Kemaj"ddl"

Abdrre:u:k

KAANiVYS
Semrkeand

TE'vLAT-I

KAAN

(Kurtcn Kerlmin Z tefsirl) Cnt: 1.

Tercme

ARABAer iSMAi ANKARAVi

Efendinin Veled-iManevisi

ALi RzA DOKSANYEDi

(Eski~ehir Merke" Vai%i)

Yeni

Yazya

Aynen Aktaran

Arabac ismail ANKARAVi Efendanin Mahdumu

M. Vehbi GLOGL U
Y. Mh.

Kem,alddin Abdrrezzak-l

Kaaniyys

Semerkandi

TE'VL T-I A E
Cilt i.

Tercme:
Ali Rza DOKSANYED

Yayna Haz~layan:

M. Vehbi GLOGLU

1988

Kadolu Matbaas -

ANKA,RA: Tel: 311 84 95 - 31192 48

SUNU-

izniyle, mridlerim ,Maral Ahmed Tahir ve Seyyid Mehmed Mi Yitik ve ceddi~ smail' Gl Efendilerin manevi Ltfif .ve yardmlan ije Te'vilat- Kaaniyye adl /eserin basm tamam~larak m'min ve m'mina,tn ;hizmetlerine- :arz edilmi olmaktadr. Zat- Bari'ye, Zat'na layk hamd- senalarla ne kadar hamd ~tsen yine de az iOlur._ Beeriyetimiz icab yaplan hatalardan dolay okuyucularnz dat.n zrler dilerim. Bu ,eseri nce[emek zahmetine katlanan m'min kardelerime Cena:b- M:evla'dan ~afiretler niyaz ederim.
EmekU retmen

Cenab- lIak'kn

ve
Yk.Mh. Muhammed
Vehbi,Glolu

DBAE

(Kemauddin

Abdrrezzak-l

Kafuiyys

Semerkandi'nm; 'nsz)

Umumen hamd- senaIar, nazm kelamn hsn sratna ve s ayniyesini nur-u zatnamazhar klan Zat- Ecell- Ala'ya mahsusdur ki, asfiya ve evliy.a,snn sem-i kulbunu ve fehm-i uurunu hakayk- kelamiyesini iitmek ve ulum-u yakiniyeye muttali olmak iin saf ve srlarn muhabbet nurIarnn irak ile tenvir ve taltif, ruhlarn fenay' tam ile cemal-i vechini mahedeye tevik ettikten sonra evliya ve asfiya-y kiramna kelam- celilini ilka ederek rahat- daireye isal ve kurb-u hakikiye mazhar klmakla kendilerini nezd-i Hahisinde halis ve muhasib-i feyz n~C,at eyledi.
fat

Zahir manalar ile nefisleri te:zkiye eden, temizleyen kelam ilahinin zah~ri akan bir su gibi, ba,tn hakika:tleri ile !susam kalbIeri teskin eden, kandran batn dalgalanm bir deniz gibi oldu. Evliya, esrar incilerini ~karmak .iin bu denize dalmak istediklerinde sular kendilerizerinden tap tuyan etmekle dalgal1atrna gark oldular. Lakin vadi-i fehirnlerinde, cedavil-i akllar:r;.da kelam- ilahinin Jeyzinden seyelan eden nehirler kenar~arnda yeil imenli, yeil baheleri bitirdi. Sahil-i nutuklara parlaik: cevheTler ve inciler kard. Bu feyz ve imdadn karsnda hudutlarna vakf olan kalbIeri say.." maktan aciz kald mcevheratla koyun ve koltuklarn doldurmaa, nefisleri, bulduklar nimetlere kr ediqi .olarak envar-' ilahiye, yemilerini toplamaa baladlar. Srlar, aya:t- c~lileden mutta1i olduklar sfat- ilahiyenin hsnun grerek hayran ve sfatn hin-i tecelliya,tndamtelai olup dehet iinde kaldlar. Hatta ruhlar, s~ fat mertebelerinden terakki ile sfat arkasnda ilerisinde vech-i Baki hsn~ cemalini mahede ettiinde bu uhud ile Vahid-i Kahhar'n bakasndan vcudun nehyine hkmederek Vahid-i Kahhar olan Zat- Uluhiyeti tekmil noksanla;rd~n tenzih ettiler.
mdi kulla,rna sfaityla kelamnda
sanardan

tecelli eyleyen

Zat-

ilahi nok-

mnezzehdir.

Salat ve selamlarn enmkemmeli de kelam- ilahinin mevrud ve ma,sdan klnan ve kelam- celil-i ilahi ile intak olunan ecere-i,

mbarekeye ve ilm-i erifinin ve ve eshal)! :z;erine olucudur.

i

kita,b-

azizinin mahzeni olan

srrahu

AL

(H,amd senadan sonra mellif kuddise yuruyorlar ki:)

hazretleri bu-

Ben uzun zaman Kur'an' -tilavete" ve kuvvetli bir iman ile ma'nasn tef~kkre devam eyledim. Bununla beraber sadrm zyk ve fuadm muztarih idi, kalbim mnerih olmuyordu. Fakat Rffib'bim beni tilaveti Kur'an'dan ayrmad. Nihayet Kur'an'nokumasna lfet ve nsiyet ed}rek halavetini tatmaya baladm. Derhal nefsim neatland, sadrm ald, kalbim geniledi, srrm vs'at peyda etti. Vakt- haHm gzelledi. Ruhum bu fthat sebebiyle o d~rece mesrur oldu' ki, gya daima akam, sabaharab iiyordu. Her ayetintahtnda lisanmn vasfndan aciz kald o kadar manalar inkiM ediyordu ki, ne zapt ve ihsasna kudret yetiir ve ne de ner ve ifasndan sabr edilebilirdi. O vakit her samit ve natku salavatna layk olan Nebi-yi ~ian Hazretleri'nin Kur' an' dan nazil olan her ayetin zahiri ve batn vardr, her harfin bir haddi ve her haddin br matla' vardr. hadis-i erifini hatrladm. Bu hadis-,i nehevide zahirin tefsir, batnn tevil, haddin fehimlerin nihayet bulduu mana, ,matla'n o manadan ykselmekle Hak'kn uhuduna tla' olunan makam (~lduunu anladm. Hakikaten, Allah Teala kullanna kearq.nda tecelli etmidir. Lakin sizler grmezsiniz buyurduu Cafer-i Sadk Aleyhisselam'dan nakl olunmu, kezft mam- mftrn-ileyh uramazda iken ibaylp dt~ keyfiyetinden sorulunca Tekrar, tekrar okumaa devam ettim, hatta ayeti mtekellim olan Zat'tan iittim. dedii rivayet olunur. bu sebeple kelam- ilahinin ahkam ve zevahire taalluk eden cihetinin zata hududu tayin edilmi, Kur'an' kendi rey'i ile tefsir eden kUfr }tti denilmi olduundan bu cihetten sarfhazar ile yal-;nz butun ve hakayktan bana anz ve varid olan esrar kayd eylemeyi muvafk grdm. nk tevil, salik ve mstemi'olanlarn sluk mertebelerindeiki der}celerinin tefavt ve hallerinin ihtilM' sebebiyle daima deiebileceinden he hali z,ere ibka ve ne de bsbtn terk olunabilir. Salik ne zaman makamndan terakki etse kendisine .yeni bir fehim alr, ve mheyya olan latif bir manaya mut. tali olur. Binaenaleyh tefsir dairesinde dolanyarak ve mtalaat 'deryasnn tahriri msc{H'olma.Yan derinliklerine d~lmaya:rak ha,t ra doan hakikatleri karalamaa baladm, ve indimde tevile kabil olmayan veya tevile _muhtac bulunmayan ayetleri asla irad etmete

dim. Yazdm tevcihlerde nihayete eridiimi ka'iyen zan eder dei lim. Zira fehimve v~cihler, benim fehm eylediimle ,mnhasr ola~ maz. Allah'n ilm benim bilgimde elbette kayd olunamaz.
larn,

Zahiri murad olunduu gqrlen ayetlerden teiVili mmkn ol'anfehmin tevil~ yolu olduu bilinmek. ve bununla benzerlerine istida olunmak iin bir para tevil' ettim, nk tevilinde taassften k~tulmak areleri yoktur. Mrvvet nvam ise 'tekellf terk etmektir. Benden ba,kasna daha gzel vecihlede zahir olma~ mffikfu1dr: ' Tevfik
Allah'dandr.

Kema,liiddin Abdrrezzak- (Kuddise srrahul

KaanYYs

Semerkandi

'

-VII-

FATHATLKTAB

BsMLLAHRRAHMANRRAHM

(BsmilJMlrrahmanrrahim) Bireyin
esinas

ismi, onun marifetine, bi-

inmesine sebeb. olan ey demektiF, her ey ismi ile bilinir. Allah'n

da, hassalar ile, hviyyetleri ile Hak'kn, sfat ve zatna taayynleri ile, vahdetine delalet eden suret-i neviyyele~dir: nk bu suret- neviyyeler Hak'kn marifetine sebeb olan zevahiridir. (Allah) alel-tlak, yani sfat ile, vasflanmak ve vasfla.nmamak itibariyle' olinyarak belki srf zatolmas, haysiyeti ile Zat- lahiyyenin ismidir. (Errahman) bidayet vechi zere kavabilin tahamml ve hikmetin muktezas hasebiyle hereye vclid, ifaza eden demektir. ,(Errahim) nihayet itibarile insan nevinemahsus kemali, maneviyi ifaza edici demektir. :Bu sebebden ,(Ya rahmaneqdnya velahire ve ya rahimelahire) denilmitir. nli (Bismillihirrahmanirrahim) in man~s: Rahmeti amme ve hassay ca;ni olan kamil insan suretiyle balar, ve okurum demektir ki, ibU sureti insaniyye-i kamile, cem sfat ile beraber Zat- lahi -ve hakk a'zaminin mazhandr. Ve ismi azam, odur. Nebi Sallallahu Aleyhi ve Sellem (Utit cevamialkelimi ye buist Iitemimime mekarimelallak) Ben cevami- kelimi verildim ve'mekarimi ahh1k itmam iin gnderildim mealindeki hadisi e1'ifleriyle bu manaya iaret buyurmulardr. Zira s,a Aleyhisseam' a KelimetuHah denildii gibi kelimat, mevclidatn hakikatlar r, mekarimi ahlak, me'vcudat fiillerinin mahalli suduru olan kemalat ve'hassalandr. Bunlarn kaffesi ise kevni cami-i insanide cem hasr .olunmudur. Bu makamda latif bir manaya iaret olunmudur ki: O da enbiyay izam hazaratnn hurufu hecay meratibi mevclidatn hizasma koymala;rdr. sa Aleyhisselam'm ve ,Emirlmminin Ali Aleyhisselam'n ve baz sahabenin kelamlarnda bu meseleye iar ret bulunur. Bunun iin Mevclidat Bismillahi'nin (ba) smdan zahir oldu deriilmidir,' nk ba, Zat- lahi hizasna konulmu olan elifden sonra gelen bir handir. O halde ba, evvel-i mahllik olan ve Banasenden sevgili ve daha mkerrem hi' bir mahluk yaratma,.. dm,seninle veririm, seninle ahnm, seninle sevap ve seninle ika,b ederim mealindeki (MMlalakt halkan ehabbe ileyye. minke bike utive bike ahuzu ve bike sib ve bike uakib) hadisi kudsisiyle muhatab bulunan akl- evvele iarettir.

FAT.tHA

SURES
,
~"

(BsmiIIiihirrahmanrrahim) kelimesinde sylenen harfler, on sekiz, yazlan harfler, on dokuzdur. Besmeledeki kelimel~r, biri birinden aynldkta harfleriyirmi ikiye ayrlr. Bu takdirce ons.ekiz harf, onsekiz bin alem tabir olunan cebenit, meleklt, ar, krs, yedi kat gk, anasn e'tbaa, mevalidi selase yani hayvanat, nebatat, maadinden ibaret bulunan avilimin mmehatna iarettir. Her biri, cziyyatna aynlm olan bu ~mehattan sair meratibi adada mte mil olmas dolaysiyle adedIerde mertebelern anas olan bin apediyle tabir olunmudur. Harfl-erin yazlda ondakuz olmas, insan illemi ile beraber ibu alemlere iarettir. nsan her ne kadar hayvan aleminde dahil isede vcudu hasr etmesi, camiiyyeti, erefi itibariyle Cfbrll'in, melaike arasnda imtiyaz gibi insan da bal bana ayrca bir alemdir. Besmele kelimelerinin ayrlmalan halinde yirmi iki hadi tamamlayan gizli elif, zat, Sfat, efal itibar ile tafsUda , hakikatta bir olan alemi ilahi-i hakka iarettir. Besmelede yazl olan elif, ibu alemin, mazhar- azami-i insanide zuhliruna ia rettir. Resulullah Sallanahu Aleyhi ve Sellem'in, bismiJlahn ha. snn elifinin ne olduuna dair sual olundukda Alem-i ilahinin il ticab sebebinden o elifi eytan sirkat etti diyerek ona iva'Z olarak bisrnillah basnn uzatlmasn emr etmesi de, ulihiyyeti ilahiyyenin, rahmeU intiariyye suretnde ihticabna ve ancak ehline malm olduu vechile sureti insaniyyede zuhliruna iarettir. Bu sebebden isim kelimesi -nekre olarak -gelmidir. Hadisi e'tifde de (nnallithe haleke 'Ademe ala suretihi) buyurulmas, zatn, sf&t ile, sfatn efal ile, efalin ekvan ve asar ile mahcub olduuna delaletetmidir. mdi: Her kime ekvan hicab kalkmas ile efal tecelli etti ise Q kimse tevekkl eyler, efal perdesinin kalkmas ile sfat tecelli ettiise o kimse raz ve teslim olur, sfat perClesinin alm'asile zat tecelli ederse o kimse vahdette fani ve mutlaka muva..hhid olup her ilediini ve okuduunu (BsmiIlahrrahmanrrahm) ile iler ve .okur. Binaen ala .zalik: tevhid-i ef'al tevhid-i sfata, tevhid~i sfat tevhid-i zata mukad~ demdir. Hazret Nebi Sallal1ahu Aleyhi ve S ellem , scudunda Yarabbi senin ikabndan afvna, gazabndan rzana, senden sana snmm demesiyle bu mertebeye iaret buyurmudu. .

(Elha,md lillahi rabbilmemin, errahmarlrrahim, maJ.iki yevmiddin) Bilfiil ve hal diliyle hamd, eyadan gayelerinin husul ve kenal lerinin zuhUrudur. Zira gayelerinin husul ve kemalIerinin zuhiru, Mevla'y mstehik olduu medh' senalarla medih etmektir. (Ve in mb ey'in illaysebbihu bihamdihi) (sta Suresi, Ayet 44) ayetinde beyan buyurulduu gibi btn mevcudat, kendi hususiyyet ve hasF?)f) .... ' iL,? 1{~mAP0Tiri Jn.',V~l(::'0(:'\nfiP0 r,ka~.~'.?, i~hu

g?;relE'rine te-

vecehleriyle Hak'ka tesbih ve hamd edicilerdir. Eyann tesbihi, yalnz Hak'ka istinad ve vahdaniyyetine delalet etmekle Hak'k erik den, .noksan sfa ttan ve acizden tenzih etmesidir.. Eyann hamdi, celal ve cemal sfatlarna mazhariyyetle1rini ve kendilerine terettp eden kemallenni izhar etmesidir. Hamd sena, btn eyaya mebde olmas ve alemle'rin rububiyyeti demek olaneyay hafiziyyet ve ndebbiriyyeti, hfz ve tedbiri hasebi ile ve (Errahman) n manas olan shhat ve nzk gibi zahiri ve umumi nimetlerin ve (Errahim) in manas olan ilim ve marifet gibi batni nimetlerin hususi hayrlarn ifazas hizasnda ve yevm-i dinde yani ceza gnnde eyann malikiyyeti ol~ son'itibariyle Zat- Uluhiyyete tahsis olunmudur. nk hakikatta ancak ve yalnz ceza gnnde mlk ve tasarruf kendisinde nihayet bulan bir mabud cezalandrabilir: Hak'ka alarnet olan ve Hak'kn bilinmesine sebep olan her ,eye alem denilir Alem kelimesi, ilm manasna mtemil olmas sebebinden yahut dairesinde bulunan akl sahibIerinin dierlerine talib olunmas usul ile akl sahibIerine mahsus olan (ya) ve (nun) ile cemi salim oarak cemilenmi ve alemin denilmidir. (MMiki yevmiddin) cmlesinde ifade klnan bu ceza da, zhd ile fani nimetlerden teeerrd olun.dukda baki nimetleri sevaplandrmala, kul efalindan insilah ettikde efal ,tecellileri ile, sfatndan mahv oldukta Hak'kn sfatlann iva,i: kl mala, kulun fenas halinde vcud- hakkaniyi balayarak zatyle ibka etmesiyle olur.. O halde bidayet ve ,nihayet ve aralarndaki mertebeler itibariyle cem makamnda zat ile hamde istihkakndan ezelen ve ebeden elsinei tefasil zre olan hamdin mutlak ve mahivveti Zat- Hak'ka mahsusdur. Binaenaleyh mebde mnteha cihetinden , abid ve mablid, cem tafsil eihetinden hamid ve mahmud,ancak O'dur. Vaktaki kullanna kelamnda sfat ile tecelli eyleyince Hak'k, , azarnet bahasyla, kemal-i kudret ve celal ile, mahede eden kullar, Hak'dan baka mabd olmadm ve hi bir kimseiin havl ve kuvvet olmayp ancak Hak'kn kuvvet ve kudretini grerek' lyyake na'bdij ,ve iyyake nestein) diye .'kavlen ve fiilen Hak'ka hitab ve badeti ancak sana tahsis, muaveneti~ yardm ancak senden talep, seninle sana ibadet ~deriz dediler. mdi bu huzur haHerinde btn harekat ve sekenatlan, (dut'Ulan) Hak'ka Hak ile ibadet olur, ve saavatla.rnda daim olurlar. Ve her vech zre ve her vecihden cemalini mahede eylediklerinden muhabbet lisan ile (hdinass rAtal;mstekim) diye dua edici olurlar. Yani Bizi hidavet zre sa.bit ve vahdet yolunda istikametle kararladr. Marifet, muhabbet (sevgi) ve hidayet-i hakkaniyye-i zatiyyeden ibaret olan bu srat (SrA taIlezine en'amte aleyhiml kendilerine nimeti hassa-i 'tahimiyye ile

BAKARA SuRES1--

Hak'k uhud

olunan ve evvelen, ahiren, zahiren, batuen edip vechi baki tal'atn (yzn) mahedelerinde vcud-i zlli-i fanilerinden gaib (yok olan) olan Nebiyyin, sddkyn, heda ve evliyann yollardr. (G'ayrilmadiibi aleyhim) jbu hidayet yolu yahudiler gibi zevahirde kalanlann ve nimeti rahmaniyye, niam-i (nimetler) cismani, zevk-i hissi ile hakyk- ruhaniyyeden niam-i (nimetler) kalbi ve zevk-i akIidenmahcub olanlarn yolu deil hteleddaIinJ ve nasara gibi nura::ni hicab olan bevatn (gizli ey lerle) ile kalanlarn ve nimet-i r:ahimiyye ile niniet-i rahmaniyyeden m'ahcub 'olanlarn ve Hak'kn ziliirlyyetinden gafletle . dalalete daH]srin ve her eyde cemal-i mahblibu ubuddaTi mahrum olanla nn YOh da del, zira yahudilerin daveti, srf zevahire cinane (ceunetlete) kuslJ!'a olduundan madubll aleyh oldular. Zira gazab, tard 'b'du usLelzimdir. Hitlb- zulmaniyye olan zevahirlp- kalmak fse gayetle bu'diyyettir (uzaklktr). Nasar'ann daveti ise srf bavatna (gizli eylere) ve alem-i ks envanna oduundan ve bu da nUrani hicab olduundan onlar da dalin oldular. Muvahhid ve Muhammedi olanlar' Rab'bnzn mafiret ve cennetine msaraat' edinii, kounuz manasna olan (Ve sari ila mafir.etin min rabbikm ve 'cennetin) (Ali mran Suresi, Ayet 133) Ey mminler, korkun ve Resurne' iman edin ki, size rahmetjnden iki l1'asib verip sizin iin nur ihsan eylesin manasna olan (Ya eyyhenezine amenftttekuahe ve aminu biresuIihi) (Hadid Su):'"esi, Ayet 28) ve AIlah'a ibadet edin, hibir eyi' ona irk etmeyin manasna olan (Va' biidullahe ve latriku bihi ey'en) (Nisa Suresi, Ayet 36) ayet- ketimelerinde olduu gibi zevahir ve bevatnn kaffesine ve cemal-i zat ile hsn- sfat arasn davet (yaklatrm.a;ya) olunduundan bu davete de icabetle srf 've' hakiki tevhidi bulmular ve (Lehm ecruhn ve nurhm, eynema. tvellu fesemmevechullahl (LiIIezine ah~erilhsrta ~e ziyade) ayet-i kerimel~ri ifadesi vechile cemisi ile necatbulmulardr. in' am (nimet
. BAKARA
SURES

veilen)

BsMLLAHRRAHMANRRAHM

(Ayet 1-2) .lEUf lam mim, zaikel ~itab) Surenin ibtidasndaki ibu harf, klolmak haysiyyetinden klli vcuda iarettir. Zira (elifl evvel-i vcud olan zata, nam) mebdeden fe1yiz aJarak mntehaya vermekle evsat-, vcud olan ve Cibril te1smiye ol unan akl- . fa'llie, .hnhn) ahiri vcud olan Muhammed'e iarettir ki: daire-i v-

BAKARA

SURES

cud kendisi ile tamamlanp evveline mttasil olduuna (Allah'n heyeti g1bi zaman devreyledil mealindaki (nnezzemane kadistedare keheyetihi yevme halekallahs semavati vel arda) hadis-i erifi ile iaret buyu'tup vcud hatm eyledi. Baz selefden nakl olundu ki, nam) iki eHfden terkib yani ilm sfatile beraber zata vaz olunmudur, zat il~ sfat, ilahi alemden iki alem.dir. Ve herismn, bir sfatla beraber zattan ibaret olmasna gre UfunJ Allah'ni isimlerinden bir isinidir.(mm) btn sfat ve efal ile Allah'n ismia'zam: olan suret-i MUhammediyyede ehline maun olaca vechile ihticab eden' zata iarettir. Zatn, sureti olan hnimJ de ihticab keyfiyyeti de (mim) de (ya) nn ve (ya) da (elif) in bulun~ nasna mebnidir. te!: Huruf-i hecann vazndaki sr da budur ki: kendisinde elif bulunmyan hi bir hari' yokdur. (Elif. a.m mimJ in manas (lim ve hikmet sahibi olan Allah'a yemin ederim) dir diyen kimselerin sz bu beyana yakndr. Ztra Cibril, mazhar- ilm 01mala a1im ismidir; Muhammed, hikmete ma.zhar olmala hakim is- . midir. Bu beyandan Esma-i ilahiyyeden her ismin tahtnda nihayetsiz esma vardr denilen szn manas-zahir olur. lim de ancak esbab ve msebbebat olan hikmet aleminde fiile mukarin olmaynca tam ve kamil olamayp fiile mukarin olduu surette hikmet namn alabileceinden (Muhammedn resulullah) hakikatine mukarin '01madka 'mcerred (Lailithe illaIlah) dIe' -islam hasl olmaz .
semayat arz halkeyledii

. mdi: (Elif, l~ni, mim, zaikel kitab n manas, cifr cania deye~ rek iaret olunan cifr, akl- kl denilen levh-i kaza; oamia, nefs-i klden ibaret bulunan levh-i kaderdi~. Bu takdir zrecifr cami'aA kitab, her olmu ve olaca muhtevi. kitab demektir ve ahr zamanda Mehdi ile olaca v~d olunan, hereye mtemil ve cami, sret-:-! kllr, hakikatta Hak olduunda reyb' ve ek yoktur. Kavl takdiri zremanas, kl olmak haysiyyetinden klolan Hak hakk iin biz;Tevrat ve ncil'de Muhammed'le olaca vad olune"n bu kitab inza! . ediciyiz, yani ilmi sabkda malum, Tevrat ve ncil'de mev'ud olan bu kitab, reyb bheye meGal olamyacak derecede haktr. Hfden il~ mttekin) (Ayet 2) Bu .kitab, H~k'k]n kabuln mani olan- rezail ve .. hicablardan saknanlara :q.efsinde hidayettir. Bilinmelidir ki, insan:;;--: lar,akibet itibarile yedi.- snfdan ibarettir. (Feminhjim akyynve. sa'id) (Hud Sures, Ayet 105) kavl-i kerimi zre insanlar, ya. sed,a ve yahud ekiya olurlar. (Ve kntm ezvacen selase) (Valpa Suresi, .' i\:yet 7) ayetinde ' snf beyan buyurulmasna nazaran. eky~;_: ,.as-: hab imaldir, seda dahi ya as4ab.,. ye-min ve yahud sabik1JJk-veya nukarre-bundur.Ashab- im al Biz cehennem ih ins cind~n .qk -. k~elerj halk eyledik manasna olan (Ve-Iekad zere'na licehe::~-

BAKARA SURESt~

me kesiren minekinni verinsil (Araf Suresi, Ayet i 79) ay etiyle, te iin yarattm ve mbalat (himaye) etmemmealindeki (Haulai halekthm Iinnari ve labalil hadis-i rabbanisi muoibince ezelde im:anszlklanna hkm olunan ve kalble:rine ,mhr vurulan zulmet ve hicab- klli ehlimatrudlardI't (tard edilmilerlirL., Bir de, ftrat ve nee hasebile nurlanmaa kabil, aslda mstaid Iken rezalli iktisab, measiyi (gnahlan) irtikab, arnel-i behimiyye (hayvani) ve sebuiyyeye (yncla)mbaeret, mekaid-i (hileler) ey taniyyeye muavenetle (yardmla) kalbIeri kirlenen pasanan mnafklardr ki, bunlann, nefislerinde rsfh (salamlaan, melekeleen) bulan, kkleen zulmet ve keduret heyeti, kalplerini nahsUf ve amellerini sakt kldndan ek ve hayret sahrasnda balann eerek mtehayyir kalnardr. Bunlann halleri, istidadlarna mn.afi (zt, aykr) geldiinden evvelki frkann halinden daha ktdr. Ve azablan daha iddetlidir. Bu ili frka, srf dnya ehlidir. Ashah- yemin. faz (erdem, fazilet) ve sevab ehlidir ki, bunlar in:lan eden ve cenneti umarak salih amel, iyi iler ileyenlerdir ki, (Ve likMin derecatn mirnma ~mlluJ (En'am Suresi:" Ayet 132) ayetinde buyurulduu vechile derec~Ierine gre ameIlerininmkMatn hazr buIu:r-Iar. Bu gruhdan nefislerinin selameti ve kalble:rinin safas zre ' bAki kalan bir ksm rahmet ehIi vardr ki, bunlar, amellerinin mirasinden ve nefislerinin kemalat iktizasndan olmyarak s'rf Rab'larnn fazI- 'ihsanndan cennet derecelerine nailolurlar. Ashab- yeminin bir, ksm da afv ehlidir. Bunlar, iyi am ellerini ktlklerle kandranlar olup ikiye ayrlrlar. Bir ksm itikadlarnn kuvvetli ve ktlklerinin azl cihetile ktln kklememes veya ktlkden tvbe etmesile (Felake ybeddulah seyyatihim hasenat) (Furkan Suresi, Ayet 70) ayeti mufadnca (manasnca) resen gnahlan afv olunanlardr. Bir ksm da rusuh (kkleen, melekeleen) bulmu gnahlan iktizasile bir mddet azab ekerek temiz~ lendikten sonra rah~eti ilahiyyeni~ erimesile kurtulanlardr ki bunlara ehl- ad ve ikah denilir. ,(VeeZne zalemu min halai seysbhn seyyiat kesebi) (Zner Suresi, Ayet 51) ayeti bu ksm ifade ede't. te bu ksm da ahiretehIidir. S'bikun olanlar da ya muhibban yahud mahbbun olurlar. Muhibban, Hakk ile mcahede ve inabe (tvde edib, Hak yoluna dnmei ederek Hak yolu~ hidayet olanlardr. Mahbubun, inayeti ezeliyye ehlidir ki, Hak Teala Hazretleri, onlan seerek srat- mstakimine, doru yoluna hidayet etmidir. Bu iki snf da ehlfIlahdr. mdi: Kur'an- Kerim, ekiyadan birinci frka iin hda (doru yol gsterici) deildir. Bunlatln istidadlan olmadndan hidayeti kabul etmeleri mmtenidir.
unlan ate

ma

BAKARA SuREs

kinci frka iin'.de hda (dorU yol gsterici) deildir. nk: bu

itikad1ar11'Un fesa.d sebebile mesholunmu ve bsbtn l(rlemi olmala istidadlar zail olmudur. Bunlarn iki' frkas da mebbed cehennem ehlidir. Ancak: Allah'n diledii mstesnadr. O halde Kur'an, mttekn (iyice bilen-dayanan-ittikaeden) keHrnesinin amil olduu son be, snfa hidayet olur ki, mahbubIar, slCku fillah ehli olduklanndan (Kezaike linsebbite bihi fuadeke) (Furhan Suresi, Ayet 32) kavl- kerimi ifade$ince cezb vsulden sonra kitabn, Kur'an'm hidayetine muhtacilii. Muhibler ise siUCku iHillah ehli olduklarndan hem cezb vsllden evvel hem de cezb vsulden sonra Kur' an'n hidayetine .muhtacdrlar.Binaenaleyh:Bu mev-' zide mttekn, ftra,t nurlarnn bekas, nefislerinin zeka ve'ka1blerinin safas dolay~ile irk ve ek pas ve kederinden saknan ve ft.;. rat asliyyeleri zere baki kalan mstaidlerdir ki, bu takva., iman ZTe mukadde'mdir (nde gelrir>' Takvann imandan sonr'a olan mertebeleri de vardr ki inaallah beyan gelir. (Ayet 3) (Eezin~ y'minie bilaybi ve yuky mnessaIate ve mimma rezeknam. ynfikn) O mttekiler, tak1idi veya tahkiki iman ile kendilerinden gaib olan eye iman ederler. man, iki ksm dr biri taklidi, dieri tahkikidir. Tahkiki de iki ksm olup istidlali veya kefidir. Bunlarn' her ikisi, ya ilim ve gayb den;1cesjnde kalr, yahud gayb ve ilim derecesinde kalmaz. Ga'Yb 've iljm derecesinde kalan ksm, (ilnel yakinltesmiye olunan ikandr. lim ve gayb derecesinde kalnyan, ya, ayni olur, bu da (aynel yakin) tesmiye olunan mahededi.r. Veyahud hakki olur bu da (hakkel yakin) tesmiye olunan uhlidi zatidir. Bunlardan, aynelyakin ile ha)rkalyakin , ksmlar, iman- gaybi tahtnda dahil deildir. man- gaybi, tezkiye denilen kalb amenerini mstelzini olur. Tezkiye, / kalbi kendi saadet:" lerini kazanmakdan megul eden harici ve bedeni s-a,adetlere meyilden temizlemektir. nk saadet ksmdr. Biri kalbe, biri -bedene, biri de beden etrafndaki eylere aiddiT'., Kalbe aid olan saadetler, hikmet, marifet, ilmi ve ameli kemallerdir. Bedene aid olan saa,det, shhat, kuvvet, tabii ehvetIer,cismani Iezzetlerdir. Beden etrafnda eylere aid saAdet, mallar vesair sebeblerdir. Emd.rlmminin Ali Aleyhisselam: (Ela ve inne minenniarii seatlmaIi ve efdal mi seatiImali sihhat cesedi tkavvil kalbo) Biliniz ki, zenginlik, byk bir nimettir. Ve zenginlikden daha byk nimet, shhattir ki, shhat, kalbi kuvvetlendiriT' buyurmudur. mdi zhdve ib8.detle aranlan baki kalb saadetini kazanmak [in beden ve beden etra" fndaki saadetlerden saknmak lazm olur ~

ksm,

BAKARA SURES!

_Buna binaen (Ve yukymunessalate) (Ayet 3) buyurulmudur ki, ikame-i salat, beden rahatlann kaldrmak ve cesed aletlerini yormaktr. Ve :salat, yani namaz, ibade1tlerin anasdr. O bulunursa sa,irleri de geri.kalmaz. (nnes salate tenha ani! fahai vel mnker) Yani muhakkak namaz, insan gnahlardan ve fenalklardan nehy eder. mdi namaz, nefse ve bedenezorluca bir yktur. Mal vermek ise, nefse sevimli olan harici saadetlerden yz evirmekdir ki, buna zhd denir. nk nefis, buhl ve kskancl iktdza eylediinden ok defa mal vermek, nefse, can vermekten iddetli olur. Bu sebebden vacib olan mikdarda mal datmala iktifa etmiyerek nefsi, ks kanelndan kurtarmak, mryvet hususlarnda mal bezi! etmek cmerdlikle kalbi, fazla olan maln terkine alclrm,ak, adetledir.. ,mek iin (Ve mimma- rezalmahm ynfikuun) (Ayet 3) buyuruldu ki, 0, mminler, namaz klarlar ve kendile'rini nzklandrdttz ey lerden bir ksmn mstehiklerine datrlar, demektir. Kendi zaru;., retine kadar ihtiyacn bezl sarf ile ondan sonra (Tahalluku bi ah.. lakillah) demek olan cmertlik faziletinden mahrum ka1nmamak iin infak,. mevc1d olan maln kaffesine deil, yalnz bir ksmna tahsis klnmdr. (Ayet 4) (Vellezine Yii'minune bima 1lzile ileyke ve ma llnzile min kabUk). Ve sana ve senden evvel indi'tilen kitabara ilmi yakin, ayni yakin hakki yakine amil tahkiki: bir imanla iman edenler ki, bu tahkiki iman, tahliye denilen kalbi amelleri mstelzim olur. Tah,liye, kalbin' ilahi kitabIardaki maarif ve hikmetleri, kudsi ilm hakikatlann, mead ahvaline v,. ahiret ilmIerine taanuk eden ilimIeri, teferrs etmesi ile olur. (Ve biI abireti hm yukinun) (Ayet 4) ve tez~ kiye derecesini geemiyen ve (Men amiIe bima alime verrese hullahu ma lem yalem) kavl-i nebevisi mudbince tezkiyenin miras olan tah:.liyey~ vasl olamyan ehIi ahiret ve bu meratibi cami ve mukinun olan ehlullah _. (laike ala hden min rabbibim) (Ayet 5) ite u zikr olunan tezkiye ve tahliye sfatlarile mevsuf (sfatlanan) olanlar, Rab'larndan hidayet zredirler. Onlar, Iaq'lannayahud fazl- se~ yab _evi olan selamet evine hidayet olunmulardr. ,ka-bdan yahd hicabdan selamet ehIi ancak bunlardr. CAyet 6-7) (nneezine keferii sevan aleyhim eenzertehm em lem tnzirhm la y'mnun. Hatemaahu ala kulubihim ve ala sem'ihim ve ala 'ebsarihim ~avetn velehm azabnazm) Kah'-- ilahi ehIi olan ekiyadan birinci frkaya korkutmak teHir yapmaz. Onlatn ~teden kurtulmasna yol yoktur.' (nnelleziie ha,kkat aleyhim keIimet rabbike la y'minun) (Yunus Suresi, Ayet 96) ifadesince bunl'arn, iman etmemelerine Allah'n hkm lah k (eklenen, sonra-

BAKARA

SURES

dan tayin edilen, yetien) olduundan bunlara btn yollar' tkan m, btn kaplar kapanmdr. lham mahalli -olan ilahi bir uur mahallidir. KalbIeri, mhrlenmekle kaplarndan mahcb oldular. Gz ile kulak da insann zahiri uurlarndan fehm- itibann ctl1lay ve ibret aln birer kapsdr: ibu kaplardan manalarn kalbe gemesi, tesir etme~i mmteni (gayrimmkn) olunca gz ile kulagn faidesin.den de mahrum oldular. O halde bunlar iin batnda zevki ve kefi ,ilme, zahirde de renme ve kazanma ilme yol olmadn dan kendileri zulmet ve karanlk zindanlannda habs olundular; azablan gayet azimdir, byktr. (Ayet 8) (Ve minennils men yekul amenna billalD Ekiyadan iman kendilerinden selb olunmu olan ikinci frka da, her ne kadar (AmennabillalD (Ayet 8) szlerile iman iddia ediyorIarsa da imann mahalli, !isan deil belki kalb olduundan onlar da m min deillerdir. BUnlar Biz, Allah'a ve ahiret gnne inandk szlerile dinin asl v~esas olan' tevlid ve mec1d ilnint iddia ediyorlar.Yc1ni biz, Hak'dan mahcb olan mriklerden deiliz. Ve din, yani ceza ile mec1d inkar eden ehIi kitabdan da deiliz. Ehli kitabn ne&d hakkndaki itikadlan, Hak'ka mutabk deildir. BilinIl1-elidir ki, kfr, ihticab, yaniperdelenmek demektir. Hicab, ya Hak'dan olur, mritlerin hicc1b gibi, yahd dinden olur, ehli kitabn hicab gibi. Hak'dan mahcb olan, zarureten Hak'ka erimek yolu olan dinden de mahcbdu;. Dinden mahcb olan ise,' bazan Hak' dan mahcub oJ.n::az. Mnafklar, her iki hicabn refini- iddia eylediler. (Ve' bilyevmil' abiri ve 'ma hm bim'minin) (Ayet 8) Fakat onlar, olduka mmin deillerdir szile ve zc1tlanndan seIb olunmak sureti1~ tekzib olundular. (Ayet 9) (Yhddi'unallahe veHezine amenu ve ma yahde'une illa enfsehm ve ma ye'urun) Mnafklar, Allah Tec1Ic1'ya ve mminIere muhc1daa (hileJ ederler. Halbuki hud'a ve hileleri kendi nefisletinedir. Onlann uurlan yokdur, bilmezler. Ayet-i kerlnede olan muhc1daa (hile), ild tarafdan hucra istimali demektr. Hud'a, arri saklayp hayr izhar etmektir. Allah'n muhadaas; Resul'nun muhadaas demektir. (Men yuti'irresule fekad etil'allahe) (Nisa. Suresi, Ayet 80) ve (Maremeyte iz remeytel (Enfal Suresi,Ayet 17) huyurulmudur. ik Resulullah, Allah'n Habibidir. Hadis-i erifde (Dayezall abd yetekarreb ileyye) buyurulmudut. Yani Kul daima bana takarrb eder, yakinlar,, taki ben onu severim, onu sevdiimde iittii kula, grd gz, syledii dili, tuttuu eli, yrd aya ben olurum demektir. Yani Btn bu kuvvetleri; ben olur,um. mdi: mnafklarn, Allah'a ve mminl~re hud'as~,

10

B.AKARA SUREs

iman ve muhabbeti izhar,kfr ve adaveti gizlemeleridir. Allahtn ve mminlerin mnafklata hud'as, kendilerine msalemet (bar klk) icra ve can ve mallarm muhafaza etmekle b~raber onlar iin azab- elimi ve meal-i vahini iddihar (biriktirme, s tik ama) etmeleri ve heJlerinn valy-i ilahi ile haber verilmesile dnyada rezil ve rsvay olmalardr. Lakin bu ikihud'a arasnda fark vardr ki, on. larn hud'as, helaklarna (yok olm.aJarna) sebeb olan bud-u eka;.. vetlerinin, kfr ve nifak (mnafklk, iki yzllk, bozuuklukJ zulmetlerinin ziyadeemesil~ ancak nefislerine tesir icra eder. Halbuki, AHah'n hud'as, o ilerde onlarn ihlaklarnda (yok olmalann~ da.) iddetle messirdir. (Ve mekern ve mekerallahu vanahu hay.,. rlndki'n) (Ali mran Suresi, Ayet 54) Yani onlar mekru hile ettilet, fak~t Allah,. mekr edicilerin hayrlsdr. Fakat bunlar darin bir cehaletle bu aikare ii his edemezler. (Ayet 10) (Fikuliibihim maradun) Mnafklarn kalbIerineek ve nifak: hastal arz olmu bu maraz kalbIerinde kklemidir. (Fezadehmullahu merada) (Ayet 10) Allah da, R.~sulune ve mminIere yardm etmek ve dini ykseltmekle bunlara hkd (kin tutma) ve hased gibi marazIar ziyade eyJedi. Rez~letlerin kMfesi, kalb marazlandr. Bu hastalklarr, kalbin zayflamasna v~ helak .olmas na sebebdir. Mnafkla:r1n azablar elim, kafirlem azablan azim denilmekle aralan fark olundu. nk lm veya felce uram bir azamn kesilmesinde pek ok ac his olunarnad gibi ezelde matrud (kovulmu, tard olunmu) olanlarn da heT ne kadar azaplan byk ise de kalblerinin idraklarnn safas olmadndan o byk kinin elem ve iddetini his edemezler. Mnafklann, asda istidadla-. n sabit ve idrakleti baki olduundan elem ve acnn iddetini duyarIm. aresiz yalan ve buna katlm arizolan mzmin hastalklar se.. bebile azablanelemli olur. " (Ayet 11) (Ve iza kyle ehm la tfsidii firard kalii innema nahn muslihiin) Ve mnafklar, yer yz.rde ifsaddan, yahi cneti sfliyye olan nefislerinde ve buna taallu$ eden ilerde nefisl~ri.ni kederlemekten ve insanlar arasnda harb vebuz ve fitne ve d manln tehyj.cil~ (heye c anlandrmas , coturmas) fesad etmekden nehy olunduklan vakit bu hallerini inkar ve nefislerine iyilik isbatnda mbalea ederler. (Ayet 12) (Eli! innehm hm mfsidiine ve lakin la ye'urun) Bunlat klli ilerden ye akli lezzetlerden, czi menfeatlar ve hissi lezzetlerle mahcub, ,bedeni lezzetler'de dalgn, dnya muhabbeti ile megulolduklarndan' salah ve iyilii, srf dnya ilerini kendileri iin dzmekte ve geimlerini> kaza.:n,makda bilirler~ murad ve matlllb-

ve

BAKARA

SURES

11

larm'a ancak bu suretle myesser ve- nail olurlar. Halbuki, hissiyatile idraklerini bozduklarn his edemezl~r. . (Ayet 13) (Ve iza kyle lehm aminu kema amenennas kal en'mn kema amenes sfeha ela meIm hms ' sfela ve 'lakin la ya]emlin) Bunlar, fukal"ay msliminin iman gibi hakiki imana davet olunduklarnda hakiki bir zhd sebebile dnyann nimet,lezzet ve gzelliklerind. terkeden fukaray mSlimini, sefahete (aklszla) nisbet ederler. nk, kendilerini helelke gtren, ~e;. vasna esir ve vehim ile kank akllannm nihai m aks adlar, ibu fani lezzetlerdir. (Ya'lemline zahiren minel hayatiddnya}{~ hm anil'ahiretihm. afilUn) (Rum Suresi, Ayet 7) ifadesinc~ hasis olan faniyi, erefli ve ali olan baki zre tel"cih ve ihtiyar etmenin, en byk bir sefahet olduunu bilemezler. Mnafklarn yer yznde ifsad, mahsus gibi aikar bir ey, s~fahet ile hikmeti farketmek ise, istidlill ve akli olduundan birinci ayette (La ye'urun) szile adem-i uurlan, ikinci ayette (La ya'lemun) szlle adem-i ilimIeri beyan buyurularak ayetin iki faslas fark olunmudur. (Ayet 14) (Ve iza lekllezine funen kaI amenna ve iza halev na eyatiynihim kal inna me'akfu.: innema nahn mstehzin) Bunlar, mminlere mlelkatlanndaBiz, iman ettik derter. eytanlarma hali kaldklannda Biz, sizinle beraberiz, ancak onlarla istiliza ediclleriz derler. Ftratan kendilerinde mevcud olup mminler ile mnasebetlerine sebep olan malub, zaif, nmeye yakn istidad nu.ru ile kazanm olduklar, ve kffarla lfetlerine ,sebep olan galip ve kuvvetli zulmet istidadndan ibaret olan iki nevi istidad huslnden,mriafklara lazm gelen nifaklann hikayedir; nk: bunlarda eclna bir nur olmasa nur lle zulmet arasnda her cihetten zaruri mnafat (muhalefet, uymama) olduundan sair kffar gibi asla mminlerle ihtHat (karlab grme) ve musahabete (sohbete) kadir olamazla;rd. eytan, buud ve ti.Z,aklk manasna olan utun kelimesinden feya1 vezninde mbaleadr kd, ziyade uzak demekdir. Buudun derinliklerine dalm olan eytanlan, nifakda mbalega eden ve mat'rudin olan mnafklarn reisIeridir. Mnafklarn, m., , mililerle istihza etmeleri, kendilerinde zulmet cihetinin kuvvetli, nur cihetinin zayf olduuna delalet eder. Zira bir eyi istihfaf (hafifseyen, kk gren) eden kimse o eyin kadr veznini kendi nefsinde hafif bulur. Binaenaleyh, mnafklarn, nurani olanlar istihfaf etmeleri, kendi nefislermde nurun hiffetinden (hafifliinden) ileri gelmitir. Nurun kadri, nur ile bilinir. Onlarda zulmetin rchfun ve fazlal kffara iltica ve kffarla lf~tlerine (dostluklar, kayna malarna) sebeb olmudur.
lar

12

BAKARA SuESt

(Ayet 15) (Allahu yestehzi bihimJ Allah Terua, mnafklan, istihza ve istihfaf ed~r. Ziira hazreti ilahiyyeye mnasebetlerine sebeb olan nCriyyet ciheti kendilerinde gayet zayf ve hafifdir. Mfuninler, nefsani varlklarndan fam olduklan mikdarda Allah indinde me;ycud olduklar gibi" mnafklar da ilahi cihetin kendilerinde fenas, yokluu mikdarnda nefislerinde sabit oldular. Bu iki m~rtebe arasndaki fark pek byktr. ,(V.e yemddh ri tuyanihim) (Ayet 15) Allah Teala, mnafklan, kendi arzulanylaihtiyar ettikleri dnya maiet ve mallarndan, itiha ve lezzet bulduklannn mevad (madde) ve esbabn tehiyye ve ihzar (hazrlama ve huzura getir~ me) etmekle, nefsani ve eytani sfatlan olan behimi ve sebui iul,.. m etlerind e mtehayyit olduklar halde ibka eyler. (Ya'me~nJ (Ayet 15) Ameh kalbin, krldr. Mnafklarn tuyanlan" (is:yanlar), buunmalan layk olan hadlerinden tecavzleridir. ,Bu had, kalbin nefse nazr olan vechidir ki, ona sadr denilir. Nitekim fuad, kalbin ruha nazr olan yzdr. Kalb, nefs ile ruh a.rasnda muta~ vasst ve iki vecilli olup bir yz nefse ve bir yz ruha mtevec~ cihdir. mdi kalbin, sadr denilen bu haddinde tevakkuf eylemek, durmak, kalbin bu ciheti nurla:mp nefsi de nurland.rmas iin kalbe tevecchle beraber Allah'n emir ve 'nehiyleri ile taabbd (kulluk, ibadet etmek) eylemektir. Kalbin dier haddinde vukuf, sadrn, ulCm ve maarifle naklanarak nefsi' tezyin etmesi iin hikem ve e~ rayii, ulum ve maarlf{ telakki ve kabul etmesidir. O halde tuyan, nefsani ve eytani sfaUarda inhimakdi't ki (ziyade dknlk), bu hal, istila ve galebe il~ kalbi bsbtn ka:rartr, krletir, ruhu da mkedder klar. (Ayet 16) (laikellezine terevddalalete' bilhda) te bunlar," hidayeti verip dalaleti, Hak'dan ve Hak'kn yolundan ihticab (perdelenmek) ve zulmeti satn alan kimselerdir. (Fema rebihat ticarethm ve ma kanumhtedinJ (Ayet 16) Bunlann, ticaretIeri, kar et- " medi. Ve bunlar, hidayetehli olmadlar. Bunlara ulum, amru, hikem ve maarif, ahlak ve melekat- fazlay kazanpda hakikatte zengin. olmalan, Allahmelinde yaknlk ve keramet bularak tazim ve vicahete (yz yze olmaya) mstehik olmalan i.in n.Ur ve beka ale'minden. reslmal (ana para, kapital) sermaye verilmi di. Fakat, hicab ve hrman- (mahrumluk) ebediyi mucib olacak surette kalbIerini kederIemekle istidadlarn' izale, reslmal1an olan hidayeti asliyyelerini izaa (zayi etme, kaybetme) ederek (EazenaIIahJ sermedi (s:tekli daimi) bir hsrana dtler. Binaenaleyl, ticare1tlerd karl ve kendileri lidayet ehli olamadlar."

BAKARA SU.RES!

13

(Ayet 17) .(Meselhm kemeseliIlezis tevkade nara relernma edaet ma havlehul Mnafklarn, mfakdaJti sfatlar, ziyalanmak iin ate yakan kimsenin sfat gibidir ki, ate yan~ken etrafndia yakn olan eyay bir para ziyalandrr ise de, ate snnce o kimse yin~ hayrette kalr. Bunlarn istidc1d nurIar, yaklm ate menzilesindedir (derecesindedir). Atein etrafndaki yakn eyay ziyaland:n:nas, kendilerine m,sbetle uzak olan mec1d (ahiret) ilerine hidc1yet olunamayp yakn olan dnya geinmelerine hidayet bulmalar ve mminlerle ,sohbet sebebile zahirde mminlere muvafaka,t etmeleridir. Atein sratle snmesi, istidad nurlarmn, ve fa-irlelendikleri dnya lezzetlerinin, senan zevru bulmasdr (yok olmaisdr). (Zehebellahu binuriJim ve terekehm fi zuluma,tin bl yubsirfuiJ (Ayet 17)' Allah Tealc1 Hazretleri, mnafklar, tuyanla'r'nda imdad etmekle istidc1d hrlarmgiderdi. Ve onlar, nefislerinin sfatlarkaranlkla;~ rnda tevfik- ilahiden mahcub ve kr old~ar halde terk eyledi. Karanlk gecede sahrada 'birok me-guliyetler (uramalar) iinde, atei snenkimsenin, gremedii gib, onla't 'da kendilerine faide veren maarifi ilahiyyeyi kfa,lb gzleri ile gremezlet'. (Ayet 18) (Summn, bkmn umyn) Hak'k iitmee, Hak'k grmee, Hak'la sylemeklie sebeb olan akrnurundan kalbIeri mah:cub kaldndan onlar, hakika,ten sar, dilsiz, krdrler. KalbIerinin mahcub olmas dolaysiyle uur mahalleri (yerleri) olan gz, kulak ve lisanlarndan kalbIerinegiden yollar kapaldr. Kalbin nu1'i1, ibu uur mahallerine vasl olamamala gzn, ;kulan, _dilin matlub (istenen) olan' faidelermden haz alama,zla"r. Ve istifade edemezler. Yine bylece fehim v~ itibar hasl olmak iin gz ve kulaklarnn, idrc1k ettikleri eyleri, kalbIerine red ve isal (vardramadklairndan, ula dram'adklanndan) edemediklerinden mnafklar, sar, dilsiz ve krdrler. (Fehm la yerci'un) (Ayet 18) Biz, onlarn nlerinde bir sed, arkalarnda bir sed' kldk mealindeki (Ve ce'alna min beyni eydih~m sedden ve minhaIfihim sedden) (Yasin Suresi, Ayet 8) ayetinde buyurulduu zre n ve arkalarnda sedler bulunduundan onlar, ,Allab'a rcu edemezler. !Ayet.;.i kerimeyi tebih suretile irad eylemenin faidesl,avam-uasn nefi,slerinde temsil etmektIr. Makul olan bir keyfiyyet, grlen ve his olunan suret ile tasvir olunursa herkes kolayca fehmeder. Bundan sonraki ayette ikinci defa olar.alk mnafklar, karanlkl, imekli, grltl yamurun isabet eyledii bir kavme tebn ediyor. (Ayet 19) (Ev kesayyibin minessemai fihi zulumatnve ra'dn ve berk) Yahud mnafklann sfat kendisinde karanlklar, grlemeler, yldrmlar olan bir ya-murun isabet eyledi kavm. gibidir. Ken-

,. BAKARA SUREs

dilerine zahir nimetlerin hasl olmasile betaber .bakiyye istidadlan dolaysile kalplerine gelen ga:yet azyurnuaklk ve ilahi vahyin' nzw sebebile rahneti ilahiyyenin imdad ve vusw, yanura tebih olunuyor.Yanurda olan kata:n.lklar, mnafklan hayret ve dehette brakan eytam vesveseleri, vehmi ve hayali ek ve pheleri ve nefsani' sfatlardr. Grleme de Kur'an'da mnafklar korkutup azgn kalbIerinin krlmasn, asi n~f~slerinin inhizfu:nn (hezimete .uramasn) mucib vaJd. ve tehdidi ifade eden ayet ve kahra dair mesmu (duyulmu, iit~len) ve mahede olunan asardr. Berk, yani imek, mnafklar, mid ve tamaa drup, kabul iin edna (en baya, az pek aa) bir meyil ve evkhusule getiren ve ninet lerin hatrlatmasna dair vaidlerin. [itilmesinde zuhur eden tenebbhat- ruhaniyye ve levaml-i nuriyye yani ruhi uyanklklar ve nuram parlaklklardr. (Ayet 19) Yec'alune esabi'ahm. fiazanihim minessa-va'ki hazerelmevtl Mnafklar, lmden korkduklan iin saikalardan (yl dhmlardan) parmaklarn, kulaklaJ'na koyarlar. Hissi lezzetlerden kesilmek bunlarn lm olduundan kendilerinde tesir yapp a.hiret. gam ile tabii lezzetlerinden ked4irmemesi iin lu'b ve lehviyyat (oyun, elence) ile vaid, yani korku ayetlerinin iitme ve anlamasndan megulolurlar.. (Vallah muhitun bilkafirin) (Ayet 19) Onlarn, saknmasndan faide yoktur. Bir eyi muhit olann, onu asla fevt etmiyerek her trl kadir olduu gibi Allah T~ala da, kafirleri muhit olmala mevti tabii sebebile meluf olduklar lezzetlerden kesmee kadirdir. (Ayet 20) (Yekadl berku yahtaf obsarehm) Lami-nn1ir (parlayan nur), gaflet sebebile keif ve hidayet n1irundar;. mahcub 'Olan akllarn kapmaa yakn olur. (Kllema edae lehm. meev fihi) (Ayet 20) Nur onlara ziya verdii vakit bir para terakki ile Hak ve hidayeti kabule y,aklarla:t. (Veza ezleme aleyhim kam) (Ayet 20) Nur lem'as kesilip karanlkda kaldklar vakit zulmet ve hararetleri zre sabit ve kaim orlar. (Ve lev a Allah lezehebe bisem'ihim ve ebsaribim) (Ayet 20) Eer ki Allah Teaa hazretleri dilese evvelki frka:ya olduu gibi onlann da fehm veakllann krletir, istidad nurIarn mahvedet, vahyin dinlemesinden asla mteessir olmazlar. (nnallahe ala klli.ey'in kadir) (Ayet 20) Tahkik,Allah Teala Hazretlari, her eye kemal ile kaditdir. Laey, ne zihinde ve ne de haricde asla mevcud olamyan madum-u srf demek odu undan ey lafz, gerek harice:n mevcud olan vacib .ve mmkinin ve gerek zihnen mevcud olan mmkin ve mnteniin: umumuna amil dir. Lakin bu ayetteki kudretin, eye taauk etmesi, delili akli ile

BAKARA SUaESl:

15

vacib ve mID.teni' (gayri mmkn) eyin, mefhumundan kara rak ey i afzn , mmkine' mahsus klmdr. (Hden IiImttekin) (~yet 2) Etyetinde bildirilen yedi snf hakknda iemalen sylenen: kelam bundan ibarettir. Ekiyadan fenik-i evvel hakknda kelarnn faidesa. ol;nad cihetle ferik-i evvelin bahsi ksaca belirtilmi, tevfik-i ilahinin imdad sebebile arizi hastalklanllin zevali ve hidayet{ kabul etmeleri mnikn olduu cihetle ferik-i sam olan mnafkla rm ahvali tafsil, onlann zem ve tehdidinde, suret-i hallerinin tak bihip.de mbalega edilmidir. Olabilir ki, tevbih ve tekdirIer, bunlardaki maraz ve rezalet kklerini kanr, kibir ve nahvet(bbrlenme, tekebbr) dallarn krarda batnlan temizlenip irade nuru ile kalbleritenevvr edivem; ,O suretle Hak yoluna silik ederler. Belki mminlerle lfetleri, dp kalkmalar sebebile tab~a,tlan, mnin lere meyil ve muhabbet eder. O meyl muhabbet sebebile kalbIeri, Allah'n zikrine yumuar. Nefisleri, emri ilahiye mnkad (boyun eer) olur. Ve (nneI mnafikly1e fidderkll'esfeli, ila airin) (Nisa Suresi, Ayet 145) ayeti kerimesi vechile tvbe ederek salah ehIi ollltlar.
i

(Ayet 21) , (Va eyyhennas'bdft rabbekm, ila .. J Ey insanar, sizin iin yer yzn fra, yani dek ve gkyzn bina klan ve gkden yamur yadrarak yamur sebebile size her trl yemi lerden rzk karan, sizi ve sizden evvel gelen baba ve dedelerinizi yaradan R,ab'binize ibadet ediniz ki, irkden saknm olaslliz. Seda ve ekiyann hallerini zikt ve beyandan feragattan sonra bu ayet-i kerimede insanlar, tevhide davet eyledi. Tevhid mertebelerinin ev- , velkisi, tevhid-i ef' al olmas dolaysile kudsi hadisde Halk halk ettim ve nimetlerimle kendimi onlara sevdirdim denildii gibi insanlar, Hak Teala'nn nimetlerini grp nsiyyet ederek Hak'ka muhabbet etmeleri iin ubudiyyeti, rububiyyete talik (geciktirdD eyle-. di. !badet, kr demektir. kr ise nimet mukabelesinde olur. m di: insanlar, ~badetleiini Hak'ka tahsis eylemek iin bu ayette Hak Teala Hazretleri, rububiyyeti insanlara tahsis -eyledi. Ve insanlar, gerek ef' al ve gerek sfat ve zatta kevn ile mahcub olduklarndan tecelli-i efalin beyan buyurulmas ile zat, sfat ve' ef'alden ibaret olan hicabdan evvelkisirtin, yani ef' al hicabnn, ref olunmasn kasd eyledi. Buna binaen, Hak Teala Hazretle,ri, insanlarn ve' mevcudiy.. yetlernn tevakkuf 'eyledii, kendilerinden evvel geen ana, baba, nene ve dedeJer gibi sebebIeri, mebadi ve eraitin kaffesinin ,inasrt, onlara mekatve meisken olmak iin arzn fira, semann bina kln masn, semadan yamur yadrp yamurla insanlara nzk olmak iin ~her trl yemjslBrin k~rJJm13s1n kendisine nisbet ediyor ki;

16

BAK.ARA SUREst

insanlar, Hak'kn bakasna fiil ve tesir nisbetetmekden sakmp qemii erillin Allah'dan olduunu mahede edince ef'ade irkden uzak olsunlar. Bu sebebden bu mukaddimelerin neticesini (Fal ile zikrederek (Fela tec'alii lillahi endaden ve entm rta:lemiinl (Ayet 22) buyurulmudur. Yani ey insanlar, zikt eylediimiz mukaddimelen bilirken Allah Teala'ya nidd (benzer, e) ve mis il klnaymz. Gya diyor ki, bu ilerin kaffesirlin faili Hak'dr. Binaenaleyh: ibadet, ancak .ona laykdr, bakasna layk dejldir. Siz indinizde ibadete layk klmak ve ona ibadet etmek -in sakn bile bile ef' ili bakasna nisbet etmekle AJlah Teaa'ya erik klmaynz. imdi: ef'al merte'besinde insanlarn ibadeti, sani'adr. (Yapan, ileyen, yaratanadr), Rabb'lar da, ancak sun've fii! suretinde mtecelli olandr. nk: her abid bildii bir eye ibadet eder': Allah' ise her abid uluhiyyetten nefsinde bulabildii mikdarda bilir. O halde ef'al mertebesinde insanlar, ancak fail-i muhtar bulup ona ibadet ettiler. Bu ibadetin gayesi, ef' al aleminin kemali olan cennete vusuldur. Allah Teala, insanlara nefisleri arazisini temhid ve nefisleri ar'azisi zerinde ervah semalarn bina ve ervah semalarndan tevhid-i ef'al yamuru nu indirerrek kalblerii.in, sabr, kr, tevekkl gibi ahval ve makamat yemilerinden rzklanmas iin ibu tevhid yamuru sebebile neftsleri arazilerinde taat, amal, gzel ahlak nebatlann ihrac eylemitir. Tevhidi isbat eyleyince moerred tevhid, cem' ile tafsilden ihticab, bu da zndka ve ibahaya (haram helal sayan, batni zmre) meddi (sebep olan) cebr-i mahz, keza fiil ve kavIi, mcerred resule isnad, tafsil ile cem'den ihticab, o da mecusiyyete meddi kader-i srf, islam ise (LaiIahe iHallah Muhammedn Resulullahl kavIini cemi ef'aIi, Hakka mazhariyyetini itikad ile aralarnda mut~ vasst orta bir yololup ancak: iki ehadetin cemiyle sahih olacan dan islam, sahih olmak iin nbvvetin isbatna istidlal eyledi. nk: Hak'kn efaline nisbetle halkn ef'ali, ruha nisbetle. cesed gibidir. Fiilin sadr olduu mahal, esasen ruh olup cesed He tamam olduu gibi ef'alin mebdei de Hak olup Hak'kn ef'ai haJk ile zahir olur. Halk ise Hak'dan budiyyetleri, mahcubiyyetleri dolaysile Rab'larndan maarifi telakki etmeleri bir trl mmkn olamadndan, Hakk ahid olan ruhu ile Hazreti ilahiyyeye, halka ihtilat eden nefs. ile beeriyyet ttbesine mcanis (ayni cinsten) olan bir vasta nn, bulunmas, vacib .olmudul'" ki: Onun kalbi, ruhundan keIimat- rabbaniyyeyi a.larak nefs-i kudsiyyesine ilka ve cinsiyyet rabtas ile sair ha.lk, ondan telakki ve kabul ederler. ite risalet de pudur. Binaenaleyh. (Ve n kntm ri reybin minma nezzelna ala ,abdina fe'tu bisuretin min mislihn (Ayet 23) buyurulmudur. Eer siz, bu kelam ilahinin Munammed'e nisbetI1;de sadklar iseniz, ee:;- Mu-

BAKARA SURES!

lT

hamned'e olan tenzilinizde reyb ekde olup nbvvetin hak olduunda ek ve bhe ederseniz btn kuv,ay be~riyyenizi, hida-

yet nurundan mahcub akllarnz, terkib-i kelam ve nazm- maaniye alkn olan fikirlerinizi; ve ebna-yi cinsinizden hazr olanlar top-laylliz. Bir surenin bir para kelamn getirmesine kadir olur musunuz? (Ayet 24) (Fein lem tef'alil) Eer bunu yapmazsanz, sizi atee gtren inad terk edip izan te1slim olunuz ve iman ediniz! Bu ayet-: te melzum yani imm hazf olunmu, nara duhulu ve azabn husu.. ~un mucib olan inkara daha fazla delalet etmek iin imann a.zm .olian ateden saknmak, imann makamna konulmudur. (Ve len tef'alil) (Ayet 24) Bu gibi eylerin, malcub olanlarn akllarnamm teni olduu malum olduu iin ihbar bil-gayb ta'tiki zre itiraz olun~ mudut. Yani elbette siz, bir surenin mislini getiremezsiniz. Ate.;. 'den murad dahi melufati hissiyye ve lezzat bedeniyyeler ile 8ar-l karar selametinden ve yakin serinlii lezzetinden mahrum, ruh-i kudsi-i ruhani, neslm-i zevk-i rahmaniden mahrum ve masruf olan nefislerinin ga1zab ve tabiatlarmn ateidir ki, bedeni lezzetleri .onlah, ruh-i "~udsi lezzetinden meneylediinden' her ne kadar bu lezzete mtak iselerde muri sufliyyeye taalluk ve ecsadi araziyyeya muhabbet heyetlerinin nefislerinde kklemesi, nefsa.ni_ atelerinin yanp parlamasna sebeb olmudur. Bunun iin (Fettekiln narelIeti vekildhennas vel hcare) (Ayet 24) yani. insanlar ile talardan yaklm olan ateden saknnz, buyurulmudur. Atein yakild ey insanlar ile, insanlarn, muhabbet edip sUretleri nefislerinc;le kkleen ve meylile nefislerini onlarda habs ettiklert, umuru sfliyye-i samitedir. Cenab Nebi Aleyhisseam." (Elmer yherumea men ehabbehu hatta lev ehabbe ehadkm hacera en huire meahu) Kii sevdii ile har olunur; hatta sizin biriniz, bir taa muhabbet etse onunla har olunur bUyUrmudur. nk muhabbet sebebiyle kalbin sureti, muhabbet ettii ey suretinde olurcasna muhabbet edilen ey nefisde rekz olunur~ Malum .ola ki, atein hara'r'eti melekut ve ruhaniyyeti olan sureti neviyyesine tabidir. O, ruhaniyyette ok mertebelerde tenezzlnden sonra kahr- ilahi nar- manevisinin erer ve ateidir. Nefis mertebesindekahr- ilahi ateinin, gazab kzgnlna tenezzl gibi ki: "gazab. ahlak yakmak hususunda atein .odunda yapamad tesiri yapar. md': cismaru ate, ruhant atein tesiri olunca her cismani kuvvet mtenahi, ruhani kuvvet gayri mtenahi olduundan ruhani atein elemi, cismani atein eleminden hem daha devaml ve hem daha iddetli olur. Bu manadan cCe. hennem atei, yetmi def~ su ile ykandkdan sonra onunla fayda-

18
det liIkafirinJ (Ayet
olunmudur.

BAKARA SURES

larniak mmkn olmak iin dnyaya indirildi denilmidir. ('id~

24)

ate,

dinden mahcub olanlar iin ihzar

(Ayet 25) .(Ve beirillezine amenu ve ~miltissaIihat enne lehm eenna,tin te eri min tahtihel,enhar) Sani'a imanlan ve ef'al tevhidine ilimieri muktezasil~ kendilerini cennet iin islah edecek amelleri i leyen kimselere -cennet kelimesi, nekre geldiinden- arzu ve isteklerinin, temenni ve tasavvu.:t ettiklerinii.. fevkinde hasl ve meveud olduunu tebir eyle, mjdele. Tahtnda yani zemininde nehirler akan baheler, dnya ehli in en gzel ve ziynetli bir makam ve en tatl lezzetli bir m eram dr. Bu cennetler, ehIi dnyann nefisleri iin, dnya baheleri cinsinden. ve mead- cismam hasebi ile dnya , bahelerinden daha safidir. Ve ileride bildirilecei vechile tarnamile haktr. (Kilema ruziku min,ha minsemeretin rizkan kalii hazeezi ruzikna minkabl) (Ayet 25) He't ne zaman o cennetlerin yemile rinden rzIklansalar melf olduklar cihetle Bu, bizim evvelce rlZk landmz bir rzkdr. derler. (Ve tft bihi mteabiha) (Ayet 25) Halbuki onlara, mteabih ve biri birine benzeyioi nzklar verildi. imdi kalbIerinin nzk mesela tevekkl gibi makamlar ve kudsi ;alem ravzala'tdir ki, her mertebesinde salikl~re trl menfaatlar, mtak olanlarn hararetini teskim edioi ilim rie)irleri, neet eder. Ye'miler ise hikem ve maarifi ilmiyyedir. Bunlar, bizim evv~1ki rzkmzdr demeleri kalbin teeerrd halinde Him ve hikmeUerin kal bde s,abit olduuna sonra taalluk zamannda umur-u tabiyyede tevekk sebebile mahcub kalmakla onlan unuttuuna, tek'tar tabii ve bedeni elbiselerden soyununca onlar hatrladna iarettir. Nebi Aleyhisselam'n, (Elhkmetdaetl mminiJ yani Hikmet, mminin gayb etmi .olduu bir eydir Hadis-i erifleri, bu manayadr. (Velehni iha ezvacn mtahheretn ve hm fiha halidun) (A-ret ~5) O cennetlerde onlar iin pak iftler vardr. Ve o cenneterde onlar muhal~ led" yani daim dir1 e't. N efislerinin .iftleri, gayrin temasndan ve fuhudalIl pak olan huruindir. Kalplerinineleri, tabayi denasetinden, . anasr.kederindel1 temizlenmi olan kudsi nerislerdir Kendileri mahededen mahc~b olduklar cihet ile ruhfarnn cenneti yoktur. (Ayet 26) (n;nenahe bi yestahyi 'en yadribem.eselen ma be'udatenfema fevkaha) Tahkik Allah Teala Hazretleri, istihya (ha;ya eden, utananl eden lcimsenin imtina (ekinmesn gibi sivri sinei ve onun fevkinde olan eyay darb m'esel yapmakdan imtina e~rlemez (ekinmez) ; .nk hadis-i erifde nd-i ilahide kafi't, sivri sinekden, dnya,' sinek kanadndan daha hakirdir diye varid olmudur. (Feem-meIlezineamenti fe-yalemtine ennehl hakku min rabbihim (Ayet

BAKARA SURESt

19

26) iman edenler, meselin, mmesseln lehe mnasebeti olduun dan meselin Rab'lar tarafndan bir hak ve hakikat olduunu bilirler. (Ve emmellezine:keferii feyekiilUie maza eradanahu bihaza me. sela) (Ayet 26) Amma kfr ve ii.kar eden kimseler' Allah, bu gibi misalIerle ne murad etti derler. (YudiIl bihi kesiren ve yehdi bihi kesira) (Ayet 26) Evet, Allah Teala o misa sebebiyleok kiileri ida ve oklann hidayet eder. (Ve ma yudill bihi illelfasikin) (Ayet 26) Ve bu sebeble ancak fask olanlan ida (delalete srkler) eder. Fask olanlar, kalp makamndan nefis makamna, Rahman'n taatn- , dan eytann taatma dnen kimselerdir ki, bunlar, yukanda zikri geen ekiyadan ferik-i sam olanlardr. Zira ferik-i evvel, ne u sebebden ve ne de dier sebebden, belki ne hal olsa nefsel-emirde daaet sahibi olduklan iin burada mesel darbile ida (doru yoldan karlanlar) olunanlar, ferik-i sani olan mnafklardr. imdi, bir sfat zerine hkmn terettb etmesi; mezkr sfatn o, hkme illet olduunu mir olduundan femk-i saninin idI al olunmalarna sebeb, hakikatta yine kendi fsklar olmudur. O da, nefisleri sfatla nnm, kalbIerine galebe1sHe inad ve inkarla'rlnn, hikd hasedlerinin (kin tutn:alarmn) ziyadelemesidir ki, onlara budiyyet ve zulmet zre zulmet ziyade eylemidir.

(Ayet 27) Ellezine yenkudiine ahdallahi min ba'di misakihi ve . yakta' une ma emerellalu bihi en yusale ve yfsidne firard laike hml hasiriin) Fask olanlar, Allah'n ahdini nakzeden, Allah'm, emir ettii biri birine ulamay kesen ve yer yznde fesad karan kimselerdir ki: hsran ve ziyanda olanlar, ancak,unla'tdr. Ahd misak, (Elest birabbikm) (Araf Suresi, Ayet 72) ayetinde iaret olunan ahd misakdr. Hadis-i erifde.Allah'm eli ile Adem'in arka'Sna mesh ederek zrriyetini, zerreler heyetinde Adem'in arkasn dan kard ve onlara Sizin Rab'bnz Ben deil miyim? dedi. Onarda Evet, Rab' bmz , sensin dediler. varid olmudur. imdi AIlah'n ,eli; yemin-i Rahman tesmiye olunan ve alemin ruhu olan, ruh-u evvel ve akl- akdesdir. Adem, alemin kalbi olannefsi natika- klliyyedir. Adem'in arkasm meshetmesi, ruhani ittisal sebebiyle aklm, nefs-i klliyyeye tesiri ve onu nuru ile tenviridir. Zrriyyetinin ihrac, nefs-i natika-i klliyyeden bil kuvve mevcud olan nufusi ahsiyyei. cziyyeyi fiile karmasdr. (Elest birabbikm) Rabb nz, ben deil miyim? szyle Anah'n onlara ,abdi, czi nefislerin, zatlannda tevlid ilmini. ida eylemesi, yani koymasdr. Ahdin misak, tevhid delillerini akllarnda rekz etmesidir ki, her ne za,man cismani perdelerden soyunsa,lar, en vazh ve en zahir bir eyolarak kendilerine itlkiaf edercesine tebeyyn (aikar olmak) etmek zre

20

ilmi onlara nefisleri sfatlarndan tecerrdleri halinde bu ilim, kendilelin~ mruri olmu dur. ,(,Bela) yani Evet demeleriyle icabetleri, zatlarile tevhid ilmini kabilileridir. Aldi nakz etmeleri, bedern lezzet ve tabii perdelerine fa,zla dalmaa Hak'km vahdetinden ve ibadetinden mahclib olurc~sna ehvet ve hevalanna kulluk etmeleridir. Allah'n emir eyle- , di~ kavuma ve ulama~ kesmeleri, hasis ve fani ilere aku muhabb etl eri , alem- sfliye tevecchle:ri sebebile hakikata ulamay, ve ulamas ile memur olduklar z.at ve, sfatlarna mcanis (ayni , cinsten), hakikiakrabalar bulunan Hazreti lahiyyenin' sakinleri 0lup mele'-i ala denilen ceberlit ve melekllt ehline semavi ervaha ve mebadi-i aliyeye, ruhi kudsa .ittisalden yz evirmeleridir. Hazreti Nebiyyi Zian Allah, ilerin ali ve erif olann sever, adi, ve hasis olanna buz eder mealindeki mellahe yuhibb me Miyel umur ve e~refeha ve ybizu sefasfehaJ ha.disi emfinde buyurduu vee..: hile nefsin, matllibu n~ kadar hasis olursa o ,nefis,ali ve erif alemden o kadar uzak olur. Yer )"zllde fesad karmak ile hsrann 'tefsiri, gemidir ki, o da, fani ve zulmani birey iin baki ve nUrani olan cevheri ziyana uratmaktr. (Ayet 28) (Keyfe tekfrone billahi ve kntm emvaten feahyakm) N e:Q.al zre Hak' dan mahcup olursunuz? Halbuki, Allah Teala; sizleri, l iken babalarnzn aslahnda (sulhlerinde) nutfe iken ihya eyledi. (Srnme ynitkm smme yuhyikmJ (Ayet 28) Sonra sZi tabii lmle ldrr, sonrakabirden kaldrmada te,krar sizi diriltir. Bu iki ihyann birincisi, mahede He, ikindsi, birinci ina ile istidlal etmekle malllmdur. Ne iin halk ile Halik'a istidla etIni,.. yorsunuz?(Smme ileyhi trce'unJ (Ayet 28) Sonrada mca,zat iin Hak'ka rrca olunursunuz. Yahlid sizi tradilmle nefsiniizden ldrur ki, bu da, vahdette fani olmaktr. Bu fenadan sonra vcud- mevhlib-u hakkani (balanm hakkani' vcd) ile, hakiki bir hayat ile ihyaeder ki, bu ' da bekadr. Sonra vahdet, vahdet-i zatiyye ise uhud, vclid bulma, meydana gelme grnme vahdet-i sfatiyye ise mahede iin Hak'ka irca olunursunuz.
lazm klmasdr. ' N efislerine itihad etmesi de budur ki,

tevhid limini, onlann

levazm

za tiyyesinden

kla.raik O

(Ayet 29) Hvellezi haleka lekm ma firardi cem~'an) ~l)!ah Teala, sizin vclidve bekanzn madde v'e mebadisi olan ve alem~i unsuriden ibaret bulunan oiheti sfliyyeyi cemian sizin iinhalkey'" ledi. (~rnmesteva ilessemail (Ayet 29) Ve sema denilen ciheti ulviyyeyi de halk eyledi. 'Smme kelimesi, lki zaman arasnda terahi ve, tehir manasna olmayp belkii ciheti sfliyye' ile ciheti ulviyye arasnda tefayt (farkllama,) iin olduUndan yeryznn yaradlma-

BAKARA . SURIDS

. snn, gkyznn yaradlmas zre tekaddm etmesi lazm gelmez. (Fesevval~e seba semavax) O\yet 29) Semalan, avamn grd zre yedi tabaka zre tadil ve tesviye eyledi. Semann sekizinci ve dokuzuncu tabakalar, zahir olan, krsi ile ardr. Hakikatta ise, ciheti ulviyye olan. ve sema tabir olunan ale'mi ulviye nisbetle rtbesi deni (alak) olan arz y.ani ciheti sfliyye, beden v~ bedenin azas olanalemi cismanidir. O, halde semadan mUrad, alemi ruhamdir. Ruhani alem ise, alem-i emirrden olmala (smme) kelime'Bi, halkile emir arasndaki tefa vt iindir. Semann yedi kat olmas, ruharuyy.a.t aleminin meratibine iarettir ki, birincisi, melekti a'rdiyye, kuvayi nefsaniyye,cin alemidir, ikincisi nef!S, ncs kalb, drdncs akl, beincisi sr, altncs ruh, yedincisi srr kalbiden baka olup, sm ruh denilen hafa alemidir. Emirl Mmini.l1 Ali Aleyhisselam, Siz, bana ~emamn yollarndan sorunuz, ben gn yollarn yerin yollarndan daha ok bilirim buyurmudur ki, mezkr yolla-r, . zhd, tevekkl, rza gibi ahva1 ve makamattr. Malum olmah ki, hikmet istilahrnda akl, tasavvuf istilabnda 'ruh denilen eydir. BUrada bizm, tasavvuf istilah zre akl tesniye e1ylediimiz, hkema indinde nefs-i natkann kuvve-i akilesid:ir. Bu sebebden mutasavvfa Akl, ruhun nurile nurIanan kalbinparlak bir mevziidir dediler. 'Kalbde nefs- natkadan ibarettir. stilahn de'imesile fehim kar mamak in bU.'be~aill, gzelce hfz edilmelidir. (Ve iz kale ~abbke lHmeltHkati inni caiIn fH'ard halife) Ya; Muhammed, Rab'binin meleklere Ben, yer yznde halife k1c ym dediini, hatrla. (z) kel~mesi, ezelden abede daim ve amil olan sermede (daimilie) iarettir. Allah'n meleklere sz;, mukarrebun melekler olan cebeniti ve kudsi zatlaI'a, ve semavi nefisler olan melakuti ve mcerred ruhlaraAllah'n iradesinin, Adem'in icadna taalluk eyledii manasnn ilka edilmesidir. Zira kainaitta hadis olan her eyin, yaradlnazdan e'vvel kaza- sabk dell'ilen r'uh aleminde sonra alemin kalbi olub levhi mahfuz tesmiye olunan kalb .ale'minde sonra alemin nefsi olup m;iliv isbat levhi ye dnya sem@'s denilen nefis aleminde sUreti vardr. Hereyin hazi'll~si, bizm indimizdedir. Hereyi, ancak malum mikd~rda indiririz mealindeki (Ve in min ey'in illa indena hazamh ve ~a n"ij.nezzHhii iIbl bikaderi .ma'liim) , (Hicr Suresi, Ayet 21) , ayeti keri'mesi bu manay mfi4dir. te 'aem-i kevnde zuhUrdan evvel ruh, kalb, nef!S alemlerinde suretjnin; vcudu, Allah'n me[eklere Be~ haHfe k1cym' demesidir. .:r:ndi, nefsinde,ki hamitibar eyle ki, senin, kevn e1;adet alemin 9lan ,az~ ve cevabirinde zahir olan her sznn, her iinin gayb ga;ybnn mavaras olan ruhunda, sonra gayb gaybinde sonra senin dnya

22

BAKARA SURIDS

gn yani sana en yakn gn olan. nefsinde mevcud oldukdan sonra aza ve cevarilinde zahir olduunu grrsn. (ca'I) kelimesi, ibda ile tekvinden (yaradltan) eamm (umumi) ve her ikisine a mil, insanda emit ile halk aleminden mrekkep olduundan ayette (halikn) denilmeyip (ca'In) denilmitir. Halife, benim ahlakmla mtehallik, evsafmla- nuttasf olarak benim emirlerimi infaz, mahlUkatm idare, ilerini tedbir, nizam ve intizamn zabt ile halk benim taatma d~vet eder. Melaike!l1in, (Kal etec'al ha men yfsid fiha ve yesfikddima) (Ayet 30) Yer yznde fesad karacak ve kan dkecekkimseyi halifeklar msn? szlerile inkar (Ve nahn nsebbihu bihamdike ve nkaddis Iek) (Ayet 30) Bizler ise daima. seni tesbih ve takdis etmekteyiz szlerile kendilerinin hilafete dahalayk olduklarna tariz etmeleri, kevneyni has't edici ve alemleri cem edici bir terkib ve heyet-i ictimaiyyenin ha.vassndan olan evsaf- rabbaniyye ve manay ilahiyyenin Adem'de zuhurundan mahcub 01malandr. Ve ruhun, bedene taallukunda bulurimalan zaruri olan gazab ve ehvet kuvvetlerinin havasndan olup, yer yznde ifsad ve kan dkme tabir olunan hayvani ve yrtc ilerin Adem'den sudurunu v'e kendi nefis1erinin, bu gibi eylerden tenazzf (pak1an~ ma) ve takaddsn (kudsiliinil bilmele'tidir. nk melaikenin her tabakas, fevkinde olan tabakann haline mutta1i deilsede nefsinde ve daha aa tabakalada olan ahvale muttalidir. O halde melaike, ruhi ulvi-i nuraninin. bedeni sfli-i zulmaniye taallukunda bir cihetten ruha, bir cihetten cisme mnasib olacak bir vastann elbette lzumunu ve o vasta olan ne:(sin de her errin yuvas, her fesadn menba olacan bilir, fakat cemiyyet- insaniyyenin, nur-u ilahiyi ca1ib olduunu bilemez ki, ite, Hak Teala'nn, melaikeye Ben, sizin bilmediinizi bilirim manasnaolan (Kale inni a'Iem ma lata'Iemun) (Ayet 30) ayetinh srn budur. Tesbihile takdis ,arasnda fark odur ki, tesbih e'tik. acz ve noksandan tenzihdir Takdis mahalle taallukdan, zatnda sfatn da taadddden, imkan ve infia1 a.i belerini kabulden kemalatndan bir eyin bilkuvve olmasndan tenzihdir. mdi her mukaddis olan msebbih olup, her msebbih olan mukaddis olamad cihetle takdis, tenzihden ehastr. Mcerred ruhlar olan mukarrebun -melekler, tecerrdleri, ve Rab'lan nurundan perdelenmemelefi., mtadnunda bulunanlara nn -ifaza etmeleri, ba ka,lannda tesirleri cemii kemalatlannn bilfiil olmasdol8Jysne mu kaddisdirler (takdis edicidirIer). Bunlardan ba.ka semavi ve arzi melekler, za,tlannn besa,tat (dzl, yaknl) ve ef'al ve kemal.tlarmn havass itibarile yalnz msebbihdirler (tesbih edicidirlerl

 BAKARA

SURES

23

(Ayet 31) (Ve allem ademeresmae kllebaJ Hak Teala Hazretleri, eyann kaffesinin bilinmesine sebep olan hassalarn, menfaat ve mazarretlerini, Ade,m'in kaJbine ilka eyledi. (Smme a-radahm alemelail~etil (Ayet 31) Sonra insarui bnye'yi uhd etmelerile ve Adem'e ;tenz;jJ.d~ refakat etmelerile esmann mllse:nmalann melrukeye arz ederek (fekale enbifini biesnai halai inkntm. sadikinJ (Ayet 31) Eer siz sadklair!Seniz bu eyann, hassalann, bana bildiriniz dedi. Bu szn manas, insann, melaikenin zatlarnda oln yan baz malmatnn, melftikeye hasl olmasn, ve heyeti ictinaiyye haysiyeti ve terkibi insani iktizasile insann, mtenevvi malfim,at ve mahsusatndan melaikenin istifade etmelerini, Allah Teali'nn iride buyurmas de'mektn'. nk: melaikenin ilimIeri, insann ilmine tabidir ki, melnkenin ilz.am (susdurulmalarndaJ olunmalarda bU:- cihettendir. mdi irade-i ilahiyyenin bu ,keyfiyyete taalluku Adem'e inbi' (haber verme, bildione) ile emridir. Zira Ha2;reti Ademiyyede olan cemii kuvay insaniyye ve melekiyye, !Ade,m'in gayrnda idrak edemedikleri ezvak (zevkleri) Adem'de idrak eylediler. te [Adem'in meleiikeye esmay inba; (bildirmesi) eylemesi, haber vermesi de bu
manadr.

(Ayet 32) (KaIii sbhaneke la iIme lena illa ma allemtena inneke entetalimlhakiml Melailke Sen, Hakim ve Alim-i mutlaksn, senin bildirdiinden baka bizim, bir bilgimiz yoktur, seni noksandan tenzih ederiz dediler. Bu szn manas, meleklerin, hal dillerinin, ve: vcdlannm delaletile kemalat insaniyyeden kasr olduklarna e hadet etmeleridir. Keza kendisinde nefsedet olan ~eyin fiilinden imalen Hak'k tenzih, kemalatl,an vcudlarna mukarin olduundan kesb-i ulm ile insanlann mertebelerine terakkile'rlinin :imtinaan, Allah'n ilmi ilimIerinin fevkin.de olup Allah'n, Alim-i mutlak ve ancak layk olan ileri yapan Hakim olduunu bilmelerile Allah' tesbih etmeleridir. Bu sebebden (Kale ya ftdem enbi'hmbi esmilihim) (Ayet 33) Allah Teala Ey Ade,m, mea:ikeye esmadan haber ver dedi. Esmay onlara talim et denilmedi. nk terakkiyimucib olan ilmi mkteseb, cemiyyet-i insaniyyenin hassiyyetindendir. Binaenaleyh: meleklerin her birisi, ancak mdrekat cinsinden olan eyi kabul eder, dierini kabul etmez. Mesela besar yani gzn, gt~ d eyler ne kadar ok olursa rtbesinln fazla olmad,ancak grlebilecek eyler cinsinden olanlar kabul edip bakasn kabul edemedii gibi her batn kuvvetin hali de byledir. (felemma enbeehm biesmaihim kale elem ekul lekm inni 'ruem aybessema vati vera-rd ve A'le,m ma tbdfine ve ma knt.ntektmfinl .(Ayet 33). Vak;taki :Adem melaikeye eyann esmasndan haber vetdi, Al-

BAK.ARA SUR:eJS1:

lah TeMa Hazrertleri Ben, size, ben gklerin ve yerin gaybini ve sizin izhar (akladnz)eylediiniz v~ ketm eylediiniz eyleri bilhi.ri., demedim mi? diye buyurdu. Bu szn de manas, Allah Teala'nn, gklerin ve yerin gaybinden melalkenin bilmedikleri eylem, 'bildiini, meleklerin tabiatlannda kararladnnadr ki, ite,Allah Teala'nn ilmini kendisine tahsis ve tercih eyleyerek insanda emanet eyledii srr- marifet ve muhabbet de budur. (Matbdne) (Ayet 33) nsann mefsedetlerine (fesatlklanna) dair izhar ettiiniz ilminiz, (Ve' ma kntm tektmn) (Ayet 33) nezahet vekudsiyyetinizden zatmz Adem'e tercih eylemenize dai'r ketm ettiiniz ilminiz demektir. (Ayet 34) (Ve iz kuIna Iilnelaketiscd Iiade/me) Bizim meleklere Adem' e secde, ediniz dediimizi hatrlaynz. Meleklerin Adem'e scdu, Adem'e msehhar (mnkad-meclub-teshir edilmi) olup mtavaat Cita,at etmesi) etmesi tezellili (kendini alak tutma,) ve inkiyad, boyun emesidr. (Fesecedii ina iblise eba vestekbere) (Ayet 34). Melekler, Adem'e secde ettiler, ancak blis secdeden imtina (ekindi, geri durdu) ve istikbar (bbrleneli) eyledi. blis, kuv've-i vehmiyyedir. Zira blis, sUretlem idrakile, manalarn idrakinden mahcb olarak Allah'n emrine itaati, kalr ile izan (anlay, hissedi) eyleyen srf mel~Lke-i arziyyeden de'ildir. Keza Adem'in, e refini akl ile idrak eyleyerek aklna muvafakatla Allah'n nzasn taleb iin muhabbeti izan eyleyen akli ve semav! meleklerden de deildir. blis, melekt-i sfliyye ve kuvayi arziyye cmlesinden cinni olup czimanalan idrak ve ufki akliye terakki eylediinden semav! 'melekler arasnda terbiye olundu. Bu S'ebeple hayvanatta bulunan vehim, insanlardaki akl menzilesinde olmudur. bl:Ls'in secdeden imtina, akla inkiyad veakln hkmn kabul etmemesidir. stikba n da mahsusata taruluk eden czi manalan idrakdan ibaret olan kendi haddinde durmayp maan- akliyyeye ve ahkftm- klliyyeye dalarak tavnndan tecavz ile hilka,t-i tiniyye ve mea:ike-i semaviyye ve arziyye zre tefevvuk ,(ykselme, stn olma) etmeHidir. (Ve kane minel karrn) (Ayet 34) blis, ezelde vahdet nrundan mahcubiyyet yle dursun, enva't- akliyye. ve zevkiyyeden bile mahcb 'Olanlardan idi. (Ayet 35) (Ve kulna ya ademskn e'nte vezevciike! cennete) Ve biz Ey Adem, sen ve zevcin, cennette sakin olun dedik. (dme) smre (esmerlik) manasna siyah zre vurulMl bir renktir. Kalb, zulmani cisme mlazm olmyarak intibah ile taftlluk eylediind~n kalbe, Adem tesmiye klnmdr. Zevcesi, nefisdir ki, buna da, zuImam cisme mlazemetinden karal galib olan bir renk manasn-

BAKARA

SURIDS

2:5

daki (hayat) kelimesinden Havva

denilmiilir. Eer

cisme tailluku

olmyayd kalbe, Adeu denilmezdi. Ad~m ve Havva'nn, mlazemet

etmeleri emir olunan cennet, kudsi bir bahe olan ruh alemi semasdr. Yani Ey kalp ve nefis! Siz, ruh SenlEtSn iltizam ediniz. (Ve klit mnha readen hays i'tma) (Ayet 35) Ve: sjz 0, cennetten hangi mekandan ve ne sretle dilerseniz, hol bol yeyiniz. Yani siz, kalbin rzk ve ruhun yemii olan maaniyi, mafui.f ve hikmetlerI hangi makam ve mertebeden ne vehile olursa olsun gayet vasi mikdarda telakkiediniz. R~zklar ve yemiler, memnu ve mnkati deildir. (Ve la takreba hitZ11.j ecereto fetekna mnazzaliminl (Ayet 35) Ve u ecereye yanan;aynz ki, o vakit, zalimle!l."den olursunuz. Zulm lgatta VEtcib olan hak ve hazzn noksan klnmasdr. stilahda bir eyi yerinin gayrm.e koymaktr. Zalinlerden d~mek, nuru me:vziinin g~yr olan zulmet mahallinde koyeJnlardan ve nur illeroinden lazm olan nasibinizde:r;. ve istidad nur:unuzdan noksan kalanlardan olursunuz, demektir. (Ayet 36) (Fe ezelle hmeeytan anha) eytan, csmani lezzetleri tesvil ile Adem ve Havva'y makamlar olan cennetten tabiat ukuruna kaymak zellesine hamI eyledi. (Fe ahreceh ma mimma kanafih) (Ayet 36) Adem ve Havva'y, bulunduklar nimetlerden ve ruh-i daimden ihrac eyledi. Bu makamda: Adem ile Havva, cennette teferrc ediyorken (gezerken) cennetin sum zre bir tavusun zahir olduunu grnce evvela Havva, ona tebean (uyarak) Adem de yanadlar. Derhal surun arkasndan eytan, vesvese eyledi. Bir rivayete nazaran eytan, cennetin duvarna kan b~r ylann kuyruu na tutunarak cennete kmakla Adem ve Havva'y vesveseledi, denilmitir. ki, birinci sz, cennetiri dHda ehvet tarafndan eyta111n tevesslne, ikinci sz, gazab tarafndan tevess!ne d.a--ettir. ey tann, ylan ile cennetin duvarna binmesi, gazabn ufki ruhaniye ve hayyizi kalbiye ehvetten daha yakn olduuna iarettir. (Ve kulnehbitii ba'dukm liba'dn adv) (Ayet 36) Adem ve Havva'ya ci smaru alem olan ciheti sfliyyeye dmeyil lazm klarakBaznz baznza dman olarak hbut ediniz, dnz dedik. nk ciheti sfIiyye olan dnyaya dmek, ciheti sfliyye metalibinin irkete tahamml edemiyen iki maddede mahsur ve metalibi eziyye olmasn -mstelzim olmala hangi bir ahsn, bir maddei cziyyeden haz ve istifade eyledii zaman dieri mahrum kalr. Mahrum .kalnca onu hazzndan men etmee alr. te bu sebeple aralarnda buz ve adavet (dmanlk) olur. Halbuki, metalib-i (istenen ey ler) klliyye byle deildir. Asl, fe:r'e amil ve Adem'le Havva'ya hitab, nev'e hitab olmala Uhbitu) hitab, cem olarak gelmidir.

26

BAKARA SURES1-

(Ve lekfun fil'ard mstekarrnve meta'un ila hin) (Ayet 36) Ve sizin iin bu ciheti sfliyede kbra (byk) ve sugra (kk) denilen iki kyametten birinin kopmasna, kalb ile nefsin, mevt-i iradi ile cihet-i sfliyyeden kurtulmas veya mevt~i tabii ile huzuzun kesilmesi zamanna kadar karar klmak ve. faiYdalanmak vardr. (Ayet 37) (Feteelrka c1dem min rabhihi kelimatin fetabe aleyh) Adem, Rab'bi cil;etinden bir takm nurIar, ceberrCt ve melekutUin m'ertebelerve mcerred ruhlar karlayp kabul etti. sa/ya (A.Sol kelime demldii gibi her mcerrede, alemi emirdenolduu cihene kelime denilir. Yahud Adem, Rab'binden ulum, hakayk ve maarif telekkun eyledi (Fetaba aleyh) (Ayet 37) Allah Teala, ~dem'in tabiat libasndan tecerrd etmek, melekuti nurIat srasnda dizilmek, kemalat- kudsiyye ile ittisaf ve ulum-u hakikiyye ile ziynetlenmekLe kendine rcu'unu kabul eyledi. (Tabe aleyh) in asl, :Adem'e rcu'u ilka eyledi, onu rucu edici kld, demekdir ki, ite asl makbul olan tvbe budur, yoksa Adem tarafndan neet eden rcu deildir. (nneh hvettevvabfurrahim) (Ayet 37) Kullarnn tvbesini ok kabul edic:i, rahmeti, gazabna sebkat eden Rahim, merhamet sahibi, .ancak O'dur. Kullarna ayni gazabnda rahmet eder. Nitekim, Adem'e gazabn, Adem'in kemalne ve Hak'ka rcu'una sebeb kl m ve yaknladrmak iin uzakla. drm dr. (Ayet 38) (Kulnehbitu minha cemi'a) Cemiiniz, cennetten hbut (dnz, knz) ediniz dedik. bu hbut emrinin tekrarlanmas, ben-i Adem'i ceniletten hbutunu .murad edenin, ancak, Zat- Hak olduunu ifade iindir. Eer Hak'kn iradesi olmasa, blis, yani eytan, ivalarna kadir olamazd. Bu sebebden Adem ve Havva'y cennettel: karmay eytana isnad eyledikten sonra, sebebe talik etmekten mcerred olarak ihbat, yani cennetten drmeyi, kendi zatna isnad eyledi. Bu Cenab- Nebi'ye varid olan (Ve maremeyte z remeyte ve lakinnellahe rema) szne yakndr. mdi Allah'n kaza ve kaderi srrn bundan tafattun Udrak etme, akl erdirme) etmelidir. Adem'in, cennetten inmesinln hikmetini de (Femma ye'tiyen~ nekm minni hden femen tebi'a hdaye fela havfn aleyhim ve La hm yahzenunl (Ayet 38) ayet-i kerimesi ile belirtti. Yani Elbette size benden hda gelecek, her kim, benim hdama tabi olursa onlara korku yoktur ve onlar, mahzun da olmazlar Ayeti (Fa) ile ge, tirdi. nk, hubut olmayayd, insanlar iin hdaya (doru yol gsterici) tabi olmak mmkn olamazd. Said ile aki, biri birinden ayrlmaz, sevab ve ikab istihkak hasl olmaz, ceza evi olan cennet ile nar batl olur, belki de mevcud olmazd. (Hda) ertattir ki, her kim tabi olursa onlara korku yoktur, mahzun da olmazlar. Su-i akibet-

BAKARA SURES.!

27

ten emin olup gelecek ikabdan (cezadan) ve fena.dan havf etmez, Hda'ya tabi olmak n'rU. ile basireti cilaanmakl~.. ehvet ve lezzetlerinden mteselli, ruhani ze'vklere, srri ftuhata (stnlklerezaferlere), kalbi mahedeler~, akli ilimIere nefs! vicdanla'ta lida yet olduundan fevd (yok) olan dnya nimetlerine demanzun olmaz. '(VelIezine keferd ve kezzebd biayatina HUke ashabn nari hm fiha haliddn) (Ayet 39), Dinden mahcb olan ve ayetlerimizi tekZib eden kimseler, mahrumiyyet ate'inin ashabdrlar.Qnlar, mahrumluk ateinde daim kalclardr. (Ayet 40) (Ya beni israilezkru ni'metiyelleti en'amt aleykm ve evfd bi'ahdi iifi bi'ahdikm' ve iyyaye ferhebdn) Ey srail oul lar, size inam etmi olduum nimetlerimi hatrlaynz ve, Benim ahdime vefa ediniz, Ben de sizin ahdinIize vefa edeyim, ve ancak Benden korkunuz. Beni srail, h1dayet ve nbvvet nimetinin sahibIeri ve ltfu ilahi ehiIle'ridir.Onlar, lutf ile ve gemi nimetleri ve ahd-i ezeliden sonra sabikan Tevrat'ta ef'al tevlidi tarikiyle onlardan al nan ahdi hatrlatmakla davet eyledi. Nitekim ahbabm, ceza zamannda Aramzda bu kadar muhabbet ve meveddetimiz yok muydu? demesi adet olmudur. Bu davet, ikinci perdenin kaldrlmas demek olan s,fat tevhiduedir. Bu d_avet, umunli olan evvelkidavetten ehasdr ki, bunda, nimeti diniyyeyi, ahdi, mnim (nimet verenJ sfatil~ tecelliyi hatrlatmak ve bunun. ade,m-i icabetine havfdan ehas olan rehbet (gazab ve' ihticabdan korkma) ile tehdid vardr. nk havf,. ikabdan olur. Rehbet, kahr gadab ve ihticabdan korkmaktr, ha yet ise (Yahevne rabbehm) (Ra'd Suresi,' Ayet 21) ayeti vechile zat ihticabna mahsus olduundan rehbetten ehastr. Heybet, azameti zata mukarin olmas cihetinden hayet gibldir. (Ayet 41) (Ve amind bma enzelt) Ve tevhid-i sfattan olup Habib'ime indirdiim Kur'an'a iman ediniz. (Musaddikan lima me'akm) (Ayet 41) Sizin Tev~at'nzdaki ef'al tevhidini tasdik, edjci olarak (Ve La tekdndevvele kafirn bhiJ (Ayet 41) ve kendi itikadnz La mahcb olduunuzdan bu tevlidden mahcb olanlarn evveli almaynz. (Ve la teterilJ (Ayet, 41) stibdal etmeyiniz, yani deitir meyiniz. (Bi ayati) (Ay~t 41) hlas suresi ve krs ayeti gibi zat ve sfatmm tecelliyyatna deaiet eden ayetletimi,' (Semenen kalila.) (Ayet 41) ~f'al tevhtdi sebebile amenerin sevabna ve hissi lezzetlere ahdnz iin cenneti nefsiyyenizle deim1eyiniz. Eer irkden sakmdmz ise rzam taleb edip celal ve hicabmdan satvet-i kahrm dan salonarak benim gayrime sfat isbat etmeyiniz. (Ayet 42) (Ve la telbsl hakka, bilbatli) Ve nefsiniz sfatnn davru (bir duyguyu tevik edici. haller) ve ha:vatr (telkinler, hat-

28

BAKARA SUREs.t~

ralar, fikirler) ile Hak sfatnin de,va ve havatn arasn fark etmemekle Hak'kn ilim, kudret, rade gibi sabit olan sfatlarn, ba.tl olan nefsiniz sfa.tlannn zuhuru ile kardrmaymz. (Ve tektml hakka ve entm. ta'lemftnJ (Ayet 42) Ve siz ef'a tevlidi ilminden fiilin masdan sfat olduunu bildiiniz halde nefis sfatlarnnzu hUrunda, nefsin sfatlar perdesHe Hak'kn sfa-tlarn ketn etmeyiniz. Hak'dan bakasna fiil isnad etmedi1niz gibi sfat da isbat etmeyiniz. (Ve ekimssalate ve atzzekateJ (Ayet 43) Ve sevab midile deil, nzam istemekle salat ikame ediniz ve zekat veriruiz. Bunun msdak, (kriter, bir eyin do'rUlU1U1U mbtat eden ey) (Verke'u me'arraki'in) szdr. Ve rk edicnerle beraber rkti ediniz. Rku kendine yaplan, eye iz'fu (itaat, szdinlerne) ve huz' yani boyun emedir ki, bu, sfat tecellisinin miras ve gayeti olan nzann alametidir. Yani benim sfatlarm mtealaruzda kazama raz olunuz. Fiil ile kyam ha,linde nefis, kendi sureti ile mstakil olduundan bu halde:ld tevecch, ecir ve sevab talebinin aarnetidir. Gayetle huzu' olan scd, zat teeenisinde vahdette fenann aJametidir. (Ayet 44) (Ete'mrUnennase bilbirri ve te~eV'l1e enfsekfunJ Siz, nefislerinizi unutarak insanlara kalbin safasn ve nefsin ze:kasn (saflk, hal dzgnl) mucib olan fiil-i cemil ileemir eder misiniz? Efal tecellisdnden sfat teceltisi makamna terakki edecei niz eyleri ilemez misiniz? .cVe entm t,ethinel kitabe efela ta'kil1l).J (Ayet. 44) Halbuki, sizi tevlid yoluna gtren, Muhammed'e tabi olmanz size emir eden ftratmz kitabn okuyorsunuz. Aklnz yok mudur? Taakkul etmiyor musunuz? Bu kelarn, onlar ziyade a:ypla mak ve hamiyyetlerini heyecana ge'tirm~ktir. (Veste'lynu bi.ssabri vessalatl (Ayet 45) Ve sizlerin ef' illinize kudretiniz olmadndan avn mededi kudret sahibinden isteyiniz. Niyye~iniz rza makamna ulamak olunca siize ar ve ac gelen tekalife sabr ile ve salat ile yfu1i sfat tecelliyatm telakki iin kalbin huzuru olan salat ile yardm dileyiniz. (Ve inneha lekebiretn iIla alelhai'inJ (Ayet 45) Ve muhakkakdr ki, mlirakabe ve kalb huZuru ar bir eydir. Ancak: tecelliyat- kahriyye salavatnn istilc1s ve tecelliyyat- lutfiyye nurlarnn kabul iin kalbIeri krlm ve yumuam kimselere 'ar deildir ki, (Ellezine yezunnne ennehm mlaku rabbihim ve ennehm iIeyhi raci'un) (Ayet 46) onlar Rab'larna m1akatlannda Rab'larnn sfat hazretinde olduklann ve kendi sfatlarnn, Hak'kn sfatlannda mahv ve fenasile Rabb'lanna rc edici olduklann teyekkun ederler. ! :: : j i l (Ayet 47) (Ya beni isritilezkru. ni'metiyelleti en'amt aJeykDl ve enni faddaltkln alel'alemin) E~ srail oullar, sizeinam eyle-

BAKARA

SUREs

29
.

diim nim'etlerimi, ve sizi zamannzn halkna tafdil eiYlediimi 'dnnz. -Bu defa kendilerini hidayet edenin de, evvelce 'zamanlarnn mahcb olan halkna onlan tafdil ile lutf ve hicab- evvelin refine hidayet eden Allah Teala olduunuevvelki hidayetinde fenahk murad etme'dii gibi. saniyende hayrdan baka bIT ey murad etmiyeceini ifade iin srail oullanna kar hitab tekrar 6dilmidir. (Vettekii yevmen la tecZ nefsn an nefsin' ey'en) (Ayet 48)

Hak'dan baka kimsenin kudreti olmad cihetle hl brr nefsin, bir nefisden bir eyi i'naedemedii zamandan, kahr sfatnn tecellisi halinden saknnz.' (Ve la yukbel minha efa'atn) (Ayet 48) Hepsinin suat ve ef'ali ,meslub (seIb olunmu, alnm, giderilmi) ohna la hibrr nefisden meded ve efaat da kabul olunmaz (Ye Id y'haz Diinha.adIn) (Ayet 48) Ve kimsenin mal mlk olmad'ndan hi bir nefiaden fidye dahi ahnmaz. (Ve H hm ynsarftn) (Ayet 48) Hak'dan bakasnda kuvvet ve nusrat mmteni olma,la onlar nusratta dlunmaza:r. (Ve z necceynakm min ali fir'avne) (Ayet 4~) Ey srail oullan! Siz, al-[ firavndan kurtardmz dnnz. Nimetleri hatrlatmak.dan anlaldna gre ayetin zahiri ve tefsiri, . muhabbeti tehyic etmektir. Batn ve tevili, sizi benl,iile mahcub, vcud mlkne ve beden medinesi msnna msta'liye (istila eden) olan nefs-i emmare firavundan kurtardmz hatrlaynz, demektirki; o, kendi kuvas olan gazab, ehvet, vehim ve hayal ile AHah'n safvetiolan ve ruh Yakub'unun 'ocuklar bulunnan kuvay ruhaniyyeyi ve havassi zahireden kuvayi tabiiyye ve bedeniyyeyiva: kuv.ayi nebatiyyeyi. kle eylemidir. (Yesumune'km suer azabD (Ayet 49) Ebna-yi dnyadan (dnya evlatlarndan) harislerin yapdklan gibi yiyecek ve giyecek eylerin tertib ve maln cemi ve iddihatnda (toplayp saklama) size kat, zahmetleiJ."i meekkatli 'ileri teklif ederler. Buna ehenmiyyet verinekle sizi hakiki ,lezzetlerinizden men ve sarf, bu 'hususda tefeikkr ederek sizi, kendileme tap dmrl ar. (Yzebbihune ebnaekm) (Ayet 4,9) Sizin ocuklaTInz boazlarlar. Yani kalbin s:a gz olan kuvve ,akrilei nazariyyeyi ve sol gz mesahesinde bulunan kuvvet ,aJrilei ameHyye~i, kalbin kula, olan fehmi, kalbin demekolan srr ve fikri ve zikri kesip ldrrleT.' (Ve yestahyi'tnenisaekm) (Ayet 49) Ve kadnlarnz hayatta ibka ederler. Yani zikdr olunan tabii kuvvetlerinizden ruhamyyeyi, kahru istila ile ef'a ve havassndan men ve ruhun nur ve imdadndan hicab olarak nefis firavnnn kuvas' olan vehim ve ha;yal taifesine kuvvet verirler. (Ve ri zaIikm belan min rabbikm azim) (Ayet 49) bu kurtarmakta Rab'bnzdan celal ve cemal sfatlarnnn mtalaas gibi sizin iin byk bir nimet vardr. YahQ.d mana: bu tazibde sizin iin

30

l3AKA.l:tA

SURES!

(hamrumluk uzakl) ve hicab nikmeti gibi byk bir nikrhet (iddetli ceza,) vardr. nk: (Ve belevnahni biIhasenat vesseyyiatil (Araf Suresi, Ayet 168) Biz onlan, iyllikler ve ktlklet ile im~ihan. eyleriz buyurulduuna naza~an im. tihan denilen bela, hem nimet ile hem de nikmet ile hasl olabilir. (Ayet 50) (Ve z ferekna bikmlbahre) Yerin ayrlp nebat k gibi sizin vcudunuzIa siyah madde-i cismaniyye denizini yardnz (feeneeynakm) (Ayet 50) madde-i cismaniyyeden tecgrrdle sizi kurtardmz (Ve afrakna rue fir'avne) (Ayet 50) ve madde-i cismaniyyeye mlazemeti sebebne maddenin fesadnda helak olmas dolaysile kuvaynefsaniyyeyi gark ve ihlakeylediimizi dnnz ki, (Ve entm tenzurn) (Ayet 50) siz de bu garku ihlaki mahede ediyorsunuz. Bu beyan zte srail oullarna olan hitabn evvelinde, srail oullan, kuvayi ruhaniyye ile tevil olunmak mmkn olabHir. Onlara in'am olunan nimet, ruh aleminden, kuvayi ruhaniyyeye feyezan eden nurIarn kabulne hidayetolunmaktr. On:lann ahde vefalan, istidad evvelileri hasebile kendileTinde 'merkuz olan tevhid delillerini ve tasfiye sebebi ile hakikatlannda meknuz olan maani-i kllfyyeyi ibraz etmelertdit. Hak'kn onlarn ahidIerine vefas, tasfiye ve kendilerinde olan maaniyi istimal hasebiyle istidadlar nUrIatinn hakk ile ka.im olduklanndan Hak'km onlara kemal nurunu ifaza etmesidir. Eer bir eyden rehbet (korku, ekingenlik) edecek olursanz, istidadnznzevali ile nurlannn ihticabndan rehbet ediniz. man ediniz , istidadnzda olan ftn nuru tasdik edici olatak size ifae:a eylediim nun ir~klara ve gaybi sevaniha (ie doan eylere) ikbal ediniz, demektir. eiheti sfliyyeye tevecch ile nuri iraklarn kabulnden muhtecib (perdeli rtl bulunan) olanlarn rtbesinin evvelinde almaynz. Nti irakl1an, nefs in lezzat ve mekasidi (kazanc) ile deitirmeyiniz. Hak ve hakikat olan maarifi ruhiyye veenvan kudsiyyeyi, ba,tl olan sfat n~fsiyye ve metalibi (talip olunan eyler) hissiyye ile kandrmaynz. Sfat- nefsiyyenin zuhun ile ,envat ve maarn-i ruhaniyyeyi ketm etmeyiniz (saklamaymz). Ve hazreti ruha tevecehve emrine imtisal ile mallarnz olan malumatnz zekatn,' taa:yyli (yaama, geinme) edip ahlak-i fazla ve meleka-i eemileyi kazanmalan iin hazretinizdeki kuvay bedeniyye-i tabliyye fukaranza infak ediniz. Evamir-i akliyye,envar- ruhiyye, amal-i kalbiyyeyi kabul iin tku ve huzu' ediniz. Siz, ruh Rab'binden akl melei vastasilekalb Nebi'sine nazil olan makulat kitabn okuduunuz halde madununuzdaki kuv8.nza ibadat- cemile, adab- hasene ve m.akamnza terakki ve adabnzla teeddb (edeplenneleri) etmelerini' emr edip vahdette
d

Rab'mmzdan bu'd-u:hman

BAKARA

SURIDS

fen,ada ruh makamna t~rakki, mahede: makamnda ruhun nurIaI'" nyla tenevvr mur.aikabe ve huzUr-u ilahide ruhanilerlu adabiyle teeddb eylernekte kendi nefislerinizi unutuyor musunuz? Size sultani ruhun envar saltanatndan varid o}an ahkam ve azarnet teceltiyatnn zaJ.1r olan kahnna sabr ile ve Hak'la huzurla istiane ediniz ve yardn isteyiniz ki, bu yardm isteme, ancak ruh ve kalbin emirlerine boyun emeyi izan ve raz olup envarn kabul etmekte ruha raci olacam ve hazreti ruhda olduunu teyakkCn edenler~ kolaydr. Yoksa byle olmyanlara gayet g ve meekkatlidir; Kuvay ruhaniyyenin alemlere tafilil olunmas, insanda olan cemii kuva zerine erefli olmasndan ibarettir. (Ayet 51) (Ve iz va'adna Musa erbe'iyne leyleten) Al-i firavnn, mukavemet v~ ihlakinden Hragatinden sonra hadisierifde (Hurniret thet Ademe biyedihi erba'yne sabahan) yani Adem'm, amuru krk sabah kudret elile yourulmudur buyurulduuna gre cenin oarak tekevvnnden bedenin halk olunduu krk gn zarfn da nee ile ftrattan iliticab sebebile kalbini nUr madeninden mahcub eyleyen tabii ga' ve perdelerin, kalb yznden kaldmlmas ile Tevrat hikmetinin, kalbinden lisanna zahir 'olmas iin krk gece bizim iin ihlas etmesini Musa'ya miad eylediimizitezekkY edin, hatrlayn. (Smmettehaztml' cle min ba'dihiJ (Ayet 5l Musa'nn itiza1inden ve sizden gaybetinden sonra siz naks olan nefsi hayvaniyye buzasn Allah ittihaz ettiniz. (Ve entn zalimun) (Ayet 51) O halde siz, zalimler, yani ibladeti mevziinin gayrinde koyanlardansll1z. (Smme afevna fukm min ba'di zaike le'allekm te~rftn) (Ayet 52) Bu kabih ve eni iden sonra, Musa'nn size r:ucuunda tvbe etmeniz dolaysile afv nimetini mnimden tasavvurla mnim s fatnn, tecellisini kabula mstaid olup afv nLnetime kr etmeniz iin afv,eyledik. Tevil zre ikinci mana: bedene ta,aluku ile kavmi olan kuvay ruhaniyyeden ihticab zamannda biz, kalb Musa'sna beden binasnn halk olunmu olduu krk gn mi ad eyledik .. Sonra siz, kalb Musa'snn, sabavet (ocukluk) halinde ihticab ve gaybubetinden sonra tifl (yavru ocuk) ol!an nefsi hayvaniyye buzasna" tapndnz. Sfatm tarikine slknzle kemaliniz sebepleTni ihzar (hazrlama) ve teoel'Tde tevfik nimetime kY etmeniz iin bu taabbdden sonra tecerrd ve hakiki blu ve kalbn'CrunUn zuhuru ile sizi afveyledik (Ve iz ateyna musel kitabe valfrkane le'allelrm tehtedinl (Ayet 53) Hidayeti nuru ile hidayet olunmanz iin kalb Musa'sna hak ile batl farkedici olan temyizi ve kitab- makula,t, hikem ve maarifi verdiimizi de hatrlaynz.

32

BAKARA SURES!

(Ayet 54) (Ve iz ka~e musa likavmibi ya kavmi nnelrm zalemtm esekm bittihazikfunr cle fetubft ila bariikm) Musa,'mn, kavmine Ey kavmim; tahItik idi, yani buzay ilah edinmenizle sz. fiki"" olunan seva-b ve tecelliyyattan nefsinizin hukuk ve tecelliyatn ve huzuzatm noks!Ml kldnz. mdi: evvelki hicabin refi ile Halik'iniz~ rucu ediniz (FaktiUu enfsekmJ (Ayet 54) Tvbemin kabul jin kendisine has olan ef' ai istiklaliyyesinden ve huzuzundan men ile ruhu mesabesinde ma-bih-H-hayat olan hevasn kknden kopararak riyazat klc ile nefsinizi katlediniz dediini hatrlaynz. kinci tevile gre mana: kalbin kuvasna siz, nefse tapmakla kendi hukukunuzu noksan kldmz, mdi hayat- asliyyenizle hayat bulmak iin nefsinizi hevann galebesile hasl olan hayat nandan riyazatla katlederek hidayeti nUr ile Bari'nize tvbe ve rucu ediniz, demektir.. (Zalikm hayrn lekm inde bariikm) (Ayet ,54) te Halik'iniz indinde sizin iin hayrl i budur. (Fetaba aleykm innebu hvettevva,brrahim) (Ayet 54) O size hakikatde rcuu ilkaedici ve ok merha,metli, ancak O dur. (Ve iz ku!tm ya Musa len n'mine leke hatta nerallahe cehreten) (Ayet 55) Sizin, Musa'ya Ey Musa, senin ayan ve mahede m:akamna vasl olunca iman- hakikiye hidayet 'olunduun iclden biz, Allah' cehreten yani akdan grnceye kadar AHah' apak g~eyince elbette sana iman etmiyeceiz dedjinizi hatrlaynz. (Fe ehazetkmsS'a'lkat ve entm tenzt~riin) (Ayet 55) Byle deyince siz,. murakabe ve mahede de iken siz z,at tecellilerinde fena demek olan mevt saikas ahzeyledi. (Smme be'asnakm) (Ayet 56) Son"a Allah'da slukde vusul ve tevhid nimetine kr etmeniz iin sizi fenadan sonra beka suretile- ve ha:yat- hakikiyye ile bas ihya eyledik, dirilttik. (Ve zal1e~na aleykml ama me) (Ayet 57) Ve tamamiyle yakc olan z'at gneinin hicab Ola sf~t tecellisi bulutuyla size glge kl.ldk. (Ve enzelna aleykml menne vesselva) (Ayet 57) Ve sfatta sluknzde sfat sahralann-' da ilahi nefhalarn ve rahmet rzgarlannm, size toplad tevekkl, _ ve nza gibi nefsin .rezail-i :ahlakn gidermekle halaveti cami olan ahval ve makamat- zevkiyye halvasn ve hakiki ilim, hikmet ve marifet .bldrcnm, size inzal eyledik. (Kl mn tayyibati ma rezeknakm) (Ayet 57) Bu gzel erzak- maneviyyeyi telakki ve tenavl (alb yeme) buyurunuz. (Ve ma zalemiina) (Ayet 57) Onlar, bize zulm etme4iler. Nefisleri sfatlariyle ihticablan sebebiyle bizim. sfatlarmz noksan klmadlar. (Ve Iftkinkanu enfsehm yaz1imun) (Ayet 57) Ve lakin hsranda ve mahrumiyyette kalm1alariyle kendi haklanu n9ksan kldlar. Bu beyan her iki tevile gredir. Bu ayetteki hitab, her ne kadar umumi ise de Musa kavminden seilmi olan yetmi kiiye mahsusdur.

BAKARA SUREsl

33

(Ayet 58) (Ve iz kulnedhulu hazi.hilkaryete ) Mah~de makam olan -ruh ravz~ mukaddesesine giriniz. (Feklu minha hays i'tm readen) (Ayet 58) O ravzadan ne iste:r'sniz vas i mikdarda tenavill ediniz. (Vedhululbabe seeeden) (Ayet 58) hadisi erifde '(Errza bilkazai babullahilazam) Yani ~Ka~aya ralZ olmak, Allah'n en b yk kapsdr varid olduu gibi size gelen sfat ve fiil ve hamI tecellilerine secde edici, boyun eici olarak nza kapsna giriniz. (Ve kulu hittatn) (Ayet 58) Ve ahlak, ef' al, sfat. gnahlarnzn silinmesini jsteyiiiz. (Nafir lekm hatayakm) (Ay~t 58) Sizin telvinatl1z ve ahvaliniz gnahlanu mafiret ve setrederiz. (Ve senezidl muhsinin) (Ayet 58) Ve ihsan sahibi olanlarn, Allah'da slikde ihsanlarnn seViabn ziyade edeceiz ki, bu sevabdan murad, kefi zattr,
dediimizi hatrlaynz.

(Ayet 59) (FebeddeleIlezine zalemu kavlen gayreIlez kyle lehm) Bunun zerine zulmedenler, sz kendileme denilmi olan szn gayrna tebdi! ede:r'ek (Hintan simkanen) yani Nefsin gdas n isteriz dediler. Huzuzatruhaniyye ii!Il Allah'n sfatlar ile' sfat... lanma istemiyerek 'huzuzat- nefsaniyye iin nefis sfatlan ile s fatlanmay istediler. (Feenzelna alellezine zalemu riczen minessemili bima kfuft yefsMftn). (Ayet 59) 'mdi hassaten zulm edenlere fsk lan ve' kalbin taatndan nefsin ta,atma huriclan sebebiyle ruh ve ruhun ltfun onlardan m'en edere:k ruh semasnn kahtndan onlara a,zab, nefsin habsinde zik (darlk, sknt) ve zulmet, temenniipinde esaret: heva kaydnda hticab, mtegayyir (deiik) ve zaJl olan sfli maddey~ muhabbet sebebiyle mahrumiyyet ve zillet inzltl eyledik. ' (Ay:et 60) (Ve izis teskil Musa likavmihi fekuInedrib bi'asakel~, hacer) Musa, ruh semasmdan, ulilm ve hikem ve maa:t;ti yamuru nun inmesjni istedi. Biz de bedene taalukve arz- beden zre sebatn da dayanm olduu nefis asasn fikir ile akln menei olan dima tana vurmasn Musa'ya emir eyledik. (Fen feeeret minhsneta a rete ayna) (Ayet 60) Nefis asasn, fikir ile dirta tana vurunca havass- hamse-i zahire ve havass- hamse-i batne ve kuvv.e'-i akile-i nazariyye ve kuvvei-i akile-:-i ameliyyeden ibaret olan meair-i insaniyy adedi zre dimandan on iki gz ilim ka;ynad. Aleyhissalat Vesselam Efendimiz {Men fekude hissen fekad fekude i~men) yani eHer kim bir hissi ka;ybetti ise bir ilmi kayb etmidir buyurnrl1dur. (Kad Mime k nasin merebehm) (Ayet 60) nsanlartn her' birisi, ehil olduu ilmin merebini, kaynan bildi. Mesela: amel edici alimler, ve sanat ehIi olanlar, a.kl- ameli, hkema ve arif olanlar, akl- nazari, boyac olanlar, grnen rnkler ilmi, musiki sanat ehIi olan-

BAKARA SURES-:t

lar" esvat ilmimerebini, sairleri dekendi merebl~1ini bildiler. kin ci t~vil.zre mana: Nefis asasn dima tana vurrna kalb (Musa' ... ' ma emrettik. Vurunca ruh Yakub'unun, esbat olan on iki kUVve-i ruhaniyyeden her birininmahsus olduu,zikir olunan on iki me'adr-i insaniyye kayna -kaynad. Ve her' bir ruhani kuvvet; kendi nerebi olan kayna bildi. (Klu verebminlrizkllahi ve La sev ~il'ard mfsidin) (Ayet 60) Allah'n vermi olduu ilim ve amel ahval ve makamat rzklarndan intifa ediniz, cehl ile yeryznde fesa,dda mbalea etmeyiniz.

ta

(Ayet 6ll_(Ve iz kultm ya Musa len nasbire alla ta'amin vahidin) Ey Musa! Biz, ilm marifet, hikmet gdayi ruhanisme elbette sabr edemiyeceiz, (Fed'u lena rabbeke yuhric lana mimma tnbitl' ardu min bakIiha ve kissaiha ve fumiha ve adesiha -ve besalia) (Ayet 6ll Binaenaleyh, bizim iin Rab'bndan, arzn bitkdii bakla, hyar, sarmsak,' soan, mercm'ek ihrac eylemesini iste: yani Rah'bmdan bizim iin daireyi tevsi ederek arz nefsimizin bitirdii ve' haz eylediibarid yemilere, ~asis lezzeUere, habis ehvetlere ruhsat vermesini, sual et, iste' dediinizi' tezekkr ediniz. - (Kale etestebdiliinenezi hve ed'l1a billezi hve hayrn ihbitil msren feinne lekm ma seeltm) (Ayet 6ll Musa onlara Siz, hayrl olan bir eyi edna olan bir eye tebdll eder misiniz? Beden Msr'na ininiz, orada sizin iin istediiniz vardr dedi. (Ve' duribet aleyhimzzillet velmeskenet) (Ayet 61) Onlar zeriie hrs u ehvete tabi olmala lazim gelen zillet ve_ cihet-i sfliyyede ska, miskinlik ve ihtiyacm devam, darb olundu. (Ve ban biadabin minallah) (Ayet6ll Ve Allah Teala'dan gazaba yani hd' ta'tda mstehik oldular. (ialike biennehm kan yekfrune biayatillahi ve yektliinen nebiyyine biayril haldu zaike bima asav ve kanii ya'tedunJ (Ayet 6ll Onlar, . Allah'n ayat ve tecelliyyatnden mahcub olmala enbiyay haksz ola'tak katil, isyan ve haddi tecavz eylediklennden kahr- ilahiye, meskenet ve zilIete duar oldclar. kinci vecih zre . mana: kalb ve akllarnn emirlerine isyan ile tevecch etmi sabit biT emir olma,yup, srf ba~ tu hareketleriyle enbiyay kulubu katl etmeleriyle bu hale giriftar oldular. (Ayet 62) linnellezine amenii vellezine hddii vennesard vessabUne) Taklidi iman ile iman edenler: zahire mensupolan yahudiler, batna mensup olan nasraniler, maklat ile mahcb olduklanndan akl meleklerine, vehmiyyat ve hayalat ile mahcb olub kuvayi nefsaniyye yldzlarna tapanlardan' (Men'amene billahi vel yevmil' dhir V~ amile salihan felehm ecrhm inde rabbihimJ (Ayet 62) Allah'a; ve meada hakikibir' imanla iman edip tevlid ilmine vekya~

BAKARA s~st

35

mete yakin hasl edenler, ve meadda Allah'n likasna salih ve saadete nail klacak amelieri ileyenler -iin Rab'lan indinde ef' al ve sfat cennetlerinden baki ve ruhani sevab vardr. (Ve Id havfn. aleyhimJ (Ayet 62) Ve bunlara ef'alinin ukubetinden korku (Ve Id hm yahzenn) (Ayet 62) ve sfat teceliiyyatnm fevtinden mahzun 01mak da yoktur. Bu ayet, srail oullanun hitab arasnda bir cmle-i mu'terizedir. . (Ayet 63) (Ve iz ehazna misakakm) Sizin, ezelde sabikan yahud sonra Tevrat'ta laikan ve yahud tevhid-i ef'al ve sfata delalet eden akl delilleriyle ahdIDizi aldmz, (Ve refa'na fevkakmttur) (Ayet 63) ve maaumin fehm kabuluna ~adir olmanz iin fevkinizde dima turunu refeylediimizi (Huzu ma ateynakm bikuvvetin vezkr1 ma fihi le'allekm tettekun) (Ayet 63) ve irk, cehil ve fiskdan saknmanz iin size verdiimiz Tevrat', ya;tud akl- furkaniyi ciddiyet1e kabul edip onda olan hikem, maa~if, ulum ve e rayii hfz ediniz, dediimizi "tezekkr edin. (Smme tevelleytm min ba'di zaike) (Ayet 64) Bundan sonra siz, cihet-i sfliyyeye ikbal ve tevecchnzle irazettiniz. (Felevla fadlullahi aleykm ve rahmethu lekntm minel hasirin) (Ayet 64) Eer Allah'n sizleri, akla hidayeti, basiret veerlat nuriyle sizlere rahmeti olmayayd elbette sizler husran sahibIeri olurdunuz. (Alimu) bilinmelidir ki, insanlar ihmal olunup tabiatlar zre terk olunsalar genlik ve ocukluk za-:manlarna aldklan cismam lezzetlere ve zulmani perdelere tamamiyle dalMar. O derece dalgn olurlar ki, ilStidadlar zail olup insaniyyet rtbesinden derler. (Men le'anehuI au ve adibe aleyhi ve ce'aleminhml kradete velhanazire (Maide Suresi, Ayet 60) Ayeti kerimesinin buyut'duu vechile mesh olunurlar. airin, (Hiyennef sin thmil htelzem hasaseten vein tebteis nahvei fedai litebbec) Nens bir nefisdir ki, ihmal edersen mutlaka hasaseti iltizam eder, eer fezail cihetine sevk edersen behet.ve revnak bulur. dedii gibi en ve' akli siyasetler, hikem ve adab, mevaiz-i vadiyye ve ve-idiyye yam umdurucu ve korkuducu nasihatlarla hfzu riayet olunurlarsa terakki ve tenevvr ederleT'. te, bu sebebdendirkj, ibadetler, konulmu ve muayyen vakitlerde ibadetlerin tekrarlanmas farz klnmdr ki, ehevatn irtikab ve lezzatn ittihaz zamanlannda ariz olan megu1iyyet zulmeti ve gaflet zamanlarnda bir iken tabiat kirleri ibadetlerle zail olaT'ak huzUr nuri ile batnlan nurIanm ve Hak'ka tevecch ile nefis cehennemine dmekden kurtulmu ol..,. sunIar. Nitekim Cenab Nebi Salallahu Aleyhi ve SellemEfendimiz, (Essalat bades salati keffaret ma beynihim maizectnibe mineIkebair) Byk gnahlardan saknld vakit bir namrazdan sonra

36

BAKARA SURES).

gelen namaz, aralarndaki kk gnahlara keffarettir buyurmu dur. Grlmyor mu ki, ehve1te mbaerette ve hades-:- ekbe~td~ gusul taharetiyle ve hJades-i asgarda abdest tahareti ile gece ve gndz saatlarnda dnya ileriyle itigalolunduundan. bu sebeple nefisde hasl olan havass- hamse kederleirinin izaleSi be vakit namazla, her kederin k~ndisine mnaSlib bir tElJthir sUretiyle temizlenmesi emir olmudur. Yine bu sebebd~n hafta gnlerinde cismani lezzetler, bedeni heyetler, kazan meguliyyetlerinden ha'sl olan infirad zulmetinin, tefrika vahetinin izalesine de ibadet ve teveceM zre haftada bir gnn ietimai konulmudur ki, Hf:1,k'dan iraz ve dnya ileriyle itigalzulmeti, vahet ve tefrika zail, tevecch ve ibadet nUriyle nurlanarak ns v~ ictiIna ile aralarnda muhabbet ve nsiyyet hasl olabilsin. Buna binaen: mebde ve zahir ehIi .olduklarndan, Yahudiler' e haftanln birinci gn olan cumartesi, ruhani ve batn ve bize nisbetle mebde ve zahir ehlinden mteehhir, mead ehli olduklahndan Nasara'ya haftann ikinci pazar gn, ahir zamanda nbvvet-i hatime ve hepsini 'cami vahdet ehli olduklarndan mslmanlara haftamn ahiri'olan cuma, ietima ve ibadet gn klnmdr. Cv-nar tesinin, yedinci gn olduu nakline gr~, haftann sonu klnrsa hafta ibadet' gnnn vazi, Hak;kanisbet ile olm-idur. Zira, Yahudilerin davet ettikleri his alemi, alemlerin ahridr. Nasara'mn davet ettikle'ri a~l alemi; alemlenn evveidi,r. Halbuki: ce,mi ve hatim gn cumadr. mdi bu evza vemrakabata asla riayet etniyenlerin, s tdadlar' n:uru zail olup sebt (CumartesD sahtblerinin, me sh (ekIi nideitirerek irkin bir hale getirne) olunduklar gibi mcsh olu" nurIar. Nitekim sebt sahibleri, sebt yani cum~rtesi gnnde balk ~vlar.akdal1, nufsani hazIarn ibrazndan men olunmula'tdL Faka,t, bunlar hile ettiler, balklarn, hapis olup da pazar gn avlamak iin: deniz sahilinde havuzlar yapdIlar. Yani haftann sak gnlerinde he,,: yulayi crmiyye ve maddiyye denizinin. sularrndan evlerinin havuzlarnda envai yemekler, ikileir,elenceler, lezzetler topladlar. Haft~n sar gnlerinde sanat ye kazan Ue itigala feragat ha.s:l ol~ mak iin kafi gelecek derecede huzuzat nefsaniyyenin l5:affesi sebt gnnde topland. Yahudilerin ve cema.a,tlarda bir k&m mslmanlarn elyevm :adetleri .olduu gibi ki, ekseri fsklar o gnlerde vaki olur. te sebt gnndeki bu itiyadla:r, btn huzur vakitlerinin, dnya, gamlaqna, huzu;z;at nefsaniyyelerinin t.a[ehine, masruf o]du~ una delalet eder. Nitekim, bu gn beden kalb, 'meseidde namazda iken, kalbi arda mua:rri.~lede olan baz mslmanlar mevcuddur'. Hatta bunlarn birisi Benim he.sap pus1.lam, namazd~dr. Yani e gal- dnyeviyyeden fera-gatlenamaza durduumda kalbim, ticaret-

BAKARA

suREsi

37

lerimin,tasfiyesine alacak,. vereceimin mikdann dzeltmee, ba. lar. demidtr. te 'bu hal, aJem-i ulvi-i insaniden ufk- sfli-i hayvaniye dmei mucib olup (Fekulna lehm knu kradeten hasiin) (Ayet 65) aye,tinin manas budur ki, sizden cumartesi gnnde hududu tecavz edenlere Sizler, sUrette insana benzeyen, hakikatta ins:an alnyan Ha.k' dan uz,ak ve tard olunmu maymunla't olunuz dediimizi, tahkik, bildiniz. (Fece'alnaha nekalen lna beyne yedey.;; ha ve ma halfeha ve mev'zaten lilnttekin) (Ayet 66) Bunlarn vak'a ve kssasm, o vakitte hazr . olanlara ve ~sonra gelip iidenlere ibret ve mtteki ola~nlara mev'iza ve nasihat kldk. Mesh, hakikatta hakdr; HaIr;knda ay~tle!l" ve hadisler varid olmudur. Dnya ve ahirette mesh 1rnka,r .olunamaz. Allah Tema, onl~dan bazlann may~ mun ve hnzr kld mealindeki (Ve ce'ale minhml kiredate ve'I Ianazire) ayetinin varid olduu gibi Resul- Zian da Baz insan., lar, hnzr ve maymundan daha kt suretlere har olunur manasnda (Yuheru bazun nasi ala suverin yahsn indehal kired~t vel hanazir) hadis-i erifini buyurduu ve mesh olunanlatr, on ksm olup bunlar, birer birer sayd ve her birinin mesihlerini mucib olan amel ve kabahatlarn bildirdii rivayet olunmudur. Hasl kelam, bir kimseye hayvanat sfatlanndan bir sff.t galdb olup istidad;. n izme edecek. derecede kkleirse mesela moobai kibit madeni olan bir su gibi o vasf tabia,tnda kararlaafak sure1-i zatiyyesi olursa o ki.msenin tabiat, mezk1ir hayva-nn tabiat ve nefsi, o hayvannnefsi olur, ruhu, bedendnden a~dkta o hayvan s1fatnda mnasip bir bedene mttasl olur ve sfat, sureti olur. Allah Tema buna a'lem.dir. (Ayet 67) (Ve iz kale musa likavmihi innellahe ye'mrlrm entezbehii bakara,) Musa'nn kavmine Tahkik, Allah Teala, size bir bakara zebh etmenizi, boazlamaruz emir ediyor dediini bJatrla ynz. Bakara" nefsi hayvaniyyedir ki, bunun boazlanmas, ef'm hassasndan men ve keskin bir riyazat b::a;la onu hayat olan hevasn dan kesmektk. (KaIii etettelzna hzval (Ayet 67) Ka,vmi Ey Musa! Bizi teshir etmek ve sana itaat ettiTmek iin bizi istilfaf ile oyuncak m ittihaz ediyorsun? dedler. (Kale e'uz billahi 00: ekune. mineCahiliri) (Ayet 67) Musa stihfaf ve istihza ve zoraki riyaset eylemek ve etmei istemek, cahillerin ii olduundan ben, cahillerden olmaklkdan Allah'a snnm dedi. (Ayet 68) (Kaliid'ii lana :rabbeke ybeyYin lena ma hiJ Kavmi, Musa'ya Bizim iin bakara-nn ne olduunu beyan etmesini RJab'bndan iste dediler. (Kale innehu ye,kiil inneha bekaretn la fari. dun) (Ayet 68) Musa, Krkndan sonra sofi, barid olur 'denildii'

38

BAKARA SURES

gibi Allah Te aa , o bakaira, adat ile ahm, itikad kk tutmu istid.d zail olmu bir bakara deildir, diyor dedi. (Ve la bikrn) (Ayet 68) Keza genlikte kuvve-i tabiyyenin galebesiyl~ riyazat yklenmesi g-li ve istidad kasr olan pek gen bir bakara da deil dir. (Avann beyne zaJ.ike fef'alft ma t'merun) (Ayet 68) Ne p~k ihtiyar, ne de pek gen, belki bu ikisinin arasnda otta bir bakaradr Siz, emir olunduunuz bu ii hemen yapnz? dedi. (Ayet 69) (Kalftd'u lena rabbeke ybeyyin lena na levnha) Kavmi, tekrar Musa'ya Bizin iin Rah'bindan. bakarann rengini beyan etmesini iste, dediler. (kale innehu yekftl inneha bekaretn safra) (Ayet 69) Musa Allah Teala, o bakara sar bir bakaradr, diyor dedi. Cisimde aslen nuriyyet olmamala cismin rengi .siyahd't. Nefsi nebatiyyede nuriyyet zahir ise de ade m-i idraki dolaysiy le nu.runa siyahlk galebe ettiinden rengi yeildir. Kalbin, cisimden te cerrd , idrakinin kuvveti, nuriyyetinin kemali cihetiyle rengi, be,... yazdr! imdi, nefsi ha;yvaniyye renginin, hayvanat sairede idrak nuriyyetile cisme taalluk siyahlndan mrekkep olup, krmzlk da beyaz ile karadan mrekkep ve ikisinin ara,snda karal ok olan bir renk. olduundan krmz 'olmas lazmdr. insanda ise kalbe mcavereti ile idrak nUriyyetinin galib olmas cihetinden ve sanlk da zerine bey:azlk gelen bir krmzlk demek olduundan insandaki nefs-i hayvaniyye renginin san olhas lazm gelir. (Fak'un levnha) (Ayet 69) Kalb nurunun, nefsi hayvaniyye zerine parlanasndan ve nefsi hayvaniyyenin istidadnm safasndan, o bakaramn rengi parlakdr. (Tesrrn nazirinl (Ayet 69) istidad nurunup. kuvvetinden ve parlaklndan o bakare nazr olanlara srur verir. Nazir olanlar, istidadlara mttali olan kamillerdir ki, mstaid olanlara muhabbet etmek, onlaa vacib olduundan mstatd ve mstebi't (mjde ile sevinmi) olanlarn huzurile kamiller, tevku syr bulurlar. (Ayet 70) (Kald'u lena rabbeke ~beyyin lena. ma hiye, innel bekare teabehe aleyna) Her tabiat kabil olamaz, her kabil talib o~amaz, her talib sabir olamaz, her sabir vacidolamaz denildii gibi mstaidle,rin de birok snflar vardr. Binaenalayh kavmi Musa'ya Bu sfatla mevsuf bir ok bakara vardr. Bu bakara bize mteabih, bheli oldu, anlayamadk, Rab'bndan bu bakarann ne olduunu bize bildirmesini iste, (Ve innilinaallahu lemhtedftn). (Ayet'70) ve inallah bizler, bu bakaramn zebhine htdayetolunmular oluruz dediler. inallah demeleri, btn ilerin Allah'n dileine ta~nluk edici, Allah'n tevfikile myesser olduunu bilmeikle mstaid olduklarna delildit. Bunun iin Resuli Ekrem SallalHthu Aleyhi ve .Sellem

BAKARA SURES

39

Eer inaallah demeyeleil"cli, ebediyyen bakaraya muzaffer ve mu.:. . vaffak olamyacaklard buyurmudur.

(Ayet 7lJ (Kale innehu yekul inneha bekaretn la zelftln tsirl' arda ve la teskil harse) Musa, kJa:vntine Allah Teala, o bakara ama1i saliha ve ibadetle istidad topran kazyarak ift srm evamiri e'riyyeye zelil ve mnkad olmu br bakarra olmad gibi ulumi kesbiyye suyunu ekerek kendisinde bhlkuvve mevcud olan maarif ve hikem ekinini sulayan bir baklara da deildir. nk, bu gibi bir bakarann boazlanmaa ihtiyac yoktur. (Msellemetn) (Ayet 71) H;i hir erayi adahi rusum ve a~at ile ahdrlmayp sahibi tarafndan meraya otlamaa salnm, _ (Laiyete fiha) (Aye't 7lJ hi bir itikad ve mezheb kendisinde kklememi olan bir baka~:r;adr. nk alameti, nan olan yani itikad kkleen .bakara da bo~zlamaga layik deildir dedi. (Kall'ane ci'te bilhak fezebehuha ve ma I{adu yef'alun) (Ayet 71) Kavmi, imdi kemali arayan m staidin beyannda hak ve sabit olan getr.rdin, deyip bakaray boaz.., ladlar. Fakat, az kald yapamyorlard. nk soruun okluu ve mbahasede mbalea, nefsin sratle inkiyad etmediine ve riya~ zattan ekindiine, bu sebeple matluplarnn .g olmasna ve geri kalmasna delalet -eder. Buna bnaen: Resuli Ekrem Sanallahu.Aleyhi ve Sellem Efendimiz E.er edna bir bakan~ alp boazlasalard kifayet edecekdi, lakin onlar, ii iddetlend:dtler. Allah da idde,t lendirdi buyurmudur. Yani fazla bahs cidal olmayayd, kabul ve iradelerinin kuvvetinelen matlublan aziz olmayp yedmesi ve yedilmesi kolayolan bireyolurdu. Cerrab Nebi Sallallahu Aleyhi veSf.'I~ lem Sizden evvelki milletler, ancak ok ok sormak sebebile helak. oldula,r diyerek ok sorudan menetmi, Allah Teala Hazretleri de (La tes' elu an eyae in tbdelekm tesukm) (Maide Suresi, Ayet 10lJ Zahir olursa hakknzda fe!l1a olacak eyletden sormaynz: .buyurmudur. Bakara kssasnda srail oullanndan bir ihtiyarn bu evsaf zre bir buzas birde tfl olanc olup ihtiyar adam, buzasn, kadnna gstererek bu buza~ ocuundur. Onumeraya salver, olan byynce belki ona bir faide ol~ dedii, vak'a; . zuhllra gelerek sraiil oullar, krk sene bakara aramak da sayedin..: ce ihtiyar. kadn iderek babasnn yapdn oluna syledii, olu. meraya giderek buzay getirmekle srail oullan, satn almak iste....: dilersede' anasnn satma.a brakmad, hatta derisini altn doldu't..: mak suretile satn aldklar rivayet olurtn1udur. mdi, eyh-- denilen ihtiyar adam, ruhdur. htiyar kadn, tabiati cismaniyyedir.Tul.olan olan, ruhun neticesi olan akldr. Maktul olan gen, kalbdir.;:Ak1 ocuu bluu v~tinde mahsusatndan makulat intiza (akib.ko-:-

40

B.AKARA stffiEs

parma) ve ulllnl akliyyeyi iktis.abnde (kazanmasnda) nefsin kuvasndan olan fikri kullanmakda faidelenmek iin byynceye kadar tabii lezzetler mer'asnda otlamak zre ruh ihtiyan, nefis buzagsn, tabiat ihtiyarna teslim eyledi ki, ite olann, meradan getirdii ey, o, kuvvei fikriyyedir. srail oullarrnm, krk sene sayi, (Hatta zil belea eddehu ve belea erba'yne seneten) (Ahkaf Suresi, Ayet 15) ayeti kerimesi vechile kalbin tecerrd ve hakiki bluu a vanna, kadar amal, ahlak, adab ile olan seyr ilallaha, yani Allah yoluna yrye iarettit. Bakaray satn alma isteme,leri, hidayeti eriyye ve irade nuru ile nUrLanm olan kuvayi ruhaniyyenin, nefsi hayvaniyyeyi vehn ile kark olan akldan ve kyasat- akliyyeve fikriyyat ile teslir ederek kendisine tapdrmakdan kurtarmak istemesidir. Vehm ile kank olan akl, nefs i hidayet-i er1yye nurundan mahcub eder, onu enyyat ile ziynetlemek 1stemez. te, sualda id det gstermelerini, emre imtisalde g~ri kalmalarn mucib olan keyfiyyet de budur. htiyar kadnn satmay men'i, tab~atin, er'a inkiyad hususunda mma~eat etmesidir. Olann bu hususda kadna muvafakat, akln maa ilerinde ve tabiatm terfih ve tevsi'inde e riattan ziyade tabiat canibine riayet etmesidir. Bakarann. derisi dolusu altn ile satlmas, nefsin, zebh ve selhinden (boazlanp, deris nin soyulmasndan) soma er! ve akU ulum-i nafia-i halkiyye ve ahkam,. feriyye-i diniyye ile ziyn'etlenmesidir. htiyar kadn ile ocu-' un faydalanmas, slUkn tamamnden ve kemain husulnden son:ra akl ve tabia,tn, nefsi, izn-i eri ile vechi haaden ve mbah tasarrufattan cemi temetatta ve envai ruhsatarda ve akli ve tabii matlublarda istimal etmesine iarettir. (Ayet 72) (Ve z kateltm nefsen feddare'tmfiha) Sizin bir nefsi katlederek o nefisde tedaf' (birbirini defetme, itiip kakma) eylediinizi tezekkr ediniz. Bu ayet, bakara boazlanmas emrinin sebebinibeyana iarettir ki, srail oullarnda zengin bir ihtiyar 've bunun gen bir olu var idi. htiyarn mirasna. tama yznden amcas oullan,. olan katl ve srail oullan kabileleri arasnda yol zerine attlar. Ve katli hususunda biri, birlerine tedafuatta (defetmede, savunmada) -bulundular. Bunun zerine maktuln hayat bulup da katilinin kim olduunu haber vermesi iin bakara bo.azla narak btr czi ile maktlJ,la vurulm,a,s emri varid oldu. mdi gene, maarif ve hikem mallarile zengin' bulunan ruhun olu kalbdir. Onun katlolunmas, amcas olan nefs ..i hayvaniyye oullan ehvet ve gazab kuvvetlerinin, veya ce~ii kuvayi nefsaDiyyenin kalb zerine galebe ve istilasile kalbin hayat oJan ak- hakikiyi izale ile kalbi hayatnden menetmektir. Hadis-i enfde (Ekrimu ammetekmn

l3AKARA sUREs

41

nahIete feinneha hulikat min bekiyyeti tini ademe) Halaruz nahleye ikram ediniz, zira nahle, yani hurma aac, Adem'in toprann biliyyesinden yaxadlmdr varid olduuna kyasen rl ile nefis , ruhi kudsi denilen akl- faMden veladet ve feyezaJ.1lar~ itibarile kardadrlar. nk, nefs-i nebatiyye-i kamile, nefsi insaniyyenin ha,las olunca nefsi hayvaniyye de halas olur. ehvet ve gazab sanat- fikir ve env.ai n~kir ile ruhun miras olan hikem ve maamyi akliyyeyi kendi natluplarnn, lezzat ve kema1larl1n, tahsilinde! istimal tana ile kalbi katil ettiler ve kuvayi ruhaniyye ve tabiyye mahallelerinin arasnda yol zerne attlar Katli hususunda tedaf etmeleri, bu kuvvetlerden her birisi, ef' al ve lez'Zatnda tenaz ve her biri, kendi mlayimi ile dierinin mlayiminden mancb, salah kendisinde f~ sad zddnda grdklerinden fesad ve gnah dierine, salal ve beraeti nefislerme havale etmeleridir. (Vaaln muhricn ma kntm tektmun) (Ayet 72) Allah Teala, sizin k aJ.b e, istila ile ketmeyledii niz kalbin hayat nu.runu ihrac ve izhar edicidir (Fekulnadribiihu biba'diha,) (Ayet 73) Kssada varid olduu zre Hayat bulup ktili ihbar e~mesi iin maktula" bakarenin kuyruu v'e;ya dili ile vurunuz dedik. Kuyruun vurulmas, nefsi ldrp hiss-i lems (dokunma duyusu) ve sair havass- zahire gibi nefs-i nebatiyyeye rabtas bulunan ve yakn olan en zayf v~ ahr cihetini ibka (devaml, baki srekli klma, evvelki halinde brakma) etmekti't. nk: ha vass zahire, nefsin kuyruudur!, Lisann vurulmas, nefsin ahlak ve kuvasnn tadili ile lisan demek olan fikrinin ibka klnmasna iaret tir ki, bunlar, i,ki yoldur. Biri, tasavvuf yolunun olduu gibi riyazatla ehvet v'e gazab ldrmek demektir. Cani, tagi, mstevli nefislere bu yol evladro DIeri, ulema ve hkemamn yolunun olduu gibi tadili ahlak ve tahsil yoludur. Safi, yumuak zayf, mnkad olan nefislere -bu yol daha iy1dir. Bakarenin parasn maktula vurdular, maktul, ah. damarlarndan kan ;akarak kalkd ve katilini haber ve;rdi. Yani hayat- hakikiyye' ile kaim ve diri oldu. Fakat, bedene taallukundan, za':r'uret hasebile bedenin metalibile (talib olunan eyler) televvsnden (kirlenmesinden) zerinde klatil eseri vard, kuvay bedeniyyenin kendisini idrakinden mani ve nurundan hicab olmas halini bildi. (Kezalike yuhyiIlah mevm ve yrikm ayatihi le'a11ekm ta'kilun) (Ayet 73) Bylece, bu byk ihya gibi Allah Teala Hazretleri, sizin taakkul ve iz'an eylemeniz iin, cehil lsn, ilim ve hakiki hayatla ihyaeyler, diriltir. (Ayet 74) (Smrne kaset kulubkm min ba'di zftlike) Ftrat zamannn uzamas ile ve biri biri arkasndan tevali eden telvinattan sonra nefsani sfatlara, bedeni lezze'tlere ok mb:E,eretle sizin

42

: <:11

;.'3!!/

BAKARA SURES! ~

(Fehiye kelbicaretB (Ayet 74) O kalbIer, ilim teessr etmediinden ta gibidir. (Ev eedd kasv,e) (Ayet 74) Yald mesela demir gibi tadan da daha k:at bir eydir. Bundan sonra talann, ka,t kalplerden daha yumuak olduunu beyan ediyor ki, talarn hali,ayet-i kerimede zikr beyan olunan vecihde mnhasr.dr (her yan evrilidir, smrldr) deyerlek kalbIe,... rin, drt ksm zite olduunu ifade ediyor. Birincisi, ehluIlahn kalbleri gibi nur-i ilahi ile mtenevvir, (e"ydnlkl), o nurda ve ilim denizinde mst,arak olup kendisinde ilim nehirleri kayn.ayarak ienleri ebedi hayata e'r'idiren kalbdir ki, Tahkik kendisinden nehirler kaynayan bir vakm talalI' vardr mealindeki (Ve inne minelhicareti lema yetefeccer minl!' enha.r) (Ayet 74) ayeti kerimesile bu kalbe iaret olunmudur. kincisi, ulema-i rasilinin kalbidir ki, ilmi hfz ve ilimI e dolup insanlarn faydaland kalbdr ki, bu kalbe Talardan. barZs yarlp iinden su kar mealindeki (Ve inne minha lema yeekkalru feyalrc minhl ma) (Ayet 74) a:yeti ile ia ret olunmudur. ncs, mslmanlaJr'dan abid ve zahid ola..11la- rn kalbIeri gibi korkusu'1.dan teslim o1an ve inkiyad eden kalbIerdir, bunl1ara 'da Hayet-i ilahiyyeden hbut vo nzul eden baz ta lar vardr (Ve inne minha lema yehpitu min hayetillal) C~yet 74) ayetiyleiaret olunmudur ki, kalbin edna olan hali, Allah korkusundanemr-i ilahiye inkiyad etmektir. Drdnc olarak azgn, mtekebbir, hidayetten imtina eden, korku ile yumuamyan, ilim ile asla mteessir olmyan b~ kJalb kalyor ki, demir bile yumuayp kendisinden istenilen ey yaplr. Binaenaleyh; cevahirin kMfesi, emri ilahiyi kabul etmeleriyle byle bir kalbin, tebih edilebilecei bir' cevher yokt~. Nebi Salalalu Aleyhi ve Sellem Efendimiz, Allah'n benin ile gnderdii hidayet ve ilim, kesretle yere den bir ya mur gibidir ki; yerin bir ksm gzelolup suyu kabul ede~r; birok otlar ve bereketler bitirir. Bir ksm da uha,zat yani ukur olup suyu zerinde tutarak insanlar imekle ve sulamakla ondan faydalanrlar. Bir ksm da ancak kayagarr olup ne suyu tutar ve ne de ot bitirir. te bunun misali, din meselelerini renip retenler ile bu hususda hi ba kaldrmayp benim gnderildiim hidayeti kabul etmiyenlerdir mealinde buyurmu olduu hadisi erifletiile kalbin son ksmn beyan buyurmulardr, drtden birinci ksm seancak kalb-i Muhammedi' dir. (VemaUah biafilinamma ta'melftnJ (Ayet 74) Allah Teala Hazretleri, sizin iinizden gafil deildir. Yapdnz ilere muttaldir. KalbIeri kat olanlar, zulmetlerinde terkeder, kalblerini nurundan mahcub eder. Bu ayet, kalblori kiat olanlara tehdiddir.
naklaryla
r

kalbIeriniz

katlad.

BAKARA SURES!

43

(Ayet 75) (Efetatme'une en y'mnft lekm) Ey mfuninler! sizin hidayet olunduunuz ecilden onlarn tevhid-i sfat ile tevhid etmeleini mi tama ediyorsunuz? (Ve lrad lrane ferikun minbm yesme'une kelarnaIlahi smme yharrifnehu) (Ayet 75) Halbuki onlardan bir frka, sfat- ilahiyyeyi kabul ediyorlarken sonra Slfat kendi nefislerine nisbet etmekle tahrif eder oldula:r. (Min ba'di ma akalhu ve bm ya'lemnl (Ayet 75) 8fat tevhidini, iyanen ve vicdanen deil aklen sfatlatn Hak'kn olduunu bildikleri halde, tevhidleri hal ve meleke olmadndan nefislerinin kalbIerine istilasnda akl lar zhul ederek (dalgnlkla unutarak) nefislelini irak ile sfelra (sarya) alarlar. Nitekim (Feveyln lillezina yektbfinel ldtabe bieydihim) (Ay.et 79) ayetinde kendisinde nefis sfatlan bekayas olanlara uuru olmyarak, yahCd uuru varsa da hile ederek, yahud nefis ve sfatile yapd halde huzuzat nefsaniyyenin iktisab (kazanmas) iin yapdnn Allah tarafndan olduunu iddia edenlere, belki ayn kavli ve fiili ve Allah'a hisbeti, nefis iin tam bir haz ve en byk bir gnah olduundan (veyl) , yani iddetli azab vardr,buyurmudur. Nefsi vcuda tatbik zerine mebni olan vech-i sani teviline gre: Ey kuvayi ruhaniyye! Sizin, mnkad olup hidayetinizden bu kuvayi nefsaniyyenin h1da-yetine iman etmesini tama eder misiniz? HaJbuki, onlardan vehim ve hayal gibi bir ksm kuvvetler Allah tarafndan kalbe varid olan manaan anlarlar. 1\1fmalar hali zere idrak ettikden sonra manalarn, levazm e bah ve ezdada intikalatm bildikleri halde menamatta (uykuda) olduu gibi muhakat (ahmak yerine koyma) ve kesreti intikalat ile cziyyat ahkamn ita (vermekle) etmekle tahrif (bozadar) ederler. (Ve iz alekftllezine 'amenft kalu amenna) (Ayet 76) Kuvay mezkre tarafnza . tevecch, size urue, huzufunuzda bulunup mdrekfttnz telekkun ettiklerinde mdrekatmz izan (anlay, gsterirler) ve tasdik ederler (Ve iza hala ba'dhm ila ba'din kalii etuladdisiinehrn bima fetehaahu aleykm liyhdccfikm bihi inde rabbikm efela ta'kilun) (Ayet 76) Gafletle['i vakitlerinde hccet terkib edb Rab'lar indinde, hazreti ruhaniyyette muhacee (isbatlar, deliller gstererek) edip delil getirmek iin bazs bazsn :Allah'n feth etmi olduu mahsus, levhum, muhayyel mdrikesinin, ilkasndan menederler._ (Evela ya'lemfine enneahe ya'lem ma yssirrune ve ma yu'li:p.fil1) (Ayet 77) BilmiyorJar m ki, onlarn, sizden gizledikleri ve ilan eyledikleri mdrekatn Allah Teala bilir, ve sizi mttal klarak onlarn aleyhine size yardm eder. . (Ayet 78) (Ve minhn mniyyftne la yalemiinel kitabe illa emaniyye ve inhm illa yezunnUn). Kuvayi nefsaniyyeden naiVass zahira

44

BAKARA SURES!--

ve kuvayi tabiiyye-d. gayr-i mdrike vardr ki, bunlar, ancak lezzat ve ehevatn bilip maani-imakfile.kitabn ve kemal tarikinde lezzat ~e ehevatn~kibet ve ma2arratm (zararlarni) bilmezler. Belki o kuvvetler, sadece lezzatn nef'ini ve hayrn zan ederler (Ve kali len temessenennar illa eyyamen ma'dftda) . (Ayet 80) ve onlar, ikab (ceza, azab eziyet, eZa) ve azab zamannn, gnal~ mbaeret zamanna msavi olacana itikad eylediiklerinden ve gnahn, nefisde sbut bulan (sajbitleen, gerekleen) fas id bir iiikad,kkleen bir heyet, nefsin sUret-i zatiyyesi gibi bir meleke olduu zaman azabm daimi olmasna ebeb olacan, nitekim (Ve ehatat bihi hatieth) (Ayet 81) sznn manas olduu gibi, hatalarnn kendisini is:" tila ve karalm, kara elbiseyi inatas gibi fenalklar kendisim kap lyan demek olduunu ve byle olmam olsa ta:at da sevabm ebedi olm,asma sebep olamyacan, 'bilmediklerinden elbette: Ate, bize bir ka sayl gnden baka temas edemiyecektir derler. Habibim! Sen de ki: Siz, Allah indinde bir ahtd tuttutuz mu ki, Allah ahdinde hulfetmez, yoksa Allah'a bilmediiniz eyi kail mi oluyorsunuz? (Bela men kesebe seyyieten veehatat bihi hatieth fe Hlike ashabnnari hm fiha haliddnl (Ayet 81) Evet, fenalk kazanan ve karalm kara elbiseyi kaplad gibi, fenalklar kendisini istila eden, kaplayan, fenalklar suret-i zatiyyesi gibi kendisine bir meleke olan kimseler, atein ashab ve mazimidirler. Onlar, atede: mebbed ve daimdirIer. . (Ayet 83) (Ve z ehazna misaka beni isrrue' IAta'bdune illaJlahe ve bUvaJideyni ihsana) srail oullarma tevlid ile muahede eyledik. Teyhidin muktezas, hazreti rububiyyeti mlalaza ve ruhCbiyyetin, mezalirinde tecelliyyatn mahede ve eiVsafmm zuhiru iktizas zre rububiyet hukukile ky:amdr. Zahirde ve ehadetaleminde' s fatn ve rububyyet as~n en evvelki mazhar ise, ana ve bapadr. nk, Mucid-i Rabbi Rahim'in asar oian nisbet, terbiyye, atufiyyet (efkat), aha ve baba mazharlannda olduundan All!ah'a ibadetin ard sra, ana babaya hsan vacib olmudur. Son:a kendine nisbetle mvasalet ve merh1amet-i ilahiyye akrabada zahir olduun dan akrabalara, sonra Allah Te'ala Hazretleri, .velisi olmayanarn velisi, hfz ve velayet-i ilahiyyenin dierlerin feiVkinde yetimlere -mahsus olduundan, yetim olanlara, sonra gayrn vastas olma~a rak binefsihi nzk1arna ve riayetlerine tevliye (mtevellilik) _ve tesahub (sahip kma) ettinden miskinlere, sonra rahmaniyyetinl zlli demek olan m:erhanet-i ammenin a:ralarnda cari ,Olmas iin sair insanlara ihsan vacib olmudur ki, mertebelerde tefadl (Stnlk) ve derecat zre, ayeti k~rimede emir olunan ihsan, sfat meza-

BAKARA

SURES

45

hirinde mahede, tecelliyat ve a:q.kamnn hukukuna riayetle ibadeti Allah'a tahsis eylemektir. (Ayet 84) (Ve iz ehazna nisakakm la tesfikne dimaekm) Nefsin lezzetlerini tahsil iin, ef'a-i mahsusanz ve hakiki hayat nz terk ile nefsinize ve sfatmza meryl ve muha,bbet etmek suretiyle kanlannz dkmeyecenize (Ve la tuhricne enfsekm min diyarikmJ (Ayet 84) mekari ruhaniyye ve nevzat (yeni doan) kudsiyyenizden zatmz karma;yacanza dair misaknz ald mz, (Smme akrertm ve entD1 tehedftn) (Ayet 84) sonra ukI-i - ftriyye ve istidad- evveliyyenizle buna ahid olduunuz halde kabul ederek ikrar eylediinizi hatrlaymz. (Smme enm haUIai tak .. tlne enfsekm) (Ayet 85) Sonra as istid&d nurundan mahcub ve ftrattan sakt olan sizler, daUt1et ve hevaya: mtabeat1a nefislerinizi kat edersiniz. (Ve tuhricne ferikan minkm min diyarihim) (Ayer(; 85) Hevaya ittiba (uymak) measiyi irtikab eylemeetevL.~i niz ile i'va ve idlal (hazanma) ederek sizden bir takmnz kadim olan vatam- aslinizden ih~ac edersiniz. (Tezaherune aleyhim bil' ,ismi vel' udvanl (Aye,t 85) Zulmunuz, ,insanlara tecavz ,etmek iin, -ibaha ehlinqen olmala tevhidi iddia eden mslman millhidlerin adetleri olduu gibi- kuvve-i behimiyye (hayvani) ve sebiyyeyi (yrtclk) tezyin ,ve insanlar bunlar:a tevik etmekle ve ,sizi grp tabi olmalan tin fevahir (falr etmek), fevahi[ irtikab (fen,a i i lemekle) etmekle nlar~ mzaheret ve muavenetedersiniz.(Ve in ye'tkUm sara tfadiihiiml (Ayet 85) Ve ee[' size Ttikab ettikleri irkin ve kt iler arasnda esir, olup gellitlerse, onlan hkmet sz- ' lerile, yksek lezzetler ruh ,ve akl lezzetleri olup heva, nefis ve ey tana ittibanl aldbeti vehim olduuna, ef' alinde behaim (hayvanla,) ve havarna (haerata) ma;reketin (ortaldn) mezmum bulunduuna dair' vaz u nasihatlara fidye ederek kurta:rnrsmz. (Efetii'miniine biba'dilkitabi ve tekfrune biba'din) CA.Yet 85) Akl ve er' kItabna ka,vlen ve waten iman edpde n:efis ve hevaya ittiban niezmum, vebai, helak ve husran mucib olduunu tasdik ve ikrar, muharremat vemenhiyyati istihlal (helal edilmesini isterne,) ve ibaha (caiz grme, mubah gme) ile nehy olunduunuz eylerden saknnayarak fiilen ve am elen kitab inkar m ediyorsunuz? (Fema ceza men yef'a ziiIike,minkm. illa hzyn iIhayatiddnya) (Ayet 85) Sizden u ii yapanlarn dnyada cezas, zUlert ve rezaletten ba ka' bir ey deildir. (Ve yevmelkyameti yureddne ila eeddiI'azabil (Ayet 85) Kyamet-i sura ola:n bedenden mfarekat halnde de nefisle,rinizde kkleen muzlim (zuImetU, karanlk)' heyetlerle tazib (azaba gj'riftar etmek) " o heyetlerin !ateiyle yaklmak, yahud bela-

46

BAKARA SURES

larm kat kat olmasyla bilklliyye suretlerinden mesh olmala azabm en iddetlisine red olunursunuz. (Ve maIlalu biafilin amma ta~meh1n) (Ayet 85) Allah TeMa HaiZretleri, sizin ameJlerinizden ga fil deildir. YapdklarnlZ, kendi yazm, zabt u ihsa (saymtr) eylemidir.

(Ayet 87) (Ve lekad fateyna musel kitabe ve kaffeyna min ba'... birrusli) ayet-i kerimesinden na ya'lemun) ayetine kadar olan ayetlerin manalar zahir ve geen tevila,ttan malumdur.' Bunlardan (Ve cibrile ve mikae) (Ayet 98) ayetinde zahir olan mana: Cebrail, akl- :DaMdir, Mikail, kullarn rzklanna tevkil (vekil nasb olunmak) olunan, nefs-i nebatiyye-i klliyeyefeyiz veren felek-i sadisin ruhu ve akldr. srafil, hayvanata tevkil (vekil nasb olunan) olunan, nefs-i hayvaniyye-i klliyyeye feyiz ifaz~ eden felek-i rabiin, drdnc felein ruhu ve akldr. Azrail, ervah- insaniyyeye tevkil olunan yedinci fele,kin ruhudur ki, cemii ervah- insianiyyeyi bizzat veya avan (yardimcs) olan vesait ile kabzederek Allah TeMa'ya teslim eder.
dili

(Ayet 102) (Vettebe'u ma tetlft eyatin ala mlki sleyman) . Sleyman Nebi yalud ruh Sleyman' zamannda yahudileT', ve yahud kuvay runaniyye, asi, erir insaneytanlan ile kalbin -itaatin.. deri mtemerrid (kibir -inat ile hareket eden), ,akln emrine asi, ruhun nurundan mahcub olan evham, hayalat gibi cin eytaDlanmn okuduklar sihir ilim ve kitabIarna ittiba eyledUer ki, bu sjhir ilni nin, Sleyman ilmi olduunu ve Sleyman'n teshir ettii ins, cin ve tuyuru bu ilimle teshir eyledini zuum ederlerdi. (Ve ma kefere sleyman) (Ayet 102) Sihir, tesiri, Allah'n gayrna isnad etmekle' Allah Teala'nm messiriyyettnden ihticab ve kfrdr. Halbuki Sleyman, tesJri Allah'n gaynna isnad etmeklekfr etmedi. (Ve Idkinneeyatine keferuJ (Ayet 102) Lakin e;ytanl ar, Allah'n gayr ve ondan. baka messir olmadn bilmediklerinden mahcub oldular' ve kfr ettiler (Y'aIUmiinennasessihre' ve ma nziIe 'aleI melekeyn hibabile ha:rute ve mariitl (Ayet 102)' O:, eytanlar, nsan lara, sihri ve sadr Babil'inde zik- mekanla (mekan darl) ehvet atelerinin dumanlan ile mevad buharlan arasnda, azab olunan, nefsin onlar kendine ezbi sebebiyle tabiat kuyusunda aslm,. nefse mail vemtevecciholanakl-naz.arive akl- ameli meleklerin mzal olunan hiyel (oyunlatr, aldatmalar, dbaralar) ve tlsmat ilmini talim ederler. (Ve ma y'aimani min ehadin latt~i yekiiIa in~ nema nahn fitnetnfela tekfr) (Ayet 102) KendlIerinde nuriyye~in kuvvetinden ve melektiyyetin bakiyyesinden bu iki melek, nuri akli ile kendi hallerine tenbih ederek Biz, Allah' dan imtihan ve be-

BAKARA SUREs
ayz.

47

Sen, bu ilmi mefasid (ie yararnamazlk) ve melahide (alg ve oyun takm) istinial ile ve tesiri, bu ilme isnad -eylemekle kfr etme demeyinc~ bir kimseye talim etmezler. (Feyete'anemftne minhma ma yfetrikftne bihl beynelmer'i ve zevcihiJ (Ayet 102) nsan lar, bu meleklerden kalb ile nens arasn tefrik ve kalbin kederlenmesiyle ruh ile nefis arasn ayraca,k eyler reni'der. (Ve mahm bidarrine bihi min ehadin illa biiznillah) (Ayet 102) Bunlar silir ile kimseye zaa:-ar edici deillerdir. Ancak Allah Teala, o fiilde, o kim~ seye zaa:-ar eylemek mUTlad ederse dilediini yapar. Sahir, zarar kendi sihiinin tesirinden grd iin bu keyfiyyet, sahire ibtila ve ona kfrnde ihmal etmektir. (V,e yete'allemune m~ yedurrhm ve la yenfe'uhfunJ (Ayet 102) nsanlar, ziyade ihticab ve hevaya iddetle meyil sebebiyle kendilerine zarar veren sihrin bir ibtila olduunu gremezler. Binaen :aleyh, errinden muhafaza olunmak iin Allah'a snmak suretiyle hicabn ref'inde faide vermeyen eyleri renir ler; (Ve lekad alimu lemeniterahu ma -lehu fil'ahireti min haHik) (Ayet 102) Halbuki bu ilmi itira (satn alanlarn) edenlerin. nefs hevaya bilklliyye ikbal ve bu ilmi dnya met!a~arnn kesbinde istimallerinden ahirette asla. nasd.bleri olmadn muhakkak bildiler. (Ve lehi'se ma erev bihi enfsehm lev kanu ya'lemunl (Ayet 102) Eer ki onlar, efali Hak' dan grmekle iman etseler ve tesiri gayra nisbetle irkden sakm,salar, elbette Allah tall1afndan daim olan. envar- ruhiyye, ahval-i kalbiyye, maanf-i ilahiyye sevabJ b.a;yrldr. Eer bilmi. olsalar irkden sakmp iman ederler. (Ayet 106) lMa nensah min ayetin ev nnsihanie'ti bihayrin minhit ev misIiha elem ta'len enneTIahe ala klli ey'in kadir) . Herhangi .. bir ayeti, hkmn ibtal ve lafzn ibka ile ncesih, yahud kalbinden lafzIn ve manasn ve yahud recim ayeti gibi yalnz lafzn! izale eylersek, o babda daha 'ziyade salah ve hayrl, yahud hayr ve salahda ona msavi bir ayet getiririz. Bilmez misin ki, Allah Teala, herey zere kudret sahibidir? Levh-i mahfuzda sabit olan ahkam, ya hususive yahud umumidtr. Hususi olan ahkam, ehas veya ez.., mine (zamanlar) hasebiyle olur. Bu ahkam, Resul'un kalbine n8"zil oldukda ehasa m!ahsus olan ehasn bekas ile baki olur. Ezminerye mahsus olan, Kur' an'u mensuhat gibi ksa hir zamann veya e ray-i mtekaddimenin ahkam gibi uzun zamanlann inkirHz (yok olmas) ile mensuh (hkm kaldnlm) ve zaU olur, bylece nesh u zevali, levh sbutUTI1a mnafi deildir. nk, esasen levhde- o suretle sabit olmudur. Umumi ahkam. da, mesela insamn tekelln, kametinin istivas gibi hkmler, dehrin bekasiyle baki olur. {Elem ta'lem ennelUthe lehu mlkssemava:ti verard ve ma lekm min

48
semalarinn,

BAKARA SURES!

dtinillahi min veliyyin ve la nesirJ' (Ayet 107) Bilmez misin ki, ervah ve ecsad arznn. mlk Allah Teaa'nndt. Gklerde ve yerde kudret ve kuvveti e~ile tasarruf edici ancak O'dur. Sizin iin O'ndan bakla sahib ve yardmc da yoktur. Belki gklerin ve yerin kllisi, O'nun batn ve zahiridir. O'J?:dan baka bir ey yokdur ki, size yardm ve sahiblik edebilsin. (Ayet 108) (Emitridne en tes'el reslekm kema s'lle Musa Musa'nn sual olunduu gibi siz de Resul'nzden lezzat- hissiye ve ehevat- hissiyye ve hasisa-i nefsiyye taleb ve SUM etmek mi istiyorsunuz? (Ve men yetebedden kfre bil'imani fekad dalle sevaessebil) (Ayet 108) Halbuki nlru zulmetle tebdil eden, deien kimse hakiklaien, do'tu yolu ka.ybetm1dir. (Vedde ke .. sirn min ehlil kitabi) (Ayet 109) Ehl-i kitabdan okluu, muhabbet eder ki, (Lev yerddnekm min ba'di imanikm kffa,ra haseden min indi enfsihlm min ba'di ma tebeyyene lehmlhak) (Ayet 109) Onlara Hak ve hakikat zahir oldukdan sonra nefisleri tarafndan hased olarak, naslolsa da sizi imannzdan sonra kffar olmaa red etselet. (Fa'fil vasfeh hatta ye'tiyallah biemrihil (Ayet 109) Siz, onlar,a Allah'n hkm gelinceye kadar afv ve safh (kusur balyar rak) 'ile muamele ediniz. (Aye,t 111) (Ve kalft len yedhuIelcennete illa men kane, hden ev nesara,) Yahudiler, kendileTiince mahud olan ef'al cennetine, mlk alemi olan zmir ve nefi:s cennetine Yahudi olmyan katiyyen gire.. mez, seviler de kendilerince m:ahud olan sfat cennetine ve melekt aemi olan batn ve kalp cennetine Nasrani'den. baka kimse giremez, dediler. sa Aleyhisselam: (Len yelice melektussemavati men lem yuled merreteynil yani ki defa dourulmyan kimse gklerin melekutuna, i yzne g:iit'e'mez dediinden seviler'in davetleri, srf melekuta ve ruh gned!. (Tilke emaniyyhm) (Ayet 111) Mafevkinden mahcub kaldklar iin u cennet, onlarn kendi matlub,larnn gayesidir. (Kul hat brhanekm nkntm s'adikyn) (Ayet 111) Eer siz, davamzda sadklarS'anz sizin cennetinize bakasnn giremiyeceine delalet eden delilinizi getiriniz deyiver. (Bela men eslerne vechehu lillahi ve hve muhsinn feleh evrhu inde rabbihn (Ayet 112) Belki delil, sizin mddeanzn nakzna delalet eder ki, zatn cemii levazm ve avarz He Allah'n zatnda fena ve tevhid-i zati ile mahv kllideAllah Teala'ya teslimeden, fenadan sonra beka ile ahvalinde mste:kim olup amalinde Rab'bini mahede eden, uhud-u zatiden nefsani vcud ile deil, belki hakkani vcud ile is,.. tikamet ve [badette bulund~undaiIl mahede denilen sfat- ihsan , makamna rucu eden kimse mahede denilen indiyyet makamna
min kablu) Evvelce

BAKARA

SURES

49

mahsus olduu iin ona zikir ettiiIl.iz cennet ve daha ziyade saf ve' lezzetli makam' v/ardr. (Ve la havfn' aleyhim ve la hm yahzenfin) (Ayet 112) O kimselere sizin cennetinizden ziyade vardr. O da vcd bakiyyelerine lazm gelen nefis bekasiyle' zatn ihticabndan korkular yoktur. Veef'al cenneti ve sfat hicabiyle vukf ve bunlarla telezzz ve istirahat sebebiyle fevt olan cemal-i zat uhdundan mah'zun da olmazlar. nk, bunlar, her ne kadar zat tecellisi evki ile ef'al ve sfat cennetini terk' ettilerse de' yine zatcenneti tahtnda edna makamlar olmak zre bu cennetler kendilerine hasldr. (Ayet 113) (Ve kaletil yehiid leysetinnesara ala ey') Yahudiler, kendi dinleri ile sevilerin dinlerinden, zahir ile batndan mahcub olmalaryla Nasara, birey zre deildir, keza seviler de batn ile zahirdenmahcb olduklarndan Yahudiler birey zre deildir dediler. Elyevm islamda mezahib ehlinin hali de bunun gibi-dir. (Ve hm yetIfine! kitab (Ayet 113) Halbuki onlar, kitab okuyarlar. Kitabda ise hicablarnn ref'ine, onlar iin her din ve mezhebin h~n grmee, her hangi bir din ve mezhebin ehIi, kendi mu'tekidi ile tekayyd etmi olduundan hakk, batl olmadna irad vardr. Asla ilmi ve kitah olmyan mIikler de byle diyorlarsa da onlarn, akl hccetinden bak1a bir delilleri olmad cihetle mazur tutulabilirler. EhU kitabn, akli delilleriile beraber kitaban 01du u halde byle demeleri zre, mr:iklerle aralarnda ne fark kalr. (Fallalu yahkm beynehm yevmelkyameti nma kanu i'hi yahteIffin) (Ayet 113) Allah Teala Hazretler1, Mehdi Ale;yhisselam'n hurucu, yani tam hida.yetin husul zamannda vahdet-i zatiyyenin 'zuhru demek olan kyarhet-i kbra gnnde, onlarn, aralarndaki ihtilafatta hak ile hkm eyler. Hadis-i erifde ,Allah Tehla Hazretleri, kullarna itikad eyledikleri sUrette zuhr eyler, Allah' bilirler. Sonra, o sUretlerden baka sretlere tahavvl eder e:> vakit inka,r ederler bUyurO.lmudur. Bu takdir zre hepsi dalalet ve m,~hcubi-, yettedirler. Ancak Allah'n diledii kimseler, mahcbiyyette deil qirler ki, onlar da, mutekadlan sUretleriyle tekayyd etmiye:q. muvahhidlerdir. (Ayet 114) (Ve men azlem mimmen 'l1}ene'a mesacidaIlahi en yzkere nhesmh ve se' a n harabiha) Allah Teala'mn, sclid meVzilerini, yani maarlfetin husl ile kendilerinde fenay zati ile Allah"a secde olunan kalbIeri, ism-i azam olan ism-i hassn zikir olunmasn dan meneden kimseden daha fazla haz ve hakk noksan eden, zalim 'kim olabilir? Zira ism,;,i azam ile tecelli ancak kalbde olur. Bu da cemii sfat ile zat tecellisidir. YahCd mesacidden her birisine n~'lsus olan ismin zikrinden, yani istidadnn iktiza eyledii kemalin ka1be

50

BAKARA SURES

lahk olmasndan meneden kimseden, ve devai-i eytan ve vehmin, kuvayi nefsin tecazbn~ (cezb edilmesine) lazm gelen fitnelerin "tehyici (heyaGanlandrlmas) ve herc mere ile kalbIerden mstaid olan ehlini men ve mesacidin hatrabnde, temenniyyatn kalbler zre istila ve galehesile ve taassubat baride ile kalbIerin kederlenmesinde sayeden kimseden daha zalim kini olabilir? (laike ma kana Ielm en yedhuhiha illa hitirin) (Ayet 114) mesacidi ilahiyye olan kalbIerde Hak'kn tecellisi zahir olduundan ibu zalimlE3r, o mesacide dahil ve vasil olamazlar. Ancak haif ve, m..l1kesir olarak dahil olurlar (Lehm fiddnya hzynl (Ayet 114) Din ve itikadarnn batl OlduunUn zuhCtru ve hak din ile fesh otunmas sebebiyle on-, 'lar iin dnyada kalr hasret ve malubiy-yet, rsvaylk ve, zillet vardr. (Ve lehm fil'ahireti azabn azim) (Ayet 114) Ahirette de onlara dinleriyle Hak'dan ihticab buy:k azab vardr.

cenneti ve hakikatta batn, Nasara'nn kblesi olan nUr ve zuhUr alemi (Vel maribl (Ayet 115) Yahurnlerin Genneti ve hakikatta' zahiri, Yahudilerin kb lesi olan zulmet ve ihtifa (gizlilik) alemi, de AHah Teaa'nndr. (Fe.. eynema tvelhi fesemme vechua;hl (Ayet 115) Bunun iin siz, zahir ve batndan hangi cihete teveCCM ederseniz, ite cemi-i sf1atiyle mtecelli olan Zatullah, oradadr. Yahlid mana: sizin"uhfd' ve fena halletinizde kalbIerinizde cemal sfatiyle tecelli ve zuhCtrla kalbI erinize irak ve fenadan sonra; bekanz halinde celal sfat" sebebiyle suveri ka.Ibiyyenizle ihticab ve tesettr, kalblerinide gurub dahi AI"lah Teaa'mndr. Buna; binaen hangi cihete teveCCM etseniz, vechullah oradadr, srf ondan baka birey yoktur (nnellahevas'unl (Ayet 115)" Tahkik Allah Teala Hazretleri, cemii, vcuda amil, cemii cihat ve vcudata vasidir. (Alim') (Ayet,114) Btn ulfun ve maIlimata ilim sahibidir. (Ayet 116) (Ve kaJ.ftttehazallahu veledal Ve onlar Allah Teala kendinden baka mahsus ve zat" ile mstakil m'e'vcud icad eyleeli dediler. (Sbhaneh) (Ayet 116) Allah Teala'ysJ mcanis ola.cak hi bireyolamad gibi O'ndan baka birisinin mevcud olmasndan da , Allah tenzih ederiz. (Bel lehu ma fissemavati "verardl (Ayet 116) Belki ervah se'ma,lannda ve ecsad arznda, olanlann kaffesi, O'nundur. Zat, vecih, sf&t O'nundur denildii gibi Ervan ve ecsad alemi, Allah Teala'nm, batn ve zahiri ,olduu halde, ervah ve ecsad alemlerinde" olanlann kaffesi, O'nundur buyurulmudur. (Kiilln lehu kantun) (Ayet 116) Btn mevcudat, zatlanyla madum, O'nun vcudu ile mevcud, O'nun fili ile faildi~. ,,-Gay~t,-i taa.t ve' Hakkiyle kyam., da bundan ibarettir. Zira Allah Teala Hazretleri vcud- mutn "

(Ayet 115) .cVe

liahiI merikul Nasara'nn

BAKARA

SURES

51

lak olunca O'nsuz hi bir ey mevcud olamaz. 'Vcudat- muayyene, umur- imkaniyye-i ademiyyeden olan taayynleriyle mmtaz olduklarndan, onlar, vcud.!.u mutlakn sfat veesm1asdr. tibari ,ak li ile yani vcucUan; vucu ile vcudsuz haricde birey olamyan, lakin akl akliyatta vcudun ba,tn olan mahiyyete tak$im eyliyen' itibari akli ile~yni deildir. Halbuki, nakika,tta mahiyyet, 'vcudun ayn<;lr. O halde vcud-i mutlakn gayri mevclid olamaz ki, veled yani malul veyamahluk veya her ne istersen tesm~ye edecen bir' ey olabilsin. (Ayet 11 7) (Be~Ii ssemavati vel'ard) Hak Tea,lft Hazre-tle:i, madde ve mddet ile mesbuk (gemi) olmyarak gklerin ve yerin Mbdi'idir (yaratcsL Belki gkler 've yer, zatnn zlali (glgeleri) alimiyyetinin menei ismi nCranisi ile mnevver, vcud-i haricis ile . mevcuddur. Eer yakiniyat hasebiyle imkan' ciheti ve akln tiban olmasa semavat ve arzn vcudat asla itibar olunmazd. nk, semavat ve a.Jz , hviyyet-:i ilahiyyesiz hi bir ey deildir. Bir ey 01myacak mukarenet suretile hviyyeti ilahiyye ile mean mevcud olamaz. Belki, tahkik :a semavat arz, Allah'n vcudiylemevcld olup mfarekat ile (birbirinden ayrlmak) gayn olamaz. Ancak, itibar-i akli ile gayn olduundan semavat ve arz, taayynat itibariyle halk, hakikati itibarile Hak'tr. (Ve iza kada emren feinnema yekul lehu kn feyekun) (Ayet 117) Bir emri bir ii hkm eyledii zaman, o , ie ancak imdesi taaluk eder, araya bir eyvasta olmakszn ve zaman gemeksizin, belki iradenin tealluku ile birden o ey, mevcud ~ olur. te: (Kn) yani Ol sz, o taalukdan ibarettir. Yoksa o m'akamda sz ve ses yoktur. (Ayet 118) (Ve kaleezine la ya'lemune lev La ykeimunaIlah ev te'tina ayetn) Mriklerden tervhid ilmini qilmiyenler Ne olsa da Allah bize kelam sylese yahud bize bir ayet gelse dediler. (Kezalike kaleezine min kablihim misle kavlihim teabehet kulub-, hm) (Ayet 18) Onlann dedikleri gibi onlardan evvelkileri de dediler. Tevhid ilmini: Allah'n kelamn veayatn bilmemekde kall le'ri, bit birlerine mteabih, benzeyici oldu. Zira Allah'nkelamn ve ayatn bilmek, tevhid ilmi maa:r1fetidir. (Karl beyyenellel'ayati likavmm ykinun) (Ayet 118) Tahkik biz, ikan ehline tevhid delil- . lerini ve mkaleme, keyfiyyetini bildirmiizdir. (nna erselnake biIhakk beiren ve' ne,ziren ve la ts'e'l anashabili cehimJ (Ayet 119) , Ta'hkik biz, seni .hak ile mjdeleyici ve korkuducu olarak gnderdik. Va~if~n, al+cak mrikleri mjdelemek ve korkutmak ile davet etmektir. Buna bfnaen ashab- cehimin, ihticab sebebiyle sen muahaza, (paylanmyacaksn) olunacak deilsin.

52

BAKARA SURES

(Ayet"120) (Kul inne' hdellahi hvel hda) Habibim, sen' deyiver ki, yol, ancak Hak'ka mahsus olan vandet yoludur, gayr de'il dir. Nitekim Ali Aleyhisselam 8ai ve sol, yolu kaybeder. O'rta olan yol caddedir buyurmudur. (Ve Ieitteba'te ehvaehm ba'deUezi caeke mine!' lmi ma leke mineIlahi ~ veliyyin ve la nasir) (Ayet 120) Bakasnn vcudu olmadindan sana gelen tevhid ve marifet ilminden sonra eer onlarn heva ve arzularna trubi olursan senin iin Allah' dan kurtaracak sahib qe, yardmc da yoktur. (Ayet 124) (Ve izibte~a ibrihime rabbhu bikeHmatin feetem~e hnne) Rabbi, brahim Aleyhisse~am' kalb, sr, ruh, hafa, vahdet gibi ruhaniyyat mertebelel'i ile ve bu mertehelere gemee sebeb olan teslim, tevekkl, rza ve bunlarn ilimIeri gibi ahval ve makamat ile ibtila ve imtihan ederek tbrahim'in, fenaya kadar sluku" ilalah ve'fillah ile bu kelimat tama,mladn tezekkr ediniz. (Kale inni .ca'lke Iinnasi imarna) (Ayet 124) Allah Teaa Hazretleri, b rahim Aleyhisselam'a Ben, seni fenadan sonr!a beka ve Hak'dan hal'ka rucu ile insanlara imam klcym ," huyurdu ki, se, ' insanlara ,imam olmala insanlar benim yoluma sluka hidayet. edersin, insanlar da sana uyarak hidayet bulID1ar. (Kale ve min zrriyyet) (Ayet 124) brahim Zrriyyetimin bazsn da benim gibi imam kl dedi (Kale la yenal ahdiz zalimin) (Ayet 124) Allah Teaa Onlarn bazs) zalim .olurlar benim ahdim onlara layk olmaz, benim hlefam olamazlar, zalim olanlara imameti ahid etmem dedi ,(Ve iz ce'alneI beyte mesabeten Iinnas ve emna,) (Ayet 125f Ve bizim, kalb beytini, kalb evini insanlara rcu mahalli, emn selarnet mahalli kl dlnz tezekkr ediniz. Kalbe vusul ve onda skun ile insanlar, nefis sifat gailelerinden, kuvayi tabiiyye erlerinden, vehim ve hayal eytanlannn ivalanndan emin olur}!at. (Vettehizu mn mekami ibrahime musala) (Ayet 125) 8iz, mahede ve mvasale.;.i ilahiyye ve huneti zevkiyye olan haki~ salat iin' rui ma/karn,' hu1le,t makam -olan brahim makamnda mevtin' (vaJan) tuttU11uz. (Ve ahidna ilci ibi"ahime ve isniiine en tahhira beytiye HttMfine ver aldfine veITkke'ssucftd) (Ayet 125) Ve biz, brahim ve smaH'e, be?in beytini, kalp evini nefis szleri kazuratindan, e,ytan ' vesveseleri necasetle-, iinden, "heva pisliklerinden temizlemelerini en.:rettik. (Littaifine) (Ayet 125) Seyirlerinde kalb etrafnda devreyliyen iyak sahibi 's!alikler iin (Vel'aknne) (Ayet 125) ef'al tevhidi demek olan tevekkI ile kaJb makamna va;s1 ve' nefislerinin izac ve telvinat olnlakszn kalb makamnda ikamet edenler iin (Verrkke'issciid) ve' rza mertebesinin kamiline ve tecelli'::i sfat mertebesineermi olan hudu sahibIeri ve vahdette fani olan 'sacidIer 'iin beytinii pak ediniz ..
o o

BAKARA SURES!

53

kale ibrahim rabhic'a,l haza beleden aminen} brahim Aleyhisselam'n Ey'tabbim! u kalb haremi olan gs nefis sfatlarnn istila, lain dmann yama ve galebesinden, ahalisini, kuvay bedeniyye cinlerinin kapmasndan emniyetli bir belde klp, (Verzuk ellehuminessemerati men amene minhm billal velyevmil' ahir) (Ayet 126) bu belde ehlinden Allah' tevhid eden ve tevhid ilmini bilenlere ruhun, hikem ve maarif ve envar yemi lerinden rzklan.dr dediini tezekkr ediniz. (Ka:le ve men kefere femetti'uhu kalilen) (Ayet 126) Allah Teala Hazretleri Zarf, g..; s olan ilim ile ihticablarndandolay ayn makamna terakki ile sadrtn hududunu geemeyerek sadrda sakin olanlardan mahcub kalanlar da maieHerine kadar ruh aleminden kendilerine inen maani-i akliyye ve malm1at- klliyyeden az bir mikdar' faidelendirip (slnme adtarruhft ila azabinnarl (Ayet 126) sonra .onu, mahrumiyyet ve hicab ateine mztar klarm~ buyurdu. (Ve bi'selmasir) (Ayet 126) M'aihrumiyyet ateiyle mteeIlim (acduyan, elemlenen) ve kendi noksanlar ile muazzeb olduklanndan onlarn, va:rdklar yer, ok fena bir yerdir. (Ayet 126) (Ve (Ayet 127) (Ve z yerfe'u brahml kava'de' minel beyti ve ismail) brahim ve smail Aleyhimesselam'n, Kabe'nin ka,idelerini ykselttiklerini hatrla. Kabe, .Adem zamannda gkden indirilerek biri merika ve biri m aribe iki kaps olduu, Adem Aleyhisselam, Hind topra,ndan hacca gelerek melekler, k'rk fersah mesafede Adem'i istikbal ile beyti tavaf ve beyte dahil olduu, sonra Nuh tu-o fan zamannda semaya ref olunduu sonra brahim zamannda ikinci defa indirilerek brahim'in de onu ziyaret ve kaidelerini ykselttii, iki kapsn bir yapd, Hacer-i Esved, cennet yakutlarndan beyaz bir yakut olup CehraH Aleyhisselam'n, onu cennetten indir:-' mi olduu ve Nuh tufan zamannda Ebu Xubeys danda gizlenerek sonra brahim zamannda Ebu Kubeys yanlp Hacer-i Esvedi meydana karma,la brahim Aleyhisselam'n, Hacer-i Esved'i mekanma koyduu bilahare hayizli kadnlarn yapmalaTndan karard rivayet ohnmudur. mdi, Kabe'ninAdem zamannda inmesi, Adem'in, kalb zre vcudu ile Adem zamannda, kalbin zuhCruna iarettir. arkive garbi iki kapsnn olmas, Adem za.mal1nda ilm-i tevhid madl1unda mebde (balang)' ve mead (ahiret son) ilminin, nur ve zulme .aJemletine marifetin z:uhuruna iarettir. Adem'in, Hind toprandan Kabe'nin ziyaretine' kasd, Adem'in muzlim olan . tabi at- maniyye Meminden tekvin (varetme, yaratma) ve itidal (a r olmamak, lllk, orta .olu) ile kalb makamna tevecchne. iarettir. Melaikerun :Adem'i istikbali, .kuvayhayvaniyye ve nebatiy",

54

BAKARA

SURES

yenin bedene taaJ.lukuna ve kalbin asarndan evvel, bnyesinin tekemml (tamam olduu) ve tinetinin (tabiatnn) tahammr (zlendii-mayaland), eyledii krk gnde kuvay hayvaniyye ve nebatiyye asarnn bedende zuhuruna iareittir. Yahlld Adem'n, zulmani nefis aleminden seyr sluk ile kalb .makamna tevecchne iarettir. Melaikenin istikbali, Adem'in, kalb makamna vslnden evvel kuvay bedeniyye ve nefsiyyenin, ahlak- cemile ve me:.elnlt- fadile ile adetleerek makamatnda intikal etmesini, kabul ve izan etmesidir. Beyti ta;vaf eylemesi, Adem'in, kalp me"kamna vusuuna ve O makarnda telvin ile slukne iarettir. Beyte duhlil kalb makamnda kararlamasna V~ istikametine iarettir. Tufan zamamn-. da beytin ge kaldrl;nas, Nuh zamannda insanlarn. heva gale. besi ve cehil tufam ile kaJ.b makamndan perde:.enmelerine iarettir. Drdnc gkde yani aleminkalbi olan Beyt-i 11amur'da kalub b rahim zamannda tekrar inmesi, brahi~ zamannda onun hidayeti ile insanlarn tekrar kalb makamna hidayet bulmasna iarettir. tbr:ahim'in beytin kaidelerini refi ve beyti bir kapl yapmas, sluk ile kalb rp.akamndan, srr olan ruh makamna terakki etmesine ve mertebelerinin ykselmesi ile tevhid makamna vsuluna iarettir. (inni vecceht vechi ye liUezi fetaressemavati ver arda hanifen ve ma ene minel mrikin) dedii gibi kendisinde ilk defa olarak tevhid-i zati z.uhur eden zat brahim Aleyhisselam' dr. Hacer- Esved ruha iarettir. Ebu Kubeys'in a,rs tutup yahlarak Hacer-i Esved'i dour mas, zuhu.runu taleb hususunda tefekkr ve taabbdle Ubadetle) alat- bedenin istimal (kullanma) ve taharrkne (kmldanmasna). ve riyazatla ruhun zuhuruna iarettir. Bunun iin Ebu Kubeys danda gizlendi, denilmidir ki, beden ile perdelen~, demektir. Hayizl kadnlarn on!:1 el srmesiyle kararmas, kuvayi nefsaniyyenin, kalbe galebe ve i~tilasiyle kirlenip kede'rlenmesine, kalbin ruh cihetine gelen nurani tarafn karartIllasna iarettir. smail ,Aleyhisselam da, brahim Aleyhisselam gibi muvahhidlerden idi. nk, beytin, kaidelerini ykseltmekde smail~ brahim'e atf olunmudur, beraberzlkir olunmudur. " . (Ayet i28) (Rabbena vec'ama mslimeyni leke) Ey Rab'bimiz! Bizi nefsimizle olmak iin nefsimize terk etmeyip belki senin ile ve senin klmakln ile bizi, mslim kL. (Rabbena veb'as fihim resulen) (Ayet 129) Ey Rab'bimiz, bizim zrriyetimizden g~len mmette ken~ dilerinden onlar'a senin ayatn okuyacak, kitab vehikmeti rete cek, onlan tezkiye eyleyecek bir Resul gnder. Tahkik izzet ve hikmet sahibi, ancaksensin) 1;lrahim ve smail' in, gnderilmesini dua ettikleri resul, Muhammed Aleyhisseam'dr. Bunun iin Nebi Sallal-

55

lahu Aleyhi ve Sellem Ben, babam brahim'in duas, sa'nn mjdesi, 'anarnn ryasym buyurmudur. Hakikaten valide-i muhteremeleri Amine ryasnda kendisinden bir nur k1ararak ahn
kklerini ziyaland~dn grmd.

(Ayet 130) (Ve men yera,b an milleti brahime) Tevlid milleti olan brahim milletinden kimse iraz etmez, cilla men sefihe nefseh) (Ayet 130) ancak nefis cihetinden yahud nefsinde sefih olan ve zulmet.,.i nefis makamnda: kalb akl nurundan bsbtn malcub olan kimse iraz eyler. (Ve lekadis tafeynaln fiddnya) (Ayet 130) Tahkik biz, sabika- ezeliyyede murad olunmu olan onu, mahbublan;lan olan o kimeyi, tevhidde fena halinde ihtiyar eyledik, sedik. (Ve inneh fil' ahireti 1?minessaJ.hinJ (Ayet 130) Muhakkal): o kimse fenadan sonra beka halinde' de nizamn tedbirine 've nev-i insann tekmiline salih olan istikamet ehlindendir. (z kale lehu rabbuh eslim kale eslemt lira.bbU' alemin) (Ayet 131) brahim' e Rab'b Tevhid eyle ve zatn Allah'a teslim eyle dedikte, brahim, Ben, Habblalemin'e teslim oldum dedi. Yani Allah Teala, hrahim'i ezelde birinci saf ehlinden mslim ve muv8Jhhid, Rabbl-alemin'i izan edici (hissedicil, onda fani oJucu kld, (Ve vassa biha ibrahim benili ve yakftb) (Ayet 132) ve brahim ve ona uya,rakdan Yaktih ve oulla nna tevlid kelimesini tavsiye eyledi. (Ya. beniyye inneUahestafa lekmddine) (Ayet 132) Eyoullarm, tahltik Allah Teala, sizin iin muvahhidin tedeyyn eyledii dini sedi. Muvah.tidin, Allah'n dininden baka dini ve zat yoktur.. Muv.ahhidin dini Allah'n dini, zat, Allah'n zatdir. ' (Fela temutnne illa ve entm mslimftn)' (Ayet 132) Siz, sakn oluplmeyesiniz, ancak mslimler olduunuz halde: lesiniz.yani mevt-i tabii ile cehil lmyle lmeyiniz. Belki nefislerinizle l, Allah ile ebeden diri olunuz. Bedeni: tabii lm, sizi bu hal Zre idrakeyle:sin. (Ayet 134) (Tilke mmetn karl halert) Onlar, gemi n1metlerkendilerine, sizin de ka,zandnz kendinizedir. Siz, onla~rtn ilerinden sorulmazsmz.yani m ukallid " (taklid' edicD olmaymz ve dinde srf taklid. ile itktifa etmeyiniz. Zira nakle itimad yoktur Hi kimseye ilm amel, siret ve itikaddam kazandndan baka bir ey yoktur. Hi kimse, hakasnnn itikad ve am'eli ile cezalanmaz. Buna binaen basiret zre olup yakini taleb edin. Ve yakin z~e am el edin. (Ve kalft kftnu hftden; ev nesara tehtedu) (Ayet 135) ~er biri kendi diniyle mahctib, yalnz kendi dininin hak olduunu zuum (zan ettiinden) e-ylediklerinden Yahudiler Ey nsanlar hidayet bulmakisterseniz Yahudi olunuz!, Nasraniler de Hidayet quln'alk iin Nasrani olunuz! dediler. rU bel ri.iIlete ibiahime hanna)' (Ayet dir.
Kazandklar

56

BAKARA SURES

ki, Belki hak olan millet, Yahudilikden Nas:ranilikden. yz e'viren, batla meyil etmiyen brahim milletidir. (Ve ma kane minel mrikin) (Ayet 135) brahim,mriklerden olm1am dr. hida;y'eti mutlaka bundan sonra (Kulu amenna billilii ve ma nzile ileyna ve ma nzile ila ibrahime ve Smaile]' (Ayet 135) Yani Ey m~inler siz deyiniz ki, biz, Allah Teala'ya ve bize inzal olunan ~itaba vf3 brahim, smail, shak, Yakub ve esbatn'a inzaJolunan ve Musa ve sa'ya ve bilcmle enbiyaya Rab'larndan verilen kitablara ve ayetlere iman eyledik ayetinde zikir olund1Ju gibi ancak, het hicab refeden, her dine amil olan tevhiddir. (La nferriku beyne ehadin minhm) C~yet 136) Bazsllin dinini nefi ve milletini ibtal, dierini isbat etmekle enbiyadan 'birisinin arasn tefrik etmeyiz. Belki cmlesinin, Hak zere ietima ve tevhi9. z re ittifak eylediklerine kaH olarak hepsine amil olan tevhid ile dinlerinin kaffesini kabul ederiz. (Fein amenu bimisli ma amentm bihi fekadihtedev) (Ayet 137) Eer sizin iman ettiinizin misline yani her din ve mezhebi cami olan tevlide onlar da iman ederlerse tahkik ihtiday kl ilelidayet olundular ve mutlak hidayeti buldular. (Ve im tevellev feinnema hro fi ikak) (Ayet 137) Veeer yz evirirlerse tahkk anlat, ancak ikaltda, din ve hidayetten ayr bir tarafdadrlar.' Orada sjze muhalefet ederler. (Sba:tallah) (Ayet 138) Biz, Allah,:a iman ettik ve Allah, bizi boyamakla boyad. nk, her itikad ve mezheb sahlbi..in batlli, itikadnl1, dininin, mezhebinin boyasyla boyanm. dr. Mteferrik milletlerle taabbd edenler, niyyetlerinin rengi ile boyanmdr. Herhangi mezhebi kabul edenler, imamlarnn, delillerinin boyasyla boyanmdr.' Hkema, akllan boyasyla, trl trl neva ve bid'at sahibIeri, nefis ve hevalar bOYEtsyla, muvahhidlet' ise hassaten Allah boyasyla boyanmlardr ki, Peygamber Sal1allahu Aleyhi ve Sellem Allah Te'ala, halk zulmette yaratt. Sonra onlara nUrundan sad. Bu nur, kime isabet etti ise hidayet buldu. sabet etmiyen dalMatte kald.. O nur da Allah'n boyasdr buyurmudur. Bu cihetle bundan daha sonra ve daha gzel boya yoktur.
135) Habibim de

(Ayet 142) (Seyekissfeha minennasi ma vellahm ankb letihimlleti kanu aleyha) nsanlann sfeha. olanlan, btn cihetlere vafi olan tevhidi bilemeyip cihet ile mukayyed olmalan ile, mu~ kayy~din gayr1l1 kabul edemediklerinden Muhammedileri, 1l}te-veccih olduklar kblelerinden ne ey evirdi? diyeceklerdir. slam dininin, hakikatini idrake akllan vefa etmediinden bu kabil in~ sanlara, hiffet-i akl sahibi sfeha tesmiye olunmudur. Bu sebebden tevlidde mttefik olmakla beraber, mslmanlar ihlasa, mahsus olduklarndan, Allah hususunda mslumanlarla muaraza ediyorlar~

BAKARA

SURES

57

d. Halbuki, sfeha olanlar, Halk'k idrakedeydilet mslmanlarn ihlasn ictr'ak ederek mslmanlarla muarazalar kalmayacakd. Ve eer akllar tam olsayd her din ve mezhebde, o dinin hakkn id-

rak edip dinin ruhu gibi olan HakehIi ile, islam hassasn libaslan-makla ihtilat etmi (karm) olan batl ehli arasn ayrd edeceklerdi. nk, btn dinler hak ve islam dini haklarn hakkr olmakla eh14 islam sair mmetler arasnda orta mmet, yani adalet mmeti ve onlann zerine fazilet sahibi ahidIer klnmlardr. (Kul lillahiI meriku vel marib) (Ayet 142) ki trl tevili yaknda gedii zre Ey Ha.bibim, nur ve zuhur alemi ve zulmet ve ihtifa alemi Allah'ndr, deyive1r. (Yehdi men yea ila sratn -mstekim) (Ayet 142) Kendisine tevecch olunan hak teala hazretleri bir cihetde olmayp (eynema tveIlu fesemme vechullah) buyurduu gibi cihetlerin kMfesi Hak iin, Hak ile Hak'da olduundan Allah Teala dilecii kimseyi btn Cihetlerin mJ1tasavi olduu vahdet yoluna hi dayet eder. (Ayet 143) (Ve kezalike ce'alnakm mmeten vasatan) te by]ece sizin, sair insanlara ahidIer olmanz ve .Resul'n de s:z:lere a hid olmas iin, sizi orta bir mmet, yani adil bir mnet kldk. ndi, Resur n, mmet-i islamiyye zerine ve mmet-i islanjyy 3nin sair insanlaJ.'" zerineehadetjnin manas, rimet-i islamiyyenin te'vhid onuru ile btn dinlerin hukukuna muttaIi olmalan ve her din ehlinjn, her din sahibinin dininden hak olann, keza onlarn kendi nefislerinin ihtiraat ortaya kanlan grlmemi eyler olan batllarn ve kendi linleri haddinde kalarak sair dinleri ibtal eylemelerini ve yalnz dinlerinin zahiri ile ka:yd olarak aslna ve batnna derin dalnadklarn bilmeleridir ki, eer bu suretle muka;yyed olmasalard. Hak yolu bir olduundan onlar da sair dinlerin, hususiyle en byk bir hakve hakikat olduu en ziyade zahir olan islam dinini istihfaf etmiyecekle:rdi. Resul Salalahu Aleyii ve Sellem, dini ile mtedeyyin olan her kimsenin, dindeki hakika,tine ve dinin kemalinden ne suretle ve ne sebeble mahcub bulunduuna mu~talidir. mmetinin gnahlarn, iman, amal, hasenat, seyyiat ihlas ve nifaklarn I-Iak nuruyla bilir, inmeti de onun nuru ile sair mmetIerin ibu ahvalini bilir. (Ve ma ce'alnel kbletelleti knte aleyha) (Ayet 143) Biz, .senin evvelce tevecch zre olduun. o kbleyi, rina lina'leme men yettebiurresle mimmen yenkalib ala akibeh) (Ayet 143) ancak dii ile tekayyd edip mahcub olmas sebebiyle g~riye dnen kimselerden tevhiddeResul'e tabi olanlar ayrd etmemiz, malumun vukuna tabi tafsili ilminizle bilmeniz iin kldk, vcuddan e,vvel ayni cemide sabit olan ilmimizIe deil; Zira her~y, vcudundan evvel bu

58

BAKARA SURES_

ilm ile Hak Teala Hae;retlerine malumdur. nk ilmin kaffesi AlAllah Teala'dan baka kimsenin ilmi yoktur. Bima binaen bizim, eya;y onunla bildiimiz ilimIerimiz Allah Te,a:la'nn ilninden bizim mazharlanpzda zahir olur Bu da Allah'n tafsili ilmidir,yaru mevcudatn tefasilinde ilmidir. mdi: Allah Teala Ha'zretleri eyay, vcudundan evvel ayni ceminde olan evvelki ilim ile bildii gibi e yann vcudundan sonra bizim mezahirimizde zc1hir olan tafsili ilmi He de bilir. (Ve in kanet lekebireten illa alenezine hedalah) (A-yet 143) Hakikaten kblenin tahvili, ar ve meekkatl:idir. Anc8.rk Allah Teala'nn kendilerini tevhide nidayet ile takyidle hicablanm.akdan kurta~d kimselere a~r de'ildir. rVe ma kfuaUah liyudi'a imane'km) (Ayet 143) Allah iin olduu dola;ysyla sizin Beyt.-i Mukaddes'e kar klnan namaznz Allah TealEt i~aa (zayi eder) eder' olmad. Namazlliz, Allah iin olunca nereye tevecch' etseniz kahul eder .. Menif Hazretleri burada ben hayatma yemin ~derim ki" bu tahvil, ancak iki taifeye meekkatl ve ar gelpidir, diyor .. Taifelerden biri, Hak ile halkdan, dieri halk ile Hak'dan mahcub olanlardr ki, birinci t~ife Kabe'denBeyt-i Mu:k!addes'e olan evvelki tahvilin tnkaere ve mkaleme olan kall ve sr makamndan muayene ve mahede. olan ruh ve hafa makamna uruc sureti olduunu bilince, ne Hak ile halkdan ve ne de halk ile Hak'dan asla mahcub olmayarak cemi ayn- tafsilde, tafsili, ayn- cemide m'ahede ile darvet ve nbvvet iin temkin ve ,istikarnet halinde kalb makamna rucu' sureti olan ikinci tahvili, yani Beyt-i Mukaddes' den tekr~r kb leye dnmeyi, urucdan sonra nzul v,e kurbda'n sonra buud zan ettiler, ve makam- erere sa'yin ziyan ve vusUldan sonra Irlcrann ve mertebeden sukutun husuln zan ettiklerinden bu mesele', kendilerine sakil old.;. kinci taife ise, adet ve ameerinin suretiyle mukayyed olmakla tahvilin hikmettni bilemedikle'rinden birinci ibadetin sahih olm:ayp yalnz ikincinin sahih olduunu z~an ettiler. Tevehhm eyledikle,ri birinci ibadetin hutlan Vie ziya, onlara meekka,tli ve ar geldi. Binaenaleyh ayet-i keriineden fehim olunan nanaar la ie~ehhmlerinin hilafna hidayet 'eyledik. (nnellfihe binnisi leraftfn rahim) (Ayet 143) Talkik Aalh Teala, insanlara tefet ve rahmet sahibidir. Birinci taifeye' fenadan sonra beka halinde hicabm ref'i ve sadrn erh ile refet, vcud-u hakk9Jni ile rahmet eder :kin ci taifeye de her ne kadar yapdklarna bilmiyorlarsada sdk ile yapdklar iin ameerinin kabuliyle 'refet, .ameerinin sevab ile, hakikatine hidayet ve hal ve makamlarindan yakin makamna terakkiye tevfik ile rahmet eder.
lah'ndr.

BAKARA SURES

59

. (Ayet 144) (Kad nera tekallbe vechike fissemM) Tal}kik senin vech-i erifinin semada takallbn' gryoruz. Yani cem makamnda vahdet-i Hak'da istirak ve Hak ile halkdan ihticab zamannda kesrete iltifatn olmadndan fenalan sonra, beka halinin ibtidasnda .temkinden evvel. Hak'ka tevecchnn kuvvetinden halka rcuun sana ,g olduunu, davet makam, nbfrvvet yk ar geldiinden, ruh semas.cihetiIide takallbn gryorz. (FelenvelUyenneke kbleten terdaha) (Ayet 144) Buna binaenelbette biz, seni raz olduun kbley~ tevcih ederiz, eviririz. Sadrn inirah ~le y- . zn kalb, kblesine d0ndrrz ki, kall makamnda tafsil suretinde cemi cud' olup kesret ile vahdetten muhtecib olmadndan vahdet uhudunun. bekasiyle halki Hak'ka davet edersin. Raz olduun . kble de odur. (Fevelli veeheke atrel mescidilharam). (Ayet 144) mdi, yzn Mescid-i Haram, canibine evir.Yani heva ve- eytan devasinin ve nefis sfatlarnm vusul haram klnm olan, erh olunmu bir sadr genile~i bir gs tarafna, tevecch eyle. (Ve haysna kntm fevellli rcuhekm atre) (Ayet 144) Ey mnin ve muvahhidler, ister ruh meriki, ister nefis maibi cihetinde nerede ve hangi cihette olsanz, ciheti arkiyyede sizin iin iyilikle emr fenalkdan nehy kolayolmak, cihet-i garbiyyede, heva ve eytan devaisile mahcubiyyetten kurtulup hal ve makamunzdan terakki etmek iin hangi makamda. bulunsanz yznz Mescid-i Haram a, rafna eviriniz. (Ve inneHezine utul kitabe le,ya'lemftne ennehlbakku min rabbihim) (Ayet 144) Yani Tevrat ve ncil kitabn ve akl- furkani yani akl-msefa kitab verilm~ olan ki:rri.seler, kitabd~ olan ef'al ve sfat te~hidine ve tevhid-i zat- Muhammediye delalet sebebiyle yahud fikir kyasla-ryla hicablannyan, eriat nuru ile nu~lanan akl nlru il~ Hak'ka hidayet olunduJdanndan ibu kble tahvilinin; Rab'lan ta~fndan hak olduunu elbe'ttebilirler.
>

(Ayet 145) (Ve Iein ataytellerine utulkitabe biklli ayetin ~a tebi'u kbIetek) Ehli 'kitab olanlar, kendi akllar ve dinleri ile- mahcub ve- onunla niukayyed oldukla-rndan, vele-v ki onl~rn kitablahndan nbvvetinin shhatine ve kblenin hakkiyyetine deaet edecek kat'i ve makul deliller ve ayetleri kaffesini getirsen yine senin 'kb lene tabi olmazlar. (Ve ma enta bitftbi'in kbletehm) (Ayet 145) Onlarn makamhrndan mteral}ki ve dinlerinin rtbesinden ali olduun cihetle sen de, onlarn kblesine tabi deilsin. (Ve ma ba'duhD1 bitabi'in kblete ba'dn) (Ayet 145) Tabiatlannda merklz olan zd diyetten nai zatlarndaki tezad sebebiyle- her biri kendi diniyle nah cUb bulunduundan onlarn pazs da dier' bazsnn kblesinetabi deild~ler. (Ve Iei.nitteba'te 'ehvaelm min ba'di ma dieke ininel

60

BAKARA

SURES

ilmi inneke izen leminezziUinin) (Ayet 145) Sana her eyi cami olan tevlid ilmi geldikten sonra eer sen, onlarn mteferrik arzulanna ittiba edecek olursan, o vakit . sen, muhakkak kendinin ve makam"' nn hakkn noksan edel1J.erd~n olursun. (Ayet 146) (Ellezine ilteyahmJ kitabe ya'rtfunehu, kemil yarifine ebnilehm) Fehm ditayetin verilmesiyle kendileline kitab verdiimiz kimseler, hakika,tta Hak'ka yakin olduklar ve vazih delillerle onu alametledikleri iin Hak Teaa'y daima his olunan, mahsus ve mahede olunmu gibi bilirler. (Velikllin viehe'n h.., ve nivellihill (Ayet 148) Sizden her birinizin Istidad- evvelihasebiyle bir gayesi ve kemali vardr ki, Allah Teaa Hazretleri, o kimsenin vechini ibu gaye ve kemae tevcih eder. Yahud mma: O kimse hviyyeti iktizasiyle nefsini; Allah'n izni ile o gayeye tevcih eder. (FestebikUl hayrat) (Ayet 148) mdi siz, hayram, lilkatnzdan maksud olan gaiYe ve kemalatnza sizi yaknladran ilere kounuz., (Eynema tekunu ye'ti bikmIlahu cemi'il) (Ayet 148) Gaye ve kemalinize muhalif, yahud madununda olan her hangi makam ve halde bulunsanz, uzak olsun, yakn olsun Allah Teala, sizi, cemiinizi o gayeye getirir. (jnnelIahe ala klli ey'in kadir) (Ayet 1148) Tahkik Allah Te,ala Ha,zretleri, herey z'te kudretlidir. (Ve min ha.ys hareete fevelli veeheke atrelmeseidil harfunJ (Ayet 149) Kendinin ve milininlerin mesaihine (i sahibleril ihtimam ve huzuzatna meylinden ve ha,vassl1n tariklarndan hangisinden yola ksan eyada nefs ile olmayp Allah ile olmak iin sadrma tvecch edici, orada . bir takm mehedler m~ahede edici, onun ca,nibine riayet edici olduun halde kalbinde Hak'k hae:r kl. Mescid-i haramolan sadr canibine tevecch eyle. (Ayet 150) (Ve hays ma kntm fe'vellu' veithekm atrehu) Ey mminler hangi mekanda olsanz yzlerinizi Mescid-i Haram. olan sadr canibine tevcih ediniz. Orada greceiniz cema ve kema1i mahede ile hi bir hal ve ahvalda mahede ettiinizden iraz (yz evirici, saknc) edici olmaynz ki, (LieUa yekitne Iinnasi aleykm, heeehl (Ayet 150) Hak'dan 'gaybetiniz zamannda insanlara itibar edeceinizden sizin gznzde vaki olmala insanlar jin zerinize saltanat olmasn. Yahud metalib ve mekasdnzda (maksadlarnz da) insanlar iin zerinizde' kavlen ve fiilen' galebe hasl olmasn. Belki ancak hizbullah galib olduklanndan, siz maksadlarnzda Hak ile olduunuz takdirde, insanlar, size huzu ve inkiyad ederler. iUel lezine za.Iemu minhm) (Ayet 150) Ancak mutlak surette Hak'dan mahcub ve merdud (red olan) .olan k1afirler, mutlaka Hak'dan mnfail olma,malan hasebile size tereffun (ykselerek) ederek, hudu ve

BA~ARA SURES

61

inkiyad etmezler. (Fela tahevhm) (Ayet 150) Onlar, size galib olamayp, zt:rar da veremedikleri iin onlaJ:'dan asla kurkmaYl1z. rVah~ evlli) (Ayet 150) Onlar, sizin gzlerinizde ve kalbIerinizde vaki olmamak, binnefis ve gaybette olarak onlata tazim ve ica (ulu, saymak tazim-byk gstel"'mek) ile muvafekatlarna gnlnz meyil etmemek iin benim alZametimin tecellisinden heybet zre olunuz. Emirl~Mminin Ali Aleyhiss'eHm lzaml haliki indeke ysaggirl fiaynike) yani senin indinde Ralik'in azameti, mahluku senin gznde kktr buyurmutur. (Ve litimme, ni'meti aleykm ve le'allekm tehtedunl (Ayet 150) Ve sizin hidayet olunmanz irade eylediimiz ve size kemal nimetimizi tamamlamamz iin huzur ve murakabede devamnz emir eyledik. (Ayet. 151) (Kemil erselna fikm resulen minkm yetn aleykm il.yatina ve yzekkikm ve y'allimkml kitabe vel hikmet e ve yu'al1imkm ma lem tekfinu ta'lemun) (Ayet 151) Cinsiyyet ve beeriyyet rabtas dolaysyla size telakki, taallm,hidayeti kabul mmkn olabilmek iin, kendi cinsinizden. size ayetlerimizi okuyan, sizi tezkiyeile kitab ve hikmeti, ve sair bilmediiniz eyleri reten Resul'n irsali ile siz, zikr <;>lunduunuz,hatr1andnz gibi (Fezkrftnil (Ayet 152) Siz de cabet, taat ve irade ile Ben'i zikir ediniz. (Ezkrkml (Ayet 152) S1k ve: yakin nu.runun ifazas ve nimetlerin ziyadesiyle ben de, sizi zikredeyim. (Vekru H ve la tekfrun) (Ayet 152) Ve muhabbet kademi zre tarikima sllik ile ksal ve hidayet nimetime kr ediniz ki, irfan ve muhabbetimi size 'ziyade edeyim ve din nimeti ile mn'imden ihticabla bana 'kfr etmeyiniz. nk nimet ile mn'imdenmahcb olmak, kfran- nime:ttir, belki kfrdr. (Ayet 153) (Ya eyyheHezine amenuste'inu bisabbri vessa~at) Ey iman- iyani ile iman edenler! Azamet ve kibriyam tecelliyatmn satevati (satvetleli: ezici kuvvetleri) zemannda benimle sabr ile ve bana uhud-u ha;kiki lle. istianeediniz (am, yardm isteme), benden yardm :!steyiniz. (nnella.he me'assilbinnl (Ayet 153-) Tahkik Allah Teaa HazretIeri nrla,rnn tecelliyyatnda sabru t8!kat getirenler ile beraberdir. (Ve la t.eklilu limen yuktel fisebilillahi amvat) (Ayet 154) Resul S all all ahu Aleyhi ve Sellem'in, .. (Mutu kable entemutu) ya,ni lmezden evvellnz buyurduu vechiyle hevasndan len ve tevhid yolunda slUk ile nefsini maktul ve fani klm olan kimselere aceze (acizler) ve miskinlerdir, demeyiniz. (Be~ ahyan) (Ayet 154) Belki 'Onlar, Rab'1an indinde .hakiki hayat, daimi ve sermedi olan Allah'n hayat ile hay ve di:ridirler. Zati huzur ile Allah' ahid ve onunla kadirdirler. (Ve lakin a te'urnl (Ayet 154) Lakin siz-

62
,

. BAKARA SURESt

ler, basiretinizin krlnden ve ervah halkayknm ve kuds ,alemi ayanmm grlebildii kalb nurundan mahrum olmanz sebebile uu runuz yoktur, bilemezsiV-z. (Ayet 155) (Ve leneblvenne,km biey'in minel havfi velcii'i) Ve, 'biz, elbette sizleri nefsin inkisar ve inhizamm mucib olan benim korkumdan ve beden ve kuvay bedenin zafm, heva hicabnn ref'i- . ni, k.albe eytan yolunun seddini mucib ola:q. cu' yani alkdan (Ve naksn mineremvali) (Ayet 155) ve nefsi kuvvetlendirip tuyanm ziyadelediren ve ehveUerin madde-Bi olan mallarn noksamndan (Ver enfsi) (Ayet 155) ve kalbin ziyadelenmesi ve kuvvetlenmesi iin zatyla mstani ve sfatyla kalbe mste'vli oll1l nefislertin, yahud bana tebettl Cdnyadan el ekib Allah'a ynelmek) ve inkita nz (kesilme, tkenme, bitme) iin kendilerine itimad eylediiniz akraba ve dostlarnz nefislerinin noks1anndan (VessemeratJ (Ayet 155) ve basiretiniz, bela uzlet ve riyazat hasebiyle nefsin s.fat1an hilelerinden pak ve halis kalarak ba,tnlannz safi oldukta, ruh ma- . hedeleri, maarif ve kalb mkaefeleri ile telezzz etmeniz iin n'efsin lezzetleriniz yemilerinin noksanndan bir ey ile ihtibar snaya 'c az ve imtihan edeceizdir. (Ve beirissabirinJ (Ayet 155) Ve ba.n~ olan iralesinin kuvveti ve benim muhabbetimin lezzeti sebebiyle, nelur (1fet edilmi-allm) ve alkn olduklar eylerden sab1r ,edici olanlar tebir eyle, mjdele: (EJlezine iza esabethm musibetn) (Ayet 156) ki, o sahirler, kendilerinde olan daimi tasarrufatm dan kendilerini bir musibet isabet ettikde kudretimin asann, belki sfatmn tecelliyyat nurla,rn mahede ederler (KaIii inna lillahi ve inna ileyhi raci'iinl (Ayet 156) ve kendilerinde mutesarrf olduum mlkm olduklarn teslim ve ikan ile Biz, Allah'm mlkyz: Ve biz, O'na rcu ediciyiz diyerek bende fani, benimle bende halik olduklarn mahede ederler. (laike 'aleyhim s~Javatn min rabbihim ve rahme) (Ayet 157) te bunlar zerine fenadan sonra kendilerine balanan benim envanmla mnevver, sfatmla' mevsuf vcud ile Rab'larndan salatlar, atifet ve merhametler ve halk bana hidayet edecekleri nur ve hidayetler vardr .. (Ve l3.ke hil riuh tedftn) (Ayet 157) Ve- benim hidayetimle hidayet bulanlar, ancak bunlardr. Nitekim duada (Ve calna ~adine mehdiyyine ga;yre dalline mdilline) yani Bizi, dallin, mdillin deil, hadin ve mehdiyyin eyle varid olmudur. (Ayet 158) lnnessafa velmervete min e'airillahJ Tahkik kalbin vcudu Safas ve nefsin vcudu Me,rvesi, din-i ilahinin aTamet..; lerinden ve yakin, ihlas, rza, tevekkl gibi kalb adetle~inden ve namaz, oruc ve sair beden ibadetleri gibi kalb ibadetlerindendir. (Fe-

BAKARA

URES!

63

men hacceIbeyte evi'temere) (Ayet 158) mdi her kim ki, fenay zati- klli ile Hazreti lahiyyeye dahil ve vahdeti zatiyye makamna bali ve vaslaldu ise yahud cemal ve celal tecelliyyatnn nurarnda fe~ na ve tevhid-i sfat ile hazret narna mre eylediyse (Fela cnaa aleyhi en yettavvafe bihimaJ (Ayet 158) bu takdirde o kimseye fenadan sonra temkin zamannda balanm hakkani vcudla kalb ile nefii; makamlar olan safa,)} ile merve ye rucu ederek a~alarrida tereddd etmesinde beis yokdur. Yalnz tekvini vcud ile bu makamlara rcu ve tereddd gnahdr. Zira, balanm haklcani vcud, evvelkt vucud gibi deildir. Belki vsatlidir (bollukludurL (Ve men tetavva'a hayren: feinneIlahe akirun alim) (Ayet 158) Ve her kim ki fenadan sonra bekad:a suknn kemalinden' sonra talim , babndan ve halka efka,t ve nasihat ye ehl-i hayr ve salaha muhabbet kabilinden, kalbin vcudu ile yahud ahlak ve takva ve birt . ihsan babnd~n ve za;yflara ve miskinlere muavenet ve iyaline nzk tahsili kabilinden, nefsin vcudu ile bir hayr teberruederse, Allah Tema hazretleri, sevabn ziyade etmekle onun ameline kr edicidir. Onun bu amelinin, tekvin ve ibtila babnden olmayub eyada , Allah ile' t!asarruf bahndan olduunu bilicidir , (Ayet 159) (jnnellezine yektmune ma enzelna minel beyyinat v~lhda) Kendilerine ifaza eylediimiz efal, sfat tecelliyat ilimIerini ve maarif nurlan beyyinatnn ve ahval ve makamat hdasn, yahud ilmi yakin tatkyle tevhid-i zatiye hidayetini -nk, iyani olan tevhid-i zati,mkaefat kalbiyye, msamerati srriyye, ma hedat ruhiyyeya mani olaoak olan nefis ve kalb telvinat ile ketim 'olunamae;- ketim eyleyen kimseler, (Mn ba'd.i. .mabeyyennah lin. nas fiIkitabi) (Ayet 158) akllar mtabaat (tabi olma, uyma) nuri ile mnevver, sohbet be'reiketiyle kalb ve ruh nurlarnn asann nd rik olan insanlara bu "keyfiyyeti, akllan kitabndan sonra bu yolda ketimedenler, (lake yel'anh:inl1ah) (Ayet 159) ite' eikimseleri Allah T~ima' Hazretleri tar1d ve red eder. (Ve yel'anhmiUla'nfln) (Ayet 159) Ve hizlanlan ve nur aleminden teyid ve imdadlarnTI terk' olunmasyl~ mele-i alAdan olanlar da onlan tard red ederler. Keza onlann kalbIeri' nur ile nsiyyet etmi olan ve sdklanlln kuvve,ti ile oniardan nuru istifada eden, sohbet ve mlazemetleriyle rahatlanan, enfasi (nefeslerD enfeleriyle teberrk (mubarek, uur sayan) eyleyen mtak '(zliyen, itiyakl) ve mstaid kimseler de bu feyzi gaib etmekle safalarnn kederlendiini anlyarak hicmn ve sohbet1erinden kesilmeleriyle onlara lanet ederler. (Ayet 160) (lleIlezine tabu ve aSlehu ve beyyeu fe ulaike etftb aleyhimJ Ancak hallan gnahlanndan rucu ile bu halin, Al. ' . , f

64

BAKARA SUR:m~

lah ta~afndan bir ibtila olduunu bilerek inabe ve riyazatla, hallereni islah eden ve Allah'la sdk ile muamele edipde mahcublugunu keif ve izhar eden kimseler, ite bunlara tvbeyi ilka etmekle tvbelerini kabul ederim. (innellezine keferul (Ayet 1,61) Tahkik dinden ve Hak'dan mahcub olanlar (Ve mdt ve hm kffarun) (Ayet 161) ve kffilr olduldan halde lenler, yani hicab pas ile ftrat nur, larnn snp istidadlatr' zail olasya kadar mahcubiyyette kalarak me:vt hicabnn kendileriyle nefi. mmkn olan sebebIerden kesilmi olanlar, (laike aleyhim la'netulla,hi velmelaiketi vennAsi ecma'inl (Ayet 161) ite bunlar, tams denilen bir mah'r'umiyyete, Hak'danmelekut aleminden, ftrat- insaniyyeden, ve bunlarn hepsinden tard- klli ile tarda mstehik oldular. (Halidine fihdl (Ayet 162) Ftr~t nurlar snp istidadlar krlenmekle onlar ebediyyen bu mahrumiyyette kalacaklardr. (La yha.ffef anhmr aZdbl (Ayet 162) Ne-, fisleri cevherlerhde ibu azab verici, heyetler kklediinden onlarn azablan tahfif olunmaz. (Ve la hm yunzarn) (Ayet 162) Ve bu muzlim heyetler, kendilerine lazm gelmekle, onlar nazar da olunmazlar, kimse onlara bakmaz. (Ayet 163) (Ve ilrukm ilfthn vahidl Ey muvahhidler! badete mahsus kldnz mabudunuz, zatyla bir ve mutlak bir olan bir mabuddur. (Laillahe'illa hul (Ayet 163) Vcudda o Vahid-t Mutlak'n gayn bir ey ve O'ndan baka mevcud yokdur ki, ibadet olunsun, imdi' ona rk etm:eniz, nasl mmkn olabilir. O'nun gayr, srf 'ademdir, yoklukdur, bu sebebden irk, ancak O'na cahil' olmakdan neet ede't. (ErrahmanJ (Ayet 163) Rahmeti her mevcuda amil olan, rahmet sahibidir. (Errahim) (Ayet 163) Hususi ve -hidayet rahmetini mmin ve muvahhidlere mahsus klan rahmet sahibidir. Bu ayet-i kerime, rtbe hasebi ile tevhid hak}nnda nazil ahin ayetlerin evvelidir. Yani bizim cihetimizden deil, Hak cihetinden olan tevhidin akdemidir. Ulkidir, ncekidir). nk, bizim tarafmzdan olan tevhidin evvelki mertebesi, ef'al tevhididir. Bu tevhid ise, zat tevhididir. Fakat, bu zat tevlidi, insanlann fehimlerinden baid (uzak, tak) olunca ef'al tevhidi ile zat tevhidine istidlal iin 'ef'al tevhidi makarnna tenezzl ederek, linne fihalkssemavdti verardil (Ayet 164) buyurdu. Yani ervah, kulub ve ukul semalanmn ve nufus arz nn halk ve icadnda (VehtilMil leyli vennehari) (Ayet 164) ve 'bunlar arasnda nur ve zulmetin ihtilafnda (Velflkilleti te eri fUbahri biml yenfe'unnase) (Ayet 164) ve kemala.tmn -kazanmasnda insanlara nafi olmala cism-i munak denizindecereyan' eden beden ge.; misinde (Ve ma enzelellahu minessemai min main feahya bihil' arda ba'de mevtihl) (Ayet 164) ve Allah reala'nn, ruh semasndan indi- ' rip, cehil ile lm oldukdan sonra kendisiyle nefis arznihya eyle-

BAKA.RA SJ,JltES
mi olduu

65

ilim suyunda (Vebesse fihi minkIIi dabbel (Ayet 164) ve kalb hayatiyle diri olan her bir kuvayi hayvaniyyeyi nefis arzn da datmasnda (Ve tasrifirriyahil (Ayet 16~) ve Hak'ka aid ef' a, rzgarlarnn esdirmesinde (VessehAbilmsahhati beynesseru\i v:el'ardil (Ayet 164) ve ruh semas ilenmis arz arasnda msahhar ve mheyya olan rabbani sfatlar tecellisi bulutlarnda (Leayatin likaynin ya'kiInl (Ayet 164) vehim aibesinden mcerred,eriat nli, :riyle nUrIanm olan akl ile taakkul edenlere elbette pek byk deliller, vardr. ' (Ayet 165J (Ve minnennasi men, yettehz min dnillMi enda... den' yhibbnebm kehubbillahl nsanlardan bir takm kimseler vardr ki, Allah TeMa' dan baka eylere taparlar. Bu eyler resa, mlk, ana, baba, karda, ahbab, ihvan, evlad, ezvac gibi kendi cinsinden' insanlar ve yahudhayvana1t cemada,t ve sair mallar gibi kendi cinsinden. olmayan eylerdi't. BunlaraikbM, tevecch ve riayetle muhafaza, kendilerine ve hallerine ihtimam ve 'o hususlarda tefeikkr etmekle Allah'a muhabbet ettikleri gibimuhabbet ederler. Naslki Allah' sevmek vacib ise ylece o eyay da severler. Buna binaen o kimseler indinde mezkr eya muhabbette Allah ile msavi olduundan onlara nisbetle eya,' Allah Teala'ya emsal ve erikler , olurlar. Yahud eya, onlann mablidat ve mahbubat olur ki, mal Ilikatn ilah, Allah TeMa olduu "gibi onlarn ilahlar, eya olu't te, bu kabil insanlar, kendileri, nefsleri iin Memlerin Rab'bi olan btn mahllikatn ilahna emsal ilahlar yapdlar. (Vellezine amenft eedd hu~ben lillahl (Ayet 165) Halbuki, iman eden kimselerin, Allah TeMa'ya muhabbetleri, baka muhabbetten daha ok iddetlidir. Ziraiman edenler, ancak Allah'a muhabbet ederler, Aiah'a muhab" betler, bakasnn muhabb~tiyle karmaz. Ve bozulnaz. Ve eyay Allah iin ve Allah muhabbetiyle ve eyada bulduklar cihet-i ilahiyye mikdarnda severler. Nitekim, bazlah Biz, Hak'k da halk da severiz. Hak ile halk ihtilaf ederse o vakit Hak'k daha ok severiz, yani halk, Hak'ka muhalefet etmekle kendilerinde cihet-i ilahiyye kalmazsa bizim de halkamuhabbetimiz kalmaz." de'milerdir. Yahlid nana, iman eden kimseler, muhabbet cihetinden onlarn eyaya, e ya. ilahlarIna olan muhabbetlerinden daha iddetlidir. nk, onlar eyay nefisleri iin nefisleriyle muhabbet eylediklerinden, aresiz nefislerinin zar:a:r' ve helakndan korkduklar zaman nefsani garazlarinn deimesiyle, muhabbetleri' de deiir, bozulur. Halbuki mminIer, Allah' ruh ve kalpleri He, belki Allah ile sevince muhabbetleri garaz iin olmad cihetle asla tegayyr etmez, bozulmaz. Ruh ve nefislerini Allah ve nzas iin bezil ce~i muradlann Allah'm murad iin terk, arzularnn hilafnda olsa dahi Allah'n ilerini se-

66

BAKARA SURES,

vel1er. Nitekim bu kabilmID.inerden biri stiyortm ben' vuslat; yar istiyor hicranm; terkeyledin yarn muradna kendi muradm mealinde (Urid' viSaehu v,e yurid hieri: fe et rk ma rid lina yrid) 'beytini sylemidir. (Ve lev yereNezine zalemu iz yerevnel' a7Jabe ennel kuvvete IilIahi cemi'an) (Ayet 165) Ba.kalarin sevmek~ le Hak'ka ik ~denler, ilahlar ':jhticabnn azahn grdkleri vakitte btn kudret Allah Teala'nn olduunu kendi ilahlarnda kudret :p.amna bireyolmadn, o ilahl1arna muhabbetlerinden mstefad olan ate zincirileriyle mahrumluk arteinde ilahlarna mukarenetle": -riyle, Allah'nazabnn iddetini grm olsalard, vasf tahtnda dahil olarnyanbir hal .olurdu Bu azabm grlmesi, aralarndaki mu;. habbet muktezas olarak herbiri dierine lazm gelmekle' beraber metbu .olanlarn, tabi olanla;rdan uzaklad vakittir ki, bunlarn her biri kendi kemaat ve lezzat ile tekayyd dolaysyla dierin den m,ahcub k1ald ve aZaJbland've ayn zamanda aralarnda, olan ka;rabet, rahim, lfet ve sair nefi ve lezzeti calib ve fevaidi mucib se;' beblerin kaffesinin inkitaautad vakittir. Zira btn faide ve lez,zetler, onlan 'gereklediren sebebIerin kesilmesiyle' kesilir. Ancak ezeli tanklk ve ruhi mnasebetlere mebni (bina olunmu, yapl m, dayanan, den dolay), olan ilahi muhabbetler ve hayri ulamalar, ebediyYen ruhun bekasiyle baki olur. Ve Cenab- Hak'kn (Veeebet mehabbeti lilmtehabbine fi) yani Bende ve :benim rzamda sevien leremuhabbetim vacih oldu kavI- kerimi vechiyle bu ulamalar, ahirette faide v~ren Allah muhabbetini iktiza eylediip.den beden hi~ cabmn refinden sonr'a ahirette' ziyadeler., '(Ayet 166) (Ve re'evl' azabe ve tekatta~at bihi:l' esbab) AZt:;t": bm grlmesi ve ulama sebebler olan 'lezzetlerin kesilmesi halinde metbular, tabilerden uza;kla,rlar. Mesela kelplerin beraberlen'l.'esi haligibiki, hayr ve faide~inii.. tkenmesi ve beraberlik errinin zuhuru, halinde hiri birinden kaarlar'. [Ve kaleezinettebe'ti lev enne lena kerreten feneteberree minhm kema teberrei..- ninn~)' (Ayet , 167) Ve tabi olanlar, temenni He J:\fe olsa,bizim iin bir kere olsa, yani bu keyfiyyet bir daha tekrar olunsa da onlarn bizden ka,dk lar gibi bizde onlardan kaahn:i derler. (Kezalike yrlhilullahi a'maehm has'eratin aJ.eyhim) (Ayet 167) 'te ,bylece Allah Teala Hazretleri, onlara ilerini kendialeyhlerinde hasret oJa-rak gsterir. Yani muhabbetleri ve muhahbetlerine' dayanm olan, amelleri, ieri, hasretlere mnka1ib olur. :Lezzetlerini' tahsilde nefsani kuvvetlere tabi ve musahhar olan ruhani kuvvetlerin hali' de byledir. ., (Ayet 168) (Ya eyyhennas klu mimma fil'ard haaen tayyi..; bal Ey insanlar 'akln tasvib eyledii adalet kanunu zre ihtiyac ve zaruret mikdannda er'in izni ile helal vetem:iz olmak zre sflLci- '
i

BAKARA SURESl

67

het olan nefis aleminde ve beden arznq~ki lezzat ve temet.tattan t~ navill (tadnz) ediniz. Ve temiz ve nafi olmasnalazm gelen itidal , derecesinden israf hududuna tecavz etmeyiniz ki, israfat, eytann admlar olduundan, siz eytann admlarna tabi olmaynz. (nne! mbezzirine kan ihva,neeyatin) yant sraf edenler, ey tanlarm kar~alar oldular buyurulmudur. (neh lekm advvn mbin) (Ayet 168) nk eytan, size adaveti zahir bir dmandr. Allah Teala Hazretleri msrifleri sevmediinden israfat- mezmu-' meyi irtikabnzla sizi Rab'bnza buz ettirip sizi mlak eylemei is~' ter. Malum .olmaldr ki, nefis aleminde olan adalet, kalb aleminde olan lfetin zllidir. Dlfetin, beden alemindeki zlli, itidaldir. lfet, ruh aleminde olan muhabbetin zllidit. Muhabbet, vahdet-i hakikiyyenin zllidir. mdi itidal, vahdetin drdnc zlli oluyor., Haluki, , , , i eytan, Hak'kn zlline takat getiremediinden Hak'kn zllinden daima firar eder. Binaenaleyh bu zllarm tecelli eyledii yerlerde ey tan, daima israfat tarafna ~dmlar. Ve' nerede aciz kalrsa muhab bet ve lfette olduu gibi tefrit canibine admlar. Bu sebebden Emirl-mmhin Ali Aleyhisselam, (Laterel cahile illa mfritan ev, m~ , ferritan feinnel cahile suhreteytanl Cahili, ancak ya ifrat ve yahud tefrit sahibi olarak grrsn, zira cahil, eytann maskarasdr
buyurmudur.

(Ayet 169) '(nnema ye'mrkm bissi velfahai ve en teku.l ma la ta'lemnl o eytan, size ancak su ile ya11i fenalkla kuvvei gadabiyyenin ifrat olan izrar ve eza i1~ kuvvei ehe'viyenin ifra,ti olan kabayih ve fuhiyyat ile, ve aklin, kendisini teshir edici olan vehim eytani ile kark olduundan, kUVvei nutkiyyenin ifrati olan Allah Teala'ya bilmediiniz eyleri sylemekle emir eder. (Ve izi\ ky e lehmttebi' ma enzeleIIahuJ (Ayet 170) O insanlara e tiatta emr olundu u vecih zre hereyde, Allah'n indirdii itidal ve adalete riayete tabi olunuz denildii vakit, (Kal 'bel nettebi'u ma elfeyna aleyhi abaenal (Ayet 170) onlar~ Belki biz, babalarmz takliden cahiliyyetteki israfat- mezmumeye tabi oluyoruz derler (Evelev kane ababm la yakilne ey'en ve la yehtedftnl (Ayet 170) Babalar cehil sebebiyle dorubir amele hidayet olunmamJ~, ve ilim ve dinden hi bir ey bilmemi olsalar, yine b,abalanna tabi olacaklar mdr? (Ve meselHezine keferii kemeselillezi yen'ku bima, la yesme'ft illa du'iin ve ida'en) (Ayet 171l Ve merdud olan kffan da-: vet edicinin misali, ancak arma ve barniay iinden hayvanlar agtan kimse gibidir. nk hayvanat, ancak bir ses iidir, fakat manasn anlayamaz. Bunlarn hali de byledir. (Ayet 172) (Ya eyyheIIezine amen klft min tayyibati ma razaknahm) Ey iman ~den mminler! Eer siz, ibadeti Allah'a tahsis
aanahi

68

BAKARA SURES!

eden muvahhidler iseniz size verdiimiz rzklarn tayyibatndan, te, mizlerinden tenavlediniz, yani merzukattan ancak adale1tte istimale layk olannyeYiniz. (Vekrii nahi) (Aye't 172) Size verilmi olan nzklar, istimali layk olan mikdar ve ol vechiyle layk olan mahalde istimal ile Allah' a krediniz. nk za tn zllini ve lazm ii iktiza eyledii gibi tevhid de hereyde itidal ve adalete' riayeti iktiZaeyler. Nebi Sallanahu Aleyhi ve Sellem'm, Allah Teiaa'dan bildirdii hadis-i kudside Allah Teala Haztetleri, (nni velins velcinn r nebein azimin ahlk ve ya,'bd gayri erzukuve yekrugay- , ril , yani Ben, ve cin il~ ns byk bir haberdeyiz. Ben yaradnm o benden ba.ka~na. ibadet eder, ben rzklandnm, o benden bakas 'na kr eder buyurmudur.' (Ayet 173) nnemft harreme aleykfunlmeytete) lm hayvann, kan donmala itidalden uzakladndan ve mizac . bozulduundan size lm hay~ann yenmesi haram klnd~ (Veddeme) ,(Ayet 173) Kan da hayat, adalet ve nllriyyeti kabuldan uzak olan pis fazlalarla ka:tm olup nedcm kusuru sebebiyle henz bu hayat ve adaleti kabula salih olmadndan kamn da yenmesi haram K lnd. (Ve lahrnel hnziri) '(Ayet 173) Ve tabiatnde deyyusluk, pislie mbaeret, hlrs ve sebiyyet' gaib olup yenmesinde onun mislinin tevelld edecei sebeble hnzr etinin de yenmesi hamm klnd. (Ve ma hiIle bihi ligayrillahi) (Ayet 173) ,Kesilmesinde Allah'n gayri iin ses a1nlan yahi boazlanmas ve yenmesi il~ irk kasd olunan eyin de tevhide mnafi olduu' cihetle yenmesi haram klnd. Bu ayetten Allah'n ga~ iin sz sylemae kuvVet bulmaa sebeb olan yani tevhid zre olmyarak yenilen her eyin yenmesinin yeyic~sine haram olduu fe him olunur (Feinen dturre gayre_ bagin ve, la adn) (Ayet 173) mdi, cemaattan he~ kiril, kendi nefsini tercih etmekle dier bi~ muztarta veya lmden kurtaracak mikdara .teca,.. vz etmeyici olduil hvlde 'ibu haram klnan 'eylerden yeme;e muztar :kaldysa ona gnah yoktur. Zira" 'Allah Teaa ma,firet ve rahmet sahibidir. (Ayet 174) (innellezine yektmfine ma enzeelIa~1iiinel ktabi V~ yeteriine bihi semerten kaliIen lMke' ma ye'klfinefi btuniliim filennar) Allah'n indirdii kitab ketmedip onu az bir bedel mukabilinde satan, yani az bir para a1m,ak iin bu ie tenezzl eden kimsele~, karnlann ancak Hak nurundan' marti ve hicab olan tabiat ateininparlamasna sebeb olan ve sahibini' heylilay:' cismaniyye cehenneminde brakan,' muzlim ve fena hey'etlerle' azallandran hr man (mahrumiyet) ateihin odurtlaryla doldururlar. (Ve la ykellimhmIlahu) (Ayet 174) Ve Allah'TeaaHazretleri kyamet gnnde ,onIara sz sylemez ve ~nlara bakmaz ki,' bu vaziyyet, ola-

ve.

BAKARA st:.jR,Es

69

r)n, Allah Te ala' dan uzaJklklarndan ve .onlara kar Allah'n gazabnn iddetinden ibarettir. (Ayet 175) (Leysel birre 'en tvelhl vuchekum) Ka;ydlanmak ve hicablanmak olduundan yzlerinizi ruhlar alemi marikine veya; cesedIer aIemi maribine evirmeniz, birr ihan deildir. (Ve lakinneil bine men amene billahi velyevmil' ahiri velmelMketi velkitdbi 'vennebiyyn) (Ayet 176) Velilkin birr ihsan, cem makamnda Allah'a ve meada iman eden muvahhidlerin birr ihsandr. nk, cem makamnda olan tevlide, mead- hakiki olan bekay- ~bedi lazm gelir. Bu muvahhidle'r; kesret tefasilinde cemi mahede' ederek, cemi ile melaikealeminin batn, nebiyyin aleminin zahiri olan tafsilden mahcub olmazlar. Ve ahkam ve maarifle zahir arasn cem ve istikamet ilmini ifade eden kitaba iman ederler. Sonra zikir olunan amellerle ce~an VEE) tafsilen tevhidin ta,mamndan sonra ist1kamet ederler. stikamet, fenadan sonra beka makamnda sahibinin, Allah ile tahakkuku zamannda btn ku vayi insaniyye ruhun nurile nUrlandndan btn kuvaUTI emri ilahi ile- hududunda durmasndan ibaretttr. te adalet makam, budur. Binaenaleyh bu makamda btn kuva, Hak zllinde olarak klliyyet ile vahdet dizisinde dizilmi olur. (Veatelnale ala hubbihi) (Ayet 176) Ve o. muvahhid ihtiyac! . halinde mala muhabbet zre. mal ve~rir. Nitekim bni Mesud demi tir ki, (ala hubbihil maJ vermek, shhatta olduun, mali sevdiin, yaamad~ tee:nmill eylediin, fukaralkdan korkduun zamanda vermektir. Yoksa cangrtlaagelinceye kadar ihmaledip o srada, filma u kadar, filana bu kadar, demekle deildir. Allah Teala HalZretleri, (Ve ysrune ala 'enfsihim velev kane bihim hasasa,) buyuruyor, yani hakiki muvahhidler, kendilerinin kat ihtiyac olsa dahi dierihtiyac sahibIerini neftsleri zre tercih, ederler. Yahud mana: kalbIerini Allah' dan megul etmemek iin ve mal vermekle Allah'n raz olduu iin Allah'a muhabbet zre m~l verirler. Yahud mana: verme i sevmek zere mal verirle,r.yani :r::efsin se;vinci ile verirler. Zira kerem, ferahla ve: sevinele olan vermektir. (Ayet '177) (Zevilkurba velyetama velmesakine vebnessebili vessanine ve firrikaabi ve ekarnessalate ve atezzekate ) Karabet sahibIerine, yetimlere, miskinlere, yolculara, saillere, esirlere seve seve mal verir, ve na:maz ikame ve zekat ifa eder. (Ve atelmale) kavlinden (Ve atezzekate.) kavline kadar olan kpm, atifet babndandr ki, o da kuvve-i ahavaniyyenin, kendisine taaluk eyledii eylerde haddinde yukmu ve kemalidir. {Velmfne bi'ahdihim iza ahedl (Ayet 77) V eahid ettikleri zaman ahidIerini ifa edenlerin birr ihs~m dr. Bu da hikmeti mstelzim olan adalet babndandr ki, kuvve-i

70

BAKARA SURIDS

nutkiyyenin kema1i budur. nkp.: kuvve-i nutkiyye" gadir ve hiyanetin zararn ve mukabili olan faziletin faidesini bilmedike ahde vefa etmez. (Vessabirine filbe'sai) (Ayet 177) Ve iddet ve fakr da sabr edenler, (veddarran (Aye,t 177) ve mataz zamannda (v~ hy nelbe'sil (Ayet 177) ve harb za.mannda sabredenler; Bu da kuvve-i gazabiyyenin kemali ola.n ecaa,t babndandr. (aikeUezine sade- k) (Ayet 177) te bu fezailin kllisi ile' mevsuf ve istikamet makamnda sabit olanlar, kaffesi birr ihsan olan ileri ile tecrid :mevtinlerindeAllah' a sadk olan kimselerdir. (Ve laike hml mttekiin). (Ayet 177) te, Allah'n gayrine hatta kendi nefsine bile muhabbetten sakmanlar, nee ve tabiat pe'.Jdesinden soyunmu olanlar, .ancak bunlardr, Bu ayetteki mal, ilim ile tevil olunmak mmkn olur ki, kalbin, ilim ile kuvvelenip msta.ni olduu itibarla, ilim, kalbin maldr, Yani ilmi; sevgili olmasyla beraber kendisine yakin olan kuvayi ruhaniyye akrabalanna ve hakiki babalar olan ruhun nlirundan kesilmekle yetim kalm olan kuvayi nefsaniyye yetimlerine ve siyasat- fadile ve ahlak ilimIerini ~ilmekle bedenin se:vab na sklinlan daim olan kuvayi tabliyye miskinlerine, icmalen ve tafsilen manf, ahlak, adab, meayi ilimIerine kanp nefsinden fari oldukda salikler yolculanna, ilim talibi saillerine, vazu nasihatla ehvet ve dnya esirlerinin kaffesini esaretten kurtarmak hususuna verip huzUr namazn klmakla mahedeyi devam ettiren, ve sfa tm. nefyi ve mahv ile havatra iltifat ve gayra na;zardan nefsini temizleyen eyi, zekat veren, zatn ve benliini ifna ve tevhide mlazemetle ezelin ahdine vefa edenler, daima Allah' a iftikar iddetinde nefsini krmak, hevay kknden skmek, maraz ve hastalk ve ey tann muharebe-si iddetinde sabredenler, ite sllikn akd . azimetinde ahdine vefada AlI~lh'a sadakat edenler, irkden saknanlar, bakiyyeden mnezzeh olanlar, ancak bu kimselerdir. (Ayet 178) (Ya eyyhellezine amenii ktibe aleykmiH ksas nlkatla) (Ayet 178) Ey rrirninler! Umundan vaki olan .katil de size ksas farz klnd. Ksas, yrtclk kuvveti tecavznn izales iin farz klnm olan adalet kanunlarndan bir' kanundur. Ksas, adalet-i ilahiyye zllarndan bir zldr ki, Allah Teala Hazretleri, kulunu kendisinde ifna etmekle kulunda tasarruf eyledikde, hr olan ruhundan ivaz daha ha;yl'rh bir ruh, .kul olan kalbinden bedel daJa hayrl bir. kalb, dii olan nefsinden ivaz daha hayrlbir nefs-i kamile hibe eyler, balar. (Ve lekm filksM hayatn) (Ayet 179) '. Zikir olunan suretle Allah'm ksas eylemesinde sizin iin knh hakikati vasf olunamyan byk bir hayat vardr. (Ya iilil' elbabi le'al~ lekm .tettekiin). (Ayet 79) Ey evham kabuklanndan ve a~yyat

BAKARA-SURES

71

ve ecram perdelerinden akllar halis olan kimseler! middir ki, sizler, bu adalet kanununu muhafazaedip terk eylen;ekden .saknrs
DIZ.

(Ayet 180) (Ktibe aleykn iza h8..dare ehadekfunlmevt in tereke hayra elvasyyet) Ey mminler! Sizin birinize 9lmn esbab veemmareleri zahir.oldukda eer verese'Yi nahruni klmayacak, itina ve itibar olunaca!k oka bir mal terk ederse va1siyyet etm.ek de farz klnmdr. Vasiyyet ve vasiyyeti muhafaza, kuvve-i mlkiyye, yani kuvve-i mutkiyyenin nOkSanLlll izae iin farz olunmu olan dier bir ,kanundur ki,hikmetin Hak nuru ve ert hkm ile mallarda iktiza eyledii tasarrufdan kuvve-i nutkiyyenin kusurunu izaleye matufdur. VasiY1 et eden kimsenin, sehven veya kasden bir izrar bilindii vakit hikmet mukte,zas zre vasiyyet olunanlarn arasn 's lah ile hikmet ba1>nda ktvve-i nutkiyYenin kemali 'olan tedkik. ve tahkika kuvve- nutkiyyeyi tevik ve bir n~vi crm hiyanet olan vasiyye,ti tebdil etmekden de kuvve- nutkiyyeyi men eylemee ma,tufdur. Siyam yani oruc da yrtc kuvvetin tecavz ve tasalltunu .izale iin farz olunan kanunlardan dieI" bir kanundur. Malm ol: maldr ki, hakikat ehlinin ksas, az evvel zikir olunan fena ve beka keyfiyyetidir. VasiyyeUeri de (Ve vessa ibrahim booihiJ ayeti v~c":' hile Hak'tan bakasn terketmekle ezeli ahdi muhafaza iledir. Siyamlar, Halk iin Hak ile olmyan 'ka:vl, fiil, hareket ve skundan im" sak, yani kendisini menetmektir.
T

(Ayet 185) (ehr ramazaneJIezi nzile fihil Kur'iinl Yaninefsin, Hak nru ile ihtirak eyledii, yand vakitte cem makamna uladnc olan ve akl- Kur'ani tesmiye olunan icmali cam,i ilim ndi:" rildi. (Hden linnas) (Ayet 185) Cemi itibarile irisanlar vahdete ht.. dayet (Ve beyyinatin minelhda velfrkan) . (Ayet 185) ve cemi ile farkdan yani .akl- frkani tesmiye olunan tarsili ilimden delaal-i mteselsile olduu halde indirildi. (Fenen ehide minkmehre f,elyesumhu) (Ayet 185) mdi sizden her kim o vakitte haz" olurSla, yani :ubd-u zat makamna bali olursa, kendisinde Hak ile olamad sz, i ve hareketten imsaJketsin (Ve men kanerneridan) (Ayet 185) Hangi kimse bu uhddan menedici, nefsan hicablardan ibaret olan kalb hastahklar ile hasta oldu ise, (Evala seferin fe'ddetn min eyyamin uhar) (Ayet 185) yahCd henz slkde olup uhd-u zatiye vasl olmad iSe' ona bu makama ulanca:ya kadar kat' edilecek dier mertebele~ vardr. (Yriduahu bikmlysre ve la y:rid bikrnl'ftsrel (Ayet 185) Allah Teala Hazretleri, size tevhid maka. mhaerimek ve Allah'n kudretiyle yardnilamnakla ys,r, kolaylk mlirad eyler. Aci~ ve zayf' olan nefis ile ilerin glkle ykle-

72

BAKARA SURESt

nilmesi demek ola,n sr, gl muradetmez,. (Ve litkmiIiil' iddete) (Ayet 185) Ve sizin Hak'ka uladrc bumeratib, ahval ve makamlar ikmal ile faydalanmaruz (Ve litkebbiriillahe ala ma heda'kmJ (Ayet 185) ve sizi cem m,akamna hidayet etmesi zerine AIlah'a tazim etmeniz, azamet ve kibriyasn bilmeniz iin (Ve le'allekm tekriin) (Ayet 185 ve belki istikametle k't edersiniz diye, size bunlan emir eylemidir. (Ve izi! se'eleke ibadi anni felnn karibl (Ayet 185) Ve bana tevecch etmi olan salik ve talibler, benim marifetimden sana sual ettiklerinde, hemen, tahkik, ben zahirim. (cibu da'vetedda'i iza de'ani) (Ayet 185) Bana hal ve, istidadlar lisan ile dua edenlerin dua ettiklerinde hal ve istidadlarnLl1. iktizasm vermekle dualahn kabul eylerim. (Felyestecibii li vely'ninii bi le'alIehm yerdiin) (Ayet 185) Ben onlar Zatma davet ve Bana slukn keyfiyyetini talim ettiimden, zhd 've ibadetle istid:1dlarn tasfiye etmekle benim icabetimi taleb etsinler. Ve tasfiye halinde 011larn kalbIeri ayinesinden Ben tecelli edeceimden Ben:imahede etsinler. middir ki, istikametle rd bularak mstekim ve silih' olurlar. ' (Ayet 187) (hiIle Iekin. Ieyletessiyamir refes ila nis~m) Huzur zamannz da zikir ve beyan edilmi olan imsakn arasna gi-. ren gaflet vaktinizde, sizin 'iin nefsinizin huzuzuna mukarin olmaa tenezzl, mbah ve helal klnmdr. (Hnne libasn lekm ve entm libasn lehnne) (Ayet 187) Zira zarun taaluk ile onefisler, sizin !ibasnz ve siz de onlarn libas olmusunu~dur. (Alimellahu ennekm kntm tahtaniineenfsekm fetaba aleykm ve afa ankm) (Ayet 187) Allah Teala Hazretleri, sizlerin sluk, riyazft ve huzUr zamanlarmzda nefsani nasib ve lezzetlerinizi almakla hiya..: net eder olduunuzu -bildiinden size tvbeyi ilka ve kusurunuzu afv eyledi. (Fel' ane bairUhnne vebteii ma ketebaahu IekmJ (Ayet 187) mdi fenadan sonra beka halinde, istikamet ve 'temkin vaktinp.e gaflet zamanlarnda huzuzat-nefsaniyyenize' mbaeret ediniz. Ve Allah Teaa'nn size farz eyledii takvay, ve huzuzu nefsamyye sebebiyle istikamet hukukunu vafr olarak eda~a, Allah'n emii:" ey;' ledii ubudiyyet ve kendine davetle kyama kudreti taleb ecliniz. (Ve klii verebii hatta yetebeyyene Iekmhaytul' ebyedu minel haytil'esvedi minel fecri) (Ayet 187) Size fecirden huzur envar ve asan zfhir olarak gafletin zulmet ve karanl zerine galib oluncaya kadar nefsinize refik .olunuz. (Smrne etimmiissiyame' ilelleyIiJ (Ayet 187) Sonra gaflet zaman gelinceye kad~ Hak'la huzirunuzda zikir olunan imsak zre olunuz ki, eer imsak ve huzu.:t, mtemadi olsa maa vemhimmat maslahatlaryla kyam mmkn ola!'\,

BAKARASURES!

73

naz. (Ve la tbai.rhnne veentm akifftne filmesacid) (Ayet 187) Siz, kalbleriniz mescidlerinde mukim, mu'te~if ve hazr olduunuz halde nefislerinize yaklamaynz. Zira nefislerinizin zuhCru ile vakitleriniz, mevve oluverir. (Ayet 188) (Ve la te'klft em valekm beynekm biIbdtIl Ve maarif ve malimatnz aranzda batl olan nefsani ehvetlerinizle yemeyiniz. Yani maarif ve malumatnz, hissi ve hayali maksadlarm iktisab ile nefsin lezzetlerini tahsilde sati etmeyiniz. (Ve tdlll biha iJeIhukkfuni, Hte'kftlft feriJran min emvalinasi birisni ve entn ta'lemftn) (Ayet 188) Bunun, gnah ve: bireyi yerinin gayrinde koymak demek olduunu bilirken kuvayi ruhaniyye mallarndan bit ksmn kuvayi nefsaniyye lezzetlerinde sarf etmek ve zulm ile ye~ rnek iin fenalk ile e:mir edici olan nefis hakimlerine irsal etme-

yiniz.

(Ayet 189) (Yes'elftneke ani!' ehiIIe) Ruh n-q.runun inlki zama.;. kalbe hasl olan tuluattan san~ sorarla:r. (Kul hiye meviikiyt limasivelhacc) (Ayet 189) Habibim! Kalbe aid bu tuluftt, sluk kasdnn ve Allah yolunda nuamele vcubunun ve kalb heytini tavafn ve marifet maka~nda vukifun vakitleridir, deyiver. (Ve leyselbim bi' en te'tftl byute min zuhftrihaJ .(Ayet 189) .Kalbin he dene nazr . olan ciheti, arkas de:mek olduundan meair-i bedeniyyeden alnm malUmatnz ve havassnz yollarndan kalb evlerinize girmeniz, birr ihs~n deildir. (Ve lakinnelbirre menittekaJ (Ayet 189) Velftkin birr ihsan, nefsin vesveselerinden hayal ve havassn megalelrinden saknan kimsenin birr i.hsandr. {Ve'tftlbyftte min ebvahihdJ (Ayet 189) Kalb evinn kaps, kalbden Hak'}{a alm olan yoldu't ki, Siz, kaJh evlerinize, kalbin Hak'ka nazr olan batn, i kaplarndan gelin~z. (VettekuIIahe le'allekm tfIihun) (Ayet 189) Ve felah . bulmanz recasiyle sizi Allah'dan rigal eden eylerden saknnz. (Ayet 190) (Ve katilft fi sebilillaillezine ykatilftnekilin ve Id ta'tedft) Ve Hak yolunda sizinle den eytan ve nefs-i emmare kuvvetleriyle tepeleiniz. Ve bunlar tepelemekde hududutecavz etmeyiniz. Yani tefrit, ftur ve kusur olmamak iin nefs in kuvftsn hUdudunda vukuf ve hukuk ile kyamndan bsbtn ldrmek suretiyle hududu tecavz etmeyiniz. nneUahe la yuhibblmu'tedin) (Ayet 190) Tahkik Allah Teala Hazre tl eri , tecavz edicileri sevmez. Tecavz ile vahdet ve muhabbetin zHi olan adaetten haric olursunuz. (Ayet 191) (VaktIfthm haiYs seklftmfthm) eytan ve nefis kuvvetlerini her neredebulutsanz ldrnz Onlarn ruhu olan hevalarn kknden kopararak efaJ.inden men ile hayatlarm izale
nnda

74

BAKARA SURES

ediniz. (Ve alrichm min haiYs ahrecukm) (Ayet 191) Ve onlar, sizi kalb kara1r:gahnden kanp nefis a;vlusuna, indirdikleri gibi siz de onlarn istila~ar zamannda onlar, sadr mekkesinden karnz. (VeIfitnet eedd minelkatli) (Ayet 191) Onlarn hevaa:tna ve lez.,. zetleri putlanna ibadetleri fitnesi, katilden, yaniarzularnn kkn kopa,rmakdan ve bsbtn onlan ldrmekden daha iddetlidir. Ya.ht mana: istila eyledikleri zamanda sizin onlarla rp.btela olmanz sebebiyle .olan mihnet ve meekkatnz, elemt ziyade olduu cihetle sjzin tabiatnz sndrmekden ve istidadnz bsbtn mahv etmekden daha ok iddetlidir. (Ve la tkatilfthm inde,I mescidil haramiJ (Ayet 191) Ve siz, Mescid- Ea.ram olan kalb makamnda yani tevecchnzde size muvafekat ettikleri zaman, o 'takdirde sizin skda yardmcnz olacaklarndan huzuru kalbi zamannda onlaii. ldrmeyiniz. (Hat1;a yUkatlftkm fibi) _ (Ayet 191) Taki sizi kalb makamndan ve Hak. dininden nefis makamua, - buza,ya tapmak demek olan kendi dinlerine ekmek iin bu talebIerin de size mnazea edinceye kadar Mescid-i Haram'da kavga etmeyin. (Ayet 193) (Ve katiliihm hatta la tekftne fitnetn ve yekftneddin liIlal) Nefsani kuvvetlerin tenaznden (ekimesinden) fitne haslalmamas, cemi-i kuvann alem-i kuds oanibine tevecehile heva ve eytann, orada nasibi kalmayp Hak'ka tevecchde kaffesinin size mtabeat (uymas) eylemesi in nefsani kuvvetlere mukatele (arp~nz) ediniz. (Feinintehev' fela udvae illa ale~zaIimin) (Ayet 193) Eer onlar, mukateleden vaz geerlerse tecavZ yoktur. Tecavz, ancak zulm' edenlerin zerinedir. (Ayet 194) (Eehrlharam bi~hrilharfuni) Nefsani kuvvetler, hadlarnda duruncaya kadar sizi maksad' ve dininizden men et:.. tiklerl her vrukit, sizin de onlar isyatanndan menetmek vaktinizdir. Onlann ehr-i haram, hududIarnda haklarla kyamlar vaktidir. Sizin, ehr-i haramnz, huzUr ve mUralkahe vaktinizdi~. (Ve enfikft fi ebilillahil (Ayet 195) Ve ilimleirinizi, ilimle' amel etmekle Allah yolunda infak ediniz (toplaypsaklamaynz). Ve ilimIeri baka vakit iin cem ve iddihar eylemeyiniz. Olabilirki, o vakti idrak ed~ mezsiniz. Tesvif, yani ilerde yapanm derp.ekden daha zararl bir ey yoktur. (Ve la tlkft bieydikm ilettehlke) (Ayet 195) Ve ilminizle ameli tehir ve ilmi nefsn mesalihinde infak ile nefsinizi, tefrit tehlikesine ilka etmeyiniz. Zira bu hareket, mahrumyyeti mucibdrr. (Ve ahsinft innellahe yuhbblmuhsinin) (Ayet 195) Ve amellerinizde mahede zre olunuz ki, tahkik, Allah Terua Hazretleri, a.mellerinde Rab'lairn mahede ~denleri, amellerinde Rab'lanna ihlas eden.leri sever.

BAKARA

SURES

75

(Ayet 196) (Ve etinniil ha.cce vel'unrete lilldh) Ve Allah'a ve Allah'da slCl.k ile makamat ve ahvalin cemisini tamamlayp tevhid-i sfat umresini v~ tevhid-i zat haccm itmam ediniz. (Fen uhsirtmJ Ve e.er sizi nefs-i emmare kffatrmn, bu hac ve umreden menetne siyle mahsur olursanz (Femesteysere minelhedyi) (Ayet 196) Nefis kurbann sevk ve kalb Kabe'sinin kenannda ve kalbin temenni ey'ledii makamn arsas~nda boazlamakI.1.. mcahedeediniz. Kurbandan klay olann demekle nefislerin,. istidad ve sfatlarnda muhtelif bulunduuna iaret ol~1mudur ki, baz nefis, zayf bir hayvan sfa tla ve bazs kuvvetli bir hayvan sfa.tlanyla mevsufdur. Bazs ze. 1:C1, inkiyad kolay-, bazs da kat, inkiyad g bir hayvan sfatyla mevsuf olmala herkese my.esser olan kurban denilmidir. Bir takm nefisle~ de vardr ki, kendisinde bulunan srur sfatlann kopanlnas mmkn olmu', fa;kat kopanlmEl.rSl mmkn olmyan bir sfat kalmdr. Bu misll hac, ebediyyen mahsur olup kalb Kabe'sine ulaamaz. (Ve La tahlikn rii$ekm) (Ayel 196) Siz; adat ve ibadattan, hmum (kederleT, tasalar, gamlar) ve taHlIlukatn [kllisinden fera (terk etme, vazgeme) hatr ve tibi (gzel kokusu) kalbi ihtiyar ile tabiat asann izale edip kalenderiyye mezhebi gibi vaktin safasna iktisar etmeyiniz,. (Hatta yeblal hedy mehilIe) (Ayet 196) Nefis kurban mahalline ba1i oluncaya kadar ki, nefsin, hevasiyle hayat 'Zamannda 'kendisine haram olan ef'ali, katli zamann-. da kalbile olacandan mezkCr ef'alin hala! olmasn iktiza eyler. Nefis kurhannz, hil (Hac zamamnda Mekke dnda ehrama girilen saha-h.ea: eriate yaplmasna izin verilmi) olan boazlanna mahalline bali oldukda bekayasndan emin olabilirsiniz. Yoksa bugn birok 'kalenderiyye hallerinin olduu gibi kalbn besti (d m, ukdes) zemannda nefsin ,zuhCl.):'" ve dava ile nea.tlanmasndan (sevinmesinden) vaktini'z mevve, (belirsiz, kank, dzensiz), safanz mkedder olur. (Fernen kane minkm meridan) (Ayet 196) Sizden her kim, istidad zayf, kalbi adalUan mkteseb (elde edilmi, kazanlm) ve cibilletine lazm bir takm avariz (ka,zalar, belalar, engeller) ,ile dolu ise, (Ev bihi ezen min re'sihil (Ayet 196) yahu d kendisine layiki vechile slk myesser olmayp bir takm taaIlukat, hmum (kederler; gamlar tasalar) rezail ve hayatile mbtela oldu ise ve her ne kadar bu kabil kimse te~akki etmediyse de dere..; cesinden dmernek ve ftrat zre ,kalmak ve kalb .gzelliine ve " vakit safasna iktisar (ksa kesme) etmek murad ediyorsa (Fefidye~n min syiimin ev sadekatin ev nsk) (Ayet 196) o kimseye baz lezzatnden ve ervagil-i nefsaniyyesinden imsak etmesi veya birr ihsan veya riyazat've mzahim (aykr gelecek, sklnt verecek) ola-

76

BAKARA SUREs'-

cak kuvvetleri 'koparacak hir incahede, vaktini 'muhafa,za, safasn riayet etmek iin bir nevi zhd ibadet ve,ya nefse muha:efet lazm gelir. (Feiza emintm femen temette'a birumreti Helhacci femesteyser& mihelhedyiJ (Ayet 196) Siz, hacdan mani olan dmandan emin olduunuz vakit de herkim, tevelli-i zat haccne tevessl ederekden tecelli-i sfat zevkyle temett (faydalanrsa) eylerse haline gre myesser olan kurban lazm gelir. (Femen lem yecid fesiyam selaset eyyamin filhaCC) (Ayet 196) Nefsinin, za'f ve inkiharndan (meca!sizliinden, takatsizliinden) snm olduundan her kim bu kurban bulamyorsa hac gnlerinde gnn orucu, yani o kimseye tecelli ve cemde istirak, vahdette fena zamanndaakl, vehim ve mtehayyileden ibaret, olan ve en kuvvetlibuunan bu kuvvet ef' ilinden imsak lazm gelir. nk, bu kuvvetlerin saliki nahcllb edeTek, nefis ve sadr canibine ekmesj, ok za;rllridi'r'. (Ve seb'atin Za reca'tm) (Ayet 196) Ve rucll ettiiniz zamanda da yedi gnn orucu yani tafsil ve kesret makamn,a rucll eyledinizde istikamet zamannda eyada Allah ile olmak iin havass-hamse~i zahire ile gazab ve ehvetten ibaret olan yedL kuvvetin ef',ainden, ilerinden imsak etmesi lazmdr. (Tlke aeretm kamile) (Ayet 196) te,; zik;lr olunan bu meair' (duyular-hac olmadan evvel durulmas gereken mhim yerler) ve kuvanTIi ilerinden imsaikler, (knt sem, alu ve besarehu) hadis-i erifinin buyurduu vechile kemalin husfI za,.. mannda Hak ile balanma vclldu kuvvetlerinin ef'ftIini mucib olan tefasil-i kamilenin cemisidir. (Zaike limen lem yekn ehlh hadiril meseidi! haram) (Ayet 196) Bu hkm ehl-i Mescid-i Ha'ram'n haziri (huzurda, meydanda, gz nnde) olmyan kimseler iindir. Yani vahdette kalb m~amndahazr olan (huzurda) kimseler, mahbubIar, ve kamiller iin deildi,r. Onlar i,in Allah'a sulllk ve' vusulla'rlnda kurban, riyazat ve mcahede yoktur. Belki bu hkm, muhibler iindir. (Ayet 197) (Elhacc ehrn ma'lumat) Hac vakti, malum zamanlardr ki, bekarann vasfnda buyurulduu gibi blu zamann dan krk yana kadar olan zamandr. (Fernen fereda fihinnel hacce) (Ayet 197) Herkim bu zamanlarda hacc kasd ve iltizam ile nefsine farz eylerse, '(Fela refese ve la fs1ka ve la cidale filhacc) (Ayet 197) hacda, beyt-i kalbi kasd etmekde ehvani kuvvetin zuhuJU fahiesi, gazab' kuvvetinin kalb taatinden hurucu, nutuk kuvvetinin eytan..et le taarruzu, teaddisi yoktur, olamaz. (Ve ma tefalu min hayrin ya,'lemhullah) (Ayet 197) bu kuvvet ilerinden, rezaHin gayri" er' i ve akln emriyle her ne falZilet ilerseniz, Allah TeftIa, o hayr ve, fazileti bilir, ve se'vahn size verir. (Ve tezevv;edu f~inne ha;yrezzadit-

'BAKARA

SUR~S

77

takva) (Ayet 197) Ve bu kuvvetin fezailinden gda alnz ki, bunun iin i bu kuvvetin rezillinden saknmak lflzm gelir. Zira, tahkik, gdann en hayrls, bu kuvvetlerin rezallinden saJ..anmak- dr. (Vettekuni ya illirelbab) (Ayet i97) Ey halis akl sahibIeri! niyyet ve .amelierinizde benden ittika ediniz. Zira madde kabuunian ve vehim a,ibesinden halis olan akln kaziyyesi, benden saknmak
dr, korkmakdr.

(Ayet 198) (Leyse aleykm cnaIun en tebteu fadlen min rabbikm) Sizin, kesrete rucuCnuzda er'in nuktezas zre Hak'kn izni ile, nefsinize rfk taleb ve nefsi:n huzuzatiyle teIezzz etmenizde sizin iin gn~h ve zarar yoktur. nk o vakit nefis, tuyan sahibi deildir. Hak'kn nurile nu.rl.andndan huzuzat ve lezzat, onu kalbe mekasidinden (ilediieyde) muvafakat etmee kuvvetlendirir. (F~iza efedtm min arafatin fezkruUahe indel me' arHharam) (Ayet 198) Mear, cemale uur mahallidir ki, gayrin 'ora~a vusul haram klnmdr. Yani hafa, tesmiye .olunan sIT- ruhide Allah'n cemMini mahede ediniz. nk bu makarnda olan zikir, ma hededir. (Vezkriih kemil hedfkm) (Ayet 198) Sizi, meratibde zik.rine hidayet eyledii gibi Allah TeMa'y z!kr edin. Zira Allah Teala Hazretleri evvel-i emir'de nefs ile olan lisan zikrine, sonra kendisinden ilahi nimetlerin sadr olduu ef'ain zikri olan kalb zikrine'j sonra ef'M-i muayenesile sfat tecelliyat ilimIerinin mkaefesi demek olan srnn zikrine, sonra zat nllrunun mlahaza!sy~a beraber sfat tecellileri nurlannn mahedesi olan ruhun zikrine, sonra isneyniyyet, yani ikiliin bekilsiyle ber:a,ber zat c.emalinin mahedisi olan hafann zikrine, sonr.a bakiyyenin irtfai ile (kalkmas ile) uhd-i zati olan zatn zikrine hidayet eylernidir. (Ve l' kntm ~n kablihi IemneddMIinl (Ayet 198) Her ne kadar siz, marife,ttllah Arafat'na ulamazdan ve orada' durm az dan evvel bu zikirlerden gafil idiniz. Fakat, Allah, sizi hidayet eyledi. Hidayet eyledii gibi zikir ediniz. (Smm.e efidtimn hays eradannas) (Ayet 199) Ondan sonra siz, her hangi bir ahs gibi sair insanlarn yrd ibadat ve ta~lt-i zahire ve muamelet-i ' eiiyye yolla.rndan dklnz, aa,ya ininiz. Cneyd-i Badadi'ye Nihayet nedir? diye soruldukta Nihayet, .bidayete rucddur. demitir. (Vestafirullah llneUaha afiirn rahim) (Ayet 199) Ve nefsin hal ile zuhu.r ve tuyanndan Allah'a istifar ediniz. Tahkik, Allah Teala, mafiret ve rahmet sahibidir. Hazreti Resuli Ekrem Sallallahu Aleyhi ve Seem Efendimiz, Tahkik benim kalbime hioab olur 've ben, her gnde yetmi defa Allah'a istifar ederim diye buyurmudur. Ve Allah'm, beni dinin zre sabit kl duasdan sua! olununca: Nasl emin olurum. Kalb tpk ovaun

78

BAKARA SURES .._

iinde bir ty gibidir. Rzgillar, onu istedii gibi evirir. Ve mbarek ayaklarnn idii zaman, Ayie-i Sddika'nl1 Allah Teala senin gemi ve gelecek gnahn afv etmedi mi? szne kar Ben, ok ky edici kul olmc.!ya.~m m?, buyurmudur. Emirl Mminin Ali Aley~isselam da Hidayetten sonra dalalete dmekden Allah'a
snn"m, buyurmudur.

(Ayet 200) .(Feiza kadaYjm menasikekn fezkrullahe ke,zikrikm 'abaekm ev eedde zikraJ Ef'al ve adat- hacc ifa edip hacdan, fari olduktan sonra adet ehIi gibi mfaharat' (vnme) ve ensabn ve sair alvali dnyann zikri ile itigal (megul) ediCi olma:ynz ki, bu, vakitlerinize keder, kalbIerinize kasvet getirir. Belki safanz, baki olmak ve insanlar sizinle hidayet bulmak iinslukden evvjel ens:ab (soy-sap v;eya putlarbelalar, heykeP.er) Ve' sair dnya ahva.lini zkir eder olduunuz gibi i:~ndide ih,:an ile mzakere ve, envai zikirlerle mtegil olunuz. Yahud mana: insanlar,,_ adetten ibu ahvali ziki't ettikleri gibi yahud daha mbaleal, daha, kuvvetli bir , sUrette Allah'a zikir ediniz. (Femineimas men yekftl rabbena atina fiddnya) (Ayet 200) Ve 'insanlardan baz kimseler vardr ki, an~ cak dnya metan ister, ancak dnya zikriyle mtegil (megul u~ ra,r) olur. Ve' Allah'a yahmz dnya iin ibadet eder. (Ve malelu 11'ahireti min hala,k) (Ayet 200) Bu kimse' nura mnafi olan zuImeti iktisab, eref olan eye himmeti olmamala hasis ve adi eye tevecch}i, erefi kabuldan kendisini menettiinden onun iin ahiTette nasib yoktur. (Ve minhm men yekuftl rab:bena atina fiddnya haseneten ve fil' ahireti haseneten ve'~ kna a,zabennar) (Ayet 2011 Ve bazlar da dnya ve ahirethayrn taleb eder. Vazulmetle ihticabdal1, tabiat ateleriyle yanmakdan, rahmet nurlarndan mahium kalmakdan saknr. (lftika lehm asibn mimma keseb) (Ayet 202) te b;Unlara kazandklarndan nasib vardr. Yani muhasebe olundukdan ve baz iyilikle:inin ktlklerle dm!3sinden ve ktl mikdannda azablandkdan veya afivden sonra ahiretin huzu~ zat olan amal~i saliha ve lezzat- bakiyyeden ve karal'" evi ,nurlanndan nasib ve hisselerini alc. olurlar. (Ayet 203) (Vezkrullahe fi eyyamin ma'dftdat) Ve siz, hacdan feragattan sonra Allah', meratib-i madudede zikir ediniz. Bu meratib, ruh,kalp ve nefs mertebeleridir ki, erimi, ricat eyledii vakit bu mertebelere ricat eder: Ve vasla, yani ermie bu mertebede Allah'la olmas lazmdr. te eyyam- madudede vasln zikri budur. (Femen te' accele fi yevmeyni fela isme aleyh) (Ayet 203) Her kim ki ruh kalb mertebelerinde huzuzuna aceleeylerse ana gnah yoktur. Zira ruh ile kalb ve bunlarn huzuzat, mahcub etmez've zarar ver:"

BAKARA

SURES

79

mez. Taaccln manas h;dur' ki, hareket Allah ile .olursa daha sratli olur. Ve bu harekette lebs vukuf, yani. durma ve kalma olmaz. Baz telvin sahibIerine olduu gibi kalb v~ya ruh zahir olur, .ve nuri hicfb olur. (Vemen teehhare fela isme aleyhi limenittekaa) (Ayet 203) Ve her kim, huzzuna nc olan nefis mertebesine' teahhur (geriye kalrsa) eylerse, nefsin huzzunda nefs iyI e olmak~ dan saknanlar iin bu mertebede. dahi gnah yoktur. nk, nefis, huzuzat, a:rkada,lan olan ruh ile kalbden daha fazlakendisine lazm Klar Ve nefsin huzuz,at, ruh, ve kalbin huzuzatndan daha galiz ve nUrdan daha baiddir (uzak, rakdr), Ve nefse zuhur ve hareket lazm geldiinden ok abuk zahir olur. Hazz da ok defa mahcub klar. Mahcub k1dkda hicfb, kal.n ve zUlmani olur. Bunun iin nefis. makamnda ihtiya.t vacib ve dierlerindekinden evlf olur. Zira ,ruh ile kalb, her ne kadar zahir olsalarda hicfblar, rakik ve zevali seridir. Yahlld ibu tahyir (istediini semeyi teklif etme) her merteb~de ittik~edenler, sakmanlar iindir. (Verttekullahe va'lemu ennekm. iIeyhi tu.heriin) '(Ayet 203) Huzuzatta ~alb, ruh, nefis ile olmayp 'Allah ile olm~ iin her ;mertehede de enaniyyet ve enniyyetin, yani benliin zuhCrundan saknnz. Allah' dan korkunuz. 'lebiliniz ki, siz, Allah'la har olunmusunuzdur. Bir isminden dier bir ismine harolunursti...'Yluz. Hazreti ltiliiyyede ha.zrsnz Binaenaleyh, byk tehlikedesi1iz. Sair insanlar, byle deildir. Nitekim hadis-i erifde hlas sahibIeri, byk tehlikededir buyurulm.u ve Cenab- Nebi Aleyhisselam, hadis-i kudsi de Cenab- Hak'kn Gna,hkarlar, benim mafiret sahibi olduumla mjdele, sddklaJ' da benim,gaYret sahibi olduumla korkut buyurduunu belirtmidir. (Ayet 204) (Ve minennasi men yu'cibke kavlh fillayiitiddnya ve ybidullahe ala ma fi kalbibi ve hve leddl hISlam) nsanlar- dan bir takmlan vardr .ki, muhabbeti iddia eyler. ve dnya ha;yatmda onun sz sana hayret verir. Hayat- dnyada buyurulmas, nk onun sz, ahiret hususunda deildir. Zira kalb ile' deildir. Kendi nefis makamnda zndk olduundan o kimse hasmlarn, 'yani . dmanlarn en inadcsdr. (Ve iza tevea se'a fil'ard liyfside fihii ve yhlikeI harse vennesIl (Ayet 205) Ekseri muhabbet iddiasn da olanlardan grld gibi bunlar da senin huzurundan ayrldk da, ibaha ve zndklndan yeryznde ifsad etmek ve hars ve nesIi ihlak etmek iin sayeyler, alr. (Vallalu la yuhibb'fesad) (Ayet 205) Allah Teala F(azretleri ise fesfd sevmez. Mfsid olduu halde muhabbetullahi iddia eden bu kimseye ne keyfiyyetle muhabbetullah hasl olur? nk, muhib olan kimse, ancak mahbubunun sevdi~ ini iler, sevmediini ilemez. Halbuki, Allah Teala, o mddeinin

80
ilediini s~vmiyor.

BAKARA SURESi

Binaenaleyh, o kimse davasnda sadk olamaz Allah'a isyan edip muhabbet gsterirsin; bylece sen pek byk bir kabahat edersin; muhib olan mutlaka mahbubuna mutidir; muhabbetinde doru olsan taat edersin mealindeki beyit sylenmidir. (Ve iza ky e lehtteka~ ehazethr zzet bil'ismil (Ayet 206) Bu kimseye Allah' dan kork denildikde vakit nefsi zuhur ettiinden ve yapd ii nasiha,t edenden .daha ok bildiini zuum eylediinden inadndan hamiyyet-i nefsaniyye ve cahiliyyesi, onu gnaha hamI eder. (Fehasbh cehennem) (Ayet 206) mdi onun kaqti, kymeti, gayesi, cehennemqir. Yani mertebesinin bulunduu, derin ve karanlk ukurdur. Cehennem, karanlk ve ok derin ukur demektir. (Ve Iebisel mihad) (Ayet 206) Cehennem, ok kt bir dekdir. (Ve mi, nennas men yeri nefsehbtiae merdatillah) nsanlardan bazlar vardrId, Allah'n rzasn taleb iin Allah yolunda sftkde nefsini bezl etmekle satar-:. (Ayet 208) (Ya eyyhee~ne amenudhulu fissiImi karfeten) Ey m.niinler! siz, ~Mfeten istislamda,' yani yzlerinizi, zatlarnz AIlah'a teslim etmekde dahilolunuz. (Ve La tettebi'u hutuvatieytani innehlekm advvn mbin) (Ayet 208) Ve eytann admlarna tabi almaynz. T,ahkik 'o eytan, size aikare kuvvetli bir dmandr.. Kuvay bedeniyeden bir ksm.np, dierine dm,anl, ve Allah'n emrine teslimde muvafakat etmemeleri, eytana tabi olm~darnn deIilidir. eytann hilkati nar olmala sizin ftrat nUrunuzdan kasr ve cibilleti, sizin cibilletinize muhalif olnas cihetiyle, size kar tabii olan dmanlndan, sizin daima israfat- . mezmumeyi irtikabla, kahr- ilahiye ms~ehik olmanz ister-: Ve sizin de nuran olmyarak kendi gibi nan olmanz taleb eder. Binaenalayh, hakikatta o, size dost suretinde bir dmandr. (Fe,in zeleItm min' ba'di ma caetk~ mlbeYYnat fa'lemu enneahe azizn hakim) (Ayet 209) Size ef'al ve sfat tecelliyyatnn delilleri zahir oldukdan sonra eer siz, emr-i' ilahiye teslim makamndan srerseniz biliniz ki, Allah Teala Hazretleri, galibdir. Sizi kahr eyler. Kahretmesi de, hikmet muktezas zredir. nk, miti olan kimsenin ibr-:et alp itaatini ziyadeledir mesi iin hikmet-i ilahiyye, muhalefet ve mnazaa edenlerin kahrn iktiza eyler. (Hel yenzurune illa en ye'tiyehm~ahu fi zulelin mineIamftmi velmeIaiket ve kudyeI'emr ve ilaHahi trce'uI'mur) (Ayet 210) Bu kabil teslim olmyan kimseler, ancak,sfat tecelliyat cmlesinden hviyyet sfat glgelerinde Allah'n ve kuvay semaviyye melekleri suretlerinin tecelli etmesini be,klerler. Halbuki levhde, bunlann ihlak olunmas ii kaza olunmudur. Btn iler, ancak 'Allah Teala'ya rucu eder. Buna binaen, herkes, cezasyla karlanr. Yahudmana: herkes ve her 'ey fenaile Allah'a rucu eder

BAKARA

SURES

81

(Ayet 213) (Kanennas mmete n whideten) nsanlar, fttat- ezeliyye ve Hak din zre bir funmet idiler! Cenab- Nebi Aleyhisse- lam, Her doan, ftrat zre daar buyurmudur. Bll mesele haki~ kat zre ftrat Ula zamandr. Yahud Adem Aleyhisselam, yahud daan acuun tufuliyyeti zamandr. Sonra a-rzulanmn ayrl, nefislerisfatlarnm galebesi, tabiatlarnn deiiklii hasebiyle ne'e de ihtilaf ettiler. nk, mekanlarn ve hevalarn tebeddl ile bedenleri merkezlerinin, bnyeleri esaslarnn biribirine zd olmas, ihtilaf eylemelerini, keza her biri beden' ve madde ile mahclib aldu- _undan tabiatlarndaki hususi zarar defi ve hususi menfeati celb ve cezib keyfiyyeti, keza nev nema -keyfiyye'ti ve maslahat iin hikmet-i ilahiyyede ibu ihtilaf ve teadiyi iktiza eylemidir. (Febe't sallahnnebiyyine mbeirine ve mllzirin) (Ayet 213) Allah Teala Hazretleri, insanlar, ihtilafdan ittifaka, kesretten vahdete, adavetten muhabbete davet iin mjdeleyicive karkutucu alduklar halde Nebileri, peygamberleri, gnderdi. Bunun zerine insanlar, hiziblere fr.kalara ayrlarak bir birilerinden seildiler. Tabiatlarnda, batla muhabbet kklemi alan, heva galebesiyle kalbIeri paslanp krle- mi alan ve istidadlar zail almu bulunan sfli insanlarn hilaf ve inadar ziyadeledi. (Ve enzele ma' ahmlkitilbe bilhakk' -liyahkme beynenru1si fi mahtelefu fih) (Ayet 2;13) Ve Allah Teala Hazretleri, insanlarn ihtilaf eyledikleri Hak'da aralarnda hkm eyleme'k iin 0', Nebilerle berabe't Hak'kn zuhliruna sebeb alan kitablan da indirdi. (Ve mahtelefe fihi ilellezine utuh min ba'di ma c~ethm beyyinat bayen beynehm) (Ayet 213) htilaf edenler, ancak nefislerinden nai hasedlerinden ve gaJebe eden hevalaryJa hicaban-malarndan (perdelenmelerinden) Nebiler gnderildikten ve kitabIar, vifakn (uygunluun) ve Hak'kn zuhfruna sebeb alan kitablar indirildikten sonra ihtilaf (aykrla dtler) ettiler. (Fehedalla,.. hllezine amenu Iimahtelefu fihi mine'lhakk bi'iznih) (Ayet 213) Ama evvelki istidadlar ve asli safalar zre baki kalm alan ulvi insanlar, Allah Teala kendi izni ile ihtilaf eyledikleri Hak'ka hid.ayet eyledi. Onla~, srat mstekime, doru yola sllik ettiler. Allah Teala diledii kimseyi doru yala hidayet eder. (Ayet 214) (Em hasibtm en tedhululcennete ve lemna ye'tikm meselllezine halev minkablikm) Sizden evvel geenlerin hali size gelmedike tecelli-i cema cennetine girecinizi zan der misiniz? (Messethmlbe'sa v:eddarril) (Ayet 214) Onlara, terk ve tecrid, fakr ve 'iftikar (byk, ak ihtiyac alma,) iddeti, ibadetle nefsi kr mak, ,mcabede ve riya~at zarar meshetti, dokundu. (Ve zlzilu) (Ayet 214) Ve istida,dlarnda bilkuvvve mevcud olan kemili izh?tr

82

BAKARA

SURE;

iin evk ve muhabbet devasiyle (iten gelen bir duyguyu tevik edici haller) nefisleri karargahlarndan' sar'sldlar. (Hatta yekuiUenesiUii veliezine amenft me'ahu meta nasrulHh) (Ayet 214) O derece sarsldlar ki, Resul ve onunla beraber iman eden mfuninler, firakdan, ok cihad ve uzun mddet hicabdan ok sklarak zevk-i visal ve mahede-i cemaldan artk sabrla,r tkendi. Ve muhabbetlerinin iddetinden mahbubun endilerine tattrd firkat aclaryla hicran ibtilalarnakuvvetli sabrlar ve iyitahammlleri ile beraber nefisleri sfatlaJ:'n skm,ek ve koparmak zre tecelli etm~siyle' Allah'n yaJ:'dmn istediler. Mcahedeleri son dereceye gelinoe' ve' takat1an kalmaynca cevab verilerek (Ela inne nasraUahi karb) (Ayet 24) Aa olunuz ve. biliniz' ki, Allah'n nusreti, yardm, ,yakndr. Sizden perde kaldrld, cemal eserleri zahir oldu denildiler. (Ayet 216) (Ktibe aeykmlktitl ve hve krhn lekm) Size nefs-i eytann muharebesi far'z klnd. Halbuki, bu ktal ve muharebe, szin iin ac diken yemekden daha kerih ve iddetlidir. (Ve aSa en tekrehft ey'en ve hve hayrun lekm) (Ayet 216) Halbuki muhabbet ettiiniz, inkizas pek abuk olan acil lezzetler, sermedi (daimi srekli) ve baki olan hayrlara nisbetle pek hakir kalrken nefsinizin heva ve arzusuyla mabcubiyyetiniz . sebebiyle acil le~zet leri sevmekle kerahet ettiiniz eyin zmnnda (st kapal, rtl~ dolaysyla anlatlan) olan ok hayrdan ve pek byk ruhani lezzet;.. ten mahcub olmanz dolaysyla size hayrl olan eyi sevmezsniz, (Ve asa en thibbti ey'en ve hve errn lekni) (Ayet 216) ve size er olan bir eye muhabbet edersiniz, onun zmn.nda olan sermedi azaba kyasla, fani olan lezzeti pek hakir kalr. (Vaahu ya'lemu ve entm la ta'lemftn) (Ayet 216) Allah Teala Hazretleri, ilerdeki hayr ve erri bilir. Size ise, acil (acale, abuk) olan lezzetlerle daimi lezzetten ve zahir ile batndan hicab}anm (perdelenmi) olmanz dolaysylEll bu hakikati bilemezsiniz. (Ayet 217) (Yes'elftneke anehrilhar.ami ktalin fih) Kendisinde srrn hareketi haram olanbatn cemiyyetinde, ve Hak'ka sluk ve tevecch vaktinde, nefis ve avenesinin eytan ve askerlerinin cihadndan soIlr'a sual ederler. (Kul IntiUn fihi kebr (Ayet 217) Deyiver ki, o vakitte cihad, pek byk meakkatli i dir. Ve saddn an sebilillithi ve kfrn bihi), (Ayet 217) Ve yznz Allah yolundan, . ,makam- sr ve m~hall-i huzurdan sarf etmekdir, evirmektir. Ve hakdan hicablanmaktr. (Ve ihrftc ehlili rninh ekbem indallah) (Ayet 217l Ve kalbin ehli olan ruhanikuvvetleri karargahlar olan kalbden karmak, Allah indinde pek byktr. (Velfitnet ekbern mmelkatli) (Ayet 217) irk ve kfr, fitne ve belalan ise, sizin riya-

BAKARA SURES!

83

zat klc ile onlar katletmenizden daha byk ve iddetlidir. (Ve la yezalne yukaatiluekm hatta yerddukman dinikm inisteta'ul (Ayet 217) 0, nefis ve eytan kuvvetleri, sizi heva ve eytan dinine davet ile eer kadir olurlarsa sizi, dininizden evirinceye kadar muharebeden sarf- nazar etmezler. (Ve men yertedid minkm an dinihD (Ayet 217) Sizden herhangi biriniz, onlara tabi 'olmala dininden dnerse (Fe laike ha-bitat a'millhm fiddnya verahire) (Ayet 217) i&te bunlarn istislam (islam kabul etmeleri> ve inkiyadlan (ba! emeleri) zamannda yapdklar ameeri dnya ve ahirette habt olur, itibardan der. (Ve ldike ashdbnnari hm nh, hai dun) (Ayet 217) Ve bunlar, hicab ve azab ateinin msahibidirler. atede mebbed kalcdrlar., cinnelezine amenu vellezine haceni) (Ayet 218) Tahkik, yakinen iman eden kimseler, ve nefislerinden ve hevalannn melCfatnden (alklklanndan) hicret eden kimseler, (Ve cahedu fi sebiliUahil (Ayet 218) ve nefs-i emmar'e ve eytan askerleriyle mcahede edenler, (laike yercftne rahmetallahi vaIlahii afurrrahim) (Ayet 218) ite bunlar, Allah'n rahmetini, mahe de nurlann, sfat tecellHerini mid ederler. Allah Teala, rahmet ve mafiret sahibidir. (Ayet 219) (Yes'eluneke aniIhamri velmeysirl Habibim, sana ne- fis hevas ve dnya muhabbeti arabndan ve hazzn almak iin nefsjn hileleri kumanndan sorarlar. (Kul fihima ismn kebirn ve menafi'u IinnilsD &bu arab He kumarda perde ve uzaklk, ve nefsani lezzetlen tahsil ve ma1a hususunda keder ve gamlardan ve' mev ve heyetlerden kurtulmala, insanlara menfaat ve ferah da vardr deyiver. (Ayet 243) (Elemtere UeIlezine harecu min diyarihim ve hm ' lfn hazerelmevt) Hayat- hakikiyyeden kesilip tabiat ukunna dmekden ve ceha~etle lmekden korkduklan iin heva daiyeleriyle meylettikleri dnya meratib ve makamatndan, nefislerinin melCf (allm) olduu vatan ve karargahlanndan km olan kimseleri grmyor musun ki, bunlar, gk kavimlerdir. (Fekale lehmullahu mutu) (Ayet 243) Allah Teala Hazretleri, onlara, lnz, deyp mevt-i iradi ile emir etti. Yahud mana: Allah Teala, tecelli-yi zati ile onlan, zatlarndan ldrd, taki vahdette fani oldular. (Smme ah- , yahm) (Ayet 243) Sonra onlar, hakiki ilmi hayatla ihya eyledi. YahCd fenadan sonra 'beka sur'etiyle onlan, balanm hakkani vcudhi ihya eyledi. Burada ihya ile zeyir Aleyhisselam kssasnda olan mana murad olunmakda baid (uzak) deildir. Yani o, kimseler, tabii lmden kamak zre vatanlanndan kdlar. knca Allah Teaa, onlar ~drd. Sonra ke-mallerini tahsil iin yine kendi

84

BAKARA SURIDS

cinslerinden bir takm bedenlere ruh1annn taalluk etmesiyle ihya eyledi. (Ve katilii fi sebilinahi) (Ayet 244) Allah yolunda nefis ile . eytana muhaa."ebe edin. Y Mud mana: dmanlarn muharebesinde lmden korkma,yn. Zira lmden kamak, o ka,vme faide vermedii gibi size de faide vermez. Alla:l Teaa, onlar ihya, eyledii gibi sizi de ihya eder. . (Ayet 245) (Men zellezi yuknduIlahe karden hasenen fejrudi'i r feh Iehft ed'afen kesire) Hangi bir kimsedir ki, gzel bir karz (dn verme, bor) ile ikraz eder, dn verir de, Allah da ona verdii- ninin kat kat ok mislini verir. Karz- hasen (faizsiz bor verme) nefsini cihada feda yahu d maln infak ile datmaktr. (Vaalu yakbidu ve yebsutu) (Ayet 245) Allah Tema Hazretleri, kaibz u bast eder. Kabz ve bastta (amak, kapamak) sizin muameleniz ile beraberdir. Siz, kendi sfatlarnzIa Hak'kn sfatlann istinzal (indirirsiniz) edersiniz. Yani Halk'kn sfatlarnn; size nzlln ve sizde zuhlrunu taleb edersiniz .. Siz, elinizde ~evcd olan eye kskanlk ederseniz, Allah da size darlk ve azlk verir. Ve eer siz, cmerd olursanz cmerdliiniz kadar size bolluk ve okluk verir. Hadis-i e rifde Yardm, yk mikdarnda nazil olur, iner buyurulmudur. (Ayet 247) (Ve kale lehm nebiyyIm innellaIe' kad ~'ase lekm taIftte manra) Nebileri, <> kavmeTaJkik, Allah Teaa, Talt'u size melik olarak gnderdi dedi. Talt, fakir bir kimse idi, mal ve nesebi yok yok idi. Avam nazarnda mlk ve riyaset ise', ancak mal ve nesebden iba):"et bulunan harici saadete menutebal) olduundan kavmi, Tallt'u kabul ~tmediler. (Kale innellahestafahu aleykm zadehu bestaten fil'ilmi velcisml (Ayet 247) Nebileri, istihkakn, ancak biri ruhani ve dieri bedeni olan iki uhrevi saadetle olacana tenbih ederek Allah .Teaa, ona bnyenin iddeti ve ku vann ziyadesi olan bedeni sa,adeti ve ilimden ibaret olan ruham saadeti vermeilde onu size tercih etti dedi. (ValIalu y'ti mlkehu men yea' valIahu vasi'un alim) (Ayet 247) Allah Teala mlkemstehik olan bildiinden, mlkn dilediikimseye verir, Allah Teala, va,sidir, atas oktur, mlk verdii gibi mal da verir, istihkak! olan kimseyi bilir, ve kuvvet bulmas iin'ne mikdar mala m.ht.ac olduunu da bilir ve verir., Sonra beyan ediyor ki, mlke istihkakHl, ba-' 'kaca bir alameti vardr. O da halkn, .o mlk izan ve kabul etmesi. kalbIerinde Melik'in heybet ve vekan olmas ve ka1ble,rinin Melik'e sakin olm~is ve ona ;nuhahbet ile taat zre olan emrini kablleridir ki: Fars kudema:s, buna (hora) diye te'smiye ederler. Sonradan buna

ve

(fer) dediler. Mesela Ferid'lLn'da mlknferi yar idi; Keykus'dan mlkn fe'r gitti, fer sahibi olan fU'adlar; Melik I{eyhusrev'i, fer

BAKARA,SURES.

85

sahibi buldulEl! denir. (Ve kale lehm nehiyyhm inne ayet.em kihi en ye'tiyekmttdbiit) (Ayet 248) N eb ileri, o kavme dedi ki O melikin mlknn alameti, size tablitun srail oullar iin Hz. Musa'ya gelen mukaddes emirlerin iine konulp.uu mukaddes sandk gelmesidir. te bu ferre Kur'an'da tahlit denilmesinin vechi u dur ki, tablit, tevb maddesinden, faIlit vezninde, kendisine ncu olunan ey demektir. Yani Nebi Aleyhisselam'n Ben, bir aylk yoldan benden korkulmakla yardm olundum buyurduu gibi Allah Teala, i bu izan, sizin kalbIerinize ilkaetmekle onun cihetinden size mlknn sbutunda Cgereklemesinde) rucli olunacak izan (anlay, edeb, itaat), taat, muhabbet, inkiyad geli'r ki, (Fihi sekinetn min rabbikm) (Ayet 248) o MeUkde Rab'bnzdan kalbIerinizin kendisine sakip. olaca, ey, bir hassa, vardr. (Ve bakiyyetn mimma tereka. al musa ve M ,harune) (Ayet 248), Ve o Melikde al-i Musa ve Harln'un, evladlarnda terk eyledii fer tesniye olunan manadan vardr. Bu fer de' melekCti 'bir' nlirdur ki, .nefis, o nur ile semavi me-. lekCta ittisali sebebiyle ziyalanr. Nefsin bu nuru kudret aleminden istifadesi, mlk tedbir' eden siy,aset ilminin ve onu tezyin eyliyen hikmetin husulun mstelzimdir (lazm klarL (Tahmilh meHiike) (Ayet '248) Bu nur, size semEv meleklerin tavassutu ile nazil olur. Bu 'mahalde tpk Feridun zamannda, drfi gaviyani tesmiye olunan bayrak gibi tabut da ba, ffda~ ve kedi ba, kuyruu kedi kuyruu eklinde bir suret olduu rivayet oIunduuna gre tahCtn kendisinde askerin nusreti babndan bir tlsmn ve sair melike aid tlsmlann bulunduu bir sandk olmas da mmkn olur. (Ayet 249) (Felamma fe~ale, tilliit bilciinftdi kaale - innellahe mbtelikm bineher) Tallt, askerler ile hareket eyledii vakit dedi ki, tahkik Allah Teala, sizi bir su ile ibtila ve imtihan edecektjr. Bu sudan murad tabiat- cismaniyyedir. (Femen eribe minh feieyse minnil (Ayet 249) ,Her kim, o sudan ifrat derecede kannca ierse, , o kimse benden deildir. nk, tabiat ehli ve arzularnn kulu olanlar, mMlukatn en aciz' ve zelHidir. Bunlarn hamiyyet ve 'iddeti yoktur. Din dman Calit'u ile nefs-i emmare cat'unun muharebesine onlarn kuvvetleri yoktur. (Ve men lem yet'amh feinnehii minni illa meniterefe urfeten biyedihiJ (Ayet 249) Ve her kim, bu sudan datmazsa,o bendendir. A;rcak haris ve dkn olmayarak zaruret ve ihtiyac mikdaciyle kanaat edenler mstesnadr, onlara zarar yoktur. (Fee,ribft minh illa kalilan minhm) (Ayet 249) Askerler, tabiat-' cism'aniyye nehrinden idiler. Yalnz ilerinden az kimselet, imedi ki, tabiatin pisliklerinden mnezzeh, perdelerin.;; den mcerred olanlar, sairlerine nisbetle pek az kimselerdir. ,Kur'an'-

86

BAKARA SURES.~

da (Ve kaliln mahm) (Sad Suresi, Ayet 24) (Ve kaliln min ibadiyeekftr) (Sebe, Suresi, Ayet 13) buyurulmudur. ibu az kimseler Tait ile beraber iman eden yakin ehli kimselerdir ki, bunlar, yakinleri nuru ile galebenin: okluk He- olmayp Allah'n nusret ve yardm ile olacan bildiklerinden yakinleri kuvveti ile muayene ettikleri ey zre sabr edp muzaffer oldular. Beyit: Bir eyi sabrederek talib olanlar ciddi, sabr ile maksadna fevz zafer bulmu dur.

(Ayet 255) (AIlah la nahe illa hu) Allah, vcudda' ondan ba ka mabud yoktur. Ondan baka her neye ibadet olunsa ibadet, ba kasna vaki olmaz. Bilinsin bilinmesin hep O'na olur. nk, O'ndan baka mabud ve mevcud yoktur. (Elhay] (Ayet 255) Allah, hay yani diridIr. Hayat, zatnn ayn ve her hayolan eyancak O'nun hayatyl~ hayalur. (Ellrayyum) (Ayet 255) Allah, nefsiyle kaim olan, duran kayyumdur. Ve her kaim olan ey, onunla kaimdir. Allah'n kyam olmasa bir ey vcudda kaim olmaz. (La te'huzh sinetn) (Ayet 255) Sair diri ve hayatta olanlara kasd etmeksizin atz olduu gibi Allah'a gaflet ve mzganma arz olmaz. nk: gaflet ve mz ganma. ancak haya,ti arizi olanlara uyankln sa~f eyledii kuvvetin yerine bedelolmak ve rahat taleb etmek halet-i zatiyyesile ve tabiatn galebesile hasl olan bir halettir. Amma hayat, zatnn ayn olan bir zata bu mmkn olama,z.Hayatnn, arizi olmadn da (Ve la nevm) (Ayet 255) szile beyan buyuruyor. Yani Zat- Hak'ka' uykuda arz olmaz. Zira uyku, lmn kardadr, denildii gibi lme en ziyade benziyen bir eyolduundan hayatn zati olmasna mugayirdir. mdi, uyku, hayat zatnn a:yn olmasn:;t mnafi olduundan dolay zatndan uykusu olmyan zatn gafleti de yoktur. nk, gaflet, uykunun asar ve mukaddimatndandir. Binaenaleyh (La te'huzh sinetn ve la nevm) (Ayet 255) sz, Hak'kn kayyumiyyetini beyandr. (Lehu ma fis semavati ve ma fil'ard) - (Ayet 255) Gklerde ve yerde olan eylerin kaffest O'nundur. Nasiyeleri yani aln stndeki salar, Allah'n kudret elindedir. Onlara dilediini yapar. (Menzellezi yefe'ii indehn illa bi'iznih) (Ayet 255) Onun indinde herkim efaat eylerse ancak onun izni ile efaat edebilir. Zira kaffesi onundur, onunladr. Tekellm eden onunla, onun kelam ile tekellm eder. Binaenaleyh: onun izni ve iradesi olmaks zn kim tekellm edebilir. (Ya'lem ma beyne eydihim ve ma halfehm) (Ayet 255) nsanlarn, evvelki ve sonraki hal ve vaziyyetlerini bilir. Yani ilmi, zamanlarn, ahslarn, hallerin ,hepsine amil dir. efaata mstehik olan ve olma:yan da bilir. (Ve la yuhitine biey~in min ilmibi illa bima ae) (Ayet 255) Mahlukat, onun ilmin-

BAKARA SUR~ES
c

87

den bir eyi ihata edenezler. Ancak, meiyyet-i ilahiyyenin, dilei nin onlara bildirilmesini iktiza eylediini bilirler. halde her ilim sahibinin ilmi, melaikenin (La lme lena ina ma allamtena) (Bakara Suresi, Ayet 32) Senin, bize rettiinden, ba,ka bizim bilgimiz yoktur dedikleri gibi, o mazharda zahir olan Hak'kn ilminden bir ey dir. (Vesi'a krsiyyhssemavati vel'arda) Ayet 255) lmi, semavata ve arza vasidir. nk, krsi, ilmin mekan olan kalbdir. Bayezid Bestami merhum Alem ve alemde olan mevcudat, bir milyon kerre fazla olarak arifin kalbinin kelerinden bir kede vaki olsa, kalbinin gayet geniliinden' arif o alemin mevcudiyyetini his etmez demidir. Krsi, lCgatta oturan kimsenin oturduu mahalden fazla artmayan kk bir arqr, kerevettir. Ka,lb, azamet ve vus'ati sebebinden tasviren ve tahyilen krsiye tebih olunmudur. Amma ar- mecid-i ekber, ruh-i evveldir. Afak ve ehadet aleminde ruh-i evvel ile kalbin suret ve misalleri, yedi kat gkleri ve gklerde olan eyleri muhit olan dokuzuncu en byk felek ile felek-i samin denilen sekizinci felektir. (Ve la yefidh hfzuhm1a) (Ayet 255) Gklerin ve yerin muhafa,zas, Allah ,Teala'ya arlk v~rnez. nk, gkler ve yer, onsuz, mevcud olamaz ki, hamli ar' olabilsin. Belki manevi alemin btqn onun batn ve suri alemin btn onun zahiridir. Buna binaeri gklerin ve yerin vcudu yoktur. Ancak onun:" la mevcuddur gayri deildir. (Ve hvei'aliyy) (Ayet 255) 0, celiI ve-ali olan zat, ulv sahibidir. analidir ki, hi bir ey, O'na ali olamaz. 0, her eye ali olur. Fena ile her eyi kalr eder. (Elazim) (Ayet 255) O ali ve celil olan zat, azametsahibidir ki, .azametinin knh 'tasavvur olunama,z. Her tasavvur olunan azamet, onun azametinin szntsdr. Her azim, onun azametinden bir hisse ile azimdir. mdi, mutlaka azamet, onundur, bakasnn deildir. Belki, btn azarnet .onundur, bakasnn azamette asla nasibi yoktur. Bu ayet medlll nn (delalet olunan eyin, gsterilen eyin) azameti dolaysile Kur'an'da en byk bir ayettir. (Ayet 256) (La ikrahe fiddinil O inde ikrah yoktur. Din hakikatta ftrat- insaniyyeye lazm gelen kalbi nurdan mstefad Usti-. fa da edilmi) olan bir, hidayettir (F~'ekim vecheke liddini' hanra ftretallahilleti fatarennase aleyhal (Rum Suresi, Ayet 30) buyurduu vechile bu nur, yakin iman mstelzim olur. Dininzahiri demek olan isla,m buna mbtenidir (da:yanr, istihad eder). Bu, yl~ bir eydir ki, ikrahn (zorla i yaptrmann) bunda asla medhali yoktur. Dinin, batn ve hakikati iman, zahiri islam olduuna bundan sonraki ayet delildir ki, o'da (Kad tebeyyenerrd minelayyiJ (Ayet 256) yaru rd ve hidayet, dalaletten Sabah, iki gz sahibin~ ziya

88

BAKARA SUREst

verdi denildii gibi akl ve basiret sahibi olanlara, vazh ve aikar delillerle temeyyz ve tebeyyn (vuzuh ile anlalmtr) etmidir. (Fernen yekfr bittati) (Ayet 256) mdi, her kim, Allah' dan ba kasn kfr edp, rtp, masivann (Hak'tan ga\yri olan eyleri) vcdunu ve tesirini nefi (kaldmsa) ederse (Ve y'min bilialD (Ayet 256) ve uhdi, hakiki bir imanla Allah'a imfu""l ederse (Fekadistemseke bil'urvetil v-ska lenfisarne lehd) (Ayet 256) tahkik, o kimse, kopmas ihtimali olmyan salam bir kulba yapmdr. Yani yle bir vadeti (zata verilen, sz) zatiyyeye temessk Ctutunnu tur ki, sarlmtr ki) eylemidir ki, onun vusuku (szlemesi, anlamas) ve muhkemlii kendi nefsiyIedir. Binaenaleyh, ondan sa lam birey yoktur. Zira btn mevsk (salam, inanlr) olanlar, onunla mevsk, belki btn vc(dat, onunla mevcddur, ve nefsinde madmdur (yok olan birey). Kendi nefsinde madm, yok olan bir eyin varl itibar olundukda, o ey iin nefsinde infisam (zlme, krlma, kesilme) vardr: Zira mmknn salaml ve varl vacib iledir. Vacibden kat- naza:r olundukda" o mmknn varl mnkati (bite:r, tkenir, kesilir) olur. Ve nefsinde bir eyolamaz. ~albuki varlk, zatn~n ayn olan bir eyin, varlkdan infisa,m (kesilmesi kopmas) ayrlmas mmkn deildir. nk, onda czlere ayrlmak, ikilik yoktur. nfisam tabirin~e bir latife, yani gzellik vardr ki, infisam, bir eyin ayrlmayarak krlmas, kopmas demektir. mdi mmkinattan ht bir ey, Allah'n Zatndan ayr ve haric olamaz. Mmkinat, AHah'n ef'a1i veya sfatdr. Binaenaleyh, Zatn dan asla ayrlamaz. Belki akl, o mmkn yalnz olarak itibar eyledii vakit, mmkn derhal infisam etmi kopmu, varlkdan kesilmi olur. Ve varl Aah~n varlna taalluk etmi olur. (Vallalu semi'un alim) (Ayet 256) Allah Teala, din sahibinin SZl1. iidici, niyyet imann bilicidir. (Aalu veliyyIlezine amenft) (Ayet 257) Allah Teala, iman edenlerin, ilerinin ve muhabbetlerinin sahibidir. Onlar nefis sfatla~r karanlklarndan, hayal ve vehim bhelerin den yakin ve hidayet nuruna ve ruh alemi fezasna karr. (VelIezine keferft evIiyftlmt taUt) (Ayet 257) Kfr edenlerin sahil) ve mtevellileri, tapdklar masiva, AHah'dan baka ,eylerdir ki, (Yulricftnelm minen nftri ilezzulumat) (Ayet 257) Onlar, ftri hidayet ve istidadlar nurundan ek ve bhe ve nefis sfatlar karan-. lklarna ihrac ededer. (Ayet 259) (Evkellezi merre ala karyetin ve hiye
urftila) Bilir misin, o za,tp. kssasn ki, ahalisi
km, duvarlar yklm, (mulyi),
laviyetn

ala

kalmam, evleri

harab bir kye uraynca 'kendisi henz diriltici, isminin tecellisi nurunun kabulne msteid deil,

BAKARA

SURES

89

yakn makamna ermemi sluk ehli bir taib olduundan bu ky

bu zat, zeyir mevtiha) (Ayet 259) Acaba Allah Teala, bunlar lmlerinden sonra ne keyfiyyetle ihya ediyor? dedi. (Fe'ematehullah miete amin) (Ayet 259) Allah Teala, onu yz sene cehil lmyle ldrd, cehil lm zre ibka eyledi. O zamandaki sene, kamerin devri zerine olmak mmkn olur ki, ldrme mddeti, yz a,y yani sekiz sene drt ayalur. Yahud senenfn itibar fasIla,J;' zerine' mebni olabilirki, o vakit ldrm,e mddeti, yirmi be sene olur. Yahlld, o zamandaki mrlerin uzun olmas zre hakikaten yz sene murad olunur. (Srnme be'aseh) (Ayet 259) Sonra onu hakiki hayat ile ihya eyledi. (Kale l{em lebiste)' (Ayet 259) hy, edince Nekadar durdun? dedi. Yani ondan lm zre durumun mddetini anlamasn istedi. (Kale lebist yevmen ev ba'da y.evm) (Ayet 259) O da Ben bir gn veya bir gnden az durdum idedi. Zamandan ve :?:amann gemesinden gafil olan, uyku uyuyan kimse gibi zam'ann, mddetin gemesine uuru olmakla ebedi hayata nisbetle gemi olan cehalet lmnde bir gn veya daha a,z bir. mddet durduunu zan . eyledi. Sonra tefekkr edince gaflet lmnn, ve cehil mddetinin, yz sene olduu kendisine bildirildi. Yahu d mana: zikir olunan mddetlerden birisinde ,Allah Teala Hazretleri, ant iradi lmle ldrd. ,Bu takdir z re ri-, yazat ve sluku mddeti ve Allah yolunda mGahedesi zaman olur. Yahud mana,: tabii lmle ldrd. Ruhu; kemal kazanmas iin ya derhal veya bir zaman sonra yine kendi cinsinden bir beden~, taalluk ile o mddet zarfnda haline muttali olmad halde zikir olunan mddetten birisi, kendisine mrur eyledi. O mddet' zarfn da mebde ve me adna uuru olmadndan m eyyit , yani l idi. Sonra hakiki hayat ile hayatlannca, ilim nuru ile haline muttali oldu. Ve mebde ve meadn bildi. Birgn veya yarm gn durdum sz, kez?L(Keen lem yelbesli ina sa'aten minenneharD (Yunus Silresi, Ayet 45) (Lem yelbesli illa aiyyeten ev duhahaJ (Naziat Suresi, Ayet 45)' ayetleri, bunlarnkaffesi, mrur- zamandan gaflet ettikle. rinden ileri gelmidir. Mesela kardandan veya bir dostundan ayrlan ,kimse, uzun mddet ayrlkdan sonra kavuduu vakit, o ayrlk olmam gibi 'gelir. nk, kavumazdan evvelozaman !ler, nekadar kasvetengiz idiyse de gedikden sonra his olunamaz. (Fen. zur ila ta'amike ve arabike lem yetesenneh) (Ayet 259) Taamna ve arabna bak. Henz tega.yyretmemidir. Taam, incir ve zm, arab, st ve arab olduu rivayet olunuyor. ncir, mdrekat- kl1iyyeye iarettir ki mdrekat- klliyyede olan cziyyat, incirdeki'

halknn ihyasndan taaccb eyledi. Mehur olan Aleyhisselfun'd~r. (Kale enna yuhyi hazibialu ba'de

90

BAKARA SUR~

dan~cikler gibidir. Ve kaffesi bdr. 'zm, idrakde levabiki maddiyyenin bekas sebebiyle cziyya.ta iarettir, st, erayi gibi nMi ilin'lIere iarettir. arab, ak, irade, ulum, malarif ve hakayka ia rettir ki, bunlar, ftrat hasebiyle ezelde size tevdi klnd halden, tagayyr etmemidir. nk, ilimler her nefisde istidad mikdarn da mahzundur (hazinede saklanan ey), hazinelenmidir. Nebi Aleyhisselam nsanlar, altun ve gm madenl~ri gibi madenIerdir. Bu madenler her ne kadar mevad ile rtlm, berzah ve zulmetlerde takallb ile bir mddet gizlenmilerse de yine batl olmaz, halinden deimez. Kalbin safasyla perdeleri kaldnldkda madeni, olduu gibi zahir olur buyurmudur. Bunun iin yine Nebi Aleyhisselam Hikmet, mminin gaib olmu maldr buyurmudur. (Venzur ila hmarike) (Ayet 259) Birinci ve kinci vecih zre mana: 'bedeninin haline nazar eyle, bak; nc vecih zre mma: hmanna, kemiklerininne suretle rm olduuna nazar eyle. (Ve linec'aleke ayeten linn,as) (Ayet 259) Ve diriltmek meselesi zerine Beni insanlara delil klmak iin seni dirilttik, (Venzur iIel'zami keyfe nni zha smmeneksftha lahma) (Ayet 259) ve u kemiklere, onlar ne siretle kaldrdmza sonra nasl kemikler~ et giydirdiimize bak. Mana, iki vecih zre zahirdir. nk, bas olunan, diriltilen kimse, halini ve. bedenden tecerrdn bildiinden, kemiklerinin ref'i va cem'i ve et giydirilmesi ile bedeninin terkibini bilir. (Felemma tebeyyene leh kale a'lem enneahe ala klIi ey'in kadir) (Ayet 259) ibu bas nur, yani diritme, o zata zahir oldukta Allah Teala'nn her bir ey zre kudret sahibi olduunu bilirim dedi.

(Ayet 260) (Ve z kale ibrahim rabbierini keyfe tuhyil mevta) brahim Aleyhisselam'n Ey Rab'bim bana lleri ne suretle dirilt,.. tiini gster dediini de hatrla.yani beni ilm-i yakin makamn dan iyan makamna eridir. (Kale evelem tmin) (Ayet 260) Rabbi, brahim Aleyhisselam'a Sen, iman etmedin mi? Bunu yakinen bilmiyor musun? dedi ki, takriri istifham hemzesiyle imann takrir etmek suretiyle brahim'in ilmi yakin mertebesinda olduuna iaret olunmudur. (Kale bela ve lrunn liyetmeinne kalbi) (Ayet 260) b rahim Evet, iman 'ettim, yakinen biliY0rum. Lakin kalbimin sakin, muayene ile tIDa'ninet (gnl rahat olma, emin olma) ve skllun haslalmasn istiyorum dedi. nk ilmi yakin, tuma,'ninet Utminan, emin olma) ve tam skinu icab etmez. Onu ancak ayni yakin icab eder. (Kale fehuz erbe'aten minettayri) (Ayet 269) Rabbi, b rahim' e Sen, kulardan drt tanesini al, yani brahim'i iyan makamndan ve hakiki hayatn uhidundan meneden kuvvetleri al, de .. di. (Fesurhnne ileyke) (Ayet_260J. O kulan kendine zam et, yani

BAKARA SURES!

91

bu kuvvetleri, lezzetlerini istemee, aramaa kmakdan men eyle. Onlar k~ndine meylettir. Rivayet olunduuna gre bu kular~ tavus, horoz, karga, gvercin ve bir rivayette kaz idi ki~ tavus ucub yani kendini beenmek horoz ehvet; karga hrs, gvercin dnyaya muhabbettir. Halbuki gvercin yerinde kazn olmas daha zahirdir. O, vakit maksad (ereh) denilen ziyad~ hrsdr. brahim'in, bu ku lar keSip tylerini yolmas ve etlerini kanlarn kartrp datma s, yaln z balarn yannda sEtklamas emrolunduu rivayet olunuyor ki, MurCd, bu kuvvetleri, ilerinden men edip riyazatla tabiat ve adetlerini kknden kazyarak heyetlerini nefsinden izale ile yal nz asllarn ibka etmektir. (Smnec'al ala kIli cebeUn minhnne cz'en) (Ayet 260) Sonra her da, zre yani senin hazretinde olan ve bedeninin erkan bulunan anasr erbea dalarndan her da zre bir para kL. Bu kuvvetleri kknden sk ve ldr. Hatta sendeki anasrn tabaiinde mevcud olan mevaddndan, vcudunda merkz olan usulnden baka birey kalmasn. Dalarn, yedi olmas, bedenin czleri olan yedi azaya iarettir. (Smmed' uhnne) (Ayet 260) Sonra o kular ar. Yani sen, bu kuvvetlerin hayatiyle diri iken bunlar, sana muti deil, mstevlidir (seni igal eden) vahidir, emrini kabuldan imtina ederler. Fakat sen, bunlar ldrursen mahv u fenadan sonra balanma olan hakik' hayat ile diri olursun. Onlar da kendi hayat ile, nefsin hayat ile deil, senin hayatilla diri olarak sana muti ve emrine mnkad (boyun eerler) olurlar. (Yetineke say"aJ (Ayet 260) O vakit onlar davet ettiinde sana koarak gelirler. (Va'lem ennaIlahe azizn hakim) (Ayet 260) Ve bilmi ol ki, tahkik, Allah Teala Hazretleri nefislerin kahrna ghlibdir. Kahr da' hikmetiyIedir. Bu ayetin" vuhu ve tuyurun yani hayvanat ve ku larn harna hamli de caiz ol ur. Bu takdir z re paralarnn dalar zre konmas, cismin, o kularla gdalandrlmas demektir. Kula rn, koarak gelmesi, eczas daldkdan sonra insana tevecch etmeleri demektir. ( Ayet 261) (Meselllezine ynfikftne emvaeh~m ri sebilillahi kemeseli habbetin enbetet seb'a senabile fi klli snbilletin miet habbeh) Allah yolunda mallarn infak edenlerin, fukaraya verenlerin misali, her filizde yz tane bulunan yedi filiz bitiren tane gibidir., Hak Teala Hazretleri, ksm infak zikrederek ceza ve ,mkafat hususunda aralarndaki fark, yolunda infakdIr. Ve tefadlu (iyilik, balama, fazilet ve stnlk) beyan ediyor ki, bu ksmlarn', birincisi, Allah yolunda infakfr.O da alemi mlkde ef'al tecellisinden olur. Sahibi o mal Allah'n onu sevablandrmas iin verir. Allah da onun verdiinin yedi yz misliyle ona sevab verir. .fV~ahu

92

BAKARA SURES!

yuda'if limen yea') (Ayet 261) Allah Teala dil~diine ,sevab kat kat eder. Sonra Allah'n dilei hasebile nihayeti olmyan derecede ziyade eder. nk Allah'n eli, onun elinden nihayetsiz sur~tte geni ve uzundur. (Vallahu vasi'un alim) (Ayet 261) Allah Teala yasidir, atas oktur. Onun atas, bizim atamzla, llemez. Vericilerin niyyetlerinJ ve bu vermek Allah'n fazlnden olduunu itikadlarn bilicidir. Binaenaleyh, ona gre sevablandrr. nfakn, ikinci ksm, yaknda beyan olunacana gre sfat mahedesi makamndan olan infakdr ki, birincisi Allah'n atasn istemek iin olduu gibi bu da Allah'n rzasn isternek yznden olan infakdr. nc 'ksm, zat uhdu makamndan olan Allah ile infakdr. (Smme la ytbiiine ma enfekii mennen ve la ezen,) (Ayet 262) Mallarn Allah yolunda infak ettikden sonra infak ettikleri eyi minnet ve eziyetle, bana kakmakla takib etmiyenlerin, Rah'lar indinde ecirleri vardr. Ve onlara korku yoktur, onlar, mahzunda olmazlar. Bu ayette minnet ve eziyetin, infak ibtal eylediine tenbih vardr. nk, infak, ancak vecihden nahmud ve m'akbul olur ki, biri Allah'a nisbet ile olup, o da emre muvafk bulunmasdr. Biri de infak eden kiiye nisbetle olup kskanlk rezaletini izale edici olmasdr. ncs de mstahikka (hak liyakati olan, layk olan) nisbetle nafi 'olm,asdr. mdi, sahibinin minnet eyledii yani Ben, sana unu verdim diye bana kakd vakit emr-i ilahiye muhalefet eder. Ve nefsi ile zahir ve nimeti Allah'dan deil, kendinden grerek kendi ii ile perdelenmi olur.,Bunlarn ise hepsi, kskanlkdan daha fenadr. Hepsinden sarf- nazar yalnz nefsinde fazilet grmesi, infakn ibtal iin kafidir. Mstahikka nisbetle olan ciheti de eza, mstahik zre tereffu (yk etme) ve onun zerinde bir hak isbat etmek demek olduundan mstahikkin rahatlanm'asna ve faidelenmesine mnafi (aksi, zt, gayri) olmaa infak ibtal eder. (Kavln ma'rftfn ve ma.firetn hayrn min sadakatin yetbe'u,ha ,eza) (Ayet 263) Gzel sz, ve kaba,hat rtmek, arkasndan eziyyet yaplan sadakadan hayrldr. Zira iyi ve tatl sz, red ile de olsa mstehikkin 'kalbim ferahlandrr. mdi hisde nMi olan bir i, ruha ez'a veren eye mukarin oldukda ruhaniyyat eref ve ahsen ve nefislerde pek messir olduundan mezkr menfaat kederlenerek gzel szden hasl olacakferah mukabelesinde olamaz. (Vaahu aniyynJ (Ayet 263) Allah Teala, ezaya mukarin olan sadakadan ganidir. Mstehikka gayb hazinelerinden verir. (Halim) (Ayet 263) Allah hilim sahibidir, ukubeti cezay acele etmez.
tiahi

(Ayet 265) (Meselllezine ynfikiine ,emvaehmbtiae merdam ve tesbiten min enfsihinl Allah'n rzasn isternek ve nefis- '

BAKARA

SUREs

93

lerini rabbani bir sfat olan cud ve cmerdlie kararladrmak iin mallann infak edenlerin misali, (Ke'meseli cennetin birehvetin) (Ayet 265) ykseke bir mahalde olanbahe gibidir. Bu, infakn ikinci ksmdr, cennete benzetilmekle birinciye tafdil olunmudur. Cennet me'kulatn {yiyeceklerinD vermekle beraber yine me'kClat hali zre baki kalr. Dane byle deildir. Cennet tabiri ile ibu infak,' kendilerinin zati sfatlan gibi melekeleri olduuna iaret etmidir. Rebve tabiri ile bu infakn rtbesinin, evvelkinin derecesinden mterekki ve yksek bulunduuna iarettir. (Esabeha. vabiln featet kftleha di'feyn) (Ayet 265) Kendisine rahmeti rahmaniyye sfatn dan ok rra,sib cudu, feyzinden bol meded isabet ederek, mahsulatn (rnn) iki kat verir. bu rahmeti rahmaniyye sfat vasf mna,se;betile Allah Teala'ya itti,sal melekesidir. (Fein lam yusibha vabiIn fetall (Ayet 265) Eer ona ok nasib isabet etmezse her halde az nasib vardr. (VaJIahu bma ta'meIune basir) (Ayet 265) Allah Teala sizin ameerinizin ne kabil olduunu grcdr. (Eyevedd ehadkm en tekUne Iehu cennetn min nahilin vea'nabin tecri min tahtihel'enhar Iehufine minklis,semerati ve esabehlkiber ve leh zrriyyetn du'afa~ fe'esabeha i'sarn fihi narn fahterekatl (Ayet 266.1 Sizin biriniz, hurmalk ve balkdan iinde her trl yenileri bU~liIl:an, altnda nehirleri, sulan akan bir bahesi olmasn ve kendine ihtiyarlk kd ve zayf kk ocuklan olduu halde hemen bahesine ateli bir rzgar, bir kasrga isabet ederek bahenin birden bire yanmasn sever mi? Tabiidir ki sevmez. te bu bahenin sahibi, nasl mahrum kalrsa riya ve eza ile sadaka verenlerde bylece mahrum kalrlar. Bu ayet, infakn bu ksmnda olduu zre Aah nzas ih infak ve ya'hud baka bir hayrl i ileyipde sonradan nefsi zuhur ve hareket eden kimseyi temsildir ki, onun, ruhu~ nun' hareketine muhalif olan nefsinin harekati ve kalbinin deveaisine zd olan nefsinin devasi, bir kasrga. olunca eytan,nefsin ibu. hareketini frsat bularak vesveseye mecal ve derhal gsterii ve ya.pd iin g:rUlmesini nefse ilka eder, f1er. Bu flemek, ate olup' onun amelini iyiliini yakar. Emirl Mminin Ali Aleyhisselam Ya Rab'bi! Senin rzan' iin yapp sonra kalbimin muhelefet ettii amel gnahm mafiret eyle .buyurmudur. (Ya eyyhenezine funenu enf,ikii min tayyibati ma lresebtm yeminima ahrecna lekm niinel'ardil (Ayet 267) Ey iman eden kimseler Kazandklarnzin ve sizn iin yerden kardmz eylerin temizlerinden infak edin, fukaraya verin. Bu ayet, infakn nc ksm iler emirdir ki,Allah ile infak eden kimse, Emirl Mminin Ali AleyhisseH\m'n cinneIlahe cemiln, yuhibbiil cemall Allah, gzeldir' gzellii sever buyur-

BAKARA SURES!

gibi mnasebet olmak iininfak etmee' hereyin erefini en gzelini seer ve ihtiyar eder. N efsi ile infak eden kimse, eref olan eyin infakna kadir olamaz. nk, onun efsi, mal sevip kendi iin ihtiyar ettiinden Allah'a tahsis edemez. O halde, (Len tenalftlbirre hatta tnfiku mimma tbihbun) (Al-i mran' Suresi, Ayet 92) yani Sevdiiniz eyden infak etmeclike siz, birr ihsana nail olamaz snz buyurduu vechile nefis ile olan infak, asla birr ihsan deil dir. (Ve la teyemarnUl habise minhu tnfikune ve lestm biahizih illa en tu'midu) (Ayet 267) Ve siz, nefs tabiat ile infak edenlerin adetleri olduu gibi beenmediiniz habis, kt eyleri infaka tahsis eylemei /kasd etmeyiniz. Halbuki, muhabbetiniz bizzat nefsinize mahsus olm~k dolayisile nefsiniz iin maln en gzelini sevdiiniz den kendiniz iin msamahasz, gz yummakszn o eyi almazsnz, almak istemezsiniz. (Va'lemu ennenahe aniyyn hamidl (Ayet (267) Ve biliniz ki, Allah Teala hazretleri, ganidir, ancak lm ileri iler. Binaenaleyh: onun gnas ile sfatlannz, ona uyunuz. (Ayet 268) (Eeytanu yeidkmlfakre ve ye'mrkm bilfaha'iJ eytan sizi fukaralkla korkudup buhul (cimrilik) ve kskan lkdan ibaret olan kt hasletle, fena huyla size emreder. mdi, siz, eytandan Allah'a snnz. (Vallalu ye'idkm mafireten mjnh ve fadla) (Ayet 268) Halbuki Allah Teala Hazretleri, size nefisleriniz sfatlarm onun nuru ile setr eylemei, rtmei vad eder. (Ve fadla) Ve size sfat bailerinden bai ve ihsan ve gnay mutlak sfat nn tecelliyyatn vadeder o, vakitte sizde artk fakirlik" korkusu kalmaz. (Vanalu vasi'un) (Ayet 268) Allah TeMa, vasidir. Sizin zat nza, sfatnza ve atalarnza vasi olur, Cmerdliinin kab, ata ile daralmaz ve atalar hi tkenmez. (Alim) (Ayet 268) tecelliyyati mevkilerini ve istihkak ve istidadlarn bilicidir. (Y'tilhikrnete men . yea'uJ Ayet 269) . nfakda ihlas ile, Allah ile olduundan dilediine Hak'ktl sfatlaryla sfatlanmas ve Allah'n hikmetinden infak et..., mesi iin infak hikm.etini verir. (Ve men y'tel hikmetefekad utiye hayre~ kesirdl (Ayet 269) Ve her kim hikmet verilmi ise, tahkik o kimseye ok hayr verilmidir. Zira hikmet, Allah'n en hususi sfa tdr. (Ve md yezzekkeru illa ftll'elbabl (Ayet 269) Hikmet, eya nn en ereflisi ve sfatn en hass olduunu fikredemez, dnemez, ancak Allah Teala'n, hidayet nuru ile nurlE\,ndrmas ile akllar vehim aibesinden rsum, adat, hevay- nefis kabuklarndan saf olan halis .z akl sahibIeri dnebilir. mdi, birinci infakn cezas, kat kat fazla olmak, ikincinin cezas kat kat fazlal semere verici .olan sfati cennet ncnn cezas balanma hakkani vcuda lazm gelen hikmettir ki, aralannda ne derece fark bulunduu dikkate
deer.

dui

BAKARA

SURES

95

. (Ayet 270) (Ve ma enlaktm min nafakatin evnezertm mm neZrin feinnellahe ya'lemh) Ve siz, hangi bir nafakay infak eder, veya ne gibi bir adak adarsanz, tahkik Allah Teala Hazretleri onun hangi kabulden olduunu bilir, ona gre mGa,zatn size verr. (Ve ma lizzalinine mi'Il ensftr) (Ayet 270) Ve insanlara gsteri iin in-. fak ile, infak mevziinin gayrinde koyan kimselerin infaklarn grmekle, yahud infaklanna minnet ve eziyyet katmakla yahud ktlemekten infakla hukukunu noksan eden 'kimseleri, Allah Teala'nn iddetinden muhafaza edebilecek bir yardmc yoktur. (Leyse aIeyke hfidam) (Ayet 272) Minnet ve eziyyetten ve riya ile infakn grlmesinden ve kt in ald an olmasndan uzak olan zikrolunmu ksm infaka hida;yet, senin zerine deildir~ Yani onlar hidayet olunmu klmak sana vacib deildir. Sana vacio olan, hidayeti teblidir. (Ve lakinellahe yehdi men yea') (Ayet 272) Ve lakin Allah Teaa dilediini hidayet eyler. (Ve ma tnfikii min hayrin feli enfsikm) (Ayet 272) Ve ne gibi bir hayr infak ederseniz, ohayr sizin nefsiniz iindir. Binaenaleyh ne iin minnet ve eziyyet edersiniz. (Ve ma tnfikiine illebtiae vechiIHil) (Ayet 272) Ve siz ancak Allah Teala'nn nzasn istemek iin infak edersiniz? Binaenaleyh infak ediyorum diye ne iin insanlara dil uzadyorsunuz?" Ve ne suretle infakda riya, gsteri yapyorsunuz? (Ve ma tnfiku min hayrin yveffe iIeykm) (Ayet 272) V~ siz, ne hayr infak ederseniz, o size tam olarak denir. Bakasnn onda hissesi olmaz. Hakikatta baka, sna deil, kendinize infak edersiniz. nfak" ile sizden bir ey noksan olmaz. O halde ne iin ktbir eyin infakn kasd edersiniz. Bu ayet, ga;yelerinin tasviri ile afatndan sakndrmak jin infakn ksmna sarf olunmudur. (Ayet 273) (LiIfukaraiIleZne uhsirft. ii. sebilinahi la yesteti'iina darben firardj Sadakalarnz Allah'la itigal ve ahvalda istirak ve vakitlerini ibadette sarf etmek sebebiyle Allah yolunda mcah~de. kendilerini mahsur klm olan ve kesb ve ticaret iin yer yznde gezip dolamaa kadir oamyan fukaraya veriniz. (Yahseb!ml caliI aniyaeminette'afff) (Ayet 273) Onlar, kemal-i iffetlerinden . insanlardan istina ettiklerinden ve teselden, dilenmekden sakn dklanndan bilmiyen kimse onlann zengin olduklann zan eder. (Ta'riflm bisimalm) (Ayet 273) Sen, onlan heyet ve suretlerlnden, yzlerinin sarlndan, alnlarnn huyundan onlan refa ve fukara olduklann bilirsin. Onlan, ancak Allah ve onlardan olan kimseler bilir. (La yes',eliinen nase ilhMaY (Ayet 273) Onlar israr ve ilhah zorlama, direnme) ederek insanlardan bir ey istemezler, ayetten murad, bsbtn dilenmeyi nefiy yahud istemekde teatufu (bir-

96

BAKARA SURES

birine muhabbet, efkat etmek) isbat, ilhah (zorlama, direnme) ve isran nefiydir. (kaldrmaktrJ (Ve ma tnfiku min hayrin. feinellahe bill a.Iiml (Ayet 273) ster gani ister fakir hangisine infak ederseniz Allah Teala, bu infakn Allah iin veya bak:as iin olduunu bilicidir. Ona gre mcazatlandrr. (Ellezine ynfkiin.e emvalehm billeyli vennehMi srren ve alaniyeten felehm ecrhm inde rabbihim ve la havfn aleyhim ve la hm yahzenunl (Ayet 274) Mallarn gecede gndzde gizli ve aikar infak edenlerin, Rab']ar indinde ecirleri vardr. Ve onlara korku yoktur, onlar mahzun da olmazlar. nfak, evvela vakitler ve sonra ahval hasebile tamim .etmesi, infakn vakitler ve haller ile tefavt (farkllama) etmeyip kasd ve niyyetle tefavt edeceini bildirmek iindir. (Ayet 275) (Ellezine ye'kIiinelTiba la yekumftne illa kema yekumllezi yetehabbetheyfJan, min~lmessn Riba yani faiz yiyen kimseler, kyamet gnnde kendisine eyt'ann dokunup drd kimsenin kalkd gibi kalkarlar. Faiz yiyen kimsenin hali, byk gnah irtikab edenlerin hepsinin halinden ktdr. nk, tacir, zrra, (ziraatiler) sanatkar gibi her nevi kazan sahblerinin kazanmakda az ok AHah'a bir tevekkl vardr. Bunlar, rzklarn, aklla,r ile tayin etmedikleri iin' kazanmadan evvel rzklar, muayyen deildir. Binaenaleyh bu gibiler, hakikatta gayri malum zredirIer. Nebi Aleyhisselam, hadis-i erifinde Allah Teala mmin kulunu anc8Jk bilmedii yerden rzklandrmay sever, diler. Baka suretle rzklandrmakdanimtina eder buyurmudur. Faiz yiyenler ise' tica,retini, kazansn kazanmasn faizle 'para 'alan kimse zerine tayin eder. mdi, faizei olan kimse, nefsi ile Rab'bndan, tayin etmesi ile de rzkndan mahcubdur. Onun, asla tevekkl yoktur. Binaenaleyl; AHal Teala o kimseyi nefsine va aklna terk eder. Kendi hfznden. ve vekilliinden karr. Derhalonu cin kapar ve arpar. Kyamet gnnde kalknca tevekkl sebebiyle Allah'a bal olan sair insanlar gibi Allah ile onun arasnda hi bir balant yoktur. O kimse eytann dokunup arpd saral insanlar gibi hibir maksada hidayet bulamaz. (Zalike' biennehm kalft innemelbey'u mislrriba ve ehaallahul beya ve harremerribi) (Ayet 275) Bu hal, onlarn Bey'i ve ira (alm satm) da, riba gibidir, yani al veri de faiz gibidir demeleri sebebiledir. Halbuki Allah Teala al verii helal ve faizi haram kln1dr. Kyas edenlerin birincisi blis olmala" bunlar da kyasranyla ihticablarndan dolay blis'in dostlarolup matrud oldular. (YemhakuIlahu.r riba veyrbissadakatJ (Ayet 276) Her ne kadar zahirde ziyadelik ise de' Allah Teala, faizi mahveder, ve her ne kada,r zahirde ve ehadette noksanlk isede Allah Teala sada-

BAKARA St:TRES!
kalar ziyadelediril"'.

97

nk ziyade ve noksan, ancak akibet itjbar ile ve iki cihanda olan menfaatla olur. Halbuki, faizden 'haslalan maL, Hak'ka muhalefetten hasl olduundan bereketi yoktur. Sahibiin gnah irtikab etmesile akibeti vahimdir. Mallimdur ki, her yenilen, yemek, vclidda kendi cinsinden iler tevlid eder yemek ha_ram ise yiyen kiiyi haram ilere, mekruh ise mekrlih (iren, e ria,tce ho grlmeyen) ilere, mubah (ilenmesinde sevab gnah olmayan eyler) isembah ilere faz ihsan kabilinden ise mendub (eriate yaplmas uygun grlen) ilere, eer vacib mikdan ise vacib ilere, huzlizkabilinden ise haz olunacak ilere davet eder. mdi faiz yiyenkimseye faizin gnah olduu gibi onun yemesinden tevelld edecek haram ilerin gri'ahlar da vardr. Bir gnahdan sonra dier gnah, evvelkinin ukubetidir hadis-i er-ifi vechiyle ukubat ve gnahlarebeden ziyade olur. Allah, dnyada onun maln telef eder, kendinden sonra evlad ve ahfad, istifade edemez. O kimse dnya 've ahirette zara,I' grenlerden olur. te mahki klli (kllen (toptan) anl!atlan) ancak budur. Amma sadaka veren kimsenin, mal temizlenmi olduundan Allah Teala hazretleri; o maln asi n muhafaza ile beraber semeratn da bereketli klar. O maln aslni muhafaza ile 'beraber semeratn da berekli klar. O mal yi- . yen kimse ilerinde halka muti olur. Mal, intifa olunacak surette evlad ve ahfadna baki k'alr. ocuklar da o maldan faidelenir. te hakika,tta ziyadelik budur. Allah'a itaat yerine sarfolunmakdan ba ka hi bir ziyadelii olmasa yine kafidir. Allah Teala indinde zaki kalan eyden hangi ziyadelik daha efdal olabilir? Bylece faizin H;ak'ka muhalefetten Hak'kn. nehy eylediini' irtikabdan baka hi bir noksanl olmasa yine kafidir ki, ahibinin' Allah indinde nasibinin noksanla, azab ve hicabna sebeb olur. Bundan fahi nok-san ne olabilir (Vaalu l!fl'yuhibb klIe keffarin esm) (Ayet 276) Faiz yiyen kimse ok kfrc ve ii ile gnahkardr. Allah Teala Hazretleri, bu kabil kimseleri sevmez. (Ayet' 284) (Liiihi ~a, fissemavatiJ Ruhani alem gklerinde olan eylerin kaffesi Allah'n ba,tnlar ve sfatlar, gayblar perdeleri, cinerdlii defineleridjr. (Ve ma fil'ard) (Ayet 284) Cismaniaemde olanlarn kaffesi, All~h'n zahirIeri, isimleri' ve ileridir. Allah, -her iki alemi uhlid eder. Her eyi grcdr. (Ve in tbdii ma ri enfsikm) (Ayet 284) Ve eer siz nefislerinizde olan eyi izhar ederseniz, isimleri ve zahirIeri ile uhud eyler ve .bilir. (Vvtuhffthu) (Ayet 284) Yahud gizlerseniz sfatlan ve bat!Illar ile bilir. lYuhasibkm bihiIIab) (Ayet 284J Sizi onunla muhasebe eyler. (Feyafir liman yea') (Ayet 284) Zatnda, ktlklerin kklememj' ve' teyid ve ya.kjni

BAKARA' SURus!

kuvvetli olanlardan dilediini ma,firet eder. nk, ilahi dilei hikmet zeredir. (Ve yuazzib men yea') (Ayet 284) Ve nefsinde ktlklerinin kklemesi ve itikadnn bozulmu olmas dolaysyla dilediini azab eder. (VaJIah ala kIIi ey'in kadirl (Ayet 284) Allah Tellia, herbir eye kadir olduundan, gerek mafiret ve gerekse tazibin cemisine kadirdir. CAmenerresl bim1a nzile ileyhi min rabbihi vel m'minftn) (Ayet 285), Resul Aleyhisselam ve mminler de. Rab'binden Resul'e indirilen Kur'~' kabul etmekle tasdik ve Aie-i Sddika'nn Resul'n ahlak, Kur'an idi dedii vechile' Kur'an ile tahauk ve manalaryla tahakkuk ve terakki ettiler. (Kllin amene bilIMtB (Ayet 285) Her biri, yalmz Allah'a iman, yani Allah' ceman tevhid eyledi. (Ve melaketihi ve ktbihi ve! rslih) (Ayet 285) Ve meleklerine ve kitabIanna ve peygamberlerine 'nan, yani is;. tikamet zamannda mazharlanndan her mazharda teceliyyatndan her tecellisine muti olmak zre vahdetini kesret suretlerinde ma hede edici olarakdan Aah Tellia'y tafsilen tevhid eylediler. (La nferriku beyne ehadin l11:n rusuUhil (Ayet 285) Bazsn red ve baz sn kabul ile resullerin arasn tefrik etmeyiz, onlarda Hak ile Hak'k mahede ve tevhidi uhud eylediimizden onlann Hak zre 01malannda ek etmeyiz.' (Ve kalft semi'na ve eta'na) '(Ayet 285) Ve onlar Biz kitabIannda" resullannda, meleklerinin nzulunda Rab'bmza icabet eyledik, seyr ve sulkmzde istik1amet ve itaat eyledik. (Gufraneke rabbena) (Ayet 285) Ey Rabnimiz. Bizim vcud ve sfatlanmz senin vcudve sfatannla se,tr imha eyle. (Ve ileykel masir) (Ayet 285) Ve sende fena ile her eyin rcuu,anak sanadr dediler. (La ykellifuahu nefsen illa vs'aha) (Ayet 285) Allah Tea'la hi bir nefse vs'nn ve takatmn fazla,gm teklif eylemez. Ancak vas i olahildii kadar hamI eder. Tayabildii kadar ykledir. Takat ve stidadnn gtrenedii tecelliyyat ykletmez. nk, tecelli ve keiflerden herkesin na-Bibi, ezelde feyz-i akdesden kendi,sine balanan istidad kabnn takat getirebilip daralmad kadardr. (Leharna kesebet) (Ayet 286) ,Nefsin, nur aleminden olmas dolay sil e hayrlann kaffesi,kendine zati olmala payrat ve ilimIerden, kemillat ve keiflerden ne vech zre olursa olsun kasden ve bila kaE;din her ne kazanrsa faidesi, ona racidir. Cehaletler, noksanlar. kabahat ve rezaletler, byle deildir. Bunar, mur- ,zulmaniyye 01mala' nefsin, yani' ruhun c~vherinden yabancdr. Binaenaleyh nefS~ za,rar vermez. Ancak nefis, bunlara mncezib ve bunlara kazanmak iin kasden mtevE;}ccih olursa o vakit zarar verir. Bu sebebden hadis-i erifde Sahibinden sadr olan her iyilii, yemin sahipi yani sadaki melekfiIhaI yazar. imal S'ahibi yani sol taraf melei, alt
i

BAKARA -SURES

99

. saat gemeden gnah, ktl. yazmaz. Eer tvbe ve nedamet ederse hi yazmaz, eer gnahda israr ederse o vakit yazarh buyurulmudur. Bu ayette nefisden murad, zattr. nk, zat murad 01,m'azsa i berakis olur. Nefisten zatmurad olunduu zre Allah Teala Hazretleri insann zatna vasi ve myesser olan ameli teklif eder, demektir. (Ve aleyba me'ktesebet) (Ayet 286) Kazand fenalklar da nefsin aleyhinedir, zaran ona aid yerlerde kesbi zikir, er mevziinde iktisab ile tabir eylemesi, h~:yra itina olunmayp, nefsin er yuvas olmala erre mncezib bulunmasndan ileri gelmidir. (Rabbena la tahzna nnesina evahtana) (Ayet 286) Ey Rabbmz, ~er .. senin ahdini unuttuk ise yahud masiva, yani Hak'dan bakas iin amel etmekle bizler, hata eyledik ise bizleri nisyan ve hatalanmzla muhafaza etme. nk garibIer, sengen ba,idleriz. Karanlklar iinde trl trl belalarla ibtila ve imtihan iin senden sefer edeliden beri uzun mddet gemidir, imdi senin hazreti ilahiyyende bizimkadnmz yokdur ki, bizi muehaza edesin. (Rabbena ve la tahmil aleyia Sren) (Ayet 285) E:y RabbmZi! zat, sfat ve ef'alimizde bize kayd v.e bukar ykletme. Senden 'mahc1b olarak olduumuz yerde bizi balayp hapis etme, zira bundan daha arbir yk olamaz. (Kema hameltehu alellezine miL?- kabIina) Bizden evvel ilerin zahirIeri veya sfatlann batnlan ile mahc1b olanlara hamI ettiin gibi bize hamI etme, ykletme. (Rabbena ve lathammlna ma a takata lena bhiJ (Ayet 286) Ey Rabbimiz, celal hicablan ile cema linin mahedesinden ve kavumandan mahrumluk ve ,ayrlk yklerinden takat getiremediimiz ykleri bize ykleme. ~Va'fanna) (Ayet 285) Ve bizim ef'alimiz ve sfatmz seyyiatn., ktlklerini af eyle. Zira ef'al ve sfatmzn kaffesi, bizi senden mahc1b eyleyen, ndvannn lezzetini, affnn serinliini; bize haram klan seyyieletimiz ktlklerimizdir. (Vafrlenii) (Ayet 285) Ve en byk gnah olan vcudlannz gnahlann setr eyle, rt. (Verhanna) (Ayet 285) Ve fenadan sonra ba.lanma vc1d. ile bize ralm et. (Ente mevana) (Ayet 285) Bizim ilerimizin sahibi ve yardmcmz sensin. (Fansurna) (Ayet 285) mdi bize nusrat eyle ki, sahib olunan ey lere yardm. etmek 'sahibin hakkndandr. Yah1d mana: Sen bizim seyyidimizsin. Seyyidin hakk, kullarna yardm etmektir. (Alel kavmlkafirin) (Ayet 285) Kfr ve zulmetleri ile kendileri senden mahc1b olduklar gibi bize de mani olan nefs i emmaremiz kuva ve sfat kafirleri, evham ve hayalat eytanlanmz askerleri zerine bizlere nusrat ve yardm ihsan eyle.

AL MRAN SURES

BSMLLAHRRAHMANRRAHM

(Ayet 1, 2) (Elif. Lam., iV.Iim" Allah Lailabe illa hvel hayyl Bu ayetin 'tevili Sure-i Bakara'da gemidir. (Nezzele aleykel kitabe bilhakk1 '(Ayet 3) Kitab para para sana indirmekle,. cem itibar ile Ha,k olan ve Akl- Kur'ani tesmiye olunan (isimlenen). ilm-i tevhidiye rtbe rtbe ve derece derece seni terakki ettirdi. (Musaddkan Uma beyne yedeyhU (Ayet 3) ,Kendisindenevvelolan ve ahd-i evvelde ma'lum ve gayb- istidadda mahzUn bulunan tevhid-i ezeli-yi sabk tasdik edici olduu halde (Ve enzelet tevrate ve! incHe) (Ayet 3) evvelce Tevrat' ve ncil'i Ce bylece (Min kabl ,hden linnasB (Ayet 4) insanlara hidayet olmak zre inzal etmiizclir. (Ve enzee furkane) (Ayet 4) Ve sonra fark itibariyle Hak olan Akl- . Furkani tesmiye olunan tevhid-i tafsi1iyi inzal eyledi ki, bu tevlid tafsili istikametin menei ve davetin mebdeielir. lnneIlezinekeferft bi ayatII~hi lehm azabn edid\ll) (Ayet 4)' H1a-kikatde tevhidin: fyat ve 'delillli olan mezahir-i ekvan ile, bu iki tevhidden mahqb olan kimselere (Lehm azabn edidllJ (Ayet 4) uzaklk ve mahrumlukta iddetli azab vardr. (VaUa azizn) (Ayet 4) Allah Teala Hazretleri,ftzz ve kalr edici (zntikam) (Ayet 4) vevasf takdir olunamyan, 've knhne vanlamyan ve hibir. intikamcnnmisline kadir olamad bir intikam sahibidir. (nnallahe la yahfa aleyhi' ey'n fira,rd ve la fissemai~ (Ayet 5) Tahkik Allah Tealfha,zret lerine yerde ve gkde eesam veervah alemlernde hi bir ey gizli olamaz .. Bu sebeble intikam mevkilerini bilir. (HveIIezi yusavvirkm fH'erhfuni keyfe yea') (Ayet 6l AI~ah Teaa Hazretleri sizleri , Rahimlerde diledii gibi suretlendiren zat~r .. (La ilahe illa hvel'a~i zl hakim) (Ayet 6) Ondan gayn hakikatde meveud yoktur, kalr . ve galebe ve hikmet s"lliibidir.
.kayyunu)

(Ayet 7) (HvelleZi enzele aleykeIkitapeJ Allah Teala 'Hazretle:ri sana kitab inz~l eden zatdr ki, (Minh aydtn nuhkem~tn) . (Ayet 7) o kitaQn bir ksm anak bir manaya olub, pakamana~ lara ihtimali, olmyan, ihtimal ve itibahn kendilerine 'arz olmasl1da:Q. ali h,llunan, muhkem ayetlerdir. (Hnne mmJldt,lbil (Ayet 7) O muhkem ayetler kitabn asldr. (Ye ~haru mteitbihatl1) (Ayet 7) Ve bir ksm da, iki ve daha fazla manalara, ihthnali olan ve kendisinde hak ve batl phelenen mteabih ayetlerdir. Bunun da sebebi udur ki, Hak Teala Hazretlerinin bir ve,ehi vardr ki, o veche,

AL MRAN

SuRES:t

11'

sonra baki olan vech-i mutlakdr. Bu -vchin tekessr ve tc/dadda ihtimali yoktur. Mezahir ayineleri hasebiyle mteaddid ve mtekessir, izafi vecihleri de vardr ki, o da, her rnazharn istidad itibariyle vech-i viahidden o mazharda zabir olan vee;. hidir. Ve bu vecihde Hak ile batl kanmdr. Buna binaen istidadlar vecihlerine sarf olunarak \herkesin kendisine mnasib olan yec'hi taalluk etmesi ve bu suretle ibtila ve imtihann zaI1ir olmas iin, Kur'fn' Kerim'de bylece mteabih fyetler varid oldu. Amma han'gi suret ve ekilde olursa olsun, vech-i bakiyi arif olan muhakkik ve arifler, mte'abih ayetle:::-inmuhtemel olduu vecihlerden vech-i Hak'k bildiklerinden, airin Bir yznden baka bir yz yoktur, ane ?k, oaldka ayineler ok grnr mealiIideki beytine gre, mteabih ayetleri muhkemolan\ ayetlere red ederler. (Fe' emmee zine ri kulubihim zeyun) (Ayet 7) Amma kalbIerinde Hak' dan ba,.. tla meyl olan malcublar, (Feyettebi'ftne ma teabehe minhptigaelfitneti vebtigae te'vilili) (Ayet 7) muhakkikler, muhkem olan ayete ittiba' ederek mteabihayetleri riuhkem ayetlere hamI, ve muhtemel olan vecihlerden dinlerine ve mezhebIerine mnasin vecihleri ihtiyar ettikleri gibi, mahcublar dakesretle valdetden malcub olduklar dolaysyla, yolunda bulunduklar dalalet ve izlali, sevdikleri, ve hal tariklerine mnasib vecihlerle ayatn tevilmi istedikleri, iin, Kll. eri yaplnca knn da eri yapmal denildii gibi, ayetlerin mteabih olanlarna ittiba ederler. Bina.enaleyh mahcublar~ vecihlerdeki ve ch- bakiyibilemedikleri gibi' manalardan hak olan ma'nay da bilernemeleri lazmgelmitir. Bu suretle' azaba, mstehak olmalar iin hcablan kalnlar ve ziyadeleir. (Ve ma ya'lemu te'viIehu iIHUlah) (Ayet 7) Haibuki mteabih ayetlerin tevilini ancak Allah Teala bilir. (Verra..sihfine, fil'ilmi) (Ayet ,7) limde rush bulm.; olan alimlerde Allah'n ilmi ile bilirler. Yani tevilini cem-:an ve. tafsnan anoak Allah Teal' bilir. (Yeku.ftthlne amanna bihi kn min indi Rabbina) (Ayet 7) limde rusuh bulan alimler" Allah'n ilmni tasdik ederler. Buna bnaen onlar nur-u iman ile bilirler. (KInmin'.indi rabbina) (Ayet 7) Kaffesi Rab'bimizin .indindendir derler. Zira onlann indinde btn ayetler muhtelif olmayp bir manadr. (Ve ma yezzeklre;:ru illa !l' elbab) (Ayet 7), Mteabih ve mtekessir olanlar, tefasilde tafstl olunmu olan ibu ilmi. vahidi dnemez, ancak hidayet nl1ruyla !Safalanm ve heva ve az at krn dan' yani kahuundan s oyulmu , halis akl sahibIeri dnebilr.

halkn fenasndan

:ve

_(Ayet 8) (Rabbetia ~a rtuzi kulbena ba'de iz hedaytena) Ey Rab'bimiz, nuruila doru yoluna ve z~tnn nurIaryla, cemal'-ikerimine bizi hidayet buyUrduktan sonra" dnya muhabbetiyle ve he~'

1.02

AL MRAN SURES;t

va galebesiyle aldanmak ve nefse ve sfatlarna meyl etmek, ve nefsin huzuz ve lezzetleri ile kalmak sebebiyle Cenabna ve Hazretine tevecchten ve kapunda durmakta ve likan istemekte almaktan, bizim kalbIerimizi kaydrma. (Veheb lena min [ednke rahmeten) (Ayet 8) Ve bize senin indinden, sfatmz, sfatnl'a ve zulmetlerimiz i nrlannla mahvedecek rahmeti rahimiyeni ba,la. (nneke entelvehhab) (Ayet 8) Tahkik sen ok ok balaycsn. (Rabbena inneke cami'nn~si liyevmin la raybe fihi) (Ayet 9) Ey Rab'bimiz tahkik sen, kaffei helayk, evvelin ve aherini cami' olan, ve 'vahdet m'akamna vusulden ibaret bulunan cemi kuvvetinde btn in-sanar cem edicisin. bu mehedlerinde (nahalli ehadet) insanlann' ek ve phesi kalmaz. (innallahe la yuhlifu1 mi'ade) (Ayet 9) Tahkik Allahu Teala va'dinde asla hulf eylemez.. (Ayet 10) (inneezine kefer-u len tuniye anhm emvalhm ve La evlladhm minallahi ey'aJ Tahkik mahcub olan hicab sa~ibleri nin mallar ve evladlan Allah'n gazabndan lJ,ibir eyi kendilerinden def edemez. Belki hicablarna ve Allah'dan uzaklklarna ve gazablarma sebeb olan ibu mallar, ve evladlandr, nk Q mallara ve evladlara iddetle taauk etmilerdir, ok sevmilerdir. (Ayet 13) (Kad kane lekm ayetn ri fieteynil tekata) Ey salikler gruhu birbirlerine mlaki 'Olan iki taifede sizin kemalinize ve tevhide erimenize delalet eden alamet vardr ki, (Fietn tkanlu ri . sebUillahi) (Ayet 13) cnud-u ilahiye ve ehlullah olan ruhani kuvvetler taifesi Allah yolunda muharebe eder. (Ve ,uhra kafiretn) (Ayet 13) Nefsin askerleri ve eytann aveneleri olan dier taife de mahcubdur. (Yerevnehm misleyhim) (Ayet 13) ,Birinci taifenin adedIeri az 'olmakla beraber, nur-u ilahi ile te'yid ve tevfik olunduk:lar, ikinci taifenin hzlan ve acz ve zaaflar ve alem-i kudretden inktalan sebebiyle, muaraka-i (cenk edilecek yer, meydan- harb) bedende karladklar zaman, onlar birinci taifeyi kendilerinin iki misli grrler, birinci taife, ikinciye' galib olup P...llah'n te'yid ve nusratyla ikinci taUeyi kahrederler. Ve ma'lumat ve mdrikatndan ibaret olan m'allann da, Allah'n tevhidi ve ma'rifeti yolunda sarf ederler. (Vaah yeyyid binasrihi men yea') (Ayet 13) Allah Teaa Hazretleri likasna mustaid olan inayeti ehlinden diledini nusratyla te'yid eder. (inn.e fizaike le'ibreten liiilil'ebsariJ (Ayet, 13) Tankik bu te'yid ve nusratda basiret sahibi olanlar }in itibar vardr. Yahlld mana: Tarikat ehlinden basiret gzleri alm ve ilimIeri ikan (yakin hasl etmek, iyi bilmek) ile srmelennii basiret, sahibIeri iin, hakikate vusulde ayan- itibar bir i vardr ki, onunla nihayetde kendi hanerini itibar ederler.

.AL MRAN SURESX

',."

103

, (Ayet 14) (Zyyine linnasi hubbehevati) nsanlara itiha ~t tikleri eylerin muhabbe-ti tezyin olundu. nsan, ruem-i ulvi ile ruem- sfliden terkib olunmu ve ne'e ve veladetinden nsann ftrat hicablanmtr. Tabii- perdeler, bedeni rtler ve hissi lezzetler ac sulan ve hayvan ehvetler keskin rzgarlaryla, tabiat- asliyesinin atei tutmu ve basiret nuru snm, buna binaen garib vatanlarn da ve zulmet diyarndI:} enva- glk ve meakkatlerle mbtela ol"" mu bir halde yurd diliyordu. Bu halde iken bir fark ve temyiz nurunun parladna v~ ale-m-i !akldan bir yldrm na ayni z'amanda .kendisini aran heva ve eytana tesadf ederek ona tabi oluverince, iinde gzlerin lezzetlendii ve nefislerin itih~land ey- . ler bulunan tenezzgah bir menzile, gzel bir baheye tesadf edib hemen oray vatan tutarak o meskenden raz ve memnun oldu. Ve gece yryen kimseler sabah vaktinde ham d eder, daveteide misafire ziyafet hazrlam, szn terennm etti ki, ite hubbu ehevat dedikleri budur ki, zikr olunan arzular ve bu arzularn kendisine. tezyin olunmasdr ki, o kimseye bulunduu aem- sfli itibariyle faidelenmekdir, ve ruem-i sfli hayatnn kema,lidir ki, onunla ahiret hayatnn fa,idelerinden ve alemi ulvi itibariyle kemalinden mahcub olur, ve ahiret hayatnn dala ziynetli, daha lezzetli ve daha saral olmakla beraber baki olduunu anla'Yamaz. te (Vallah indeh hsnlneab) (Ayet 14) ka;vlinin manas budur. Yani Allah Teala'nn indinde gzel inklab mahalli varr.mdi eer o. kimseye: tevfik-i ilahi ve imdad srr yetiir ve (Ku[ enebbikm bihayrin -min' zilli...: km) (Ayet 15) Habibim, de ki, size bunlardan _hayrl bir ey bildireyim mi? buyurduu vechiyle Hazreti Nebi'nin bildirmesi mukarin olursa, o vakit ulviyetin merkezine hareket etmesi in bat nndan bir ak ve evk kopar. Snm olan atei parlar, envair- ilahiye lem'alan, -imkat- kudsiye klan birbirini takibe balar. Basiret nuru nurlanr, makar ve me'vasn talebden men eden hicab-, l'a,r inceleir, bulunduu safas kederlenerek evvelee safay zan eyledii eyler, karanlk olur. Ve ruhani cz'n cisman cz' zerine galebesiyle nsfndaki hevaatei sakin olur. Ve hayat hakikiye kur.an suyunun lezzetini tadub, artk ac suya sabr edemez. Ve tatl su- dan idii curalarla kalbi yakin hatralanna balar. Ve o halde ken- dilerinin yerin altnda bir oda da bulunup da gece Yldzlar ziyasn grerekgndz olduu zannyla dan kan, ,ve iin de. tozlu ve magdensu vesaire gibi enva- otlaklar bulunan bir sahraya tesa.., dfle o otlann gzel iekler ve yemiler olduun za.."1 eden, ve ibu, bulduu eylerle gnein ziyasndan ve elvan _gzlkler ve yemi- . lerden mahrum kalan bir kimse olduunuanlar. Ve derhal gurbet

104

AL MRAN SURIDS

vaheti kendisini korkuda-rak tedenberi 'gzel ve ta,tl bulduu ey lerden S'aknarak oradan rihlete, g etmee karar verir. Ve hareket edib yrmee balar, tEtki aynel yakiyn sabahUl1~ nuru ziyaland, ve vahdet gneinin tulu-u zaman geldii vakit gzlerinin hayretqe kald, vasfnda aklnn dehete dald bir cennet grr. Ve gzlerin grmedii, kulaklarn iitmedii kalb-i beerin ha.trlya madlezzetlerin husulunden sonra gnein domu olduu bir halde, ifakat (ifa,yab olm,ak-iyilemek) buldukta. o cevletde birok dostlar v ahbablar bulur. Ve kendisinin yuvas ve esas karargah o makam olduunubilir ve nsiyet bularak dar kararda mlk Gaffar'n (kullarna ma,fireti ok olan Allah) civarnda Kudds mahallesinde nazil olur. Ve ona vech-i kerim nurh,r parlar; Kalbine umumi olan rza ruhu huul eyler. te ittika ile mevsuf olanlar jin Rab'leri indinde muhalled (daim ve baki) v~ mebbed olduklar hal. de altndan nehirler akan cennetler, temizlenmi pak iftler ve Allah'dan rza vardr mealindeki (LiIlezinettekav inde Rabbihim cennatn tecri min tahtinel'enhar halidine fiha ve ezvacn mutahharatn ve ndvann nrlnaI/lahiJ (Ayet 15) ayetinin manas bu beyan olunan keyfiyetden iba,retdir. (VaIlah basyrn bil' ibad) (Ayet 15) Allah Teala Hazretler.i kullarn ahvalini grcdr. imdi ayetdeki , , cennetler, ef'al cennetleri, iftler alem- Kuddus ruhaniyat sfatlar, rdvan da sfat cennetleridir. .

(Ayet 16) (EIlezin.e yekOlune rabbena innenaamenna) Okullar Ey Rab'bimiz biz ef'al ve sfat,nn nurIanna iman ettik (Fafir Ien:il zuniibena). (Ayet 16) imdi sen bizim vcudlarmz g(inahlarn zatn ile setr et (Ve kina azabennari) (Ayet 16) Ve bizi, bakiye v,cudu ve hicran atei azabndan muhafaza eyle de.rler. (Essabirine) (Ayet. 17) Onlar mcahede ve riyazat gamlarna sabr edicilerdir. (Vel kaa. itiyne) (Ayet 17) Hak'da ve Hak'ka sulukda se.bat edicilerdir. (Vel mnfikiyne) (Ayet 17) Ve mallarndan v.e fiillerinden, sfatlarndan ve nefis ye' zatlarndan Hak'kn maadasn infak edicilerqir, dat clardr. (Vel mstafirine 'biIeshar) (Ayet 17) Ve nurl::tnn tulu- vefik alada (uygun olanlarn alas) kyameti kbra gnnn sabah bearetlerinin zuhuru zamannda tecelliyat nuruye gnlerinin seherlerinde telVinleri ve bakiyeleri ' gnahlanndan istifar edicilerdi:. Vcudlarmaribinden zat gneinin domas ile vcudlar ma~ ribi kal~aYllCa kendilerine (ehidallah enneh la iHhe illa hve) (Ayet 18) kavliyle -cevap verilip. yani vechi baki tulu edib cem' ma-o karnnda zatyla vahdaniyete ahid oldu. Zira onun gayri ahid ve. mehud (grlm-grlen ey) kalmad. Sonra tafsil makamna. rcu' ile tafsil mehedinde de gayri ile beraber nefis ile vahdaniye-'

ALt iMRAN

SURES

105

olub (Vel melaiket ve ull' ilmi k&aimen bilkst) (Ayet 18) buyurdu. Yani Cem'in gayrinde ve mezahirinin tafsilatnda, vahdetin zlli bulunan kesretleri sretlerinde, her Hak sahibinin istidad ve istihkak hasebiyle cud ve kemalinden hakkn ita ve kabnn vs'ati mikdarnca onda tecelli etmekle, adli ikame edci olduu halde, vahdaniyetine ahid oldu. (La ilahe illa hve) (Ayet 18) Her iki mehedde de O'ndan baka rreved yoktur. (El'azz) (Ayet 18) Cem' itib.riyle her ey'i kalr olan ve ~hi kimse kendisine eriemi yen izzet sahibidir. (El haldm) (Ayet 18) Ye hikmetiyle hereyi tedbir ederek tafsil itibariyle ona layk olan kemali veren hikmet sahibidir. (Ayet 19) lnneddine indaahil~ islam) Tahldk Allah'n indinde din ancak kendi nefsiyle kararladrd ibu tevhiddir. Zira Hak'kn dini brahim Aleyhisselam'n (eslemet vechullah) yani Ben nefsimi ve cnile varlm Allah'a teslim eyledim ve benliimden soyundi.m, Allah' da fani oldum dedii gibi zatlan Allah Teala'ya teslim etmek dinidir. Allah Teala Hazretleri Habibi Muhammed Aleyhisselam'a da Eer ehl-i kitab sanamuaraza ederlerse, sen de ki, ben zatm Allah'a teslim eyledim ve bana tabi olanlar da buna muv,affak oldular mealindeki (Fein hacenke felru} eslemt vechiye !iIHihi ve menittebe'anil (Ayet 20) ayetiyle emr buyurmudur. (innellezine yekfrnnebiayatillihil (Ayet 21) Tahkik, Allah' Teala'nn ayatna kfr eden dinden mahcublar, (Ve yaktlunennebiyyi-ne bi g ayri hakkn) (Ayet 21) ve kendi dinleriyle mahcb olub bulunduklan takayyd ve taklidden bakasn kabul etmedikleri, enbiya ise kendilerini takayyd ve taklidden, men ve tevhide davet ettikleri iin, hakszolarak enbiyay katl ettiler. (Ve yaktlnenezine ye'mrune bilkstminennasil (Ayet 21) Ve enbiyaya ta,bi olanlardan adI ile emr eden insanlar katl edenleri (Febeir hm bi'azab:n elimin) (Ayet 21) gayetelemli bir azab ile .mjdele. Zira adl tevhidin glgesidir. Tevhidi tamam olmyan kimsenin adalet etmesi mmkn deildir. Onlar ise kendi dinleri ile takayydleriyle mahcb olmakla zulmleri sebebiyle adlde,n mahcub kalarak enbiyyaya muhalefet ve enbiy:ay katl etmilerdir. (Ayet 22) (HtikeIlezine habitet a'mruhfun) te Nebilerinin dini zre iledikleri amelleri dnya veahiretde habt olunanlar bu kimselerdir.Zira onlar Nebilerine mtabaatsebebiyl~ necat bulucu idiler veenbiyalan daAIlah Teala ile kendileri arasnda feYzm. ula masna tavassut ile onlarn efaa.tlar idiler. Amma peygamberlerini ve adil olan etban inkar ettikleri vakit, muhakkak Nebilerine muhalefet ettiler. nk Nebilerin kaffesi hakika,tte bir millet zetine

ahid

106

redir ki, o d~ tevhid milletidir. Hak zre olmas hususunda hi bir Nebiyi fark ve temyiz etmeyiz. mdi birisine muhal~fet eden kaifesine muhalefet etmidir. Kezalik enbiya etba'ndan adaJet ehline muhalefet eden kimse de zulm etmi olur, zulm eden kimse zulmu ile mtabaatdan hari olur, birde etba' inkar eden, metb'u da inkar edicidir, zlli inkar eden zat mnkerdir, ve nrundan haicdir. te 'mahcblar, Nebilerine muhalef~:t ettikleri zam'an, Nebileri ile kendileri arasnda Nebinin nirundan istifaza mmkn olabilecek bir mnasebet kalmaz. Binaenaleyh Nebinin nrundan mahcb kahrl'ar. Hal uki onlarn amelleri.mtabaat dolaysyla N~binin nC ruyla mnevver olmudu. Yakindan sadr olmad iin amellerin zati bir nru yoktu. Nebilerinden ihticablar sebebiyle arizi" olan nu-:ru da zail olduu zaman o ameller muhakkak muzlim olarak nefs! emmare sfatlanndan olan sair ktlkler g1bi olmudur. Bu ayetde defaatle iitdiin vechiyle, nefsi emmare kuvas kffarnn kalb Nebilerini ve adaletle emr eden kuvay ruhaniyeyi kat etmesi tevili de vardr. (Ayet 26) (KulU amme maikel mlkn Habibim d~ ki Ey Allahm sen, alem-i ecsam mlknn mutlaka malikisin, o mlkde tasarruf edersin, senden baka malik ve mutasarrf ve muessir yoktur. (T'tilmlke men tea') (Ayet 26) Dilediini mlkn bazsnda -mutasarrf klarsn, (Ve tenzi'ul mlke mimmen tea') (Ayet" 26) bakasnn elinde klmak sUretiyle dilediinden. tasarruf nez' (bir eyi yerinden ekib koparmak, skmek) eylersin, halbuki tasarruf makamnda gayr'da yoktur. Belki mlk bir elinden dier ele taklib edersin. Binaenaleyh herhal zre mezahirin ihtilai hasebiyle mlkde mutasarrf sensin, (Ve t' iz~ men tea) dilediine izzetin nirlarndan bir nurun ilkasyla, aziz klatrsn, nk izzetin kaffesi Allah'ndr. (Ve tzill men tea) (Ayet 26) Ve dilediinden izzetin libasm saymakla zelil klarsn. (Biyedikel hayrl (Ayet 26) B. tn hayrlar, senin elindedir ve sen kadir-i mutlaksn, meiyetin iktizas zre i'ta eylersin, ba'zen mezahire izz kibriya sfatyla tecelli eyler ve o mezahire izz beha libasn giydirirsin, baz kerre' de bir ksm mezahire kalr ve izlal sfatyla tecelli eyler ve ona kklk ve hakaret libasn giydirirsin, bazen gna sfatyla tecelli ederek mal verirsin~ bazen muni sfatyla tecelli ederek fakir, yani maldan mustani, bir ey'e muhtac olmayan fakir kla-rsn; (TuHem leyle finnehari ve tuIicunnehare illeyn (Ayet 27) Nefis zulmetini, kalb nrundan idhal edersen derhal kalb muzlim olur, ve kalb nttrunu, nefis zulmetinden idhal edersen, o vakit aralarndaki' mnasebetin uz-aklyla beraber kalblebirlikte nefis de nUrlanr. (Ve
i

AL MRAN SU~ES:t

107

tuhricw hayye -minel meyyiti ve tuhricl meyyite minel hayyi) (Ayet 27) Ve diri olan kalbi, l olan nefisden, ve l olan nefsi diri olan kalbden karrsn, belki" ilim marifet dirisini cehil lsnden (belim bavar gibi) kendisini' nurdan ,mahcb klarak cehil l~n ilim dirisinden karrsn. (Ve terzuku men tea bi gayrI hisab) (Ayet 27) Ve dilediin kimseyi zahir ve batnni'nietlerinin cemisinden, yahd yalmz birisinden hesabsz rzklandrrsn. (Ayet 28) La yettehizilm'miniinel kaJirine evliyae min diinilm'minine) M'min olanlar, rn-minleri brakpkafirleri dost tutmasnlar, zira h~kikatde aralarnda mnasebet yoktur. Dostluk ,ise ancak cinsiyet ve mnasebetle olabilir. Cinsiyet ve mnasebet olmad takdirde aralarndaki ~uhabb~tzati olamaz. Belki riya ve nifak ile sun'i ve arizi olmu olur. Halbuki tasannu' (bir eyi m'ahiyetinden daha iyi, daha ziynetli gstermek), riya, ve nifak Hak' dan uzak bir takm hasletlerdir. Bunlarn kaffesi zulmani hicablardr. Ve eer kendilerinde kffa,rn hallerine mnasib bir nevi zulmet olmasa, kffar ile karimaa ve konumaa kadir olamazlard. (Ve men yef'al zaIi.ke feleyse minalllahi fi 'ey'in) (Ayet 28) Ve bunu yapan, kafirden dost tutan kimseler, Allah'n dostluundan mu'teber bir eyde deillerdir. Zira kendilerinde Hazreti lahiyeya, mnasib olmalarna sebeb olacak nriyeti safiye yoktur. (illa en tettekuu minhm tkaata) (Ayet 28) A1cak onlar tarafndan saknn:las vacib ve 'lazm olan bir iden korkmanz sebeb~yle, kalolerinizde, onlarn muhabbetlerinden bir eyolmad halde, zahiren onlarla dostluk gstermeniz mstesnadr ki, bu da 'ancak yaknn zayflndan ne'et eder. Zira kalbIeri yakina' mbairHsa (Ve in yemseslrellah bi durrin fela kdife lehu illa hve ve in yemseske bihayrin fehve ala k1lli ey'in kadir) (En'am Suresi, Ayet 17) ayetinin manasn mahede ederek Allah'dan bakasndan ne korkacaklar ve ne de mmid umacakla;rd. Bu sebebden ayeti (Ve yuha"zziru kmuIlah nefsehu) (Ayet 28) ayetiyle takib eyledi. Yani Allah Teala, korkunuz ve saknmanz bakasndan olmamak belki Allah'n nefsinden olmak iin sizi, ayani tevhide davet eder. (Ve Uallahil masiru) (Ayet 28) Ve rc' ancak ,Allah Teaa'yadrr. Bu sebeble ondan bakasn dan saknmayp ancak ondan saknnz, zira Allah Tema aikar ve srlarmza mutta1idir, eer dmanla:pna dostluk yapp, yahut gizli ve aikare' onlardan korkarsanz sizi cezalandrmaa kadirdir. (Ayet 30) (Yevrne tecidklI nefain ma amilet min hayrin muhdaran ve' ma amilet min su'in) Her nefsin iledii hayr ve ile dii ktl ,hazr olarak bulaca bir gn vardr. (Teveddu lev e~ne beynehd ve beynehu emeden ba'ida) (Ayet 30) O nefis ne 01sada kendisiyle o gnn arasnda uzun bir uzaklk olmu olsa diye

108

muhabbet ve temenni eder. nsannher iledii ve syledii eyden nefsinde bir eser hasl olarak nefsi onunla naklanr, ve o ey tek'rar ettii vakit, nefis kklemi bir meleke olur. Bylece nfusu semlviye sahifelerinde de nak olunur. Lakin o ahs vehmi ve hayali idraklE}r, hissi megaleler ile nefsinin hey'et ve nakIarndan me guldur. Onaklar grmee feragat bulamaz, nefis cesedden 'a;yrl d vakit onu hey' et ve nukundan, igal eden eyler kalmay~ca" ilemi olduu hayr ve er, ilerini kE}ndisinde ha.zr olarak bulur. . Eer ile!i er ise kendi ile o gnn veya o amelin arasnn uzakl n temenni eder. nk onlarla gazabanmaktadr, buna binaen o heY'E}t ve naklar eer kklemi, melekler ise, o nefsin sureti .olmu olur ve eer o nuku kklemi melekeler deilse ,!lukularm mikdarnca o nefis cezasm bulur. (Ve yhazzirkfunuah nefsehul (Ayet 30) Allah Teala HazrE}tieri sizleri nefsinden sakndrr ,ikabna ,mustehk olunan ileri ilememeleri iin bu ayet-i kerim e tekrar olunmudur. (Vallah rafn bi[' ibadl (Ayet 30) Allah Teala, kullara re'fet edi~cidir, bu sebebden evladn helak olm'akdan acyan mfik peder ve valide gibi kullarm fenalklardan sakndrr.
i

(Ayet 31) (Kul in kntm. thibbnellahe fettebi'ftni yuhbibkHabibim de ki Eer sizler Allah Teala'ya muhabbet eder oldu iseniz, bana tabi61unuz ki, Allah Tea1a' sizleri sevmi olsun ,Muhammed Sall'aUah Aleyhi ye Sellem Allah Teala'nm H'abib'i olunca Allah'amuhabbeti iddia eden her kimseye Muhammed'e .tabi olmak lazm gelir. Zira mahbubun mahbubida mahbubdur. Buna, binaen Nebi Aleyhissehlm'n muhabbeti vacib olur. Nebi'nin muhabpeti ise ancak ona mutabaat ve kul ve amel ve ahlak ve hal ve siyret ve akide cihetinden onun yoluna sluk ile olabilir. Ve muhabbet da'vas yryemez, 'ancak bu sreHe yryebilir. Zim Muhammed Aleyhisselam, muhabbetin kutbu ve .mazhardr ve' Muhammed'in yolu muhabbetin tlsmdr. mdi Muhammed'in yolundan nasibi olmyan kimsenin muhabbetden de nasibi yoktur, muhabbet da,vasn da olan kimse Muhammed'e: hakkyla mtabaat ettii vakit ODun , batn, srr, kalbi ve 11efsi, Nebi'nin batmna vesrrma ve kalbine' ve nefsine mnasib olur. Hazreti Nebi Aleyhisselam ise muhabbet m'a-zhardr. Bu mnasebet sebebiyle mtabaat eden kimse iin mtabaattan nasibi mikdarnca Allah'm muhabbetinden bir hassa 01makIk lazm gelir, ki, bu ,sUretle Allah Teala Hazretleri kendi, muhabbetini o kimseye il~~ eder, ve o muhabbetin nuru Nebi'nin bat/ nndan o ahsa sITayet e'derek o ahsda Allah'n mahbubu ve muhibbi olur. Ve eer Nebi'ye mtlbaat etmezse onun batn Nebi'nin batmna muhalif' olup, mahb:.ibluk vasfmdan uzaklar, ve pek s r' muah)
i

.ALt MRAN StJRES11

109

a,tle kalbinden muhiblik dezan oluverir. nk eer Allah Teal: onu sevmemi olsa idi, o da Allah' muhib olamyacakd. (Ve yafir lekm zniibekm) (Ayet 31) Ve H!abib'ine gemi ve gelecek gnahlarn mafiret eyledii gibi sizin' gnahlarnz setr etmi olsun. Muhammed'in mtekaddim olan gnah zat ve mteahhir olan 'gnah sfatdr. Ona teba,iyyet edenlerin gnahlar da bylecedir. Nitekim hadis-i kudside Hak Teala Hazretleri Kulnevafil sebebiyle bana mtemadiyen yanar Utki, ben okulu severim. mdi ben o kulu sevdiim vakit onun iiddii iitmesi ve grd grmesi, syledii sz ben olurum, benimle iidir, belimle grr, benimle sylerJ> demektir. (Vallah afrn) (Ayet 31) Allah Teala sizin zatlarnzve sfatlannz gnahlann mahv eden ma,firet s'ahibidir. (Rahimn) (Ayet 31) Size zat ve sfatnzdan daha hayrl vcud ve sfat- hakkaniyeyi balayan merhamet sahibidir. Sonra bu makam kibrit-i ahmerden (Sin;ya ilminde en kymetli grnen madde) ~ahai aziz olduu iin bu makamdan tenezzl ederek muhabbet' makamndan daha umumi olan irade makamna davet eyledi ve (Kul eti'Ilahe verresiile) (Ayet 32) buyurdu. Yani eer sizler muhib olmaz ve Ha,bib'in mtabaatna kadir olm'a,zsauz hi ilmazsa irade sahibIeri olup emr olunduunuz eylere muti olunuz. Zira irade sahibine, emre mtabaat ve emr' olunan ey'e imtisazmdr. (Fem tevenev, fe, innallahe La yuhibblkM'irine) (Ayet 32) Eer bundan iraz ederlerse onlar kffar, mnker ve mahcublardr. Halbuki Allah TeMa kafir olanlar sevmez. mdi taa~n terki ile. kfr lazm gelip mtabaatn terki ile kfr lazm gelmiyor. nk mUtbaat terk eden kimsenin emre. imtisal ile muti olmas mmkn olabilir. (Eti'uUahe verresiile) Sznn manas. da Allah'n Hesul'une itaat edin,demektir.. , Zira her kim Resule itaat ederse mUhakkak Alla~'a itaat eyledi, buyurulmu dur. (Ayet 33) (nna:mahastafa ademe ve nuhan ,ve ala ibrahime' ve ala imrane alel' alemine) Tahkik Allah Teala Hazretleri Adem'i ve Nuh'u ve brahim evlarllarn ve mran evladlann ,zamanlarndaki alemlerin, yani insanlarn z'erine sedi. Istfa', muhabbet ve haletden daha umumidir. Buna binaen stfa umum, enbiyaya amildir, zira enbiya Allah Teala'nn saf klp ihtiyar eyledii ve sedi kimselerdir. Fakat bu stfada (bir eyin halis ve temizini seb ayrmak). Nebi'lerin mertebeleri tefazul ve tefavt eder. Nitekim (Tilkar rs faddalna ba'dehm ala ba'dn) (Bakara Buresi, Ayet 253) 'yani, ite u resullerdir ki, beJ'zsn ba'zsna tafdil etmiizdir, buyruluyor. mdi Nebileri:n en 'has mertebesi muhabbet mertebesidir ki, bu hususa Allah Teaa, mertebede baz Nebilerin . derecesini yk~
i

110

ALt :t:MRAN SURE5t

sek klmdr mealindeki (Ve' refi'u ba'zehum derecat) ayetiyle ia ret olunmutur. Bu sebebden"Nebnerin efdali Habibullah ~uham~ med Sallalla'4 Aleyhi ve Sellem olmudur. Ondan sonra, brahim Aleyhisselam'n sfat olan hullet yani halillik gelir, en. umumi derecesi de Adem Aleyhisselam'n sfat olan stfa derecesidir. (Zrr yeten ba'zha mn ba'zin) (Ayet 34) Din ve hakikatde bazs 1;>az sndan hasl bir zn~iyet olduu halde semidir. nk veladet iki ksmdr, biri suriye, dier maneviyedir, tevhid ve marifetde ve batna taalluk eden usul-u dinde dier bir n~biye tabi olan herhaigi bir Nebi, tabi olduu Nebi'nin manen veledidir. Bylece babalar dahi ksmdr. Biri seni dnyaya' getiren, biri de seni terbiye eden, biri de sana ilim reten babadr, denilmidir. mdi suri domakta beden vcudu 'ana rahminde babann nutfesinden hasl olduu gibi bylece hakiki domakta da kalb vcudu, istidad nefsi rahminde eyh ve mualliminnefhasnd:an hasl olur. te sa Aleyhisselam'n ki defa domayan kimse gklerin melekutuna giremez szyle iaret ettii domak bu domaktr. Bilmelidir ki, manevi domann ou te- , naslde suri domaya tabi olur. Bu sebebden enbiya zahirde de bir nesil, bir aacn yemii idiler, nk Musa ye Harun'un babaIan mran bin Yahir, brahim'in olu shak olu Yakubun olu Levi'nin evladndan idi, ve sa apas olan Meryem'in babf~,s mran bin Masan da Yakub'un olu Yehuda'nn slalesinden idi, bylece Muhammed Aleyhisselam'n brahim olu smail slalesinden ve yine brahim Aleyhisselam'n, Nuh Aleyhisselam slalesinden olduu mehurdur. Bunun sebebi 'udur ki, Ruh, safa ve keduretde tekvini zamannda mizacn itidal ve adem-i itida1inde mizaca mnasib olur. Buna binaen her ruhun kendisine mnasib ve ona mahsus mizac vardr. Zira feyz mnasebet iktizasyl~ vasl olur. Ervahn da' kurb ve baidde snflar ve mertebeleri hasebiyle e:zelde tefavt olunca, ervahn tefa,vt icabyla her ruha mizacna muttasl olmak iin ebedde mizaclarda tefavt e t:qi dir. Ba'zsn ba'zsndan tenasl eyHyen bedenler ise ekseriyetle mizalarda birbirine benzerler. Ancak ittifak ariz olan bir takm sebebIerden benzememek olabilir. Bunun gibi bedenlere ittisal eden ruhlar da. kdbede birbirine yakn ve s fatda biri biriyle mtenasibdir. Bu beyan Mehdi Aleyhisselam'n Muhammed Sallallah A1eyhi ve Sellem'in nesIinden olduunu takviye eden eylerdendir. (VaaJ semi'un alimun) (Ayet 34) Tahkik, sen iidict bilicisin ~emesiyle mran'n kars,ehadet eyledii vechiyle Allah Teala Hazretleri o kadnn Ey Rabbim ben' karnmdaki ocuu sana nezr eyledim dedii vakit, onun szn iidici, niyetinibilicidir. Bilmelidir ki gdalar ~vladn bedeninde messir olduu gibi

,"

.AI.d: MRAN

SURESl1

111

niyetler ve nefis hey'etleri de evladn nefsinde messirdir. mdi g das helal ve pak ve nefis hey' eti nurani ve niyetleri hakkarii ve do ru olan kimsenin evlad m'min, sadk nebi veiJa veli gelir. Gdas haram, nefis hey' etleri zulmani, habis niyetleri kt ve fesad olan kimselerin evlad fask veya kMir ve habis gelir. nk veledin hasl olduu nutfe, o gdadan domu ve o nefis ile terbiye olmudur. Ve ona mnasib olur. Bu sebebden Resullullah Sanallahi Aleyhi ve Sellem (El 'veledi srr ebibi) Olan babasnn srndr diye buyurmudur. Meryem'in sdk ve sa'nn nbvveti de Meryem'in baba- .
snn sdknn berakat olmudur.

(Ayet 37) (Veeede indeha rzkaa1 Zekeriyya Aleyhlsselam, ne vakit Meryem'in bulunduu mihraba gelirse, Meryem'in indinde r zk bulurdu.' Bu rzkdan Allah'n indinden Meryem' e feyz olunan ulum v~ hkm, hakayk ve maarif-u ruhani rzklan mura,d olunmak caizdir. Zira indiyet ile ihtisas o erzakn, erzak- lednniye olmasna delalet eder. (RnMike de" zekeriyya rahbehu) (Ayet 38) O vakitde Zekeriyya Rab'bine dua etti. (Kaale rabbi hebIl min lednke zrriyyerten tayyibeten) (Ayet 38) Ey Rab'bim bana senin indinden gzel bir zrriy~t 'bala. (nnek? semi'uddu'a) (Ayet 38) Tahkik sen duay tidicisin dedi. Zekeriyya Aleyhisselam, ihtiyar venasn ilerisi ve imam idi. Rab'binden yerini tutacakhakiki bir veled istedi. Nitekim Kehf Suresinde buna iaret olunmudur. Buna binaen gn itika,f etmekle emr olunduktan sonra" kudret-i ilahiye ile slbunden kendisine Yahya Aleyhisselam baland. mdi bildiin vechiyle kendi ahvaline ve tefasil vcuduna tatbik etmek suretiyle ayetin tevili de sana mmkndr. Tevil udur ki, tabiat- cismaniye yani ruh mran'nn kans olan kuvve-i bedeniye, kendi ~karnnda, bulunan nefs-i mutmainneyi emr-i Hak'ka inkiyad ve muta,vaat etmesi ile Allah Teala'ya nezr etti. Bunun z eTine nefis kzn dourunca, nefis kznn kudds v.e pak olduu iin Hak Teala Hazretleri onu kabul et1;lkden sonra, fikir Zekeriyya'sn, ona mtekeffil kld. mdi fikir Zekeriyya's her ne vakit ki nefis Meryem'i zerine dima m'ihrabna girerse, fikir o manay imtiyaz etmeksizin nefsin safas sebebiyle kendisine inkiaf eden manay hadsiye' rzkn, onun yannda bulurdu; O vakit fikir Zekeriyya's o mananm terkibini taleb ederek Allah Teala'dan levs-itabiatdan mukaddes, gzel bir olun kendisine balanmasn istedi. Allah Teala, onun duasn iitdi, yani kabulett. Kabul edince, fikir Zekeriyya's dimamfurabnda lliem- lrudse tevecch ile, takarrub ederek ve' nurlannn inmesini istemekle Rab'bine yalvararak malumatn terkibi ile negul iken kuvay ru- . . haniye melekesi -kendisine nida. ederek, (EnnalIahe. ybeirke bi

112

AiL

1MRAN, SURES:t

(Ayet 39) Fikir Tur'unun (nihayet bulmu-sonuna varm) olan ihtiyarlna bali olduktan sonrai, hakayk- kudsiye ve maarif-i' klliyenin idrakine yetiemedii fikrin, 'tasa,rruf mahalli olmasdol1aysyle, Ruhu nefsarniye tabiatndan ibaret bulunan kals da, nuru mcerrede akar yani ksr bulunduu bir zamanda mevaddan tevelldden, ve ecram1aleminden mukaddes ol~uu iin Allah'n bir kelimesi olan kalb aynasn tasdik, ve ona iman edici (Ve seyyida) (Ayet 39) ve kuva snf larnn kMfesinin ulusu (Ve hasura) (Ayet 39) ve tabiat- cismaniyeye mbaeretten (bir ie ,bizzat balama) ve kuvay bedeniye tabayi'ine (tabiat1ar-huylar) mlabesetden (yaknlk, mnasebet) nefsini men edici (Ve 'nebiyyen minessaihiyne) (Ayet 39) ef'aU ile Ha.zreti lahiyenin mukarriblerinden olmayan (yakladrlmolmaya) salih olan mufarakat (birbirinden aynll gitmek) ve mcerredat cmlesinden, emr hakla maarif ve haka~yk- klliyeden ve ahlak- cemile ve tedabir-i sedidenin (doru hatasz olan tedbirler) taliminden haber' verici olduu halde, tahkik Allah Teala Hazretleri seni bilfiil akl Yahya's ile tebir eyler, dediler.
mntehas

yahya musaddkan bikelimetin minalaliJ

(Ayet 41) (Kaale rabbic'al IH\yeten) Zekeriya Aleyhisselam Ey Rab'bim benim iin buna bir alarnet kil dedi. (KaAle ayetke ella tkellimenna,se selasete eyyiimin illa, remza.J (Ayet 41) Allah Teala Ha.zretleri Senin alametin gn insanlara, iaretden baka kelam ' sylememekliindir dedi. Yani nefsi zekiyeclen nurumcerredin husul ve zuhurunun alameti, her bir gn Zekeriya Aleyhissel.m'n mr ta,vrlannn on senelik bir akdi tamm saylan, tam yz sene olan pirinci on seneden itiba,ren uzunluu otuz senec;len iba,ret bulunan gn zarfnda kuvay bedeniye menafi ve metalibinin. (iste,.. nen eylerin) tahsilinde kuvay bedeniye ile konumaktan ve' fuzuli lezzat ve ehevatdan onlar'la karmakdan kesilerek kuvay bedeniye maksadanna yanamakszn, her birinil ' kendisine mahsus tesbihi ancakrumuz" ve' gizli iaretlerle emr etmekle, i bu gnde dlma mihrabnda Rab'binin zikri ve Rab'bin'e mahsus tesbihf ile i tial etmesidir. Yine hylece kuvay ruhaniye'melaikes, zahir olan, nefs-i zekiye Meryem'ine (Ya meryem innaUahes tafaki) (Ayet 42) Ey Meryem Allah Teala seni ehavatdan mnezzeh olmak dolay':' syla sedi. (Ve tahharekil (Ayet 42) Ve seni rezail-i ahlaktan ve zem olunmu sfatlardan temizledi. (Vestafa,ki ala nisail' alemine) (Ayet 42) Ve seni zama.nndaki alemlerin k1adnlan zre, yaniadi melekeler ye kt ilerle melus olan ehevat nefisler zerine sedi. (Ya meryemu:Jrnti lirabbikil (Ayet 43) Ey Meryem, sen ta.at ve ibadet va,zifeleriyle Thab'bine itaat eyle. (,Vesciidil (Ayet 43) Ve inkisar,

ALL! !MRAN Sl!RESl1

113

zil ve iftikar, acz ve istifar makamnda seccie et. (Verke'i me'arraki'yne) (Ayet 43) Ve huzu' edicilerle beraber huu' ve huzu' makamnda huzu' eyle, dediler. min enban aybil u haber, senin vcudun (Nllhihi ileyke) (Ayet 44) ~y ruh Nebi'si biz. sana vahy ediyoruz. (Ve ma knte lede'yhim iz ylkllne aklamehm eyyhm yekf. meryemel CA.yet 44) Hal uki hangisinin nefis Meryem'ini tedbir ve 'reyi hasehiyle ve tabi-i muktezasyla tekeffl ederek, kendisi iin masIahat grd eY:i nefis Merye'm'ine emr ve riyaset edecei hakknda musabaka ederek kalemlerini attklar vakit, ey ruh Nebi'si sen kuvay ruhaniye ve nefsaniyenin y:anlannda, yani rtbe ve makamlarnda deildin. (Ve ma knte ledeyhim iz yahtesimne) (Ayet 44) Ve riyazatdan evvel nefs in zuhur.yla riyaset talebi zamannda, riyazatdan sonra Hak'kn tevfikyla kuva-i ruhaniye melekesinin galebesinde, Meryem'in halinde ekidikleri vakit, yine ey Ruh Nebi'si sen mahalli niza'lan olan sa(Ayet 44)
gaybnn alvalindendir.
dr makamnda deildin.

(Zaike

, (Ayet 45) (z kaletil meHliket' ya meryemU innaIlahe ybei rki bikelimetin minhu) Ve melftike nefs-i Meryem'e Tahkik, Allah Teftla Hazretleri seni bir kelime ile kendinden bahs olunan kalb kelimesiyle mjdeler. (smhI mesibu isebn meryeme vecihan fiddnya velahiretil (Ayet 45) Cz'iyat idrak ve maa ilerini en do ru, en saf bir suretde tedbir ederek kuvay zahire insanlar ve kuvay batna cinlerinin ona itaat ve onu kabul ve ta'zimettikleri iin dnyada, ve maani-yi. klliye ve maarif-i kudsiyeyi idrak, meadin tedbiri ve Hak'ka hidayetle kyarn dolaysyle Ruh semas melekutunun da kendisine itaat ettikleri iin ahiretde de reis ve sahib ve cah et. (Ve minel mukarrebiynel (Ayet 45) Ve Hak'kn tecelliyat ve mkaefa.tn kabul edici olarak, Hazreti Hak'kn mukarrebleri cmlesinden olduu halde seni nUr ile mesh ettii iin onun ismi Mesih sa bin Meryemdir. (Ve ykellimnnase fil mehdi ve ke~en ve minessMihinel (Ayet 46) Ve beden beiinde ve ruh ihtiyannn tavr na yaknlna erimi; kendisine nurunun beyaz galib olduu halde, insanlara kelam syler ve ma'rifet maka.mna selahiyetli olanlardandr dediler (Karuet rabbi enna yeklln ii veledn ve lem yen sesni beern) . (Ayet 47) MerYe~ Aleyhisselam Ey Rab'bim, bana beer temas etmedii halde ne' suretle benim evladm olabilir? dedi. Nefis kendisine beer dokunmakszn yani bir mer'inn terbiyesi veya bir ma'lumun ta'Iimi olmakszn haml velftdetinden taaccb etti ki, bekaretinin manas budur. (Kaale kezMikJ1ah yahluku a ye.. a') (Ayet 47) .A.Jh~h Te~\1a Ha,zretleri ,~tte bylece AHah diledi;:

AL iMRAN S~S::

halkeder Yani cezb ve keif ile stfa eyler, ve mahbubIarn, baz muhiblerin hatleri olduu gibi ta'lim ve terbiye olmakszn kendisi-' 'ne kalb makamm balar. (Ayet 48)' .(Ve yu'allinuh kitabe ve hikmete, vettevrate ve! incile) Ve talim-i Rabbani ile ulCmu makule kitabn, ve erayi'.hik metlerini, ve Tevrat ve ncil ilahi ki tablarnn maarifini, yani zahir , ve batm maarifetlerini ona ~etti. (Ve resulen ila beni israile) (Ayet 49) Ve Yaktib Ruh'unevladndan mstaid olan ruhanilere resul olarakgnderilir. (Enni karl ci'tkmbiayetin Dinraibbikfun) (Ayet 49) Benim Hak tarafn.dan geldiime deliliet eden ayet ile, ben size Rab'binizden geldim: ki, (Enni ehluku lekm minettiyni) (Ayet 49) o ayet de, ben naks olan mstaidlerin nefisleri amurundan terbiye ve tezkiye ve hikmet-i ameliye ile, (Kehey'etit tayri) (Ayet. 49) id det-i evkden,kudsiyet canibine uucu ku hey'eti gibi bir hey'et ve suret yapar (Fe'enfhu fihi). (Ayet 49) ve sohbet ve berekat tesiriyle, o kua hayat- hakikiYE) nefesinden, ve ilm-i ilahi nefesinden nefh ederim, Mlerim. (Feyekiinu ta,yra) (Ayet 49) Derhal Allah'n izni ile ev k ve himmet kanatlaryla Hak tarafna uucu diri bir nefis olur. (Ve briyI' eknehe.J (Ayet 49i Ve basiret gz asla almam, ve vech-i Hak gneini ve o gnein nftrunu grmemi, ve ehlini de bilmemi olan Hak nurundan mahctibu, anadandoma, gzsz hidayet nuru srmesiyle, (Ver ebrasa) (Ayet 49) ve nefis rezall hastahklan ile dnya muhabbeti ve fasid akidelerle ve ehevat pisliiy le aybl olan kimseyi, nufus dokturluuyla beri ederim, marazdan kurtarrm. (Ve uhyil mevta bi'izninahi) (Ayet 49) Ve izn-i Uahi ile cehil lsn, ilim diriliiyle diri klarm. (Ve nebbikm bima te'klne) (Ayet 49) Ve eheV'at ve lezzata mbaeretten tenavl (alb yemek) ettikleriniz, (Ve ma teddehirftne ri byiitikm,) (Ayet 49) ve gayblannz evlerinde toplandnz niyet' ve arzulannz size haber veririm. (nne ri zalike leayeten' lekm n knrum m'minine) (Ayet 49) Eer s:i:zler' m'minler olursanz, bu harikalarda sizd1 iin benim nbuvvetime delalet edecek byk alametler vardr. (Ve musaddkan Iim'a beyne yedeyye minettevratiJ (Ayet 50) Ve 'ben n tarafmda olan zahirilmi Tevrat'n tasdik edici olduum halde, (Ve li uhilIe lekm ba'del[ezi hurrime aleykm) (Ayet 50) ve sizeharam olunan batn nurIanndan ba'zsn helaIklmak iin geldim. (Ve ci'tkm bHyetin min rabbikm fertlekiiaJe ve ety'ni) (Ayet 50) Ve. . ben hibir Nebi'nin bana muhalif olmad tevhid delili ile, size, Bab'binizden geldim. Y;ani Rab'binizden. size tevhid delilini getirdim. Binaenaleyh Hak zre olduum iin muhalefetimden Allah'a sak~ nnz ve sizi tevhide davetimde bana itaat ediniz.

.ALt MRAN ,sUREsll

115

(Ayet 52) (Felemma ehasse isa minhml kfre) Kalb sa'sku,.. muhalefeti his edici (Kaale' men ensari UMlahil (Ayet 52) Allah'a davet hususunda benim yardmclarm kim dir dedi. Yani Hak'ka tevecchde kuvay nefsaniye aleyhinde yardm etmelerini kuvay ruhaniyeden istedi. (Kaae~ ha,.. variyiine nahn ensarnahi) (Ayet 52) Zikir olunan ruhanilerden saffet (safilik-temizlik) ve hulus sahibIeri Biz Allah'n yardmcla ryz. (Amenna billahil (Ayet 52) Biz istida ile ve ruh nuruyla nur~ lanmak sebebiyle Allah'a iman ettik. (Vehed bi enne muslimune) , (Ayet 52) Ve bizim muti ve mnkadkimseler olduumuza sen ehadet et dediler. (Rabbena amenna bima e~zelte) (Ayet 53) Ey Rab'bimtz, biz senin inzal ettiin tevhid ilmine ve nUr feyzine iman ettik. (Vette ba'nerresiUe) (Ayet 53) (Fektbna me'aabidine) (Ayet 53) Ve Resul'e tabi olduk. mdi sen bizi, sana emrine burakb hazr olanlarla kl Yahu d mana: Bizi hidayetine ahid olanlardan eyle dediler. (Ve mekerl ve mekerallah) (Ayet 54) Evham ve ha,.. yalat, enva- tesvilat (irkini, gzel, iyi gsterip 'aldatmak)ile kalbi aldatp helak etmek hususunda me kir ve hile ettiler. Allah Teala hazretleri evham ve hayalatn tahayylat ve tekilatndan kat' edici brhan ve akli delilleri galebe ettirmekle, ve kalb sa's-n,ruh semasna ref', ve hilelerinin vaki olmas iin kalb sa' s benzerliini de nefis zerine ilka etmekle _mekir ve hile eyledi. (Vallah hayrI makirine) (Ayet 54) Hal uki Allah Teala Hazretleri mekir edicilerin hayrlsdr. (z kaleIlah ya isa inni mteveffike) (Ayet 55) Allah Teala Hazretleri, sa Aleyhisselam'a Ey sa ben seni onlarn arala.rnda bana kabz ediciyim ve seIlJ bana, yani benim' civarmdaki ruh semasna ref' edidyim. (Ve mutahhirke minellezine keferl) (Ayet 55) Ve seni kfr edenlerden yani kuvay ha.bisenin komuluu pisliinden ve hilelerinden ve sohbetleri fenalndan temizledyim. (Ve cA' iIllezinettebe'uke fevkallezine keferli ila yevmil kyametil (Ayet 55) Ve sana tabi olan ruhanileri ta kyamet-i kbra gnne ve yahdet makamna erimek zamanna kadar, mahcub olan nefsftnilet1n fevknda klcym. (Smrne ileyye merei'km) (Ayet 55) Sonra k, yamet-i ki\bra gnnde ve vahdet makamna vusulde rucuunuz banadr. Vahdetden evvel kuvann vaki' olan ekimesinde aranzda Hak ile hkm ederim. O vakit her kuvveti makamnda kararlad rr ve kendisine layk olan veririm, nez' ve ekimekde kalkar. (Fe'~ emmeIlezine keferu fe' azzibhm azaben edida) (Ayet 56) Amma 'mahcub kalan nefs anileri , kalb makamndan mahrumluk ve amelleri hey'etleri ile mahcubluk gibi, iddetli bir azabla 'azab ederim. (Ve emmelleZine amenu ve amiliissalihatil (Ayet!?7) Amma nefis
vay ruhaniyeden ihticab ve inkar ve

116

aleyhinde kalbe muavenetde ve kalbin Hak'ka teveechde ona mtebaatda her nevi tezldye, tahliye ve tasfiye gibi gzel ileri yapan ruhanilere (Fey vefihim curehm) (Ayet 57) Hak Teala Ha~ret ,leri, envar- kudsiye ve in1kat- ruhiyeden tam olarak ecirlerini verir.(Vallah la yuhibbzza}imine) (Ayet 57) Allah Teala Hazretleri zalimleri, hukuk ve cretleri noksan ediclleri sevmez. Amma nefse tatbik olunmakszn ayet-i kerimenn. tevili udur ki: mnkirler, sa Aleyhisselam' hile ile ldrecek kimseyi gn'dermekle mekir ettiler. Bunun zerine sa RuhuIlah'n mazhan olan bir suret-i cesadaniye sa'nn hakikati suretiyle kendilerine te'biholunub, o sureti sa zan ettiler ve' o sureti katI ve selb ettiler. Ve Allah TeMa, sa Aleyhisselam', ruhu emsin ruhaniyetinden feyzan eyledii iin drdnc kat ge kaldrd. Onlar ise cehaletleri dolaysy la Ruhu1ah'n katl Olunamiyacan bilemediler. sa, Aleyhisselam semaya kaldrlmasndan, evvel, kendi halini yakinen bildii iin, eshabna Ben babama ve sizinde semavi babanza g~diciyimyani alem-i ricsden temizlenip, suretleri bah ,eden ervah ve kemalat ifaza eyleyen ruhda flemekle insanlar terbiye edici olan Ruh-el Kuddus'e ittisal ediciydm. O halde Ruh-el kuds'un feyzinden size imdad ederim demidi. O zamanda sa'nn daveti kabul olunmuyor, onun gibibir ,zata ittiba olunmuyordu. Bunun zerIne sa Aleyhisselam Havariyuna kendisinden sonra ehirlere dalmalaTIn ve halk,Hak' ka davet etmelerini emr etti. Havariyun s:a Aleyhisselam'a Sen aramzda 'olduun halde dave:timiz kabul olunmuyar. Sen bizimle olmadn za.man bu da,vet nasl kabul olunur; bu i naslolur? dediler. sa Aleyhisselam da Benim size imdadmn alameU halkn benden sonra sizin da:vetinizi kabul etmesidir dedi. ' V~ktaki sa Aleyhisselam ge kaldrld, ashab kimi davet etdilerse icabet ey'-edi. Ve halk!ta bunlar kabul etmek zahir oldu ve szleri ykselip, dinleri yeryznn he:r tarafnda intiar etti. mdi sa Aleyhisselam, Muhammed SallalIah Aleyhi ve Sellem'in uru eyledii sidre-i mnteha tabir olunan yedinci kat ge yani keJn!alde nihayet makamna vasl ve muhabbet dereqesinenan alamaynca, muhabbet derecesine nail olmak iin bir def'a daha, suret-i cismaniyede milleti Muhammedi'yeye tabi olar.ak yeryzne inmesi' zaruri olmudur. lerin ha,kikatlann en ok bilen AHah TeaJa'dr. (Ayet 59) cInne mesele isa indanahi kemese~i Aderne) Tahkik, Allah'n indinde babasz olarak kudret ile iad olunmasnda sa'nn sfat, anasz ve babas:z icad olunm?kta Adem gibi-dir. Bilmelidir ki, kudretn acibeleri nihayetsizdir ve o makarnda kyas yrmez Hususiyle anasz ve babasz olarak tekevvnne hikmet aleminde nazir
i

.AL mRAN ~URES:t

117

vardr. nk hilkatleri garib ve rraks olan" hayvanlarn bir ou bir saat zarfnda yaradlmakla tevelld ider sonra tenasl ve tevelld eyler; bylece devirlerinden bir devre .nsann da tevelldle har clis olmas sonra tenasl ve ,tevelld etmesi mmkn olur. Babasz vclld bulmakda byledir. Zira erkek menisi, kadnn menissinden ok ziyade hararetliclir ve peynire nis betle peynir mayas gibi, erkek nenisinde akd kuvveti daha fazla olur. Kadnn menisinde de stde olduu. gibi kuvve-i mn'akid (akd olunan-balanan) daha kuvvetlidir. Bunlarn ikisi birledii vakit :akid tamam ~lur. Ve maya tutularak ocuk hasl olur. mdi birok kadnlarda grld gibi, erkek mizacna mnasib olan kuvvetli kadn mizacnn bulu11ffias mmkn olur, ve buna bina,en cierinin mizac sahih ve harareti kuvvetli olan kadnn, cierine mcavereti sebebiyle sa bbreinde . hasl olan meni hararetinin okluu dolaysyla erkek menisi mesa~besinde sol bbreinde hasl olan meni de kadn menisi mesabesinde olur. Bir erkek suretinin hayalini istilasndan dolay uykuda ve ruhunun Ruh-u Kuds' e veya baka bir melee ittisali, ve (Fetamessele. leha beeren seviyya) (Meryem Suresi, Ayet 17) buyurduu vechiyle, hayalinin bunu temsil etmesiyle, yakaza halinde kadn ihtiHlffi olduu vakit, he:;- iki taraftan hasl. olmu meniler, rahime dklrler, ve sa taraftan dken menide akid "kuvveti sol taraft,an dklen menide mn'akid kuvveti bulunmakla yavru husule gelir, ve ruh ona ta:al1uk eder. (Halakah min trabin mme kale lehu kn feyekn) (Ayet 59) Hak Teaa Adem'i topraktan taktr ve tasvir eclip Hayat sahibi beer ol diye irade eyledi. Derhal his ve hareket sahibi oldu. Bu ayet, ruhun nefhine ve ruhunaem-i emirden olub, cesedin halk gibi madde' ve mddet ile mesbuk (hizmeti-zikri gemi) olmadna iaretdir. mdizikr olunan hilka,t ikeyfiyeti sebe,biyle harikuladelikteitiraklerinde ve her ikisinin cesedIerinin madde ve mddet ile mesbuk anasr toprandan mahlllk ve ruhlarnn madde ve mp.ddet ile mesbuk olmayub, alem-i emrden ibda' olunmu olmalar ile :Adem ile sa mtenasib olurlar. (Ayet 61) (Fernen hacceke fihi min ba'di ma caeke mH:el ilmi fekul te'alev med'u ebnaena ve ;ebnaekm ve nSlaena ve nisaekm ve enfsena ve enfsekm smme nebtehil fenec'al la'netaUahi alel kazibine) mdi sana ilim ge~dikten sonra bnullah yani Allah'n o lu diyerek Isa hakknda her kim seninle muaraz,a eylerse Geliniz,' bizim ocuklarmz ve sizin ocuklarnz, bizim kadnlarmz ve sizin ;kadnlarnz ve bizim nefislerimizi ve sizin nefislerinizi a,ra. lin, sonra mbahele edi'Q de Allah'n lanetinin yalanclara olmasn dua edelim deyiver. Muhakkaktr i Enbiy~nn mbahelesinin byk bir tesiri vardr. Sebeb[ de Enbiya nefislerinin Ruh-el Kuds'e ittisali

118

ALt MRAN Sl1RESl

ve AlI'ah Teala'nn onlar Ruh-el Kuds'le teyid etmesidir.Ruhul Kuddus izn-i ilahi ile ,1lem-i anasrda messirdir. Alem-i anasnn Ruhul Kuddus'den infial ve tesiri ruhumuzavarid olan gazab, hzn, ma ukun ahvalindenfikir gibi, hey'etler sebebiyle bedenimizin ruhumuzdan tesir ve infiali (mteessir olmak-gcenmek ksmek) gibidir. Bylece ruhumuzda hadis olan kas d ve iradelerle azamzn harekete gelmesi de bu kabildendir Nufusu beeriyenin ruhu kudusden infiali de, havas sair kuvamzn ruhlanmzn hey'etlerind~n infiali gibidir. mdi kuddus bir nefis, Ruhul Kuds'e veyahud bir takm ecran- se- , maviye ve nufus melekutiye ervahna ittisal 'eyleciii vakit, o nefsi kudsinin, tevecch ve ittisali zamannda alende tesiri, ayni ittisal eyledii ervahn tesiri olmu olur. Buna bina en o nefsi kudsiden ana- , sr ve ,nufusu naksai insaniye ecram diledii vechiyle mnfail (mteessir olan-infia! eden-gcenen) olur. Grlmez m iki, Nasara'nn nefisleri Muhammed Sallallah Aleyhi ve Sellem'in nefs- erifin~ den korku ile, nasl mnf:a.il olub mbaheleden' vazgeip cizyeyi kabul ve musalaha)TJ. taleb eylediler. Nimetullah tefsirinde der ki, o gn Fahr-i Alem Sallallah Aleyhi ve Sellem aliyel esbah Hseyn'i kucana alarak: mam Hasan'n' elinden tutmu arkasnda Fatumatzzehra" Fatma'nn ardnda mam Ali Kerremallahveche olduu halde yryerek geldiler. Resullullah ben dua edince siz amin deyin diye buyurdu. Bunlar gren Nasara'nn en byk rahibi Ey Nasara cemaati, ben yle bir nurlar gryorum ki, eer bunlar, bit dan yerinden izale olunmasn Allah Teala' dan isteseler' behemahal Allah Teala iza!e edecek~ tir. Bunun iin sakn mbahele etmeyiniz. Zira ederseniz helakiniz muhakkaktr dedi, ve nasara ceziyeyi kabul ile sulh eylediler. O v.akit Resul Aleyhisselam Nefsim yed-i kudretinde 'olan Allah'a yemin ederim ki, eer mbahele etselerdi suretleri maymun ve hnzr sureUne evrilecekti. Ve onlar zerine bu vadiyi atele dolduracaktm ve Hak Teala hazretleri, N ecran ahalisini kamilen hatta 'aalardaki kularn bile istisal ve helak edecekti buyurmudu. 'tizar: Mbar hele mes'elesinde rivayet olunan bu hadise Resulullah Sallallah Teala ve Sellem efendimiz hazretlerinin,din ve tevhidi ner hususun;" daki kemal mahviyet ve derece'-i fedakarlna pek canl bir nis:al olmakla beraber,' hakiki Ehl-i Beyti erkarinn kimlerden ibaret bu-' !unduunu, btn cihana bilfiil gstermekle, subut-u kat'i ve ehli tevhid nazarnda pek kynetli bir hakikat olduundan, yalnz bu fkrann Nimetul1ah tefsirinden alnp tercmemize derc olunduu ve bundan baka hi bir tefsirden ve eserden bir kelime bile tercmeye katlmad maa! j'tizar beyan olunur (Mtercm).

,.I

'

119

(Ayet 62) (Ve ma min ilahin lHUlah Allah' d~n baka hi bir ilah bu kadar, yani sa, Allahlktan bir eyde deildir. Binaenaleyh mcerred zatnn tecerrd sebebiyle ibadet olunmaa mstehik ola:.. maz. Zira [Hem-i melekut ve ceberutun kaffesi bylece tecerrdd~dir. (Kul ya ehIel kitabi te' alev ila kelimetm sevilin beynena ve beynekm) (Ayet 64) Habibim de ki: Ey ehl-i kitab, bizimle sizin a;ranz:.. da msavi olan bir kelimeye, tevhid kelimesine geliniz. Yani tevlid kelimesinde ne bir Nebi ve ne bir kitab asla ihtilaf etmemidir. (Ayet 79) (Ma kane libeerin en y'tiyehullah kitabe velhk~ me vennbvvete smme yekle linnasi kiin;fi ibaden li min dnlilahU _Allah T~ala Hazretleri bir beere kitab ve hkm ve nbvvet ve rtde vermesi sonra o beerin insanlara Siz Allah'~an sarf- na,zarla benim kullarm olunuz demesi olamaz. 'istinabe, yani Nbv~ vet talebi, tevhidde fenadan VE;} velayet mertesinden sonra olabilir.Allah Teala'in nefsinden fani klmakla beeriyetini mahveylemi ve mkafat olarak kendisine kitab ve hikmet-i ilahiyeyi kabul ediC'i nllram ve hakkani vcudu vermi olduu bir beerin, halk kendisine davet etmesi olamaz. nk nefs-ine davet ede.n _kimse firavun. emsali gibi nefis ile mahclib olur. Bu gibiler Tevlidi bilen, fakat halen ve zevken bulamayp ayana vasl olam:a;yanlardr. Nefislerifena tadn tatmakla baki olduundan -nefisleri ile mahc-cib ve halk nefislerine davet ederler. Bunlar Resul Sa.iallah Aleyhi ve Sellem'in haklarnda nsanlan en kqts kendilerine kyamet koptuu haldebiri kalan kimselerdir buyurduu ahsiyetlerdE)ndir. (Ve lakin knu' rabbamyyine bima kiinJtm tu'allimfinel kitabe, ve' binia kntm- tedrsune) (Ayet 79) O zatlar, kendilerine rububiyetistilaeyleni allemler ve amiller ve muallimler ve Allah'n kitabarn okuyucular olduklarndan, _- insanlara siz Rab'be mensub olunuz, y.ani ilim v: e amel ve amil ve ta,a,te devam ile, riyazat sahibIeri abidler 'Olunuz, taki zulmet uzre nurun galebesiyle Rab'be nensublar /olasnz, der... ler. (Ve La ye'mrekm en tettahiziil melaikete vernnebiyyine erbaba). (Ayet 80) Ve muayyen bir eye ibadet ve bir suretle takayyd et..: mekle melaike ve N ebileri de Rab'ler ittihaz etmenizi -emr -etmiola;..: maz. (E ya~m;rkm bilkfr ba'de iz entm mslimue) (Ayet 80) Zira muayyen bir ey~ ibadet etmek ve bir sUretle kayd olmak hicabdr. Halbuki siz zatlarlliz AHah Tea-a'ya teslim ettikten sonra, Nebi size hicablanmanz emr eder mi? -Elbetde - etmez. , (Ayet 81) (Ve iz ehazanah misakannebiyyine) Allah Teala Haz... retlerinin, Nebilerden- misak ald vakti tezekkr eyle. Nebilerin bi:'" rinci saf ehli Allah' arif olmalan sebebiyle, a;ralarnda tearf-ezeli vardr. Ve herhangi bir arif, sair ariflerin' makamn bilir ve sair

120

AL! !MRAN SURES.1l

arifler ile beraber Allah Teala'ya tevhid-i ahid ile ahid vermidir. Bu ahid btn nebi ademe am v~ amildir. Ve nebilerin ahdi kendilerine ve Hak mt~batla onlan bilenlere mahsusdur. mdi Hak TeaM. Hazretleri Nebilerden iki ahid almdr. Birisi (Ve izehazna minennebiyyine misalrahm ve minke ve nUn nuhin ve ibrahime ve musa ve Sabni meryeme ve ehazna mnhm misakan alizaJ (Ahzab Sresi, Ayet 7) ayetinde zikr olunan ahd-i misak. dieri de (Ve iz ehaze rabbke min beni ademe min zuhirihim zrriyyetehm) (Araf Suresi, Ayet 172) ayetinde beyan oluna,n ahiddit ki, umumidir. Evvelki ayetle bildirilen ahid hususidir ki, <> da Nebiler arasnda bilimek ,ve dini ikame etmek, ba'zs ba'zsn tasdikedih tefrik etmemek ve halk tevhide davet etmek, ve ibadeti Allah'a mahsus klmak, ve Nebi'ye itaat ve baz peygamberler ba,z1ann mmetIerine tarif etmek, ahd-i misakdir. Bunun hususi olmas u cihetdendir ki, tefazil suret- , lerinde, ve sfat hieablarnda, ve mezahirin tekasrnde, Hak'kn m arifeti , ayni cem:':ide mad,fetinden daha, dakik ve daha hafictir. Halbuki, enbiya hakkyla mtebaat rzklanm olmalan cihetiyle, bunu ve erayiden ibaret olan tecelliyat. sfat ahkamn' arifdirler, ve bu irfan enbiyaya mahsusdur. Onlarn gayrisine ola,m,z. (Ayet 82) (Femen tevella ba'de zaJike) Allah Teaa'nn Nebiler- ' bildikten ve bu :ahdi enbiyann kendisine tebliinden sonra, her kim i'raz (yz evirmek-va.zgemek) ederse, (Fe ulaike hml fasikitne) (Ayet 82) ite bu kimseler, Allah'n dinin~ den haricdirler. Halbuki hakikatg,e Allah'n dininden baka muteber bir din yoktur, ancak tevehhmledir. ,(Efe ~yre diniIlahi yebitne) (Ayet 83) Yoksa onlar, Allah'n dininden baka bir din mi anyorlar? (Ve Iehit esIeme n,en fissemav~,i verard tav'a,n v,e kerhan) (Ayet 83) Hal uki gklerde ve yerde olan mevcudatn kaffesi, , kimi insan ve. eytann maadas gibi isteyerek, ve kimi de insan ve eytan gibi istemeyerek Allah'n dinini kabul etmi' Allah'a teslim olmudur. nk-Q. insan ile eytandan baka hbir mahlCkta kfr bulunamaz. Kaffesi Allah'n kendilerine olan emirlerine imtisal ve itaat edicilerdir. Yalnz insan, kendi iradesi ile hicabland~ndan, ve Allah'n ahdini unutduundan, ve zulmet-i nefs:auyesiyle, eytana mnasib olmakla, eytann davetinI kabulden, iman ve inkiyad etmez ancak kerhan yani istemeyerek inkiyad eder. Yalnz Allah TeaIA'nn' saklad, ve sedii kimseler byle deildirler. . eytan ise Ben Adem'den daha hazrlym sznde kendini beenmi ve benlii ile hicablan~rak kibirlenmi ve secdeden kanmasyla kfr etmidir. Byle olmakla beraber eytan. isyann kabahatlni bilir ve karhen iman eder, ve kfrnn hakikatinde Allah'n iradesiile 01den
alm olduu aldi,

AL.:t MRAN SURES!

duuna inanr:~ bu da ayni imandr. Nitekim <~eytan insana kfr eyle der, vaktaki insan kfr edince~ ben senden uzam, ben Rabblalemiyn olan AHah'dan korkanm ve yine' eytan onlara am ellerini ziynetlendirdi ve bugn insanlardan size gaHb olac:ak yoktur ve ben sizin mcavirinizim dedi. Vakta,ki iki taife yekdierine grndler, eytan geriye dnerek ben sizden uzam,ben sizin grmediinizi gryorum, ben Allah'n gazabndan korkarm, Allah'n ukubeti iddetlidir mealindeki (Ve iz zeyyel1e lehmeytan a'malehm ve kale laalibe lekmill yevmeminennas' ve' inni arnn lekm, felemma teraetil fietan nekasa aHi. akbeyhi ve kale inni beri',n minkm inni ara m~la terevne inni ehafllale vaah e didl' ikab) (Enfal Suresi, Ayet 48) ayeti ve, dier bir mahaldede ler hkm ve k:a.za olundukta" eytan, tahkik size Allah Teala hakiki vaidlerle vaid etti, ve ben de vaidedib va'dimden hulf ettim, -ve benim sizin zerinizde ,bir saltanatm yoktu, ancak ben sizi davet ettim, siz de davetimi kabul ettiniz; binaenaleyh sizler beni levm etmeyiniz, kendinizi levm edini;z; mealindeki (Ve kale eytan lemma kudiyel' emr innaJllahe ve' adakm va'delhakk ve ve'adtkm feahleftkm, ve ma kane liye aleykm min sultanin illa 'en deavtkm festecebtm li fela telnmnni ve lnmu enfsekm) (brahim Suresi Ayet 22j buyrulmas gibi ayetlerden anlald gibi ey tann imann kendine faide vermedii bir zamanda, imanna delalet eder.

(Ayet 85) (Ve men yebtei ayrel' ,islami dina) Her kim slam dan baka bir din ister ve ararsa, (Bu makarnda islamdan murad (eslemt vechullah) ayetindeki din-i ilahi demek olan tevhiddirJ . Bundan evvelki ayetde zikr olunan cemi edyana umul ile vasf olunan islam da yine tevhlddir ki buna istiyerekden inkiyad- tam lazm gelirJ (Felen yukbele minh) (Ayet 85) hicab sahib,i olmas dolaysyle dinin Hak Teala'ya vusulu olmadndan, elpetde o din kendisinden kabul olunmayacaktr. (Ve hve fiI' ahireti minel hasirine) (Ayet 85) O kimse ahiretde, Hak'k veribde nefisletinin mahcub 01duklan eyleri satn almak suretiyle zarar grm olan ziyankarlardandr.

(Ayet 86) (Keyfe yehdillah kavman keferu ba'de imanihim ve ehidu ennerresule hakkun ve dehml beyyinat) man ettiklerinden ve Resul'un Hak olduunu grdklerinden ve kendilerine pek aikar deliller gelelikten sonra, kfr eden bir kavmi, Allah Teala nusratla hidayet etmez. Bu ayet.;.i kerime, evvela istidat Du.ruyla imana, sonra iman nuruyla Resul'un hakikatini mta:yeneye ve ek ve phe kalma;yacak derecede yakin husulune hidayet billmu ve

122

beyyinat ile istidlal-i akli kendUerine inzimam eylemi olub, bu a hidlerin hepsinden sonra inad sebebiyle, nefisleri zahir olarak zu"'lmlerinin ve nefs-i emm:arelerinin kendilerini istilas yaramazin dan, Hak ile ve Hak iin iman Resul'un hakikatini ve beyyinat grm olan ruh, akl ve kalbIerinin nUrIar ile inahcub klan kimseleri, Allah Teala'nn hidayet etmesini inkar ediyor. Zira bunlan gr-' dkten sonra mahcub olmak son derece zulumdr. (Vallah la yehdll kavmezzalimine) (Ayet 86) Halbuki, Allah Teala Hazretleri zalim olanlan, hicablarnn kalnl Hak' dan ve nuru kabulden uzaklkta derinlenmi olduklar iin, hidayet etmez. O zalimler iki ksmdr. Bir ksm kendilerinde nefs-i e1mmarenin kalbIeri zre istila hey'eti kklemi ve kuvvetlenmd uuru ve daaetde nihayete ermi baid ve inadda israr ederek z:al olmayacak bir meleke olmu olanlardr. Dier ksm da henz bu hal kendilerinde kklememi, ve kalbIeri zre pas olmam ve nefis hicabnn arkasnda istidat nurundan bir bakiye kalm kendilerini rahmet ve tevfik-i ilahinin' yeti,mesi ile nadim olmalar ve akl tabiat hkmyle istihya etmeleri (utanmalar) me'mul olanlardr ki birinci ksma (innelIezne keferii ba'de imanihim smmezdadii kfren lan tkbel~ tevbethm ve ulilike hmddalftne) (Ayet 90) ayet i ile ikinci ksma da (Ilellezine' tabii min ba'di zMike ve eslehii feinnaahe afiirur rahimnl (Ayet 90) ayetleri ile iaret buyurulmutur. Birinci ayetin manas imandan sonra kfr edib sonra kfr ziyadelediren kimselerin tvbeleri elbetde kabul olunmayacaktr. te unlar ancak daaet sahibIeri onlardr. kinci ayetin manas: ancak bundan sonra tvb~ ve amal ve rb yazata devam ile ifsad ettiklerini slah ,edenlere, Allah Teala haz" retleri mafiret ve rahmet sahibidir. (ineezine kefeni ve miltii ve hm kffarn felen yukbele min ehadihim mil' l' ard zehe'bal (Ayet 91) T~J:kik kfr ederek' kfr edici olduu halde' lenlerin. birisinden bir yz dolusu altun fidye verilmi olsa, elbetde kabul , olunmaya.caktr. Zira ahiret alemi nUr ve bekadr. Binaenaleyh ora"" , da umuru nUra, niyeti bakiyeden ba,ka kabul olunamaz. Fani olan zulmani eylerin orada kymet v~ itibar yoktur. Halbuki kfr ve ihticablarnn sebebi: ancak ibu fani zulmani eylerin muhabbeti olmudur. O halde bu zulmani eyler nusratla, necatlannn ve, ya, knlklanmn ve kabullerinin sebebi ol~bilirt belki helak, bad hsran ve hrmanlannn sebebi olur. (Ayet 92) (Lan tenallbirre: hatta tnfikii ~ma tu1ibbiine,l Sizler sevdiiniz eylerden infak etmeyince, elbetdebirru ihsan mertebesine nail olamaya.caksnz. Sahibini AUah'a yakladran her ie (birr) deniliro Hak Teala'ya yaklamak ise mmkn deildir, ancak

Mit
masivasndan, Hak'kn

MRAN

SURESl

123

gayrinden uzaklamak ile mmkn olur. m di her kimki bir ey'i severse, onunla Allah Teaa' dan mahelb olur ve muhabbeti Allah'n gayrine taauk ettiinden, gizli bir irk yapm olur. Nitekim Hak Tema Hazretleri (Ve minennasi men yettehiz min dunai enladen yuhibbftnehm kehubbiai1 (Bakara Suresi, 4yet 165) yani Bir takm. insanlar Allah Teaa'ya, Allah' dan baka erikleri ittihaz edip onla,n Allah'n sevgisi gibi severler buyurmutur. Ve o sevdii ey sebebiyle nefsini Allah zre tercih etmi olur. Bu suretle vechiyle Allah'dan uzakla,m oluyor, birisi' Hak'kin gayrisini sevmek, dieri irk, birisi de nefsmi Hak' zre te,rcihdir. Eer Allah Teala'y nefsi zre tercih ederek sevdii ey'i elinden karsa ve sadaka etse o vakit uzaklk zail ve yaknlk hasl olur. Bunu yapmayacak olurs.a baka eylerden onun birka mislini sadaka etse bile, mahelb olarak kalr. Ve matlub olan yere nail olamaz. Zira Allah Teaa o kimsenin gayri ile mahcub olduunu ve neyi infak ettiini bilir. . (Ayet 93) (Kllt ta'ani kfue hinen libeni israile) Btn ta.amlar akl sahibIerine asl hkmyle helal olmudur. Zira akl eyann mutlaka kullann menfaatleri iin halk olunduuna hkm eyler. Buna binaen bilinecek eYler cmlesinden olan birey bilinmek iin halk olunmudur. (illa ma harreme isrilil ala nefsim) (Ayet 93) Ancak ruh. israilinin, eyann helal olmasna iemalen hkm ettikten sonra nazari akl ile tecrbe ve kyas ettii zaman, tafsil zre eyann maz'arrat vemenfaatlann bilerek nefsine haram kldklar mstesnadr. Zira akl zarar 'veren ve helak eden ey'in haram olduuna hkm eder. (Min kabli 00; tnezzelettevrat) (Ayet 93) T~v rat ve sair ilahi kitablar vastasyla" er'i hkmlerin nazil olmasn dan evvel akl, zararl eylerin haram olduUna hkm eder. Bunun sebebi udur ki, insanlar Hak dini zre hepsi bir' mmet iken ihtilaf eylediler. Onlann hidayeti V~ me ad hallerinin islah ve Hak ve vifaka (uygun olmaya) red olunmalar iin Allah tarafndan Nebilergnderildi. Bozulmu olan halleri, kalb ve tabiatlar, mariz olan nefisleri hasebile me'llf olduklar Hak'dan mani olan ve Hak'la kendileri aralarnda hicab olan, ve kendilerilni hidayet vekemaIden men eden, he va ve ehvetleri ve sair fitne ve fesadlar teheyy (yerinden oynamak-deprenmek)eyleyen eylerden, hikmet-i ilahiyenin haram klnmasn iktiza eyledii eyler haram klnd. (Ayet 96) linne evvele beytin vud.i'a linlnasi [eIlezi b'ibekkete.) Tahkik insanlar iin konulmu olan beytlerin, yani evlerin en, evvelkisi Mekke'de bulunan beyttir. Beyt-i erifin yerle gn yaradln da, su zerine ilk zuhuredenbeyt olduu, ve bir yznden iki bin

124

.ALt tMRAN. SU~ES.1!

sene evvel yaradld, ve su yznde beyaz bir k::gk idi ki, yeryznn onun altnda dendii rivayet olunur. mdi beyt kalb-i 'hakikiye ia;retdir. Su yznde zuhCr etmesi, ruh-u hayvani semas ile \ beden arznda nutfeye taalluk etmesidir. Yeryznden evvel halk 'olunmas, kalh-i hakikinin kadim ve bedenin hadis olduuna iaret dir. Evvel yaradlmasn:;l, iki bin seneolmaklataayyn, adedler arasnda bin adedi' tam bir rtbe olmasna nazaran kalbin beden zre birisi nefsi tavr, ve birisi kalb tavr olarak iki tavr rtbe ile takdim eylediine, ve beyaz kpk olmas, ce,vherinin saf olduuna, ve' yeryznn onun altnda denmi olmas, kaJb-i hakikinin tesiri ile bedenin tekevvn eylediine, ve bedenin ekru ve hutud ve suveri azasnn kalb-i hakiki hey'etlerine tabi olduuna' iaretdir. Hikayenin tevili bu vechiyledir. Bilmelidir ki, Ruhun bedene ta,ruluku ve kalb-i hakikinin bedene ittisalinin ilk ,mahalli; suver-i (surD kalbdir. Ve suver~i (surD kJalb" azanm ilk hasl alandr ve hareket eden azann ,en evvelkisi sukun bulan azruann en sonuncusudur. Bu se-, beble insanlar iin yaplan e.vlerin en evvelkisi, suret itibariyle gs ehrinde bulunan evdir. Yahud mana: insanlar iin vaz olunan en evvelki mescid ve ibadethane, sadr- manevi Mekke'sinde bulun,an kalb- hakikidir. ibu sadr- nianevinin makam, nefisden daha ereflidir, ve kalb-i hakikiye mteveccih olan kuvvann izdiham e'ttikleri mevzidir. (Mbare,ken.) (Ayet 96) O beyt, kendisinden btn vcudun feyz ve hayat: ve kuvvet almas dolaysyle ilahi bir hereket sahibidir. Zira azada bUIU1lJan btn kuvvetler. evvela hep 'o beytden az al ara , sirayet eyler. (Ve hden liralemine) (Ayet 96) Ve obeyt alemlere sehebi hidayetdir. Ve Allah Terua'ya onun sebebiyle hidayet bulunan bir nrdur~ (Fibi ayatn beyyinatn) (Ayet 97) O b'eytde ayat ve be-yyinat yani ulum ve maarif, hkm ve hakayk vardr. (Makam brahime) (Ayet 97) O Ayetlerden biri de br;ahim makam, yani Ruhu brahim'in aya yeri, yap.i Ruh Nurunun ka.Ibe ittisal mahali olan akl vardr. (Ve men dehalehu kfu:e funina) (Ayet. 97) Cehalet karargahlarnda hayret de kalanlardan her kim o beyte girerse, hayal ve ehadis nefis ifritlerinin ivasridan, vehim eyta nnn hayalat cinriinin arpmasndan, ve sfat ve kuvvay nefs ani- ; ye yrtclannn helak etmesinden kurtulur, emin olur. (Ve Iilllabi aIennasi hicclbeytiJ (Ayet 97) Ve Allah Teala Hazretleri bu beytin ziyaret ve tasaf olunmasn, nsanlara farz klmdr; fMenistem'a iIeyhi sebila) (Ayet 97) Yol cihetinden kadirolanlarn, yani iradesinde sadk ve mustaid ve takva yolluuna ve azim ve kuvveti bineine kudreti olan kimselerin, beyti ziyaret ve tavaf etmesi farzdr. stidad zayf ve zaaf ve maraz olan ve sair mevaru.-i halkye veya

.ALL MRAN SuRES] anza-

125- '

nefsamye veya bedeniyeden otura kalm kimselere farz de(Ve men kefere) (Ayet 97) Her kim kudreti var iken istidadm rterse ve nefis .arzusuyla beytden yz evirirse, (Fe innaIlahe aniyyn anjraemine) (Ayet 97) tahkik Allah Teala Hazretleri o kimseden ve kaffe-i alemlerden ganidir. O kimsenin bu'diyetf (uzakl) ve hicab zilletinde hrrman (mthrumiyet) hakaretinde mahzul (hakir, perian) ve merdud (Red olunmu, geri dndrlm) Hak'~n- rahmetini kabul etmey;ici olduu iin, ona iltifat etmez.
ildir.,

_ (Ayet 101) (Ve men ya'tesim. billtihi fekad hudiye ila s:ratu mstakimin) Her kim Hak'kn gayrinden kesilmek ve hakikat-i' tevhi de yapmakla Allah' a 'sanlrsa, tahltik doru yola hidayet olunmudur. dnne Rabbi ala sratn mstakimin) Yani Muhakkak Rab'bim doru yol zredir buyurduu vechiyle, istikamet yolu Hak Terua'nn yoludur. mdi her kim vahdetde fena ile masivadan kesilip Hak'ka tevecch ederse, onun yolu Allah'n yolu olm~ olur. (Ya eyyhelIezine amenuttekuIlaIe hakka tkatihiJ (Ayet 102) Ey m'minler siz, vcudunuz bakayasnda hakkiyla Allah Teala'y saknnz. Zira Ha,k ittika, vacib ve layk oldugu gibi saknmaldr ki, o dEl.; AI..,lah'da fani olmakdr. Y,an zatlannz ve sfa,tlar1:uz bekayasndan saknmakda Allah Teala'y kendinize vikaye klnz. nk her fevt olan ey'in arkas Allah Teala'da' mevcuddur. (Ve la temfttnne illa ,ve entm mslimtine) (Ayet 102) Ve sizler behemehal lmeyiniz, ancak zatiarmz Allah Terua;'ya teslim hali zre nb. Yani lmnz, tevhidde fenadan ibaretolsun. (Ayet 103) (Va'tesimti bihabliIahi cemi'an) Tevhid zre toplank olduunuz halde Elest birabbikm>~ szndeki ahdinize yap nz. (Ve La teferrekti) (Ayet 103lVe sakn arzulannzn ihtilaf sebebiyle tefrikaya dmeyiniz. Zira, Hak'tan tefrik ve _ danklk, anoak tebayin ,ihtilar ve hevaya ittiba' ye kuvann yekdierini eki mesiyle olur. Muvahhid ise kalbi Hak nuru ile nurland~ ve kalbin feyzinden nefsi de nurlanm, olduu i,in tefrikadan uzak bir mekan- dadr. Binaenaleyh kuvvetler yekdierine teslim ve sadk olurlar. (Vezkrti ni'metaahi aleykm) (Ayet 103) KalbIerde muhabbeti mfid olan tevhide, sizleri hidayet etmesiyle, Allah'n size oLan nimetini zikir edin, hatrlayn. (zkntm a'dae) (Ayet 103) Siz nefsa~ hicablar ve tabii perdelerle ihticabmz dolaysyla, birbirinize dma,n1ar ve irkini kabuleden ve zulmeti ta.biiye ukuruna d- mekle zail olannurdan, ve klli maksadIardan uzaklar idiniz. (Fe 'ellefe beyne kulftbikiim) (Ayet 103) Allah Teala Hazretleri, nuru ile nurIanmak iin Allah'da se,vi:qekle' kalbIeriniz a:rasn te'lif eyledi. (Fe asbahtm bini'metihi ihvana) (Ayet 103 Bunun zerine Allah'n

126

nimetiyle hemen siz Allah'da sadk din k!ardalan oldunuz. (Ve kntm ala efa hufretin minennaril (Ayet 103) Ve siz ate' dolu bir ukurun kenarnda idiniz' ki, o da tabiat- zulrnaniye ukuru ve nah rumiyet azab mahallidir. (Fe'enkazekin minha) (Ayet 103) Aramzda sizi ruh makam sklresine ve zat cennetinahatlna eridiren hakiki bir ulaklkla sizi o ukurdan kurtard. (Kezalike ybeyyinullah lekm ayatihil (Ayet- 103) te bylece latif sfatlann ve i rakat- nuriyenin tecelliyat ile siz:eayetlerini beyan eder. (Le'allekm tehtedune) (Ayet 103) Me'muldr k'i, zat tecellisine ve cemaline hidayet bulursunuz. (Ayet 104) (Veltekn minkm mmetn yed'une ilellayri) Sizin iinizden tarikat meayhi gibi insanlar hayra da,vet eden allam, amil, arif ve dinde istikamet sahibi bir cemaat olmaldr: Zira Allah' bilmiyen bir kimse, hayr bilemez, nk mutlak suretde hayr, insanlar iin nevi hasebiyle mmkn olan Hak'kn maarifeti ve Hak'ka vusulden ibaret olankemali mutlakdr. zafi hayr da, mutlak hayra ve kemale ve yahud herkesin kendisine mahsus istidad iktizasyla ona mahsus olan kemale ulamasna vesile olan eydir.' Buna bina en davet olunmaa layk olan hayr, ya Hak Teala'dr ve yahud Hak'ka vusul yoludur. (Ve ye'mrune bil ma'rdfi ve yenhevne anil mnkeril (Ayet 104) Ve o cemaat ma'ruf ile emr eder, ve mnkerden nehy ederler. Ma'ruf kendisiyle Hak'ka takarrb olunan ve dinde vacib veya mstehab bulunan bir eydir. Mnker, sahibini Ha,k'tan uzakladran ve failini asi ve mezmum ve kusurlu klan herhangi haram ve. mekruh eydir.' mdi tevhid ve istikamet sahibi olmyan kimse iin davet makam ve maruf ileemr ve mnkerden .nehy makam da yoktur. Zira muvahhid olmyan kimseler ok, defa Allah'n ga;yrinin taatine davet eder ve dinde istikamet sahibi, olm yan her ne kadar muvahhid olsada ok kerre kendi indinde ma'ruf ve nefsl emmarede mnker olan eyi emr ider, ve ok kerre kendi indinde mnker olub nefsl emirde maruf olan eyi nehy eder. Me.. sela 'cem makamna bali olubda Hak ile halkdan hicablanan kimse ok defa ba'z mskirat ve insanlarn mallarnda tasarruf gibi bir haram helal klar ve halka tevazu, ihsana mukaft ve bu gibi helal ve belki mendub ve mstehab olan eyleri haram klar. (Ve ulaike hml mflihdne) (Ayet 104) te unlar, hicablan kalmam olan felah sahibIeridir ve yer y~nde Allah'n halifeleri olan havasdr. (Ayet 105) (Ve la tekftnii keezina teferrekii) Ve sizler bid'atIere ve a;rzulara tabi olub tefrikaya denler, (VahtelIefd min ba'di ma cae hml bey.yinat (Ayet 105) Ve kendile.rine yzlerin birle mesini ve szn ittifakn icab eden er'i ve akU deliller geldikten

127

sonrallitUM eyliyen kimsel~r gibi sizi bir yol zerine cem edecek bireyleri gelene ittiba'la bir sz zre mttefikler ve bir mama tebaiyyet ediciler olmadnz halde, tabiatlarnz mukteza;syla ne'et edicUer almaynz. Zira insanlarn miz a ve arzulanndan mstefad olan muhtelif tabiatlan, mteferrik arzulan, deiik adetleri ve gidiIeri vardr. Ve bunun zerine birbirine zt anlaylar, yek dierine d manahlaklar, tertib eder. Eer onlarn mtEbaat (uymas, ittiba etmesi) sebebiyle akide ve sire,t~erinin ve reylerinin birledii ve muhabbet ve itaati sebebiyle szlerinin adet ve arzulannn ittifak eyledii, bir muttekadalan ve imamlar olmazsa, srden aynlan bir koyun kurdun av olduu gibi, o insanlar da ihmalolunmu, tefrikaya dm eytann yrtp paralayaca avlan olurlar. Bu sebebden Emiril M'minin Ali Aleyhisselam nsanlar~. herhalde iyi, kt bir imam, yani bir amir lazmdr buyurmudur. Ve Nebi Sallal':' lah Aleyhi ve Ala ve Sellem -Efendimiz Hazretleri iin birlemesi .ve muntazam olmas iin iki kiiyi veya ikiden fazla- kimse!eri bir keyfiyat iin gnderdii vakit birini dieri zerine amir klmadan ve dierine de ona' itaa.t etmesini emr etmeden gndermezdi. Mutlaka birisini amir, dierlerini ona mtabata meIp.ur klard. Yoksa byle olmasa herc merc vaki olup din ve dnya ileri muzdarib ve maa ve meadm nizam muhtel olur. ResUlluIlah Sallallah Aleyhi ve Sellem Her kim cemaatden bir kar kadar aynlrsa cennetin rtsn gremez ve yine Allah Tea1a Ha,zretleri cemaatla beraberdir buyurmulardr. Grlmez mi ki, Cemiyyet, insana kalbin . riyaseti ve akln itaati ile zabt olunmasa,' onun da nizam bozularak dnya ve ahiretin zarann mucib olan fesad ve tefrikaya sebep olur. (Ve enne baza sratimustakime! fettebifthu 've la tettebi'ussble feteferreka bikm ansebilihiJ (En'am Suresi, Ayet 153) ayeti nazil . olduu vakit ResuluIlah Sallallah Aleyhi ve Sellem bir hat izdi ve te, doru yol udur dedi. Sonra o hattn sa ve solundan birok izgiler izdi ve unlar da bir takm yollardr ki, her biri zerinde ona davet eden ibir eytan Viardr dedi.
'Bir

(Ayet 106) (Yevrne tebyeddft vcfthn ve tesvedd vefthn,) yzlerin ak ve bir takm yzlerin kara olduu gn hatr laynz. Yzn beyazlanmas nefsani ve muzlim olan sufli cihetden i'raz, ve Hak'ka tevecch dolay~sylakalb yznn Hak'kn nuruyla nlrlanmasndan ibarettir ki, bu da ancak tevhidle' ve tevhidde istikametle olub bu .slretde nefis de kalbin nuruyla nUrIanarak kaffesi Allah'n nlruyla nlrlanmolurlar. Yzn kararmas nefsin Iezzetlerini tahsil hususuda ona uymak ve arzulara tabi olmakla huzuzunu arayc olan nefse dnmek, ve cihet-i nUriyeyi 'hakkyeden yz
takm

128

.AL lv.IRAN

SURES!
e

evirmekle, kalb yznn 'kara olmasdr ki, bu da ancak mteferrik eytan yollarna tabi olmakla olur. (Fe'emmenezinesveddet vcuhhm ekefertm ba'de imanikm) (Ayet 106) Yzleri kara:nn . olanlara siz imannzdan sonra kfr m -ettiniz? Yani istidad niru ve ftrat safias ve akln hidayeti ile hidayet bulduktan ve nrlandk tan sonra nefsin zulmeti sfatlar ile Hak nrundan hicablanarak, nefsin zulmetinde mi sakin oldunuz? (Feziikiil'azabe bima kntm tekfriine) (Ayet 106) yle ise siz, Hak'dan hicablanmamz sebebiyle mahrumiyet azabm tadnz, denilir. (Ve emmellezineb yeddat vciihuhm fefi rahmetliHlliil (Ayet 107) Amma yzleri beyaz olan kimseler, visal rahatlndan ve kuddus nUrundan ve cemal uhC dundan ibaret bulunan Allah TeaJa'mn rahmetindedirler. (Hm fiha halidiine) (Ayet 107) Ve onlar o rahmet-i ilahiyede meyyeddirler. (Ayet 110) [Kntm hayre m.ietin uhrlcet Unnasi) Sizler tev- . hidin zlli olan adaletle kaim muvahhidler olduunuz iin en hayrl .bir mmet oldunuz. (Te'mrunc bilma'riifi ve tenhevne anilmnkerl) (Ayet 110) Siz maruf ile emr ve mnkerden nehyedersiniz, maruf ile emr ve mnkerden nehyetmeye ancak muvahhid ve adil olan kimse kadir olabilir. nk (Ve kezalike ce'alnakm mmeten vasata) (Bakara Suresi, Ayet 143) ayetinin tevilinden gedii gibi ma~ ruf ve mnkeri muvahhid ve adil bilir. EmirilM'minin Ali Aleyhisselam Biz orta yz yast 'gibiyiz geri ve noksan kalanJ.ar _bize katlr,haddi tecaVz edenler de bize dner buyurmutur. O halde muvahidler noksan ve taksir sahibIerine kendilerini tevhid makam naeridiren martif ile emr ederler. Haddi tecavz etmi olan cem ile tafsilden, v:ahdet ile kesretden mahcubu da nehy ederler. (ve t' .. miniin.,e billtihi) . (Ayet 110) Ve sizler Allah Teala'ya iman edersiniz, yani vasat olan tevhid makamnda ve yine ihtnaf babnda ifrat ve tefridden sakna,rak i'tidal 'makamnda sabit olursunuz. (Ve Iev amene ehll ki~abi lekane ha:yren lehm minhml m'mini)ne ve eksem hml fasikune) (Ayet 110) Ve eer ehl-i kitab man etmi olsalard, onlar da sizin gibi olurlar ve ,kendileri iin hayrl olurdu. Onlardan bir ksm m'mi.lerdir. oklan da fasklar, daireyi imandan harilerdir. (Ayet 111) (Len yedurriikID illa 'eza) Onlar size Hsan ile eza etmekten baka bir Ziarar edenezler. nk kudret ve kuvvetin aslnq.an mnkati' eyada aciz ve er mahalli olan nefis ile olduklarndan, halbuki sizler Allah'a sanlm, Allah ile kuvvetlemi, eya da kahr menba olan Hak ile olduunuzdan, onhnn kudreti ancak lisan ile tan ve eza 1:;addine varabilir ki, nefis kudretinin haddi ve ni-

MJ:

MRAN SURIDS!

129

hayeti yoktur. Sizin kudretiniz ise kahr ve istisal (kknden koparmak-kkn krmak-bikllye mahvetmek) ile her kudrete faik olur. Zira siz Allah'n sfatlar ile muttasfsnz. Bu sebeble mukatele zamannda phesizdir ki onlar nusrat olunmazlar ve sizin tarafnzdan mnhezim (hezimete unyan-bozulan) olurlar. (Duribet aleyhimzzillet) (Ayet 112) Nereye sokulsalar onlarn zerine zillet damgas vurulmutur: Zira izzetin kaffesi Allah'ndr. zzetde hi bir kimsenin nasibi yoktur. Ancak (Ve liIlahil'izzet ve liresuIihi ve Ii1m'minine) (Mnafikun Suresi, Ayet 8) buyurduu vechiyle izzetin mazharlan bulunan Resul Aleyhisselam ve m'minler gibi beeri sfatlann mahv ile AlLah'n sfatlan ile ahlaklanan kimselerde izzetden nasib vardr. Resule ve m'minlere muhalif olan kimse, izzet sfatna zd ve aziz olanlara mubayin olur. Binaenaleyh her hal zre kendis.ine zillet lazm gelir ve amil olur. Ancak (illa bihablin minanahi ve hablin minennasi) (Ayet 112) buyurduu vechiyle, ehl-i izzet ile kendisinin arasnda bir rabta yani ahid ve zimmet olursa, zilletden mstesnadr. Bu da asl olmayan arizi bir i yapma bir ra':' bta ile balanm qlur. Binaenaleyh bu yapma rabta, asl nefislerinden ne' et eden, zilletden ibaret olan ve kendilerine lazm olan, zati sfatlarna mukabil olamaz. (Ve bau biadabin minanahD (Ayet 112) Ve onlar Hak'dan i'razlan ve uzaklklar sebebiyle Allah tarafndan iddetli bir gazaba mustehik oldula,r. (ve' duribet aIeyhim meskenert) (Ayet 112>. Ve Allah'dan kesilerek nefislerine dndkleri ve Allah'n onlan, nefislerine brakd iin kendilerine meskenet lazm gelmi ve meskenet damgas da vurulmudur. (Leysu se:' vaa, min ehlil kitabi ,mmetn kaimetn) (Ayet 113) Ehli kitabn hepsi bir deillerdir.- Ehli kita.bdan bazs Allah ile kajmdir. (Yetlune ayatiUahi, ilahir) (Ayet 113) Bu ayetlerle ehli kitab, istikarnet ehlinin ahvalile vasf etmitir, yani ehIi kitabdan tevhid ve istikamet ehl~ olanl~r da vardr. (Ayet 115) (Ve ma yef'alu min bayrin felen ykferitbu) Siz hayr cinsinden neyi ilerseniz, elbetde o hayr inkar olunmazsnz, yanj sizi Allah Teala'ya yak1adnc ilerden, sizden sadr olan herhangi bir iin cezas size muttasl olur, o cezadan' (karlndan) mahrum olmazsnz. Hak Te al, ,Hazretleri hadis-i kudside Her kim bana bir kari yanarsa ben ona bir' arn yanann, bana bir .arn yanaana. ben bir kula yananm, ve bana' yryerek gelene ben koarak gelirim ve yine Ben beni zikr edenin ve bana kr eden,in emsL arkadayrn ve bana itaat edenin itaat edicisiyim buyurmudur.. Yani sizler istidatlaJ." tasfiye ve Hak'ka tevecch ile Allah'a Uaat etdijniz gibi, ona gre feyzin ifa,zas ile ve 'size ikbal He All!:J1

130

.AL:t MRAN

SvRES:t

Teala'da size itaat eder. (Vallah alimn bilmttekine) (Ayet 11'5) 'Allah Teala Hazretleri kendisindenhicab olaneylerden 'saknanlar ,bilicidir. Buna binaen hicabm zevali kadar onl,ara t~celli eder. (Ayet 117) , (Meselii ma ynfikfnle fi hazihiI hayatiddnya) Flani olan bu dnya hayatnda've zevali seri lezzatnda ehevat mefahir':', de semia ve riyay ve insanlann medih etmesini talebiin infak 'edenler, sadaka verenler (Kemeseli rihin fiha srrn asabat harse, kavmin zalemft enfsehro fe'ehlekethu) (Ayet 117) nehslerine zul.m eden bir kavim, ekinlerine isabet ve o eknieri derhal helak etmi olan, ve kendisinde iddetli souk bulunan. bir yel gibidir. (Ve, ma zaIemehmuUah ve lakin enfsehm yaz1mune) (Ayet 117) On1El,ra Allah Teala zuIum eylemedi, ve lakin onlar, nefislerine zulmeder oldular. (Ayet 118) (Ya eyyhellezine amenu' la tettehzii bitaneten min diinikm)Ey m'minler siz, $izden b akaJarnz dan , yani m'min, larin gayrilerinden dost ve srda tutmaynz. Bir kmsenin betanesi, '(srda) gizli konuduu ve esranna muttali kld 'halis ve safi' dostudur. Byle bir dostun bulunmas ise ancak maksadda ittihad, din ve sfatda ittifak eyledikleri ve bir garaz iin deil, srf Allah r,,: zasnda sevidikleri v.akit mmkn olur. Nitekim Sadk olan dost. lar, .aYr bedenlerde' olan bir nefisdir denilmidir. mdi ehl-i imann gayrisinden olduu vakit uzak olmak daha layktr. (La ye,'liinekm babaa), (Ayet i18) Onlar sizden hi bir fesad ve zarar men etmezler. V~hi bir' fesad ve zaran sizin annzda taksir etmezler. (Veddu ma anittm) (Ayet 118), Onlar sizin zarar ve helakinizi severler, Zira halis muhabbeti haikikiye; vahdetin zlli olduu iin, ancak mu'vahhidler arasnda olabilir. Mahctiblar ise tezad ve zulmet aleminde bulunmalanyla, onlarn alemlennde safa ve vefa bulunamadn dan. aralarnda haki~i bir muhabbetolamaz. Belki nevide, menfaat ve lezzetlerde itirakleri ve bu hususda birbirinin yardmna ihtiyacar olmak dolaysyla cinsiyeti umumiye'-i insaniye mahctiblarn arasn bir derece telif edebilir; fakat garazlar bulunan menfaat ve lezz,etleri hasl olmad vakit didiirler, ve huz ve adavet ederler, v~ aralarnda lfet batl olur. Zira o lfet tegayyr eden 'bir iden ileri gelmidir, nk nefis 'mene-i tegayyrdr. Dnya menfaatleri ise' haliyle baki kalmaz. Nefis lezzetlerinin inkizasok sr'atlidir, a bucak geer. Binaenaleyhonun zerine kurulan muhabbet devam etmez. Evvelki muhabbet byle deildir. Zira o hakiki muhabbet asla tagayyretmeyen bir emre msteniddir. Bu beyan olunan mes'ele muhabbet m'minlerin kendi aralannda olduu vakiddedir.Hal byle iken muhabbet m'minler ile usulde ve vasfta onlara. muha-

AL MRAN S""RES::

13!

lif bulunanlar arasnda olduu zaman, o muhabbet ne' suretle mmkn olur ve NUr ile zulmet nasl mcanis olabilir, ve ulvi ile sfH n~ eihetle tevafuk eder? Elbet.teki edemez, bunun iin m'minlerle on1arn muhalifleri arasnda asar gizlenemiyen tehalf- zati ve adavet-i hakikiye vardr. Nitekim Allah Teala Hazretleri (Kad bedetil bada min efvahihim) (Ayet 118) ayetiyle bu manay beyan etmi dir. Yani muhakkak onlarn azaanndan buz ve adavet zahir 01mudur. Zira zati olan bir va,sfn gizlenmesi mmtenidir. Nebi Sallallah Aleyhi ve Sellem Hi bir kimse bir eyi gjzlemedi, ancak Allah Teala o gizledii eyi ,onn dilinin darlndan ve srmesinden ve yznn safaha,tndan izhar eyler buyurmudur (Ve ma tuhfi sudftrhm ekberu) (J'.Lyet 118) Ve kalbIerinin gizledii d manlk daha byktr. nk kalbIerinin gizledii atedir kalbde gizlenmi olan asldr, zahire kan onun fer'idir. fKad beyyenna lekmJ'ayati in kntm ta'klftne) (Ayet 118) Muhabbetin ve adavet n delillerini ve sebebIerini size tahkik beyan eyledik, eer siz fehvay (manay) kehimdan fe him eder oldunuzsa. (Ayet 119) (Ha entm lai tuhibbftnehm) Sizler tevhid mkteonlan 'sev~rsiniz, zira muvahhid olan kimse Hak ile Hak iin btn insanlar sever ve akrabasnn ve belki ecz;asnn ittisaligibi btn insanlarn .kendine ittisalini grr, buna binaen onlara rahmet-i ilahiye ve refet-i Rabban~~e nazaryla nazar eder. Ve onlara kar merhametli olur. Atfet eyler, nk onlar batl ile itigal eylemi ve kaderle ibtila olunmu ehl-i rahmet grr. (Ve la ~hibbft nekm) (Ayet 119) Tabia,t zddiyetinde ve nefis zulmetinde kalmak ve hicablanm;ak muktezasyla onlar sizi sevmezler. (Ve t'minftne bilkitabi kIlihiJ (Ayet 119) Ve siz ilmi tevhidinizin ,amil olmas dolaysyla, kitab cinsinin kaffesine imanedersiniz~ onlar ise dinleri ile tekayyd ve bulunduklar haller ile ihticab ettiklerinden iman etmezler. (Ve izalekftkm kalft amenna) (Ayet 119) Acil ga,razlarn ilerin<;leki nifaklar dolay~yla, size mlaki olduklar vakit Biz, iman etmiiz derler. (Ve iza halev addft aleykml' enamile mIJl.eI gayziJ (Ayet 119) Yalnz kaldklar zaman, zati kinlerin ve gizli buzlarnda,n dolay, kinleriden sizin aleyhinize parmaklarn: srr lar. Dier ayetlern manas zahirdir. . (Ayet 120) (Ve in tasbirft ve tettekft) Eer sizler Allah Teala'nn sizi ibtila etti mjhnet, meakkat, musibetlere sabr eder, ve tevhid ve mteva;a,t muktezas zre sebat, ve ile,rinizde onlardan yardm istemekden ve, onlarn dostluuna snmakdan ittika eder, saknrsanz,' (La yedurrkm keychm s.ey'a) (Ayet 120) onlarn hileIeri size hi bir zarar edemez, zira Allah'a tevekkI edici. belasna
zasyla

132

, .AL iMRAN SURESt

sabr edici, gayrinden deil Allah'dan yardni isteyici kimse~ hasm~ na ga1ib; matlubuna nail olur. Ve Rab'binin gzelce muhafazasyla muhafaza olunur. Gayrinden yardm dileyen -hzlana dm, nefs ine braklm, tevfik-i ilahiden, Rab'binin yardmndan mahrum olur. Nitekim air Ga,yriden yardm istiyen kiinin yardmcs acz ile hz landr demitir. (nnallaha bimA ya'mell1e .muhitunl (Ayet 120) Ta;hkik ,Allah Teaa Hazretleri onlarn iledikleri hileleri ihata edicidir. Binaenaleyh o hileleri ibtal ve ihlak eder ve muhakkak bir keyfiyetdir ki, Sana haset edeni zelil etmek istersen nefsinde! fazln ziyadeledir denilmidir. mdi sabr ile takva, faziletIerin en gzellerindendir. Eer sizler' sabr ile takvaya mlazimet ederseniz dnian larnza muzalfer olursunuz.

~'haziU Eer eer sizler sabr ve ittika ederseniz, ve .igaleyanl~r

(Ayet 125) (Bela in; tasbirfi ve tettekfi ve ye'tkm min fevrihim

dan bir zebre size gelirlerse Rabbiniz size bebin muallim melaike ile imdad edecektir. Cihftdn musibet ve, kederlerine sabr ve rza: ilahiyi taleb iin Allah',a ritaat ve meakkate tahanmlde nefsini bezl ve feda etmek, anoak Hak'kn teyidi ile kuvvetlenmek ve yakin nuruyla nurIanmak ile, ve kendisine sekinet ve tamaninetin inmesiyle, . sebat ve' Hak'kn emrine muhal~fetden ve menfaat ve ganimete meyilden ve telefve nefs korkusundan saknmak ile, ve nefsin ruh ve kalb sultannm kahn tahtnda inkisan zamannda olur; Zira sebat ve ve~ar ruhun sfatdr. Hareket ve izdrab ,nefsin' sfatdr. mdi ruh sultan kalbi istila ettii ve memleketini ald vakit, nefsin istilasn dan kalbi muhafaza eder. Bunun zerine ruhun zatnda mahbub olan nuraniyeti dolaysyla kab ona a1k olarak sakin olur ve onun sebebiyle nefls ve kuvas zerine kuvvet bularak -nefsi ve kuvasn krar ve ml1hezim ey:ler. Ve nefis sfatlarnn galebe ve zulmetini def eder, ve onar zelil ve mutif.ve mutmain yaparak -bu suretle nef~ sinden zdrab zaH olur. Ve o da kalbin nuruyla nurlanr. O vakit r,ahmet nazil olur ve kalb nutaniyetde ve tahtndaki kuvay kahr etmekde, mafevkna evk' ve muhaibbetde semann melekutuna mnasib olur, ve bu munasebete melekutu sema:viyeye, vasl olub kendi ilerindemelekutun kuva ve evsafn kendisine ekip indirir. Hususiyle cihet-i sfIiyeden kali' olunubta (tamamen ekilip koparlna) yakin kiv-veti ve cihet-i ulviyey~ tevekkl ve gadab ettii kimse uzerine melekutun kuvay kahriyesinden istimdad eylers,e, ite melaikeninnuzulu bukeyfiyetdedir. Ve eer kalb sabrszlanr, acele eder, nefir (rp, barma) ve' havf eylerse, yahut dnya;ya meyl ed~r se nefis ona galib olur, kahr ve istila eder, sfatlar zulmetiyle onu nurdan rn:ahcub klar ve o mnasebet kalmaz, meded de kesilir, me-

kL MRAN SURES:D

133

laike de .nazil olmaz. (Vema cealehullah ill~ bra lekfunJ (Ayet 126) Hak Teala Hazretleri melaike ile ndad, an.cak size bearet olmak, sizi sevindirerek Hak'ka tevecchnze kalbiniz kuvvetlenrnek, ve ecaat, necdet ve nea1iniz ziyadelernek. iin klmtr. CVe .li tatn.einne kulubkm bilii) (Ayet 126) Ve o bearet sebebiyle ka.Ibleriniz mutmain. olarak ta!sfiye mikdannca feyz-i ilahi tahakkuk eylemek, ve tasfiyenin terkolunduu kadar feyzde geri kalmak iindir. (Ve mennasru illa min indiM) (Ayet 126) Halbuki nusrat ancak Allah tarafndandr, melaikeden gayrisinden deildir. Binaenaleyh sizler kesret He vahdetden ve halk ile Hak'dan muhtecib/olma,ynz, perdelenmeyiniz ki, halk vekesret hakikati ve te'siri olma": yan bir takm mezahirdir. (Elazizilhakimi) (Ayet 126) Allah Teala kalr ile gaib olan kuvvet sahibidir, hikmeti ile kalr ve nusrati melaik~ sUretleriyle setr eden hikmet sahibidir. (Ayet 127) (Liyakta'a tarafen minellezine keferC) M'minleri kuvvetlendirmek'zre kafirlerden ha'zlann kat (Ev yekbitehm) (Ayet 127) yahud m'mdnleri i'raz olmak zre' kafirleri hezimetle zelil ve rusva edib haib ve hasr (hi bir eyelde edemiyen) olduklan halde dnmeleri, (Leyse leke minel'emri ey'ri) (Ayet 128) naslolursa! olsun .onlann ilerinde senin iin bir ey yoktur. (Ev yetube aleyhim) (Ayet 128) Yahut mminler cemaati oaltmak iin, onlar mslman etmek, kendilerine tvbe ettirmek (~v yazzibehm feinnehm Zalimne) (Ayet 128) yahlit kfr zre israrlan ve zulmleri sebebiyle, mu 'minI eri ferahlandrmak zre Allah Tealainn onlan gadablandrmas iin melaike ile imdad eyl.emidir. Bu ayetde esnay kelamda matuf ile matufu aliye arasnda (Leyse leke minel'emri ey'n) kelarnn i'tiraz olarak irad etmesi, Resullillah Aleyhi ve Sellem'in gafil olubda ba'z ilerde nefis iin te'sir grmemesi ve tevhidden mahclib ve btnksmlarda uhlidu zail olmamas, ta .. gayyr etmemesi iindir. Yani sen ancak korkutmElk iin me'mur bir beersin sana tevecch eden cihet yalnz, tebli me s' elesidir onlarn ileri ai1.1cak Allah Teala'ya racidir, demektir. (Ayet 130) (Ya eyyhellezine amen Hi te'kIftrribaal Ey m'minler' siz faiz yemeyini~, yani nzk talebinde Allah'a, tevekkl ediniz ve rzk faiz ile kazanmaynz, nk dmann muharebesinde ve fetih talebinde hfz- ilahi ile korkan olmamanz iin Allah"a tevekkl size vacib olduu gibi, rzk talebh1.de de AHah'a tevekkl vacibdir. Ve biliniz ki, faiz yiyenin cezas, kafidn cezasdr. Binaenaleyh faizden hazer ediniz, zira kaf,ir Hak'kn sfat ve zatndan mah.. clib olduu gibi faizci de Hak'kn ef'alinden mahclibdur. Mahcub olan kimSE) Hak'kn rahmeti her ne kadar vasi' olsa' q.a rahmeti kabul edi-

a4

ci' deildir. Bu sebebden rahmet-i ilahiyenin sizi idraik etmesi iin muhalefeti terk, taat ile hicab ref' ediniz. (V,e sari' ila mafiret~ min rabbikm) (Ayet 133) Ve ey m'minler s~zHak'kn ef'alini mahe deCen hicab olan ef'alinizin, efftl-i Hahi ile setr olunmasna maraat ediniz (acele edinizL. Siz ef'al tecellisinden ibaret bulunan filem-i mlk cennetinden ve tevekklden ancak kendi efalinizigrmekte malcub oldunuz. Yani fdilleri:'izin Hak'kn fiili ile setrini mudb olan tevhid-i ef'ale (Ve cenne~tinJ (Ayet 133) ve ondan sonra taat cenneti ef'aline kounuz t Bu ayetdeki cenet ile murad ef'al cenneti olduu iin (Arduhas semavt verardu)' (Ayet 133) o cen'etin geni liini yerle gn geniliine msavat ile vasf etmidir. Zira tevhid-i ef'al alemi mlkn tevhididir, amma o cennetin uzunlugunun takdir olunmad, pk ef'al her fiilindier bir fiile tevkifatmesi demek olan silsile-i arziye (arz: en, genIlik, enlem; zdd, tul: uzunluk, uzun mddet, boylam) itibariyle, insanlarn takdir edebildii alem-i mlkde mahsurdur. Amma tu itibariyle alem-i mlkde mahsur olmaz ve takdir olunamaz. Zira fiil sfatn mazhar, sfatda zatn mazhardr. Binaenaleyh onun nihayetive haddi yoktur. lmdi zat ile s fatdan mahcub olanlar bu cennetin arzndan baka gremezler. An:-' cak ef'al cennetin arzn grrler, amma Vahidl Kahhar olanAllah Teaa Hazretlerine bariz ve vasl ol:anlarn cenetlerinin arz , yani genilii, tulnn aynidir. 1J.unun ise haddi yoktur. Onlarn ne tulen ne de arzencennetlerinin mikdan taa;yyn ve takdir olunamaz. ('iddet liImttekine) (Ayet 133) 'bu ef'al cenneti,. hicablardan ve ef'ali Hak'kn gayrine nisbet irkinden' saknanlara, halZrlanmdr.
zatlardr

(Ayet 134) (Ellezineynfikiine fisserrai. veddarraJ Onlar yle ki, bollukda ve darhkta infak ederler, cemi ilerin Hak'dan grlmesiyle, ve Allah'a tevekkllerinin doruluu dolaysyla, birbirinin zdd olanlar haner, onlar sadaka vermekden men etmez. (Vel kaziminel ayzaJ (Ayet 134) Ve yine b1.1- suretle kendilerine kar yaplan cinayeti fiil-i ilahi grdklerinden kin -ve gazablann yutarak itiraz etmezler, ve eer hi gazablanma,yacak olurlarsa/ sfftt cennetinde ve rza makamnda olurlar. (Ve!l'afine annnasD (Ayet 134) Yine ileri Hak'dan grdkleri ve Allah'n ikabndan af'vvne sndklar iin, insanlarn zulum ve kaibahatini de afv,edicilerdir. (Vallah yuhibbl muhsinine) (Ayet 134) Allah Teala Hazretleri ef'al-i ilaliye tecelliyatn mahede edenleri sever. (VeHezine iza fe'aIii fahieten) (Ayet 135) Ve yine bu muttekiler cmlesindendir o kimseler ki, fiillerini kendi kudretlennden sad!" olmu ~rmek suretiyle byk gnahlardan bir gna.h iledikleri vakit, (Ev zaIe-' mu enfsebm) (Ayet 135) Yahut kk gnahlarda nefislerinin

.A!L MRAN SURESl

135

zuhyu sebebiyle birini iirtikab ile nefislerine zulum ettikleri vakit (Zeke.rullahe festaferii Uziinlibihim) (Ayet 135) Allah' hatrlya~ rak gnahlarndan istif~r ederler, efalin sudurunda i bu efalin , .Allah'n kudretiyle vaki' olduunu, Hak Teala'nm kendilerini o ef' a . ile ibtila etdiini grerek, o ef'alden Ha;k'ka tebern ederler. Ve derhal takat VEL kuvvetden uzak olduklarn Hak~ka arz, gnahlar olan kendi fiillerini Hak'kn fiiliyle setr etmesini taleb eylerler. (Ve men yafirzznnbe illallah) (Ayet 135) Ve Allah'dan ba.ka gnahlar kim rtebilr, Yani Allah'dan ba,ka gnah rten olmadn bilirler. (Ve lem yusrIii ald ma fe'alii) (Ayet 135) Ve ga.fletve nefislerinin zuh1ru zamannda iledikleri ilere isra:i;' etme~ler, belki ilerinden". Allah'a tvbe ve rcu' ederler. (Vehnn ya'lemunel (Ayet 135) Ve onlar Allah'dan bakasnn fiili .olmadn bilirler. (Ve ni'me ecrl'amiline) (Ayet 136) Tevhid-i ef'almukt~zas ile amel edici olanlann cezas, ecri ok gzeldir. (Ayet 137) (Kad halet min kablikm snenn) Sizden evv~l tevhid~i ef' a hususUnda enbiyay tekzib edenlere vaki' olan vekayi' ve Allah Teala'nn ef'alindeadet etmi olduu birok ehaz ve intikamlar gemidir. (Fesirn fil',ard fanzurn) (Ayet 137) indi siz yer yznde gezib. a:s8.rn grnz. (Keyfe kane akibetl mkezzibine) (Ayet 137) Tekzib edicnerin akibetlerinin naslolduunu ftibar ediniz. (Haza beyann linnasil (Ayet 138) Bu zikr olunan szler insan-. lara tevhid-i ef'a ilminden beyan ve tafsLildir. (Ve hden vemev' izetn: lilmttekine) (Ayet 138) V~ tevkid-i ef'alde ehl-i temkin olan mttekilere, hidayet ve ehl- telvin olan tvbe edicilere ve te:vhidden m~hcub ve tevhidi tekzib eyliyen mahcublara, vaiz ve nasihat'tir. YahCd mana: Ef' alini grmekden sakmanlara ziy.ade hidayet ve keif ve ayan tesbit ve nasihatdir, yaht mana: onlar sfat ve zat tevhidine hidayetdir. (Ve Hi tehinn ve la taJzenn) (Ayet 139) Kffarn istilas zamannda cihadda zayf olmayn ve gayb ettiiniz fetih ve ihvammzdan mecruh ve ehid olanlara mahzun olmayn. (Ve ent-. ml a'levne) (Ayet 139) Ve sizler Allah ehli olmanz ve Allah'a yaknlnz sebebiyle, ve derecenizin 'ulviyeti dolaysyle, mertebede en yksek'klmselersiniz. lin kntm ri'm.ni'l1;e) (Ayet 139) Eerki muvahhid oldunuzsa" zira muvahhid kendisine ceryan eden belalar Allah Teala'dan bilir, eer derecesi rza deilse, derecelerin en ekli sabrdr ki, onunla kuvvet bular?k mahzun olmaz ve zayflamaz. (Ayet 140) (Ve tilkel'e'yyam nddvilha beyneDinasil Vekayf ve byk hadisata lisan ara.bda yevm v~ eyyam denilir, nitekim (Ve zikrihim bi e;yyamullalh) yani Onlara Allah'n izhar eyledii byk vakalan hatrlat buyrulmutur. (Ve liya'lemeUahllezine
i

136

AL MRAN SURES

amenu) (Ayet 140) Ma'lCmun vukuuna tabi ilm-i tafsilinin zuhCru

deme~ olan (Liya'IemuJHah)nn tefsiri yukarda gemidir. (Ve yettehize minkm heda) (Ayet 140) Ve Allah Teaa HazretIeri sizlerden nefislerinden geerek Hak iin ehid ola,n ehidler ittihaz etmek, ve iman edenleri ilm-i tafsilisi ile bilmek iin, insanlar arasn da bu vekayi' ve hadisat devr ettirir, insanlar arasnda hadisat ve vekayii devr ettirnemiz muhtelif iler ve zikr olunmayan bir ok hikmet~erden ne'et etmidir ki, o da, istidadlarnda bulunan sabr, celadet, yakin kuvveti, nefse mubalatn azl ve nefsi kknden skmek,. ve bu gibi bir takm eylerinkuvveden fiilen kmas iindir. (Vallah la yuhibbuzzaimine) (Aye t140) Zalim olanlar ,Allah Teala sevmez, illetler arasnda bu ayetin mu'teriza olarak gelnesi u dur ki, iman ve ehadet sfat zre olma;yan ve' gnahlarn temizlenmesi ve yakinin kemali iin, sebat kuvveti olmaybda mcerred ganimet almak, veya baka bir ga-raz iin harbe hazr olursa, o kimse zalimdir. Allah Teala da, onu sevmez. (Ve liy mahissaIlahezine amenu ve yemhakal kafirine) (Ayet 141) Ve aleyhlerinde olduu zaman rr'minleri Allah TeMa/dan uzakla,dran gnahlardan ve perdelerden, ukubet ve belalarla kurtarmak ve belalar lehlerinde 'olduu vakit, kafirleri kalr ve tedmir etmek iin, bu vekayi'i insanlar
arasnda doladnr.

(Ayet 143) (Ve Iekad kntm temennevnelmevte min kabli en telka,vh) Sizler evvelce mevtle karlamadan lm temenni eder olmudunuz. Her hangi bir yakin sahibi yakinin meleke olmad, belki hatralardan ibaret bulunduu vakit, ba'z hallerinde birtakm iler temenni ve nefsi hasebiyle daima bir takm ahval iddia eder, yakini olma:yan kim.senin hali de byledir. Ve kalbin ikbaU zaniannda haliyle mevsuf olduka, o kimse sadktr. Amma idba-r zamannda, ve o haletin gayrinda bundan bir eser kalmaz. Yine bylece. bir hal mahede edib de o hane mmarese etmiyen kimse, o hali nefsinde tasavvur ettii ve tasavvur halinde zarar grmedii iin, ok def'a o hali temenni ed.er, ammahalin vukC-u ve ibtilas zama,.. nnda iddetlerine dayanmaa takat getiremez. Nitekim Memnun Mnib RahmetuIlah beyitlerinde Dil,ediin suretde imtihan eyle beni dediinde, esarete mbtela olarak takad getiremedi, ve sokak~ larda dolaarak ocuklara ceviz gibi eyler atar ve Amcanza ya;" lanc~ arnz derdi,. ve yine airin biri. Korkaklar bir yerde yalmz kaldkta yalnzken dmek iddeti a,rarlar beytini bu mana<La sylemitir. Hlasa hi bir hale ilti~at olunmaz, ancak makam olduu zaman iltifat olunur. Makama da itibar olu~maz. ancak mevatnda imtihan oIunduu zaman iltifat olunur,jmtihanda halas bu-

AL MRAN SURERt

137

lursa O vakit sahih olur. te insanlar arasnda vekayii tedvir faidelerinin biri de budur ki, lm adet~eb yakinleri kuvvet bulur ve sabrlan oalarak mahede ile m!akamlan tahakkuk eder. Nitekim (Fekad re'eytmuh) (Ayet 143) buyurur ki, sizler huzuruuz- . da ihvannzn katlolduunu grdnz (Ve entm tanzurune) (Ayet 143) ye siz bunu mahede ediyordunuz. Bu ayetde m'minlerin yaknlannn makam olmayub halolduundan ve harb mahallinde daldklarndan dolay kendilerine tevbih vardr. (Ayet 144) (Ve ma Muhammedn illa resulun) Muhammed ba ancak bir resuldr (Kad halet min kablihirrusulu) (Ayet .144) ondan'evvel bir ok resuller gemidir, yani Muhammed de resuldur. Ondan evvelki resuller gibi istikbalde lr veya katl olur. mdi herkim dininden yakin ve Rab'binden basiret sahibi oldu ise Resul'un' mevti veya katli ile mrted olmaz (dininden dnmez) ve bulunduu mcahede de futur getirmez. Zira o kimse Resul iin deil Rab'bi iin mcahede eder. Nitekim gemi enbiyann ashab byle yapmlard. nsi ibn Malik'in amcasEnes radyallh anh, Uhud muharebesinde Resulullah Sallalah Aleyhi ve Sellem'in katI olunduuna dair yalan bir a:yia kd, ve bu ayia, mslmanlara ya:.. ylarak mnhezim olduklar, 'Ve bir ksmnn Bize Ebu Sfyan'dan. bir aman alan olsa idi ve ,mnafklarn Eer Muhammed Nebi olsa idi, katl olunm'azd dediklerini, iiddii vakit Ey kavim eer Muhammed hakikaten katlolundu ise Muhammed'in Rab'bi lmeyen bir diridir, ve sizler Resululah'dan sonra hayat neylersiniz. Binaenaleyh onun muharebesi zre siz de muharebe ediniz Ye onun ld z re siz de lnz dedi. Sonra Ya Rab'bi, bunlarn dediklerinden senden zr diler ve sana snrm diyerek, klcn ekti, ve harbe girierek nihayet katlolundu. (Ve men yenkalib ala akibeyhi felen yedurrallahe ey'a) , (Ayet 144) Ve her kim inkilab eder ve geriye 'dnerse; Allah Teala'ya bir ey zarar edemez, ancak nifak ve yakinin za:yfl ile nefsine zarar eder. (Ve seyeziyaahakirine) (Ayet 144) Allah Teala Hazretleri Enes ibni Nazir ve emsali gibi nimet-i islama. kr eden yakin sahibi kr edicileri mkafatland-, racaktr. (Ve m'a kane linefsin en temute, iUa bi'iznillahi kitaben meccelen) (Ayet 145) Hibir nefis iin lmeklik olamaz, ancak eceli mukadder yani muayyen bir vakit ve yazlm bir kader- olduu halde Allah'n izni ile lebilir. mdi yakin sahibri: olan kimse bu manay ahid olarak, insanlarn en ecii olur. Nitekim Hatem Esem kendisinin Horasan muharebelerinin bdrisinde efik Belhi ile beraber bulunduunu hikaye ederek diyor ki, Harb iddetlenmidi efik bana mlaki oldu, .ve. Ey Hatem, kalbininasl buluyorsun?~ dedi. Ben, ka
deil

.AtL

1MRAN SURES!

Zifaf gecesinde olduU gibi buluyorum deyince, Ben de byleyim ' deyip, silahn brak d ve ban kalkan zre koyarak harb meydannda uyudu, o derecedeki ben hrltsn iitdim. te bu hal yakin kuvveti sebebiyle kalbin-Allah' Teaa'ya sukn ve itimadnn son dere c esidir. (Ayet 151) (Sen!ki ii kultibiIlezine keferiirru:'ba) -Haklannda hccet ve delil [ndirmedii bir tak.m: eyleri, Allah'a erik klma lan sebebiyle, biz kfr edenlerin kalbIerine korku ilka edeceiz . .Ayetde kalbIerine korkusunun ilkasna, ITklerini seb~b klmdr~ Zira ecaat ve :sair faziletler vahdet nlruyla nUrIanan kal'Oin nuruyla nCi'lanmas za,mannda vahdeti zilIin, nefis zerine, vukutindan, nefsin kuvvasnda hasl olan bir takm rtidallerdir. Bu i'tidaller an.' ' i cak tevhiddende yakin sahibi olan muvvahidde tam ve hakiki olabilir. Amma mrik' olan kimse imkan dolaysylaadem He kark olan, ve n!3fsi hasebiyle hakikat de kuvveti vclid zat olmyan, ve zat hasebiyle ademi tahakkuk ettii cihetle, vcdu hakknda AIlahhn bir hccet ve delil indirmedii mevhum bir vcdu, Allah Tea~'ya irketmesi sebebiyle, kudret ve kuvvetin m enbandan' mah-, cbdur. Buna binaen mrik iin apiz, korkaklk ve btn rezaildeh baka birey yoktur. Zira kendisine her ne kadar devlet, savlet ve, ,evket toplansa, yine ma'budundan daha kuvvetli olamaz. O halde diken' ate gibi asl sebati ve hekas olmyan bireydir. (,Ayet 152) (Ve lekad sadakakmIlah va'dehti iz tahusstinehm bi'iznihiJ Sizler, Allah'n izniyle dmai::.lara kar durduunuz mddetce Allah Teala size nusrat ve va'dini incaz (va'di yerine getirme) etmidi. Yani siz sabr ve ta:kva zre olursanz, nusrat vaid olunmudu. Bmaenaleyh cihadda sabr ve yakin zre 'sebat ve Hak'ka tevecchte sznzde ittifak ve Resul'e muhalefetden', ve nefislerinizin dnya metana meyl ve Hak'ka yzevirmekden saknmak, , dnya iin deil Allah iin mcahede halinde devam ettiiniz md-:detce, Allah Teala da nusrat ve va' di inca,zla sizinle beraber eder. Ve Allah'n izniyle dman kesip mnhezim ediyordunuz. (Hatta za feiItm) (Ayet 152) Tak;i yakininize zaif girmekle ve niyetinin ganimet malndan hyanetini teevizle, i'tikadnzn bozulmas sebebiyle korkduunuz,. (Ve teniza'tln iil'e'mri) (Ayet 152) ve ha,rb iin de ittifakdan sonra mnazaa ettiiniz, ve dnya nasibinden sabr szlandnz, v~ emr eyledii merkezde durmay t~rk ile Resul' e isyan eylediLiniz ve dnya malna meyl ettiiliz zaman, (Min ba'di ma erakm ma tuhibbtine) (Ayet 152) size sevdiiniz fetih ve g'animeti gsterdikten ve, Allah'a kr ve iddetle tevecchetmeniz lazm geldikten sonra" siz gafil olub en erefliniz ahireti istedi ise de,

.AL! MR:A.N SU~ESt "

139

baki kalanlarmz dnyay isteyerek aramzda Allah' murad eden kalmayIlica, Allah Teala sizden nusratm men eyledi. (Smme sarafekm anhm liyebteliyekm) (Ayet 152) Sonra sizi kendi fiillerinizle ibtila etmek iin, Allah Teala sizi onlardan men eyledi. Bu ibtila size bir ltuf ve ihsan oldu. (VaUah zft fadln alelm'minine) (Ayet 152) Allah. Teala Ha,zretler~, gerek nusrat gerek ibtila ile btn ahvalde m'minlere faz ve ihsan sahibidir. nk kullar kendi hallerinin kendileri zre Hak'kn evsafn celb edici olduunu bil.meleri, buna, binaen nefislerini ney~ hazrlarlarsa Allah'n kendilerine onu balayaca,m, nitekim Ben' bana itaat edene itaat ediciyim buyurduu, kullar Allah'la olurlarsa, Allah'n da onlarla olacan," ve ga.flet edibde meslek ediniImiyen ahvale i'timad etmemeleri, ve edaid (afetler,' musibetler) zre ve harb mah~linde sebata alma lar, ve yaknlar kuvvet bulub yakini kendilerine meleke ve makam edinmeleri, ve bir kavim kendi nimetlerini bozmadka Allah T~aa' nn o kavmin "nimetlerini bozmayaca, ilmi ile tahakkuk etmeleri 've dnya metana meyl ile, Hak' dan gafil olmamalar, ve dnya ve ahiret bedeli ile Hak'k satmamalari ve bazlar" iin acele bir ukubet olarak gnahlarndan temizlenmeleri, ve hicablarn, hususiyle " muhabbet-i nefs hicabmn refiyle, ehadet derecesirle nail olub pak. olduklar halde Allah Teala'ya mlaki olmalar iin, ibtila da kendilerine bir ihsan ve bir gizli ltufdur. Bu sebebden (Ve lekad afa ankmJ (Ayet 152) Talkik Allah Teala Ha,zretleri sizden afuv eyledi" buyurmudur. nk afvn sebebi ibtiladr. (Fe'esabekm aminen biammin) (Ayet 153) Yani sizi onlardan men eyledi ve isyanmz ve dalnanzIa Resulul1ah'a lahk olan gam sebebiyle sizi gamla cezalandrd. Yahut mana: edaid (musibetler, belalar) zre sabra, edaidde sebata almanz, ve galebe, zafer,ganimet ve sait kaffe-i eyann, nefsinizden olmayp Allah'dan olduunu bilmey! adetleip, (Likeyla tahzenft ala ma fatekum) (Ayet 153) fevt olan huzuz ve menfaatlerinizden, (Ve la ma esabekmJ (Ayet l53) ve ne de isabet eden zarar ve gamlardan mahzun olmamanz iin, sizi kat kat fazlalam bir gamla cezalandrd. . (Ayet 154) (Smme enzele. aleykm min ba'dil ammi ema:t e ten n'asaJ Sonra afv alamet olmak zre mnafklara deil, 'sadk olan taifeye emniyet ve uyuklama ilka etmekle sizi ganldan kurtard. (Yaa tMfeten minkm ve taifetn karl ehemmethm enfshm) (Ayet 154) Mnafk olan bir taifeye de, ne Resul'n, ne de Resul'e mtebaat edenlerin deil, belkikendi nefisleri mhim olmu du. (Kul lev kntm ri byfttikm leberezellezine ktbe aleyhiml katl ila medaci'IhimJ (Ayet 154) Habibim de ki Eer siz evleriniz-

140

.AL MRAN SURES

de ols!a idiniz katI olunmalan mukadder olanlar yine mahalli katillerine kaoaklard. (Ve liyeb teliyallah ma fi sudiirikm) (Ay~t 154) Allah Teaa'nn istidadlarnzda olan sdk ihlas yakin, sabr, tevekk'-i:il, ve tecerrd gibi hallerinizi, imtihan etmesi vebtn ahlak ve makamat kuvveden fiile karmas, (Ve liymahhse ma fi kuliibikm) (Ayet 154) ve sadr pusuunda ba,zar olan eytan vesveselerini, ve hal deaetlerini, ve nefiS havatrm kalb mahzesinden karp temizlemek iin, sizi ibtila eylemidir. Zira bela Allah Teala'nn bir kamsdr, ki, .onunla kularn, nefisleri sfatlarndan 'temizler ve kendilerindeki kemalat zuhra getirir. Ve bela zamannda nefislerinden ve halkdan kesilip Hak'ka tevecch etmeleri ile, kullarn zat- ilahiyesine sevk eyler. Bunun iin belalar en ok enbiyaya, sonra evliyaya, sonra .onlara mmasil olanlara mteveccihdir. Resulullah Sallallah Aleyhi ve. Sellem fazln beyan iin Hi bir Nebi benim gibi eza olunmad, yani, benim tasfiye olduum gibi hi bir Nebi tasfiye olunmad, buyprmudur. (Tab' deni olanlara pas olur, Bela srlar iin saykal ciladr) mealndeki a:irin beyti ok ye-, rinde denilmidir. Kerim ve laimin her birisine ancak istidad bucandaki ey zahir olur. Nitekim Kii imtihan zamannda ikram veya ihanet olunur denilmitir. (nnemes tezeehm eytan biba'di m'a !\ese-b"u) (Ayet 155) Uhud harbinde iki taife kar1adklar gnde, sizden geri dnen kimseleri ancak kazandklar ba'z gnahlar sebebiyle eytan, geri dnmek zilletine davet eyledi. Zira eytan bir gnahdan ve ne.fis hareketinden kalbde hadis olan edna bir zulmet sebebiyle, kendisi iin meca! olduu vakit, insanlann vesvesesine ve emrini iniaza kadir olabilir. Nitekim Bir gnahdan sonrahas1 olan gnah birincinin ukubetidir denilmitir. (Ve lekad afallah anlm) . (Ayet 155) Azer dilimleri ve peiman ~lmalar s~bebiyle, tahkik A1. (lah Teala onlardan kabaha.tlerini afveyledi. (Ayet 156) (Ya eyyhelezin.e amenii la tekiinii kellezine keferii ve kalii ili ihvanihim iza darebii firard ev kdnii uzzen lev kanii indena ma matii ve ma kutiIiil Ey m'minler siz kfr edenler ve yer yznde sefer ve yahd gaza ettikleri zaman len kardalarna Eer bizim yanmzda olsalard lmiyecekler ve katI olunmayacaklard diyenler gibi ol~aynz. ' (Liyec'aIallah zaike hasreten li kuliibihim) (Ayet 156) Onlar o fiili, katl ve mevte sebeb grdklerinden, Allah Teala onlann bu szlerini ve itikadlarn, onlarn kalb.., lerinde mealekat ve darlk ve gam klar. Eer onlar muvahhid ve yakin sahibi olSElard, o mevt ve katlinAllah'dan olduunugrerek sadrlar inirah bulub, geni olurlar idi. (ValIah yuhyi V~ ymit) (Ayet 156) Allah Teala Hazretleridilediini seferde ve cihadda ve

.Au

MRAN SURIDS!

141

sair yerlerde hayat sahibi klar. Ve dilediini hazarda ve gayrnda .da ldrr. (Ayet 157) (Ve lein kutiltm ri sebililHllii ev mttm le mafi retn minaIlahi ve rahmetn hayrn mimma yecme'ftnel Eer sizler Alla~ yolunda katlola idiniz, yahud le idiniz, elbetteki sizin uhrevi nimetleriniz olan ef'a'! ve sfat cennetler~, sizin topladnz dnyevi nimetlerden daha hayrldr. (Ve Ien mttm ev kutultm leiHUlahi tuherone) (Ayet 158) .Ve elbette siz lr veya katlolursanz, behemal Alhih'a har olunursunuz. Zira ehl-i tevhidsiniz. Binaenaleyh siz~n lmden sonraki haliniz, lmden evvelki halinizden daha iyidir. (Ayet 159) (Febimd rahmetin minaIIahi linte lehm) Ey Rab bim senin, rahmet-i rahimiye, yani beei vcuduna deil, belki ilahi mevhub (balanm) vcuduna tabi sfat- ilahiye cmlesinden bir sf~t olan kamiL, vafir ve tam bir rahmetle ittisafn sebebiyle, sen onlara liyn ve yumuak oldun. (Ve lev knte fazzBn alizal, kalbi) (Ayet 159) Veeer sen nefis sfatlarmdan fezazat (kabalk-kt szllk) ve glzet-i kalble . (kalb kabal" mevsuf olsa idin (La~n faddu min ha~like) (Ayet 159) onlar senin) etrafndan dalrlard, zira seni sevmelerini mucib olan rahmet-i ilahiye onlar toplar. (Fa'fu anhm)' (Ayet 159) mdi sen tevhid nazan ile cinayetlerini Hak'dan grdn, ve beer fiili ile ezalanmaktan ve onlann fiillerinden, kin ve gayz ha~31l etmekden, ve onlardan intikam ile, kinini efalandr maktan makammilli olduu iin, s~na taalluk eden cinayetlerini. afv eyle. (Vestarrlehm) (Ayet 159) Ve gaflet ve nedamet ve i'tizar ettikleri iin Allah'n hakkna taalluk eden kabahatlerinde, onlar in istifar et. (Ve avirhm !il'eniri) (Ayet 159) Ve onlara hrmet ve ria;yet olmak zre harb vesair ilerde onlarla meveret eyle . . (Feiza azamte fetev;ekkel alallahi) (Ayet 159) lakin bir ie azim ve kat'i sretde niyet ettiin Ziaman, Allah',a tevekkl ve fetih ve nusrat ve daha iyisini bilmek gibi her -i senden deil, Allah Teaa'dan grmekle, ii Allah'a tefviz ve havale eyle. Bu kelamdan sonra (n yansurkmuIlah fela aIibe lekm) (Ayet 160) kav1iyle tevekkl ve ef'ade tevhidin manasn tahkik etmIdir. Yani eer Allah Teala sizlere y.ardm ederse size ga1ib olacak. bir kimse yoktur. (Ve in yahzuIkm. femen zeIIezi y'ansurukrn min ba'dihil . (Ayet 160) Ve eerki Allah Tema sizleri terk edib de halinize brakacak .olursa; Allah'dan baka size yardm. edecek kim. olabilir? (Ve :alenahi felyetevelrkeHI ni'minue) (Ayet 160) M'min olan kimseler ancak Allah Tealaya tevekkl etmelidirler. . (Ayet 161) (Ve ma kane linebiyyin en' yeulle) Ri bir nebinin ganimet malnda hyanet etmesi olamaz. N~uvvet maka,m ve en-

142

.AtL

!MR.AN SURESl1

biyann ismeti, btn rezailden uzakdr. Ve enbiyadan hyanetin su-

duru mmtenidir. nk enbiya beeriyet sfatlarndan mnselih, nefis ve eytann kendilerinde tesirinden masumdurlar. Allah ile kaimler; Allah'n sfatlar ile mevsuflardr. (Ve men yain ye'ti bima' al1e yevmel ky.ametiJ Ve her kim hiyanet ederse, kyamet g..llnde hyanet ettii eyin ayniyle hyaneti sureti zre zuhur eder. (Efeminet tebe'a ndvanallahi kemen bele bisehatin minerlahi) (Ayet 162) Hi Allah Teala'nn rzasna ittiba eyliyen zat, Allah'n gazabna u nyan kimse gibi midir? Yani Nebi sfat-ilahiye ile muttasf olduu iin sfat cenneti demek olan Rdvan makamndadr. Hyanet eden kimse ise nefsi sfatlar ile mutta-sf olduundan gaz ab makamnda dr. (Ve me'vah cehennem) (Ayet 162) Ve hiyanet edenin sna cak yuvas cehennem, yani karanlk nefis ukurunun en alt tabakasdr. Binaenaleyh Nebi ile' hain kat'iyyen birbirine benzeyemezler. (Hm derecatn indalIlahi) (Ayet 163) Ehl-i rza ile ehl-i gazabdan herbirerleri Alla:p. indinde mtefavit (birbirinden' farkl olan) dere'celerin sahibleridrler. Yahud mana he~birisinin ehIi dereceleri ihtilafyla muht el ifdirl er. (Ayet 165) . (Kul hve min indi enfsikqJ Ha;bibim de ki Uhud gazasnda size isabet eden musibet, kendi nefislerindendir. Bu <ayet. (Kul kl1n min ndiIlah) ayetine mnafi deildir. nk kaffesinde sebebi fan Hak Teala Hazretleridir, sebebi kabil kendi nefisleridir. Failden ise ancak istidadn iktiza, eyledii ve istidada layk olan ey' ifaza olunur. te her ey faif itibariyle Allah' dan, kabil itibariyle 'nefislerinden olur. Nefisletin istidad cia ya asli veya arizi olur. Asli olan istidad Hak'kn Jl!.eiyeti iktizasyle feyzi akdesindendir. lArizi olan istida:d o kimsenin kaderinin iktizasndandr. Bu cihetde yine Hak'ka rcu' eder. Dier bir vecihlede nefislerinden ola~ ey tevhide na,zaran yine Allah'dan olur. Zira o makarnda gayr yoktur., (Ve liyalemel m'minine, ve Ii'ra'lemeezine na fektil (Ayet 166-167) Uhud gazasnda frkalarn karladnda,. size isabet eden bozgun, luk Allah'n izni' iledir. Ve m'minlerle mnafklarn temyiz etmesi ve ilmi tafsili de ma'ltim olmas iindir. (Ayet 169) (Ve la tahsebeilll1-eezine kutilti ri sebiUabi emvata) Ve siz gerek cihad- ekberde nefsini krmak ve riyazatla hevay koparmak, ve gerek cihad- asgarda Allah rzas iin nefsini feda etmek suretile, Allah yolurida katlolunan kimseleri ller zan etmeyiniz. (Bel ahyan inde Rabbihim) (Ayet 169) 'Belki onlar 'Hazreti .Kudds'de mukarrebler, tabayi'kirinden mcerrecer olduklar halde Rab'leri indinde hakiki dirilikle diriUrler. (Yrzekiine) (Ayet" 169) Onlar erzak- maneviyeden, yani 'istirak- envar ve matlrif ve ha-

.AJL lMRAN -SUREst

143

kaykdan TIZklanrlar, vesair dirilerin rz~land gibi sur cenn~t lerde de nzklanrlar. Zira cennetlerin birok martebeleri vardr,

manevi, ba'zs sundir. Ve gerek manevi ve gerek surinin i ler iktizasyla dereceleri vardr. Manevi cennetler zat ile sfat cennetleridir. Bu cennetleri derecelernin tefazili, ehIi ceberut ve melekut derecelerinn. tefazili iktizas zerinedir.' Suri cennet, efal cennetidir. Bununderecelernn tefavt alemi mlk derecat olan semavat ul~, ve dnya cennetlerinin tefavt iktizas zerinedir. Nebi Sallalah Aleyhi ve Sellem Hazretlen Kardalarnz Uhud'da ehid olunca Allah Teaa onlann ruhlann yeil kular iine :koydu. O ku lar cennetin nehirlerinde dolar, yemilerinden yer, ve arn glgesinde aslm altun kandillere rcu' ederler buyurmudur. mdi ye. il kular, ecram- semaviyeye iaretdir, kandiller de yldzlardr, yani o ruhlf\r tenzih ve pak olmalar dolaysyla ecram- semaviyeden bulunan nurlu yldzlara taaluk etmilerdir. Cennetin. nehirleri, ilimIerin' menbal:tr ve oluklardr, yemileri alval ve' maarif ve onl~nn manevi ve sud cennetleri iktizas zre sun nehirler ve yemi lerdir, zira dnyada bulunan yeme,kIer, imekler, giymeKler, nikahlar, v;esair lezzet ve mtehalarn kaffesi dnyadakilerden daha lezzetli olarak ahiretde ve sem'a tabakalarnda mevcuddur. (Ayet 170) (Ferihine bma ata hm.ulah min fadUhil Allah'n kendilerine vermi olduu keramet ~ve nimet, Allah indinde yakn lk faz ve ihsanlar ile ferahlanc olduklarl.halde, rzklanrlar. (Ve yestebirCne billezine Iem yelhaku bihim min halfihim) (Ayet 170)! Ve arkalannda henz kendilerine lahk ve derecelerine nail olam yan ihvanlarinn halleri ile mjde ve bearet .olunurlar. (Ea havrn aleyhim ve_ La hm yahzentine) (Ayet 170) Yaknda onlar gibi saadete nail ve onlara lahk (gelb ula-ulaan) olacaklarnda.n, kendilerine havf ve h;z;n olmad ile mjde olunurlar. (Yestebi rime bini'metin minalahi) (Ayet 171) Allah Teala'dan knh bilinemiyen bir nimet-i" azm e ile ki, o da kendilerine Rdvan makamnn husul ile sfat cennetidir. (~e fadlin)' (Ayet 171) Ve bu sfat cen- . netine ziyadeUkle tebir olunurlar ki, <> da zat cenneti ve vclid bakiyesinden aman- kIHdir. te bu Allah iin ehid olmalarnn kemaUdir. Bununla beraber (Ve ennaIlaha la yudyu ecreI m'minine) (Ayet 171) Allah Teala m'minl~rin imanlarnn ecri olan ef'a. cenneti ve yaplan ilerin sevabm da zayi etmez. (Ayet 172) (Elle~estecabii' UHahi verresiili mm ba'di mal O m'minler ki, vahdeti zatiyede fena ile Allah Teala'ya ve istikainet hakkyla kaim olmakla Resul'e de (Min ba'di maesabehmI karlu) , (Ayet 172) kendilerine k.esr nefs isabet ettikden sonra yine icabet et-

ba'zs

144

.AlL .tMRAN SUREs:t

tller. (Li1IIeZine ahsenii minhm) (Ayet 172) Onlardan mahede makamnda sabit olanlar (Vettekav) (Ayet 172) vcudlar bakiyelerin'den saknanlara (Ecrn azimn) (Ayet 172) imann verasnda byk . bir ecir vardr ki, o da mahede rahatdr. (Enezine' ~aIe Iehmnnas) (Ayet 173) Onlar ki, mahedeye vusullerinden evvel kendilerine bir takm insanlar, (nnennase karl ceme'ft Iekm) (Ayet 173) Tahkik, insanlar, yani mrikler sizin iin toplanp sizin vcudunuzu mu'tedd (saylm) ve muteber saydlar. (Fahevhm) (Ayet 173) mdi siz onlardan korkunuz, siz de onlar muteber saynz dediler. (Fezadehm im!anaJ (Ayet 173) Bu szleri sebebiyle onlara yakin ve gayri nefi ve mbafttszlk Utinaszlk, kayitszlk) ile tevlidi ziyade ettiler. (Ve kalft hasbnaIlah) (Ayet 173) Ve onlar Allah'dan bakasnn nefyi ile ve Allah bize kafidir szyle Allah'n isbatna vasl oldular. Ve Hakk mahede edb, sonra tefasil sfata rcu' ederek (Ve ni'mel vekilu) , (Ayet 173) Allah Teala ne gzel bir vekildir dediler. Bu sz brahim Aleyhissela,m'n atee atld ve atein berd selam olduu vakit syledii szdr. (Fen kallebft bini'metin minalIahi ve fadlin Iem yemseshum~ (Ayet 174) Kendilerine bakiye ve ga:yri grmek fenal dokunmad halde zat ve sfftt cennetinde hakkani vcuda rcu' ve inklab' eylediler. (Sun vettebe'u ndvannaahiJ (Ayet 174) Ve onlar slliklan halinde kendileri iin gizl~nmi olan surliru ve (Vaah zu fadIin aziminl (Ayet 174) ayetiyle iaret olunan zat cennetini bilnedikleri zam!anda sfat cen,neti olan Allah'n rdvanna ittiba' eylediler. nk (fazI) rdvan zre ziyade demektir. . (Ayet 175) (nnema zMikmeytan yuhavvifu evIiyaeh) ancak insanlardan onun gibi hefsine mahclib olan kendi evliyasn korkudur. Yahlid manft: eytann dostlar sizi korkudur. (Fela tehilfdhm ve hafftni in kntm m'mininel (Ayet 1.75) Siz eytann evliyasndan korkmaynz. Onlarn vcudlanna itibar ,etmeyiniz ve siz muvahhid iseniz ancak benden korkunuz, ayni ve eseri olmad iin benim gayrimden korkmaYnz. (Ve La yahznkeIIezine ysari'ftne n kfri) (Ayet 176) Habibim! hicab aslileri ve zulmeti zatiyele:d dolaysyla kfrde musaraat (acele etmek-evrnek) edenler sana zarar getirirler korkusuyla seni mahzun etme'sin. (nnehm len yedurrftIIahe ev'a) (Ayet 176) Tahkik, onla,r Allah TeMa'ya bir ey zarar edemezler. Kafir~erin braklmas ve uzun mddet hayatlar, azabTarnn' iddetine ve zillet ve hakaretlerinin" nihayet derecede olmasna sebebdir. mrlerinin uzunluu ile buud ve hicablar 'kat kat ziyadeleir, ve izzet menba olan Hak Teala'dan uzaklklar ziyadeledike' zillet ve hakaretleri ziyadelemi olqr. '
u eytan

.ALL MRAN sugms

145

(Ayet 179) (Ma k 1anaI1ah liyezerel m'minine ala ma entm aleyhi1 Allah Teala Hazretlerinin m'minleri, sizin bulunduunuz Usanen tasdik, ve zahiren islam hali zre terk etmesi olamaz. (Hatta yemizel habise minettayyibiJ (Ayet 179) Belki imtihan ve ibtila eder, taki habis olan nefis sfatlar ve vehim ekilleri ve eytan hazlar ve heva dai1eri, ihlas, yakin, mkaefe gibi pak olan kalb sfat. larndan, ve ruhun mahedelerinden, ve srrn muvasele (varmakulamak) ve musa,merelerinden fark ve temyiz olsun, ve ibtila aranzda ~itne ve mus1betlerin vukuu sebebiyle mahlfet ve muha-bbet srfullah iin halis olsun. (Ve ma kaneah liyutl'akm alel aybil (Ayet 179) Ve gayb vcudunuzIa sizin aranzda uzaklk olub, mnasebet ve gayb vcudunuzdan telakkiye istidadmz olmadndan, Resul vastas olmalkszn Allah Te'ala'nn, sizde gizli bulunan ahval ve hakayka, ga;ybvcudunuza sizi muttali klmas olamaz. (Ve akinnalla.he yectebLmin rusulihi men yea) (Ayet 179) Lakin ara.nzda kendisiyle hidayet bulmanz imkanm mucib olan cinsiyeti nefsaniye dolayisyle, Allah Teala Hazretleri Resul'lerindne dilediini seer. Ve sizden gaib olan vcudunuzun esrar ve hazinelerine sizi hidayet etmesi iin o rusulu kef eyler. esrar hakaykna muttali k lar. (Feaminii bilHllii ve rusuHhiJ (Ayet 179) Buna binaen sizin re~ sullerden telakki ve kabul etmeniz mmkn olmak iin, tasdik-i kalbi ile Allah ve Besullerine iman ve irade ve eriata temessk ediniz. (Ve n t'minii) (Ayet 179) Ve eer siz zahiri imandan sonra tahkika ve yakina sluk ve yolunda ona mutaba;atla, iman ~derseniz (Ve tettekii) (Ayet 179) ve hicab- nefsaniye ve mevani-i slukdan saknrsanz, (Felekm eern a,zmn) (Ayet 179) size hakikati kef e.tmek byk sevab vardr.
r

(Ayet 180) (Ve la yahsebenneIlezin:e yeneellne bma dtahmlIah min fadlihi hve hayren Iehm) Allah Teala'nn kendilerine vermi olduu mal, ilim, kudret, ne~s fazl ve ihsanlar ile balillik edenler, ve o fa,zl ve ihsanlar Allah yolunda mstehik ve. mstaidIere kendileri iin mdafaada' enbiya ve sddklara infak etrrtyei- ' ler, yahud mana: Allah'da fani olmakla infak etmiyenler, o tecellinin fazl ve ihsal1ndan kendileri iin hayr olduunu zan etmesinler. (Bel hve errn lehm) (Ayet 180) Belki o bahillik onlar' iin er dir. (8eyu tavvekiiile ma bahiIii bhi yevmel kydmeti) (Ayet ISO) Bahillik ettikleri ey, kyamet gnnde boyunlarna ip olacakdr. Ve takayydlerine ve Hak'kn rahmetinden mahrum olmalarna se~eb, ve zilletlerini ve ona muhabbet taalluklar sebebiyle, Hak'kn nuru cemalinden hicablarnmucib olacaktr. (Ve liahi mirass sen'avati verard) (Ayet 180) Gklerin ve yerin miras, btn riefisler, kuv~

146

ALL MRAN sURms

vet, kudret, ilim mal gibi nefislerin btn sfatlar, ve vcd ismi olan her ey, Allah'ndr. Binaieillaleyh Allah'm maln Allah'dan kskannalarna sebeb .nedir? (Val1ah bima ta'melne habirn) (Ayet 180) Allah Te~la btn yapdnz ilerden
kendisin~ mutabk
haberdardr.

(Ayet 181) lLe'kad semi'aah kavlellp,zine kald innallahe fakirn ve niahn aniyaJ Tahkik Allah TeaJa Hazretleri Allah fakir~ dir ve bizler,zenginleriz diyenlerin szlerini iitmidir. Beni srail Peygamberlerinin mucizeleri bir kurban getirb Allah'a dua ederler, bunun zerin~ glden bir ate gelerek kurban ekI etmesinden ibaret olduu, rivayet olunmudir. Bunun te'vili; o peygamberler kendi nefislerini Allah'a kurban edib zhd ve ibadetle Allah'a . dua ederler. Ruh semasmdan ak atei gelerek nefislerini ekI ve ifna' eder, ondan sonra nh~ivvetleri' sahih vezahir 911:lr, demektir. Her ne kadar alem-i kudretde zahirinin de~ vukuu mmknse'de Ben-i sr.ail'in avam k,sm, bu mes'eleyi iidipzalirini i'ti~ad ettiler her peygamberden israr ile bu mucizeyi istediler. Nitekim sevab kazanmak iin Allah yolunda infak ile mal sarfn ve Hak"kn~ sfat ef'_alini istibdal, (deimek-deitirimek) ve ebdalmakamIll tahsil iin sIUkda mahv ileef'al ve sfat bezletmek olan Allah Teala'ya ifra' yani dn. vermek mes'elesinde, Hak Teaa'nn. fakir ve kendilerinin zenginolduunu tevehhm ettiler. Yahd mana: Her iki mevzuc:la da maksad fehm ettikden sonra, yine enbiyaya inad ettiler. (Ayet 188) (La tahsebennelIezine yefrehdne bima. ,altev) Habibim sen yaptklan taat ve her hangi hasenat ile ferahlanan ve ucublanan :ve o iyiliin ru'yetiyle mahcb olan, (Ve yuhibbdne enyuhmedd . bima lem yef'ald) (Ayet 188) ve (Vallah haa~ahm ve ma ta' me.. lune) Sizi de ilerinizi de Allah halk eyledi, binaenaleyl btn ef'al Hak'kndr buyurduu vechiyle, kendilerinin ilemedikleri belki onlarn ellerinde Allah Teala'nn iledii 'bir ile, insanlarnken dilerini medih ,ve sena etmelerini seyen, ve insanla.r tarafndan edilen hamd ve sena ile 'mahcub olan, yahd mana: Allah indinde nefsemr'de mahmud olmakl muhabbet eden kimselerin (Fela ta; sebennehm bimefazetin minerazabil (Ay.et 188) elbetdeki mahrumiyet azabhdanneca.t bulmu olduklarn zan etme. (Ve lehm azabn: eliml1) (Ayet 188) Onlarn istidatlar var iken fazilet ve, gzel fiilleri Hak'ka nisbet etmeleri, ve havl ve kuvvetden .uzak olub Hak'ka tevecchleri ve fiili nefislerinden grmekle mahcub olmameJan, ve o fiil se1?ebiyle medih ve sena' beklememeleri lazm gelirken istidatlannda .olan kemalden mahcb olmalar dolaysyla kenanarine gayei elemli bir azab vardr. (Ve lillahi mlkssemavati

ve

.ALt MRAN

sJJRIrisx

147

v~~'ar~) C~yet 189) Gklerin:e yer!n mlk Alah Te~a'nndr. Hi kmsenn goklerd~ ve yerde br ey yoktur ki,Qnu bakasna vererek ucublanabilsin. lVallahala klli ey' in kadirun) 'cAyet 189). Allah Teaa herey zre kadirdir. Ondan gayrisi hi bir fiile kadir olamaz. Taki o fiilin r'yeti ile ucublanmasn ve ucub' suretiyle ferahlanabilsin. (Ayet 191) (Ellezine yezk1nallahe kyamen) Mahede ile Ruh makamnda (Ve ku'iidenJ (Ayet 191) ve mkaefe ile kalb mahallinde (Ve ala cniibhimJ (Ayet 191) ve mcahede ile nefis mekannda taklibatlan zre cemi ahvalde ve btn hey'etler zre, Allah Teala'yi zikr edenler (Ve yertefe1kkeriine) (Ayet 191) ve vehim ai besinden halis olan akllan ile (Fi halkssemavati verardIl (Ayet 191) ervah ve ecsa:d aleminin izharnda tefekkr edenler, uhud zamannda (Rabbena ma halekte hazabatla) (Ayet 191) Ey bizim Rabbimiz, bu halk batl, yani senin gayrin .olan bir eyolarak izhar etmedin derler. _ Zira batl ancak Hak'kn gayri olan ey demektir. Belki bu halk kendi esma ve sfatnn mezahiri kldn. (Subhaneke) (Ayet 191) Ga;yrinin mevcud ohnasndan yani ferdaniyetine br ey'in _ mukarin, . veya vahdaniyetine bir ey'in sani .olmasndan . seni tenzih ederiz. (Fekna aZabennaril (Ayet. 191) mdi ekvan ile ef'alinden, ef'al ile sfatndan, sfat ile zatndan mahcub olmak ate-' inin gadabndan vikaye :nutlaka-i tamma ve kafiye ile bizi vikaye eyle. (Rabbena inne-ke men tudhilin nare fekad' ahzeytehu) (Ayet 191) Ey Rabbimiz' sen, mahrumiyet ile atee ithal ettiin kimseyi muhakkadrki, Kaffesi, zillet, ar ve hakaret olan bakiyenin vcu~ du ile rsva edersi.n ' (Ayet 192) (Ve ma Iizzaimine mm ensirn) Mutlaka,gayrin yahud bakiyenin r'yetiyle irk eden zalimlere hi bir yardmc yoktur. (Rabbena nnena semi'na) (Ayet 193) Ey Rabbimiz biz kalbIerimiz kulayla, (Mnadiyen yunadi' liI'imanil (Ayet 193) ruh ve da-i imanmn kenan olan srlarmzdan bir mnadinin, bizi iman- ayaniye arub, (En "aminii brabbikm fedmenna) (Ayet' 193) Rabbinizi mahede ediniz, dediini iitdik,' hemen bizde mahede etdik. (Rabbena fafirlena zniibena) (Ayet 193) Senin sfatn ile bizm sfatlanmz gnahlarn rt. (Ve keffir anna se;yyjatinin (Ayet 193) Ve senin ef'aJini grmekle, ef';1lip:iz ktlklerini setr et. (Ve :f;evefenna ma'alebrari) (Ayet 193) Ve bizi bilklliye fani olmayub mahv- sfat makamnda halleri zre kalm olan ebrar ile deil, belki senin \ zatnla zatlarn 'ldrb mahvu fena eylediin ebda,ldan olan' ebrar il~ ldr. Ve onlarn muhabbetinde bizim zat1armz ifn~ eyle.

148

.A!L !MRAN SURE~:t

(Ayet 194) (Rabbena ve atina ma va'ad tena ala rusulike.) Ey Ra/bbimi.zl Resullerinin etbana vaid ettiklerine, yahud mana: fenadan sonra beka ve tevhidden sonra vcud-u 'mevhub (halanm) ile istikamet sahibIerine vad eylediklerini, bizleire ihsan eyle. (Ve la tuhzna yevmelkyametiJ (Ayet 194) Ve k~yamet-i kbra gnnde, ve' halkn Vahid-I Kahhar olan Allah'a buruzu vaktinde, bizleri vahdet ile kesretden ve cemi' ile tafsilden ihticab ile, ilerimizde vasl olanadmz bir makam kalarak rusva eyleme. (inneke 'la tuhlH'l mi'a,cJe) (Ayet 194) Muhakkakdr ki, sen va'dinde hulf etmezsin.~ (Ayet 195) (Festecabe lehID Ra,bblm enni la udy' amele amilin minkm min zekerin ev nsaJ Ben sizin erkek vediinizden hi ,bir amel sahibinin amelini, kalb erinin ihlas, yakin, keif gibi a'mali kalhiyesin:i nefis diisinin taat, mcaheda,t, riyazat gibi amali kalbiyesini zayi etmem" diye Rab'leri onl'arn, dualarn kabul eyledi. (Ba' dkm min ba'dinJ (Ayet 195) Sizler ba'znz ba'zllizdan ne'et etmisinizdir. Ruhu insaniyeden ibaret bulunan bir ~sl ve hakikati valide sizin hepinizi ce'm eder.' Buna hinaen bazlliz sevablandrp , - baznz mahrum klmam. (FeDezine haceritJ (Ayet 195) tmdi mell fat nefis vatanlarndan hicret' edib (Ve uhricu min diyarhim) (Ayet 195) ve nefsin sfatlar diyarrndan karlanlar, yahut mana: Lezzet a.ldklar ha.llerinden hicret, ve sakin olduklan mal\arnlarndan ka rlanlar (Ve uz fi sebiln (Ayet' 195) ve sabra almak" tevekkle nail olmak iin, ef'alime sluk yollarnda bela, muhin, edaid, ve fetan ile ve rizaya vasI olmak iin sfatrma sluk yollarn.dan celal a,zemet, kibriya tecelliyat satvetleri (iddetli ahez ve kahr etmek) ile ibtila olanlar, (Ve katehi) (Ayet 195) ve bende cihad ile, ba.kiye ile muharebe edenler (Ve kutil) (Ayet 195) ve b iklliyed e bende ifna olunanlar (Le keffrenne anliln seyyi'athim) (Ayet 195) onla':' nn byk ve kk btn kt~k1erini, yani vcud bakiy:eleri ktllderinielbetteki setr ed~ceim. (Ve IedhiIennehm cennatln tecri mntahtihel'ernhdrJ (Ayet 195) Elbette onlar altlatnndan nehirle'tinceryan eyledi cennete idhaledeceim', (Se'vaben min indiI* IaliJ ,(Ayet 195) onlardan aldm zat, sfat, ef'al vcudlarna m": karat ve avs olaraktan ibu cennete onlar idhal edeceim. (Vallah mdehu hsnssevabil (Ayet 195)' SeVabil! gzeli, Allah Teala' ~ nh indindedir. Kendisinden bir ey bakiye kalmayan, sevab mutlak Allah'dan gayrisinin indinde ola,maz~ Bu sebebden (VaJ~ah) dedi, ,zira ,Allah cemi sfat cami olan bir isimdir. Binaenaleyh bu mevzuda'(Er.rahman) veyahud zat ismi olmayan baka bir, isim demek iyi, olmaz:

ALL MRAN" SUREsI

149

(Ayet 196) (La yeurrenneke rtekabllezine kefern fiI bUad) Habibim! Din-i Hak'tan ibaret bulunan tevhidden mahcb olanlarn , makam ve ahvalde takallbleri seni aldatmasn. (Meta'.n kalilnJ (Ayet 197) Makamat ile ihticab ve makamatda takallb eyleniek az bir faidedir. (Sfunm.e me'vabm cehennem)" (Ayet 197) Sonra onl~nn inklab edecekleri bir hrman cehennemidir. (Ve bi'sel mihad) (Ayet 197) O mahrumiyet cehennemi fena bir beiktir. (Lakininez net tekav Rabbehm) '(Ayet 198) Lakin Rab'lerine infa edenyani vcudun derecesinden tecerrd eden m'minlere (Lehm cenna" tn tecri min tahtihel' enhar halidine fiha nzlen min indillaW) (Ayet 198) hazrlanm ziyafet .olmak zre Allah'n indinde de~ rece cennet hasldr. (Ayet 199) (Ve inne min ehIiI, kitabi) Tahkik ehl-i kitabdan yani tevhidden malcb olub, ahval ve makanatda takallb sfatyla mev-:suf olanlardan (Lemen y'min binalD (Ayet 199) Tevlid- zati ile tahakkuk eden (Ve ma nzile ileykm) (Ayet 199) ve size inzal' olunan tevhid ve istikaniet ilmin"e (Ve ma nzile Herhim) (Ayet 199) "ve onlara inza olunan mebde ve mead ilmine iman eden lft' ine IHliihi) (Ayet '199) tecelli-i zatiyi kabil olduklar halde (La yeterii ne biayatillahi semenen karla) (Ayet 199) sfat tecelliyat 'demek olan .yat-i ilahiyeyi' klletle mevsuf olan bakiye bahasna deimez l~r. (IDaike lehm" ecrhm inde Rabbihim) (Ayet 19"9) te bunla,rn Rab'leri indinde cennat- selase ecirleri hasldr. (innallahe seri'l hisab) (Ayet 199) Allah Teala" Hazretleri, hesab seri olan zatdr. Q!l-:lan muhasebe ve mcaz!at eder. Kendilerinden bir ery bakiye kalanlan bakiyeleri zerine meakbe ve dereceleri hasebiyle mevatn se-: lasede bakiyelerinin" nefyi ile mkafatlandrr. (Ayt 200) (Ya eyyheHezine amenftsbiruJ Ey mminler! Siz Allah iin sabr edin (Ve s!abirft) (Ayet 200) ve Allah ile sahrlan (Ve rdbituJ ve Allah'a balann, yani nefis makamnda mcahede ile sabr, ve kalb makamnda celal sfat tecelliyatnn satvetiyle beraber mkaefe ile sabrlan, ve ruh makamnda mahede ile zatlarnz balatn, hiklliyeti ki: size zaif ve gaflet ve telvinat ile gy bet galib olmasn. (Vetteku:Uahe le'allekm trlilnne) (Ayet 200), Ve sabr makamnda muhalefet ve riyadan, mesabiredei'tiraz ve imtiladan, murabta da bakiye ve cefadan ittika (ekinmek) edinizki, inanah ilerisinde baka felah olmyan, hakiki ve sermedi felah ile felah bulasnz.Bu suretle felah bulmanz memuldr.

NsA SRES
BSM.IJLA.HiRRAHMANRRAHM

(Ayet1) (Ya eyyhennasttekuft ra.bbekm) Ey insanlar siz ha: yrlarn sizden sudurunda, Allah'n sfatm benimsemee Allah Tea'la'danhazer ediniz, ve sizden sadr olan 'hayrn sudurunda Allah'n sfatn size vikaye klnz, ve Kadir-i Mutlak'dan sadr qldu deyiniz.' (EIlezi halakakfun min nefsin vaidetin) (Ayet 1) Rab'biniz, sizi nefs-i vahideden, hakiki Adem olan ve alemin kalbi bulunan Nefs-i, Natka-i Klliyeden izhar eden zattr. (Ve halaka m~ha zevcehil) , (Ayet ) Ve Nefs-i Natka- Klliyeden zevcini, yani ondan ne'et eden nefs-i hayvaniyeyi kld. Havva, Adem'in zill eyserinden yani sol eesindert halk olundu denilmitir ki; alem-i kevn tarafna gelen cihetinden demektir. Zira bu ciheti Hak tarafna gelen cihetden daha zayfdr, ve eer zevci Havva olmaya idi, Adem dnyaya indirilmiyecekti. Nitekim blis'in evvela Havva'y kandrp onun vasta syla Adem'in ivasna tevessLeyledii itihar (hret bulmak) etmitir. phe yok ki, nefs-i na.tkann da bedene talalluku, ancak nefs-i hayvani vastasyla hazrlanabilir. (Ve besse minhma rica~ Ien kesiren ve nisaen) (Ayet ) Ve Adem ile Havva'dan bir ok erkekler ve kadnlar datt, ve zrriyetlendirdi, yani babalanna eken ve benzeyen birok kalb sahibIeri, ve analarna eken, benziyen birok nefsi tabiat sahibIeri zuhura getirdi. (Vettekul1aheJ (Ayet ) Zatnda sizin vcudunuz; isbat etmekden Allah'a saknn~, ve fenay grmekle ma.hcub olmamanz iin tevhidde fenada, bakiyenin sizden zuhuru zamannda Allah Teala'y size vika;ye kln; (Enezi tesaelftne bilii) (Ayet 1) Ki siz sizinle deil ancak onunla nefsaniyet gdersiniz (Vel'erham) (Ayet 1) ve erham- hakikiyeden de (gerek 'hsmlar, akrabalar) ha,zer ediniz, yani mebapi-ialiye (felekleri hareket ettiren ruhlar> ve enbiya ve evliya 'ervah akraba'sndan onlan sevmemekle, kesilmekden saknnz, ve 'saadet ve ke, malatnzn husulunde mebadi-i aliye v~ ervah- enbiya ve eyliyay size vikaye klnz. Zira muha,bbetin yokluu ile onlardan kesilmek, ittisal ve vahdetden infisal (ayrlma) vekesrete tevecchtr. Bu Ise' Hak Teala'nn cenabndan bir tard ve klli bir baiddir. Bu sebeb,den A1eyhisselat Vesselam Efendimiz ,Sla- rahim mr ziyadele;,. tirir buyurmudur. Bilmelidir ki, zahirdeki akrabalk batndaki ittisal-i hakikinin suretidir. Tevhidde ise zahirinhkm batnn hkm gibidir; mdi zahirin m:raatna kadir olamyan (hfz edemeyen, gzetemiyen) kimse~ batnn ,mraabna kadir olm'amaa, daha layktr. (nnallahe kane aleykm rakiba) (Ayet i> Tahkik Allah Te;,. ala Hazretleri sizin 'zerinize rakib olmudur., Sfatlarnzdan bir SIfatn veya bekayanzdan bir bakiyenin' zuhuru ile mahcib olubda muazzeb olmamanz in, sizi murakabe eder.

NSA SRES

151.

(Ayet 2) (Ve atl yetama emvalehm) Ve siz babalar Ruhu kudsun terbiyesinden kesilmi ol~n, kuvvay ruhaniyeniz yetimleri.. ne ma'lCmat' ve kemallerini verib, o ma'llmat ile .onlar terbiye edi.. niz. (Ve la tetebeddel habise bittayyibiJ (Ayet '2) Ve mahsusat, hayaliyat, vesveseler; ve vehim iktizalar, ve nefsin, mal, saylan sair kuvas kt mallarn, kuvay ruhaniyenin iyi mallari ile deitirme yiniz. (Ve la te'klft emvruehn ila emvalkm) (Ayet 2) Ve yetirIilerin mallarn sizin mallarnzla kartrp yem~yiniz ki, kardrd~ nz taJcdirde; hak ile batl birbirine benzeyerek, hissi lezzetleriniz ve nefis kemalatnzn tahsilinde istimal ile faidelenir, ve dnyann hasisi metaltbinde istifade ile, o kemalat nefisIerinizin gdas klar-' snz. lnnehu kana hiiben kebira) (Ay~t 2) ziia yet~mlerin mallarn yemek, byk gnah byk mahcubiyet ve hrmandr. (Ayet 31) (n tectenilu kebaire ma tnhavne anh) Eer siz nehy olunduunuz, zat'en ve sfaten ve fiilen irk demek olan v.. cudda 'ga,yri'isbat byk gnahndan saJknrsanz; zirft Senin vcudun dier gnahlarla kyas kabul etmeyecek byk bir gnahdr me~lindeki (Vcudu kezenbn la yukasialiye zenbu, iIah~r) denildii vechiyle, byk gnahlarn en by AHah Teala'nn vcudundan ba.ka bir, vcud isbat etmekdir, ve yine Emiril M'rhinin Ali aJ.iyesseam'n' Allah Teftla'ya ihlas, O'ndan sfat nef' etmektir, .buyurduu gibi, z,at zerine Elfatn ziyadeliini isbat ile, zatda ikilii isbat etmektir. (Nkeffir ankm seyydtikm) (Ayet 31) Baz zamanlarda nefis ve kalbin sfatlarndan bir sfat ile zuhlru sebebiy'.le olan ktlklerini rteriz. nk tevhid nurunun ' zuhlrundan sonra, artk o sfatlar sabit olamaz. (V~ nudhlkfun mdhalen lrerima) (Ayet 31) Ve .sizi a,yni .cem-i hazretine idhal ~deriz ki, kerem ancak o hazretdedir. (Ve la tetemennev ma faddeHUlaJ bih'i ba'dekm ald ba'din) (Ayet 32) Ve sz, Allah Teala'n onun sebebyl~ ba'znz ha'znza tafdil eyled, istidad- evveliye hasebiyle, terUb eden keinalat temennietmeyiniz. Zira her istidad ezeldeki hvyeti ile kendine mnasib bir kemal ve saadet iktiza eder. Ona mahsus olan bu kemalinbaka8na husulumuhaldir. Bu sebebden taleb. edene sebebinin imtina dolaysyla husulu mmteni olan br eyitaleb etmek demek olan, temenni lafz zikr olunmutur. (LITcMi nasibn mimmektesebu) (Ayet 32) Vasl olan erlere asli' istidadlar nlru ile kazandiklan bir na.sib (Ve linnisa nasibn minmektesebnel (Ayet 32)vusule eriemiyen l'l:akslara da istidadlar miktaryla kazandklar bir nasib hasldr. (Ve seelullane min; fadlihi) (Ayet 32) Ve Allah Teala'nn o kemal ile sizin ,aranzda hail olubda, sizin

152

NsA SRlllS}

mahcub ve o kemalden mahrumiyet at,elei ile azab olunmamanz iin, tezkiye ve tasfiye ile istidadnzn iktiza eyledii kemalin size ifazasin Allah Teala'dan taleb ediniz. (.nI1~lIahe kane biklli ey'in aHna) (Ayet 32) Tahkik Allah Teala Hazretleri size gizli olan,ve stidadnzda bilkuvve mevcud .olan, her eyi bilici olmudur. Binaenaleyh layk olan vechiyle size icabet eder. Nitekim (Ve atal{m min kIli ma se'eltmiihu) "(brahim Suresi,Ayet 34) yani (Ve kale . rabbkmdun estecib lekm) Bana dua ediniz, ben de kabul ederim buyurduu vechiyle ona dua eden kimseye mutlaka icabet ettiini bildirip stidadnz lisan ile her istediinizi Allah Teala size verdi diye buyrulmutur .. (Ayet 36) (Va'bdiillahe) Gayet tezelll demek olan Allah'da fena ve tevecch Allah Teala'ya tahsis ediniz. (Velit trkii bihi ey'en) (Ayet 36) Ve vcudunu isbat etmekle hi bir eyi Allah'a erik klmaynz. (Ve bilvalideyni ihs811a) (Ayet 36) Ve validine ya,li kalbin kendilerinden domu olduu ruh ile nefse ihsan ediniz. Ve kalb sizin hakikatnzdr, siz ondan baka bir ey deilsiniz. Ve fey:!! almak ve teslim ve' ta'zim ile ona tevecch etmek suretiyle, ruhu temizlemek ve dnya muhabbeti pisliklerinden, ve hrs ve tamahkarlk ile tezelllden ve eytann adavetinden ve errindenmuha faza etmekle , nefsin haklarn ifa ve ruh ile nefse hakkylariayet ediniz. Ve nefsin hukukunu bol bol vererek . huzuzunu kendisinden .men ile,. refet ve hamiyetle nefse yardm ediniz. (Ve bizii kurba) ,(Ayet 36) Ve ruhani meakkat ve asli .istidadda yaknlk hasebiyle hakikatde size mnasib olan karabet sahibIerine (V.elyetand) (Ayet 36) hakiki baba olan Ruhul Kuds nurundan ihticab ile kesilmi olan' mstaidlere (Vel mesakinil (Ayet 36) ve mallar olmyan yan ulum, maarif ve haka;Yl'kdan nqsibleri olmadndan, suknetde kalub seyre kadir olamyan, ve mal ve mercileri ef' al 'cenneti olan saiday salihiyn miskinlerine (Vel' diri til kurbd) (Ayet 36) makammna yakin makamlardan birinde bulunan yakn komulara (Vel caril cDbil (Ayet 36) makamnza uzak bir makamda bulunan. uzak komulara (Vessahibi bilcenbiJ (Ayet 36) ve seyrinizde size refakat eyliyen ve sizin makamnzda bulunai refiklerinize '(Vebnis se,bilil (Ayet 36) nefis yuvasndan gurbete kub Ha;k yoluna girmi, fakat henz ehlul1ahmakamlarndan bir makama erememi olan yolculara (Ve ma meleket eymankm) (Ayet 36) ve sizin memluklarnz demek olan,. ehIi muhabbet ve iradeye bunlann hepsine 'mnasib ve layk olduklar ihsan nevileri ile ihsan ediniz; Ve eer dilersek ayetdeki (zilkurba)y melekutti aliyeden kendilerine ittisalolunan mcerredat ile, (yetama) y kuvay ruhaniye ile, (Mesilkini) ha:vass za-

NsA SRES

,153

hire ve sair kuvay nefsamye e, (cari zil kurbal y a!kl ile, (cariI cnbil yi ve vehim ile, (sahibi bncel1.biJ yi evk veya irade ile, (ibnis sebiIi) yi fikir ile, (memlkleri) efal-i cemilenin mahalli suduru olan meleka-tmuktesebe ile te'vil edebilirsiniz. (nnaIlahe la yuhibbu men kane muhtaen tahura) (Ayet 36) Tahkik Allah Teala Ha.zretleri slkunda Allah ile deil, nefsiyle sa'y eden, ameli ile ucublana.n, ahvaliyle makamat ve kemalat ile ziynetlenen, kemalat ve kendinin kem'alat ile ittisafn grmekle hicablanan kimseyi, kibir sahibini sevmez. (ElIezin:e yebhaInne) (Ayet 37) Ki onlar evvel emirde vaktinde, amel etmekle kemalat izhar etmeyb, kemalat ve amenerini karyehar pusularnda tutmakla, sonrada hak sahibIerinin haklarn kendilerine vermekten imtina ile bahillik ederler. 8fat ve zatlarn sevdikleri dolaysyla, Allah'da fena ile bezl etmezler; ve ilim, ahlak ve kemalat mallarn zikr ettiimiz mstehaklanna vermezler. (Ve ye'mninennase bilbuhU ve yektmne' ma atahmullah min fadlihiJ (Ayet 37) Ve insanlar kendi halleri. gibi hallere hamI ederek, insanlara kskanlkla da emr ederler, ve Allah'n kendilerine faz ve ihsan eylemi olduu tevhid, maarif, ahlak vehaka;yk, ketm istidadqa ve kuvve-i zulmetinde i yok imi gibi ketm ederler, saklarlar.(Ve a'tedna lilkafirine azaben muhina) (Ayet 37) Halbuki biz Hak'tan mahcub olanlara zatlannn zilletinde, ve sfatlarnn aran. da olan ihanetli bir azab hazrlamzdr. (Ayet 37) (Vellezine ynfikfine 'e'mvalelum riftennas) Ve" onlar insanlara grdrmek iin mallarn infak ederler, yani nefislerinin varln grmekle mahcub ola;rak, o kemalatnkendilerinin olduunu insanlara gsterici olduklar halde, kemalat ketmi ademden zahire karrlar ve mevki- fiile getirirler. (Ve la y'minnne billaliJ (Ayet 38) Ve kemal-i mutlak ancak Allah Teala'ya mahsu ohib bakasnn kemali deH, vcudu bile olmadn bilmeleri, buna binaen nafisleri iin kemal grmek :picabndan halas olmalar, ~e ucub gnahndan kurtulmalar iin, Allah Teala,'ya hakiki bir imanla iman .etmezler. (Ve la bil ye'vmil' alrl) (Ayet 38) Ve irk gnahndan uzaklamalan iin Allah'da fena, ve Vahid-i Kahhar'a bruz (belirme, ortaya kma) gnne de iman etmezler. Bu da vehim ey tannn kendilerine karin (yakn) olmasndan ileri gelmidir. (Ve men 'yekfineytan lehu karinen fesfte karna) (Ayet 38) Her kim ki vehim eytan karin arkada olursa" o ok fena bir arkadadr. Zira o kimseyi hidayetden saptr ve Hak'dan mahcub klar. (Ve maza , aleyhim lev amenu billahi velyevmil' ahiri ve enfekfi mimma rezakahmullah) (Ayet 39) Eer onlar tevhid ile ve Allah'da fena ile Allah TeMa'y tasdik, ve Allah'm kendilerine nzk1am olduU ka-

,154 .
malat

NsA SuRES

Allah Teala'ya nisbet ve izafetle, mahv edip infak etseler onlara ne olurdu? Yani, ne sebebden tasdik ve infak etmiyorlar? (Ve kanaIlah bihim allnaJ (Ayet 39) Halbuki Allah Teala Hazretleri, onlar bilici olmudur. Fenad,an sonra be~a ve nefisleri ile' deil, Allah ile evsaf ve kemalatlar ile olmaklkla onlar cezalandrd. (Ayet 40) (nnalIahe' la yazlimu' miskale' 'zerretn) Allah TeMa Hazretlerizerre arl kadar zulm etmez, yani kendisinde fani olmak sebebiyle o kemalatdan bireyi noksan etmez. Belki te'yidi hak)ran~ ile kemalat kat kat ziyadeledirir. (Ve in teku hase,neten dua' fha) . (Ayet 40) Ve eer o zerre hasene olursa kat kat eyler. Ve o kemaat- sfat ancak Hak'kn olduu vakit hasene olabilir. (Ve y'tt min ledni ecren azima) (Ayet 40) Ve kendi lecnnnden byk bir sevab ve~r ki~ o da kendilerine gizli olan bir srlr, y;ani kendisiyle beraber sfat tafsilatndan hicab olmayan' uhudu zatid~. (Ayet 41) (Fekeyfe, izi! ci'na min kIli mme,tin biehidin) imdi her mmetden' bir ehid getirdiimiz, ve bunlar zerinde: de seni ehid getirdiimiz vakit, i tafsil olur. ehid ve ahid, herkesin kendisine hazr olan bali olduu irfan derecesidir, ve o derece kendisine gMib olub okinin halini, amelini, sa'yini, ve mcahedesinde Hak'kn zat veya sifatndan ba1i olduu makam kef eder., mdi her mmet iin Nebisinin tarif eyledii ve davet eyledii bir ehid vardr. Ve her Nebi mmetini ancak ma'rifetde vasl olduu maka-:mna davet eder, ve yine her nebi ancak mmetinin istidad' iktizasna' gre gnderilir. imdi mmetl~r nebilerinin kemali suretinde istidadlannn nuruyla Allah' arif olurlar, bu sebebten hadiS- erifte. Tahkik, , Allah TeMa Hazretleri kullarna i'tikadlan suretinde'. tecelli eyler, o vakit btn mell ve mezahibin her ferdi, Allah' bilir. Sonra o suretden tahavvl ve dier suretde zahir olur vakitda, herkes Allah TeMa'y bilemez, .anc~k her kapdan hazreti Ehadiyete dahil olmu muvahhidlerbilirler. Bir de her mmetin bir- ehidi oldu~ u gibi, byl~ce her mezhebin ve hatta her ferdin birehidi vardr ki, o ehid onun halini keif eder. Amma Muhammedf olanlann, Ne~ bilerinin mekarim-i ahlak itmam iin gnderilmi ve kendisine' cevami'-i kelim verilmesi en kamil bir mkemmil ve ok kerim, bir habib olduu iin, onlarn ehidIeri, mahblib ve cemi sfatlarla mevsuf olan Allah :TeMa: Hazretleridir. Bu sebebden Nebilerinehakkyla mtabaat ederek, Nebileri gibi ehadiler ve nahbubiler olduklar zaman, aresiz ve bhesiz Hak'km cemi suretlerde tahavvlnde Allah Teaa'y bilirler. (Ayet 42) (Yevm.eizin yuveddllezine
kef~r)

O gnde Hak'dan

NtSA SRES

155

ihticab ile kilin (Ve asavur resiile) (Ayet 42) ve di.J;den ihticab ile Resul'e isyan etmi .olanlar, CLev timevva bihiml'atrdu) (Ayet 42) sevetler ki, ne olsada: arz- istidad kendilerine tesviye olunub inahv ve muntamis, ve yahud nefislerinde akaid-i faside ve rezail-i mhlikeden bir nak bulunmayarak, nefislei saze, (sade) ve sade" olmu olsa, (Ve la yektinQ.nanahe hadisa) (Ayet 42) ve onlar ik~b ile n ua,zze b olmamak iin, o naklardan bir sz bile Allah' dan saklamaa kadir olamazlar. (Ayet 43) (Ya eyyhenezne amenu) Ey ilmi iman ile mITlin olanlar demektir. Zira ayni imanla m'nn olanlar namazarnda gafil olmazlar. (La' takrebii.~saate ve ,entm skara) (Ayet 43) Sizler dnya muhabbeti ve heva arabndan.yahud gaflet uykusundan sarholar iken Allah'la mnacat ve huzur ma.kamna namaza yaklamayruz .. (Hatta ta~lemu ma teklne ve La cnbaJ (Ayet 43) Taki mna.catnzda ne sylediinizi b,ilinceye kadar yanamaynz ki, kalbiniz dnya igaliyle ve vesvesesiyle mtagilolub gafil 01mayasnz. Ve cnCb, yani nefs e ve nefsin lezzet ve ehevat ve huzuzuna iddetle meyl ve rkun(can ve gnlden meyil) sebebiyle Hak'tan uzak olduunuz halde namaza yanama,ynz. (lla dbiri se- , bilin) (Ayet 43) Ancak kuvveti muhafaza ve a.cl def iin yenek imekle gdalanmak, ve souk' ve sl!can def'i ve avratn setri iin giyinmek, ve nesli muhafaza iin kadna yaknlk . yolunu semek gibi zaruret ve muslihat mikdarnda nefsin faideleri yolcular .m stesnadr. Yoksa mcerret heva ile bilklliye nefsin hevasiyle tutulmu olursaruz, o ehevat ve lezzet, kalbinizd muntab' olur ve O suretde zevali mmkn olmaz veyahut g olur. (Hatta tatesi) (Ayet 43) Taki cihet-f sililiyeye incizabdan haslalan o hey'etden tvbe ve istifar suyuyla ykanp temizleninceye' kadar namaza yaklamayruz. CVe in kntm mer da) (Ayet 43) Ve eersiz bozuk akideler ve helak edici rezaletler hastalklar ile ka1bleri hastalamn, .kalbIerin selametini gayb etmi hastalar, (~v ala seferln) (Ayet 43) yahud hrs sebebiyle nefis lezzetini taleb iin cehil ve hayret sahranda sefer eden misafirler olursanz, (Ev cae ehadn minkm mine! . aaitil (Ayet 43) yahut sizden biriniz, meyl ve muhaobeti hey'etleriyle melus, .ve o hey'et kendisinde kklemi olarak dnya faideleri kesbinden, mal pisliiyle itigalden, geldi ise, (Ev lamestmn nisae) (Ayet 43) yahut nefislere mlazemet, lezzet ve ehevatna mbaeret etdinizse, (Felem tecid maen) (Ayet 43) o ehvetden temizlenmee ve kurtulmaa hidayet eden bir ilim bulama.zsriz. . (Feteyemmemii saden tayyiba) (Ayet'43) Pak olan istidat topranza kasd ve tevecch ve istidad- ftri aslp.za rcu' ediniz. (F,emsehii bi..

156

NSA SLrREsl~

vciihikm veeydikmJ (Ayet 43) N efse taalluk ve nefisde tasarruf hey'etlerinin marhv iin mevcd olan zat ve sfatlarnz, istidad- asli nuruyla siliniz. ibu istidad- asli' topra nefsin asarn mahv eder veou aslnda olduu gibi safi klar. (nnallahe kane afvv.~nJ (Ayet 43) Tahkik Allah Teala Hazretleri" o mzlim hey'etleri terk ve onlardan i'raz' ile hicab olan hey'etlerin kklerini bilklliye izae eden afv sahibidir. MuzHm hey'etlerin izaesi ile istidadnz safi olup All'ah Teala'nm mlakat ve mnaca,tna, m-ustaid olursunuz. (GafiiraJ (Ayet 43) Sizin zat Ve sfatlannz kendi zat ve sfatyla setr eden mafiret sahibi olmudur. (Ayet 44) (Elem tere ileIlezl...l1e tfi nasiben mine! kitabi) Kendilerine kitabdan bir nasib verilmi olan kimseleri, yani dinden ihticablan, ile 'beraber Bak'ka itiraf gibi, az bir nasibi olan kimseleri grmez. misin ki, istidadlar hidayet nu.runu, dinden hicaibla1makla tebdilederek dalaleti -satn alrlar. (Ve yridiine en: tedinas sebileJ (Ayet 44) Ve sizin de, yolu arnanz ist~rler. (Vallah ,a'lemu bia' daikIDJ (Ayet 45) Onlar sizin dmanlarnzdr ve Allah Teala sizin dmanlannlZl ziyade bilicidir. .eVe kefa billahi veIiyyaJ (Ayet 45) Tevhid yoluna muvaffak klmakla sizin iinize sahib olmak zre Allah Teala kafidir. (Ve kefa billahi nasira) (Ayet 45) Dmanlar nz kknden koparmak iin, size .yardmc olmak zere yine Allah Teala kafidir. (Ayet 47) (Ya eyyhellezine iitlkLtabe) Ey kendilerineistidad kitab verilmi~ olanlar, (Aminu bim! nezzelna musaddkan lima me'akID) (Ayet 47) istidadnz kitabnda bulunan tevhid-i zatiyi fiile kar~ak suretiyle iman- ayani ile iman ediniz. (Min kabli en netmise vciiha) (Ayet 47) istidadnzn mahv ve izalesiyle zatlan tams etmemizden evvel (Feneruddehiiala edbariha) (Ayet 47) istidad nzn mahv sUretiyle o zatlan si1drdmz takdirde, her alemin gerisi olan alemi cismi esfeli safilinine red ederiz. (Ev nerEtnehm kema le'anna eshabessebti) (Ayet 47) Yahut onlan, sebt sahibIerini mesheylediimiz gibi, mesh etmekle azab ederiz. (Ve kana emrullaW mef'iia.) (Ayet 47) Allah Teaa'nn ,emri, ileiebed kaza olunmu tur. Hi kimseAllah'n emrini naks, tayir edemez. linnallahe' la . yafir en yreke bihi) (Ayet 48) Tahkik Allah Te,ala Hazretleri, kendisine irk olunma mafiret ~tmez. Bu ay'et ilmi ve itikadi olan f;ekavetin mebbed olub, asla tedarik olunamadna iarettir. Aneli ekavet byle deildir. Yani vcuddaHak'~n gayrini isbat eden bir kimseyi, Hak Teala Hazretleri vcduyla setr ve zatyla ifna etmez, nasl s'etr etsin ki, o kii kendi vcduyla Hak Teala,,'ya' mnave:be ediyor.

NsA S'Cr:ES!

157

(Ayet 49) (Elem terE} ilenezine yZlekkiine enfsehm) Nefisle rini tezkiy~ yani nefislerinin sfatn nefisleri He izale edenleri grmez misin? Halbuki bir kiinin kend nefsini yklenmesi mmkun olamad gibi; bu da mmkn deildir. Zira nefsin sfat onun levazmdr. O sfatlar nefse lazm ve bakidir. Bu sebebden Allah Teala Hazretleri (Ve men yukauhha nefsilii) '(Tea:bun Buresi, Ayet 16) Her knki nefsinin kskanlndan vikaye .olundu se, buyurmu tur. nk rezaletler nerisde ma'cun olmutur,nefsin bekasyla bakidir.Ve yine bu sebebden Nebi Sallallah Aleyhi ve Sellem Efendimiz nsanlarn en kts, kyametin kendisine kopduu halde diri bulunandr buyurmutur. Yani ilm-i tevhide vakf olubda Allah ile ha.yat bulmak iin fena ile nefsi olmam olan kimsedir ki, o takdirde o kimse zndktro Eyann ibahasna (mubaholuuna) kaildir. (BeIia yzekki men yea) (Ayet 49) Belki Allah Teala Hazretleri dilediini tezkiyeeyler, onun sfatlarn kendi . sfatlar ile malv ve izrue eder. (Ve la yuzlemiine fetila) (Ayet 49) Ve insanlar sfatlarndan v~ haklarndan en hakir birey kadar noksan edilmezler. Zira Hak Teirua Hazretleri, insanlaJ'n zayf ve inkzas seri sfat lar bedelinde, kendisinin kuvvetli ve daim sfatn vermeyince insanlarn bir sfatn almaz. '(Unzr keyfe yefteriine aIellahilkezibe) (Ayet 50) Nefisleri te,zkiye olmadhalde nefislerini sfatlarndan tezkiye ettiklerini iddia ile, yahut mana: N efisleri mev,cud iken nefislerine Allah'n sfatn almak ile Allah Teala'ya ne suretle yalan ,iftira ettiklerine nazar eyle. (Ve kefa bihi is~en mbina). (Ayet 50) te aikare bir gnah olmak zrebu gnah kafdir. (Ayet 5l . (Elem tere HeIIezina utfi nasiben minel kitabi yfi'1:l1inun.e bilcibti vettauti ve yekftliine lillezihe kere'm) Grmez misin 'ki" nUrundan kendilerine bir nasib verilmi olanlar, ga;yrin vcudunu isbat ettikleri iin, putlara ve batl eylere iman ederler. Bu da, tevhid yolu olan dinden izlru etmeleridir. (Ve yekiliine lilIezine keferii) (Ayet 51) Ve Hak'tan mahcub olanlara irkd.:..e kendilerine muvafk olduklar iin (HAlai ehdft minellezme amenii sebila) (Ayet 5l Bunlann yolu, iman eden muvahhidlerden daha hidayetlidir derler. Zira onlar yol ve maksadda m'minlere muhalifdirIer. nk tevhidi itira'! edici olanlar, yolu arnca itiraf ettikleri maksada eriemediler. Binaenaleyh kendilerine aikar irk ile irk eden, Hak'dan malcub olanlarn haline yakn gizli bir irk lazm gelir. Bu sebeble onlana . mnasib .olduklarndan onlar tasvib ve muvah-. hidlerde daha hidayetli olduklarn zan ettiler. Nitekim islama men~ aub ba'z zahir ehlini bu halde grme,kdeyiz; (UIaikelleZ'me Ie'anehlnullah). (Ayet 52), te unlar, istidadlarnn tebdili ile Allah

158

N'tSA snRES! _.

Teaa'nn kendilerine lanet ettiikimselerdir. (Ve men yel'anilldh felen tecide lehu nasiriU (Ayet 52) Ve Allah'n tard ve lanet ett~i kimselere hidayet etmek, kurtarmak ve yaknladrmak hususunda bir yardmcnnbulunmas mmkn deildir.

(Ayet 56) (nnellezine keferu biayatina) Tahkik, sfat ve ef' ai miz tecelliyatndan malcub olanlar de,mektir. nk ayetin matla, Hak Teala'nn :Ali brahim'de ilin; ve hikmet ve melek ile mtecelli olmasdr. eSevfe nusIihim nitra) (Ayet 56) Hicabn kendilerinde kklemes~ ve kendilerine luzumu ile beraber, istidadlan hasehiyle tiynet ve tabiatlannn nan iktizas dolaysyla, yakncakta biz onlar kemal evki ateine, yahut mana: Hallerine mnasib Hak'kn kalr sfatnn tecelliyatndan kahr ateine, yaht mana: Aldklar ehe vat ve sfat kemalatnd~n mahrumiyetleriyle beraber, nefislerinino ehevat ve kemalata haris olmalar ve o kemalat keskin evk ve taleb etmeleri a,teine uladraca,z. (Kllema nadicet clftdhm) (Ayet 56) Her ne zaman cismaniyetden soyunmalar ile cismani' hicablan ref' olunursa (Beddelnahm clden gayreha) (Ayet 56) onlara o hicablardan baka yeni hicablar tebdil ederiz. (LiyezkuI' azabe) (Ayet 56) Bu tebdil iini mahrumiyet ateleri azabn ta,t- . malan iin yaparz. lnilaUahe kane aziza,) (Ayet 56) Tahkik Allah T,eala Hazretleri ebeden mahrum 'olmalaryla beraber, kemalierine hasr telakkileri ateleri ile onlar yakan ve nefisleri sfatlarnn zil\ Tetiile zelil klan, ve kahr eden ,kuvvet sahibi (Hakima) (Ayet .56) hicablar yine zulmani hicablarla tebdil 'olunarak, gazab, ehvet ve sair iktizalar ve lezzet-i cismaniye meyilleri sebebiyle, nefislerine semi olduklar, kendilerine mnasib bir gazabla onlar ceza1and rc hikmet sahibi olmudur.
" .

(Ayet 57) (Veezme amenu ve a,milssalihatiJ Tevhid-i sfata iman ve' teceiyatm kabul iin, kendilerini islah eden ileri yapanlar .(Sendhilhm cennatin tecri min tahthel' enharii) (Ayet 57) altlarndan tecelliyat- sfftt kWb ilimIeri nehirleri ceryan eden, sfat ve makamat ile ittisaf cennetlerine idhal edeceiz. (Halidine fiha ebeda) (Ayet 57) Onlar o cennetlerde ebeden kalclardr. (Lehm fiha ezvaciin .mutahharat.n) (Ayet 57) Onlara o cennetlerde pak ifler, yani beden hey'etleri ile gayet temiz ve sfat- ilahiye mezahiri olan ervah- mukaddese vardr. (Ve ndhhm zillen zalaJ (Ayet 57) Ve biz sfat- beeriyenin mahv sebebiyle onlar, rahat~ l daimi olan sfat- ilahiye glgesine idhal ederiz. (Ayet 58) '(nnallahe ye'mrkm en teddftl' emanati ila ehlihd) Tahkik Allah Teala Hazretleri emanetleri ehillerine, yani en

NtSA snRES

159

evvel istidadm hakkn demek, sonra hepsinin iktiza eyledii ke- , malatdan kuvltnn haklarn kendilerine vermek, sonra sfatlarken disine terk ile Allah'n hakkn vernek, sonra' tevhidde fani olub vcudu Hak'ka vermek s,uretiyle emanetleri sahibIerine eda etmenizi size emr eder.CVe za ha~emtm beynennas en tahkmlI biradID (Ayet q8) Ve fenadan sonra bekaya rcu' edibde insanlar arasn da hkm eylediiniz vakit, eya da Allah'ta kaim olaraksizden devr ve zulmun adr olmas mmkn' olmayacak suretde Allah'n adliyle muttasflar, adaetle kaimler, olmauz iin ad ile hkm etmenizi emr eder. Adilde der'ecelerin en az ise sfat- ilahiyede mahv olmaktr. nk nefsiyle kaim olan .kimse ebeden adle kadir olamaz. (nnalIahe ni'unma ye'izkm birn) (Ayet 58) Allah Teclla Hazretleri bununla size gzelce nasiha,t eder. Cnnallahe kana semian basira) (Ayet 58) Tahkik Allah Teala Hazretleri, insanlar .arasnda muhalremelerde sizin szlerinizi, o szlerin hak: ile olub doru veya nefs ile olub fasid olduunu iidici, amellerinizi, oamellerin nefisleriniz sfatlarndan m, ve yahudHak sfatlarndan m sadr olduunu grcdr. (Ayet 59) (Ya eyyhJeUezine amenu) Ey sfat- tevhidiyeye iman etmi olanlar CEtY'uahe.) (Ayet 59) siz tevhid-i zat ve cem'de fani olmakla Allah'a itaat ediniz. (Ve ety'urrestile) (Ayet 59) Ve o zatta fenadan sonra sfattertibinin ml,ahazas ve ayn-i ,cem'de ta.fsil hukukuna riayetle Resul'e 'de riayet ediniz. (Ve uIiyl'emri minkitm) (Ayet 59) Ve Talut hikayesinde gedii gibi, iinizden velayet rtbesini mstehik olan emr sahibIerinede itaat ediniz. (Ayet 60) (Elem tere ilellezine yez'umune ennehmamenu bima nme iIeiyke) Sana inzalolunan tevhid ilmine (Ve ma nzile min 'kablike) (Ayet 60) ve senden evvel inzal olunan m'ebde, memat il, mine iman ettiklerini zuum edenlere taaccb etmelidir ki, (Yridftne en yertehakle1mii ilettaiit) (Ayet 60) onlar 'bclgutu ve batl hakim ',klmak isterler. Halbuki 'bu istekleri iddialarna uygun deildir. Zira imanlar sahih olsa idi, tagutu hakim klmak deil, Hak'kn gayrini isbat bile etmiyecekerdi. nk hakiki i:nan hkmyle onlar gayri kfr ve setr etm:ee memurla-rdr. ,Ef'al ve sfatndan mnselih olmyan ve zat Allah' da mahv ve .mutamis olmyan kimse Allah'n gayridir. Gayre tevecch .eden ki,rnse de muhakkak eytana itaat etmidir. (Ve yridey't.an, en yudilIehiim dalUen ba'yda.) (Ayet 60) eytan ise onlara irk ilt? Hak'dan inhiraf demek olan dalaU baidden baka bir ey isteme'i. ~ncak dalali bail ile onlar izIal etnei' murad eder. Zira dinden yanlamak aikar b~r aknlrktr.

160

NiSA s'O'RES

(Ayet '64) (Ve ma erseInanin reslin illa liyuta'a bi'iZniIlahi) Biz hi bir resul g11:dermedik, ancak izn-i ilahi ile itaat 'Olunmas iin gnderdik. Resul ile Nebi arasndaki fark udurid, (Ya C"herresl beli) (M:aide Suresi, Ayet 67) denildigine gre risalet tebli-i ahkam itibar iledir. Nbvvet sfat ve efal tefasiline taalluk eden maarif ve hakayktan haber vermek itibariyledir. Nbvvet zatda fena ve ayni cemde istirak demek olan velayetin zahiridir. Buna' binaen nbvvetin ilmi, efal ve sfatn mahv ve zatl1 tevlidi midir. mdi her resul 'nehidir ve her nehi velidir. Rm" veli nebi deildir.Veher nehi mrsel deildir. Her ne kalar Nbvvet ma-' karn bir berzahdadr, veliden biraz dun, resulden stn denildii ne gre velayet rtbesi nbvvetden ve nbvvet mertebesi risaletden eref ise de, bu rtbe teveceh itibaJ'iyledir. Risaletin ise ahkaro teblii cihetiyle ~ususiyeti vardr. md~ Resu! irsal olunma,z, ancak itaat olunmak iin irsal- olunur. Zira tebli itibariyle 'onun hkm Allah'n hkmdr. Buna binaen itaat olunmas vacib 'Olur. Ve resuln itaat olunmas da ancak Allah'n izni iledir. Zira kafiri asli ve' ariyi hakiki gibi istidadn, kusuru yahud mnafk gibi pasIanmak ve istidad mahvetmek sebebiyle resulden mahcub olan bir kimse hakikatda resule itaate me'zun deildir. (Ve lev erinehm iz zalem enfsehm) (Ayet 64) Ve eerki onlar nefislerinde bilkuvve sabit, olan kemalatdan ibaret hukukIarndan, nefislerini men ile, veyahut lezzet-i hissiye ve araz- faniye talebine tevecch sebebiyle, istidadlarn kederIemekle nefislerine zulum ettikleri vakidde, (Cake) (Ayet 64) istidadlarmn, muktezas olan irade ile sana gelibde, (Festa,ferllahe.J (Ayet' 64') istidadlarndaki kemalata hicab olan ef'alin musader;. Czabt edilmii) bulunan nefisleri sfatlarnn, Allah'm s fatlar n1lruyla setr olunmasm Allah Teala'dan isteselerdi, (Vesta fere lehmrresl) (Ayet 64) Resul Aleyhisselam'da, aralarndaki' cinsiyet rabtas ve Re~ul ile imtizalarn' ve sona yaknlklarn icab eden, irade ve muhabbet dolaysyle, Hak Teala'nn sfat demek olan, sfatlar nuruyla onlara imdad etmekle nlar iin istifar etse idi, (Levecedu'llahe te,vvaben rahimal (Ayet 64) elbetteki Allah Teala'y' 'onlarn istidadlarn kendi nuruyla saf klci, temizleyici, tvbe kabul edici, kendilerine layk 'Olan ilmi, yahud a~ni, yahud hakki ikan kemali (yakin ha~l etme, phesiz bilme kemalil Rahmetini ifaza edici, Rahmet sahf!Ji bulacaklard.

(Ayet 65) (Fela ve rabbike la y'min.une hatta yuhakkimftke fima ecere beynehm smme la yecidu fi enfsihim ha,racen mimma kadeyte ve yseIlim teslima) Habibim Rabbin hakkiin kasem ederim ki; onlar aralaJ'IDda, zuhur eden ihtilaflarda, s~ni hakim klbda

NlSA SORES

161

sonra senin verecein hkm ve k!azadan nefislerinde bir izdrab, ekk reyb bulmayncayC\t, ve tamaniyle teslim oluncaya kadar, hakiki ve tevhidi imanla iman edemezler. Zira senin hkmn Allah'n hkmdr. Ve ancak zat sfa,t ile sfat da ef'al ile hicablanmtr. m di onlar ihtilaf ettikleri vakit Hak'kn sfatlarndan mahcb olarak kendi sfatlar ile, yahud Hak'kn ef'a,linden mahcb olarak kendi fiilleri ile kalrlar. Bu sebebden hakikatde iman edemezler. Seni hakim kldklan zaman, kendi fiillerinden soyunmu olurlar ve nefislerinde senin kaza ve hkmnden bir izdir!ab ve darlk bulmadklan zaman iradelerinden soyunarak nza makamnda ve ilim ve kudretlerinden soyunarak teslim makamnda olurlar. O vakit kendilerinde sfat hicab kalmaz, Hak'kn sfatlar ile muttasf olurlar, ve s fatlar suretince Hak Hak. Teala kendilerine inkiaf eder. Ve senin de nefsinle deil Hak'la kaim olduunu hakikatde Hak'km adaletiyle adil olduunu bilirler, ve o suretle Allah'a imanlar tahakkuk etmi'olur.

(Ayet 66) (Ve lev enna ketebna aleyhim enk tlft enfsekm) Ve eer biz -onlara, siz nefsinizin 'hayat olan hevay kknden skmek ve sfatlarn ifna etmekle nefislerinizi ldrnz. (Evilircu mn diyarikm) (Ayet 66) yahut Hseyin Mansur Kaddessallah S rra'nn ,, brahim E.them RahmetuIlah Aleyha'ya. bir gn halinden sualine kar, Sahralarda dolarm bir yerlerde bae aa su ya mur bulunmayan yerlerde gezerim benim tevekklde ki halim sahih olur mu? ceva,bn deyince Sen mrn karnm mranmda ifna ettiin vakit tevhide fena nerede kalr? dedii gibi, tevhidden hicab olduu iin sabr, tevekkl,rza ve saire gip i makamlarnz dan knz diye farz etmi olsa idik, (Ma fe'aluh illa kaliln mn hm) (Ayet 66) '0 emrimizi yapmayacaIdard. Ancak Hak Terua'nn (Vekann mnhm) yani Onlar pek kimselerdir buyurduu vechiyle, kadr kymetleri ok ve adedIeri az olan kimseler, Hak'kn likasna mstaid olan muhibler yapacaklard. (Ve le'v ennehm fe'alft ,ma yft'azftne bihi lek1ane hayren lehm) (Ayet 66) Ve eer onlar nasiha,t olunduklan eyi yapm olsalard, ayni cem'e vusul veyahut Hak'kn sfa,tlar ile ittisaf sebebiyle,.nefis sfatlar hionblar-: nn reri zamannda, kendilerine haslalacak kemalIeri hasebiyle onlar iin daha hayrl olurdu. (Ve eedde tesbita,) (Ayet 66) Ve fenadan sonra beka zamannda .dinde istikamet ile sebat etdirmei daha iddetli klard.(Ve izen leateynilhm ~in' lednna ecren azrna) (Ayet 67) O taktirce lednmzden onlara katl-i nefs zamannda teceIliyat;.. sfat byk sevab verecekdik. (Ve -ehedeynahm sraten mstekima) (Ayet 68) Ve diyarndan yani nefsin menazil ve makam-

az

162

NsA SLTRES~

larndan hurular zamannda, .onlar srat-

mstakime, tevhidde is-

tikamet ve vahdet yoluna hidayet edecekdik. (Ayet 69) (Ve men yut'illahe verr~su:le) Her kim ki tevhtd cem yollarna 'gi~mekle, Allah'a V(j tafsile riayet etmekle, Resul'~ itaat ederse (Feulaike me'a!lezie en'amellah aleyhim) (Ayet 69) ite unlar Allah'n kendilerine hidayetle ina,m eyledii, (Minen nebiyyine vessdkyne veheda vessdlihin.e) (Ayet 69) Nebiler ve Sddk lar ehidler ve salihlerle beraberdirler ki, o' sddklar kendi sfatla rmdan soyunub Hak'kn sfatlar ile ittisaf ile, ef' al ve sfat . A.ah;~ nisbetle sadakat etmilerdir, ve eer nefisleri sfatlar ile zahir .olsalar yalanc olurlard. heda ehli huzur salihiyn ise dinde de istikamet s~hibi olanlardr. (ZaikeI fadI minaUahi) (Ayet 70) Yani Nebilere ve onlarla beraber bulunanlara mnasib .olup, onlarla refik olma,a sebeb .olan bu kemali tahsile tevfik, bu fazl ve ihsan Allah Teaa'dandr. (Ve kefil billahi aHma) LAyet 70) Allah Teaa istidadlarnd8J olan kemali bilir ve onlarda .o kemali izhar ile Allah Tealabilici olarak kafidir. (Ya eyyhellezine amenu huzu hizrekm) (Ayet 71) Ey iman sahibi olanlar, sizler eytann vesvese ve ilkasn dan, ve igva' ile sizi ihlakinden, ve en byk dmannz olan nefisleriniz sfatlarnn zuhur 've ,sizi istilasndan, ko1ruyacak silahlar nz !alnz. (Fenfini sbiltinJ (Ayet 71) Onun zerine her frkanz, bir kamil alimin yolunda olarak frka frka Allah yoluna giriniz. (Evnfirii cemi'a,) (Ayet 71) Yahut Nebi Aleyhisselam'a 'mtahaat zre .olarak islam ve tevhid yolunda mctemian (toplu olarak) hareket ediniz. (Ayet 78) (Ve in tsibhm hasenetn yekftlu hazihi min indUa i ) Ve eer onlara bir iyilik isabet ederse bu Allah'tandr derler. (Ve in tsibhm seyyietn yekuhl hazihi min indikel (Ayet 78) Ve ee:;- kendilerine bir fenalk dokunurs~ bu fenalk sendendir derler. Bu ayet-i kerime u sz syleyenlerin kaderiyye .olduklarn isbat etmidir. Kaderiler -hayr Allah'a, erri insanlara nisbet ederler ve vcdda mstakil iki messiril1. isba.tnda mecusilere benzerler.' Onlarn erri nefislerine izafe etmeyb de Resl'e izafe etmeleri nazarlarnda- SRr R2.yrlkla,n lme, sebeb 'Olan muharebeye Resullullah bas olduundan ve tevik eylediinden ileri gelmidir. Buna binaen Resul Aleyhisselam onlar (Kul killln mn indilUthiJ kavliyle tevhid-i ef'ale ve ayardan te'sirin nef'ine ve hayr ve errin faili Allah Teala olduunu ikrara davet etmee me'mur .oldu. Yani Hahibim, sen de ki, hayr ve errin kaffesi Allah'ndr. (Femilli haankavmi la yel{adune yefkahiine hadisal (Ayet 78) mdi bu kavme ne ey arz olmudur ki,nefis sfatlar ile ihticablarndan ve iitme ve hfz et-

N1SA SREs

163

menin

kablar

lamaa

olan kalb yakin olmazlru-.

kulaklarnn tkanm olduundan,

sz an-

(Ayet 97) (innellezine tavaffd hmu meHliket) Tahkik kendilerini meleklerin ldrd kimseler. Teveffa, ruhun kabz olunmasyla bedenden alnmasdr. Ruhun bedenden alnmas suret zeredir. Biri melaikenin almas, biri lm meleinin almas, biri de Allah'n almasdr. Ruhu melakenin almas, nefis sahibIerine mahsusdur. Nefis sahibIeri iki ksmdr. Biri ahlak- hasene ve sfat- hamide sahibi ve hayr ehli saidler, salih mttekilerdir. Onlar melaikeler Pak olarak size selam ederiz, amelleriniz sebebiyle cennete giriniz diyerek ldrrler. Bunlarn me ad ve rcu'lar ef' al cennetidir. Bir ksm da kt ahlak ve irkin sfa,tlar sahibi ve er ehli, a kiler ve nefislerine zalim olduklar halde melalkenin ldrdlderi kafirlerdir. Bunlarn ruhlarn ancak bir takm kuvay melekutiye kabz eyler ki, mezkur kuva,y melekutiye, alemden bunlarn bulunduklar makamlara, mahcub olduklar nefis sfatlar ve kendilerinin haya,li, vehmi behimi, sepui kuva.lar mesabesindedir. Bunlarn rcu'u cehennemedir. Ruhu melekl mevtin almas nefis hicabn dan kurtulub kalb makamnaeren ve ftrat- asliyeye rcu'- ederek ve asli ftratla nurIanan kalb sahibIerine mahsusdur. Bunlarn nefs-i natkaya ittisalleti sebebiyle ruhlarn alemin kalbi demek olan nefsi natka-i klliye kabz eder. Bu beyanat melekl mevtin kendi nefsiyle ruhlarn kabz ettiine gredir. Amma melekl mevt ruhlarn avenesi ve onlarn kuvas vastasyla kabz eyledii vakit, onlar birinci t!aifedendirler. Baz def'ada melekl mevt kendisini kabz eder, fakat rezaletleri iktizasyla hesab ve ikab olul1:arak halas olmalar iin o ruhlar azab melekutuna terk eder. Bunun sebebi ilmi kemal ve ameli -noksandan ileri gelmidir ki, bunlar cehil ve irkden kurtulmu ve tevhid ilmiyle ziynetlenmi, lakin kt iler ve irkin huylar sebebiyle kalbinde irkin melekeler ve karanlk hey'etler terakmetmi, veyahud muvalhid olubda cezay mllker olmakla gnahlarda mnhemik olan muvahhid gibi tevhidi bilib .. mead cahil olan kimselerdir. Bu gibiler hakknda (Kul yeteveffakm me~ekl me'vtillezi vkkiIe bikm smme ila Rabbikm trce'un) Secde Suresi, Ayet 11) H!abibim de ki, sizi, size mekkel olan melekl mevt ldrecektir buyrulmutur. Amma ruhu, Allah Teala'nn almas, kalb maka,mndan uhud mahalline uru eCLen ve Hab'leri ile kendileri arasnda hicab kalmyan muvahhidlere mahsusdur. Allah Tealf Hazretleri nefsiyle onlarn ruhlarn kabza sahib olur. Ve onlar nefsine har eder. (AIlah yeteveffel'enfse hyne mevtiha) (Zmer Suresi, Ayet 42) Yani Bir takm nefisleri lm zamannda bizzat

164

NSA StrRES

Allah Teala kabz eder. lYe-vme nahrlmttekine ilerr~hmfui, vefda) (Meryem Suresi, Ayet 85) Yani :Mttekileri frka frka Rah. man'a har eylediimiz gn hatrlayn ayetleri, bunlarn hakkn da varid olmudur. (Ayet 97) (Zalimi enfsihim) Nefislerinin jstidadlar1.n iktiza eyledii kendilerinde mevdu' kemalat hukukundan men ettikleri iin nefislerine zalim olduklan halde nelaikelerin ldiird kimselere (KaIii fima kntm) (Ayet 97) meHlikeler Siz kadir olduunuz ey lere almakda niin kusur ettiniz, ve Allah'n hakknda ne sebeble tefrit ettiniz, ve sizin iin hazrlanm olan kemalinize yetimek den niin geri kaldnz? derler. (KaIii kfunna msted'aflThB fil'ardl (Ayet,97) Onlar Biz nefs-i emmare kuvasnn istilas ve vehim eytan sebebiyle heva saltanatnn galebesi yznden mebul (tabiatdaki haD olduumuz istidadmz topranda zaif kalndk, bu kuvvetler bizi kaydIannda esir ettiler, ve bizleri nlerine cebir ve' kfrlerine ikrah ettiler. (Kaalu e~en tekun arduUiH vasi'aten) (Ayet 97) Melaikeler, onlara Allah'n vaz vas i olmam myd ki, (Fe.tbacini fiha) (Ayet 97) siz mebde ftratnzdan kolay hatvelerle hicret edecek o derecede istidadnz gen idi ki, siz o hatvelerle o ilerledike, ba'z hicablaJ'l1lz ref' olarak nihayet kuvann. esaretinden ve hevann kaydlarndan kurtulur, ve kuvay ruhaniye yardmclar nn in;.dad ile kuvvet bulur, ve kt}lb nurIar ile nusrat ve yardm olunarak, ehli zalim olan karyeden! nefis kasabasndan kalb gzel ehrine kar, ve Gafur olan Rab'binizin rahmeti size yetiirdi derler. (Feulftilre me'vahm cehennem) (Ayet 97) te bunlarn me'valar, snacak yurdlar, mahmmiyet husuluyla beraber, ok itiyak sahibi olan nefisleri cehennemidir. lVe sJaet masral (Ayet 97) O neofis cehennemi kt bir va,rlacak yerdir. (Ayet 98) (nal mstad'afine minerneftli> Ancak istida:dlarnn kuvvetiyle beraber, kuvay gazabiye ve eheviyeleri de kuvvetli olubda, Hak yolun sllikunda bu kuvay kknden koparmaa ka. . 'dir olamyan, ve' kuvay veh:rp.iye ve hayaliye 'tabiatyla fasid itikadlarla istidadlarn ibtal etmeyerek, istidatlarnl1. ilim nuruyla. tenevvrile beraber, kuvay bedeniyelerinin esaretinde, kuyu du ref' ile sluktan 8"ciz kalm olan kuvvetli istidad sahibIeri .(VemtisM) (Ayet 98) ve tahkik yoluna slk ve kE?mali ilmiyi idrakden istidadlar ka~ sr olan, ve haklarnda Ehl-i cennetinekserisi ebleh kimselerdir denilmi olan, kuvalar zayf kimseler,lVel vldanil (Ayet 98) ve nefis sfatlar tarafndan kendilerine lahk olan bi~ ga;yret dolaysy la, dere,ce-i kemale yetimekden n:aks 'Ye, kasr olanlar mstesnadr ki, (La yeste'ty'une hyletenl (Ayet 98) bunlar he'vay, riyazatla ko-

NsASuRES

165

ve nefislerin sfatlarn krma,a kudretleri olmayp aciz hi bir hileye kadir olamazlar. (Ve la yehtedne se'bihU (Ayet 98) Ve sk keyfiyetine ilimIeri olmadndan, ve hidayet-i eriye nurun,dan mahrum olduklarndan, hi bir yolu da do rultamazlar. (Fe uI:aike asalIabii en ya'fve anlm) (Ayet 99) . te bunlarda, .muzlim hey'etler kklemediinden, ve akideleri salin olduundan o rnuzlim hey'etlerin nahv ile, Allah Teala'nn bunlar afv etmesi me'mtl-u karibdir. (Ve kanallahii afvvan) (Ayet 99) Ftrat- asliye deiuesi olmadka Allah TeMa Hazretleri gnahlar afv edici (Gat'ura,) (Ayet 99) nefisleri sfatlarn kendi sfat nyuyla setr edici oJmudur. (Ayet 100) (Ve men yuha~ir ri sebiIillahl) Her kim Hak. yolunda azimetle meluf olduu nefs karargahndan hicret eylerse (Yecid fiI' ard mraarnen kesira) (Ayet 100) istidad topra,nda birok meakkatler, kendisinde nefsinin kuvay vehmiye, ve hayaliye, ve behimiye ve sebuiyesini, zelil ve h~kir edici birok eyler olan menzilIer, ve meskenler (Ve se'iitenJ (Ayet 100) ve nefis sfatla~r darl ndan ve heva esaretindn kurtulduu vakit, gsnde nirah ve genilikler de bulur. (Ve men yalmc mh,: beytihi muhaciren iIallahi yere suIihil CA. Yet 100) V s her kim tevhid-i zata tevecch ile, Allah'a ve tevhid-i sfatda istikamete tevecch ile, Resurne muhacir olarak, ister mecbul (tabitatdaki haD olduu istidad karargahmdan, isterse nefis menzilerinden bir menzil, veya kalb ma~amlarndan bir maka,ndan karsa, (Smme ydrikhulmevt fekad veka,'a, ecrh aaahil (Ayet 100) sonra da, vusulden evvel mevti kendisine yetiip inktaa urarsa, tevecch eyledii makam. itibariyle onun ecri Allah Teala'ya vaki olmutur. Zira sluka tevecch etmi olan kimseye vasl olaca menzilin sevab vardr, yani vasl olduu taktirde kendisine hasl olacak kemal mertebesi, ve kasd ettii makarnn eeri vardr. nk bu kemal her ne kadar mlk kdern hasebiyle ona hasl olmamsa da, lakin kasd ve nazar hasebiyle o kemale mtak olduu iin, hicahn irtifandan sonra tevfik-i ilahinin kendisini o na:' karna vustle te'yid etmesi me'mul ve karibdir. (Ve kanallabii afii ra.) (Ayet 100) Allal Teaa Hazretleri onu maksadndan men eden manileri setr edici, (Rahimft) (Ayet 100) gz diktii ve tevecch et. tii kemali balamakla rahmet edic olmutur. (Ayet 101) (Ve iza darabtm fil'ardJ Ve yakin talebi iin istidad arznda ilim tarikine sefer ettiiniz vakit, (Feleyse aleykm cnahlll ~n taksrU minessalat (Ayet 101) namaz ksaltmanzda yani, bedeni amelleri ve kr, huz~ gibi ubudiyet hukukunun edasnda noksan klmanzda size: bir gnah yktur. ZiraNebi alehissebolduklarndan,
i

parmaa

166

NsA SRES .

t vesselam Efendimiz Hazretleri Yakinden nasibi kendisine veril. mi olan kimse salat ve sa,vmndan olan noks'fiia. mbalat (itinal davranmak) etmez buyurmutur. (n htm en yeftinekmllezine keferiil (Ayet 101) Mahbub olan vehim ve hayat kuvvetlerinin, ve dal ve mudil (dalalete dren, doru yoldan karan) olan insan eytanlarnn, sizi iva ve izlaletmesinden korkarsanz, (nnel Irafirine kfu1ii lekm advven mbina) (Ayet 101) tahkik kfr ve hicab sahibIeri, size zahir dm olmulardr. Binaenaleyh yakin tahsil! seferinde, amal-i bedeniyenin noksan kalmasndan gnah olmad Nehi Aleyhisselam'n Bir fkh sahibi eytan zerine bin ibadet ediciden elbetde daha iddetlidir hadis-i erifi mefadndan da. malum olmudur. (Ayet 105) linna enzelna ileykel ktitbe bilhakk) Biz adil ve sd ka milltebis (pheli-benzeyen) olduu, yahud mana: senin nefsinle deil Hak ile kaim olduun halde, (Litahkme beynennasi bima emkalah) (Ayet 105) ha,lk arasnda Allah Teala'nn sana gsterdii adaletle hakim olmakln iin, sana sfat tefasilinin ve tecelliyat ahkamnn ilmini inzal eyledik. (Ve la tekn lilhainine hasirna,) (Ayet 105) Ve sen ezelde istidatlarnda Hak'kn marifetinin kemali rekz olunmakla, kendilerinde vedia klnm olan Allah'n emanetini eda etmiyerek, ve nefi~lerinin haklarn yama ve yolsuz yerlerde sarf ile, hem nefislerine hem gayrilerine hyanet etmi olan hainlere, kendilerinden azab def etmek iinmdafaa edici olma: Ve Allah Teala'nn, onlara eziyet etmekle halk musallat kldndan dolay, gayrileri zerine onlar tarafndan hccet getirme. Yahud mana: Allah Teala ne sebebden onlar kalr ve izlal etmidir diyerek onlar iin Allah'a itiraz ile mdafaa edici olma. nk onlar zalimdirler. Lehlerine delil yoktur, belki delil ve hccet aleyherinedir. fVestafirillahil (Ayet 106) Ve onlar tarafndan delil getirmeyi ve itiraz terk ile, nefsinle Allah'a istifar et. Taki biz kabinin ve sfat larnn vcuduyla senin zerine zahir olan telvinini mafiret ede~ lim. linnallahe kane afuren rahimaj (Ayet 106) Tahkik Allah. Tea- . la Hazretleri, mbalaa .ile ma,firet edici ve rahmet sahibi olmu. dur. (Ve la tcadil anillezine ya,htanfine enfsehm) '(Ayet 107) Ve nefislerine hyanet edenler tarafndan mcadelede bulunma. (nnal lahe l:a yuhibbu men kane havvanen esinal (Ayet 107) Tahkik Allah Teala Hazretleri ok hyanetkar ve gnahkar olanlar sevmez. (Ayet 108) (YestaMline minennasil ~nlar ayblar bulunan nefisleri sfat ve rezaletini, insanlardan ketm etmekle, insanlardan saknrlar. (Ve la yestahfune minanahD (Ayet 108) O rezaH ve sfat lan skb atmak iin, Allah'dan saklanmazlar. Halbuki Allah Teala,

NsA SURES

167

onlar grc ve batnlarn bilicidir. (Ve hve me'ahm iz ybeyyitne ma la yerda minelkaNIH (Ayet 108) Halbuki tEl!biat ve zulmet-i nefs aleminde, dnya nilnet ve lezzetlerinden garazlarn tahsilde, Allah'n raz olnad batl vehmiyat ve fasid hayalat tezviratkur duklar zaman, Allah Teala onlarla beraberdir. (Ve kan all ah bima ya'melne muhitd) (Ayet 108) Allah Teala I-Iazretleri onlar yaptk lar ileri ihata edici olmudur. Sfatlar ve amelieri iktizasyla onlar cezalandrr.

(Ayet 109) (Ha entm haillili c8Jdeltm anhm ril hayatiddnya) Farz edelim ki, siz bu hainler tarafndan hayat dnyada mcadele eylediniz. (Femen ycadi lulIahe anhm yevm.el kyamerti em men yekn aJeyhim vekila) (Ayet 109) mdi kyamet gnnde Allah Teala'ya bunlar tarafndan kim mcadele edecek veyahud bunlara. kim vekil olacaktr. (Ve men ya'mel sen) (Ayet 110) Ve her kim nefsinin sfatlarndan .bir sfatn zuhuru ile bir ktlk ilerse, (Ev, yazlim nefsehu) (Ayet 110) yahftd istidadll1n mktezasndan bir nevi' kusur veya mnafi bir amelin irtikabyla, istidadnn mktezas olan kemalatndan bir eyin noksan sebebiyle, nefsine zulm ederse, sonrada gnahndan halas ve Hak'ka tevecchle kemalini, rt olan o sfat ve hey'etin setrini Allah'dan isterse, (Yecidilhllie afren) (Ayet 110) Allah Teaa Hazretlerini sfat nftruyla bu muz~ !im hey'eti ve fenal setr edici mafiret s8Jhibi (Rahimii) (Ayet 110) stidadnn, iktiza eyledii eyi balayan merhamet sahibi bulur. (Ayet 112) (Ve men yeksib hati'eten ev smen)' Her kim nefsininzuhftru ile bir h~tye veyahud istidadnda bulunan kemali nahv, ve kem:aline mnafi bir hey'etikazanmakla bir gnah kesb ederse, (Smme yermi bihi beri'en) (Ayet 112) sonrada bir takm azarlarla teaIlill (bir iin icrasn geri brakmak iin sebeb ve bahane gstermek) edenlerin adeti olduu gibi Beni bu ie falan kimse hamI etti ve falan kii beni Hak'k talebden men etti, ve u 'i falann ceremesidir demek suretiyle o kabahati ondan beri olan bir kimseye atarsa, (Fekadihtemele bhtanen) (Ayet 112) Tahkik o kimse l{endi iini gayre nisbet etmekle, bir bhtan yklenmidir. Zira eer ki kemale zd olan eye nefsinde meyl ve muv!afakat, ve itaat ettii eye mnasebet olmasa idi, bu fiili kabul etmeyecekdi.. Binaenaleyh <. kabil kimselere eytann (nnaJliihe ve'adekm va'delhaklu ve' ve'adtkm feehleftkm ve ma kaneliye haeykm min sultanin . illa en de'avtkm festecebtm ll, !fela telmni ve lumu enfse.km) (brahim Suresi, Ayet 22). Allah Teaa size vaid eyledi, ben de vaid iderek vadimda size hulf eyledm, ve benim sizin zerinize bir saltanatm yoktur, yalnz ben sizi davet ettim, siz de benim davetime

168

NsA SRES

icabet ettiniz, mes'.ele bundan ibarettir. Binaenaleyh siz beni levm etmeyiniz, kendi kendinizi levm ediniz ,dedii gibi ibu hat-e ve gnah ancak onlann kendi nefsinden zuhura gelmitir. Yoksa,eer ki onlarn nefislerinde kendi kesbleri ile bir zulmet ve sfatlarn zuhuru olmaya idi, eytann vesvesesine mahal ve davetine kabiliyet onlarda bulunmayacakdi. (Ve ismen m"bini!) (Ayet 112) Ve o knse hat-e ve kalbi istila ve kemalinden men olmasndan, nefsi krb zayflatmak iin nefse kusuru nisbetden ve' gnah itirafdan imtina' hey'etinden terekkb ~yleyel1 aikar ve kat kat bir gnah yklenmidir . . (Ayet 113) - (Velev la fadlullahi al~yke] Ve eer senin kemalini fiile karan ve sende gizli bulunan ilmi izhar eden bir suretle yoluna girmeeAllah Teala'nn seni muvaffak klmas, ve sana imdad (Ve rahmeth) Ayet 113) ve ezelde sende vedia kld, ilerisinde baka bir rahmet bulunamiyan rahmet-i ilahiyesinden ibaret olan kem~ll-i muUak sana balama olmaya idi, (Lehenmet ta.ifetn mnhfun en yudillke) Ayet 113) onlardan bir ksm seni zlal etrnee kasd ederlerdi. (Ve ma yudine illa enfsehm ve ma yedur rneke min ey'in) (Ayet 113) Ve onlar kimseyi izlal edemezler, an,cak nefislerini izlal ederler. Zira ezelde ekavet zre cibilletIenmi olduklar iin, dalal yani sapmak onlann asl istidadlanndan nai dir. Binaenaleyh' kencl.ilerinde hamur olmu olan ibu dalal, ne suretle bakalarna raci olabilir? (Ve ezellaah aIeykelkitftbe) (Ayet 113) Allah Teala Hazretleri,' vcudu mevhubdan sonra tam bir ilmi tafsiliyi (Vel hikmete) (Ayet 113) ve amel ile beraber sfat tecelliyat ve tefasil ahkam ilmini inzal eyledi. (Ve acmeke ma lem tekun ta'lemuJ (Ayet 113) Ve sana bilmediin ilmi taim etti. Z"a ilim Allah'ndr, O'nun sfatdr. lmi Allah'dan baka kimse bilemez, vaktaki Allah'da fani olma,kln sebebi ile sana zatn kef. ve sonra vcud-u hakkani ile seni baki klnca seninkalbin mevcud 'oldu. Ve seni bu kalb hicab ile hicablad. Senin ilmin Allah'n ilmidir. Zira sfat, zata tabidir. (Ve kane faduHahi aleyke a.zimaJ (Ayet 113) Seni isal eyledii makama ula,dran amele tevfik' ile bu kemali izhar eyIemekle Allah Tehla'nn sana 'olan fazl ok byk olmudur.
w

larnn ounda hayr

;kesrin min necvahm) Onlann necvayoktur. Zira srren konumalan fazla hir ta-o km eylerdir. Salike ise fuzuli eylerin terki vacibdir.Nebi AIeyhisselam Mala yanisini, ii olmayan eyleri terk. etmesi kiinin isla-' miyetinin gzelliindendir buyurmudur. (ilIa men emere hisada.. katin) (Ayet 114) Ancak iffet babndan olan sehavet fazileri ile emr eden, (Ev ma'rufin) (Ayet 114) yahut hikmet fazileti 1?'abndan olan

(Ayet 114)

(La hayre ri

, .

NsA SLrRIDsl

169

ilim ve hiknet talimi gibi bir sz, veya ecaat fazileti babndan veya mazluma yardm gibi makbul bir ile emI' eden, (Ev slahn bey/" ennaSi) (Ayet 114) v~ yahut adalet babndan insanlar' arasn islah etmekle emI' eden, .kimsenin necvasnda hayr vardr. (Ve men yef'al zalikebtiae me'rddtina i ) (Ayet 114) Faziletin, rezHet olmasna sebeb olan medih olunmak, kendisini gstermek ve hret bulmak iin olmayub, Allah'n rzasn taleb iin her kim kema1at- mezkureyi cem ederse, (Fesevfe n'tihi ecren a,zima) (Ayet 114) yaknda biz, ona sfat cem'letlerinden byk bir ebir ver~ceiz. (Ayet 115) (Ve men yakkirresfile min ha'di ma tebeyyene lehl hda ve yettebi' ,aY're sebUil nl'minine) Her kim kendisine hidayet aikar olduktan SOlli"a, Resul'e muhalefet edip m'minler yolunun gayrisine ittiba ederse, (Nuvenili na tevallt ve nusIihi cehenneme ve sa.et masira> (AyetllS)! biz onu tecebbr ettii eye sahib klar, ve onu cehenneme u1adrnz~ Cehennem fena bir rcu' yeridir. cinnaJlahe La yagriru en yreke bihi ve yafiru ma dne, zaIike limen yea') (Ayet 116) Tahkik i\llah Teala Hazretleri kendisine irk olunma ma.firet etmez ve irkin gayrisini, diledii kimseye mafiret eder. (Ve men yrik bilai fakad daHe, dalalen ba'y da) (Ayet 116) Her kim, ki, Allah Teaa'ya irk ederse, tahkik o kimse Hak'dan uzak bir suretle yolunu gayb etmidir. (n yed'line min dnllii illa inasa) (Ayet 117) M~rik1er Allah'tan gayri bir eyi aramazla,r, ancak ina ararlar yani nefislere ibadet ederler. Zira Allah Te~la'ya irk eden kimse, mutlaka hevasna itaat ile nefsine ve taat. ve igvasn kabul ile, vehim eytanma ibadet .edicidir. Yahut mana: Allah'dan gayri ibadetolunan herhangi bir ey mmkndr. Her mmkn olan ey ise, gayriden mteessir, onun tesirini kabul edici ve gayre muhtacdr ki, bu ihtiyac ve te'sir diilik sfatdr. (Ve in ved'ne illa eytanem menda) (Ayet 117) Ve o mrikler, baka deil ancak A.1lal'n kendisine lanet eyledii merd-cd eytana ibadet ederler. (Ayet 119) (Ve leudllennehm ve leme~niyyennehm. ve leamrrennehm) Ve elbetde ben onlar iza ederim, \te midlendiririm ve fesad adetlerle, dkn arzularla, akla ve er'a nuhalif eni' fiillerle .onlara emr ederim. (Fele yubettiknn:e azaneren'am' ve leamrennehm feleyayyirTIe halkaIlahi) (Ayet 119) Ve elbetde onlar hayvanlarn kulaklarn yaracaklar ve benim' emr edeceim vechiyle onlar Allah'n halk eylediini bozacaklardr. (Ve men yettehizi eytane veliyyen' min: diinillahi 'fekad hasire /busranen mbina) (Ayet 119) Ve her kim Allah'dan gayri eytan dost tutarsa o kimse mula,kkakdr ki, aikar bir zarara uramdr. (Ye'idhm

170

NsA SORES!

ve ymennihiml (Ayet 120) eytan onlara vaid eyler ve onlar urndurur. (Ve ma ye'idhmeytan illa urml (Ayet 120) Ve. ey- . tan, onlara aldatmakdan baka bir ey vaid etmez. (Ulaike ne~va hm cehennem) (Ayet 121) te bunlarn snacClJk yurdlar cehennemdir, (Ve la yecidne anha mehisiU (Ayet 121) ve onlar o cehennemden asla kurtulu bulamazlar. (Ayet 122) (Venezine amenu ve amih1ssaihcltiJ Hakiki iman ile tevhide iman edenler, ve cem' e. vuslde -kendilerini slah edici, yahud fenadan sonra beka huslunde Allah'da ve Allah ile istikanet sebebiyle, btn insanlar slah edici ileri ileyenleri (Sendhilhro cennatin t~cIi :m:n tahtherenharl halidine (fiha ebeda) (Ayet 122) orada ebedBIl daim olduklar halde altndan nehirle.r ceryan eden cennetlere idhal edeceiz. (~a'danahi hakkan ve men' asdaku minallahi kila) (Ayet 122) Allah Teala'nn va' di haktr; Allah' dan daha fazla sznde doru kim olabilir? lLeyse. biemaniyykm ve la emarnyyi ehi kitabi) (Ayet 123) Vaid olunan eyin husulu, _ vesair nail old-q.unuz eyler, sizin' isteklerinizle ve ummanzIa ve ehl-i ki~ tabn .istek ve ummasyla deildir. Yani siz nefsinizle ve nefsinizin sfatlar ile ve fiilleri ile baki kaldnz mddete iradeniz, mcerred bir temennidir. Temenni ise adedde bulunmu mmteni' olan (ekinen- gayri mmkn olan) bir ey'J taleb demektir. (Ayet 125) (Ve menahsenU dinen mimmen eb}me- vecheh IilI'ahi ve hve muhsinnJ Ayni tafsilde cem'i uhd, sfat tecelliyat hukuk ve ahkamna riayet, amelde istikamet ile ihsan tarikna sluk edici olduu halde, vcudunu Allah'a teslim ve fena- mahz ile zatn; isneyniyet ve eniyet aibesinden halis klan, (Vettebe'a milleteibrahime hanif~U (Ayet 125) zat ve sfat ve ef'illinde herha:gi bir irkden ve her batl dinden, yani gayre zat, veya sfat, veya, fiil, isbatna mud'i olan herhangi bir yoldan yz evirici olarak, tevhid de brahim milletine ta'bi olan kimseden daha gzel yol sahibi kim olabilir? Kimse olamaz, zir,a onun dini Hak dinidir. Yan o taktirde onun seyri AHah'n sayridir. Sfat yoluna girmekle Allah'da seyr deil ve. keza nafis sfatlarn ve kalb sfatlarnn derecelerini katig ile Allah'a seyir de deildir. Binaenaleyh onun dininden daha gzel bir din yoktur. (Vetteha,za.llah brahime halild) (Ayet 125) Allah Teala Hazretleri brahim'i Halil ittihaz etmdir, dost tutmudur. Yani b- . rahim'in zat ve sfatndan bir bak~ye kalmyacak derecede zat ve sfatnn aralklarna mdahele edicidir. Yahd Halil'in -manas, aralkla.r sed edicidir ki, brahim'in Hak'ka fakr ve ihtiyac ve teknili zamannda., brahim'den fani kld ecza bedellnde, Hak kaim olur; demekdir. mdi Halil her ne kadar safiden a'la mertebe isade lakin

, NsA SU~~S

171

Habib'den daha dun mertebeeUr. Zira Halil kendisinde gayriyet bakiyesi tevehhm olunmaa karib olan bir muhibdir. Habib ie kendisinde bu cihet tasavvur olunmayan bir mahbubdur. te bu sebeb-:dendir ki, Halil ak ateine atlm Habib bu atee' atlman1dr. (Ayet 134) (Men ktine yri(l. sevabeddnyiU Nefsin arzular ile kalmak sebebiyle her kim dnya sevahn isterse, o kimsenin, e yann en hasisini taleb etmesine, ve meratibinin en dununda kalmasna sebeb nedir? (Fe'indaJlahi sevabddnya vefahireti) (Ayet 134) mdi o kimse eer Allah'da fena ile Allah' isterse, dnya ve ahiretin . kaffei maka,mlan Allah'n indirrdedir. nk Hak Teala kaffeyi ihata eden bir vcuddur. Binaenaleyh ondan bir ey fevt olmaz. (Ve kanallah semi'an) (Ayet 134) Allah Teala sizin nefsinizin szlerini iidici (Basira) (Ayet 134) ilerinizi niyet ve iradenizi grcdr. (Ayet 135) (Ya eyyheIlezine amenu kn kavvamine bilkstl Ey tevhid ilmi ile iman ve dareynin sevabn arzu edenler, sizler kendinizden hi bir cevin suduru ve hi bir eyde ve bir zararn defi ve dnyevi bir fa.:idenin cezbinde arzuya tabi' olmak sebebiyle hibir nefis sfatnm zuhril mmkn olamyacak derecede adaletin kendinizde kklemesi bir meleke olurcasna, adaletin hukukuyla kaimler, fezailin en erefl~siolan adalet nakannda sabitler olunuz. (Ya eyyhellezine am.enn) (Ayet 136) Ey taklidi iman ile iman edenler (Aminu binahi ve reslihiJ (Ayet 136) Allah; a ve Resul'ne tahkiki iman ile iman ediniz; yahut mana, ey ilmi iman ile iman edenler Allah'a ve Resurne ayni imanla iman ediniz. -. (Ayet 137) (innellezine amenu snme keferft smme. amenu smme keferil smmezdad kfren lem yeknilHlli liya firelehm ve la liyehdiyehm sebila) man ettikden sonra kfr eden ve sonra yine iman ve sonra da kfr edib kfrlerini ziyade eden kimseleri, Allah Teala'nm mafiret etmesi ve onlan doru yola hidayet etmesi olamaz. Yani bunlar, kendilerinde iki hal ma,vat zre olduundan, nifakn iddeti dolaysyla, ve ba'zan kendilerinde ftrat nurunun galebe, bazanda nefis ve hev'a zulmetinin istila etmesi sebebiyle, rububiyet-i ulviye ve rububiyet-i sfliye cihetleri a~asnda tahayyr ve teredddde kaldlar, o derece ki, nefis sfatlarnn istila (hkm ve tesir altna almak, zor ile za,pt .etmek) ve isti'la (ykselmek ycelmek) syla muzlim hey' etler muhkemleib hicablar ziyadeledi. Ve fasid akideler ve kt melekeler kkledi. Ve kalbIerini paslandrd ve istidadlar zail ve kalb cevherleri fasid ve hasl olan pas da hicab olduundan hidayeti kabul edemezler. Ve Allah Teala da onlar mafiret etm~z ve Hak'ka ve kemrue ve ftrat- asliyeye hidayet etmez.

172

NsA SuRES

(Ayet 138) (Beril rinarikine bienne lehm arzlhen ,elima) (Ayet 138) Nifak sahibIerini kendilerine elemli bir azab olmakllda mjdele. Bunlar azablarnn elemli olmas aslda- istidadlar olduu iindir. (Enezine yettahzft~el kMirine) (Ayet 139) O mnafklar ki, ihticabda onlara mnasebetleri olduundan '(Evliy'ae min diinlmu' mimne) (Ayet 139) ve m'minlerle cinsiyetIeri olmadndan, p:' minIeri brakp kafirleri dost tutarla,r. (Eyehteune indehml zze te feinnel'izzete lila.hice,:.mi'c1) (Ayet 139) O mnafklar dnyada ,kafirlerle izzetlenmek, ve mal v'e menfaatiyle kuvvetlenmek mi isterler? Eer bunu isterlerse hata etmilerdir. BUl1a yol yoktur. Zira btn izzetler, kaffe-i kudretleri ve kuvvetleri men edici Allah'n sfat larndan bir sfatdr. Her kuvvet ve kudrete kahr ve galebe Allah Te8.la'nndr. Bu sebebden izzet Allah Teala'ya yaknlk ve nurunun ve kuvvetinin kabulu ve sfat ile sfflanmak mikdarnca hasl olur. Bu takdir zre izzet iman ehli olanlara daha layk ve mllabisdir. Ehli kfur ve hicab ise zillete daha mstehiktir. (Ve za kamii ila~ salati kamu ksala) (Ayet 142) O mnafklar n8,.,maza kalkdklar vakit, huzura evkIeri olmad ve hevann istilas sebebiyle istidadlar kararm olduu ve huzurdan nefret ettikleri iin. kek olduklar h~lde kalkarlar. (Ayet 144) (Ya eyyheezin,e amenft la tettehzlkafiine evliyae min dnilm'minine) Ey m'minler karb " konum'akla kfr ve hic:1blar size tecavz ve sirayet etme-mek iin, sizler mminleri b rakb, da kafirleri dost tutmaynz. Zira konumakdan daha kuvvetli te'sir eden bir ey yoktur. Halbuki onlarn dostluklarna ineyl et... rnek, arada bir cinsiyet olmaktan hali olamaz. Zira kendilerinde, gizli olan 'bir ,heva, ve onlara amil olan irkin bir adetle' alkanlk var'dr. Binaenaleyh nefis ve hevann galebesi ile, onlarn da kfYde va,fi olmalarndan emin olunamaz. (Ettldne en tec'alft Ullabi aleykm sultanan mbina) (Ayet ,144) Sizler kafirlerle oturmak V~ konunakla, dostluklanna meyl etmenize sebep olan hey'etin kkle masi sebebiyle, ik:1bnz hususunda Allah Teala'ya sizin aleyhinize zahir br hccet klmanz ister misiniz? (nne! mnMikinefidderkil, . esfeli minennari ve len tecide lehm nasra,) (Ayet 145) Tahkik mnafklar mertebesi en aa olmak itibariyle deil, belki azabnn ziyadelii ve yakmasnn ve eleminin iddeti itibariyle, cehennemin en aa ta bakasndadrlar. Zira istidad baki olduu iin m nafkda atein tesiri daha iddetli ve elemli, daha fazladr, amma asda mahcub ve kafir olan kimse, her ne kadar mnafkd~n daha kt bir halde ve azab ve hakaretin daha byk ksmnda isede, istid:1d olmad iin mnafkn elerni, dendii gibi atein azabyla elemlen-

NsA S'(JRE~t

173

mez,mnafklarn

kati'

ehluIlah ile muhabbetleri ref' ve vuslatlar munonlara yardm eden bir yar": dmc bulamazsn. olduundan, Allah'n azabndan

(Ayet 146) (Dellezine tdbuJ Ancak istidat nCrun bakiyesi ve tevfik mededinin kabulu ile Allah Teala'ya rcu' 'edenler (ve aslehuJ (Ayet 146) ve fasid olan istidadlarn ve hevay kknden koparmak, ve nefis sfatlarn krmak, ve zhd ve riyazatla kuvann hicablarnr kaldrma;kla slah edenler (Va'tesamu bHhihiJ (Ayet 146) Ve Hak'ka -tevecchde k1asd ve azimet kuvvetiyle ve irade ipine temesskle AIlah'a, sk sk tutunalllar, (Ve ahlasu dineln illahil (Ayet 146) Ve yolunda" gayre nazardan kesilmek ve hafi irki gidermek, ve sitllika mani olan nefis sfatlarn .ifnaetmekle, dinlerini halis Allah iin klanlar, (Fe ulaike me'aImfi'mnineJ (Ayet 146) ite unlar m'minlerle beraberdirler. (Ve sevfe yu'tiUahl mu'minine ecren azirnal (Ayet 146) Ve yaknda Allah Teaa Hazretleri, m'minlere ef'M cen": netinden ve sfat tecelliyat mahedesinden by...1r bir mkafat verecektir. (Ayet 150) !nneUezine yekfn1n e binahi ve rs1ihil Anah'n Resullerine kfr eden, y3.nihak ile dinden ve cem ile tafsHden hicablanan, (Ve yridfine en yferriku beynenah ve rslihiJ(Ayet 150) ve cem ile hakdan hicablanmayub dini tafsilden hicanlannakla, kes, rete mnafi bir vahdet, ve tafsile ,mubayin (zt-farJd) bir cem tevehhm ettikleri tin, resulleri inkar eden kimseler ki, bazsna iman ve bazsna kfr de bundan ibaretdir. (Ve yekInne n'min biba'din ve nkfr biba'dinJ (Ayet 150) Bazsna iman ederiz bazsna kfr ederiz diyen (Ve yidul1e en yettehizu beyne zaIUre sehiHU (Ayet 150) vecem'an ve tafsilen kaffesine iman ile kaffesine kfr arasn: da bir yol tutmak isteyen kimseler, (Ulffike hmiU kafirune' hakka) (Ayet 151) te bunlar zat ve sfatlar ile hakikaten mahclihlardr. Zira bunlarn maarifetleri vehim ve galattr ve tevhidleri de znd kadr. Ne dinden ve ne de Hak'dan hibir eyde deillerdir. (Ve a'tedna IiIkaritine a,zaben muhina) (Ayet 151) Ve biz mahcublar iin hieEtbn ve nefs sfatlar zietinin vcudyla kendilerini ihanet eden ihanetli bir azab hazrlamzdr. (Ayet 152) (Venezine amenu binahi ve ruslihiJ Cem'an ve tafsilen Allah'a ve Resullerine iman eden (Ve lem yferrikft beYl':e ehadin minhm) (Ayet 152) ve risalet hususunda resullerden birinin arasn tefrik etmiyen kimselere, (ulaike sevfe y'tihim curehmJ (Ayet 152) ite bunlara Allah Teala cennet-i selaseden mkafatlann verecektir~ (Ve kanallah a.fren rahimaj (Ayet 152) Allah Te-

174

NtSA S"O'RES

ala Hazretleri, onlarn gnah ve hicablarnd~n ibaret olan zat ve kendi zat ve sfatlar ile setr edici 'mafiret sahibi, cennet-i selase ve balad] hakkani vcud ve sermedi beka ile onlan faidelendirmekle, meramet eden merhamet sahibi olmudur.
sfatlann

(Ayet 153) (Yes'elke ehll kitabi en tnezzile aleyllim kitabe~:l' minessemiliJ Ehl-i kitab, o~lara ruh semasndan mkaefe ile, . bir ilmel yakini indirmekliini senden isterler. (Fakat se'elft Musa ekbere minzaHIre) (Ayet 153) Halbuki Musa'dan bundan dahabyk bir eyi isteyip (Fekalu ernaHahe cehr~te'n,l (Ayet 153) Sen bize Allah' aikare gster demilerdi, nk mahede mkaefeden a'la ve daha byktr. (Fe'ehazethma,'kat bizulmihim) (Ayet 153) Onlarn zulmleri, yani zatlarnn bekasyla beraber, mahede istemeleri sebebiyle, kendilerini saika ald. nk ma.hede zamannda bakiyenin vcudu, bir ey'i mevsufunun gayrinde koymaktr. Ve bakiye ile beraber mahede istemek, sfat kemalatn kendisine aid grmesinden ne'et eden nefsin bir tuyandr ki, bu da zulumdr. (Ve ateyna Musa sulta:nen mbina) (Ayet 153) Ve ifakatndan Uyilemesinden-ifayab olmasndan) sonra biz Musa'ya, onlar zre aikarhccet ile tasallut (teslit) \Zerdik. (s~tama) (satadrlmak). (Ayet 157-158) (Ve makatelfih yakinen? bel refe'ahUah ileyhil Onlar, Mesih'i yakinen katI etmediler, belki Allah Teala 11:esih'i kendisine ref' eyledi. (Ve kanallah azizen hakima) (Ayet 158) Allah Teala, Hazretleri, Aziz, kalr ve galebesahibi ve hikmet sahibi olmutur. (Ve rn; min ehlilktabi ina ley'minenne bihi kab~e mevtihiJ (Ayet 159) Ehl~i kitabdan he"" kimse, yukardaki ancak mevtinden evvel sa'ya herhalde iman edecektir. sa'nn ref'i, ruhunun alem-i sfliden mufarakatndan alem-i ulviye ittisal etmesidir. Ve sa'nn drdnc kat gkte olmas sa'ya feyezan etmi olan ruhun mahall-i suduru, alemin kalbi mesabesinde olan ems feleinin ruhaniyetidir. Bunun iin merci-ideyine onadr. bu ruhaniyet; maukunu ve ailerinin (alametinin), ems feleinin tahrikine mbair olan nefsine irak (tulu ile beraber nurlandrmak-domak) ile, ems feleini tahrik eden bir nurdur. mdi sa ruhunun merci-i makarr asUsine olub, o ruh hakiki kemale vasl olmaynca, aher zamanda dier bir bedene taalluk etmesiyle, yer yzne inmesi vacib olmu, ve lazm gelmitir. Ve o vakitde sa'y herkes bilir. Ve ehl-i kitab yani mebde vemead arif olan ilim ehlinin kaffesi Allah'da fena ile sa'nn mevtinden evvelona iman eder ve ona iman ettikleri zaman, kyamet gn yani cismam hicablardan kurtulub el'an bulunduklar uyku ve gaflet hallerinden kurtulduklar gn olmu olur. (Ve yevmel kyameti yekun aleyhim ehida) (Ayet 159) Ve kya-

NsA SORES

175

met gnnde sa, onlara ahid olur. aret eyledii vechiyle Hak Teala onlara sa suretinde tecelli eyler. (Ayet 160) CFebi;z:ulmin mInellezine hdd) Yahudilerin nefis buzalSna tapmalan ve onu \Lah ittihaz etmeleri, ve hazreti ruhdan iba,ret olan kariyeye girmekden imtinalar, ve er'a muhalefetle cumartesi ta,tilinde haddi tecavz ederek av avlanmalar, ve tevhid-i ef'alden mahcuh kalmalar, ve Allah'n misakn bozmalan, ve ayat- ilahiyeye kfrleri demek olan sfat tecelliyatndan ihticablaJ', ve enbiyay ldrmeleri ve kalbIerinin rtl yani ref'i mmkn olmayan perdelerle halkyet htcablar ile perdelenmi olma,gyla. Allah Teaa'ya iftiralar ve Meryem'e bhtan etmeleri, ve sa Aleyhisselam'n katlini iddialar gibi, itimai knh bilinemiyen bir zulm olan hasletleri sebebiyle, (Harremna aleyhim tayyibatn uhillet lehm) (Ayet 160) eer bu metalar olmasa idi istidadlannn kabiliyeti hasebiyle, kendilerine helal klnm olan knh bilinemiye tayyi- bat (gzelliklerD, zat uhudu~dan ef' al ve sfat tecelliyatndan bu:lunan cennet nimetlerini, haram kldk. (Ve bisaddihim an sebiliahi kesiraf (Ayet 160) Ve sohbet- ve refakatlar ve dalale davetleri ile ok kimseleri, yahlid mana: kuvay ruhaniyelerini Allah yolunda men etmeleri, (Ve alzihimr riba) (Ayet 161) ve nehy olunduklar (men edildiklerD huzuzat ve lezzet-i 'bedeniye ve hilaf ve cedel gibi fuzuli ilimler faizini almalar, (Ve eldlin emvalennasi bUbiitl) (Ayet 161) dersutut tezvirat, ve telbisa,t, creti 'almak gibi hrs ve tama rezaleti ile nasn manarn yemeleri, yahu d mana: fikir, akl- nazari, akl- ameH, gibi kuvay ruhaniyeyi, yemek ve imek ve hissi lezzet ve ehvetlerin ve se bui ve behimi maksadIarn tahsilinde isti'ma! etmekle, batl ile nasn mallarl y~meleri sebebiyle, kendilerine tayyibat haram kldk. (Ve a'tednB" lilkafirine minhm azaben elima) (Ayet 161) O yahudilerin mahc~b kalm olanl~ra istidadlar mevcud olduu iin, elemli bir azab hazrladk. (Ayet 162) (Lillrinirrashfine fil'ilmi minhm) Lakin onlarn ilerinden ilimde tahkik sahibIeri, (Vel mu'minftneJ (Ayet 162) ve sabit ve mutabk olan taklidi iman sahibIeri, (Yu'minne bima nzile iljeyke ve ma lllziIe min kablike). (Ayet 162) sana inzal olunan ve senden evvel inzal olunan kitabIara iman edenler (Vel mulnyminessaIate/ veln'tfin:ezzekate) (Ayet 162) ve salat ikame ve zekat ita ile tezkiye ve tahliye ile muttasf olanlar, (sfatlananlar) JV:elnfi'ni nilne billahi vel yevmil' aliri) (Ayet 162) ve tevhid-i ayani ile muvahhid olanlar, ve mead ahvalini olduu zre muayene edenler, (lake sen'tihim ecren azrna) (Ayet 162) ite bunlara sfat cennetleri ve tecelliyat nasiblerinden byk bir mkafat vereceiz.

176

NtSA SORES

ve mnzirine) Ltuf sfatlan ve kalr sfatlaynn tecelliyat ile inzar, (korkutmak-hazer etme) edici olduklar halde, resulleri gndermemiz; (Liea yekfneIinnasi alaIlahi hccetn ba'derrs1J (Ayet 165) Resuller gnderildikten, ve rasullerin imdad ile sfatlaynn mahv ve ref'inden sonra, insanlar iin bir sfatn vcudu ile, Allah Teala zre' BaItanat ve :zuhur olmamas iindir. (Ve kfu1anahazizen) (Ayet 165) Allah Teala Hazretleri' onlarn zatlarn ifna ve sfatlarn mahvetmekle,.onlan kahr eden kuvvet sahibi (Halima) (Ayet 165) bunu da ancak kendi sfatlar ile ittisaf1ar veya zatyla beka yollar hikmetiyle yapan, hikmet sahibi olmutur. (Ayet 165)
nn tecelliy:atyla tebir

(R~len mbeirie

(Ayet 166) Laknillah yeledu bima enzele iIeyke) Onlar maholmalar dolaysyle ikrar etmezler, lakin sen cem makamnda olduun iin sana inzal olunan Kur',an', All{1h reala Hazretleri e hadet eder. CE'l1zeleh bi'iImiIn (Ayet' 166) Allah Teala Hazretleri o Kur'au' kendi ilmiyle inzal etmidir. Kur'an senin ilmin ve hka snn ilmi deildir, belki Allah Teala'nn illl1.-i has s olmas hasebiyle, Kur'au'a alem olduu halde inzal etmidir. (Velmelaiket yehe dne) (Ayet 166) Ve cem'in gayrisinde tafsile de riayet edici olduu iin melaike de ehadet eierler. Binaenaleyh zatyla sfatyla esma'syla ahid olan, Allah Tema Hazretleridir. (Ve kafa biJIahi ehidaJ (Ayet 166) ahid olmak cihetinden Allah Teala kafidir. 'yani eha detde zat ile sfat kafidir, zira zat ve sfatdan baka mevcud yoktur. (Ayet 167) nl1eHezne kefarn ve sadd an sabililHlhi) Tahkik Hak'tan mahcib olanlar ve Allah'n yolundan men edenler [Kad daHil dalalen ba'iddJ (Ayet 167) Hak'tan uzak bir dalMete dd ler. fnneezine kefem ve zalemfl (Ayet 168)' Tahkik dinden mahcib olanlar,. venefis sfatlarn kalbIerine musallat kl111akla" ve rezai1in irtikab ile, istidadlarn mstehik olduu kemalden men ile zulm edenler, (Lem yekunillah IiyafirelehmJ (Ayet 168) rezalet .hey'etleri kklediinden, ve istidatlan batl olduundan, Allah Teala Hazreteri onlar mafiret edici (Ve la yehdiyehm tarikal (Ayet 168) cehl-i mrekkeble ve fasii itikadlan ve kemal yollarndan hi- . bir yol bilmedikleri iin, onlar bir tarika da hidayet edici olma,m dr. (lla tarika cehenneme) (Ayet 169) Ancak mahrum olmalar ile 'beraber, nefislerinin lezzetlerine itiyak ateleri. yoluna hidayet edici olmudur ki, (Halidine fihi! ebeda) (Ayet 169) onlar ate de ebedi kalcdr. (Ve kdn:e zaIike aalI~hi yesira) (Ayet 169) Kendileri tab'an o atee'ml1cezib olduklar iin, bu i Allah Teala'ya kolay bir ey cub
olmudur.

NsA SURESt

177

(Ayet 171) (Ya ehlelkitabi la talii fi dinikm) Ey kitab ehli siz, dininizde gulCv, yani haddi teca,vz etmeyiniz. Yahudilerin gulCvu zahirde kalmak ve batn r..efy etmek ve sa'y nbvvet derecesin'den ve sfat- Hak'la ittisaf makamndan drmeleridir. Nasara'nn ulCvvu da batnda dalb zevahiri nefy etmek ve sa'y ulhiyet makamna ykseltmekdir. (Ve la tekftlft alalahi illel hakka) (Ayet 171) Ve Muhammed'i tevhidinin olduu gibi, zahir ile batn ve cem ile tafsil arasn cem, ve sa'nn sfat- ilahiye mazhar ve Hak'kn dirilii ile diri, ve sfat tevhidi makamna davet edici, olmasna kail olmakla, Allah Teala'ya ancak Hak c...lan layk olan sz syleyiniz. cinnemel mesilu iseibn meryerne resfiluabi ve kelimetbl (Ayet 171) Meryem'in olu sa Mesih ancak Allah'n Resul u (Elkaha ila Meryeme) (Ayet 171) ve Allah'n Meryem' e ilka ettii bir kelimesidir, nefsi mcerrededir. Allah'n hak ayk- tuhaniyesinden bir hakikatdr. (Ve "hun minIu) (Ayet 171) Ve ervahdan bir ruhdur. (Feaminii billahi ve rusIihi) (Ayet 171) Binaenaleyh siz cem ve tafsil itibariyle AIlah'a ve resulIerine iman edin (Vel' tekfiIii sel'asetn) (Ayet 171) ve hayat ile 'ilmi, zat zerine ziyade klarak, Allah eyden ibarettir ve sa nefh ile Allah n hayatndan bir cz'dr, yahud zat- Hak'la aem-i Nur, alem-i zulmet beyninde tefrik ile, sa Allah'n nurundan domudur diyerek teslise kail olmayb, belki klolmak haysiyeti ile kllisine binaen aliye, ilim ve hayatn ve yine alem-i Nur ve zulmetin, ayn-i zat olduuna ve sa'nn Alah'da fani, onun vcuduyla mevcud, h'ayatyla hay, ilmiyle allem .olduuna kail olun ki it.e Allah Teala Hazretlerinin cinnemanalt' ilahn vahidnl(Ayet 171) kavl-i kerimiyle tabir buyrulan vahdet-i zatiyesi budur. (Sbhanelii en yekiine leh veledn) (Ayet 1711 Allah'dan gayri olubda, ondan tevelld ve infisaL, ve onun misli, ve ona mcani~ olacak herhangi bir mevcddan, Allah' tenzih eyle. Belki vcd olmak haysi- . yeti ile mevcud olan' ancak Allah Teala Hazretleridir. (Leh ma fissemavati ve ma firardl (Ayet 171) Allah Teala nn esmas ve zahiri ve batn. olmalar itibariyle, ervah gklerinde ve ecsad yerlerinde olan mevcudatn kaffesi, Allah Teaa'nndr. (Ve kefa billahi vekila) (Ayet 171) Emiril m'minin Ali Aleyhis~elam'n Halk fani olduktan sonra Allah'dan .baka mevcud yoktur buyurduu vechiyle mahlukatn tevhidde. fenalar zamannda, zat' ve sfat ve ef allerinde, halkn makamnda kaim olacak vekil olmak zre, Allah Teaa kafi-o n dir. ~ : I':: i' i r
. , i .
i ,

(Ayet 172) (Len yestenIdfel mesilu en yekftne abden lillabi ve Ielmelaike1tl mukarre,biineJ Tafsil makamnda Mesih Aleyhisselam Allah'n kulu olmakdan istinkar ve imtina' etmez, ve mukan'ebn

178 ,

NiSA sURms

olan melekler de A11;ah'n kulu olmaktan istinkaf etmezler, zira cem ' itibaryle ne Mesih'in ve ne de gayrinin vcudu yoktur.' Buna gre aslen mmkn yokdur, ama tafsil itibariyle bir taayyn ile zMir' 01-, mu olan herhangi birey mmkndr. Mrnknn ise baka cmet.. le yle dursun, kendi nefsiyle vcudu bile yoktur. Binaenaleyh mmkn her ne kadar erval- mcerrede ve envar- mahzadan ibaret bulunan mukarrebun melekleri gibi, tabayi pisliinden mukaddes ve' tecerrd mahz ile ecsama taalllkt-an gani ve mustani olsa dahi, yine gayriyet zilletinden istinkaf edemiyen muhta zelil, mftekar' bir kul 'Olmu olur. (Ve men yestank an ibadetihi ve yestekbir) (Ayet 172) Ve her kim:ki eniyetinin ~uhuru ile Allah'm ibadetinden istinkaf, ,(Ve yestekbir) ve sfatyla z:uhurda tuyan etmekle kibir ederse, (Fese yahrhm ileyhi cemi'a) (Ayet 172)' Allah Teala Ha.zretleri (Limenil mlkl yevm lillaJ;il vahidil kahhar) buyurduu vechiyle onlarn ayn-i cemde bilklliyete fani olmalarna. kadar, kahhariyeti sfatyla tecelli ve zati nUrunun zuhuru ile kaffesini hviyet-' ilahiyesine har v~ cem edecektir. Keza Nebi Aleyhisselam hadis-i erifinde Tahkik ~ah Teala Hazretlerinin nuru ile zulmetten yetmi bin hicab vardr. Eer o hicablan ke'f etse, zatnn nurlan gznn eridii mahlUkatn yakard buyurmulardr. CAyet 173) (Fe'emmeIlezine amenu) Zatn ve sfatn mahv suretiyle ayn- cemde fani olmaJda, im'an eden (Ve amilus salihatn (Ayet 173)' ve ameerde istikamet ve sfatn tecelliyat ve tefaslline riayet ile s~llh amelleri iliyen kimselere, (Feyvefihim Clrehm) '(Ayet 173) Hak'kn sfatlan cennetlerinden onlann mkafatlann ve sfatlann tam klar. (Ve yezidhm min fadlihil (Ayet 173) Ve. zatda fenadan sonra balanm vcud ile onlara fazlndan ziyade eyler. (Ve emmellezines tenkefll (Ayet 173)' Amma eniyetlerinin zu.. huru ile istinkM (Vestekberl) (Ayet 173) 've Ben sizin en 'byk rabbinizim diyen fir a:vun gibi, sfatn tecelliyat ve nUruyla tenev"" vr ettikleri zaman, sfat ile zuhfu ve sfat nefislerine nisbet ede.. rek tuyan edenlere, (Fey'azzibhm azaben elima) (Ayet 173) eel.. , mi makamdan mahrum olmalan ile beraber zat ve sfatlan bakiye-:leriyle ihticablan sebebiyle Allah Teala kendilerini elemli bir aza:b ile azab eyler. (Ve la yecidftne lehm min dlnilHil1 veliyyen ve la naira) (Ayet 173) Ve Allah'dan baka kendileri iin zat hic~bnn refiyle dostluk edecek bir' S'ahih, ve sfat burh~l hicablarnn ref'inde yardm edecek bir yardmc buamazlar. (Ayet 174) (Ya eyyhennas kad ca~km brhanh min rabbikm ve enzeIna ileykm nlren mbina) Ey insanlar! Tahrik:, Rab'bi- . nizden size byk bir bhan' gelmitir. Ve biz size aikar bir nur

MADE Strn.ESt

179

indirmiizdir. Brhan tevhid-i zati, nur-u mbin de ayni cemde tafsildir. Yani muhakkak size cem ilminden ib~ret bulunanKur'an ile tafsil ilminden ibaret bulunan Furkan gelmidir. (Fe'emmellezine amenu billahi) (Ayet 75) Amma tevhid":i zatiye iman edenler (v~ tesimu bihiJ (Ayet 175) ve sfatn kesr~tve tefrikrtda tevhid-i zatiye yapanlar ve tef asilde cem'e riayet edenler, (Feseydhilhm ri rahmetin minh) (Ayet 75) Allah Teala Hazretleri kendinin rah. metine, ~nh bilinemiyen sfat cennetleri (Ve fadlin) (Ayet 75) ve ?at cenneti rahmetine idhal (Ve yehdihim iIeyhi sratan mstekima) (Ayet 75) ve tefasil kesretinde ve vahdete doru istikametle giden bir yolda kendisine hidayet edecektir; yahu d mana: Allah Teala bnlan ef' a cennetleri rahmetine ve sfat cennetleri fazlna ve slfat tefasilinden doruca fenay zata, . kendisine hidayet 'edecektir, demektir. Lakin evvelki mana bu makama daha mnasibdfr Al-i m ran suresinde geen ka,ide zre, bu surede de mmkn olan mahallerde nefsindeki ahvaline ve tefasil vcuduna tatbik edebilirsin; Allah Teala hazretleri en .ok bilicidir.

MADE SURES ,
BSMLLAHtRRAHMANRRAHM

(Ayet ) (Ya eyyheIlezine ame'l1:u evlti biruktidi) Ey ilmi imanla imaned'en kimseler, siz akidleri, yani slukda muhkem kldnz azimetleri ifa ediniz. Bu makarnda ahid ile akid beyninde fark u dur ki: Ahid, beyan gedii gibi ezelde tevhidi kendilerinde tevdi' etmektir. Akid ahd ettikleri eyi ifaya muveddi (tediye eden- eda eden-deyen) olmak iin teklif azimetlerini kep.dileri zre muhkem klmaktr. Buna bina,en ahid, gemide ve ,akid sonradan gelecekte alandr . .imdi istidadda bilkuvve inevcud olan kemali harice kar may mucib olan bir ie herhangi kast ve azimet, Allah ile o kii arasnda vefas ve futur ve taksir ile noksandan imtina vacib olan bir akiddir. {UhUlet Iekm behimetI'en'amiJ (Ayet 1) Hayvan tabita! zre bulunan nefislere galib olduu vechiyle, yrtclk ve hrs ye ehvet galib olmyan nfus-u selime ile size temettat (faidelenme-kar etme) ve huzuzun kMfesi, lezzetlerin her nevi' size hela! k lnmtr. (iua ma ytla aIeykm) (Ayet 1) Ancak size telavet olunan fazilet ve adalete, mnafi menfaat ve lezzetler mstesnadr. Bu temettatahsi ve nevi kemalden hicab olduklan iin nehy olunmulardr, memnuaddrlar. {Gayre muhiIIis saydi ve entm huru-.

180

MA:llDE SURES!

zamannda,

mn) (Ayet 1) Siz sl1ik iin tecrid ve vsUl talebi 'iin, Allah a seyr riyazata uurunuzda lezzetlerle faideleruci olmadnz halde, btn faideler ve lezzetler hea klnmtr. Zira Allah'a seyr zamannda riyazata uruunuz takdirinde, hukuka iktisar Ohtisar, ksa kesme, iktifa) etmek vacib olur. nk zahirdeki ihram, visal Ka'be's yoluna varmaa ve Harem-i lahiye ve celal ve kemal sfat larnn perdeleri dahiline girmei kasd edenlere mahsus hakiki ihra,mn suretidir. cinnallahe yahkm ma yrid) Evliyasndan diledii kimselere Allah Teala istediini h.k;m eder. '

(Ayet 2) (Ya eyyheezine amen Id tuhill e'ru.rallahil Ey m'minler siz, hayr, kr, tevekkl, Tlza ve 'bunlar gibi kendile- . riyle salikin yolundaki hali bilinen makamat ve ahvali helal etmeyin. Yani ahval gna:tIarn irtikalb etmeyin, ve makamatm hkmnden dar kmayn. Zira bunlar Allah'n 4a1is olan dininin alametleridir, ve tavaf, say, kurban kesmek, vesair kendilerinde yap lacak eylerle alametlenmi ma lum mevsuflar ve hacda ma'lum olan fiiller, hac edenlerin bilinmesine bir alarnet olduklar gibi, bu makamat ve meratih ve ahval de salikin hali kendilerinden bilinen bir takm alametleridir. Ve zahir eriatde bu alamerUerin mevzularn dan deitiri~mesi ve hkmlerinden dar klmas caiz' olmad gibi, muhiblerin eriatnda da bu makartat ve ahval de bylecedir. Nitekim ehl-i muhabbetden birisinden hika;ye olunurki: Sabr hakknda bahs ederken, bacanda bir akreb yrrnee ve . baca,gm srmaa balad. O zat hali ZTe tetiini bozmad!. Neden byle yapb akrebi def etmedii soruldukta Ben bir makamda sz' syleyibde ona mnaf'i (zlt) i iyIemekten haya ederim cevabm vermitir. (Ve leerel hararne) (Ayet .2) ehr-i haram, hacc hakikiye ihrap . vaktini de haram klmayn, bu da sl1ik ve vs1i1 vaktidir. Hkmnden kmakla, 've sl1ik ve vs1ilemnafi olan seyrinde arladran ve tevecchnden men eden eylerle itiga sebebiyle, ilram zamann bo~mayn. ( (Ayet 2) (Ve leIhedyel aret olunduuna binaen, hazreti ilahiye fenasna ve vuslat vaktinde kurban iin hazrlanan mstaid nefisi de, yolundan eiViren, yahud zayflatan bir megalede kullanmakla, yahud takatndan fazla riyazat yklederek mahalline varmazdan ~vvel yoldan kalmaisna sebebiyet vermekle, helal klmayn.. (Ve leIkalitde) (Ayet 2) Ve ehl-i sl1ik ve ehl-i snnetin im olan nefsin, gerdanlk takd zahir amelIeri de terk ve mevuundan deidir mekle hea klmayn. (Ve la amninel beytel hariime) (Ayet 2) Cidden sl1ik ve bey,t-i haram kasd etmi olanlar kasdn bozmak ve riyazatdan men eylemek, ve muhalata Cihtilat, imtiza etmek-kan-

MAlDE SURES

':i:

1.81

kasd ve azimetlerini gst~rrnek, ve sa'yie hacet olmadn vehm e ttirme k, ve kendilerini sa'yiden men eden ve kklediren eylerle megul klmak, suretiyle helal kl
mayn.

b girirnek) almayazaltmak

(Ayet .2) Yebteiine fadlen min rabbiliim) Onlar rablarndan ef'al tecelli yat ile (Ve ndvanil) (Ayet 2) ve sfit tecelliyat il~ ihsan isterler. (Ve Za haleltm fa,tad) (Ayet 2) Fenadan sonra bekaya rcu' ile ve istikametle ihramdan kdnz vakit av avlay nz, yani nefsinizin huzuz ve faidelerini almakta size gnah yoktur. Bell\:i artk nefsin temizlendii ve ereflendii ve iddetle safaland iin huzuz v~ lezzetle faidelendirilmesi ma;hedat ve mkae fatnda nefse yardm olmu olur. (Ayet 2) (Ve la yecrimenne1km enean kavrnin en saddkm anil mescidil harami) ve sluklerinden men olan baz kuvay nefsaiyeniz, men e,tm~leri sebebiyle onlar iptal edecek, veya menafi ve muhtae ,olduklanndan zayflatacak derecede, kaimolduklar haklarndan meli ile, bsbtn kalr etmekliin crmne sizleri hamI etmesin. Zira bunun vebllii size aiddir. Yalud mma: sizi slCkta tecrid ve riyazatdan men etmeleri sebebiyle E}hIi akraba ve ahbabnz dan ba'zlannn dmanlklan (En ta'tedftJ (Ayet 2) onlar izrar ve' kalr ile tecavze, ve er i irade etmek crmne sizi ilka' etmesin. Zira bu tecavz crm, slkda sizin iin onlarn sizi men'indert, daha zararldr. (Ve te'avenft alel birri vettakvaJ (Ayet 2) Huzuzdan men ve hukukunu ihsan etmekle: mezkr kuvvay tedbir ve siya1setle, yahd mana: Hak Teala'nn (Fela tutihfuna ve sahibhma fiddnya marftfa) (Lokman S:uresi, Ayet 15) buyurduu vechiyle, onlarn men ettiklerine muhalefete, ve odan itinab ile beraber haklarnda iyi muamele, ve kendilerine ltf ve ihsan ve mdara ile, ehIi ve akraba ve dostlarmza riayet etmekle, bir ve tkvad yardmlaID,z. (Ve la te'avenftalel'ismi verudvanD (Ayet 2) Ve gnah zre ve tecavz zre yardmlamaynz. (VettekllaheJ (Ayet 2) Ve bu. ilerde Allah Teala y size vikaye kln z hilMndan sak nnz. (nna:llahe edidl'kah) (Ayet 2) Hak Teala Hazretleri ikab (cezas)' iddetli bir zattr, sizi men ve mahrnniyetle ik ab (ceza~~ landnr) eder. (Ayet 3) (Hurrimet aleykml meyrtet) Size l yemek haram klnd. Hellli klnm lan faide ve lezzetlerden mstesnaklnan eyler unlardr ki, birisi l, yani hnHalk ve lezzetlerden' zaruri mikdara ikdam (devaml alma) eylemekden acz gibi, ukubete mnafi olan ve tefrit rezilesi sa;ylan ehvetin' snmesi, ve bir takm hnsalamak v~ fakirlikten levni mtegayyir olanlarn, ve bil . tabig

182

MA1DE SURESi

mtezahid (ihtiyan zhd eyleyen) ve istidadlarnn hoksan olmas dolaysyla slktan kasr olanlarn yapdklar gibi, kuvve-i ehava niye itidalinin bulunmasndan faidelenmek, size haram klnmdr. (Veddem) (Ayet 3) Kan, yani amenerde nefis arzusuyla faidelenmek de haramdr, zira hevann karmas btn ameneri ifsad eder. (Ve lahmlhnziriJ (Ayet 3) Ve domuz eti, yani hrs ve ziyade tama ile husule gelen btn lezzetler haram klnmdr. Zira hrs k.,. t kuvrunn en habisidir ve kemal.ve necat yollarn en ziyade ~apa ycdr. (Ve ma uhille liayriHahil (Ayet 3) Riya ile yaplan amel. ler ve riyazatlar- ve Allah'n' gayri iin yaplan her ameli, harani k lnmtr. Zira nefsi krmak ve koparmak ve ona muhal~fet etmek, ancak Allah iin olursa, fazilet ve slkda yardmc bir fiil-i cemil olur. Amma Allah'n gayri in olursa, o ha,reket irkdir. irk ise byk gnahlarn en bydr. (Vel mnhanikat) (Ayet 3) Boulmu hayvan yemek; yani nefsi rezailden, habis ve kabayihden ,men nefisde hevann gizlenmesiyle beraber, sUreta ef'al-i hasenenn sudUru ve fezaH suretlerinin husulu ile, nefsin rezailden habis ve kabayldan men'i ha.ram klnmdr. Zira hayvann temizlenmesi Allah iin kesilmesiyle, kuvvet ve hayatna sebeb olan kan k mas ileolduu gibi, nefsin ileri de ancak nefsi kknden skb Allah iin kahr etmek, ve kuvvet ve hayat demek hevann kendisinden kmas ve kalbin iradesiyle kaim olmas ile, temiz ve gzel olabilir. (Vel mevkftzet) (Ayet 3) Bir eyle vurulub da kan akmyan hayvan, yemek haram klnd, yani kerahatle ve icbar ile, nefisden, . zahirde fezailin sadrolmas, (Vel mtereddiyet) (Ayet 3) yksek . bir y;erden db helak olan hayval'! yem~k haram klnd, yani tefrit ve noksana ve; ciheti sfliyeye meyl ve nefsin himem-i aliye ve derece-i kaviyeden sukut ve inhitatna taalluk eden ameer, (Ven natihat) (Ayet 3) ve bir hayva:n ssmesiyle lm. olan hayvan yemek haram klnd, yani zabta ve me'murunun zecri vastasyla ve rsvalk korkusuyla hasl olan akit gibi, kendi gibi. bir ahsn kahrndan, ve korkusundan" sadr qlan ameller, (Ve ma ekelesseb u) (Ay~t 3) ve yrtc hayvan .yemesiyle lm olan hayvan yemek ha-' ram klnd, yani hemmiyet, ve istila, gazab gibi kuvve-i gazabye nin iddetinden, yahud melik ve emir gibi bir kahhann kahrndan has l olan afet faziletleri gibi, gazab istila ettii vakit, onun ddeti nefsi ef'alinden men eder. (a ma zekkeytm) (Ayet 3) Ancak sizin zebh (boazlayb kesmek) ederek temizledikleriniz eyler bunlardan mustesnadr. Yani yemesi healdir.yani bakas tarafndan kahr olunduktan sonra alan, adetleen ve size inkyadeden nefis mstesnadrki, o takdirde heva karmakszn irade-i kalbiye ile nef-

MAIDE

SUREs

. sinden sadr olan fezall makbul olur. (V,~ ma zbiha alm.uiusubU (Ayet 3) Ve putlar namna. kesilen ha;yvanlar, yani eri veya akli . bir garaza msteid olryarak, ref'i vacib olan adetlere binaen yaplan iler haram klnmdr. (Ve en. testaksimit bil'ezlami) (Ayet 3) Ve fal kabilinden olan ezlam (zaman cahiliyetde arablarn tefal iin ku~landklar oklar) ile ksmet-i .gaybiye aramak haram klnd. Ezlam aslda, biriinde Rab'bim emr etti dierinde Rabbim nehy etti yazl, dier biri de bo olmak zere adet levha tertib ve bir duvara ta'Iik edib ok atmak ve hangisineisabet ederse, onu kabul etmek demektir. Eer Emr etti levhasna isabet ederse, o ie .teebbs eder ve eer (Nehy ett yazlan levhaya isabet ederse o i den arf- na,zar eder, bo levhaya rast gelirse tekrar atar. Bu sur~tle ksrnet aramak haram klnmtr. Yani Allah Teala'nn kaza ve tak" dirine dayanarak, ve talebde' ciddiyet Ve sayi terk ederek, bir takm . Rusum ve talilerle saadet ve kemalat taleb etmek~ ve Bunda bizim nasibimiz yokmu, eer nasibimiz olsa idi, hasl olurdu demek.. le, bunu taksire illet klmak haramdr. Zira o kimse kaza ve kaderin ne suretle kaza ve takdir olduuna muttali olmad iin, kaderi~ onun kemali sa yine taaluk olunabileceinden bu fiili ve bu hareketi ok kerre mcerred bir ta'lil (sebeb ve illet olmak zre gstermek, gsterilmek) olmu olur. (ZaIikm fskun) (Ayet 3) u saylanlar Hak yolu olan dinden dan kmakdr.. (Ayet 3) (EI yevme yeisenezine keferCt min dinikm) .Artk bu-_ gn nefsin fezaH ile adetlemesi ve gayariyiminde . (eias lazm olan eyin alacakls) sebat etmesi ile kemalinhusulu vaktinde nefsiniz kuvasndan mahcub olanlarn, yahut ebna-i cinsinizden rp.ahclib olan tabiiyy.un ve zmdk gruhun, sizi Hak yolundan men etmeleri mmkn olmad' iin, onlarda me'yus kaldlar. (Fela tahevhm val. evni) (Ayet 3) Binaenaleyl bundan sonra onlarn sizi istila etmelerinden korkmaynz, ve benim sfatlarmdan bir sfatn tecellisi zamannda vakf k~lmayb makam- fenaya vasl olmak iin, zatmn azametinden korkunuz. (Elyevme ekmelt lekm dinekfun) (Ayet 3) iar '(alarnet) ve sllik keyfiyetini beyan ile bugn size dininizi ikmal eyledim, (Ve etme'mt aleykm ni'metil (Ayet 3) ve bana hi"'; dayet etmekle size nimetimi ikmal eyledim. (Ve radit lekmI'is.ame dna) (Ayet 3) ve din cihetinden ef'al ve sfat. tecelliyatnda mahv olmakla sizin inkiyad ve istislarnnzdan, Cinkiyad-uymak, yolun ortasndan gitmek) yahlid zat tecellisinde fena iin zatnzA1.. lah' a teslim etmenizden raz oldum. (Femeilid turre fi melmesatin) (Ay-et 3) mdi nefsin iddetli bir heyacannda, ve sfatlarndan bir sfatm zuhu.ru gaebesinde,. bir kimse (arre' mtecanjfin ii ismin)

184

MADE SURES

(Ayet 3) kendisinin bir kasd ve azimetine mani olacak bir rezilete teveoeh etmeksizin, ve dinden yz eviriei olmad halde, sayd mz u haramlardan birine muztar kalrsa,(FeInnaUilhe afurur rahimn) (Ayet 3) tahkik Allah Teala Hazretleri mafiret sahibidir. Onun sfatna mukabil birsfatnn nCruyla, o kimsedEtn o kabahatini rter ve merhamet sahibidir. Mevaln ref'i ve kemalin izhar iin, tevfik imdad ile rahmet eder. (Ayet 4) (Kul uhille lekmt tayyibat) Habibim: de ki, aklla rnz, kalbleriniz, ve ruhlarnzla, size haslalan fezaH-i ilmiye, ha,kayk ve ma arif-i hakkye size helal klnmdr. '(Ve ma allemtm minel cevarihil (Ayet 4) Ve tevik edici olduunuz halde f~z~Ll ve adabn iktisabrnda zahir ve batn hisleriniz ve sm kuva ve alat- bedeniyeniz ki, (Tualli munehnne mimmil allemekmIlah) (Ayet 4) onlara Allah Teala'nn size bildirdii adalet vechi zre, lezzetlerden nasib almak yolunu beyan eden ahlak ve erai' Uimlerini talim edersihiz. (Fe'kulu mimma emsekne ale'ykml (Ayet 4) Binaenaleyh siz ahsn ve nev'in kemaline muveddi (tediye eden-deyen) olacak sahih bir garazla, ve niyet ve irade-i kalbiye ile, layk olduu uzre, onlar retmeniz sebebiyle, sizin iin tahsil ettikleri eyleri yiyiniz, yani tahsil ettkleri fez~Llden lezzet ve ehvet istememelerine, hrs meyilleri olmakszn, ve heyecana kaplmakszn, ve kendilerine nisbet etmeksizin tahsil ettikleri fezAHden istifadel ediniz. (Vezkr~s mallahi aleyhi) (Ayet 4) Ve onlar z re Allah'n ismini zikr ediniz, yani onlarn, baka bir garaz iin deil, ancak suret-i insaniye-i kamile iinkasd ve murad olunduklarn, kalb huzuru ile biliniz, 'fY,ettekuIIahe) (Ayet 4) ve iiniz iyilik olmak iin bu hareketde Allah Teala'y ,size vikaye klnz. (innaIlahe seri ulhisabJ (Ayet 4) Tahkik Allah Teala Hazretleri hesab sra tli olan zatdr .. Sizi uzun mddet deil irtikab zamannda o rezilet hey' etinin nefisletinizde husulu sebebiyle bir anda niuhasebe eder. (Ayet 6) (Ya eyyhelezine amenu iza ku:p.tm ilessalati) Ey ilmi imanla iman etmi olanlar; siz gaflet uykusundan kalkb hakiki mnaca,t ve huzur ve Hak'ka tevecch namazn kasd ettiiniz vakit, (Fasihl vucuhekmJ (Ayet 6) yzlerinizi ykaynz, yani kE!.lb leriniz yzlerinizi ezeli manialara taalluk eden, aslnda temiz ve temizleyici erayi-i ahlak ve mua,melat nafi ilimIeri suyu ile, nefis s fatlar pisliinden temizleyiniz. (Ve' eydiyekm) (Ayet 6) Ve ~eri nizi, yani kudret vekuvvetlerinizi, ehvetleri tenavl (alp yeme) ve pis maddelerde tasarruf etmek pisliinden, (ilei merMik) (Ayet 6) dirE?eklere kadar, yani hukuk ve menafi' (yararlar, faydalar) derecesine kadar temizleyiniz. (Vemsehu bir usikm) (Ayet 6) Ve

MAIDE SURES

185

ruhlannz cihetlerini, dnya muha,beti ve aem-i sfliye tevecch sebebiyle hasl olan, kalbin kederlenmesi ve tagayyr etme~i tozundan, hidayet nuruyla silkiniz. ok ruh, ta~Hluk sebebiyle kederlenmez, belki ruhun nuru kalbden hicablanmakla kalb zulmetde kalb karanr. Ruh nurunun intiar etmesi, veya yaylmas iin, kalbin ruh tarafna gelen ali cihetinin cilalanmas kafi gelir. Zira, .kalb ik yzldr.Bir yz ruha na,zrdr ki, bu ayetda o yze ba demekle ia ret- olunmudur. kinci yz nefis kuvasna nazrdr, o da ayak ile iaret olunmaa layk olmudur. (Ve ercIekmJ (Ayet 6) Ve ayaklarnz ykaynz, yani tabiat- bedeniy~ kuvanz cihetiyle, lezzetlerde ifrat ve ehvetlerde -inhimak (blr eyin zerine fazla dme) tozlarn gidermekle temizleniniz. (lel ka'beyniJ (Ayet 6) Bedenin kaim olabilecei bir itidal derecesinde temizleyiniz. Bu beyana gre lezzeterda ifrat ve ehvetlerde inhimak etm olanlar, kalbIerinin kendileriyle huzur ve mnacaata mstaid olabilecei bir safaya rcu'una kadar, kuvay- tabiyelerini riyazat ve ahlak ilimIeri suyuy- ' la ykama,'a muhtacdrlar. Ve lezzet ve ehevat dalgnlklan, i tidale yakin olanlara ise yalnz silmek kafi gelir. te bu sebebdendr ki ayaklar mesh edenler mesh etmi ve ykayanlar ykamdr. (Ve in kntm cnben fattalharftl (Ayet 6) Ve eer sizler cnub, yani cihet-i ulviyeden i'raz, (yz evirdi ise) ve cihet-i sfliyeye incizah: (cezb edilme, ekilme) ve nefse meyl-i klli ile, Hak'tan uzak oldunuz ise (F~ttahhartil derhal ihticab ve uzakl mucib olan karanlk ,hey'etden ve irkin sfatdan, klliyetinizle temizleniniz. (Ve in kntm merda ev ala seferin) (Ayet 6) Bu ayet mkerrer (tekrar teJ:rrar) varid olmakla yukarda erhi gemidir. (Ma yridullah li~ yec'ale aleykm min haracin) (Ayet. 6) Allah Teala Hazretleri, kesret mcahede ve iddet, ve rahmetle, sizin zerinize meakka-t ve darlk klmay murad etmez. (Ve lakin yuridu Iiytahhirekm) (Ayet 6) Ve lakin sizi muzlim hey'etlerden ve 'irkin sfa,tlardan temizlemekle, (Ve liytimme ni'rnetelu' aleykm) (Ayet 6) ve tekmil ile, size olan nimetini tamamlama murad eder. (Le allekm tekr-unl (Ayet 6) Ve me'muldur ki, sizler fenadan sonra beka zamannda istikamet ve adalet hakkyla kyam sebebiyle, kemal nimetine kr edersiniz.
i

(Ayet 7)' (Vezkru ni'metaahi aleykml Allah Teala Hazretlerinin sizi vusul yoluna hidayet ile, size olan nimetini hatrlaynz. (Ve mi~akab.llezi vasekakm bihi iz ktn semi'na ve eta'nal (Ayet 7) Ve siz ftratnzsafasyla nbvvet madeninden kabul etmi old4unuz misaklar, Hak'knazimetlerinin' alddIerini hat:rlay nz. l'dil hve akrehu Uttakva) (Aya,t 8) Ve. siz adalet ~diniz ki,

MAJroE SUREs

adalet, nefs sfatlarndan ve libaslanndan soyunmaa, ve sfat- ilahiyeyi vika:ye klmaa ,en yakndr; adalet faziletIerin en er-eflisi dir; adalet fazileH hasl olsa btn faziletler ona tftlbi olur. (V~tte kllahe) (Ayet 8) Ve adaletin sizden sudurunda Hak TeMa y size _- vika,ye kln, zira bi,itn kemalat ve fezanin memba z~t- ilahidir. (nnaIlahe habirn bima ta'm:eliine) (Ayet 8t Hak TeMa Hazretleri sizin ameerinizin, nefsiniz sfatlarmdan ve yahCd Allah'dan olduuna haberdardr. (Ve adellalnezina amenu ve amiliissaihati) (Ayet 9) Allah Teaa Hazretle,ri sizin iinizden tevlid ilmi ile inan eden" ve kendilerini tevhid-i ayniye uladrlJC iyi il~ri iliyen kimselere (Lelm mafiretn ve ~'crn azimn) (Ayet 9) sfatlarn setr etmei, ve Hak'kn sfatlan t~celliyat ile byk bir m}{afat vaid
eylemidir.

(Ayet LLL (Ya eyyhellezne amenzkru ni'metanahi aleykm iz hemme kavnn en yebstu ileykm eydiyehm fekeffe eydiyehm ankfunJ Ey imin sahibi olanlar mahcb nefisleriniz kuva -ve sfatndan bir ksmnn kendi menfaa.t ve lezzetlerini tahsil iin, sizi kalr ve i.stila etmee ~llerini uza tmaa yeltendikleri vakit Allah Teala'nn size tenzih ve tathir yolunu gstermekle, o kuvvetih elle, rini sizden men etmesi nimetini hatrlaynz. (VettekuUahe) (Ayet III Ve o kuva~ kahr ve menetmekde, Allah Teaa'y kendinize vikay e klnz. (Ve alaIlahi, fel yetevekkeUI m'miniine) (Ayet ll) Ve m'min olanlar, ilerin kaffesini Allah'dan grmekle, Aah'a tevekkl etmelidirler. " ! '
i

(Ayet 12) (Ve lekad ehazal~ah nusaka ben~ sraille) Tahkik Allah TeMa Hazretleri, Ben-i srail'in misakn ald. (Ve be'asnaminlms neyye ae~e naItiba) (Ayet 12) Ve biz Ben-i raH'denon iki , nakib. yani meh us gnderdik. Bu 011 ki men'us ha~ass- hamse-i zahire ve hava,gs- hamse-i batna vekuvve-i akle-i nazariye ve' akl,le-i ilmiyeden' ibaretdir. (Ve kallah inni me'akm) (Ayet 12) Ve Allah Teala bnlara Ben akidla .Hak' dai sizinle b~raberim, si~e tevfik ve yardm ederim. (Lein ekamtmqs salata ve ateytmzzekdte . ve amentm birusuli ve azzertmfihm) (Ayet 12) Eer siz ibad~t lerle saadet-i bedelliyeden i'raz, ve zhd ile saal.et-i hariciyeyi terk etmek gibi, tezkiye ve tahliye haklar ile kaim olursanz, ve ruh ve kalb ve meleklt imdadndan gelen akl ve ilhamla, isabetli fikirler ve doru hatralarla, resullerime iman ve onlar takviye ile, vehim eytanarna musallat klarak eytanlarn vehmiya,t, hayaliyat, hava,tr- nefsaniye vesveselerini Hka etmelerinden men etmekle, akl ve fikir resullerine ta'zim edecek olursanz, (Ve akradtmullahe' kardenhasena). (Ayet 12), ve bilcmle ha~l vekuvvetden ve ilim ve

MADE

SURES!

,1,87

kudretinden beraet' ile, ef' al ve sfatn hepsini ve sonra mahv ve fena ile zatnz da teslim ile, Allah Teala'ya iyi bir dn verirseniz, (Le keffirenne ankfun seyyHitikum) .(Ayet 12) sizden hicablarnz olan zat, sfat, v~ eralinizin vcudlarn elbetteki setr ederim. ,(Ve ledhilennekm cennatm t~cri min tahtihel' enhar), (Ayet 12) Ve sizi altlarndan tevekkl, teslim, rza, ve tevhid, elhasl ef'a!, sfat ve zat tecelliyat ilimIerinin eryan eyledi i daimi, zatm, sfatni, ef'alim cennetlerine idhal ederim. (Femen kefere ba'de zalilre minkmfekad dale ~evaessebili) (Ayet 12) mdi bu ahidden ve sizden meb'uslar gnderildikden soIira, her kim ihticab eylerse, muhakkakdr ki, o kimse doru yolu gayh etmidir dedi. (Ayet 13) Febimd nakdihim,misakahm le annabilin ve ce'alna kulbehfun kasyeta) mdi Ben-i srail'in misakla,rn bozmalar dolaysyla, biz onlara lanet eyledik. Ve kalbIerine nefis sfatlarnn istilas, ve' kat olan umur-u arziyeye meyilleri sebeqiyle kalbIerini kat kldk. Allah Teala'nu kemalat olan melekut ve ceberut nurlarndan mahcub oldular. (Yy.harrifnel kelime an mevazi'hiJ (Ayet 13) Ve bu envar, kuvay- nefisleri ile deitHer ve 111aaniy-i makuleden bulunan maarif ve hakayk yerinde, vehmiyat ve hayaliyat kullandlar, yahd maarif ve hakayk, vehmiyat ve hayaliyat ile kartrdlar. te kelimeleri mevzulanndan deidirmeleri bundan ibarettir. (Ve nesu hazzen mhnma zkkii bihn (Ayet 13) Ve ahd-i sabkda istidadlarndan bilkuvve gizlenmekle, verilqikleri ve ahdi lahkda hatrlatldklar byk bir kemalat nasiblerini unutdular . . (Vela tezal tattali-u ala hainetm minhm) (Ayet 13) Ve eytann nefis sfatlarnn kendilerini istilas, ve kalbIerinin kasaveti dola:y syla, onlarn her zaman bir. ahdi hozdukarn, veemanete hyanet ettiklerini grmekten hali kalmazsn. lilla kalilen minhm fa'f anhm vasfeh) (Ayet 13). Ancak ilerinden az kim,seler iman etmekle, bundan mstesnadrlar. Binaenaleyh sen onlarn kabahatlerini afv ve onlara hsn muamele eyle. lniflaUahe yuhibbl muhsinine) (Ayet 13) Tahkik Allah Teala Hazretleri onlarn ibtila olunduklarn mahede ederek, onlara ikab ile mukabele etmiyen ve afv ile muamele eden, ihsan sahibIerini sever. (Ayet 14) (Ve minellezine kah1 inna nasara' ehazna miSakahm fenes hazzen mimma zkkiriibihiJ Ve biz nasarayz diyenlerden misaklarn aldk, fakat onlar da hatrlatldklar kemalden byk bir nasibi unutdular. (Feareyna beynehml adavete vel badae ila yevmil kyametiJ (Ayet 14) Buna bina,en behin;i ve eytani ve sebui (yrtck-canavarlk) kuvvetler iktiz'alarnn tahalluf, (uygun olmama, bakalab 1:lyma,mak) ve tevlid nUrundan ihticaba.r ve

188

MA:tD~

SUREst

ve ekimek iktiza etmiyen klli maksadalem-i kudsiden uzaklklar, ve zdlamak ve inadlama mucib olan cihet-i sfliyeye meyilleri dola;ysyle ruh nuru,.. nun 'zuhuru ile. kyamlar vaktine kadar, yahud mana, tevhid nurunun zuhru ile kyamet-i kbra' vaktine kadar aralarnda adaveti kendilerine lazm kldk. (Ve sevfe ynehbihml!llah bima kanii yasna'iine) (Ayet 14) Allah Teala Hazretleri yakm vakitde ldkleri zaman', kendilerinde kklemi olan eza verici irkin hey' atlerin zuhuru ile ilediklerinin cezasn, hrmanve husranm zuhu.runu, onlara bildirecektir.
Iarn bulunduu

kendisinde

inadlamak

(Ayet 17) (Lekad kefenellezin.e kalii innallahe hvel mesihubn meryerne) ,(Allah Teala'nn ancak Meryem'in olu sa olduuna kail, ,olanlar, Allah Teala'y' sa'nm taayynyle kayd ve ulhiyeti sa'da hasr etmel~riyle, muhakkak kfr ettiler. (Kul femen yemlik minallahi ey'en in er.ade en yhlikel mesihabne meryerne ve mmeh ve men fil'ard cemi'aJ (Ayet 17) Habibim de lciEer Allah Teaa Hazretleri (Ktl eyin htUiknilla vechel) (Kas as Suresi, Ayet 88) a;yetinde buyurduu gibi Meryem'in olu Mesih'i ve biltn yeryzndeki ins'anlar, tevlidde ifna ve ayni cemde mahv ile helak etmei mur&d ederse, kim bir eye malik olub da Allah'dan kurtarabilir? (Ve lillahi mlkssemavati verard) (Ayet 17) Halbuki alem-i ervahn ve aem-:-i ecsamn(ve ma beynehmaJ (Ayet 17) ve gerek zahir ve gerek batnbunlarn arasndaki suveri arazn kMfesinin mlkiyeti Allaht'ndr, ve kaffesi Allah Teala'hn esma" sf.at veef'a!idir. (Yahluku ma yea) (Ayet 17) Allah Teala dilediini izhar eder. (Valah' ala klli ey'in kadirun) (Ayet 17) Zat- Hak her eye kadirdir. (Ya kavmidhulftl'ardal mukaddesete) Ey kavmim, siz sfat tecelliyat makam olan kalb hazretine dahil olunuz, nk kalb, semay- ruhaniyetiyle 'arz sa;ylr. (Elleti keteballai lekm) (Ayet 21) Allah Teala kazay- sabkta size o arz- mukaddeseyi tayin etmi, ve oray vasl olub makam edinmeyi istida:dmzda v~dia kl rrpdr. (Ve 'a terteddft ala edbarikm) (Ayet 21) Ve menan ve lezzetlerini tahsil ve hey' etlerini tezyin ve muvafaka,tini taleb ve tevecchle beq.en kasabasna meyl etmek hususunda arkanza dnmeyiniz. Zira oras sizinmakamlarmz -arkasnda birmakamdr, ve, rtbenizden edna V~ esfeldir. (Feten kalibii hasirine) (Ayet 21) O, takdirde kalbin nurlarn ve gz,elliklerini, bedenin zulmet ve irkinlikleriyle tebdil etmi olmaJda, ziyankarlar'olarak inkilab etmi olur.. , sunuz.
21)

(Ayet

MAtnm

SURES!

189

(Ayet 22) Kalii ya Musa inne fiha ka,vmen cebbanne) Kavmi, Musa'ya Ey Musa, orada cebbar olari kavim, yani ~ehim sultan , ve heva, gazab# ehvet emras ve sair nefisi firavniye sfatlar vardr. O mukadder yeri cebren ve kahren zabt etmilerdir. Her kuvveti kendi aLrzularna cebr ederler. Bizim onlarla mukabeleye kudretimiz yoktur, ve mukavemetlerine kadir olamayz dediler. Bunu demeleri lezzet-i tabiiye ve ehvet-icismaniye ile aldklarndan ve hevann kendilerine galebe etmesinden, ve mcabedeile nefis sfat larn krmaa ve riyazatla hevay sevmee kadir olamadklarndan neet etmidir. (Ve inna Ien nedhUena hatta yahrucii minha) (Ayet 22) Ve bizim tarafmzdan riyazat ve mcahede yaplmakszn, Allah Teaa'nn onlan oradan men etmesiyle, onlar arz- mukaddesden kncaya kadar bizler elbette oraya giremiyece,iz. (Fein yahrucii mnha feinna dahiliine) (Ayet 22) Eer ki onlar karlarsa. o . vakit bizler gireceiz dediler. (Ayet 23) (Kale recIani minenezine yehMiine) Cisme mlazimetin fena akibetinden, ve cismin muzlim hey'etleriyle ukubetin vebalinden korkanlarda:n, ve on iki meb'usdan 'bulunan ik,i er, akl- nazari ve akl- ameli, (En'ameIIah aleyha) (Ayet 23) tarik-i mstakim e ve din kavmine hidayetle, Allah Teala onlara in'am etmidi, dediler ki (Udhulii aleyhimill bab) (Ayet 23) Kalb kynn kap sna giriniz o kap, tecelliy-i .ef'al ile tevekkl kapsdr,. Nitekim ruh gnnn kaps rza kapsdr. (Feiza dehaltmuh feinnekm aruibiinel (Ayet 23) Siz kalb gnnn kaps olan tevekkl ma';' kamna girdiiniz vakit, ef' ainizden, abvalinizden ,kmakla" ve Al.,. lah ile ileyiciler olmakla, muhakkak galiblersmiz. 'Havl ve kuvvet Allah'n: olduu vakit, vehim eytan, tahayyl, heva, gazab sizden kaar ve onlara galib olursunuz Kalb kapsnn 'ancak tevekkl makam olduuna, (Ve alalIahi fetevekkelu in kntm m'minine) (Ayet 23) ve Siz eer hakika,ten m'miler oldunuz ise, ancak Allah'a tevekkl ediniz ayeti delalet eder. Zira gaybe iman derecelernin en 'az tecelliyi ef'al huzurudur.' , (Ayet 24) (KaIii ya Miisa inna Ien nedhuIe1ha ebeclen ma ddmii flha) Kavim Ey Musa, onlar 'orada bulunduka, biz ebediyen o kye giremiyeceiz dediler" ve duhulden imtinalarnda israr eylediler. (Fazheb ente ve rablke fekaatil~U '(Ayet 24) mdi sen Rab'bin ile beraber gidib mukatele ediniz; yani eer sen N ebi isen, nefsin kuvveti ile onlar bizden defet, ve biz riya,zat ve mcahedeetmeksizin . bizde bulunan bu kuva ve hevaykknden kopar ve bizden bunlar def ~tmesini Rab'binden iste dediler. Nitekim bir takm mfsid ve deni kimseer de, kendilerine nasihat, zecr ve tehdid eylendik;;.
i

lQj)

MA1tDE SUREst

leri zaman, ya istihza ve inaddan ve yahud cidden ve i'tikaden Sen himIIletinle" bizden bu ekaveti defet demektedirler. lnna hanna kaa'idii'l1.e) (Ayet 24) Biz nefis makamnda yerimizde oturucu, ne~ fislerimizin arzusunda ve bedenlerimizin lezzetl~rinde durucuyuz dediler. (Ayet 26) (Kale femneha muharremetn aleyhim erba'ine seneten yetihiine fil'ardl Hak Teala Hazretleri onlara arz- mukaddesi krk sene haram klm dr. Yer yznde dolarlar buyurdu ki, i bu krk sene nefismakarnnda bekaar mddetidir. Yani gn' eh rine girinceye kadar' krk sene tabiat sahrasnda mtehayyir kalr lar'. Zira nefis sfatlar cebbariyesinin istilasyla beraber gnl eh rine girmek haramdr ve mmtenidir. Bu sebebden dier ayet-i kerimelerde lza belea eddeh ve belea erba'ine seneta) (Ahkaf Suresi, Ayet 15)<buyurulmudur ki; ibu krk sene hakiki bll 'Vaktidir; Tih sahras mukaddesinde Ben,i srail btn gn cidden yryer~k alt fersal alrlard, ,akam olunca yine sabahdan hareket ettikleri makamda olurlard, yani bunlarn sa'y ve intikalleri cihat set iinde mahsur cismani maksadlar ve bedelfi matlublarn tahsilinde geiyordu. Ve. tecerrdle cihetlerden kamyorIard. Binaenaleyhhey'et-i bedeniye ve sfat- nefsartiyeden tenzih ve tecerrd taleb ile kalb cihetine tevecch etmediklerinden, yine evvelki makamlarnda ohirlard ve geceleri gkyznden direk 'eklinde bir ate inib onun. ~iyasyla (ile) yrrler ve fa,idelenirlerdi, yani onlara ruh semasndan akl- maa nuru inerek onunla maslahatlarma hidayet bulurlard. O umudun ateden olmas akl,. srf olmayb vehim ile kark olduu cihetledir, yoksa akl- srf olsa onunla kalb yoluna hidayet bulurlard. Gemamn menn ve selva'nn neden ibaret olduklannin beyan ve tevili yuka.rda gemidir. Bir de Tih sahrasnda doan her ocuun boynunca bir gmlei bulunduu, ve boyunun uzama.s~Yla gmlein de uzad denilmidir ki, Allah alem bti sz ile de beden libasn kasd ve murad etmilerdir. Ve eer ks say kendi haline tatbik etmek istersen Musa'y kalb ve Harun'u Ruh ile tevil edersin. nk Harun Musa'nn 'byk karda idi. Bu sebeble Musa, O lisanen benden daha fasihdrr demidi. Ve Ben-i srail'i kuvve-i ruhaniye, ve arz- mukaddesi nefs-i. mutmainne ile tevil eder, sonra kssay ahirine kadar haliyle' ceryan etdirirsin. (Fela te'se alelkavmilfasikinel (Ayet 26) Onlar kendi arzular Ve" tuyanlaryla kalb yolundan kb fask olduklarndan fask olan kimseler zerine gan:i ekmek yoktur~ Binaenaleyh: ukubet ve cezalarna gam yeme.
i , ' .

(Ayet 27) (Vetl Meyhim nebe'ebne ademe biIhakk iz ka:rrel4 kurbanen fetkubbiIe min (enadillna ve lem ytekabbeI min~l' aheri) Habibim kavmine ,Adem'in iki olunun hayrn oku. Onlar ikisi de ikurban iletib birisinden kabul ve dierinden kabul olunmad vakit, , (Kale leaktlennekeJ (Ayet 27) kurban kabulolunmayan karda dierine Elbetde ben seni katI edeceim demi di. Yani kalb :Adem'inin oullan akl Habil'i ve vehim Kabil'inden her ikisinin ikiz do mu birer, kz karda var idi. Akl ile birlikte doan kz gze reylerle maa ve mead ilerini tedbir ve her nevi san' at ve 'siyasetleri kanc, gzel ileri ve ahlak- fazilei iktiza eden aklc- ameliye kuvvetidir. Vehim ile birli~de doan kz da eytani hiyle tahsil iin, mahsusatda ve maaniy-i cz'iyede mutasarrf olan mtehayyile kuvvetdir. Buna bina,en kalb Adem'i kyasat- akliye burhan ile yehme tasallut, ve vehmi riyazat- izaniye ve siyasat- ruhaniye ile akla teslir, ve kalb bahasna itaat ve enva, doru mmidlerle ihsan, ve iyi' i~erde muavenet ve fasid tesvilat (aldatmak) ve tezyinat- ey taniye ile \ve fask hey'etlerle nefsi aldatarak, kalbe isyan e~mesin den imtin~a aldrmas iin, vehim Kabil'inin akln iki; kz karda olan aklc a,meliye ile evlenmesi, ve vehmin 'ikiz kz karda olan mtehayyile kuvvetini de islah etmek, ve onu fasid tahayylat eh vetlerinden, ve yalanc nefis szleri heyecanlanndan men ederek, kalb babasnn mtehayyileden rah~t olmas, ve mtehayyileyi makulat ve mahsusatda ve maaniy-i klliye ve cz'iyedeistimal ederek, mtehayyilenin ulumu tahsilde amU ve mtefekkir olub kalbin onunla faidelenmesi iin, akl Habil'in de vehmin ikiz kz kard~i olan mtehayyile ile evlenmesini emr etmidi. Bunun zerine vehim kendi nazannda mtehayyilenin daha gzel, ve kepdisine mnasebeti dolaysyla daha sevgili olduu iin, vehim Kabil'i akl Habil'ine haset eyledi. Babalan olan kaJb her ikisinin beraber kurban iletmesini yani netibeyi if~a ile Allah Teala'ya .yaknla sebeb olan ibadeti ifa etmelerini ~mr etti. Akln yakn1nn sebebi olan k~yas suretini' ifha, ve nefs-el emre mutabk olan sUreti makule- klliyeyi kabulu, onun kurbannln kabulolunmas demektir. Ve mugalata sUretnde ye yahutsureti mevhume-i cz'iyeden ibaret bulunan vehmin kurbannn kabulolmasn, akln neticeyi ifaza ile o sureti mugalataya ittjsalinin (u1amasnn-hitimesinin) imtinadr. Zira mugalatat mn neticesi YQktur. Yahud suret-i vehmiyenin kabulunun mmteni fimtin1a eden-geri duran) olmasdr. Zira suret-i vehmiye, nefs-l emre mutabk olamaz, bunun zerine -vehmin akla olan hasedi ziyadeledi. Ve Elbetde ben seni ldreceim}) dedi. 'Yani akln Allah Teala'ya yaknl ve mdrikat ve tasarrufatnda, vehmin rtbesin-

192

M.A1lDE SUREsl

den uzakl, ziyadeleince, vehim de akln iini ibtale ve onu n den m~n etmee daha ziyade haris olur. Nitekim derin nazarI matlublann tahsilinde, vehmin tekilatnda ve akla muarazasnda bu hal ~rlmektedir. Vehmin 'akl ldrmesi, onu iinden men etmesi, ve akln hayatna sebeb olan hidayet nurunu ve ruhun yardmn ondan kesmesi demektir. (Kale innema yetekabbelullah minel mttekine) (Ayet 27) Akl Habil'i Aliah T~aa ancak hayratn kendilerinden sudur:unda Allah Teaa y vikaye kl1anlardan yahud mana: Allah Teala ancak bedeni muzlim hey'etlerin gnahlanndan ve batl yalanlardan ve muh1ik (helak edici-telef edici) tesvilattan (aldatmaktan) , dkn arzulardan, iva edici sapklktan, saknanlardan kabul eder dedi. (Ayet 28) (Lein besatte ileyye yedeke litaktIeni ma ene' bibastn yediye ileyke Haktleke) (Ayet 28) Eer sen beni ldrmek iin bana elini uzatrsan, 'ben senildrmek iin elimi sa-, na uzatc deilim. Ben senin mahsusat mevzularnda' iddetli olan amellerini ibtal etmem, ve nefis ve hevann yardm olan senin hayatn senden kat' etmem, ve gana mahsus olan iinden seni men etmem dedi. nk akl, mesalih-i cz'iyeninve mahsus at ah-o kamnn ve mahsusata taalluk eden cz'i manalarn ve maa eshabnn kMfesinin, ancak vehim ile hasl ve myesser olacan bilir. Ve eer vehimden sadr olan emellerin, rica ve mmidlerin husulu olmam olsa hi kimse iin geinecei maiet myesser olmazd. (nni aha,fullahe rahbel' alemne) (Ayet ;28) Tah~ik ben Rab'bl alemin ol,an Allah'dan korkarm, nk ben alemlerin Rab'bi olan AIlah'a arifim. ve Hak Tehla Ancak Allah' bilenler ondan korkarlar buyurmuitur. Ve bilirim ki, Hak Teala seni ancak bir e' n iin halk ve bir hikmet iin icad etmidir. Bunun iin bu husu~da Allah Tea- ' la'ya tariz edemem. (nni rid en tebfte bi'iSmi ve ismike) (Ayet 29) Ben senin benim katlim gnah ve senin katlin gnah olan ve kurbannn kabul olunmasna sebep olan batl reyler ve fasid tasavvurlarla gitmeni ve rcu' etmeni isterim ki, (Ve zwke cezazzalimine) (Ayet 29) senin his ahkamn makula,t yerinde koyduun gibi. . eyay mevzuunun gayrinde koyan zalimlerin cezas udur. ' (Ayet 3D) (Fetavve at leh nefsh katle ehihi fekatelelu) Yan, vahim Kabil'ine', nefsi, kardann katlini tezyn ve teshil (kolayla trmak) ett, ve akl, Habil'in kendisine' mahsusef' alinden men ve hidayet nuru.ndanmahcub etmekle kat eyledi. (Feesbaha minel hasirinel (Ayet3D) Katl edince akl zerine istila ile zararaddn~ den ve akln hidayetve sevabn kendi delalet ve hatasyla deidir diinden ziyankarlardan oluyordu. nk vehim akln muavenetve, yardmndan kesildii vakit, enva- tesvilat (aldatma) ve tezyinat

M.A.DE SUREst

193

ile nefse mal ve mansb ve aramzda iddetli bir hrs ve ifrat gibi nefis ile bedenin her ikisinin birden zarar grecei ilere ikdamm, (devaml almasn) ,lezzet- behimiye ve se buiye kabilinden bir takm mezmum israfat emr eder. Buna'binaen vehim de zayflar, yahud bsbtn b~itl olur. (Ayet 311 (Febe'asellah ftraben yebhasu iI'ard Iiyriyeh keyfe yvfui sev'ete ahihi) Bunun zerine Allah Teala Hazretleri ona, yani vehme, kardann cesedini nasl rteceini gstermesi iin arz- nefisde eeliyen hns kargasn gnderdi. Zira akl hidayet nurundan kat ederek kema1i tahsil ve mahn saadetini taleb iin, aem-i ulvide seyrden mahcub klmasyla vehim bu defa iinde hayrete derek ne yap~can armd. Bunun iin hrs kargas ba gsterib, vehmi dalalet sahrasndahidayet ve ona a:vratnn" yani arkasna yklenib kokuuncaya kadar ve o takdirde akl- maa lnceye kadar tad :mardann maktul cssesini, arz- nefis topran da ne suretle defin ve setr edeceini gsterdi ki, bu da ruh hayatn dan kesilmi, vehim ve heva ile karm, arz- nefse zulmetlerinde kendi aleminden mahcub arz- nefisde defn olunmu, lezzet-i tabiiyenintahsilinde, kullanlmasyla kuvay tabiiye kurdarnn yemi olduu akln suretidir. (Kaleya veyleta e'acezt en ekiine misle hazelurabi fevariye sev'ete ahn Vehim Kabil'i Ben yavrusunu yani kemalini una ve nefis topranda setr eden u karga g~bi olubda, kardamn cesedini akln suretini nefis zulmetinde rterek faidelenmekten aciz miyim? dedi. (Feesbaha minen nadimine) (Ayet 3) Ve akebinde hsran ve hrmann husuliyle peiman olanlardan oldu. (Min ecU zaIike, ketebna ala beni israile enneh men, kate~e nefsen biayri nefsin ev fesadin fil'ard feke'ennema katelennase cemi'a) (Ayet 32) Bu sebebden Ben-i srail'e farz edildi ki herkim bir kiiyi ldrm veya yer yznde fesad etmi olmakszn, haksz olarak bir kimseyi kat ederse, gya btn insanlar katl etmi gibidir. Zira her bir ahs cem efrad nev'inin mtemil olduu' mtemildir. Ve ha:ricde nev'in bir ahsla kyam hepsiyle kyam' gibidir. Ve adedde itibar yoktur. Efradn taaddd ile hakikatde nevi ziyadele mez ve bir. ahsda ihsar ile noksan da olmaz. (Ayet 35) (Ya eyyhellezine amenftttekftlIae) Ey m'minler siz nefislerinizi temizlemekle Allah'a saknn z (Vebteft ileyhil vesileter (Ayet 35) ve iyiliklerle ziynetlenmekle Allah' a vesileyi isteyiniz. (Ve cahidft fi sebilihi) (Ayet 35) ve sfatn mahv ve zatda fena ile Allah yolunda mcahede ediniz ki, (Le'allekm tflihftne) (Ayet 35) bu suretle zat ve sfat bekayasnn zuhurundan felah bulmanz me'nul dr. (nnellezine keferii lev enne lehm ma fil'ard cemi'a) CA. yet

~94

MA.:J1DE SURESt-:

36)_ Kfr ~den kimseler 'in eer yeryznde, yani ciheti sfliye-

ve onunla beraber bir . misli dahaolub, yevmi iin hepsini fidye-i necat verseler, oI,l,lardan k~bulolunmaz. Zira ciheti sfliyede bulunan eyler hicab ve baidin ziyadeliine sebebdirl~r. Halbuki kyamet gnnde ciheti ulviyelen bulunan maarif .ve hakayk nwuyedeD: baka bir ey'in faide ve te'siri olamaz. ' . (Ayet 48) (Ve ~ie!lna ileykel kitabe bilhakk) Biz sana kemal tefasilinin (bir 'eyin etrafl beyanlan) zuhlrunffan ibaret bUlu;lan Fur~an ilmini inzal eyledik. v.usaddkanIima beyne yedeyhi min~l kitabi ve mheyminen aleylil (Ayet ~8) Huzurunda olan Kur'an ilmini, yani' istidadnda sa.bit :olan ilm-i icmaliyi tasdik edici ve izhar etrp..ekle o ilmi hfzedici olarak inzal etdik. Yahud mma: Biz zaman~n sabrkolan enbiya:ya nazil olan ilimIen tasdik ve muhafaza edici olarale sana kitab inzal eyledik. Zira VUCud- m'evhub...,u (balan m) hakkani ile fenadan bekaya rcu' zamannda, Musa Aleyhisselam'a gaib olan ey, nefsin kuvvet ve sultanolmudu. Bu s~bebden Musa eliyle kardal yakalayub sarsd ve tecelliyi 1J;lebi zamann da kendini bana gster sana nazar edeyim dedi. Buna binaen Tevrat'n ekserisi n~fsin tehiibine ve ahvaline taalluk eden ahkam il.minden ibaret ve Musa'nn davetizahire idi. sa Aleyhisselam'a da kalbin nur ve kuvveti galtb olmudu. Bu sebebden sa dnya libaslanndaniecerrd ve ruhbaniyetle ~mr etti ve baz eshabna Bir yanana. tokat vurulduu zaman tokat vurana dier yana,n evir demidi. Ve ncil'in ekseri sfat tecelliyat ve kalb ahvaline, kalbin tasfiye ve tenvirine taalluk ~den ahlak, vaizler, nasihatlar ilminden ibaretdi. Ve sa'nn daveti batna idi. Muhammed Aleyhisselati vesselam'a galib olan da Ruh sultan ve nuru idi. Binaenaleyh Muhammed Aleyhisselam' ahlak; m~karim-i ahlak cami ve mtemmim, 'ahkamda adil ve mutavasst idi. K:ur'an'da her iki. kitabn ullm. ahkam ve maarifine amil ve tevhid ve mulabbetde bir takm ziyadelarle beraber o ahkam tasdik ve muhafaza edic oldu. Muhamm~d'in daveti de tevhid oldu. (Ayet 48) (Fahkm beynehm bima en,zelaIlah) mdi sen insanlar arasnda; sana kef olunan vahdetinzlli bulunan muhabbetin glgesi olan adaletle hkm eyle. (Ve la tettebi' ahvaehm) . (Ayet .48JYe.. zahir veya batndan birisini dierine gaebe ettirmekle '(Amma caeke minelhakIn) (Ayet 48) sana gelmi 'olan tevhid, muhabbet ve adaletd~n a:ynhb onlann arzularna twbi olma. Zir.a tevhid muhabbeti, muhabbet de adaleti iktiza eyler. Ve tevhidin glgesi . ruh semasndan kalbe muhabbetle ve nefse de 'adaletle vaki' olur.
kyfup.etin azabndan kurtulmak

deki

~yann kaff~si

MADE

SURES!

195

(LiklIin ce'alna mlkm ir'aten ve minlaca) (Ayet 48) Sizin her birerleriniz iin mevrid-i (varid olacak, varacak yer) nefis, mevrid-i kalb, mevrid-i ruh gibi varlacak bir geni yol, ve kalbe taalluk eden muamelat ve ahkam ilmi gibi" batn yoluna giden, ve sfat cennetine uladran bir yol, ve ruha taalluk eden tevhid ve mahede ilmigibi fena yoluna giden, ve zat cennetine uladran bir yol kldk.(Ve lev ijallah lece'alekm mmeten vaideten) (Ayet 48) Eerki Allah Teala dilemi olsa idi, ftrat- evveli hepinizi muvahhidler,bir din zre mttefikler klard. (Ve lakin Iiyeblftvekm fi ma atakn1) (Ayet 48) Lakin sizden her birinizin kabulu mikdarnca istidadlar nz hasebiyle size verdiini izhar etmekle kemalat mtenevvia olmak iin" hepinizi bir klmad. (Festebikl hayrati) (Ayet 48) mdi sii~ istidadlarnz sebebiyle takdir olunan kemalinize ~ladrc, ve istidadnzdaki kem,ali fiile karmak}a sizi Hak'ka yanadrc ilere, hayrlara kounuz. (lanahi merciukm cemi'a) , (Ayet 48) Zat ayni emde deil, mera.tib iktizas zre vcud (ayni cemde hepinizinmerci-iniz ancak Allah Teaa'yadr. (FeYrtebbi km bima kntm fibi 'tahtaIifftne) (Ayet 48) stidadlarnzn ihtilaf hasebiyle vaki' olan ihtilaflarnz nevi cennetden birisini taleb ve ona ,vusulden, yahud istidadnzda olankemalden mahcub olmanza sebeb olan ma,nialarla o cennetlerden mahrumiyetinizi size, izhar edecektir. (Ayet 49). (Fein tevellev fa'lem ennema yridulah en yusibehm biba'di znftbihim) mdi eer 'onlar hkmnden i'raz ederlerse ,bil ki, Allah'Teala Hazretleri onlar ,ancak bir takm ,gnahlar ,ile muaheze etmek ve musibete drmek murad ediyor. Yahudilerin gnahlar ef'al hicablar, Nasara'nn gnahlar sfat hicablardr. (Veinne kesiren minennasi lefasikftie) (Ayet 49) Ve insanlarn ounluu elbetde fas kdrl ar. Yahudilerin fsk nefislerinin ef' aUni ' grmekle ef'al-i ilahiye tecelliyat hkmnden dar kmalar, Nasara'nn fsk nefislerinin sfatn grmek ve C sfatlarla muhtecib olmakla sfat- hakkaniye hkmnden dar :kmalardr. Nitekim Muhammedilerin fsk da, kendi zatLarna iltifat etmek ve vahdet-i ,zatiye hiikmnden kmakdr. (Efe hkmel cailiyyeti yebUnel (Ayet 50) Yoksa cahiliyet hkmn m istiyorlar? Yani onlar cehilleri dolaysyle ilm-i ilahiden sadr olan hkm istemiyorlar, ancak nefis makamndan sadr olan hkm istiyorlar. (Ayet 54) (Ya e'Yyhellezine amenft men yertedde minkm an dinihi) Ey im1an sahibi olanlar sizden her kim Hak yolundan kb herhangi bir hicabla hicablanma,a rcu' ederse, o kimse ehl-i mu':' habbetden deil, mierdudlardan olur ve onun irtidad ile Hak din bozulmaz ve gediklt:~nmez. (Fesevfe ye'tillah bikaiVmin yuhibbhm

196

MAlD'E SURIDS

ve yuhibbdnehd) (Ayet 54) Zira Allah Te.ala Hazretleri ya;knda bir kavim getireoekdir ki, Allah Teala onlan bir illet dolaysyle deil inayet-i evveli iktizasyla zatlan d'laysyle sever ve onlar da Allah Te~la'y Latif, EJahim, Mn'im olmas gi1bi sfatlarndan bir sfat iin deil, belki Allah Teala'mn Zatn severler. n!k sfat muhabbeti, sfat tecelliyatnn ihtilMyla ta:gayyr eder ve Latif'i seven bir kii nin kalr sfatile tecelli vukuunda muhabbeti kalmaz, Mn'im'i seven kimsenin sevgisi de Mntekm sfatnn tecellisinde mahvolur. Amma Zat muhabbeti Zat'n bekasyla bakidir. Tecelliy.atn. deime syle 'deimez. imdi Zat' seven l~lf zamannda Latif'i sevdii gibi, kahr zamannda ,Kalhar' da sever ve in'am halinde Mn'im'i sevdii gibi, intik:am halinde Mntekim'i de sever. Binaenaleyh raz' olub olmamakta tefavt etmez. Ve hi bir halinde muhabbeti dei mez. Nimetlerde kr ettii gibi belalarda da kr eder, amma ' Mn'im'i seven bela zamannda kr etmez, belki sabr eder. te evliyaya Allah'a mahsus olan bu evvelki muhahbet gibi bir muhabbet lazmdr ki, evliya Allah Teala'y Allah'n' 'nlan se'vmesi ile se~ vebilsinler, ve eer pyle olmasa onlar iin Allah' sevmek nasl olabilir, m:rhkn mdr?' Toprak kim? Rablann Rabbisi kim? (Ezllle"': tin alel m'minine,) (Ayet 54) Aralarnda ftri inna;sebet ve ezeli ;muhabbet rabtas ve zati cinsiyet oldllundan, o kavm m'minlere tevazularnda atfet ve merhamet sahibIeri, gayet yumuaklar, (E'z zetin aleIkafirine) (Ayet 54) ~ralannda cinsiyet, muhabbet ve mnasebet olmad iin mahcublara da" glzet (kalnlk-kabalk) ve iddet sahibIeri, (Yucahiddne fiseibilinMn (Ayet 54) onlarmahe'" lelerinin hicab olan zatlarn ifna ve sfa,uarn m1ahv ile ~lah yolunda mcahede ederler. (Ve la yehafiine levmete lainin) (Ayet 54) Ve onlar levm edenin kendlIerini ibahe, zndk, kfre nisbet gibi levminden, ve dnya ve lezzetlerini ve belki ahiret nimetlerini terk gibi zemminden de korkmazlar. Nitekim Emiril M'minin Ali Aleyhisselam AlLah'a kullukediniz, fakat ne mmid iin ve ne de korkudan buyurmudur ki, bunlar haklannda (Nefsini rdsalahn bildiinde bir erab: kolay gelir zam ve kadeh eyleyenlerin levmi) beyti sylenmi olan erlerdendir. (Ayet 55) (nnema veUyykmuah ve resluhu vellezine amen) Ancak sizlerin dost ve sahibiniz, Allah ve Resul' ve iman eden kimselerdir, Yehu,di ve Nasara deildir. nk aranzda hakiki bir mnafat vardr. Allah ve Resul' ve m'riinler size mtevelli ve dost 'Olurlar. Yahd mana,: Allah Teala ve Resul'un ve iman edenlerden Allah'n evliyasn, mahcublar dost tutamazlar. Zira aralarnda' hakiki zddyet vardr. Allah' ve Resurn ve m'minleri an-

MAlDE SUREs

197

cak siz dost tutabilirsiniz. Bu ayetde de (ehidailIa1 ennelu la iIfthe illa hu) ayetinde olduu gibi velayet-i mutlaka evvela Allah Teala'y isbat edib cem, ve sonra Resul'n ve mminleri zikr ederek zahir hasebiyle tafsil etmidir._ (Enezine yukml'l1:essalate) (Ayet 55) O m'minler ki huzuru zati ve uhud nama,zn klarlar (Ve y'tUnezzek4teJ (Ayet 55) ve vcud bakiyeleri zekatn v~rirler (Vehm raki'une) CAyet 55) ve onlar halkn fenasndan sonra la ilahe illaIlah diyen ve i bu ayet-i kerime hakk- alisinde nazil o1an Emiril M'minin Ali Aleyhisselam gibi kemanerini ve sfaHarn Allah Teala'ya nisbet etmekle, Allah'la hekada huzu' sahibIeri olanlardr. Yok- . sa kemalIerini nefislerine nisbetle tuyan makamnda dinlemi olanlar deillerdir. (Ve men yetevellaIlahe ve resftleh vellezine amenl feinn~ hizbellahi hml aIibftne) (Ayet 56) Ve AlLah' ve Resul'n ve m'minleri dost tutan kimse ehlullahdr. ElluIlah ise, ancak onlar, Allah ile galibl~rdir. (Ayet 62) (Ve tera kesiren minhm ysari'ftneJ Ve rezaletlerle ve adetlemi ve rezalet nefislerinde melekelemi olduklar iin, Yehudi ve Nasara'dan bir ounun rez1aletlere sratle ikdam-. ettiklerini grrsn. Bu ayetde esem yalan demek olduundan, kuvve-i nutkiyenin rezaleti, adavet de ehvet kuvvetinin rezaletidir. (Ve lev enne ehlel kitabi amenl- (Ayet 65) Ve eer ehIi kitab olanlar tevhid- hakiki imanyla iman etselerdi, (Lekefferna -anhm seyyiitihim. ve le'edhalnabm cennMin '1l:a'imiJ (Ayet 65). Biz, onlarn bakiye'-i vcud Jenallklarn rter ve onlar ef'al, sfc1t ve zat cen:netlerine idhaleylerdik. (Velev ennehm eramftttevrate.) CAyet 66) Ve e-er onlar zahir Himlerin tahakkuku ve ef'al teoelliyat hukukuyla, kyam ve muamelatda ahkamn muhafaza ile Tevrat' (Vernelle), (Ayet 66) ve batn nvannlJ. tahakkuku ve sfat tecelliyat hukukuyla ve ahkamn muhafaza ile ncil'i ~Ve. ma nziIe ileyhim min rabbihim) (Ayet 66) ve Rab'lerinden kendilerine indrrilen mebde ve mead ilmini, ve alem-i esma demek olan Rububiyet aleminden bulunan mlk ve melekutun tevhidini ikame ve ifa etselerdi, (Le'ekelii min fevkihiml (Ayet 66) elbetdeki alem-i ulviy-i ruhaniyeden ma'ri fet-i ilahiyey-e, -ve cebernt ve melekut ma'rifetine hidayet bulm1ala'rma sebeb olacak, maarif-i hakkaniye ve hakayk- akliye-i yakiri.iye! ve ulum~u ilahiyiyi rzklanacakla:r (Ve min tahti ercillihim) (Ayet 66) ve ulumu sfliye-i' cisnaniden mlk ve ehadet aleminin ma'rifetine hidayet bulmalarna sebeb olacak, tabii ilimIeri, ve hissi idrakleri nzklanacaklar, o takdirde Allah' zahir ve batn isimleri ile, ve belki btn isimleri ve sfatlar ile bilecekler, ve zi1kr .olunan tevhid sahibIerinin makamna eriecekl~rdi. (Minhm mmetn mukalm.

198

M.ADE

SURES1-

tesidetn) (Ayet 66) Onlarn iinden esma ve sfat tavhidine eri mi adil bir ksm vardr. (V" kesirn minhm sae md ya'meliine) (Ayet 66) oklar da tevhid-i sfat yle dursun, henz ef'al tevhidine bile erimemilerdir. Bu sebeble nefisleri sfatlarndan olduu iin amelleri kt olmudur ve amelleri en kesif hicablardr. (Ayet 70) (Ve erselna ileyhim rslen) Tahkik biz Ben-i srail'in misakn aldk, ve kendilerine mertebelerine gre peygamberler gnderdik, vaktaki her vecihden mahcub oldularsa, ef'al hicabn kaldnnas ve o~lar mlk ve ehadet aleminin tevhidine davet etnesi iin, Musa'y gnderince, nefisleri Musa'y sevmedi. nk nefislerikendi fiilleri lezzet ve ehvetleri ile beslenmi ve sslenmi olduun dan Musa'nn daveti, nefislerinin arzularna muhalif geliyordu. Bu sebebden Musa'y tekzib ve nefis buzasna ibadet ettiler, ve_ cumartesi gn hkm ilahiyi tecavz ettiler. Ve ne yapdlars1a yaptlar taki ilerinden iman edenleri iman edibde ef' al hicabndan kurtulduu vakit, bunu kemal-i mutlak zanetmidi. Onun zerine sfat hicabnn ref'i ve batna ve rnelekCt tevhidine davetetmesi iin sa' y gnderdik. Nefislerinin kemalini zan etmeleri dolaysyle sa'nn daveti ,de nefislerine muhalif gelmekle _ onu sevmiyerek tekzib ettiler. Ve yapdklarn y1apdlar. Taki iman edeneri, iman edib sfat hicabndan kurtulduu zaman, yine nefsine kemal-i mutlak zan edici olarak hali zre baki kaldk. Onun zerine zat hicabn ref' ve tevhid-i zata davet etmesi iin Muhammed'i gnderdik. Onu da nefisleri sevmeyib tekzib ettiler. (Ve hasibn ella tekiine fitnetn) (Ayet 71l Ve onlar davet-i seviy~nin zuhu.runda, tevhid-i ef'al mertebesinde irk olm1adn zan ettilerde (Fe'amii ve samrnu) (Ayet 71) s fat te'celliyat ryetinden kr ve sfat tecelliyat ilmini iitmekden sar oldular. (Smme taballah aleyhim) (Ayet 71) Sonra Allah Tea1a'nn onlarn kalb gzlerini ve kalb kul!aklarn amas~yla onlara tvbe nasib edib tvbe ettiler ve tvbeleri -kabul edildi. (Smrne amu ve sammu "kesirn mnhm) (Ayet 71l Sonra onlarn bir ou davet-i Muhammediye zamannda ve ch-i Baki mahedesinden kr, ve cem-i mutlak tevhidi ilmjnin iitmesinden sar oldular. (Vallah basirn l?imd ya'melune) (Ayet 71l Ve Allah Teala makarnda cia onlarn amellerini ve davetleri red ve enbiyay inkarlarn grcdr. Hallerine gre onlar- cezalandrr. . (Ayet 72) (Ve kalel mesibu ya beni sraile' a'bdullabe ~abbi ve Rabbekm) sa Aleyhisselam Ey Ben-i srail siz benim ve sizin Rab'biniz olan Allah'a ibadet ediniz. Yani ibadetinizi v",cd-u mutlakdan ibaret olan cemi esma ve sfatIar1a mevsuf, Zat'a tahsis ediniz. Ve o Zat' bir isim ye sfatla taayynetmeyiniz. Zir~ rububiyetin" -kaffe:..r

MA:!DE SURES

199

nisbeti msavidir, her kim Zat- Ma'bud'un uluhiyetini bir sretde hasr eder v~ ulUhiyeti !Uuayyen bir isim, muayyen bir keUme, ve muayyen bir sfatla tahsis ederse, dier isimler ve suretler ve sfatlar da mevcud olduundan zaruri oLarak gayri isbat e.tmi olur. Her kim Allah'n gayrini isbat ,ederse Allah Teala'ya erik ko mu olur. Cnnehu men yrik billahi fekad harrem allah aleyhil cennete. v~ me'vaInnir) (Ayet 72) aer kim Allah'a irk ederse Allah Teala ona, zat sfat erali ile uhudu cennetini yani umuiu olan cennet-i mutlakay muhakkak haram klmdr. O kimseyi mut laka mahcub etmidir. (Ve me'vahnnir) (Ayet 72) Ve irk sebebiyle zulum ettii iin onun snacak yuvas, mahrumiyet ateidir. (Ve ma lizzalimine min ensarln) (Ayet 72) Ve zalim olanlara yardm edecek azabdan kurtaracak bir yardmc da yokdur. (Ayet 73) (Lekad keferrenezine kaIfi innanalle stUis selasetin) Allah Teala eyay- selase cmlesinden biridir diye kail olanlar, muhakkakdr ki kfr ettiler. Eyay selasenin birisi, alem mlk zahir demek olan fiil dieri, alemi mel~kCt batn demek oloan sfat, biri de sfatn kendisiyle kaim ve fiilin kendsinden sadr olduu zatdr. nk hvi.yet-i ilahiye teve1:hm ettikleri bu vahid deildir. Belki fiil ile sfat hakikatda Z'atn ayndr, itibardan bakfl, fark yoktur. Fark ancak iHbaridir ve Allah Te.aa ,ancak Vahid-i Mutlakdr. Ve eer .byle .olmasa, isimlerinden her bir isim iktizasyla baka bir ilah olmu olurdu. Ve ilahlarmteaddid olurdu. Hak Teala HazretIeri zalimlern dediklerinden byk bir ulviyet ile ali olmudur. (Ve m lem yentehu amma yekfiIfine (Ayet 73) Ve, eer onlar sfat ve fill zatn gayrdr, dediklerinden vazge,mezlerse, (Leyemessen:.. nellezine kefeni minhm azabn elimn) (Ayet 73) o m1ahclib kalanlara, mstaid olmalan ile beraiber irfanda kusurlarndan dolay elemli bir azab elbetde dokunacaktr. (Efela yetfibfine ilaIlahi) (Ayet 74) On1ar Allah'da taaddd isbat etmekden ayni cem-i mutlaka rcu ile Allah Teala'ya tvbe' (Ve yestafiriinehul (Ayet 74) ve kendi ve gayrileriin vcudunu grmek gnahndan Allah Teaa'ya isti faretmezler mi? Yani, niin istifar etmiyorlar? .(Vaah affirn) (Ayet 74)' Halbuki Allah TeaJa onlar zatyla setr eden mafiret sahihi (Rahimnl (Ayet 74) ve irfan ve tevhidin kemali ile onlara merhamet eden rahmet sahibidir. (Ayet 76) (Kul eta'bdfine min dfinillahi ma la yemIik lekm darran ve la nef'al Habibim de ki Siz Allah'dangayri size bir zarar, veya bir faideye malik olmyan bir eye ibadet eder misniz? Zira o ey'in fiili yoktur ki size zarar veyahud faide ~ersin, fli yle dursun belki vcudu bile yoktur. Bu ayet de her 'ne kadar mUrad sa
l )

eyaya

200

MA.tDE

SUREs

Aleyhisselam. ise d~ zevi-I-ukule mevzu' (akl sahibIerini bahis konusu eden) ve kimse manasnda -olan (min) lafzyla ta'bir etmeyib zevi-l ukuln gayrine mevzu' ve ey manasnda olan (ma) lafzn getirdii, Sa'nn taayyn haysiyeti ile itibar olunan bir eyolduuna ve hakikatde onun da vcudu olmadna tenbih iindir. (Kul ya ehlel ktab la talu fi dinikm gayrel hakk ,ve la tettebi'fi ehvae kavnin kad dall min kabI) (Ayet 77) H,abibim de ki: Ey ehl-i ki- _ tab, siz haksz olarak dininizde guluv yapmaynz, ve sfat nurlarn dan hicablanmakla sizden evvel dalalete denlerin (Ve edallfi ke . . siren ve dallfi an sevassebUil (Ayet 77) ve ok kimseleri dalalete drerek, kendileri de el' an Allah'a istikametten ibaret bulunan vahdet-i zatiye yolunu ga;yb ~tmi olanlarn arzularna tabi olrray
nz.

(Ayet 82) (Letecdenne eedennas adave'ten lillezine amenfil yehfide veezin~ erekfi) Habibim elbette sen iman edenlere, en id-_ detli dman, yahudileri ve mrikleri bulursun. (Ve Ietecidenne akrebehm meveddeten lillezi~ amenUI1ezinekalu inna nasara) (Ayet 82) Elbetde muhabbet cihetinden iman edenlere en yakn Bizler nasarayz diyenleri bulursun. Dostluk ve dmanlk ancak m-, nasebet, ve muhalefet iktizasyla olur. mdi herhangi bir kimse bir kimseye dostluk ederse, bu dostluk. aralarnda bir rabta-i cinsiye olduuna delalet eder. Ve bir kimse birine dmanlk ederse, yine bu dmanlk aralarnda bir zddiyet ve mbayenet (ayrlk, zddi yet) olduuna de~aet eder. Yahudiler zat ve sfatdan mahcub ve ken-, leri ancak tevhid-i ef'~ mertebesinde olunca" mahcfib olan mrik lerle rtln&sebetleri, mutlaka muvahhid olan m'minlerle mnasebatlerinden daha kuvvetli olmudur. Nasara ise sfat hicabndan . kurtulub kendilerinde yalnz zat hicab kalnca m'minlerle' ;mnasebetleri daha kuvvetlI' olmudur. Bu sebebdennasa-ra meveddetce mminlere sairlerinden daha yakn oldular. Mriklerle yahudiler ise hicablarnn kuvvetinden dolay daha iddetli dman oldular. (ZaIike bienne minhm kssisine ve ruhbana) (Ayet 82) u da nasaradan bir takm abid ve alimle,rin bulunmas (Ve ennehm la yestekbirnne) (Ayet 82) ve onlarn kibir etmedikleri dolaysyladr ki, nasarann dostlukta yakn olmalarn ilimIeri ve ibadetleri ve kibir'lenmemeleri ile ta'lil etmidir (sebeb gsteren) . Zira ibadetlerde Allah' n emrini ileyici olmak zere nefisleri ef'alinden soyunduklarndan, ibadetleri ef'al cennetine uladrr. limlerinde de nefisleri cennetinden tenzihle, mkaefe ve ilmullahn kabul mahalli olan kalb makamna uladklarndan, ilimIeri de kendilerini sfat cennetine -ula dnr. Kibirlenmemek nefislerini badet ve ilim . sfatlaryla sfat-

MA:tDE SunmS!
lanm

201

grmediklerine, ve fiillerini ve ilimIeri nefislerine nis bet etmeyib, belki Allah'a nisbet ettiklerine dela!~t eder. Yoksa kendi nefislerine nisbet etselerdi kibirlenecek ve ucub izhar edeceklerdi. (Ayet 83) .(V~ iza semi'u manzUe ilerresiili tera a'ynehln tefidu mineddem'i) Ve nasaria Resul Aleyhisselam'a inza! olunan ayet-' ler~ iiddikleri vakit arif olduklan tevhid-i zata itiyaklarndan gzlerinden ya aktn grrsn.. Zira nasara riyazat ve zevk ehli idiler. Bu sehebden vahyi iitmeleri ile nefisleri heyecana gelir ve vahdeti hatrlarlard. (Mimma arefii minel haldo) (Ayet 83) Hak'kn olduunu bildikleri sfat, yahd mana: Hak'kn kelamn iitmeleri sebebiyle airin Uzaklarsalar alar o ak itiyakndan, yaknla.. rsalar alar yine ha,vfu firakndan buyurduu gibi evk ve iti yakdan alarlard. (Yekiiliine rabbena amenna faktbna me'aahi dine) (Ayet 83) Ey Rab'bimiz biz tevhid-i zatiye ayni iman ile iman ettik, binaenaleyh bizi makamlar uhdu zat' ve yakini Hak'la olan kimselerle, yahfrd mana: biz iman- ilmi yakini ile iman ettik, bizi meayine .ehli olan kimselerle beraber kl derler. .cVe ma lena la n'mn billahi ve ma caena minel hakk ve nat ma'u en yudhilena rabbn.a me'al kavmis siUihiyne) (Ayet 84) Ve biz fenadan. sonra "Qeka ~amannda, istikamet sahibi olan salihl erle beraber, Rab'bimizin bizi onlarn arasna idhal etmesini tama' ettiimiz halde,. zat- ilahiyeye ve bize gelen kelamna hakiki imanla iman etmememize sebeb ne olabilir? Yaht mana: cem itibariyle Allah Tea!a'ya, ve taf.. sil itibariyle bize gel~n Nebisine, iman etmemekliimize ne sebeb olab~lir? (Feesabehm.a bimi kal cennatin tecri min tahtihel' enham halidine fiha) (Ayet 85) Alah Teala Hazretleri bu szleri sebebiyle o~lar, altlarndan ulumu hakikiye nehirleri ceryan eden, tecelliyat- selase, yani zat, sfat, ef'al cennetlerini mkafat kld. (Ve, zalike cezal muhsnine) (Ayet 85) te Allah'da istikametle ayni kesretde vahdeti mahede edicilerin cezas udur. (Ayet 86) (VeHezine kefeni ve kezzebft biayatina illaike eshabill cahimH Zattan mahcb ve sfatmz ayetlerini tekzib eden ;kimse.. ler,nefis sfatlar cahimindeniahrumiyeti klliye sahibleridirl~r.(ya eyyhellezine amenft la tharrimft atiyyibati ma lahallelleh. J.ekm) (Ayet 87) Ey ilmi imanla iman edenler, siz slklarnzda taksir ile Allah Tea!a'nn size helal ettii sfat tecelliyatn ve ahval mkae fatn haram klmayn. (V~ la ta'tedft) (Ayet 87) Ve nefsin tuyan ve kendi sfatlar ile zuhllru sebebiyl~ haddi tec,a:vz etmeyin ve Al.. lah'n size rzk verdii tecelliyat ilimlerini, ve ahval ve makamat bahilerini, temizce ve bol bol kalbIerinizin gdas kln. (Vettekftllahelien entm bihl m'minune). (Ayet 88). V ~ kendisine iman eti

202

MAIDE SUREs1

mi olduunuz Allah'dan saknnz. Bu kemalat ve tecelliyat kendinizden ve kendiniz iin bilib de tuyari deil, belki Hak'tan ve Hak iin olduunu bilmek suretiyle, o kemalatn husulnde Allah Teala'y kendiniz~ vikaye klnz. , (Ayet 92) (Ve eti' ullahe ve, eti'ur resiHe) Ve siz'ler l gibi her . .kullarulan yerde inkyad ediciolmanz iin, Allah'da fani olmakla Allah'a itaat ve fenadan sonra, 'bekada istikarnet sahibi olmanz iin tafsile rlayetedici olduunuz halde, ve' Hak'kn hayatyla diri olarakta~ Resul' e de itaat ediniz. (Vahzeru) (Ayet 92) Ve istikarnet halinde bakiyenin zuhllrundan saknll11z. (Fen tavelleytm fa'lemu annema ala resfiUneI beHul mbn) (Ayf3t 92) Ve eer yz evirirseniz biliniz- ki, taksir sizdendir ve Resulmze terettb eden vazife ancak ak bir tebliden ibaretdir, sizi ilzam ve icbar deildir. (Ayet 93) (Leyse alellezine amenu) T~vhid-i sfata iman edenlere (Ve amilssalihatil (Ayet 93) ve sfat 'hicablarndankurtaran ve tecelliyat- ilahiyede mahv ile k~ndilerini tecelliyat mahedesine layk elverili ileri yapanlara(Cnafu fima ta'imu iza mettekav ve amenve amilssalihatil (Ayet 93) Hak~ka saknb iman ettikleri ve iyi ileri iledikleri (Smmettekav) sonra sfatlar bekayasndan saknarak Hak sfatnn kendilerinden sudurunda Allah Teala'y' vikaye kldklar (Ve amenftl (Ayet 93) ve tevhid-i zata iman ettikleri (Smmettekav ve ahs~nfi) (Ayet 93) sonra' ayni zatda istihlah ve fenay mahz ile vclldlannda Allah' vikaye ittihazla, zatlar bakiyesinden ~akndklar, ve fenadan sonra be ka . zamannda istikamet ve ,ayni cemde tafsili uhud etmekle ihsan ettikleri vakit, yedikleri taamlarnda kendilerine b~r gn~h yoktur: (Vallah yuhibbl muhsinine) (Ayet 93) Allah Teala Hazretleri a;yni kesretde vahdeti mahede ~dici ve vcllduhakkani ile a~i cemde tefasil hukukuna riayet edici olanlar sever. (Ayet 94) (Ya eyyhellezine amenu) Ey .gayba iman edenler (Leyeblven,nekmlldhu) (Ayet 94) Allah Teala Hazretleri sizin Ka'be'ye vslllu ziyaret iin ihram ve slllkleriniz halinde ,(Bi ~y'in mi~ nessaydi tenaluhit eydikm ve rima hkm) (Ay~t 94) sizi kolayca nail ve .vasl alabileceiniz bir takm huzuzat ile elbetde imtihan eder ki, (Liya'lemallahmen yehafn bilaybil (Ayet 94) bu imtihap. Allah Teala Hazretlerinin kendisinden gayb halinde kimin korkduunu, cezann tertib ettii vuku-u tabii' olan ilm-i tafsill ile bilmesi iindir. Zira havf, 'Yani korku fiil kabilinden olan hataya taM luk ettii iin, ancak gayba iman edenlere mahsusdur. Amma huzur halinde rubllbiyet ve azarnet tecellisiyle: olana hayet denir. Zat tecellisi ile olana heybet denir. Buna binaen havf nefsin, hayet kal-

MAiDE SURES

203

bin, heybet ruhun sfatlarndandr. (Femeni' tedaba'de zalike) (Ayet 94) mdi iptiladan sonra her kim huzuzu irtikab ile haddi tecavz ederse, (Felelu azabn elimn) (Ayet 94) kendi, fiili ile ovkd~n hicabland iin ona elemli bir a,zab hasl ve sabittir. (Ayet 95) (Ya eyyheezi'll:e amen la taktls sayde v~ entn hurumul Ey iman sahibIeri, siz hakiki ihram halinde iken avav.., lamaynz, yan nefsanihuzuzat irtikab etmeyiniz.(Ve men katelehu minkD?- mte'ammida) (Ayet 95) Sizden her kim tesadf ve ittifaki bir i veya bir misafirin veya dostun hatr iin olmakszn, nefsin o hazza kuvvetli meyl ve incizah ile kendisinden kasdu niyetle, nefsani bir hazz irtikab ederse; (Fecezdn misl ma katele minen ne'a,mi) (Ayet 95) onun ceza olarik hkm nefsi behimiye kurasndan kendisiyle hazz nefsaniyi irtikab eyledii kuvveti, o hazza muvazi bir ile kalr etmesidir. (Yahkm bili zeva adin minkm) (Ayet 95) Sizin nefislerinizden aklc nazariye ve ameliye gibi iki adalet sahibi, yahud mana: sizin merbutlarmzdan ve size mukaddem ve sabk olan dostlarnzdan iki adalet sahibi, .o iin mikdar ve , keyfiyetini taayyn ile cezay hkm eder., (Hedyen balial ka'betiJ (Ayet 95) Eer sahibi engin ve iktidarl kuvvetlilerden ise hakiki Ka'beye bali (erimi, vasl olmu) olan bir hediye olarak, yani mezkur kuvve-i behimiyeyi'Allah'da ifna .ile, kurban olduu halde kahr etmekdir. (Ev keffaretn ta'fun mesakin~ ev ad zalike syama) (Ayet 95) Yahud nefsinden o hey'eti setr eden ve o m~yli izale eden bir sadaka veya siyaD). ile rtmekdir. Yahu d o kuvvet, miskin olduu dolaysyle kendisinden o meyl zail olmak iin ona h1akkn v~r mek ve hakkna iktisar ederek hazzn vermemekle,_ yahud aln olduu lezzet mikdan, onu ef'alinden imsak ~tmekdir. (Liyezka vebale emrihi) (Ayet 95) O mtecasirin (cesaret edenin) ilediinin vebalini tatmas iin bu ceza konulmudur. (Afallah amma selefe ve men adefeyantekimuUdh minh) (Ayet 95l Gemide vaki olanlar Allah Teala afv etmidir. Ve her kim avdet ~derse Allah Teala 'onu mahcub ve mahrum klmakla ondan intikam alr. (Vallah aziznJ (Ayet 95) Allah Teala Hazretleri nefis sfatlan kederleri ile izzet-i canibine varmak mmkn olmyan izzet s8Jhibi (zntikamn) (Ayet 95) ve intikam sahibidir. Muzlim bir hey' et ve sfatn zuhuru ve bakiyenin vcudu sebebiyle mahcub klar. Nitekim Nebi'si Muhammed Sallallah Aleyhi ve Sellem'e Sadk olanlar, benim gayyur olmaklmla korkut buyurmudur., ' (Ayet 96) (Uhine lekm saydl bahri) Hazreti ilahiye ihramnda size alem-i ruhani denizinin huzuzu iJmiye, maarif ve makulat av helM klnmdr.' (Ve ta'amhft meta'an lekm v~ lisseyyaretil

204

MAiIDE sURESl

(Ayet 96) Ey Hak yoluna salik olanlar, size naim-i haki ticaretlerini ihraz edici ahiret seferine giden misafirlere, alem-i ruhani d~nizinin nan ilimler yemei muamelat ve ahlakda renmesi vacib olan bir hak ve temettu olmak zre hea klnmdr. (Ve hurrine ale-y:kn saydl beni ma dmtm huruna) CAyet 96) Ve siz ihramda olduunuz muddetce aem-i cismani birinin karasn~n mahsusat ve huzuz-u nefsaniye av size haram klnmdr. (Vettekuuaellezi iIeyhi tuherune) (Ayet 96) Ve siz Allah ile seyr etmek iin seyrinizde Al, lah Te'aa'y kendinize vikaye kln, ve "sizi vuslat ve seyrden mani' olan erlerin sudurunda, nefislerinizi Allah Teala'ya vikaye kln, ve yakinen bilin ki, zatda fani olmakla Allah Teaa'ya har olunursunuz. Bu sebebden slUkda itihad edin vemaniler sebebiyle hicab altnda, ardnda kalmayn. (Ayet 97) (C~'alenal ka'hetel beytel haram~ kyamen Iinnasil Hak Teaa'nn Cenab- Alisi herkesin var.abilecei su yolu olmaktan cen ali olmudur, denildii vechiyle, gayrin girmesi haram olan beyti, ve H.azreti Cem Kabesini, Allah Teala Hazretleri insanlara mevt-i hakikilerinde, kaim olacak ve hayat, kudreti ve sair sfat lan ile halleri iyileecek bir mahal klmdr. (Ve ehrelharamel (Ayet 97) Ve vusl, yani kendisinde nefis sfatlar ile zuhru haram lan cem-i hakiki zaman (Vel hedye) (Ayet 97) o Ka'be avlusunda. kurban edilen nefsi (Vel kalaide) (Ayet 97) hususiyle mnkad ve muti' olan nefs-i kuvviye-i erife'yi taayyn etmidir. nk byle bir nefisi kurban etmek efdaldir.. Ve beka ve vcd-u sani ve, ha.. yat- hakikiye ile kyam zamannda" bunun an daha rif'atlidir. (ZMike) CAyet 97) Yani bu hazreti sizin iin kyam mahalli klmak (Li ta'lemiiennallahe ya'lemu ma fissemavati ve mal'ard ve en~ naahe biklli ey'in alimn) (Ayet 97) 'Sizler orada kaim olduu nuz zaman, Allah Teala'nn gayb ve ehadet alemlerinde olan eya nn hakaykn bilir 'Olduunu, ve ilminin her eyi muhit olduunu, Hak'kni ilmiyle bilmeniz iindir. Zira Hak'kn ilmini sizin ilminizin ihatas mmkn deildir. (Ayet 98) ('lemii ennaIlahe edidl'ikabiJ Biliniz ki vsl halinde bir sfat ve bakiye il~ zahir olan, yahd bir lezzet ve menfaat isteyen veya hali slkun gayrisiyle itigal veya haramlardan bir haramat yrtan kimseye, Allah Teala'nn ikab iddetlidir. (Ve ennalIahe gafftrur rahimn) (Ayet 98) Ve telvinleri zayf ve inkisarlar da setr. edici, kudretini ondan bakasnn bilemedii sa:adet ve' kemalat hey'etleriile rahmet edicidir. (Ha aler resiili illel belau) (Ayet 99) Resul zerine ancak tebli vazifesidir, vusl,at ettirmek deildir. (Vallah ya'lemu ma tbddne ve ma tektmdne) (Ayet 99)

M.A1DE SUREJst

205

Allah TeMa Hazretleri sizin zmir kldnz amal ve ahlakmzn ve sakladnz uu.m, ahval ve niyetlerinizin gizli ve aika,rn bilir. Kendisine yaknla layk olub olmadgm ve o ilim ve ahval ve niyetlerle Hak'km' mlakatna mstaid olrib olmadn bilir. . (Ayet 100) (Kul la yeste'Vil labis vettayyib) Habibim de ki: nefislerin .ve m allarm , amal ve ahlakn kt ve yaramaz ile, temiz ve gzel Allah indinde bir olamaz. Temiz ve gzelolan makbul ve kurb ve yusulu mucibdir. Kt ve yaramaz ise merdud ve uzakl, tard ve mahrumiyeti mucibdir.(Ve lev a'cebeke kesretl habisi) (Ayet 100) Her ne kadar habis ve yarama,z olan ey, nefse mnasebeti ve nefsin sfatlarna mla,yemeti dolaysyle okluuyla sanat, taaccb ve hayret verirsede, yine ms,a:vi (eit) olamazlar. (FettekUIlahe ya tilU' elbabi le'aIlekm tfIilnne) (Ayet 100) imdi ey nef" sin havasndan ve vehim aibesinden halis akl sahibIeri, siz habisden itinab' ve ta.yyibi (temizi) sem'ekle, Allah Teala'y kendinize vikaye klnz ki, nefsinizin v~ sfatlarnn habasetinden kurtulubda Allah'da fam olub Allah'a vsul ile felah bulasnz. (Ayet 109) (Yevrne yecme'uIlahi:irrus~e) ~llah Tea!a Hazretleri peygamberleri ayni cem-i mutlakda yahut ayni cem-i zatda- cem ey... ledii vakit (Feyekftlu ma za eibtm) (Ayet 109) mmetIeri bana davet ettiinizzaman, mmetler tarafndan ne yolda icabet olundunuz, yani size mtebaatlannda tevecch ettikleri kemalatlanndaki mertebelerine muttali oldunuz mu? der. (KaIft la lme lena) (Ayet 109) Peygamberler Bizim ilmimiz y;oktur cem'an ve tafsilen btn ilim senindir. Bizim sfatlarmz s~nin sfatlarnda fani olduund~n senin gayrinin hibir ilmi yoktur derler. (~eke enteaIla" mI uyftbil (Ayet 109) Tahkik sen btn gayblarm ok bilicisisin, bi'zim ve onlarn batnlarnn gayblan hepsi senin ilmindir. (Ayet 110) (z kalaah ya saebne meryemez kr ni'rnet! aleyke ve ala vaidetikel Allah Teala H;azretleri Ey Meryem olu sa benim hidayet-:-i hassa ve nbvvet ve velayet makamyla sana olan nimetimi hatrla. (z eyyedtke birnhil kudsil (Ayet 110) Seni Ru: hul kudus ile te'yid ettiim cihetle (Tkeimnnase fiI mehdi) (Ayet 110) senbeden beiinde (Ve kehla) (Ayet "110) ve bedenden ve beden !ibaslanndan tecetrrdnle kemal ihtiyarl nuruna eridiin zaman nasa sylerdin (Ve z aIIemtkel kitabe ve! hikmete v~ttev-. l'ate veI inene) (Ayet .110) ve sana Ruhu kuds te'yid ile levh-i mah:... fuzda sabit olan, hakayk ve maarif kitabn, ve ahval ve ahlak ve makamat ve tecrid ve tefridi tafsil ile, :Allah'da sluk hikmetini ve ef'Me ve nefsin ahval ve sfatna mteaik ahkam, zahir ilimler Tev tat;m, ve kalb ve sfatlan ve ameeri ahvali .ahkamn, ve sfat te-

206
celliyat diiniizi

MA1DE SURES

ve ahkam ilimIerinden olan ulumu bat,na ncil'ini r:et .cVe z tahliku minettiyni kehey'etit tayril (Ayet 110) ve sen terbiye ve hikmet-i ilmiye eli ile, istidad- mahz demek olan akl- heyulaniamurundan, (Ke hey'etit tayr) ve hayat, ilim, kudret s-: fatlarmn sende tecellisi, ve 0- sfaHarla ittisafn, ve seni Nebi kl dm zaman, benim ilim ve kudret ve tesirimle aleminden tecerrd, ve kemali dolaysiyle kuddus hazretine uucu lan kalb kuunu izhar eylediin (Feten fuhu fihiU (Ayet 110) ve tekmil izafe ile ruhu kemalden ilm-i hakiki hayatn nefh .ederek (Fetekiin tayren bi' iziJ (Ayet 110) benim iznimle hey'et, ak kanadyla kudds cenabna uan nefsi mcerrede-i kamile olduunu, (Ve tbril' ekmehe) (Ayet 110) Ve nur-u Hak'dan mahcubu (Ver ebresa) (Ayet 110) dnya muhabbeti ve heva galebesi marazyla ma'yubu (ayblanm) beri kldn (Ve iz tuhricul mevta bi' izni) (Ayet 110) ve b~nim iznimle nefis arzndan ve beden kabirlerinden cehil llerini kardn (Ve iz kefeft beni israile anke iz ci'tehm biI beyyinati) (Ayet 110) ve Ben-i srail' e v,azi' deliller ve hcceter getirdiin zaman, sfat tecelliyat nurundan mahcub senin hal-ve makamna cehillerinden, sana zd olan cahil srail oullar (FekaleDezine kefen1 minhum) (Aye~ 110) onlarn ilerinden Hak dinden mahcub olanlar (n haza illa shrn mbinun) (Ayet 110) Tecellide hayret ettiklerilden bu baka, bir ey deil, ancak bir sihirdir dediklerinde, onl,an senden men ettiim vakit (Ve iz evhayt ilel havanyyine) (Ayet 11) ve ne-_ fislerini tezkiye edici am ellerle ve menafi' suyuyla temizleyib de, nefislerinin safasndan senin davetini kabul, ve nur-"u ftrat ve safay-i istidadlar ile, sana mnasebetlerinden dola,y irade-i tamme ile sana muhabbet eden nuranHerin kalbIerine ilham eyledin ki: (En aminu bi ve bire'suli) (Ayet 111)' tevlid-i sfat ve muhikk (hakk yerine getiren) sUretiyle hakiki imanla bana tafsl zre, sfat tecelliy,a,tnn hukukuna riayetle' benim Resul'me iman ediniz. (KaIii amanna vehed biennena msIimuneJ (Ayet 111) Onlar Biz ima ettik. Ey bizim Al1ah'mz, kaffe-i eyay ihata etmi olan amil ve muhit ilminle bizm sana inkiyad etmi sfatmz vcudatn sana teslim etmi olduumuzasen _ahido! dediler. (Ayet 112) (z kalel havariyyiil1eJ Eshabnn senden mucize talebinde hav,a,riyun (Hel yesteti'u rabbke) (Ayet 112) Ey sa, senin rububiyet aleminden olan ahidin (En ynez~iIe aleyna mmdeten mines sema'i) (Ayet 112) bize gkten bir sofra indirmee k:adir olur mu? dediler. Rububiyet aleminden senin ahidin dediklerinin seoebi udur ki: Her kimsenin Rab'bi kendisini _ terbiye eden ve kemaline eridiren isimdir. Ve her kimse baka bIT eye ibad;et etmez, an-

MADE SURESi

207

cak rububiy~t aleminden bildii bir ma'buda ibadet eder. Bildii de anca,k bali olabildii ve kendisinden ulUmu istifaza ve berekat istinzal (indirmek-yamur duas) ve meded-i ruhaniyi istimdad (me- ded, yardm aramak) eyledii uluhiyet mertebesidir. Bu sebebden havariyun ikrarlan ve teslimleri ile beraber Senin Rab'bin kadir olur mu? dediler. Bizim Rab'bimiz de'mediler, ,Zira onlarn Rab'la:r kadir olamyordu. (En ynezziIe aleyna milideten mines semai) (Ayet 112) Alem-i ruh semasndan, kendisinde kalbIerin gdas ve nefislerin nzk, hayat ve zevki bulunan, enva- ilimIeri, hikmetleri ve ahkam mtemil olan bir eriat indirmee kadir olur mu? (Kalet tekftlIaha in kntm m'minine) (Ayet 112) sa Aleyhisselam Siz nefisleriniz ~f'atlarnn' zuhCrundan Allah'a hazer ediniz. Ve sizden sadr olan ahlak veahvalde Allah' size vika,ye klnz ki, zararlarn dan kurtularak fyz ve felah bulasnz, eer sizin- imannz tahakkuk etti ise, sizler iin yeni bir eriate hacet yoktur dedi. (Ayet 113) (Ka~ft nrid en ne'kule minll) Ha.variyun Biz o eria,tden istifade 'etmeyi ve onunla anel edib kuvvetlenmei (Ve tatneime kulftbna) (Ayet 113) ve kalbIerimizin mutmain olmas n -zira ilim kalbin gdas ve ,kuvvetidir- (Ve na'leme en kad sadaktena) (Ayet 113) ve Rab'binden verdiin haberlerde ve nbvvet ve velayetinde sadk olduunu bilmemizi' (Ve nekftne aleyha mina ahidine) ,(Ayet 113) ve biz <> ~ri,a.te hazr olmakla ehl-i ilim olubda bizden' baka gaib olanlara haber vermemizi, ve o eriati sairlerine retmemizi, ve onunla insanlar Allah'a davet etmemizi istiyoruz d~diler. (Ayet 114) (Kale sebn: meryemallahmme rabbena enzil aleyna mMdeten minessemai) Meryem'inolu s,a, Ey bizim Rab'bimiz olan Allah'm bize' ruh semasndan bir eriat indir ki, (Tekunu lena iyden li evvelina ve almna,) (Ayet 114) o eria,t biziniin evvel ve ahirimiz iin mracaat olunacak bir din olsun, zamanmzdakidini mizin ehIi ve bizden sonra mevcud olacak Nasraniler ona mr.acaat etsinler. (Ve ayeten minke) (Ayet 114) Ve o eriat senden bir alamet ve ilim olsun ki, sen o alamet ile bilinib ibadet olunasn, ve bize bu eriati ve faideli ilmi ve hidayeti rzklandr. (Ve ente hayrr razkiyne) (Ayet 114) Ve sen nzklandrclarn hay.rlssn, ancak bize faideli o1an ve kendisinde salahmz bulunan rzk nzklandrrsn dedi. (Ayet 115) (KaleIIah inni mnezzilha aleykm) 'Allah Teala Ben size o eriati indiriciyim. (Fernen yekfr ba'd mink,m) (Ayet 115) mdi bu dinin indirilmesinden ve vuzuh bumasndan sonra,' sizden her kim bu dinden hicabla~rsa (Feinni 'azzibh azaben la

208

MA1lDE SURES

'azzibh ehaden mineralemine) (Ayet 115) istidadlannznmev cut olmasyla beraber, yolun beyan ve din ve hccetin vuzUhu do laysyla, .alemlerden bir kim5:eye etmediim bir azab ile, onu ta'zib ederim buyurdu. nk artk ancak muannid olan bir kimse onu inkar eder, halbuki ilim ile beraber olan azab, cehil ile beraber olan az,abdan daha iddetlidir. Zira kendisinden mahcub olunan zat bilrnekliin elemlenmenin iddetini mucib olur. (Ayet 116) (Ve iz kalellah ya sebne meryerne e'ente kulte linnasittehizni. ve . mmiye iHileyni min dnlllahi) Ve Allah Teala Hazretleri Ey Meryem olu' sa, beni ve anam iki ilah ittihaz edin, diye insanlara sen mi syledin? dediini hartrlaynz. Yani insanlar kendine ve anana yahudmana: nefs in ve kalbin makamna sen mi davet ettin? nk kendisinde eneiyyet vcudu ve nefs i ve heva. bakiyesi, yahud kendisinde kalbin vcudu ve sfat ile zuhlru telvini kalm olan kimse, halk Hak'ka deil ya nefis makamna veya kalb makamna davet eder. (Kale sbhaneke) (Ayet 116) sa AIlah'm seni tenzih ve tesbih ederim dedi. Bu sz Allah' erikden tenzih, ve kendisini bakiyenin vcudundan t~beriyedir, yani beri kmakdr.(Ma yekim li en erkule ma leyse li bihakknl (Ayet 116) Benim ancak Hak olmyan bir eyi demen olamaz. Zira hakikatde benim. ','ucudum yoktur. Binaenaleyh haki~atde benm olnyan bir sz sylemekliim sah.ih ve layk olamaz, nk kul, fiil, sfat, ve vcud hepsi senindir. (n knt kulth fekad alimtehul (Ayet 16) Eer benden bir sz sadr olmusa, mutlaka. senin ilminden sadr olmutur ve senin bilmediin bir eyin vcudu yoktur .. Mevcud olan senin ilminle mevcut olmutur. (Ta'lemu ma fi nefsi) (Ayet 116) Kaffe-i eyay ihatan dolaysyla sen benim nefsimde olan bilirsin, benim ilmim, senin ilminin bazsdr.(Ve la a'lemu ma r nefsike} (Ayet 116) Senin zatnda olan ben bilernem. Zira ben kaffei ihata ederlem.

(Ayet 117) (Ma kuIt lehm illa ma ememeni bihi eni'bduIlahe Rabbi ve rabbeIrm) Ben onlara, senin emir ve teklif ve sylemesin beni ilzem ettiin Benim ve sizin Rab'binize ibadet 'ediniz sznden. baka bir ey sylemedim, ancak bu sz syledim. Yani onlar ancak tafsil suretinde cem'e, rubbiyeti kaffe-i eyaya msavi olan Zat'a davet etdim. Fa~at kablar dar olduundan gllet ederek o zat ancak tefasilin bir ksmnda grdler. (Ve knt aleyhim ~hi.,. den ma dmt ihiml Ayet 117) Ve benim vcudum bakiyesi kaldka ben onlara rakib ve ahid olarak ta'lim ederdim. (Felemma teveffeyteni) (Ayet 117) Vaktaki beni bilklliye seninle fani kldn (Knte enterrakilJe aleyhiml (Ayet 117) o vakit, benim sende fan

MA1:DE S~S

209

cihetle onla;ra rakib sen oldun. (Ve ente ala klli ey'en ehidn) (Ayet 117) Halbuki sen herey zerine ahid ve hazrsn, o ey seninle meveud olur,sen olmasan o ey meveud olmaz. (in t'azzibhm) (Ayet 118) -Eer hicab devam ettirmekle onlara azab istersen (Fennehm ibadke) (Ayet 118) onlar senin hicab ve hr mana (mahrumlua) layk kullarndr. Ve sen onlara daha evvel~in,onlar.a dilediini yapairsn (Ve in, tafirIehm feinneke enter azizI hakim) (Ayet 118) ve eer 'hicabn ref'iyle onlar ma,~iret edersen, tahkik sen hicabn ref'iyle mafitet etmee kudret ve kuvvet sahibisin, onlarn hicabn kaldrmakla ve kendilerini yakin. kl makla senin izzetin zail. olmaz. Hicab ve mahrum klmakla yaptn ta'zib ve ltlif ve gufranla yapdn yaknladrmay hikmet-i balie (lyilikte kemale s'On hadd, vusul) ile yapan hikmet sahibisin. (Ayet 119) (KalelIah haza yevm yenfe;ussaidkiyne sdkuhm) Allah TeaIa Ha,zretleri sdk kemalatn hamuru ve meleklitun has iyeti olduundan, ite bugn senin sdknn sana, ve btn sad~kla rn sdklannn kendilerine faide verdii bir gndur. (Lehm cennatn tecri min tahthel' enhar haidin:e fiha ebeda) (Ayet 119) Sadk olanlara orada mebbed kalc olduklar halde, altlarndan nehirler akan cennetler hasldr. (HadyalIah anhm ve radti anh) (Ayet 11~) Allah onl~rd.anraz olmu, ve onlar da Allah'dan raz olmulardr. Bu ayetde Rdvan semeresi delili ile cennetlerden sfat cennetleri murad olmutur. Zira Rza ancak .irade sfatnn fani olmasyla olur, kullarn iradesi ise ancak kendilerineAllah'n iradesi . galib olub onlarn iradelerini fani kldkta fani olur. Bu sebebden: ayetde Allah'n onlardan rzasn, onlarn Allah' dan nzas zerine takdim etmitir. Yani Allah Teala Ha,zretleri, ezelde onlar iradesinin m'azhar ve rzasnn mahali Olmak irade, ve bu mahal ve ehIi olmalarna r,a,z olunca, onlarn iradelerini selb ederek mekannda kendi iradesni klm, ve iradelerinikendi iradesiyle tebdil edib onlardan raz olmu, ve onlar da kendisinden raz' klmtr. (Zaikel fevzl'azime) (Ayet 119) te u an byk bir felahdr ve eerza- tn fenas olsa idi~ fyliz-u ekber' ve .felah-! azim olurdu. . (Ayetl20) (Lillahi mlkssemavati vel'ard) Ulvi ve sfIide olan ve zahiri Allah'n m1kdr. (Ve ma ihinne) (Ayet 120) " ve bunlarda olan. btn. eya Allah'n esma sfat ve ef'alidir. (Ve hve ala klli ey'in kadirn) (Ayet 120) Allah Teala Hazretleriher: eye kudret sahibidir, dilerse. zatnn zuhlir,llyla her eyi naeder ve,diler~e, .asma ve sfatyla tesettr ile icad ,eder.
eya batn

'Olduum

EN'AM SURES

BsMLLAHRRAlHMANRRAHM

(Ayet. 1) (Elhamd

Iillaille~

halakas' semavati verarda) Kema-

latnln ve oemal ve celal sfatlarnn, tefasili mevcudatnn kaffesi-

nin mezahiri zre zuhuru demek olan, btn kemal ve hamd mutlak, bidayet itibariyle cemi sfat ve esmasn cami olan Zat- Uluhiyete mahsusdur ki, 9 Zat-.ilahi alem-i .ervah semavatmj ve alem-i eisim arzn icad, ve alem-i cisimde, zatl'1ID hicab- zulmaniyesi olan alem-i cisim metratibinin zulmetini, ve alem-i ervahda ilim ve idrak: nllrunu ina etmidir. (SfunmeIlezine keferti birabbihin yaldiliine ) (Ayet 1) . bu -ay~tiIi zuhurundan sonra mutlaka mahcub olanlar Rab'larna gayrini msavi klarlar. Ve .ona vcudda msavi bV mev:cud isbat ederler. (Ayet '2) (Hvellezi halaikaikm min .trynin;) O zat- ilahi sizi madde-i heylllaniyeden halk ve izhar. etmi, (Smrne kada ecela) (Ayet 2) sonra bir vakit ve hey'etle muayyen .olmuyan mutlak. bir ecel kaza eylemidir. nk mml Kitab denilen kazay- sabkn hkmu ahkam- klIidir. Zamandan mnezzeh mahhasatdan mteaIidir (yksek olan..dr). Zir.a c ahkamn mahalli mahalle taalluktan mukaddes olan Ruh-u evveldir.' te bu ecel avarz- (illetler, anzaJar, bozukluklar) zamaniyeden bir anzaya itibar clunma:kszn, .o mizac- hasn ve terkib-i mahsusun nefsine nazarlaeceli tabi'i tesmiye' olunan, ve hviyeti hasebiyle stidadn ve tab!an iktiza eyle. dii eceldir. (Ve ecel.ti msemrnen indehu) (Ayet 2) Bi.rde ind-i ilahide muayyen olan 'ecel vardr ki; .o da mevani'in (manialar) irtifa ve e~aitin (artlann) itimanda (toplanmasnda) vukci-u vacib .olan, zamana nisbet ile t~kdir olunmu eceldir. Bu ecel Eceller geldii vakit bir an tehir de, takdim de 'olunmazlarayetinin buyur. . . duu gibi levh-i' kaderden ibaret bulunan nefs-i felekiye kitabnda isbat olunmudur. Ve mua;yyen bir vakte mukarin ve o vakit mlazlndr._ (Smrne entm temtemnel (Ayet 2) Sonra siz bidayete izhar venanzda kudretini ve ilminin sizi ihatasn bilelikden scnra, yine hakda vekudretinde ek -eder, gayre te'sir ve kudret isbat eder',' siniz. (Ayet 3) (VehvaIlah tissemavati ve fU'ardIl O zat- mutlak semava,t ve arzda btn eya ve mevcudat sur~tinde zahir .olan A1lah'dr: Uluhiyeti alem- ulvi ve sfIiye nisbetle' msa'-vidir (eitdir).
"

EN'AM

SURms

211

(Ya'lemu s:rrekm ve cehrekm) (.A-yet 3) '.Alem-i gayb olan alem-i ervah~a srrnz ve alem-i ehadet denilen alem-i ecsamda aikar Dz bilir. (Ve ya'lemu ma teksibune) (Ayet 3) Ve alem-i gayb ve e~ hadetde kazandnz ulum, akaid ve ahvali harekat ve sekenat a'malinizin sahih ve fasidini, s~vab ve hatasn, hayr ve errini ~bi1ir, onlann iktizasylai sizi mcazat eder. (Ayet 9) (Ve lev ce'alnah mele~en leee'alnah reelen) Eer biz o Resul' bir melek kla, idik, onu elbette cesedlendirecektik. Zira melek 'gzle grnmeyen bir nurdur. Halbuki onlar ehl- zahir olduklar iin ancak mahsus (h!avass hamseden biri ile his olunmu) olan eyleri idrak ederler. Mahsus olmyanlan ldrak edemezler. Herhangi bir mahsus ise mutlaka cisim ve cismanidir, ve Hak'k syleyen melee cesedlenmek iin mnasib olacak hi bir suret 'yoktur. Ancak suret-i insaniye buna en mnasibdir. Bu da ya melein bu sureti iktiza eden bir nefs-i natka olduundan, veyahud arada cinsiyetin bulup.mas vacib ve lazm olduundan naidir. Eer cinsiyet olmasa, insanlann melekden iidib sz almalar m mkn olamazd.

(Ayet,12) (Ketebe ala nefsihir rahmete) Hak Teala Hazretleri kuvabilin istidad hasebiyle hayr ve kemali ifaza etmei Zat- MutlakIla lazm kld~ mdi herhangi bir rahmete, cud ve kemale mstehak olan herhangi bir. eye istihkaknn husulu zamannda, derhal ita edeT. (Leyeeme'annekm ila yevmil kyametB(Ayet 12) Sizi k 'yamet-i sugra' ve iade gnne elbette cem edeceiz, yahud mana: ayni cem- mutlakda kyamet-i kbra gnne -cem edecektir. (La raybe fihi)' (Ayet 12) Her ne kadar mahcublar bu cem'den haberdar deilselerde, tahkik ve nefsl-emrde bu iki cem'in her birisinde ek ve phe yoktur. (Ellezine hash'ii enfsehm la y'minune) (Ayet 12) Nefislerini ehvet1~rde ve fan. lezzetlerde, abucak fena bulan dnya. nimetlerinin muhabbetinde ihlak ettikleri iin, o mahcublar nefislerine zeban eden kimselerdir, ve bir ey'e muhabbet eden her kii o eyde har olunmudur. Bu mahcublar da lezzet ve ehvet-i faniyeyi sevdikleri, ve onlarla ihticab (rtlme) ettikleri .iin, hakayk bakye-i nuriyeden kr 'kalmlardr. Ve bu hakayk, nahsusat- faniyey-i zulmaniyeye satmlardr. Binaenaleyh onlar iman edemezler. (Ayet 14) (Kul inni mirt en ekune evvele men eslerne) Habibim sen deki: Ben islam olanLann en evveli,olmaklkla emr olundum. Hak Teala Hazretleri' Habib-i Ekrem'ine Sana brahim'e ittiba/ 'etmekle vahyeyledik demekle beraber, bu ayetde islam olanlarn evveli olmasn emr etmesi, keza Musa Alyhisselam'n Ben

21~

EN'AM SURES

m'minlerin evveliyim demesi z~rine mes'elenin izah udur ki: Hviyet-i ilahiyeden kurb u baidde ervahn mertebeleri muhtelifdir. Hangi ruhun merteb~si Hviyet-i ilahiyeden daha uzak ise, o ruhun iman rtbede kendisine takdim eden rup' vastasyladr. Ehl-i vahdetin kaffesi mertehe- ilahiyede birinci smf ehlidT. Buna binaen ~h1-i vahdetin imanlar vasta,sz, onlardan bakalarnn imanlar s rasyla ehl-i vahdetin vastas iledir. mdi iman vastasz olan bir kimse her ne kadar ,zaman hasebiyle vcudu mteahhir isede, o yine iman edenlerin evvelidir. Nitekim Nebi Aleyhissala,t Vesse1:am Efendimiz Hazretleri Bizler, s.abklar olan, yani ' herkesden evvel' olan, sanl,anz buymmudur. Binaenaleyh Cenab- Nebi'nin, millet-i brahim' e ittiba, sebkatine zarar vermez. Zira ittiban man'as zaman- evvelde brahim'in seyri gibi tevhid yolunda yrmektir. Ev veliyetinin manas da sabldar ile evvelki saft~ ol~as demektir. (Ayet lS) (Ve hveI kaliru fevka ibftdihiJ Hak Teala Hazretleri, , zatyla sfatyla, ef'a1iyle kullarn zat ve sfat ve ef'M cihetinden ifna etmesiyle, ancak kendisi, kullarnn fevknda kahirdir. mdi kullarn bu silletle kalr aynlutfu olmu olur. Nitekim icad ve temkin ve her trl men~aa,tlara ikdftr kuvvetlendirmek muktedir kl mak veya klnmak etmekle, ve diledikleri enva- ni'met ve lezzetleri hazrlamakla kullarna ltuf ettii halde, ~u nimetl~r ile mahcub olan kimseler de vardr ki, bu ltUf da ayni kahrdr. 'mdi ni'met ve :kahrnn iddetinde evliyasna rahmeti' bulaan ve rahmeti-, nin geniliinde dman1arnagadab iddetlenen Zat- Ecel ve Ala''y tesbih ederim. (Ve lveI baklri) (Ayet lS) Hak Tea,la HazretIeri, yapt v,asi'lutfu mutazammm (tazamun eden-havi mtemil olan) kahr- zahiri ve kamil kahr mutazammn ltf-u zahiri hikmetle yapan hikmet' sahibi (El habim) (Ayet lS) hall erinin gizliliklerine ve kalr ve ltfa istihkaklarna muttali olan haber sahibidir. (Ayet 21) (Ve men ezlemu mimmeniftera alellalti kaziba) Gay-, Tin vcudunu isbat ile Allah Teala'yayalan iftira eden, (Ev kezzebe bi ayatihil' (Ayet 21) yahud nefsinin sfatn izhar ile i\llah'a irk eden, ve Allah'm sfatn tekzib eden kimseden daha zalim kim ola,-: bilir? Allah'a irk gayette zuumdr. (nnelu la yflihuz zalimune)' (Ayet 21) Allah'n zat ve sfat mevzuunda koyduldan 'kendi zat ve sfatlar ile ihtic.ablar sebehiyle zalim olanlar asla felah bulamaz-o lar. (Ve yevme nahuruhum cemi'a) (Ayet 22) Ayni ce'm-i zatda cem~ olduklar halde onlar har ettiimiz vakit, (Snme nekulill.eziie e-: rekuJ (Ayet 22) sonra gayri isbat He Allah'a irk edenler, (Eyne -: rekaukmIlezine kntn tezumune) (Ay~t 22) kaffesi tecelliy-i:

EN'AM

SURIDS

213

zatide fani olduu iin, sizin zu'm eder olduunuz eriklerim nere": dedir dediimiz vakti hatrla. (SIDme lem tekn fitnethmJ (Ayet 23) Sonra Halik aikar olduu ve kMfesinin kahhar olan mlk sahibine bruz ve zuhrlar annda irklerinin nihayet ye akbeti. (ina en kalii vallahi rabbinA ma kfuna mrikine) (Ayet 23) :Allah'~irk edeceimjz bir ey'in vcudu mmteni olduu' iin, Rab'bimiz olan Allah'a kasem ederiz ki, biz mrik deiliz demekten baka olma. mdr. (Unzr keyfe kezebii ala enf~ihim ve dalle anlm) (Ayet 24) Vcud ve sfat nefislerine iftira ile, nefislerine ne sUretle yalan ettiklerini, (Ve daHe arnhm ma kan yefteiJ.'"1ne) (Ayet 24) ve iftira ettikleri kendilerinden nasl zayi olubda, iftiradan baka birey bulamadklarna nazar et, yahCd mana: nefislermde buitikadn kklemesiyle beraber" kendilerinden irki nefy ile nefislerine nasl yalan ettikletine nazar et. ' (Ayet 27) (Ve lev tera iz vukifii alennari) Onlarn hrman atei ve muzlim nerislerinin hey'etleri, ile gazablanm;ak, ve gaiabda mfteriyat (yalan olarak vukubulan kt isnadlar) sUretlerinin kendi-' , lerini i8'tilas atei zre durdurulduklar zaman, (Fekalu ya leytena nureddu ve la nkezzibe bi ayati Rabbina) (Ayet 27) Ne olsa da geri evrilib Rab'bimizin sfat tecelliyatn tekzib etmiyerek, m'minlerden ve muvahhidlerden olsak dediklerini grm' olsa idin, vasf (medihetmek-edmek) tahtnda dahil olmayan bir eyolduunu anJardn. (Bel bedaleitm ma kan\! yuMiine min kablu) (Ayet 28) Bel~ ,ki onlarnAllah Teala'ya burz ve zuhurlar sebebiyle, kendilerine evvelce gizlenmi olduklar muhlik sfatlar, bozuk akideleri, muzlim hey'etleri, zahir olmu ve batnlar zahire inkilab ederek (dne rek) muazzeb olmulardr. (Ve lev rddf le'ad Iima nhii ,arnh), (Ayet 28) Ve eer onlar geriye evrilibde tekrar dnyaya red olsalar bu itikad ve melekeler kendilerinde kklemi olduu iin nehy olduklar tekzib ve inkara yine avdet ederlerdi. (Ve innehm.lekiizi- , bune) (Ayet 28) Yalan kendilerinde kk tutmu meleke oldu'u iil1 dnya ve 'ahiretde onlar yalanclardr. (Ayet 30) (Ve lev tera iz vukif ala rabbihim) Ve eer kya met-i kbrada onlarn rableri zre durdurulduklarn g:rm ola idin, kyamet-i kbrada olan bu vakf yani, durakalmak, ihtiGab vebaidde onlarn. hallerini' tasvirdir, yoksa onlar ,her ne kadar .ayni cem-i mutla;kda iseler, o huzur ve uhuddan~ahrum olduklar ~in, o makamda sz ve ce'vab yoktur. Bilmelidir ki bir ey zre kalr..a~, o ey 11e kalmann gtyridir~ Zira birey ile kalmak rabet ile. ve is-o tiyerek olur. Bir ey zre kalmakancak kerhen ve istemiyerek nef~ retle' olur. imdi herkim te"hid ehIi olubda Allah ile kalrsa airin

214

EN'AM SURIDS

Mahcubun durmas senin iindir; benim iin kalan da 'geen de yoktUr beytindeki sz gibi o kii hesab iin durdurulmaz, belki o kii Hak .Teaa'nn haklarnda (Vasbir nefseke me'allezine yed'u.ne rabbehm bil adati vel'ayyi yridne vechehu) (Kehf Suresi, Ayet 28) keza (Ma aleyke min hisabihim min e'Y'inl (En' am Suresi Ayet 52) buyunnu old'uu en byk fyuz ve seadet ahlindedir ki, cennetlerin hepsinde enva- ni'metlerle mkMatlanr, ve her kim ki irk sebebiyle gayr ile kalrsa, o kii Jab zre durdurulur ve, hicab ok , kaln, kfr ok' byk olduu iin, meratibmiyrann kaffesinde azab nevilerinin cemisi ile az,ab olunur. ye her kim lezzet ve ehe vat sevmek sebebi ile nasutla kalrsa, asar hicahnda, durursa, o kimse, melekut zre durdurulur, ve muradndan mahrumiyet ateleriyle azab olunur. Ve muzlim hey'etler zebanileri kendisine musaHat kilnr. Ve dkn arzularn eytanlar ile mukarrin klnr. Ve her kim asar hicabndan kurtulub ef'al ile kalrsa, cebernt zre durdu. rulub mmid ve tama' ateiyle ta'zib ve mele/kut makamna red olunur. Ve her kim ef'al hicabndan kurtulub sfat ile kalrsa, Zat zre durdurulur her ne kadar rza ehlinden ise de, hicranda evk atei ile azab olunur. 'Bu bekleme Rab zre olan bekleme deildir. Zira 'Zat zre durdurulan kimse, Rahim, Rauf, Kerim gibi ltuf sfatlar ile mevsuf olan Rab'bini bilir. O halde bu vukuf eniyet yani benlik hicabdr. Nitekim efal ile vukuf olan evsafnn hicabndadr ve Nasut ile kalan ef' alinin hicabndadr ki, ef' aIin hicab asar cmlesindendir. mli irksahibi olanlar drt' beklemede mevkufdurlar. EvvelaDef olun ykln ve bana sz sylemeyin manasna olan (Ka;' leh sel rha ve la tkeIlimne) (M'minun Suresi Ayet 108) Kfrnz sebebiyle azab olunun manasna (Fezkr azabe bima kn,tm tekfrn,e) (Ahkaf Suresi 34; Al-i mran 106; En'a.,m 30) buyrulduu vechiyle mrikler birinci derecede Rab zre mevkufdurlar. Sonra Yev:tn-i kyametde Allah Teala onlara sylemez, nazar etmez manasna (Ve La ykeIlinhmIIah yevmel kyameti ve la yzekkihim) (Bakara Suresi Ayet 174) buyurduu vechiyle, kahr le tard olunub ceberut zre mevkufdurlar. Sonra Cehennem kaplarna giriniz manasnda (Kyled huli ebvabe cehenneme halidine rha) (Zmer S"resi, Ayet 72) buyurduu vechiyle gazab ve lain ile zecr olunub melekut zre mevkufturlar. Sonra malik lis/an zre denilen Siz muhakkak orada ebedi kalcsnz manasna (Kale' innekm makisQ.ne) (Zuhruf Suresi, Ayet 78) buyurduu vechiyle ebeden her trlatelerle muazzeb ve ate zre mevkufdurlar. Binaenaleyh m rikin ate zre' kalmas, Rab zre durdurulmasndan sonra ve bu sebebden ileri gelmi olur. Nitekim (Sinme ileyna mer'-;uhm sm-

EN'~ slJREs

215

me nzikuhml azabe'edide bi ma kfufi yekf.rUne) (Yunus Su.:. resi, Ayet '70) yani S~nra mr1klerin rcu'u bizedir, sonra biz on"': lara kfrleri sebebiyle iddetli azab ,taddirrz. buyurmulardr~ Amma Nasut ile kal:rp. olaa:, hesab iin'melekut zr~ durdurulur, sonra nar zre durdurulur, bu kimse azah olmad iin bazan kurtulur, bazanda azab bulunsa kurtulamaz. Ef' al ile kalm olan asla nar: zre durdurulmaz, belki hesab grlr ve cennete girer, sfat ile kalan kimse d~ ,(Radyallah anhfun ve radye anh) Allah on-' lardan raz olmu onlar da Allah'dan raz olmu kimselerdir, ilerin hakaykn bilen Allah Teala' dr. (Ayet 31) (Kad hasrelIezine kezzebft bUika Ulahil Hak'ka ka..; vuma tekzib ,iin mahctiblar muhakkak hsran v~ ziyana d mlerdir. (Hatta Wlcaethms sa'at bateden kalfi ya hasretena ala ,ma ferretna h~ ,ve hm yahmilfine :evzarehm ala zuhfirihim)! (Ayet 31) Taki kyamet-i surann bateden (birdenbire-anszn) geldii zaman onlar, hayat dny!ada tefrit ettiklerine nadim olurlar. Halbuki onlar hissiya,t hey'etleri gnahlarnn ve fenalklar vebalinin, ve cismamyete muhabbet fiillerinin taalluka,t meakkatlerinin yklerini arkalarna yklenirler. Bu ylder nefislerinde kkledii ,iin, kendilerini istil~ ve ta'zib ve mahctib eder, ve' murad ettikleri eylerden geri ibrakr. (Ela sae ,ma ye,zirftn~J (Ayet 31) Agah olunuz ki, onlann tadklar yillder ok fenadr. ) (Ayet 32) (V(;} mal hayatd dnya illa Ie'bn v~ lehvn) Mahsus olan bir ey halka ma'kulden danayakn olduu iin hayat- dnya, hayat- his s iye ile tefsir olunmudu::r.yani hayat- hissiye hi bir ey deildir, ancak oyun ve elencedir. Fena ve nkizas ~(aheri sonu) abuk, asl ve hakikati olmyanbir eydir. (Ve leddilrl' ahiret) (Ayet 32) Yani alem-i ruhaniyet(Hayrn mezine yettekunel (Ayet 32) lezzet-i bedeniyedenve sifat- b~eriye libaslarndan (el, biselerinden) tecerrd edenler iin daha hayrldr. (Efela ta'klftner (Ayet 32) Sizler akllannz istimal ile d.n myormusunuz? Taki gzel ve erefli olan, hasis,deni "(alakl, fani zr~ seib tercih ede,. siniz. (Ayet 33) (Kad na'lemu 'llnen leyahznkellezi yekfilfine) Onlarn' dedikleri szleri~ seni mahzun eder olduunu biz muhakkak biliriz. Bu ayet nefsinin hzn sfatyla zuh1ru sebebiyle Resui lah Sanallah Aleyhi ve Sellem Efendimize itabdr.' (Fe innehm' la ykezzibineke) (Ayet 33) nk onlar seni tekzib etmiyorlar. (Ve lakinnezzaimine bi ayatmahi yechaduneJ (Ayet 33) L~kin o zaiinler Allah'n ayat ve sfatn inkar ediyorlar. Yani inkarlan senitekzib .deil, zira sen bu davetde nefsin ile kaim deilsin. Bu kelam ~a se
~,i

216

EN'~ strRES

nin sfatn deildir. Belki onlar Allah'la ve Allah'n sfatile davet ediyorsun, fakat bu inkar ve tekzib .adet-i kadimedir: (Ve lekad kzzibet rsln min kablike fesaberft) (Ayet 34) Tahkik senden'eVvel olan Resul'ler detekzib olundular, ve tekz,ih olunduklarna Allah ile abr ettiler. Hak Teala Hazretleri Resul'ne itab ettikden sonra, telvinde baki kalmamas, ve mteessif olarak :kabzda vaki' olmamas, belki kalb-i erifleri mutmain olmas iin, Allah ile kendjsini teselli etdi. Bu sebebden (Ve la mbeddile likeHmatnan (Ayet 34) szyle ta'kib eyledi. Yani Allah Teala'nn kullarna tecelli etmekde olduunu tebdil edici yokdur. '.Mnkerlerin inkar- il~ sffrt- nahiye tagayyr ve tebdil etmez ve mnkerler iin sfat-ilap.iyeyi deidirmek mmkn olmaz. ' (Ayet 35)
tn) Ayeti
(V~

in kane kebure' aleyke i'raduhfun feinisteta'te eri

tebteiye .nefakan fil' ard ev slleinanfissemai/fete"tiyehm biay~;;'

ile Habib-i Ekrem'inden kUdretlnefyederek, nefsinin s fatyla zahir olmamas iin aczini bildirdi, ve Habibim eer onla:rn i'razlar (yzlerini evirmeleri-vazgemelerD sana at gelirse, imdi eer sen birde birdelikveyahud ge kmak iin bir merdiven .bularak onlar imana tehr edecek bir mucize getirInee kadisr olursan yap, lakin -kadir olamazlSn demektir. lFela tekrienile minel -caIili':' ne) (Ayet 35) Binaenaleyh sakn sen istidatlarn tefavt h.l.kmerie muttaliolmuyan cahillerden olubda, ihticab edenlerin ihticabarna teessf edici olmayasn.'. nk meiyet-i ilahiye, nizamn tertibi hkmn, ve kemaat- zahire ve batnann zuhur:u iin,bazsnn hidayetini,bazsnm hrmann iktiza ~ylemidir. Bunun iin sana icabet edemez, ancak Allah Teala'nn hidayet-i. asliyeile kalb kula;;; n am, v~nuruftrat ve sfat istidad il~ kendisine hayat- ha~ kikiyeyi balam olduu kimse icabet v.e kabul eder. Ftrat -ve' ta.. biatlar cehli mfrrekkeb ile yahud cibilli hicablarla olmu olan, yahud ftrat hasebiyle kendilerinde stidad bulunmayan ller icabet edemezler, onlar iin iitmek mmkn olmaz. Belki (Vel mevtayeb~ asiimual (Ayet 36) onlar Allah Teala -ne'eyi saniye de iade ile diriltir. (Smme ileyhi yrce'nel (Ayet 36) Sonra ihticablar ile ;be~ rab er ceza 'yahud mkafat iin ayni cem-i mutlakda onlar Allah'a rcu' ederler. Cibilli hicablarla mahc1b olan ikinci ksmdan, ba'zan ~hiretdehicablann ref'i mmkn olabilir,. sair ksmlardanmm~ kn olmaz. (Ve Iakinne ekserehm la ya'lemnel (Ayet 37) .lAkin' onlarn ou ayatn nzulun bilmezler. Zira sfat- 'ilahiyeden her~ hangi bir sfat ekvan m'ezahirinden bir mazhar zrezuhuru;' hafa bir ayetdir. Ehl-i ilim o ayetleAllah' ,bilir.'

EN'AM SUR.In~

217

: ,(Ayet3H)' (Ve ma min dabbeti~ l'ard ve lA tM . b" _. etl . ru ~laayhiilla memn emsalkm)' Yer YU"zu"nde' yuruyen a ....rm Yhi ., dlCb~' b LT abe"yan hayvan ve k kanadyla uan bir ku yoktur k'
o ' .

k' . anca szn g 'l r umm~t r. u a,yetin meshehaml olunmas mmkn olur Yari hepsi ihticab haddi 'tecavUz ve rezaHi irtikab yznden, may~ unlar veh:zrlar sretlerine tebdil 'olunan sebt ashab gibi, bu ~uretlere tebdl 'lunmul:ardr. (Ma ferretna fil kitabi min ~y'in) tAyet 38) Arnellen suretlerinin sabit olduu. sahifesinden, yahut nefsi felekiye sanife~inden ibaret, amellernin sUreti olan kitabIarda, biz hi bir ey'i noksian etmeniiizdir. (Smrne ila rabbihim. yuhe rn~l (Ayet 38) Sonra ceza iin mahcb olduklar halde, ayni cem:-i mutlakda Rab'lerine har olunurlar. Fakat bu ayetde zahir olan ve murad 'Olunan mana Yer yzndeki btn hayvanat ve kular muht:ac olduklar maietlerle terbiye olmakda sizin gibi merbubdurlar. Rzklar AUa:p. Teala'nn hkm ve takdiri ile yetidirilnidir. Onlara yarayan hibir ey'i levh-i mahfz kitabnda noksan klnadk. Belki rzklarn, ecellerini, am ellerini, ve her ihtiyaclann levh-i mahfuzda isbat ettik. Sonra amellerinin cezas iin Rab'larna har olunurlar ,demektr. Nitekim ve houn han ve arajarnda anelle rin ksas olunmas hadis-i eriflerde rivayet olunmudur. te bunlarn her birisi size bir ayetdir. Bu ayetlerle sizin ahvaliniz, erzak IllZ, ecelleriniz, amelleriniz bilinir. Bunlarda ibret alb sa'y ve himmetlerinizi sarf- Tlzk talebinde ve dnyann slahnda hasreyle. Bu ,sebehden ekavete derek ahiretde nefsinize zarar ve ziyan etmeyiniz.. 'b b"
o o

dO

rr:

(Ayet 39) (Vellezine kezzebu biayatinaJ Nefisleri sfatlarnn perdeleriyle ihticablarndan (perdelenmesinden - rtlmesinden) bizim sfatmz tecelliyatn tekzib ederler. (Smmn ve biikmn fizzulmatil (Ayet 39) Onlar nefisleri sfatlarln zulmetlerinde, ve be<lenleri libaslannda, ve tabiatan perdelerinde, hayvanlar gibi kalb kulaklar sardrl~r. Hak kelamn iitmezler, akldan ibaret bulunan kalb dilleri ile dilsizdirIer. Hakk sylemezler. O halde ne suretle 'seni tasdik edebilirler? Halbuki Allah Teala tevfik ile onlar u tasdka hidayet etmemidir. (Men yea iIHlli. yudlilhu) (Ayet 39) AHah Teala Hazretleri celali hicablarn perde etmekle dilediini dalalete drr. (Ve men yea'yec'alh ala sratin mstaltiminl (Ayet 39) ve dilediini nur vech~nin ve 'Babahat cemalinin irak (domas tulu ile heraber nurIanmas) ile' sra.t- mstakim zre eyler. (Kul ere' eytekm in etakm azabullahi ev etetkmssaat \eayrallahi ted'unel (Ayet 40) Habibim de ki Eer Allah'n azab yahut kya.. met gelirse Allah'n gayrini mi taleb edersiniz, eer sadk ise1:'iz ba-

218

EN'AM sUREs

na haber veriniz. Her mrik azabda \ vaki' olduu zaman, yahud saati kyamet-i sugra ile tefsir edersen, lmn hazr olduu, yahut saatikyametilkbra ile tefsir edersen tevhid~i ha:kikiye hidayeti hakk:ani He ,hireabm ref' olunduu vakit, Allah'a erik yapm olduu ey'inha.vI vekuvvetindenteberri eyler. cVe la havle ve la kuvvet~ illa biM ile tahkik eyler. Allah'dan bakasn taleb ve dua etmeyib ancak Allah' dua eder ve temessk ettii Allah'a, er~ kld btn vesaili unutur. Bu sebebden Bela Allah'n kamlanndanbir kamdr, kullarn o kam ile sevk eder denilmidir.

Arim: Kstebek Abd: Kul, kle Ata: Verme, balama, ihsan . Abid: Kleler,Abdler Avarz: Kazalar, belalar, engeller Abus: Naho, kerih, atk, eki Ayn: Gz, asl, z, zat, hakikat Adem: Yokluk, vcdu olmayan leeri A'yan: Ayn,lar, gzler, ha~ikatler olmayan A-y,an: Belii, ak Ademi: Adem olu Amay Rabbani: Lahut, ehadiyeti srfa Aderniyet: Adem olu baht, -vucudu mutlak kenzi mahfi tabir , Aderniyet: Yok olma hali olunan srr 'zattan ibarettir. Akl kl, Ad: Adaletli olan, hakkn veren teayyn evvelde vakidir. Srr zafa A'dad: Adetler, sayl:;.r vusule imkan yoktur Adavet: Dmanlk A valim: Alemler Advv: Dman, hasm Atifeti baran: Yamur gibi yaan karAkdem: lk, nce, daha nceki lksz sevgi Akaidi 'faside: artc kanaatler Alemi N asut: Alemi' mlk, alemi eha det, alemi Halk alemi hnsn, alemi ana Ahz: Almak, alma, alnma sr, alen;i efIak, alemi mevalidi selase, 'Mat: Belalar, msibetler gibi tabirlerle ifadeolunmaktadr. AniUah: Malla beraber Ayine: i\yna Ayah kbra: Hz~ Fahri alemin zat iin Ayne'l yakin: Grerek elde edilen katta buyrulur. Byk ayat . iyet mahede ile kazanlan kesin bilgi Alemi ceberut: Taayyn evel, tecelliAzra: Kz olan kz (Meryem) yi evvel, hakikati Muhammediye, hakiAziz: !zzet ve ycelik sahibi, malub 'katl hakayk, alemi icmal, makam edilemiyenher .eyde galib olan, here vahdet kitab mbin, ceml cen-akl ye gc yetien ' evvel - ayan sabite - hurufu aliya - b~r A'zam: En azim, en azarnetli, en ykzah kbra gibi tabirat ile ifade olun sek. maktadr. alemi melekt: alemi esma, tayynsani, tece~iyisani, alemi misal, alemi hayal alemi emir, alemi rubUbiy~t, al~mi berf~ah gibi ifadelede beyan olunmaktadr.

Bab: Kap, fasl, blm, mevzu, mesele Baki: Daima var olan, sonuolmayan Bakiyye: Geriye kalan, bUndan ;baka !Bala: Yukar Baid: Buud-uzak-rak Baran: Yamur Bari: . Temiz ve salam bir nizam ze- . rine' yaratc Bariz: Aikar, ak Badiyi' tek~vvn: Yaradl balangc ,Bahri azam: Byk derya Ba's: Gnderme, sevketme; diriltme Bast: Yayan yaylan yayuc

Ahir: Hereyin varl kendisinde soil bulan, herey soil bulunca sadece kendisi var olarak kalan Ahir: Enson Ahkam: Hkmler, iler, artlar, durumlar

Ahsen: En gzel, daha gzel Kaza ve kederler Asm: Gnahdan ari Asifa: iddetli esen rzgar .
Alam mesaibe:

220
Bast:

LUGATCE Celal: mUluk; heybet Celi-celiyy: Apack aikar Cemal: Gzellik Cevami-lkelim: Birok manay 'ken. dinde toplayan Cerh: rtme Cevarih: nsann alp kazanmaa alet olan azasndan her biri, yrtc hayvanlar kular Cevher: Kendi zat ile, baka eye muhta olmadan kaim olaney Ceza Karlk verme Cinln: Cennetler Cirm: Clsim Cife: Pislik Cftd: Ba, ihsan, cmertlik CZ: Ksm~ para Cz'iyet: CUz'! olma Cemi havadisi ez'iye: Btn olaylar
D

Bais: Sebeb Lutuf ve rahmeti yayan rzIk ne'e ve rahat veren Basir: Grc Bateden: Anszn birdenbire Bat : Kavrama Batl: Bo, beyhude, yalan, rk Behet: Gzellik Beynuruyet: kieyarasndaki aralk Belade: FasIk, gnahkar mfsid adem, mezmfun Bevatn: Batnlar, gizli eyler Beruyye: Mecd erifinden doay kabeye tlak olunur Beyyine: Senet delil Beid: Irak-uz~ Berahin: Deliller, hcreter (burhann cem'i) Behimiye: e'ru, irkin, ktlk, hayvani Bidayet: (balange) Bisat: Yayg, dek, deme Butlan: Batllar-batl olma Biat: Birkamile btn varllle ink yad, balanna Beynehma berzehn la yebgyan: Birbirine karnamalar iin aralarnda. berzah vardr. hlasa: hem birbirine karlll1, hem .birbirinden ayr duran iki denizi tasvir ile bir hakikati azimeyi anlatyor Burudet (Souk, berd): Soukluk Bra: Sevinli haber, mjde

k.Ji.

Darr: Zarar :dar: ev-yurt darr: elem verici -eyleri hikmetinin ge~ei yaratan . davet: Yaklatrna Daiye: ten gelen bir duyguyu edici (hal Defain: GemUer Delail: iDemer Derig: eUk harb gmlei Derekat: Aa dereceler Derk: Basamak-kat Derkar: Ma'lfim, akar belli Denu: Uzaklk
tevik

o
Cal: Mevki makam Cahlm: Cehennem Cami: Cem eden

Cami-ezdad: Ztar toplayan Ca.nib: Taraf, cihet, yan Cavid8.ni: Daimi ebedi Ceberftt: Cebbarlk, byklk, azamet, kibriya Cebr, cebir: Zorlama

Devais: (dayiler) kalben meyil gster.. mee sebeb olanmanevi hal . Diyk: Darlk Dibace: nsz, baang Did8.r: Yz, :ehre Dide: Gz Duhan: Duman

221.
Eiak:

Eamm: Daha umumi-en genel Eb'adi: En uzak, daha uzak Eb'ad: . Bu'dlar, uzunluklar Ebdan: Bedenler Ebed: Gelecekte sonu olmayan zaman Ebeveyn: Ana ve baba Ebrac: Burlar Ebyat: Beyitler . Ebyaz: Beyaz Ebha: Deeri, babas ebvab: bablar Ecnad: Askerler Ecnas: Cinsler Ecel: mr, vade Ecil: Sebeb ~f'zal: En faziletli, mertebesi Ali Ehva: Nefsin arzular (hevann cem-i) Eha!diyet: Srf z~t tecellisinin oldugu mertebe Ehlat: Birka cinsten mrekkep (bileik) bulunan Ehlat erbaa: (dem, balgam, safra, sevda) Ekval: Szler, kaviller Ekvan: Varlklar-alemI er dnyalar Ekva: En kuvvetli, pek Efnan: Neviler cinsler, eitler Elvan: Dz tahta, sahifa (levhalar) Ekmel: En mkemmel Emen: Emtnlik, l,torkusuzluk (tekit iin eman kulIamlr.) . Emniye: nanmak, gvenmek Emani : Maksat, meram, arzu Enaniyet: Benlik. Esnas: Methedilmi Esfar: Dmana kar gidiler Esfa: Safi, pak, cmleden aziz, babibi hda Esha: Ali :ey, efzal gibi billend Esnas: Methedilnii
Ekal: ekiller

Etvar:

Daha, pek efkatli (tavrn cem'i) hal1er, fiiler, tavrlar, hareketler Etenn: Pek,. tam, en tamam Etba: 'Tabi olanlar Ez'af: Hereyin bir misli, bir kat fazlas

Erham: .Ana rahmi, akraba,- haunlar Evkat: Vakitler. Evedna: Ehadiyet mertebesidir Ezdad: Ztlar Erazun: Semavat ve arzn cem'i Esma: .simler
Faha: Akln

cede haddi yan lezaizi

Fai1:

aan

kabul edemiyecei derekavil fii! meru olma-

eheviye

Fatr: Yaratc, leyen,

Esel: Kara

lgm a#ac

yaratan yapan, aktif Fani: lml:..geici Fasid: Kt fena, yanl, obuzuk Feyzi: lkaat rabbaniye, bereket, bol. luk ilim ve mear.itin ziyadelemesi Fere: Gam ve gussadan, s.kntdan kurtulma Fevahi: Zina edenler Fesehat: aibeden beri olmak, szn ari, d-qzgil, hatasz olmas Ferd: Tek yegane esiz, ikincisi olmayan Fetret: ki eyarasnda geen Fena: Yok olma Fenafillah: Allahta fani olmak Feraiz: Farzlar Fezleke: N etice-hlasa Feyezan: Tallla Fevazil: nsandan gayrisine de intikali caiz olan. hasetler Fra: Yatak Fkdan: Yokluk Ftri: Ftratla ilgili, ftrata ait Furkan: Fark (Tafslli kuraniye, afatuUah)

LUGATlE Futtlr: Geveklik, bezginlik FYZat: Feyzler Furu-u: Teferrat Fuad: Kalbin ruha alan taraf Feyzi akdes: Zata Feyzi mukaddes: Sfata iarettir. Hasr: Sktrma, dar bir yerin iine alma, hareketden men etme, mahsus
klina

Haslet:

nsann yaradlndaki

huyu~

tabiat, mizac

Gaffar: ok atfeden, .ok ba1lyan Gafr:rtme Gavai: Perdeler, rtler, zarlar (gai yenin cem.i) Garimet: Alacaklya denmesi luzumIu Hazf: Yok edilmek, aradan gidermek, bor, diyet Heva: Ak, iptila, arzu, istek Gabin: Ahverite \hile eden, aldatan Havass: Hassalar, duygular, hassalar, Gani: Hi bir eye ihtiyac olmayan keyfiyetler . Gassal:, l ykayan, gasleden Hesase~: Alaklk, baya1lk Gavayet: Azgnlk, 'kt yola sapma Hey'et: ekil, suret, kyafet, grn, Gayb: Gizli olan, grlmez ey, belir.' hal siz, bilinmeyen ;eyler ' heyme: adr GaY:r: Haktan bakas, yabanc, deil HeyUla: Madde, hereyin mahiyeti, as Gayr muhdes: Yaradlnam, hadis ol. l, maddenin zihinde mutasavver ekli, mayan cismani suretin mahalli olan cevheri Gma: Ze~ginlik bolluk,usan, bkknIk, . evvel, hakayk eya sofiye' gre: Ruhu ark, trk, rlama azam, tabiat kulliye Glaf: Klf, kn, mahfaza, zar Hikmet: Fezai! ve hasai1i aliyenin topGta: rt, rtnecek ey lamndan meydana gelen! sfathasene, giriftar: tutulmu, dkn, yakalanm adab ve ahlaka dair ibretve intibah tutgun esir bah olacak kelam-nasihat, hakayk mevcudat ve eyaya marifet GrOh: Cemaat, blk Guyilb: Kayblar, gayblar Hillet.: nsani mizataki ihlat (dem, balgam, safra.sevda) tR Hkd: Kin tutma, c alma. iin frsat Habaset: Ktlk, alaklk, murdarlk, bekleme pislik . Hviyyet: Maddi ve. manevi olabilir. Habib: Sevgili, seven, dost Vahidiyetin batn, Hakkn zuhtlru Habibul1ah: Allagn sevgi1i~i mmkn olmayan gayb,knh zata iarettir vcudu mahz sarihten ibaretHabir: Her eyden haberdar olan, giz. lilikleri bilen (Allah) tir; Hakikat zatiye ve sfatiyesidir. Habir.: Taze, yeni, turfand~ Hzl~n: _Yalnz bana. kalb sefil zelil olmak, dknlk Habis: Kt, pis, alak, soysuz Hrman: Mahrumluk.midsizlik Hacib: Kapc, perdeci, ka, hail Hiyn: Zamann, annda Hamiyyet: ~i11i onur, haysiyet, Fezai. lin zbdesine cami haslet Hilafeti uzma: En byk halife

haviye: Issz, nemin en iddetlisi Havl; Yl, sene, etraf, evre, g kuvvet Hazreti Hamse: Be hazret demektir. alemi lahut, alemiceberut, alemi ~ele kut, alemi N asut. Bu. drt alemi cami <:>lan kevnicami, yani insan ka,mildir. '

_ 'tenha yer, Tamu cehen-

223
Huffet: Yatb uyumu olanlar. HUda: Do~ru yol gsterici Habaded: Ktlk, murdarlk Haka: [)ii. deve Haml: Yk Haraset: Kincilik, cftlk Hark: Yarb yrtlmak Hai.g; Nefsini kk gsteren Haib: Behresiz, umidsiz olan,
uTayan

ziyana

tbham: Belli etmeme, kapal brakma, gizli kapakl tutma. .Elka: Baki, daim, devaml, srekli snf geememe brAz: Meydana karma, gsterme c al : Byt;me, sayg gsterme, ikrAn,' byklk, kudret kuvvet ddihar: Biriktirme,toplayb saklama ~a: Naz etme, nazlanma,
drakat: Anlaylar, kavrayhr

Hicab; rt, perde Hiffet: Hafiflik, hoppalk Hi1l:Mekke dnda. ehrama girilen sa. ha, hea.i, yaplmasna izin .verilen Heyt: pler Hve el'an Aa ma. aleyhi Mn: Bu da sm zata iarettir. .Vcftd'u mutlaka nazaran ezeliyet ebediyetin, ve eb edi yette ezeliyetin ayni ol~uunu bildir. mek iinah velayet tarafndan ifade buYruniutur. Manevi su'run balad~ ve sonu. ayni ey oldu~ iin hayret ta" bir olunmutur. Hevaic: Hacetler Hubut: DUlllek Hulkum: Boaz Hmm: Kederler, gamlar, tasalar Hud'Os: Sonradan
peyib

!iate: Fevt etme, kaybetme, elden karma faza: Feyizlendirme, bereketlendirme ffet: Miflik, namus, temizlik tffet an-izzina: Bir kimsenin nnde bir defa olsun gayri meru mukarenet te bulunmam! olmas fM.m: Anlatma, anlatlma, bildirme na: Zengin etme, edilme, muhta b rakmama
!va: Azdrma, batankarma,
rlma, ayartma,.artma

ka.

hbat: ptal

etme,

iin. karlI~n

ver

me
hlak: Helak etme, ldrme, ldrlme yok etme lihata: Sarma, bir .eyin etrafm evir. ine 1hraz: Alma, kazanma, elde etme :thsa: Sayma, saylma lhsa: llsaiyat: Yalnz bir ilim ve sa. n'atta uTab onda geni bilgi sahibi olma lhsar: Ksalma, ksatma, birini tazyik etme, iiden s koyma htibar: Yoklama, deneme, snama hticab: Hicab, perde altna girme', saklanma, gizlenme htifa: Saklanma, gizlenme htifar: Kazma, kazlma htikar: Hor, hakir grme, hakarete katlanma !htilat: Karma, katma, karlalb grIIle

olan

ldlAI: Daaete drme, yoldan ma, azdrna !kab: Ceza, azab, cezalandrma

kar.

Itlak: MutI~ olu, mutlaklk, salver. me, serbest brakma Izhar: Zuh'Or~ karma, z.hir etme Iztfrar: Mecburiyet aresizlik

!bane: banet: mubah klma, ca~ grme, hela! klma

bda: Yaratma, rneksiz bir . dana getirme ey'mey

224

LUGATE indAllah: Allah yannda ekme, ekilme, cazibeye ka-

~ar: Hazrlama, (hazr etme, huzllra getirme, birinin mahkemeye davet edilmesi kab: Eza, cefa, eziyet, azap kan: Salam bi1i, bilme, yakinhasl etme kdam: Gayret ve sebatla alma, de.
vaml alma.

ncizab:
plma

kral: renme, birine zorla i .yaptr. ma, tiksinme ktibfts: dn alma, bir kelime veya cmlenin manalarn olduu gibi aktar. ma, alma. kti basat: tktibaslar, yaz aktarmalar tktiham: Gs germe, kar durma, hucum etme saldrma ktiran: Yakn varma, yanna gelme,
yaklana

. ktisab: Kazanma, edinme ktisar: Sz uzatmama, ksa kesme ktiza: Lazm gelme, gerekme, gerek. mk ie yarama. lka: Brakma, braklma, terk, atma

lla: ....~ .... den baka, me~r, aksi hal de, ille, mutaka llet; Hastalk, sakatlk, gaye, sebeb iltika: Rast gelme,. kavuna,karla. ma ltiyam: Yara kapanma, onulma ltizam: Kendi iin 11lzumlu sayma birinin tarafn tutma, gerektirma lzam: Susturma, cevab veremez hale getirme mate: Yok etme, ldrnie mhal: Mh1et verme, bir zaman da. ha sonraya brakma imkan: Olabilecek vaziyette bulunma . olabilirlik
mtina:

Ortadan kalkma, mdefi 6Ina Mbin: Alemlerin toplamn ihata et. mi (evrelemi) olan kalbdeniba.rettir. Buna. kitab Mbin de denir, asl kalbi Muhammedidir. Incila: Alb parlayan nni ebeyt inde Rabbi: Rabbimin yannda otururum nfial: Gvenme, darlma nfisam: Krlma, kesilme, yrtlma, Zlme ngimas: suya daIma inkhal: zayf: gcsz, dermansz d me . nkta: kesilme, aras kesilme, tkenrne, bitme inkyadl: boYun eyne, kendini teslim etme inkza: tamam olma, nihayet bulma, sona erme insilah: soyulma, syplb kma, aynihayeti ykma, intifa: ortadan yok olma, araa:an 9k ma ntifa: faydalanma, menfaatlenme, fay. dalanma hakk ntifal: nafile n~maz klma ntimas: Bsbtn mahv olmak intiza: eltib koparma, koparb aslma inzar: sonunun fena olacan haber vererek korkutma ihtarda bulunma ivae: gsterme, tayin etme i'raz: yzevirme, .ekinme,saknma irtiyab: phelenme, duraklama
sal: vardrma, vardr1ma, ulatrlma,

ndifa:

ekinme, geri durma, olamay mtinan: yilii baa kakma

nabe: Gnahlara tvbe edib hak yoluna dnme, bir mr~ide ba vurub tarikate girme nba: Haber verme

vusul buldurma cmertliki. verme sneyniyyet: ikilik ikiden i1:>aret olma . sti are: ireti verilen eyi geri iElteme, dn alma istiane: istianet: aVi!, ya~dm isteme
sar: kram, baJi,

LUGATE

225

stibsar: basiretli olma, hesapl hare.::. ittihAd:: Bir olma, birleme, birlik ket etme ittisaf: muttasf olma, vasflanma hi. leleme istidare: ,daire biimine, girme, deirmi ma, dnme, dolama. !ttisal:bitime, kavuma, yaknlk '!sdla : 'delil, ile anlama ivaz: bedel, kar1lk istihfaf: hafifseme, kk grme izaa :.zayi etme, kaybetme: izaat ,'i~t~a~;hakr g,rme, horsirme, hor iz'an: anlay, kavray, sz dinleme grlme izan: bildirme bildirilme (ezan okuma) istihya: haya etme, utanma zdirar: Bir kimseden yanlayub uzakistikbar: byklenme, kendin ibyk" himak grme izafe: zam, etmek-Rabtetmek istikmal: ikmal etme, kemale erdirme, K tamamlama " stikrar: karar bulma, kararlama, iyiKabaih: Yak1ksz,irkin .eyler ce belli .'olma Kabekavseyn: Vahidiyet mertebesidir , '.. '., .i '~stiksar: ok' grm,e, ok grlme, otu Ka'be: Mekkei mkerremede har~ml sama erifin hemen ortasnda bulunan kut, stimdAt: meded, yardm isteme, im~, sal bina kuvvet isteme Kabih, kabiha: irkin, fena ayp stinabe fil.vezaif~ evkaf cihetIerinde Kabl: n, nce, evvel, evvelki vuku bulan tevkil vekiltayin etme Kabz: el ile tutma, kavrama, Azrailin stinbat: ,bir sz vey~ iten gizli bir ruhu teslim almas . mana karma, zmmen, dolaysyle anKabza: tutacak, tttamak yeri lama Kaddes-Al1ah: Allah, mukaddes, muba. stinkaf: redetme, yz evirme, ekimrek eylesin , ser kalma Kadim: eski, ncesi bilinmeyen, bao . stisa:. Kknden, kopanb karma, langc olmyan kkn kurutma Kdem: 'balangc olmayacak kadar esstislam: uyma, ,yolun ortasndan gitki olma Allahn asl sfatlarndandr me, islam kabul etme ,Kadir: kudret sahibi, Allah, gl kuv. , !stis:p,as: vaheti zail qlub nsiyet pey~ vetli' da etmek lfet edib almak KAffa: Hep, btn cmle , !stirab: mek isteme, ima yollu, ka.Kafir: Hakk tammayan, bilmiyen, v~r_ pal, rtl olarak anl~tma isteme lna inanmayan stitaat: takat,' g yitme,g yeterlik Kahhar: ziyadesiyle kahreden, kahre'ar: yaz ile bildirme dici, yok edici tihar: ,Q~re.t,enme,. fi:n alma Kam: Mev:cut olan, bulunan, var olan tira: satn alma, a~nna Kainat: Var olaneylerin cmlesi, ,hepi'ta: verme, deme, verilme si, cihan itba: .tabi klma, ardna katma Kanallab velem yekn m~ah eyen ..itida: orta olu" ll1k san: Srrzata iarettir itizar: zr dileme Kalbi selim: Temiz gnl, deitirme, , ' itI~f: telef etme, mahvetme, ldrme tahvil, tebdil ttiba: tabi olma, uyna, ardsra gitme Kamer: Ay
,

LUGATE .

226,

.Karnilen:

n,oksallSz,

tam olarak, hep,

L'

b.tiiIi- LiL-bdd: _ lazun, gerekli, ~erek Karabet: yaknlk,. hsmlk, akrabalk La-eerem: .phesiz, besbelli, elbette Karz: dn ve.rme, dn alma, bor Laik: Yeti~en, ula~n, eklenen" sonraKarz hasen: faizs~ verilen por dan tayin edilen Karirlayn: Gz~ydn-mesriir Umi: Lemean eden, panldyan, parlak Kasr: Ksa, kusur .Latif: yumuak ho, gzel,nazik (A,!Kavi: kuvvetli, gl, salam, gvenilir lah esmasndan) Kavan1n.: Kanunlar Latife: gzel s'z, hikaye, aka Kayyiim: Baki ve kaln, ezeli, kyam La:"yemiit: lmez ; binefsi:hi sfat Layh: Parlak, a~ar, meyd~da, hat. Kaziyye: Ya~dmc teorem, teklif, emra gelen . lecik, husus, madde Kazib: _. y-alan syleyen, yalanc, yalan Layuadd: Saylmaz, saylamaz, pek ",ok uyd~a. , ~eae:, lecaeet: ayak dii-eme, eki~e Kebir: Byk, ulu letafet: latiflik, holuk, gzelik, neza.. Kemal: Kemalat: olgunluk, y-etkinlik, ket tamlk; deer, baba , Letaif: Latifeler, gldrecek gzel" sz. Kemalat: nsann Ahlak ve bilgi bak ler mndan olgunluu Levlthik: Ekler, ekleneneyler Kemmiyet:' say, nicelik, oulluk Levami: - Parlamalar, nurIar, panda Kenz: hazine, define yan !eyler Kenzi Mutal~am: tlsmI hazne Levazm: L.zm olan eyler, gerekli Keramet: layk, mnasib, uygun, ke- ,eyler 'reni,' ba, ikram velilerin luzumu haLevhi: LeV'halar linde gsterdikleri harikiilade, hal Lev~ maihfiiz: AllaJ tarafndan takdii' Kerim: Kerem sahibi, cmert, verimeiI, edilen eylerin .yazl bulunduu 1evha ulu, .byk Levn: renk, boya, sfat, neVi, eit 'Kerre: defa, ke~ Jevs: pislik mur4arIk . kesafet: yoUnluk, skhk, kalabalk, Leyl: Gece . okluk. Lika: Yz,ehre, grme rast gelib.ka.. Kesif: sk, tok, youn, koyu vu~a Kesir: ok, okalan, bol, knlm :Lubb: 19, z KeSret: .okluk, bolluk, ziyadelik Kevn: olma, var oma, varlk, ademe .mesbuk vcud . Ma': Su Kevniyyat: Astronomi evren bilim MaM:airet~ <!n; ~ri gidi . 'Kizo':'Yalan 'syleme, yalan ma-ada: den ,baka ''Kuds: '. pakIk,' kutsallk, . ar1k. maadili: madenler Kuhl: Srme maas: 'asilikler; gnahlar, isyanlar' :' 'Kl1frb:' "Kalb~r ma 'hud: kendisine ibadet olunan. tap Kurb: nlan, Allah . -, yakin :' . .olma, . . : :yakn1,4t, yakin. .,bu, luIima .Madde: mevadd, maya, eevher, asl; ci. Kll: hep, btn, ~ok . ~ip, sQziU zii, ruhu
.'0

~_..

.'

LUGATE ': MaddiyOn: maddenin ezeli ve' ebedi 01du~na sonradan yaratlmam bulundu~na, inananlar,- maddeye bal kalanlar, n:a:taryalistler .. !U~cler:ane, ana m~~dm: yqk olan; mevct olmayan ,ma.dun: Alt, aa derece Magbfu: al verite aldanm olan,
akn

227
makrfu: yakmla1;nlm,
m kavumu

yakn,

ula-

Maksftr, maksiire: kasr

tlm, alkonulmu

olunmu, ksal.
ayrlm,

bireye

araba kelimeler sonunda yazlan Y harfi (dava kbra mrteza gibi) Malik: l mlk: Allah Malikkiyyet: Malik olma, sahip olma Maruf: Herkese bilinen, mehur, nl, eriatn uygun grd, (emri bil mal
rM)

Mafr:

Allah

edilmi olmas

, Mahbb:
"Mahcb:

tarafndan gnahlan af iin dua edilen sevilmi, sevilen, sevgili kapal,rt, perdeli, utan-

ga,

'Mahdlld: tahdid edilmi, muayyen ; ,c';. ,~Mahfi: gizli, sakl Mahffiz:

smrl,

belirli,

hfz olunmu, saklanm,

ko-

runmu, gizlenmi~ ezberlenmi

,
canllar,

Mahlukat: yaratlm eyler,

yaratklar

marzi: nza gsterilmi, beenilmi mansube: uasb edilmi, tayin edilmi Masdar: Bir eyin sudiir ettii kt yer, fiillerin ismi ekli (gelmek, gitmek) -gibi Ma-siva Allahtan gayri btn varlklar marsiyet: asilik, itaatsizlik, isyan, gnah maslf.1hat: , emir, husus, keyfiyet, ehemmiyetli i, ba;r, dirlik, dzenlik Matlub: taleb edilen, istenilen, alacak, Trk Mziinin 5 asrlk mQ.rekkeb bir makam Matmah: Gz dikile~ey, gz konulan yer, gz kaldrb bakacak yer
Matrd: tardolunmu, ,kovulmu
Mavtn:

MahlI: halolunmu, 'zlm, erimi,

eriyik, sahibsiz hkmete kalan, .. miras Mahmftd: hamd' olunmu, sena edilmi, ,vlmeye deer Mahmo.I:liaml 'Olunmu yklenmi, birzerine kurulmu ,yklem, haber 'Mahsfts: hissedilen,' be duygudan bi-' ." ryle duyulan anlalan,belli aikar mahasin: gzellikler, estetik ,Mahstls, mahsftse:' hususlemi, yalnz bir kimseye ait olan Layk, ayn mus.takil, 'zel,aRadan, yakmdan Mahss~t: gzle grlreyler Mahssen:, mahsUs olarak, aynca~ 'bile bile
"ey
mahQ.r: toplazn:u,

eritilmi,

Vatan, yurt edilen yer Mazlftm: Zulm grm Mead: ahiret mebadi: evveller, balanglar, ilk un. surlar Meb.his: bir eyin bahs olundu~ yer~ ler, arama yerleri mnakaa mevzulan mebguz: bugz edilmi,' sevilmemi
mebn: bina olunmu, yaplm, kurul. mu, bir eye dayanan ..... den dolay

Mahz:, su katlmamhalis st, halis, k,atk~z, sade, tam,. Mahza: ancak, yalnz, tek; sade, halis, tam Mahz~: hazf olunmu, silinmi, kaldrlm'

Medto.I: Delil getirilmi ey, delalet olunan bir kelime veya bir iaretten an.
lalan

maani-i medl'O.le: anlalan manalar mefarik: Ban tepe ksmlan , Mefrfiz: farz klnm, 'boyun borcu olmu

makasid:' ~aksatlar, niyetler, arzular

228

LUGATE

mertebei itlak: hereyin terk edildii mertebe mesa: akam~gece Mesaib: felaketler, uursuzlar Mesani: bir .eyin tekrari, (Sebr~ me.. sani: fatiha suresi yedi ayetten meydam na gelen) iki rek'atta tekrar edildii: iin bu ad: ve~ Mekaid: Hileler, dzenler, aldatmalar Mekasib: kesb edilen, kazamlan yerler, Mesbk: sebk etmi, gemi" nde bu.. kazanlar lunan, ondan evvel gemi, '(Gayri mesmekmen:Pusu yeri, gizlenib pusu ku. . bUk: benzeriolmayan) rulan yerMesctin: haps edilmi, zindana atlm Mesmu: iitilmi, duyulmu, <ijnlenen Mekntin: diziImi, drri mekntin7 dizi mestur; mesture: Setr olumn:i., rtinci, sakl gizli rtl l, kapal, gizli ak seik gezmiyen na. Meksub; Meksube: Kesbolunmu, kamuslu kadn zanlm, renilmi elde edilmi <f Meair: han olmadan evvel durulmas Melabis: giyecekler, elbiseler icab eden mhim yerler, hasseler, du. Melel: Usan, bkma yular Me'luf: lfet edilmi, al~rm, huy edil; Meamm: burun, koku alacak yer mift Mearib: iecek yerler, mizalar, ah!.k. Mel'un, mel'tine: lanetlenmi, kovulmu lar .eytan me'emet: . Uursuzluk Menaat:etinlik, sarplIk, glk mekftr: kre teekkilre de~er,. maltMenazil: menziler, ?uraklar bill, be~enilmi Mendub: eriatce yaplmas uygun gMerh; merUha: -erh olunmu, ak rlen lanm, .uzun _ uzadya aklanan Menfes: nefes alacak yer, nefes delii Meiyet: iradenin daha stn idam Menhi: haram olmu, ~fer'an men edilve icad meiyete, icad irade ne olur
mi

mefkud: yok,vcudu olmayan mehamin: EhemiyetUeyler, dnd rc. ,eyler, gerekli .eyler Mehcur, mehcure: Terk olunmu, uzaklam, ayrlm, .ibraklm me'hUz: aJZ olunnu, alnm, kan.

-arta ba~l dnm Metalib: 'isteneneyler, taleb 'olunan menku: nak olunmu, ilenmi, nakl..' M~tin: Metanetli, dayankl, sa~lam L pencere . Me'va: yurt, mesken yer, m'akam, s~ MensUl: hkmsz braklm, neah nacakyer olunmu, hkl1.kaldr1m Mevahib: insanlar, bahiler menut: asl, aslm, rapt edilmi 'mevaki: Mevkiler, yerler inenzllI: nzu, inmeli mevsuf: sfatlanm merdud: red olunmu, kOVUlmu, geri Mevani: mamler, engeller .evrilmi Mevat: cansz eyler, sahibsiz toprak mer'i mer'iyye: gzle grlen -Mevhie: Vahi rterkUz: rekz olunmu, dikilmi, saplanMevkif: durak, duracak yer
m

Menk'as:

ba aaevrilmi,

tersine

Mer1lt-mer1lta: art koUlmu,

artl,

merecel bahreyni yeltekyan:. yekdieri ne mlaki iki denizi salverdi

Mevrid: Varacak yer, varacak yol Mevrfis, mevmse: miras kalm

LtrGA''E!

229

Mevsii.lc vesikaya , inanlr mevtm:, len yer

mev'fd: yerleib

dayanan,

salam,

oturulan, yurd

edini-

va'd olunmu, sz verilmi mezemmet: kmama yerme, yerilecek, kmanacak i msdak: bir eyin doru olduunu S pat eden' ey minessa: gelin sandalyesi Msdak: sadk sz, delil, burhan Miftah: anahtar, ifre cetveli Mikaf: Mekke yolu zerinde haclarm, wama gir.dikleri yer ' mikat: ierisinde lamba konacak yer ' Muaccel: ta 'il edilmi, ~cele olunmu , pein nden' verilen muahhar: tehir edilmi, sonraya, geriye braklm Mua.kabe: Cezalandrma Muaraza: birbirine karI. gelme, eki me Muaeret: Birlikte yaayp iyi gein-; me,adab muaeret: grg Mua.tebe: azarlama, payIama, kma Muavaza: Dei toku, trampa,' hileli, dalavereli ,i Muavenat: yardmlar, yardm etmeler Muavenet:
Yardm, yardm

Muhlis: halis, katksz, her hali iten samimi olan Muhtedi: Hilekar, dolaverac Muhtemel: htima1i olan, umulur" bek. lenir Muntecib: rtl saklanan gizle~en Muhtell: Elal edilmi, bozulmu, kar
m

Mukaddem:' Takdim edilen, sonulan, nden giden, nce gelen Mukadder: Takdir olunmu, kadri deeri bilinmi, alnda yaZl

Mukaddir:
beenen

kym'et bien, kadrini bilen, . Mukavvi: takviye eden, kuvvet veren Mukassim: taksim eden, blen Mukarin: bitiik yaklam Mukteza: lazm gelmi, iktiza etmi Muntavi: drlb bklen, toplanm,

devirilmi

Musahabe: sohbet etme,

rme

konuma,

g-

Musahhar: Ele

geirilmi

Musahib: Biriyle musahabe eden, sohbette bulunan, konu~ Musavver: Tasvirli, resimli, tasarlanm, ,dnlm

Musib musibe:
yanlmayan'

sabet

eden, rast' gelen,

etme

Mudi: tevdi eden, emanet olarakpra;. kan, veren Mudill: dalaIete dren, eri yola saptran

alan, kefil olan" s. tne :lan Mutfi: tfa eden, sndren 'Muttasf: vasflanan, ittisaf eden
muvahhis: Korkutup rkten Mvezzi: datc Mvakkit: Vakti tayin eden kimse, tam ayarl saat . Muzaaf: Kat kat, iki kat, katmerIi" Muzlim: Karanlk, kara, uursuz Mbaade: 'Birbirinden uzaklama, birbi. rim sevmeyib uzik durma Mbfuhat: vnme Mba.Iagat: MbaIa.galar

Mutzammm: ine

Mugalata: Yanltacak yolda sz syleme Muhacce: Mnakaa ederek deliller, isbatlar gsterme Muha.daa: Hile etme, aldatma ,Muhadenet: Dostluk, yakm Bihbablk Muhakkir: Hakir ve hor g9ren Muhallid:
diletiren
Devaml,

srekli kitan, ebe-,

Muhallis: Kurtaran" tahlis eden

23
Mbalat:
kayrma,
Mbaeret:

LUGATOE
Mnbais: Gnderilen, ileri gelen, doan Mnderic: iinde bulunan, yer _ alm, dahilolan Mnhasr: snrlanm, inhisar eden Mnhasif: snkleen, ksz kalan Mnhemik: bir iin stne ok di~~'!n Mn'im: nimet veren, yedirib iiren (Allah) Mnkad: Boyun een Mnkat: Kesilen, kesik, aralkl, arkas gelmiyen, sreksiz arada ba kalm- yan Mnselih: !nsilah eden, syrl> kan, soyunan, derisi kanm, son gnne
ermi

dikkat, itina bir ie balama, girime Mbdi: bda eden, icad eden, yeni ey ler bulan . Mbin: hayr, erri, iyiyi kty ayran Mbrem: Kanlmaz, vazgeilmez, n.. lenemez nlenemez kact'er:' (Kazay, mbrem) Mb tehie: Sevinen, sevinmi Mbteni: kurulu, kurulmu olan, dayanan Mcanebet: bir eyden saknma, ekinme, ekilme, uZak durma Mcaneset: benzeme, hem cins olma Mcanis: ayni cinsten olan Mcaveret: komuluk Mdahane: dalkavukluk, koltuklama Meddi: te~diye eden, eda eden. Sebebi olan douran Mekked: SalamlatrIm, tekrar edilmi, tenbih Mfad: .mana, kavram mfaharet: Vnme l\4fare'kat: Ayrlma, uzaklama
Mfark:

Mntefi: Menfaat1enen, yararlanmi Mntehi: nihayet bulan, sona e,ren, bi-

ten

Mfarakat eden,

ayrlan,

ay-

nlllll Mfid:
dal

fade

eden, anlatan, manali, fayi

i
i

Mhmil: hmal eden, bolyan, brakm,.yan Mkezzib: Yalanlyan, yalanc , Mkteseb:

Mlazm:

Mraat: hfz etme, saklama, gzetne, koruma Mretteb: tertib olunmu, dizilmi, ta. yin edilmi dankl yalandan tertib olmu Mrettib: tertib eden, sraya koyan Mrvvet: insaniyet, mertIik, yiitlik. cmertlik Msab: sevab kazanm, sevab kazanan Msamerat: (Msameriiin cem.i) e lenceler Msmir: Semereli, yemi veren, neticeli verimli Mstahikk: Hak etmi, hfl,k.'kazanm, layk . . .. '

Kazanlm, elde edilmi (bir yere veya kimseye tutu-

nub kalan, temen) Mmten{: mtina eden,

mazI

ekinen, ola..

Mstahil: mkanslZ, manaslZ, bp, ~a. ma ey Mstahlef: stihlaf edilmi, kendi,. yeri. ne geiril~ ., Mstekmil: BakasIln, yerine konulmu, tam, olgun birhile getiren Mstakarr: stikrar bulunan, yerlei len, durulan yer karargah Mstebir: Mjdeleyen, mjde ile sevi.nen
mareket: erikUk, ortaklk,'

Mnafat: birbirine

zt

olma, uymama
sevimezlik.

Mnaferat: nefret etmeler, ler soukluklar MnMe.ret: nefret etme,

'soukluk

sevimezlik,

Mnafi: Mnazi:

Zt,

uymaz,

ayk~n

niz~, az kavkas

M8.kele: ekilce

,bir. olma; benzerne

Mekkel ~ ,ekle konulrnu,lekl, kal

b

yerinde

'Mtak: itiyakl,

Belh'siz, karik, dzensiz zliyen, canatan Mteheyat: itah veren, lezzet1iey ler Mtemil: kavryan, saran, iine alan 'Mteazzm: Benlik salan, byklk taslayan Mtelai: tela eden, acele ~en Mtemekkin: mekanlanan, yerleen, oturan Mtemerrid:' dik bal1k eden, dik ka-' fah " Mte vali:, birbiri ardnca giden, art arda gelen Mtenevva: dUrl, drl olan Mttekin: iyice bilen, ,bir 'eyin bir tUr-' l olmasna akl yatan ' Mttehin: thmetli, sulu grlen

M~evve:

nafiz: delib geen, ieriye geen, tesir yapan ,,' nag8h: vakitsiz,,' anszn n8.-hakk: haksz, bihude, bo niliiye: yan, taraf,' kenar; civar ,'evre nahI: ar, bal ars nahI: hurma aac, ss aac nahvet: kibir, gurur, byklenme, ululanma, kurulm-a, bbrlenme n8.ib: vekil, birinin yerine geen, nbet le gelen Naim: cennetin bir ksm, bollukta yaay

N:akiZ':' Zt, kar! na-pak: :pis, murdar Nar: Ate Nai: neet eden, edici, ileri gelen, tr, dolay Naid, naide: iir okuyan" iir syli..:' yen, iir yazan Na-inas: Bilmez, tanimaz olan, hak bilmez, haktanihyan Na..tvan: Zayf, kuvvetsiz Nazir: benzer, e N ecabet: Soyluluk, soy tellizlii n~cib: soyu sopu temiz, nesli pak olan kimse necm: Yldz, kur'an N efaset: ,nefislik, kymetiilik nez'i: bir eyi yerinden koparma, skine, kadrma, yok etme' Nezafet: temizlik, paklik' N ezahet: temiziik, paklik, incelik

Mzaheret: arkalama, yardm etme,' koruma, i 'Mzamm: Zahmet sknt veren, ,aykn gelen Mzekki: Tezkiye ede~, temizliyen

na.-becaa: yersiz, uygunsuz,

.
.'
,

yo~suz,

miinasebetsiz,

, na-ibekar: ,iSiz, ie yaramaz nabi"; yerden kb fkran,kaynayan' na-bUd: yok olan,bulunmyan illas etmi~ peria1l' olmu.

Naci: necat bulan, kurtulan, selamete' Niam: nimetler kavuan Nifak: mnafk1k, iki' yzl1kle ilgili nisyan: unutma' na-ar: ,aresiz, ister istemez" zorunda nushai 'kbra: byk' nsha kalm, zavall na-:iz:hi !hkmiinde olan, de~rsiz, nusret: 'yardm', Allahn' yardnl, :bi3.a. r stIlk ehemmiyetaiz nufusu Zekiye: kevni ilgilerdei,' talla.. na-dan: bilmez cahil, nobran, kaba , miylesyrlm 'olan, 'Ruhu SUltan ile . nadi: nida. eden, haykran, aran ,tahakkuk edenler ,demektir'" , nltdim: ned8.met duyan, piffian olan , nadir: seyrek, az, ender,' bulunur rf: Adet, hkm gelenek

232
p

Payan: son, nilAyet Perest: tapan, tapnan taparcasna seven Pey-der-pey: Birbirinin ard sra, yava
yava

Pey-rev: arkas sra giden, izinden giden Pigva: reis, bakan,

B Rabb: efendi, sahib Rabb: Allaill, terbiye eden, ma.Iik Rllbta:, iki eyi birbire balyan' ey, ba, ilgi, mensub olma, sra tertib Saadet: Mutluluk rllcih: deerin4en evvel, stn, nce gzelSabaJa.t: .gzellik, lattilik, yz Rah: YOl', tutulan yol, meslek, usul fii rahin: merhametli, esirgeyen, koruyan 'Sabavet: sabilik, ocukluk . rahimin: 'merhametliler, acyanlr, esir. sabk: geici; geen, geni geyenler sabit: hareketsiz, isbat edilmi, anlariihman: dnyada her canlya, Lprkese . lm mer~amE!t eden Allah sllbite: yerinde durur gibi grD.en yl. Mi,raiyye: r? 'yeteden, grc, _ gren dz ' , " r~i: namazd~ ,~ft eden sabur: ok sabr, (Allah adlarndan) rB.kib: Herhangi ite birbirin ien. stn sllcid: secde eden olmya alanlardan herbiri, Allah ad. sad: yz (Mekkedeki da) , larndanolubgrb gzeden' demek. ,sldat: seyyitler, ulular, evlad resul tir Sadk: doru, gerek raktk: ince-, yufka yrekli safalM: safhalar (Aktiin kitab) rAy: rey, fikir, OY, Saffet: Safvet: salk, ha.ll;lik temizlikg raftf: pek esirgeyen, ok merhamet e. arlk den (Allah) Sagire: K~k, kk gnahlar 1 ecfe: deprem, sarsnt sahire: yer yz redllet: ktlk, ~enalk, bayalk sMUre.i gabra:yer yZ, l redi: kt, fenll" baya, s.hire: byc kadn refik: arkada, yolda . Said: mutlu uurlu reh-nUma: yol gsteren, klaVuz Saika: yldrm re: mayi, serpmek serpilmek slln: su eden, dilenci;, akc reid: doru yol, tutan, iyi \. hareket e.. slkt: den, dc hkmaz,' dk " den, a.kll saki!: ar, skntl,' can skan, irkin rezz~: btn mahluklarm rzkm veren Allah . silkinan: sakinler, oturanlar riclll: erkekler, erenler, belU mevki sa. sllIih; saUha: elverili, uygui, -selahiyeti ihibleri ve_haklao~ ,
j

riclll.i gayb.l-gayb: A11ahm~m!.l"lerjne gre insanlar idareye a1~ g<:>rlme. yen mbarek kimseler rical-ullah:manevi kuvvet kudret sahibi ev1iya rubftbi: salibe, efendiye mensub rbibiyet: efendilik, rab~~, tanrlk rcum: talamalar, tata tut~alar rsuh:Muhkem, salam olma-bir ilmin inceliine, ?erinliine varma" .n(~haret, meleke rsui: Resuller r'yet: grme, bak~a, grlme

LUGATE
sals: nc samed: pek yksek, ulu, daim, hibir_ eye .muhta~ olmyanAllah Sami: i~den, dinleyen, zn.i s~: ii , den dinleyen k:ulak sarahat: aklk satir:. rten, kapatan, kabuk, zar, deri .. :.saykal: cila.c sebat: yerinde durma . sebkat:. geme, ilerleme Bebui: Yrtcya mensub, canavarla ilsfar:

233
kene, san sfat subutiye: Allahn. 7. sfat: siIk: iplik, sra, dizi, yol siva: baka, gayri sugra.:daha, kk suver: sUretler Sbt: sabit olma, gerekleIDe, meydana kma stifehA: sefilller safi:- ifa .veren, verici akk: yarma, anlma, atlama yark atlak eraret: ;erirlik, .erirleme, fenalk, ktlk -evaib: le~eler, kusurlar, ayplar, nok. san1ar lai: ua ile, ~, vektrle ilgili \lun: !butunun zuhurat mtenevvias hariciyesidir

gili

.' Sebuiyyet: yrtclk Sefain: gemiler seher: tanyeriarmadan nceki vakit ,seher .illeti: uykusuzluk hastaJ.' sehl: kolay, sade .:sep,v: yanI., yanlna sehven: yanl~lkla, yanlarak sekine, sekinet: karar, rahat, . .sakinlik, gnl r!3hatl' selb: kapma, zotla alna, kaldrma, inkaretme, rienfiletirme' Semra: esmer-kadn :adi Ser.efraz: ban yukar kaldran,' ykselten, benzerlerindenstn olan Serfro.: ba eme, inldyad, sz dinl~ me seri, .seria : abuk, hzl, aruzda ahengi .' hzIca bir vezin sermedi: daimi srekli, ebedi' .. Sermediyyet: daimlik, sreklUik, ebediyyet, beka. sevad:' karalk, Siyahlk, yaz karala... ma, kar~rt, siyah .sevad~ a'zam: mekke'imkerreme serad-l-:kalb:. yrein ortasnda' var
saylan'karabenek

sevamh: ie doan eyler seyyi dfu': Haz. HaSan ve Hz. Hseyin :..sevad-lVech fi-d-dareyn: ,biklliye fena filIahtan ibarettir; fak-r..i hakiki m.akan iza .ett,emmIfakr fehtveal aleyhisselam efendilerimiz'

Taabbd: ibadet etme, kulluketme taassub: birine tarafdarlk etme, baka dinden olanlara dman olma taauk: ak olma taaYYn: meydanakma, aikar olma, ayan srasma girme. itibatlaDma. taayy: yaama, geinIDe \ tahammr: mayalanma, ekime taharruk: yrtlma, yarlma taharrk: hareket' .et~e,' kmlda~, oynama tahassr: pmtlama tahassr :hasret ekme, ,ok istEmP.ib ele geirilmiyen eye zlme tahdid: hudut tayin etme, snr izme Tahiyyat: Allah mrler versin demeler, selamlar, hayr dualar, na:naZda ettahiyyat duas tahiyye:'selam: verme, hayr dua etme, .mlk, malikiyyet tahlis: kurtarma, kurtarIma tahsis: bir" eyi birine veya' bir yere
ma.Jsus "klma., ba~lama

LUGATE

tayir: istediini semeyi teklif etme t~ir: sakndrma; men etme talzir: men 'etme, nleme nlenilme' taklib: tersine eVirme evrilme, br yandan' bir yana dndrlme,: ibi~ eyil ~ekil ve kalbnn deimesi

tebettl: dnyadan el, ayllk ekib Allaha ynelme Tebriye :" birini temize karma, 'pheden kurtarma. bortan kurtarma tebzir: tohumusab ,datma, har vurub harman saVU1'Jll8. ' tecebbr: kibir1enm~, byk!enme tecerrd: soyunma, plak: ,olma, . izole olma tedai: arlm, bir e~ ha~ra'getirme

'taksir:' ksaltma, bir ii. eksik yapma, kusur etme, (taksirat) trtaksir: 'kusurlu kabahatli takyid: kayt: ve 'artla balama, Brl koma, baluna ' Tecei: Hakkn lataayynden feyzi mataa1luk: alaka, ilgi neviye 1B.B.nUma olmas demektir. .' cenab hakkn muhtelif kabiliyetlere, g,'," tarat: Yz, surat, ,eh'e; gZellik re eyada buruz, ve asan' talh: zamk aac , te 'cil : sonraya brakma, geciktirme ~i ntangahn arkasna den ok ' tecVlz: caiz grme,' izin verme, ,verilme tuo. eden: doan, talih, ksmet tedabir: tedbirler, Areler ta.Iib: istiyen" istekli, renci tama: doymazlk,ok isteme, ag,:gz,. tedaf': birbirini def'etme. itine, kallk ' kma, savwma i i ~j ) tedavl: eldenele gezme, kullanlma tama'kar: a g~z, cimri tedeUa.: mukarreblerin makarnlarnn tamamiyyet: ,tamamlk, btnlk , Bon mertebesine ykseldikten sonra lfAtams: adet grme,aybal kat bah olan bir sahne nzW (a~ tasaddi: bir i~ ~ime, balama do~ 'sarkmas), tatayyub: gzel koku srnIne tazarru':kendini alaltarak yalvar.ria. ta'zib: eziyet etme,
bo~a

yorma

team: d~anIk, ara alna, hus,umet tea.ml: i, bir ilWl olUU, tedenber'
~la~elen mua.me1~
eyin

tedelli:' nazlanma tefasil: ayrntlar, tafsiller', tefa.vd: faydalama tefilyt: iki eyin birbirinden farkl olmas'

tefazzu:

fazilet, stnIllit satma, iyi.

tearf: birbirini tanma, ~Ina, bir 'tefe.hhUm: yava, yava a.n1.ana, fark~ herkese b~esi na varma teMi: veriIlle, b4"birineverme tefekkr: dnme, zfhin yorma. teassf: ' tariki, mutakimden ,lkma. tefennn: deime~fen gTenme . teat~: birbirine sevgi,efkat gsterme ,tea.vn,: yardmla~a,' birbirine yardm" teferru': dallanna; dalbudak salverme ~tme" "te f e ' l : hayra yorna, :U~ sayma i ;~I;J/j :.j.~..! t~bayn: aykrlk, ,zddyet tefhim: anlatma, anlatlna, bildirilme ,'- tebeddl: deifIle",baka hale girine 'tefrik: ,ayrma,'~,eme, ayrdetme teberra: sevmeyib yz evirme, uzak", tefrit: tersine amlk' orta.a.Inamn' SOlt durma altnda" kalma. . , , . teberri: sevmeyib yUzev1rm.e 'tefviz: 1ha.le, siparig etme, edilme, dat.. ' , teberrUk: Mubarek'~ayma, Ur sayme. tm

lik,

balama

LUGATE"

235

"tegayiir: ztolma,uymama, baka tr..: itenamU ay1ayi velayenam kalbi: iki l olma' gzIn uyur fakat kalbim'u~ tegayrat: zt olmalar, uymamalar tetavvu': farz olmyan ibadetdebuluntehallf: UYglnsuZluk difrakaion (kn. ma i :.. ;n:n)-' . ".. .. tetimme: bir eksii. tamamlamak'Zere tehiyyat: hazrlamalar, hazraD.:fua::ar katlan ey tehiyye: selam, selfun' verme, hayr dua. tetvic: tac giydirmek-giydirilmek etme, 'beka, mlk maudyyet tevatuk: uyma, uygun' gelme tevakki: saknma,' .ekinme .tehziJl,: ~ah etme, dzeltl11.e, temizleme . tevbih: tekdir, azarlama te~lm::s;.yg; gsteren" ululama tevcih: evirme, yneltme, dndrme, ,.:: .. t~k.Vin:var etme. yaratma. sz atma, mana verme telbis: aybn, kus1lrUIiu" rterek . bir tevkil: vekil etme eyi. sah.telenqirme .hile ile, aldatma tevkir: gzel kar1lama : . televVili:.: renktenrenge girme,renk tevliye: mtevellilik vakf ilerinebak4 .:.deitirme dneklik:. ma grevi, YtJZ evirme ' televvs: kirlenz.ne, pislenme, bulalb'" tevliyet: mtevvellilik v~.: epne mundar olma . bakma vazifesi .. temekkn: mekanlanma, .yerle~me, '. yer tevsi:: geniletme tutma. i ' ! . P. ,i 1 te 'yid: kuvvetlei'iCllrme temeyyz:.kendini gsterm~, si~e teza,uf: iki, kat olma. temhid: yayma, detme, dzeltme tezeIzlli: sarslma, sallanma temhil:' .'mhJ.et, -mehil verme, onraya- tezkir: hatra getirme, hatrlatma. brakma. ' turu essem: yksek dagtemessk: ihtimam' ile tutma, sarlma tulo.' etmek: domak .. ., t.eni.nie: nazarlk tezkiye: ,temiz etme tenaci: fslda~a, fslt ile konuria .tezlil: zeil etme, tahkir etme tenafs: haset etme tuma'riinet: gnl rahat. olma, .emin 01. tena:zu':' ekime, urama. ma te'nis: mennes,:~Pii klma 11 te'nis: munis kln:a .,al~trma
1 .....

ten 'is : yukar kaldrma tenzih: kusur kondurmama . tenzil: ' 'indirme';aza1tma,' aa~ ,::me:
,
"

ubo.dij1let: kulluk, klelik, a1n' bakllk

ufki: yatay
dr~

tereffu: ykselme, yukar: kalkma tesettr: rtnme ' .. teshi!: kolayla~rma teshir: zapt ve
stila.

ugviye: bela, musibet uhreV: ahirete ait,' ahii-etle ilgili ukubat: cezalar; eziyetler,azablar' . ukubet: ceza, eziyet, ikence. azab ukul: ukiillar,zihinler uslar
illA: birinci, ilk

etme

. tesim: cemetdeki ~aklardan . bir! tesniye: ikilenen .: tea'ub:' ubelenme,atallanma

teIiil: yayma~ i~hie aldrma

. ula: 'an ve. ,eref sahibi ulfthiyyet: Allahlk sfat, her, hak sa..hibinehakkn. ,verici, olm.as ulflm: illm1er :. "'.'

236

'LUGATE

umran: ma'murluk, medeniyet, ilerle:" me, 'refah umre: ,hac mevzimi dl1nda kabeyi ve mekkei mukerremenin mubarek yerlerini ziyaret etme Unf: iddet, sertlik, kabalk urefa: arifler, irfan sahibi kimseler usr,: gclk, zorluk us~l: 'yol, yntem, tertib, metod asl. lar, kkler, balang,nce renilmesi gereken esas ' utvv: kibir ve azametle kar~k serkelik, ayaklanma

Vicdan: bulma, duyma, duygu insanda iyi ve kty ayrteden duygu, Vikaye: Kayrma, esirgeme, hastalk iin nleyici tedbir alna vifak: uygunluk, bar, ayni dncede
olma vusUl:
ulama, varma, erime vcub: vacib ve luzumlu olma, layk olma vcUl: yzler, ,ehreler, suratlar" yzeyler, kurann baz okunu tarzlan . vs'at: genilik bolluk, b~ meydan, frsat,genlik

vcud suri: grnMe olan vicQ.d

deba': edibler fQl: ba~ma, kaybolma, nB:, lme ns: al1k:lk, alkanlk
V

, vsllk: vsuk: grnmez o..

inanna,

gvenme, mubkemlik
y

balar, rabtalar, szlemeler

yakaza: uyanklk yakin: kat'i, kesin bilgi; kat'iyet yakini: yakine ait, kat 'i bilgiye ait
yed: El yed.i faile: ileyen, yapan el Yedeyn: iki el Yemtn: sa el, sa taraf yesar: varlk, zenglik, sol el, sol ta-

vacib: 'terki' c;iz olmayan, yaplmas' er'an lzumIu olan, farz derecesine yakin, bulunan, (bayram namazlan gi. hi) , ,,:
J,

va:hdaniyet: birlik,

Allahn

bir

oluu

vahid: yalnz, tek, yekta varid: varide: gelen, erien" bir daireye baka dairelerden gelen' evrak
vastai
c)'

raf
Yevm: gn, an yubu set: kuruluk

kurbiyet: ,

yaknlk vastas

(ara-

z
enli (esmai zabt: tutma, yakalama za 'f: zayflk, acizlik z~ib: bir fikre uyan, kapJan zahire: grnen, ak, d~ yz, belli,' aikar Zahiri: zahirle ilgili Zahr: srt, arka, kur'anm zahr: zab.ir
manas

Vasi: vasia:
ilahi)

geni, ak,

vasi: lnn vasiyetini yerine getirmeye memur olan 'kimse, yetlmin' maln idare eden, vasiyi resl Hazreti Ali Vasilin: Hakka 'erenler vedia: Emanet Vehbi: Allah vergisi" Allah Vehle: dakika, an,
IAlza.

zaJir,

atas

, Vehle-i Ula: ilk balang,~' birdenbire, rkme Veli: Allahn' 99 "adndan biri, sahib errig" eren

Zai~: z~yade olan, eklenen, ilave edilen, fazla Zakire-i mtefekkire: insann dn.. me gc akln hkmn tabi olursa bu gc zaltire-! mtefekkire denir ,"

LUGATE
Za.im:

237
zi': ,mayletme za: glgeler zndk: uluhiyet ve ahirete inanmayan. mnkir zuho.r: z8.hir olu, grnme, ortaya k. ma-Taayyn maddiye ,aanma ol.
mas

zulm eden,

karanlk

olan
saklad

zaliman: zalimler zamir: insann gizli dncesi,

. sr

zatullah: ZebUn:

Allahn zat; zat

ilahi

zayf,

gcsz, aciz

Zelle: kk 'gnah zemm: :tleme zenb: gnah zevk: tadma, manevi idrak, hakkuk' ta) zll: Glge

anlay

(ta-

zulm: bir eyi konulmas gereken yere koymaYfp baka yere koyma Zu 'm: zan, zannetme, yanl~' zan ZunUn: zanlar zo.: sahip zbde: Z, en sekin, hlasa

Kemalecldin AbclfrezzClk

KAANiVYS
S.morkClndi

, . TE VILAT'"

KAA
( KurtCln.1

LY E
z
tefiri)

K.r i m i n

Cilt: 2

Tercme

ARABAC iSMAiL ANKARAVi

Efendinin Veled-i Manevisi

ALi RzA DOKSANYEDi

(Eskiehir

Merkez Vaid)

Yeni

Yazya

Aynen Aktaran

Arabac imail ANKARAVi Efendinin Mahdumu

M. Vehbj OLOGLU Y. Mh.

Kemalddin

Abdrrezzak- Kaamyys

Semerkandi

TE'vLA T-I AANYYE

Cilt II

Tercme:
Ali Rza DOKSANYED

Yayna Hazrlayan:

M.Vehbi GLOOLU

Kadolu Matbaas

Ankara - 1987

SUNU

Hazreti Peygamberimiz (S.A.VJ Efendimiz'i Kur'an- Azim bizlere takdiminiAbdrrezzak Kemalettin-i Kaani, Te'vilat Kaaru.sinde (bir ksmn b~irttiimizayetlerde) ylece belirtmektedir: (Yasin Suresi, Ayet 1-3) (Ya Sin inneke lemineI mrselin) (Ya) Vaki ismine, (Sin) Selam ismine iarettir. Yani senin ezelde noksan~ dan salim olan ftratnm selametini, adet hicablar afatndan vikaye ed eri Vaki ismine ve ftratnn ayni ve asl olan Selfm ismine ve ft ratnn sUreti kemali ve cemi kemalat cami ve cenl hikmetleri m temil Kur'an-Kerim'e kasem ~derim ki, sen bu ey sebebiyle. tariki tevhid zere irsal olunan peygambersin.
anda

* **
(ura Suresi, Ayet 15) (Ve kul amenm bima . enzelaIlah min kitabin ve mirt lia'dile beynekfun) Ve de ki: Allah' n inzal ettii kitaba iman ettim, yani cemi enbiyanm kemalatnamuttali oldum. limlerini makamatn, sfat ve ahlakn, cem eyledim.Tevhidim kemal bulub, muhabbetimin kemali dolaysyla habib oldum. Muhabbet nefsimde kkleerek adaletim' birn oldu. (Ruhda vahdet, kalbde muhabb~t tam olmadka. nefisde adalet zuhCr etmez).

Suresi, Ayet 17) (Allahllezi enzee kitabi bilhak) Allah Tea1a Hazretleri kitab hak ile inz'al eden zattr. Ona istihkak iktiza eden muhabbet ile ilni t~vhidi inzal etti. lmi tevhid habibullahn hakk oldu.
(ura Suresi, Ayet 52) (Ve inneke Ietebdi ila sratn mstakimJ Ey Habibim sen de elbet dilediini, bizimle knhne ba1i olunam yan ve. vasf bilin~miyen srat mustakima hidayet edersin.

(ura

* **

* **

* **
-ill-

(Fetih Sures, Ayet 9) cinnellezine-yubayiiireke' innem yubayi finallah) Tahkik sana biat 'edenler, ancak Allah Tealaya biat ederler. biat ve mubaya.a, ftrat bidayetinde kull~r zerine misak alnm olan ahdi ,sa;bk neticesidir. Resule biatn Allah'a biat olmas, Nebi Aleyhisselam'n vcudundan.fani olmu, zatnda, sfatnda, ef'alinde Allah tahakkuk etmitr. Binaenalayl her ne ki Nebi'den sadr olur ve ona nisbet olunursa hakfratte Allah'tan sadr olmu ve ~lah'a nisbet olmutur. te bu biat m')ninlerin, ftratlarnnsela metine ve sefa-i aslisi zerine bekasna delildir. (Fetih 9) (YedulIahi) AIlah'n ismi azanu olan ResUl'nun mazharnda zahir olan yed'i yani eli (Fetih 9) (fevlra. eydihini.) yani Resurn elinde bariz olanAIlah'n kudreti m'minlerin elleri suretinde zahir olan kudretle~inin fevkndadr. O'ahdi naks edenIE~.r 2'1arareder. Vefa edenlere faide eder.

Bu

* **
(Kaf S~esi, Ayet II (Kaaf vel kur'anI mecid) kaaf me1."cldatn; kaffesini ihata edici ar ilahiden ibaret olan Kalbi Muhammedi'ye 'iarettir. Kalbi Muhammedi ile Kur'an- Mecid'de kasem eyledi. Yani Muhammed ,de olan akl kur'aniyi kamil ki, o da tefasili vcudun kllisini cami ve zahir olub fiile ktka akl- kur'ani olan istidad evveldir. * ** (Kalem Suresi, Ayet 4) (Ve innek:e le'ala huIfikn azimn) Tah1dk sen ahlaki' ilahi mteallik ve teyidi kuddus ile mteeyYit olduun . iin halk azim; zeresin. Onlann iftiralan ile mteessir, ezalar ile mte,ezzi olmazsn. Zira nefsin ile deil (Vema sabrnke illa billah)' (Nahl Ayet 127) mstaknca Allah ile sabr eylersin. (Hakka Suresi, Ayet 5.1), (Ve innehu le hakkl yakin) Tahkik KUr'an mahz yakindir. Oda ayni cem'den varit olankeandr. n. k makam kalbden nee etse Hme! yakin; makam ruhtan neet etse aynel yakin olurdu. Vaktaki ~akam vahdetten sadr oldukta hakkal yakin, yani Hakk'n' gayri olan batl He .karkl olmayan yakini hak, sarf oldu. Tevlidi zatiyi isbat iin kulu, evvela Resul'e sonra Hakk'a nisbet eyledi., Sonra (Hakka 52) (Fesebbih ~mi Rabbikel 'azm). dedi. Yani uhudunda nefis veya kabile telvin zahir olmamak ve isneyniyyet ve eneiyyetin ryetiyle muhtecib olmamak tarikyla .esrnasnn kaffesini' havi ismi' azam olan' senin zatm ile Allah' ten~ih ve gayr ~ibesiriden tecrit et.

* **

* **
-v-

. (Mzemmil Sures~, Ayet 9) (Rabbill nank ve! maribi) Allah Teala seni icad ile nuru sendo za-hir, ve senin ufku vcudundan tuluu .olan markn, nuru sende gurub edib seninle ihticab ye vcudunla ihtifa eyledii maribin Rabbidir.
(nsan Suresi, Ayet 25)
kyam
zatlli

(Vez kurisme Rabbke) Ve hukuku ile ve kemalatn izhar ile Rab'binin esmasndan ismi azam olan zikret.

**
(Ala Suresi,Ayet l) (Sebbihisme Rabbikel ala.) smi Ala ve ismi Azam cemi sfa.t ile beraber zattr. Yani zatna kemalat hakkaniye ile zahir olmak iin gayriden kat'i nazar ve hakkn masivasndan tecerrdle zatlli tenzihtir. Bu tenzih Nebi (S.A.VJ in 'makam fenada ona mahsus I!=lJ.'l tesbihidir. Zira cemi sfat ilahiyyeyi' kabil lan istidad tam, bakasnn olmamtr. Ancak ona mahsustur. mdi Ne-' bi (.A.VJ in zat kemaline buluu zamannda, ismi Ala ancak odur.

:LI

* **
(Ala Suresi, Ayet 2) (ElIezi haleka fesevva) Rabbin yle bir zatki, senin zahirini ina eyledi. (Fesevva) senin beniyyeni ntiza haysiyetiYIE} cemi kemalata mustaid olan ruhu edhemi kabul,eyleyecek bir veche ile tadil eyledi.
tr

(Ala Suresi, Ayet 3) (Venezi kaddere feheda) Ve sende kemalh", neviyyi tamm takdir ve tezkiye ile ve tasfiye ile o kemalatm fiile ibraz ve izharma' seni hidayet eyledi.

(Beled Suresi, Ayet 2) (Ve ente hilln bi haze'} beledi) Halbuki habibim sen, bu beledi kudside mutlaksn diledi~ ilersin, adet ve sfat nefs kaytlarylarnukayyed deilsin;
(nirah Suresi, Ayet, LJ (Elem nerahleke sadrek) 'Davet ve hakayk nbvvette kaim olman iin, biz senin sadrn nurumuzla~rh,

'"' ' "'

**
*

eyledik, vas i'

kldk.

(nirah Ay~t 7) (Feize ferate fensab) mdi seyri bill~l ve fillah ve ani1lahtan fari olduun vakit, istikarnet yolunda ve seyri ilallahda kaim ol. ve halk davette itihad eyle.

-y-'

(Alak Suresi, Ayet 1) lkra bismi Rabbikellezi halak) Nebi aleyhisselam. Hak'tan halka rcu eyledii zaman kendi vcudundan fani olduktan sonra hakkani vcud ile mevcud, hakkani sfat ile mevsuf olmutu. Binaenaleyh isimde sfat ile zat demek olduundan Ce:ab- Nebi esmai ilahiden bir isim. olud. Yani sen Rab'bininin ismi azam olan vcudu zati ile oku demektir. 'Ve Rab'bjn sureti halk ile ihticab eyledi. Yani Ben senin suretinle zahir oldum. Hakkiyetden halk yete rucu ederek Hak ile halk ol demektir. (Alak Suresi, Ayet 3) (kra ve Rabbket ekrem) Oku,) senin Rab'bin .kereminde nihayete balidir. Onun keremU olmasnn iktizasndandr ki, senin sfatlannn en ereflisi olan ilim sfat ile seti. Vekemaatmdan hi 1?ir eyi senden esirgemedi. te bu sebebten ek_ remi (eezi alleme bil kalem) (Ayet 4) ile vasf eyledi. Yani Rabbn Ruhu evvel ve azam olan kalemi ala sehebiyle talim eyleyen enak kerem sahibidir. (Kevser Suresi,Ayet l) (nna a'teyna kel kevser). Habibim biz, sana vahdet tarikiyle kesretin marifetini ve ilmi tevhidi tafsiliyi ve vahidi kesiri vekesiri vahidin tecellisiyle ayni kesretle vahdetin u hudunu itaeyledik. (Kevser Suresi, Ayet 2) (Fesalli lirabbike) mdi vahidi ayni kesretle uhud eylediin vakit, istikametle ve heyakili ibadetde taka..Ilub ederek, beden~ taati, nefsin inkiyadi, kalbin huzuru ve ruhun uhudu ile salat tammeyi ifa eyle ki, cem ve ta fs ilin hukukunu ifa edecek olan salilt kamile ancak bu salat tammedir. (Erifal Suresi, Ayet 1) (Ve at uahe veresuluhu in kntm m'~ minin) Eer sizler hakiki mrninler oldunuz ise iradei kalbiye ile A.llah'm emrini kabuIun size kolaylamas iin nefisleriniz sfatnn feIlas ile Allah ve Resurne itaat ediniz. (Enfal 17) (Ve marameyte iz rameyte ve la kinallahe rema) Habibln kffara topra attn vakitde senatmadn lakin Allah att. buyurub (sen atmadn) sz ile atmak fiilini Allah'a'isbat ile beraber ('attn vakit) szyle atmak fiilini Nebi Aleyhisselam'a nisbet eyledi. O haldetopra atan Mul1ammed'dir. Fakat nefsiyle deil, Allah ile atan Muhammed'dir.

* **

* **

* **
(Yusuf Suresi, Ayet 109) (Vemaerselna minkablike illa ricalen Nuhi ilahim ehlilkur'a) Habibim senden evvel Resul irsal etmedik.
-v-

Ancak s:fat ve makamat kariyeieriehiinden kendisinde reculiyetden bakiye bulunan ,kimseleri irsal eyledik. Senden evvel zat msnndan' kimseYi irsal etmedik. Fenay tam ve uru cu kamile ancak bali 01-' mad bir rtbe bulunmyan istidad kamil sahibi kutba mahsus\' olur. O kutub Hatemdir. Nebi Aleyhisselam Ben mekarimi ahlaki tamamlamak iin gnderildim diye buna iaret buyurmutur. (Necm Sures, Ayet 2) (Madalle sahibi km) Sizin sahibiniz olan' Muhammed (S.A.VJ nefse meyil ile maksadaksadan inhiraf ve nefsile vukuf sebebiyle dalalete dmedi yolunu armad. . (Necm Ayet 2) (Vema gava) Ve kalb makamnda sfat ile vukuf ve ihticab ile gavayet (azgnlk) tarikiyle Hak'tan, tevhid caddesinden inhiraf etmedi, ayrlmad. CNecm Ayet 3) (Vema yentiku ann heva) Muhammed (A.S.V'> telvinde nefis sfatnn zuhllru ile hevadan nutuk eylemez. (n hve na vahyn yuha) (Ayet 4) Ruh semasndan ibaret olan ufku kalbe vusul-u vaktinden, Ruhu mbin makamnn nihayeti olan ufku alaya intihasna kadar onun nutku' baka birey deil, ancak kendisine' vahy olunan vahyidir.
i

(Ayet 8) (Smme dena) Sonra Resulullah (S.A.VJ Allah'a yanad. Ruh makamndan terakki ile fena ile cibrilin makamndan terakki eyledi. Bu makamn ilerisi zat'ta fena ve sebehat ile ihtirak (yanmak)tr. Baka de~clir. ' . (Ayet 8) (Fete della) Resulullah (S.A.VJ fenadan sonra beka, halinde vcudu mevhubu hakkani ile Hak'tan halka rucu ile ciheti insaniyeye meyl etti. (Ayet 10) (Ve evha ila abdihi maevha) Allah TeMa makam vahdetde Cibril vastas olmakszn abdine, sahibi nbvvete, kefi caiz olmyan esran ilahiden v~ vahy eyledi ise vahy eyledi. (Necm 18) (Lekad rea min ayatirabbihil kbrd) 'Tahkik Nebi Aleyhisselam Rab'binin ayat khrasn grd, yani haktef.ann. s fat rahmaniyede tecellisi ile cemi sfat kendisind~ mnderic bulunan sfat rahmaniyeyi grd. Belki z~tile sfattan ve sfat ile zattan mahcl1b olmamak haysiyetiyle ayni cemi vcudda (Allah) lafz ile tabir olunmu olan cemi sfatla beraber zattan ibaret olan ismi azam hazretini grd.

* **
-- Vil-

Benzer olarak hatem1 evliya Muhk.dinArabi Kaddesellah sr re hazretleri Selat feyziyesinde ne buyuruyor:
taayynatn

.Yarabbi! O Muhammedin ki amay Rabbaniden ifaZa olunan. evveli, nevi insaniyyeye izafe olunan tenezzlat sub~aninin aheridir. . Yarabbi! O Muhammedin ki: Kan' ellah ve lem yekun meahu ey'n san mekkesinden Hve el' an ala ma aleyhi kan medinesine hicret etmitir. . Yarabbi! O Muhammedin ki: Ve klle min mbin ayeti mstaknca vcudundaki nin ihsaiyatna.tamamiyle vakftr.
ey'in ahseynahfi imahazerat hamse avaIimi-

Yarabbi! O Muhammedin ki: Ve ma erselnake illa rahmeten lilalemiyn ayeti kerimesi icabnca Hazerat Hamse etvar idrakatna' . talib olanlaracud ve atfeti baran latif ve hakikatiyle merhamet ktisterdir. Yarabbi! O Muha-mmedin ki: olmu ve olaca muhit olan besmelei camiann noktai kudsiyesi, devairi ekvanda eevela.n eden kn emrinin lafzaisiryesidir~ Yarabbil O Muhammedin ki: Her eyde sari ve her eyden mcerrep' ve ari olan srr Hviyettir. Yarabbi! O Muhammedin ki: Fevazili .ilahiye hazinelerinin yedive hazinelerin kabiliyet ve istidatlara gre mukassim ve m- . vezzdir.
gah

YarabbU O Muhammedin ki: Kelimei ismi azam Fatfuaykenzi mutalsam, ubudiyet ve Tububiyeti cami olan mazhan etern" imkan ve uetiba amil olan menessai eam, tecelliyat kendisini, sarsamyan Turu essem sefay yakinini gaflet eifeleri bulandninuyan bahri azamdr. ' Yarabbil O Muhammedin ki: Hurlifu aliya mrekkebi kendisinden akan, kalemi nurani kelimat tamme maddelerine sari olan nefesi rahmanidir. YarabbilO Muhammedin ki: ayan sabite ile ayan mezkure de stidati muhtelifenin baisi teayyn olan Feyzi Akdes zat,' ekvan ve ekvanda m.nderc istidadat mtenevviann badiyU tekevvn olan feyzimukaddes sfatdr. Yarabbi! O Muhammedinki: Ehadiyet ve Vahidiyet kavislerinin

- VIII

tenezzl ilahiyenin

arasnda Hattvahdet, senai ezeliyetten arz vastai kurbiyetidh-.

ebediyete vuku' bulan .

Yarabbi! O Muhammedin ki: Nshai K'branm baisi tevelld olan nshai sugradr. Yarabbi!O Muhammedin ki: Kn perdesinden feyekn hadetine tul' eden kelimei maneviyenin maddes.idir.
e

Yarabbi! O Muhammedin ki: Her ahs iin iki def' a zuhuruna imkan olmyan, belki her insan iin bir. def' a tecelli eden suretin heyUlasd.r. . , .
;kur'an

Yarabbi! O Muhammedin ki:mmteni' ve ma'duma amil olan cem' ve hadis ve kdem arasnda fasl dan Furkanl fark dr. nni ebeyt inde rabbi .gndznn saimi tenam aynayi vela ye~am kalbi gecesinin kalnidir..
snda vastadr. Beynehrna berzaJn Ila yebkyan, mantkmca hu-

Mereeel bahreyni yelte

kdeme

kyan,. mstaknca

vclid ve. aden ara-

dlisun

taallukuna

rabtadr.

Evvel ve ahir defterinin fezlekes batn ve za1:)irdeki ihatann merkezidir. Yarabbi! O Muhammedin ki: menessaitecelliyat zerinde cemili zat ilahiyenin kblei mansl1besidir. Sfat ve esma hil'ati kendisine giydirilmi ve hilafeti uzma;. tacJyla tetvic edilmi, ve cesedi erifi ile . mescidi haramdan meseidi aksaya hali yak.az'adaesra olunarak Sidretl mntehaya vasve kabe kavseyni evedna srrna terakkiye . nail sebah ve mesa olmyan bir yerde uhl1du zat ilahi ile kendisi~. nin fuadnda surur hasl olmu,. fuarlnn ro'yetindeki tecelliyatnda . hata vuku' bulmam La Hela v la ;nela denilen mertebei ehadi.. . yetdekarirlayn olmu, basirE~tinde zi'-' fuadnda inhraf vuku' bul- .
mamtr~

. te Yarabbi! Baladaki evsaf celile ve cemile ile mevsuf olan Habibi celiline slay selavatn, selame,t teslimatn ifaza eyle. Yarabbi! O Muhammedin'e. yle bir salat ~tki o salat' sayesinde benim fer'im aslma, cz'm kllme muttasl olarak zatm zat Muhammed'le, sfatm sfat. Muhammed'le kesbi ittisal ede, ve ayniyetiyle aynim. mesrur olarakbeynimizde beynuniyet kalmya. Ey hicab nur ve hafas iddeti zuhurdan baka birey 'olmyan Allah'm;' Her meiyet ve irade ettiin eyleri iledii n ve' her teayynden hali kldn mertebei t1akda senin LLe senden ve ilim nuru:
-IX-

ile zatna aid keiften ve vcudu sUrl ile suveri es ma ve sata tahavvlnden seyyidina Muhammed'e yle bir saJ.at ile salat etmeni isterimki o salat sayesinde ezel de re edilen nur ile basiretime kl hakikat ekilerek tekevvne dmeyen eylerin fenasn ve, senin bekay ezelini ryete kadir olurum. Kezalik Habibi kibriyana o salat sayesinde, eyann rayihay vcudu koklamadm ve nefsl emirde ma' dum ve mefkud olduunu idrak suretiyle k~mahi ey'ay greyim. u feyzi azim mezkuru istediim gibi beni eneiyyetim zulmetinden. kurtularak nuruna" ve cismaniyetim 'kabrinden halas ,ederek cemi' hara ve fark nere isal buyurmam isterln. Ehli uhudu irfan v~ eshab zevk ve vicdan olan LAI Y5} eshabna da selat ve selam eyle. Nebiyyi ziann ile A ve eshabna olan selat ve selam ley tabiat turas daldka m'kaefe cebini parladk.a ber devam olsun. Velhamdlillahi rabil alemin ve selam alel mfuseliyn. '
te Habtbi kibriya Hazreti Fahri alem Muhammed Mustafa (S. A.Vol Efendimiz byle bir mkemmel mbarek, mukaddes, muazzez ekmel .bir varlkdr. Ya onu aykyle bilen, ona laykyla inkiyad eden ve onu laykyla tanyb mmetinden olabilen, gerek ondan olan, mminler neden saylabilecek ka,:dar az olmaktadr? Acaba cenab peygamberin Benim dini:m garib gelmitir gariblerle gidecektir diye buyurduu nutuk mu vcut bi.lmakta! Neden gerek mmin azlkda oluyor ,Bugn dnyada mslman diye bilinen 900 milyon nfus var. Bunlar ekseriyet itibariyle ~eden adet mslmanln dan teye gidemiyorlar? Bu din ilim irfan uhud ve zevk dinidir. Cehaletle kat'iyen bir arada' olamyaca beyyiielerle sabittir. Bu cehli ifna iinde .al mak, almak ve yine almak lazm gedii aikftrdr. Cenab Hak Leyselili insan illa masea buyurmaktadr. Yani insann mesaisinden almasndan gayri hibir eyi yoktur. Ancak saisi vardr. Ya bizler hangi almayla kendimize gerek m.rneti Muhammed'den olduk diyebileceiz. Heyhat bu i ne kadar uzak grnyor. Bizlere Cenab- Mevla Ben ins ve cini1i bana arif olsunlar diye halk ettim buyurduuna gre bizlerin en nde gelen vazifesi (devi), Hak'ka arif olmak, Hak'k bulmak, Hak'k bilmek, Hak'tan olmak olduuna gre kendi kendimiz~ sorabiliriz; Bu yolda insan olarak abamz nedir? Asrmza bakarak buna hi mi hi diyeceiz. Ne demek 'bu? Neden okumuyoruz? Neden bilmeye, bulmaY~1 insan' olmaya' am yoruz?
-x~

Bizlerin cehennenl olan, hu cehafe.t gayya kuyusu birgn gelir, bu cahiller beeriyetini mahv ve perian eder. Eder amma; bu. cehil perdesi ile hicablanan birok mustaidlere, g~ide istidadlara da yazklar olur. Bizim dinimizsevgi, meveddet dinidir. Allah'n sevdiini sev.rnek, sevmediini sevmemek dinidir.' Bu da demektir ki O'nun Ha-:- ; bb'inin sevdiini s~vmek, sevmediini sevmemek bu dinin seyri iin elzemdir. bu sevgiriin; bu hak sevgisinin vclidda kkle ile btn vcudu istila etmesiyle mmkn olabileceini Allah'n Habib'i (Sevgilisi) olan Zat- Aiyi kadir, btn hayatndaki S'afhalames
ryla aklamtr.

nsan. olabilmek;

Biz, ayrinin deil, O Allah'n sevgilisinin. mmetiyiz.O aleml~ re rahmet olan Habib-i Kibriyann mmetinden olabilmek saadetini yitirmemek iin ok, pek ok almamz lazm geldiini unutmadan, azimetle osultan kevneynin yolunu izlemeliyiz. . Bu yolda olan btn mmhi kardalarmza saadetler diler gerek Muhammediyyun silkine dahil olmalarn Cena,b- MevIa'dan Iiiyaz ederim. Emekli retmen - Yk: Mh. 'Muhammed Vehbi Plolu

:MTERCMN NSZ
Gerek hal tercmelerinderi ve tarihi .kaytlardan ve, gerek' b- ' sahibi, yksek bir mutasaVvf olduu anlalan ve Semerkand'da doarak (KAAN) ehrinde yaamakla (Kaani) diye' itihar etmi ve hicri 887 ve miladi 1467 ylnda vefat ~tmi olan 'Kemalddin Abdrrezzakili Kaaniyys Semerkandi' nin yazm olduu (TE'ViLATI KAA NYYE) adl eseri, her ne kadar sonralan biline~eyen herhangi bir sebep ve saikle (MUHYDDNTEFSR) nvanileMsrda pasl ve yaynlanm ise de, yaplan aratrmalar ve incelemeler 3(1nund& btn islam 'melliflerinin eserlerinde istihaden ve naklen aldklan ayn, ketim ve ibareleli Kaaniye nisbet edegelmekle ve bu hususda szlerine doruluk ve gven olunacak asnmz bilginler ve ariflerinin .szl bildiri ve ifadeleriyle bu eserin Muhyiddin'e ait clmayp, Ken;alddin Abdrrezzak KAAN'ye aid olduu kesinle
ralmu olduu eserlerden bir Trk alimi, derin bir fels~fe
mitir.

Muhyid<:lin'in vefa tarihi 627, Kaani'nin' vefat tarihi 887 oldugre Kaan, Muhyiddin'den ,iki buuk as sonra gelmi ve yaan olmakla beraber fikir ve meslekte, zevk vemerebde Muhyiddin'in izini takib etmi ve Tevhid ilmLl1de ayn hakikat yolunda yrmtr. itibarla, yani ulatklan amacn birlii ynnden e,se" rin Mul1yiddin'e oranla ve (MUHYDDN TEFSR) adyla baslm olmas da ihtimal dnda deildir.
une

Bu

Kitabn rubaesinde bizzat kendisi tarafndan bildirildii zere" yazarn bu eserde dini celiyli slamn gerekleri ve' manalarn iinde toplayan, kapsayan (KUR' AN-I KERM'Nl ahkam ve zevahirini

tamamen 'kabul ile beraber, Kur'an ayetlerini srf enfse tatbik ci hetini ele alarak fikri kyaslarla hallolunamayan gereklerini, fehm-i idraki mmkn olmay~n bir ok dini konular, esrar ve inceliklerini, derinliklerlii, akla yatar ve normal ekillerle ynlendirmeye, ayet~ lerin felsefesini apak yorumlama ve aklamaya muvaffak -olmu tur. Kur'an'da bahis konusu olup bu gnn dnceleriyle., msb et ilimleriyl~ badamas kabilolmayaca. zannolunan itikad konularn, hayal edilen fiJ.qrler alanndan kararak normal akmlarna ve birletirilmesi yollanna evirmek ve bu gerekleri srf insan vcudunda ve tabiat yznde g~rebilmek suretiyle kef ve zerekfik;ir sahiplerini ek ve kukudan kurtarmtr.

.-XII.-

Srf tevhid mertebeleri ve makamlar zre ve Kur'an ayetlerini afak ile beraber enfse (sjeyeJ uygulamak. usul ile yazlm, olan 'bueser, btn tasavvuf ve hakikat ~hlince son derece kabule ayan .grlm ve pek ok rabet bulmutur. Esasen yazarn tasavvufda , bunun gibi daha bir ok kymetli yaptlar da vardr.

Ancak unu belirtmek ger~kir ki yazar Kaani hazretlerinin bu eseri kamu dncesine gre yazlm deildir.' Bir eit illtisas kitabdr. lkel bilgi ve srf grnlere dayanan yaln dnce sahipleri bu kitaptan gereken yararlar elde edemezler. Bundan ancak tasavvufla ilgilenip o meslek hakknda az ok fikir edinmi yahut kendisi o kapya bavurarak nasibini balam veya yzyln bil~ ve irfanyla nurIanm, dolaysyla ak tabiat kitabn okuyan..okumak isteyen gen yetenekliler, nurlu ze,kaar parlak fikir sahipleri, dolgun dimalar yararlanabilir. Zaten felsefe de bu gibi uzmanlarn, bilgili,' yksek dncelj .dimalarn yolunda seve s~ve u~a .. dklar ve her uramada anlatlmas g zevk ve lezzet duygular ile duygulandklar, grlmemirenklerde eitli kokularda iek'lerle sslenmi lahllti (tannsal) bir bahe deil nidir? Evetfelsefe sz Hikmet seven manasna olan yunanca Filosofi kelimesinden alnm olmasna gre Hikmet de her eyin as ve hakikat hakkn da elde edilecek tatl bir bilgi demek olacana gre felsefe,. eya ve mevclldatn gereklerine aid dnce ve bilgilerden baka bir ey olamaz.
u kadar var ki dou vebat felsefeleri arasnda gzle grnr bir .ayrlk gze arpma~tadr. Bat fesefesi srf insan bilgisine, fikri kyaslara, akli muhakemelere. zetle akl ve fikre dayanarak bulunur ve bilinir. rsanakl ise, tabiatn evresi kapsam snr iinde bulunduundan snrl ve nillayeti alandr. Yalnz dairesi evresin- , de bulunan akla uygunileri- 'dnp anlayabilir. Onun ierisine geemez. Ve o enberin dna. kamaz. kacak olursa, tpk ta yabilecei ykn iki u katm yklenmi bir hayvan ve yahut kapsamnn ,bir ka kat. doldurulmu bir vapur gibi dengesini kaybetmee, armaya mahkum olur ve her halde arr ve saptr. Madem ki tabiat stne, metafizik denilen bir uzaya alyoruz, akl v~ mantk evresinden km sonsuz bir aleme ykselmi oluyoruz de- . mektir.
i

.yksek ve sonsuz olan bu alemde kanat amak ise ancak ve ancak ilahi ve kudsi bir dorulama ile mmkn olabilir. te islam felsefesi, yine akl ve mantkla ilgilenmekle ona dayanmakla bera:ber ilahi ve kudsidorulama ile akln me'vasndan alnm bir fel-XIII -

sefedir ki bu hi bir za:man hakikatten amaz, hi bir tarzda ve yolda yanlmaz. ok genitir, kamat ve btn alemleri kaplamtr. Bunun sahipleri, bir yl ara ile gelseler fkiderinde fesefelerinde asla birbirine kar olmaziar, nk hak birdir, daima birdir, ta addt etmez" ve zaman deimesiyle hakikat deimez. Tasavvuf denilen meslen gayesi de bu hakikata ulamaktr. Arz olunan bu yksek islam. felsefesine dayanan ye ayn zamanda bir ok gerekleri kapsayan, fakat tedenberi btn i.slam. ve Trk bilgin ve dnr lerinin tuttuklan usul ve meslek zre Arab. dilinde yazlm olan bu kymetli eseri - zerre kadar tasarruf yle dursun - asla bir fikir ve yorum da bulunmakszn ve hi bir e~erden bir ey katmakszn, yalnz tercmede esas olan ifadenin kuvvetini, keyfiyetini gznnde tutarak,. genliimize bir armaan sunmak ,emeliyle, amacyla elden geldii kadar ak ve sade bir dil ile trkemize evirrnee u ratm. Yalnz Necran Nasrani'leriyle ceryan etmi olanolay, mubahele meselesini, N ehcivanl Nimetullah merhumun tefsirinden alp . itizar (zr) beyanyla derceyledim. midim udur ki yzyln ilimIeri ile yetitirilmi genlerimizin olgun ve nurlu zekalar bu eserdeki hakikatlar bizden kat kat fazla anlayacaklar, ufak bir iareti ok genileterek hakikatn en yksek ularna ykselterek gelecek kuak iin yksek metodlar hazrlaya caklardr. Genlerimize bu yolda byk baarlarbalamasn ulu Tanr' dan niyaz ederken, dilimize, irfan sahamza olan borcumun devi iin vaki olan bu deersiz hizmette grlecek kusurlarm okuyucularn msamaha grleriyle rtmesini dilerim. Tevfik
Allah'dandr.

Sabk Eskiehir Merkez Vaizi ve Ankara Arabac smail Ef~ndi'nin Veledi Mari~visi Ali Rza Doksanyedi

1935

-XIV-

iNDEKLER

Sayfa

En' am Suresi ... ... ... ... ... ... ... ... Araf Suresi ... ... ... .., ... . .. ... ... Enfal Suresi ... ... ... .;. ... ... ... ... Tvbe Suresi .............. : ... ... ... Yunus Suresi ~", ... ..:;.. ... ... ... Hud Suresi ... ... ... ... ... ... ... ... Yusuf Sur.esi ... ... ... ... ... ... ... ... Ra'd Suresi ... ... ... ... ... . .. ... ... ... ... brahim Suresi ................... ~. ... Hicr Suresi ... ... . .. ... . .: . .. ... . .. . . . Nahl Suresi ... ... ... ... ... ...... ... ... sra Suresi ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... Kebf Suresi ... ... ... ... ... M.eryem Suresi .... ... ... ... ... ... ...... Tahf Suresi... ... .. ... ... ... ... ... ... Enbiya Suresi ... ... ... ... ... ... ... ... ... Hac Suresi ... . ~ . .... . .'. ... ... ... ... ... ... M'minun Suresi ... ... ... ... NurSuresi .................. :.. ... Furkan Suresi ... ... ... ...... ... ... uarf Suresi ... ... . .'. ... ... ... ... ... NemI Suresi ... . .. '... ... ... ... ... ... Kasas Suresi ... ... ... ... ... ... ... ...... ... Ankebut Suresi ... ... ... ... ... ... ... Rum Suresi... ... ... .... ... ... ... ... Lokman Suresi '" .... ... ... ... ... ... Secde Suresi ... ... ... ... ... ... ... ... Ahzaib Suresi ... .... ..

1 36

56
68

82
99

122 156 170 178 182 200 220 246 261' 285 301 314
320

328 341
350 366

381 387
392 394 399

-xv-

.'

E N' A 1\1

S U R

Es

(Ayet 42) (Ve Iekad erseIna ila m emin min kablike fee hama-, hm bilbe si veddarrai Ieallehm yetedarra'iinl Grlmyor nu ki biz, senden evvelki mmetIere resuller gnderdik. Ve en btyann on":, laryedmesi (eliyle tutup gtrmes) ve azabnkamlamas gbi, esbab- tfu~. tezaf (oalmas), belki onlar nefisleri karargahn dan kopanr ve nefislerinin iddet ve kuvvetini krarak, itaat ederler, ve hicabdan kurtulurlar ve kahr sfatnn teceHisi ve kendilerinde tesIri ile inkiyad ve tadarru ederler, diye; resulleri gnderdiimi ze mukarin, bir tarafdan da iddet ve meakkatle, zaruretle ehaz eyledik (tuttukL Bundan sonra olan ayet-i kerimeler, hicabn kesafetini ve heva perdesinin ve dnya muhabbetinin ve cismani lazzetler ITeylhin' galebesi He, kalb]eri ka.tlamakla tadarru etnedikle.r ni beyan ediyor. (Ayet 5) (Ve enzir bihillezine yehft fiine en yuheruJ Habibim; sana vahy olunan Kur'an ile, lla,vf ve reca ehli olan mstaid kimseleri korkut. KalbIeri katlam olanlardan 'i'ra,z eyle~ yz evir. Zira kitabn evvelinde (hdenIil muttekiynel buyurulduu vechiyle inzar (sakndrm.ak) o gibilerde te'sir has~ etmez. (la Rabbihim leyse lehfun min dunihi veliyyn vela efiy'nl (Ayet 51) Yani, havf ve reca sahibIeri, istidatlarnn safas ile Allah',a rcli'un (dnn) zaruri olduunu bildiklerinden, kendi sfe:t ,ve ef' alleri . hicablarile mahcub kaldklar ve (LimeniImIkl yevm. lilIdhil vMidil kahharl ayetinin buyurduu vechile z~tlarn, kudretlerln kaffesi, Allah'da fani ve Allah Teala'nn hepsini kahr eyledi i cihetle, Allah'dan gayri onla.ra yardm edecek ve bud .(uzaklk) zilletinden ve hrrnan (mahrumluk) gazabndan kurtaracak bir efa.atlar olmad halde, Rab'lerine har olunmakdan korkarlar. Binaanaleyh Kur'an' dinlemekle nasiha,t alarak,. kendilerinde reca ve mmid uyanr, vecd ve ictihad ile Hak yoluna sllik etmea soyun~lar.. (LeaUehm yettekiine) (Ayet 51) Ef'al ve sfatlar ve zatlarhicabnda,n hazer etmeleri ve zat vesfat ve ef'allerinin Allah'da mahv ,ve fena olmasy la, za.tlanndan, sfat ve efaIlerinden tecerrud etmeleri iin onlar Kur'an He korkut.

EN'AM SUREiS

Burada veli ile Kalb ve efi ile Ruh murad olunmak da cajzdir. Yani; onlan gazabtan kurtarmas ve hrmandan (mahrumluktan) ya,rdm etmesi iin, nefsin velisi mutas.arrf olan "kalb" makamna vasl olmadlar. Nefse kurb (yaknlklmededini imdad ve Allah'tan istimdat ve onlarla, Allah arasnda tevessl edip de orilara efaat etmesi iin "Ruh" maka,mna da vasl olmadlar. Bu sebebden ne "kalb" kendilerini azabdan kurtarr ve ne de "Ruh" kendilerine efaat eder bir halde, Allah'a har olunmaktan korkarlar, demektir. (Ayet 52) (Velft tetrudilleziyne yedu'ne Rabbehm bilgadati yridune vechehu) Sabah ve akam Rab'lerini taleb eden, daima kalbin huzuru, ruhun uhudu ve srnn ona teveeeh ile ibadeti Rab'lerine tahsis eyliyen vahdet ehli, vasl ve kamilleri, Kur' an ile tard ve zecretme. nk inzar kalbIeri katlam kimselerde tesir etmedii gibi, kalbIeri, Allah'da mteharrik (hareketlD ve mtelai (tela eden) olanlatra da faide etmez. Yuridune veche~u) Onlar, muhabbet-i ezeliye sebebiyle ibadetleri ile ancak zat ilahiyi murad ederl~r. badetlerini, cennet, ve sevab beklemek yahu d bir azabve iddetden korkmak garaz ile illetli klmazlar. Ve tecelliyatn ihtilaf ile, iradelerinin tag.a:yyrne sebep olacak bir ta,rzda Zat- lahiyi s fat muhabbetiyle murad etmezler ve hi bir maksad ve matlubda Zat- lahiyi vasta klma reva grmezler. Belki btn vastalann ve vesilelerin Hak'da fani olduunu mahede ederler. Kendi zatla,.. rma varncaya kadar nazarlannn vaki olaca hibir ey uhudla. nnda kalmamdr. (Ma aleyke min hisabihim min ey'in) (Ayet 52) Yaptklan ilerde hesablarndan senin zerine bir ey yoktur. Yani, onlarla Rab'leri ara~nda nebi veya melek gibi bir vasta yoktur. Bunun iin onlan taata veya cihada veya. baka bir muameleye da. vet etmekdebir mana yokdur. Binaenaleyh bunlarn hesablan. Alah'a muhavveldir (havale edilmidir), nk ileri Allah'da ve AIlah'ladr. (Vema min hisabike aleyhim min ey'in) (Ayet 52) Senin hesabnda onlar zerine bir ey yoktur. Yani (Vellezine ala salatihirn daimune) buyurduu vechfyle, onlarn huzurlar daimi ve Allah ile, masivadan megulolduklar iin senin davet ilerh1.de nusrat ve islama yardm ve yahud kfr koparp a,tmak gibi bir ie de girmezler, kanmazlar, senin iinden ve nbvvetinden bir hal an onlara gerekmez. (Fetedrudehm lertekTIe mnezzainine) (A:yet 52) Bunlar, bu halde iken kendilerini tard ettiin, bir masIahat veya dini megaleye tahrik etmekle; bulunduklanhuzuru daimden men etti- in , yahu d vakit ve cemiyetlerini tevi ettiin takdirde zuhirrt edenlerden olursun. ;,
vel'aiyyi
,
"

_ ..._,-~

EN'AM SUREs

(Ayet 53) (Ve kezaike fetenna ba'dhum. biba'dinJ te bu byk iptila ve fitneler gibi ba~ mahcub kimseleri bazlarna ibtila ettik ve fitneye drdk, nk mahcublar eIlli vahdetin ancak suretlerini ve zahirdeki sui hallerini, fakir ve meskenetlerini grp -onlarn kadr- mertebeleriii ve batndaki hsn hallerini grmediklerinden onlar istihfaf ve kendilerinde bulunanmal, can, ni'met servet gibi eylere nisbetle onlar hakir grerek (Liyekulehauhii , menneah aleyhim min beynina) (Ayet 53) isti~af tarikyla i mizden Allah'n hidayetiyle minnet ve ihsa.n ettii kimseler bunlar mdr? derler. Halbuki; Allah hakk iin en gz.el geinen, hal ve menziletleri en yksek, Allah indinde ve onlar bilen indind~ kadr ve mertebesi en byk kimseler, onlar.dr. Nitekim Nuh Aleyhi~se lam da (Ve la ekul Iillezi tezderi a'ynkm Ien y'tiyehmllah hayran) Ben, sizin gzlerinizin hakir grd kimselere, elbette Allah Teala hayr vermiyecektir diyemem .buyurmutur. Belki haYltlarn en by Allah'n onlara vermi olduu hayrdr. (Elesallah bia'Ie'me biakirine) (Ayet 53) Allah Teala Hazretleri vcudlar ve sfatlar ve a'zalar ve ni'metlerini taat ilahiyede isti'mal ile kendisine hakikaten kr edici olanlar en ziyade bilic - deil midir? Harici ni'metler ve. kyamlarna sebeb olan r zIkI ar , izasnda ibadet ve onu ni'metin sahibinden tasavvuru ve Allah nzasnda sarf ile ve a'za ve cevarih ni'metlerinin iza'snda aza ve cevarihi Hak'kn ibadet ve ma'rifetinde istimal ile, _ ve sfat nimetinin iza' snda, sfatn Allah'da mahv ve marifetinden ve kr ve ibadetinden aczi itiraf ile, ve vcud. nimetinin iza'snda; ayni uhudda fena ile Allah'a. kr eylediler .ki; Allah Teala da vcudu mevhubu hakkani (balanm hakkani vcudla) ile onlarn saHerini mekCr ederek ~efsiyle nefsi. . ne kr edici, akir ve mekr kendisi. olduunu, ondan gayri bir kimsenin krne kadir olmadn onlara ta'Iim eyledi. Bunun zerine onlar da (sbhaneke ma arefnake hakkama'rifetike, sb:hanekle ma abednake hakka ibadetike) Seni hakk ile' bilemedik, seni tenzih ederiz, sana hakkyla iba~et edemedik dediler. te Hak'kn onlarn krlerine ilmi ve krlerinin Hak'dan cezas bu'keyfiyettir. (Ayet' 54) (Ve iza caekellezine yu'miniine biayatinal Habibim iman edenler sana geldikleri vakit (Fekul selamn aleybm) (Ayet 54) Sfatlarnz ayblanndan'te nezzh ve o Iiba.slardan (elbiselerden) tecerrdnz dolaysyle selamet sizin zerinize olsun, sizler, selarnet buldunuz deyiver., (Ketebe Rabbkm Ma nefsihiITahmeteJ (Ayet 54) Rab'biniz size rahmet olmak zere sizin sfatlarnz ,kendi sfatlar ile tebdi! etmei zatna
sfatlarnn mahvile ayatmza

4'

EN~AM SURES!

lazm kld. nk her fevt olan eyin Allah'da halefi vardr,.. (nne

hu men am.ile minkni suen bicehaetn snme tabe min ba'dihi ve aslehal (Ayet 54) Gyb~t ve. gaflet sebebiyle siz del?- her kimin telvininde, kendi sfatlarndan bir sfat kendisine zahir olurda, o' s fatn zuhurundan sonra, huzura vefa in, telvinden rcu ve o sfa t bilipAllah'a inabe ve huzurunda tadarru ve riyalZatla o sfat s~ kp atarsa, (Feenneh gafftrll rahiynl (Ayet 54) tahkik, Allah Teala Hazretleri, o sfatn ondan setr edici; ona temkin ve istikarhet. nimetini balamakla rahmet edicidir.
beyan~tnzvechi~le

(Ayet 55) (Ve kezalike nfassilftlayatil te, m'minlere olan u sana stiatmz beyan ederiz. (Ve lites:tebine sebiliilmcrimine) (Ayet. 55) ilediklerini kendi sfatlan ile iliyen, sfatlar ile mahcub olanlarn yolu zahir olmak iin, sana sfatnuz beyan eyledik. B.u mahcublarncrm ve kabahatleri de bundan ibarettir. (Kul inni nuhitu en a 'budenezine ted'ftne min d urua.hil (Ayet 56) Habibim, sen de ki : Ben sizin hevanz sebebiyle ibadet ettiiniz mal, nefis, ehvet, lezzet-i bedeniye gibi Allah'dan gayri eylere ibadet etmekten nehy olund-qm. (Kul la erttebfu ehvaekm kad daa t izen ve ma ene minelmuhtedineJ .. (Ayet 56) Habibim, de ki: Ben, sizin arzulannza ibadet ile tabi ola.mam- ki, .o takdirde arzularla ihticabm sebebiyle muhakkakdalalete der ve hi bir sure~le hidayet bulamam.
kn

(Ayet 59) (Ve indelu mefatllulgaybD Gaybn anahtarlar Hak'indindedir. Mmum olmaldr ki, gayb birka mertebedir. Evvelkisi: 'inayet-i ula" tesmiye olunan (isimlendirilen) ilmullahtan (Allah ilminden) ibaret bulunan "ga,ybl guyb"dur. Sonra: Alem-i ervah (Ruhlar alemi) gaybdr ki o da ezelden ebede kadar bulur,mu, . bulunaca.k kaffe-i mevcudat suretlerinin vech-i klli zere "mmlkitab" tesmiye olunan ve alemin ruhundan ibaret bulunan. "alem-j evvel-i :akli" de nak olunmasdr ki ka,za-y sabk deriilen de budur. Sonra, "Alem-i Kulb-i gaybi"dir. Bu da kaffe-i mevcudat suretler nin, yine ayniyle "levh-i mahfuz" tesmiye olunan ve memin kalbinden ibaret bulunan "Nefsi klliye" imeminde klU ve cz'i, tafsil-i ilmi ile mufassal olarak nak olunmutur. Sonra.!, "Alemi hayal-i gaybi"dir ki, o da. kaffe-i kainat sretlerinin a-yniyle vaki olaca . zre muayyen ve mahhas ve vakitlerine mukarin olarak "ecram- felekiye"de muntab' bulunan "nfs- cz'iye-yi felekiye"de nak olunmutur. te bu mertebe, gayb aleminin ve mertebelerinin, aha det alemine ve "Kaza-i lahiye"nin tafs~li olan "Kad~r:"i lahiye" levhine en ,yakn bulul1m:as dolaysyle, eria.tte bu aleme "sema-i dn-o

EN'A:v.r SURES

ya" (dnya semasl tesmiye olunmutur. nayet-i ula denilen ilmullah'da, zatmn ayni olan ibu alemlerin kaffesinde, zatnn huzuru sebebiyle kaffesini iha,tasndan ibaretdir ki, Hak Teala Hazretlerio avalimi (alemleril zaid bir sretle deil, kendileriIl:de olan sretlern cemisiyle ve, aynlar ,ile bilir. O sUretler, ilminin aynidir. Gklerde ve yerde bir zerre mikda.n ilminden hari olamaz. mdi, ayet-i kerimede "mefatih" kelimesi mahzen demek olan mefteh kelimesinin cem'i olursa, mana: Zatuun kaffesine huzuru dolaysyle cemi gayblara mtemil olan hazineler, Ha,k'kn indindedir. (La ya'lemha illa hu) (Ayet 59) O gayb hazinelerini Allah'dan gayrikimse bilemez, ancak o bilir. Ve eer (hefatih) kelimesi anahtar demekolan miftahm cem-i olursa, m ana: Ya yine a,yniyle bu manadr. Yani gayb hazinelerinin kaplan kilidlidir, anahtarlan Hak'kn elindedir. Hak'kn gayri o ,hazinelerde gaiblere mutta1i olama,z. 'Yalud, gayblarn izharmn ve halk muttali' olmak zre mekanndan ehadet alemine, kanlnasnn sebebIeri; Hak'km kudret ve tasarrufu elindedir. Onun indinde mahfuzdur. O hazinelerde bulunan gayble're muttali' olmak iin Hak'kn gayrisi o esbab ekip alma,a kadir deildir. Bu anahtarlar da, Hak'kn "Esma-i lahiyesi" dir. "Kitab- mbin"de, i bu cz'iyatn, ahslan ve adetleri ile kendisinde teayyn eyledii dolaysyle, "Se'ma-y dnya"dan ibarettir. (Ayet 60) (Smme yeb'askm fi~iJ Sonra, ceza iin ka:!'.and ameller zre sizi ba's eyler. lLiyukda eeeIn msemma) (Ayet 60) Ba's ve ihya iin, tesmiye olunmu vaktin' tkenmesi 1in sizi ba's eyler. (Smme ileyhi merci'kn smme ynebbikum bima kntm ta'melne) (Ayet60) Sonra, ayn-i cem-i mutlak da Rab'binize rcu' edersiniz ve sonra amelleriniz sUretlerini zerinizde izhar ve o suretlerle sizi cezal,a,ndrmakla yapdklannz, size bildirir.
nz

(Ayet 61) (Ve hvelkahiru fevka ibadihil Kullarnda, istedii gibi tasarruf etmekle ve onlar ayn-i cem-.i' mutlak da ifna etmekle, kullarnn fevknda ,Kahir olan ancak o Allah Teala Hazretleridr. Zira Hak Teala' damakhur olmyan bir ey yoktur. Her eyonun taht.:. kahrndadr. (Ve yrsilu aleykm hafaza.ta) (Ayet 61) Hak Teala sizin zerinize hfz edicilergnderir. O hfz ediciler kendilerinderusuh ve' aden-irusuh hasebiyle herhangi bir halde muntab' (tab edilmi ve menku olan - basIb kalan), olduu kendi kuvalar dr. Bedenden insilahlar (syrlp kmalar) zamannda bu hal kendilerinde zahir olur, ve okuva, ahval-i mezkureye. mna~ib sretlerle te~essl eder. O suretler kuvaya sevap ve rahat uladran kuvay- latifiye-yi rUhaniye ve yahud azab eritiren 'sveri muzlime-yi cis-

6
maniy~'

EN').M SURES._

(cismani muzlim sUretler) olur. Belki bu sretler, aza ve cevarih (yer hayvanlan veya kular) zre zahir 'olarak a'za ve cevarih, sver~i mezkure heyetleri ile teekkl eder ve hallisanlan ile yapm olduklar ileri, kendilerine syler. Ve keza hafza, cemi' havadis-i cz'iyenin (btn kk. hadiselerin) kendilerinde nak olunduuna iaret ettiimiz "kuvay- semaviye"dir ki, ruhlarn be~ denden mfarekati (ayrlmalar) zamannda kendilerine bu nukuun kaffesi" zahir olur. Ne kk ne de byk hi -bir ameli brak makszn "kuvay- semaviye" onlara amelle'rini bir bir sayar. (Hatta izi! va-e ehadekmlmevt teveffeth Rusulna' vehm la yferritnel (Ayet 61) Ta ki sizin birinize lm geldii zaman, bizim elilerimiz onu ldrr. O eliler, tefrit, yani vazifelerinde kusur etmezler. te, mevt zamannda onlar ldren eliler, ayniyle bu kuvay- se.maviye'dir. (Snme ruddu ilallahi mevlahml hakkl (Ayet 62) Sonra hakiki sahib ve mutassarnfl:ar AHah'a redd olunurlar. Redd olmak da ayni cem'-i mutlak da olur. Zira red, mcazat iindir. (Ela lehlhkm ve hve esa'ulh~ibiynel (Ayet 62) Agah olunuz ve , biliniz ki hillrm-i mutlak ancak Allah Teaa'nndr. Ve Aiah . Teala Hazretleri hesab edicilerin en sr'atlisidir. nk hesabar bir anda olur. O an da, vefatlar andr. ' (Ayet 63) (Kul men yineccikm ,~in zulmatilberri velbahrn Habiqim, de ki: Sizi gava-y bedeniye (beden perdeleri) ve sfat- nefsaniye hitablarndan ibaret bulunan karann zulmetlerinden ve kalb sfatlarndan ve akl ve fikirlerinden ibaret bulunan denizin 'zulmetlerinden kim kurtaryor? (Thd'unehu tadarn'an ve hufyeten) (Ayet 63) Sizler, o zulmetlerin kefi iin nefislerinizde a,ikare ve srlarnzda gizli olarak, Eer bizi bu hicablardan kurtarrsan vallahi, istikamet ve tenkin ile kurtarlmak nimetine kr edenlerden oluruz diye, kurta,ran za,ta dua edersiniz. yneccikm minhal Habibim, de ki, sfa Hebebiyle o hicablarn kefiyle Allahu Teala, sizi.o zulmlerden (Ve min klli kerbinI ve herhangi bir sknt ve gamdan, yani istidadnzda bilkuvVe kalm olan kemalatnz' zahire karmakla, sizi her bir gamdan kurtarr, ha,tta istidadm kuvveti ve ~vkin kemali dolaysyle bilklliyete (bsbtn) vcuddan halas ve fenaya istidadnz oduundan, eer vcudunuzdan bir nevi' 'bakyye size g.am olsa, ondan da Allah Te~a kurtarr. (Smme entm trikune) (Ayet 64~ Sonra, siz bu makam- erifi ve kendiniz iin toplanan kemalat bildikden sonra, yine nefis ve hevanz Allah, Teala'ya erik klarak, nefis ve hevaya ibadet edersiniz. (Ayet 64)
tnn tecelliyat nurlar
(Kulila

ENrAM SURES]:

(Ayet 65) .(Kul hvelkadir Ma en yeb'ase aJeykfun azaben min; fevltikm) Habibim, de ki: Allah Teala Hazretleri, size ma'kulat ve dini hicablarla ihticabnz (hicablanmanz) sebebiyle, st tarafnz dan (ev min tahti erclikm) (Ayet 65) yahut, tab hicablarla ihticabnz sebebiyle ayaklarnz altndan (ev yelbisekm iyean) (Ayet 65) yahut, size her frkasmn tabi olduu (uyduu) bir kuvvetin dini zre olubda, dier frkaya mukabil bulunan mteferrik frkalar' kardrarak bu sebeble aranzda herc mere (karma kark - altst) ve kta! vuku ,bulmakla (ve yzika ba'dakm be;se ba'din) (Ayet 65) baznzn iddetini baznza tatdrmak suretiyle size bir azab gndernee kadirdir. Yahut, mana: Her frkas, imamlar olan bir d~e caln veya einni veya ns! bir eytann dini Ue bulunan, akideleri muhtelif frkalar olduunuz halde, sizi kartrmak suretiyle, yahut.,' mana: Kuvanzdan her kuvvetin kendisine mahsus lezzetleri istemesi ile, kalbe istila etmesi sebebiyle nefislerinizi, muhtelif frkalar kl mak suretiyle, mesela, bir ~uvve:t kalbi gazaba, dieri ehvet ve tamaa ekerek, kalb aciz olarak aralarnda gark ve onlarn kabzalannda esir olur. Ne vakit bir kuvvetin lezzetini tahsile' kasd ederse, dier kuvvet, onu men eyler, kuvvetin her birisini vahdam bir em.irl~ mti' ve mnkad olarak makamnda durduran - kahru siyasetle onlan idare eden bir reisin siyasetiyle riyazat ve terbiye olunmadklan ve bu suretle mlk ve tasarruf ve hkmet, bir re'ise, yani kalbe kararlap vcid memleketi mstakim olm.ad iin, vcudunuzdaki kuva arasnda hercmere vaki olur. Bute'vil zre, o ahslardan her biri, bir frka yahut ahs- vahid' deil, muhtelif dinler zre mtefer- ' rik' (ayrlml -: dalm) frkalar olmu olur. (Ayet 66) (Ve kezzebe bihi kavmke ve hvelhakku) Kavmi n, o tekzib ediyorlar. Halbuki o azab, sabit ve onlara nazildir. (Kul lest aleykm bivekilin) (Ayet 66) Habibim de: id: Ben, sizin muhafazamz~ ve bu azabn sizden :rp.en'ine mvekkil ve me'mur dei lim. (Liklli nebe'in mstekarrn) (Ayet 67) Bildirilen her hangi bir haberin vuku' bulduu ve kararlad bir mahalli vardr. (Ve sevfe ta'lemftne) (Ayet 67) Sizden beden perdelerinin kef olunduu zaman, nefislerinizin iktiza eyledii sfu.etlerle, azabn elemi size zahir olacandan, pek yaknda onu bileceksiniz. (Ve za reeytellezine yehudne fi ayatina) (Ayet 68) Habibi:i, sen, kendi nefislerinin 8 fatlarn izhar ve ilim kudreti nefislerine isbat etmekle, bizim sfa tmzda dalanlar grdn zaman (fea'ndanhm) (Ayet 68) onlardan yz evir. Zira onlar, mrik vemahcubdurlar. (Ve imma ynsiyenhekeeytAn) (Ayet 68) Ve eer sana eytan, bir takm hur'afat ve batl eyleri ,tezyin ve nefsinin vesvesesiyle unitdurup ba'z
azab

lDNrAM
sfatlarnla

SURE

zahir olursan ve bu suretle onlara mucanis olup muhabhatlerine meyl edersen (Fela tak'd -ba'dezzikra me~ kavmiz zalmi neJ (Ayet 68) bizim sana hatrlatmamzla hatrladktan sonra, sfat larn, benim sfatlarm mevziinde koymakla ve kendi sfatlarn, bizim sfatlarmza hicabetmekle netislerine zulm eden kimselerle otur, ma. Zira onlarn muhabbetleri tersir eder ve sohbetlerinin yaramazlg sebebiyle s~ninde telvin zre ihticabda vaki olmakln karib olur. . (Ayet 69) '(Ve ma alellezine yettekne min hisabibimj min ey'm veldkin zikra lealehm yettekne) Sf~tlar. libaslarndan tecerrd ve heyretlerinden ictinab eden muvahhidlere, o mahcublann hesablanndan bir ey yoktur. Yani, muvahhidler, onlara karmalar sebebiyle mahcub olmazlar ki onlarla msa,vi olsunlar. Lakin biz, onlarn sohbetlerinden ve dolaysyle telvinde vaki' olmalar ihtimalinden saknmalar iin hatrlatdk, yahut, mana: Muvahhidlere onlarn vebalinden ve hesabndan ve amndan bir ey yoktur; taki onlarla sohbet etsinler, lakin zaman zaman, az az karmakla irk ve 'hicablarndan saknnalarn kendilerine hatrlatsnlar. Muvahhidlerle olan ibu sohbetleri berekatiyle belki necat. bulmalar, irkden kur- ' tulalan ne'muldr~ Yahud, mana: Mriklerin amelleri ve amellerinin vebali hesabndanmuvahhidlere bir ey yoktur. Lakin zecr venehy ile onlara hatrlatsnlar, belki irkden saknrlar. (Ayet 70) (Ve z.erillezi'nettehaz dinehum leibenve lehven ve garrethmlhaydtddnya) Dinleri ve adetleri; lehv hevadan, arzu ve oyuncaktan ibaret bulunan ve dnya hayat kendilerini aldatan kimseleri terk eyle.Ve onlardan i'raz et. Zira bu itikad onlarda kk-o lediinden ve hayat- hissiye ile aldandklanndan onlar, bu halden ba kaldrma,zlar. (Ve zekkir bilii en tbsele nefsn b:ma kesebet) (Ayet 70) Ve bir nefsin kendi ka,zand ile mahcub olinamas iin, onu Kur'an ile korkut. Yani, din ve adeti henz o ekilde ol~am ve kendisinde bu akide kklememi, lakin meyl-i tabii ile onlarn ef'ali gibi ef'al irtikab ederek, ef'al sebebiyle mahcub olabilecek bir nefsi Kur'an ile korkut ki, O nefis, Kur'an ile mteessir 'olur ve nasihat kabul ederek irkden ve hicabdan saknr. te, mahcublar gibi olmamas ve hidayetden kendi am eliyle mahbus olmamas in o nefsi Kur'an ile korkut. (Leyse leha, mi~ dnillahi veliyyn ve la efiy'n) (Ayet 70) O nefis, iin Allah'dan baka bir sahibkc, efaat edici de yoktur. (Ve in ta'dil klIe adlin la y'hazminha) (Ayet 70) Ve mahcub olduu takdirde kurtulmak iin ne kadar fidye verse ce, fidyesi kabul olunmaz ve' kurtulamaz. nk' kendi meksubu (kazanlm, kesb olunan) ile hicablanmdr. (laikelle.-

EN'AM SURIDS

zine bsilft bima kesebl) (Ayet 70) te bunlar, kendi kazandklan ile mahcub kalm olanlardr. (Lehro erabn 'min hamimin ve azabri eHmn bUna kanu yekfrftne) (Ayet 70) Onlara, kfr ve hicablar sebebiyle kaynar sudan iki ve elemli azab vardr. Kaynar su arab, istidadnn kuvveti dolaysyle, o nefsin' kemale kar olan evkinin' iddetinden, ia,zab- elim de, amelleri ve amel hey'etleri ile ihticablanmas sebebiyle nefsin o kemalden mahcub kalmasndan ibarettir. (Ayet 71) (Kul ened'u min dtinilHllii Da la yenfe'una: ve la yedurruna) Habibim, de ki: Biz, hakikatde vcudu ve kudreti olu yan ve bize bir fa.ide ve zarar veremiyen eylere hi ibadet eder m- . yiz? (Ve nredd ala a'kabina ba'de iz hedananab) (Ayet 71) Ve AUahu Terua, bizleri hakiki bir hidayetle tevhide hidayet ettikden sonra, tekrar gerimize, irke' red olunur l1).uyuz? (KeUezistahveth .. eyatin filail"d~ hayrane) (Ayet 71) N efis a,rznn sahrasnda; ve him, ve hayal eyt.anlannn kendisini hayretler iinde gtrdkleri, yolsuz, ve maksatsz, nereye gideceini ve ne yapacan bileniyen a kn bir kimse gibi, geriye dner miyiz? (Lend eshabn yed'unehft ilelhde'tina). (Ayet 71) O akn kimsenin, aklc nazariye, aklc ameliye ve fikir gibi hidayete aran refikleri vardr. Yol budur. Bize gel diye davet ederler, fa.kat heva ve arzularyla kalbkula tkanm olduundan, onlarn sesini iitmezler. (Kul inne hdallahi hvelhda) (Ayet 71) Habibim, de ki, Tevhid yolundan ibaret olan , Allah'n hidayeti, ancak hidayet adur,bakas deildir. (Ve mrina linusHme lirabbilMeniyneJ (Ayet 71) Ve biz, kendi sfatlarmz, mtecelli olan Zat'da mahvve sfatlar, O'na tesl~m ie, Rububiyet s fatna inkiyad etnekliimizle (ve en ekimssalate, vettekuhii ve hii- , veezi ileyhi tuheroneJ (Ayet 72) ve huzur-i kalbi namazn klmak lmzla ve Hak'ka ittika; ile 've sfaUarla mevsufancak o olmas iin, sfatlarda Hak'k bize vikaye klmaklmzla ve bu suretle vcudumuzdan halas oluh, fena bulduumuz zaman, kendisine har ,olunann, ancak Zatu1lahi teala olub hepimizin Allah Teala'ya har olunmamzIa emr olunduk. (Ayet 73) (Ve, hvellezi halakasse'ma.vati vel'arda bilhakk) Hak Teala Hazretleri,zatnn muktezas olan adI ile kaim olduu halde, erval gklerini ve' sicim arzn izhar eyliyen Zat- mutlakdr. (Ve ye'vme yekitlu kn feyekftn) (Ayet 73) Ve, ol dedii vakit derhal olur. Yani, mutlak suretde 'ezelin ezeliyeti olan Zat.., Hak'kn ezeliye~ tinde, eyann zuhuru, ezellerinin ez'elinden ibaret bulunan sermedi vakit ki o da Zat' nn, taa~natmda zuhuruna iDadey-iKadimesinin tarulukudur. Bu taalluktan (KnJ, y~ni (oL) sz ile tabir oluni

10

EN'.AM SURES1-

mutur. bu irade-i 'Kadimenin taal1u.ku zaman, itibar-! akli ile ezeller ezeliyetinden sonradr. Yoksa, o, ezeliyetden zaman ile geri kalm bir ey deildir. Belki Allah Teala'nn zatnda itibari tertib-i akli ile geri saylmtr. Zira taayynat, mutlak hviyet-i mahzdan aklen ve hakikat en mteahhir olur. Taayynatnn zuhuru, (Kn) kavliyle tesmiye olunan irade ilerur. Binaenaleyh iradeden fasl ve tehir olmakszn zahir olur ki bundan da (feyekn) ile tabir' olunmutur. nk taa,yynat ezelde yok idi, var oldu. Kavlhulhakku) (Ayet 73) Allah Teaa'nn o vakitte' sz haktr, sabittir, husus ile ibda olunan eylerin olduu zre vcudunu iktiza eden sermedi iradesi, halinde sabittir, deiibi deildir. ktiza eyledii, mevcud olan tertib ve nizamn en gzeli ve heyet ve terkibin en mutedili olarak iktiza eylemitir. (Ve lehlmlk yevmeynfehu -fissril (Ayet 73) urda, nefh vaktinde, yani ervah, mkevvenata ifaza ile, mkevvenat suretlerinin ihyasnda hi kimsenin tasarrufu yoktur. Mlk ancak onundur. Zira mkevvenat, nefis ile vcudu ve hayat olmayan bir ldr, malikiyeti ne suretle, olabilir? (A1imlgaybil (Ayet 73) , Gaybn, yani melekti demek olan ervah illeminin hakaykn, (ve ehadeti) (Ayet 73) ehadetin, yani mlki demek olan ecsam illerninin suretlerini bilicidir. (Ve hvelhakiriti) (Ayet 73) Mkevvenat icad ve hilmietile tertib eyleyerek her surete layk olduu ruhu, ifaza eyleyen hikmet sahibidir. (Habir) (Ayet 73) Mkevvenatn srlarn veaikarlarn, havas ve efalini bilen haber sahibidir. Hulasa Hak Teala Hazretleri ebeden kendisinde deimek olmayan "irade-i kadime-i ezeliye-yi sabite"siyle zat~nn iktiza eyledii adl ~e ,hikmet vechi zerine eryah ibda edici, gayrin deil ancak 'kendisi.,. nin maliki bulunduu "illem-i mlkte" kainat ina ile, kainat zre bulunmaslazm olan eyleri bilici Ye niz am tertibinde hikmet sahibi, iradesi hasebile kainatta hadis olan ahval ve hadisata zatile haberdar olduu halde kainat diledii gibi icad edicidir. Bunlann kMfes!nde "Zat- lahi"nin eriki yoktur.

(Ayet 74) (Ve iz kale ibrahim Hebihi azare) Habibim, ora him,'i:. babas Azer'e (etettehz esnamen Miheten) (Aye~ 74) Sen, bir takm sanemleri (putlan) ilah ittihaz ve onlarn tesirlerini mi ,itikad ediyorsun dediini yani,brahim'i basiret sahibi klbda, hidayet ettiimiz ve ka,vminin ecram veekvann tesirini itikad edib" ekvan ile mkevvinden gafil olduklan halde, irkine ve (alem:i mlkn) zuhuru ile (Memi melektit) hakaykndan ve Hak Teala'nn esmasile eyaya Rububiyetinden ihticabna muttali olduu zaman, tevhid yoluna slk ettiini ve onlan, bu hatalar ile ayplayarak ileri g~len ve bykleri ola,.n kendi babas,na Sanemlerin (putlarm)

EN'AM SURES

11

tesirini mi itikad ediyorsun? cinni erclke ve kavmeke fi dalalin m-bin) (Ayet 74) _Ve muhakkak ben, seni ve kavmini his ile bilinecek kadar aikar nir dalAlette gryorum dediini hatrla. (Ayet 75) (Ve kezalike nuri 'ibrahime nwlekfttssemavati velardJ te umumi ve kamil olan u tarif ve tebir gibi' (basireti artrc kuvvet gibi) Allah Teala Hazr~tlerinin kendileriyle gklerin ve yerlerin ilerini tedbir eyledii "Kuvve-i Ruhaniyf' de brahim Aleyhisselama grdrdk, gsterdik. nk her eyin, Allah'm izni ile onu hfz eden ve iini eviren bir "kuvve-i melekutiye"si, varlr. (Ve liyekft'ne minelmftkininJ (Ayet 75) Ve bunu, brahim Aleyhisselam, yakin' sahibIerindenolmas iin yaptk. Yani Allah'tan gayri hi bir eyin tesiri olmadn Allah~ Teaa Hazretleri, sfatlarndan herhangi bir sfatla, zatndan ibaret olan esmas ile tedbir eylediini, buna binaen ef' al hicablar verasndan ef'alin tekessr etmekte olduunu bilmesi ve arif olmas iin brahim'i basiret sahibi kldk. mdi kevn ile mahcub olan kimse, his ile kalcdr. 0, efali, ekvandan grr. Bu mertebeyi geib de kevn hicabn yrtan ve akln kay':' dnda akl ile mahpus olarak duran kimse, efali, melekut,dan grr, Basiret gz albda hidayet-i hlhiye nuruyla hida,yet bulan kimse Zatullaha nisbetle melekutun da, melekuta nisbetle mlk gibi olduunu grr. Ve te'siri; ekvandangrmedii gibi, ekvann melekutundan da grmez, belki maikinden ve mkevvininden grr. Ve hakkyla La fiahe filallah der., (Ayet 76).. (Felenna cenne. aleyhilleyll Vaktaki genliinde ve evvel-i ebabnda brahimi tabi at- cismaniye alemi gecesi rtd. (Rea kevkeba) (Ayet 76) brahim 'Ruhu-Ruhaniye denilen ve nefisden ibaret bulunan heykel-i insani melekuti yldzn grb kendisinin feyz ve hayat Rububiyetini o yldzdan buldu. Zira o zamanda Hak Teaa (Muhyi) ismiyle kendisine o yldzn gsteriyordu. Bunun zerine hal lisan ile (Kale haza R~bbi) (Ayet 76) Benim Rabbim udur dedi .. (FeleInma efele) (Ayet 76) Nefis makamndan ge'mesi ve kalb nurunun doub da rd ve te8kk.ul asan ile kendisine parlamas ile nefsin imkanna ve cisim de intiba'nm' vcubna,. ma-' rifet hasl edince (kale la uhibhuI'Mil'ine) (Ayet 76) Ben, marib-i eisim de 'gurub eden ve cisimle hicablanan ve imkan zulmetiyle ve gayre ihtiyac ile rtlen eyleri sevmem dedi. (Felemma re'elkamere b8ziga1 (Ayet 77) Vaktaki kalb ma.kamna vusulu ve kalbin nefs e zuhuru sebebiyle nefis ufkundan tulu' eden kalb ayn parlak olarak grnce, hak ayk- mkaefe ile olan feyz ve ilmini, kalb ayn dan bilerek (Kale ham Rabbi) (Ayet 77) Benim Rabbim ite udur dedi. Zira o vakitde Allahu Teala Hazretleri ona, Alim ve .Hakim

12
i

EN ',AM

SURES

isimleri ile Kalb ayngsteriyordu. (Felamma efele,) (Ayet 77) Vaktaki kalb ayndan ihticab.ile kalb tUrundan geer~k kalb nurunun Ruh gneinden mstefad olduunu ve kalbin ba'z kerre nefis ve sfatlarnn karanlnda gaib olarak,nefis ile hicablandn ve kalbin, kendi nuru olmadnanlaynca,_ (Kaale lein lem yeldini Rabbi le 'ekul1ememmelkavmiddalin (Ayet 77) eer Rab'bim beni Nur vechine hidayet etmezse elbette ben, nasara gibi Nurani hicablarla kalanlardanve pevatn ile Hakdan mahcub olan dalalet sahibi kavimden olurum deyici olduu halde, Ruh tecellisi yoluna girerek, kalb nakamndan i'r~ eyledi. (Felemma reeemse bazigate'l1J (Ayet 78) Vaktaki, ruh gneinin kendisine tecellisi ve Ruh nurunun zuhuru sebebiyle Ruh nurunu daha parlak grd de feyz ve uhu dunu ve Rububiyetini Ruhelan bularak (Kale .haza rabbi haza ekhem) (Ayet 78) Benim Rab'bim ite uCLur. u azamet-i nuraniyetili iddeti sebebiyle en byktr dedi ki, o vakit de Hak Teala HazretIerinin ehid ve Aliyylazim isimlerini brahim' e Ruhu gsteriyordu. (Felemma efalet) (Ayet 78) Vaktaki tecelliyi Hak nurIarnin istilas ve vech-i Baki-i Subhaninin inkiaf sebebiyle Ruh gneinin ufulunu grnce; .artk Ruha ve Ruhun vucuduna nazan, .irk grerek (Kaale ya kavmi inni beri'n mmma trikfin) (Ayet 78) Ey kavnim, ben, her ne olursa olsun sizin Hakka erik kldnz eylerden muhakkak beriyim, uzam. Zira HakdEtn bakasnn vcudu yoktur. (nni vecceht vechiye) (Ayet 79) Ben, zatm ve vcudumu (Linezi fetarassemavati vel arda hanifa) (Ayet 79) her hangi bir ,masivadan, hatta Hak'da fena ile vcudumdan da dnc, yz cevirici olduum halde, ervah gklerini ve nefis yerini icad eyliyen Zat Hak'ka teslim eyledim. (Ve milene. minelmriklnl (Ayet 79) Ve ben bakiyyenin vcudu ve zuhuru ve sar gibi hi bir suretle irkedieilerden dei lim, dedi. (Ayet 80) (Ve haccehu kavnuhu) Kavmi, brahim ve ekvann te'sirini nefi ve herhangi bir masivaya ibadetin terki hususunda. b rahim' e muaraza ettiler. (Kale ethaccnni fillahi ve kad hedan) . (Ayet 80) brahim Aleyhisselam, siz Allah ha~~da benimle muara- . za m' ediyorsunuz? Halbuki Allahu Teala muhakkak beni tevhidine hidayet etmidir. (Ve la ehff ma trikfine bihiJ (Ayet 80) Ve sizin Hak'ka irk edib te'sirine kail olduunuz eylerden ben, eb eden korkmam. (Da en yeae 'rabbi ey'aJ (Ayet 80) Ancak Rab'bimIn ekvan ve ecram tarafndan bana bir fenalk ~eya zararn lahk olmasn .dilemesinden korkarm. Rab'bimin me_iyetiyle ve iradesiyle isabet eden fenalk, ekvan ve. -ecramdan deil, Rab'bimdendir. Ve Rab'bimin ilmi iledir.(Vesi'a rabbiklle ey'in Uma) (Ayet 80) Ve Rab'bim
i

IDNfA-lVI sUREs

13

ilim cihetinden. her bir' ey'i vasidir. 'Benimhalimi ve salahm olan ey'i bilir. Eer benim onlar tarafndan izranmn, benim iin evla olduunu bilirse yapar. (Efela tetezel{~{ern) (Ayet 80) Siz, hi dnmez misiniz ki, aciz ile kadirin arasn temyiz edesiniz . . (Ayet 82) (ElIezine ler ve
imanlarn

~aike lehumlemni ve hm muhtedunel Tevhid-i zatiye iman eden-

amenn

velem yelbisu

manahm

bizulmin

kalbin zuhuru ve bakiyyenin vcudu gibi bir zulm - zira bakiye irki hafi.dir- ite kendisiyle beraber korkubulunmayan hakiki emn eman bunlar' iindir ve laki~ katen Hak'ka hidayet bulmu olanlar bunlardr. (Ve tiIke hcce'" tna ateynaha ibrahhne ala kavmihil (Ayet 83) te kavmine istidlal , (delil getirmek) etmesi iin brahim'e verdiimiz h,ccet, tevhid hc-' . cetimizdir.
~le kardrmyanlar

(Ayet 85) (Klln min1esalihinelBu peygamberlerin her birisi vcudu beerilerinin 'fenasndan sonra, vcudu mevhubu hakkani ile istikamet sahibi olduklan iin ruemin sa1ah ve nizamn zabt ve tedbir ile kaim olan sruihlerdendir. (Ve kUen fazzelna ala! Memine) (Ayet 86) Ve her birisini zamanlarnn alemleri zre tafsil eyledik. (Ayet 91) (Ve ma kaderulUthe hakka kadrihi iz kaalii ma enzellelIahii illa beerin min ey'in) Allah Teala'y Hak maarifeti ile bileme4iler. nk tenzihinde mbalaa ederek ilim ve kelamndari bir ey'in kul1ar zerine zahir olmas mmkn olamyacak derecede Hak Teru'a'y kullarndan uzak kldlar. Eer Allahu Teala'y hakkyla bileydiler kullarnn ve herhangi baka bir ey'in vcudu olmadn, ancak Hak ile 'olduunubilirler -idi. Halbuki btn mevc:udat, H'ak'kn vcuduyla mevcuddur. Bakasnn vcudu yoktur. Vcud ancak Hak kndr. ehadet aleminin kaffesi Hak'kn zahiridir ve gayb ruemi; Hak'kn batndr. Ve her batnn bir zahiri vardr. Byle olunca 'baz sfatlannn,mazba-r- beeri pzre zuhurunda ne glk olabilir. Belki, ilim ve batn ve hikmetinin , insan- kamilden: baka bir m1a,zhar yoktur. imdi Peygamber, sUret itiba-riyle H~k'kn z ahi'i dir. ManeJ itibariyle Hak'kn batndr. ,Hak'kn ilmi, . Nebi'nin kalbine iner ve lisannda zahir olur. Ve Nebi v'astasyla Hak Teala, kullarn zatna davet eder. sneyniyet, Ukilik) yoktur. kilik .ancak sfatnn tefasili (tafsilleri) itiba;riyledir. Ammacemi' itibariyle ne Nebi ve ne de gayri, (Hu) dan baka bir mevcut 'yoktur. Ancak mevcudCHu) dur:. Sfat ve esmasnn tefasi1i 'itibar oIunduu vakit, Zat- lahi'de Hak'kn baz sfatlar ile 'ihtisas sahibi olmakla Nebi zahir olur. O halde Nebi, Hak'kn isimlerinden bir isim olmu olur. Ve o Nebi; nbvvetinde kamil olduu vakit, vcud ve hikmetinin ve
1

14

EN'AM SURES

gayb hazineleri kaplarnn ancak kendisi ile azan olur. '

alm

bulunan ismi

Mes'ele iittiin gibidir. Eer teaccb ettinse ve fehminden mahrum oldunsa bari inkar etme ki belki Cenab Hak, basiretin gzn apda hi bir gzn grmediini grr, yahud kalb kulan ap bir kulan iitmediini ,iidir. Yahut kalbini nurlandrb' hibir beer kalbinin hatrlamadn hatrlam olursu:n. (Vemen ezlemu mimmineftera alanahi kftzibal (Ayet 93) Szlerinde ve ilerinde nefsiyle' olub da nefis sfatlarnn kendisinde baki olmasyla beraber, ,nefis sfatlarnn kesret ve izdihamndan kurtulmu olduu, kemale ve tevhide VU8ulu ve Allah ile olduunu iddia etmekle Allah'a yalan iftira eden, (Ev ktHe uhiye ileryye ve lem yha ileyhi ey'n) , (Ayet 93) yahut vehim ve hayalin iftira ve akl ve fikrinin ihtira (misli 'grlmemi bir ey vcuda getirmek) ettii eyleri, Allah tarafndan bir vahy ve Ruhu kuds'denbir feyz ,zan eyleyen ve kendisine birey , vahy olunmad halde bana vahy olundu demekle nebilik iddia eden, (Ve men kale senzil misle ma enzeaalah) (Ayet 93) yahud enaniyetin vcuduyla teferruan (kibir azamet gsteren, Fir'avun kesilen) ve "tevhid-i ilmiyi". "tevhid-i ayni" tevehhm ile hihiyeti iddia eyliyen kimseden daha zalim kim olabilir? (Ve lev tera izizzMimune ri gameratilmevtil (Ayet 93) Habibim, nefsani olduu halde, fiillerinin (ilerinin) ilahi olduunu zu'm (fasid zan) eyliyen ve ke- , mali iddia eden u mahcub zalimlerin, mevt-i tabiinin k~ndilerine kolayolmas iin nefisleri sfatlarndan ve ehevat ve lezzet-i bed~ niyeden tecerrd ve mevti iradi ile lmedikl~rinden dolay nefis ve bedenlerine iddetle taalluklar ve dnya muhabbetinin kuvveti ve kendilerinde heva ve arzularn msuhu ile beraber, (muhkern, sabit, salam olma) nefislerinden fani olduklarn ve beden libaslanndan tecerrd ettiklerini zan, etmelerinde galat ve bu suretle daval'arn gayb ettiklerinden mevtin, edaid ve sekeratnda onlar'n' hallerini 'grm olsan pek byk bir sey grm olurdun.. (Vel metaiketl (Ayet 93) Hal uki, evvelee onlarn kuvvay nefsa:;iyelerine imdad etmekde olan nfusi felekiye ve kevkebiye aleminin kuvas ve tecer'md ile kurtulduklarn zanetrneleri Heberaber, hayatlarnda kendi-' lerini istila eden kuvay"; mezklirenin te'sirat (Basru. eydihiml (Ayet 93) te'sirde kuvvet vekudretlerinin knhne bali olduklan halde onlarda pek kuvvetli te'$ir ediddir. (Ahricu enfsekml (Ayet 93) ok tahassrleri (hasret ekmek) ve bedenden mufarakatin (ayrlmann) kendilerine ziyade gl dolaysyla, onlara unf ,(sertlik - iddet) ve kahr ile nefislermizi karnz derler. (El yevme tczevne azabelhnil (Ayet 93) Onlara kendi sfatla~ cezaland-

EN'AM . SuRIDS

. ,

15

raca~z

mealindeki (senecziyhim casfehm) ayetinin buyurduu . vechiyle, ite bugn nefisleinizin sfatlar ve: muzItin ve mezzi hey'etleri, eneiyet ve teferru'unuz hicablar bulunduu iin sizler, zl let ve hakaret azabyla ceza,lanrsnz. (Bima kfutm tekuuftne alallahi gayrelhakkl (Ayet 93) Nefislerinizin sfat ve ef'alinden ve arzularndan sadr olan i ve szlerinizi Allahu Teala'ya iftiranz ve Hak'kn gayrini AUahu Teala'ya sylemeniz sebebiyle (Ve kntm. an ayatihi testekbinine) (Ayet 93) ve bizim sfatmzda o sfatlann mahvn iz' an etmeyerek kendi sfatlarnz beenici, sfatlarnzm vcuduyla Hak'kn sfatlarmdan hicablan~c ve kibirlenic olduunuz halde (benliiniz) eneiyyet ve Fir.avunluunuzla hicablanmanz sebebiyle zillet ve sair azatnyla cezalanrsmz. (Ayet 94) (Ve lekad ci'tumiina frada) Tahkik sizler, zat ayni cem-i zat da istirak (kendinden geecek derecede dalgn) ile sfat ve alayktan, ehil ve ekaribden ve vcuddan mcerred olarak bize gelirsiniz'. (Kemil IaJeluakm evvele merr:etin) (Ayet 94) ilk def'a., yani ezelde misakn ahz zamannda sizin hviyetleriniz zerratn ina etmemizle sizi ilk olarak icad eylediimiz gibi (ve terektm ma havvelnakm 'verile zuhftrikm) (Ayet 94) size verdiimiz ulum ve rezail vesair vesileleri arkanzda brakrsnz. (Ve ma nera me'akm fe'ilekmllezine ze'amtDl ennehm fikm reka') Ve: vesail ve esbabnz ve heva ve arzunuzIa ihtiyar ve taalluk ettiiz mahbub ve mabudlarnz,' onlar sevmek ve onlara ibadet etmek ve te'sri nisbet etmek ve itibar etmek suretiyle onlarn sizde erik olduklarn zu'm (fasit zan) ettiiniz efi'lerinizi beraberinizde grmeyiz. (Lekad tekatta'a) (Ayet 94) Ahvalin tegayyr (deimesi) ve suveri' ekalin (ekillerin) tebdili sebebiyle aramzda muhakkak ayrlk olmudur. (Ve daUe ankm ma kntm tez'umune) (Ayet 94) KMfesinin Allah'da fani 'olduunu uhudunl,lzla mevcud bir ey zan ettiiniz eyler,muhakkak sizden gaib olmudur. (Ayet 95) (nnaIlahe faikuI haibbi venneva) Tahkik Allah Teala Hazretleri, ruh nuruyla kalb danesini yarp kalb danesinden ulum ve maarifi ve kalb ~uruyla nefis ekirdegini yanp nefis ekirdein den ahlak ve mekarimi karcdr (Yuh~cftl hayye mineI merYitil (Ayet 95) Baz def'a ruh nurunun nefs e istilas ile nefis lsnden kalb dirisini ihrac eyler. (Ve muhricI me,yyiti minel hayyi) (Ayet 95) Der def'ada kalbin nefse tevecch ve heva ve nefs sfatlarnn kalbe stilas sebebiyle kalb dirisinden nefis lsn karcdr. (ZaIikmullah fe'enna t'fekfte) (Ayet 95) te ahvalinizin taklibine (bir halden bir hale dndrlmesne, baka' bir kalba sokulmasna) ve etvannz da (tarz ve hareketl~rinizde) sizi taklibe kadir'

16

EN'AM sUREsf
buzattr.

olan zat, Allah Teala, riliyorsunuz?

Binaenaleyh ondan gayrine niye ev-

(Ayet 96) (Falikul'isbahi) Sabahlan yanc, yani ruh gnei nu 'runun domas ve .nefis zerine parlamas ile kalbden nefis sfatlar zulmetini karcdr. (Ve ce'alelleyIe sekena,) (Ayet 96) Ve riefis zulmetini, kalbin, ba.zan istirahat etmek iin sadn olaca. bir mesken klmtr. Yahud mfua: Nefis zulmetini, kendlsinde kuvay- bedeniyenin sadn olduu ve zdrabdan karar ve sukCn bulduu bir mesken (Veemse velkamere hsbanal (Ayet 96) ve ruh gneiy le, kalb ayn, mevcudat- bakiye-yi ertfe arasnda hesabanm ve ftibar olunmu kld. Yahud mana: Ruh gne~ ile kalb ayn, ahval ve evkat hesab ilimIerinin, kendileriyle itibar olunmu kld. (ZMike tak~irrazizP.'alimi) (Ayet 96) Bu keyfiyet. kudret sahibi ve huruz ve inkiaf ve bunlarla tesettr. (rtnmek, gizlenmek) ve ihticab (saklanmak, gizlenmek) ahvaline ilim sahibi olan zatn takdiridir. Baz kere gne ve ay ile ve gne ve aydan, celali setrleriyle ihticab ile Aziz olur. Bazen 'de kendi tecellisi ve gne ve ay kahr ve if~ na ile Aziz (izzet sahibi, yce, byk) olur. ilediini hikmeti ile iler. (Ayet 97) (Ve lvellez ee'aIe lekmnriciimel Hak Teala sizi:r;. . iin his yldzlarm (Litehtedu biha ri zulumatilberri velbahri) (Ayet , 97) kara ve deniz zulmetlerinde, cesed karasnda, mea maslahatlanna ve kalb denizinde ,hislerinizle ilimler kazanmaruz sebebiyle yol bulmanz iin klmdr. (Kad fassaInarayati likavnn ya'lemiine) (Ayet 97) Tahkik biz, ruh, kalb ve hisler ayetlerini; bunu bilen kavm iin ta-fsil eylemiizdir (teferruatyla akl~imzdt). (Ayet 98) (Ve hvellezi ene'ekum min nefsn vahidetinl Hak Hazretleri, sizi, nefsi klliyeden ibaret olan bir nefisden ina eden ZAT'dr. lFemstekarrnl (Ayet _98) Zuhlr halinde "arz- beden"de kararlam, (Ve mstavda'unl (Ayet 98) fena halinde ayni "cem-i zatda vedia klnmdr. (Kad fassa1na'ayati likavmin yefka.~ hune) (Ayet 98) Tahkik biz, nefsin zi.huru ve kararlamas ve vedia klnmas ayetlerini ,fehimlerinin sefas. ve kalbIerinin tenevvr . sebebiyle fkh (derin anlay) sahibi olan~ iyi anlayan kimselere tafsil ~ylemiizdir. (Ayet 99) (Ve hvellezi enzele minesse-mai maenl Hak Teala Hazretleri, ruh semasndan ilim suyunu indirip (Feameena bihi nebaJte klli ey'inl (Ayet 99) o ilim-suyu ile, h~r\ snf ahlak ve fezai tlarn (Feahrecna minh hadral (Ayet 99) otlardan nefis yeillii hey'etini ve ilim ve /;thlak sebebiyle gzel ve parlak bir ziynet kar . dk. (Nuhrie minh habben mterkiba) (Ayet 98) O ter- taze
Teaa

ENrAM

SURES

17

nefis hey'etinden, erif ve mevzn ameller ve kalbinkuvvetlenmesine sebep olacak sadk niyetler karrz. (Ve minnennahli nin tarihal (Ayet 99) Ve hurmann ieinden (K'11'Vann daniyetun) (Ayet, 99) yakin olan sallam, yani akl hurmasnn, taallukunun zuhur etmesinden, tenavl edilmesi (alp yenmes) yaknlam, maarif ve hakayk hasldr. Bu maarif ve hakayk, ruh nuruyla zuhur etmi olduundan gya bedihi gibidir. (Ve cennfttin min a'nftbin vezzeyttine verrunmane) (Ayet 99) Ve ahval ve ezvak (zevkler.,. elence ler) zm baheleri, ve hususuyla ras sarho edici olan kalb muhabbetlerinin enva hasldr. Ve keza tefekkr zeytununu ve erefli himmetler ve nefis azimetlerden ibaret olan sadk tevehhmler narm ihrac ederiz .. (Mtehilren ve gayre mteabihin) (AyE;}t 99) Bun, larn, mesela zat ve sfat muhabbeti gibi ve maarif ve hakayk ve atm,al ve niyet .gibi ve teakkulat ve tefekkrat gibi bazs b,azsna benzeyicidir. Ve yahut muhabbet nev'llerinin ameerle olduu gibi bazs bazsna b~nzeyici deildir. Yahut mana: Rtbede, kuvvet ve zaafda, cila ve hafada yekdierine benzeyen ve benzemiyen yemi ler ihrac ederiz. (nzru l8Jsemenhi za esmere) (Ayet 99) Bu ye-:. miler, hasl olduu vakit, slk zamannda ve ibtila halinde murakabe ile bu ilere riayet ediniz ve nazarnz l~zzetler iinden bu yemiIere .olsun, (Ve yen'ihil (Ayet 99) ve' vusul zamannda huzur ile bunlarn kemaline nazar ediniz. (nne fi zftlikm. leayatin Iikavmin y'miniine) (Ayet 99) . Tahkik, u s:aydmz ayat ve ahvalde; ilmi imanla iman edenler iin byk alametler vardr. ' (Ayet 100) (Ve f.e'alft lillahi rekaelciniel . O mrikler, kendilerini Allah Teala'nn halk eylediini muhakkak bildikleri halde, onlara taat ve inkiyad etmeleri 'ne vehim ve h:ayal ,cinlerini Allah'a erik kldlar. Halbuki kendilerini Allah Teala'nn halk eylediini muhakkak bilirken n,e surette gayre tapyorlar? (Ve harekuleh benine ve ben,atin bi ayri ilminl (Ayet 100) Ve, Hak Teaa.'nn esma ve sfat olup ancak Allah Teala, ile te'sir ettiklerini bilmeyerekte:n ukCI ve nfusun Allah'tan doma ve Allah gibi bir ,takm messirat ve mcerredat olduunu itikad edib mahz iftira ile Allah Teala'ya ukClden ibaret oullar ve nfustan ibaret kzlar nisbet 'ettiler. (Sb' haneh ve teala amma yesifnel (Ayet 100) Hak Teala Hazretleri taayyn- has ile n;ahsus mcerret bir vcud, ukl ve nufusu mcerredenin kendisinden sadr olduumevcudat mtea.yyineden bir mevcud olmaklktan mnezz~h ve vasf ettikleri eylerdep a~ ve azim olmutur. (Ayet 101) (Bedy'us' semavati verardl Hak Teala Hazretleri alemi ervah semavatmn ve alemi ecsad arznn bediidr. Yani nazir

18

ENrAM

SURIDS

ve misli olmayarndr. Misli grlmemi. 'ekilde icad edicisidir. (Enna yekftn leh veledn ve lem tekn leh sahlbetnl (Ayet 1011 Hak Teala'y~ ne suretle bir ey' mmasil olabilir. H;albuki onun sahibesi olamaz. Zira sahibe, ancak mcanese (hem cins olmak, bir cinsten bulunmak, benzemek) ile olabilir. Halbuki Hak Teaa hi bir eye mcanis deildir. Bir eye mcanis olm:ad vakit mffiasil dahi olmaz. Binaenaleyh kendisinden doan bir misli yoktur. (Ve halarka klle ey'inl (Ayet 101} Allahu Teaa Hazre.tIeri hereyi tahfiz . (Rabet ettirnek, evklendirnek) etmesisebebiyle zatnda o eyi taayyn ederek ve kendi vcudu ile o ey'i mevcud klmas ile halk etmitir. Yoksa o ey Allah Teala'nn misli olar.ak mevcud olmu deildir. (Ve hve biklli ey'in, alimn) (Ayet 101) Hak Teala Hazretleri her bir eyi bilicidir. Onun ilmi, ukCl, nfus ve g.ayrilerini ihata etmitir. Nitekim vcudu, bunlar ihata ettii gibi, Hal u ki, ukCI ve nfus, Hak'kn ilmini, hata edemez. Ve bunlar, ancak Hak'kn il..: mi ile bilir. Ve Hak'kn vcudu ile mevcuddur. Binaenaleyh Hak'ka mmasil olamazlar. Zira kendi nefisleriyl madumlardr. O halde madum olan bir ey, ne suretle mevcudu mutlaka mmasil olabilir? (Ayet 102) (Zaikmllah rahhkm) te misli ve naziri olmayan ve bu sfatlarn cemisi ile mevsuf bulunan Allah Teaa, szn Rabbinizdir. (La ilahe illa hvel (Ayet 102) Yani, cemi itibar ile Ycudda Allah'tan gayri bir ey yoktur. (Haliku klli ey'inl (Ayet 102) Sfatnn tefasili (tafsilleri) itibariyle o her eyin Halik'dr. (Fa'bdhft) (Ayet 102) Binaenaleyh ibadeti ona tahsis edin. Yani, ibadeti cemi-i sfatlarla mevsuf olan vcuda tahsis edin ki, -o vclld da Allah'tr, gayri deildir. (Ve hve ala kl1i ey'in vekilnl .(Ayet 102) Allah Teaa hereye vekildir. Yani, ibadete mstehik (hak kazanm, layk olan) olamaz,ancak hereyi bidayetten icad ve bununla beraber kaffesine vekil olup, hfz ve tedbir eden ve kendilerine lahk Ultihak eden, nih:ayete gelen, ulaan) olacak kemale erii ceye kadar nzk ve ihtiyalann ulatran Zat, ibade:te mstehik olabilir. . (Ayet 103) (La tdrikhl'ebsarJ Basarlan, (gzlerD Ha.k Teaa'y idrak, yani; ihata edemez. Zira Allahu Teala Hazretleri gzlerin ihata ve idrakinden celil ve latiftir: Basarlar, Allahu Teaa'y ne keyfiyetle idrak edebilir ki Allahu Te'ala'danbir nur olan kendi nefislerini idrakten acizdirler. (Ve hve ydrikl'ebsare) (Ayet 103) Allah Teaa Hazretleri ise, her eyi ihata ettii veidr~i latif olduu iin btn b a;sarl ar idrak ve ihata eder. (Ve hvea'tlflhabit') (Ayet '103) Hak. Teala Hazretleri latiftir ve hereyden haberdardr.

 EN'AM SUREs

19

(Ayet104) (Kad caekm besair min rabbikm) Size Rab'biniz,den aikar ayetler gelmitir ki, onlar da kalbIerin basiretleri nurIarmdan ibaret olan, sfatnn sveri tecelliyatdr (tecellileri suretleridir) . Basiret ile basarn fark udur ,ki, gzn, grmesine sebep olan nura "basar" kalbin grmesine sebepolan nur.a "basiret" denilir. (Femen ebsara feUnefsilii ve men amiye fe'aleyld) (Ayet 104 imdi, her kim Rabbinden gelen bu nurlarla grc oldu ise grnesinin ve hidayet bulmasnn faidesi, n~fsinedir. Ve hidayetten maheub olup., kr olanm ihticabnn mazarrat da gayre tecavz etmez, yine kendisinedir. (Ve ma ene'aleykln bibafizin) (Ayet 104) Ve ben, sizi mrakabe edici ve dalaletten hfz edici deilim. Belki hfz eden Allah'tr. sizi de am ellerinizi de hfz efIer. - CAyet 107) (Velev aellah ma ere,kfil Eer' ki Allahu ,Teala dileseydi, onlar irketmezlerdi. Yani, vaki olan eylerin kMfesi, ancak "meiyyet-i ilahiye" ile vaki olur. Vebhe yoktur ki, irkde y-aki olmalarna. sebeb olan istidatlar ve adet ve aba ecdadn tali:mi' ve s,air gibi sebebIeri de, Allah'n iradesi ile vaki olmutur. Yoksa Allah, irade etmeseydi vaki olmazd. Binaenaleyh, iman ederler ise Allah'n hidayeti Hedir. Ve eer etmezlerse, sen nefsine glk verme. (Ve ma ce'alnake aleyhim lafza) (Ayet 107) Ve biz,. seni onlar dalaletten hfz eder bir hfz edici klmadk. (Ve ma ente aleyhim bivekilin) (Ayet 107) Ve sen, onlarn iman etmelerine mvekkel deil sin. Bu ayet-i kerime, daha aada mriklerin Eer Allah dileseydi biz irk etmezdik. tabirIerindeki beyana mnafi deildir. Zira mrikler, o sz, itikad cihetinden d'emeyip, belki inadlarndan, bu' tealll (y.alandan bahanelerle teklif edilen iten kanma) ile iman def etmek iin demilerdir. mdi mriklerin o szleri her ne kadar nefslemirde doru ise de lakin kendileri szlerinde yalanc ve Re, sul tekzib edici idiler. Zira tasdik etmi olsalard; m'minlerin tevhidi de ve keza her dinin, Allah'n iradesile olduunu bilecekler, buna biaen inad ve kimseye kar dmanlk etmeyeceklerdi. Ve eer, hereyin ancak ir.ade.:.i ilahiye ile vaki olduunu bilselerdi; mrik olarak kalmayacaklar, belki muvahhit olacaklard. Lakin' onlar, bu sz tekzib ve inad iin ve kendilerinin irkten nehy olunmalarnn mmkn olmadn isbat iin' demilerdir. Bu sebebten Hak Teala, onlar bu szlerile ayblamtr. Yoksa, hakika-tde ve nefsl emr byle olmad iin deildir. nk onlar, meiyyet-i ilahiyeye ve Hak Teala: Hazretlernin zaman- s:abkda onlarn irklerini irade eyle-' dii gibi, bu anda da imanlarn irade etmediine mutta1i deillerdir. Zira ilerinden iman edenlerin iman etmesile, bunlarn hepsinin kalbIerinin mhrlenmi olanlardan Olmadklar anlalmtr. Bu-

20

EN'A-M

SURES

na binaen, bazlarnn iman ve tevhide mstaid olubta pir takm adetlerle ve babalarndan bulduklar eylerle ihticab ederek, irk etmeleri caiz olacandan hi phe yokdur ki sonradan ahiret azabmn korkusunu iittikleri vakit hicablar ref' olarak Hak'ka m tak olurlar. Ve H~k'k tevhid ederler. Bu. sebeple Cenab- Hak,m rikleri szleri zre tevbih ve kendilerinden sureti daimde irki murad etmiolduuna dair hccet taleb eylemi ve. evvel bulunanlann vaid ve cezalar ile korkutmutur ki, kendisinde azck bir istidat bulunan bir kimse, delil getirmekten aciz kalnca, evvelce geen mnkirlerin cezalarn iitince, belki hicab ,mrtefi olur ve kalbi yumuar da iman eder. Ve bu . kendisine onun annda bir tevfik ve 'ltuf olmu olur, Zira hikmet, alem-i esba.ba mbtepidir. Amma, kalbIeri mhrlenmi, merdud ekiyadan bulunanlar bu hususta asla bakal dramazlar, ve kulak tutmazlar. (Ayet 109) (Ve aksemu billahi cehde eynltmhim lem caetlm , ayetn ley'minnne bihft) Mrikler, eer onlara bir hariku lade gelirse elbette. ayetlere o harikuladeye iman edeceklerini galizen ve mbala,a ile Allahu Teala'ya kasem ettiler, yani hccetlerden: ve beyyinelerden i'raz ile (yzn evirmekle, vazgemekle) bir takm harikuladelerin zuhurunu taleb eylediler. nk hisleri ve mahsus..; lar ile mahcub idiler. Bu sebebden hikmet ile davet vehccet ile isbat, akl sahibi mstaidletde yapd gibi onlarda tesir yapmyordu. (Kul innemel;ayat ndeIH1iJ (Ayet 10~) Habibim deki, onlarin, s rar ile iStedikleri harikulade eyler, aJem-i kudretden olmakla, ancak Allah'n indindedir. (Ve ma y'rkmenneha Z! caet la y'mniine) (Ayet 109) Ve sizi ne ey'i bildiriyor, onlar; harikulade gelse de iman etmezler. Yani,. onlarn iman etmeyeceklerini ben sizden ziyade biliciyim. Yahu d mma: Harikulade eyler geldikte, onlarn iman edeceini ne biliyorsunuz, harikulade gelse de onlar belki iman etmezler. Allahu Teala'nn, iman etmesini istemedii bir kinsenin, .taleb eyledii ve nuzulnde iman edeceini zan eyledii harikann geldiinde, onun kalbi ve basireti evrilir de Bu sihirdir deyiverir ve harikuladenin gelmesinden evvel iman etmediigibi, yine iman etmez ve Hak Teala Hazretleri, onu nefsinin sfatyla zuhurunda ve ihticabnda terk eyler. Bu sebebden, ikinci ayetin sonunda (Ma kanu liy'milii illa en yeaalIah) (Ayet ILI) buyuruyor. Yani imana nustaid olan kimse, makulu fehim ve hcceti idrak ve ufak bir hidayet-i ilahiye nuruyla basiret gz alp ehemmiyetsiz bir sebeble iman eder. Ve imana mstaid olmyan ve iman iin yaradlmayan kimse, btn harikalar grse, kendisind~ hi bir te'sir hasl olmaz. (Ve Iakinne ekserehm'

EN'.AlVt sUREs
yechele)

21.

(Ayet 111) Lakin onlarn oklar, imann harikalarla olilahiye" ile olduuna cahil olurlar. HalbUki harikuladelerin mahedesine mretteb (tertib edilmi, dayandrlm) olan ~ana, hakikatde itibar yoktur. Zira, bu kabil iman,' ok defa.. Samiri eshabnn iman gibi manfunndan kalbde bir ey olmyarak grlen ve his olunan bir emr-i mcerred, bir iz'andan ve !isan ile ikrardan ibaret olabilir. man ise, [Kaletil a'rab ame'nna kul lemt.' minu vel,altin klii estemna ve lamma ye:bhuiliyman ri 'kftlbikm) ,ayeti kerimesinin. mfad (sylenilen szden anlalan mana, meal) vechiyle ancak kalb ile olabilir. . .
mayp, "meiyet-i

(Ayet 112) (Ve kezmike ce'alna lililli nebiyyin advva) Habibim, mriklerin sana dman olduklar gibi biz, her birpeygambere ins ve cin eytanlarn dman kldk. (Yiihi ba'duhn ila ba'dn zuh.rfelkavli gurura) (Ayet 112) Onlarn bazs, bazsna, aldatmak iin batl szleri vahyeder. (Ve lev ae raibbke ma fe'aliih fe zer- . hum ve ma yefteriine) (Ayet 112) Eer Rab'bin dileyeydi onlar,' o dmanl yapacaklard. Binaenaleyh sen onlar ve ettikleri iftiralar terk eyle. ErvaJt mertebelerinin tertibinde en saf ve nurlu olan istidatlarn, en muzlim (karanlk) ve kederli istidatlarla karla,m.a s lazm gelmitir. Ve arada hakiki bir tezad bulunmas dolaysyla, bundanher Nebi'ye bir dman bulunmak lazm gelir.' Karsnda bir dman bulunmasnn . Nebi'ye faidesi udur ki : stidad 'hasebiyle, kendisine takdir olunmu olan kemal, ancak istimdat (mededyardm aramk) iLn muhabbet. kuvvetiyle zahir olabilir. Nebi'ye h;sl olan kahr da, onun sebebiyle nefsinin krlmas iindir. D mann, Nebi'Yi ihanet ve istihfaf (hafif ve aa grmesi, saymamas) ve Nebi'nin, dman mukabelesinde kalb makamnda sebat etmesi, vefart- hamiyet, ve dman kahr edecek fazilete hrs dolaysyle, nefsini unuturcasna dmanla megulolduundan, nefs inden ve lezzetlerinden yz evirlci olduu halde celadet gstermesi ve mevki makamndan uzaklanamak, ve ta'n ve tahkirine yol adTInanak iin, melabisi hayvaniyeden kanmas iindir. te bu sebebden Cenah: Nebi Sallalah Aleyhi ve Sellem' efendmiz Benim kadar hi bir Nebi'ye eza olunmad buyurdular. nk onun kemali gibi bir kemal hi kimsede yoktur. Buna binaen Cenab- Nebi Sallallah Aleyhi ve Sellem, nefsin sfatve a.detinden gayetle uzak olduu iin, o kemalin, kuvveden fiile karlmasnn sebebi de daha kuvvetli olmaslazm gelmidir. (Ayet 113) (Ve lites giUleyhi ef'idetllezine y'minu..ne biriihireti ve liyerdavh ve liyekterifii ma. hm mukterifiine.) O Nebi d manlarnn, bazsnn bazsna batl szleri vahy ve ilka etmeleri,

22

ENrAM StJRES:t

mahcub kalanlarn ve ahirete iman etmeyenlerin kalhI.erinin mna.sebetleri dolaysyla, onlara mey ve onlar sevdikleri iin raz olup gevayet (tariki Haktan sapmak - azgnlk) ve dalaletlerinin kuvvetlenmesi ve birbirine y.ardm ederek kendilerinde olan ktlkleri fiile getirmeleri ve zahire karmalar ve Nebi'ye kar tuya:!:l (haddi tecavz etme, azgnlk) ve tecavzlerini ziyadeledirerek (artra rak) Nebi'nin kuvvet ve kemalinin artmas, keza bu sebeble m'nin lerin ve istidadlarnda Nebi'ye mnasebeti olanlarn heyecana gelerek hamiyetlerinin(gayretlerinin) hareket etmesi ve Nebi'ye muhabbet ve yardmlarnn artmas ve bylece kendi kemallerinin de zahir olmas ve Nebi'nin m'minlerle kuvvet bulmas iindir. Nitekim Meayihin hret bulduu v~ mridIerinin oald, ancak kedilerini inkar edenler yastasyladr denilmitir. (Ayet 115) (Ve temmet kelimet r8.bbike sdkan ve ladlaJ Herhangi bir nslmann islam ve. kafirin kfr ve bir kimseye muhabbet edenin ona muhabeti ve adavet edenin adaveti (dmanl) hakknda ezelde Rab'binin hkm ve takdir etmi olduu kazas mbrem (tehiri,def'i gayrimm~n olan) bir kaza ve her. sz~ ve halin ve kemalin kendisinden sadr olan (meydana kan) 'ahsn istida dna mnasebetini ve o ahsn, o hali ve kemali iktiza etmesi sebebiyle adil v~ vaki-i mutabk, sadk bir hkm olarak tamam olmutur. (La mbeddile likeIimatih~) (Ayet 115) Rab'binin ahkam-!' ezeliyesini tebdil ve tayir (deitiricD edici yoktur. (Ve hvesse.. miy'ul'alim) (Ayet 115) Rab'bin onlarn izharettikleri (a,ikar etdikleri - zahire kardklar) ekval (sz) ve ef'al-i mukaddereyi ii dici, gizledikleri ekval ve ef' ali bilicidir. (Ayet 116) (Ve in tuti' eksere men fil'ardl Ve Habibim, eer sen, dnyaya ve nefis ve tabiat alemine meyl ile cihet-i sfliyede bulunan kimselere itaat edecek olurlsan (Yudilhike an sebiHllahil '(Ayet 116) onlar, batl ve fani eyleri tezyin ve kendi bulunduklar cnet-i sfliyeye davetetmekle seni izlal ederler, saptrlar. cin yettebi'une illezzaane) (Ayet 116) Onlar, nefismakamnda evham ve hayalat ile yakin mertebesinden mahcub olduklarndan, zandan ba ka bir eye tabi olmazlar, ancak zanna tabi olurlar. (Ve inhm illa yahru sune) (Ayet 116) Ve onlar, baka hi bir eyle deil, ancak manalar; suretlerle ve ahireti, dnya ile tahmin ederler. Mead (ahiret) ahvalini, Hak'kn zat ve sfatn, mea ahvalini ve kendi zat ve sfatlar gibi takdir etmekle irk ederler ve baz haram olan eyleri, helal klarlar. (Ayet 118) (Fekulu mirnma zkiresmuIIahi aleyhil imdi siz, boazlamrkenAllah ismi kendisine zikr olunan etlerden yiyiniz. Bu

ayetin manas; Maide suresinde gemi olan beyanatdan malumdur. Bu ayet, mu dil olan (dalalete dren) kiinselere itaat etmekden ve tabi olmaktan nehyden msebbebdir. Yani, mudil olan kimselere itaat lazm alnad sebeble smullah'n amld . eylerden yiyiniz demektir. (Ayet 120) (Ve zeni zahlrel'ismi ve batnehii) Gnahn zahir olann, yani cevarih ve a'za zre cari olan kt szleri ve ileri ve fasid akideleri ve kt batl niyetlei terk ediniz. (Ayet 122) (Etvemen kana meyta) Nefis ve nefs sfatlan ile hisebebiyle cehil ile l iken ~feahyeyna) (Ayet 122). biz ilim ile ve Hak muhabbeti ile, yahud sfatmz tecelliyat ile, sfat hicablann kef ederek, kendisini dirilttiimiz, (ve ee'alna Iehu nuren yemi bihi finnas) (Ayet 122) ve kendisine ilim ve hidayetimizden, insanlar arasnda onunla gezebilecei bir nur kldmz kims'e (Kemen meselhu fizzulfunatiJ(Ayet 122) nefis ve sfat ve ef'ali yznden bir ka mertebe zulmetler ierisinde bulunan (leyse biha-. riein minha) (Ayet 122) o zulmetlerden harice kamyan kimse gibi olur mu? Elbette olamaz. (Kezalike zyyine IUkafirine ma kanii ya'meliine) Mahcublara. bylece kendi amelleri tezyin (ziynetlen~i) olunmu ve amelleriyle mahcub olmulardr.
cablanmas

(Ayet 123) (Ve. kezillike ee'aIna fi klli_ karyetin) Yine bylece, ykseltmekdeki hikmet (mevcudat ve eyaya ait maarifet) . maksad ile her memleketde, hele bedenden ibaret vcld kynde de (Ekabire merimha) (Ayet 123) nefsi emmare kuvvetleri gibi, o memleketin bir ~km gnahkarlarn1 (Liyemkrii. fihal L4..yet 123) kalbin izlali (manen yolunu artmak) ve fitnelendirilm~si ve ivfun (azdrmas _ ayartmas) . ile o memleketde mekr ve hile etmeleri in, o memleketin bykleri kldk. (Ve ~a yemkriine illa bienfsihim ve ma ye'uriine) (Ayet 123) Onlar mekr edemezler, ancak kendi ne;" fislerine mekr edebilirler, zira onlar bedenin harabnda en kt haller zre ve en irkin suretlerde diriltildikleri zaman,alat- cismaniyenin husuluyle beraber, nefsin arzula;r ve lezzet ve eheva-t dan mahrumluk cehenemindealat ve esbabn fikdan (yklUu) ateleriyle yanmalan sebebiyle, mekr ve hilelerinn akbeti yine kendilerine racidir. Fakat uur ve idrak edemiyorlar.
enbiyay

(Ayet 124) (Ve iia eaethln ayetn kalii len n'mine hatta n'ta misle ma tiye rsluahi.) Ve onlar sfat- kalbiyeden bir ayet ve hey'eti melekiye~yi halkiyeden bir irak nuru, yahut ilim ve hikmet ve ruhtan bir feyz geldii vakit, ondan i'raz (vaz gemek - yzn evirmek) ile inkar ederler ve vehim ve hayal tarafndan akln ve

24
fikrin idrakatgibi idrakat taleb ederler. Ve o ayata iman ve iz'an etmek iin Hak olan berahine (burhanlara, delillere) muar.aza (muhalefet etme) edecekleri terkibat- tahyiliye ve mugaletat- (yanltc sz, safsata) vehmiye te:rnenni ederler. (Al1aJ a'lem hays ,yec'al. risaetehu seyusyb) (Ayet 124) Allah Teala Hazretleri, risaletini nerede klacan en ok bilicidir. Risaletini ancak mevzunun da, mevad- heyulaniyeden mcerred olan kuvay- ruhaniyede koyaT. (Seyusybilllezine .ecrem) (Ayet 124) hticablar, ve hidayete istidad olanlar ve kulib-i safiyeden hidayet bulanlar izlal (yolunu artmak) etmekde hileleri sebebiyle crm etmi olanlara (Segarn indalla'hil (Ayet 124) bedenin harabyla kudret ve muknetlerinin zevali sebebiyle Allah Teala indinde zillet ve hakaret (Ve azabn edidn bimft kftnu yemkrne) (Ayet 124) ve mekirleri (hilelerD , sebebiyle mead- cismanide kendilerine mlayim eylerden nahru miyetleri ve mnafi (muhalif) olan eylerin kendilerine vusuluyla iddetli birazab dokunacaktr. (Ayet 125) (Fernen yridillah en yehdiyeh) mdi bu kuvadan hangisinin akla inkiyadahidayetini Allah Teala irade eylerse lYe rah sadreh lifislfuni) (Ayet 125) ona sehil (kolay) klar. Vo kalbin nurunu kabul etmesi ve kalba teslim olmas iin onun kalb cihetine gelen yzn ykseltir ve geniletir. (Ve men yrid en yudillehu yec'al sadrehu dayykan hara,ca) (Ayet 125) Ve' kimi izlal etmeyi mu. rad ederse ona g klar ve onu,hidayetden aciz klar. Zikr ettiimiz ibu tevile gre, kalb nuruyla nurIanmak ve kalbden feyz isternek hususunla mmteni' (imkfu1.sz) bir i,e saVttr gibi onun sadrn zulmet sahibi ve istidadn nurun kabulundan kusurlu klar. Amma; zal1ir ,olan mma zere, ayet-i sabkadan (gemi ayetden) murad: i\.l1ahu Teala Hazretleri, tevhide hidayetini diledii kimsenin sadr n,' Hak nurunun kabul ve kalbin, nefis tarafna gelenyzqnden, nefis sfatlar hicablarnn (rtlerinin) kefiyle vcudun Allah'a teslimi suretiyle sadrn yarar, o vakit kalb, Hak nurunun kabulu iin geniler. Ve izla! etmei diledii kimsenn, nefsin kalbe istilas ve onu skmas sebebiyle sadrn darladrr. (Ke'emiema yessa'adu fissema') (Ayet 125) Gyaki o kimse, o hey'et-i bedeniyesi ile beraber ruhun ,semasnda ykselinee alr. ,Halbuki hey' et-i bedeniye ile beraber, ruh semasnda ykselmek mhal bir i dir. (Kezftlike yec'alHihrrics.e .alenezine la y'mnnel (Ayet 125) te bylece Allahu TeMa Hazretleri, iman etmeyenlere, taallukat-maddiye levsi (pislii) ile bulamak, yahut hey'et-i (eklDbedeniye ile gadablan~ mak pisliini klar.

EN'AM SURlDS

25

(Ayet 126) (Ve haza Sll'atu rabbike, mstekima) Yani; tevhid v'e Allah'a teslimyolu, Rab'binin, suret veya mana tarafna ve yahud gayre nazara ve Hak'ka irke ,meyl 'eder hi bir vecihle bir egrilii bulunmyan' srat- mstakimi, doru yoludur. (Kad fassalnal'ayati likavnin ye~ekarune)' (Ayet: 126) Bi~, istidatlarnde,mer kuz (saplanan, dikilen) olan maarif ve hakayk tezekkr edenlere muhakkak suretde delaH ve ayat tafsil eylemiizdir.
zatn

(Ayet 127) (Lehro. darusselami inde Rabbihim) Onlara Rab'leri indinde, zat veya sfa t hazretinde her' noksan ve afetden ve sfa t zuhuru ve 'bakiye vcudu havfndan selamet hasldr. (Ve hve ve~ liyyhln bima kan ya'mene.) (Ayet 127') Onlarn suluklarnda. kalbi ve kalLi ameeri sebebiyle vech-i huduslarnn fenasndan sonra bekay- sermedi (daimilik, beka) il~ Allah Teala onlar kendi amanndaklar. Ve muhabbet ve kemaliii onlara i'ta ederek zat ve \ ' sfatnn glgesine idhaleder. Ancak Allahu ZL Celal onlarn ~ahibi ve dostudur. (Ayet ,. 128) (Ve yevme yahrhm cemi'a) Biz ins ve cinrn ayn-i cem-i mutlakda (makam mutlak cemde) harettii'miz zaman (ya ma'e'~el cinni) (Ayet 128) Ey kuvayl nefsaniye cinleri (~adis teksertm minel' msl (Ayet 128) siz, havas ve a'zay- zahirehin. ounu, yahudmana: suret-i ihsaniyeden ounu, sizin etbanz (uyanlarnz) ve ehl-i taatnz klmak ve dnya nimetlerini ve' cismani lezzetleri, ,onlara tezyin ve tevil (irkini'gzel, k~y iyi gstermek) . ve gnahlara vesvese etmek suretiyle izI al (yolunu a rtmak) 'eylediniz deriz. (Ve kaale evliyahm minel'insB (Ayet 128) 'Ve insanlardan onlar dost' tutmu olan dostla.r (Rabbenestem~ te'aba'dna biba'cln) (Ayet 128) Ey Rab'bimiz, bizim her 1;:>irerlerimiz, suret- cem-ide yekdieri ile 'faidelendiler (ve belena ecelenellezi eccelte lena) (Ayet 128) Hal'uki: ,imdi, lmle, yahud me ad- cismani ile bizi te'cil eylemi .olduun ec elimize bali olarak en k1abih suret ve kt bir maiete eridik , derler. (Kaaennar mes'vdkm halidine fihd Ula) (Ayet 128) Hak Teala Hazretleri, lezzetden mah-" rum kalmak Ve elemleri duymak atei, orada mehbed olduunuz halde sizin yuvanzdr.
kaf~esini,

(Ayet 128) (ina maaellah) Ancak, Allah Teala'nn hafifletmesini, yahu d azab itikadnda kklemi bir irk sebebiyle olmyann kurtarlmasn diledii vakit mstesnadr. (nne rabbeka halrimn) (Ayet 128) Tahkik, Rab'bin hikmet sahibidir. Hikmet iktizas zre, encak nefislerimzin kazand hey'etler ile _ azab eder. (Alimn)

26
(128) tikad

EN'AM SURES]

sebebiyle muazzeb ve binaenaleyh azab daim olan yahud amellerininktlkleri ile muaz~eb olub o mikdardaazab . ve sonra kurtulacak olan bilicidir. (Ve kezaike nvelli ba'dazzalimine badan bima kan yeksibne ) (Ayet 129) .Yine bylece kazan larnn tevafuk (uygun gelmek) ve tenasb sebebiyle zalimlerin bazsn, bazsnn dostu -lplarz. Zikr ettiimiz ns ve cin gibi zalimler de birbirlerine dost olup beraberce azabda har olunurlar. Yalud, mana: kazand ile .narda azab etmek iin zalimerin bazsn bazsna veli klarz. . (Ayet 130) (Ya na'erel cinni verinsil Ey ins ve cin gurubu (Elem ye'tikm rusulun minkmJ (Ayet 130) siz~ cinsiniz olan beerden resuller gelmedi miydi? Salifen zikr olunan te'vile gre mana: Ey batn ve zahir kuvvetleri size, cinsinizden olan bir kuvvetd~n ibaret bulunan akllarnzdan resuler, (yakussune aleykm. ayati ve ynzirnekfun likaiLe yevmikm haza) (Ayet 130) ayatmz size kssa eden ve sizi bu gnnzn likasyla korkutan resuller gelmedi miydi? (Kal ahidna ala enfsna) (Ayet 130) Onlar muzdar ve muterif olara~ Yarabbi, bu azaba mstehak olduumuza l?tir nefsimiz zre ehadet ediyoruz derler. bu sual ve cevab ehadetlerin kaffesi, ha,l lisanile ve evsafn izhar iledir. Nitekim Duvar iviye, beni niin yaryorsun demi; ivi de; beni akan kimseye sor, diye cevab vermi denilir. Ve keza el ve aya.klarn, ileailUeri lerini hey'etlerine . mnasib hey'etlerle zuhuru ile seha.det etmesi ve o suretlerle azablanmas:. gibidir. (Ayet 131) (Zalike en lem yekn rabbke mhlikelkura bizuImin ve ehlkil gafUne) bundan ibarettir~ Zira Rab'bin ahalisi gafil olduu halde zalim olarakdan memleketleri ihh1k edici olmamdr. Bu ayet-i kerime, peygamberlerin irsal ve ayatn beyan ve tehdid ve korkutmak. ile hccetin elzem klndna iarettir. Zira gafil iken ihlak olunmalan hikmete mllafidir. (Ayet 132) (Ve likin der~catn mimma amilu) Herkes iin iledii amellerden kurb ve buudda, dereceler vardr. (in yea'yz hibkm) (Ayet 133) Eer Rab'bin dilerse, ayninizin fenasyla sizi giderir. (Ve yestahlif min ba'dikm) (Ayet 133) Ve sizden sonra rahmetiyle taat ehlinden dilediklerini size halef
klar.

(Ayet 146) (Za1ike cezeynahm bi bayihiml Gzel gzel eyleri onlara hara-m klmarnz, zulmleri sebebiyle onlar cezalandrd mz bir ceza dr. (Ve mna lesadikuune) (Ayet 146) Ve elbette biz, zulmn cezasyla onlar cezalandrmakta sadklarz. (Fein kezzebke) (Ayet 147) E~r onlar Allah'n mafrreti genidir, bizj zulm-

EN'.AM

SURIDS

27

mzle cezalandrmaz diyerek seni tekzib ederlerse (Fekul rabbz rahmetin vas'atin) (Ayet 147) sen de ki Evet, Rab'biniz va- . si bir rahmet sahibidir, lakin Rab'biniz iddetli kahrn d,a sahibidir. (Ve la yredd be'sh ani! kavmil mcrimine) '(Ayet 147) Binaenaleyh" Rahmeti mcrim olan kimselerden kahr- iddetini red etnez, belki ,ok kere kahrn, ltfu suretinde ve ltfunu kahr suretinde tevdi' eyler. (Ayet 148) (SeyekulIlezine erek lev aaua ma ere'kna ve la abana ve la harrernna min ey'in) Mrikler Eer Allah di'lese idi biz de babalanmz da irk etmez ve hi birey haram da klmazdk diyeceklerdir. (KezaIi~e kezzebeIlezine min kablihbnJ (Ayet 148) Bunlardanevvel Resulleri inkar edenler de inaden kfrlerini, me~yet-i ilahiyeye taik etmeleri ile bylece tekzib ettiler. Ve kfrleri ile azab olundular. (Kul bel indekm min ilmin f,etuhrch lena) (Ayet 148) Habibim sen Eer bunun byle olduuna dair bir ilminiz ve delilleriniz var ise beyan ediniz. (n tettebi'ne illezzanne ve in entm illa talrusne) (Ayet 148) Siz zandan ba ka deil, ancak zanna tabi oluyor ve ancak halt-u tezvir ediyorsunuz deyiver. Zira, e'er ki onlar, bu sz ilimden demi olsalar, muvahhidlerin imannn, ve her ey'in ancak Allah'n iradesi ile va ki ' olduunu bilecekler, binaenaleyh m'minleri inkar ve onlara d manlk etmeyeceklerdi. Belki dost olacaklar ve m'minlerle aralarnda bir ihtilaf kalmyacakt. Ben hayatma kas em ederim ki, eer onlar, bu sz ilimden deselerdi mrik olmayp, belki muvahhidler olaeaklard.Lakin bu mes' ele de zanna tabi olmak ve tekzib ve inad garazyla ve peygamberlerden iiddikleri szleri, peygamberleri ilzam ve peygamberlerden imtina etmediklerini isbatmaksad ile takdir ve tahmine binaen bu sz sylediler. nk onlar, nefis makamnda maheublardr. Bu kabil mahcublar iin yakin nerede? Allah'n meiyetine ittila nerede? Asla mmkn deil;
kn

(Ayet 149) (Kul feliIlahi! hcce't baiatJ Habibim de ki: Gayetle aikar ve kemale bali olan delil, Aahu Teaa'nndr. Yani sizin, irkinizi meiyetulaha ta'likdeki zannnz, doru ise; yine sizin m'minlere vesair ehliedyan aleyhne bir delieriniz yoktur. Zira o takdirde, her din meiyet-i ilahiye iledir. Binaenaleyh sizin de onlara muvafakat ve onlar tasdikiniz vacib ve lazm olur. Belki m'minleri tasdik etmeniz, ve sizin, iradesi olmakszn hi bir ey vaki olamyan bir Zat'a, iradesinin asla eseri olmyan bir takm eyleri erik kldnz ikrar etmenizin vacib ve lazm olduu hakknda Allahu Teala'nn, sizin aleyhinizde delili vardr. Binaenaleyh siz, ezede buud ve ikaba mstehak olan akilersiniz. (Fele,v ae lehedakfun ec-

28

(Ayet 149) Yani, evet siz, dorusunuz ve lakin kfrnz diledii gibi eer dileyeydi, hepinize de hidayet ederdi. mdi siz, hidayetinizi dilememi olduumu ne biliyorsunuz ki 'israr ediyorsunuz?
irkde~ rcu ile hidayetbulur mmidiyle o gibileri tehyic

ma'iieJ

Bu ayet-i kerime, ilerinden istidad olan bir kimse belki bulunur da

etmektedir.

(Ayet 151) (Kul teaev etlmit harreme rabhkm aleykm) Habibim deki: Geliniz, Rab'bimizin size haram ettiklerini ben okuyayn1.. irk, nefsinde hevaya ve eytana ibadetden baka 'bir ey deildir. Mrikler nefs in sfatlar ile Hak sfatlanndan 'hicablanmakla (perdelenmekle)' hevay, kendilerine klara.k,' hevaya ibadet, ve bu suretle tahrim- tahlil hususunda hevann, emr- 11.ehiylerine itaat ettiler. Bir ey'i helal ve haram klmak hususunda da mriklerin hevaya ,tabi olduklarn isbat edince, kendilerinde Allah'n emrine ittiba olunan tahlil ve tahrimin neden ibaret olduu nu beyan etmidir. Ve mriklerle olan kelarn, gzel ve hela! eyleri, haram klmak mes'elesinde olunca, helal olan aksamma istidlal olunmak iin haramlan tadad eyledi. Ve bu vechile ecnas-i rezailden 'nehiy ile enva- fezaili hasr etti, hepsini toplad ve kuvanm erefi (ereflisi) bulunan kuvay- 11.utkiye-yi rezilesinden ,nehy ile' balad., nk kuvay nutkiyenin rezileti, byk gnahlarn en bydr . . Ve cemi' rezaHi mste'lzimdir. Dierleri olan kuvay behimiye ile kuvay seb'iye reziletleri o kadar dellerdir. Bunun zerine (ella trikbihi ey'enl (Ayet 151) hi bir ey'i Allahu Teala'ya erik etmeyesiniz. Zira irk, kuvve-i nutkiyenin, yani fikir ve iz'an ve idrak kuvvetinin, fikirde hatasndan ve akl istimalinden veburhan anlamakta kusurundan ileri gelir. (Ve bilvalideyni ihsana) (Ayet 151) Ana ve babanza ihsandan 'baka bir ey yapmaynz. irki valideynin ihsan ile takib eyledi. Zira ana ve babamn hukukun,U maarifet, icad verububiyette maarifetullah takib eder. nkana baba insana, vcud ve terbiyede en yakn sebebler ve Allah Teala'nin icad ve rububiyetin~ kendilerini mazhar kld vastalardr. Bu sebebten Her kim ana babaya itaat ederse Allah'a ve Resu'l1.e itaat eyledi buyrulmutur. An-a babaya asilik, irki takib eder. Ve ebeveynin hukukunu bilmemek, ancak Allah'n hukuk ve: sfatn bilmemekten vili olmutur. (Ve la taktiliu evladekm min imlakin) (Ayet 151) Ve siz fakirlik korkusundan evladlarnz ld:hneyiniz. Valideyn hukukundan ,sonra, fakirlik korkusundan evlad ldrmekten nehy eyledi. Zira bunun' irtikabndaHak Teala'nn, her m~hlukun rzk"; nm sebeplerini icad eylediine ve kullannn rzklar Anah~n elin'de olduuna, dilediine bol ve dilediine da-i" ve az verdiine, cehil-

amtr

EN'AM

SURES

29

den ve krlkten ve kader srrndan hicablanarak, ecellerin mukad-, der 'olduu gibi rzklarn da mrleri hizasnda mukadder olduu nu bilmemekden ne'et eder. mdi reziletlerin birincisi, kuvay- nutkyenin, Zatullah maarifette hatasndan, ikincisi sfatullah marifette hatasndan, ns ef'al-i ilahiyeyi marifetde hatasndan vaki lur. O halde u rezileti kimse irtikab etmez, ancak, Allah'n zat, sfat, ve ef'alinden mahcub ve menks olan kimse irtikab eder. ,Bu hicablar da rezaletlerinesas ve anasdr. Bundan sonra, kuvay- behirniyenin rezaletini beyan eyledi. Zira onun rezileti daha ak, ve daha nukaddemdir. (Ve la tal{reblfevahie) (Ayet 1511 Ve sizler, akl indinde eni ve irkin olan kt ameere yanamaynz. (Ma zahare minha) (Ayet 1511 Fevahiden zina etmek, ve faiz yemek ve arab imek gibi zahir olan, (ve ma batane) (Ayet 151Jzikr olunan fhiyat kast ve niyetetmek gibi, ve bir eyi almak, fenalklar gizlice irtikab etmek gibi batn olan fenalklara da yanamaynz. Bundan sonra kuvvay seb'a yani; y rt clk kuvvetinin reziletini beyan, (Ve la taktliinnefseeti harremelHih illa bilha,kk) (Ayet 1511 ve siz' Allah Teala'nn haram kld nefsi katI etmeyniz. Ancak kfr ve ksas gibi ,bir hak sebebiyle katl mstesnadr. (ZitIikm v'assftkfun bihi le'Ia,Ilekm ta'kiltineJ. (Ayet 1511 Ve kel~m, 'bu ayet-i kerime ile hatmeyledi. Yani ibu kuvvay selase rezailinin ecnasndan ictinab ile Allahu Teaa, size tavsiye eyledi ki, belki sizler, akl sahibIeri olursunuz. Yani bu rezailden ancak akl sahibIeri kanrlar, bunlar irtikab eden kimselerin, akl yokdur. Bundan, rezail-i sela.senin, itima ile rezaHlerin en by olan cevr, zulm rezaletini mstelzim olduunu beyan ediyor. Nitekim kuva-y seasenin fezaili btqn faziletlere amil ve hepsinin kemali bulunan adaleti mstelzim olduu gibi. ' Buna binaen: tV-e la takreb naelyetinlJ (Ayet 152) Siz hi bir vechile, yetimin malna yanamay1llZ. (ina bieti hiye ahsen) (Ayet 152) Ancak nuhafaza etmek ve faidelendirmek gibi daha gzelolan bir hasletle yananz. (Hatta yeble eddehu) (Ayet 152) Taki yetim' kemaline eriinceye ve mal ile faideleninceye kadar yanamayl1Iz, yoksa yemek ve kendi ilerinizde infak ve yetimin maln itlaf etmek suretiyle deiL. Zira bu suretle yanamak, en ziyade fuhudur. mdi rezail-i erbea ecnasnn kaffesinin tafsil zre tahrimini beyan edince icrrial ile fezail-i erbaa.mn vacib klnmasn beyan eyledi. nk rezailiri tafsil olunmas, mukabillerinin tafsn olunmasndan ina id~r bu da fezaHin kaffesi; adalette mnderic bulunduu iin cem-i vucudda kavlen ve fiilen adalet ile emr. eyledi. (Ve ev'fiilkeyle velnizane bilkstil (Ayet 152)' Yani, aranzda ve mutlaka

30

EN'AM SURES

mahlukat arasnda adl- adaleti muhafaza ediniz. Kile ve teraziyi adaletle doldurunuz dedi. .(Ve za kultn fa' dil ve lev kane za kur,ba) (Ayet. 152) Ve hakknda sylediiniz kimse her ne kadar karabet sahibi olsa bile, sylediiniz vaJdt hakdan gayri sylemeyiniz. Onun lehinde veya aleyhinde s~lenecek szde ziyade ve noksana meyl etmeyiniz. (Ve bi'ahdiIlahi evf) (Ayet 152') Yani tevhid ve taa te ve Allah'la aranzda gemi ahdin levazmn imdiki akid ile ifa ediniz. mdi, vahdet ve Hak'ka tevecch yolundan ibaret bulunan fazilet yolunun sullkl kldan ince ve klndan keskincedir, denildii vechile gc, hususiyle efalde ifrat ve tefrit taraflarna asla meyl etmeksizin vasata riayet gayetle gc olunca (,evfulk~yle velmizane bilkstil sznden sonra na nkeUif nefsen illa vs'ahiU (Ayet 152) buyurdu. Yani biz, her nefse ancak vs'ati ve takat mikdarn teklif ederiz, binaenaleyh: bu makarnda. Hak Teala Hazretleri, cziyatndan hi bir cz'i hari kalmamak. suretiyle cemi-i rezailden nehy ile cemi-i fezaille emrin beynini cem etmidir. Bu sebebd,en ibni Abbas Radiyallah anh bu ayetler, 'bir takm muhkem ayetlerdir ki btn kitablar,hi bir. ey, bu ayetleri nesh edememidir. ncil.ve Tevrat ehli ile cemi milletler ve mmetler bu ayetlede kail olmaa ittifak etmidir diyor. Ka'b l ahbar da ,Kftb'in Rabbisine kasem ederim ki Tevrat'da en evvelolan ayet bu ayettir" demitir. (Zalikm) (Ayet 152) te zikr olunan cem~i rezaHden nehy oluninak ve cem-i fezan ile ittisafn vcubunu iittiiniz vakit (vassa km bihi le'altekID tezekkenine) (Ay~t 152) Allah'n size bala d ve ezelde istidanzda vedia kld kem~li hatrlarnanz iin. Allah Teftla Hazretleri size bunu tavsiye etmidir; (Ayet 153) (Ve, enne hdza sratymstekiyma) Tahkik, u fezaH yolu benim dogru yolumdur. Bu yola ancak. bir garaz iin saa, sola meyl etmeyerek doru olduu halde beniml~ kaim olan kimse gire-: bilir. Zira faziletin menba, ancak vahdetdir. Grlmez mi ki fezaU, ifrat ile tefrit taraflar arasndaki itidaHerden ve vasatlardan ibaretdir ki bu itidaHeri tay,in zre hakikat ile sllk ancak AHah'n dininde . Allah' a doru mstakim olan ve Allah Teaft'nn, kendisini hak yola slka tevfik ile te'yid eyledii kimseye mmkn olur. Taki o, kii sfatndan ve sonra zatndan fenaya vasl ve fenadan sonra beka halinde Hak',kn' sfatyla muttasf olup, o Hak'la kaim olur. O vakit Hak'da Hak ne mstakim olur. Ve takdirde onun srat, Hak'kn srat ve seyri de Allah'n seyri olmu olur. (Fettebi'uhu, ve la . tettebi'ssble) (Ayet 153) Sizler, o srat mustakime ittiba (tabi . oltn) edin. Muhtelif dinlerin, mtefferik (aynlb dalan, baka ba ka oan)m~zheblerin yollarna ittibft etmeyin. Zira o yollar, ehIi

EN'AM SURES!

31

ihticabn adet ve hevalar ile koymu olduklar yollardr.

yollar~

Yanibu' zulmet, inad ve hayretleri ziyade olmamak iin ihticab ehline konulmutur. bni Mes'ud Radyallah anh, ResulluIlah SaUallah Aleyhi ve Sellem'den rivayet etmidir ki Resul Aleyhisselam, bir izgi izip u yol irad yoludur, sonra izginin sandan. solundan bir takm izgiler izerek bunlar da bir takm mteferrik yollardr, her, birinin zerinde o yola davet eden bir eytan vardr, buyurmu ve sonra bu ayeti okumudur. (Feteferreka bikm an sebilihil (Ayet 153) Mteferrik'yollara ittiba ettiiniz takdirde, siz; Hak yolundan ayrlm olursunuz. (ZMikm vassftkm bihi le'alle,km, tettektineJ (Ayet 153) u vahdet ve fazilet yoluna sllik arzularn mukteziyatndan ye nefislerinizin istediklerinden ictinab ile mteferrik yollar dan korunmanz ve fezaile mla,zimet ve rezailden mcanebetde Allahu Teaa'y size vikaye klmanz iin Allahu Teala size tavsiye ey_i
lemidir.

(Ayet 154) (Smme ateyna muselkitabe) Ve her kadirnde tarik fazilet e slku size vasiyet ettikden sonra (Tamamen aleUezi absene) (Ayet 154) (Fele'mma efaka kaale sbhan.eke tbt ileyke ve ene evvellm'mine) (A'raf Suresi, Ayet 143) ayetinde buyrulduu vechile, Musa'nn vahdetde fenadan son!a, vcud-u mevhub (ba~ lanm) ile takarrb ve mkaleme m'a,kamna bali ve kemal yoluna gzelce yapd sllika ziyade olarak velayetkerametiyle, nbvvet nimetini tamamlamak zre halk, Hak'ka davet ve tekrnil etmesi iin Musa'ya kitab verdik. (Ve tafsylen liklli ey'in) (Ayet 154) Meadda halkn muhtac olduu her ey'i tafsil (Vehden) (Ayet 154) ve halk ;Hak yolunun slUkunda Rab'lerine.hidayet(Ve rahmeten' le'allehm bilikaai rabbihim y'mnune) (Ayet 154) ve Musa ve kitab vastasyla halka kemallerini ifaza sebebiyle halk "'zre rahmet olarak Musa'ya kitab verdik ki belki onlar, ilmi veya ayaru imanla Rab'lerinin likasna iman ederler. . ' (Ve h~, kitftbn enzelnah mbEtl'ekn) Ve bizim Kur'an, srf tevhide hidayet ve doru yola irad ziyadeliiyle mbarek bir kitabdr. En yakn yoldan, kemalin en yksek derecelerine hidayet eder. (Fettebi'uk vettekuiJ (Ayet 155) Binaenaleyh siz, o kitaba tabi oluntiz ve btn masivaullahtan, hat- . ta zat ve sfatnzdan bile Allah'a saknnz ki Ue'allekm trhar mune) (Ayet 155) vcud-u mevhub'ile Allah'da've Allah ile istikamet rahmetiyle rahmet olunasnz. fnzal
ettiimiz u
(Ay~t 155)

kablia

(AY,et 156) (En tekuubiinnema nvilelkitiib ala taneteyni min, ve inkfu.na an dirasetiltim le'afiline) Ancak, bizden evvel

32

ENrAM SURESI

olan yahudi ve nasaraya kitab indirildi. Halbuki bizler, "o kitabarn lugatndan ve okunmasndan gafiI olmuduk",' dememeniz (Ev tekuftlii lev enna nzile aleynel hltftb leknna ehda minhilin) (Ayet 157) yahut "eer bize indiriImi olsa idi istidadmzn kuvveti ve zihinlerimizin safiyeti cihetiyle yahudi ve nasaradan dahafazlahida~ yet sahibi olurduk" dememeniz iin Kur'an' indirdik. Eer siz do ru iseniz, (fekad caekm beyyine'tfu. min Rabbikm ve hden .ve rah.metn) . (Ayet 157) tahkik, sizin, keyfiyeti slklarnz bildiren ai-. kar delil ve maksadnz gsteren hidayet ve yolunuzu. kemalatn en ereflisine ulama.yL kolayla,tran rahmet, size Rab'binizden gel.:.
midir.

(Ayet 158) (Hel yenzurftne illa en te'tiyehmlmelaiket) M rikler, bir ey beenmezler, ancak ruhlarnn kabz iin melaikenin .kendilerine gelmesini beklerler. (Ev ye'tiye rabbke) (Ayet 158) , Yahud, Rab'binin cemi-i sfat da tecellisi ile gelmesini beklerler. Nitekim kyamet gnnde Hak Teala'nn, suretlerde tahavvl ederek, o va:kit Hak'k, muvahhid kamilden bakasnn bilemiyecei hususu ve n1uhtelif mezheb ve millet ehIi olanlar, ancak i'tikad ettikleri suretde Hak'k bilip i'tikadndan baka suretlerde inkar edeceklerine dair iaret yukarda gemitir. (Ev ye'rtiye ba'd ayati Rabbike) (Ayet 158) Yalud, Rab'binin., onlarn bilmedikleri baz sfatlarla teceis~ni beklerler. (Yevme ye'tiba'd ayati Rabbike) Rabbinin, onlarn bilnedikleri ve nsiyet etmedikleri baz tecelliyat. geldii zam.an (La yenfe'u nefsen manha lem tekn amenet min,kablJ (Ayet 158) Evvelce iman etmemi olan hi bir nefse, iman faide vermez. nk insanlar iki ksmdr. Ya mutlak mahcubdur. Yahud mutlak mahcub deildir. Mutlak mahcub 'olmyanla-r da, ya baz sfat bildikleri cihetle m'mindirler, yahud kaffe-i sfat bilmekle m'mindirler. Hakka iman, etmi olub kaffe-i sfat ile Hak'k bile;n m'minler ya zat muhibdirler yahut sfat muhibdirler. mdi Hak Teala .Hazretleri baz sfat ile tecelli eyledii vakitde, :r:nutlak mahcub olanlarn iman ile, bu tecelliden evvel Hak'k o sfatla bilmiyenlerin iman faide vermez. Zira iman, ancak kendisiyle kalbin temessl ve nefsin tenevvr ve ruhun mahede eyledii sabit ve kklemi bir akide olduu vakitde faide verir yoksa iztirar .zamannda birden bire vaki' olan iman faide vermez. (Ev kesebet fi imanna h~yra) (Ayet 158) Yahut imannda kemaIi mutlak kesb etmemi (kazanmam) olan bir nefse iman faide vermez. Sfat,a muhabbet etmi olan ariflerin iman gibi ki onlar, her ne kadar Hak'kaiman etmi ve. her s fatla tecellisini bilmi iseler de muhabbet-i zatiyeyi ve kama1i mutlak kazanmadklan ve Hak'k mesela Rahim, Latif, Mn'im gibi baz

IDN'AM
sfatlarla

SURIDS

33

sevdikleri iin Mntekim veya ~ahhar ve yahud Mbli tecelli eyledii vakit imanlan kendilerine faide vermez. Zira bu sfatn tecellisinden evvel Hak'ka inkiyad etmemiler ve bu sfatn tecellisine almamlar ve hangi sfatda olursa olsun Zat'm uhudu ile telezzz etmeleri iin Zftta muhabbet
(belalandrc) sfatyla
etmemilerdi.

(Ayet 159) (innellezine ferrekuu dinehm) Tahkik, nefis slfatla- . galebe etmesiyle bir sfat bir ey'i, dier sfatbaka bir eyi cezb ederek, kendilerinde muhtelif arzular hadis olub da hayretde . kalan ve bir maksad ve cihetleri bulunmayan kimseler gibi dinlerini nefislerinin mteferrik arzularndan ibaret klanlar (Ve kanu iye'a) (Ayet 159) ve bazsna gazab ve bazsnaehvet- galebe ve bu arzul~rn galebesi iktizasyla, muhtelif frkalara ayrlanlar, her ne kadar bir din ile mtedeyyin iseler de, hevalannn galebesi icabyladinlerini, madde-it1aassub ve bu galib kuyvetin kalbe istilasna yardmc klanlar ve ancak ~detler ve bid'a.tlerle teabbd Cibadet etmek) ve yalnz hud'a ve arzularna inkyad edenler ve her biri hayalinde muhayyel ve vehminde mec'ul(yaplm, dzlm) kld bir laha ibadet ve mezahib-i (mezhebIer) zahire ehlinden mahe de eylediimiz gibi, o ilah tefrikaya ve dierlerine kar tekebbre sebeb klanlar, (Leste minhm fi ey'in) (Ayet 159) S~n, onlarn tevhide davetinden ve hidayetinden bir eyde deilsin. Zira onlar, tefrika Ve kesretle ihticab ehli olduklar iin himmetleri ve cemi' mak:. satlar mttehid olmaz. (nnemaemrhm ilMIahi) (Ayet 159) Tefrikalarnn cezas hususunda onlann ileri Allah'a muhavveldir. Sa- . na deil. (Smme ynebbihm bma kanft yef'alftne) (Ayet 159) Sonra, bedenlerinden mufarekat .etmeeriyle muhtelif nefisleri ve mteferrik arzular hey 'etlerinin, kendilerine zuhuru zamannda yapdklan fenalklan Allah Teala onlara bildirir.
nnn

(Ayet 160) .{Men cae bilhaseneti feIehu aru emsalih~U yilik eden her hangi bir kiiye, iyiliin on misli verilir. Bu da sevab derecelerinin en azdr ki hasene, yani iyilik kalbin zuhuruyla, seyyie, yani ktlk, nefsin zuhuruyla sadr olur. Hasene sevabllin en az derecesi on misli olmas, irtifa, yaniykselmekte adedIerde aerat mertebesinin, ahad mertebesini takib eyledii ve ardnca geldii gibi,. hasene iliyen kimse de terakkide nefis makamn takibeden kalb makamna vasI olduu iindir. (Ve men die biss~yyieti fela ycza illa misleha) (Ayet 160) Ve s,eyyie, yani ktlk iliyen kimse de.ancak ktlnn misli ile cezalanr . .zira nefis makamndan daha dun dlecek bir makam olmadndan, zaruti olarak nefis makamnda ktln :misli ile cezasn grr. Bu beyand'an, sevabn fa-

. 34

EN'AM SURES
'--'.......--'.

zl babnda olduu malum olur. Zira sevab ile sahibinin istidad. nur. laur. Ve Hak'k. feyzini kabul ziyadeleerek, iledii sevahn bir. ka~ kat fazlasn ilernee kuvvet bulur. Ve her iyi amelin ilenme sinde,' kabulun ziyadelenmesi ve her feyzin ziyadesinde; Allah' d~n gayri kimsenin bilemedii derecede iyi amele muhabbet ve itiyakin ziyadelenmesi ilenihayetsiz ola;-rak kat kat ecirler kazap.r. Nitekim .ayeti kerime' de iyi amelin yedi yze 'kadar ezaf (kat fazlas) 'olduunu zikr ettikden sonra (VanaJ yd~fu limen yea) (Bakara, Suresi, Ayet 261) Allah Teaa, dilediine fazla muzaaf klar, buyurmudur. kramn da adil babndan olduu malum olmudur ki adil, msavat iktiza eyler. Nefis ile i yapan kimse eer afv olunmazsa, tam tamna nefis ile mcazatolunur.(Leha ma kesebet ve aleyha mektesahat) (Bakara suresi, Ayet 286) Ayet-i kerimesini hatrla,zi ra fazilet, insanda zatf bir eydir ve elbette terakkisini mucibdir. Rezilet ise; zulmet-i ftrat zre' arz olan bir eydir. Rezilet; sahibinin kasid ve niyetiyle olmadka, yahud kas id ve niyetiyle ols~ da sahibi o rezilete israr etmedike afv olun~rak, sahibini mahcub klmaz. Ve eer kasd ve niyet il~ olub, sahibi, onun zerine 'israr eyle:-se nefis makamnda o seyyienin misli ile mcazaat olunur. Bu makamda ziIq- olunan hasene ile seyyie a'ma kabiindendir. Yoksa ok kere , ' bir ahsn seyyiesi, dier ahsn hasenesine muadil olur. Nitekim Ne, bi aleyhisselam: (Hasanetl ebrar seyyietln;ukarrebiynl Ebrarn hasenesi, mukarreblerin seyyiesidir buyurmulardr. uhud zamat:rda kalbin vcudu, mukarreblerin seyyiesidir. Ebrarn seyyiesi, , sltlk zamannda nefsin zuhuru, hasenatlaJ.~ da, kalbin zuhuru iledir .ok seyyie de vardr ki ebedi hicab mucib olur, irk itikad gibi

(Ayet 1( 61) (Kul inneni hedani Rabbi iI~ sratn mstakym) Habibim de ki, tahkik, beni, Rab'bim srat- mstakime, tevhid-i zati- yo, luna hidayet eylernidir. (Dinen kyamen) (Ayet 161) Bu yol hi bir milel ve nihaI'in (din ve mezhebin) bozamad ve ktb ve erayiin' kaldramyaca ebeden sabit bir dindir. (Millete brahime hanifa ve ma kane mineImrikinel (Ayet 161) Bu tevhid-i zati yolu, pra-' him'in 'milletidir, ki, brahim onun vasitas ile kendisinde, velev ki Allah'n'sfa tlarndan bir sfat da olsun ufak bir irk bulunan, herhangi bir dinden veya batl yoldan yz evirici' olarak cemi meratibden terakki ile masivann kaffesinden iraz eylemitir. (Ayet 162) (Kul inne salata ve nskiJ Habibim de ki, tahkik, benm kalb ile huzur ve ruh ile uhudum ve tekarrbm, yahut mana: kalb ile tekarrb etmekUime sebeb olan hereyim (Ve mahya~ ye) (Ayet 1(2) ve Hak ile diriliim (ve memat lillahD (Ayet 162) ve nefis ile llmri kaffesi Allah'ndr. Ne benim ve ne de benden

EN'AM SURmst

35

baka bir kimsenin onlarda nasibi ve hissesi yoktur. Zira ben; fena sebebiyle Hak iin Hak ile kaim oldum. Binaenaleyh ne benim ve ne de gayrinin vcudu yoktur ki, benim iin haz ve nasib olabilsin. (Rabbiraemine) (Ayet 162) Bunlar alemlerin mrebbisi olan Allah Teaa'nndr. Yani,Rububiyer tafsilat suretinde cemi-i itibar ile Allah'ndr. ' (Ayet 163) (La erike lel) Bu husus da da cemi' an ve tafsilen Alal Teala'ln eriki yoktur. (Ve bizaJ.:ike funirt) (Ayet 163)' ~e ben bununla emr olundum. Yani gerek ayn- cemi'de ve gerek suret-i tefasil de (tahsiller de) Hak'kn gayrini grmemekliim emrolundu. Nitekim Hak TeaJa Hazretleri beni (mazagal baarn vema' taa) ile vasf etmitir. Buna binaen amir, me'mur, rayi, mer'i hep hviyet-i ilahiyedir. (Ve ene evvellmslimine) (Ayet 163) Ve ben Zat'n tefasllinde (tafsillerinde) rtbe itibariyle zatm, Allahu Teala'ya teslim etmekle Allah'da fani olmaa mnkad (baemi) olanlarn evveliyim, yoksa tefasilde rtbe itibar olunmakszn ne evvel, ne ahir, ne mslim ve ne de kafir hi bir eyyoktur. (Ayet 164) (Kul eayrallaJ ebi Rabba) Habibim de ki; ben, an bu olan Allah'n gayrisini mi Rab olarak taleb edeyim de mustehil (inuhal olan) bir 'eyi mi arayaym? Y,ahut mana: klolduu haysiyetle, klden ibaret bulunan, cemi-i sfata amil Zat'n ,gayri, bir taayyn sahibini mi taleb edeyim? Bu takdir zre cemi-i sfata amilolan Zat'n gayri her hangi bir taayyn, Rab deil, merblb (bal olan) olmu olur. (Ve hve rabb klli ey'in) (Ayet. 164) Hal bu ki Allahu Teala hereyin Rab'bidir. Masivas ise; sfatnn tefasili itibariyle merbubdur. (Ve la teksib k nefs in illa aleyla) (Ayet 164) Her nefis hibir ey kazanmaz,' ancak kazand o ey o nefse vebaldir. Zma nefs in kazanmas, Hak'kn efalinde irktir. Her kim irk ederse, ihticab sebebiylevebali kendisi zerinedir. (Ve la tezirii vaziretn vizre uhriU (Ayet' 164) Hi, bir yk tayc nefis, dier' nefsin ykn tamaz. Zira yknnheyeti, kendisinde rusuh bulmu ve kendisine lazm gelmitir.a nefis, kendi gnah ile mahcubdur. a halde ne suretle gayrine geebilir. ' (Ayet 165) (Ve hveezi ce'alekm halaiferardl Allahu Teala Hazretleri, emrinin infazu:;.a muktedir klmak iin sizin mezahirinizde kemalatn izhar ile kre-yi arzda sizi halifeler klan "Zat- ecell- . ala" dr. (Ve refe'a ba'dakm fevka ba'dn derecatn Iiyeblvekmfi ma atakm) (Ayet 165)' stidat hasebile verdii kemalatn da, sizi in tihan etmek. kendisinde zahir olan ke~alatn, hakkne' kimde kaim olup, kimde olmayaca.n ve kendi sfatn gizleyerek, Hak'kn sfa tn izhar edinceye kadar, k~malat yoluna' sllkta kimin hakkile

36

ARAF SURIDS!

kaim olup, emanat- lahiyeyi eda edici olaca,n ve kimin kaim olamayp, hain olacan yoklar. Ve amenerinizin size zahir olarak, amel iktizas (lzumu) ile taksir halinde ihticab musibeti ile ceza tertib eyler. Cnne Rabbeke seri'ill'ikaabiJ (Ayet 165) Buyurduu vechile Rab'binin, sratli ikab sahibi olmas, yahudbruz ve inkiaf musibeti ile ceza terettb ederek, (Ve innehule afrn rammn) (Ayet 165) buyurduu vehile, Rab'bin sizin efainizi ve sfat- ilahiyeyi ve kemalat- Rabbaniyeyi setr edici (rtc) olan nefisleriniz sfatlli setr eden, mafiret sahibi ve o kemalat sizde izhan ile Rahmet eden merhamet sahibi olmas iin, istidadlar derecelerinin tefavd zre kemalatna mazhar olmaklkta bazlliz, baznzn fev knda ykseltmitir. lerin hak!aykn (hakikatlarn) en ziyade bilen Allah'tr. ARAF
SURES

B1SMiLLAHtRRARMANRRAH:i1M

(Ayet 1 - 2) (Elif, Lam, Mim, Sad. Kitabn nzile ileyka)., (Elif) Zat- Ehadiyete iaretdir. (Lam), yukarda beyalli getii gibi, ilim sfat ile beraber Zat'a, (Mim) MUHAMMED'in ma'nas, yani nefsi ve hakikat demek olan tamme'-yi cam1ya, (Sad) zahirinden ve cesedinden ibaret bulunan )Suret-i MUHAMMEDt'yeye iaretdir. bni Abbas radiyallahu anh'n 'Sad, Mekke'de olan bir dadr ki, gece .ve gndZl bulunmad vakitte Rahman'n ar o da stnde bulunuyordu. dedii rivayet olunmutur ki, Marnileyh Hazretleri Mekke'deki da ile, Ha,zreti MUHAMMED'in cese(line, Ar- Rahman ile, Hazreti MUHAMMED'in kalb-i erifine iaret etmitir. Nite-, kim hadis--i erifte M'minin kalbi Allah'n ar'dr .ve Ben yerlere ve gklere smadm . m'min kulumun kalbine sdm buyurulmutur. Gece ile gndzn bulunmad sz ile de : "vahdete" ia ret etmitir. Zira kalb, nefis arznn glgesinde vaki olup, nefis s fatlarnn zulmetiyle hioabland vakit gecede bulunuyor demektir. Ruh gneinin nuru, kalbe tulu edipde ruhun ziyasile ziyaland , vakit gndzde. bulunuyor demektir. Marifet veuhud-i zati ile vah'det-i hakikiyeye vasl olup, katnda nur ile zulmet musavi olduu zaman, kalQin vakti ne gece ve ne de gndz olmu olur. te)ralbin; Rahman'n ar olmas da ancak bu vakte mahsustur. imdi ayetin manas: Evvelinden sonuna kadar kaffe-i mevcudatn vcudu, sana indirilen bir kitabdr. Yani ilmi sana inzal olunan bir kitabtr. (FeIa yekn fi sadrike haracll minh) (Ayet 2) imdi o kitabn hamlinden gsnde darlk olmasn. Ta ki kitabri azametinden sadrnn, kitab

AR.A.F sUREs

31

samyarak vahdette- fena ve a;yn-i cemi'de istirak ve tafsilden zuhul ile mtelai olmayasn. nk Nebi aleyhisselam makam fenada Hak ile halk'dan mahcub olurdu. Her ne zaman vcud kendisine red olubta, uhudu zatiden hicablanr. ve Hak Teala tafsil ile kendisine zahir olursa, kalbi daralr ve bir yk ve arlk yklenirdi."Bu sebebden: (Elem nerahle1ke sadrek ve vedana anke vizrekel yani senin zerinde ayni cem-i de yk ve Hak ve halktan biriyle dierinden hicab kalmayarak sadrn, cem ve tafsile, Hak ile halka vasi olmak iin fenadan sonra bekada temkin ile vcud-i mevhub-i hakkani ve istikametle senin sadrn erh eyledik ve arl senden indirdik buyurulmutur. -

(Litnzire hibi ve zikrd lilm'ninine) O kitab ile inzar ve iman- gaybi ile iman edenlere nasihat etmekliin iin, yani sana inzar ve tezkir (nasihat etmek, vaz etmek) mmkn olmak iin sadrn kitabdan dar olmasn. Zira eer sadrn dar olsa, h 01-i fenadan kalp vcudda Hak'tan baka birey gremezdin. Ve halka adem-i mahz nazaryla nazar eylerdin~ Ve o halde ne keyfiyetle korkutabilir ve nasihat ve emr ve nehy edebilirdin? Bittabi edemiyeceinden, 'inzarn ve emir ve nehyili ifas iin sadrda, darlk olmamak lazmdr. (Elif Lam. Mim SadlHanlerinin kasem olmas takdiri zre ma'na: Evvelinden ,ahirine kadar btn mevcudata, yahud (Sad) arn ha, mili, ar da .zat ve sfata vasi ve mecmuu da ismi azam olmas dolayisiyle, Allah'n ism-i azamna kasem ederim ki, bu meveddet-i zat ilmi, sana na,zil olan bir kitabtr. Yahut u Kur'an, sana inzal olunan bir kitabtr (Ayet 8) (Velvezn yevmeizinilha,kku) Vezn-i itibardr. Yani kya,met-i surann kopmasnda, ameerin itibar, haktr. Yani, adil ve sabittir'. Yahu d ma'na: O gnde vezin, adaletdir. (Femen sekulet mevazinuh) (Ayet 8) mdi her kimin mevzunat (tartlan arlklar) baki ve iyi ameller olmakla, racih (makbul, stn olan) ve muteber olursa (Fe la,ike hmmflihiine) (Ayet 8) ite onlar, kalb makamnda sfat cennetleri ve nimetleri ve ftrat sfatlaryle fevz felah sahibidirIer. (Ve men haffet mevazinh) (Ayet 9) Mevzunat fani, mahsusatdan olmakla hafif olanlar (Fe laikelleziyne hasirii enfse-. hm bna biaydtina yazlimiine) (Ayet 9) ite onlar, bizim aratm za zulm etmi olmalar, nefislerini abucak zail olan acl lezzetlere satmalar, beka sermayesi olduu' halde dar- fenada ifna etmeleri sebebiyle, nefislerini ziyan ed<::n, hsrana dren kimselerdir. Bilmelidir- ki Hak terazisinin dili adalet sfatdr. Ve birkefesi his alemi, dier kefesi akl alemidir. imdi, kazanlar makClat-i bakiye ve ah1ak- fazile ve niyat~ sadkaya makrun (yaklatrlm) (Ayet
2)

38

ARAF

sUREsl~

olan amal-i hayriye' sahibi olanlarn kazanlar ar, yani, vezin ve kadr kymet sahibi olur. nk, bekay- daimden .daha racih ve mlteber bir kadr kymet yokdur. Mktesebat~ malsusat- faniye, lezzet-i zaile, ehvat-i faside, ahlak- reddiye, srur-i merdiye olanlarn kazanlar hafif, yani kadir ve 'kymetsiz, itibarsz olur. Zira, fen~dan daha ziyade itibarsz bir hafiflik yoktur. Binaenaleyh bunlarn ziyan ve hsranlar, nefisleri sfatlaryla zuhurlar ve riefisleri sfa-tlaryla Allah'n sfatlarn tekzib, Hak'lan sfatlarn nefisleri s fatlar ile rtmeleri sebebiyle :m.etalib-i nefsaniyenin tahsilinde ve le zzet-i dnyeviyenin talebinde, istidatlann zayi etmelerinden ibarettir. (Ayet 12) (Halakteni min narn, ve ha.Ie1kteh m.;:l tyn),' Ey insanar, biz sizleri halkedip tasv!r ettikten sonra meleklere; Adem' e secde ediniz dedik. Melekler derhal secde ettiler. Yalnz blis secde edicilerden olmad. Hak Tealala; Ben sana emr ettiim halde seni secde etmekten ne ey men eyledi? buyurunca, blis Ben ondan hayrlym, beni ateten ve onu amurdan. yarattn dedi. Kuvve-i vehmiye ahlatn (birkacinsten mrekkeb bulunan) buhariyet ve letafetinden kalbde hadis olan ruh-i hayvaniye eczasnn en latifi: den halk olunarak, dimaa ykselir. Bu ruh, bedende bulunanlarn en hararetlisi olduu iin, bupa ate denilmitir. Hararet ise daima ykselmei icab eder. Beyan gemitir ki herhangi bir ~ melekuti . kuvvet, aasnda bulunan kuvvalarn hassalanna muttalidir.Fevkndakilerin hassalarna mu tt ali deildir. Binaenaleyh vehim denilen bu kuvve-i melekutiye de, bedenin ve ruh-i hayvaninn kemalat ve hassalarnamutta1idir. te kuvve-i vehmiyenin, ruhani ve kalbi olan kemal~~- insaniyeden ihticab, inkarnn sureti ve iba ve istikbarnn (byklenme-ululanma) illeti ve mcerredat vemeaniyi, makulede hkm etmekle, tavrndan tecavz etmesi ve akln hkmn kablden imtina da secdeden imtina'nn suretidir. (Ayet 13) (Kale fahbit miriha fema yekftn leke en tetel{ebbere fihaJ Hak Teala Hazretleri Sen, o hazretden d, senin orada tekebbr etmekliin olamaz. nk kibirlenmek, kendinde olmayan bir faziletle grnmek, nefis sfatlanndandr. Binaenaleyh nefis sfatla r, akla tereff etmekleehlinden olduunu zannettiin hazret-i ruhaniyeye layk deildir. (Fahrc) (Ayet 13) Sen oradank! Zira sen orann ehli olan azizlerden deilsin. linneke minessairine) (Ayet 13) Tahkik sen bedenlere mlazernet sebebiyle zi11et ve hg,karet-i daim, cihet-i sfliyeye mlazemet eden kuva-i nefsaniyedensin. (Kale enzirni ila yevmi 'yb'asftneJ' (Ayet 14) Kuva-i' vehmiye, onlar, mevt-i iradiden sonra kyamet-i vstada kalb hayatyla beden- ve si

ARAF SUREs
fat-

39

nefs kabirlerinden dirilinceye ve ftratn, ne'e-i hicablarndan kadar ban~ mhlet ver, beni beklettir dedi. (Kale inneke mine! munzarineJ (Ayet 15) Hak Te'ala, tahkik sen braklanlardan, ve bekletilenlerdensin q.edi. Yahut mana: Vahdett~ fenadan sonra kyamet- kbrada, vcud- mevhub- hakkani, ve hayat- hakikiye ile dirilinceye kadar beni beklettir dedi. Birinci man. ile Lam'm kesrile m~hlis, ikinci ma'na ile dirilmi o}anlara, Lam'n fethiyle muhles denilir ki, her ikisini de aldatmaa blis' e yol yoktur. (Ayet 16) (Kale febima aveytenil blis, beni ira (tevik,~ ra betlendrne) eylediin fiiline kasem ederim ki (Leak'udenne lehn . sratekelmstakima) (Ayet 16) Elbette ben tevhidi zati yolunda onlara itiraz ve senin masivan ile onlar megul ederek Zat yoluna sJ lkten men edeceim.. blis, Zat- Ehadiyed.en mahcub olub, sfat ve efalde mahcub deildir. Bu sebeple efali uhudu ve efae tazimi dolays ile (Febi'izzetike le uviyennehum ecma'in) (Sad suresi, 82. Ayet) ayetinde izzetine kasem ettii gibi, burada daef' aline kasem etmidir., . (Ayet 17) (Leatiyennehm OOn beyni eydihim ve min halfihim. ve an eynanihim ve an emailihln) Ve elbette ben onlarn nlerinden ve arkalarndan ve salarndan ve soHarndan, yani alem-i e hadetde dmann geldii' grlen drt cihetden onlara geleceim. blis,' yani kuvve-i vehmiyenin, esfelden ahkam~ hissiye ve tedbir-i cz'iye cihetinden ,gelmesi, mesalih-i dnyeviye kabilindendir. Dalaleti mucib deildir. Belki ulum-i tabiiye ve riyaziyede bazan onunla . intifa (menfaatlenmek) olunur. Ve akl, bu ilimIerde kuvve-i vehmiyeden yardm ister. Kalbin fevkndan gelmeSi blis .iin mmkn deil dir. Zira cihet-i ulviye (st, yksek cihet) ruh tarafria gelen ve kendisinden hakiki ilhanlar, meleki ilkalar varid olan ve maarif ve hakayk- ruhiye ifaza olunan bir cihetdir. Buna'binaen, eytarm vesvese edebilecei mevkiler drt cihet kalm olur. Bu da Allah'n mekrinq.en emin klmak ve Allah Gafur-u Rahim'dir diye aldatp, taatlerden geri brakdrmakla, ya n t'arafndan, yahud fukaralkdan ve kendinden sonra evladnn ziyandan korkutarak, evladlar iin veya inustakbelde uzun mr dndrp, nefis iin mal cem ve idha-: rna (biriktirmesine) ,tevik etmekle arka tarafndan, yahud fezaili kendisine tezyn ederek, fazl ve ilmi ve taat ile. ucba d;-p, fazileti grmekle Allah'da mahcub klmakla sa tarafndan, yahut masiyet ve kabahatlere, lezzet ve ehvetlere' da'vet etmekle sol ta-, rafndan gelmesinden ibarettir. (Vela tecid eksHrehm akirlne) (Ayet 17) Ve insanlarn ounu, kuva ve aialarn ve Allah'n verdii nimetleri~ taat ve Allah'a takarrb yolunda kullanc bulmyacaksm, dedi. .
halasna

40
mn.Im

ARAF sUREsi~
~

(Ayet L8) (Kalehruc minha mez'umen medhira~ lemen tebi'ake le'emle'enne cehenneme minkm ecma'ine) Hak Teala Hazretleri blis'e, Sen, zillet ve mezemmet, (knamak - zem etmek - ye;rrnek) matrud (tard olunmu - koulmu) olunduun halde, sahay-:-! huzurdan ve tevhid cennetinden k, h~ric ol. Onlardan her kim sana tabi .olursa na'im-i ebedi lezzetinden ve- beka-i sermedi ve kemalat': ruhaniye ve hakkaniye zevkinden mahcub, alem-i tezadn inkilabat ve kevn ve fesadn tekallbatnda muradlarndan malrumiyet ateleri ile muazzeb olduklar halde elbette sizin hepinizdel) meratib-i vcudun esfeli olan t~biat cehennemini dolduracan dedi. (Ayet 20) (Liybdiye leh:funa ma vuriye anhma min sev'atihima) blis, tabiate meyl etmeleri sebebiyle, tecerYdleri (soyunmalar - plak olmalar) zamannda kendilerine mahcub olan ve akl indinde kabih Ve kt olduu. iin, insann izharndan utand ve ifasndan saknd ve mrvvetin (mertlik - insaniyet - iyllik) insan gizlemee sevk ettii umur-u tahiiye ve lezzat- bedeniye ve rezail-i halkye ve ef'al-i ha,.yvaniye ve sfat- sehC'iye (yrtclk) ve behimiyeyi (eni-irkin ktlk) Adem ile zevcesine izhar etmek iin onlara vesvese verdi. (Ve kaae ma nehakma Rabbkma an hazi.!. hiecereti illa en tek~ina melekayni ev takina mlnelhaidine) (Ayet 20) Ve Rab'binizin, sizi bu ecereden nehyetmesi, baka deil, ancak sizin maJik olmanz! veyahut, ebedi kalmanz istemediinden naidir dedi. Yani, tabiat- cisnaniyeye ve madde-i heyulaniyeye (hereyin maddesi, mahiyeti, asl) ittisalde, lezzet-i melekiye ve birtakm ef' al ve idrakat (anlaylar) ve o lezzetlerde hulCtd, yani daim olmak' olduunu Adem ile zevcesine ibham (kapal brakmak) eyledi. Yahud mana: (Ve mlkin la yebla) ,eTaba suresi, Ayet 120)' ayetlnde buyurduu vechiyle (melekeyni)' (Ayet 20) melekeyni kelimesi, . Lamnkesresiyle okunmak takdiriylej tabiat- cismaniyede kuva vesair hayvanata zevalsiz daimi bir mlk ve riyaset olduunu ibham eyledi. (Ayet 21) (Ve kaaemehma inni ~ekma limenennasihine) Ve Ben, size elbette nasihat edicilerdenim, diye onlara' yemin ederek emniyetli bir nasihatc suretinde, ancak aat-.1 bedeniye sebebiyle nail olunabilecek hissi ziynetleri ve cz'i masahatlar Havva'ya yani nefse tezyin eyledi'. (Ayet 22) FedeIlahma biguru.rin) Byle yapnca nasihat edici ssyle sslenip lezzat bedeniye ve riyaset-i nsiyenin devam tevehhmnn ifadesi ile aldatmas ve menafi-i bedeniye. ve ehevat- nefsiyeyi sslemesi sebebiyledir. Derhalonlar tabiat- ciamaniyeye ta-alluka ve al at- bedeniyeye suklina tenzil eyledi, sarktd. (Felem-

ARAF SURES!

41

ma zakaecerete badet lehfuna se'v'ath.nA) CAyet 22). Adem ile Havva ecere-i menliyeden (men ve haram olunmu) tadnca kendilerinden takva libas nez' ~sklp alnnca) olunmakla, ktlkleri kendilerine zahir oldu. (Ve tafkaa yahsifani aleyhima min verakIeenneti) (Ayet 22) ve ara-i (tedbir) aWiyenin teferratndan ve kuvve-i akliye-i ameliyenin istinbat (mana ve hkm karmak gizliyi meydana karma) etmi olduu adab- hasene ve adat- cemile ile gavaiy-i tabiyelerini ketm etmae, ameli hilelerle rtmee, koyuldular (Ve nadahmil RabbhID.a elem en hekma an tilkn1e eeereti ve ekul lekfu.na l1!ne eytane lekma adavVll mbiill) "(Ayet 22) Ve Rab'leri onlara, Ben si~i o ecereden nehy etmedim mi ve eytan, size dmanl aikar olan bir dmandr, demedim miydi? diye nida eyledi~Nehiy, sureti akllarda merkuz (saplanin - rekz ouimu) olmu olan makulat idrake ve tecerrd~ meyl ve mevad mahsusatdan (havass hamseden biri ile his olunmu, anlal m) karu:hak keyfiyetidir. eytan size aikare' bir dmandr, sz de, akln ilham eyledii, vehim ahkammnn mnafati (birbirine zt olma) ve mdrikatnn zddiyeti ve akla kar muhalefatma ve mkaberatna (kendini byk grmek - tekebbr etmek) akln, vukufudur. Rab'lerinin, Ademile zevcine nidas, taallukdan ve l~zzet-i tabii- yeye gark oldukdan, bouldukt'an sonra" bulu zamannda akll ve fehim nurlarnn, Adem ile zevcesine zuhurunda, bu manay kendilerin~ hatrlatmak ve tenbih etmektir. (Ayet 23) (Kaad Rabbena zalemna enfsena) Adem ile Havva; Ey RabbimizI biz nefislerimize, zulm ettik dediler. Adem ile zevcesinin bu szleri, nefs-inatkann tabi at cihetinden kendi noksann anlamas ve nurunun snmesi ve kuvvetinin krlmas ve kendisin de tecerrdle kemal talebine istek hasl olmasdr.lVe in lem tafir lena) (Ayet 23) Eer sen ruhani nurIar giydirmekle ve bize parlak suretde ifaza etmekle bizi mafiret (Ve terhamnd) (Ayet 23l ve maarif-i hakikiyeyi ifaza ile bize rahmet etmezset, (Lenektinnenne minelhdsiine) . (Ayet 23) elbette ki, bizler, beka ve saadetin maddesi olan istidad- asliyi fena dannda sarf etmek, sebebiyle telef edenlerden ve naks tabiiyeye mlaZmetle tecerrd eden, mahrum olanlardan oluruz, dediler. (Ayet 26) (Ya beni ademe kad enzelna aleykm Iibasen yvari sev'atikln ve rid) Ey Adem oullan, tahkik biz, size sfatlarnzn kabayhn ve fiillerinizin fahilerini rten eriat libas:n ve sizi mhmel (terkedilmi) hayvanata benzemekten uza,kladran ve gzel ,ahlak ve iyi amellerle ziynetleyen cemali inzal eyledik. (Ve libd-

42
~ttakva)

ARAF SURESI

(Ayet 26) Saknmak ve nefis sfatlarndan hazer etmek hayrn) (Ayet 26) ite, erhitin 'erkan cmlesinden en hayrls, budur. Zira ilalarda aclk esas olduu gibi, dinin asl ve esas da takvadr. (Zaike min ayatilHilin (Ayet 26) u 'takva libas, Allah'n sfat nurIarndandr. Zira, nefis sfatlarndan saknmak, anmik Hak ~fat tecelliyatnn zuhuru He has l ve my~sser olur. Allahu TeMa kulun hi bir ey'inde tasarruf etmez,ancak o ey cinsinden daha gzelini bedel klar szleriyle sofiye bu manaya iaret etmilerdir. (Le'alle.hD1 yezzekerfine.J (Ayet 26) Tecelliyatn zuhuru zamannda libas- nuruye-yi asliyenizi hatrlamanz, yahut mana: .sfat nurl~rt hidayeti ile evveld~n meskeniniz olan heyvar hakk (hakkn civarnIl hatrlamanz me'muldur.
libas, (Zaike

(Ayet 27) (Yabeni ademe la yeftfuennekmeytan) Ey Adem ve nuri libasn nez'iyle (ekip alnmas ile>} ebeveynini- , zi cennetden kard gibi, sizden eriat ve takva libasn soymakl'a cennete girmekden ve mlazemet etmekden, sakn eytan sizi fitnelendirmesin, aldatnasn. ,(Kul emere Rabbi bilinstil (Aye.t 29) Habibini de ki: Rabbim, adalet, ve istikametle emretmitir. (Ve ekimu vciihekm inde klli mescidinJ (Ay:et 29). Ve siz her hangi bir s cud makamnda veyahut scud vaktinde a.daletde tefrit ve ifrat taraflarna kaymaktan ve meyl etmekden ,ve istikametde telvinata dmekden men ile mevcut, zatlarnz dorultunuz. Scud drt k- . smdr.Birincisi: inky.ad ve taat scududur. Bri scudda da zatn dorulmas ihlas 11e ve Allah iin am elde nifak ve riyadan, gayre iltifatdan itinab, btn ilerde-niyetin doruluu ile beraber muha~ lefetden imtina ve emre muvafakate riayet iledir. Bu da ayn adaletdir.' kincisi: efalde fena Scududur. Buscd da zatn dorulmas ne nefsinden ve n~ de gayrisinden, Allah'dan baka hi bir messir grmiyecek derecede fenann, Hak ile kaimolmasdr. ics: s fatda fena scududur. Bunda, zatn dorulmas, emri bUma'ruf ve nehyian-il mnkerin terkiyle ifrata ve muhalif olan bir eye gazablanm'akla tefrite (fratn zdd-derece-i itida1inmadunu) meyl etmeksizin, zatnn, sfat ile ziynetini grmiyecek ve bir eyden kerahat etmeyecek vebir ey istemiyecek derecede fenarrn eraitini muhafaza iledir. Drdncs: zatda fena scududur. Bunda da zatn dorultulmas eneiyyet hicabyla tuyan etmemek ve ibaha (her, e yi mbah grme) ve terk- taatl~ zndk olmamak iin, eneiyyeti isbatdan imtina (ekinme, geri durma) ve bilklliye mahv ve intimas (bsbtn mahv ve belirsiz olma:)' ve bakiyeden gaib olmakladr.
oullar, ftri

ARAF SURES

43

(Ved'uh muhlisine lehddine) (Ayet 29) Evvelki makamda, Allah iin ameli Allal'a tahsis, ikinci ve nc makamda; din ve taat Allah' dan, drdnc makamda; Allah ile grerek, dini ile' intedeyyin, ancak Allah olup, gayrisinin dinden nasibi olmadn grmekle dini Allah iin, halis klc olduunuz halde, Allah'a da vet ediniz, ona da k~lnz. (Kema bede'akm te'udune') (Ayet 29) Kendi ihtifas (gizlenmesi) ve sizi izhar ile icad eyledii gibi, Hak'da fenanz ve ihtifanzlaHak zahir olmak iin, siz, Hak'ka avdet edersiniz. (Ayet 30) (Ferikan hedal Hak Teaa Hazretleri, bir ksm insanlar bu yol ile hidayet etmidir. Ve ferikan hakka aleyhlmddalalet) (Ayet 30) Ve bir ksmna da ~aaet sabit ve lcUk olmutur. nneh mttehazueyatine evliyae min dunlllahil (Ayet 30) Zira onlar, zatlarnn zulmet ve keduratda ve nur madeninden uzaklkta vehim ve' .__ hayal eytanlarma mnasebeti ve tihet:i sr'yeye ve zeh~rif-i (sah!. te aray - sahte ziynet) tabiiyeye meyilde cinsiyetIeri, dolaysyla, Allah'tan gayri kuva-y nefsanire ve' vehmiye ve hayaliye' eytanla rn dost tutdular. (Ve yalsebune ennehm mhtedne) (Ayet 30) Byle olmakla beraber kendilerinin hidayet bulmu olduklarn zan ederler. Zira vehmin saltanat zan Hedir. .

Ey Adem

(Ayet 3ll (Ya beni ademe huzuziynetkm inde kIli meseldin) oullar siz, her scud m~kamnda veya her sc~d vaktinde ziynetinizi alnz, ona mlazimet (maiyetinde bulunmak:) ve temessk ediniz (sk tutunuzL (Ve klu verebft ve la tsrifu) Ve yiyip iiniz,' ekil ve rb ve ziynet,de kanuni adaleti muhafaza ile israf etmeyiniz. Zira, israf edicileri' Allah Teala sevmez. indi birinci scud makamnn ziyneti; Allah iin amelde ihlas, ikinci scd makamnn ziyneti, tevekkl ve artlarna riayetdir. ncscud makamnn 'ziyneti, rzann hakkyla kaim olmak, ve drdnc scud makamnn ziyneti Hakikat-i Hakkiye ile tahakkukda temkin ve istikametin hU!rUk ve eraitine riayetdir. (Ayet 32) (Kul men' haTeme ziynetaIlahilleti ahreee !i'ibadihi Habibim de ki: ~(Allahu Teala'nn, kullarna izhar eylemi oldu.:. U'zikr olunan bu ziyneti kullarndan kim men.edebilir? Ve Allahu Teaa, kullarn bu' ziynetlerden menedicidir diyerek, temessk ile, kullar iin bu ziynetlerle ziynetlenmek mmkn olmayp, muhal bul1p1duunu kim iddia edebilr? .(Vettayyibati mnerrzki) (Ayet 32) Ve ihlasl ameneri ve ,tevekkl, rza, temkin makam ilimIerinden olan manevi gzel rzklar ~ haram edebilir? (Kul hiye Iillezine ' amenu lhayatidd~ya halisaten yevmeIkyametiJ (Ayet 32) Habi-

44

ARAF SUREs~

bim de ki: Bu ziynetler' ve gzel rzklar, hayat- dnyada iman edenlere, yevmi kyamet de telvinat ~1ibesinden ve zat, sfat ef' al bekayasndan bir ey'in zuhuru a1besinden halas olanlara hasldr. (Ayet 33) (Kul innema harreme Rabbiyelfevahie ma zaiher~' min- . ha ve ma bataneJ Habibim de ki: Benim Rab'bim ancak zahir ve batn olan fevahii, yani; kuvve-i behimiye (irkin ktlk) razaletlerini (Vel'~me ~elbaye biayrilhakk.l (Ayet 33) Ve haksz olarak kuvve-i sebil'iye (yrtclk) rezaletlerini (Ve en trikfi bilHili ma lem ynezzilbihi sutana) (Ayet 33) ve hakknda hccet ve delil indirmedii bir ey'i Allah'a erik klmanz, yani kuvye-i nutkiye-yi melekiye rezaletini h,ram klmdr. nk bunlar, kemruat- insaniye ola;n ziynet-i mezklireden men edici nefsani sfatlardr. (Ayet 35) (Fe~etteka ve esIaha fela havfln aleyhim ve la hni yahzenne) Her kim fenada bakiyeden saknr (gayriyetten geride kalan) ve b~ka zamannda isitikametle kes b-i salah ederse, bunlar velayet makamnda olduklarndan, kendilerine korku yoktur. Ve onlar mahzur da olmazlar; (Ayet 36) (V~Uezine kezzebf biayatina) Bizim ayetlerimi;z; tekzib yani kendi sfatlar ile bizim s'fatlarmz gizliyenler (veste'kbeni anha) (Ayet 36) ve eytanet ile ayatmzda~ istikbar (ululanmak,' b~nmek) edenler (laike ashabnnar) (Ayet 36) ite bunlar, mahrumiyet ateinin musahibidirler ve o' atede, muhalled ve meb- . bedirler. (Ayet 46) (Ve be'yne hlna hieibnl Cennet ahalisi ile cehennem ahalisi arasnda bir hicab vardr ki, her birerleri o hicabla di-' erinden mahcubdur. Bumakamda cennet ehlinden murad, cennetleri nafis cenneti olan ~brar, bbad, ve zhadden am el sevabnn ehli olanlardr. Yoksa, kalb cenn~ti ile ruh cenneti ehli olanlar, cehennem ashabndan mahcub deillerdir. (Ve alel'a'rafil (Ayet 46) Sanda unlar, solun da bunlar <?lmakla, iki frka arasm ayran, fark eden, kalb hicabndan ibaretbulunan i bu hicabn rualarn da (RieMn) (Ayet 46), refa, havas ve ehlullah olan rical (erle~) "-vardr ki (Ya'rifftne kIlenbisimahm) (Ayet 46) o r~fa, her iki frka,y da cennet ve cehennem ehlini simalar ile bilirler. (Ve nadevashabeleenneti en selamn aleykm) (Ayet 46), Ve cennet ehline, tezkiye ve tahliy~ sebeblerinin imdad ve envair- kalbiye ve hayrat ve berekatn ifaz.asyla selam verirler. (Lem yedhuliiha) (Ayet 46) Onlar, nefsin sfat, tabiat libaslarndan tecerrd ve ehl- cennet tavrndan terakki ettiklerinden, hi bir ni'rnet, kendilerini sfat te-

ARAF SURIDS

45

celliyatmthlaasndan ve uh:Cd-i zatiden megul edemedii iin nefis cennetine girmezler. ,(Ve hn yetme'une) (Ayet 46) Halbuki cennet ehIi, onlarn nurundan iktibas (bir mana veya maddeyi ba ka mahalde kullanmak) etmek ve zatlar yla ziyalanmak ve huzurl~r ile nsiyet bulmak iin, onlarn cennetine girmeye tama ederler, isterler.

(Ayet 47) (Ve Za surifet ebsarhM tilkaae ashabinnari) Bunlar, gnl rzas ile ve istiyerekten cehennem ehlini yakm'azlar, belki biri tarafndan evrilmi gibi, kerahatle ve ibret iin gzleri dndr!p cehennem ehlini grdkleri zaman (Kaalu Rabbena la tec'alna ma'al kavmizza1i;mine) (Ayet 47) Ey Rab'bimiz, bizi zalim olan kimsel~r le beraber klma. Yani, hida,yet ettikden, sonra bizim kalblerim.izi dalalete drme, derler. Nitekim, Emirl M'minin Ali Aleyhisselam Hidayetden sonra dalalete dmekden Allah'a snrm demidir. NebiAleyhisselatu Vesselam efendimiz de Yarabbi, kalbimi, dinin zre sabit kl buyurmu bu esnada kendisine Allahu Teala, senin gemi ve gelecek gnahlarm mafiret etmedi mi? de';}:ildik te Beni emin klan nedir, tahkik kalb neye benzer,kalb sahrada olan bir ty gibidir. Rzgarlar onu, istedii gibi evirir. buyurmu
lardr.

(Ayet 52) (Ve lekad ci'nam bikitabin fassalnah ala ilmin) Tahltik biz, onlara ilim ile tafsil ettiimiz bir kitab getirdik, yan ilmi ilahinin iktiza eyledii zre, kemali aramaa salahiyetli ve elverili aza ve' cevarih, alat ve havas'a tafsil olunmu bedeni insan kitabn getirdik. Bu kitabn tevili: (Venahrhm yevmelkyameti aIavcfthihim umyen ve hkme n ve ~mmenl (sra suresi, Ayet 97) Ve biz, kyamet gnnde onlar, kr, dilsiz, sar olduklar halde yzleri tne har ederiz buyurduu vechiyle ve (Seyeczihim. vasfebm) (En'am suresi, Ayet 139) Onlara kendi sfatlarn cezalandracakdr kavIinin muktezas zre o bedenin akibet, de rcu edecei, dirildii zaman istikmale (kemal mertebesine erdirmek - tamamlamak)' yaramyacak akide ve' sfatlarna mnasib ekil ve suret ve heyetlere nkilab eder. (Ayet 154) (rnne RJabbe kmuUahlle,ziy halakassemavati ve l'arda, fi sitteti eyyaminl T,ahkik sizin Rab'biniz gkleri ve yeri alt gnde izhar eyleyen Allah- Zl Celal Hazretleridir. (Ve inne yev men inderabbike elfi 5enetin ninmA te'uddiinel (Hac suresi, Ayet 47) Yani Rab'binin indinde bir gn, sizin saydklarnzdan bin sene' gibidir, buyurduu iin, .Allahu Teala Ha,zretle.ri, ervah gkleri ve cesed arz suretleriride altbin sene, yani 'idem devrinde'n Muham-

46

ARAF

SURES!

med Aleyhisselam zamanna kadar ihtifa (gizlenmek - saklanmak) eyledi. Zira halk, H;ak'kn,halk mazharlarnda gizlenmesidir. Bu mddet, devr-i hafann' ibtidasndan (balangcndan)' Hatem-i nbvvet ve ZuhUr-i velaye,t zaman olan, zuhurun (meydana kn) ibtldasnakadardr. Nitekim Tahkik, zaman, Allah'n, gkleri ve yeri halk eylediigndeki heyeti gibi devreyIedi buyrulmutur. Zi.:. ra halk ile hafann (gizli olan halin) ibtidas, zuhurun intil1asdr (sonudur). mdi hafa,. zuhura mntehi olduu vakit, yine evvel-i halkaavdet eder. Zuhurun tamam yedi gnn neticesinde, Mehdi Aleyhisselam'n kmasyladr. Bunun iin dnyann mddeti 700 senedir demilerdir. (Smmeste1va alelar) (Ayet 54) Ondan sonra kalb-i MUHAMMED'de cemi-i sfatile tam tecelli etmekle, Kalb-i MUHAMMED ar zre mstevi oldu. (Yuilleylennehare) (Ayet, 54) Ruh nuru gndzn~ beden gecesile ve tabiat _zulmetile setr eder, rter. Mizacn itidali sebebiyle, beden ve tabiat kabul etmesine, ruh nurunun istidat ve hazrlanmas ile ruh nuru, sratle beden ve zulmet-i tabiiyeyi kabul eder. ,(Veemse vel kame,re venncftme ' msahh?"dtin biemihil (Ayet 54) Ruh gne'i, kalb kameri, havas yldzlan (klle yevmin hve ii e'ninl kavlinde zikr olunan e'nden ibaret bulunan emrine musahhardrlar (taate getirilmi - teshir edilmi'dir). (Elc1 lehillhallru vel'eIm'l' .(Ayet 54) Agah ohinuz ki, kudretle icad ve hikmetle tasarruf anc~k O'nundur. Yahud ma'na: Tekvin ve ibda' ancak O'nundur. Eer ayetdeki semavat ve arz zahire hamlolunursa, o vakit 'alt gn tabiri; alt cihettir. Zira (Ve zikrihm bieyyamullahil ayetlerinda olduu ,gibi, havadisden eyyam' ile tabir olunur. Yani, Hak Teala Hazretleri, ecsam alemini, alt cihette izhar ve sonra kainat so/etlerini ar'da isbat ile arda te'sire kadir olduu halde, ar zre istila eyledi. Arn da zahiri ve batn vardr. Zahiri; Kaffe-i kainat suretlerinin, kendisinde nak olunduu dokuzuncu gktr. Ve (YemhuUaJu ma yea' ve ysbitl (Ayet 39, Rad suresD ayetinin te'vilirde beya~ geleceine binaen, kainatn vcudu ve ademi orada mahv ve isbata tabi .olur. Arnbatn, eya suretlerinin, kendisinde vechiklli zere resm olunduu akl- evveldir ki (nada mnaddin min bam anilaril hadis-i erifinde. varid olduu gibi, buna batnen ar, tabir olunur. Ve kaza-i sabk mahalli budur. mdi, b~ vech zre olan a:ra istivann ma'nas; Eya sl1retle'rinin akl evvelde is bat eya;y icadda te' sir etmek suretile ondan gayri bir eye meyl etmeksizin, tam bir kast ile ona istilay kast etmektir. i

lam

(Ayet 73) '(Hazihi nakatullaJi le'kum ayeten) Salih Aleyhiss'eSize ayet olmak z~re, ite Allah'n u n~asdr (dii devesi

ARAF SURE

47
Aleyhisselam'n

dir)>> dedi. Salih

Aleyhisselam'n

naka s, Musa

asas, sa AleyhisseHim'l1 hmar (erkek eek), Muhammed Aleyhisselam'n Bur~k ' gibidir. Zira enbiya ve ga,yrilerden herkimse-

nin bir binei vardr ki, o da nefs-i insaniden ibaret bulunan hakikatini hami! olan, l1efs:-i hayvanisidir. Ve o binek, k~ndisine gaib olan bir sfatla, hayv;.ana.ttan o sfatla muttasf bulunaen birine nis, bet olunarak, binee o hayvann ismi itlak olunur. mdi, 'nefis gayet yumuaklktan ok inkiyad ve itaatlj, Yk tayc, kuvvetli olan. kimsenin binei, devedir. Bu devenin Allah'a nisbeti, Allah'n emri ile memur, Allah'n ta at ve kurbiyetine mahsus klnm olduu iindir. Suyun deve ile kavim aifasnda taksim olunup bir gnn iimi 'deveye ve bir ,gnn kavme ayrld hakkndaki sz, kavmin merebleti kuvve-i akliye-yi ameliyeden, devenin merebi, kuvve-i akliye-yi nazariyeden olduuna iaretdir. Devenin suyu itii gn, genileye rek kendisinden st saldna, hatta herkesin kablan dbldurdu,una dair olan rivayet, Salih Aleyhisselam'n nefsinin, fikir ile, kendinin ulum-u klliye-yi ftryesinden, naks olanlara ahlak, er' adab gibi nMiilimleri istihrac eylediine iaretdir., Devenin dadan km olmas, Salih Aleyhisselam'n bedeninelen zahir olmas demektir. te tevilib\lndan ibaretdir. Bununla beraber zahirini ikrar et.mek d~ vacibtir. nk' mucize harikliladelerin zuhuru' h.aktr. 'On~ lardan hi bir eyi inkar edemeyiz. Bu te'vili teyid eden ey, Nebi Sallallah Aleyhi ve ellem efendimiz'in 'Salih'in devesini boazla yan kimse ile Ali Aleyhisselam'n katilini bir tuttuudur. Nebi Aleyhisselam: YaAli; evvelki insanlarn en akisi kim olduunu bilir misin? dedi.' mam-' Ali ,Keremallahvechehu: Allah ve Reslil daha bilicidi:; dedi. Nebi Aleyhisselam: Salih'in devesini boazl yandr dedi. Sonra: Sonraki insanlarn en akisi kimdir bilir misin? mam Aleyhisselam yine Allah ve Reslil daha bilicidir dedi. Nebi Aleyhisselat vesselam; Sonraki insanlarn en 9akisi senin katilindr Bir rivayette, mbarek eliyle sakalIna v~ bana iaret ede, .rek. ununla, unu boyayan kimsedir buyurdu. (Ayet 107) (Fe'elkaaMusa asah) Musa asasm yere b~aknca o asa dehetli bir ejderha oldu. Ayetin zahiri rivayet olduu gibi Musa'nn mucizatdr. Te'vili de asa, Musa'nn harekat ve ef'ali hayvaniyede dayand, itimad eyledii ve kuva-i behimiye-yi selimiye koyunlarna fikir aacndan -adab- cemile, melekat- fazile, adat..: hamide yapraklarn drd kendi nefsidir.Musa'nn hsn-i siyaseti ve riyazatsebebiyle nefs':'i erifi tasarrufatna mnkad, e'mirlerine muti asa gibi izni olmakszn efa-i hayvaniyeden memnu (men Olunmu - yasak edilmi) idi. Dmanlar karsnda inticac (Brhan

48

ARAF SURE~!-

ve delil hkmnde kabul olunan ey) zamannda, nefsini sald vakit, ejderhagibi' olub ma~adlarmn isbat hususunda dmanlarn iftira ettikleri batl yalanlarn ve davalarn tahkim ettikleri phe iplerini ve tezvirlerini ve t~messk ettikleri mzahrafat ve muala ta asalarnn hepsini birden yutar, onlar malup eder ve kalr ey. . lerdi. (Ayet 108) (Ve neze'a yedehu) Yani, onlar! malub eden ve dahak olduunun nurunu izhar eden kudret-i galebesini izhar ey ledL Bu makarnda zahir olan udur ki: Musa'nn zamannda sihir galib olduu iin Musa da sihr-i ilahi ile meydana kt. Nitekim MUHAMMED Aleyhisselam zamannda fesahat g81ib olunca, MUHAMMED Aleyhissehlm'n mucizesi Kur'an olmu ve sa zamannda tababet ga1ip olunca rivayet olundu u zere, Is~ da hbb- ilahi' ile gelmitir. Zira" davasmn daha kolay kabul edilmesine sebeb olmak iin, her nebinin mucizesi, zamannda galib bulunan ey cinsinden olmas vacib ve lazm olur.
vasnn

(Ayet 142) (Ve va'adna Musa seIMine reyleten) Ve biz

Mllsa

Ho nafne ve nezir olarak otuz gece ibad~t etmesini vaidlemitik. (Ve etmemnaha bi'arin fetemme mikaat rabbihi erba'yne leyleten)

(Ayet 142) Ve biz, o otuz geceyi daha on gece tamamlayp Musa'nn Rab'bnn mikat krk gece olarak tamam oldu. Musa'nn otuz gn oru't\l-tmas emr olunduu, 'otuz gnn tamamnda aznn kokusunu inkar edip misvakland iin, Hak Teala'nn kendisine ita.b ederek, on gn daha ziyade etmesini emrettii, yahut otuz gnde tak:arrub eyledii ibadetle on gn daha Hak'ka tak?>rrb etmesi emr olunduu ve bu son on gnde erbaiyninin tamamnda, kendisine Tevrat indirildii rivayet olunmudur. Birinci rivayet: otuz gnde, Musa'nn ef'al, suat, zat hicablarndan kurtulduuna, lakin Musa'dan bir bakiyye kalp, bakiye-yi vcudda.n halas olmadna, ve 111isvakn istimali (Rabbi erini enzur ileyke) (Ayet 143) Ey Rab'bim! Bana grn sana nazar edeyim ,sznsyledii zapan, o bakiyyenin zuhuruna iarettir. kinci rivayet: Musa'nn, Allah'a slCk ile otuz gde tam uhud- zatiye bali olduuna ve bilklliye fani olarak, kendisinden bakiye kalmadna, ar-i ahirde Allah'ta seyri tamam olup, fenadan sonra ifa;kati ile bek~billahide nzkla.nm ol': duuna iarettir. Bu beyana gre; Musa'nn (Rabbi erini enzur iIeyke) (Ayet 143) sz, otuz gn iinde sadr olmu, ifakatn da ondan sonra krk gnn tetimmesinde hasl olmu olmas icab eder. (Ve kellemeh Rabbh) (Ayet 143) Yani, tekellmde tecelliyi sfat makamndadr. ,CR.abbi erini enzur iIeyke) (Ayet 143) sz de; fena-y
1

ARAF SURES
sfat makamnda

49

bakiyyenin vcudu He beraber Musa'nn uhud-i mtevellid bir sr'attir. (LenteraniJ" L.t\.yet 143) Hak Teala Hazretleri;' Ey Musa! elbette sen beni gr~mezsin. Bu sz Ben gaib oldukta zahir olur Hak, beni grub klar zahir olursa mealindeki (za tegayyebt beda ve in beda gayyyebenD kavli ve Rab'bimin gzyle Rab'bimi grdm mealindeki Reeyt Rabbi biayni Rabbi sz gibidir. Mahede makamnda isneyniyet ve beka-i eniyetin muhal olduuna iarettir. (Ve lakininzur ilelcebeli) (Ayet 143) Ve lakin ey Musa! Sen vcudun dana nazar et, (Fe inistekarre mekanehu) (Ayet 143) eer vcudun da mekannda durabilirse, beni grmekliin mmkn olur, dedi. Bu da muhale" talik babnd an c:lJ.r. (Felemma tecena rabbh lilcebelli ce'alehu dekkel (Ayet 143) Musa'nn Rab'b Musa'nn vcudu dana tecelli edince; Musa'nn vcudunu (asla vcudu olmyan birey) bsbtn mtelai kld." (Ve harre Musa sa'ikaa) (Ayet 143) Ve Musa, fani olduu halde, vcud derecesinden sakt oldu. (FelemmA efaka) (Ayet 143) Fenadan sonra, Musa, balanm hakkani vcud ile ifakat buldukta (kaale sbhaneke) (Ayet 143) Ey Rab'bim, hadislerin gzleri ile idrak olunmu ve gayrna grnm, olmaktan seni tenzih ederim. (Tbt ileyke) (Ayet 143) Ben bakiye gnahndan sana tvbe ettim. (Ve ene evvellm'mininel (Ayet 143) Ve ben zaman hasebiyle deil, rtbe hasebiyle iman edenlerin evveliyim dedi. Yani, ben meratib-i erval saflarndan, ehl-i vahdetin makam olan evv~lki saftaym, bu saf, stfay- mahz makamdr., . zati
evki1;in ifratndan

(Ayet 144) (Kaae ya Musa innistafeytke alennasi bii'Isl;lti ve biIrelami) Hak Teala Hazretleri Ey Musa, ben risaletlerim ve kelf mm ile seni insanlar zerine ihtiyar ettim, setim dedi. Bu mertebe, velayetten sonra nbvvet derecesinin evvelidir. (Fehuz ma ateytke) (Ayet 144) mdi, benim verdiim ey'i, sen temkin ile ahzet (vekn minneakiriie,) (Ayet 144) ve Nebi Aleyhisselam efendhnizin: Ben abd-i ekur olmayaym m? buyurduu" gibi ubudiyet-i Hakk ile kaln olmakta istikamet ile kr, 'edicilerden ol, dedi. (Ayet 145) (Ve ketebna lel fil elvahi minklli ey'in mevizaten,ve tafsilen liklli ey'in) Musa'ya elvahta (levhalar) her eyden bir mev'iza (nasihat-t) ve her eyi tafsil olarak yazdk. Yani: vcudunun tafsilleri olan ruh, kalb, akl, fikir ve hayalinde' hereyin tafsilini yazdk. Gazab zamannda bu elvahn atlmas bunlardr ki zhul ve gaflettir. Ve bu kuvvadaki hkmden boanmaktr. Nitekim herhangi birimiz halin ve ezaya tahammln gzellii ile hkmeder, sonra gazab parlad vakitte unutur ve nefsinin zuhuru za-

50
mannda aklnda

ARAF

aURESI

olan ilminden hi bir ey hatrlamaz. (Fe hzha ,bi ,kuvvetin) (Ayet, 145) imdi sen, ullllazim z~tlardan olmak iin, o elvah kuvvetle ahz ~t. (Ve'ror kavmeke ye'huz biahseniha) (Ayet' 145), Kavmine de ruhsatlar deil azimetleri ehaz etmelerini emret. , (Senrikm' darelfaskine), (Ayet 145) Ben elvahn muhteviyatn ahz etmeyen fasklarn. ;akibetini size gstereceim. (Ayet 146) (Se asrifu an ayatiye~zine yetekebberftne fil'ard bigayril hakk) Haksz olarak yer yznde tekebbr edenleri, sfatn dan men edeceim. Zira tekebbr nefsin sfatlarndandr. Makam- nefiste olanlar ise, kalb makamnda bulunan ,sfatn ayatndan mahcubturlar. Yoksa, mahv v fena makamnda Kibriya sfatyle nut tasf olub' da Sende her fazilet mevcuttur. Ancak mtekebbirsin. diyen kimseye mam- Caferi Sadk Aleyhisselam'n: Ben mtekebbir deilim, ve lakin Allah Teala'nn Kibriya sfat, benim tekebbrm yerine kain olmutur. buyurduu vechile, tekebbrleri makamnda Hak'kn Kibriya sfat ka,im olan, Hak'la mtekebbirler, mahcub deillerdir. (Ayet 147) (Vellezine kezzebu biayatina ve likaail'ahiretil Sfat lar ile bizim sfatlarmz ve fiilleriyle bizim ef'aliI!lizi setr eden ve asar ile kalm ve ahiret likasndan ve nefis ve ef' al cennetinden kr olanlarn (Habitat la;mMhm) (Ayet 147) amelleri habt (cevab verecek mecal brakmamak) olmutur. Eer bu tekzibleri lika-i ahireti tekzibten mcerret, srf sfat tekzib olmu olsa 'idi, her ne kadar birzamanlar bir nevi azab ile muazzeb olurlarsa da, amelleri habt olunmayacakt.

(Ayet 155) (Vahtare Musa kaiVmehu seb'ine reclen limikatina) Musa Aleyhisselam kavminden, kavminin eref ve ncabasndan (soylularndan) istidat ve sefa-i nefsi irade, taleb ,ve slk sahibi olan yetmi kiiyi mikatmz (tahsis olunmu vakit - ve muayyen mahaD iin seti ki, bunlar (Fe'ahaztehml saate) kavliIide beyan olan sai~a:ya (yldrm) urayanlardr~ (Felemma ehazethmrrec fet) Ayet 155) Vakta ki, nur barikalarnn tayeran' ve tecelliyat- srat ziyalarnn zuhuru zamannda cesedin teessr ve titrernesi ve tylerin rpermesi gibi fena saikasnn mebadisil1.den (balanglar) olan beden dann sarsnts, kendilerini tutunca (Kale Rabbi lev i'te ehlektehm- min kabl ve iyyaya) (Ayet 155)' i bu recfe (sarslma) halinde Musa; Ey Rabbim, keke onlar ve beni, bundan evvel ihIa.k etmi olsaydn. dedi. Zira saika yani, bayI dklar zaman fani olduklar iin ne Musa'nn ne de onlarn diyecek szleri olamaz. Musa'nn (Lev i'tel sz de bir (i sknts) kelime' sidir ki, firakn elemi zamannda evkin galebesinden, sabrn kal-

ARAF SDRES!

51

mamas demektir. Nitekim bu gibi hallerde Muhammed Aleyhisse .. ' - lam; Keke anam, beni dourmaya idi ve keza MUHAMMED'in Rab'bi, Muhammed'i yaratmm ola idi. buyurarak kendisini da dan atmaa kast eyledii rivayet olunur. (Ethlikna bima fe'alessfeha minna), (Ayet 155) Ey Rabbim, bizim sfehamzn (msrif, lerimizin) yaptklar hevay- nefs buzasna tapnak ve nefis sfat laryle hicablanmak sebebiyle, yahut ma'na: uyanklk husulnde ve basiret nurunun zuhurundan evvel, sefaha.t halimizde bizden sadr olan nefis ve sfatlar ile vukCf, (duraklamak, durakalmak) sebebiyle mahrumiyet azab ve firak elemi ve hicab uzamas ile bizi helak mi edeceksin? (n hiye illa .fitnetke] (Ayet 155) Nefis. sfatlar ile ve heva ibadetiyle olan bu ibtilada, gayrin medhali yoktur. Ancak senin ibtilandr. (Tudillu biha men tea) (Ayet 155) Sen bu fitn~ ve ibtila ile hicab ve ekavet, cehil ve ama ehlind~n dilediini izI al (manen yolunu artma) (vetehdi men tea' (Ayet 155) ve saadet ve inayet, ilim ve hidayet ehlinden dilediine dehidayet eylersin., Musa bu sz, tecelliy-i ef'al makamnda sylemitir. Bizimllerimiz le kaim, ilerimize sahib ve mtevelli sensin. (Fafirlena) (Ayet 155) Buna binaen bizim ef'aHmiz gnahlarn rttn gibi, zat ve sfa; tmz gnahlarn da setr et. (Ve,rhanna) (Ayet 155) Ve vcudunla eniyet hicablli kaldr ve uhudun nurlarn ifaza. ile bize rahmet et (Ve ente hayrlgafirine) (Ayet lS5) ve sen mafiret-i ta,mme ile mafiret edicilerin hayrlssn.

(Ayet 156) (Vektblena ii hazihiddnya haseneten) Ve bize bu dnyada fenadan sonra bekada adalet ve istikamet (ve filMiretil (Ayet 156)ahiretde de mahede ve ziyade hasenesini taktir et. (nna hdna ileyke) (Ayet 156) Biz, vcudumuz gnahlanndan sana rcu' eyledik, dedi. (Kaale azabH (Aret 156) Hak Teala Hazretleri, benim cihetimden hasl ve bana mahsus olan i bu erk azab, her ne kadar frak eleminin iddeti dolaysyla ele,mU ise de fUsib bihi men ea'), (Ayet 156) ben o ~zabehl-i inayetten dilediim has kullannma dokundurrum, (Ve rahmeti v:esiat kIle ey'in) (Ayet 156) Rahmetim ise bir kimseye ve bir eye mahsus Olmayp,' her eye vasi' olmutur. mdi bu azabta kadri takdir olunamayan ve knhne varlamayan bir Rahmet hakknda Hi bir nefis kendisi iin, gizlenmi olan sevinci bilemez buyurulan. lezzet-i vusul rahmeti vardr. Byle olmakla beraber, bu az ab, o kadar lezzeUidir ki hi bir lezzet buna kyas olunamaz. Nitekim akn biri Azabla duyduum zevkten baka btn lezzetlere ben nail oldum. ma'nasnda olan (ve kll lezzetin kadiHtn inhussiva melzuzi veedi bilazabD beytini sylemitir. Ben hayatm hakk iin 'derim ki, bu azab kibrit-i

52

ARAF SURES

ahmerden daha azizdir./ (Kibrit-i ahmer, en kymetli olan ey manaAmma, Rahmetnasibinden hi kimse hali deildir. (Fese'ektbhiU (Ayet 156) Ben. o Rahmeti, tam ve kamil ve Raln~t-i Rahimiye olarak hasseten .(Lillezine yette:kneJ (Ayet 156) btn hicab'lardan saknan ve merzuk olduklar emval ve ahlak ve ulum ve ahvalden mstehiklerini ifaza eden (velleZnehm bidyatina y'ninftnJ (Ayet 156) ve cemi sfatnzla ittisal ~den has kullarma isbat ve
snadr) lazm klaca~m, (Enezne yettebi'ft~erreslenl1ebiyyel'nllniyye)

(Ayet 157) ki, onlar da takvada (Ve ma remeyte iz remeyte ve laki-' nallahe rema) (Enfal suresi, Ayet 17), (Ve ma yentku anilheval (Necm suresi, Ayet 3) (Ma zaalbasar ve ma tagaal (Necm suresi Ayet 17) ayetleri ile, zekat vermekte (Ve e'mmessaile feld tenher ve emma bini'meti. rabbike fehaddis) (Duha suresi, 10-11) ayeti ile ve (utit cevdmialkelimi ve' bist litemmime mekarimelahlakiJ hadis-i erifi ile vasflar beyan olunan 'Nebiyyi Zian'n sfatlarna tabi olmakla o her zamanda Nebiy-yi mmi'ye ittiba eden Muhamnedi'lerdir.

(Ayet 159) (Ve min kavmi Musa mm.e,tn yehdne bilhal{k ve bihi ya'dilftne) Yani rahmet-i tamme ile felahbulanlar, ancak Nebi'nin bu evsaf- celilesine ittiba edenlerdir (tabi olanlar). Musa'nn kavminden de insanlar nefisleri ile deil, Hak ile hidaye~ eyleyen ve istikamet ve temkin halinde insanlar arasnda Hak ile adalet eden muvahhitlerden bir cemaat vardr. (Ayet 163) (z te'tihim hitanhm yevme sebtihim ura'an ve yevme la yesbitne la te'tihim) Sebt (Cumartesi) gnnde onlarn, balklarnn takm takm tevali ederek gelipte, Sebt olmayan gnlerde balklarn gelmediini ,Ben-i srail'in mtecavizlerinin Sebt gnnde haddi nasl tecavz' ettiklerini, deniz kenarnda olan Eyke veya Medyen veyahut am taberiyesl ahalisinden sor. Onlarn halleri, sair gnlerde olmayan yemekler, ikiler ve oyuncaklar gibi huzuz-i nefsaniyenin cuma gnlerinde sokak ve arlardave mevsim ve mahfellerde (rahat edilecek yerler) toplanmak hususunda, zaman1mz ahalisinden olan slam'a mensub kimselerin halleri gibidir ki bu dafsk sebebiyle Allah tarafndanibtiladan baka bir ey deildir. (Ayet 179) (IMke kelen'arni bellim edallJ te bunlar, kalbleriyle Allah'a yaknlatran maarif ve hakayk idrakleri, gzleriyle ibret almalar, kulaklan ile hakikat duymalan olmad iin hay~ vanlar gibidirler. Belki akidelerinin fesad ve birok hileleri sebe, biyle buudu icab eden eytanetin kendilerinde bulunduu iin hayvanatdan da fazla daae'ttedirler.

ARAF SURIDS

53

(Ayet 180) (Ve nai1esma-lhsna,) Allah Teala Hazretlerinin esmay-i hsnas vardr. Beyan gemitir ki, her isim, bir, sfat ile mtecelli olan Zat'tan ibarettir. Allahu Teala Hazretleri, her bir ii, isimlerinden bir isim ile tedbir eyler. mdi cahil bir kimse, ilmi istedii vakit Alim' ismiyle, mariz, ifa istedii vakit afi ismiyle, fakir gna istedii vakit Muni ismiyle dua ettii gibi sizin herhangi bir isme iftikar ve ihtiyacmzda, hal delaletiyle AlLah'a o isim ile dua ediniz. Bunlarn hepsi, osfatn eserini ve o ismin tesirini, kabul , mstelzim olan istidadn tahsili ile olur. Yahud, Rububiyeti, alim ismine mahsus olduu iin, cahil bir kimse yarabbi dedikte Ya Alim, mariz, yarabbi dedikte Ya afi,Jakir ya rabbi dedikte Ya Muni murad eyledii gibi, kal diliyle ve yahud talib-i sadkn, nesela ilim sfatyla sfatlanp, Hak'kn ilmiyle kendi ilminden fani oldukta Alim ismiyle,maraznn ifasn bulup, ifa- sfatyla ittisaf sebebiyle gayrini ifaJandrmak istedii vakit afi 'ismiyle ve Hak ile fakrinden mstagni oldukta Ganiismiyle dua ettii gibi fiil ve lisan ile dua ediniz. te m'minlerden muvahhit olanlarnn ~mr olunduklan dua budur. Bu emre imtisaledilmelidir. (Ve ze'rUezL'fle ylhidiine ri esmaihi) , (Ayet 180) Ve siz Allahu Teala'nn esmasnda ilhad edenleri; bu sfatlar gayrinden taleb ve ga,yre izafe ile Allah'a irk edenleri terkediniz., (Ayet 187) (Yes'ehinekeanissa'ati eyyane mr~al\a) Habibim, sana saatten sual ederler. Saatinin vuklu ve kyam ne zamandr, derler. Sa:at ile murad, kyameti kbrann, yani Mehdi'nin vcudu ile vahdet-i zatiyenin zuhutu vaktidir. (Kul innema ilmha inde Rabbi) (Ayet 187) Habibim, sen de ki: Kyameti kbrann ilmi ancak Rab'bimin indindedir. (LayceUiha li vaktiha illa hve) (Ayet 187) Kyameti kbrann, vaktini Allah'tan baka kimsekef edemez, ancak O bilir. Nebi Aleyhisselam'n MEHDt zuhurunun vakti hakknda (kezebelvekkiatunel yan~, Vakit ta'yin edenler yalan sylediler buyurduu gibi, kymet-i kbrann vaktini de Allah'tan gay.ri kimse bilemez. Ben hayatma kasem ederim. ki, kyamet-i kubray vukuundan, evvel kimse bilemedii gibi, vuklu zamannda da Allah-' tan gayri kimse bilenez.(Sekiilet fissemavati verardj (Ayet 187) Zira bunun ilmi, gklerde ve yerde ar olmutur. Gkler ve yer ehIi, o ilmi kavrayamaz. (Ayet 194) cinnellezine ted'iine min dunillahi ibadn emsMkm): Gerek insan ve gerek insann gayri her ne olursa olsun, Allah'tan gayrinden taleb ettikleriniz aciz ve adem-i tesirde muhakkak onlar da sizin gibi kullardr, acizlerdir. (Fed'uhm felyestecibu lekiim in kntm sadkyne) (Ayet 194) Eer siz, te'siri gayre nisbet etmekte

54
doru iseniz, sizin iin myesser olmayan, muvaffak olamadnz bir ite onlar arn, o ii size klaylatrsnlar. Nitekim Nebi Aley.:. hisselat Vesselam Efendimiz, ibni Abbas R!1diyallah anh'a; Ey olan, sen Allah' hfz et, Allah da seni hfzetsin. Sen' Allah' hfzet, Allah' karnda bulasn, bir eyi istediin vakit Allah'tan iste, bir muavenet dilersen Allah'tan dile, ve bil ki btn cemaat sana bir menfaat vermek iin toplansalar, Allah'u; sana takdir ettiinden baka bir menfaat yapamazlar. Ve eer sana bir zarar vermek iin toplansalar Allah'n takdirinden baka sana hi zarar veremezler. Kalemler kaldrld. Sahifeler kurudu. buyurmutur.

(Ayet 195) (Elehm ereln yemune bihal Bu kelc1m inkar yolunda stifharndr. (Em lehm a'ynn yubsirne biha ,em lehilin \ azfun yesme'ftne biha,) (Ayet 195) (ilahir .. ~ ..... ')Onlarn yryen ayaklar m vardr? Tutan elleri mi vardr? Gren gzleri mi vardr?, iiten kulaklar m vardr? Yani onlarn ayaklar vardr, lakin ;0 ayaklarla yrmezler. Belki Allah ile yrrler. Zira onlan o ayaklarla yill'ten Allah'tr. Sair' azalan da bunun gibidir. Kulid'ti re, kaekm smme kiydftni fela t.unziriinU (Ayet 195) Habibim de ki; Siz insan ve cinden btn eriklerinizi (ortaklarnz) arn. Sonra kadir iseniz bana mekir ve hile yapn, hi durmayn. (inne veliyyi yallahl1ezi nezzelelkitab~) (Ayet 196) Zira benim iimin sahibi, mdirim ve sahibim , kitab indirmekle beni talim eden Allah'tr. (Ve hve yetevellessaihineJ (Ayet 196) O Allah Teala Hazretleri, herbir salih olan' ve istikametle' kaim olan kimseyi velayet ve hfz eder. Her ne zaman, enbiyann, enbiyadan birinin vasfnda salih nutku varid olursa, ayni cemi'de fenadan sonra istikamet ve temkinle lIak'la baki ve izn-i Hak'la nev-i beerin slahyla kaimolan. zat murad olunur. (Ayet 198) (Ve terabm yenzurine ile'yke ve hm la ybsiriinei Mriklerden Ve gayrilerden kalbLeri mhrlenmi olan kimseleri hidayete davet edersen iitmezler, ve itaat etmezler. Ve onlarn basarlarEun, yani gzlerinin' sahihlii He beraber, hakikatte kalbIeri kr olduundan Hak'k ve senin hakikatini gremedikleri :q'alde sana nazar ettiklerini grrsn. (Ayet 199) (Huzil'afva.1 Habibim; sen onlara kolay gelen eyi ernret. (Ve'mr birurfi) (Ayet 199) Vech-i cemil ile emr et! (Vea'rid anilealilne) (Ayet 199) Ve cehillerine mukabele etmemekle, cahillerden i'raz eyle. mam- Cafer-i Sadk (Radiyanah 'Anh) 'n, Allalu Teala HazretIeri, Nebi'sine mekarim.,.i ahlak ile emreyledi, ve Kur'an',da bu ayetten fazla, mekc1rim-i ahlak cem eden bir ,ayet yoktur.

ARAF SUREs

55

dedii rivayet olunmutur ki, mam'n bunu demesi bu ayetin kuvvetle tevhide delalet ettii iindir. Zira insanlarn nasiyelerine malik olan ve kullardaki tasarrufunu. ve' gerek yaptklan ve gerek terkettikleri eylerde kendi nefisleriyle olmadklarn m4ahede eden Zat, kullarn meakkate hamI etmez. Ve emr-i bilma'rCf ve nehyi anilmnkerde gazab etmez. Ve iddet gstermeyip hilm ile muamele eder. (Ayet 220) (Ve imma yenzeanneke mineeyta'Ilii nezun) Ve . eer fiili grmek ve gnah onlara nisbet etmekle, eytandan, sana onlarnmnakaasna seni sevkedecek kuvvetli bir vesvese gelirse (Festa'iz billahil (Ayet 200) Hak'kr;. faniyetini uhud ve huzur ile Allah'a sn. lnnehu semi'n aHmn) (Ayet 200) Allahu Teala, nefsin szlerini ve gsnde eytann vesveselerini iitici, niyetleri ve sr lar bilicidir. lAyet 201) lnnellezinettekav iza messehm tftifn mineeytani) . irkten saknan kimseler, fiili gayre nisbetle, kendilerine, eytandan bir hatr ve hayaldokunduu vakit (Teze1kkeriil (Ayet 20l) ma.. kam- tevhidi v~ efali Allah'tan mahede ile tezekkr ederler. (Fe.. izahm mbsiriine) (Ayet 201) Bu tevhid makamn, hatrlaynca derhal failiyeti ilahiyeyi grrler. O halde nazarIarnda eytan durmaz, ve Allah'tan baka fail kalmaz. (Ayet 202) (Ve ihvanhm yemddunehn filayyi smm~ la yuksirnel eytanlarn ihvan olan m ahcublar , fiili gayre nisbet et, mekle, eytanlara imdad ederler. Bu sebebten inad ve cehillerinden ksalmazlar. (Ve id lem te'tihim bHyetin kaal le:v lectebeyteha) (Ayet 203) stedikleri ayeti getirmediin vakit, neye o ayeti nefsinden toplamadn, yani uydurmadn, 'derler. (Kul imemA ettebi'u ma yiha iIeyye min Rabbi) (Ayet 203) H;abibim de ki: Ben, ancakRab' birnden bana vahy olunan ey'e tabi olurum. Klfetle, nefsimden bir ey yapmam. Belki Allah'tan tebli ederim.- Ve ben, kendi nefsimle deil, Allah ile kaim olduum iin ancak Hak'tan bana vahyolunan ey'i sylerim. (Ayet 204) (Ve iza kurleit kur'an festemi'u leh) , Ve Kur'an okunduu vakitAllah' istima edin. Ve ancak Allah'tan dinleyin. (Ve ensitul (Ayet 204) Ve nefsin gayrinin sznden sklt edin. Zira .Kur'an' tekellm eden, syleyen Allah'tr. (Le'allekm turhamne) (Ayet 204) Syleyen Zat'n, s~at ve efa1i ile kelarnnda tecell-i rahmeti ile rahmet oIunmanz metmuIdur.
olduu', halde ha,trla!

(Ayet 205) (.Vezkr Rabbeke II nefsikal Rab'bini, nefsinde hazr (Tadarm'an) (Ayet 205) Makam tafsilde cemi'

ENFAL sUREs

, tadarru' ve niyaz cihetinden (Ve, hiyfetenJ (Ayet 205) ve srda, ne fisten korku'ile yauQ. ma'na: o, zikirdenefsin nasibi olmaktan korkarak (Ve dnelcehr(minelkavlil (Ayet 205) tadarru ve zikrin, sana, senden zahir olmakszn (Bil udvvi vel'asalil (Ayet 205) Ruh nurunun zuhur ve irak ve ,galebesi sabahnda ve nefis sfatlarnn ve kuvasnn alebeleri akamnda bu vecihle zikret. (Ve la tekTI mi. . nelaafiline) (Ayet 205) Ahvalden hibir halde, hususile nefsin ve s fatnn alebesi halinde, vahdet-i zatiyenin uhudundan afil olanla,rdan olma. (Ayet 206) ebmellezine inde Rabbike-l Tevhid ve tevhidde fena ve Hak ile beka ve istikamet sahibi olanlar (La yestekbiriine an ibadetil (Ayet 206) enaniyetle hicablar sebebiyle Rablerinin ibadetinden kibirletmezler. Belki ayn-i cemide tafsili mahede edip, Hak'k iz'an ve kabul ederler. (Ve ysebblliftneh) (Ayet 206) Ve ena.."1iyetlerinin nefyi ,ile Hak'k irkten tenzih ederler. (Ve leh yescdne) (Ayet 206) Ve fena-y tam ile ve bakiyye ve: eniyyet asa.rnn mahv ile Hak'ka secde ederler. Halk'n fenasndan sonra baki olan Allahu Terua Hazretleridir.

ENFAL

SURES

B.1JSM~fRRAHMANRRAHM

(Yes'elneke anil'ertfiHi) Habibim, sana ganimet mkasorarlar. (Kulil'enfaJ lilldhi. verresli) (Ayet 1) Sen de ki: Ganimet ve mkafatlar, Allah'n ve ReBurnndr. (Fettekullahe ve aslliii zate beynikm) (Ayet 1) imdi siz, Allah'a saknp aranz slah ediniz Sual edenler, kendi fiilleri ile mahcub olduklar iin .Allah'n ve Resurnn, yani Resul'n mazharnda olan Allah'n fiiline itiraz eylediler. Bu sebebden ef'al takvas He yani, Allah'n fiilini grp kendi fiillerinden kanmakla' ve tenazu' ve tehalf (hilaflamay, birbirine uygun olmamay) mucib olan fiillerinin masdar olan nefisleri sfatlarnn mahv ile aralarn slah etmekle emro- . lunduar. Taki enva- sfatn zuhuru ile lfet ve muhabbet- kalbiyeye rcu edeler. (Ve ati'ullahe ve resulelu in kntm m'minil1e ), (Ayet i) Ve eer siz hakiki m'minler oldunuz ise, irade-i kalbiye Ile Allah'n emrini kabuln size kolaylamas iin,' nefisleriniz sfatnn fenas ile Allah ve Resurne itaat ediniz.
i)
fatlarndan

(Ayet

ENFAL SURES!

57

(Ayet 2) (nnemelm'minnene~e iza zkiraUah veeilet kulbhm) Hakiki imanla iman etmi olanlar yalnz nefse mahsus olan ef'al zikri ile deil, kalbe mahsus olan sfat zikri ile Allahu Teala zikr olunduu vakit, kalr, kibriya, azamet ve bekann tasavvuru ve kalbler' zerine o sfat tecelliyat nurlarnm iraki ile kalbleri mteessir olan kimselerdir. (Ve' iza t!iyet aleyhim ayath zadethfun imana) (Ayet 2) Ve Allah'n sfatlar, mezahir-i kelamiyede aikar olduu vakit, ilim makamndan ayne terakki ile onlara hakiki iman ziyade eder. (Ve ala rabbihim yetevekkeliineJ (Ayet 2) Ve onlar, Rab'lerine tevekkl ederler, yani fiillerinin fani olmasyla tevekkl makamn tashih ye sfat fenas makamnda itmam ederler. nk her hangi bir makamn tashihi, ancak o makandan terakki ve fevkmdaki makamdan ona nazar etmekle tamam olabilir. (Ellezine yukimftnessalate) Onlar; sfat mahedesi ve ile sfatda terakki sebebiyle huzur-i kalbi namazn klarl~r. (Ve mimmil razakruilim ynfikie) (Ayet 3) Ve ef'al fe~ nas makamnda, onlar rzkIandrdmz tevekkl ilimIerinden ve sfat seyrinde rzklandrdmz sfat tecelliyat ilimIerinden o ilimlerle amel etmek ve mstehak olanlara ifaza etmek suretiyle infak ederler. (ldike hm.ln'minne hakkad (Ayet 4)_ Hakiki m'minler, ite ancak bunlardr. (Lehm derecatn inde Rabbibim) Bunlarn, Rab'leri indinde sfat mertebelerinden ve kalb cennetleribahelerinden dereceler vardr. (Ve mafiretn v,e nzkun kermn) (Ayet 4) Ve ef'al gnahlarnn mafireti ve suat tecelliyat ve ulumu kabilinden keramet nzklar vardr. (Ayet
3)
sfat tecelliyat

(Ayet 5) (Kema ahreceke rabbke) u hal, yani; ganimet. hu susunda sana itirazlar, Rab'binin, seni Medine'den kard zaman sana itirazlar gibidir. Zira onlar, kendi fiilleri ile Allah'n fiilinden muhtecib olunca, gerek kmak ve gerek ganimetden mkafat vermek, her iki fiili de senden grb, mkafat 'vermek fiilinden kerehat ettikleri gibi, senin kman da kerih grdler ve seni Rab'binin kardn anlayamadlar. (Mm beytike biIhakk) (Ayet 5) Yani, Hak'" ka mtebis (pheli" benzeyen - iltibasl),' nefsin ile deil, Hak ile evinden kc olduun halde., yahud m1ana: sevab vellikmete mltebis (benzeyen) bir kmak' ile kmana itiraz' ettikleri gibidir. (Ve inne fariykau_ mine1m'minne lekarihtine. YcadiIftneke' fHhakk. ba 'de ma.. tebeyyenel (Ayet 5 - 6) Tecelliyat ile kmak hali sana tebeyyn ettikten, yahud mana evvelee mcizat ile asan onla.ra tebeyyn etdikten, yahut, nusret kendilerinin olduunu onlara bildirmekten ve bu suretle bildirnekde keyfiyet onlara t~beyyn ettik-

58

ENFAL

SURES

ten sonra, mfuninlerden bir ksmnn yine kendi ef'al ve sfatlar il~ mahcub olmalar dotaysiyle hak ve sabit olan bir hususda seninle mcadele ederler. (Ke'ennema Ysakuune ilel mevtl ve hm yanzu-:, inne) (Ayet 6) Gya ~mes~vk olunurlar gibi korku ve hayret iinde bakarlar. ' .' . , (Ayet'n (Ve iz ya'idkmtah ihdettciifeteyni enneha lekm ve tev;eddune enne ayre zMieyketi tekiin le,km) Allahu Teaa' nn, size iki taifeden birisinin.,'yanibalannda Ebu Sfyan bulunan am ticaret kafilesinin, ve yahud, balannda Ebu Cehil bulunan ve kafileyi kurtarmak iin Mekke'den hazrlanp kan dman ordusu-' nun, sizin olduunu va'd eylediini ve kuvveti olmyan kafilenin, si- ' zin olmasn sevdiiniz ve istediiniz vakti hatrlaynz. (Ve yuridullah enyuhkkalhakka bikeliru1tihiJ (Ayet 7) Allahu Teala Hazret- leri de yardm eyledii semavi meleklerle Hak'k sabit klma ve: kafirlerin arkasn kesp.ei ve her ne kadar mcrim ve gnahkftrlar ikrah eder-' olsalar da batl iptal ve Hak'k tes bit etmei mirad ediyordu. (Ayet' 9) (z testeisune habbe'km) Sizler, takat ve kuvvetiniz den uzaklamak ve te'sir ve kuvvetin, sizden ve dmannzdan olmayp, Allah' dan olduunu yakinen bilmekle ef' aliniz hicablarndan soyunnak suretiyle Rab'binizden yardm dilediiniz vakit, (Festedibe Iekm enni mmiddkm ':bieIrin minelmelcike,ti mrdifine) (Ayet 9) nefis sfatlarndan ve e:f'alIibaslarndan ibu tecerrdnz halinde, kalbIerinizin alem-i melekuta .cin~iyeti dolaysyla Rab'binizin Ben melekut aleminden, kahr 'rri,elekutundan bir alemle yani, Ali mran suresinde iaret .ettii vecihle, o halet de kalbIerinize mnasebeti olan ruhaniyet ve kuva-yi semaviyeden bir kuvvetle slzi imdadcnzm diye du anz kabul eylediini hatrlaynz. Bu ayetc,le melaike adedinin bin, dier, bazi' aye!lerde bin veya be bin olarak zikr olunmasnn sebebi, aded-:-i mahsus murad olmayp; kesret murad olduu, yahud bu ayet deki , biri biri a,rdnca demek olan (mrdim) kavIi, .onlardan sonra baka melaike taifelerinin de takip eylediine: delalet ettii iindir. Mel~ikenin, m'minlere imdad, mesea:.',Ryada suretlerin temessl etti~ri1pi, mukatele sureti ile meleklerin temesslleri ve cesedlenmelert . . yahud cesedlenmeksizin ~ahr ve tysirlerinin kffara erierek hel~k ve mnhezim olmalar tarikiyIedir! (Ayet 10) (Ve ma ce'alehuIlah iA br4 ve litetmainne bihi kulubkm) Allah Teaa Hazretleri,bu jmdad ancak '. size bearet olmak venefsinizin mlabis ve ahvaIinden: tecerrd:tijz zamannda meIekllta ittisal lle kalbleriniz mutmain :~hat 'i.in klm dr. Yoksa, , 1<:"'' . -

ENFAL

SURES~

.59

hrisulu, O melaikeden deildir. (Ve men nasru illa min indillahi) (Ayet 10) Zira, nusret olam;az, ancak Allah Teala tarafn danolur. Lakin hikmeti,eyann sebebIere taallukunu iktiza eyler. (innallahe azizn hakimn) (Ayet 10) Tahkik, Allahu TeaJa Hazretleri, nusret etmee kuvvet sahibi ve galibtir. Nusrat; hikmet zere yapan hikmet sahibidir. (Ayet 11) (z yuaikmnn'ase emeneten minh) Allah tarafndan emniyet ve tamamiyet olmak iin size sekinetin nzlyle kuva-y bedeniye ve sfa,t- nefsaniyenizin sknnun uyuklamasnn sizi rtdn (ve ynezzil aleykm minessernai maen liyutahhirekm bihil (Ayet 11) ve sizi, ehadis-i nefis ve revacis-i vehim pisliinden temizlemek (ve yzlibe ankm riczeeytfuil (Ayet 11) ve sizden eytann vesvese ve tahvifini gidermek (ve liyerrbite ala kulbikm) (Ayet 11) ve yakin kuvvetiyle kalbIerinizi kuvvetlendirib gsnz sakin klmak (ve ysebbite bihil'akdame) (Ayet 11) ve o kuvvetle ayaklarnz sabit klmak iin, size Ruh' semasndan ilnel-yakin suyunu indirdiini hatrlaynz. nk, korku ve tehlike yerlerinde sebat ve ecaat, ancak yakin kuvvetiyle olur. (Ayet 12) (z yuhiy Rabbke ilelmelai,keti enni me'akm) Rab'binin, melaik.eyej ben sizinle beraberim, yani Hak .Teaa melekta ceberut ile imdad ederek melaike, Allah'n 'yardmc olduunu aem-i ceberuttan bilirler (Fesebbitiillezine amandl (Ayet ;1.2) Binaenaleyl siz, iman edenleri te'yid ittisali ile te'yid ve tesbit ediniz. (Seulki' li kulubillezine keferdrru'bal (Ayet 12) Kfr edenlerin imdad- semavi ve te'yid~i lahidenkesilmeleri ve kendileripi ek ve 'vehim kuvvetinin istilas sebebiyle kalbIerine korku ilka edeceim. (FacIribd fevkaI'a'nak) (Ayet 12) Kfr edenlerin, boyunlann vurunuz. , (Vadribd minhm klle benanin) (Ayet 12) Ve her birinin korku ile boyunlanpa koyduklar parmaklann kesiniz, yani bu manay telkin ile m'minleri tesbit ve bu sz onlara ilka ile, yahud rivayet olduuna gre, tarafnzdan bu fiili onlara gstermekle onlar teci' ediniz, diye vahy eylediini hatrlaynz. (Ayet 7) (Felem taktlhm veladnnellahe katelehm) Ey m'minler, o kffan siz katl etmediniz ve lakin onlar Allah katl eyledi. Bu ayet ile m' minI eri te'dib ve kendilerinden ef'ali selb ve Allah' isbat ile, onlan tevhid-i ef'ale hdayet etti. Nebi Aleyhisselam ise,'Hak ile beka makamnda olduundan ayn-i cemi'de tafsil manasn ifade etmek iin (Ve ma remeyte' iz remeyte ve lakinnallahe re; mal (Ayet 17) Habibim,kffara topra attn vakitte sen atmadn ve lakin ':-~Aah ' att . buyurup~ Sen atmadn demekle Habib'inden

nusratn

60

ENFAL SUR!pSt

atmak fiilini selb, Lakin Allah atd szyle, atmak fiilini Allah'a isbat ile beraber, attn vakit szyl~ atmak fiilini Nebi Aleyhisselam'a nisbet eyledi. O halde topra atan Muhammed'dir. Fakat nefsiyle deil, Allah ile atan Muha,mmed'dir. M'minler bir i yapsalard, nefisleri ile yapacak olduklarndan, onlara hi bir fiili nisbet etmedi. (Ve liybliyelm'minine minb belaen hasena) (Ayet' 7) Ve Hak Teala, m'minleri, tevhid-i efal ata-i cemiliyle tecrbe etmek iin bu ii yapt. cinnellahe semi'un) (Ayet 7) Tahkik Allah Teala Hazretleri, onlan biz katI ettik diye nefislerinizin szlerini iidince, (Allinn) (Ayet 7) her ne kadar katI fiili, sizin mazharlarnzda, zahir oldu ise de, katI edenin aneak kendisiolduunu bilicidir. (Ayet 20) (Ya eyyhellezine amenii ati'ullahe ve resiileh ve la tevellev anh entm tesme'ftne) Ey m'minler, siz Allah'a ve Resurne itaat edin. Veszn iitmekle beraber Resurnden yz evirmeyin, zira iitmenin eseri, anlamak, dinlemek ve tasdik etmektir. Anlamann eseri de, iradedir. radenin eseri de, taatdir. Bunun iin i'raz etmekle beraber iitmek davas sahih olmaz. nk iit mek ile yz -evirmek birarada olmaz. Binaenaleyh eer siz, iitmek davasnda sadk iseniz, irade il~ taate mlt:zimet ediniz. (Ve la tekiinii kellezine. kalii se'mi'na ve hm layesme'une) (Ayet 21) Ve siz, hayvanlar ve belki onlardan daha er olanlar gibi. fehim ve kabulden mahcub olduklar iin asla iitmedikleri halde, iitdiklerini dava edenler gibi olmaynz;

ve

(Ayet 22) lnne eilTeddevabbi indaflahissmmlbuknllezine la ya'kliine) Allahu Teala indinde, yerde gezenlerin en eriri ve kts, dnmiyen, hakikatten sarlar ve dilsizlerdir. (Ayet 23) (Ve lev alimallah fihim hayren le'esme'ahn1) Eer Allahu Teala Hazretleri, onlarda bir hayr ve salah, yani fehin ve kabul ve itaat edecek kadar iitmelerinin kemalini kabule bir istidad bilmi olsa idi, onlara i.ittirir ve kabul ettirirdi. (Ve lev esme'ahm letevellev) (Ayet 23) kendilerinde fehim edecek kadar bir hayr 01mamak!& beraber, eer Allahu Teala onlara iittirip anlatdra idi, fahimlerinin irade ve taat eseriohnazd. Belki bu fehmin kendilerinde zati olmayp arizi v~ zeval-i seri' olduu iin arabuk yz evirirl~rdi. (Ve hm mu'ridunel (Ayet 23)" Hal u ki, onlar bizzat i'raz edieilerdir." Bu sebebden kendilerinde fehim ve irade durmaz. Nite~, Emirilmminin Kerremallah Veche" ve Radiyallah Anh Efendimiz Nifak ehlinden bile olsa hikmeti yine ahzet (at)>> buyurmu tur. nkhikmet, takva., sahibi olan m'minin kalbinde sakin oluneaya kadar, mnaf~n gsnde deprenir, tereddd eder, yani hi k-

ENF AL SURESr

61
olduu

met, mnafkn zatna ml1asib olmayp, orada arizi onun gsnde sabit olamaz, demektir.

iin

(Ayet 24) (Ya eyyheUezine ameniistecibii lillahi ve Urresdlil Ey gaybe iman eden m'minler,tezkiye ve tasfiye ile Allah'a ve Resurne icabet ediniz, kalbIerinizi ihya eden hakiki ilme davet ~ttii vakit Allah'n ve Resul'n davetini kabul ediniz. Yahud mma: Ey' hakiki iman ile iman eden m'minlerj' sizi Allah ile ihya etmek iin Allah'a davet eyledii vakit, AHah'asillUk ile davetini kabul ediniz. Bu beyan, Allah ve Resul'n icabeti, bir icabet olduuna gredir, amma icabetler biri birinin gayri olduu vakit ayetin manas, batn ve kalb ile Allah'a, zahir ve nefis amelleri ile Resure icabet ~diniz, yahud mana: stikametde bekabillah ile ihya etmek .iin sizi istikamete davet eyledii vakit cemi'de fani olmakla Allah'a ve tafsil huhukuna mraat ile Resul'e icabet ediniz~ demektir. Bunlarn kaffesi istidadn zevalinden evveldir, zira (va'lemu ennallahe yehiil beynel mer'i ve kalbihi (Ayet 24) Biliniz ki istidadn zevali ve pas irtikab olunmakla hicabn husul sebebiyle Allah Teaa, kii jle kalbi arasnda hail (engel-perde) olur ve perde klar. Binaenaleyh frsat taleb ile icabeti t~hir etmeyiniz. (Ve ennehu ileyhi tuherfinel (Ayet 24) ve biliniz ki muhakkak sizler, Allah Teala'ya har olunursunuz, mahv ve feninz iktizas zre slfat ve zatyla sizi mcazat eder. (Ayet 25) (Vettekuii fitneten la tusibennellezne zalemdminkm hassetal stidad, mevziinin gayrinde istimal ve Hak'kn nadunun da sarf etmekle izale veya noksan klmakla zulum edenlere, kendileri zulunilemnferid olduklar iin yalnz onlara mahsus olan irk ve hicab fitnesinin size isabetinden saknnz. Yahudmana: nuhab betleri yaramazlnnve reziletlerinin ihtilat edenlere de teaddi ve tecavzsebebiyle, sizden yalnz zulum edenlere mahsus olmayub, hem onlara hem de dierlerine amil olan fitnenin isabetinden sak n~z. (Va'lemu ennaI1ahe edidl'ikabl (Ayet 25) Ve kazandklan zulmani hey'etleri kalbIere teslit ve hicab ederek kalbIeri o hey'etlerle ta'zib etmekle Allah Tea~'nn ikablnn iddetli olduunu qiliniz. (Ayet 26) .(Vezkn1 z entm Iralilun) .Cehliniz ve ilim nurundan sebebiyle kadir v~ kymetinizin az, (Mustad'afune fil'ardl (Ayet 26) arz- nefisde zaif (Tehiifdne en yetehattefekmnnas . (Ayet 26) nefislerinizin zayflndan kuvay- hissiye insanlannn, sizi kapmasndan korkar olduunuzzaman' dnnz. (Feavakm ve eyyedekfun .binasrihil (Ayet 26) Bunun zerine tevhid-i ef'ale .girerekuum. ve tecelliyat nimetlerine beki kr edersiniz diye Hak Teaa Hazretleri sizf ilim kasabasna sndrp, tevhid~i ef'al maka~
inktaniz

ENFAL SURES
mn

da

yardmyla

tekriine)

te'yid (ve rezekakn ~ettayyibati le'allekjim (Ayet 26). ve sfat teceliyatnn ilim yemileri ile sizi

nziklandrd.

(Ayet 27) (Ya eyyheezine amenu la tehununahe venesule ve, tehun emanatikm ve entm ta'lemune) Ey m'minler, siz hyane tin en kt ve fena bir rezilet olduunu, yahut mana: O emanetin hamilleri olduunuzu bildiiniz ,haIde, gemi olan tevhid-i ftti mi.;. sakn bozm'akla Allah'a ve emanetine ve gelecekte, yani; imdiki akti terk ile ResUl' e, ezeldeki istidad- evvelinizin iktizasyla Allah'n si2;de emanet olarakkoymu olduu maarif ve hakayk, nefisleriniz sfatlan ile gizlemek suretiyle o emanetlere hyanet etmeyiniz. (Ayet 28) (Va'lemu ennema emvakum ve evladkum fitnetn) Ve onlar sebebiyle Hak'dan itigainiz dolaysyle mallarnz ve evlatlarnzn size hicab, yahud, onlar Allah'n sevgisi gibi sevmeniz dolaysyle irk olduunu (Ve ennallahe indeJu ecrn azimiri) (Ayet 28) ve Allah ndinde size byk bir ecir bulunduunu biliniz. Bun'a binaen mallardan ve evladdan tecerrd ve mal ve evladda Allah'n ,hakkna riayetle o byk ecri araynz. (Ayet 29)' (Ya eflhellezine amenu in tettekullahe) Ey m'minler, eer siz Hak'da fani olureasna naksi ahidden ve fesh-~ azimetden ve emaneti gizlem,ekden ve emva ve evlada muhabbetden kanmakla Allah'a ittika ,ederseniz, (Yec'allekm furkana) '(Ayet 29) Allah Teaa Hazretleri, sizin iin akl- Furkani tavrndan hak ile batl ayran bir nur ha$l eder (Ve ykeffr ankm seyyiatik~) (Ayet 29) ve sizin nefisleriniz ktlklerini temizler, (Ve yafirle km) ve zatlaruz gnahlarn rter. (Vallah zl fadlil'azimi), (Ayet 29) Allah Teala Hazretleri"vcud-i mevhub-i Hakkaniyi ve akl- Furkaniyi vermekle byk fazl ve kerem sahibidir. (Ayet 33) (Ve ma kanallah liy'azzibehm ve ente fihim) Habibim sen, onlarn iinde olduun halde, Allah'm mriklereazab etmesi layk olmad. Zira azab denilen ey gazabn kzgnl ve eseridir. Binaenaleyh azab; ancak mmetin gnahlannn sebeb olduu, Nebi'nin, yahud Allah'n gazabndan hasl olur. Hal u ki: (Ve ma erselniike illa rahmeten lilaemyn) 'Buyurduu vechile N e bi Aleyhisselam, (Rahmet) sureti olmudur. Bu sebebden Uhud gazasnda, ' mbarek dilerini krdklan vakit, Nuh Aleyhisselam'n gazab edib de Ya Rabbi, yeryznde kafirlerden tek bir kiiyi brakma diye dua ettii gibi gazab etmiyerek, Ya Rabbi kavmimi hidayet eyle, zira onlar bilmezler dedi. ndi Nebi Aleyhis~elam'n kavmi arasn da mevcup' olmas, azabn nuzln~ manidir. (Ve ma kanallah mu'-

ENFAL SURESi

63

azzibehum ve hn yestafirUne) (Ayet 33) Ve onlar istifar eyledikleri halde de Allah Teala onlar azab edici deildir. stirarn bulun- mas da byledir. Zira azabn birinci sebebi, gnahn' mevcudiyeti olup, istifar ise, gnahn terakmn ve seyyiatn mani ve belk,! zevalini mucib olunca, gaz ab- ilahiye sebeb ohicak bir ey kalmaz. mdi onlara istifan daim olduka muazzeb olmazlar. (Ayet 34) (Ve mruehm ella yu'azzibehmullahii ve hm yasd.. diine anilmescidilharami) Onlar mescid-i haramdan men eder olduklar halde Allah Teala'nn onlara 'azab etmemesinin sebebi ne olabilir? Yani onlara azabn azil olmamas, nefisleri hasebiyle azaba m~tehak olmadklarndan deilelir. Belki onlar, kendileri kalb ma-, kamndan i'raz ve mstaidleri de men ettikleri ve kendile.rinde hayr ,ciheti kalmad iin zatlar ile azaba mst~haklardr:li\kin senin, ve seninle beraber istifar edici m'minlerin onlarn1inde bulunmanz, a:zab men eder. Malum olmaldr ki, imkfuia::rhensub olan vcud galib olarak hayra tabidir. Zira, vacibe mensu,b.b.fa:i vcud-i mahza hayr ancak odur. mdi haynnn, erri zerin~.f~zi~::olan bir ey hayriyet mnasebeti ile vacibin' vcudu ile mevcucjdur. ' erri, hayrna galib olduu vakit hayriyet mnasebeti kain:a;ctndap. o vcudun idam v~ istiysali (kknn kaznmas) lazm gelir. nsan lar da suret-i ictimaiye zre daim olduklar mddete kendilerinde hayr galib olup, azab ile kalr ve tedmire mstehak olmazlar, amma tefrikaya dtkleri vakit yalnz erlerinden baka bir eyleri kalnaz, bu sebeble Bedir va'kasnda olduu gibi kahrve tedmirleri vacib olur, bu beyanda (Vettekuii fitneten la tusibennelIezine) (Ayet 25) {:l.yetinde ikinci manann tahkiki de zahir olur ki, o taktirde zuhlm sebebiyle irkin mecmuuna galebe etmesi dolaysyla isabet eden fitne de umuma amil olur. Bu sebebden Emirilm'minin Ali Aley..; hisselam;' Yer yzndeiki eman vard, birisi ref' olunup, 'dieri kald. Ref' olunan eman, ResuluIlah SaJlallah Aleyhi ve S eliem' dir. Baki kalan eman isti~ardr buyurup, geen ibu ayeti okumudur. (Ve hm yesddiine anilmescidilharami) (Ayet 34) Onlar nefse-ve sfatna meyl sebebiyle 1:1escid- Haram'nmanas demek olan kalbden i'raz ettiklerinden, suretenMescidi Haram'dan i'raz ve umur-i n'efsaniye ve lezzat- tabiiyeye kandrmakla mstaidleri de ka1bden' . menederler. (Ve ma kanii evliyaehul (Ayet 34) Ve onlar, sfatdan uzak olup zulmet-i nefsin kendilerine galebesi ve nefis sfatmn istilas ve kfr ile kalbden ihticablar dolaysyle Mescid-i Haram'n, kalbin sahibIeri ol~mazlar. (n evIiyahu ielmttekiine) (Ayet 34) Mescid-i Haram'n sahibIeri ancak nefsin sfat ve efalinden sakn 'm olanlardr. (Ve lakinne ekserehun la ya'lemiinel (Ayet 34) La-

64

ENFAL SURES!
ou,

olan kalbin sureti onun velayetine mstehjk olamyacan, ancak muvahhidlerden takva ehlinin msiehik olabileceini bilmezler. (Ayet 41) (Va'lemu ennema animtm min ey'in feenne lillahi humusehiil Kavlinden (Vallah ediydl'ikaabJ (Ayet 48) kavline kadar olan ayetde varid olan, vaka iktizasyla te'vili kabul etmez. Eer tefasil-i vcuduna tatbik etmek istersen yle demekliin mmkn olur. Ey kuva-y ruhaniye, biliniz ki, slam be esas zerine bina klnd sznde, slam'm binas olan eray ve ulum-i nafiadan ganimet ettikleriniz eylerin bete biri olan LMilahe illallah Muhammedn Resululllah eladeti, tevlidi cem' itibariyle Allah'n ve kalb Resul'nndr. (Ve IiziIkurba) (Ayet 41) Ve srdan ibaret olan karabet sahibinindir. (Velyetama) (Ayet 41) Ve akl e-i nazariye ve akle-i ameliye ve kuvve-i. fikriye yetimlerinindir. (Velmesakinil (Ayet 41) ve kuvay- nefsaniye niskinlerinindir. (Vebnissebilil (Ayet 41) Ve alem-i nebeviyyede tevhid-i tafsili itibariyle, makar- aslisinden yola kp slk menzillerin~ gelen ve gurbete d m olan nefis yolcusunundur'. Geriye kalan drt lumusu da, cevarih, erkan ve kuvay- tabiiyye'ye taksim olunur. (n kntm amentm bilHihi) (Ayet 41) Eer iman- hakikiile sizler, cem'an Allah'a (Ve ma enzelnaa,}a abdina yevmelfurkdru) (Ayet 41) ve cem'den sonra fark zamannda (yevmettakalcem'ani (Ayet 41) cemden tafsilin mahedesinerucu' zamamnda kuvay- ruhaniye ve nefsaniye frkalarndan iki cemiyetin tellakisi vaktinde, tafsilen abdimize inzal ettiimiz ey'e iman eder oldunuzsa (Vallah ala klli ey'in kadirn) (Ayet 41) Allah Teala H;azretleri, her bir ey'e kadirdr.
olduunu, binaenaleyl mriklerin

kin insanlarn

beytin

lakika,tinin; beytullal

(Ayet 42) (z entn bil'udvetiddnya) Sizler ilim ehrin.den ve furkani mahallinden yakn bir kenarda (Ve Im, bil'udvetilkusva) (Ayet 42) dmanlar ise Hak'dan ve ilim mahallinden uzak, cihet-i sufliyede (Verrekb esfele minkml (Ayet 42) V~ kuvay- nefsaniye iin seilmi olan kuvay-' tabiiyye kafilesi, sizden, yani her iki frkadan daha alakbir mahalde olduunuz bir zaman hatrla~ ynz. (Ve lev teva'adtml (Ayet 42) Eier sizler, riyazat ,ve vahdet tarkyla deil, akl ve hikmet yolundan muharebe iin' bulumay vaidlemi olsa idiniz, (Lahteleftm filmfadil (Ayet 42) bu tarikle olacak muha,rebe g ve zayf ve -korkakl mucib olduu iin, bu vaidlemekte ihtilM ve hulf ederdiniz. (Ve lakin liyakdyanah e'm,ren kane mef'la) (Ayet 42) Lakin Allah TeMa Ha~retleri, indinde mukadder ve muhakkak vuku'u vacib bir ii infaz ve kaza etmek iin bu j i yapd. (Liyehlike men heleke aLiL beyyinetin ve yahya men hayye
akl-

ENFAL

SURIDS

65

a.n beyyhetin) (Ayet 42) Helak olan mrikler, uud eyledii aikar bir -delil ile helak olmak ve yaayan m'minler de istikaf ettikleri ak bir delilden hayatlanmak iin bunu yapmdr. Helak ayetindeki beyyineden murad, helak olanlarn, fenas vacib olan' bedene mlazimetleri ve bedende muntab olmalardr. :Hayat ayetindeki (beyyine) de; kuvar- ruhaniyenin, bedenden mcerred, bekas da,im olan hayat- hakikiyenin madeni bulunan hlem:-i kudse muttMl 01. malardr. (Ve innallahe lesemi'un alimun) (Ayet 42) Tahlk Allah Tehla .Hazretleri, elbette szlerini iidici ve niyetlerini bilicidir. (Ayet 43) (z yrikehD1ullah fi menfunike kalildl Ey kalb! AIlahu Tema Hazretlerinin, havass- zahirenin ta'tili vekuvay- bedeniyetin sukutu uykusunda, o havass ve kuvay sana mikdarlar az ve halleri zayf olarak gsterdiini tezekkr eyle (Ve lev erakehm kesirdj (Ayet 43) Eersfat- nefsin galebesi halinde onlan sana ok.. luk gstermi ol~a idi (Lefailtm ve' letenaza'tm fil'e'mri) (Ayet 43) o vakit sizin her biriniz bir cihete mncezib olacandan, kuvay- nezkCrenin kesr kahr iinde zayflar ve bir birinize . muhalefet ederdiniz. (Ve lakinnallahe selleme) (Ayet 43) Lakin Allahu Teala Hazretleri te'yid ve ismeti ile sizi ~a'f ve muhalefetten kurta,rd. linnehu alimn .bizatissudiiriJ L.\yet 43) Tahkik Al1ahu TeaJa Hazretleri, gslerin zatni~ ilerinizin meal ve akibetini bilicidir. (Ayet 47) (Ve latekunu kelle,zine harecu min diyarihim bataran ve rhlennasl Ey m'minler, siz gururlanarak,ve havassa celadet gstererek karargahlar diyarndan ve hududlar mahallerinden kan kuvay- nefsaniye kafirleri gibi olmayriz .. (Ayet 48) (Ve 2: zeyyen elehmeytan a'malehiim) Vehim eytanmn kalbin memleket ve kuvasna yapdklan tegallub onlara tezyin edip de (Ve kale La aaib~ lekmlye'vme' minennas) (Ayet 48) ve onlara, havas insanlarndan vesair kuvadan hi birisinin galib olamy~cari gstermekle, maksatlarnn tahkikini iyham etmekle, Bugn insanlardan size galib olacak yoktur, (Ve inni carn ekm] (Ayet 48) ve Ben kuvay- ruhaniye insanlarn sizden men ve sizi takviye ve imdad ederim dediini, (Felemma teraetilfietani. nek~sa ala akibeyhi) (Ayet 48) fakat vehim eytammn maaniyi idrakle, kuvay- ruhaniyeye mnasebeti dolaysyle, kuvay- ruhaniyenin halini ve galebesini anladndan, vakta ki iki yedierini grdklerinde, kari bir ric'atle geriye dnerek (ve kMe inni beriy'n min km inni era mala terevneinni eha,lfullahe,vaIlah edidl'ikabl (Ayet 48) Ben sizin cinsinizden olma.makla sizden uzam, ben sizin grmediiniz manalar, kuddus aleminin melekutundan ve RUh s~ma-

66
sndan kuyay-
kn

ENFALSuRES

ruhaniyeye imdadn eridii~i gruyorun. Ben, Hak'':'', bir takm envann ve kahrn bildiim i:in Allah'dan korkanm. Allah Teala Hazretleri, ikab iddetli olan Zat'dr. dediini hatr laynz. Bu ayet-f kerimede Seyyidelmrs~lin Efendimiz'in Her kesin bir eytam vardr,lakn benim eytanm huzurumda mslman oldu szne iaret vardr. tebu gibi yerlerde bir kimse, kssalan kendi ahvaline tatbik etmek isterse, destur ve enmuzec (rnek) ancak bu beyandr. Lakin faide olmad iin bundan sonra bu gibi tatbikata pek avdet etmem, yalnz mbtediyi terakki veuruc da 'neatlahdrmak iin slCk yolunu tasvir ve maksad mbtediye tahayyl hususlannda a:vdet ederim. Allah, hidayet sahibidir. (Ayet 50) (Velev tera iz yeteveffallezine keferul mel~ket), Ha~, bibim melikenin; kfr edenleri 'ldrdklerini grm ols'an. Melaikenin ldrnesi mes'elesi yukarda gemidir. Melaikenin ldrmesi, ancak nefis makamnda olanlara mahsusdur.' Nefis makamn da olan kimse eer kendisine rezail-i ahlaktan hrs, ehvet, kin, gazab vesair nefis sfatlar galebe etmi asilerden, ise onlan, nefisleri hey'etlerine m.hasib olan kalr ve azab melekleri ldrr. (Yadribiine vciibehm) (Ayet 50) Kfr edenlerin aem-i envardan ihtlcablar ve i'r~zlan, yzlerinde kibir ve nahvet (byklenmek, tekbbfu) ucub hey'etlerinin bulunmas (Ve edbarahm CAyet 50) ve b~dene ve alem-i tabiate iddetle meyl ve incizablar (bir eye doru ekilme- ' leri) ve 'hrs ve ehvet hey'etleri dolaysyla yzlerine ve arkalarna dnerekten ldrrler. (Ve ziikuii azabelhanyk) (Ayet 50) Vemahrumiyeti icab eden hey'etleri kazanm olduklan iin matlubunu (taleb olunan) gaib etmekle beraber, taleb ve meakkat ateleri istilasn ve mahrumiyet yankln, tadnz, derler" Eer o kimse, taat ehlinden ve kuvve-i nutkiye fazileti dunundaki kuvve-i seb'iye ve behiJmiye (hayvanlk hali) fezailinden olan refet, ' rahmet, sela- , met, kanaat gibi kendisine kalb sfatlan ve ,nurlangalebe etmi, kimselerden ise, o takdirde bu kimse nefis makamnda olmayp, kalb sahibi olacandan, nefisleri hey'etleri, Ruhaniyet alemine mnasib olmakla o gibileri de pak olduklan halde Sizlere selarnet olsun, amelleriniz sebebiyle cennete giriniz diyerekten Rahmet melekleri ldrrler. (Ayet 53) (Zalike bie.nnallahe lem yek muayyiren ni'meten en'ameha' ala kavmin hatta yuayyW ma bienfsihhnJ Kfr edenlerin, bu akibet~ duar olmalan u sebebIedir ki kfr edenler ~en dilerine olan istidadlanm tayir etmeyince (bozmaynca) Allah Teala Hazretleri, hibir kavme vermi olduu ni'meti, nikmete tayir

ENFAL SURES!

67,

herhangi bir n,i'met, ancak ve hal duasyla ve istihkak sualiyle istedii eydir. mdi istidadnn selameti, kendisinde hayriyetin bakas, dolaysyle bir kiiye bir ni'met verildii vakit, taki o ~imsenin ihticab ve kendinin hayra mnasebeti ve kendisinden hayrn sudurunun im"' kan kalmyacak derecede ptsn hasl olmas ve zulmetlerin terakm dolaysyle kendisinde bilkuvve mevcud olan hayrn erre ink lab ile salah kabulunu bozmaynca ve istidadi ifsad etmeyineeye ,kadar Alla.hu TeMa Hazretleri, o ni'meti bozmaz. stidadn ifsad ettii vakit, mezkCr istidad, cmsiyet ve mnasebet cazibesiyle o ta yiri taleb ettiinden, Allahu TeMa da ,zulmen ve cebren deil, .adlen ve cuden o ni'meti nikmete evirir.
olmamdr. insanaerien

ed,ici

Yani,

stidadnn

iktiza

eyledii

(Ayet 62 - 63) (HvelleZi eyyedeke binasibi ve bilm'minine ve ' ellefe beyne kulbihim) Hak Teala Hazretleri, seni kendi nusreti ile ve m'minler ile te'yid ve m'minlerin kalbIerinin arasn telif 'eden Zat- azimandr. nk nefsin tabiatarla, ihtilaf ve tezad alemine meyli dolaysyla ihtilaf etmeyi ve inadlamay mstelzim olan, nefs sfatlar kaydlarndan kurtulup, tevecchde ittifak ettikleri .i,in, m'minlerin kalbIeri arasnda lfet hasl olmutur. "Zira kalb, nefis ile nefsin arzularyla vakf ve nefis, kendi sfatlaryla kalb ze": rine mstevli olduka, kalbi cihet-i sfliyeye eker.. Ve metalibini kendi maslahatlarma uygun, rietalib~ cz'iye klar.' Buna binaen dierin kendisinden men eyledii metalib-i' Cistenilep. eyler) cz'iyeyi taleb eder. Bu sebeble, dier kimselerle aDasnda baz adavet vaki' olur. Riyaset ve saltanat, kahr ve galebeyi, cah ve kerameti talib olan kuve.:.i gazabiye mstevli olur ve istikbar (byklenme), iba (tiksinme), nfet (sertlik, kabaIk), istinkaf(red etme, yz evirme) vaki olur. Bu da birbirinden kesilmee ayrl~aa, kavgaya, harb etmee meddi (sebep) olur..Ve kalb, cih~t-i ulviyeye tevecch ve vahdeti sfatiye, yahu d vahdet-i zatiye nurlan ile rnirlanmak sebe~ biyle, cihet-i sfliyeden uzaklarsa, nefis makamndan ykselerek, ruha muttasl olur ve metalibi de Cistenilel,1 ey - maksad) klliye olarak, di~ri mahrumolmakszn ona husulu mmkn olduu tin, 'metalib-iklliyede kskanmak ve dic;limek olmaz. Ve mnasebetirt iddetinden muhabbet-i zatiye sebebiyle safada kendisine mnasib olan kimseye meyl eq.er. Ve ne kadar vahdete yakn olura., mesela muhiti daireden merkezine doru gelen dairevi hatlar gibi muhabbet kuvveti de o derece kuvvetli olur. Binaenaleyh m'minler arasn daki lfetin iddeti, imann kuvveti hasebiyledir. (Leve'llfakte ma firard cemi'an ma eIlefte beyne kuliibihim) (Ayet 63) Eer yer yzndeki btn eyay infak etse idi, cihet-i sfliyede bulunan eya

68

TVBE st.rR:ES

ile husumet ve hrslar iddetl~necei cih~tl,e bu gibi eyler, onlann adavetlerini ziyade ederek, kalbIerini uyudurmaa mtvaffak ola,..' mazdk. (Ve lakinnallahe ellefe beynehm (Ayet 6'3) Lald,n Allahu Teala H'azretleri, muhabbet-j ruhaniyeyi ve lfet-i kalbiyeyi iras (husule getirmek, vermek) eden vahdet nuru~rla aralarn telif eyledi. cinneh azizn hakimn) (Ayet 63) Tahkik Allah -T~aa gazretleri, m'minlerin ietima ve ittifaklaryla ,keferenin def'i ve kahrlarna kuvvet sahibidir. Keferenin arasna tefrika ve ihtilaf, mminler arasna lfet ve muhabbetin ilkas ile hikmet sahibidir. (Ayet 72) cinnenezine amenu v~ haceru ve dnedu biemvalihim ve enfsihim ri sebilillahi vellezine avev ve nasaru ba'dhum evliya ba'dn) Bu ayet,-i kerime fetvas ile hanikah yani tekke hademelerinin mukim olan kimselere hizmet etmeleri vacib ve lazm olmayp belki misafirlere hizmet etmeleri lazm olduuna delHet eder, zira (Vellezine amenu velem yuhaciru ma lekilin. min velayettihim min ey'in hatta yhacrft) (Ayet 72) man edip de bicret etmiyenlerin, taki hicret etmelerine kadar, sizin ijn onlara velayet etmek ve sahib olmak yoktur buyurulmutur, yani ilmi imanla iman edenler ve kuvvetlibir azimetle ehil, evlad, emval, esbab, evtan, nefis gibi meluflarmlan hicretle, gurbetde seyahati ihtiyar edenler ve mallarn Allah rzasnda terk ve infak ve' nefislerinin riyazat ve eytamn muhan:~besi ve . Allah yolundfY sefer meakka.tleriyle zahmet ekdirilmesi ve Allah'da slk niyetiyle din y.olunda bezli suretiyle yakin kuvvetiyle ve tevekklle moahede edenler ve bu muhacirleri hiz netle o, menzillere sndranlar ve muhtac olduklar eyleri hazr layanlar ve bu suretle onlara yardm edenler ite bunlar, bazs bazsnll1 lfet ve muh:abbetle dostlardrlar. (Venezineamen velem yuhacirft) (Ayet 72) .iman edip de me'luf (lfet olunmu, allm, huyedinmi) olduklar vatanlanndan hicret etmeyenlere, sizin dostluunuzdan bir ey yoktur, taki hicret edeler.

TVBE

SUREsi

(Ayet 1) Beraetn minenahi ve resfilihi Uellezine ahedtm mi.Bu sre, Allah ve Resul'nden, mriklerden muahede etmi olduklarnza beraetdir, ayrlk ve uzaklkdr. Kur' an' Kerim'in (Abese ve teveUa, velevla ensebbatnake,afeaJ anke, Umezinte lehm makane linebiyyin enyekfinelehu esra) ayetleri gibi tesbit ve itab mevzularn da delalet buyurduu vechiyle, Resul SaIlalnelmrikine)

TVBE SURiDS

69

lah Aleyhi ve Sellem'in bazen sfatnn zuhuru ve bazan bakiyenin vcudu sebebiyle telvinin bulunduu ve istikametde temkin hasl etmedii ve mm~nlerden olan eshabn da bazan ef'al ve bazen $fat ile ihticablarndan, vahdet-i zatiye makanuna vasl,olmadklar mddete, mriklerle aralarnda mnasebet ve karabet-i cinsiye mevcud idi. te o cinsiyet sebebiyle, aralarnda ittisal bulunduun dan onlarla muaheda etmilerdi. Sonra Nebi Aleyhisselam ile mminIer, (Festakim ke:rna mirte ve men tabe me'ake) (Hud suresi, Ayet 112) ayetine imtisal ve temkinin gayesine bali olduu v~ eshab olan saliklerin de yzlerinden, ef'al, sfat, zat hicablar mrtefi olduu ve tevhid-i zati makamna bali olduklarvakitde, mrik1e1'le aralarnda olan mnasebet bsbtn mrtefi olarak, hibir c hetle cinsiyet kalmad. Ve muhalefet ve zddiyyet tamamiyle tahakkuk edip, firkat ve adavet lazm geldi. Ve o vakit (Beraetiin, mineIlahi ve Resftlihi illeleze ahedtm. minelmrikineJ (Ayet 1) "nazil oldu. Yani, u halet, aramzda firkat ve mbayenet-i (yek dierinden aynmak, bakalk) klliye haletidir.Ve cem-i itibariyle, Allah'tan ve tafsil itibariyle; Rasul'nden mriklere teberri-yi hakikidir. Bunu binaen m'minler, .batnen mriklerden teberri (sevmeyip yz evirmek) ettikleri gibi, zahiren de teberri ettiler ve hakikatde bozduklar gibi, sretde de ahidlerini bozduIar. [.A.yet 2 lFesihii firard erbe'ate ehrin) imdi eymrkler, siz yer yznd~ drt ay seyahat ediniz. (Va'lemii ennekm ayr mu'ciziyIlahi ve ennallahe muhzil kMirineJ (Ayet 2) Vebiliniz ki siz, Allah~ aciz brakc. deilsiniz, ve muhakk!ak Allah Teala Hazretleri ka,firleri rsvay edicidir. Dnya ve, ahiretde mevkfl:annn (duracak yerlerinin) adedi ,zre kendilerine tenbih iin drt ay mhlet verilmidir. nk onlar, irk sebebiyle dnyada gayr ile kaldklar iin, nasut berzahnda, dinden ve ef'al ve sfat ve zattan mah-' cub kaldlar. Bunun zerine ahiretde Allah'a sonra ceberuta, sonra melekta, sonra asar cehiminde ate zere dt;rdurulup, enva- azab ile ta'zib olunmalan lazm gelmitir. Nitekim, En'am suresinde de buna iaret gemidir . (Va'lemii el1l:1ekm ayr mu'ciziyIlahiJ (Ayet 2) Sizin irkle, gayr ile beraber kalmanz sebebiyle bu mev-' kflarda haps olunmaruz vacib olduundan, Allah' aciz klc oImadruz (Ve e11Rellahe .muhziylkMirineJ (Ayet 2) ve ,Allah Teala Hazretleri, Allah'dan gayri mabudlarn rtbelerinin ve bununla beraber atee braklnalannn zuhuruyla, Hak'dan mahcub ol~lar rusva edicidir, bilmelisiniz. (Ayet 3) (Ve ezann mnallahi ve resiHihi iIennasi yevmelhac-, cll'ekberiJ Allah ve Resul'nden hacc- ekber gnnde cemi' zatnn.

70

TVBE SURES

sret-i tafsilde zuhuru vaktinde insanlara bildirilir ki (Ennallahe beriy'n minelmrikine ve resUlhu) (Ayet 3) Tahkik, Allah Teala ve Resl, hakikatte mriklerden beridir. Bu suretle zahir, batna muvafk olur. lneezine ilhedtm mi:nelmrikil1B smme lam yenkusiikm ey'en ve lem yuzahirii aleykm ahada) (Ayet 4) Yani, u halet, Allah Resl'nden mriklere beraetdir. Ancak kendilerinde istidad alameti ve selfunet-i ftri eseri kalm olup, ftra,tn selameUn:} delalet eden mrvvetin bekasyla nakz-i ahde ikdan (Gayret ve sebat ile al) etmiyen, istidadn vcudu ve vahdete rcu'u.~ imkan (Ve lem yuzahirii aleykm ehada). . (Ayet 4) ve sizin aleyhinize kimseye yardm etmiyenler, aranzda vuslat- e"sliye vemeveddet-i ftriyenin bekas ve adavet-i kisbyenin adem-i zuhuru sebebiyle, bu hkmden mstesnadrlar. fFe'etimu Heyhin ahdehfun illa. mddetihimJ (Ayet 4) Onlara, mddetlerine kadar eer tvbe ve rcu etmeyecek olurlarsa pasn tetakm (birikimD ve hicabn tahakkuku mddetine kadar ahidIerini itmam (ta,mamlama,) ediniz. lnnallahe yuhibbulmttekine) Tahkik, Allah Teala Hazretleri, rezailden, hususiyle zahiren ve batnen (mmrrezaiD olan nakz- ahidden saknan' mttekileri sever. (Ayet 20) (Ellezine amenii) lmen iman eden (Ve hacerJ. (Ayet 20) Allah yolunda sluk ile hissi nibetlerden,' ve nefis mevtnlarndan (vatan tutulacak yerlerden) hicret eden (gen) (Ve caed fisebiliai biemvalihim) (Ayet 20) ve sfatlarnn, Hak'kn sfatlarnda malv ile ma'lmatlar, makdurat1ar (gleri - kudretlerD ve muradatlar mallar ile (Ve enfsiliimJ (Ayet 20) veZat- Hak'da fani klmak suretiyle nefisleri ile mcahede edenkimseler, (A'za,m dereceten indallahi ve laike hmlfaiziilie) (Ayet 20) Allah'n indinde ve tevhid nazarnda en byk derece sahi.bleti bunlardr ve fevz necat bulanlar, i.te bunlardr. (Ayet 21) (Ybeiruhm rabblm birahmetn minh) Rab'leri, onlar kendisinden amellerin sevab rahmetiyle (Ve ndva:in) (Ayet 21) ve sfat rdvanyla (Rza ile mteradif: Rdvanullah bazen cennete dahi Itfak olunur) (Ve cennatin) . (Ayet 21) ve der~ ce cennetlerle tebir eyler ki (Lehm fiha na'imi mldmn) (Ayet 21) onlar iin o cennetlerde ebeden sabit uhuc;l-i zat ni'metleri vardr. (Ayet 22) (HaHdine ha ebeda, innallahe indehii ecrun azinun) Onlar, o cennetlerde eb eden muhalleddirler. (Daimi suretde mukim klnm - tahlid olunmu) Tahkik Alltl Tea.a Hazretleri indinde byk ecirler vardr.

TVBE SURES

71

(Ayet 23) {Ya ey~'hellezine amon1!. lh tettelizu abaekm ve il vanekm. evliyae inistehabblkfre alerimanil Ey m'minler, eer babalarnz ve kardeleriniz kfr imana tercih ederlerse, onlar dost tutmaynz. Sizden her kim onlar dost edinirse, ite zalim olanlar, ancak onlardr. Yani sizin aranzda karabet-i sUriyye ve vuslat- tabiiye 'ciheti ,karabet-i ma'neviye ve vuslat- hakikiye cihetine racih (rchanl, manen veya maddeten stn) ve galib olmasn,' taki kat'iyet-i maneviye ve adavet-i hakikiyeyi mucib vechenin ihtilaf ve ittisal-i manevinin fkdaniyle beraher, sizinle akrabanzdan ihticab,kefe tercih edenler arasnda, ittisal-i sriden musebbeb dostluk olmasn. Zira! bu keyfiyet-i imanin ve azimetin zafndandr bel,ki iman kaziyesi, bunun hilitfmadr. Hak Teala Hazretleri: man edenlerinen ok muhabbeti, Allah'adr buyurmudur: Hkemadan bazlar (Hak sevgilimiz ve ha.Ik da sevgilimizdir, lakin, Hak ile halk ihtilaf ettikde Hak daha sevgilimizdir) demilerdir.
(Ay~t 24) (Kul in kane abakfun ve ebndkm ve ~vankm ve ezvackm ve airetkm ve emvalnniktereftmuha ve ticaretn taIevne kesadeha ve mesakin terdavneha eh~bbe ileykm ,minellahi ve resulibi ve cihamn fisebilii feterabbes hatta ye'tiyallah biemrihi vaJ1ah la yehdiylkavmel faskynl (Ayet 24) Habibim de' ki: Eer sizin babalannz ve kardalarnz ve eleriniz ve airetle riniz ve, kazanm olduunuz mallarnz ve kesad olmasndan korkduunuz ticaretIeriniz ve raz ve rahat olduunuz meskenleriniz, yani ibu suri karabetler ve hissi me'lfatlar (alkanlk kazandnz, lfet ettiiniz eyler), size Allah'dan ve Resul'nden ve Hak yolunda cihaddan daha sevgili olduysa" muhakkak sizin imannz zayf lamdr. Ve hkmn" mnkad olmalan iin nefsinizd~ vecevar'" , hinizde imann eseri zahir olmamdr. Bu da azab ve hicab mucib olan nasuta mensub asar He durakalmanzdan ileri gelmidir. ' (Feterabbe~u hatta ye'tiyellahu biemrihiJ (Ayet 24) yle ise siz Allah'n . azabnn gelmesini bekleyiniz, bu bir emr-i zaruridir. nk siz Hak yoluna slk ve Hak'kn em'ine inkiyad edecek yerde, tabtat yoluna Blk, ve tabiat hkmne inkiyad etmisinizdir. Bu ise sizden sadr olan bir fskdr. Fask olan kimse, Allah'dan mahcubdur. Tevecch ve iradesi olmaYp, belki iraz ederek yz evirdii iin AHah Teala Hazretleri onu kendisine hidayet etmez, fask, azab ve hzlana, hicab ve hrmana (mahrumlu:a) mstahik olur.

(Ayet 34 -35). (Vellezine yekniziinezzehebe 've.Jfddate ve la ynfikuiinehafi sebilillahi febeirhm bi'azabin elim: Yevme yuhma aleyha finnari cehenne'm~ femkva biha cibahhm ve c~iibhm

72
teknzne)

TbVBE sUREs-

ve zuhiirhm haza ma keneztm lienfs[km fezkuu ma. kntm Altunu ve gm, hazine ebipde Hak yolunda infak etmiyenleri, o altun ve gmlerin cehennem ateinde luzdrarak, onlarla yzleri ve yanlar ve ar kalarnn daland gnde, elemU bir azabla tebir eyle. Nefisleriniz iin toplayp hazine yaptlliz' eyler, ite unlardr. mdi topladnz eylerin veba1ini tadnz denilir. nfak etmemekle beraber, m:aln cemi'i ve iddihar (toplayp saklanmas) ancak kskanlk ve mal sevmek reziletinin kuvvetlenmesi ile olur. Ve her hangi bir rezilet sahibinin, ahiretde muazzeb ve dnyada rsva olduu bir nevi dalanmaktr. mdi bu kskanlk feziletinin kklemesinin vemuhkemlemesinin maddesi ancak o (nalolunca, tabiat cehenneminde ve he va ukurunda kzdrlan ve kendisjyle daglanan ey de, o malolur. Dalanmaa yz, yan ve arka azasnn mahsus klnmas, zira kskanlk nefisde merkz, yani dikilidir. Nefis ise, kalbe bu cihetlerden galebe eder. Hakayk ve envarn geidi ve ruhun istilas ciheti demek olan st cihetden kalbe galebe ede,mez. Binaenaleyh k!albin nefis ile e.zaanmasna ve azab olunmasna yalnz drt cihet kalm olur. Nitekim hasis olanlann dnyada da ibu drt cihetden ta'yib ve rusva olunduklar grlr. Ya cehren kskail yzne 'arplarak rsva olunur, yahud, o mallarn sebebiyle yanlarnda gidilir v~ yahut arkasndan gybet olunurlar. (Ayet 46) (Kerihallahnbi'asehln fesebbetelm) Allah Teal& IIazretleri, mnafklarn harbe gitmelerini kerih grd iin onlar harbe gitmekden ar da.vrandrdl. Yani onlar, istidadlarnda., AIlah'n onlarda' irade edecei bir hayr kalmam aki idiler bu se:" beble harbe kmalarn kerih grd, yani, tedenberi bir ka def'a zikri gemi olan, ferik-i . saniden, merdlld olan akilerden idiler.
'

(Ayet 61) (Ve minhlnezine y'zunennebiyye ve yekutdne hve uzunn) Mnafklardan bir ksm d~ Nebi'yye eza ederek onu, selamet-i kalb ve srat-i kabulle ve her iitdiini tasdik etmekle gy bet ederler. Bu husus da onlan tasdik ve teslim etti ve Nebi Aleyhisselam Hakikaten yledir dedi. Lakin hayra nisbetle yledir. nki galiz, kat, cefakar olan ve her iinde katlap m,tteesir olmyan birnefis, kemale mstaid deildir. Zira kemal-i ihsan; ancak kabul-i teess-Qr ve infial ile olur. imdi bir nefis ne kadar yumuak ve kalb-i selim ve kolay kabul edici olursa, o nisbetde kemale mstaid ve daha ziyade kemali kabul edici olur. Ve bu yumuaklk, her iitdiin den, hatta milhal bile olsa infiali mucib olan ve kendine varid olan ve grd her eyden, hatta kizb ve urur (erlar) ve daIM bile

TVBElSURES

73

olsa teessr iktiza eyliyen zaaf ve belahat (eblehlik) kabilinden deildir. Belki kendisine mnasib olan hayri ve doru olan bir eyi sur~t-i kabul ve letffiet babndandr. Bu sebebden .(Kul znt hayrin) (Ayet 6i) buyuruldu. Habibim de ki: Evet, o Neqiyyizian, sizin iin hayr z n dr. (Hayr kuladr) Sizin hayr ve selahmz olan eyleri iidir. Zira istidadnm safilil ve nefsinin latiflii hayr lar 'cinsinden ona mnasib eylerin kabuln icab eder, kendisina mnafi olan erleri deil, nk hayra mensub olan istidad, erri kabul etmez ve er ile mteessir olmaz ve ~rre mnafi ve erden uzak olduu iin er lan birey, kendisinde muntab ve mn'akis olmaz. (Lekm) (Ayet6I) Gayrisini deil, sizin faideniz olan ve sizn salalnz mucib olan eyi, sizin iin iitir ve kabul eder. (Y'm- ' n billahn (Ayet 6i) O Nebiy-yi mkerrem ,Allah'a iman eder. Bu sz, Nebi'nin yumuakln ve kabiliyetini beyandr. Zira iman ancak kalbin selameti ve nefsin letafeti ve yumuakl ile olur. (Ve Y'min lilm'mininel (Ayet 6i) Hayr ilerde 'm'minlerin szlerini tasdik eder, kelamlarn dinler ve kabul eder. (Rahmetn lillezine amenii minkfun) (Ayet 6i) Ve sizden iman edenlere rahmetdir, on1ara atfet ve rikkat ederek t~zkiye ve ta'lim ile onlar azabdan kurtarr. Birr, sla- ralm, hilm efekat, emr-i bilma'rlif gibi ahlak ta'Ilm, iki dnyada ilerinin nizam ve intizamn mucib olacakerayi' ve ahkam vaz' ve kavil ve fiil ile envai iyiliklere'kandrmakla mea ve mead ilerini islah eder. (Ayet 72) (Ve'adallahlm'minine velm'minati cennatin tecmin tahtihel' enhar) Allah TeMa Hazretleri, gerek erkek ve gerek kadn olsun iman edenlere, altndan nehirler cereyan eden nefis 'cennetleri (ve mesakine t~yyibeten ri' cennat""i adnin) (Ayet 72) ve ef' al cennetinde gzel meskenler, erba b- tevekkl makamlan vaid ,etmidir. (Ve ndvann minallahi ekberol. Ve Allah Teala tarafndan olan rdvan, en byk bir eydir. Rdvan, sfat cennetlerindendir. (Zaike hvel fe'vzl'azim) (Ayet 72) te bu Rdvan ehlinin ,Allah indinde kerameti velAllah'a iddetle kurbiyetleri olduu iin, byk Ievz saadet Btncak odur.
"i

'mevtnlarndan

(Vessabiku1neI evveliine minel muhficirine) Nefis hiCJ1et teden muhacirlerdan (Ver ensari) ve nefis aleyhine ulumu h~kikiye ile kalbe yardm eden ensardan evvelki saf ehli olup vahdete sebkat etmi olanlar (Veezinetteha'fhm biihsanin) ve cemal ve celal mahedelerinden bir mahede ile Hak'kn sfatlar ile ittisafta onlara ittiba edenl~r (uyanlar) (Radiyal1ah an-

(Ayet 100)

74

TVBE suRlDS

radilJ sf~tn kefind~ ve Allah'n en byk kaps olan rza . sabikun olanlara itirak ettikleri iin Allah Teala onlar-' dan raz olmu .onlar da Allah Teaa'dan raz olmulardr. (Ve eadde lehm cennfitin, tecri tahtehel' enhar halidine ha eb eden, zaikel fevzl'azimu) (Ayet 100) Altlarndan tevekkl, rza v~ bunlara rnnasib ilim nehir'leri cer'eyan eden ef'al ve sfat cennetlerini hazrlam:,dr. te saadetin by budur. bu cennetler,. sabk olanlara mahsus zatcenneti namyla dier bir cf3nnetin mevcud olmas na mnMi deildir. Zira bu cenn~tlerde hepsi mterekdirIer. hm
VE}

makamnda

(Ayet 102) (Ve aheriina'tereffi bizniibihim) Dier bir ksm kimseler de vardr ki onlar, gn~hlarn itiraf ederler, gnahn itiraf, istidat nurunun bekas ve hefsin yumuakl ve kendisinde gnah melekesinin kklememi olmas demektir. Zira itiraf, tvbe ve rcu'un meleki ve gnahn fenal:m grmenin delilidir ki, bu grmek ancak kalb gznn alm ve basiret nurunun parlamas lle olabilir. nk zulmet katlar ve rezHet kkleirse, gnah ka- . bahat addetmez' (sa,ymaz) ve gnah olarak grmez.- Belki haline nnasebeti dolaysyle o gnah tyi bir i grr. Gnahn, gnah olduunu bildii vakit onda mutlaka bir hayr vardr. lHalet amelen: sMihan ve aher'e seyyianl (Ayet 102) O kimseler 'iyi ve kt! am~lleri bir yere kartrdlar. Yani kalbe ittisali ye nuruyla nurlanmas henz meleke olmyan ve kalbe itaatindehenii'z tezelll ve tamamiyla inkyad etmiyen nefs-i l~vvame mertebesinde oldular. Baz kei~re hefislerine kalb mstevli olup, nefisleri' tezelll ve nkiyad ve kalbin nuruyla nurIanarak iyi ameller iler. Baz kerre de nefisleri, kalb uruna htcabolan kendi sfatlar ile zahir ve nefsin zulmetiyle hicab~Ianarak kt ileri ilerler. Eer kalbe ittisali ve ona itaati bir meleke halini alncaya kadar \havat~- meleki~e ve kalb nurIar ve iyi ameller rchan (stn gelme) bulur ve m~leki hatralar birbirini takib ederse, o nefis, salih olup kurtulur. te (Aselleh en yetftbe aleyhimJ (Ayet 102) Allah TeaIa'run bu kabil kimseleri tvbeye muvaffak klmas ve tvbelerini kabuletmesi meniuldr~ Ayetin manas budur. Ve eer nefsin galebelerinden v~ fenahklara oka ikdam111dan ve tevecchnden kazanlm muzlim hey'etler, nefse katlarsa i, aksine olur ve tamamyle istidad zail olarak, ebedi a2ab haketni olur. Bu iki tarikten birisinin dieri zerine seilmesi, ancak 80hbet' ye iki snf eshabndan her birerleriyle mcaneset Cbenzem~k, hemcins olmak) ve hayrl veya erli-kimselerle muhaletat, yani d~bkalmak Hedir. Eer tevfik eriirse, sIT- kader kendisini salih k.iriselerin sohbetine (muhabbetine) ve ahlak ve am ellerine mtebe_ atna (uymaya) sevk eder ve o kimse de salihlerden olur. Ve eer
, \

.'

TVBE SURES
hzlan (yalnz bana kalp
oursa;

zelil olma., mededsiz, muav~netsiz) Hihik kader kendisini mfsidlerin sohbetine ve onlarla ihtilata bevk ederek maazallah hsran ve dalalet sahibIerinden olur.

(Ayet 102) (innellahe afrn rahim) Tahkik, Allah Teaa, Haz'l'etleri, onlarn muzlim ktlklerini setr edici, mafiret sahibi, sa' iili ilere ve tvbenin kabulne tevfik ile, onlara, rahm~t edici, merhamet sahibidir. mdi m'minler, Resul 'Aleyhisselam'n .sohbeti ve onlar tezkiye ve terbiyesi berekatyla birinci ksmdan olmakla tevnk olunduklarndan (Huz min emvaihim sadakaiten ttahhirhi ve tze~im biha) (Ayet 103) Habibirn, kendisiyle onlar -tathir ve tezkiye edecein sadakay onlarn mallarndan ahz et, alver' b~yurdu. Zira nefsin zuhurunun ve 6fa.tUll galebe etmesinin sebebi ve, nefsin kuvasn mededi ve hevasnn maddesi ancak maldr. , Nitekim ,Nebi Aleyhisselam ehevatn maddesi ma~dr}), buyurmu. dur. Buna binaen, nefis kuvasnn krlmas ve arzularnn ve sfa' Lmn zayflamas iin m'minlerin birinci hallerinin, mallardan te':' cer"d olmas lazm gelmidir ki, bu sayede nefis, kendisinde bulunan muzlim heyetlerden temizlenerek gnah kirlerinden ve eytan' daveteisi pisliklerinden temizleneblsin. te (Tutahhirhm ve tzekkihlm biha ayetinin manas budur. (Ve salIi aleyhim) (Ayet, 103) Ve sen himmetinin imdad ve sohbetin nurunun onlara ifazas ile., onlara salat et. linne salateke' sekenun lehum) (Ayet 103) Tahkik, .,enin hatr erifinin onlara iltifat sebebiyle onlara ifaza eylediin nurun ve himmetinin kuvveti ve sohbetinin bereketi kendilerine sekinetin nuzlne sebebdir. KalbIeri, o nura sadn ve mutmainolur. Sekinet; kalbde kararlaan bir nurdur ki, kalb halka ,tevecchde o nur ile sabit olur ve yakn kuvvet bulur. Ve eytann vesveseleri ve nefsin tahrikat ve tevikatyla zdrabdan kurtulur. Zira, o takdirce nefis ve eytann vesveselerini kabul etmez. (VaIlah semi'un alinu) (Ayet' 103) Allah Teala Hazretleri, onlarn tazarrularn ve gnahlai:Hll itiraflarn iidici, niyet ve maksatlarn ve gizli olan pimanlk ve gamlarm bilicidir. (Ayet 108) (Lemescidn ssise alettakva) Elbetteki ilk gnden takva zerine messes (kurulmu) olan bir ~escid orada kaim 01"maklna daha hakl ve daha layktr. Alem-i mlk alem-i melektun kalr teshiri altnda olunca nefislerin niyyat ve hey'etlerinin, mbae ret ettikleri amellerde tesirleri olmas lazm gelmitir. mdinurani bir hey' etden sadk bir niyyetle Allah iin yaplan her hangi bir ii, bereket, meymenet ve cemiyyet musahib ve mukarn olarak o i safi , olur ve zulmani bir'hey'etden 'fasid ve eytani bir niyetle yaplan herhangi bir ie tefrika, keduret ve yaramazlk mukarin olur. G-

76

TVBE, SURES!

rlyor ki Kabe, Allah'a kemal ihlasndan, saf ve erif nefsinden sadk bir niyetle Enbiyaullah'dan bir Nebi'nin elleriyle bina klnm olduundan ne derece erefli ve azametli ve mbarek olmudur. Biz insanlann amellerinde bu halin eserini mahede eder, ve bir takm mevzilerde safave ,cem'iyyet eserinf vicdanmzIa his ederiz, baz m'evzilerde de kedurat ve tefrikay his ve uhud ederiz. Bu da ancak bu sebehtendir. Bundan dolay ilk gnden takva zerine bina klnm olan meseid onda kaim olmaklna daha hakldr, buyurdu. Zira hey~eti nefsaniye, cisimlerde messir olduu gibi cismani hey'etler de nefislerde messirdir. mdi kyam mevzii, takva ve safay nefis z re bina klnm olduu vakit,. nefis, himmetin itima, vaktin safas, halin gzellii ve vicdan zevki ile mteessir olur. Ve eer kyam mevzii, riya ve dirar zre bina klnm ise o vakit nefisde, kabz ve iefrika ve keduret ile mteessir olur. (Fib ridUn yuhibbne en yetetahher) (Ayet 108) O mescidde temizlenmei seven adamlar vardr. Yani gnahlardan temizlenmee sa'y ve irade eden erler vardr. Makamn, ahid ve riayet olunmas vacib bir eseri olduu gibi ehli iradeden olan salih kimselerin muhabbetinin de byk bir eseri olduuna tenbih vardr ki, bunlarn sohbetleri dier -kimselerin sohbetleri zre ihtiyar ve tercih olunmak vacib olur. Bu sebebten cemiyetin husulunde zaman, mekan ve ihvann mraat olunmasnn (gzetilmesinin) vacib olduu sofiyye kavminin stlahnda. varid olmu ve bu ey'i cemiyyete art klmlardr. Keza bu ayetde bina eden kimsenin nefsinin pakliinin ve niyetinin doruluunun da. binada messir.olduu ve keza mekann mbareklii ve binann, hayr zre bina klnmas, orada halleri bina edenin haline mnasib ehli hayr ve salahn buunmasn muktazi olduu ve ehIi irade ve ta,ate muhabbeti ilahiyenin vaeib olduu i'ar (tahriren bildirilmitir) olunmu tur ki (Vallah yumbblmuttahhirine) (Ayet 108) Allah Teala Hazretleri, irade ve taat ve taharet ehIi olanlan sever buyurulmudur. nk eer Allah'n onlara muhabbeti olmasa idi onlar, tahareti
se~iyecek1erdi.

[Ayet 111) (nn~ahetera minelm'minine enfsehm ve emva,lehm bi enne lehml cennete) Tahkik, Allah Teat Hazretler, m'minlerden onlann nefislerini ve mallann cennet bedeli ile satn almdr.A;llah Terua m'minleri ilmi imana hidayet eyledikte mminIer, mallannn ve nefislerinin muhabbetiyle meftun olunca kendilerine fart inayetinden al verite bedel klnan ve fiat konulan ey'in meluflan (lfet olunmu, alim) buunan mal ve nefis cinsinden ve lakin daha lezzetli ve itihal ve baki olmak iin nefis ve mallannn bedelini yine nefis cenneti ~lmak suretiyle karl bir tica-

TVBE SURIDS

77

ret ve mergub (rabet edilen, beenilen) ve makbul bir muamele He onlar mal ve nefis muhabbetinden kurtard. Buna binaen m'minler Hak'kn indindeki beka mlkne rabet ederek yakinlerinin kuvveti dolaysyle Hctk'km vadini tasdik ettiler. Sonra nefislerinden ve mallarndan tecerrd sebebiyle terk lezzetini ve nuru yakin halavetini tadnca nefis lezzeti makamndan rcu ve n~fsin mtehiyat ve arzularndan tvbe eylediler. O halde bunlar indinde nefis cennetinin kadr kymeti kalmayp o vakit kendileri hakikatde tvbe ediciler ve nefis l~zzetini talebden ve nefse -ecir beklemekten rcu ediciler oldular. Ve sfatla vasf ve ecir ve sevab talebinden ve nefis ve mal muhabbetinden vaz getikleri zaman Hak Teala Hazretlerine hakk ibadetiyle ibadet etmekle ve bir mmid veya' korkudan deil belki huzu' (alak gnllk) ve huu e Hak Terua'nn hakk ile 'katm olmakda Hak'kn melekutuna benzemek ve ta'zimen ve iclalen (hrmet ederek) Hak'kn azame,t ve kibriyasna eilmek, zelil ol-~ mak suretiyle ibadet eden ibadetciler vasfyla vasfolundular. Sonra bu kimseler, kemalatL ilmiyeyi halkiyelerinin ve istidatlarnda bil kuvve meknun olan kemalIerini izhar etme!): suretiyle hali ve fiili olarak Hak Teala'ya hakkyle hamd eylediler. Sonra sfat sahralarn da ve subuha,t menzillerinde kemalat ile ziynetlenmek ve lfet ve adet etmekden ve kendilerine sabit olan kemalat ruyet ve m'akam ftratdanhicretle Hak'ka seyahat ettiler; Sonra sfatn mahv ma, karnnda ruku ve sonra zat fenasyla scud ettiler. Fenadan sonra beka makamnda da hudud-u ilahiyeyi muhafaza ve emri biI maruf ve nehyi anil mnker ile kaim oldular, yani iyiliklerle emir, ktlk-, lerden nehiy etmekte da.im oldular. (Ayet 112) (Ve beiril m'mninel Ey Habibim sen, iman hakiki ile mn'in, istikamet makamnda kaim olanlar tebir ile, mjdele. (Ma kana Iinnehiyyi velleZne amenu en yes-tafin n mrikie ve Iev kanu UU kurba min ba'di ma tebe'yyene Iehm ennehm eshabI cahimiJ (Ayet 113) Nebi'nin ve iman eden m'minlerin, karabet sahibi olsalar da cehim eshab olduklar kendilerine tebeyyl1 ettikden (beli olduktan, anlaldktan) sonra mrikler iin istifar etmeleri caiz ve layk olamaz. Nebiler ve kamil m'minler kader srrna muttali ve Hak'kn kaza ve kaderine vakf ve ilerin nihayet bulaca 'akibetlerini bildikleri iin her ne kadar tabiatarnda hilafn iktlza eden birey var:sa da Hak'kn takdirinin hilafn istemezler, zira ,onlar, ta.biatlarnn mktezasndan insilah etmiler ,soyunmuardr. Eer karabeti tabiiyye, ve lahme-i suriye kendilerine ml1asib ve bu hususta muvasil olan baz kimsE?lere rikkat ve efkaU iktiza ederse ve Allah'n onlara kaln ta,zih ile hkmn mahede ederlerse ken-

78

TVBE SURES

. dileri iin rza makam hasl deilse, hamiyyeti diniyye onlan, sabra hamI eyler. Belki nbaadetl (birbirini sevmeyip uzak durma) diniyye, karabeti tabiiyyelerine galebe ederek o gibi bir kimseden uZc;kla.rlar ve emr ve hikmetinin hilMnda Hak' dan bir eyi israr edip istemezler. te bu sebebden rfann kemalinden sonra arifin him;meti rn'essir olmaz denilmitir. Yani her. bir eyin Hak'kn kaderiyle vukuuna ve ez eldeki takdir hilM ve vukuunun imti:ana yakn ha~ sl eyledii zaman her neyi Allah Teala dilerse' olacan ve dilemediinin olamayacan ve ne himmetinin ve nede gayrisinin hi bir eyde messir olmadn bilir ve ona gre hi bir eye himmetini musallat etmez. Srr kaderi bilmiyen ve te'siri Allah'n gayrisine nisbet eden mahcub byle deildir. (Ayet 115) (Ve ma kanalah liyudille kavnen ba'de iz hedahm) Hak TealaHazretleri, tevhidi ilmiye veher eyin kaza ve kaderi ilahiye ile vukuunu grmeye hidayet ettikden sonra hi bir kavmi, hkmna rza ve emrine inkyad ve teslim yolundan izlal etmez, art. . maz. (Hatta ybeYYne Iehm ma yettekuune) (Ayet 115) Ta ki meratib ve vusullerinden herhangi bir mertebede ve makamat sulukle'rinden herhangi bir makamda saknmalar kendilerinevacib olan eyi beyan etmeyince bir kavmi delalete drmez. Eer qnlar, baz makamlarnda saknmas, vacib olduu tebe:yyn eden bir eye ikdam ederlerse (husul iin gayret ve sebatla.alrlarsa) o vakit Allah Teala Hazretleri, onlar izIM eder.. Zira hallerinin gnah olan biT eye kendileri ikdam etmilerdir. Bu da dinlerinde bir nevi fsk demektir. Hida.yetden sonra dalalete dmekten .Allah Teala'ya sn. m.B.,k lazmdr; (innaIlahe bikillli eyin alimn) (Ayet 115) Allah Teala. Hazretleri, onlari halleri gnahlarnn kimsenin anlayamad dakaykn (keyfiyeti anlalmas g, dikkate muhtac olan) bilicidir. Ona binaen evliyasndan olan hidayet ehlini o dakayk ile muaheze eder. Nitekim Hadisi Rabbanide (Enzirissiddkyna bienni gayurunl, yani Habibirn, sadkolanl~r benim gayyur, kkan olmakhmla korkut buyrulmutur. (Ayet '119) (Ya eyyhelle2ine anenttekullahe ve kunu ma'aFsa.kyn) Ey iman erefi ile merref olan m'minler, siz rezailin cemisinde onlardan saknmak suretiyle j\Jlah Teala'ya snnz, hususuyla yalan reziletinden korununuz. te (Ve kunu ma'assadkynl (Ayet 119) yani Sadklarla beraber olunuz kelamnu manas da budur. Zira Yalancnn mrvveti yoktur denildii vechiyle mrvvet mnafi olduu iin yalan, rezailin en irkini ve en ktsdr. Zira insann sair hayvanlardan fark ve temyizine sebeb kelamdr, bu temyize sebeb olan kelfundan murad ise dier bir kimseye bilme..

TVBE SURES
dii

.79

bir eyi haber vermektir, verilen haber, gayri mutabk >lduu vakit nutilk ve kelarnn faidesi hasl olmaz, nki ondan mutabk olmayan bir itikad hasl olmudur. Bu da eytanet hassalarndandr. Buna bina en yalanc kimse eytandr. mdi yalan, rE?zailin en kts olduu gibi, sadk yani doru sylemek de fezailin en gzeli ve' her gzelliin asl ve her hasleti inahmudenin (beenilmi) maddesi . ve btn ha:yr ve saadetlerin malik ve sahibidir. Ve her bir hal, ancak sdk ile tahsil olunur ve her kemal sdk ile hasl olur. Sdkn da asl, Allah Teaa'nn ahdinde olan sdktrki bu sdk ftrat misakna vefann neticesi yahut vefann kend:;idir. Niteki'm (Ricaln sadekuu ma ahedillIaha aleylD (Ahzab Sures.i, Ayet 23) yani Allal'a kar ahd ettikleine sadk olan erler buyrulmudur ve smail Aleyhisselam hakknda Cnneh kane sadikalva'dil (MeryemSuresi, Ayet 54) buyrulduu vechiyle mahlukata kar' olan vaidde de sa.dakat lazmdir. Eer btn mevtlIilarda hatta hatr,. fikir, .niyet, kavil ve anelde sdka ria.yet olunursa o vakit ryalar, varidat, ahval, makamat, mevahib, m'ahedathepsisadk olur, gya ki sdk, kemal aacnn kk, ahval yemilerinin tohumu gibidir. (Ayeti22) (Felev la nefere min killli firkrutin minihfun taifetn litefakkaln fiddini) Btn mminlerin, ahkarn diniyeyi renmek iin memleketlerinden umumiyetle karak nezd-i Hisaletpenahiye gelmeleri lazm deildir, eer onlarn her frkasndan bir taife din meselelerini anlamak iin kp renerek geriyedndklerinde kavimlerini, fenalktan saknmalar .iin, Hak'kn azabyla korkutmalar kafidir, yani her cemaatten msald olan kimselere ilim taleb etmek yoluna sllik vacibolur. Zahiren mesalil fert olac8.,ndan ba~ tnen ise herkesin istidad bulunmadndan btn m'minlerin ilim talsili yoluna sllikleri mmkn deildir. Din hususunda fkh sahi~ bi olmak ise kesbile hasl olan ilimIerden deildir, belki kalb ilimIerindendir, zira (Ve ce',aJ.n.a ala kultibdhim ekinneten en yefkahfth) (En'am Suresi, Ayet 25) yani biz onlann kalbLerine d.ini anlamakdan mani olan perdeler klmzdr buyurduu gibi her ilim kazanan kimse, fkh sahibi olama,z. (akine), dedii perdeler, nefsan hicablar . ve tabii perdelerdir. Binaenaleyh' fkh sahibi olmak isteyen kjmse fisebiliIlah yola girmelidir ve ilmin, kalbinden Hsaruna zapir olmas. na kadar tezkiye ve tasfiye yoluna sllik' etmelidir. Nitekim Ben-i srail Enbiya'snn bazsna Ey srail oullan, siz ilim gktedir ont gkten kim indirecek, ve yahud ilim yerin dibindedir onu yerin di-. binden kim karacak,ya.hud denizlerin ardndadr, kim geip de bize getirecek? demeyiniz) ilim sizin kalbIerinize konulmudur. J?enim huzurumda ruhan:il~rin adabyla edebIenininiz ve sddklarn

80
ahlakyla ahlaklannz,

TVBE S1J"R.ES

sizin kalblerinizden o kadar ilim izhar edeyim . ki, sizi rter ve boar, gark eder. mealinde szler nazil olmutur. m di tefekkuhten murad kalbde kkleen dam'aran ile nefse vuran, ona. muhalif olan eyi sahibinin irtikab mmkn olnyacak, eseri aza ve cevarih zerinde zahir olan bir ilimdir. Eer byle deilse o kimse alim deildir. Hak Teala Hazretleri (Le'entm eedd rehbeten li sudftribim minallah, zMike biennehm kavmn la yefkahiine.J (Hair Suresi, Ayet 13) ayetiyle kendisinde Allah korkusu insanlarn korkusuna ga1ib olmyan kimseden fkb seIb etmitir, nk ilne kehbetullah, yani Allah korkusu lazmdr . Nitekim Ancak ilim sa:hibleri Allah'tan korkarlar buyurulmutur. Keza (Hel yesteviIlezine ya'lemne veIlezine la ya'lemiine) (Zmer Suresi, Ayet 9) ayetinde de emel etmeyenlerden ilmi selb etmitir. mdi insanlar fkh sahibi olup da ilimIeri kendi aza ve cevahirinde zahir olduu vakit ilimler gayrilerinde tesir eder ve dier kimseler de tereuh ile o ilimlerden sulandklar ve kandklan cihetle mteessir olurlar. Nitekim Resullullah Sa.llallal Aleyhf ve Sellem'in hali byle idi. O vakit tefekku'nun gayesi olan inzar lazm gelir.ki (Ve liynzir1i kavmehm iza reca' Heyhim le'allehm yahzerfine') (Ayet 122) buyurulmutur ..
Cihad ekber ve sonra cihad asgarda tefekkuhe lazm geldii jin tefekkuhtan sonra (KaatlliiIlezine yeliineikm minel kffari. (/.lyet 123) buyuruldu. Ey mminler siz en byk dmannz ohin. nefsinizin size civar olan kuvas kafirlerine mukatele ediniz. (Ve} yecidii fikm glzaiten) (Ayet 123) Siz takva derecesine bali olunca,ya kadar sizde kalr ve iddet bulsunlar, o vakit (va'lemii ennallahe me'a,l mttekine (Ayet '123) Biliniz ki Allah mtteki olanlarladr buyurduu vechiyle Allah Teala'dan size nusret nazil olur.

(Ayet 126) (Evela yerevne ennehm yfteniine li klli amin merreten ev merreteyni smme la yetiibiine ve a hm yezzekkerune) Grmezler mi ki onlar, her sene bir veya iki defa ibtila olunurlar, yine) tevbe etmezler ve nasihat da kabul etmezler? Bela in'Sanlar Allah Teaa'ya gtren Allah'dan bir yedicidir. Hadisi erifi nebevide_ Bela Allah'n kamlarndan bir kamdr, onunla kullann kendine sevkeder buyrulmutur. Zira herhangi bir hastalk veya fakirlik ve fena bir hal bir kimseye hulul ederse mutlaka onun nefsinin ve kuvasnn kzgnln krar ve sfat ve hevasn kknden kopanr, buna binaen kalb yumuayara,k hicab\ndan kurtulur ve dnyaya ve lezze~lerine meyilden kurtulur, usanr, dnya lezzetlerinden sklr ve mnkabz olup Allah'a tevecch eyler. (Ve izA aiye hn mevcn kezzulell de' avuIlahe muhlisine lehddine) (Lokman

TVBE' SURES

81

Sresi, Ayet. 32) nsanlar bir dalga kaplad vakit dinlerini halis kldklar halde Allah'a dua ederler. (Ve za messel' insaneddurru de'ana licenbihi ev kaaiden ev kaaimen) (Yunus Suresi, Ayet 12) nsana bir zarar dokunduu vakit ayakta ot~rur iken ve' yatar iken bize dua eder buyurduu vechiyle bunun en ufak derecesi insan Allah'tan baka kalacak bir yer olmad.na muttali olduu ve Allah'tan gayri beladan kalacak ve kurtulacak bir yer bulamad . vakit Hak'kn huzurunda zelil olmay kabul ile Hak'ka tadarru eder, yalvarr, elhasl beH, hicabn incelmesini yahudbsbtn kalkmasn icab eder, bunun iin (Felemma necc\,hm ilelberri iZ'd hm yrikne) (Ankebt Suresi, Ayet 65) Vakta ki Hak Teala Hazret.. leri, onlar karaya karp kurtarr, birden onlarn mrik olduklar Hak'ka erik 'kotuklan grlr., (Felemma ~eefna anh durreh merre keen lem yed'una ila durrin messelu) (Yunus Suresi, Ayet 12) Vakta ki biz onu zararndan kurtarrz, gya ona dokunan bir karar dolaysyla bize hi yalvarmam ~bi geer buyurduu vechiylebelann vakti ganimet bilinerek Allah'a snniak ve bunu eb eden adet olacak bir melek e tutmak lazmdr. Taki uyanklk kararlaarak tevecch ve huzur kolaylam, olabilsin. Ve beladan 'halas olundu u ve emniyetin hasI olduu zamanda nefsin 'kuvvetlendii vakit gaflete avdet olunmasn, nk beladan kurtuldukda tekrar gaflete dnlrse nefis galib olur vehicab da eski olduundan daha fazla kalnlar . (Ayet 128) (Lekad caekm residn mi: enfsikm) Aranzda lfetin vukuuna sebeb olan ci'siyeti nefsaniye sebebiyle ihtilat (karmak, karp grmek) ederek kalbi nurund~n mstefad (istifade olunmu, faide bulunmu) olan nuraniyyetinden mteessir olup nurlanmanz ve nefislerinizdeki adet ve cibillet zulmetinden kurtulmanz iin stze,tapkik, kendi nefsinizden Resul gelmidir. (Azizn aleyhi ma anittm) (Ayet 128) Kendisi vahdet nazaryla grc olduundan btn kullan kendi aza ve cevarihi mesabesinde grc ve kullara kar kendisinde sabit olan muhabbeti ilahiyeye lazm gelen re'feti dolaysyle, sizin meakkat ve fenala maruz kalmanz ona iddetli ve meakkatlidir. Her hangi birimize baz azasnn elemlenmesi ar ve ac geldii gibi O'na da mmetinden baz snn azab olunmas ar ve ac gelir. (Harisun aleyhm) (Ayet 12'8) Herhangi birimizin eczay cesedinden ve a'zasndan' birisine iddet le ehemmiyet verdii, en ufak bir cz'nn noksan olmasna veya kederlenmesine raz olmad gibi O da sizin muhafazanza, ok ih- . timam eylediinden size kar harisdir, belki nazar sahibi olmasyla' ve bu cihetle sizin eczay cesedinize olan ihtimamnzdan daha fazla

, 82

YUNUS SURES1:

eh~mmiyet vericidir. (Bilm'minine raiirn rahim) '(Ayet 128) M;. minlere re 'fet sahibi olup re'feti (acmas, esirgemesD sebebiyle onlar Jfnahdan kandrmakla azabdan kurtarr, m'minlere merha,.. met sahibidir, rahmeti ve merhameti ile m'minlere ulum ve maarifi talim ve tergib (ramet ettirmek) ile kurbete (yaknla), Hakka yaknla sebeb olan kemalat if~za (feyz olarak verme. verilmek) , eyler. '

mad

(Ayet 129) (Fein tevellev) Eer ki istidadlannn esasen bulunve yahud za.il olduu dolaysyle re'fet ve rahmeti kabulnden yz evirip de ekav~ti ebediyyeye taarruz ederlerse (Fekul hasbiyallah la ilahe illa hii) (Ayet 129) Habibim sen deki: Koktuu cihetle akl en kesilmesi vacib olan hasta bir uzvuna insann ihtiyac olmad, gibi benim de size ve: $zin yardmmza ihtiyacm yoktur, bana Allah Teala kafidir, vcudda ondan gayri yoktur, ondan baka messir ve yard.mc da yoktur. (Aleyhi tevekkelt) (Ayet 29) Ben ancak ona dayandm hi kimse iin bir fiil takat ve kuvvet grmem ancak onunla grrm (Ve"hve Rabbl'aril'azimJ (Ayet 129). 0, Allah Teaa Hazretleri hereyi nlhit olan (kaplyan) byk arn sahibidir. ,Her eye hkm ve emri o byk ardan geIir~ Allah a'lemdir. Tvbe suresi
tamamdr.

YUNUS

SURsE,s

B!SMIULAHlRRAlHMANRRArH1lM:

(Ayet '1) (Elim Lam Ra) 'Elif, Lam' n, zikri gemitir, (Ra)" (Ve ma' erselnake Ula rahmetenlilMemin) buyurduu vechile Zat- Muhammediye'den ibaret olan rahmete iarettir (Tilke) (Ayet 1) Yani, bu harflerle iaret olunan ey, hikmet sahibi olan, yahud, etrafl 'olarak beyanlar (tefasilD salam (muhkem) ve muttekin (gnahdan sakndran) olan kitab- klln erkamdr. Yahut mana: Cem'an Hviyet-i ehadiyeye ve batn- ceberut ve zamr- Rahamutda tafsilen, Vahidiyet sfat itibariyle Allah'a kasem ederim ki, surede zikr olunan ayetler, hikmet sahibi olan kitabnayetleridir. '

YUNUS SURESi!

83

, (Ayet 2) (Ekane linnasi aceba) nsanlar korkutmak,mujdelemek iili bizim bir kamil adama vahy etmekliimiz ayan- taaccb mdr? Zirakamil ~imselere vahy hususunda ilahi adet, eb eden bu slllb zere cari olduundan Hak TeMa Hazretleri, mriklerin bundan taaccb etmelerini inkar ediyor. Mriklerin taaccb ise! ancak Nebi'nin m-aka~ndan baid olduklanndan (uzak olduundan) ve hallerinin, Nebi'nin haline mnasib olmadndan ve Nebi Aleyhisselam'n getirdii vahyin i'tikadlanna mnafi (zt) olduundan ileri gelmidir. (Enne lehm kademe sdkn inde R~bbihin) (Ayet 2) Ve- m~inlere mjd~eyle ki: nayet-i ezeliye hasebiyle Rab'leri indinde,onlann sdk kademi yani byk bir sabkalar, yahud hi kimseye misli olmyan kurb makamlar 'vardr. Srf ictiba (sene) ile Allah Teala Hazretleri ezelde onlan tahsis etmitir. Yoksa byle ol:. masa idi, onlar Allah'a iman edemezlerdi. (Kaalel kafirune) (Ayet 2) Allah Te al el' ~an mahcub olub, sfatlannn ~uhammed'in nefsinden zuhuruna muttali (kesb ve vukuf etme, anlama) olamayan kafirler, linne haza lesahirn mbinun) (Ayet 2) Tahkik, Muhammed'in getirdii u Kur' an, aikar bir sihirdir. Yani, beer kudretinden hari bir eydir. eytann iinden baka birey deildir. dediler. ey tanet kendilerine galib ve eytanetle Allah'dan mahcub ve kudretde eytann ilerisinde ruhaniyatdan' bir tavi'a vasl olamyacak dere- \ cede eytana ibadet ettikleri iin, bunu dediler. Ve bu sebebden beeriyet haddinden tecavz eden bir eyi bittabieytana nisbet ettiler. (Ayet 3) (Ydebbiriil'emre) Hak Teala Hazretleri, gklerin ve yerlerin iini kudret eliyle hkmne muvafk 'olarak tedbir eyler. (Ma min efiin) (Ayet 3) Nefsin zuhnetiriden kurtaran ve sfatlar ll1n pisliinden temizliyen 've kendisini Allah'a yaldadran nurun imdad ve kemalin ifazas (FeyizlendirmesD ile kimseye bir efaat edici yoktur, (illa iin badi iznih) '(Ayet 3) ancak istidad balamak ve sebebIere muvMk klmakla, Hak'kn izninien sonra efaat e faat edebilir.' (Zalikmllah Rabbkm) (Ayet 3) te bu sfatlarla mevsur- olan Allah Teala Hazretleri sizi terbiye eden ve ilerinizi tedbir edep Rab'biniz O'dur. Binaenaleyh, ibadeti O'na mahsus k ln, ve O'nu bu sfatlarla bilin ve eytana ibadet etmeyin ve sfat annn bazs He Hak'tan mahcub olup da ,Hak'kn kavIini ve'fiilini ey tana nisbet etmeyin. (Efeld tezekkertineJ (Ayet 3) Siz, nefislerinizde olan Hak'kn ayatn dnmyor musunuz ki, nefislerinizde bulunan ayatda dnbde, Hak'ka irk etmekden kendinizi men ede" siniz?

84

YUNUS

SURESt

~Ayet 4) (leyhi merci'ukm Cemi'al El'an olduu gibi kyamet-i 'surada, (ki.\:k kyamet) ayn-i cem.-i mutlaka yahut kyamet-i kb-

ra (hyk kya<met) zamannda Halk'a fenaile ayn-i cem'-i zata avdet ile hepinizin rcunuz Hak'kadr. (Va'dallahi halqral (Ayet 4) Allah'n va' di haktr. lnnehu yebde'lhalka sinme yu'ydh liyecziyellezine amenu ve amilussaihilti bil ksti (Ayet 4), manlan ve salih ameeri ve kfrleri ve fasid a,melleri iktizas zere, m'-" min ve kafirleri cezalandrmas iin Allah' Teala hazretleri, halk ne'e-i evvelide ,ibda ve sonra, ne'e-i sanide ,iade eyler. Bu mma, evvelki tevile gredir, ikinci tevile gre mma: Allah'a iman eden ve kendilerini ,likasna salih klan, hicablan ref've Haik'ka yanadnc amelIert iliyen kimseleri" amelIeri ile bali olduklar makamlar hasebiyle, makamlarnn ve evklerinin iktiza eyledii mevahib-i hali-o ye ve zevkiye ile cezalandrmak iin, Allah Teala Hazretleri gizlenmesi Uhtifas) ve halk izhan ile halk ibda, sonra d~, halkn ifnas ve kendinin zuhuru he, halk iade ile, yahut mana: man- hakiki ile iman ve kullar islah eden am elleri , Allah ile iliyenleri, istikamet zamannda adilleri sebebiyle kemallendirmek cezasyla ceza'landrmak iin, yahud ma.na: stiikametde makamla,n' ve rtbeleri hasebiyle olan bir ceza ile ceza,landrmak iin, halk ibda' ve iade eyler. (Vellezine kefe,rii) (Ayet 4) Herhangi makam da olursa olsun, mahcub olanlara (Leh.n erabn min hamiminl (Ayet 4) fev-_ kmda olan makam cehilleri ve ek ve zdrablan dolaysyla ka~nar su ikisi vardr. Zira, eer bunlar yakine vas (varm) olmu ols,alard, yakinin serinliini zevk ederlerdi. (Ve azabn elimn)' (Ayet 4) hticablan sebehiyle hrman (m~hrum olmak, mahruI!l kalmakJ ve hicran ve vicdan ruhunun fkdan elim azab vardr. CAyet 5) (Hv.eIlez ce"aleemse dyaenl Allah Teala Hazretleri, ol Zat- Ecell' 'Ala'dr ki, Ruhgneini vcudun ziyas (veIkamere nural (Ayet 5) ve kalb ayn, vcdun nuru klmdr. (Ve kadderehu men.azilel (Ayet 5) Ve ~alb ayna slkunda menziller (Lita'Iemu adedessinine velhsabel (Ayet 5) serr+ nallah ve seyr-i fillahda mertebelerinizin derecesine' ve etvarnz! ve derecelerinizin hesabm, her makam ve mertehede bastnz mevkileri bilmeniz , iin, ka1b ayna, seyr ve slukn da menziller ve makamLar takdir eyledi. (Ayet 6) (nne ihtiIafil Ieyli vennehftri) Tahkiik, ka1b zerine nefis zUmetinin galebes gecesinin ve kalb zerine Ruh Z)Ta!Sin itiraki, gndznn ihtilafnda (ve ma halekaJ1~h fissem'avat verardl (Ayet 6) ervah gikleri 'ile ecsad yerlerinde Allah Teala'nn halk eyledii eylerde (Leayatii Iikavmin yetteknel (Ayet 6), nefs-

YUNUS

SURlDS

85

emmare sfatlan hioablarndan saknan ve nefs-i levvame rutbesine baH olara:k, o ayat bilenler iin, elbette bir ok ayetler vardr. (Ayet 10) (Da'vam flhaJ manlar nuru hasebiyle Allah'm kendilerini hidayet ~yledii cennet de onlarn. istidad dU'alan (Sbhanekellahmme) (Ayet 10) Ey Allahm, seni tesbih ederim yani, birinci cennetde havl (Kudret) ve kuvvetlerden beri olmak suretiyle ef'alde 'irkten, ikinci cennetde sfatlarndan soyunmakla sfatda irkten, nc cennetde fani olmalar ile vcudda irkden Allah' tenzi.hdir. (Ve tehiyyethm fihil selamn) (Ayet 10) Yani, bu mertebelerin her birisinde, bazsnn bazsna tahiyyeleri (Selam verme, hayr dua etmek, mlk meletkiyet, beka manasna), tezkiye nurIarn ifaza ve tasfiye imdaddr. Yahud, bu mertebelerda AIlaJ'm bunlara tabiyyesi, yani merhabas, tahiyyat irakat ve tecridlerine imdadve Hak'tan kendilerine kar afetin izalesidir. (Ve ahim da'vahm emI hamdiliillahi rabbil'iHeminel (Ayet 10). Davalarmn abri, yani istidadlarnn sn iktiza eyledii ve taleb-i istifaza ile Allah'dan diledikleri kemalet-i ilahiyenin ve celal ve cemal sfat larnn ,kendileri zre zuhurund~ Allah ile kaim olmalardr ki, Hak'dan ve Hak'ka olan hakiki hamd budur ve bu hamd, evvela Hviyet-i mutlaka itibaryla mcmelen (ksa, hUlasalandrlm" zetlenmi) ,sonra alemlere Rububiyeti itibariyle mufassalan (aklama l olarak) Allah Teala'ya tahsis klnmtr. ' (Ayet ll) (Ve'lev yu'accilullah linnasierresti'caehm bilhay:.. ri) Eer insanlarn, hayr istical ettikleri vechiyle Allah Teala,' in- , . s ahI ara erri ta' cil ~tmi olsa idi, ... istidadlar, ez eldeki dereceleri . hasebiyle s1lri ve manevi hayr- izafi zre meftr (ftra,tlandnlm, yaradlm) ve hayr:a itiyaJn ile hayr dua ve taleb etmesi, o haYrn kenclisine acilen husulun ve hayrat ve berekatn menba olan mebde-i feyyazdan feyezann mucib olur. Nitekim (Ve itakm min klli ma sa'el tmh) (brahim Suresi, Ayet 34) Yani istediiniz eyle rin hepsinden siie verdi, buyurmudur ve bir tasfiye ve tezkiyenin vcudu sebebiyle, ohayra istihkwk ile bir' hayr ifaza eylerse, bu ha~n kendisine i:rizimam (Katlmas) ile istidad ziyade olur, ve o istidat, evVelkinden daha kuvvetli ve daha kabiliyetli olur. Bunun zerine, mebde-i hayr olan Allah Teala, ona daha abuk icabet edi, ci ve daha ok ifaza edici olur. Ve bylece istidat ziyadelemekle feyz de ziyadeleir,' ta ki nihayete bali olur. (Men cae bilhaseneti feleh hayrn mlnha) (NemI Suresi, Ayet 89) Her kimbir iyilik getirirse, ona o iyilikten daha hayrls vardr s,znn ve hasenatm katlam8SlIn' manas da budur. erler .ise; istidadn hicablarndan

86

YUNUS

smmsit

ve kabulun ve feyzin manalarndan baka bir ey deildir. mdi er- . ler hasl olduu vakit, onlar sebebiyle baka bir ey vaki olmaz, ancak hayrat adem-i kabul vaki olur.' erler, ha,yrat.n 'feyezanna mani olur. Ve istidad, hasl olan mezikCr erlerin hicabnda kalr. Her ne kadar mnasebet hasebiyle erler lrk feyezarnn iktiza ederse de, mebdein feyzinde o erre cins olan er olmadndan, onun cinsinden bir er daha ona if~a etmez. te (Ve men eae bisseyyieti fela yezdilla mislehit) (En'am ~uresi, Ayet 160) Her kim bir er getirirse, sadece onun misli ile cezalanr ayetinin manas budur. Ancak, ifrat edip de Rahmet haddini tecavz istidad bilklliye izale ederse, ey tanete mnasib olarak (Hel nebbikn ala men tenezzel eya~ tin tenezzel alaklli effakin esimin) (uara Sures, Ayet 221> ey tanlarn kime nzul ettiklerini bildireyim mi? eytanlar herbir iftirac gnahkarlara nzul ederler buyurduu veohile, o vakit 'ey'tanet aleminden istimdad eyler. (Lekudiye ileyhim eeelhm) (Ayet 11) Ta'cil etmi olsa idi, kelamrnn cevabdr. 'stdatlar gayet ,ve nihayet bulup, onlardan hayat- ha~kikiyenin mededi munkati olur. , tstidadlarndan hayr mededi bilklliyet kesilirdi ve istidadlan erri iktiza eylediinden, istidadlanndan tasfiye imkan izale lurd:u. Ve bundan sonra kendilerine n~ sun ve ne de manevihi bir hayr eri mezdi. Lakin, istidadlanndan edna bir alamet ve en ufak bir hayn kabul imkan bulunduka, Hak Teala hazret~eri onlara mhlet verir. (FenezeruIlezine la yerelne likiteMi tuyanihim ya'mehlne) (Ayet 11) O kabil kimselerden, balarn erre inhimakdan kaldrtayan- ve bize rcu ve, rahmetimizi taleb ile gafletlerinden asla uyanmayan ve envanmizdan bir nuru beldemiyen kimseleri-biz, tuyan ve er lerinde mtehayyirrane temadieder olduklan halde terk ederiz. Ve istidadlarmn' hal Hsan ile, kendilerinden istedii' sun hayrlann mededi onlardan kesilir. Taki tabiatta inhimaklan (bir ile srekli bir suretle uramak- bir iin iddetle stn dmek) ve boulma lan sebebiyle Reyn denilen pas hasl olduundan, istidad nurlan bil':' kJliye zail olarak tams yani; kaln hllk ederler ve balar zre esfel-i safiline ba, aa, brakrrlar. (Ayet 19) (Ve ma kanennas ina mneten vdhideten) nsanlar, ftrat- ezeliyelerinde bir mmetden baka bir ey deillerdi. Yani, ezelde Allah Teala'nn kendilerini icad ,eylemi olduu ftrat zeri- , ne vahdete mteveccih, hidayet-i asliye nuruyla mtenevvir idiler. (Fahtelefl) '(Ayet 19) Fakat iniza ve arzulann, adet ve muhaletalann Uhtilat-kanub girimek) deiiklii ve ne'elorinin mukteziyat sebebiyle ihtilafettiler. (Ve lev la kelimetn sebekat mm rabbike) (Ayet 19) Eer ecellerin ve nzklarl ve said ve akiden her

'YUNUS SURiJst

87

birerlerinin kendisine takdir olunan zamana kadar temadisine dair, Rabbinden ~zelde sebkat eden hkm, ve kaza .olmasa idi, (Lekudiye beynehiim na, fihi, yahteliflne) (Ayet- 19) aralarndaki ihtilaflarnda, ,acilen kaza ve hkm olunur ve said ile aki temeyyz eyler, din, ve milletlerinden, haik olan batldan ayrlrd. Lakin hikmet-i lahiye herkesin tevecch ettii cihete, ameli ile erimesini ve nefsinde gizlediini izhar etmesini iktiza eylemidir. (Ayet 21) (Ve iza ezaknannase r.ahmeten min ba'di darrae messatlm) nsanlara dokunan bir zarardan sonra, kendilerine bir' rahmet tatdrrcl..Inz vakit, lza lehm,me'krn fi ayatina) (Ayet 21) Onlarn, ayatmzda mekirleri olduunu birdenbire grrsek; yukarda gemidir ki; zarar- zaman,iddet ve ,zahmet ve dyk- maiet (geim darl) gibi belalar, neflSin hrsn ,krar ve nefis s fat hicablarnn kefi ve tabiatk~safetlerinin rakikledirilmesi ve, heva perdelerinin kaldrlmas ile kalbi ta1tif eyler: O vakit kalbler ftrat- asliyelerinin muktezasna rcu ve nuriyet-i asliyelerine av det ettikleri iin, o haletde mani zail olduu ve ftri Kuvveti ve kalblerin esasnda bulunan uruca meyli dolaysyla' bea~r, insanlann kalbIerini mebdelerine eker. Belki cihet-i ulviye ve mebadiy-i nuriyeye meyl, btn kuvvay- melekutiyenin ta.:biatnda meftur (ft ratlandrlm, yaradlm) dur. Hatta, nefs-i hayvaniye bile; eer hey'et-i zulmaniye-i bedelliyeden paklansa, cmet-i ulviyeye ~eyl eder, nk alalmak, sfliyete dmek, cismani arzalardandr. Hatta behaim (drt ayakl hayvan) ve va1ii hayvanat bile, ktlk vakitlerinde ve darlk gnlerinde halleri iddetlendii vakit, bala nn ge kaldrm bir halde toplanp dunirl1ar. Gya ki bu hayvanlarn melekutlan, feyzin ulvi cihetden nuzuln m'ir olur gibt cihet-i ulviyeden istimdad ederler. Keza zahiri nimetlerin insanlara 'ogald ve imdadat~ tab~iyen'in ve muradat- cismaniyenin .te kaml ,eyledi vitkit, cnet-i sfliyenin meded ve yardmndan nefs kuvvetleir ve nefsin kuvveUeri k1albe ykselmee bala,r ve hicab kesafetlenip kahnlar ve heva ve arzu, tasallut ve galebe eder -ve' , saltanat tabiat": cismaniyenin olur. Ve bedenin zulmeti hey'etleri toplanr ve kalb derhal nefis hey'etiyle tee~kl ederek glzet (Kalnlk-kabahkJ ve kasvet peyCla' olur. Ve tuyan eder ve n~metleri onu ziyade kirlendrip kfr eder ve kr olur. Ve bu takdl:de hey'et-i nuriyeden uzakla.d iin, cihet- smliyeye meyl eder ve nefsin kalbe istilas derecesinde vehim de akl istila eder ve kuvve-i akli, vehmin kaydnda esir v'e matlublannda istikinal eyledii nefis lez",: zetlerinin tansili hacetlerinde ve fikir sebebiyle haz eyledii mevad 'hazrlamak' ve a1em-i talb'l balamakla, fllem-i ricsden (p'islikten)
i

a8

YUNUS SURES!

nefS'e imdad ve sfatn takviye hususlarnda aldrd memuru. olmak dolaysyla kalb pasla~b, Hak'kn sfatn kabulden bilklliye muhtecib olur. te (iza lehm me,krn fi ayatin'a kuUllah esra'u mekral (Ayet 21) ayetin~nmanas budur. Yan, onlann filhal ayat mzda mekirleri olur. Habibim . sen, de ki: Allah Teala hazretleri" bu sver-i latifde hakiki kahn gizlemek ve bu rahmet-i zahirede mahrumiyet atelerinin azahn ve rezail hey'etleri. ylanlann ve fenalk akreblerini ve katran libaslann ta'biye (yerli yerini koymak- yerledirm'e) etmekle,mekr cihetinden daha s r'atlidir. (Ayet 21) (nne rslena yektbune ma temkrine), Zira bizim elilerimiz, sizin mekir ettiiniz eyleri ya.zarlar. Bu alemde vukua gelen herhangi bir hadisenin, melekt-i semaviyede nak olduunu muhakkak bildik idi. imde her hangi bir ahsdan sadr olan iyi ve . kt bir i, mutlaka ervah- melekutiyede yazlr ve her bir bedenin melekutunun, o mebadi-yi melekutiyeye ittisali (ulamak, bitimek) . vardr. Buna binaen, bizim bir iyilie veya bir ktle kast ettii miz' zaman, evvela ha,tr tariki zre o iyiliin veya ktli sureti, bedenlerimizin melekutunda resm olunur, sonra o ii dnmee baanz. Eer o resim ve nak kuvvet bulubda o kuvvetden azimet kopar~k, ~at'i irade ile evvelki hatraya imtisal edersek, o vakit fiile yani; ilemee ikdam etmemizle, o i bedenimizin melekutunda muntab'i olur. Yani, suret bulur. Ancak, eer o i iyilik ise; filhal kalbin ruh tarafna olan cihetindeve ruhun nuruyla nurIanan fuad cihetinde inuntab' olur. Ve sand~ ve solunda birer oturucu vardr szleriyle ia,ret buyrulan mvekkel meleklerden sa taraf melei demek olan: kuvve-i akliye-yi ameliye, o ii yazar. nk fuad; 'kalbin daha kuvvetli olan tarafdr, eer o i ktlk ise; hey'et-i zulmaniyenin kalbden baid olduu ve kalbin hey'et-i zulmaniyeye bizzat mnasebeti .olmad iin, filhal muntab' olmaz. Eer o kimseye tevfik- lahi eriip kendisine hidayet..1 ruhaniye nurl~nndan bir nur parlarsa, o ktlkden peiman olub istifar' eyler, ktlk de mahv ve afv olunur. Eerki tevfik erim'ezse, o ktlk yerinde durucu kalr. Ta ki nafis sfatnn zulmetiyle ona imdad edince o vakit kendisinden bu fiilin sudurunda, kalbe galib olan nefsin zulmetiyle zulmetlenmi olan kalbin nurundan ibaret bulunan sadr levhasnda kar~rlar. Ve o fiili, sahib-i imal, yan, sol taraf melei olan: kuvve-j mtehayyile yazar. Zira bu canib, kalbin zayf olan canibidir.te Sol taraf melei alt saat gemeden fenal yazmaz', Eer sahibi istifar ederse yazmaz, eer israr ederse yazar, diye sylenilen' szden murad budur~ Mslimin kitab sandan ve kafirin ktab solundan verilmesi keyfiyeti de bu takrirden anlalm-

YUNUS S@ES

89

Amma vermenin sureti' ve keyfiy~ti ihaenin mevzuunda gelecektir. (Ayet 231 (Ya eyyhennas i.nnema b~ykm ala enfilsikm) Ey insanlar, sizin bayrnz, zulmunuz, ancak kendi n,efislerinizin aleyhindedir. (Meta'al hayatiddriyaJ (Ayet 23) Ve bu bayiniz, ancak dnya hayatnn bir metadr, (8mme iIeYD'a' merci'ukm fennebbikm bima kntm ta'meluneJ (Ayet, 23) sonra rcuunuz, ancak bizedir, o vakit yapdnz ileri size bildiririrz. Yani, adlin zdddr. Imdi adI, cemi' fezane amil bir fazilet ve nefse vahdet nurundan feyezan eden nefsin bir _hey'et-i vicdaniyesi olduu gibi, bay de, rezailin cemisini' mstelzim olacak derecede rezande inhimakn gayetinden baka bir ey deildir. Bayin sahibi (haddi tecavz eden, zulm sebebiyle azan) Hak'da gayet baidde ve nihayet-i zulmetdedir. Busebebden: Zu!ninz, mazluma deil, nefs1liZn aley,hinedir buyurmudui". Zira mazlum; zulm sebebiyle' said, zalim ise gayet-i ek~vetle, aki olur ve bu zulm, dnya hayat- metan dan ,baka bir ey deildir. Zira adc~nete mukabil olan btn ifrat ve tefritler, t-emettat- (faidelendirmek) 'tabiiye ve lezzat- hayvaniyeden ibarettir. Ve hayat- hissiyenin inkzasyla (nihayet buluu ile) hepsi munkazi (trd kesilen-tamam olan~ olur ki, sr'at-i zeval . ve kllet-i (azlk) bekada, tpk ayende temsil olunan misa gibidir. Nitekim ayetde temsil eyledii vechile hayat- dnya, yerine ya mur suyundan yeerip ziynetlendii zaman, ona gece veya gndz vakti Hak Teala'rnn bir afeti eriip de kimse o nebatat ile faidelenmeden kuruyup bozulduu gibidir. Sonra, O dnya hayatn ebedi bir ekavet, daimi elemli bir azab takib eyler. Hadisi- erifde Hayrl8tnn, sevab en sr'atli olan sla-i rahimdir ve erlerinen acele' mab olunani. da bay ve yemin faciridir. diye varid olm.'\ltur. Bunun sahibiIe, insanlann haklan terak.m (bjriktiinden) ettiinden, onun ukubeti (cezas, az&-b) Allah hakknn tahamml ettii uzun mddeti tahamml edemez. Baz; meayihin Zalimin kendi eceliyle, yani katilsiz lmesi ve fakn ihtiyarhk zamanna varmas pek az olur dediini muhakkak iitdim ki, bu da: inayet-i lahiyenin, zabtna masruf olduu nizam ve intizamn hedmi (harab edilme ve yklma) hususunda, zalim ve faskn, Allah 'Te'ala'ya ' mbareze ve hikJiet-i adUnde Hak'ka muhalefet ettiklerinden naidir. _ (Ayet ~5) (Vallah yed'u' ila darsseHhniJ 'Allah Teala hazretleri, herkesi, afet, noksan fakir ve fena olmyan, belki kendisinde her aybdan selarnet ve her korkudan emniyet bulunan; alem-i ruhfui-i selame~ evine davet eder. (Ve yehdi men yea ila sratin mstakymJ (Ayet 25) Bu cmlede!?-; istidad ehli olanlardan di~di ini vahdet yoluna hidayet eyler.

dr.

90

YUNUS SURES

.(Ayet 26) \(Lillezne ahsenlhsna ve ziyadetn ve la yerheliu) Hallerinin iyilemesine ve kemalIerine sebeb olan fiili, kavIi, ilmi bir hayr iliyenlere, o hayr sebebiyle. kendilerine ifaza olunan kemal mesbe-i (ecir ve ceza) hsnas (ve ziyadetn) (Ayet 26) ve terakki ile evv,elkinden ziyade mertebe vardr. Yahud mana; zikr olunduu vechiy:Ie kendilerine feyezan eden bu' nur-i kemalin, evvelki istidatlarna inzima,m ile hayrat, kemalatn kabulu istidadnda zi- yadelik vardr. (Ve la yerheku vciihehm katern ve la ziIletn) (Ayet 26) Ve onlarn kalbIeri yzlerine, nefis sfatlar kederlerinden ve nefsin galehelerinden bir toz ve malblerinin cihet-i sfliyeye meylinden bir zillet 'yanamaz. (lailre eshablcennetil (Ayet 26) te unlar, zikr olunan cennetlere terakiki etmelerinfn ve hallerinin iktizas neticeEli cennet mlazimleridirler (Ayet 26) (Hm. ma haIi..,' dne ) Onlar, o cennetlerde,ebedidirler. (Ayet 27) (Vellezine kesebsseyyiati ceza seyyi'etin bimislihd) ,stidatlarn kemalin kabulunden mahcub klan .akaid, akvru ve' a'malden seyyie. cinslerini kazananlar, her seyyienin cezas, kalblerine toplanan ve k~lbden sfat nurunu menelen, seyyie hey'etlerin.., den misli Hedir. (Ve terhakuhm zUletn) (Ayet 27) Ve dnlara, cihet-i sfliyeye meyl zilIeti yanaIt. (M'a lehmminallahi min asmin) (Ayet 27) Kedurat sabit olduu iin, hicabm vcudundan ve ismet nurunun adem-i ka;bulundan onlar, Allah'tan kurtaracak, o zillet ve hzl~dan koruyacak bir hfz edici yoktur. (Ke'ennema uiyet vcuhuhm kta'an mineUeyli mU1zlima) (Ayet 27) Tabiimeyiller ve irkin amenerden, muzlim hey'etlerin okluundan gya sflilenmekde karanlk gece ortasnda yzleri .rtlm gibidirler. (Ulaike eshabnnariJ (Ayet 27) Bunlar hallerinin iktiza eyledii asar ve ef'al atelerinin eshabdrlar. (Ayet 28) (Ve yevme nahrhm cemi'a) Mecma,..: ekberde (byk toplantda) onlar, vcud- mutlak- ayn-i cem'inde hep birden !opladmz zaman .(smrne nekulu llezne ereku mekanekm entm ve urakakm) (Ayet 28) sonra onlardan gayr,emuhabbet ve taat ile, gayr ile kalan mahcublara Siz' de erikleriniz de yerinizde du~uz deriz. Bunun manas; ovuslat mucrb olan a'raz- tabiiye ve al at- bedeniyenin inkta dolaysyla, mabudun abidden UZEliklIk istemesi ve muhabbet ve' ibadetlerine sebeb olan esbab- visalin kat' olunmasyla beraber onlar, dura kalm olduklar ma'budlaryla, nevkfta (d-q.rak yerinde) durdurulurlar. -te (FezeyyeIn.a beynehm (Ayet 28) kavlinin manas budur. Yani, mevkfta beniber olmalan ile beraber, maksud ve tevecchte ma'budlaryla aralarn tefrik ederiz, demektir. Bu da ma'budun melaike, mesIh, aziz: ve

YUNUS SURESt

91

emsali kimseler gibi, ind-i ilahide, inayet-iezeliye sahibi olmakla (nnellezine sebekat lehm minel. hsna laike anha mftb'adune) . (Enbiya Suresi, Ayeto buyurduu vechiyle erif olduu, 8..bid ile ma'budun hallerinin tebeyyn eyledii ve abid rtbesinin deni ve mabud rtbesinin ali olduu zamandadr.. (Ve kale rakahm ma kntm iyyaata'budiine) (Ayet 28) Onlarn ittihaz ettikleri erik leri Siz bize ibadet eder olmu deildiniz, belki siz eytana, ~ehim lerinizde ihtira ettiiniz yalan mitlere ve batl ve fasid eylere itaatinizle eytana ibadet ederdiniz derler. (Ayet 29) (Fekefa billahi ehiden beynena ve beynekm) Allah Teala hazretleri, aramzda ahid olmak zere kafidir. yar;.i biz, size bununla emretmediim.izi ve bize ibadetinizi irade etmediimizi Allah Teaa bilir. (Hnaike" teblu kll nefsi ma eslefe1tJAyet 30) te bu mevkfta, her nefis, dnyada iledii eyi zevk eder. (Ve rddu llallahl mevamlhakk) (Ayet 30) Ve onlar ceza mevkfnda ilahlarmdan kesilip, yalnz olduklar halde, adI ve kast ile cezalarna mtevelli ve mteferrik hakiki sahibIeri Allah'a red olunurlar. (Ve d,ale anhm ma kanu yefterU1!e) (Ayet 30) ve onlardan, ihtira, ve iftira ettikleri batl mmidleri,. yalan tohumlar, Usul-i din ve mezhebleri gaib o~ur. .(Ayet 37) (Ve. ma kane hazel kur'an en yftera minduniUrun bu Kur';an Allah'n gayrinden olmak zre iftra olunmu deildir. Ve lakin, huzurunda bu1unduulevh-' mahfuzu tasdikdir.. (Ve tat:silelkitabiJ (Ayet 37) Ve kendisinde ek ve phe olmyan .mm- , Kitab'n tafsilidir ve'Rabbil-aemin'dendir. Bu Kur'an,nusratla iftira"olabilir, halbuki, Kur'an'dan evvel iki kitabda, yani mm " Kitab'da mcmelen ve Levh-i Mahfuz'da tafsilen isbat olunmutur.

i ' . .

(Ayet 39) (Bel kezzebu bi.na lem yuhitft bi'ilmihi) Belki m rikler, Kur'an'n ilim-i lahide sbutuve Muhammed Sallanah Aleyhi ve Ala ve Sellem' e nzul keyfiyetini bilernediklerinden ve ilimIeri bundan kasr olduuidan, Kur'an' tekzib 'eyediler. (Ve lemma ye'tihim te'vilh) (Ayet 39) V ~ onlara, Kur' an'n tevili gelemiyecekdir. Yani, hakayk zahir olduu va,kit, hi kimse iin tekzibi mmkn olamyacandan, tekzibetmeleTi mmkn olmamak iin vaid ve misallerinde iaret olunan eylerin zuhuru da onlara mmkn deildir. (KezMike kezzebeezine min kablihim fanzur keyfe kane ak.betzzaimine) (Ayet 39) te u byk tekzib misuu, onlardan evvelkilerde tekzib ettiler. Tekzib sebebiyle olan zulumleri dolaysyle zalimlerin "akbetlemin naslolduunu. grmelisin. '

92

YUNUS SUREs

(Ayet 40) (Ve minhum men y'minu bihi ve' minhm men la y'min bihi) Onlardan bir ksm, hicEtiblarnn ince olduundan ya-. kmda Kur'an'a iman edecektir, bir ksm da hicablarinn kalnln dan ebeden iman etmeyeceklerdir. (Ve minlum men yestemi'une ileyke.) (Ayet 42) Onlarn bir ksm da seni istima' (dinlemek-iit mek) ederler. Lakin. ya aslnda istidad olmadndan veyahud kendilerindeistidad- nuriye hicabolan karanlk hey'etlerin kkleme' sinden, yahud her ikisinin de itimandan anlyam a-zl ar. Nitekim akl olmayan sar bir kimse ne iidebilii" ve ne de iaretden anlya bil~. Binaenaleyh ona bir eyanlatmak nasl mmkn olabilir? (Ve minhm men yanzuru ileyke) (Ayet 43) Bir ksm da sana nazar eder, .lakin zikr olunan emirlerin birisinden, yahu d her ikisinden dolay Hak'k ve senin hakikatini gremez, gznn krlne basiretinin krl inzim1am eden kr gibi ki, ne grr ve ne de idrak eder. Onun hidayeti nasl mmkn olabilir? (Ayet 44) (naahe la yazIimnnase ey'en) Tahkik AllahTeaa hazretleri, insanlara hibir ey cihetinden zulm etmez. Evvelki ayet-i kerimede; icfrak istidadnn olmadndan dolay gremiyen ve idrak edemiyen sar ile kr zikr edince; istidadn bazs iin mefkud olduuna dair kelarn, zulmn vukuunu m'ir olmudur. Buna binaen, Halk Teaa hazretleri zulm, nefsinden selb ediyor, zira aslnda, bir is,tidEtidn olmamas zum deildir. nk; onun hviyeti ve hususiyetine nisbetle, ond~n daha gzelolmas, imkan haricindedir. O halde inikan mertebelerinden bir mertebede, onun ay-. ni, onu iktiza ediyordu. Nitekim bir merkeb, merkeb1ii ileberaber kendisinde insan idraki istidadnn olmas mmkn deildir. O merkebin ayni, kendinin buh;l.nduu merkeb istidadm taleb edicidir ve o merkebden, istidadndan fazla bir ey istenilemez. Binaenaleyl asla zulm yoktur. Bu beyan, istidad olmadna gredir. Am~a aslda istidad mevcud olup, muzlim hey'etlerin rusuhuyla batl olursa,' o mes' elede i'tiraz ve kelam yoktur .ve bunlarn her iki ksm da' kendi nefislerine za~imdi:der. Amma evvelki, yani 'aslen istidadsz olann nefsine zalim olmas, imkan derecelerinde kusuru ve mesela: insan nisbetle, hm~rn (eein) insandan kusuru (eksiklii) gibi, mMevkna izafetle noksan kald iindir. Hmatn noksan insana nisbetledir, nefsinde deildir. Zira hmiar, kendi nefsinde naks da,' kasr da deildir. Amma' ikincisi, yani istidadn ibtal edenin nefsi'ne zalim olduu aikardr. (Ve lakinnennase enfsehfun yazlimune) (Ayet 44) Ayetinin manas da budur. Yani, insanlar, nefislerinin nasibini noksan ederl~r, demektir. Yahud mana: Alhihu Teala hazretleri, istidadlarnda olmy~ bir ey'i isteyerek onun zerine ikab
i

YUNUS SURElS

93

. (mihnet ve ef'al. i kabiha sebebiyle duar olunan izdirab, ceza) et;mek suretiyle insanlara zulm etmez, lakin insanlar, istidadlarn kendi iin halk olunduu ey'in gayrisinde isti'm1al etmekle, kendi nefislerine zulm ederler, demelktir. - . (Ayet 45) (Ve yevme yahrrihfun keen lem yelhesli illa sa'aten mInennehari) Ve biz, onlan har ettiimiz vakit, .hareketi his etmemeleri dolaysyle zamandan gafil olduklan iin, gya gnn bir saatinden fazladurmamlar gibi (Yete'arefune beynehm) , (Ayet 45) cinsiyet-i asliyeye lazm gelen heva d{:tiyesi ve sohbet saikas hkmyle, kendi aralarnda biliider. Zira hareketden gafil olan kimse, zamandan da gafilolup ve maksadarda ittifak ile cinsiyet-i asliye ve mnasebet-I fitride kalrsa, aralannda bilimek baki kalr. Ve eer arzulann ihtilaf ve reylerin teibayn (ayrlamas-ikieyin birbirine zt oluu) ve ne'ey-i levahk dan (ilavelerden) ve adet avarzndan (arz olan eyler" illetler, bozukluklar) mstefad olan hey'etlerin tefavt (iki eyin birbirine muhalif gayri mtenasib olmas-fa:kl olmas) sebebiyle, cinsiyet-i asliye baki kalmazsa bili mek, tenakre (bilmezlenmek) muikalib (dnr) olur. Yekdie rinibilemezler. (Kad hasireezine kezzebu bilikaanlahn (Ayet 45) Allahu Teala'mn mlakatn tekzib edenler, tenakr, yani yekdie rini inkar vahetinde olduklan ve fas id itikadlan hey' etleriyle ve muzlim adetleri ile mahcub olduklan iin, muhakkak hsran ve zarara dUQar olmul~rdr. (Ve ma kanli muhtedine) (Ayet 45) 'Ve nur istldatl~n bat1 olup, ne Allahu ,Teala'ya ne de bir birleri ile bili mee hidaiYet bulamazlar.Buna binaen matru<;aard olunmu-ka nlb rakedilmi, kO1ilmu) ve mehguz (buz olunmu, menfur) olduklan halde def'i red olunurlar, lfet ve nsiyet edecek bir kimse bulamazlar. ( (Ayet 47) (Ve liki mmetin ;resuln) Herhangi bir mmet ve cemaate, (aralannda) beyinlerinde resulden istifadelerini mucip olan lfetin mmkn olmas iin, ahval-i nefsaniye de kendilerine" mcanis (benzeyen-hemcins olan) bir resul vardr tki, o resul, onlann akllarnn erdii ve fehimlerinin yettii. mertebede tenezzl ve onlann ahvalini sla.h edici .eylerle onl~n afi klarak. hicablanm kef ve makamlanndan terakikilerini icab eden eyleri retir. Ve Allah yolunu onlara gsterir. (Fe za cae resulbm ~udiye b~if nehm biIksti ve hm la yuzlemfine) (Ayet 47) O mmetIerin reslleri geldii vakit, hidayet bulann hidayeti, dalaletde kalann dalaleti, said olann saadeti, aki olann ekaveti ile aralannda. hkm olunur. Zira resulun vclduyla, bazrlannn resule yaknl sebebiyle, resile itaat ve bir ksmnn uzakl sebebiyle resulu inkar et-

94

YUNUS' SURE1s:J; .

.neleri dOla.ysyle; hidayet, dalalet, siadet ve ekavet zuhur eder. Beyirlerinde resulun haline galib olen adl ile hkm ve ka:za olunur zira .adI, Nebi'nin tevlidinin zahiri ve siyret ve tarikatidir. O

mme tler, hallerinin hilaf olan bir ey'in kendilerine nisbeti ve o cezalanmalan suretiyle zulm olunmazlar. Yahut mana: ResuHerinin geldii zaman, Nebi'nin vcdu ile sebebIeri zahir olduundan, aralannda hidayet bulanlarn kurtarlp .sevablanmas ve dalaletde kalanlarn ihlak (helaik etmek, ldrmek) ve tazib (azaba girftar etm~ik ikence etme), edilmesi ile hkm ve kaza olunur.
ey'le

(Ayet 48) (Ve yekulne meta hazel va'd in kntm sadkn) Ve irk_ sahibIeri Eer siz sznzde. sadklar. iseniz, u vaid ettii niz kyamet ne zaman olacaktr? derler.. Bu ayet-i kerime irk sahiblerinin, kyametden ihticablarn ve kya,metln manasna vakf olmadklarn inkardr. Zira eer irk sahibIeri, nefis ibaslanndan tecerrd sebebiyle hicablarnn ref' qlmasyla kyametin keyfiyetini bileydiler, bu hususda inkar etmeyip, resulleri tasdik ederlerdL (Ayet 49) (Kul Hi emlik linefsi darren ve la nef'an. illa maaa lah) Habibim sen deyiver ki: Ben, nefsime aid ~ir zarar ve menfaate bile malik deilim, anoak Allah'n diledii zarar ve menfaate malik olurun. (Liklli mmetin eceln) (Ayet 49) Her biI' mmetin bir eceli, taayyn ve takdir olunmu birmddet vardr. (za cae ecelhum felil yeste'hirne sA'aten ve La yestakdimime) (Ayet 49) Ecelleri geldii vakit bir dakika bile te'hir ve taktimde olunmazlar. Bu ayet-i kerime ile Habib-i Ekrem Sa~llah Aleyhi ve Sellem Efendimiz Hazretleri, (malikliD mlk (melik) ve tesiri kendi nefsinden selb ve mlk (m/alik) ve te'sirin kendisinden vukuunun, me-' iyetullaJ, olduunu isbatla mrikleri, kyamet Marn bilmeler iin ef'alin uhuduna derc ve davet, sonra da (Liki mmetin eceln) (Ayet 49) . szyle kyamet-i surann, Allah indinde takdir, edilmi' 'olan ecelIerinin inkzasy!a olacan telvih (vazh ve ayan'

ile

klmak) buyurmudur.

(Ayet 57) 'cYaeyyhennas kad caetkm mev'~atn min Rabbikm) Ey insanlar) sizin havf ve reoazre ame! etmeniz iin vad (bir eyin kabul ve crasn sz ilebildirmek) ve vaid (tenzir, ceza vadetmek, fenala mteallik vad ile korkutmak) ihzar ve tebit, $:ab potasna dren gnahlardan men, sevabi mucib ameIlere tevik ile, nefislerini tezkiye edici bir nasihat, tahki1~ size. Rab'binizden gelmidir.. (Ve ifan limii !issuduri) (Ayet 57) Ve o nasihat, . _ yakinimucib hakayk ve hkm retmek ve ,maarifi kabulle kalbi safladrm1aik ve tevhid nuru ile nurlanmak ve sfat tecelliyatma ha-

YUNUS SURES!

. 95

zrlanmak sebebiyle, kalbIerde olan ek ve nliak, gl ve g ve emsali hastaILklara ct.a ifadr. (Ve huden) (Ayet, 57) Ve Ruhlarnz . uhud-i zatiye hidayet eder (Ve rahmetn) (Ayet 57) ve nefis makamnda nasihatla, kalb makamnda tasfiye ile, Ruh makarrim,da hidayetle istidad haslalduktan sonra makamdan her birine layk olan kemaat ifaza sebebiyle rahmettir (Lilm'minine) (Ayet 57) Evvela tasdik, saniyen yakin, salisen ayan ile m'min olanlara ifa, hidayet ve rahmet olarak gelmitir.

(Ayet 58) (Kul bi fadlillahi) Habibim de ki Makamat- selasede Allah Teaa'nn kabUlune; ,tevfikna (Ve bi rahmetihi) (Ayet 58) ve meratib-i selasede halki, ilmi, kefimevhibelere itina etsinler ve eer ferallanacak olurlarsa .(FebizMike felyefrehn) (Ayet 58) ancak bunlar sebebiyle ferahlansnlar, yoksa kadir ve itibar deni, mikdar kalil olan-umurufaniye sebebiyle deil. (Hve hayrn mimma yecme'nne) (Ayet 58) Eer onlar; eshah~ dirayet ve fetanet (zihnin . yaradl iktizasnca bir eyi abuk ve .iyi anlamak hususundaki istidad) ye erbab- kader ve himmet olmusalar Allah'n fazl ve rahmeti, C!nlarn cem ettikleri hasis, hakir, zail ve rasid dnya metalarndan daha hayrldr. (Ayet 59) (Kul ere'eytm ma enzeIlallahii lekiim min rzkm) Habibim de~ ki: Allah Teala'nn hakayk. ve maarif, ahval, mevahib, adab, erayi', mevavz, nasayih gibi manevirzrldar size indirip. (Fece'altm minh hariman ve helaliU (Ayet 59) siz, ne sebebden onlarn hakaylk, maanf, ahval" mevabit> ,gibi bazsn haram ve ad ab , erayi, mevaz, nas,ayih gibi bazsn hea , kldmz bana haber veriniz? (Kul a:ah' ezine lekiim (Ayet 59) Habibirn de ki: Tahlil ve tahrim (haram klmak)' ile hkmnde Allah m size izin vermitir? (Em alaIlahi tefteruneJ (Ayet,59) Yoksa siz Allah'a iftira m ediyorsunuz?
kyametil

(Ayet 60) (Ve ma zannllezine yefterftnealallahilldizibe yevmel' Kalbin, nefis Ubasanndan tecerrd ile kyamet-i vsta, yahut tevhid- zati ve a;yann zuhuru ile kyamet-i kbra gnnde Allah' a iftira eden kimselerin zann ne eydir? 'Y~ni onlarn zann kalmaz. Ve takdirde zanlar bir ey deildir. Yahud ma'na: Mevt ile ve hrman husulu ile 'kyamet-i sura gnnde, Allah'a iftira edenlerin zann nedir? O takdirde zanlar, veibal ve a-zab olur. (nnallahe leziifadlin alennasl (Ayet 60) Zahir ve hatn olarak bu iki snf ilimler ve bunlarn ifazas ve onlarn kaJbUln~ tevfik veistidad hazr lamakla Allah Teala hazretleri ,insanlara fazl ve inayet sahibidir. ,(Ve lakinne ekserehm la yekrune) (Ayet 60), Lakin insanlarn

96
ou, Hak'kn

YUNUS SURES!

nimetlerine kfu etmezlerde, kendilerine balan- ' olan istidat ve ilimIeri, czi menfaatler ve hissi matlublarn tahsilinde istimal ederler. Ve kfran ni'met etmekle, ziyadelenmesine mani olurlar. ' (Ayet 62) (EHi inne evliyaallahil Agah olunuz ki, tahkik, fenay- eniyetle, aY!l-i hviyet-i ehadiyede mstarak olan Allah'n velileri (La havfn ale"~him) (Ayet ,62) mahrumiyetten korkmalanna sebeb. olacak _bir bakiyeleri ve' baliolduklar derecenin ilerisinde hicabtan korkmalarna sebeb olacak bir gayeleri kalmad iin, onlar zerine asla kODku yoktur. (Ve la hm yahzenune) (Ayet 62) Mahzun olmalarna sebeb olabilecek kem?Llat ve lezzetten herhangi bir lezzetin ve kemalin kendilerini fevt etmesi mmteni' olduundan, onlar asl1a mahzun olmazlar. Resullullah Sallallah Aleyhi ve Alihi ve Sellem'den Bu veiler kimlerdir diye sual olundukta Onlar, grldkleri vakit Allahu Teala hatra gelir. buyurmu olduu Said bin Cabir'den riv~yetolunmutur ki bu beyan~ Nebi Aleyhis selam'dan latif bir remizdir. Keza Resullullah Sallallah Aleyhi ve Sellem'in: Tahkik, Allal'n bir takm. has kullar vardr ki onlar enbiya ve iheda olmadklar halde, kyamet gnnde Allah indinde olan kadir ve kymetleri dolaysile; .enbiya ve heda kendilerine gbta ederler. Ashab kiram: Ya Resullallah onlarn kim olduunu -ve amellerinin neden ibaret bulunduunu bize haber ver ki, belki bizde onlar severiz deyince, Resullullah Sallallah Aleyhi, ve Sellem: Onlar, aralarnda akrabalk ve alp verdiklerimalolmak' szn Allah yolunda sevi~nlerdir. Allah hakk iin onlann yzleri ayni nurdur ve onlar, muhakkak nurdan minberler zerinde olurlar, btn insanlarn' korktuu vakit onlar korkmazlar. Ve btn insanlarn malzun olduu vakit, onlar mahzun ol~azlar. buyurduu ve sonra, bu,' ayeti okuduu mer Rap.iyallah anh'dan rivayet olunmutur. Onlar nurdan minberler zerindedir szile, onlarn akla evvela ve ona yakn olan :ri.ebad'~-i aiyey-l ruhaniyeye ittisallerini murad eder. (Ayet 63) (Ellezine amenu ve kanu yettekuuneJ Bu, kelam, evIlyaullaha sfat klnrsa manas: onlar yle kimselerdir ki, iman- hakiki ile iman ederler. Ve bekay- telvinatlarnn zuhurundan saknrhir. (Lehml bra fil hayatiddnyaJ (Ayet 64). Onlara, amel ve ahlalrta isttkametin vcudile nefis cennetile bearet vardr. (Ve firahireti) (Ayet 64) Ve sfat'. nurIarnn ve hakayk- ruhaniye ve maarif-i hakkaniyenin zuhuru ile kalb cenneti zevk ve lezzet husu-' l beareti Vlardr. (La ~ebdile likelimatilan (Ayet 64) Allahu Teala' nn onlara varid olan hakaykina ve mnke'if olan esmasna ve
m

YUNUS SURES

97

onlara nazil olan tecelliyat ahkamna tebdil yokdur. (Zalikehvel fevzill'azim) (Ayet 64) te fyCz- azim olan, ancak udur. Ve eer ki mbteda olubda bal bana bir kelam klnrsa,o vakit mana: man- yakini ile iman, nefis sfatlar hicablanndan ve kefe man olan vehim ekillerinden ve eytan vesveselernden saknan kimselere, hayat- dnyada, nefiste yakn seririlii lezzetini bulmak ve sekinet inip mutm1ain olmak be.areti, ahirette de tecelliyat- sfat zevkini ve envar- mkaefat, asar- vicdan beareti vardr. Onlann ulum-i lednniye ve hkm-i yakiniyeleri kelimatna tebdil yokdur. Yahut mana: Allah'n kendilerini icad eyledi ftratlarna' tebdil yoktur. nk her nefis br kelimedir. (Ayet' 65) (Ve la yahznke kavlhm) Habibim, irk sahibIerinin szleri seni m'ahzun etmesn. O szlerle mteessir olma. Zira o szler srf inaddr. (inneI izzete lillahi cemi'a) (Ayet 65) Tahkik izzetin kaffesi, Allah'ndr. Onlann, am.ellerini ve szlerini ve sen tehdit ettikleri eyleri, heba gibi grmekliin onlara fenanazar ile nazar etmekliin iin Anah'n kuvvet ve izzetini mahede et. Allah'n kuvvet ve izzetini mahede eden bir kimse her kuv:vet ve izzetin Allah'p- olduunu baika hi pir' kimse iin havl ve kuvvet olmadn grr. (Hvessemul alim) (Ayet 65) Senin hakknda onlarn szlerini iidici, onlara ne yaplacan bilici ancak O'dur. Ona gre cezala~drr. (Ayet 66) (Ela inne ~ilIahi men fissemavati ve men firardj Bundan sonra mriklerin zayf ve acizlerini ve Resunullah Sallallah Aleyhi ve Sellem'e galebelerinin imtinan beyan eyledi. Aah olunuz kise~avattaolan her hangi bir ahs ve yerde bulunan herhangi bir kimse, Allah'n mlkdr. Kaffesi Allah'n mlknde ve kahr ve tasarrufu altndadr. Meiyeti ve izni olmakszn ve onlan kudret sahibi klmakszn onlar, hi bir eye kadir olamazlar. (Ve mi yettebi'ullezine yedune min dunillahi reka'e) (Ayet 66) Allah Teaa' dan gayri erikler ittihaz edenler ne eye ittiba ediyorlar? . Yani btn mevcudat Allah'n mlknde ve taht- kahnnda olunca, mrikleriu, Allah'tan gayri tabi olduklan ey birey deildir. Onun kuvveti qe tesiri de yokdUr. (nyettebi'une illezzanne ve in hm illa yahrusune) (Ayet. 66) Onlar' baka ey deil, kendi' zanlarnda tevehhm ve hayallerinde tahayyl ettikleri eye tabi olurlar. Ve onlar baka deil, .anoak hakikatde vcudu olm1ayan bir eyin vcudunu takdir ed'icilerdir. (Hvellez ce'ale IekmlleyIe Iitesknli hi) (Ayet 67) Allah Teala hazretleri ol bir Zat- ecell- aliidr ki, szin onda sakin olmanz iin size cisim gecesini klm, (Vennehare mbsra) (Ayet 67) ve kendisiyle eyann hakikatlerini ve hidayet

98

YUNUS SURESf

bulacanz eyleri grmeniz iin ruh ri "zalike le ayatn likavmin y~sme'une)

gndzn klmtr. (nne (Ayet 67) Tahkjtk u tecellide kelam- ilahiyi iidip te, bev,atn ve hududunu fehin ve kelamu!':' lah ile ,Haik'm sfat ,ve esmasma muttali olarak, Hak'km o sfat ile me~suf olduunu mahede edenlere byk ayetler vardr. (Kaalutte hazaIlalu veleda) (Ayet 68) Mrikler, Allah veled ittihaz etti, kendisine mcarus olan bir me'lul ittih!az eyledi, derler. (Sbhaneh) (Ayet 68) Ben, bir eyin ona ci~ olmasndan Allah Teaa'y tenzih ederim. (Hvel fuiyy) (Ayet 68) Hviyet-i ilahiye,'vc-Cdu, zat ile olan ve her eyin vcudu kendisiyle olan, gna-i mutlak sahibidir. Binaenaleyl, ,nusratla O'na ne "bir ey. mmasi1 olabilir. Btn vcud onun olan bir Ziafa, nusratla her eyi cins ve ne de mcanis olabilir (Vetl aleyhim nebe'e nlhin) (Ayet 71) Habibim sen, onlara AHah'a tevek!klnn shhat ve kavmine ve Yeikasma, ayn-i fena ile nazan v~ kavmine ve kavminin hilelerine mlbaat (dikkat ve inillalaza ile dertlenmek) etmemesi hususunda Nuh'un haberini tHavet et, oku ki senin halini onunla itibar edip anlasnlar, zira tevlid milletinde ve Allah ile kyamda ve halka iltifat" etmemekte, enbiyann hepsi m~avidir.

(Ayet 84) (Vekame Musa ya kavmi in kntm amentm bilIahiJ Musa Ey kavmim eer ~iz,iman- yakini ile Allah'a iman ettiniz ise, (Fe'aleyhi tevekkelii n kntm mslimine) (Ayet 84) siz mslim iseniz Allah'~ tevekkl ediniz dedi. 'Bu ayette tevekkl, islamn levazmndan Klmtr. Ve islam; imann levazmhdan kl mamtr. Yani, nefsinizde tesir atmi ve nefsinizi ,Allah iin halis ve Allah'ta fani klm bir derecede iman ve yaJdniniz kAmil oldu "ise, bu imana; tevekkl lazm gelir. Zira fenann evvel mertebesi fen ay- efal, sonra fen ay- sfat, sonm fenay- vcud olur. mdi, eer islam, inkiyad manasna 'murad olunursa;, o vakit islam; tevekkln mlazm olmayp, tevek!klde art olmu olur. O takdir zre mana: ,Eer' sizin yakinen imannz -sahih oldu' ise, sizin hi bir fiiliniz" olmamak ve nefsiniz ve gayriniz iin bir kuvvet ve tesir grmemek, belki meyyid" gibi mnkad olmak artyla Anah' a teve!kkl ediniz, demektir. Zira tevekkln ,shhathn art, mesela Bu aacI" been miyorsan, ka dir 'isen sk , denildii gibi, efal ve kuva bekayasnn
fenasdr.

Surenin ahirine kadar kalan ayetlerin bir ksm tevili kabul et'mez, bir ksm da geen tevillerden bilinmidir.

HO:) SRES

BSMlLLAHRRAHMAN1RR.AHM

(Ayet 1) (Elif, Lam, Ral Beyan birinci (Elif, Lam, Ral da ge(Kitabn uhkimet ayatbl (Ayet 1) bu Kur'an, tebdil ve tagayyr ,etmemek, her noksan ve afetden mahfuz olduu halde,' bozulmamaik hali zre daim olarak, isbat olunmak zre aem~i kl": lide ayan ve hakayk muhkem klnm (Snne fussilet min Iedn hakirnin h~birinl (Ayet i) sonra hakaykn daha muhkem ve daha' gzelolmas mmkn olmyan bir ilim ve' hikmet ,zre bina eyliyen, zahirde muayyen ve ma.'lun miktarda,' muayyen olarak vakitlerinin taayyn ve takdir ve tertibinde hikmete muvafk intizamda, la'yk olduu zre tefasiline haberdar olan ilim ve hikmet sahibi tarafndan, ahkam ye tefasili~ alem-i cz'iyede\tafsil olunmu bir kitabdr. (Elli,\. ta'bdft iUaahel (Ayet 2) .Bu kitab, Hsan- hali ve delaleti ile ibadeti Allah'a tahsis edip, ibadetinde Allah'a ifk etmeme:" nizi syler. (nneni lekm ~ nezirn ve beirn) . (Ayet 2) Bu kelam, Resul''n Hsan uzre bir kearndr., Yani, ben hikmet sahibi ve ilim sahibi olan.. Allah'tan, irkin ik1ab ve zararndan sizi korkutucu ve tevhidin sevab ve faidesi. ile mjdeleyiciyim.
mitir.

(Ayet 3) (Ve enista,fini rabbekm) Ve siz Rab'binizi tevhid ediniz, sizin gayre naza,r' ve kesretle ihticab ve eya ile takayyd [kaytlaruna, bFtlanm1a) ve eya ile hatta ef'al ve sfatnzIa vu'kuf hey'etlerinizi rtmesini, Rab'binizden ,taleb ediniz. (Srnnte tftbu, ileyhiJ (Ayet 3) Sonra Rab'binizde, zat, ile fena suretiyle Rab'binize rcu ediniz. (Ymettikm meta'an hasenen ila eceIin msemmal Sizi dnyada, fenadan sonra beka halinde eriat ve adalete m.uva-' fk, gzel bir faide ile oluncaya kadar geindirsin. (Ve yu'ti, ke 'z' fadlin fadIehul (Ayet 3) Ahlak ve lilum ve kem'alatda, her 'hangibr . faziletsahibine sevab ve derecesini versin.Yahudmana: Tecerrdnz zamannda, fenanz vaktiI?-e kadar', ef'al v.e sfat tecelliyatl' lezzetleriyle sizi faidelendirsin. Ve istidadnda' fazilet . sahibiolan her kimseye terakki ve tedea'. (mu!karib. :j ilahi olan, velilerin. ykselecek sori mertebeden sonraki temkin sahas,naz makamna laYk olma) zamaninda kemal ve' mertebede fazln versin (Ve in tevellev feinni ehaf aleykm azaba yevmin kebirin) (Ayet 3) ve eer siz, tevhid ve tecridden iraz ederseniz (vaz.geerseniz) ben, byk meakkatIi gnn .azabnn, szin zerinize Vukundan korkanm ki, bu da herey' e kadir olan AHal'a .rc'unuz gndr. Yani, Hak'kn

100

H'O':D

SURES:t~

kadiriyet sfatnda zuhuru sebebiyle sizin mabudlanru.zn aczinizin zuhuru gn Hak Teala HazretleIinin, azabyla ~izi kahr eylemesinden korkanm.
'7'i~

(Ayet 7) .eVe hvellezi halakassemavAti verarda.n sitteti eyyamin) Allah Teala hazretleri, semavat ve arz, yani alem-i cismaniyi, sa, sol, n, 'arka, st, altdan ibaret bulunan alt cmetde izhar eden Zat- Mutlak'tr. (Ve kane arh alelmai) (A~et 7) Ve onun ar su zerine ,olmu idLHak Teala'nin, akl- evvelden ibarE;~t bulunan' ar, ilm-i evvel zerine bina klnm, ilme mstenid alem-i ecsama, vcuden mukaddemdir. Eer alt g., yukanda gedii gibi mddet-i hafa ile ve semavat ve arzn ha1km, Hak Teala'nn tefasil-i mevcudatla ihtifas ile te'vil edersek, armn su zerinde ,olmasmn manas, Hak Teala Hazretlerinin, bidayet-i ihtifadan evvel zahir -ve nasa ml\l11m olmasdr. u ii ilim zerine yapdm, yani bana ma'llim D olduu halde, yahud o ie 'alim olduum halde, malumiyeti zerine yaptm denilir. Nitelkim Resuunah Sallallah Aleyhi ve Sellem'in Zeyd bin Haris'e Ya Zeyd nasl saballadn? diye sual buyu.rduiklannda, Zeyd'in Hakiki m'mn olarak sabahladm dedii ve Resul Aleyhisselam'n: Herhak!kn bir hakikat vardr, binaenaleyhsenin imannn hakikati nedir? buyurduunda.Zeyd: -Ehl-i cenneti ziyaretleirler 've ehl-i nan bouurlar olduklarm ve Rab'bimin arn aikar gryorum, demesi zerine; sabet ettin, s-ukutu iltizam et. buyurdular. Halbuki ok yerlerde, lisan- eriatde madde-i heylilaniyeden su ile tabir olunmudur. Bu mevzulardan biri, ,:Allah Tea-. la en evvel bir cevher halk .eyledi, cevhere celali ile nazar edince cevher, hayasndan eriyerek nsf su ve msf ate oldu mealinde varid olan hadisde, eer suyu madde-i heylilaniye ile te'vil edersek, ayetin manas: zaman iitibariyle deil, zat ittbariyle semavat ve arZdan evvel Hak Teala'nnar, maddeye mstevli, .(istila eden, ykselen, stne kan) rtbeten maddenin fevknda olduu demek olur. Eer tefasil-i vcuduna tatbikini Istersen, ayetin manas; Hak Teala hazretleri, kuvay- ruhaniye gklerijle cesed arzn; hamI mddetinin ilki olan alt ayda halk eyledi ve m'minin kalbinden ibaret bulunan Ifak'kn 'ar,maddey-i cesed 'suyu zre, maddey-i cesede . mstevli ve tasvir ve tedbir taalIuku ile ces~de taalluk etmidir. (Liyeblvekmeyykm .ahsen amelii) (Ayet' 7) nsanIann amellerinin zuhurunu, eyann halkna gaye klmdr. Yani Halginizin~ daha gzel amel sahibi olduunuzu, kendisine ceza terettb eden . vcuda tabi, ilm-i tafsili ile bimemiz iin semavat ve arz ve insanlar halkeyledik Zira AUah'n ilmi, iki ksmdr. Birisi, levJ-i mahfuzda olup, bir ;ey'in .vcuduna taJk!addm eden Hmidir. Birisi de,
i

HD SUREsi
halk

101

me:zahirinde olup; vcudu tehir eden klsmdr. Halbuki ihtibardan (Adem'i iyi bilmek Iin smamak) ibaret bulunan bela, ite bu ksmdr.

(Ayet 9) (Ve lein azaknel'insaneminna ralm,etenl Eer biz, 4J.;sana bizden bir nimet tattnp da sonra o ni'meti ondan nezi' ve: selb edersek, tahkik o insan meyS ve kfran-i ni'rnet saihi!bidir. Ve 'eer b~'eriYE7t ahkamndan kendisine dokunan bir zarar ve fenalk tan so~a, insan'a bir ni'met tattnrsak, benden fenalklar gitti der. Zira o insan ferahlaynca, iftihar edicidir. Fakr, ve gnada, iddet ve rehada, maraz ve shhatde: insamn Allah Teala'ya itimat etmesi ve mtevekkil olm,as, ni'metinin vcudu ve kazanmakda sai ve tasarrufu, talsbde kuvvet ve kudreti ve sair esbab ve ,vas.t1alardan biri ile Hak'dan muhtecib olmam8$ lazmdr. Eer .punlardan birisiyl~ mahcub olursa ,esbab- mezkurenin fkdan zamannda ye's ve v-:cudu zamannda kfran hasl olarak Hak'dan baio. olur ve Hak'k unutur. Hak Teala da onu, unutur. Belki ita ve me'i gayriden deil, Hak'dan grmelidir ki, eer kendisine sihhart ve ni'rnet gibi bir rahmet gelirse, evvela kalb ile: o nimeti Hak'tan grerek, ni'met suretinde mn'imi uhud etmekle, sonra aza ve cevatihi Hak'kn nza ve taatinde ,kullanmak ve a'za ve cevarihda (insann 'alp kazanmaa alet olan azasndan her biri el ve aya 'gibi) Hak'.kn hukuku ile kainl olmaikla, sonra' Hak Teala'nm .(Len ekertm Iee'zidennekmJ (brahim sur.esi Ayet 8) kavline itimad ederekten ni'metin zi-' yadesini taleb ve kr ile, ni'meti muhafaza edici ve Hak Te'aamn ni'metin selbine kadir olduunu bilici olduu halde, lis,an ile hamd ve sena etmekle, Hak'ka tkr ,etmelidir. Nitekim Emiril M'minin Ali Aleyhisselam Size ni'metlerin bir taraflan geldii vakit az kr etmekle, ni'rnetlerin nihayetlerini ikarma~nz buyurmudur. Son,ra eer ni'meti o kimseden selb ederse, nezi' edenin gayri olmayp, belki yirie kendisine aid olan bir masIahat dolaysyle Hak Teaa olduunu bilerek sabr etmeleri ve teessf etmemeleridir. Zira Rab Teala hazretleri, okulun terbiyesinde mfik biI va,ude gibidir. Be~ ki valid-i, mfikden daha ziyade re'fet ve merhametlidir. nk valid, Hak'kn bildiinden maheubdur. Validinin, yalnz acil 'Ye zahir olan maslahatlarni bilebilir.. Hak Teaa hazretleri ise gayb ve e hadetin bilicisi olmakla, gerek o anda ve' gerek ilerde,' o kimsenin salalmn. nerede olduunu 'bilir. Bu cihetle nez" edilenden daha' iyisnin iadesini umarak Hak'kn iiline raz olmak lazmdr. nk Hal}'Jrui rahmetlnden midini kesen kimse, Hak'tan 'uzak olur. 'Ka.;.. bnn darlnda.n 'Hak'm' rahmetne yas' olam'az, Hak'kn rububi":; yetinden mahcubdur. Rahmetinin feyzinin umumiyetini ve devami

102
n
olmad

HOD

SURES:~

gremez; Sonra, rahmetin tekrar iadesinde, fkdanyla mahzun gibi, vcduyla da fe.rBthlanmaz ve o ni'metle nasa fahr etmez. Zira ferahlanmak ve fahr etmek cehild(3n ve nefsin zuhurundandr. Yoksa cehil ve nefsin zuhuru olmasa bu ni'metlerinkendisinden ve kendisi iin olmadn ve belki Allah'dan ve Allah iin olduunu' bilir. Binaenaleyh kendinden ve' kendi iin olmyan bir ey'e fahretmesi nasl caiz olur. . , (Ayet 11) (llellezinesaberd) Bu. ayet, in.sandan istisnadr. Yani nev'i, insan, hu iki haletde me'~s, kfr, ferall ve fahirIidir. Ancak ni'met ve meakkat ve geniIik ve iddet hallerinde Allah ile olup, Allah'la sabr edenler. mstesnadr. Nitekim Hazreti mer Radyallah anh Fakr ile gna \bineklerdir, hangi:sine binmi ols'am aldr etmem demilerdir. (Ve amildssalihatU (Ayet 11) Ve her iki halde salahlarin bulunduu ileri iIiyenler, (ulaike lelm mafiretn) (Ayet LLL ite unlara, her iki halde ye's ve kfran, ferah ve fahr ile nefs in zuhru gnahndan mafiret .(ve ecrun kebirn) (Ayet 11) ve ef'al ve sfat cennetlerinin tecelliyat sevabndan byk bir mkafat vardr. (Fele'alleke tarikn ba'de ma yula ileyke ve daikun bihi sadrke en yekdl lev la, nzile aleyli kenzn . ev die me'alu melekn) (Ayet 12) Memuldur ki, mriklerin; Mu~ hammed'e ~ir hazine indirilse, yahu d beraberinde bir melek gelse,. dediklerinden cann sklarak,sana vahyolunan eylerin bazsn belki terk edersin. Mriker, irade ile Sallal1ah Aleyhi ve Sellem'in kelamnkabul etmeyip; iktirahat" faside (ie doupsoyleniverilen fas id szler) ile szn inkar ve inad ve stihza (elenerek 2;evklenmek, ahlakn en menfuru) ile mukabele edince, Nebi Sallallah Aleyhi ve Sellem'in can skldve kelam iingenilemedi. unk irade, kelam cezb eyler vedirileyen kimselerin kah~lu, syleyen kimsenin neatn (sevincini) ziyade ve kelamn dabaatn (al~ masn~uzun uzadya anlatlmasn) icab eder. Syliyen kimse. kabul edici bir. m'ahal bulmad vakit, sylemek kolaylamayp kendisinde bir sknt bulur. Bu sebebden Allah Teaa bu ayetle (ine, ma ente nezirn) (Ayet, 12) kavliyl1eHabib'ini tesci; ve kuvvet neatn teheyyc eylemidir. (Harekete ,getirmidir) 'Yani' sen, ancak bir korkutucusun, binaenaleyl senin inz arn , korkutman iki faide . . nin birisinden hali olmaz, ya Allah'n muvaffak kld kimselerde tesir hasl etmekle hicab refi'eder, yahud, hicabn ref'ine muvaffak olmayan k~mselere de hccet ilzam olunur. (Vallal ala klli ey',in vekiln) (Ayet 12). Allah Teala hazretleri ise, herbir ey' e vekildir. Binaenaleyh hidayeti Allah Te8.la'ya havale eyle.

Hon SURES--

103

(Ayet lS) (Men kane yridlhayateddnya ve ziyneteha mveffi ileyhim a'miUehm fiha) Her kim dnyann hayat ve ziynetini , murad eder ?ldu ise; onlara ameerinin mkMatl11 dnyada tamamlarz. Yani her hangi bir ameli, her ne kadar o amel zahirde ahire,t ameerinden olsa dahi, o amelle ancak dnya nasiblerinden murad ederekden dnya niyetiyle ilerse .Allah Teala, o kirp:seye am elinin, mkMatn dnyada tam olara;k verir. Ve ahiet sevabndan bir ey ona ulamaz. Zira herkesin, bulunduu ne'esi muktez.asyla dnyadan bir nasibi ve meftur (ftraniandrlm - yaradlm) olduu ft rat muktezasyla ahiretden bir nasibi vardr. tmdi ~meliyle yalnz dnyay murad ettii vakit, muhakkak yzn dnyaya evirmi ve ahiretden i'raz etmi ve Gihet-i sfliyeye incizab ve teveceh ile, dnyevi nasibini . uhrevi nastbine hicab klm olur. Taki ftrat ba aa dnp, ne'esine tabi olur ve nefis kalbini huzuzunun talebinde hizmet atdim, buna hinaen uhrevi nasibi, dnyevi nasibine munzam (katlanm) olur. Ve hm fiha bi ybhasune) (Ayet lS) Onlarn dnyadanasibleri nok:san edilmez. Yani, ameerinin mkMatmdan dnyada bir ey noksan knniaz. Zira kalb nefis hey'etiy, le teekkl edince kalbinnasibi de nefsin nasibi suretinde temessl eder. , (Ayet 16) (laikellezine leyse lehm fil'ahireti nlennaru) te kalbIeri dnya hicablar ile gadablanarak, 'istidadlarnn muktezasndan .mahrum kaldklar cihetle, Miiretde, ateden baka -nasibleri .olmayankimselerdir. (Ve habita ma san'a fiha ve batlUn ma kaft ya'melftne) (Ayet 16) Ameller, niyetlere igre hkm alr lar ve herkese niyet eyledii hasldr mealinde ki hadis";ierif-i nebevi'ye binaen, dnyada iledikleri iyi ameller, dnya niyetiyle i ledikleri iin ahiretde zayi ve muzmahil olur. Ve amelleri bsbtn
unlar

bAtldr~

(Ayet 17) (Efernen kaneala beyyiietin min rabbiliJ Rab'bi tarafndan vazl brhan ve sahih bir k!eif zre olan (Ve yetlfth ahi-dn minh) (Ayet _17) bunu mteakip Raib'bi tarafndan ibu keif , ve yakinini tasdik edenayat- Kur'aniye, ahidi lisannda ceryan eden (Ve min kablihi kitab Musa imamen ve rahmeten) (Ayet 17) . ve Kur'an'dan evvel metalibin (taleb olunan eyler) tahkikihususunda temessk ve iktidaya (tabi olmaya, uymaya) .ayeste (laykmsteha;k-yarakl) ve rahmet~i rahimiye babndan, insanlara hi.. dayet' olduu halde, hkm veerayi'i bildiren Mtisa'nmkitab da,; kendisini tasdik eden N,ebi Aleyhisselam, tevliddeve sJ:hat-i ribv7vetde ve usul-i dinde hayat- dnyay muradeden kimse gibi mi olur zanedersiniz? (lake y'minne bihil (Ayet 17) te Kur'an'a

104

lroD SUREs

hakikaten iman eden, ancak bunlardr. Dnya nasiblerini arayan kimseler deildir. (Ve men ezlemu mimmeniftera aJ'aahi kezbd) (Ayet 18) mdi gayrin vcudunu isbat ve kelam ve saire gibi, Hak'kn . sf~tlarn gayre isnad sebebiyle Allah'a yalan iftira edenlerden daha zalim kim olabilir? (lake yu'radfine ala rabbihim) (Ayet 18) Bu zalimler,mahcub ve mahzul (hakir, perian, rsva) olduklar halde, birinci mevkfda durdurulmakla Rab'lerine arz olunurlar. (Ve yekulI' ehadu haula illezine kezeb ala ra,bbihim) (Ayet 18) Ve muvahhidler te irk ile Rab'lerine yalan syliyenler bunlardr, derler. (EI'a la'netuIIahi alezzinimine) (Ayet 18) Sonra bu zalimler, zulmn en by olan irkleri sebebiyle mel'un ve matrud (tard olunmu, kanlp rak edilmi olurlar.. (Ayet 19) (Ellezine yesuddne an sebiIiai ve yebuneha ivacen ve hfun bil'ahireti hm karirune) Bunlar, insanlan tevhid yo lundan men ve tevhid yolu doru iken, onu erilie vasfedip, Hak'dan maheub olmakla bera-ber, ahiretden d~ maheublardr. air edyan ehIi bunlar gibi deildir. (Ayet 23) cinneezine amen ve amils sAlihat) Tahkik, iman-i ya-kiniy-i gaybi ile iman eden ve kendilerini AIIah Teala'ya yaknla tnp, kavumaa saih klan tvbe, zhd hakiki, inabe, ibadet, ~-abr, kr ve bunlara mnasib sluk ehlinin makamat ve amellerini yapan (Ve ahbet ila mbbihim) (Ayet 23) ve tazallul ve evk ile Rab'lerine mutmain olan ve hereyden kesilerek Rab'lerinde fena bulan kimseler (Ulaike eshabl cennetibm ha halidne) (Ayet 23) kalb cennetlerinin mazimidirler. Onlar, o c~nnetlerde muhallettirler (daimi surette mukim klnm olanlardr). (Ayet 25) (Ve,lekad erselna Nuh'en ila kavmihil Tahkik biz Nuh Aleyhisselam' (nniy lekm nezirn mbinun, en la ta'bd iIalahe) (Ayet 25-26) Ben sizi aikar bir korkutucuyum, Allah'tan gayriye ibadet etmeyiniz. (nni- ehaf aleykm azabe yevmin elimin) (Ayet 26) Ben, size elim bir gnn azabnn' vukuundan korkuyorum deyici olduu halde kavmine risaetle .gnderdik. (Ayet 27) (FekarueI mele'lIezine keferli min kavnih) Akl ve makulleri ile Hak'tan. mahcub olub, dnya ileriyle dolmu ve dnya ilerine kadir olan kavminin irak: (Ma' nerake illa beeren mislena) (Ayet 27) Zahir ~hli akl- m'a.atan ibaret olan heva ile mtehayyr v'e vehim ile kank bulunan aklmertebesinde k~lm, kendilerinin bali. olduklan akl mertebesinin verasnda kimse iin bir tavr gremez. Allah'n bildii kadar birbirinin fevkndaki etvar meratibte olan istidata ve kemalatn mertebelerine. ayr-i muttali

ve

HUD

SUREs-

105

olduklarndan, n'bvvet makamn ve manasn anlayamayp Biz, seni baka trl deil, ancak bizim gibi bir beer gryoruz. (Ve

iIleTIezine 'hn erazilna bcldiyerre'yi) (Ayet 27). Hak TeMa'nn (Ya'lemiine zahlren minel hayatid dnya ve hm ani!' ahiretih,m. afilline) (Rum Suresi, Ayet 7) Onlar, yalnz hayat- dnyadan zahir olan bilirler. Onlar, ahiretten gafildirler. bu yurduu vechiIe Biz, sana tabi olanlarn mertebe ve rif' atte bizden edna olan fkaramzdan baka deil, ancaik bizim azathmzdan ve zayf aklllardan, geinmesini kazalnaktan aciz kimsel~rden ibaret olduunu gryoruz. ilik .mertebe ve rif'at onlann nazarn~ da yalnz mal ve cah'tan ibaret saylyordu. Bizler ite fikir ve nazar sahibIeriyiz. Bunu demeleri, ka&r akllanyla hakikat ve manevi fazileti idrakten mahcub olduklarndan ileri gelmitir. Zira, akl lannn tasarrufu, mea'n kesbine kasr. olunmu ve o mertebede \ kalmtr. Nuh Aleyhisselam'a tabi olanlar, akllann mea iinde sarf etmeyip, kudsiyet-i harimine' dair olan Mi himm~tler olmakla, mean kesb ve tahsili cHetine iltifat bile etmeyenlerdir ki, bu sebeble tekiler, bu ai himmetlerin akllann istihfaf ve istihkar etmilerdir. (Ve ma neri lekm aleyna min fadlin) (Ayet 27) Kendi . indIerinde fazilet, zenginlik, mal ve mansbla . takaddme mnhasr olduundan Bizim sadedinde (yaknl, civarnda) oldugumuz zenginlik hususunda s.izin, bizim zerimize bir faziletinizi gremiyoruz. (Bel nezunnukm karlbine) (Ayet 27) Belki aikl ve kyasetimizin okluu ile beraber sizin isbat ettiiniz idrak edemediimiz ve dediinizi de anlyamadmz iin ,sizi, yalanclar zan ediyoruz dedi. . . !

ma nerakettebe'ake

ler.
. (Ayet 28) (Kaale ya kavmi ere'eytm in knt ala beyyinetm min rabbi) Nuh Aleyhisselam Ey kavmim, eer' ki ben Rab'bimden sizin akl tariki ile izan etmeniz vacib olan bir delil zere oldumise (Veatani rahmeten) (Ay~t 28) ve Rab'bim bana brhan derecesinden ~ksek (min indihi) (Ayet 28) Tur'u akln fevknda ilm- lednn ve nbvvet makamndan bir hidayet-i has se-i kefiye vermi ise (Fe'ummiyet aleykmJ (Ayet 28) fakat sizin zahir il~ batndan ve halkiyet ile hakikatden ihticabniz dolaYs ile, .ancak istidat ehlinin irade ile telakkisi mmkn olan bu hidayeti telakkiniz mmkn olmaz, ve bu hidayet-i hassadan krletilmi olursanz, (En lzi mkmliha) (Ayet 28) biz o hidayeti size ne suretle ilzam ve icbar edebiliriz? (Ve entm lehii karilline) (Ayet 28). Halbuki siz o hidayet-i hassadan kerahat ediciler iken, sizi iobar edebilir miyiz? Bize haber veriniz dedi. Yani eer bu hidayetin telakkisini dilerseniz Il:efislerinizi tezkiye ve istidatlarnz tasfiye ediniz,. ve ink~Zl terk

106

H-UD

SURES~

ediniz ki, size irade nurunun edesiniz.

eser

zahir olup

inallah hidayeti

kabul

(Ayet 29) (Ve ya kavmi Id es',elkm aleyhi mala) Ve ey ka,vmim, ben, _bu tebli ve iradm uzerine sizden bir mal istemiyorum. Yani sizin indinizde her iten araz, geinmenin hasl olmasndan mahsurdur. (Rasr olunmu; onunlasnrldr) Halbuki ben, sizden bunu istemiyorum. Siz, raminizce akllsnz. Bin~naleyh 1;Jenim araz m anlaynz. (Ve ma ene bitaridillezine ameilu) (Ayet 29) Ve iman edenler Allah indinde menzilet ve kurbet ehli olduklan iin ben, lnanedenleri tard edici deilim., Eer onlan tard edecek olursam o vakit Nebi deil, Allah'm eyliyasna adavet eden, Allah'n dma n olmu olurum. (Ve anni erakfun kavmen techeIne) (Ayet 29) Lakin _ben, sizin cehaletle mevsuf bir kavim olduunuzu gryorum. Cehalet ile kii Allah'n mlakatna layk ve elverili olamaz. Ve sizin aklnz dnyaya gittii iin Allah'a ve likasna marifetiniz yok~ tur. Yahud mana: sizin sefahat ile mevsuf olduunuzu, sefahatmz sebebiyle, m'minlere eza ettiinizi gryorum, dedi. . (Ayet 30) (Ve ya kaVmi men yansuruni minaIlahi in taretthm) Ve ey kavmim eer ben, m'minleri tard edipde, onlann tard sebebiyle Allah'n kahrna mstehak olursam, kim yardm ,ederek kul-o larnn fevkndakahr edici olan Allah'tari beni kurtarabilir. (Efeli tezekkerune ) (Ayet 30) si~ ftrat- insaniye mukteziyatn dn myor musunuz ki, dediklerinizden S'arf- nazar edesiniz. (Ve la ekullekm indi hazAinuUabil. (Ayet 31) Ve.ben size Allah'n ha-:zineleri benim indimdedir demiyorum. (Ve la a'lemlaybe.J (Ayet 31) Ve ben aybi de bilmem. (Ve la ekulu inni melekn) (Ayet 31) Ve ben bir meleirt de demiyorum. Yani ben, na ile ve malik kesretile ve ayibe itla' ile veya n].elekiyet ile fazileti iddia etmiyoruD?ki, bunlarn bulunmamas ile fazlm inkar edesiniz. Belki nbvvet dolays ile fazileti iddia ediyorum. (Ve la ekuiUu Iinezinetezderi a'ynkm len y'tiye hmuUah hayra) (Ayet 31) Ve sizin, istil kar ederek hakaret gzle baktnz fkara m'minlere, sizin. dediiniz gibi Elbette Allah onlara hayr .vermeyecektir diyemem. Zira benim indirnde hayr, m'al deil, Allah indinde olan mertebedir. (AUah a'lemu bima ri enfshim) (Ayet 31) Allah Teala hazretleri, onlarn nefislerinde olan hayr benden 've sizden daha ziyade bilici- . dir. Onlarn hayrlarnn, kadir ve mikdarn bykl dolaY~l ile kimse bilemez. Allah Teala hazretleri bilicidir. (nni izen lenrlnezzalimine) (Ay~t 3ll Onlardan hayr J?efyeylediim veyahud, onlan tardeylediim takdirde ben, zalimlerden olmu olurum, dedi.'

HtrD SUREs

107

(Ayet 38) (Ve yasna'uIflke ve kllema,merre aleyhi melen min kavmihi sahirU minh) Nuh Aleyhisselfun gemiyi yapmaa balad. Zahirm delalet ettii zre ayeti kerimenin tefsiri haktr. man ey-' lemek vacibtir. Ve tufann lnssas ve z.aman ve kemiyet ve keyfiyeti tarihlerde beyan olduu .gibi dorudur. Tasdiki labt ve l~zm dr. Amma te'vili; Nebi Sallallah Aleyhi ve Sellem Efendimizin Benim .Ehl~i Beyt'im Nuh'un gem.isi gibidir. He~ kim '0 gemiye binerse kurtulur. Her kim muhalefet ederse gark olur. buyurduklan gibi geminin, Nuh'un evladndan ve kavminden Nuh'a iman edenleri helakden kurtaran Nuh'un eriat ile, tufann da, bahr-i heyC lann istilas ve bir Nebie mtabaat ve nefsin tezkiyesi ile heyladan tecerrd etmeyenl~rin ihlak ile tevil olunmas mnikndr. Niteki1!l, 4ris Nebi'nin nefsine kar kelam ve muhatebatnda (kar karya syleme) u dnya su dolu bir denizdi:. Eer bedenin harab olduu zaman binecek bir gemi yaptn ise, o sudan kendi alemine necat bulursun. Yapmadnsa, o suda a.rk olup heH:k olursun ma.'nasmda szler sadr ve vant olmutur. Bu beyan zre (Ve y~s na'ul flke) (Ayet 38) aYetinfn m:a'nas, am al-i saliha levhalarndan veama1in tanzim ve tahkim olundu u ilimler liflerinden bir eriat yapmaa balad. (Ve kllema merre aleyhi melen min., kavmihi sabirii minh) (Ayet 38) Ne zaman kavminden bir taife Nuh'un yanndan geerse, o'nun ile istihza eylediler. Nitekim ibaha ile iti har (hret bulmak) eden baz mfsidlerin adetleri grld gibi ki mteerri'lerle ve kuyud!. eriye ile tekayyud edici olanlarla istihza ve alayederler.. (Kale in teshard minna fe inna nesharft mnkm kemil teshamne) (Ayet 38) Nuh aleyhisselam Siz cehliniz sebebiyle bizimle istihza ederseniz kfr veihticahnzn vahim akibetinin zuhuru zamannda sZin istihza ettiiniz gibi, biz de sizinle istihza
edeceiz.

, (Ayet 39) (Fe~evfe ta'lemiine men ye'tihi azabn yuhzihiJ Dnyada kendisini rsvaeden helalr, mevt yahud maraz ve zarar ve id det ve fakir gibi gadabin kime geldiini ve fevt eyledii marazn dan .ll'asl hasret ve ztrab ektiini (Ve yehinu aleyhi azabn mu kiym) (Ayet 39) ve ahirette hrman (mahrumiyet) atelerinin istiIas ve, rezail heyet-i muzlimesinin ve hsran azabnm kime geldi~ iniyakm vakitte bileceksiniz dedi. (Ayet 40) (Hatta iza cae emruna) Taki kavminin helak olunmas hakknda emrimlzin geldii (Ve farettennur) (Ayet 40) ve ahlat- fasideve itubat- fazliyenin, hararet-i ariziye zerine ve hey1a .suyunun tabiat kuvvetinin, ruhu hayvaniyeatei zerine istilas sebebiyle, beden tennUru.nun (frnnn) feveran eyledii vakit,

108

RD SURES~

yahut ma'na: onlarn manevi ihlakleri iin, emrimiz geldii. (Ve farettenni'trJ '(Ayet 40) ve tabiat arzusu suyunun kalbe istilas ve kalbi h~yJ.an-i cismaniye bahrinde kalr etmekle, beden tennUrunun kaynad vakit (KuInahmiI fih' min zevceynisneyniJ (Ayet 40) Ey Nuh her nevi mahlukatn, iki snfndan eI'lkek ve diisinden iki tane gemiye al dedik ki, bu iki ey, eha:sn fenas zamannda baki kalan suret-i neviyesi ve suret-i snfiyesidir. Bunlann gemiye yklenuesi, ervah- insaniyenin bekas ile bu iki eyin bekasna Nuh'un ilmidir. Zira Nuh'un ilmi, kllisini havi olail sefiniyesinden czdr. nk sefine, ilim ile am elden terekkp etmitir. Binaenaleyh bu suretlerin malumiyetleri, gemiye mahmul olmalan demektir. Nuh'un bu suretlere alimiyeti, onlan gemiye' hamiliyeti demektir. (Ve ehleke) (Ayet 40) Ve akrabalarndan, din ve siretinde sana ,muttasl olanlar, (lla men sebeka aleyhiImavl) (Ayet 40) ehlinden 'ancak kfr dolays ile ezelde ihlak iin hakknda hkm seblkat etmi olanlar mstesnadr, (Ve men amene) (Ayet 40) ve mmetinden Allah'a iman edenleri de gemiye aL. (Ve ma amene me'ahiliIla kaliln) (Ayet 40) Nuh Aleyhisselam ile beraber ancaik az kimse iman , eyledi. (Ayet 41) (Ve, kadlerkebd ma bismillabi mecrad ve mrsaha) Nuh Aleyhisselam Gemiye bininiz, onun yrmesi ve durmas Allah'm ismi Hedir dedi. Yani herbir eriat,in .cra ve infaz, tesbit ve ahkam, bir N,ebi'nin yahud o Nebi'nin imamhtnndan bir imam:.n veya ulemasndan bir alimin vcudu ile olduu gibi, Nuh eriat gemisinin de ruem-i cismani denizinde infaz ve ahkamnn icra ve tervici ve ikame ve 'isbat, nev-i insan efradindan herhangi bir ari! kamilin vcudundan ibaret bulunan Allah'n ism-i azami iledir. (nie Rabbi leafurun rahimn) (Ayet 41) Tahkik, benim Rab'bim elbette mafiret sahibidir. eriata mtebeatla, nfus-i bedeniye-yi muzlime hey'etlerini ve sizi helak denizinde gark eden, tabiat libaslar gnahlann setr eden mevahib-i ilmiye ve kefiyeyi ve si:6i kur-' tarmaa sebeb olan hey' et-i nuriyeyi ifaza ile rahmet eyler. Mafi ret ve rahmeti olmasa idi, sizde ihvanmz gibi gark ve helak olur-' dunuz. (Ayet 42) ,{Ve hiye tecribihim ri mevcin keIcibaD Gemi iindekilerle tabiat-i' cismaniye denizi fitnelerinin v,e insanlara' istila ve mukteziyatma ittifak etmeleri dolaysyla, tabiat- cismaniye arzulan ,galebesinin, 'nazara hicab ve yrmee mani olan dalar gibi dalgasnda ceryan ediyordu. 'Yahud mana: Gemi,' iindekilerle miza inhirafatnm ehlat- merdiye galebelerinin dalar gibi dalgasn'da yryordu. (Ve nada. niihun nibneh) (Ayet 42)_ O esnada-Nuh

H'OD sUREs ,

109

Ey oulcuumuz, Qizini dinimize dahil ol, (Ve Ht tekn me'alkafinne) (Ayet 42) Hak'dan mahcub, nefis arzusu dalgasyla helak, tabiat denizinde boulanlarla olma dedi. (Ayet 43) (Kaale seavi ila cebelin ya'sim.uni minel mil') Olu, ben, sudan beni muhafaza edecek olan bir daa iltica edeceim. Da ile murad, akln mahalli olan dimadr. Yani heylila denizinin istilas ile orada boulmamaklm iin, ben akl ile:, ma'kulden beni korumasn istiyeceim dedi. (Kaale la asmel yevme min emriIlahi illa men rahime) Nuh aleyhisselam Bugn Allah'n emrinden ba ka hibir koruyucu yoktur, 'ancak tevhid ve er'i dini ile rahmet etmi olduu kimse mstesnadr dedi. (Ve. hale beyne hmel mevc fekane minel mu~kine) (Ayet 43) Derhal hevay- nefs dalgas ve tabiat denizi suyunun istilas, ikisinin arasna hail oldu. Yani onu, babasndan ve din tevhidinden mahcub klmakla, olu heyClay- cismaniye denizin~~. gar.k. olanlardan oldu. (Aye't 44) (Ve ky e yil arduble'y maeki ve ya semil ekli'y Yani, Hak TeMa hazretleri t~rafndan,' eriat lisan zre, arz- tabiate nida olundu ki Eyarz, eriatn emri ile ve ahkamma imtisal ile mevadnm kalb zerine feveram sebebiyle, hevann galebe ve 15tilasm noksan 'eyle. Ve kvamnm kendisiyle hasl olduu hadd-i itidal zre dur. Ve ey adet ve his ile mahcuh, vehim ile kank fikir sebebiyle,mevad ve esbabnn hazrlamasyla, nefis ve tabiiyne imdad eyliyen, heva bulutlan ile bulutlanm akl semas. Sen de nefis ve tabiata'yardm etmekden kesil. (Ve ,gydal ma) ,(Ayet 44) Ve nuru Hak'ka hicab ve hayat- hakikiyeye mani olan rutubetin imda,.. d kesilip, tabiat- cismaniye kuvvetinin suyu ekildi. (Ve kudi- \ yeremmj (Ayet 44) Ve helak olanlann helaki ve kurtulanlann kurtuluu hakkndaki emr-i lahi icra olundu. (Ve ~yle bu'den IiI kavmizzalimine) (Ayet 44) Ve AHah'n dinini tekzib eden ve Hak yerine, hevaya tapan ve eriat yerine tabiat yolunu koyan zalimler hela'k olsunlar, denildi. (Ayet 45) (Ve nada niihun rabbehu fekaMa rabbi innebru min ehIi) Nuh aleyhisselam Rab'bine Ey Rab'bim" olum benim ehlimdendr diye nida eyledi. Oluna ok taallukundan ve iine ihtimamndan babalk efkati ve Rahim ve karabet merhameti, Nuh Aleyhisselam' olunun necatn istemiye hamI eyledi. Bunuhla be-

aleyhisseUm, akl- maadan ibaret bulunan vehme m alub , babas nn din ve tevlidinden mahcub olan olunu, ard. (Ve kdne fi ma'zilin) (Ayet 42) Halbuki olu, Nuh'un din ve eriatndan aynlm bir mevkde bulunurdu. (Y'a bneyyerkeb me'ana) (Ayet 42)

110

H"O'D SURES~

r'aber,his suale ve Hak Terua'mn huzurunda edebe, riayet ederek, (Ve .inne va'dekel hakkul '(Ayet 45) Ehlimi-kurtarmakhakkndaki . vadine hulf etme demeyerek, <~Tahkik, senin, vadin hakdr dedi. , Bunu demesinin sebebi, Nuh'un telvininin bulunmasndan v~ bakiyesinin zuhunndan ileri gelmitir. Zira ehlinden karabet-i sUriye ve rahm-i tabiiye sahibIerini murad etmi ve oluna ok acdn dan Hak Teaa'nn ciUa men sebeka aleyhiI kadl (Ayet 40) ayetiyle istisnasndan gaf1et ederek, hkm ve kazann kendisine sebkat eden kimsenin, kendi olunun olduu~u tahkik etdirememidi. Ve istirham ile Rab'binin atfetini dilemeyip (Ve ente ahkemlhikimine) (Ayet 45) sz ile, Alim, 'Adil, Hakim'in va'dinde hulf etmeyeceini arz eyledi (Kaale ya Nhu inneh leyse min ehlikel (Ayet 46) Hak Teala Hazretleri Ey Nuh. o senin ehlin deildir. Hakikatde ehlin, aranzdasm bir ittisal deil, belki karabet-i diniyeve lahme-i maneviye ve ittisal- hakiki' olan kimsedir dedi. Nitekim, Emiril M'minin Ali Aleyhisselam Agah olunuz ki, her ne kadar eti, yani suri karaibetiMuhammed'e uzak olsadahi, Muhammed'in dostu Allah'a itaat edendjr ve biliniz ki sri karabeti ~uhammed'e yakn 'olsa dahi Muhammed'in dman AllaI:'a as olandr buyurmudur. (nneh ameIn ayru salibin) (Ayet 46) Tahkik o, salih olmyan bir ameldir. Bu kelam ile olunun, gayri salih bir amil 01mas sebebiyle Nuh'unehlinden olmasnn mntefi olduunu beyan ve Nuh'un ehlinin, ancak 'eriatn ve dininin ehIi olan' salihe oldu... na ve olu Ken' an'u mtemadiyen isyan ve fesadda temadisi cihetyle gya' nefsinin ayni salih olmyan bir amil olduuna ve kurtulm~n sebebi, 'ancak salah olup, suret hasebiyle karabet olmad:na, binaenaleyh salih olmya,n bir kim.senin kurtulamyacana tpl1 bih ve oiunun, kendisinden sadr olan hatalar suretlerinden bir suret olduuna iaret eyledi. Nitekim Nebi Aleyhisselam'n buyurduguna bina-en Ken'an da babasnn srlarndan bir sr idi denil:r;nidir. Bunun sebebi Nuh Aleyhisselam davetde mbalaa ve uzun, mddet mcahedede nihayet dereceye gelip kavmi, kendisine iman etmeyince gazab ederek Yarahbi yer yznde hi bir kafir brak ma. Zira eer onlar terk edersen kullarn sapttrrlar ve gnahkardan ve ok kfr ediciden baka bir ey dourmazlar diye kavmine beddua etti. Allah'n kudret ve hikmetinden ve diriden ly ve lden diriyi kardndan, gaflet eyledi. te Nuh'un bu duas, makamnn hatasndan, halinin ,gnah olduundan Allah Teala hazretleri, onu, gazab halinde. Bunlar, facir kffardan baka ey dour mazlar diye zu'm ve Allah'a, zann ile hkm eyledii facir kffar . ile mbtela kld. Ve bu sebeble, ibu ukubetle Nuh'u hatasndan

HtID SURIDS

111

kurtapp .temizledi, hadis-i eYifte Kafir, m'minin gnahndan halk olundu diye varid olmutur. (Fellt tes'elni ma leyse leke bihi ilmn) (Ayet' 46) mdi Ey Nuh, senin bilemediin bir ey, ehlinden de olsa. salih olmyan bir kiinin kurtulmasn isteme. Ve kurtulma sebebinin, bakaey deil ancak salih olduunu ve ehlinin, suriye deil ancak karabeti maneviye sahibIeri olduunu bil. finni e'zuke en tekfine mineleabiline) (Ayet 46) Ben, senin, ilerin zevarihiyle kalan, h~kaykidan mahcub oan cahillerden olmama:kln iin sana nasihat ederim te bu te'dibi ilahi ve ikab rabbanininzuhurunda Nuh aleyhisselam'n iltrbah hasl edip (Kale Rabbi inni e'ftzu bike: en es'eleke ma leyse ii bihi ilmn) (Ayet 47) szyle Allah'a snd ve Ey benim Ra:b'bim, ben ilmimin taall uk etmedii bir eyi senden taleb etmekden 'sana smrm. (Ve illa tafirn (Ayet 47) ve eer benimtelvinatm ve haJkayam.n zuhurunu rtmezsen (Veterhamnil (Ayet 47) ve istikamet ve temikin ile bana merhamet etmezsen (Ekn mine! hasrine) (Ayet 47) ilminden ve hikmetinden ihticab sebebiyle ben nefislerine zarar eden kimselerden olurum. (Ayet 48) (Kyle ya Nuhuhbit) Nuh Aleyhisse~am'a Ey Nuh tevhidde istirak ve velayet makamzirvesinde ve malalli cemi'den halka' rcu' ile ma:kam tafsile ve nbvvetin teriine iniyar Hak ilehalktan ihticab sebebiyle halkn kfrler~e raz olucu ve halk ile Hak'dan ihticab sebebiyle gazablanc olmadn halde ayn'i vahdetde kesretin mahedesine (Biseldmin minnii). (Ayet 48) gazab ile nefsin zuhuru ve telyinin vcudu sebebiylekesret ile ve tecerrdden sonra taalukun ve 'hidayetinden sonra dalMetin hisuliyle ihti- . cabdan, bizden sadr ve bizimle ka-m olan selamet ile (ve herekatn aeyke ve ala mem.in mi:m.nen me'akeJ (Ayet 48) sana' ve seninle beraber olanlardan ne'et edecek ve a;hir zamana kadar senin dinin ve tarikat in zre olan ilinmetlere herey'in kendisiyle nema bulup . ziy~elendii adaletkaidelerinin te'sisi ve eriat kanunlarnn taknini (koyulmas) ile hubut (yukardan aaya inmek, ini) eyle denildi. (Ve memn senID.etti'uhm) (Ayet 48) Seninle bera..ber onlardan hayat dnya ile ihticablan sebebiyle dnyada onlar faidelendirip .(smme y,emesshm minna azabn elimn) (Ayet 48) . 'sonra' kifrleri sebebiyle bizden onlara ihlak ve asar ateleri ile ihrak ve hey'et ile ta'zib elernli azab dokunacak mmetler vardir. Ve eer ayat- kerimenin nefsine tatbikini istersenNuh kendi ruhun ile ve gemiyi (~eibahr-i heyulaninin tufan zarnanndakurtul ma~lna sebeb olan ilmi ve amel-i kemal in ile te'vil edersin. Taki rutubat- garibe 've ehla,t- fasidenin istilas ile .bedn kpnn kaynad ve harabna izfu. verildii vakit, ruh o gemiye biner ve' ku~

112
vay-

HO'D SURES!

ruhaniye ku yani asllarn ve ,kalb-i Ham'i, yares'den ibaret olunu ve nefs-i mutmainne zevcesini kendisiyle beraber gemiye alp, Allah'n ism-i a'zam ile gemiyi yrterek: bekay- sernecli ile tufanla helak-i ebediden kurtulur.' Dier zevcesi olan tabiat- cismaniye ve ondan hasl olmu olup dima dana snan vehimden ibaret olan, olu gark ve helak olurlar. Geminin eudi zre kararlamasn ve Nuh'un inmesini de ahir zaman vaktinde sa aleyhisselam'n nzUlnn. misai bir eyle tev'il, edersin. ' hayvaniye ve tabiiye,
larnn her cinsinden kier danesini, akl- nazari-yi. Sam'i, ve akl- ameli-i

hayvanlannn' ve kuvay-

(Ayet 52) Ve ya ,kavmistafini rabbekm) Ve Ey kavmim siz, sfat nefs hicablar gnahndan istifar ve irk sebebiyle hevaya tabi olmak gnahlarnz Rab'binizin rtmesini taleb ediniz (Srnme tfibft ileyhil (Ayet 52) sonra da tevlide tevecch ve tecerrd ve tenevvrle Hak yoluna sllk etmekle, ona rcu ediniz ki (YrsUisse-, maa aeykm rndrara) (Ayet 52) Ruh semasn ulum-i hakikiye ve " maarif-i yakiniye sularyla size gndersin, (Ve yezidkm kuvveten ila kuvvetikm) ve sizin istidad kuvvetinize, kemal kuvvetini de ziyade etsin, (Ve la tetevellev mcrimine) (Ayet 52) ve siz sfat':' nefsinizin zuhuru ve tabiata mtabaat ve dnyaya muhabbetle cihet-i sfliyeye tevecchnz sebebiyle gnahkarlar olduunuz halde Haktan i'raz etmeyin.
vet-

(Ayet 53) (Kaau ya hiid ma d'tena bibeyyinetinJ Kavmi, ga tabiiyeleri dolaysyla, brhan anlamaktan fehimlerinin kusuru ve basiretlerinin krl sebebiyle, beyyineyi idrak edemediklerinden ve idrakedemedikleri ey'i bizzarure inkar ettiklermden Ey Hud, sen bize bir beyyine getirmedin dediler.

(Ayet 56) (nni tevelrkelt alaIlahi rabbi ve rabbikm ma min dabbetin illa hve ahizi. binasyetiha) Ben, benim ve sizin Rab'biniz olan Allah'a tevekkl eyledim. Bu kelamla evvelen Rububiyetin her bir kimseye amil olduunu ve ,Rububiyet sahibinin merbubun ilerini tedvir ve hfz edeceinden, gayrin hfz etmesine hacet olma makla beraber, her nefsin, AHah Teaa'nn, kahr ve saltanat tahtn da makhur ve yed'i tasarrufunda ve memleket ve kudretinde esir olup, Hak'tan gayrisinin, fiil ve kuvvet ve tesirden aciz meyt gibi nefsiyle bir hareketi olmadn, binaenaleyh o nefisden ihtiraz da (saknmada, ekinmede) ve saknna.a hacet olmadn ve sonra da (nne Rabbi ala srak mstekiminl (Ayet' 56) Talkik, benim Rab'bim, sfat msta;kim zerinedir demekle Allah'a tevekk1n vacib olduunu, Allah Teaa'nn metin bir kara olduunu beyan ey-

HtrD SURESt~

113

lemidir. Yani Rab'bimv~detinin glgesi olankesret aleminde, adalet tarik zerinedi'!. Binaenaleyh istihkaksz kimseyi kimseye musaHat etmez. Ancak bir gnah v~ crm sebebiyle o tasalluta istihkak olursa musaHat eyler. Velev ki en kk bir gnah bile olsa, i lenilmeden kimseyi mU'akabe etmez. Yalnz mes'elesi gibi ukubet ba'z. kerre, tezkiye ve derecenin ykselmesi iin olabilir. Bunlarn kllisinde m riklerden ve ilaJlanndan faide ve zarara kudretin

nefyi sabittir. (Ayet 64) (Ve ya kavmi hazihi nakatuIlahi. Iekm ayeta) Salih aleyhisselam, Ey kavmim size ayet ve mucize olmak zre ite u, Allah'n nakas' dr (deve)>> dedi. Naka'nn te'vili iieride gemidir, Amma Sa'lih aleyhisselam ile ona iman eden m'minlerin kurtarl mas (Ve ma katelh ve .ma salebh ve lakin sbbihe' lehm) (Ve ma katelh yakinen bel r:efe'ahuIlah iIeyhil (Nisa Suresi, , Ayet 157-158) ayetlerinde geldii vehiyle, sa aleyhiaselam'n kurtarlmas ve (FevekahIla,h seyyiati ma mekerti) (M'min Suresi, Ay,et 45) kavliyle iaret olunduu vechiyle, Al-i Firavn m'minin' kurtarlmas gibidir. . (Ayet 69) (Ve lekad eaet ruslna brahime bilbra) Tahkik, bizim elilerimiz brahim' e mjde getirdiler. Muhakkakdr ki nfis-i erife-i insaniyenin, envar- kahire-yi akliyeden ve nfis-i mdebbire-i semaviden olan mebadi-yi mcerrede-i aliyeye ve nfis-i mdebbire-i semaviyeye ittisali ve ehl-i Ceberut'tanolan mele'i a'la He ihtilatat ve melekit dizisinde dizilmeleri vardr. (Ve eaet k nefsin me,a.ha saikun ve ehidun) (Kar Suresi, Ayet 21) kavlinin ia ret buyurduu vechile, ftr~t hasebiyle her nefsin, alem-i ceberutdan' bir mebdei ve onu terbiye eden aem-i melekitdan 'bir mdiri vardr. Ceberut'daki mebdeinden, ilim ve nur feyzini, melekutdaki mdirinden, Jruvvetve amel feyzini istimdad eyler. Ve Nebi aleyhisseam'n Tahkik, hedann ruhlar arn altnda mu all ak olan nurdan kandillere snrlar mealindeki hadis-i erifde buyurduu vechiyle; eer tecerrd ederse, o nefsin, canib-i H\hutda s~nd bir makarr- aslisi vardr. Nefis her ne zaman. tabii lezzetlere meyl ile cihet-i sOOiyeye mncezib olursa, tabiatl ve cihet-i sOOiyenin per. desiyle lahut cenanndan muhtecih olur. Ve o cihetden envar- ce.. berutiye ve kuva-ymelekitiyenin mededi kesilir) O envarn ira katn kabulden mahcub olduu iin, idrakat da o kuvvetden mededi kesildii iin minnet ve kuvvetde zayflar ve her ne vaikit beden hey'etlerinden tenzih ve mlabis-i maddiyeden tecerrdle ve zhd ve ibadet ve amelinin niyetde sdk ve ihlasa mukarin (yakn) olarak mebadide nezaket ve nezahate teebbs've nur-ul en var ve

114

JrOID SURIDS

mebde-i mebadi olan Allahu Teaa'ya takarrb ile, cihet-i ulviyeye "tevecch ederse; Hazret-i lahiye san'atma mnasebeti dolaysyle, Allahu Teala hazretleri D nefse skkan (oturanlar), Hazreti alemin,den nur ve kuvvet imdadyla imdad eyler. Bu sebeble o nefis, ebna-i cinsi1.1den ba.~kalarnn bilernediini bilir ve nebi nev'inden, mislinin kadir olamad eylere ka dir olur. Ve o nefis iin bedenden soyunmak suretiyle ceberut ve melekt dizisinde dizildii vakitle olur. Ve kendisine bah v~ihsan olunmu olan bedeninin tedbiri sebebiyle, ceber11t ve melektdan. u,zaklad vakitler de om. mdi, ceberut ve melekla ittisali ve o dizide dizildii vakitlerde, ya vahy ve il- , ham ve batnna ilka edilmek veya o al~mde mntek' (nak olunan) olan gayb suretini mtalaa ilalmak veyahut hatiften nida olunmak veyahud bir sahifede 'yazlm 'olan ya;.zy, sahifeden mtalaa; etmek tarikleriyle bazen o alemden ,gayb telakki edebilir. Bu da, o nefsin hiss-i mterek levhinin ciheti kabulu ,ve ahval-i sabka ve' ' ittifakat- arzadan dolay mahsusatn baz nev'ine ihtisas ktizasy ladr. Bazen de o nefis, ceberut ve melektdanhis ve letMetde mnasib suretler gryor ve ittisalin istikrar ve istihlkarn cihetiyle, o nefsin tahayylnn kuvveti ve hiss-i mterekinde zuhuru ile ve mtehayyilenin o suretleri telakkisi hasebyle, suretler o nefse cesedlenir. Yahut, o suretlerin senia-i dnyadan ibaret olan hayal-i klde temessl ederek' karlkl ayinelerde olduu gibi, in'ikas (yansma) tankiyle, o nefsin mtehayyilesinde intiba lle 'grlp, 'o suretler nefse, sret~i gayb ifahen sylerler. Nitekim, sadk ryal1a;r. da grld gibi, aralannda hi bir fark yoktur. Zira rya-y sad ka ile vahyin her kisi bir vadidendirler, aralarnda bir fark yoktur. Yalmz uyku ve uyanklk ile fark vardr. nk, vahy sahibi hislelinde ve hislerinin idrakatindan gftib olmaa 've hislerini ef' alnden azil ve istimalinden tatil "etmae kadir olur. O va1kit nefsinin kuv-, veti 've mcerredata ittisali melekesinin, h~sulu sebebiyle, mcerredat- ulviyeye muttasl olur. Rya-y sadka sahfbineise bu hal; hkin-i 1ibiatla vaki olur. Kur'an' Kerim'de (Lekarl sada,kallah resulehrr'ya bilbakk letedhuInnel meseidelharame ina'allaJ, aminiyne muhallinne ruuse1km ve mukassirine la tehafne) (Fetih Suresi, Ayet 27) ayetlarile iaret buyrulan, Re,sullullah Sallallalu Aleyhi ve Sellem'in ryas gibi, tabire muhtacolmyan ryalar it~ bu ryalardr. Bu sebebden, rya-y sadka; nubvvetin krk alt , cz'riden bir ~z'i klnmdr. Ve Cenab- Nebi"nin 'vahyinin mu-kaddemesi, alt ay kadar menamat- sadika olmu, sonra muhkemleerek, yakazaya intikal etmitir. Gerek uyku ve gerek ya:t-raza, yani . uyank haletlerinin her ikisindebazen m~tehayyile levazma' inti,

'

, H'OD SURESl-

115

kal der. O vakt, tabir ve tevile ihtiyac vakiolur. ttisal melekesi ile, adetlenmi ve o melekeye' alm olan nefse; kudret aleminden meded eridiinden, adetle mahcub olub bilmiyen kasvet-i kalb ve cefa eshabmn ve nihayete bali olmaktan ve H'ak'k idrakten kasr vehim ile kark noksan akllarla mahcub olanlarn inkar eyledii hfu-k-ade iler ve enva k~ramet v~ mucizeler zahir olur. Hidayet nuru ile kalbi nurIanan ve basi~et ve yakin ile dalalet ve gavayetden (aznlktan) masum olan, yahut ftrat, gabavetden (anlayszlkl masun olan, yahut ftrat, gabavetden ve muzlim hicablardan salim olan ve irade ile kalbi yumuayp, sakalay yani, celallenmei kabul, kuvvetiyle taklid~n ve imanen cehalet ve ga:veden kurtulan 'kimseler, bunu kabul ederler. Bu harikalarn husulu, Emiril' M'minin Ali Aleyhisselam'n, Hayber kapsn kopardnda ~Vaahi ben, Hayber'in kapsn cesede mensub bir kuvvet ile koparmadm ve lakin melekuta mensub bir kuvvet ve Rab'binin nuru ile hayalanm bir nefis ile kopardm buyurduu gibi, ya nefsinin alem-imelekutdan' te'yid ve kuvvet membandan kuvvetlenmesi ile olur; yahud, Allah'n izni, emre ve takdiri hkm ve teshiri ile melekutun' o n~fse itaati sebebiyle, duasna icabet olmak iin muttasl bulunduu' mebadi-yi ceberutiye ve nfusu, melekutiyeden sud:ru ile olur. te ayat- celile-yi Kur'aniye, melaikenin, HaliluIlah brahim Aleyhisselam' a temessl ve hal at- selase zerine tecessd ettiklerine delalet etmidir ki bu da melaikeni!?-, brahim'e olu olacan ve Lut kav~ minin ihlak olunup"Lut'un kurtulaca:n tebirden ibaret olan' gayb ile muhatebeleri (hitabamak - kar karya sylemeleri) fani bir ihtiyar olduu halde, ksr ve ihtiyar, olan kadnn, kendisinden ocuk dourmas harikuladesinde meleklerle te'yid ol'!lnmas, Lut'un duasyla kavminin ihlak ve tedmirinde (mahv ve helakinde) melaikenin tesirleri k~yfiyetidir. Allah Teala Hazretleri hakayk- umuru alim'dir. '

(Ayet 84) nni erakm bihayrin) uayb Aleyhisselam, kavminin ile delaletim ve batI ile Hak'dan ihticabn veenva- rezall ile dnya maln, kazapn.aa tahaIklerini grnce, ve en fena hasletlerle. mal toplamaik: hrsnda devam etdiklerini grnce; onlar bu hald~n men ederek ben, sizin istidadn~ da kemal husulunun ve hidayet kabulunun imkann ,gryorum 'Ve sizin Hak'tan ihticabnz ve, a.yr ile' vukufunuz dolaysyle ve meadden i'raz ile ' efkannz bllklliye me'a talebine sarf etmeniz ve himmetlerinizin fasid ve fani eylerin ibrazna kasr olunup, baki olan iyiliklerin tahsilinden geri kalmanz ve cihet-i ulviyeden, sarf- nazarla., cihet-i sfliyeye inci- zabnz (cezb edilmeniz) ve hevas- behimiye ile insana layk kema-'
irk

116

HOD

SURES!~

latdan itigaliniz dolaysyla hatalarnzn sizi ihata etmesinden korkuyorum. Binaenaleyh mecmu-i rezali ve nlm-i gavail olan irk ve zulmden aynlp,tevhid ve adaleti iltizain ediniz. (Ayet 85) (Ve La ta'sev lrard mmsidine) Ve ifsadnzda mbaetmeyiniz ve ifsadn gayetinde devam etmeyiniz, dedLnk , adil, fezailin kaffesini cem etmek ve slahda gayete erimek olduu gibi, zulm de ifsadda ,gayete ermektir.
laa

(Ayet 86) (BaJdyyetuIlahi hayrn lekm in kntm. m'minine) oldunuzsa, Allah indinde baki kalacak olan kemarat ve saadet-i uhreviye, mktesebat:- akliye .ve mekasib-i (kazanlacak ve kazanl yerler) limiy~ ve am~liye sizin iin ekavetinize sebeb olan kisb ve tahsilinde n~fsinize meak ketler ektirip sonra mevt le hepsini terk ederek, veba,linden nefislerinizde kklemi ~ey':etlerine lazm gelen azabndan baka, sizin- . le bir ey'i tkalmyan fani kazanJ.ardan daha hayrldr.
Eer siz, bir ey'in bekasn tasdik edici

Vakta ki uayb Aleyhisselam, kavminin inkfrlanni ve isyanda inad ve israrlarn: .(esaIAtke te'mrke en netrke ma ya'bd aMnil) (Ayet 87) Ey uayb, bizim babalarmzn ibadet ettikleri mabudlan terk etmemizi, namazn m sana 'emr ediyor? szleri ile kendisinin zht ve taat ve tevhidi ile istihza ettikle'rini grnce: (Kaale ya kavmi ere'eytm in knt ala beyyinetin mn rabbiJ Ayet 88) Ey kavmim, eer ben, Rab'bimden tevhke yakinen delalet edici bir brhan zreoldum i~e (ve re;zakan minhrzka.n hasena) (Ayet 88) ve tevhidde istilkametle kendisinde ilmi ve ameli bir hikmet ve ;kemal ve tekrtil nzk ile Rab'bim beni rizklandrd ise, irk ve zulumden nehy etmeyi ve tezkiYe ve tahliye ile islah terk etmekligim sahih ve caiz olabilir mi? Siz bana ha.ber veriniz dedi. (Ve ma ndU . en halifekiim ila ma enhilkUm anh) (Ayet 88) Halbuki ben, sizi men ettiim zulm irt:kfrb ile fam olan dnya menfaatlerini celb ve cer eylemei ve bu suretle nehy ettiim husus da size muhalefet etmei de kasd etmiyorum. (n ri.d illerlsUlha) (Ayet 88) Ben, ka.dir olduum mddete, hkmn kabul iin, tezkiye ile benim ve sizin nefislernizi slahdan bakabir ey'i murad etmlyorum. (Ve ma tevfiki ina biIlaltU (Ayet.88) Ve slaha muvaffak 'Olmaklm, ancak Allah'ladr. Allah'a. te,vekkl ve 'Ona inabe ve rcu' ederim dedi. (Ayet 91) (Kaalii ya uayb ma nefkaJ kesiren mimm,a tekuiil) .Kavmi Ey uayb biz, senin dediklerinden ounu anlamyoruz. (Ve inna lenerake lnen da'ifa ve lev la r~tuke Ierec\emnake ve ma ente aleyna bi'azizin) (Ayet 91) Ve biz iimizde senin zayf olduu-

HUD SURES

117

nu gryoruz ve eer se:nin akrabalarn olmasa idi, biz seni recm ederdik, tala tepelerdik. Sen, bize gaIib deilsin dediler ..Kav~inin, uayb'n szlerini anlamadklar, kazandklar gnahlar sebebiyle kalbIerinin paslanm~ olduu iindir. Keza payb' re cm eylemekden onlar men eden Allah korkusu olmayp, Rehtann korkusu olmas (Le'entm eedd rahmeten ri sudfirihin mineIlah) (Har Suresi, Ayet 13) kavl-i keriminin, yani Mnafklarn' kalbIerinde sizin korkunuz, Allah korkusundan daha fazladr, onlarn kalbinde sizler, Allah'dan daha korkunsunuz, (Zcllike bierinelm kavmn la yefkalfine) (Har Suresi, Ayet 13) zira onlar, anlamaz bir ka:vimdirler buyurduu vechile, adem-i fkhlar; yani anlamamalan dolaysyla, hakiki msebbib olan Hak'dan halk ile mahcub olmalarndan ileri
gelmidir.

(Ayet 105) .fFeminhm akiyyn ve sa'idn) imdi onlardan aki olanlar ve said olanlar vardr. Bu ayet-i kerimede; aki ve saidi ta'zim iin nekre:olarak irad edince, ibu mutlakiyet ve tenkir (nekre mechul, mbhem, garib klmwk, klnmakl, akininezeli ve ebedi ak1, saidin ezeli ve ebedi said olduuna delalet etmidir. Vakta ki aki ile saidin tafsili taJrsiminde ve tavsifinde; (lla maae rabbke:) (Ayet 107) ayetiyle, -akinin narda muhalled kalmasndan ve saidin .cennetde muhalled kalmasndan istisna edince nar ve cennet Iie murad meramndan mahrum kalmak atei ve hey'et ve asar elemleri ile nefsin muazzeb olmas ve meram ve lezzetlerin husulu cennetiyle, nefsin rah'at bulmas olduu anlalr. Nar ile cennetde muhalled kalmakdan istisna le muradda akinin.cehennem atein den k saht ve tard ve izlal ve ihanet ile cehennem ateinden daha iddetli olan sfat ve efal hicablarndaki kalb atelerine ve hicab ve la'n ve kalr ile Ruh atelerine kmasdr. Saidin de cennetden k Rdvan latif ekrem, iraz ile cennetdel1 daha gzel ve lezzetli bulunan tecelliyat sfat makamndaki kalb cennetlerine ve likai ve sebehat celalin ve gz grmedii kulak iitmedii, beer kalbine hutur etmedii eylerin zuhuru ile, makam- uhudda Ruh cennetlerine kdr. nk; bu makamdaaki said mukabelesindedir. Saidin ise cennetden nara kmas muhaldir. (Ayet 108) (A~en ay~ meczfizin) kavIiyle de 'buna delalet etmidir. Yani; gayr-i maktu bir ata olduu halde demektir. Ata, gayr-i maktu olunca, mukabili de bylece gayr-i maktil:'dur. Hak Terua'nn (Fe'aln lima yridu) (Ayet .107) kavIiyle de iddetli bir vaid olduu iin o da bu manay m'ir'dir. Bu beyan, lisan-adab ve bevatnn t,ahkiknda zevahire mraa,tdr. Amma hakikat zre, u suretleh- . km olunur ki, aki, meratib-i mezkurede narda olup nardarn k-

118

HtJD

SURES-

myarak, beki' narn bir tab'akasndan dier tabaJkasna'"ve bir derekesinden dier derekesine intikal etmekle,hulud hkmnde olunca istisna ile murad; huruc deil, hurucun gayridir ki, ~ki ehadiyet haysyetiyle Rabbi ile beraberdir. Rab'bi ise; onun nasiyesinden, yani; ,pereminden tutduu halde srat mstakim zerinedir. Hev'ay- 11efsinden ibaret bulunan idbar rzgar yularndanekerek, onu cehen~ neme srkler. mdi o kimse bu makarnda nefsinin hevasyle beraber olmakla ayn-i kurbdadr.Binaenaleyh, hevay- nefsine muvafk olan bir eyle telezzz ettiinden, her ne kadar saide mahsus naimlerden uzak ise de, cehennem ona ayn-i naim olur. Telezzz dolay syla onun hakknda ate musammas zill olup, cennet olur. Nitekim ' hadis-i erif-i Nebevid~, Cehennemin dibinde cr cr, yani; maydonoz yetiir ve yine, hadis-i erifte Cehenneme qir zaman gelir ki; kaplan alnr, iinde kimse' yoktur varid' olmudur. Keza said de bunun gibidir., Zira saidin intikali de; cennetlerde ve cennetin dere'celerindedir. stisna hkmyle cennetden kmaklk baka bir ey dir ki o da saidin; Ehadiyet-i zat>? da fenas ve sebehat-i cemalde ak ateiyle yanmasdr ki bu yanmak, makam- mahede de Ruhun vucuduylaolmayp, ahid ve mehud Hak olmak ve gayrin, ayn ve eseri baki kalmamak dereesinde; gren gz, iiden kulak, ha~r layan kalb-i beerolmakszn, uhud-i Zatiy-i Ehadi ile olandr. Ve eer (aki ve Said) kavlindeki tenkir, ta'zim iin olmay~p, nev'iyyet iin klnrsa; akinin nardan hurucunun, nefsinn hey'et-i muzlimeden ve measiden temizlenmesiyle, makamndan cennete terakkisi ile te'vili caiz' olur. B~ takdir zre ebedi aki olmaz: . (Ayet 112) (Festekm kema mirte) Habibim sen, Allah'n hukuku ile, Allah'la kaim olmakda emr olunduun gibi istikamet' eyle. nk, Nebl Aleyhiss~latvesselam, Allah'n hukukunu' muhafaza ve emrine ta'zim ve vahdet-i zatiyenin uhuduyla beraber, halka rcu'dan sonra; tecelliyat- sfatye ,ahkam.n;n z-abtyla, btn harekat ve sekenat, nutku ve fikri ancak Hak'la olarak, sfat' ve zatnn bekayasndan hi bir telvin zuhCr ve g~yri bir hatr hutur etmeyerekten, nitekim, gece' namazndan mbarek ayaklarnn idii ve Alah Teala senin, gemi ve gelecek gnahlarn m:afiret etmekle seni tebir etmedi mi? denildii vakitde Ya ben abd-i ekur olmayaym m? buyUrduu vechile erait-i ta'zimden bir art i,hlal etmeksizin ve' inzar ve davet ve ma'nlf ile emr ve mnkerden nehyi babndan bir dakikay fevt etmeksizin, doru yolu halka gstermek- le me'murdur. Bu, i ise, gayetle gdr. Bu sebebden Hud Suresi beni ihtiyarlatd buyurmulardr. Baz refa, ResulluIlah SaUalah Aleyhi ve Sellem'i ryada grp, bu mes' eleden sual ve' Ya Resulallah ne sebebden enbiyamn kssalarndan ve kendilerini tekzib eyli-

119
yen mmetlerine nazil olan azabardan" ve enbiyann, mmetlerinden ekdikleri mihnet ve meakkatlerden mi Hud suresi beni ihtiy,arlatd buyurdunuz? dediklerinde Hayr, belki (Festekim kema mirtel szndendir buyurduu rivayet olunur. (Ve" men tabe me'ake ve la tetav) (Ayet 112) Ve seninle braber, mmetinden ve vcdu gnahndan tvbe eden ve fenadan sonra beka makamnda ayn-i vahdetde kesret-i uhuda vasl olan ml.vahhidler de istikamet etsinler. Ve sizler, hicab-enaniyet ve "kemal-i mutlakay la hiyeyi, sizin olduunu grmek suretiyle eneiyyet-i muahhasay- mukayyedenize fahslarda kaytlanm benlik) nisbetle ihticab (perde-rt) sebebiyle tuyan etmeyiniz. Bu suretle reddiniz; takayyd ile tlakdan ihticab mucib olur. Zira; Hviyet-i lahiye hedniyet ve eniyet, yam;unluk, bunluk, senlik, "benlik iaretiyle takayyd etmez. (nnehu bina ta'melune basirn) -'Ayet 112) Tahkik, Hak Teala, sizin yaptklannz grcdr, "yaptnz ileri Hak ile mi, nefsinizle m~ ilediinizi. grr. (Ayet 113) (Ve" la terkenu ilellezine zalemul Ve siz, hafi bir bakiyenin, yahut .gayrln isbatua hafi bir iltifatnvcdundan nai, bir gizli arzu sebebiyle irk edenlere asla meyl etmeyiniz. Zira, irk edenlere meyl (Mil zagalbasar ve ma teal (N ecm Suresi, Ayet 17) ayetinde; tuyana mukarin olan zig, ancak bu irke meyl mes'elesinden ibarettir. (Fetemessekmnnar) (Ayet 113) irke meyliniz takdirinde; size ihticab ve firak ileta'zib se:bebiyle, "mahbubun gayreti atelerinden gazab ve mahrumiyet atei dokunur. Nitekim, Habib'ine: Habibimlgnahkarlara benim mafiret edici olduumu tebir et. mi9-~le,. Sachldar da benim gayyur, yani, gayri stemeyici olmaklmla"ikorkut buyurmudur. te bu manadan Muhlisler byk bir tehlikededir buyrulmudur. Zira muhlislerin hal gnahla;rnn dekayk, akl ile idrak olunmakdan daha dakiktir. Ve vehim ile teveh)m olunmaktan daha iddetli ikabldr. (Ve ma lekm min dunilIahi min evliyae smme la tnsariine) (Ayet 113) ve bu tak"dirce, sizin iin ilkabdan kurtanc ve ilerinizi tedbir ve sizi terbiye edici, Allah' dan gayri hi bir dost ve S'ahib yoktur. Sonra siz, Allah'n iddetinden kurtulmak iin yardm da olunmazsnz. Bu a.yet-i kerime, Hak'knevliyasn bile tehdiddir. Dmanlanna artk ne keyfiyet olur? (Ayet 114) (Ve ekimissalate tarafeyinnehari) Ve gnn iki 'tarafnda namazikame ~yle. insanda mevcud olan dokunmak, tatmak; koklamak, grmek, iitmek hislerinden ibaret be hisden kalbe varid olan cisnam hey'etlerdolaysyla bu hisler; kalbi igal ve, Hazret-i' Rahmaniye'den cezb ve Cenab-. Kudds'den i'raz ve maden.,.i ricse tevecch ile, nUr ve huzurdan mahcub ve nS11 vah-\

120

HOD SuRES!

ete ve safasn keduvete tebdil eder oldu ise, mukabilinde be vakit, namaz farz olmudur ki, o namazlard,a kul, huzura feragat bulur ve , farz olmudur ki, o namazlarda kul, huzura feragat bulur ve kalbi igal edecek bir agln gelmemesi iin hislerin kaplarn kapar ve kasdni tefrkdan ve cem'i nurun imdad1ll vusulu iin tevecch ve niyet ile, kalb kapsnAllah'a aar ve tevecchn ittihad ve cem'iyyetin husulu ile tevahhudan (rkmek vahetlenmek) Rab'bine istinas eyler. (yaklar) imdi bu namazlar, kalbin, Rab Teala canibine alm be kaps olur. Ve gurur cahibine, aldatc darlna a-, lan ve kendile'yle kalbe, zulmet giren bu be his' kapsnn azasn da be vakit namaz kaplan ile kalbe nur girer ve varid olan nur, zulmet asarn giderir ve kedurat gubarn siler. ite: (inne} hasenati yuzhibnesseyiati) (Ayet 114) Yani, muhakkakdr ki iyilikler kt-, lkleri giderir, ayetinin manas budur. Ve hadis-i erifte Kebiliden ictinabettike; bir namaz, teki namaza kadar olan kk gnahlara kefaretdir diye varid olmudur. Namazlarn gnn iki tarafnda ikamesinin emr olunmas, cemiyyetin bekas ve gnn evvelinde hey'et-i nuriyenin istilas sebebiyle namazn hkm, sair vakitlere imtidad etmesi iindir ki, o huzurun devam ve o -nurun bekasyla, o kimsenin daima namaz zre olanlardan' olmas, me'mul olq,r. Ve gnn ahirindeki namaz da" sair vakitlerde haslolan tefrika ve kedurat siler, sprr, izale eyler. imdi 'azab- gda iini mdir olan kuvay~ tabiiyenin saltanat gecede olunca, ve uyku sebebiyle kuvay- tabiiye, nefsi, ruhani aleminden, bedenin tedbirine cezb ve nefis, kendisine mahsus olan gayb mtalaa ve Kuds illemini mahede anl1~dan men ve alat- gadab, cesedin imarat iin isti'malle, nefs i igal ve kendisinden letafet ve taraveti ,geIb ederek, perde ile kederlenir oldu ise; gece uyanklk ile nefsin taltif ve tasfiyesine ve namazIa nurlandrlp tazelendirilme:5ne ihtiyac grlm'dr. Buna binaen, (vezlefen minelleyli) CAyet 114) yani, gecenin sonu saatlerinde namaz kl, buyurdu. Gndzil:n iki ucunda ve gecenin gndze yakn zamanlarnda namaz kiL. (Zaike zikrit lizzakirine) (Ayet 114) te 'bu zikr olunan vakitlerde namaz klmak' ve seyyiat hasenat ile gidermek Allah huzur zamannda, safa ve cemiyyet ve MS ve zevkteki halini hatrlayan kimselere bir ihtar-

ile

dr.

(Ayet 115) (Vasbir) Sen, Allah ile istikamet ve namazda huzurda ve gayre meyl etmemekde sabr et. (Feinnallahe lityudy'u ecrelmuhsininel (Ayet '115) Zira,. Allah Teala adalete riayet ve istikamet hukukuyla ve ibadetde ta'zim artlaryla , kyam halinde O'nu mahede eyliyen muhsinlerin ecrini zayi' etmez.

H"O"D SUREsf

121

(Ayet 118) (Ve lev ae rabbke lece'alennase mneten vaide ten) Eer, Rabbin dilemi ols& idi, insanlan, tevhid dini ve ftrat muktezas zre mttefik istidadda mtesavi bir IDmet ve bir millet olarak klard. (Vela yezaune muhfelifineJ (Ayet 118) Halbuki insallar, ve ch-i istidad da muhtelif olmakt~n zill olmazlar, daima, muhtelifdirler. . (Ayet 119) (lla men Rahime Rabbke) Ancak, t~vhide hidayeti ve kemale tevfiki ile, ;R;ab'binin, kendisine rahmet eyledii kimse mstesnadr. Zira bunlar; mezheb ve mak;sadda mttefik sret ve tarikatda muvafkdrlar, onlann kbleleri Hak, dinleri tevlid ve muhabbetdir. (Ve lizilike halekakm) (Ayet 119) Allah Teala hazretleri ancak bu ihtilM iin, insanlarn her birisi bir e'n ve amele mstaid olmas tabiati ile bir i ve san'at ihtiyar etmesi ve onlarJa nizam- alemin dzelmesi ve emr-i maan doruolmas iin insanlar halk eyledi. Binaenaleyh, ihtilaf eden insanlar, emr-i lahinin malmilleridir (deve stne atlubherbirine bir Adem oturmak iin iki tarafl tepesi mahruti olan ey) Ha,k Teala; esbeb ve erzak yklerini ve nasn esbab- taayyn onlara ykletip dnyahayatnn kvamn onlarla tertib eyledi. Merhum olan taife de kemalinin mazharlandr. O mazhar ile Hak Teala hazretleri sfat ve efalini izhar ve onlan da hkm ve maarif ve esrannn emanet' mahalli klm dr. Ve temmet kelimet ra,bbike le emle'enne cehenneme' mineIcinneti vennas ecma'yneJ (Ayet 119) Ve Rab'binin; Ben elbette cehennemi cinlerden ve insanlarn cemisinden dolduracam-, dedii keiimesi, muhkem ve sabit ve tamam olmudur. nk cehennem; meratib-i vcuddan bir mertebedir ki, hkmnde imkan ile beraber o mertebenin ta'tili ve ketm-i ademde ibkas caiz deildir. (Ayet. 120) (Ve kllen nekussu aleyke minenbarrul ma nsebbitu bihi fuadeke) Peygamberlerinin her birinin haberlerinden; kendisiyle senin,kalbini tesbit ettiimiz eyleri sana kssa ederiz, yani, enbiyann istikamet makamnda sabt ve bu makamdan kaymamalaryla beraber, tnmetlerinden grdkleri edaide, (edide nin cem-i, Met, musibet, bela) mukavemetlerine ve Nuh kssasnda; olunun kurtulm'asnn istenilmesi gibi telvinatlan ve bakiyelerinden bir ey'in zuhuru zamannda, muatebe Citab etmek, darlmak, azarlamak) olunduklanna ve 'Hud kssasnda 'Hud Aleyhisselam'n (Kaale inni hidullahe vehedu enni beri'n mmna trikune) (Ayet 54) kavli gibi, yakin ve tevekkllerinde sebat ve ecaatlerinin kuvvetine ve Lut Aleyhisselam'n kssasnda, Lut'un, misafirle~ rini fenalkdan muhafaza iin,. kzlarn fedas gibi, kemal-i keremterine v~ fevtnde, faziletlerine seni muttali' kldmz vakit, bun-

122
larn

YUSUF su:Es'-

hepsinde kalbin sebatlancl ve istikamet nuhkemledi ve sen-' den telvin asannn gitmesiyle, temkinin kuvvet buldu. Ve tevekkl ve nZan ve yakin ve eceatin kuvvetlendi. Ve hulk ve keremin kemalledi. .(Ve caeke fi hazililhakku) (Ayet 120) Ve bu surede: sana m"minlerin itikadlarnn tahakkuk eyledii hakikat geldi. (Ve mev'izatn ve zikra Iilm'minine) (Ayet 120) Ve ilinem-i sabkann helakin~ sebeb olan eylerden ihtiraz. etmek iin- nasihat ve tedeyyn etmeleri, siret ve tarikat edinmeleri vacib olan dini, m'minlere ha- i trlatmak geldi. Allah Teala hazretleri alimdir.

YUSUF SURES,
BsM:iLLAHRRAHMANRRAHM

Ra, tilke ayatlkitabilmbini) Zikr beyam (Nahnii nekussu aleyke ahsenelkasasi) (Ayet 3) Kur' an'n szleri ve terkibleri mciz ve zahir manas, vaka mu tabk ve batn, srf slUku beyan iin vaki olunmU kssalar gibi, slkn suretine ve saikin ahvaline delalet edici ve ok mutabk ve pek muvafk olduundan;. (Ve in knte min kablihi leminelaf': line) (Ayet 3) sen, her ne kadar vahiyden evvel bu' kssadan gafil olanlardan idiysen de biz, sana bu Kur' an- vahyimizle, kssalann e~ gzelini kssa eyleriz. \ . (Ayet 4) (z kaale yftsufliebihi' ya ebeti inni re'eyt ehade aere kevkeben veense. velkamere re'eythm li sacidme) Habibim! Yusuf'un, babasna; Ey babacm ben, onbir byk yldzn ve gne ve ayn bana secde eyl,ediini, grdm dediini te;zekkr et. Bu ruya, Hd -Buresinde, ta'bire muhta.c olduunu zikr, ve beyan ettii miz ryalardandr. nk, kuvve-i mtehayyile, nefsine secde ettik-' leri, gaybdan arz olunan nfus-i erifeden, yldzlara ve ems ve kamere intikal etmidir. Halbuki nef~lemirl.e secde eden nfus, ancak ebeveyn ve kardeleri idiler. (Ayet 5) (Kaale yalneyye la taksus r'yake ala ihvetikie feye..;. kid leke keyden, inneeytane lil'insaru ad.vvn mliynn) Yakub aleyhisselam Ey-'oulcazm, ryan kardelerine syleme belki sana' bir hile ederler, zira eytan insana muha:kkak aikar bir d mandr dedi. Yakub'un bu sz, mcmelolan ilhamlardandr. Zira, bazen mcerredat- ruhaniyeden gayb sureti, zamanda ala vech-i klli zre Ruh'da layik (zahir, meydana' kc) olur ve eseri kalbe vaslolur ve o surete olduu gibi, ilim vaki olmak iin,mufassal olarak nefisde tea~us etmez, bu sebebden eer kerehat olunacak bir

(Ayet

1)

(Elif,

Lari,

yukarda gemidir.

YUSUF

SURES'

123

ise; nefisde ondan bir. saknmak ve' korku, rabet olunacak bir ise ferah ve srllr vili olur. lhamn bunevi'ne mzarat (korkutma) ve bearet (mjdelemek) tesmiye olunur. Yakub Aleyhisselam, vukuundan evvel vaki olacak ey'in vukuundan korkup, ihtirazen, ryasn kardelerine haber vermekten Yusuf'.unehy etti. Yakub'un ihtiraznn, ryamn, Yusuf Aleyhisselam'n eref ve kerametinin' ve' kardeleri zre kymetinin ziyade olduuna delalet eyledii cihetden olmas da caiz olur ki, Yakub Aleyhisselam bu ryay Yusuf'un kardeleri iidirse, YusUf'a hased edeceklerinden korlmudur. (Ayet 6) (Ve kezMike yectebike rabbkel te; bylece ani azim bir ryay gstermekle intihab ettitgibi, seni, nbvvet iin stfa eyler, seer, zira sadk rya, hususiyle bunun gibi bir rya, nbvvetin mukaddematndandr (balangcndandr) . YUsufun, ryasn dan kendisinin keifleri" slklanna sebkat eden mahbubIardan olduu ma'lum olmudur. (Veytimm, ni'meteh aleykel (Ayet 6) Ve Rab'bin, nbvvet ve mlk ile ni'metini sana itman eyler. (Ayet 7) (Lekad kane ri yusufe ve, ihvetni ayatn lissaiIinel Tahkik, Yusuf ile kardelerinin kssarannda, sual eden ve bilen kimseler iin byk ayetler vardr ki, ,bu ayetler, evvelemirde st fa-y mahzn, - (gerek, tam semenin ve seilmiliin) bir alc nn almasna veya bir iste'yicinin ist~mesine mteallik olmayp, Allah'n meiyyet ve ir~esine mahsus bir i olduuna delMet eder. Buna bina.en kssay bilenler, ezelde istidatlarm mertebe mertebe olduunu bilirler, saniyen Allah TeMa hazretleri bir kimseye hayr murad ederse, o hayrn def'i kimseye mmkn olmad ve Allah, birini muhafaza ederse onun fenala atlmas ve. er ilekasd olunmas kimse iin mmkn olmadn bilerek, yakin ve tevekklleri kuvvetli olur. Ve Allah'm 'etal ve sfat tecelliyatn uhud -ederler. ' Salisen eytamn hile ve ivasndan kimsenin, hatta enbiyann ,bile emin olmayp, hazer zre bulunduklanna delMet eder. Bunlarn hepsinden kuvvetli olan del~llet udur ki, bu ayet; intifal-i (taleb etmek-nafile namaz-bir eyden teberri eylemek-bizarlk gstermek) zihni demek olan, fehim tarikhdan, onl'an bidayet ve nihayetde ve . aralannda olan hallerine ve Allan'a keyfiyet-i suluklarma. mutta~ klarak, evk ve iradeleri artar ve basiretIeri nurlamr, a.zimetleri kuvvetlenir. Bunun beyan udur ki: Yusuf gibi, gayet hsnde olup, babas akl Yakub'unun mahbubu olan ve onu kardeleri, yani, nefsin oullan: havas- cismaniye-yi zabire ve havas- hamse-i batna Uteki beduygu: hiss-i mterek, hayal, vehm, hafza., mutasarnfa) . ve gazab ve ehvetin mahsudu (hased olunan) bulunan mustaid bir kalbdir. Yalnz kuvve-i' zakire mstesnadr. Kuvve-i zakire .Kalb Yusufuna haset, vesvese, kas d etmez.,. Biiaenaleyh hased edenler,
\
.

ey ey

.124
kardeleri

. YUSUF SURES

adedince on bir kuvvet kalrlar. Amm'a onbir kuvvetin, kalbe hasedleri, vesvese ve kastla!' vardr. Bu kuvvetler; tabiatla:. ,. ryla lezzet ve ehvetlerine mncezibdirler ve akl~n, kuvye-i fikriyeyi kalbin kemalat olan ulum ve ahlak tahsilde istimal etmesinden men eylerler. Ve kerahat eyler ve ancak lezzat bedeniyenin ve 'kuva'y hayvaniye ntehiyatnn tahsilinde isti'malini isterler. HalbUki fikrin, kalbe olan nazarnn daha ok, ve saadet-i kalbiye olan, ulum ve fezaili tahsile meyli, daha iddetli olduunda ek yok-

tur.
(Leyusufu ve ehuh ehabb ila ebina minnd ve na)n yani Vallahi biz kuvvetli bir frka iken; Yusuf ve kardei babamza bizden daha sevgilidir szlerinin manas budur ~ Yusuf'un kardei; kalb Yusuf'unun anas olan ve akl Yakub'unun; nefs-i emmare libasnn vefatndan sonra tezvic etmi olduu Nefs-i levvame Rahil'inden doan kuvvet-i akHedir. Yusuf ve kardei babamz'a bizden daha sevgilidir dedikleri: zira akl, ulum ye maarifle, kalbin tekrnilini iktiza eyledii gibi, ahlak- cemile ve a'.mal-i erife enva- feziliini istinbat (gizli eyi izhar etmek, mana ve hkm karmak) ile kuvvet-i akilenin de teknilni iktiza eder. Kardelerin akl Yakub'unu (nne ebfua Iefi daroin mbininJ (Ayet 8) Muhakkak bizim babam~; aikare bir daaletdedir . s- . zyle, sevabdan u~aklk demek olan dadale nisbetle, kuvann, na-" zar- akliden kusurlar ve kuvamn beden lezzetlerini tahsildeki tariklerinden, akln. tarikinin uzak bulunduudur. (Ayet usbetiin')
8)

te

.t>

(Ayet 9) (Uktulu yusfe evitrahilu ardan yahl Iekm vech Siz, Yusuf'u katlediniz, yahud uzak bir yere atmz ki babamzn tevecch ayardal1 hali. olsun ve srf size kalsun. Karde lerinin Yusuf'u kuyunun dibine atmalar, vesvas vukuunun kalbe istila ve beden muhabbetinin ve muvafakatinin k,albe hudusu ile, kalbi,sfli cihete, tabiat-i bedeniye kuyusunun dibine kadar cezb etmeleridir. . Ancak Yusuf'a,; brahim Aleyhisselam'n libasndan tecrid edildii v~ atee atld zaman, Cebrail'in cennetden getiripde brahim'e giydirdii ve brahim'den shak'n ve shak'tan Ya-o kub'un varis olarak, 1?ir hamail ile Yusuf'un boynunaasm olduu gmlei,' kuyuya inerken Cehrail'in gelip Yusuf'a giydirdii, yoksa suda boulur ve avreti (setri vacibolan 'azay beden) zlliir olurdu diye rivayet olunmudur ki, bu da istidad- asli ve nur-i fitri $fat na iaretdir. te brahim'i ateden koruyan hatta atein .serin ve selamet olmasna :sebeb olan; bu gmlek idi. 'Ve kardelerin, akl-i mead babnda ve mea tahsili hususunda" fikre tenzil ettirip o cihete tevecch ettirmesi (YahI Iekm vech ebikn ve tekunu min
ebiknJ

YUSUF

SURES

125

ba'dihi kavmen sMihiyne) (Ayet 9)' ayetinin manasdr. Yani babasize tevecch ettikten sonra, mea tertibinde ve istediiniz gibi mea esbahn hazrlamakta salihkimselerden olursunuz. Kuvann, tesvilat- eytaniye ve tarirat..: (aldatma) nefsaniye ile akl kandrmalardr, ve (Ersilbu me'ana aden yerta ve yerab) (Ayet 12), Yarn Yusuf'u bizimle beraber sahraya gnder, yemi yesin ve oynasp szlerinin manasdr. (Ve inna le1hu lehafizune) (Ayet 12) Ve biz, elbette onu muhafaza edicileriz. (KaaJ.e inni leyahzununi en tezhebu bihi ve ehM en ye'klehzzi'b 'Ve entm anh afilune) (Ayet 13) Yakub AleyhisseHm Sizin, Yusuf'u gtrm~nizden ben elbette mahzun olur ve siz ondan gafil iken, kurdun onu yemesinden korkann dedi.
nz, srf

(Ayet 14) (Kaalu lein e1kelehzzi'b ve nahn usbet.1 inna izen Vanahi biz bu kadar kuvvetli ve kalabalk iken onu kurd yerse bizler, .elbette hsran sahibIen olmu oluruz, yazklar ols~ bize dediler. (Felemma zehebu bihi ve ecme'u en . yec'aluhu ri ayabetiIcubbiJ (Ayet i5) Vaktaki Yusuf'u sahraya g-' trp kuyu dibine brakmaa ittifak ettiler~ .(Ve evhayna iIeyhi letnebbiennehID. biemri'him haza ve hm laye'urUnel (Ayet 15) .Biz, Yusuf'a vahyettik ki; elbette sen bunlara, bu ilerini ma:tebe Htab etme, darlm~, azarlama) yolunda, bildireceksin. Halbuki onlarn uurlar yoktur.
lehasriine) Kardeler:

(Ayet 16) (Ve diu ebahiim saen yabMne) Kardeler, ge vakit geldiler. (KaMii ya ebana inna zehebna nestebiku ve terekna Yusufe inde meta'na fe'ekelehzzi'bu) (Ayet 17) Ey babamz,bir msabakaya gidib, Yusuf'u eyalarmzn yannda braikdkd, hemen Yusuf'u ku"'d yedi. (Ve ma erite bin'minin lana velev knna sadkine) (Ayet 17) Ve biz, her ne kadar doru syleyici olsak da sen bizi tasdik etmezsin. Bize inanc deilsin dedi~ ler.
alayarak babalarna

(Ayet 18) (Ve ca ali kamiysfui bidemin kezibin) Ve yalanc bir kan ile bulam gmleinl, getirdiler. (KaMe bel sevvelet lekin enfskm 'emra) (Ayet 18) Yakub Aleyhisselam Bel~i nefisleriniz size bir eyi tezyin ve tesviletmitir. (tesvil hattzatnda irkin kt bir eyi gzel iyi gsterip aldatmak; tezyin: ziynetlemek) (Fe sabrn cemiln vaUahl mste'an ala ma tesifune) (Ayet 18) imdi benim ~im gzelce sabr etmekdir ve sizin vasf ettiiniz ey zre sabretmek iin A:1lah'tan yardm isterim dedi. Ka:rdelerin, kurda iftiralar: kuvve-i .gazabiye zahir olduu vakit; k~lbikendisine mahsus ilerinden bsbtn rter, kuvve-i gazabiyenin halinden .aikar olan,

126

YUSUF SURESt-

kuvve-i gazabiyenin kalbe daha zararl ve kalbin iini ibtalde ve onu mahcub -klmakda daha kuvvetli olmasdr ki eklin manas budur. Halbuki kuvve-i ehevaniye ve havass vesair kuvvetler, kalbi ldrmekde ve paralamakda daha iddetli ve nefsulemrde kalbe daha muzr ve cihet-i sfliyeye daha cazib ve siyaset-i akliyeyi v~ evamir ve nevahiy-i er'iyeyi kabulden imtinada daha iddetlidir. te hakikatde mes'ele bunun hilafna olmakla beraber, bu eserin kuvve-i gazabiyeden zuhuru, gmlein zerJ,1e olan yalanc kan demekdir. Yusuf'un firaknda Yakub'un gzlerinin beyazlanmas,kalb Yusuf'u, tabiat kuyusunun dibinde iken nur-i akln fikdanndan ve baSiretin kelarlinden ibarettir. (Ayet 19) (Ve caet seyyaretn fe'erselu varidehm fe'adla delvehu) Bir kafile geldi, sucularn gnderdiler, sucu kovasn kuyuya sald. Kaale ya b17a haza uIamn) (Ayet 19) Sucu Mjde. te bu gzel bir olan dedi. (Ve eserrUhu bida'aten valla,J alimn bima ya'melune) (Ayet 19) Kervanclar onu sermaye olmak zre sakladlar. Allah Teaa, onlarn yapdklann bilicidir. (Ve erevh bise:menin bahsin derahime ma'durlatin, ve kfuu ihi minezzaIidine) (Ayet 20) Kardeleri yetiip, Yusuf'u noksan bir fiatla, ucuzca sattlar (Ve kanu fibi minezzahidine) (Ayet 20) Yusuf hakknda zahid- lerden, paraya tama' etmiyenlerden, kanaat edenlerden olmulard. Yusuf'u kuyudan karan bazseyyare, kuvve-i fikriyedir~ '_
-

(Ayet 21) (Ve kaalelleziyterahu min m.sra limre'etihi ekrimi mesvah asa en yenfe'ana ev nettehizehu veleda) Msr'da- Yusuf'u satn alan, Msr'n Azizi karsna Yusuf'a ikram et, rahatna bak, onun bize faideli olmas umulur, yahud belki onu oul ediniriz. dedi. (Ve kezMike mekkenna liyusufe, iIl'ardJ (Ayet 21) te bylece yeryznde biz Yusuf'a kudret verdik, Yusuf'u yeryznde kuvvetlendirdik. Yusuf'u Msrn Azizine satmalar: Kuvve-i fikriyenin ' ruha yaknl ve nuruyla nurlanmas zamannda kendisine hasl -olan ve ruhtan syrlb akan mana-y maarif sebebiyle ktvann, kalbi kudsi medinesi msnndan olan ruh azizine teslfm etmeleridir. Zira kuvve-ifikriye cismani olub kalb cisman olmaynca, kuvve-i fikriye kalb makamna vasl ol'amaz. Ancak sadr makamnda, yaii: kalbin nefis tarafna gelen cihetinde, kalbin nefis perdelerile brn~ m olduu zaman vasl olabilir.Amm:a fuad makamnda ve kalbin tecerrd, yahud sr tesmiye ettikleri ruh makamna ulat za-, manda kuvve-i mfekkire kalb~ ruh a~izinin yannda terk ye ona teslim eder ve ya:knI sebebiyle kendisine hasl olan maaniy-i mezkuredir. Hemmleri zre kalbten aynIr. (Ekrimi mesvah) (Ayet 21) szyle, Aziz'in Zeliha ism1nde Yusuf'u kendisine smarla4 kan...

YUSUF SURElS!
s, ruh nuruyla nurlanp, kuvvetlemeyen ve nefs-i

127

ruhun eseri kendisine erien, fakat Nur'da mutmaine derecesine bali olmayan nefs-i levvamedir. Allah Teala'nn, Yusuf'u yer yzfude kedUrat sahibi klmas, ~ezkiyeden ve ruh nuruyla nurlandktan sonra nefis ve ku-' vaya mukavemet zere Allah Teah~,'nn kalbe kedurat vermesidir. Ve istidadmda kemali fiile karmak iin alat- bedeniyeyi, kemaat tahsilinde istimali ve riyazatlar1a siyaset etmesi iin kalbi, beden arz zerine musaHat etmesidir. Nitekim (V~ lin'alllinehu min te'vilil':ehftdisi1 (Ayet 21) buyurduu yani, alem-i kevn ve fesadda cari olan vekayiin teminini ona bildirmek i.in i bu inca ve ikdar, yani; kurtarma ve kudret vermeyi Yusuf'a yaptk. '(VaIlah Mibn aHi emrihi) (Ayet 21> Allah Teala, hazretleri, Yusuf'un isti<;ladnm iktiza ettii ~akamna, euddinin (yiitlik a), kemainin gayesine ulatrmak ve 'Yusuf'a ilim ve hikmet vermek 'iin teyid, tevfik, ve nusrat ile iine'galibtir. Nitekim (Ve lemm'a belea eddehii ateynah hkmen ve lna) (Ayet 22) Yusuf eddine bali olunca, kendisine hkm ve ilim verdik buyurmutur. Ed, hilkat perdelerin'den tecerrd ile ftrat- Ula'ya vusuln nihayetidir ki, ona makam- ftvvet denilir(Ve lakinne ekserennels la ya'lemune) (Ayet 21)' Lakin insanlarn ou bu, hususta ilerin Allah'n kudretinde olduunu bilmeyip, sM ve itihad ve terbiyeye nisbet ederler. Ve pilmezler ki, sai ve itihad, te:r;biye ve riyazat da Alla;h'ndr. Allah Teaa, nlaTI takdir eylediin~ esbab ve vesaid klmtr. Bu sebebten esbab da bsbtn az etmeyip Uiteynah hkmen've lma) (Ayet 22) Sonra (Ve kezalike necziylmuhsinine) (Ayet 22) taleb ve irade, itihad ve riyazatla ihsan sahibi olanlan biz, bylece cezalandrTIz buyurdu. ' (Ayet 23) (Ve ravedethlleti hve fi beytiha an nefsihi) Yusuf'un, evinde ,kald azizin zevcesi Zleyha, Yusuf'u nezahat- nefsinden ve necabeti ftratndan karp, vika-yi cima'a davet ve bu babta ilhah (bir eyin, bir iin kabul ve ierasn can skacak mertebenin fevknda zorlamak) ve israr eyleci. (Ve' aIIekatiI'ebvabe ve kaalet heyte lekel' (Ayet 23) Ve bu hilede mbalaa ederek, btn kaplan kapatp, buyrun, dedi. (Kale me'azallahi :imeh rabbi ahsene mesva) (Ayet 23) 'Yusuf; ne cabet , nbvvet, ftrat v,e taharetmuktezas He Ben bu fenalktan Allah'a snnm. Tahkik enva- ltuf ve keremle bana ihsan etmi olan sahibime ben nasl fenalk ederim. (nneh la yflihuzzMimiine-l (Ayet 23) hsan mukabelesinde ktlk eden zalimler muhakkak fyuz ve felah bulamazlar dedi. (Ayet 24) (Ve lekad henimet bihi) Tahkik kadn, Yusuf'u kasd 've irade ve ihtiyarile' ,Yusuf'a taalluk etti. (Ve hemme bihiU (Ayet

128

YUSUF

SURES

24) Yusuf da beeriyeti muktezasile kadna meyl eyledi. (Levla en rea brhane ~abbihn (Ayet 24) Eer Allah'n ilhamyfa Yusuf, zinann, iyilik edenin ihsanna kar fenaln irkin olduuna dair Rab'binin brhannn aikar delilini grmeye idi, kuvve-i ehvaniye . ateinin tuyan ile elbette hel ak olurdu. Lakin Rab'binin brhann grnce, iba ve imtina eyledi. (KezMika linasrife anhssue velfahael (Ayet 24) hsana kar ktl ve ismet v~ iffet bedelinde fahay, Yusuf'tan sarf ve men etmek iin bylece yaptk. Ve ona ilham eyledik lnnehu min ibadnaImuhIesine) (Ayet ~4) Zira Yusuf bizim beeriyet pasndan ve ehvet anndan halis kldmz kullarrinz
dandr.

(Ayet 25) (Vestebekalbabe ve kaddet kamisah min dbrin) Yusuf'a, ha,ramdan sa.knmak galebe olduktan sonra, kamaa ba layp .evden kmay kast, Zleyha ise, Yusuf'u kmaktanmen etmek istemekle ikisi de kapya koarken,' kadnYusuf'un arkasndan gmleini tutarak yrtt. (Ve elfeya seyyideha IedelbdbiJ (Ayet 25) Yusuf kapy a,pta ikisi birden kapdan haykrverince, efen<;lisine, kadnn kocasna kapda tesadf ettiler. mdi 'Zleyha'nn, Yusuf'u cima'a daveti ve kaplah Yusuf'a kapamas, nefs~i levvamenin sfa tyla zuhuruna iarettir. Zira ruh makamnda telv4, kalbin vcudu ile olduu gibi, kalb makamnda telvin de nefsin zuhuru ve tesvil ile (irkini gzel gsterib aldatmak) kalbi nefsine cezbi ve kalb zerine istHas ve sfat ve lezzatn tezyini ve hacib olan sfatlarile nur menfezlerini ve fikir yollann kapamas sebebiyle, kalbin ruha do""; ru mahrecini, yollann kapamasyla olur. Yusuf'un kadna hemmi~ temkin ve istikamet olmadndan kalbin nefse meylidir. Yusuf'un, . Rab'binin brharun grmesi, kalbin, nazar akl ve nur-u basiret ile bu telvini idn1k etmesidir. Nitekim kssa da Yusuf'a babas grnerek men eyledi, yahud, bir seda gelip men eyledi, yahud, Yakub'un eliyle boynuna vurularak ehveti parmaklarndan kb gitti, denilmitir ki=bunlarn kaffesi, akln brhan ve nur-u basiret ve hidayetle kalbi, nefsin muhalefetinde: men etmesine ve nefiste nafiz olan ehvet ve zulmetinin girmesini mucib heyet-i nuriye ile, nefisten heyet-i zulm'aniyeyi izale edici kudret ve teyid nurlanyla aklnkalb~ te tesirine iarettir. Yusuf'un gmleinin arkadan yrtlmas; nefsin sfat ile kalbte tesiri sebebiyle kalbin, ahlak- hasene ve amal- saliha cihetinden lan sfat nuriye Ubasnn, nefis tarafndan yrtl-. masna iarettir. Zira bu sfat, kalbin, sadr tesmiye olunan nefis tarafna bakan cihetile kesbeyledii bir sfattr. Bu da aresiz kalbin arkasdr.' (Ve elfeya seyyideha IedeIbabe) (Ayet 25) kavIi kalbin brhan- akliyeyi tezekkr vastasyle ruha, ikbali zamannda ruh

YUSUF SURESt
nurtl-un

129

zuhuruna ve nur-i kudsinin kalbe vruduna ve nefsin, kalbi kendi cihetine cezbi ve kalbe istilas ile, kalbe mnazaas halinde ruh'nurun,unnefsi de kalbe tabi klp, sonra kalb vastasiyle nefse de nurun zuhurudur. . ' (Ayet 25) Kalet ma ceza men erade biehlike sften illa en yscene ev. azabn elimin) Zleyha, ikayet tarikiylealayarak Senin ehline fenalk murad eden, cebren zina etmek isteyen kimsenin cezas, zindana atlmaktan, yahud zindandan daha iddetli ve elemU' bir :azabla azab olunmaktan baka nedir? dedi. (Ayet 26J (Kale hiye ravedetni an nefsi) Yusuf, efe;ndisine kar O, kendisi hud'a edip, bana srarla fiil-i zinay emr etti. dAdi. Efendi huzurunda, bu s,uretle tariz ettikten sonra (Ve ehide ahidi min ehliha) (Ayet 26) Zleyha'nn ehlinden, henz st emmekte olan beikteki bir ,ocuk, Hak'kn kudret vermesiyle nutka gelerek ehadet eyledi. u suretle ki: (nkane ka,misuh kuddemin kuplin fesadekat ve hve minelkazibine) . (Ayet 26) Eer Yusuf'un gmlei ~ taraftan yrtlm ise, Zleyhadorudur. Yusuf" beraat davasnda kaziplerdendir.
(~yet 27) (Ve in kane kanisuh kudde min dbrin fekezebet ve hve minessadkine)Ve e~er Yusuf'lIn gmleiarkadan yrtl m ise, Zleyha, ismet ve 'beraat davasnda yalan syler. Yusuf iddia ettiiberaat ve iffetde sadklardandr. (Felemma rea kamisah kudde min dbrin kaale innehmin keydi knne, inne keyde knne azimn) (Ayet 28) Vaktaki aziz, Yusuf'un gmleinin arkadan yrtlm olduunu grnce Tahkik o sizin hilenizdendir. Sizin hilehiz, eytann hilesinden byktr _dedi.

(Ayet 29) (Yftsuf a'rid an haza) Azz'in indinde Yusuf'un beraat ve tahareti' zahir olunca; r~zalet korkusundankeyfiyeti setr ve ihfasna mba'eret ederek Ey Yusuf! Sen bu kelamdan i'.raz ve sklit et. Ve bu ii ketmet. (Vestafiri lizenbikil (Ayet 29) 'Ey Zleyha! Sen de gnahndan istifar et. Tahkik sen gnah ve fena adeti kasd edenlerden oldun dedi. Zleyha'nn (KaJet mi ceza men erdde.biehlike sften illa en yscene ev azabn elim) (Ayet 25) kavIi, nefsin kendi anzalann mesalih-i akliye suretlerinde tesvil ve kadn lann erkeklere kar fikir vermeleri gibi mefasidinin, akl iin mu raat ve muvafakat olunmas vacib olan mesalil-i aklireye benzeyecek derecede i'razn tezyin etmesi ve akln mezklir garazlarda nef':' se muhalefeti, nefse fenalk istemesidir. K'albin cihet-i ulviyeye meyli; nefsin kabilin ve davasn tekzib eylemesidir. Zleyhann ehIinden olan ahid; amcasnn olu idi denilmesine gre: amal ve

130

. YUSUF SURES!

ahlak cihetinden va'ki olan' fesadn, ancak nefiscanibinden ve nefsin istilasndan olduunu bilen fikirdir. Zira eer fesad, kalbten' ve kalbin nefse meyIinden olsa idi; mcerret amelde olmayp itikad ve azmette olurdu. Teyzesinin olu idi denilmesine gre ahit; sadr cihetinden, kalbi cazib, bedenin muvafakatine ve beden arznda ameliyata mbair olan nefisteki sfli meyle delalet eden, cismani ta. biattr. Hull ve fesadn, iffet ve azimette olm1ayp amelde vaki' 01:duuna, bunun da ancak nefsani daiye tarafndan olacana ruhun hidayet nuru ile ttla, (Felemma rea kamisah kudde min ,dbrin kawe inneh min keydi knne inne keyde knne azimn) (Ayet 28) kavIinin manasdr. (Yiisuf a'rid an haza vestafiri Hzenbike) (Ayet 29) kavIi; Ruh nurunun, kalb zerinde~ irakna ve kalbi, nefs cihetindenevirip, nefs in amelinden iraz ile emr eden ve baka bir defa daha meyli hadis olmamak iin kalbi hatrlatan nazil nuru ve hatr ruhu sebebiyle, bu varid ve hatrn tenevvr ve tasfiye ile nefisde tesirile, kalbin ruh canibine "incizabna iaretdir. Zira nefsin, kalbten kendisine mnakis olan ruh nuruyla nurIanmas, kendisile kalbe aIib olduu heyet-i muzlimeden nefs in istifandr. mdi kalb, ruha ittisal ve nuruyla itirakten ibaret olan bu menzile bali olup ve nefis, kalb nuru ua ile nurIanarak, keduretden safi olunca: o nefis-i emmarelii zamannda olduu gibikalbi nefse cezb ve tabii le,zzetleri tahsilda istihdam ile hacetini kaza veikalbi, nefs in heyetiyle tekil ve efal ve lezzetinde nefse marik olmas iin makam ve mertebesinden, kendi mertebesine drmek deil, belki kalbin nuru ile .nurIanmak ve heyetiyle ekillenmek ve kalbe yanamak ve makamna ulamak iin o kalbe ak olur. Ve o takdirce nefsin btn kuvvetleri mteessir olur. Hatta kuvann tesiriyle.. tabii kuvvetler bile mteessir olur. te (Ve kawe nisvetn fiImedinetimre'e~l'azizi travi~ fetilha an nefsibi) (Ayet 30) Yani, Msrdaki kadnlardanpir cemeat; Azizin kars,. kendi 'klesini cima'a davet ediyor. (Kad.'eafeba hubba) (Ayet 30) Tahkik Yusuf'un muhabbeti, kadnn kalbini yakmtr. (nna Ieneriiha ii daIMin mbinin) Lf\yet 30) ValI ah biz o kadn aikar bir delalette gryoruz dediler. (Ayet. 31) (Felemma se,rni'at bimekrihinne erselet ileyhinne ve' a'tedet Iebnne mttekae'n ve atet kIle vahldetin min bnne skki-" nen ve kaIetihruc aleyhinne] Zleyha, kadnlann, hakknda sylendiklerini iittikte onlara haber gnderip ziy~fete davet eyledi.. Ve 'kendilerine sofra ve konuklar hazrlad. Ve yiyecekleri elma ve. ar- . mudlan soymalan iin her birine keskin bir bak verip, o esnada Yusuf'a Bunlann yanna k dedi. (Felenna re'eyneh ekbernehii

YUSUF

SURES

131

ve katta'ne eydiyehnne) (Ayet 31) Kadnlar, Yusuf'u grnce, Allah ekber diye, Yusuf'un cemalinden hayrete dalarak, baklarla kendi ellerini kesmee baladlar. (Ve kulnehae lillahi ma haza beera) (Ayet 31) Ve biz, Allaih' tenzih ederiz ki bu beer cfeil dir. Grdmz suret, olsa olsa ancak cemil ve kerim bir melektir. amurdan yaplm beer deil, belki bir ruh-i musavverdir de'diler. , (Ayet 32) (Kaalet
fezmiknneUez

lmtnenni

ihil

Zleyha

.te, hakknda beni levm ettiiniz Ken~an'l kul budur dedi. (Ve

lekad ravedth an nefsihi festa'semel (Ayet 32)' Vanahi ben, onu davet ettim; Fakat o, kemal ismet ve iffetinden dol'ay kablden imtinaeyledi. (Ve ledn lem yef'al ma amrh feyscenenne ve leyerkUQen minessa~ne) (Ayet 32) Vallahi eer benim emr ettiinli yapmayacak olursa, elbette zindana atlacak ve zelil ve hakirlerden olacaktr. dedi: mdi kalb, heyet-i nuriyesi ve hiss-i zati-i ftrisi ve ruhunun mcaderetine terakki ve sermenziline bluu sfat- kesbisi ile ne zaman nefseistila ederse, kalb nefsi ve nefis de bedeni kendine tabi kld iin btn kuva-i bedeniye kalbin nuriyle nurlanr. Ve beden kuvvetleri, efalinden meul olur ve, gdada tasarrufatmdan hayrette kalr. Ve .telezzz, tegaddi, te.fekkr ileri:p.i tedbir eyledii beden aletleri bklanndan zuhul ederek, tasarrufa .. tnda alat ettii klidr.etini cerheyler. ,Ve nefsin misafirlikte kendilerine hazrlad az ay- beden ktkleri, mahallerinde mebhut(Hay ran olmu, mtehayyr) olarakkalr. te (Felell1nA ~'eynehii ekbernehu ve katta'ne eydiyehI1ne ve kulne haeUIHihi (Ayet 31) kavlinin manas budur. Zleyha'nn (Uhrc aleyhinne) (Ayet 31) ka,v.linin manas, nefsinirade ile, kalb nuru ile celallenmesini taleb etmesidir. Ve nefse tenevvn istidadnn husuluyla, kendisine kalb nurunun tulli'unu nefsin iktiza etmesidir. lindi nefis, kalbin irade dizisinde dizildii ve suluk azminde kalbe munazaas~nn azald ve kalbin mtavaatna ald~ vakit, halvetde duhul ile, riyazatn vakti hulliletmi olur. Zira bu takdirde; kalb alayk ve mevaniinden (manilerinden) tecermdetmi ve tereddinin' intifasyla (ortadan yok olmasyla) garazn tecrid ' eylernidir. Zira bazen nefis, , bazen de ruh cihetine incizab (ekilmesi) sebebiyle, azmin tereddd ile suluk mmkn olamaz ve halvetin art olan cemiyyetin fkdanndan, halvet de sahih olamaz. Ve bu riyazat, tetavvu' ile nafile ibadet olan nefs in riyazat deildir. nk nefis riyazat, halve~e muhta deil dir. Belkimuhalefet irtikabnn terkine ve enva- zht ve ibadetlerden mukavemetlerle nefsin kesr' (krmak-kvrlm'ak) ve kahrna ikdama (devamlalma, sebat ile saD muhtaedr. Kalbin riyazat

. 132

YUSUF

SURES'-c

ise: ancak uhud ve beka talebinde ve tarik-i fenann (fena yolunun) sulCkunda kalbin sfat Uun ve kemalat ve kuufundan c'keiflerincten) tenezzl (gezinnesil iledir. Bu da, nefsin kalbe istilasndan, ismetden sonradr.. Nitekim nefis' (Ve lekad ravedtlan nefsini festa' semel (Ayet 32) demitir. Y l:;ni nefsinden ismeti taleb etti ve ismeti ziyade eyl~di. (Ve Iein le,myef'allt1a amrh) (Ayet 32) Eer benim, ona emr ettiimi yapmazsa, hazm ifa eylemezse halvet ve lezzetden inkta ile mdrikat- hissiyed_en (hissi, idraklerden) (hissi ukul) ve arzu ve !ahatdan ve b,eden lezzetlerinden elbetteki men olunacaktr. (Ve leye kiin,en mines sairine) (Ayet 32) Ve :bizim indimizde kerarnet ve izzeti bulunamadndan ve ondan aynldmz ve onun 'da bedendeki avne (yardmc) ve hademenin riyasetinden ayrldndan elbette zelil olanlardan olacaktr.
i

Sahrada, ibadeti zamannda ResulluIlah SallaIlah Aleyhi ve SeIlem'e, halvet sevdirildii gibi Yusuf'a da halvet sevdirilince (Kaale Rabbisscn ehabb ileyye mbnma yed'fineni ileyhU ' (Ayet 33) Ey Rabbim! Bu kadnlarn beni da'vet ettikleri eyden; zindan bana daha muhabbetlidir. (Ve illa tasrif ann keyde hnne ash ileyhinne ve ekn mine! cahiline) (Ayet 33) Ve eer sen, onlann hilesini benden sarf ve men etmezsen ben, onl~ara meyl eder ve cahillerden olurum. dedi. Yusuf, onlann beni davet ettiklen -diyerek; hilelerini, ondan men etmesini. Rab'binden dua eyledi. Zira cihet- : sflfyeye meyil ve kalbi de o .cihete .cezb ve kalbi, nefis menzil'esine drmek daiyesi (insan birhususa, bir ey'e kalben .inhimak gs- . termee sebeb olan haleti maneviye) ebeden ZEtil olmayacak bir e. kilde nefsin tabiatnda mevcuddur. Halbuki kalb nuruyla, nefsin tenevvfu (aydnlanmas) ve kalbe jtaati devam etmiyen bir emr-i anzidir. Kalb ise; daima nefse am ellerinde imdad eder. Ztra kalb, iki tabiatl ve iki yzldr. Bir yzyle ruha, dier' yziyle nefse . eker. Ve bir yzyle ruha, dier yzyle nefs'e ikbal . (tevecch, mey;' rabetl eder. Binaenaleyl: Eer cihet-i aliyenin tagall1), (galebe etmesif ve mele-i ala nurlariyla imdad sebebiyle, Allah Tea&',,: . nm kalbi muhafazas olmasa, kalbe, cehaletiyle .nefse meyl etmekden daha yakn bir ey yokdur. Nitekim Nebi Aleyhisselam Ey AI-~ lahm! Benim kalbimi dinin zre sabit kl bUY]lrmudur. Cenab- Nebi'nin bu 'sz syledii vakit, 'Sen vahy sah~bi bir Nebi iken byle, der misin? denildikte Beni ne eyemin klar ki, kal!b, sahrada olan bir ty gibidir rzgarlar, onu istedii gibi evirir buyurmudur. te bu dua, ebeden kalbe vacib bulunan, 'kalbin iftikar (fakirlii, aall suretidir. .

YUSUF SURES!

133

(Ayet 34) (Festedibe 1ehu rabbh fesarefe anh keydehnne) Rabbi, Yusuf'un duasn kabul, yani Yusuf'u te'yid-i ikuds ile tey'id . ve ilka-i subbuhi ile takviye ederek, yzn rics canibinden kuds canibine sarf _ve bu suretle kadIarn hilelerini ondan qef eyledi. (innehli hvessemiul'alimu1 (Ayet 34) Tahkik Allah Teaa hazret leri, sr makamndakalbin mnacatn iidici, Allah'a ihtiyac zamannda kalbe kar yaplmas layk ol'an ey'i bilicidir. (Srnme beddlehm min ba'di ma re'evl'ldrati i leyescnnneh hatta hiyninl (Ayet 35) Sonra Yusuf'un, ismet ve beraati alametlerini grdkten sonra Aziz'e ve kadnlara,ittifa:k olunmu bir rey layh ve zahir oldu ki, o da, bir zamana dein Yusuf'u zindana atma~ar idi. Yani, ruh azizine ve nefis ve kuva kadnlarna ve ruhun akl ve fikir ve sair avenesme, cemisinin ittifak ettiklerini bir rey zahir oldu. O rey, ' Yusuf'u, kendisin~ daha muhabbetli olan halvetde behemehal terkedeceklerdi. Ruh, uliud nuruy~a kalbi,. kalir ve tasarrufat ve sfa tndan menetniek, nefis ve sair kuva, kalbin ismet ve sdk, azimet alametlerini ve nuruyla' nefse galibiyeti ve Allah'a iftikarda ihlasn grdklerinden dolay kalbi kendilerine cezb etmek istemelerinden imtina ettikleri, vehim, kalbin dind~ selabeti ve Hak ile taavvz (snmas). zamamnda nurundan inhizam (bozulmas, ezilip alt olmas) ve zllnden firar, akl, hidayet nuruyla nurIand, fikir de saltana,tn halvetde hasl olduu iin hepsi birden kalbi halvete terk etmee karar verdiler. (Ayet 36) (Ve dehale me'ahussicne feteyane) ttifaken iki delikanl, Yusuf'la beraber zindana girdiler (Kaale ehadhma inii eram a'sW hamra) (Ayet' 36) Bunlarn birisi: Ben, ryada arab .. olacak ray skdm gryorum. (Ve katHeraham inni erani ahmil fevkar;e'si lubzen te'kuIlittayr minhu) (Ayet 36) Dieri de Ben, ryamda bam zre ekmek tadm ve kularn bu, ekmekten yediini gryorum, de.di. (Nebbi'na- bite'vilihi, inna nerilke minelmuhsinine) (Ayet, 36). Ey Yusuf, ryann tevilini bize bildir. Biz, seni ihsan sahibIerinden gryoruz, dediler.
i

(Ayet 37) (KaMe la ye'tiklima ta'amn trzekaanihi illa nebbe'.;. tkma bite'vilihi kable en ,ye'tiyc1kma) Yusuf, rzklanacak taam- . mz, size gelmez. Ancak o taamn size gelniesinden evvel' ben size onun. mahiyetini ve tesir ve tevlit keyfiyetini ve miza takviyesini haber veririm. (ZtUikmii mimma allernem rabbi (Ayet 37) Sizin r~ yanz tabir ve taamnz tevil, Rab'bimin bana talim ettirmi olduu ilimlerdendir. (nniy terekt millete kavmin la y'mnline billahi ve hfu1 bU'ahitetihm kafirne) (Ayet 37) Basiretimden perde ve gzn1denhicabkalktktan sonra ben, Allah'a lll:anetmeyen ve bu

134

YUSUF SURESf

nee' de cereyan eden ilerin cezas iin hazrlanm olan ahiret neesine iman etmeyip, ahireti ,mnkir ve kafir olan kavmin milletini

terk eyledim. (Ayet 38) (Vetteba't millete abm bahime ve' s,haka ve' 'Y:a'kuiibe) Ve tevhid. yoluna slllkta, babalanm brahim, shak, ve Yakub'un milletine tabi oldum. (Ma kane lena en mrike billahi min ey'in) (Ayet 38) Biz maair-i enbiya~a (Ne,biler topluluuna) vcudu olmayan bir eyi Allah Teaa'ya irk etmek caiz ve sahih olmaz. (Zalike min fadlillahi aIeyna ve alennasi ve lakinne e1kserennasi la yekrne) (Ayet 38) Bu, uhud nev'indendir. Lakin insanlann ou Allah'n nimetlerine kr etmezler. mdi Yusuf ile beraber zindana giren iki kiinin birisi; kalbe lazm olan muhabbet-i ruhiye ftvvetidi~ ki melike, hkmdara ak arabn iiren arabcdr. kincisi: hayat-' ruhiye gibihi bir halde kalbten :ayrlmayan hevay- nefistir. Zira heva, nefsin bekas iin Ruh'tan nefs e feyezan eden nefsin hayatdr ki bu heva mediney-i bedende (Beden ehrinde) nzklar tedbir eden hkmdarn ekmekisidir. Bu, iki kuvvet, halvetin gayrinde deil, halvette; kalbe mlazemet ederler. (Ayet 36) lnni eram a'siru hamra) Sznde, ara.bcnn ryas; hakikiden gaflet uykusunda, kalb marifeti salkmndan, ak arafn skmakla muhabbet kuvvetinin hidayet bumasdr. (inni erani ahmil fevka re'si hb~) (Ayet 36) ,sznde ekmekinin ryasi hevann, kuvay- nefS'aniye kularnn lezzet ve ehavat ve huzuzunu tahsiline klliyetiyle tevecchdr. Hevann cezb eyledii huz~zatn cezbinden, kulara tebihi, huzuzat tarafna ku gibi sr'at hareketinden ileri gelmitir. Ha ye'tikma te'amn trzekanihl, (Ayet 37) Sz, kalbin her iki kuvveti, huzuzundan men ettine, ancak ilerinin m ncer olaca ve kendilerine kyam vacib olan siyaset ve tesdit' (uzunluuna dorultmak, dorultulmak) ve takvim ve slah bildirdikten sonra, huzuzunun (insann houna giden ey ler) men edilmiyeceine iaretdir. Ve onlara (nni tere,kt millete kavmin la y'minftne) (Ayet 37) szyle tevhidin izhan, kalbin, bu iki kuvveti, zaruri olan emri ilahi ile kyama ve fuzulu terke ve veehenin tefrik ve himmetin neetinden imtina'a tevikidir. Zira hevann hasiyet, tefrika ve tenazu' (birbirile niza etmek-husumet edi mek) ve mtenazu' kuvvetlerinmuhtelif ehvet've arzulanna iba-. det etmektir. Ve bidayette ve nihayete' vusulden evvel muhabbetin hasiyeti, ho sfata taalluk ve cemal-i zata deil, ho sfata taabbddr. (badet etmek veya kulluk etmek). Binaenaleyh (nni terekt millete kavmin) (Ayet 37) szyle her ikisini tevhide davet' etmiuhud-i

YUSUF SURES!

135

tir. Yani, sfat- nefs putlarna ve belki kalbin vcud ve, sfatna iba.:., det eden mrikleri (Ve hfun bil'airetihD1 kafirUne] (Ayet 37) ve alem-i ruhanide bekadan mahcub olanlar, terk etmitir. (Vettebat millete abai brahime ve' shaka ve Ya'kulibeJ ve ben babalarm b rahim, shak ve Yakub'un dinlerine tabi oldum. (Ayet 38) nva kfne lena en nrike billahi min ey'in) Bizim Allahu Teala hazretlerine bir eyi irk etmekliimiz, caiz ve sahih ' olamaz. (Zalike min fadlillahi aleifna ve alennasi ve lakinne ekserennasri layekunin) (Ayet 38) Bu tevhid bize vesair insanlara AIlah'n fazlndandr. Lakin insanlarn ou kretmezler. (Ayet 39) (Ya saibeyissicni e'erbabn mteferrikuline hayrn emillahlvahidl kahhar) Yusuf Ey zindan arkadalar! Sizin her birinizin mesela muhabbetin, sfat ve esma gibi hevann, kuvve-i nefsaniye gibi mteferrk biri bir emirle, dieri baka bir emirle emr eden yekdierine zd fakat hepsi de aciz birok rableri olmak m hayrldr? Yoksa (Ve ma !e'Drna illa vahidetn .kelemhm bilbasari) CKamer Suresi, Ayet 50) buyurduu gibi, yalnz bir emirIe emt eden kavi ve kahhar:, herkesi kalr eden, hibir eyin ona iinde mmanaat ve imtina edemedii bir Rabbi mi olmak hayrldr? 'diyerek muhabbet ,ile hevay vecihlerinin ittihadna cebr eyledi. Zira kalbe muhabbet eyledii vakit, muhabbeti hub sfatndan mmteni olub, zata mteveccih olur. Te'vhidde adetletii ve alt vakitte huzuz ve ehavata tapmaktan ve lezzeti tahsilde tefrikadan heva ve arzusu kesilir. Ve eytan ta:atiyle deil emr-i hak 'ile hukuk ve zarutete iktisar (Ksakesmek-Sz uzatmamak) eyler. (Ayet 41) (Ya saIi.beyissicni amma eh~kma feyeski rabbeh hamra) E'y zindan arkadalar, .sizin biriniz rabbine arab sunacaktr. Bu sz irkten men ile, siyaset ettikten sonra bir necisin hal ve ann ta:ayinidir ki zat muhabbetini ruha teslit (satatrma, stn saldrtmak) etmektir. (Ve e'lnmel'aharufeyuslebu fete'kllittayr min re'sihil (Ayet 41) amma dieri salb olunarak (aslarak) kular:, bandan' yiyecektir. Bu szde ikincisinin iinin neye varacan beyandr. Onun S'albi (aslmas), nefsile efrui'nden men'i ve muktezasndan sklmesi ve mtehayyilenin kendisinde ve onun da mtecennibilede ve sair kuvvetlerde tas,arrufu alamayacak derecede tabii, nebati kuvvetle dalnda kararlatrlmasdr ki: te bu da, hevann ldrlmesidir.p :asldktan sonra, nefis kuvas kular emr-i Hak ile onun re'sindenekl eder ki o da, hukuk ile kalmaktr. (Kudiyel' emrllezi hi testeftiyam) (Ayet 41) Yani,' sizin iiniz bunun

136

YUSUF

SURIDS

'-

zerine sabit ve mstekar oldu. Bu da, Allah'a t~arrb ve vusul , ve Allah'ta fena ile veUyet makamnn zuhuru avnidir (yardmdr). imdi bu iki kuvvet kendilerine taayyn eyledikleri ite, temekkun ettikleri vakit, uJ;ud-i zati makamna vusul ile, kalb Yusuf'unun ii tamam olur. Ve halveti mnkazi olur. Zira, zindan mddetinin uzunluu Allah'ta slukunun imtidaddr. ihdi kalbin fenas tamam olduu vakit, bu iki kuvvetin emri mstevi olur. nk muhabbet ile, heva ve nefisler ile deil belki Allah ile olurlar. Ve vcud-i Hakkani ile beka'nn balamas ile halvet zaman nihayet bulur. Lakin qzkurni nde rabbikel (Ayet 42) kavli ile iaret buyurulan bakiyenin vcudu dolays ile, slCk henz tamam olmamtr. (Ve kaaellleZ zanne ennelu nacin minhm e,zkrni nde rabbikel (Ayet 42)' Yusuf; kurtulacan bildii kimseye; sahibinin yannda, beni hatrlat dedi. Yani: muhabbet ve istikrar ile benim ~in ruh m'akamnda, vcud taleb eyle dedi. Zira muhabbet, ak arabyla ruhu sarho ettii zaman, Ruh vahdetmakamna, kalb de ruh makamna teral\ki eder. Ve o makamda ruha Hak, kalbe de Sr deni!ir. Halbuki o taktirde ruh ile kalbin mevcud ve Hak huru ile boul mu olduklar iin, bu terakki fena deildir. Bu makamda kalmaktan tuyan ~e eneiyet neet' eder. Bu sebebten (Fe ensaleytan, zikra rabbilin (Ayet,42) buyurmutur. Yani' bakiye mevcud olduu ve Ruh makamn taleb eyledii iin, vehim eytan, kalb, Yusuf'u n,aHak'ta fena ile Allahu Teaa'nn zikrini unutturdu. 'Yoksa, eer bakiye mevcud olmasa idi, nefsinin zikrinden vcudunda zuhul ve' gaflet etmi ol~cakt. te bu makam ile ihticab ve bakiye dolaysy la (Felebise fissicn bid'a snine) (Ayet 42) Yusuf, daha yedi sene zindandakald. Nebi Aleyhisselatu Vesselam Efendimi,z Allah, kardam Yusuf'a rahmet etsin. Eer Rab'binin yannda ben~ hatrlat demeseydi, zindanda yedi sene kalmayacakt. buyurmutur. Yahud mana:Hak canibinden mahcub, memnu, m'akhur olan vehim eyta n derecesinin ykseldii ve sultannn stila eyledii vesekir galib olduu ve cemal:-i lahide hayretde kald zamania, mukarreb 'olan muhabbet Resulne hazret-i uhudda, kalb Yusuf'unun zikrini unutturdu. Zira pemali mahit olan muhib, hayrandr. Btn halktan, vcudunun tefasilinden, belki nefsind'en bile zahil ve gafildir. Fena s tamam ve sekri munkazi oluncaya dek, ayn-i cem'de msta raktr. Sonra sahve rcu edib. tafsUi hatrlar. Sonra hviy~t denizinde intimas (Bsbtn mahv ve belirsiz olmak), zat- ehadiyede intimas ile fenas mntehi ve zindan zaman munkazi oldukta; Allahu Tei1la hazretleri onu, kendi, hayatyla ihya ve zat ve sfatndan -ona vcud balar . Ve halvet, ve Allah'da slUk ile, nefis sfatlarnlan
,

YUSUF sUREiS

137

, itizali zamannda, nefis sfatlarndaki tebdil suretini zayf kzle~ , rin, semiz kzleri ekletmesi suretiyle ve tabtat- bedeniye sfatlarn , ,daki tebdil suretini; kuru baaklarn yeil baa.klar 'zere istilas suretiyle gsterdi. (Ayet 43) (Ve karueI.melik inni era seb'a bakarlitin smanin ye'klhnne seb'n cafn ve seb'a snblatinhudrin ~ uhara yabisatn, y:a eyyhelmele lef turu ri ru'yaiYe in kntm Iirr'ya ta' brune) Hkmdar dedi ki Ben ryada, yedi semiz sr yedi zayf srn yediini veyedi kuru baaa, yedi yeil baan sarlp galip geldiini grdm; Her ne kadar Arab lisannda aziz; melik demek ise de' bu ryay gren hkmdar, Ktfir denilen aziz deildi. Belki, Ktfir'i Msr'a valiklan Riban lbIii Velid ,idi. Bu beyan z re Ruh- kuds tesmiye olunan ervahmeleklerinin mlk olan Akl- Fa'ale iaret olur. Zira, AUahu Teaa hazretleri, nbvvetin 'bidayetinden ibaret olan fenay- tam. zamannda ehl-i velayeti, ancak Ruhul- Kudsn nefhi ve vahyi vastasyla ihya eder. Ve Ruhul-Kuddsittisal sebebiyle ayn-i cemde tefasil zahirolur. B sebebten Yusuf, hkm": . darn yannadahil olduu vakit, hkmdar brani 1isan ile tekellm ederek, Yusuf o lis,anla cevab verdi. Ve melik yetmi Hsan' ~i"" lirdi o lisanlarla Yusuf'a syledi, Yusuf da o !isanlarn, kaffesi ile konu.tu, denilmitir.
\

(Ayet 44) (KaMu adgas ahliimin) Muabbirler ve kahinler Bu rya, kuvve-i mttehinenin tasfir ve ta'bir olunamyacak derecede kartrm olduu batl suretIerdir. (Ve manalm bite'vilil'ahlfuni bi'iiliminel (Ayet 44) Ve bizler batl suretlerin tevilini biliciler d~i liz dediler. Ryaya bat! suretlerdir diyen muabbirler gruhu, ve-:him ile mahcub olan akl ve fikir ve bizzat riyazat ve tebzil srrn'dan mahcub, olan, .ve him kuvay- erifesidir. Nitekim bu ku va ile mahcub ve vakf olanlarn, ehl-i riyazatn ahvalini hurafattan ad , ettikleri grlyor. (Ayet 45) (Ve kalellezi neca minhma veddekere ba'de mmetin ene nebbikm bi'te'~ihi feersilune)' ki zindan arkadandan kurtulan ve uzun senelerden sonra hatrlayan kii ,Bu ryann tevilini ben size haber veririm, beni gnderiniz dedi. (Yus'f eyyhessddyku eftina ri seb'i bakaratin simanin ye'kuluhnne, sebn cafn ve seb'i sDblatin hudrm ve uhara yabisatin le'aIIi erci'u Uennas le'allehm ya'lemune'l (Ayet 46) Zndana gelerek Ey.sadk dostum Yusuf! bize, yedi semiz sr yedi zayf srn yediine veyedi yeil baaa, yedi kuru baan galip ,geldiine dair ryamn tevilini billir ki, ben n~' agtreylln, n~ da bunun" tevilini bileler

YUSUF SURES

(Ayet 47) (KaWe tezra'ne seb'a sinina de'eba) Yusuf Siz adet zre yedi sene tohum ~kersiniz .. (Femahasadtm fezeruh fi .snblihi illa kalilen mimma tekillne) (Ayet 47) Mahsulatn", ancak yiyecekleriniz az miktarndan maadaS baaklarnda terk ediniz: (SD1me ye'ti nin ba'di zalike' seb'n idadn ye'killne ma kaddemtm lehnne illa kalilen mimma tuhsinul1je) (Ayet 48), Sonra bolluk senelerininardndan ktlk ve idletli yedi sene g~lecektir ki, o senelerde, 'ancak az miktardaki tohumlarnzdan maada ithar eylemi olduunuz mahsulat yiyeceksiniz. (Summe ye'ti min ba'di zaIike' amn fibi ygasnna.s ve fihi ya'sirilne) (Ayet 49) idd~tli seneler getikten sonra insanlarn ~amurland ve enva,.. yemilarin verildii bereketli ve bolluk seneler gelecektir dedi. (Ayet 50) (Ve kaaelm.elik'tftni bihi) Hkmdar,' arabcdan Yusuf'un tabirini iidince Yusuf'u bana' getirin dedi. (Felemma caehrresl kaaleirei' ila rabbike fes'elh ma bannisvetilleti katta/ne eydiyehnne, mne rabbi bikeydihinne alimn) (Ayet 50) Yusuf'u zindandan karmak iin kendisine eli gelince Ben, beraa t ve ismetim zahir .olmadka kmam. Eyei sen" seyyidine dn, ellerini kesmi olan ,kadnlarn hal ve anlarnn neolduunu ve o mfterilerden bana kar ceryan eden iftira iininin kefini taleb eyle. (nne rabbi bi keydibinne aUm'n (Ayet 50) Tahkik, Rab'bim onlarn bana kair~ 'olan hilelerini bilicidir~ dedi. (Ayet 5l (Kawe ma batbuknne iz ravedtnne ysufe an nefsihi) Eli hkmdara dnerek Yusuf'un szlerini arz 'edince, hkmdar o kadnlan izharla: Ey mekir ve hile edenkadnlar!Yllsufu, . nefsinize' davet etmenizde sizin annz neydi? Ve ondan ne gibi bir fesad alameti zahir oldu ki, siz bu da,vete cret ettiniz dedi. (KuIne hae 1,illaIi ma. alimna aleyhi minsf'in (Ayet 51) Kadnlar hkmdarn szn iidince hepsi birden: Biz, Allah' tenzih ederiz ki, bizim davetimiiesebeb olacak zerre kadar bir fenalk ve irkin adet Yusuf'ta gremedik ve bilmiyoruz. Ancak Yusuf'un' ok gzelolmas sebebiyle, ona meylimiz dolaysyla davet eyledik. Fakat o, kemal ve ismetinden :ve necabet-i tabiatndan, ismetini muhafaza eyledi dediler. (Karueti.mre'etlazizil'ane hashaselhakkl (Ayet 51) Aziz'in kans Zleyha gnahn itiraf edici olarak: imdi' Hak zahir oldu. (Ehe ravedth an nefsihi (Ayet 5l Ben onu fenala davet etmI tim. (V~ innehri leminessadkynel (Ayet 5l ve, muhakkaktr ki o, nefsinde umum alkval (sz) ve efalinde sadklardandr. dedi. (Ayet 52) (Zalike.liya'Ieme enni lem ehwh bilaybil Yusuf'lin beraati kemaUe zahir olduktan sonra 'te u keif, , Aziz'in yedi

YUSUF SUR1;JJS

139

iken, gyabnda benim ona hyanet etmediimi ve ennalIahe La yehdi reydeIhai;niynel (Ayet 52) ve Allah'n, hyanet edenlerin hilelerinihidayet etmediini ve hfn olanlarn maksa,dlarna eremiyeceklerini bilmesi iindir dedi. (Ve ennallahe la yehdi keydelhainiynel (AY,et 52) Ve Allahu Teala'nn hiyanet edenlerin hilele.rine msaade etmeyeceini ve hainlerin maksadarna eremeyeceklerini Aziz'in bmesi -iindir. Senelerden sonra Yusuf'u hatrlayan muhabbet elisi, ancak Ruhul. Kuds hkmdarnn zuhuru vastasy- . La ve vahdetten kesrete rcu ile vcudunun tefasilini gstermesi ve vahyin inmesi ile hatrlayabilir. Yoksa haet-i fenada ayni cemde zahil (zuhul edici, unutucu) olurdu. Hal-i fenada ve kalbin ve ne de gayriSinin vcudunu ,gremezdi. O halde~ tasavvuratla hatrlaya bilir. Hatrlarnas, ancak ademinden sonra Hak nuruyla zuhurunda olabilir. nsanlarn, yamur yadrld ve yemiler verildii seneler, itminan- tam ve minklli zamaninda kalbin nefsi faidelendirmesi vakitleridir. Kuva, kadnlarnn, Haa biz, _onun fenaln bilmeyiz dedikleri ve Aziz'in karsnn imdi hak zahir oldu demesi,_ nefis ve kuvanm, Hak nuru ile nurlandklarna ve insaf ve sdk sfatlari ile sfat1andklarna ve cemden sonra fark halinde muhabbetin zuhuru ve vahdetin nuru-sebebiyle adalet melekesinin husulune ve kalbin fazilet ve sdkn ikrar ve kendi gna.hn ve Yu~ suf'un beraatini itiraf dolays ile, nefsin, kema-i itmi'nanna ia rettir. Zira nefsin gnahn itiraf ve e~mareliinde yapd gnahdan istifar ye Rahmet-i nahiyeye ve smet-i Rabbantyeye temessk etmesi, kema-i itmi'nanndandr. Hkmdarn nefsi iin Yusuf'u kurtarmas, kemal-i tamdan sonra, kalbi mlkne halife kl masdr. Nitekim kssada, Melik;. Yusuf'u tahtnaoturtdu ve tacn giydirdi ve mhrn verdi, klcn kuatt ve Ktfir'i az etti sonra Ktfir vefat etmekle kars Zleyha'y Yusuf'a tezvic eyledi ve tahtndan ekilerek Yusuf'a tesUm ve hali kalarak, Rab'binin ibadetiile meguloldu denilmidir. Bunlarn hepsi, Davud Aleyhisselam'a; Biz seni yeryznde halife kldk, denildii gibi Hilafet-i Hak makamna iarettir. Aziz'in vefat; vahdet uhudunda ruhun zehabna ve kalbin nih makamna vsulne iarettir. Yusuf'un, Aziz'in kar s ile tezvic, itmi'nan husulnden sonra kalbin huzuz ile nefsi faic:ielendirdiine iarettir. Zira nurIanm olan nefs-i erif, huzuz vasta syle istikamet eraitinin muhafazasna ve kavanyn-i adaletin takibine ve ilim ve amel asllarnn istinbatna (gizli eyi ortaya kar-: mak) kuvvet bulur ki, ilim ile :amel, kssada, Zleyha'nn Yusuf'dan' Efraim ve Mia isminde dourduu bildirilen iki oludur ve rivayet olunmudur ki,. Yusuf, Zleyha ile gerdek oldukta u suret; senin

kap kapal

140
istediinden budu.

YUSUF SURES'

daha hayrldeil mi? dedi. Ve Zleyha'y gen ve taze Bu da faidelehdirmek ve adalete r:~lyet etmekle beraber itmi'nanda nefsin his haline iarettir. Gen ve taze olmas, ruhun daima tekaddsndeIi ve nefse mbaeretinin imtinandan, nefse karna.; dna iarettir. nk ruhun metalibi, cz'iyat idrak olunmayan . metilib-i klliyectir. Kalb byle deildir. nefsil Ve ben, mutlak gafletlerden ve eheviye muktezasyle umum irkin havatrdan nefsJmi tenzih ederim. lnnennefse le'emmaretn bissi) '(Ayet 53) Zira insann cibilletinde merkuz olan nefis, eer tab'na braklrsa bittab fesada maildir, fenalk ile emredicidir. (ina ma rahime rabbiJ (Ayet 53) Ancak Rab'bim, kemal-i rahmetinden, nefsimi tuyandan hfz ederse o mstesnadr. ,nne rabbi gafurll rahim) (Ayet 53) Tahkik, ismet ve afet ile beni terbiye eden Rap'bim, benden sadr .olan havatr- nefsan'~eyi rtc, fazlyla bana rahmet edicidir.
kuvay- l

(Ayet, 53) Ve

ma

berr:iu

(Ayet 54) , (Ve karuel melikti.'thibihi) Melik,' Yusuf'un akvalini ettikten sonra, emanet ve hukuka riayetini ve rd ve sdkn tahItik ettikde Yusuf'un mlakatna mtak olarak, Onu abuk ,bana getirin. (Estallishu linefsi) (Ayet 54) Benim enis ve celiim 'olmak iin onu nefsim iin haHs klarm dedi. (Felemma kellemelu kaale innekeIyevme leqeyna mekinn emin) (Ayet 54) Yusuf, hkmdarnhuzuruna ,gelip konuunca, hkmdarn muh'abbeti oal. d ve Sen bizim .indimizde mekanet ve yksek bir mertebe emniyet-i kamile sahibisin, istediin gibi memleketimizde ',tasarruf, se" nindir dedi. (Ayet 55) (Kaalec'aIni ala hazaini'ard imii hafizn aliym) Yusuf,memleket ilerinde bir ii deruhte etmekten kurtulmu olmadn anlaynca, ittifaken o srada Yusuf'un efendisi, ,Ktfir de fevt olup me'muriyet~ mnhal olmala~ Beni Msr'n hazinelerine memur et, ben, herbir cinsi ,gzelce muhafaza edici, emvalin tasa:r:ruf ve tedabiri yollarn biliciyim. dedi. (Ayet 56) (Ve kezaike medreuna liyftsufe il'ard) te bylece biz, Yusuf'u arz- Msr'da .temkin ve .ikrar ve t~rfi' eyledik. (Yetebevve minhillaysyea') (Ayet 56) Msrr'n nevahi ve biladn, dan" nasl isterse tefhim ve terfiederdi. (Nus~b biralmetina men nea') (~yet 56) Biz her ey' e vasi' olan rahmetimizi dilediimiz kimseyetam ifa ederiz. (Ve la nudiy'u ecr~Imuhsinine) (Ayet 56) Ve umum ahvalde Hak ile edebi gzel yapanlarn, ne'ey~i evvelide cretini noksan ve ihmal etmeyiz. Zleyha'mn Aziz'in kars olmas; Ruhun nefs zerine saltanat, kalb vastasyla err.r ve sultani ~seritefti

YUSUF SURESt

141

nin nefse vusulu ve hakikatle nefsin ruha mahkum olmasdr. Yusuf'un,'Msr'n hazinelerin tayin olunmay istemesi, ve nefsini hfz ve ilim ile vasf etmesi; ruhun deil, kalbin cziyat-maddiyeyi idrak ve hfz edip, kendi istidad ile ruh-i kudse hkumdar olan vahibden (balayan) bu manarrn k:abun iktiza' elmesidir. Yusuf'u diledii gibi; arzMsr'da temkin ve kudret sahibi klmak, makam- temkine vusul zamannda fenadan sonra beka ile istihlaf olunmas dr. B'u da' mahseniri, makam- uhudda Rab'bine ibadet eden kimsenin, ayn-i cemiden tafsile rcu ettii' iin eci,r ve mkafatdr.

(Ayet 57) (Ve leecrul'ahireti haytn nlezme amenftl Ve cemal ve Vech-i Baki-i Sbhani envarnnmutalaas lezzetisebebiyle olan hazz- manevi iman:- ayni ile iman edenlere (Ve ,kan yettekuiinel (Ayet 57) ve enaniyet bakiyesinden saknanlara daha hayrldr.(Ve cae ihvet ysufe fedehalu aleym fe'arefehID. ve hn lehii mnkirune) (Ayet 58) Yusuf'un kardeleri zahirealmak , iin Msr'a geldiler. Ve Yusuf'un huzurUna girince Yusuf onlar bildi, onlar Yusuf'u bilemediler. aret manas: ,Kalb, tafsil makamna rcu' ettii ve hilafet iin hkmdar tahtna ~turduu vakit; kalbin ayn-i cemide istirak ,ve HazI'et-i ,kudsiye Msrnda kain, riyazat ve halvet zinda:.nda uzun mddet ayrlndan sonra, kuvay- hayvaniye kardeleri kalbegeldi1~r ve artk nefsin itminan ve tenevvr ve onun sebebiyle kuvay- mdrkenin de tenevvr ve ahlak ve fezail heyetleri ile alm, dolaysyla ve ruhaniyetJ adabyla tedi:b vesilesile kalbe takarrb edici, ahlak Ve erayi-i ullm nafi,asn ara, yc olduklar halde dahil oldular. Kalb, zek& ve safas ile ve karde 'lerin sal:lh ve hsn halleri ve talebettikleri manaya olan fakr ve ihtiyalar ile4 kuva-y hayvaniyeyibildi. Kalbin tecerrd ve kuvann idra'k etmeleri m~kn olmyan evsaf ile ittisaf sebebiyle onlarn rtbelerinden terakki etmi almtas cihetinden onlar" kalbi bi-'
uhudunun
J

lemiyorlard.

Bu sebebde~ (Ve lemma cehhezehm bicehazihm kaale'tftni biahin lekm niin ebikml (Ayet 59) Yusuf, kardelerini ykleri ile hazrlaynca Sizin babanzdan olan kardeinizi bana getiriniz. szleri ile -kuvve-i akliye-i ameliyenin kendi huzuruna getirilmesini is'tedi. ,Zira amele taalluk eyliyen mana-y~ klliyeyi ancak bu kuvvet idrak edecekti. Ma'lumolmaldr ki,' mahctiblann keifleri, itihadlarna sabk olur: Onun iin her ne kadar,kablelvusul onlarn nefisleri mutmain ise de, vusulden sonra kuvalarna erayi' ve ahkam ta'lim ve kuvalarn siyaset ederler 'amma kuvay techiz etl'I\i olduu cihazlar, o kuvanm idrak ve amel etmeleri mmkn olan cz'-

. 142

YUSUF SURES!-

'

iyat, keyl-i yesiridir .. (Ela tereivne enni ufilkeyle ve' ene hayrImnziIin) (Ayet 59) Grmez misiniz ki ben, keyleIeri tam ve dolu veri' rim ve misa,firperverlerin enlayrls benim. (Ayet 60) (Fein lem te'tum oohi fela keyle lekm indi ve a. takreb-q.niJ Eer siz o kardeinizi bana getirmezseniz, sizin iin benim indimde hasl o~an maani-yi klliyeden bir keyl yoktur. Ve rtbeniz, benim rtbemden uzak .olduu iin, bana yanamaynz dedi. (Karuu senuravid anh ebdh ~ innalefaiJ.uneJ (Ayet 611 imdi akliye-yi ameliye, akl-i mahz makamndan sadr makamma mufarakat etme- . dike kuva-y hissiyeye muvafakati ve kuva-y hissiyeyi amele bals olan mana-y cziyeyi kuvaya ilka v~ kuvve-i nuzuliyye-yi evkiyeyi mesalihi akliye canibine tahriki mmkn olmaynca, kardeler, fevzini kabul iin tasfiyeyi istidad ile, Biz, onun babasn kandraca z dediler. Ve Biz elbette onu getirmek iin trl trl hez'eleri yapclanz dediler. (Ayet 62) (Ve kale lifit yanihi'ealu bida'atehum ri rihaihim le'allehm ya'rifuneha izen kalebu ila ehlihim le'aIlehm yerei'un) Yusuf hizmetkarlanna: Onlarn getirdikleri metalann, haberleri olmakszn yklerine koyunuz, taki metalarnm konulduunu, ehillerine dndkleri vakit bilerek, gelecekleri zaman kardelerini getirsinler dedi. Yusuf'un bu sz, kalbin, itminan haJinde Il:efsi faidelendirdii zaman, kalbin hizmetcileri olan kuva-y nebat~yeye kendileri ile kuvvetlendikleri ve kem'alat kazanmaa muktedir olduklan kuvalan mevadn getirmelerini emr etme'sine iarettir. Zira, kendisiyle ehillerine baka yerden taam getirmeleri mmkn olan biza- sermayeleri, ancak o kuva mevaddr. Ykleri de: idrakat ve mekasibleri aletleridir. Taki gazabiyye ve ehavatiye gibi sair kuva-y hayvaniyeden olan ehiUerine dndkleri vakit; kuvvetlerini ve ktisaba iktidarlann bilsinler de o sermaye ile maani ve uluri-ina fia nzklanndan sa tn almak ve baka yerden ehillerine taam getirmek makamna rc etsinler. (Ayet 63) (Felerima rece' Ha ebihim kaal ya ebanA mni'a. minnelkeyl) Bababalannn yanna dndkleri vakit: Ey babamz~ erZ'ak bizden men olundu Yani, istidadn tasfiyesi ve fezaU heyetleri ile almak suretiyle babalanna rcu'larmda fezail-i ahlak hususunda kendilerine daima me ani ile imdad etmesi iin kuyve-i .akliye-i ameliyenin kendileri ile gnderilmesini iktiza, onun feyzinden 'istimdad eylediler. (Fe'ersil me'ana ehana nektel ve inna leh leMfizune.) (Ayet 63) mdi rzklanmamz, istifade etmemiz iin kardeimizi bizimle beraber gnder ve biz, cahiliyet halinde onun kari

YUSUF SURESI

143

deine yaptmz' gibi onu ihlak etmek iin metalibimizin tahsiline indirmeyiz. Belki kemal yolunda 'ona riayeti taahht ile onu hfz ediciyiz dediler. (Kaale he amenkm aleyhi i~ kema emintkm ,ala ehilii min kabl) (Ayet 64) Yakub aleyhisselam; Evvelden onun kardei Yusuf zerine size emin olduum gibi artk onun zerine size emin olabilir miy~m? (faHah hayrn hafizan ve hve erhamrraimine), (Ayet 64) Allah Teala, hfz edicilik cihetinden en hayrldr. Ve Allah Teala rah'met 'edicilerin en ziyade rahmet edicisidir dedi.

(Ayet 65) (Ve lemma fetelu mJeta'ahm ve cedd bida'atehm reddet Heybim) Vaktaki yklerini adlar. Erza;k mubayaa ettikleri sermayalerini ykleri iinde kendilerine red olunmu buldular. (Kaalu ya ebana ma nebi hazihi bida'atna rddet ileyna,) (Ayet 65) Ve babalarna dnerek: Ey babamz ne tedbiredelim, ite' sermayemiz de geriye, bize red .olunmu, beheme hal Yusuf'un kardeini bizimle gnder, (Ve nemiyr ehlena ve nahfazii en ana ve nezdadd keyle be'yrin zalike keyln yesirn) (Ayet 65) ki Aziz'den byk 'atiyeler alp ehlimize getirelim, gidip gelmekte kardeimizi muhafaza edelim ve onun sebebiyle br yk zahire fazla alalm. Bu getirdiimiz zahire az bir eydir. Bize vaktine dek yetimez dediler. (Ayet 66) (Kaille len rsileh me'akm hatta t'tUni mevsikan lete'tnneni bihi ilhi en yuhata bikmJ 'Evladlan bu taleb- ' lerinde mbalaa edince Yakub Aleyhisselam: Dman vesaire gibi bir nevi bela tarafndan ihata olunmadnz takdirde, Bnyamin'i elbette bana getireceinize dair Allah" Teala'ya itimad edebileceim byk bir yemin vermedike; onu kat'iyen sizinlegndermiyeceini dedi. (Felemma atevh mevsikahm ~aalenah ala ma nekul vekiln) (Ayet 66) Kardeler, vusuk (irnad gstennek - inanmak) ve itimad olunacak yeminlerini getirince; Yakub aleyhisselam: Allah Teala Hazretleri bizim aramzda' ceryan eden szlere vekil ve' rakib ve harzdr. lminin muktezasyla bize yapacan yapar dedi., Bnyamin'in irsalinde; Yakub'un, evladndan ahid ye misak almas, itikad sahih imannn, amel zre takdiminden ve' evvela bu akd-i imani'yikuvaya lazm klmakdan ibarettir. Y.oksa akd-i imani olmasa amelde halleri nstakim ve messir 'olamaz.
mineHali

CAyet 67) (Ve kaale ya beniyye la tedhU1d min babin vMtidin vedhuld min ebvabin mteferrikatin) Ve Ey oullanm! Msr'a bir kapdan girmeyiniz, mteferrik kaplardan giriniz dedi. Yani me-', sela: ecaat olmakszn sehavet olmas gibi, yalnz bir fazilet yoluna slllk etmeyiniz. Yahut, mana: Evsaf- nahiye'den yalnz bir sfat
i

144

YUSUF

S~ESt-

zerine seyr etmeyiniz. Zira, Vahdet Hazreti: Cemii fezailin menve Zat- Ehadiye: Cemii sfatn ~ebdeidir" Binaenaleyh adaletle muttasf olmaJr ve Hazret-i Vahidiyete yol bulmak iin cemii fezail-i mteferrika yollarna sulllk ediniz ve size zat keif olunmak iin cemii sfatzre seyr ediniz. Hak Teala'nn, ,kyamet gnnde: Mezahib ehline; mutekadlar suretinde tecelli eyleyince Hakk' bilecekleri, sonra diger bir surete tahavvl etmekle Hakk' inkar edecekleri sahiJ; hadis-i erifle bildirilmid.ir. ~Ve ma uni ankiim minaahi min ey'inl (Ayet 67) Ve eer Hak Teala Hazretleri tevfikn men'eder ve 'sizi, baz hicablarla kemalatlarnzdan mahcub klarsa ben, sizden bir ey'i def edemem. Zira aka ancak ilmin ifazas verilmitir. Hicab ref' ve istidad icad hassas verilmemidir.
e

(Ayet 68) (Ve' lemm.adehalii min ha;ys emerehm ebiihm) Kuva; fezail 'tariklerinin cemiisine slllk ile akln emrine imtisal edince, (Md kane yuni anhm minaIlahi inin ey'in) (Ayet 68) Yakub, onlar Allah tarafndan bir eyden ina etmedi. Yani, anl'ardan ce'lal hicabyla ihticab ve lezzet-i visalden hrman def'edemedi. nk akl; ancak ftrata hidayet bulabilir ve ancak maarifete hidayet edebHir. Amma cemal nuruyla nurIanmak ve visal-talebine evk ve celal ve cemalin kemaline' belkicemalin celaline ve celalin cemaline ak zevkiyle lezzetlenmek, ancak hidayet-i Hakkaniye nuru ile myesser olabilen bir itir. (ia haceten ,fi nefsi Ya'kiibe kadaha) (Ayet 68) Yak:ub'un nefsinde mevcut olup, kaza, eyledii bir hac etten baka bir ey ina etmedi. ,O hacet; fazilet ile evladlarnn tekm.Hidir. (Ve inneh lezii ilmin lima aemnru ve lakinne ekserenniisi la ya'temfine) (Ayet 68) phesiz bizim ona talimimiz dolay syle Yakub aleyhisselam ilim sahibidir, ayan ve uhud' sahibi deil dir. Lakin insanlarn ou bunu bilmeyip; kemali Aklda olan ilimden ibaretdir zan ederler, yahud mana: Havas insanlar, akl- kllinin ilmini bilmezler. (Ayet 69) (Ve Iemma dehalii aIa, yUsufe ava ileyhiehruu) Kar-, deleri Yusuf'un huzuruna girdikleri vakit; Yusuf, aralarnda tecerrdde munasib olmak dolaysyle kardei Bnyamin'i ku cald adi, barna ba.st. (KaMe inni ene ehiike fela tebteis birna kanii ya'melftne) Ve Ben, senin kardeinim <?nlarn bize yapm olduklar ihanet sebebiyle sen m'ahzun olma dedi. . (Ayet 70) (Felemna cehhezehm bicehazihim ce'alessikaayete ri rahli ahibi) Yusuf, kardelerinin yklerini. hazrlaynca; insanla': nn erzak ld' altun veya gm lei, yani, evayi-i ul11munu istifade ve ad:3.l~t kanunlarn istinihat etmesi iin, ilimIeri idrakkuv-

YUSUF SUREsf

145

kardeinin ykne koydurdu. Zira iptida-y halde vehim ile kark olup, maa iini tedbir eden akle-i nazariye, kavi olduu gibi, akl e-i ilmiye de mlabis-i vehm hayalden tecerrd zamann da makulat idrake kuvvet bulur. (Snnne ezzene mezzinn eyyetthal'iyr innekm le sari'kuilnel (Ayet 70) Sonra bir mnadi Ey kafile, durunuz. Siz hrszsnz diye bard.

vetini

(Ayet 71l .(Kaalil ve akbelil aleyhini ma za tefkdilneJ (Ayet 71) Kardeleri onlara dnp Neyi kaybettiniz dediler. (KaMu nefkdu suva'elmeliki ve limen caebihi hml. ba'yrin ve ene billi za'ymunJ' (Ayet 72) Onlar: Hkmdarin altn tasn kaybettik. Onu getiren kimseye bir yk zahire verilecektir ve ben buna kefil, ve tefahhusa, yklerinizi aramaamemurum dediler~ (KaMil taDahi lekad alimtm ma c'na Hnfside fil'ard ve ma knna sankynJ (Ayet 73) Kardeleri: Allah hakk iin bizim ar- Msr' da fes ad etmek .iin gelmediimizi .. ve biz sarkler (hrszlar) olm-adI:p.z siz muhakkakbilirsiniz, dediler. (KaMil fema' cezauhil in k~tm kazibiynJ (Ayet 74) Aray clar; Eer siz yalanclar iseniz cezas~ nedir dediler. (KaMil cezah me~vcide fi rahIihi fehve cezah, kezMike neczy~limiynJ (Ayet 75). Kardeler: Onun cezas, kile her kimin yknde bulunacak olurs.a..! o kle olur. Cezas onun kendisidir'. Biz, zaimleri bu suretle cezalandrrz dediler. (Febede'e biev'yetihim kable vi'ai ahihi smmestahreceha min vi'ai a,hihiJ (Ayet 76). Yusuf Bnyamin'in kabndan eVvel kardelerinin kablann aramaa balad, sonra ki~ leyi Bnyamin'in kabndan kard (Kezalike kidna liyftsufeJ (Ayet 76) Biz Yusuf iin bylece bir keyd ve hile eyledik. Biz Yusuf'a byle bir tedbir almasn retdik. (Ma kane liye'huze ehau ri dinilmeliki illa en yeaaUah) Yoksa Msr hkmdannn kanununa gre kardeini alkoymak Yusuf iin mmkn olmazd. Ancak Allah'n dilemesiyle oldu. Her ilim sahibinin fevknda bir ilim sahibi vardr. Akile-i ilmiyenin srkate nisbet olunmas; kendisinin vehim mahallinde mevad'e mteallik manaardan cziyat idrake alm ve k"lliyatl idrakten uzak olduu, vaktaki kardeine iltica ve tecridle, kardeinin idrak , kuvve,tini istifade si sebebiyle klliyata kuvvet bulunca, gya sirkat etmi gibi oldu. Halbuki sirlrat etmedi. Onlar sirkate nisbet eden; mezzin-i (mnadi-D vehimdir. ,Zira vehim sahibi, cemii kuvann halinin bulunduu halden teayyrn ve kendine kuvann adem-i mutavaatn bulur. Ve bu sebebden kendilerinde bir noksan teveh';' hm eyler. Evvelce. altun tas getirene va'd olunan zahire yk akln kalbden ilm-i er'iyi istifade si zamannda, akl-i ameli vasta syla hasl olan teklif- er'idir. Altn tas; Kalb ilminin, kendisile

146
hasl

YUSUF SURES1-

olan kuvve-i istidadiyedir. Altn tas gayb eden ve metalarn arayan v~ tas kardei:.in yknden karan; kalbin, bu mesele iin kendisini gndermi olduu fikirdir. md~. RuhuIkudsun dini ve kanunu, amele taalluk etmiyen maarif ve hakayk nazariyenin tahakkuku olunca, ameliyata bais 've fezaH zre istimal ile kardeini tutuklamas Melik'in kanununda caiz olamazd. Zira onun dini, ilim ve ilm-i nakil idi. Ancak Allah'n diledii yani, nefsin Ruhul-kuddus'ten mstefad olan kalb nuru ile nurland ve ameliyat kabil olan Sadr genileq.ii vakit olabilir ki, bu da refi-i derecattr. Zira o taktirce nefis; Kalb derecesine, kalb de, uhud makamnda Ruh derecesine ykselir. Her bir, ilim sahibinin fevknda bir ilim sahibi vardr. Meselakuvann fevknda: Akl- ameli, onun fevknda: Kalb, kalbin fevknda: Akl- nazari, onun fevknda: Ruh, Ruhun fevknda . Ruhul-kudus: ve hepsinin fevknda: Gayblerin kllisini ok ok bilici olan Allah Teala olduu gibi, her ilim sahibinin fevkinda bir bi-:lici vardr. . (Ayet 77) (Kaalu in yesnk ,fekad sareka enun len ni:i kablu) Kardeleri Eer Bnyamin sirkat etti ise acib deildir, evvel ce onun kardei de sirkat etmidi dediler. (Fe'eserreha yusf fi nefsihi ve lem ybdiha le,hm kaale entmerrn ~ekanen, vallah a'lem bima tesifne) (Ayet 77) Yusuf bu sz iittikde nefsinde gizledi ve onlara izhar etmeyerek srren: Ey zalimler siz menzilet ve an ciPetinden 'daha ersiniz, AllahTeala, sizin vasfettiiniz iftiray ziyade bilicidrr dedi. Tahkik kalb, evvelce bu manaya mustaid olup, kuva mustaid olmadndan, kuva; ma,tlublann tahsil iin, kalb .ile akl- ameliyi mnker ve babalanmn yannda', itham edici oldular. Bu babda: brahim Al~yhisselam'~n bir kemeri olub, evladnn pykleri o kemere varis oluyorlard. Bu kemere shak' Aleyhisselam'dan Yu~ suf'un halas byk olduu iiri varis olmudu. Ve anasi Rahil'in vefatndan sonra, Yusuf'u, halas emzirmekde idi. Yusuf' byynce Yakub Aleyhisselam, Yusuf'u halasnn yanndan almak, istediinde halas, Yusuf'suz sabredemedii iin mezkCr kemeri elbiseninin altndan Yusuf'un beline sararak, Ben kemeri gaib ettim demidi. Aranlnca; kemer Yusuf'un belinde bulunmala o vaktin hkmnce babas, halasnn vefat zamanna kadar Yusuf'uhalasnn yannda brakd. Denilmidir ki kemer; Velayet makamndan evvelolan, Makam- Ruh-i brahim'denkalbin varis olduu kuvvet makamdr. Ve bu kemeri, kendisini nefs-i evva,me Rahilinin vefat zamannda emziren nefs-i 'mutmainne; kalbin beline sarmd. Yakub'un, Yu-' suf'u palasndan almak istemesi; Akln, ma,arif ve hakaykn kisbine terakkiyi istediine, ve kalbi, ftvvet makamnda fezail ile mev-

YUSUF

SURES

147

suf bulunduu vakit raz olarak Makam- velayette Allah'da fena ile vefat edinceye kada,r, kalbi fezail tarikinde salik olarak, nefs-i mutmainne yamnda terk ettiine iarettir. Allah Teala alimdir. Yusuf'un sznnefsinde gizlemesi; Kalbin m,akam idrakten ,kuvvann kasrolduunu ve kalbin kemalinden noksan olduklarn kalbin bilmesidir ki an ve menziletce, siz daha ersiniz demesi bundan ibarettir. (Ayet 78) (Kaalii yaeyyhel'aziz inne lehii eben eyhan ke- ' biren fehuz eadena mekaneh) Yusuf'un, Bnyamin'i (tutuklamas) tahakkuk edince, kardalar yalvarp: Ey Aziz; onun sin (yasl) ve mertebede byk ve enbiyadan ihtiyar bir babas v.ardr. Helak olmu olan dier olunun gamndan bununla teselli bulur. Binaenaleyh onun yerine bizim birimizi alkoyarak bize ihsan et.. (inna nerake :q:inelmuhsinineJ (Ayet 78) Biz, seni ihsan adet etmi kimselerden gryoruz dediler. Kalb,.i Yusuf'un,' kardei akl- am eli ye, rine,- kendisini almasn rica ve srar eden kuvvet; vehimdir. nk .vehim; makulata mdahele eder. Ve ufk-i akla terakkiye layk olmad vechiyle makulatta hkmeder. Ve m'addeye taa~luk etmekde, sair kuva ile vehim arasnda mnasebet oduu iin, kuva kendilerini akl-' amelinin deil, vehmin siyaset etmesine meyl eder. Ve kuvay lezzat- bedeniye matlublarn tahsile kuva.~y vehim e- ker. Kalb; mana-y makuleyi idrak metan vehim yannda deil, akl- ameli yannda bulunca (KaMeme'azallahi .en ne'hze illa men ,vecedna meta'ana indehii inna izen lezalimiineJ (Ayet 79) Yusuf: Biz; metamz kendisinde buldt;,umuz kimseden bakasn almaktan Allah'a snrz. O 'taktirce'biz elbette zalimleriz. Eer biz, .akl- ameli yerine vehmi ahbda, bize zum eder. ve kardeimize ilka edeceimiz ey'iona ilka edersek;, bir ey'j mahallinin gayrinde koyaca mzdan byk bir zulmu frtikab etmi 'oluruz dedi. (Ayet 80) (Fele'n1mestery'esiiminh halesii neciyya) Kardeler, Bnyamin'in tebdilinden meyus olunca; Aziz'in hakl olduunu, mnacat edici, dnc olduklar halde dar kdla,r.Bnyamin'den yeisleri, vehmin onlara kefil olamadna ve vehmin hkm ve deva aybyla faide bulamyaca,klarnauurlardr. (Kawe kebirhm elem 'ta'lemii enne abakm kad ehaze aleykm mevsikan minellM.i ve min kabl ma ferrattm ri yUsufe) (Ayet 80) Kardelerin by; Babanzn sizin zerinize AHah'dan ahid ve misak aldn ve evvelden Yusuf hakknda yaptnz zecr ve izlali, kuyuya atmak ve kle yerine satmak gibi teferrd ve taksiri bilmiyor musunuz? dedi. Babalarnn' misak olan Utikad- iman) yi ve vehmin hkmn Z4l,mannda kalb hakkndaki tefritlerini, kuvaya hatrlatan fikir kuv,:"

148

YUSUF SURES

vetidir. Bu sebebden messirler; Yusuf hakknda en iyi fikir besleyen ve Yusuf'u. ldrmekden kardelerini men eden bu karda idi demilerdir. (Felan ~hrehel'arda hatta ye'zene li ebi ev yahkmellah li ve hve hayrl hakimin) (Ayet 80) Binaenaleyh Bana, babam izin verinceyedek, yahud Allah Teala benimiin hkm edin-o ciyedek ben, elbette Arz- Msr'danaynlmyacam.. Yani; lnceye dek vehmin hkmyle deil, a:kln hkmyle hareket etmekden . ayrlmyaca,m. Allah Teala hkm edicHerin hayrlsdr dedi. (Ayet 8ll (rci;fi ila ebikm fekufil ya ebana innehneke sereka) Siz geriye babanza dnp senin olun sirkat etti deyiniz. Babalarna dnmelerini kardelerine emretmesi, fikrin, kuvay- evamir-i nakliyeye imtisal ile siyaset etmesidr. (Ve ma ehidna illa bin1 aliln.na) (Ayet 8ll. Yani; bu metea bizim uurumuz ve onun kemal olduuna ittilamz olmad iin, akle-i a,meliye indinde bulunduunu sirkat ve noksandan baka bir ey'i bilemeyiz. (Ve .m'a knna n aybi hafizine) (Ayet 81) Ve biz 'ancak ehadetde'olan ey'i idrak. edebildiimiz iin maani-yi akliye-i gaybiyi hfz edicHerden olmamzdr.

(Ayet 32) (Ves'en karyetelletiknna ha) Keza, Olunun sir-: kat ettiini sana haber vermeleri iin, medine-i bedenden ibaret bulunan kymzn ahalisi olan kuva-y nebatiyeden (Ver yrelleti akbelna fiia ve nna lesildikufine) (Ayet 82) ve aralarnda bulun-. duumuz kuvva'y hayvaniyedende sual eyle. Bizler muhakkakdr ki, sadkl~nz dediler. (Kaale bel sevvelet lekm ,enfskm emra) (Ayet 83) Yakub Aleyhisselam Msr hkmdan, sarkn ehazve krfet olunmas hakkndaki biz~m kanunumuzu nasl bildi. Belki size, kendi nefsiniz olumu benden ayrmak iin bir hile tertib etmi tir Yani, tebayi-i cismaniyeniz size l~zzet-i bedeniye ve ehevat- hissiye ile telezzz etmei ziynatlemidir. Binaenaleyh lezzet-i bedeniyeyi kemal ve makulata tabi olmay ve erayi-i iltizam ve ,fezail ile insaf: noksan zan eylediniz dedi. (Fesabrn cemiln) (Ayet 83l Size layk olan i daima evayi-i fezilll lle, amelde gzel bir haber ve er'i ve akli ve hikmetle vukufdur. Yalud, vech-imeruh uzre faidelenmekte gzel bir sabr, sizin iin ibaha ve hkm-i tabiat ile yelkenleri salvermekten daha ,gzeldir dedi. Yahud mana: Kalb Yusuf'unun ve karde~erinin, envar-: kudsiye-yi isti'rak ve ahkam- eriye-yi istinzali ve benim medhalim olmyan kavaidi istih'rac zerine, bekalan hususunda benim iim gzel bir sabrdr. mdi Onlarn, iki tarafn maslahatna riayete ve mead ve me a ilerinin her ikisine vefaya feragatleri adetine kadar, benden a:ynlklan zaruridir. Zira akl, kemalin talebini ve meadn slahn istedii gibi;

YUSUF SURmst

:149

bedenin salahn ve maan tertibini ve gda ile mizacn ta dilini ve lezzat ile kuvann terbiyesini de iktiza eyler. Binaenaleyh, benim iim bunun zeri~e gzel bir sabrdr dedi. (Asallah ~n ye'tiyeni bihim. cemiaJ (Ayet 83). Allah TeaJ.a'nn Ufk- aJ.a cihetinden ve Tur'umdan nazar ve reyimin iktiza eyledii her iki tara~n muraatna ve maka-m ve mertebemil icab eyledii menziletin arasnda tavassutu ihtiyara terakki etmekliim sebebiyle, onlarn kaff~sini bana getirmesi me'muldur. _Cnnehu hvel'alim) (Ayet 83) Tah1k Allahu Teala hazretleri hakayk bilici ancak O'dur.. (I hakim) (Ayet 83) ,Alemlerin tedbirind~ hikmet sahibi'dir. Alenleri yalnz cihet-i ulviyeye riayet edici, cihet-i sufliyeden ga;fil olucu olarak, bu suret-i beden medinesinin harab ve ehlinin helak olmasn brakmaz. Bu sz, iaret etmi olduumuz tam faidelendirmekden evveldir. Zira bu; tevhidden sonra istikamet tarikinda slllk ve ,keifden sonra itnad makamdr. . (Ayet 84) (Ve tevella anhfun) YakubAleyhisse'lam, Yusuf'a has\ retinden ye Y~suf cihetine meyl ve inzicabndan oullarndan iraz eyledi. (Ve, kaale ya esefa ala Y.itsufe) . (Ayet 84) Ve hznnn id-' detinden Ey Yusuf'a o~an hzn ve es~fim, hasret ve helakim gel, nk seni benden, beni senden uzaklatracak bir ey kalmam tr. (V,ebyaddat ayna mineI hzni fe hve kezymn) (Ayet 84) Hznnden gzleri b~yazlal1.d. Evvel emirde Yusuf'un kuyuya atl masyle firakma pek ok teessften basireti kuvveti zayflad. Sonra Tur'undan terakki ve tevhidde fena ve Yusuf'un makam ve kemaJ.ini idrak etmemekle, basar Yusuf'un halini garmeyici olarak kald. Halbuki; onun firakyle dolmudu. Enva- gam ve kederleri tecric' (yudum yudum ime) ediyordu. (Ayet 85) (KaM. talahi tefteu -tezkuru Yusufe hatta tekune haradan ev tekune minel haIikine) Halk ve aJ.em, Yakub~un pek ziyade teessrr, hatta bedeninin eridiini grnce; Allah hakk iin sen, Yusuf'u hatrlamaktan ayrlmazsn. Taki hasta yahud helak oluculardan olursun dediler. Bu sz; teferruatn ve inlemesinin iddetin~ ve tecerrd ve alem-iulviyeye meyilde kalb ile aralarn da iddetle mnasebet olduu iin, o. halin de kalb cihetine incizab na iaretdir. (Kaale innema eku bess ve hzni Uallahi a'lem minaUahima la ta'lemunel (Ayet 86) Yakub aleyhisselam: Ben, sabr olunamyan hznm ve. ekvam , halime muttali olan Allah TeaJ.a'ya bast eylerim. Ve Allah'n kereminden, sizin bilmediiniz"i bilirim. Bu sz: kalbin, cihet-i hakkaniyeye gittikten sonra ve adet hkmn~ de inhilalinden sonra yaknda halk alemine ,rcuunu ve adet ile vukufunu a:klnbildiine iaretdir.

150

YUSUF

SURES

Bu bilgi dolaysyla (Ya beniyyezhehu fetehassesu min Yusufe .ve ahihive la te'yesu nUn revhillahil (Ayet 87) Yakub aleyhisselam: Eyoullann Msr'a gidiniz, YusUf ve kardeini araynz ve Allah' n gamndan kurtarp nefislendirmesinden meyU$ olmaynz dedi. Bu da:; bilklJiye slCkdan fera zamannda ve tenezzl ve teCelli'de, rtbesine ka,rib olmakla, bu fera eserinin akla vusulu zamannda dr. O vakit akl; kuvann makamlarna tenezzl eyler. Kuvaya cemi.., yet-i bedeniye sure'tinde huzuzun talebini ve meassi (mea) ve ~e salih-i cziye tedbirini emreder. te meyus olmaklktai. nehy ohi~ . nan Allah'n rahmeti (Revhullah) budur. Zira m'min, Allah ile olan hayat- saniyeye ibu revh ve ndvan bulub onunla hayatlanr. Ve onun huzurusebebiylenimeti envann cemisiyle ve nefsi, kalbi, ruhu ile ef'al, sfat ve z~t cennetlerinin lezzeti ile temett' eyler, lezzetlenir. Kafir ise bu lezzetleri bulamaz nitekim (nnehu la ye'yesu min revhill'ahi illel kavml karinine) (Ayet 87) Tahkik, Allah Teala'nn revh'inden kafir olan kimselerden bakas meyus olmaz ap.- cak kafir olanlar meyus olur buyurmudur. (Ayet 88) (Felenma dehalu aleyhi kawu ya. eyyhel'azz messena ve ehleneddurruJ Kardeler, bir def'a daha Msr'a gittiler, Yusuf'un huzuruna girdiklerinde: Ey Aziz! Bize ve ehlimize alk ve ktlk isabet etti ve az ve kymetsiz bir sermaye ile geldik. Binaenaleyh bize zahireyi tam vet ve kardeimizi iade eye. Bze tasadduk ve ihsan eyle. (nneahe yecziylmtesaddikyn)' (Ayet 88) Allah Teala muhsin olanlar ve tasadduk edenleri gzel ceza ile cezalandrr dediler. Bu kelarn; kuvann hukuk ile- vukufu halinde darlklarna ve su' -i haJlerine, (bibida'atin mzcatin) (Ayet 88) kavli kuvann mevadnn klletinden ve muradlanna tabi olmaktan gdalannn kasr olduuna (fe'evfiI,enelkeyle) (Ayet 88)kavli: huzuz talebiyle kalbden merhamet dilediklerine iarettir. (Ayet 89) (Kaale hel aHntm ma fe'altm bi yUsufe vealihi entm cahilune) Yusuf: Siz Yusuf'a ve karda Bnyamin'e yap d- . nz bilir misiniz? dedi. Bu sz, kalbin sadr mahall4'de kuvann kendisini ve bidayetindeki hall~rini ve cehil ve gavayet 'zamannda, kalbine yaptklarn bilmeleri ve hallerini dnmeler iin,' sadr mahallinde, kuva:n makamlanna kalbin tenezzdr. (Ayet 90) (KaMu emIieke le'ente Yusmu) Kardeleri Yoksa, muhakkak sen. Yusuf musun? dediler. Bu szler~ ki'hey'et-i nuraniye ve baha-i sultaniye ile, kalbin halinden ve imdiki haliyle, kalbin ibtidald halinden ok uzak olmasndan taaccb etmeleridir. (Kaale ene Yusf ve hazaahi) (Ayet 90) Yusuf Aleyhisselam: Ben Yu-

YUSUF SURES

suf'um ve bu benim kardeimdir. (Kad mennellah aleynal (Ayet 90) Tahkik, Allahu Teala bize minnetve ihsan eyledi. nneh men yetteki ve yaslil' femnellahe la yudi'u ecrelmuhsininel (Ayet 90) Tahkik muharremden ittika ve ceryan eden Kaza-i lahiyeye sabr eden kimseye Allahu Teala muhsin. olanlarn eCrini zayi' etmez dedi. Bu sz, ihsann illetine ve kemalatnn sebebine iarettir. (Ayet 91), (Kaalu talIahi lekad ,aserekeUah aleyna v:e in knna le hamyn Kardeleri ok mahcub olarak, Biz Allah'a kasem ederiz ki, seni bizim zrnze ihtiyar eyledi. Ve biz elbette hata etdik. Kuslli"Umuzu affet dediler. Bu sz; istikamet zamamnda, kuv8nm kendi noksaruanna ve kalbin kemaline hidayet .bulduklarna iaret tir. (Kaale la tesibe aleykml yevme) (Ayet 92). Yusuf Bugn itizarnzIa beraber, size levm ve takri' (azarlama) kuvann ef'al-i -tabiiyesi cibilliolduu iin banza kaknak .yoktur. (Yafirullah lekm ve hve erha,mrrahiminel (Ayet 92) Allah TeMa sizi ma,fi- . ret ve set:( eder. Allah Teala rahmet edicilerin en ziyade rahmet edicisidir dedi. Bu .da fazil~t nurIar ile tenevvr ve kemal zamannda kalbin emrini kabul ile kuv8nn gnahlardan beri olacana ia rettir. (Ayet 93) (zhe:bubikamisi haza fe'elkuhu ala vechi ebi ye'ti basiral Benim bu gmleimi gtrb babamn yzne srn gzleri alr. Kamis dei..ilen gmlek; ayn- cem'de vahdete vusulu ve sfatullah' ile ittisaf zamannda kalbin muttasf olduu hey'et-i 'nuraniyecii:r. Yahud; kuyuya atld vakit Yusuf'un, Rama ilinde ,bulunan brahim'den miras kalma gmlekdir denilmidir ki, evvelki vechevusulden sonra,kalbe hasl olan kemru nuruna iaret olduu gibi, bu veched~ ftra,t- asliye nuruna iaretdir. Ve evVelki veche; akl gznn adrlm1asnn daha evvelidir.'Zira akln basireti, Rida-, yeti Hakkaniye nuruyla srmelenmedike Sfat- lahiyenn -idra:kjn": den kr bl-;r. (Ve'tuni bi ehlikm ecma'ynel ~ (Ayet 93) Ve ehil ve eyalinizle hepiniz bana geliniz, yani hepiniz ef' alde ' tavassuta muraat ve makam.~ itidalde kalbe mracaat ediniz. Zira kalb, lvi ve sfliyat cihetleri arasnda muta,vasst olduundan, bana kanpem rimi kabul ve bana yakin ohinuz ve tabiatnzn, muktez1asyla lezzet~i bedeniye talebinde makamdan uzaklamaynz dedi. (Ayet 94) (Ve lemma fesaJetil' iyr karue ebUhlJ1 in~ le'ecidii riha Yusufe lev La en tfenniddnil Ken'an'a gitmek zere hareket . eden kafile Msr'dan iayrlnca Yakub Aleyhisselam; Vallah ben, Yusuf'un kokusunu buluyorum, eer siz beni sefaJ;ata nisbet etmes~niz, tasdik ederdiniz dedi. (Kaalu tallahi inneka lefi daamel ka-

.152

~SUF SURESt-

dini) (Ayet 95) Yanndakiler Allah hakk iin sen haJ.& eski dalaletindesin dediler. Yakub'un uzaktan bulduu koku; akl ve eriat kanunu ve adaJ.et hkm zere huzuz ciha,z ile kuva-y hayvaniyeyi techiz ederek, mahz- tevhidden .akl "ve makul alemine rcu ve akla tevecch eserinin akla vusuludur. Hakikaten bu ruhun, kafileyi en gzel eylerle techiz ve Ken'an'a tevecch ettii rivayet olunmutur. Yakub'un, dalaJ.-i kadimi; akm kuva cihetinden gMil olub, ezelen kalbe ak olmasdr.

(Ayet 96) (Felemma en diel beim elkaah ala veehibi fertedde basira) Mjdeci geldii vakit; gmlei emr olundu u zre, Yakub'un yzne ilka edince (srnce) hemen gzleri ald. (Kaale elem ekul lekD1 inni a'lem minellahi ma la ta'lemiine) (Ayet 96) Yakub Aley" hisselam: Ben size Allahu Teala' dan sizin bilmediinizi biliciyim demez mi idim? dedi. Bu sz, kalbin, akl makamna rcu edeceine, akln ilmi sabkma iarettir. ya ebanestafirlena zniibena inna knnft haEy babamz! Bizih iin gnahlarmzn rtlmesini iste. Biz hata edenlerden olduk dediler. (Kaale sevfe'" estafiru le~ kum rabbi inneh hvel "afiirur ~himu) (Ayet 981' Yakub Aleyhisselam. Sizin gnahlanmzn rtlmesini Rab'bimden isteyeceim, Tahkik, Rab'bim, ancak o gnahlar rtc ve merhamet edicidir dedi. Yakub'un, evladlan iin istifar, hey'et-i zulmaniyeyi soyduktan sonra, akln istikamet ile fezail-i akliye hkm zre kuvay ka(Ayet
97)
tne) Oullar:
rarla drmasdr. (K~au

(Ayet 99) (Felemma dehalii alA yiisufeava ileyhi ebeveyhi ve kaled hulii msra inaeIlalu aminine) Kavmi, Yusuf'a vasl olduklar vakit, Yusuf; ebeveynine kavuarak, Mutlak kederlerinizden ve yol zahmetlerinizden emin olduu_nuz halde "inaaIlah "Msr'a giriniz dedi. (Ayet oo) (Ve refe'a e.beveyhi aler ar ve harrii leh sceeda) Ve ana, ve babasn kendi oturduu tahtna oturtub, kendi ebeveyninin kar,snda ayakta durdu. Ebeveyn ve kardeleriYusuf'a kavu duklar iin Hak'ka secde-i kr etmek iin (zre) yere ~apand lar. (Ve kaale ya eberti haza te'vil ru'yaya min kabl) (Ayet OO) O vakit evvelce grd rya Yusuf'un hatrna gelerek: Babacm! ite evvelce grdm ryann tevili budur. (Kadce'aleha rabbi hakkaa) (Ayet oo) Muhakkak Rab'bim, o rya:y hakikat kld, kuvve~ den fiile kard dedi. Kavminin Yusuf'adahil vevasl olmalar; ku:va'nn, hal-i istikamette sadr makamna vas! olmalardr. Ve M r'a girmeleri: ayn-i cem'i vahdetde mertebelerinin tefazili ile be-

YUSUF SURIBSI

153

hepsinin Cemiyet-i lahiye-yi vaIidiye hazretinde olEbeveynini taht zere karmas Akl -ve nefis mertebelerinin, sftir kuva mertebelerinden mrtefi olduuna ve akl ile nefsin kalbe ziyade yakin' olduklarna ve sair kuva zere saltanatlarnn kuvvetine iarettir. Ve hepsinin Yusuf iin secdeye dmeleri: Allah ile olmakszn hibir kl hareket ve bir damar direnmeyecek' derecede nefisleriyle bir fiil ve hareketleri olmaya,rak kaffesinin emr-i vahdani ile kalbe inkiyad ve itaat etmelerine iarettir. Ve. rya,s nin te'vili:' stidad- evveli:p.de tekarrr etmi olan ibu kemalin ka.. bulu suretidir. (Ve kad ahsene bU '(Ayet 100) Ve Rab'bim fenadan sonra beka ile bana ihsan eyledi. (z ahreceni minessicni) (Ayet 100) Zl:a beni, ayn-i vahdette, kesret-i uhuddan ve sfat. ~ ceade cemai mt'al~adan mahcub olduum halvet zindanndan kard. (Ve die bikilin mineI bedvi min ba'di en nezeaeytan beyni ve beyne ihvetU (Ayet 100) Lezzat- bedeniye inhimak ve tehalkleri ile, beni tabiat kuyusunun ,dibine atmaa kardelerimi tevik etmesiyle vehim eytannn; benimle kardelerimin arasn . ifsadndan sonra sizi de Hazret-i ap.iye Msrnn haricin.de olan badiyeden getirdi. (nne Rabbi Iatifn Uma yea'u) (Ayet 100) Tahkik Rab'bim, meiyet-i ezeliye ve inayet-i kadimesi hasebiyle; kemaine tevfik ve ilerini tedbir eylemekle, sevdiklerine ltUf edicidir. (inneh hvel' aJiml hakim) (Ayet 100) Tahkik, ancak Rab'bim, istidadlarda olan eyleri bilicidir. Kemal esbabmm tertibi ve mstaidini kemale vusle tevfik ile hikmet sahibidir. (Ayet 101) (Rabbi kad ateyteni minel mlki) Ey Rab'bin! bana_ tevlid-i ef'ald,en. ibaret bulunan mlk tevlidinden verdin, (Ve ae~ teni min te'vilil'ehadisiJ (Ayet 101) ve muayyebatn manalarn ve gayb suretlerinin merciini, bana bildirdin, bu' da sfat tevlidi babn:" dadr. (Fatrassemavati vel'ard) (Ayet 101) Sen, kalb makamnda sfat semavatnn ve nefis makamnda efal tevhidi arznn halk ve mucidisin. (Ente ve Jiyyi fiddnya vel ahlretH (Ayet 101) Mlk dnyasnda ve melekut- ahirette ZATIn tevlidi ile benim mutasarrfm ve salib-i veayetimsin. (Teveffeni msIimen) (Ayet 10.1) Eniyetin bekasyla dai (dua edicn deil, belki emrine mnkad olduum halde beni. benden ifna eyle .. (Ve elhImi bisS'dlirune (Ayet 10.n Ve beni, tavhidde fenadan sonra, istikamet makamnda sabit olanlara ilhak eyle. (Ayet 102) (ZMike min enbail a;ybi nuhihi ileykel ZikrolunM: bu Yusuf kssas; gayb haberlerindendir ki, vahy ve ilham ile sana talim ederiz. (Ve ma knte ledeyhim iz eema'u' emrehm ve bm yemkiiiine) (Ayet 10.2) Ve kardeleri Yusuf'a mekir ve hile stmei raber
malardr.

kuvann

154

YUSUF

SUREs

kas;d ve mavere edib de karar verdikleri zaman, sen onlarn',ya , nnda ve cemiyetlerinde deil idin. (Ve ma eksernnas velev haraste bim'minineJ (Ayet 103) Ve senin etrafnda dolaan insanlarn ou, sen, imanlarna haris olsan dahi iman edici deillerdir.

(Ayet 104) (Ve ma tes'el:nm aleyhi min ecrinl Ve Allah taraetmekte olduun tebliata onlardan bir cret de istemiyorsun. (n hllve :illa zikrn lil'aleminel (Ayet 104) Bu Kur'an ve Kur'an'da ~lan kssalar ve ibretleri ve alkam, ancak umum alemlere fun ve amil bir zi~ ve' faide-i celiledir.
fndan

(Ayet 105) (Ve ke'eyJ1n min ayetin fissemavativel'ard yemrrftne aleyha ve hm anha mu'ridftneJ Gklerde ve yer yznde Allah'n vahdaniyetine delalet eden ne kadar ok ayetler, vardr ki, o ayetlere gafletle gelip gediklerinden onlar o ayetlerden edicilerdir. (Ve ma y'mnii ekserhm biliali illa lfe hm m;rikiine) (Ayet 106) Ve onlarn ouAllahu Tealaya iman- ilmi ile .iman etmezler, ancak Hak'kn gayri bir mevctidun isbat ile mrik olduklar halde iman ederler. Yahtid mana: Olarn ou iman- ayni ile iman etmezler ancak onlar; enaniyetleri ile ihticabar sebebiyle mrikdirler. .(Efe'eminft en te't.iyehm aiyetn min azabillahi e'v. te'tiye hmssa'at bateten ve hn la ye'urftnel (Ayet 107) Onlar ne suretle irk ederler, yoksa Allah'n azabndan istidadlarn, kemalil kabulunden men eden bir hey'et-i rasha-i zulmaruye hicabmn gelmesinden, yaltid; anszn kyamet-i sgrann gelmesinden emin mi olmulardr? Halbuki onlarn, tevhid ve keif ntruna uur lar olmadndan, hicablar mrtefi olmaz. Binaenaleyh'onlar ebeden ihticabda kalrlar. . '

iraz

(Ayet 108) (Kul hazili sabUil Habibini de ki: Benim su'ltik ettibu Tevhid. .i Zati yolu, bana mahsus oLan benim yolumdur. Bu yol bakasna ait deildir. Yalnz benim irad yohmdur. (Ed'ii ilallahi ala basiretm ene ve menittebe'ani (Ayet 108) Ben, ayn-i cem'de cemi-i sfat ile mevsuf olan Zat- ehadiye davet ederim. Bu yola yalmz ben davet ederim ve bu yolda bana tabi olanlar davet. ederler ve h~r kim ki, buraya davet ederse o,benim etba,mdr. Zira benden evvel gelen enbiyann kaffesi, mebde ve meada, ve bazs sfat ile mevsuf olan Zat vahideye da'vet edici idiler. Ancak brahim aleyhisselam, kutb- tevhid olmas dolaysyla mstesnadr. Bu se- . bebden Nebi Sallal1ahAleyhi ve Sellem Efendimiz, .tafsil itibariyle: deil; cemi' itibariyle brahim'in etbandan olmudur. Zira; sfatn tefasilini tamamhyan Hz. Muhammed Sallal1ah Aleyhi ve SeJlem'den baka bir ferd yoktur. V ~ eer olnu olsa idi Muhammed Sanalim

Yt.TSUF StJR.ESt

155

lah Aleyhi ve Sellem, Hatem olduu gibi o da Hatem olurdu. Zira her bir kimsenin daveti; ancak bali olabildi kemal. makam na mmkn olabilir.. (Ve subhanaJlahi) Hakk, yolu zre gayrisinin olmasndan Allah' tenzih ederim. Belki yoluna sluk edici ve zatna davet edici yine O'dur. (Ve ma ene minel mrikine) (Ayet 108) Ve ben; Tevhid-i zati makamnda gayri isbat ediciler'den, enaniyetle Allalu Teala'dan muhtecib olanlardan deilim. Belki ben; Allah ilebenden faniyim binaenaleyh., yoluna davet eden O'dur. (Ayet 109) (Ve ma erseIna min kablike illa ricruen nuhi ileyhim min ehlilkura) Habibim! Senden evvel resul irsal etmedik,. ancak s fat ve makam kariyeleri ehlinden, kendisinden reculiyetten Qakiye bulunan kimseleri irsal eyledi~. Senden evvelZat Msrn'dan kimseyi irsal 'etmedik. Zira, temkin ehline haslalan beka" ancak fena mikdarnca olur. Ve halka rcu ancak uruciktizasna gre olur. m..; di, Fenay- tam ve urUc-i kamile, ancak bali olmad bir rtbe bulwmyan, istidad- kamil sahibi kutba mahsus olabilir. Ve beka ~amannda cemi-i tef~il-i sfata amil olan rcu- tam, yine onun olmak lazm gelir. O kutub flatemdir. Bu sebebden, Nebi Sallal. lah Aleyhi ve Sellem: Nbvvet binas tamam olmu, perinlenmi, muhkemlenmidir. O binada yalnz bir kerpi konulacak yer kalm d. O kerpi de ben oldum buyurmu. Ve~Ben, mekarim-i ahlak tamamlamak iin gnderildim szyle bu manaya iaret eylemi'dfr. (Efelem yesirufil'ard feyanzurf keyfe kane akibetllezine min kablihim) (Ayet 109) . Kendil~rinden evvel bulunanlar'n ileri nin nihayetini ve kemEirllerinin gayeti nasl ,olduuna nazar ederek, kdemlerinin mntehasna bali olmalar ve istidadlan hasebiyle kemallerini tahsil etmeleri iin bunlar Arz- istidat larnda seyr et. mezler mi? Zira herkesin bir hasiyeti var-dr. Ve onun husus i istidad, ona mahsus bir saadeti' iktiza 'eder ki, o saadet, onun akibetidir.. nsanlarn hassalarna ve seyirlerinde kdemleriningayetine tlam dan; nefse o kemalatdan bir hey'et-i' ictimaiye has l olur ki, o da; istidatlarnn ihtilaf hasebiyle ~mniet-i MuhammedJyeninkemalidir. (Ve ledarl'ahireti hayrnn lie~ine1te{av) (Ayet 109) te; S tidadlarnm hicablar olan nefislerinin sfatlarndan ittika edenler iinelbette hayrl olan dar- ahiret budur. (Efela ta'klunel (Ayet 109) Bu makamn, sizlerin bulunduunuz dar- faniyeden ve temettuatmdan daha hayrl olduunu taakkul etmez, dnmez 'misiniz? Zira, Dar-'ahiret eer. bilseler, hakiki hayat elbet odur. (Aye~ 110.1 (Hatta iz 'es tey'eserrusl) Yani, seyr ve ittika edenler ve fetilileri kuf'da kuva-y nefs); keferesine neferatlar ge kald, taki kavrnin eraf olan resulleri, kemale erimek~en meyus 01-

156

RA'D SURES! .-

duklan, (Ve zannii ennehfun kad kzibii (Ayet a) yani, istidadlazan veya recaIar kendilerini tekzib eyledii vakit, .(Ci\eh1 nasruna) (Ayet 110) kendilerine MelekCt ve Cebert nurlarnn imdadndan t~yid ve tevfik ile bizim neferatmz gelip (Fenceiye me nea) (Ayet 110) Resul ve etbandan olan inayet ehlinden diledii miz kurtarld (Ve la yredd ba'sna anil kavmil mcrimine) (Ayet 110) Ve bizim, hicab ve ta'zib ile kalnmz, nefisleri sfatlarnn, kalblerj zre izhar ile ka:,anlk, ezeli ve hicabl hey'etleri kazanan mcriin kimselerden red olunmaz.
rndaki

(Ayet 111) (Le'kad kane ri kasasihm ibretn lilil'elbab) Yusuf'un kssasnda ta'bir ettiimiz gibi~ enbiyamn kssalarnda, hissiyat perdelerinden hais, vehmiyat kabuklarndan mcerred akl sahiblel'" rine ibret aJ.acak, zahirindenbatmna ubllr olunacak eyler vardr. (Ma kane hadisen yftera) (Ayet 111) u Kur'an, nefis indinden iftira olunmu bir sz deildir. (Ve lakin tasdikallezi beyne yedeyhi) (Ayet 111) Lakin ondan evvelce Levhde sabit olan ey'in tasdiki (Ve tafsile kiilli ey'in) ve Aem-iKazada icmal olunan her eyin tafsili (Ve hden) (Ayet 111) we Tevhide hidayet (Ve rahmeten likavmin y'miniine) (Ayet 111) ve istidadnn safasndan. Gaybe _ iman eden kimseler iin ay at perdeleri arkasmdan Sfat tecelliyat ile rahmettir.

BAD

SR.ES

BsMiLLA.HRRAHMAN1RR.AHM

(Ayet 1) (Elif Lam Mim, Ra), Yani: Zat- ehadiyete ve alim ismi . ve azim ismi ve iaret olunduuna binaen Rahmet-i tammeden iba, ret bulunan sm-i a'zamm mazhar, (Tilke ayatill kitabl (Ayet 1) u iaret olunanlar Vclid-i mutlakdan ibaret bulunan 'Kitab- kln byk alameti ve :Ay at- khra s dr. (Vellezi nzile ileyke nin rabbika) (Ayet 1) Rab'bmdan sana inza olunan akl fernan ve u zikr olunan' maaninin harflerde derci (Elhakku ve lak:inne' ekserenas Idyuminuie) (Ayet LL baka deil, ancak haktr. Lakin insanlarn ou iman etmezler.. (Allahillazi refc'as$emavati bi ayri amedin terevneha) (Ayet 2) Allalu Teaa hazretleri, sizin grd-. nz bir direk olmakszn ghleri ykseltmi olan zattr. Yani, gkleri, grlmeyen bir direkle ykseltmidir ki, o da, gkleri' tahrik ve .ikame eden Nfus-i semaviye-yi melekutiyedir.~yaud m ana: All'"

RA'D SURES!

157

lahu Teala, Hazretleri; kendilerine dayanak olacak ve ervahn kendisiyle kaim olacak bir D].adde olmakszn, belki mcerred nefisleriyle kaln olduklan halde ervah gklerini ykseltmitir. .(Smmesteva alerar) (Ayet 2) Sonra tesir ve takvim ile Ar zre istila ede": rek, Ar'a malik olmutur. Yahud mana: Tecelli tarikiyle kalb 'Ar zre istiva eylemidir. (Ve sahhareemse ve! kamere) (Ayet 2) Ve maarlf-i klliyenin idraki ve envar- aliyenin istirakyla Ruh gneini ve her iki alemde ki mevcudat cemian idr ak ve fevk ve , tahtndan istinldad, sonra keif ile sfati tecelliyatn kabul ile, kalb kamerini teshir eylemidir.. (Klln yecri liecelin ms~mma) (Ayet 2) ems ile kamerden her birisi; fitrat- evveli hasebiyle, kemali olan ,muayyen bir gayeye ceryan eder. (Ydebbirr emreJ (Ayet 2) Allahu Teaa, bidayetle mebadiyi tertib ve istidad hazrlamakla ii ted.,.. bir eder. (VufassilI' ayati) (Ayet 2) Nihayetde ef al ve sfat tecelliyat iktizasnca; kemalat tertib ile ayat tafsil eder. (LeaIlekm biIikaai Rabbikm tUkinim) (Ayet 2) Memuldur ki siz tecelliyat ayat nn:. mahedesi zamannda aynel-yakin hasl edersiniz. (Ayet 3) (Ve hvellezi meddel' arda vece'ale fihi revasiye ve enharn Allahu Teala, bir zattr ki, arz- cesedi deyib, cesedde kemikler. dalann ve damarlar nehirlerini ~eYdana getirmidir. (Ve min kllissemerftti ce'ale fihi zevceynisne'yni) (Ayet 3) Ve her bir ahlak ve mdrikat yemilerinden, arz~ cesede mesela; cud, buhul, fcUr, afet, cebin, ecaat, zullim, adaet,sevad, beyaz, ratb, yabis, hararet, burudet, gibi ift iki snf klmdr. (YuiyIleylennehareJ (Ayet 3) Kuvay- Rulaniyeyi alatyla ve Ruhu, cesedle rtd .gibi~ Ruhaniyat gndz zre, cismaniyat zulmeti gecesini rter. (nne ri zMike ,leayatin likavmin yetefekkernnel (Ayet 3) Tahkik Allahu Teala'nn snfta ve aem-i asgar ve ekberin tetabukunda tefekkr eden kimselere; byk ayetler ve alametler vardr. (Ayet 4) (Ve fiyran kta'un mtecaviratnl Ve arz- cesedde 'kemik, sinir, ba, etden yekdierine mcavir paralar, ,(ve cennatn) . (Ayet 4) kuvay- tabiiye ve hayvaniye ve insaniye aalarndan baheler, (nin anabin) (Ayet 4) hevay- nefis arabarnn skld kuvay ehevaniye ve ak ile kelidilerinden muhabbet arabnn skl d; kuvay- akliye zmlerinden hasl baheler, (ve zer'un) (Ayet 4) ve kuvay- nebatiye ekinleri (ve nahiln) . (Ayet 4) ve sair havass- zahire ve batna hurmalar (Smvann) (Ayet 4) gzleri, kulaklar, burun delikleri gibi kk bir, dallar mteaddid (ve gayr sinvanin) Hsan, fikir, vehim, zikir aletleri gibi tek tek ve kkleri ayr. kuvalar olub, (yska bimam vamdin) (Ayet 4) bunlarn hepsi de hayattan ibaret bulunan bir su ile sulanrlaro (Ve nfaddilu ba'deha ala ba'din

158

RA'D SURES1-

fil, ukulil (AYE1t 4) Ve mesela; akl' mdrekatnm, his mdrekatna, basar mdr~katnn; lems mdrekatna,. hikmet melekesinin afet . melekesine tafdil olunduugibi, ekil, yani: zevk de bu kuvann bazsn bazsna tafdil, ederiz. (inne fi zaUke leayatin likav;min ya'k hin) (Ayet 4) Tahkik tabiat- kabilenin vahdetiyle beraber, vaki olan bu ihtilafatda snfn acaibini teakkul eden kimseler iin elbette byk ayetler ve alamf3tler vardr. , , (Ayet 5), (Ve in ta'ceb fe'acebn kavlhm) Habibim, eer sen kffann szlerinden taaccb edersen (Eiza knna traben :einna lefi halkn cedidin) (Ayet 5) onlann Toprak olduumuz vakit biz, yeni bir hilkatde olUr nuyuz? szleri hakikaten ayan- taaccbdr. Zira. ins-an her saatte, belki btn aem, hey' et ve ahvalin evza' ve sUrun tebdili ile her lahzadabaka. yeni bir hilkatdedir. Binaenaleyh, alem-i kevn fesada ibret nazan ile bakan bir kimse; halk cedidi ne suretle inkar edebilir. (lalikellezine kefeni birabbihim) (Ayet 5) te bunlar, Rububiyet ve ef'al ve tecelliyatn uhuddan mahrum olanlardr. Sfat- llahiyenin tecelliy.atndan nasl mahclib olmazlar?' (Ve HUkel' alal fi a'nakhli1.) (Ayet 5) Ve bunlar, boyunlannda; bukalar olanlardr. O sebebden gzleri yere dikilmi, nazarar kendilerine yakn olan hissiyata kasr olunmu, balarn kaldrp da Meleklit-i ervah grmee, Alem-i kudret ve his menzillerinden uzak olan makClat idrake kadir olamazlar. (Ve laike eshabnnari) (Ayet 6) Ve bunlar, tabiat ukurunun dibinde, ef'al cehenneID.i atelerinin musahib ve mazimidirler. (Hm fiha hMidune) (Ayet 5) Onlar' o atelerde mUhalled ve mebbeddirle,r. '(Ayet 6) (Ve yesta'ciluneke bisseyyieti kablel hasenetil Ve onlar, kendilerine muzlim heyet'lerin ve rezailin i$tilasiyle, irkin galebesinden dolay, istidadlarnn erre mnasebeti sebebiyle imanlar takdiri zre vad olunduklar haseneden evvel, inzar olunduklan cezann getirilmesini senden taleb ve isti'cal ederler (Ve kad halet min kabIihim1 meslat) (Ayet 6) Halbuki, onlardan evvel emsal'lerinin ukubetleri gemidir. (V~ nne rdbbe1ke IeZu n;.a,firetin linnasi ala zulmihim) (Ayet 6) Tahkik, senin Rab'bin, nurdan hacib olan karanl.k hey'etlerin iktisabyla, nefislerine zulm etmeleriyle beraber, insanlara muzlim hey'etlerin rsh bUlmad, istidadn ibtal etmedii kimselere mafiret sahibidir. O zulmetleri, rahmeti nuruyla iz ale eyler., (Ve inne rabbike leedidl ikab) (Ayet 6) Ve ,z~lmetler, kendisinde pas olan ve kkleen ve istidadn ibtal eden kimselere; tahkik Rab'binin ikab da iddetlidir. (Ayet 7) (Ve yekulllezine keferu lev la nZile aleyhiayetn min Rabbiliil Mahcub olubda adem-i idrakleri ve bas~etlerinin kr-

RA 'D

SURES

159

l sebebiyle Allah'n sfatlan ile ittisaf gibi nbvvete ahid olan ayat gremiyenler Ne iin, Nebi'ye, bizi imana cebr edecek bir ayet nazil olmuyor? de'der. BasiretIerinin krlnd~n, nazil olan ayetleri, ayet s aymyarak , heva ve arzularnn iktizasnca ayet taleb ederler. (niema ente mnzirun) (Ayet 7) Sen, ancak inzar edicisin, sana onlan' korkutm'aktan baka bir ey yoktur. Hidayetleri sana aid deildir. Zira, hidayet Allah'a aiddir: (Veliklli kavmin hadin) (Ayet,7) Her bir kavim iin; cinsiyeti ftnye hasebiyle onlara mnasib olan bir hidayet edici vardr. Onun kemal ve Nur- ha. . hiyi talakkisi zaman~nda; kavmi lfet ederek, ond"n hi day eti kabul ederler ve Allahu Teala onlar, onun ma-zhar zre hidayet eder. -imdi, 'ibu cinsiyet-i asliye ile sana mnasib olan kimse, senden hidayeti kabuleder, mnasib olmayan 'kabul ,etmez ve bunlar bir takm gizli ' srlardr ki, Allahdan gayri kimse bilmez.

(Ayet 8) (Allah ya'Iem ma tahmil l{ll~ nsal Allahu Teala ha-zretleri, her diinin hamI eylediini ,bilir. Binaenaleyh, nefis dii ,sinin tad kemal veledn yani, her istidadn kuvvetjndeki ke'mali (Ve ma tegydul' erham) (Ayet 8) ve istidad rahimleririin ehevatnda lhiniak ile kemalatdan neler noksan kldn (Ve ma tezd'ad) (Ayet 8)1 ve istidat rahirnlerinin> tezkiye ve tasfiye ve sohbet berakatiyle ne kemalat kazandgIl bilir. (Ve kn ey'in indehu bmikdarin) (Ayet 8) Hak'kn indinde her, bir kemalat, kabiliyet iktizas, zre, muayyen bir mikdarladr. Yahud mana: Allah'n indin'de mikdar olan bir istidatdaki her hangi bir kuvVeti kabul,' ezelde feyz-i akdesinden bir mikdarladr, ziyade ve noksan olmaz. Yahud maua: ,(inneke la tehdi men ahbebte ve lakinellahe yeldi men yea') , (Kasas Suresi"Ayet 56) buyurduu vechiyle; her kavmin. bir hadisi vardr ki o da ancak Allah' dr. Zira, her istidaddaki kabul kuvvetini ve ziyade ve noksann biliddir. Binaenaleyh, i$tidad hasebiyle. kemallerini takdir eyler. , (Ayet 9) (AIrnI gaiYbi veehadetil stidatlarda' olan ku:vvet-i kabul gaybn ve 'fiile har olan kemal at- hazra eha.detini bilicidir. (lkebirn), (Ayet 9) Ba'z istidatlara iktizasn ita 'etmemekden am celil olan byk zattr.Belki btnistidatlara vasi ve muhittir. Hepsine, iktiza eylediini Ha eder. (El mte'inn (Ayet g)Feyzi kesilmekden, binaenaleyh istidadn husulunden~ feyzi taahhur ederek, iktiza eylediinden, noksan olmasndan alidir. (Se,vall ininkm men eserrel kavle ,ve men cehere bihi) (Ayet 10), Sizden, 'is~idad- pota~ , sndan sz gizliyen ile, ilmini kuvveden fiile karmakla 'sz aikar eyleyen (Ve men, hve' mstahfin billeyIi ve' saribn binneh,ari)' (Ayet 10) ve zulmet-i nefis gecesiyle, gizlenen ve makam- nefisden

160

RA'D SURES!

kb ruh nurunun gndznde gitmekle aikar edici olan kimseler, hep msavidir. (Ayet 11) (Lehu mua.Idtibatn min heyni yedeyhi ve min halfihiJ Her ey' e, her zerreye nisbetle, onun, evvelinden, ahirinden onu takib eden ve ona vasl olan Hak Teala'nn melekltundan tindad- mekkidesi vardr. (Yahfezunehu min emriIlahi) (Ayet 11) Kuvay- hayaliye cininin kapndan ve kuvay-i behimiye ve sebuiyenin . galebe ve o ey'i ihlak tmesinden, Hak'kn emriyle, o ey'i muhafaza ederler.. (innallahe la yugayyr ma bikavmn) (Ayet 11) Tahkik, Allahu TeMa, bir kavimde olan zahir ve batm nimet ve k~mali bozmaz, (Hatia"ygayyiru ma bi enfsihim) (Ayet 12) taki o kavim, nefislerindeki istidad ve' kabul kuvvetini bozmaynca, zira, Feyz-i llahi umumidir. Akan" su gibi muttasldr. Ni~ekim (Yska bimain. vahidin ve nufaddlu ba'deha ala badin firukili) (Ayet 4) yani, hepsi bir su ile sulanr ve lezzetde bazsn bazsna tafdil ederiz buyrulduu zre, Feyz-i lahi, isttdatlarn levni (rengi) ile televvn (boyanr) eder. Her kimin istidad kederlenirse, Feyzi kederlenir ve er rinden ziyade eder ve her kimin istidad safi olursa feyzi de safileip, hayrnda ziyade eder. Keza zahir nimetlerin, nikmete tagayyrftnde' behemehal celi (aikar - ak) veya hafi (gizli) bir istihkak lazmdr. Bu sebebden muhakkikler (d uni estecib lekm) (Gafir Suresi, Ayet 61) kavliyle iaret olunan ve icabet kendisinden .tehal1f (uygun olmamak) etmeyen dua, ancak istidad lisanyla olan duadr demilerdir~ Baz selefden Fare mestimi yrtt, bunu da; yapm olduum bir gnahdan biliyorum, yoksa, Allahu Teaa, fareyi bana mus-allat etmezdi dedii ve bir airin: ?en faziletli olan mazin kabilesinden olsa 1din; benim devam mbah klmazdm. kelamyla misal getirdii rivayet olunmutur. (Ayet 12) (HveIlezi yrkm berka) Allah Teala Hazretleri, size envar- kudsiye ve hatfe'-i ilahiye (imeingz alc akmas) taamlar berekat gsteren zattr. (Havfa) (Ayet "12) ~ Siz', o berkn abuk gemesinden ve arca rcuundan korkucu (Ve tama'an) (Ayet 12) ve onun sebatn ve sr'at-i rcuunu taleb edici olduunuz halde gsterir (Ve ynssehftbessikille) (Ayet 12) Ve Allah Teala hazretleri, yakin ilmi ve Hak maarifeti suyu ile arlam sekinet bulutunu ina eyler. i (Ayet 13) (Ve ysebbihurra'du bihamdihiJ Ve Te~elliyat- Ceaiye s atfeti , (kahretmek iktidan) gk grlts' ra'd; tesbih eyler. Yani; bu tecelliyat kendisine varid olan kimse, akJn idrak etmedii ey'i vicdanen bulduu iin Allahu Teala'y aklda tasavvur olunan eyden tesbih ve temcid eder ve o tecelliden mstefad olan

RA'D SURES!

161

kemal ile AHahu Tea~a,'ya ham d-i fi'li ile hakkyle hamd eder. Binaenaleyh: Tesbih bu hali mucib olan ra'dn olmu olur. Yahud mana: idrak-i .akli ile idrakden mnezzeh olan nefis, tecelliy-i satvet-i Hakk tesbih eder. (Vel melMket min hlfetihi) (Ayet 13) Ve kuvay- ruhariiyenin melekutu, Allahu Teala'nn heyet-i celalincien' tesbih eder. (Ve yrsilssava'ikal (Ayet .13) Ve Allahu Teala Hazretleri, Lutf-i klliyi mutazammn olan Kalr hakiki tecellisi ile Sabahat- lahiye saikalarn irsal eyler ve kendisine tecelli olunan kimseden vcudu selb ederek nefsinin bakiyesinden ifna eyler. Nitekim hadisi, erifte Allahu Teala'nn nu'r ve zulmetten yetmi bin (Perdesi) hicab vardr, eer o (P~rdeleri) hicablan kaldrsa idi Zatnn irakat, (doma" parlama, afak skmesi) nudan, . ona bakanlar yakard buyurulmudur. (Feyusib biha men yea) , (Ayet 13) Mahbub, muhib ak ve mtak kullanndan diledii ne, o sftikalar isabet eder. (Ve hm yucAdilne fiIIAhi) (Ayet 13) Halbuki onlar, Allahu Teala'nn sfatnda; tefekkr ve isbatnda,; nazar- akli ile, ve Hak'ka vacib ve mmteni olan sfaUarda; tefekkr ile mcadele ederler. (Ve hve edidl mihan' (Ayet 13) AlIahu .Teaa Hazretleri; idrakdeki akl hilelerini basiret-i nuriye .' tecelIisi ile sndrmekte ve ak nuriyle yakmakda kuvvet ve iddet sahibidir. '
)

(Ayet 14) (Leh da'vetl hakkd Batl olmyan davet-i Hakkye, gayrin deil, Hak Teaa'nndr. Agah olunuz ve biliniz ki, halis din; ancak Allah'ndr. buyurduu vechiyle; nefsine davet eder ve icabet eder. Bunun manas: icabete layk ve mstehak olan Hak daveti; n~fsinden fani ve Rab'b ile b,aki olan muvahhidin davetidir. Keza, halis din, onundinidir. Nefisleriyle kalm olan davetciler, ancak ta.. savvur ettikleri, hayallerinde yneldikleri mabud-i mec'ule (yapl m) davet ederler; Onun iin dualarna icabet olun.maz. Ancak kendi sinden bir ey (istenilen) taleb olunan (canszn eyin) cemadn kabul etmesi gibi kabulolunurlar. Ben hayatni.a kasem ederim ki, Allah'a, ancak muvahhid' dua eder, muvahhidin gayri, vcudu ve ,kudreti olmyan, Hak'kn gayri bir mevhuma dua eder. Binaenaleyh icabet yoktur. Bu kimse; sfatyla, nefsiyle istidadn mahcub eYlEr 'diinden duaya mstehak olan bilemez, bunun. iin de duas zayi olur.' Ve bu gibi dualar, zayiden baka bir eyolamaz. Yahud mana: Hak Celle ve Ala'nn daveti ancak ona olur. Yahut mana: Hak'tan ibaret bulunan davet edicinin daveti: ite zatna mahsus olan davet odur. O davet ile, zatn gayrisi olan esma ve sfata dua olunmaz. (Veezine yed'une min dunihi la yestecibune lehm biey'in illa 'kebasitu keffeyhi ileImM Iiyeblua. fah ve ma hve bibaUgihil
j

162

-RA'D SURES~

(Ayet 14) Allah'dan bakasna dua eden kimselere, (O dua ettikleri> dua. olunanlar hi bir eyle icabet etmezler. Ancak, azna su gel- . rnek iin ellerini suya uzatan kimse gibi icalJet olunurhvr ki, su onun azna demi deildir. Azna gelmemidir. Zatnq.an ba,ka, esma ve sfatna dua eden kimselerin duasn kabul etmez, ancak (perdeli> mahcub olmalarndan dolayiaret ile suyu istey.enin bu, steyii tarziyle duasn kabul eder. (Ve m'a du'al kafirine illa fi dalalin) (Ayet 14) Mahcublann duas; ziyandan baka birey olama,z. Ancak ziyan olur. CAyet 15) (Valilla.hi yescudu men fissemavativelard tav'an ve
kerlen) Semavat ve arz da bulunan ayan..: cevahir ve melekut-i
eya gibi, hakayk- ruhaniyat tav'an ve kerh.en (zorla) Al~ahu Teala'ya inkiyad eder. Tav'an ve kerhen demek; buinkiyad, hepsine zdiraren lazm gelmidir. 'Yoksa bazs itaatkar, bazs kerahat edici demek deildir. (Ve ziaJhm bilgudum vel'asati) (Ayet 15) Ve ruhaniyenin glgesi olan heyakili ve ecsad da daima inyikad ederler. Bu sebebden, Nebi Aleyhisselam, bu Becdede: Hakikat- zatm ve seved' ahsm. ve hayal-i nefsim, vucudum, aynim ve ahsm sana secde etti. diye kraat buyurmudur.

(Ayet 16) (Kul men Rahbss,emavati verard) Habibim de ki: Semavat ve arzn Rabbi kimdir? (KuliIla.h) (Ayet 16) Her ne olursa olsun Allah'n herhangi bir masivasndan dostlar m ittihaz edersiniz? (La yemlikftne lienfsihim nef'an ve la da.rren) (Ayet 16) Onlar, kendi nefisleri iin bir fade ve zarara na1ik olmazlar zira; malik ve kadir ancak Allahu TeiUa'dr, gayri deildir. (Kul hel yestevil' a'ma velbasim em hel teste'vizzulum'at vennftru~ Lt\yet 16) Habibirn de ki A'ma ile grc msa:vi olur mu? Yahud; zulmet ile nur' bir ohibilir mi? (Em ce'alulillahi rekfte haleku kehalkhi feteabehelhalku aleyhim) (Ayet 16)Yahud: Allahu Teala'ya; onun yaratt gibi yaratan, binaenaleyh, yaratmalar' Allah'n yaratmas na benzemesi sebebiyle .Allah'a (ortak) erik olan, yaratc erikler' mi meydana kardlar? (KuliI1ilh ha.Iiku klIi ey'inl (Ayet 16) Habibim de ki; Allalu' Teala Hazretleri, her bir. eyin halikdr. (Ve li.~vel vahidl kahhar) (Ayet 16) Ve o Allah btn masivasn kahredici zat vahiddir. (Ayet 17) (Enzele mnesse'mili maenl.Ruhul-kudls semasndan, ilim suyunu inzal edib (Fesalet evdiyetn bikaderiha) (Ayet 7) Kalb vadileri istidadlan mikdarnca seylan eyledi. (Fahtemelesseyl zebeden rabiya) (Ayet 17) lim seyli (selD nefis -a:rznn sfat- habesetini ve reza'il kpne gtrd. (Ve mimma yftkdftne aleyhi.

RA'D SURElS!

163

finnaribtiaae hilyetin) (Ayet 17) Ma-arif ve keifler, nefsin kemalat olduu iin, nefsin, onlarla ziynet ve behceti, yahd, fezail-i halk

yenin , nefsin faidelendii metalardan olmas dolaysyle, maarif ve hakayk sebebiyle has l olan Fezail-i halkiyey taleb iin, ak ateinde eridikleri, maarif ve hakayk ve ak tehyic eden maani ve keiflerde de (Zebedn mislhu) (Ayet 1 7) ~{selin kp gibi habs . (habaset) vardr. Mesela o maarif ve hakayk ve kuufa nazar etmek ve onlar grmek ve nefsin onlarla kamil ve fazl ve o sfatlarn ziynetleri ile mtezeyyin olmasn tasavvur .et.mek, vacib-i ihticab ve sai,r znh-i ahva ve afat- nefs saylan eylerin kaffesi,' sel kp gibihabisaddolunur. (Fe'emmez zebed feyezheb cfa en) (Ayet 17) Ayetinin buyurduu vechiyle; kk olan kuruyarak gider ve habis olan eyatlr: ilim ile faydalanm olur. (Ye emm'a ma- \ yen fe'unnase feyemks rn' ard) . (Ayet 17) .Amma, insanlara faide vere r maaniy-i Hakkiye ve fezail-i halise arz- nefisde kalub durur. (Kez.alike yadI'libullaJl' emsa)_ (Ayet 17) Bylece, Allalu Te.la ha,zretleri, misaller darb eder. . (Ayet 18) (Lillezinestecabfi li:rabbihini:~.ilpsna) stidatlann nef-' sin sfat kederlerinden tasfiye ile, Rab'lerine isticabe edenlere trl' gzellikler vardr ki o da, safa zamannda . k,endilerine feyezan eden ve (nrn ala nur) szyle tabir olunan kemaldir.(VeIlezine lem yestecibii leh) (Ayet 18) Rab'larine isticabe etmiyenlar, rezaU-j be. eriyeden ve kedurat- tabiiyeden temizlenmiyenler (Lev enne lehum ma fil' ard cemi'an ve m~slehu ma'ah leftedev bihil (Ayet 18) yer yznde olan btn mallarn ve onunla beraber bir misli de olsa kurtulm~k iin feda ederlerdi. Yani, onlar iin. muhabbetiyle .mncezib olub, nefislerini helak ettikleri cihet-i sfliyede bulunan btn emval veesbab feda etmek, hepsini verib de . kurtulmak mmkn deildir. Zira, o emval ve esbab, buud ve helakin ziyade olmasna sebebdir. Ne keyfiyetle o zulmetden helas olmalarna sebeb olabilir? Nefislerinde o esbaba taak hey'etlerinin rusuhu zamannda" .o esbabdan teberrileri fa-ide vermez. (laike lehm sul hisab) (Ayet 18) te bunlar, Ad1~i lahi makam olan nefis makamnda eri ef'al ile (mevkuf) vakf kaldklarndan, elbette hesablarnda bozukluk lazm ve zaruri olmakla, bunlara. hesabn fenas, fena bir he'sab vardr. (Ve me'vabm cehennem) (Ayet 18) Ve snacak yerleri de; nefis sfatlar cehennem ve mahrunliyet ateleri ve fena bir takm hey'etlerdir. (Ve bi'sel mhad) (Ayet 18) Cehennem onlara ne fena bir dektir. (Ayet 19) (Efemen ya'lemu enne'm'a nz,le iIeyke mn rabbikel hakku kemen hvea'ma) Mrikler; Rab'binden sana inzal olunan

164 ,
kitabn,

RA'D SURES!

hak olduunu bilen kimsenin, a'ma olan kimse gibi mi ol-

duuna itikad ederler? Cnnema yetezekker r elbab) (Ayet 19)

M'min-i musaddk ile a'mann bir olmadn ancak akl-i halis sahibleri ki, (Ellezine ywne bi'ahd~lahi) (Ayet 20) Onlar Allah'n ahdine vefa ederler, (V,e la yenkudnel mislika) (Ayet ,20) ve misaklarm naks etmezler, ite ancak onlar bu hakikati dnebilirler. . (Ayet 21) (Vellezine yasilne ma emerallah bili en yUsale) Ve 1\llah'fn, muhafaza olunmasn, em" eylediini muhafaza edenler (Ve yalevne Rabbehm) (Ayet, 21) ve kalb makamnda; tecelli-yi sfat zamannda,. azamet sfat": celalini mahede etmekle, kendile~ine heybet ve hayet lazm gelib; Rab'lerinden hayet edenler (Ve yela fftne sel hisabIl (Ayet 21) Ve nefis makamnda, ef'al tecellisi zamannda, bat ve ikaba nazarederek kendilerne havf lazm gelmekle ktbir hesabdan korkanlar, (Vellezlie saberbtiaae vechi Rabbilhn) (Ayet 22) ve Rab'lerinin rzasn taleb iin, Allah yolunun sl~ knde, melufatdan sabr edenler, (Ve ekamuss:aldte ve enfek imm'il rezalmahm srren ve alaniyeten) (Ayet 22) ve selat ikame ye verdiimiz n'zklaraan gizli ve aikar infak edenler, ibadat- maliye ve bedeniye ile temizlenmee megulolanlar (Ve yedreune bil lasene tis seyyiete) (Ayet 22) venefsin rezailiyetini fazilet ile def edenler dnebilir. (Iake lelm ukbedddr) (Ayet 22) te, zikr olunan u sfatlarla mevsuf olanlara; ftratan rcu etme;lde ne'e-yi evvelide darlukpa, (ahiret evi) (beka makam) hasl olmutur. Yahud mana: Sfati muhabbetten deil, Zati muhabbetten dolay, ',nensleri sfatlh dan sabr edenler ve salat- mahadeyi ikame edenler ve kendilerini nzklandrdmz makamatahval, kuuf ve :amelleri hey'ete, rinden ve onla~a meyl ve muhabbetten tecerrd ile srren ve makamat ye. ahvali terk ve kendilerine iltifat etmemekle aleniyeten infak edenler ve Sfat- lahiye tecellisinden hasl olan' hasene,,; ile nefis sfat olan seyyiey defeyleyenlere darn ukbas, yani; fenadan sonra beka hasldr. ,(Ayet 23) (Cennat adnin yedhulneha ve men saleha min abailim ve ezvdcihim ve zrriyatihiin) Cennetlerin de' hasldr Zat cennetine: 'salih olan ervah babalan ile beraber girerler ve sfat cennetine: kalbIeri ile girerler, efal cennetine: nefisleri zevcelerin'den ve kuva zrriyetinden salih olanlar ile girerler. . (Vel melaiket yedhtilune aleyhim min ki babin) , (Ayet 23) Ve Ehl-i Ceberut ve melekuttan meleker, sfat kaplarnn herbirisinden selam vererek, ve, irakat- nuriye ve in;dad kudsiye tahiyeleri ile tahiyeederek onlarn yanna gelirler. (Selamn aleykm bima sabertm feni'me

RA'D SRES

165

ukbeddari) (Ayet 24) Sizin, ibtila darnda enva- mihnetlere sabretmeniz s~be~iyle; Allah)n selam size olsun. Akbetiniz ne kadar gzeldir,. bunlarn hepsi lezzet-i hissiyeden sabnnz sebebiyledir derler. (Ayet 25) (Venezine yenkuduneahdallahi min ba'di msakhl Ve tevsk edildikden sonra" Allah'n ahdini naks edenler '(Ve yakta',une ma emerallah bili en y:usaleJ (Ayet 25) AllahuTeaa'nn vusul ve muhafaza olunmasn emr' 'eyledii eyleri kat edenler (Ve yfsidune fil' ardl (Ay~t 25) ve yeryznde enva- zulmlerle fesadedenler, (lafke lehmillla/net ve lehm suddan) (Ayet 25) bunlara ne'e-yi Ulada: lanet, tard ve 'hrman, ne'e-yt uhrada: ki?t bir merci v~ meab vardr. (Ayet 26) (Allah yebsturrzka limen yea ve ya,Jrdiru) Kullarn istidatlanna muttali olan Allahu Teaa Hazretleri kullarndan di- ' lediine rzk teksir (oaltr)' ve t~vsi (geniletir) ve dilediine ,kabz (darlk) ve noksan eyler. (Feriliii bilhayatiddnya) (Ayet 26), Mrikler, sebat ve karar olmyan ve dnya hayatyla ve lezzat ve mtehiY'atyla ferahlandlar. (Ve melhayatddnya fil ahireti illa meta'n) (Ayet 26) Halbuki, dnyann hayat ve lezzeti, ahiret hayatnn yaninda, azck dncesi olan kimse nezdinde, baka bir ey deil, ancak iltifat ve itibar olunmyan az bir faidelenmekdir.' (Ayet 27) (Ve yekufilllezine keferu lev la nzile, aleyhi ayetn min rabbihU M-ahcublar, tabiatlerinin habasetinten; Muhammed Hak'dan meyyed oldu:unuiddia etmekle ve bizim imanmza id detle haris olmakla beraber, niye ona 'Rab'binden bizi Imana cebr edecek bir ayet nazil olmuyor? derler. (Kul nnaIlahe yudillu men yea) ,(Ayet 27) Habibim, sen de ki: Allah, dilediini idla eder. Yani; hidayet ve dalalet ayat ile deildir. Zira hereyde bir ,ayet vardr. Ve Resulullah SaalahAleyhi ve Sellem~e nazil olan ayatkMidir. Ancak hidayet ve dalalet, Meiyet-i lahi iledir. stidad olmad veya : givae-i zulmaniye ile hicabland' iin, dilediini idlal eder. (Ve yehdi Heybi men enabe) (Aye:t 27) Ve muhiblerden istidad tasfiyesi ile Hak'ka inab~ edenleri kendisine hidayet eder. Ve nitekim, daalet ehIi; biri: istidatsz ve birisi: zulmet-i beeriye' ile' istidad hicablanmak zre iki frka olduklar gibi,Ehl-i hidaye,t de: biri kuvvet-i istidat dolaysyle inabesiz hidayet bulan mahbubIar ve biri: inabeden sonra Allah'n kendilerine hidayet eyledii muhibIer olmak zre iki ksmdrlar. (Ayet 28) (Ellezine amenil.) nabe idenler (inabe= terki measi ile Hak'ka rcu, bir, mfuide intisal), onlardr ki, iman- ilmi ile

166

RA'D

SURES

gaybe iman ettiler. (Ve tatmeinn kulbhm bzikrillahil (Ayet 28) Ve zikrullah ile kalbIeri mutmain olanlardr. (Elci bizikrilHni tatmeinnlkuhlbu) (Ayet 28) ,Agah olunuz ancak Allah'n zikri ile, nefsin' lisan ile ve nimetlerde tefekkr yahud kalbin mele~utda tefekkr ve celal ve cemal sfatlarn mtalaas ile Allah' zikri sebebiyle kalbler mutmain olur. Zira, zikrin mertebeleri vardr: Birisi, lisanla ve nimetlerde tefekkrledir ki nefsin zikridir. Biri de mahede ile ruhun zikridir. Biri de: muaaka da mnaga.t ve vusla.t ile hafann zikridir. Biri de: Hak da fena ile Allah'n zikridir. Nefis ise: sfatnn ve ehadisinin zuhuruyla hareket ederek muzdarib olur. Onun sebebiyle kalbde telvin ve nefsin ehadisiyle mtegayyir olur. mdi Nebi Aleyhisselam'n: Tahkik eytan, hortumunu Ben-i Ade.m'in kalbine koyar, bn-i Adem Allah' zikr ettii zaman eytan hortumunu ekip saklanr, o vakit kalb mutmain olur buyurduu vechiyle; insan Allah' zikr ettii vakit, nefis kararlar, ve vesveseler mntefi olur. Keza kalbin zikri de: MelekCtda tefekkr ve Ceberut envarnn mtalaas Hedir, amma sair zikirler, 'ancak kalbin itminanndan sonra olur. (Ayet 29) (Enezine amenft ve am.ilftssalihfLtil man eden ve tezkiye ve tahliye ile salih amelIeri iliyen kimselere (Tftba lehm) (Ayet 29) ftrat ve sfatn kemaline vusulile, onlara fyuz ve fe lah vardr. Onlara ne mutludur. (Ve hsn meabin) (Ayet 29) Ve kalb ' cennetine, sfat cennetine duhul ile gzel rcu edecek yer vardr. (Kezalikeerselnake li mmetin kadhalet min ka,bliha' memn) (Ayet 30) Sair peygamberleri. geen mmetIere gnderdiimiz gibi, seni de H.ak'dan inhiraf eylemi bir mmete irsal eyledik. Senin m~ metinden evvelonlar gibi birok mmetler gemitir. (Liietlve aleyhimIlezi evha:yna ileykeJ (Ayet 30) Bylece sana vahy eylediimii maarif ve hak ayk- kudsiyeyi onlara okumakln iin seni irsal eyledik.' (Ve hm yekf~riine birra"hmarn) (Ayet 30) Halbuki mmetler gaflet ve ehvete mnhemik olduklar iin, Rahmet ve lmi her ey'e vas! olan Rahman'a kfr ederler. (Kul hve rl:tbbiJ (Ayet 30) Habibim, mnkir ve gafillere de ki: Cemi-i kemalat- mstecmi olan Allahu Teala, ancak benim Rab'bim O' dur. (La :Uahe ina hve) (Ayet, 30) Vcudda ondan gayri ibadet olunacak Zat yoktur. (Aleyhi te':'. vekkelt ve ileyhi ~t.abi) (Ayet 30) Umum ilerimde ancak ona tevekkl eyledim; Merci ve meadm, sair esbab ve vesaile deil, ancak O'nadr. (Ayet 31) (Ve lev enne kur"anen syyiret him! cibal evkutt' at bihn' ardu ev kllime bi.lil mevta) Ve eer okunduu vakit, da lar mekan- aslisinden koparp hareket ettirecek, yahut; kre-yi arz!

RA'D

SURES-

1,67

yarp, paralyacak yaJ:ud: lleri syletdirecek derecede bir Kur'an olsa; (bel lillahil' emr cemi'a) (Ayet 31) belki bu ilerin hepsinde

hkm ve kuvvet, galebe ve kudret-i kamile Allah'ndr. radesi taalluk etse, elbette hepsi de olur. Bununla beraber, gayet-i kasvetlerind~n onlar yine inanmazlar. (Efelem yey'esillezi:p.e amenftl (Ayet 31) M'min olanlar bunlar mdr ve meadlannda kfr ve inkar alametlerinin zuhuruyla beraber, bunlarn iman etmelerinden funmid kesmeder mi? Ve bu m'mtnler -bilmediler mi ki: (En lev yedllah leledanl1ase cemi'a) (Ayet 31) Eer Allahu Teala dileseydi, btn insanlara hidayet verirdi. Bazsnn hidayetine iradesi taalluk etmedii iin hidayet etmedi. (Ve la yezillllezine Ireferli tsiy bhm bima sane'ii ka'ari'atn ev tehuIl kariben min darihim hatta ye'tiye va' 'dullahi) (Ayet 31) naden kfrde israr edenler; bu israrlar ve kabahatleri sebebiyle kendilerine bir belinn isabet etmesinden, ve yahud kendilerine dol-amas iin o byk belann meskenlerine yakn bir yere nzul ve hulul etmesinden zail olmazlar, kurtulmazlar. linnaUahe la yuhlifiil mi'ad) (Ayet 31) Ta ki Allah'n, Nebisine vad etmi olduu intikam ve iddetli a-zab zal'rl:an gelir, tahkik Allahu Teala Hazretleri vadinde hulf etmez. (Ayet 32) (Ve lekadisthziy~ binslin min. ka.blike fe'emleytlillezinekeferli smme ehaztbm) Habibim, senden evvel gelen Resuller de istihza .olundu. Kfr eden mstehzilere biz mhlet verdik, gaflete daldlar, sonra bateten (birdenbire) kendilerini ahz istisal (biklliye mahv etmekJ eyledik. (Fekeyfe kane ikabl (Ayet 32) imdi onlara olan ikabmz ne suretle olmudu? (Efernen hve kaimu.n ala klli nefsin bima kesebet) (Ayet 33) Hesab unutulur ve ikab terk olunur mu? Her nefis zerine, kesb eyledii ile kalm olan Zat kimdir? Yani: Hak Teala Hazretleri, nefse nisbet olunan mekasibi icad ile, her nefis zerine kaim olur. Nefsin ve meksubatnn kayyumudur. Meksub; Allahu Teala'nn halk ve icad ile ise de, nefsin meksubu diye tesmiye olunmas; zira Hak Teata'nn, o meksubu (kazanlm, kesb olunmu) nefis zerine izhar .etmesi; nefsin, meksuba mnasib, Allah'dan kabul eyledii bir istidad sebebiyledir. .imdi nahallin kabulu v~ mazhariyet ve mahalliyete salahiyeti cihetinden, o neksubu iktiza eyledi. iin icad etmesi ve Hak Teala'nn kyam kaim .olmakla~ beraber, nefs in kesbine nisbet olmudur. Yahud mana: Nefsinkesbi hasebiyle ve muktezasyle, her nefis zre kaim olan Hak Teala Hazretleridir.' Yani: meksubat iktizasyle nefse arz olan sfat ve ahvalinden, meksubatnn iktiza, eyledii gibi, nefsisevablandnc heyet-i kemaliye-i nuraniyeden, yahut, nefsi tazib edici hey'et-i kedure-i zulmaniyeden ibaret cezalar ifaza eyler. (Ve

168

RA'D' SURES! -

ce'alu lillahi reka'e) (Ayet ,33) Hususiyl~ mrikler Allah'a err ler ittihaz ettiler (Kul semniiihml (Ayet 33) Habibim de ki: O u rekaya isim koyunuz ve ulllhiyet ve rububiyete ne sfatla layk iseler, o sfa,tlarla vasf ediniz. (Em tnebbineh bima la ya'lem fil'ard em bizahirin minel kavliJ (Ayet 33) Yoksa yeryznde olanlarn bilmedii"bir eyi mi haber verirsiniz? Yahud, manay- hakiki itibar olunmakszn, mecazenmi .bir isim takarsnz? Elhasl mrik ler, bunlann hepsinden acizdirIer, sklt edicidirler (Bel zyyine liIlezine kefern mekrhm ve suddii anissebiliJ (Ayet 33) Belki kfr sahibIerine nefisleri tarafndan olan mekir ve telbisleri tezyin ve teshin olunub, mcerredbatl olan bu esami v.astasyla doru yoldan i'raz ettiler. (Vemen yudIilia fema leh min hadin) (Ayet 33) Allahu Tealft'nn, idlalini murad eyledii kimsey~ asla hidayet eden yoktur. (Ayet 34) (Lehm azabn fil ha~atiddnyaJ . Onlara Marifet-i lahiye ve lezzat- ruhaniyeden ga,fletleri sebebiyle, hayat- dnyada azab vardr (Aza1;ll' ahireti eakkul (Ayet 34) Ve elbette ahiret daha g ve meakkatlidir. (Ve ma lehm minelahi min vakinl (Ayet 34) Ve onlar Allah'n azabndan vikaye ve muhafaza' eden bir kimse de yoktur.
azab

(Ayet 35) (Mesell ceuietilleti vu'delmuttekunel Nefiserini gnah irtikabndan muhafaza ve emr ve nehy olunduklar akaid .ve ahkama. imtisal edenlere va'd olunan cennetinmisli ve vasf: (Teen min tahtihel' enhar) (Ayet 35) Altndan nehirler cetyan eyler. (Ukuluha daimn, ve ziIlha) (Ayet 35) Rzklar' ve istirahat edilecek gqlgeler.i daimidir, asla inkta yoktur. (Tilke ukbe'lezinette- ' kavl (Ayet 35) Bu vasfolun.an cennet; haramlardan saknan m', minIerin akibetidir. ,(Ve ukbel kafinnenn:fuil (Ayet 35) Measi ve eh~vat- behimiyenin irtikabna musr (srarl) olan kafirlerin ak beti; lezzet ve ehevat- hissiyeleri bedelinde kendilerine hazrlanan
atedir.

(Ayet 36) (Vellezine ateynahmlkitabe yefrehune bima nzile ileykel Kendilerine kitab verdiimiz kimseler onlarn kitabarn cami olarak sana nazil olan kitab ile ferablanrlar. (Ve mine!' ahzibi men ynkiru ba' dehu) (Ayet 36) Kur'an hakknda muhtelif frka'lardan bir ksm; Kur'an'n ba'zsn, kitabIarnn ba'z abkamn nesh eden ayetleri inkar ederler. ,(Kul innema mritu en a'bdullahe ve la rik~ bihil (Ayet 36) Habibim de ki: Ben, ancak Allah'a ibadet edlb, ona irk etmemekle emr olundum. (layhi ed'u ve ileyhi meabU (Aret 36) Ancak Allah'a davet ederim ve rcuum anc~k onadr.

RA'D SURlbs!

169

(Ayet 37) (Ve kazalike enzelnah hkmen arabiyen) \ mem-i maziyeye kitablar inzal ettiimiz gibi, Kur'an' da senin Hsanna m~ nasib, Arabi ola,rak, himet-i mttekine mktezas zre, kazaya-y mbin plarak inzal eyledik. (Ve IeiniUeba'te ehvaehm ba'de ma caeke mine!' ilmi ma leke minaUahi min veliyyin ve la vakin) (Ayet 37) Ve Allah, .sana ayetlerin neshine mteaIlik ilim geldikten sonra, eer onlarn he va ve arzularna ittiba edersen seni Allah'n gazabn- , dan kurtaracak bir sarub ve hllz edici yoktur. (Ayet 38) (Ve lekad erseIna rusulen min kablike ve ce' alna lehm ezvac~n ve zrriyeten) Tahldk senden evvel, senin gibi resuller gnderdik ve onlariin de zevceler, evlad ve zrriyet kldk. Binaenaleyh ezvac ve evlad, l1bvvet ve risaete manideildir. (Ve n:a kane liresuUn en ye'tiye biayetin 'illa bi'znillah) (Ayet 38) Hibir resulun, taleb olunan bir ayeti getirmesi caiz ve sahih olamaz. Ancak Allah'n izni ve vahyi ile getirebiIlir. (Liki ec elin' kitabn) , (Ayet 38) Her vakit iin yazlm ve takdir olunmu bir yer vardr. Yahut, o vakitde halk olunmak zre' farz olunmu y~r vard~., e rayi (eriater) indaIlah, meiyetin her vaktinde o vaktin salah ne ise onunla nd-i lahiden bir resul gelir. iAyat ve gayri btn havadis byledir. Ve hi bir resul, bir ayeti getir~mez, ancak vaktinde ve Hakkn izni ile getirebilir. Zira; ayatve ;mucizat da, hadis olduklar vakitler hdasnda mucizdirler, tegayyr, tebdiL, takdim, tehir, olamaz. (Ayet 39) (Yemhullah ma yea ve ysbitu) AUahu Teala Hazretleri, nfus-i semaviyeden ibaret bulunan; Elvah- cz'iyede sabit olan na,klardan diledii nak, elvah cziyedenmahv eder ve derhal o nak maddeden madum ve fani olur. Ve diledii nak, EIvah- cz'iyede isbat eder.. Ve isba,t eyledii hak, derhal mevcud olur. (Ve lldeh mml kitab) (Ayet 39) Ve kitabn a;.as (asl) Allah'n indindedir. (yannda) Yani, ez.elen ve ebeden her olmu ve olacak ey'in :vech-i kUi zre nak olunmu bulunduu ve mahv ve isbattan mllezzeh, akl- klden ibaret kaza-i sabk levhi; AIlah'n mdindedir zira, levhler drtdr~ Birisi: mahv ve isbattan ali olan: Kaza-i sabk levhidir ki bu,' Akl- evvel levhidir. Birisi de: k~der yani, Levh-i evv~lin kl1iyat kendisinde tafsil olunan ve esbabna taal1uk eyliyen Nefs~i natka,-i kl1iye levhidirki Levh-i mahfuz tesmiye olunan budur. Birisi de; bu Alemde bulunan her bir eyin kendisinde ekli, hey'eti mikdan ile nak, olundu u Nufus-i cz'iye-yi se;maviye levhidir ki buna' Sema-i dnya ~esriiye olunur. Ve bu levh; Alemin hayali mesabesindedir.Ntekim, kazay- sabk levhi, alemin ruhu, levh-i kader denilen Levht mahfuz, ale-

170

BRAHM SURES1-

min kalbi mesabesindedir. Bunlardan sonra ki levh ehadet aemin de suretleri kabul edici olan Heyula levhidir, Allalu Teala a'lendir (en iyi bilicidir). (Ayet 41) (Evelem yerev enna ne'tiyl' .arda nenk.usuh min etGrmezler mi ki, biz cesed arzn, eyhuhat (pirlik-i tiyarlk) vaktinde fes edip, az ann, zaiflii, kuvann dknl ve havassn yorgunluu ile, azar azar ta lnceye kadar arz- cesedin etrafn dan noksan ederiz. (Vallabii yahkm lamu'akkibe li hkmihD (Ayet 41) Allahu Teala Hazretleri bu vecih zre hkm eyler, onun hkmn red ve tebdil eden bir kinsa yoktur. Yahud mana: Slik zamannda, eyvela efalini bizim efalimizle, sonra sfatn bizim s fatmzIa, sonra (Limenil mlkl yevn) buyurub, yine nefsiyle (Lillahil vahidil kahhar) diyerek cevap verdii vechiyle; zatn bizim zatmzIa ifna etmekle, nefis arznn etrafndan yok ederiz. Bu taktirde, btn halkn fenas' dolaysyle kimse iin hkm yokdur. Ancak hkm Allah'ndr. Diledii gibi hkm eyler, gayri olmadndan hkmn ~akib ve tebdil edecek kimse de yoktur.
rifihi)

BRAHM SURES
~ BsMLLAHRRAHMANRRAHM

(Elif. Lam. Ra. Kitabn enzelniU ileyk.e' lituhricennase) kesret zulmetlerinden vahdet nuruna, yahud, ne'ey-i sfat zulmetlerinden 'ftrat- nuriye, yahud ef'al v:e s fat hieablar zulmetlerinden Zat- Nuriye karma}dn iin sana inzal eylediimiz bir kitabdr, (Bi izni rabbiltim) (Ayet 1) Rablerinin, Alem.-i Uluhiyetten olan Feyz-i akdesinden, istidatlarn ha; zrlanakla, o nuru kendilerinde ibda' etmi ve Hazret-i Rububiyetten fiile kmas esbabn hazrlamakla; tevfik etmesJ sebebiyle ihrac kolayl>a.drmas demektir. Zira) Rablerinden izin, istidad ba lamak ve eSbab haz~rlanakdr, yoksa byle olmasa hibir kimse iin, insanlar zulmetden nura karnak ola,maz. (la srat!' azizl (Ayet. 1) Vahdetinin nuruyla, kesret zulmetlerini kahr eden kuvvet sahibi (Hamidl, (Ayet 1) ve Zatnn kemali ile hamde mstehak olan Allah'n, yoluna karasn.' kinci mana: kalb nuruyla nefis sfatlarn kahr eden kuvvet sahibinin ve safay- ftrat zamannda fezail,ve ulum ve nimetlerini balamakla Mahmud olan Allah'n sratna, nc mana: Zati nurlaryla sfat nurIarm (Ayet Bu kitab
1)
i:qsanlar

BRAHM SURESl

.171

kahr eden. ve hviyeti hakikati ilecemi mahlukatn ifna eden kuvvet sahibinin ve naks olan rezaHin fenasndan sonra zatnn vcudu ve' vechinin cemali ile vcud- baki-i kamili 'balamakla Mahmud olan Allah'n sratna karasn demekdir. (Ve veyln lukafjrne min azabin edidin) Vahdetden veya zatn tecelli ve ke~inden mahcub olanlara veyl azab hasldr. Bu vcUh-i selaseye azabul. meratibi terettb ider. Oazab: tezad cahiminde, endad muhabbeti azabdr. Yahud, rezail hey'etleri ve sfat- nefs ateleri ve tebayi' m:ukteziyat azab dr. Yahut zat nurundan mahrumiyet ve efal ve sfat hicablar azabdr. (Ellezine yestehib bunel hayateddnya alel' 'ahiretil (Ayet 3) O mahcublar; hayat- hissiyeyi ha:yat- akliyeye hayat- hayvaniyeyi, hayat maneviyeye tercih edenlerdir. Zira, dalali baid' ile va,sf eylemidirve his alemi 'ise; Allahu Teala'dan en baid (uzak) bir mertebedir. (Ayet
2)

veya

ftratdan

(Ayet 4) (Ve maerselnanln resilin illa bili$ani kavmihil Biz herhangi bir resul gnderdik ise; ancak kavminin isan ile, yani; akllarnn mikdarnca ve istidadlr hasebiyle, hanerine mnasib bir kelam ile gnderdik. Ve eer byle yapmasa idik, manann fehimlerin (anlaylarndan) den baid (uzak) olduu ve makamlarna mnasib olmad iin fehim (anlayamazlard) edemezlerdi. Fehim edemeyince, o resuln, ftrat hasebiyle hviyetlerinin iktiza eyledii istidadlarnda bil kuvve mevcud olan kemali kendilerine be- " yan etmesi mmkn olmazd. (Feyu dilullah men yea ) (Ayet 4) Allahu Teala Hazretleri" hey'et-izulmaniye 'ile istidadnn zevali ve <dtikad- batlann rusuh ve istikrar dolaysyle, qilediini idIal' eder. (Ve yehdi men yea') (Ayet 4) Ve istidad zre baki kalanlardan, hey'et:-i zulmaniye ve suver-i itikadiyehicablar rsuh bulmayanlardan dilediine hidayet eyler (Ve hvel a,zz) (Ayet 4) AI-: lahu Teala Hazretleri; meiyeti zerine .galib gelinemiyen kuvvet sahibidir. Binaenaleyh; dalaletini murad eyledii kimsenin hidayeti ve hidayetini' diledi.i kimsenin dalaleti mmkn deildir. (Hakim) (Ayet 4) Allahu Teala hida~et bulann hidayeti:;i enva- ltuf ile ve dalalet sahibinin dalalet emrini; hikmet-ibalia iktizas zreizafi hizlan ile tedbir eden hikmet sahibidir. (Ayet 5) . lnne ri zruike le ayartin liklli 'sahbarin ekftrinl Tahkik, m em-i maziyeye cari olan veka'yi' de ok sabr edici ve kr ediciher kimse; yani; iman-, gaybi ile iman eden herbir m 'min iin zahir ibretler vardr. Zira, sabrile kr; vusulden evvel akd-i imani halinde ve tevekkl rtbesini tahsil iin ef'alde seyr ha-

172

BRAHM SUREsr-

lindeki s{,likli iki makamdr. Ve bu taktirce: o salikin sulukunda, itimad ve itibar ve temessk idetei ayat anca.k ef'aldir. Her ne zaman hidayet. ve gayrisi gibi bir nimeti grr veya iidir veya vas olursa; o nimete: lisan ile Ve Allah'dan olduunu tasavvur etmekle: kalb ile ve hiss-i telakki ve kabu've taa,t ve layk vechiyle muktezasyla amel etmekle: cevarn ile kr eder. Ve bir bela grd ve iittii veya kendisine nazil (geldii) olduu vakitde: (nna li.lli ve inna ileyhi raciune) .(Bakara Suresi, Ayet 156) szyle ve lisann feryaddan muhafaza ile ve o belada;, kendisi iin bir hayr ve msalehat (gvenlik), olduunu yoksa bir msalehat olmam olsa, o belann gelmiyeceini tasavvur etmeklekalbini rabt ve cevarihini izd rabdan men i~e sabr eyler. (Ayet 10) (KaIet rusuluhum efiIlahi ekkn) Resulleri onlaM; Allah'n vuzuhu ile beraber Allah'dan ekkiniz mi (bheniz) vardr? Yani, bizim, sizi davetimizdekiAlhh'm yardmndan bhe mi edi-' yorsunuz? Halbuki, bizim davet eylediimiz tevlidde: gayet-i znhurundan dolay bhe etmee mecal yoktur. (Yed' ftkm liyafire , lekm nin zTIbikm) (Ayet 10) Allah Teala Hazretleri sfati~za ait hicab zulmetlerini nur ile setr etmek iin sizi, davet ediyor. Binaenaleyh, sizde yakin tecelli eyledii zaman Allah'dan bhe etmezsiniz. (Ve yu'ahhirekn ilaecelinmUsemma) (Ayet 10) Ve sizi ma'lum ve msemma bir ecele, istidadmlZn iktiza eyledii gayet ve saadete tehir ,;.etmek iin davet ediyor. Zira, her bir ~hsa, istidad- evveli hasebiyle bir kemru tayin olunmudur ki, o kemal-i mez~r ahsn; ecel-i manevisidir. Nitekim, her kesin mizac- evveli hasebiyle, mrnn' bir gayeti olub, o.ga;yet; ecel-i tabiiyesi olduu gibi, tayin olunan gayeye varmakszn esbabdan bir sebeple ~esilen ecellerin; mr kat (kesdii-bld) eyledii gibi, istidadn hicablan olan Mat ve manialar da kemal-i maneviye yusule mani olur-

lar.
(Ayet 21) (Ve berezu lillahi cemi'~) Halaik cemian AUahu Terua bariz ve zahir olurlar. Mahlukatn def'a brzu vardr. Birisi: Cesedin mevtiyle kyamet~i sugrada olan ve her kesin; cesed hicabndan, hesab ve cezaarsasna bruzudur. Biri de: kyamet-i vsta da , nefis sfatlar hicabndan iradi mevt ile ftrata rcu et- me kle kalb arsasma rcuudur. Biri de: Kyamet-i kbra~ zamannda eniyet hicabndan fenay- mahz ile vahdet-i hakikiye fezasna brzdur. te (Veberezu IilIapi vahidil 'kahhan) (brahim St~ resi, Ayet 48) kavliyle iaret olunan ;Srz budur. bu kyamet-i kbrann ehlinden olan kimse,' mahlukatn bruz etmi olduklarn, 'mahlukatmdan bir ey'inAllahu Terua'ya hafi olmadn grr.

BRAHtM

suREis:t

173

Amma bu kyamet-i kbann btn insanlara zuhuru ve ceni halaykn Allah'a bruzu ve zuafa ve mstekbirler (byklenenler) arasnda sylemenin hudusu, ve sedann necat, ekiyann helakine

,Emr-i lahinin kazas zamannda Hak 'ile kaim ve cerinet ehli ile nar' ehlini ffu:k (farkeden) olan hida:yet sahibinin (Mehdi'nin) vcudu ile olur.' ' (Ayet 22) (Ve kaale~ytan lemma kudiyel' emr) Ehl-i cennet cennetdeve ehl-i nar cehennemde yerledikden sonra eytan der ki; tahkik Allah TeMa sizehak olan vadini vaid etti, ben de size vad etti:n ve ben vadime hulf ettim ve benim sizin zerinize bir sultan-lm yok idi. Ancak ben, sizi davet ettim, siz de bana icabet eyle- ' diniz. imdi s.iz beni levm etmeyin, kendi nefislerinizi levm edin. O vakit, vehim ,eytan zre Hakkn sultan zahir olur ve vehim eytan ~k nuruyla nurIanarak islam olub ita;at eder. Ve halk Hakka davet hususunda sohbet Hakkn olduunu ve l\endinin 01:madm ve kendisinin; hayat- dnya ve ziynetlerini tezyin ederek, - batla davetinin vahyi ve shhatten ari olduunu bilir. Ve bede~in harabndan sonra; Hak'n, beka ile ve ldkten sonra dirilmek zamannda; sevab ve ikab ile vadinin hak olduuiu' ve bu vade vefa olduunu ve kendi:Q.in hayat- dnyadan baka hayat olmadna dair vadinin batI olub, yalandan uydurduunu, binaenaleyl levme istihkak, sohbetten hali olan eytan davetini~kabul ve icabet eden-' lere ve brhana mukarin olan Hak'kn davetir::den. i'raz etmekle, o davete icabet etmeyenler~ait olacan ikrar eder. (Ayet 24) (Elemtere keyfe darabaUah meselen kelimeten tayyibeten) Ey itibar sahibi, Allahu Teala'nn nasl darb mesel zikr et"tiini grmez misin ki, sa AleyhisseH\m'a, islama gelme temsiliyesinde beyan getii vehile, tayyib ve pak olan bir nefis (Kesecere..; 'tin tayyibetin) (Ayet 24) Pak bir aa gibidir. Nefsi, Kur'an'da: zeytun aacna ve hadiste hurma aacna tebih ettii gibi, burada da, nefS: pak bir aaca tebih etmitir. (Asluha sabitn) (Ayet 24) O nefsin; itminan ve brhan ile itikadnn sebat dolays ile kk sabit, (Ve.fer'ha fissemai) (Ayet 24) ve dallar ruh semasmda olup lT'ti kleha ke hynin bi' izni rabbiha) (Ayet 25) Rabbinin, esbabn te~ik etmesiyle teshil ve tesirile, her vakit, maarif, hikem ve hakayk yemilerini verir. (Ayet 26) (Ve nesel kelimetln habisetin keeceretin habisetin ic tssed min fevkil'ard ma leha min kararin) Habis olan nefis de: _ kendinde iztrab ve itikadnm karma kank ve bir karar zerine olamad cihetle yerin stnde yaylan ve hi bir karar tutmayan

174

BRAHM

SURES:t

henzile yani, ac aa gibidir. (YsebbitulIahllezine amenu bilkavlissdbiti fil hayatid dnya ve ril' ahiretileAyet 27) Allahu Teala Hazretleri, yakinen iman edenleri; eriatte istikamet ve measi tahsilinde; fazilet ve adalet tarikna' slCklar dolays ile hayat- his- . siyede ve yollarnda; Hak nuru ile hidayet bulduklar ve .maarifin . tahsilinde; Alah'tan basiret ve Bab'lerinden beyyine ~e olduk. lan cihetle hayat-iruhaniyede de: brhan- hakiki ile sabit klar. (Ve yudllnahzzaimine) (Ayet 27) Ve nefisleri sfatlarnnhuzuzu ile, istidatlarnn noksanndan ve Hak nunu1dan ihticablar ile' hayret iinde kaldklarndan, zalimleri hayat- hissiyede ve hayat-i ruhaniyede idlal eyler. (Yef'alllah m,ii yea') (Ayet 27) yTe Allahu Teala Hazretleri dilediini iler. (Ayet 28) (Elem tere ilellezine beddelii ni'rnetallahi kfrai Ey itibar sahibi! Allahu Teala'nn ezelde in'am eylemi olduu hidayet~i asliye ve necatn sermayesi olan istidad nuru, ni'metini ihticab ve dalalete tebdil eden' kimseleri grmez misin? Bunlar (laikellezl neterevd dahilete bilhda fe ma rabihat ticarethm ve ma, kiin muhtedine) (Bakara Suresi, Ayet 16). ayetinin buyurduu vechiyle: . Nlr-i Bakiy zayi ~yleyerek onu, lezzet..;i hissiye-yi faniyeye deitiler. Ve zulmet-i daimide baki kaldlar. (Ve ehaUu kavme]m daral bevari cehenneme) (Ayet 29) Nefisleri kuvasndan ibaret bulunan kavimlerip, yahud; tarikatlerine iktida ve onlara bu hususda mutebaat ede'nleri Helak ve hisar evine, yani; cehenneme idha.l ettiler. (YasIevneha ve bfsel karar) (Ayet 29) Onlar, o cehenneme ularlar. Cehennem ne fena bir karargahtr. \(Ayet 30) (Ve ce'alii IiIliibi endada) Ve dnya meta'larndan ve tabiat mtehiyatndan AllahuTerua Hazretlerine emsal klarak, onlar da Allah'n sevgisi gibi sevdiler. Zira herhangi bir .ey'in muhabbeti galib olursa, o' ey mablid olmudur. NitekimAllah Teala" (ZyYne linniisi hubbehevati minen lsdi velhenine) (Ali niran Suresi, Ayet 14) buyurmutur. fLiyudill an sebilihi) (Ayet 30) Onlara nazar eden ve dirileri ile tedeyyn edenleri. Hak yolundan idlal etmek iin Al1ahu Teala'ya erik kldlar. (Kul temette') (Ayet 30) Hahibim de ki: vehim emriyle o yolda gidiniz ki, faideniz azdr, zevali seri, fenas karib, akibeti vahimdir. (Fe/inne masirekfun ilenniir) . (Ayet 30) Zira, sizin gidiiniz ateedir. CAyet 32) (AllahillIezi halakassemiiviiti verard) AllahuTeala Hazretleri, semavat- ervah ve 'arz- cesedi izh,ar eden (Ve enzele minessemili m'aen) (Ayet 32) ve alem-i kudus semasndan ilim suyunu inzal ederek (Feahrece' bihi mne&semerati rzkan Iek~)

BRAHM SURES

,175

(Ayet 32) o su ile, size rizk olmak ve kalbiniz kuvvetlenmek iin nefis arz+dan hikem 've fezai! yemilerini karan zattr (Ve sahhare lekml flKe li tecriye fi! bahri bi emrihi) (Ayet 32) Ve emr ve meiyeti ile vcd bahrinde ceryan etmesi iin beden ve ecsad sefinesini size teshir eden (Ve sahhare lekml' enhare) (Ayet 32) ve istLl1t'ac ve istinbat ve tefri' ve tafsil ile, ilim nehirlerini de size teshir eyliyen, (Ve sahhe,re Iekmemse vel -kamere) (Ayet 33) ve ruh gne ile kalb ayn da mkaefe ve mahede ile srda devr edici olduklan halde size teshir eden (Ve sallare lel{mlleyle' vennehareJ (Ayet 33) ve measi ve meadn talebi ve rahat ve istitare iin nefis sfatlar zulmeti gecesiyle, ruh nuru gndzn de size teshir eyliyen zattr. / (Ayet 34) (Ve atakm minkIIi ma se'eltmh) Ve istidat lisahnzla istedikleriniz her ey'i size vermidir. Zira, Hak Teala'dan istidat lisanyla bir kemal istiyen her bir kimseye; terahi (Rehavet gstermek, gevek ar davranmak) ve tehalf olmakszn sr'atle o kemali ifaza eyler. Nitekim: (Yes'eluhu men fissemavati ver ard) CRahman Suresi, Ayet 29) (Klle yevmin hve fi en'nin) yani yer yznde ve gklerde bulunan her ey, istidad Hsan ile Hak'da-n taleb eder, yani, heristidada mnasibini ifaza ile Hak Teala Hazretleri her anda bir andadr buyurulmudur. (Ayet 34) (Ve in te'uddu Di'metaUahi la thsh'd) Ee,r sabk olarak, vcudunuz'a U1Chiyet hazretinden feyezan eden ve terbiyenize imd~d olnak zre vcudunuza' Rububiyet hazretinden lahk olan .umurdan ibaret . nimetleri saymaya alrsanz; hikmette takrir eylemi olduuna binaen; bu nimetleri sa,yamazsnz (ihsa edemezsiniz) yani: yzer yzer saym1akla tketemezsiniz. nk namtenahidir. cinneI insane lezalmun keffarnn) (Ayet 34) Tahkik, insan, istidat nurunu ve beka maddesini tabiat zulmetinde ve ~<fena mahallinde koyup sarf etmekle, elbette ok zulmkardr., Yahd mana: ~stidadn ibtal etmekle Allah'n, Yahud; nefsinin hakkn noksan klmakla nefsinin ok zulmkar aduvu (dman), sayla,m yacak kadar ok olan nimetleri, layk olmyan yerlerde istimal ve o nimetleri kendisine in'am (balayan) eden zattan gaflet ve ni'met-' lerle mn'imden ihticab dolaysyle ok kfr edici, 'nimetleri rtcdr. (Ayet 35) (Ve iz kaale ibrahim rabbic' aLL Ruh brahim'i, uhud talebinde, Allah'a tevecch zamannda hal lisanyla:(Hazel belede funina) (Ayet 35) ~Ey Rabbim! bu beden beldesini, sfa,t- nefsin galebelerinden v~ kuvann tenazuundan (ekime) ve arzu-

176

BRAHM

SURIDS!

'.~

lann ekimesinden ,emin kl. (Veenubn ve bemyye en na'bdel' esname) (Ayet 35) Ve beni ve kuvve-i akle-i nazariye ve akle-i 'ameliye, zikir, fikir ve hadis ve gayrilerinden ibaret olan oullarm, mtehiyat- hissiye ve mergCbat- bedeniye ve me'lCfat- tabiiyye ye muhabbet' ile ke.sret putlanna ibadet etmemizden uzakkl dediini hatrla. (Ayet 36) (Rabbi innehnne adlehe kesiren minennasil Ey Rab'bim! tahkik, o kesret benleri~> onlara taalllik ve jncizab ve kesrette vahdetten ihticab sebebiyle ok insanlan izla1 ettiler (Femeil tebi'ani feinnehu minnil (Ayet 36) lmdi, tevhid yolunun slCklinda her kim banatabi olursa; tahkik, o kimse benden, benim millet ve dinimdendir. (Ve men asan feinneke afiirrrahimnJ (Ayet 36) Ve bana asi olan kimseyi de sen mafiret edicisin. Onun mazlum heyetini,' nurun ile setr edicisin. Mafiretinden sonra ona kemali ifaza ile rahmet. edicisin. , (Ayet 37) (Rabbena ,nni' eskent min zrriyeti bivadin ayri zizer'in inde beytikel muharremi) Ey Rab'bim.! Ben kuva zrriyetimi, ,kaIbden ibaret bulunan;' Beyt-i muharreminin, yannda idrak, , ilim ve marifet, fazilet zer'inden haJ.i olan, tabiat-, cismaniye vadisinde iskan eyledim. (Rabbena Iiyukmussalate) (Ayet 37)' Ey Rab' - , bim! Kuvam mnacat ve mkaefe namazn ikame etmeleri iin skan 'eyledim. (Fec'a} ef'ideten nine~asiJ (Ayet 37) mdi, havas insanlarndan, onlara meyleden enva- ,ihsasat ve iCrakat- cz' ye imdad eyleyen, ve cihet1 sfllyeye ve lezzat- bedeniyeyenieyl sebebiyle, onlar'a muhalefet etmeyi terk eden bir cemaat kl. (Verzuk,hm minessemerati lealIehm yek.rUnel (Ayet 37) Senin njmetlerine kr 'ederek, mdrekatlanm kemal talebinde' istimal etmeleri iin, onlar maarif ve hakayk- klliye yemilerinden nzklandir. '
!

(Ayet 38) (Rabbena' inneke ta'!emma nuhfi ve ma nu'IinuJ Ey Rab'bimiz sen, bizde bil-kuvve mevcud olup gizlediimiz ve fiile karmakla ilan eylediimiz kemalat qilirsin. (Ve ma yaMa a!~ahi min ey'in fil'ard ve la fiss:ema'i) (Ayet 38) stidat arznda ve ruh sema'snda mevcud olan' hi bir ey Allahu Teala'ya hafi (gizli) olmad (ElhamdliIlaillezi vehebe ii ale! kiberi isma'ile ve ishakl (Ayet 39) Bana, kemalin byklnde akliye~i nazariye smail:in ve akile-yi ameliye shak'n balayan Allah'a hamd ederim . (Inne rabbi lesemi'iiddu'a) (Ayet 39) brahim Aeyhissehm, Nemrud'un ateine atlrken,Cebrail'in kendisine. kar: Ey brahim! kurtanl-, may Allah'tan istesen olmaz m? dediinde; Allah'n benim ha-

:tBR.ALttM: sUR.Jis!

177

limi bilmeSi; bana, istemekden yerekdir ve kafidir dedii gibi tahkik, Rab'bim istidad duasn k1a-bul edicidir. (Rabbie'ani mukimessa~ 'ati ve min zrriyyetil (Ayet 40) Ey Rab'bim! Beni, zrriyetlmin her birini, .kendisine mahsus bir salat ile uhud namazn ikame edici kl. (Rabbena vete!kabbel du'al (Ayet 40) Ey Rab'bimiz! sende fe. na-y tanum talebimi kabul eyle. (Rabbenafirli ve livaIideyyel' (Ayet 41) Ey Rab'bim! Benim vcudum gnahlli, zatn' nuruyla setreyle ve vcudum'a sebeb olan kavabil ve kuvail-i ana ve babam de setr eyle ta ki zi-i basarla mbtela olarak~ senden gayrini grmiyeyim ve masivana iltifat etmiyeyim. (Ve 'IiI m'mininel (Ayet 41) Ve kuva-y ruhaniye m'minlerine de mafiret eyle. (Yevrne yekumu! hsabul(Ayet 41) NmAnive ruha~ hey'etlerle, zulmani ve nefsani hey'etlerden hangisinin daha racih olduunun . hesab olduu zam'an mafiret eyle. (Ayet 48) (Ye'vme tbeddell' ardu gayrel'ardJ Kalb makamna vusuI zamannda; tabiat arznn, nefis arzna ve kalb semas nn sr semasna tebdil eyledii za,man, keza, nefis arz, (kalb arzna, ,sr semas da, ruh semasna tebeddl eyler. Keza, sali-' kin gedii herbir makamn mMevki (list) ve mataht (alt) tebeddl eder. Mesela; Tevhid-i ef'al makamnda tevekkl semas, Tevhid-i sfatta rza sem1asna., sonra Zatn kefinde rza semas tevhid semasna tebeddl, sonra hepsi tayolduu gibi (ve berezl lillabil vahidil kaJhar) (Ayet 48)'ve kaffesi, gayrisi mevcud 'olm yan ve tecellisiyle btn maadasn ifna eyleyen vahidlkahha;-a bariz ve zahir olurlar. (Ve tereI mcriminel (Ayet 49) Nefislerinin sfat1aryla ve rezaH hey'etleriyle muhtecib olanlarn kaydlar ile ve sfliyata muhabbet ipleri ile ~alanm olduklarn grrsn. (Serabilhm' min katrmrlnJ (Ayet 50) Karanlk cevherlere olan taalluklarndan, Hey'et-i muzlime karanlklarnn, kendilerini istila etmesi dolaysyle gmlekleri; ka,trandan olmudur. (Ve taa vclhehmnnarl (Ayet 50) Ve yzlerini, .yani; zatlarn, kahr ve ida ,ve k~mal lezzetinden ihticab atei "rter. Bu ayetle; ancak ~Ba's ve Nuuru hud eyliyen ehl-i kyamete, mnkeif olan ba ka bir sr daha vardr. Allah T'eala a'lemdir. (En iyisini ,A~h bilir).

HcR SURES

BsMlLLAHRRAHMAN'tRRAHM
"

(Ayet 1) (Ve Kur'anin mbininl Yani; Kur'an her ey'i cami ve izhar edicidir. (Ayet 16) (Ve lekad ce'aJna fissemm bruca) Tahkik biz, akl heyulani, akl~ bilmeleke, akl- bilfiil, akl-i mustefat gibi makamat ve meratib' kldk. (Ve zeyyennaa li.nnazirin) (Ayet 16) Ve akl semasmda, tefekkr eyliyenler iin, akl semasID ulum ve maarif ile tezyin eyledik.. (Ve hafiznaha minki eytanin racim) (Ayet 18) Ve akl semasn, 'herbir racim ey tandan, batl vehiJ;nlerden hfz eyledik. (ina meniste:rakasse'm'a) (Ayet 19) Ancak, ufk- akliye yaknl seqebiyle, istediini almak suretiyle, akln hkmn alan (Fe'etbe'alu ihabn mbinn) (Ayet 19) akabinde arkasmdan zahir (parlak) bir k takib eder., Yani; apack bir brhan (ahit, yol gsterici) takib etmekle itirak- semi (konumay gizli olarak dinleyeni> edeni tard kovar ve hkmn ibtal eyler.
semasnda: akl-

. (Ayet 20) (Vel'arda medednaha ve elkayna fiha revasiye ve enbetna fihi! min klli ey'in meiVziinin) Ve biz, nefs arzn kalb nuruyla demi ve beden a,rznafezaili ilka etmi ve beden arz n da kemalat- halkye ve ef'al-i iradiye ve melekat-! fazla ve mdrekat- hissiyeden ifrat ve tefrit tarafna meyl etmeksizin, her kuvvete, istidadna gre mikdan akli ve adli ile takdir olUI).mu; muayyen mikdarda her ey'i inbat (yetitirmitir) etmiizdir. (Ayet 21) (Ve ce'alna lekm fiha ma'aYie) Ve sizin iin arz-} bedende tedabir-i cziye ve amal-i bedeniye ilemaietler klnz dr. (Ve men lestm lehubirazkyneJ (Ayet 21) 'Ve size mensub ve .mteaIlik olanlardan, kendilerini sizin rzklandTIc olduunuz kimselere de; maay (maietin cem-i == geimine; medar ol'an nesneler) klmzdr. Yahud mana: Biz kalb semasmda burclar, yani sabr, kr tevekkl, rza, ma,rifet, ~muhabbet gibi makamlar kldk. Ve kalb semasn maarif, hikem ve hakayk ile ziynetledik ayn za,manda her bir evham ve tahyylat- (kuruntulu, hayalle,r) racim eytanndan muhafaza eyledik. Ancak iittiini srkat ideni ,derhal ehab- mbin, yani; hidayet nurIar tuvalinden bir i rak nuru takib ~yler.

HlOR SURES!

179

(Ayet 22) (Ve in min e'y'in iII'a iidena hazainh) Yani, vcudda bir ey' yoktur, o ey'in hazanesi (hazinesi manasnadr) bizim indimizdedir, (yanmzdadr) evvela suretinin; Akl- klliden ibaret bulunan mml kitabda. ve ch-i klli' ile irtisam (resmolma, resmi kma) sebebiyle Alem-i kaza.da bir hazanesi vardr. Sonra, suretinin, esbaba mteallik olarak Levh-i mahfuzda irtisam ile Nefs-i klliye aleminde dier bir hazanesi vardr. Sonra suretinin cz' ve mikdaryla ekil ve vasfyle mikdar olarak Levh-i kader ve Sema-i dnya tabir olunan; Nufus-i cz'iye-yi semaviye de irtisam ile dier bir hazanesi vardr. (Ve ma nnezzilhii iUa bikaderin ma'lumin) (Ayet 21) Biz, hi bir ey'i ~hadet :alemine .inzal etmeyiz, ancak ma'lCmbir ekil ve mikdarla ve muayyen vakitte ve muayyen mahalde' ve o vakitde ona mahsu,s bir istidat ile inzal ederiz .. (Ayet 22) (Ve erselnernyaha levakha) Ve hiz, Nefehat- lahi ye rzgarlarn, hikem vemaarif ile a,layc ve kalble.ri sefalandrc, istidatlar; tecelliyatn kabulune hazrlayc olduu halde irsal eyledi~. (Fe'enzena minessemai maen) (Ayet 22) Bunlar zerine "ruh gnden ulum-i hakikiye suyunu indirip (Fe'eskayna kmiih) (Ayet 22) sizi o su ile suladk ve onunla sizi ihya eyledik. (Ve ma entm lehu biha.zinin) (Ayet 22) ve siz o' ilimdep. hali bulunduunuz i9in, o ilmi hazin olmamdnz. (Ayet 23) (Ve inna lenahn nuhyi ve nmit) Ve elbette biz, hayat- ilmiye suyuyl~a ve ftrat makamnda kyam ile hayat- hakikiye ile ihya ederiz. Ve vahdetde fani klmakla da imate eder ldrrz. (Ve naInlvarisiine) (Ayet 23) Sizin fenanzdan sonra, baki olan vc~dlar varis olanlar; ancakbiziz. (Ve lekad alimnelmstakdimine minkm). (Ayet 24) Ve sizin iinizden bea,retle sevinen ve mtak ve takdim e talib olan muhibleri bilmiizdir. (Ve lekad aIimnel mste'hiril) (Ayet 24) Nefis sfatnn istilas ve bedene ve lezzetine muhabbet sebebiyle alem-i his ve .pislik madenine cezb edilmi, alem-i kudusden geriye kalmaya talib olaruar da bilmiizdir. (Ayet 25) (Ve inne rabbeke hve yahrhm) Tahkik, Rab'bin onlar tevelli ettikleri kimselerle har ve sevdikleri kimselerle cem' eder. (nnehu hakimn alimn) (Ayet 25) Tahkik, Rab'bin, hikmete muvafk ve mnasebet iktizasyla, har keyfiyetinde, onlarn ilerini tedbir eden hizmet sahibidir. Kendilerinde olan btn meyl ve incizab ve muhabbet hafayasn (gizli olan halleri) ve hey'et sfatla rnn .iktiza eylerliini bilicidir. Kendi sfatlar ile' onlar cezalan' .

drr.

(Ayet 26) (Ve lekad' halaknel' insane, 'min salsalin min hamein' mesniinin) Yani, biz insan mmtezic (birbirine uyan) olan anasr-

180

. mOR SURES

erbaadan halk ve izhar eyledik. (Hemein)fmtegayyir (deien) olan, amur demektir. (Mesnun) da: kendisinde tasvir olunmak istenilen sUreti kabule mnafi olan gayri mutedil, kat ve kuru eczadan kurtulmak iin, zerine su dklm bir amurdur;. (Salsal): hava ve hararetle kurumu amur demektir. (Ve 'el canne) (Ayet 27) Cann; yellm ve tahayyl ve sair kuvann, kendisinden tevelld ettii Ruh-i hayvaninin cevheri olan (cinnin) asldr. (Haleknah, mm kabl minnaris semumi) (Ayet 27) Cann; daha evvel nar- semundan halk etmi idik. Yani, ahlat ile istihale edici olan, ahlat: buha,riyet ve letafetinden ve harareti gariziyeden halk eyledik. (minkableD demesinin sebebi: temzic ve tadi! il~ . hararetin tesirinin, terkibde tekaddmnden (daha evvele alnmasndan) ve mezkCr buharn aza sretleri zerinde tesirinden ve belki kuva;y- fiiliye-i messirenin aslda terkib zerine mtekaddim olduundan (takdim eden-nce geen) naidir. Meleklerin insana inkiyad ve b lis'in adem-i inkiyadnn manasnn beyan gemidir. (Ayet 34) (Kale fahre minha,.feinneke ree1mn) Hak Teala H~ retleri, eytana ufkuna terakki etmek de olduun alem-i kudsi cennetinden haric ol dedi. Zira sen, maddeden moerred olmadn iin, kudsi alem' cennetinden mercum Halanm-recm olunmu) ;ve matrudsun. (tard ounmu-atlm). (Ve inne aleykel la'nete ila yevmidelini) (Ayet 3S) Ve tahkik, sana kyamet-i sura ve nefs in alakasn kat' ile, bedenden tecerrd gnne kadar. Yahud mana: Tevhidde fena il~, kyamet-i kbra gnne kadar, 'rtbede' uzaklk 'laneti hasldr. (Ayet 39) (Lezeyyienne le!lm fil'ard) blis: Elbette ben onlara cihet-i sfliyede ehevat ve lez.zat ziynetleyeceim. (Vel~ uvi yennehm eema'iynJ (Ayet 39) Ve ben elbetteki onlarn kMfesini iva edeceim dedi. (illa ibadeke min hml muhlesi~eJ (Ayet 40)' Ancak, sfat- nefs evaibinden (bhelerinden) halis kldn ve tabiata taak pisliinden tahir kldn ve sana tevecchleri ile s-. fatlan ve zatlar bekayasndan tecrid etmi olduun, yahut mana: ameerinde gayrinin asibi olmakszn, ameerini sana halis klm olan has kullarn mstesnadr. (Ayet 41) (Kaale haza sratun aleyye mstakimuJ Hak Teac1 Hazretleri: Bu Srat, bana hak olan bir yoldur ki; mstakimdir, erilii yoktur, o da,: benim muhIis ve has ,kuarna. senin tasallutun olamaz. Benim srabmda~n. uzak olup' sana tabi olmakla gva 'yette (azgnlkta, tarik-i haktan sapmada) S'ana mnasib olanlara tasallutun olabilir. (Ve inne cehenneme lemev'idhfun eema'ine le- ;

si

ha sob'at eb'vabinl (Ayet 43-44) Tahkik, cehennem onlann kaffesinin mev'idi, buluacaklan yerleridir ki, cehennemin yedi kapusu vardr. O kapular; havas hamse, yani; insanlardakbe his ve gadab ve ehvettir. (Liklli bdbn minhm cz'n maksftmunl (Ayet 44) O kapulardan her bir kapu .iin, ona mahsus olan bir uzuv vardr. Yahu d mEtna: O kapunun kuvveti, kendisine galib olduu iin, halkn bazs o kapudan girmee mahsus klnr. . (Ayet 45) Cnnel mttekme) Tahkik, gavae-i tabiiyeden (tabi'at rtleri) tezekki (paklannlak-ehli salah olmak) ve sfat- beeriyeden tecerrd etmi olan mttekiler (Fi cennatin ve uyuninJ (Ayet 45) ale'm-i kuddus bahelerinden cennetlerde ve ilim hayat sularndan kaynaklardadrlar. (Udhu1hd biseHirnin amininel (Ayet 46) Onlara: Siz, hey'et-i cesedaniyeden ve bu makama vusulden maniolan .kalb marazIarindan selamet ile ve arza ve mevad ahvalinin tegayyratndan, kevn fesad avanzndan alem-i tezad afatndan eminler olduunuz ~a.de bu cennetlere giriniz denilir. (Ayet 47) (Ve neza'na ma fisudrihim. mn llin) Ve biz . onla(kin tutma, dmal kalbd~ saklama) ve nefisden kalb nuruna ykselen herbir hey'eti, nur feyziyle ve ruh kuvvetinin istilas ve kuddus teyidiyle nez'eyledik. Onlar, Hm-i yakin ehlinden, nurlar zulmetlerine gaib olan ve nefsin hevatn ve alem-i tezida meylini mstelzim, karanlk, nefsani heyetlerden kurtulmu ve adavet asar kendilerinden zaH, muzmahil olmu ve. kuddus ualannn ve .tevhid ~e yakin nurlannn bazsndan -bazsnaaksetmesiyle muhabbet-i" ftnye kuvveti kendilerinde irak eylemi, tenasb ruhani ve akd~i imani hkmyle ihvan olmu kimselerdir. (Ala surum mteka,biIine) (Ayet 47) Derece-:leri mtesavi, mertebeleri birbiririe ya,kn ve gayr-i mahcl;l.b olduklar cihetle, karl kkler, ali mertebeler zredirler.
rn gslerindeki. gll, kkleen hkd

(Ayet 48) (La yemesshm fiha nesabn) Cennette mnafat ve tezad sebebIeri mmteni olduund.an, onlara hi bir meakka,t dokunamaz. .(Ve nam minh'a 'birnubrecine) (Ayet 48) Makamlan sermedi olduundan v~ zamandan ve zamann.tagayyuratndanm, . nezzeh bulunduundan~. onla,r o cennetten karlm da deillerdir. Amma, melaikenin peygamberlere nzul ve Ervah- aliyenin, ~hey' et-i bedeniyeden munselih ve mtecen"id ve mtekaddes olanlara . tecessd (cesetlenmesi) keyfiytine (Hud) suresinde iaret ge- .
mitir.

(Ayet 87) (Ve ekad ateynake seb'an) Habibim, tahkik, sana: Hakka sabit olan hayat, ilim,- kudret, irade, semi, basar, kelamdan>~

182

NAHL SURES . ~

ibaret (minel mesruiJ (Ayet 87) ve sana subutar tekrarlanan ve ikilenen yedi sfat' verdik. Evvela: kalbin vcd makamnda Hakkn allakyla tahallukun ve ittisafn zamannda ve ikinci def'a; beka makamnda tevlidde fenadan sonra Vcd-i Hakkani iie' bu sfat lar senin olmudur. (Vel kur'anel' azim) (Ayet 87). Ve sana" c.emi' sfat cami' olan (Zat) verdik. Mulammed Ah~ylisse1fn'a verilen sfatn yedi olub, Musa'ya verilen beyyinatn dokuz olmas; Musa'nn Kur' an- azim ita edilmedii iindir. Belki Musa'ya verilen tekellm, yani: (kef-i sfat) idi. (Kef-i zat) 'deildi. Binaenaleyl Musa'ya bu yedi sfatla kalb ve ruh verilmidir.' (Ayet 98) (Fesehhih)
Binaenaleyl lisan- lal

ile; Allahu

Tealay

tesbil etmekliin veevsafn

ile,

Hakkn tecelliyat- sfat nimetler

ne lamd etmekliin ve sfat-kerp.aliye ile ittisafla Rabbine lamd edici olmakln iin maddeye mteallik sfat avarzndan tecrid ile Rabbini tesbih eyle (Ve kn minessacidinel (Ayet 98) Ve zatnda fena secdesiyle secde edenlerden ol. (Va' bd rahbeke) (Ayet 99) Ve tesbih ve tahmid ve zikr olunan scd ile Rabbine ibadet eyle. (Hatta ye'tiyekel yakin) (Ayet 99) Taki sana hakkal-yakin gelinceye dek Rabbineibadet et. Hak'Kal-yakin geldiinde, vcudun inkza (bitmek-tamam olmak) bularak, abid ve mabud cemian ga.yri deil, H olmak suretiyle, senin ibadetin nihayet bulsun.

NAHL SUBES
BSM.LI.AHil1RRA.HMANRRAHM

,(Ayet 1) (Eta e;nrulIahll Resulllah Sallalah Aleyhi ve Ala ve Sellem Hazretleri Ben ve kyamet' iki parmak gibi ya~ kn' olarak baas olunduk buyurduu vechiyle; Kyamet-i kbra ehlinden,evsafyla ayn'i cemi'de kyametin 'hvalini mahede eder olunca: (nni emriillahil (Ayet '1) kavliyle:, Kyamet-i kbrann u hudundan haber verdi: Fakat bu, kyametin, her bir kimseye zahir' olacak derecede tafsil Z're zuhCru, ancak; Mehdi Aleylisselam'n vcdu ile olunca: (FeH testaciliihu) (Ayet 1) Siz, o kyamete acele etmeyiniz buYurdu. Zira imd, zuhuru vakti deildir.' Sonra, Nebi Aleyhisselam'n Ve ch-i lahiyi' uhd eylediini ve kyamette halkn fena bulduunu, (Sbhanehii ve teala anru1 yrikftne) (Ayet 1) yani: Allahu Teala Hazretleri; gayrin vcdunu isbat ile yaptk lar irkten ali ve mllezzehdir. kavliyle tekid eyledi.
Aihi

rA1L

stJR.ES!

18a

Ve sonrada, cem' den sonra fark ma.kamnda, ne vahdet ile kes-retden, ne dekesret ile vahdetden muhtecib olmakslZn, ayn-i Ehadiyet-i.Zatta kesret-i sfat mahede eder olduu iin, ayn- ce-m'de uhud eylediini tafsil ederek (Ynezzillmelakete birrfihi) (Ayet 2) buyurdu. Yani: Hak Teaa Hazr~tleri, melaikeyi; kalbIeri onunla, ihya eyledii ilim ile yani; Kur' an ile, (Min emrihil (Ayet 2) -Kur' j an'n nak olmu olduu: Alem-i em'rinden (Ala men yea min ibadihi) (Ayet 2) ziyade inayetiyle tahsis (fazlasyle ihsanda bulunduu) olunmu has kullarndan dilediine indirir-gnderir. (En en': zini ennehfi la iLllie illa ene fettekfiunl (Ayet 2) Ey has kullanm! benden gayri ah yoktur. Bunun iin bana ittika ediniz diye insanlan korkudunuz. Yani: tevlid ve takvay, insanlara haber veriniz. mdi Hak Teala Hazretleri, bu ayetlerde ehadiyet-i Zat beyandan sonra, ilimden ibaret olan: ruhun tenezzl ve iradeden ibaret olan: meiyetin isbatyla Sfat- Hakikiye alemini ve melrukenin isbatyla: Esma ilmini ve inzar ile: . Ef'al ilmini beyan buyurdular. Sonra halk, nzik, ve hayvanat ve sair nimetlerinin tafsili ile,' Sfat- izMiyeyi tadad buyurdu. ile halk zahir olunca; Hak ile batl yolda zahir oldu(Ve aHUlahi kasdssebilil. (Ayet 9) buyurdu. Yani: d0ru :yolun lzumunu lnne raibbi alasratn mstakimJ (Hud Suresi .A-yet' 56) buyurduu vechiyle; ehlini Tarik-i mstakime hidayet,' Allah'n iidir. Yani, tevhid yolundan ibaret olan, Srat zerine olan her kimsenin elbette Ehlullahdap olnias labddr. Zira; tevlid, Allah'n lazm kld kendi yoludur. (Ve minha cairun) (Ayet 9) Yollann cayirolailan vardr. BaZ; yonar; tevhid yolu;nun maadas olan mteferrik yollardr ve aresizcayirdir. Hak'dan udul ve batla isal edicidiro Ve naslolsa o yol, daaet yoludur. Btn yollarn, doru "yola rcuunu mahede etmedii; o yoldaki mahedenin hikmete mnafi olduu iindir. (Ayet 28) (Ellezine teteveffa hmI mel'diket zaIimi enfsihm) Sabkyn ve muv:ahhidin olanlarn ruhlarni bizzat Allahu Teaa nn kabz eyledii evvelce anlatlmd. Amma ebrar ve sedadan' (saidler) olanlar iki ksmdr. Tecerrd ile, nefis makamndan terakki ve ulumu fezail ile'kalb makamna vasl ol aruar, Meleklli-' mevt kabz eder. Tezkiye ve tahliye ile al aik-i bedenden tecerrd etmi Ubbad, zhhad, sleha ve ehl-i eriatden nefis makamnda olanlarn ruhlarn, ef' al asan cennetinden 'ibaret bulunan nefs cennetiye tebir ettikleri halde; rahmet meleklerikabz eder. erir olan .akile:cin, nasl lrlerse lsnler ruhlarn azab melekleri kabz edeL Zira, Lufusa muttasl olan kuvay- mel(3ktiye, mezklirnufusu
undan

mdiHak

184

NA:tIL SUBEsi

hey'etleri ile teekkl ederler. Eer onefisler mahcub ve zalim iseler; hey'etleri korkun ve zulmai olur. Nefislerini kabz eden kuvay- melekltiye de onlara mnasib olmak zre, zulmani ve korkun hey' - . etlerle teekkl ederler. Bu sebepten Melekl mevt ancak lme yanaan kimsenin ahlaknn s~eti zre ziliir olur demilerdir. Ahl~ zulmfui ve irkinise: Melekl mevt sureti korkun ve mthi (hayet veren-rkt en) olur. Ve, lm haz:r ol'an kimseye korku, meskenet, zillet galiq olur ve stikbanndan nuzul edb ve amali aciz ve meskenet gsterir. te (Fe'el-kavsseleme ma knna na'melu l111 s:u'n) (Ayet 28) yani; o vakit onlar; Selim, hiynve liyn (mla;yim) olurlar., inad ve temerrd terk ederler ve Biz hi bir fenalk yapmadk, derler. (Bela innellahe alimn bima kntn ta'meln) (Ayet 28) Evet, Allahu Teala, sizin ne yaptnz bilicidir szyle cevap verilirler. (Ayet 29) (Fedhulu ebvabe cehenneme halddine fihaJ imdi siz, muhalled olduunuz (baki ve daim olduunuz hald~) halde, efal cehenneminin kaplanna giriniz, mtekebbir olanlann yerleri ok fenadr denilir. Amma, menliyattan ve gnahlardan saknan ve eriatn ahkamyla kalan ve t~hkik zre .deil (zira tahkik zre. olsalard: ilm el -yakin, nefis sfatlanndan tecerrd ile .kalb makamna vasl olurlard-) takliden tevhid ve nbvveti itiraf edenleri; . ~suret-i ihtilaflan ve ahval ve amel-i tayyibe cemiyetleri zre ferahl ve mjdeleyici olarak melaike kabz ederler. (Yeklne selfunn aleykmdhull cennete bjma kntn ta'melne) (Ayet 32) Amelleriniz sebebiyle, indIerinde mahld (ahd olunan-zikri geen). olan nefis ceMetine, eftal cennetine giriniz, size .selam olsun derler. (Ayet 35) (Ve kalel1ezine erek lev aaUah ma abedna min . dnihi min ey'in) Mrikler; Eer Allahu Teala dileseydi biz, ondan baka bir ey'e ibadet etmezdik derler, bu szleri; fart- ceha.letten nai inad ve taanlarindan ve muvahhidleri; muvahhidlerin 'mezhebIeri zre ilzam etmek arzusundan ileri gelmidir. Zira; bu kelam, ilm-i yakinden nai sylemi olsalar; irade ve tesiri gayre nisbetle Ilrik deil, muvahhid olurlard. nk Allah'n mei.:. yeti olmakszn bir ey'in vuku'u mmkn olmadn bilen kimse; btn mevcudat ne kadar dilerse dilesin Allah dilemedike bir ey'invuku'u mmkn olmadn bilir. Bin.aenaleyh, Hakkn gayrisnde kudret ve irade olmadn itiraf' eder ve mrik olarak kalmaz. (Velev a'ellah ma ereku) (En'am Suresi, Ayet 107) Eer Allah dileyeydi. onlar irk etmezlerdi buyurmudur. (Kezalikefe'alellezine min kablihim) (Ayet 35) nadile, resulleri tekzib etmekde', bunlardan evvelolanlar da bylece yapmlardr.

NM:IL SURESf

185

(Ayet 40) (innema kavlna liey'in iza eradn1 en nekule leh ,kn,feyekftn) Biz, 'bireyi 'murad ettiimiz vakit; ona szmz, o 'ey'e (knl dememizdir.' (Kn) deyince o ey hemen mevcut olur. Allahu Teala'nn iradesi, ilmi, kudreti arasnda sende fark ancak itibar ile olur. Zira, Allahu Teala hereyi bilir ve vech-i muayYen zre, vakti muayyende, sebeb-i muayyin ile o ey'in vuku'unu bilir. imdi Allahu Teala'nn (). ey' e ilniini itibar eyl~diimiz vakit; Hakkn alemetine kail oluruz. O ey'in vakt-i muayyende ve ve ch-i muayyene tahsisine itibar' ettiimiz vakit; Hak'kn irade sfatna kaH oluru;Z. O ve ch-i malum zre o vakitde vcudunun tevakkuf ey- , lediiey'in vucudu ile o eyin vucudunun vcubunu, itibar ettii miz vakit: Hakkn kudret sfatna kail oluruz. O hald?, her sfa tn mercii; ilim sfatnadr. Eer bizim de ilmimiz bir eYin vucudunu iktiza edib, tegayyr etmese ve malum olmasndan baka bir aztmetin inzimamna ve alatn tahrikine muhta olm1asa; ilim, irade, kudret sfatlar bizde de yle olurdu. Yani, merci-i ilim olurdu. (Ayet 48) (Evelem yer~v ila ma haIakalllaJ min ey'inl Onlar, herhangi zat olursa olsun, Allah'n halk ettii zat. ve hakikat- mahlukaya nazar etmezler mi? ki (Yetereyyen zilauhl (Ayet 48) o mahlukun heykel ve suretleri teces'sd ve temessl eder. Zira .,(Biyetlihi melektitu kWH ey'm ve ileyhi turcenel. (Yasin Suresi, Ayet 83) buyurduu vechiyle: Her bir eyin bir hakikati ve o" ey'in mevcudiyetine sebeb olan bir asl ve melekutu vardr. Vasf! ve mazhar demek olan bir zl, yani; o ey'in kendisi ile zahir ol~ duu cesedi vardr. (anil yemini yeemailil (Ayet 48) Yani: Hayr ve er cihetinden (Sueceden lillahl (Ayet 48) o zilal ve heyakil, Allah'a secde edici ve emrine mnk'ad ve muti' olduklar halde temessl ve tecessd eder. Allah'n kendilerinde irade eylediine im, tina' (geri durmak-ekinmek) etmez, yf.ni: Allah'n emriyle; o ey'in heyakil ve suveri, ef' al-i hayriye ve err~iye Cihetlerine hareket eder. (Ve hro dahirunel (Ayet 48) O zilal ve heyakilmakhur (kah-:rolunmu-malub olmu) ve Allah'n emrine tezelll (kendini alak tutmak)edicilerdir. ' .
mahlukatndan

(Ayet 49) (Ve Hllahi yescd ma fissemavatil Alem-i ervah gklerinde bulunan ceberut ve melekut, ehli ve ervah- mcen"edei mukaddese (Ve ma fil'ard min dabbetin vel melaiket) (Ayet 49) ve alem-i ecsad da bulunan hayvanat" insanlar, aalar ve cem nefisler ve kuvve-i arziye ve s,emaviye Allahu Tealaya secde ve inkiyad ederler. (Ve hm la yestekbirne) (Ayet 49l. Ve onlar,A!lah'n emrine inkiyad ve tezeUlden imtina etmezler. (YelMfue

186

NAHL SURES

Rabbehm min fev~im) (Ayet 50) Onlar Rab'lerinden mnkesir ve mteesir ve korkan kimsenin infiali gibi mnfail (nfialeden rnteessir olan-gnl krlp ksen) olurlar. (Ve yef'aJiine ma yu'merne) (Ayet 50) Hak'kn, kendileri zre uluv .Je ka:hr tesirinden korkub "baka bir iin ilemesi kendilerine mmkn olmyacak bir su retle itaat ve inkyad ile emr olunduklar ii ilerler. (Ayet 54) (za ferikun minkfun birabbihim yrikne) Sonra, sizden zarar ref' ettii, sizi kurtard vakit~ sizden bir taife, nimeti' bakasna nispetle, nimeti Hak'kn gayrinden grmekle, ve keza zarar ve o zararda gnah gayrine nisbet ve ref'inde (kaldrl masnda) gayri:den istlana (yardm isteme) etmekle birdenbire Rab'lerine irak (Allaha ir{ komak) ederler. Allahu Teala Hazretleri Ben, ve ins ve cin," byk bir hayrdayz. Ben halk ederim, benim gayrime ibadet eder. Ben, rzk veririm; benim gayrime kr eder buyurmudur. te (Yekfr1 bima 'ateynahmJ kavliyle ia,ret buyrulan; kfran-nimet ve mnimden (inam edici-nimet verici> gaflet budur. (Fetemette'u fesevfe ta'lemne.) (Ayet 56) Ey mrik ler! siz, az bir mddet faidelenini;Z;, yaknda bu itikadn vebalinibi'leceksiniz. ya.lud mana: Tevhidin zuhuruyla; Allah'dan gayrisinin bir eJlde tesiri' olmadn yaknda bileceksiniz. demektir, (Ve yec'Mne lima la ya'lemune nasiben mim.na razaknahm) (Ayet 56) Ve kendilerine verdiimiz rzklardan, Hak'kn gayri olup da vcudunu bilmedikleri eylere nasih ve hisse klarlar da; unu bana o verdi, ' eer vermeseydi yle olurdum. Ve filan kii beni nzklandrd ve b~na yardm etti, derler. Ve her ne kadar rzk ve nimetin mevcudiyetinde o kimse iin tesir isbat etmiyorlarsa da" rzk ve nimetin kendilerine vsulnde Hak'dan gayrisinin tesiri olduunu zannederler ve bu suretle, kendilerine verdiimiz nzklarda o kimseyi messir grrler. (Ayet 75) (DarabeIlah meselen abden memluka) Allahu Teala Hazretleri; mc erre d , mukayyed, mrik ve muvahhid iin, mem-: luk bir kulunu Allah'n. gayrisini seven ve kendi arzusuyla onu ihtiyar ve tercih eden bir kiiye darb mesel klmtr. Zira birey _ ile mukayyed olan kimse, onun diniyle mukayyed olur. Ve onun emriyle tasarruf eder. Binaenaleyl, o kimse, o ey'in klesidir. Zira her kim, bir eyi severse, ona itaat eder. taat edince; ona ibadet etmidir~ 'Buna binaen, insanlarn bir ksm eytana, bir ksm ehvete~ bir ksm dnyaya, yahud paraya veya elbiseye tapar. Nitekim, Nebi Aleyhis~ selam: Altun kulu, gm kulu, riba. kulu hea.k olsun buyurmu tur. AllahuTeala Hazretleri de:' (Efere eyte, menittaleze iIahelu hevah) (Casiy~ Suresi, Ayet 23) Kendi arzusunu ilah edinen kimseyi

NAiHiL SURES!

187

gryor musun? buyurmutur. nsan bir eye tapt vakit onun memlC.ku ve kulu olmu olur. (La yakdiru ala ey'in)' (Ayet 75) O memluk olan kul, bireye kadir olamaz, zira, muhib ve abdin himmeti ve tesiri ve kuvvet-i nefsi, mahbub ve ma'budundan terakki edemez ve ilHi; eer terakki etse idi, onun kaydndan, esir ve onun makhuru olmazd. Belki ondan silkinir ve kurtulurdu. Mabudu ise; ister insan, ister hayvan, Ster cemad, isterse gayri birey, her ne olursa acizdir. Tesiri, belki vcudu yoktur. O halde, o mabud abidden daha aciz ve daha zelildir. Bu sebebden Dnya glge gibidir, eer tabi olursan yetiemezsin ve eer terk edersen; o sana tabi olur. denilmitir. Halbuki dnyann tesiri yoktur, taki, tabi olan -kirnseye Rab'-\ bn sebebiyle bir ey' hasl olabilsin. Ve tahkik dnya; ze'val bulucu \ bir glgedir, ona tapan insan, glgenin glgesidir. Glgenin glgesinin de glgesi yoktur. Belki zl, zatndr. O kimsenin ise, zat yoktur, binaenaleyh mlk 've kudreti de yoktur. (Ve men rezaknah minn'a nzkan hasena) (Ayet 75) BIT' de bizi seven kalb ile muhabbet ede. rek, masivamzdan tecerrd ve inkU. etmekle kendisini takvaya ve teyid eylediimiz ve mlk ve hikmeti kendine- rzklandrd mz ve zabir ve batn nimetleri ihsan eylediimiZ kimseyi darb- mesel kl dk ki bu kimsenin; ma1ikl-mlke, mn'imet klle, kuvvet ve kudretlerin mn'imine hteveccfh .olduu iin; kuvvet ve kudret-i tesiri malikl mlk olan zattan kazandndan btn ekvan ve ecram ondan mteessir olur. Ve mlk ve melekut ona itaat eder. Nitekim, Hak Teala hazretleri, Davut Aleyhissehm'a Ey dnya, bana hizmet edene hizmet et. Sana hizmet edene de meakkat ektir buyurduunu val}y eylemitir. Sonra bu muhibbin himmet- erifesi -ekvanda terakk.i' ederek Allah'D. gayrine muhabbet ve ilti-' fat etmezse, rzkn ziyade edip, onun sfa.tn mahv ile, sfatmZl ona veririz. Ve lezzetiniizdenilim talim eder ve kudretimizle onu . kadrr klarz. Hadisi kudside: ~urbi nevafil ile bana (yaknlarJ takarrb. eder, taki ben o kulu severim, sevdiim vakit iittii sem'i, grd gz, basar ben olurum, buyurmutur. (Fehve ynfiku ' mnh srren ve cehren) (Ayet 75) O rzklandrdmz kimse; ilim ve hikmetgibi batn nimetlerden srren, -zabir nimetlerden de eehren infak eder. Yahud mana: Her iki nimetten de srren infak eder. ZcThiren, vsule nefsini sebeb klmakszn, insanlara vasl olan kimse gibi ki o, hakikatte Hak'tan vas l olmutur. Zira o takdirce, o insan; Vcud-u lahinin vastas ve hazretinin vekilidir. eehren de infak eder. Nefsini zahiren, vsulne sebeb klan kimsenin vsul gibi. (Hel yestevne) (Ayet 75) Bunlar hi msavi oly.rlar m?- stif- ' ham- inkar tariki iledir. Yani, msavi olamazlar.
-

188

NMlL sUREsf

,(Ayet 76) (Ve dareballah meselen reculeynl eh~_d hna ebkem) Allahu Teala Hazretleri, yine iki kimseyi meseti darb eder ki bunlarn birisi: ebkem, dilsiz. Mrik olan kimse de bylece hilkatte (yaradahda) sylemee istidad olmayan dilsiz gibidir.' Zira , dilsiz insann, haysiyeti olan nutuk , akl ve idraki mstaid deil dir ki; Hak 'reala'nn vctib ve kemal!ni, Hak'dan gayrsnn nok \ san ye imkann idrak ederek, gayrisndan teberra. (yz evirme uzaklamak) ve kendi 'nefsinin, gayrinin havl (evre-etraf) ve kuvvetinrlen uzak olup; Hakka snabilsin. (La yakdiru ala ey'in) (Ayet 76) O dilsiz istidadna lazm olan noksanlk sebebiyle,' istitan (s,n ma) (vatan tutmak-yerle~me) kuvvetinin kusurUndan (noksanndan) bir ey' e kadir olamaz. (Ve hve klln ala mevlah) (Ayet 76), 0, hacetinin,tahsilinden .bittabi aciz olduundan, ayre muhta ve mtezellil (ba eik) bir kuldur. Her ey'in rtbesinden noksandr. La eyden de ekar (pek az) dir. nk, ibadet eyledii mmkn, ister mlk, ister felek, ister kevkeb, istera'kil ne olursa olsun bir ey de- ildir. (Eyie'~a yveccihh la ye'ti bi hayrin) (Ayet 76) MevHis, o . dilsizi nereye tevcih edib gnderse, hayr getirmez. stidad olmadndan, bittabi er olduundan, adem (yok) demek olan: erden ba ka bireye mnasib olamaz. Binaenaleyh, ne suretle hayr yapabilir? (Hel yastevi hve ve men ye'mrii bi adli) '(Ayert 7'6) O dilSIiz ,ayriden, (masivadan) hatta nefsinden bilefani olup, Alah ile kaim olan muvahhit ile msavi olabilir mi? Elbette ki olamaz. Muvahhit; Hak'la kadm ve halka adl ile muamele eler, ve adli emr eder. nk adI, vahdetin, alemi kesrette olan zllidir. Muvahhit, vahdet-i zat ile kaim oluca, zlli cemi' eyaya vaki olur. Bunun iin, ancak adl ile emr olur. (V hve aa sratm mstakimJ (Ayet 76) O muvah'hit, fenadan sonra, beka ehlinden Hakkn has kullarnn bulundu,u ve ehIi hakikat>~ iin; nar- tabiat zerine ekilmi Allah'n srat mstakimi zerinedir. Ehl-i hakik~t, parlak yldrm gibi o s rat z:rinden geerler. (Ayet 77) (Ve lillahi gaybssemavati verardl Gklerde, va yer,de, hafi (gizli) olan kyamet-i kbrann ilmi, yahut mana: iaret' eylediimiz cin, nefis, kalb, sr, ruh, hafa, aybl gaybten ibaret (uyl1b-i seb'a) nn, yahudi ;gkler ve yerlerin' gaib olan hakikatlerinin, yani; Alem-i erva:,h ve Alem-i eesad melektiUannn ilmi Allah'ndr, Allah'a mahsustur. (Ve ma emrsS'a'ati illa lrele~iI1;lasan ev hve akreb) (Ayet 77) Umur~i zamaniyeye kyasla, kya-met-i kbra ii birey deil a"ncak gz yummas (ap, kapama) t~bir olunan en ksa bir zamandr. Yahud: kyamet-i kbra gz yummasn-\. dan bile daha kar~btir. (ksa bir zamandadr) Bu tabir, temsile bi-

NAHL

SURIDS

189

naendir. Yoksa kyamet-i kbra ii zamani deildir; Zamana men- . sub olmayan eyi idrak ed@n de zamandadeil, zamanszlkta idrak eder. finnellaha ala klli ey'in kadirn) (Ayet 77) Allahu Teala Hazretlert her eye kudret sahibidir.Ehlinin ve has kullarnn mahede ettikleri gibi,' zamanszlkta ihy;a ve imate ve hesaba k!adir' olur. (Ayet 79) (Elem yerev Hettayri musahharatin fi cevvissema'i) Fikir, akl- nazari, akl- ameli, belki vehim ve tahayYl gibi kuva-i ruhaniye. ve nefsaniye kulannr;t Alem-i ervah fezasnda musahhar olduklarn grmyorlar m? nv.ra ymsikhhne illallah) (Ayet 79) O kulan, bir maddeye taalluk ve bir cism-i sakile (dayanm.akszn) itimad etmeksizin hi bir ey imsak (yapdklar iden men) edemez. Ancak Allalu Teala imsak eder. (Ayet 83) (Ya'rifune ni'metal1ahi) Mrikler Nebi'nin vcudunu ve hidayetini bilirler., nk her Nebi, mmetinin istidatlanna mnasib bir kemal ile gnderilir. Ve ftratyla. mmetine mcanis (ayn cinsden) olub mmeti de ftratlannn kuvvetiyle onu bilirler. (Srome y.n.kirUneha) (Ayet 83) Sonra, kendilerine kibir, hubb-i riyaset gibi nefis' 'sfatlarnn galebesi sebebiyle teannud (inad etmek) ve inadlarndan o nimete inkar ederle~. (Ve ekserhml kafrnne) (Ayet 83) Ftrat1ar, Nebi'nin hak olduuna ehadet ettii iin, ekserisi; o nimetin inkarnda kaziplerdir. (Ayet 84) (Ve yevme eb'as min klli mmetin' ehidal Her .rnmetten bir ~it ba's eylediimiz (gnderdiimiz) gn; yani; onu, mmetin marifetlerini (imkan sahasna karmak). mmkn olmak. iin ve mmetinin vasl' olmasi, yahud, tevecch ve takarrb etmesi mmkn olduu (olan) bir kemal ayeti (nnayeti) zre her Nebi' yi ba's eyleriz (gondeririz). Bu sebebten her mmetin, dier mmetden bak~? kendilerine mahsus ahidi olur. Ve o ahid ola~ Nebi'ye muhalif olan ve davet ettii kemalden i'raz (yz evirme) ve noksan ukurunda kalmakla kusur eden heT kimse, kusur ve ihticabn . bilib,.kendisinin hcc~ti ve nutku' olmadndan, mtehayyir ve mtehassir (hasret eken-kedere den) olduu halde kalr ki: (Srnme la 'y'zenlillezine keferu ve lahm ysta'tebiinel (Ayet 84) ayetinin , ma'nas budur. Beden ve illeti olmadndan, fevt eyledii kemali idrak etmesine yol yoktur. Ve mecbul (yaradlm, tabiatdeki haD olduu istidad- ftrisinin kuvvetinden ve asl-i ganz. (huyu, tabia. t) .olan e'vkinden dolay, hali ile raz olmak da mmkn olmaz .. Binaenaleyh o kimse a:yz ve kin doludur. (Ayet 87) (Ve' elkav ilaI1aii yevme wnisselemel Ve o gnde, Allahu Teala'ya istislam (imtisal ve inklyadetmek, uymak) ve inki-

190
yad

NAlHL SURES!

ilka (telkin) ederler. Halbuki inkfj,rlan Nass- Kur'an'da sabit ki, bu da mevakf (duracak-inilece,k yerler) hasebiledir. Evvelki mevakfta rezail heyetlerinin kuvveti ve nefsin eytanette iddeti ve Nir-i nahiden ayet uzaklvaktinde, hcubu alize (kaln perdeler) ve gvae-i muzlime (mzlim rtler) ile grr olduunu ve muttali bulunduunu bilmeyecek derecede muhtecib (rtl bulunan) bulunduklar ve muktezasnn bilMn izhar mmkn olurcasna ftrat nurunun kederlendii vakitte; ileriinkardr. Ve mevakf- sanide; mikdan 'ellibin seneden ibaret 'gnn saatlerinin ahkab- kesirenin (uzun zamanni mrCrundan sonra heyetleri zail ve rak ik olduU ve nefsin rezaHindeki erairi zayflad hicablarn rikkati, ftrat- evveli nuru~un parlamasyla Alem-i Nura yanadklar vakit itiraf ve inkiyad eylediinden ileri istislam (uymakinkyad) olur. Bu beyan, inkar ile istislamn, aynile bir takm nefisler iin oldu~una gredir .. Baz kerre de istislam; rezalet heyetlerinin . rusuh bulmad. ve hicablarnn kalnlamad ve' istidad nurlar nn snmedii kimseler, inkarda heyetin kendilerinde teressh ve eytanetin kendilerine ale be ve istikrar ve icabn kesif ve istidadn batl olduu kimselere mahsus olur. Allahu Teala Mimdir.
olmutur

(Ayet 89) (Ve ci' na bike ehiden aHi half'i) Bu ayetin manas, Nisa Suresinde gemitir. (Ve nezzelna aleykel kitabe) (Ayet 89) Ve sana vcud-i Hakkaniden sonra Akl- frkany inzal eyledik. (Tibyana liklli ey' in) (Ayet 89lHer eyin hakkn tahkik ve tebeyyn ve ftratnn selameti dolayBle teslim olan ve inkiyad eden kimseyi kemaline hidayet (Ve rahmeten ve bra IiI mslimine) (Ayet 89) ve terbiye ve imdat ile, kemaline ulatrmak sebebiyle ona rahmet ve cennet-i selase de ebeden, Bermeden o kemal zre bekasna be-' , aret olduu halde inzal eyledik. (Ayet 91) (Ve evfft bi'ahdiahiJ Ve siz, Allah'n ahdine vefa .ediniz ki bu da Ahd-i sabk ha.trlyarak, Hak'ka tevecc.hde alayk (ilikiler) ve avakdan (engeller) tecerrud ve gayriden i'razda ahd-i Babkn' hkm zre baki kalmakla o ahdi lahk (imdiki,-yetib ulaan-sabk mukabilD bir ahidIe yenilemekdir. (za 'ahedtm) (Ayet 91l Nur-i Nebinin size irak (domas-tulu'u ile nurIandrmas) ve, Nebi'nin, o :ahdi size hatrlatmasile, ,o ahdi hatrladnz vakit de, o ahde vefa ediniz. (Ayet 97) (Men amile salihan min zekerin ev nsal stidaclnn iktiza eyledii kemlliine eridiren ii ileyen k,imse demektir. Zira, ahsda salah;ahsn kendi kemaline tevecch, yahud, o kemal zre ,bulunmasdr. Fesad; bunun zdddr. Amelde salah; o amelin,

NAHL SURES

191

reculiyetin kemilline bali olmu olan kalb sahibinden, yalud, kalbin tesirini kabul eden, kalbden istifaza eyliyennefis sahibinden o kemale vesile ve vuslat olmasdr. (Ve hve mminun) (Ayet 97) tikad- czim (bhesiz inan) (cezm edici, bir eyin icab ve ne~icesini kestirib atc) ile Hakk mutekid olmasdr. nk; amelin salah, itikadnn shhati ile meruttur. (artldr). Eer itikadn sh hat olmasa; layk olduu vech zre kemali tasavvur olunmaz. Ve layk olduu vech ile itikad etmezse; o kemale eridirecek amel de mmkn olamaz. O takdir zre; iledii ameher ne kadar Slret-i salahda ise de, hakikatte salih bir amel olamaz. (Felenuhyi.yenneh hayaten ta;yyibehl (Ayet 97) Biz o kimseyi hayat,..i hakikiye ile ihya edeli?:. Mevad- bedeniyeden tecerrd, Envar- sernediye dizisinde dizilnek ve Tecelliya,t- ef'aliye ve sfatye m a.he d atnd a) suat kemalat ile telezzzle, ondan sonra lm olmyan hakiki bir dirilikle elbette biz o kimseyi ihya ederiz. (Ve lenecziyennehm ecrehm bi '. ahseni ma kfufi ,ya'melunel (Ayet 97). Ve onlarn ecirlerini; iledi'k leri ameerinin en gzeli olan, ef'al ve sfat cennetleri He cezaland rrz. Amelleri; ef'allerinin mebadisi olan sfatlarna mnasib olunca, ecirleri de bizim ef'aHmizin mesadid (kacak yerleri- sudur edecei yerleri) olan sfatmzamunasib olur. Onlarn sfatlar ile, bizim sfa.tlarmzarasnda hasende (gzellikde) ne kadar tefavt
bulunduunu dnnz.

(Foiza kara'telkur'ane feste'iz bilH\hlHabibim, Kur'an' kraat eylediin vakit, ey tan- racimden' Allah Teala'ya istiaze (snmakla) ile, makam- nefisden kb, Cenab-:i kuduse uru eyle. Zira nefis, eyta.nn vesveselerine mnasib olan her keduratn yuvas ve her pisliin menba.~dr. mdi, nefsin makarrndan terakki ederseni sana eytann tasautu olamaz., Zira eytan, Huzur-i Hakkn Nuruna takat getiremez. Kalb hazreti ise; Hakkn nurlarnn mahall-i hubutu (yukardan aa inme) ve sfat- mukaddesenin cenab ve tecelliyat- nuruyesinin mahallidir. Binaenaleyh, kalh hazretine ve kalbde olan Allah'n nur:una srursan; im,annn binas, yakin ile m~ tahkem olur. Zira (innehu' leyse leb sultann alellezina amenu ve ala Rabbihln yetevekkeliine) (Ayet 99) buyurduu gibi, .iman eden kimselere eytanin tasallutu olamaz. Kendisiyle beraber eyhinn ta~ sanutu kalmyan imann en ':akal (en aa-en az) derecesi. mahalli safi bir kalb olan yakin ilmidir. Ve eytann tasallutunu men iin, yalmz yakin kifayet etmez ancak (Ve ala rabbildm' yetevekkelunel buyurduu vechiyle:makam- tevekklden ibaret bulunan ef'al u huduna makrun (yakin) olduu vakit kafi olabilir. Ef'al de; fenada nefs sfatnn bekasyla mmkn deildir. nk nefs sfatnn be(Ayet9B)

192

NAHL

SURES

kas, nefsin ef'alini iktiza eyler. Bu sebebden bir makamn hakkn ifa ve o makamn tashih ve ahkam, ancak mafevk olan makama terakki etmekle mmkn olabilir, d~nilmidir. Buna binaen, sfat makamna terakki ile, efalin fenas tamam olur ve o vakit; tevekkl sahih olur. Cnnema sultanhu alellezine yeteveUevneh) (Ayet 100) eytann tasalhtu, ancak aralarnda zulmet ve keduratta olan mnasebet sebebiyle, nefs makamnda eytana dost olan kimselere olabilir. Zira dostluk, cinsiyete mrettibdir. (Vellezine hm bihi m liklne) (Ayet 100) Ve kuvvet ve tesiri eytana nisbet ile ve belki mezkir dostluk dolaysyle, eytana itaat ve emirlerine inkiyad ile, mrik olan kimselere olabilir.

(Ayet 106) (Menkefere bilHihi min badi imanihll Ehl.Ji irk evvelki istidat hasebiyle, zulmetin kendisinde zati ve nurun ara,zi olmas sebebile, imanettikden sonra Allah'a kfreden kimse, halk (yaradl) olarak iman nuruhdan, hicabda olma~a, Resul'n nefsinde veyahud Feyz-i kuds den ona kudsi bir k ularsa, yahud; Hakka davet olunduu vakit, kalbinden hasl olan bir ikbal halinde bir vaid veya va' din veyahud birszn tesiri, yahud; islam sebebiyle, mfili bir faidenin ve cah ve' izzetin husul veya bir zararn def'i gibi, nefsani bir sebebin davetiyle" o kims~ zahiren iman eder.' Fakat, onun makam ve makarr kfrdr ve muhakkak gazabilahiye ,mstehakdr. Zira; istidad hasebiyle, efaIden faiU istidlal sebebiyle, uhud-i. ef'alden ibaret olan ineratib-i imann ilk"mertebesinden maheubdur. Binaenaleyh, bunun ikab ef'al ve sfat babndan dr. cina men krihe.) (Ayet 106) Aneak inzar ve tahvif ile ikrah oluian (ve kalbh mutmainnll bil'imani) (Ayet 106) ve kalbi sabit vemtemekkin (temkin eden, mesken tutan) ve iman ile dolu olduU halde, ~fre icbar olunan kimse; bu hkmden mstesnadr ki, aslnda; ftratnn nururidan v~ ftrat hasebiylenurun kendisinde zati olduundan ve ihticabnn ne'e iktizasyle arzi olup, arizi olan hicab zail olduundan, bu kabil kimse mstesnadr. JVe lakin men ereha bil kfri sadra} (Ayet 106) Lakin, nefsi kfr ile holanan ve mstekar ve me'vay- aslisl olduu iin kfre rah (yolu) olan kimse, (Fe'aleyhim gad!abn minelahi) (Ayet 106) Onla-, rn zerine, Allah'dan tecelli eylemi byk bir ga.zab 'vardr. (Ve Iehm azabn azimn) (Ayet 106) 'O kadar byk bir gazab vardr ki, ef'al, sfat ve zat gibi envar mertebelerinin cemisinden, mahcub olduklarndan, pek kaln bir hicab ve pek byk bir gazabdadrlar.
aIireti) Onlarn

(Ayet 107) ,(Zalike biennehms tehabbftl hayateddnya aler basiretIerinin, kalb gzlerinin kapanm ve istidat-

NAHL sUREsf-

193

lannn, mevad- cismaniyeden karanlk, sfli ilere mnasebeti dolaysyle>;, alemlerinin sururu ve nihayeti dnya hayat -olub, ilim leri ahirete eriemedii iin, his ettikleri ve hanerine mnasib gelen dnya hayatn severek, ahiret zerine tercih ettiklerinden ileri gelmidir. Dnya muhabbeti ise: btn hatalar altnda brakan en kaln hicab mstelzim olduundan, her hatann herbiri kabahatin badr. (Ve enlanahe la yehdil kavmel kafitine) (Ayet 107) Tahkik, Allahu Teala Hazretleri~ en kaln hicab ile mahcub olanlar, hidayet kabul etmeleri mffiteni' (gayri mmkn) olduu iin hidayet etmez.

(Ayet 108) (maikeUezilne taba'allah kuliibihimJ te unlar, kalbIerinin aslda kasavet ve kedurat sebebiyle kendilerine ilham, keif ve fehim yollarnn kapanm ve Allah'n. kalbIerini mhrlemi olduu kimselerdir. (ve. sem'ihim ve ebsa.rihri1l (Ayet 108) it dikleri kelamdanmurad olan manann kalbIerine giden yolunu ve grdkleri eylerden ibret almann; kalbIerine olan yolunu kapamak suretiyle semi' ve basarlarn da mhrlemidir. Bina'enaleyh, esbab- hidayetden hibirisi, bunlarda messir olmaz. Ne feyz-i ruh, ne irak- nr , ve ne i1kay- melek gibi batn tarikndan ve ne de talim ve taall m ve asar- sun' den itibar gibi zEthir tarikinden bir te sir has l olmaz. (Ve HUke hm! gafiliinel (Ayet 108) Hibir vechiyle intibah hasl etmedikleri ve bir sebeble gaflet uykusundan uyanmalar mmkn olmad iin, hakikatte gafil olanlar, ancak bun
lardr.

(Ayet 109) (La cereme ennehm fiI"ahiretihmlhasirftne) Bun'lar, tahsilinde takatlerini sarf ve talebinde mrlerini itlaf ettikleri dnyalarnn .ziyana uramasyla, aresiz, ahirette hsranda bulunanla;r, hi bir eyde deil, ancak; taalluklannn hey'etleri azabn da , tahassurleri vebalinde olanlar. ancak bunlardr.. (Smrne inne rabbeke lillezine hacerii) (Ayet 110)' Rab'lerinin kahr ve gazabna urayan bu maheublarla, Rab'lerinin rza ye rahmetine nail olan kimseler arasnda ok uzaklk vardJr. Rza ve rahmetenai1olanlar, me'lufat ve mtehiyat terk eyler. (Min ba'di ma ftinul (Ayet 100) Beeriyet neesinin hkmiyle ibtila olundukdan sonra,' nefis mevtn laTIndan hicret eyleyen (Smrne cahedii ve sabe,rUl (Ayet 100) ve sonra riyazatlarla Allah'ta meahede eyleyen ve makamatta terakki ve hey' eti taallukattan teeerrd yoluna slk eden ve seyirde sebat ile, nefsin sevdii ve kerahat ettii eylere sabr edenlerdir. (nne rabbeke mm ba'diha leafiirurrahiml (Ayet 110) Tahkik bu haUerden sonra,elhette Rab'bn, sfat- nefsaniye p~rdelerini rtmek-

194

NAHL

.SURms-

le, onlara mafiret edici kemalat ifaza ve sfatlarn; Sfat- lahi;,. ye ile tebdil etmekle onla-r.a rahmet.edicidir. (Ayet 112) (Ve darebellah meselen karyeten kanet amneten) Teala Hazretleri, kendUrattan safi, kabil ve mstait, kalbin feyzinden mstefit, fezani iktisab yolunda sabit, fezailin fevt ve fena s korkusundan emin, itikad ile mutmain olan nefse emniyet sahibi olan bir (kariye) y darbmesel klmzdr. (Ye'tiha nzkuhft readen mn killH mekanin) (Ayet 112) Mesela;' ulC.m-i cziye rzkn seen hisler ve adet-i fazile de ona mtavaateden alat gibi, beden cihetinden ve kalbe mnkat ve muti', feyzini kabil ve takliden Hak olan mutekad zre baki olduu vakit, amal-i cemile ve envar- fe-' zailin imdad gibi, kalb cihetinden elhasl, tarik-:-i bedeniyenin cemi' cihatndan o ka,riyenin ulC.m-i nMia ve fezail':'i hamide ve envar- erifeden rzk bol bol gelmeSi cihetiyle (Fekeferet bien'umillahi) CAyet 112) kibir ve ziynet kemalile ucubanarak ve zltnin behet ve hsnne nazar ederek sfat ile zahir ve sfat- zulmaniye ile o envardan muhteclb zeharf- dnya (yala:q.c ssler) .ve lezzet-i hissiyeden umu.r-i sfliyeye meyl etmekle kalbin kendisinden imdad kesilir. Ve kendisine" hsn-i tariklerinden varid olan manalar; mncezib olduu mahsusat suretlerinden, karanlk heyetleremnkalib oluverir. (Fe'ezakahaJlah libasel cu'i velhavfi) (Ayet 112) Kalbten, enva.r- fezaH ve maani mededinin kesilmesiyle; Alla-hu Teala Hazretleri, o nefse alk libasn ve ehavat ve me'lufat- hissi~ yenin zrul olmasndan korkmak libasn zevk ettirir. (Bima kfu1u yesne'iine) (Ayet 112) Allah'n nimetlerini, (yalanc ssler) zehanf- dnyaviye lezzat- hissiyye talebinde istimal etmesi sebebiyle, Hakkn nimetlerine kfran ve sfatyla zuhuru ve kemalatyla ucublanmas ve dnya lezzatna meyli ve hey'et-i efali ile kalbe istilas ve ehvEt,tn taleb sebebiyle sahibinikalbinnurundan vemededinden mahcu1J klmas dolaysle, Allahu Teala o nefse alk ve korku libasn zevk ettirir. Nitekim Emirl-m,'mj.nin Ali Aleyhisselam: , Hidayet bulunduktan sonra, dalalete dmekten Allah'a s.~nrm buyurmutur. te, Hak Teala Hazretleri, bu \~kabil nefis sfatlarn, zikr olunan kariye ile temsil buyurmulardr. (Ayet 113) (Ve lekad caehm resiiln, min4iln) Tahkik, onlara kendi cinslerinden resii gelmitir ki o da kuva-i nefiE; cinlesinden bulunan kuva-i fikriyedi:r O resul; fikr":i aray-' (tezyin edert-ssIeyen) sadka ve maaniy-i makule ile' gelmitir. (Fekezzebuh) (Ayet 113) Kuva-i fikriye ile- tesir-i akli ve er'i ,evamr ve nevahisine inkiyad etmemekle ve mukfezas'ylaa.rreli 'terk ve mbalat (itinal davranmak-dikkat 've mlahazal 'olmak) etmemekle' ve
Allalu

NAHL SURESf

195

olduklar hallerde inhimaktan ba kaldrmamakla" onu tekzib ettiler. (Fe'ehazehmlazab vehm zalimne) (Ayet 113) Kuva-i nefsiyle, halet-i zulmlerinden ve faziletler. yolq.ndan sapmalarnda, sahiplerinin hukukunu noksan etmelerinde kendilerini hrman Cmahrumiyet) ve ihticab azab ahz (sarmdr) eylemitir.

(Ayet 120) (nna bralime kane mmeten) Tahkik, brahim bir lUmet idi. Beyan gemitir ki bir kavmegnderilen herhangi bir Nebi'nin kemali, mmetinin cemi-i kemalatna amildir. Ve onun ke,milli yle bir ayettedir ki (yksekliktedirki) mmetinin kemaletden herhangi bir rtbeye vsul Nebi'nin vasl olduu kemalin stnde bulunmas mmkn olamaz, ancak o rtbe, Nebi'nin kemalinin dunundadr. Binaenalazalik Nebi, kavminin kemalatnn m~crtuudur. Ve kavmine hayr ve saadet sfatlarndan,' bir sfat- kemal o Nebi'nin'vastas olmakszn 'vasl olamaz.' Belki vcudlar bile, onun vcudundan feyezan edicidir. Kavminin hakikat itibariyle onun zatnda mctemi' olduklar tihetleoNebi; yalnz bana bir mmettir. Bu sebebten Nebi Aleyhisselam: mmetle tartlaydm, ben onlardan ar gelirdim buyurmutur.' (Kaniten IilIiihi) (Ayet 120) Tevhid sultanuun hrahim'e istila etmesi ve sfatnn Hak'kn sfatyla mahv olub, Zat- lahi ile ittihad etmesi sebebiyle, Emr-i lahi olmakszn trahim'in bir kh bile hareket etmeyecek derecede Allah'a ,muti' 've mnkad olmutu. Bu sebebten, 'yani, hudundabrahim'e Hak'kn sereyani dolaysyla HALLULLAH tesmiye olunmutur. mdi, brahim'h hlleti, yani; Halil'lii; isneyniyeti m'ir (iaret eden) olan zati bakiyesinin mezcinden .ibaretdir. Grmezmisin ki Resullullah Aleyhi ve Sellem'in, bakiyey-i zatndan birey kalmaynca; kendisine HABBULLAH tesmiye klnmtr. brahim Aleyhisselam, sfatIn biklliye Hak'kn sfatnda mahv ve ayn olmayb zatndan eserin bekas brahim'in Allah'a kanitidir (ballL Yoksa eer za:tndan eser ka.lmam olsayd MUHAMMED ALEYHSSELAM'IN , (Vasbir ve ma sabrke illa biIlali) (Ayet 127)' Sen sabret ve senin sabrn ancak Allah iledir, denildii gibi brahim de Allah'a deil, Allah ile kanit olurdu. (Hariifa) (Ayet 120) brahim her batldan, hatta kendi vcudundan ve btn masivann vcudundan meyl edici, kendi gibi vcudunun .masivasnn, vcudunun isbatndan i'raz edici idi.' (VeIemyek. minel mrikine) (Ayet 120) brahini, vcud ve tesiri, gayre nisbet etmekle, mrik olanlardan deildi. (Ayet '121) fakiren lien' umlhi) Nimetlerde. Allah'nsfatlary le tasarruf 'edici' olduundan, nimetleri layk olduu vehiyle istimal edici idi. Binaenaleyh brahim'in, ileri bir ga;raz iin olmayp, bizatiha maksud olan Ef'al-i lahiye olur.' Onun iin, Hikmet-i lah.iye

196

NAHL SURES! '-

ve nayet-i Sermediye muktezas zere her nimeti; o nimetinke.. mali olan eye tevecch eylemekten baka bir ey mmkn olmaz. (ctebah) (Ayet 121) Hak TeaM. Hazretleri, brahim Aleyhisselam'' onun bir ameli tavassut etmeksizin, inayeti evvelide ihtiya.;r 'eyledi. Zira brahim, Hak Teala' dan kendilerine hsna sebkat etmi olan mahbubIardan idi ki, bunlann keifleri: slCklerine mukaddem olur. (Ve hedah ila sratn mstakimin) (Ayet 121) Keif ve tevhidden ve ayn-i cem'e vsulden sonra, kendisine iktida olunmak iin s ratna $lCke hiday~t eyledi. Ve tafsil-i meratibinden, her bir hak sahibinin hakkn vermek iin ve temkin ve istikamet makamnda tecelliyat ahkann beyan etmek iin, vahdetten kesrete ve cemi'den sonra farka red eyledi. Yoksa; vahdetten kesrete ve cerp.i' den farka red olunmasa idi; nbvvete salih ve elverili olamazd. (Ayet 122) (Ve ateyna'h fiddnya haseneten) Vebi~, brahim'e, dnyada hasene yeidik. Yani, kavanin':'i er'iyeyi kurmaa ve istikarnet makamnda hukuk-u ibad ile kaim olmaa nefsi kuvvet bulmak iin haz ve nasiblerle; onu fa:idelendirdik. Ve risruet a;rln tama,ya takatlendirdik .. Ve eriat kararlatrmaya kudrethasl etmek iin (Ve ateynahm mlken a,zima) (Nisa Suresi, Ayet 54) bu:" yurduu vechiyle; kendisine nbvvet ile beraber mlk-i azim (Ve. ceaInalehm Usane stkn al,iyyal (Meryem Suresi, Ayet 50) buyurduu gibi: Zikr-i cemiI (Selamn ala brahim) (Saffat Suresi, Ayet 109) buyurduu gibi salat selam da verdik. (Ve inneh firahireti leminessaJ.ihine) (Ayet 122) Tahkik, brahim, Alem-i .ervahda da her . hak sahibinin hakkn vermekle ve kemaline eridirmekle, istikamet makamnda kudret sahibi olanla,rdandr. (Ayet 123) . (Smme ev hayna ileyke) brahim'e dnya ve ahirette verdiimiz bu keramet ve. hasenatdan sonra, ona ittiba etmeyi sana emr eylediimiz sebebiyle de, onu'-tekrim . ve terifeyledik . (Enittebi' millete br.ahim'e harufa) (Ayet 123) eriatin fru ve 'ahkamve evzanda deil, b,elki mebde~. mead, ner, ceza, ileri gibi, erayi'de tegayyr etmiyen usil-i din ve tevhidde brahim' .. in milletine ittiba eyle diye sana vahy ettik. nk, eriatn fru ve ahkam, mesalih iktizasiyla ve zamanlann ve tabiatarn ihtilafy la ve insanlann bulunduu adet ve ahlak halleri ile tegayyr ede. bilir. (nnema c'iIessebt alellezinahtelefft fibi) (Ayet 124) Yani: (sebtJ Cumartesi gn sana farz klnnad. Ancak musevilere (eshabl sebt - Yahudi taifes) farzklnd, binaenaleyh bu hususta se'" nin Musa'ya ittiban lazm gelmez. Belki brahim'e ittiban lazm

v,e

dr.

(Aset 125) (Ud'u ila sebiIi rabbike)

Habibim sen,

hikmet ve

NAIL sui:nsr

i97

mev'izay- (t verme) hasene ile onlara gzel mcadele suretiyle ,Rab'binin yoluna davet et yani, da,vetin ibu, surete rnunhasr olmaldr. Zira,davet olunan kimse, ya inkardan hUi olur, yahut hali, olmaz. Eer, hi bir ey'i itikad etmemi, cehl-i basit makamnda inkardan hali ise, o da brhan ve delili anlamaktan kasr olmayub,

mstaid ve belki tabiat burhan olur yahut, ,brhan anlamaktan kasr ve gayr-i mstaid olur. E'er musva,id ise, onu hikmet ile davet ,eyle ve ona brhari ve hccet ile kelam syleyip marifet ile tevhid yoluna hidayet et: Ve eer istidad kasr ise, onu da gzel vaizlerle! inzar ve tebir, vaid, zecr ve terhib (Ziyade korkutmak), ltuf ve tergibinasihatlerle'davet et. Ve eer cehl-i mrekkel? ve itikad- batl sahibi bir mnkir ise; onu da kendi mezhebinden lazm gelen sebeblerle mutekadn iptalden ibaret olan en gzel bir tarik ile ve senin hatl ibtal ve Hakk isbatdan baka bir' garaz:n olmadn kendisine aikar olacak vecih zre, rfk ve mdara ile mucadele etmek suretiyle davet et. (jnne' rabbeke hve a'lemu bimen daJle, an: ,sebilihi1 (Ayet 125) Tahkik, Rab'bin ezelde ekavet-i asliyesi sebebiyle yolunu' aran kimseyi; en ziyade bilicidir. O kabil kimsede i bu suretin hi birisi tesir etmez (Ve hve a'lem bil muhtedine) (Ayet 125) Ve Rab'bn, safay- ftratndan dolay hidayeti kabul eden , mstaidleri de bilicidir. (Ayet 126) (Ve in 'akabtm fe'itkibd himsli ma ukibtm bilin! Ve eer ikab edecek olursanz, sizin ikab olunduunuzun misli ile ikab ediniz. Yani, adalet ve fazilet siretini ilzam ediniz. Adaleti ve fazileti tecavz etmeyiniz. Zira kemalinizin en akal (az) olan derecesi; adalettir: Eer ftvvet ve ecaatde kdeminiz ve fazl ve ,kerem ve mrvette kklemi 'bir temrininiz var ise size bir cinayet edenden intikaTI terk ediniz ve intik8Jma' kudretiniz var iken, cinayete sabr edip, afv ile mukabele ediniz. (Ve lein sabertm lehve hayrfu Iissiibirine) (Ayet 126) Ve eer, sabr ederseniz, elbettesabr 'edenler iin sabr daha hayrldr. Dikkat olunmaldr ki, ayetin cevabnda sabn kas em ve lam ile tekid ve fLehve hayrn lekm) demeyip, (Lehve hayrun Iissabirine)buyurmakla,; zamiri ve zahiri getirmesinin sebebi;' sabr edenlerin medhini tescil ve onlara sabr s fatyla ta'zimdir.' Zira, sabr eden kinse, nefis makamndan terakki , vearkadann nefsi fiiline kalb sfatya, mukabele etmi. ve nefis 'sfatnn zuhuruyla kederlenmemidir. Ve, arkadann nefis zulmetini, kalbinin nuruyla karlanidr. mdi ok, kerre arkada nefs makamndan geerek ve gazabnn atei krlarak, peiman ve slah olur. Ve eer; sizin iin bu erefli makam yok ise;gazab ateiile, size fenalk yapan, ):"apt clayetdendaha fazla bir fenalkla ikab

198

NAHL SUREst-

etmeyin ki, zulm etmi ve en fena ve en fahi reza1et vartasna d m' olmayasnz. Ve haliniz, fesad bulara.k ve yalnz o caninin vebalinden ziyade olmasn . . (Ayet 127) (Vasbir ve ma sabrke illa binAhi) Habibim;_sabr eyle ve senin sabnn anca,k Allah iledir. Bilmek gerektir kisabnn; Allah, fillal, ma'anah, aniIlah, billah olmak zere ksmlar vardr. mdi sabrullah, yani Allah iin sabr, imann levazmndan ve islamn evvel derecatndandr. Nebi Aleyhisselam; man iki yarmd.!\ bir yarm sabr, bir yanm kr'dr buyurmutur. Bu sabr; sevdii bir eyin fevtinde, veyahud sevmedii bir eyin vukuunda feryad etmekten nefsini habs ve men etmekdir ki, bu sabr, Allahu Teala 'nn Fazl-i TIahisinden, ehl-i din ve taatine balad fezail-i ahlakdan ma' dud (saylm - saylan ey) ve .ok sevab muktazidir. Sabr- fillah, yani; Allah da sabr Hak yolunda slukda sebat ye ihtiya,rla nefsi mcadeleye yatdrmak ve lezzet ve meltlfat terk ve beliya,ta (belalara) tahamml ve kemalat membana tevecch, de kasd ve azimetin kuvvetidir k bu sabr; salik olanlarn maka-,' matndan olub, Hak Teala Hazretleri; Fazl- lahisinden, tarika-t ehlinden dilediine bu sabn balar. Sabr- ma'aIlah yani; AHah ile beraber sabr. Ef'al ve sfat libaslanndan tecerrd cemal ve celal tecelliya-tna tariz yani, maruz kalmak ve ns ve haybet varidatna tevard (varidata sahib dlma) zamannda huzur ve keif ehlinin sabrdr ki bu sabr; nefsin zuhuru ile telvinat zamannda gaflet ve gaybetten saknarak, kalb sahibi olan kimse iin kalbin huzuru ile olan sabrdr. Bu sabr; her ne kadar, ci.dden lezzetli ise de, nefse, baa dkmekden daha meakkatlidir. Sabr-, anillah, yani AIlah'dan sabr; nurani olsun, zulmani olsun hicab vesafa ehline mahsusdur. Bu sabr; cidden mezmum. (Zem olunmu - yerilmi), sahibi de, bilakin huluvdur (tatldr). Bu sabr, ne kadar ok olursa, hali o kadar kt ve uz'akl o kadar ok olur. Bu sabrda ne kadar kuvvetli olursa,; o derece levmemstehak ve cefakar olur. Yalud, sabnn bu ksm tecelli ve istitar (gizlenmek - rtnme) tavrlann'da taklib (tersine evirmek - evrUmek) eden ve Nasutdan soyunup Lahut nuruyla nurIanan, kendilerinin kalblerL ve vasflan kalm~ yan, mt'ak aklardan; Ehl-i ayan ve mahedeye mahsusdur. Kendilerine Cemal-i lahi sabahatinden (gzelliinden) bir nur parl~d vakit, yanb, fani olurlar. Ve bir hicab rtl tevik ve tazim iin, vucudlan red olundukta, sabrlan tketen ve mrdler tahakkuk eden bir firkat yankl ve evk elemi tadarlar. Bu da; muhib olanlann hallerindendir. Bu sabrdan daha meakkatli bir ey yok. tur. Ve tahamml en' ar bir sabrdr. Eer muhib buna takat ge":

NAHLSUREst~

199

tirirse; hafi, yani, gizlenmi olur ve eer takat getiremezse mahbubda fani ve helak olur. Ve bu makamdr ki ibli Rahimallah; Mahbub tavsiye eyledi sabr, 'sabr tkenince yardm istedi: sabrn tkendi-' ini grnce muhib,. tkenmae sabr et diye haykrd mealinde: (sabr el sabr, ilaahir) beytini sylemitir. Yani: mahbub sabrn tavsiye edince, sabr tkenrnee yz tutduu zaman, mahbubdan yardm istedi, onu gren muhib: Fekke ve helak olmaa sabr et diye, sabra bard. Zira, helakda fena vardr. Sabr- billah, Yani; Allah ile sabrda Hak Te~la'nn, kendilerini bilklliye ifna iderek, eniyet ve isneyniyet bakiyesinden birey brakmad sonra da 'zatndan vcud balayarak, istikarnet makamnda Hak ile kaim ve Hak'kn sfatyla fail olan temkin ehline mahsus sabrdr. Bu sabr, Ahlak- lahiyeden olup, hi bir kimsenin onda nasibi yoktur .. Bu sebebden, Habib'ine sabr ile emr etmitir, sonra da; emr olunduun bu sabr, nefsin ile veya kalbin ile yaplabilecek sabrn, sair aksamn dan olmad, belki bu sabir, benim sabrm olub ancak benimlebul sabramuba,eret olunacan ve benim kuvvetimle takat getirecei n beyan buyurmudur. te bu sabra, Habib-i Ekrem'in, kuvvetinin vefa edemedii cihetle; Nehi Aleyhisselam Hud suresi beni kocaltt buyurmudur. (Ve Id tahzen aleyhim) (Ayet 127) Kalbin sfat ile zuhurundan has~l olan telvin sebebiyle, onlar zerine mahzun olma., Zira" bu sabrn sahibi, eyay: a;yn-i Hak ile grr, eyadan her ne sadr olursa fiiluUah grr ve onlarn zerine zahir olan herhangi bir sfat; Hak'kn tecelliyatmdan bir tecelli grr ve Allah Teala Hazretleri, tecelliyat- kahriye ve ltfiye ve gazabiye ve rzaiyenin envam ona gsterdiinden ve ahkamn ve ahkamn mevkilerinde infazm bildirdiinden memnu ve mnker olan bir 'ey-i Hak'kn hkmyle men ve inkar eder. (Ve la tek fi da;ykn mimma yemkrune) (Ayet 127i Ve onlarn mekir ve hilelerinden darlkta olma. Zira, sadrm benimle genilemidir: Benj. onlarla grdn gibi, sen de benim seyrimle gidici, benim ile ve emrim ile kaim olduun halde, onlarlao. . (Ayet 128) (nnallahe ma'allezinettekav) Tahkik, Allah Teaa Hazretleri, valdetde istihlak ve ayn-i cemide istirak suretiyle, bakiye-i eniyetlerinden saknan kimselerle (Vellezine hm muhsinune) (Ayet 128) ve ayn-i kesrette vahdeti, ayn-i masiyette taati uhud ve rriakari- istikametde emr ve nehy ile kyam ve ayn-i . cemeie tef~sil hukukunuifa ile farkla-r, cemIerinden ve cemileri farklarmdanmahcub klmayan ve Kalb-i Hakkaninin vcudu ile, kesrete rcu etmeleri dolaysyle, Hak ile halkn mraatma (hfz etmek - gzetmek) vasi olan muhsinlerle beraberdir. .

tsR! SURES
BsMLLAHRRAHMANdRRAHM

bi'abdihil Kendisinde asla tasarruf ubudiyettekemal ve tecerrd-i hal lisaniyle, abdini geceleyin gtren zat, lavahk- maddiye ve' nekays- tesbihiyeden tenzih ederim. (Leylen) (Ayet 1) Yani; gavai-i bedeniye ve taallCkat- tabiiye zul~etinde Esra eyledi, yani: Geceleyin gtrd. Zira. , uruc ve terakki, ancak beden vas~asyle olur. (Minel mesci,dil hararn) (Ayet ,I) Yani; 'kuvay- bedeniye mriklerinin tavaf etmesi ve orada fevahi ve hatalarn irtikab etmesi ve f~ zilet libasndan ari olduu iin, ifrad ve tefridi, edeb mahalleri ak olan behiniye (hayvanlk halil ve sebuiye (canavarlk) kuva:y- hayvaniye azgnl~rnn ona hac etmes haram klnm olan, kalb ma':' karnndan. (lel meseidil' aksa.l (Ayet 1) her makarnn tashihi, ancak mafev~i olan makama terakkiden sonra olacana' dairzikr ettiimiz tezekkr ve zat ve sabahat- vech tecelliyatnn uhtidu ile, aem- csmaniden daha uzak bulunan Ruhmaka,mndan ibaret Mescid-i aksaya gtrd. (Linriyeh min ayatina) (Ayet 1) Kav-' linden, sfat mahedesi anlaldndan, o abde ayatmz gstermemiziin Mescid-i aksaya gtrld. Zira sfat tecelliyatnn mtaIas, her ne kadar kalb makamnq.a ise de, lakin o sfatlara mevsuf olan ZAT, celal ve cema sfatlanyla kemal zre ancak, Ruh makamna terakki zamannda mahede olunabilir. Yani; o sfat, bize mensub olduu cihetden, sfatmz ayatn ve o sfatlar'la mahede olunan ve, suretleri ile zahir olan, biz olduumuzu, abdimize gstermemiz iin demektir. (nnehu.hvessemi'ul basyrul -<Ayet 1) Tahkik ancak, zat-i h\Tyet; abdin fenay taleb iin sr makamnda mnacatn iidici, istidadnnkuvveti ve uhudmahalline te-vecchn ve 'kuvvet-i muhabbet ve kemal-i evk He ona, incizabm grcdr.
1)

(Ayet

(Sbhanellez esra

olmyan; makam-

(Ayet 2) (Ve ateyna muser~tabe) Biz, Kalb Musa' sna, ilim kiverdik (Ve ee'alnah hden Iibeni isralle) ve Kalb 'Musa'sn Ruh srail'inin evladlar olan kuvaya hidayet kildk. (Ella tettehizn min dm vekila) (Ayet 2) Ey kuva! siz benden gayrisini vekil tut.. maynz .. Yani; efalinizle msteb'id (uzak gren)kemalat ve huzuzunuzu taleb ile mtagl (megul)' olmaynz. DeVaZ (ten gelen ir duyguyu tevik edici haller) muktezaS kazanm'aynz, size lez-,
tabn

tSR.A SURES

201

zet-i bedeniyeyi tesvil (irkini gzel gsterme) etmesi iin iinizi vehim eytanna braknaynz. Ve' maan tertib ve slahnda, sizi istimM etmemesi iin, iinizi akl- maaa. da' brakmaynz. Belki' sizi, , ulum ve maarif rzklar ve ahlak- fezaH hey'etleri ile tedbir etmek1iim ve teyid-i kudsi ile kalb ve ruh aleminden envar- imdadi ile sizi ikmal etmekliim ve size Melekt ve ceberCtt alemlerinden, Nast kazanlarndan sizi ina eden eyleri inzal etmekliim iin, iinizi bana braknz. (Zrriyyete men hameIna me'a Nflhin) (Ayet 3) Ruh srail'inin evladlar He eriat ve hikmet-i ameliye gemisinde ,tad lnz, akl Nuh'unun~) zrriyetini kast ederim. (Melu kana abden ekura) (Ayet 3) Akl Nuh'u, Allah']n nimetlerini' bildii ve o ni metleri, layk olduu ve~hiyle istimal eyledii ciletle, .ok kr eden bir kul olmudu. (Ayet 4) (Ve kadayni! ila beni sraile fi! kitabi) Ve kuvaben-i israilin,e, levhi malfuz kitabnda hkm ettik ki; (Letfsidnne fil' ... ard merr'eteyni) (Ayet 4) elbette siz, yer yzn iki def'a ifsad edeceksiniz. Bir def'a, nefsin emnarelii haIinde, nefis makamnda e hevat ve lezzatnz talebde ifsad edeceksniz. (Ve leta'Inne uliivven kebira) (Ayet 4) Ve kalbi istila ve ona galabe ve istilanz v~ onukemalinden menetmeniz ve' kuvve-i mfekkirenizin metalibinizin tahsilinde istihdamnz ile byk istikbar da (kendini byk grme) bulunacaksnz. Bir def' ada: kalb makamnda, fezail ile ne niyetlendiiniz ve ka1b nuruyla .nudandnz) ve kem.a1atnzn parlakl ile zuhururtuz zamap.nda~ kendi kemalatnzIa zuhur ve fezailinizle, kalbin tevhid tecellisi, uhudunda ihticab sebebiyle ifs'ad edeceksiniz. Hal u~i, nurani hicablar" re'fet ve letafeti ve kendileriyle vukuf' vacib olankemalat olmas savvurundan dolay. hicab- zulmaniyeden daha kuvvetlidir; Ve ftrat makamnda;. hey'eti akliye ve kemruat- nsiye jle saltanat sebebiyle, b'qyk bir istikbar edeceksiniz. (Ayet 'S) (Feizd die va'd lahiiU ndi birinci def'aki ifsad ve balinin vadi geldii vakit (Be'asna ale'ykm ibtlden lena) (Ayet S) si~ zin zerimze Sfat- kalbiye ve Envar- melektiye ve Aray- akliyeden (uvi be'sin edidin) (Ayet S) kalr ve .saltanat sahibi kullarmz gndeririz. (Fecasu hilMeddiyari) (Ayet S) Onlar, evlerinizin aralarn ararlar ve kalr ile ve kknden koparmakla baz nz katl ederler ve hey' et-i becteniye ve rezail- nefsiye zrriyet lerini esir ve mdrilrat-' hissiye ve lezzat- behimiye ve sebuiye (yrtc) mallarn yama ederler. (Vekiine vaden mef'ula) CAyet S) Kemali ve kemali taleb kuvvetini sizin istidadnzda ibda (rneksiz

202

SRA SUREs:1:-

yaratma, icad) ve akl delillerini, ftratnzda rekz (yere saplayp. dikmek), eylediiniz bu kahr ve intikam Allah'n yaplm 'bir vadi 01mudur. ' (Ayet 6) (Snme rededna Ie,kmI kerrete aleyhin) Sonra, kal~ bin nuruykli tenevvrnz ve sadra ikbal ve akln rey'i ve nazar muktezasna inhirafnz 'dolaysyla, devleti bir kerre, daha size red (iade) eyledik (Ye emdadnakm biemvalin ve benine) (Ay~t 6) Ve ulum-u nafia, hkm-i akliye ve e,r'iye ve maarif-i kalbiye ve fezail-i halkiye ve hey'et-i nuraniye ile size imdad eyledik. (Ve ce'aInakm el:sere nefira) (Ayet 6) Ve melekat- fazile ve ahlak- hasen~ ve fezailin kesreti ile, sizi evvelki def'adan daha ok kalabalkl kl dk. (n ahsentm ahsentilin lienfeikm) (Ayet 7) Eer siz, kemalat- halkye ve aray- (tezyini-ss) akliyenin tahsili ile ihsan ederseniz, kendi nefsiniz iin ihsan etmi olursunuz. (Ve in ese'tm feleha) (Ayet 7) Ve eer, rezail ve hey'et-i. bedeniyenin iktisab ile fenalk ederseniz, yine nefsinize fenalk edersiniz. (Feiz'a cae va'dill' ahireti) (Ayet 7) mdi, tevhidde fena ile sonuncu def'a'nn vadi gel:" dii vakit, (Liyesft vcfthekID) (Ayet 7) vcudlarnz tevhidde fena ve kalr ve kemalatnn selbiyle, kemalatn fkdannd'an hzn ve fenal size galib olmak (Ve Iiyed hnlftI mescide kemil dehalih evvele merretm) '(Ayet 7) ve evvelce kalb mescidinedahil olub ulu~- fezall asarnl1 size vasl olduu gibi, yine kalb mescidine dahil olmalar (Ve liytebbirft ma aIe~ tedb,ira) (Ayet 7) ve kemruat ve fazileti ile zuhuru ve ziyneti behetini r'yetle icab sebebiyle istikbar eyliyenleri kalr ve Allah'n sfatlar 'ile ifna ve helak etmeleri iin, size Sfat- lahiye ve Sultan- azamet ve Kibriyann cunu-, dundan (askerlerinden) olan Envar- kudsiye, tecelliyat:- ceai ye ve sabahat-i kahriye kullarmz gnderiniz. (Asa rabhkm en yerhamekm) (Ayet 8) Fena ve mahv ile kahrdan sonra, sfat tecelliyat ile ihya ve fenadan sonra beka ve gzlerin grmedii, kulaklarn iitmedii beerin kalbine huturetmeyen sevablarla sevablandrmak ile Rabbinizin size merhamet etmesi memuldur (umulmudurJ .' (Ve in udtm) (Ayet 8) Eer siz, enaniyetinizle zuhur se. bebiyle, fena makamndan telvine avdet ederseniz, (dna) (Ayet 8) biz de, kalr ve ifnaya avdet ederlz. (Ve ce'alna cehenneme IiIkafirine haSra) (Ayet 8) Evvelki defann fesad zre kalm olan envari mahcub olanlara tabiat cehennemi, zindan ve mahpus kldk. hticam ve sevabdan mahrumiyet azabnda, onlar mahsur klarz. kak (Ayet 9) finne hazel kur'ane yendi IDIeti hiye akvem) Muhaku Kur'an, sabkin, eshab- yemin" ve eshab- irnaden ibaret

tSRA SunES!

203

olan frak- selasenin ahvalini beyan eder. abkyni, yollarn en akvemi (en dorusu) olan tevhid yoluna hidayet eyler. (Ve ybe .. iri! m'mininellezine ya'mehines salnati) (Ayet 9) Ve taklid ceza- / m, yahut, tahItik ilm ile iman ve kemale vas l olmak iin tezkiye ve tahliye, salih amellerine devam ile Eshab- yeminden olan m'minlere (enne lehm ecren kebira) (Ayet 9) Mlk, Melekt ve Ceberut alemlerinde ef' al ve sfal cennetleri nimetlerinden, byk ecir olduunu tebir eyle. (Ve ennelIezine la y'miniine birahireti a'tedna lehm azaben elima) (Ayet 10) Bedene bal olanlar; aem-i nurdan mahcub ve tabiat zulmetlerinde mahbus 'olub, ahirete iman etmiyen' Eshab- imale ise: tabia t zindannn karnda, sfliyata muhabbet zincirleriyle ve taalukat bukalar ile ve lezzat ve ehevattan, ,mahrumiyet ateleri ile ve karanlk hey'etlerden iba:' ret olan ylan ve akreblerle azablanmak1a mukayyed olduklar gayet elem verici azab hazrladmz beyan eder. (Ayet 12) (Ve ce'alnal leyle vennehare ayateyni) Mellifat gecesiyle beden zulmetini ve ibda' (yeni ve gzelbir eser meydana getirme, yaratma) gncjzyle ruh nurunu, kendileriyle ve marifetleriyle zat ve sfatnmarifetlerine vuslat blunan iki ayet kldk. (Femahayna ayetelleyU) (Ayet 12) Melufat gecesi ve beden zulmetinin ayetini fesad ve fena ile mahv eyledik. (Ve ce'alna ilyeten. nehari mbsraten) (Ayet 12) Ve nehar ayeti olan ruh hurunu ebeden baki, zahir, kemaiyle nurIandrc ve hakayk gsterici kldk. (Litebteu fadlen min rabhikm] (Ayet 12) Musta-idolduunuz kemainizi, Rab'binizden taleb etmeniz iin, (Ve lita'lemu adedassinine velhisaba) (Ayet 12) ve meratib ve makamat bilmeniz iin, yani; bidayet halinizin evvelinden terakki ile, ahvalinizin nihayetine, bai olunca kader meratibi ihsa ve ama! ve ahlak ve ahvalinizi hesab et, meniz, binaenaleyh kt amelierden bulduunuz bir ktl, ona: mukabil, o cinsden bir iyilikle ahlMnzdan bulduunuz bjr reziliyeyi , zdd olan bir faziletle, a.hvaliniz gnahlarndan bulduunuz bir gnah, Hak'kn canibine inabe ile kefaret etmeniz iin neharm ayetin nurlu kldk (Ve ke ey'in fassalnah tafslHi) (Ayet 12) Kema ve Akl Furkan'nl1. riuzul zamannda, ulum ve, hikemden herey'i akllarnz nuruyla tafsH eyledik. Yani, bidayet zamannda, Akl- Kur'ani'de olduu gibi, kendisinden gaflet olunmu icmali ' deil, belki ilm -i tafsiliyi mustahzir kldk (hazr edilmi kldk). (Ayet 13) (Ve klle insanin elzem nah tairehu ri unukhi) Yani; SaId, a.nas karnnda said olandr, aki de a:nas karnnda aki olandr denildii vechile, her insann saadet ve ekavetini hayr ve errillIl: sebebini boynuna gerdanln, boyun bann lzumu gibi

204

SRA SURESr

, zatna

(Ve nuhricu leh yevmelkyameti kitaben yel kalu) (Ayet 13) Kyamet-i sura gnnde, cesedinin kabrinden k t zamanda, ona (Kitaben) (Ayet 13) boynunda aslm.amelleri suretleri ile musavver (tasvir edilmi) bir heykel karrz. (Yelkalu) (Ayet 13) O heyreL, kendisine lazm geldii iin (manura) (Ayet 13) ve heykeldeamel hey'etleri bilkuvve bulunduu zaman olduu gibi yumulmu olarak deil, bilfiil, mufassal olarak zuhur eyledii cihetle, ak ve dank olduu halde kitaba mlaki olur. fkre' kitftbeke) (Ayet 14) Ona sen, kitabn oku. Kraatle emreden amir-i nutan emrine imtisal eyliyen memurun okumas gibi, oku denilir. Yahud, mana: ster okuyucu olsun, isterse olmasn Kuva,..y melekltiye ona emr ider. nk, orada, ameller hey'et ve sretler ile temessl eYlemidi~. Herkes bilir,' emir alan kim,.. senin, bilemiyecei tarzda harflerle yazlmamdr. (Kefil binefsikel'" yevme aley1re hasiba) (Ayet 14) Bu gnde, senin zerine hesab edici, olmak cihetinden, nefsin kafidir. Zira nefsi;yapd eyleri mufassalan mahede eyler. Bakasnn, bu yapdklarn ona syledii zaman inkar etmesine de imkan kalmaz. (Ayet 15) (Ve la tezini vaziretn vizre uhra) iledii am el hey'eti, nefisde rusuh bulub- meleke-i lazme old:-undan, kendi ykn tayan 'hi bir kimse, dierinin ykn tamaz kendinden bak~ snn fiilinden ona birey arz olmaz. Az-ab eken hariden deil, kendinde olan hey'etlerle muazzeb' olur (Ve ma knna mu'azzibi~ nehatta neb'ase resula) (Ayet 15) Biz, hak ve batl temyiz 've hc cetin ilzarn ile, Akl resulunu gndermedike azab edici' olmadk. Grmez misin ki, hesab ile sfeha (aklszlar) mkellef deUlerdir., Yahut mana: Bir resulu ikrar veya inkarla, resule mukabele sebebiyle; istidadlardaolan hayr ve er, saadet ve ekavetin ~mhuru iin eriat resuln gndermedike azab edici olmadk. Zira, kemale mustaid olan kimse; daveti iittii vakit; bilkuvve kendisinde olan istidad hareket eyler ve daveti ikrar ile, telakki edici olduu halde, taleb eyler ve mtak olur. Ve resule munasebeti ve yaknl dolaysyle daveti kabul eyler. Mstaid olmayan ise: Resul'e ve davetine mnafi ve baid olduund'an, nkar ve inad eyler. (Ayet 16) (,Te za eredna en nuhlike karyetenl n nyaya mensub her bir eyin zevali vardr. Zeva de, onu .iktiza eyliyen istidadn husul iledir. Nitekim bedenin zevali, hereyiri beka ve sebatnn sebebi olan vahdetin zllinden, bedeni teb'iyd' eyliyen (uzakladran) inhirafn husuIu ile olduu gibi bir beldenin helak ve ha. rab da:bylece, o beldede nizam hfz edici eriatten ve, Allah'n 81ratndan ibaret bulunan cadde-i mstakimeden inhirafn hudusu

lazmkldk.

iSRA SURES!-

205

(meydana gelmesi) Hedir. Bylece,bir karyenin (yer - kasaba) ihan (yok edilmesi) zaman geldii vakit, o karyenin, ihlki hak etmesi lazm ve abddr. Bu da; fsk ve taat- lahiyeden huru (km'ak) iledir. Vaktaki bir karyenin ihlakine rade-i lahiye taalluk ederse; bizzarure, evvel emirde, nimet sahibIerinin fsk. ihlake tekaddm . eder. Allah'n nimetine' kfran ve layk olmad yerlerde istimal ederler. Bu da, istida.tlarna lazm gelmi bir ekavet sebebiyle Allah'-n emir ve kudretinden ilep gelmidir, O takdirde; ihlakleri .vacib our. Ayetin manas: Biz, bir karyenin ahalisini ihlak etmek murad eylediimjz vakitde, zenginlerinden ve ninet sahibIerinden o karyede fsk etmelerini emir ve takdir eyleriz, fsk edince, helelke istih:Irak kazanrlar. Ve o karyeyi kahr ve. tedmir (mahv-helak etmek) eyleriz demektir. , (Ayet 18) (Men kane yridl' .aCilete) stidadmn keduratndan ve heva-y tabia-tnngalebesinden, her km dnyay murad ederse, (accelnrueh fiha m'a neii limen nndl dnyada-, dilediimiz kimseye, istediimizi veririz,,Levhde ona takdir eylediimizden fa..zlasn istemesiyle, biz ona istediimizi vermeyiz. Bu sebebden; Meiy yet (rade) Bonra dilediimize szyle tekayyd (balanyor) , ediyor. Yani; irade eyledii eylerden, ona bir ey'i takdir etmiye idik, ona dnyada vermezdik. Hasa.: biz vermeyiz; ancak, dedii mize. istediimizi veiriz (SD1me ce'alna leh cehenneme) (Ayet 18) Sonra" kendi iradesi ile cihet-i sfliyeye meyl ve incizah dolaysyle, onun iin; tabiat-i zulmaniye ukurlarnn dibini hazrlarz. (Yaslahii mezmiimen medhura,) (Ayet 18) O kimse; hrman (mahrumiyetl ateleri ile, dnya ve ahiret ehli indinde zemm olurllnu ola~ rak Allah'n saht vegazabnda, rahmet ye rdvancenahndan matrud (ta,rd edilmi karlm) olarak, o cehenneme vasl olur. (Ve men erader 'ahirete) (Ayet 19) stidadnn safas ve ftratnn selameti . . dolaysyle ahireti dileyen ve dileinin artlar olan iman ve' am el-i salih ile kaim olan kimsenin, muradnn husulu ile sftyii (mesaisi> mekur olur. Niteki~ Her kim arar ve aramaBnda ciddi olursa bulur denilmiqir. Sadk irade ile hakikati taleb; ancak matUba istidadn husulu ;zamannda olur. Matlubun, kendisine bnku'Vve hasl olduuna, levhde mukadder olduuna delalet eden istidat. matlubun fiile hurucunun ve gaybden ehadete bruzunun sebebIerine m1,Jkarin olduu 'vakit -o esbab da kendisi iin layk olan sayi'- den ibarettir- bu veche zre sa'yetmek - alm,ak hakkndandl". (Ve se'i\, Ieha sa'yeha ve hve m'mnn) (Ayet 19) kavliyle kasd. olunan, ibu almadr. Yani; man- gaybiyi yakip.i artyla, o ahi-. ret iin hak olan sa'y ile ahiret i,in sa'y eylerse. (FeHlike kane.say-

ile

206

tSRA SURES!
mekra)

. hm
rnn

(Ayet 19) husulu vacib olur;

ite bW}arn

sa'yileri

mekCr

ve muradla-

(Ayet 20) (Kllen niimiddu hflla'i) Dnya ve ahiret talebIerinden, her birerlerine itamzdan imdad eyleriz. Mcerred irade ve sftileriyle birey yokdur. rade ve sai1eri, ancak onlara takdir ettiimiz atalar tarif edici alametlerdir. (Ve makane ata rabbike mahzura) (Ayet 20) Ne ehl-i tatlt ve ne de ehl-i ma'siyete, Rab'binin atalar,. men' edilmemidir. Ya,ni; her iki ksma da nimetlerini vermidir. . (nzr keyfe faddeIna ba'dehfun ald ba'din) (Ayet 21) Meiyet.ve' hikmetimiz muktezasyla, dnyada ne suretle bazlarm bazlar zerine tafdil eylediimize nazar et. (VeIel ahiret ekberu derecatin ve akberu tafilild) (Ayet 21) Elbetteki ahiret dereceleri; daha byk ve tafdil itibariyle daha' faziletlidir. Zira, ruhtm bedene olan rchan kadar, ahiret derecelerinin dnya . dereceleri zerine rchan olur. Ve ruh ile bedenin tefazulu (fazlalk) kadar dnya ve ahiret derece-o lerinin tefazul olur. (Ayet 22) (Ld tec'al ma'alla!hi ilalen ahare) Kendisinden ataya intizar ve Allah'n sana takdir etmedii bir ey'in vusulune sebeb klmakla, Allah ile beraber baka ilahlar klma. ki, (Fetak'ude mezmurnen mahznl'd) (Ayet 22) Allah ve Ellullah indinde irk ve ek rezailesiyle mezmum ve Allah'n yardmndan metrCik olarak kalr sn. (Ve in yahzlkm femenzellezi yansurUkm min ba'dihiJ (Ali mran Suresi, Ayet 160) Eer Allahu Teala sizi terk V~ hzlan eylerse, ondan sonra size yardm eden kim, olabilir? Ne bi Sallallah Aleyhi veSellem'e Cenab- Hak .Tahkik mmet sana bir menfaat etmek zre icma etseler (birleseler) bir nefi yapamazlar (faidede bulunamazlarl ancak Allah'n taktir ettiini y~parlar. Ve bir za,rar vernek zere ietima' etseler, zarar da edemezler, ancak Allah'n taktir ettii zarar ederler. Kalemler kalkt, sahifeler kurudu buyurmudur ..
. i .

(Ayet 23) .(Ve kada rabbke ella ta'bd illa iyyah Ve! bil vaIideyni nsanaJ Hak Sbhanehu ve Teaa: Hazretleri, valideyne ihsam, tevlide ve ibadeti Hak'a tarhsise mukarin kld. Zira, va,Hdeyne ihsan; tevhid nuktezasndandr, nk, valideyn, senin vcuduna sebeb olmalannda; Hazret~i lahiyeye seni aciz, zayf, kk hareket ve kudretin yokiken terbiye etmelerinde; Hazreti Rububiyete nasib olmulardr. Ve ebeveyn,sana nisbetle icad, rububiyet, refet, rahmet, gibi Sfat- lahiye asannn kendilerinde. zahir olduu ilk mazhar'ardr. Bununla' beraber bunlar, hukuklann kaza etmekliinemuhtacdrlar Allaht Teaa Hazretleri ise; bUndan gahidir.Bi.. naenaleyh" bu .takdirce tevhidden sonra en ehen1miyetle vacib olan

mu-

1SRA SURES:r
ey;

207 kadar
htikuklaryla k

valideyne ihsan ve

mmknolduu

yamdr.

(Ayet 44) (Tsehbihu lehssemavatsseb'u vel'ardu ve men fihinne) Yedi kat gkler ve yer ve bunlarda bulunanlar Hak Teala'y tesbih ederler. Hereyin, dierinde olmyan bir hassiy'"Xeti ve gayrinde olmayan ona mahsus olan bir kemali vardr ki, o kemru, hasl olmadka ona mtak olur ve onu taleb eder. Hasl olduka, onu hfz edib muhabbet eder. mdi o 'ey, hassiyyeti izhar ile Allah' e rikden tenzih eyler. Yoksa, eer tenzih etmemi osa. hassiyyetinde mtevahhid olamaz. Gya lisan- haliyle der ki; Beni vru1id klmas zerine, ben Hak'k tevhid ederim ve keza o ey kemalini taleb ile Hak, Teala'y noksan s'fa.ttan tenzih eder. Gya Ey kAmil! Beni ke,mallendir 'der. Kemruini izhar ile de Beni, kamil've mkemmil olan Allahu"Teala kemallandrd der. Mes'ele bukyas zredir.' Hatta mesela, dii arsian' bile, yavrusuna ifak ile Thauf, beni refetli; Rahim; beni merhametli kld der. Binaenaleyh, Semava.t-, seb'a deymumet, kemru-i uluvv tesir, icad ve rububi'yet ile, Hak:'kn her anda bir anda olmasyla; Arz jse devam, tebat, hel akiyet , rezzakiyet,' terbiye, ifak, rahmet ile, kendisine kr ve taatn kabulu,ile ve bunlann emsrui eylerle; Melalke: ilim-i kudret ile; MeTillkeden zevat mcerrede madde ve keza vcubdan da tecerrdle tesbih ederler. Bunlarn hepsi ile beraber, ~emavat ve arz Allah' tesbih ve O'nu mukaddisdirler. (Takdis edicidirIer) (Ve lakin l'a tefkabuna tesbiyhahm) , (Ayet 44) Lakin sizin eyann melekutuna rtazar (baknz) ve fikrinizin klletinden (noksanl) ve eyaya itibar ve ihfa itmediinizden, eyann tesbihini anlamazsnz; Ancak, hakiki' kalb sahibi olan kamil, yalud. ona kulak veren ona tabi olan Ehl-i uhud anlar. (nnehu kane halima) (Ayet 44) Tahkik, AHah Teala HazretIeri, hilim sahibidir, kemalatnz talebde ve havassnz izharda. tes'bihi terk ile, sizi, acele muaheze etmez. Zira, eyann tesbihini anlamak ve eyann tevhid ettii gibi Hak'k tevhid etmek de sizin h~s salarnzdandr. (GafiiraJ, (Ayet 44) Allahu Teala mafiret .sahibidir ,sizin gafletlerinizi ve ihmanerinizi mafiret eyler. .
,

(Ayet 4gl (Ve iza kara'tel kur'anece'alna beynekeve beyn'eIlezine la y'minune bir 'abireti hicaben mestura) Habibim, sen, Kur' an' okuduun vakit, onlarn nazar1annn, ruhaniyeti idrakten kasr ve hinmetlari; srf cismaniyete maksur olduundan, seninle, ahirete iman etmiyenlerin arasna cehilden ve" kalh krlnden ibaret rtc bir hic'ab klan:. Binaanaleyh' kraat edenin hakikatini grmezler y()ksa, eer grseler; iman ede:derdi. 'Seni gremediklerinin sebebi udur' ki; oIilar,bedEni- heyula denizinde boulmu, tabii

,208

tSRA.

SURES:t~

perdeler ve nefsani hicablarla Hak'dan ve Hak'kn sfat ve ef'alinden mahcubdurlar. Zira Hak'k bilselerdi; seni bileceklerdi,Hak'kn sfatn bilselerdi; kelfunn bileceklerdi. (Ve ce'alna ala kuliibihim ekinnetenl (Ayet 46) Ve kalbIerinde tabii perdelerden, bedeni hey' etlerden rtler olmayacakt. (en yefkahiih) (Ayet 46) Ve eer ef'a,lini bilselerdi; k~a:ati bileceklerdi, ve taallCkat kirlerinin rusuhundan kulaklannda tka olmyacal. (Vellev ala edbarihim 'nfiira) (Ayet 46) Ve Kur'an'da, Rab'binin vahdetini zikr ettiin vakit, a,rzular mteferrik ve tapdklan cismaniyet ve ehevat ibadetinden himmetIeri dank olmakl:a, batnlar kesret ile alk ve kesret ile muhtecib bulunduklarndan ve batnlan vahdet manasna mnasib olmadndan, mteneffir(nefret eden) olduklan, halde, geri tarafla-. nna ka,arlar. (Ayet 52} (Yavrne yed'iikm fetesitecibiine bihamdihi) Sizin badirilmesine !:Iak'kn iradesi taallCk etmekle; Allalu Teala'nn, sizi ard vakit; hayatnz, ilminiz 'kudretiniz ve' iradeniz ile Hak'ka hamd edici olduunuz halde, ibu kemalat izhar sebebiyle , Hak'k kemal ile vasf edici olduunuz halde ta;rfetlayn, yani gz ab kapa-rnaktan daha karib bir' zamanda. ba's olunmakla, davete icabet edersiniz. (Ve tezunniine,in lebistm illa kalila) (Ayet 52) Eshab.- kehfin) kssasnda beyan ,olunaca vechiyle, o zamandan gafil olduunuzdan; kabirlerinizde ve ya.taklarnzda pek az durduu nuzu itikad edersiniz. Yahud mma: Hayat- ahirete nisbetle, hayat- dnya ve' evveliyi, ksa ad ett~inizden, hayat- evvelide az durduunuzu his edersiniz. Bu ayet, her kyamet e de amil olursa da, sabk (gemi) olan ayet muradn ancak kyamet-i sura olduu nu tevdh (iaret) eyler.
znzn

(Ayet 64) (Vestefsiz me:p.isteta'te m.inhm bisavti.ke) Ey blis! Sen. onlardan kadir olduunu tahrik et, yerinden oyat. tstidadlar, mtefavit (farkl) olduu iin, kulla.rn ivasna (aldatlmas bak mndan) eytann temkin ve kudreti birka. ksm zerinedir. stidad zayf olan kimseyi: Sesiyle istihfafeder ki, ona bir vesvese vehmi, belki bir hacis (kaIbe anza olan endie) kifayet eder. stidad kuvvetli olan kimse; eer istidadm sfat- nefsaniye aibelerinden halis klar, yahut, Allah Teala o kimseyi ga~riyet aibelerinden halis k, larsa; onun ivasna eytan iin yol yoktur. Nitekim (nne jbadi leyse leke aleyhim sultann) (Ayet 65) Muhakkak benim has kullarm, zerine senin iin tasallut olamaz buyurmudur. Ve eer o kimse evagl- hissiyede dalgn, dnya ilerine batkn olursa; emval ve evladn Allah'n muhabbeti gibi sevmekle, muhabbetde Allah'a irak etmee tevik ve emval ve evlad ile faidelenmek ve vcudla-

209
ryla tefahr ve tekasretmei tezyin ve yalan mmidler mid ettirmekle o kimseye, emva! ve evladnda mareket (ortaklana, yerine erik olmak) ider. Ve eer, eval- hissiye ve umur- dnyeviyede dalgn deilse, eer eytamn tesvilatn (aldatmasm) gren bir alim ise: ona da svari ve piyadesiyle hcm, yani. enva- hileler ve fitnelerle mekir ve hile eder, ve mesalih-i maa cmlesinden olmak zre, her trl feva-idi (faydalar) vesile . olacak eyleri

tahsilde ona fetva ve,rir ve onu ilim ile aldatarak ucba ilka eder. 'Ve bu gibi tahrikat ile, ilim zerine All ah' p. kendisini idlal eyladii kimselerden oluncaya kadar aldatr. Ve eer alim oJmayp da, abid ise: onu da va-id ve temenni ettirnekle iva ve taat- tezkiye ile en kolay bir ekilde aldatr. (Ve kefa birabbike vekila) (Ayet 65) Yani, has kullarmz, ilerine yalnz Allah' ve kil ederler, ne eytana ve nede gayriye brakmazlar. Allahu Teala ise; onlarn ilerini ted.J bire kafidir. Ve has kullar; ef'al ve sfatn uhud ile, ancak Allah'a tevekkl ederler. (Ayet 70) (Ve lekad kerre:nna beni ademe) Tahkik biz, Adem oullarn, nutuk ve temyiz, akl ve .maarifetle tekrim eyledik.(Ve hamaInahn fil bem vel bahri) (Ayet 70) Ve maa ve maad esba,.. bn tale l ve tahsilde kara ve denizde gezdirmekle maa ve naad sebebIerini onlara kolay kldk. (Ve rezaknahm minettayyibatil (Ayet 70) Ve onlara, baka mahluklarn. rzklanmad mrekkebattan (de'iik cinsden) rzklar verdik. (Ve faddalnahm aHi kesirin mimmen halakna tafdylal (Ayet 70) Ve onlar mahlukatmzn ou zerine, yani, Mele-ia'ladan olan Zevat- mukaddesenin maadas zerine tafdil eyledik. Amma., enbiya gibi baz insanlarn Melaike-i . mukarrebine efdaliyetleri .ben-i Adem olmalar cihetinden deildir. Zira, enbiya olan o insanlarda, beni Adem olmak haysiyetindenakl makamn te.cavz etmezler, belki (nni alem ma la ta'lemunel (Bakara S:uresi Ayet 30) ayeti ile iaret buyrulan ve kendilerinde tevdi' olunmu olan srciletindendir. ,O da, kendilerinde cemiyyet vasta syla-onlara verilen marifet-ilahiyey-i tammedir. Yani, makam- vahdetdir. Bu takdir zre: O nebi, bu itibarla ben-i ~demden deil dir. Nitekim; Geri kim oldurnsa da suretde AdemOlu ben, onda babalma ahid olan manam var denilmitir. Belki Rab'bimin g zyle Rab'bimi grdm. Sen kimsin? dedi. Ben dedim ki, Sensin denildii vechiyle 'o zat; ayni mkerrem ma'rllfdur ki, tahkilo{ bu mamdr. Yoks'a byle olmasa, topran, Rabb-l erbaba ne mnamamdr. Yoksa byle olmasa, topran, Rabb-l erbaba ne'mna. sebeti olabilir? Yahut mana: tahkik biz, ben- Adem'i yakin klmakla ve tevhid maarifetleri ile tekrim eyledik. Ve ruh ile cesedden terkib

.210

.1SRA

SURESt~

ve kemain talebinde ruh ile cesedde terakki ettirildiinden, ruh ve cesedde yrdlmekle alem-i ervah bahriyle~) alem-iecsad yerinde ben-i Adem'i hamI ettik. Ve ulum ve maarifin gzel yen{eklerinden rzklandrdk, ve mahlukatmzdan cemm-i gafir zre, yani cem-i mahlukat z re zahir ve tam bir tafdil ile tafdi eyledik demektir. Bu mana: (nen) kelimesinin beyan iin olduuna ve mufaddaln aleyh olanlar kesret ile vasf etmekle beraber, vasf tenkir ve mevsuf zre takdim edilmesine binaendir, yani, ok mahluka,ta, o kadar. ok ki, cemi-i mahlukatmza tafdil eyledik, demektir. Zira (men) kelimesi umuma deaet eder. (Ayet 71) . (Yevrne ned'ft klle nasin bi' imamihim) mmetlerden her bir taifeyi kendi imamlar ile beraber ihzar eylediimiz vakit, yani (Fekeyfe iza ci'na min klli ilninetin biehidinl: (Nisa Suresi, Ayet 41) ayetinde zikr olunduu gibi; o ahid, ister, <<man ettikleri nebi suretinde ve yaltid; iktida eyledikleri imam suretinden, ister din veya kitab ve yahut, baka dilediin birey suretinde olsun mmetIerden her taifeyi, kendilerine hazr ola; bildikleri, tevecch ettikleri ahidIer ile beraber ihzar eyleriz. Yalut"mana: Her t~Ufeyi kendi imamna\nisbet eyleriz ve o imamn, kendilerine ve i lerine galib ve onun muhabb eti , sairlerin muhabbetine msta'li (stn geldii) olduuiin; onlar, o im~mn ismiyle davet ederiz (Femen ftiye kitaben liiy~miynihiJ (Ayet 71) mdi her kimin kitab, iki tarafnn en kuvvetlisi olan akl canibinden verilir ve said suretinde bas olunursa, (Felailre yakreune _ kitabehm) . (Ayet 71) ite bakalar deil, ancak bunlarn kraat ve fehme'istidatlar olduun dan, bunlar kitabIrun okurlar zi.ra kitab solundan, yani, tarafnn' daha z~ifi olan nefis cihetinden verilen kimsenin kitab her ne kadar okunur bir halde 'ise, fart- hayretten ve aklnn gittiinden o kimse, ' kitabn okumaa kadir olamaz. (Ve la yuzlernune fetild (Ayet 71) Kemruat ve ahlak ve amelleri suretlerinden ufak bir ey bile noksan edilmezler. (Ve'men kanefi hazihi 'a'ma) (Ayet'72) Ve her kim, bu ha:yat- dnyada Hak'ka hidayet bulmaktan l{r oldu ise: (Fehve Cil' .ahireti a'ma) (Ayet 72) O kimse, aliretde de krdr. (Ve edall sebila) (Ayet 72) Ve bura.daki da.aletten da"haJ fazla yolunu gaib etmidir. Zira, bu hayatda iken kendileri sebebiyle hidayet bulmak mmkn olan alat, edevat ve esbab mevcuddur ve o kimsenin kesb makamnda istidad hala bakidir. Halbuki ahiretde bunlarn hi birisi baki kal~amdr. (Ayet 73) (Ve in Iradu Ieyeftinuneke anillezi evhaiYndileyke litefteriye aleyna a~ehu ve izen Iettehazftke habyla) Habibim, m- rikler seniyahy eyJediimizden sarf ederek, o takdirde seni dost tuh .

!SRASURESf

211

tacaklarn vaid iderek, vahyin gayrini. bize iftira etmeklih iin seni aldatmaa, fitneye ilka etmee karib olurlar. (Ve lev la en sebbetake lekad kidte terken ileylim ey'en kaliyla)' (Ayet 74) Eer, biz seni sabit klmyaydk sen, a.zck onlara meyl etmee karib olurdun. Bu ayet; kulu}) erbabna, nefsin zuhuru ile, uhud ve fe~a erba- . bna, kalbin vucudu ile hadis olan telvinat babndandr. nk, Nebi Aleyhisselam, kalbin vcudu sebebiyle; mriklerin iman etmelerIne fart- muhabbeteyledii ve ok haris olduu iin, kendileri ile m riklerin arasnda hadis olmasna intizar olunan mnasebeti taleb ve bu mnasebetle (Ve izen lettehazlke haliylaJ (Ayet 73) buyurduu vechiyle; kendisini sevib, szn ka,bul ederler ve hidayet bulurar ve onlan meyl ettirmekve kalbIerini metalibi ile belki yum.uatarak ve iddet-i inkarlarndan tenezzl ederek hicablar inceleip, kalbIeri ' tenevvr edip iman ederler diye. baz istedikleri eylerde onlara meyl etmee ve eriatmn hilaf olan baz eylere raz olmaa ve Allah'dan olmyan ey'i Allah'a izafeye karib olurdu. Fakat Hak Teala tarafn dan tedid ve ikame olundu. Bu sebebden Aye Radyallah .l\nha Hazreti Nebi'nin ahlak Kur'an idi buyurmudur ki, her' zaman Nebi Aleyhisselamn nefsi zahir olub da fazilet olmyan bir eye kast etti ise; derhal Allah ta;rafndan tenbih ve kendilerini takvim-i (do rultmakJ istikamete red eyliyen, bir ayetin tenziliyle tesbit buyuruldular, ta.ki temkin makamna bali oldular. te bu ayet, keza (Ma kane linebiyyin en yeklne lehl- esra hatta yshine fiI' ard) (Enfal Suresi, Ayet 67), (Abese ve tev.ea) (Abese Suresi, Ayet 1) (AfalIa,h anke };imeezinte) {Tvbe Suresi, Ayet 43), (Mbdihi ve 'tahennase, valIa ehakku tahah) (A'raf Suresi, Ayet 37) gibi ayetler, Nebi Aleyhisselam'n vusulden sonra, fillah SUllikunun ekserisi,vahy ve nbvvet .zamannda olduuna delalet eder. (zen le'ezaknake d'fel hayati' ve d'fel me:m~tiJ (Ayet 75) Eer fitnelerine karib ola idin ve muvafakateine yanasa idin, sa'na, hayatda muzaa! (kat kat artrln) bir azab ve mematta da muzaaf bir azab ta,tdrrdk. Zira azabn iddeti,mertebenin ulviyeti ve isiidacinkuvveti hasebiyledir'. nk, azab mucib 'olan noksan, lezzat mucib olan kemale mukabil olur. mdi; istidadne kadar tamam ve idrak ne derece kuvvetli olursa kemal-i saadet ve lezzet de mertebede o derece kuvvetli olur. Keza mukabilinde olan noksan ve ekavet de; daha bad ve esfel ve elem de, daha iddetli olur.

en

(Ayet 78) (Ekim.sse,ate Iidliikienisi) Sen, emsin istivadan zevalinde salat ikame eyle. Malum olmaldr ki namaz, be ksm uzerinedir. Biri Haf' makamnda, olan mcerredat (soyunma) mevsile (iki ~yin bitiib kavu~uu mahaD 'namazdr. Ve biri: Ruh

ve

212
makamnda

1SRA SURES

olan uhud namazdr. Biri de: sr makamnda olan: mnacat namazdr. Biride: kalb makamnda olan huzur namaz dr. Biri de nefi makamnda olal).; mutavaat ve inkiyad namaz- ' dr. mdi, emsin tulu'.u, ve fenay- mahz ile abdin. vcuduna vahdet gneinin istivasndan zevali alametidir' ki, istiva halinde ~alat yoktur zira salat vcudu iktiza eden bir ameldir. Halbuki (Va'bd rabbeke hatta ye'tiye,kel yakyn). (Hicr Suresi, Ayet 99) kavlihde zikr olunduu vechiyle; o haletde abdin vcudu yoktur ki namaz kls~n. Grmyor musun ki ari' Aleyhisselam, istiva vaktinde namazdan nehy etmitir. Amma istivann zevalinde bu glge, ister cemden evvelolan fark-, evvel halinde halk ile ihticab zamannda, isterse cemden sonra olan fark- sani hal.inde beka zamamnda olsun abdin vcudu glgesi hadis olduu vakit her halde namaz vacibdir. (la gasakl leylil (Ayet 78) 'NefiB' gecesinin karanlna kadar (Ve kur'anel fecril (Ayet 78) ve kalb fecrinin Kur' an' nda salat ikame eyle. mdi, namazarn en evveli ve en latifi mevsile ve mcerred (Soyunma) yani: kavumak ve soyunmak namazdr. Namazlarn efdal ve erefi ise: (HMizu Alessalavati vessal'atiI vsta ve kumu lillahi kaanitiyne) (Bakara Suresi, Ayet 238) kavlinde sala.t- vsta. yani; efdal olan namaz; asr namaz. (ikindi namaz) ile .tefsir olunduu gibi, ikindi namaz ile iaret buyrulmu olan, ruhun uhud namazdr. Namazarn en sr'atlisi ve ey'!- hafifi kalbin zuhuru ile ihticab vaktinin evvelinde mnacat ile olan srrn namazdr. Zira; mnacatn vakti abuk geer, bu sebebden. yani: slTn nam&zna iaret olduu iin akam namaznda; kraat ve sair erkanda hafiflik mstedb olmudur. Namazlarn; eytan en ziyade zecr edeni ve insann batnn en ok tenevvr edeni, Kur' an - fecI' ile iaret olunan, kalbin huzur namazdr. Zira bu n,maz, mkaef~tn nzilu ve sfat nurlannn tecelliyat vaktindedir. Bu sebepden; ~<sabah namaznn cemaatinde oalmak mstehab olmudur ve cemaatin mstehab olmas ve kraatin uzatlmas bilhassa sabah namaznda te'kid olunmutur. Ve (nne kur"anel fecri kane mehtida) (Ayet 7?) buyurulmudur. Yani, fecrin cemaa.ti mehud, yani, gece ve gndz melaikesinin huzuru ile hazrlanm, olmudur ki bu da, nefis sfa tnn gidip zail olmasna ve kalb envar ve sfatnn nazil olmasna iarettir. Venamazlarn, nefsi en ziyade tesbit ve itaat ettireni, tamaninet ve sebat iin olan nefsin namazdr. Bu sebebden, ~nefis na-' ma,zna alamet klnan .yats namazndan sonra. uyuyunca:ya. kadar ancak zikrul1ah ile kelam mstesna olmak zere, skut etmek snnet olmudur. Ve nefis, kalb, sr gibi eytann vesvese etmesi mmkn olan makamlara alarnet klnan yats; sabah ve akam na-

21:l
mazlarnda eytan zecr ve def' iin kraatde celr mstehab olmu dur. Ruh ve hafa maka,mlarnda eytann medhali olmadndan,

v.e ikindi namazarnda) gizli okunmak emr olunmudur. ' (Ayet 79) (Ve minelleyli fetehacced_ bihi) Gece~ nefis makam~ nn ahimeti olup, nefis makam_nn ise sair makamlara nisbetle salata ihtiyac ziyade bulunduundan, gecenin ziyade. taa-te mahsus k lnmas vacib olmakla mmetinin salikleri nefislerini itaat ettirerek sana iktida etmek ve (nneh kane abden ekiira) (Ayet 3) bt:iyurduu vechiyle; istikamet makamnda ok kuvvet bulmak iin sana mahsus olmak zre farzlardan fazla olarak, gecenin nsfn uyank la tahfiz . eyle. (Asa en yeb'ase1ke rabbke makarnen mahmudiU (Ayet 79) Rab'binin seni (Makam- 'Mahmud' da) yani; kaffe-i mevcudata hamdi vacib olan birmakamda ba' s eylemesi me'muldur. Cmle eyaya, hamdi vacib olan makam Mehdi'nin zuhuru ile Hatem-i velayet makamdr. Zira, Hatem-i nbvvet yalnz bir cihetten, Hatem- nbvvet olmakcihetinden, Makam Mahmuddadr. Hatem-i velayet cihetind~n gayr-i Mahmuddur. Haten-i nbvvet, bu cihetten hamdiyet makamndadr. mdi, Hatem-i velayetde tamam olduu vakit, her vecihten Makam- Mahmud\)da olmu

le

olur.
(Ayet 80) (Ve kul rabbi edhlni ndhale sdkn) Ve Habibim sen de ki Ey Rab'bim (Edhlni mdha1e sdkn) ayre iltifat ile zig-i basarafeti olmakszn ve aibe-yi isneyniyet ve enaniyetin zuhuru ile tv.yan etmeksizin, gzel ve raz ounmu bir nevi idhal ile ayn-i cem'de hazreti vahdete idhal eyle. (Ve .ehrieni muhrece sdkn) (Ayet 80) Ve vcud-i mevhubi Hakkani ile tafsile rcu' zamann da da nefse ve sfatna meyli sebebiyle .telvin ve fitne-i Davudiye gibi adaet yolundan, cevr yoluna kaymak ve istikamet caddesinden inhiraf sebebiyle, hidayetten sonra dalar afeti olmakszn gzel ve raz olunmu bir ihra ile kesrete ihra eyle. (Vec'aUi min lednke sultanen nasyra) (Ayet 80) Nebi Aleyhisselam'n; Ya Rab'bi, beni bir gz kapamas kadar, .nefsime smarlama, buyurduu vechile, fenadan sonra beka halinde, eyada nefsimle deil, seninle olmaklm suretiyle ve tesbit ve temkin etmekle, bana senin indinden nusrat ve yardm edici sohbet kl.Yfthud mana: Bana,' seninle izzet ve kuvvet-:i kahriye kl ki, o kuvvetle dinini takviye ve kaffeyi edyan zre izhar edeyim demektir. (Ayet 81) (Ve kul caelhakkul Ve Habibim sen de ki: Tebdil ve tagayyr etmeyen, sabit Vcud-i vacib-i Hakkani geldi. (Ve zehekallbatilu) (Ayet 8ll Ve fena ve ta.gayyiir ve zevali kabil 'olan vcud-i beeriyey-i imkan zail oldu. Cnel batla kana zehftkaa) (Ayet

214

sRA St1RES::~

8ll Sabit bir ey olub, kendisine fena anz olup da fa'ni olmu deil, belki fani; ezelde fani ve baki; daima baki olduu cihetle, mmkn olan vcud, asl da fani idi. Ancak biz, f3sid ve ba'tl bir tevehhm ile muhtecib olmutuk. te, bu hicabkef olundu.

(Ayet 82) (Ve nnezzil mmeI kur' ani na lve ifan ve rah-' metn Iil m'minine) Ve biz; cami' olan: Akl- Kur'ani'den Akl-i Furkani paralarn; sfatn zuhuru hasebiyle tedrieen, para para Vcud-u Hakkan zerine tenzil ederiz. Yani, senin zatnda tcnal ohnmu ve gizlenmi olan Kur;an', mmetinden, aybem'min olan mstaitlerin. cehil, ek, nifak, amay-: kalb, glI, hkd (kin tutmak), hased ve emsali kalbi hastalklarna ifa ve onlara kemalat ve fezaili ifaza edici ve hikem 've maarif- ife kendilerini tezyin edici bir rahmet olmak iin sana zahir ve bariz bir tafsil ile t.afsil ederiz. Bu sebeble onlan tezkiye ederiz. (Ve la yeZIdzzaimne illa hasara) (Ayet 82) Ve Kur' an, rezail ve hicab- zulmaniyeile istidatlartn noksan eden heyet-i bedeniye ve sfat- nefsaniye) ile nasibleri olan, kemaU az . kymet~e sa,tan zalimIere bir ey' ziyade etmez, aricak, kendilerinin sfatlar olan ek, cehil, krlk, ve dalgnlklara ilave olarak nefislerinin inkar, inad, mkabere (kendini byk grme), riya, nifak gibi sfatlarla ziyade zuhuru sebebiyle zarar ve ziyam ziyade' ey~ ler. (Ayet 83) (Ve i~ en' anna alelinsani) Biz, insana bir zahir nimetle in'am eylediimiz vakit, (a'radavenea bicRnibihiJ (Ayet 83) insan, nefis ve beden ile vakf ve kuvva-i bedeniye mtenahi olmakla, nimet sebebiyle vuku'u mmkn olan umur- 'ayr-i mtenahiyey! ve nimetin olmad zamanda; nimet ile beraber, sajr umurunda red olunduunu dnemedii ve acil olan umur-i zahireden baka birey gremedii ve nefsinin, kalbi zerine, istila etmesiyle, sekir eyledii enaniyetiyle zuhun ile tefri eyledii iin i'raz eder ve nefis canibinde Hak'tanbaid olur. Ve mu'nz olarak boynunu evirir. (Ve iza messeherru kane yel.isa) {Ayet 83) Kezalik, bir er dokundu u vakit, kaderden ve kudretinden mahcub olduu iin meyus olur ve eer basiret gz ile bakm asa; her iki halinde de kudret-i lahiyeyi mahede ederek, nimet halind~ krn;' nimetleri balayan bir ba olduunu ve irk eshabn, zamannda sabrn, nimet ve iddetlerin defediCisi olduunu yakinen bilir ve ona gre kr ve sabr eder. Ve" mnimin kadir olduunu bilerek nimet zamannda zevainden ha:vf edb; mn'imden afil olmaz: Ve tekebbrle Hak' tan j'raz etmez. _Nikmet zamannda da; belay' verenHak Teala canibine riayet edici olduu halde, belann kefini mid ederek feryad ve zdrab ile meyus olmaz.
i . ,

SRASUREst

(Ayet 84) (Kul klln ya'melu ala akiletihi) Habibim: sen de ki Herkes, halkyeti ve kendisine alib olan makam ve melekesi zre amel eder. Her kimin makam, nefis makann ve akilesi (yol yarad l) nefs ip. tab'mn (tabiatnn) muktezas oldu ise; zikr eylediimiz i'raz ve ye's amelini iler. Makam, kalb makam ve akilesi, seciyey-i fazileoldu ise, onun muktezasyla kr vesabr eyler. (Ferabbkum a'lem bimen hve ehda sebila) (Ayet 84) mdi; sizin Rab'biniz, amel sahibIerinden hangisinin daha ziyade hidayet yolunda olduu nu bilir. Kalb seciyesile hayr ileyeni ve tabiat- nefis muktezasiyler fenalk yapan hilicidir. Her ikisini de am elleri muktezasyla cezalandrr.

(Ayet 85) (Ve yes'elfneke anirruhi !{ulimihumin emri rabbi) Habibim! sana ruh'tan sual ederler. Sen, Ruh Rabbi'min emrindendrr deyiver. Yani, Ruh alem- halktan deildir ki; idrakled, hiss-i mahsustan ileri geemiyen zahir ehline ve bedeni olankimselere tavsif ve bildikleri baz eylere .tebih etmek suretiyle tarif mmkn olabilsin. Belki Ruh; Alem-i emirden, yani, Heyuladan mucerret, zevat, ekil ve levn. ve cihet ve mekandan mukaddes; cevc1p:ir alemi demek olan Alem-i ebdai dendir. Binaenaleyh, ey ke'vn ile mahcub olanlar; ilim idrakiniz kasr olduu iin, sizin Ruhu idrak etmeniz mmkn olamaz. (Ve ma ftiytm minel' ilmi illa Iralila) (Ayet 85) Ve sizlere ilmdert bir ey yerilmedi, ancak az bir ey verildi ki o da mahsusatn ilmidir. Mahsusatn ilmi ise: Allah'n ve ilirnde rusuh . sahibi olanlarn ilmine nisbetle pek adi ve hakir bir eydir. (Ayet 86) (Ve lein i'na lenezhebenne billezi evhayna ileyke) biz dilemi osak, seni mahan-i fenada ~ahv- klli ile, yahut telvin sebebiyle keiften sonra hicab klmakla, sana vahy eyle- . diimizi gideririz, (Snne la tecid leke bihi aleyna vekilii) (Ayet 86) giderdikten sonra, vahyin sana reddi iin, aleyhimize vekil olmak iin hi bir kimseyi bulamazsn~ (ila rahmeten min rabbike) (Ayet 87) Ancak, fart- inayetin:iizden mcerred sana mahsus olan . byk bir rahmettir ki, o da: Allahu Te~la Hazretleri tarafndan MUHAMMED SallallahAleyhi ve Sellem'e, kemal-i tam'mn ifaza.sna tekeffl olunan Rahmet-i Rahimiye meratibinin aasdr. Zira biz, eer zatmzIa tecelli etse idik; ne senin zatn ve ne de vahyi bulamazdm. Ancak biz, rah11let sfat ~le ve RAHM ismimizle tecelli ettiimiz vakit sen mevcud. olur ve vahyi bulursun. Keza, celal sfa- , tylede tecelli etseydik; yine vahy. ve marifetten .muhtecib olurdun. (nne fadlelu kane aleyke kebira) (Ayet 87) Tahkik Vcud-i'Hakkaniyi baladktan sonra vahiy etmekle ve talim -i Rab b ani ile ezelde Allah'n sana fazl byk olmutur~
Eer

216
(Ayet 88) !Kulleinic tema'atil' ins vel cmn aHi en ye'tu bim.isli hazal kur'ani ye'tune bimislihi ve lev kane ba'dhm liba'dn zahira) Habibim, sende ki Eer ins ve cin' u Kur' an'n mslini getirmek zere bir araya toplansalar Kur'an' hamil olan kamil istidat, sana mahsus olduundan, bftzs bazsna zahit ve muavin olsalar -da Ktlr' an'n mislini getiremezler. Sen ise, Alemin kutbusun. Senden taan ilim, onlara fknr, terauh eder. Binaenaleyh Kur'an'n mislini yapmaa ka dir olamazlar ve Kur'an'n cemaline takat getiremezler. te bu ma'n~~r sebebiyledir ki, ekserisi Kur'an'dan imtina' ederler. (Ayet 89) la kfrin Ve yerden kaynaklar kayIiattrmak ve hurma ve zm baheleri sahibi olmak ve gk yzn para para edb yere indirmek ve ge kmak ve melaikeyi onlara kar getirmek ve sair istidat ve idraklerine mnasib olan mmteni hayalleri taleb ettHerve (Kullev ~ane fiI' ard melilketn yemune mutmainmne) (Ayet 95) szyle cevab verildiler. Manas: Habibim, eer yeryznde mutmain olarak gezen melaikeler olsa idi, o vakit onlara Resulolmak zere gkten bir melek gnderirdik deyiver. Yani; melaikenin nfus-i mcerrede olmalaryla, beraber, heyet-imelekiye zre yere nzulleri mmkn deildir. Belki melaike yere inseler, an~ cak cesetlenmi olarak inerler. Nitekim (Ve le'V ce'alnah meleken lece'alnah reclen ve lelebesna aleyhim ma yelbisun~') (En'am Suresi, Ayet 9) Eer o resl bir melek klsak, elbette onu. bir recl klacak ve recllerin giydikleri libaslar ona giydirecektik buyurulmutur. Yoksa byle olmaypta, melek suretiyle zahir olacak olsa, sizin onlan idrakiniz mmkn olm'adndan, yine inkannz zre kalrslliz. Cesedlenirlerse melaike oldukla,nn tasdik etrnezsiniz. Binaenaleyh her iki halde belki mmkn olsa, yarasamn gnei inkar eyledii gibi, sizin de annz inkardir. (Ayet 97) (Ve men yehdillah fe hvel muhtedi) nayet-i ezeliye' muktezasyla ftrat- evvelide Allah Tema Hazretlerinin nuruile hidayet eyledii kimse, ite hidayeti bulmu, bakas deil, ancak o kimsedir. (Ve men yudlil felen tecide lehn1 evliyde mi:p. dunihi) (Ayet 97) Ve bu nurun kendisinden men'i ile her kimi Allahu Terua idlal ederse,_ onlar iin Allah'dan baka hidayet edecek veyahut kahnndan muhafaza edecek yardmclar bulamazsn. (Ve nahrhm yevmel kyameti ala vcuhihm) (Ayet 97) Ve sfli cihete incizablar dolaysyle kyamet gnnde onlan balar eik olarak harederiz. Yahud mana (kemateiyune temutun ve kema temutune tb'asun) Yaadnz ve geindiiniz gibi lrsnz ve ldnz gibi dirilirsiniz denildii gibi, kyamet gnnde onlar dnyada olduklar zatlar ve vcdlarzre har ederiz, zira cemi-i avarz ve levazmyla

lSRA SURESi

217

baraber mevcud olan zattan; veche ile tabir olunur. Yani, Ziyade ve noksan etmeksizin, evvelki halleri zre har eyleriz demektir. (umyen ve bkmen ve s:mnen) (Ayet 97) Hayat- dnyada olduklar gibi hidayetten krler ve hak sz sylemekten dilsizler ve ma'kulu iitmekden sa.rlar olduklan halde har ederiz. Zira, nutuk ile murad olunan manEy idrak edemezler, nk. anlayacak ve fehim edecek kalb sahibi deillerdir. Anlalamyan eyden ta'bir etmek naslolabilir? elbette olamaz. Keza. fehimleri olmadndan; ma'kul bir sz iitmekden sa,rdrlair, binaenaleyh, hidayeti icab idenkelam, ne ilham tarikyle Allahu Teaa'dan fehim cihetinden ve ne de insanlarn kelarnndan iitmek tarikndan ve ne de ibret almakla basar tarikinden onlarda hi bir tfrl tesir etmezler. (Kllema habet zidnahm saraJ (Ayet 97) Onlann karargahlan cehennemdir.. Yakut;. cehennemin yalnlar sakin olsa" biz onlara yakcl ziyade ederiz. Bu ayet (Kllema nadket clftdhm beddelnaiim cIiiden gayreha) (Nisa Suresi, Ayet 56) ayetigibidir .. Ve belki ondan daha belidir. (Cezahm biennehm keferu. b8.yatina ve kalu eiza, knll'il izamen ve rufaten einna lemeb'ftsftne halkan cedida) (Ayet 98) Onlarn bu cezalan, sfatmzdan, hususiyle; ldkten sonra diriltmee kudretimizden ihticablan ve ba's inkar etmeleri sebebiyledir. nk ba~s inkar ettiler ve semavat ve arzn halk ohmmasyla, kudrete istidla etmediler. (Ayet 100) (Kul lev entm temIikune hazaine rahmeti rabbi izett le'emsektm hayeterinfak) Habibim de ki; Eer sizler, Rab'bimin rahmet hazinelerine m~lik olsa idiniz, o taktirce cebel-i kskanlk levazmndan bulunan nefislerin sfa-tyla kalm olduunuzdan, infak ile tkenmesi korkusuyla imsak ederdiniz. Zira nefsin idraki; hisile idrak olunan umur-i maddiyeyi mahsureye maksurdur.. Nefis; berekat- gayr-i mtenahiye ve rahmet-i vasa-y gayr-i mnkat' dan (kesilen-ard olmyan) muhtecibdir. Bu rahmet ve berekat- gayr-i mtenahiye ancak, basiretin hidayet nuruyla ithalinde idrak olunabilir. Bu sebebden nefis; rahmet ve berekatn nefad (noksan) ve inkitandan korkar. (Ve kanel' insat l{atiira) (Ayet 100) nsan imsak edici ve kskan olmudl.lr. (Ayet '101) (Ve lekad 'ateyna musa tis'a ayatin beyyinatinr Tahkik biz, Musa'ya dokuz aikare ayet yerdi idik. Bu dokuz ayetin ia reti Sre-i Hicr'de gemidir. (Ve bil hlakk enzel nAh. ve bilhakk nezele) (Ayet 105) Yani, Kur'an', ancak Nebi Aleyhisselam'n makam- fenada beeriyeti bilklliye zrul ve kdem yznden hudusun mntefi ve Kur'an'nmahall-i vcudisi olmak 1in, fa,rk- sani ile vech-i v&cib- baki sebahatinden, imkan zulmetinin mrtefi' olduu

218.

iSRA SURES!

zaman inzal eyledik. Binaenaleeyh,' Kur' an'n nz11, tefazl ahkamnn ayn-i cemden mazhar- tafsili zerine zuhurundan ba;ka birey deildir. O halde, Kur'an'm nzulu Hak ne Hak'dan Hak'ka olur. Ve bu te'vil zre, Kur'an'n Hak ile nzul, ikip.ci (ba)nm zarfiyet iin olmaSma gre; Badad'da nazil oldum demek kabilindenolur. Evvelki (ba) ise; hiU iindir. Hak'k1 iki manasna gre, yani, Kur' an', batIm na.kizi olan Hak'ka, hakikat ve hikmete, yalud; AHah denekolan Hak'ka mltebis (mekuk, dier bir eyden fark olunamaz, iltibasl) olduu halde inzal eyledik. Yani: Kur' an, Allah'n sfat zre inzal olundu. Allah'n sfa,t olan Kur'an Hak~dr. (Ve kur'anen feraknah) (Ayet 106) (Ve lev laen'sebbetnake) (Ayet 74) ayetinde iaret eylediimiz zre; ahval-i mesalih ve sfat hasebiyle Kur'an'n kabuln iktiza eden, mezahir istidadnn zuhuru iktizasna gre, Kur'an' para para inzal eyledik. (Li. W{re'eh alennasiaIi muksin ve nezzelna tenzila) (Ayet 106) Kur'an', insa~ara muhlet zre okumakln. ye zabt ve hfz kolayolmak iin tedricen ten,:" zil eyledik. (Ayet 107.) (Kul aminu bihi evli! tu'ninu) Habibim de ki Sizin vcudlarnz, bizim indirriizde adem gibidir. Siz, kalbIerinizin mhrlenmiolmas dolaysyla vc1dda Allah'n indinde mahalliniz olmamakla, Kur'an'dan murad, sizin hidayetiniz deildir, zira siz, imkan bakiyesinin pelas' (uval eskisi) yrtk demesisiniz. Bizzat aynla rnz ma'dumdur. Ister iman edin! ister etmeyin msavidir. lnnee zine fttlilne ri:in kablibi iza yUtlft aleyhim yehirrne lil' ezkanil (Ayet 107) itibar, ancak inda1lah,alem-i bekada vcdlar ve ky metleri olan ve kendilerine Kur' an'n nuzulunden evvel ilim verilmi olanlara ve kendilerine haber vernekde ehemmiyet verilen ilim sahiblerinedir. Kur'an okunduu ve Kllr'an' iittikleri vakit, onlar Kur'an'a inkiyad ve itiraf ederler ve hakikati bilirler. Onlar tecerrdlerinden dolay; istidatlannnnuruyla ve kemalIeri nuruyla ve Kur'an'a mnasebetleriyle Kur'an' alim ve arifdirIer. Kur'an' yarkinen itikadlarma mutabk bulmalan ile, Kur'an'n Allah tarafndan vaad olunmu bir kitab olduunu bilirler . Zira Hak olan itikad, ancak' bir olur. (Ve yehllTine lil' ezkam yebkftne ve ye,zidhm hufta) (Ayet 109) Ve alayarak secdeye derler ve Kur'an ile tesir ve kabu1unu hiss-i telakki ettikleri iin ve hkmne inkiyadlar dolaysy le, Kur'an onlarn huu1nu ve bu yumuakln ziyade .eyler.
sfat

(Ayet 110) (Kulid'uIlahe evid'ur:rabmane) Habibim de ki;. Cemi-i cami olan zatda fena ile, Allah' taleb ediniz. (Eyyen ma ted') Bu i ki makamdan hangisini taleb eylesen, sen orada meveud deil sin. Ve senin ne bakiyyen, ne ismin, ne aynin ve ne de eserin, hi

SRA SURES-

219

birisi yoktur. Zira Rahman Ismi, cemii sfat cami' olan Zat'n gayrine isim olmaa saih olmaz. Ve bu sfatn, yani, Rahnet-i Rahnianiyenin Zat- mutlakn gayTne subutu da mmkn olmaz . Binaenaleyh, bakiyenin vcudu lazm gelmez. Sair esma ve sfat ise byle. deildir. (Felehill' esmal hsna) (Ayet 110) mdi, esma ve hsnann kllisi bu iki makarnda Allah'ndr. Senin deildir. (Ve la techer bisalatike) (Ayet 110) uhud nama-znda (salat sfatn nefsinden izhar eyle, celr etme ki, enaniyetin zuhurunu ve tuyan m'ir olmayasn. (Ve la tuhafit biha) (Ayet 10) Gayet gizlemekle de gizlemeki, makam- bekaya rcu' etmeksizin mahall-i fenada mahviyeti m'ir olursun. Ve bir kimsenin sana iktidas mmkn olmaz. (Vebtei beyne zalike sobila,) (Ayet 110) Ve bu ikisinin arasnda alem-i kesrette adalet siretinin lzumuna ve istikamete ve Rak ile Srat- mstakimin mUzemetine delalet eden bir yol taleb eyle. (Ayet 111) (Ve kulilhamd HUMi.) Ve Habibim, ancak Zat- Ehadiyete mahsus olan Kemalat- lahiye Sfat- Rahmaniyey izhar eyle. (Eez le1m yettehz veledenl (Ayet 111) 0, Zat- lahiye veled ittihaz etmedi. Yani, kendi cinsinden bir mevcuda alet olmad. Zira, maTtilolan mevcudun, hakikatte ma'dun. olduu ve bizzat mmknn Allah'a muhta olmas zaruridir. Binaenaleyh Rak'dan mevclld olan zat ile vacib olan zat cemi-i vcuhta cinsinden (her cihetden aynJ olmak nasl mmkn olabilir, elbette olamaz. (yelem yeknleh erikn. filmlki) (Ayet 111) Ve o Zat- hahiyeye' kahr ve kuvvetinde msavi olan, mlkte bir erik olmad. Yoksa, eer mlkte kalr ve kuvvette msavi bir erik olsayd, vcub ve vcudta ve hakikatte mterek olub her birisinin, hakikat-i vacibeden baka bir eyle, dierinden imtiyaz olmak lazm gelir. Ve o halde, 'her ikisinin de mrekkebve vacib deil, mmkn olmalar lazm gelirdi. Bir de, eer her ikisi tesirde m stakil olmazlarsa hi' birisi ilah olamaz; Eer, yalnz birisi mstakil olursa; yalniz mstakilolan ilah olur, dieri olamaz. Mstakil ilaha dieri' erik olmaz. Eer, mtemian tesirde mstakil olurlarsa; o takdirde beraber yaparlarsa, ikisi mstakil messirin ma'lul-i vahid zerine ictima' etmeleri lazm geJlr. Eer beraber yapmazlarsa birinin yaptna, dieri raz olsun, olmasn, yine, ikisinin deil yalnz. birinin ilah olmas lazm gelir. (Ve lem yekn leh veliyyn minezzllil (Ayet 111) -Gerek . illet olarak ve gerek cz~i illet olarak, onu, infial ve adem zilletinden kurtaracak bir yardmc ve takviye edici olmamtr.. Yoksa eer ona bir yardm edici olmu olsa; vacib olmaz, mmkn olUrdu. mdi, sen nefsin ile deil belki onun ile kaim Rabib olmakln iin (Ve kebbirhuJ (Ayet 111) Zat- UlUhiyyeti;bir takm sfatlar d:O.nunda baz. sfatlarla ve bir ksm sl1retlerinayri, baz su.retlerJekayd ya-

220

KEHF SURES

hud, u nekaisten bir eyi kendisine lfthik klma. Vcud-i mahsus ta mahsUr olmasndan tenzih eyle. Hak Teala Hazretleri, bu ,gibi ku~d, ve neka.isten mbarek ve rui olmutur. (Tekbira) (Ayet 111) Kadri takdir olunamyan ve knh bilinemiyen bir tekbir ile tekbir eyle. Zira, tafdil ve nisbet olunacak, ondan ayri bir ey'in vcudu mntefidir. Kaffe-i tasavvur ve taakkul olunan O dur. te bu tekbir ile gayri tekbir olunamaz. Hak tevfik sahibi Allah'tr. KEHF SURES
BsMLLAHRR.AHMANlRRAH!M:

(Ayet 1) (ElhamdIllaWllezi enzele ala abdihilkitaJ>e) Hamd senruar abdi kamiline kitab ~nzal eyleyen Allah Teala Hazretlerine mahsustur. All~h Teala Hazretleri; tafsil lisanyla kitabn inzali ile mevsuf olmas haysiyetinden, cemi' itibariyle nefsine hamd ve sena eyledi ki, bu cemi; ma'nasn tafdil suretinde idrac (derleyib toplamak) etmektir. Binaenaleyh, cemi' tafdil itibariyle hEimd ve mahmud ancak Allalu Teala Hazretleridir. O halde hamd: (ABD H) kavlindeki izafet ile iaret olunan; inayet-i ezeliyecle MUHAMMED nefsine tahsisten, sonra, unic itibariyle Kemruat- lahiye ve Sfat- Cemaliye ve Celaliyenin Zat- MUHAMMED 'ye zerine izhandr. Bu da, ezelde MUHAMMEDN aynini, Feyz-i Hak'tan Kemal-i mutlak kabul edici klmak ve istidad kamil demek olan cemi' kitabn MUHAMMED'in ayninde' bilkuvve ibda' etmektir. Ve kitabn MUHAMMED' e inzali: O hakaykn, cemi' v'ahdeti,gizli hazinesinden u mazhar- insanizerine ibrazdr. Kitabla cem'in ibda' ve hakaykn ibraz, nuzul ve uruc itibariyle mnakistirler. ,nzru hakikatte: Allahu Te ala' nn, Nebi'sine hamdidir.. Zira;. aybul-aybte gizlenmi olan maani, MUHAM~D'in kalbine inzal olunmadka, MUHAMMED'in ALLAH'a HAK ha,mdile hamd etmesi mmkn olmazd. ALLAH, MUHAMMED'e hamd etmedike MUHAMMED Allah'a hamd etmedi. Nitekin; (Senin nefsine sena eylediin gibi: sana sena edemem) buyurmutur. O halde, ALLAH'u Teala hazretleri evvela; ayn-i cem'ide tafdi' itibariyle nefsine hamd ' eyledi. Sonra aks ederek Elhamdlinal buyurdu. (Ve le'm yec'al leh iveca} (Ayet 1) Ve Allah Teala Hazretleri; O abd-i kamili iin zi veayre meyl klmad. (Mazaalbasaru vema ta,a) buyurduu gibi. uludunda Hak'kn ayrini grmedi. (Kayymen) (Ayet 2) Hak Teala, O abd-i kamilini Kayyum yani: (Festekim kema mrtelkavlile .emr ettii gibi istikamat sahibi kld ki,' ma'nas: Muvah-

KEHF SURESl

221

hit ve Hak'ta fani kld. uhudunda ne ayr ile ve ne de nefsi ile muhtecib klmad. Zira nefsi de ayr-i mmkndr. (innellezine kal rabbl1allah snnestekamuJ (Fussilet Suresi, Ayet 30) buyurduu vechile; beka halinde mstakim kld demektir. Yahut, ma'na: ibadm umur ve hidayetleriyle ~~imkld demektir. Zira" teknil-i ke- , male tertib eder. nk NEB SalleJlah Aleyhi ve Sellem, nefsinin takvim (doruItmak) ve tezkiyesinden fari olunca; mmetinin nefisleri, kendinin nefsi makamnda ikame olundu. Ve onla,rn da . takvim ve tezkiyesi ile emr olundu. Bu ma'nadan dolay, brahim Aleyhisselama mmet tesr.niye olundu. Bu kayyumluk, yani insanlarn hidayeti ile kaim olmak, hakikatte kendisinin memur bulunduu istikamette dahildir. (Liynzire ba'sen ediddJ (Ayet 2) Liynzir kelimesinin Lam', kayyumen kavIinin. amaline mteallikdir. Yani, MUHAMMED'in umum insanlan inzar etmesi iin Allahu Tema Hazretleri. MUHAMMED' Kayyum kld demekdir. Liytinzire'inin birinci mef'ul; tamim iin hazf olunmutur. Zira gerek m'min ve gerek kafir hibir. kimse ba.g'tan hali deildir. Nitekim Hadis-i kudside: Sadklar, benim gayyur olmaklmla korkut. Gnahkarlar da benim ok. mafiret edici olmaklmla mjdele. bu _ yurulmutur. Zira ba's; Allahu Teaa'nm kahrndan ibarettir. Bu sebebten tenkir (mphem, garib, tuhaf, mechuD eyler Ba's' ta'zim ve iddet ile vasf ve (Min lednh) (Ayet 2) kavHyle de tahfiz buyurmutur ki,Hak'~n indinden olan ve izzet ve azametine layk bulunan bir kahr' demektir. Kahr iki ksmdr. Biri: irk ile mahcub olanlara mahsus olan kalr gibi, zahiri de, batn da kalr olan kalr- mahztr. Biride: zahiri kahI' ve batlli lutfif olan kahrdr. Lutuf da bylece iki ksmdr. Biri: lutfu mahz', Biri de: zahiri lutfif ve batn kahr olan lutfiftur.Nitekim, Emir- m'minin Ali Aleyhisselam Dmanlarna; nimetlerin bolluundan kaln iddetlenen ve dostlarna; kalrnn iddetinde rahmeti bollanan ALLAH' tes bih ederim. buyurmutur. Ehl-i fenadan muvahhidlere mahsus olan kalr; ikinci ksmdandr.Zahiri kalr, batn lutUftur. Tenbih iin ayette inzar kaffesine itlak ettikten sonra, lutfif ile kalr, istihkaklar ve sfatlar hasebiyle ta,fdil edib (Ve ybeirel m'minineJ (Ayet 2) buyurdu. Yani; mminleri tebiI' etmesi Burada (EttahazaJ1ah veled') diyen' mrikler mukabelesinde bulunmakla, m'minlerden inurad; muvahhidlerdir. (ElIezine ya'mehlnessalihatiJ (Ayet 2) Bakiyat olanhayrat ve fezaili yapan m'minlere, muv8.1hhidlere (Enne Iehm ecren hasenal (Ayet 2) ecr-i hasen olduunu tebir etnesi iin, kayyum kld, demektir. Zira ecr-i hasen; amel ile mstehik olunan ef'al ve asar cennetidir. Malum olmaldr ki kayyum olmasi

KEHF SURIDs

na lazmgelen tekrnil babnda olan inzar, yani korku.tmak ve tebir, yani; mjdelemek, Her ikisi kalr ve lutf-i lahi sfatlarinn es'er ve neticesidir ki, kulluk nefsinden, bu sfatlann kabulunun istidat mahalli; gazab ile ehvettir. Zira abid, bu sfatlarn kabulune ancak gazab ve ehvet sfatlar ile ve bu sfatlarn fenasyla mustaid olabilir. Nitekim ecaat ve iffet faziletlerine de ancak gazab ve ehve tin vucuduyla mstaid olmu idi. Gazab 've ehvet sfatlar mntefi olunca,; yerlerine; ecaat ve iffet kaim olur. nk gazab ile ehvet te11: her birerleri; kalr ile ltuf sfatlarndan birisinin zillidir ki, kah. nn husuluyla ' gazab, lutfun husuluyla ehvet zail olur. mdi, kalbin bu sfatlardan dolub kand ve kemaiyle tahakkuk eyledii vakit kfr ve irk, yalud; iman ve ainel-i salih ile mahallin istihkak zamannda kahr sfatndan inzar, (korkutayak men etme, teb-' irin zdd), lutuf sfatndan tebir hadis olur. Zira, ifaza (feyz ve berekata nail etme) ancak mahallin istihkak zamannda 'olur. (Ayet 5) (Ma leh,m. bihi mn ilmin ve la liftbltihim) Ne onlarn ve ne de babalarnn Allahu Teaa veled ittihaz etti szne ilimleri yoktur, belki bu sz, ilimden ve yakinden deil, mcerred baba,.. larn taklidden ve mfrit bir cehilden sadr olmudur. Bunu (Kebret kelhneten tahrnc min efvahhiml (Ayet 5). kavli de teyid eder. Yani, azlarndan kan ne kadar byk bir szdr, kalbIerinde manasndan bir ey yoktur. Zira. manas mustahildir (mmkn ve kabil olmyan), O s~n manas yoktur. nk, vacibin vucudu aisinip Ehadiyyetz ZAT olduuna, ve m~kn ve ma'lul olanvcudun ona. mIDasil (benzer) olamyacana ilm':'i yakini ehadet eder. Hal- ' buki veled, nev'ide validine mmasil, kuvvetde' ona kafi olanbir ey djr.uhud-i zati'de hakn Hak'da ma'lulin (Bir eyin olu sebebiyle olma..s) mehudda (grlende) fenasyla hkm eyler. Binaenaleyh uhud-i zatide ebih ve 'veled yle dursun, ,Hak'kn gayri birey yokdur. Nitekim airin biri Ne kadar ok olursa da bu vcudun zahirde, hayatnz hakk iin, onda sizden baka yok, hayatnz hakk iin onda olan ancak sizsiniz demitir. lin yekul1ine illa. kezbd) (Ayet 5) Delil-i akli ile vicdanzevki uhudunun, bu szn muhal olduuna tetabuku cihetiyle, onlarn szleri yalandan baka bir ey deildir. (Fele'aeke bahi'n nefseke ala asarihim in lem y'minu bihazel hadisi esefa) (Ayet 6) Onlar, bu Kur'an'a iman etmezlerse, tevena ve irazlanna, iddet-ivecd ve esefden, belki nefsini helak ediciolurs1,ln. Bu da Allah'n, mahlukuna efkat ve merhamet, muhab, betullahn levazm ve netayicinden olduu iindir. Muhammed Sallallah Aleyhi ve Sellem,. Habibullah olunca: (Yuhbbhm ve yuhib- ' bunehiil (Maide Suresi, Ayet 54) kavli vechiyle Allah'a muhabbeti,

KEHF sUREsl

223

mahbubluun levazmndandr. mdi, Cenab- Nebi'nin Hak'ka muhabbeti ne derece kuvvetli olduysa, o nisbette efkat ve rahirniyeti ok olmudur. Zira halka efkat, Allah'a muhabbetinin zll olduun dan,halka atfet ve merhametiiddetlendi. Halk, onun evlad ve ak- ' rabalar ve belki uhud-i hakikide azay- cevarihi gibidir. Bu sebabden, halk zeri.J?e teessf etmekde mbalaa ederek, nefsini . helak eylemege karib olmudu. Bir de muhib, mahbubu ile vuslatn
istimarnda (devam zere olmak) kuvvetledii vakit, Allahu Teaa' nn kendisini sevdii iin, muhabbetinin btn kalbIerde zahir olacan bildiinden, bunlar .Kur'an'a iman etmeyince, nefsinde bakiye kalm olduilll:a ve halinin noksanlna zahib olarak, kendisini

vecd istila ile gayeyi taleb iin bilklliye kahr-i nefse azm eyledi. Bu da, kavmine fart- efkatinden ve Allah ile kemal edebinden ileri geliyordu.- Zira, iman itmamlarn, istidadlarnn olmadna havale etmeyip, kendi halinin zayflna havale ediyordu. Bu sebebden Haw Teala Hazretleri: (nna ce',alna ma alerard ziyneten Iaha) (Ayet 7) . , kavliyle, Habibini teselli buyurdu. Yani, onlaJ."'iin mahzun olma, kaffesi helak olsalar, sana bir beis yoktur. Biz ibtila iin cemi' -i e yay ademden (yokluktanl vcuda ihrac. sonra ifna eyleriz. Hayf ve ' naks yoktur. Yahut mana: Biz, arz- beden zre olan nefis ve lezzat ve ehevatm ve sfat idrakat ve devat ku~etlerini (Lineblvehm eyyhm alsen amelal (Ayet 7) benim rzamda hangisinin. nefsini daha ziyade kahr edi~i ve nefsin hevasna daha fazla isyan edici ve benim muvafakatim iin nefsinin muhalefetine hangisinin daha kudretli olduu zahir olmak iin arz- nefse ziynet olmak zre kldik. (Ve innA leca' illine ma aleyha saden cTzaJ (Ayet 8) Ve biz, tecellirhizle ve sfatmz tecellisi ile arz- nefisde olan sfatlar kurutup. otsuz dmdz bir yer gibi klarz. Yani: nefis ve sfatn mevt-i hakiki, yahut, mevt-i tabii~> ileifna eder vembalat (dnmek). etmeyiz.

ve

. (Ayet 9) (Em. hasibte enne eshabel kehfi venralkynll kanli mn ayatina acaba) Yani, bu ina ve .ifnay mahede eylediin v~kit te eshab- kehfn hali, bizirn ayatmzdan acib bir. ayet deildir. Belki mezkr ina ve ifna daha acibtir. Malum olmaldr ki: Eshab- kehf daima Emr-i Hak ile kaim olan yedi kamil kimsedir. Keva.;kib-i seb'a~y seyyarenin adedinee ve tbk olara.k alem onlara.kaim, olup, zaman onlardan hali olmaz. Baz tefasire gre \ (Fessabikaa~ sebka. Fel mdebbirilti emral (Naziat SuresI, Ayet 4-5) kavUile ia ret edildiiv~chile: alem-i suretin nizamn tedbirde, ALLAHu Tealft'mn bu yedi yldz teshir eyledii igibi, alem -i ma'nann nzam na ve nizam ve sUretin tekmiline de, sabkyn olanlardan yedi nef-

224

KEHF SURIDS

si tevkil etmidir ki, bunlardan her birisi, vcd-i su.ri hasebiyle: yedi yldzdan birine' mensubtur. Kutub denilen zat; ems!e mensub olandr. Kehf; yedinin batn, Hakim de tefsirlerdeki szlerin ihtilafna gre; isimlerinin yazlm olduu levha ile tefsir olunursa; sver-i havas ve aza ile nak olunmu olan yedinin zahiridir. Eer hablin ve ma,aranin bulunduu vadi~e isim klmrsa, Rakim, alem-i cismanidir. Eer kelbinismi klinrsa: Nefs-i hayvaniyedir. Eer kariyerlerinin ismi klnrsa: Alem-i lvidir. Kurun ve edvar iktizasiyle gnderilmi olan ~mehu:- yedi enbiyadan her bir Nebi, her ne ka-' dar bir zikr zerine ise de, bu nebiler de sebay:.. kemalden maduttur. O enbiya, ADEM, DRS, NUH, BRAHM, MUSA, SA, MUHAMMED Aleyhiselat Vesselamdr ki, MUHAMMED: inikak- kamer mucizesiyle ihtisas eylemi yedincidir. Yani; Hatem-i nbvvet devresinde zuhuru ve fndeahisnaae;re ehren fi kitabiUahi yevme halakassemavati verard) (Tvbe Suresi, Ayet 36) tahkik; ,Allahu Teaa'nn; semavat ve arz halk eyledii gndeki heyetiyle zanan devr eylemitir. kavliyle iaret buyurduu gibi, Dhi:. i lahi kendi-' sile kemal bulmu, dolaysyla kamer, kendisinden infilak etmitir. Zira zaman ve zuhur, yani, vcud-i hisile mteahhir (sonraya kalan), olan, mesela: sair hayvanata, nisbetle. insan gibi, hepsinin s;" f8:t- kemaJa,tm haiz olan ite ancak odur. Bu sebebten, Nebi Aleyhisselam: Gya nbvvet binas ta,mamlanm ve binadan bir kerpi yeri kalmt. O kerpi de ben idim. buy:urmutur. Kudemay- Farstan olan Hkema.-i ilahiye ittifa.k etmilerdir ki, anlann mezhebleri zre ukl ve ervahn' tenezzlnde parlaklar ziyadeleir.Han gisi mertebede mteahhir ,olursa; Hak'kn raka:t ve envarndan ua' (n) vechinin sebahatinden (yznn -n) ve vesair nurIarnn parlaklndan onun nasibi daha ziyade olur. Zamanda mteahhir de bunun gibidir. Binaenaleyh MUHAMMED ALEYHS.SELAM, heyet-i ictimaiyeye lazm g~len, kendisine -mahsus kemal ile ,beraber: Ben,mekarimi ahlak tamamlamak iin gnderildim bu;" yurduu vechile, btn enbiyann sfa.t- kemalatlli cami ve hasr, havass- maanisini .havidir. Bu beyanq.an, MUHAMTvlED Aleyhisse-. lam'n, erefi ve faziletiyle sarr enbiyaya 'takaddID zahir olmutur.' BRAHM Aleyhisselam tevhid-i' uz ma-i zat-i mazhar olmas ve Rabbine de ems mertebesinde tertib zamannda vasatda (ortada) ,bulunmas cihetinden Kutb-i nbvvet olmu; her nekaqar kendi:. sine zamanen takaddID edenlerde zahir olmadysa da, alt.kevkebin (yldzn) seyrinde (hareketlerinde) gnee ittibalar (tabi olmalan) . gibi, enbiyann kaffesinin de -BRAHM Aleyhisselam'a ittiba lazm gelmitir. Lakin gnee ttibada kevakib-i saire kamer gibi olmadk-

225
larndan, hakikatte brahim' e ittiba edici MUHAMMED Aleyhisseam'dr. Malum olmaldr ki ruhlar, kendi alemlerinde taayyn etmi

_mertebeler ve tertib olunmu saflar ve ezelde saff- inayet-i evvelh ve feyz-i akdesle hazrlanm, mtefavit (birbirinden farkl) istidatlardr. mdi, birinci saf ehIi Hak'kn fazl ve inayetile' ve s~b- ka-i kerametiyle ihtisas eden, Hak'kn nuru ile bilien, Hak'ta birbirine muhabbet eden sabklar, mfredler, mukarrebler:>, mahbublardr. Bakiyeleri de (Geri kalanlan da) derecelerde mtebayin (birbirine uymayan) dirIer. Yaknlklan, h,asebile; biliirler, uzaklkla,r hasebile; birbirini inkar ederler. Bylece suftifun (saflarn) sonuna kadar bilienler, itilaf (anlarlar) ederler. Birbirini inkar edenler, biliemiyenler; ihtilaf (anlamazlar) ederler. Ve er\rahn, Aem-i ulvide kkleini asllan ve sabit merkezleri vardr. Nebi Aleyhisselam'n: nsanlar, altun ve gm madenIeri gibi ma,.. denlerdir. buyurduu vechile, bedenlere ta,allukzamannda ezeldeki mebadisinden (balangcanndan) her birerlerine mahsus olan istidad evvelleri iktizasna gre saadetlerinin ayeleri ve qkemallerinin dereceleritefavt (farkl olur) eyler. Ta ki ulviyette dereceler; Tevhid-i zatide fena'ya kadar mntehi olur. mdi, bu itibarla hepsinin sfatlarn cami olmas itibarile MUHAMMED Aleyhisselam; Adem'in, belki yedisinin de ayni olur. Nitekim Beyazd- Bistami Rahimallah -Hazretlerine: Sen, yedilerden misin? denildiinde: -Ben, yedilerim demitir. mdi, merteb'esinin ulviyet ve -.:rp.ekanetinin k demde sebkath, kemal ve f~ileti derecesinin rif'at itibariyle Al-lah'n evvela yaratt benim nur'umdur ve Adem, su ile a~ur arasnda iken ben Nebi idim ,buyurduu vechile MUHAMMED Aleyhisselam; enbiyann akdemi,' evveIi ve efdall olur.-Ve MUHAMMED: Aleyhisselam, rtbe, illiyet, eref ve fazilet itibariyle srur enbiyaya mtekaddimve zaman itibariyle onlardan mteahhirdir. SrTIvah det-i zatiye itibariyle onlann aynidir. Elhasl: (Tilker rusul faddalna ba'dahm ala ba'din) (Bakara Suresi, Ayet 253) u resnerln bazsn bazsna tafdil eyledik. Risaletle restillerden hi birisinin arasn tefrik etmeyiz buyurduu vechile, enbiyann, ruhen, kalben ve nefsen ihtilaf ve tebayiinleri hakikatte ittihaCllarna mnafi deildir. Keza, zamanlar ile ayrlklan, ezel ve ebedde ve ayn-i cem'ide beraberliklerine mnafi deildir.
Eshab- kehf ile bedenin harabndan sonra, baki kalan, insann ruhaniyetinin murad olunmas da caizdir. Eshab- kehf; tr. DiyenIerin sz (ruh, akl, kalbe) iaretdir. Kelb'de; ma,arann kap sna; mlazernet (smsk balanma) eden nefistir-. Bedir diyenlerln sz ruh, kalb, akl- nazari, akl- ameli ve enbiyada bulunan ve

226

KEHF SURIDS

. enbiyadan olmayanlarda fikjrden ibaret olan kuvve-i kudsiyeye iaretdir.,Yedidir diyenlerin sz: Allahruem (Allah daha iyi bilir) ibu be ile beraber sr ve hafa'ya jaretdir.' (z evel fit YCi ilel ~ehfi) (Ayet 10) Bedene tahlIlik ile yiitler, erenler,' bedenmaara sna sndklar vakit (FekaMu) (Ayet 10) hru 'sanyla, (Rabbena atina min Iednke) (Ayet,lO) Ey Rabbimiz! Esma-i hsnandan ibaret olan Rahmet hazinelerinden, bize (Rahmeten) (Ayet 10) istidamzn iktiza eyledii mnasib bit k~mrui ver. (Ve hayyilena min emrina) (Ayet 10) Ve bize, bulunduumuz .Alemi ulviden mfarekat (ayrlma) ve istikmal (tam kamil klmak) iin, !Aem~i sfliye hublld (ini) iimizde, (reeda) (Ayet 10) tarikinin sulkunda ve senin cenabna t~vcihte istikamet bala dediler. Yani, kemalin , alat ve esbabna taalluk ve i~tisal-i bedeni ile kemru-i ilmi ve ameliyi taleb ettiler. (Ayet ll) (Fe darebna ala azfuihim fil kehfi) Biz, onlar beden maarasnda, kendi alem ve kemallerinden gaflet uykusu ile, haber , sahibi olan davetinin davetinin.ve isalliihin (eritirilmesinin) uyandramad ar biruyku ile (Sinfla adeda) (Ayet 11) ok se, neler uyutduk. Yahut m.'na: nsanlar, unumiyetle uykudadrlar. ldkleri vakit uyanrlar , buyurduu gibi, mevt-i 'iradi veya' tabii ve eedd-i hakikiye blf. anlarna kadar, veralarndaki (ilerilerinde, ki, nlemindekDalemlerinden gEkfiI, tabiat ve tedbir-i bedenle' m teil (megul) olduklar halde, tabiat denizinde dalnlklar ve bedenin tedbiratta batmal&r mddeti olan; birka sene uyutduk; JSmme beasn.ahm) (Ayet 12) Sonra, beden in~rkadinden kyam ve Allah'a, nfus-i mcerredelerin~ . marifetleri ile or.Jar afl~t uykusundan uyandrdk. (Lina'Ieme eyyhizbeyn~ ahsa Iima lebisfi emerla) (Ayet 12) Maarada durduklar mddet hakknda ihtilaf eyleyen iki taife, . den, hangisinin mddet libaslarn daha ziyade zabt edici olduunu bilmek, taayyn edenlerin mi, yoksa ilmini Allah' a havale edenlerin mi, onlann ve yahut baka insanlarn mezabirinde ilmimiz zahir olmak iin uyutup, tekrar dnltdik. Zira insanlar, bunlarn aybubet leri zamannda ihtilaf etmilerdir. Bazlar, Allah indnde bir gnden ibaret saylan bin senede bu kamillerin biri huruc eder. Bazlar da (Lebist yevmen ev ba'de yevminJ (Bakara Suresi, Ayet 259) denildii gibi: Yedi yz senenin, yahut yz senenin banda huruc , eder dediler. sabet eden mtehakkikler; (Rabhkm a'Iem bim, Iebistm) (Ayet 19) denildii gibi", ilmni Allahu Teala'ya brakan lardr. Bu sebebten Reslllah Sallallah Aleyhi ve Sellern' MEHDf'nin zuhllru vaktini tayin etmeyerek; Vakit tayin edenler yalan syledler buyurmutur. (nnehm' fidyetn amenu birabbihimJ
!

KEHF SURIfS!

227

(Ayet 13) Tahkik onlar, istidIal ve mkaefe tariki zre iman- yakniy-i ilmi ile Rab'leririe iman eden ftvvet sahibi kimselerdir. (Ve zidnahm hdft) (Ayet 13) Ve biz, tevfik ile onlara; mkaefe makamna ve aynel-yakine musil (ulatran) olan hidayeti ziyade ettik. (Ve rabatna ala kulubihim) (Ayet 14) Ve mcahedeye sabt ile onlarn kalbIerini kuvvetlendirdik. Ve eytann muharebesine ve . nefsinin muhalefetine, me'lufat- cismaniye ve lezzat hissiyenin terkine~) ve beden damnn (tuzak) ve heva ilahnn ibadetini terk ettikleri, dolaysile muatebesi (darlmak-azarlamak) ve fakr ve helak ilekorkutmas zamannda; nefis cebbftnnn huzurunda mbalatsz, ,cisim damnn (tuzak) ibadeti terk ve hevann ilahiyetini nefy ve'kelime-i tevhidle kyam eylemee onlar teci eyledik. nk nefi; nefsi, bedenin ibadet ve murafakatine (yol arkadal) ve huzuzu esb~binin tehiyesine (hazrlanmasna) davet edicidir.Kalbi fa,kr ile lmden korkutucudur. Yahut ma'na: Nemrud, Firavn ve Ebucehil ve bunlarn misl, onlarn diniyle tedeyyn' (din tutmak-bir dinin. ahkamn kabul ve icra etmek) etri~ ve nefs-i emmare kendisini istila ile hevaya ibadet yahut, tuyanndan ve enaniyet ve adavetinin temerrdnden rububiyeti iddia etmekle vaktinin Dekyanus'u olan herhangi bir cebbann indinde kendilerini bazlarnn adeti gibi, sanem-i mec'u!, yahud;Firavnn: (Ma alimt Iekm min Hahin' ayri) (Kasas Suresi, Ayet 38) (Ve ene rabbkmlaUn dedii gibi nefis saneminin ibadetinin terki zre muatebesi (azarlamas) zamannda"mbalatsz, kelime-i tevhdin ve din-i kayyumun izhar ile ve Hak'ka davet ile kyama onlar cesaretlendirdik. (Ayet 15) (H,aHU kaVmnettehaz min dunihi alihetd) te un lar, Allah'tan ayri ilahlar ittihaz eden kamimizdir.' Bu sz; nefs-i emmare ve kuvvasna iaretdir. Zira her kavmin ibadet eylediiilah yardr ki matlubu ve murad odur. Nefis ise: (Efere eyte menittehaze ilahehu) (Casiye Suresi, Ayet 23) buyulduU gibi hevasna ibadet eder.yahud, Allah'a davetci olmak zere kan herhangi bir kimsenin, zamannn ehline iarettir. Zira her kim bir ey'e muhabbet ile balanrsa; ona ibadet etmi olur. (Lev la ye'tune. aleyhim bi sultann beyyinin) (Ayet 15) Ne sebebten bu ilahlarna zahir bir hc-: cet, ack bir delil getirmiyorla:r? Bu kelam; taklidin fesadna delildir ve Allah'n ayrisinin uluhiyetine ve vcud-i messirine. ~elil ikame etmek muhal oiduundan, onlan susturmaktr.Nitekim Kur'an' Ke~ rim'de: (n hive illa esman semmeytmuhd entm ve abakml (Necm Suresi, Ayet 23) yani, sizin yaptnz mabudlar, sizin ve babalarnzn tesmiye ettiiniz isimlerden baka birey ,deildirler. Birey olmadklarndan 'msemmasz isimlerdir.

228

, KEHF

SURES

,vasna

(Ayet 16) (Ve izi' tezeltfuniihmJ Siz tecrid ile nefsinize ve ku(Ve ma ya'bdftne illallah) (Ayet 16) ve Allah'tanayri, ibadet ettikleri muradat ve a"ZuIarma mufarakat eylediiniz vakit; (Fe'vt ilekebri) (Ayet 16) ulCm ve amel ile istikmalde (tamamlanmasnda) al at- bedeniyenin istikmali iin, siz kehf-i bedene s nz. Nefsani hareketlerin, behimi sraylarn, sebu'i (canavar) s atvetl~rinin (yrtc-iddetle kahretme iktidar) terki ile ller gibi riyazat edici ve mnkesir oIucu olarak inkta' ediniz. Yani, mevt-i iradi ile nz. (Yenrlekm rabbkm min rahmetihi) (Ayet 16) Rab'biniz, rahmetinden ilim ve marifet ile size hayat- hakikiye ner eylesin. (Ve yuheyyi' Iekm minemrikm mirfekaiU (Ayet 16J Ve fezailin zuhuru ve tecelliyat nurlarnn tuluu sebebiyle, sizin iin intifa' olunan bir .kema hazrlansn ki, (Evernan kane meyten feahyeynahye ce'alna Ieh nuren yemi bihi fmnasi) (En'am Suresi; Ayet 122) yani l iken, diriltib de kendisine, insanlar arasnda gezecek br nurkldmz kimse, kuraklkta kalp darya .'kamyan kimse gibi midir? buyrulduu gibi mahedat ile telezzz ve kemalat ile faidelenesiniz. Yahu d ma'na: ka,vminizeve :Allah'dan gayri ibadet ettikleri muhtelf ve mteferrik maksatlara ve trl trl hevalarna ve ittihaz ettikleri putlara mufavakat ettiiniz zaman;'bedenleriniz mfasakalanna (ayrllanna.) snnz, fazla hareketlerden, ehvet arkas sra kmakdan initina ile, riyazatlara tevecch ve ikbal ediniz. Rab'biniz, size rahmetinden, ziyade kemal ve tak:vaya 11.er eder ve imdad- melekutiye 've teyidat- kudsiye (kudsi kuvvetlendirme) ile nusrat (yardm) eder. Kavminiz ve ma'budlarna sizi galib klar ve size, intifa' olunacak bir din ve tarik ve halkn sizinle hidayet bulub, kurtulaca oir kabul hazrlar. Mufara'kat zamnm,da kehfe snm~k:ta felmolunan dier bir sr. vardr ki o da: ,sa'nn nzul ve Mehdi'nin hurucunda; Mehdi'nin gara (maara) duhulu.;. dr. Allahu Teala a'lemdir (en iyi bilendir) ve kehfe snmak zamannda; rahmet' ner ve kemain hazrlanmas sznde de; istidadlarda gizli olan rahmetin, ancak bedene taalllik ile ve kemalin de ha. zrlamak, ile intiar edeceine iaret vardr.

(Ay~t 17) (Ve tereemse za tala'at tezaver an kehfihim zateI yemini) Ve ruh gnei .gryorsun ki, gavai-i cisimden (Perde'"" ler). tecerrdle terakki ettii ve ufkundan zahir olduu va.kit, onlar , beden cihetinden meyl ettirir, meyl muhabbeti de yemin cihetindendir (Sa tarafL Yani; alem-i kudsi canibine hayrat, fezail hasenat ve taa.t, iyi amellerin yoluna ve ebrarn siretine meyI' etdirir. ,Zira Eshab- yemin, Ebrar olanlardr. (Ve. izil gara,bettakriduhfun zateman (Ayet 17) Ve cisimde gurub; cisimle ihticab eyledii ve

KEHF SURES,

c~s:inii

zulmet ve perdelerii'lde

gizlendii

ve nurunun

snd

vakit,

onlar cihet-i imalde, (sol tarafa) yani nefis canibinde ve fena amel-

ler yolunda olduklar halde 'kat' eyler ve onlardan mfarakat eyler. . Ve, derhal ma,asi, seyyiat (sular), urur (erler-keder ve masiyete sebeb' olan eyler) ve rezailde ve eshab- imalolan fccarn siyretinde mnhemik (bir eye devam zre iddetle meyl edici) olurlar.' '(Ve hm ri fecvetinminh) (Ayet 17) Halbukt onlar; bedenlerinden, geni, bir cevelan mahallinde nefis ve tabia, makamndadrlar. Zira, nefis makamnda bir genilik mahalli vardr ki, orada; ruhnuru kendilerine isabet etmez. Mahlm olmaldr ki, kalbin, ruh tarafna gelen yz; ruh nuru ile nurlanan bir mevzidirki akl tesniye olunur. Hayra bais olan ve melek ilhan1na yanadran odur. Kalbin, nefis tarafna gelen ve nefis sfatlar ilekararm' olan yzne de sadr derler ki; (Enezi yvesvi~ ri suduriTInasil (Nas Suresi, Ayet 5) buyu.Tduu vechiyle; eytarin vesvese mahalli de o yzdr. mdi; ruh hareketl~ndi ve kalb de yzyle ruha tevecch eyledii .vakit; kalb nurlanr ve kemale ' tevik edici olan kuvve-i akliye ile kuvvetlenir ve ,hayra ve taate meyleder. Ve' nefis hareket eyledii, kalb de yzyle nefse tevecch ettii vakit, kalb kederlenir ve ruhun nurundan mahcub olur, akl zulmette kalarak, er ve masiyete meyl eder. u iki haletde, melek ilham iin, eytan da vesvese iin yanar ve iyi amellerle, kt am elleri kardmrlar. Bu ayet-i kerlmede bir latife daha vardr ki, hayra meyilde; kehfden izdrap ve erre meyilde; kat'lan (kesilmek) istimal olunmudur. Sebebi u dur ki, ruh, hayr yolunda kalbe muvafk olur ve hayr ile kalbe emreder ve beden ile muvafakati canibinden i'raz edici olduu hal.. de kalbe muvafakat eder. er yolunda ise; muvafa-kat etmez belki ,nefsin zulmetillde ve nurdan marii (menedici) o.1an sfatnda menfez olduu halde kalbi kat,i' ve ona mfavakat eyler. Bu; s aliklerin , slCkta telvinlerine iarettir. Zira salik temkin maka,mna vasl olmayp, telvinde kald mddetce; nefsi ve sfat, kendisine zahir olarak, ruh nurundan muhtecib olur, sonra yine ruci' eder. (Zalike min ayatilIahil (Ayet 17) Ruh nurunun tulC' ve gurubu, kendisiyle istidlal ve Hak'ka ve hidayetine tevessl (ulamak-vas l olmak) olunan Allah'n ayetlerindendir. (Men yehdina fehvel mhtedil (Ayet 17) Mahede makamna ve orada temkine ~ridirmekle, Alla!'" hu Teala'mn hidayet eyledii kimse hakikatte hidayet bulmu olan, gayrisideil,' ancak o kimsedir. (Ve men yudn felen tecide leh, veliyyen 'mrida) (Ayet 17) Vech-i nurundan mahcuh kl:p.akla, Allah'n idlal eyledii kimseyi de hidayet ve irad edecek hibir dost ve sahib bulamazsn. Yahut mana: Her kimi Allahu Teaa Hazretleri,

230

KEHF SURlDS

Eshab- Kehfin hal ve hakikatine hidayet ettiyse O; hidayet bulmu dur. Her kimi de idlal ,etti ise; Esha:b- Kehfin hal ve hakikatinden
~~~M~'

(Ayet 18) (Ve tahsebh~ eyk'aza) Ey mula,tab! hislerip.in, hareket-i iradiye-i hayvaniyelerinin ve gzlerinin aklndan, sen Eshab- ~ehfi uyank kimseler zan edersin (Ve hm rukuidun) (Ayet 18) Halbuki onlar, hakikatte gaJlet uykusunda uykudadrlar. Sana bakdklarn grrsn, halbuki onlar grmezler (Ve nka~bhm ~atel yemiili ve zateiman (Ayet 18) 'Biz onlar s'a ve sol taraflarna, baz kerre: taleb fazilet ve hayr cihetine, baz kere de: tabiat muktezasna ve er cihetine eviririz ve op.larn (Vekelbhm bas::' tun zira'ayhi bil vasyda) (Ayet 18) kalbIeri, yani nefisleri, bedenin avlusunda kuvve-i gazabiye ve ehavatiyesini ner edicidir~ (Ve kelbhm bastun) demesi, zira nefsi uyumuyordu, belki bedene mlazimet ile ondan aynlmyara,k, fenay- bedende, iki kuvvetini yere demidi. Nefsin sa kolu; gazabdr. Zira gazab daha kuvvetli ~e erefli ve nefsin te'dibinde kalbin devasn daha ziyade kabul e~lici dir. Sol, kol da ehvettir. Zira daha zayf ve hasisdir (LevittaH'te aleyhim) (Ayet 18) E~er sen onlarn hakayk- mcerrede ve ahval-i seniyelerine Allahu Teala'nm kendilerinde ibda' eyledii nuriyet 've ziyaya ve onlara giydirdii izzet ve b~haya' muttali olsa idin; nufus-i mcerredeye ve ahvaline i'tika~in ve kemallerinin, kabulune istidadn olmad iin kaarak, onlardan yz evirirdin.ya,htid mana: ,Lezzat- hissiye ve umur-u tabiyyeye meylin dolaysyla, , onlardan ve muamelelerindep. firar etmek iin,. geri dnerdin. (Ve lemli'te m,inhm ru'ba) (Ayet 18) Ve onlarnJ;allerinden veriyazatlanndan korku ile dolardn. Yahtid mana: keIl1ale vusulden on~ ra, onlara ve esrarlanna ve vahdetteki makamlarna muttali' olsa . idin, onlardan i'raz ve hallerinden Allah'n onlara giydirdii azarnet ve kibriyas libasmdan fitar ederdin ve korku ile dolardn. Zirahudus nerede, kdem nerede? Ve adem, vcuda ne suretle s';abilir? Elbette- , ki samaz. . (Ayet 19) (Ve kezaIike be'asnahm) te u bais-i hakiki ve ihyay-ma'nevi misill biz, onlar (Liyete saelii beynehm) (Ayet 19) istidadlarndan tevdi olunmu maaniden, zatlannda gizlenmi. hakayktan .sorumalar ve aralarnda mubahese etmeleri, o hakayk ve 'ma,aniyi ibraz' ve fiile .hrac etmekle kamil olmalari. iin dirilttik ki, bu diriltme; jntibahn evveli ohb Sofiye buna; yakaza tesniye ederler. (Kale kailn minhm kem lebistm) (Ayet 19) lerinden birisi, Maa::ada ne kadar durdunuz? dedi. Bunun tevili yukarda

KEFIli' SURES:f

231

Bunlardan, muhakkik, olanlar mddet libasnz Rabbiniz ziyade bilicidir deniiirdi. fFeb'asii ehadekm ~'iverkkm hazim ilelmedinetil (Ayet 19) uparanzIa, birinizi kas~baya gnderiniz szleri; basireti ve kemali taleb ve istifadeleri zamandr.' PaJ:'a da: kendilerinde bulunan ve kesbemuhta olmyan ulum-i ev~eliyeleri dir ki o ulum-i evveliye sebebiyle,ulum-i hakikiye ve ma arif-i ilahiyeden ole.,n hakayk- zihniye istifadeolunur. Medine; mahall-i , ictima'dr. Zira, muhabbet ve terbiyey-i behimiye; hM-i lazimedendir. Yahut, medine ile murad; Nebi Aleyhisselam'n (Ene mediy.:. net Um ve illiyynbc1bha) kavlinde mstefad olan, mediney-i ilimdir. ileriJtden birisini gndermeleri; Zira, hepsinin kemali, talim , ve teallme mevkuf deildir. Belki eref olan kemal, kemal- ilmidir. Binaenaleyh her frkadan bir ksmnn' ilmi _ ta'limi ve geri: kalanlara ise tenbihi kafi olur. Ni~ekin1 ayet-i kerimed(3: (Felev la 'nefere min ' klli firkatin minhm Wfertn) (Tvbe Suresi, Ayet 122) buyurulmutur. (Felyenzur eyyhfi ~zka ta'itma) (Ayet 19) Yani Ehl-i beldeden hangisinin ilim cihetinden daha gzel ve efdal olduunu (La ysmin ve la yuni min cu'in) (Gaiye Suresi, Ayet 7) denildii gibi: hilaf (mna~'a,a) cedel, (mantk yolu' ile mnakaa ilmi) 'nakhv (Gramer) ve emsali, nefsin kuvvetlertmedii ve kemal bumad ilimler gibi lav(faydasz) ve fuzul ve zevahirden daha ziyade pak olduuna ,baksm. Zira yiyecek gda taam, bedene gda olduu gibi, ilim de kalbin gdasdr. ilim: rzk- hakikiJT-i lahidir. (Velyetelattaf) (Ayet 19) O giden kimse, yiyecek semesinde ve gday kimden alacanda taltlf ile muamele yapsn. Yani; muhabbetiyle istifade;-,etmek ve, meclisinde qtu,rmakla kemali zahir olmak ve, ilmi ile basiret hasl edih bize ifaza etmek iin; nefs-i habis, kendisinde olmyan hakikati ifaza etmek iin, fuzuli olarak sadra' geen ve alimlik' tasla;ya1 ehl-i zahiri deil, nefsi zeki, semt-i reid, siyreti faz!, seriresi (derununda gizli olan sr) pak,' kamil ve mkemmil olan kimseyiihtiyar 'etsin. Yahud mana: hallerinize ve dininize kasdi olmya rak, bir cahilinmuttali' olmamas iin giden kii iinde ltuf ile muamele etsin. (Ve la y'irenne bikm ehada) (Ayet 19) Mahcub olan ehl-i zahirdenve alerh-i tabiatn sakinleri olan mnkirlerden bir kimse sizi renmesin dediler. Ve eer Eshab- Kehfi kuvay-' ruhaniye ile te'vil idersek:Meb'usolan kuvvet-i fikirdir. Medine, kuvay- , ruhaniye, nefsaniye ve tabiyyenin {etima' mahallielir. Taam,pak, gzelolan kimse; vehim, hayal ve hevas deil, akldr. Zira, her mudriltin' taam vardr. Rzk her iki takdir zerine de ilmi nazaridir ' (La y'iinne bikm ehada) (Ayet 19) Kuvay- nefsaniyeden biri size mutta1i olmasn demektir. Cnnehm in yazheni aeykm yer- ,

gemitir.

232

!{EHF SURES

emukm) (Ayet 20) Zira. eer onlar, size galib gelirlerse, gazab, ehvet ye talebi lezzet, heva ve arzular talar ile sizi recm ederler ve sizi kemallerinizden men ile ldrrler .(Ve YU'ydukn ri milletihim) (Ayet 20) Yahudi vehmin istilas ve eytann galebesi, hevaya ve putlara, ibadete meyl ettirmek sebebiyle, sizi kendi milletlerine iade ederler. Evvelki tevil zre: avarnn mahcub olan huuya ve mukallidinin ve ehl-i batlnzuhuru ve ehl-i Hakk recm eyler. Resullu~h SallallahAleyhi ve Sellem zamannda olduu gjbi, milletle- . rine davet etmeleri, zahfr bir keyfiyettir. (Ayet 21) (Ve kezruike a'serna aleyhim) te bu u ba's ve imate; millet-i hidayeti ve hakikatlerine maarifeti kabil 'olan mustatdleri, bunlarn hallerne mutta1i kldk ki, (Liya'lemu enne va'dallahi hakkun ve ennessa'ate la reybe ihd) (Ayet 21) muhabbet 've hidayetleri sebebiyle, Allahu Teala'nn ba's ve ceza hususundaki va'dinin hak oldu~unu ve kyamette ek olmadn bilsinler. (z yetenaze'une ,beynehm emrehm) (Ayet 21) Taib ve mstaid olanlar, aral annda mead hakkndaki ilerini mbahese ettikleri zaman; .bazlan ba'a: ecsad olmakszn ervah- mceredeye mahsusdur, 'ba'zlan da, ba's; ervah ve ~csad ile beraberdir dediler: Fakat Eshab- Kehfe tla' ve J;Uarifetleri ile, ba'sn: ervahta ecsad ile olduunu ve mead- cismaninin hak olduunu' bildiler. CFekalftbnftaleyhim bnyana) (Ayet 21) ES,hab- Kehf ldkleri zaman, brahim ve Muhanmed ve sair enbiya ve evliyadan mukarrebiyn ve kamiline bina kl'nan, hanikahlar vemeahid (ziyaret yerleri) ve mezarla.r gibi, onlann zerine bir bina yapn dediler. (Rabbhm a'lem biliim) (Ayet 21) mmetlerinden, onlara tabi olanlarn ve' ikti da edenlerin kelamlanndan onlann Rableri, onlann halini daha ziyade bilicidir. Kubbelerim tahtnda benden gayri kimsenin bilemedii evliyalann vardr buyurduu gibi, onlarn anlarn kendilerini Allah'da helak ve Allah ile mtehakkik muvahhidlerden bakalannn bilmesinden celil ve ali olmudur. (Kalellezine galebft ala emrihm) (Ayet 21) Es. hab- Kehfin ilerine sahib olan ve te'vHt eden (ilerine bakan) eshab onlar ile ve mekanlar ile teberrk ederler, yani, bunu mbarek ve uur sayarlar. (Lenettehzenne ale'yhim Deseidd) (Ayet 21) Elbette biz, onlarn zerine namaz klnacak bir mescid ittihaz (kuracaz) edeceiz dediler. (Ayet 22) (Seyekulftne)' Ehl- kitabdan ve mslmanlardan, ha. . kayka Hintileri olmyan zahir ehli: (SeI;lsetn :abd'uhm kelbhmJ (Ayet 22) Eshab- Kehf kiidir, kelbleri drdncleridir derler. (Ve yekulftne hamsetn sddishm lrelbhm re emen bilgaybil (Ayet 22) dfu, drdncleri kelbleridirJ>~ dedikden sonra, kendile-

KEHF SuRESI

233

rinden gaib olan 'bir ey' ataraktan, yani, yakinden hali bir zan olarak, Onlar bedir, altnclar da kelbIeridir derler. (Ve yekuh1ne seb'atn ve saminhm kelbhD11 (Ayet 22). Ve Onlar'yedidir, sekizincileri kelbleridir derler.' (Ve yekulne seb'atn) kaiVliyle (ve silminhm kelbhm) (Ayet 22) kavli arasnda; sfatn mevsufdan mlifarakat eylemeyip, mevsufu cem edici olmasna ve arefesinden (arasndan, bir ncesinden) baka aded olmadndan, delalet eden' ve onlar getirilmesi ve ondan sonra, (Ma ya'lemhfun illa kaliln) (Ayet 22) denilmesi; Eshab- Kehf adedinin, baka deil ancak yedi olduuna delalet edeF ki, onlar bilen, kalilde yedi olduklarna kail olan muh&kkiklerdir. Eer Eshab- Kehf kuvay- ruhaniye ile' tevil edersek; Eshab- Kehf; akl e-i nazariye, akl e-i ameliye, fikir, vehim, hayal, zikir, ve hissi mterek kuvvetleridir. Kelb: nefisdir. ems: iki te'vil zere de ruhdur. Bu sebebden, Emiril M'minin Ali Aleyhisselam Onlarn 'meliki.n sanda, solunda ve biri kelbin sahibi olan oban olmak zere yedi idiler buyurduu rivayet olunmudur. Eer bu rivayet sahih ise, Melik nefs-i emmare Dekyanus'udur. (Dekyanus == Eshab- KehI'in bulunduu ehrin hkmdar) Sanda olub, istiare eyledii 9 kii: akl- nazari, t;tkl- ameli, fikirdir. Solunda qlub, ve zir kld kii; tahayyl, vehim, zikirdir. Hissi :mterek olan oban; havass (duygular, hisler) koyunlarnn sahibidir. Eshab- kehf dr diyenler,kalb ile kuvve-i akliyey-i nazariye ve akHyey-i ameliyey murad etmi lerdir. Bedir diyenler" bu zerine fikir ile vehmi ziyade etmiler dir ve tasarruflar olmayp, belki her birisi, hazine gibi olduundan, ~Uretleri idrak eden hayal ile zikri yani; hatray terk etnjler dir. Bu tevil zre ttla, hazret-i ilahiyeden muhakkikin taifesinin, bedenin harabndan sonra nefsin bekasna ttladr, (bir eyin lednniyatn bilmek-vukuf bilgi). Tenaz: (niza etmek-husumet etmek), binas emr olunmu olan,ba's olunduklar bedene istilada kuva ara'snda vaki olan tecavz tegabdr. Bina olunmasnemr edenler; (Lenettehzenne -aleyhim mescida) (Ayet 21) Biz, onlar zerine kuvay- hayvaniye ve nefsaniye ve tabiiyyenin kaffesinin kendisinde seede ve inkiyad edecei bir 'mescid bina edeceiz diyenlerdir. Emr olunanlar da; kendisinden ba's olunan bedende fan ve 'malub olan kuvvetlerdir. -A-llahu Teala a'lemdir (en alimdir).
yeaallah)

(Ayet 23) (Ve H tekuIenne tisa'in inni faIn zalike gada. illa en Allahu Teaa Hazretleri Habibini Eshab ,Keh! hakknda mumarat ve sualden nehyettikden sonra te'dib-i lahi ile te'dib ediyor ve diyor ki Habibim! sen hi bir ey'e, yarn ben unu yapcym deme, ancak Allah'n sana demekte izn vermesi suretiyle dil~dii

234 '

KEHF* 'sUREs

vakitde de ki, o zaman Allah ile ve Allah'm meiyetiyle fail olursun.' Yahut mana: llla en yeElallah) hal olm,ak zere, ancak mei yetinemltebis (il~ibasl) olduun halde, yani, azm e;ylediin bir ie ben, unu yapacam deme, ancak meiyetullaha mtebis olaraktan ve inallah. dayici olaraktan, yapaca~1ln, de. Fli, se'nin ITadene isnat etme, belki Hakkn iradesine nisbet eyle ki, Allah ile Allah'n meiyeti ile' fail olasn. ' (Ayet 24) (Vezkrrabbe'ke Za nesite) Nefsin ve telvin ile sfat zuhuru zamannda, gaflet sebebiYle unuttuun vakit O'na. rQ.c ve huzur ile Rab'pini zikr et, hatrla. (Ve kul asa en yehdiyeni rabbi liakrebe mm haza) , (Ayet 24) Ve telvin ve fiili kendi sfatna isnad . zamannda; zikfrden daha karib olan sfat hicablanndan 'kurtarc . temkin ve uhud-i zatisebebiyle, (Beeda) (Ayet 24) <~uhud-u zatide , temkinden ibaret olan' istikamete: Rab'bimin beni hidayet etmes me'muldr deyiver. (Ayet 25) (Ve 'lebisii ri kehfihim selase mie'tiin s:inin:e) Eshab- Kehf;kamerin devri zerine bina olunan senelerden yz sene; herbir sene bir ay olmakla, mecmu; yirmibe sene kehfde durdular. Bu da intibah ve teyakkuzlannn vaktidir. (Vezdadii tis'a) (Ayet 25) yz seneye;, dokuz daha ziyade ettilerki o da; hamI md detidir. Ayetde bir nkteye riayet olunmudur ki vahyin nuzulu vaktinde sene lafz; rfde devre-ikame:riyede, deil devre-i ~msiy~ de istimal olunduundan yz dokuz sene' dememidir, belki ade, di icmal ettiinden sonra seneler kavHyle ,beyan etmidir. Binaerialeyh mmeyyiz olan '(snin) 'kelimesi; ehr gibi rfiyenin gayri olmas muhtemelolmu ve sonra mddetin mbhem ve gayr-imuayyen seneler olduunu beyan etmidirki murad, u kadar adedi senelerdir yani,. yirmi be senedir sonradan' (Kuill~h a'lem bima lebisii) (Ayet 26) ne kadar durduklarm Allahu Te,ala; daha ziyade bilicidir. deyiver, kavli de bunu te'yid eyler. Katade Dayet; (sebkulune) ayetinin tetimmesinden olub, ehl-i kitabin. kelarnn hikayedir, (Kulillat a'lemul, (Ayet 26) ayeti de ehIi kitaba reddir demidir. 'Abdullah'n Mushafnda: (vekalussebu) tarznda yazlm~ olub ehl- . kit?rb; Eshab- Kehf kehfde yz dokuz sene elendiler dediler, mealindedir. (Vetl ma iihiye ileyke min kitabi Rabbike) (Ayet 27) Bu ayetde (mn) kelimesi, ibtida, gayet iin kitab da vaby olunanlara, ondan vahy olunanlara" ondan vahy olunankaffei ulma mtemil; levhi evvelolmas ve vahyolunan ey'i beyan ve Kitab da: Akl- Fnkani olm,as da caizdir. Hablbim, akl- Furkani kitabndan sana vahy olunan ey'i oku demektr. Her iki t~kdir zre, (La mbeddile lik.e1.im.itihiJ" (Ayet 27), Hakkn, tevlid, adl ve enva dinin asllan
nn

KEHF SURES:t- ,

235

olan kelimatn tebdil edici yoktur. (Ve lentedde min dnihi millteheda) -(Ayet 27JAllah'dan gayri meyI edecek bir kimseyi bulamazSill. nk bunun vcdu mnitenidir (geri durucu - ekinen). (Ayet 28) (Vasbir nefseke ma'aUezine yed'une rabbehfun bila dati veraiyyil Akam sabah, daima Rab'lerini taleb eyliyen fkara-i mcerredinden Allah'n gayrini taleb etmiyen ve dnya ve ahiret ihtiyaclar, efal ve sfat ile vukuflan olmyan muvahhidlerle sabr eyle. Bu ayet, Allah ve ehIullah ile sabr edip, gayre iltifat etmemeyi emr eder. Bu sabr; istikamet ve temkin babnda ancak Allah ile olur. (Yridiine vecheh) (Ayet 28) Onlar yalnz Allah'n zat~m murad ederler, Vechullal taleb ederler, fena sabahnda'" Zatn zuhuru ve beka.zamannda' Zatn kendileri ile ihticab~ vaktinde gayri ile ondan muhtecib olmazlar. mdi o fukaray- muvahhidiIi ile sabr etmek, ancak Allah ile 'sabr etmek odur. Ve menhl (men edilmi) bulunan da, onlardan gz ayrmakdr. te gayre iltifat odur. (Aye't29) (nna a'tedna lizzalim1nel irkin; en byk zulm 01-' duu cihetle biz, Hak'tan malcub olan niriklere (nara) (Ayet 29) byk bir ate hazrladk ki, (Enata'bilim sradikuha) CAyet 29) o heylaniye'yi muhit Qlan (yaradltan) tba- unsuriye ve sver-i nev'iye-yi maddiye gibi, meratib-i ekvan perdeleridnlar ihata etmidir. (Ve in yesteysii ygaasii birnitin kel-' 'mhlil (Ayet 29) Ve eer bunlar yamur taleb etseler irin gibi pis kokulu aknt suyu, yani nar.n bulak 'pis sulanu, yahut yakc gam ve gussa sulann yadrrlar. ' " . (Ayet 30) (innenezine amenu ve amiliissaihittil Mrikii mukabelesinde olmalan dolaysyle, Tevhid-i Zati le iman eden ve istikamet makamnda zat iin maksud olanamellerden iy1 amelleri ili yen kimselerin (inna la: nudy'uecre men ahsene amela) (Ayet 30) ,eciilerini zayi etmeyiz. Ecre derece ve rtbemn irtifana istihkak; ilim ile deil ancak amel ile hasl olacana delalet etmek iin bu ayetde zahiri, zamir mevzuunda (yerinde) vazi eylernidir (kullanmdr) . (VIciike lehfuncennatadninl (Ayet 3ll te bunlar iin cina:n- selaseden altnda nehirler akan Adn cennetleri vardr.. (yu~ hallevne fihi min esavire min zehebinl CAyet 31) O cennetlerden tecelliyat-ayniye-i ehadiye maanisinden (manalarndan) ve tevhid"-i zat! hakaykndan enva'- ziynetlerle ziynetlenirler. Zira,' ziynet-, lerin altun olanlan tecelliyat- zatiye ve ayniyedir. Gm denilenleri, gni bileziklerleziynetlendirilir' buyurduu gibi: sfa,tyat-, nuraniyattr. (Ve yelbesiine siyaban htl~ra) (Ayet 31) Ve snds ve istibrakdan (srma tellerle mzeyyen kaln ipek ikuma') yeil rubaatein, ehas-

236

KEHFstJREs

largiyerler, nezret (latif parlaklk) ve sruru inucib, gzel, behetli sfatlarla muttasf olurlar.. (Min sndsn) (Ayet 31) Ahval ve mevahib, latif atlasndan. (Ve istebrakn) (Ayet, 31) ahlak ve mekasib kaln kadifesinden rubalar giyerler. (Mttem'ine ha aler erruk (Ayet 31) Allah'n evsafyle muttasf olmalarndan ve sfatl Zat ile olmas, onlarn sfat ve ef'al cennetlerinde istnad eyledikleri isimden ibaret bulunduundan onlar o cennetlerde fiillerinin mebadi si (balanglar) olan esma;.i ilahiye koltuklarna dayanclardr. (Ni'messevab ve hasl1et mrtefekaft) (Ayet 31) Ne gzel bir sevab ve ne gzel bir menzil ve meskendir, (Ayet 47) (Ve yevme nseyyirlcibaleJ Ve biz a,za dalarn rtmekle, giderip dalm toz kldmz gn (ve tererarda bc1rizeten) (Ayet 47) beden arznn da zahir musattah (sath haline getirilmi-dz) ve mstevi, evvelce olduu gibi suret ve terkibi olmakszn halis toprak olduunu grrsn. (Ve haemalmJ (Ayet 47) Ve biz, efrad- nas, yahu,t; kuvva-y insaniyeyi cem' ~yleriz.(Fele'm ngadir minhum ehada) (Ayet 47) Onlardan hi bir kimseyi har olunmadan brakmayz. (Ve uridii ala rabbike saff~) (Ayet,48) Ba's zamannda mevkflarda herkesrtbesinde hazs bazsndan mahcub olmakszn tertib olunmu, vasif klnm olduklarhalde, senin Rab'bine arz olunurlar. '(Le'kad cftmUnA kemahaekUutn evvele merretinl (Ayet 48) O gn onlara, 8izi evvelki defada halk etmi olduumuz gibi yalnz olarak, plak, yaln ayak, snnetsiz, ba ak olarak bize geldiniz deriz. (Bel ze'amtm een nec'ale lekm mev'da) (Ayet 48) Belki siz, ba' s inkannzla, enbiyann lisanlarnda va' d olunduunuz ba's ve nuurun, incaz (va'di yerine getirmek-vefa) veifas, iin bir' vakit klmyacamz z'm (kt zan) . eylemidiniz. (Ve vud'al kitab) (Ayet 49) Nefislerindeki kkleu: amee~ hey'etlerine mutabk olan kalb kitab vaz' olunur. (F;etereil. mcrml1e m fikine mimma fibi) (Ayet 49) O kitab sebebiyle, unutmu olduklar eylere. muttali o~duklarnda; .gnahkarlarn kitabda olan eyden korkduklarn gryorsun. (Ve yekulne ya veyletena) (Ayet 49) Fasid akideleri, kt ameeri sebebiyle ddkleri helakia:rrlar. (Mali hazelkitabi la yadirsaireten ve la kebireten illi ahsa.haJ (Ayet 49) ster k\ik isterse byk olsun, btn amal ye hareketle-_ rnin asar nefislerinde baki keza nufus-i.felekiyede de mazbut ve nee'yi saniyede kurtulu olmakszn, kendilerine ta.fsilen zal1ir 01duundan;Nasl idir ve bu kitab nasl kita:bdr ki ne bir saire ne de bir kebire brakmayp, hepsini zabt ve ihsa (sayma) etmidir? derler. (Ve veced mi amilft hadren ve I'a yazlim Rabbke' ahedal (Ayet 49) Yani onlar, yapdklarm hazr bulurlar ve Rab'bm bir kim-

..

KEHF SURES!

237

seye zulm eylemez kavlinin manas da budur. (Ve iz kulna IilmeIMketjs cdi liademe fesecedi ina iblise) (Ayet 50) Melaikenin scudunun ve blis'in secdeden imtinannmanas murur eylemidir. (gemidir) . (Kane minel cnni) (Ayet 50) kavli istinaf (yeniden ba lama) olunmu bir kelamdr, gya bir kail blis neden secde etmedi? dedi de cevabnda blis, cinden yani, mevad ile ihtifa eylemi kuvary bedeniyeden idi. (Fefeseka an emri ra,bbihil (Ayet 50) Bu seb~bden, yani madde ve levahk ile ihticabndan, Rab'binin emrinden fask ve hari oldu denildi. (Ayet 60) (Ve iz kale misa lefitah). ayetinin zahiri, kssa,larda zikir ve' beyan olunduu zeredir. Ve mucizatn inkarma yol yoktur. Amma batn udur ki: Bedene taalluk vaktinde kalb Musa's, nefis yiitine HA ebrehu) (Ayet 60) Ben, yrmekten ayrma.m, .Yahut daima yrrm, (Hatta eblamecme'al balreyniJ (Ayet 60) ta ki iki alemin, yani; tatl ve ac olan ruh ve cisim alemlerinin suret-i insaniyede ve kalb makamnda mltekasna (iki eyin kar d mahal) bali oluncaya kadar ben yrmekten ayrlmam, daima yrrm. (Evemdiye hukuba) (Ayet 60) (Yahut, ok uzun sene-' ler seyr ederim dediini tezekkret. (Felemma belea mecme'a beynihimaJ (Ayet 6ll Vaktaki suret";i hazra-i camiada alemin mecmuuna ba1ioldularsa (nasyi hitehma) (Ayet 6 balklarn unuttular. O balk ahs ile deil, .;evi ile Zinnun Aleyhisselam' yutan balktr. link haricde bu surete vusullerinde, evvel g~dalar, sefere azimetten evvel yolluk almak iin emr olunduklar, bu .balktan 01mudu .. (Fettehaze sebilehfil bahri sereba) (Ayet 61) .Balk, cesed denizind~ evvelce olduu gibi diri olarak geni bir yol tutdu. Nitekim, balin, deniz zerindeki yolu mnferic' (ziyade-alan) olarak ka1b, deniz kapannam olduu rivayet olunmudur. . (Ayet 62) (Felemma caveza) Vaktaki baln mufarakat mekann gediler. ve Musa'ya alk ve glk ilka olundu. Halbuki hikaye olunduuna gre, bundan evvelki seferde Musa'ya yorgunluk ve alk gelmemi di. Musa acknca, o vakit bal ve ondan gdalanmay hatrlayp, arkadandan gday istedi (At.:inaadaena) (Ayet 62) Musa'nn bu hali bundan evvel rahimdekihaline nisbet ile, gndz olmak dolaysyla, Bizim kuluuniuzu getir if (Lekad Iekina min sererma haza neseba) (Ayet 62) Tahkik bu seferimizden yorulduk, zahmete ddk dedi ki o da veladet yorgunluu ve zahmetidir. (Ayet 63) (Kaale ere'eyte) Yua Aleyhisselam Grdn m bana ne gay (kendinden geme) etti, ne hal ve kabahat oldu? (z e'veyna ilassahratiJ (Ayet 63) Biz, irtiza' yani st emmek iin gse yaslan-

238
dIlnz

KEHF SURIDS! '

vakit;' (Feinni nesitIhfttel (Ayet 63) rahimden mstani olensanihieeytan

sana sylemei unuten ezkrehu) (Ayet 63) Ve. onu s~na hatrlatmamancak 'eytan unutturdu dedi. nk baln denize gittii vakit' kalb Musa's uykuda ve nefis genci uyankidi. Hali, zuhu (bir eyi unutmu gib'i kasten terk etmek) hali olduun dan, Adem'e ecereyi tezyin eden vehim 'eytan, 'nefis Yfta,'nn kalb Musa'sna bal hatrlatmasn unutdurdu. (Vettehaze sebiIeh n bahri acaba) (Ayet 63) Balk, denizde taaccb olunacakbir yol tutmu du (Kaale zaike ma I{nna nebiJ (Ayet 64) Musa, te, bizim aradmz bu idi. Yani, baln kurtulmas ve cibilIetinde (ya-., radlnda,) olduu yolu tutmas idi. ik, Musa'dan daha alim bir zatn bulunacana, dair, Musa'nn va'd,olunduu bahreynin mecmuu oradadr. Zira, akl-i kudsiyemutebaatla kemale terakki ancak bu makamda olur. ' (Fartedda ala asarihina kaasa) (Ayet 64) Kemale terakki de; hebut zamanndakl eserlerine tabi olaraktan, Allah'n . has kullanndan, ziyade inayet ve rahmetle ihtisas eylemi olan, akl-' 'kudsiyi bulmak iin, kendi izlerine dndler. dum. ("Ve ma (Ayet 65) (Feveceda abden min ibddina ateynah rahmeten min. indina) Has kullanmzdan olub, mevaddan tecrid ve cihattan takdis, kurb ve indiyet asan olan nuriyet-i mahza sebebiyle, k~ndisine ke-' mal-i manevi verm, (Ve aUemiilhmin lednna lma) (Ayet 65) ve taim-i beeri vastas olmakszn maarif-i kudsiye ve hakayk- klliye-yi ,lednniye ilmin talim eylemi olduumuz abdi 'buldular. (Ka,a,le leh musa hel ettebi'uke ala en t'aIlimeni mimma uimte rda) (Ayet 66) Musa, o abd~ senin bildirildiin rd, bana ret-' mekliin zre Hin) sana: tabi olabilir miyim? dedi. Bu sz; slftk ve kemae ~erakki iradeSinin zuhurudur. O abid: Sen adem-i tecer..; rdn ve beden ile, beden perdeleri ile ihticabn dolaysyleumur-i gaybiyeye ve hakayk- maneviyeye mutta1i olmadndan benim reflldiime (arkadalma) sabr etmee' takat getiremezsin dedi. (Vekeyfe tasbirn 'ala ma le,m thit bihi .hubra), (Ayet 68) KavIinin manas da budur. (Kale setecidni inaallah sabira) (Ayet 69) Musa , stidadmn kuvveti ve taleb de sebatm cihetiyle inaaIlah beni sabr edici bulursun. (Ve la a'si leke emra) (Ayet 69) Ve safam ve sadk iradem ile sana teveccl ve emrini kabul ettiimden, senin emrine asi olmam dedi. Bu mukavele'erin kMfesi hal lisan He dir. (Kale, feinitteba'teniJ (Ayet 70) Abdimiz Eer tarik- kemae slftkda bana ittiba edersen (Fela tes'elni an ey'inl CAyet 7.0) amal ye ryazat- ahlak ve mcahedat ile seyrde'bana uymakln ve mtabaat et..:, mekliin lazmdr: Ve hakayk ve maaniy tal~b etmemelisin. (Hatta
c

mamz dolaysyle; ben,baln gitmi olduunu

KEHF SuRES
,

239
'

uhdise leke mnh zikraJ (Ayet 70) Taki vakti. gelince, ben sana o~ ilimden haber sylerim. Ve m~amela:t kalbiye ve kalbiye. ile tecer-~ rt eylediin zam~n, sana hakayk- gaybiyeyi haber veririm dedi. (Ayet 71) (Fantalakaa hatta iza ;rak:Jib~'fissefin,etn kisi yOla hareket ettiler~ taki se'yr-i ilaIlah iin heyula (hereyin maddesI, mahiyeti, asl, bir maddenin ha:yali,yani zihinde mutasavvar ekli-hke maya gre sureticismaninin mah'alU olan cevheri evveL. Mtekellimine gre:. hakayk- eya, sofiyeye gre: ruhaniRlih-i azam, cismani Tabiat.; klliys demektir) denizinde alem-i kudsiye ubudiyetine salih (uygun) riyazat haddine bali;' (erimi) beden sefinesine rak:ib olduklar (bindikleri) vakit; (Harakala) (Ayet 71) abdiniz; riyazat ve taklil-i (azaltmak) taam ile sefineyi noksatlatd, ahkam n zayflatd, nizamna vehin ve halel getirdi. (Kaleeherekteiha Iitu rika ehleha) (Ayet 71) Musa, indeki kuvay- ha;yvaniye ve nebatiyeyi heyula denizinde gark edb, helak, etmek iin mi gerr,iyi neye' , krdn? dedi (Lekad ci'te ey'en imra) (Ayet 71) Pek fena bir ey , yapdm. Bu inkar,' nefsin sfatyla' zuhurundan ve kalbin de nefse. meylinden ve riyazatda huzuzundan mahrum olmakdan ikayet ve hukuk ile kanaa,t etmemekden ibarettir. (Kale elem elrul inneke len testaty'a ma'ye sabra) (Ayet 72) Abdimiz, Sen benimle refakate sabr edemezsin demedim mi? dedi. Bu sz;' sllikde azimetin bundan daha kuvvetli olmasnn vacib olduuna ruhi bir tenbi ve kudsi bir tahrizdir: (~ale la tUahzni bima nesit ve la trhikni min, ,emri. usra) ,(Ayet 73) Musa: Beni nisyanm sebebiyle muaheze ve senden m:u,farakata (ayrlmaya) mecbur edecek bir kklklematlubumdan (i~tediim eyden) mahcub eylem'e dedi. Bu sz, nefs-i levvame makamnda i'tizardr (zr dilemektir). (Ayet 74) (Fantalekaa haJtta iza lekiya ulama) Gemiden sahile kdktan sonra ,yine hareket ettiler, taki, bir olana nlaki olduka nnda, abdimiz, olankatI eyleyince. (Kaale ekatelte Jl,efsen zekiyyeten biayri nefsin) (Ayet 74) Musa Bi-gnah olan, pak bir nefs-i bakiri niye' ldrdn?; (Lekad ci'te ey' en n.k.ra) (Ayet 74) pek mnker ve kerih bir e'y yapdn dedi. Olandan murad: sfatyla zahir olub, kalbi mahcub eyliyen ve fenahkla emr edici olan nefsi 'emmaredir. Onul1 ldrlmesi: gadab, ehvet vesair sfatmn ldrlmesi Hedir, Pak bir nefisi. niin ldrdn? demesi, Kalbin nefs~ acmas dolays ile -itirazdr. (Kale elem ekul leke inneke len t~s tety'a ma'ye sabra) (Ayet 75) Abdimiz: Ben sana" sen benimle arkadalk. etmeye refakatime sabr .edemezsin demedim mi?, dedi. Bu sz; rihibirtezekkr ta;biridir.(Kale n se'eltke an ey'in ba'deha fela tsahibni) , (Ayet' 76) Musa; o vakadan sonra, sana bir ey.;

240

KEHF SURES

den sual edersem, artk bana msahabet (konuma, grme) eyleme! (Kad belatemin lednn zral (Ayet 76) Ben ,zrm kabulde ni- ' hayete bali oldum (son derece samimiyim) dedi. Bu sz de i'tizar ve gnah itiraf ve ikrardr. Bunlarn kMfesi, levvame olduu zamanda, nefsin telvinatdr.' (Ayet 77) (Fantalekaa hatta i~ ateya ehle karyetinl Yine hareket ettiler. Taki bir karye ahalisine geldiklerinde; (stet'ama ehleha) (Ayet 77) karye ahalisinden yiyecek istediler. (Fe'ebev en, yudayyifft hmd) (Ayet 77) Karye ahalisibunlara yiyecek vermekten 'imtina ettiler. (Fe' veeeda fiha: eidaren yrid en yenkadda' fe' ekameh) (Ayet 77) O kyde mail-i inhidam (yklmak zre olan) bir duvar bulduklarnda abdimiz, duvar dorulttu. (Kale lev i'te lettehazte aleyhi ecra) (Ayet 77) Musa Eer istese idik, bu i iin cret alrdk diye tariz eyledL '(Kale hazd firaku beyni ve beynikel (Ayet 78) Abdimiz; u tarizin aramzda frak ,(ayrli) mucib olmudur dedi. Ehl-i karye kuvva,y bedeniyedir. Onlar~an yiyecek ~ramalar; kuva-y bedeniyeden da- ruhaniyi istemektir. ,yani mdrikat- ~ziyenden maani-yi klliyenin intiza- (koparp, almas) gibi, onlar vastasyla da- ruhaniyi talebtir. Her ne kadar bundan evvel kuva-i bedeniye, Musa ile abdi'imizi it"am ediyordu iseler de, bu defa, ziyafet vermekten imtinalar zira o srada da la.r; riyaza.t ile olann katlinden ve geminin krlmasndan evvelolduu gibi, ayaklar altndan olmayub, fevklarnda olan envar':' kudsiye ve tecelliyat- cemaJiye ve celilliye ve maarif-i ilahiye ve maani-i aybiye den olmutu. Kuva-i bedeniye ve he vas ise; i bu daya imdat edici olamayub, buna manidirler. Ve pelki Musa'nn; ehline, siz durunuz dedii gibi envar- kudsiye ve maani-yiaybiye tecelliyat, ancak havasn skunundan ve uykusundan sonra hazrlanr. Mail-i inhidam olan duvar: nefsi mutmain nedir. Nefsi mutmainneden, cidar ile tabir eylemesi, zira nefs-i mutmainne nefsi emmarenin riyazat ile katlinden ve mevtinden sonra hadis olduundan, nefis ve iradesile nteharrikdeil, bir cemat (cansz) gibi' olmutur. Ve zayflnn iddetinden helake yaklatndan, halinden yklmaa yz, tutmu diye ta'bir olunmutur. Onun dorultulmas; Kuvve-i nutkiye nuru ile kemalat- halkiye ve fezail-i cemile ile -rezail sfatlar makamnda fezailkaim oluncaya kadar onu tadil etmektir. Musa'nn~ steseydik cret alrdk demesi; nefsin telvini deil, kalbin: telvinidir ki, o da: riyazat istrmal ve fezaili 'iktisab ile ecir taleb etmektir. Bu sebepten abdimiz, (Haza firaku beYni ve beynike) (Ayet 78)' kavliyle cevab verdLYani: ite, benim makammla, senin makamnn mfarakat ve mbayeneti ve
,

KEHF sURESf

241

benim. -halimle, senin halin arasndaki fark budur. nk riyazat ile nefsin imareti ve ahlak- hamide ile tahflluk, ecir ve sevap mmidiyle olmayacaktr. Ve eer o mmid ile dursa; feza ve kemalat olamaz. Zira, fazilet; efal-i maksudenin biraraz iin olmakszn, srf zat iin sahibinden sadr olmak haysiyetiyle ahlak- ilahiye ile ahlaklanmaktr. Bir garaz iin olan efal; fazilet deil, hicab ve rezaliyettir. Hal uki maksud olan ey, hicabm atlmas ve sfat-nefs perdesinin almas ve .manayi aybiyeyi telakki belki sfat- ilahiye ile ittisaf ve belki Allah'ta fena'dan sonra, Allah ile tahakkuk iin nur alemine kmaktr. Senin zu'm ettiin gibi maksud; sevab deildir. (Senebbike-bite'vili ma lem testeb' aleyhi sabra) (Ayet 78) Yani; nefis, itmi'nan ve kuva istikrar eyledii vakit, sana syleyinceye kadar, sual etmekten seni nehy ettiim aybn' telakkisi ve maaninin kabul sana mmkn olmas, iindir. Maarif ve maaninin kablne mstait olduun vakit bu ilerin tevilini. sana zikr ve beyan edeceim der. (Ayet 79) (Emmes sefine:t fekanet limesakine) Amma tehzi (yardm) ettiim gemi; heyula denizindeki .miskinlerin, -yani; havass- zahire vekuva-i tabiiye-yi nebatiyeden ibaret bulunan kuva-ibedeniyenin idi. Bunlara miskin denilmesi; trab- bedeniye mlazimet-lerinden ve ~devam- skunlannda ve sliktekalbe mmaneat (men etmek-esirgemek-bir iin yaplmasna' sai etmek) ve sair kuva-i hayvaniye gibi .istiladan zayf olduklarndan naidir. Bu miskinlerin bei karada ve bei de denizde alan on karda olduklan hikaye olunmutur ki bu da; havass- zahire ve batmaya iarettir. (Fe'eredt en e'ybeha)' (Ayet 79) nlerinde bulunan, nefs-i emmare padiahnn, almamas, azab etmemesi iin o gemiyi ayplamay mu rad ettim. (Ye'hz klIe sefinetin asbiU (Ayet 79) nk nlerinde kuvay istila ve meta1ib Hstenen eyler) ve arzulannda istimal He her gemiyi gasben alan; nefs-i emmare padiah var idi. (Ayet 80) (Ve emme! ulam fekane ebevah m'mineyni) :Amma, ldrdmolann, ruh ve tabiat- cismaniyeden ibaret bulunan ebeveyni, Allah'a itaat meslekinde inkiyad ve Allah'n emrine imtisal ve kendilerinden, Allah'n irade eyledii ey'i iz'an (anlay-kavray) etmeleri ile tevhidi ikrar edici idiler. (Fehaiyna en yurhikahma tuyanen ve kfra) (Ayet 80) Bunun zerine, ruhun u hudu zamannda, enaniyet ile zuhur etmesi sebebiyle; ebeveyni zerine tuyan etmesinden ve asi olub, fenalk yapmakla ebevey~ini rtmesinden, yahut marta: hicab' ile kfr ederek ilerini ve dinlerini ifsad ve Allah'a ubudiyetlerini ibtal etmesinden korktuk. (Fe'erednA en ybdiIehma Rabbhma hayren minh zekitlU (Ayet 81) O se-

242

KEHF SURES

beqten, Rab'lerinin onlara, taharet ve paklik cihetinden o olandan daha hayrlsn, .fakrebe rhma) (Ayet 81) ve atfet ve rahmete daha karib alann tebdil etmesini istedik. Nitekim Rab'leri, olan teharet ve paklik cihetinden, ondan daha hayrl olan ve ruh ve bedene daha atfetlive daha efkatli ve daha nafi olan nefs-:-i mutmainneye' tebdil eyledL Ebeveynden nlurad: Baba ve dede olmas da caiz or. ' o vakit, kalb ile ruh'tan kinaye olmu olur. (Akreberuhma) (Ayet 8L) Ruh ve kalbe daha mnasib ve daha atfetli demek olur. (Ayet 82) (Ve emmeI cid'ar fe kane Uulameyni yetirieyni f!il medinetil Amma 'q,orulttuum duvar: beden kasabasnda bulU."1an iki yetim olann idL Yani nefsin istilasyla, 'keroruden evvel len, ya'hud katlolunan kalb'ten veya'hut, bedeni perdelerle rtlmeleri dolaysyla, hakiki babalar olan ruhul kuds'ten kesilmekle yetim kalan kuva-i akliye-yi ,nazariye ve kuva. ; akhye-yi ameliye olanlarnn idi. (Ve kane tahtelu kenzn Iehma) (Ayet 82) Ve o , duvarn altnda o yetimlerin hazinesi var idi. Yani, kalb makamn-' da: ancak bu iki kuvvet ile hasl olabilecek marifet hazinesi}>.- v~r idi. Zira, ite bulu hali olan kemal vaktinde, cemi klliyat ve Cz' yatm <~kalbte bilfiil ictima' etmesi ve o hazinenin o vakit karlmas, mmkndr. Mfessirlerden baz zahir ehli; hazinenin; ilim yazI,.. 'm sahifeler olduunu sylemilerdir. .Ve kane ebuhma saliha) (Ayet 82) Gerek kalb ve gerek ruhl-kuds olsun, her iki te'vil zre babalar; salah sahibi bir zat idi. Bazlar, byk babalar olub, Allahu 'feala, yetimleri onun iin muhafaza eyledi, demilerdir _ki, bu beyan zre, ancak ruhul kuds olur. (Ayet 83) (Ve yes'eluneke an zilkarneyni kulse'etlu aleykm minh zikral Habibim, sana Zlkarneyn'den sorarlar Onun zikrini size okuyacam, deyiver., Zlkarneyn'in kssas mehurdur. Zlka,rneyn'in zaman, zaman- saadete ya:kn ve kendisi Rumi idL 'Ayetin enfse ta,tbikine, gelince: Bu vcudta Zlkarneyn; , vcudun iki boynuzuna, yani, ark ve garbna maik olan kalb'tir. linna mekkenna Ieh fiI' ard) (Ayet 84) Tasarruf ve maani-yi klliye ve hazine mallElr'In cem'e ve mark ve maribten diledii cihete gidebilmek zere biz, kalbi arz- bedende, kudret ve tasarruf sahibi k~ldk. (Ve \ ateynah min IrUi ey'in sebebaJ CAyet 84) Diledii kemaattan her hangi bir kemale vasd olmas iin, vuslat1a sebeb olan yolu kendisine verdik. (Fe'etbe'a sebebd) (Ayet 85) Bunun zerine; alem-i sfliye tevecch ve bedene taalluk ile bir yola girdi. [Hatta iza be~ea maribeemsil (Ayet 86) Taki ems-i ruhun urubu mekanna bali oldukta (yani: gnein batt yere gelince) (Vecedehi! tarb fi aynin hamletm) (Ayet 86) Ruh gneinin a.murla kank bir kay-

"

KEHF

SURIDS

,243

nak suyunda yani (min nutfetin emac) buyurduu vehile; karanlk ecsamdan mrp.tezi (uyuan) madde- bedeniyeden ibaret bulunan hemme (amur) ile muhtelit (kark) bir suda urub eder olduunu grd. (Ve vecede indeha ka,vma) {Ayet 86) Ve o ukurun yannda ~kuva-i nefsaniye-yi bedeniye ve kuva-i Ruhaniye kavmini buldu. (KuIna ya zelkarneyii imma en t'azzibe) (Ayet 86) Ey Zlkarneynl dilersen kahr ve imata ve riyazatla bunlara azab, (Ve inima en tettehze fihim hsna) (Ayet 86) dilersen ta'dil huzu- . zuna (hazIarn) ifa ile, onlara bir iyilik edersin dedik. (Kale emma men zaleme) (Ayet 87) Zlkarneyn dedi ki, ehvet, azab, vehim ve tahayyl gibi efradve adem-i istislam (uyumsuzluk) ve inkiyad, (boyuneme) sebebiyle zulm. edenlere, (Fesevfe nii/azzibh smme yreddii ila rabbihi feyu'azzibh azaben nkra) .(Ayet 87) biz, riyazat ile azab edeceiz. Sonra, kyamet-i surada Rab'bine red olunarak, benim azabmdan daha iddetli, mnker bir azab ile Rab'bi de ona azab edecektir. (Ve emma men amene) (Ayet 88)' Amma akliyeHn, fikir ve havass- zahire gibi nim ve marifet ile iman eden; (ve amile saliha) (Ayet 88) ve inkiyad ve taat ve fezaH iktisabnda sai ile salih amel ileyen (Felelu cezaenilhsna) (Ayet 88) kimse iin cennet-i sfat ve envannn tecelliyatndan, ulumunun enharn dan gzellikler vardr. (Ve senekul ehmin emrina ysra) (Ayet 88) Ve mlakat- fazilenin>; husulu sebebiyle ona kolaylkl sz diyeceiz.

(Ayet 89) (Smme etbea sebeba) Sonra bir yola gitti. Tezekki' (paklanmak) vetecerrd ile All~h'a sluk ve'terakki yolunu tuttu. (Hatta iza belea rnatl'aertsil (Ayet 90) Taki ruh gneinin blu' ettii mahalle bali (eridikde) oldukta;' (Veeedela tatlu'u ala kavmin) (Ayet 90) Ruh gneini akltan (akll kimseler) fikr, hads (sezi) ~ kuvve-i kudsiyeden ibaret bulunan kaVme tulu eder olduunu buldu. (grd) (Lem nec'al lehm min. duniha sitra) (Ayet 90) Bu , kuvann, ruh nuru ile tenevvrnden ve maani-yi klliyey idr aklerinden dolaY, kendilerine ruh gneinin nnde bir hicab kl ma.mtk~ fKezallke) (Ayet 91) Zlkarneyn ii bylece vasf ettiimiz gibidir. (Ayet 91) (Ve kad ehatn,abim'a led(}yhi hbraJ Onda olan ulum ve mafu.if, kemalat ve fezaili biz, ilim cihetinden ihata etmiizdir ki, manas; kalbin alemiyni (alemleri) cami, bir hazret olmas dolay syla, bizim ayrimiz, kalbi ihata edemedi. Binaenaleyh Allah'tan ayri, kalbin malumatna vakf olan. bir mevcud yoktur. Bu sebebten ~alba (Arullah) tesmiye olunmutur.

244

KEHF SURES

(Ayet 92) (Smme etbe'a sebeba) Sonra, Z.lkarneyn, seyrifillah ile bir yol tuttu. (Hatta. iza belea beynes~eddeyni) (Ayet 93) Taki kevneyn arasnda bali oldukta, it~ kalbin mertebesi ve ik;i da,n yksek noktalar arasndaki makam as1isi budur. Mark ile maribte seyri ise, tenezzlen ve terakkiyen seferidir. (Veeede nn dunihima kavma) (Ayet 93) ~ Orada kuva-i tabiiye-yi bedeniye . . ve ~havass-: zahire ka;vmini buldu. (La yekadune yefkahune kavIal (Ayet 93) O kavm, maaniyi mdrik ve natk olmadklanndan, sz anlayamyorlard. (Kalu) (Ayet 94) Onlar hal dili ile (inne ye'eee ve me'eu.e e ) (Ayet 94) tahkik, devaiy-i (iten gelen bir duyguyu te vik edici haller) ve hevacis-i (kuruntular) vehmiye ve vesavis-i (vesveseler) ve nevazi- (yerinden skme) hayaliyle, (Mfsidtine fil'ardl (Ayet 94) nizama mnafi, rezaH ve ehvete tevik, nizamn ihlalini vekavanin;.i (kanunlar) hayriye ve kavaid-i ekaideler) hikemiyyenin harabn mucib amellere terib ve adalete mnafi ve zer' (e'kim, ziraat) ve nesIin fesadn muktazi fetih ve hadisat, he'va bid'atleri ihdas ile arz- bedende ifsad edicidirIer. lFehel ~c'al leke harca) (Ayet 94) mdi, (Ala en tee'ale beynena vebeyneh~ sedda) (Ayet 94) Onlarla bizim aramzda bize tecavz edemiyecekleri bir sed, yks~lemiyecekleri bir mania yapmanz iin bizler, kemal at ve sver-i ilmiyemizle sana yardm etsek olmaz m? dediler. te bu set; hadd-i er'i ve hikmet- ameliyedenolan hic8)b- kalbidir. (Kale ma mekkenni fihi rabbi hayrn) (Ayet 95) Zlkarneyn, Hab'bimin beni ikdar eyledii tecrbe ve marik ve .maribte seyrile hasl olmu olan . maaniyi klliye ve cz'iye daha hayrldr. (Fee'ynuni bikuvvetinl . (Ayet 95) mdi siz, bana itaat ve am el ile yardm ediniz. (Ec'aIbeynekn: ve beynehm rednal (Ayet 95) Sizin ile onlar arasnda gayet kuvvetli hikmet~i ameliye ve kanun-i er'i seddini yapa,ym. (Atuni zbereI hadidi) . (Ayet 96) Bana 8uver-i ameliye demir paralarn getiriniz dedi. (Ha,tta iza sava beynessadefeynil CAyet 96) Taki ta'dil ve takdir ile iki dan tepelerine m savi geldii va,kU (Kalen fhul (Ayet 96) Kuva-y hayvanlyeye; fezail-i ahlaktan olan maani-yi cziye ve Hey'et-i ne~saniye ile bu suretlere nefh ediniz ded,i.. (Hatta iza cealehu naral (Ayet 96) Taki, ulum cmlesinden, a'malin keyfiyetinin beyann ihtiva eden, bal bana bir ilim olduu vakit, (Kale atuni fri aleyhi ktral (Ayet 96) ilim ile amel beyp.inde (arasnda) tavassut etmekle, (vasta almakla) ruh-i insani ile beden arasnda ruh-i hayvaninin tavassut eyledii gibi, ilim ruhuyla, amel cesedi mttehid olmak iin ilimle amel beyninde tavassut eyliyen niyet ve kasd erimi bakrn getiriniz, onun zerin~ dke. yim dedi. Bu suretle; ama paralarndan ulum-i ahlak nefhalann-

KEHF SURES!

245

dan eriyip dklenaznm (sebatlar)' ve niyyat (niyetler) bakrlarn dan bir sed,yaru., temel ve bina hasl olmakla nefis onunla mutmain oldu ve tedbir ve iman eyledi (Femesta' en yezheruh) (Ayet 97) Binaenaliye bu seddin, kendileri iin, def'i ve istilay mmkn olm yan amellere ve hacetlere mtemil ve anmn murtefi olmas dolaysyle', artk o seddeykselmee (kmaya) (Ve mestetd' leh nakbd) (Ayet H7) ve melekat ve amal ve ezkar ile mustahkem olduu cihetle onu delmee kadir olamadlar. (Kale. haza .rahmetn: min ,rabbi) (Ayet 98) Zlkarneyn: Bu sed yn kanunu, Rab'bimden kullar zerine emniyet ve bekalarm mucib olan bir rahmetdir.; (Feiza cde va'd rabbi ce'aleh dekkd'e) (Ayet 98) imdi kyamet-i sura' ile Rab'bimin va'di geldii vakit, mevt ve alat- bedeniyenn harab zamannda onunla amel mmteni' olduundan, o vakit, Rab'bim o seddi batl ve mnhedim (yklm) klar. (Ve kane va'd rabbi hakka) (Ayet 98) .Ve Rab'bimin vadi hak ve sabit olmudur. (Ayet 99) (Ve terekna ba'dehum yevme izin yemc ri ha'din) O gnde heylulet (mani olma - araya girme) olmakszn, ruh'da ictimalar dolaysyla btn kuvay~ ihtilat eder bir halde terk ederiz. IzdlTab ve ihtilat ile bir ksm dier ksmnda temevvc ederler. (Ve nfiha, fissurU (Ayet 99) Ve. ne'e-i saniyede ba's olunmak ve dirilmek iin Sur da nefh olunur (Fece manah.m cem'iU (Ayet 99) Btn kuvay cem' etmeklikle cem' ederiz. YAhut, mana: Ha~i fenada kyameti kbra ve Hak'kn zuhuru sebebiyle, o makanda; ilim ve hikmetin irtifa ve gayrin ve fiilinin intifas (yok olmas) ve ef'al-i lahiyenin tecellisi hal ve ibahama'nasnn zuhllru dolaysyle Rab'bim, o seddi medkuk,' (toz haline getirme) patl ve ,mnhedim klar..Ve o zaman, baz kuvay hayran olarak, ba'z kuva'y da temevvc (dalgalanma) ve hareketi olmyan ey'-i vahid hkmnde, muhtelif olduklaT halde terk ederiz. Ve hal-i bekada, vucud~i hakkani ile icad etmekle; Sur da nefih olunur ve kMfesini tevhid ve istikamet ve temkinde ve nefisleri le deil, Allah ile olmakta cem eyleriz. (Ayet 100) (Ve aradna cehenneme yevmeizin nkaririne arda) (Ayet '100) Yani, En'am Suresinde zikr olundu u gibi, Kyamet-i sura gnnde Hak'tan' malcub olanlar niyran (cehennem) ve azabm env~ ile muazzeb olurlar. Yahud mana:' O uhudda cehen-, nemi kMirlere arz ~tmekle (gstermek suretiyle) arzederiz. Yani, k!yamet-i kbra sah:i:bine; kMir ve mahcublarn cehennem atein de muazzeb olcuklar zahir' olur. demektir. lEIle,zine kanet a'ynhm ri tain an zikri) (Ayet 101) O mahcublar; gzleri, zikrimizi mucib olan ayat ve tecelliyat- sfatmzdan mahcub ve perdede olanlar (Ve kanu Id yesteti'une sem'a) (Ayet 101) ve ayatmz iitmee kadir oamayanlardr. \

MERYEM SyRESt

, (Ayet 108) (La yebne anha hvala) Menzilleri kuddus cennet, lerinde olanlar, orada muhalled (daimi surette mukim klnm olan, -ebeden bulunan) olub, oradan taha,vvl etmek, baka bir yere deimek istemezler. 'nk ::stidatlarnn iktiza eyledii kemale bali olduklarndan, o' kemalin ilerisine iyaklar yoktur. Bu 'kemalin ilerisinde bir kemal bulunsa dahi, onlar .o kemali idrak etmediklerinden ona zevk ve evkIeri olmaz. Gayri ile Hak'tan malG.ub olan mrikin mukabelesinde olmalar ve Gennetlerinin; Firde'vs cenne-,ti olmas" bu m'minlerin, ancak kE;nnallerinin fevknda bir kemal olmyan, istidatlar kamil muvahhidler olduuna delalet eder. Binaenaleyh mertebelerinin ilerisinde tahavvl etmek istiyecekleri bir e~ kalmaz. (Ayet 109) (Kul lev kanel bahr Habibim de ki: Eer suretleri ' kabil (kabul eden) olan ve zuhurda onlara imdad eyleyen Heyula denizi; (Midaden likelimati rabbi) Rab'bimin maani-yi hakayk- a'yan ve ervah' kelimatna mrekkeb olsa; (LenefidelbahI- kable en tenfede keIimat rabbil (Ayet 109) deniz tkenir. Rab'bimin kelimat tkenmez. nk, kelimat, gayri mtenahidir Il1:tenahinin ise gayr-i mtenahiye vefas mmtenidir. Allah Tea.1a Hazretleri a'lemdir. (en iyisi~i bilendirJ

MERYEM SURES
BsM:tLAHRRAHMANRRAHM

(Ayet 1) (KM. H,a. Ya. Ayn. Sad) Ge,en bahislerda beyan olunki, Rab'bine nida ve dua eyleyen herbir ta.ib;, ancak ha,] lisanyla dua ayledii ve bilsin ,ve bilmesin, o halde, istidadnn iktizas hasebiyle, mathlbunun masdar olan isim ile nida ettii vakit icabete mstehak olur. Zira feyz ve ata, ancak istidad hasebiyle olur. stidad ise, ancak o ism.jnmuktezash taleb eder ki, o vakit, matlubunu ifade etmekle hacetini bitiren ve' noksann cebr eden ismjn tecellisiylE} ona icabet eyler. Mesela; mariz (hasta) olan bir kimse Ya Rab ... dedikde murad Ya af! dir. Zira, Hak Teala HazretIeri, iabeti zamannda afi ismiyle marazndan (hastalndan) beri (uzak) klar. Keza, fakir nida eyledikte ona da Muni (zengin eden) ismiyle icabet eyler. nk, fakirin Rabbi; o isimdir. Zekeriya Aleyhisselam, din ileri~de makamna ka,im olacak bir velinin. kendisine balanma,s iin Rab'bine nida eyledi. Bunun -iin iki il~"
mutur

MERYEM SURES

let koarak (sebeb ne srerek) iti~ar ve iki eyle tevessl eyledi. Biri: (Kale rabbi' inniy vehenel; azm minni vete'la.Ierre's ,eyba] .. (Ay:et 4) Ey Rabbim! Benim cismimi tutan kemiklerim zayflad. Ve bamn ihtiyarl ululandi. Yani, salarm aard diyerek, zayf ve eyhuhete (pirlie, ihtiyarla) ve din ileri ile kaim alnaktan vehn (dermanszlk) ve acz, He te'vessldr ki, buna Kafi ismiyle icabet olunub, za'fna kifayet ve kuvvet vererek, veled ile teyid eyledi. Sonra (Ve lem ~lkJ:1. bidu'aike rabbi ekkiyaJ (Ayet 4) ve Ey rabbim, sana dua,m ile hibir halde hfdv (midsiz olan; mahrum, meyus kalan); hasir (zarar, ziyana urayan) ve merdud (red olunmu) olmadm szyle, Hak Teala'nn, kadimde kendisine olan ina'yetine tevessldr ki, buna da Hadi ismiyle icabet ederek bearet va'diyle matlubuna hidayet eyledi. Zira, lazrin olan selb-i ekavet ile iaret eyledii vechiyle, ekavetin selbini mstel~im olan, saadeti iktiza eyHyen inayet, ademde olan ayninE? ve istidadnn, kendine mnasib bir saadeti iktiza eylediiIie ezelde Allah Teala'mn ilmidir. , iki, bu da; ayninin vcudu zama.nnda, Hak'kn kendisi iin o kemali iradesinin ayndr., Binaenaleyh onun zatn; o kemale hidayet etnek behemehal lazmdr. Hidayet ise ancak tevfik ile tam olur. Tevfik, matlubamu'di (emanet olarak veren) olan, muvafk esbab tertib-. den ibarettir. Zekeriya Aleyhisselam, bu esbab muvafk bulmayb hilafm bulduundan korkdu (Ve inni hftl mevaliye inin veraiy) . (Ayet 5)' szyle, kendinden sonra kalacak emmi zadelerinin bu ie salaliyeti olmadnda, korku 'ile ihtlzar eyledi. Ona da; Vaki. ismiyle icabet ederek, emmizadele1rinin erlerinden vikaya eyledi (ko,rudu). (Ve kanetime'ti' akraJ , (Ayet. 5) Ve Benim zevcem aslnda .ksr. olmulur szyle, esbabnn bulunmad, do~aysyla kendi nes1inden veli bulunmasnn imtina ile, ftizar eyledi. Ona da Alim ismiyle icabet etti. Zira" Allahu Teala, Zekeriya Aleyhisselam'm, msebbibin imtinana delil getirdii esb~bn. mevcud olmadn bili-' yar ve esbabn olmad ile' beraber, olduunu da biliyordu. Ve melaikani.n,brahim Aleyhisselam'n zevcesine: Rab'bin byle buyurdu, Rab'bin ilim ve hikm.et sahibidir dedikleri' gibi,. Hak ilminin taauk eyledii bir ey'in her halde olmas labd (gerekli) ve lazm olduundan: (Ya zekeriyYa :inna nbeirke bi guIamin) (Ayet 7) Ey Zekeriya! seni, ismi Yahya olan bir olan ile tebir ederiz (mjdelariz) ki, bundanevvel, baka birisini bu, isimle tesmiye.etmemiizdir. buyurarak olanla tebiI" ve ilmin muktezasma hidayet ~din" ce, Zekeriya, alem-i hikmetde .esbab ile adetlemi olduundan, htin- . dan teaccb ederek: (Enna yekftn li guI.amn) (Ayet 8) Ey Rabbim! ne keyfiyetle benim olum, olur? Halbuki zevcem teden beri ksr-

248

MERYEM

_SURES

dr, ben de ihtiyarlktan kurulua bali oldum. Erkan-i bedenimde rutubet namna bir ey kalmad diyerek, te1krar esbabn bulunmas ile Hakka rcu eyledi. Zira, Zekeriya Aleyhisselim, mevalisinin bu ie ehliyeti olmadndan, her ne kadar nesIinden olmMa da, din iyle kaim olmakda onun yoluna sllk eder ve iine sahib olacak ve yerini tutacak hakikibir veled istiyordu. Bunun -zerine, Allahu Teala Hazretleri, (Kaale- kezalike, kaae rabbke hve aleyya heyyi-nn_ vekad halaktke min kabl velem tek ey'a) (Ayet 9) kavliyle; beareti tekrar ve kudret-i Hakda bu in kolayolduuna hidayet edince, Zekeriya buna delalet edecek bir alamet iltimas eyledi. Hak Teaa Hazretleri o .alamete, Hidayet ve Sadk ismiyle va dini incaz (vadi yerine getirmek) ve kendisine Yahya'y balamakla merhamet ediyordu. -mdi vf:d ve bearet haliyle beraber anifen ( biraz evvel) zikr olunan ahval-i erbaa Zekeriya'ya be isimle rahmet suretiyle icabeti iktiza eyledi. Bu beyan zre. (Kaf) , Hal-i zaif ve eyhuhet ve aczinin iktiza eylediiKafi ismine, (Ha) - Zekeriya'ya inayetinin ve matlu:bunu kendisi iin iradesinin iktiza eyledi -Hadi Smine, (Ya), meva1iden korkmas halinin iktiza eyladii V-aki ismine, (Ayn) esbabn ade-niini iZharnn iktiza eyledii, Alim isni- ne, (Sad) vadin iktiza eyledii Sadk ismine iarettir. Ve bu ahvalde matlabrnn ifazas ve veledin balanmas ile Rahim, -olan i bu ~sma-i hamsenin (be isim) mecmuudur. mdi bu hurufun fikir ve ta'dad, bu esmann kendileriyle hasl olduu bu sfatn zuhuru, Zekeriya :kuluna, ndas zamannda, Rahmetin zuhurudur. Ve bu esmamnzikri, imann vucudundan ibaret olan Rahmetin zikridir: Bu sebebden bni -Abbas Radiyallah Anha: (kaf) Kafi dir, (ha) Hadi dir, (ya) Vaki den, (ayn) Alim den, (sad) Sadk dan ibarettir, bUyUrmudur. Allahu Teala a'lemdir. .

Bu makamda enfse tatbik udur ki: Ruh, Zekeriya's, akl he_ hafi bir nida ile ni da ederek, za'fndan -itika (ikayet) ve Hak'kn inayetine tevessl eyledi. Ve kuvay- nefsaniye emmizadeleri havfndan ve nefis kadnnn veled-i kalbi dOurmadndan ikayet eyledi. (Fehebli min lednke veliyya yerisni ve yeris min ali ya'kube) (Ayet 6-71 Ve indinde akl- fiili Yakub'unun aline ve baa varis olacak bir veled bala (Vee'alh Rabbi radyya) (Ayet 7) ve onu k~:malat- marziyye ile mevsuf kL. (Ya zekeriyya inna nbeirke biguHminismh Yahya lein nev'al leh) (Ayet 8) Ey Zekeriya! biz, seni, ebedi hayat dolaysyle ismi Yahya olan kalb olan ile tebir ederiz.) (Kaale rabbie'alli ayeten) (Ayet 10) Zekeriya: Ey Rabbim! benim iin, kendisiyle ona vasl ola: cam bir alamet yl. ~ (Kaale ayetke ella tkellmennase selase le'"
yUlan istidad ma~amrnda,

MERYEM

SURIDS

249

ywin seviyya) (Ayet lO} Hak Teala Hazretleri: Senin alametin,- tam gece umur- tabiiYey~ karmak ve evagl- hissiyeile megul olmak suretiyle havass insanlarna kelam etmemeklindir dedi., (Fe'evha ileylim en sebbihii bkreten ve aiyya) (Ayet 11) Bunun zerine, Ruh Zekeriya's Fuzulu terk ve 'riyazatla, herbiriniz kendisine 'has olan ibadetinizde daim olunuz diye havass kavnine ia ret eyedi. (Ya yahya) (Ayet 13) Ey kalbYahya's! (Huzil kitabe bikuvvetin) (Ayet 13) Sen Akl- Furkani tesmiye olunan kitab kuvvetle al, (Ve ateynaJ.l hkme sabiyya) (Ayet 13) Ve biz Kalb Yah: ya'sna~ sabi iken veadet;..i mane'viyeye yakin bir zamanda hikmeti verdik. (Ve hananen min lednna ve zekaten) (Ayet 14) Ve indimizden kemali tecelliyat- sfat ile rahmet ve tecrtd ile takadds ve taharet verdik. (Ve kane takiyya) (Ayet 14) Ve kendisi sfat- nefisden, ictinab edici olmudu. (Ve berren bivaIideyhi) (Ayet 14) Ve o validini olan ruh ve nefse ikram edici olub, cebbar ve asi omam- . d. (Ve seamn ~leryli yevme vlide ve yevme yemiit ve yevme yb'ashayyiU (Ayet 15) Ve doduu vakit de fena ile olduu, fenadan sonra bekaile Allah'la diri olduu halde dirildii vakit, ona mevad mulabesesinden tenzih ve taka;dds vardr. (Ayet 16) (Vezkr Jllkitab meryem) Habibim! ehlinden, mekan- arkyye kad zaman, Meryem'ikitabda zikr et. Mekan- arki; alem-i kudsi meka:rdr. Zira Meryem, tecerrd ve tabiat mekanndan ve nefig karargahndan ve ehli olan kuva-y nefsaniye-yi tabiiyeden kad zaman,' Ruh-i kudse ittisal etmidi. (Fettehazet min ~iinihim hicaba) (Ayet 17)' Meryem, ehlinin verasnda (arkasnda) bir hicab ittihaz eyledi. ttihaz eyledii hicab, kuva-y maddiye alemininbali~ olduu ve seyrinin uzayabildii gayet ve nihayetden ibaret olan hicab- sadr ile alem-i nefs 'ehlinden mm~ teni bulunan Hazre~i kudsdr. Meryem'in tecerrd ile alem-i kud': . siye terakki, etmedii mddete Ruhul-kudsun Meryem' e irsali mmkn olamazd. Nitekim (Fe'erselna ileyha ruhana) (Ayet 17). tecerrd edince biz, Meryem'e, Ruhumuzu gnderdik kavliyle Cenab- Hak bundan haber vermidir. (Fetemessele lehabeeren seviyyiiJ (Ayet 17) Ruhumuz Meryem'e gzel surette bir beer olarak temessl etti. Ruhul-kuds, Meryem'e enda;m mtenasib, gze suretli bir be~r halinde temessl etmi, Meryem'in nefsinin onunla m~ teessir ve mste'nis (nsjyet. yaknlk peyda eden) olub da, cibillet muktezas zre hareket' etmesi ve eserin hayalinden tabiate sirayet ederek, ehvetinin hareketiyle, uykuda va ki olan ihtilam gibi inzal etmesi ve nutfesinin rahme atlarak, o nutfedenveledin halk olun'mas indir. Bey~n yukarda gemidir ki, uykuda kuvay- 'bedeniye

250

MERYEM SURES

ef'alinde tatil Uden, gden ayrlmak, tatil etmek) olduu gibi, vahiyde de kuva:..y bedeniye, tatil .olunduundan, vahy men~mat- sadkaya (uykular) yakndr. Binaenaleyh: Hayalde grnen ve stlah mzda; kalb tesmiye blunan nefs-i natkaya varid olan hallerin ve ne~s-i natkann, ervah- kudsiyeye ittisanerinde kaffesi, tabiat ve nefs-i hayvaniyeye de' sirayet eyler. Ve beden onlardan mnfaH olur. mdi pedersiz olarak, yalnz bir nutreden veled tevelldnn' mmknolduu u vecihledir ki, veledin tekevvnnnde erkein menisi; peynirde peynir mayas, kadnn menisinin, st men-, zilesinde olduu, ulum-i tabiiyyeden sabit olmudur; kkdini tutdurmak erkein menisinden, in'ikad (balanma-akd edilme) yani, tu-' tulmak; kadnn menisindendir. Fakat erkein menisi; kuvve-i akde ve kadnn menisi: kuvve-i mn'akid~ ile mnferidolur m,anasna deildir. Belki, erkein menisinde kuvvei akdenin daha kuvvetli kadnn menisinde kuvve-i mnakiddenin- daha kuvvetli olduu -manasnadr. Yoksa .eer biri srf akde, deri srf mn'akide- olmak ~zre mnferid olsalar, bir ey dl;mak zre birJemeleri mmkn 01mazd. Erkeinmenisi, veledden cz'i olmak zre mna,fiz olmazd. mdi bu, beyan zrekuvas kuvvetli ve nefsi erif kadnlarn miza," lan olduu gibi, kadnn mizac kavi ve zkUri, yani erkek1ie ,mensub ve cierinin mizaC hararetli olduu zaman, o kadnn sa bbreinden ayrlan' meni, sol bbreinden ayrlan meniden daha ok hararetli olur. Bu ikisinin rahimde ietima ettikleri ve rahimin mizac cezb ve imsakda kuvvetli olduu zaman, sa bbrekten ayrlan meni; akd kuvyetmin iddetinde; erkek makamnda, sol bbrekten -ayrlan meni de kadn kuvvet~nde, kadn' menisi maka-mnda kaim olur, derhal veled tekevvn eyler. Keyfiyet bundan ibarettir. Hususiyle nefis ruhul-kuds ilemeyyed ve ,kuvv~tlenmi .olursa; ruhulkudse ittisalinin eseri tabiat ve bedende sirayet eder ve mizac tagay- , yreyler. Meded-i ruhani ile cemi kuva, nefsin efaline' imdad eyler. O vakit, kyas ile zaht olunamiyacak derecede nefis ef'alin dahaok kudretli olur. Allahu Teala a'lemdir. (Aye.t 21l (Linec'alehft ayeten linnasil Ve onu insanlara ba's veve onunla, insanlar er'i hkm ':Ve maarifle tekmil ve U' ,fiilimiz sebebiyle hidayet etmemiz iin Rab'bin bylece hkm eyledi. Binaenaleyh o, Rahmet.;.i ilahiye-yi maneviyenin sUretidir. (Ve kane cnren makdyyiU (Ayet 21) Bu ise, ezelCle levhde mukadder olmu idi. bni Abbas Radiyallah Anl'dan mervidir ki, CiQril'in: (nnema ene resulu rabbike liehebe Ieki gulamin zekiyya) (Ayet 19) Ben,ancak sana pak bir olan balamak iin, Rabbinin elisiyim szyle
nuura delalet -edici bir ayet klmamz (Rahmeten, minna) (Ayet 21l

MERYEM

SURIDS

251

Meryem, Cibril ile mutmain olunca; Cibril Meryem' e yanaarak, gmleinin yani; - bedeninin cebibinde nefih eyledi. te zikr ettii mize gre mesela; ok def'alar; inzale sebeb olan ehvet arzusu ve sarma, smak gibi o nefih Meryem'in inzalinin sebebidir. _Meryem'e temessl eden Ruh'un, nuzul ve ittisalinde ve Merye-m'in nutfesine taallukun'da sa_ :-A1eyhisselam'n ruhu olduu - denilmi ise de; hak olan o ruhun ruhul-kuds olmasdr. Zira Ben, sana pak bir oHtn balamak iin eliyim dedii vehiyle yani, Cibril; sa'nn vcuduna sebeb faili - olmu idi. Halbuki Ruh-i sa'nn nutfeye ittisali, ancak nutfenin rahimde husulunden ve imtiza veittihad ile ruhi.! kabule elverjIi bir mizac 1:rabul edecek derecede ralimde istikrarmdan sonra olabilir. (Ayet 22) -(Fehameleth fentezebet bihi mekanen kasyyaJ Meryem, sa'y hamI etmekle evvelki mekan-i arkiden, daha uzak bir mekana kanld, i'tizal (bir tarafa ekme) eyledi. nk Meryem, sa ile alem-i tabiat ve ufk-i cismaniden ibaret bulunan, mekan~- garbide vaki olmudu. Bu sebebden (Fe'ecaahel mehadu ila ciz'innahleti) (Ayet 23) buyurdu ki, dourmak, hazreti Meryem'i, nefis hmma?nn gne ilca (zorlama) eyledi. (.Fenadaha min tahtih'a) '(Ayet 24) Cibril, Meryem'e; makam olan kalb makamna _nisbetle, sfH olan cihetten, yani rsvaylna sebeb olan, hamli dolaysyle, asl mahzun- olduu alem-i tabiat cihetinden: (Ella tahzeni kad ce' ale Rabbki -tahteki seriyya) (Ayet 24) Ey Meryem sen, mahzun olma, tahkik Rab'bin, ilm-i tabidan ve yalnz senin nutfenden yavrunun doduunu grdn .gibi, Allalu Teala'nn sana tahfiz ve seni isti~ fa eyledii tevhid-i ef'al ilminden, senin tahtnda bir cedvel,- (su ark) akar' bir ~u kld diye nid1a eyledi. -CVe hzzi ieyki biciz'innahleti tsakt aleyki rutaban ceniyya) (Ayet 25) Ve ruh-i kudse ittisalin sebebiyle, ruh semasnda uzanan ve riyazatla ve heva ve hayat suyundan mahrumiyet sebebiyle kuruduktan sonra, hakiki hayatla ta~ zelenen, yeillenen ye-maarif-i manevi yemilerini veren nefis hurmasn, fikir ile hareket etdir. Sana hakayk ve mamf, yemilerin den ke-mal bulmu olgun hurmalar drsn. (Fekli verebi ve karri ayna) (Ayet 26) st tarafndan den'hakayk ve maarifi ilahiye, mevahib, ahval ve sfat tecelliyat ilimIeri hurmalann ye ye Cenab- -Hak'km -(Le'.ekelu min fevkihim ve min _ tahti ercl~im) (Maide Suresi, Ayet 66) buyurduu vechiyle, alt tarafndan da ceryan eden ilm-i tabii ve hedayi', zi ve - garaib ef'al-i ilahiye ilmi ve tevekkl ve tecelliyat- ef'al ve ahlak ve mekasib (kazan kesb, kar) ilimIeri suyund~n i, ve mesrur ol. (Feimma tereyinne mineIbeeri eheda) (Ayet- 26) Eer zi vehiknet ile ebda ve kudretden ve-

252
zah~r

MERYEM

SURES

sebebleI'le hakaykdan mahcub olan ehl-i zahirden adet ile kalm, vehim il~ mereb, yani, kark, Hak'kn nurundan mahcub akl lar ile ihticabla,n dolaysyla, senin szn anlamyan ve seni ve halini tasdik etmiyen beer cinsinden bir kimseyi grrsen, (FekuU inni nezert lirrahmani savma) (Ayet 26) Tahkik ben, Rahman'a oru nezr ettim de, yani istek hakknda onlara birey syleme ve kendileri iin kabulu mmkn olmyan bireyde onlarla mcadele etme, t~ki ocuk kendisini hali ile sylesin. (Ayet 33) (Vesselfun alayye yevme vIidt ve yevme amu.t ve yevme b'as hayyaJ Zatmn bile madde il~ muhtecib olmyan, mcerred ve mukaddes zevatndan .olduu iin, Yahya AleyhiBselam' a olduu gibi, mevatn- selasede, doduum, ldm, dirildiim zamanlarda, ayb ve noksanlardan selamet, benim. zerimedir. Selamn manas; maddeye taalluk vastasyla lahk olan ayblanndan mnezzeh olmakdr. (Zaike ys~bn, meryemel (Ayet 34) te u Meryem'in olu sa'dr. (Kavlel hakkllezi fihi yemtenine) (Ayet 34) Hak Teala Hazretlerin, zat- mcerrede-i ezeliyeden ibaret olan kelimesidir. (Ma ,kane lillahien yettahize min veledin) (Ayet 35) Hak Teala ile beraber baka bir eyin vcftdu.mmteni olduundan, Allah Tea~ la'nn veled ittihaz etmesi sahih ve caiz olmad. .(Sbhanehu) (Ayet 35) Allah Teala hazretleri kendisiyle bir ey me'vcud olmaktan mnezzehdir. (za kada emren feinnema yakul lehU kn . feyektin) (Ayet 35) Bir ii hkm eyledii vakit onu, zaman gemeksizin, mcerred iradesinin taal1uku ile ibda' eder; (Ayet 40) (nnd nahn nerisl'arda ve men aleyhii) Kyamet-i kbrada, fenay- mutlak ve uhld-i zati ile yeryzne ve yer yznde bulunanlara Biz, ancak Biz varis oluruz. (Ve ileyna yrce'tine) (Ayet 40) KMfesinin rcuu ancak Bizedir. (Vezkr fil kitabi brar hime bnehukane sddykan nebiyya) (Ayet 41) Habibim! Kitabnda brahim'i zikr et ki, o Sddk, yani: ok sadakat sahibi bir nehi idi. 8dk he'r' bir faziletin asl ve her ke'maHn maiki ve her maka~ mn mayesi ve her mevhtbenin istidaddr. (zkaale'li ehihi ya eQeti . Iime ta'bud ma Id yesme'u ve la yubsir) (Ayet '42) brahim, 'baba.sna: Ey babam! Taleb ettiin ve te'siri kendileTine nisbet ettiin, grmiyen ve iitmiyen ekvan ve masivaya niin ibadet ediyorsun? , dedi. (Ve la yuni anke ey' a) (Ayet 42) Ve hakikatde tesiri olrnad iin, masiva seni bir eyden ina edemez, seni bir eyden kurtaTamaz. (Ya ebeti inni kad edeni minel'iImi ma lem ye'tike) (Ayet 43) Ey babam! Bana muhakkak sana gelmeyen, pir tevhid-i zati ilmi gelmitir~ (Kaale selamn aleyke) (Ayet 47) brahim birok muha'Vereden sonra bElibasna; 'Sana selam olsun, Allah $enin zatn, muh- .

MERYEM SURjJS!

253

teeib olduun me'vaddan tecrid etsin. (Se'esta,firleke Rabbi) (Ayet 47) Senin iin Rabbine istifar- mmkn olursa, nlir ile senin za:tn ve- sfatyla senin sfatnn' perdelerini ve efaliyle nefsinin hey'eti perdelerini setr etmesini tal~ b edeeim dedi. (Ayet 51l(Vezkr fil kitabi Musa) Hab:iJbm! kitabnda Musa'y zikr et. (ntehu kane muhlesan) (Ayet 51) Tahkik Musa, (Lam) 'n kesriyle muhlis idi. Yani, sullikunde zatn ve ilmini zatullah iin tecrid edici olmudu. Allah'n masivasna hatta. sfatna bile iltifat etmiyor, belki (Rabbi ,erni enzur ileyke) (A'raf Suresi, Ay~t 143). kavliyle, sfat nefy ediyordu ki, bu (Ma zaal basar ve ma taa) (Necm Suresi, Ayet 17) dr. Yahud mana:Musa(Lam) n fethiyle muhlas idi, Allahu Teala, Musa'y eneiyyetinden halas klm ve bakiyesini ifna ederek, Tecelli-yi zatye-yi tam ile Musa tuyan- mezkurdan .halis olmu ve (Felemma teeena rabbhu ncebeli ce'a'" leh dekkan. ve harre Musa sa'ka, fele-mma efaka kaMe sbhaneke . tbt ileyke) (A'raf Suresi, Ayet 143) Yani, vaktaki Rabbi, Musa'nn vucudu dana tecelli edince; d~ para para ve mtelai klb. Musa, baylarak dd, fani oldu. fakat (baylmaktan k~rtulma, ayrlma) bulunca: Seni tenzih ederim, eneiyyetimin zuhuru gnahndan sana rcu ettim dedii gibi, hidayet ve Allah'n temkini ile: istikamet bulmudu. (Ve kane resttlen nebiyya) (Ayet 51) Ve vahy ve ilh~rri ile mueyyed bir Nebi ve srail oullarn irad iin gnderilmi bir Resulolmu idi.. Risalet makam, helal, haram gibi ahkam bildirici, salat ve syam gibi vaziyetlere tenbihedici olduu iin, n.. bvvet makamnn dunundadr.Risalet; mkellefinin beyanna mteallikdk. Amma nbuvv-et; ba's ve nur (tekrar dirilme) ve mead ve ahvali gibi maaniy-i gaybiyeden ve sfat ve esmann tarifi gibi maarif-i lahiyeden ve Allah'a layk olan tahmid (hamd etmek) ve temcidlerden (medh ve sena ile tazim) haber vermekten ibarettir. Velayet ise, halk itibar etmeksizin zatullahda fenadan ibf!.ret olduundan, kaffesinin fevkndadr. Gerek risalet ve gerek nbvvet, . takdimeyledii cihetle makamlarn en ereflisidir. Velayet; risaletle nbvvetikvamlandnc olduu iin v~layet hasl olm~adka, nbvyet ve risalet de mmkn olamaz. Bu sebebden Kur'an'da, Musa'nn (Lam'n) fe'thiyle muhlas olmasn, Resul ve Nebi olmasna takdim eyledi. (Ve kane reslilen nebiyya) (Ayet 51) kavlinde denbvveti, risaletten tehir etmesi, nbvvetin daha erefli medh ve . tazime risaletten daha ziyade delalet edici olduu iindir. eref itibar ile veh1yeti, nbvvet ile riSaletden te'li' etmemesi, zira velayet her ne. kadar eref. isede, batn olduu iin eref ve fazl bilinemez. Ancak dikkat-i nazarla ihtisas eylemi refa,muhElikkkiyn .olan baz kimseJer velayetin faz ve erefini bilir, gayrileri bilemez.

254

'MERYEM SURES!

Bunun iinvelayet, medih ve tazimi ifade etmez. Keza inuh1isan kavliile yalnz velayete iktisarda Ciktif,a eyleme-ksa kesme) her ne 'kadar velayet erefli ise de, yine medih ve tazimi ifade etmez. Zira . velayet baz kerre nbvvet ve risaletsiz bulunabilir. Nbvvet ve , risalet ise velayetsiz bulunamaz, binaenaleyh Musa'nn ancak bu tertib uzre vasf olunmas gzelolabilir. (Ayet 52) (Ve, nadeyna min canibitturil eyneni) Ve biz~Mu s.a'y mnacat mahalli olan sr makamnda k"alb Tur'unun nihayeti olan vcud Tfu'undan nida eyledik.Bu sebebden (Ve karrebnah neciyyaJ' (Ayet 52) yani, mnacat ediciolduu halde, Musa'y kurbumuza (yaknlmza) nail eyledik deyib, Musa'ya kelirnullah tesmiye eylernidir. Tfu'u, en erefli ve en kuvvetli ve ok bereketli demek olan Eymeu ile vasf ~tmesi, sadrdan ibaret bulunan canib-i Eyser den (sol taraftaki> ihtiraz (ekinmek-yaknmak) iindir. nk vahy ancak vadi-yi mukaddes denilen RUH alemin'den gelir. (Ayet 57) (Ve refanah mekanen aliyya) Biz, dris Aleyhisselam' yksek bir mekan'a:;-ef' eyledik. Eer mekan mekanet manasna olursa .Yksek mekan; dris'in Allah'a kurbeti ve ayn- cemden makam-' ve!tyetde olan mertebesidir.. Eer bildiimiz mekan manasna olursa o vakit; yksek mekan, feyezan eyledii' vakit, felek-i emsin mahrek ve maukundan feyezan eyledii cihetle, aslda ve mebde-i evvelide <-:Ruh-i sa'nn merkezi sa'nn karargah olan felek-i rabi-, drdnc gktr. (za ttla aleyhim ayatrrahmanil (Ayet 58) 'i bu enbiya-y kirarna, Hahman'n ayetleri okunduu va,kit, nefis ile her ayetten zahirini, kalb ile batnn iidirler' ve sr ile haddini fehm ederler ve ruh ile matlana' suud ederler. Ve o ayet de tecelli eyledii sfatla mevsuf olaraktan, mtekellimi mahede eder. ler. ,(Har.ru scceden ve, bu kiyya) (Ayet 58) Ve o ayetin kefeyle dii sfatla zuhuru zamannda tecelli / eyledii" o isimde fani olub, Rahman, yahut, Allah isminin mtemil olduu sair sfatlarla roa hedesine itiyak1an dolaysyle alarlar. airin Uz akla rs alar a- ' lar onlara itiyakndan; Yaknlarlarsa alar yine~avf firakn dan. dedii gibi, uzaklamak korkusu ile nefsin' bekasn mstelzim olmazsa" bu alamak kalbin alamasdr. (Ayet 59) (Fehalefe min ba'dilim halfn eda'ussalate vettebe' .Bunlardan sonra, nefis makamnda olduklar iin huzur namazn izae (zayi) eyliyen bir kavim bunlara halef oldu, Huzur~ ancak kalb ile olduundan, kalbsiz salat olmayp, ancak kalb ile ola~. bilir. Ve kalb makamndan, n~fis sfatlar ile bu ihticablan sebebiyuehavatil

MERYEM suRlDs

255

le, kendilerine ehevat ittiba lazm gelip ehevata ittiba (uymak-tabi olmak) eylediler. (Fesevfe yelkavne ayyiU (Ayet. 59) Onlar, er ve dalale mlaki olacaklardr. nk, ehevata ittiba'lar artdka hlcab ve daaetleri ziyadeleir. Nebi Aleyhisselan'n: Bir gnahdan sonra olan dier bir gnah, evvelki gnahn ukubetidi:r: buyurduu vechiyle, gnahlar biri biri zerine terakm eyler. (Ayet 60). (lld men tabel Ancak, evvelki g.nahdan tvbe edib de kalb makamna rcu eden (Ve amene) (Ayet 60) ve yakin ile iman .eden (Ve amiIe sdlilien fe'ulaike yedhulnel cennete) (Ayet .60) ve fazileti iktisab ile salihamel iliyen kimseler; iman ve amelde olan derece ve istihka:klarna gre cennet-i mutlakaya dahil olurlar. (Ve Id yuzlemune ey'al (Ayet 60) Ve hal ve makamlannn iktiza eylediinden bir ey'i noksan olunmazlar. (Cenndm adninl (Ayet 61) Dereceleri hasebiyle nefis, kalb ve ruh makamlarndan mrekkeb (lleti ve aderrahman ibddehu bilaybil (Ayet 61) cehU-i naimi nimetlerinin asl ve fruunu ifaza edici olan Bahman'n, kullarna, o nimetlerden gaib olduklar halde va d eyledii cennetlere girerler. (La yesme'une fiha la,ven illa selanla,) (Ayet 62) Onlar,. o cennetlerde bo laf iitmezler, ancak onlar noksanlardan salim klan ve mevaddan' tecrid eyliyen maarif ve hikemi iidirler. (Ve' lehm rzkuhm fiha bkreten ve aiyya,) (Ayet 62)' Ve o cennetlerde, onlarnda.ima rzklar vardr. Yahud mana: Kalb cennetilde; ruh . gnei liurunun zuhuru sabahnda ve nefis cennetinde; ruh gneinin gurubu. akam.nda onlarn rzklar vardr.' (Tilkel cenne- ' tIleti nurisu min ibddina men kane' takiyya) (Ayet 63) u, hir Cennet-i mutlaka' dr ki, kullarmzdan takva sahibi olan kimseleri, mutlaka takvas hasebiyle ona .varis klarz. Eer rezail-i measiden saknd ise; ona 'nefis yani; as'ar cenneti, eer tevekkl ile ef'alinden saknd ise;' ,ona kalb cenneti ve tecelliyat- ef'al huzurunu, eer kalb makamnda sfatndan saknd ise; ona sfat cenneti ve eer 'fena fillah ile- zatndan ve vcudundan saknd ise; ona zat cenneti ni miras ,klarz. , (Ayiet 64) (Ve ma netenezzel illa bi emri rabbike) Biz, ancak Rab'binin izin ve emriyle tenezzl eyleriz. Metaikenin tenezzl ve nefs in Mele-i alaya ittisali, ancak iki eyle olabilir. Biri; cevher-i ruhun ke:ndisi ile alem-i alayamiinasib olduu sa~a-i ftri ve ,istidad- aslidir. Birisi de: tasfiye ve tezkiye, ile olan istidad halidir. Ve istidadda; mcerred tasfiyenin husul de kifayet etmez, belki muteber olan; -melekedir. Zira - (nielleZine kaalu rabbnallah sm-' mestekaam) (Fussilet Suresi, Ayet 30) ayetinde: melaikenin ten ezzl, melekeye. (mlke) delalet edici temkinden ibaret buluna <ds-

256

MERYEM

SURES

tikamete mretteb klnmdr. Keza eytanlann tenezzlnde de (Tenezzel ala kUi erfakin esiminJ (uara Suresi, Ayet 222) ayetin-' de: tenezzlIeri istidadn husulnde, meleke ve devama delalet eden mbalaa sigas irad olunmudur. MeUtike de bylece, ancak hayr ve sdkta son dereceye ba1i ermi olanlara tenezzl eder. te bu istidad- sam, evvelki istidad ile itima' ederse; Hak'kn emri ve iz,ninin alameti olur. Zira, feyz-i lahi, tam ve umumi ve gayr-i mnkati'dir. Teahhru zamannda, ancak adem-i istidad sebebiye te'hir , ,etmitir. Bu sebebden, bu ayet-i kerime vahyin, te'hiri ile, Cenab- Nebi'ninsabn azald vakitde nazil olmudur. Yani biz, kendi ihtiyarmzla deil, beH{i Allahu Teala'nn ihtiyan ile nazil oluruz. (Leh ma beyne eydina) (Ayet 64) Bizim fevkmzda (zerimizde) olan ve etvanmza (hal ve ha;reketimizde bizden nde olan) takaddm eden ve ilmimizin ihata' edemedii ve yzmznr ona tevecch eyledii, Ceberut ,etvan (halleri) (Ve ma halfena) (Ayet 64) ve' bizim etvarmzIn (tavrlanmzn) dunq.nda (aasnda) ola,n; melekut-i ar, zye etvan (Ve ma beyne zaike] (Ayet 64) ve bunlar arasnda bizim bulunduumuz melekut etvarnn kMfesi, Hak'kn ilminin ihatasnda ve memleket kahrnda ve emrinin taht- saltanatndadr. (Ve ma kane rabbke nesiyya) (Ayet 64) Rab'bin, her hangi bir kemale mstehik olan bir ey'i, onakemalini ifaza etmemek suretiyle unu.., tucu,yahut mstehak (istihkakl) olan bir kimseyi, ona hakkn ver-' m,eden terk edici olmamdr. Belki kMfe-i istidadad ilmen ihata ve onlara kemalini ifaza eder. Ve defaten hasl olmak 'zre muktezasn inzal eyler. Vahyi tehir ettiyse o tehir, Hak'kn cihetinden' deil, senin cihetinden olmudur. (Ayet (5) (Rabbssemavati verard ve ma beynehmiU Allahu Teala Hazretleri gklerin ve yerin ve (arasnda olanlann) aralanndaki eyann Rab'bidir. Hepsine; ona has' olan bir isimle terbiye ve tedbir ve halinin' iktizasn faza eder, cemi esmasyla kaffesini terbiye eder. (Fa'bdh) (Ayet 65) Sen, halinin iktiza' eyledii bir iba. det ile Allah'a ibadet et. Taki, vahyin tenezzlne ve feyzin ~kabu lune mustaid olasn. Bir iki lafziye ile, istidad hazrlani~ ile ibadetin bulunmas da bu hususda kifayet etmez. Belki buna devam' mu'teberdir. Binaenaleyh, kabulu mucib olan bu sefaya devam etmelisin. (Vastabir Ii'ibadetihi) (Ayet 65) Ve devam zre ona tevecch ile ibadetine sabr eyle. (Hel ta'le'm leh semiyya) (Ayet 65) ,Rab'binin bir mislini bilir misinki, ona iltifat ve tevecch ederek, sana matlubunu ifaza edebilsin? (Ayet 66) (Ve yekull' insan eiza ma mitt lesevfe uhrecu . hayya) nsan: Ben ldkten sonra diri olarak ihrac olunacak m-

MERYEM
ym?

SURES

257

diyor. (Evela yezkrnl'insan enna halekna min kabl ve lem yek ey'aJ (Ayet 67) O insan' hatrlamyor mu 'ki Biz onu evvelce halk ettik, o vakit ruem-i ehadette his olunan bir ey, yahud, saylanbir ey deildi. Zira, halkdan evvel, ezeldeki vucud-i aynh, ayn-i cem'ide mahv ve' yok oldugu iin lavcd (vcudsuz) gibidir. (Feve rahpike lenahurennehm veeyatiyneJ (Ayet 68) Rab'binin' hakk iin kas em ederim ki, ba's inkareden mahc:ublar, onlar iva ve Hak' dan idlal eden eytanlarla elbette har edeceiz. Zira mahcublarn n~fisleri kduratda (kederler-skntlar) ve nurdan baid (uzak) olmaklkda eytanla-nn nefislerine mnasib olur~ Hususuyla itikadda onlara tabi olduklarndan bizzarure (ister istemez) eytanlarla beraber har olunurlar. (Smrne Le nuhdrennehm havle cehenneme) (Ayet 68) Sonra gavai-yi heyulaniye ve fevask- (isyan, karanlklar) zulmaniye ile ihticablarndan alem-i sflide katran gmlekler iinde ve heyakil-i siniyede (cezaevi heykellerD bu ka larla (kelepe) bal olduklar 'halde, elbette onlar tabiat cehenneminin etrafnda ihzar (hazrlamak) edeceiz. (Csyya) (Ayet6B) ki kat yksel:rp.i (bklm) ve dizleri zre km olduklar halde zira, nefislerinin igvicac (erilik) sebebiyle heykelleri de (d grnh3ri de) erilmi olub, kyama (ayakda durmaya) kadir olamaz- lar. (Srnme lenenzi'anne minkliy'atin eyyhrn eedd alerrahniati tyya) (Ayet 69) Sonra, her frkada-n Rahman'a en iddetli asi olanlara, bildiimiz haline gre en iddetli azab tahsis edeceiz, (Smme Ienahn a'Iern ~llezinehm evla bha sIIiyya) (Ayet 70) sonra, onlardan atee kavumaa daha evla (layk) .lan biz, ken"; disinden daha ziyade biliriz, onu derhal mstehak olduu azaba. uladrrz. ' (Ayet 71) .cVe in mnkm illa varidha) Alem-i tabiat; illem-i kudsin kprs ve geidi olduu iin ba's ve nur zamannda her kimsenin alem-i tabiata vurudu (geliD,labd (mutlak) ve zaruridir. (Kana ala rabbike hatmen makdyya) (Ayet 71) Bu vr1d, (geli) makziyyun-bih (k~.ra.r verilmi) b~ hkm-i kat'i olmutur. Her kim; ruhun cesede reddi ile ba's olunursa; onun. srat gemesi mmkn olmaz, anca/k cehennem zerinden' gemekle mmkn olur. Zira, m'min geldii vakit, nuru cehennemin yalnn (alevini) sndrdnden; cehennemi anlyamaz .. Nitekim, cehennemin: Ey m'min geiver! zira senin nurun, benim yalnm sndryor, diyecei rivayet olunmutur. Eer o m'mine; cennete girdikten sonra Cehenemde halin nasl idi? diyerek sormu olsak: Bep, cehennemi anlamadn der. Nitekim Cafer-i Sadk Aleyhisselam'a Siz de cehenneme varid olur musunuz? diye soruldukta Biz cehennemi s-

25~

MEltYEM SuRES

nk iken gedik buyurdular. Ve bn-i Abbas Radiyallah Anh'dan: Mlninler cehenn~mi, ba gibi olarakgeerler. Cabir ibn-jAbdullah'danrivayet olunur ki, ResulluIlah SaUallah Aleyhi .v~ Sellem'e bu mes'eleden sQrdu, Resullullah: Ehl-i cennet, cennete .girdikleri .zaman, bazs bazsna; bize Rab'bimiz ceherinemdengeeceim.izi vad etmemi miydi? derler, onlara, evet siz cehenneme girdiniz, fakat cehennem snk idi, cevab v~ri1ir Yine Cahir Radiyallah Ari.h'dan rivayet olunur ki, .kedisine bu ayetden sual olunca, Resullullah Salallah Aleyhi ve Sellem'in: VrUd, duhuldur, ne iyi ne kt cehenneme girmiyen bir kimse kalmaz fakat brahim Aleyhisselam'a atein olduu gibi, cehennem de m'minlere berdsseam. (selamet verici souk) olur. Hatta soukluundan, atein bir sl olur, buyurduunu iittim, demitir. Amma' (ulaike anha mub'aduneJ (Enbiya Suresi, Ayet 10i) ayetinde, M 'min kfuniller cehennemden uzakdr lar buyurduu:p.dan murad ga,zahndan uzakdrlar demektir. (Smme nnecciyellezineWekav) (Ayet 72) Sonra, adalet yolunun slliku demek olan srat zre yldrm gibi tevhide gemeleriyle, tecerriidettlklerinden mttekileri biz kurtarrz (Ve nezerzza mine) (Ayet 72) Zulmetde, istidatlar nurunu noksan eden, yahut o nuru, mevzuunun gayrinde vaz eden zalimleri; cehennemde kk olduklar hald~ brakrz ..Nebi Aleyhisselftm'n: Zalim, kyamet gnnde zulmettedir buyurduu vehiyle, mevadd- zulmaniyede dalgnlklanndan asla hareketleri yoktur. (Ayet 76) (Veyezidul1ahllezinehtedev hda) :A1lahu Teala ,Hazre.tleri, ~ehl-i dalale dalalet' vehicablarnn ziyadelemesi 'in cehalet>~ ve rezaletlerinde ne kadar abalarlar ise,. o' derece hz'lan ve dalaletlerinde imdad ettii gibi, bylece hidayet ehlinin de . ~tevfik ile hidayetlerini ziyadeeder. Bildikleri bir eyle.amel ettik-' ce, dier bit ilmi kabule mustaid olarak, Nebi Aleyhisselfun'n: (Men: amele bima alime veresehuah malem ya'lem) Bildii He amel ederi: bir kiseyi, Allahu Teala, bnmediine varis klar buyurduu gibi o lme de varis olurlar. Binaenaleyh i1mel-yak:in rnuktezasyla amel ettikleri zaman, hakke-yakini ziya.de eyler. (Vel bakiyatSlsalnat) (Ayet 76) Baki ve salih olan ullim ve fezaH (Hayrn; inde rabbike sevaba) (Ayet 76) tecelliyat- vasfiye~ ve cenhat- kalbiyeye mu'di (veren-verilmi) olduundan, Rab'bin indinde sevab cihetinden hayrldr. (Ve hayrn meredda) (Ayet 76) Ve zat- ehadiyyeye rcu' sebebiyle hayrldr. (Ayet 83-841 (Elem tere enna erselneeyatine alel kafirine te'uz zuhm ezza fela ta'cel aleyhim) Habibirn! grmez misin ki biz, va (aldatma) ve tahrik etmekzre eytanlar, ~afITlere gndeririz. On-

MERYEM SURES!

259

lar aldatr, measiye (isyana-gnaha) tevik ederler. mdi sen, onlara acele etme. Melaikenin tenezzl etmesi babnda, evvelee ge. midir ki hayrl nefisler, safa ve tecerrd ve nuriyetde melekut-i ~emaviyeye ittisal ettikleri iin,melekut vemelruke-yisemaviyeden ve erir olan nefisler de zu1met, habis ve keduratda mecanis (ayn cinsden) ve mnasib olduklar nufus-i muzlime-yi arziyeden istimdad ederler. -Binaenaleyh Resulullah Sallallah Aleyhi ve Sellem 'Kafirlerin zulmetlerinin iddedinden, gavayet (azgnlk) ve ihticabda (gizlenme) devamlanndan taaccb eyledi ki eytanlar, daima inib" vesve'selerin ilkasyla mitvaliyen (arka; arkaya) on1ar kand rarak enva- erlere tahrik v~ tevik ediyorlar. (fnnema ne'udd lehl1l: adda) (Ayet 84) Biz, sadece kendilerini kfrlerinin ve amellerinin, vebaline ve hey' et ve akaidinin gazabna uladran, onlarn nefesIerini sayarz. Her b~rlnjn yaknda ulaaca bir muayyen eceli vardr.

(Ayet 85) (Yevme nahrl mttekyne ilerrahmani vefda) Mttakileri, mkerrem olarak, taife taife Rahman'a har ettiimiz gn liatrlaynz. Bu ayetde Rahman ismini zikr etmi, (Min kane takiyya) ,(Ayet 63) 'ayetinde beyan olunduu gibi, meratib-i takvalar hasebiyle, rahmetinin kaffesine amil olduu iind,ir. Bu se~ bebden, baz arifler, bu ayeti iidince Ya Rahman ile olan kimse, , kime har olunur? dedf Baz arifler: Rahman isminden, Rahman ismine, Kahhar isminden, Latif ismine har olunur szyle cevab verdi. Zira, takvann ilk derecesi olan: measiden, rezatlden ve sfat- nefisden ittika edenler, cennet-i ef'alde sonra cennet-i sfatda Rahman'a har' olunur. 'Cennet-i sfatta Anal'a vusuldan sonra onun, tecelliyat- sfat hasebiyle Allah'da seyri vardr. Zata mritehi olduu vakit seyri seyrullah olur. (Ve nesukul mcrimiyne ila cehenneme Vrda) (Ayet 86) Mcrimleri de, habis amelleri dolaysy-. la tabiat ~ehenlemine susuz develerin sevki gibi sevk ederiz., (Ayet 87) (La yemlikuneefa' ate iUa menittehaze inderrahmam ahdal Hi kimse efaate malik olamaz, ancak Rahman indinde ahd tutmu olan kimse efaate malik olur,'Bu ahd, safa-i evvelden sonra, safa-y sanide tvbe ve Hak'ka inabe ile ahd-i sabka vefadan -rbaret .Allah'n iman ehline ahdidir ki, bu da sf~t- nefs hicablarndan insilah ve Rahman sfatlar ile ittisaf ve Haz,ret slfat olan alem-i kudse ittisaldir, Bunun iin, sair sfat- latifeyi mtemil olan nimetlerine vusu} ,ve celal elini ve verici bulunan Rahman ismini zikr etmitir. -Yani, imdad~ melekutiye ve envar-} kudsiye ile efaat olunrtakla hi bir kimse malik olamaz, ancak Ralmet-l Rahma;.

260

MERYEM SURES!

niyenin kabuluna mustaid olan ve aihd-i ha:kiki ile canib-i 11ahiye ittisal eden kimse maik olur.Cena'b- Nehi Sallallah Aleyhi VE} Sellem'in birgn eshabna: <tSizin biriniz, her saJbah ve akam zamannda; Etkleri ve yerleri yaradc, gayb ve ehadeti bilici olan Allahm! 'ben, senden baka Allah olmadna ve senin erikin bulunmadna ve Muhammed, kulun ve resuln olduuna ehadet etmekle, sana ahd ediyorum. Ve sen, eer beni nefsime brakrsan, nefsim beni errE} yanadnb, hayrdan uzakladrr ve ben ancak senin rahmetine itimad ederim. Binaenaleyh bana kyamet gnnde, bama tac edecek bir ahid kL. Sen, vadine lu1f etmezsin mealindeki ,(AllahDlme fatrasse'mavati verard alimelgaybi veehadetiJ (Zmer Suresi, Ayet 463 u duay okumaktan aciz olur mu? buyurduu ibni Muaz'dan rivayet olunmutur. (Ayet 93) (n k1l men fisse1mavati vel'ard illa atirrahmam ' abdal Gklerde ve yerd~ olan mevcudatn kaffesi, bir ey'e deil, ancak Rahman'a kul olarakgelicidir. nku kaffesi layyiz-i imkan ve .mekmen-i adem dedirler, ne vcudlan, ne de kemalleri vardr. V~clidlan ye kemalleri ancak Rahman iledir, nefisletinde bir ey deillerdir. Vclid ve kemaneri Rahman ismi ile ifaza olunmu- ' dur. Eer, ademdeki aynlarnin istidatlan ile, Rahman'a hak ibadetle ibadet etmeselerdi, kemal bula~azlard. Binaenaleyh, kalfesi merbub ve kalr ve meliki tahtnda makhurdurlar. (Lekad ahsahm) (Ayet 94) Ayn'larn ve istidad- ezeliyelerini ezelde feyz-i.akdesinde ifaza ve ilmiyle taayyn 'etmesile kaffesni ihsa (sayma) eylemi (Ve, addehm addd) (Ayet 94) ve saymakllila saymtr. Binaenaleyh, kaffes-inin mahiyet ve hakikatleri ancak Rahman'm mahz- ilmiyle ademde zahir olmu ve fey;-i ralmaniyet ile vcudda g0rulm malumat suretleridir. Ne keyfiyetle Rahman'a mnasib ve mmasil olabilirler?Elbetteki olanazlar .. (Ve khm atni yevmel kyameti ferda) (Ayet 95) Ve kaffesi, ne'e-yi evveli ve kyamet-i vstada olduu gibi kyamet-i sura, yani, lm gnnde esbab ve 'ekvandan mnferit, alaik-i bedeniye ve sfat- nefsaniyeden ve kuva-i tabiiyeden mcerret olduklar halde Hahman'a gelici<:lirler. Kyamet-i kbra gnnde ise; hepsi fanidir. Zlceai vel ikram olan Rabbfnin zat bakidir. (Ayet 96) (nneIIeziyne amen) Tahkik iman-i hakikiye-yi ilmi yahut, ayni ile iman eden (Ve aniilssa1ihatiJ (Ayet 96) ve sfatlar libaslarndan tecr.idletecelliyat- sfatn kabln hazrlayc tezkiye ve tasfiye, salihamellerni ileyen kimseler. (Se yec'al lehmrrahman vd.di) , (Ayet 96) Rahman onlara vdd (dostluk) ve muhaibbet klacaktr. Nitekim hadisi kudside: Kulum :mtemadiyen

TAHA.

SURES~

261

k:urbu nevafil ile bana takarrb eder taki ben kulumu severim, sevdiim vakit, iittii semi sfat, grd basar sfat, tuttuu kudreti ben olurum buyurulmutur. Hakikatt~ ise bu mUhabbet, (yuhibbihim ve yUhubbune kavlinden mstefad (anlalm) olan inayet-i evvelinin eseri ve neticesidir. Allahu Teala Hazretleri, kulun zuhurundan evvel, mekmen-i aybta ictiba (seme) muhabbettyle muhabbet eyledii vakit, zuhCiu zamannda o kulun, Allah'a muhabbetini ve ahd-i sabka vefasn ona lazm dlar. Sabkta olan ahid (Kul in kntm tuhibbdnaae fettebi't1ni yuhbibkmullah) (Ali mran Suresi, Ayet 31) buyurduu vechile,' Habib-i mutlakn mtebaatmda, o ahde vefa ile lahk bir ahid ile tecdid eder. E~r, am3l ve ahvalde mtebaat sahih olur.sa, Allahu Teala Hazretleri, o kulu muhabbet olann semeresi (meyvesi-neticesi) olan muhabbet.in fevkn da stfa (sem'e-ayklama) muhabbetiyle muhabbet eder. nk evvelki muhabbet, ,yni ve gizli, ikincisi ise: kemhli ve aikare olduun, dan, o kulun muhabbeti, halkn kalblernde vlki olq.r. Ve iman;.;' ftri ehIi indinde o kul iin kabl zah,ir olur. Resulullah Sa;llallah, Aleyhi ve Sellein: Al1ahu' Teal' bir kulu sevdii vakit, ey Cipril, falan kulumu ben sevdim, sen de sev der. Ve Cibril onusever ve sonra, Allahu Teaa, fa,lan sevdi, siz de seviniz, diye gk ehline nida eder, gk ehli de o kulu seveTler. Sonra da yeryznde ona muhabbet vaz' eder. buyurmutur. Hangi bir kul Allah'a tevecch ve ikbal ederse Allahu Teala kullarnn kalbIeri ile okula ikbal eder.' buyurulduu da Katade'den rIvayet olunmutur ki, lSeyec'al lehmr rahm.an vdda) (Ayet 96) 'kavIinin ma'nas htdur. Allahu Teaa a'lemdir.
l )

./

TAHA.

SURES

BlsMLLAHRRAHMANRRAHM

(Ayet 1) (Ta. ~a.J (Ta) harfi, Tahir; (He), Hadi ismine iarettir. Bu da Nebi Sallallah Aleyhi ve Sellem'in sret-i rhmet ve mazhar- muhabbet olduklan iin kavmine kar iddetli merhamet va: tadifinden (efikatinden) kendisine nazil olan Kur'an'n, kavminin imanlan hususunda" adem-i tesirinden"mteessif olarak; (Fele'aneke bahi'un nefseke ala asarihim ;in lam y'mind bihazel hadiysi es efa) (Kehf Suresi, Ayet 6) ayetinde zikr olunduu gibi, kendi vcudunda bakiye olduuna zehab olurdu. Ve riyazatfazlalatrrb, geceleri teheccd, namazyla ihya ve kyamda mbalaa, eyledLHatta Q dere-

262

TAHA

sUREs-

ceye kadar ki, mbarek ayaklan 'it. Bunun zerille, haber verildi ki Onlarn iman etmemeleri, senin cetinden deil, belki kendi cihetlerinden ve hicablarnn kalnlndan ve istidatlan olmadn dandr. Senin his ettigin vehile sifat- nefsinin veya eneiyetL."'1in bekasndan yahud, hidayette kusur ve noksannn bulunduundan deildir. Binaenaleyh, nefsine zahmet ve meakkat ,verme Ve esma-i ilahiyedeh bakiyenin vcudu ve hidayeiten kusur gibi eylerin her ikisinden pak bulunduilll:a delMet eden iki isimle nida olunarak: . Ya tahir! Ey bakiye levsinden pak! ve ',-a el-Hadi! Ey hidayet edici denildi. (Ma enzelna aleykel kur'ane litekaa) (Ayet 2) Senin zerine Kur' an', riyazat ile meakkat ve zahmet ekmekliin iin inzal eylemedik. Lakin. senin safa ve taharetinden sonra, kalbi yumuak ve. Kur'an'n kablne mstaid olan kimseye 'hatrlatmak iin inzal ettik. Ve bihamdlillah bu iki maksad has l ohb, 'sen kamil ve m. kemmll oldun. Riyazat ile maksud olan eydeancak sende zahir olan bu iki emrin husudr. Zikr olunan her iki isimle sana tecelli' ettik. Binaenaleyh, ne iin nefsine zahmet verlyorsun? Senin hidayetinle hidayetbulmann hasl olmamas, senin kuSurundan deil, ancak hidayetin' husulnde art olan hayet ve yumuakln zdd . olan kalbIerin kasvetinden katlndan ilerigelmitir. (Taha) kelimesinin nida olinayb kasem olmas da, caiz olur. Yani, Hak Teaa Hazretleri, Habib-i Ekrem'ini, kendileriyle terhiye eyledii ve tezkiye ve tahliyeyi ifade 'in, ona tecelli eyledii Tahir ve Hadi isimlerine kasem etmitir. nk, Kur' an 'n inzalinden, maksud zahmet ve meakkatolmayp, sende Tahir ve Hadi isimlerinin eserinin hasl olmasdr ki, bu da muhakkak has} olmutur. Buna binaen, artk, riyazatta ifrat eyleme. te bu ma'nadan dolay, taha~ ret. ve hidayet man,alanndan her ikisinin kendilerine husul ve her iki isim msemmasnn kendilerinde zuhuru sebebiyle ..Al-i MUHAMMED A-i Taha tesmiye klnmtr. (Ayet 4) ,(Tenzilen mmmen halekal'a.rda ves:;emavatil' ula) Kavlinin (Lehl'esmalhsna) kavline kadar manas; Biz Kur'an' cem'i' sfat-.cemali~e ve celaliyeile mevsuf olan Za~'tan tenziletmekle, inzal eyledik. Bu sebeble, senin Zatnncemi'sinden nasibi olmutur. Yoksa, byle olmasayd; senin iin Kur'an'n kabl ve hamli mmkn olmazd. Zira, varid olan eserin, mahall-i suduruna mnasebeti olduu gibi, mutlaka mahall-i vfuduna da (gelib yetimek) mnasebeti lazmdr. mdi Kur'an'n mahall-i mesturu (setr edilen) cemi' esma-i hsna ile mevsuf Zat olunca, mahall-i vrudu (gelib yetimek) o.lan 'senin zatnn da bylece cemi-i esma-i hsna ile mevsuf olmas vacib olmutur. Binaenaleyh, Hak Teaa Hazretleri

TAHA

SURES

263

. semavftt ve ar'z, yap.i,alem-i ervah ile ci~m-i mutlaktali ibaret olan alem-iecsam halk ve cemalini setr edici celali hicab kld gibi bylece, seni de' ruhaniyetin ve meratibi kemalin' demek olan; hicab~ seba-y mezkCreden ibaret tabakat- uyuhun se:mavat- bedeninden ibaret bulunan; ehadetin acrz ile mahcub eylemitir. (Ayet 5) (Errahman alel'ariteva) Yani, celali sebebiyle, mahlUkat hicablanyle: muhtecib celal sahibi olan Ra,b'bin, btn, mevcudat ve mahlUkata rahmeti dolaysyla cemaliyle mtecelli olan "cemal sahibi de O'dur. nk hi bir ey Rahmet-i Rahmaniyeden hali olamaz. Ve eer hali olsa; mevcud olm,azd. Bu sebebten, Ara Rahim ismi d~il Rahman ismi nahsus (tahsis edilmitir) olmutur. Zira feyzin, kaffe-i eyaya umum ve umul, baka isimden mmteni (menedilmi) olub ancak, RAHMAN isminden feyziyab olurlar. mdi Hak Teala Hazretleri, Sfat- RAHMAN'yenin kaffesi eyada zuhuru ve Sfat- Rahmaniyyenin eseri olan feyz~i umumi:nin cemi-i mevcudata U111ul sebebiyle kaffesinin ar- vcuduna istiva eyledii gibi, yine bu suretle senin kalbin de cemi-i sfa .tnn zuhuru~ ve sfat- eserinin cemi-i mevcudata ondan vsul sebebiyle, senin, Ar- ka1bine istiva eylemitir. Bunabinaen sen; alemlere rahmet ve nbvvetin de, nbvvet-' amme ve'hattma 01musundur. stivann ma'nas, Rahman'n Ar'teJ msavi ve tam ola:rak zuhru demektir. Zira, bakasnn mazhar, btn esma ve sfa ta mutabk olamaz. Olamaynca Rahman ismi ~stevi ve mstakim olamaz. Ancak MUHAMMED Sallallah Aleyhi ve Sellem mazhar na olur. te bu sebehtendir ki, Nebi Sallallah Aleyhi Sellem'in glgesi yoktu. Zira fena-y tamdan sonra, beka sebebiyle, sfatyla beraber, zatndan Hak ile tahakkuk etmemi bir bakiye kalma..,

ve

mt.

ma fissemavati ve na fU'ard ve ma beynehma Gklerde' ve yerde ve bunlarn aralannda ve serann (yerin yeryz) altnda olankaffe-i eya O'nundur, Rahman'ndr. Bu ayet, Hak'kn kalr ve mlknn cemi-i eyaya umuln beyandr. Yani, eyann kaffesi; Hak'n ml1rnn, kahr ve s alt anat ve tesirinin tahtndadr. Hak'kn emri olma:kJszn vcud bulmaz: Hareket ve slp)n ve tagayy'QI ve sebat etmez. Bu suretle eya, bil... klliye fani olmutur. 'Hak'kn vahdaniyeti ve kahhariyeti fenasyla makhurdur.Ne grr; ne i'idir, ne tutar, ne yrr, ancak Hak ile 've,Hak'km e:mriyle grb iidir ve gezer ve yrr. '
(Ayet
6),(Le;t

ve

ma

taltessera)

(Ayet 7) (Ve ntecher bilkavli feinnehu ya,'lemssrre ve ahf~U Bu ayet, Hak'kn kemal-i ltfunu beyandr. Yani ilmi, btn eyada

264

TAHA SURE~

, nafizdir. Eyann zahir ve batnlarn ve srnm ve ,srrnn srrn bilir. Bylece bir eyi celr, yani aikar etsek ve gizlesek, cehri de celr ile, gizliyi de gizli ile bilir. mdi zikr olunan hayat, ilim, irade, kudret semi, basar, kelam sfatlar, herbir sfataamil olan, mmhat- Sfat (Sfatlarn anas) olunca ve herhangi bir" isim, ,ancakzikr olunan ibu esmada mnderi bulununca bu sfat ve esma ile Zat- Hak, t~.:{essr etmeyince (Allah la ilahe illa hiil (Ayet 8) buyurdu. Yani, u sfat ile mevsuf ve Kur'an' inzal edici olan hu Zat, ancak, .Al~ah'dr ki, Zat- Ehadiye ve hakikat- hviyesi bu sfatlar ile tekessr (oalmak) ve teaddd etmez. Hviyet-i lahiye, e~elde Vahidiyet ve mastariyet itibariyle ayr-i mevcud olma,yan, Uviyet-i lahiye ise; ebedde dahi ylece 'ayr-i mevcud olmayan Hviyet-i la hiyedir. (Lehl'esmal hsna) (Ayet 8) Taayna,t- sfat itibariyle beraber, zat demek olan, esma-i hsna O'nundur.
r ,

(Ayet 9) (Ve hel etake hadis Musa) Habibim sana Mus,a'nnhaberi tahkik (muhakkak) kelmitir. (z re'a nara,) (Ayet 10), Musa bir ate grdkte; ate, kendisinden, nfus-i insaniyeye nur inikas eyleyen ~ruhul-kudstr. Musa'nn basiret gz, hidayet nuru ile srmelenince, ruhlkuds grd. (Fekale li ehlihim) (Ayet 10) Hemen ehli olan Kuvva-i nefsanyeye (im ks) (Ayet 10) Hareket et'meyb, sakin olunuz dedi. Zira, alem- kudsiye seyr, ancak, nefsi alolan, havass- zahire ve batna kuva-i beeriyesinin skunu zamannda olur. Ve ancak, o vakit alem-i kudsiye ittisalolunabilir. (iniiy anest nara) (Ayet 10) Tahkik, ben ate grdm. (Le'aUi atiykm minha bikabesin) (Ayet 10) Belki o ateten size bir heyet-i nuriye-i ittisaliye getirb, onunla hepinizin faidelenmes ve nurlanarak zatnn fazilet olmas me'muldr. (Ev ecid alerin'ari hda) (Ayet-lO) Yahut, ate zre beni Hak'ka hidayeti mucib olan, ilim ve' maretle hidayet edecek kimseyi bulurum. Yani, atee ittisal sebebiyle heyet-i nuriyeyi veya sver-i ilmiyeyi hulurum, dedi. (Felemma etaha) (Ayet 11) Musa atee ittisal edince, (Ndiye) (Ayet ) hazret-i ilahiyenin, kendileriylemuhtecib olduu izzet ve celal per delerinden ibaret bulunan hicab- nariye, atein hicablar verasn dan: (Ya Musa inniy ene Rabbke) (Ayet '2). Ey Musa! eel alim perdelerinden biri olan suret-i nariye ile muhtecib ve ate suretinde mtecelli olduum halde, tahkik senin Rab'bin benim diye nida olundu. JFahla, na'leyk) (Ayet 12) _ki nalnn soy. (kar)>> Yani, nefs-i bedenini, yahud kevneyn dnya ve/ahireti soy. Zira nefis ile bedenden tecrid edildii vakit, hakikatde kevneynden .tecrid olunur. Yani, taki ruh, Ruhulkudse muttasl oluncaya dek, ruh ve sr nn ile Ruh'unun ve smnn sfatlarmdan, ve heyetlerinden, tecerrd

TAHA. SURESt
ettiin

265

gibi, kalbin ve sadrn ile de alaka-i klliyenin kat'a ve asarn mahv ve sfat- 'efalinden fena sebebiyle, nefs ve bedenden tecerrudeyle, demektir. Nefis ile bedene tevbin demeyerek na'leyn demesinin sebebi udur ki, eer Musa, nefi~ ile beden libaslarndan tecerrd eylemese; , alem-i kudsi-ye muttasl ,olmazd. Halbuki ittisal halinde idi ancak, (Ve tebettel iIeyhi tehtila) (Mzemmil Suresi, Ayet 8) kavl-i kerimi vechiyle; Hak Sbhanehu ve Teala Hazretleri, Musa'ya bilklliye alem-i kudse inkta' eylemesini emr ediyor, gya Musa'nn, nefis ve bedenle alakas kalm, nefis, ve bedene taalluk ise; kalbin sadr tesmiye olunan ciheti sfliyesinden ibaret bulunan mahalle ayan ba,trb, kirletmi oluyor. Kalb ile' sadr kudds canibine olan tevecch-i Ruhi ve srriden sonradr. Bunun iin makam- ruhda onlardan kat' ile emr olunmutur. Bu sebebten na'leynin vcudunu finne'ke bilvadil mukaddesi tuva.) (Ayet 12) kavliyle ta'lil eylemidir. (ta'li1- illet ve sebeb gsterme) Yani, muhakkak, sen, semavat ve arzn ec:r:a,mn ve :;nelekt etvarn tayettii iin tuva tesmiye olunan ve asar taalluk ve hey' et-i levahk ve alaik-i, maddiyeden mnezzeh bulanan vadi~yi mukaddes desin, Ruh aIemindesin. Na'leynin debaat olunmu,l merkebderisinden olduu iin, hal'etmesiyle emr olunmudur, deyen kimse ok doru sylemidir. Deniliyor ki, Musa, nida olunduu vakit, eytan vesvese ile kendisine: eytan tarafndan nida olunuyorsun deyince, Musa; Ben fark ediyorum ki, alt cihetin kaffesinden ve cemi-i a'zam ile bu niday iidiyorum. 'Byl~ bir nida ise; ancak Rahrrian'n nidas olabilir dedi. (Ve enahtertm festemi' Uma yulil) (Ayet 13) Ve b~n, seni ihtiyar ettim, setim. mdi vahy olu-, nacak eyidinle. Bu ayet, (Felemma efaka kawe sblfu1eke tbt ileyke ve ene evvellm'miniyn, ,kaale ya Musa innistafeytke ~lenll'asi birisMilti ve bikelfun) (A'raf Suresi, ,Ayet 143-144) kavl-i kerl- , minin buyurduu vechile; Musa'nn cebel ve vcudunu, Hak'ta fani ve pare pare klb, yakin bir halde yere dren tecelli-yi zati-yi tamdan sonra olan stfa ile vaiddir ki, bu tecelli; tevelli-i zatiden evvelolan tecelli-i sfatidir. Bunun iin, bu makamda Musa'y vahy ile Nebi klmayb, Resul kld. Ve riyazat ve huzur ve mrakabe ile emr ederek, yaknda' kyamet-i kbrann vuku bulacan da vaad eyledi. te bu ihtiyar (Smmecteba rabbh fetiibe ale'yhi ve ledft) (Ayet 122) ayet-i. kerimesiyle iaret bUY'U!ulan ictiba-y (semek-toplamak) asliye yakn ve o ictiba ile stfa (bir eyli halis ve temizini sep, ayrma) arasnda mutavassttr. (Ayet 14) rinneniy enaIah) Musa'nn, hazret-i esma-iyede s fat le kalb da Zattan mahcub olmamas iin Rab ismini Allah )smine tebdll ve te'kid ile tekrar eyledi. Zira Rab Musa'ya tecelli
i

266

TAHA SURESt

eylemi olan Simdir ki, hidayeti vkayesi talebi zamannda, Musa'y, ancak Cibril' den ibaretbulunan ilim ve Hadi isimlerile terbiye eyler. Yani, tahkik cemi-i sfatlarla mevsuf ve bir olan ALLAH BEN'M. (La iIae illa enel (Ayet 14) Sfatn ta'dad ve mezahirin kesreti ile, benim eneiyet ve ehadiyetim ta' dat ve te:kessr '(oalma:intr) etmemitir.(Fa'bdnj) (Ayet 14) mdi. seu, eneiyetinin, benim hakikatimde fenasn hazrlamakla ve ibadet-i zatiye ve teshih-i mutlak- zati ~badetini esmay- sf~tma deil, benim zatma tahsis eyle. (Va ekimissalata lizikri) (Ayet 14) Sfatm hatrlamak iin olan, huzur-l kalbi namaznn fevkmde Zatmhatrlamak iin, uhCd-i ruhi namazn ikame eya. lnnessa'ate atiyetn) '(Ayet 15) Tahkik, ayn-i ehadiyette, fena-y mahz sebebiyle olan kyamet-ikbra gelicidir. Nfus ve amellerln zahir ve meratibin temyiz olunmas iin, sfatm ile ihticab etmelkle kyamet-i kbray gizlerim. (Litcza kll nefsin'bimates'a,) (Ayet 15) Her kesin hayr ve erden, sayiinin iktizasyla cezalanmas kemal ve noksan, saadet ve ekavetin temeyyz etmesi iin" kyamet-i kbray izhar etmem. Ancak, has kullarma birer bireri:har eylerim. nk, eer kyamet-ikbray aikar etsem, her e~in fenas zahir olub nefis, amel, ceza, mkafat ve saireden birey kalmaz. (Fela yesuddenneke .anh'a) (Ayet 16) s-, ,tidadnn kusuru sebebiyle, kyamet-i kbra:ya iman etmeyb, 's fat veya, eral ve asar yalud, endad (misli-naziri ei) ile yani; irk-i hafi ve celi ile baz ,meratibde mahcub kalan kimse, eni kyamet-i kbradan sarf etmesin ki, sfat- hicaJbnda 'baki kalmayasn., (Vettebe'a heva.h) (Ayet 16) Ve nefis veya kalb makamnda hevasna ittiba' eyleyen, kimse, seni sarf etmesin. Zira o kimse eneiyetin bekas ile hevada bakidir. O vakit, seni sarf .eden kimsenin bel ak ' olduu gibi, sen de helak olursun.

(Ayet 17) (Ve ma tilke biyeminike ya mftsiUEyMusa! sa elinde olan ey nedl:? Bu kelarn; Musa'nn nefsine iaretdir. Yani, Musa'nn ,aklnn elinde olan demektir. Ziraakl, insann, AHah'tan, onunla ata'ya ald ve nefsini onunla zabt eyledii sa eldir. (Kale hiye asaye etevekke aJeyha) (l\yet 18) Musa: O. benim asamdr. ehadet aleminde 've kemal kesbinde ve Allah' seyirde ve ahl~k ile tahalukta, o asaya itim at ederim. Yani, bu iler, ancak o asay- , nefs ile mmknolur. (Ve' eh biha ala ganamiJ (Ayet 18) Ve fikrin o nefis ile hareketi sebebiyle,' ruh aacndan kuva-i hayva~ niye koyunlarna ulum~i nafia ve hikmet-i ilmiye yapraklann onunla drrm. (Veliye fih,a moarib hra) (Ayetl8) 'Ve o asada; benim iin ahval, mekan, ve tecellyat taleb ve makamat kisb, gibi, baka faideler de vardr dedi. Hak Teala;nn Musa'ya buyolda

TAHA. SURESl

267

sual etmesi, azamet tecellisi ile hasl olan heybetin Musa'dan izalesi ,:e emniyete tebdil iindir. Musa'nn, cevab, sual zerine ziyade etmesi; Hak ile mkalemeyi ok sevd~inden ve istinas zevkinidevam ettirmek istemesinden ileri gelmitir. (Ayet 19) . (Kaale elkhd ya Musa) Hak Teaa Hazretleri: Ey Musa! Nefsinin asasn, aklnn zabtndan tahliye eyle dedi. (Fe'elkabil) (Ayet 20) 'Kahr- iahi sfat tecelliyatnn envanndan haz aldktan sonra, Musa, nefis asasn saleime brakt. (Feizd hiye hayyetn tes'd) (Ayet 20) Braknca;' nefsinin; iddet-i gazabndan hareket eden birejderha olduunu grd. Musa AleyhisseHim'in nefsi,kuvvetli azab ve iddetli hiddet sahibi idi. mdi tecelliyat- sfat makamna bali oldukta Sure-i Kehf'te zikr olunduu gibi, istidad zarureti ile, Musa'nn tecelli-yi kahriden hazz :okca olmutu. S fatta fenfun zamannda, Musa'nn. ,azab: gazab- lahi ve kahr- Rabbani ile tebdi! o,lunarak, bulduu eyi yutan bir ejderha sUretiyle sUretlendi. (Ayet 21) (Kaale hzha) Hak Teala,' ,Musa'ya asay- nefsini '-evvelce olduugibiakln ile zabt eyle (Ve id tehaf) (Ayet 21l ve telvin ile zuhur ederek, halinin gnah olmasndan ve seni istila etmesinden korkma! Zira senin azabn; nefis makamnda kalbip. nuru ile mestur olub' da, hafasndan sonra zahir olan bir azab deil-: dir. Senin gazabn; muhakkak fani olduundan benim emrim ile hareket eder. (Sen'ydha syret~hel'ua) (Ayet 21l Biz onu, fam ve l, uuru ve davas olmayan kuvve-i nebatiye rtbesine varm olduu halde, evvelki suretine iade edeceiz dedi. 'Hazreti Musa, nefsini uayb Aleyhisselam'n terbiyesinde ldrd ve kuvve-i nebatiye gibi kld iin" Musa'nn nefsine asa denildi. Bu sebebtendir ki, Musa'ya' asay, uayb Aleyhisselam balad denilmitir. ' (Ayet 22), (Vadmum y~deke ild cenAhike) Ve hidayet-i Hakka-' niye nliru ile tenevvr etmekliin iin, akln sa koltuun demek olan ruh canibine zam eye. Zira, akl; tedbir-i mea iin nefse muvafakat ve sol koltuk demek olan nefis canibine inzinam ile kederlenerek vehinile kanr. Tene'vvr edemiyen ve mevahib-i Rabbaniye ve hakayk- lahiyeyi kabul edemiyen ka4t bir keder olur. Hak Teala Hazr'etleri, safa bulmu ve nur-i kutsi kabul etmesi iin akln, ruh canibineza.m edilmesini emr buyurmutur. (Ve tahrc beydde min ayri suin) (Ayet 22) Akln vehimve hayal ai besinden hi bir afet ve noksan ve mar.az . olmakszn, nur-i kudsi ua 'ile ve hidayet-i hakkaniye nuru' ile ml1evver olduu halde (Ayeten hril) (Ayet 22) evvelki sfata zam olunmu bir sfat ola-

268

TAHA

SURES!~

rak kar. (Linriyeke min ayatine} kbra) (Ayet 23) Sana, sfat mz tecelliyat ayatpdan; vahdetde fena demek olan ayet-i k!bray gstermemiz iin, yani sen, tecelliyat- sfat makamnda olub, bu tarlk ve cihetden, tecelli-yi zat zamannda sana zatmz gstererek, kyamet-i kbrada bizimle bizi grmekliin tin, sana s fatmzIa tecelli eylerlik. (Ayet 24) (zheb na fir'a~ innehu taga) Sen firavna git. Zira 0, eneiyetinin zuhuru ile tuyan, eneiyeti ile muhtecib olarak ubudiyetin hududunu tecavz etmitir. Bu emri ni;bvvet ve risaletn fena-y zatiye mevkuf olmadna deliliet eder. Zira, Hak Teala'nn, Musa'ya zatyla tecelli eylemi olduu erbainiyede dhul, firavn'un helakinden, sonra olmudu.Bu davet ve risalet ise, ancak tecelliy-i sfat makamnda olmudur. Nebi Sallallah Aleyhi v~ SeUem'in seyrinin daha ou nbvvet ve vahyden ve tenezzl ile, hidayet bulduktan sonra olduuna dair, bizim birka kerre sylediimiz,sz de bunu takviye eyler. '(Ayet 25) (Kawe rabbirab li sadri) Musa: Ey Rab'bim! Onlarn taan ve safahatleriyle nefsim mteezzi ve mteellim olmamak veezalarile sadrm daralmamak iin, sfati tecelliyat makamnda temkin ve nur-i yakin il~ benim sadrm genilet. Her ne zaman onlara senin kelamn ile sylersem, senin sem'in ile onlarn kelamlarn iidib, o kelarnlar senin kalamn bulaym ve eserlerini de s~ nin basarnla grb, senin fiilin bulaym. Buna mukabele ettikleri eyleri,ancak senden grb, bileyim de senine senin belalarna sabr edeyim. Ve bu mukabeleleri onlardan ga-rmekle nefsim zahir olub da, kendi sfat ve onlarn sfatlar ile, senin sfatndan mahcub 01- ' masn dedi. (Ve yessirli emri) (Ayet 26) Ve dinin kablne onlar tevfik ve bana meaned (muarz-:nad' edenler) olanlar zerine bana nusrat ve teyid-i kudsinden imdad etmekle, emr-i daveti kolaylatr. (Vahll ukdeten min lisann (Ayet 27) Ve stud korkusu maslahatna (bir iin hayrl olmasna sebeb olan ey) riayeten, ~e raat ve ceberutlar karsnda hccet ve beyyine ile, senin zatnn, dinleri zre izhan ve sznn alas ve nsaletinin tebliinde, lisanmdan kelam saraheten ,:sylemee cret ve cesaret etmekten ve 1isanmn, kelarnn ile ceryanndanmani olan, akl ve fikir dm n z. (Yefkalu kavn (~yet 28) KalbIerini yumuattn ,ve huu' ve hayeti, kalbIerinde koyrluun ve beni alem -i kudsten teyid, etmekliin sebebiyle benim szm anlasilar dedi. bakisi, tevili kabul etmez. Eer ta,tbik eitmek istersen, bilesin ki; kalb Musa's.l>t babas ruhl-kudsten doma' byk karda olan akl' Harununu ilerinde kolaylanmak ve reyi~den
Kssann

TAHA. SURES!

269

istifade etmek, onunla kuvvet bulmak, kemalat ikti1sabnda ona m-' arik (ortak) ve muavin (yardmc) olmak zere, kendisine vezir klmasn hal lisanyla Allah'tan. istedi. Ve bu talebini (Key nusebbiheke kesira) (Ayet 33) Yani, nefsin sfat ve heyetinden tecerrd ile, seni ok tesibih edelim . .cVe nezkrekekesiraJ (Ayet 34) Ve mTraefat ve tecelliyat maka.mnda huzur ve maarif ve hakayk iktisab ile seni ok _zikr edelim, szuyle ta'lil (illet ve sebeb beyat etmek) eyledi. (nneke knte bina basira) (Aye't 35) Muhakkak, Seni bizim, kemalin kablne istidat ve kemale ehliyetimizi gruc oldun. Bize yardm eyle. Ve bizden grdn ve murad ettiin ey zre bizi biribirimize yardmc kl dedi. (Kaale kad utite s'leke ya Musa) (Ayet 36) Hak Teala Hazretleri: ..Ey Musa!' sen muhakkak' matlubunun tahsiline rnuvafk klndm. Ve istediin verildi. dedi. (Ayet 37) (Ve lekad menennA aleyke m~rreten uhra) Ve muhakkak baka defa da senin, irade talebndel. evv~l, mahz- inayetimiz sebebiyle sana ihsan eyledik.(z evhayna ila mmike ma, ydha,) (Ayet 38) Anan; nefs-i hayvaniyeye, (Enikzi fihi fidtabftti) (Ayet 39). kalb Musa'sn, beden, yahud, tabiat- cismaniye tabutuna koy diye iaret eyledik. (Fam ihi fil yemmi felyulkilil yenm hissabilD (Ayet 39)' Mteakiben onu tabiat-:- heyulaniye deryas na brak ki, derya onun nur-i temyiz ve .I:tdn zuhuru zamanmda, sahil-i necata atversin. (Ye'huzh advvn li ve advvn leh) (Ayet 39) Onu., benim ve onun dman bulunan, nefs-i emmare-icebbare-i firavniye tutar. (Ve el kayt aleyke muhabbeten minniJ (Ayet 39) Ve ben, seni sevgim Y~ btn kalbIere ve her eye, hatta nefs-i emmare ve kuvasna seni sevdirdim. Ve ben kimi sevdimse, onuherkes sever. (ve litsne'a ala ayni) (Ayet 39) Ve bunlar, benim hfz ve vekaletirnde terbiye olmakln iin yaptm (z ten;i utke) (Ayet 40) .Kz karden akle-yi ilmiye zuhur ve hareket ettii zaman (Fetekuul hel edllkm ala men yekf1h) (Ayet 40) nefs-i emmareye ve kendisine merhamet eyleyen kuvaya:' Onu, hikmet-i ilmiye ve uu.m-i nMia' stleriyle emzirib, fikir ile terbiye etmee kefalet eden bir kimseyi, size delalet edeyim . .mi? dediini hatrla. (Fereca'nake ila mmike') (Ayet 40) YakinnurU ile itminan hasl olmu ve hikmet-i ilmiye ile paklanb, hikmet-i ilmiyeden nMi ilimler sdn emzfrmesi ve hecr (bir ahs maln dan tasarruftan men edilmesi) terbiyesinde mdrikat- cziye, alat- bedeniye ve amal-i zekiye ile, seni terbiye etmesi v~ gz bebeinin, tahsni ile mesrur olmas iin seni, sana mfik olan nefs-i levvame anana evirdik. (Key tekatte aynhd ve la tahzene) (Ayet 40) Senin Onurunla nurIanmas, gz bebeinin medar- sru-

270

TAHA SURESl

ruhun fevtinden mahzun ve noksan olmamas iin, seni anana dndrdk. (Ve katelte nefsa,) (Ayet 40) Ve seni zlynetle:yen suret-i azabiyeyi riyazat, ve emmare ile katl ettik. (Fenecceynake mineI amniJ ,(Ayet 40) Derh~l, nefs-i emmarenin' istila ve helelk-i amn dan seni kurtard1r.(Ve fetenn.ake ftuna) (Ayet 40) Ve nefsinin ve sfatnn zuhuru ve def'i ve ~aJe (yok etme) V? imate (ldrme) ve tezkiyesinde (temizleme) riyaza;t ve mcahede sebebiyle, seni enva- fitnelerle imtihan" eyledik. (Felebiste si;inefi ebIi medyene) (Ayet 40) Bunun zerine" ilim ehrinin ehli olan; kuva-i ruhaniye aJ:'asnda akl- fi'li u ayb 'nn nezdinde' senelerce kaldn. (Smme ci'te alii kaderin ya Musa) (Ayet 40) Ey Musa! sonra istidadn hasebiyle, mukadder olan kemalinin derecesine bali oldun.~ Yahut ma'na: sfatnn kemalinden sonra, sana bah olunacak tecelli-i zatiden ibaret bulunan, kemal-i tam, olan bir mikdanna (dereceye) geldin. (Vastana'tke IinefsiJ (Ayet 41l Ve, sende bulunan erif hasletler ve hH.afetime ehliyet dplaysle, medine-i beden ahalisi arasndan, seni nefsim iin hais ve' havasm cmlesinden kldm. I(Ayet 42) (z heb ente ve ebuke bi arati ve la teniya fi zikril Ey KalbMusa's! sen ve kardein akl, hccet ve beyyinelerimle gidiniz, (z heba ila fir'avne innelu taa,al (Ayet 43) cemi'kuvva-i ruhaniyeye istila ve istila ile tuyan eden ve haddini tecavz eyleyen nefs-i ammareye gidiniz. Ve benim zikrimde ftur etmeyiniz. (Fekula leh kavlen leyinna) (Ayet 44) Emr~i Hakka istislam ve hkm-i erye inkiyada davette nfk (yumuak) (dost gibi grn.. me) ve mdarat eyle, Ona yumuak sz syleyiniz. (Le'allelu yete.. zekkeru ev yahaJ (Ayet 44) Belki yumu ayarak , nasihati kabul ve inkiyad (boyun e~erl eyler. Kalb ve akl, nefsin, istilaya' altn dan dolay tuyan ve tefrindan korkunca, Al1ahu Teaa hazretleri, ' nefs-i emmareye kar ekeceklerI zahmet ve grecekleri iddetten muhafaza ve teyid ve yardm edec~ini vad ile,' kalb ve, akl teci ve nefs-i emmareyi teshir ve haat ettirmek' hususunda, risaetin tebliini ve kuva-i hayvaniyey'i za,bt ile, kend'isine taptrmaktan vaz, gemeye ve hazret-i lahiyeye tev~cch ve maclrif-i hakikiye ve envar- ruhiye-yi kudsiyeyi ifaza ve istifaza etmekte kuva-i mezkUreyi kalb ve akl, ile beraber serbest brakarak, lezzat-, hissiye ve , zeharif-i nebeviyenin tahsilinde azab ektirmemee, nefs-i emmareyi ilzam ve icbar etmelerini' emr 'etti. (Ayet 47) (Kad ci'nake bidyetin min rabbike) Biz, muhakkak, Rab'.binden, bize mutaba-at etmekliinin vcubuna delalet eden bur, ham getirmiizdr. (Vesselam ala menittebe'aIhc:d) .(Ayet 47) Nok- ' sanlardan selam et ve alaiktan necat ve ~lem-i ruhiden feyz nuru,

TAHA SURESr

271

burhana ittiba' ve nur- lahiye temessk eden kimseye mahsus' , (nna kad iihiye ile'yn-a ! ennerazabe ala men kezzebe ve \, tevelHU (Ayet :48) tabiat cahiminde ve heyCla kuyusunda 'gazabn, nur-i lahiden i'raz ve muhalefet eden 'kimseye mahsus olduu muhakkak olduu bize vahy olunmudur. (Ayet 49) (I,(aale femen rabbkma ya Musa) Nefis firavnu Ey Musa! 'sizin Rabbiniz _ kim oluyor? dedi. Bu ayet, nefsin, cenab- Rab'den ihticabna iarettir. ,(Kaae rabbneIleZi ata klle ey'in' halkalu) (Ayet 50) K~lb Musa's, hccet gsterereK, nefsi delil ile hidayet etmek zere Bizim Rab'bimiz, her ey'e, mesalih-i zatna muvafk ~ikat ve havass ve menaii' ve makasdna' (maksatlarna) mnasib alat verip, onu bu havass ve menafi'inin tahsiline hidayet eden zattr dedi. (Kaale ilmha inde rabbi ri kitabn) (Ayet 52) Ne kadar ok olmasyla beraber, lImullahn,_ ahiret ahvalini ihata ey'lediini, bu ilmin; levh-i mahfuzda mshet, ezelen ve ebeden baki olub (La yedillu rabbi ve la yensa) (Ayet 52) 'ona hata ve nisyan caiz lmadtn beyanile cevab verdi. (Ellezice',ale lekml' arda mel den ve seleke lekm ha sbla) '(Ayet 53) Ey kuva-y bedeniye, Rabbim, beden arzn size bir beik klan ve sizin iin orada gz, kulak, burun,' ve dierleri gibi a'za ve .cevfuih yollar klan zattr.

(Ayet 53) (Ve,enzele minessema maen) Ve Ruh semasmdan meded-i ruhani ve idrak: suyunu indirerek (Fe ahrecll'a 'bihi ezvacen' min nebatin etta) (Ayet 53) o su ile, sizin her bir kuvvetinize -mahsus trl trl idrakler, fiineir,. hassalar, hey'etler, melekeler kar dJk. (Kulu) (Ayet 54) Siz, rza, sabr, havas ve esma 'ilmi ve sair_ idrakat ve r_adat ye makamat. gibi, size mahsus olan ahval-i ahlak . ve mevahib ve imdad ile gdalanb, kuvvetleniniz. (Ver' aven'amakm) (Ayet 54) Ve kuvay hayvaniyeyi de kendilerine mahsus olan ahlak ve 'adab ile otlatnz. , (Ayet 55) (Mllha halaknakm) Mizalarn mezahiri bulunan a'za mizalarnn ihtilaf iktizas zre sizi arz- bedenden ina ey,'Iedik (Fiha n'iydkm) (Ayet 55) ve riyazat zamannda hareket 'etmiyecek ve haddinden tecavz ve gayrine istilay taleb etmeyecek derecede, kuvann herbiri, mahalline mlazemet ve orada gizlenerek, taki sfat- nefsin mahv ile fena buluncaya dek l<;lrmek suretiyle, sizi arz-! bedene, iade ederiz. (Ve minha nuhrickm tareten uhriU (Ayet 55) Ve beka zamannda, hayat-mevhibe-yi hak':' kaniye (hakkani balanm hayat ile) ile, yine sizi beden arzn dan ihrac eyleriz. O vakit, kuva-y hareket-i mu'tad ve, melekut-i fazla sahibi olur.

272

TA-HA. SURES!

(Ayet 56) (Ve lekad ereyna ayatinakIleha) Muhakkak biz, mevaddan tecerrnde ve envann vcduna delalet eden, btn delail-i beyyina,t nefis firavnma gsterdik, (Fekezzebe ve eba) (Ayet 56) .o firavn nefsin madde olduu ve mcerredat idraki mmteni olduu iinayan tekzib ve kabulden imtina' eyledi. (Kaale, eci'tena lituhricena min ardina) (Ayet 57l szyl~ bedene menc:;ub yuvasnda iz'ac edilmesini inkar ederek, Ey Musa! bizi sihrinle arzmzdan karmak iin mi bize geldin? dedi. Ve idrakinden kasr ve kabulunden aciz olmsJs dolaysyle, burhan sihl'e nisbet eyledi. .Ve kuvay- hayilliye ve vehmiyeyi, muaraza ve mcadeleye te vik eyledi. Nefsin, riyazatsz ve lmeksizin zahir olan hakk ve parlak olan burhan iz'an etmesi, gayet' az ve pek gtr. Her ne zaman kendisine aikar bir delil getirilse, vehim ile tahayyl ek ve bheye kadha (ktlemeye) te~ikeder., (Ayet 58) (Felene'tiyehneke bisihrinmisIihi fec'al beynena ve beyneke mev'den la nuhlifh nahn ve la' ente' mekfuen sviU imdi nefis, Biz de sana o gibi bir sihir icra edeceiz" aramzda bir v,akit tayin eyle ki, o vakitde biz de sen de orada bulunuruz, muaraza mahalli herkesin grebilecei dmdz bir yer olsun dedi. (Kale mev'idkm 'yevmzzinetiJ (Ayet 59) Musa, Mev'udunuz, bayram gn nasn topland kuluk vaktidir dedi. Mev'ud; kyasn' terkibi ve makamn tertibi vaktidir ki, o da nefs-i natkann mdri kat ile 'ziynetlendii ve ma'lmat ve ,mahzunat ha.zrlamak iin kuva-y akliye ve ruhaniyenin topland vakitdir. (Duha) , (Ayet 59) Akl- fi'li gnei nurunun parlamasdr ki, o vakit, nefis .o gnein kavUnden i'raz ve enva- mugalata ve vehimhilelerini toplar, kalbde yakiniyat ile ve onun iftira eyledii yalanlann izhar ile, vehmiyat ve' mugalatalar gnden kopanr, kuva-y nefsaniye arasn, da vukubulan tenazu, (niza etmek, husnnet edime), kuva-yl. nef;. saniyeden herbirinin birbirine mtehalif (tehalf eden birbirine uy,mayan) ve' mtemani' .olarakdan, kendi lezzetine incizab ve kalbin danda, yekdierine teslim olmamalandr. , Kuvann gizli konu malar, her biri nef.sinde muhalefeti ile beraber kalbe muhalefet sebebIerini batn klmak istemeleridir. Akl- fil-i gneini, sihre nisbet etmeleri, o gnein, maanisini idrakden acizlecine ve delail ve berahinin nefse hafi olduuna, ve nefi' indinde fazilet yolunun, lezzet-i hissiyeyi tahsil ve ehevat- bedeniyede inhimakden ibaret bu- ' lunduuna iarettir. Sehrenin, evvela sihri ilka etmeleri; slk za~ mannda, vucud- insanide, vehmiyet ve hayaliyatn, akliyat ve yakiniyat zerine tekaddmne-yoksa byle olmasa, burhan- kaf ve delil-i vazha muhta olunamazd. Ve Hakka davet eden kimseye,

TAHA SURESt

273

fasid Hikadn zail olmasi ve Hakkn temkin ve kararlamas n, emirde hccet ve delil ile bhenin def'i ve batln nakzi vacib ol~ duuna iarettir. Hibal ve isiy yani. ipler ve dikenler, ruh ve akl nuruyl~, Hakkn teyidi olmad takdirde,. yrniee ve kalbe galebe etmee yanaan phe-i cedeliye, mugalata ve safsatalardr ki, Korkma, tahkik, sen a'lasn kavlinin manas da budur: Sen ~uh ve akl nuruyla canib-i hak'dan mveyyedsin (teyid eden, kuvvetlendiren, m~tanet veren)>> demektir. Sanda bulunan itimada ayan akl-i nazari burhann ilka ile, onlann batl sifatlarn ifna eder ve sihirleri muznahil ye mtelai olur. Onlarn yapdklar mekir ve tezvir hilesidir, onun hakikati yoktur. Senin san' atn, zu'm . (zan) ettiklerigibi, onlarnki gibi deildir. Seherenin (sihirbazlar) secdeye kapanmalar, aczIerinin zuhuru zamannda, kuva-y vehmiye ve hayaliyle ve tahayyiiye vehissiyenin inkiyad etmi olmalardr. Nefs-i emmare ise riyaza grmediinden ve meTfatiyle adetlemi ve kuva-y arziye riyaset ve tecebbr (kibir ve ceberut peyda etme) davasnda inad ve iddeti zre bakidir. (Lekatt'anne eydiyekm) (A'raf Suresi, Ay~t 124) Sizin el ve ayaklarnz kese:' rim demesi., kuva~y nefsaniyenin kalbe muvafakatyle, nefse muhalefeti cihetinden, measi ve. maiet hususlarnda tasarruf etmedIklerini ve lezzat ve mtehiya-t- cismaniyenin tahsilinde, sa'yi terk ettiklerini iz'an zamannda nefsin; kuvva-y mezkireyi korkutmas . . ve uzakladrmasdr. Hurna dallarnda salb etmesi (asmas) riyazat zamannda ldrmekle. kuvay, kuvay-i nebatiye derecesindedurdurarak ve sair meratibde tasarruf ettirniyerek. ve me1}asib ve menasibe ykseltmeyerek, karargahlarnda ve mebadiy':'yi ,neetlerinde ~abit klmasdr. Yahud,maadin ve mahall-i zuh:urlar olan a'za karargahlarnda lurdurmasdr. Bu tevi zre ibu tahvif (nnema .zaIi.kmey"tan jruhavvif evJ.iyaeh felt tehiifhmve hafun in 'kntm m'minine) (Ali tm~a}n Suresi, Avet 175) buyur. '" duguvechiyle, nefsin, kalbe mutavaattan ve kalbin teshirinclen ve hidmetiyle kaim olmaktan frazn ifade etmesi" iin, mcahededen geri koyan, lememat- eytaniye (eytani prlt) . sebebiyle, nefsin ehadis (szleri) ve heva-eisi(kuruntularl kabilindendir. Ve eer za';' biri tasdik ve aikarolan mucizeye imandan sonra, (Ve. didiIhm billeti hiye ahsenu) (Nahl Buresi, Ayet 125) kavli keriminden mu stefad' olan, mubahese-i zahiraye hamlolunmasa idi (z heb ente ve ehuka) (Ayet 42)kavli (Fetenaze'u emrehm beynehm) (Ayet 62) kavline kadar zahiri zre ic~a olunurdu, yani Sire maraza edecekleri cedelin enva hususunda bir birine niza' edici olduklan halde aralarnda srren mubahese ettiler demektir.
( . .

274

TAHA.

SUREs-

(Ayet 63) n haZai lesabiranil Ka,vlinin nanasndada 'bu id.sj, fesahat ve delil getirmek hususunda mahir kimselerdir, beyanlan, , 'ok aikardr. Bunlara'kar hi bir kimse'niuaraza edub, galib gelemez, denilmidir. (Fe'cemid keydekm) ,(Ayet 64) imdi kelamnz bir olub, yek diere kuvvet olmak' iin onlara sylecekl}riniz szde ittifak ediniz. (Feiz!a hibalhm ve Syyhm] (Ayet 66) Musa, seh- ' Tenin tahayylat (zihinde vcud bulan kuruntular1 ve vehmiyatlann (Yuhayyel ileyhi min shrihim enneha tes'a) (Ayet 6(31 terkib ve belagat ve hsn-i takrirde mugalatave safsartay- kyas ve cedelU , tertibIeri hey' etini yrtmekte, gya, kendisine yrr ve ,hareket eder gibi tahayyl' olunuyor grnce, ,(Fe'evce$e fi n~fsihi hyfeten Musa) (Ayet 67) o vakit nefsinde cehlin gale1besinden ve dalaletin' devletinden bir nevi korku gizl~di. Nitekim Emiril Mminin 'Ali ,Aleyhisselam; Musa, nefsizerine korku gizlemedi, y.alnz 'cehlin galebesinden ve dalaletin hakim olmaBnd~ korkdu buyurdu; fKulna Hi tehafl (Ayet 68)' Biz ko:rkma, dedik, Musa'y Ruhul-kuds ile te'yid ve tesci' eyled1k, (Ve elk ma ri yeminfke) (Ayet' 69) ve aklnn zabtnda olan uay' kudsi ile itIM,' (telef etmek, ldrmek, ldrlmek) etmi, Hakkn nuru ile ziyaanm olan, nefsini ilka eyle. '(Telkal ma sana'u) ,(Ayet 69) Onlann parlak, aikar ,delillerle tezyin ve tasvir eyledikleri batl phelerini derhal yutuversin, (innema sana'ukeyd sahirin) (Ayet 69) Muhakka.k onlann, bakalannn azndan alub, tertibettikletideliller, sabir hilesidir. Sahir (sihirbaz) olan ise, nerede olsa, felah bulmaz:' (Ayet
70) (Felkyesseharet

sceeda)

Sehere,

(Sihirbazlar)

mucizelin zuhurunu ,hccet ve b~hann alkareliini ~,hidlerin ,sdkn, anlaynca derhal" Musa'n~ hak zre olduunu iz',an ve ik-

rar ve insaf ederekden, hep birden secdeye kapandlar. (Kaalu amenna birabbi Hanne ve Musa,) . (Ayet 70) Biz, Harun ve Musa'nn Rabbine iman ettik diyerek, iman- yakini ile iman. ettiler~ nk Hak, kendilerine kef olunmakla" Hakkn kaffe- eyaya Ruhubiyetini arif old:ular. Alcak, Rububiyetinin btn alemlere umum ve amulu lle, beraber, Rububiyetini Harun ile Musa'ya 'nisbet etmeleri, Musa' ile Harun'a alan, Rububiyetin fazlndan ve onlann,Rabbe ziyade has olduklarndan ileri gelmidir. Zira Allalu Teala Hazretlerl, her ey'i, istidadnn iktiza eyledii ona mnasib !bir isimle terbiye eyler. Halbuki',' Musa ile Harun'un istidatlarnn kemali iktizas zerine ve 'Hakkn,anlarda kemal sfatlar ile zuhuru; sehTeye ayniyle kendilerinde tecel~isi dolaysyle, Musa ve Harun'u ,esma-i hsnasnn' en by ,ile terbiye ,eyler. 'Binaenale,yh, sehre her ne anladlar ve neye vasl oldularsa, kendi istiklalIen ile olmayub" Musa ve Harun

TAHA. SVRES!

275

yznden ve onlarn vesilesiyle anladklann ve vasl olduklann 'bildiler. MaJ.um ,olmaldr ki, sabir, insanlarn istida;tcihetinden nebiy~ en yakn olandr. Zira harikulade ilerin mebadisi '' eydir. Ya mevadd- unsuriye ve suverin'mezc ve terkibi ve mizac ve cevheri muhtelif halitalann cem'i hassalandr ki, bu' ksm neyyir-i ne cart (nurlu, kurtulu), babndandr. Yahud, nufus-i sema.viye 'feyzinin isticla, ile ecram- arziye kuvasna itHsali iin, mevadd- unsuriye ve, suver-i sufHyey hazrlamak tarkiyle, kuva-y se- . maviye ve arziyenin cem'idir ki, bu ksm da tlsmat babndan dr, yahut nufusun ve alem-i ulviden istifade olunan hey' etlerinin te'siridir ki, bu ksmda: p.buvvet iin gnderilmi ve davet ile kaim olan kamilden olursa, mucizedir. Nbuvvet iil1 gnderilmi olmayub, velayet zirvesine' terakki eylemi bir vasl-i muhakkikden olursa; kerametdir. Mucizeile keramet arasnda fark udur ki:, i'caz; (aciz kl,mak-acze dfu?:nek) tahaddi (meydan okuma, galebe yolu ile muhalefet etmek) (Efendimiz Kur'an ile, fasih Arab'a ta-, haddi etmidfr) ve muarazaya, (muhalefet etmek) mukarin (ya... kn) olur. Keramet; tehaddi ve mua,razaya mukarin olmaz. Nufusun hey'etlerinin te'siri, eer alem-i a'H\dan~ i'raz ve dnyaya tevecch ve i~bal etmi kimseden olursa; sihirdir, Binaenaleyh sahir olan kimsenip. nefsi, bidayet-i ftratnda bu alem ve ecramnda. m'essirolan, bir takm hey'etlerle tahsis olunmu kuvvetlibir nefis 'olmudu. Ancak o nefis, aem~i sufliye meyl ile mehdeinden i'raz . ve alem-i tabliye meyl ile kuvvet ve kudretin aslndanve te'sir ve kahrn menbandan munkat olmakla, kendis;inde bulunan uay- kudsi ve ~hey'et-i nuriye daima zayflamaktadr. Nitekim, Hakka ikbal, hazret-i lahiyeye tevecch" nur-i kudsi ile 'it1af, kuvve-i melekutiye ile te'yid sebebiyle, nebi ve velinin nefsinde ibu hey'et-i nuriye 'ye, ua-, kudsi daima ziyadeemektedir. phesizdir ki, 'sabir, nebiye muara.za eyledii zaman knlr ve nebiye mukabelesinde, kendi nefsi ile kknden kopar. ndi, salirin aciz kald ve mnkesir oldl.lu vakit. nebiyyi enok arif olanlardan ve davetine, envar;na en ziyade ikbal edenlerde; ve tabiat- sfliye diniken, disine g~lib ve evvelkiistidad bilklliye batl olmadka, istidadda nebiye en yakn olduundan nebiyyi ik1:'"arda en ileri gidenlerdendir. (Ayet 72) (Ka'iHu len n'sireke ala) Sehere (Sihirbazlar) Fir'avne: Biz elb~tte seni tercih edemeyiz dediler. Bu sz; nefse kuvvet-i yakiyn' ile hasl olan himmetin byklnden, sadr, olmu bir kelamdr,' Zira, kalbde yakinin kuvveti. nefse himmet bykln, iras eyler ki o da saadet- uhreV1ye ve .lezz~t-i bakiye-yi, akliye yannda nefsin saadet-i dnyeviye ve akavet-i bedeniyeye, lezzat-

27q

TAHA SURESt

acile~i fanlye ve aam- hissiyeye mbaat etmemesidir. Bu sebebden sehere: lnnema takdiyhazihil hayateddnya) (Ayet 72) Yani, Sen, ancak bu dnya hayatna hkmedebilirsin szleri ile lezzat-acne veaTam:"! hissiyeyi istihfaf ve istihkar eylediler. (nna amenna bi~ rabbina Iiyafirelena hatayena) (Ayet 73) Rrubbimizin, bizim lezzat- tabiiyyeye meyl ve dnya yaldzlarna muhabbetimiz sebebiye, nefislerimize arz olan irkin sfaUan vemuzlim heyet1e~ (ve ma ekrehtena aleyhi minesshril (Ayet 73) ve bizi cebr've ikrah etmi olduun sihri, yani, Musa'ya kar muarazay, nuru ile. rtmesi iin biz,R.ab,bimize iman ettik dediler. Sehre (Sihrbazlar), nur-I ~stidadlar ile Musa'nn hak zre olduunu bildiklerinden, mu araz a;. s11l:dan istifar ettilerse de, Fir'avn kendilerini m~arazaya cebr .eyledi. ' (Ayet 74) linneh men ~'ti rabbehu mcrima.l Tahkik herkim kyamet.,;i sura gnnde Rab bine,ecram-i tabiiyyeye meylettirici' hey'.et-i bedeniye airl ile gelirse (Feinne leh cehenneme) (Ayet 74) onun iin cehennemhasldr. (La yemlit fiha) (Ayet 74) Orada . alam his 'etmemek iin tabii lmle, lmez, (Ve la, yahyaJ (Ayet 74) gnahlarnn zararlarndan kurtulmak Iin, hakiki ,bir hayat' ile hayat sahibi de olmaz. (Ve menye'tihi m'mineri k::t<:l aniIessaibati)' ,(Ayet 75) V'e her kim, nefisleri tezkiye eyleyen fezail-i nefsiye sali~ hatn ilemi olduu halde iman- yakim ile m'mn olarak rabbihe gelirse; (.Feuaike lehmdderec'atl'ula) (Ayet 75) onla.r~ da ke.., malatda derece-i terakkilerine gre sfat cennetlerininali dereceleri
3

vardr.

(Ayet 77) (Ve lekad evhayna ila msa. en esri bi'ibadi) Tahkk biz; Musa'ya <~Kullanmz :geceleyin leyl-i cismam ve sfat- nfusi karanlnda yrt- diye vahy eyledik. (Fadrlb Iehn tarika filbahri yebesa), (Ayet 77) Onlara alem-i hey11la denizinde tederrdden .bit yol yapki, 0, mevadd- cismaniyenin rutubeti ve hey'eti heyulaniyenin ya-li kendisine eriemiyen kuru bir yol olsun. HA tehiif dereke've 'la tahal _CAyet 77) Gavai-i ta-biiyye-yi. zulmaniyede mI).kamis '(gmlek giyme) olanbedenlerin, size yetimesinden ve size galebe veistilasnda:nkorkmayn. Zira onlartabiat-. zulmani': yedemahbtls, sizin annzdan kasl'drlar. (Fe'etbea'hm fir'a:vn bicniidhil .(Ayet. 78) N efis Fir'a:vni; askerleri ile tabiate dalmalan sebebiyle, kuva-y ruhanyeyi ihlak etmek iin takib ettiler. (Feai y,ehm mineIyemmi a ayehin) '(Ayet 78) Fir'avun askerlerini ,katran, denizinde helak- sermedi ve azab- ebedi kablad. . (Ayet 80) (Beni is,rilile kad eneeyniikm min advvikiim ve va'adnakm canibettUrifeymene) (Ayet 80) Ey srailoullan! tahkik biz;

TAHA SURESr

277

sizi dmannzdan kurtardk. V ~ kalb trnun sa canibini size va'deyledik. Kalbin cariJb-i eymeni; Ruh-l kudse gelen cihetidir ki fuad tesmiye olunan vahy mahallidir. (Ve nezzelna aleykml mennevesselval (Ayet 80) Ve size ahval ve mevahib~i zevkiyat. bl~ drcnn, ulfun-i'maarif ve' yakinlyat helvasn indirdik. (Khi min tayyibati ma rezalmakm) (Ayet 81) Sizler bu ho ulum-i maarifi gdalannz. Ve kalbIerinizle kabul ediniz. Zira kalbIerinizin sebeb-i hayatdr. (Ve la. tetav fihi) (Ayet 81) Ve parladn ve ziynetini . grdnz zaman, nefsin zuhru v~ kendisini grb. be-enmesi sebebiyle o rzkda tuyan etmeyiniz. (Feyehille aleykm gazahil (Ayet 81) TuyanlliZ size hrman~ gazabmn ve hzlan- (hara~b olmak). afetimin hululune seibebolur. (Ve men yahliI aleyhi gazabi fekad, heva) (Ayet 81) Her kime ki galZ.a)bm hulul ederse; tahkik, o kimse kurb makamndan nefis cehennemine der ve stitar ve estar- celM zulumatnda cemal sfatlar tecellisinden malcub kalr. (Ve inni legaffarn) (Ayet 82) Ve tahJdk ben, istinas ve tezyinat ile zahir "olan tuyan etmi nefsin sfatn, sfatm nurIar ile setr ediciyim. (Limen tabel (Ayet 82) Nefsin tezahr ve istilasndantvbe ve inkisar ye iftikar ve ff;ka zilletin! kendisine lazm klmakla istifar eden (Ve amene) (Ayet 82) ve sfat- kalbiye envarna ,ve envar- ilahiye tecelliyatna, iman eden, (Ve aniIesAlihan) (Ayet 82) ve tevekkl ve r,za gibimakamatn ve huzur ve safa ile telvinata mani olan melekatn iktisa,bnda. ,iyi i iliyen (Smmehteda) CAyet 82) sonra: da fena haline' ve zat nuruna hidayet bulan kimseye ok ok mafiret ediciyim.. (Ayet 97) (Ve ma a'celeke an ka:vnike .ya Musa,) Buayetlerin (FiI .yemmi liesfa) (Ayet 97) kavline kadar hakikat zre manas u dur ki: Musa A1eyhiss~lam, mkaleme makam ile merreI vekendisine keif sfat veril~p, Beni srail'in kurtarlmasna ve Hakk'a irad olunmasna gnderildii vakit, kavmini siyaset ve idare edecek bir eriat va'd olunmutu. Buna' binaen Musa Aleyhisselam, kavmi..: nin iman zre tesbit ve ikan (yakn hasl edilmek) ile. hak,zre tak-" ririnden evvel, Harun'u kavmi zerine halife brakp, hurakEibe iin . ekilmidi. Bu hareketi,' her nekadar makannin, gayri:nin tekmiline a.dem-i feragati iktizasndan ve mahedeye gayetle evkinden ileri gelmi ise de, kavminin kemal-i ilmiye ve ma'rifet-iyakiniye ile teikmillerinde, kademinin taat-l sehat 've filhal terakkiyi msteliim olan emre im.tisalde bulunacandan, Musa, bu acelesi zeri": ne itab' olunmakla, muameleleri yakin esaS zerinebina kInma msada, kavminin din hususunda kendisine 'mutabaat zre olduklarn ve zaIir olan bu ta'cHin (acelecilil) mkalemede kendisin-:

278

TAHA SURESt-

den ma'dud olan teceIIiy';i sfati makamnn is~ihka;nndan _baret ve sfatda kemal-i fena demek oan Rzamakamill taleb etmesinden ileri geldiini beyan ile itizar' eylemitir.Rak Teala'nn" Kavm-i Musa'y semavi bela ile ibtila klmas da ancak mcen~ed ve ma'kulden anlamayup, mahsusdan gayrisini idrak etmiyen, sarf- mevadda dalgn, istidad kasr kimselerden tecrid sebebiyle kemali kabul edici mustaidlerin seilmesi iindir. . .'.'. . Bu sebebden ka~mi (Ma ehIefnd mev'idekebimol Itina) (Ayet yani: Ey Musa biz, kendi rey ve ihtiyanmzla ve iimize nalik . olmak tarikyla senin va' dine hulf etmedik, dininden d:r,medik~), de- . diler. nk onlar, bittabi kular idiler. Rey ve melekeleri yok idi. Sahib-i ihtiyar deil idiler; Bedeni olduklan halde idare olunnu ve tabiatam oldu.dan cihetle, taklid' etmekden ve amelden ba ka yollan olmayp, tahkik ve ilimden mahrum idiler. Samiri'nin; onlar ziynetlerden eritilmi tlsma tapdrmas, nefislerinin sfli ve tabiat- zehebiyeye mncezib bulunduundan, tabiaterinda altun muhabbetinin .rusuhu ve tenasb-i tab' dolaysyla; iel (buza) su . ret-i nev'iyesinin; tabiat- zehebiyede (altun s'evgisD tecellisinden ileri gelmidir.' Bu keyfiyet -kuyay semayiyenin kuvay- arziye ile mezci babndan idi.' Bu sebebden, Samiti(Ba.srt bima lem yabsrft bihiJ (Ayet 96) yani; :aen, onlarn bilmedii tlsmve simya ilimlerinin ibtina' eyledii tabi"i ve riyazi ilimleri~i bildim. (Feka,bedt kabdaten min eserlrresftli) (Ayet 96)' Bunun zerine resulun ese~. r~nden 1r avu kabz ettim (aldm). (Fenebezruha) (Ayet 96) ZiynetleiiicI (buza) suretinde erittiim zaman, o kabzay enm cemr'e (atee) attm (Ve kezalike savvelet li nefsiJ (Ayet 96) ki, bu, nefs-i eytaniye-yi erirenin tesvilindendir dedi. Bu kabza., Cehrail'in, 'rakib olduu (binmi) feres-i hayattan. ibaret bulunan Ray zumun, yani; atn trnannbast topraktr denilmier. Yani;' , akl-i fa'ale musahhar ve ondan mteessirve merkebi mesabesiride olub, sfatn ykleten, nefs-i ha:yvaniyenin, nefs-i hayvaniye-yi kl, liye-i semaviyenin eserinin muttasl olduu eyden aldm dem'ek-' t.i~. nku akl- fa'al, nefs..;i hayvaniye-yi klliyeyi msta'li (istila eden-ykselen stne kan) olduundan, onun vastas ile aRarn mevadda ifazasna sebeb olan bir takmvaziyetlerden ibaret bulu nan te'siri, tebayi-, unsuriye veecram- sfliyeye, erIir. Mevad, istidat hasebiyle mezkur asardan mnfail olarak, Cibril merkebinin bast toprak mesabesinde ahval-i ga,ribeyi kabul eder. (KaIe rez':" heb) (Ayet 97) Musa, Samiri'ye Git dedi; bu kelam, Musa'nn ga.zabd~n sadir olub, Samiri'yi, tard eylemidir. Enbiya ve evliyann gazabndan, azabn- husulnn vacib olmas, enbiya' ve evUya,
87)

TAHA SURESt

279,

Hakk'm sfatnn maZlharlan olduu iindir. Bunlar, her' kime ga, zah idederse o kimse Halili'n kalrnda va;ki olub dnya ve ahiretdei a.ki ve ebedi bit azabla muazzeb olur ve' amelinin vebalini tadar. Samiri'llin, kimseY!3 temasdan sakmmas hakkndaki azab, sret-i , batla davetp.e Hak'da uzak olmasnn :neticesi ve hil~sini ibtal ve mekrini izale eyledii zaman,Musa'nn, ona lanetinin eseri i ,olmu.,.. tur; Enfse tatbik olunmak 'Zere bu ayetlerin manas: kalbe bir pev keif sebkartederek slk ve itfuad-' kalbi cezb eyledii ve kalb-' de ilmi ve 'kesbi olmaywb, belki ilmi ve kefi bir' kemal hasl olduu vakit, emr-i eriat ve mcahededen zal1i1 (ihmal eden) olub d~" u hud ve huzura acele kld zamanda o kalb, Hak Teala'nn itab ma'razinda (arz olun~n yer, pazar) kalr; Ve kuva-y idare ve isti,kamet makamn iktisab etmesi iin mal ve riyazata red' olunmas vacib olur. Zira, 'kavmi,ktiva~y ruhaniye ve ismaniye zerine hali,fesi olan Akl HarUnu; riyazat ve muc a;:he de , taat ve muameleye ' mudavemetsiz, kuvann tedbir ve takvimine (zamanlama) ve doru yola sevkine kadir olamaz. O vakit, havasdan kuvay- nefsaniye Samiri's(-dirilib, kuvay- nefsaniyeye hubb- ehevat ateini yakar. Ve feres-i (at, beygir) hayat olan nefs-i hayvaniyenin tesirinden mteessir olmu olan ~vza'-(di.rumlar, tavrlar) mahsusa hasebiy~e, o'atee ta1iin (meydana gelenin) imdadndan bir ey'i atar ve tabiaf- mevadd; kalbnden dklm,adet-i zahmet, ve meakkatIe sa ve amel olmayp, belki lezzet' ve ehvet, himmet-i ek ve rbden ibaret olan icl (buza) suretindetemsil eyler. 'Ve hevaruhunu fliyerek, icl-i tabiat dirilir ve ktvvetlenib buza, sesi. ile banr. Ve btn kuva, ona ibadet ederek, onu ilah edinirler. Her ne ,zaman kalb, , nur ile meyyed olan akl,' dalalet ve fitneda oldU'kl~r hakknda kuvaya tembih ve Hakka ve re'y-i akliyenin mutabaatma da'vet etse, teyid-i kudsi' ile ,neyyed,Hak nurU ile mnevv~r olan kalbin, Allah rzas iin, gazabh kuvann 'dalllietine ve dinde teftikaya ddlderinemteessif olarak avdet edinceye dein, kuvaakla muhalefet eder; Kalb, ,nefs-i le;vVame lisan ile kuvay ta'yb '(ayplar) ve iddetle tekdir ve va'd..,i vaid 'ile muaheze ve hilka,t ve ne'e ve ftrattan sukt iktizasyle Rahbe kurbiyetten zamann uzadnha td~tr. Ve misak-i ftrat zamannda Rububiyeti ikrarlarnda verru olduklan ahidIerini nisyan ve' vaidlerine hulf etmekle saht (kat-: ' pek zorlu) .gazaba istihkak le kuvay korkutur. Fa.kat hevann kaydinda esir ve tahayy sultanna mnkad ve dknl'(.i.e t~slim 01'duktan sonra, artk bu tekdir -ve tilivif (korkutma;k), kuvaya te~ir etmez. Bunun iin, artk;tabia,t- cismaniyeyi mcahede ile krmak tan, nar~ rlyazatla yakmakdan, rahmet-! ilahiye nefhalanrzgarlac.~

280
ile savurmaktan
baka'

TAHASURES-

yol yoktur. Rahmet-i lahiye nefa4at rzgarlar estiinde:: kuvann kaIbe mutabaat ve tevElcchde sya muvafakatinden sonra tabiat- cismaniye,heyulay- cirmiye denizinde mtelai olarak hayat ve hareketi kalmaz. Ve kuva-y akilenin" tabiata meyl hususunda;kuvaya muvafakati bulunmak s~bebiyle Musa'nn, Harun'un bandan, yani: ruha yakin bulunan cihet-i ulviyesinden ve kuvay- nefsaniye taraf olan cihet~i sfliyede te'sir sureti ve zkuret (erlik) hey' eti .olan sakalndan tutub, kendine, yani Msa'nn bulunduu Hak canibine ve alem-i kudse ve ulvi cihete, ,ekmesi: nurup., kuvve-i akiled~ tesiri il~, hidayet-i hakkaniye ve ua- kuds nurundan mteessir olarak ve kuvvet-i lahiye ve kudret-i Rabbaniye ile kuvvetlenib ve cevelan ede1rek, kuvada te'sir ve Emt-i Hak ile kuvann akla ve kalbe itaat etmeleri ve kalbin, onlan tahayyl ve venmin kahnndan kurtarmas. demektir; Harun'un itizar: nur'-i hiday'etle mnevver ve emr;.i eriatla meyyet olmyan akln, tahayyl ve hevaya ml1kad olub da kuvay muhafaza ed emeyeceine ve kuvay terdide (redetme) iyka (yukua getiren) ed1.ci tefrikay oaltmakdan baka bir ey yapamyacana iarettir: Kalb; akl nurunun istilas ve t.biatn bilklliye kahr ile Hak yolunda istikametin husulunde tahayyl mn'azil (azledilmi) olub, tahyili (tahayyl etme) ile kuvadan hibir kuvvete temasa kadir olamaz. Kuvvadan hi bir kuvvet de onun tesvilini , (aldatmak) . kabul ile tahayyle yanaamaz. O halde; tahayyl mel'un ve metrud olur. Onun' bir mev'udu, .bir haddi, bir rtbesi olur ki, o hadde asla hu:!f ve deiiklik bulmaz. Artk istila, tecav:z ve riyasete' geerek m~. ,klat ile yalanlarn ve galatIarn teryice, yol bulamaz. te bu da Allah'a istikamet ve' Allah in ubudiyet ha.kayk ile bu makam hasl olmadan' tevlid nasiyesi incila ve inkia.f edemez. Tecrid ve ,tefri~ , makam da has l olamaz. Bu makam ancak istikamet ile olur. Bu se'" bebden bahsi (nnema iHihkmIIahIlezi la iIae illa hve) (Ayet 98) yani; Sizin mabudunuz, ancak zatullahdr ki onun gayrisi mevcud deildir kavliyle takib eyledi.' nk bundan evvel salik; ibadetde ikikbleye musaIli, iki cihet arasnda mtereddid, i~{ ilah ittihaz edici idi. (Vesi' aklle ey'in Uma) (Ayet 9B) Yani;. bu' makarnda tevhid bilfiil tahakkuk eyler ve ilminin" hereyi ve hududunu ve gayatini ihata eyledii zahir olur. Her kuvvet, hakkn nuru ve kudreti ile zahirolduunu grb ibaldat ve taatinde kendih1avl ve kuvvetinden Hakk' a s'nc, vus' at ve takati iktizasyla Hakk' a ibadet edici, Hakk'n vermi olduu marifet mikdarnca Hakk uhud 've. Rububiyeti ikrar' edici olarak, kendi derecesinde vakf olur.

T.AH.A. SURES:t

281

(Ayet 99) (KezaIike nakussu aIeyke min enba ma kad sebekal te bu kssa gibi senin, emr olunduun vechiyle istikamet makahusulu ve fuadnn tesbiti iin, gemi olan sa:liklerin ahval-i makamatn sana kssa ederiz. '(Ve kad ateynake min lednna zikrd) (Ayet 99) Tahkik biz, sana lednnmizden pek b~ y"O-k bir zikir, verdik ki o da tevhidin meratibini amil olan Zat zikridir. (Men arada anh) (Ay~t 100) Her kirn gayra tabi ve nefse ve canib..i he~a;ya tevecch ile o zikirden i'raz ederse; (Feinnehii yahmil yevmel kiyamet vZra) (Ayet 100) muhakkak o kimse kya met-i sura gnnde hey'et-i meskale-i (arl) crmaniye ykn ve mevadd- heyulaniye taallCkat gnahlarn (Hadine fihil (Ayet 101) m,uhal1ed ve mebbed olarak yklenir tar. Bu yk onlariin fena bir ykdr. (Yevme ynfehu fssiiri) (Ayet 102) Ervahn cesedIere reddi ile suver-i cismaniyeye hayat nefh ohinduu vakit, (V,e nahrl mcrimine yevme izin zrka) (Ayet 102) crmlere ve kabahatlere mlazemet edenleri o gnde, gzleinin karalar beyaz ve kr olduklanhalde, Yahut mana:yanlarnda hnzr ve maymunlarn bile gzelolacaklan derecede siyah ve gayet, irkin bir manzarada har eyleriz.' (Yetehafetnne beynehm) (Ayet 103) Havfn iddetin den, yahut sylernee kudretleri olmadndan, kelam aralarnda gizlerler. (in lebistm illa ara) (Ayet 103) Hayat- dnyada on 'gnden fazla durmadnz diye gizlice konuurlar (Nahn a'lemu bima ,yekftInne iz yekftl emelhm tarikatenlin lehistn illa yevma) (Ayet 104) lerinden daha aklllari; ~Dnyada bir gnden fazla durmadnz dedii vakitde, biz onlann ne' dediklerini biliriz. Yani; sr'at";i inkizasndari (bitmesinden-tamam olmasndan) dolay hayat..: dnyada elenmeleri mddetini, kisa add ederler. ' (Ayet 105) (Ve yes'eluneke anilciban Habibim, onlar sana da lardan, yani; bedenlerin' vcudlarndan sorarl~r. (Fe'kul yensha rabbi nesfa) (Ayet 105) Sen deyiver ki: Rabbim onlar rm ve ufalanm, sonra dalm toz halinde hadisat rzgarhi,n ile savurub, bakiyyeve eseri olmamak zre yerleberaber klar. Yahut mana: sana, hevadis-i eyay sorarlar. Sen de ki: Rabbim onlar ehadiyet madeninden esen, ne'et eden Nefahat- laliye- rzgarlar ile savurur. (Feyezerha ka'an safsafa) (Ayet 106) Btn havadis-i eyay ve beden vctlarn, Vucud- ehadiye-yi srf brakr. (La tera fiha vecen ve' la emttU (Ayet 107) stivasnda kadh (skp saymak) edebilmek iin o yerde' ne birerilik, ne de bir yumruluk gremezsin, o makamda isneyniyet ve 'gayriyet yoktur. (Yevmeizin yettebi'nnedda'ye la vece leh) (Ayet ~08) Kyamet-i kbrann kaim olduu gn btn vcudlar, davet ~di.ci olan Hakk'a ittiba', ederlerkoarlar.,
mnda temkinini~

282

Kendilerinin hayat hareketleri yoktur. Hayat ve. hareketleri ancak Davet edici olan Hak'dan inhiraf ve 'semtinden (cihetinden). yanlmak yoktur. Zira alnlarndaki peremlerinden tutan Hak'lr .. Hak da Srat- ,mustakim zeredir. Eya ve vcdlar,Hak'kn iradesi muktezas zerine rlak'kn yrmesiyle yrrler. (Ve haa' atil'esvat lirrahmani) (Ayet 108) Ve btn sesler Rahman'a kar , kslmtr. nk ses, yalnz Rahman;n sesidir. (Fela tesme'~ila hems::) (Aye.t 108) Ancak .mezahire izafe itibar ile hafi bir sesden baka bir ey iidemezsin. Yalud mana: Kyamet-i sura'mnkaim' , olduu gn, hayat ifaza edici drdnc felein mdiri olan srafil' den ibaret bulunan da~vetciye ittiba' ederler. Hi bir da'vetli kimse, kendisine Hikmet- laI1iye'nin iktiz~ eyledii tahllukun hilafna 'inhiraf edeme~. Rahman'm ard ey'in gayrisine armak hususunda btn seslerhu eder, kslrlar. Hevacis (hatra,merak, endie) ve temenniyat- faside fsltsndan baka b! ey'i iidemezsiniz.
O'nunladr.

,(Ayet 109) (Yevrneizin la tenfe'uefaat illa) Dnyahayatnda, kendisine uyarak hidayetine yapmakla dost tutupmuhabbet eyledii kimsenin efaati, o gnde faide vermez. ,CUa men ezine lE:;h:iirrahmfu1) (Ayet 109) Ancak efaatin kabulune istidftd' ile Rahman'n kendisine izin verdii kimselere faide verir. Zira, nfus':' nak sann, irade ye rabetle teveceh ettikleri nfus-i kamilenin feyzi, . ancak nfus- naksan,n safa sebebiyle,~ fe~zi kabul istidatlarna' mevkuftur. te izin denilen ey de budur. (Varadiye leh kavla) (Ayet 109) Ve Rahman'n, kendisine efaatolunacak kimseyem-' nasib bir tesire raz olduu kimselere' faide' verir. O halde efaat iki ey'e tevakkuf eyler ki, biri efa'at edicinin tesire kadir olmas;>, biri , de; efaat olunacak kimsenin' kabul ve teEssre, istidad bulunma,sdr. CYa'lemuma beyne eydihim ve Da halfehiim) (Ayetl10) AllahuTe,ala Hazretleri, onlann iki cihetini .de, nlerinde olan istid~d- asli sebebi ile kabul kuvvetini v~ tenvir sebebiyle efaatnn te's1rini ve sonlarnda olan beden ve kuvas ve ,kabul-i asliyeyi izale edici hey'et-i faska cihetinden arz olan manialan. Yabud; akl- ameliye muvafk surette tezkiye sebebiyle beden cihetindenhasl olan kabul hazrlklann bilir. (Ayet 111) ,(Ve anetil vucUh lilhayyilkayyiim) Ve zevat- mevcudenin kaffesi, hay kayyum olan Zat'a haz' ve zelilolub, teslim oldular. Hepsi Hayy ye Kayyum'un kudret ve kalnnm' zietinde ve mlknn esaretindedir. Ne kendi nefsiyle ve ne de gayri bir eyle hayat buiur ve 'ne de kaim olur: Hayat ve kyam, ancak onunladr. CVe kad h~bemen ,hamele zulms) (Ayet 111) stidadn noksan etmek ve' ftrat safasn kederIemekle nefsine, zulm ederek Yz:...

ve

TAHA SURES!

283

nn kararmas ve karal sebebiyle nUru kabul etmek imkan zail , olan kimse, muhakkak Hak'kn rahmeti nurundan ve efaat' edici...lerin efaatndan mahrum' kalmtr~ (Ve men ya'me minessalihdtiJ (Ayet 112)' Tez,kiye ve tahliye ile' salih amelleri iliyen kimse (Ve ,hve m'mnnl (Ayet 112) iman- hakiki il~ m'min olduu halde (FeIayelM zulmen ve Hi hedma) (Ayet 112) kendisinde hasl olan kemalattan bir ey'in noksan olmasndan ve, mertebede istidad- as1isinin iktiza eylediihakinnda bir ey' in , krlmasndan da korkmaz. (Ayet 113) (Ve kezaIUre enzelnah kur'ftnen arabiyyen ve sar,rafna fibi minel va'iydi le'alehm yettekuneJ ' te bylece' Kur' an' Ara-bca olarak inzru eyledik ve Kur'an~da vaidleri tekrar eyledik. Bel- . ki tezkiy'e ile ittika etmeleri (Ev yuhdis lehm zikril) (Ayet 113) yahut tahliye ile Kur'il,n' onlara zikr ihdas etmesi me'muldur. (Fete'ruaIlahlmeIikl hakkul (Ayet 114) Hakiki mlk -sahibi olan' .- Allahu TealaHazretleri; kadri takdir olunmak ve mlknde ii bozulmayacak derecede uluvvu azametde namtenahidir ki, hikmeti' , mucibince J:erkese hakkn verir. (VeH ta'cel bilkur'anil (Ayet 114) Habibim;(hazine) mekmen-i cem'den lm-i lednninin telakkisi sebebi ile gayet-i zevkinden dolay,' evkn heyecan zamannda '(Min ,kabli en' ykda ileyke vahyhl (Ayet 114) Kur'an'n sana vrldu ve vusllu ile hkm olunm.~zdan eVvel, Kur'an ileacele etme. Zira ilim ve hikmetin nzulu, senin kabulde terakki meratibinin tertibi hasebiyle tertib Olunmudur. Ve sen, taleb ve istifazadan ftur ge-' tirme! Zira feyz gayri mtenahidir. Ve, tasfiye, terakki :ve tahliyenin ziyadesiyle feyzde d'e'ziyadeyi ister. nk ziyadeyi istemek, an~ cak ',hal duas ve istidad li san ile olur. Kabulun imkanndan ~Vvel taleb ve sua1i tacil' ile deildir. Her ne'zaman bir ey'i bilirsen on'dan a'la ve' ahfa olan bfr eyi kabulun ziyadeleir. Adein ,kssas' ile kssann te'vili bir ka kere gemitir. (inne leke ella tecu';; fiha ve la ta'ral (Ayet 118) Muhakkak senin iin o cennetde ackmamak ve plak olmamak vardr. Zira Alem~i ruhani'demevad libasndan tecerrdde ezdadn tezahm (kalabalktan skmak) mmkn olmaz; ,ve fesada meddi (sebeb) olan tahlil (ayr'ma dalma) dahi bulunmaz, belki tkenmektenve fani olmaktan \ emin olduu halde muradnhusulune nefis telezzz eyler. (Ayet 124) (Vernen a'rada:in zikri) Nefsinmeyli ile alem-i sfliy~ tevecch, sebebiyle her kim .benim , zikrimden yz, 'evirirse; (Feinne lehma'yeten danki) (Ayet 124) hrsn:Q. galebesi ve buhlunun (cimriliinin) iddeti dolaysyla onq.n maieti daralr; Zira Hakk'm canibinden iraz e~en kimsenin nefsibuanr vemnas~b~ti

284 '
olduu' cihetle,

TAHA SURESt-

dnya yaldzlarna ve maddi mktesabatna nlncezib olur. Ve aralarnda zulmet' ve cihet-i sfliyeye, meyilde cinsiyet ve itirak olduundan ve cnyann ziynet ye zeharefine kuvvetle muhabbet ettiinden; hrs gittike iddet kesb eder. Binaenaleyh dnya mallarn nefsinden ve gayrinden kskanr. Ne kadar oalt sa hrs ve kskanli da o nisbette oalr. Bu sebebden baz softye; Her kim Rab'binin, zikrinden i'raz ederse zulniette kalr ve. nzk ' mevve olur demilerdir. Haklr'a mtevecceh olan zakir, byle deildir. O, yakin sahtbidir. Hakk'a tevekkl vardr. Geinmesinde genilik ve bolluktadr. Bulduunu infak eyler, gayb ettiinden Rab'bi ile mstani olUr. (Ve nahrh yevmelkyameti a'ma) (Ayet 124) Herkim burada kr olduysa; o kimse ahiretde de krdr. mealindeki ayet-ikerimenin buyurduu ve.ohiyle, o kimseyi kya met-i sura gnnde Hak nUrundan kr olarakhar eyleriz. (Kaale rabbi Ume haerteni a'ma ve kad knt basira) (Ayet 125) O kimse Ey Rabbim, ben grc idim, ne sebebden beni kr olarak har et':, tin? der. Bu suretle krln inkar etmesi, Hakk'n' kendisinden i'razn ve bulunduu krlk halinde terkini mucib ol~n fsk- cr- , msi ve ayet-i beyyina,tn ve envar-merikatn nisyai1, sebebiyle, ak- nefsi ve hubb- sfli hey' e,~inin kendisinde rusuhundan hasl 'olan krlne mnafi bulunan nur- ftri ve istida:d- asli lisan ile olur.' (Ayet 127) (Vele'azilbr.areti eedd ve ebk~) R.Uhani, ve daimi olduu iin elbetteki ahiretin azab, dnyadaki maiet; darl- ' ndan daha iddetli ve daha bakidir. (Ye lev la kelime~n sebekat inin rabbike) (Ayet 129) Nebilerinin rahmet Nebisi olduu ve Sen' ilerinde bulunurken Allah'n onlara, azab etmesi olamaz buyrulduu vechiyle; eer, bu mmetin kalr ve tedmir (helalr, mahv etmek) ve dnyada azab ile. istisal olunmayacaia dair kaza-y sabk olmasa idi, onlar mriklere ihlak lazm gelirdi. (Ayet 130) (Fasbir ala ma yekftlline) Sen mriklerh dediklerine . Allah ile sabret; zira sen, oruarn Kaza-y lahi zre cari olduklarn ve Allah'n onlara meikr ve kalr esaretinde esir olmu olduklarn gryorsun. (Ve sebbih biliamdi rabbike) (Ayet 130) Ve R,ab'binin BfEitna mltebis (dier bir eyden fark oluna.maz, iltibasl) , olduun halde, zatn sfatndan tecrid etmekliin suretiyle Rab'bini tenzih eyle. (Kable iulft'ems) .(Ayet 130) Fena halinde, Zat gneinin tuluundan evvel (Ve kable gurubiha) (Ayet 130) ve nefis sfa'" tnn zuhuru zamannda; Zat gnenjn istitar (gizlilii) sebebiyle gurubundan ,evvel, yani, kalb makamnda, s::fat tecelliyat halinde t~sbih eyle; Ziraomakamda, AllaJ?'n tesbihi; ka1b sfatlarnn mal-,
,

ENBlYA SURES!

285

vdr. (Ve minanailleylifesebbihl (Ayet 130), Ve gecenin anlarnda, yam hicab olan telvinatn ve' muzlim nefis sfatlarnn ,galebesi za~ mannda, tezkiye ile Rab'binitesbih eyle.' (Ve etrafennehan le'aIleke terda) (Ayet 130) Ve tasfiye ile kalbe ruhun parlamas gnnn et-' rafnda da tesbm eyle ki, sfat tecelliyat makamnn gayesi ve ke-: mali olan rza makamna vasl olmakln me'muldur. (Ve la te mddenne ayteykel (Ayet 131) Telvinat- nefsiyede ve nefsin dnya yaldzarna meyli sebebiyle zuhurlinda, o mri!kleri iftinan ve imtihan etme'miz iin vermi olduumuz hayat- dnya meta'larnagz dikme. Zira, zeharif-i dnyeviye, ehl-i dnyann suver-:' ibtilasdr. (Ve rzku rabbike hayrn ve ebkad) (Ayet' 131) 'Ve Rab'binin ha, kayk ve 'maarif-i uhreviye ve envar- ruhaniye rzk daha hayrl ve faziletli ve baki ve daimdir.

(Ayet 132) (Ve'mfu. ehlelre bissaHiti1 Kuvay- ruhaniye ve nefsaniyeni huzur, murakabe, inkyad ve mutavaat namaz ile emret. , (Vestabir aleyhal (Ayet 132) Ve mcahede ve mkaefe ile hal et-i mezkreye sabr et. (La nes'elke rzkaa) (Ayet 132) Biz senden kemalat- hissiye ve mdrikat- nefsiye gibi cihet-i sf1iyeden olan rzk istemeyiz. (Nahn nerzukuke) (Ayet 132) Biz,' sana cihet- ulviye'den, hakayk- kudsiye ve maarif-i ruhaniyeyi rzklandrrz. (Vel;'a'kibet Uttakva) (Ayet 132) Muteiber olan ve akbet denilmee layk olan akbet, melabis-i bedeniyye ve hey'at-i nefsaniyeden tecridin,dir. (Evelem te'tihim beyyinet ma fissuhufil'ftla) (Ayet 133) Onlara elvah- semaviye ve ervah- ulviyede sabit olan hakayk, hikem ve maarif~i yakiniye gelmedi mi? Allahu, Teala a'lemdir.
ENBYA, /SUBES
'BsM:1LLAHRRAHMANmRAHM

(Ayet

1)

(kterebe linnas his,abhm.) nsanlara kyametooj sug-

Belki ,kyameti bilseler el'an hesa;blarn muayene ederler. (Lev ererlnd en nettehize lahve:p. Iettehaznaii min led1nd) (Ayet 17) Mriklerin: .Biz lb diriliriz, bizi il].lak eden ancak dehrdir~> dedikleri gibi, eer biz hacis olur ve fani olur mevcudat ittihaz etmek murad etse idik; kudret cihetinden bize mmkn o-irdu. Lakin hikmet ve hakikata mnafi olduuiin yle mev, . cudat ittihaz etmedik.' (Bel nekzif 'biilhakk alelbatl (Ayet 18) Belki biz, batl itikad, yakiyn burhan ve, kefi ile kazf (deitiririz) e~eriz. (Feyedmeuh feiza hve Zaikun) (Ayet .~8) Hak, batl k-, .

radahesabar yanamtr.

286

EN~lYA SURllJs

knden sker, batl derhal mahv ve zrololur. (Velekumm veyl mimma tesune) (Ayet' 18) Ve sizin iin adem-i har gibi vasf ettiginiz' eyden dolay helak vardr. Yahu d mana: ha.k ve sabit ve gayri mtegayyir olc:n kyfunet- .kbradt. ''recelliyat- zaiiye ile bu meycudat- faniye butlana urar. Tecelliyi zati, batl olan mevcldat- faniyeyi kalr ile 'la-ey' -i mahz klar. Ve hemen mevcudatn fani. olduu grlr. O yakit, kllisinin hak ve emrinin batl ve lehv (oyun, fa.ydaSz i) deil, cdd- hakikat olduu ,zahir olur. Ve gayre vcud isbat ve sfatla ve fiil ve tesirHemevsuf olduiunu vasf etmenizden dolay size heJak sabittir. ~Lev kanefilima aliherun UlaIlah lefese.deta) (Ayet 22) Eer gklerde ve yerde Allah'dan ba,ka ilahlar olsa idi, gkler ve yer fasid olurlard; zira vahdet eyann bakasn, kesret eyann fesadn 'mucibdir. Grmezmisin ki her ey'in, die rinden onu:p.la seildii. bir hasiyeti vardr. O ey, o hasiyetle o ey olur. Ve eer, o hasiyet olmasa, o ey bulunmaz. te bu hasiyet, Hak'kn vahdaniyetine delalet eder. Gklerin ve yerin . kendisiyle kaim olduu adl de. alemi kesretde va.hdetin zllidir. Eer, mrekkeba.tda itidal-i miza gibi bir hey'et-i vahdaniye mevcut olmasa, mrekkebat mev'cud olamaz. Ve eer, o heY'et~( vahdaniye zail 01sa,derhal mrek~H3bat fasid olur. (FesbhanaJlahiJ (Ayet 22) Ken.disinden cemi'-i mevcudata feyz nazil olan ara Rububiyeti sebebiyle kaffe-i eyaya feyz verici olan,AllahuTeala'nn' zatn, mri ~inin vasf eyledii taaddd imk~ndan tenz~h eyle. , (Ayet 28) (Ya'lem, ma beyne eydihim) Allah, Teala' Hazretleri, Ehl-i ceberut ve melekuttan olan zevat~ mcerredenin cemi-i ulumunu mtemil mml-kitabda sabit ve onlara mtekaddim ilm-i l;rlliyi bilir. (Ve ma halfehm) (Ayet 28) Ve dnya. semasndasa bit olan ulum- ,kainat ve havac;lis-i cz'iyeyi' bilir. O halde; .ibad;,.! mkerremunun ilimIeri, Hak'kn ilminin ihatarsndan hari ve fiileri ondanvekavilleri Hakk'n kavUnden ne suretle"sal;nk olabilr? (Ve la yefe'ftne UaJ.4nenirteda) (Ayet 28). Hak'kn, mkerrem 'olan ibad efaat etmezler. Ancak, istidadnn safas ve nefsinin nur- me-, lekuti'ye hasiyeti (ona has olan) cihetinden kabuluile, Hakk'-n, efaate ehl old-q.unu bildii kimseye efaat- ederler. (Vehm min ha. yetihi mfikftne) (Ayet 28) O mkerrem kullar,Hakkn sabahat- vechinden hayetde, envar- azameti tahtnda huu, inkihal (bs btn mecalsiz dme) ve korkudadrlar. (Ayet 30) (Evelem yerenezine keferftennessemavati verarda ka ' neta, retkal Hak'tan mahcub olanlar grmezler mi ki, gkler ve yer, heyula-y vahide ve madde-i cismaniyeden yapk idiler? (Feletak'nama) (Ayet ,30) Biz sUretlerln tebayiln(uyumsuzluu) ile gJt-

287

leri ve yeri ayrdle Yahut mma: Ervah gkleri ile cesed arz,"nu~fe-i' 'vahide sUretinde bitiik olmulard. Biz, aza ve ervahn tebayn ile her ikisini birbirinden ayrdk. (Ve ce'alna mine,} ma klle' ey'in hayy) (Ayet 30) Yani biz, nutfeden her hayvan h,alk ve izhar eyledik. CVe ce'alnd firard revasye) (Ayet 31) Ve cesed arznn muztarib olmanaS ve onlarn gidermeyip,kaim ve miistakil olmas iin, cesed arzuda kemik dala-rn (Ve ce'alna ma ficacen sblen le'allehm. yehtedune) (Ayet 31) o'hayas ve turuk (yollar) sebebiyle Al-, lah'm ayat ve sfatna hidayet, bularak, Hakk' arif olmalar, iin, cesed arznda mecralar ve havas tarikleri kldk. (Ve ce'ahassemde sakfen mahfza,) (Ayet 32) Ve, biz, akl semasn fevklarnda: mr-', , tefi' ve tegayYr ve sehv ve hatadan malfuz kldk. (Ve h;.Rn ayatiha mu'ridiinel (Ayet 32) Onlar -ise;' akl semasnn cemi ve berahininden i'razedicidirler. {Ve hvellez halakaneyle ven;nehare veemse velkamere) (Ayet 33) Allahu 'Teala Bazretleri, nefi.s ,gecesIni ve ruh gneinin: nuru olan akl gndzn ve kalbi halk ve izhar eyleyen, zattr. (Knn fifelakin resbeliiIe) '(Ayet 33) Bunlarn herbiri, bir makarr- ulvide ve ruhaniyet semavatnn bir hadd- 'mertebesinde Allah'a seyr ederler. (Ayet 37) (Hulilral'ns'an min acelin) nsan, acilden h~lk, olundu. Hilkatin asl olan' nefis, bir hal, z re sabit deil, hareket ve zt, tab daim bir' eydir; acele zerine mecbuldvr (yaratlmtir). Eer byle olmasa; birhalden bir hale seyr ve, terakki edemezdi. Zira ruh, daim-s-sehattrve ruhun, nefse taaiIuku seb~biyle 'kalbin: vc1du basl olur ve ruh ile nefis sebebiyle; kalb, seyirde mu' 'tedil olur. mdi . insan, kendisine sekinet ve tamaniyetini ifade 13den ruh ve kalb' nuru g~lebe etmeyerek, nefis makamnda kald mddete' cibilleti muktezasyla' insana ac~le la~lm gelir. (Lev ya'emne~ine kerem) (Ayet 39) Rahman'n feye;-i umumisinden ve meadn umul-i kl1i-: sinden malctib olan kimseler, ilmi muhit ve emri vahdani olan Rahman'n emriyle, azabn cemi' cihetden kendilerini ihata eylediini V~ azab, n taraflarndan, yani; envar- ruhaniye vekem:alat- insaniyeden hrnan- kl1i ve kahr- lahi ateiile muazzel:olan ruh 'tarafna gelen cihetten" ve arka taraflarndan, yani;' alam~ cesedaniye ve iktidar- heyulaniye ve hey'et-i ismaniye, ,ve ,nefS,aniye siyah ylan ve akrebleriyle muazzeb olan ces8c: tarafna gelen cihetden de azab men edemediklerini ~Ve la hm yilnsamne) (Ayet 39) ve hi.:. cablarnn kesafetinden ve reyb (phe) ve eklerinin iddetinden ,imdad- ralmaniyeden de yardm olunmadklarn bilselerdi; azab isticaletmezlerdi.

288

ENBYA SURIDS

(Ayet

44)

(EfeHi yerevne enna na'tilarda

nenkustUa

min

~trM'i

ha) Gafletleri o kadar m temadi etmidir,hatta grmyorlar m ki

sair gibi ve sfati nurlaryla Hakk' zikr edici olan mteyakkz, nefis arznn sfa,t' ve ' kuvasri. noksanlattmz grmyorlar m? (Efehml' gaalibune) . (Ayet 44') Yoksa galib olanlar 'Onla,r m dir, biz mi yiz? (Ve Iein messethm nefhatn min azabi Rabbike) (Ayet 46) Emiril m'mini; .Ali Aleyhisselam'n Rahmetinin vs' atinde dmanlarna nikmeti ve nikmetinli iddetinde dostlarma ve evliyasna rahmeti vasi' olan Allah' tesbih ederim. buyurduu vechiyle, eer o mahcublara, azab suretinde nefehat- Rabbaniyeden bir nefhazahir olsa da, rahmet suretinde nikmet ve kalr-hafi demek olan; uzun mddet enva'- nimetlere nailiyetden dolay terajkm 'etmi olan, gaflet hicablann kef etse, o vakit uyanrlarve Hak'dan i'razlannd.a ve batlda inhimaklarnda zulmlerini anlarlard.
(Ayet 47) (Va 'nada' mevazinel ksta liyevmil kyametn (Ayet 47) Biz, kyamet gn iin hazrlanm ad~let terazilerini koyarz. Allahu Teala'nn' terazisi, vahdetine. lazm gelen bir sfat ve vahdetinin z11i demek olan adaletidir ki ervah gf>kleri ve ecsad yeri o adaletle ka<im ve mustakiym olmutur. Eer adalet olmazsa; em~-i vcud, nesk-i (nesk dizi, nizam, tertib, uslub dstur)' mahdut zere kararla,maz. mdi adalet; e'yann kaffesine aniil . olunca, her mevcuda, lJ,aline ve yklenecei mjJ{dara ~re, adaletten hakk isabet etmitir. Onun iin, her kim.seye, belki her ey'e nisbetle mizan- mahsus hasl olmu veeyann taaddd iktizasnca, teraziler de taaddd etmidir ki, onlar, miz an- mutlakn cz'iyat.dr. Bu sebebden, ayetde kst- mutlak, mev-a,zinden bedel, yahut; mevazini (miza:tJ, k st- (tartda ihkak hak ve adalet, pay, hisse) mutlak ile vasf eyledi. Zira mizanlarn hepsi; adalet-i mutlaka-i vahidedir. Ve mezahirin taaddd ile hakikat taaddd etmez. Adaletin vaz'' (konulmas) da muktezasl1;n zuhurundan ibarettir. Bu 'da mahcuba nisbetle ancak kyamet-i sura gnnde ve ehline nisbetle kyamet- kbra. gnnde olabilir. (Fela tuzIemu nefsn ey'a) (Ayet 47) Binaenaleyh hibir nefise zulm olunmaz. Cezasndan birey noksan edilmez; Her ne hayr iledi ise amelinin haletinI, kalbin ruh ci": hetiolan hasenat kefesinde; Her ne fenalk iledi isekalbin nefis ciheti olan seyYiat kefesinde bulur. Kalb fse terazinin dilidir. Bu sebebden hasenat kefesinde; beyaz, parlak cevherler ve seyyi.at kefesinde; siyah ve zulmani cevherler konulur denilmidir. Ancak, kya metgnnde cismani ve maddi terazinin aksi olarak. sk1et; yk-

biz, beden arzna ihtiyarlk getirip onun,semi, basar, ve kuvasn noksanlatnz? Yahut mma: Hakk'a mteveccih

ENBYA sURmst
f

289

selmeyi ve "yukarya meyli, hffet (hafiflik) dmeyi ve aaya. meyli mucib olur. nk- orada ar, racih (tercih edilen, istenen) ve-indallah muteber ve baki olan -eydir. Hafif de Allah indinde vezin ve itibar], olmayanmercuh (mefzul-ba.ka eyin kendisine kesbi rchn ettii ey) ve fani eylerdir. Buna binaen, hi bir nefis, yapdklarndan eksik eyle braklmaz. Yani, ne yapm ise ek-:siksiz olarak hepsini nefsinde bulur. (Ve in kane miskaale habbetin mn hardaHn ate'yna biha) (Ayet 47) Ve eer o amel hardaldan bir dane arlnda .olsa da onu da getiririz. Bizim hesabclmz kafidir. Bu ayetten Allah Teala Hazretleri halayk (halk olunanlar) bir koyun samasndan daha abuk muhasebe eder sznn man~s da bilinir. (Ayet 48) (Ve lekad ateyna musa ve harunel furkane) Muhakkak biz, kalb Musa's ile akl Harun'una. yahud mana: zahirleri zredir ki, Biz Musa ile Harun'a Akl- Furkani tesmiye olunan ilm-i tafsili-yi kefiyi verdik. (Ve diyaen) (Ayet 48) Ve mahedat-'ru haniyeden tam bir nur verdik. (Ve zikren IUmttekine) (Ayet 48) Ve nefisleri rezailden ve hicfLb veren sfatlardan pak olan kimseler iin tezkere ve mev'iza verdik. (Ellezine yahevne rabbehm bilay bil (Ayet 49) O pak olan -kimselerin nefislerinin safas,ve - paklii dolaysyle, kalbIerinden azarnet nurIar parlayb, huzur- kalbi 'makamna vusulden evvel, gybet halinde kendilerine hayet iras eyler. (Ve hm minessaati mfikune) (Ayet 49) Ve onlar, yakin'lerinin kuvveti dolaysyle kyamet-i kbrann vukuundan korkuda ve onu beklemektedirler. Efak (vaki _ olunaca bilinen bir eyipJ vuku'una intizarda olurlar. Yani; Mus'a ile H{i,run'a, kalb maka.mnda hak ile batln arasn ayran hakayk ve maarif-i klliye ilmni; Ruh makamnda, her nura galib olan mahede nurunu; Nefis makamnda ve sadr rtbesind~, mstaid ve -kabil olan saliklere nMi olan cz'i ilimIeri, mevaiz ve nesayih-i (nasihatin cem'D erayi' ile tezkiri (yad' ettirme~-aiidrmak) vermitik. (Vehaza zikrn mMrekn enzelna) (Ayet 50) Hayr ve bereketi -ok olan, inzal eyledi i miz bu zikir, yani Kur'an,Musa ve Harun'a verilen umur-u selaseye amil ve hviyet makamnda ve a;yn-i cem'-i ehadiyette 'kef-i zat! ve -uhud-i Hakki ile umur-- (emirler) selaseye (l) zaid ve cevami-i kelimi havidir. Cemi-i 'm ahed at ve hkme amildir. Zira berekette ziyadelik ve bymeklik manas vardr. _ (Ayet 5l (Ve lekad ateyna ibrahine rdeh) Biz, Ruh bra him'ine, onun gibilere layk ve ona mahsus olan rdiyeti verdik. O rd, halet ve mahede makamna ve tevhid-! zatiye hidayet bulmaktr. (Min kabl) (Ayet 51) Kalb ve akl mertebesinden eVvel

290

ENBYA SURES

izz- erafte Ruh brahim'i,kalb ve akla mtekaddim olduu halde (Knna bihi alimine) (Ayet 51) biz, ona alim olmutuk; yani Ruh brahim'inin annn ykseklii cihetiyle, onun fazI ve' kemalini bizden gayrisi bilemez. (z kale, li ebibi ve kavnihi ma hazihit temasillleti entm. leha akifftn) (Ayet 52) Babas olan nefs-i klliyeye ve nfus-i natka-y sema.viye ve saireden ibaret olan kavmine: Temessl ve tasavvuru ilE) kain olduunuz ukUl ve eya hakayk ile bunlarda mnteki (nak olunmu) olan mevcudat mahiyetlerinden iOO ret olan; sver- makul e nedir? dediini hatrlaynz. Bu sz (Ve inneni beriy'n mimma trikftne) (En'am Suresi,Ayet 19) (inni vecceht vechiye lillen fatarassemavati verarda hanifa) (En'am Suresi, ,Ayet 79) dedii vechile mukaddes ruh ma.kamndan uru cu ve nuri hicablardan tevhid-i zati fezilsna brU:zu zamanndadr. te brahim'in Cibril' e Amma sana ihtiyacm yoktur' dedii bu makamdr. (KaMu vecedna abaepa leha abidine) CAyet 53) Onlar, biz, nfusun kaffesine sabk olan ehl-i cebernt avalimini, zatlarndao suver- makUleyi istihzar edb, aflet etmemeleri s~bebiyle, sver-:-i m~zkUreye abid olduklarn bulduk. (Ayet 54) (Kaale lekad kntm entrn ve abakm rj daaun mbin) brahii: Siz de babala:nz da muhakkak aikare bir delalette oldunuz. AY1l:i zata vilsl olmayb, Hak'tan llirani hicabta, hakikt;t-i ehadiyette ve bahr-i hviyette itirake hidayet bulamya rak, sfat berzahlarilda kaim olub kaldnz dedi. (Kaahi eci'tena bil hakk) (Ayet 55) Kavmi: Senin bu vecihten bize Hak' ile geliin hadis mi oldu ki, eer byle ise kail, ancakHak olur. Yahud, evvelce olduu gibi, nefsin ile mi devam ediyor ki, o takdirde fail sen olur- , sun. Ve szn de hakikati olmayan bir lal (oyun) olur. Eer Hak ile kaim ve onun seyriyle sayir ve onun ile kail isen, sadksn ve szn ciddidir, ve sen bize tefeiVVk eyledin. Ve qiz, geri kaldk. Ve eer nefsin ile. oldu ise, sadk deilsin ve szn hakikat, deildir. Ve bizden geri kaldn, biz sana tefevvk ,eyledik dediler. _ (Kaale bel rabbkum rabbssemavati vel'ardIl (Ayet 56) brahim: Belki gelen ve' syleyen, icad ve takvim, inba' (haher) ve talim, ihya vetecrid ile sizi ve icadettii her eyi terbiye eden RaJb'binizdir~ (Ve ene ala zlilikm ntineahidine) (Ayet 56) Ve ben de kaiin (syleyenin) ancak! kaffe-i eyann mucidi Rububiyet ile mevsuf olan Hak Teaa olduu: hakkndaki bu hkmnze ahid olanlardanm dedi. Bu uhud trUbubiyet ve icad uhududur.' Yoksa' eer rububiyet uhudu olmasa (ve ene ala zalikm) demeyecekti. Zira, uhud-i zati, kendisinde eneiyet ve isneyniyet bulunmayan fena-i mahz'dr. Halbuki gelen ve syleyen, -kllisini icad edenHak olduunu saraleten beyandan

ENBYA SURESt

291

sonra gelen bu isneyniyet (Leekidenne asnamekm) (Ayet 56) makamndan tehallf etmi olan kl makamn m'irdir. Yani, sizin 'ayn-i ehadiye-yi zatiyeden i'raz ettikten sonra, kesret-i satiyeye ikbal ile icadna, hfzna ve tedbirine kaim olduunuz ve isbatna tevecch ve, ikbal eylediiniz sver-i eya ve ayan- mevcudat ben ~L betteki tevhid nurulemahv edeceim dedi. (Ayet 58) (Fece'alehm czaza,l brahim, kahr- zati ve uhud-i a1yni ile o temasil-i sver-i makuleyi, fani ve mtelai paralar kld. liIIakebirenlehfunl (Ayet 58) Ancak onlann byn, yani; Halil'in Halil tesmiye olunmasna sebeb olan ve yakin-i evvel zerine baki olan' aynini brakt. Kendisi evvelden ondan istifaza eyledii gibi, kavmi olan kuvasnn da nur ve ilmi ondan istifaza ve feyzi kabul etmeleri iin terk eyledi. Ukule ak olan nefisler (Kaa~ etente fetalte'" hazA biiUihet~) (Ayet 62) mteaccib ve ii izam edici olduklan halde Bizim ma.. uklanmz ve mabudlanmz olan ilahlanmza, onlar ihticaba nisbet ve onlara ayn-' fena ile na.zar ederek heba-i mensur gibi klmak suratle bu istihfaf ve tahkiri kim yapt? dediler. (nnehu leminez zMimine) (Ayet 59) Muhakkak bunu yapan kimse, vcudad ve kemalatn onlardan nefiy ve Hakk'a isbat etmek suretiyle mabudat- mcerredenin cemi-i mevcudatn hukukunu noksan edenlerdendir. Yahud ma'na: mabudat- mcerredeyi kahr ve, ifna etmekle, kendi haklann noksan edenlerdendir dediler. (KaMu semi'na feten yez~ kriihm yukaalu lehu ibrahim) (Ayet 60) Kavmi, Biz, nefs ma- ' lm bezl ile sahavette ve masivaullala' ve ayann kahnna ecaat ve ftvvette kamil, ve kendisine brahim denilen bir yakinin kendilerinden kemal ve kudretin nefyi ve kendilerineadem fenay nisbetle mabudat zikr ettiini iittik dediler. (Kaalu fe'tU bihiMi a'yninnasi le'alIehm yeledune) (Ayet 6ll Kavm Onun kemal ve faziletini grp, nas'n istifade etmeleri iin onu cemii nfusu muayene edici olduu halde ihzar edin; bulub getirin dediler. (Ayet 62) (Kaal e'ente fe'alte hiiza bi Mihetina ya b"ibim) Ey br~him bizim ilallanmza bu ii sen mi yaptn? dediler. Bu szleri,' brahim'in bilmedikleri kemalini inkarlarnn sliretidir. Zira nefislere marifeti mmkn olan her kemal, mauklan olan, ukIn kemalinin dunundandr. Nefisler, ukulden daha erefli olmasna sebeb olan brahim'in hali kemalinden mahcubturlar (Kaale bel fe'alehu kebirhm hazal (Ayet 63) brahim Ben o ii, ukulden daha. gzel omaklma sebeb olan eneiyetimleYapmadm.Belki ukI.. den daha byk ve daha erefli olan hakikat ve hviyetimle yap-

292
t.ip..

ENBYA SURES!

(Fe'elhD1 in kfnft yentiInine) (Ayet 63) Eer istiklal ile syederse, onlara 'sorunuz; yani onl'ann nefisleri ile nutuklan da, ilimleri de, vcudlan da yoktur. Belki ladr dedi.
ayns

mevcud olmayan Allah'-

(Ayet 64) (Fereceu ila enfsihim) Mmknn keuali deil, nefsi ile vcudu bile olmadn iti,raf edici olarak, iz'an ve' ikrar ile nefislerine rc' ettiler. (Fekaalft nnekmentmzzalimun) (Ayet 64) , Ve Siz, vcd ve kema1i Hak'ka deil, ,ayrine nisbet etmekle mu,hakkak ki zalimlersiniz dediler. (Srnme nkisu ala rusihim) (Ayet 65) Sonra brahim'in kemali ve kendilerinin noksanlarndan haya ederek mnfail ve mteessir olarak balarn ediler. (Lekad alimte ma halai yentikuune) (Ayet 66) Muhakkak sen ilm-i lednni-yi, Hakkani ile onlarn fani olduklarn' ve nutuk etmediklerini bilirsin. Onlarn fani olduklarn bildin ve nutku onlardan nefy ettin dediler ve inkardan sonra adem-i marifetlerinde itiraf ettikleri gibi, Biz ancak Allah'n bildirdiini biliriz) diyerek noksanlarn itiraf eylediler. ' (Ayet 66) (Kaille efeta'budune min duninabi ma la yenfe'ukm ve la yedurrukm) brahim z.arar ve faide veren ancak Allah'dr. Siz, Allah'dan gayri, size faide ve zarar veremiyeneylere neden ibadet ediyorsunuz? (rrin lekm ve Uma ta'budune mi" 'diinilUihi) (Ayet 67) Sizin mabudlarnzn ve btn masivann vcudlarmza te,essf ederim.' (Efela ta'lolune) (Ayet 67) Allah'dan baka messir ve mabud olmadna sizin aklnz ermiyor mu? Sizihi dnmyor musunuz? dedi. '
ey'en
68) (Kaaii harrikfthu) Kavim, yanmasnn menei olan perdeleri arkasndan cemal ve celalin kendisine tecellisi zam!amnda, envar- sfatiyeve esmaiyenin iraki ve (Ve kazalike nuri ibrahime melekiitessemavati verardl (En'am Suresi, Ayet 75) ayetinde buyrulduu vechiyle; Allahu Teala'nn gstermesi ile, bra him'in semavat ve arzn melektunu grd zaman mezkur atein odunlar bulunan hak ayk- maarifenin kendisine ilkas sebebiyle; evvelce sizin yakm olduunuz ak a.teinde yanmasna braknz. (Vansuru 'aIihetekm in kntm fa'iline) (Aye.t 68) Eer siz, Hakkn emrini ileyici iseniz o envar ile imdad ve o atei yakmakda ,ma'ukat ve m'a'.bdatmza yardm ediniz dediler .

(Ayet

a'yannz

(Ayet 69) (KuIna ya, narkftni berden ve selamen ala. brahime) Biz, Eyate sen; brahim'e hal-i fenaya vslu sebebiyle serin ve selarneto! dedik; zira vus lezzeti, ruha ayn-i nar- akda kemali ve huds noksanndan ve imkan afetinden selameti ifade eyler. (Ve

ENBYA SUR:Brs

293

erad bihi keyd'al (Ayet 70) fna ve ihrak ile brahim' e hile ve ihanet etmek istediler (Fece'alna hmrahsenne) (Ayet 70) ise de, Biz onlar kemal v~ rtbede nakslardan kldk. (Ayet 71) (Ve necceyni ve lten ilel' ardIleti barelma fiha lifalemme) Ve Biz, Ruh brahim'ini ve akl Lllt'unu fenadan sonra' vcud-Hakkani- mevhubile (mevhibe edilmi, verilmi, atiye "'e ihsan edilmi) beka s_ebebiyle, kurtarp feyz ve hidayet ve terbiyesini kabule mstaid olanlara kemal-i ameliye-i msmire (mahsul veren'meyve veren) ve adab- hasene-i mfide (faydal) ve erayi-i melekat- fazla ile mbarek kldimz tabiat- 1Jedeniye arzna gnderdik. (Ve vehebna IeIn1 shilka) (Ayet 72) Ve ruh brahim'inin Hak'dan rucll-u halinde, halkn tekmili ile kalb makamna reddi iin, ona kalb shak'~ (Ve ya'kuube) (Ayet 72) ve bela ile riyazat ve imtihan olunmu' yakin ve safa ile itminan hasl eylemi nefis Yakub'unu baladk. (Ve kllen ce'alna saUhine) (Ayet 72) Ve hidayetde temkin ve istikamet ile her birini salihler kldk. (Ve ce'alnam eimmeten yehdne biemrina) (Ayet 73) Ve onlar sair kuvve ve mustaid olan nufus- naksay emrimiz ile lidayet eyleyen imamlar kdk.Ruhunhidayeti, ahval, mahed:at ve envar iledir. Kalbin hidayeti, maarif, mkaefat ve esrar iledir. Nefsin hidayeti, ahlak, muamelat ve adab iledir ki, (Ve :eyhayna ileyhim. fi'lel hayrat ve! ikafunessalati ve itaezzekfttiJ (Ayet 73) Ve onlara hayrlar ileme yi, namaz klmay ve zekat vermeyi vaJ:y eyledik kavl-i kerim i ile murad da ibu hfdayettir. (Ve kanu lena abidine) (Ayet 73) Ve onlar, tecrid ve tefrid makamnda tevhid ve hakiki ubdiyetle bize ibadet ediciler olmulard. Bu beyanat, brahim'in zahirini batnna tatbiktir. Bir de Nebi Aleyhissehm'n Ben ve Ali iki nur idi. Allah Teala'y tesbih ve tahmid ve tehlil ederdik. Melaike de bizim tesbihimizle Allah' tesbih ve tahmidimizle {hamd ve sena etme) tahmid ve tehlilimizle (kelimeyi tevlidi telaffuz) tehlil~'diyordu.Adem Aleyhisselam halk olu~ nunca' onun cephesine ve cephesinden sulbne sonra' id aleyhisselarn'a, intikal eyledik mealindeki (Knt ene ve Aliyynnureyni yusebbiliullahu teala ve nahmidhu ve neh'elehu ve sebhetehii melaikete bitesbibina ve hamdetehu bitahmidena ve' helleltehu bitehlilena felemma halaka ademaleyhisseam intekaIna ila cebhetihi ve .min cebhetihi ila sulhihi smme ilaahirihi) hadisi erifinde buyurduuna mnasib dier bir tevil ile tevil olunmakda mmkndr ki, o da: Ruh brahim'i kaddessallah teal; suhuf- (saflar) ervahn evvel 'meratibinde etvar- melekllt z re ervahn kemalatn ifaza edici, noksanlann tamamlayc, tevhid nuruyla maddiyat ve mcerredattan

294
zevat-

ENBYA SURESr

mmknat ve ayan- mevcudat ilahlar putlann knc, meratib ve kemalat tay ve kat etmi gayr ile zattan mahcub ve sfat ile vakf olanlar eritici bir kamil idi. Tagi (azgn) ve asi olan nefs-i Nemrud ile kavmi olan kuva, Ruh brahim'ini, yani Ruhun mazhan . olan v'cud inisini, zikir mancnna koyarak tabiat- rahim harareti ateineattlar. Allahu Teala Hazretleri, tabiat- Tahmin nar- hararetini brahim'e serin ve selan,et, yani rahatlk, afattan beraat eyledi. Ve biz brahim'i kurtarp kendilerini hidayet ve erzak-: hakikiye ve evsaf- kemaliyeleri olan ulum ve amal ile terbiye ve tekmil etmesi sebebJyle, alemlere mbarek kldmz beden arzna gnderdik. (Ayet 74) (Ve litten ateynah hkmen ve iImen) H~bibim, kendisine hikmet ve ilim verdiimiz kalb Lut'unu hatrla. (Ve necceyna minelkaryetiIIeti kanet ta'melulhabftise) (Ayet 74) Ve biz, o cKalb Lut'unu ehavat- faside ktlklerini yapan beden karyesi ahalisinden kurt~rdk. (innehJn kftn kavme sev'in faskiyn). (Ayet 74) Tahkik onlar er'ri ve akl cihetinden lay~k olmayan a'male mbaeret (balama-girime), ve emr olunan ileri, bizim cihetimizden , olmyarak yaptklar ,sebeble hududu tecavz edici, fena bir kavim olmulard. (Ve edhalnah fi rahmetinf) (Ayet 75) Ve biz, kalb Lut'unu, sifat tecelliyat makamna ve rahmet-i rahmiyemize idhal eyledik. (innehu minessftl~hine) (Ayet 75) Zira, o kalb Lut'u, ilim' ile amel ve istikamet zre. sabit olanlardandr. (Ve nithan iz nildi! min kabl) ,(Ayet 76) Ve akl Nuh'unun, kalbin kdemi cihetinden nida' edib, lahk olan kemali Allah'dan istida eylediini (dilediini> hatr la. (Festecebnft Ieh) (Ayet 76) stidad muktezas zre, ona kemalini ifaza ve o kema1i fiile ibraz ile icabet eyledik. (Fenecceynfth ve ehleh) (Ayet 76) Kuva-y kudsiye ve fikriy~ v~ hamdiye vesair kuvay- akliyeyi (mineI kerbir azimi) (Ayet 76) kemaatnn bilkuvve olmas kurb-i aziminden kurtardk; zira, bir eyde bilkuvve giz:lenn,i olan her bir kemal, ona bir skntdr. O kemalin kuvveden fiile zuhur ve burUzu ile nefes almay ister~ stidadne kadar kuvvetli ve kendi~inde mmkn ve gizlenmi olan kemal ne derece tam ise; sknt da o nisbetde byk olur. (Ve nasarnru mine! kavminezine kezzebitbiayatina) (Ayet 77) Ona nusrat ederek makulat ayatn tekzib eden kuva-y nefsaniye ve bedeniyeden onu kurtardk. (innelum kanit ka~e sav'inl (Ayet 77) Zira kuva~y nefsaniye ve bedeniye akl Nuh'unu tekzib ile envardan mahcubve kemal ve tecerrdden , men eden fena bir kavm olmulard. (Fearekndhm ecmainel (Ayet 77) Biz, onlarn hepsini, bahr-i -amik-i cismanide ve katran heyulat denizinde boduk.

ENBYA SURES

295

(Ayet 78) (Ve daviide) Ve sr makamnda oLan akl-i nazari Davud'unu (ve sleymanel (Ayet 78) 've sadr makamnda olan akl- ameli Sleyman'n hatrla! Uz yahkiimani filhM'Bil (Ayet 78) Ezel~e, istidad arznda tevdi olunmu ve ftratta hazine klnm, zuhur ve bruza tevecchte nevnema bulmakta olan kemalatn yetitiri lip semerelendirilmesi hakknda ilim ve amel, fikir ve riyazatla hkmettikleri zaian; (iz nefeet fibi anamillkavmil (Ayet 78) kuva-y behimiye ve ehevaniye koyunlarnn, tabiat- bedeniye' ve sfat- nef':" saniyenin galebesi gecesinin karanlnda ifsad ile kemalat ekininde yayldklar vakit; (ve kiinna lihkmihim ahidine) hkm, bizim irademizmuktezasyla ve emrimizle olduu iin biz, hallerinin muk-tezas zere, onlann hkmlerine 'ahitler, hazrlar olmutuk. SIT- pavud'u; 'zevk iktizas zere, ekin sahibIeri olan; kuva-i ruhaniye,ninkahr ale,be ve istila ile koyunlan kesib, ldrerek dalan malan iin ve kuva-i hayvaniye-i behimiye koyunlannln, mlkiyet tarikiyle ekin sahibieriolan kuva-i ruhaniyeye teslim olmalanna; Akl- ameli Sleyman'n da: ilim muktezas zere, kuva-{ behimiye koyunlannn idare ve hfz olunmu, beslenmi, iffet faziletiyle behimi amellerde tehzib olunmu bir halde sahiblerin~ iade; Ve ekinin de, uu.m ve hikem yemileriyle yemilenmi, maarif-i hakayk" tecelliyat ve mahadat nUrIar iekleriyle ziynetlenmi olarak, sahibleri bulunan ruh'a vekuvasna verilmek zere yeillenip hadd-i kemale bali oluncay'a kadarulUm.-i nafia, idrakat- cziye, ahlak ve melekat- fazla stleri He geinmel~ri ve faidelenmeleri, te' dib ve tebzib ile de kuva-i hayvaniye-yi behimiyeyi riyazatlandrmalan iin ve kuva- iruhaniyenin, kuva-i behimiyeye musaHat 'klnmas ve azabiye, vehmiye" mtehayyd.le ve. emsali kuva-i hayvaniyenin de erayi', ahlak, adab ve sair amal-i saliha babndan olan; taat ve riyazat ve ibadat ile istidad topraindaki ekinin imar ve islahnda' altrlmas ile hkm eyledi. , Bunun iin (FefehhemnahaSleymane) (Ayet 79) Yfuu, biz Hkmde hak olan ciheti Sleymana tefhim (anlatma, ifham, farkna varma) ettik, buyurmutur. Zira kemalin tahsili ve fiile izhan~u susunda; er'i ve hikmet-i ameliyeye muvafk olarak takva ve riyazat ile amel, ilm-i klli ve fikir ve nazardan, zevk ve keiften daha belidir. (Ve kllen ateryna hkmen ve ilmen) (Ayet 79) Gerek Davud ,ve gerek Sleyman'n her ikisine biz, hikem ve ilim verdik; ikisi de re'yiide sevab zeredir. Hikmet-i na,zariye ve ameliye ve mkaefe ve muamele her ikisi kemali talebte birbirinin kuvvetlenmesine medardr; ve kendileriyle gzel hasletlerin tahsilinde biribirine tefavuk ediellerdir. (Ve sahhara ma'a daviidelcibae) (Ayet

296

ENBIYA SURl!,'Sr

79) Ve .biz, fuad Davud'u ile beraber, aza dalann (Ysebbihne vettayreJ (Ayet 79) kendilerine emr olunan hassalan ile, lisanlariyle tesbih eder ve Davud ile beraber, kendilerine mahsus olan -eliretle seyr eder ve emrine iba (ekinmek-nefrt etmek-tiksinmek) ile geveklik ve arlk etmeyerek ve imtina ile asi olmayarak, belki enri ne alkn ve taatte melekelemi ve riyazatlanm ve te'dib olunmu olduklarndan, emrine muti' ve mrrkad, onun.Ja s~yr eder olduklan halde ve efkar ve ezkar ile ve envar ervahnnfezasnda un1a.kla tesbih eder olduklan halde kuva-i ruhaniye kulann da. teshir eyledik. (Ve- knna fa,'iline) (Ayet 79) Ve biz, bu teshire kadir olduk. (Ve allenma san'ate lebsin ]ekm) (Ayet 80) Ve size vera' '(p heli olan eylerden uzak kalma) ve takvadan zrh yapmak iin Davuda zrh yapmak sanatn Yettik. Takva ne kadar gzel kuvvetli ve metin bir zrhtr. (Lituhsinekm min be'skm) (Ayet 80) Sizi kuva-f ,azabiye ve seb'iyenin kavgasndan, hrs ve daiye-yi (bir hususa bir eye kalben hrsla ynelmesi) tabiiye ve kuva-i vehmiye-yi eytaniyenin istilasndan korumak, muhafaza etmek iin rettik .. (Fehel entm akirun) (Ayet 80) Siz hazreti Rabbaniyeye tevecch etmekle bu nimetin hakkna kr ediciler misiniz? (Ve lisleymanerryha asfeten) (Ayet 81) Ve sadrda, nefis ar zerinemekan tutmu, ,akl- ameli Sleyman'na; iddetli esici olduu halde, heva yani; arzu rzgarn teshir ettik. (tecriy biemrihi ilel'ardIleti barekna fihaJ (Ayet 81) Rzgarmuti olarak, Sleyman'n emrile melekat- fazla, amal-i saliha ve ahlak- hamide yemileri ile, bereketli kldmz taat ve adabla adetlemi beden arzna eserdi. (Ve knna bi klli ey'in aIinine) (Ayet 8ll Ve biz, btn kemal sebebIerini bilici olmuuzdur (bilmiizdir) (Ve mineeyatini men yeusne Ieh) (Ayet 82) Ve vehim ve tahayyl eytanlanndan da hey(ila-y cismaniye denizine dalb maani-i cziye incilerini karan (Ve ya'melne amelen dne zalike) (Ayet 82) ve bundan baka terkip ve tafsil ve mevzua.tyapanlan Sleyman'a teshir eyledik. (Ve knna lehm hdfiziri.e) (Ayet 82) Ve onlan, batl ve yalan eyleri yaldzlamaktan, ziy ve hatadan hfz edici olmutuk

(Ayet 83) (Ve e'YybeJ Ve mCahedede pakliin kemaline ermi, riyazatta enva- belalarla imtihan olunmu, nefs-i mutmainne . EyyCb'unu (z Mda rabbehJ cidd mcahedede vs' '(gc) v~ .takatinin sonunda ve zahmet ve meakatte am ve gussasnn iddeti zamannda (Enni messeniyeddurru) (Ayet 83) Muhakkak bana zaf u inkisar ve aciz hastal dokundu. (Ve ente erhamrraimine) (Ayet 83) Sen ise,genilik ve rahatlk balamakla merhamet edicilerin en ok merhamet edicisin diyerek Rab'bine nida ettiini hatrla.

ENBYA SURIDS

297

(Festecebna leh) (Ayet 84) Sekinetin nzl ve tamaniyetinin kemali zamannda, amal meakkatinden, ahva,l rahatl vererek ona icabet eyledik. (Fekeefna. m'a bihi min durrinl (Ayet 84) Hidayet nllru ile, ondan riyazat Hastaln kef ve 'kalb' nurunun iraki ile . ondan am ve gussay izale eyledik. (Ve ateynah ehleh) (Ayet 84) Ve ehlini, yani, malik olduumuz ve riyazat ile ldrdnz kuva-i nefsaniyesini, hayat- hakikiye ile ihya ederek kendisine verdik. (Ve mislehm ma'ahm) (AJ7et 84) Ve onlarla beraber sfat- kalbiye envanndan ve kuva-y ruhaniye imdadndan onlara mislini de verdik. Fezail-i ahlakiyesini ve ulCm-i nafia-d. cz'iye ahvalini oalttk. badet edicilere hatra ve terib (isteklendirmel ve bizim indimizden bir rahmet olmak zere bunlar ihsan ettik. (Ayet 87) (Ve zennftni) Yani, mertebe-i kemale vasl. olmayan ruh; '(z zehebe) (Ayet 87) bed~nden mfarakat_sebebiyle (muaad bal (Ayet 87) kuva-y nefsaniyenin ihticab ve ruh'un muhalefetine israr ve taatinden imtina ve istikban dolaysile kavmi olan kuva-y nefsaniyeye azabl olduu halde gittii vakit (Fezanne en len nakdira aleyhi) (Ayet 87) gcenmesi sebebiyle, evvelki ibtilas gibi, kendisini ibtiHda kudretimizi istimal edemiyeceimizi, yahl:1.t mana: ona mzakaya klmayacamz zann eyledi. Ve hikmetimizde, istikmal iin bedene taalluku vacibolduundan, onu rahim bal yuttu. (Fenada fizzulmatil (Ayet 87) Tabiat- cismaniye, nefs-i nebatiye, nefs-i hayvaniye meratib-i selasesi zulmetlerinde istidad lisan ile: '(En la lahe illa ente) (Ayet 87) Senden ayri mabud yoktur diye nida eyledi. Ve ahd-i sabk ve ftrat misaknda kendisinde merkuz olan Tevhid-i zatiyi ve ezelde tecerrd-i evvelden mstef'd olan tenzih ile (Sbhaneke) (Ayet 87) Seni tenzih ederim szyle ikrar eyledi. _ Ve noksann itiraf ve kavminde adaleU isti.ma etmediinden, hasl olan taksirini itiraf ederek (nni knt minezzaIimineJ (Ayet 87) Muhakkak ben zalimlerden oldum dedi. (Festecebna leh) (Ayet 88) Onu, vusle hidayet nru ile tebsir (akca bildirmek) ve slka tevfik ile duasn kabul eyledik. (Ve necceyndh riinelammi) (Ayet 88) Ve tecelli nru ve hicabn ref'i ile onu noksan ve ihticab amn dan kur:tardk. (Ve kezMike nnciyln'minine) ,(Ayet 88) Ve bylece, iman- tahkiki ile m'min ve muvahhid olanlar kurtannz. (Ayet 89) (Ve zekeriya) Ve ulmdan sade olan ruh; (z nada rabbehu) (Ayet 89) istidad lisani ile kemali istid'ada' (hakirane istemekl Rab'bine nida eyledii ve kendisinde ilimIerin mnteki olmas iin Kalb Yahyasnn balanmasn taleb ve (Ve ente hayr vmsine) (Ayet 89)' Sen, kalb vesair varislerin hayrlssn demesi itibariyle fena fillalm, kema}:. i ameliden hayrl olduunu bilmekle beraber,

298

ENBYA SURESJ:~

ilmin kablnde, kalbin muavenetinden yalnzln ve mirasna varisi olmadndan ikayet eylediini hatrla. (Ve vehebna leh yahya ve eslehna leh zevcehu) (Ayet 90) Onun da duasn kabul ve su-i' hulk ve zulmet-i tab'n gaJebesinden ksr kalm olan nefis zevcesinden, ksrl mucib olan zulmeti iz ale ve ahlakn ,gzelletirmek le ve nefsin slah ile kendisne Kalb Yahya'sm baladk. (nne,.. hm k'fuft ysari'ftne fillapati) (Ayet 90) Muhakkak Enbiya, bu kamilleri, hayrat- mahz olan ervah ile, mehade de yana tevik eder olmulard. (Ve yed'unena reaben ve reheb!) (Ayet 90) Ve noksandan kac ve kemrue rabet edici olduklan' halde, kalbleriy-Le mkaefat taleb iin bize dua ederlerdi. Yahud ma'na: sfat teceiyat makamnda lutf ve rahmete rabet, kalr ve' azarnetden rehbet (korkn'a) ederek dua ederler. (Ve kanu lena hai'ne) (Ayet 90) Ve onlar, nefisleri ile bize hu~' edici idiler. (Ayet 91) (VelIeti ahsenet fereeha)' Ve batnndan ruh'un mahall-i tesirini ve ferc-i istidadm, k~.lva-i bedeniyenn 'mtecavizlerm:den hfz etmi olan abid, mstaid, zeki ve safi nefsi zikret. (Fenefalna iha.J (Ayet 9 Ona RuhCl-kuds'n tesirinden, hayat- hakikiyenin nefhiyle nefhettik. Kalb sa'sn dourdu. (Ve ce'alnahA vebneha ayeten lil'alemine) (Ayet 9 Ve o nefs-i zekiyeyi, olu Kalb sa's ile beraber, ruemlere, kuva-i rhaniye ve basiret sahiJJi mstaid nefislere; alamet-i zahire ve hidayet-i vaziha 'kldk. Onlar, Hak'ka ve tarik-i mstakime hid3lyet eyler. linne hazihi mmetkm 'mmeten vahideten) .(Ayet 92) , Ey muhakkik olan sruikler, hakikat e eridiren ve enbiyaya mahsus zikr olunan bu tevhid yolu, sizin bir olan ve kendisinde erilik ve ayre meyil v~ Hak'tan zi ve inhiraf bulunmayan yolunuzdur. (Ve ene rab~km fa'bdnn) (Ayet 92) ,Ve yalnz ben, sizin Rab'binizim. Binaenaleyh ibadet ve tevecch, srf bana tahsis ediniz. Gayrime iltifat etmeyiniz. (Ayet 93) (Ve tekatta'u emrehm. beynehm) Gafil ve Hak'tan gaib olan m'ahcublar emr-i dinde frkalara da,lp, din ilerini aralarnda paraladlar. Muhtelif arzularla, mtefferrik yollar ihtiyar ettiler. (KlIi Heyna raei'une) (Ayet 93) Hangi cihet ve hangi yol ve hangi maksat uzerineolsalar, hepsi de bize rcu edicilerdir. Onlan, yollar ve amelleri muktezasiyle cezalandTITIz. imdi alim ve yakin sahibi olarak herkim kemruat- ameliye ile muttasf olursa; . (femen ya'mel minessailati ve hve m'mindnfela kfrane lisa'yihi) (Ayet 94) kyamet-i vus'tada ve ftrat- Ula makamna yustilde oilw. saiyi meklrdur. nkar olunmu deildir. (Ve inna leh katilrune) (Ayet 94) Ve, elbette biz bu sayi'in suretini sahife-i kalbinde yazc larz. Buna binaen, tecerrd zamannda kalbine' sfat nurlan zahir

ENBYA

SURlDS!

299

olur. (Ve haramn ala karye1tin ehleknaha ennehm la yerei'fine) (Ayet 95) Ve ezelde ekavetine ve ihlakna hkm ettiimiz karye ahalisinin ne'ede nefis sfatlar ile ihtieabtan ftrata re'lan mmtenidir. (Hatta za ftihat ye'cfic ve me'cuc) (Ayet 96) Tak mizacm inhiraf ve terkibin inhilali ile kuva-i nefsaniye ye'eeu ve kuvii-i bedeniye me'cc ald vakit, .(Ve hm min klli haldabin yensiIfine) (Ayet 96) okuva, mahal ve makarlar olan azay- bedenin her tarafndan giderler. Ve zail olurla,r. (Vakterebel va'dl hakk) (Ayet 97) Ve mevt .ile, kyamet-i suranm vukuuna dair~ hak olan vaid yanamtr. (Feiza hye ahsatn ebsamUezine keferfi) (Ayet 97) O vakitte ~orku ve feryadn iddetinden maheblarn gzleri arub dikilmitir. (Ya veylena kad knna ri afletin min haza) (Ayet 97) .Ey bizim helakimiz, nerdesin? diye zulm ve kusurlari itiraf edici olduklan halde, helaklerini davet ederler. (Ayet 98) (nnekm ve ma ta'bdfine nn diinillabi haseb ce~ henneme entm leha varidfine) Yani; sizden, Allah'm gayri bir ey' e, ibadet eden, ibadettiieyle Hak'tan mahebdur. Mabdunun mertebesi iktizas zrej kendisi ibadetettii ma'bdyla beraber buud ve hrman cehennemi tabakalarndan bir tabakaY'a atlmdr. (Lehiim fiha zefirun) (Ayet 100) hticabn eleminden ve aza;bn iddetinden ve evk atelerinin istilasndan ve hrman ve firak mddetinin tlnden, onlara cehennemde ah ekmek vardr. (Ve hm fiha la yesme'fine) (Ayet 100) Ve onlar, ora;da basiretin krlnden ve zuImetin iddetle intibakndan, envan gremedikleri gibi, eehlin kuvvetinden ve kalb kula yollannn iddet ve hieabn tekasfllden, Hakk'n ve melaikeninkelamUl iidemezler.
bkta

(Ayet 101> (nnenezine sebekat lehm nlinnelh~na) Feza-i sasaadetlerine hkm edib de kendilerine saadet-i hsn sebkat etmi olan kimseler. (laike anha mb'adiin) (Ayet 101) unlar gavat- tabiiye ve melabis-i nefsaniye'den teeerrdleri dolaysyla, cehennemden uzak klnmlardr: (La yesne'iine hasiseha) (Ayet 102) _Rtbede cehennemden uzak olduldan iin cehennemin vzlt sn, hafif sedasn bile iitmezler. (V~ hm li metehet enfshm halidfine) (Ayet 102) Onlar, zatannn itiha eyledii. cennet-i selasede, hususiyle; Zat cennetinde -devaml olarak mahe4edirler. (La yalznhml fezeulekberd) (Ayet 103) Kyamet-i suradaj mevt ile ve yahut kiyamet-i kbrada; azamet ve celillin tecellisiyle olan en byk iddet onlan mahzun eylemez. (Ve tetelekkaahml meIMket) (Ayet 103) Ve onlan lm zamannda melaike bearetle yahut nefsani dirilmek zamamuda selarnet ve necat ile veyahud, Ki . . '

300

ENBYA SURES

yamet-i vsta ve hakiki dirmekde ndvan ile yahld, fenadan sonra istikamet halinde ve bekaya rucl' zamannda saadet-i tamme ile karlarlar. (Yevme natvissemaeJ (Ayet 104) Yani kyamet-i sura da kendisinde bulunan amal sUretleri ve ahlak hey' etleri ile nefis semasn sarub, kapadmz vakit; onlar mahzv.n etmeyiz. (Keta;yyssicillililktbil (Ayet 104) Kendisinde mahfuz olarak kalmas iin, sahifenin yazlm eyleri kapad ve sard gibi, yahlt mana: K yamet-i vstada; kendisindeki ullm ve ma arif, sfat ve ma'kllat 'ile kalb se;masn kapadmz yahud, Kyamet-i kbrada; ke~disinc;leki mahedat ve tecelliyat ilimIeri ile ruh semasn sardmz vakit, demektir: (Kemil bede' na evVele halkn nu'ydh) (Ayet 104) Yaradln evveliride beda (balamak, balanlmak) ettiimiz gibi, ne'et-i saniyede (hair gnnde) evvelki halk (yaradl) zerine diriltmek ile: kinci veche gre: ftrata rcl' il~, nc veche g' re: fenadan sonra beka ile onu iade ederiz. (Ayet 105) (Ve lekad ketebna fizzebftri min ba'dizzikri ennel'arda yerisha ibiidi yessalihne) Muhakkak biz, Levh'den sonra, Kalb Zebur'unda fask kuvvetlerin riyazatla ihlfrkinden sonra, sekinet nlruyla nUrIanm salih kuvvetlerin beden arzna varis olaca ni yazI)'ldk. Yahud mana: mml kitabda zikirden (-andkdan) sonra, levh-i mahflz Zebur'undayazdk ki: Salihleri; vahdetde fena ile ihlakden sonra ruh, sr, kalb, akl, nefis, ve sair kuva; istikametle beden arzna varis olurlar demektir. (Ayet 106) linne ri haza lebelaan likavmin abidine) Muhakkak ile Allah'a ibadet eden kavim iin, bu ayetlerde elbette kifayet vardr. (Ve ma erselnaIre illa rahmeten li1',rueminel (Ayet i07) Ve seni,ancak onlar kema-i mutlaka hidayet ile rahimiyet ve zamannda istisal edici azabdan onlaLr emin klm1akla, rahmaniyete mtemil alemlere bir rahmet-i lzma olarak irsal eyledik. Zira, Hakk'm rahmeti, gazabna sebkat eylemidir.
sllk

HAC SURES
BSMLLAHRRAHMANRRAHM

eyyhemasdrtekuu rabbekilin) Ey insanlar, gavave sfat- nefsaniyeden tecerrd ile Rab'binizin ikabndan hazer ediniz. cinne zelzeletessaati ey'TI azimn) (Ayet 1) Muhakkak beden arznda libaslanm olanlara, kyamet-i surada, beden arznn zdrab, byk bir eydir. (Yevrne terevneha tezhel kll murdi'atm amma erda':at) (Ayet 2) Azay emzirici, besleyici olan her kuvvet besledii azadan afil olduu, .(Ve tedau k zati ham1in hamleha) (Ayet 2) Hayal, vehim, zakire, akile gibi mdrikatlli. !).fz edici hamI sahibi kuvadan herbiri, beht (aknlk) ve hayretten sekir ve afletinden dolay ykn, mdrikatn yere b rakt, yahud mma: azay hamil olan her kuvvet, zayflk sebebiyle hamlini, tahrikini ve istiklaIini brakt, yahud kendisindeki kuvve-, ti hamil olan. her uzuv, o kuvvetden hali kalmakla hamlini brakt, Yahud kendisinde bilku-vye mmkn kemalattan herbir ey'i, kemalatn fesad ve iskat sebebiyle hamlini brakt. Y'ahud, , fezail. ve rezaH heyet ve sfatlann ham~l olan her nefis, o sfatlan ibraz ve' izhar etmekle brakt gn (ve terennase skara) (Ayet 2) insanlan, mevin iddetlerind,en sarho,akm ve' baygn grrsn. (Ve ma bm biskaraJ (Ayet 2) H:albuki onlar, haJkikatde. arabten sar- . ho deiller, lakin azabniddetindensarhodurlar. Allah'n azab iddetlidir. .

(Ayet

1)

(Ya

i-i heyllaniye

(Ayet S) .(Ve terel'arda: hamideten) Ve sen, ne:fis arzn cehil sebebiyle lm, kendisinde kemalat ve fezail olmadn gorursn. (Feiza enzelna aleyhe ma ehtezzet ve rebet) (Ayet 5) O, lm olan nefse, ruh sema'sndan ilim suyunu indirdiimiz vakit, ha~at- hakikiyeile ihtizaz (titreir) eyler. Ve makam'at ve meratibte terakki ile ykselir. (Ve enbetet min klli zevcin behicin) (Ayet S) Ve her s nftan, o nefsj tezyin edici parlak fezail ve kemalat bitirir. (Zalike bi enneahe hvelhakku) (Ayet 6) Bu keyfiyet Allah'n hak ve s'Etbjt ve baki, masivasnnmteayyi:r ve fani olmas sebebiyledir. (Ve enneh yUhyilmeita ve enneh ala klli ey'in kadirun) (Ayet 6) . Ve Allah Teala Hazretleri" kyamet-i surada; tabii lleri diriltii . gibi, kyamet~i vstada; ilim feyzile cehil llerini de ihyaeder. Ve Hak Teala Hazretleri her eye kadirdir. (Ayet 7) (Ve ennessaate atiyetn la reybe hd Heriki ma'na ile kyametin gelici olduunda reyb {bhe)'ve ek yokdur. (Ve en-

302

nellahe yeb'as men fllkubftril (Ayet 7) 've Allah Teala Hazretleri, ne'et-i saniyede ve kyanet-i surada; mevt- tabi-i ~ahiblerini kabirlerinden kaldrb, diriltii gibi, kyamet-i vstada da cehil, sahibi lleri ilim hayatyla ve kalb mevziinde kyam ve ftrata avdetle, beden kabirlerinden kaldnb, diriltir. . (Ayet 8) (Ve minenn'asi men ycadu fiali biayri iImll Ve insanlardan bir ksm vardr ki, ilim ve istidlalsiz (.Ve la hdenl (Ayet 8) keif ve vicdansz (Ve la kitabin mnirinl (Ayet 8) vahyi ve furkansz (8aiye tfihi IiyudiIle an sebiliIHihi) (Ayet 9) Allah yolundan iza etmek maksad ile omuzunu evirici, tekebbr edici olarak, evamiri terk eder. (Leh fiddnya hizyn ve nuzikuh yevmel kyameti azabel harikl (Ayet 9) O kimseye dnyada rusvalk olub, kyamet gnnde de ona yakc ate azabm tattrrz. Bu cezas ;kendi amelinin sebebiyledir. Allah Teala, kullarna asla zulm edici deildir. (Ayet 11) (Ve minennasirnen ya'budahe ala hadin) nsan larn bir ksm da ek ve teteddd zre Allah'a ibadet eder. Eer bir hayr dokunursa o hayr ile mutmain olur. Ve eer bir zarar 'dokunursa eski haline dner, yeniden kfrne avdet eder. Bu kimsenin dnya ve ahireti ziyan olmutur. te bu ak ve aikar bir zi-, yandr. (Yed'it min dnUHlhi ma la yedurruhu ve ma la yenfe'uhul (Ayet 12) O kimse, ona zarar da faide de vermJyen masivaya tapar, (Zalike hiiveddalallba'ydl (Ayet 12) te her ne olursa olsun, u gayt ile ihticrub, ancak Hak'tan uzakolan dalillet budur. (Yed'd lemen darrah akreb min nef'hl (Ayet 13) Zarar, kendisine, faidesinden elbette daha yakin olan ey'e tapar. (Lebi'sel mevla ve lebisel air) (Ayet 13) Zarar daha yakin olan mablid, elbette fena bir mabliddur. Ve bu mablida tapan kullar da elbette fena kullardr. Zararnn faidesinden daha yakin olmas ona tapnak ve onunla vakf olmak, Hak'tan mahcub eyledii iindir. (Ayet 18) (Elem tere ennanahe yescd lehfi men' fissemavati ve men fil' ardl Grme,z misin ki, gklerde ve yerde .bulunan 'melekut- semav'ye ve arziye ve sair saylan ve saylmayan eya inkiyad ve itaat ve Allah'n kendilerinden irade eyledii ef'al ve havas ,ve icraatna imtisal ile Allah' a sedde ederler. Eyanp., Hakk' emrine teshiri ve muradnn hilMnda hareketinin imtihan' ve kudretinin altnda kahn, ayet huzu' demek olan, scuda tebih olunmu tur. imdi, batmnda deil, zahir emrinde eytana tabi olan insandan baka, eyadan hibirey iin Hak'ka isyan ve emrinden imtina' 'mmkn olmadys~" bu kendilerine azab sabit ve lahik olan ve ezelde ~kavetlerine hkm olunan birok insanlarla tahsis olunmutur

HAC

SURES

303

ki, bunlar, kendilerine zillet ve ekavet lazm ve eytanet alib olan kimselerdir. (Ve men yuhiniah fema leh min mkriminl (Ayet 18) Her kim~ ki ehl-i kaln ve aza;b ve mahall-i ikab layk grmek suretiyle Allahii Teala Hazretleri ihanet. eylerse, ona ikram edici bir kimse yoktur. (nnallahe yef'al ma yea') (Ayet 18) Muhakkak Allahu Teala Hazretl~ri dilediini iler. (Ayet 19) (FeUezine. keferli lrut'at lehm siyabn min narn) kfr edenlere, Allahu Teala'nn kalr ve azab ateinden elbiseler biilmitir. O rubalar da, ba aa olmu nefislerinin sfa tma mutabk ve nefisleri ayetle tazib edici heyetler ve crumleridir. (Y5ebbu min fevkruusihimlhamim) (Ayet 19) Ba;lar evcmden (stnden), kendilerine .galip olan dnya sevgisi ve arzusu kaynar suyu dklr. Yahud ma'na: sevilen ve arzu olunan muradtan mahrumiyetle beraber, kahr- lahi ,sUretinde ruh tarafna gelen, cihet-i ulviyelerine mstevli itikad- fasid ve cehl-i mrekkep kaynar suyu sklfo (Yusheru bili ma fi b,utiinihim velcludu) (Ayet 20) O kay, nar su ile, butftn-i istidatl8.tTInda bulunan ma/ani-yi kaviye ve zahirlerinde olan sfa,t- insaniye ve hey'at- beeriye eriyip muz.:.. mahil olur. Manaan ve sUretleri tebeddl eyler. Ve derileri tkeninceb~ka derilerI e tebdil 'Olunur. (Ve lehm 'makami'u min hadi,din) (Ayet 21) Ve 'onlara, nfl1s-i maddiyede messir olan ecram- semaviye zebanilerinin ellerinde, te'sirat- melekutiye demirinden yaplm krbalar vardr. O krbalarla vurup, onlar c.anb- kudsten rics (kir-pas) ukurlanna gnderirler. (Klla' ma eradu en yahrc minha min a.mmin 'ydii fiha ve zukuu azabelliarik) .(Ayet 22) Her ne zaman ftrat- insaniye devaisi (arzusu) ve evvelki istidat takazasile (sktrma) o atelerden, muzlim siyah heyetlerin gamJ,1dan , ve o berekatm skntsndan, insan meratib-i fezasma kmak isteseler o mellim (elem verici) kamlarla dlb, muhnik (boucu) derin ukurlarn aa tabakalarna, iade olunurlar. Ve kendilerine Yakc atein azabn tadnz denilir. (Ayet 23) (nnaIIahe yudhilullezine Amenu ve, amilssaihati cennatin tecri min tahtihel' enham) Allah Teala Hazretle~i, iman edenleri ve salih amel ileyenleri, altlarndan ulm nehirleri akan kalb cennetlerine koyar. (YhaIIevne ma min esavira min zehebin v~ l'l) (Ayet 23) Onlar" o cennetlerde ulum- akliye ve hjkmet-i ameliye altunundan eritiJip yaplm, ahlak ve fezaU bilezikleri ve maarif-i kalbiyeve hakayk- kefiye incileriyle ziynetenirler. (Ve Iibashm filia harirn) (Ayet 23) Ve orada, onlann elbiseleri de ipekdir; yani; tecelliyat- ltfiye ve sfat-i lahiye nurlarnn uadr. (Ve hudiiiIettayyibi min~Ikavlil, (Ayet 24) Ve hak teMa, onlan kalb
imdi,

304

HA~ SUREs-

makamnda; sfatnn zikrine hidayet eylemi. (Ve hudna. sratil hamidi) (Ayet, 24) Ve sfat sahibinin sratma, yani o 'sfat ile ittisM

dolaysyle
Sfat

hamd blunmu 'olan zatn tevhidine hidayet eylemidir. da ayniyle srat ve fena ile ,zata vusulun caddesidir.

(Ayet 25) (tnnellezine keferuJ Gevai-yi tabiiye ile mahcubolanlar (Ve yesud~ftne an sebilillaJ vel mescidilhardmil (Ayet 25) ve Allah yolundan ye kalb Kabe'sinin etraf olub, sadrdan ibaret bulun~n Mescid-i haram ki (Enaz ce'alnah linnasi sevaenil"rudf ihi velbadi) (Ayet 25) ister orada mukim kuvva-yakliye-yi ruhaniye, isterse misafir bulunan kuva-y nefsaniye olsun, oraya vusulu ve kalbin sr makamna terakkisi zamannda, kalb Kabe'sini tavaf mmkn olduundan, mutlak olarak btn kuva-y insaniye insanlarna msavi klm olduumuz, Mescid-i haram'dan men edenlerj, (Ve men yrid fihi bi'ilhadin bizulmin nuziklu min azab1n elimid (Ayet 25) Ve ona vasl 'olanlardan her kim, ulum ibadat, i'raz- dnyeviye, mal ve cah vehreti taleb gibi, lezzat- bedeniyeyi tahsil iin isti'mal edenleri, ulum ve ibadat- kalbiyeden bir ey'i nefis makamnda kullananlar, yahut mesalihi dareyn olmas tevehhm ile ehvat- hissiye ve lezzat- nefsiyeye mbaeret eyleyenleri, yahut; riya ve nifak gibi dncelerle ibadete tevecch edib, onu zulme mukarin klanlar, yahut mana: mlhid ve zalim olduu halde, heva ve tabiate meyl, ile bir murad kasd edenleri tabiat cehiminde elernli a,zab ile aza.blandrrz. (Ayet 26) (Ve iz hevva'na li brahime mekanelbeytDBizim, Ruh, ibrahhn'ine a'nal ve ahlakda kalbmekann mahall-i rcu kl dmz hatrla. Hak Teala Hazretleri, tufan gnlerinde beyti semaya 'ref ettikden sonra, brahim Aleyhisselam zamannda bir, rzgar gnderip, Kabe'nin etrafn aarak beytin yerini brahim Aley~ hisselam'a, bildirdi. brahim Kabe'yi eski temeli zre bina eyledi denilmidir ki; Hak Teala Kabe'yi cehil tufannm ve tabiat dalgalar nn galebesi gnlerinde ge kaldrdktan sonra, brahim'i, Kabe'nin mekanna (yerine) hidayet ve nefehat-i rahmet rzgarlan ile,kalb beytinin 'etrafnda olan hey'et-i nefsaniye v~ elvas- tabiyye ve 'gubarat- heyulaniyei ad. Ve brahim, Kabe'yi eski ft rat- insaniye esas zre bina eyledi demektir. (En la trik bi ey'en) (Ayet 26) Yani, amel talar ve hikem amuru ve ahlak kirecl ile beyti yapmak iin brahim Aleyhisselam' .vazifelendirdik. Ve irk etme dedik. Yani, brahim'e tevlidi, sonra kalb evinin elvas- mezklireden tathirini (temizlenmesini) emr eyledik.(Ve tahhir beytiye littaifine) (Ayet 26) Ve benim beytimi fezai1-i ,ahlakiyenin iktisab ve tenevvr maksad ile, etrafnda tavaf eyliy~n

HAC SURES

305

nefsaniye (Vel kilmine) (Ayet 26) maarif ve meani-yi hikemiyenin, ilka'yla bey te kain olan 'kuva-y ruhaniye (Verrkka'isscndi) (Ayet 26) ve Suver-i ibadat ve adab- er'-iye ve akliyey , kalbden istifade eyliyen kuva-y bedeniye iin tathir eyle, temizle. Yahut mana: ilim-i basireti taib, salik-i mcahid olanlarn ibadat ve huzti' edenlerin hidayeti iin benim beytimi tathir (temizle) eyle. ' (Ayet 27) (Ve ezzin finasi bilhacciJ Ve insanlar kalb makam na ve kalbin ziyaretinde ezanla davet et, ve bu daveti herkese bildir. (Ye'tUke ndHen) (Ayet 27) Sana yaya olatrak, sfat- nefisden mcerredolduklan halde (Ala klli dofmrin) (Ayert27). ve yorgun hayvanlar, stunle. yani; uzun riyazat ve mcahcdat sebebiyle 'yorulmu nefisler zerinde gelsinler. (Ye'tine min ki feccin amikin) (Ayet 27) ka'r- tabiatte, derinlii uzak yollardan, (Uyehedu meniifi'a lehm) (Ayet 28) kalb makamnda mustefad (kazanlm) ilim ve amel faidelerini grmeleri (Ve yezkrus mallahi ri eyycimin ma'lu-' matin ala ma rezakahm min behimetil' en'arnil (Ayet 28) ve muhalefet ve mcahedat baklar ile Allah'a kurban iin kesilmi nefisleri hayvanlarndan Allah'n 'verdii rzklarna, mkaefat ve tecelliyat envar gnlerinde Hakk'n sfatyla muttasf olmakla Allah'n ismini zikr etmek iin gelirler. (Feklu minhli) (Ayet 28) Siz, 0 etlerden yiyiniz. N efislerinizin ahlakndan ve sultikde kuvvet verici melekat muayyenatnden (erzakndan) istifade ediniz, (V~ et'i-~ muI haiselfakira) (Ayet 28) ve sfatnn galebesinden ve heyetinin istilasndan, kendisine iddet isabet etmi olan kavi nefislilere tehzib ve te'dib iin, ve adem- ta'lim ve terbiyenin zayflatrd ta'lim ve terbiyeye muhtae .zayf ve fakir kimselere de veriniz. (Smmelyakdu tefesehm) (Ayet 29) Sonra, hrs byklarn krkmak ve (kin tutma) hkd ve gazab trnaklarn kesmek gibi fazlalklarn, htlHsa; telvinat- nefis bekayas kirlerint tathir ve izale etsinler. (VeIyufu nzurehID.l (Ayet 29) Ve ahd-i evveldekabul ile kendilerinde tevdi olunmu maani ve kemalat fiile izhar etmekle nezirlerini ifa etsinler. Kirlerin tathiri; tezkiye ve mevagi izale.ir. Nezirlerin ifas: tahliye ve maarifi tahsildir. (VeIyettavefu bilbeytil' atikil (Ayet 29) Ve Allahn Ar- mecidi etr.afnda Melektit- a'la silkinde dizilmekle, Beyti kadimi tavaf etsinler. (Ayet 30) (Zaikel Emir udur: (Ve men yu'azzim hurumatiahil (Ayet 30) Herkim, mesela tathir ve nefsi kurban ve rezanden ictinab ve fezail ile ziynetlenmek, tecelliyatda envara gark ve sfat ile ittisaf ve makamatda terakki gibi hac adetlerinden Allah'n, yrtlmasn ve bozulmasn helal etmedii brmetlerine ( haramlarna) ta'zim

kuvay-

306

HAC SURESt

ederse (Fe hve hayrn leh inde rabbihi) (Ayet 30) o ta'zim, Ra;b'binin hazretinde. (huzurunda) ve mak'ad kurbanda yakri~.lk sedirinde onun iin hayrldr. (Ve uhillet Ie'kml' en'am illa ma ytlft ileykm.J (Ayet 31) Ve huzuz ile olmayp, hukuk ilefaidelenmek ve tarikatde, ahlak ve amai ile intifa (fayd.alanmak) olunmak zere, nufus- selime hayvanlan, size helal klnmtr. Ancak, Sure- Maide'de: (Hrrimet aeykml meytetiiJ (Ayet 3) ayatinde size okunan feza'ile benzeyen rezaletler mstesnadr ki, onlar da emr olunduu ve layk olduu, vechiyle olmyarak, nefisden sadr olan ve rezalet-i mahzaya mabih olan birtakm hareketlerdir. Bu hareketler; Allah yoluna salik olanlara haramdr. (Feeteni bur ric:se mine.}' evs ani J (Ayet 30) imdi sen, hevasn ma'bud ittihaz eden kimseyi gryor musun? mealindeki (Efere eyte menittehazeJ (Casiye Suresi, Ayet 23) ayetinde buyrulduu gibi: ibadet olunan ehevat ve ittiba' olu~ nan heva putlannn pisliklerinden saknnz. (Vectenibu kavIez. zuril (Ayet 30) Ve cadel, biila! mgalatada istimalolunmu, mzeyyen ve yaldzl tahayylat ve mevhumat, ilimIerinin ve phelerinin yalan sznden kanruz. (Ayet 31) (Hunefae lillalD Eer, srf kemal ve onunla ziynetlenrnek iin bile olsa, yine hicab olduundan, Allah'n, gayri olan her kemal veamelden i'rit,z edici batl ilimIerden, fasid yollardan A1lah'a meyh ve inhiraf edici (Gayre mrikineJ (Ayet 31) masivas na nazar ve yolunda maadasna iltifat ile Allah'a irk etmeyic 01duunuz halde saknruz. (Ve men yrik bilai) (Ayet 31) Bir eye meyl ve onunla kalmak "suretiyle herkimAllah'a irk ederse, (Feke ennema hane minesseman (Ayet 31) gYaiki o kimse ruh semasn dan sukut edib de (FetehtafehuttayrJ (Ayet 31) kendisinin deva- nefsfuiye ve ehva-i (heva) eytaniye kuunun kaparak paralad, (ev tehvi bihirriyhu) (Ayet 31> yahut, kendisini hevay- nefsinrzgarnn (Fi mekanin sahykn) (Ayet 31) o kimseyi Bak'dan uzak muhlik ve telef olunacak bir yere atm olduugibidir. CAyet 32) (Za.Iike ve men yu'azzim e'areUahi feinneha min tak'velkulubiJ te bylece; Allah'n eairine (adet-iaret-yoD livechl-' lah (Allah iin) hediye ve kurban olunmak zere Allah yolunda tevfik salkyla (sebebiyle) sevk 0lunan mustaid nefislere ta'zim eylemek; kemalini tahsil ile, o nufusa ta'zim ve sfat- nefsaniye ve hey'et-i zulmaniyeden tecerrd etmek, mtteki kalb sahibIerinin ii dir. (Lekm fiha mena, fi'u ila ecelin mse'mma) (Ayet 33) Sizin iin kurban' olana nefislerde, hakikaten Fearillah~a erinceye kadar ahlak, a'mal, kemalitt- ilmiye ve ameliye menfaatlan vardr. (Smme mehillha ilel beytU' atyn). (Ayet 33) Sonra, o nefislerin kes il-

, HAC SURES1-

307

mesi vucubunun mevzii ve sevknm haddi, kalb ,Kabe'sinin indindeki Sadr haremine kadardr ki, kalbin, Sr makamna terakkisi zamannda, nefis de' hayat ve sfatndan fani olarak kalb makam na terakki eyler. (Ayet 34) (Ve Iikl1i mmetin ee'aIna menseka) Nufus-i selime cmlesinden olan behime-i nefis vastasyle merzuk olduklar kemal zerine, kuvann tevhide tevecchde mazhar olduklan '. Sfat- lahiye ile ittisaflan sebebiyle Allah'n ismini zikr etmeleri iin, herbir kuvvetekendisine m'ahsus bir ibadet kldk. (Fe ilahkm ilahn vahidn feIehd eslimii) (Ayet 34) imdi hepinizin lah ah- vahid dir. Gayriye iltifat etmeyip, O'na tevecch ile, O'nu tevhid ediniz. Ve itaat ve inkiyad, srf O'na tahsis ediniz. Bakasna deil, ancak O'n~ inkiyad ediniz. (Ve beiriI muhbitine) (Ayet 34) Allah' m feyzini kabuledici olan mtezellil ve mnkesir (kalbIeri knk ve .alalm olan) kimseleri tebir ,eyle. (mjdele) (Ellezine izi zkiraIIal veeilet kuIdbhilin) (Ayet 35) Onlar, huzur ile Allah Teala Hazretleri zikr olundukta, feyzini kabul iin 'kalbIeri mnfail (dei iklie urar; mteessir) olur. (Vessabirine ala ma esabehm ve mukiymissaliiti ve mimma razaknahm ynfikdn) (Ayet 35) Ve kendilerine isabet eden muhalefet ve mcahedttta sabr ve sebat ediciler ve mahedenamazn ikame ediciler (yerine getirieiler) ve fenafillah vemstaidlere ifaza (feyz vererek) ile kendilerini nzklandrd mz, fezaH ve kemaatdan infak ederler. (Ayet 36) '(Velbdna ee'a1naha lekm min e'iiirillabn Ve kadri byk nufusu erifeyi de sizin iin aHimetlenmi (belirlenmi) hediyelerden kldk. (Lekm fiha hayrn) , (Ayet 36) Sizin iin o nufus- erif~de saadet ve kemal v,ardr. (Fezkr1smaIIahi aleyhii savMfa) (Ayet 36JO nufus, Allah'm kendilerine farz eyledii eyle kaim, . kuyud- er'iye (er'i kaytlar) ve adab- tarikat,. (tarikat edebi> ile mukayyed, harekat ve zdrabdan durucu olduklan halde, Al lah'n ,sfatyla ittisM ve kendi sfatlann Hakk'n sfatlannda na etmekle nefislere Allah'n ismini zikr ediniz; ite Allah yolunda kurban etmek budur. (Feizi! veeebet eniibha) (Ayet 36) O nufus-i erife, Allah yolunda katlinden dolay zdrab ve istikla1ine sebeb olan kuvvet ve hayatndan ibaret hevasndan sakt (hkmsz-dc) olduu vakit (Fekdld minha ve et'imdlkania vel mu'ter:re) (Ayet 36) fezailden istifade ediniz. Ve mustaid ve talibIere de ifade ediniz (aklaynz). (Kezalike sahharnrua lekm) (Ayet 36) te bylece, riyazat ile nufusu size te'~hir (elde ettik) eyledik. (Le',alIekm tek.riine) (Ayet 36) Sizin, o nufusu fisebillah is-timal etmekle istidad ve tevfik nimetin~ kr etmeniz me'muldur. (umulur)

308

HAC SURES!

(Ayet 37) (Len yenalalIahe lhumha ve la di mauha) Nfusun fezail ve kemalat etleri ve hevalarn izale etmekle, ifnas demek olan kanlan da AllaJ:'a eriip vasl, olamaz.' (Ve lakin yena httakva minkm) (Ayet 37) Velakin, nufusdan v~ sfatndan tecerrdnz siz' Allah'a nail ve layk eder. Zira vusule sebeb olan, rezilil meka-' nnda, fezillin husl1lU deildir. Belki ancak tecerrd ve fenMillahdr. (Kezalikesehhareha lekm litkebbirl1Ilahe aHi ma hedftkm) (Ayet 37) te tecrid masivadan soyunma ve' tefrid tecerrd ile uz:. leti yalnzl seme ve 'hakikat yoluna slUk ile, Allah'n sizi hidayeti zerine, nefialerden ve hereyden fena ile Allahu Tealaya tekbir ve ta'zim etmeniz iin bylece, Allalu Teala Hazretleri nefisleri size teshir itaat ettirmi ~tmitir. (Ve beiriI muhsinine) (Ayet 37) Fenadan sonra beka ve istikamet fenadan sonra bekade btn kuvayi insaniyenin emri ile ilahi ile hududunda durmak adaletinin zuhuru ve temkin (btn tevhid mertebelerinin tamam olduu makam) halinde ubudiyetde, uhl1d sahibIerini tebir eyle. (nnaUahe ydafi'u anneZne amenuJ (Ayet 38) Muhakkak AUahu Teaa Hazretleri, tevfik ile kuvay- ruhaniye m'minlerinden, kuvay-' nefs aniyenin zulmetini defeder. (Ayet 38) (nnellahe Hi yuhibb klle havvanin) Allahu Teala Hazretleri, kuvadan, kendisinde Allah'nemaneti olarak tevdi' olunan kemali,taatle eda etmiyen ve ahde vefaszlk 've gadr ile kalbe hainlik eden ve (Kefiirin) (Ayet 38) Allah'n nimetlerini masiyetde , istimal eden herbir kuvveti sevmez. (zne lillezine yukaateIune biennehm zulimu) (Ayet 39) Kuva-Y nefsaniye ile mca;hede eyliyen, vehim hayal, vesair kuvay- ruhaniye, nefis sfatlarnn kendilerine isti'la (stn gelme) ve istilas (ele geirme) ile zulume uramalan sebebiyle mukateleye me'zun oldular. Muhakkak Allah Teftla Hazretleri, onlara yardma kadirdir. . (Ayet 40) (Elle7...ne uhricu min diyarihim bda,yri hakkn illa en yakuulu rabbnal1ah) Onlar ki zerlerinde batldan i'raz ve Hakk'a tevecch ve ta'zim ve temkini mucib, tevhidden baka ihrac iktiza edecek bir haklar olmad halde, haksz olarak ehevatn talebinde ve lezzat- bedeniyede istihdam ve istib'ad(uzaklatrmaklolunmak suretiyle, mansblanndan ve mahalli kararlarLndan ihrac olunmakla, mazlum olduklar cihetle mukatele (savamalanna) etmelerine izin verilmitir. (Ve levla defuIlahinnase ba'dehm biba'din) (Ayet 40) Mesela;ehvaniyenin gazabiye ile, gazabyenin ehvaniye ile def'i gibi. Eer Allahu Teala'nn, kuvay- nefsaniye insanlarmn ba'zsffi bazs ile ,def'i olmasa, yahud mana: ,kuvay- nefs anyenn , ruhaniye ile, vehmiyenin akliye ile, ve' nefsaniyeden ba'zsnn ba'zsyla AI-

HAC SUR.ES
lah'n

309

(Ayet 40) birok ibadet yeri savnalar, sr ruhbanlannn halvetleri (Ve biye'un (Ayet 40) ve kalb nasarasnn kiliseleri ve tecelliyat mahalleri (Ve salavatn) (Afet 40) ve sadr yahudilerininma;bedleri (Ve meS'acidu) (Ayet 40) ve ruh m'minlerinin mescidleri, fena-fillah ve mahedat makamlar yklm olurdu. '(Yzkeru fihasmllahi kesira,) (Ayet 40) Oralarda' Hakk'n ahlak ile tahanCk ve sfat ile ittisaf (s-, fatlanma) ve esrar ile tah?Jkkuk ve' zatnda fani olmak suretiyle Allah'n sm-i a,zami ok zLkir olunur. (Ve leyansurennallah men yan.suruhul (Ayet 40) Ona nusrat (yardm) eden kimsey~ elbetteki Allahu Te,ala ,Hazretleri nusrat eder. Kendisine vcd ve zuhr ile mbareze eden (arpan) kimseyi, elbette Allahu Teala nCn ile kahr eyler. (innelIahe lekavviyyll azizn) (Ayet 40) Muhakkak AIlah Teala Hazretleri; istila ve ceberutu ile ona mnaselet eden (benzemeyealan) kimseye; izzet ve kuvvetiyle galebe eder. def'i olmasa fLehddimet (Ayet ,41) (Ellezine in mekkennahm fil':ard) Kendilerini vucud- Hakk' ani ve istikametle beden arznda temkin ve ' ikame ettiimiz kimseler; (Ekafunussaliitei (Ayet 41) Murakabe ve mahede nama, zm kl arI ar. (Ve atev~ekate) (Ayet 41) Ve mkaefe nisabmdan, mstehak olan talibIere lllum-i hakikiye ve maarif-i yakiniye zekatm verirler. (Ve emel'u bHma'rftfil (Ayet 41) Ve kuvay:- nefsaniye ve nufus-i naksaya, mahede -:makamnda amal~i er'iye ve ahlak- merziyye yi emr eylerler. (Ve nehev anilmnkeril (Ayet 41) Ve' kuvay-nefsamye ve ntfus-i naksay; ehevat- bedeniye, lezzat- hissiye ve rezail-i merziyyeden nehy ederler. (Ve liIlahi ak"; betrnUri) (Ayet 41) Allah'a rucu' ile, btn ilerin akbeti Allah'rndr.

savamu)

(Ayet 52) (Ve ma ersena-min kablike min resiilin ve la nebiyyin) Nebi ile Resul arasndaki farkudur ki; Nebi, yeni bir eriat- teri' ve bir hkm ve, millet karmyarak, yalnz ~endinden evvel gn":' derilmi resulun eriati zre Hakk'a davet iin gnderilmi ve insanlar inzar (korkutma) ve tebir (mjde) ve mucizat izhar edici ve. Hakk'n emri ile zatndan, sfatndan, ef' alinden, ahkamndan haber verici olduu halde, velayet makamnda fena ile Allah'a vasl ve vcud-i mevhlb ile istikamet makamna rcu' etmi, Hakile muhakkik ve Hakk' arif olan kimsedir. Nitekim beni-srail enbiyas bu kabilden idiki, hepsi, hi pir millet ve eriat vaz' etmeyerek 'Musa'nn dinine davetc olmulard. Bunlarn iinde: Davud Aleyhisselam gibi kitab sahibi olanl~nnn kitab da, -ahkam ve erayi' deil, :rri.evaiz ve nesayih; nasihatlar maarif ve hakayk havi idi. Eu sebehten, Nebi Aleyhisselam: Benim mmetimin ilimIeri, Beni-srail'in Ne-

HAC SUREs

bileri gibidir, buyurmudur ki zikr olunan bu Mimler temkin sahibIeri olan evliya-y &rifendur. Resul ise, bunlann hepsi ile beraber, eriat ve }{anunlan da olan zattr. Binaenaleyl Nebi, veli ile resul arasnda mutavassttr. Ayetin manas: Biz hi bir nebiyi ve resulu irsal etmedik, ancak irsM eylediimiz nebi ve resulun (za temenna), (Ayet 52) telvin makamnda, nefsi temenni ile zahir olduu zaman; (El kaeyta fi nniyyetihiJ (Ayet 52) eytan, onun mniyesi (kuruntu-istek) kabna, mniyesine mnasib bir ey'i ilka etmitir. Zira nefsin zuhuru, kalbde'eytann kendisiyle ihticab edebilecei bir zulmet ve karanlk ihdas eylerse, eytan o zulmeti vesveseye. mahal ve tenasb (uyma, yakma) ile ilkasna 'kalb ittihaz eder. (FeyensehulIah ma yulkieytan) (Ayet 52)' Fakat eytan, ilkaatnn' (a,tt brakt) fasid olduu. za1ir olmas ve ilka-y melekinin, ey taniden temeyyz ederek eytanimn muzmahq ,(perian-nabd), mele~ kinin mstakar olmas iin, akabinde te'yid-i kudsi ile ruh nurunun kalb zerine parlayarak, nefsin zuhur-i zulmetini kknden skb, Me etmesiyle Allahu Teala hazretleri, eytann ilka eylediini nesh (yok eder) eder, bozar. (Smme yuhkini1lah ayatihi) (Ayet 52) Sonra, Allahu Teala, temkin ile kendi ayetlerini muhkemledirir. (Vallah alimn hakimn) (Ayet 52) Allahu Teala Hazretleri, ilkaat- eytaniyeyi ve vahyi arasndan ilkaat- mezkurenin neshi yo~ lunu bilici, hikmeti ile' ayatn tahkim edici hikmet sahibidir.

iz

(Ayet 53) (Liyec'ale ma yulkieytan fitneten) Hikmeti mukte. zasndandr ki ilkay- eytaniyi hakkn kabulunden, kalbIeri kasvette olan mahcub ve ek sahibi mnafklara fitne ve ek ve hicablarnn ziyadelemesi iin ibtila klmdr. (Hel nebbikm ala men tenezzeleyatn, tenezzel ala klli erfilkin esimin) (uara Suresi, Ayet 222) Yani; eytanlarn kime indiini size haber vereyim mi? eytanlar; . herbiri gnahkar, iftirac kimselere nazil olurlar buyurduu vechiyle onlar,zulmani nefisleri ve kararm, kasvetli kalbleri mnasebetiyle, ancak eytann ilkasn kabul ederler. Ve o mah~ cublar, Hak'dan uzak olmakla hilafdadrlar. Binaenaleyh, Hakk' ka- . bul edemezler. (Ayet 54) (Ve !iya'lemellezine utrIme ennehl hakku min rabbike) Ve ehl-i yakin ve muha,kkkiynden; kendilerine ilim verilmi kimselerin de eytann bu ilkaya kudretinin bir hikmet ve ad ve mnasebeti . kaziyesi zerine, Rab'binde:n bir hak olduunu bilmeleri (Fetuhbite leh kuluhhm) (Ayet 54) ve hepsini Hak'dan grb, ilkay-eytaninin,. Rahmaniden temyizini mucib olan sekinet ve isti kamet nuru ile kalbIeri Hakk'a mutmain olmak iindir. (Ve innellahe lehadillezine amenu ila sratin mstakim) (Ayet 54) Muhakkak Al-

HAC SURES!

311

lahu Teala Hazretleri, iman edenleri, doru yola, istikamet. ve ha,ki.kat yoluna elbette hidayet edicidir. Binaenaleyh, eytann ilkasn kabul ile m'minlerin aya srmez. Onlar, kalbIerinin safasndan ve nuiyet ve ziyasnn iddetinden, ancak Rahman'm ilka ettiini kabul eder. . (Ayet 55) (Ve la yezalIlezine kefera fi miryetin minh hatta te'tiyehmssaat bateten ev ye'tiyehfun azab yevmin akymin) Maheublar, kyamet-i sura anszn kendilerine gelinceye kadar, yahut knh bilinemiyen, iddetinden vasf mmkn olamyan, korkutucu gnn, yahut; iddette misli olmyan, yahut kendisinde hayr olmyan gnn azab gelinceye kadar, ekten kurtulamazlar, daima Kur'an'dan bhe ederler. (El mlk yevmeizin lillahi) (Ayet 56) Kyametin kopduu ve azabm vaki' olduu gn mlk ve tasarruf Allah'ndr. Onlar, hi kimse Allah'dan kurtaramaz, zira gayrin hkm, kuvvet ve kudreti yoktur. (Yahkm beynehln) (Ayet 56) A1lah Teala onlann arasn fasleder (neticelendirir) '. (F:eUezine ame,.. nu ve amilussMihati fi' cennatinna'imn (Ayet 56) stikametve ~da letle anil olan yakiyn sahibIeri sfat cennetlerinde tenaum ~der ler ,enimetlenirler). (Ayet 57) (Vellezine keferit ve kezmbft biayatina feiilaike Iehm a2Jabn mhinn) Zat'tan mahcub olanlar ve sfat- gayre nisbetle tekzib edenler, Allah'n izzet ve kibriyasndan. ihticablar~ zl v~ kahrndan olmalar dolaysyla, nefislerinin sfat ve hey' etlerinin ihanetti azabndadrlar. (Vellezme haceni fi sebilillahi) (Ayet 58) Ve Allah yolunda nefisleri ve vatanlanndan v~ sfli karargahlanndan hicret edenler, (Smme kutllu eV" matiil (Ayet 58) sonra, evk ve riyazat klc ile katlolunanlar yahut; zevk ve irade ile lenler: (Leyerzukannehmab. nzkan hasena) (Ayet 58) Allahu Teala. onlara mkaefat ilimIerinden ve tecelliyat faidelerinden gzel rzklarla rzklandnr. Al1ahu Teaa, rzklandrclarn hayrlsdr. (Le yd lilennehm mdhalen yerdavneh~ (Ayet 59) Elbetteki onlar rza makamna idhal eyler. (Ve innellahe le'alimn halim) (Ayet 59) Allahu Teala Hazretleri, onlarn istidaUarn ve istihkaklarnn derecelerini ve 'onlara ifaza olunp.asazm olan kemalat bilici, hilim sah1bidir. Kemalatlarn kabul etmeleri kendilerine mmkn olmak iin, telvi~lerindeki haddi tecavzlerinde ve mcahedelerindeki taksirlerinde (kusurlarnda); hallerinin iktiza eylediinden onlan men ile ukubatlarn ta'cil eylemez .. (Ayet 60) (Zalike ve men akabe bimisli ma'ftk:ibe' bihi smme buye aleyhi leyensurennehullah) Her kim ukubet (azab-ceza) ile mukabelede tarik-l adalete riayet eyler, soma zulme deil, inzila-

312

HAC SURESt

ma meyl (zalimin zLllmneboyun ene) ederse envar.-ceberuti ye ile nusrat vacib olur. Zira, adalet babnda ihtiyar ederse; hikmet-i lahiye de onu, imdad- melekutu ile teyid-i zulme deil, inzilame meyl etdirir. Nebi Sallallah Aleyhi ve. Sellem'e Allah'n mazlum kulu ol, zalim kulu olma buyurmutur. (nnallaJe le'afvvn afrun) (Ayet 60) Muhakkak Allahu Teala Hazniteri, aJv lle azabetmenin terki ile emr edici, affa kadir olamyarn ma,firet edicidir. . (Zalike) (Ayet 61) Muakabe de: (Azab etmek) nefsin zuhuru za,ma.;. nnda olan bu g-ufran, yahut: inzilam ile beraber ikin~'i def'ada, yine muakabede adalete riayet zamannda olan u nusrat ve te'yid (Biennellahe yuliclleyle 'finnehari) (Ayet 61) o sebebIedir ki Allahu Teala Hazretleri, nefs in hareket ve kalbe istilas sebebiyle zulmet-i nefs gecesini, kalb gndz nurundan idhaJ eder. Bunun netlcesi olarakkii muakabeye teebbs eder. (Ve yulicnnehare fineyli) (Ayet . 61) Ve kalb gndz nurunu da nefis zulmetinden karr, getjrir onun neticeside sahibi afveder. Bunlarn kaffesi Allah'n takdiri ve kudretinin tasarrufu .Hedir.. (Ve ennellahe sEn~.iun basrun). (Ayet 6ll Ve Allahu Teala onlarn niyetlerini iidici, amellerini grcdr. Hallerine gre onlara muamele eder.
i

(Ayet 74) (Ma kaderiUlahe hakka kadrihi) Yani Allah' marifetin hakkyl~ (hakiki marifetle) arif olamadlar; zira te'sir-i gayre nisbet ve gayre vcud isbat ettiler. Hak'dan ayr olduklarn zannettiler. Hakk' arif olan herhangi bir arif, ancak nefsinde bulduu Hakk'm sfatn arif olabilir. Eer marifetinin. hakkyla (hakiki marifetle) Allah' arif olsalar, Allah'da fani olurlar, Zatn ve sfatn mahede, masivann hibir cihetle vcud ye tesiri olmayp, mmkn olduunu ve kendi nefsiyle deil Hakk'n vcuduyla mevcud, kudretiyle kadir olduunu alim olurlard. lnnaIlale! lekaviyyn azizun) (Ayet 74) Gerekten Allahu Teala Hazretleri, kalr kuvvetiyle maadasn (Hak'dan gayrs) kahr ve ifna eyler, maadasnn vcud ve kuvveti yoktur. Her eye gaIlb odur, hi bir eyin kudreti yoktur. .' (Ayet 77) (Y'R eyyhellezine amenurke'u) Ey yakiyni iman ile iman edenler, siz, sfatm fenas ile rku ediniz. (Vescdu) (Aye~ 77) Zatn fenas ile d~ scud' ediniz. (V~'budu rabbe~km) (Ayet 77) s tikamet makamnda vcCd-i mevhub ile Rab'binize ibadet ediniz; zira, kendinde bakiye kalm olan kimsenin Allah'a hak ibadet ile ibadet etmesi mmkn deildir. nk; ibadet, ma'rifet mikdarnca olabilir. (Vef'alulhayre le'aekm tflihiin) (Ayet 77) Vetekmil ve irad (kemale erimek iin jrad yoluna girmek) ile hayr ileyiniz ki, bakiyenin vcudundan ve .telvinden (kurtulup) necat felah bu-

HAC
lasnz.

SURES

313

(Ve ciihidft finahi haklra cihadihil (Ayet 78) N efsinizden kurtuluncaya kadar ibadette mbalaa edin. Bu emr, telvinin vcudundan sakndrmakta ve tahzirde mbalaadr; zira kendisinin en eiyyet damar hareket eden bir kimse, hakiki hak cihad ile Allah yolunda mcahede etmemidir. Allah yolunda hakiki ciha'd, kendisinin ayni ve eseri kalmamak zre bilklliye fenadr ki ite zatnda cihad etmek, ancak' budur. (HvectebilkmJ (Ayet 78) Sizi, vcud-i Hakkani ile ictiba (seen) gayri deil, ancak Allah'dr. Binaenaleyh eneiyetinizin zuhCru ile gayriye iltifat etm~yiniz. (Ayet 78) (Ve m'a ceale aleykm fidelini min haracin) Allahu Tema lIazretleri, dininde, size ibadeti klfet ve meakkat 'klmam tr, nk nefis baki' olduka, yahud abid, tefrid makamnda mstahkem (muhkem klnm, kuvvet) ve tevhid rturuyla mstakar olmayp, kalb ve ruhdan kendisinde baktye bulduka, ibadet hakiki ve' zevki de tam olamaz. O abid glk ve darlktan klfet ve meakkatden hali olamaz, amma istikametde, temkin ve muhabbet-i , tammede safa sahibi. oldukta o zaman vsat ve raha.t bulur (Millete ebikm ibrahirnel (Ayet 78) Yani: dininden hakiki babanz brahim milletini kasd ederim ki o da tevhid-i mahzdr. brahim'in babal nn manas da: tevhidde mukaddem (ilk olmas) ve' herbir muvahhide feyz ifaza edici olmasdr. Bu cihetten btn muvahhidler brahim' .. in evladndandr. (Hve semmakmlmsmine minkabl ve ri h~ Iiyeknerresul ehiden rueykm) (Ayet 78) O :brahim, yahut Allah Teala Hazretleri, Resul'un size tevhid ile ahid, ve sizden bakiye za~ hir olmamak iin ve onun makamnda te'yid ile, sizi hfz eden rakib gzetici olmas iin, size AiIah' da fena ile zatlarn Allah' a teslim eden mslmanlar diye tesniye, eylemi ve' evvel ve ahir sizi islamda mimler klmdr. (Ve tekn hedae alennas) (Ayet 78) Ve sizin de insanlar zerine, onlannmakamlarna ve mertebelerine muttali' -olarak ve onlar istidatlar cihetile kabul ~derlerse tevhid nurlarm kendilerine ifazaile onlar kemale erdirmek hususunda onlar gzettiiniz iin size; Allah'da fena ile zatlarn Allah'a teslim eden mslmanlar diye tesmiye eylemi ve sizi evvel ve ahir, islamda alimlerden klmdr. (Fe'ekimftssalate) (Ayet 78) imdi siz, maka-' mnzn eref ve merammzn izzetinden hatar. ve tehlikede bulunduunuz cihetle, uhud- zati salatn ikame ediniz. ("V:e iitzzekiite) (Ayet 78) Ve mu!?.taidlere feyzi ifaza, basireti a,rayan talibleri terbi.. ye ile zekat veriniz ki, bu, halinizin kr ve makamnzn ibadetidir. (Va'tesim bilIiihi) (Ayet 78) Ve bunu nefsinizden grmiyerek Allah ile olmak,' Allah'n ahlakyla ahlaklanmak suretiyle, ibu r adda Allah'a yapnz. Allah' a dayannz. (Hve mevlakm) Haki-

'~

314

M'MtN"N sUREsl

kat ile istikamet makamnda mevlarz ve imdadn devam ile irad da yardmcnz ancak o Allah Teal&dr. (Feni' melmevHi ve ni'mennasir) (Ayet 78) Allah Teala Hazretleri, ne gzel mevla, ne gzel yardmcdr. Tevfik sahibi ancak O' dur.

M'MNUN SURES

'

BlsMtLLAHRRAHMANRRAHM

(Ayet 1-2) (Karl. eflehal m'mil1.unelleZne hfun ri salatihim hai'fine) Azamet nurunun tecellisi dolaysyla kendilerini heybet ve: hayetin istilas ile huzur-i kalb salatinda huu' edici olan (Vellezine hm anillavi mu'ridftne) (Ayet 3) Ve Hak ile itigallerinden. dolay favdan (faydasz) fazla eylerden i'raz (yz eviricH eden (Vellezine hm lizzekati failftn,e) (Ay~t 4) ve sfatlarndan tecerrd ile zekat ileyici ,olan, (Vellezine hm lifriicihm hMizftnel (Ayet 5) huzuzu (hazIar) terk ve hukuka iktisar (tahsis) ile, ehvet ve lezzetleri esbabm muhafaza ~dici olan yakin sahibIeri m'minler, muhakkak fevz-i azama dahilolmulardr. (Femenibtea verae zalike) (Ayet 7) Her kim huzuza meyl ile bunun ilerisini taleb ederse (Fe,ftHUke hfunl"adl1ne) (Ayet 7) ite bunlar, nefislerin~ adaveti irtikab edenlerdir. (Ayet 8) (Vellezine hm liem'd n,tihim ve ahdihim ra'ftne) Ve Allahu Teaa'nn, onlarn srlarnda tevdi (brakm) olduu esrar- emanetlerine ve bidayet-i ftratca Allahu Teala'nn onlara eylemi olduu ahidlerine ihya ve Hak'ka eda ile riayet eden (ye11ezine hm ala salatihim. yuhmizfine) (Ayet g veruhlannda ma hede namazm muhafaza eyleyen yakin sahibIeri m'minler muhakkak fevz-i azama dahil olmulardr. (Ulaike hmlvarisne, ellezine yerisftnelfirdevse) (Ayet 11) ~e bu sfatlarla mevsuf olanlar Haziretl-kudusde ruh cenneti firdevsine varis olanlar, ancak
onlardr.

(Ayet 14) (Sfunm.e ene'nah halkan ahere) Sonra kendisinde ruhumuzunnefhi ve suretimizle tasviri sebebiyle insan, etvar- hilkatde olan takallbden baka bir halk olarak ina eyleriz. nsan hakikatte halk olmyanbir halktr. (Snme innekm ba'de zalike lemeyyitftne) (Ayet 15) Bundan sonra sizler, tabiat ile llersiniz. , (Sfunme' innekm yevmel kyameti tb'asftne) (Ayet 16) Sonra mu-

M'MNUN SuRES

31S

hakkak siz kyamet-i sura ,gnnde (ikinci, defa meydana gelmek) ba's olunursunuz. Yahud mana: siz irade ile llersiniz ~e kyamet-i vsta gnnde hakikat ile diriltilirsiniz. Yahut mana: Fena ile llersiniz) kyamet-ikbra gnnde beka ile diriltilirsiniz. (Ayet 17) (Ve lekad halekna fevkakln seb'a taraikti.) Muhakkak biz, su.ret-i ecsan1nz fevknda guyub-i seb'a-i mezkureden ibaret olanbirbiri zerinde' yedi tabaka halk eyledik. (Ve ma knna anil halk aafiline) (Ayet 17) Ve gayb, bize gre ehadet olduu iin,guyub-i seb'ann (yedi gayb) halkndan (yaradlndan) gafil olmadk. (Ve enzelna minessemAi maen) (Ayet 18) Ve biz, ruh se. masndan, ilmel yakini suyunu indirdik. (Fe'eskennah firardl (Ayet 18) O ilmi nefisde sekine kldk. (Ve inna ala zehabi bihi lekadinine) (Ayet 18) Ve biz, ihticab ve istitar (gizlemek) ile o il- . mi gtrmee elbette kadiriz . . (Ayet 19) [Fe'ene'na lekm hihi cennatin min nahiylin ve a'nabin) O ilmel yakin suyu ile sizin iin ahval ve mevahib hurmalarndan, ahlak ve mekasib (kazanlar) zmlerinden baheler ina eyledik. (Lekm iha fevakih kesiretn ve min~a te'kuliinel (Ayet 19) Sizin iin o. bahelerde ervah, klilub, ve nfus lezzat yemile rinden ok ok yemiler vardr. O yemilerden yer ve kuvvet alrs nz. (Ve ecereten tahrcu min tftri seynael (Ayet 20) Ve dima Ttir'undan, yahu d ,akl kuvvetiyle hakiki kalb Tur'undan kan tefekkr aacm ina eyledik. (Tenbt bidduhnil (Ayet 20) O aa, bitirdii metaibini, akl- fala ateinin nliru ile tutumak istidat ba na mltebis olduu halde bitirir. (Ve sbn IU'akilineJ (Ayet 20) Meani taamlann taib olan mteallimlere: basiret, arayanlara: zevk hali veya levn (renk) nuru bitirir. .
\

(Ayet 21) (Ve inne lekm fil'en' arni le'breten) Ve muhakkak sizin iin kuva-i hayvaniyede ibret vardr ki,. onlarla dnyadan ahiret e itibar edersiniz. (Nskikm inimma ri butiinihdl (Ayet 21) Kuva-i hayvaniyenin batnlarnda olan mdrikat ve nafi ilimIerden . size iiririz. (Ve lekm fiha menafi'u kesiretn) (Ayet 21) Ve kuva-i hayvaniyede sizin iin sllikta birok faideler vardr. (Ve minha te'kliinel (Ayet' 21) (Ve aleyha ve :alelflki thn1elftne) (Ayet 22) Ve ahlak sebebiyle o kuvadan irzklanrsmz. Ve kuva-i hayvaniye ve heylila denizinde sizi hamil olan eriat gemisi zerine, tevfik kuvvetiyle aem-i kudse hamI olunur, (yklenirJ gtrrsnz. (Ayet27) (Fe'evhayna,' iIeyhi ensne'ilflke) (Ayet 27) Biz, Nuh'a: Sen hikmet-i ilmiye ve 'eriat-i nebeviye gemisini yap diye, vahy

316

Mt'MNUN

SUREsl

eyledik. CBia'ynina ve vahyina) (Ayet 27) Seni, amelde hatadan muhafazamz ve ilim ve ilhammz zere yap. (Feiz'a cae emrna) (Ayet 27) Kuva-i bedeniyenin ve nfus-i mnka serne'y-i (blnm) maddiyenin ihlakine emrimiz geldii vakit, (Ve faret tennftrul (Ayet 27) v~ mevad- faside ve ahlak- reddiyenin istilas ile beden tennu:runun (kzgn ocak) kaynad vakit,(Fasluk fiha min kllin zev- . ceynisneyni) (Ayet 27) sver-i klliye ve cziyeden iki snf' yani biri: klliye-yi neviye, djeri; cz'iye-yi ahsiye olmak zre hereyd:en iki snf. (Ve ehleke) (Ayet 27) Ve ehlini, yani; ei~'iatn kabul eden kuva-i ruhaniye ve nfus-i mcerrede-i insaniyeyi gemiye ithal eyle. {ina men sebeka aleylnkavIli] (Ayet 27) Ancak,ihhkine (yok olmasna) hkm sebk (gemi) etmi olan zevcen nefg-i hayvaniye ve tabiat- cismaniye mstesnadr. (Ve la tuhatbni fillezine zalemftJ (Ayet 27) Ve kuva-i ruhaniyeye ve nfus-i mcerrede-i insaniyeye istila ve mensublann gap b ile zulm etmi olan kuva-i nefsaniye ve nfus-i mnkasene-i heyllaniye hakknda bana hitab eylemellnnehm murakuunel (Ayet 27) Zira onlar, muhakkak heylani denizde ark olunmulardr. (Ayet 28) (Feizesteveyte ente ve men maakc; ilahir) Sen ve beraberindekiler, Seyr-i llallahta istikamet ile gemide kararla tn vakit, cnud-i eytaniye zulmetinden kurtarmak nimeti zerine, ham d-i kalbi demek olan Allah'n sfat ile muttasf ol. nre kul rabbi enwni mnzelen mbareken) (Ayet 29) Ve ey Rab'bim, beni mbarek bir makama, yani; iki illernin ve klli ve cz'i maaninin idraki beynini cem ile, Allah'n mbarek kld ve heylla denizinin tufanndan ve suyunun tuyanndan emi kldn k.alb makapna inzal (indir) eyle. Ve sen inzal edicilerin hayrlssn dedi. (nne ri zMikel leayatin ve in lrnna lembteliil) (Ayet 30) Muhakkak nefisleri, sfatlar ile ve riyazat sebebiyle mezkCr sfatlardan tererid' ile her ne kadar biz insanlan ibtila edici ve halat ve hikayatndan keif zamannda" hallerine itibarile akl sahibIerini imtihan edici isek de, akl- halis sahibIerine elbetteki u tecelliyatta deliller ve mahe deler vardr. (Srnme ena'na min ba'dihim kamen 'Merine) (Ayet 31) Sonra onlardan nee-i saniye~e dier bir takm karnlar (yada-. lar) akranlar ina eyledik. (Ayet 50) (Ve ce'a,lnebne Meryeme ve mnehu ayeta) Ve biz, Meryem olu kalb sa'sn veana.s nefs-i mutmainneyi seyr-i illallah ve tevecchte nefs ile kalbin birlemeleri ve terakki zama~nda, nefisden kalbin hudsu sebebiyle ikisini bir ayet kldk. rye aveyna hma ili rebvetin zatti kararn ve ma'ynin) (Ayet 50) Ve o

1\f.'MjNUN SURES

317

ikisini, kalbin; ruh makamna ve nefsin; kalb makamna terakkisi sebebiyle istikrar olunabilecek karar ve sebat ve temkin ve zahir ve mnkeif, ilm el-yakin sal1.ibi yksek bir mekana birletirdik. (Ayet 55-56) (Eyahsebiineennema nrniddhm bihi min m'alin ve benine. Nsari'u Iehm rHhayrati bel la ya' uruna) Bizim, onlari bir takm lezzet-i dnyeviye ile faidelendirmemi 4 ve huzuz-i' faniye ile onlara imdad etmemiz onlarn ,zan ettikleri gibi; .onlara hayratda msaraatmz; deildir. Hayratda msaraat; ancak azamet tecellisi zamannda, hay'etin iddetinden kabul ve infial ile, efak ve sfat- rabbaniyetecellisiayatile iykan- (yakin hasl etmek-edilmek) ayni ve Hak'ta fena ile tevhld-i zati ve beka makamnda zat.;. eha-, diyetden alem-i, rububiyete rcu'da; bakiyenin zuhurundan ha yetle beraber, halkn hidayeti ve kemalatmn !tas ile kaim olmaktan ibaret olan, ibu h:ayrat- bakiyeye tevfikdir ki hayratda ve hayrata ve hayrat iin s~bk (yar) etmek odur. _ (Ayet 62) (Ve la nkeUifu nefsen illa vs'enlJ Yanibiz, herbir .kimseye sabklarn makamat ile teklif etmeyiz. nk o makamat, herkesin bali' olamayb, ancak mmtaz fertlerin bali' olabilecei makamatdr. Nitekim (Hakkn Cenab, her gelene soyulu olmaktan, yahud her kimsenin mutta1i olmasndan celildir. Hakka ancak yeri ondan sonra beri muttali olurJ denilmitir. Bunun iin herkes hviyeti ile kendisine layk olan ve istidadnn iktiza eyledii kemal ile m-. kelleftir. Vus'nn gayesi de odur. (Ve lede]ma kitabn yentku bil-hakk) (Ayet 62) Ve bizim indimizde, her nefsin istidad mertebelerini, kemalatnn hududunu ve ayatn ve' her nefsin hakkn syleyen kitab, yani Levh-i mahfuz veya mml-kitab vardr. (Ve hm la yuzlemiin) (Ayet 62) Onlar, mcahede ve riyazatla, istemek arzusunda bulunduklar :vakit; kendilerinden hem olunmak ve mahrum braklmakla zulm olunmazlar. Belki herbiri slukta mtak olduu vsulu mmkn olan ey' e verilirler. (Ayet 63) (B:el kuhlbhmfi amretin :min hazal Belki mahcublarn ,kalbIeri bu sebk ve taleb-i Hak'tan heyila perdelerinde ve boucu bir aflettedir. (Ve lehm a'maln min ddnzaike) (Ayet 63)_ Ve mahcublarn buna muhalif olarak, hicabn tekasfn ve bu babtan uzak olmalarn mucib baka amelleri vardr. Yani sabkhtrn amelleri, tenevvr ve keif ve tad8J ve Ha-kk'a vusulde terakkiyi mucib olduu gibi, mahcublarn am elleri de dnya ve ehavatn ve nefsin heva ve lezzatn talebte olduu iin, teseffl (sefilleme- bayaIama) ve tekeddr (kederlenmeai} ve hicabn lzetini (kaln lamsm) ve Bab~ Hak'tan tard mucibtir. [f!m lehd AmilunJ '(Ayet

318
63)

M'M1NUN suufs

O mahcublar,bu amelleli. adet edinib, bunlara mdavemet ederler. Ve ne zaman ayet ve kemalatn zikrini iitseler; dalalet ve istikbarda (kibirlenme) tecavzleri ve batlda derin dmeleli. ziyadel(fir. te o da; tabiat cahiminin ukurlarna arkas zre geriye dnmektir. Vaktaki bu mahcublar, istidadlarn iptal (yok etme) ve nefis ve tabiatn kuvas muktezas zere pasIanmak sebebiyle, istidad nUrIarn itfa ve gavai~i heyulaniye ve heyet-i zulmaniye ile akl ve hidayet nurundan ihticablar artnca artk onlar iin sz dn mek ve tevhid ve adaletin 'hakaykn fehmetmek (anlamak) mmkn olamayb, Nebi Sallallah Aleyhi ve Sellem'i cinnete' nisbet ettiler.- Nur ile zulmet arasnda tekabl ve hak ile bat1 beyninde tezad dolaysile, Nebi Aleyhisselam' bilemediler ve inkar ettiler. Ve getirdii hak ve hakikati kerih grdler. (Ayet 71) (Ve lev(ltebe'ailhakk ehvaehm) Eer tevhid ve ad demek, olan Hak, yani; zat ile sfata davet, onlarn, kesretle vahdetten muhtecib, zalim ve muzlim nefislerinden neet eden, batl ve mtefernk arzularna tabi olsa, semavat ve arzn kendisiyle kaim olduu: adI, ve zevat- mcerredenin kendisi ile kaim olduu: tevhid bulunamyaca cihetleHak, batl olurdu. Zira ~akayk- e yann bekas: vahdetle ve semavat ve arzn kvam da vahdetin z1l .olan: adl ve kesretin nizam iledir. o halde kMfesinin fesad lazm gelirdi. Cenab- Nebi Sallallah Aleyhi ve Sellem'in mahcublar davet eylediiSrat mstakim ,de nefsde adaletin husuln, kalbte muhabbetin vcudunu, Ruh'ta vahdetin uhudunu mstelzlm olan; tevhid yoludur. Zulmet ile ilim nurundan, his ile etkIdan, rics ile kuddsten muhtecib olan kimseler; ancak zalim, bagi, 'adavet ve kesrete meyilde mnhemik (devaml uraan) olan kimselerdir ki, .onlar, aresiz, srattan udul ve rcu edici Srat- msta~{min zddna meyl ve inhiraf edicidir. Binaen~leyh, Nebi Aleyhisselam bir vadide, onlar baka bir vadidedirler. (Ayet 96) (Ma' billeti hiye ahsensseyyiete) Bir kimse sana kalb makamnda sabit ol. o kimsenin nefsi mnkesir ola~ak seyyieden rcu etmesi ve nadim olmas iin, iyiliklerden hangisinin daha iyi olduuna nazar et. Ve'o kimsenin hiddet ve azabnn ziyadelenerek, fenal ziyadeletirIDesi iin kendi nefsini zuhur ileonun misli bir ktlkle mukabele etmesine b rakma. Zira eer sen iyiliklerin en iyileri ile ona mukabele edersen, nefsine malik ve eytanna alib olursun. Ve kalbin sabit olub AIlah'n Siana emri zre nistakim ve halim faziletini tahsil ve ilim_ muktezas zere temkin ve Rahman'n taatnda ve eytann masiyefenalkla muamel~ ettiinde,

M'MtNUN SURIDS

319

tinde takrir etmi ve kendi iyiliine, arkadann nefsinin slahn izafe etmi olursun. Eer onda vicd,andan azck bir eser var ise; onun nefsine malik olmu .olursun. Bu da senin iin ayrca bir iyiliktir. O halde; iki iyilii de hjz olmu olursun. Aksini icra edersen; iki ktl de cami olursun. (Nah a'emu bimd yesifiine'l (Aye~ 96) Fenalk edeni ilmullaha terk eyle. Ve Allahu Teaa'nn, onun' ktln aim ve ukubetine mstehk ise onu cezalandracan ve AllahuTeaa'nnsenden daha kudretli olduunu veyahud rcu'u mmkn ve afv ile o kimsenin selahn bilirse afv edeceini bil ve aza bnn tutumasndan ve eytann vesvesesi ile nefsinin zuhurundan ve eytann huzur ve kurbundan Allah'a sn. Y~ni (Rabbi e'ftzu bi.. ke) (Ayet 97) Ey Rab~bim sana snrm deyici olduun halde Rab' .. bine tevecch eyle. Kalb ve Hsan ve erkan ile Cenab- Hakka tevecch dizisinde dizilmi ol. Lainiil kandrmasndan ve tevikatndan ve huzurundan Allah'n babna iltica edici olaraktan Allah'a tevecch eyle. O vakit eytan, mercum, matrud, ve makhur (kalr olunmu, zillete dm olur. Seni seyyie -ile zikr ve vasfeyleyen, se-yyie ile mevj suf, eer ihtizar (lm haline gelme) ve azab emaretinimahede ve seyyiat heyetinin vahetini mua;yene edinciye kadar hali zre baki kalrsa, o vakit rcuu temenni eder. ve peimanlk za1ir olup, terk' etmi olduu imanda am el-i salihi nezr eder. Fakat faide icabet olmakszn hasret. ve nedamet elfazn telaffuzdan baka bir ~y hasl olmaz. (Ayet 100) (Ve min verMhin berzahn ila yevmi yb'asftne) o gnde ktlkleri heyetlerine mnasib, heyet-i zulm-aniye sver-i mualHikas haili vardr ki gerek Hakk'a, gerek dn-;yaya rcudan manidir. te bu hail; nur ile zulmet denizleri ve er~ vah- 'mcerrede ile ecsad- mrekkebe alemleri arasnda B erz ahtr. ~ab envann en iddetlisi ile ve ukubet snflarnn en iddet Iisi ile sverde nefh ve kyametin vukuu ve ecsadn har zamann da; suret-i kesifede dirilme vaktine kadar o berzahta muazzeb olurlar. Sverin nefhiyle suret-i kesifede diriltildikleri vakit, (Felft ansfthe beynehm yevmedzinJ (Ayet 101) ahlak ve amelIerine mnasib ve zerlerinde yazlm, nefislerinde kklemi heykeller lle, bazs bazsndan muhtecib olduklarndan, o vakit aralannda hibir intisab yoktur ve birbirlerini bilemezler. (Ve Ia yetesaeliine) (Ayet 10) Ve maruz kaldklan korkularn iddetinden ve eskiden aralarn da mevcud olan ahvalden gMil olduklarndan ve enva- azab ve esbab- hicab ile daldklar ve sUret ve derilerinin teayyr ve nefisleri sfatnn ve ayblannn iktizasna gre ekil ve yzlerinintebdili sebebiyle aralarndaki vuslat ve alakalar kesilmi bulunduun~
Rculannn;

320

dan, yek dierinin kim olduunu sorumaz ve konumazlar ki, (Tel fehu vch,ehnn nam ve hmfiha killibune) (Ayet 1(4) kavIinin manas da budur. te kpeklerin susturulmu ve kovulmu gibi hss tard baid ve .a,'n mucib olan dalalet ve ela1vetin alebesi ve su-i akibet budur. (Ayet 113) (Lebisnfa yevmen ev ba.'da yevmin) bni Abbas Radiyallah Anh demitir ki: ki nefha arasnda zikr olunan berzahta nticab zamannda azab ve ikabn da zikr olunan suveri onlara dnyada kal mddetini unutturmutur. Fakat mddetin muktazi olmas dolaysyla o mddeti. ksa saymlardr. Zira mnkazi olan ey; birey saylmaz. Bu sebebten lin lebistm Ula kalna) (Ayet 114) Yani, Durmadnz, ancak az durdunuz' kavli ile .tasdik eylernidir. (Lev ennekm kntm ta'lemuneJ (Ayet 114) kavIinin manas da: ~Siz dnyada kalmak mddetini ok zannettiniz. O sebebteri onunla aldanp lezzat ve ehevata kapldnz. Eer az olduunu bilse 'idiniz dnyann taallukatndan teeerrd ve ahiret iin tedarik ederdiniz demektir. (Ayet a) (Rabbifir verham ve enta hayrrrruumineJ Habibim! Ey Rab'bim, sen kemalat ifaza ile .mafiretve merhamet et. Sen, merhamet edicilerin en ziyade hayrlssn. deyiver..

NUR SUBES
BsM1LLA;HtRRAHMANlRRAHtM:

(Ayet 11) linnellezine eau bil'ifki) ayetinden (Lehm mafiretn ve nzkun kerim) (Ayet 26) ayetine kadar olan ayetlerde, ifk ve ifti": ra kabahatinin bykln ve ifk (yalan) ve iftiraya olan mcaza,tn, (cezann) dier gnahlara kar bildirilen mcazatlardan daha ar olaca ve katli haram olan bir nefsin katIi ile, zina babnda ya. plmyan ukubet ve ceza mubalagasnn, ifk ve iftiraya yaplaca bildirilmitir. nk, rezaletin azameti ve kabahatin bykl o, rezalet ve kabahatin mahall-i suduru olan kuvvete gredir. Mebadi-. sinin tefavtn~ gre; sahibini zulmani ukurlara, heyulani muhlikalara (telef edici, ldrc) drmesi ve Hazret-i lahiyeve Envar- kudsiyederi hicabland1"mas itibariyle rezaletlerin hali mtefavit olur. Rezaletin masdar ve mebdei ol~~ kuyvet" ne kadar ziyade e refli olursa o kuvvetten sadrolan rezilet de o nisbette irkin ve d kn olur.' Aksi de byledir. Zira rezilet, fazilet e mukabil olan bir ey-

NURSURES

321

dir. En erefli bir faziletin mukabilinde olan rezHet en hasis olur. Halbuki ifk ve iftira, kuvay- insaniyenin en ereflisi olan; kuvay- natkann reziletidir. Zina: kuvay- ehevaniyenin rezileti. Katil ise; kuvay- gazabiyenin reziletidir. Binaenaleyh, kuvay- nutkiyenin, . kuvay- gazabiye ileeheviyeye erefi mikdannca kuvay- natka rezailinin redaeti (ktl, fenal) ziyadeleir. Bunun da sebebi u dur ki, insan ancak kuva-i nutkiye ile insan olabilir. Ve insann ulvi Meme terakkisi, Cenab-:- lahiye teveceh, mamf ve kemalat tahsiU, hayrat ve saadeti iktisab ancak kuvve-i nutkiye, yani iz'an ve idrak kuvveti Hedir. Buna binaen kendisine eytaniyetin galebesi ile kuvvet-i nutkiye fasid ve zulmetin istilasyla nUrdan maheub olduu vakit, en byk ekavet hasl ve nar ile ukubete layk olur te bu (Kella bel rane ala, kuliibihim ma kfuft yeksibtine, kena nnehm an rabbihim yevmeizin lemaIftbune) (Mutaffifin Suresi, Ayet 14-15) ayeti kerimesinin buyurduu veehiyle; ran (pas) ve hicab- kIli budur. Bu sebebden;itikadn fesad ile azabn devam ve ikabn hulCdu (devam ve beka zre katmas) vaeib olmu. Amalin fesad ile ise; azabn devam lazm gelmemidir. Allahu Teala, yalnz kendine irk olunmasn mafiret etm.ez. Bunun madumun dilediine mafiret eder. Amma dier ikisi yani, kuvve-i gazabiye ve eheviye reziletlerinden herbirisi, aneak o kuvvetin, kuvve-i nutkiye-yi melekiyeye galebesinde avdet eder. Sonra ok kerrede tvbe ve ned5met zamannda; nefs-i levvamenin hali gibi O kuvvete nurun galebe ve istilas sebebiyle; hicabnn .sukunu ve tasallutunun futuru zamannda inkihah (zayflamas) ve kuvve-i melekiyeye llinhasr olmas He rezaleti mahv olmu olur. Ve istifan ile israrda baki kalm 01'duu da okdur. Gerek tevbe gerekse srardan her iki haldede kuvve~i gazabiye ile eheviyenin rezileti, sr makamna ve huzur ve Rab'bin mnacat mahalline bali' olamaz. Ve sadr haddini tecavz edemez ve ftrat, o rezHet sebebiyle hakikatden mahcub ve ba aa ya olmaz~ Kuvve-i nutkiye rezaleti byle deildir. Grlmez mi ki Adem'i ifal ve rva eylemi olaneytanet, Hazret-i lahiyeden se..;. bu'iyyet (yrtcilk) ile behimiyetden '(hayvanlk halil daha baid ve takdir olunamyacak derecede uzakdr. Binaenaleyh rezaileye nutkiyenin rusuhu ile insan, eytan olur. Gazab ve ehvet. i rezaHiyenin rusuh ile behime ve sebu'iye gibi bir hayvan olur. Halbukiherhangi bir hayvann salah me'muldur ve felaha eytandan daha karibdir. Bu sebebden Hak Teala Hazretleri (Hel nebbikm aHi men ~tenez zeleyatin, tenezzel ala klli effakin esimin) (uara Suresi, Ayet 222) ey tan ann kine nazil olduklann size haber vereyim mi? ey tanl;r herhangi bir gnahkar ve iftirac kimseye nazil olurlar bu-

322
yurmutur.

NUR SURESt-

Ve bu makarnda yani, ifk ve iftira hususunda eytan . admlarna ittibadan nehy etmitir. Zira bu gibi fuhiyatn irtikab ancak eytana muvafakat kabul etme ve muta1J.aatla (uymaklaJ . olur. fk'n sahibi, eytann askerinden ve etbandandr. Ve eytan dan daha hasis, daha zelil, Allah'm nur-i hidayeti demek olan fazImdan mahrum, kemal ve saadetin ifaz~s demek olan rahmetin" den mahcub, dnya ve ahirette mel'rin, Allah ve melaike tarafn dan mazub (a,zab olunmu), suretinin tebdili ve manzarasnn kararnasile azalan, kendi aleyhine ehadet .eder, Zat ve nefs i pislikte bulanm1 bir habis olur. Zira (El habisat n habisim) (Ayet 26) buyurduu gibi bu kabil habrus ancak, habis kimselerden sadn olur. Amma rezailden mnezzehQlan tayyiblerden (ho ve gzel.1erden) ancak tayyibat ve fezail sc1dr olur. (Lehm mafiretn ve nzkn kerimn) (Ayet 26) Nefisleri,sfatlann envar- lahiye ile setr etmekle, onlara mafiret. ve kalbIerine varid olan maarif ve maani kerametli hzk vardr. (Ayet 35) (Allah nursser.avati verarcl) Allahu Teala Hazret.. leri, semavat ve arzn nurudur. Nur, zatyla zahir V~ eyann kendisiyle. zahir olduu eydir. Nur, iddet-i .zuhliru ve eyann kendisile zahir olmas itibanyla mutlak olduu halde, Esma-i lahiyeden bir isindir. Nitekim ok zuhurundan hafi olmutur. Yarasa gzlklerin kr olan gzlerin nasibi nedir? Onun parlak nu.r-i vechinden dilenmitir. mdi vclld Allah'n vcudu, zuhur, Allah'n zuhu.ru olunca, Allah Teaa semavat ve arzn nuru, yani ervan semavatnn ve ecsad arzmm izhar edicisi olmutur ki o da gerek mevc1dattan ve gerek azadan her ne mevcud oldu ise, kendisiyle mevcud olmu olan Vcud..i mutlak tr. (Mesel nurihi) (AYet 35) Alemlerin, onunla zu.. ,huru dolaysyla Allah'm alemlerden vcudunun ve zuhurunun 5 fat(Kemikatin ihA misbahn) (Ayet 35) kendisinde bir kandil bulunan bir pencere gtbidir. (Elnisba fi z9.dicetin) (Ayet 35) Kandilbir sracadr. (Ezzcacet ke~enneha kevkebn dfirriyyn yiikadu in. eceretinmbareketin ze:ytUnetin la arkiyyetin ve la 'arbiyetin) (Ayet 35)0 sra arki ve arbi olmayan mbarek bir zeytin aacmdan ya,klan parlak bir yldz gibidir. J\yetteki pencere: cesede iarettir. Tpk lc1mba penceresilin hali gibi; cesedin nefsinde zulmeth ve misbah ile iaret olunan ruh nUriyle nurlan.. mas ve hevas ebekesi ile ebekelenip, aralannda nu.run Ida mas dolaysyla cesede iaret olunmutur. Zcace, yani sra, kan di.lin temami ule ile nUrlanp,. ayrini nurIandrd gibi, ruh nu.ruyla nurlanpta parlayarak, dier kuvay da tenvir eden kalbe iaret tir. Kalbte olan hal gibi, bisatat (dZgnlk-yaygn olu), fart- nu-

NUR SURES

323

riyet, ulvi mekan ve kesret 'uandan zcace parlak bir yldza te bih olunmutur. Bu kalb srasnn, kendisinden yakld ecere de: tezkiye olunmu, safi olan nefs i kudsiye dir ki, ceset arznda na.. bit (biten) olup, dallar kalbin fezasndai.., ruh semasna kadar ykselmi olduu haldekuvasnn teftini (fesad ilkah etme) ve frunun teaubu (ubelenmesi, ayrlb. kol kololmas) dolaysyla aa. ca tebih edilmitir. Mdrikat, ama! ve ahlak yemilerinden faydalar menfaatlerinin okluu ve iki alemin kemali ve dareynin saadeti kendisile kemal bulmas ve envar ve esrar- mamf ve hakayk, makamat ve mekasib (ka,zancl yerler), ahval ve mevahibin (hediyeler, ihsan olunan eyler) zuhCrunun kendisine tevakkufu cihetiyle bereket ile. vasflanmtr. Ve zeytinde, ekirdek olui:> , hertarafnn z olmad gibi, mdrikatrnn levahik- (ilaveler, zil-lahikalar) maddiye ekirdeine benzer bir para olmas ve zeytinde tutu-:" maya kabtHyeti olan yallk okca olduu gibi, nefs-i kudsiyenin de ruh ve kalb vastas ile kendisine vasl olan akl- fiil ateinin nuru ile parlayp, aydnlanma istidadnn fazlal cihetile tebih olunduu aa.~ (zeytin a,acna) tahsis klnmtr. Aacn arki arbi olmadnn ma'nas da: nefs-i kudsiyenin ruh'tan daha kesif ve cesedden daha nurlu ve latif olduundan Nur-i lahinin, hicab- zulmani ile tesettr (rtl) ve urub mevkii olan alem-i ecsad (arbD ile. Hicab- nuraniden bruz ve tulu mevkii olan alem":i ervah da (arki) ilevasfedilmi olduundan, her ikisinin arasnda mutavasst bulunuyor, demektir. (Yeldld zeytha yudiy'ul (Ayet 35) Kendisinde mekmun (sakl) ve depo edilmi (mahzun) olan; ftti nur-i kudsiden ib.aret, nefs-:! kudsnin istidat zeytini fiile huru ve binefse kemale vusul ile (Ve Iev lem tems~sh nariin) . (Ayet 35) akl- fiilin atei ona dokunmasa ve ruh-i kudsn nurt kendisine muttasl olmasa da fart- safa ve kuvvet-i istidadndan parlayp. ziya vermee karib olur. (Nurun ala nrin) (Ayet 35) I-Ias! olan kema.atdan, ziya vermekle parlayan bu nur, aslda parlayan sabit istidad nuru zere zait olan bir nurd~r ki, gftya kat kat olmu nurdur. (YehdiIUih Iburihi men yea') (Ayet 35) Allahu Teaa. Hazretleri, ehl-i inayetden fy1z ve saadet bulmasn diledii kimseleri tevfik ve hidayet" ile zatyla zahir, . ayrini izhar edici olan nuruna hidayet eyler. (Vaah biklli ey'in alimn) (Ayet 35) Ve Allahu Teala Hazretleri, her eyi bnicidir. Misa~ (t~msin Suretiyle 'bir eyi anlatma. Emsa1i ve tatbkn bilir. Ve tahkikini evliyasna kef eyler. (Ayet 36) (Fi by.tin ezinallah en trle'a) Binalarnn ykseltilmesine ve derecatnn katlarnn alasna (artnlmasna) Allah'm

324

NUR

SURIDS

izin, verdii, (Ve y:zkere fihesmh) (Ay~t 36) (nakam- nefiste). Lisan ve mcahede ve ahlakla tahalluk ile: (Karb makamnda). Sfatlarla ittisM ve huzlr ve mrakabe ile: (Sir makamnda). Mnacat ve mkaleme ve 'esrar tahkik ile. (Ruh makamnda,). Envar"; . da tehayyr ve mahede sebebiyle mnaat (soyunma ayklanma) ile: (Zat makamnda). ntimas (belirsiz olmak, bsbtn mahv olmak) ve fena ve istirak ile: sminin zikr olundu u makamda: Allahu Teala, dilediini nlruna hidayet eder. (Ysebbibu leh fihd biluduvvi vel'asilli) (Ayet 36l Tecelli sabahlannda ve istifar (gizlenmek-rtnmek) a1kamlannda, o makamlard tezkiye, tenzih, tevhid,' tecrid, tefrid ile Allah' tesbih eyler~ (Ayet 37) (RicMn) Hak ile kaim, sabk, ehl-i tecrid ve tefiid olan rical yani; kfunil adenler ki, (La tlhihim ticaretn ye la bey'un an zikriIHihi) (Ayet 371 zhdlerinde; dnyay, ukba almas ile deimeleri ve cihadlarnda; nefis ve mallarn cennetle satmalar, onlar zatn zikrinden megul etmez. (Ve ikaam.issaati) (Ayet 37) ,Ve fenada; uhld namaznn ikamesinden (Ve itMzzekati) (Ayet 37) ve beka halinde; irad ve tekmil zekatn vermekten meUl eylemez., (Yehafftne yevmen tetekanebu flhilkulftb yel' ebsar) (Ayet 37LO kamil erler, kendisinde kalbIerin srlara ve basarlann basiretIere takallb eylediive belki (kntti sem'alu ve basaruhu) buyurduu vechile, hakikatlerinin fena bulub, Hak'la kaim 'Olm.ak suretile takallb eyledii gnde, bakiyenin zuhlrundan ve eniyetin bekasn dankorkarlar. (Ayet 38) (Liyecziyehmllah ahsene ina amilii) Allahu T~aa' nn, onlan, vcud-iHakkani ile, iledikleri amellerin daha gzeli olan; efal ve nfus ve amal cennetleri ile mkafatlandrr. (Ve' yezidehffi min fadlili) (Ayet 38) Ve kendilerine Fazl- lahi olarak da sfatcennetlerini mkMat olarak' verir ve mkafatn bu suretle artrr. ~(Vallah yerzuku men yea b~ayri hisabin) (Ayet 38) Allahu Teaa hazretleri, dilediini hesaJbsz olarak, saylmayacak ve kyas ohinamyacak ervah ve mahede cennetlerinden nzk1andnr. (Ayet 39) (ven~zine kefem a,'mahm keserabin biky'atin) Dinden mahclb olanlarn, sevab midi ile yaptklan ameller; ~nefs-i hayvaniye dz1nde kaim .olan (heyet-i hayaliyeden) sadr olduu iin, fidanlk bir yerde gne karsnda parlayarak su gipi grnen seraba benzer ki (Yahsebhzzam'an maen) (Ayet 39) sevabn mit eden sahibi onu, su zan eder. Yani; tevehhm eyledii ne uygun amelleri; bakiye-i lezaize dair tevehhm (veh~e dmek) eyler. (Hatta iza caeh lem yecidh ey'a) (Ayet 39) Taki Kyanet-:-j sura da, o sraya geldii vakit onu mevcld bir ey bulamaz. Belki

NUR

SURES-

325

(Ve kadimna na ma amilii min amelin fece'aln3h hebaen mensu:ra) (Furkan Suresi, Ayet 23) yani Biz onlarn iledikleria,mele geldik, o ameli, hebaen monsur kldk buyurduu vechiyle, haJ-i fesad ve zann- kazib bulur. (Ve veeedaBahe indehu) (Ayet 39) Ve omevhum tahayyl zamannda, kuva ve nfus- sema.viye 'V~ arziye zebanlerinden .Allah'm mel1ikesini, kendisini hrman atelerine, hsran rsva1na ekip srkledikleri halde bulur. (Feveffab hisabeh] (Ayet 39) Ve Allah'n melaikesi, hamim-i cehl ve gasak Z11,1-, metten (gecenin ilk yarsrun karanl) onun itikadnamnasib he.::' sablli tamamlarlar.
i

(Ayet 40) (Ev kezulumiltin fi bahrin lciyyin) Yahut, hey'et-i bedeniye ile mahcub olan her bir cahil, nefs in cssesini rtc, ta alluk eyledii herbir ku vay- nefsaniyeyi batrc derin, byk' dalgal heylila denizinde (Ya,ah mevcn emin fevkhi mevcM' min fevkhi sehabn) (Ayet 40) kendisini, fevknda nefis-i nehatiye dalgas , onun da fevknda nefs-i hayvaniye bulutu ve heyet-i zulma- ' niyesi bulunan ~orkun tabiat- cismaniye dalgas ,rtm, olan, zulmetler sahibi kimse gibidir. (jZulumatn ba'dha fevka ba'din) (Ayet 40) Bazs bazsnn fevkinde bulunan zulmetler o derece m- ' terakimdir ki, Cza ahrece yedeh lem yeked yeraha) (Ayet 40) o -zUmetlerle mahcub ve onlarda dalgn vemahbus bulunan kimse, elini k~rdka, elini grem,ez.Nitekim, kr bir insanin, kara.nlk ge-, cede siyah bir eyi gremedii gibi kuvve-i akile-i naza,riyesini isti-' mal etse; kuvve-i &klesinin zulmetinden ve sahibinin basiretinin krlnden hi bir ey'e hidayet 'bulamaz. (Ve menlem yec'alillahleh nuran fema leh min nurinf (Ayet 40) Te'yid-i kudsi ve meded~i akliyedenzne ruh nurunu parlatmakla; Allalu Teala'nn kendisine nur vermedii kimse iin hi bir nur yoktur. (Ayet 41) (Elem tere ennallahe yusebbihu lehu meli fisseiavati) Grmez misin ki takdis ve sfat- hicaliyesini (gelin odalar: Bu oda,'" lar ssl olup, namahremin girmesine yasakolduu iin te bihen ~ sylenmi) izhar ile, ervah gkleri aleminde olanrar (Verard)' (Ay~t 41) ve tahmid (hamd etmek) ve ta'zim ve sfat-r celaliyesin izhar ile, ecsad yerleri aleminde bulunanlar (Vetta:yr saffatin) (Ayet 41) ve sr fezasnda mertebelerinde mterettib (aid olan-netice olarak hasl olan) ve nur-i sekinet vekar ve temkin i1e mustakim, olduklar halde kuvay- kalbiye ve srriyekular da her iki emr ile Allahu Teala'y tesbih ederler. (Ve ma minna illa ~ehu maka.mn ma'lumun) (Saffat Suresi, Ayet 164) Buyurduu gibi, hi birisi haddini tecavz etmez. (Klln kad alime saldtebu ve tesbihahu) (Ayet 41) Bw;lann her biri Hakk'n kalr ve saltanatnn tahtnda makhur

326

NUR SURES!

(kalr ohnmu-zillete dm) ve musahhar olarak, ilmi 'kendisine mahsus olan dan ve emr ettii eyde Allah Teala hazretlerine' kar terbiye ve huzurun muhafazasn ve her biri mfred olduu vahdaniyetine ahid olan hassasn bilir. (Vallah aHmn bima yef'aldne) (Ayet 41l Allah Teala cmlesinin efal ve taatini bilicidir.

(Ayet 43) (Elem tere ennaIlahe yzci sehaha) Grmez misin ki Allah Teala Hazretleri, nefahat ve iradat rzgarlan ile sver-i c~ ziyeden intiza' (yerinden ekib karmak) olunan fer'iler (dal-budak) olarak, baharlan, akl ,bulutunu sevk eder. Smme yellifu beyneh) (Ayet 43) Sonra baharlar arasn te'lif eyler. Mntebih (agah, uyank intibah eden) olan mukaddmeler envan .aklda telif eder. (Smme yee'alh rkama) (Ayet 43) Sonra onlar tekasf ettinnekle cemi' ve berahin klarak, (Feterelvedka yalmeu min hiWihn (Ayet' 43) sonra arasnda neta:yic ve ulllm-i yakiniye ya, murlannn ktn grrsn. (Ve YDezzil minessemAi min eibain fili' min beredin) (Ayet 43) Ve ruh semasnda kendisinde maaniy-i keifiye ve maarif-i zevkiye ve hakayk nurIar bulunan vekar, istikran mucib yakin ve envar- sekinet dalan gibi bulutlardan, yahud ma'na: Ruh semasnda bulunan ve ulum ve keif ve envann madenIeri olan dalardan, maarif-i kefiye ve maaniy-~ zevkiyeyi indiririz. Zira her bir ilmin ve sanatn ftrat hasebiyle, ruh'ta sabit olan bir, madeni vardr ki, o ilmi, o madenden ifaza eyler. Bu sebepten baz kimselere bir takm ilimler suhuletle hasl olur. Gayrilerine hasl olmaz. Ve baz kimselere ok ilimler haslalur. Bazsna da birey hasl olmaz. Herkes ne iin halk olunmu ise ona myesser olu~. -Yani ruh semas~dan, ruh semasndaki dalardan maatif ve haka,yk, dolusunu yadinr demektir. (Feyusyb bihi men yea) (Ayet 43) Mafuif ve :p.akayk dolusunu diledii kuva-i ruhaniyeye isabet (Ve yasrifh an men yea,') (Ayet 43) ve diledii kuvai- nefsaniye ve nfus- mahcubeden sarf ve men eyler. ,(Yekad sena berkn yezhebu bilebsari) (Ayet 43) O maarif ve hakayk dolusu, imekleri nin ziyas, yani; 'hakayktan o gece parlayan ve durub kararlamaya~ rak mtemekkin (mekan tutan-bir yerde oturan) oluncay~ kadar alp kapanan l1urlar, h~yret ve .dehet cihetinden basiret gzlerini kamatrr. Ve ziyadeletike tahayyr ziyadeleir. Bu sebehten, Nebi Aleyhisselam (Rabbi zdni tahayyren) Ey Ba:b'bim, taliayyr bana ziyade eyle demitir ki, ilim ve nur demektir. (Ayet 44) (Yukalli bullah leyle vennehilre) Allahu Teala Hazretleri, zulmet-i nefs gecesini ve nur-i ruh gndzn deitirir. Bazan .ruh nuru alebe edip, ka1b ve nefis nnrlanr. Baz kerre de zu huryla nefsin zUlm,eti, onu takip etmekle kederlenerek ielvfratta_

NUR

SURES_

327

kalb de kederlenir. n~e ri zMike le'ibretenli'ulil' ebsari) (Ayet 44) Tahkik bu taklibte kalb gzleri sahibIeri iin ibret vardr ki,nefsin zulm ve telvinatta Allah~a .iltica ve Cenab- Hakk'a ve maden-i nma snarak sr ve ruh rp.akamna geerler. Derhal kendilerinden hicab (perde-rt) mnkeif oluverir. (Ayet 45) lVallah halaka klle ddbbetin min ma'inl Allahu Terua Hazretleri, eraziye nfusta yryen ve nfusu efrue sevk ve tahrik eden devva- hayvanlarmn her smfm, hususi bir sudan, yani kendisine mahsus bir ilimden halk etmitir. Her dabbenin menet bir idrak-i mahsustur. lFeminhm.men yemi ald batnihil (Ayet 45) devva hayvanlarndan bir ksm, karnzere yrr, tabiatte srnr. Veamal-l bedeniye-yi tabiiyeyi ihdas eder. (Ve minhn men yemi ald ricleynil (Ayet 45) Devva insaniyeden bir ksm iki ayak zerine yryb amru-i insaniye ve kemruat- ameliyeyi ihdas eyler. (Ve minbm men yem.i ald erbain) (Ayet 45) Bir ksm da devvai hayvaniyedendir ki amal-i behimiye ve sebu'iyeye sebeb olur. (Yah],kullah ma yea'l (Ayet 45) Allalu Teala Hazretleri, ameeri inasridaki kudret-i bahire-i kamilesi meneinden bu devaiden dilediini halk 'eder. VE} zulum ve ahva1in izharnda, hikmet-i balia-y t~mmesi meneinden, sabkanzikr olunan hkm-i maani, maarif, hakayk ayatyla dilediini kendisine doru istikamet ile mevsuf tevhid-i sratma hidayet eyler. (Ayet 47) (Ve yekuuhine amenna biUahi ve, birreslilil Cem'an ve tafsilen tevhidi ve muktezasiyle ameli iddia ederler. (Smme' ye'tevella farikn minhm min ba'di za,likel CAyet 47) Sonra terenzk ve ibahenin (hereyi mubah, helal klari) irtikab ile cemi' ve tafsil muktezasyla ameli terk edip, onla-rdan bir takmlan geriye dner~ ler. (Ve ma -Q.laike bilm.'minine) (Ayet 47) te 'unlar, bildiin iman ile ve iddia ettikleri cem'an ve tafsilen lm-i billah ile m'nin deillerdir.

(Ayet 52) (Ve men yut'i illahe ve resiilehlVe her kim cem'i ile batman Allah'a ve Resul'une ve tafsil hkmile zaIi- ren Resurne itaat ederse (ve yahaIlahel (Ayet 52) vesfat tecel..., !iyat murakabesiyle, kalb ie Allah'tan korkarsa, (Ve yettakhil (Ayet 52) ve zat uhudunda; eneiyetin zuhCrundan ruh ile. Allah'a. ittika eylerse (Fe laike hml faizlne) (Ayet 52) ite fyliz-i azim ile fyuz ve' necat bulmu 'olanlar bunlardr. (Ve adallahllezine 'funenu minknl (Ayet 55) Sizlerden yakin ile iman eden (Ve am IftssMihfttiJ. (Ayet 55) .ve fezai! iktisab ile iyilik eden kimselere . (Leyestahlifenn~hm. fiI'ard kemestahlefellezine min kabllhim); (Ayet 55) Allah'ta hakkyla cihad ettikleri. takdirde, nitekim kendiuhud

328

FURKAN SURES --

lerinden evvel, evliyasndan tevhidde fena makamna sebkat etmi olanlar, istihIM eyledii gibi, kendilerini nefis arznda halifeler -k lacan (Ve leymekkinnenne lehm dinehmllezi eneda lehm) (Ayet 55) ve fenadan sonra beka ile onlar, raz olduu istikamet tarikna temkin ve ikdar edeceini (Ve leybeddilennehm min ba'di havfihim emna) (Ayet 55) ve nefis makamnda korkularndan sonra vsl ve istikamet ile onlar emniyete tebdil edeceini Allanu ''eaa Hazretleri va'd vekasem eylemitir. (Ya'bdiineniJ (Ayet 55) Onlar Benim ayrime ve gayrimin isbatna iltifat etmeksizin beni tevhid ederler. (La yrikiine bi e'y'a) (Ayet 55) Ve hi bir ey'i Bana . erik klmazlar. (Ve men kefere ha'de zaJike) . (Ayet 55) Ve her kim enaniyet zuhCruyla tuyan ve telvin ile istikamet ve temkinden hari olursa, (Fe laike hml fasikuiin) (Ayet 55) ite tevhid dininden hari olanlar ancak bunlardr.

FURKAN SURES
BsMLLAHRRAHMANRRAHM

(Tebarekeezi nezzelel furkaane ala abdihU Abdine indiren Zat- ecell ala hazretlerinn hay~ tekasr ve tezayd eyledi Zira, Furkan'n indirilmesi, hibir kimse iin misli olmyan kamil bir istida t ile alemler cmlesinden infiradd sebebiyle ihtisas eylemi olan Abd-i kamiline mahsus Akl-i Furkaninin izhardr. O halde Resulullah '8allal1ah Aleyhi ve Sellem'in Akl Furkanis, cemi' ukClun kemalatn cami Akl-i kamil tesmiye olunan Akl- muhit olmu olur. Bli da Hak Celle ve Ala Hazretlerinin, istidadlannn ihtihlf iktiza8na gre, cemi mahlukata sfatn ifaza edici olan; mazhar- Muhammedi'de cemii sfatyla zuhr etme-siyledir. te bu zuhr da haynn o derece tekasr ve tezayddr ki, ondan daha ziyade ve daha ok hayr mmkn olamaz. Bu sebebten (Liyekiine !ir'Memine nezira,l (Ayet 1) buyurmudur. Yani, abd-i kamil'inin umum alemlere nezir (korkutup agah edici) olmas iin Furkan'i tenzil eylemidir. Zira Fahr-i alem Sallallah Aleyhi ve 8ellem'den baka herhangi bir peygamberin peygamberlii, istidadna mnasib olan halka mahsusolmu idi. Fahr-i alemin peygamberlii ise; -btn halka am umumi ve amildir. Bu mana aynyla. nbvveUn manasdr. Ve bundan, mmetinin mmetIerin hayrls olduu da tebeyyn etmidir. .

(Ayet

1)

Furkan'

FURKAN SURESI

329

(Ayet 2) (Ellezi leh mlkssemav.ati vel'arcll O Zat) semavat ve arzn mlkne sahib olan zatdr. Semavat ve arz, melekltu 'tahtnda kalr eyler. Her ey imkan alameti ile alametlenmi ve kendine adem (yokluk) ile ehadet eder olduu halde icad etmidir. (Fekad-' dereh takdira) (Ayet 2) Ve her eyi sfatndan bazsnn kabulne kadar ve kemaatndan bazsna mazhariyeti miktar zre lm tr. Yani, Hakk'n sfatndan ibaret bulunan diledii kemalata, e yann istidatlarm hazrlad, demektir. . (Ayet 6)' (Kul enzelehl1ezi ya'lemssirre fissemavati vel'arcl) Habibim, Kur'an' semavat ve arz alemlerinde mahclblardan gizli olan gayb bilen Allahu Teala inzal etti deyiver. lnnebu kane gafdrer rahim'd) (Ayet 6) Muhakkak Allah:u Teala Hazretleri, gayblara hicab olan riefis sfatlarn, kendi sfat nfulan ile rtc, istidat ik.. tizasyla safalan zamannda kalbLere kemalat ifaza eden rahmet ve merhamet sahibi olmudur. te ey mahctiblar, sizin bhe ettiiniz bu, Kur'an'n inzai de onun gufran ve rahmeti cmlesindendir.
kbray

(Ayet ") (Bel kezzebd bissa'ati Belki mahclblar, kyamet-i tekzib eylediler. Bu tekzib ancak fart- ihticab (perdelenmenin okluundan) veya noksan istidatdan lleri gelir. (Ve a'tedna Iimen kezzebe bissa'ati sa'yra) (Ayet III Ve biz, kiyamet-i kbray tekzib edenlere, saiyri ~ (cehennemi> hazrlamzdr. nk tabi at- cismaniye ve hey'et-i neyllaniye ateleri, nfus-i zulmaniyeyi bizzarure istila ettiinden, gerek fart- ihticab ve gerek .noksan istidat her ikisi de azab ile ta'zibi (ikence edilmeye) mlcib olur. , (za re'ethm min mekarun ba'ydin semi'd lehd teayyzen, ve zelIra) (Ayet 12) Cehennem, onlan uzak yerden grd vakit, onlar sayrin tegayyz (gazaba gelmek) ve zefirini (gs geirme), kzb bardn iidirler. Nufus-i semaviye ve arziye zebanisinin, nufus-i zulmaniyede tesiri olduundan i bu zebaniyenin, cihet-i sf1iyede tekvinleri dolaysyle uzaktan kalr ve tesirlerini kabul istidadyla onlara mukabele ettikleri zaman tasallut ve gazablarnm tesiri ve: asar- kalr, cihet-i sf1iyede, zahir olur. (Ayet 13) (Ve iza ulkd minha mekanen dayyikan mulrarrenne) Ve onlar, kendilerihi muradlarnn tahsilinde hareketden men ayleyen ehevat arzulan ve sf1aniyat muhabbeti zincirleri ile ve ehe vat taleb-i harekatna mbaeretten (bir ie bizzat balama) etraf ve alatn mani olan sver~i hey1laniye bukalan ile bal ve kendilerini doru yoldan i'va ve daaete srkleyen eytanlanna mukarin olduklar halde, tabiat- crmaniye atei mekanlan cmlesin-:den, istidadlan mikdanyle mukadder hey'etlerine: mnasib olan dar

330

FURKAN

SURES-

bir mekana ve kendilerini habs eden bir berzaha atldklan z-a,man; (De' av hfualike sb11ra) (Ayet 13) mevti temenni edecek derecede iddetde olmalan dolaysyle, fevt ettikleri eylere tahassr (hasret, zlem ekmek) ve mevtin tamennisiyle orada helak olma dua' ederler. (Ayet 15) (Kul ezruike hayri em cennetl huldillerti vu'del muttekuune) Habibirn, :Su hal mi, yoksa" beden libaslarndan ve . nefis ,sfatlanndan mcerred olan mttekilere va'd olunmu olan alem-i kuds m hayrldr? deyiver. (Lehumfiha ma yeanne) (Ayet 16) OnlaraJ lliem-i kuds cennetinde ebedi ve sonsuz, diledikleri ruhani lezzetler vardr. (Ayet 17) (Ve yevme yahrhm ve ma ya'bdne min! dmllah) Allahu Teaa Hazretleri, onlan ve kendisinden gayr ibadet ettikleri btn mabdlarn har eyledii zaman; (Feyekuul e'et1u edlfaltlm ibadi haiiU\ em hm daU ussabila) (Ayet 17) ma'bdlara Benim bu kullanm siz mi izlal (dalalete drmek, doru yoldan karmak, kanlmak) etdiniz, yoksa onlar m yolu ardlar? der. (KaMil sbhaneke ma kana yenbei lena en nettehlze' mi' dunike min evliyde) (Ayet 18) Ma'budlar; isanhalleri ile: Biz, seni tes-~' bih ederiz, senden baka sahib ittihaz etmek bizim iin layk olmamdr derler. Zira, mahcb olaninsandan baka herey kendisinin Allah ile mevcd olduunu ve Hakk'n vahdaniyetini ahiddir. Hasiyet ve kemalini' izhar etmekle Allah' tesbih edicidir. Allah'n eliledii ef'ali ilemek hasusilnda muti'dir. te (Sbhaneke ma kane' yenbei lena, iHhir) ka,vlinin manas da budur.' Binaenaleyl ga.fleti ve zikrin nisyann mucib tabiat- dnyeviye ile itigal ve lezzat- hissiyede inhimak (bir eyin stne iddetli meyille dmek) ,sebebiyle ma'bdlarla mahcb ve onlarla kalm olanlann dalallerini isbatda, nefislerinden da-Ial-i nefi ile halleri natkdr. (Ve lakin metta'tehm ve abftehm hatta nesuzzikra ve kanu kavmen,bura) (Ayet 18) Lakin onlar ve babalarn ni'metlerle faidelendirdik, zikri unutup, helak olmu bir kavim oluncaya kadar nimetimiz devam etti. . (Ayet 22) (Yevme yerevnel meHiikete la bra ye,vmeizin n mcrmine) Onlar, meHlikeyi grdkleri zaman, o vakit de mcrimlere bearetyoktur. Zira o gn, kyamet-i surann vuku ve bedenin harab olmas va:ktidir ki bu s~beble kahr veta'zib ile her ne ka dar ervallanna o halde mnasib ise de asldaruhlannn tabiatna uygun olmayan mnafi bir takm hey'et-i berzahiyeY kendilerinela..; zm klnmakla, ruhaniyet-i semaviye ve arz iye onlarda tesir eyler. (Ve yekuulune hicren maltura) (Ayet 22) Ve Allahu Teala'nn kendilerinden bu gazab def' ve men etmesini t~memi ederler.

FURKAN SURESi.

331

(Ayet 23) (Ve kadimna ila ma amihi min amelin fece'aInc1h hebf!en mensura) Ve onlarn yapm olduklar amele gelince; amee rini hebai mensur kldk. Amellerinin hebai mensur klnmasnn sebebi; akaid-i sahiha zerine mehni olmaddr. Zira amelde aslolan, ftrat selametine lazn gelen imandr. man olmad vakit, niyyet-i fasideye mukarin olan ve kendisiyle vechullahn gayrine tevecch olunan herbir hasene bir seyyie olur (Ayet 25) (Ve yevme tea,kkakssema bilamamiJ Ve ruh.;i hayvani' semasnn, ruh-i insani bultu ile yarld vakit (Ve tefasirde Gamam, ince, beyaz bir bulutdur denilmitir,) Ruh-i insani buluta tebih olunmudur. nki: Bedenle ihticab ve bedenden hey' et-i cesedaniye ve sret-i latifey-i nefsaniyeyi iktisab eylediinden, ve bultun menei su olduu gibi, ruh-i insani de ilmin menei olduu iin.dir. Brus-i cesedaniden evvel sevab ile ikab ibu suret-i atifeyi nefsaniyedir. (Ve nzzilel melaiket tenzila) (Ayet 25) Ya sevab, yahud ikab iin melaikenin ruh-i insaniye ittisali sebebiyle o gn melaike tenzil olunurlar. nk melaike ya ltuf ve ya kalr mazharlardrlar.

(Ayet 26) (El mlk yevmeizinil hakku lirrahm'ani) O gnde, tegayyr ve tebdil etmiyen hak ve sabit mlk, cemii lutuf ve kalr sfatlar ile mevsuf, hereye istihkakn ifaza edici olan Rahman'n dr. Zira batl olan her mlk zail olmu olduundan, o vakit nuaz zeb olanlar azabtan kurtarmaa kimsenin kudreti yoktur. Ve btn taallukat ve izaf.at batl olmakla., alel- tlak Hahman'n mlk zahir olduundan, muazzeb olanlar iin Rahman'n gayrine iltica etmek de mmkn deildir. Yahut mana: kalb semasnru, 'sekinet bulutu ile yarld ve imdad- lahiye ve envar- sfatiye ile kuvay- ruhaniye melaikesi nazil olduu kyamet-i vsta gnnde kalb zerine olan o saltanat, kalb arna mstevi ve cemii sfatyla mtecelli olan Rahman'n olur. Ve h<?r iki takdir zre: (Ve kana yevmen alelkannne asira) (Ayet 26) Evvelki takdir; yani kyamet-:i sugrada ruh,..i insaninin, ruh-i hayvani semasndan ayrld ve bedenin harab olduu zaman, kuvay- semaviyenin kaln iIe.ve muzlim heyetlerle muazzeb olduklar iin o gn kafirlere gayet kasvetli bjr gn olur. kinci takdir; yani, kyamet-i vsta gnnde, o kyamet sahibinin uhdunda ve hallerine ttlanda azab olunduklar zahir 'olduundan, o gn kafirlere g bir gn olur. Yahut mana: O makarnda makhur ve riyazatla muazzeb olan kuvay- nefsaniye kMirlerine o gn g bir gn olur. Allah alimdir. (Ayet 32) (KeziHike linsebbUe'bihi fuadeke) Kafirler, Kur'ari, Nebi Aleyhisselam'a bir def'ada nazil olsa olmaz m? dediler. By-

332

FURKAN SURES!

lece, para para tedricen nzulu, senin fuadlli Kur'ar ile tesbit etmemiz iindir. Nebi Sallallah ve Aleyhi ve Sellem'in fuadnn Kur'ar ile tesbiti budur ki, Nebi Aleyhisselam, fenadan sonra beka, makamnda, halkn hidayeti iin kall hicabna red olundukta ba'z vakitlerde' nefs-i mubareki sfat ile kalbi zre zahir olur. Nitekim (Ve ma erselna min kahlike min resilUn ve la ne biyyin illa za temenna elkaeytan fi mniyyetihiJ (Hac Suresi, Ayet 52) ve (Abese ve tevena) ayetlerinde beyan olunduu gibi, nefis sfatlan sebebiyle kendisine telvin hadis olur ve Rab'bim beni' te'dib etti ve te'dibini guzel kld, ve tahkik benim kaJbim zre' hica.h olur. Ve ben gnde yetmi def'a Allah'a istifar ederim. buyurduu vechiyle, temkin ve istlkametin husulune kadar, derhal Allah Teala Hazretleri, vahyi inzali ve cezbe ile telvinini tedarik ve muatebe Uta,betmekdarlmak, azarlamak) ve te'dib ve her halinde ukCbetinde Allah'a rcu' ve tvbe eylerdi. Bunun sebebi ise; da'vette me'mur olmas dolaysyla, nasn ,eza, meakkat ve adavetleri ile, Hak'kn kendisini -ibtil~dr. htilann hikmeti de iki eydir ki, birisi Cenab- Nebi'ye racidir, oda: nefisleri ve sfatlan ve istidat mertebeleri muhtelif d manlann istilasna mukabelede, nefsinin cemi sfatlan ile zahir olarak Cenab- Hakkn kendisini hep kuvvetin fazileti> ve her sfatn \ vcud-i hikmeti 'ile te'dib ederek; Ben, mekarim-i ahlakitmam iin gnderildim. Ve cemii enbiyann kemalat 've mekftrim-i ahlakn kaffesi, kendisine haslalmak iindir; Zira Nebi AleyhisseHm'n herhangi bir sfat ile zuhlru, o sfatn fazilet ve. hikmetinin kabulune zarfdr. nk nefsin sfatlar vastasyla, kalbde muhtelif cihetler olmasa her birerlerine hususi bir tevecch ile enva- hkm ve fe- zailin kabulune mustaid olamazd. btila hikmetinin ikincisi de mmete racidir. Zira Nebi Sallalh:th Aleyhi ve Sellem kaffeye resll dur. mmetin istidatlan ise mtebayin ve nefisleri sfatlan mte. favittir. Buna bina,en, istidat ve sfatlanna gre, her bir Nebi ona mnasib bir hikmetle hidayet ve layk olan bir ahlak He tezkiye, onun faidelenecei bir ilmi ta'Iim etmek iin Cenab- Nebi'de hkm ve kemalat ve ahlak ve fezaH mecmularnn mevcud .olmas lazm ve vacib olmudur. Byle olmasa, kaffesinin da'veti mmkn olmazd. Bu beyanat zerine Kur'an'n, Cenab- Nebi'nin trl trl vakitlerinde, sfat- nefsinin zuhurunun ihtilaflanna gre; ayet, ayet nazil olmas, Hak'kn sfatyla ittisaf zamannda Allah'a shlk ve. Allah'da fena ve halkn hidayetinde; Allah'tan is tikametde , kalbinin sebatlanmasn mucib olmudur ki, bu da salik ve vasllar,ka mil ve mukemmillerin sluklerinde ve Hak ile olmalarnda ve tekmillerind~ Cenab- Nebi'ye iktida etmeleri iindir. stikamet-i tam-

FURKAN SURIDS

333

,32)

mey-i mutlak, ancak bu istikamettir. (Ve rettelnah tertila) (Ayet Ve biz, Kur' an' gzel ve kaidesine gre okunmas iin tertil etmeklie tertil eyledik (bir usul tayin etdik) (gzelokumak). Tertil (Bir ayetin, kendisinden sonra gelen ayetden evvel ' kalbde yerle mesI've kklemesi iin lazm gelen bir mddetkadar duraklama zaman dernekdir) herbir para ile dieri arasnda kalbde yerlemesi ve kklenesi ve hal deil, meleke olmas mmkn olacak kadar bir mddetin gemesi demektir.
B'!l beyanda, (Ve la ye'tUneke bimeselin) (Ayet 33) kavlinin ma-

tebeyyn eder ki, kfr edenler, sana herhangi bir sfat- acibe getirirseler, (lla ci'nake bilhakk) (Ayet 33) (Bel na,kzif bilhak-" k' alelbatl) (Enbiya Suresi, Ayet 18) Biz, batl zre Hak ile vururuz, Hak batl imha eder buyurduu gibi, Biz, sana o sfatn bat lm kknden sken h~kk getiririz ki, zikr olunan hak; o reziliyete mukabil olan fazilettir. (Ve :ahsene tefsira) (Ayet 33) Ve sana tecelli eden o sfatn makamnda kaim, onu kef edici bir sfat- 11ahiyenin izhar ile tefsir cihetinden daha gzelini getiririz. Ve o sfa t kef edici olan sat- ilahiye hakikatde, o batl sfatn tefsiridir. Zira, muhabbet sfat- lahiyesinin glgesh ehvet, ve kahr sfat- lahiyesinin glgesi gazab olduu gibi; herbir sfat- nefsaniye; meratib-i tenezzlatda, tenezzl etmi, ve incelip kederlenmekle ihticab eylemi bir sfat- ilahiyeyi nuraniyenin zulmani bir glgesidir. (Ayet 34) (Ellezine yuhenine aHi vcUhihim ila cehenneme) Onlar, nefislerinin cihet-i sfliyeye iddet-i meyli dolaysyla, ftrat lar baaa olmu, yzlerinin suretleri zre dirilerek, tabiat ateine yzst srn en 'kimselerdir. (laike errn "mekana) (Ayet 34) Batl sfatlarn vurub izale eden, Hak'k kabulden bunlarn yerleri daha erdir. (Ve edaIl sebila) (Ayet 34) Ve bunlar, sfatlarnn 'tefsir ve kefi demek ()lan sfat- lahiyeye hidayet yollarn en ziyade aranardr. (Ayet 43) (Ere'eyte menittehaze Uaheh hevru) Habtbim, hevasnilah ittihaz eden kimseyi gryor musun? Her ki~ bir eye vakf ve onun1a mahcub olursa, o kimse, o eye mcanis ve onu muhibdir. O kim'se o mahbuba ibadetle, hakikatde; hevasna ibadet edicidir. Hevasn ' Allah'tan bakasnn' muhabbetine sevk eden eytandr. Allah'dan b&ka herhangi bir ey'i, Allah iin deil ve l\Ilah muhabbetinin gayri ile muhabbet eden kimse; o ey'e ve hevasna ve eytana ibadet edicidir. Tevcihi mteferrk ve ma'budlan mteaddidir. (Efe'ente tekiinu aleyhi vekila) (Ayet 43) Artk o kim-

nas

334

FURKAN

SURIDS

se, gayet baidde, Hak'kn dalalinde bir zl ile mahcub olduktan sonra, tevlide daveti ile sen, ona vekil olur musun? (Ayet 45) (Elem tere ila rabbike keyfe meddezzillel Habibi~, Rab'~inin vcud~ izifi ile ne keyfiyetle glgeyi uzattn grmi

yor musun? Malum ola ki, eyann mahiyeti ve a'yann hakayk, Hak'kn zlli ve vcud-i I,llutlalnn alemiyet-i iareti sfatdr. Glgeyi uzatrias; kendii ile her eyin zahir ve ketm-i ademden vucud-i izifi fezasna bariz olmu ve vcud- zahiri-i harici den ibaret bulunan (nur) ismi ile eya ve ayan mevcdatn ilmi ezeldeki hali izhar (aklamtr) etmesidir. (Ve lev ae lecealehu sakina) (Ay~t 45) Ve eer Rab'bin dilese idi o glgeyhazane-i vcudu olanademde (yokluk) sabit klard ki, ha,zane-i(hazine) vcud demek olan adem her eyin batndaki vcudunun hakikatinin sabit bulunduu mml kitabdr. Ve levh-i mahfuzdur. Yoksa laeymanasna olan 'adem-i srf deildir. Zira laey manasna olan adem-i srf asla vcud kabul etmez. Batnda Hakk'n ilim've gayb hazanesinde vcuduolm yanbir ey'in asla zahiri ve vcudu mmkn olmaz. cad ile idam, ancak gaybda sabit olan ey'i izhar ve ifadan ibarettir. Baka deildir. Zahir de, batn da O'dur. O her ey'i bilicidir. (Smme ce'aIneemse aleyhi delilaJ (Ayet 45) Sonra akl gneini vcud glgesine delil kldk. Akl delili, z11in hakikatinin, vcudunun, gayri olduuna hidayet eyler. Yoksa, eer akl gnei deaet etmesejznn vcudu ile hakikati beyninde (arasnda,) haricde mugayeret (ayrlk) olmad ndan, ancak vcftd, mevcftd olur. Baka bir ey' mevcud olamaz Zira zlln vcldu olmasa ey olamazd. Binaenaleyh, zlln vucudundan gayri bir ey mevcud olamaz. Zira z11n vcudu olmasa ey olamazd. Binaenaleyh zl11n veuldan gayri bir ey'i olduuna a~ cak akl d~lalet eder. (Smma kabad.nah Ue1yna kabdan yesira) (Ayet 46) Sonra zn ifna etmekle, kolayoa bir kabz ile o z11 biz kabz eyledik. Zira mevcudatdan her zamanda fani olan 'her bir ey' masebakna (geen ey-gemi) nisbet ile yesirdir (kolaydr). Her kabz olunan ey'de az sonra baka bir mazharda zahir olacaktr. Kabzda" ifnann, idam - mahz olmadna belki o ey'in sUretini ve hakikatini ezelenve ebeden hifz edici olan akldan ibaret bulunan Hak'kn kabzasnda, intiardan men etmek' olduuna delalet eder. (Ayet 47) (Ve hveezi ce'ale lekfunIleyle Iibasa) Allahu Terua Hazretleri, bir Zat";' Ecell Aladr ki, size zulmet-i nefs gecesn libas klmtr. Bu zulmet istiH\s ile Hak'kn ve zat ve sfat ~e zila": linin mahedesinde sizi setr eyler. (Vennevme sbilta) (Ayet 47) Ve hayat ve dnyada gaflet uykusunu da size: uzun bir uyku klm-

FURKAN

SURES

335

(hadis-i erif) Btn has l ederler, uyanr lar. , Uykudan uyanrlar buyurduu gibi, onunla hayat- hakikiye-i sernediyeden gafil kalrsnz. (Ve ce'aIennehftre nlra) (Ayet 47) Ve ruh nuru gndzn size nur yani, kalbIeriniz, ruh nuruyl hayat bulub, his uykusundan sonra alem-i kudsin fezasnda intiar , edersiniz. ' '(Ayet 48) (Ve hvellezi erselerriyaha bren beyne yedey rahmetiln O Allahu Teala,b,ir Zat- Ecell- Ala'dr ki, nur ,ve ihya edici olaraktan, yahut, mana: Tecelli-yi sfat ile kemal-i rahmetin- ' den mjdeleyici olduu halde nefahat- Habbaniye rzgarlarm gnderir. (Ve enzelna minessemru maen tahtira Linulyiye bihi beldeten meyten nuskiyehu mirnma halakna en'arnen ve enasiyye kesira) (Ayet 48-:-49) Ve cehil ile'lm olan kalbi ihya etmemiz ve halk' ettiimiz birok kuvay- nefsaniyeyi ulum-i nafiay- ameliye ve birok kuvay- ruhaniyeyi de: ulum-i nazariye ile sulamamz iin, sizi mfsid cehaletlerden, fasid akidelerden, tebayi ve rezEil,pisliklerin den temizliyen pak ilim suyunu ruh semasndan indirdik.

dr ki, (Enas niyamun iza matu inteballi) insanlaruykudadrla-r,ldklei vakit intibah

ve

(Ayet 50) (Ve Iekad sarrafnah beynehm liyezzekkerftl Ve hakikatlerini ve vatan- aslilerini?? ve unutmu olduklar ahdi ,ve wslat ve asln gzelliini hatrlarnalar iin inzal olunan o ilmi, aralarnda muhtelif suret ve misaller zre deitirerek zikr eyledik. ,(Fe'eba eksernnasi illa kflrd) (Ayet 50) Fakat insanlarn biroklar imtina' ettiler ve hidayet-i Hakkaniye ni'metine kfrden baka birey yapmadlar. Celal perdelerindeki' rahmet suretler olan gavaiy-i heyulaniye ile muhtecib olduklarndan c< Rah': met-i rahimiyeyi horlamakla ancak kfrleri ziyadeler.

Iebe'asna fi killIi ka:ryetin nezira) Ve eer biz, dilemi olsa idik, senin, cemi' halk onunla Hak'ka davet" eylediin kem~l-i mutlakan ehas zere tefrik ederek, istidatlanmn ihtihif zre, insanlarn esnaf iktizasyla 'enbiyaya tevzi' ederdik. Her kavim iin bir hidayet edici buyurduu vechiyle ve Muhammed'in ba'sndan evv~l mesela; Musa'nn, ben-i srail'e, uayb'n, Medyen ahalisine mahsus olduklar gibi,- her snfdan, kendileri ile mnasib bir nebi gndererek cihad senden tahfif ederdik. nk cihad, kemilin iktizasna gredir. Kemal ne kadar byk olursa, cihad da o derece ekber olur. Zira Allah Teala Hazretleri, her taifeyi, esmasndan bir isim ile terbiye eyler. mdi kamil, Hak'kn cemi' s-, fatnm mazhar ve cemi' esmasye mtehakkik olduu vakit, o kam-ilec~mi' sfat ile tavaif-i ,(gruhlar-takmlar) IDeml1 cemisiyle;'
(Ay~t

51) (Ve lev

i'na

336

FURKAN SURIDS!

.cihad vacib olur. Ve lakin (KezaIike linsebbitebihl fuadekeve ret~ telnah tertiHU (Ayet 32) kavlinin te'vilinde zikr. olundugu gibi; senin kadrinin pek byk' oldugu ve senin kamil-i mutlak ve hatem ve Kutb-i azam olmaklgri sebebiyle bunu yapmadk.
hklarna

(Ayet 52) (Fela tutr lkafiinel Sen, ba'z hicablara vakf olmakmuvafakatle ve ba'z sfatn noksan sebebiyle mahcublara tarafgir olma. (Ve caidhm bihicihaden kebira) (Ayet 52) Ve btn. insanlara meb'us oldugun iin Nebi Aleyhisselam'n: Benim kemalim gibi hi bir nebi kemal bulmad, buyurdugu gibi cihadlann en bygolan cihad- ekber ile mahcublarla mcahede eyle.

(Ayet 53) (Ve hvellezi merecel bahreynil Allah TeaM. Hazretleri, bir Zat- Ecell ve Ala'dr ki, ruh ile cisim denizlerini birbirine kardrd. (Haza azbn fra1tnl (Ayet 53) Ruh denizi olan u deniz; safi ve lezzetli. (Ve hazi! miIhun cacnl (Ayet 53) Ve . cisim deniziolan bu deniz; mtegayyir (bakalaan-degien) mtekeddir ve lezzetsizdir. (Ve- ce'ale beynehnia berzehanl (Ayet 53) Ve imtiza etmemeleri iin ruhun cisimle kesafet ve kederlenmesinden ve cismin, ruh ile nurlanmasndan ve tecridinden han olan nefs-i hayvaniye berzahn iki deniz arasnda kld. (Ve hicran mahc'iira1l (Ayet 53) Ve her birisinin, digerinin, yani tecavznden snaca ve tecavzn def edebilecegi ~bir sgnacak ~er kld. (Ayet 58) (Ve tevekkel alelha~llezi La yemtl Yani: (nneka meyyitn ve innehm meyyimnel (Zmer Suresi, Ayet 30) buyurduu vechiyle; eyann kaffesi, ancak Allah Teala'nn, ~endilerin de icad eyledigi esbab ile hareket ettikleri iin, gerek kendi ve gerekse btn mevduat fiillerinin, Hak'Inn fiilinde fenas ve Hak'kn ef'alinden hicablarn ref'iyle kaffe-i mevcudatn, l ve zatlan ile gayri mteharrik olduklann mahede ile asla kendisine mevt anz olmyan hayat sahibi Allahu' Teala'ya tevekkl' eyle. Tevekkl makam ancak fenay ef'aldir. (AlelhayyIIezi la yemt) (Ayet 58) kavli ile tevekkln menei, her hayyn kendisi. ile hayolduu. lIak'kn haya.t sfatnn uhudu olduunu beyan etmidir. Zircl, lm kabul eden herhangi birey, zatyla hayolamaz. Ve mutasavvifenin: Ancak fevkndaki makama terakki ile, her makamn tashihi mmkn olur. dediklerigibi, fen ay- ef'al makamndan hayat sfatnda fenaya terakki ile tevekkl makam ,sahih olur. Her bir hay lr, mevti kabul eder. Ancak, hayat zatnn ayn olan cezatn hayatyla hayolur ve ancak onunla hareket eder olduu vakit, artk onlann ef'allne mubalat etmee onlann kaffesi, sana bir zarar vermek iin

FURKAN .SURES!

337

bir araya toplansalar, Hadis-i erif de varid olduu zre: Allah'm takdirinden baka, sana bir zarar vermezler. (Ve sebbih bihamdihil (Ayet 58) Ve kendi ~fatndan tecerrd ve sfatn- Hak'kn sfatnda mahvetmekle, gayr iin fiiline masdar olabilecek bir sfat- mstakile olmaklktan hamdine mltebis, yani Hak'kn sfat ile muttasf olarak, Hak'k tenzih .eyle. Zira hakiki hamd: Hak'kn kendileri ile hamid olduu sfat- kemaliyesi ile ittisafdr. te, sfat- kemaliye ile ittisaf, mebadi-i ef'hl olan sfat gayrinden nefi etmekle tevekkl makammn tashih ve tahkikdr. Hak'kn sfat ile ittisaf et.. mekle, kendi sfatndan tecerrd ettiin vakitde; Hak ilminin kaffe-i eyay ihata eylediine ahid olmu olursun. Ve brahim Aleyhisselam' O'nun, benim halimi -bilmesi, benim ondan bir ey istememe manidir. nki; benim ihtiyacm o bilir ve ihtiyacm kadar verir. dedii vechiyle, mahcublarm cinayetlerini der' ve ezalarn cezalandrmak hususunda sual etmekden H~k'kn ilmi ile iktifa eyler. Ve mcazatlarn~ Hak'kn kudretini uhud eylersin. Allahu Teala'nn kullarnn gnahlarndan haberdar olduu kafidir, mealindeki (Ve kefa bihi biznbi ibadihl habira) (Ayet 58) ayetininmanas da budur. (Ayet 59) Eezi halakassemavati vel':ardal O Zat- Ecell Ala semavat ve ervah ve arz- ecsa,m jle (Ve ma beynehma ri sitteti eyyamin) (Ayet 59) ve aralarnda bulunan kuva ile zaman- Adem ibtidasndan, (balangcndan) Muhammed Aleyhisselam zamanna _ kadar (alt bin seneden ibaret olan) alt gnde ihticab eylem.idir. Zira halk, Hak'kn eya ile ihticabndan baka bir ey deildir. Eyyam da, dnya eyyam deil, belki ahiret eyyamdr. Zira ind-i la hide dnya da ems de nehar da yoktur. Rabbinin indinde bir gn, sizin saydnz gnlerden bin sene gibidir. (SIDmesteva alel'arir rahmanl (Ayet 59) Sonra, cum'a gn olan yedinci gnde yani, cemi-i esma ve evsafn Kalb-i -Muhammedi'de itimanda, Kalb-i Muhammedi Ar z~re istivaeyledi. te istivann manas, zuhur-u tam ve rahmet-i Rahmaniyeden ibaret olan feyz-i am (umumi) ile istikametde istiva - demektir. Bunun iin, istivann failini baka bir isim deil, Rahman ismini klmtr. Zira zuhuru tam manasna istiva; ancak Rahman ismi ile olur. Bu ayetdeki eyyam kelimes!; rahm-i maderdeki ceninin semavat ervahyla arz cesedinin ve aralarndaki kuvann hilkatinin tamamlandi alt ay ile, stivann; insan olarak husulu ile dier bir halk ile ina edildii yedinci aydaki hilkatinden evvel, nutfe suyu zerinde bulunan ar kalbine zuhur-i tam ile, Rahmaniyetin de: kalbinden, cemi-i eczay- vcuduna ma'nevi ve sitri feyzinin umum ve umulu ile te'vil olunmas

338

FURKAN SURESt .-

mmkndr. (Fes'el bihi habira) (Ayet 59) Her ey'i aIim olduu bir haletde, bu keyfiyeti bir arife sual et, sana hali ile haber verir. (Ayet 60) (Ve izi kyle lebmscdu lirr'ahmanil O mahcublara: Siz Rahman'm cemi'sfatnda fen~ ve cemi'sfatyla Rahman'a itaat ediniz der.Jldii zaman: (Kaau ve merrahman) (Ayet 60) R,ahman ne eydir? (Enescdu Iima te'mrna. ve zadehro nfura) (Ayet 60) Biz, senin biz~ emr ettiin her eye secde eder miyiz? derler. Ve bu, onlarn nefretini ziyade eder. Bu feyzin kabulne istidadlarnn kusurlarnn noksanlndan cemi' sfatdan mahcub olmalar ve cemi'sfatdan haz ve nasibleri olmamas dolaysyle Rahman ismine moorifetleri olmadndan inkar ederek, emrine imtisarl etmezler. (Ayet 61) (TebarekeIlezi ce'ale fissemM brUca) Nefis semasm" 'da havas burclarn (Ve ce'ale fihi sracen ve kameren mnira) (Ayet 61) ve ruh gnei nurunu ve riihnuruyla nurlanan kalb ayn va,z etmi yerletirmi olan Allahu Teala Hazretleri azim ve ali _olmudur. (Ve hvellezi ce'alelleyle - venneha.re hIfeteri) (Ayet 62) A1lahu Azze ve Celle zulnet-i p.efs gecesiyle nur-i kalb gn~ -dzn birbirini takib eyliyen, yekdierinin halefi (arkas) klrtn tr. (Lime~ erade en yezzekke~ everilde kura)- (Ayet 62)' Kalb nurunun gndznde nisyan olunan ahdi hatrlamaa ve maani ve maarifde naza,r- itibar ile zikr etme yahu.d zulmet- mefs gecesinde taati ilernek ve ahlak ve melekat iktis'ab ile kr etmei murad edenler iin leyl ve nehan yekdierine helef klmtr. (Ayet 63) (Ve ibadr rahm.anillezine yemune alel'ard hevneru tstidatlannm vs'ati sebebiyle Rahinan isminin feyzini kabule mahsus olan Rahman'm has kullan, nefisleri sekinet nurlan ile mut- main olan ve tabi at muktezasyla izdirab ve hareketden-imtina' eden kimselerdir. Onlar,. a'zalarnn tamaninet (itmi'nan) heye'eti il~ al kl dolaysyla hareket-i bedeniyede sakinlerdir. Yer yznde yava gezenlerdir. (Ve iza hatabehmlcahi lunekaAl selamiU(Ayet 63) Ve onlar, efahat ehIi olan cahillerin, kendilerine hitab ettikleri vakit cahillerin szlerini teslim ederler. Rahmet ile dolu ve safahatle zuhftr etmekden uzak ve kalb nuruyla kuvvetlenmi olan nefisleri, cahillerin ezasndan mteessir ve muzdarib olmakdan ali olduundan cahillere kar muaraza etmezler. (Ayet 64) (VeUezine yebitune lirabbihim sccedell1. ve kyamal -Ve riyazat ile fam kalbin sfatlan ile kaim, hayat- lahiye ile -hay olduklan halde Rab'lerine beytutet (geceleniek) ve nefis makamnda irade- ile meyyit olurlar. Ve duasndan' icabetin tahalln,

FURKAN SURES!

339

(uygun olmamak, hilaf zre bulunmak) etmedii hal lisanyla (Rabbenasrif anna azabe cehenneme) (Ayet 65) Ey Rab'bimiz, bizden cehennem azabn men et, zira cehennem azab lazm bir hknidr. Ve cehennem fena bir makam, fena bir karargahdr derler. . . Ct\.yet 67) (Veezine iza enfekuu le'm yusrifu ve lem yaktrii 've kane beyne zaike kavama) Ve onlar, infak ettikleri vakitde israf ve taksir (ksaltma bir ii eksik yapma) etmeyib infaklan, bu ikisinnyani ifrat ile tefritin arasnda vasat ve' mutedil olur. Ayet-i kerimede Rahman'n, has kullann tezkiye-i tamme ve tabiat cehennemihin aza,bma, vehim tikubetine, fena karargabna dren rezai1 ve nefis sfatlannn kaffesinden fena ile vasf eyJeyinco; cfezail':i erbaa ecnasnn (cinsler) kaffesiyle ittisaflan (vasflan mak, bir hal yahut bir sfat ile s1fatlanm olmak) sebebiyle ctahliye-i tamme ile vasf etmekle takib eyledi. Bu vasfda ra'de ile l, tabiat ile hayat bulasn denildii gibi, nefisden lmelerinden sonra, kalb ile hayatlanrlar. nfakta israf ile taksir arasndaki kvam da ad
dir.

(Ayet 68) (Veezine la yed'une maallahi ilAhen' ahere) Yani onlar, Allah ile beraber; baka mabudlar davet etmezler, armaz lar kavli ile iaret buyrulan tevhid de; hikmet faziletinin esasdr ki, bunun huslilMde zIll olan adI nefs de vaki' olacandan env~- fezailin cemisiyle ittisaf haslalur. (Ve la yaktlunen nefselleti harremaIIah ina biIhakk) (Ayet 68) ,Ve ha.,ks;z olarak, Allah'n haram eyledii nefsi kat etmezler. Katli haram olan ,nefsin, katlinden imtina' ecaat 'faziletine iarettir. (Ve la yeznune) (Ayet 68) Onlar, zina da etmezler. Zinadan imtina'; Met faziletindendir .. Bundan sonra, mukabillerinde her takdir, :mum mevclidata amil olan. Rah. . mAn' n feyzi zahirinden half deillerse de, umum feyzini kabule mustaid olamayarak, Rahman'a ihtisas olamyan ve Rahmaniyetin himmetindeki Rahmet-i Rahimiye feyzinden mahcub kalan kimseleri zikr ile (Ve men yef'al zAIike) '(Ayet 68) buyurmudur. Yani, Allah'a irke kadar, varan rezailin ,cemisini irtikab eden kimse; ~Ye ka esama) (Ayet 68) esam denilen ism-i kebir-i mutlak cezasna (Yuda'af lehl' azab yevmel ,kyAmetlve yahldfihi mhan'a) (Ayet 69) kyamet-i sura gnnde heykel-i sufli ve ihticab- klli ile ruhani ve cismani azabn mzaafna (kat, kat oluuna) mlaki olup, gayet' zelil olmak zre orada muhalled (daima surette mukim klnm olan-ebediyen bulunan)' kalr. (Ayet70) dUa men tabe ve anene ve amile amelen salihan feJlke ybeddilullah seyyiatihim hasenatinJ Ancak, Allah'arcu lle

340

FURKAN

SURES

maasiden (evamiri ilahiyeye agah olmadan vukubulan gnahlar) 'i halas olup, irki imana ve rezaili fezaile tebdil edenlerin nefislerinden seyyiatn mahv ve hasenat ile Allahu Teala ktlklerini iviJikle tebdU eyler" (Ve kananah afurer rahima (Ayet 70) 'Allahu TeaM. Hazretleri, onlarn nefisleri sfatn nuru ile setr edici cudu (cmertUD ile' onlara kemalatn ifaza edici rahmet sahibi olmudur. (Ve men tabe ve amile sMhan feinneh yetiib ilaJliihi metaba) (Ayet 71) Ve herkim Allah'a rcu ile salih ameI il~rse, Muhakkak ,O kimse hakiki tVibe ile Allah'a dnm olur. te tvbe-i hakikiye budur.
, w

Tvbe-yi hakikiyeyi beyandan sonra, ehl-i slUkun halini beyan ederek, (Vellezine La yehediinezzura) (Ayet 72) buyurdu. Yani: ehl-i slUk , meta- gurur ile mtegil (megul) olan, ehl-i zura (yalanclara) hazr olmazlar. Zira dnya ehIi; ehl-i z'tlrdur. Faruyi baki, kty iyi zan ederler. Ma' dumu, mevcud, erri hayr addederler. Binaenaleyl onlar; hata ve batl ehIi yalanclardr. Yani; halvetlere mlazemet ile onlar terk ve taati ve ikame-i salat ihtiyar ederler. (Ve iza merru billari merrii krarna) (Ayet 72) Ve zaruri olma,yan fazla eylere mrtr (gecibgitmek) ve tesadf ettiklerinde" fazla eylere mbaeret (bizzat balayp ikdam etnieklten nefislerine ikram edici, nefsin hukukilehuzuzundan kanaat edici olduklar halde terk ve i'raz ederler. te tarik ve mcerret ve hakiki zahit olan-! lar bunlardr. Zahid-i hakikiyi ve tecridi beyan ettikten sonra (Vellezne za ziikkirU b ayati rabbihiri) (Ayet 73) kavliyle ibadet-i ha,:" kikiyi) ve ,tahkik.iyi beyan ediyor. Yani onlar, maarif ve hakayk ve tecelliyat- sfat ve mehadatm kendilerine kef 'olq.nduu vakit (Lem yahirrU alevha smmen ve umyana) (Ayet 73) o maarif ve hakayk: ayamn bilmee sar ve mahede ve tecellisine ,kar kr, dmezler. Belki nefis kulaklar ile deil, kalb kulandan ibaret ve hfz edici kulaklarla telakki ve hidayet ~Uru ile srnlelenmi kes:kin basiret .gzleriyle 0- cihete dikkat ederler. Bundan sonra bunlar, rn kalb makamndan sabklar mertebesine ter,akkiyi taleb ve mukarrebin silkine (mesleine) dahil olmak iin nersin sfatnn tel-' 'vininden Allah'a istiane (ayn, yardm isteme) ettiklerini:. (VeeZine yekunlune rabbena heblena mn ezvacina ve' zrriyatina kurrete a'yninl (Ayet 74) kavliyle tavsif eyledi. Yani onlar, Ey Rab'bimiz bizim nefis zevcelerimiz ve kuva zrriyetlerimizden istila, (ykselmek, yukanlamak, yce olmak), terfi, istikbar (bbrlenme)', tecebbr (kibir ve ceberlit peyda etme) talib olmayarak, kalbin ,nUru ile tenevvrle itaat ve inkiyadlan sebebiyle bizi mesrur ve karirelayn (gzleri aydn) .edec~k nfus -ye kuvay bizlere ihsan eyle.

UARA SURES

341
sabklar makB

(Vee'aIna lilmttekine imama) (Ayet 74) Ve bizleri

l~r.

'mna vasl eyle. Mcerredin olanlara -iinam ve mukteda eyle der-

(Ayet 75), (laike yezevn.elurfete bim'a sabenlJ te Alah'la ve Allah'da ayrden sabrlar sebebiyle firdevs kk ve ruh cenneti ile mkaf,a,tlandrlan (Ve Ylekkla.vne fiha tahiyyeten ve selarnen halidine iha) (Ayet.75;.76) ve orada mnebbet olduklar halde btn afetlerden se:imet-i beraat ile karlanan kimseler bunlardr. Yani, Allahu Teaa Hazretleri, kendi bekasile daimi olarak bunlar .hya '(Tehlyyethm iha selamn) (brahim Suresi, Ayet 23) Tehiyyethm yevme yelkavneh selamn) (Ahzab Suresi, Ayet 44) buyurduu vehile; kemaIini ihsan etmekle bunlar selamlar. (Kul ma. ya'beu bikm Rabbi lev la d'aukmJ (Ayet 77) Habibim de ki Eer sizin Allah' taleb ve iradeniz olmasa, benim Rab'bim sizi kayr mazd, himaye etmezdi. Siz de haerat ve hevamm (bcekler) gibi iltifat olunmayan bir ey olurdunuz. Zira insan ancak eshab- irade ve talebten olduu zaman insan ve muteber bir eyolabilir. :Allahu Team alimdir.
uARA SURES

BSMtLLAH!RRAHMANRR.AHM

(Ta): Tahir ismine, (Sin): Seam ismine (Mi:mJ: tlim ile eyay muhit ismine iarettir. (Tilke ayatl kitalil mbini) (Ayet 2) Emir-l m'minin AL Aleyhisselamn sen, harfleri ilegizli olan ey'in zahir olduu aikar bir kitabsn. Buyurduu gibi, ibu es ma ve sfat, kendisinin 'ayat olan Kitab- Mbin; beyan 've hikmet sahibi olan Mevcud-i MUHAMMED'yi kamildir. O halde: (Ta) sz sende zikr olundu u vechile, m'a'nas udurki: Nebiy Aleyhisselam, kavminin, davetini kabul etmediini ve nlru ile hidayet bulmadklarn grnce; bunun, kavmi cihetinden olmayb' kendi cihetinden oldu~unu zihnine getirerek riyazat ve mc.ahedeyi ve mahedede fenay ziyadeletirdi. Bunun z,erine kendisine vahyi olunduki, nefislerde tesir etmekten mani olan, bakiye levsinden teharet> ve istidadn noksamndan selamet ve ilim ile cemi' meratibe amil olan kemruder. iba.. retbulunan u sfat, cemi' sfatlarla ittisaf ve cemi'i esma-i lahiye manalanna itima1i (kaplama, ihata., amil ve havi olma) sebebi ile her kemal ve mertebeyiizhar edici' olan kitab: senin zatnm sfat-

342

UARA SUREs

dr. (Le'alleke baI'un nefseke ea yekunu m'mininel (Ayet 3) Binaenaleyh iman etmemeleri sebebiyle onlarn arkasndan riyazat ile nE;}fsini helak etme! Zira onlarn iman etmemeleri, ya istida tlannn olmadndan, yahud hicablarnn iddeti mani olduundan kendi cihetlerindendir. mdi (Le'alleke bahi'un) kavIindeki (Le'alle)nin manas, efak (rahim, ve inayetler) iindir. Yani: -imanlarnn kuvveti ve iman etmedikleri iin riyazatla helak etmeklikten nefsine ac demektir. lin nee'nnezzil aleyhim minessemai ayeten fezallet a'nakuhm leha had'yneJ (Ayet 4) Eer biz istersek; seni, te'yidimizle aem-i ulviden onlarn boyunlarn edirecek ve feth-i Mekke gnnde, olduu gibi herne kadar kalbIerine iman girmese de onlar zahiren teslime mecbur edecek bir kahr indiririz. Yani; iman~ emr-i kalbi olduu iin onl?-nn imanlar mmteni (ekinen, imtina eden, gayrimmkn) olmutur. Fakat yaknda kalr ve ilca (mecbur etmek, naar brakmak) ve izdrarlarla '(naarlk, aresizlik) islamlan zahir olacaktr. (Ve iz nada rabbke Musa) (Ayet 10) lim ve marifetle kuvvetlenen ve faziletle niyetlenb ziynet ve kemalile sevinen eref (deha pek erefli) ahvalinin zuhuru ile tuyan eden, Hakkn kemalini kendinde grb yetinmemesi dolaysile; ziyne.t ve bahasile ucublanan ve enaiyetle ihticabl~np azamet ve kibriya sfa- _ tnda Rabbine mnazaa (gavga eden, ekien) eyleyen ve bu suretle Nebiy aleyhisseH\mn: (insanlarn en eriri kyameti kopduU halde hala diri kalandr. ~er Ibte sonra kyameti kopsa idi o nefis . . in~anIarn hayrls olurduJ buyurduu vehile, insanlarn en eriri olan nefsin, bekasile beraber hikmet;'i ameliye ile tehzib (halini iyi hale tebdi! etmek) olunmu, ulumuakliyeile adetlemi,' envar- kudsiye ve kemalat- nsiyenin mfarakGtt (birbirinden ayrlmak) ve mcerredat (tecrid olunmu uryan edilmi) ve sfatnn zikrile haz ret-i ilahiyeye evklenmi, maarif-i yakiniye ve meani-yi Bakiye erzak- l1lhaniyesini taleb e sai iIe kuvvet-i ehavatiyeye alib gel- . mi olan kalb Musa'sna, nefs-i emmare-i firavniyeye cebr edici olan ehvat- cebbarini katlinden ve nefs~i emmarenin istiIas korkusu ile Medine-i ilim madeni olan ufk-i ruhaniyeye firarndan ve terk ve tecrid ile riyazat yolunda Allaha sluk etmeyb, iktisab- (kazanmak) ahlak ve hikmet tariknda seyr-i akli ile mahall-i mkaleme ve mnacaat olan sr makamnda ruh uann hizmetine vsulden sonra (Eni' tilkavmezzalimine) (Ayet 10) ey kalb Musa's, nefs-i emmaremiz avnini ilah itti4az eden, Hakkn kemalini, kendi kemali mevkiinde koymakla zulmn en iahifni yanan kuva-i nefsaniye-yi firavniyeye git diye Rabbinin nida eylediini ~atirla! (EUa yettekuneJ (Ayet III Onlar tedmir (mahvve helaketmek) ve ifna et-

UARA

SURES!

343

ile kalr ve iddetimden saknmazlar. (Kawe rabbi inni ehMu en ykazzibiini) (Ayet 12) Kalb Musa's ey benim Rabbim! onlarn riyazat ve terk tecridde bana itaat etmeyibte, tevlide davetimde beni tekzib etmelerinden korkuyorum dedi. (Ve yedyku sadri) (Ayet 13) Onlarn bu sUretle adetlemi ve istibdadlaryle firavnlam olmalar dolaysile, evam ir-i eriyyeyi ve esrar- vahyiyeyi\ ve akl ve fiJilr tavrndan hari olan eyleri kabulden .imtina edeceklerinibildiim ve: kahrlarnada iktidarm olmad iin sadrm hyk (daralr) olur, canm slillr. (Ve la yentaliku li~ann (Ayet 13) Ve adetleib, onun zerine neet ettikleri itlak (serbestlik, kaytla ri:u~ kayyed olmamak) ile fenaya deiJ, ahlakn ta'diline riayete sevk .eden hkm-i ilmiyenin hilafna olduu iin u ma'nalarda onlarla liSGUllm serbest olamaz. (Fe'ersil ild ha.rune) (Ayet 13) Binaenaleyh makUl ile onl~n tedib (muhtelif yollarla edeblendirmek) eden ve. dareynin maslahatna riayet ve iki menzilin, saadetine ihtiyar gibi tevlidi kabullerini teslil eden (kolayladrmak) eylerle idare ede-rek ilim ve lilnii ile onlara mdara ve refik ve muvafakati sebebiyle kuvvetlerM zayflatan Akl Harununu irsal et. (Ve lehm aJeyye / zenbn) (Ayet 14) Ve benim ehvet cebbarn katlim sebebiyle onlar iin benim zerimde bir gnah vardr. (Fe'ehM en y~tlni) (Ayet 14) Bu sebebten; eer onlar tevhide davet ve hukuka iktiSar (zorlama) ve huzuzu terk ve tecrid ile emr ed~rsem beni katl etmelerinden korkarm. (Kaale keIla) (Ayet 15) Cesaretlendirme ve kuvvetlendirme ile kalb Musa'sn korkudan men etmektir. Yani, katiyen korkma. (Fezheba biiy~tinft) (Ayet 15) Cinsiyet ve mnasebet ve: teferruun (dallarimak) ve tuyani, gnden koparan delil tarikile, tevlidi anlatmak iin akl beraber almasn emr eyledi ve siz' ikiniz, bizim ayatmzla kendiniz (inna ma'akm. msterni'une) (Ayet 15) biz, sizinle beraber iidicileriz dedi. Bu sz; nefsi takviye ve muhafaza eylemeyi va'ddir. (stne almadrJ Zira, Hakkn kandiaile beraber olduu kimseye, hibir kimse alebe edemez. (Fe'tiyi fir'avne fekfila in.na resfil rabbil'a1emina, en erail ma'ana beni israHel (Ayet 16-17) Nefis firavnna giderek; Biz Rabblaleminin' ResuliYz. Lezzat- cismaniye tahsilinde istihdam ilezayfland kuva-i ruhaniyeyi biznle salver deyiniz. (Kaale elem niirabbike ma velida) (Ayet 18) Firavn; Biz, seni ocuk olduun halde yan mzda. terbiye etmedik mi? ve senelerce bizde durdun, ve yaptn beyenilmemi ii yaptn, se:n kafirlerdensin dedLFiravn'n, ocuk iken Musaiy terbiye si ve onlarda senelerce durmas, krk yana bali' olmakla kemalini taleb ve tecerrd zamamna kadarolan tufu-, Hyet (ocukluk'> ve sebavet (ocukluk, s'abi hali) halinin anlatlmaJ

mekliim

344
sdr.

UARA.

SURES]

Zira kalb, bu zamanda nefsin terbiyesindedir. Aletin, esbab- olmas hkmne binaen; o zamanda velayet nefsindir. Musa' - . nn yapm olduu fiil: nefis indinde mezmum olan ehavat zerine istila hareket-i mezmumesidir. Musa'ya nisbet etmi olduu kfr; terbiye hakknn izaesidir. (Zayi etmek, mahv edilmek) (Zayi olunmuudur veya eclilmiidir) (Kaale fe'aJtld izen ve ene mineddMline) (Ayet 20) Musa: yilik-doruluk o harekette olduu iin, ,ben o ii yaptm vakit kafirlerden olmadm, belki vahdet tarikna hidayet bulmamlardan oldum. (Feferert mnkm le,mma hlftkum) Sizin stn gelmenizden korkduum iin kadm. (Fevalebeli rabbi' lkma,) (Ayet 21) ,onun zerine, Rabbim bana, kazan ve akl gidiinin tesinde, ispat ve delil yolundan ali olan hikmeti balaci. (Ve ce'aleni wnel mrseline) (Ayet 21) Ve beni, hikmetle size gnderilen resullerden kld. (Ve tilke ii'metn temnnha aleyye en abbedte beni Sraile) (Ayet 22) Amma, ben-i sraili, benim kavmim olan kuva-y teabbd yani; kendine tapdrdn, bana mtnnet eylediin bir ihsan deildir. Belki, adavet ve tuyandr. Zira eer sen, benim kavmimi kendine tapdrmaya idin, anam; -tabiat- bedeniye beni cesed tabutunda heyilla denizine atmyarak, ehlim ve kavmim olan; kuvay- ruhaniye, benim terbiyemlemegul olacaklargl. adiye .(Ayet 23) (Kaale fir'avn ve ma rabbl'alemine) Firavn, Rabblalemin neeydir dedi. Bu kssada deniliyorki; firavn, mantki ve mubaheseci idi. Ne eydir demekle: Allahu Teaann hakik8,tinden sual etti. Vaktaki Musa aleyhisselam ona (Rabbs sem'avati verard ve ma beynebma) (Ayet 24) Rabblalemiyn: sen1avat ve arzn ye ara.larndaki eyann rabbidir, diye cevab verib Hakikat-i lahiyenin bisatndan (yaygnlndan) had ile ta'rif olunamyacan ve id det-i nuriyet ve letMetinden akl ile malum olamyacan, sfat- izafiye ve hassay- lazimesi ile tarif etmek suretiyle beyan ve (n kntmmftknne) (Ayet 24) eer sjzler yakin Bahibi iseniz ve eer siz ehl-i ikan (yakin hasl etmek, phesiz bilmek) olsa idiniz; . Allahu Teftlft hazretlerinin efal hassasyla vcuduna istidlalden baka, akl iin marifetine yol olamyacan bilecek jdiniz. Amma, hakikatini, yalnz ondan gayri kimse bilmez. Ve sizin: ne eydir diye sorduu nuz hakikati; nazari akln vasl olamyaca hakikatlerdendir. S~ zyle kendilerinden ikan (yakin hasl etmeyi) nefy ve Firavnn techiline (bir ademin 1?ilgisizliini yzne vurmak, cehalete nisbet etmek) ta'riz (kinayeli konuma) idi. Firavn, Musa aleyhisselam is tihfM ve kavmine dnerek:

UARA

SURESi

345

(Ayet 25) (Kaale limen havlehii ela testemi'nel itmiyor mu sunuz? diye Musa'nn, hiffet-i (hafifik) aklna ve cevabn kendi sualine mutabk olmamas dolaysyle, kavmine kar, bu cevaba teaccbn izhar ve Musa'y safahate nisbet eyledi. (Ayet 26) (Kaale r:abbkm ve. rabb abdikmI'ievveline) Musa; Rabbl-aemin sZin ve sizden evvelolan babalarnzn Rabbidir dedi. (Ayet 27) (Kaale nne reslekmllezi rsile ileykm lemecnnn Firavun: muhakkak size gnderilmi olan, sizin bu resulunz mecnundur dedi. Musa aleyhisselam, ikinci bir hassann irad ile evvelki sylediini tekrar edince, bu def'a Musa'y cnuna (deli-' lie) nisbet eyledi. (Ayet 28) (Kaale rabblmenk velmaribi ve ma beynehma, in kntm ta'klne) Musa; eer sizin aklnz var ise o, merik v:e marib ve aralanndaki mevcudatn Rabbidir szyle cevabn. ledi. Yani, beni cnuna nisbet ediyorsan; Sizin tavnn bilib ve haddini tecavz etmiyecek aklnz nerede? dedi. Bu makale, makulu ile mahcib olan nefsin, Hak'kn maarifine ve risalet ve eriat hkmne hidayet bulamyacanave mtabaat (tabi olma) ve mtavaata (mti' ve tabi olma) inkiyad (ram olma-itaat) edemiyeceine, belki enaiyet, ilim ve rububiyeti taleb ve risalet-i lahiye zerine tegallub (galib gelib .zorla gasb etme) ile zahir olaca,ma iaretdir. (Ayet 29) (Kaale leinittehazte' iIaben gayri le'ec'alenneke minel mescmne) Firavnun: Eer en benden gayri bir ilah ittihaz edecek olursan elbette seni mahbusIardan klarm sznn manas da budur. (Kaale evelev ci'tke biey'in mbininJ (Ayet 30) Musa Eer ben sana zahir bir ey' getirirsem, tehdidi icra edehilir misin? dedi. Firavni istiladan ve ga,lebe etmekden men eden ey'i mebi; kalbin, ufk-iruhide kendisiyle itlaf eyledii (telef eyledii, ldrd) nefsi' ve kuvasn aciz brakan, davasnda 8dkna delalet eden kuva-i akile-i nazariyesine Hey'et-i nllruyeyi ve kuvve-i akliye-yi ameliyesine kuvvet-i kahriyeyi ifade eden brhan: Neyyr- Ari ve Nir-i bank kudsidir. Taki mcadele zamannda kuva-i nazariyesi, d man koparmakta ve mugalata niasm yan1tmak maksad ile: vaki olan muaraza) zam'annde def'i hasmda itimad olunacak hikmct- balia ile mteey'Yid kuvve-i kudsiye ve kuva-i ak1iye-i ameliyesh, kuvvetde galebe ve kudretle: muaraza edeni aciz klacak kudret-i . kamile ile mteeyyid kuva-i melekiye olmudur. indi zikr-i kalbi ile kuvve-i kudsiye asasn ilka eyledii vakit, galebe-i kuvaiyede ejderlii zahir bir ejder olurdu. Sadn cebinde melekiyet-i bedeniyi

346
kard

UARA SURES

zamanda;

irak-

nuruyeti ile, nazar edenleri hayretde

rakrd.mdi nefis firavn ve onun kuvas hayretde kalnca ve kal-

bin, kendisini arz- bedenden kararak, fesad ve riyasetinin errini def ve tasallut ve istilasn m~n eylemesiden korkub; qavay- eytaniye ve nefs aniyeyi , .kuvay- vehmiye ve tehayyliye mahalleri olan kasabalara gnderdiler. Ve mugalata ve tekik (ekke drmek) aletleri ile, vesv~selerin ilkas (br~klmas, atlmas) iin, kuvay- vehmiye ve hayaliye sahirlerini hzar ve srrn Hazr~t-i kudse tevecchnde kuvay- nefsaniye ye bedeniye ve ruhaniyenin kaffesinin ictima'lar vakti olan huzur vakti cem' ve nefs-i ~mmare Firavnu.. nun izzet ve kuvvetiyle galebe edec~klerini tevehhilin ve zan, ve saltanatda kurbiyet ilinmidiyle, tahayylat ve vehmiyat iplerini ve kuruntu ve vesevese asalarn ilka (attlar) eylediler. Derhal, tevlid kuvvetiyle kuvay- kudsiye ejderhas hepsini iptal eyledi. Ve. hakikat nuru ile iftiralarn yuttu. Vehim ve hayal ve tahayyl saiirleri, aletlerinin gayb olduunu grnce; heman inkiyad ve Kalb Musa's ile Akl HarUn'unun mutabaatnda (tahi olma) yakin nuruyla Musa, ve Har1lnun Rablerine lman eylediler. Ve meai taleb ve .lezzat- ehevat tahsil iin beden arznda enva- mekr ve hilel~rle almakdan, kalbe muvafakat ve nefse muhalefet cihetiyle riyaset ve. saltanat ile kuva-y bedeniye emlakinde tasarruftan el ve ayaklar keSilmi olarak ve kalr ve.: siyaset ve riyazatla. hareketlerinden meil olunmu ve nefs-i nebatiye dallar zre aslm ve Hakka teveceh zamannda kalb ve srnnn menabiinde (her hangi bir eyin husule geldii, kt yerler) tezvirat ve mfteriyat hatala~ nCr-i kudsi ile rtlm olduu halde Rablerine dnm olarakdan baki kaldlar. (Ayet 52) (Ve evhayna ila Musa en esri bi'ibadi innekD1 mt.., tebe'une) Allahu Teala hazretleri, Kalb Musasna: kuva-i_nefsaniy~ ve hevasn sktu gecesinde kuvve-i ruhaniye-yi vahdaniyet hazretine yrl1lnesini ve madd~i heyulaniye zikrinden geirmesini vahy eyledL Nefis firavnini tebayi'i (tabiate men.sub) aza kabzala.rmdanaskerini toplayb, telvinatta kuva-iruhaniyeyl riyasetve memleketinin gitmesind~n hazer edici, kalbin ve etbann tasallut ve memleketini istilas ayz ve kini ile dolu olduu halde; kuva-i ruhaniyenin takibine dnce ve muzaffer olmaya yaklanca karlatklar zaman Hak'kn emri ile Kalb Musas kuvve-i kudsiye as.asyla Bahri heyulamye vutub; Bal.ri hey'Cllani hukuk ve huzuz'a infilak eyledi. Musa ile kavmi tecrid tarikiyle .necat buldular. Musa ile ehli; mufarakat ile bahirden kncaya ve nefis firavni ile kavminin tamam ark oluncaya kadar,dmanlann huzzdan men ve hukuka icbar ile lezzat- nefsfuiye cennetlerinden ve ezvak ye arzu kayna.klarn-

UARA SURIDS

dan ve esbab- nefsaniye ve mdehhirat (ithal eden, biriktiren) gznden ve nefsin mtehiyatna meyl makamndan ihrac eyledi. (Ayet 69-70) (Vetl aleyhim nebe' brahime, Z kaale li ebibi ve kavmihi ma ta'bdfue) Habibim! onlara brahim'in haberini, b rahim babasna ve kavmine siz, ney~ ibadet ediyorsunuz? dediiii , oku. Bir ey'e muhabbet ile tevecch ve ikbal ve mlazemet eden kimse, 'o eye ibadet ~dici olduundan, o eyle' Rabbinden mahcubtur. O eyonun kemaline mani olmutur. Bu kimse, muvahhidin dmandr. Zira muvahhid nazarnda Hak'dan ayri yoktur.Ancak tevehhmde vardr. Bylece ayrin ibadetine daveteden, sebeb olan eytandr. badet adene de alib ol'an zalim ve dmandr. Muvahhidin uhudunda Hakkn ayri zarar ve faide vermez. Nefsile grb iidemez. nk muvahhid, her nefis zere iledii ile kaim olmak zere Hakk uhud eyler. Nitekim brahim aleyhisselamn (Ayet 78-79) (Ellezi halakani fehrive yehdini. Veezi hve yut' muni ve yeskini) yani; Rab'bim, beni halk ve hidayet eyleyen, beni in'am (nimetlendiren) eden, bana su veren, hastalandm vakit bEfni ifalandran zattr, buyurduu gibi; btn eralin elleri hazret-i , esmasnda olub, efalin Hak'tan sadir olduunu gr:'. Binaenaleyh halk eden, hidayet eden, it'am eden, saki olan, hastalatan, ifa veren, ldren, dirilten.Allahu Teala hazretleridi.-. (Eynema kntm ta'bdiine, min dunillabi, hel yensurUnakum ev yentasriine. Fema lena. min afi'yne 'Ve' la sadikn hamimin) (Ayet 91-92-100-1011 kavline kadar olan ayetler, bu ma'nay takrir eyler. mdi bu makam, fena makam olub, bunun gnah, ancak bakiyenin vcudu olunca; brahim aleyhisselam, hal-i gnahndan korkup, hal-i gn~hh, zati nuru ile rtmesini rioa eyledi. (Ayet 82) (Veezi e,tme'u en yafireIi hatiy'etl yevmeddinil Yani; kyamet-i kbrada hataOann mafiret eylemesini, bakiyenin zuh. rundan dolay mahrumiyet ile cezalandrmamasn taleb etti. Sonra . . (RabbihebIi hkmen ve elhkni bissalihine) (Ayet 83) kavlile, pekft makamnda Hak ile tahkilp istedi. Yani, kendilerini alemin salahma ve halkn kemaline sebeb kldn kimselerd~n olmaklm iin bana hikmet ve hak ile hkm bala. Ve beni, senin mahbubunkl. Halkn eb eden beni,' senin muhabbetinl~ sevib, ilierin olanlarda benim iin sdIk lisan hasl olsun. Zira melzum (bakas kendisine lazm klnm) mekannda lazm ziki:r kabilinden bir ey'i seven kimse iin mutlaka onu ok zikretmesi lazmdr. (Ayet 89) (lla men etanahe bikalbin selimJ Mal ve - evladlarn faide vermeyib, ancak kalb-i selim ile Allah'a gelenl~rin' hm faide

348

UAR.A. SUREs

veren bir gnde 'beni rsva etme. Kalbin selameti iki eyledir. Biri; ftratda istidadn noksanndan selamet, dieri; ne' ede sfat- nefs hicabndan nezahettir. Bu ayetlerde zikr olunmu olan herbir nebinin, ruh veya kalb ile, kavminin, mrselleri tekzibi de kuvay- nefsaniyenin, kamillerin ahlakyla tehalluk v~ ruhanilerin adabyla te'dibi kabulden imtinalar ile te'vil olunmak mmkndr. Nebi'nin (Ebi tetekuftn) kavlinin manas; siz rezailden itinab etmez mi siniz? demektir. (Ayet 106-107) (Ela tette'kuftne. inni lekm resftln eminn) Ben, sizin iin emniyetli bir resulum. Haktan telakki eylediim hkm ve meani-yi yakini yeyi, vehmiyat ve tahayylat ile mahl1t olmuyaraktan size eda ederim. (Ayet 108) ve
(Fe1ttekuahe) ety'ftni) ten~vvr

Tecrid ve tezkiyede Allaha ve tahliyede bana itaatediniz.

saknnz

(Ayet 109) (Ve ma es'elkm aleyhi min ecrin) Risalet teblii zre sizin indiniZdeki lezzat ve mddkat- cz'iyeden hibir ecir istemem. Ziraben, onlardan mustaniyim. (n ecriye illa ala rabbirilemine) (Ayet 109) Meani ve hkm-i klliyeyi ilka ve envar- lezai.;. ze-yi kudsiyeyi irak ile benim ecrim Rabbu1 alemin zerinedir.' (Ayet 210-211) (Ve ma tenezzelet bihieyatin. Ve ma yenbei lehm ve ma yesteti'ftne) Cenab- Nebi aleyhisselama eytanlar inmedi-gelmedi ve gelmeye huzuruna' g.irmey~ layk deillerdir, ve kadir de olamazlar. Zira eytanlarn tenezzl, (inmesi) ancak habis, keyd ve mekir, gadr ve cebanet vesair rezaletlerde mnasebeti olan nefislerin, onlarn nuzullerine kabulleri, istidad zemanndadr. nk eytanlarn mdrikat, vehmiyat ve hayaliyat kabilindendir. Her kim, nefis sfatlarndan tec~rrd vevehim ufkundan cenab- kudse terakki eyler ve nefis, envar- ruhiyeve ehb subbuhiye msebbihi ile n1rlanrsa ve akl; akl- faale ittisal ile irak eyler ve aem-i a'lada mearif ve hakayk telakki eylerse; eytanlarn ona tenezzl etmeleri ve mearif ve hakayk ve erayi'ive meani-yi klliyeyi ahz ve kabul etmeleri layk ve mmkn deildir. eytanlar, sema-i ruh cenabndan ve melek1t-i ala kelamn istimadan mazul (az edilmi, vazifeden karlm) drler. Envar- kudsiye ve berahin-i (burhanlar, delilJer) akliye :ateleri ile recm ve tard olunmulardr. Zira vehmin tavr, sadr makamndan ve .kalb ufkundan terakki ve srra tecvz edemez. HalbukLufk- aada olan ye smm~dena fetedella makamndabulunan Nebinin haddine nasl terakki edebilirler? Elbette edemezler.

UARA SURESt

349

(Ayet 213) (Fela ted'u ma'allali aen ahere fetekune minel mu'azzebinel Her ne kadar muvafakat ve murakabe ile nuzulleri mmteni' (imtina eden, geri duran) ise de (Elkaeytan li mniyyetihil (Hac Suresi, Ay~t 52) buyur juu ve chiyl e , ilka-y eyatiyn ile muazzeb olmamakln iin, nefsin zuhuru ile, gayrin vucudna iltifat etme, ve da'vette kesret ile vahdetden muhtecib olma. Zira herne kadar telakki zemannda, eytanlarn tenezzl ve musahabe ve i'va etmelerinden emin olunsa da inzarda (korkutmak) ve inzar olunanlarn ukCI ve nufus mubalna (haddi amasna) nuzUlunda eyatinin ilkasndan emin olunulamaz.
airetekel akrebinel Ve sen, sana en karib senin istidadna karib (yakin) ftrat has eb'~le halleri, senin haline mnasib olanlar inzar (korkut) eyle, kor:tut. Zira kabul, ancak nefisde bir nevi cinsiyet ve ruhda. bir nevi yaknlk ile olur.

(Ayet 214) (Ve enzir

airetini, istidatJar,

olan

(Ayet 215) (Vahfid cenaheke linenittebe'ake minelm' minine) Ve mu'minlerden sana tabi olanlarn. hitabn felm edib, makamlarmdan terakki ve suud etmeleri (ykselmeleri) iin, onlarn mertebelerine nuzul eyle, onlara kanadn a, yoksa sana tabi olmalar mmkn olmaz. (Ayet 216) (Fe,in asevke fekul innl berin mimma . 'ta'meliin)' Eer hicabn tekasfnden ve pasn muhkemliinden sana asi olurlarsa, ef'M-i lahid~ fena ve tevekkl ile, senin ve onlarn havl ve kuvvetlerinden beri ol. Sen de, onlar da Allahn dilemedii bir ey'e kadir olamazsnz. Hal uki Allahn dilediinden baka hir ey olmaz. (Ayet 217) (Veteveklrel alel'azizJ.-rrahim) Ve ef'alinden fena ve tevekklnde Hakkn mesadir-i . (masdarlarnesne sadr olan yerler) ef'alini, diledii asileri kendiSiyle kalr ve' mahcub ve imandan men eyledii, izzetinden ve hidayet ehlinden diledine onunla rahmet ve ntrunu ifaza eyledii rahmetinden muahede et. nk Allabu TeMa Hazretleri kalr ve celaIi ile mahcublar mahcub, ve ltuf ve cemali ile, hid.ayet bulanlara hid~yet eder. (inneke la tehdi men ahbebte' velak:iinallahe yendi men yea-) (Kasas Suresi, Ayet 56) Senin iin, -iden hibir ~y yoktur. (Ayet 218) (Enezi yeralte kyne tekuumiU 'Kyamet-i surada;' vustada ftrat, kyamet-i kbrada: istikamet zemamnda vahdetle kaim olduun zemanda seni (Ve tekaUbeke fissacdine) (Ayet 219) ve ne'e-yi uladan evvel sfatndan Allah'da
ne'e-yi, kyamet-i

350

NEML' SDRES!

fAni olan enbiya babalannnt. asla bende ve Hakkn ef'al, sfat ve z~ tmda, nefis, kalb ve ruh ile fani olanlarn zmresinde ve etvarnda, senin taklib ve intikalini gren, aziz ve rahim'e tevekkl eyle. (Ayet 220) (nnehu hvessemiuI'alim) Zira' .A.llahu Teal' haz retleri, tahkik senin szlerini iidici, bildiin ey'i bilicidir. Binaenaleyh sylediinin ve bildiinin, eytann kelammdah ve nkaatndan olmadn Allah Teala bilir. (Ayet 221) (Hel nebbi km ala men teezzeleyatinu) Habibim! eytanlarn kime nazil olduklann size haber vereyim mi? deyiver.
tirac

(Ayet 222) (Tenezzelu ala klli affakin esimin) Onlar, herbir ifgnahkarlara nazil olurlar. Bu ayet-i kerime (Ve. ma yenbei Iehm ve ma yestati'une) (Ayet 2111 . ayetine takrirdir. Zira affak (yalanc) ile esm (gnahkar) cinsiyet hasebiyle tenezz ve iIkalarm iktiza eyleyen, mnasebet 'sebebiyle eytanlardan istimd?rt eden, kederli, sufli, habis, muzlim nefislerin levazmmdandr. Gerek mavzun (vezn edilmi) (tartlm) ve gerek gayr-i mevzun kyaset-i uu riye ve ekaZb- batladan olan muhayyelat ve mzahrefat terkib eden uara da bu cmledendir. Dalalet sahibIeri, onlara tabi ohib, tezvirat ve mfteriyat ehaz (almak) ve kabul ederler. Mearif ve hakayk, adab ve mevaiz- ahlak ve fezaHi ve insanlara faide verici ve talebde evkIerini tehyic (heyecana getirmek, hareketlendirmek) ve tezyid (ziyadeletirici) edici eyleri nazm edenler, bu hkmden mstesiadrlar. llarm hareketle'ri mezmum deil ve onlara tebiy yet de dalalet deildir. Allah alimdir.

NEML, SURES
BtSM1LLAHtRRAHMANlRRAHtM

(Ayet 1) (Ta, sin, tilke ayiltlkkur'ani) Yani (Ta-sdnl de zikr' olunan; asl sfclt- nefisden taharet ve stidadn noksandan selameti demek olan suat- azime ki o sfat, 'akl kurtannn ayatdr. O da cemi' kemalat batmen cami' olan i:stidad- hamdidir. Kyamet-i kbrada bu kemalat fiile zahir ve bariz oldukta, o vakit Furkan

o1ur.

' i , il;i : ,;

NEML SURES!

351

(Ayet 2) (Hden ve brA) KavIide (ta,sin,mim) de Mimin: kaimdir. Zira Hakka hidayet ve vusUl ile, bearet ancak kemru-i ilmiden sonra olurl'ar. Zira tekmil demek olan; gayr-i hidayet, kemal demek olan; ilmin melzumudur. Hidayet ve tekmile ilim ve kemal lazmdr. Buna bianen, hidayet ile ilimden iktifa haslolur. (Hden ve bra) (Ay~t 2) Kelimeleri zikr olundu u vec,hiyle, kendisiyle (Ta,sin,mim) de zikr olunan sfata iaret olunmu olan (Tilke) nin ma'mulleri ve ondan haldirler. Yani, m'minleri, ilm-i tevhide mukin olanlan, hidayet ve tebir' edici olduunhalde' bu, sfat- azime, Kur'an ve kitab- mbinin ayatdr.
makamna

(Ayet 3) (ElleZne yukimunessalatel O m'minler huzur namave murakabeyi ikame ederler. (Ve y'ttiinezzekate) (Ayet 3) Ve nefisleri' sfat zekatn verirler. Yani, tecrid ve mcahede ile nefislerini temizlerler. (Ve hm birabireti hm. yiiloniine) (Ayet 3) Yani, mkaefe halinde; mahede ve mua:yene makamn yakinen bilirler. Resul ise; onlan muayeneye, hidayet ve fyu.z-i azim ve Cennet-i zAT ile tebir eder.
zm

(Ayet 4) Cnnellezine LA y'minune bil'ahiretl) Nefisletinin ke~ malat ve ameUeri sureti ile tezyin sebebiyle mahcub olanlardan ahirete iman' etmiyen kimselerin (Fehum ya'mehune ) (Ayet 4) basiret-, leri, Hakkn sfatlann idrakten ve sfat- Hak envarnn tecelliyatn dan kr olur. Yoksa, eer basiretIeri krolmasa idi: sfat ve ef'alleri ile mahcub olmazlar ve sfat ve ef'allerinden fani olurlard. (Ayet 5) (lakeUezine lehfun suul' azabi) te bunlar, tecelliyat- sfat lezzetinden mahruniyet ve hicab ateleri ile azabn kts ,kendilerine mahsus olan kimselerdir. (Ve hm fiJ'oahlreti hml' ahserone) (Ayet 5) V~ onlar kyanet-i kbrada kef-i zat makamnda sfat ve zatlan ile hicablarnm tekasfnden en ok ziyankar olanlardr. Onlann zat ve sfat cennetlerinden ve bu cennetlerin lezzeterind~nnasibleri yoktur. (Ayet 6) (Ve inneke letlekkal kur'anel Ve Habibiml Muhakkak akl- kur'aniyi (min ledn) Hazret-i ehadiye ile, arasnda hicab bulunmyan sfat-! e'vvelde, ayn-! cemi'vahdetde ehaz eylersin.' Belki Nefsi Muhammedi, kendisi akl- kur'an istidatlanrim karfesini, sahibleri olan a'yan- sabite-yi insaniyeye ifaza 'eden hicab- akdesdir. (Hakimin alinn) (Ayet 6) Hikmet-i baiga-y tanme'yi ve ilm-i muhit-i amil'i sahibi olan zat-! ehadiye hazretindentelakki eylersin. sen, (Ayet 7) (z kaale Musa ii ehlilii) HaJbibim! Hakkn ilimIeri ve hikmetleri cmlesinden Kall? Musasnn kendi ehline, nefis ve he-

352
vas-

NEML

SURES~

sabit olun, harekat ile vaktimi tevi etfinni anest nara) (Ayet 7) Muhakkak ben, basiret' gziyle, pek byk bir ate, akl- fael ateini grdm. (Seatikm minha bihaberin) (Ayet 7) Ben size o ateden Allah yoluna mteallik bir ilim getireceim. Halbuki Musa, zevci uefs-i hayvaniyey ve kuva-y behimiye koyunlarn otlatmakla Allah yolunu gayb etmi bir halde idi. (Ev atikm bihabin kabesin) (Ayet. 7) Yahut, benim atee yaklamam ve ate ile nurlanmam zamannda, size parldayan bir nurulesi getiririmki (Le'anekm tastaIune) (Ayet 7) siz o atele bedene meyl, ve skCn ve beden lezzatnn arzusu souundan snmanz v~ o atein hararetiyle cennetlerime hareket etmeniz ve muhabetimle sadr makamna seyr etmeniz ne' muldr dedi. zahire ve
meyn dedii vakti hatrla

batnasna;

(Ayet 8) (Felemma caeha nudiYe en burike men finn~ ve men havleha ve subhanaUahi rabbirMemine) Musa, nara (atee 'geldikte, narda (atede) olan Jrimse, yani sfat- lahiyenin tecelliyat ve kemalat- hakikiyenin ve nubvvetten mkaleme makamnn. viCdani ile nara (atee) vasl olan kalb Musas, mubarek mkaefe nurlar, ulu m ve hikem srlar, teeyyidat- kudsiye ahval- srnye ve zevkiye ile narn civarnda bulunan kuvay- ruhaniye ve melaike-yi semaviyede mbarek ve ok hayrl oldular. Ve nekays ve meayibden ve ga,vai-yi cesedaniye ve sfat- nefsaniyeden tecerrdn ile Allahn zatn tenzih eyl~ diye nida olundu. (Ayet 9) (Va Musa innebu enaahl'a~zlhakim) Ey Musa! Muhakkak kendisinde fena ile, senin nefsini ve her ey'i kahr eyliyen kuvvet ve izzet sahibi ve sana hikmeti talim ve hikmet ile seni mkaleme makamna hidayet eyliyen hikmet sahibi Allah ben'im. (Ayet 10) (Ve elk asake) Ve ua- kudsi ile itIM etmi olan nefs-ikudsiyenin asasn yere brak. Yani, riyazat ile zabt etmekten, halef olmak z re onu irsal eyle ve hareketten men etme. nk o, nurlanmdr. (Felem:.na reaha tehtezzke'enneh~ cannn velIa mdbirenve lem yuakkb) (Ayet 10) Musa, asay, yani nefs-i kudsiyesin!, gya zuhur sebebiyle galib olan bir ylan gibi izdirab ve hareket edeT gri!nce, nefsin zuhuru korkusunaarka evirdii halde, Hak canibi'ne teveceh eyledi ve bakiyenin tedarikiyle mtel kalarak rcu' etmedi. (Ya Musa la tehaf) (Ayet 10) Ey Musa! nefsin istilasndan ve hicabn zuhurundan korkma, zira nefis; irade ile mevtndan (yerleib oturulan mahal vatan) ve ~riyazatla fenasndan sonra hayat bulduu vakit. eer nefsiyle mustakil olur ve bir ide istibdat gsterirse, bu istiklali hicab ve ibtila olur. Ve eer benim emrimle ha-

NEML SURESl-

353

reket edb hevasyladeil, ruh ve muhabbet. .i hakkani nuruyla hayat bulursa o vakit hicab olmaz. (inni la yehaf ledeyyelmrsehin) (Ayet 10) Muhakkak benim indimde fena.dan sonra, beka ile irsal (gnderilmek) ve nefislerini benim hayatm ile ihya etmi olduum mrseller korkmazlar. . (Ayet III (lla men zalemel Ancak; bekann istihkam (dayankl) ve istikamet vaktinden evvel nefis ile zuhur etmek suretiyle zulum edenler mstesnadr ki bu keyfiyet; halinin gnahi olduundan ibtila (dknlk, ibtila olma) olunmaktan korkub, isti;' far ile' bundan tvbe vacib olur. (Smme beddele hsnen ba'de suin feinni afurr rahini) (Ayet 11) Nefsin sfatlarndan herhangi bir sfatn zuhurundan sonra, errinden Cenab- Hakka iltica (snma) ve sfat kknden skp koparmak suretiyle tedarik ile iyilie tebdil edenlere muhakkak ben, nefsin zulmetini setr edici, nefsin zahir olmu olduu sfatn kendi sfatmla rtdkden sonra rahmet edi_ciyim. (Ayet 12) (Ve edhl yedeke fi ceybike) Ve sen, elini yani akle- ameliyeni cebine, yani; gs hizasnda sol koltuunun altnda, kalbe muttasl olduu halde, nefis Iibasnn' (elbisesinin) altna koy. (Tahrc beydae min ayri su'in) (Ayet 12) Nefsin sfatlarndan bir sfatla zuhur ve telvin fenal olmakszn elin, kudret sahibi ve nur ile tenevvr etmekle nurani~ olduu halde kar. (Fi tis'i ayatin) (Ayet 12) Yani; birisi kalbin hayat ile hayat bulmu, dieri kalbin nuruyla nurlanm olan nefs-i kudsiye ve akley-i amliye ayetlerini, dokuz ayet cmlesinden gtr. Dokuz ayetten ikisi bunlar, bakileri de mtekellimin kavlinde: kudema-y sa'bja-ile iaret olunmu olan yedi ayetdir ki onlar da Hak Teala,nn, kendileriyle kalbe tecelli etmi olduu ve Hakkn sfat makamna kaim olduu hayat, kud~ ret. ilim, irade semi', basar, kelamdan ibaret Sfat- ilahiyedir. (ilaflr'avne vekavmihiJ (Ayet 12) Eneiyetle mahcub ve fenalkla emr eden nefis Fir'avrunu vadinin kuvasna gtr ve nefis fir'avni nerede bulunursa, her ne vakit ne sfatla. hangi mazha,rda teferratyla zahir olurs'a,;bu sfatlarla ona git. (innehm kanu kavmen fasikine) (Ayet 12) Zira. onlar, heva ve arzular diniyle. Hakkn din ve taatinden hari, kendi zuhurlan ile tevhidi mnkir (inkar eden) olmulardr.

(Ayet 13) (Felemma caethm ayatna mbsraten) Vaktaki ayatmz onlara parlak ve nurani olarak gelince; bu ayetlerden mtehayyir olurlar. (Ayet 14) (Ve cehadu biha) Ve nefislerinin sfatyla zuhur ve muhalefetleri sebebiyle ayetleri inkar ederler. (Vesteykanetha enf-

354

NEML

SURES-

kndan

slm zulmen ve ulvven) (Ayet 14) Her nekadar ilim ve akl tar o ayetlere yakin hasl ettilerse de, nefislerinin tef~rruu (dallanmas) ve istilaya alklndan ve adil melekeleri olmadndan, zUmen ayetleri inkar ettiler. (Fanzur keyfe kane dkbetl mfsidine) (Ayet 14) Beden arzn da tuyan ile ifsad ~ttiklerinden, mfsid olanlarn akbetleri nasl katran" denizinden gark olmak olduunu grr; "

(Ayet 15) (Ve Irekarl ateyna davftde ve sleymane lma.l Muhakkak biz D~vld- ruh ve Sleyman- kalbe ilim verdik ve ikisi de u-" mum Sfa-t- Rabbani ile muttasf oldular. te Davld ile" Sleyman (Elhamdlillahillezi faddalena ala kesrin min ibft.dihllm'mnrte) (Ayet 15) yani, hamd ve sena: bizi m'min kullarndan ounun zerin~ tafdil eyliyen Allaha ma,hsusdur, dedikleri budur. (Ayet 16) (Ve verise sleyman Diivlde) Ve ' Sleyman- kalb, ruh Dlvld'unun mlkne siyasetle ve nbvvetine de hiday~t ile varis oldu. (Ve karue ya eyyhennas ullimna mantkattayn ve iitina min klli ey'inl (Ayet 16) Ve kuvay- bedeniye rubas (elbisesi) vaktinde nida eyleme'. Bize koyun, -yani: kuva-y ruhaniye dili re tildi ve mdrikat- klliye ve cz'iyeden ve kemalat- kesbiye ve ataiyeden" her ey' verildi' dedi. lnne haza lehvel fadl mbinel (Ayet '16) Muhakkak bu kenal;' sahibini gayr zerine tercih ettiren, zahir bir kemaldir. (Ayet 17) (Ve huire ii sleymane ciiniidh minel cirini verinsi vettayriJ Sleymann; mu'tedil mizac- Refreti zre "kurulmu s:1dJr krssinde oturarak heva rzgftrn teshir ve akl- ameli hkm ile mezkur rzgar kuva "ze'rine tasallut etmesiyle, Sleymann etrafna kuva-y vehmiye vehayaliye ve b..n1arn de\Tayis~ (daiyenin cem-i, bir eye kalben iddetle meyl gstermesine sebeb olan manevi halet) 'cinlerinden, ve havass- zabire insanlarndan ye kuva-y ruhaniye kular..l1dan mrekkeb olan askerleri topland.. (Fehm yUze'dnel (Ayet 17) Bu asker ve kuvvetlerin hepsi, ray'-i akIl muktezas zre durdurulub, evvelolanlar, ahir olanlar zerine habsolunurlard. Ba'zs ifrad ile tekaddm, ba'zs da tefrid ile teahhr etmezdi. rln (Ayet 18) (Hatta iza atev ala vadinnemli1 Tak! irkin melekeleve hikmet-i ilmiye tariki zre yrdkleri esnada, mal ve eshabn cem'i h".!susundaki hrs kanncalrnn deresine geldikleri zaman; (Kaffiet nemletn) (Ayet 18) hrs devaisinin padiah ve id det-i hrs melekesi olan tabiatna muhalefet 've muktezas olan sr' at- seyrinden men etmekle, kuvve-i akile tarafndan aya knllI
kat'

NEML SURES

355

olub, topal kald rivayet olunan hrs karncas (Ya eyyhen nemld hulmes'akinekm la yahii mennekum sleyman ve cndh ve hm ~a ye'rftne) (Ayet 18) Ey hasr kabil olmyan dev~Fi hr sye yuvalarnza ve karargahlarnza girib saklannz ki kalb ve kuva-y ruhaniye sizi imate (yoketme) ve ifna ile krmasn. te DU f:ieyr: ahlakn ta'dile ve melekat- fazilenin iktisabtarkyle hikmete mensub olan s~yrdir. Yoksa, sfat tecelliyat ile, fenada ne bYK karncann ve ne de kklerinin ayni ve eeri kalmaz. (Ayet 19) (Fetebessem dahikan min kavliha) Sleyman, karn cann sznden gld. Yani, melakat- reddiyenin zevali ve melakat- fazilenin husulu ile mjdelendi~ sevindi. (Ve kaale rabbi evz'ni en eskure ni'metekeeti en'amte aleyye ve aHi vaideyye) (Avet 19) Kav. lile kendi nefsinin efal ve sfatndan fena ve Hakkn ef'ill ve sfatyla ittisaf sebebiyle, kendisine verilen u ni'metin s.krine tevfik olunmay ve validinine, yani; ruh ile nefse birincisinin: kemali ve tenevvr ve ikincisinin: kabul ve tesiri ile verilen ni 'metin krne tevfik olunmay (Ve en a'mele salihan terdih) (Ayet 19) ve sfat tecelliyatnn hukukuyla ve nur-i z8.tna ibadet-i kalbiye Hekyamda istikamet ile raz olduun salih ameli istemeyi Rabbinden taleb eyledi. (Ve edhilni birahmetike fi ibadi~essalihine- (Ayet 19) Ve zatnn kemali ile beni, halkn kem~Uine ve illemin salahna sebeb olan, kamiller zmresine idhal eyle dedi. (A yet 20) (Ve tefelr kadettayre fekaaJe maliye la' erel hdhde). Sleyman kuvay- !""lhaniye kularn aradrnca, kuva-yi mezkCre (Hdhd) n bulamayub, (Hdhd) neden gremiyorum, yoksa Hdhd gaib olanlardan n oldu? Zira kuvve-yi mfekkire vehmin itaatinde olduu' v~it, mtehayyile olur. O halde mfekkire gaib,. belki ma'dumdur (yoktur). O kuvvet ancak muti' olduu vakit mfekkire olabilir. (Ayet 21) (Le' azzibenneh azaben ediden) Kuvvetli bir riyazat ve onun vehme itaatinden men' ve akileye itaat ettirilmesi sebebiyle ona iddetli bir azab ederim'. (E;vleezbehanneh) (Ayet 21) Yahud, im'ate (ldrmek-ldrlmek) ile onu zebh (boazlayuh kesici) eylerim. (Ev leye'tiyenn bisultanin mbinin) (Ayet 21) Yahutki zatnn nuruyeti vecevherinin safas sebebiyle akla mti olarak, hareketinde bana aikare sob bet getirir dedi. (Ayet 22) (Fernekese ayre baa'ydin) Yani, kuvve-i' mfekkire Hdhd, kudsiyeti dolaysyle uzun zaman riyazata ve tahareti dolaysyle imateye muhtae olmayub, az bir zaman iinde zahir ve delil ile ric' at (geri dnerek) ederek en doru ta,rik zre kyaslarm ter-

356

NEML SURES!

kibine, almakla (Fekaale ehatt bima lep. thit bihi) (Ayet 22) Medine-i beden ahvalinden senin ihata etmediin cz'iyat idrak ve onlar klliyat ile terkib ahvalini ben ihata etdim. nk kalb; zat ile ancak klliyat idrak eder.' Kyas terkibinde ve re'yin istinad ve istihracnda; ancak fikir ile klliyat cz'iyata zam edebilir. ,Fikir-' siz, klliyat cz'iyat'a zam edemez. Fikir vastasyla iki alemin' ahva1ini ihata ve dareynin hayretini cemi' eyler. (Ve ei'tke min sebe'in bi nehein ya,kinin) (Ayet 22) Ve sana, cesed m~dinesinden his ile mahele olunan ayani bir haber getirdim dedi. (Ayet 23) (nni ve eedtmre'aten temlikhln vetiyet) Ben, onlara icra-y hkm ve hkmet eyleyen bir kadn' buldum ki, o da; stlah kavminde 'nefis tesmiye olunan ruh-i hayvaniyedir. (Ve itti- , yet min killli ey'in) (Ayet 23) Ve. kendisine; bedeni tedbir ve tam ma~asyla tasrif edecei btn esbab verilmidir. (Ve lehaarn azmn) (Ayet 23) Ve kadnn byk bir Ar da vard~ ki o da: irtif'a;. hey'etile dayannu olduu mizac- mutedilden ibaret bes ait-i ,unsuriye tabayiinden olan tabiat- bedeniyedir. Yahut, Seba medinesi: alem-i cismani ile, Ar da: beden ile te'vi! olunur. (Ayet 24) (Ve eedtha ve kavmeha yeseditne liemsi min duniahil Ben, o kadn ve kavmini; ruhun hkmne inkiyad ve te.vhid dizisinde dizilmekle, Hakkn emir ve taatini iz'an (boyun ene) etmedikleri halde, Hakdan mahcfth olan akl- maa gneine inkyad ve onun hkmn iz'an etmekle secde ederler buldum. (Ve zeyyene lehmeytan a'maehum) (Ayet 24) Ve vehim eytan onlara ehevat ve lezzet-i bedeniye ve kemalat- cismaniye tahsili ilerini tezvin ederek, (Fesaddehm anissebm) (Ayet 24) onlan Hak yolundan ve adaletle fazilet yoluna gitmekden men etmitir. (Fehm la yehtedunel (Ayet 24) Onlar, t~vhide ve Srat- mstakime hidayet
buai.nazlar.

(Ayet 25) (ella yesedd lillMil Yani, kemalatlanm ihra etmek hususunda akla inkiyad ve iz' an etmedikleri iin: her ikisi de itmam- , lar olaca 'iin Hak yolundan men eylemidir. (Eezi yuhriclhab'el, (Ayet 25) Arz-cisim ile semavat- ervahdagizlenmi olan kemaat- mmkneyi ihrac eden (Ve' ya'lemu ma tuhfune ve matu'linftnl (Ay~t 25) ve istidatlanndaki 'kemalatn akla hurucunu hacib (p~r deli ka.pucu-gzdeki ka) ve m~ni' olan am ellerle, kendilerinde bilkUVve mevcud olan, gizlenilen kemalat ve izhar ettikleri hey'et-i muzlim~ ve ahlak- seyyieyi bilen Allahu Tealaya secde etmedikleri in, herikisi de itmamlar olacandan Hak yolundan men eylemi-

drr.

NEML SURES!

357

(Ayet 26) (Allah lailahe illa hve) Hviyetden gayri bir mabudun vucudu yoktur. Bu sebebden ibadet ve .inkiyad ancak hviyete caiz olabilir. (Rabbl'aril' azini) (Ayet 26) Allanu Teala, herey'i muhit olan Ar- azimin Rabbidir. Azamet-i lahiye yannda nefis Belkismin ar ne kadar kk kalr. Binaenaleyh, arn muhabbeti ile, Hakkn taatndan mahcllb olub da Allaha itaat etmemesi nasl olabilir? (Ayet 27) (Kaae senanzuru esadakte) Sleyman: Ey hdhdl senin tarik-i akli _ ile onlarn hallerini ihata ve onlar dalalete nisbet etmekte sadk m, (Em knte minel kazibine) Ci~..yet 27) yahut vehme muvafaka-t ve fa..sid tahayylatn terkibi sebebiyle kaziblerden mi olduuna bakacaz dedi. (Ayet 28) (zheb bi kitabi hazal Bu benim kitabm, yani hikmet-i ameliye ve eriat-i lahiyeyi gtr. (Fe'elkih ileyhim sfunm.e tevelIe anhm fanzur ma za yerefiine) (Ayet 28) Kitab onlara ilka edib, sonra geriye dn ve 'taat ve inkyad kabul muveyahut imtina m edeceklerin~ dikkat eyle. (Ayet 29) (KaMet ya eyyhel melell inni ulkiye eyye kitttbn! kerimnl Nefis Belks': Ey kavmim, bana mkerram .bu- kitab ilka olundu. (Ayet 30) (nneh min SIeymfue l )' Fikir vastasyla kalbden nef~ . se sadr olduu iin muhakkak O kitab kalb. Sleymanndandr. Ve o kitabn mezmunu' {manas-ka,vram-nktesD '(Ve innelu bismilLThirrahmanirrahim) (Ayet 30) muhakkak stidadn ve nefisde olan kemalin, akla ihracna s.ebeb olan alatn ve ahlak ve sfatdan kendisine mnasib olan; kemalin ifazas ile mevsuf olan Zatullahn ismine mulabestir. (lfetlidir-mnasibdir-mukarindir). (Ayet 31) (Ella ta'Iii aleyye ve'tiini mslimine) Ve sizbana ga.. lebe ve istilaetmeyiniz ve bana teslim ve mnkad olduunuz hald~ geliniz. demektir -dedi. (Ayet 32) (Kaae ya eyYMel meleu eftftni ri emri ma knt emr,en hatta tehediini) Belkis: Ey kavmim! siz bana, bu , iimde rey ve cevab verin. Siz ahid olmaynca, ben hi bir ii kestirici deilim dedi. -..
J.mat'aten

(Ayet 33) (Kaalu nahn Ulii lruvvetin ve ulu ba'sl edidin vel'eInr ileyki fenzurl ma za te'mnne) Kavmi: Biz iddetli kuvvet ve ecaat sahibiyiz, emir senindir. Her ne emredersen sen. bilirsin dediler. ~

358

NEML SURES!

(Ayet 34) (Kaalet innelmliike iza dehalft karyeten efsediha ve ce'aJii e'izzete ehIiha eziIIe1;en) (Belkis: Muhakkakdr ki sultanlar bir memlekete kahren girdikleri vakit mutlaka o memleketi bozar ve ahalisinin aziz olanlarn zelil klarlar. (Ve kezalike yef'aliine) (Ayet 34) Bu msellem (herkesce doruluu bilinen)' bir keyfiyett.ir. Bunlar da ga.lib gelirlerse, bize byle yaparlar dedi. Belkisin bu sz; nefsin kabiliyetine ve cevherinin necabetne ve her' ne kadar kuvasnn mavere ve, mzahiri (yardm etmesi) olmakszn Sleyman'n emrini kabul etmesi mmkn deilse de yine -evket ve istila hey'eti ile grr ve istila eylemek hususunda kuvasna muhalefet eylediine iarettir. Karyenin ifsad, yanltlmas ve ahalisi,nin azizlerini zelil klmas: Sleym~n'n, kuvay huzuz. ve le'zzetindenmen'ine ve riyazatlarla kuvvaya galib ve mes'ulu olan eyleri kknden kopa,rmasna iarettir. (Ayet 35) (Ve inni mrsiletn ileyhimbihediyyetin fenazratn bima yerci'ulmrseliine) Ve muhakkak ben, onlara mevadd- heyulaniyenin, hevacis, (kuruntu) devai (iddetli arzu) ve bevais elleri (sebeb olan-icabettiren) zerinde tezyin ve te'vili suretiyle; md rikat- hissiye, ehevat-, nefsiye, lezzat- vehmiye ve hayaliye malla~ nndan hediyeler gnderici ve mrsellerin ne ile' rcu. edeceklerini, bu hediyeleri kabul ederek yumuayb da nefse meyil mi edeceini, yahut hediyeleri red ile Hakka meyilde selabet mi gstereceini gzeteceim dedi. (Ayet 36) (Felemma de sleymane kale etimddiineni himalin) Eliler Sleyman'a gelince, Sleyman: Bana mal ile imdad ve ziyade mi ediyorsunuz?' (Fema atamyaIlah hayrn mhnma atakm) ,(Ayet 36) ~Aah'n bana vermi olduu maarif-i yakiniye, hakayk- kudsiye, lezzat- akliye, mahedat- nuriye, size verdii mzahrafat- hisslye ve hayaliye ve. vehmiyeden daha hayrldr. (Bel entm bihediyyetikm tefrehiine) (Ayet 36) Belki hediyelerinizle siz"" ler ferahlanrsniz, biz deil, bizim ferahmz; ancak Allah'n indinden olan eylerledir, zikr olunan eylerle deildir dedi. (Ayet 37) (rci' ileyhim) Te'vil ile, 'hediyeleri, arz eyleyen: mtehayyile (hayal kuran-hayale alan) elisine hit~bdr ki sen" onlara dn.,(Feene'tiyennehm~bicnudin) (Ayet 37) Ve elbette biz, onlara kuvay~ ruhaniyeden, Envar- lahiye imdadndan yle bir askerlerle geleceiz ki, onlarn bu askere kar takatleri yoktur. (Ve lenuhricennehm minha eziIleten ve hm sagirune) (Ayet 37) Ve kalr ve istila ile kknden skb koparmakla zelil olduklar halde onlar memleketden karacaz. Onlarn asli vatanlarndaki merte-

NEML SURES

359
olunmalar

beleri

den (alak-dkl

olub, adab ile tenevvr

dola-

ysyle, onlar tab'an ve rtbeten zelil kimselerdir dedi. '

(Ayet 38) (Ka,ale ya eyyhel meleft eyykl1l- ye'tinibi'ariha kable en ye'tftni mslimine) Sleyman; Ey kavim! sizin hanginiz, onlar mslim olduklar halde, bana gelmeden evvel Belksn Arn bana getirebilir? dedi. Yani, nefis ve kuvasnn ahlak ve taat ile tak.., ribinden (yaklad~lmasndan) evveldemektir: Zira kuva-i tabiiy. yenin a'mal ve adab ile teshiri (itaat ve, inkiyad ettirmesi-elde ~di! mes) nefs-i hayvaniye 've kuvasnn, ahlak ve melekat ile teshITinden daha sehil (asan-kolay) ve daha karibdir. (yakndr) (Kaale ifritn minel einni en iitike bihikable en tekuftme nin i makaamikeJ (Ayet 39) Cinden ola: bir frit; sen makamndan kaim' (kalkmadan) olmadan ben o Ar sana getiririm dedi. frit: vehimden ibarettir. Vehim; kuva-y tabiiyyeyi havf vereca ile teshir ve deva- vehmiyeye muvafk midlerle, am ellere sevk ~yler. Yani, sen sadr makamnda olduun 'zamanda, sr makamna terakki etmeden getiririm dedi. Kalb, sr makamna terakki eyledii vakit ise; vehim, hidayet olunmakla, fiilinden mnazil (azledilmi-uzakladrlm olan) oluverir. _ (Ayet 40) (Kaalellezi indeh ilmn minel kitabi ene atike bihi kable en yertedde ileyke tarfke) Kendjsii1de, kitabdan bir para ilim olan kimse; nazarn zatna ve zatna layk olan hakayk ve maarif-i klliye ve mahedat- hakkye~yi ayniyeyi idrak iin, Alem-i kudsi'deki alemine terakkiye rc etmeden evvel, ben, onu sana getiririm ,dedi. Bu kimse; kendisinde Levh;.i mahfuz kitabndan hikmet-i ilmiye ve eriat ilmi bulunan ve, kemru ve erefin ve zikir-i cemilm ve 'kerametin husuln sevdirmekle kuva-y tabiiyyeyi' tes,.. hir ve taat zre tekarrb ve tahrik eden akl- amelidir ki,' kem~,-i ameli, kemal-i zevki, ve kefiye mukaddemdir. (Felemma ra,fth mus.. tekrren indeh) (Ayet 40) Vaktaki kalb Sleyman', ar, yani; kuva-y tabiiyyeyi kendisine ittisal halinde, sabit, devai-yi ahvaniy~ ve nevazis'-i ,eytaniye ile mttefik olmayarak taate :alkn grdkte: (Ka,ale haza min fadli ra.bbi Iiyeblveni e'ekfu em ekfr1l (Ay~t 40) Bu keyfiyet, beni taat1e ve eriatle amel etmekle kr m, yahut eriata muhalefet ve ma'siyet sebebiyle kfr m edeceimi imtihan etmesi iin Rabbimin fazlndandr dedLYahut mana: Taate tevfik zamanda, tarika,te slk ve hazrete ikbal ve sfat tebdi! ve tecelliyata murakabe ile kr m yahut, a'mali. r,yet ve ucub v~ gurur ve akl ve ma'kul ile vukuf ile Hakdan idbar (tersine gitme" dkunlk) sebebiyle, ihtircab sUretiyle kfr m edeceimi imtihan etmesi Rabbimin fazlndandr dedi.

360

NEML SURESt-

(Ayet 41) (KaMe nekirru Ieha arehft) Sleyman, adetini dei tirmemek, mezmum eyleri terk etmek ve riyazatlar ile kuva-y tabiiyyeyi zayflatmak ve telakkisi indinde rtbeden a'la olan hey' et-i bedeniyeyi ve bedenin rahat ve lezzatn ifrat cihetinden bulunan ekil (yemek) ve urb (imek) ve nevm (uyku) ve bunun emsali mstevli (idaresi altna alan, galib olan) olan kuva-y tabiiye-yi es- . feli ve Belks'n dinde esfel olan enva- meakkat ve riyazatla.r ve azmin uyankl ve tefrite (noks,n ilemek-ifratn zdd) meyl etmi umur-i bedeniye ve zayflam kuva-y ruhaniyeyi a'la klmak yoluyla ba aa edip, Belksn, arn t'aayyr (deidiriniz) ediniz (bakaladrnz). (Nenzur etehtedi emtekdnumineIIezine la yehteddne) (Ayet 41) Cevherinin necabeti ve aslnn erefi ve istidad ve kablnun gzellii sebebiyle, Tiyazat1a fezaH ve kemalat ta:rikine hidayet bulacan, yahut bilakis hidayet bulmyanlardan JI?1 olacan, grelim dedi. (Ayet 42) (Felemma eaet) Vaktaki N efs-i Belkisi, kalb makamterakki, kalbin envariyle mtenevvir, ahlakyla mtehallik, cunudu (askeri) ile beraber mnkad ve teslim olaraktan geldiinde (Kyle abakeza arke) (Ayet 42) Senin arn bu mudur? denildi. Yani, senin arn, bu sUret-i mugayyere zre mi dir? Yahut suret- evveli zre mi dir? Arnn bulunmas layk olan suret-i msteviyesi bu mu dur? Yoksa evvelki mi dir? ve makus (alt st edilmi-baaa evrilmi) olan sureti o mu dur? yoksa bu mu dur? (Kadle ke'enneh hve) (Ayet 42) Belks: benim halime nisbetle bu suret, guya evvelki halime nisbetle odur. Yani, ben cihet-i sfliye mteveccih 01. duum zamanda, o suret zre olan arm halime mutabk idi. Ulvi cihete mteveccih olduum zamanda, armn, bu suret-i msteviyede olmas, halime muvafk olmutur dedi. (Ve iitinel' lme min kabIiha) (Ayet 42) Ve biz, bu haletten evvelilmi verilmi,. yani ezelde misak- ftrat zamannda ilmi verilmi (Ve knna mslimine) (Ayet 42) ve bu ne'eden evvel mnkad (baeib) inkiyad etmi-itaat etm-mti) olunanlardan olmu idik. Ancak unutmu olub, imdi hatra getirdik dedi.
mna

(Ayet 43) (Ve saddeha ma kanet ta'bd min dilniIlahi) Allahu Terua hazretleri, Belks' tevhide dndrmekle,Allah'dan gayri, ibadet etmekde olduu akl- maa gneinden evirdi. (inneha kanet min kavmin karinne) (Ayet 43) Zira Belks, Ha,kdan mahcub olan kavimden olmudu. (Ayet 44) (Kyle lehed hulissal"hal Belksa saraya yani, sadr makamna gir denildi ki (sarhun mD1errednl (Ayet 44) o makam;
6'-

NEML
ezdadn

SURES

361

tekablnden ve tebayi'in tehalfnden (birbirine uygun olmamak) dzlenmi, mevaddan tecrid ile tesviye olunmudur. Min kavanra) (Ayet 44) Sefa ve tenevvrde sraya benzeyen kalb-i safi nurlarndan cilalanmdr. (Felemma re'eth hasibeth lcceten) (Ayet 44) Belks kk grdkte, onu vahdet denizi zan etti. Zira, tecerrd ve terakkide Belksn rtbesiriin gayesi ve tedani ve telakkide kemalinin nlhayeti; aarh, yani kk idi. Ondan daha yksek bir makama nazar t~cavz edemezdi. Bir ey iin, ondan dahastn bir kema mmkn olamyan her hangi bir mertebe; o ey'in tevhidde nihayeti ve mstarak 'Olaca mabud ve matlub- cemalinin en bydr. (Ve keefet an sakayha.) (Ayet 44) Belks bedene ba-layan-rapteden ve bedende onun sai eyledii kuvve-i gazabiye ve 'eheviyeye munkasem (ayrlm olan) cihet-i sfliyesini, kat' -i taaIlkat suretiyle; ga1vai-yi bedeniyi mhlbis heyulmye'den tecrid eyledi. Lakin, cihet-i sfliye bakmndan; yapt ilerden mteekkil kl1ar ve keduratndan kararm izler bedeninin zerinde grnyordu. (Kaalet rabbi inni zalemt nefsn (Ayet 44) Nefis Belkis: Ey Rabbim! ben, ihticab ve hevayc-i v.ehmiye il~ kark akl ilah ve mabud ittihaz etmekliim sebebiyle nefsime zulmetdim dedi. (Ayet 44) (Ve eslemtme'a sleymane linahi rabbil' alemine) Ve Hakkn emrine inkiyad ve tevhid silkinde' (mesleine-yoluna) salikolmak suretiyle Sleyman ile beraber Rabbl alemiyn olan AIlah'a teslim oldum dedi. Ar; beden ile tevil eylemek bu tevcih zre doru olur. Dier bir vechiyle de tevcih oluna.bilir ki o da; Nefis belkisi, Arnn, yani bedeninin bekas mddetince, makulu ile mahcub bulunuyordu. Ve Kalb Sleymanna inkiyad edemiyordu. Anc.ak ne'e-yi saniyede inkiyad eyledi.mdi bu tevcih zre; yamnda kitabdan ilim ol.an kimse akl-i fa'aliden ibaret olur. Gz aub, kapamak ve yerinden kalkncaya kadar geen za,man iinde Belksn arn Sleyman'a getirmek: Bedeu- sminin, an- vahidde icad olunmasdr. Onlarn, mslim olduklar halde gelmelerinden evvel .sznn manas; nefsin, bedene taallUku zerine, madde-i bedenin tekaddm eylemesidir. bni Arabi RahmetuIlahdemitir ki: ar getirmek, orada ifna ve Sleyman':t1 huzurunda icad edilmesile olmu dur. Arn tenekkr (tannmayacak kyafete girmek) Sretin teayyr demektir. (Keenneh hve) sznn manas da: sureti benzer demektir. Sarha; (kk) 'beden-i sanirtin maddesidir. Buna binaen sarha (kke) girmek, beden-i sani ile lfet peyda etmekdir. Sakayn'in (Belks'n ayak topuundan iki diz kapa~na kadar olan ksmdr ki, Belks anne cihetinden Cintaifesine mensub olduu?-dan, ayann bu ksm fazla tyl idi) kefi (almas) masabesinde (tr-

362

NEML SURES '-

ler derecesinde) olan hey'et-i bedeniyenin zevalbulmakszn, beden-i evvel e teallukunun kat'dr ki (alakasnn kesilmesil.id bu tevecch, !llahcub ve naks olan nefisler iin her halde teallukun lazm geldiine mebnidir. Allahu Teala alimdir. (Ve lekad erselna ila se.. mde) (Ayet 45) Ehl-i maa demek olan; az su ehlini tevhide 'davet iin Kalb Salihin gnderdik. (Feizahm' farikanil(Ayet 45) Bir de o akl- maa ~hli; kuva-y nihaniye ve kuva-y nefsaniye olmak zre(YahtesIDune) (Ayet 46) yek dieri ile ekiir iki frka , oldular. Kuva-y ruhaniye; Salihin daveti haktr, kuvva-y nefsaniye ise; hayr, Salihin daveti batl, bizim bulunduumuz hal hak.. tr diyordu. (Kaale ya ka,vmi lime' testa'eilne bisseyyieti kableIharsenatil (Ayet 46) Salih: Eykavmim siz ne sebebden fazHeti terk ve rezHet sebebiyle kalbin ktlkle dalm.as hususunda acele ediyorsunuz? (Lev la testafiriinelIahele'aJlekm trhamune) (Ayet 46) Hey'et-i bedeniyeyi muzlimeden kesilib de, tevhid nuru ile nurIanmak 'sUretiyle Allaha istifar etseniz, kemalin ifazasyla merhamet olunmanz me'muldr dedi. (Ayet 47) (Kaa.ttayyerna bike ve bimen me'ake) Kavmi: senin bizleri, huzuz (zevkler) ve terfihden (bolluklardan) men'et:en sebebiyle biz, senden ve sana iman eden arkadalarndan. yaramazlk (uursuzluk) buluyoruz dediler. (Kaale Mrkn indallahil (Ayet 47) Salih Aleyhisselam: hayrnzn ve irkinizin sebebi Allah'dandr. Belki siz, enva-i mihnet ve fitnelerle iftinan (trl trl kelam etmek) ve imtihan olunuyorsunuz dedi. (Ayet 48) (Ve kane n medineU tisat rehtm yfsidne fila,rd; ve l,a yuslihiinel Ve o kasabada; asla iyilik etmeyb, ileri daima ifsad ve fenalktan ibaret bulunan dokuz kiiden mrekkeb bir mttefik taife var idi. (Ayet 49) (Kaaii tekasamu binahi, iUthir..l Bu taife; Salih -ve ailesini geceleyin basb ldrerek, sonra" velisine:' biz onun mahall-i helakini bile grmedik ve biz, elbette doruyu syleyenleriz demek zre, aranzda ahdpeyman ediniz dediler. Kasabay ifsa:d eden bu taife; havass- hamse ile gazab, ehvet, vehim ve tehaYYIdr. Geceleyin. ldrmeleri: kalbi, nefis gecesi karanlnda ihlak (helak) etmeleridir~ Kalbin velisi ise: ruh dur. (Ayet 50) (Ve mekarn mekren ve mekerna mekren vehm la ye'urune) Onlar byle hile kurdular. Ve onlar farknda olmadan bizde onlara hile kurduk. Allahn onlara hilesi: a'zalar dalarn zerlerine ykup, nefha-y evveliden ibaret olan sayha ile kavimlerini ve kendilerini bulunduklan maaralannd& tedmir (helak-mal'i

NEML SURES!

363

etmek) etmesidir. Lut kavminin fenalklan-hayaszl da yledir: Onlar zukCra yani erkeklere yanaarak, yani: kuva~y ruhaniyeye idbar (bahtszlk) ile, kuva-y nefsaniyeye teveoch ve kuv:l-y ruhaniyenin cihet- sfliyeden olan kCva-y nefsaniyenin tesirinden 'n teessir ve kuva-y nefsanye ile lezzet ve ehevat- bedeniyenin tahsilinde, nefsaniyetin, ruhaniyet zerine istilasyla ruhaniyeti tesir rtbesinden drmektir. (Ayet 59) (Kulllhamd lilHihil Habibim de ki: kemalatnn, 5 fat ve tecelliyatnn mezahirinden ibaret olan mahlUkat zerine zuhu'u sebebiyle, Hamd-imutlak; Allahu Teala hazretlerine mahsusdur. (Ve seHimn ala ibadihillezinestafa) (Ayet 59) Selam da; istidada.rnn safas ve noksanlk ve Metden beraatleri hasebiyle, ~ temizleyip sediihas kullarna, mahsusdur. O halde;' ekvan mezahiri zerine zahir olan cemi kemalat; Hakkn sfat- cemaliye ve celaliyesi olub, o kemalatda gayrin nasibi olmad iin; mutlak hamd Allah'a mahsusdur. Has kullarndan seip, saf kld kullan: zatlarnn sefas ve aynIarnn istidat noksanlndan ve hicab afetinden temizlenmi olmas ise; Hakkn o kullarna selam dr. Her iki emrin de mazhar- tamm- nebeviye bilfiil husulu de; Nebi al~yhis selamn tafsil makamnda; ayn-i cem' e intikal edici ve Haktan zuhur ve ona rc;C edici olduu halde,. ayn- cem'den bu szle me'mur , olarakdan tafsil makamnda bu sz sylemesidir. (Allah hayrn emma yrkftne) (Ayet 59) Hamd-i mutlak ve selam- mutlak ken,disine mahsus olan Allah m zatnda mahza ve mutlaka hayrdr? Yoksa kendisine vcud ve tesir isbat etmekle Hakka irk ettiinjz ekvan m? nk: kema-i mutlak ile feyz-i akdes itibariyle selam- mutlak isminden ibaret olan kabul-i mutlakdan sonra adem-i srf . ile' hayr-i mahz- mutlaka :rp.ukabn olan err-i srf- mutlakdan baka bir ey kalmaz. Binaenaleyh, adem-i srf ve err-i srf ne suretle hayr olabilir? (Ayet 60) (Emmen ha]a,kassem~vati verarda) Yahud, a'yan- mmkne ve sfatndan kaffesini mevcud olan;' messir- mutlak \ m tesir ve icadda hayrldr? Yoksa, vucudu olmyan bir ey mi hayrldr ki vucudu olmyann tesir ve icad nekeyfiyetle olabilir? (Eilan ma;alahiJ (Ayet 60) Tesir ve icadda Allah ile beraber ba ka lah var m dr? (Be'lm kavmn ya'diliine' (Ayet 60) Belkionlar Hakdan udul (sapan.:"dnen) eden bir kavimdirler ki, tevehhffi sebebiyle batl. isbat ederler. (Ayet 63) (Emnen yehdikm fi zulumatilberriJ Yahud, ekvan v~ ef'al (Velbahri). (A,yet 63) ve sfat hicablar ijnde sizi nur~i za-

364
tna

NEML SURES!

hidayet eden zat kimdir? (Ve men yrsilrriyaha) Tecelliyat rahmetinden evvel, kulubu ihyaedici nefahat irsal eden kimdir?

(Ayet 63)
rzgarlarn

(Ayet 64) (Emmen yebde'ulhalka) Ayn'lan ile ihtiva ve 'zatlan ile ihticab etmesi suretiyle, halk izhar eyliyen (8funne yu'ydh) (Ayet 64) sonra ayn- cem' de ifna ve mahv ile zatnda ihlakleri ile, yahut ne'ede izhar ve fmta iadeleri ile, halk iade eyleyen zat kimdir? (Ve men yerzukukDl minessemw. verard) (Ayet 64) Ve sizi semadan; gda-y ruhani ve yerden; gda-y cismani ile rzklan dran zat kimdir? nk, semadan; maarif ve hakayk vearzdan; hkm ve ahlak rzklan g~lir. (Ayet ,82) (Ve Za veka'alkavl aleyhim) Yani, onlar zerine kazada, hkmmzn sebkat eyledii ekavet-i ezeliyenin vukuu tahakkuk eylediinde (Ahrecna lehm dabbeten minerard) (Ayet 82) Dabbe'nin kmas alametlerinden biri olan kyamet-i sura dan evvel beden arzndan Da;bbe kssasnn zikir olunduu vec- . hiyle ahlak ve melekat tefazl (fazl ve meziyet yanna kmak) ve tefavt (ikieyin birbirinden farkl olmas) . hasebiyle etraf ve cevarihi arasnn nnasebeti uzak, korkun hey'et ve ekilli muhtelif bir tarzda, her akinin sl1ret-i nefs i dabbesini ihra eyleriz. (Tkellimhm) (Ayet 82) O Dabbe, lisan- hayat ve sfatyla onlara: (Ennennase kanii bi ayatina H ykinune) (Ayet 82) insanlann, bizim diriltmee kadir olduumuza ikan (yakn hasletmek, phesiz bilmek) etmediklerini syler. (Ayet 87) (Ve yevme ynfehu fissM) Kyamet-i surada ldr.. mek nefhas olan; birinci.nefha ile sur' frld vakit (Fefezi'a men fissemavelti ve men fll'ard) (Ayet 87) semavatta bulunan; aklla-i mcerredn ve arz'da bulunan: chhal-i bedeniyn yahud ku- . va-y ruhaniye v~ cismaruye inleyip szlarlar, korkarlar, Yani sarslrlar. cia men aanah) (Ayet 87) Ancak, Allahta fani o~an muvahhitlerden ve Allah ile kaim olan uhud ehlinden Allahn diledii .kimselerfezi' (sarslmazlar) etmezler. (Ve klln atevh dMi. rine) (Ayet 87) KMfesi,dirilmek iin hakir ve zelil olduklan halde mahere gelirler. Kendilerinin kudret ve ihtiyarlan yoktur. Yahut ma'na: kaffesi, Hak'ka inkiyad edici, mevt ile hkmnkabul edici . olarak gelirler. _.(Ayet .88) (Ve tere! cibae) Ve beden dalarna baktnda onlan (Tahsebhc1 camideten) (Ayet 88) mekamnde.. duruyor zan edersin. (Ve hiye temrr merressehabil -(Ayet 88) Halbuki o bedeni dalan ba's (yeniden dirilme) zamannda, uzun gnde eczasnn top-

NE.M:L lannas

SURES!

365

iin, bulut gibi tahlil (eczasna ayrmak) ile gitmekte ve tela ~tmektedir. (Sun' all ahillezi etkane klle ey'in) (Ayet 88) KuHa- r amelleri ile cezalanmalar iin yaplan ibu tenfih (fleme) ve imate (ldrme, lm mucib -olmak) ve ihya (diriltme) ileri hereyi hikmete muvaffk klan Allah'n kendisin~ layk olan bir saidir (iidir). (inneln habirn bima tef'alnne) (Ayet 88) Muhakkak Allahu Teala hazretleri kullarn yaptklar eylerden haberdardr. (Men cae bil haseneti) (Ayet 89) Her kim nefis sfatlarndan bir sfattan Allah'a tvbe ederek; o sfatn mahv- sUretile bir iyilik getirirse; (Feleh hayrn minha) .(Ayet 89) o sfatn makamnda, bir sfat- lahiyenin kyam sUretiyle, onun iin hasenesinden daha hayrl bir ey vardr. (Ayet 90) (Ve men c~e bisseyyiati) Ve her kim nefsinin sfatla bir sfatla ihticab suretiyle bir ktlk getirirse; (Fekbbet vchhm finnarn (Ayet 90) tabiat ateinden, cihet-i sfliyeye id detli meyillerinden, binalarnn baaa klnnas suretiyle atete yz st braklrlar. (Hel tczevne illa ma kntm ta'melnne) (Ayet 90) Siz, ancak amellerinizin suretleriyle ve amelleriniz heyetl~ri suretleriniz klnmakla cezalanrsnz.
rndan

(Ayet 91) (innema mirt en a'bde rabbe hilzihllbeldetil Ben, Hak'dan bakasna iltifat etmeyb, ancak u beldenin, yani kalbin Rab'bine ibadet etmee emrolundum. (Ellezi harremelta) (Ayet 91) O Rab'ki, kalbi, nefis sfatlarnn istilasndan himaye ve ehl-i ricsin dululnden men eylemitir. Ve kalb beldesini ve orada bulunanlar emin klmtr. Yzmn, tabrat atei zere dmemesi iin ancak o Rabbe ibadetle emrolundum. (Ve leh kll ey'in) (Ayet 91)' Ve herbir ey, O'nun melekut ve Rububiyeti tahtndadr. badet edi-' cisine vermek istediini verir. Men etmek istediini men eder. Ona alebe etmek isteyenidefeder. fVe mirt en ekune minel mslimine) (Ayet 91) V~ O'nda fena ile, z8.tlarn teslim eden mslmanlardan olmak iin emrolundum. kur'ane) Ve mecmu' olan kemalat, be'" ihra etmek suretiyle tafsil etmeklie.!> emrolundum. (Ve kun hand nlabil (Ayet 93) Ve Habibim! Hak'kin sfat hamidesi ile ittisaf suretiyle mutlak hamd; Allaha mahsustur . deyiver. (Seyikm 'ayatihil (Ayet 93) Allahu Teala size, yaknda kalb makamnda sfatn gsterecektir. (Feta'rifunehill (Ayet 93) O vakit siz, sfatn arif olacaksnz. Yahud nefis makamnda kalr ile efa'lininayat ve asarn size gsterecektir. O efal ve asar ile dalanmak zamannda, efal ve asarn arif olacaksnz. Ya-

ka makamnda ibraz ve fiile

(Ayet

92) (~e

en

etvel

366

KASAS

SURES

hut ma,'na: Kyam.-et-i kbrada tecelli-yi zat ile, sur nefh olunduu zaman, gklerde ve yerde bulunan herkes, sa'ka-i fena (baylma, baygnlk) ve kahr- klli sebebiyle sarslr, titrer. Ancak s'a'ka-i fenadan sonra ifakat (ifayab olmak, iyilemek) bulan ve Hakkn hayatile dirilmi olan; Allahfl diledii ehl-i beka, bu sarsntdan mstesnadr. Ve mevcud ol'anlarn kaffesi makhur ve hayat ve vcud derecesinden sakitolduklar halde, Hak'ka gelirler. Sen, vcudlar dalarn camid (donmu,d.onuk) ve zahirde hai zre sa:bit olduunu zan ederek grrsn. Halbuki .o vcud dalar; blutlarn gemesi gibi geerler. Hakikatde zaildirler.

'KASAS SUBESi
BsMLJ'-A.HRRAHMANRRAHM

(Ayet 41 fnne fir'avne aHi fil'ardl Muhakkak Nefs-! emmare istila ve tuyan eyledi. (Ve ceale ehleha i ye'an) Ve Srat- mstakimden ve adil ve tevhid yolundan tebaudla (uzaklamak, raklamak suretile) mteferrik (ayn ayr) yollara ittiba Habi) olduklarndan beden memleketi ehalisini de birbirine dman ve muhtelif frkalara ayrd. (Yestadif tdifeten minhm y:zebbih ebnaehm) (Ayet 4) Ahaliden bir taifeyi, kuva~i ruhaniye ehIi olanlar zayflatr, evlatlanndan; tesir ve t~alide ruha mna'sip olan erkeklerini ldrmekle derdinin aresine gerekeni yapmamak ile ve kalr ile keser. (Ve'yestehY nsaehm) (Ayet 4) Tesir ve esfelde hefse mnasib olan kadnlarn da takviye etmekle ve fiilde serbest brakmakla istihya (utanmak, ekinmek) eyler. Yani haya ve namuslarn)zale eyler. '
Fira,vn bedenarznda

(Ayet 5) (Ve nrid enne mnne alellezine.stud'ifl1 fil'ard) Halbuki biz, zlal (doru yoldan karma) ve ihanet ve tabii am ellerde istimal, lezzet-i behimiye ve sebiyenin tahsilinde istihdam ve ocuklarnn zebhi (kesilmesi) ve kadnlarnn istihyas (utanmak, ekinmek) sebebiyle, arz- bedende zayflatlan kimselere minnet ve ihsan edib de, onlar azabtan kurtaJ'ma (Ve nec'alehm eimmetenl (Ayet 5) ve onlar, mesa ve mukaddem klmakl (Ve nec'ale hmlvarisine) (Ayet 5) ,ve Firavni ve kavmini ifna etmekle zuafay, mlk ve arzn varisleri klmakl. (Ve nmekkine lehm firardl (Ayet 6) ve teyid ile 'Onlar arz- bedende temkin ve ikdar (kudretlendirmek) etmeklii (Ve nuriye fir'avne ve hamane ve cnl1dehma minhm ma kanii yahzernnel (Ayet 6) ve nefs-i emmEtre firavnna

KASAS

SURESt

367

va akl- maa tesmiye olunan; vehim ile kark akl Hamanna ve bunlarn kuva-i nefsaniyeden ibaret olan' askerlerine haz er etmekte olduklar Kalb Musa'snn zuhurunu ve onun elinde riyaset ve meliklerinin zevalini gstermei murad ediyoruz. (Ve eYhayna ila mmi Musa en ardryhD Ve :hiz Mu-: yani nefs-i levvamaden ibaret bulunan ftrat zre baki nefs-i sazec-i selimeye, idr akat- cziye ve ulurn~ nafia-y ez eliye stleriyle, sen, kalb Musa'sn rza (emzirmek) ile emzir diye vahyi eyledik. (Feiza hfti aeyhi fe'elkibi filyemmi) (Ayet 7) Ve onu, nefs-i emmare ve firavnesinin istilasndan korktuun vakit, onu akl-i heyulani ve istidad- asli denizine, yahu d ihfa ile tabiat- bedeniye denizine ilka (brak-at) eyle. (Ve la te h ari ve, La tahzeniJ (Ayet 7) Ve helakinden korkma; ve firakndan da mahzunolma! (nna rev.ddh ileyki ve ca'iIuh' minel mrseline) (Ayet 7) Temyizin ve nUr-irdn zuhurundan sonra, bz onu sana red edici ve onu, ben-i israUe mrsellerden yapacaz. (Ayet
7),

sa'nn anasna,

(Ayet 8) (Fel tekatahii Al fil"'avne) Kalb Musa'sn, kendisi zre zahir (yardmc) ve emrine alib olan :truva-i nefsaniyeal-i Firavni aldlar denizden ,kardlar. Zira K1alb 'Musa's, ancak vehim ve tahayyl ve sair zahir ve batn mdrikatn muavenet ve imdadlaryle vikaye ,olunabilir ve temyiz ve rde, vasl olabilir. (Liyekne lehm advvenvehazena) (Ayet 8) Musa, akibette onlaradman ve mucib-i hzn olmak ve dmannn en dman, ikiyann arasndaki nefis olduunu bilerek, nefis ve a'vann riyazatla kahr ve ldrb krmak ve kknden s kme<".Je , -onu ifna etmek iin aldlar., (Ayet 9) (Ve kaaletimre'et fir'avneJ Sfat dolaysile nur-i yakin ve sekinetle, Kalb Musa'sna muhabbethaletini arif olan ve nefs-i ammarenin istilas tahtnda ve telvin ile tesiri tahtnda bulunan; nefs-i mutmainne, (Kurreru aynin li ve leke) (Ayet 9) Fir'avne: bu ocuk, tenasb sebebiyle bittabii benin kurretl aynim (gzmn nuru) ,mahbub ve hadi-yi srurum ve tavassud ve rabta-y_zevciyet ve tevasul '(uladrmak, uladrlma) sebebiyle senin de kn'etl aynindir (gznn nurudur)>> dedi. Firavna cevaben: Bu ocuk benim deil, senin kurret aynindir. dedii rivayet olunmutur. Sanduku (sandk) yerinden oynattlar. Almad. Asiye, iinde bir 'nur grdkten sonra sanduku at. Ve o nura muhabbet etti. (Asiten yenfeanA) (Ayet 9) Onun gzyle iletimizi yoluna koyar v~ ilerimize riayet ve yaay sebeblernin elde edilmesinde bu ocuun bize nafi (faydal) olmas umulur. (Ev nettehizehii veleden) (Ayet 9)_ Yalud,

368

KASAS SDRESi

ruha deil, nefse mnasib ve hevaya tabi ve bedenin slahna hizmet ve bizi takviye eder de belki Onu veled ittihaz ederiz, Sakn bunu ldrmeyiniz dedi. (Ve hm la ye'urne) (Ayet 9) Halbuki, i bunu_n aksi olacana onlarn uurlar yokdu. Bilmiyorl ard . (Ve asbeha fuad mmi Musa faria) (Ayet 10) Musa'nn anasnn kalbi, yani; sazec olan nefs-i levvame, fira,vnn makiuru olmas cihetiyle, nef~-i Firavninin kendisini istHas korkusu ile akldan fari olduu halde sabahlad. (Ayet 10) cin kfulet letbdi bihi lev la en rabetna ala kalbiha) Iitekune minel m'minine) Safa-y istidft- sebebiyle, aybe m'min olanlardan olmas iin eerki biz, teyid-i ruhi ve ilham- meleki ile teyid ve takviye etmek suretiyle onu sabr ettirmi olmayaydk az kaldki Musa'y izhar edecekti. Yani zahiren ve batnan emmareye itaat edecek ve srr, henz bilkuvve olduu iin gizledii nur-i istidat ile ve Musa'nn gizli halile. ona muhalefet etmeyecektL (Ayet LLL (Ve kalet li uhtihi kussybil Anas, Musa'nn kz karyani; kuvve-i mfekkireye Sen, onu maani-yi makCle ve kemalat- ilmiyye ve ameliye safhalarnda hareketle takib ve hal ve ahvalini aratr dedi. (Febesuret bihi an cnbin) (Ayet 11) Kz kardei onu uzaktan grd. Yani; mfekkire kuvveti, Kalb Musa's nn derecesine terakki edemeyb; ona hasl olan sfat envarna ve mkaefe esrarna muttali olamad iin kalbin hal~ni uzaktan id!ak eyl~di. (Vehn lftye'urune) (Ayet III Ve kuva-i nefsaniyenin kaffesi, mfekkire derecesine varamadklar iin onlarn da kuvve-i mfekkirenin, kalbin haline muttali olduuna uurlar yoktur. (Ayet 12) (Ve harrernna aleyliI merad'a min kabl) Yani, istidat nuru ve ftrat safas sebebiyle; fikri istimalindan evvel Kalb Musa'sn, kuvve-i nefsaniyenin lezzat ve ehavatHe dalanmaktan ve kuvvetlenmekten ve arzularn kabul etmekten men eylemitik. (Fekaalet hel edllkm ala ebIi beytin yekfluneh lekm) (Ayet 12) Kuvve-i mfekkire; kuvve-i nefsaniyeye Kalb Musa'snn ahlak ve adab ile terbiye,sile kaim olmak suretiyle size tekeffl eden ve ona_ tarik-i his ve hadis ilimIeri ve vicdaniyat; tecrubiyat ve ma~ hadat stlerini emziren bir ehl-i beyt aileye delalet edeyim mi? (Ve hro leh nashun) (Ayet 12) Ve o aile Musa'y hkm-i amelye ve am el-i saliha He de tehzib ederek, vehmiyat ve mugaletat ile iva ve rezall ve- kabayh lle ifsad etmezler dedi.
deine,

(Ayet 13) ra a;ynha ve

(Ferededna
Iatahzene)

ila mmhil Bunun zerine; (Key tekar(Ayet 13) Musa'nn nu.ruyla tenevvr se-

KASAS SURES!

369

bebiyle anasnn karirlayn (gz aydn) ve mesrur olmas ve kurre-i aynnn (gznn nuru) fevtiyle mahzun olmamas ve ' Musa ile kuvvet bulub ziynetlenmesi iin. (Ve lita'leme ,enne va'dallahi hak,unl (Ayet 13) Ve' onun nuruyla yakinin husulsebebiyle; kendisine tevdi olunmu olan kemale her mustaidi isa ve her hakikati aslna irca' ve iade hususunda, Allah'n va'dinin hak olduunu bilmesi iin biz, Musay onun cihetine meyl ve ikbali sebebiyle de anasna, nefs-i levvameye red (iade) eyledik. (Ve lakinne ekserehm la ya'lemftne) (Ayet 13) Lakin insanlarn ou, Allah'n va'dinin hak oldu~nu bilemezler. Bu sebeble reyb ve ekkin arz olmas ve 'licabn vucudu dolaysyla, kendilerine tevdi olunmu olan kemali taleb etmezler. (Ayet 14) (Ve lemma belega eddeh) Vaktaki Musa, ftratn kemaline ve futuvvet (seha, kerem, ihsan) makamnabali olub (Vesteva) (Ayet 14) ve nefis sfatlarndan tecerrd sebebiyle; futuvvet makamnda kemalinin husuliyle mstakim oldukta' (Ateynah hkmen ve lmen) (Ayet 14) biz ona: hikmet-i nazariye ve ameliye verdik. (Ve kezMike necZyl muhsinine) (Ayet 14) te tarik- adaletde yryerek fezaH ile muttasf olan ihsan sahibIerini biz, bylece mk,afatlandrrz. ' (Ayet 15) .(Ve dehalelmedineteaH hyni gafletin min ehliha) i Ehl-i medinenin, kendisini' istila ve galebesinden hazer ettii iin ,onlarn, yani; kuva-y nefsaniyenin skCn vegafleti zamannda; Musa medine-i bedene dahil oldu.' (Feveeede fiha reeleyni yaktetilanil (Ayet 15) O medip.ede iki kiiyi, akl v~ heya ;adamlarn kavga ederler buldu. (Kaza min iy'atihil Ayet 15) Akl; Musa'nn millet ve etbandan (Ve ham min advvihi) (Ayet 15) Heva da: Nefs-i emmare Firavnunun ve vehim eytannn etba cmlesinden ve Musann dmanlarndan idi. (Festega sehllezi min iy'atihi alellezi min advvhi) (Ayet 15) Mus'ann, etbandan olan akl; heva aleyhine Musann yardm etmesini istedi. (Fevekez~h Musa fekada aleyhil (Ayet 15) Musa; te'yidat- melekiyeden birkuvvetle ve akile-i ameliye eliyle bir hikmet-i ameliye hey'eti yumruunu vurub, hevay kat 'eyledi. (Kale haza min ameIieytanil (Ayet 15) Bu istila ve kavga, hevay tecavz ve zulme sebeb olan eytan iinden dir. lni1eh a,dvvn mudun mbinl (Ayet 15) Muhakkak o' ey tan; aikare idlal edici bir dmandr dedi. Yahut mana: ifrat sebebiyle olan stilann ilac;Rahman'dan feyezan eden a.daletden ibaret bulunan fazilet ile olamayubbelki, ok hrsn Hac; korkutmak~ la,buhlun (hasisliin, cimriliin) ilac datmakla, ok sarf 'et-

370

KASAS SURESf

'menin ilac masraf azaltmakla olduu gibi, ifratm ilac da: ancak tefrit tarafndan ona mukabil bir rezail ile olacandan ve ge-' rek ifrat ve gerekse tef'itinher ikisi de eytandan olduundan, ibu katI, eytan iindendir dedi.' (Ayet 16) (Kaale rabbi inni zalemt nefsil Musa ey rabbim! ben ifrat ye tefrid sebebiyle nefsime zulum eyledim, (Fa:(irli) (Ayet 16) Sen, benim zulmumn .rezilet~ni nur-i adlinle setr eyle dedi. (Fegafere leh) (Ay~t 16) Hak Teala hazretleri, Musann ifrat ve' tefritemail olan nefsi sfatlar" kendi nuruyla setr ederek, Musaya adalet hasl oldu. ,lnnehu hvel gafftrur rahim) (Ayet 16) Muhakkak ~lahu Teaa, nefis hey' etlerini nuru il~ set:r edici ve nefsin rezailden paklii zama.nnda kemalin ifazasyla merham'et ,edicidir. (Ayet 17)' (KaMe rabbi bima en'amte aleyye felen ekiine zahiren IiImcrimineJMusa, Ey rabbim! bana vermi olduun ilim ve amel ni'm'etleri ile beni m,a'sum kl kiben, rezaili irtikab eden kuva-y nefsaniye mcrimlerine katiyyen zamr olmyaym, muaven~t etmi'yeyim dedi. . (Ayet 18) (Fe asbaha filmedineti haifen yeterakkab) O gece murakabe -makamnda, ehadis-i nefis vesveselerinin ilkas, hevacis ve devainin iaretleri, kuva-y nefs8Jniyenin istilasmdan korkucu 01duuhalde medine-i bedende sabahlad. (Fe izeIle7jstensarahu biI'emsi yestasrihuhu) (Ayet 18) Sabah olunca, dn kendisinden yardm istemi' olan akln,kuva-y nefisten dierleri aleyhinde feryad eylediini grdk, onlar da: vehim ve tahayy kuvvetleri idi. nk,yehim ile tahayyl muraka;be makamnda ifsad ederler, vesvese' vehavatr, fitne ve fesad koparrlar ve kalbin vcudu ahvalinden ancak Allah'da fena zamannda baka hibir halde krlp ylmailar. .
, , . ' f

. '(Ayet 19) (in trid illa en tekirne cebbaren firard ve ma tridU en tekiine minel muslihinel (Ayet 19) Yani, Musa kendilerine dman olan vehim ve: tahayyii1 yakalamak istedii .vakit :vehim; Ey Musa! dtin bir nefsi ldrdn gibi beni de ldrm~k . mi 'istiyorsun? sen ancak yeryznde, bir cebbar olmak istiyorsun, islah edicilerden olmak istemiyorsun demesiyle, kalbe kar muaraza ve mcadelede bulunmutu. Mus'nn, kendi arkada olan akl; . Cnne'ke IegaiVyyn) (Ayet 18) szyle, gavayete (belalara, sknt1aira) nisbeti, .akln. vehim sebebiyle fitneye db, onu def etmekten aczi ve vehmin muarazashda kalbe, ihtiyac gsterdiinden ileri gelmitir. Musa'nn, kbty. unf ile Chuunetle, sertce, katlkla) tut-

KASAS SURES
may

371

murad ve tutmann myesser olmayarak, kbtinin;, Dn birisini katI eylediin .gibi beni de mi ldrmek istiyorsun? szyle mumaneat ve Musa'nn fiilini inkar etmesi, zira kalb, ruh makamna vasl ve velayet makamnda fani ve Sfat- lahiye ile niuttasf olmadka; vehim eytan, kalbi iz'an ve kabul etmez. Vehim eytan; kyamet-i kbraya kadar braklmlardandr. mdikalb kyamet-i vstada, ftvvet (seha, kerem, ihsa'n) makamnda kemalat. ile muttasf bulunduka; ve~im eytan o kalbin ivasm tama' eder, ve mcerret kema,l ilmi ve ?melile, vehim istila etmekten makhur ve msteni olmaz. (Ayet 20) (Ve cae recun min akselmedinetil Kasabanin nihayetinden bir adam geldi ki, o da arada: tesmiye ettikleri H;ak yohnda sllika ba's olan muhabb~t ve sevda~r. Aksa-i medineden gelmesi; heva-y nefsin katli zamannda mekrnen (pusu yeri) istidattan kopmu demektir. (Yes',) (Ayet 20) Onun hareketinden daha seri bir hareket olmad cihetle, koarak gelip; Ey Musa! tahkik, millet seni ldrmek iin meveret ediyorlar dedi. Ve sultan- vehmin Musaya. zuhuru ve mukabele ve mcadelesi zamannda ida !sebebiyle ihlak etmek zere, kavmin tezahr ve meveret ettiklerine tenbih ve istilaetmelerinden Musay tehzir eyledi. (Fahrc inni leke minen nashyne) (Ayet 20) imdi sen, onlarn kabzasndan, saltanat~ lannn hududundan ruh makamna kyorsun ben, sana nasihat e,dicilerdenim dedi. (Ayet 21l (Feharece minhii haifen yeterakkab) Bunun zerine Musa, alebelerinden korkucu, . zulmlerinden kurtulma talebte Allah'a iltica edici olduu halde huzur ve mrakebeye devam ve AIlah'ta mcahedeye girinekle; Ey Rabbim! zalim olanlardan beni kurtar diyerek o kasabadan kt. (Ayet 22) (Ve lemma teveccehe tilkae medyene) Vaktaki Musa, Medyen tarafna, yani; ruh makamna tevecch edince; iradenin kuvvetinden. recas, havf zerinealebe edip, env8.r- ruhiye ve tecelliyat- sfatiye sebebiyle Anah'ta seyr yoluna ve tevhid caddesine hidayet-i Hakkaniyey taleb.. eyledi, (Ayet 23) (Ve lemmii verede mae medyene) Vaktaki Medyen suyuna" yani m:raefe ilm-i mevruduna (vanlm yerine) ve ilm-i sr ve mkalemenin menheline (durulacak yerine, caddesine) gelince, (Vece~e aleyhi mmeten' minen nas) (Ayet 23) orada; evliyadan ve Allah'ta salik olanlardan ve mereoleri menhel-i mkaefede.l1. , olan mutavvast insartlardan bir ksmn (Yeskulne) (Ayet, 23) kendilerinin ve. mricIlerinin kuvalann o merebten sular vaziyet-

372

KASAS

SURES ~

de buldu. Yahut ma'na: ,Ukll-i mukaddes e ve ceberlt ehlinden er- , vah- mcerredeyi buldu. Zira hakikatte bu pnarn ehli; ukll-f mukaddes e ve ervah-mcerrededir., Nfus- sema.viye ve insiye ve semavat ve arzn melekltu anenlerini (koyunlarn) sularlard. (Ayet 24) (Ve veeede min dumhimJ Ve onl1arn mertebesinden daha a.a mertebede (mre'eteyiJ (Ayet 24) iki kadn; yani kuvve-yi akliye-yi nazariye ile akliye-yi ameliyeyi ki _bunlar (Tezdanil (Ayet 24) kuva koyunlardr. Onlar ayrb o pnardan uzaklatrr lt:rken buldu. Zira Kalb Musa'snn,. keif menbalarna ve zevk p narlarna vusl1nden evvel, mezklr kuva koyunlarnn merebleri, ullm- aliye ve hikmet-i ameliyeden olub, ulln- mkaefeden na- sibIeri yokdur. (KaMe ma hadbklna) (Ayet 24) Musa; o kadnla ra iiniz ne dir? ne istersiniz dedi. (Kaaeta la neski hatta yusdirerri'a) (Ayet 23) Kadnlar Biz ervah ve ukll-i mukaddese obanlar-' nn bize tevecchu ile, suyun ,fazlasn bize ifaza ederekten pnardan, ekildikleri vakit kalan sudan ieriz. (Ve ebina eyhun kebirun) (Ayet 23) . Ve /bizim babamz olan ruh, byk bir ihtiyardr. Onun iin koyunlar biz suluyoruz dediler; (Fesekaa lehma) (Ayet 24) KalbMus.'s~ ,cemi kuvaya feyzini if1a,za eyler. Kuva-inazariye ve ameliyeyi zevki merebinden ve kefi kuyusundan sulad. Zira kalb; bir kuyuya vard vakit,. o halindeki feyizden btn kuva suyu kanarak, kalbin nuru ile nurlanrlar. (Smrne tevella ilezzIi) (Ayet 24) Sonra ulum-i kefiyeye nisbetle; kendi makulolan ilmini hakir ad edici ve Hak'kn fazlndan ve kudsmakamndan ve ilm-i lezzat- kefiden istimdat edici olduu halde, kendi makamndan, sadrma kamndaki nefis glgesine dnp: (Fekaale rabbi inni Uma enzelte ileyyemin hay;rin fakirun) (Ayet 24) Ey Rab'bim!bana inzal eylemi olduun ilm-i kefiden ibaret bulunan byk hayre muht'a ve talebkarm dedi ki bu da vecd ve evk makamdr. Yani, serizzeva bir halolduundan, kendisine malik olmasn taleb eyledi. (Ayet 25) (F,eeaeth ihdahmal O iki kadnnbirisi; yani nur-i kuds ile nurI an an ve o vakit' kuvve~i ,kudsiye tesmiye olunan aki'le~yi nazariye Musa'ya geldi. .(Temi alestihyainl (Ayet 25) Kalb Musa'sndan ~teessir ve nuru ile mnfail olduu iin, o taraftan yryordu. (Kaalet inne 'ebi yed'iikel (Ayet 25) . Tahkik, babam seni davet ediyor) dedi. Bu szlerle: kuvve-i kudsiye ve lem'a-y melekiye nuruyla cezb~-i ruhiyeye iaret etmitir. (Li yecziyeke ecre ma sakayte lena) (Ayet 25), Senin nurundan tenevvr eden ve istifazan ile suyakan~nkuva-y ~le-yi hacibenin ~ula,nmcsnn sevabnr cezalandrmak (mkafatandrmak) iin davet ediyor. Zira kuva-i eale barika-i kudsiye ile mnfailolduu ve feyz~i' srri ile

KASAS SURES!
sulandvakit kCdsiyet

373

canibine terakki sehil (kolay) olur. Ve ku-

vann zulmet' ve kesafetinin v~ yalud, hicablann zail olmas dolay.;.'

sile, kalbin ruha ittisal istidad kuvvet bulur. (Felemma caeh ve kassa aleyhilkiasasa) (Ayet 25) Vaktaki Musa, eyhi kebire gelib hal ,ve ahvalini b~ya;n edince, yani kalb, ruha muttasl olub, makamna terakki ettikte ve ruh da kalbin haline muttalioldukta,: (Kaae la tehaf necene minel kavnizzMimine) (Ayet 25) korkma, sen, :zalim olan kavimden kurtuldun dedi ki, bu da kalbin halinin sUretidir. (Ayet 26) (Kaale mda hID. ya enetiste' cirh) Kadnlann, yani kuva-i nazariye ve ameliyenin birisi: Ey babam! Allah yolunda, mcahede sebebiyle ve kuva koyunlarnn otarmasnda (doyurulmasn temin bakmndan) haline mrakabe ile onu isticar (cretle tutmak, kiralamak) et. Taki kuva koyunlar dalbta bizim cemiyetimizi ifsad ve tevi etmemeleri iin, sen bu oban Allah yolunda mcahede ve kuva koyunlann otlatmasnda haline murakabe ile ve sfatta seyr ve sfat tecelliyat makamnda <zikr-i kalbi ile ve te:celliyat ve ulCm ve mkaefat sevab ile istimal eyle dedi. (nne, ha"yre meniste' cene) (Ayet 26) Muhakkak bu adam (Musa); bu i iin isticar (cretle tutmak; kiralamak) ettiinin en hayrlsdr. Kemali kazanmakda kuvvetlidir. Stidadnda vedia klnm olan ey'i braz (burz ettirmek-zahire meydana kartmak) ile vefa etmekle ,Allah'n ahdine hyanet etmeyen, emniyetli b'ir kimsedir. Yahud ma' ~ na: kzlarna meyl ederek,makul He mahcub olmakla, ruh eyhi'" ne hyanet etmez. Bu babta ol:;>anlarn, mezkfu kuyu bana an. cak yedi kiinin, yahud on kiinin kaldrb srebildii bir ta koymakta olduklan ve Musa'nn, bu ta yalnz bana kaldrp srd rivayet olunmutur ki, bu Kalb Musa'snn kuvvetidir. Ve bu rivayette de ilm-i lednninin ancak Allahn yedi sfatle yahut on sfatile ittisafla hasl olabileceine' iaret vardr. (Ayet 27) [Klaae inni rid en nkihake ihdebneteyye hatayni) eyh, Musa'ya Bu iki kzmn birisini sana nikah etmek istiyorum.'> dedi. Yani, senin yannda, nur-i kudsi ve ilim-i kefi ile haz, kazanmas, kendi szle mahcub olmamas iin senin hkm ve emrinin tahtnda klmakl arzu ediyorum. (AHen te'creni semaniye hce cin) (Ayet 27) Yani, Sfat- lahiyede kendi sfatndan'fani olmakla (Rabbi erin enzur ileyke) (A'rM Suresi, Ay~t 143) szyle; talib olunan vusuln tamam bulunan Tfu- mahede ile beraber, m~ 'kaleme makam ile sfat- seb'a-y lahiye tavrlarndan ibaret sekiz tavnn sana gelmesine kadar mc:ahede eyle. Benim iin alm'ak 'zere, kzm' mkah etmeni istiyorum dedi. (Fein etmemte a:r:en) (Ayet 27) Eer sen zatt~ fena' ve fenadan sonra bekadan ibaret bu-

374

KASAS SURES-

lunan dier iki tavrda da terakki ile on tavr itmam eder isen fFeminindikel (Ayet 27.) o da; senin istidadnn kuvvetinden ve kemalinden, aynip.in hususiyetinden ve hviyetinin iktizasndandr. Bu etvar, brahim aleyhisselam Rabbinin ibtila eylemi 'olduu ve b ralim'in bunlar tamamlamakla; tevhid 'makamna Hak te~nal1.n onu insanlara im'am kld kemalat-t aeredir. Allah alimdir. (Ve ma rid en eukka aleykel (Ayet 27) Ve ben, sana takatinin fe vkinde ve istidadnn vefa etmedii bir 'ey'i ykle-tmek istemem (Se'tecidm nealah, minessalihinel (Ayet 27) Eer Allah Teala dilers~; sen, beni fakat getiremiyecein ey'i teklif etmiyen salih ve vusille elverili ifazalar ve istidadda mevcud envar ile, ayn'i za-tta vedi' a klnm kemale hidayet edici ilimler ile, terbiye edici kimselerden olduunu greceksin dedi. (Ayet 28) (KaMe zalike beyni ~e beynekel Musa; benimle muahe de ettiin bu ise, senin, ve benim aramzda 'kaimdir.' Bizim kuvvet, , istidat ve almamza taalluk eder. Bizden baka bir kimsenin bun-' da medhali yoktur" dedi. (Eyye,mel' eceleyni kadayt fela udvane aleyyel (Ayet 28) Bu iki vadeden (mddetden) hangisini nihayet e erdirirsem bana kabahat yoktur. nk bana vacib ve' lazm olan ancak almaktr. Ama nihayete -erdirmek keyfiyeti ezelde verilmi olan .istidadm hasebiyledir. Benim kuvvetim, ancakistidat hasebiyle' almak hususunda 'takdir olunur. (VaJlah ala na ne-' kutil vekilnl (Ayet 28) imize vekil olan, ancak Allah'dr. Ve O bu hususda ahiddir.Yani bize verilen ve takdir olunan kena!, Allah' dan, feyz-i akdesinden, nefs-i :ayniyle mutasarrf olduu q-ir idir. Onun tabiri kimse iin mnkn deildir. Ondan gayri kimsede ona mutta1i olamaz. Ve istidadda tevdi olunmu olan kem~Ujn miktar kablel vusul (vusulden evvel) bilinemez ki, bu, Umullahn, zatna mahsus kld gaybl-guyubdandr, dedi. (Ayet 29) (Felemma kada musal acele) Vaktaki Musa, ikiva denin (mddetin) ksas olan hadd-i kemale bali (yetiince) olunc!3. (vesa rebiehlihiJ (Ayet 29) ve ehIi ile yani; kuvasndan hibiri ona mmaneat (kar koymayp) etmeyub ve hi biri Musadan ayrl mayar~k, cemi kuvasyla beraber olduu halde, kudsiyet canibine yrd ve ,mcahede ve murakabede tecrbe ve mmarese sahibi olmakla, kendi iin klfetsiz ittisal melekesi hasl oldu. (Anese min canibit'turl naral (Ayet' 29) Kalbin irtifada (yksekUkde) kemali , olan sm Turu tarafndan Ruhul-kuds ateini grd. te bu tur-i sr makam; kendisinden enbiyaya vahyolunan' ufku mbin dir. (Fil buk'atil mtibareketil (Ayet 30) Yani, srtesmiye olunan kalbin kemali makamnda~ nefsi kudSiyesi eeresinden: (en ya Musa inni

KASAS SURES

375

enallah) (Ayet 30) Ey Musa,! muhakak ben te, alemlern Rabbis olan Allah ancak benim diye nida olundu. Bu makam; mkaJ.eme ve sfatda fena makamdr ki hem kaH, Csyleyen) hem sami (dinleyen), Ancak Allahu TeMa olur. lka-y asa; idbarn. (bahtszln-felake tin) Ve 'Yed-i beyza izharmn tevilleri nemI suresinde gemitir~ minerrahbi) Yani, Allah'dan rcun (dn) zamannda ihticab ve telvi:o.den korkma ve benim teyidimle em olduun halde kalbini rabtet. (eyh-i kebil" eha baddin Shreverdi, hizm,etinde bulunan baz fukarann uhud ve vahdet ve fena makamnda zevk-i azm zre iken nagah, (anszn) gnn birinde alayb, teessf etmekte olduunu grdkde, neden aladn sorunca; ben, kesret sebebiyle vahdetten mahcub ve red -olundum, binaenaleyl eski zevk ve halim i bulamyorum dediinde, ehabettin Shreyerdi hazretleri: bunun "beka makamnn bidayeti olduuna ve halinin, evvelki halinden daha yksek ve a'la bulunduuna tenbih (iaret) etnekle o ahs temin (ikna) buyurduui nu eyhimiz Mevla Nureddin Abdlsamed kaddesellahu ruhahu, hazretlerinin, pederinden rivayet ettiini iitmitimJ (Fezanike brhanani min rabbikel (Ayet 32) te zikr olunan bu iki faide, Rabbinden aikar iki 'delildir. (V~ahi hanine) "(Ayet 33) Musa.: Ey Rabbim! kardeim Akl- Harun (hve afsahu mim1. Hsa nen) " (Ayet 34) lisan cihetinden benden daha fasihdir, zira akl; kalbin Hsan menzilesindedir. Eer aklolmasa kalbin ahvali anlalarpaz. Zevki makul, suretinde' derc olunmadka ve ilm- ma'lun hey'etinde tenez:-zl etmedike ve temsil ve tevil ile ukul ve nufusun mebalii felim- " lerine" yakladrlmadka fehmi (anlalrnas) mmkn olamaz. (Fe ersilhu meiye, Rd'a yu sedd ktnil .(Ayet 34) Benim manam, musad- " .dak burhan ile su.ret-i ilimde takrir etmekle yardmc olmak zre onu benimle beraber irsal eyler. (nn ehaf en ykezzibfniil (Ayet 34) Muhakkak, onlarn" fehimlerinden (anlaylarndan) benim halimin uzak olmas ve onlarnda; benim hal ve makammdan uzak olmalar dolaysyla beni tekzib etmelerinden korkar~. Her halde arada bir mutavasst lazmdr (Kale sene udd azudeke bi ehikel (Ayet 35). HakTeMa hazretleri; Seni kardein ile, onun yardm ile, takviye ederiz. (Ve nec'allekma sultanal (Ayet 35) Ve se:o.in kud .r.et-i melekutiye ile onlarda tesirin ve akln kuvve-i kudsiye ile seni teyid ve kemalini, suret-i ilmye ve hccet-i kyasiyede izhar etmesi .sebebiyle, sizin ikiniz iin galebe veririz dedi. , (Ayet 38) (Fe evkdli ya, hantanl Fira,vn dediki: Ey kavim, ben , sizin, benden baka bir hlhnz olduunu bilmiyorum, binaenaleyh ey"Haman sen, hey'et-i maddiye topra ile, ilim suyundan karm
i

(Ayet 32) (Vadm.um

ileykecenaJeke

376

KASAS SURE~!

olan hikmet amuru zre heva ateini yakver. (Fec'alli sarha) (Ayet Ve benim iin yksek. bir kale, yani yksek bir kemalmertebes yap ki, herkim o mertebeye karsa arif olur. Bu da; Firavp..n nefs ile ihticabna ve vehim ile kark olmas dolaysyle aklnn hey'et-i maddiye'den adem-i tecerrudne iaretdir. Yani; enaniyetle mahcun olan nens tarkyla ma'kuHatdan mahcub olan akl-i naa.dv.Jn, vehmiyat ile deil ilim veamelden bir' bina ve ayrca veraset ve telakki ile olmayub, lers ve ta'lim ile hasl olan kemlliden, ali bir' makam yapmasn istedi ki o makama ykselen kimseler arif- vahid kemaline bali olquklarn tevehhm ederler. Nitekim Ura suresinde zikr olunduu vechiyle, onlar; ma'kul ile eriat ve nbuvvet\ den mahcub, mantk ve hikmette mumarese eylemi ve mantk ve hikmete itina, felsefeyi kemalin gayeti itikad eden, sluk, irfan ve visMi inkar eyliyen bir kavim idiler. (Lealll ettalhi iU-Uahi musa, ve nni la zunnuhuminel kazibine) (Ayet 38) Belki tefelsuf (feylesof~ lama) tarikyleMusann Allah'na mutta1i olurum ve ben Musay kaziblerden zan ediyorum dedi. Firavnun Musay yalanclardan zanetmesi, ancak derece-i irfan ve tevhidden kusurundan, ve haksz olarak tefriz ve tuyanndan ve enaniyet sfatlar ile ihticabndan ileri gelmidir. 'Yoksa, fena zamannda, kibriya sfatla.n ile ittisaf edib de tekebbr batlalan nefsinin sfatndan olmayb, belki Hak ile olmu oanlfrdan deildi.
3.8)

(Ayet 44) (Vema knte bicanibil ga-rbiyyi) Habibim: Musa'nn ehadiye gneinin gurubu ve makam- mkalemede zat gneinin ayn-i Musa ile ihticab canibinde olmadk. nk Musa, niday ecere-i nefsinden iitti, bu sebebden Musa'nn kblesi, marib ciheti olmudu. Daveti de sa aleyhisselamn hilafn; olarak, hakikat gneinin maribleri bulunan zevahire olmudu. (z kazayna ila musa! emre) (Ayet 44) MukMeme tankyla Musaya vahyi eylediImiz. vakitde: (vema knte mineahidinel (Ayet 45) Musanl makamn ahid ohin zamannn evliya ve nkabas mertebesinde onun makamn mahid olanlardan da olmadk. Lakin, aralarnda birok asrlarn ina ve icad sebebiyle, senin zamann, Musann asnndan uzak olunca, insanlar, unuttuklarndan tezekkr etmeleri iin, . Miracnda ve tarik- mustakimde, Musann makam ve haline seni muttali kldk. (Ve ma knte saviya fi ehli medyene tetlualeyhim ayatina) (Ayet 46) Ve onlara; mahedat vesfatmz ilimIerini okuyucu olduun halde, ruh makamnda da ikamet edici olmadk . belki sfat ve mahedatmz ilimIeri senin yolunda idiler. nk sen, ufk-i aladan terakki edb, Hazret-i Ehadiyeden kaba kavseyni evedna makamna vasl oldun. Binaanaleyh, Hakda fenadan sonra
ay~inde zat-

RASAS

SUREs

377

kalb makamna rcu ile" seni Resul kldmz zamanda; bu makamat ve alvali insanlara haber verdik (Vema knte bi canibit turH (Ayet 47) Ve sen, makam- srda da vakf olmadn, (V~lakin rahme..;. ten min rabbike) (Ayet 47) Lakin Rabbinin, vasi ve amil olan rahmet-i tammesi sana yetiib, cemi-i enbiya makamatn mnderic bulunduu vahdetde fenA makamna seni terakki ettirdi. Ve sair nbvvetlerin hatemi ile nbvvetinin umumi olmas iin, beka ve irsal makamnda Hak ile tahkik zamannda vahdet senin vasfn ve zatnn sUreti oldu. (Litnzira kayma) (Ayet 47) Ve istidatlarmn kabulde enbiya- mtekaddimin (evvelee gelmi olan Peygamberler) zemannda bulunan babalarnn istidatlarnn bali (eriemedili olamad bir kemal haddine bali (erimi) olmu olan bir kavmi inzar (korkutmakln) etmekliin ve onlar; enbiyadan hiq birisi;. nin dav~t edemedii Mahbubiyet makam- kemaline davet etmert iin Rabbinin ralmet-i amilesi sana eridi. (Md atabm min nezirn .min kablike) '(Ayet 47) Senin davet eylediin makama, onlar davet eden bir peygamber, senden evvel gelmedi. (Leallelum yetezekkerftne) (Ayet 47) Kemali muhabbete vusul ile belki onlar tezekkr ederler.
yu'mnftne)

(Ayet 52) (Ellezina ateynahml kitaba min kablli hm hihi, Kur'andan evvel, kendilerine Akl-i kur'anive Furkaniyi vermi olduumuz kimseler" istidatlarnn kemali sebebiyle, ancak onlar Kur'ana iman ederler. Onlara Kur'an okunduu vakit; Biz ona iman ettik, urbam~da haktr' ve sabittir. cinna knia min kablibi mslimne} (Ayet 53) Kur'ann nuzulunden evvel tevhidile zatlar-' mz Allaha teslim edici ve emrine inkyad edici olmuduk derler.

(Ayet '54) (Ulaike yu'tevne ecre hum merreteynil te bunlarn; sevablar iki def'a, birincisi: kyamet-i vstada zatda fenadan evvel, ef'al ve sfat cennetlerinden. kincisi de: 'kyamet-i kbrada fenadan sonra beka zamannda zat, sfat vef'al cennetlerinden verilir. (Veyedreune bil hasanatisseyyieteJ (Ayet 54) Hakkn, ef'ill, sfat ve zat'n uhudu hasene-i mutlakasyla; kendi ef' al, sfat ve zatlar seyyie-i ' mutlakasn skat ve, def ederler. (Ve mimma rezaknahm yn fikiine) (Ayet 54) Kabiliyetli ve mustaid olanlar, tekmil ve ifazas ke'mal ile kendilerini rzklandrdmz ilimIerden infak ~derler. (Ayet 55) (Ve iZa semiulla've a'rezu fuh ve kal~ lena a'malu.. na, ve lekm a'malkm] (Ayet 55) Kabul etmeyen mtekebbirler hikmetinden hali ve batl olan kelamn liddikleri vakit, ' kendileri enbiya olmayub evljyai muvahhidin olduklar iin ilhah (yapmak istemiyen~ ~orla yaptrtmak) ,ve israr etmiyerak lavndan i'raz ile

378

KASAS

SURES

bizim amellerirniz bize, sizin amelleriniz size (selamn aleykm) (Ayet 55) hakk kabule mani olan afattan Allah size selamet versin dediler. na nebteil cahiline) (Ayet 55) Biz, sefahat ve ehli mrtekib sebebiyle mefkud (yok) olanlarn muhabbetini taleb etmeyiz, rik onlar, bizim muhabbetimizle faidelenmezler, hidayetimizi kabul etmezler. (nneke la tehdi men albebte) (Ayet 56) Ya Habibim: Senin sevdikl~rin ezelen hidayet sahibi olduklarndan, senonlar hidayete daveti lzumsuz ,grrsn, onlar davet etmezsin, nk onlar seninle beraberdirIer. Lakin senin hid:1yetine mazhar olmak istidadna . l~yk olanlara Allah'lidayet eder. (V;eadl).lleIlahe yend men ,yeal (Ayet 56) Ve lakin Allah TeaJ.a Hazretleri, inayet ehlinden dilediine hidayet eder. (Ve h'Ve d'lemu biImuhtedine) (Ayet 56) Allah Teala Hazretleri, istidadlarna kalbIerinin mhrlenmesi. sebeb olduuna muttali olduundan, hidayetine kabiliyetli olanlarn kabiliye~ini eri ziyade bilicidir. _ (Ayet 66) (Fearniyet aleyhimill enbd yevmeizin) Kyameti su rada kendileri mahcub ve gayr ile vakf kalm olmalar dolaysyla krler gibi hakayk onlar zerine hafi olur. nk her kim bu dnyada ama .oldu is.e o kimse ahiretdede. amadr, kavIi kerim i vec hiyle onlarn, her iki ne'enin evkatna amil olan cehilleri kkle midir. (Fehm layetesaelunel (Ayet 66) Onlar azlar mhrlenmi ve nutukdan 'aciz bulunduklarndan, asla yekdieriylesyle emezler. Birbirlerine bir ey soramazlar. (Feernma men tabe) (Ayet 67) Amma, basiretini setr eden ve kalb istidadn rten nefis sfat- . lar perdesinden kurtulup, ilim tarikiyla gaybe iman eden, (Veamene ve amile salihanJ (Ayet 67) tahliye ve fezaHi hayrat iktisabta salih amel iliyen kimsenin (Feilsa ~n yekl1ne minel mflihine.> - (Ayet 67) ne'eyi hicabndan ftrata rcu' ve nefs makamndan tecerrdle, ki:tlb makamna nail olanlardan olmas me'muldr. (Ve rabbke yalluku ma yea ve yahtan) (Ayet 68) Mahbubiardan ve mkaif~erden.di .Jediini rabbin halk eder ve meiyeti ve murad et diini onlara inayeti muktezasyla dilediini ihtiyar eder (Ma kane lehmiil hyaret) (Ayet 68). Bu hususda onlar iin ihtiyar, olmamdr. (Subhanellahi ve teala amma yrikiine) (Ayet 68) Allahn ihtiyar ile beraber, gayrisi iin ihtiyar mevcudolub, o gayrin, Allaha erik olmasndan Allah tenzih ~yle. (Ayet 70) (!Jailahe illa hve) Vcudda Allahu Tealaya erik yok- . / tur. (Leltl hamd) (Ayet 70) .Mezahir-i ekvanda zahir olan ve mezahirde batn olan kemalatn cemiisi rlakka layk olduundan hamd:..i mutlak, Allaha mahsusdr. Dnyada bulunan herhangi bir Cemil, gani, kavi ve. aziz; Hakkn cemali, gnas, kuvveti, izzeti. ile Cemil,
.

KASAS SUREfS!

379

gani, kavi, aziz olmutur. Ve ahirette bulunan herhangi bir kemal, ilim, irfan yine Hakkn kemali, ilmi ve ma'rifeti ile kamil, alim ve arif olmutur. (Ve lehl hkm) (Ayet 70) Hkmde Allahndr. Her eyi, meiyeti mktezas zre kahr eyler ve iradesi mu~fbince ona hkm eyler. Binaenaleyhi, dnyada herhangi bir kabih, fakir, zelil. ve zayf onun hkm ve kahn tahtnda kabil, fakir, zelil, zayf olmudur. Ahiretde de herhangi mahcub; mehzul, esir ve m~r dud onun hkm tahtnda ve kalrnda' mehzul, mahcub, esir, merdud olmudur. (Ve ileyhi turceune) (Ayet 70) Vcudunda fani olmakla, yalud mana: zatnda veya sfat v~ ef'illinde fani olmakla ancak ona' rcu' edersiniz. (Ayet 72) (Kul e're eytm in ceaellah Meykmn nehare, sermeda) Habibim deki: Eer Allah Teala, size zulmet-i nefs gecesini' (la yevmil kyametil (Ayet 72) kyarrtet-i sura vaktine kadar sermedi ve daimklars'a (Men ildhn ga,yrUahi ye'tikm bileylin) (Ayet 72) size ruh nurn getirecek olan, Allahn gayri 'lah :kim dir haber veriniz? (Efela tesmeune) (Ayet 71). Siz hicabda oldUunuz halde, meani ve hkm [ehim edbde (anlayp) gaybe iman etmeniz iin ayat iitmez mi siniz? (Kulere eytm in cedlellah aleykmnnehare sermeden nd yevmil kyameti) (Ayet. 72) Habibim deki: Eer Allalu Teilla, istitar (gizlenmi) olmyarak tecEHliyi daim ile size ruh nurunn gndzn kyamet-i sura vaktine kadar sermed:ve daim 'klarsa, (men ilan ga;yrIIahi ye'tikm bileylin tes kunune fihi) (Ayet 72) n~fislerinizinhukuku bedenlerinizin rahatlarna kendisinde sakin olacanz tabiat perdelerh> ve sfat- nefs galebeler ve gaflet vakitleri gecesin getirecek olan Allahn gayri' lah kimdir? haber veriniz. (Efela tbsrune.J (Ayet 72), Siz; Hakkn tecelliyat ri.,. hunun nurun grmez mi siniz? (Ve min rahmetibi ceille lekml leyle vennehare) (Ayet 73) Hakkn kemal rahmetinden dir ki, sizin iin" kalb makamnda: Gaflet ve huzur ile. Ruh makamnda: Te.;. celli ve istitar ile>~ gece ve gndz klmzdr. (Lites kunu fihi) (Ayet 73) Taki siz, zulmet-i nefisde bedenin nuruna ve meari tertibine sakin olasnz. (Ve li tebteg min fadUliJ (Ayet 73) Ve' ruh huzur ilindznde de mahedat ve tecelliyat- sfat ,ve mkaefat hsann arayasnz. (Ve leruJ.ekm tekru.nel (Ayet 73) Ve Allah ile ve Allahda ve Allah in ve me'muldurki; evvel ve ,ahirinizde Al~ lahn niam-i zahire ve batna ve cismaniye ve rhaniyesini:oher makam da size vacib olan taatlerde Allah ile, Allahda, Allah iin, Allahn! rzas iin istimal etmekle kr etm.i olursunuz. (Ayet 75) (Ve neza'na mn klli mmetin ehida) Yani; yevm-i kyamette, Mehdinin hurucu zamannda, herbir mmetde, kendileri,
,

'

380

KA.SAS SURESr

nin nebisini kanrz o da Hakka en ziyade arif olandr. (Feku1na hatft brhanekmJ (Ayet 75) Kaffesinin uhudu ile Hakk uhud , edib, onlarn uhudu ile Hakdan mahcub olmayan ehidin lisan zre' size; bulundunuz mezhebin hak olub olmadnn anlal mas iin biirhannlZl (delilinizi) getirin, deriz, kMfesi aciz kalub, nebinin brhan zahir olur. (Fealimft ennel hakka lillahi) (Ayet 75i Bunun zerine hak, Allah'n olub o hakk, ehidin mazharnda izhar etmi olduunu bilirler. (Ve dane anmma kaft yefterftne) (Ayet 75) Ve mezahib-i muhtelife ve tarik- mteaibe-i mteferrikalar mfteriyat kendilerinden gayb olur. Yahut mma: ehidIere tevhidin izhar ile brhanlDz getiriniz, deriz. Onlar da: tevhidi izhar edib, kafIesi hak Allah'n olduunu bilirler. (nne kariine min kavmi Mu. sal (Ayet 76) Tahkik Karun, Musa'nn kavminden Bel'am bin Baur gibi alim idi. (Febaa aleyhimj CAyet 76) Nefsiyle ve ilmiyle ihticab dolayyle tekebbr ve tecavz ile Musa ve kavmine bai (asD oldu. Nefs'inin kemalle, ziynetini grmekle ihticab ve aldanmas ze-" rine, Allahtan ibtila olunarak kendisine hrs ve dnya muhabbeti ga1ebe eHi. Havas cihet-i sfliyeye m~yl etmekle cihet-i sfliyede mahbub olarak batrld. (Ayet 83) (TiIkeddarl ihiret 'nec'aha Iillezine layuridtine u1uvven fil ard vela fesada) (Ay~t 83) }Jem-i kudsi-yi bakiden olan u dar- ahireti; nefisleri ve sfatlan ile mahclb olmyarak, kedi lerindeki sema-y rq.hda uluvvu terakkiyi talib olan irade-i ftriye lerh, yeryzndeki insanlar zerinde tecavz, istila, ve tekebbr taleb edici heva-ynefsaniye sahibi olmayan, fezaU ve mealiyi iktisabve maarifi taleb eden, esbab ve emvalin cemni halkn hukukunu ibtal etmek suretile temin eden fesad sahibIerinden olmyan kimselere mahsus klarz. (VeHikbet lilm.ttekineJ (Ayet 83) Ahiret ve' cennet ile tabir olunan akbet-i hamide; nefisleri, iva edici ,hevalardan ve dkn rezaletlerden pak olmu, mcerredlere mahsusdur. (Ayet 85) linnelIezi ferada -Meykel kur'fmeJ Habibim! ezelde, bidayet zamannda cemi-i kemalat~ ve cevami-i kelim ve hkm-i cami olan Akl- kur'aniden ibaret istidad- kamilhsana farz ve .takdir eyleyen zAT- ecell a'la (Lereaddke ila moodinJ (Ayet 85) seni, mikdan takdir olunamyan ve knhne bali olunamyan pek byk bir meadared ve iade edicidir ki, o da:'Ehadiyet-i zAT'da fe~' nafillah ve cem' ve cemi-i sfat ile zat'da tahakkuk ile bekadr. (Kul rabbi a'lem men ca-e bilhda) (Ayet 85) Yani benim halim i ve hidayetimin knhn ve banamahsus verilmi olan ilm-i lednniyi Rab bimden ~ayr kimse pilemez. Ben, nefsimden Rabbimde fani ve
o

ANKEBUT 'SURES!

381

benim gayrim de halimden mahcub olduundan ne ben, ne de gayrim bilemez, ancak Rabbim bilir. (Ve men hve ri daIalin mbninl (Ayet 85) Adem~i istidat ve kes afet-i hicab sebebiyle Hak'dan mah,;,' cb olan kimseyi de ancak Rabbim bilir. Zira gayr, benim istidad mn halinden mahcub olduundan ben, onu bilemem, Rabbim'de fan ve onunla tahakkuk ettiim iin, onu bilen ben deilim, Rabbimdir.
1;erc~en y!ka ileykelkitab) Ve sende ve sende tevdi' olunmu kemaden mahcub olduun iin, sende cem' olunan kemain tafsili ile akl- kur'ani kitabnn' dana ilka olunmasn mmid etmezdin. cina Rahmeten min rabbike), (Ayet 86) Ancak Rabbinin, rahmet-i rahimiye sfat~ nn tecellisi sebebiyle kitab sana ilka olundu ve tedricen bu sfatn feyzi sende zahir olarak bu sfat, senin vasfn oldu (Fela tekunenie zahiren IiI kMirine) (Ayet 86) Sen zatdafenadan sonra sfatn ile ihticab ve nefsinin kemalini grmekle; enaniyetbVn zuhuru sebebiyle mahcub olanlara kat'iyyen zahir olmyasm.

(Ayet 86) (Vema knte

ne'ey-i hicabnda' dalm

(Ayet 87) (Vela y~suddunneke an ayatiIlahi ba'de iz nzilet ileyke) Ve seni ,ayatiIlahdan ve sfatn tecelliyatmdan birey n en etmesin. Onlart gayr ile vakf olduklar gibi sen de; emaniyetinle vakf olub, nefsine nazar ve, nefsini, vcudda Allahja irak ile, mrikler den olmyasn. (Ved'u ila rabbike ) (Ayet 87) Ve' nefsine nefsin ile deil, RabbineRabbin ile davet et. Zira sen, Habibsin, Habib ise; nefsine davet etmez ve nefsi ile olmaz, belki Habibi ile Habibine davet eyler. (Vela ted'il.' maanahi il'ahen ahere lailahe illa hve) (Ayet 88) Hu 'dan gayri mevcud olmadndan, Allah ile beraber bakasn, ne nefsine ve ne de gayriye davet etme, arama. (Ved'u ila rabbikel (Ayet '87) emrine imtisalinden, nebiyy-i z'ana (La ted'ii maallah) (Ayet 88) kavUnde (Maza gal basar) vasf hasl olmutur. (KIle ey'in ha-Iikun illa vechehu) (Ayet 88) Zatndan baka herey helak olucudur. Zira gayri bir mevcud yoktur. (LehI hIm1) (Ayet 88) Sfat tahtnda, btn maSivaSIh kahr sebebiyle hkm; o zat- mutlakmdr. , (Ve iIeyhi turce une) (Ayet 88) Ve siz, zatnda fena ile, ancak ona rcu" edersiniz.

ANKEBUT SUBES
BsMLLAHRRAHMANRRAHM

(Ayet 1)' (EIif-Iam-mim) Yani; Zat- lahiye: gayre nisbet itibariyle asl ve evveli ilim olan Sfat- lahiyey-i hakikiye v~ evveli

382

ANKEBUT

SURES1~

. ve mene-i mebdeiyyet olan sfat izafiye, insanlarn; mcerred hakka mutabk olan kavilleri ve zmir amelIeri ile, nefsani ve gaflet ve hicablar -zre terk olunriamalarn, 'belki tabiatlarnda mevdu (emanet braklm, vedia klnm) ve istidatlarnda meknun (sakl) olan eylerin ~ahir olmas iin enva'-- belalar ile iftinan veedaid 've riyazatlarla imtihan ,olunmalarn iktiza eylemidir. nk, Ben kenz-i mahfi idim zahir olmakla muhabbet ettim, zahir olmak iin halk izhar ettim hadis-i kudsisi vechiyle, Zat lahiye; ayni cem'-i" de nahzun olan kemalatn izhar atmeklii muhabbet, ederek. o kemalat, insanl?rn a'yani madenIerinde ibda' ve insanlar alem -i e hadette icad eyledi. Ve insanlar nimet ve nikmetlerle ibtila etmekle ins~nlara muhabbet eyledi. Kendileri zerine, sfatnn zuhuru zamannda onu arif olub, ondan ibtidada maden ve hazain olduklar gibi;> ona intihada da onun mezahiri olsunlar. Zira Zat- lahiyenin mn, teha olmas,mebde' olmasnn levazmndaJ1.dr. (Ayet 3) (Ve lekad fetenneezine min kabIihim) Tahkik biz, onlardan evvelolan, istidad ve istibsar (basiretle bakmak) ehlinden olanlar da enva- mesaib ve mihnetler ve riyazat ve fitnelerle fit~ nelendirdik. Ta ki teJebde sadk ve kema]j kabil olanlar, kemalinin zuhru ile, istidad zayf olan yalanclardan temeyyz etsin ve seilsin. (Ayet 5) (Men kana yercu likae'ahD ,Her hangi bir kimse, gerek sevab ve asar ve yahud ef'al, yahud ahlak ve ya sfat ve ya zat mevtnlarndan bir mavtnda Allahu Teala'nn likasn mmid eder ise; (Feinne ec:eleUahi leatin), (Ayet 5) tahkik kyametin birisinde A1-1ah'n likasyla va'di elbette gelicidir. Yani, malum olan vaid zamannda hali ve recas'hasebiyle, likann vukuunu yakinen bilsin. Ve mevt-i tabii zamannda nefis cennetinde, asar ve ef'al babindan keramet bulmakiin iyilikler yapsn. Yahut, mevt-i iradi zaman da; kalb cennetinde arzu ve itihaettii ahlak makamatn ve sfat tecelliyatn mahede etmek iin riyazat ve mrakab~tilemahvda itihad etsin Yahut, mevt-i ekber ve tamme-i kbra zam'annda, ruh cennetinde cemal zevkini ve uhud-i ruhi hulmak iin fena fillah da Hak cihadiyle Allah yolunda mcahede etsin. (Vemen cahede ' fe innema yucahidu linefsiliiJ (Ayet 6) Hangi mevtn murad edeTek,hangi makamda olursa olsun" mcahede eyliyen, ancak kendi iin mcahede eder. Tahkik Al1ahu Teala Hazretleri, alemlerden a nidir. (Vellezine amenu ve amilus salihati) (Ayet 7) Zikr olunan iman envandan her hangisiyle iman eden ve imanlar haseb5yle salih amelleri iliyen kimseler: (Len keffirenne anhm seyyatihim) (Ayet 7) ameerinin, yahut ahlaklanim ,ve ya sfat ve ya zatlarn;l1n

ANKEBUT

SUREs

383

ederiz. (Veleneczyennehni Ve amellerinin bedelinde;s fatnzdan sadr olan amellerimizle onlar cezalandrrz. (Ve vas- . seynal insane bi valideyh bsna) (Ayet 8) Mekarim":i ahlakn en . evveli: validine ihsan klm dr. V alidin; icad ve rubuhiyet sfatleOr nn mazharlardr. Bu sebebden, validinin haklar, taatlerinin, taat-. .hahiyeye mukarinetiyle Allah'n hakkn vely ve takib eyler. Zira adil; tevhidin zllidir. Her kim, Allah' tevhid eyleme, ona adillazm gelir. Adlin evveli de; validinin haklarna riayettir. nk onlar insanlarn en uasdr. Buna binaen, validinin haklarnn, herkesinhakk . zerine takdirni vacib olmudur. Yalnz bu Hak Allah'a takdim olunamaz bu sebebden,Allah'a irkden baka, her eyde validine itaat vacib olmudur. . (Ayet 25) .(Ve kale innemattaheztm min dunillah) brahim dedi ki: Siz, Allah' dan gayr ibadet ettiiniz bir ey'i, kendi aranzda (evsanen meveddete beyi1km ftl hayatiddnya) . (Ayet 25) ancak hayat- dnyada mevdud ittihaz ettiiniz, yahut mana: Allah'dan gayri, aranzda mevqud (sevilmi, muhabbet gsterilmi) ittihaz ettii: niz her ey hayat- dili:yada cdr. Yahut mana: Sizin ittihaz et,mi olduunuz her put, bu hayatta mevduddur. Yani mahbubdur. . Yahut mana: ttihaz ettiiniz her put, bu hayatda aranzda meveddet iindir. Netice itibariyle: niana udurki; meveddet iki ksmdr. Biri dnyevi, dieri Ulrevidir. D'nyevi olan meveddetin menei: cihet-i sfliyeden olan nefisdir. Uhrevi olann menei; cihet-i ulviyeden olan nihdur. mdi Allah ile Allah iin olInayp, Allah'n gayri mhabbet ve meveddet olunan her ey'; meveddet-i nefsiye ile muhabbet olunmudur. Meveddet-i nefsiye ise: zeval bulan bir arzudur. Vuslat- bedeniye munkati' oldukta derhal zail olur. Ve kyameterin :birisine vasl olamaz." nk, mizacn ifidalinden ve bedenin terkibinden ne'et etmi bireydir. Terkib bozulub, inizac muharref 01. dukta, muhabbet ve meveddet de mtelai olur. Tabayiin muktezasyle, te'Zad ve teannd baki kalr. Nitekim; (SIDme yevmel kyameti yekfuru ba'dkmbiba'din ve yel'an ba'dkmba'da,) (Ayet 25) Sonra, kyametgnnde ba'znz, ba'znz inkar eder. Ve ba'z~z. ba'zniza lanet edersiniz ve rcu' edecek yeriniz atedir. Ve size yardm ediellerden bir kimse de yoktur buyrulmutur. bu sebebden, (meselllezi'11ettehazu min dunillahi evliya e kemesen ankebftti ittehazet beyten ve inne ev henel buyftti lebeytl ankebfttiJ(Ayet 41) Yani Allah'dan gayri evliya dostlar ittihaz edenlerin misali, ev yapan rmcek misali gibidir. Halbuki evlerin en zayf olam, rmcek. e-vdir. Ayetinde bu ittihaz: Zafiyetde rYicek
te

seyyiatn, zat nurlan ile elbette setr ahseneezi kfuu .ya'melftne) (Ayet 7)

384

ANKEBUT

SUREs

evine nisbet edilmidir. Amma meveddet-i -qhreviyenin menei, Zaehadiye ve muhabbet-i lahjyedir. te zatlannn tecansi (bir, cinsden olma mnasebet, icadnda mecburiyet yoktur) ve sfatlan": nn tenasb sebebiyle evllya ve asfya arasnda olan meveddet>, bu meveddet-i uhreviyedir. Bu meveddet ancak terkibin. zevali zamannda kalb veya ruh makamnda, nefsi; beden hicablarndan kurtulu zamannda perdeden mcerred ve gayet sefa ile safi olabilir. nki o makamda, meveddet menbana karib olmu olur. Yevm-i kyametde ise: bsbtn safi ve srf muhabbet-i lahiye olur. Dnyevi muhabbet byle deildir.
t-

(Ayet 45) (Utlu ma iihiye ileyke minekitabi ve ekimissalatel Yani, sende icmal olunmu olan akl- kur'ani kitabn vahyi ve ilim-i Furkani kitabnn nuzulu sebebiyle tafsil ile ve tilaveti ve ulumun tefasil-i tertibi zre salat- mutlakay ikame eyle. Bunun da manas; kem,ru-i ilmi ile amel-i mutlak beynini cem eyle demektir. Zira, senin iin her bir ilim hasebiyle bir salat vardr. Nasl ki ilimler ya adab ve a'ma ve slah~ meaa tealuk eden ulum-i nafiadr ki, bu ilimIer; melekut-i arziye gaybndan kuva ilimIeridir; Ve yahut, ahlak- fezall ve slah- meada tealuk eden ulum-i er'iyedir. Bunlar da gayb- sadriden ve akl- ameliden olan nefis ilimIeridir. Yahut; sfata taalluk eden ulum-i klliye-i yakiniyedir. Bunlar da iki nevi olub, biri; akliyeyi nazariye ve dieri; kefiye-yi srryedir. Ve her ikisi, kalb ve sr gaybndandr~ Yahut, tecelliyat ve msahedata taalluk eden ulum-i Hakikiyedir. Onla;rda ruh gaybndandr. Ya.hut,akiyat ve muvasalata tealluk eden; zevkiye-yi lednniyedir. Onlar da hafa gaybndandr. Yahut, gaybl-guyubdan olan ulum- Hakkyedir. mdi herbir. ilim hasebiyle bir salat olmasna nazaran; salatn evveli ve birincisi; evzan ikamesi ve erkann edas ile .olan salat hedeniyedir. kincisi huzur ve huu ve ha,vf ile reca arasnda inkiyad .ve tamaninet ile olan salat- nefisdir. ncs: huzur ve murakabe ile olan salat- kalbidir. Drdncs: mnaeat ve mkaleme ile olan ~salat- srdr. Beincisi: mahede ve muayene ile olan salat- ruhdur. Altncs; mnagat ve mlatefe natifelemek, lutuf ve ihsa etme) ile olan salat- hafadr. Yedincisi: makam- ayn-i vahdetde fena ve muhabbet-i srf makam olduu iin, orada salat yoktur ve nitekim (Va'bud rabbeke hatta ye'tiyekel yakin) Ayet-i kerime sinin tefsirinde denildii' vechlyle: salat. .'! zahirenin nihayet ve inkta, yakinin suret ve zahiri demek olan mevtin zuhuruyla olduU gibi, ,salat- hakikiyenin intihasda; Hakkel yakin demek olan fenay- mutlak iledir. Amma fenadan sonra beka makamnda; alt k sm salatn cemisi (hepsil yedincisi ile beraber teceddd ederki: Ye-

ANKEBUT SURES1:

385

dincisi; muhabbet ve tefrid ile Hakkn saatdr.~ linnessal'ate t.enha anll fahai velmnker) (Ayet 45) Tahkik salat, faha ve 'mnkerden nehy eder. Salat- bedeniye; meas ve seyyiat-' er'lyeden, salat nefs; rezail-i ahlak- reddiye ve hey'et- muzlimeden, salt:it- kalbi fuzuI ve gafletden, salat sr; Nebi Aleyhisselam'n (MusaIli kime . mnacaat eylediinibile idi, iltifat etmezdi> mealindeki hadE3 erif leri vechyle gaybndan ve gayreiltifatdan, kalb selat, nefis sfaty la zuhunndan men ettii gibi, ruhsalat da: kalbin sfatlar zuhuru sebebiyle tuyandan. salat- hafa: isneyniyet ve enaniyyetin zuhurundan, salat- zat; telvin ile bakiyenin zuhurundan ve tevhidde n;uhalefet husulunden nehy eder. (Vele zikrullahi elrberu) (Ayet 45) Ve fen ay- mahz makanunda; zatn zikrinden v~ beka makamnda; temkin zamannda Hakkn selatndan ibaret bulunan Allah'In zikri; elbette cemi ezkftr ve s'ala'tdan ekberdir, en byktr. (Vallah ya'Iemu ma tasnaune) (Ayet 45) Allah Teftla, cemi' makamat- ahval ve salatda sizin yaptnz eyleri bilir. (Vela tcadilu ehlel ki-o tabi illa billeti hiye ahsenul (Ayet 49) Ey m'minler! siz, ehl-i kitabla mcadele etmeyiniz, ancak en gzelolan bir suret ve tarikle m-q.cadele ediniz. nk onlar, Hak'dan mahclib deil, belki dinden mahclibdurlar. Bi~aenaleyh onlar istidat ve lutlif ehlidirIer. Hzlan (yalnz bana kalb sefil ve zelil olmak) v~ kahr ehIi deildirler. Ancak ~lak olan !naksadlarll1danba'z mevani' ve adet Vf' zevahir sebebivle yolda. dalalete ddler. ~u sebebden (Ve ilahUna ve iHihkm vahidn) (Ankebut' Suresi, Ayet 46) yani, '~Bizim ve sizin ilahnz birdir, buyurduu vechiyle, tevhidden ibaret bulunan maksadda on':' Iara murafekat yani nfk ile muamele etmek hikmetde vacib olmu~ dur. (Ve naJm~ehu muslimune) ,(Ayet 46) ~Biz de bir olan oAllah'a teslim olmuuzdur buyurduu vechiyle, vahid-i mutlak olan ma- . bud-i bilhakka inkiyad ve istislam (uyn1ak) gibi maksaddan ayrl mayan, tarik-i, Hakkamuvafk bulunan,', yollarnn don olan ks mnda da yine onlara mrafekat (arkadalk, yoldalk). vadb 01mudur. Kendilerinh; Hak ;zre ve mak.!,?adlarna mteveccih Hak yoluna salik olduklann, kendnerince tahkik etmekle kalbIeri mutmain olsun ve Uimenna billezi nzlle iIeyna ve nzile lleykm1 (Ayet 46) Biz gerek bize inzal olunan ve gerek size inzal olunan kitaba .iman eyledik buyurduu vechiyle, bulunduklan yollardan Hak. olann tasvib v,e ibadetile mahclib olduklan batl olan ksmn gster mekle keyfiyet-i sllik beyanda onlara. mlatafa (lutf He muamele- , latif syleme) etmek vacib olmudur~ .Taki llituf' da onlara, mn~sib ve marik (bir ide dieri ile beraber bulunan...;karan-ortak) olmakla, m'minlere nsiyet peyda ederek szlerini kabul ve' hidayetleri .

386

ANKEBUT SURES

ile hidayet bulsunlar. Ancak kazaldklan gnahlar kalbIerinI karartarakistidatlar batl olanlar, ve rablerinden mahcb olanlar, mstesnadr. nk fenalklan okca irtik'ab ederek istidatlann ib- . .t.al ve kemali kabulden men ile,.haklarn noksan .ederek nefislerine zulum etmi kimseler olduklanndan. ve iki vasf arasnda tezad olmak dolaysyle millatafa, (ltfile muamele). o gibilere tesir etme'yb, . ehIi kalr olduklarndan onlarda; kahrdan baka birey tesir yapmaz. (Ayet 49) (Bel hve ayatn beyyinatn fisuduriIIezine t! lme) . Yani kur'an; aikar olan ulum;.i hakikiye-i zevkiyedir kimahaIli; UlemA-y, muhakkikin'in sadrlardr. O da; gayb;'guyubda-n sadra nazil olan manalardr. Lisan ve zikirde vaki olan huruf ve elfaz deildir. (Vema yechedu biayatina illa zal,munel (Ayet 49) Kur'an ancak,' istidadlan olmadndan dolay, istidalsz olan mahcblar, yahu d rezail ve ezdad ile vukuf (alkanlklar) sebebiyle istidad1ann ibtal eden zalimler inkar ederler. (Ayet 54) (Ve inne cehemierne, le muhitun bii kafirine) Tahkik , cehennem, kMirleri elbette ihata, edicidir.. Haktan mancb 'olanlar, nllru grb onunla hayalanmak ve o ayadan bir para nefislenmek (faydalanmak) ve istirahat bulmak iin kendilerinde alem-i nura hi bir aralk kalmamak haysiyetile mucib.;'i heyClaniye ve gvae-i tabiiyede boulmu,olduklarndan elbette cehennem kendilerini ihata edicidir. (Yevrne ya' arnI aza.b min fevlohimJ . (Ayetss) HakdanmahTum ve nurdan mahcb .ve taht- kahrdamhlik olduklarmdan,.fevklarmda (ve min tahtereulihim) (Ayet 55) ve esbab ve alatn fkdan sebebiyle lezzat- ehevattan mahrumiyetleri ve ihti-:cablan ve hey' etin ve asar atelerinin 'elemleri il~ muazzeb olm~lar dolaysyle ayaklarnn altndan azab' kaplad vakit biz de onlara: amel,lerinizin cezasn tadnz deriz mahcblar, iki iddetli bela ile, iki kuvvetli evk arasndadrIar. Her iki cihetden mahrutniyet ile peraber; ftraf- asliye muktezasyle cihet-- ulviyeye ve hey'et-i ariziyenin rusuh iktizasyle ciheti sfliyeye tevik olunmak: tadrlar. bu kuvvetli evkIeri ile mahrumiyetleriarasnda olan bir berza:p.da mahpus kalmilardr. Bundan Allaha snrz. (Ayet 69) (Veezine cahedu fina.) Ehl-i tarikce, seyr-i kalbi demek olan sfatimzda seyr ile; bizdemcahede edenler ile nefis makamnda bu1un~n rnbtedininseyri Allaha yolunda cihad iledir. Seyr-i kalbide mcahede, huzur ve murakabe ve tecelliyat hkm zre sebat etmekle Allaha istikarnet iledir. (Lenehdiyennehm. sbena) (Ayet 69) Elbette biz, onlara zata vusul yollarna hidayet ederiz. Za-

RUM su.:iES-

387

ta vusulyollan, sfatdr. 'Sfat, zatn hicablardr. Sfat ie ittisaf suretiyle sfatd-a -sulk; inevsuf olduu sfat hasebiyle Hak teala iin sabit olan ismin hakikatine vasl olmakdr..O isim; zat- vahidiyenin, ayn-i zat- vahidiyetde Hazret- ehadiyeni babdr.(Ve in, nallahe lemea mulsinine) (Ayet 69) Tahkik Allahu. Teala Hazretleri, Nebi aleyhisselamn buyurduu gibimahede zre- Allah'a ibadet eden ihsan sahibIer ile ~lbette beraberdir. Buna binaen, muhsinler; murakabe ve mahede ile ibadet ettikleri iin sfatda salikve s':' fatla, muttasf olanlardr. (Kaneke t'era h) Bunu demesinin sebebi de; ryet ve uhud-i ayni, ancak sfatdan sonra zatda fena ile hasl olduu iindir.

RUM SUR,Es
BsMLLAHRRAHMANRR.AHM

(Ayet 1-2) (Elif lam mim gulibetirriimu) Zat-ehadiyet; ilim ve ~ebdeiyyet sfatlar ile kuvay- ruhaniye rumunun_ arz~ nefs e ka, rib (yakn) bir yerolan sadrda malub olmasn -iktizaeyledi. 'Zira, mbd-i' isminin feyzi, halkn izharn ve Hakkn halkile ihticab n icab eder. Hakka daha yakin olan her' ey, halka daha yakin' olan eyle malub olur. Bu da ne'e-i mazharndan mbdi' isminin hkmdr- ve Hakkn; mbdi ve zahir ve halik isimleriyle tecellisinin Elhasl; ,mbdiiyyet (evvelce naziri olmayan bireyi vcuda getiren '= mubdiJ -hazretindeki esma ile tecellisinin hkmdr. (Velum min ba'di -gale1!ihim 'seya'libune) '(Ayet 3) Kuva-y ruhaniye rumlar, malub olduktan sonra, Allaha ru'cu' ve galebenin zuhuruyla, mahcub olan kuva-y nefsaniye acemi:Q.in askerine galib geleceklerdir. ,(Fi bid'i sinine) (Ayet 4) Lis~.n- arabda bid'den dokuza kadar 'Olan ade de derler. Yani kendilerinde kemale 'terakki hasl olan tavrlarda ve' tecelliyat ve makamat ve huzur vakitlerinde, galib olacaklardr. (Emrn min kabl ve min ba'd) (Ayet 4) Emir; mbdi' isminin hkm ile evvelden ve muid (iade eden) isminin hkmiy .. le sonradan da Allahndr. Onun emri arza 'tedbir, sonra semay~ uru eyler. (Ve yevmeizin yefrehul m'minftne binasrillahil (Ayet 4-5) Ruhaniyet rumunun, nefsaniyet zerine galebesi gnnde Allahn nusrat' (yardmil ve melekut-i semaviyeden -teyid ve kudsi imdadlarla m'minlere imdad sebebiyle mminler ferahlanrlar. , (Yansuru men yea ) (Ayet 5) nayet ehlinden ve inaye'te mustaid olanlardan, dilediine Allalu Teala nusrat, eder. (Ve hvel Azizrrahim) (Ayet 5) ,Allalu TeMa Hazretleri, p.ahcub olan Farsll'ann

388
(ranhlarn) kalrna

RUM

SURES!~

galib ve kavi ve ga:Iib olan Rurp.lar zerine,.,

imdad- kemaliye ve envar- teyidiye..;yi kudsiye ifazasylamerharnet

edicidir. (Ayet' 6) (Va'etalIahil Bu nusrat; ehl-i inayet olanlardan mustaid olanlan kemale erdirmek hususunda ancak Allahn vadidir. (La yuhlifullah vadehu veliildnne ekseremasi la ya'lemuneJ (Ayet 6) Allahu Terua Ha,zretleri vadine hulf (muhalif i yapmaz) etmez ve ]akin insanlann ou mahcubiyetlerinden (gafletleri yznden) bunu bilmezler. Ve bu galebenin,. kendi kesb' ve kuvvetleri ile olduunu zan ederler. Ve a1m~ ile inayet oIunmu olan kimsenin;a1.ma d mddetce kemale .bali olamyacann nimkn olduunu zan ederler. Ve bu mstaidin de yine Allahn tevfikndan ve ona inayetinin alametinden olduunu ve a-dem-i sa'yinin' de Hakkn onu hz lanndan olu"};), in ayet olunmamlardan bulunduunu alameti olduunu bilmezler. Zira bizim ameerimiz, mucibat (icab eden-vacib klan) deil, ma'rifet'dirler. (Ya'lemftne zahiren mine i hayatiddn- , ya), (Ayet 7) Onlar, yalnz hayat..; dnyadan olan zahiri ve kazan yollarnn, kullarn sa'i ve tedbirine men'ut (rapt edilmi-talik olunmu) olduunu bilirler. (Ve hm anilahiretihm gafilftne) (Ayet 7) Ve onlar, batndan ve alem-i ruhani ahvalinden gafildirler. u mu nkati' olan hayatn ilerisinde (ve inneddarel ahirete lehiyel hayavan) (Ankebut Suresi, Ayet (4) Cenab Hakkn buyurduu vechiyle; sermedi bir hayatn ve kullarn sa'y (alma) ve tedbirleri verasnda (tesinde) Allahn hkm ve takdiri bulunduuna akl erdiremezler. (Evelem yetefekkerd ri en fsihm) (Ayet 8) Bu kabil insanlar,' kendi nefislerinde tefekkr etmiyorlar m? (ma hahikaUahs semavati velarda vema beyne hmal (Ayet 8) Allalu Teala Hazretler, guyub..i seb'a semalarn ve beden arzn ve bunlarn arasnda.ki kuva-y tabiiye, melekut-i arziye ve ruhaniye ve melekut-i semaviye' ve sfat ve ahl.ak vesaIT eyleri, ancak hikmet ve adil ile ve tecellisini kabul , istidadnn muktezasnca Hakkn sfatnn b mezahirde:zuhr et. mesi ile (ve ecelin msemma) (Ayet 8) ve her birjsinin kemalinin ve istidad- 'evveli hviyetinin muktezasyle 1\ll~da fenas de~ek olan , malum 've tesmiyeolunmu bir, gaye iJe izhar eyledi. stidatlar 've :Allahn kendilerinde ilk~ .eyledii miktarda zat ve, sfatn ahid olsunlar diye (ve inne kesiren minennasi bilikili mbbibln le, kafirUne) (Ayet 8) Muhakkak insanlardan o~k kimseler, Rablerinden mahcub oldukla-r iin, Rablerinin likasn, inkar ederler. O mahcublar; likann ancak hviyetin, hviyetde indiracyla (dahil olna-iin de bulunma) dier pir alemde muk~bele-i suriye ile olabileceini .tevehhIn ederler.

RUM SURESI

389

(Ayet 11) (Aah yebde l halka) Allahu Teaa Hazr~tleri ran hlan Runlar zerine galib klmakla, halk yeniden icad eder. (Smme yuidh) (Ayet 11) Rumu, ranllar, zerine galib klmakla halk iade eyler. (Smne ileyhi tureeune) (Ayet 11) sonra da AIlahda fena ile hepiniz ona rucu' edersinIz. (Ve yevmetekumus s~t) (Ayet 12) Halbuki kyanet-i surann vukuu ile kyamet kaim olduu gn (yublisul muerimilne) (Ayet 12)_ mcrm olanlar, Allah'n rahmetin:.. den mahrun ve meyus olurlar. Ve rahmeti kabul edemeyici oldukl~n halde azabda mteahayyir kalrlar. Yahut mma: Mehdinin zuhuru ve satveti (iddetli ehaz ve kalr etmek) tahtnda onlar kahr ile kyamet-i kbrann kaim olduu gn, mcrimler Rahmet-i 1ahi yeder. mahrum ve o zaman m'ninlerin kafirlerden farkedilmesi- . ayrlmas ile insanlar, frka frkaolurlar. (Ayet 17) (Fesubhanellahi hiyne tmsune) Vcud ve sfat- fiH ve te~sirde gayr-i mevcud olmaklkdan Al~ahi. tenzih ediniz. Rum nuru zerine, Fars zulmetinin galebesi akamnda olduunuz (Ve hine tus ~ihnel (Ayet1 7) ve Fars zulumati zerine, Rum nurunun zuhrtl ve &,alebesf ile sabaha girdiinizvakitde. (ve lehl hamd fis semavati vel ard) (Ayet 18), Ve ruhaniyet nurunun, nefsaniyet zu-lumat zerine galebesi sabah ve ruh gneinin tuluu yanad va.,kit , cemai tecelliyatnn ve kemali sfatnn zu.hu.ru sebebiyle guyub-iseb'a gkJerinde ve nefsaniyet zulumatinn ruhaniyet nuru zerine galebesi akam zamannda; celali sfatlannnzuhu.ru sebebiyle arz- bedende de hamd ve sena" ona mahsusdur. (Ve aiyyaj . (Ayet 18) Ve fenalar ve ruh gneinin zatda gaybiyeti aiyyesinde (akam vakti) . (Ve hine tuzhiliine) (Ayet IS) Ve fenadan sonra bekada istikamet ve istiva zamannda da hamd ona mahsusdur. (Yuhric! hayye minel meyyitn (Ayet 19) Sabah vaktinde; iade tarikylameyt (l) olan nefisde hayat sabah olan kalbi Cihya) ihrae eyler. (Ve yuhricul meyyite minel ha,yyiJ (Ayet 19) Akam zamannda; ibda' etmekde- diri olan kalbdsri, nefis ulusunu ihra eyler. (Veyuhyil arda ba.'de mevtihal (Ayet 19) Bu takdir zere, lm.,. den sonra arZ~l bedeni ihya eder. (Ve Irezalike tuhreeunel (Ayet 19) , N e' e-yi saniyede siz de bylece ihrac ,olunursunuz. (Ve ;nin ayatihi en halakaJenkm min enfusikum ezvacen lites kunu ileyhal (Ayet. 21) Ma'rlfet ve sluk cihetinden vuslat~ zatna sebeb olan ef'al ve sfatndan ba'zs da, meveddet, tesir ve t.eessr sebeb~yle,- nefisler canibine rneyl etmeniz iin size; nefislerden ruhlara zevcle~ izhar etmesidir. (Ve eeae beynekm meveddeten ve rahmeta) (Ayet 21) Her iki taraftan aranzda meveddet ve rahmet klmtr. Nefiskabul :Ve teessrle, ruhun nur ve t~sirini sever ve izdrabdari sakin olarak

390

RUMSURES

sefa bulmakla; meime-i istidadnda Allahu TealaHazretleri kendisine itaat ve ihsan edici kalb veledili rahmet ve ihsan eyler~ Onun bereketiyle nefis de hidayet bulur ve ahakYla ahlaklanub fe~ah bulur. Ruh da; nefisde tesir ve ona nur ifaza etmekle, nefsi severek' Allalu Teala Hazretleri, Ruh ihsan ve atfet sahibi veledi mubarek ile rahmet eder. Ve onun bereketiyle ruh terakki eder, ve onunla kemali zahir olur. (nne ri zaike le ayatn liIm.,'vmin yete felrkerne) (Ayet 21l Tahkik' bu halk ve izharda nefislerinde, ve. zatlarnda, ve . "onlarda tevdi klnan eylerde, tefekkr eden ka.~im iin sfat ve kemalat vardr. tVehtiliif el snetikrn) (Ayet 22) Yine, ma'rifet cihe~ tinden vuslat- zatna sebeb olan ef'a ve sfat- lahiyeden bir ksm da; semavat vearzn izhftn ve siz.in ,nefis, kalb, sr, ruh, hafa lisanlannzn ihtilMdrki, bu lisanlarn. ihtilafat vecihleri mnha-sr 01madndan,her makarnda bir mekal (sz, kelam)ile muhtelif olurlar.(Ve elvani km) (Ayet 22) Ve sizin, sema vat- se b' a ve arzda olan telvinat(renkler) ve telvinatnzdr (renkten renge girmeniz". " " i dir)(Jnne fi ziHike Ieayatin III iilinJ.i.ie) (Ayet 22) Tahkjk, bunda da meratib ilimIerinde arifiyn olan ulema iin sfat ve ef'al tecelliyat ayat vardr. (Ve min ayatihi menamkm biHeyli vennehari) (Ayet 23) Ve s.zin nefis gecesinde ve nefis sfatlannn zuhru sebebiyle kalh gndznde olan gafletiniz de Allahn zatna .muvassl (ula;.. dran)' olan ve ef'al ve sfatlarndandr. (vebtiga ftkm min fadIihn (Ayet 23)" Ve sizin ahlak ve makamat.iktisab ve kemalatqa terakki sebebiyle Allahn fazl ve ihsanndan taleb etmeniz de ayat- lahiye dendir. CLikavrnin yesrnenne) (Ayet 23) Bunda, Kelam~ Hakk, kalb kula ile iidib de etvarda,ki makamatlar hasebiyle, o kelamn manasn rehmedenler iin ayat vealamet vardr. (Yuri krn berkal (Ayet 24) Yine, e,f'al ve sfat- lahiyeden ba'zs da lem'alarnn (panltlar) gurubundan ve dalmasndan ve gurubuyla zulumtda kalmanzdan korkucu ve tekrar edb ziyadelenmesin tama' edici oldu.:.. unuz halde size bidayette levami' (parlayan ey) ve tevftIl (devam eden) imeklerini gstermesi ve sonra ruh semasndan ve <~ekine bulutundan varidat ve mkaefat sularn indirerek, nufusve istidadat kuru topraklann, cehU ile lmnden sonra ihya etmesidir. (nne fizalike le ayatin Iikavnin ya.'kInne) CAyet 24) Bu irae-ivusuIIerin inzali topra~lann ihyasnda nefislerinin deva- akliyeye . mutavaat (emre uymak, ink~yad gstermek) "sebebjyle varidatn " manala'nn ve kendilerini islah eden p.k:m ve ma'kulat idrak edenler iin sfat ve ef'a-ilahiye t~ceiyat ayat vardr. (Ayet 27) (VelehI rnesell alft) Ve semavat ve arzda mesel-i ala, yani .velidda ferdaniyet ve vahdet. i zatiye ile vasf- a'la Alla--

RUM SURES

391
oldu'u hakkn

hndr.

Mesel-i (mesel)' alftnn manas: lailaheillahu da mcahidin sz pek gzeldir. (Ayet Hak

'

Hakkn yqlu olan tevhid olmak' dolaysyle dinkelimesini nisbet ve, izafetsiz mu.tlak olarak getirmidir. Yani, mutlak olarak din; ancak tevhiddir. Tevhidin gayri dinler, din deildir. nk, matluba vusulden~vvel munkati' olur. Vecil; cemi'-i leva'Zm ve avarzileberaber mevcud olan zat demektir. O zatn, 'din iin ikamesi, , nefsine de, gayrine de iltifat etmeyerekden Hak ile vukuf ve "tevld~ le 'kaim olduu halde Hakkn btn masivasndan zat tecrid etmek'dir. Bu takdiree zatn :seyri; seyrllah v~ bulunduu din ve tarikati, Allahn dini ve tarikati olmu olur. nk, AlI~hn gayri bir mev:-' cud gremez. (H;:nifa) '(Ayet 30) Allahn gay:;ini isbat ve o gayri, Allaha erik klan kimselerin, ayar 've ezdad tarik ,olan edyan- batl;larndan mail ve munharif olduun halde, zatn hak dine tecrid eyle. (Ft.ra taJlahilleti fetarannae aleyha,) (Ayet 30) Yani" Allahn ftratn iltizam (bireyi kendi zerine lazm klmak) edin. Ftrat; hakikat-i insaniyenin ezeld~ ilkbalad safa ye tecrid haletidir. te bu ftrat, ezelen ve ebeden doru dindir. Safa-y (berraklk, safilik, gnl enlii) evvel tegayyr v~tebdil etmez ve srftevhid-i ft.:. rtdir. ibu ftrat- evveli ayn-izatdan ibaret bulunan feyz-5 akdesdendir. Her kim bunun zerine baki kald ise; onun tevlidden inhireif v~ Flakda ihticab mmkn olama'Z. nhiraf ve ihticab, ancak hilkatzamannda tabiat ayarzndan ve ne'e-yi gavaiden, yalud, terbiye ve adetden vaki olur. Birincisi; yani tapiat-avarzndan olan, ihcab:Nebi aleyhisselamn:(Ben btn kullarm hanifa (vahdate ,inananJ o~duklar halde yarattm, fakat onlareYEanlar hileler ile dinlerinden' dndrerek, gayrimi -bana erik klmalarn, onlara emr ettiler) buyurmasle sabitdir. kincisi yani, terbiye ve adet ile olan ihticab da; Yip.e Nebi a.1eyhisselamn: (Her mevlud ftrat zerine'.do-. ar, taki onu yahudi ve nasnini yapanlar, ancak analar;ve bab,a'lardr) buyurmasile sabittir. Yoksa, hakikat nefsinde halet-i zatjyesinden tegayyr etmez, nk bu muhaldir. te: (La tebdDe libalkl-" lahi) (Ayet 30) kavlinin :manas da budur: (ZiiIiked dinI kayyimu velakinne ekserennas, la ya'lEimiinel (Ayet -30) Bu tevhid, en doru 've adaletlidindir. Lakin insanlarn ou bu hakikati bimezler. (Mnibine ileyhil (Ayet 31), Yani, gavai-yi cibilliye ve avarz:- bedeniye, hey' a t- tabiiye ve sfat-i nefsaniyede~ tecrid' suretiyle vehim ve ha-'yal' eytanlan tarafndan vcutlan tevehhm ,olunan eemi'ayar dan v~batl dinlerden, Hakka ve dinine rcu edici olduunuz halde;

30) (Fe ekim: vechek;e liddini) mdi Habibim! sen, zatn Teala~n tarik olan tevhid dinine ,dorulat, dinden niurad;

392

LOKMAN

SURES

Allaha mahsus olan tevhid-i

ftriyi iltizari

ediniz; (Vettekilhu)

(Ay~t

31) Ye Hakka inabeden sonra, onda fena ile ftratn tecridi ile Alla-

ha sak~nnz . (Ve elcimils selate) (Ayet 31) Ye uhud-i zatiyf ikame ediniz. (Vela' tekilnuminel mrikineJ (Ayet 31) Ftratn bakiyesi ile, makamnda eneiyyetin zuhuru; ile, mriklerden almaynz. (Minellezine felTe kil dinehum) (Ayet 32) Ftrattan skt ve ne'e ve adet hicablan ile hicablanmalar ile, hakiki dinlerine mufarekat edib de (Ve kanli iyaal (Ayet 32) her birisi kendi hic.ab ile mahcb kaldndan ve hicablannn ihtilftfndan ve eytann kendilerini sfat- nefs vadilerinde tefrik (ayrnak, ayrlmak) eylediginden, frak- muhtelife sahibi olanlardan olmaynz. Onlarn ba'zs; behayim>;. Ba'zs; yrtc hayvanlar. Ba'zs; heva. Ba'zs da hasseten eytan dini zeredir. eytanlann enva, mnhasr olnad gibi clinler' dahi mnhasr Cinhisareden, haddi dahilinde kalb har.ice tecavz etmiyen) degildir. (Kll hizbin bima ledeyhim farihline) (Ayet 32') Din- hakikatden mufarekat (birbirinden ayrlmak) eyleyib, rnuhtelif frkalara ayrlan her hizib, her frka, ftratn kederlendii ve hicabn kesafetlendii zeman, istidadnn iktiza eyledii hicab ile fe..; rahlanr. nk hicab tabiatnn muktezas olur. O hicab, onun istidad- galib 'haline mnasfb olur. Halbuki ferah, mlayim olmak, cinsiyyetinden mlayimi idrak etmekle haslolur. Bu hicah ise; her ne. kadar istidad-i asli hasebiyle hakikatde mlayim deilse de, istidad-i arizi hasebiyle, o halde mlayimdir. te bu 'sebebden, arz n zevali zamannda, hicab ile ta'iib (azaba giriftar etmek, ikence et'" mek, edilmek) vacib olur.
LO~MAN SURES
BsMLLAHRRAHMANRRAHM

(Ayet 22) (VemenyusIim vee hehil iIalahi) Ef'alinde veya sfa tnda veyahud zatnda fena ile (Vehvemuhsinun) (Ayet 22) ef'al makamnda; Hakkn ef'alini mahede zre tevekkl amelleri ile. Sfat makamnda: ;Hakkn sfatn mahede zre rza makamnn amellerh~ ile. Zatda da: Hakkn zatnn uhud zre, zAT ile tahakkukda istikainet ile amel ederek, makam hasebiyle Allahn ma hedesi zre ona. ibadet edici olduu halde; vcudunu Allaha teslim eden kimse; (Fakadis temse,ke bil lirvetil fskaJ (Ayet 22) muhakkak iplerin en salam olan tevhid ipine.' tutunmudur. (Ve ilallahi akbetI) (Ayet 22) Ve btn ilerin intihas, onda fena ile ancak Allahu Teaayadr.

LOKMAN

SURES

393

(nne fizalike le ayatin) (Ayet 31) Muhakkak bunda ef' al ve sfat Zira bu tecelliyat, ancak bu mazhar zerine zahir olur. (Likj.iIli sabbarin) (Ayet 31) Tevekkl ve nza makamn kuvvetledirmek iin nefsinin eral ve sfatnn zuhfrundan m~ ahedede, Allah ile sabr eden her bir sabr ediciye; (ekiirin) (Ayet 31) Celalinden ziyade zre olmak iin, sfat tecelliyatnda,' makam- rzann ef'al tecelliyatnda tevekkl maka~mnn ahkamyla amel etmekle ve ni'metlerin hakkyle ka im oln1akla tecelliyat nimtlerine kr eden her kr edici 'iin ayetler vardr. (Ve iza, gai-4 yehum mevcunkazzuHi) (Ayet 3~) Tecelliyat envarn rc hicablar gibi, tabiat muktaziyatndan,' sfat- nefs gaJebelerinden onlar bir dalga rtd vakit, (de aiillahe muhlisine lehddine) (Ayet 32) .hlas ile amel zerine sabit bir kitabla hicablarn mnkeif olma;s 'iin makamlarnda Allahn hakkyle kyam ve ihlas ileAllaha iltica ederl~r. Zira salik; telvin ile makam- aladan mahcfb oldukta, mesela, tevekkle nisbetle ihlas gibi malik olduu daha dfn bir makamda sebat etmesi ona" vacib olur. (Felemma necerumiIel berri) (Ayet 321 mdi tec,elliy-i fiili il,e, onlar tevekkl makam-' kresine (kara parasna) kurtard ve nefsin galibiyetile heyula denizide gark olmaktan emniyete getirdi{ vakit; .fFeminhummuktasidun) (Ayet 32) onlardan' hukuk-i tevekkl ile kyamda adil zre sabit olanlar ve ef'al-i lahide temkin zre s.eyr edenler vardr. (Vema yechedu biayatina ina kba-ttarin keffirin) (Ayet 32), Tecslliyatda; makamnn hukuku,nu izaa ve telvinatta; tecelliyatda.n ihticab sebebiyle' ayatmz ancak azimet akdine ve Allah ile ftr~t ahdine ibtila zemannda vefada gadr eden herbir \ gaddar, Allahn nimetlerini nzasnda istimal etmiyen ve ,tecelliyatda; makamnn hukukunu kaza' etmiyen, ef' al ve sfat envarnn zuhfru zamannda; tevekkl ve rza ile' amel etmiyen inkar sahibh, inkareder. Yahut manA: eriatn sefineleri size tecelliyat- ef'al ayatn gstermek iin bu bahirde necat (kurtulu kresine) ve cennet asan sahiline ceryan (hareket) eyler~ (Ya eyyhennasttekii rabbkm) (Ayet 33) Zat, sfat ve ef'alinizden Hakda fena ile, ef'al, sfat ve zatlannzla zuhurda Rabbiniiden hazer ediniz. (Vahev yevmen la, yeczi validn an veladihi) (Ayet 33) Vahdet ve kalr ile mtecell:i olan Allaha bruz ,
tecelliyat ayetlerivardr.

(Ayet 31) (Elem tere enne! flke teci fil bahri binimetnIahil Kemalat kabuIE:1ttii iin, Allahn ni'metHe beden gemisinin' al at hazrlanb, sf~t asar olan hayat, kudret-i, idrakin,kendisine ifaza, klnmasyla heyfla denizindeceryan ettiini grmez mi sin? ,(Liyri yekm min ayatihil (Ayet 31) Bu cereyan, Hakkn size cebri ve: istidad sebebiyle ef'a ve sfat tecelliyat ayetlerini gstermesi i'indir.

394

SECDE SURESt-

zemannda ne valid ve ne de veledin vclidk~lmayub,. aradald vusulun inkta sebebiyle douran ve doann hibirisi dierinden birey yklenemedii gnden korkunuz. (Felategurrennekiiml Ia yatdd~ya.) (Ayet 33) 'o vakit de kimse iin hayat olmadndan sizeen karib olan hayat kalbiye, hayat hakikiye ve daim edin diye' sZi aldatmasn.' (Vela yegurrenn~km bUlalil garuru) (Ayet 33) Ve Hakka karsizi aldatc olan eytan aldatmasnki, vesvesesiyle muhtecib ve enaniyetle zahir olubda tuyanda vaki olmyaslliz. , Hnna )' lahe indehu ilmus sa,ati) (Ayet 34) Kyam~t-i kbra zemannda btn 'mevcudat fani olmakla bittabi ilimIeri de fani olacandan, k yamet-i kbrann ilmi Allaha mahsusdur, (Ve ynezzilI gayseJ (Ayet 34) Allahu Teala, fenadan evvel,' istidadat hasebiyle bunun yamurunu inzal, eyler. (Ve ya'lemu ma Cil erharni) (Ayet 34) sti datlarn rahimlerindeki kemalatn tam olub olmadn Allahu Teala 'Hazretleri bilir. 'Yahut, nefislerin rahimlerindeki veled':'i kalblerin, reit ve kamil olub olmadnbilir. (Vema tedri nef~n ma zatek- ' sib gada) (Ayet 34) stidadnda olan eylerden mahclib olduun dan, hi bir nefis gelecek zemanda kazanaca ulim ve makamat bilemez. ryema t~dri nefs n bi eyyiardn temiitu) (Ayet 34) stida dat ve hududunun ilmi, AHalu Tealann, gaybl gayubunda z~t in ihtiyar eyledii eylerden' oldugundan, hi bir nefis, arz- makamatdan hangi makam arznda~ olacan, mevcud olan kemalatnn t:kenmesi sebebiyle, hang,. makamda istidadnn fani olacan bilemez. AllahuTeaa allarndr.,

SECDE SURES
BsMLLA.HRRAHMAN1RRAHM

(Ayet 1) (Elif lam inim), Yani, zat- ehadiye ve sfat ve Hazret-i esmaiyenin zuhuru CTenzill kitabi) (Ayet 2) akl~ kur'an-i' mutlak kitabnn, vclid-i Muhammedi zerine tenZilidir (Min rabbil ale,mine) (Ayet 2) Mazhar- Muhammedide rahmet-i tamme suretiyle zUliru sebebiyl~ Rabbaeminden tenzildir. (Ayet 4) (AlIabIIeZ halakas semayati vel arda vema beyne- ' hma lisitte 'ti eyyamin) Adem aleyhisselamn d~vrinden, Muham-. med aleyhisselat vesselamm devrine kadar hafa devri mddeti olan eyyam- sitte~,-i lahiye de semavat ve arz, ile ihticab sebebiyle; Allahu Teala Hazretleri, alt gnde semavat' ve arz ve ara~arn daki eyay izhar etti. (Smmes teva aJ.el ar) (Ayet 4) Sonra, ce-

SECDE SURES!

395

,mU sfat ile tecelli ve alt gnn cemisi (tamam) olan sonuncu gnde zuhtlr iin Kalb-i Muhammedi Ar~ zre istiva eyledi. nk; , gnein istivas, !rak ve' uan neirde kemal-i zuhtlru ,demektir; , Bu sebebden Nebi aleyhisselam: ben kyametin ibtidasnda ba's olundum. buyurmudur. Zira Muhammed a]eyhisselamn bi'sati vakti, kyamet sabahmn tuludur (douudurloVe bu gnn ortas; Mehdi aleyhisselamn zuhtlru v.aktidir. Bunun' iin, Btn gnn' sabahnda bu srenin kraati mustehab olmutur. (Ma le'km min , dnibi min veliyyin vela efiinl (Ayet 4) I-Iakkn zuhuru zemann da :q.ereyin onda fe~as sebebiyle, sizin iin bjr sahib ve yardrp.c yoktur. (Efela tete ze~ke:rne) (Ayet 4) Vahdetin zuhuru zamann;. qa, ftrat misaki olan ahd-i. evveli dnmyor mu snz? (Ydeb:' birulemre minessemdi ilel ard) (Ayet 5) Eyyam- sittede ihfa ve hilafiyat ile, emrini vahdetin zuhuru semasndan Vahdetin hafav~ , gurub arzma tedbir eyler. (Srnme, ya'rlicuileyhil (Ayet'5)' Sonra, mikdar sizin saydnz senelerden bin sene olan yedinci gn- . de zuhur ile sema-i vahdete, uru eyler. (Zru.ike aiml gaybi vea hadetil azizr rahiml (Ayet 6) u mdebbir;gayb ve eyyam- sittedehafann yedinci gnde zuhurunun hikmetini bilicidir. hticab hususunda celal streleriyle (perde-rt) men edici, celal streleri,:. nin kefi vecemain izhan, ile rahmet edicidir. (EneZi ahsene' klle ey'in halakahl (.ayet 7) Hak Teaa Hazretleri, sfat~nn mezahiri klmak suretiyle;' her ey'in halkm, zuhurunu gzel klan 'zat celleve aadr. 'Zira h.asen, sfata mahsusdur. Ekvann kaffesi sfat nm ma:zharardr.. 'Ancak nsan- kamil mtesnadr ki o, Cemal-i' z~ta muhtesdir. (htisas etmi-mahsus bulunmu) ~ Bu sebebden; nsan- kamili, tesviye ile, yani,' ahsen-i takvim ve mizacn a'deli (Pek adaletlisi, deha) ile ta'dile (niutedil klnmak-itidale getirilmek) (iki tarafn bir' etmek) mahsus kld. Bu tadil (mtedil klnma,) se,bebiyle: Hakteal~ hazreterine mahsus olan' nhu kabulemustaid oldu. ' (Ayet 9) (Ve nefeha fihi min ruhihil Ve insana da kendi ru. hundal1-nefh eyledi ve ite bu nevi insan ile. halk (yardl). nihayet' bulub, Hak zahir oldu. . (Ayet 11) .(Kul yeteveffakm melekl mevtilleziukillebikiml Habibim; 'szi; size tevkil olunan lm :q.elei ldrr deyiver. Ya.;. ni, her ne kadar, hey'et-i zulmaniye ve sfat-nefsaniyel:e,mtihtecib olsalar da bilklliye ftratdan sakt (dc~ den) olmadka; nufus' -i cz'iyenin mead (avdet edilecek yer, alemi mahalli rcu ahiret) olan; nefs-i insaniye-i klliye' sizi 'ldrr. Zira, nfus-i cz'iyeyi' mafiret kapS kapanmadka ve, reYu denilenpas derecesi-

SEDE

SURES ~

ne bali olmad~ka alemin kalbi mesabesinde olan nefs-i klliye ldrr. Ve eer o nefs-i cziye, reyn denilen dereceye bali olmu sa onu, yalnz azab melaikesi bedenden ayrr.lTera izil mcrmne nakisl1 'ruiisihim inde rabbihim rabbena ebsama ve semi'na farefona. na'mel salihan inna mukniine) (Ayet 12) M.cdin olanlarn, Rableri indinde ne suretle balarn yere ediklerini, Ey Rabbimiz; grdk ve iitdik imdi bizi' tekrar geriye evirki biz, de iyi iler yapalm dediklerini grm olsan, pek feci bir haletgrm olurdun. Bun. lar her ne kadar Rabbin likasndan mahcub oldularsa da, ibu reyn haddine bali olduklarndan, crmleri hey' etlerinin rusuhu sebebiyle balarn edirici cihet-i sfliyeye meyilleri. ile beraber, bunlar semi' ve basarla ve rucu- temenni ile vasf eylemidir. Yoksa, eer onlarda ftrat nurundan hibir ey baki kalmayub da, bilklliy~ mahv olunsalard" ya Rabbi grdk ve iittik. diyemezler,ve rucu-u temenni edemezlerdj. te bunlar ha;yetlerin rusuhu iktizasy la adalet olunarak narda (cehennemde) mebbed kalmyan ve sqnra rcu' eyliyen kimselerdir. (Ayet 13) (Velev i'na le ateyna killl~, nefsin hdMa,) Eer biz, istidadda msavat ile beraber, sllka muvaffak kl makla her nefs e hidayetini verirdik. } ..akin yle yapmak hikmete. mnafidir. (Uymaz olan-zt-ayri mmkn) Zira o takdir de hepsi bir tabiatzerinde kalarak, sair tab akat- mmkne ebeden adern~J zuhurla (meydana kmanakla) beraber, hay-yiz-i imkan'da (imkan taraf-imkan meydan) kalm olur. Ve bu alem meratibinin ekserisi, erbabndan iali olurdu (o mertebe sahipleriIiden yoksun olurdu). Ve alemde kendilerinemuhta olunan ve muhabbet ve rahmetden,' nur ve izzetden uzak olan; hicab, zillet, kasvet, ve zulmet ehlinin katmolduklan umur-i hasise ve deniye, ney (Yrmek) ve ceryan etmez ve alemin nizarn adaletle olmaz, hidayet ehlinin salah da tamam olmazd. Zira, sair tabakata ihtiyac vacib 've zaruridir. n- . k nizam; mahall-i hafa ve mahall-i zuhllr ile kesb-i salah eyler. Eer kaffesinin mezahiri enbiya ve seda olsa; alemin imaretiyle kaim olan insan eytanlarnn ve nufus-i galiza. (youn-kaba)nn ademi (yokluu) sebebiyle nizam ve intizam halel bulurd. Nitekim Cenab Hak; Ben Adernin ma'siyetini alemin imaretine sebeb klmmdr buyuruyor. Buna binaen, cemii meratibde Cemi-i sat ile tecelli etmek iin Hakkn hikmetinde kuvvet ve zayf, sefa ve keduretile, is'ticatlarda tefavt (iki eyin birbirinden farkl~olmas:.) bulunmak vacib olmu ve kaza da. seda ve ekiyann vucubiyle hkm olunmudu:. te; (veHikin hakkal kavl minni le emleenne cehenneme : minel cinneti vennasi ecmaine) (,Ayet 13) ayetinin manas da budur.
dilemi olaydk,

SECDE SURES

397

Yani, gzden gizli olan nufus- arziyeden ve insanlardan tabiat cehennemini elbetteki dolduracama dair hkm, kaza-i sabkda sabit
olmudur.

(Ayet 14) (Fezk bima nesitm. likae yevmikm haza) Gavat- (rt-perde) ,tabiiye ve mulabis-i (Libaslanma) bedeniye ile ihticabnzdan dolay, pu gnnnzn l~kasn unuttugunuz iin gday- azab tadnz. (nna nesinakm) (Ayet 14) Rahmetden yz evirib kabul etmedikleriniz iin, biz de sizi rahmetden hzlan (yalnz kalmak-sefil ve zelil olmak) ile mahrum klmakla unutduk. (Ve zukii azabal huldi bima kiint~ ta'meliine) 'Ayet 14) Amelleriniz' sebebi ile muhalled (daimi suretde mukim klinm-ebediyen buluna,n) bir azabzevk ediniz. mdibu zikr olunan te'vil zrehuld kelimesi mecaz ve uzun zeman kalmakdan ibaret olur. Yahut muhalled bir azab t,adnz. diye hitab; kaza-i sabkad aleyllerine hkm lahk olan cin ve insanlarn ekiyasna olmu olur. (Ayet 15) nnemaY'minu. biayatinellezine iza. zkkiru biha, "harrii sc~edaJ Sfatmzn ayatnatahkik zre, ancak sfatmzn kendilerine hatrlatld vakit sefay- ftratlar, dolaysyla sur'at-i kabullerinden sfatmzda fani olarak suklt eden . kimseler iman ederler. ,(Ve seb"Qehii bihamdi ra,bbihinJ (Ayet 15) Ve Rablernin ~ fatyla muttasf oarak, zatlarn tecrid ederler. te hakikat de Rab .. lerine tesbih ve hamdleri ancak budur. (Vehm la yeste'kbirtineJ (Ayet 15) Ve onlar, enaniyet ve ,nefisfatlarnn ztihiru ile kibirlenniezler. (Totecafacunftbuhum anilmedaci-i) (Ayet 16) 'Gavai-i ta,biiyyeden tecerrd ve mezaci (yatacak yerler, kabirlerl-i bedeniyeden kyam ve hey'etlerin ma1v ile, cihatdan huru etmekle, onlarn yanlar yataklarndan ayrlr. (Yed'nne rabbehum havlen ve tamaa) . (Ayet 16) Telvin sebebiyle nefis sfatlan ile hicablanmak korkusu v~ lika-i zat tamandan kalb' makamnda' tevhidde tevecehle rablerine dua ederler. (Ve mimma ra"zaknahm ynfikiine) , (Ayet 16) Ve onlar, kendilerini rzklandrdmz mearif ve hakaykdan, isti. dad ehline infak e d e r l e r . ' (Ayet 17) ('Fela'ta'lemu nefsun ma uhliye lehum min kurreti a'yunin) Onlardan hibir nefis-i erife, onlar iin meserretlerini mucib olacak cemal-i zat ve nirun-nir'un likasndan nelerin gizlenub hazrlandn bilemez. Cemal-i ,zat ve nurun-nurun likasnda knhne bali olunan,beyan ve vasf mmkn olunamyan lezzet ve sururu buurlar. '(Cezaen bima k'ann ya'meliine) (Ayet 17) Bu hazrla~ nan eyler, tecerrd ve sfatda mahv ve tecelliyat ahkam ile amel etmelerine eeza ve mkafat olmak zre ihsan olunmudur. (E femen

398

smonE SURESt

'kane/m'nifnen kemen kdn,efasikaf (Ayet'18) Din-iftrat zere tev, hld ile m'min olan kimsenin, ne'e-i devaisi hkmiyle doru dinden kmas sebebiyle fask olan kimsegibi olduunu zaneder mi "siniz? kat'iyyen olmaz. M'min ile fas k eref ve kemalde msavi deillerdii-. ' (Ayet,19) (F,elehm eennatl me'vaJ Ve salih amel iliyen m', minIere ,makamlar hasebiyle ameerinin ekreni. olarak cennat- sel~eden ( cennetden) snacak cenn'etler vardr. Amma fask olanlarn,snaca yer atedir. (Kllerna eradu en yahrucft min 'h~U (Ayet 20) Ne zaman meyl-i ftr sebebiyle' o ateten kmak isteleler ,(u idft iha) (Ayet 20) kendilerini meyl sfatnn istilas ve"Tabii "hey'etlerin rusll sebebiyle melekut- arziyenin kahn/ile, o atee iade olunurlar. (Ve IenuZ kannehm mme! aza;J;lil edna) (Ayet 21) Elhette biz onlara bile ve edaid (katlar-iddetliler, zorlular) ve korkularda ,nufus- tabayi muhalefet atelerindE?n ve asar azabndari. ibaret bulunan edna gazabdan taddracaz. (Dunel azabil ekberll (Ayet 21) Zulumat ile zat ve sfat nurlarndan hicablanmak azabndan iba, ret hulunan" azab- ekberden. deil (Leallehum yereune) (Ayet 21) hicabn kesafetiyle reyu denilenpasn husulunden evvel, edna ,aza, bn iddeti :sebebiyle, ftratlarnn tasfiyesizemannda Allah'a 'rcu ,ederler recasyla tatdraca~. ' (Ayet 23) (Ve lekad ataya musa! kitabe) Tahkik, biz Musa'ya akl-i Furkani kitabn verdik. CFela tekn li miryetin min likilihi) (Ayet 23) 'imdi senrmiracnda, Musa'nn mertebesine brui olduun' zaman, Mua'nn likasndan ek ve phe etme. Mirac kssasnda; Ne', bi Aleyhisselam'n, Musa'ya, beinci gkte mlaki olduu zikr olunmudur. Bu mlakat, mnacafmakam, olan sr makamndanve da'-i mukaddes (mukaddes emanet) olan Ruh makamna terakkisine sebebdir. (Ayet 29) (Kul yevmel fethi) Mehdinin zuhuru ile, kyamet-i, k(ibra gn olan, Fetih-i mutlakin, mahclblarn o vakitdeki imanlan ,faide vermez; Zira' bu iman ,ancak 1isan ile olduundan, maheubla,n ga,dabdan kurtarama"z. Allahu Teala a'lemdir(en ok bilendir) .

'

AHZAB

SUBEs,

BSMLLAHRRAHMANRRAHM

(Ayet 1) (Ya~yyhennebiyyttakillahe vela tuti-i k.fire vel mnafikine) Ey Nebiyyi Zian!Sen, bakiye kalmakszn bilklliye zatindan fena ile 'Allaha s1i~ Ve enaiyyetinin ~uhurundan, ba'z' hicablarda onlara muvafakat ile kafirlere ve gayre, nazarla, iki yzl' olmamak iin, mnafklara da itaat etme. Bu nehyin hkm n~, Cenab- Nebi Sallallah al~yhi ve Sellernin amel etmessebebiyle, (Mazagal basarn vemataa) ayetiyle vasf olunmutur. lnnallahe, , kane Mimen hakima) (Ayet 1) Tahkik, Allah Te,ala Hazretleri,' ahval gnahlanu bilici ve seni telvnat ile ibtila etmesinde hikmet sahibi olmudur. Zira da'vetde ve rr:met iinin slahnda telv~natn faidesi vardr. nk Cenab- Nebi aleyhisselamn telvini olnasa idi, mmetinin telvinini bilemezdi. Binaenaleyh, mmetinili hidayeti ile kaim olmas da mmkn olmazd. (Vet tabi' ma .yUha i1ey~e ~in rabbike) (Ayet 2) Emsali ayetlerd~ defaatle zikr olunduu gibi, telvinatl zuhurunda enva- itab (tekdir-azar-itab) ve te'dibat' (edeblendirmek) ve makamat hasebiyle tedidat (iddetlendirilmek) ~a bilinden, Rabbinden sana olunan vahye t~bi ol. (nnaIlahe kane bima' ta'melune habira) (Ayet 2) Tahkik Allahu Teal:1 'Hazretleri, sizin' i)ediiniz amellerden haberi vardr. Amell~rin nereden ve hangi s fatlardan, sfat- nefsaniyeden, yahut eytaniyeden ve yahut Rahmaniyeden sadr,oldu.unu bilir. Ve seni, Sfat- Rahmaniy~ye hidayet eder. Ve sfat-nefsaniyeden tezkiye eyler. Ve tezkiyenin yolunu ve onda, olan hikmeti sana' talim 'eder. (Ve tevekkel ruellahi ve kefibilIMi vekili) C~yet 3) Ve telvinatn def'inde:, hicab ve gav'atn ref':' inde sen, Allah'a tevekki eyle. VekU olmak cihetinden Allanu TeMa ' kafidir.' Zira hicablar, ve telvinler, senin' nefsin ve ilmin ve fiilin ile mrikeif olmaz, an,cak kudret-i hahiye ile mnkeif olur. Yani, fenada fenay ryet ile hicablanma. Zira, fena ister ef'alde, ister sfat da, yahut zatda veya telvinatnizalesinde senin fiilinden deildir. Belki hepsifiilullah Hedir. Senin ef'alde medha~in yoktur. Ve eer medhalin olsa idi" fani olmazdn. (Ayet 6) (Ennebiyyu evli bil m'mininem.n enfsihirt Nebi alehisselatvesselam; m'minlerenefislerinden evladr. nk, Cenab- Nebi; m'minlerin ~c1dat- hakikiyelerinin mebdei ve kemalatlannn mebdeidir. Ve evvelen olan feyz-i akdes istidadnn ve sa"niyen: olan feyz-i mukaddes kemalatnn meneidir. Bylece Cenab-!. Nebi mmllerin hakiki babasidr. Bu sebebden,' hakikat canibine

400

. AHZAB SURESt

riayeten tahrili (haram klnmak) klnm ve hrmetin muhafazas hususunda Nebinin ezvac, (zevceleri) m'minlerinanalar olmu dur Mebde-i ftratlarnda m'minlet ile Hak arasnda vasta ancak odur. M'minlerin kemalatndamerci yine ancak odur. Nitekim,: (AIlah'n en evvel yaratt benim nurumdur) buyurduu vechiyle; Cenab-.Nebi Aleyhisselam, taayyn-i evvel ve hicab- akdes olduu iin, onsuz, Hakkn feyzi Il').minlere v~s olmaz. Eer Hazret-iNebi m'minlere nefislerinden daha ziyade muhabbetli olmasa, m'minler, kendi nefisleri ile o Hazretten mahcub olmu olurlar ve bu sebeble de kurtulmu olamazlard. Zira necatlan ancak onda fena He dir. Zira o, mazhar- azamdr. (Ve ulu! erharn ba'duhum evla bi ba'dn ri kitabillah Ininel m' minine vel nuhacnne) (Ayet 6) Kitab- lalide Rahim ve karebet-i suriye sahibIeri, ba'zs ba'zsna aralarndan uhuvvet-i diniye ve karabet-i suriye olmakla ittisal-i ruhani ve C1,sman bulunduundan, sair m'n;inler ve muhacirlerden evveldir. ,nk istidad, mizac hasebiyle feyz-i ruhani ittisal edeceinden karabet, hakikatde de bir nevi mnasebetden hali deildir. Akrabann, mizac ve suri heykelleri mnasib olduu gibi, ~rvah ve ahval"i ma'neviyeleri de mnasib olur. (lla en tefaIl iI~ -evliya ikm ma'riifa) (Ayet 6) Ancak tenasb-i ruhi ve tekarrb-i zati sebebiyle Allahyolunda' mahbu1)lannz olan dostlarnza mllhabbet ve fazilette itirak iktizasyla, akrabanz arasnda fazla bir ihsan da bulunm&nz bu hkmden mstesnadr ki (Kane Zdlike til kitabi mestra) (Ayet 6) bu ihsannz levh-i mahfuzda y~zlmdr. (yazl~ olmudur,) (Ayet 7) (Ve za haz na minennebiyyine msakahm ve minke ve min nlun ve brahime ve Musa ve isa bni Meryene) Hablbim! btn enbiyadan misaklann ehaz eylediimizi, hususiyle Muhammed. Nuh, jbr~hin, Musa, sa. gibi mertebe ve faziletin ziyadelii ile ihtisas eylemi be Nebideri, ftrat zamannda tevhid tebliile, hidayet ve tekmil, misakn aldmz hatrlat ki"bu misak kemal ve- tekmi! ile rnzaaf olmu ve tekid olunmu galiz yani ar bir misakdr. Bu sebebden, (Misakahm) kavlile, misak oNebilere izafet klnmdr. Yani onlara mahsus ve layk olan bir mjsak demektir. Bizm NebimizMuhammed Aleyhiss eHm , rtbe ve erefde dierlerine tekaddm etmi olmas cihetiyle, hususiyetle zikr olunan Nebilere takdim
olunmudur.

(tl

"ler oNebilerin ahid vemisaklan ve vasta-y hidayetleri sebebiyle

(Ayet 8) (Liyeseles sadkine an sdkhim) Allahu Teala Hazret-

. (Elest birabbikm kalu bela) (Araf Suresi, Ayet 172) kavlinde, mi~ sak- ftri ve ahd-i evvele sadk kalan sadklara. (Minel mminin!e . ricalun sadak ma' ahedullahe aleyhll ' (Ahzab Suresi,Ayet 23) bu-

AHZAB SUREst

401

ihrac ve Hakka vusul ve vefa ile sdklarndan sual etmek i,in misak almdr. Bin~enaleyh, suale sebeb eribiyann misak olup, -sual o misaka sebebdir. ZiraAIlalu Teala, sadklara enbiyann lisan lre sual eder. Ve enbiya, evvela insanlara ahid olduklargibi, ba kalarna da ahid yine onlardr. (Ayet 21). (Lekad kane Iekm fires1iIiIIahi svatn hasenatn) Tahkik ResulluIlah da sizin iin U!men kane yereullahe vel yevmeI ahire vezekereahekesiral (Ayet 21) Allah' ve yevm,..i ahireti reca eden ve Allah' ok zikr eden kimseler iin iktida olunacak ha sI et-i hamide vardr. Her m'minin ricas taha,kkuk etmek, ve ameli tamam olmak iin, mutlaka Reslllullah sallaIlah aleyhi veselleme mtabaat etmesi vacibdir.Cinsiyet hkmyle Resulullah ile m'minler arasnda rabta-i nefsiye olduundan, vusullerinde vasm ve sluklerinde vesile odur. Nefis makamnda iman- gaybiyeye lazm olan recali zikr ve o makamn ameli olan zikr-i kesiri ona 'mukarin klmas; bidayetde bulunanlara amalde, ahlakda, nefis ve mal ile mucahede ve mcadelede resul e mtebaat lazmgeldiinin bilinmesi indir. Zira bidayeti mahkum klmazsa nihayeti de. felah bulamaz. Sonra nefis sfatlarndan tecerrd edb temizlendii vakit, nefis menzillerinde mtabaat ettii gibi,' mevarid- ka.Ibde, yani sdk, ihlas, teslim, tevekkl gibi ahvalde de mutabaat etmesi lazmdrki nefis makamnda mekasib (kazanl yerler)-i makamat ve tecelliyat- ef'a! ile haz ald ve naiblendii gibi, mtabaat berakatiyle kalbma. kamnda da mevahib-i ahval ve tecelliyat- sfat haz ve nasibini alm olsun. Keza fenaya kadar sr ve ruh makamlarnda da bylece mutabaat lazmdr. Mutabatn sahip' olmas ise; haberlerinde ek dolamamak haysiyetiyle, haber verdii eylerin hepsinde Nebiyi tasdik etmekdir. Yoksa, tasdik olmazsa azimet zayflar ve mtabaat batl olur. Zira amelde asl ve umde, i'tikad- cazimdir. (Azn VE' cezim eden-ka.t'iyen karar veren) Bu sebebden mu'minleri (Ve lemma ra el muminuneI ahzabe kalu haza, ma veade naUah veresilIuhu) (Ayet 22) kavliyle inedih etmidir. Zira ey m'minler sizden evvel ki mmetlere gelen bela ve masiyatlerin misli belalar size geldike cennete gireceinizi zan diyor mu sunuz? onlara iddet, fakr ve zaruret ve maraz ve zemane isabet eyledi. Ve o kadar sarsldki, hatta Resul ve onunla iman edenm'minler Allahn Nusrat ne zaman ge-::-lir dediler. Mealinde olan (em hasibttlm ented l~ul1iI cennete ve Ie.mma ye'tikm mesellIlezine haIev min kablikm) (Bakara Sureti, Ayet 214) (messethmI ba'sa- veddarra- ve zIzilu hatta yeku. lurresulu veDezine amenu me'ah meta nasruUaliJ (Bakara Suresi, Ayet 214) kavIinde Hakka tevecchde nefisleriiden tecerrd ve' be-

yurduu vechiyle, enbiyann huzurunda istidatlarnda olan kem.ain

402

AHZAB

SURES

denlerinden inhila' (ayrlmas) etmeleri jin, ibtilaya sarlmay vad eylemidi. Vaktakim.'minler, ahzab (Hendek harbiniJ grdklerinde bu ibtila, Allahn ve resulunun bize' vad eylemi oldugu ibtila ve nU!3rat-~ galibedir. Ve Allah ve reBulu sadktr dediler. (Vema zade. hnilla imanen ve tesnna) (Ayet 22) Ve ahzab ile belann vukuu, bidayetde itikadlarnn kuvvetinden ve teslimde mutabaatlarnn'sh hatinden,onlarn ancak imanlarn ve teslimlerini ziyade eyledi. Ve' ftvvet maIra,mna zafer buldular ye ftratlarnn selameti dolay" syle bela sebebiyle nefis kaytlarndan soyunub tecerrde nail oldular. Cenab- Hak da onlar ftvvet makanmm kemali olan vefa ile vasf eyledi. Ve onlara hakikat zre rical diye tesmiye eyledi. . (Ayet 23) (Minel m'minine ricalUn sadaku ma ahedullahe ~Ue,y hi) Yani, m'minlerden yle rical ve kadir Veklylletleri byk .yle erler, yle byk adamlar vardrki onlar, yakin kuvveti ile ahza. bn yani hendek gazasnda medineyi mUhasara eden dman kuv-, .vetlerinin zuhrunda, muzdarib olmamakla, ftrat- evvelide Allaha verdderi ahde sadk kalub, dmamn'kesret ve kuvvetinden hibir zamanpheye dp satvet (kuvvetikahireJ ve evketinden kor:" k,rak, tevhidden ve tecelliy~i ef'al uhudundan hi bir tarafa ayrtl- . madlar.(Feminhun men kada nahbeh) (Ayet 23) Onlardan bir ksm, ftratnn kemaline bulu ve' ahdine vefa ile nezrini ifaeyledi. (Ve minhm men yen tezirtll (Ayet 23) Bir ksm da slknde azimetinin kuvveti ile intizar eyliyenlerdir. (Ve ma beddehi tebdUa) (Ayet 23) Onlar nefis ve beden ve lezzatnn muhabbetini ve cihet- sfliyeye' meyil ve ne'e perdeleri ile ihticab ve ftrata muhalif olan eyleri. irtikab ile, hibir tebdil ile ahidIerini tebdil etmezler. ahdinde ldzb ile gadr edici olmadlar.

Ve

(Ayet 24) (lJyeczi y;;llahs sacJkine . blSdkilim ve 'yuaZZbel mia.fkine) Bunlarn kaffesi, Alla:hu Tet:~Hann sadklar olup sdk.. larsebebiyle sfat cennetleri ile, cezalandrm ve ftrat niiruyla m',.. . minIere muvafakat eden' ve vahdete. meYI-:- ftri ile,' m'minleri ve ., ne'ey-i gavaisi ve ehevatnda inhimak (d:t,imi ve iddetli meyil) sebebiylekafirleri seven ve iki cihet arasnda mtereddd olan 'mnafklar (Inae) (Ayet 24) muzlim heyetlerin .rusuhu sebebiyle di.. lerse muzlin nefisleri heyetlerile azab etmesi' (e,v yetftbe aleyhim) '(Ayet 24) yahut heyetlerin adem-i rtsuhu ve .anz olmas Cihetile,. onlarn tvbelerini' kabul etmesi iindir. cinnallahe kane gaffren rahima) (Ayet 24) Muhakkak Allahu Teala Hazretleri gafur ve rahimdir. Nuu ile nefisIerin hayetleririi setr eder, kabuln imkan za.mannda kemali ifaza eyler~

AHZAB

SURES

403

(Ayet ,28) (Ya eyyhennebiyy kul li ez vadike) Ey muhterem 'Nebiy! zevcelerine; eer siz, hayat- dnyay ve ziynetmi murad eder isterseniz size metaz vererek sizi' er'i bir talak' ile talak etmekliime raz olunuz. Ve eer Allah ve resln ve ahiret evini istersiniz dnya lezzetlerinemeyletmeyiniz. 'Muhakkak' Allalu Teftla, sizlerden muhsin, olanlara qhsan edenlere) byk ecirler hazrla'mtr deyiver. Bu ayet, kadnla..Y'I imtihandr ki bu da; Nebiye mut.abaat vacib olan 'ftvvete ikdam ve tecerrd haslatlerinden biridir.'Zira, Nebiy aleyh~selam, nisaya meylil~ beraber, nisann dnya hayatna ve ziynetine meyilleri sebebile vaktini tevi ettiklerinden, onlan iki cihet arasnda muhayyer klarak, nefsini onlardan tecrid eyledi; Ve dnyay, yahut kendisini ihtiyar hususunda onlar hakem kld. Eer imanlarnn ~uvveti sebebiyle Nebiy aleyhisselam ihtiyar ederlerse; ziyneti taleb ve ziynete meyl ile, vaktini tevi ve cem'iyetini tefrik etmeksizin, belki nefsinin kuvas gibi ve Hakka teyecch ile tecerrd zye onun ile baki kalrlar. Ve eer, dnyay, ve ziynetini ihtiyar ederlerse; kuve-i mstevliyenin imatesi (ldrlmek)mesabesinde meta'larm verib, tatlik (Zevceyi boamak) etmekle, kalbini onlardan fari klm olur. (Ayet 36) (Vemakane lin'minin vela m'minatin iza kadallah ve resultill emren en yekline lehmnul hayrat min emrihimJ Allahv~Resl bir eye hkm ettikleri zaman,' hibir m'min ve m'mie o ilerinde muhayyer olmamtr. B~ ayet, de, Hesul:ullaha itaat ve mutabaat vacib olanhasletler cmlesindendir ki oda: rza ve iradede fena makamdr. nk NebiyaleyhisseIam, zat ve sfat ile, Hakkn zat ve sfatnda fani olub, beka makamnda vcud-i mevhub (atiye ve ihsan edilmi olan; verilmiolan) ile Hak da. tahakku- , ku zamannda; sfat bedelinde kendisine Hakkn sfat verilir, ve Reslun sair sfatlar gibi, i;-adesi ve hkm de Hakkn ira.desi ve hkm olmu olur.' Nitekim (Vema yentiku ~ilhevain hve illa vahyn yuha) yani; Nebiy aleyhisselam, hevad~n sylemez, onun , sz ancak kendisine vahy' olunan bir vahyidir buyurulmutur. O halde Hakkn iradesinde fena, Restile mutabaatn leva:zamndandr. nk, iradesi Hakkn ira;desidir. Binaenaleyh, Resln, iradesinde , fani olmak, Resulun ihtiyar yannda ihtiyar terk etmek vacib olur. Yoksa isyan (dalalen mbina) ve Hakka sarih bir muhalefet olduu iin, aikar' bir dalMet, olur. (Ve iz, tektil IiIlezi enamena aeyhi ve enamte aeyhi emsik aleykezevceke) '(Ayet 37) Bu ayet- kernle (vallah ehakku en tahaI) (Ayet 37) ayetine kadar, Nebiynin, n~fsinin 'Zuhllru zamanndaki' telvni tesbit iin nazil olan tedibato lahiyeden birisidirki, telvinler, tediblerin mahall.,.i vurududur. Bu sebebten Nebiy aleyhisselamn hulCtku (ahlak) kur'an olmutur.

404

,MZAB SRES

L.\yet 41) (Ya eyyhel leziJle ameni'zkrllahe zikren kesiral Ey m'minIer, nefis makamnda lisan, kalb makamnda .huzur, sr makamnda mnacat, ruhmakamnda mahede, hafa. makamnda muvasala (vaslolma) zat makamnda fena}) ile Allah ok ok zikr ediniz. (Ve sebbihiihu bkreten ve asilal (Ayet 42) Va nefis zuluma,tnn idbar (felaket) ve kalb nurunun tul'u sabah ile, . zatta fena ile, ruh gneinin urubu akamnda yani, bu vakitten ta fena-y sermediye kadar daima efaL, sfat ve zat'tan tecE'Trd ile AIlah tes bih ediniz. (Ayet 43) (Hveez yu saUl aleykmJ Cibrilin: ger geen bir zerre denl ileru, yanaram batan aya,a ey ulu, dedii gibi, zat , maka:n::nda sebahat ile kMfesi muhterik (tutuub yanan) olduklar cihetle, Allah Teala Hazretleri tesbihiniz hasebile efal ve sf~t tecelliyatile si:ze imda,t eden zat celle ve aladr. (Liyuhricekiim minez, zulumati ilentturi) (Ayet 43) mdad- melekCti ve teqelli-yi esma'i sebebiyle sizi tevekkl makamnda; ~nefsinizin efal-i zulumatl1dan,' Hakkn efal-i tecelliyat- nuriye ve nefsinizin sfat- zulmetinden, sfat- tecelliyat- nuriye ve eneiyetinizin zulmetinden zat- nuriye ihra etmesi iinlDo imdad eyler. (Ve kane bil m'minine rahima) (Ayet 43) Ve Allahu T~ala Hazretleri, m'minlere rahmet edicidir. Hallerinin iktiza eyledii kemalatile onlara rahmet eder. (Ayet 44) (Tahiyat hm yevme yel kavnehu selamn) Allahta fena ile lika vaktinde Allah'n o m'minlere tahiyas, efal, sfat ve zatile krklarn balamak suretile onlar noksandan salim klmak ve tekmil etmektir. Yahud mana: Mahv ve fena ile Hakka mlakatlar vaktinde, bu kemalatn ifazasile Hakkn onlara tahiyyesi, onlarn efal, sfat ve zevat afatndan selametde eder. Yahud, selametlen iledir. Zira tecelliyatile tahiyye ve afattan selamet, ikisi birden olurlar. Birinci mana; selam isniinin Allah Tealaya itlakma mnasib olur. (,Ve eaddelehm ecrenkerimal (Ayet 44) Tesbihat ve mzakerat daki am ellerinden ibu cinan kendilerine sevab ve mkafa. kl makla A1lah Teala Hazretleri onlara kentnetli birecir hazrlam
dr.

(Ayet 45) (Ya eyyhennebiyy inna erselnake ahida) Ey muhterem Neby biz seni halka irsalde Hakk ahid olduun, kesretle vahdetden muhtecib olmadn nur-i Ha,kia, halkn ahval ve kemalatnamutta1i olduun (ve mbeir~n) (Ayet 45) Ve istidat1arnda salim olan mustaidleri yusllle zaferle tebir edicidir. (Ve heziral (Ayet 45) Ve Hakdan gayri ile kalm olan mahcllblar da, ikab- hrman ve hicabla korkutucudur. (Ve daiyan ilallahi biimiln (Ayet

AHZAB, SUREs

405

Ve istidad iktizas zerine Allahn izni ve ona 'tesiri ile her mustaidij hali ve- makam hasebiyle AHaha davetedicidir. (Ve 51racen mnira) (Ayet 46) Ve seni tabiat ve beden hey'etleri ile ve cehil perdeleri ile kararm nansleri Hakkn nuruyl~ nurlatc bir kandil olduun halde' gnderdik.
46)

(Ayet 47) (Ve bei.ril m'mininel Ve ftrat nuru Hebasirati taleb edici olan i'min1er~j (Bi enne Iehm minellahi fadlen kebiral (Ayet 47) istidadlarn baladkdan sonra, istidatlarnn sefasnn iktizasyla kemaliit ifaza ile Allahdan kendilerine byk bir fazl 'veihsan olan, sfat cennetini balam olduunu tedir eyle,. (VeIa tuti-il kMi.rine velmiafikinel (Ayet 48) Ve siracmn (kandilinin) nurunun kederlenmemesi iin, srenin evvelinde zikr olunduu gibi telvin hatlerinde ~kafirlere vemnafklara a (mfik da:vranma). (Ve da' ezaml (Ayet' 481 Ve telvin aratinden necat bulmakln 'iin, gayrn fiilini rivayet ve nefsin ile onlara ezay d~ terk eyle. Zi ra onlar, yapdklar fiilleri nefislerinin istikla1i ile yapmazlar. (Ve tevekkel aJ.aJ.lahi ve kefa billahi vekili) (Ayet 48) Gerek onlarn v~ gerek kendinin ef'alini Allahdan grmekle, Allaha tevekkl eyle. Vekil olmak ciletinden Allahu Te'ala kafidir. Sana ve "onlara dilediini yapar. Eerki senin mazharn zre onlara eza edecek olursa, 'temkin zamann da yapt gibi,. senin telvin gnahndan beraetinle beraber, bu ezay icraya kadirdir. Ve eer eza etmeyecekise, yin~o iini daha ziyade bilicidir. (Ayet 56) (innallahe ve, melaketehu yusaline aennebiyyine,) Muhakkak Allalu Teala Hazretleri ve melaikes, imdad ve teyid ve kemalat ifaza ile Nebiyye salat ederler. mdi cem'an: ve tafsilen, vasta ile ve vastasz, hakikatde salat eden ancak Allalu Tealadr. Bu beyanda; m'minlerin Nebiyye salat ve teslimleri bilinirki~ mminlerin selat; tafsil makamndandr. Ve mminlerin Nebiyye selat.. larnn hakikat; hidayet ve kemalini kabul ve zAT ve sfatna muhabbet etmeleridir. Bu suretle salat: m'minlerin Nebiyye snma lan imdad ve feyzini tekmil ve ta'mimdir. Zira kemalatn m'minle'rin kabul olmayverse; Nebinin kemalat zaIir olmayacakt. Ve Nebi aleyhisselam tekini! ve hidayetiyle mevsuf. olmayacakd. mdad ise; te'sir ile yukardan olmakla; teesr ile aadan olmaklkdan eam- ' dr. {daha umumidirJ. Teessr ile aa ksmdan imdad da; muhabbet ve sfatm kabulu gibidirki (Allahmme sallifila Muhammed) Ey Allahm Muharnmede salat eyle szleri ile, salatlarnda duann hakikati budur. M'minlerin teslimleri de nefislerinin tekmilinde ve nefislerinde te' sirde, N ebiyyi noksan' ve afetden beri klmalandr.

406

AHZAB SURES

Teslim ile Nebiyye dualarnn manas da budur. .lnneUezine yu'zftnellahe ve reslehu leanebumullahu fiddnya' vel ahireti ve eadde 'Iehum, aza/ben muhlna) (Ayet 57) Allahave rusulune eza edenlere ,dnya ve ahiretde Allahu Teala nuhakkak lanet eder ve onlara ga,yet ihanetH bir aza.b hazrlanmtr. Zira Nebi aleyhisselam, 'eeiyyetinin Allah ile tahakkuk eder derecede Allaha gayet kurbdadr (son derece yakindir). Ve muhabbetinin hulCtsu sebebiyle, omakamda is;;. neyniyet, yani ikilik kalmamdr. Binaena1eyh, Nebiye eza edici olan, Allaha eza edici olur. Alahaeza eden ise; nefsiii eneiyyetile zahir olan kimsedirki, Allahn ona adaveti olmas dOlaysyla o kimiki cihanda zahiren ve batnen lanetn hakikati demek olan' gayet uzaklktadr. Ve o kimse, Hazret-i izzete mukabil (ters dm) olmakla, gayetle zillet ve hakaretle ihticab azabnda olur.

se

, (Ayet '63) (Ve1llai yudrike leallessailte tekn karibaJ Saat, yani kyametin, mstaid olanlara karb olmas me'muldr. lnnellahe . leane kafitine ve eaddelehfun saira) (Ayet 64) Tahkik Allahu Teala Hazretleri, ihticab sebebiyle ondan uzak olduklan iin' kafir ve mal-: cublara la'net etmidir. Ve onlarasair (yanar ate-cehennem) azab-, n hazrlamdr. Onlar, ,hibir sahib ve yardmc da bulamazlar. (Ayet 66) (Yevrne tukallebu cfthuhm finnaril Enva- azabda, ve hic~b berzahlannda sUretle~inin tegayyrile yzleri atede taklib ettiivakit; (baka bir kalba Bokulduu vakit) ne olsayd biz, Allaha ve resulune itaat etmi olsa idik derler. (Ayet 70> CYa eyyhellezine 'amenttekftUahe ve klu kavlen
sedida) Ey m'minlerI rezailden saknma,kla Allaha ittika edib, do

ru sz syleyiniz. Szdedoruluk kulda sedad' (doruluk), sdk ve se, vabdr. Sdk; her seadetin maddesi ve her kemilin asldr. Zira kal'bin sefasndandr. Sefay;.. kalb ise: cemi-i kemalatn, envar- te-:celliyatn kabulunu iktiza eyler. Sdk ve sedad; kizba rezilasirrden ietinab ve takva ile tabir eyledii tezkiyenin tahtnda ml1deri buUnmaS cihetiyle, her ne kadar emr olunmu olan takvada dahil ise, de; fazileti olduu iin, ,yine, mfret olarak ayrca zikr edilmi dir. Gya kendi bana takvann bir cinsidir. Nitekim melaike zikr olunduu yerlerde Cibril ve Mikail hassaten ayrca zir,k olunduklan gibi, (yuslihlekm a'maIekm) (Ayet 71) kemaat vefeznlin ,nazas ile Allah Teaa, sizin amellerinizi slah eyler. Yani size; kemalatn feyzi ile Allahu Tealftdan tahliye ve tezyinini(sslenmesinD ' kabul iin, nefislerinizi tezkiye (pak ve temiz etme) ve tatIlr ediniz demektir. (Ve'ya'firIekmzuniibekfunJ (Ayet 711 Ve sfat tecel1iyat ile sfatnz gnahlarm da setr eder. (V~ men yuti llahe ve resule-

AHZAB

SURESt

407

(Ayet 71) Ve her kim ki tezkiye -ve .sfatn mahvnda Allah ve resulune itaat eylerse; (Fekarl faze fevzan azimal (Ayet 71) tahli.. yeye ve fyuz-i azim olan sfat- lahiye -ile ittisafa (yasflanrnak) zaferbulmu olur. (Ayet 72)(nna ared nal emanete .a~mavati vel ard vel cibalil Biz, muhakkak hviyeti, semavat ve arzda ibda etmemiz ve . hviyetin, semavat ve arz teayynat ile ihticab sebebiyle; emaneti semavat ve arza v~ cibale (da,lara) arzeyledik. (Fea-beyne en yahmil nehal (Ayet 72) hviyeti. kabule istidadlar olmadndan ecramnn azameti ile beraber, sema.vat ve arz zerinde hakikat zahir olmak s.retiyl~ hamlinden (tanmasndan) iba ve imtina eylediler. (Efalma ninhal (Ayet 72) Ve semavat ve arz ve cibal zayf olduklar iin, emanetin hamI ve -kabulunden korktular. (Ve hamel ehallisanl (Ayet 72) Ve insan, istidadn~ kuvveti ve -hamne iktidar sebebiyle hamI (yklendi-tad) eyleli. Hakikat hviyeti nefsine izafe ile, nefsi iin intihal (bakasnn- eyini benimdir diYe benimsemek) eyledi. (nnehu kanezaltimal (Ayet 72) Zirainsan nefsi ile zahir oldugu ve hakikat hviyeti intihal ettii, benimsedii zeman Hakkullah men etmesiyle ok zulum sahibi oldu. (Cehulal (Ayet 71) . Enaniyetle hviyetden ihticab dolaysyle, hakikatenhviyeti bilemediinden ok cahil oldu. (Ayet 73) Jyuazzl beahl mnafkine ,tel mnafikatil nsa nn emaneti hamli; hey'et-i bedeniye ve sfat- nefsaniye zulum.aty le, nur istidatlarnn zuhllrunu men etmekle zulum eden ve o nu.ru mevzuun:un . gayrip.de -koyarak hakkn bilmeyen erkek ve kadn mnafklan (vel mrikine vel mrikatil (Ayet 73) vehica:b- hal, kiye kesafetinin ve pasn -gal~besi sebebiyle, gayri ile kalmalarndan ve enaiyetle hicablanmalarmdan caJhilkalan ve nurlarnn bsbtn snmesiyle ema:et-i lahiyeye vefalannu imtinaiyla, zulmleri pek byk olan erkek ve kadn irk sahibIerini AUahu Teala- nn azab etmesi (Ve- yettibellah Alel m'minine vel m'minatil . (Ayet 73) ve emaneti eda etmekten mani olan nefsani sfatlardan ictinab ile, zulumden tvbe eden ve vefa zamannda gizlemi olduklar Hakkullah ibraz ve izhar (zahir~ meydana karma~aikar etme) ile, adalet eyleyen ve Hakk arif olub' fena ileemanetini eda etmekle Allahu Tealann hakkn ifaile cehilden tvbe' eyliyen erkek ve kadn m'minlerin tvbelerini kabul etmesi indr. (Ve kaneIIah gafiiren rahima) (Ayet 73) Allah Teaa Hazretleri, . tezkiye, tasfiye, tecrid ve mahv dan biriyle, cehilleri ve zulumleri ve gnahlann setr edici, ~f'al, sfa.t, zatyle beka zamannda vcd-i

lul

408

AHZAB SURES(

Hakkani ile rahmet edici olmudur. Yahud mana: semavat ve arza o ve cibale tecelli, vehamline takat getirdikleri sfat kendilerind~ koyarak, onlar <> sfa ta omezahir klmakla emanet-i lahiyey arz eyledik. demektir. Yahut (Feebeyneen yahm.ilnebal (Ahzab Suresi, Ayet 72) manas; hyanetleri ve emaneti indlerinde imsakdan mtina'olan ile, hamlinden iba eyledileT. (Ve e~akna minhal (Ahzab Sures, Ayet 72) yani,indlerinde (yanlarnda) hamlOetmekden korkub, ibda' Ucad-ihtira-halk) o olunan kemalat izhar lIe, ~maneti eda eylediler. nsan ise: eytanet ve enaniyetin zuhuru ile, kendinde ibda olunan kemali izharla, emanetin edasndan imtina ve nefsin zulum ile zuohuru ve mearifet makamnda terakkiden men'i sebebiyle emaneti imsak etmekle hamI eylecU demektir. Allah atlimdir.

Kemu_eddin Abdrrezzak

KilNiVYS
Semerkandi

L
z
Cilt: 3

-I
tefsir: i )

Kur'Cln-1 Kerlmin
Tercme

Meslek -i MEiMiVYE' den AHARICI SMAi ANlARAVi ALi RZA DOKSANYEDi

Yeni

Yazya

Aynen Aktaran

Arabac smail ANKARAVi Efendin~n Mahdumu

M. Vehbi GLOGLU
Y. Mh.

TE'vLAT-I

KAANYYE

Kadolu Matbaas

Ankara - 1987

Kemalddin Abdrrezzak:-l

Kaaniyys

,Semerkandi

TE'vLAT-I

KAANYYE
cnt III.
Tercme:
Ali Rza DOKSANYED .

Yayma Hazrlayan: M Vehbi GLOGLU

SUNU

Muhterem merhum Ali Rza Doksanyedi Efendi'nin ,gayreti ile yce mille-timize kazandrlan bu muazzam eser tevhid vadisinde Nbvvetin Velayetinin Srrnn Ne'esini takdim hususunda yaz lan eserlerin en kymetlilerindendir. nsamn bir bep.eni, bir nefsi, bir srr, bir ruhu ve ruhunun ruhu yatni Ruh-l Kuds'u' olduunu ve hakayk ilahiyenin nurlan ile nur-o lannann, bu nefis, kalb ve ruh mertebelerinde kemalat insannin tahsili ile mmknolabileceini, Kur'an ve Furkan'n hakikat manMar!ll1 ve mkemmil ekmel insan Falri Alem Nebiyyi Zian Hazreti Muhammed Sallah Aleyhl ve Sellem Efendinizin hakikatlerinm ne olduunu,. Kur'an'n ayetlerinden ilham zati ile zevk ettii' beyyinelerle .aklamtr. Bu eser te'vili Kur' ai1dir. Bunu ancak enbiya ve ilimde rsuh sahibi olan kmmelini e1vliyauUah yapabileceini Habibi Kibriy~ sevgili Efendimiz' buyurmulardr. Bu sebepten eseri her okyuta insevgili Efend~miz buyurmulardr.. Bu sebepten eseri her okuyuta insana ayr ve nice zevkl~r ~ hsan olunduuna ahit olunur. Eseri yem Trke yazya evirmeye, mr kifayet etmeyen Ali Rza DoksanyediBeyefendi'yi burda. kranla anarken ruhunun ad- handan olmasn Zat;' Bari'den niyaz eder, yeni yazya evirme hizmetini bu abd-i fakire nasib ~ttii iin C:enab- Mevlil'ya sonsuz kranlann arzederin. Bu eserin ktphane raflarmdan bulunup meydana karlma snda byk hizmet ve himmetle'ri olan Ali Rza Efendi'nin kymetli tor:unu Prof. Dr. Gndz kn B'~yefendi'ye ve Yk. Mh. zkaya Duman kardamza tee1kkrlerimizi sunarm. Eseri kitap haline getirebilmek iin maddi katkda bulunan mana kardalarmza maddi ve manevialiyet TIliyaz eder, yardmlarnn indi ilahide makbul 01sn temenni ederim. Mmin ve mmine kardalarmzn bu irfam Muhammedi'den hissemend olabilmelerini: Zat- Hak'tan istirham
ederim.

Muhammed Vehbi
(1987)

Glolu

Not :Ma-ddl imkanszlklar nedeni ile Kur'an ayetleri esas !ekilleri ile de~l. Trke harflerle baslmtr ve bu :ekilde tam doru olarak okunmalar mmkn olmamaktadr..Bu kitab al:lrken Kur'an'm asli metnini de kullanmak gerekmektedir,

-v-

MTERCMN NSZ

Gerek hal. tercmelerinden ve tarihi kaytlardan ve gerek brak eserlerden bir Trk alimi, derin bir felsefe sahibi, yksek bir mutasavvf olduu anlalan ve Semerkand'da doarak (KAAN) ehrinde yaamakla (Kaani) diye itihar etmi ve hicri 887 ve miladi 1467 ylnda v.efat etmi olan 'Kemalddin Abdrrezzak-l Kaan~yys Se'merkandi' nin yazm olduu (TE'vLATI KAANYYEJ adl eseri, her ne kadar sonralar bilinemeyen herhangi bir sebep ve saikle (MUHYDbtN TEFSR) nvan ile Msrda baslm ve yaynlanm ise de, yaplan aratrmalar ve incelemeler sonunda btn islam melliflerinin eserlerinde istihaden ve .:naklenaldklar ayn kelam ve ibareleri Kaaniye nisbet edegelmekle ve bu hususda szlerine doruluk ve gven olunacak asr~mz bilginler ve ariflerinin szl bildiri ve ifadeleriyle bu eserin Muhyiddin'e ait olma\yp, Kemalddin Abdrrezzak KAAN'ye aid olduu kesinlemitir.
m olduu
",,J ,

Muhyiddin'in vefat tarihi 627, Kaani'nln vefat tarihi 887 olduuna gre Kaani, Muhyiddin' den iki buuk asr sonra gelmi' ve yaam olmakla beraber fikir ve meslekte, zevk ve merebde Muhyiddin'in izini takib etini ve Tev:]:d ilminde ayn hakikat yolunda y rmtr. Bu itibarla, yani ulatklar amacn birlii ynnden eserin Muhyiddin' e oranla ve (MUHYDDN TEFSR) adyla baslm olmas da ihtimal dnda deildir.
Kitabn dibaesinde bizzat kendisi tarafndan bildirildii zere,. yazan:1 bu eserde dini celiyU slamn gerekleri ve manalarn iin-

de toplayan, kapsayan. (KUR'AN-I KERM'N) ahkam ve zevahirini tamamen kabul ile beraber, Kur'an ayetlerini srfenfse tatbik ci'hetini ele alarak fikri kyaslarla ha1lolunamayan gereklerini, fehm-i idraki mmkn olmayan bir ok dini konulan, esrar ve inceliklerini, derinliklerini, akla yatar ve normal ekillerle ynlendirmeye, ayet-: lerin felsefesini apak yorumlama ve aklamaya muvaffak olnu tur. Kur'an'da. bahis konusu olup bu gnn dnceleriyle, msb et iliml~riyle badamas kabil olmayaca zannolunan itikad konularn, hayaledilen fikirler alanndan kararak normal akmlarna ve birletirilmesi yollarna evirmek ve bu gerekleri srf insan v. cudunda ve tabi at yznde grebilmek suretiyle kef ve zerek fikir sahiplerini ek ve .kukudan kurtarmtr.
-.VII
~

Srf tevlid mertebelen ve makam.ar zre ve Kur"an ayetlerini afak ile beraber enfse' (sjeye) uygulamak usul ile yazlm olan bu eser, btn tasavvuf ve hakikat ehlince son de'rece kabule ayan
i

ve pek ok rabet bulmutur. Esasen yazann tasavvufda , bunun gibi daha bir ok kymetli yaptlar. da vardr. Ancak unu belirtmek gerekir ki yazar Kaani hazretlerinin bu eseri kamu dncesine gre yazlm deildir. Bir eit ihtisas kitabdr. lkel bilgi ve srf grnlere dayanan yaln dnce sahipleri bu kitaptan gereken yararlar elde edemezler. Bundan ancak tasavvuf1a ilgilenip o meslek hakknda az ok fikir edinn1.i yahut kendisi o kapya bavurarak nasibini balam veya yzyln bilgi ve irfanyla nurlanm, dolaysy~a ak tabiat kitabn okuyan, okumak isteyen gen yetenekliler, nu rlu zekalar pa,rlak fikir. sahipleri, dolgun dimalar yararl~nabilir. Zaten felsefe de bu gibi uzmanlarn, bilgili, yksek dnceli dimalarn yolunda seve seve ura dklar, ve her uramada anlatlmas g zevk ve lezzet duygular ile duygulandklan, grlmemi renklerde eitli kokularda ieklerle sslenmi lahCti (tannsaD bir bahe deil midir? Evet felsefe sz Hikmet seven manasna olan yunanca Filosofi kelimesinden alnm oln1.asna gre Hikmet de her eyin asl ve hakikat hakknda elde edilecek tatl bir bilgi demek olacana gre felsefe, eya' ve mevcdatn ger,eklerine aid dnce ve pilgilerden baka bir ey olamaz.
,l

grlm

u kadar var ki dou ve bat felsefeleri arasnda gzle grnr bir ayrlk gze arpmaktadr. Bat felsefesi srf insan bilgisine, fikri kyaslara" akli muhakernelere, zetle, akl ve fikre dayanarak bulunur ve bilinir. nsan akl ise, tabiatn evresi kapsam snr iinde bulunduundan snrl ve nihayeti olandr. Y'alnz dairesi evr~sip. de bulunan akla uygun ileri dnp anlayabilir. Onun ilerisine geemez. Ve o enberin dna kamaz. kacak olursa, tpk ta yablecei ykn iki katn yklenmi bir hayvan ve yahut kapsamnn bir ka kat doldurulmu bir vapur gibi dengesini kaybetmee,armaya maJ::kum olur ve her halde arnr ve saptr. Madem ki ta-biat stne, metafizik denilen bir uzaya alyoruz, akl ve mantk evresinden km sonsuz bir aleme ykselmi oluyoruz demektir. Y ksek ve sonsuz olan bu alemde kanat amak ise ancak ve ancak ilahi ve kudsi bir dorulam,a ile mmkn olabilir. te islam felsefesi, yine akl ve mantkla ilgilenmekle ona dayanmakla beraber ilahi ve kudsi dorulama ile akln me'vasndan alnm ,bir fe l-

-VIII -

sefedir ki bu hi bir zaman hakikaUan amaz, hi bir tarzda ve yolda yanlmaz. ok genitir, kainat ve btn alemleri kaplamtr. Bunun sahipleri, bir yl ara ile gelseler fikirlerinde felsefelerinde asla birbirine kar olmazlar, nk hak birdir, daima birdir, ta;td dt etmez ve zam,an deimesiylehakikat deiu1ez. Tasavvuf denilen meslein gayesi de bu hakikata ulamaktr. Arz olqnan bu yk-:sek islam felsefesine, dayanan ve ayn zamanda bir ok g~rekleri kapsayan, fakat tedenberi btn islau ve Trk bilgin ve dnr lerinm tuttuklan usul ve meslek zre Arab dilinde yazlm olan bu kymetli eseri - zerre kadar tasarruf yle dursun - asla bir fikir ve yorum da bulunmakszn ve hi bir eserden bir ey katmakszn, yalnz tercmede ,esas olan ifad~nin kuvvetini, k!eyfiyetini gznnde tutarak, gen1iimize bir armaan sunmak eme1iyl~, amacyla elden geldii kadarak ve sade bir dil ile trkemize evirmee u- , ratm. Yalnz Necran Nasrani'leriyle ceryan, etmi olan olay, mubahele meselesini, Nehcivanl' Nimetullah merhumun tefsirinden alp itiz ar (zr) beyanyla derceyledim. miqim udur ki yzyln ilimIeri ile yetitirilmi genlerimizin olgun ve nurlu zekalar bu eserdeki hakikatlar bizden kat kat fazla anlayacaklar, ufak bir iareti ok genileterek hakikatn en yks~k ularna ykselterek gelecek kuak iin yksek metodlar hazrlaya c~klardr. Genlerimize bu yolda byk baarlar balamasn ulu Tanr'dan niyaz ederken, dilimize, irfan sahamza olan borcumun devi iin vaki olan bu deersiz hizmette grlecek kusurlarm okuyucularn m sarriaha grleriyle rtmesini dilerim. Tevfik
Sabk
Allah'dandr.

Merkez Vaizi ve Ankaral Arabac smail Efendi'nin Veledi Manevisi Ali Rza Doksanyedi

Eskiehir

1935

-IX-

DBAE
(Kemauddin Abdrrezzak- KafuiYYS

Semerkandi'nin nsz)

Umumen hamd- senalar, nazm .kelann hsn sfatna ve sfat ayniyesini nur-u zatna mazhar klan Zat- Ecell- Ala'ya . mahsusdur ki, asfiya ve evliyasmn sem-i kulbunu ve fehm-i uuru nu hakayk- kelamiyesini iitmek ve ulum-u 'yakiniyeye muttali olmak iin saf ve srlann muhabbet nurIarnn irak ile tenvir ve taltif, ruhlanni fenay tam ile cemal-i vechini mahedeye tevik ettikten sonra evliya ve asfiya-y kirarnna kelarn- celilini ilka ederek r~hat- daireye isal ve kurb-u hakikiye mazhar klmakla kendilerini nezd-i ilahisinde halis ve muhasib-i feyz necat eyledi.
Zahir manaan ile nefisleri tezkiye eden, t~mizleyen kelam ilahinin zahiri akan bir su gibi, batn hakikatleri ile susam kalbIeri teskin eden, kandran batudalgalann1 bir deniz gibi oldu. Evliya, esrar incilerili karmak iin bu denize dalmak istediklerinde sulan kendileri zerinden tap tuyan etmekle dalgalarna gark oldular. Lakin yadi-i fehimlerinde, cedavil-i ak1llarnda kelam- ilahinn fey.zinden seyelan eden nehirler kenarlarnda yeil imenli, yeil baheleri bitirdi. Sahil-i nutuklarna parlak cevherler ve inciler kard. Bu fezy ve imdadn karsnda hudutlarna vakf olan kalbleri, say. maktan aciz kald mcevheratla koyun ve koltuklarn doldUrmaa, nafisleri bulduklar nlnetlere kr edici olarak envar- ilahiye yemilerini toplamaa baladlar. Srlan, ayat- celileelen, muttali. olduklar sfat- ilahiyenin hsnn- grerek hayran ve sfatn hin-i teeelliyatnda mtelai olup dehet iinde kaldlar. Hatta ruhlan, s: fat mertebelerinden terakki ile sfat arkasnda ilerisinde vech-iBaki hsn- cemalini mahede ettiinclebu uhud ile Vahid-i Kahhar'n bakasndan vcudun nehyine hkmederek Vahid-i- Kahhar olan Zat- Uluhiyeti tekmil noksanlardan tenzih ettiler.

tmdi kullarna sfatyla kelamnda tecelli sanlardan muezzehdir.

eyley~n Zat~

ilahi nok-

Salat ve seamarn en mkemmeli de kelarn- ilahinin mevrud ve mas dan klnan vekelam- celil-i ilahi ile intak olunan ecere-i Mbarekeye ve ilm-i erifinin ve kitab- .azizinin mahzeni olan A! v~ eshab zerine bIueudur.
-XI-

CHamd senadan sonra mellif kuddise srrahli hazr~tleri buyuruyorlar ki: ) Ben uzun zaman Kur'an' tilavete ve kuvvetli bir iman ile matefekkre devam eyledim. Bununla beraber sadrm zyk ve fuadm muztarib idi, kalbim mnerih olmuyordu. Fakat Rab'bim beni tilaveti Kur' an' dan ayrmad.
naSU

Nihayet Kur'an'n okumasna lfet ve nsiyet ederek halayetini tatmaya baladm; Derhal nefsim neatland, s:adrm ald, kalbim geniledi, srTln vs'at peyda etti. Vakt- halim gzelledi. Ruhum bu fthat sebebiyle o derece mesrur oldu ki, gya daimaakam, sabah .arab iiyordu. Her ayetin tahtnda lisanmm vasfndan aciz kald o kadar manalar inkiaf ediyordu ki, ne zapt ve ihsasna kudret yetiir ve ne de ner. ve ifasndan sabr edilebilirdi. O vakit her samit ve natkn salavatna layk olan Nebi-yi Zian Hazretleri'nin Kur'an'dan nazil olan her ayetin zahiri ve ,batlli' vardr, her harfin bir haddi ve her hadd,in bir matla' vardr. hadis'i erifini hatrladm. Bu hadis-i nebevide zahirin tefsir, batnn tevil, haddin fehimlerin nihayet bulduu mana, matla.'n o manadan , ykselmekle Hak'kn uluduna tla' olunan makam olduunu anladm. Hakikaten, Allah Teala kul1a\Tna kelamnda tecelli etmidir. Lakin sizler grmezsiniz buyurduu Cafer- Sadk Aleyhisseam'dan nakl olunmu, keza mam- marn-ileyh namazda ikenbaylp d t keyfiyetinden sorulunca Tekrar, tekrar okumaa devam ettim, hatta ayeti mtekellim olan Zat'tan iittim. dedii rivay~t olunur.
te bu sebeple kelam- ilahinin ahkam ve zevahire taalluk eden cihetinin zata hududu tayin edilmi, Kur'an' kendi rey'i ile tefsir eden kfr etti denilmi olduundan. bu cnetten sarf nazar ile yalnz butun ve hakayktan bana arz ve varid olan esrar kay d eylemeyi muvafk grdnl. nk tevil, salik ve mstemi' olanlarn sluk mertebelerindeki derecelerinin tefavt ve hall~rinin ihtilaf sebebiyle daima deiebileceinden ne hali zereibka ve ne de bsbtn terk olunabilir. Salik ne zaman m,akammdan terakki etse kendisine yeni bir fe him alr, ve mheyya olan latif bir manaya muttali olur. Binaenaleyh tefsir da,iresinde dolamyarak ve mtalaat deryasnn tahriri msait olmayan derinliklerine dalmayarak hatra doan hakikatleri karaJamaa baladm, ve indimde tevile kabilolmayan veya tevile 'muhtac bulunmayan a:yetleri asla irad etmedim. Yazdm tevcihlerde nihayete eridiimi kat'iyen zan eder
-~II.-

Zira fehim ve vecihler, benini~fehm eylediimle mnhasr olamaz. Allah'n ilmi benimbilgimde elbette kayd olunamaz. Zahiri murad olundu u grlen ayetlerden tevili mmkn olanlarn, fehmin tevile yolu olduu bilinmek ve bununla benzerlerine istida olunmak iin bir para tevil ettin1., nk tevilinde taassften kurtulmak areleri yoktur. Mrvvet nvaPJ ise tekellf terk etmektir. Benden bakasna daha gzel vecihlerde zahir olmak mmkndr. Tevfik
Allah'dandr.
J

deilim.

KemMddin Abdfurezzak- (Kuddise srralu)

Kaaniyys

Semerkandi

XIII-

 iiNDEKLER
SUNU

............' ... ,'" ... ... ... ... ... ... ...

i
n

MTERCMN NSZ ....... :. ... -.... ... ... ,

DBAE (YAZARIN NSZ) .~. ... ......
NDEKI..ER

VI IX

... ... ... ... ... .... ... ... ... ...

SEBE' SURES ......... ',". ... ... .... .... ... .... 1 FATIR SURES ..... .'... ... ... ... .... ... ... ... 6 Y ASN SUBES .........................." ..... 10 SAFFAT SURES ............... ~.. ... ... ... 15' SAD SURE,s ............ "'........... '0' .21 ZMER SURES .................. ,'" ...... 35 M'MiN SURES .........................."'. 49 FUSSI..ET SUREsI ... ... ... ... ... ... .... ... ... 56 URA SUBES ............ ~.o ~ 65 ZUHRF SUREs ........... ~ ... .... ... .. ... 73 DURAN SURES ... ... ... ......... ...... .... 81 CASYE SURES ...................... ~ .. -... ... 89 AHK:AF SUREs ... ... ... ... ... ... ... ... ... 94 MUHAMMED SURESi ... ... ... ... ... .... ... 102 FETH SUBES ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 105 HCURAT SUBEs .................. ~.. ... 109 KAAF SURES! ... ... ... ... ... .... .... ... ... ... 114 ZARYAT SURES .......................... ~. 122 TUR SUBEs ... ....... ... ... ... ... .... ... ... 126 NECM SURES ... ... ... ... ... ... ~.. .. 129. KAMER SURES ... . .. :.. ... ..... ... ... ... 134 RAHMAN SURES ... ... ... ... ..'. ... .... ... . 137 VAKIA SURES ............... -...... ... ... 149 HADD SURES ......... ' 0 ' 0 ,~ '" 154 MCADELE SURESt .i~ 161 HAIB SURES ... ... ... ... ... ...... ... ... 165 MMTEHNE SUREs .................... o.. 171 SAF SURES ............... " 0 , . . . 173 CUMA SURESI ... ... ... .... ... ... . o .. :o ' o.. 176
...... ...
f

...

. . . . . . . . . . . .". . . . . . . .

, -

XIV --:.

...... '~ .............. . TEGABUN SURES ... ~.'". ...... ... :...... . .. T.AI..tAK SURES .......................... . TAHRMSURES ......................... . MLK SURE.S ... ... .... .. e. .' . K.A.lEM suItEs .......................... . HAKKA slRES ... ... ... ... ... .... ... ... . .. MEARc SURES .......................... . NUH SURES ............................. . CN SURES .............................. . MZEMML SURES .... ... ... ... ... ... ~ .. MDDESSR SURES ... ... ... ... ... ... . .. KIYAMET SURES ... ... ... ... ... ... ... . .. NSAN SUREs ... ... ... ... ... ... ... ... . . MRSELAT SURES .................... . NEBE' SUBEs ... ... ... ... ... ... ... ... . .. NAZAT SURES ........... ~ ............ . ABESE SURES ... ... ... ... ... ... ... ... . .. '!'EKVR SURES .......................... . NFTAR SUREs ... ~.. .... ... ... ... ... . .. MUTAFFFN SUBES ... ... ... ... ... ... .. . NKAK SURES ........................... . BRUC SURES ... ... ... ... ... ... ... ... . .. , i A "ntT?' . . T~SURESI .............................. . A'IJA: SUREs ... ... ... ... . .-. ... ... ... . ...... . GAYE SUR.ES ............................ . FECR SURES ............... "': ............ . BELED SRES ... ... ... ... ... ... ... ... . .. EMS SURES ... ~.. ... ... ... ... ... ... ... . .. . IEYL SURES ............................. . DUH.A: SURES... . ...... :. ... ... ... ... . .. 1N'1RAH SURES ... ... ... ... ... .... ... . .. T.YN SUREs ............................. . AI1AK SURESt ... ... ... ... ... ... ... ... .-.. . .. K.ADtR SURES ......................... ~. BEYYNE SURES ... ... ... ... ... ... ... . .. ZETZE1.E SURESt ... ... ... ... ... ... ... . .. rADYAT SURESt ... . ...... ~. ... ... ... ... . .. 'T?" A "nt, . t . .n.ft.I'LL A SURES . .. .. . . . . .. ,'" . .. .. . . .. . .. '!'EKAsR SURESt'... ... ... ... ... ... ... . .. ASR' s~t ............. ~.' .............. .

MNAFKUN SUREs

178 181 185 187 191 196 199 203 206 210 216' 218 222 225 231 234 237 240 242 244 245 248 249
253

253 256
258

260 262 263 266 267: 269 270 273 274 276 277 278 280 28f

-xv-

HMEZE SURES ............. ~'.~... ... ... .... F1L SURES ... . .. !" . . . . K"QREY SUBES .~. ... ... ... ... ... .... ...... MA'N SURES ... ... ... ... ... ... ... ... ... KEVSER SURES ...... ... ... ... .. ... ... ... KAFRN SUBESi" ....................... ~. NASR SUBES ... ... ... ... ...... ... ... .... TEBBET SURES ... ... ...... ... ... ... ... ... HLAS SUBES ... ... ... .,. ... ... ...... ... FELAK SUBES ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... NAS SUBES ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... '

282 284 285 286 287 288 289 290 291 292 293

-xv-

SEBE'SUBES

BSM:ULAHRRAHMA.NiiRRAHM .

.(Ayet 1) (Elhamdlillahillezi leh ma fis semavati vema filardJ Sema,vat ve a:z sfat zahiresinin ve kemalat bahiresinin muzabiri klmas sebebiyle ve suhbu celaliye ile semavat ve arzda zuhuru se. bebiyle handi mutlak, sema,vat ve arzdaki eyann salibi olan Allah Teala Hazretlerine mahsustUr. (Ve le hill hand fnaireti) (Ayet l) Ervaha kemalat batna ve sfat cemaiye ile tecellisi sebebiyle ahirette de, - yani dnyada sfat rahman'iye ile zahiren ve ahirette sfat rahimiye ile batnen - hamd ona mahsustur. (Vebvel bakimn habim) (Ayet l) Allah Teala, hikmeti muktezas ile alemi ahadetin tertibini muhkem klan hikmet sahibi, Tetafeti cihetiyle ,aemi gaybn batnlarnda ilmi nfuz eyleyen hayr sahibi zattr.

(Ayet 2)' (Ya'lemu ma yelicurilan) .Arzda dahil olan melektu ve kuvayi tabiiyeyi (Ve ma yahrc ninh.a) (Ayet 2) tecrit ile yerden hari olan nfusu insaniye ve kemalat halkiyeyi bilir. (Ve ma yeJ.?Zl, minessarnail (Ayet 2) Ve semadan nazil' ~lan maarif ve hakayln ruhaniyeyi (Ve ma ya'rc fiha) (Ayet 2) ve semaya uruc eden amali saliha ve ahlak fazla heyetlerini bilir. (VehverrahimIgafur) (Ayet 2) 0" Allah Teala kemalat semaviyeyi nuraniyeyi ifa,;. ze ile rahmet edici, heyeti arziyeyi zulmaniyeY setri -ile mafiret edicidir.
arzye

(Ayet 6) (Ve yerellezine utill'ilmellezi nzile iIeyke min Rabbn{e hvelhakk.a) memayi muhakkkin sana Rabbinden inzal . olunan Kur'ann hakikatn' ayanen grrler. Mahcubun, arifi ve arifin kelamn bilmesi mmkn deildir. Zira her hangi bit eyi arif olan kimse o eyi ancak kendisinde mevcut olan bir. mana ile arif olur. :imdi ilimden hazz ve marifetten nasibi qlmayan kimse alim ve arifi ve onlarn ilmini bilemez. nk marifet imkannn sabehinden halidir. (Ve yehdi ila sratl' aziziIhamid) (Ayet 6) Ve Kur'ann mIDinlere envai ltuflarla in'am eder ve mahcublara kalr ve men ile galip ve Allah'a vusul yoluna hidayet eder olduunu a.yanen grrler. Eer bu iki sfatn (Liyecziyellezine amenu ve amilssaIihatl (Ayet 4) kavline tatbiki itibar olunmayp da (Ve ye~eUezine utl ilmellezil

SEBE'

SUREs

(Ayet 6) kavline tatbiki itibar olunsayd, azizin manas, vas l olanlan ifna ile galip olan kuvvet sahibi, hamidin manas, vasl olanlara beka zamamnda sfatyla ,in'am eden nimet sahibi olurdu. (Ayet 10) (Ve lekad ateyna davude m.inna fazlen) Tahkik, Biz ruh Davud'una ulu rutbe ve tesbih mahede ve ziyade ibadet ve tefekkr ve kemalat ilmiye ve ameliye ile beraber muhabbete mnagat sebebiyle Bizden fazl verdik (Ya cbal ,evvibi maah) (Ayet 10) Dedik ki, ey aza dalan, sana emrettiimiz harekat, sekenat, ef'al, infiaJ.at ve taatta temrin ve inkiyattan sana mahsus tesbihat ile Davud'la beraber sen de tesbil eyle Vettayr) (Ayet 10) Ve ey kuvayi ruhaniye kuu, zevat mfarika ve ervah mcerrededen istifaze ve istiraklar ve tea,kkul ve idrak ve zikirlerden tesbihat kuds.iye ile tesbih et, her ey memur olduuyla tesbih etsin. (Ve elennalehlhadid) (Ayet 10) Ve rU,h: ;I)avud'una tabiat cismaniyei unsuriye demirini yumuak kldk ki: (Ayet 11) (Eni'mel sabiatin) Ey Da,vud, vera ve takva heyetlerinden gmlekler yap. nk eytan fesatlarnn oklarndan ve nefis dmanlarnn devaisi kllarndan muhafaza edecek gmlek, takva gmleio.ir. (Vekaddk fisserdi) (Ayet 11) Ve devaii nefs iyenin tesirini mani olan heyetlerin vusulnde ve amali mzekkiyenin tergibinde hikmeti ameliye ve sanat mtegannei akliye ve eriye ile gmlein dokumasn; sktr. (Va'meIii salihen) (Ayet 11) Ve ey , ciheti sililiyede cemiyetiyle ciheti lviyeye Allah iin amel edieiler, sizi terakkide hazreti ilahiyeye esadedecek ve envar kudsiyeyi kabul iin hazrlayacak iyi iler ileyiniz. Bu hitap Ruhu Davudi ile onun alat olan kuvayi ruhaniye ve nefsaniyeye ve azay bedeniyeyedir. (Ayet 12) (Ve lisleymanerriyhal Kalb SJ.eyman'na, da hevay nefsaniye rzgarn verdik. (Gudvvha,) (Ayet 12') Ki ruh nurunun tulCu, ve kalp uann irak sabahnda ve gndzn yz gsterdii zamanda o rzgarn esmesi, ahlak, fezaU, taat ve ibadet ve meadiri saadetine mteallik amali salihada bir tavr seyridir. (Ve re'vahha ehrn) (Ayet 12) Ve envar ruhiyenin sfat nefsiyede gurubu ve ualar parlaklnn - zevali ve nur gndznn yz evirdii akamnda da rzgarn esmesi ekvat, erzak, melahis ve menakih ve nizamn :Balahna ve bedenin kvamna taalluk eden eylerden mesalihi maan tertibinde dier bir tavr seyridir. (Ve eselna lehll ay, nel-ktri) (Ayet 12) Ve taat ve mUamelatta temrin sebebiyle biz ,kalp Sleyman'na camit olan tabiat bedeniye bakr kaynan erittip akttk. (Veminelcinni men ya'mel beyne yedeyhi bi izni RabbiliH

SEBE' SURESrJ:

(Ayet 12) Rabbinin, cinutleri Sleyman'a teshiti ve i'I~ri onlarn 'ellerinde kolaylatrmasyla kuvayi vehmiye ve hayaliye ,cinlerinden , kalb Sleyman'nn huzurunda, alemin salahna, memleketlerin imaretine, ibadn :r~fah ve saadetine mteallik takdira,tta ve islah nefs ve iktisab uluma mteallik terkibat ve tafzilatta alanlar teshir ett~k. (Ve men yezi minhro. an emrina nzi~~ min azabissa'yr) (Ayet 12) Ve bunlardan her hangisi tabiat cinniyesi ikzasyla zeharifi nefsiye ve lezzat bedeniyeye meyli sebebiyle emrimizden, sevap. ve reyi akliden meyil ve inhiraf eylerse riyazat kahriye, tbai ey tai1iy~ye muhalif olan devaH akliyei kahriye atef? kamlarnn hizbiyle kuvayi melekutiyenin zerine tasliti sureti ile ona, sair azabn.. dan tattnrz. (Ayet' 13) (Ya'melune leh ma yea min nehariybe V~ temasil) Kuvayi vehm.iye ve ha;yaliye cinnileri, onun iin istedii makamat erife mihraplarn ve suveri' hendesiye timsallerini yaparlar. (Ve eifanin keleevap) (Ayet 13) Meaniyi suveri hissiye ile hikaye etmek ve hakayk suri misalIerde gstermek mdrikat klliye ve varidat gaybiyeyi, melabisi lafziye ve ,hayati cziyede dereetmek sebebiyle erzakl maneviye ve a.gdiyei ruhaniye zarflarndan her ne kadar levahiki maddiye ve avarisi cismaniye ile dklrlerse de 'mevaddl heyullaniyeden ari' olduklan iin havuzlar gibi geni kaplar .yaparlar. (Ve Kudurin rasiyat) (Ayet 13) Ve musip reyler, kavi ve sabit azimler ile mstakim kyaslarn terkibi ve ulum ve maarif m- , varidinin hazrlamas sebebiyle' istidatlar hazrlamak sabit ve byk mleklerini yaparlard. ('melu ale davude kren) (Ayet 13) Ey ruh Davud'unun ali, size teshir ettiimiz bu kadar mevcudat ve ifaze ettiimiz kemala~ nimetleri sebebiyle bu nimetlerin memleketi' dnyeviyenin tedbirinde ve kemalat bedeniyanin slahllda deil, bende fena ile hukuku ubudiyeti ifa ve bana tevecch ve sUluk yolunda istimali ile krediniz. (Ve kaliln min ibadiyeekurJ (Ayet 13) Nimetleri halis rizay ilahi iin Allah'n taatinde istimal eyleyen ekuJ:, has kullari}dan olanlar az kimselerdir.
ti

(Ayet 14) (Felemma kadayna aleyhilmevte madellehD1 ala mevte'kl minse~tehJ Makam srda bende fena ile kalb Sleyman'na lm kaza ettiimiz vakitte kalbin, ruh ma; kamnda fenasna ve hali srda Hakka tevecchne baka suretle hidayet bulamadlar. Ancak kalb Sleyman'nn asas olan nefsi hayvaniyeye galip, tabiat arziye ve kuva;yi bedeniyei zaifesinin hareketiyle hidayet buldular. Zwa, kalbin kuvayi vehmi.ye ve hayally.e tavrlarnn ilerisinde bir tavrda 61Il?-asy~a kuvayi ve~iyenin sr
illadabbetlard

SEBE' SURES'--

. makamna vusulne ve kalbin st makamndaki haline vukuf 've uuruna yol yoktur. Ancak riyazat He zaf ve bu takdirde kendisinden kalb mededinin inkta dolaysyla kalbe muttasl ve kuvayi tabiiye ile makhur olan tabiat bedeniyenin ittisali rabtasiyla yol olabilir. Yani kuvayi vehmiye ve hayaliye asaya istila ile ekleyleyen dabbenin haline muttali olamazlar. Zira kalbin urucu' zamannda nefsi hayvaniyenin kuvas zayflayarak sabit olur ve o kuvadan ancak nefsi hayvaniyeye hakim olan kuvay~ tabiiye kalr. (Felamma har-:re tebeyyenetildnn en lev kanii ya'lemunelgaybe ma lebi~ii fiIazabiImhinJ (Ayet 14) Vakta ki kalb Sleyman' saikay mseviyesinden sukut ve hazreti ilahiye ile huzur ve itigalde kuvayi riyazetle amellerde istimalden zuhul edince tebeyyun eyledi ki kuvayi vehmiye ve hayaliye cin1~ri' mkaifata ittila ile sr: makamnn gaybn bilir olsalard muhalifat ve. sulukta meekkatliamellere icbar ve hukukunu o amellere iktisar ile tabiat ve arzularn mukteziyatnda', huzuz ve mradattan men eden riyazat akka gadab mihniyette yani ihanetli gadabnda durmazlard. (AyetI5) (Lekad kana lisehein fii meskenihim ayetn) .Tahkik, beden medinesi ahalisi iin mahalli kararlarnda Allah'n sfat ve ef'aline delalet eden alainet vardr. (Cennetimi an yeminin ve ima lin) (Ayet 15) O ayet ve alarnet sadan ve soldan iki cennettir ki btri salarndan - kalb vechiyetinin daha, kuvvetli ve daha ereflisi olan berzah cihetinden saffat, ve mahedat cenneti, biri sol cihetlerinden daha hasis ve zayf olan sadr ve nefis cihetinden asar ve ef' al cennetidir. (Klii nzk rabbikm) (Ayet 15) (Le'kuluu min fevkehum ve mfu. taht ercillim) ayetinde buyurulduu gibi iki cihetten de Rabbinizin rzkndan yiyiniz. (Vekun1 leh) (Ayet 15) Semerat nimetlerini taatte istimal ve ibadetleHak'da suluk ile Hak'ka kr~diniz. (Beldetn Ta;yyibetn) (Ayet 15) Meskeniniz shhat ve mizacn itidaliile gzel bir beldedir. (Ve Rabbiin gafurn) '(Ayet 15) Rabbiniz de mafiret sahibidir. RezaH heyetlerini ve nfus ve teban' zulumatn, ef'ali ve sfati nuru ile setr eder. Size istidat, esbab ve alat cihetinden temkin ve ikdar, imdat ve envann ifazesiile tevfik

min

vardr.

(Ayet 16) (Fea'redii) . kr ile kaim olmaktan ve nimetlerle Allah'a tevesslden belki lezzet ve ehevatta inhimak ve tebayi ve hayat zhlmatnda ngmas sebebiyle ulumu nafia ve hakilriyeden ibaret bulunan semerat!ndan ekilden bile iraz ettiler. (Fe'erseIna aleyhim seylelarimi) (Ayet 16) Biz de onlann zerine tebeyii unsuriye kstebeklerinin kuv~yi nefsaniyenin melekesi olan n~fi$ belks~

SEBE' SUR~:t

nn yapm olduu miza seddini oyup delmeleri ile tabiat heyulaniye seylini irsa eyledik. Anm kstebek demektir. (Ve beddelnahm bicenneteyhim cenneteyn) (Ayet 16) ve cennetlerini eza verici heyetler dikenlerinden, behimi ve seb'i ve eytani ktsfatlar lgn larndan iki cennete tebdil eyledik. (Zevatey klin hamtn) (Ayet 16) buyurduu vechile o cennetler tatsz ve ac yemilidir (Ve eslin ve eyin min sidrin kalill (Ayet 16) ve pek az bir sfat insaniyesi kalmtr. " (Ayet 17) (Zalike cezeynahm bima keferu) Bu ikab, nimetlere kfran sebebiyle onlarlit ceza kldk. '(Ve hel ncazi illelkefr) (Ayet 17) Bu ikabla ancak Rahmaun nimetlerini eytann taatnda istimal eyleyen ok kfredici kimseyi cezalandrrz.

(Ayet 18) (Ve cealna beynehm ve beynel kuralleti barelma fihaa) Ve onlar ile tecelliyat ef'aliye ve sfatiye ve esm~iyei zatiye ve \mahedat ve mkaifatnurlaryla mbarek kldmz hazreti Kalbiye ve hazreti, Srrye ve hazreti Ruhiye ve hazreti lahiye karyeleri arasnda (Kuren zahireten) (Ayet 18) sabr, tevekkl, nza ve bunlar gibi birbirine grnen derecede yakn buluna~makam ve menziller karyelerini kldk. (Ve kaddema fihasseyr) '(Ayet lS) Ve o makam ve nenzillerde Il1;rettep olarak seyri ilaIlah ve seyri fillahi takdir eyledik. Salik terakki ile bir makamdanirtihal ve bir makamda nazil olur. (Sim fiha leyaliye veeyyamen aminine) tAyet 18) Siz geceleri nefis menzillerinde ve gndzleri kalb ma.kamlarnda yakin kuvveti ve er'i mbin yolu zere nazar sahih ile kuvveti eytaniyeden ve galebat sfat nefsaniyeden emin olduunuz halde gece gndz yrynz. (Ayet 19) (Fekaii rabbena baid beyne esfarina) Beden medine sinin ahalisi, hazreti' Kudsiyeden uzaklatrc olan ciheti sfllyeye fevecch ve beden kuyularna meyl ve mehalimi tabiiye ve mehaliki eytaniyede seyirleri ve lisan halleri ile ey Rabbimiz, bizim se, ferlerimizin menzille:ri arasn uzaklatr dediler. (Ve zalemuu en~ . fsehm) (Ayet 19) Ve mbarek karyelerin nurla,rndan menhus berzahlann zlmetleriyle hicaplanmak sebebiyle kendi nefislerine zlmettiler. (FeceaInahfun eha!ise) (Ayet 19) Buna binaen biz onlarn karyelerini tahrp ve kendilerini helak ve tednir ile onlan ih-' lak ve tednirde insanlar arasnda gezen asar ve misal kldk (Ve mezzeknahm klle mmezzakn) CAyet 19) Ve gark ve tefrik ile onlar bsbtn tefrik eyledik. (Ayet 20) (Velekad saddaka aleyhim iblis zanneh fettebe'h illa ferili:anminelmmjnjn) Filhakika iblis ben onlar iva ve idlal

FATm VEYA MELAKE SURESt

edeceim diye, zannettiini onlar zerine tasdik eyledi ve anlat iblise: tabi oldular. Yalnz mminl~rden muhlis olanlar mstesnadr. Muhlis olanlar iblise uymazlar ve ta;bi olmazlar.

(Ayet 21) (Ve ma kane leh aleyhim nin sultan) Bizim eytan onlara musallat kldmz ancak ulemay muhlisin ve muhakkkyn mazharlarnda ilmimizin zuhur etmesi ve muhakkak muhlisler~n, reyb ve ek sahibIeri mahcuplardan seilmesi iindir. nk saf kalb li, mstaid, muvafk olan kimsenin ilmi mekneni istidadndan szar ve eytann vesvesesi zamannda ilmi kalbinden kaynayarak nurlu ve parlak delillerle eytam recmeder ve idla edici mfsidlerin zuhurunda Allah'a snmakla onu tard eder. Nefislerinin sfatlaryla kalbIeri karararak ve cehaletleri sebebiyle kalbIeri eytann hilelerine mnasip olan kimseler byle deildirler. Bundan sonraki ayetlerde beyan olunan cem, fas l ve hakl ile haksz arasn {eth gibi k yameti kbra ahvali ve salimlerin makalat kllisi Mehdi aleyhis,selamn zuhuru zamannda a.ikar olur.

FATIR ;VEYA

ME,LAKE

SURES

(Ayet 1) ,(Ca'li! meHiiketi rusillen uli ecnihatin) Melektitu semaviye ve arziyede mevcut olan tesir cihetlerinden cenah yani 'kanat ile tabir edilmitir. Hak Teala, melekutu sema;viye ve arziyeyi enbiyaya vahiy ile,evIiyaya ilham il~, enbiya ve evliyann gayri elas insaniyeye ve sair eyaya umurun tasarruf ve tedbiri ile'irsal olunmu resuller, eliler klmtr. mdi melekutu sem'aviye ve arziyenin tesiri ile onlardan mteessr olanlara vasl olan her ey bir cenahtr. Biaen aleyh h~rhangi bir tesir ciheti bir cenahtr. Mesela kuvvei aklei nazariye ile kuvvei akl ei a,meliye nefsi insaniyenin iki kanaddr. Kuvvei mdrike've muharrikefbaise ve lTIuharrikei faile, nefs hay" vaniyenin kanaddr. Gasiye, namiye,- mevlide, musavv~re kuvvetleri nefsi nebaUyenin drt kanaddr. MelaikelJ,in cenah yani kanatlar adede mnhasr deildir. Belki onlarn, tesiratn tenevvat itibaryla, kanatlar vardr. Bu sebepten Resulllah SaUallah Aleyhi ve Sellemefendimiz mira gecesinde Cebra.il Aleyhisselamn altyz kanad olduunu grdn hikaye buyurmutur. Ayeti kerimede

FATIR VEYA MELAKE- SURESl

(Yezid fiUalu ma yea') (Ayet 1) yani Hak Teala Hazretleri, halkta diledii eyi ziyade eder' kavliyle de bu cenahlarn okluuna iaret ,edilmitir. (Ayet 10) (Men kane yridl'izzete felillahil'izzetce'mianJ zzet, ilahiyeden bir sf,at olup Allah Teala'ya mahsustur. Her kim izzeti isterse sfat ilahiyede kendi sfatndan fani olmay iltizametmelidir. Bundan sonra (leyhi ye'sadlkemttayyib) (Ayet 10) kavliyle tecrit ve sfatn mahvi tarikini talim etmitb:'. Yani tebayi pisliklerinden temiz ve saf olan ve nur fitreti zere baki ve tevlid misakn hatrlayc olan nefisler, hazreti ilahiyeye suud eyler. (Vel' amelussalihu yerle'uhu) (Ayet 10) Tezkiye ve tahliye olan salih amel, ancak ibu pak cinsi hazreti ilahiyeye refeyler, gayrm deil. Ref'edince, o vakit izzet ve sair sfatlar ile sfatlanr. Yahut mana; tevehhmat ve tahayylat pisliklerinden p* olan tevhidi asliyei fitri ilmi hakikisi, haZreti ilahiyeye suud eyler, ve o ilmi hakikiyi ancak muktezas ile yaplan salih amel, lJ,azreti ilahiyeye ref' eder. Ba kas ref edemez. Nitekim Emirl Mminin Ali Aleyhisselam ilim, amele makrundur ve ilim ameli sa:vt ile arr; amel, ilme icabet ederse ne ala; .eer icaibet etmezse ilim irtihal eyler, ger. bu~ur mutur. Yani hazreti ilahiy~ye suudun merdiveni ancak ilim ve ameldir. Terakki ancak bunlarla mmkn olur. izzet ve sair sf!atlar ile ittisafta aslolan tevhid kifayet etmez. Zira sfat, efaUn msadiridir. imdi msadiri, nefis sfatlan olan ef'ali nefsiye zhd ve tevekkl ile terk olunmadka ve nefis sfatlar heyetlerinden .ibadet ve tevekkl ile tecerrt edilm~dike sfat ilahiye ile ittisaf istidad hasl olmaz. Buna binaen tevhid demek olan ilmi hakiki merdiveilin iki tarafndaki kollar, amel de terakkide merdivenin basamaklar mesabesinde olmu olur. ('VeUezine yemkrunesseyyiat lehm azabn edidl (Ayet 10) Her ne kadar alim de olsalar, nefisleri sfat larnn zuhuru ile kt mekirleri ve hileleri yapanlara eza verici ameli kabiha heyetlerinden iddetli bir azap vardr.
sfat

ile

(Ayet 28) (nne'ma yahaUahe min ibadihilulemal Yani Allah Teala hazretlerinden ancak Allah' alim ve arif olanlar hayet eder. Zira hayet ikaptan korkmak demek deildir. Belki .azamet sfatmn tasavvuru zamannda o azamet huzurunda }ralpte hasl olan heyeti huliyeyi inkisariyedir. imdi, azameti ilahiyeyi tasavvur etmeyen kimse iin hayet mmkn deildir ve Allah Teaa'nn. azametiyle' kendisine tecelli eyledii kimse hakkyle Allah'tan hayet eder. Arif olmayan alime hasl olan huzur tasavvuru ile arif olan alime' sabit olan tecelli arasnda ok uzak bir fark vardr. lim ve irfann mer-

~ATIR VEYA'MELAKE SUREs

tebeleri hasebiyle hayetin saylmyacak mertebe ve dereceleri vardr. (Innall~he aziz n gafllr) (Ayet 28~ Tahkik, Allah Teala Hazretleri azameti ile her eye galip, izzetinin tecellisi nuru ile nefsin, , tazim sfatm ve tekbir heyetini setreyler. (Ayet 29) cinnenezine yetlfine kitabanal). Fitretin yed'inde' Alkendilerine vermi olduu akl Kur'ani kitabn, frka olmak iin izhar ve ibraz ile okuyan (Ve' ekamus salate) (Ayet 29) ve ilmi fitrinin zuhuru zamamnda huzuru kalbi namazn ikame eden, I(Ve enfeku mimma razaknahln) (Ayet 29) ve kendilerini rzk~an drdmz ilim sfatyla kendilerinde ilmin zuhurunu mucip olan, amel sfatndan (Sinen) (Ayet 29) sfattan tecrid (Ve alaniyeten) (Ayet 29) ve ef'alin terki il~ 1nfak eden kimseler (Yereune ticareten Ien tebure) (Ayet 29) terk ve tecrit ile kalb makamnda kendief'al ve sfaUarn Hakkn ef'al ve sfatlar ile isttbdal kabilinden fesat ve ' fena bulmayan br ticareti mit ederler.
lah'n

(Ayet 30). (Liyveffiyehm curehm) Hak TeaM/nn' kendilerine nefis ve kalb cennetlerinde tevekkl ve rza 'semerelerini tama'men vermesi, (Ve yezidelm min fazlili) (Ayet 30) ve ruh ,cennetlerinde tecelliyatta vechinin mahedat fazl ve kereniinden onlara ziyade klmas iin bu ticareti mit tutarlar. lnnelu gafurun ekr) (Ayet 30) Allah Teala Hazretleri gafurdur. ,Onlarn ef'al ve sfat gnahlarnsetr eder; kendi ef'al ve sfat ile .tebdil etmekle' onlarn sailerine kredicidir. . (Ayet 3ll fViellezii evhayna ileyke mineIkitabIl Ve bizim sana vahiy eylediimiz nutlak kitab frkani, (hvelhakkul (Ayet 31) ancak o kitap zerine ziyade' olmayan ve kendine noksan bulunmayan sabiti mutlaktr. (Musaddiken liia beyne yedeyhil (Ayet 31) Evvelindeki kitaplarn muhteviyatn kamilen havi ve onlar mtemil olmakla kendinden evvelki kitaplar tasdik edici olduU: halde, haktr. (imallahe bi'ibadihi leabirl (Ayet 31) Tahkik, Allah Teala hazre tl eri, ihadete, kullarna haber sahibidir. stidatlarnn ahvalini bilir. (Basir) (Ayet 31) Kullarnn amellerini grcdr. Ameller sebebiyle istihkak mikdarnca istidat iktizas ,zere onlara kemallerini ita eder. (Ayet 32) (Smme evreselkitabellezinestafeyna min ibadinal Sonra bu kitab, Muhammed'i olan ve Allah indinde ziyade inayet ve sair mmetIere nisbetle istidadn kemal ile mahsus' olan has kullarmza senden miras kldk. Zra, bunlar, bu kitaba ancak senden ve se$ vastan il~ vasl ve varis olurlar. nk bunlara, kemal ve istidam veren sensin. Binaenaleyh bunlarn sair mmetIere nisbetleri

FATIR VEYA MELAKE sutms

senin sair' enbiyaya olan. nis betin gibidir. (Feminbm zalimn linef(Ayet 32) Imdi, bunlardan bir ksm lezzat bedeniye ve ehevat nefsaniyede inhimakleri yznden kendisinde tevdi olunmu olan emanetin hamI ve msak ve edasndan imtina sebebiyle emaneti mezkureye ihanet ile istidadnm hakkn 'noksan klmas ve istidad nn kuvveden fiile kmasn men ile ,nefsine zalim olmutur. (Ve inhm muktesidn) (Ay~t 32) Bir ksm da tariki yemine sUluk ve hasenat ve ameli salihay ihtiyar ve fezai! ve kemalat kalb makamnda yazan kimselerdir. (Veminbro sabkun bilhayrati bi iznillah) (Ayet 32) Bir ksm da Allah'n tevfiki ile tecelliyat sfattan ibaret bulunan hayrat sebebiyle zatta fenaya sabk olanlardr ki (Zalike Ivelfazllkebirl (Ayet 32} ite byk fazilet olan ancak udur.
sh)

(Cennam adnin yedhuluneha) Bu cmleden olarak Adn cenn'etlerine dahil olurlar. (Yuhallevne 'ha min esavire min zeh;ebin) (Ayet 33) O cennetlerde ulumu ruhaniye altnlarndan eritilip yaplm ahlak, fezail, ahval,mevahib suver kemalat' bilezikleriyle maarif ve hakayk kefiyeyi zevkiye incilerin~ den zinetlenirler. (Ve libas1hm, riha hanr) (Ayet 33) O cennetlerde onlarn libaslar da sfat ilahiye ipeidir. ' .
33)
cennat salisede:r;.
~

(Ayet

(Ayet 34) (Ve kalulhamdlillah) Ve fenadan sOnra baka halinde cemi sfat hamide ile ittisaflar zamannda kal ve hal lisanlar~ ile hamdi mutlak, (Ellezi ezlebe annelIazen) (Ayet 34) bize bu vcudu hakkanid~ kemalat hibe etmesi, balamas sebebiyle istidadat hasebiyle mmkn olan kemalatn fevt olmasna lazm gelen hzn bizden gidermi olan Allah Teala'ya mahsustur derler. (nne Rabbena le gafurun ekuur) (Ayet 34) Bizim Rabbimiz gafur ve ekurdur. Ceza ve mkafatmz saymzIa mst~hak olduu;muzdan daha fazla ve bakidir. . 3S) (~llezi 'ehanena d,arelmukameti min, fazIihi) Rabbisarf ve mahz' fazlndan bu vcudu mevhubu .hakkande kendsinde hi bir vehi ile intikal bulunmayan ikametgah daim e darna bizi ikame ettiren zattr. (La yemessna fiha nesabn) (Ayet , 35) Orada bize say ve intikal sebebiyle hibir zahmet ve meekkat , (Vela yemessna fiha lugubn) (Ayet 35) ve bize orada seyr ve ~rhlet sebebiyle olan meekkate lazm gelecek yorguriluk ve usan da ,isabet etmez. ' miz,
atay
(A~et

,(Ayet 36) (Vellezine keferid Ve seni inkAr sebebiyle senden 'mahcup kalanlar, hakikatta sende:n baid olmalaryla seninle arasn da yaknlk ve ulaklk bulunmadndan, onlar; kitap kabul etmez-

10

YAsN SURES!

ler ve kitaba varis olamazlar. (Lehm nam cehennem) (Ayet 36) Onlar iin tabiat pehennemi atei vardrr. Orada envai amellerle . daima azab olunurlar. (La yukda aleyhin feyemutu) (Ayet 36) Aleyhlerinde hkm ve ka:za olunmaz ki, olup da msterih olsunlar. (Vela yuhaffef anhm min aza,biha) (Ayet 36) Azab da onlardan tahfif olunmaz ki, nefes alsnlar. Allah alimdir.

YASN

SURES'

BSMlLLAHRRAHMAN1RRAH1M

L\.yet II (Y3,&n) Taha suresinde zikrolunduu gibi, Hazreti Nebfnin kemali istidadna, delalet eyleyen iki sfata (Velkuranlhakim) (Ayet 2) ve istidadna layIk; kemali tam demek olan Kur' an Hakime ve emrler sebebiyle Hazreti Muhammed'in istikamet ile mevsuf tariki tevhid zere mrsellerden olduuna kasem eyledi. u suretle ki (Ya) vaki ismine (Sin) selam ismine iarettir. Yani senin ezel~e noksandan salim olan fitretinin selametini ne'e ve a'det hicaplar afatndan .vikaye eden vaki ismine ve fitretinin ayn ve asl olan s~ lam ismine ve fitretinin sureti keIIJ.ali ve cemi kemalat cami ve cemi hikmetleri mtemil Kur' an hakime kasem ederim ki (inneke' Leminelmrselin) (Ayet 3) Sen, bu ey seb~ibiyle tariki tevlid zere ITsal olunan paygamberlerdensin. .(Ayet 5) (Tenzile! azizinahim) Kemali istidadnn sureti demek olan hikn:eti amil Kur' an, senin mazharin zere frkap. olmak iin cem mahzeninden mufassal,n ihzar sebebiyle aziZ ve rahim olan zattan tenzildir. Yani senin gaybmda meknun olan Kur'an'm frkan olmasn ve kalbinin mazhan zere zuhurunu, senin, zahirolarak men etmemekliin -iin eneiyetininin ve neen sfatnn zerine galip olan ve kuvveti ile onu kahreyleyen ve kaffei sfat kemaliyesinin tecelliyatyla Kur'an senin zerine izhar ile rab.im olan Zattan tenzildir. . (Ayet. 6). (Litnzire kavmen ma nzire abahfun). stidatlarnn kemalinde babalarnn ba1i olmad bir dereceye bali olan bir kavmi inzar etmekliin iin tenzil olunmutur ki babalar senn inzar eylediin ~eylerle inzar ounnladlar.. (Fehmgafllun) JAyet 6)

YASN SUREs

11

Onlar geen mmetIerden hi birisinin istidatlarnn bali olmad bit' hadde vararak ve kendilerine verilmi olan stidatlarndan g~ fildirler. (Lekad hakkelkavl aHi ekserihimJ Kazay sabkta Oa' lar zerineekiya olmalaryla hkm sabit olmutur. (Fehm la y'minunl (Ayet 7) Ekiya olmalar hakknda hkm ve kaza oluna.nlar, iman etmezler. Zira senin zuhurun zamamnda istidatlar kuvvetli olduu vakit hayrda said olanlar kuvvetli olduu gibi erde aki olanlar da kuvvetli olur. (Ayet
7)

(Ayet 8) (nna ce'alna fi anakhim aalen) Biz onlarn payunlarnda kuyudu tabiiyei bedeniye ve muhabbeti ecram smliye zincirlerini koymuuzdur. (Fehiye ilerezkarn (Ayet 8) O zincirler onlarn enelerine kadardr. Kabul i~n balarn aa indirmekten meneder, zira bukalar balarn tasarrufat mafsaHar olan boyunla": ra am ve amil ve mafsallata mutabk hatta mafsaHarn yukarla nna tecavz edip nlerinden balar hududuna bali olmutur. Binaen aleyh onl'ar iin kabul ile tasarruf ve inkiyal. ve fena iin ruku ve scda meyil ve infial ile teessr kalmamtr. nk kemalat insaniye infialiyedir. Tezelll ve inkihardan baka suretle has l olmaz; ancak tezelll ile hasl olur. (Fehm. mukmehun) (Ayet 8) Onlar balarm meylettir~ek ve emek suretiyle kemalat insaniyeyi kabul etmekten men olunmulard:r'.. (Ayet 9) (Ve ceaIna min beyni eydihin sedden) Ve biz onlarn nlerinden ciheti ilahiyeden nefsin zuhuru hicabndan ve kalbe mstevli olan sfatlardan hasl olmu bir sed klmzdr ki, o sed envan cemaliyenin niyeti zamannda Hakkn likasna mtak olmalar iin yukarya nazardan onlar meneder. (Ve min halfihin sedden) (Ayet 9) Ve arkalarndan yani ciheti bedeniyeden d~ tabiat cisnaniye ve evamir ve nevahiye imtisallerini mani tabiat cismaniye lezzetlerinin_ hicabndan hasl olr,n.u bir sed' klmzdr ki, bu sed de onlar sfat celaliyenin ve hayrin kabulu iin hazrlayan ameli salihadan men ~der. Bu sebepten onlar iin ilim ve amel tariki kapanmtr. Onlar mtehayyir olduklar haldeebeden sanE)mleri ile kalmlardr. Tekaddm ve teahhur etmeyerek o sanemlere ibadet ederler. (Feaeyna hm) (Ayet 9) mdi onlarn gavaii heyulaniyede batp melabisi cS maniyede boulmalar sebebiyle biz onlan perdelere brdk. (Fehn la ybsrun) (Ayet 9) Binaen aleyh cemi cihetlerden hicablarn kesafetinden ve onlar ihatesinden onlar bir eyi gremezler, gremedikleri ve mteessir olmadklar vakit te onlara nisbetle inzar ve ademi.inzaryani korkutmak ve korkutmanak msavidir.

12

YASN SURms

(Ayetll) fnnema tiinzir menittebeazzikreJ nzar, korkutmak ancak istidadnm nuriyet ve safasndan zikre ittiba eden kimsede messir olabilir ve o kimse inzar ile mteessir olup istidadnda olan marifeti asliye ve tevhidi ftri sebebiyle hidayeti kabul eder ve nasihat alr~ (Ve haiyerra,nmane blgaybd (Ayet 11) Ve tecelliden gaybubeti ile beraber azametinin tasavvuru ile Rahman'dan hayet eyler ve kendisinden gaib olan istihzar eylemek ve nuruyla ziyaan;.. d eyi grmek iin suluk ile R.ahman'a ittiba eyler., (Febeirhu bi mafiretin ve ecrin l{erim) (Ayet 11) te o kimseyi ef'al, sfat, zat hicaplar gnahlarnn setri mafireti azimesi ile ve Hakkn ef' al, sfat ve z:at cennetleri ecri kerimi ile tebir eyle. (Ayet 13) (Vadriblehm meselen eshablkaryetil Habibim sen, ' onlara karye eshabn~ Antakya ahalisini misalolarak temsil eyle. Bu ayette eshab karyenin, beden kasabas ahalisiyle, resuln de ruh, kalb've akl ile te'vil olunmas mmkndr ki, eVvela onlara iki resul gnderildi. Nur ve zlmette ka.l"ye ehli ile resuller arasnda mnasebet olmad ve ehli karyenin bu iki resule muhalefet etmeleri dolaysyla hacet ve maslahatlarnda nefse, muvafakat eden ve nefsi ve kavmini, kallY ile ruhun davet ettiine davet eden ve onlarda messir olan akl resul ile takviye ve teyit olundular. Ehli karyenin resuller ile tee'mleri, onlar lezzet ve huzrdari men ve riyazatla mcahedeye hamlettikleri iindir. Resulleri recm etmeleri devaH tabiiye ve metalibi bedeniye ile resullere atmalardr. Reslleri tazip etmeleri de onlara istila ve galebe ile ehevat behimiye ve seb'iyenin tahsilinde istimal etmeleridir.- Arsay' medeniyeden, yani kasabann en uzak mahallinden gelen adam da, akl umu'nunun de~ lalet ve nazar ile tevhid dinini izhar ve habibi evvele ve tasdiki resule davet iin bedeninin en ai ve rifatl mevzinden mnbais olan
aktr.

'(Ayet 20) (Yes'a) Hareketinin srati dolaysyla sayeder ve icbar ile kaffesini tevhitte resmIere mtabaata davet eder. (Ayet 22) (Ve maliye La a'budullezi fetaraU Ey kavmim, resullete tabi olunuz, sizden ecir istemeyen ve hidayet bulmu olan kimselere tabi olunuz.Ben, neden beni yaradan zata ibadet etmiyeyim ve siz hepiniz o zata rcu edersiniz. O reculn i~mi Habib ve san'at. dlgerlik idi. Bidayette sfatn mezahiri olan suverin, hsn ile cemali zattan mahcup olduundan sfatn mzahiri suver putlarn yontard. te (Ya leyte kavmi ya'lemun) (Ayet 26) diyerekten cenneti zata duhul etmekle emrolunan bu zattr. Yani makammdan ve' halimden malcub olan kavmim ne olsa ki :

YASN SUREst

13

(Ayet 27) (Bima afereli Rabbi) Rabbimin beni mafiret ettii ni, sfatn mzahiri putlarn yontmaklm ve onlara ,ibadetim gnahlann rttn bilse (Ve cealeni minel mkreDln) (Ayet 27) Ve hazreti ehaddiyette gayet yaknlm cihetiyle Rabbjmin beni k ram olunmulardan kldn bilseler dedi. Hadisi N ebevide (Her bir eyin kalbi vardr. Kur'an'nkalbi de Y ASN'dir) buyurulmutur. Yasin'in Kur'an'n kalbi olmas, mittir .ki, Yasin sahibi denmekle m~hur olan Habib, bi'setinden altyz sene evvel Hazreti Nebi'ye iman ve srr nbvveti fehmeylediinden ileri gelmitir. Keza Nebi Aleyhisselam (Allah'a gz ap kapayacak kadar bir zaman bile kf-' retme.yen mmetIerin sabklar kiidir. Biri: bni Ebi Talib Aley:" hisselam, biri Yasin sahibi ve biri de illi firavunun mIDinidir.) buyurmulardr~ (Ayet 37) (Ve ayetn lehmUeyU Zulmet nefsi gecesi de onlar iin bir ayettir. (NesIehu minhniehare) (Ayet 37) Biz, telvinde ondan nehar ve ruh gneinin nurunu selh ederiz, soyanz.(Feizahm muzlimun) (Ayet 37) O vakit onlar birdenbire zulmette kalrlar.
\

(Ayet 38) (Veemsi tecri Umstekamn leha) Ruh gnei de kendi mstekarrine cereyan eder ki ruh 'seyrinin nihayetin~e ms-' tekatti Hak makamdr. (Zalike takdirlazizJ (Ayet 38) u keyfi4 yet hereyi, ha:zr~ti ehadiyetine vasl olmaktan menedici, kahr Vl ifna ile hereye galip olan (Elalim) (Ayet 38) her ~yi seyredicinin haddi kemalini ve seyrinin nihayetini bilici olan za.tn takdiridir. (Ayet 39) (VeU{amere kaddernah menazHe) Ve kalb kamerinin seyrinde mahalli seyrini, havf, re ca, sabr, kr, tevekkl, nza, vesair makamat gibi menzill~rini takdir eyledik. (Hatta ftdekelurcunilkadim) (Ayet 39) Ta ki sr ve ruh makamnda fenas za,maninda kuruIlu ve yay gibi erilmi eski bir hurIl].a salkmnn p gibi avdet eyledi. KaTb kameri, ruhta fenasnn tam.amndan evvel rUh tarafna gelen yznn ziyaland ve srra dahil olmasnn kurb ve nuriyetinden dolay nefis ve kuvasndan, ihticab sebebiyle u~cun kadim gibi olmutur. Kalb kamerinin bedir olmas, ancak sr makamnn karsnda, sadr mevziinde olur. (Ayet- 40) (Leems yenbai leha en tdrikelkamere) Seyrinde kameri idrak ederek iki alem ahvalini ihata ve ahlak ve evsaf ile. tecellii kemalat sadriyesinjp. onun olmas emsi ruha layk ve n-, yesser olmad, (Ve~eyl sabkunnehar) (Ayet 40) Kamerin de em si .idraki ile, gece 'gnd'ze sebkat edici deildir ve zUmeti nefls, nu, ru kalb gndzn tahvil edemez. Zira kalb kameri ruh makamna "terakki ettikte ruh, hazreti vahdete bali olur. Binaenaleyh kamer,

14

YAStN SURES

emse yetiemez. Bu takdirde nefis te. kalb makamnda nurlam 'olup onun da zulmeti kalmaz. Bunun iin nefs in zulmeti, kalbin nuruna sebkat etmez. Belki nefsin zulmeti zail olur. Kalb ve kalbin nuru ruh makamnda olduu tin zulmeti nefsin bakas takdirinde de o zulmet, kalb nuruna sebk~tedemez. (Ve klln fi felekin yesbehun) (Ayet '40) emile kamerden herbiri bir medarda ve bidayet ve nihayetin;. de mu~yyen olan mahal s~yrinde tayin olunan hadlerini tecavz edemezler. Ta ki, Allah Teala bir hadde beyinlerini cem edinceye ve ens sebebiyle kameri husuf edinceye ve emsi maribinden tl' ettirmekle kyamet kaim oluncaya kadar s e'yred erler.

(Ayet 41.) (Ve ayetn lehm enne hamelna zrriyetehm fil flkilnehun) Ve bizim onlann zrriyetlerini Nuh'un dolu gemisinde yuldendiimiz de onlar iin bir ayettir. Bu a,yette esrar belagatten bir sr vardr ki, o da gemide bulunan babalarn zikretmeyip belki sefinedekilerin sulblerinden .olan zITiyetlerini zikretmesidir. Buna 'binaen o vakit zrriyetlerin mevcut olmalan zaruri olmu olur. (Ayet 42) (Ve halekna Iehm min-misIihi ma yerkelun) Ve onlar iin de Nuh'un gemisi mislinden binecekleri gemiyihalk eyledik ki o da sefinei Muhammediyedir. (Ayet 45) (Ve iza kyle Iehmttekft ma beyne eydiykm ve ma halfekm) Sizden evvel geen eslafnza da nnzdeki kyameti kbra ve arkanzdaki kyameti sura ahvalinden saknnz (Le allekm trhemun) (Ayet 45) ki, belki o suretle merhamet olunursunuz denildii vakit onlar da sizin gibi Hak'tan ve Hak'k kabulden i'raz ettiler. Birincisi Fenafillah ile Hak cihetinden, ikincisi de heyat bedeniyeden tecettt ve necat ile nefis cihetinden hasl olduundan eMabeyue eydiykmJ kyameti kbra (Vema halfekm) kya'neti sra ile te'vil olunmutur. Bu ayetlerde zikrolunan iki sayhann birincisi, mukaddematnn vukuu ve kaffei kuvvann birdenbire mahalli kararlanndan imiac sebebiyle nefhai uladan tenbih hasl etmektir. kincisi de sayhann vukuu. ve kuvvann def'aten intibah:ve mahallerinden intian ile nefhay saniyeden tenbih hasl etmektir. Ecsad da, merkadleri olan bedenlerdir. (Ayet 55) nne eshabelcennetilyevme fi uulin) Cennet ahalisi' bu gnde teu:lYctL envarndan ve sfat mil~ahedatndan meguli yettedirler. Kendileri ve tevecchte. kendilerine muvafk olan nefisleri,) mteJezzjzdirler. (Ayet 56) Fi zlaIin alel'eraiki mttekiun) Sfat glgelerde makamat ve derecat zerine dayanclardr.
envarndan

SAFFAT SUREsl

t.

15

(Ayet 57) (Lehm fiha fakihetn) Onlar iin mdr'ikat envan dan ve varidat ve mkaifat esnafndan yemiler vardr. (Velehm ma yeddeun) (Ayet 57) Ve onlar iin aradklar mahedat vardr ki, . o da (Selamn kavlen min rabbin rahim) (Ayet 58) kemalatm ifazesi ve kemalatla, devali temenniyatn munbais olduu vucuh naksdan tebriyeleri sebebiyle mtehiyat ile rahmeyleyen rahmet sahibi Rab'dan kavlen sadr olan selamdr. Ayetlerde zfk:'iolunan ahid. ftrat misaki ve ahdi evveldir. eytana ibadet devaH vehme imtisal dolaysyla kesret ile ihticabtr. Srat mstakim, vahdet tarikdir. Zehak, cehennemin vaSfmda her kafir iin ateten bir kuyu vardr. Kafir o kuyuda olur, grmez ve bilmez demitir ki, bu kafirin ihticabnn sutetidir. Azlarn mhrlenmesi, ve ellerin syledilip ayaklarm ehadet etmesi, suretlernin. tayiri ve lisanlannn nutuktan hapis ve men edilmesi ve ellerinin ve ayaklarnn h~yetleri ve ekilleri ile amelIerine delale.t eyleyen ve halleri lisan ile ef' alinin ~eyetlerindenmekekelerini syl~yen suretler zere tasvir edilme~.-. sidir. (Ayet 82) (nne,ma emrhft iza erade ey'en en yekiile leh kn feyekun) Bit eyin t~kvinine' iradesinin taalluku zamannda Hak Teaa'nn emri ancak o eye iradenintaallukun8t def'aten ve mean zaman tahalll etmiyerekten eyin vcudunun terettb etmesidir. (Ayet 83) (Fe~bha:neezi biyedihi melekiit kUey'n) Her bir eyin melekutu o eyi mdir olan nfus ve kuva taht kudret ve kabzai tasarrufunda olan Zat kendisinin ve ef'alinin zaman olmaklnda ecsan ve cismaniyata tebihtep ve acizden mnezzeh a'li' ve mukaddestir. (Ve Ueyhi treeun) (Ayet 83) Ve siz O'nda- fena ve O'na intiha ile anca~ O'na rc edersiniz. Allah Teala alimdir. Yasin Buresi bitmitir.
SUBES

SAFFAT

BSM:LLAHRRAHMANifRRAHM

(Ayet 1) (Vessaffat Saffen) Allah yolunda tariki 'tevhide s{luk edenlerin makamla'rnda ve tecelliyat mertebelerinde ve mahede mevkilerinde Hak'ka tevecchte bir saf olarak saf olucu olannefislerine kasem ediyor. (Ayet 2) (Fezzecirat zecren) Onefisler, envar, ezkar, ve buralin ile eytann devaisinde ve temenniyatnefsaniye makasdnda:' zecr etmeklikle zecr edicilerdir.

16

SAFFAT SURES!

(Ayet 3) (Fettaliyat zikren) O nefisle'r, halleri hasebiyle lisani vEfyahut kalb veya sr veya, ruh ile (inne lahekm levahid) (Ayet 4) tatkik, Allah'mz vahittir. Gayre, iltifat ile teveccOOte nfusu z ve' inhiraftan tesbit etmek iin tilavet edicilerdir. (Ayet 5) (Rabbssemavatl' verard ve ma beynehma) Kendilerinin seyreyledikleri guyubu seb'a semavatnn ve arz bedenin ve arasnda mevcut olan eyann Rabbidir. (Ve Rahblmearik). (Ayet 5) Envar sfatiyle tecelliyatmariklerinin de Rabbidir. Makamatr.. tertibi ve tecelliyat sfatnn t'aaddd zamannda kesret ile ihticantan muhafaza olmalan, saknmalar iin esmann taaddd ile vcudun tahavvlattan kaife olan etvar rububiyette Hak Teala'y vahdeti zatiy~ ile vasfeyleli. . (Ayet 6) (nna zeyyennessemaeddnya biziynetilkevakib) Biz dnyaya yani semavat ruhaniyenin kalbe nisbetle en yakm olan akl sahih ve berahin yldzlar ziynetleriyle tezyin eyl~dik.
semay

(Ayet 7) (Ve hfzen min killli eytanin maridin) Ve biz mugalatat ve tekikatta mevhumat ve muhayynatn terkibi ile ufku akla terakkisi zamannda, Hakkn ve aklin taatndan hari olan evham ve kuvayi tanayyliye eytanlanndan ak hfz eyledik. (Ayet 8) (La yessemme'une ilel ineleil'a'laJ Zikrolunan hccetler sebebiyleevham eytanlar, neleilalay, melekt semaviye ve ruhaniyeyi dinliyemezer. (Ve yukzefune nun klli canibin duhuren) -(Ayet 8) Ve cemi' cihan senaviyeden srln:.ekle tard olunurlar. Yani mugalata ve tahayyl vechlerinden hangi vechile kyas terkib edip de, o kyasla ufku akliye ykselmek isteseler, derhalokyas iptal eden-iddetli bir atla atlrlar, yahut srlm ve tard olunn u olarak atlrlar.
~Ayet 9) (Velehm azabl1 vasb) Ve onlara daim riyazat ve muhalifatta envai zecrile daimi biI" azap vardr.

(Ayet 10) lilla men hatife! hatfete) Ancak istirak, yani almakta bir Ule kaparak kendi kelamn aikar bir heyet ile tezyin ve me-~ lein Hak olan kelamndan istifadeeyledii sureti nuriye Hak'k ibham ederse de (Fe'etbeahu ihabn saldb) (Ayet 10) derhal parlak bir le, nurlu bir burhan akli veya a'aa1 bir nuru kudsi onu takib ederek ibham eyledi. sureti vehmiyenin nefyi ile cinniyi tard ve s:uteti vehmiyeyi iptal eyler. (Ayet ~ot (lla ibadallahilmuhlesin) stisrraen munkatidir. Yani

SAFFAT SUREsl

17

lakin Allah Teala,'nn onlara fart inayetinden Allah' a mahsus olan ve eneiyet ve sneyniyetin fenasyla srf kendi iin halis klp, gayriyet, eneiyet bakiyei aibesinden kurtarm olduu has kullar, mstesnadr.

(Ayet.41l (Ulaike lehm nzkn ma'lum) te unlar iin malum olan bir rzk vardr. O nzk Allah bilir, gayri bilmez, O rzk da,. ruhlarn. tagziye, kalplerini takviye edici olan maluDJat lahiyedir. (Ayet 42) '(Fevakih) O rzk gayetle lezzet vericidir. Fakiha telezzz olunan eydir. Yani onlar mkaefelerinde hazr olan maluma,tll ilahiye ile lezzetlenirler. , (Ayet 42 -43) (Ve hm mkremn fi cennatinnaimJ Onlar cennat slsede"meliki muktedir indinde, sdk iltesinde ikram olunmu- lardr. Hazreti Hak'da kurbu Hak'la gayet ikram ve ten'am ile mt- naim olurlat. (Ayet 44) (Ala srrm mtekabilin) Evvelki safta karlkl meratip ve dereceler zerinde ikram olunmuardr. Bazs, ba,zsndan mahcup olmayarak ve dereceleri birbirlerine fazla olmayarak yekdierini) grrler. (Ayet 45) (Ytaf a~eyhim bike'sin min ma'iynJ Ve onlar zere ehIi ayana kefolunmu ak arabndan bir kase ile tavaf olunurlar. Zira o arabn kp muayenedir. Bu sebepten keif ve ayan olma~ mas mmkn deildir. (Ayet 46) (Beyza) Taayynat karl ve aibei olmayan beyaz ve ehadiyeti kMuriye kaynandan nura mensup bir araptr. (Lezzetin liaribin) (Ayet 46) Ve iici olanlara lezzettir. (Ayet 47) (La ftha gavln ve la hro. anha.l O arapta ba ars, sersemlik yoktur. Zira bu ibadullah sahv ehlidir. Allah Teala onlar. hicab ve evaibden kurtarmtr. (Ve la hmanha ynzefim) O a raptan onlar akln gitmesiyl~ sarho da olmazlat. Yoksa sarho ola lar, baka makamnda cennetin ehli olamazlard. (Ayet 48). (Ve indehm kasratttarfiJ Ve onlarn yanlarnda esma hazretinde ve kuds ravzalarnda Cemal kubbeleri altndaki mahedelerinih mcellalarnda ve sradfat Celal ve tecelliyat sfat makamnda mertebelerinin tahtnda vakf olan ceberrut ve melekut ehlinden ve nfusu mcerrededen nazarlan kendferine kasrolunmu eariyeler vardr. fyn) (Ayet 48) O cariyelerin zatlar klliyen yn'djro! badullaha fart muhabbet ve aklanndan onlardan nazarn ayr m.aza:r. Zira mauklar ancak .onlardr.

SAFFAT SURESf

(Ayet 49) (Keenne hnne beydun da

gizlonmi, hfz olunmu

meknm)-

Rics maddelerinden

temizliklerilden ve ~uds perdelerinde gayet safalfU'lndan yuvalar-

yumurtalar gibidirler. (Ayet 50) (Feakbele bazhm ala hazin yetesaelun) Bu has kul-' larn bazs, bazsua tevecch ederek konuurlar, ehIi cennet ve na": rn szlerini syleirIer. Her iki frkaya muttali olduklar halde ve ehli a'rafn vasfnda zikrolund:uu gibi !,eda ve~kiyann ahvalini ve sevap ve ikablarn mzakere ile konuurlar~ , (Ayet 64) (inneha eceretn tahrnc fi asneahim) Zakkum aa c, cehennemin dibinde kan bir aatr ki o da tabiat cehenneminin ka'rnda oten nefsi habisei mahcube eceresidir. Dallar tabiat cehenneminin derekatnda tea'ub etmitir.'Yemil(i}ri olan rezail v:e habais, gayet irkin ~e korkuntur. (Ayet 65) (Taruha keenneh ruussseyatinJ Yemileri gayet irkin ve 'alkta eytanlarn balar gibidir. Yani ef'ali kabiha ve a'mali sey.iyeye sevk edici kt fesatlar, muhlik sebepler ondan ne'et eder. te bu yemiler, balar gibi olmutur.. (Ayet 66) (Feinnehm leakihne minha) O ~ecereden yiyiciler,dir. Ondan istimdad ederler, gdalanp kuvvetlenirler. Zira er ola11 kimselerin gdala,n, erlerdendir. Ancak erden lezzet alrlar~ (Fema }iul1je Dnhelbtun) (Ayet 66) Heyecan zamannda gazap hagt, hasedle dolmu kimse gibi onlar da muzlim sfatlar, fasik heyetletle
karnlarn doldurucUardr.

(Ayet 67) (S.mme inn~ lehm aleyha leevbe,n min l~mim) - Sonra onlara bu zakkum zerine erirlerin baz zincirlerini krarl tabii arzular, irkin temenniler' ve umufu sfliye muhabbetleri kay, nar suyundan da kartrlr. (Ayet 68) (S.mm.e inne merciaihfun le Deleahim) Sonra matlub-; la,rnn husulnn imtinayla beraber' ehvet, hakd bugz, tama ve emsali ve bunlarn devaisinin istilas sebebiyle hrslarnn galebesin-' den yine rucular elbetteki cahirnedir. (Ayet 83) (Ve inne' nin iy'atihi leibrahim) Tahkik, Nuh'un itti~ bandan biri de brahim aleyhiss~lamdr. brahim aleyhivesselat' vesselann kssasn, kemalden 'mcerred olan ruhun haline tatbik etmek ,mmkndr. (Ayet 84) (zeae Rabbehu) Aldi evvelde sabit olan vuslat ve ezeldeki marifetsaikasyla brahim Rabbna geldii vakt (Bikalbin) (Ayet 84) fitret ve istidad safi zere baki kalblle (S elini1 (Ayet 84)
',-

SAFFATSURESl
nekays ve afattan salim, tevhidi ftri ahdi zere muhafaza, vahdet";, ten kesret ile muhtecb olanlar mnkir, ulumu akliyei istidlaliye ve hacic ve beralini nazariye nucumunda nazan stibsar ve stda ile hacibe 'Olan evagili bedeniye ve araz nefsaniye cihetinden saknn, yani hastaln mdrik bir kalbile Rabbine geldi. Ekvan ile takaydlerini ve eytana itaatlerini inkar ettii iin bedeni olan ve b rahim'in maksat ve tevecchnden geri kalmbulunan kavmi ondan iraz ile her vakit adet etmi olduklan bayramlarn;: ve' lezzet. ehevatlarna yz ~uttular. (Ayet 93) (Feraga aleyhimJ Halini onlardan gizlemekle beraber zikri hakiki ve tevhid baltasyla ilahlarl krmaa (Darben bilyemin) (Ayet 93) akla sa elile vurmak suretiyle putlann ktmaa balad~ brahim'in zaaf zamannda kavmi, ona galip ve mstevlikalbnn tahribinde sayedici olduklan halde brahim'e rucu ettiler.

harareti ateine atnz dedive ftretinin paklndan :Allah Teala, brahim'e onlar rahatlk ve afetlerden selamet kld ve onun: zerine cesed bina/sn bina kld. stidadnm tekaml sebebiyle onu . atee atm olan nefsi emmare ve kuvayi bedeniye d~anl;tt:.n es,fel 'lanlarda.n kld. Binaenaleyh sluk ile Rab'bine tevecch eyledi.. (Ayet 97) (Feelkuhul Onu,
ler~ Safay istidadnn bekasndan
(Ay~t 99)

rahmn

Rab'bime

(Vakale inni zahibn ila rabbi seyehdin) Ve bem gidiciyim;. Rab'bim beni hidayet edecektir dedi.

(Ayet 100) (Rabb hab ii minessalihin) stidad kamil asl lisan ile s,alih olan veledi kalbin kendisine hibe olunmasn dua etmesini mteakib (Febeernah bigulamin hal.imJ (Ayet 101) Biz onu hilim sahibi bir olanla, kalb veledi Ue, mjdeledik VE) nzklandrdk.: (Ayet 102) (Feiemma belega maahssaye) Vakta ki ocuk ke-. malat halkiye ve fezaili nefsiye tarikine sl1luk ile onunia beraber almaya bali old:ukta tevlidde ve sfati kemaliyeden tecrit ile Hak olan Rab'bine teslim suretiyle onu bo:azlamasnbrahim'e val yey le d. brahim bunu oluna haber ve~di. Bunun uzerine olu inkiyad' VE) kendi sfatndan zatnda fena ile zatn teslim eyledi. Hak Teala Hazretleri, akl faz cibrilinin eli zerine ahlak, kem.alat ve fezaHi azim, ulumu ok olan nefsi erife zebhi ile feda eyledi. Nefis, Hakda fena ile boazlanarak Allah tarafndan feda oI:qnan fenai mevhubu hakkani ile kalbi smaili necat buldu ve Hak Teala Hazretleri brahim Aleyhisselam, nuruyla hidayet bulmalan ve iman ve hevasha iktida etmeleri iin makamndan tahallf eden alemlerde t~rk eyledi.

20

SAFFAT SURES!

(Ayet 139) (Veinne Yunuse Ieminelmrselinl Tahkik, kalbi Yunus da, ebdan ile hicaplanm ve eytana tabi. ve tuyanda 'birbirine mtezahir olan noksan ehline.gnderilen mrsellerdendIr. (Ayet 140) (z ebeke ilelflkil mebunl Ki bahri heyulada cari ve kuvayi bed~niye ve kemalat hissiye ile dolu olan beden gemisin~ kamt.

(Ayet 141) (Fesaherne fekane minel mdhadinl Bu gemide huzuzu bedeniye ve hunun ihtiyan hakknda ef'kar akliye ile kura ekerek mahcublardan hcceti burhaniyeyi yakiniye ile malublar dan oldu. nk bahr ve sefine ehlinj.n hepsi bedeni, o ise skan hazreti ilahiyeden kudsi ve mcerred, seyyidinden sefineye kam, kendisini tehlikeye koymutu. Bunun zerine denize atld. Derhal rahm nutfeyi yuttuu gibi ~ahm bal onu yutuverdi (Ayet 142) (Vehve mliml 0, belada vaki olmasnmucib olan melabisi bede~iyeyetaauku sebebiyl~, melamete mstahak olmutu. (Ayet 143) (Felevli enneb kana minelmsebbihinl Eer kalbi Yunus tevhid ve tecrid haletinde takdis ile Rab'bini tenzih edenlerden olmya idi. (Ayet 144) (Lelebise fi batnhil Tabayii heyulaniyeden 'suveri neviyei cisnaniye balklarnn karnarnda boulmu olan sair kuvai tabiiye ve nefsaniye gibi (la yevmi yb'asunl (Ayet 144) ncerredlerin merakd ebdanndan ba's olunduu vakte kadar, sair ga.filler gib, merkadinde bekasyla. b~raber, baln karnnda karar klacakt. Yahut mana; _kyameti surada bedeni olan rfekasnn ba's olunduu Vttkte kadar baln karnnda duracakt. " (Ayet 145) (Fenebeznah biI'araiJ Biz onti irade ile arsai dnya fezasma attk (Ve hve sekm) (Ayet 145) Halbuki o a'raz maddiye ve levahild tabiiye ile zayflamt. (Ayet 146) (Ve enbetna aleyhi ecereten min- ya,ktiynl Ve biz, onun zerine, kk zere durmayp yere yaylan yaktin aacn bitirdik. O aa yapraklanyla onu gavaii bedeniyeden glgelendiriyordu. Tefasiri zahirede Yunus'un, balk karnnda z'ayflayp he.nz domu bir saatlik ocuk gibi olduu. rivayet olunmutur.
zamannda

(Ayet 147l (Ve erselnah ila mieti elfn ev yezidunJ Ve kemal onuyzbin yahut daha fazla kimseler~ irsal eYledik. Al-/ lah Teala. alimlir.

SAD

SURES

BsMLLAHRRAHMAN:RRAHM

(Ayet 1) (Sad velkur'ani ziyziki) Cenab Hak, sureti Muhammediyeye ve eref ve hretle kemaLatn etemmi olmakla zikrlunmu olan kemali tamma kasem eylemitirki, o da cemi' hkm ve hakayk cami ve sureti- erifeye mnasib istidad tamm akl kuranisidir. Nitekim, bni Abbas'dan Sad ar Rahman'n zerinde bulunduu Mekke'de bir dadr. yolunda rivayet olunmutur. Kasemn cevab nahzufdur ki Muhammed haktr; ittiba olunmak ve huzu , ve zilletleiz'an ve kabul etmek vaciptir demektir.
~

(.Ayet 2) (BelUIezine kefaru) Belki eneiyetleriyle Hak'dan mahcub ve Muhammed'e zd olanlar, istikbar ve ina.tta ve Hak inukabe~ lesinde nefisleri batl ile zuhur ettiinden hilM ve ikak; zeredtrler. (Ayet 17) (sbir ala ma yekul~) Manas: tevhidte istikameA tine devam et ve temkinde ezalarna sabrile tahanml ederek ezalann~ mukabelesinde telvin ile nefsini izhar etme. Zira sen, Allah ile kain, Hak ile mtehakkksn. Onun iin her hareketin ancak Haki: ile olur. (Ayet 17) (Vezkr abdena Davude zeleydiJ Sen, kardelnin halini, bizim kadim inayetimizle ihtisas etmi' kulumuz, dinde kuvvet ve temkin sahibi Davud'un telvinde stikamet makamndan nasl hata ettiini hatrla ki, nefsin zuhurunda senin halin onun hali gibi olmasn. Bundan sonra cinnehu Evvabn) (Ayet 17) kavliyle Davud; Aleyhisselamn halinin kuvvetini ve kemalini vasfeyledi ki, tahkik Davud Hak'ta fena ile sfat ve ef'alinden Hak'ka ok rucu edicielir. (Ayet 18) cinna sehharnelcibaleJ Biz Davud ile beraber ,aza teshir eYledik. (Ysebbihne bil'aiyyi verirak) (Ayet 18) badet vakitlerinde inkiyad ve ta-a,tta adetlemekle onlarda nefsin zuhuru ile ruh gnei nurunun ihticab ve istitar akam vaktinde, ve nefis zerine ruh gnei 'nurunun- sultan ve tecelli irak sabah vaktinde tesbih ederler. Nefis ve bedeni taatta tamaniyle adetle.., mi olduundan ibadette her iki vakitte de ftur ve azimet ile tefa-) vt etmezdi. (Ayet 19) (VettayremahuretenJ Ve kuva kularnn kMfesi her; birerlerine mahsus' olan tesbihlerinde vahdet dizisinde dizilmi ve
dalarn

,I

22

SAD SURES-

adalet heyetiyle, toplam ve birbirlerine teslim edilmi olduklar halde tesbih ederl}rdi. (Kn leh eyvalJ (Ayet 19) Hepsi Davud', un tesbjhiyle tesbih ettiklerinden, onun iin, hepsi Hak'ka rcu edici idiler. (Ayet 20) (Ve ededna millkehuJ Ve Biz, teyid ile ona lzzet ve heybetgetirmekle, kendisine izz kuvvet' vermede Davud'u ku,vvetlendirdik.' Kahr v~ azamet, kibliya ve izzet tecelliyat nurlaryla nefsinin itilaf 've 'sfat bahiremizle ittisaf dolaysyla, herkes onun hey.betinden korkar, saltanatn iz'an ve tebcil eylerdi. (Ve ateynahlhikmeteJ (Ay}t ,20). Ve ilmimizle ittisaf sebebiyle ona hikmeti (Ve fasleIhitab) ve ahkam beyan edici fesahati, yani hikmeti aza-, ' riye ve ameliyeyi ve marifet ve eriat ve fasl hatay,' yani' ahkama mteallik fasl ve beyan eden kelam verdik. Bundan sonra Davud'un telvinini ve zilesinde nefsinin zuhirunu' ve Hakkn kendisini itap ile hatasn beyan, ederek Davud'u te'dibini ve Davud'un tvbe ile tedarik eylediini (Ve Hel etake' ne'belhasmi iz' tesevver~hrabl kavli ile beyan eyledi.
i

(Ayet 24) I(Ve zanne Davud' ennema fetennah) Davud Aleyhisselam kendiniziyann kadn ileiptila eylemi olduumuzu teykin eyledi. (Festafere Rabbehu) (Ayet 24) Mcahede ve nefsin mu-' halefet ile koparlp krilmas hususunda Hak'ka iltica ve jftikar sebebiyle gnahtan halas olmak tarikiyle Rab'bine istigfar eyleidi. (Veharre rald'an ve enal) (Ayet 24) Ve nefis sfatlarnnmahv ile Hak sfatlannda fani olarak Bukut eyledi ve zatnda fena' suretiyle Allah' a teveccM }tti. ' ,(Ayet '25) (Fegaferna leh zalike) Biz onun sfatlarillI sfatla 'rmz nuruyla setretmek tarikiyle onun bu telvinini rttk. (Ve inne leh indena lezlfa ve hsne meab) , (Ayet 25) Tahkik indimizde Davud'un fenadan sonra b~ka halinde vcudu mevhubu hakkani ile yaknl ve o takdirde eneiyetle mevsuf, olmayp, bizim sfatlarmz Ia muttasif olarak bize iltihak etr:ne~ ve hilafeti ilahiye maha1inde ahkamnzla hkmetmek iin gzel bir mercii vardr.
i

Nitekim, (Ya Davude inna ce'alnake halifeten fil'ard fahkm (Ayet'26) .buyurulmutur~ Ey Davuel, biz seni ye yznde halife kldk., mdi sen insanlar arasnda cevr olmayp, adl olmak in- nefsinle deil, Hak ile hkmeyle. (Ve la tettebi'ilheva) (Ayet 26) Ve sakn nefsin zuhuru ile hevaya tabiolna ki, tabi olursan, Hak yolundan eytan yoluna saparak c}vr ve zmetmi olur-;-, sun. Hak yolundan sapan kimselere yevm hisab unuttuklar sebebiyle iddetli lJir azap vardr'.
beynennas bilhakk)

SAD SURES!

.23

(Ayet 27) (Ve ma halaJmessemae velarze ve ma beynehma ba-" tIlen) Ve biz g ve yeri ve arasnda bulunan mahlukat kendilerinde Hak olmayan batl bir halk olarak izhar etmedik. Gklerin ve yerin nefisleriyle vcutlari olmad cihetle batl mahz deildirler. Belki semavat ve arz suretiyle muhtecib Hak olarak izhar eyledik. (Zalike zannllezine keferu) (Ayet 27) Gkle't ve yer halknn batl olmas zanm mezahiri kevn ile Hak'tan mahcub olanlarn zanndr. (Feveyln UllezinE(keferul (Ayet 27) Mahctib olanlara iddetli azab ile eneiyet ve tabiat atelerinde tekab ve ihticab ve hrman ateinden iddetli bir azap vardr. . (Ayet 28) (Em nec'alllezine amenu ve amilsalihati kelmms dine filarz) Mezahiri ekvanda Hak'kn cemaUni uhud ile iman ve esmai ilahiyeden sadr olup salah aleme mteallik ve zatndan'o nuru maksud olan salih ameneri ileyenleri tabia.t arznda nefis ve sfat lar ile behimi ve seb'i ve eytani ileri ileyen mahcublar gibi kl mamtr. (Emnec'allmttekine kelfccar) (Ayet 28) Keza sfat- larndan tecerrd etmi olanla.r ameerinde nefsani ve. eytani perdelere brnm facirler gibi klmamtr. (Ayet 29) (Kitabn enzelnah ileyke mbarekn Iiyeddebberu aydtllii) Mbarek olan bu Kitab nefis makamnda olanlar, o makamda olduklar mddetce, nazar akli ile kitabn ayatm tedebbr ve te.." fekkr ederek Hak'kn sfatna mtabaat hususunda kendi sfatlarn dan soyunmalar iin sana inzal eyledik. (Ve li yetezekkere ull' el bab) (Ayet 29) Ve hilkat kabuundan safi olan hakayk mcerrede' sahiplerinin tec~rrdleri zamannda tevhidi ftriyi ve ahdi evvel ha. . !ini dnmeleri iin in~al eyledik. Bundan sonra Habibini temkin ve istikamette takviye ve sehatn te'kid iin Sleyman'n telyin ve i1?tilasn zikieyle di. (Ayet 30) (Ve vehebna lidavude Sleymane ni'mel'abd) 'Ve biz Davud aleyhisselama Sleyman' baladk. Sleyman istidadnn, makam nhvvet demek olan kema1i nev'i insaniye selahiyeti do-' laysyla gzel bir kuldur. (nnehu evvab) (Ayet3D) O,. tecrid ile Bana ok rcu edicidir. (Ayet 31) (zuida aleybi bi'aiyyiJ Zeynennas kubbileheva~ mjnnennisai vennebin ayetinde buyurulduU vechiyl~, kalbin nefse ve nefs in mala meyli ile zulmetinin zuhuru ve cismaniyatnmuhabbet ve istihsan istila etmesi sebebiyle ufku cismanide emsi ruhun gurubunun yaknlat vakit - nk dnyann mzahrefatna ve m~tehiyat hissiyeye, lezzat tab'yeye, ecram sfliye meyletmek,

24
!

SAD SURIDS,

nefsin cih~ti lviyeden irazn ve kalbin, hazreti ilahiyeden ihtica'bn mucip olur. Sleym'an'a (Elsafinatlciyadl (Ayet 31) sevdii ve onlar sevmekle mllcezip ohip kendisine arzolunmalann istedii harbe yara!' cins atl~ arzolundugu vakit, (Fekale inni ehbebt hub-

belliayrl (Ayet 32) b~n, mal sevdasna mteveccih olarak m'al sev.. dim (An zikri rabbi (Ayet 32) benim gibi bir kimseye Rab'bini zikr ve ona muhabbet ederek Rab'biyle itigal 'etmek vacib olduu gibi ben mal sevdiim iin onunla Rab'bimin zikrindenrttegU oldum. Binaenaleyl ben Rab'bimin zikrini ve muhabbetini maln nuhab beti ile deitirip (Hatta tevaret billkap) (Ayet 32) ta ki ruh gnei nefis hicab ile rtld. rtlnceye kadar Rabbimden gafil oldum dedi.

(Ayet 33) (Rudduha aleyye fetMika meshen hlss;uki veianakl Nefsin hevas ile tapp ibadet ettii putlar ve iddet ve kuvvetini kknden koparmak ve Hak ile a!'asnda hail olan hicab ref' etme'k ve tecrit ve terk ile istigfar ve Hak'ka rcu etmek iin O atlan geriye evirin, bana getirin dedi ve derhal klcn atlarn boyunlanna ve k ayaklarna srtmekle bazsn boazlamaave bazsn yalnz k ayaklanm nianlamaa balad. (Ayet 34) lVelekad fetenna Sleyman'e) Biz, Sleyman' dieIi bir defa bu telvinden daha iddetli bir telvin ile iptilc1 eyledikti ki, o' da Sleyman'n krssne c~sedin nka edilmesidr. Bunun tefsinn~ de vech zere ihtiHif olunmutur. Vechlerden birisi, Sleyman'n bir olu oldu. Babas gibi onun da kendilerini teshir etmesi korkusuyla eytanlar bu olann katline kasd ettiler. Sleyman bu keyfiyeti bilerek ocuu bir bulutta gdalandrd. Fakat gnn birinde bulut, ocuu meyt olarak Sleyman'n krssn~ atverdi. Bunun zerine, Sleyman ocuk hakknda Rah'bna tevekkl etmedii.husu sundaki hatasn anlad. kincisi udlJ.r ki, bir gn Sleyman Aleyhisselam, yetm adet zevcesine tevaf edeceini ve bunlardan her 'birnin. fisebUillah mcahede edecek bir suvari ol~n dnyaya getireceini syledi ve inallah demedi. Bunun zerine, filhak~a kadn lann hepsine tekarrb ile tevaf etti ise de, kadnlar hamil olmad. Yalnz birisi hamil olarak bir aya yar k m!aluI bir ocuk dnyaya getirdi. mdi' u iki vech zere Sleyman'n iptilfts' evlat muha,bbetiyle olmu olur. Oluna, muhabbet ve akl ameli bulutunda hfz v6) terbiyesine ve evham ve tahayylat eytanla!'ndan korumasna ve hikmeti akliye ile tegaddisine iddetle ehemmiyet vererek bu hususta akla ve makule itimat, olu hakknda iini Allah'a tefviz etmemesi) ile nefs zuhur ettiinden Hak Teala Sleyman' ocu'un lm i1~.

SAD SURES_

25

iptila eyledi. Sleyman Aleyhisselam gayra iddetle muhabbetteki' hatasli anlad. Yahut hkm le bir eyi istemekte ve hissiya-t ve zannn galebesinde adet ve fiil he bir eyin balanmasn istemekten ve tedbir ile takdirden ihticab ve nefis sfatlarnn galebesiyle ~mri Hak/tan gaflet ile nefsin zuhuru sebebiyle Cenab Hak kendisini nefsinde tasavvur v~ takdir ettii muradindan ok uzak mall bir ocuk ile iptila eyledi. Sleyman Al~yhisselam nefsin zuhuruna intibah hasl ettikte, Hak'ka rcu ile inabe etti ve kusurunda itiza't ve isti far ile telvinini tedarik eyledi. nc vech udur ki, Sleyman Aleyhisselam denizde bir adada bulunan Saydun kasabasna ,gazaedip an ve hreti byk olan padiahn katletti. Padiahn Cerade isminde pek gzel bir kzn bulmakla beenerek mslman ettikten sonra kendisine ald ve ona ok muhaibbet etti. Haluki, kz babas iin ok mahzunolduundan Sleyman aleyhisselam eytanIara emredip kza babasnn bir suretini yaptlar. Kz o surete babasnn elbisesi gibi elbise giydirdi. .Akam sabah ,ocuklaryla beraber gidip kendi adetleri gibi o surete secde ediyordu. Asaf bu keyfiyeti Sleyman'a haber vermekle sureti krp kadn da cezalandrdI. Sonra yalnz bana sahraya kt ve nefsi iin kller deyerek Allah'a yalva'" rc ve tvbe edici olduu halde kll~r zerine oturdu ve Sleyman'n, kendisinden evlat g~tirmi Emine isminde bir cariyesi vardi ki, Sleyman bir kadnla mukarenet ve yahut taharet tin girdii vakit mhrn o cariyenin yannda brakr d ve Sleyman'n mlk mh, rnde idi. Bir gn yine mhr cariyenin yannda brakmt. Denizin sahibi Sehr ismindeki eytan Sleyman suretinde cariyeye gelerek Emine mhrn ver demekle mhr aHp taknd ve Sleyman'n tahtna oturdu. Bu defa Sleyman'n, heyeti tayir olunmakla, Emine'ye geldiinde, Emine Sleyman' inkar ve tard eyledi. Bunun zerine Sleyman hatasnn kendisini yetitiini bildiinden kifai rzk iin, evleri dolamaa b~lad. Ben Sleyman'm dedii vakit bana toprak atp serlerdi. Sonra balklara hizmet etmee bala yarak krk sabah 'bu hizmetilikte durdu. Nihayet eytan uup mh- , r denize att. Bir balk mhr yutuverdi ve bu balk Sleyman'n eline dt. Baln karnn yarnca mhr grmesiyle hemen tak np secdeye vard ve mlk kendisine rcu etti. Selr eytan iin byk bir ta oyup Sehr'i ta iine koyarak denize att. mdi,' eer bu hikaye vaka mutabakatnda shhata mukarin olduysa, Sleyman'n telvini pek iddetli olmu ve Adem ve Zevalnun aleyhisselamn iptilas gibi Sleyman da iptila olunmu olur. Halbuki, hikaye hkemann temsilatnda vazettikleri Absal ve Selaman ve emsali hikayeler kabilinden, yehud hkema ve uzemasrun

26
unu

SAD SURES!

vaz eylemi olduklar hikayelerdendi. Sahih ve yahut uydurma olduAllah biliei olmakla beraber, te'vili u veeh- iledir ki, Sleyman Aleyhisselam heyilla' denizinde bir adadan ibaret bulunan bedeni' Sayd~n kasabasn kasteyledi ve fisebilillah mcahede ile beden kasabasnn tuyam zahir, anl ve ,azametli nefsi emmare padiahn katl ile padiahn Cerade ismindeki kzn buldu ki, o kz da ekirge ,gibi uuu kuva,yi mutehayyiledir. Suretleri mevaddndan nez etmek; tarikiyla eesam ve eya aalarnn kaffesini sayar, levahki ile paralanm hzn sahibidir ve bu kuvay mtehayyile nefsini ve tahayyili eyledii mdrikatm tesvil ve tezyin etmek hususunda surette insanlarn. en gzelidir. Kzn Sleyman'n elinde islam olmas, akla inkiyad ve vehmin dininden rie'at ederek mfekkire olmasdr. Sleyman'n kz kendi iin semesi ve onu sevmesi akln kemalinin husulu kuvei mtehayyileye tevakkuf ettii iindir. Kzn babas iin mahzun olmaskuvei mtehayyilenin ta.biatyla nefse meyli ve huzuzun fevt olmasna teessf etmesidr. Babasnn suretini temsil etmek iin Sleyman'n eytana emretmesi ve o sutete babasnn e1bisesini giydirmesi, Sleyman'n telvinin neneine iarettir ki vak, ti!lden evvel kemalin~ aldanarak nefsin huzuz ile itigali ve nefse meyl ile iptilasdr. Nitekim Emirulmminin Aleyhisselam (Nezubil a~i mineddalaH badelhda) hidayetten sonra dalalden Allah'a
snrz~ demitir.

Sleyman'a itaat, iI:.tieabtan masun ve inayete mazhar olmakla her ne kadar evvelki kuvveti ve hevahiyat zere olmasa da nefsi heyeti ulaya :id~ etmekte kuvvei vehmiyenin Sleyman'a' teshir edilmesidir. ~felikin topranda adetleri olduu gibi kzn evlatlarnn me1ie seede etmesi, inkiyad ve hizmetipe 'riayet etm~kle evvelki eahiliyetteki adetleti gibi huzuzatn kendisine i'sal etmekte kuvvei fikriye ve sair kuvay bedeniyeninnefse kulluk etmeleridir. Asaf'm bu keyfiyeti Sleyman'a ihbar etmesi, lmnn yaknlat zamanda kalbinin telvinine akm tenbih etmesidir. Sureti 'krmak ve kadn cezalandrmak halinde nedamet ve tvbe etmek ve Allah'a yalvarp, halas olmak ve nefsi riyazat1a krmaktr. Yal,nz bana sahraya kmas, kuvasnm sukutu zamannda bedenden teeerrddr. Klleri deyip zerine oturmas, alakai bedeniyenin 'bekasyla beraber mizacn tagayyr ve ahlatm yanp kl olmasdr. Emine tesmiye olunan Sleyman'n evlat sahibi cariyesi, kuvay nefsaniye evladnn, anas olan tabiat bedeniyedir ki Sleyman, halvete duhul, kadna isabet gibi umuru tabiiye ve zaruriyet bedeniye ile iti gal zamannda bedeni mhrn onun yannda brakyordu. o c a:-iy e .hfzma emniyetli idi. Sl~yman'm mlk ve ta~arrufunun mhrnde

eytann

ve

'

SAD S:,JRESi
olmas

27

kema1i manevi ve surisi ile bedene 'tevakkuf eylediine ia rettir. Emine'ye gelip de mhr alan eytan heyulay sfliye denizinin sah1bi olan tabiat unsuriy~i arzyedir. Tan skletinden esfele meylettii gibi, bunun sfliyete meyl ve mlazimetinden ' dolay kendisine sehr tesmiye olunmutur. eytann mhr taknmas mhr nefsine katmakla Sleyman~a benzemesidir. Sleyman'n krssne oturm,as (Ve elkeyna ala krsiyyi.hi ceseden) buyurduu vechile Allah' Teala'nn Sleyman'n bedeninimeyyit olduu, halde mevzi ve serir saltanatna ilka eylemesidir. Sleyman'n hey'etinden tagayyr nuraniyeti ftriye ve - heyeti asliyeden tagayyr ve mfarikat;. bedeniyeClen sonra sfat nefsaniye bekayasndan hayat cismaniye ve asar heyulaniyenin kendisinde b,akasna iarettir. ,Mhr taleb iin Emine'ye gelmesi bedene meyi ve ona ,muhabbet ve evkidir. Emine'nin Sleyman' inkar edip kovmas, mizacn putlarindan tabiat bedeniyenin hayat ademi kabulnden ibarettir. Sleyman'n kifaf rzk iin evleri dolamas heyeti, nefsaniyeye sevk sebebiyle huzuz ve lezzat cismaniyeye meyl ve incizabdr. Sleyman' smeleri ve yzne toprak atmalan ehevat esbabnn fkda n ile huzuz ve lezzattan maJrumiyetinden ibarettir. Sleyman'n balklara gidip onlara hizmeti, nutfeye mteaIlik erhamda kararla maa meyline iarettir. Balklarn hizmetinde krk gn kalmas, Nebi Aleyhisselamn hadisi Rabbanide Adem'in amur. benimcemal ve celalim ile krk sabah yuruldu buyurduuna iarettir. ~ytann umas tabiat unsuriyenin terkibde sryamdr. eytann mhr deni'ze atmas, terkib bedeni1ii:r. bahr heyulanide telaisidir-. Baln mhr yutmas nutfeden ibaret olan maddei bedeniyeyi rahmin cezbetmesidir. Baln Sleyman'n eline dmesi ,Sleyman'n rahlmde maddei bedeniyeye taallku ve rahimden igtiza ile rahme istilasdr. Baln karnn yarp mhr amas ve takmmas, rahmin fethi ve bedenin rahimden ihrac ve Sleyman'n beden libasn giymesidir. Yere k;.panp secde etmesi ve mlknn kendisine rcu etmesi, emri, Hahiye inkiyad ve fena ile beden sebebiylekemalinin husul bulmas dr. eytan byk bir kayaya koyarak denize atmas tabiat bedeniyenin vcudu zamannda sfle meyl ve siklete mlazm olduu halde, tabiat arzyeyi hali zere batn crmde mahbus olarak ibka etmesidir ve bir zamana kadar Emine'yi istila ve mhr almaa kadir olmad halde onu heyula denizinde terk etmesidir. (Ayet 35) (Srlme EnabJ Bu kadar byk, iten sonra tecrid ve tezkiye ile Allaha rcu eYh3di. (Kale Rabbifirlil (Ayet 35) Ey Rab'bim, nurumu setr eden ve safam kederleyen taallkat heyat ve gnahlar,m nurunla setreyle. '
,

'

28

SAD SURESft'-

(Ayet 36) Veheb li mlken layenbai liehadin min ba'diJ Ve bana mahsus olduu iin gayrma layk olmayan, benim istidadma halis hviyetimin iktza eyledii kemali bana bala dedi ki, o da, Sleymann bali olabilmesi mmkn olan gayedir. lnneke entelvehhab) (Ayet 36) Cemi' istidadat, (Ve ateykm min k ma selltmhu) buyurduu vehile, istenilen btn kemalat balayc an-, cak sensin dedi. (Ayet 37) (FesehhernaIehrriyha) Bunun zerine Sleyman'a huy rzgarn teshir ettik. (Teeri biemrihi ruhaen) (Ayet 37) O suretle ki heva ve arzu rzgar Sleyman'n emri ile gayet yumuak, muti ve mnkad cereyan eder, istila ve isyan talebi ile iddetlen mezdi. (Hays esab (Ayet 37) Nereye kasd ve iradeederse, oraya eserdi. (Ayet 38) (KlIe bennain) Her biri hkm ameliye binalarn ve ka vanini adliye kaidelerini yapan, hendese ile takdir 'eden banileri (Ve gavvasin) (Ayet 38) ve avalimi kudsiye ve heyulaniye denizle. rinde dalp maaniyi klliye ve cziye ve hkm ameliye 've nazar ye incilerini karan dalglar (ve ahel'ne) (Ayet 39) ve kuvay nefsaniye ve tabiiyeden dierlerini (Mukarrenine filasfadJ (Ayet 39) kuyudu er'iye ve riyazat akliye bukalarnda balanm asi ve fasikleri de ona teshir eyledik. / (Ayet 40) (Haza atanal te bu bizim atay muhaffemizdir. (Fem.un e emsik) (Ayet 40) Kem'ali tam ve atay sarfzamannda hal ve akid, ata ve menide irade ve ihtiyarn mutlak kl.. Yani fenadan sonra beka halinde vcud mevhub zamannda dilediin gibi .tasarruf eyle. (Bigayri hisap) (Ayet 40) Senin zerine hisap 'yoktur. Zira sen, Bizimle kaim, ihtiyarmzIa muhtar, zat ve sfatmzlamu hakkaksn. te (Ve inne,leh indenalezlfa ve hsne neabJ (Ayet 40) ka,vlinin manas da budur ki, Bizim indimizde Sleyman'n kur~ beti ve gzel mercii vardr demektir.
tilas hakknda,

(Ayet 41l (Vezkr abdena eyybe) Habib'im, Eyyb'un, sebebi iptefasiri zahirenin ihtilar zerine, malnn okluuy la aceblenmesi yahut kuvay tabiiye hayvanat nahiyesinde olmas dolaysyla zuhuru zamannda nefis kafirine mdahene ederek, onu riyazat ve mcahede Hebeslemeyi terki, yahut istikameti zamann da akl nazari ve kuvay kudsiye' mazlumuna yardm etmemesi sebebiyle telvinde nefsinin zuluru zamannda kendisini iptila etmemiz hususunda kulumuz Eyyub'u hatra getir. Bu sebeplerin beynini cem eylemek de mmkndr. Eyyub'un iptilas mariz ve ktrm

SAD
olm'as

SUR~S:t-

29

ve kuvay tabiiye kurtlarnn kendisinde vaki olmas ve hastalanarak kalb ve 1isanndan baka bjr' eyi kalmayncaya kadar beden firana dmesidir. Yani kazanm olduu kemalattan bir eyi kalmayarak ancak fitret ve istidad asliyesinin kalmasiledir. (imarla rabbehu) (Ayet 41) Mmkn istidadda, ztrar ve iftikar lisan ile Rab'bine (Enni messeniyeeytan binusbin ve azabin) (Ayet 41) yani vesvese ile vehmin bana istila etmesi dolaysyla bu maraza ve ahlaki reddiye ve ihticab gadabna kavutum diyerek nida eyledii vakit (rkz biriclike) (Ayet 42) bed~n arzana veli eden akl ameli kuvvetini beden arzna darb ile vur. Hikmeti ameliye ve nazariyeden ibaret iki kaynak nebean eder. (Haza mugtesell) (Ayet 42)' Yani hikmeti ameliye nfusu tezkiye edici elvas tebaiden tathir edici, rezail marazIarndan. beri klcdr. (Baridn) (Ayet 42), Ruh ve selamet sahibidir. ("Ve erabll) (Ay~t 42) Ve hikmeti nazariyeden araptr. Yani seyirde ktrml, cehl marazn defedi~i ve yakini ifade edici ilimdir. Binlaerraleyh ondan igtisal ede-r ve iersen Allah'n izniyle za4ir ve batnn beri olup sahih ve ka,vi olursun. (Ayet 43) (Ve vehebnalehu ehlehu) Ve Biz Eyyub'a.ehli1i de baladk. Eyyub'un yedi olu ve yedi kz vard. ptilasnda cmlesinin stne ev yklarak helak oldular. Sonra belarrn k~fi veemval ve kemalatn kendisine iadesi zamannda Hak teala onlar ihya eyledi denilmitir ki, bu keyfiyet tabiat bedeniyenin istilasnda ve telvinde helak olan kuvay ruhaniye ve nefsaniyeye iarettir. Yahut telvini azamda ve bedenin harab ve kurtlarn da kalb ve istidad ftri Hsanndan baka v-cudunda bir ey kalm'ayncaya kadar kendisini hastalattrd zaman bali olan kuvaya iarettir ki, inabe ve hali shhat ve kuvvete rcu ve zikr olunan iki kaynaktan iri.ek ve . ykanmakla maraz ve ktrmln kefi zamannda.Allah Telaa o kuvvetleri ihya eyledi. (Ve mislehm maahfunl (Ayet 43) Ve onlarla b~r8!ber onlarn mislini Eyyub'a baladk. Melekat fazla, ahlaki hamide, sfat cemilenin iktisab ilf} Eyyub"a onlarla beraber - misillerini de baladk, hatta ne'ei saniyede ve kuvay bedeniyei faniyenin hudusunda kuvay tabiiyei nefsaniyesi de sair kuvai ruhaniyesi gibi ruhaniye Oldu. (Rahmeten minna,) (Ayet 43) stidad nn talebeyledii kemalatn ifazesi ile bizden rahmet olmak (Ve zikra Iiftlilelhab) (Ayet 43) ve kalb kulayla fehmeden mevadd cismaniye krlarndan mcerred hakayk sabiplerine hatrlatmak zere baladk, ta ki bunlar kendi hallerini Eyyub'un hali ile itibar ve ftretlerinde bulunan ilimIeri tezekkr etmi, 'hatrlam olsunlar.

30

SAD SURES:t

',~

(Ayet 44) (Ve hz biyedike d~sen) Denilmitir ki Eyyub Aleyhisselam, hastalnda eer marazdan kurtulursakarsna yz de nek vuracana yemin etmiti. Yeminin sebebinde ihtilaf ~ardr. Bazlar bir hacet iin gittiinde ge kaldndan, bazlar da ellerinden giden mallarnm kendilerine iadesi iin kendisine bir secde etmesini eytann kadna vehmeylemesinden, bazlar da. Eyyub'un, sa iken merakl olduu iki yedek S'an iki ekmek mukabilinde sattndan ileri geldiini sylemilerdir. Bazlan, da Eyyub Aleyhisselama bir defa arab imei aret ettiinden ne' et eyledi demilerdir ki bunlann kaffesi taat ve ibadatta. gevekllk ve arlk etmesi ile yahut huzuzunu temennide ve beden kabrinden kalkmak ve neat ve ecaa,t verici heyetlerden tecerrd hususunda kalbIl: kendisine taalluk eyledii uhimu nafia ve a'mali fazilenin terki yahut kolayca tehlikeyi mucip olan azck b.ir huzuzu nefsi satn almak, yahut heva arabn imek ve akla muhalif olan eye meyletmekle nefsin zuhu'ru sebebinden zikrolunmu olan telvine iarettir. Eyyub Aleyhisela mm yemini, meakkatl riyazat ve muhalefat ve mellim mcahedat nezreyledline yahut ftret misaknn hkm Te ahdi evvel muk- tezas lle elim muhalefetlerle ahlak ve adap ile nefsi tedibe, azimet .ve riyazetle tecrid ve tezkiyeyi muhabbetinde, istidadndamerkuz olan eye iarettir. Bir demet sap alp onunla dvmesi, meekkatli azimetleri ahz ve riyaza,tta ifrat etmiyerek Nebi Aleyhisselamn ben kolay ve suhuletli hayfiyet tarikile bas olundum. buyurduu vechile ruhsata ve istidadm safa ve nefsin erefi ve cevherinin necabeti sebebinden mutedil ve orta birriyazet ve muhalefete iktisar ile ahlak dzeltmek usul olc::n suhulet ve kolaylk yoluna iare~tir. (Vela tahnes) (Ayet 44) Ftri olan nezre vefann t~rki ve talebi kemalde azimetil1 nakz ile bilklliye tedibin terki ile yemininde hans olma Unni vecednah sabiren) (Ayet 44) Biz Eyyub Aleyhisselam beliyyeside ve ke~~li talebinde sabredici bulduumuz in ona merhamet eyledik. Halbuki her, bir talib sabredici deildir. (Ni'meI'abd inneh evvab) (Ayet 44) Eyyub ne gzel bir kuldp.r nk mahv fena ile tecerrd sebebiyle o Allah'a ok rcu edicidir. (Ayet 45) (Vezkr ibadena brahime 'Ve shakeve Yakube un:' eydi velebsar) Yani birinci eydiye ikinci basar ve naz1ara nisbet olunduu iin ilim ve amel sahipleri olan ehli inayetten has kullanmz! brahim, shak ve Yakub'u hatrla ki, bunlar, kemalat ameliye 've; _ nazariye sahipleridir., (Ayet 46) lnna' ahlasnahm) Biz onlan nefis sfatlan aibesn den ve eneiyet kuduretinden tasfiye ederek muhabbeti hakkiye ile

SAD SURES:t~
srf

31

bizim iin halis kldk. Bizim gayrmz iin onlarda nasip yoktur. Onlar muhabbeti arziye ile gayfa ve ne de n'efislerine meyletmezler. (Bihalisatin) (Ayet 46) Baka bir kas d ve himmetle kark olmayan halis bir haslet seb~biyle ki o haslet de (Zikreddar) (Ayet 46) dar bakinin. ve makam aslinin hatrlanmasdr. Yani onlarn dnya. ve zulmetlerine asla iltifat olmayp envarmza mteveccih olduklar halde rcs madeninden" irazlar ve alemi kudsu tezekkrleri sebebiyle Biz, onlar zatmz iin halis kldk. (Ayet 47) (Ve 'innehm ind:ena leminelmstafeyne:ahyar) Ve tahkik, onlar bizim indimizde yani hazreti vahidiyette er ve imkan, adem ve hadisan aibelerinden mnezzeh olduklar halde nebi nev'inden kurbmz iin seip safi kldmz kimselerdir.
\

(Ayet 49) (Hazazikrn), u bab, inayetle mahsus, ha,vass ehlullahdan sabklarn zikrine mahsus bir babdr. (Ve inne lilpttekinel (Aye't 49) Tahkik, ruh cennetinde mahede ile Hak'ka nazr olan bisat kurb ve keramet~ vusullerinden gayri nefisleri sfatlarndan mcerred olmu kimseler iin (Lehsnemeabl (Ayet 49) 'gzelbir ruc mahalli, yani kalb makannda sfat cennetleri mercii vardr .. (Ayet 50) (Cennati adnin) O cennetler mahalli adn cennetleridir. (Mfettehaten lehfunillebvab) (Ayet 50) Tecelliyat ile cennetlerin kaplar onlar iin almtr. F~zaili hulkiye ve kemalat yollarndan o kaplara girerler. (Ayet 51) (Mttekilyne fiyhal Orada onlar makamat koltuklarna dayamclardr., (Yedune fiha bifakihetin kesiyretin ve' erab) (Ayet 51) Orada oDla~ bir ok mkaifat lezize yemilerini ve mu-, habbeti vasfiye ~ra.bm davet ederler. (Ayet 52) (Ve indehm kasratttarf etrab) Ve yanlarnda rtbeleri msavi ezvac kudsiye ve bunlarn mertebelerinde olan nfusu melekiye ve, insiye vardr. (Ayet 53) (Haza na tu'adune liyevmilhisabl te u nimetler, sfat beeriyenizden fenanz hesab zere vakti cezanz iin vadolunduunuz sfat lahiyedir.

. ,

(Ayet 54) (nne haza lerizkiina ma Ieh min nefad) Tahkik b~ Bizim tkenmeyen bir rzkmzdr. Gayri maddi olduu icin asla inkta yoktur. ' (Ayet 55) (HazAl u zikrolunan kelam cenpet ve ehlinin vasfn da bir babdr. (Ve in littagyne leerre meab cehenneme), (Ayet 55) Ve nefsin sfat ve zuhuru ile hadlerini tecavz edip de istila ve te-

32

SAD'SURES!

kebbrleriyle Hak'kn uluvvu kibrlyasna mnazaa edenler n tabiat asariye cehennemine ve zulerhat heyulaniye a-telerine ~rli bir rcU .vardr. (Ayet 56) (Yeslevneha) Onlar, lezzatn fkdan ve alann vicdan sebebiyle o cehenneme vas l olurlar. (Febi'selmihad) (Ayet 56) Oras fena bir dektir. (Ayet 57) (HazU te tuyan edicHerin takallb ve rcu edecekleri yer, udur. CFelyezukuhu) (Ayet 57) Ehli cehennem onu zevk etsinler, tatsnlar denilir. (Ayet 57 - 58) (Hamimhn ve gassakn ve aheru .min eldihi ezva,.. cn) Cehil ve he va kaynar suyu ve hey' at zulmaniye ve kdurat cismaniye karanl ve bu neviden rsvaylk ve S'atr envai azaplardr. Yahut bunun mislinden zillet ve hakarette dier bir ok nev'i tad lan azaplardr. (Ayet 59) (Haza feven) u kt tabiat ve rezaHi muhtelife ehlinden sizin etibbanz olan bir blk hakaret ve zillet kaplarnda atlc; iddetle dahil olucudurlar". (La merhaben bihiml (Ayet 59) Tagi'ler, yani atgnlar 8.,zaplarnn iddetinde ve darlkta olduklarn dan irkin haberler ve kabih manzaralar sebebiyle, bazs bazsndan tevahhularndan onlara merhab~ yoktur,' derler. (Ayet 60) (KaJu belentm la merhaban bikm) Tabi olanlar, .belki sizin hey'etlerinizin rsuhu ve gazevbnzn tazaufu iin . size merhaba yoktur. (Entm kaddentmbu l~na febi'$eJkararl (Ayet 60) Bizi ihlal ve ameerimize tevik ile bu azab bize siz taksim ey-o lediniz. Cehennem ne kt bir karargahtr ve ey Rab'bimiz bizim iin bu azaba sebep olann atete azabn iki kat eyle derler. Bu mukaveleler bazan kal Hsan ile ba,zen de hal lisan ile ola,bilir. (Ayet 62) (Vekalu mMena lanera ricalen
kma ne'uddiUm

nu-

nelIerarl Ve bize ne olmutur, erardan addettiimiz adamlar ne

sebeple gremiyoruz. (Ayet 63) (Etteheznahfun shriyyen em zagat anhmI' ebsar) Biz mi onlar maskarala tutmutuk, yoksa gzlerimiz mi onlar grmekten baka tarafa meyl etti,yanld da, onlan gremiyoruz' derler. Kendilerini maskara.I-a tutmu olduklar erler de muvah~i din ve muhakkikin 'olan fukarala,rdr ki, dnyada masivallahtan i'raz ve onlarn m.aksadlarnn hilffna tevecch ve onlarn adat ve metalibini terk etmeleriyle kendilerine muhalefet e~tikleri ijn, o biareleri er kimselerden sayma~d. Bellri adat a'miye ve tarikat cahiliye ile onlarn tarik ve siretlerinden mahcub olduklar gibi umuru

SAD SURES_

33

, tabiiye ve gavaii bedeniye ile onlarn zevat mukaddese ve hakayk mcerredelerinden mahcub olduklar iin, onlardan onlar grmekten gzleri kapanp gremediler. (Ayet 64) (nne ,zalike lehakkun tehasm ehlinnar) Tahkik, ehli narn u suretle tehasm, birbirine kar husumet etmeleri haktr. Ehli narn tehasmnl1 hak olmas,zira alemi tezatta ve mahalli inadda t~bayii, muhtelifenin kuydunda kuvay mtenaza nn ehvai nmanian meyuli mteca:z;ibenin ellerinde esir olduklar iindir. (Ayet 65) (Kul mema .ena mnzirn) Habibim, sen de ki, _ben, ancak inzar edici, Allah'n azab ile korkutucuyum; sizi nefsime da-, vet etmiyorum; hidayetinize de kadi't deiliin. nk ben nefsimelen ve kudretimden fani, inzar husunda Allah ve sfat ile kaimim (V'e na mn ilahin) (Ayet 65) Vcudta hi bir ilah yoktur.(llallahlva~ hidl) (Ayet 65) Ancak zatyla vahid olan, AllOO mevcuttur. (ElkaJ har) (Ayet 65) Ondan gayri her bir eyi vahdaniyetinle ifna etnek, le kahredici olan zattr. , (Ayet 66) (Rabbssemavat velard vema beynehma) Serhavat ve arzn ve aralarndaki mevcudatn Rab'bidir. Her eyi hazreti vah~ daniyetinde ~smasndan' bir isim ile terbiye eyler. (Elaziz) (Ayet 66) Mahcub olanhr kahhar ve mntekim :hazretinden ve muhtecibin azab satvetinden feyzi rububiyete mstahak olduUndan kuvvetiyle mahcuba galip olarak celalisitrelerinde mahcub olduu ey ler azab eyler. (EIgaffar) (Ayet 66) Nuri fitreti kendisinde' baki kalmakla nuriyetinden bir alametin bekas sebebiyle tecelliyat cenali nurIar ile mafiret nurunu kabul eden kimsenin nefis sfatlar zulmetlel'Ini setreyler. , (Ayet 67) (Kul hve nebenazim) Habibim sen de ki, benim sizi in:z;ar eylediim tevhidi zati ve sfati byk bir haberdir ki, sizler ondan i'raz edicisiniz. Bundan sonra Fahri Risalet: (Ayet 69) (Ma kane liye min ilmin bilmele'il a'la iz yahtesirnun) eyledikleri vakitte benim melai alaya taallk eylemi bir ilmi m yok idi; nyiiha ileyye illa ennema ene nezirn; mbn) (Ayet 70) bana ancak zahir bir nezir olduum vahyolunmutur. kavl ile ve bu ayetlerde ehli narn tehasumunda (nne zalike lehakkum) ve melei alann ihtisasnda (z yehtesirnun) tabiri ile melei alann ihtisas ile ehIi 'narn tehasfun a'tasn farkeyledi. nk ehIi nann tehasm haki~idir. Edebiyyen vifaka nihayet bulmaz. Melei alann ihtisam ise arzi olup kendilerinin fevkinde bulunan ademin kemalatma melei aann ademi ittilandan ne'et eylemitir. Ve nihayet Bakare
htisam

34

SAD SURIDS

suresinde bu kssann te'vilinde zikir ve beyan olunduu gibi, (Sp, haneke la nme Iena) dediler. Ve Hak Teala'nin kale :i~i alen gayhissemavati velard buyurduu zaman ihtisaslar vifaka mncer oldu ve kendi kemanerinin fevkinde olan Adem'in kemalat inkiaf edince Adem'e tazim ve inkiyad ve huzulanyla secde eylediler, b lis'in ~ecdeden lmtina ve istikban vehim eytannn maddede l.l.tiba' sebebiyle Adem'in hakikatndan ihtic~bndan, dolay inkyad ye i'zan edememesidir., Bu sebepten Hak Teal~ onun haltknda ' (V~ine minelkarrin) yani eytan mahcublardan olmutu buyurmutur. (Ayet 75) (Kale ya ibIis ma mene'ake en tescde Iima halakt biyedeyye) Hak Teala, ey blis, hazreti vahidiyette cemiyeti ilahiye hasl olmak iin cemal ve celal, kal'ur ve ltuf sfatlarmla ve kahr ve muhabbet sfatlarmn tahtnda mnderi olan mtekabil cemi' isimlerimle halk eylediim Adem' e secde etmekten seni ne ey menet-. ti ,dye buyurdu. (Estekberte) , (Ayet '75) Sana teke~br ve istinkaf m arz oldu? (Em knte minel'alin) (Ayet 75) Yahut mertebede Adem zere zaid mi oldun? ' (Ayet 76) (Kale ena hayI'n minh halekteni min narn ve harlekteh min tyn) Mahcub olan blis onun hakikati mcerredesine muttali olamayp sadece beeriyetine muttali olduundan, ben, asl da ondan ali ve hayrlym diye cevap verdi. Lainin halk ,olunmu olduu ruhu hayvani narnni, maddei kesifei bedeniyeden eref olduunda phe yoktur. Lakin cem'iyet ilahiye ve ltfiyei ruhaniyeden ihticab, lainisecdeden imtinaa sevkeyledi. Ta ki kyasa tenessk' ile insapIara secl.e etmek hususunda Allah Teala'ya asi oldu. Lain ve racim kevaini heyulaniye ile ihtica.b ve ga1vaii tabiiyede ingmas sebebiyl~ mevadd rcsiyeden mnezzeh olan Hazreti Kudsiyeden uzaklam kilnsedir. Bu sebepten lanet, yevmiddin, yani, yevnii, kya metle tevkit ve nihayeti tahdid olunmutur. Zira ba'as ile ceza vakti" ruhun bedenden ve maddesinden tecerrd zamandr ki, o zamanda eytanm insana tasallutu kalmaz ve kya~eti kbra demek olan vakti ma'lCmda insan anlayp ona mnkad olur. Artk mel'un olmaz. Nitekim N ebi Aleyhisselam -Agah olunuz ki; tahkik, benim eytaum huzurumda mslman oldu buyurmutur. va, iin -eytan bekletmek, brakmak ile lan meseleleri bu vakta kadardr. O vakit her ikisi de nihayet bulur. LakJ.J" inayeti eIlinden cena;b Hak'kn nefsi iin kdurat nefsiye, hicbi beeriye ve eneiyet aibesinden halis ve ftratlerini neei zulmetinden safi kld kimseleri bidayette de ey tann'ivas mmkn deildir. Nihayette ise 'nasl mmkn olur? Elbette' ki olamaz. Vakt malmda, eytann, islam ve i:rlkiyad ile her ne kadar lanet kalkarsa da, lakin tabiat heyulanye ve madde,i cis-

ZMER . SURES!

35

maniyeye mlazimeti dolaysyla, eytanJn yine cehennemi olmas gelir. Binaenaleyl, her nekadar vesvese ve ilka ile semai 8Jkl ve ufk tuhaniye irtka ve iva z'amannda nefis cennetinde ademe itti:" sal ederse de, iasla tecerrd edemez. Mtemadiyen o cenahtan tard . olunur.
lazm

(Ayet 82) Kale febiizzetikeleuviyennehm ec main ) _ eytan, Senin izzetin hakk iin, ~lbet ben ademIerin hepsini iva ~deceim dedi. va zere, Hak'kn izzetine kasen etmesi, ivann Hak'kn 81radkat kibriye ve star celal ile. taazzz ve envar semaileriyle fenas se'!Jebiyle iblisin idrakinden temennnden msebbib olduun dan ileri gelmitir. Onun mukab~lesinde Allah Teala' da. cehennemi iblis ve etbandan dolduracana, tagayyr etmeyen vacib ve sabit olan Hak'ka kasem etmitir. nk Hak'kn taazz~ ve bunlarn cehenneme mlazimetleri daim en ebe~en hali zere mevcuttur; ta:gayyfu ve tebeddl etmez. Zira zabtyl~' mcerred olann tecerrd ve tab'! ile mteallik. olann taalluku anz olmayp ~zelde hakayk a'yan ve zevatn iktiza eyledii bir eydir. Bu sebeple ebeden bylece devam ed~r.. Ayet 86) (Kul ma es' elkm aleyhi min ecrin) Habibim sen d~. ki, ben size kar olan tebellgat ve nesayihim zerine sizden hi bir cr~t istemem ve bunda benim hi bir garazm yoktur. Zira Hak ile tahakkuk etmi kamilin 'szleri bizzat maksuddur. Hi bir garezle muall~l deildir. (Vf3ma ene minel mtekell~fine) (Ayet 86) Ve ben, nefisleri ve sfatlar He zahir. olan ve kemalat alarak! tasanu ve tekellf eden, Allah'n kemalatn nefislerine iddia eden kimselerden deilim. Belki ben, nefsimden ve sfatlanmdan fani olmuun dur. B~nim lisanmla syleyen Allah'tr. (Ayet 88) (Ve le ta'Iemnne nebeeI ba'de hint Kyameti sugra veyahut kyameti kbra vaktinde te'vili zahir olaca,ndan, az bir zaman, sonra Kur' ann haberini elbet bileceksinizdir.

ZMER

SURES

BsMLLAHRRAHMAN1RRAH!M

(Ayet 1) ,'(Tenzillkitabi minanah) u, gay:hilguyubdan sana zuhuru sebebiyle ,Allah'tan ve Allah'n vahidiyeti hazretinden; akl

36
frkan kitabnn

ZMER 'SURESi~

indirilmesidir. (Elaziz) (Ayet 1) Gayb gaybJnda. celali setirleriyle ihticab ve izzet sahibi (Elhakim) (Ayet 1) gayb gaybnda gizli ve meratib tenzilatnda aikar olan hikmet sahibi Allah'tan ' (Ayet 2) (Bilhak) Hak'kn sende kemun ve butunundan sonra sende zuhuru sebebiyle Kitab' sana inzal ettik. (Fa'budillah) (Ayet 2) Hikatten hi birisini ibka, etmeyip Hak'kn sana zatiyla teceHisi zamannda ibadeti zatiyeyi Allah'a tahsis eyle. (MulHsen lehddinl (Ayet 2) Dini gayriyet ve eneiyet aibesinden halis ve srf Allah iin klc olduun halde Al~ah'a ibadet eyle; yani onun kendi zatn zatyla uhudu ve sfat tecelliyatn a,yniyle mtalaas ve kelarnn yine onunla tiHve't ederek seyrin, seyruHah, dinin dinullah, fitretin zatuHah olmakla Allah' a ibadet et. (Ayet 3) (Ela _Ullahiddinlhalis) 'Agah ve mtenebbih olunuz ki, gayriyet ve eneiyyet aibesinden halis olan din,Allah' a mahsustur~ senin deildir.- Zira sen, bilklliye, Allah'da fani oldllun iin ne zatn, ne sfatn, ne fi'lin ve ne de dinin vardr. Bunlarn hi birsi yoktur" Eer bunlardan birisimevcut olsa hakikatta din halis olama,z. Binaenaleyh, Allah'a mahsus olamaz. (Vellezinet teha.zu min dunihi evliyae) (Ayet 3) Kesretle vahdetden ihticab edip de onunla Allah'a tevessl ve tekarrb iin, Allah'rn gayrna muhahbet veli ve dost ittihaz edenler (jnnaJlahe yahkm beynehro fii mahm fi hi yahtelifun) (Ayet 3) Allah Teala hazretleri, onlarla beraber mabudlarn hareyledii zaman, ihtilaf ettikleri sfat, ef'aL ve ekval leri arasnda hkmeyler ve her birini veli ittihaz eyledii a'bid ve _ ma'buda mukarin klarak ha.kl olan-haklla;r ile cennete idhal eyledii gibi, batl olan da batllar ile cehenneme idhal eder; ve ev-; - saftave vakf olduklar eylerde muhtelif olmalaryla beraber her birini kendine galip olmu olan sfat il~ ve vakf ve muhtecib olduu ey ile cezalandrr. (innalIahe la yehdi men hve kazibn kMfar) (Ayet 3) Tahkik, Allah Teala hazretleri yalanc ve mahcub olan kimseyi Hak'tan uzakl ve rezaili zulmeti ve nefis sfat ile nurdan ihticab ve nuru kabiliden imtina sebebiyle necata ve nu! alemjne ve zat ve sfat tecelliyatna hidayet etmez. '

ile

(Ayet 4) (Lev eradaUahii en yettehze veled'en lastafa mi:na yahluku ma yeaa) Eer Allah Teala hazretleri, veled ttihaz etmek murad etmi olsayd mallkatndan dilediini seerdi. (Sphaneh) (Ayet 4) Valdet, Allah'n zatna lazm ve vahdaniyeti ile gayrn kahretmi olduu iin, Allah Teala'y, mmaselet, mcaneset ve st fai veledden tenzih eyle. Allah'n vcudda misli yoktur; vcudda ne

ZMER SURES

37

keyfiyetle misli olabilir? (Hvaahlvahidlkahhar) (Ayet 4) O zat ancak vahid kahhar olan Allah'tr. (Ayet 5) (Halakasseuavat verarda bilhak) Semavat ve arzn 'mezahirinde zuhuru- ve semava,t ve arz suretleriyle ihticab sebebiyle semavat ve arz Hak ile izhar etmitir. Kudret ve fiili ile kaffesini tasarruf edicidir. (Ve s:ehhereemse velkamer) (Ayet 5) Saltanat ve mlki ile ems ve kameri de teshir etmitir.' Gayrn zat ve sifat ve fiili yoktur. te bu da vahdaniyetinin delilidir. lEla hvelazizlgaf-' far) (Ayet 5) Agah olunuz ki, o Allah _satveti kahr ile her eyi kah'retmi olan kuvvet sahibi,' zat ve sfat nuruyla hereyi setredici, mafiret sahibidir. Binaenaleyh gayri onunla baki kalamai;yahut mana: Suveri mahlukat ile halkndan ihticabyla men edici izzet sahibidir. Dilediinin vcud ve sfat gnahn setrederek ona zat ve sfat ile tecelli ve zuhur eden magfiret sahibidir'. , .
'

(Ayet 6) (Ha1ak.akm min nefsin vahidetin) Allah Teala Hazretleri, sizi, bir nefisten halk eyledi ki o bir nefis de Ademi hakikidir. Yani nfusu czi'yenin kendisinden muaib olduu nefsi natkai klliyedir. (Sfunme ceale iinha. zevcehal (Ayet 6) Sonra o nefsi natkadan zevcini, nefsi hayvaniyeyi klmtr. (Ve enzele lekm minel'en'funi semaniyete ezvachJ (Ayet 6) Sonra hepsinin suretleri levhi mahfuzda olduundan ve alemi- ahadette mevcud olan her ey gayb aleninden nazil olduu gibi, inzal tabir buyuruiup size in'a.n dan ift olan sekiz hayvan inzal eylemitir. (Ayet 6) (Yahlukukm fi butuni mme hatikm, halkan min ba'di halkn) Sizi, ananzn karnnda tabiat cismaniye,nefsi nebatiye,. ve nefsi hayvaniyeden ibaret zulmette etvar hilkatte tekallb ed~ci olduunuz halde, halk eder. (Zalikm!Jllah rabhkm) (Ayet 6) te sizin 'Suretlerinizi halik ve kudreti ile tasarruf ve mlk ve saltanat ile teshir edici, vahdetinden esma ve sfat ile kesretlina edici, kaza ve takdir eyledini ef'ali ile inzal edici olan zat, sizi esmas ile terbiye eden ve cemi' sfat ile mevsf olan Allah Teaa'dr. (Lehlnlki) (Ayet 6) Mlk O'nundur. Mlkte ef'ali ile tasarruf eder. (Lanahe illa hu] (Ayet 6) Vucudda O'ndan baka yoktur. (Fe' enna tsraf'u) 'CAyet 6) mdi, siz nasl onun ibadetinden vcudu 01m'a,makla berab~r gayrn ibadetine evrilirsiniz? (Ayet 7) lintekffuu feinnallahe ganiyyn ankm) Eer siz, sfat ve zevatl1zla mahcub olursanz, Allah Teala, zuhur ve kemalinde sizin zevat ve sfatmza muhta deildir.! nk Allah'n size ihtiyac yle dursun, sizin zevatnz ve" sfatnz nefsl emirde fanidir;

38

ZMER SU?-ESl

l~i birey deildir. Ancak O'nun ile bir eydir. Halbuki za-tyla zatma zahir ve hakikat ile batn, a,yp ile kemalini mahid olan ancak O'c;lur. (Vela yerda li'ibadihilkfre) (Ayet 7) A~lah Teala Hazretleri hehiklarma ve malik ve zebaniyenin esaretinde vaki olmalarna sebep olduu iin kullarnn ihticabna, raz olmaz. Cennete dahil 01- malarna sebep' olan nuru kabul etmedikleri cihetle onlara rza taalluketmez. (Ve in tekru yerdahu lekm) (Ayet 7) Ve eer nimetleri grp 'feyzini kabule mstaid olmak iin nimetleri t~atnde istial ile krederseniz sfatyla muttasf olmanz, rza makamna bali olup cennete dahil olmanz iin size tecellii sfat ile krnze raz olur. Binaenaleyh kfr ve ihticabn zarar ancak size, kl"n se mere ve faydas da yine ancak sizedir. (yela teziru vazretn vizr~ uhral .. (Ayet 7) Hibir gnah yklenen nefis, dierbir nefsin gnahn yklenmez; Sonra sizin rcuunuz, ancak Rab'binizedil". Rab'bi. niz, yaptnz eyleri size haber verir. Zira Rab'biniz olan Allah gslerin zatn, yani kullarnn ilerinde meknuz olan eyleri bilicidir. nsan yledil" ki, kendisine bir zarar dokunduu zaman Rab'bine yalvarr olduu halde dua eder. Sonra zarar izale edip Hak Teala'dan feyezan eden bir nimet verildii vakitte evvelce kendisine dua ettiini unutur ve tariki tevhidindensaptmak iin Allah'a erik ve emsal ittihaz eyler Habib.im, .sen onlara de ki, ey nahcub, sen neei ulada az birzaman kfr ve hicabn ile faidelen. Ve elbet sen narn esha~ndansn. te' bu mahcun olan kMir mi efdaldr? (Emmen hve kamtn enaelleyD (Ayet 9) Yoksa nefis makamn~a ve sfatmn zulmeti' vakitlerinde (Saciden ve k:aimenl (Ayet 9) fenay ef'al ve sfat ile sacit, nefsin sfat ve ef'a1i ile zuhuru zamannda taat ve inkiyad ile kaim olduu halde itaat edici olan kimse mi efdaldr? (Yahze'rul ahrete ye yercu rahmete rabbihi) (Ayet 9) ki o kimse ahiret kabndan hazer ed~r ve Rab'binin rahmetini umar. nk nefis makamnda olan salih havf ile recadan hali 01a,n1az. (Kul hel yestevillezine: yalemune ,veIIe'zine la yalernun) (Ayet 9) . Habibim, le ki; bilenler ile bilmeyenler msavi olurlar m? Yani olmazlar. Bu makamda muzmiri terk edip zahir getirmesinin sebebi, alimin ancak makam nefiste muti olan kimse ve cahilin de ancak kafir olduunu beyan etmek iindir; Zira ilim kalbte kkleip sahibine .muhalefeti mmkn olamayacak surette ,damarlaryla nefiste , yerleen, belki et ve kan ile kararak azalarda eseri zahir 0lan ve muktezasndan hi bir aza mP.nfek olmayan bir ilimdir. Ama nefsin ondan ve muktezasndab. zuhul ve gafleti mmkn olurcasna hiyzi( akl ve tahayylde mrtesm olan ilim ilim deildir. O ancak elen~ meyen, belki abuk zeval bulan bir tahayyli arzi, emri tasavvuridir.

ZMER SUREfS!

39

Bu ilim, kalbi gdalandrna,z ve alndan igna etmez ve kuvvet": lendirmez. Ama cahilin ancak kafir olduu zahirdir. Zira kafir, alim' olsaidi gayrile Hak'tan mahcub olmazd. Cnnema yetezeldreru filill' elbab) (Ayet 9) Bu zikir ve nasihatla ancak vehim ve tahayyl' krlarnda:; safi ola:q. akl sahipleri nasihatlanrlar. nk onlar, zahi::in k~ndisinden mteessir olduu rasih ilim ile tahakkuk etmi: lerdil'. Vehm ile kark olan akllar, tezekkr ve bu' ilim ,ile tahakkuk edemez ve bu ilmi hfz edemezler. Belki bu ilim, o akllarda tereddd ederek gider. (Kul ya ibadinezine amenutteku Rabbekm) (Ayet 10) Habibim de ki:, Ey ehIi inayetten ve benim i:;dmde has olan veameIi iman ile iman' eden kullanm, siz sfatnzn mahv ile Allah'a ittika ediniz. (Ayet 10) (Llllezine ahsenu ii hazlhiddnya hasenetn) Bu dnyada sfat ilahiye ile muttasf olup mahede zere Allah'a ibadet edenlere ahirette knh takdir olunamayan bir hasene, bir iyilik vardr ki, o da, vechi bak'.nin ve Hakk'n eenali keriminin uhududur. (Arzunahi v.asatn) (Ayet 10) Allah'a inkyad ve nurunu kabul ve , Hak'ka itminan ve skunu dolaysyla Allah'a mahsus olan nefsi nut111aine, yakini sebebiyle genitir. Hi bir ey ile mukayyed ol~az. Haksz bir i ve adet ve me'luf darlnda durnaz. ctnnema yuveffessa birne eerehm bi gayri hisab) (Ayet 10) Ancak sfat ve ef' allerinin fenasnda ve Allah'da sluklarnda ve yakin ile genilemi olan nefis menzillerinde seyirlerinde Allah ile sabredenler sfatcennetlerinden ecirlerini hesapsz olarak verilirler. Zira nefis makamnda ameller 'hasebiyle verilen ecirler, nefis ,cennetinde ameerle takdir olunmu tur ve asar babndan ve mevadda mahsur olduundan bu ecirler mtenahidir. Ama ahlak ve ahval hasebiyle verilen ecirler alemi . kuddsde' mevaddan mcerred ve kalb cennetinde sfat tecelliyat babndan olduu cihetle gayri mtenahidir. (Ayet 11) (Kul imi mirtu en a'bdallaha muhlisen lehddineJ Habibim, sen de ki: Ben gayre iltifattan v~ nefsiyle seyirden dini, .Allah'a halis khc olduu halde, Allah'a ibadet etmeklikle enrolun dum. (Ayet 12) (Ve mrt li en ekune evvelelmslimin) Ve Allah'da fa ni olmakla zatlarn Allah'a teslim edenlerin m-:Jkaddeyy" vasf evvelde sabk ve nefis ve sfatndan fani ola:rak Allah ile seyir edici ol':' maklkla emrolundum. (Ayet 13) (Kul nn ehaf in aseyt rabbi aZ,abc yevmi azm) Habibim, 'de ki; Ben ihlas terk. ve gayre nazar sebebiyle Rab'bJme

40

ZMER SURES~

a,si olursam, byk bir gnn' azab olan ihtiC'ab ve m~hrumuk ve

uzaklk azabndan korkarm.

(Ayet 14) (Ku1i~lahe a'bd muhlisen leh din) HEtbbim de ki: Ben dinin1i eneiyet ve isneyniyet aibesinden halis kl: olduum halde ibadetimi Allah'a tahsis ederim. (Ayet IS) (Kul nnelhasri nellezine hasiru enfsehm ve ehlihim Habibim de ki: Tahkik, hakikatta zarar grenler ve zararlannda kamil olanlar ancak Ha,k'tan mahcub ve gayr ile kalm olanlardr ki, onlar nefislerini ihlak ve zulumat heyulaniye ile . ihticablar dolaysyla alemi rultanide kendilerine mnasip ve mcanis olan cevahiri mukaddeseden ibaret ehilleini tazy' etmi olrnalar hasebiyle nefislerini ve ehillerini ziyan ettiler. CEla z~nike hvelhsranlmbin) Aah olunuz ki, aikar ve zahir ve hakiki zarar, ite ancak bu zarardr.
yevmelkyametil

, (Ayet 16) (Lehiim nn fevkhim zuleln minemar! ve min tahtihim zuleln) Onlar mevzadd heyullaniyede bOulmu ve tabiat zulm&niye ukurunun dibinde kararlam olmalar dolaysyla" zerle'rinde bir oktebayi mertebeleri ve altlarnda dier bir takm mertebeler olmakla, o mertebeler iinde boulmak halindedirler. (Ayet 17)
(Veezee

tenebbuttagute en ya'bduha) Taguta yalehmlbra}

ni gayre ibadet etn1ekten ictinab (V{3' enab HaJla,hi

(Ayet 17) ve tevlidi. mahz ile Allah' a inabe edenlere lika ile yani mjdelenmek vardr.

bra,

(Ayet 17- 18) (Febeir ibaddellezna yestemiunelkaiVlel naye timle mahsus olup Hak'kn ve gayrn -kavlinde garaim ve ruhsat, vacip ve mendubu iiderek (Feye1tlrebi'une ahseneh) (Ayet 18) kavlin kllisinde hak olup gayri olmad halde szn daha gz~line, menduba deil, vacibe, ruhsata deil, azimete tabi olurlar. O kimseleri sen mjdele. (Hlikellezle hedahfunullah ve laike tm ll' elbab) (Ayet 18). te bunlar, Allah'n hidayeti asliye nuruyla kendine hidayet etmi olduu kimselerdir. Ve ite bunlar, mcerred ve halis olan akllaryla szlerin arasn temyiz ve bakasn deil, meanii muhakkikay telakki ve ka;bul eyleyen halis akl sahipleridir. .(Ayet 19) (Efemen hakka aJeyhi kelimetlazab efeente tnkzu men finnar) Yani, H:abibim sen, onlarn ilerine malik misin ki e kavetine hkm 'sebkat etmi olan kurtarasn. Yani, onun kurtarlmas asla mmkn olmaz. (Ayet 20) (LakneIlezinettekav rabbe.hm lehm gurefn min fevkiha gurern mbnyyetn) Lakin, tevhid ehlinden tecrid ve tef-

ZlVIER SURES

41

ridde ef'al, sfat ve zatlarndan Rab'lerine ittika edenler iin fenay ef'al ile teekkl ve onun fevkinde fenay sfat ile rza ve onun da fevkinde fenay zat gibi bazs, bazsnn fevkinde makamat ve ahval vardr. (Ieeri min tahtihel'enhar) (Ayet 20) O ma-kamlarn altndan ulCm ve mkaefat nehirleri cereyan eder. (Ayet 21) (Enzele minnessenaima) Allah Teala Hazretleri, ruh ilim suyunu indirerek (Fesellekehyenabiye fnard) ,(Ayet 21) istidadlar hasebiyle arazii nfus ta hikmet kaynaklarn koydu. (Smme yuhrku bihi zer'an muhtelifen elvanh) (Ayet 21) Sonra o su ile kuva ve azann ihtiLif hasebiyle esnaf muhtelif amal ve ahlak ekinlerini ihrac eder. (Snme yehic feterah musferren) CAyet21) Sonra tecelliyat envar ile o ekinler aslndan mn}{;ati olup, u ekini kaim olmu olduu kuva, nfusu kulb kklerinin fenas se'bebiyle, tela ve izmihlali dolaysyla, sapsar olmu grrsn. (Smme yecalh htamen) (Ayet 21)Solra sfatullahn zuhuru ve temkin ile istiktar zamannda onu krlp gitmi, zail olmu klar. tnne ri zalike lezikra lllilelbab) (Ayet 21) Bu tecelliyatta benlik kabuundan soyulmu hakikat ~ahipleri iin byk bir nasihat ve
semasndan dnce vardr.

(Ayet 22) , (Efernen ,erehallah sadrelu Iil'islam) Fenadan sonra baka halinde Allah'n nuru ile sadrm erh eyledii ve kalbini vcudu mevhuhu hakkani ile temiz kld kimse ile kalbini mhrledii ve' gzne ve kulana perde koyduu kimse msavi midir? Elbet deildir. Nuru ilahi ile sadr erh olunan kimsenin sadr, bi'r'iyle dierinden mahcub olmadan, Hak ile halka vasi olur. Buna binaen, ayn vahdette tafsili, ayn kesrette tevhidi mahede eyler. slam, Allah'da fani olmak ve 'zatn Allah'a teslim etmektir. Yani hali fenada zatn Allah'~ teslim eyledii iin hali bakada sadrn erh ey le di, demektir. (Fehveala nurin min rabbihi) (Ayet 22) O kimse Rab'bndan nur zere .olup Rab'bn grr. (Fevelyln InkftsiY'eti kulubhm min zikrillahl (Ayet 22 ) Kemalat kudsiyeden i'raz ve lez.. zat bedeniyeye iddeti meyli d.olaysyla zikrullah kabiliden kalbleri katlaan kimselere veyi azab hasldr. (Ulaike fi daalin mbin) (Ayet 22) unlar, Hak yolundan aikare bir dalalettedirler. (Ayet 23) (AUahu nezzele ahsenelhadisi kitaben mteabihen mesaniye) Allah Teala, Hak ve sdkta yekcli~erine benzeyici sana ve senden evvelki peygamberlere nazil olanlan cami bir kitap olduu halde szn en gzelini ikier ikier olarak tenzil eyledi. Ayat Kur'aniye' sana kalb makamnda kablelfena ve keza badelfena nazil olduu iin ayat Kur'aniyenin tenzili Hak ve, halk itibaryla, mker-

42

. ZMmR SURESi-

rer olur. Binaenaleyh ayat baz defa Hak ve baz defa halk tUave: eyler. (Takarr minh culdllezine yahevne rabbehn) (Ayet 23) Kalbe varid ve eseri bedene nazil olan hey'eti nuraniyeile infiali qol:iysyla o kitaptan lemai billahtan hayet ehli olanlarn tyleri rperir. (Smne teIiyn culudhm ve kulbhm ila zil~ilah) (Ayet 23) Sonra inkyad, sekinet ve tamaniynet ile ehli haye.tin aza ve kalbIeri zikrullaha yumuar. (Zalike hdallahi yehdi bihi men yea) (Ayet 23) Bu Kur'an envaJ'1 yakiniye ile Allah' hidayetidir ki ehli. inayetinden dilediini onunla hidayet eder.. (Vemen yudlilHlah fema leh mn had) (Ayet 23) Her kimi Allah Teala,nurundan mahcub edip de, kelamn fehmetmez ve manasn grmezse onun i,in baka bir hidayet edici yoktur. (Ayet 24) (Efenen yetteki bivechihi auel' azab yevmelkiyametiJ kiyamette sair aza ve cevarihi 'kendileriyle azaptan saknl mas mmkn olamayan hey'etlerle mukayyed ve azabn def'i kolay laamayan bukalarla balanmi olduu cihetle, erefi aza olmakla beraber yz ile azabn en kt ve edidine dahil ve vasl olan kimse, azaptan. emin olan kimse gib~ midir?
Yevni
~Ayet 29) (Dara,ballahu' meselen reclen fiyhi reln ntea kisun] Allah' Teala Hazretleri tevhid ve irkte kendisinden hi bir eyde uyuamayan bir ok kt ahlakl kimselerin mterek bulun...; q.uu bir kulu (Yereclen selernen lireclin) (Ayet 29) ve bir kiiye teslim olmu bir kulu dar'b mesel kld. Birinci kulu, mtehalif ortaklardan birisi bir eye evirirse tekisi men eder. Birisi bir cihete, teki mukabil cihete eker. Binaenaleyh mnazaa ederler. te bu hal birbirine mtehalif, kesret ile ihticab seqehiyle mtecazib, nefis sfatlan kendisini istila etmi olan kimsenin sfatdr ki, o kimse ayn tefrikada, kas d dank ve kalbi mteferriktir. Yalnz bir kiiye teslim olmu ikinci kulu ise, o kii ancak onun cihetine sevk eder ki bu da cenab Rab'be tevecchte srnn btn' hisseleri kendine teslim olunan muvahhidip misalidir .. Onun yalnz bir kasd ve ayn cemiyette bir maksad v'ardr. Hatr toplu ve kalbi yumuak, ay ve haU terkedicidir.

Manas (Ayet 30) (nneke meyyitn ve -innehm rneyyitunJ vechi Hak'dan baka her eyi halik Allah'ta fanidir ~ Onlar, Senin uhudunda halik, zatlaryla ma'dumdurlar.

(Ayet 31) (Srnme innekm yevmelkiyameti inde rabbikm tahtesiInun) Sonra, siz, kyameti kbra gnnde, onlar ,nefis ,ve sfat laryla mahcub, _nefis ile seyr edici, nefsin sehevat ve e~zatn ta1ib

ZMER SURESt

43

zasn

ve' sen Hak ile daim,- Hak ile seyt edici, Hak'kn vech ve ntalib olduundan, tarikat ve hakikate ihtilafnz dolaysyla Rab'binizin indinde mtehasm olursunuz.

olmalar

(Ayet 35) (Liykeffirallah anhm esveellezi amiluJ Bu keramat Allah Teala'nn onlardan ameerinin en kts olan nefisleri sfatn ve rezall heyetlerini rtmesi (Ve yecziyehm eerehm bi ahseniIlezi kanu ya'melunl (Ayet 35) ve ecirlerini yaptklar anel~ lerin. en gzeli ol~n sfati tecelliyat ve cemali cennetleriyle cezalandrarak nur vechile vcudlar zulmetlerini mahv etnesi iindir. (Ayet 36) (Eleysallahu bi kafn abdelu) Tevhidi ef'alde Allah'a tevekkl etmi olan kuluna Allah Teala Hazretleri, kafi deil midir? Halbuki, Allah Teala btn kudret ve kuvvetlerin menbadro (Ve, Yuhavvifuneke bUlezine min dunihi) . (Ayet 36) Habibim, onlarr kesret ile Hak'dan ihticablar sebebiyle tesir ve kudreti, ha vI ve kuvveti, vcudu ohnayp bizzat meyyit ol:an eye nisbet ettiklerinden seni Allah'n gayr olan putlarlyle korkuturlar. Binaenaleyh erleri,.. ne kar Rab'binin sana kafi olmasna sen en layksn (Vemen, yuz1iUllah fema leh mn had) (Ayet 37) Hikmeti takip, kazasn red , deden olmadndan Allah Teala her kimi kendinden mahcb ederse onun iin hi bir hidayet edici yo~tur. ' (Ayet 44) (Kul Ullahiefaat ce1man) Habibim de ki: efaat, efaatn kabul iin efaat olunacak kimseden Allah' raz klmakla. onu ka1:;>ule hazrlamaa ve efaat edicyi efaata. kadir klmakla ona izne mtevakkf olduundan ve ha.zrlam'ak feyzi akdesden bulunduundan, kabul ve tesir Allah'tan olmakla mutlak efaat, Allah'n dr. Gklerin ve yerin' mlk O'nundur. (Snne ileyhi treeun) , (Ayet 44) Sonra O'na rcu edersiniz. Daima rcu, ancak, O'nadr. (Ayet 48) (Ve bedd lehfun minallahi ma lam yekunu yahtesibun) Zalim olanlara Allah'tan zan ve hesap etmedikleri- mahede eyliye~' cekleri am ellerinin heyetleri ve evagili hissiye ile gafil olduklar, fa,.. kat Allah Teala'nn' kendi kitaplarnda belki mm kitap, levhi malfuz: semai dnya ve nefisleriIden ibaret ol,an drt kitapta S batiyla' cem v~ ihsa eyledii ahlaklarnn suretleri zahir olur. ibadiyellezine esrefala enfsihim la takne(Ayet 54) (Kul tuu min rahmetiIlah) Habibim, Ey benim mddeti mrlerinde nefislerine zulmeden :kullarm, siz Allah'n rahmetinden meyus olma ynz deyiver. Zira kunut, yani meyusiyet Hak'tan mit kesmek, ihtisab ve Hak'kn vuslatndan kesilmek ve uzaklamak sebebi ile ftretten sukutun v~ istidadn zevalinin alametidir. Yoksa bir kims~-

ya.

44 de nuru asliden bakiye kalm olsa. bizzatgazabna sabk olan rahmeti vasiann eserini idrak eyler ve o bakiye ile nur alemine ittisali hasebiyle her nakadar ciheti sfliyeye meyl ile taraf ve hazreti lahi ye canibine riayette kusur etti ise de, rahmet. eserinin kendisine vusuln mit eder. Yeis ancak alemi ulvip.en i'raz ve halki ve maddi. perdelerle rtnmek sebebiyle yzn kararmasna ve klli bir ihticaba mukarin olur. (innallahe yafiruzzllube cemian) (Ayet 53) Tahkik Allah Teala Hazretleri, kalbde nuru tevhidin bakas artyla gnahlarn cemi'sini mafiret eyler..Kalbde nuru tevhidin bakas, Ya ibadil kavlinde nefsine izafet ile ihadn ihtisasndan mustefaddr. Bu sebepten, muvahhidin olan mmeti Muhammediyeye gnahlarn kaffesi mafiret olunur denilmitir. Sair mmetler byle deil dir. :Nitekim Nuh Aleyhisselamin mmetine (Yafirlekm min znubkm) yani gnahlarnzdan bir ksmn mafiret'eder.)} denilmitir. nnehu hvel gafrurrahim) (Ayet 53) Tahkik, o Allah Teala Hazretleri ifra.:t ve tefrit rezaletlerinin hey'etlerini rtc, fezatll ifaze ile rahmet edicidir. (Ayet 54) (Ve enibii ila rahbikm) Ve siz kt hey' etlerden kurtulmak ile Rabbinize inabe, meyil ve tevecch ediniz. (Ve esIimu leh) (Ayet 54) Ve mevt ile mstahak olduunuz azabn vukuu sebebiyle mafi'tet kapsnn kapanmasndan evvel ef'al ve sfatlan nz gnahlarndan tecerrt ile zatlarnz Rab'binize teslim ediniz ki, mevt ile azabn vukuundan sonra alat fkdan ve ehvabn insidad dolaysyla, sizin iin inabe mmkn olmaz. (Ayet 56) (Ya hasreta ala ina ferratt ri cenbillah) Bateten aza- ' ba maruz kalan nefis, ey hasretim, eyval benim iin hazrlanm aat bedeniyenin mevcudiyetiyle sluke iktidarm var iken ve istldadmn safas sebebiyle Allah'n civarnd~ ve ona karib olduum zamanda taatta taksir ve kemal talebinde almay terk ile tefrit ettiime yazklar olsun. diy~cektir. (Ayet 60) (Ve yevmelkiyaneti tereHezine kezebu alanahi vcuhhm msveddetn) Ve kyameti kbra gnnde Alla.h'a kizbedenleri, mevad ile hicaplanmalarndan dolay Allah' a cisim isnad ve mnteni olan sfat tecvizetmeleriyle Allah' mahlukat ile msaviletiren mahcublan, hey'at zulmaniye irtikapve zatlarnd.a rezaHi nefsaniyenin kklemesi sebebiyle yzleri kararm grrsn. (Eleyse fi cehenneme mesven li1mtekebbirin) (Ayet 60) Kendilerine mstevli nefis sfatlaryla hicablananan kafirlerin duracak yerleri ve . makamlar .tabiat heytilaniye elenneminde deil midir?

ZMERSURESI

45

(Ayet 61l (Ve Ylleccillahrulezinettekav bimefazetihinj Ve ne fs sfatlanndan tecerrdleri ile rezailden saknan kimseleri Allah Teala sebebi felahlar olan hasenat hey'etleri ve fezail ve kemalat suretleri sebebiyle kurtarr. (L~l yeness.hmssu velahm yahza. nun) (Ayet 61l ,Elem verici mnafi hey'etlerden tecerrdleri sebebiyle onlara fenalk dokunmaz ~e istidadlarnn iktiza eyledii kemaerinin fevt olmasyla onlar 'mahzun da olmazlar. (Ayet 63) (Le hu mekalidssemavalt1i velard) Gklerin ve yerin anahtarlar Allah'mdr. Gklerin ve yerin gayplar ve hazinelerine ve hayr ve bereket kaplarna yalnz Aah, malik vesahip olur. Diledii kimseye esmai hsnas ile bu kaplar a,ar. Zira esmasndan her-bir isim hazain vcudundan bir hazinenin anahtardr ki, o hazinenin kaplar- ancak o isim ile alr ve mezkCr hazined~ bulunan rahmeti amme ve hassas feyzini ve zahir batn ninetini o kimseye ifaze eyler. -,lV;eJlezine keferu biayatillahi iHaike hmlharun) (Ayet 63) Tabiat ve nefisleri zulmeileri ile Hak'kn sfat ve ef' ali nurundan mahcub olanlar, ite unlar, o hazaini kabul edici olan nuru asliyeyi sndrdkleri v~ ftri istidad ve o hazain kilitlerinin anahtar olan ismi, zayi ettikleri iin, o hazainden nasibleri olmayan ziyankar knselerdir. (Ayet 64) (Kul efegayraJlahi te'murunni a'b! eyyhelcahiliin) Habibim, Ey cahiller, siz bana cehl ile Allah~n gayrna ibadet ile Allah'n feyz rahmetinden ve nuru kemalinden mahcub olarak ziyan karlardan olmaklm m emrediyorsunuz? deyiver ve belki bir e ye ibad~t edecek olursan, muvahhid olduun halde ve Allah'n gayrn ruyetten fanLolduun halde, ibadeti Allah."a mahsus kL. (Ayet 66) (Ve kn mineakiriin) Ve Allah ile Allah'a kredi cilerden oL. ~ (Ayet 67) (Vema kaderullahe .hakke kadrihil Yani marifetinin hakk ile Allah' arif olmadlar. Zira Allah' nefislerinde tasvir ve takdir, halbuki her ne ta,savvur ederseler, o tasavvur ettikleri ey, kendileri gibi mec'ul ven1ahluktur. (Velardu cemian kabzatuhul (Ayet 67) Halbuki a,rz kaffei melekOtunun kahrnda ve kabzat kudretinde ve taht tasarrufundadr. (Vesemavait matviyyatl1. bi ycminihil (Ayet 67) Gkler de O'nun yemin kudretinde ve tayyi kahrli1": da olup diledii gibi tasarruf eyler ve onlarla diledin iler. Tevhidde fena ve, kyameti kbra gnnde ahidin uhudundan gkleri drp ifna eyler. Zira tevhid uhudunda ve o takdirde eyann kllisi fanidir. Her tasarrufun Hak'kn yemin kudretiyle olduunu, her Slfatm Hak'kn sfat olduunu grrsn. Alemi kudretin Hak'kn ye-

'

46

zMER SURIDSl

miniyle olduunu, belkiher eyi ayn olduunu ~rr, gayrn gremez. Belki Hak'kn zatn grr, binaenaleyh gayrin ayn da" eseri de yoktur. (Sbhanehu ve te'rua amma yrikunl (Ayet 67) Allah Teala gayrin ispat ve kudreti ve tesiri ile irk ettiklerinden ali ve mnezzehtir . ' (Ayet 68) (Venfila fissuri) mate, her eyde ruhu Hak'kn sereyan ve zuhuru ve her eyin Hak;ta fenas ve zatnn zat ile uhudu, ile imate zamannda surda nefh olunup (Fesaika men !issemavati ve men filard) (Ayet 68) tevhidde fena ve nefhai ruhiye ile hviyyetin zuhuru halinde gklerde ve yerde bulunanherkes helak olur. (illa nen aaallah) (Ayet 68) Anca~ fenadan sonra Allah'n vcudu he.lkkani ile ihya eyledii, fenadan sonra baka ehlinden diledii kinseler mstesnadr ki, bunlarn evvelee nefislerl1den fani olup hayat-, lar Hak ile olduundan, kyaniette bir defa daha lmezler. (Srnme nfiha fihi uhra: (Ayet 68) E!onra fenadan sonra baka ve cef'den sonra tafsile rcu ,zamannda (Fezalm kyamn yenzurun) (Ayet 69) onlar, H'ak ile kaimler, ayni Hak ile nazrlardr. (Ayet 69) (Ve erekatil'ardu binuri rabbihii) Bu takdirce arz nefs, Rab'binin nuru ile parlayarak vahdet gneinin zll olan ada let ile muttasf olur ve Mehdi Aleyhisselam' zamaninda arzn kllisi, Hak ve adalet TLuru ile parlar. (Ve vud'a,kitab) (Ayet 69) Her biri amal suretlerinin mntek ve ondan bedeninde de mntabi olduu nefsinin sahifesinde amelini okumak iin ehIi amale ameeri kitaplar arzolunur. (Ve cHe binnebiyyine veuhedaa.il (Ayet 69) Ve haklarnda herkes simalar ile bilinirler. denilen ve bunlarn hallerine mutta.li olan sabklardan nebiler ve ahidler, amellerine mutta olduklar cihetle, onla,r zerine ehadet iin ihzar olunurlar. (Ve kud ye beynehm bilhakk) (Ayet 69) Ve amelleri adalet nizamyla vezin ve cezalar bir eyi noksan klmakszn tam verilmekle beyinlerinc:e hak ve adaletle hkmolunur ve onlar zlum olunmazlar. (Ayet 70) (Ev hve a'}:em bima yef'alunJ Fiillerinin sureti indi ilahide sabit olduundan Allah Teala onlarn ilediklerini en ok biIicidir. (Ayet 71) 'rVe sykallezine keferu ila cehenneme) (Mahcublar meyli sfIi ve hevay nefis yedicisi ve amel sevk edics ile zmre zmre cehenneme sevk olunurlar. (Hatta izaca ha ftihat ebvabha) (Ayet 71) Ta ki cehenneme geldikleri -va,kit, cehennemin onlarl iddet evkinden ve aralannda m"Q.nasebet olmak dolaysyla onlan ka,bulnden kaplar alr. (Vekale le hm hazenetha) (Ayet 71)

ZMER SURES!

47

Cehennemin hazinedarlar olan Malik ve Zebani'ler, yani tabiat cismaniye ve nfusu sfliyeye mvekkil olan melekutu arziye, oilara" Sizin cinsinizden Rab'binizin ayatn size okuyan ve sizi bu gnnzn likasyla korkutan gelmedi mi idi? derler ve onlara siz muhal!id ve mebbed olmak zere cehennemin kaplarna giriniz denilir. t,e mtekebbir olanlarn makElm ne kadar kt olmutur. (Ayet 73) (Ve sykaUezinettekav rabbehm Hekenneti zmeral )Rezail ve nefis sfatlarndan Rab'larna saknan mttekiler, muhabbet yedicisi ve ~mel sevkedicisi ile zmre zmre cennete sevk olunur,lar; ta ki cennete geldikleri vakit" onlar gelmezden evvel cennetin kaplar alr. Zira, feyzi Hak ve rahmet kaplar daima aktr. Tahallf, yani vaki olmamas feyz cihetinden deil, ademi kabul cihetindendir. Cehennem kaplar ise byle deildir. Zira maddele~i' nfusu kabule mstaid olmayp, ancak nfusun' asar ile kable mstaid olduundan kapular kapaldr. Ehli ve elnnin oraya gelmesi ilealr. (Ve kale lehm hazenetha) (Ayet 73) Cennetin hazlnedarlar olan Rdvan ve Ervah kudsiye ve meleku.tu semaviye onlara (S~la,mn aIeykm) size selam olsun derler. Yani, kendilerini noksan ve afetten tebriye ve kenali ifa.za ile' sfat ilahiye ve esmai aliyye onlar selamlar (Tbtm fedhulha hali~ine)(Ayet 73) Siz, evsaf nefsaniye' ve hey'ati heyulaniye pisliklerinden pak oldunuz. Binalenaleyh zatlarn~;n ta,gayyurat 'cismaniyeden pakl sebebiyle orada huludunuz, yani daimiliginiz mukadder oldu~u haqe, firde\!- si ruhaniye cennetine giriniz, derler. ' ile ittisaflar 'Je tecelliyat sfat nimetlerine vusulleri sebebiyle hamd Allah'a- mahsustur. (E~zi sadakana va'dehul (Ayet 74) Ki o Zat lahiye aldi evvelde bize yadeyledi 've bizde ibda ve resullerinin lisanlan zere bize haber verdii eylere bizi fsal etmekle, bize vaadine sadk oldu (Ve evresenelarde) (Ayet 74) ve ,bizi sfat cennetine varis ktiJ) (Netebevvemnelcenneti hays neaa) (Ayet 74) halimizin muk. tezas ve erefimiz hasebiyle dilediimiz makamda nuzul ve istirahat ediyoruz, derler. (Feni'me ecrl'amilin) (Ayet 74) te bildikleri ile amel ederek kalb ve nefis cennetinin envar ve asarna varis olanlan.n ecri ne kadar gzeldir. (Ayet 75) (Veterelmelaikete haffiyne nin havlilar) Ve sfat cennetinde kuvay ruhaniye melaikesin! kalb arn etraf ve . civarnda halka vasiolmu olduklar halde, (Ysebbihune bihamdi l'abbihiml (Ayet 75) levahiki maddiyeden tecerrdleri sebebiyle kemalat ruhaniye le Rab'Jarna hand edici olduklar halde, tesbih eder olduk": (Ayet
74)
(Vekallhamdlillah1Vekemalat

48

zMER sUR:m~

larn grrsn. (Vekuziye beynehm bilhak) (Ayet 75) Ve birbir lerine teslim olmalar ve nuru adil ve tevhid ile kemal canibiine tevecchde i.ttihatlar ve her birinin mnazaa ve muhasamasz Hak ile kendisine hkmolunan tesbihine mahsus olmalan sebebiyle a!~a larnda hak ile hkm ve kaza olunmutur. (Ve kylellamdlUla,hi "abbiIalem) CP~yet 75) Ve lisan ehadiyet zerine hamdi nutlak, Hazreti Vahidiyette cemi sfat' ile mevsuf, eyann istidat ve alvali hasebiyle 'kaffei alemlerin murehbisi olan Zat lahiyeye mahsustu,r, denilir. Yahut melaikei nfus ve ervah semaviye, firdevs cennetin-' de feleki ~zam arnn etrafnda saf bestei ihtiram olduklax halde zevat mcerredelerinin, kemalat Rab'baniye ittisaflan sebebiyle Rab'larnn hamdine mlabis olarak tesbih ederler ve her bjrisinin, Hak'kn hkmeyledii kemalat ve efale ihtisaslan ile beyinl~rinde hak ile hkmolunmutur ve hepsinin Hsan zere kemali mutlak, Rab'biilalemin olan Allah'a mahsustur, denilir. Eer kyamet, kya meti suraya hamolu:q.ursa, manas arzi bedenin kaffesi Allah'n kabzasndadr. Kudretiyle arz bedende tasarruf eyler. lm vaktinde arz bedeni hareketten kabz ve hayat ile inbisattan men ve imsak eyler ve ervah ve kuvas gkleri, yemin kudretiyle tay' olunmu, drlntr. Ve son nefeste suverde nefh olunarak gklerdeki kuvai ruhaniye ve beden arznda bulunan kuvay nefsaniyei tabiiye helak olunur. (Kehf Sresi,' Ayet 23) (lla men ae AHalu) Ancak Allah'n dHed~i kimse mstes:.adr Yani, ancak hakikat ruhaniye ve latifei insaniye mstesnadr ki, o lmez. Sonra neei saniyege nuru hayat VE: i"~idal ile suverde bir defa daha nefh olunur. (Kehf Suresi Ayet 49) (Ve vUZ:elkitab) Yani a'mal suretleri kendisinde nak olunmu olan nefis levhas konulur .. Nefislerin amel zere zuhuru ile amel suret:.cri intiar eyler. Kendileriyleharolunmak, amelleri hasebiyle cezalandrlmak tarikiyle nfusun ahval ve istidadlarna muttali olan nebiler ve heda getirilir ve aralarnda adaletle hkmolunarak zuln olunamazlar. Surenin ahrna kadarbakite'vilat haliyledir. Allah Teala alimdir.

, M'MN VEYA GAFR SURES

BtSM1iLLAHRRAHMAN1!RRAHM

u sure (Ha mim) 'dir. Yani Muhammed ile ihticab edilmi Hak' Muhammed hakikatta Hak'tr. Hulkiyet itibaryla Muhammet'tir. Hak onu sevdi. BinaenalE3yh, pnun suretiyle zahir oldu. Hak'kn zuhuru Muhammed'le oldu.

tr.

(Ayet 2) (TenziIlkitabl Kita~b Muhammedi'nin tenzili (Minallahil (Ayet 2) cemi sfat cemetmi olan zat'A1ah'dandr. (Elaziz) (Ayet 2) Kitabn Kur'an olduu halde celilli setirleriyle izzet sahl:bi Allah'dand,r. (Elalim) (Ayet 2) lmi ile zahir olan Allah'dandr. Buna binaen kitap frkan olur. mdi (Ha mim) kavlinin hakikatta manas (Lanahe illaIlah Muhammeden resurual) Yani Muhammed'le zahir hakikat batn olan Hak Teala hazretleti sradikat celalinde izzeti ile meknun meratibi guyubunda ve mezahiri illiyesinde akl frkan mazharnda ilminin zahir olduu sureti Muhammediye'de mtenezzil ve kllisini cami ayn cem olan kitabn tenzilidir. lAyet 3J, (Gafirizzenbil Nurunun zuhuru ve tebayi ve nfus zu lumatn setri ile gnahlar mafiret edici, (Kabilittevbil (Ayet 3) ne'et gavaisinden tecerrd etmi olan hakikatn ona :r.iicuu ile tvbeyi kabul edici, (edidil'ikabJ ,(Ayet 3) tevhid ile ona rcu etmi olmayp irk sebebiyle gayri ile kalm olan ma~cuba ikab iddetli,! (Zittavn (Ayet 3) kabul iktizas zere istidad evvel nuru .zere zaid kemalatn ifazesiyle fazl sahibi, (Lailahe iIlahu) (Ayet 3) evvel ve ahir, zahir ve batn, ikab edici ve fazl sahibi olduu halde, ondan "baka Allah yoktur. (leyhilmasr) (Ayet 3) Her bir ahval zerne rcu ve tevbe edici olsun, kalp ikab olunan olsun, kllisinin rcuu ancak O'nadr. Ya zatna ya sfatna veya ef'aline rcu eder. Nasl olsa hi bir ey ihatesinden hari olamadndan zatndan hari, v cudnn gayri brr vcut ile mevcut olamaz. Nitekim, Rab'bn.in her eye ahid Olduu kafi deil midir? buyrulmutur. (Ayet 4) (Ma ycaddlu fi ayatillahi illellezina kereruu) Hak'tan mahcub olanlardan bakas Allah'n ayetlerinde mcadele etmez. Zira mahcub. olmayan, sfatn inkar etmeksizin, nur istidad ile ayetleri kabul eder. Ama mahcub olan, cevherinin zulmetinden ve bat n111nlaba,setinden, onun zat ayetullaha mnasib olmaz. Bu sebeb1e inkar ve mcadele eder.

so

M'MN VEYA G~ SUREs:

(Ayet 5) (Ve cadelu biIbatlJ Cidaliyle ayat Hak'k izale etmek iin batl ile mcadele ettiler. Bu sebeple, ikab, kendilerine hak ve
layk

uldu.

(Ayet 7) .(Ellezme yahmilunelar) Tesirleri ile ayaklar arzi sfUyede ve tecerr:d ve kkleri tedbirleri ile boyunlan semayat aliyeden ykselmi nfus natikai sema,viyeden yahut nfus natkai semaviyenin maukat olan ervahdan ar yklenenler (Ve' men hav- ' lehJ (Ayet 7>- ve arn havalisindeki ervah mcerredei kutlsiye ve nfusu kevkebiye (Ysebbihune bihamd rabbihim) Hak'tan ms- . tefad olan kemalatn izhar ile Hak'ka hamd edici olduklar halde, zatlarnn tecettd ile, Hak'k levahiki maddiyeden tenzih ederler. Gya onlar, Hsan halleriyle ey btn bu kemalat sfat ve mevhubat olan zat derler. (Ve y'minune hihi) (Ayet 7) Ve Hak'ka iman hakiki ne iman ederler. (Ve yestafirune lillezine anenu) (Ayet 7) Hakikat imaniyede zatlarnn, zatlarna mnasebetlerinden imdad nrIye ve ifazat sbuhiye ile. iman edenlere istifar ederler. (Rabbena vesite killle eyinrahmeten ve ilmen) (Ayet 7) Ey Rab'bimiz, rahmetin amil v~ ilmin her eyi muhit olmutur. (Fafir lillezi'ne tabu) (Ayet 7) Hey' eti zulmaniye ve zulmat heyulaniyeden te-. cerrd ile tevbe ve sana rcu edenler (Vettebeu sebileke) (Ayet 7J amal ve makamat ve ahvalde ceybine mtabaat zere sende sluk ile yoluna tabi ve ef'al ve sfat ve zatlan gnahlanndanhalas olannur un ile setr et (Ve khim azabeIcah'nJ (AYet 7) ve inayetinle cehimi tabiat azabndan onlan vikaye eyle. (Ayet 8) Rabbena ve edhilhm cennati adnin elleti vaadtehm) Ey Rab'bimiz onlan vadettiin sfatn cennatna ve hazairi kudsuna :dlal eyle (Ve men salaha min abaihim ve ezvachim ve zyrdyathimJ (Ayet 8) Ve mnasebet ve karaibeti ruhaniye sebebiyle kendilerine muttasl olan akrabalarndan gavaii maddiyesinden tecerrt,ve tenkih ve tahliye ile bu cenna,ta mustaid olanlarn da idhal eya. finneke entel azizlha-rum) (Ayet 8) Sen, yalnz sen, t~'zibe k~dir ve galibsin; ilediini ancak hikmetle leyen zatsn; va' de vefa etmek de hikmetindendir. (Ayet 9) ('le khimsseyyiat) Ve tevfikin ve hsn inayet ve hfz ve hrasetinle onlan fenalklardan vkaye ve muhafaza eyle {Ve men tekisseyyiati ,yevrneizin fekad rahmetehu) (Ayet 9) Ve bu gnde kendisini fenalklardan vikaye eylediin kimseye m.uhakkak rahmetin hak :ve lahik olmutur. (Vezalike "hvelfevzlazimJ (Ayet 9) Ve rahmetin bir kimseye hak ve lahik olmas ite byk zafer ve saadet, ancak budur. Zira merhum olan said olmutur'. l\1ahcub ~e, onu, kendi zatn, idrakten igal etme~te olan eyagili hissi.-

lan

Mtt'MN VEYA GAFR-SURESX

51

irtjfayle nellem s;:~at, muzlin hey'at, mevhu yz kave nefret olunan irkin man~aras, kendisine zahir olduu vakit, nefsine buuz ve adavet eder. O vakit (Ayet 10) (Lemaktullahi ekberu min maktikm enfsekm) yani, Allah'n gazab, elbetteki sizin nefsinize olan gazabnz dan byktr. diye nida olunur. Zira Allah Teala nurIarn nuru dur. Bir eyin nuriyeti ne kadar iddetli ve ziyas ne kadar ok olur, sa ke~erli ve zulmani cevhere mnasebeti o kadar uzak olur. Binaenaleyh Allah'n onlara makt .ve gazab daha iddetli olur. Esasen. kendinin kendisine olan makt ve gazab da istidad asli nurundan naidir. nk istidad nurunun aslnda nura muhabbet muntab olmutur. Belki nur, zatndan/mahcub ve zulmet, zatndan mebguzdur. .(z td'avne ilerimani fetekffuunl (Ayet 10) Yani ondan ihticabnz ve iman teyhidiye daveti' ademi ;kabulnz vaktinde, Allah'n size gazab byktr. Yahut mana ihticabnz ve da'veti imaniyeden imtin'anz sebebiyle Allah Tealft,'nn size gazab byktr. (Ayet i) (Kalu rabbena emette~esneteyl1l Ey Rab'bimiz, bizi emvat olarak iki defa ina eylerlin (Ve ahyeytenesneteynl (Ayet III ve bizi iki neede iki defa ihya eyledin (Faterefna bi zunubinal (Ayet 11)' Gnahlanmza mretteb olan ikabn vukuu zamannda, yahut . ika,bdan halasn imtinai zamannda gnah,anmz itiraf ettik. (Ayet 12) (Zalikm bi enneh iza duiyallah 'va~deIu kefertm ve in yrek bihi t'minu) Bu azab sermed' ve makt ekber size ir . kiniz ve gayr ile ihticabnz sebebiyledir. (FeIhqkm liIlalilaIiyyil kebirl (Ayet 12) Sizin ebedi ika'bnzla hkm Allah'mdr, bakas nn deildir. Allah'n ullvvu kibriyas dolaysyla hkm ve ikabma reddi kimse iin mmkn olmadndan asla kurtulu yolu yoktur. (Ayet 13) (Hvellezi yriy~m ayatibi) Allah Teala hazretleri, tecelliyat ile size sfatnn ayatu gsteren zattr (Ve ynezzil Lekm minessemai :rzken) (Ayet 13) ve sizin iin ruh semasndan hakiki rzk indirir. Oda kalbIerin kendisiyle hayat bulduu ve kuvvetlendii ilimdir ki, ne byk bir I1.zktr. (Ve'ma yetezekkeru illa men ynibl (Ayet 13) Ve bu nzk ile ahvali sabkasn, ancak tecerrd ve gayrdan kat' Iiazarla Hak'ka inabe ve rcu edenler tezekkr eder7" ler. imdi mahcublar, her ne kadar inkar ve kerahat ederlerse de, pjz ibadeti Hak'ka tahsis ve elini ga~iyet aibesinden tahlis ve ftr'ati ne'eden tecrid ile tezekkn ~tmeniz iin Hak'ka inabe ediniz. (Ayet 15) (Refidderecat) Hak .Teala hazretleri, derecat guyubunu ve saliklerin Hak'ka arz olunduklan makamat, inusaid ~ema vatn ref edicidir. (Zlar) (Ayet 15) Eyann kllisine malik, en yksek makarnn sahibidir.. (Ylkirruhl (Ayet 15) Vahyi v~ lm

yenin
ral

M'MN

VEYA GAFR SURES;!

kalbIerin sebebi hayat olan ilmi lednniyi (Min emrihi ala men ye a mn ibadihl) (Ayet 15) alim emrinden, inayeti ezeliye ehIl has kullanndan dilediine ilka eder. (Liynzire yevmettalak) (Ayet 15) O has kulun, abdin Rab'de fenas ile abd ile Rab'bin yahut ayn cemde ibadn telakki ettikleri kyamet gnnden halk inzar etmesi, korkutmas iin ilka eder.. (Ayet 16) (Yevmehm barizun) .Yevni ta'lak, kullarn, bedenler perdelerinden ye benlikle:-i hicablarndan kurtulduklar, zahir olduklar gndr. '(La yahta alallahi minhum eyin) (Ayet 16) Onlarn, Allah'n muttali olmad tevehhmyle insanlardan sakla,dklar ve rttkleri hi bir gnah Allah'a hafi olmaz. nk (Ahsahallal ve nesvehu) buyurduu vechile, amelleri sahifelerinde zahir ve butundan zuhura km olur. Ve nasloluyorki, bu kitap ufak byk hibir gnah bITakmayp kaffesini kayt ve tesbit edi yor. derler ve evS'af hic-ablarndan kurtularak ayn zata zahir olduklar iin, onlardan bir ey Hak'ka hafi olmaz. (Limenilmlklyevm) (Ayet 16) Bu gnde mlk kimindir? B~n eyann ayn comde fenas zamannda Hak Sbhanehu ve Teala bu nidaile nida eder. Yine yalnz Hak Teala (LiIlahilvahidilkaJharJ (Ayet 16) Mlk On'dan baka bir eyi mevcut olmayan, kalr ile: her eyi ifna e.den Al- . lah'ndr. diye cevab verir'. (Ayet 17) lnnalIahe serilhisab) Nefisleri sahifelerinde yazl m olan ktlklerj cezalarn ve iyilikleri mkafatlarn iktiza etmesi ile hesab def'aten vaki olduu cihetle, tahkik, Allah'n hesab seridir. (Ayet 18) (Ve enzirhD1 ye'vmel'a,zifetiJ .Habibim, sen, onlan azife gnuyle, yani kyameti sgradan ibaret olan vakay karibe ile inzar et. lzilkulub Iadelhanacir) (Ayet 18) Ha:vfin iddetinden kalbIeri hane:telerinde boazlannda olduu vakit (kezalike yudilluah min hve msriifn mrtah) Allah' Teala h~zre~leri, ms rif ve mrtab olan kimseyi ylece idlal eder. Bu da lnnallahe La yehdi men hve msrifin kezzabl kavli gibidir. Zira idla ve hizlamn he:; birerleri rezilei ilmiye ve ameliyeye mfuettebtir. Zira kizb ve irtiyabn herikisi, yakin ve Bdk olmad iin, kuvvei nutkye nin rezileti ba'bndandr. sraf ise kuvvei eheviye ile gazebtY8in reziletinden 've amelierinde jfratndandr. Fir'avunun Haman'a bina etmesiniemreyledii sarh, yksek bina, kyasat fikriyeden tertib olunan hikmeti nazar'yedir. nk kavmi mantiki olup nuru hidayetle nurlanmam, vehm ile kank akllaryla mahcub idiler. Fir'avun da tecrid ve mahvu fena HeAllah'da shik etmeksizin fildr ta rikiylesemavat guyub tariklerine bali ve hazreti Ehadiyey;e o su-

M'MN

VEYA GAFR- SURESi!

53

retle muttali olmak istedi. Ve eneiyeti ve ilmi ile hicablanm oldu- \ undan (V,e inni leezunnh kaziben) (Ayet 37) Ben, onu;}lbet. yalanc zannediyorum dedi. (Ve kezalikezuyyine lifira,vne silii arne Iihi) (Ayet 37) te bu tezyin ve men gibi nefsinin sfat ve rezailiyle ihticabndan Fir'avuna kt ameli tezyin oldu. (Ve sud de amssebil) (Ayet 37) Ve fikrinde hatas olduundan yoldan men olundu. Dnyaya, idd~ti _meylinden. ve he va galebesiyle dnyaya muhabbetinden ilmi ve nazar fasid oldu. Halbuki, iman edenin hali byle deildir.

O evvel emirde (Ayet 39) (Ya kavmi innema- hazihilhayatddnya meta'un ve innelahirete hiye darlkarar) Ey -kavmim bu dnya hayat, ancak azck brr faidelenmektir; tahkik kararlaacak ev ancak ahirettir szyle dnyann srat zevali ve ahiretin daimen bekas ynnden evvela dnyadan tahzir eyledi. (Ayet 41) (Ve ya kavmi mali.ed'ukll1 ilennecaltD Ve ey kavrrm, bana ne oldu ki, sizi necatnzn sebebi olan tevhidve tecride davet ediyorum (Ve ted'uneni ilennar) (Ayet ,41) Siz isebeni nara duhulu mucib olan irke da'vet ediyorsunuz. . (Ayet 42) (Ted'uneni lekfre bUlahi ve rike bihi maleyse li bihi ilmn) Siz 'beni Allah'a kfretmekliime ve vcudu olmad' iin vcudunu bilmediim bir eyi Allah' a erik klmaklma da.'vet ediyorsunuz. (Ve ene ed'uldim Helazizi! gaffar) (Ayet 42) Halbuki, / ben siz asi olanlar kahreden Galib'e ve itaat edenlerin nefisleri zulmetlerini nurlaryla setreden Gaffar'a davet ediyorum.
i

(Ayet 43) (La cereme ennema ted'uneni ileyhi leyse leh da 'vetn fiddnya vela filahiretil phe yoktur ki, beni kendisine da'vet ettiiniz ey'in nefsinde ma'dum ve dnya, ve ahirette' vcudu muhal olduu cihetle, iki cihanda da onun iin da'vet olmad vacib ve hak V:~ sabit olmutur. (Ayet 46) (Ennar yu'redune aleyha gudvven ve aiyyen) Fir'avun'un ali akam sabah nara arzolunurlar. Yani ruhlarhey'at tabiiye narna ve envar kudsiye ihticabna ve husulnn imtinayla beraber lezzat hissiyeye sevk ve hrmanna vasl olur. (Ve yavme tekumssaate) Ve ecsadn har ile, yahut Mehdi aleyhisselamn zuhuru ile, onlara: (Edlulu ale firavne eeddlazab) (Ayet 47) bi rinci te'vile gre hey' eti ve suretlerinin inkilab, zulmetlerin terakn, hicablarn tekasf ettii ve n;ahbes merci'lerinin darald, ikinci te'vile gre, kfrleri ve ondan baidleri sebebiyle Mehdi'nin o gibilerini simaIarndan bildii cihetle, kendilerini kalr ve ta'zib eyledii iin ali Fir' a vun'u azabm en iddetlisine idhal ediniz, denilir.

54

M'MN VEYA GAFRA3URES

(Ayet 51) (n:na Ienensuru rusulena veezine ihnenu) Biz, resulve iman edenlere iki cihanda teyidi melekO.tu ve nuru kudsi ile elb~tteki nusret ederiz. (Ay~t55) . (Fasbir inne v:~'dallahi hakkun) Onlarn ~zalar mukabelesinde zuhur etmekten hefsini hapset ve biz galip olup tenkin ve beka halillde senin galip olacan biL. (Vestafir lizenbike) (Ayet 55) Ve ef'alinden halas olmakla halin gnahndan istifar eyle. (Ve sebbih bi hamdi rab'bike) (Ayet 55) Daima Rab'binin kemaliyle ev suf olduun halde Rab'bini tecrit ile tesbih et, yani hali fe~ada. olduun mddete, nefsinin ve sfatnt zuhuru ile telvinden emin olamadn iin, sana sabr ve stifar ve nefsin zuhur edegeldii sfat lardan tecerrd ve Allah ve sfat ile tahakkuk vacib olmutur. Fe'" nadan sonra beka halinde temkin ve ~stikamet makam sana hasl olduu vakit, ite galebe ve nefsjn zuhur ve va' de vefa vakti o vakittir. (Ayet 60) (Vekale Rabbkkmd'ftn estecib lekm) Rab'biniz, Bana dua ediniz ki, ben duanz kabul edeyim demitir. Bu dua, hal duasdr. Zira dua ettii eyin kendisine ha:yrI olup olnad n bilmemekle beraber lisan ile olan dua mahcublarn duasdr., Halbuki Hak Teala hazretleri (Vema duaelkMirineIfidalall yani mahctblarn duas dalalden baka, ,bir ,ey de, deildir, ancak dalalde ve ziya'dadr buyurmutut. Ama kabulkendisinden amayan dua, abdin taleb ettiini kabul iin istidadm hazrlamasyla olan hal duasdr ki, bu duadan isticabe ve kabul asla ayrlamaz. Mesela, ma,fireti isteyenin Allah'a tvbe ve zhd ve taate inabe etmesi ve vusul isteyenin fenay ihtiyar etmesi gibi. te, bu sebepten, cinnellezine yestekbirune an ibadeti) (Ayet 60), buyurulmutur. Yani tazarru ve huzu ve meskenetle bana dua etmeyp, belki n~ftslei uluvvu tekebbr sfatyla zalir ol~nlar. (Seyedhulune ' cehe~ nema dalirin) (Ayet 60) zelil ve hor ve hakir olduklar halde, cehenneme girecekletdir. Zira halleri lisanyla kalr ve iza ile beraber dua etmilerdir ki, .Allal'a k1briyasnda mnazaademek olan istikbar sfat bUnu iktza eder. (Ayet 62) (Zalikmullah rabbkm) u. ef' al ve sfat ile size mtecelIi ve cemi' sfat ile mevsuf olan Allah, ahvalinizden her bir halinize mahsus esmas ile sizi terbiye eyleyen Rab'binizdir. fHaliku kn eyin) (Ayet 62) Onunla ihticab s~bebiyle her eyi haliktir. (La ilahe illa hu) (Ayet 62) Vcudda O'ndan baka bir eyi halk eden ve. bir sfatla zahir olan yoktu.r. (Fe'enna t'fekin) (Ayet 62) mdi Allah'n taatndan' bakasnn isbat ve taatna nasl kalb ve sarf olunursunuz. te,sizin kesretle ihtica.bnz dolaysyla sarf ve kalb
lerinize

M'MN VEYA GAF1g SURES!

55

olunduunuz

gibi

de, bylece

ayat

bilmedikleri zaman inkar edenler setr ve gayra nisbetle sarf olundular.

Allah'n ayatn

. (Ayet 70) (Ellezine kezzebu bilkitab Kitaba mnasebetleri baid olmas ve kendi zulmetleri il~ nurdan ihticablar sebebiyle, Kitab . ve resullerimizle gnderdiimiz eyleri tekzib edenler (Fesevfe ya lemun) (Ayet 70) (zil' aM fi anakhim vesselasil)' (Ayet 71) boyun1annda tabay muhtelife kaydlarnn bukalar ve havadisi gaytl mtenahiye zincirleriyle maksadarna hareketten memnu olduklar zaman ilerinin vebalini bileceklerdir. (Ayet 71 - 72) (Yshabftne filhamimi smme finnar yscerftn) , Onlar, cehil ve heva kaynarlarnda yzleri zere srnrler.' Sonra kendilerine ihticab ederek kalm olduklan ve ibadet ettikleri kes- . ret suretlerini Kaybedaci olduklar halde, fkdan He beraber mte hiyat ve lezzat hissiyeye itiyak ve lezzat hissiye bedelinde hsy'at mezziye alamn vicdan ,ateine atlrlar. (Ayet 74) (Bellem nekn ned'i min kabl ey'en) badet ettikleri ve ibadetinde mrlerini zayi ettikleri eylerin, onlar bir eyden ina etmek, azabtan kurtarmak yle du~sun, belki l}.t bir ey olmadna muttali olduklar cihetle, Biz evvelden hi bir eye dua edici olmam idik derler.
i

(Ayet 75) (Zalikm bima kntm tefrelun), Sizin u azabnz, Hak' dan uzak olan kederli ve zulmani nefisletinizin batla n nasebetidolaysyla nefislerinizle ciheti s fliye de , batl, zail ve fani eylerle, ferahlanmanzdan ve ne'aUannanzdan ileri gelmitir. (Ayet 76) (Udhulu ebvabe cehennem~ halidiyne fiyha) Rezailive hicabnz muhkemlemi olduu iin, mebbed ol.. duunuz halde:, cehennemin kaplarna gidiniz. (Febise mesvelmtekebbirin) (Ayet 76) mdi rezilei kbra ile zahir olanlarn yerleri pek fenadr. niz
kklemi

(Ayet 83) (Felemma caethm rslhm bilbeyyinati ferihuu bima indehn1 minelilm) Yani, vahyi ve nuru hidayetten hali makulatlar ve vehm ile kark akllanyla mahc~b olanlara, peygam, berler ulumu hakikiyeyi tevhidiyeyi ve maarifi hakkaniyei kefjyeyi getirdikleri vakit, onlar kendi ilimIeriyle ferahlanrlar ve resullerin hidayetini kabiliden ilimIeriyle mahcub olurlar. Ve kendi ilimIeri yannda 'peygamberlerin ilimIerini ve beyyinatn sair addettiklerinde~ peygamberlerle istihz-a ettiler. Fakat istihzalarnn cezas onlar ihata ederek ta~amiyl~ helak oldular. Allah Teala alimeUr.

FUssLET V:EYA SECDE SURES

BsMlILAHRRAHMANitRRAHM

(Ayet 1) (Ha mim) Hak''1un sureti Muhammed'iye ile zuhuru, (Ayet 2) (Tenzi!n minerrahmanirrahim) Btn eyaya. vcud ve kemalin ifazes ile kaffesine amil olan rahmeti rahmanye ve tevhi di za-t ve kemali has irfaniyey kabule mstaid evliyay Muhammed'ine mahsus rahmeti rahimiyye ile mevsuf olan zat ehadiyetten cemi' hakayk cami kitabi klln tenzilidir. (Ayet 3) (Kitabn fussilet' ayatbl O kitap evvela ayn cem'de icmal olunduktan sonra tenzil ile ayat tafsil olunmu olan akl frkan kitabdr. (Kur~anen) (Ayet 3) Ayn cem'de Kur'an, klEsini cami olduu halde s.{atn zuhuru ve istidadnn huqusu hase- , biyle tafsil olunan kitaptr. (Arabiyyen) (Ayet 3) Nees Arab'd~i bulundlJu cihetl~ arabi olduu halde (Likavmin ya'lemun) (Ayet 3) Kur' ana istidadalarmn kurb ve fitretlerinin safas ayatnn hakaykn bilen bir kavme (Beiren) (Ayet 4) kemale mstaid ve kabil nuru ile likay gzedenlere beir, mjd~leyici olarak (Ve nezren) (Ayet 4) ulumat nefislenyle mahcub olanlar da ikabndan korku tucu olarak tenzil olunmutur. (Fe'araz,a ekserihm) (Ayet 4) Ayar ile ihticab ve zuluma.t istitarda baki kaldklarndan ou Kur'an'dan iraz eyl~diler. (Fehm La yesmeun) (Ayet 4) Onlar, kalbIeri kulak-' lalrnn sarlndan Hak kelamn .iitmezler. . (Ayet 5) (Ve kah! kulubna fi ekinnetim mimma ted'u~a iIeyhi ve fi azanina vakrun ve min beynina ve beynik.e hicabll fa'Il'!-el innena ftm:ilun) Ve bizim kalbIerimiz sizin da'vet ettiiniz tevhidden kaln perdeler ve rtler'd~dir ve kulaklarmzda tka, yani sarlk ve bizim ile sizin !aranzda hicab vardr dedikleri gibi Hak kelamn iitmezler. Zira tab perdeler ve sfat nefis hicablar, kalb gzlerini krletmi ve kalb. kulaklarn sarlatm ve kalbIerini perd~ ve r tlerde klm, KUl"'an'la onlann beyninde hacib ve mam olmutur. (Ayet 6) (Kul lnema ene beern mislikmJ Habibim de ki,' a.~l.cak ben sizin gibi bir beerim, ben sizin cinsinizden ve nsiyet ve ihtilata tevecch dolaysyla beeriyet ve mmaseleti neviyede size mnasib olurum ve tevlide tenbih ve sluk yolunu beyan eden vahy ile size mubayin olurum. mdi nuru tevhid ve dinin beyann mukaY'~

lBSMI1LAHRRAHM.AN;RRAHM

yed olan vahy ile hidayet bulmanz ve (Ennema ilahkm iIahn vahidn) (Ayet 6) kavlile bana bildirilen Hak yoluna sluk etmeniz 'iil mnasebeti n~viye ve moaseneti beeriye sebebiyle bana ittisal ediniz. (Yuha ileyye ennema ilahkm ilaln vahidn) (Ayet 6) Ma, budunuzun vcudda eriki olmayan ilah vahid olduu bana vahy olunur. (Festekymu ileyhi) (Ayet 6) mdi iman zere sebat ve batl ve mteferrik tariklere inhiraf ve gayre iltifat ve nefse meyil etmeksizin O'na tevecchde sekinet ve ikan ile mstakim olunuz. lVestafirhu') (Ayet 6) Ve maddi hey'etle'tden tahaUs ve beeri sfat lardan tecerrdle sfatlar;n~ gnahlarn sfatlar nuruyla rtmesini talebediniz. (Ayet 6 '- 7) (Ve veyln lilmrikiyne elleziyne la yu'tunezzekate) Ve gayret hioab mrtefi olup vahdetin tahakkuk etmesi iin sfatnn mahv ile nefislerini ,tezkiye, etmeyen gayr ile hicablanm olanlara veyl azab hasldr. (Vehm bilahireti hm kafirun) ,(Ayet 7) Onlar, alemi kudse evki iktiza eden nuru ftryi ve haya,ti ebediye madenini, ,his ve hey'eti tabiiyei bedeniye zulmetleriyle se tr ettikleri iin ahreti de inkar edicilerdir. (Ayet 9) (Ku1eirue 1km letekfrne billezi halakalarda fi yevmeynJ Habibim de ki; arizi iki hadisede, izhar zata kfredenler siz deil misiniz?' Yevm ile hadis, zuhur ve hafada mteabih olduklar iin havadisi yevmiye szlerinde hadisi yevme nisbet olunduundan hadisten yevm ile tabir olunduu zikrolunmutu. O iki hadis de su ret ile maddedi~. (Ayet 10) (Ve bareke tiyha)' Ve arzn hayrn ok kld (Ve kaddere fiyha ekvateha) (Ayet 10) ve arzda arzn maayi ve erzakn takdir eyledi. (Fi erbaati eyyam) (Ayet 10) Drt gnde, bu drt gnde, terkip ve ta'dil ile mrek~batn kendisinden halk, olunduu anasr erbaa ve keyfiyat erbaadr. (Sevaen lissaHin) (Ayet 10) Ekvat ve maayii talib olanlara imtiz'a,c ve i'tidal ile msteviyedir. Yani ekvat v~ maayii anlat iin takdir ~yledik. (Ayet 11) (Smmesteva ilessemai) Sonra semann icadna kasdeyledi (Srnme) kelimesi, ahkam 've ademi ahkamda arz ile sema halknn arasnda tefavt v~ arz ile semann cihet ve cevherde ihtilaflar iindir. Zamanda terahi ve tehir iin deildir. Zira orada zaman yokt~ . (Vehiye duhann) (Ayet III Halbuki,' sem'St. cevahiri kesifei sakilei arzy deil, cevheri latif idi. (Fekale lela ve nard itya taven ev kerlen) (Ayet III Yani sema ile arzn icadna Hak'kn emir ve iradesi taaUuk eyledi. taat olunan amirden muti olan me,..

,58

FUSS:tL1Yr VEYA SECPE SURES

mura bir emir geldii vakit emre imtisalinde hi durmad gibi her ikisi birden fiIhaI mevcut oldular. Bu beyan temsil babndandr. Zira o makarnda kavil ve sz yoktur.
malar

(Ayet 12) (Fekazahnne seh'a semavatinfi yevmeynil Arz gibi seda nadde ve surette yedi sema olarak hkm ve takdir eyledi. (Ve evha ri kll semain emreha) (Ayet 12) 'Her bir semada o semamn ilerini irade eyledii harekatn mkevvenatn tesirat ve ted biratn kevkebinin havasn ve ona taalluk eden eyleri o semaya. jaret eyledi. rVezeyyemessemaiddnya bi mesabih) (Ayet 12) Ve bize yakn olan feleki kamer sathn, ahapla.rla ve klarla tezyin eyledik. (Ve hfzenl (Ayet 12) Buharatn o semaya, suudu ile aynlmasndan ve kuvai' 'tabiiiYei eytaniyenin o ~emann melaikesine vuslnqen onu hfzetmeklikle hfzeyledik. (Zalike takdirlaziza Iim) (Ayet 12) te bu nizarn bedii zere olan halk ve icad, diledii zere iine galib olan izzet sahibinin ve' san'atn ilmiyle infak ve ahkam eden ilim sahibi Allah'n ta).i:diridir. Yahut mana: (Ayet 9) (Einnekm letekfurunl Beden arzn halk eyleyen ve onu za,tna hicab klan zattan beden perdeleriyle kfr ve ihticab eden siz deil misiniz? (Fiyevmeyn) (Ayet 9) Yani iki ehirde, yahu d iki hadisde madde ile surette (ve tec'alune Iehu eda den) (Ayet 9) gayr ile durup kalmanz ve vcudu ve eseri olnayan ey'e tesiri nisbetiniz ile o Zat'a end~d ve emsal klarsmz. (Zalike) (Ayet 9) te u Halik esmas ile alemleri terbiye eden zattr. ' (Ayet 10) (Vecealefiha revasie) Ve beden arznda bedenin fevkinde a'za dalann kld. Yahut beden 'arznda meyli sfliyi mucib olan tebay dalann hali zere sebat iktza eden kuvai unsuriye ve suveri maddiye dalann kld. (Ve hareke fiha) (Ayet 10) Ve be den arznda efalin t~mam olduu aat ve esbab ve miza v~ kuvvann tehiyyesiyle (hazrlamas ile) bereket kld. (Ve kaddere fiha ekvateh~) (Ayet 10) ve gaziyet ve onun yardmclarnn tedbiri, gda mecralarnn ve umuru ta,gdiye ve esbabnn mevaddnn takdiri ile beden arznda rzklarn takdir eyledik. (Fierbaati eyyam} , (Ayet 10) Drt ayn tamamnda, yani bunlarn cemi'si drt ayda tesviye olunmutur. Yahut anasn erbaa mevaddnda tesviyeolunmutur. (Smmesteva) (Ayet 10) Bundan sonra kasd mstevi ile, yani die~ bir eye meyletm~den doruca ruh semasna ve onun, tesviyesine kas~ deyledi. (Ayet III (Vehiye dhanun) Halbuki, ruh semas duhan yani ahlatn zuhariyet ve letafetinden kalbinderi. mrtefi' olan bir maddei latifiye idi. Hadistengelmitir lti,. Sizin birinizin hilkati ,anasnn

FUSSiLET VEYA SECBE SURES

59

karnnda krk gn nutfe ol&irak cem olur. Sonra krk gn. ale ka olur. 'Sonra krk gn musfe olur. Sonra Allah Teala ona drt emir ile bir melek gnderir. O melek amelini, ecelini, rzkn, said veya aki olduunu yazar. Sonra ona ruh nefholunur. Bu hadisi tahkik ana karnndaki ocukta ruhun nefh olunmas hamil vaktinden drt ay sonra olur mealinde dier, bir hadisi erif takviye eder: (Fekale leha) (Ayet 11) Tesviyed~n sonra ruh semasna ve beden arzna tev'an veya kerhen hasl olunuz, der. Yani ruh ile bedenin tekvinine ve ey'i vahid ve halk cedid olmalarna, iradesi taalluk ederek diledii suret zere derhal tekevvun ederler. te arzn yaylmam ve denmemi olarak semad~n evvel hilka tinin ve semadan sonra dendiini n manas budur. Zira maddei bedeniye h~r ne kadar ruhun ittisainden bedende intifahndan evvel beden olarak halk olunmu ise de, lakin azasnn inbisat ve bazsnn bazsndan_ ayrlmas nefhden sonradr.

(Ayet 12) lFekazahn.l1e seba, scmavatd Semavat yedi sena olarak hkm ve takdir eyledi. Yani kuva, nefis, kalb, sr, ruh, haf'a ve ahs mevcudun hviyetini derceden ve icad ile bu 'meratibte tenzil ve nieratible ihticab eden Hak' dan zikroilunan guyu bu seb' ay, yedi gayb takdir eyledi. Eer hviyyet bu yedinin cmlesinden karlp yedi sema mahlukattan ibaret klnrsa, o vakit birisi ki, o da drdncs olan ve kalb, ile sr- arasnda bulunan akldr, nsan~ insan olmasna sebep olan kalbe yaknl itibariyle akla semai dnya denilmitir:. (Fi yevmeyni) (Ayet 12) Dier iki ayda, ki bununla haml,mddeti yahut insann halk mddeti olan alt ay tamam olmutur, bunun iin, alt ayn tamamndan sonra yedinci ayn banda doduu vakit ocuk hilkati tam olarak yaar. Yahud ma'na mcerred ve gayri mcerred olarak iki ta:vrda yahud ruh ve cesed olarak iki hadisde takdir eyledi~ demektir. Allah Teala ziyade bilicidir. (Ve evha ci klli semain emreha,) (Ayet 12) Tabakat mezkire-' den her tabakada o tabakaya, mahsus .olan amal, idrakat, mkaefat, mahedat, muvasalat, mnagyat, tecelliya,t emir ve e'nini vahy ve ilham eyledi (Vezeyyennessemaeddnya) (Ayet 12) Ve akl delaH berahin msbahlan' ile tezyin ve vehm ve hayal eytanlarnm ufku akliye terakki ile ruhaniyattan melei alaun kelarnn sirkat ve, ona zeyb ve tahayylatnn tervici iin suveri kyasiyeyi istifade ~trne sinden hfzeyledik. (Ayet 20) (Hatta izi! ma cahd ehide aleyhim sem'uhm ve cbsa rhm ve cludhi:imJ Ta ki, Allah'n dmanlan atee geldiklerI vakit kulaklar gzleri ve dilleri iledikleri ameller ilealeyhlerine ehadet ederler. Yania'zalarnn suretleri tayir: olunup ekilleri irti-

60

FUSSLET VEYA SECDE SURES

kab ettikleri ameerln heyeti zere tasvir ve cild beer'eleri tebdil olunarak hallisanlar ile syler ve ekal ile yaptklar ameUere delaIet eyler. te aza bu lisan ile nutk eyledii iin (Entakanallahilezf enteka klle eyin) (Ayet 21) Her eyi yleten Alla.h bizi syletth) derler. Zira hi bir 'ey nutukdan hali deildir. Lakin gafiller anlamazlar. (Ayet 25) (Vekayyedna lehm ,kurenae) Ve biz onlara melei aladan mbaa.det ve mevadd, heyulaniyede de ingimas]ar ve sfa,t nefsaniye il~ ihticablar ve hevai bedeniye ve ehevat tabiiyeye incizablar sebebiyle, envar melekltiye ve nfusu kudsiyyeye bizzat muhalefetlerinden dolay, vehim ve 'tahayylden, ins ve cin,eytanlarndan, karinler ve dostlar takdir eyledik ki,.nfusu kudsiyeye ve' envar melekltiyeye muhal~fetleri sebebiyle cevahiri kudsiye ve zavat mcerredeye muhalif ve nfusu habisei arziyeye m, nasib olduklar iin, eytanlar onlarn. akran klnarak, meleklt nu~undan mahoub oldUlar. (Fezeyyenu lehfun ma beyne eydihim vema haltehm) (Ayet 25) eytanlar onlara, huzurlarnda olan behimi ve seb'i lezzetleri ve tabii ehvetleri ve idrak etmedikleri maksad ve emelleri tezyin eylediler. (Ve hakka aley4mlka,vl nmernin ka dhaled min kablihim minelcinni velinsD (Ayet 25) Zahiriyn ve batiniynden onlardan evvel geen enbiyay tekzib edici ve Hak'dan mahcub mmetlerden olucu olduklar halde kazay ilahide akai ebedi ile onlara hkm lahik oldu. linnehm kfu hasiriyn) (Ayet 25) sti dad asli nurunu ve kemaJi kisbi ticaretini zayi ve helaki ve azab sermedide vaki olduklar iin zarar sahibi kimseler oldular. (Ayet 29) (Rabbe~a ennenezine edallana) Azabn vukuu zamamahcublar, ins ve cinden kendilerini izlal edenlere iddetle gazaplanp kin tuttular ve onlarn sebebiyle zilIete ve ate elemine' ve mahrumiyet azabna ve hsrana mlaki olduklar iin, onlarn kendilerinin azabndan daha iddetli bir azapta ve derekelerinden daha esfelde olmalarn temenni eylediler ve onlar daha aa mer'tebelerde, daha fena hallerde grmekle sadrlarn ifalandrmak istediler. Nitekim, kendisine belaya dmesine sebep olan bir eyi iaret etmi olan refikinin sebebiyle bir belaya girIftar olan kimse sebep olan o refikine kin ve gayz eder ve yanar tutuur, buz ~der.
nnda

(Ayet 30) (innellezine kalu rabbnaUah) Rab'bimiz Allah'dr diyen gayrin nefyi ile Allah' tevhid ve kan ile Allah' Hak marifetiyle arif olan kimseler, (Smmestekamu) (Ayet 30) sonra yolunda sllik ve srat zer'e tmeller.ini halis ve gayre iltifat etmeksizih srf za,ti iin am il olduklar halde, Allah'a doru istikarnet sahibi olanlar,

FUSSLET VEYA SECDE "SURIDS

61

(TeteIinezel aleyhiml melaiket) (Ayet 30) rezail ehli olan nah nefisleri cevahiri muzlime ve am ali habise sebebiyle ey tanlara munasib olduu gibi, hi bir azimetinde nks ve vechinden inhiraf ve bir amelde 'zyg ve dalal etmeksizin Hak yolunda istikamet ve sabit amel ve yakiyni iman ve hakiki tevhidde melaike ile aralarnda hakiki mnasebet bulunduundan, onlara melekler nazil olurlar. (Ella tehafu) (Ayet 30) Zatnzn envar ile tenvir ve hey'at karanlklarndan tecridi sebebiyle, siz ukbadan korkmaynz. (Vela, tahzenul (Ayet 30) Ve istidadnzn iktiza eyledii kemalatnzn fevti ile mahzun olmaynz. (Ve ebiru bileennetiIleti kntm tft'a,... dun) (Ayet 30) Ve gaybe iman halinde vaad olunduunuz sfat ceunetleri ile mjdelendiniz, derler. Yahud ma'na: Allah'da fena ile Rab'bimiz Allah' dr deyip sonra fenadan sonra beka ile temkin zamannda Allah ile istikamet edenlere tafsili rcu zanannda ta'zim iin melaikeler nazil olurlar. Zira hali fenada ne melaike ne de gayrinin vcudu yoktur. Ve siz telvinden korkmaynz ve tevhidde, de istiraktan korkmaynz diyer~kten nazil olurlar. Zira va..hdet ehli tafsile ve kesretin ryetine red olunduklan vakitte, ayn cem' de uhudu zatiyi fevt ve tafsil ile muhtecib olduklarndan vehlei ulada kendilerine hzn ve vecd gaUb olur. Ta ki hali bekada "Hak He tahakkukta, mtemek~in ve Hak nuru ile in~ah sadr hasl olup kesret, vahdetten vahdet kesretten mahcub klmyarak, tefaslu sfatta ayn zat zat ile ahid olurlar. Nitekim Cena;O Hak Nebi Aleyhissela'ma bu halde (Elem nerahleke sadrekl buyurmutur. (Ve ebirul (Ayet 30) Ve siz tecelliyat sfat makamnda vaad olunduunuz cennet mertebelerinin cemi'sine amil o}an zat cennetiyle mjdeleniniz.
cublarn

(Ayet 31) lNahh evliyaikm rt hayatiddnya ve fnahiretil Bizimle ,sizin aranzda mnasebeti vasf~ye ve cinsiyeti asliye olmak dolaysyla dareynde biz sizin evliya ve ahbabnzz. Nitekim zulmet ve kdurette beyinlerinde cinsiyet ve inareket dolaysyla eytanlar mahcublarn dostlatr olduklar gibi. (Ve le'km fiha. ma tetehi enfskml (Ayet 31) Ve o cennetlerde sizin iin nefislerinizin jta ha eyledii maheda,t, tecelliyat ruh ve reyhan ve naimi mukim hasldr. Yani istidadlarnzn muktezas olan kemale bali olduunuz vakitte sizden kaybolana sizin evkiniz yoktur. Belki her neyi itaha ve temenni ederseniz itaha ve temenninizle beraber cennat selasede sizin iin o ey hazrdr. (Nzlen min gafurir rahim) (Ayet 32) Bunlar nuru ile asarnz, ef' aliniz, sfatnz, zevatnz gntllil'a,nn setreden mafiret sahibi ve efal ve sfat ve zat tecelliyat ile ve kendi ef'al, sfat, zat ile sizin ef'al, sfat, zatnzn ibdali ile size merhamet eden rahmet sahibi Allah'dan sizin iin hazrdanm bir haldedir.

62

FUSSLET

VEYA SEGDE SURES!

(Ayet 33) (Ve men ahsen kavlenl Yani hal cihetinden daha gzel kim olabilir? Kavl ok defa fiil ve hal manasnda istimalolu nur (Kalu rabbnallahl (Ayet 33) da bu kabildendir ki, dinlerini tevhid kldlar demektir. Helekelmeksurun elarnene kale hakem ve hakeza hadisi de bu kabildendir. Yani ok mal to:playanlar helaktadr; ancak yle denebnir: nfak edenler, mal verenler helakde deildir demektir. (Mimmen de'a ilallah ve amile salihan re kale inneni mielmsliminl (Ayet 33) Yani tevlidde zatn Allah'a teslim edenden ve temkin ve istikamet ile amel edenden ve tekmil iin halk Hak'ka davet edenden daha gzel hani kim olabilir? Ayetde Hak'ka da'vet tekmili meratibin erefi olduu iin ve kema'li ilmi ve ameliyi istilzam eyledi i iin, dierleri zerine takdim edilmitir. Yoksa e~r kemal ilmi ve ameli olmasa da'vet sa,hih olamaz. - Eer sahih olsa, da Allah'a, yani cemi' sfat ile mavsuf Zatna 0Iam8,z.' Zira amel etmeyen bir alip. da'vet ederse daveti, Allal ismine olur. Alim olmayan bir :amel sahibi da'vet ederse daveti Gafrr Rahim ismine olur. Alim amil ve arifi kamilin ise.. Allah'a da'veti sahih olur. (Ayet 34) (Ve La testevilhasenet velesseyyietl Hasene kalb . makamndan olup, sahibini cennete ve melaikenin musahabesine ve ehadisi nefsi, nefis szlerini iitici, niyetlerini ve ahvalimn batn olannetine ektii iin, hasene ile seyyie msavi olmazlar. (dfe'biIleri hiye ahsenl (Ayet 33) Dmanndan seyyieyi daha gzel bir hasene ile defetmek semn iin mmkn olduu vakitte, onun dnunda bir hasene ile o seyyieyi def'etme. mdi seyyieyi seYYie ile def' etmek na'" . slolur. Zira seyyie, seyyie ile nl1defi olmaz; belki ziyadeleir. Ve odun koymakla atein irtifai ykselir'. Eer fenala misli ile rriukabele, edersen nefis makamna dm tariki nara salik, eytana tabi olmu sahibini gnahlara ilka edici, onu ve kendini esrar cmlesinden klc, errin ziyadelenmesine sebep, ha:ytrdan maraz olmu. olursun ve eer o fenal iyilik ile def' edersen onun eraretini teskin ve adavetini izaleetmi ve kalb makamnda. ha:yr zere sabit ve cennete hidayet bulmu, eytan tard etmi, Rahman raz klm, me- ' lekllt dizisinde dizilmi ve sahibinin gnahn nedametle m1ahvetmi .olursun. Eer daha gzel bir hasene ile der' edersen rahmet ile Hazreti Rahimiye'ye mnasib 've sfat ile ittisafn sebebiyle ceberut ehlindenolursun ve zatndan sah1bine feyzi rahmet ifaze ede~r'ek sahibin (Keenneh veliyyn hamim) (Ayet 33) senin mfik, kerim dostun olur. Bu byk sebebden Hazreti Nebi Aleyhisselam (Lev caze en yazherilban lezahr bisuredIhilmi) yani Eer Bari Teala'nn zahir olmas caiz olsa idi, hilim suretiyle zahir olurdu. hq.yurmutur. (Ayet 35) (Vema ylekldla illeIlezine saberu) Fenal ihsan

FUSS1LET VEYA SECDE SURES!

63

ile def' etmek hasleti erife ve fazileti azimesini kimse kabul ve ta-. hamml edemez; ancak ef'ali Allah'tan, ryetle~inden ve Hak'ka tevekkllerinden ve emrine itaat ile hilmi ilahi ile ittisanarndan zilleti aba ile tagayyr etmeyip, Allah ile sahredenler telakki ve kabul edebilirler. (Vema ylekkaha illa z hazzn azim) (Ayet" 3) Ahlak ilahiye ile tahalluk sebebiyle Allah'dan hazz azim ve nasibi kamil sahibi olan kimse telakki eyler. (Ayet 36) (Ve imma yenzeanneke mineeytani nezgfin Ve eer seyyie ile mukabele etmekle eytandan bir fitne ve gazabnn heyecan ile bir intikam daiyesi, tahrik ederse (Fezteizbillal) (Ayet 36) ef'alinden ve sfatndan beraat ve havl ve kuvvetinden Hak'da fena ile eytann errinden ve vesvesesinden Hak'kn" cenabna tevecch ve Hazretine iltica ile Allah'a istiaze eyle. lnneh Hvesse..: nil'alm) (Ayet 36) Tah..lrik, Allah Teala Hazretleri, kalbine den ehadis nefsi, nefis szlerini iitici, niyetlerini ve. ahvalinin batn olanlarn" bilicidir. (Ayet 37) (Ve tt:in ayatihil Ieyl vennehar veems velkamere) Vesavisi eytaniyeyi kabule mstaid ve seyyiatta va ki olmanz iin nuru setreden sfatnn zuhuru ile nefis zulmeti gecesi, ve vesaisin kabulnden imtina ve seyyiat def' ve hasenata mbaeret ve nefhata maruz kalmanz iin kalbten nefse' uann irak ile ruh nuru gndz ve ruh gnei ve kalb ay, Allah'n ayatndandr. (La tescdliems) (Ayet 37) Siz onda fe~a ve o'nunla vukuf ve onunla , Hak' dan. hicablanmak tarikiyle, gnee secde etmeyiniz . (Vela Uka meri) (Ayet 37) Ve fezaU ve kemalatla vukuf ve sfat cennetinde makam tutmak tarikiyle, aya da secde etmeyiniz. (Vescudu lillahillez haleka hnne) (Ayet 37) Ve zatta fena ile .onlar halkeyleyen Allah'a secde ediniz, (n kntm iyyah ta'bdun) (Ayet 37) eer siz, mrik ve mahcub olmayp ibadeti gaynna dei1,srf O'na tahsis eden mvahhidlerden' oldu iseniz.
i

, (Ayet 38) fFeinistekberu fellezine nde rabbike ysebbhune leh billeyIi vennehar) Eer onlar, eneiyet ve tuyamn zuhuru ve sfat nefs ve udvann istilasyla Allah'da fe,nadan istikbar ederlerse, Hak'da fena olan s~bklardan Rab'binin indinde bulunanlar, zatlan ve sfatlar hicablarndan tecrit ve tenzih ile tafsil makamndaisti tar gecesinde ve cem makamnda tecelli gndznde daima O'na tesbih ederler. (Ve hm la yes'emunl (Ayet 38) Onlar, Allah ile kaim, muhabbeti zatiyeyi: zakir oldukl~n iin usanmazlar. (Ayet 40) (nnelleziyne yulhidfine fi ayatna) Tahkik, ayatmz da ilhadeden, tariki Hak'dan batla meyil ve Hak'dan ihticablar do-

.64
laysyla ayat

FUSS.LET

VEYA SEGDE SURES

Hak'km gayrsna nisbet edenler ve ayat nefisleriyle okuyup kendi sfatlarna mnasib mana 'fehmedenIeri (La yahfevne !8-leyna) (Ayet 40) her ne kadar biz onlardan hafi isek de, onlar .bize hafi olmazlar. (Ayet 41) (Veinnehu lekitabn aziz) Tahkik, Kur'an nfusu habiysei naheubenin, O'na me sh ve .fehm ile, O'nu tayir etmesinden men ve himaye olunmutur ve mbteHnarn ona itla' ile ibtal etmelerinden mahfuzdur. Zira Kur'an, onlarn akllarin bali olduundan ve i'tikad ettikleri batldan ok uzaktr. (Ayet 42 (La yetiyhilbat min beyni yedeyhi ve min halfihi) Kur'an'a hi bir eihetten batl gelemez. Hak eihetinden gelmez; zira Hak eihetinden gelse, Hak O"nu daha beIi ve Hak ve sdk olmaklkla daha mhkem olan bir eyle .ibtal etmesi lazm gelir. Keza halk eihetinden de gelmez; zira. Hak tarafndan levhi mahfuzda sabit 01malda, tahrf ile tayir veya tevilinde ilhad ile halk dahi Kur' an' ibtal edemezler. Nitekim, (nna nahn nezzelnezzikre ve innalehu lehafizun) (Hier Suresi ayet 9) y~ni Kur'an' Biz inzal eyledik ve elbet Biz onu
hfzediciyiz buyurulmutur:

(Ayet 44) (Kul hve lilleziyne amenu hden ve ifan) Habibirn, de ki: Kur'an gayba iman edenlere hidayettir. Onlar Hak'ka hidayet eder ve marifetle onlar basiret sahibi klar ve ifadr. Kalblerinin marazIarm, nifak ve ikak gibi rezaletlerini izale eder. Yani nazar ve amel tarikiy le onlar basiret ehIi klarak talim ve tezkiye eder. (Venezne la y'minI1) (Ayet 44) Maheublardan iman etmeyenler, Kur'an''iitmez ve fehm etmezler. Belki onlara gaflet istila ettiinden ve gaa;va,t tabiiye ve hey' at bedeniye kalb, kulak ve gzlerinin yollarn kapam olduundan, Kur'an onlarn kulaklanna nfuz etmez. Hak'kn grp. idrak olunduu nur menhan dan uzak ve heyulani zulnetlerde mnhemik olduklarndan uzak bir mekana arlan kimse gibi uyanmazlar ve tenebbh etmezler, (Ayet 53) (Senriyhiin a.yatna fUMak ve fi enfsihim) Siz, on lan mmkinat ve ahvalini tasriflerimizde nazara tevfik eyleriz . .(Hatta yetebeyyene lehm) (Ayet 53) Ta ki istidlal ve yakin burhan 'tarikiyle kendilerine tebeyyn etsin ki (Enneh:iilhakk) (Ayet 53) Allah Teala Hazretleti Hak ve sabittir. (Evelam yekfi bi rabbil{e enneh ala klli eyffi ehid) (Ayet 53) Ehli inayetten Hak'k mahe de edenlere Rab'bin kafi deil midir ki, Rab'bin her ey' e hazr ve muttalidir. YaniRab'binin marifetinde ve gayr mn degil, kendinin

tIRA

SURESt

65

Ha:k ve sabit olmasnda mez:ahiri eyada uhudu sana kafi gelmez mf ki, ef'ali ile. istidlale ve sfatmn tecelliyatna tevessle muhta olasn.! te bu sluktan evvel cezb ile mkaif olan mahcubun halidir. Birin-" cisi ise vusul talebedildii iin mucahede eyleyen muhib salikin halidir. . Agah (Ayet 54) (Ela innehm fi miryetin min li~ai rabbihiml olunuz ki, o mahcublar kevn ilemkevvenden, mahlk ile balikden ihticablar dolaysyla, Rab'larnn mlakatndan. reyl ve ekdedir~ ier. (Ela inneh biklli eyin muhitl (Ayet 54) Agah olunuz ki, Rab her eyi muhittir. hatasndan bir ey hari olamaz ve eer hari' olsa, mevcud olamaz. Zira her ey'in hakikat Hak Teala'run ilminin ayndr ve vcudu ilmi il edir. lmi ise zatnn ayndr ve zat ayn vcududur. Bina.enaleyh, hi bir ey ihatasndan hari olamaz. Zira gayrn vcudu yoktur. Gayrn ayn da, zat da yoktur. cKn men aleyha fan ve yebka vechi' rabbike zlcela~ velnam dedii gibi, her ey haliktir, ancak vechi Hak, zat Hak halik deil bakidir.
RA SURES
!

iBSMLLAHRR.AHIVI;AN!RRAHM

(Ayet - 2) (Ha ntim ayn sn kan Y.ani Hak, Muhammed'le zahir oldu. lminin zuhuru kalbinin selameti He dir. Binaenaleyh, Hak zahiren ve ba,tinen Muhanmed'dir. lim, Muhammed'in kalbinin naks ve afetten selametielir:. Yani kemali ve hicaptan burzdr. Zira, kalbin tecerrd ilmin zuhurudur. (Ayet 3) (KezaIikel) Senin mazharn uzerine olan bu zuhur ve ilminin, kalbine olan zuhuru gibi (Yuni ileyke ve ilellezine m.i.n; kablike) (Ayet 3) sana ve senden evvelolan enbiyaya vahyeder. (Allah) (Ayet 3) Cemi sfat ile mevsuf olan Allah(~lazizlh~) (Ayet 3) sfat setrleriyle ve celilli perdeleriylemenaat sahrbi istidadat .iktizas ile kemalini izhar eden ve vesait ve mezahirle cemi ibad, istidadnn kabulne muvafk hidayet eden zattr. (Ayet 4) (L~h ma fissemavat ve ma fil'ard) Semavat ve arzda bulunan eyann kalfesi, sfatnn mezahiri ve memleketinin suretleri ve ef'alinin mahalleridir. (Ve hveIaJiyy) (Ayet 4) O zat, eya nn sureUeriyl~ takayyud ve' ayan ile taayynden alldir. (Elazim) (Ayet 4) Eya, O'nun saltanatl1.'l;da hor ve zayif ve sagir ve azemetin- de fani ve mteaidir.

66

CfRA sURES

. (Ayet 5) (Tekftdssemelvat yetefetterne mi fevIdhinne) Sena vat .Hak'kn azameti tecelliyatndan mteessir olduundan yarilp para.1anmaa karib olurlar. Ve kahr ve sahanatmn ulvvnden mtelaiolurlar. (Velmelft'iket) (Ayet 5) Ve ukul mcerrede ve n,.. fUBU mdebbireden olan melekler, (Ysebbihune bihamdi rabbihim) sfatlarnn kemalat ile Hak'ka hamd edici dlduklar halde zatlannn tecerrd ile' Zatn tenzih ederler. CVeyestafirune limen fUard) (Ayet 5) Vehazreti ahadiyeden envar istifaza ettikten sonra. arzda ' bulunanlarn ayan ve vcudatna envar ifaze etmekle arzda bulunanlara istifar ederler. (Ela innallahe' hveIgafurunahim) CA.-yet 5) Agah ve mtenebbih olunuz ki, tahkik, Allah Teala ok, mafiret edici, gafur ve ok merhamet edici, rahim, ancak O'dur. Melaike ve insanlardan kaffesinin z'atlan zulmetlerini zat nuru ile setretmekle mafiret edici, sfatn tecelliyatile vcutlanna kemalatn ifazesiyle rahmet edicidir. . . (Ayet 8) (VeI~v aallah lece'alehD1 mmeten vahideten) Eer Allah Teala dilemi olsayd, kadere binaen insanlarn kaffesini ftret zerine milleti vahide, hepsini mvahhid klard. (Velelkin yudhilu menyea fi rahmetihl) .(Ayet 8) velakin vela yezalune muhteIi. feyn Yani daima muhtelif olurlar, buyurduu gibi meratib temyiz etm,ek ve ekavet ve saadet tahakkuk eylemek, dnya ve ahiret, cennet nar dolmak, her biri iin ehil bulunmak, nizam hasl ve intizam hadis plmak iin ii hikmet zere bina ederek, bazsnmuvah. hid, adil, bazsn da m rik ve zaim kld. (Ayet 9)'(Em.ittehazu min dunihi evIiyae) Yahut onlar
Allah'n

gayrndan evliy.a ve dostlar 'm ittihaz ettiler? Onlann hakikatte ve-

layeti' yoktur. Zira, kuvvet, kudre.t ve vcudlan yoktur. (Fallahu hvelveIiyy) (Ayet 9) Her eye sahip ve sultan ve hakim olpuu ii~ veliancak Allah'dr. (Vehve yuhyiImerta) (Ayet 9) O Allah mevtay! ihya ~der, muhiyyi kadirdir. Gaynnn velayeti nasl nstakim olur? (Ayet 1Q) (Aleyhi tevekkelt) Er' alin fenasyla Allah' a tevekkl, ederim. Sizin ef'alinize ffilim ile mukabel~ etmem. (Ve iIayhl nib) (Ayet 10) Ve sfatmn fena$yla Hak'ka rcu ederim. Sizin sfat nefsiniz mukabel~sinde sfatlanmdan bir sfatla zahir olmam. (Ayet 11) (Leysekemis1ihi eyn) Eyann kaffesi O'nda ha-lik , ve fanidir. Binaenaleyh Hak'ka ey'iyyet ve vcudda mmasil olacak. bir ey yoktur. (Ve hvessemll (Ayet III O zat Hak bir sem', bir iiticidir ki, her iiden onunla iidir. (Ef~asir) (Ayet 11) yle bir

'O'RA SURES

67

basirdir, yle bir grcdr ki, her gr~n onunla gorur. Zatyla', kllisini ifna ve sfatyla icad eyler. Erzakn anahtarlan, melek ve i melekutun hazineleri yed'i kudtetindedir. lmi muktezasyla diledii , mahlfikatna, gna" ve fakrdeki masahatlan ik;tizasyla, rzk bast ve , takdir eyler; yani, bol ve dar klar.
I

(Ayet 13) (ere'a lekfun mineddin) Sizin iin cemi' enbiyaya ika mes~ni vasiyet eyledii ve cemi' enbiyann onun zerine itima ve onda teferruh etmedikleri dini mutlak teri eyledi ki, o da asl din" yani Allah ve yevni ahire iman tabi't olunan tevhid ve ad ve ilmi meaddr.. (Lekll ceaIn mnkm erate ve mnhacenl (Ayet 12) buyurduu vechile, taat, muamelat, ibadet evzai gibi bihasbel mesalih ihtilaf ettilderi fruu erayi de'ndir. Binaen~leyh dini kayym taayyr etmeyen ulfim ve all'aJe taalluk eden eydir. eriat ~eay yr eden kavaid ve evzaa taalluk ec:en eydir. (Kebitre alelmrikin) (Ayet 13) Gayr ile Hak' dan mahcub olanlara (Ma ted'uh:m iIeyhiJ (Ayet 13) ehli makt ve mezahiri kahr ve gazab olduklan iin da'vet eylediin tevhid onlara kebir oldu, ar geldi. Onlar Allah'n mce:rred meiyyeti ve ma11z inayeti ile semi olduu mahbublardan ve. slk ve itihad ve evk ve if~ikar ile Allah'da seyretmekle Allah'a rcua tevfik ve nuru vechi ve cemali zat ile kendine hidayet eyledii muhiblerden de deillerdir. imdi Hak Teala Hazretleri mahbublan sabkai itiba ile' slfik ve riyazetten evvel cezbetmi, muhiblari strla ile slfik ve ryazete tevfikden sonra tefviz eylemi mahcublan da zerlerine sebkeden ekavetle kaza gelmeqiyle babndan tard ve cenabndan rteb'id eylemitir. (Ayet 15) (Felizalike fedil) te, dinde olan'bu tefrik sebebiyle, sen tevhide da'vet eyla. (Vestekim) (Ayet 15) Allah ile tahakkukta ve hakk ubudiyet ile taabbdde istikamet ve temkin uzere ol. n- . karlar ve senin muvafakaterine meylini talepleri zamannda nefsini bir sfat ile izhar etme. (Ve latettebi' ehvaehm) (Ayet i5) Seni tevhiddenizlal etmemeleri iin telvin ile onlarn mteferrik olan arzula-na tabi olma. (Ve kul ament bima e,zelallah min kitabin) (Ayet 15) Ve de ki; Anah'n~nzal ettii Kitaba iman ettim, yani cemi' enbiyann kemalatna muttaIi oldum. nimlerini, makamatm, sfat ve ahlakn cem eyledim. Tevhidim kemal bulup muhabbetimn kemai dolaysyla habib oldum. Muhabbet nefsimde kkleerek adaletim tan oldu. te (Ve ~ lia'dile beynekm) (Ayet 15) kavlinin manas budur. (Analt rabbiina ve rabhkm) (Ayet 15) Allah Teati bizim ve sizin Rab'binzdt'. Bu ayet de tevhid ve tahkik mak,amnda tesbittir. (Lena amalna velekm a'm~lkm.) (Ayet 15) Bij

68

-oRA

SURES!

zim amellerimiz bize sizin de ameliniz sizedir. Bu ayet de istikarnet ve adalette temkin suretidir. (La hccete beynena vo beynekm) (Ayet 15) Bizim ile sizin aranzda mcadele yoktur. Bu da tevhid makam onlara msavat ile nazan iktiza eylediinden, kemali muhabbet ve safadr. (Allalu yecmau beynena) (Ayet 15) Fena ve k- , yameti kbrada Allah Teala ararnz cem' eder. (Ve ileylil masir) (Ayet 15) Ceza iin, akbette gidiimiz o Allah Teaa'yadr. (Ayet 16) (Vellezine yuhaccune fillahi) Nefisleri ile mahcub olduklan iin (Min ba'd mestciybe leh) (Ayet 16) istislam ve dinine inkiyad ve ftra,t selameti ile tevhidi kabul ederek Allah' a icar bet ettikten sonra mnazaa ve mcadele edenler, (Hccethm dahidatn inde rabbihimJ (Ayet 16) onlann delilleri nefisleri indinden olup Allah indinde asl olmadndan, batldr. (Ve aleyhim gazabun) (Ayet 16) Ve gaz'ablannnzuhuru sebebiyle buna mstahak olduklarndan onlara gazap vardr. (Velehm azabn edid) (Ayet 16) Ve mah!umiyetleri dolaysyla onlara iddetli bir azap vardr., (Ayet 17) (Allahilllezi enzelelkitab bilhak) Allah Teala Hazretleri Kitab hak ile inzal eden zattir. O'na istihkak iktiza eden muhabbet ile ilmi tevhidl inzal eyledi. lmi tevhid Habiballah'nhakk oldu. (Vel mizan) (Ayet 17) Ve adli de jnzal eyledi. Ruhda ilmi tevhid, kalbde muhabbet, nefisde adalet hasI olduu vakit fenafiIlah ve kyameti kbrann vukuu karib olur. (Ayet 18) (Allahu latifin bi ibadihil Allah Teala kullanna lutfedicidir. Kendilerine kemalatn isal, tedbirlerinde ve kemalatn esbabn tehiyyede ve onlar' kemalata yakalatran amellere tevfik eylem~kte, kullanDlt lutfeyler. (Ayet 19) (Yenuku men yeaU) O'nun o ilme istidad hey'etinde evvelen inayeti iktizasnca diledi kimseye vafir ilim nzklandrr. (Ve hvelkaviyy) (Ayet 19) O Allah kahirdir. (Elaziz) (Ayet 19) Galiptir. Adil ve hikmeti muktezas ile, dUediinden de men eder ve herkes iin lutf ile kahrdan nasib ve hisse vardr. Hi kimse lutf ile kahrdan hali deildir. Ancak istidadat esbab, amal, ahval hasebiyle nasip alma tefavt eyler . (Ayet 20) (Men kane yriyd harselahireJ radenin kuvveti ve lutf nasibinin ziyadesini, talebin iddeti ile ve kurbiyyeti haiz olmak iin, Ha],{'ka ikbal ve tevecch ile her kim ahret nasibini irade eders.e (Nezidleh fi harsh) (Ay.et 20) ona nasibinde ziyade ede'riz. Onun dnya ve ahiret halini islah ederiz. Zira dnya ahiretin tahtnda onun zll ve misali ve sureti olup ona teibaiyet' eder. (Ve men

'RA

SURlllS! "

, 69

kane yriyd harseddnya) (Ayet 20) Ve kim ki dnya n~sibini i5terse,arzu ve hevasyla ciheti sfliyeye, ikbal ve himmeti kahr nasbinin ziyadesine taai.k ederek Hak'dan uzak olursa (N'tihi minha) (Ayet 20) takdir ve taksim olunan eye ziyade .olmayarak, ona dnyadan nasibini veririz. (Vema leh filahireti min nasib) A1iiretten i'raz eyledii v~ himmetini dun olan dnyaya balad ve onunla kalp dnyay, eref .olan ahirete hicab eyledii, 'k olan ahiret nasibinden yz evirip kabul iin hazrlanmad ve husulu iin mstaid olmad cihetle, onun iin ahirette nasib ,yoktur. Zira asl fer'e tabi olmaz.. (Ayet 23) (Kul la es'elkm aleyhi ecren iIlelnevedderte filkurbal Habibim, de ki: Tebli ve tebir zerine sizden hi bir ecir ve sevap istemem, Ancak bana ka,rib olanlara meveddet ve muhabbeti isterim. llelmeveddete filiturba, istisna en mnkati'dir ve (filkurba) da olan (fi) ?TIukaddere mtealliktir. Yani, kurba da olucu olan meveddeti isterim demektir. Bunun da manas, aslndan' ec'ti nefidir. Zira ehli karabetinin meveddetinin semeresi de bu meveddet sebebi necatIar . olduu cihetle yine kendi neiislerine aittir. nk meveddet, harda itimalarn mstelzim olan mnasebetiruhaniyeyi muktezidir. Nitekim, Nebi Aleyhisselam (elmeru yaheru ma min ehibbe) yan. kii sevdii kimse ile beraber ha.rolunur buyurmutur. Binaenaleyh meveddet Hazreti Nebi'ye ecrolmaasalih olmaz. Hal u ki, ruhu kederlenmi ve, onlardan mertebesi uzak olmu k;ims~nin onlar' hakikat ile muhabbeti mmkn deildir. Ruhu nurlanm, Allah' bilmi ve sevmi olan tevhid ehlinin onlar muhabbet etmemesi mmkn deildir. Zira onlar, ehIi beyti nbvvet ve maadini velayet ve ftvvettirler. nayeti ulada mahbubdurlar. Mahalli ala iin merbubdurlar. Binaenaleyh onlar, anak. Allah' ve Resurn seven ve Al lah'n ve Resurnn -kendilerini sevdiklen kimseler severler. Eer onlar bidayette Allah'n ma.hbubu olmasa idiler, Resulallah onlar sevmezdi. Zira, R~sul'n muhabbeti, ayn cemde olduktan sonra, tafsil suretinde, ayn Allah'n n:.uhabbetidir. Bunlar da gelecek hadisi erifte zikrolunmu olan drt kiidir. Grmez misin ki, Nebi Aleyhisseam'n dier evlatlar ve onlarn mertebesinde ok akrabalar val"dr ki, onlan zikretmemi ve: mmetini bunlarn muhabbetine tevik eyledii gibi" tevik etmemitir. Yalnz builar zikr'lunmakla, mahsus klnmtr. Bu ayet 'nazil olduu vakit Ya Resulallah bizlere meveddetleri vacib olan akrabalann kimlerdir? denildi. ResUlallah: Ali, Fatma, Hasan, Hseyin ve bunlarn ocukl'ardr. diye buyurdu. Sonra karabet, cinsiyeti ruhaniyeyi muktezi olan mnasebeti mizaciyeyi iktiza edince, onlarn yollarna salik, hidayetlerine 'sbi
,

70

-o-RA SURES~

olan evlatlar da onlarn hkmnde olmutur. Bu sebepten, mutlak surette onlara ihsan ve muhabbetlerine tevik ve zulm ve ezillarmdan nehiy ve muhabbet ve ihsan edenlere vaid ve onlara zulm ... ve eziyetten men ve nehiy eyledi. Nebi Sallallah Aleyhi ve Sellem' Eyli beytime zulmeden ve itretimde bana eziyet eden kimseye cennet haram klnmtr der. q(im Abdlmuttalib evladndan birine bir sanat yapp da, o sanat zerine cezalandmlmadysa, yarn, . yevmi kyamette hana mlaki" oldukta, ben cezalandnnm, m.kafatn ve- . ririm bUY1:lrmutur. Keza, Nebi Aleyhisselam Her"kim ali Muhammed'in muhabbeti zere lrse, mafiret olunmu olarak lmtr. .Agah olunuz. her kim ali Muhammed'in muhabbeti zere lrse, tvve etmi olarak lmtr. Agah olunuz, her kin1 ali Muhammed'in muhabbeti zere ldyse, mffiin olarak lmtr. Agah olunuz, her kim illi M"Q.hammed'in muhabbeti zere ldyse, ehld olarak lmtr ve imarun mstekmil olarak lmtr. Agah olunuz, her kim ali Muhammed'in muhabbeti zere' ldyse, melekl mevt, son:ra da Mnkir ve Nelli onu cennet ile mjdeler. Agah olunuz, her J.tim ali Muhammed'inmuhabbeti ze~e lrse, gelin zevcinin evine .1 zifaf olunduu gibi cennete ziynetle sevk olunur. Agah olunuz, her kim illi Muhammed'in muhabbeti z~re ldyse, ona kabrinde cennete iki kap alr. Agah olunuz, her kim ali Muhamrn,ed'Ii muhabbeti zere ldyse, Allah Teala onun kabrini rahmet :rp.elekl~rinin ziyaretgah klar. Agah olunuz, her kim ali Muhamrned'in muha:bbeti zere lrse, snnet ve cemaat zerine lmtr. Agah olunuz, her' kim ali Muhammed'in buzu zere' ldyse, yevmi kyamette iki gznn arasnda Allah'n rahmetinden me'huzdur yazl olarak gelir. Agah olunuz, 'her kim illi Muhammed'in buzu zerine ldyse, kafir olar.ak lmtr .. Agah olunuz, her, kim ali Muhammed'in bu zu zerine ldyse, cennet kokusunu duymaz" buyurmulardr. (Yemen yakterif haseneten nezide~ fiyha hsnen) (Ayet' 23) Ve her kim illi Resul'n muhabbetiyle bir hasene kazanrsa onlara tarikatlarnda mtabaat ile onun iin o hasenede gzellik ziyade kla nz. ZiT'a o muhabbet ancak istidadm safasndan ve fitretin bekasn dan olur. Bu da mah~de makamna hidayeti kabule ve hsn m-o tabaata tevfiki mcib olur. Bu s~beple sahibi velayet ehlinden olup, k~amette onlarla harolunur. (nnallahe 'gafurun) Tahkik, Allah Teala Hazretleri tenviri ile ehIi b~yte muhabbet edenlerin sfatlar zlmetlerini rtc, setr sahibi (,ekur) (Ayet 23) onlara mnasib olup muhabbet edenlerin hasenatrun cez~sm kat kat klmakla ve onlara .muvafk olmalar iin sfati tecelliyat ile kemalatn ifaze. ~t mekle say'ine kredicidir. Bu mnkirler mutlaknbvvet ve risaJ

RA

SURES1-

leti inkar m ederler, yoksa Nebi aleyhisselam, Allah'a yalan m iftira eyledi derler. (Ayet 24) (Fein yea illalu yaltim ala kalbikel mdi eer Al' lah dilerse senin kalbini hatmeyler; yani Allah'a, ancak; onlar gibi, kalpleri hatmolunmu, mhrlenmi olanlar iftira ederler. (Ve yemhullahlbatlJ (Ayet 24) Ve batl mahvet~ek Allah'n adetindendir. (Ve yuhikkulhakka bikelimatili) (Ayet 24) Ve kazasyla Hak'k is~ bat eyler.. Eer iftira ise o' iftiray mahvedip nakzn isbat ~yler. Ve eeriftira onlarn dedikleri ise /yine bylec~dir. (Ayet 36), (Ve ma indaIlahi hayrn ve ebka) Devaml ve erefli olduu iin (Lilleziyne amenu ve ala rabbihim yetevekkelun) Ayet 36) man yakini ile iman edenler ve ef'alin fenasyla ancak Rab'bine tevekkl edenler, yani fiillerinden insihlh' ile ilimIeri yakin ve amel'leri tevekkl olanlar iin All'ah indinde olan eyler daha hayrl ve, daha bekaldr. (Ayet 37) (VelIezine yectenibne kebafrel'ismiJ Vcudlarndan i~aret olan gnahn byklerinden saknanlar ki vcud gnah mahv makamnda ef'aliyle zahir olan, nefislerinin en hasis sfat andr. (Ve iza ma gadbhm yafirunl (Ayet 37) Ve telvinatlannda gazap ettikleri vakitte, gayrilQri deil, sade onlar mafitet edenler mafirete mahsus olanlar, ancak onlardr. (Ayet 38) (Venezi nestecabu lirabbihimJ Ve vahdet nurunun tecellisi il~ onlan da'vet ettii vakit fitreti safiye "lisanyla Rab'larna icabet ederler.' (Ve ekamussaJ.ate) (Ayet 38) Ve selate mahedeyi ikame ederler, ve' kendi rey ve akllaryla muhtecib olmayp belki (Ve emrhm ura beynehm) (Ayet 38)- Allah'n her eyi ile bir e'ni ve ona bir nazan ve onda bir srr olup o e'niye,t vea srrn . bakas, iin olmadn b~ldiklerinden onlann ileri aralarnda u radr, yani meverettir. (Ve mimma razaknahm ynfikun) (Ayet 38) Ve tekmil ile onlar rzklandrdmz eylerden ?nfak ederler. (Ayet 39) (Vellezine iza esabehmlbayhm yentesirun) Onlar ki kendilerine bagy v zulm isabet ettii vakitte istikamet makamnda Hak ile ve nefislerinde Hak'kn zlli olan adl ile kaim olduklarndan, zill~t ve zulm olunmaklktan saknmak iin aderletle
yardmlarar.

(Ayet 51) (Vema kane libeerin en ykellimehllah illa vahyen) Hi bir beer& Allah'n kelam etmesi olmad. Ancak vechile olabilir. Ya vahdet makamna vusul ve O'nda fena, beka m'akamndaHak'kn vcuduyle tahakkuk ederek bna vasta ona vahy olunur. Smme de na 'fetedella fekane kabe ka,v~eyni evedna feevha,ilil abdili ma

72

tiRA SUREl

,hicabnda v~ sfat tecelliyat makamnda

gibi (Ev min verai hicab) (Ayet 51) Yahut kalb olup mnacaat :qkaleme', mkaefe, muhadene, tariki zere Allah Teala, ona kelam eder. Musa Aleyhisselam'n hali olduu gibi. Sfat hicabyla muhtecib olduu , iin, gremez. (Ev yrsiIe resuIen) (Ayet 51) Yahut meleklerden bir eli gnderip ilka ve kal b ve akla flemek ilham ve hitaf veya mennan tarikiyle vahyeyler. Aleyhisselam efendimizin Rululkuds kalbime fledi ve ilka eyledi ki hi bir n,efis rzkn istikmal etmedike lmiyecektir buyurduu gibi. (Feyuhiye bi iznli ma yeau) (Ayet 51) O eli olan melek, Allah'n izni ile Allah'n dilediini vahyeyler. lnnehu aliyyn) (Ayet 5,1) Zira Allah Teala Hazretleri muvacehe ve muhataba olunmaklktan aridir. B,elki gayrs onunla baki kal": maklktan ve bir eyi huzuruna t~hamml edebilmekten ali olduu iin Hak'ka muvacehe eden mutlaka fani ve mtelai olur. (Hakn) (Ayet 51) Tefasili mzahirde ilmi zahir olmak ve kullar ilim ile tekemml ve hidayet bulup O'nu arif olmak iin kelam etmenin vech ve suretlerini hikmeti ile tedbir eyleyen hikmet sahibidir. (Ayet 52) (Ve kezalike ev hayna ileyke ruhan min emrina) Ta riki selase ,'zerine olan bu vahyetmek gibi lm kalbIerin onunla' hayat bulduu bir ruh zamandan mnezzeh ve mekandan mukad7 des olan alemi' emrimizden sana vahy eyledik. (Ma knte tedri meIkitabu) Sana mahsus kemaJin olan akl frkanmn (Velel'iman) (Ayet,52) neen gavaisi ile mahcub iken' ve fena:ya vsuln ve te-, laei vcudun halinde fenadan sonra beka zamamnda sana hasl olan iman hakiknn ne olduunu bilir deildin. (Ve la~ ce'alnah nuran) (Ayet 52) Lakin senin istikametin zamamnda biz, onu yle nur kldk ki, (Nehdi bihi men neaa min ibadna) (Ayet 52) Kul-, larmzdan dilediimizi, inayeti ezeliye ile muhdes olan muhib ve mahbub kullarmz onunla hidayet ederiz. (Ve inne'ke letehdi ila sra tn mstakimJ (Ayet 52), Ve ey Habibim, tahkik, sen de elbet dnedi-: ini bizimle knhne baliolunanayan ve vasf bilinemeyen srat mstakime hidayet elersin. (Ayet 53) (SratahiUezi leI ma fissemavati ve ma il'ardJ O srat, AlI'ah' a mahsus bir srattr'. Yani t~vhidi mlk tesniye 'plunan ve tevlidi' sfat ve ef'ale anil olan tevhidi zat tarikidir ki, o ca ervah semavatnm ve cismi mutlak arzmn malikiyetiyle zat ~hadi yenin sfat zahrre ve batnenin" cemi' siyle beraber seyri demektir. (Ela ilaIlahi tesiyrlumur) (Ayet 53) Agah olunuz ki, btn iler Allah'da fena ile' ancak Allah'a rcu eyler zatyla lLeminelmiUkI- , yavmJ (M'min suresi, Ayet 16) diye nida ederek (Lillahilvahidilkahhar) szyle yine nefsiyle O, cevab vetir. Allah Teala allndir.

evha

buyurduu

Z U HR F

S U RE S

CBSMI.LAHRRAHMAN1fRRAHM'

(Ayet 2) (Ha mimvelkitabilnbin) Vcudun evvelki olan Hak'ka ve ahir olan Muhammed'e kasem eyledi. Kllisinin asl ve kemali olan ey'e kasem ne kadar celil bir .kasemdir. Bu sebepten Allah ile Muhammed'e ehadet islamn esas ve imann direi, ve iki eha det beynini cemi', mezhebi hak ve milleti kavime olmutur. Zira vcud ve tesirin ehadiyeti ebirdir ve vcud ve tesirde tafsili is bat kaderdir La ilahe illallah Muhammed'n resulllah szmzle ikisinin arasn cem' ise srat mstakim ve. dini metiidir. Yahud, kitaba mnasib olan eye kasem eyledi ki (Nun velkale'n ve ma yesturiin) (Kalem suresi, ayet 1) buyurduu vechile: o da levh ile kalemdir. Bir kelime evvelki harfiyle kinaye olunduu gibi, bazen ahirki ha;rfiyle de kinaye olunur. Levh ve kalemin son harfleri (ha) ile (nim) dir. Birinci tevcih zerine kitap ceman ve tafsilen Hak'k beyan edici ve Allah tarafndan indirilmi olmas cihetiyle Muhammed'in nefsi ile te'vil olunmak mmkn olur. .(Ayet 3) linpia ce'alnah kur'anen arabiyyenle'allekm ta'kiliin) Hitab ettiimiz eyleri sizin anlamanz iin,' Biz o Kitab sfat ilahiyeyi ve merat~bi vcudiye ve kemaliyeyi hasredici, tefaaHi vcudnkaffesini cem edic arabi Kur' an kldk. (Ayet 4) (Ve inneh li mmilkitab ledeyna le'aliyyn hakim) Tahkik, o nefsi Muhammed Hedeynal. szyle iaret olunan hviYE}ti mahzaya tali, vcudu mutlaktan taayyn evvel ile mmtaz, vcudu izafi noktasnn evvelinde, rtbei ulada olan asl vcudda elbetki ilerisinde rifat olamyan bir derecede refilkadrdir ve elbetki hikm'et sahibidir. nk eyann suveri ve haka,yk, ayan ve sfat mevcudatn bulunduu nizam zere tertip ve nizam onun ile zahir olmutur. Amma ikinci tevcih zerine bu te'vil mstakim olmaz. Belki, o vakit kitap tevhid ye tafsili beyan eden ve onlara delalet eyleyen ve icmalen kendisine kasem olunan Kur' an' dr (Ve inhehu) Tahkik, o Kur'an mmlkitapta, yani ulumun kaffesine, belki eya nn kaffesine mtemil olan ruhu azamda Hedeyna) bize karib olduu halde meratibi tenezzlatta hasl olan ilimIerden daha karibdr. Zira ilmi lednni, .meratibte tenezzlnden evvel, evveli erval olan ruhda intika' etmi bir Himdir. Kur' an'n hikmet sahibi olmas,

74

.zUF.IRF SUR.lil

tevlid, nbvvet ve mead ahvalini beyan ve emsali Hak itikat1ar mfid olan likmeti nazariyesine, mekasib ve mevahib ahvalini, 'mera-:tibte keyfiyeti sluk ve erayi gibi ef'ali mkellefin ahkamna beyan hikmeti ameliyesine. n temil olmasdr.

(Ayet 5) (Efenadrib ankmzzikre' safhan) Sizin israfnz sebebiyle sizi ihmal eder ve' sizden zikri sarf eder miyiz? Ancak israf dolaysyla zikre hacet olmu idi. Yoksa sireti adile ve tarikat vsta zere olsalard tezkire ihtiya olmazd. Belki tezkir, ifrat ve tefritte vacip olur. Bu sebepten, enbiya fetret zamannda ba's olunmutur. Allah Teala nsanlar kfr zerine bir millet olmutu; Allah nebileri gnderdi buyurmutur. (Ayet 15) (Ve ce'al leh min ibadihi cz;en) Yani semavat ye h alk , meibde' ve ~atr Allah Teala olduuriu itiraz ettiler. Fakat zahiri ve cismam olup his ve hayal rtbesinden tevacz ve mlabisi cismaniyeden tecerrd edemiyerek, deil zatullah, hakayk mcerrede ve zevat mukaddeseyi bile idrak edemediklerinden, Allal?'a nevi'de mmasil ve valideden doan veledin isbatyla, Allah' czile:dirdiIer ve cisimlendirdiler. Binaenaleyh, her' tas~vvur ve tahayyl ettikleri cismani bir eyolmutu. Bu sebepten, ahiret, ba's, nur ve meade taallUk eden, her eyin isbatnda enbiyayi tekzib' ettiler. nk idraklari hayat dnyay ve hidayet nurundan mahcub akllar umuru mea 'tecavz edemiyordu. B:una' binaen, enbiyann zatlar ile onlarn zatlar arasnda zahir beeriyetten baka asla mnasebet yoktu. Onun iin zahir beeriyetin ilerisine hacetleri yoktu. (Ayet 19) (Ve ce'alImeliiiketilleziyne hm ibadrr~hmani masiin) Vakta ki sele1lerinden evaili hkemann nfusu melekiyeyi hazreti ilahiyeye kurb ile vasfetmeleriyle nufusu melekiyenin isbat hakkndaki szlerini ve evaili hkemamn ya lafz itibariyla yahut ervah mukaddes ei akliyeden teessr ve infialleri itibariyle nfusu melekiyeyi ,te'nis ettiklerini iittiler, nfusu melekiyede de Allah' a ihtisaslar ile beraber hayvanatta zkllret azasnda olan hakiki nuseti tevehhm ederek melaikeyi, Allah'n kullar olan melekleri, kzlar kldlar. Avam ksmnn ekserisi melekleri gayet hsnde olan latif insan suretleri itikad ederler. ' '
arzn

(Ayet 20) (Ve kruii levaerrahman ma abednahm) Vakta ki enbiyadan eyamn meiyyeti ilahiyeye taallukunu iittiler, bunu inkara vesileklarak Eer Rahman dilemi olsa idi biz, o mteferrik ma'budlara ibadet etmezdik~ derler ve bunu ilim ,ve ikandan demezler, belki inad ve muhatab ilzam ve iskat yolunda derler. Bu

ZUHRF SURESt

75

sebepten, :Allah Teala (Ma lelm bizalike min ilmin) (Ayet 20) szyle onlar red etmitir. Yani, onlarn bu hususa ilimIeri yoktur~ Zira eer bunu bilseler, muvahhid olurlar; tesiri' Allah'n gayrine nisbet etmezler. Gayre ibadeti deil, Allah'a ibadetten baka areleri olmazd. Zira o takdirde gayinde fayda ve zarar grmezlerdi. (n hfun illa yalrusun) (Ayet 20) Onlar bir ey deildir. Ancak yalan sylerler. nk mabuct;l.arn ta'zim ettikleri ve onlardan korktuklar 've Hud kavminin n nekl illa'terake' ba'du Mihetina bisuI1 , (Hud Suresi, Ayet 54) dedikleri vechiyle, enbiyay da ma'budlarnm, ehazinden ,1,{orkuttuklar vakitte bu szlerjnde, yani Allah dUeye idi, onlara ibadet etmezdik .szlerinde, bilfiil nefislerini tekzib et-, milerdr. Keza brahim Aleyhisselam' ma'budlarnn hile ve' keydinden korkuttuklar vakit, brahim A1eyhiss.elam Ben- sizin irk ettiiniz eylerden korkmam. Ancaik Rab'bim -bir. eyi dilerse, ondan korkarm diye cevap verdi. (Ayet 31) ,(Ve kah1 leyla nzziIe hazelkur'an ala reclin mine1k;aryeteyni azim.J Ve mahcublar ehli ma'na olmayp, nasibleri ancak surete mnhasr olunca, Resulllah Sallallahu Aleyhi ve Sellen' de ta'ziPline sebep olacak' bir ,eyi tasavvur e'tmediler. nkResulallah'n mal, hameti v~ onlarn indinde bir cah ve rtbesi yok . idi. Hametl~ri, mallan, hademeleri olan V liyddini 'Mugiyre ve Ebu Mes'ut Elsekfa ve onun emsali kimseler, gzlerine byk grnd. Resulllah Sallallahu Aleyhi ve Sellem'i istihfaf edip Allah'n O'nu peygamberliesemesi ve Allah indinde Resulullah'h keramet sahibi olmas haline mnasip deildir. Eer Kur'an Allah indinden olsa, onun iin, hali Allah'n azametine mnasib olan Veliyddini Mugyre ve Ebu Mes'ut gibi byk bir ~dam ihtiyar ederek, Kur'an- ona inzal ederdi. dediler. Buna bina,en Allah Te,ala onlan red eyledi. Zira onlarn haz ve nasibleri bulunmayan ve marifetleri olmayan din ve hidayet rahmetini, onlar taksim edici deillerdir. Belki bildikleri ve tasarruf kldklan ve kesbinde tehak ettikleri ve ancak onu kasd ettikleri maiet ve dnyev metalarn bile, onlar takim ,edicisi deildir, halini bilmedikleri ve kokusunu duymadk' lah din ve hidayet rahmetinin ne keyfiyetle kasm (taksim edicisD (llurlar? . (Ayet 36) (Ve men ya an zikrirrahmani nkayyid leh ey tanen) Ve her kim ki Rahman'nzikrin{, indinden n~il' olan Kur'an' idrak iin saf bir idraki ve ftreti selimesi qlmala manasn fehn, ve hak olduunu bilip de dnyev bir garez, bay ve hased sebebiyle Kur'an'dan teami, yani grmezlik, krlk ederse, yahud tab perde-

16

ZUHR1JF SURES

lerle ihticab ve hissi lezzetlerle yahud dini ile ve kendi itikad ve batl mezhebi ile aldanarak fehmetmez v~ hakikat bilmezse, ona cinni bir eytan musaHat ederiz. Mnhemik olduu lezzetleri ve haris olduu zeharifi tesvil ve tezyin ile onu iva eyler, yahut arzusu ile mu'tekif olduu -dinini iva edici bhe ve batllar Heiva eyler, yahut iinde marik, tacrikinde mcanis, onu Hak'dan teb'id ve iva eden bir insan musaHat ederiz,' yahut aslda istidadm zayi ederek zikrin hakaykn idrakdan kalbinin krlyle ezelde aki olur ve manasn fehimden kasr olursa nefsinden yahut cinsinden dalalet ve gavayetinde ona mukarin olan bir eytan musaHat ederiz. (Ayet 37) (Ve nnehm Iey'esuddnebm anssebiyli) O ey tanlar mukarin olduklar karinl,erini tariki vahdetten ve Hak yolundan men ederler. (Ve yalsebune ennehm mltedun) (Ayet 37). Ve onlar, bulunduklar eyde hidayet zre 'olduklarn zannederler. (Ayet 38) (Hatta zacaena) Ta- ki, bize geldii, i'tikad ve anel lerine lazm gelen ikabmza, mezheb ve dinine layk ve mstehab azaba hazr olduu vakit (KiHe Ya leyte beyni ve beyneke bu'delme rikayni) (Ayet 38) Hak'dan izlal eden ve azabta vaki olmasna seheb lan eyleri tezyin eden eytan ile kendi arasnn m-ank ile marib aras kadar 'uzak olmasn temenni eder. Vuslat tabliye ol.. madndan ve alat bedeniyenin fesad sebebiyle aralarndaki esbab mnkati olduundan, karinnden tevahhu ederek zemmetmesini ister. (Ayet 39) (Ve len yenfe'akn1lyevme z zalemtm) Azabn hulul ve ikabn istihkak vaktinde temenni size fayda v~rmez. Zira, si:;in dnyadazulmnz sabit ve sahih oldu ve akibeti tebeyyn ve hali inkiaf eyledi ki, sebebinde mterek olduunuz azabta da m tereksiniz. Yahut ma'na: Azabn iddetinden ve elem verici olmasndan dolay azabta mterek bulunmaklnz size fayda vermez. (Ayet 61) (Ve innelu le'ilmn lissa'atil Yani, tahkik, sa Aleyhisselam, kendisi ile kyameti kbra bilinen eylerdendir. Zira, sa' nn nmulu, kyamet artlarndandr. Hadisde, sa Aleyhisselam arz mukaddeseden efik tesniye olunan bir seriyeye nazil olur; elinde bir harbe olur; o hacrbe ile Deccal' ldrr, salibi krar, kiliseleri hedmeder, insanlar sabah namaznda iken beyti mukaddes e girer. mam teehhr eder. sa Aleyhisselam mam' ileri geirir ve Muhammed'in dini zere mam'n arkasnda namaz kilar.> denilmi'tir. nidi efik denilen seriye tecessd eyledii mazharma iarettir. Arz mukaddese, cesedinin tekevvn eyledii maddei tahireye iarettir. Harbe zahir olduu kudret -v~ evketin suretine iarettir. Harpe ile-

ZUHRF

SUREs

77

Deccal' katli, zamannd~ huruc eyledii mtegallib, muzil zerine galebesin~ iarettir. Salibi krmas, kiliseleri ykmas edyan muhtelifeyi 'kaldrmasna iarettir. Beyti mukaddese duhul, hazreti

lahiye' de kutbu velayet makam olan velayeti zatiye

makamna

vsulne iarerttir. Na'sn sabah namaznda olmas vahdet gnei nurunun zuhuruyla kyameti kbra gn sabahnn tulu vaktinde Muhammedi'lerin tevhidde istikamet zere ittifaklarna iarettir. mam'n teehhrsa'nn kutbiyeti dolaysyla rtbede kllisinin zerine tekaddm etmi olduuna, dini Muhammedi ile kaim' olann uuruna iarettir. S'a Aleyhisselam'n m'a-m takdim etmesi ve eriat Muhammediye zerine' ona iktida etmesi sa'mn her ne kadar tevhidi ayaniyi talim ve kyameti kbra ahvalini beyan ve vechi bakinin tulunu tarif ederse de, yine' eray'i'i tayir etmeyip milleti' Mustafaviyeye mtabaat eylediine iar-ettir. Bu beyan hadisi nebevi de La mehdi illa sa bin Meryem yani sa bin Meryem' den ba ka Mehdi yoktur diye rivayet olunduuna gre, Mehdi sa bin Meryemolmasna bina"endir. Eer Mehdi sa'nn gayn olursa, beyti mukaddese dthul Mehdi'ninmakam kutba deil, makam mahe.de, ye vusuln~ iar-ettir. Teehhr eden mam Mehdi'dir. Kutbu vakt 01-:makla beraber teehhr etmesi, sahibi velayetin sahibi nbevvet ile olan alabna riayet iindir. sa'nn onurtakdim etmesi, kutbiyeti dolaysyla nefslemirde onun tekaddmn bildii iindir. eriat Muhammedi'ye zerine arkasnda namaz klmas,' zahiren ve bat-nen ondan istifaze etmek, feyz almak iin ona uymasdr. Allah alimdir.
(Ay~t 61l (Vettebiu1! haza sratn mstakm) Yani bana itti-' ba -edin; srat mstakim budur. dedii, Muhammed'den sonra Allah ile baki olduu iin, tarikat Muhammediye, ancak Allah'n srat odur. mdi, Muhammed'in dini dinullah, srat sratullah, etba, etbaullahdr. Binaenaleyh, ,etbauni demekle etbeurresuli demek arasnda fark yoktur. Bu sebepten I\1uhan1med'e mtabaat, muhabbetullah iras eyler. Zira Muhammed'in tariki, istikametin ancak O'na mahsus bulunduu vahdeti hakikiye tarikidir. Bunun iin va:hdete Yllsul zamannda sa'ya Muhammed'e ittiba'dan baka are olmad. sneyniyetin irtifa: muhabheti hakikiyayi mucip olur.

(Ayet 66) (Hel yenzunine illessaate en te'tiyehml Yani onlar gafil iken def'aten birdenbire Mehdi'nin zuhurunu beklerler. (Ayet 67) (El'ehillii yevmeizin ba'dhm- U~:)'a'dm adtrvn illelmttekin) Bti haliller, dostlar, o gnde bazs bazsna dman ancak takva sahipleri dma.n deildir, lvIillet, yani dostluk ya hayri

78

ZUHRF SURESI

olur yahut olmaz; hay'i olan da ya fiah yahut lillah olur. Hayri olnayann sebebi ya lezzeti nefsaniye olur, yahut menfaat a.kliye olur. Birinci ksm yani fillah olan dostluk hazreti Ehadiyeye yaku lklar ve hazreti Vabidiyede ,tesavileri sebebiyle ervahn ezelde tenasbne mstenid olan niuhabbeti ruhaniyeyi zatiyedir ki, bu muhabbet hakknda (Fema tearf minha itilafl yani tearf eden ruhlar i'tHat ettiler denilmtir. imdi, bu ruhlar bu ne'ede zahir olduklarnda yaknlkda vatanlarna mtak olurlar ve Hak'ka teveCCM mlabisi his ve mevad ricsden tecerrd ederler. Birbirine nlakat ettiklerinde biliirler. Bilitikleri vakit tecans asli ve te-' mayl vasfi ve vechi ve tarikatta tevafuk, ~iret ve garizette teabh ve sebebi adavet olan i'raz faside ve i'raz zatiyeden tecerrtleri dolaysyla seviirler ve sluk ve irfanda ve vatanarn tezekkrde yekdieriyle faidelenirler ve likasiyla telezzz ve sefasyla sefala-' nrlar ve dnya ve ahiret ilerinde birbirine yardm ederler. Bu dostluk e beden zail olmayan hilleti tammei hakikiyedir. Enbiya, evIiya, asfiya, hedann muhabbetleri bu ksmdandr. kinci ksm yani lillah olan dostluk evsafn, ahlak ve seyri faziletin tenasbne mst'enid .olan muhabbe kaJ:biyedir. Bunun l1.'esi, itikadat ve .amali salihadr. Suleha ve ebrarn aralarnda olan muh~bb"~tleri ve urefa ve evliyann, suleha. ve ebrara muha;lbetleri ve umumenbiyann' mmetIerine muhabbeti bu kabildendir. nc ksm, lezzat hissiye ve i'raz cziyeye mst'enid olan muhabbeti nefsaniyedir. Kar kocann m-Q-cerret ehvet iin biribirine muhabibeti, ehevat kesb ve emvali ceIb E}tmekte birbirine yardmc olan fafiik ve facirlerin muhabbetleri bu 'ksmdandr. Drdnc ksm, yani nef'i akli sebebiyle olan dostluk, esbab mean teshil ve mesalihi dnyeviyenin tesirine nstenid olan muhabbeti aklyedir . Tccarn, sanatkarlarn birbiri. ne ve ihsan olunan kimsenin ihsan ediciye muhabbeti bu ksmdano. dr. mdi garaz, faniye ve sebebi zaile mstenid olan her muhabbet garaz ve sabebin zevaliyla zail olur ve sevienlerden her birinin, arkadamdan alm olduu lez~et ma'hude ve nefi me'IMu bekledii cihetle, sebehn zevali ve fkdan zamannda, ibu muhabbet adavete mnkaib olur. mdi ilim ehine dostluun nc veya drdnc Jnsrolar galib olunca ~el:an mutlak olarak zikr ile# Btn dostlar, o gnde, bazs bazsna dmandr. Ancak mttekiler' deldir. dedi. nk aralarnda vuslat sebepleri munkati, al at bedeniye. kendilerinden mntefi, lezzat hi.ssiye ve menfaati cismaniyenin hu~ sulmmteni' olarak hasret ve ~leme, zarar ve hsrana mnka1ib olmutur. Lezzat ve ehavat zail olnu, yalnz ukubat kalmtr. Her biri, arkadam buz eder. Zira kendinde olan azabondan ve

ZUHR'OF SURIDSt

79

onun sebebiyle grr. Sonra az olduklar dolaysyla evvelki' iki ksma da amil olan mttekil~ri, bunlardan istisna eylemitir ki, mttekiler biribirine dman olmazlar. Hayatm haldn iin kasem ederim KJ birinci ksm mttekiler kibrit-i ahmerden daha azizdirIer. Onlar, takvada kamil ve nihayetine bali takvann cemi' meratibine r.!luzaffer ol~nlardr ki, ~vvela meas'den sorl..ra fuzuldan sonra ef'a den, sonra sfattan, sonra da zatlarndan ittika ve itinah etmilet;; b~naenaleyh onlar da tenMslerine, muhabbetlerinin fesadna, dost1arndan soumalarna sebep olacak bakiyye kalmayp belki onlar, dan yalnz hubh, srf muhabbet kalmtr. kinci ksm da zahir takva il~ kanaat ederek rtbei ulaya iktisar ettiler. Ahirette verildikleri ni'metlerle raz ve fazl cesini ile dnya ni'metlerinden teselli buldular. Esbab olan Allah'n rza ve sevabl1l1 taleb ve gazab ve ikabndan itinabda mteabih heyetler ve mIDasil sfatlarn bekasyla, bunlarn aralarndaki muhabbetleri ba:u, kalr. Bu ksmlarn her ikisi de talebi rzada mterek olduklar cihetle murtaza olan, yani Allah'n kendilerinden raz olmu olan kullardr. Bu sebepten (Ya ibadi la ha,vfn a1eykfun) (Ayet 68) Ey has size korku yoktur diyerek Allah Te,ala bunlar kendisine nisbet etmitir. Bu iki frkaya ikabdan emin olduklar iin, korku yoktur. (Ve la entm tahzenun) (Ayet 68) Her nekadar lezzet ve srur, 'ruh ve huburda halleri layetenahi surette mtefavit olursa da: dnya nimetlerinden daha leziz, daha behcetli ve gzel ni'met ye lezzetlerde bulundukla'll1ldan, dnya lezzetlerinin fevtine de mahzun olmazlar.
kullarm,

(Ayet 70) (dhullcennete entm ve ezvackm tuhhariin) , Girmesiyle emrolunduklar cennet, (Ve tilkelcennetlleti rist mha bima kntm ta'melun) (Ayet 72) ayetinin delaletiyle nefis' cennetidir. Sa:bklara mahsus olan zat ve sfat cennetleri deildir. ~ira iki ferik de bu ~erinette mterektir. {Ayet 71l (Vefiha'~a tetehihil'enf~ ve telezzl'a'yn) KavIi vechile a,mellerin sevab olan cennet ancak nefis cennetidir. (Ayet 77) (Ve narl:ev ya malik) EhU cehrannem, ey Malik diye nida ederler. Narn hazenine MaIik denilmesi Feemma men tagi ve eseriIhawatiddnya feinnelcahim hiyeIme'va buyurduuvechile, dnyaya malik olanlara: ve dnyay tercih edenlere mahsus olduu iindir. Cennetin hazenine, Allah'n kendilerinden raz olduu kimselere mahsus olduundan Rdvan denildii gibi narn hazenine. de

80

ZUHRF SURElS!

Malik denilir. CKazaya rza Alla;h'n en byk kapsdr) denilmi-' tir. Malik ecsad alem ve heyulay zulmaniyeye mvekkel olan tabiat cismaniyedir, yahut metalibi sfIiye ve lezzat hissiyekaydlarm- , da maJbus' nefsi natlcalara mstali olan ecsad hayvaniyede tesire mv~kkel olan nefs i hayvaniyeyi klliyedir. Malikin nar ile muazzeb olmay, nar cevherinden bulunduu iindir. Cehennem ona ayn cennettir. Ve nar cevherinin, cevherleri ile tenafi ve tebayn ,. dolaysyla cehennem ehIi olanlara nardr. Ehli cehennem nidalar nn Allah'a olmayp Malik' e olmas, bilklliye Hak'dan mahcub ve baid olduklar ve niyet ve mid ve Malik'e teabbd ettikleri iindir. Bu nida, ancak ona tevecchleri ve ondan murad istemeleridir. (Liyakzi aleyna rabbke) (Ayet 77) s,zyle dualar, yani istidatlarnn bil-klliye ~evalini ve ate'ler ve eza verici hey'etlerle ezalanmamak iin ga-rizeti fitriyyenin ldrlmesini temennilerin,e' iarettir. '(Ayet 77) (Kale innek~ mak.isun) M,alik Siz me!ks edicisiniz der. Sz deeer istidadat baki ve itlkadat sahih ise gnahlarn terakm ve hey' etlern kkle_m'esi mikdarnca takdr olunan mekse yani durua iarettir. Eer istidatlar baki ve itikatlar sahih deilse huluda, yani daimi kalmaa iarettir." Zira meks, mtenahi ve gayri ntenahiden eamdr; mcrim de akiyi asli ve ' gayrinden eamdr. Bu takdir zere Tahkik, mcrimler cehennem azabnda muhaneddirler. szndeki hulud (daimi kal) mtenaru ile gayri mtenahiden eam olan meksi tavile hamIolunmutur. Zira rfde ok kere hulud, meksi tavilde mecazen isti'mal olunur. Mc-. rini, ekiyadan zikr olunan iki ksma amil, kldmzn sebebi, sedadu.n zikr olunan iki ksma amil olan mttekiye mukabil bulunduu iindir. Eer mcrimi, ezelde matrud ve merdudolan aikiye tahsis edersen (nnekD1 makisuneJ ~~avlindeki mek:s ebedden ibaret olur.
(durucusu;.uz).

(Ayet 80) (Bela ve rslne ledeyhim yektbiin) E:Viet, Biz, on.. la~ srlarn ve necvalarn iitiriz, ve onlarn indinde olan Biztm reBullerimi~ yazarlar. Ka~bimizde hatram.z-a her ne bir er gelirse o er nfusu insaniyede mntek olduu igtbi nfusu felekiyede de nak olunur, nk nfusu insaniyeninnfusu felekiyeye ittisali vardr. Eer hatra gelen erler cz'i eyler' ise olduu gibi intika kuvvei hayaliyededir. Eer klliye ise kuvay akIededir. N-efsin hisden zuhulu ve zatma rcuu z.amannda her iki intika nefse zahir ~lur. Nefsin unutmu olduu eylerde mufarakat z.amannda nfusu felekiyeden kendisine aks etmekle def' aten hatrlar. mdi yazc

DUHAN' SURESf

81

olan resuller, nefsin bedene ittisaline mukarin vaz' hasebiyle ~ihas beeriyeden her birerlerine mnasib olan nfusu felekiyyedir. (Ayet 8ll (Kul in kane lirvahmani veledn) Habjbim de ki, Eer Rahman'n veledi lurs1a, ona, o v~lede ibadet edenlerin evveli benim. Bu ayet, ya burhan ile Allah'dan veledin nefyine yahut mefhum ile Resul'denirkin nefyine' delaletdir. Amma Allah'dan veledin nefyine d~lcUeti, (Subhane rabbissem,avati verard rabbil'ari anma yesfun) (Ayet 82) yani Semavat ve arzn ve arn Rabbi, vasf ettiklerinden mnezzehdir sz, taHnin yani velede \badetin nefyine delalet ettii iindir. Yani Hak Teala Hazretleri ecsamn kaffesini halik ve rabolrri,asyla ecsam cinsinden olamayacandan bir eye mmasil olmak gibi vasfettikleri vasflardan O'nu tenzih ederim. Bu da tarikiburhani zre veledin intifasn ifade eyler. Amma Resul'den irkin nefyine delili,eti ,(Subhane rabbis semavati velard, ilahr) kavli, kelarn Resul'den olmayp Allah Teala'nn kelarnmdan' klnd vakit, mana semavatn Rabbini va,sf ettiklerinden tenzih He demek olur tki, o vakit mukadde,mi yani' veledin vcudunu nefy ve Hesul'un ibadetini ta'lik, muhale ta'Iik kabilinden olmu olur. Ryetin ademi zamannda arta muallfk olan bir ey mefhum deHnetiyle ilmia;y beyan indinde mantk d~laletinden daha belidir. Allah
Teaaa'limdir.

DUHAN

SURES

BSMLLAHRRAHMANJtRRMIM

(Ayet 3) Cnna enzelna fi leyletin mbareketin) Tah:kik biz, Kur'an' leylei mbarekede inzal eyledik. Leylei mbarek e , muzlim , ve hadis, ruh gneinin nurunu satir olduu cihetle Resulullah Sallallah Aleyhi ve ~ellem'in bnyesidir. Alemde hidayet ve :adalet rahmet ve bereketinin o bnyei saadet sebebiyle zuhur eyledii ve Resul'n rtbe ve kemalinin de onunla ziyade olduu iin leylei m- ' bareke' olmaklkla vasf etmitir. Nitekim leylei kadir tesmiye etmesi d~ bu sebepledir ki Aleyhisselati vesselamn -kadri, nefsine marifet Hedir ve kemali, "ancak nefsiyle zahir olur. Grn'ez misin ki mirac, da cesedi ile olmutur. Zira cesedi olmasa idi meratipte tevhide ka. dar terakkisi mmkn olmazd. Leylei mbarekede kitabIarn inz ali , hakaykn kllisini ,cam~ akl~ Kur' an'inin ve meratip vcudu tefsil,

82

DUHAN SUREst

beyan, esmann meaniflirkaninin bnyei Muhammed' e inzaline iarettir ki .(FiM yufraku kll! emrin hakim). (Ayet 4) kavlininmanas budur. Yahut hakikaten kita.b mbin olan ruhu Muhammed'inin, sreti Muhammed'ide mzaline yahut Kur'an'm inzaline iarettir.. (nna knna mnziin.l (Ayet 3) ~u hammed'in vcuduyla ,biz alem ehlini inzar edici olduk. (Ayet 4 - 5) (Fi'Yh~ yufraku kll emrin hakim emren min indina) O leylei mbarekede mahz hikmetten sadr her emri muhkem, bizim indimizden bir emir olarak temyiz ve tafsil olunur. Hikmete mebni olanemri, indi ilahiden olmaklkla tahfiz eyledi. Zira erayi ve ahkam :tkhiyeden layk olquu vechile hikmet ve sevaha, mbteni lan her emir ancak Hak'kin indinden ve O'na mahsus, ve nefslemre mutabk olur. Byle olmasa hevaya" arzu ve itehaya mebni bir i olurdu. , (Ayet 5 - 6) (nna knnA mrsiline rahmeten ~n rabbrike.) Umuru dimye ve dnyeviyelerinin istikametini ve maa ve me adlarnn selah ve onun sebebiyle kendilerinden ha~r ve kemal, bereket ve readn zuhuru iin kitahl.n inzal ile Biz Rabbinden alemlere rahmeti tammei kamUeyi irsal edici olduk: Yahut mana: Alemlere rahmeti kamilei amie iin seni irsal edici olduk. (Ayet 6) lnnehu hvessemilalim) Allah Teala hazretleri, umuru diniyede hevalanndan sadr olan onlann muhtelif szlerini iidici akaidi batla, erai fasirlelerini umur muhayyilelerini, muayii gayr muntaz.amalarn bilicidir. B~ sebeptensrat mstakimi tavzih, tevhidi burhan ile tahkik, zapt nizam iin erayi ve dinin ahkamn tek- ' . mil etmesiyle . emri dinde Hak'ka h1dayet, emri dnyada mesalihi tanzim, dnya ve ahirette savaba irad edici Resul'un irsali ile onlara merham~t eylemitir. (Ayet 10) (Fertakib yervme te'tissema biduhanin mbin) Ha'bibim, kyameti kbra veyahut sugra alametle~in zuhuru vaktine intizar eyle. Zira duhan, kyamet al,ametlerindendir. Malum olmaldr ki duhan .hararetle telattufu sebebiyle eczai arzyenin merkezi arzdan' tesad eden eczai arzyei latifedir. ~mdi kyameti sugra. ile tefsir edersek duhan, -q.muru sfliy'eye mbaeret ve lezzat hjssiyeye meyilden dolay yzne anz olan zayflk ve bedene taalluk heyeti sebebiyle, n)zi yani bedenden mfarekat zamannda ruh se:inasna arz olan sekret, gayet ve inkibaziyettir. Bu sebepten Nebi i\.leyhisseam dU.lann vasfnda MfunI].e ze~am heyeti isabet eder

sfatn tafsilatn ve tevelliyatnn a,hkamn sini;' efalin ahkamn t,emyiz edici olan akli

DURAN SURES!

83

ama kafir, sarho gibi olur. Duhan burnunun ve kul~armn deliklerinden ve derinden kar demitir. Zira mminin umuru bedeniyeye kleti taalluku ve umuru 'sfHyeye mbaeretten mstefaz olan mezkr heyetin za'f, dolaysyla, 'hususiyle alemi envara ittisal melekesini iktisab ettii vakitte sekrinden infiali az ve duhanm zevali sehil olur. Kafirin ise umuru bedeniyeye iddeti taallukundan ve cismaniyete kuvveti mhabbetinden ve sfliy~ta meylinden mezkur heyet, onu gayederek artr ve zahir ve batt mairine, ulvi v~ sufli muharicine amil olup n~ alemi lviye ve nede alemi sfHye, elhasl hi bir yola hidayet bulamaz. (Ayet ll (Haz, azabn elim) u elenli bir azaptr. Va,kta ki insana temenni ve nedamet galib olunca evvelee bulunduu hayat ve shhati temenni ve evvelee bulunduu fsuk ve isyan, fcur ve tuyandan nedamet ederek hallisan ile, (Rabbenekifaniel'azabe .nna m'rnmiin) (Ayet 12) Ey rabbimiz, bizden azab kefet biz, iman ediciyiz der yahut haleti nezide vaki. olan baz asilerin tvbe~ yi ve taata rucuu vaad ettikleri grld gibi roakallisaniyla der. (Enna lehmzzikra) (Ayet 13) Mcerred gadabm inkiaf ile iman etmek ve nasihat kabuletm~k onlar iin nerede? (Ve kad caehiln res iiI n mbin) (AYE}t 13) Halbuki, tahkik, onlara inkiaf azabdan, daha beli olan mucize ve burhan ile. tariki Hak'k beyan ve tariki selase yani hikmet, meiV.gtai hasene ve ahsen olan eyle mcadele tarikleri ile Hak yoluna davet eden resul geldi. (Cmme teveIlev aJ.h ve kilIii mu'aUemll mecnun) (Ayet 14) Sonra o Resul'den iraz eyleyerek fart. ihticap ve inadlanndan O'nu, birbiti~e mnafi olan . cnun ve taallme nisbet ettiler. (Ayet 15) lnna kaifiil'azab kanlen innekm aidiin) Havas ve idrakat tatil ile biz azab kefediciyiz. Sizler yine kfr ve ihticaba
~~~~~~
.

(Ayet 16) (Yevne nebtlbatetelkbra)' Bizim batai kbra ile ahz ve bateylediimiz vakit, yani, o heyetlerle elem verici azabn idrakine temamiyla fera ~aktinde lnna mnte1kimiilli) (Ayet 16) hakikatta Biz tazip ediciyiz, yahut mana:, Shhat ve hayat be- _ deniyeye red ile azab kef ediciyiz. Sizde ise kfr kklemi oldugundan siz kfre avdet edicisiniz. stidadm zevali ve gnahlan irti'kaptan hasl olan pas ile ftrat nurunun snmesi ve ebedi aZaib icabeden klli ihticab sebebiyle batei' kibra ile _ahz .ettiimiz zahrman klli ve hicabebedi ve' azab sermedi ile hakiki vechile onlardan ntikam alnz. Eer kyameti klra, ile teflSir . edersek .

man

84

DURAN

SURESt

duhan, ,vahdet nurunun zuhuru za,mannda nefsin rububiyet sfatn almak in tuyan ve ibaheyi mevrus olan yevin cem- arholuu? nun galebesiyle. insanlar gayeden hicab eneiyyettir. Zira bu hicab eneiyyet, nuru vahdet ile latif olan ve miahalli uhuda terakki eden ve ak ateiyle bilklliye yanmad iin ruh semasnn tenvir ile tesir ederek getirmi olduu nefsi arziye bakiyesinden ibarettir ki nar ak ile bilklliye yanmam belki safi olub ve letafetlenib suud etmidir. Amma iman hakiki ile iman eden ve istidad tam ve muhabbeti galib olan muvahid ve muhibbe bu dhan, zekam heyeti gibi yani _Ebu Yezidil Bestami Kaddessall~h Ruha'mn (<<Sbhaniye ma azam ani ve Hseyin ibni Mansur Rah.m.etullah'n Enel Hak dedii gi,bi sekreten, sarholuk heyeti gibi isabet eder sonra inayeti ilahiyenin ziyadeliinden istidad ftrinin kuvvetinden muhabbeti hakikiyenin iddetinden bu sarholuk ondan serian refaIunarak teneibbh eder ve bundan gayetle' muazzeb olur ve gayet evkle .ayn cemde mahvolmasna mtak olarak Hallac Kaddesallah Ruha (Beyni ve beyneke enna yena~eni feerfea bifazlike enna mineIbeyn yan Benliimdir, aramzda bana niza eyleyen, fazln., ile aramzdan benliimf kaldr dedii gibi bu, gayet elem verici bir azabdr deyip fenay sarf talebeder ve Hsan tazarru ve ifitikar ile (Rabbene'kif annel'a": zabe inna' m'miniinl ' (Ayet 12) Ey rElibbirniz bizden bu azab ke fet, hicab eneiyetinin kefi zamannda biz~ iman ayni .ile iman edenlerdeniz ,diye dua eder. (Ayet 13) (Enna Iehmzzikra,) Hicab eneiyet makamnda onlara zatn zikri ve iman ayni nasl olabilir ki (Ve kad caehfun resiiln mbin) (Ayet 13) Tahkik, onlara vcut1arn ve sfatlarn bildirici akl resul gelmitir. Yani bunlar, ancak akln zuhuru ve vcutlarnn isbat sebebiyle, eneiyet hicabyla mahcub olmulard. Binaenaleyh zat zikretmeleri naslolabilir, ukala olmalar ile beraber bunlann zat tezekkr .etmeleri ayan taaccbdr. Sonra (Smme tevellev anl) (Ayet 14) kavli ile uak ve mtak olduklarn beyan eyledi; yani sonra kuvveti muhabbet ve fart aktan akl resulnden iraz ettiler ve Allah indiriden kendisine ilmin ifazesiyle muallemdir. Cebrail Aleyhisselam'n Bir' parmak yaklasam ya-' nanm dedii gibi akl mertebesi, zat nuyundan malcub idrakten mestur, mecnundur, dediler. (Ayet 15) lnna kaiflazabJ Ak kuvveti ile akl resulnden i raz ettikleri iin .(Kalilen) (Ayet 15) vechi Baki nurunun tulCu ve Sbhan'nn irak ve basirinin mntehi olduu mahlukat ihra k ile hicab ve hrman azabn azck kefediciyiz. linnekm. aidun) (Ayet

85
15) Temkin vaktine kadar asar bakiyesi olmakla zat nu.runun tecel~isinden

sonra siz, telvin ile hicaba avdet edicisiniz.

(Ayet 16l (Yevne nebtil batetel kbra) Ayn ve eser olmamak haysiy}tiyle intimas hakiki ve fenay klli vaktnda (nna ,mntekimunJ (Ayet 16) kaln ehadi ve ifnay klli ile biz vcudat ve bekayasndan intikam eyleriz. Binaenaleyh vcudu ehadi ile ir ki hafiden tahir .olurlar. Ama kafir yani zat nurundan mahcub ve sfat 'hicabyla kalp kemal tevehhm ile ayn cemde mahivden mahrum kal;an, eneiyet makamnda haki kalarak firavununSizin, en yksek rabb1nz benim; gayr sizin tin bir ilah bilmiyorum de,. dii gibi eneiyet hicab arkasnda teferrug eyler, firav~nlar, ve e riat ipini boynundan kararak ibahe seyriyle seyreder, muhalefetlere 'ictisar eyler ve me'aSy irtikap ve taat terk ile zndklar. Nebi Aleyhisselam'n haklarnda (errnnas min kamet aleyhilkyaa met ve hve hayyn) yani nsanlarn en eriri, diri olduu halde zerine kyamet kopan insanlardr. buyurduu errar nasdan 'olur ki o kimse, ademi temyiz ve tafsle ademi rucuda ve devaii tabiiye:.. de inhimak ve caliliyette derinlerrtekte sarho, gibidir. Hevas akl na galebe eylemi, hicabla cemi cihatndan kendisini iha,ta etmi, cehalet ve a~gnlk eseri m,airden zahir olmutur. (Hana azabn elim.) (Ayet LL). Bu ok elem verici bir azaibdr, lakin o kimse firavunluund~ iddeti inhimakinden, "eytanette nefsinin kuvvetinden bu elim azab fark etmez. Hak ile kaim, fenay mutlak ilenuru- Zata h~dayet bulmu, Allah'dan, vcudu mevhub ile nusret olunmu hakiki muvahhid, onu ne zaman davet edip de bulunduu ihticaptan uyandrmak istese nefsi ile istina ve azgnlnda sebat ettiinden tuy.an ve tehir ve istik!bar ve imtina eder; ta ki me,abn tayini ve ikabn teyakkanu ile kapnn kapandnda hicab anlad ve irtiyabda vaki olduu vakit, firavunun gark anlad vakitte srail oullar nn iman ettii Allah' dan baka Allah olmadna im:an ettim dedii gibi Ey Rabbimiz bizden azab kaldr, biz iman edicileriz der. (Enna lehmzzikra) (Ayet 13) Onlar iin va'z kabul eyleme.k ve! hakiki iman etmek nerededir? Onlar, haklya kar inad ve Hak'la ka im olandan iraz ettiler. Bu sebehden lanet ve tard olundular. (Ayet 15) (nna kaflilazabl Ve Hak huzurunda tefritleri tebeyyn ve nefsil~ kalm olduklar tahakkukedecek kadar azck 'hicabn . kefi ile biz, azao kefediciyiz. lnnekm Mdunl (Ayet - 15) Nefsinizde hevann fart:., temekknnden ve nefsinizin muh!1bbe, tiyle kalplerinizin kanm ve eytanetin kuvvetlemi ve nefia sfat istila etmi olduundan siz, yineavdet edicisiniz (Ye'vme nebtl

S6

DUltAN SUREs

batetelkbra) (Ayet 16) Kahri hakiki ve zlali kll, tard ve ebad ile ahz ettiimiz vakit, irk ve nefialerine ibadetleri ve mukabelemiz- , de zuhurla .bize mbarezeleri ve Azarnet benim azarm kibtiya ridamdr. Herkim bana bunlardan birisinde niza ederse onu atee atarm. dediimiz gibi Bizim ri da-i kibriyamza rnnazaalar sebebiyle onlardan intikam ederiz. ' ,. Am,a kavmi firavun hikayesini haline tatbik etmek istersen, hikayeden fehm eyle. (Ve lekad fetenna ka.blehm kavme firavne) (Ayet 17) Onlardan evvel nefsi em/mare firavUnun kavmi olan kuvay hayvaniye kbtm, tah.kik;, Biz imtihan eyh~ciilr (Ve dehfun reslun kerim) ve onlara mkrim olan bir resul geldi ki, o da mcer-' red ve erifi kall? Musa'sdr. (Ayet 18) (En: ~ddii ileyye ibadaah) Allah'a m'ahaus olan ve sizin itaatiniz kaytlarnda' esir olmu, istilanzIa zayflam, hacetlerinizin kaza ve muradnz olan lezzat hissiye ve ehevat bedeniyenin tahsilinde klelik ettirilmi kuvay ruhaniyeyi . bana iade ve teslim ediniz, serbest braknz, dedi. 'nni le~fun resuln emin)" (Ayet lS) Taayyrnden emin olunmu olan ilmi yakinin husul ile, ben size emniyetli bir resulum. . (Ayet 19) (Ve en la ta'l' alallah) syan ve' sizi davet ettiim eyi terk ve istikbarmzla Allah' a kibretmeyiniz. (inni fttiykm bi , sultanin mbin) (Ayet 19) Ben, size akli delillerden aikar bir delil getiririm. , (Ayet 20)1 (Ve inni uzt birabbi ve rabbikm en tercmiin) Ve ben sizin heyulayi sfliye ve ahva:y nefsiye ve d~vai tabiiye tala ryla recmedip kemalat ruhaniyenin ve evan rahmaniyenin talebinde beni hareketsiz bir derecede klmanzdan ve helak etmenizden benim Rabbime ve sizin de Rabbinize snmmdr. , (Ayet 21l (Vie in lem t'minfi li) Ve' eer siz benim Rabbime tevecch ve kemalini talebimde mta:ba:atm ve envarmla tenevvr etmek 'husus1l11da taatm ile bana iman etmezseniz (Fa'teziliini) (Ayet ,21) bana mmftnaatetmemek- ve seyri sltikumdan beni men ve navik etmemek iin benden ayrlnz.

(Ayet 22) (Fede'a rabbehul Lisan tazarru ve iftikar ile Rabbime dua ederek (Enne haM ka,vmn ,mcrimfinl (Ayet 22) Yarabbi bunlar metalibi crmiy.e ve lezzat hissiyenin iktisabnda mcrim ve lezzat hissiyede mnhemik, ondan ba ka1drmaz bir kavimdirler (Fe'esri bi'ibadil ,(Ayet 23) duasmn akebinde Allah' TealaHazretleri Kuvay akliye ve fikrlye ve hadsiye ve kudsiyeden ibaret olan belln ruhani kullarm ve senin kurtulmu sfatm. bahrl heyulann

DUItAN SURES!

87

arkasna Kucls Hazretine (Leylen) (Ayet 23) kuvayi hissiyenin duuve kuvayi bedeniyenin atlolduu valcttte yrt dedi. cinnekm. mttebe'n) (Ayet 23) Siz takib olunmu olursunuz. Onlar

uyu-'

sizi Kuds Cenabindan ekmek ve hissin kemalatn talebetmekle takibedeceklerdir. (Ayet 24) (Vetrkilbahre rehva) Ve heyula ve mevadd cismaniye denizini karar zerine, n1izacnn inhiraf, ahvalinin ztraby la size mezahim olmayarak dalgalarndan sakin olduu halde ve kuvay mezkurenin nfuz ve cereyan ve orada tasarrufu iin yollarn geni' ve ak olarak terk eyle., (nnehm. cnd!ll :gurekun) (Ayet 24) Onlar bedenin harab zamannda bahrin temevvc ve onlar i . mahv ile gark ve helak olucu bir askerdir. (Ayet 43 - 44) (nne ecerretezzakkumi 'ta'aml'esim) Zakkum aac, gnahkarlarn yemeidir. Zakkun eceres, ehvete tapmak ve lezzata adetlemek hususunda kalb zerine msta1i olan nefisden ibarettir. Lezzete mlazemeti dolaysyla zakkum tesmiye olunmutur. nk arabla-rcazkm ,ve tezekkun, kaymak ve hurma yemektir. Bu kaymak ve hurmaun yenmesi lezzetli olduu iin lezzete tabi olanlar, zkm kelimesine nisbet olunarak bu gibilere zikm keilmesinden bir isim itirak klnm ve zakkum denilmitir. Nefis a,acndan taam eden, kuva'sndan ve ehevatndan isiimdaded,en, ancak gnahd~ batkm ve hevada dalgn olan kimselerdir. (Ayet 45) (Kelmlli) ,Sklet ve te:re:ssb, .sevdiini ,talebine lazm gelen letafet ve harareti dOlaysyla' mesarp.atta srat nfu?:un-.

dan zeytin derisi gibidir; Yahut mana: Ciheti sfliyeye meyil ve mahrumiyetle beraber, evk ve tiyak ateinn yalm, vedai ve hr sn iddetiyle kalbe eza vermesinde eri:p:i altn, erim bakr gibidir. (YaU ilbutn) (Ayet 45) Talebde ekdii zahmet. hararetinin id. detinden batnlarda galeyan ve iztrab eder. KalbIeri daraltarak huy ateiyle ve zulmetinin 'kalblerili nuriyetine mnafatyla kalbIeP. yakar ve nef,sin ruhu demek olan hevasmn letafeti ve hevasna muhabbetinin kklemesi ile ve heyetinin kalbIere ,istilas 'sebebiyle eza ile kalbLerde sirayet eyler. (Ayet 46) (Kealyilhaniim) Letafetinden, harareti ile mesamatta sari olan kaynak suyun kayna:mas gibi batnlar da kaynar. (Filbutun) (Ayet 48) kavli de NarIlahi mukadeti elleti tettalin alelefideti kavli gibidir. , (Ayet 49) (Zuk inneke entel'azizitlkerim) Sen, aziz ve kerim olduun iin bu azab taddenilit ki, fitretinin ba aa olduu sebebiyle ahvalinin de bir aksi olduuna iarettir. Zira lezzet ve izzeti

88
eismaniy~

iDlmAN SURESt

ve kerameti nefsaniye elem ve' bev:ar 've ziHeti ruhaniyey mueiptir. (Ayet 50) fnne hazft mftkntm bihi temten1n) Tahkik, szn ekiliiniz uazab lezzat ve alfunn,' ancak hissiyede inhisarn zannett~inizden ve' hissiye ile akliyederi mahcuh olduunuzdan phe ve inad ,eder olduunuz azaptr. (Ayet 5l 11llelmttekine) Tahkik, bakiyeden itinab ile takvada kfunil olanlar (Fi cennat) (Ayet 52) cenan slseden ali cennetlerdedirler. (Ve uyunin) (Ayet 52) Ve ahval ve maarif ve sair menafii hakikiye ilimIeri nehirlerinde, kaynaklarndadrlar. (Ayet 53) (Yelbesune min snds) Onlar, muhabbet, marifet, fena, baka gibi mevahib ve ahval letaifiyle muttasf olduklarndan o letaif ince atlasndan (Ve istebrakn) (Ayet 53) ve sabr ve kanaat, hilim, s'ahavet gibi fezaHi ahlak kaln atlaslarndan elbise giyerler. (Mtekabillyn) JAyet 53) Sfatlarndan kurtularak Allah' a zahir olmalarndan ve z'atlarnn tecerrdnden aralarnda, hieab olnak szn etv-ah saflarndan evvelki safda mtesavi rtbeler zere mtekabildirler. (Ayet 54) (Kezalike ve zevvecnahm bi hrn iyn) ibu takva sahiplerinin, ne'etten inkrazlarnda hal byledir. Ve onlar hurin iyn ile tezvic, ,mahbublarna vuslleri ve muradIarnn kemali zere husul jsebebiyle kalblerinin istinas eyledii ve mesrl.lr olduklar srurlar ile mesrur ederiz. (Ayet 55) (Yed'fne fihft biklli fakihetin amnin) O nimetlerin fena ve mahrumiyetinden emin olduklar halde o cennetlerde cennetin lezzetlerinden btn telezzz olunaneyleri, davet ederler.
netlede

(Ayet 56) (La yezukne fiyhelmevte illelmervtetel'lft) 'O cenancak 'evvelki lm yani tabiat cisnaniye lmnden ba-' ka l~ tatm1azlar; efal, sfat, zatn fenaslmlerinden her' biri iradi bir lm ise de, lakin bunlar evvelkinden daha safi ve leziz ve itahl ve behetli bir hayattr ve her biri bir cennettir. (Ve V!etkahm azabeleahim) (Ayet 56) Ve Hak Teala Hazretleri, tabi at c.ahiminde hzrandan vika,ye ettikten baka bakiyenin vcudu ile mahrumluk eahiminden de onlarvikaye etmitir. , (Ayet 57) (Fadten min rabbike) AlEt~ nefsaniyenin telaisinde vcudu hakkani He Ra;bbinden mevhibei mahza ve atay sarf olarak vcud veri]diler. '(Zaliike hvel fevzill'azini) (Ayet 57) lte u, byk' bir feyz ve s!aadettir ki ondan byk feyz ve saad~t olamaz. Allah a'limdir.

CAsYE

SURES

BSMiLLAHRRAHMANlRRAHM

mim) Tenzillkitabi kavIinin d~laleti ile ~smn Yani hakikat hviyyetine ayn cem vasll klolan vcudu mutlaka ve Muhammed'eyani sureti tafsil ve kemali kl ola~ 'vcudu izafiye kasem ederim ki hakikat hviyyet ile Muha-mm,ed'i beyan eden kitab, elbet inzal ed~rim. Yahut muzafn hazf takdiri zerine Ha mim mbteda tenzillkitab haber klnr. Yani Hak'kn hakikat mfassalasnn zuhuru, kitabn -tenzil yani vcudu Mu,hammed'inin irsalidir. Yahut; ok mevzilerde cem ve tafsil manasn kaif ve beyan edici olan Kur'an'n inzalidir. Nitekim ehidallah enneh La iHihe illa hU') (Ali mran Sresi, Ayet 18) kavlinde cem Velmelftiketi ve ll'ilm kavlinde tafsil edildi.i gibi (Minallah) (Ayet 2) kitabn tenzili ayn cemidendir. (ElaZzilhakim), (Ayet 2) Kahr ve ltuf tefaslli suretinde izzet ve hikmet sahibidir ki kahl' ve ltuf tefaslli esm!a ve esmann menei de sfatta olan kesrettir. Zira her sfat ancak kahr veya ltuf babndandr. (Ayet 3) lnne fissema.vat vel'ard Ieayatin IiIm'minin) Tahkik, semavat ve arzda kaffesinde Zat'na iman edenler iin a:yetler vardr. Zira semavat ve arzn kllisi, aynL zat 'olan vcudunun'mazhar, (Ayet
1) (Ha,

cevabmahzuftur.

ndr.

(Ayet 4) (Ve' ri ,halkkm ve m.d yebss' min dabbetin i!yatn likavmin yukinun) Nefsinizin v,e yaylm ve dalm hayvanatn izharnda sfatn m'kin olan kavm iin ayetler vardr. Zira sizin ve hayvanlarn kaffesi Allah' Teaa.;nn hay, aini, mrid, kadir, mte'kellim, semi', !basir olmas sfatnn mezahirisiniz. Zira siz, bu sfat larla Hak'kn sfatlarn ahit olucusunuz. (Ayet 5) (Vahtilafieyli veMehari ve ma enze~ah minessemai min rzkn feahya bihil'arda ba'de mevtiha ve tasrifirrlyahi ayatn likavnn ya'kilun) Ve gece ve gndzn deimesinde ve AIlah' Teala'nn semadan yamur indirip on~nla arz lmnden sonra ihya ertmesinde 've rzgarlar tahvil etmesinde akl sahibi, olan kavim iin yani ef' ali ilahiyeyi taakkul edenler iin ayetler vardr. Zira bu tasarrufat, ef'ali ilahiyedir. Bu ayetlerdekifaslalann arasn

90

CAStyE SURES

'lman, ikan, 'taakkuI ile t~frik etmesinin sebebi, zira uhudu zat her ne kadar gayet vuzuhundan dolay hafi olduysa da en vazihtir, ve vcud, zaruriyattan olduu dolaysyla en zahir ve vcudu tasdik edenler en oktur. Sfatm mahedesi ise zat ile efalin mahede... sinden daha dakik ve daha atiftir. Buna binaen. 'sfat mahehesin den ikan ile tabir eyledi mdi her bir mkin olan 'vcuduna mmindir. Aksi sabit olmaz yani her mmin mkin olmaz. Vcud'a mmin ve sata mkin olan, kesretle vahdetten ihticabndan uhudu zat-, tan gafil olduu iin bazen de zata iman olmakszn ikan bulunur. Ama ef'alin marifeti akl ile istidlal iledir; zira eyada olan tagayyratta aklen tesirsiz teessr muhal olduundan behemehal bir. mugayyirin tayiri lazmdr. mdi birincisi olan iman, ruhi 've ftri dir. 'kincisi olan ikan, ilmi ve kalbi, yani kefi ve zevkidir. ncs olan taakkul aklidir: Buna' binaen ftra,t 'i,izre baki kalm olan ,mahbub evvelen zata ima eder, sonra sfata ikan eder, sonra ef'ali taakkul eder. Neet ve madde ile ftrattan mahcub olan muhib, makam nefistedir, evvelen ef'alini taakkul eder, sonra ef'alinin mbadisi olan sfatn ikan ve sonra zatna iman eder. Bu sehepten Habiballah Sallallahaeyhi ve Sellem, Allah' ne ile bildin? diye sorulduu vakit, Arefetle'yay billal yani Ben eyay Allah ile bildll. buy,;urmutur.

(Ayet 6) (Tilke.) u ervah semavatnn ve cismi mutlak arznn' yani kaffesinin ve mevcudattan diri olanlarn v~ kanattan saiT' havadisin, ayat, btn bu a:yetler (Ayetullahl Allah'n zat,' sfat ve ef'alinin ayatdr. (Febieyyi hadisin ba'dallahi ve ayatihi y'minunl (Ayet 6) Onlar Allah'a, sfat ve ef'alinin ayatma iman etmedikten sonra ha:p.gi sze iman ~derler? Zira bu a:yetlerden sonra ancak ma;nasz sz, yani O mabudlar ancak sizin tesmiye ettiiniz msemmasz isimlerdir. buyurduu gibi msemmasz isim bulunabilr. (Ayet 7) (Veyln liklli effakin esm) Veyl' azab, mevhum ve muzharif vcudu vefk ve iftirasnda ve efali, o vcude nisbetle irk isminde mngamis 'olan kimseleredir ki (Yesme"u ayatillah) (Ayet 8) hal ve yahut kal lisanyla syleyici her mevcuttan ayat ilahi iitir, (Ttla aleyhi) (Ayet 8) yalnz Nebi'nin lisan zere deil, her eyin 1isan zere ona'Al1ah'mayat tilavet olunur, (Smme yusUT mstekbirenl (Ayet 8) sonra o kimse marur ve .gafil olduu iin fart tefrian ve ,eneiyetinden vcuduyla ihticab ve istikbarndan ayat gayre nisbetinde israr eyler. (Ke'en. lem yesme'ha) (Ayet 8) Ayet ile ademi teessfu cihetiyle gya iitmemi gibi olur.
batl,

CASYE SURES

91
~dici

(Febeirh bi azabin elimJ (Ayet .. 8) Helak elem verici hicab a.zabyla onu tebir eyle.,

mahrumiyyet ve

(Ayet 9) (Ve iza alim e min ayatina ey'enittehazehd hzven) Ve ayatmzdan .bir eyi bildii vakit ayatmz asla vcudu olmayan kimseye nisbetle hzv yani mahalli istihza ve slriyet ittihaz eder. (laike lehm a-zftbn mhin (Ay~t 9) .te unlara zl imkanda ihanet ve hakaret azab va~dr.. (Ayet 13) lnne ri zruike leayat~n lika;vmin .ye'tefekkerin) Yani semavat ve .arzda bu,lunan eylerin kaffesinin siz.e teshirinde kendi nefsinde kendinin kim olduunu ve melekut ve ceb~ruta vanncaya kadar btn bu eyann ne sebepten kendine teshir olunduunu tefekkr eden kimselere delaH vardr ki tefekkr eden zatna rcu ederek hakikatn ve srr vcudunu ve bu eya zere tafsil ve teri fine ve bunlarn kendine teshirine ehil klndna seb~b olan haysiyetini arif olur, ve erefli bir rtbeden geri kalmaktan ar ederek dave't olunduu ga~eye terakki eyler. (Ayet 18) (Smme ce'alnak~i ala eri'atin minelemr.) Sonra biz, seni emri Hak'dan bir tarikat" tevhid tarikat zerine kldk.(Fette bi'hal (Ayet 18) Beyne V~ basiret zerine o tarikata suk ile tabi ol, (Ve la tettebi'ehvaeIlezine la ya'lemitn) (Ayet 18) ve tevhid ilmini bilmeyen taklid ehlinin c~lalet ve arzu~anna tabi olma. (Ayet 19) (nnehID len yunit anke mmaahi eyen) Tahkik, onlar, tesirleri olmadndan fiilleriyle senden bir zarar def edemezler. Kuvvet ve kudretleri, ilimIeri olmadndan sfatlaryla senden bi~ cehalet ve hicab da defedemezler. Zira Allah'dan ga.yrnn havl ve kuvveti yoktur. Ve seninle onlarn arasnda senin onlarla .isiyetine sebeb. olan mnasebet olmadndan huzurlaryla senden vaherti de defedemezler. Belki senin nsiyetin,ancak Hak iledir. Senin uhudunda onlar la-eyi mahzdr. Binaenaleyh seninle onlar arasnda hi bir vechile dostluk yoktur. Zalimlerin dostluu arat-' larnda cinsiyet ve ihticEllbta mnasebet olduundan ancak zalimlerledir. (Vaalu veliyylmttekiyn) (Ayet 19) Ve Allah' Te.aa Hazretleri, tevhidi ef'al uhudunda Hak'ka tevekkl ile Hak'kn ef'aline snanlarn umuruna rrttevel1dir, yahut tecelliyat sfat mahedesiyle rza makamnda sfatna ittika edenlerin yardmcsdr, yahut tevhidi zat uhudunda zatna ittika edenlerin habibidir. n": k veli, lugaten bu mana ile istimalolunur. (Ay'et 20) (Haza) u beyan (Besair, linnasi) (Ayet 20) sfatm behetini mtaaaedenlerin kalbIerine beyyinattr.. Her basireUi

92

, CASjYE SURESf

bir sfat tal'atnn tecelHsini mtalaa ederler. (Ve hden) (Ayet 20) Ve ef' al hicahI. azabndan nefislerine ralmettir. (Likavmin ydnn) (Ayet 20) u beyanata yakin hasl eden kavim iin' hidayet ve, rah-' mettir. (Ayet 23) (Efere eyte menittehaze ilahelu hevah) tIevasn] ilah ittihaz eden, hevasna. tapan kimseyi grr msn? lah mabud demektir. Vakta ki heva~7a itaat, ettiler, hevaya ibadet edip onu ilah edindiler. Zira insan muhabbet ve taat ile her neye ibadet ederse bir ta bile olsa, onun ilahdr. (Veedallehullah ala ilmin) (Ayet , 23) Allah Teala Hazretleri, onun istidad zeval ve vehinin sfli cihete inklab haline alim olduu halde, yahut o hevaya ~badet edici dinde ilenmeBi vacib olan eyi bilici olduu halde Allah onu dlal eyledi. Bu takdir zere dlali gafillerin ve e,msalinin ha.li gibi kalbinin heva galebesi ve nens muha:bbeti ile dolduundan, amelinin ilmine muhalefetinden ve kdeniinin nazarndan tahallfnden ileri gelmitir. Nitekim Nebi Aleyhisselam Faydas olmayan ilmi ile beraber ok alimler dalalete dmtr. buyurmutur. ZiYa ilmi, sluka taalluku olmayan fuzul babmda.ndr. (Ve 'haterne ala sem'ihi ve kalbihil (Ayet 23) Ve hioa;b ve pasn kalnl~ndan hidayet kapsndan tarei, Hak kela:mn iitmek ve anlamak mahallinden ib' ad ile Allah Teala on~n kulaID ve kalbinimhrledi. (Ve ce'ale ala basarilii gaveten) (Ayet 23) ve gz zerine de cemalini ryet ve likas uhuddan perde kld. (Femen yehdiyhi nh ba'dillah) (Ayet 23J Allah' Te:ala'nn onu dlalinden sonra onun hida:yeti ile kain olacak bir mevcut olmadndan artk onu kim hidayet eyler? (Efela teze,kkenin) (Ayet 23l Ey muvahhidler t~zekkr etmez misiniz? (Ayet 24) (Ve ka ma hiye illa hayatneddnya) o maheublar bizim hissi hayatmzdan baka hayat yoktur, derler. (Nemtu ve nehya,) (Ayet 24) Mevti tabii beden ile olur, v~ hayat hissiyei eismaniye ile yaarz. Bunlardan baka m'evt ve hayat yoktur, derler, bunu da ebedane hayat izafe ve ervah kabzedici olan messiri hakikiden mahcubiyetleri dolaysyla ancak dehre nisbet ederler. (Ayet 26) (KulilHih yuhyiyl{m smme yniytkm) Sen, de ki: Sizi dehr deil, ancak Allah' Teala ihya eder; sonra imate eder; (Sfunme yecme'ulkm ila, yevmilkyfuneti la reybe fili) (Ayet 26) sonra sizi ba's zamannda hayat saniye il~ kendine cemeyler. Yahut mana: Dehr deil, Allah' Teala sizi hayat nefs.aniyeden sonra hayat ebediyei kG~.biye ile ihya eyler. Sonra, O'nda fena ile im'ate

CAS!YE SUREs

93

eyler; sonra hakkani vcud" ile O'nunla olmanz iin fenadan sonra baka ve vcudu mevhub ile sizi kendine cem eder; lakin insanlarn ou bilmezler. . (Ayet 27) (Ve liaru. mlkssemavati vel'ard) Se'mavat ve ar-o mlk Allah'ndr, nazar uhudda ondan g.ayr malik yoktur. (Ve yevme tekunssdat) (Ayet 27) Kyameti kbra-nn kaim olduu gnde (Yahserlmbtilun) (Ayet 27) gayr shat edenler, hasir olurlar. Zira Hak'kn masivas kllisi batldr. H~r kim masvay isbat ve Hak'tan muhtecib olursa mbtildir. .
zn

(Ayet 28) (Veteraklle mnetin casiyeten) nneke meyt ve innehm meytun buyurduu vechile ey muvahhid, sen her bir mmeti nefsiyle meyt, gayn kadir olduu cihetle hareketsiz ta yn gibi, yahut cezadan evvel ba's vaktinde ne'eyi ulada ictinan zamannda olan hali zre her mmeti muvakKf evvelde diz st km grrsn, bunda da bir" sr vardr.. (Kll mmetin td'a ila kitabiha) (Ayet 28) Her mm~t kitabna, yani aimellerinin sbat olunduu ve amel suretlerinin ceserllendii ve heyeti cesedaniye zre nakolunduu levha davet olunur. Amellerin kitabeti drt levhada olur, biri levhi sflidir ki he~ mn1et ona davet olunarak sa.id olann sandan ve aki olann solundan verilir. Levharann dier , semavi ve 1vidir ki, bundan e}lVel ki bahislerde iaret olunmutur. Her mmetin davet olunduu bu kitabn levhi sfli, olduuna kail olduumuzun sebebi bu makamdaki kelamn cezai amal. de olduu iindir. (Elyevme tczevne ma kntm ~a'melun) (Ayet 28) Bugn, yaptnz a.mellerle cezalanrsnz. (i\Y"et 29) (Hdzft kitabiina yentku aleykm bilhakkl te u kitap, bizim size hak ile ehadet eyleyen hak ile syleyen kita.b mzdr. linna knna nestenihu ma kntm ta'melunl (A'yet29) Biz sizin yaptnz am elleri istinsah eder olmutuk. Nasih yani' ya- , zc olanlar melekutu sema,viye ve arziy~nin kaffesidir. (Ayet
30)

(Fe'emmellezine amenn ve

amilussaIihat)

Taklidi

iman gaybi veya ilmi iman yakini il~ tffian edenler ve miad cis-

manide salclh hallerini mucib olan hasenat envan ileyenler (Feydhilhm rabbhm ri rahmetihU (Ayet 30) Rab'lar onlar ef'al cennetinde am~llerin sevab rahmetine ithal eder. (Ayet 31) (Ve emnelezine kefert) Amm:a kfr asli ile veya e.cile hey'at muzlime-i ceremaniyede ingimas sebebiyle Hak'tan ihticab edenlere Size a~atm okunur olmad m? Siz istik:bar edjp mcrim gnahkar bir kavim oldunuz. Ve size, Allah'n vadi, kye:.-

ram

94

.AHKA.F Stm.ES!

metikbra haktr, -bunda. ek yoktur' denildii vakit Biz kyamet ve saatin ne olduunu bilmeyiz, biz ancak zan ve tahmin ederiz, buna yakinimiz yoktur. der idiniz denilir.Ve onlara amellerinin ktlkleri zaJir olur, ve istihza eylerlikleri eyler onlan ihate eder. (Ayet 34) (Ve kylel yeme nensakm kema nesiytm likae yevmikm hazal Ve onlara siz ademi itirafnz dolaysyla bu gn';' nzde likam:z iin ameli terk ettiiniz gibi biz de sizi azabda terk ederiz. Yahut mana: Siz, ahd ezeliyi nisyan ile ,bu gnnzn .likasn nisyan ettiiniz, unuttuunuz giJbi bizde sizi hzlan ile azabda terk olunmu, unutulmu bir ey gibi klanz, denilir. (Ayet 36) (Felillahilhamdl Eyann mmkn olan kemalatn en celilizre husul ve gayelerine bluu ile kaffesine haslolan kemali mutlak Allah'ndr.. (Rabbisemavatl (Ayet 36) Ervahn mkemmil ve mdehbiri (VerabbiH'!rdl (Ayet 36) ecsadn mdebbir, malik ve mutasa.rrf (Rabbil'aleminl (Ayet 36) rububiyeti ile btn . alemleri kemalatna teveili edici olan Allah'ndr. (Ayet 37) (Ve lehlkibriya fissemavat vei'ard) stila ve her eyi zerine kibir ve tereff ve o eyden istinas ve eyin O'na iftikar ve ihtiyac sebebiyle ulv ve azametin gayeti, Allah; n dr. mdi her ey Hak'kn kemalatn ve ce'mi sfatn izhar etmekle lisan hali ile O'na hamd eder, tayir ve imkan ile ve O'na muhta, zat ile fani, kendisine mahsus kemalden baka kemalattan kasr mahlukat srasnda dizilmesiylaO'nu tekbir eyler. (Ve havel'a~z) (Ayet 37) Allah' Teala, her eyde tesiri ~e onu kendi hakikatna icban ile her eyi kahredici kuvvet sahrbidir. Ltuf tedbiri ile her eyin istid~ dn tertib edici, dakik sanat, hafi ,hikmeti ile her eyi diledii sfa tn kabul etmesine hazrlaycdr. Casiye' suresi tamamd:-.

:AHKAF

SURES

BtSMiIJLAHRRAHMA~MIM

(Ayet

3)

(Ma hala1roessemavati verarda ve

ma

beynehma illa

bilhakkl Gkleri ve yeri veaJ'alarnda olan eyleri izhar eitine dik ,

ancak Hak ile izhar eyledik, yani her eyin, onunla kaim, olduu samedi, ehad, sabit vcudu mutlak ile yahut AdI ile sema:vat ve arz kaim oldu denildii gibi h~r kesretin onunla iritizam bulduu vahdetin zIli olan adl ile izhar eyledik. (Ve eceUn msemmaJ (Ayet 3) ve musemma ile ecelin takdiri ile yani vcudun kemali~in onunla

AHK.AF SuRESLt

95

mntehi olduu kemaIi muayyen ile o da ezelde olduU gibi her eyin kendisinde fani olduu vcudu ehadi ile mehdinin zuhuru vahidi kahhann bruzu sebebiyle kyameti kbradr. (Venezine keferfi amma nzirU mu'ridfinJ (Ayet 3) Hak'dan ihticab ile kfredenler, korkutulduklan ky~eti kbradan iraz edictdirler.' (Ayet 4) Kul ere'e'Ytm ma ted'ftne min dunilHiJ Habibim de ki: Her ne olursa olsun Allah'dan gayn tesmiye ve kendine vcud ve tesir isbat eylediiniz eyleri ha"ber verin.; (EruniJ (Ayet 4) O'nun semaV bir, eyde irket yahut arzi bir eyde istida tesiri nedir? ba~ na gsteriniz. CytUll, bi kitabn nn kabli haza evesaretin min ilmi ' in kntm sadkynJ (Ayet 4) Eer siz sadk oldunuzsa bunun zerine bana evvel ki bir kitaptan bir delili hakli yahut muhkernilimden bir delili a,kli getiriniz.' (Ayet 5) (Ve men edall 'mimmen yed'u min dllnillahi) Mesela klelerin seyyidlere duas gibi her ne olursa olsun Allah'dan gay? bir eyi dua eden kimseden daha fazla dalalet sah1bi kim olabilir? . ,Zira ona Allah'dan gayn hi. kimse icabet edemez. (Ayet 6) (Ve iza huirennas kful.l lehm a'dclenJ nsanlar, har . olunduklan vakit onIa,ra dmanolurlar. Zira dnya ehlinin seyyidlerine ibadet ve onlara hizmetleri, keza byk adamlarn hademelerini .kendilerine taptrmalar ,?:e hizmet ettirmeleri ancak nefsani bir garez iindir. 'raz mrtefi, alil ve esbab zail olduu vakit onlara dman olurlar ve elai yevmelzin badhm lbadin advville!mttekin kavIinin tefsirind~ denildii g:i!bi ibadetlerini inkar ederek Siz, bize hizmet etmediniz belki kendinize hizmet ettiniz derler. (Ayet 13) . Cnnellezle kalfi rabbnallahJ Tahkik: Bizim Rabbi-' miz Allah'tr diyen kimseler yani ahiikden tecerrt ederek ve availd silkip atarak m'asiv'ann kllisinden Allah'a inkta, ile gznli tu yandan menedip sdk ile Rabbimiz Allah'tr diyenler, nk onlardan bekaya baki olmakla arsai fenada telvinattan emin olamayanlar, sadk olduklan halde Rabbimiz Allah'tr . diyememilerdir, (Smmest~kamu) (Ayet 13) Sonra her hangi bir' daman veya bir kl bile ancak Allah ile. ve Allah iin hareket eder bir hay~iy~tte adab Hazreti lahi'de zelilden ve fasit szden saknarak ameIde Allah ile tahakkuk etmekle mstakim olanlar, (Fela havfn aleyhim) (Ayet 13) hicab ve ikablan olmadndan onlara korku yoktur, (Ve La hm yaJzenun) (Ayet 13) btn rabet ettikleri eyler, hasl olup kendilerinden hi bir eyi fevt etmemi ve etmiyecek olduun dan onlar, mahzun da olmazlar. Nitekim, nne fillahi garaen likn musibeten ve derken an k mafat~; yani tahkik, Allah'da her

96

AHKAF SURESi

musibet in sabr ve her fevt olan denilmitir. ,

ey

iin bir yetimek vardr.

(Ayet 14) (laike ashabce~eti halidlyne fiyha cezaen bima kanti ya'melunJ te bunlar, btn cennetlere amil olan cenneti mutlaka sahipleriair ki vusule kadar ~luklar halinde iledikleri amenere ceza olarak cenneti mutlakada muhalleddirler .. (Ayet 15) (Hatta Za belea eddeh ve belea erba'yne seneten) Nefsin .istikm.ali b.edene mteva;kkf oldl1;u iin nefis bedenin tedbirleriyle ve neenin evvelinde beden ile kendi kemalinden me gul olunca basireti almayp idratki safi olmaz ve rd tebeyy etn1ez, .ancak nikaha bali olduu vakitte rd tebeyyneder. Nitekim yetimler hakknda uikaha bali olduklar zaman eer onla.,. rn, reid olduklarn anlarsanz mallarn kendilerine def ediniz . denilmitir ki bu, SY olan kemal ve rddr. Grmez misin ki tabiat, ocukluk vaktinden bulu vaktine kadar azanm zafiyetindel1 byrnee ve katlamaya iddetle ihtiyacndan bedenden tahalll edene ziyade olarak aktan bedene .ziyade olan gday ,getirrnee ura(naktan nev'in maddesjni tahsile fera bilamaz, o vakitte nefsi bedende dalgndr. Tabiat bu ite kullanc, o zamana kadar kendi kemalinden gafildir. Vaktaki al at haddi kemaline karih ve nefsin o alat tasarrufatnda kullanmaa salih bir hale ulanca ve aktan bedende zaid oLan eye ihtiya azalnca ahsn kemaliyle tabiat, ahsn maddesinden mstani olduu iin ahsdan maddei nev,in tahsiline fera eder. O vakit nefisde kendi kemalini tahsile faJ:' olur. Nefsin akl~basireti alr, envar fitreti ve istidad zahir olur ve beiinde uykusundan uyanr ve gaflet uykusundan yakaza haline gelip cevherinin kudsiyetini anlar, merkezini ve gayesini arar. Bu da iki ey sebebiyledir _ki, birisi alat istikmalde kullann a.a selahiyeti birisi de bedenle itigali az olmakla alatn ikba.l ederek bedene tahsisinden feragatidir. Lakin byrnek yra haki ve alatn, kuvvet ve iddette zaid olmas mmkn olduka nefis,bilklliye ciheti ulviyeye tevecch ve kemalat akliye ve metalibi kudsiyenin . tahsili iin tecerrd edemez. Bu, da Hmi tpta tebeyyll eittii gibi yan otuzu mntehasna kadardr. -Otuz yan geip vukuf yan alnca nefsin fitr'ata feragati vaki olduundan, nefis, kendi alemine ikbal ve ftratinin nurIar irak eder ve kemalini talebi iddetlenir. Buna binaen eytam hakikiyenin kefili olan Ruhulkuds, nefs in r dn grrse ona hakayk ve ma:arifi ulum ve hkm' maHanm vermee balar, nk artk mfarekat kudsiye ve nuraniyat ce'berutiyenin nikahna. bali olmutur. Bu da eed sud vaktinden ni-

AHKA.F SURlDS!
hay~ti

97

takriben kvk ya olan bu rd mane;vinin eeddine kadar ef'alde seyri mmkn olduu iin ta ki ayn cemde istirak ile: fenai tamme kadar nefsin zata doru sfatullahda seyri vaktidir. Bu sebepten krk ya,ndan sonra sefi barid. olur denilmitir ki, mezkCr ~mvali kabul ve' emvalde tasarruf iin tezkiye veef'alde seyr ve tevecch ve taleb ile mezkCremvali -kabule ve onda tasarrufa mstaid olma,mtr. Binaenaleyh, Ruhulkuds, onda rd gremediin', den mal ona defetmez; ama krk ya zamannda Allah'da fenaile seyri tamam olduu vakit fenadan sonra beka vaktinde ve istikarnet avannda amelde bulunur ki, buna da Rabbi evz'ni kavliyle iaret eylemitir. te: bu sebepten, Yahya ve sa'dan baka krk yandan' evvel asla peygamber ,gnderilmedi. Btn peygamberl~r krk yan dan sonra gnderildi. Y alyaile sa krkdan evvel gelmekle be'raber baz semavatta vakf oldular. t:ndi: Nimetler kr ile ba,lanmas vacib, mesel veya kelimat kabilinden kac eyler oluncanimetlerin muhafazas tin natmi gayr mtenahiye ile mesbuk hasl olmu olan kem:a.l nimetine kr ilham talebeyledi ki, fenay ruyet ile) mahcub ve haline aldanarak ve kemaline dayanarak taat terk etmi olmasn. Zir'a fena makamnn afeti de fe:nay grmektir. Bununla mbtela olan kimse telvinde vaki olup temkin nimetindenmahrum olur. Bu sebepten Nebi Aleyhisselam (Efela ekun abden ekura) Ya ben abdi ekur olmayaym m? buyurmutur Kezakre ilham talebettii giJbi kendine ve vcuduna sebebi kari!> olan eibeveynine verilmi olan nimetlerin kr demek olan taat zerine durdurmak suretiyle kemal ve hidayet nirnetlerinin. muhafaz'a5n taleb eyledi. nk valideyninde hayr ve hulki hasen ve srrsalih olmasayd kendisi, onlarn srr olmakla kendisinde bu ,kemal zahir olmazd. Bu sebeple valideyn~ ihsan ve onlar iin dua vacib olmutur.
-

(Ayet 15) (Ve en a'mele salihen terdah) Ve beni, mstaid kimseleri tekmi! ile senin raz olduun salih ameli ilemee ilham eyle. Zira kamil olan zatavac:!b olan evvelen kemali muhafaz'a sonra da. msteknel olanla,n teknildir ki, amel umuru nisbiyedendir. (Hase-' natlebrar seyyiatlmuka,rrebiynl denildii ,gibi ok defa birine nisbetle salih dierine nisbetle seyyie olur. Bu sebepten (ve aslihli fi zrriyeti) (Ayet 15) buyurdu, yani ister sulbi, ister gayr sulbi ,evlad hakikiyemi islah eyle. Zira tek,mil ve terbiyeden ibaret olan salih amel ancak mstaidlerin istidatlarmn te!1:yyesind~n ve' ama! ve ahvallerinden saJaihdan sonra messir olur. Bu da Hak'kn feyzi akdesindendir. Eer, srf Allah indinden olan bu salah ve kabul tam olmaya idi (nneke la tehdi men ehbeyt') buyrduu gibi islah, te:kmil ve iradn eseri bulunmazd. mdi taat ilham edieinin hakkyla

98
kyam ve kr. sebebiyle kemalin muhafa,zas ve iradla tekmil, bll ikisi, istikamette amelin. melekleri ve beka makamnda hakkani V.. cudla mtahakkik olan1ann vazifesidir.. (nni tbt ileyke) (Ayet 15) Tahkik ben, sana fenay ruyet gnahndan tevbe eyledim. u tevbe .(Felemma efakn kale sbha:iek~ tbte ileyike) buyurduu vechile, Musa Aleyhisselam'n ifakat zamannda yapt tevbesidir. (Ve -inni minelmslimin) (Ayet 15) Ve tahkik ben, istikamet makamndaki kullar mesleinde nkiyad ve teslim olmu kimselerdenim. (Ayet 16) (ldkeIlezine neteka'Qbelu an!m ahsene ma amiliiJ te bu tevbe ve istikametle mevsuf olanlardr ki terbjyeleri a.san'nn ve hsn hiday~tlerinin mridIerde zuhuru ile bunlar, kendilerinden amellerinin en gzelini kabul etmi olduumuz kimselerdir, nk tekInil a,mellerin en gzelidir. Grmez -misin ki, kamillerden mtabaat tariki zre sabit olmayan ve snnetin muhafazasnda id det gstermeyen kimselerin, istikameti ihlal etmesi ve hal kerametine dayanmas dolaysyla etbfu bulunmam ve ondan dier "bir kamil kAim olmamtr ki, bu da am eli salihinin ademi kabulnn aametidir. Bunlar ki kemal nimetinin kryle kaim oldular amelleri kabulolundu. (Ve netecavez an seyyiatihim fi ashabileennetiJ (Ayet 16) Ve ,bunlar, cenneti n,utlaka ashabndan olup temkin makarnnda. tams. ha:kiki ve mahv klli ile sfat ve zatlannn bakayasndan ibaret seyyiatndan teoavz eylediimiz kimselerdir. Bunlar, fenay ruyet gnahnda ve eniyyet ve eneiyet zuhuru telvininde d! bulunmazlar. (Va'des$dkllezi kanu yiadiln) (Ayet 16) Onlara zITiyetlerini illak ederiz ve amellerinden bir ey noksan etmeyiz, buyurulduu vechile vaadolunduklan doru va.~dn icab infaz olu

nur.
(Ayet 19) (Ve likin derecat) Ayette sabklan zikir ve onlan, mukabillerinin ve aleyllennde hkm lahik ve sabit olan matrudi lann zikri ile takib ve feriki eVvelin seda saysnda ve feriki saninin ekiya cmlesinden olduunu beyan edince ke~am, kitabn evvelinde zikrolunan yedi snfa tenavl eylemitir. nk iman ile kfrde aslolan iki snf sarihen zikr ve g~ri kalan be snfn zikrine de tariz ederek (Ve liklUn der,ecdtn mimma amilft) (Ayet 19) buyurmutur: Yani esnaf nasdan her~nf iin alay illiyinden esfeli safiline kadar ameerinin cezasndan dereceler vardr. Burada da derecat, derekata talib eylemitir. Belki her snftaJ1. her kimse iin cennetlerin ibirinden veya niran tabakalanndan bir rtbe ve makam ve mevki kdem vardr.. (Ayet 20) (Ezhebtm tayyibatkm ri hayatkmddnya) Kfr ve inkar edenler nara arz olunduklar vakit onlara Siz, tayyi-

ve

99
batnz dnya hayatnzda giderdiniz. denilir. Yani bu sz huzuzun kaffesini, dnya lezzetlerinde giderdiklerini inkardr. Zira herkesin evvelki istidad hasebiyle bir kemal ve ona mukabilbir noksan vardr ve bu alemde vakti tekevyn hasebiyle saadeti acilesi ve ona mukabil ekaveti vardr. mdi onun iin iki needen herbiri hase-

biyle iki kemalinin her ikisine mnasib tayyibat ve huzuz vardr. Her kim dnya tayyibat ve huzuzuna ve onunla fayda,inmaa yz dndrp kalbi ile uhrann tayybat ve lezzatndan iraz eylerse feeminhm men yekurabbena atina fiddnya ve ma leh filah reti men J;allak buyurduu vechile metalibi nuriyederi ihticab ve umuru zulmaniyede ngmas hasebiyle ahiret lezzetlerinden aslen' mahrum olur. te, (Ezhebtn tayyibatikm fi hayatikmddnya) (Ayet 20) nn manas budur. Zira hviyetinin iktiza eyledii huzuzu uhreviye bu neede gitmi, ve gya gndzde ziyade olan geceden noks:an olmutur. Ama yznahirete eviren. ve zhd ve takva ile dnyadan tenezzh eden ve hakiki tayyibat olan maarifi hakikiye, lezzat ulviye, hakayk ilahiye, envar kudsiyede rabet eden kimsenin ahretten nasibi verilmekle beraber birincilere kyasen huzuzu ~cilesinden de noksan klnmaz. Belki, (Men kana yrid harslahrete nezidleh fi harsl buyurduu gibi dnyadan nasibi oaltlr. nk alemi kudsde itirak ve Hak cenabna tevecch, nefse kuvvet ve kudret iras eyler ki, onunla nefis, alemi his de messir olur. Kuvvetlerin ve kudretlerin menbana ittisal ederse 'keyfiyet nasl, olur? Grmez misin ki alemi melekut, alemi mlkde messir, onda mutasamf, Alla;h'n izin ve teshiri ile onu kahirdir? ,Alemi hisde inhimak ise kuvvei fitriyeyi kurutup kalbinnurunu sndrr. Kalbin bir eyde kuvvet kudret ve tesiri kalmaz ki am teessr mahz olan bir eyi mteessir ve am tesliri srf ve infiali mutla;k olan bir eyi msahhar ve mnfail olmutur. Bu sebepten Dnya bir glge gibi':' dir, ondan yz e'virene tabi olur ona tevecch edeni faid olur denilmitir. Emir-il mliminin radyallahu anh: Men akbele ileyha fati ve fait ve men a'raz anha atene, yani Herkim dnyadan yz evirirse dnya ona gelir demitir. (Ayet 20) fFelyevme tczevne azabelhunil Binaenaleyh,bittabi' ciheti sfliyeye mlazimetiniz ve akla metalibi dnyaya tevecchnzden bugn zillet ve sigar azabyla ceza olunursunuz. Siz, tecbir ve isti~bar ile denaet ve inkihar ihtiyar eylediniz. te (Bima kntm teste,kbininl (Ayet 20) kavlinin manas budur. Yani nefis makamnda ,an istikbar qla.n kuvvei gazabiyenin istilasyla (FiIard biayrilhakkl (Ayet 20) haksz olarak yer YZlnde istikbarnz sebebiyle cezalandnlrsl1z. Zira eer hey'eti gazabiye ve uhudiye '

100

.AHKAF SURES;

den tecerrt ve sfat nefsiyeden tereffu etseler ve eniyyet ve eneiye~ soyunsalar idi sema ve arzda Hak ile istikbar edecekler ve tekebbrleri, Allah'n kibriyas olacakd. Nitekim Caferi Sadk Al~yhisselam'n, kendisine Sende her fa,zilet ve kemal var ancak sen mtekebbirsin diyen kiiye Valiahi ben mtekebbir dei lim, belki ben kendi kibrimden soyundum, s'Oyununca da. bana Allah'm kibriyas giydirildi. buyurduugibi ki, ite Hak ile tekebbr ancak budur. (Ve bima kntm tefskunl (Ayet 20) Ve haysiyeti fsk ve fesad olan kuvvei ehevaniyenin istilasyla sizin fsk eder olduunuz sebebiyle cezalanrsnz (Ayet 29) (Ve iz sarafna iIeyke neferen minelcinnil Cin, letaifi anasrdan' mrekkeb ebdan latiyfede cesedIenmi nfusuarziyedir. Hkemay fers bu nfusa, sveri mualiaka tesmiyeetmitir. Ebdan unsuriyede cesedlenn nfusu arziye olduklar ve bu hususda insanlara marik bulunduklar in ins ve cinne, sekaleyn denilmi; tir. Kur'an ile hidayet bulmak insanlar iin mmkn olduu gibi . cinler iin de mmkndr. Muhakkikynden ve, gayrilerinden idil mi olan cinlerin hikayeleri, r~ddi imkanndan daha ok ve tevili kabul etmekten daha vazihdir. Ve eer tatbiki istersen iit: (Ve iz sarafna ileykal (Ayet 29) Bizim. sana namazda kraatnhalinde akl; fikir, mtehayyile, vehim kuvay ruhaniyesi cini sarfettiimiz, yani nuru kuds sabahnn tuluu zamannda, huzurunun vaktinde hareketleriyle kalbin dalmyarak hatrn mevve olmamak ve himmetin cem olmak iin onlann sana tatvi' ve t~..hirleriyle bu kuvvet-. leri nefis ve tabiat canibinden men ve sana doru evirmekle senin tarafma imale ve srrna tebaiyyet ettirdiimizi tezekkr eyle, hagmleinden
trla.

CAyet 29) (Yestemi'unelkur'ail Onlar alemi k,udsiden sana varid 'olan Kur'an' istima eder olduklar halde (Felanna hadaruhul (Ayet 29) senin zerine nuru furkannn zuhurunda kemalat cami .olan akl kuraniye hazr olduklan vakit (Ka,lu enstul (Ayet 29) Sakin 'olun, dinleyin dediler, ve bazs bazsn ehadisi nefsiye, tasavvurat, heracis, v~savis, havatr, harekat fikriye, intikalat tahayyliye gibi kendilerine mahsus kelarndan susturdu. Bu makam>daki kavil yani Sakin olun ve dinleyin sz, bir ka defa zikir ve beyan olunduu gibi halidir. Zira sakin olup da ifaze 'olunan varidat kudsiyeyi iitmek iin kulak verici olmyalard varid olan eyden eser kalmazd. Belki gayb telakkisi ve man ay kudsinin VTudu, ve kelarn ilahinin tilaveti, layk olduu vechile olmazd. Bu sebepten Gecenin neesi sz cihetinden daha sadk ve tesiri daha iddetlidir. buyurulmutur. Ne iin vahym mebdei mnamat sadka olmutur?

AHKAF stJl~.Es:t

101

bu kuvvetler, muattal ve sakin olurlar, ta ki iken bu kuvvay meguliyetlerinden 'azil ve tatile kuvvet peyda edinceye kadar byle olmu, bu kuvvetin husulnden sonra vahyi yakaza halinde balamtr. (Felemma kudiye vellev ila kavmi-, him mnziriin) (Ayet 29) Varidi manevi ve nazili kudsiye kefi ka,za olununca bu kuvvetler, kavimleri olan kuvay nefsaniye ve tabiiyeyi kalbe tuyan ve adavetin ikab ile korkutucu olduklar halde kavimlerine dnerler. Yani nazil olan manay kudsiden mstefat hey'at nuriyenin ifazas ile ve melekat fazlla ile kuvvada tesir ederler ve riyazat ve teshir ile kuvayi nefsaniye ve tabiiyeyi kalbi istila etmekten menederler. (Ayet 30) (KMya kavmena nna semi'na kitaben llzile min ba'di Musa,) Ey kavmimiz, biz Musa'dan sonra inz/al olunan ~bir kitap iittik derler. Yani biz, vcud~ Muhammed'ide hasl olan bu te'siri nuri gibi ancak Musa zamannda mteessir olmutuk. Ondan sonra bu zamana kadar bu manay telakki etmemit~k. Zira sa Aleyhisselam'n mirac tamam olmad ve ha/yatnda hali kuds dizisinde dizilmekte ve cemi kuvvasnn srrna mtabaatnda Muham-. med ile Musa'nn haline bali olmad ve cemi kuvvas vcudu hakkani il~ tahakkuk etmek iin fenas kemal bulmad, bunun iin drdnc semada kalp orada ihtica;b eyledi. Muhammed'le Musa byle deil. sa da hali tamamlamak iinnuzlden sonra mnleti Muhammed'iyeye tabi 'olacaktr. (Musaddkan Uma beyne yedey hi) (Ayet 30) Tevhide hiday~t ve istikamette evvelki kitaba mutabk olduu iin evvelindeki kitab tasdik edici olduu halde (Yehdi ilelhakk ve ila tarikin mstekim) (Ayet 30) o kitab tevhide ve doru yola hidayet ediyor. (Ayet 31) (Ya kavmena eciypii da'iyallah) Ey kavmimiz, Al- . lah'a te'vecchde adabyla teeddb, ahkamna istislam, taatnda evamir ve nevahisine inkyad hususunda kalbe itaat ile Allah'n da vetcisine icabet ediniz. (Ve aminu bihil (Ayet 31) Nuruyla nurlan-: mak ve ibadeti mesleinde dizilmekle ona iman ediniz. (Yafirlekm min zniibikm) (Ayet 31) Sizin, he,vaya mtabaatla ciheti sfliyeye meyil ve rezail heyetlerinizi ve sfat nefsaniye hicaplannz rtsn. Kuvann maddeden tecridi mmteni olduundan taallukat bedeniye ve evagli tabiiyenizi rt;rnek lazm gelmez. Bu sebepten (min tebiziye) ile irad ederek gnahlarnzn bir ksmn ma,firet eder diye balada iaret 'Olunan gnahlar murad olunmutur. (Ve ycirkm min azabn elim) (Ayet 31) Ve bedenden ekilmekle ve alatn fkdan dolaysyla mahrumiyetle beraber lezzat ve ehevata incizabnz s~bebiyle ok elem verici azaptan sizi kurtanr. Bu ay euyank

nk

uy~u zamannda

102

MUHAMMED SURES!

tm tefsirinde baz mfessirlerin Cine sevap yoktur islam olmalar, ancak ikablarn defeder dedikleri eer sabit olursa bu sz kuvay bedeniyenin meaniyi klliyei akliyed~n, heyat nuriye ve lezzeti kudsiyeden haz ve nasibleri olmadna lakin srra inkiyad ve mu-' tavaat1an,alam hissiye ve nuzuriyelerini, yani his ve ekime elemlerini defeder olduuna iarettir. Allah alimdir. Ahkaf suresi
bitmitir.

MUHAMMED (S.A.S.i

SURES

BSMtLLAH\RRAF.L~ANRRAH:tM

(Ayet 1) (Ellezine keferuve saddu an sebilnahi edalle, a'mruehm) Kfr edenlerin ve Allah'n yolundanmenedenlerin, Allah Teala Hazretleri ameerini izlal eylemitir. (Ayet 2) (Venezine amend ve amilssaihati ve amenu bina nzziIe ala MuhammeClin ve' hvel hakku min raibbihim keffe'ra anhm. seyyiatihin ve asIeha bruehm) manedenlerin ve -salih anel ler ileyenlerin ve Raib'lerinden Hak olduu halde Muhammed'e inzal olunan Kur' an' a iman edenlerin, Allah Teala Hazretlei seyyi,atn r,tp haJerini slah eylemitir. Kfr edenleri, Allah yolunda slukta men eden kuv~y nefsaniyeye ve iman edenleri, Allah yolunda slCka muavenet eden kuvay ruhaniyeye tatbik, masabktan zahir olduundan~krar etmedile (Ayet 15) (Mesell cennetilleti v'ideI mttekdneJ Bir ka defa zikrolunmu olan be snf mttekinin vaad olunduklan btn cennetlere amil olan cenneti mutlak1ann sfat: (Fiyha enharun min main gayri as inin) (Ayet 15) O cennetlerde tegayyr etmemi sudan nehirler vardr. Yani, yerin su ile hayat ,bulup hayat sahiplerinin su ile kandklan ,gibi o cennetlerde kalplere hayat veren tabiatlail" kandran ulCmu maarifi hakikiye sfatlan vareUr. (Gayri asinin) demek ek, v~him aibeleri, adet ve itikadat faside ihtilaf ile tagayyr etmemi, bozulmam demektir. 'bu ulCm ve maaarif nehirleri, nefis sfatlarndan itinab ve kalb makamna vasl olan mttekilere mahsustur. (Ve enharun min lebenin Iem yeteayyer ta"mh) (Ayet 15) Ve tad bozulmam stten nehirler vardr. Yani kalb makamna vusulden e;vvel nefis menzillerinde me asi ve re~ail den ittika he riyazat ve slka mstatid ve .salih olan naksLara mahsus ~f'aJ ve ahlaka mteallik ilimIer, naks olan ef'ale mahsus st
i

MUHAMMED SURES

103

mesabesinde bulunan erayi ve hikmeti ameliye ilimIeri gibi, mezahib ehlinin ihtilafat, ehIi mlkn taassubat, ehva ve bid'ad aioe , leri ile tad ve lezzeti bozulmam' nafi' ilimler vardr. .(Ve enharn min hamrinl (Ayet 15) Ve zat ve sfat' muhabbetinde snflar vardr. (Lezzetin lifuibine) (Ayet 15) Hsn tecelliyat sfat mahadesi ve cemali zatnhudu makamna bali olan kamiller ve ruh makan1nda cemali mutlaka ve ayni cemide istiraka mstak, sfat ve zevatndan ittika. etmi aklar iin lezzetli zat ve sfat muhabbeti arabndan n ehirler vardr . (Ve enharn min aSelin musaffa) . (Ayet 15) Ve ezvak bulmu olan saliklere ve makam muhabbete vuslden evvel fuzlden ittika eden, kemale mteveccn irade sahiplerine ah~al' ve makamatta 'lezzat vicdaniye ve burak nuriye ve varidat kudsiye tatllklanndan nehirler vardr. Zira bal yiyen ler hamr ienlerden oktur. Fakat baln tatlln tatm olan her kimse hamrn lezzetini tatm deildir. Bilakis hamrn lezzetini tadanIarn kafIesi baln lezzetini tatmtr. (Velehfun fiyha min kl-: !issemeritti) (Ayet 15) Ve .onlar o cennetlerde, airin Azabla bulduu lezzetden baka, btn lezzetlere rben nail. oldum dedii gibi zat, sfat, ef' al tecelliy-atnn kaffesinden enva lezzetler vardr. Zira azab ediciyi uhud ve ka,hr sfat tecellisinin, zevkedenl~re hususibir lezzeti vardr ki onu bilen bilir, inkar eden de ,inkar eder. (Ve ma'" firet~ min rabbihlm) (Ayet 15) St sahibIerine rezal). seyyiatnn tekfiri ve measi heyetinin setri ile, sonra su sahiplerine bunlarla beraber ef' alin de setri ile, sonra bal ve bir ksm hamr sahiplerine sfatn mahv ile sonra fevakn ve semerat ehline ahval ve makamat gnahlarnn mahv ve bakyyelerin ifnas ve envar tecelliyat ile zuhurunun Has ile, sonra srf, muhabbet arab iieilerine zatn ifnas vecemi ehadiyette istirak ve ayn hviyette istihlik ile Rab'lerinden mafiret vardr. Bunlarn kaffesi, mttekin snflardr. (Kemen hve haidunImnan) (Ayet 15) Bunlar, mukabillerinde tabiat cehiminin derekatnda bulunan barsaklann koparan heva kaynar suyunu iirilen kimse gibi mi olur?
i

(Ayet 19) (Fa'lem ennehu anahe inaah) Tevlidde yakin ilmini tahsil ile sonra tarikata slk et; nk slkun sureti olan isti far, imam zanni ile deil, iman ilmi ile mesbuktur. manda sebat rzklanm.am olan kimseye slk mmkn olmaz. Sebat da ancak yakin ile olur; zira taklidi itikadn tagayyr mmkndr. ster' hayat bedeniye ile ols.un ister sfat nefsaniye veya kalbiye ile yahut Senin vcudun hibir gnahn kyas olun~niad byk bir gnahtr denildii gibi eneiyyet ile olsun, her hicab bir gnahtr. Binaenalayh bu makarnda ilim ile emir, vahdetin uhuduna tergib-

104
zatndan

MUHAMMED SURES!

tir. Gnahtan istifar ile emir de, bakiyye ve eneiyetin zuhuru halasa, kurtulmaa teviktir. (Ve lil'm'miniyneJ (Ayet 19) TekmU ve irad ve Hak'ka davet ve tevhid yoluna sluka hidayet i etmekle mminler 1in de istifar eyla. Bu ve bunun gibi ayetler Nebi Aleyhisselam'n Allah'ta sllikunun ekserisi bi'set ve nbvvetinden sonra olduuna delalet eder. (Vallah ya'lemu mtekallebekfunl (Ayet 19) Allah Teala Hazretleri, sizin sllikta bir rtbeden bir rtbeye ve bir haden dier bir hale intikalinizi, (Ve mesvakmJ (Ayet 19) ve bulunduunuz makam bilir. MakamnlZn muktezas ile size envar ifaza ve imdad inzal eyler. (Ayet 27) (Fekayfe iza te:veffethm melMket) Melaikenin ldrmesi nefis makamnda Ha:k'tan midi kesilmi, meleklitu arzyye dizisinde dizilmi kimselere mahsustur. Yani yzleri cihetinden erivan kudsiyyeden hicablannak, arkalarndan meylettikleri hissi lezzetlerden menetmek ile elem ve eza verici bir sfat zere ruhlarn kabzetmekle melaikeyi arzy-yenin o mnafklar ldrdkleri vakit o mnafklar ne yapacaklardr' ve o vakit iin hileleri nedir? Zira nefsi1.1. yz kalb tar.afna gelen cihetidir, onu vurmak ve .dvnek kalbin envanndan ve mesrur .olduu sfat tecelliyatndan hicablanmakla nefse o cihetten elem vermektir. Nefsin ar.kas beden tarafna gelen cihetidir, onu dvmek de meyli tabiisi ve arzusu ile mncezib olduu cihet, ciheti sfliyye ve lezzat hissiyeden men ve kendilerinden o lezzata isal edici aletleri ahzetmekle o cihetten ta'zib etmektir. (Zaliko) (Ayet 28) 'u iki cihetten elem vermek ve dvmek (Biennehmttebe'u ma eshataHahel) (Ayet' 28) onlarn Allah' gazaplandran eye tabi olmalar, Hak'.tan uz1aklatrc measi ve ehevat bedeniyyede inhimaklan sebebiyledir ki, arkalarndan dvlmee mstahak olmulardr. (Ve kemu ndvanehul (Ayet 28) Ve rza makamn ve kuribu mucib olan Hak'kn canibine tevecch ve sfat ile itti;af iin kendi sfatla.rndan insilah demek olan Allah'n rzasn sevmediklert sebebiyledir ki .yzlerinden dvlmee mstahak olmulardr. (Ayet 29) (Em hasibeUeziyne ri kulubihim meradun en len yuhricallahu adanehID) Yoksa kaJplerinde hkd ve haset maraz olan kimseler, Allah Teala'nn, onlann hkd (ki.n, garaz) ve hasetlerini meydanakarmayacan m zannederler? Nefis heyetlerinin bedene sirayeti, beden heyetlerinin nefse sirayetinden daha abuktur. Zira nefis an tesir olan melekut alemindendir. Beden ise am innal ve teessr olan ,mlk alemindendir. Buna binaen ahvali nersaniyenin gizlenmesi mmkn olamaz. Nitekim gazap veya bir fenalk veya meserretin sahiplerinin yzlerinde zuhuru derhal

FETiH snIDs

105

grlr., Lakin kalb marazIannn, ien gls olan cehil, sahibini aldatp kr ederek, cehil sahibi kalbindeki kin ve hasedini ihfa eylediini, gizlediini zanneder. Halbuki Allah Teala Hazretleri ( onun . gizlediklerini safahat! vehinde .ve feletad Hsannda izhar eyler, nitekim Nebi Aleyhisselam Kimse bir ey saklamad illa Cenab' Allah onun saklad eyi Hsannn srmelerinde ve yznn saf- halarnda izhar eylemitir. buyurmutur ki, (Fele'areftehm blsimahm ve leta'rifennehD1 ri lamiIkavli) (Ayet 30) yani sen onla~ rn zamirlerilli Simalarya ve szlerinin hatasnda bilirsin. ayetinin manas da budur.. Bu sebepten Bir kimse yetmi kat kJapnn arkasnda olan bir kuyuda bir taat veya masiyet zere yatm olsa s imasnda ve hareket ve sekenatnda o taat v~ masiyeti zahir olacan.' dan, melekat o hale ehadet edeceinden, ertesi gn insanlar o taat ve masiyeti mutlaka sylerler denilmitir. (Ayet 3ll (Ve leneblvenne'km hatta. .na'leme) Sizden mcahede edenleri ve sabredici olanlan bilmemiz iin sizi ve haber ve szlerinizi de elbette ihtiyar edeceiz, yoklayacaz. Allah' Teah~,'nn ilmi iki ksmdr, biri levhi kazada icmalen ve levhi kadarde tafsilen malumatna sabk olan ksldr,. Biri de nfusu semaviyei cziye ve nfus~ beeriyedenmezahiri tafsiliyede malum!atna tabi olan ks mdr. mdi : Hatta na'lemernin manas T~ ki mezahiri melekutiye ve nsiyyede ilmi tafsilimizzahir olmak iin demektir ki bununla ceza sabit olur. Allah alimdir. Muhammed (Sallallahu Aleyhi Vesellem) suresi
tamamdr.

FETH

SURES
./

BsMtLLAH1RRAHMANRRA1HM

. (Ayet 1) lnna fettehna leke fethan mbiyna) Resulullah Sallallahu A1eyhi ve Sellem'in fetihleri tr.
iaret olunmu olan fethi ile bab kalbin fethidir; bu

(Ayet 27) (Fece'ale min diini zAlike fethan karibal kavliyle karibtir, o da nefis makamndan terakki da mkaefat ga:ybiyye ve envar yakiyniye iledir. (Nasvun minallahi ve fethun kaiyb) (Saf sures, Ayet 13) Ve (Fe'enzelessekinetealeyhim ve esabehm fethan karlbal (Ayet lS) kavilleri ile iaret eyledii vechiyle mminlerin ekserisi

106

FETiH SU"RES:f

bu fetilde Resu1u11ah'a marik olurlar ve bu fethe (Ve beiril m'minineJ buyurduu vechile envan melekutiye ve tecelliyat sfa tyye ile bearet ve: (Ve mefu1ime kesireten ye'huzfi neh~U (Ayet 19) kavliyle iaret buyurulan maarifi yakiyniyenin husul ve hakayk kudsiyenin keifleri lazm gelir. kincisi kalbin ruh' makanna terakkisi ve ruh envarnn zuhuru He olan fethi mbindir. Bu tak-' dirde nefis, 'kalb makamna terakki eyler ve kalbin fethinden evvel nefsin kendisine lazm 'Olan heyeti muzlimeden ibaret sfatlar envan kalbiyye ile rtlerek biklliye mrtefi olur ki (Liyafire le-kanalu ma tekaddeme min 'zenbike ) (Ayet 2) kavlinin manas budur. Keza kalbin fethinden sonra envar kalbiyye ile tenevvr' sebebiyle iktisab olunan heyeti nuriyeden ibaret bulunan ve telvinat ile nefsin o sfatlarla z:ahir ve kendi halini rtt sfatlan da rtlr ki (Ve ma teahhareJ (Ayet 2) kavIiyle' iaret 'Olunan gnahlar da bunlardr. Fakat, fethi karil ile mtekaddin gnahlar her ne kadarrtlrse de, mntefi olursa da, ibu mteaPhir gnahlar mntefi 'olmazlar. Zira kalb makam, ancak makam ruha terakkiden ve ruh envarnn kalb zerine istilasndan sonra tamam ve tekmil olabilir. Bu takdir de makam kalbde olan nefsin telvini m,ntefi ve maddesi munka't olur, fakat kalbin telvini zahir 'olur. Bu fetihde mahedat ruhaniye ve msamerat sedr ganimetleri hasil olur. ncs: (za cae nasI'unahi velfethuJ (!\fasr Suresi, Ayet 1) !\.yeti ile iaret olunan fetih, fethi mutlaktr. Bu da uhudu zatiye ve nuru ehadiyetin zuhuru ile ayn cem' de istirak ve fenay mutlak ile bab vahdetin fethidir. mdi burada zikrolunan u fetih, fethi mutavassttr ki, bu fethe drt eyi terettp eyler. Birisi mteferrid, biri de makam kalbin kemali ile mahedat cemaliye ve c3laliye ve nimeti sfatiyenin itmam, biri de sfatta slCk ve sfat hicab nuraniyesinin yrtlmaS ve ra kik hicablarnn ve bulutlannn inkiaf ile eneiyetin fenasna, vusulne kadar vahdeti zatiye tarikna hida:yet, biri de fenadan sonra mevrusu te'yidi hakkani ve vcudu mevhub ile olan nusrat azizedir. (Ayet 4) (HveUezi enzelesse.Jtinete fi kwiibiIm'minine) Allah Teala m'minlerin kalbIerinde sekir:-eyi inzal eyleyen zattr. Sekine kalbde olan bir nurdur ki kalb, 'o nur ile ahidine sakin ve mutmain olur. Bu sekine nuru, ilmelya.kinden sonra aynelyakinin mebadisindendir. Gya,kendisi ile lezzeti srur olan vicdan yakinidir. (Liyezdadii manen' me'a imanihimJ (Ayet 4) M'minler, iman ilmileri ile beraber vicdani, zevki bir iman ziyade etmeleri iin sekineyj iilzal eder. (Ve lillahi cniidssemavatiJ (Ayet 4) Semavatn, envar kudsiyye ve imdad ruhaniyeden olan cnudu, (Verard) (Ayet 4) ve yerin, kuvayi beeriye ve bunlarn gayr gibi sfat nefsaniye ve me-

FETH SURES

107

lekutu .arziyyeden olan cnudu, ancak Allah'ndr. Meiyyeti lahiye iktizasile bu cnudun bazs, bazsna galip olur. Nitekim m'minlerin kalbinde sekinetin inzali ile melekutu semaviyyei ruhiyyenin, arziyyei nefsiyye zerine galip, ve i'dasnn kulubunda da arziyyei nefsiyyenin, semaviyye zerine galip olarak ek ve phe de vaki olurlar. (Ve kanalHil alinen) (Ayet 4) Allah Teala Hazretleri istidatlar mukteziyatn, feriki evvelin ftratl~nnn sefasm, feriki saninin nefislerinin keduretini bilicidir. (Hakima) (Ayet 4) Hikmet ve sevap mukt~zas zere yapd ibu talibde hikmet sahibi olmu tur. (Ayet 5) (Liydhilelm'm.nil1)e velm':mi.ru1ti cennatin tecri min tahtihel'enhar) Sekinenin inzaIi, onunla m'mn ve m'mineleri, altndan tevekkl, rza, marifet ve bunlann' emsali ahiral, makam:at, hakayk, maarif, ilim nehirleri cereyan eden sfat cennetlerine idhal eylemek, (Ve ykeffire anhm seyyiMihimJ (Ayet 5) ve onlarn nefis sfatlan ktlklerini setr eylemek iindir. (Ve kane zalike indaIlahi fevzen azima) (Ayet 5) Bukeyfiyet, mukarrebin dereca:tna nail olmakla cenneti ef' ale nispetle Allah indinde byk bir za. fer olmutur. (Ayet 6) (Ve y' azzibel miinafikine vel mnafikati) stidatlann iptal. eden ve sefasn kederliyen mnafk ve mnafkalan ef' aI ve melekeleri ile ta'zib etmek, (Vel mrikine vel mr.ikdtil (Ayet 6) ftrat' iktizasile aralarndaki zati ve asli tebauz ve hakiki tezad se, bebile zahiren m'minlere muvafakatleri mmkn .olmayp Hak'kn Cenab'mdan merdud ve matrud olan e'kiyay ta'zib eylemek iindir. (Zannine billahi zannessev'i) (Ayet 6) Ki bunlar, reyb ve ek sahibi olduklanndan ve ihticab' ile nefislerinin zulmetindeAllah'u Teala'ya fena zannedici kimselerdir. (Aleyhim dairets sev'i) (Ayet 6) Katil, im~te, izIM gibi enva vekayi ile dnyada ta'zib olunmak ile ktlk dairesi onlarn zerinedir. (Ve gadiballahu aleyhim) (Ayet 6) Ve ,kahr ve hicab ile Allah'u Te8.la onlara gazab eylemi, (Ve le'anehilin) (Ayet 6) ve ahirette tard ve eb'ad ile lanet eylemi, (Ve e',addelehm cehenneme) (Ayet 6). ve onlar~ enva azab hazrla
mtr.

(Ayet 7) (Ve lillahi cnudssemavati vel'ardl Ve semavat ve arzm cnlidu, ancak Allah'ndr. Bu ayeti tekrar etmesinin sebebi, m'minlere yaptnn aksine mrik ve mnafklarda da -cnudu arziyyenin, semaviyye zerine' galebe. ettirildiini ifade. etmek iindir. (Allma) kavIini de (Aziza) kavli ile tebdili, kahru vaki' m'anasn ifade etmek iindir. Zira ilim, ltuf babndan, izzet,. kahr babn
dandr~

108

FETH

SURES!

, (Ayet 9) fnnellezine ybdyi'fineke innema ybayi'nallahl Tahkik, sana biat edenler ancak Allah'u Teala'ya biat ederler. Bu biat ve n;.bayaa, ftrat bida;yetinde kullar zerine misak alnm olan ahdi s:abk net kesidir. R~sule ibiatn, Allah' a biat olmas, zira Nebi Aleyhisselam, tahkik, vcudundan fani olmu ve zatnda, s fatnda, ef'alindeAllah tahakkuk etmitir. ,Binaenaleyh her ne ki Nebi'den sadr olur ve ona nispet olunursa hakikatte Allah'dan sadr olmu ve Allah'a nisbet olunmutur. O halde Nebi'ye biat, Allah'a biattir. Bu mbayaa ve biat, ftrat misaknn neticesidir dediimiz udur ki, Nebi ile m'minler arasnda mnasebeti asliyye ve cinsiyye olr;nasa idi cinsiyyetin intifas ile biati iktiza eden lfet ve muhabbet olmadndan ibu biat mevcut olamazd. te u biat, m'minlerin ftratlarnn selametine ve sefayi aslisi zerine bekasna delildir. (Yedullahi) (Ayet 9) Allah'n, ismi azam olan Resurnn mazharn da zahir olan yed'i , yani eli, (fevka eydihim) ~Ayet 9) yaniResul'n elinde bariz olan Allah'n kudreti, m'minlerin elleri suretlerinde' zahir olan kudretlerinin fevkndadr. O ahdi nakz edenler ;arar eder. Vefaedenl~re faide eder. (Fernen nekese feinnema yeaks ala nefsihi) (Ayet 9) mdi her kim ftratnn sefasn kederleterek ne'esi hey'etile ihticab ve ahde muhalefeti mucib olan sfat zulmetini, ka,.lbinin nuruna galebe ettirmekle o ah di nakz ederse, ft rat aslinden sukutu ve zulumat ,bedeniyyede ihticab v~ lezzeti ruhaniyeden mahrumiyeti, nefsani emellerle gazablanmas dolaysile nakznm zarar, gayriye deil, kendine avdet eder. te nifak hakiki ancak budur. (Ve men evfa bima ahede aleyhullahe) (Ayet 9) Ve her kim ftrat nurunu muhafaza eyler Allah' a olan ahdini ifa eylerse, (Fesey'tihi ecren azirnal (Ayet 9l Allah'u Tea!a Hazretleri, ona mahedat lezzeti ve sfat tecelliyat envar ile byk bir ec ir verecektir. Bu sebebden bu biate Biatrrdvan tesmiye olunmutur. Zira rza, iradei Hak'da iradenin fenas demektir ki, o da fena-i sfatn kemalidir. te Allah'u Teala sefa,i ftratlar~ mutta1i olduundan bu sevabn tahkiki iin, (LekM. radyallah anil m'minine iz ybayi'une:ke tahteeceretiJ (Ayet 18) yani, tahkik, Allah'u Teala Hazretleri, ecerei rdvan altnda sana biat ettikleri vakit biat eden m'minlerden, raz oldu, buyurmutur. (Fe,'alim;e ma fi kulfibihim) (Ayet 18) Allah'u Teala Hazretleri m'minlerin kalbIerinde olan sdk ve ahde vefaya azimeti ve nuru mezkuru hfz bildi. lFeenzelessekinete aleyhim) (Ayet 19), Nuru zat z~rine zaid nuru kemali olan teceri sfat nurunun bildirmesile Hak Teala onlara sekineyi inzal eyledi ve onlara yakin hasl oldu, (Ve esabehm fethan karlba) (Ayet 18)

RCURAT SURE$!

109

ve onlar zikrolunan fethi karib ile mkafatlandrarak rza makamlli tahsil ve verilen sevablarla Allah'dan raz oldular. Eer AIlah'n onlardan nzas sebka,t etmeye idi onlar da raz olamazlard. (Ayet 19) (Ve meanime kesireten) Ve sfat ve esma ilimIerinden bir ok ganimetler ki, (ye'huziineha) (Ayet 19) onlar o ganimetler alr}ar. (Ve kaneJlahu aziza) (Ayet 10) Kudreti, onlann kudratlerinin fevknda olmak cihetile Allah'u. Teala, aziz ve galib, lHak.ina) (Ayet 19) hikmet sahibi oldu. nk zahir olan ibu kahr suretinde han olan u ltfu gizledi. (Yedu11ahu fevka eydihim) sznn zahiri kahru vaididir ki ondan ltfu mahz olan (Lekad radiyallalu

ani!

m':minin) hasl olmutur.

(Ayet 20) (Ve'adekmllah meanimekesireten te'huziineha) Ey m'minler, Allah'u Teala Hazretleri size alacanz tevhidi zat ilimIerinden bir ok ganimetler vaad etmitir. (Fe'accele lekm hazihl (Ayet 20) Ve size bu ganimetleri ta'cn (Ve keffe eydiyennasi ankfun) (Ayet 20) ve sizin sfatnz insanlarnn ellerini sizden men eyledi. (Ve lite'kiine ayetten lilm'mininel (Ayet 20) Ve o ganimetIer, m'minlere tevhidi zata delalet eden 8hitler olmak,lVe yehdiyekm sraten mstekima) '(Ayet 20) ve iUmden sonra srat mstakime sluka sizi hidayet etmek iin (Ve uhra) (Ayet 21) ve Hak~da fenanzdan ve fenadan sonra beka halinde Hak ile tehakkukunuzdan sonra ayni zati olan dier ilimIerine hidayet etmekiin ki (Lem takdirii aleyhill (Ayet 21) siz o ilimIere kadir olamazsnz. Zira o ilimler, ancak Hak'kndr, bakasrun olamaz. (Kad ehatallalu bihal (Ayet 21) Tahkik Allah'u Teala, oilimleri ihata etmitir, gayns. deiL. (Ve kanallahu ala klli ey'in kadira) (Ayet 21) Allah'u Teala Hazretleri malumatndan her ey zerine kudret sahibi olmutur. Allah a'limdir. Fetih suresi tamamdr. HCURAT
i

SURES

BsMXLL.AHtRRAHMANRR.AiHM

(Ayet 1) (Ya eyyhellezine amenu la tkaddimii beyne yedeyillahi ve resUliln Ey m'minler, siz Allah'n Resul'nn nne gemeyiniz. Bu ayette huzur ehlinden zahir ve batn edebIerin arasn cem etmeyi taleb eylemitir. Ve szlerde, ilerde ve nefsin hadisinde ve sfat ve zat ile 'zuhurda tekaddme amil olan Hazreti lahiye ve HazretiNebeviyyede mutlaka tekaddmden ne gemekden nehyey )

110

HOCURAT -SUR.lD

lemitir. -Esmaullahdan he'r isim hazretinin, Allah'n o isim ile ken-

disine tecelli eyledii kimsenin riayet etmesi vacib olan bir edebi vardr. Her makam. v~ halin, sahibine muhafazas vacib olan bir edebi vardr~ mdi fena makamnda Allah'n huzurunda te'kaddm, hazreti zatta eneiyyet ile zuhurdur. Mahv makamnda tekaddm hazreti esmada tecellisini mahede eyledii sfa ta mukabil bir. s fatla zuhurdur. Mesela, rza makamnda irade ile ,zuhur ve ism mrid tecellisi- hazretinde iradeyi mahede' gibi ve teslim makamnda hazreti ilmiyye itiras ile ilmi ile zuhur glbi ve kadirin mahe desind~ ve aciz makamnda tecelld ile zuhur gibi vemtekellimin hudu ve mrakabe makamnda nefsin tahdis gibi ve ismi fiil hazretinde tevekkl ve ef' alden insilah makamnda fiil ile zuhur gibi ki, bunlann hepsi Allah ile olan batn edebini ihlaldir. Allah ile zahir ede bini -ihlal, mesela azimetleri terk ve ruhsatlar ifa ve akval ve ef'al ve bu gibi mbah olan fazla eylere teebbs ve ikdam gibi. Amma zahir ~debi ihlal ile Resul nne gemek, mesela kelaroda, yq.rmekte, sesini ykseltmekte hcrearkasndan Resul' armak, Resul ile beraber oturmak, hadisini .istinas iin yannda elenmek, izinsiz yanna girmek ve yanndan kmak ve ~msali eylerde nne gemektir. Resul ile batn edebi ihlal, bir ite Resul'n kendisine itaat etmesini tama' etmek ve Resul hakknda suizan etmek gibi eyler.drr. Amma evamiri nevaliye taalluk eden muhalefetler ve .Allah-ve Resulllah'n bir mesele hakkndaki hkmn bilmezden evvel o meseleye ikdam, bunlar bizim bahsettiimiz huzur ehlinin deil, gybet 'ehlinin sui edebindendir. (Vettekullahel (Ayet 1) Bu tekaddmlerin hepsind~ Allah'a ittika ediniz. Zira Allah'a hakkyla lttika edenlerden mezkm mevkilerde bu g~bi tekaddmler sadr 01naz. (nnallahe semi'unl (Ayet 1) Tahkk, Allah'u Teala Hazretleri edebi zahir babnda tekaddmat kavliyyeyi ve edebi batn babnda nefsin szlerini iidicidir, (Alimn) (Ayet i) fiiliyat" vasfiyyat ve bakiyyatn zuhurunu bilicidir. (Ayet 7) C.Va'lemii enne fikm resulallahi) Ey m'minler, tahkik, siz de Allah'n Resul'nn olduunu biliniz. Vakta ki bir m"minin Resullllah'n kendisine itaatini temennisi, nefsinin sfat ile zuhurunu v~ Resul'n faz ve kemalinden mahcub olduunu, bu da imann za'fndan ve kalbin nefs in arzuladIe kederlenip hevann galebesinden, nefsinehe;vat ve Iezzata meyIetmesile kalp zerine istilasndan ileri geldiini anlatnca Uev yuti'ukm) (Ayet 7) kavIile (Allahe habbebe ileykml (Ayet 7) kavli arasnda (ve lakin) lafzn irad eylemitir. (Lev yuti'ukln fi kesirin minel emri) (Ayet 7) Eer ResulIlah bir ok ilerde size itaat etmi ola idi (Le'anittln) CAyet

HttCURAT SURES!

III

7) siz gnahkar olur ve gnahlarda gark olmu ondunuz. (Ve la-' kinnallahe habbeba ileykmill'imane) (Ayet 7) Lakin ftratn~ nuru asli zere bekas ve ruhun sefas dolaysile Allah'u Teala, size iman sevdirdi. (Ve zeyyenehu fi kulubkm) (Ayet 7) Ve ruh nurunun kalbe irak ve kalbi nurIandrmas ve ruhun istislam ve Resul'n ahkamna inkyad ifade ed~n ilhamat melekiyyeye istidad ile iman sizin kalplerinizde ziynetlendirdi. (Ve kerrehe ileykmill kfre) Ve dinden ihticab size giIJfe kld, (vel fsuka) (Ayet 7) v~ nefis, kalbin nurile nurlanp kalbe inkyad ve emrine istislam ile ismet melekesini istifade ettiinden isyan ile eytana mtabaat ve heva ile ehevata itbaa meyli size girye kld. smet, onunla beraper measiye ikdam mmtei' olan nefiste bir hey' eti nuriyedir. Bunhrin hepsi ruhun kuvvetinden ve ftti nuru ile kalp ve nefis zerine istilasndandr. Nitekim Resul'n kendilerine itaatini temenni eden kimselerde bunlarn zdlar da nefsin kuvvetinden ve kalb zerine istilasmdan. ve kalbi ruh nurundan mahcub klmasndan hasl 01-" mutur. (HUke) (Ayet 7) te imann muhabbeti ve kalblerinde ziynetlenmesi ve gnahlar kt. grmekle mevBuf olan bu kimseler, (hmraidune) "(Ayet 7) srat mstakim zere sabit olanlar, a,cak bunlardr, muhalifleri deildir. (Ayet 8) (Fazlen minaJlahil Ebedde kemalatlarn zuhura getiren hida.yeti ruh.,niyyei istidadiyelerini iktiza eyleyen Allah'u Teala'nnezeldeki inayetidir, (ve ni'meten) (Ayet 8) ve hidayeti asLiyyenin muktezasyla amel etmeye onlar teyfik ve gnahlarn irenliini icab eden ismet melekesini kazanmalar iin istidatlarna mnasip kemalat if.aza ile Allah'u Teala'nu onlara ianesidir. (VaJIahu alimn hakimn) (Ayet 8) Allah Teala Hazretleri, istidatlarnn ahvalini bilici, hikmeti ile tstidatlara layk ve mnasib olann ifaza ey~ leyici hikmet sahibidir. (Ayet 9) (Ve in taifetfui minel'm'mninaktetelu) Eer m'minlerden iki ta.ife biribirleriyle 19tal ederlerse siz onlarn aralarn islah ediniz. Bu iktital, yani vurumak, tepelemek ancak dnyaya ve hevaya meyil, ciheti sfliyeye incizab, metalibi cziyeye tevecch sebebiyle olur. slah da nefisde adaletin lzumundan olur ki adalet, muhabbetin, muhabbet de vahdetin zlidr. Bu sebepten mmiIl muvahhidler; iki taifenin :hayi takdirinde" beyinlerini islah ile ve bir taifenin bayi takdirinde bayolan taifenin Hak'ka muzad ve Hak'k defedici olduklarndan Hak'ka ve Hak'km emrine rcularna kadar onlara ktal ile memur oldular. Nitekim Ammar bin Yas er - Radiyaliahuanh ihtiyarlyla beraber onlarn fei baryye olduklar" bilinmek iin Muaviye eshabnn latal ve muharebesine kmt.

112

RCURAT SUR~st

kinci ksmda, yani bir tarafn bay olduu ksmda islah ad il~ kayd etmesi, nk iki 'tarafn bayi gsleri kzdnp nefislerini zulme tehyiced~r. Binaenaleyl bundan nehy eyledi. Zira slah, nefis ile olmayup ancak kalb ile, himaye, hamiyyet ve maslaha.t dnyeviyenin riayeti gibi garaz ahr iin deil 'belki cevrn izalesi iin adaleti mahza muktezas zere kalb ile olursa o vakit fazileti mutebere olur. Bu sebepten (nnallahe yumbblmuksityn) (Ayet 9) Allah'u Teala adalet sahiplerini sever buyurdu, y.ani muhabbeti ilahiye ancak adalete terettb eder. mdi slah, adaletten olmazsa muhabbetten neet etmi olmaz, muhabbetten olmad takdirde .Allah'u Teal& onlar sevmez. Zira Allah'n onla:r.a muhabbeti onlarn da Allah'a muhabbetini iktiza eder, onlarn Allah',a ~uhabbeti ise adaleti ve mminlere muhCllbbeti iktiza eder. (Yuhubbihim ve yuhubbunel buyurduu vechile eer Allah' Teala, onlara 'muhabbet etse idi, onlar da Allah'a muhabbet ederlerdi, eer Allah'a muhabbet ede idiler, m'minlere muhabbet ederek adaleti iltizam ederlerdi. .Eun-:dan son ekl mertebesi tevhid ve amel olan imann, m'minler ararsnda uhuvveti hakikiyeyi iktiza eylediini beyan eyledi. nk aralarnda karabeti suriye ve nisbeti viHdiyeye kyas kabul etmiyecek derecede ziyade olan karabeti ftriye ve mnasebeti asliye vardr. Zira iman, lahmede yani et ve kanda mnasebet yznden olan muhabbeti nefsaniyeyi deil, ayn cemi vahdetteki ittisali ruhaniyeye lazm olan muhabbeti kalbiyey iktiza eder. Binaenaleyh m'mill'lere en ekI adaletin levazmndan, hasletlerinden biri olan islah her halde lazmdr ~ Zira eer ftrat tecavz ile ne'l perdeleriyle kederlenmi olmasalard ihtilaf ve mukatele etmiyeceklerdi. mdi ehIi safaya uhuvveti hakikiyeye lazm olan rahmet, re 'fet, efkat mukte, zas ile onlarn b~yinlerini islah ve onlar da safaya iade etmek vacib
olmutur.

(Ayet 10) (Vettekullahl Ftratn kederlenmesinden ve nee muknuru asliden baid olmaktan ve' fesada rza ve vahdetten ihticaba delalet eden zaif muhabbet sebebiyle' islahn terkinden AIlah'a saknnz. (Le'aUekqm trhamiin) (Ayet 10) stidadnzn sefasna mnasib kemal nurunu ifaz'a ile merhamet olunmanz me'muldr.
tezasyla

Bu ayetten sonra (nne- ekremekfun indaJlahi etkakml (Ayet

13) kavline kadar zikrolunmu olan nehiylerin kaffesi iman tevhidiye lazm olan adalete mukabil olan zlum babndandr. linne ekL

remekfun ndallahi etkakm) Kavlinin manas erke~~ ve diiye mn. . tosib olan beeriyette kaffenin mtesav olduu cihetle nisbet ile

RCURAT SURES
keranet

113

yani

yoktur. ubeler ve kabilelerle imtiyaz, intisab ile tearf iindir, tefahr iin deildir., nk tefahr, rezaHden saylr. Keramet, asl takva olan rezailden ihticab ile olabilir. Sonra takva mertebesi ne kadar ziyade olursa sahibi de Allah indinde o derece ekrem ve celillkadir olur. mdi, zahir eriat rfnde gnah saylan eri mnhiyattan saknan kimse, fsk fucr sahibinden ek. remdir. Cehil, buhul, hrs, cebin (alaklk) gibi ahlaki rezaletlerden mtteki olan kimse masiyetten ihticab eden fakat bunlarla mevsuf olandan ekremdir. Tevekkl ve efali Hak'k mahede ile tesiri ve fiili gayre nisbetten sak~an kimse, fezaHi ahlaldyeyi adet etmi ve fakat gayrin te'sirini kail ve halkn efalini r'yetle efali Hak'kn tecelliyatndan mahcub olandan ekremdir. Rza ma.kamnda ve sfa tn malynda sifattan insilah ile (soyunarak) sfa,t hicablanndan saknan kimse, tevhidi efal makamnda mtevekkil olan ve sfat Hak'kn tecelliyatndan sfat ile mahcub ,olan kimseden ekremdir. Vcudu mahsusundan yani gnahla;rn kk olan varlndan ve benliin den saknan ise cmlesinden ekremdir. (n1allahe aIiymnJ (Ayet 13) Tahkik Allah' Teala sizin meratibi takvanz biliCidir." (Habil"n) (Ayet 13), Biribirinize kar olan tefazullarnzdan ,(farkllamanz dan) haber sahibidir. ' .
bilimek

(Ayet 15) linemelm'minunenezineameu billabi ve resulili) man ile islam beynindeki fark - ve imann ba'tni ve kalbi, islamn; zahiri ve bedeni olduunu beyan edince muteber olan hakiki imana iaret eyledi. O da ek ve phe olmayan kalbde sabit ve kararla m yakinden ibarettir. Hatrat zerine olan' imandeildir. Buna binaen m'minler, kalbIerinin yakin melekesi, nefisleri zerine galib olan veenvar ile nefislerini nqrlandrp kalb melekesi nefislerinde kkleen, hatta .o meleke ile cevarih ve azalan te'sir eden ya,kin sahipleridir ki artk cevarih ve azaya o meleke hkm ile cereyan etnekten o melekeye musahhar olmaktanbaka bir ey mmkn olmaz. (VecaItedu bi amymihim ve enfsihim ri sebilillaliJ (Ayet 15) kavlinin manas da budur. Onlar da ek ve reybin nefyinden sonra maUar ve nefisleriyle Allah w>lunda mcahede edenlerdir. Zira Hak yolunda mal ile nefsin bazl ve sarf kklem' olan yakinin muktEtzas ve zahirdeki eseridir. (Uke, hmssadkune) (Ayet 15) te imanda sadk olanlar ancak ibunlardr ki sijlklarnm eseri cevarihinde zahir olmu, fiilleri szlerini tasdik etmitir. Zikrolun~;n md deiler byle deildirler. Hucurat
sures tamamdr.

KAAF

SURES

BsMtl:LAHRR.AHMANRRA!HM

(Ayet 1) (Kaaf velkur'anilmecidil Kaaf mevcudatn kaffesini iha-' ta edici ar ilahiden ibaret olan kalbi Muhammediye iaiI'ettir. Nitekim bni Abbas'n (Sad velkur'aniJ (Surasi Sad, Ayet 1) kavlinde (Sad), gece ve gndzn olmad vakitte ar Rahman'n onun zerinde bulunduu (Mekke'de) bir dadr diye ,rumuz ve iareteyle diine gre (Sad) sureti Muhammed'iyedir. te l{albin ar Rahman oldu~u dolays il~ Hak Teala Hazretleri (~albilm'min a:"ullahi ve la yesani ani vela semai velakin yesani kalbi abdilm'minJ yani m'minin kalbi Allah'n ardr' ve Ben yerlere gklere smadm, lakin m'min kulumun kalbine sidm buyurmutur. Kaaf alemi, muhit olan bir dadr ki, anka o q.an atdndadr denilmitir. Kaffei mev cudat ihataettii ve Rab'bin hicab olduu iin kalb makamna vaslolmayan, Rab'b 'bilemez, ancak bu da~ ykselebilen ankaya muttali olur. Kalbi Muhammedi ile KUJ.~'an' Mecid'e kasem eyledi, yani Muhammed'de olan akl Kur'anyikamil ki o da tefasili vcudun kllisini cami ve zahir olup fiile ktkta akl ,Kur'ani olan istidad evvelidir. Bu nana itibariyle mecid ve erefi de hafi deildir. Ya hut mana: Bagyine iaret ettiimiz Furkan barizden ibaret olan ve kalbi Muhammed'e nazil olan Kur'an' Mecide kasem ederim ki demektir. Kasemde kalbi Muhammedi ile Kur' an' Mecid'i cem etmesi, aralarnda olan mnasebet dolaysyladr. (Sad) ve onun ga:yri sure'lerlde olduu gibi kasemin cevab mahfuzdur (gizlenmitir). O da Kur'an' Hak'tr, yahut Kur'an' Muciz'dir demitir. , Buna da (Bel acibn eneaehm) (Ayet 2) keza (Efe'ayiyna bil~al '(Ayet 15) a;yetleriyle delalet olmutur. Yani biz ervah, semavat ve .emsali gibi eyay evveyyenin icabna ve hakaykn , ibdana kadir olmadk m? Bunlar eyay evveliyyenin icabndan ve hakaykn ibdandan aciz olmadmz itiraf eylediler. Belki her vakit teceddt eden halk cedidden, y.enihalktan phe ve iltibasdadrla,r. eytan onlar aldatt, hatta Bizi ancak dehir helak eder de." diler ve te'siri zamana nisbet ettiler. (Killle yemin hve fiy e'nin) (Ralman suresi, Ayet 29) kavIinin manasndan mahcub kaldlar~ Eer Allah' Ha:k marifeti ile arif olsalard ve halk evvelinin icadna
kl'evvelil

KAAF . SRES

115

itiraflar ilimden ve yakinden la idi, her anda halk cedidi' mahe de ederler ve ba's inkar etmeyp eytanin kendilerine tasaHutu olam-ayan muhliskuHar olurlar idj,.,- Halbuki biz insana ah damanndan daha karibiz. -

(Ayet 16) (Ve nahn akreb ileyhi min hablilveridn Kutbu ma-,.' neviyi mahede olunan sureti hissiye ile temsildir. nsan ile kendisine muttasl olan czi arasnda mesafe olmamakla beraber Hak'kn daha karib olmas, nk CZl1. br eye ittisali, ittihad hakikiyi ref edici olan isneyniyet ve beynunete ehadet eyler, halbuki Hak'kn ma,iyeti v:e abdine kurbu, byle deildir; zira abdin hviyyet ve . tahakkukunda nnderi olan Hak'kn hviyyet ve hakikat o abdin gayr deildir. Belki abdi~ vcudu mahsus naiyeti, ancak vcud olmak haysiyetinden vcuddan .ibaret olan hakikatinin ayn Hedir ki, eer hakikat olan vcud olmasa idi abdi adem ad~m-i srf ve aey'i-mahz- olurdu" . mdi kurbu surinin gayeti (sonucu) Qlan hablilverid yani ecsamda ondan daha iddetli bir ittisal olama yan cziyetle ittisal ahsn, sebebi hayat olmakla heraber, H~k'kn naiyet vekurbiyeti, bekas dolaysyla o ittisalden daha tamdr. 80nr8, da ittisal ve mukatenet manasna olan kurbun mntefi olmas iin Hak'kn akrebiyetinibeyan eyledi. Nitekim Emirilm'minin Ali Aleyhisselam (Hve mea kll eyin la bin.ukarenetil - Yani Hak, her ey ile be~aberdir, fakat mukarenet ile deildir. Zira ey, Hak ile eydir, Ha!r'sz ey deildir ki, Hak, ey'e mukarin olabilsin bu-'
yurmutur.

(Ayet 17) (z yetelekkal mtelakyani1 Yani,nefsinin insana vesvese eyledii hadisnefsli Allah' Teala bilir. Allah' Teala, in i sann sanda ve solunda mvekkel olan meleklerden de insana daha karib ol;rnakla o mel~klerin, sandan solundan telakkileri vaktinde, Allah' Teala, insann hadis nefsini bilir. Bu halde meleklerin telakkileri, insana hccet olmak ve ceza iin akval ve amali sahaifi nuriyede isbat iindir. mdi sada oturan melek hayrl amenerin suretleriyle nakolunmu gzel ve musib (kabul) szlerle resr:nolunmu kuvai akliyeyi ameliyedir. Bunun, sada oturmas, zira sa kavi, e rif ve mbarek olan cihettir ve n~fsinHak'ka nazr olan cihetidir. Solda oturan melek, amali beeriyei behimiye ve sabiye ve aray eytaniyei vehmiye ve akvali habisei faside -suretleriyle nakolun mu kuvai mtehayyiledr. Bunun da solda oturmas, zira sol zaif, hassis, m~um olan cihettir ve nefsin bedene nazr olan cihetidir. Bir de ftrat insanirenin alemi envardan olmas dolaysyla bizzat hayrldr. Ftrat insaniy~ zat ve tabia.t ile hayrat iktiza edicidir, er-

116

KAAF SURES-t' ~

ler aneak beden ve alat ve heyeti eihetinden ftrat insaniyeye arz olan eyler olmas dolaysyla sahibi yemin, sahibi imale mstevli olup insandan bir iyilik sadr oldukta derhal yeminsahibi iyilii ona yazar v~ eer ki bir kabahat ve fenalk sadr olursa tesbih ve istifarna intizaren sol taraf meleini filhal yazmaktan menederki, makarn asHsine ve hakiki kkne ve hali azizisine rcu ile gvaei bedeniye ve hey':at tabliyeden tenzih ile arz olan fenaln eseri, nuru asli ile mahvolarak envar ruhiye ile tenevvr ve hazreti ilahiyeye tevecch ile varid olan nur sebebiyle o zulmeti arziyenin eseri bsbtn mahvola. Nitekim, Nebi, Aleyhisselam Hasenat yazan insannsanda, seyyiat yazan solundadr. Hasenatn katibi seyyiatn katibi zere emindir. mdi insan hasene iledikte sa taraf melei on yazar, seyyie iledikte sa taraf sahibi sol taraf sahibine belki tesbih ve istifar eder diye yedi saat onu brak der buyurmu
lardr.
i

(Ayet 19) (Ve c.ftet sekretlmevti) Akl gideren ve hisleri mtehayyir ve megul eden mevtin iddeti (Bilhakk) (Ayet 19) ahvali ahret, sevab ve ikab gibi, muhtzr (lm halinde)" olan kimsenin gafil olduu iin hakikatn getirir, yani lme yanaan kimseyi idrakat hariciyeden men eden mevtin sekerat ve iddeti o kimsenin ahvali batnasn ona ihazar ve izhar eder. (Zalike ma knte minh tehiyd) (Ayet 19) Ey muhtazr u, senin ondan gafil olup umuru zahireye meyil ettiin eydir. (Ayet 20) (Ve nfiha fissurl) hya iin sur nefholunur,yani ahirette her bir ahs ona mnasib olan surette ihya olU."'1.ur. (Zan;e ye.vmlva'idil (Ayet 20) Bu nefh takdim ve tehir eyledii amellerin uhudu ile vadin tahakkuk vaktidir. (Ayet 21) (Ve caet kll mfsin .Jneala sak.un ve ehiydn) Her bir nefis, kendisi ile ilminden bir saik ve anelinden bir ah'id beraber olduu halde gelir. Zira herkes, mahalli nazirine ve ilmi ile ihtiyareyledii eye mncezib olur. Onu o eye sevkmeyli de ister o eyi vehim vekuvasnn aldand ve hevasnn sebep olduu emri sfliyi cismani olsun isterse aklnn ve muhabbeti ruhaniyesinin sebep. olduu ve kalbinin ve ftrat asliyesinin tevik eyledii emri ulviyiruhani olsun, mutlaka o eye uurundan ve mlaymeti ile hkmnden neet .eylemitir. Binaenaleyh kendisine galip olan ilmi, malumunaonun saikdr, o eye galip meyli ile kendisinde kkleen muhabbeti ile sahifesinde yazlm ameliyle olanahidi de aza ve cevarihinin suretleri z;erezuhur ile aleyhine ehadet ~yler. Amel

KAAF SURElS!

17

leriyle syler.

mteekkil a.z:asnn

heyetleriyle cevarihi

kitab

ona Hak ile

(Ayet 22) (Lekad knte fiy gafletin min haziU Tahkik; sen, his ve mahsusat ile ihticab ve zahir ile batndan itigalin sebebiyle bu halden gaflette olmutun. (Fe keefna anke gtdeka) (Ayet 22) Muhtecib olduun maddi cismani perdeni mevt sebebiyle senden kefey ledik. [Fe besarkel yevme hadiydn) (Ayet 22) mdi gafil olduun ve yakinen vcudunu tasdik etmediin eyi, ahireti imdi idraltinin kuvvetlenmesi ile muayene ediyorsun. (Ayet 23) (Ve kale kariynh haza ma Iedeyye atiydnl Ve onu zevahir ile aldatp beyatndan mahcub eden onun vehim eytan karini benim indimdehazrlanan udur der, yani ciheti siliHyeye tevecchde vehmin onu teshir ve tasarruf ve lezzat' bedeniyeyi talepte kendine ta.ptrp onu ka'r (koyun) tabiatta \ cehennem iin hazrland zahir olur. (Ayet 24 - 25) (Elkya li cehenneme killle keffarin anidin. Menna'in Ulhayri) Kfr ve inadda mba,lagac, mal mustehakkndan zyade men edici, mnker ve haddi tecavz eden, insanlar ek ve pheye dren ve Allah ile ba~ka ilahlar ittihaz eden her zalimicehenneme atnliZ. Bu hitab, o zalimi hrman atelerinde(mahrum luk atelerinde) tabiat zulmaniye kuyusunun dibind~ karanlk heyula.yi cismaniye ukurunun esfelinde ilka ve ihlak eden saik ile a hide hitabtr. Yahut hitah, malikedir. Failin tesniye klnmasyla murad, fiilin tekrardr, onlar ib'ad (uzaklatrna) ve ciheti sfliyeye~ ilka etmekte malik kendilerini istila eyledii iin gya Ey. malik ilka eyle dedi. Fakat cehe:;nem gazabna istihkaklarn ve cehim atelerinde vukularn mucib olan rezaili mhlikeyi ta'dad etmesi ve rezailin ilim ve amel babndan olduunu beyan etmesi, hitabn saik ile ahide olmas vechini takviye eyler. Kffar ile hayrn meni her ikisi, kuvvei behimiyeyi ehevaniyenin ifratndandr. nk kuvvei ehevaniye lazzetlerde mnhemik Ceilimli) ve naimi ilahiyeyi mevziinin. gayr olan ma'siyetlerde istimal ve nimet ile mn'imden (nimet veren) mahcub olmutur. Halbuki mn'imi zikir-ve u kr etmek nimetin hakk olmutu. Keza kuvvei ehevaniye nimetlere ok haris olmakla nimeti mstahaklarndan men eder. (Kffar) ile (mennail menedicileri mbalaga sygasyla zikretmesi, o kimse de bu iki rezaletin kkletiine ve bu rezaletlerin ona galebesine ve ftrat rtbesinden tabiat ukurunun dibine sukutu mucib olan bu rezaletlerde _ta,'mikina, yani derinletiine delalet iindir. _Kibir ile zulum her ikisi haddi ,adaletten huru ve fart eytanet olduundan

118

KAAF SURES

kuvai gazabiyyenin ifrat ve istilasndandr. lbu drd amelin fesad babndadr. Reyb ile irkin ise her ikisi de kuvva,i nutkiyyenin noks ann dan ve kuva,i akilenin haddinden kusuriyle canibi lahi' de ve Hak'ka riayette tefrid (en az) sebebiyle kuvvei nutkiyyenin ftrat. tsliyyeden sukutundandr. Bu da ilnlin fesad babndandr. (Ayet 27), (Kale kariynh rabbena ma etaytll Onun karini olan vehim eytan Ey rabbiniz, ben onu azdrmadm der. Bu szlerin, kaffesi manevidir, hayaIde misalinin jrtisaTn Cresmedilmesi izilmesi) indinde kalbde manay tahkim etmek iin tahayyl ve tasavvur zere temsil edilmitir. Kafirii azdraca" eytan zerine iddias, eytann inkfu, kuvvei akliyesi ile vehmiyesi beyninde vaki ol~n tecazb (ekici) ve tenazu'dan (iticilik) ibarettir. Belki mesela gazabiyye ve eheviyy.e gibi her iki mttezad (zd) kuvvetler arasndaki tenazudan ibarettir. . Bunun iin (La tahtasimiil (A3ret 28), yani muhasa.ma (hasm etmeyiniz denildi. F~kat vakta ki vcudunda iki eyi, akliye ve yehmiye oldu fse tehasumun asl ikisinin arasnda oldu. KezaJ.i.k bir lezzet veya menfaat iin bir ite itirak eden iki kims~nin matlublar hasl olduu mddete tevaiuk (uygunluk)., mahrum kaldk lar veya zarar- grdklerivakitte tedaf' (birbirini def) ederek her biri bu hususdakiteseyyb (ihmalD dierine nisbet edet. Tevhidden mahctib olduu ve nefs ini sevdii iin her biri gnahndan te'-' berri eder (syrh'nak aklanmak ister). Bu sebepten Harise Radyalla hu anh, Nebi Aleyhisselam'a (Ya Hesulallah ehli nar -grdm, ekiiyorlar-d' dedi ve N~bi Aleyhisselam szn tasvip eyledi.
lk)

. eytann (Ma etayth ve lakin kana fi daHilin ba'ydJ (Ayet 27) yani Ey Rabbimiz( onu ben az drma dm , velelkin o dalalet ve baidde oldu demesi (Benim sizin zerinize bir saltanatm ,yok idi. Ancak ben sZi davet ettim, siz de kabul ettiniz. Binaenaleyh beni levm etmeyin, k~ndinizi levm edin. sz gibidir. Zira. eer o kimse ciheti sfliyey~ tevecch ve karanlk tabiat perdeleriyle perdelenmekle dalalette kalmaya idi ve ftrat asliyeden uzaklamaya idi, eytann vesvesesiiii kabul etl1l:eyip. melein ilhamlL'1! l{abul ederdi. imdi gnah ve kabahati ancak onun ftrat nurundan hicablanmas zulmetin de eytanla cinsiyet kazanmasndan ileri gelmitir. hti sam (husumet etmeyin) diye husumetten nehyetmekle murad, ihtisamdan nehyi ve men olunmalan deildir. Belki husumet ve ihtisamn faidesizliini ve dinleilmediini beyandr. Gya dedi ki: (Benim huzurumd~ ihtisam mesmu (dinlenen iitilen) deildir. nk

KAAF SUR.ES

119

alatnz salim ve istidadnz baki, faydalanmanz mmkn iken vaidin takdimi sahih ve sabit .olmutur. Halbuki siz intifa' etmediniz, faydalarunadnz, hatta nefislerinizde muzlim heyetler kk tutarak kalblerir...z pasand ve hicab tahakkuk eyledi, ve gazabimza hkm vaki oldu.

(Ayet' 29) (Ma ybeddeil .kavl ledeyye) Binaenaleyh gazabn hal ve vukuunda azab vacip' olduu iin imdi benim indirnde hkm tebdil olunmaz (Ve ma ena bi zallilmin liil'abiydl (Ayet 29) ve ben kullanma zulm edici deilim, zira istidad baladm ve istidada mnasib olan kemali bildirip kazan\lmas yoluna hidayet eyledim . . Belki siz, kemale mnafi olan eyleri kazanmakla ve nuru zulnette koyup bakiyi fani He tebdil etmekle nefislerinize zulmedicilersiniz. '(Yevme nekl lcehenneme helimtele;tU 'Yani ehIi vakit o derecede ki hatta onlara ziyade mstebad olur (hi olmayacakm gibi uzak grnr), fakat cehennemin onlara genilii noksan olmaz ve hrs sakin olmaz. Hadisi erifte (Daima cehenneme ilka olunur, cehennem de Daha Ziyade var m? der ta ki Rab bi izzet kademini vazedince cehennem zzetin ve keremin hakk iin kafi, kafi der.) buyurulmutur. Yani halk daima ehvet ve lrs ile tabiata~meyl etmekten zail olmazlar; tabiat da hali zere baki, ona mnasib olan eyi cazip, kendisine mlayim olan suretleri kabul edici ve kabul eyledii nihayetsiz suretleri dereka tn en aa sna ika edicidir. Ta ki kalbe var,id olan kemal nurunun eseri tabiata vasl olunca artk bu nur ile nurIanarak fiilie nihayet ve.rir. te kalbdennefse nuru ilahinin parlamasndan ve yldrmasndan, nefsinin kahrna ve fiilinden men'ine ve yeter yeter diyerek kalbe, muvafakatine onu icbara, kudret ve kuvvet sahibi olan Rabbi izzet kademi ile tabir olunmutur. (Ayet 30)
narn oald

(Ayet 31) (VezIifetil cennet lilmttekiyneJ (Men haiyyer rahmane bilaybiJ (Ayet 33) D'elili ile hayet,' azarnet tecellisine mahsus olduundan sfat nefisden saknan mttekilere sfat cenneti yaknlatrlr. (Gayre ba'iydin) (Ayet 31) Uzak olmayan mekanda, nk sfat cenneti zuhurda deil, rtbede zat cennetinden daha karibdir, zira zuhurda zat daha ka,ribdir. Alemi envarda bir eyden ulvi mertebede daha uz~k olan nurunun iddetinden zuhurda o e ye daha karib olur. (Ayet 32) (Hazft ma tu'adiine liklli evvabin) Fenay sfat ile Allah'a rcu da mbalaga edici olan iher kimse iin vaad olunduu nuz ey udur: (HafyzinJ (Ayet 32) Zulmeti nefs ile kederle~iye-

120

KAAF SUREs

rek ftrat sefasn ve ,asli nurunu muhafaza eden (Men haiyerrah IDaue l>iIgaybU (Ayet 33) zat uhudundan gaib olduu. halde -zira tecelIii sfat ile muhtecib olan cemali zattan gaibdir. Hak'kn rahmeti rahmaniye sfatnda teceHisi zamannda hayet ile iktisaf eden ve makam hayet olan kimse iin vaad olunaa udur: Kaffei mevcudat zere z:ahir olan kemalatn, cemi hayratn ifazasna delalet ettii iin rahmeti rahmaniye, Hak'k~ eazam sfatndandr ki nimet lerin azim ve eelil olanlardr. (Ayet 33) (Vecie bi kalbin mnibin) Hayet makamnda sakin olarak terakki~i kasdetmeyen deil belki sfat hak mi'raclannda nefis 'Sfatlar .gnahlarndan Allah'a rcu ve inabe edici kalb ile gelen kimse iin vaad olunan cennet udur: (dhulftla biselamin) (Ayet 34) Nefis sfatlar ayplarndan selarnet ile telvinatndan emin olduunuz ha,lde o sfat. cennetlerine giriniz. (Ayet 35) (Lehfun ma yeaune fiyha) Onlara iradeleri hasebiyle diledikleri tecelliyat sfatiye nimet ve nurIar vardr. (Ve ledeyna meziydnl(Ayet 35) Bizim indimizde de kalbIerine hutur etn1eyen zat tecellisi nuyu vardr. (Ayet 36) (Ve kem ehlelma kablehm min kamin) Bu mtteki \. lerden,evvel zat teceHisi sbhaniyle ihrak ve ifna ile ne kadar evli yay ihrak etmiizdir. (Hm eedd n!nhm batal (Ayet 36) Yani nefis sfatlarnda onlardan daha kuvvetli olan ok evyay ifna eyledik. Zira istidad ne derece kuvvetli olursa bidayette o nisbette slfat nE}fs kuvvetli olur. (Fenekkabii filbUadi hel min mahysinl (Ayet 36) Onlar vechi vaki sbhani envarnn jrak zama.nnda baz &lfat ile saklamp ihticah etmek ve fm.Lidan .Kurtulmak iin sfatn .maksat v~ mahvlarnda inkilab edip ok dola,tlar, fakat 'kurtulnak mmkn mdr? O vakit sfat bile kalmaz, sfat ile saklanmak e keyfiyetle mmkn olabilir? \ (Ayet 37) (nne fi zMike lezikral Tahkik, bu zikrolunan manada (Limenkane .lehu kalbn) (Ayet 37) terakkide kemal derecesine varm kalb sahibi olan kimse iin tezkir vardr, (Ev elkassem') (Ayet 37) yahut nefis makalInnda terakki ve mkaefat ve meaninin fehmi iin kalbe sem'ini ilka eden, kulak tutan kimse iin tezkir vardr; (Ve hve ehiydnl (Ayet 37) Halbuki o kimse kalbiyle hazr, kal,be mtev~ccih, kalbin nuruiu ifaza edici, makamna h1terakkidir.

ma

(Ayet 38) (Velekad h3Jaknessemavati vel'arda ve ma -beynehfi sitteti eyyam.jnl Tahlk: Biz semavat ve arz ve aralarndakj

KAAF SURESi

121

eyay alt gnde izhar ettik. Eer semavatve arz zahiri zere. te'sir edersek mana" al t cihette demektir. Veeer semavat ervah,

cisim ile te'vil edersek mecmu cevahir olan ceberut, melekut, mlk ve mecmu araz demek olan izafiyet, kemmiyat, keyfiyattan i . ibaret mnkn~t- sitte suretleridir. Ite bu alt suret, mal;IUkatn kaffesini hasreder ve A'raf suresinde zikrolunduuna gre devri hafa mddeti olan altbin de bunlardr. (Ayet. 39) (Fasbir ala ma yakillne) Nefsini, sfat ile zuhurdan men edemezsen, efaliyle zuhurdan men ve efaIden insilah ederek, onlara szlerinin ademi tesiri ile ve fena ile nazaretmekle dediklerine sabreyle. (Ve sebbih biliamdi rabbikel (Ayet 39) Ve kalb makamnda .Hak sfat ile iktisaf ve sen de yazlm olan kemalatn ibraz etmekle Rab,bine hamd edici olduun halde nefsinin sfatlanndan tecrit ile R:abbini tesbih ve tenzih et. (Kable tul'iensiJ (Ayet 39) Mahede makamnda ve ruh . gneinin .tuluundan evvel (Kablelurub) (Ayet 39) vahtdiyeti zatta fena He ruh gneinin gurubundan evvel (Ve minelleyli fesebbd1hiU (Ayet 40) ve baz telvin 'zulmeti vakitlerinde telvin ile zahir olan sfattan tecrid ile mahlUkunuri sfatndan Rabbini tenzih ile (Ve edbaresscud) (Ayet 40) ve her fenanm akabinde Rabbini tenzih eyle, nk fenay ef'al akabinde nefsin telvininden ihtiraz (ekinme), sfattan fenanm akabinde kalbin telvininden tenziJ', fenay zat akabinde eneiyetin zuhurundan tekaddes vacib olur. (Ayet 41) (Ves~emi' yevme yadil mnildi min mekamil, kariybin) Musa'ya nefsi eceresinden nida eyledii gibi biiefse Allah' Teala Hazretleri en karib mekandan sana nida eyledii vakit istima He dinle. (Ayet 42) (Yevme yesme'nessayhate bilhakk) Kyameti kbra ehlinin Hak ile Hak'dan kalr, ve ifna sa;yhas duyduklan vakit (Zalike yevmIhurucu) (Ayet 42) te u vcudlarmdan kmak gndr. (Ayet 43) cinna nahn nuhyi' ve nmiyt) Biz kendimiz ihya ve imate ederiz, yani anmz ihya ve imatedir. Evvela nefis ile ihya eder sonra nefisden ldrr, sonra kalb ile ihya eder sonra kalbden ldrrz, sonra ruh ileihya eder sonra da fena ile ruhdan ldrrz. (Ve iIeynelmasyru) (Ayet 43) Fenadan sonra beka ile rcu da 'ancak bizedir. Belki baka rcu edecekleri bir ey olmad ndan her fenada rcu bizedir.

arz

122

ZARYAT SURESt~

(Ayet 44) (Yevrne teekkakill'ardu anhm ,sraa) O gnde ki beden arz onlara yarlr, kendi cinsleri olan mahlCkata sratle giderler. (Zalike harn aleyna yesiy;n) (Ayet 44) Bu, bize pek kolay ola bir hardr. Onlar sevdikleri kimselerle beraber harederiz. Hi, kimse ta,rafndan ki.UfE?t olunmakszn kendi muhabbetleriyle defaten sevdiklerine mncezib olurlar. (Ayet 45) (NaJn ale m bima yekillne) lmimiz kendilerine ve szlerine tekaddm ve ihata eylemi olduundan syledikleri szleri biz, daha ziyade biliciyiz. (Ve ma ente aleyhim bicehbal'in) (Ayet 45} Ve ldkleri hal ve istidatlarnn muktezas hilafna sen onlar cebredici deilsin, sen ancak hatrlatcsn. Binaenaleyh bu .. hallerini benden uhud eyle, sabr ve nefsini telvin ile zuhur etmekten men ~t. (Fezekldr bilkur'an-i men yehM va'iydi) (Ayet 45) Cemi meratibi cami olan akldan sana nazil olan ayetlerle bana karib ve istidadda sana mecanis (ayn cinsden), va'z kabul edici olmakla vaidden korkan ve nasihatle mteessir olan kimseyi hatrlat, Vf,Z ve nasihatle mteesir olmayan merdud (reddedilmi) kimseleri deit Allah' Teala alimdir. Kaaf suresi t amam dr.

ZARYAT

SURES

BtSM:ilLLAHRRAHMANRRAHi1v.r

(Ayet 1) (Ve'zzariyati zerva) Zulmani heyetler lurunu ve nefsani sfat top~an sa.vurmakla savuran ilahi nefehat ve nesaimi kudsiye rzgarlarna, (Felhfunila!i vikra') (Ayet 2) hakayk (ge:rekH;}rD ham olan nfusu mstaid kabiliyetlet ve ehIi irfann kalblerine, fani umurlar gibi hafif olmayp bekas dolaysyle mizanda ar. olan gaybi hakayk ve kefi ulumu hakikiy~ yklerjni tayan varidat nuraniyeye, (Felcariyati ysra) (Ayet 3) o nefeha~ ve varidat vastas ile muamelat meydanlarnda ve karib menzillerinde bundan mahrum olanlar olduu gibi - klfetle delI kolayca cerC'yan eden nefislere, yahut ma~a: o nefehat ile sfat denizlerinde kolayca cereyan eden kalbIere, (Felmukasslmati emra) (Ayet 4) isti dadlan hasebiyle nfusun her birine saadet ve hakiki nzk hissesini taksimeyleyen ceberu.t ve melekut ehlinde.l'l melaikei mukar.rebiyne kasem ederim ki, (nnema t'adiine lesadkun) (Ayet 5) tahkik, si-

ZARYAT

SURES1--

123

zin vad olunduunuz kyameti kbm hali ve kemali mutlakn hu sul (meydana kmas) elb~tte sadktr~ (Ayet 6) (Ve inneddiyne) Yani, kabule sebeb olan sllik ve' a'malde sai hasebiyle varid olan feyizden yahut tabiata rkun (un.;. sur) ve meyil sebebiyle muzlim ve ez'a verici heyetlerle ezalanmak ve hicab ile azablanmaktan ve hrmandan ibaret olan ceza Hevakun) (Ayet 6) elbette vuku bulucudur. Nitekim ,(VeHezina eahed fiyna lene4diyennehfun sblena) (Ankebut suresi, Ayet 69), (Kelli bel rme ala kulfibihim ma kfuii yeksibun. KeUa innehm an ra,lbi- him yevme izin lemaheftln) (Mutaffifiri suresi, Ayet 14 -15) buyurulmutur. Bu ayette (Smme innehfun lesalftleahym) (Mutaffifin suresi, Ayet 16) kasem eyledi ki bunlarn itimalan muktezasnn vukuu vacibdir. ' (Ayet 7) (Vessemru zatiI hubftkiJ Ruh semas, sfat yollan sahibidir. Zira her sfattan o sfata slk edenlere ruh semasna bir yol vardr ki o yoldan ruha vasl olur. Ve her hal ve makamdan ruh semasna bir kap vardr. (Ayet 8) (nnekm lefiy kavUn muhtelifinJ Tahkik, sizler slkta ittihad cihetinden mani, nefis szlerinin mtenevvi Y9Ilarnda snz, yahut mana, siz mrekkeh cehil envandan, k~malden mani olan fasid itikadlarda ve batl mezheble'rdesiniz. (Ayet 9) (Yft'fekft anhu men fike) Kazay sabkta sui hateme (kt sonu) ile mahkum olan maheub, fasid itikat yahut hadisi nefs olan kul, muhtelif sebeple mahcub olur. Bakasndan mahcub ve mahkum olmaz. Yahut mana : Imullahda' ekaveti ezeliyeile sarf ve menolunan, sizin vaad olunduunuz kem~lden, sarf 've men olunur .. (Ayet 10 - 11) (Kutilel harrasftnel,le Zynehm ri amretin sahftne) Cehalette boulmu, kemalden ve cezadan gafil olan, muhtelif szlerle ok yalanclar lanet olundular. (Ayet 12) (Yes'elftne ayyane yevmddiyn) O yalanclarn bu manadan uzaklklan ve ihticablar dolaysyle cezadan taaccb ve onu uzakadd~derek Bu mstebad (uzak) emrin vukuu ne zamandr? diye sorarla.r. (Ayet 13) (Yevmehfun ,alennrui yftenftne) Bedenlerin fena ile hehlk ve hsranda vaki ve heyeti zulmetlerinde ve mahrumyet atelerinde mazzeb olduklar gnde c~za vaki olur.

124

ZARYAT SURES

(Ayet 14) (Zkfi fitl1etekm ha21eIleziy kntm bihi testa'cnnJ Onlara Siz azablliz tadnz, ite bedeni lezzetlerde inhimak (id detli daimi meyil) huzuzu acileyi, kemalat, bahiyrr..iye (hayvani his) ve seb'iyeyi tercih ve ihtiyar ile isti'oa,l eylediiniz azab udur de nilir. (Ayet 15) (nnelmttekyne fi cannatin ve uyunin) Tahkik, tabiat heyetlerinden tecerrd edenler sfat cennetlerinde v~ ilimleri dedirler.
larndan

(Ayet 16) (Ahiziyne ma atahm rabbhm) 8fat tecelliyat nurRab'lerinin onlara ve,rdiini kabul ve onunla raz olduklar . halde, Cinnehm kfu1ii Iralle zftIike muhsininel (Ayet 16) zira bunlar, tecelliyat sfat m'akamna vusllerinden evvel, Nebi Aleyhi ve Sellem'in buyurduu vechile ibadet ve muamela,t ~akamnda ef'alin uhudu ile nuhsiyn Clhsan eden) olmulardr. (Ayet 17) (KaniikaIiylen mineneyli. ma yehce'ne) Onlar manefisde ihticab gecesinde az vakit sllktan gafil olmulard.

kam

(Ayet 18) (Ve bU esbiirihm yestafirone) Sfat nefs zulmeti. nin ald ve tecelliyat nurIarnn tluu vakitlerinde envar ile tenevvr, nefis sfatlarnn ve kt heyetin nurlaryla rtlmesini ve mahvn taleb ederlerdi. (Ayet 19) (Ve fiy emvalihim hakkun lissaili velmahrumi) Onle\,naii ve hakiki ilimIerinde - mstaid olan talip iin ve :istid8~d kas:r olanlar yahut gva,ii bedeniye ve rusumu adiye ile ftrat nurundan mahcub olanlar iin, birinciye ulumu hakikiye ve maarifi yakiyniyeyi ve ikinciye riyazat y.e mcahedeye bftis .ulumu nafiay ifaza ile bir hak vardr.
rn

(Ayet 20) (Ve fila.rd ayatn ilmukniyne) Zahir bedende, sfat ilahiyeyi mezahirinde mahede eyleyen yakiyn sahipleri iin esma ve sfat ilahiye zevahirinde,n ayetler vardr. .
r

(Ayet 21) (Ve fi enfsikm) Esma ve sfat ilahiye' tecelliyat1n envarndan sizin nefislerinizde de ayetler vardr. (EfeIii tbsirne) (Ayet 21) Sizinkar edip de. gI'ID;yorsunuz. (Ayet 22) (Ve fissemru.rzkukm) Alem semasnda suri. rzkuz gibi ruh semasnda da manevi rzklliz olan ilimler vardr. (Ve ma t'adne) (Ayet 22) Ve sizn vaad olunduunliZ envar ye kyameti k?ra alvali vardr. (Ayet 23) (Feverabbissema ver ard inneh lehakkun) Sema ve arzn Rabbi hakk in zikrolunan arz ve. enfs ayat ve rzkvcuhu
oldu

ZARYAT SURESI

125

vaad olunan eylerin semada bulunmas haktr. (Misle ma ennekiri tentikfine) '(Ayet 23) Sizin nutkunuz gibi haktr. Nutuk sizin bedenleriniz arznda ve lisanmz zere zahir olmu olan mtekellimi haki,kinin sfatlatrndan bir sfattr. Eer huzur ve uhud sahibi iseniz kalbIerinize mtekellimi hakiki o sfatla tecelli etmitir. Nutkunuz hayvanat savt gibi sedalar olma,yp, hakiki nutuk ise kalbinize tecelli eden sfat tekellm sebebiyle elfa~ suretinde mnderiolan rzk maneviniz size semay ruhunuzdan nazil olmutur. Hayvanat sesleri gibi nutukl:ar ise hakikat~e nutuk deildir. Onlar ancak mecazen nutuk tesmiye olunur. Ve bu suretle sizin kemaliniz hasl olmutur ve ahret ahvaline onunla hidayet bulmanz iin Hak'kin , nuru size irak eylemitir. Bu ayetlerdeki brahim'in misafitrleri sz ve haberi ve him'e getirdiklerinin tahkiki Hud Buresinde gemitir. \
bra

(Ayet 50) (F~firrfi ilallal) mdi, siz Allah'a flrar ediniz, yani masivadan kesilin, Allah'a kanz. Ve Allah'n nuruyle ziyalannz, nefis ve eytann muharebesinden Allah'n, feyzinden istimdad edi, niz. Nefis eytannn udvan (dmanlk) ve tuyanlanndan Allah'a hulus ile iltica ederek ga,yine iltifat etmeyiniz ve vcudu te'sir cjhetinden masivasn isbat etmeyiniz. Zira eytan size istila edip kendi taat ve ibadetini tezyin Elyler. Ve nefsin arzusu ile ~nefis ve sevdii eyleri Allah ile beraber malbud klmaynz, zira o takdirde irk eder. ve nefsiIi heva ve arzusu ile Hak' dan, mahcub olarak helak olursunuz. (Ayet 56) (Ve ;ma halla,ktlcine vel'inse illa liya'bduni) Ve Ben, nfus cnni ile ebdan (bedenler) nsini, yahut mana, sakaleyl mehurin olan ins ve cinni ancak 'sfat ve kemalatm onlar zere zahir olup ,Beni a,rif olmalan, sonra bana ibadet etmeleri iin halk eyledim. Zira ,ibadet m1a.rifet mikdanncadr, arif olnayan ibadet et~ mez. Nitekim arifi muhakkik Ali Aleyhisselam (La a'bd rabben lem aral) yani Grmediim Rabb~ ibadet etmem buyurm.utur; , Yani vcud ve sfatlaryla Benden mahcub olarak, nefisl~rin Benden ,~ayr ' ibadet, olunaoak ilahlar 'klmalan, 'yahut halkm, ile ve nefislermin sevdikleri ile mahcub olup onlan Benden, gayr ilahlar kla rak ibadet etmeleri iin halk etmedim. ' (Ayet 57) (Ma uriyd minhfun min rzkn ve ma uriyd en yut' unun) Zat. ve sfa:trtnla onlarla' ihticab etmekliim suretiyle onlar izhar ,eyledim, ta ki onlar zahir.olup ahlakm ile, ahlaklansnlar ve benim ile muhtecib olsunlar. Ve fena,y ef'al ve sfat, ile kendilerini

126-

TUR

SURES ~

rtp, nefisletinin eral ve 8fat ile zuhur:undan kizb ve tuyan ile' ef'al ve sfatn intihal (kendisinin sahibi olmayan eyi benimsemek) ederek nzk jt'am ve te'sn nefisIerine nisbet etmesinler. (Ayet 58) cinnallahe Iverrezzaku zlkuvvetilmetiynu) Yani, cemi sfat ile mevsu! olan Zat lahiye, rzk gibi efali latiyfiye ve e yada te'sir gibi efali kahriyyenin masdan ancak O'dur, gayn deildir. (Ayet 59) (Feinne ulleziyne zalemft zenftba) Tahkik, fHt ve te'siri ister nefisleri, ister ga1yr olsun mahlukattan baka birine nisbet etmekle zulp.m edenler iin Allah'n gazabndan vafir (ok) nasib vardr. (Misle zenu bi ashahiliim) (Ayet 59) SfatHe mahcub olan nazirlerinin (karlklarnn) nasibi gibi. (Fela yesta'ciIftni) (Ayet 59) Binaenaleyh fiilleriyle temettuu (hisse) talebde istical (acele) etmesinler. (Ayet 60) (FeveylnIilleziyne kefem min yevmihimllezi yu' adftne) mdi hangi mertehede ve ne 'eyle olursa olsun mabcub olanlar, kyameti surada ~aad olunduklar gnlerinden byk bir veyI (yazk) hasldr.Allah' Teala a'Hmdir. -" Zariya-tSuresi
tamamdr.

TUR

SURES

BtSM.;!LLA.HRRAiHMANRRAHM

(Ayet

(VettUri) Tur, Musa

Aleyhiss~elam'a

kelan)

.olunduu

dadr. O ~a akl ve nutuk mazhar olan insann dima,tdr~ eref'

ve kerameti yznden insann dimana kas em olunmutur. Ve, aleme nisbetle cihann m~cidi (ykseD olan feleki "azam, insana nisbetle dima mesabesinde olduu iin, Tur He feleki azama iaret olunmas da mmkndr. Feleki azama kasem etmesi, erefi ve emri lahi'nin mazhan ve kaz~iy ezelinin ,maha1li olmas dolaysyledir. Kitab mestur, bu mahalde kendisine rakk menur Iafzyle iare:t klnm ruhu azamdan ibaret bulunan levhi kazada olduu nizam malum zere nak olunmu olan klliyatn suretidir.' Kitab mestur ile rakk m~nurun nekreolmalar ta'zim iindir. (Ayet 4) (Velbe1ytilma'mur) Beyti ma'mur, alemin kalbidir, yani nefsi natkai klliyedir. ki o da levhi kaderdr ve umran melekutun o beyti ok taV'af etmesidir.

TUR SUREs

127

(Ayet 5) (Vessakflmerfu') Sakf merfu' levhi mahfuz olan levhi kaderden kendisine suver (suretler) ve ahkam nazil olan semay. dnyadr: Dnya semasna nuzlden sonra mev'adda hulul . ile ehadet aleminde zahir olur .. Bu da insandaki mahalli hayal mesabesinde olup mahv ve isbat levhidir. (Ayet 6) (Velbahri! Descur) Bahri mescurervah mezkure is bat olunan eyann kMfesinin zahir olduu suretlerle dolu olan heyuladr.

(Ayet 7) linne azabe rabbike levftki'ftnJ Bu zikrolunan eyler hakk iin kyameti sugrann zuhuru il~ Rab'binin azab elbette vakidir. Evvelki, yani Tur'un dima ile te'vili zere kitab JTI.t)stur. ruhu insanide merkuz (merkezlenmi) ve akl Kur'ani tesmiye olunan malumata iaretti::r. Rakk menur da ruhtur. Nuru, bedende zuhur ve yaylmamasdr. Beyti ma'mur kalbi insanidir. Sakf merfu' suveri cziyye ile nakolunmu olan misad (ykselmesD hayaldir. Bahri meseur suver ile dlu olan maddei bedendir. Allah' Teala a'limdir. (Ayet 9) (Yevrne te'mrssema mevra) lmn iddetleri ve ruhun bedenden ayrlmas z:amanhda" ruhun gelir gider bir halde muzdarib olduu vakit (Ve tesiyrlcibal seyraJ (Ayet 10) kemik-' leri ryp giderek dank ,toz olur. (Ayet 11 - 12) (Feveyln yevmeizin liImkezZibiyne. Elleziyne... hm fi havln' yerabune) Ey o gnde idnya ile ahiretten hicablanm olup cezay tekzib eden, lezzat hissiye, itikadat faside, ekval mzahrefe (ie yaramayan) batlnda dalan, zevali pek abuk olan dnya hayat ve ziyneti labnda bbulan kimselere veyl azab hasldr. (Ayet 13) (Yevrne yde'une ila nan cehenneme de'al Taallukat ve heyet crm.aniye zehirleriyle menhus tabiat ukurunun dibinde mab.rumiyet ve alam atelerine unf (sertlik)' ve iddetle ekilp srndkleri vakitte onlara te sizin, y;alandr dediiniz ate udur>? denilir. (Ayet 17 - 18)- linnelmttekyne fi cennatin ve naiymin. Fakhiy ne bima atahro rabbhml Tahkik, rezaildenve nefisleri sfatlarn. dan-saknan rittekiler, Rab'lerinin onlara verdii vicdaniyat ve ke fiyyat ma'rifetleri ve tecelliyat nurlan ile telezzz ediciler olduklar halde sfat c~nnetlerinde ve -lezzat zevk ve nimettedirler. (Ve vekahm rabbhfun azabeIcahyn) (Ayet 18) Ve Rab'leri onlar tabiat cehimi ve yrtc hayvani heyetlerle ihticab azabndan vikaye eyle. mi, korumutur. .

128

TUR SURIDS!

(Ayet 19) (Kl verebii heni'en hima kntm ta'meln) Zhd ve ibadet, mcahede veriyazattaki amelleriniz sebebiyle gamsz ve gussasz kalbIerin gdas .olan hkm ve ulumu hakikiye yzkla nndan bol bol yiyiniz ve ulumu nafia sularndan V~ ak ve muhal? bet arabayndan bol bol iiniz. (Ayet 20) (Mtte'kiyne ala srrin masffetin) Sizler teslim, -tevekkl, rza gtbi meratib ve makamat mterettibe (mertebelil zerine dayanclarolduunuz halde (Ve zevvecnahm bi hrin yn) (Ayet 20) ve Biz onlar hriiyn ile tezvi ederiz. Gzelliklerinin ilerisind.e bir gzellik olamayan ruhaniyetten, onlarn derecelerinde bulunan sveri mukaddese ve cevahiri mcerrede ile onlan mesrur
klarz.

(Ayet 22) (Ve emdadnahm bi fakibetn) Ve onlara varidat lezize ve mevacidi zevkyye, erafat behice yemileri ile, (Ve lahmin mimma yetehne) (Ayet 22) ve istidad ve hallerinin iktizas ile mtak olduklar kalbIerini ihyaedici, kuvvetlendirici hkm ve ulum etleriyle imdad eyleriz. (Aylf123) (Yetenaze'une fiyha ke'sen la Iavn fiyha ve la te'simn) Orada mbahese, muhavere, ve mzakerelerinde hezeyan, sakat sz, faidesiz kelam olmayan, ve fuhu, gybet, etm (rnek), yalan gibi gnaha nisbet olunan, sahibini gnaha sokan sz bulunmayan naarif, akyyat ve zevkiyya.t lezzetli arap kaselerini elden ele teati ederler, sunarlar. (Ayet 24) (Ve yetftf aleyhim gImann lehm) Ve onlarn ze~ rine melekutu ruhaniyeleri olanlan t~vaf eyler, yani ruhaniler yahut gen taliplerde~ istidad safi ve irade sahipleri onlara hizmet eder. (Ke'ennehm l'l'n meknunn) . O olanlar, fart .sfat ve nuriyetlerinden hevay nefs tegayyuratndail1., tebayi gubarndan (tabiat tozundan) aka.idi reddiye, adetimezmume sahiplerinin dokunmasndan hfz olunmu inciler gibidirler. (Ayet 25) (Ve akbele ba'dhm ala ba'dn yetesaelne) Ve bu mttekilerin bazs bazsna ikbal edip bidayetlerinde dnyadan ibaret olan hsn evinde ve alemi nefisdeki riyaza,tlan ahvalinden sorutururlar, (Kaii inna knna kabl ri ehIina mfikiynel (Ayet 26) derler ki: Biz, kalb mezasna ve ahiretteki ruh rahatna vusulden evvel ehlimiz olan kuvay bedeniyye ve nefis sfatlarnda Allr.h'm zikrinden ve ikabndan korkucular olmutuk.

NECM SURES

.1.29

(Ayet 27) (Femennallah aleynaJ mdi Allah' Teala Hazretlerf bize 8fat tecelliyat ve mkaefat nimetleri ile ihsan eyledi, (Ve vekana azabessemmi) (Ayet 27) ve bizi tabi at cehiminin ve hevay nefs semumunun (yakc scak rzgarnn) azabndan vikaya eyledi, korudu. (Ayet 28) (nna knna min kabl ned'hu) Biz, bu makamdan evvel O'n"4- zikr ve O'na ibadet eder olmutuk. (innehu hvelberrr rahiym) (Ayet 28) Tahkik, Allah' Teala Hazretleri O'na dua ede:" ne, O'nu isteyene ilim ve tahkikin ifazasyla ihsan edicidir. O'na ibadet ve havf edene hidayet ve tevfik ile rahmet edicidir. (Ayet 48) (Vasbir lihkni rapbikel Hkme itiraz ile zuhurdan nefsini menederek Rab'binin .hkmne sabreyle. (Feinneke bi a'yninaJ (Ayet 48) Zira. sen Bi~im huzurumuzdasn, Biz seni grr ve sana Rakib oluruz. Bizim huzurumuzda nefsin zuhuru gnahndan ihtiraz et (sakn), (Ve sebbili bihamdi rabbme hyne tekmu) (Ayet 48) ve kyameti vstada, ftrata rcu ile nefis makam gafleti uykusundan kaim olduun vakit Rab'binin sfa,t olan kemalatn izhar ile Rab'bine hamd edici olduun halde nefis sfatlar libaslarndan soyunmakla AJ1ah' tenzih eyle. (Ayet 49) (Ve minelleyU fesebbih hu] Ve nefsin sfatlarndan bir sfatn zuhuru ile telvin za,mannda, baz zulmet vakitlerinde nefisden tecerrd ve ruh nuru ile nurIanarak Rab'bini tesbih eyle (Ve ldbaren nemi) (Ayet 49) ve zat gnei nurunun zunuru ve bidayet mahede fecrinin tuluu ile sfat yldzlarnn idbar (bat) v,e gaybubeti zamannda Rab'bini tesbih eyIe. Allah' TeaIa a'limdir.
l

Tur Suresi

tamamdr.

N E C M

8 U R E .8<

BSM1!LLAHRRAifIMANRRAH1:.M:

(Ayet II (Venneemi iza heva,) Fani olduu ve mahalli zuhurdan gurub eyledii ve zuhur ve huzurda derecei itibardan sakt olduu vakit nefsi Muhammediyye hakk iin (Ma dalle sa.hibkm) (Ayet 2) sizin sahibiniz olan Muhammed (S.A.SJ nefse meyl ile maksad -aksadan inhiraf ve nefsi ile vukuf sebebiyle dalalete dme di ve yer lunu armad (Ve ma a.va) (Ayet 2) ve kalb makamnda sfat ile

130

NECM sUREsl

vukuf ve ihticab ilegavayet (azgn.lJrl, tariki Hak'tan, tevhid cadde-'

sinden inhiraf etmedi ayrlmad. (Ayet 3) (Ve ma yentiku anilheva) V ~ Muhammed (S.A.SJ telvinde nefis sfatnn zuhuru ile hevadan nutuk eylemez, (nhve illa vahyn yulli) (Ayet 4) ruh semasndan ibaret olan ufku kalbe Vu:sul va-ktinden ruhu mbin makammn nihayeti olan ufku alaya intihasna kadar onun nutku, baka bir ey deil ancak kendisine vahyolunan vahiydr. (Ayet 5 - 6) (Allemehfi edidIkuva, zfi'mirreh) Onu, tagayyr ve nisyan mmkn olmayan, ilimde metanet ve muhkemlik sahibi. tahtndaki meratibi kahir ve o meratibte kuvvetli bir te'sir ile mes:.. sir olan Ruhlkuds ta'lim eyledi. (Fes~eva, ve hve bil'ufukila'la) (Ayet 6 -7) Nebi Aleyhisselat vesselfun ufku alada iken Ruhlkuds sur~ti zatiyesi zere mstakim oldu. Zira Nehi Aleyhisselam ufku mbinde iken sureti zre nazil olmaz, iira ruhu mcerredin, kalb makamnda teekkl muhaldir. Kalb makamnda ancak temessl eyleyen suretlere mnasib bir suretle teekkl .edebilir. Bu sebepten Ruhilikuds suret cihetinden insanlarn en gzeli ve' Resulullah'n s'evgilisi olan Dihyelkelbi suretinde temessl aylerdi, nk sadrda ~tiba mmkn olan bir suretle tem~ssl etmese kalb onun kelamn fehmetmez, ve- suretini grmezdLAmma hilkatve cibilletinin (asl ve yaradl) bulunduu sureti hakikiyesi, Nebi Aleyhisselam'a anca-k iki defa zahir olmutur. Biri Hazreti Ehaddiyete urucunda ve terak. kide ruh makamnavusulnde, biri de Hazre'ti Ehadiyetten nzul v~ tedellada ve sidretmntehada makam evvele rcuu za,mann
i '

dadr.

(Ayet 8) , (Smme dena) Sonra Resulullah 8allallah.u Aleyhi ve Sellem Allah'a yanat ve ruh makamndan terakki ile ve vahdette fena ile Cibril'in makamndan terakki eyledi. te bu ma-kamda Cibrtl Aleyhisselam Bir parmak yanasari yananm demiti. Zira onun makamnn ilerisi,' ancak zatta fena ve sebahat ile ihiirak (yanmak) tr, baka deildir. (Fetedena) (Ayet 8) Resul Aleyhisselam fenadan' sonra beka halinde vcudu mevhubu ,hakkani ile Hak'dan halka rcu ile ciheti insaniyeye meyl etti. (Fekane kabe kavseynil (Ayet '9) Bunun zerle Resulullah Sallallahu Aleyhi ve Sellem Hak ve halk itibariyle mevhum bir hatla iki kavse taksim olunmu deil, vcuda ,amil olan dairei vcudun mikdari' oldu. tibar, daire yi ,iki msfa kasm (taksim eden, blen) olan hatt mevhumdur. mdi bidayet ve tedenni itibariyle halk, mahlukatn sveri a:yanndahviyyeti hacib olan kavsievvel olur, Hak da ey en fe eyen tedricen ona takarrb ve ondan mahv ve fena olunan kavs. kavsi ahirdir. Nihayet ve te-

NECM SUREsl

131

deHa itibariyle ezelen ve' ebeden hali zre sabit olan kavsi evveldir, halk da fenadan sonra kendisine hibe olunan vcudu cedid ile hadis olan kavsi ahirdir. (Evedna) (Ayet 9) Fasl olan ve iki kavisden bi- ' rinin dierine ittisalini. mevhum olan isneyniyetin irtifa ve kesreti vahdette muzmahil olur bir haysiyetle ayn kesrette vahdeti hakiki-, yenin tahakkuku ile zat ve sfatn ehadiyyeti olmak zere hakikatta dairei gayn mnkasem (blnemeyen) olarak baki kalp Resulullah'a kav seyn mikdarndan dahakarib oldu. . (AyetlO) JFe'evha ila abdihi ma evhaJ Allah' Teala Hazretleri ,makam vahdette Cibril vastas olmakszn' abdine, sahibi . nbvvete kefi caizolmayan esran ilahiden ne vahy eyledi ise vahyeyledi. (Ma kezebel fu'dd ma rea) .(Ayet' 11) Resulullah Sallallahu AleyIli ve Sellemin fu'ad gnl cemi makamnda grdili te15zib etmedi fu'ad, uhutta ruh makamna mterakki etmi cemi sfatyle zat mahede edici hakkani vcud ile mevcud olan kalbdr. Bu cemi' cem'ivcuddur. Muhakkiklerin stlahnda ayn cem'i zat denilen cem'i vahdet deildir. Cemi' cem'i vahdette kllisi fani olduundan fu'adda abidde yoktur. Cem'i vcuda vechi baki tesin.iye olunur ki cem'i sfat ile mevcud z'at demektir. (Ayet' 12) (Efetmaruneh ala ma yera) Siz fehm edemediiniz' bir ey zerine muhasama m (hasmlk m) edersiniz? Halbuki sizin iin marifet ve tasavvuru mmkn olmayan bir ey zerine hccetin ikamesi nasl mmkn olur? Muhasama, tasavvuru mmkn olan ihtilafl bir ide olur ki evvelen tasa:vvur sO:Qra nefi veya isbat il~ ihticac (hccet ve delil gstermek) olunur. Tasavvu:r olunmayan yerde hakikatta muhasama yoktur. . (Ayet 13 -14) (Ve Iekad reahu nezIeten uhra, inde sidretilmn~ teha) Tahkik, Muhammed (S.A.S'>, Hak'dan rcu ve ruh makamn~ nuzul zamamnda da' sidretlmntehada Cibril'i sureti hakikiyesin~ de grd ki, (ndeha cennetIme'va) (Ayet 15) ervah mukarrebiynin karar kld me'va cennet~ oradadr. Sidre de yedinci gkde bir aatr ki; melalkenin ilmi orada nihayet bulur, onun, tesini hi kimse bilemez denilmitir. O da cennet mertebelerinin nihayetidir. e hidlerin ruhlar orada kararlar, o da ilerisinde taayyn ve merteba olmayan ruhu azamdr. Onun fevknda hviyeti mahzadan bak~ bir ey yoktur. Bu sebepten Cenab Nebi Aleyllsselam fenay mahzdan bekaya rcuu vaktinde oraya nazil olup orada CibrilAleyhisse'lam) cibilleti 'olan sureti asliyyesi zere grd. (z yaessidrete ma yait) (Ayet 16) Allah'n celal ve azametinden sidreyi gayedan eyi gayettii, rtt vakit. Zira' Resulullah Sallanahu Aleyhi ve;

132

NECM SURES!

Sellem hakkani vcud ile tahakkukunda sidreyi Allah gz ile gryordu, ona bip.aen Hak'k sidre suretinde mtecelli olduu halde grd. Tahkik sidreyi etr ifna eden tecelliyi ilahi gayetmitL mdi sidreyi ayni fena ile grp ne sidre ve sureti ile ve ne de Cibril v~ hakikat ile Hak'tan mahcub olmad. Bu sebepten (Mazagalba.., saru) (Ayet 17) Cenab Nebi'nin basar gayre iltifat ve gayrn ruyeti ile meyletmedi. (Ve ma taa) (Ayet 17) Ve CenabNebi n~fsine nazar ve eneiyetle ihticabla tuyan da etmedi.

ve

(Ayet 18) (Lekad rea min ayati rabbihiIkbra), Tahkik" N~bi Aleyhisselam, Rab'binin ayat kbrasn grd, yani Hak Teaa.'nn sfat rahmaniyede tecellisi ile cemi sfat, kendisinde mnderic bulunan sfat rahmaniyeyi grd, belki zat ile sfattan ve sfat il~ zattan mahcup olmamak haysiyeti ile ayn cemi vcu'dda (ALLAH) lafz ile tabir olunmu olan ve cemi sfatla beraber za,ttan ibaret olan srp.i Azam Hazretini grd. (Ayet 26) (Ve kem min melekin fissemavilti la tuni efil'at hm ey'en illa min ba'di en ye'zenallahu limen yeilt ~e yerda) Semavatta ne kadar mlk varclr ki onlarn efaatleri bir eyden ina (zengin) etmez, yani esasen efaat etmezler. Ancak Allah'n dilediine ve raz olduuna Allah' Teala izin verdikten sonra efaat leri muni ve mfid olur (faydal). Melaikenin efaat beyinlerindeki (aralarndaki) mnasebet ve ittisal dolays ile vasta ve vesile ol~n efaat ediciye tevessl ile efaat ve feyzi taleb edii zamannda taleb edene imdad' ve envar irazaetmeleridir. Buna binaen melrukenin nufusu beeriye hakknda efaatleri ancak nufusu beeriyeninas lnda mstaid, feyzi melekuti kabil olup sonra Cenab Kuds'e tevecch ve melabis ve mevad ricsinden (pisliinden) tecerrd ile hey~ti beeriye gavaeyi tabiiyeden, temizlendikleri takdirde olabilir ki, o suretle melaikenin nurundan istifaza ve feyzinden istimdad ederek onlara ittisal ve sralarnda dizilmek vastasyla Al:l'ah'a takarrb edebilir. te istidad ve kabul asli, efaatte izin, sal ve itihadla hasl olan zeka ve safa da efaata rza demektir. Bu ikisinin itimanda efaat hasl olur ve eer aslda istidad olmazsa yahud aslda olup da ala:ik ve gavae ile tagayyr ederek safas z~e baki kalmazsa o vakit Allah'dan izin ye rza da olmaz. Ve efaatta bulunmaz. (La tuni efil'athm) (Ayet 26) Manas: efaat esasen olmam'aktr,efaat olup da, ina etmemek demek deildir. Zira melekut aleminde bu keyfiyet muhaldir. (Ayet 27) (Ve ibrahimellezi veffil) Ve brahim Aleyhisselap ki' emri ubudiyetle kyam ve tevhidde fena halinde - vcudu hakftw

NECM SURES

133

. teslim

ve nbvvetin teblii ile Allah' Tea'ya hakkn ifa eyledi. Yahut mana : Allah'n brahim'i iptila eyledii kelimat, zikrolunan sfatlan itmam eyledi. Baz kraatte veffa kelimesi tahfif ile vefa okunmutur, yani (:rli: veccehl vechiyelillezi) (En'am Suresi, Ayet 79) kavliyle iaret olunmu olan 'tevhid makamna bali oluncaya kadar ftratn ~vvelinde misak aln-' d ahdine o :ahid zere sebat etmekle vefa eyledi,demektir.
VE}

istikamet

makamnda - risalet

(Ayet 38) (Ella teziyr vaziretn 'Vizre uhra) Hi bir gnahkar nefis dier nefsin ykn yklenemez. Zira ikab, gnah olan kt fiil ve szlerin tekrar ile nefisde kkleen muzlim heyetler zerine, sevap da mzlim heyetlerin zdlan olan fezaH heyetl~ri zerine terettb eyler, nitekim (Ve en leyse !il'insani illa ma se'al (Ayet 39) buyurmutur. Yani bir insan iin sa'yinden baka bir ey yoktur. Ancak sa'y vardr. Mukadder ve maksum olan dnya nasibleri byle deildir, onlar, taksim ve kadere mebnidir. Her ne kadar sevap ve gnah da, huzuz ve naimi dnya gibi Allah' Teala'nn kaza ve kaderine mstenid ise de lakin muteber olan kaza ve kaderden her birini mcib olan sebep karibdir. Neei uhra ey zerine vaki olur: birincisi hayr ve er amellere, - nara yahut cenete gitmekle - terettb eden ceza' ve hesab iin ervahn ecsada iadesidir. kincisi ftra.t evveliye avdet ve kalb makamna rucudur. ncs fenay tamdan sonra vcudu mevhubu hakkaniye avdettir. Neei uhrann beyan olunan birinci sureti ecsad nurani olsun, zulmani -olsun her bir kimse iin zaruridir. Baki iki ksm hususi olup herkes iin zaruri deildir. (Ayet 57) (Ezifetil azifet) Kyamet yakn oldu, demektir. Eer kyamet sugraya hamlolursa yaknl zahirdir. (Leyse lehc1 min dniIlahi kaifetn) (Ayet 58) Allah'dan baka onun vaktini beyan, edici, yahut onu def edici yoktur. Ve eer kyamet, kbraya haml! olursa yaknli iki vecihdendir. Birincisi kurbumanevidir, zira. k-~ yameti 'kbra her bir kimseye her nekadar o kii kendi gafletinden ve ademi 'uurundan uzak ise de ayn vahdette olunduu iin en ya,kn bir eydir. kincisi vechi Muhammedi Aleyhisselan'n vcudu ve ba'sn devri zuhurun mukaddimesi ve kyametin. artlan ve alametinden birisidir. Bu sebepten Nebi Aleyhisselam, ehadet ile' orta parman cem ve ~kisine iaret ederek unlar gibi kiyamet ve ben ba's olundum demitir ve Mehdi Aleyhisselam'n vcudu ile kya-i - met zahir olur. (Leyse leha min dnlllahi kaifetnl .(Ayet 58) Kya meti kbra zamannda gayrn vcudu ile ilmi mIDteni' (imkansz>. olduu iin Allah'dan baka kyametikbray beyan edici bir nef'is .; yoktur. '

134
.(Vi\'bd)
/"

KAMER SURESi

(Ayet 62) (Fescudu illahil mdi siz fena ile Allah'a secde ediniz, . (Ayet 2) v~ fenadan sonra beka He Allah'a ibadet ediniz. Allah a'lindir.

Necm Suresi

tamamdr.

K A ME R

S U R E S

.BSMlLLAHRRAHMANRRAHM

(Ayet 1) lkterebetissa' am venakka:Ikamerul nikak kamerfu., kyameti kubrann yakn olduuna alame~ olmas, kalbiki yzl olup nefis tarafna olan yz muzlim, ruh tarafna gelen yz nurIudur, ve kamer,nuru emsden .istifade' eyledii gibi.kalb de nuru ruhdan istifade cihetiyle kamerin kalbe iaret olunduu iinc;lir. Ruh nurunun kalbe zuhuru ve te'siri ve ruh gneinin maribden zuhuru yani hicab kalbde bulunduktan sonra hicab kalbden bruzu ile kalbin infilak ve vahdette uhudu zatiyye mu'di (emaneten ve:rilmi) mahede makam olduu iin vahdette fenann kurbuna iarettir. Ve eer saat ile kyamet ibtidasndamebus Mehdi'nin zamanndan ibaret olan zuhur devri murad olunursa, 0 vakit, inikak kamer, Muhammed'in (S.A.S.) devri kamerde zuhur eyledii iin, ka:' . merin, Muhammed'in zuhuruna infilak demektk. Ve eer saat kyameti 'sugre;ya haml olursa nefsinde muzlim olup' uur ve hayat nuriyi ruh gneinden istifade ,eyledii iin kamer, bedenden ibarettir. (Ayet 6) (Yevrne ye.d'ud da'i) Kavli de bu tevcihi takviye eder, yani mevtin muktezas zahir olur. Ve mevtin mucibi onu nefislerin kerahateyledii fezayi' ve mfmker bir eye davet eder. (Hue' an ebsarlm) (Ayet 7) Ziet, aciz ve meskenetye mahrumiyetten gzleri hfti' olduu halde (Yalmeilne minellecdasi ke'ennehln cerad. mnteyrunl (Ayet 7) guya.' dalm ve yaylm ekitgeler gibi beden kabirlerinden karlar. Bedenlerden mfarakat eden, ayrlan nfusun okluu, zillet ve za'f, lezzeti hissiye ve ehev,at tabiiyeye hrs ve tehalk ciheti sfliyeye meyli dolaysyla insanlar ekir-geye .nisbet etmitir. Nitekim hayat nuruna tehalkleri cihetinden, (Kelferailnebsusl (Karia suresi Ayet 4) ayetinde pervanelere te bih eylemitir. Birinci te'vile yani saatten kyameti kbra murad olunmasna gre ... ruh ve kalb davetisi -nufusun indinde mnker olan riyazat ile mevti iradiden ibaret olan huzuzu a' qile ve lezzat
i

KAMER

SURES~

i35

hissiyyenin terkine ve Hak canibine tevecchde srrn mtavaa.tna nfusu davet eyledii vakit davet edicinin, kendilerini kalr ve istila etmi olmas dolaysyle gzleri hai olarak zelil ve mnkesir olarak . ebdandan tecerrd ve ihtila' ile beden kabirlerinden tara ~arlar ve ruh gnei nurunun uandan umakta olduklarndan dalm ekirgelere benzerler. (Mht'yne ileddfli) (Ayet 8) ki te'vil zere de hepsinin .ta,v'an v~ kerhen inkiyatlan dolaysyla davet ediciye sratle, koucu bir haldedirIer. (Yekfilillkafirfine haza yevmin asiyrun) (Ayet 8) Rabbinden veyahut Hak'tan mahcub olanlar. ehevata ve lezzata hrs ve evklerinden ve alkanlklarndan bu usretli, g bir gndr: derler, amma gayri m.ahcub olana en kolay ey cemian mevti tabii ve iradidir. (Ayet 11) (Fefetahna ebvabessemilil Biz, akl gnn kuyula~ kuvyetle alemi' sfliye dklen ilim suyu ile atk, yani akllarn .(Ve iza, ~redna en nhlike karyeten emerna mtrefiyha fefesek fiha fehakka) (sra Suresi, Ayet 16) a:yetinde buyurulduu gibi helakterine mu'di olan dnyaya; meyil ve umtiru cziyenin tedabirine (tedbirlerine) ve lezzeti hissiyenin tertibine ve emri m~ata inhimak (kt eylere ar meyil) ve am elini oraya sarfa ve emri maa ile vukufa ve- umuru uhreviyyeden emri maala ihticaba (rtnmeye, gizlenmeye) aks ettirerek (Ve feeeemal' arda uyUnen) (Ayet 12) ve arz nefisden dnya lezzetlerinin kisbine (kazanlmasna) ve onunla telezzz ve tereffha mteallik ulumu cziyeyi hissiye kay-:naklarn kaynattlk.Ulumu cziyeyi hissiyeye iddetle incizab ve - hrslarndan gya nefisleri bsbtn bu tedbirden iba~et oldu. (FeltekabnA ala emrin kadkudiyra) (Ayet 12) Allah'n takdir eyledii bir emre ve cehil ile helak vartasn;, dmeleri sebebiyle helaklerl;e, kadar dnyanin taleb ve cezbinden akllar gnden yaan ve arz nefislerinden ka:ynayan iki ilimde birleti.
rn,

'ala zati elvahin ve dsfir1J Ve Biz, amal ve amalin mrtebit (bal) olduu Uuma amil, yahut ahkam- ve ahkamn mstenit olduu akaidi havi bir eriat gemisine ykledik. (Teeri bia'ynina) (Ayet 14) O eriat ge~ misi, onlara galib olan veonlarboan cehil dalgalarnda cereyan eder, bizim hfzmzla nafiz (etkili) olurdu. Cehilleri o eriata ga1ib olup onu iptal edemezdi. (Cezaen limen kane kfiyra) (Ayet 14). Kavmi :arasnda kfr ve bikar olunmu bir nimet olan Nuh Aleyhisselfun'a cezaolmak zere hfz eyledik. Kavmi onu bilemediler ki, itaa~ ve ta'iimi ile necat bulsunlar. Belki inkar ve. ona isyan etmeleri sebebiyle helak oldular. (Ayet 13) (Ve Nuh
Aleyhisselam'

hamelna

),36

KAMER SURES!-

(Ayet) 15) (Velekad tereknaha ayeten) O eriat ve davetin ftsarn ibret alanlara ayat beyyine olarak bu gne kadar braktk. (Fehel min mddekirin) (Ayet 15) Tezekkr eden, vaaz kabul eden :kimdir? Zira Hak yolu birdir ve' enbiyann kMfesi erayi' usulnde ID tevafkdrlar, uygundurla.!' (Ayet 16) (Fe keyfe kane a2labi ve nzuri) Nuh kavmine vartai cehilde ihlalderi lle ve hayat hakikiye, lezzeti sermediyyeden mahmmiyetleriyle azabm ve Nuh lisam zre onlara inzanm nasl olduunu dnnz. Bu m~kamda dier veche de vardr ki, o da fethi :semann, Nuh Aleyhisselam'a vahyin ve rahmetininzali ile te'vil edilmesidir. Yani Nuh'un ruhu gun kaplarn kuvvetle dklen cemi' cziyyata amil ilmi klli He atk. Nuh'un nefsi arznda da gya nefsi klliyyen ulum olmu gibi ulumu cziyye kaynaklann .kaynattrdk, ilimler biribirine mu~am olarak birletiler, kyasat ve arai sahiha olarak onlarn zerine ameliyat ve nazariyat zerine messes olan yakini bina eyledi ve o eriat ile amel ve istikamet ile. necat buldu. Kavmi ise vartai cehilde kalp, heyula. denizinin cehalet dalgalarnda gark ve helak oldular. (Ayet 27) (nna mrsihinnak:ati fitneten lehm) Biz, onlar, iptila iin, mstaid kabul ve saidin, mnker cahil ve akiden temeyyz etmesi, se.il~esi iin, onlara nakai nefsi irsal ediciyiz. (Fertekibhm vestabir) (Ayet 27) Birincilerin necatn ikincilerin helakini grmek iin onlar intizar eyle ve davetlerine sabr eyle, (Ve nebbi' }tm annelmae klsmetn beynehfun) (Ayet 28) ve onlara haber ver ki ilim suyu aralarnda taksim olunmut;.r. Nakaye, ona faiz olan ruh ilmi, onlara da nefis ilmi, yani nakaye ,makulat ve onlara mahsus at ilmi verilmitir. (Killl irbin muhtadarunl (Ayet 28) Her iki su hazrlanmtr, naka, ruha tevecch ve hakiki ve naf! ilimIeri ruhdan 'kabul ile ikisini hazrlar, onlar da vehim ve hayal menbama sn makla ve vehimden, vehmiyat ve hayaliyat telakki ile ikilerini hazrlarlar.

(Belissa'at mev'idhm) Belki kyameti sugra ve zevali ile azab ebedide vaki olmalan ve vecihlerinin esfele. kalbi onlarn mev'udlardr (vadedilenlerdir). Bu. kyameti sugra ise katil ve heziymet azabndan daha iddetli ve daha acdr. nnelnc rimiyna fi dalalin ve s'urinl (Ayet 47) Heyat muzlimei reddiyei cismaniyenn kesbi ile crm ve kabahat-etmi olanlar, nefisleri s fatlarnn zulmetleriyle kalbIeri kr olduundan Hak . yolundan daIaletde ve vehim aibeleriyle ve batlda hayret ile akllanhak nu"-, runda,n mahcub olduundan cnun ve velehde aknlkdadrla-r.
~Ayet 46)

istidadn

RAHMAN- SUREsl

137

(Ayet 48) (Yevme yshebftne finnar ala uchihim) 'Vecilleri suretlerinde yere harolunmalan ile ve yzleri melekutu arziyyen in, kahrnda teshir olunmakla bylenmi olmakla melekutu arzvve' onlar envai azapta kahr ve mahrumiyet atelerinde tazip ede~~k yzleri zre atete srndkleri vakit onlara (,Zkuii messe sekaral (Ayet 48) Sakar ateinin, iddetli scakln tadnz denilir.
(AYe 50)

(Vc ma emrlla illa

rahidetiin

kelemhi, bilbasa:ri)

Bizim emri nlz , ancak ,lemhi basar (gz atp bakmak) gibi bir kelimei vahidedir, yani her bir eyin muayyen bir zaman Ievhi kaderde sabit olan malum bir vechi zere vcudunu icad eden meiyyeti ezeHyenin taallukudur ki eriatta _ o emre (kn) tesmiye olunur. Bu taalluk zerine defaten o zamanda o vecih zre eyin vcudu vacib olur.- (Ve k eyin fe'iiluhu fizzbril (Ayet 51) Ve btn iledik leri eyler nfus levhalarnda sabittir. (Ayet 54) cinnelmttekyne ii cennatin) Mutlak surette hakka ittika edenler cennat selase meratibi aliye ve refiasndadrlar, (Ve neharnJ (Ayet 53) cenan mezkure meratibine gre tertib olunmu ilimlerdedirler. (Fi mak'ad sdIon) (Ayet 54) ok hayrl bir 'makamda, makam vahdettedirler. (nde melikin muktedirin) (Ayet , 54) Fenadan sonra be ka halinde esma hazretinde ve zat ile sfat beY"7 ninde fark makamnda zat ile mak'ad sdkta (sadakat sedirlerinde) ve sfat ile. vcud memleketini hikmet iktizas ve inayet muktezas zere ahseni veche ve edlemi nizam zre indir olan n uktedirin mlknde olanlarn cemi iini meiyyeti hkm zere tasrife ve iradesinin muktezas zre teshire kadir ve kendisine hi bir ey mmteni olmayan muktedir padiahn indindedirler.' .',
Kam~r

suresi

tamamdr.

RAHMAN

SURES

BlsMtLLAHiRRAHMANRRAHM

(Ayet 1) (Errahman) Rahman, bidayet hasebiyle ayan ve ke, maliit evveliyesi gibi nimetlerin kaffesinin asllarn ifaza etmesi itibaryle esmaullahdan bir isimdir. Rahman ismi bu makarnda irad eyledii mebdeiyyette manasnn tahtndaki evsafa amil olan sfa tnn umumiyeti dolaysyladr kiondan sonra gelen muhtelif asl lar, hep Rahman'a isnad olunur.

138

RAHMAN SURElS ~

(Allemelkur'ane) Yani eyann kllisini, hakaykn, ve sair vcudu mmkn ve mmteni' olan eyleri cami akl kur' ani tesmiye olunan istidad kamil" insaniyi ftrat insaniyede ibda' (yaratmak). ve rekz (saplamak) etmekle Kur'an'! ta'lim .eyledi. Ve (Tebarekellezi nezzelel furkan) (Furkan Buresi; Ayet II ayetinde zikr eyledii gibi burada furkan zikretmesi, istidad kamili insanide cem olunmu olan eyin tafsili ile fiile zuhur ve !>ruzu manasna gelen furkan, nihayet .hasebiyleolduu, rahneti rahmaniyeden olmayp rahmeti rahimiye b~bndan bulunduu iindir. (Ayet 3) (Halekal'insanel Ftrat insaniyeyi ibda' ve akl furkaniyi onda tevdi etmekle insan bir sureti acibede halkyle bu neede izhar eyledi. (Allemehlbeyanl(Ayet 4) nsana nutuk ile batnndaki akl kur' aniden haber vermesi iin onu gayr bulunan cemi mahlukattan temyiz edici nutku ona talimeyledi.
2)

(Ayet

evsafn, ahkamn

(Ayet 5) (Eens velkameru bi hsban) Ruh gnei ile kalb insanda cereyan ederler ve hesab ile, yani menzil ve mertebelednden malum ve mazbut bir mikdar ile seyr ederler, kendisine tayin edilmi mertebeyi biri tecavz edemez. Her birerlerinin mntehi olduklar. mikdan mahdud ve gayeti malum meratip ve kemalat vardr. (Vennecml (Ayet 6) eisim gecesinde hissi uur ile nurIanan nefis, nefsi hayvaniye yldz, (Veecerul (Ay;et 6) ve onu byten nefis, nefsi nebatiye aac, fYescdan) (Ayet 6) bytmesi ve terbiye ve tekmili iin onun chetine ikbali klli ile meyl ve tevecchleri ile yzlerini ona koyup her ikisi cesed arzna secde ederler.
ay

(Ayet 7) (Vessemae refe'aha) Ve' akl gn ruh gnei mahalline refi eyledi. (Veveda'almiyzanl (Ayet 7) ve nefis ve beden arzina adl mizann indirdi. nk adalet, fazileti insaniyenin, onsuz hasl olamad bir heyeti nefsaniyedir. Bedende bulunmas takdiri zere bedenin vcud ve bekas mmkn olamayan itidal de ibu mi- . zan ad cmlesindendir. imdi eer adalet ve itidal olmasa fasid olmak derecesinde olan din ve dnya ileri adaletle mstakim ve nefis ve bedenii kemali itidal ile kam olunca adalete iddeti itina ve fart ihtimam iin usul tamamiyle saymazdan evvel adaletin riayet ve muhafazas ile emreyledi ve bu ayetle (Verarda veda'ahal ayeti- arasnda (Ella ted'gav filmiyzan) (Ayet 8) ayetini vazeyledi. Yani fazilet ve itidalin hududunu tecavz ile mizanda tuyan etmeyinizzira tuyan fesad mucib olan cevri mstelzimdir.
ilerde

(Ayet 9) (Ve ekiymulvezne bilkst) Ve btn kuvvada ve cemi noktai itidal ve hatt fazilete mlazimetle, tarikatta istikamet..,

RAHlVIAN SURES!

139

le vezni (tarty) adaletle ikame ediniz, (Ve Id tuhsirlmiyzaneJ (Ayet 9) ve fazilet haddinde tefrit ile mizan noksan klma,ynz.Baz hkema, ad, Allah' Tealft,'nn hak iin nasb (tayin) ve halka vazeyledii mizandr demitir. . (Ayet 10) (Verarda veda'aha lil'en~) u zikrolunan mahlukat iin beden arzn vazeyledi. (Fiyha rakletn) (Ayet LLL O arz be~ende lezzat hissiyeyi ifad~ eden Ihahsusat ve hevas idrakat yemileri vardr; (Vennahl zatrekmronJ (Ayet ) ve nefis hevasnda cesed arzndan byyen levahk (ilave edilenler) maddiye glaflan (zarlan) lezzat hayaliye ve vehmiyye yemilerini veren kuvva hurmas vardr, (Velhabb zlasfi verreyhan) (Ayet 12) kendisilden zevk, eki! (yemek) ve urb (imek) lezzat haslalan kuvvei gaziye vardr ki bu kuvvet beden arzna ,mlazim olup, cazibe, maseke, hazime, dafia, mugayyere, musavvere gibi bir ok ube ve yapraklar olmakla tahalll edenlere bedelolan ve iftar bedende ziyadelemei ve kuvvetin hf~ ve inma, (oaltmak nem alandr mak) iin alan ibu mteaaib (ubelere ayrlm) kuvvetlerin sahibidir. Ve nevil maddesini tevlid ile tohumun ibkas ve cismani lezzetlerin en lezzetlisi olan veka ve cima mucib olan mveIlide kuvvetinin sahibidir. (Ayet 13) (Febieyyi aIfi rabbikma tkezrlbfu) Ey ~ns ve cinden zahiri ve batn olanlar, rabbinizin bu tadat' olunan nimeterin den hangisini, naimi zahireyi ~i yoksa batnay m tekzib edersiniz? (Ayet 14) (Halakar nsana) Hak Teala Hazretleri insan grlen ve nsiyet olunan ceseC ve" zahirini' (Min salsaUn) (Ayet 14) seda veren kuru amurdan, anasr muhtelite (karm) cevahirinin kendisine kuruluk ve arziyyet galib olan en kesifinden halk eyledi, (Kelfehhari) (Ayet 14) bedenin esas ve iskelesi olan kemiklerinin cevherine mnasib bulunan saks gibi kat amurdan halkeyledi. (Ayet 15) (Ve halakaleanne.) Batnn ve hisden ~estur olmakla grlmeyen ruhu hayvanisini - Bu .can, cinin babasdr, yani kuvvay hayvaniyenin asldr, kuvvay hayvaniyenin en kuvvetli ve eref !isi vehimdir, yani iblis tesmiye olunan ve cann zrriyetinden olan eytandr, - (Min maricin) (Ayet 15) saf ve latif yalndan (min narn) (Ayet 15) anasr muhtelite cevahirinin kendisine hararet ve cevher nar galib olan en latif c~vherinden halk eyledi. Mari kendisinde iztrab bulunan yalndr. te ruhu hayvani de hareket ve iztrab daim olan. bir eydir. (Ayet 17) . (Ra.bblmerkayn ve rabbl maribeyniJ 'Ecsad zahirenin mahiyetlerine vcudu mutlak nurunun irak ile Hak Tea1a.

140

RAHMAN SURES

Hazretleri, zahir ve batn merklarnn rabbi ve ecsad zahirenin mahiyetlerinde vcudu mutlak nurunun gurubu ve o mahiyetlerle ihticab ve o nur ile mahiyetlerin taayynleri sebebiyle Hak Teala Hazretleri zahir ve batn mariblerinin rabbidir. mdi: vcudi nur ile onu icad ve mevcud olann onunla zuhuru sebebiyle Hak Teala Hazretlerinin, rububiyetinde her mevcudda uruku ve o mevcudda ihtifa (gizlenmesil ve >nunla tesettr etmesi ile her mevcudda gurubu vardr. O uruk ve gurub ile onu terbiye eyler. (Ayet 19) (Merecelbahreyni) Tatsz ve tuzlu- olan heyulay cismaniye denizi ile tatl ve lezzetli olan ruhu mcerred denizini tlak ve irsal eyledi, sald .. (YeltekyanJ (Ayet 19) Vcudu insanide kar rlar. (Beynehma berzehuiJ (Ayet 19) ki denizin arasnda ervah ncerredenin safa ve letafetinde ecsad heyulaniyenin de kesafet ve keduratnda olmayan nefsi hayvaniye berzah vardr ki Ua yeb,. yanJ bu iki denizin hi birisi hasyyetle dierine galib olmak zere haddini tecavz edemez~ mdi ne ruh bedeni cinsinden klarak kendisine kartrmakla tecrit edebilir ve ne de beden ruhu dondurarak maddi klabilir; dilediine kadir olan halkn halikn tesbih ederim. (Ayet
21)

(Yahrucu minhID.el l'l' velmercan) yani

hakayk

Terkp

ve ilcuzye

tikalar ile bu iki denizden ulumu klliye incisi ile ulumu

mercan kar,

mearif incisi ve

ahlak erayi'

gibi ulu-

mu nafia

mercan kar.

(Ayet 24) (Ve lehlcevarilmneat n bahri kel a'IamiJ Ve Hak Teala Hazretlerinin, ilimIeri gibi denizde inaalunmu sefaini (gemileri) vardr. Bu kark denizin derin dalgalarnda' Allah'a ~eyreden saliklerin rakib olduklar makamat, tarikat, ve evza eriat gemileri vardr ki,. salikler o gemilere binerek maksadIarna eriirler ve riecat bulurlar (kurtulurlar). Bu makamatn ilimlere tebihi uar rallah ve mealimi din tesmiye ettikleri; gibi hretlerine ve m&ruf olduklarna iaret iin (Elmllaat) yani o evza' ve makamatn yelkenleri refi' olunmutur. O yelkenler evk ve irade yelkenleridir ki ykselip alemi ulviye tealluk eyledikleri vakitte nefahat ilahiye rzgarlarnn kuvvetiyle ibu eriat ve tarilrat gemileri rakibIeriyle fenafillahdan ibaret olan kemali hakiki mak$adna doru cereyan ederler. Bu se bepten bu ayetin ake binde (Klli men aleyha faunJ (Ayet 26) dedi. Yani bu yryengemiler zerinde olan kimselerin kafIesi Hak'da fena ile Hak'ka vaslalur. Yahut mana: ruh., akl, kalb, nefis ve bunlarn menazil ve makamat ve meratibi gibi arz cesed zerinde bulunan ayan mufassalann kllisi maksuda vusul zamannda fanidir.

RAHMAN SURES!

141

(Ayet 27) (Ve yebkaa vech rabbike) Ve halkn fenasndan son-! ra Rabbinin baki olan vechi, yani cemi sfat ile beraber zat baki kalr. (Zlcelali verikramil (Ayet 27) Yani nurani ve zulmani hicaplarla ihticap ve kalr ve salta:;at sfat ile zuhur sebebiyle azarnet ve uluv sahibi ve sfat tecelliyat suretlerinde kurb ve denu '(yaknlk ve uzaklk) ile. ve zatn ltuf ve rahmet sfat ile zuhuru zamannda ikram sahibi olan Ra1;lbinin zat baki kalr. (Ayet 29) (Yes'eIh men fissemavati verard) Semavatta olan melekut ve ceberut ehli ve yerde olan cin ve ins, onu yani Rabbini sual eder, ister. Burada murad, her eydir. Fakat akl sahipleri sair eyaya talib olunarak (men) sz getrilmitir. Yani daima her ey iftikar ve istidad !isanyle ondan taleb ve sual eder. (Klle yevnin hve fie'ni) (Ayet 29) O zat mutlak, her istidadn mnasib ve mstehak olduu ifaze ile her anda bir e'ndadr. mdi Hak'kn her vakitte her mahlUkda istidad ile ehli olup mstahak olduu eyi ona ifaze eyler bir e'ni vardr. Her kim tasfiye ve tezkiye ile envan ke/ m'alat hayriyyeye mstahak ve mstaid olursa istidad husuluyle o kemalat o ahsa ifaze eder. Her kim heyeti muzlime, rezaH ve akaidi faside (fasid akideler, artc kanaatler) levsi (pislii) ve habaset (ktlk, murdarlk) ilenefis cevherini kederlemekle urur (erler) ve mekarihe (mekruhlar), enva alam ve mesaibe, azab ve vebale mstaid ~lur. stidadn husulu' ile beraber o urur ve mesaibi, vebal ve azab ona ifaze eder. te (8enefru lekm eyyhessekala~) (Ayet 31) ayetinin de manas budur. Zira bu ayet, kendisiyle azaba istihak hasl olan 'eylerden men ve tehdiddir. ns ve cinnin sekaleyn tesniye olunmalar, her ikisinin arz cismemail ve sfli olduklar iindir. Yani ey ins ve cin yaknda biz, sizin iin fari olacaz. (Ayet 33) (Ya
verardl
ma'erelcinni

verinsi) Ey ins ve cin gruhu, ba-

tn ve zahiri olanlar . (nisteta'tm en tenfzu min artarissemavati

(Ayet 33) taallukat bed.eniye ve heyeti cismaniyeden tecerrt ile semavat ve arzn kuturlarndan (aplarndan) nfuz edip gernee kadir oldunuzsa (Fenfzu) (Ayet 33) nfuz ederek Hazreti lahiyeye vas! olmak iin nfusu melekiye ve ervah ceberutiye silkinde diziliniz. (Latenfzlne illa bi sultan) (Ayet 33) Nfuz edemezsiniz, ancak tevhid, tecrid ve ilim ve amel ve fenafillah ile takarrbden ibaret olan zahir hccet ile nfuz edebilirsiniz. (Ayet 35) (Yrsel aleykma uvazn minnarinl Sizin zerinize ateten kamlar gnderilir. Yani semavat ve arzn aktarndan (ap-.
larndan)

nufuz ve etvanndan

(tavrlarndan)

terakki etmekten sizi

142

RAHMAN SURE&

safi, dumansz bir yaln men eder. Bu yaln sultan vehim ve onun ahkam ve mdrikatdr. Sultan vehim,'hayyizi akl (taraf) ve kalbe vehmiyat irsal ederek akl ve kalbi daima terakkiden meneder. (Ve nhasnl (Ayet 35) Ve size bir duman gnderilir, yani: heva ve e hevata meyil ile nfusu hayvaniyenin irsal eyledii zulmani heyet, sizi terakkiden ineneder, imdi (uvazun) ilim cihetinden (Nhasn) de amel cihetinden manid:irler. (Fela tentesiranil (Ayet 35) Binaen aleyh sii, dnlar kendinizden menedemez ve onlara galip olamazs nz, bu sebepten, nfuz edemezsinz, ancak tevfiki ilahi ve sultan tevhid ile nfuz edersiniz. (Ayet 37) (Felzenakl{atisema) mdi: dnya g yanld vakit, semai dnya nfusu hayvanidir, onun inikak (yarlmas) ruhun zeva1i zamannda ruhdan boalmasdr. Zira ruhu insaninin nefsi hayvaniye nisbeti, nefsi hayvaninin bedene nisbeti gibidir, bedenin hayat nefis ile olduu gibi nefsin de hayat ruh iledir, b~a bina en mufarakat sebebiyle, ruhun zeva1i zamannda ~hu hayvaniye yar lr. (Fekanet verdeten) (Ayet 37) O vakit ruhu hay'vaniye krmz olur, zira nefsi 4ayvaniyenin levni (boyas) ruhu mcerred levni ile beden levni arasnda mutavassttr. Nuriyeti ve lezzetleri idraki sebebiyle ruhun levni beyazdr. Zulmeti ve lezzetlere ademi uuru dolaysyla bedenin levni siyahtr. Beyaz ile siyah arasnda orta olan renk ise ancak krmzdr. Surei bakarada nefsihayvaniyi sarlk ~le ve burada krmzlk ile vasf etmesinin sebebi udur ki, o makamdan nefsi hayvaniye zerine nurunun galebesi ve hayat, sefa ve istid,adn tazelii vaktidir, burada ise memat ve kederlenmek, istidadn zevali ve kendisine zulmetin galebesi vaktidir. (Keddiban) (Ayet 37) Fenaya ve zevale gittii iin letafet, erkinlik ve levninde zeytinya gibi . (Ayet 39) (Feyevmeizin la ys'el an zenbihl nsn ve la can) O vakit her birinin istidad as1isi veya arzsi ile kendisine galib olan eyi ve halinin iktiza eyled makarr mevtn ve merkezine incizab . dolaysyla zahiri ve batn olanlardan ne br ins ve ne de bir cin sual olunmazlar. Ama (Vakfuhum enneb mesuJune) Yani Onlar durdurunuz. Zira onlar mesuldurler kavlinde ve nazairinde (benzerlerinde) iaret olunan durdurmak ve sual etmek, mikdar elli sene olan uzun gundr, dier mevtnlardadr. Bu da iki cihetten birisinin galebe ve iki emirden birinin istila etmesi halindedir. mdi nuru aslinin galebesi ve istidad ftrinin bekas yahut sfatta terakki ile kemalin husul zamannda ve keza heyeti zulmaniyenin istilas ve gavaeyi dsmaniyenin kklemesi ve pasn hasl olmas ile istidad as", linin zevali vaktinde sual olunmazlar. Muzlim heyetlerin pas dere.!
kzlolur.

RAHMAN

SURES

143

cesine varacak kadar k6klemedii ve nfusu makarnna rucuundan haciz ve mani olarak kalbde baki kaldklar vakitte rusuhu mikdarnca ktlkleri muktezasyla azap olunmalar iin durdur~lur ve sual olunurlar. Bazen bu mevtn, ok kerre zikrolunduu gibi o gnde mevtn evvelden pein olur, bazan da mevtn evvelden sonra olur. Bu da yani tevkif ve sualin mevtn evvelden sonra olmas, am ellerin butlan (batl olmas) ve ,emri ar'zinin, istidad bilklliye iptali derecesine kadar zat zerine galebe ve istilas zamanndadrki istidad asli azar' azar emri arzyye mdafaa ve kzgn bir suyun sou ,mas gibi iki emirmsavi oluncaya kadar eyen fe eya tedricen tazibat (azaplar) ve beliyyat (belalar) suretleriyle tecelli eyler. mdi bu ahs evvel e~irde istidadn zevale kurbu zamanndamatruttur (koulmu), sonra istidadn evvelki halete rucuunun kurbu ve melekuta.ittiS'alinin imkan zanannda tevkif ve sual olunur, amma azapta muhalled (daim ve baki duran) ve merdud (redolunmu) olan e kiya' ve hesap sorulmakszn cennete giren saiday mukarrebin asla sual oluninaz ve sual iin tevkif olunmazlar. Bu (Tevkif edin, 'durdurun onlar, mesuldurler) sz ve nazairi baz azap olanlara mahsustur ki onlar da akibetleri azaptan kurtulmak olan akilerdir.
,

(Yu'refImcrimftne bi. siyrnMm) Rezailini iktisab 've rsuhu ile crm heyetleri kendilerine galip olan mcrimler kendilerine galip olan o zahir alametleriyle bilinir, (Feyu'hazft birinevasiy.) (Ayet 41) ve hemen st taraftan ta'zip olunur. Ve itikadat fasidenin rs'uhu vechile, mrekkeb rezileti cihetinden esir ve mukayyed olarak mahcup ve mahpus olur. (Verakditm) (Ayet 41) Alt tarafdan da azap olunur, ve yz zere srklenip ekilerek cehennemin dibine red olunur. Nitekim (Bir cehennem, cehennemd~ yetmi arn derine der.) denilmitir ki, .bu da ehvet ve gazap cihetinden fuhiyyat ve gnahlarn irtikabndan hrs, tama, balillik ifrat gibi rezaili ameliye ve heyeti bedeniyenin kkle mesinden ileri gelmitir. (Ayet
41)
(kazanlmas)

(Ayet 43) (Hazihi cehennem) te u, mcrimlerin onu te,kzib eyledii tabiat cismaniye esfelessafilin ukurunun dibidir. (Yetftfftne beynehd ve beyne hamimin an) (Ayet 44) Ve tabiat cismani-j yeukuru. ile harareti ve yakmas nihayet derecede olan cehli m": re kk ep kaynar suyu' arasnda dolarlar. Bu .sebeple Balar ucundan kaynar su dklr. denilmitir. Zira amel cihetindert mstahak olunan azap alt tarafndan olan cehennem azabdr, ilim cihetinden mustahak o~unan azap da st taraftan olan ,kayn~r sudur. (,Ayet 46) (Ve limen haf'e makame rabbihfcennetan) (Efemenh-

144

RAHMAN s1!RES-

ve kaln ala k nefsin bima kesebet) Yani Her nefis zerine o nefsin kesb ettii eyle kaim olan kimdir? denildii vechile onun rakibi hafz ve muheymini olmasyla Rabbinin, nefsi zerine .kya mndan korkan kimse; yahut mana: f!alann nefsine hizmet ettim manasnda falann hazretine hizmet ettim denildii gibi Rabbinden korkankimse iin iki cennet vardr: Biri nefis cenneti ve biri ka1b cennetidir. Zira havf, kalb nuruyla tenevvr zamannda nefsin 5-' fat ve menazHindendir. (Ayet 48) (Zevata efnan) Efnan, aacn .fruu olan dallarndan tea'ub (ubelere ayrlan) ederek zerlerinde yapraklar ve yemi ler olan ksmdr. O cennetler a'mal ve ahlak mevrus (miras kalm), ulum ve ahvali msmir (veriinli) olan sfat ve kuvva ubelerine tefennn ettikleri, ayrldklar iin efnan sahipleridir. (Ayet 50) (Fihimd aynanil O cennetlerde idrakat cuzyye ve klliyeden iki kaynak vardr. (recriyan) (Ayet 50) O cennetlere ruh cennetinden cereyan edip onlarda mdrikat ve sfat tecelli)\at yemilerini bitirirler. (Fihima min klli fakihetm) (Ayet 52) O cennetlerde her yemiin mdrikat lezidesinden (Zevcdni) (Ayet 52) iki snf vardr, biri maruf ve' me'luf olan czi snf, biri de garib ve gayr me'luf olan klli snftr. Zira kalbin idrak eyledii ,her hangi bir maanH klliyenin, nefiste sureti cziyesi ve nefiste olan her sureti cziyyenin kalbde maanii kllisi vardr. (Ayet 54) (Mtte'kiiyne ala frin) Onlar, fralar (yatak) zerine dayanCllardr ki, o fralar kemalat ve makamlarnn mertebeleridir. (BetM nha min istebrak) (Ayet 54) O fraIarn esfel cihetine, nefis tarafna gelen cihetleri fezaHi ahlak, mekarimi sfat, mehanisi melekat ameli salihleri heyetlerindendir. Ruh tarafna gele~ zahirIeri, Duhan Suresinde zikrolunduu gibi envar tecelliyat Sl1dsnden ve ulum ve maarif mkaefatndan hasl olan ahval' ve mevahibi latifedendir. (Ve cenel cenneteyni dan) (Ayet 54) Her iki cel1netin semerat ve mdrikat yakndr, her ne vakit nerede ve ne vaziyette olsalar, ister ayakta, ister oturuk, ister yatarken o yemileri idrak ederler ve toplarlar, vasfndan beyan olunduu vechile derhal yerinde cinsinden dieri biter. (AYet 56) (Fihinne kaasrdtttarfil O cennetlerde gzleri on.lara hasrolunmu cariyeler vardr. Mertebelerinde ve mertebelerinin tahtnda ittisal eyledikleri, semavi veyahut arzi, tezkiye ve tasfiye olunmu pak, mutahhar nfusu melekutiye vardr ki, istidadlar, bunlarn istidadna msavi yahut daha noksan olduundan nazar- lar bunlarn' mertebelerine tecavz etmez ve bunlarn kemalatnn

RAHMAN SURES!

.145

ilerisinde kemal talebetmezler ve' illa istidatlan msavi olmayp .ziyade olsa o nfusu melekutiye onlarn cennetlerini tecavz eder ve . derecelerinden mrtefi olur, o takdirde (Kasratttaraf) olmazlar. Ve visalleri ve muaeret ve mbaeretlerinin (grg ve mjde) lezzetleriyle kanaat etmezler. (Lem yatmshnne insfl kablehm) (Ayet 56) Ne.ede onlara mahsus olduklarndan ve zatlarnn kudsiyetiyle bedenlerde menfes (nefes a.1acak) olan nfusun, kendilerine ittisali mmteni (menedilmi) bulunduundan o cariyelere onlardan evvel nfusu beeriyeden hi bir insan (Vela cannn) (Ayet 56) ve heyeti sfliyye ile mahcub, kuvvay vehmiye ve nfusu arziyye de tams ve cima etmemitir. (Ayet 58) (Ke'ennehnnel yakiitu velmercan) O huriler yakut ve mercan gibidirler. Nefis cennetinde. olan yakut his ve sefas revnak ve bahas ile beraber krmz renkli, nefs in rengine mnasib olduu iin nefis cennetinde olan huriler yakuta ve mercan, gayet beyaz ve nurani olduundan kalb cennetinde olan huriler mercana t.ebih olunmutur. ncinin k bynden daha safi ve beyazdr denilmitir.

(Ayet 60) (Helceza'lihsani illelihsan) Amelde ihsann huzur ile ibadn cezas, baka deil ancak mezkur iki cennete vsul vekemalinhusuliyle sevapta ihsandr. (Ve min dftnihimd . cennetanil (Ayet 62) Ve o cennetlerin merasnda ve onlara yakn mekan ve. makamda - eshabna nisbetle dununda demek deil ki oria gre ma~ na gerilerinde demek olur belki (nnekm ve m.a ta'bdiine mil dunillahl ayetindeolduu gibi - bu cennetlerin gayr ve bunlarn ~leri sinde mukarreb ve sabklar iin iki cennet daha vardr ki, biri ruh cenneti biri de ruh makamnda mahededen sonra ayn cemiyle, uhudu zati zamannda zat cennetidir. (Ayet 64) (Mudhammetfu1). Bu iki cennet gayet behcet ve hsn nezarettedirler. (Fihima aynani naddah,atan) (Ayet 66) O cennetlerde feveran 'edici, biri tevlidi zat ilmi ve biri tevhidi sfat ilmi olan iki kaynak vardr ki, bunlar da ilmi fena ve ilmi mahededir. Zira bu ilimler o cennetler4e nebean ederler~ Belki teki cennetlerde ce... reyan eden iki ilim nehrininmenbalar dc bu cennetlerdedir. Buradan kaynayup onlara cereyan ederler. (Ayet 68) ff.iyhima fakihetn) Bu iki cennette k.p.h bilineme'yen, kaderi tarif olunamayanenva; mahedat, envar tecelliyat ve subuhat yemileri vardr. (Ve nahln) (Ayet 68) Ve kendisinde' taam1 ve tefke bululJ,an hurma vardr ki, o da envar tecelliyat ile telezzz

146

RAHMAN SURIDS
gdalanan

eniyyet ekirdeinin bekas ile beraber ruh cennet ve cemal ve celal tecelliyatnn ve envarn mahedesidjr. ,(Ve rummann) (Ayet 68) Ve kendisinde tefke ve deva bulunan nar vardr ki, o da makam cem ve cenneti zatta fenay mahz ile uhudu zatidir. Burada taam etmee sebep olacak eniyyet yoktur. Belki srf le zzet ve telvin ile bakiyye zuhuru maraznn dev.as vardr. Zira narda sureti insaniye kabuunda meknune (sakl) olarak cemi sureti mevcuttur. ve
makamnda

(Ayet 70), (Fi hinne hayrdtn hisann) Bu cenn~tlerde kendilerinde er ve imkan 'aibesi olmayan subuhat srfa ve envar mahza vardr. Cemal ve celal 'tecelliyatndan ve sfat mehasininden' (gzel iyi) olan bu envarhsn sahibidirler. (Hftrun maks'uratun fiIhyamil (Ayet 72) Bu nurIar esma ve belki Ehadiyyet ye Vahdet Hazretlerinde rtun gizlenmi hurilerdir.' Haricinde olanlara inkiaf ile o adrlardan darya kmazlar ve ilerisinde terakki edilecek ve nazar olunacak mertebe olmamakla o huriler, o heymelerde ~aksur durlar. (Ayet 76), (Mtteki'jyne ald refrefin hudrinl Refref, geni ve gayetle letafette latif bir nevi ruba ve demedir. Murad gayetle behet ve letafette olan zat nurudur, yahut fenadan sonra, beka halinde sfat nurudur ve vcudu mutlakn samedaniyetine istinad ve onunla tahakkuktur. (Ve abkariyyin hisan) (Ayet 76) Abkari lugatta "Abkara mensub garib bir ktunatr. GaribIer, abkarm cin memleketi olduunu zannederler. Yani garib olan sfat ile mevsuf ve gayet hsnde mtecelli bulunan ve alemi gaybe ve belki 'nerede olduunu kimse,nin bilemedii ga:yblgaybe m,ensub olan vcudu mevhubu hakkanidir ki, ite bu penietlerin elli bu kumalara ve de melere dayancdrlar. (Ayet 78) (Tebarekesm' rabbikel Bi4ayetten nilayete hatta Hak'ka vusule ve onunla fevze kadar saliklerin mertebelerinin onunla terakki,ve tezayd eyledii Rab'binin ismi azam ali ve azim olmutur. (Zn celilli vel'ikrfunJ (Ayet 78) Rab'bin, celal ve ikram sahibidir, yani derecatn gayesine sebkat etmi olan muhib ve mahbublar iin fenadan sonra beka zamamnda biri dierinden mahcub kl mayan sureti celalde cemal ve sureti cemalde celal sahibidir. Evvelce zikrolunan celaL. ile ikram byle deildir, zira o makamda farii, vcudu hakkani ile tahakkuk ve tefasili sfata rcu ve ayni, cemide sfat 'ulut etmedii iin onu, celal ile ikramdan biri dierinden' mahcub eder. Rahman suresi bitmitir.,'

,.

VAKIA

SUBES

BtSM:tLLA.HtRRAHMANRRAHM

(Ayet 1) (za veka'atilv~.k'at) Kyameti sugra yani lm vaki olduu vakit (Leyse Hvak'atiha kazibetn) (Ayet 2) her nefis, saadet veya ekavet ahvalini mahede eylediinden ba's ve ahiret ahvali . olmaz diye Allah' tekzip edecek bir nefis yoktur. (HMidatn rni'a tn) (Ayet 3) Kyameti sugra,. ekiyayderekata drr, seday da derecata tereffu (ykseltir) eder. (Ayet 4) (za rccetilairdu recca)' Ruhun bedend,en kmas ile arz beden kendisinde bulunan eylerin cemisini ihrac edecek ve cemi azas yklacak derecede tahrik ile tahrik olunduu, sarsld va":. kit (Ve bssetilciba-q bessa) (Ayet 5) ve kemikler dalar ryp ufaland yahut giderildii, hatta (Fekanet hebaen mnbessa) (Ayet 6) dalm toz olduu vakit (Ve kntm ezvacen selaseta) (Ayet. 7) sizler.o vakit snf olursunuz. Bir ebrar ve salih insanlardan ibaret olan seda, biri de erar ve mfsid olanlardan ibaret olan ekiyadro (FeashablmeymenetiJ (Ayet 8) Birincilere yemin ve bereket e.hli olduklar, yahut iki cihetin efdal ve akvas olan ciheti aliyeye ve alemi kudse mteveccih olduklar iin meymene. eshab, dierine de yaramazlk ve nuhuset (uursuzluk) ehli olduklan yahut iki cihetinin daha rezaili ve daha zaifi olan ciheti sfliye ve alemi hisse mtev~ccih olduklar1i:q, me'eme eshab tesmiye olunmutur. (Ayet 10L (Vessabikiine) ki frka;y d~ sebkat eden, fenafillah ile iki alemi gemi olan muvahhidler, (Essitbikun) (Ayet 10) yani vasflanna ziyade ve medihleri mmnkn olmayan s abkl ar, . ite fenadan sonra beka halinde vcudu hakkani ile tahkik 'etmekle mukarreb olan ancak bunlardr~ (Fi cennatn na'yml (Ayet 12) Bunlar," cennet mertebelerinin cemisinden naim cennetlerdedirler.
cema.at~

(Ayet 13) (Slletn minel'evveIiyne) Sabikundan byk bir ervah saflanndan birinci safehli olan mahbubardandr. (Ve kaliyln ininel'a,hiriyne) (Ayet 14) Bir ksm da ikinci smf ehli ve meTtebeleri mahbubIarn mertebesinden mteahhir olan muhib. . leTdendir. Bunlarn azlkla vasf' olunmal~r, muhiblerin kemalin gayetine ermi ve mahbub derecesini ibraz- etmi olanlan az olduu iindir. Belkibunlarn ekserisi sfat cennetlerinde seda derecelerinde kalmlardr, sebepten Resulullah Sallallah Aleyhi ve Sellem (Elsene tani cemian min mmeti) yani. ki cemaatte cemian benim'.

b'u

148

VAKIA SURES!

mmetimdendir buyurmutur. Yani evvelkilerin, evvelki' mmet-r. lerden, sonrakilerin Muhammed Aleyhisselam'n mmetinden olmas murad deildir. Belki bunun aksi ki, evvelkilerin, cemaat kesirenin Muhammed Aleyhisselam mmetinden, sonrakilerin cemaat kalilenin gemi mmetler,den olmas daha evladr. Yahut mana: cemaat kesire, Nebi'yi mahid olan ve zamannda vahyin tazeliine yetien bu mmetin evvelkilerindendir. Yahut Nebi'nin zamanna ka,rb olan sahabeyi grenlerdendir.,Ahirun, yani cemaat kalile de, davet devrinin ahirinde ve Mehdi hurUcu zamannn kurbunda 01malan dolaysyle zaman gemekle kalbIeri katlaan kimselerdir. Resulullah Aleyhi ve SeIlem'in zamannda olanlar deildir, zira" Nebi Aleyhisselam zamannda bulunanlar kyameti kbra eshab ve kef ve zuhurehli olduklar iin o zamanda sabikun ekserdir. (Ayet 15) [Ala s'rurin mevdfnetin) Nebi Aleyhisseam;.n Muvahhidler nurdan mimberler zerindedirler buyurduu gibi herbirerlerine mahsus vcudat mevhubeyi hakkaniden biribirine ul,k, seyrek ve muhkem kqkler zeredir. (Mtteki'iyne aleyh~ mtekabiline) ,(Ayet 16) Karlkl rtbelerle birbirlerine msavi olduklar halde kendi makamlan olan o 'sedirler zerine da;yancdrlar, zat ile tahakkuklarindan ve muhabbeti zatiyeyi cem etmeleri sebebile s fat ile zattan ve zat ile sfattanmahcub olmayp diledikleri sfat ile , zuhurda muhayyer olduklarndan ayn vahdetde beyinlerinde asla hicab yoktur. ' (Ayet 17) (Yetff aleyhim vildfun muhalledfne,J Onlar muhaIled olan olanlar, tavaf ederler. Zatlarnn devletiyle daim olan kuvvay ruhaniyeleri onlara hizmet eder. (Elhakna bihim zrriyatihim) buyurduu vehile fart irade ile onlara muttasl olan ehIi 'iradeden mstait genler yahut melekutu' semaviye onlara hizmet eder. Yahut (Bi'ekvithin ve abarikaJ (Ayet 18) irade, marifet, muhabbet, ,ak, zevk, araplarmdan, hkm ve ulum sulanndan dolmukpler ve ibriklerle tavaf ederler. (La yusadde'fne anha) (Ayet 19) O a raplardan ba ansna uramazlar. Yani kllisi lezzettir, o araplar la elem' ve mahmurluk yoktur, zira onlar berdi yakin lezzetini bul',mu, arab kafuriyi imi vasllardr. Vsul muhabbeti evk eleminden ve fkdan (yokluk) havfndan halisdir. (Ve la ynziffne) (Ayet 19) Ve sarholukla, onlann temyiz ve akllar gitmez, kendileri ebIi mahv olduklanndan kabarp tamazlar. Zat ile sfattan mahcub deillerdir ~i, kendilerine sekir lahk ve. hal galip olsun. (Ayet ve
20)
kefiyat

(Vefakilietin mimma yetehayyerfne) Ve vicdaniyat: zevkiye yemilerinden hayrlsn alrlar, zira cemisini

VAKIA SURIDS!

149

bulucu olmalaryle esfa ve ebkasn bahasn, eref (erefli) ve esnasn (methedilen) ihtiyar ederler. (Ve hurn ynn) (Ayet 22) Ve tecelliyat sf.a,t ve ceberutu mcerreda,ttan mertebelerinde olan ervah mcerrededen kara gzl hurller, (Ke'emsain'lilmeknuniJ (Ayet 23) sfat ve nuriyetden sadeflerde dizilmi taze inciler gibi, yahut batnen ve hazaini gaybde ehli zahir olan ayardan mestur olduklar (rtl) iin hazinede inciler gibi huriler vardr., (Ayet 24) (Cezaen bima kanft ya'melne) Bunlar istikamet ha~ ,linde lizatihi maksud ve cezasna mukarin amali ilahiyeden yaptklar ameerine yahut hali slukta yaptklar tezkiye ve tasfiye ameerine ceza olarak verilmitir. ' (Ayet 25) '(La yesme'une fiyha la,ven) Ehli' tahkik ve huzuru ilahide ruhamyun, adabyle meddeb olduklarndan oradan h~zeyan ve meaniyi mfid olmayan bir kelam iitmezler, (Ve la te'~iyma) (Ayet 25) gybet ve kizb ,ve ,emsali gibi sahibini gnaha koyan fahi' kelamlar da iitmezler. (illa kylen selamen selama) (Ayet 26) An..: cak nefsinde' selamet, nekaisden nlnezzeh, fudul ve zevaidden m'berra olan kulu, yahut samiin uyub ve nekaisden (ayp ve noksan) selametini mfid ve srur ve kerametini mucib ve kemal ve behcetini mbin olan sz iitirler, nk kemallerinin kllisi, maarif ve ha- , kayk, tehiyyat ve letaiftir. ('Ayet 27) (Ve ashablyemilyni ma ashablyemiyniJ Eshablyemin olanlara saadette evsaflannda taaccb olunan, erifler,.azmiler, kerimlerdir ki, bunla" (Fi sidrin niahdudin) (Ayet 28) tba' ve kuv-, vamn tezadd ehva' ve deva'nn tenazu' dikenlerinden soyulmu nefis cennetlerindedirler; zira ruh ve kalb nurlanyla nefis kendi sfa tnn heyetlerinden tecerrd etmitir, yahut salihat heyetleri ve has enat semereleri ile tezyin ve tevkr olunmu nefis cennetiidedirler. (Ayet 29) (Ve talhin 'me~dftdin) Ve kalb cennetindedirIer, zira talh muz aacna derler, muz aacnn yemii, tatl, yal ve lezzet.,. lidir. Kalbin mnrikat ve mevaddan heyeti 'crmiyeden mcerred meanisi gibi ekirdei yoktur. Nefsin levahk maddiye ve heyeti crmiyeye makrun mdrikat cziyesi gibi ok ekirdekli nubuk aac demek olan (sedir ) byle deildir. (Mendud) demek ol~n ~s felden alasna kadar yemi donanm, yani okluu gayn mteahi olarak mdrikat ,ok tekevvn ~tmi olduundan aacn neydanda grleD: kk ve sak, yoktur. (Ayet 30) (Ve zllin 'memddin) Ve rahat verici ruh nurundan uzanm glge de (Ve main meskftbin) (Ayet 31) ve dklen sudadr-

150

VAKIA SUBES! :-

lar yani ruh aleminden dken ve damlayan ilimdedirler. Bu suyun akc olmayp dkliic olmas sedann amellerine nisbetle ilimIerinin az olduuna iarettir. Zira bunlarn ulumu nafialar her nekadar ok ise de vicdaniyat, ma,ftrif, tevhidiyat, zevkiyattan ruha-o ni ilimIeri az olur. (Ayet 32) (Ve fakihetin kesiyretin) Ve mahsusat, ve muhayyelat, m(?vhumat, meanii klliyei kalbiyye (kalbin btn manalar) gibi lezzetli mdrikat cziye ve k1liyeden ok yemilerdelU. mak- tu'atin ve la memnu'atin) (Ayet 33) gayr mtena:p.i olduu iin kesilmi deil .Ve la memuu'atm) (Ayet 33) ihtiyari olmakla, memnu' da deildir, ne vakit ve nerede isteseler bulurlar. (Ve frn merfu'atin) (Ayet 34) Ve mertebei bedeniye ve ciheti sfliyeden kalbe muttasl ciheti aliyas olan hayyizi sadra ref' olunmu bulunan a'mali haseneden mktesep heyeti nef~iyeyi nuriye ve fezaH ahlak fra lan, yahut dier tefsir~ gre man.a: kadnlardan 4uriler yani mertebede msavi kendilerine muttasla (bitiik) olan melekut demektir. (Ayet 3S) linna ene'nahnne inaen) Biz o nisvan. ednas tabii ve elvas anasrdan mutahhar, meyaddan mcerred olarak acibve nurani bir surette ina eyledik. lFece'alnanne ebkaren} (Ayet 36) Onlar bakireler, yani umuru tabiyenin dokunmas, ehli adetten zahiri ve tabiilerin v~ maddeye karm olan nufusun mbaereti ile , mteessir olmam bakireler kldk. (Ayet 37) (UrubenJ Onlara ittisallernin devam ve cevherlerinin hsn ve safalar dolaysyla erlerini se'vici mahbube 'avratlar lEtraben) (Ayet 37) cevherleri, ezeli mertebeleri .msavi derecei va-J hidede olduklar iin o hurileri onlarla berisinde kldk. (Ayet 38) lLieshabilyeminiJ Bu zikrolunan eyler eshab yemine mahsustur. (Slletn minel' evveliynel (Ayet 39) Eshab yemin' . evvelkilerinden bir cemaattr, okluk bir cemaattir, zira mahbublarn derecatta terakld ve sfata rucu ve tedelli zamanlannda eshab yeminin cennetleriyle dahil olmalanyla 'onlarla ihtilat ederler, ve. onlarn srasnda dizilirler. (Ve lletn minel'ahiriyneJ (Ayet 40) Sonrakilerden byk bir cemaattr, zira muhiblerirl ekserisi eshab yemindirIer. Muhabbeti zatn dununda sfat, ile vakftrlar. Eer evvelin ahriyne, mmeti Muhammediyenin evaili ve evahiri ile tefsir edersek mmeti Muhammed'in evalirinde sabikun ok deilse de eshab yemin ok olduu cihetle mana zahirdir.. (Ayet 41) (Ve ashftbsmiUiJ ma ashdbmalil imal eshab da ekavet ve nuhus'ette, zillet ve hasasetde (alaklk, bayalk) s-:-

V AKlA SURES!

151

fat ahvalinden taaccb olunan kimselerdir. (Fisemunh ve hamiynin) (Ayet 42) Onlar eziyet verici kGl,ranlk heyetler ve dkn ve yaramaz arzular sam yelinde ve ulumu batla ve akaidi faside kay- naJ:' suyunda (Ve zlHn min yahmum.in. La baridin ve la keriynn) (Ayet, 43 - 44) .ve ne serin ve ne de faideli olmayan irkin kara heyetler ve muzlim sfatlarla kararm nfus heyetleri kara duman nn glgesindedirler. Yani ona snan kimseye serinlik ve rahat ile faidelenmek gibi insanlarn sndklan glgenin her iki sfat cia bu glgede yoktur. Belki bunun meekkat, yaln, ve sklet. isali ile eziyeti, elem ve, zaran vardr.. (Ayet 45) (nnehm k,anu kable zdlike mtrefiyne) Zira o esbundan evvel ehevat ve 'lezzette mnhemik, umuru tabiiye gvaei bedeniyede yatkin idiler, bu sebeple u mnhemik heyetleri kazancflar. (Ve kfuu yusurune alel hinsil'azymJ (Ayet 46) Ve onlar, muhallid azaba, mebbed ikaba istihkaklarna sebep olan batl szler ve fas id akidelerinden byk gnah zre israr eder idi:. ler. (Ve kfuu yekfilne eiza mitna ve kTIna triiben ve iza men einna lemeb'usfine) (Ayet 47) Ve ldkten sonra dirilmeyi inkar da onlarn akideleri cmlesindendir. Bizler, toprak ve kemik olduumuz' vakit biz mi yoksa bizden evvel geen babalarmz m kabirlerden ihya olunuruz? derler idi. Habibim sen,' Dier evvelkiler ve, sonrakiler, malum gnU miykatua (Vaktine) elb~tte cem olunacaklar-" dr. de. (Smme innekm eyyheddC:Unelmkezzibftne) (Ayet Sl Sonra siz ey cehaletleri, ve batl akidelerine muhalif olan Hak'k inkarlar zere israr edici olan cahiller, (Le akfine min ecerin .min zekkumin) (Ayet 52) elbette zakkum' aacndan yiyicilersiniz. Yani le;zat ehevata taabbd edici ve ehevatta boulmu tabiatn sfHyatna mncezib olan nefisten ekl edicisiniz. Zira onunla ve fade leriyle adet etmi, almsnzdr.
habimal
, i'

(Fema Iifine minhelbutunel mdi: O zakkum aa cndan, belal, tatsz, kemale mnafi ve bali mucib heyetten ibaret olan yakc yemilerinden, hastalnz ve iddeti hrsnz ve ona ' alk olmanz ve ok alnz d~laysyle karnla,rnz doldurucusunuz. (Fearibune aleyhl minelhamiymil (Ayet 54) Onun zerine, amai eytaniye ve behimiyei zulmaniyeye sev k edici ve sizi' helak vartasna drc cehil babndan bulunan vehmiyat batla ve e- . baheti (benzeyi) kazibe kaynar suyundan iicisiniz. (Ayet
53)

(Ayet 55) (Fean.bne firbel hlymil Fakat, ohamimi (pek scak ve kaynar nesne) kalbleriniz'iindeki muhabbet ve hrsnzn idde tinden, suya doymamak illetine tutulmu develerin imesi gibi iici-

152

V.AKIA SURES,

siniz. {Haza nzlhm yevmeddiyniJ (Ayet 56) ite cehenneme, nazil olduklar vakit onlara hazrlanan yemek, u beyan olunan
eydir.

(Ayet 57) (Nahn haleknakm felevla tsaddiku~e) Biz, vcudumuzla sizi. izhar etmekle ve sizin suretlerinizde zahir olmakla sizi hall;{ ve izhar eyledik. imdi ey cahill~r ne iin tasdik etmiyorsunuz? (Efere' eytm ma tmnune. E'entm tahlknehil em nahnill haIikne) (Ayet 58 - 59) Erhama dktnz meniye sureti insaniy~yi ifaza ile onu siz mi halk ediyorsunuz yoksa, halik biz miyiz? Haber verin. {Efere'eytm ma tahrusunel (Ayet 63) Ektiiniz tohumlar (E'entfun tezre'finehii em nahnzzari'ne) (Ayet 64) o tohurnlara sureti ne'viyelerini inzal ile siz mi onlan isbat ediyorsunuz, yahut isbat edici biz miyiz? Haber verin. (Efere'eytml maeIlezi terebune) (Ayet 68) stidadnzn susamas ile itiiniz ilim suyunu (E'entm enzeltmh milnel mzni em nahmlmllzilftne) (Ayet 69) akl heyulani bulutundan siz mi inzal e~tiniz, biz. mi inzal ediciyiz? Haber' verin. (Lev nea ce',alnah' caca) (Ayet 70) Eer biz, dileseydik o ilmi, maa tedabirinde (tedbirler) ve hayat dnya tertibinde sarf ile menfaa,tsi~ ac su klardk. (FelevH tekurune) (Ayet 70) imdi neye kret miyorsunuz? (Efere'leytmnnareIleti trune) ,(Ayet 71) Fikir akrriann akmasyle yakdmz manay kudsiyye ateini lE'entm ene'tm ecereteha em n'ahnlmni'ftne) (Ayet 72) onun aac olan kuvvei fikriyeyi siz mi ina eylediniz, yoksa biz mi ina edi'ciyiz.? Haber verin. (Nahn ce'alnaha tezkireten ve meta'in lilmukviyne) (Ayet 73) Bizler, o atei alemi kudsideki ezeli ahdi hatrlatc ve slukte ilim ve amelden rzIklar olmayanlara meta' ve faide kldk. (Ayet 75) (Felau~simu bi mevaki'inncftmiJ imdi mevaki'i ncume (yldzlaJ'n yerlerine) yani nefsi Muhammediyyeyi mukaddes enin Ruhulkudse ittisali evkatna kasem ederim. Bu evka,t ncumu Ku-'an'n Muhammed'e vukuu vakitleridir ki, ne ittisalat nuriyye ve ne kadri erefli vakitlerdir. Yahut mana: ncumun ski.:tu vakitlerin~ kaeni ederim, o vakitlerde, Muhamned'in hislerden gaybn, o da srrnn gaybda batmas ve kudds srasnda dizilmesiyle hislerinin tatili zamamnda hevasnn cesedi maribinde ufulu (batmas, snmesD belki kendisinin Hak; da gaybeti ve vahdette istirak vakitle. ridir (Ve innehii lekasemn lev ta'lemune aziymii,n) (Aye~ 76) Tahkik, o kasemi bilmi olsanz byk bir kaserndir, halbuki nasl bile,.. bilirler? Onlar nerede.. bunu bilmesi nerede? (Ayet 77) (nnehii lekur'ann keriymnJ Tahkik, o Kur'an, ka"" dim, keriym, ve erefi kadri refi' olan bir lim,mecmuudur. {Fi kita~

VAKIA

SURES

iS3

bin rnekniinn) Ayet 78) Kitab meknunda olueudur. Kitab meknun havastan ve mukarrebiynden maada melaike mazharndan gaybda meknun kalbi Muhanmedi'dir. Zira akl Kur'ani, orada, kalbi Muhammedi'de konulmutur. Nitekim sa Aleyhisselam lim semadadr onu kim inzal eder veya yerin dibindedir onu kim karr? veya denizlerin ardndadr kim geirir ve getirir? demeyiniz ki belki ilim sizin kalbIerinizde klnmtr. Siz Allah'n huzurunda ruhanilerin edebiyle teeddb ediniz. Sizde ilim zahir olur demitir. Yahut ma'na:, Kitab meknun, ruhu evveldir ki mahalli kaza ve ruhu Mu...l-am medi'nin me'vasdr (meskeni yurdu) belki ayndr. (Ayet 79) (La yemesslhii illelnutahharne) Mevada taalluk le vsinden ve tabayi denisinden mutahhar olan ervah mcerrededen bakas, Kur' an' Kerim' e mesh edemez, yapamaz. (Tenzyln' min rabbil'alemiyne) (Ayet 80) Kur'an, Rabbilaemin'den tenzildir, zira Rabbilaemin'in ilmi, mazhar Muhammedi zere zahir olm'utur. Binaenaleyh Kur'an Rabbilalemin'den par.a para Muhamned'e nazil olmutur. (Ayet 81) (Efeb hazel hadiys entm mdhiniine) Siz bu sz-' m istihkar ediyorsunuz (kk gryorsunuz), mbalat (tasdik) etmiyorsunuz. Sehil (kolay) ve hactr addeylediniz. Bir ite mdahene ve geveklik eden bir kimse gibi hakk ile kyam ve manasn fe"7 himde tasallb' ediyorsunuz. (Ve tee' alune rzkakm ennekm tkezzibiine) (Ayet 82) Kuvveti kalbinizi ve hakiki rzknz Kur'an'n tekzibi klarsll1z. nk siz cahil bir kimsenin gya ilmi, nefis tekzibi olmak, kabilinqen itikadna muhalif bir eyi inkar gibi kendi ilminizle veilminiz cinsinden olmayan eyi inkarnzla mahcubsunuz. Yahut mana, kizbe mdavim olan kimseye, Yalan onun gdasdr denildii gibi siz de tekzibi kendinize gda klarak, tekztbe mdavemetiniz dolaysyla tekzibi rzk suyunuz klarsnz. (Felevla iza beleatilhulkum~) (Ayet 8~) Ruhu, hulkuma yani boaza geldii vakit neye bedene irca etmiyorsunuz? ,lnkntm sadkyn) (Ayet 87) Eer siz mahkumlar, merbublar, makhurlar olnadnzda doru iseniz o vakitte ruhu bedene irca ediniz. Yani siz rububiyetin taht kahrnda mecbur ve acizsiniz, yoksa eer aciz olmas;:nz' en iddetli .bir kerahetle kerihgrdnz lmn defi sizin iin 'mmkn olurdu. (Ayet 88) (Fe'emmd in kane minelmukarrebiyne) Amma bir kimse eer esnaf selase cmlesinden mukarrebiynden oldu ise (Ferevhn ve reyhann ve cennetna'ymin) (Ayet 89) onun iin zat cennetine vusl rahat ve sfat cenneti reyhan ve kokusu ve parlak ve srur verici ef'al tecalliy'at nime,tleri cenneti ve lezzetleri vardr.

154

VAKIA SURES

(Ve emma in kane riin ashabnyemiynil (Ayet 90) Eer bir kimse . eshab yeminden, yani seda ve ebrardan oldu ise (Feselilmn leke min ashilblyemiyn) (Ayet 91) onun iin de eshabi yemine mH\kat ve eshaq yeminin ftrat selameti ve azaptan necat ve sfat cennetinde nefis sfatlar noksanlarndan beraat .ile onu selamlam olmalaryla srur ve cevr vardr. (Ayet 92) (Ve emma in kane minelmkezzibiyneddalliyne) Ve inad edici ve onlarn kemalatn mnker, cehli .mrekkeb ile mahcub ekiyadan oldu ise onlar iin de fevklarnda (Fe nzlnmin hamimin) (Ayet 93) kavli ile iaret olunan itikadat faside heyetleri ve cehalat mevhie zulmetleri azab ve tahtlarndan (Ve tasliyet cahiymin) (Ayet 94) kavIiyle iaret olunan heyeti bedeniye ve seyyiat ameliye azab vardr. (~ehilza ehve hakkulyakiyn) (Ayet 95) Tahkik, fark selasenin u zikrolunan ahval ve akibetleri, yaknlarnda ve yanlarnda hak ile mtehak:{ik olan k yameti kbra ehlinin muayenesinden halin .celisi ve emrin hakikatidir. Allah' Te'ala a'lerndir.
eer sabkyne

Vakia suresi

tamamdr.

HAD D

SURES

BSMLLAHRRAHMANRRAHM

(Ayet 1) (Sebbeha liUahi na fissemavati verardl Se:rn.avat ye arzda bulunan btn mevcudat Allah Teala Hazretlerini tesbih eder. Her mevcud vcudu izafisi ve sehat ile Allah' Teala Hazretleri'nin imkanda~ ve kabulu fenadan tenzibini, husus u tagayyr ile -Allah TeaHl'nn acizden, ve kemalatn izhar ve hikmet zere tertip ve intizam ile cemi nekaisden tenzihini izhar. eder. {Ve hvel'aziyzlhakiym) (Ayet 1) Allah' Teala Hazretleri mevcudat kalr ve cebreyIeyen kuvvet sahibi ve kemalatn tertibeyleyen hikmet sa:hibidir. (Ayet 3) . (Hvel'evvel) Allah' Teala Hazretleri izhar itibaryle vcudu izafi ondan. iptida eyleyen zattr. (Vel'ilhir) (Ayet 3) mka n ve ihtiyacnn bn~ intihas itibaryle vcudu izafi ona nihayet bulan zattr. mdi her eyAllah ile m~vcud ve Allah'da fani olur, binaenaleyh Allah' Teala Hazretleri, haleti vahidede iki itibar ile o eyin evveli ve ahiridir. (Vezzahiru) (Ayet 3) Allah' Teala, sfat ve efaliyle zahiri 'ekvanda zahirdir. (Velbatnu)' (Ayet 3) ,Allah' Teala

HADD

SURES!

155

ile ve ekvan mahiyeti ile ihticab sebebiyle batndr. (Ve hve biklli ey'in aliymn) (Ayet 3) Ve Allah' Teala her eyi blicidir, zira, her eyin mahiyetinin ayni, o ey malumat suretlerinden bir surettir. Eya suretleri kaffesi levhi mahfuzdadr. Allah' Teala suverle beraber o suretlerle menku olan levhin ayn mahiyeti He bilir. mdi -Hak'kn l~vhe olan ilmi, zatna olan Hmi~in ayndr. (Ayet 4) HveIIez halakassemavati verarda fi sitteti eyyamin) Allah' Teala semavat ve arz eyyam ilahiden alt gnde halk ve izhar eden zattr. Adem zamanndan ,Muhammed Aleyhisselam'n zamanna kadar hafa devri mddetinin' cemisi olan altbin sene 'demektir. Yani semavat ve arz He ihticab eylemi ve o devirdeHak zahir olmayp halk zahir olmutur. Zira halk Hak'kn eya ile ihti-, cab etmesidir. Araf auresinde zikrolunduu gibi, bu zaman ihticab zamandr. (Smm.esteva alerar) (Ayet 4) Sonra zat sfatla v~ya sfat zat il~ veya baz sfat bazsyle muhtecib olmadhalde cemi sfatta zuhur ile kalbi Muhammed a-rna istiva eyledi. Yedinci gnde btn sfat ,zuhurda mstevi oldu. Yahut mana: 'Kaf suresinde zikrolunan cevahir ve a'razdan meratibi sitte suretlerind~ ihticab, sonra cemi eyada bilseviye sureti rahmaniyede te'sir ve Rahman ismiyle zuhur ile ruhu azam ar zre istjva eyledi, demektir. (Ya'le:Qla yelic fil'ardl (Ayet 4) Allah' Teala hazretleri, malumatnn suretleri olduu i,in alemicismani arznda dahil olan sver neviyeyi bilir. (Ve ma yairc minha) (Ayet 4) Ve fena ve fasad zamannda alemi cismam arzndan m ufarakat eden ervah ve zail olan "suretleri bilir ki, bUnar, semadan nazil olan ve semaya uruc ~den , ervah ve sverdir .Yahut mana: Semay ruhdan kalbe nazil olan ulumu ve feyazan eden envar ve ruh semasna uruc eden amali m~ekkiy~ heyetlerinin ve cziyat mahsusadan intiza' olunan klliyat bilir~ (Ve hve me'akum.eyne ma kntm) (Ayet 4) Allah' Teala hazretleri sizin mezahirinizde zuhur ve siz onunla mevcud olduu nuzdan, 'nerede olsanz sizinle beraberdir.(Vanah bima ta'mehine basiyrn) (Ayet 4) Allah' Teala hazretinde bulunan alemi melekutunda olan drt levhada amelinizin menku old uu ve amelinize ilminin sebkat eyledii iin ilediiniz ameli grcdr. (Ayet 6) (Yiilic~yle fimehari) Allah Teala, gaflet gecesini huzur gndznde idh,al eder, (Ve y!iclliehare filleyIi) (Ayet 6) ve huzur gndzn gaflet gecesinde idhal eder. Cemali, celal ile setr, celali cemal ile hiccb eyler. (Ve hve aliymn biziitissudri)(Ayet 6) Allah' Teala, sadrlarda koyduu esrarnn gaflet ve huzur dekaykn ve hikmetlerini tesettr ve tecellinin letaifini ve faldelerini bilicidiro Bu esrar ondan bakas bileme, ancak o bilir.

zat

mu

156

HADD SURES!

,:

(Ayet 7) tAminu billahi ve resulihil Siz, efali tevhid etmek suretiyle yakini iman ile Allah'a (Ve reslihiJ Resu'ne de imanediniz Yani tevlidi ef'al ile imannzda Hak'kn ef'ali ile halkn ef'alinden mahcub olmaylliz, zira o suretle cebirde vaki ve ecirden mahrum olursunuz. Belki, ceman tevhidi efale iman ile eriatn hkm ile Hak'kn ef' alini tefasil mezahirinde uhud ediniz ki sizin iin tevekkl hasl (Veemiku mimma ce'alekm mstahlefiyne fiyhil (Ayet 7) ve elinizde olan ve eria.t hkmi le onda tasarrufa sizi ,muktedir klmakla mstahlef yani vekil klm olduu Allah'n malndan infakt sehil olsun, ziramallarn kaffesi Allah'ndr. Tasarruf nisbetinin ihtisas ancak Allah'n eriatndeki hkm Hedir. (FeDeziyne amenu minkm) (Ayet 7) mdi, sizden ef' ali uhud ile iman (Ve enfeku) (Ayet 7) ve tevekkl makamndan infak eden kimseler (Lehm ecr,n kebiyrunl (Ay~t 7) iin ef'al cennetinde byk ,ecir
vardr.

(Ayet 8) (Ve ma lekm la t'minune b!IUihi verres.l yed'iikm' lit'minu birahbikni ve kadehaze misakakm in k~ntm m'miniyne) Eer siz, bilkuvve mmin oldu iseniz Resul'n sizi rabbinize iman etmeniz iin davet ettii ve misaknz alm olduu halde Allah'a iman etmediinizin sebebi nedir? Yani eer sizde iman ezeli ftrat nuru baki kald ise itimalar icab zati ile iman etmei mucib olan dahili ve harici iki sebebin birleip kuvvetleti~i -halde niin iman etmiyorsunuz? Harici sebep, failiolan Resul'n daveti; sebebi dahilide istidlal kuvveti ve sebebi kalbi olan istidad ftridenibaret misak ezelinin ehazdr. (Ayet 9) (Hvellezi ynezzil ala. abdihi ayatin beyyinatin) Allah' Teala Hazretleri, abdine tecelliyat ef'al ve sfat ve zatn beyannda (Liyuhricekm minezzulfimati ilennuri) (Ayet 9) sizi hayattan istifade olunan hayat bedeniye ve sfat nefs zulmetlerinden kalbin tenevvrne, kalb sfat zulmetinden ruh nuruna, vcudatnz ve eneiyetiniz, benlikleriniz zulmetlerinden din nuruna karmak iin aikar ayetler tenzil eden zattr. te (zulmat selasa) sz ile iaret olunanbazs, bazsnn fevkinde bulunan zulmetler bunlardr, (Ve hnallahe bikm le ra'frrahiym) (Ayet 9) Tahkik, Allah' Teala hazretleri istidad balama~a noksan afetini defetmek ve size talim 'eden Resul'u gndermekle, hicblann izale$ine hidayetin tevfik ile size re 'fet ve istidadn tasfiyesi ve nfusun 'tezkiyesiyle kabuln -husulne ve kemalat ifaza ile size rahmet edicidir. (Ayet 10) (La yestevi minkm men enfekamin 'kablilfethi ve ka":' tele) Sizin iinizden, ResuluHah Sallallahu Aleyhi ve Sellem'e,'mi'rac tam ve hazreti Ehadiyete vusul ile fethi mutlaktan evvel mallarn ve

HA.:bD SURES

157

nefislerini bezl eden kimseler msavi olmazlar. (laike a'zam dereceten minelleziyne enfek min ba'd ve katel) (Ayet 10) Bunlarn derecesi sonradan infakt 've mukatele edenlerden byktr. Bunlar istidadatlannn kuvvetinden ve batnlarnn ve asli nurlarnn iddetinden Resul'ubildiler ve meamm ruh ile Resul' den rayiha alarak lfet ettiler" ve Resul'un kendilerinde tesiri" vastas olmayarak ~emalatlan zahir oldu. Bunlar da te dokunmadan zeytuni ziya vermee mstaid olan kuvvei kudsiyeleri kendilerinde galib olan kimselerdir. Am.ma fetihden sonra infakt edenler, zaif istidadlar ve nuriyetlerinin klleti dolaysyla kendilerinde Resul'n kuvveti tesirine ve kemalatlarn fiile ihracna muhta oldular. (Ve kllen ve'adallallhsna) (Ayet 10) Halbuki derecatn saylmaz surette okluu ve tefavtyle beraber her naslolsa yakynin husul ve kemalatn zuhuru sebebiyle Allah' Teala hepsine byk sevap ve yksek derece vaad eylemitir. Kat kat ecir ve sevab kerametine rabetle mallarn Allah'a ifraz. eden sonrakiler, nefis nakamnda kemali halkyi haiz olan kimselerdir. Evvelkiler ise rzay ilahiyi taleb ve nefislerini tariki hak da tesbit iin nefislerinden ve sevap veeeir kerametinden tecerrd etmi olan sabklardr.
te tevhidi zat ile vechi ilahiye mteveccih olarak srat mstakim zre olduklanndan (Yes'a nurhm beyne eydiyhimj (Ayet 12) buyurduu vechile nurlarnn nlerinde sai eyledii grlen mminler bunlardr, geriye kalanlar da eshab yemin olmalar dolay syla yaknda ve kalb makamnda olan ve nurIar salarnda sai eden mmin ve mminelerdir. (Brakmlyevme cennatn tecri min tahtihel' enliar hMidiyne fiyha zalike hvelfevzl'azim) (Ayet 12) Bugn, altndan nehirler cereyan eden cennetler sizin mjde ve b ranzdf.. Bu mjde byk bir fyz ve zaferdir. Bu hitap sa,bkiyn olanlar taklib ile her iki frkaya hitaptr, nk c~nnet zikrolun-. mu vefyzda azimet ile vasfolunmutur. Zira fyuzu azim, ancak 'sabkiyn olan nc frkaya mahsustur. Nefis ve kalb cenneti eshabndan olanlarn fyuzu, kerim ve kebir ile vasfolunmu olur.

(Ayet 13) (Yevme yekiillmnafikne yel rnnM'ikat lilleziyne amenunzurna naktebis min. nrkm) Nefis 'sfatlar ve beden he. yetleriyle mahcub tabayii zulmanide ve gnahlarn karanlklarnda dalgn ve kendile'rinde ftrat nurundanbir para baki kalm istidadlar kuvvetli mstaidler ve istidadlan zaif olanlar, mevt ile beden hicabndan kurtulduklar ve zarar ve hsrann tebeyyu eyledii ve noksan ukurundamahpus olarak kaldklan ve mahrumiyetinzuhur ettii zaman mminlerin, onlara iltifat etmeyerekberk hatf,

158
yldrm

HADD

SURESI

gibi getikleri vakit, bsbtn snmemi olan ftrat nurlan ile m'minler frkasna haslalan kemal nuruna mtak ve hasret ve nedametlerle o nuru taleb ve iltimas ederek mm.inlere istidad cennetini ve zahir islam se be biyle 'bize nazar edin ki biz de sizin nurunuzdan iktibas edelim dediklerini hatrlaynz. (Kylerci'ii veraekmfeltemsu nura) (Ayet 13) Onlara Siz nur kazanmak iin arkanza dnnz, kazanmak mahalli olan dnyaya ricat ediniz. Zira nur ancak alat bedeniye, hevas zahire ve ha,tna gibi cismanI kuvvetler vastasyla iyi ameller ve hak -amellerle kazanlabilir denilir. ,(Feduribe beynehm bisurin) (Ayet -13') D~rhal aralarnda heyeti zulmaniyelerin iktifasna gre muhtecib bulunduklar heyulani ber- ' zah duvar ekilir. (Leh babn) (Ayet 13). O duvarn bir kaps vardr ki o da kalbdir. Zira' k'udds aleminden rics alemine ancak kalb tarikinden itH\' olunur. (Batnh fiyhirrahmetJ (Ayet 13) O kap nn batn olan kudds alemi orada ruh ve reyhan nuru ve zikrolunan meratipten naim cenneti vardr. (Ve zahirh) (Ayet 13) ve o kapnn nefse nazr olan ve ekiya nfus muzlimesinin makarn olan zahiri. ki, o da alemi :ricstir. (Min kbeIihiI'azab) (Ayet 13) ,O rics alemi tarafndan heyetleri ve heyetlerinin tenevv (eitleri) iktizas ile mstahak olduklar'I azabdr. Bu kapnn ekiyaya doru olan zahiri cihetinden alacak yeri yoktur, belki ebeden almaya cak tarzda kilidli ve kapaldr.' Ama batni cihetinden sabkiyn olan ehIi cennet her ne vakit istederse bu kap onlara alp ehli na,ra ve azap olduklarna muttali olurlar. Ve onlarn yanna girerler, bunlar' girince nurIarndan atein yaln sner belki, cehennem ehline nisbetle deil, kendilerine nisbetle nurIar atei de yakar. O vakit cehennem Ey m'min ge, zira senin nurun, benim ya~mm sndrd der. (Ayet 14) (Ynadftnehm elem nekn me'akm) Mnafklar, mminlere Ftratevveli ve ayni cemi sfatta sizinle beraber deil mi idik? diye nida ederler. (Kal bela ve lakinnekm retentm en(sekm) (Ayet 14) Mminler Evet beraber idik, lftkin siz, nefislerinizi lezzeti hissiye, ehev;t behiyniye ve sebiye ile belaya koyduniz, (Ve terebbastm) (Ayet 14) ve kased ve~ tama devaisi sebebiyle galip olan emelleriniz taha.yyulatn istilasyla midler beklediniz, (Vertebtm) (Ayet 14), ve evhamu ukule, vehmiyatn 'makulata istilasyla reyb ve ek eylediniz, (Ve garretkml' emaniyy) (l\yt 14) ve tahayyu muktezas ve vehim devaisi (insan bir ey iin kalbini meylettiren tutku) ile (Hatta die emrullahi1 (Ayet 14) Allah'n emri olan lm gelip ikab has1 oluncaya kadar emniyet ve midler sizi aldatt derler.

HADD SURES

159

(Ayet 17) (I'Iemu ennaUahe yuhyil'arda ba'de mevtiha) Biliniz ki Allah' Teala yeri ldnden sonra ihya eder. Bu ayeti kerime, zikrin kalplerde te'sir" eylemesini temsildir. linnelmusaddkyne vel musadd~atil (Ayet 18) Nefis makamnda gaybe iman eden m'minler.den tasdik: eden mmin ve m'minelere fYuda'af lehm) (Ayet 18) onlarn sdkar, kendilerine muzaaf olur, (Ve lehm ecrn keriymll) (Ayet 18) ve onlara ecri kerim vardr. (Velleziyne amenft billahi ve rsHhD (Ayet 19) kan (yakin hasl eden) ehlinden kalb makamnda Allah'a ve Resul'ne iman eden kimseler (Lehn ~cr hm ve nurhm) (Ayet 19) onlarn nefis cennetinden ecideri ve sfat tecelliyai ile kalb cennetinden nurIar vardr. (laike hmssddykune) (Ayet 19) Bunla~, kuvveti yakin ile sddklar (Vehe da) (Ayet 19) ve mukabelelerinde zat ve sfattan mahcub olan ehli huzur ve mutakabedir. Yai..f bunlar, iman gayb ehUnden deil, ehli ikandan da deillerdir. (VelIeziyne kefertl ve kezzeb bi ayatina) (Ayet 19) Ayatmza ve o ayat tekzip edenler (HHke eshftblcahiymi) (Ayet 19) tabiat cehiymjnin eshab ve mlazmdrlar. ; , (Ayet 21) (Sabiku ila mafiretin min rabbikp'm) Hayat hissiye, nefsiyyei faniyei tahkir ve inkizas seri' yeil ot suretinde tasvir edince mminleri hayat akliyeyi kalbiyeyi bakiyeye davet eyledi. Rabbinizden mafirete, yani nefis sfatlarnn kalb nuru ile rtlmesine kounuz; dedi. (Ve Cennetin arduha) (Ayet 21) Kalb alemi cismaniyi ve suretlerini ihata -eylediinden, genilii btn alemi cismaninin genilii gibi olan bir cenlete, kalb cennetine msabaka ediniz. Yahut mana; mminleri hayat beeriyeden tenfir ve hayat ilahiyeye davet eyledi. Yani, byk gnahn asl olan zevat ve v-' " cudatnzn, zat nuru ile rtlmes{ mafiretine ve arz semavat ervah ve arzecsadn kafesi geniliinde olan cennete yani kaffei vcudat izafiyeyeamil olan" vcudu mutlakn kllisine msabaka ediniz. (U'iddet IiIleziyne amenft billahi ve resulihil (Ayet 21) BirinCi manaya gre iman ilmi yakiyni ile, ikinci manaya gre iman ayni ve hakiki ile Allah ve Resul'ne iman edenlere o cennet hazrlanmtr. (Ayet 22) (Ma esabe min musiybetin fil'ard ve"la ri enfsikm) Havadisi hariciye ve bedeniye ve nefsaniyeden hi bir musibet isabet etmedi, (illa fi kita~in) (Ayet 22) ancak musibet levhi "mahtuz tesmiye olunan kalbi kllide sabittir. Taki Allah'n verdii eylerde sizin kes binizin, hazerinizin, hfz ve harasetinizin medhali ve tesiri olmadm, keza fevt olan eylerde q.e aciz ve ihmalin~zil1, gafletinizin, ademi ihtiraznzn,klleti hiylenizin medhali olmadn bilesiniz de hayrn kuvveti fevti ve irk nuzul zerine mahzun olmayas
nz.

160

HADD

SUREs!

(Ayet 23) (Vela tefrehn bima atakjim) Ve hayrn size vusul v~ ve zevali ile ferahlanmayasnz. Zira bunlarn hepsi, takdir olunmu eylerdir. (Vallah la yuhibb klle muhtaln) (Ayet 13) Tahkik, Allah' Teala hazretleri verdii eyle iddeti ferahdan her bit kibirlenen, salnan kimseyi sevmez. (Fe hrin) (Ayet 23) Yakini olmadndan ve dnya muhabbetiyle Hak'dan uzaklndan dolay ve zulmet ile nurdan ihticab ve hazreti ilahiyeye mnafaat (kar gelme) sebebiyle ciheti sfliyeye incizab (temayl) dolaysyla verilen eyle fahr ediciyi sevmez. (Elleziyne yebhalnne) (Ayet 23) Onlar ki mal sevgisinin iddetinden kskanlk ederler, (Ve ye'mriinennase bilbuhlil (Ayet 24) ve reddileet (ktlk) kendilerine istila eyledii iin insanlara da kskanllkla emrederler. (Ve men yetevelle) (Ayet 24 ) Ve cevheri zulmaniye ve sflialeme tevecchle her kim ki Allah'dan iraz eylerse (Fe innallahe hvelfuiyylhamiydu) (Ayet 24) tahkik: Allah' Teala, zatiyle mstani, olduu iin o kimseden gani, derkemali ile mstakil olduundan o kimseyi imha ve rsvayeyler.
irk

(Ayet 25) (Lelrad erselna rslena bil beyyinatil Tahkik, Biz, resullerimizi maarif ve hkm ile irsal eyledik, (Ve enzelna ma'ahmlkitabe velmiyzane) (Ayet 25) ve o resullerle beraber kitabeti ve ~izan yan adli inzal eyledik. Zira mizan adlin aletidir. (Ve enzelnelhadiyde) (Ayet 25) Ve demiri, yani klc da inzal eyledik, zira demir klcn m,addesidir. te bunlar hkm ve maarif kitabete,adil ve kl kemal nevinin tamamna ve mea ve meadin selahna mu di nizam kllinin inzibatna sebep olan eylerdir .zira mebdei evvel ve asl muteber, ~lim ve hikmettir. Ve amelde, itimad olunan asl ve esas ve kemal tarikinda istikamette ancak adildir. BUndan sonra nizamn inzibat ve selah klln devam, ancak kendileriyle siyaset emrinin tamam olduu seyf ve kalem iledir. te nevi insanin kemalinin erkan ve cumhur un selah ancak bu drt eydir. Beyyinatri, maarif ve hakayk nazariyeye, kitabn, eriata, hkm ilmiyeye, mizann adil ve seviye ile amele, hadidin kahra ve halkn erlerini defe iaret olmas da caiz olur. Bir de beyyinat, ulumu hakikiye dier de, hikmet kitaplarnda zikrolunan kavani selasei mehuradr ki, eriat, muavazatta eyay tadil edici olan altn mlktr. 'denilmitir. Hangisi olursa olsun, bunlar dareynde kemal ahsi ve neviyeyi mutazammn olan eylerdir. Zira ahsn kemali, ancak ilim ve amel ~ ile, nevin kemali seyf ve kalemle hasl olur. Evvelkis, yani ahsn kemalinin ilim ve amelle olduu zahirdir, ikincisi yani nevin kemali de insan bittabi medenidir, teavn (yardm) ve teamle muhtatr, maieti ancak ictima ile mmkn olur Nefisler ise ya
,

HADiD SURES!

161

hayrl

bittabi hr, er'e mnkad yahut erir, er'den iba ve imtina' edici bittabiabid yani kleler olurlar. Birinci ksIl1n kemal tarikine s~ukuna ve adaletle ameline er'in lutuf ve siyaseti kafidir, ikinci ksma ise, kahr ve hkme't ve mlk siyaseti labdd ve zaruridir.

(Ayet 28) (Ya' e"heIIeziyne .amenuttekullahe) Ey iman yakini ile iman edenler sfatlnzdan tecerrd ve zevatnzdan tenzih ile Al-' lah'a ittika edini2!, fVe aminu biresuIihil (Ayet 28) mtabaat tariki z re amal ve ahvaJinizde istikametle Resul'ne de' iman ediniz ki (y'tj.km. kleyni min rahmetihi) (Ayet 28) ta ki size cennet nefisde rahmetinden iki nasib versin. (Ve yec'allekm nura.) (Ayet 28)' VE} size kalb makamnda sfat tecelliyat ve ruh nurIarndan nur kl sn (Temuna bilii) (Ayet 28) ta ki o nur ile sfatta seyredesiniz. (Ve yafirlekm) (Ayet 28) Ve sizin zatnzn .gnahlarn rtsn. (Vallah afrn) (Ayet.28) Allah' Teala bakiyeleri ifna' ile mafiret edicidir, (Rahiymn') (Ayet 28) benliklerin fenasndan sonra hakkani vcuUar hibe ile rahmet edicidir. (Ayet 29) (Li ella ya'leme ehllkitabi) Kalbin pasIanmas ile Hak'dan mahcub, yahut dalalet tarikyla ve batl din ile srat mstakimden ve hak ilinden. mahcub .olanlar (Ella yakdirne ala ey'inmin fadlillahil (Ayet 29) Allah' Teala'nn fazlndan hi bireye kadir olamadklann, fazl ilahinin mevhub olup, kazanmas mmkn olmadn bilmeleri iin (Ve ennelfadle biyedillahiJ (Ayet 29) ve fazIl ve kemal, Allah'n mlk ve kudretinde vetaht tasarrufunda olup (Y'tiyhi men yei) (Ayet 29) diledii' kimseye kisben deil, mevhubeten onu verir. (Vallah zillfadliraziym) (Ayet 29) Allah' Teahl hazretleri kem'alin nihayeti olan fazl azimin sahibidir. Allah a'lemdir. Hadid suresi
tamamdr.

MCADELE

SURES.

BfsM;:tI..J..AHiRRAHMANRRAHM

(Ayet 6) (Yevrne ye'b'ashmullah cemia) Bedenleri yattklan yerlerinden dorultmakla Allah Teala,'nn onlar cemian ba's eyl~ dii, dirilttii gn (Fe ynehbihm bimil am.lfiJ (Ayet 6) amelieri suretlerinin nefisleri levhasnda nefis olduu iin yaptklan eyleri onlara haber verir. (AhsahullahJ (Ayet 6) ZikroIunan drt levhail da amellerin isbat ile Aliah Teala amelleri ihsa eylemi, saymtr,

162

MCADE~ SU?-ES:t

(Ve nesuhu) (Ayet 6) onlar ise hissi lezzetl~rle itigal eylediklerin... den ve uvagl bedenyede mnhemik olduklarndan o amelleri unutmulardr. (Vaalu ala klli ey'in ehiydn) (Ayet 6) ,A,llah. Tea.a h~reyle hazr ve onu grcdr. (Ayet 7) (Ma yekn min necva selasetn illa hve rabi'uhm) Hi bir vakit kimsenin srr olamaz, ancak onlarn drdncs Allah'tr. Fakat Allah' Teala'nn drdnc olmas adet ve mukarenet ile deilqir. Belki onlarn taayynatlar ile Hak~dan imtiyazlar ve mahiyet ve benlikleri ile Hak'tan ihticablar ve mahiyet ve hviyetlerine lazm olan imkan ile Hak'tan iftiraklar ve Hak'kn zatna lazm olanvcubi ile tahakkuklar ve onlarn hviyetlerinde mnderi oVin Hak'kn hviyeti ile onlara ittisali ve onlarn m'azharlarnda zuhur.u ve mahiyetleriyle vcudat 'ahsalariyle tesettr, o vcudlar ayn vcudu ile ikamesi ve kendi vcubu ile onlar vacib klmas iledlr. mdi bu itib~ra,t ile Allah' Teala, onlarla drdncdr. Ve eer hakikat itibar olunsa idi Allah' TeaIa. onlarn ayn olurdu, bu sebeptE;'n tibarat olmasa hikmet batl olur demilerdir. Emirelmminin Ali Aleyhisselam da (lim bir noktadr, cahiller o noktay teksir eyle~
milerdirJ buyurmutur.

(Ayet 8) . (Elemtere ilelleziyne nh anin necva) Necvadan nehiy olunan kimseleri grmezmisin ki, nehiy olunduktan sonra yine nehiy olunduklarna avdet ederler. Nehiy olunduklarnn sebebi u dur ki tenac k~ndilerine mahsus olan bir ite nc birisinin, onlara mareketi .olmaya,rak iki kiinin ittihad etmesidir. tima ve ittisal zamanlarnda nefislerin birbirine muavenet ve mzahereti vardr ki ifratta bulunamyan heyeti itimaiye hasiyeti sebebiyle itimaa sebep olan o eyde bazs ile teyi~ eder, ve kuvvet bulur. mdi nefisler, erh: olduklar vakit erde tenaciederler ve .kendilerinde er ziyade' olur. Ve ittisal ve ,itima ile srren konutuklarmana kuvvet bulur. Bu sebepten nehiyden sonra (Ve yete,na ce~e bil'ismi) (Ayet 8) varid oldu, yani kuvai behiymiyenin reziyIeti olan gnah (VeI'udvani) (Ayet 8) ve kuvay gazabiyenin reziyIeti olan udvan yani dmanlk (Ve ma' siyetirreun ~Ayet 8) ve cehil ve eytaniyetin galebesiyle kuvvay nutkiyenin rezaleti olan Resul'e asi olmaklkla tenaci ederler. Bu ayeften sonra m'minlerin rezaHi mezkure jle tenaci etmekten ne keyfiyetle nehiy, ve heyeti itimaiye ile kuv-' vetleip hayreti ziyadeletirmek .iin hayrat ile tenaci etmekle emrolunduklarma bakruz .
ez;dad (zdlar)

. (Ayet 9) (Ve tenacev bilbi)ri vettakva) Ve rezaHi mezkurenin olan kuvvay selaseden her birine mahsus salihat

MCADELE SURES!

l63

ve hasenat fezani ile ve rezaili mezkure ecnasndan itinab ile tenac)) 'ediniz (VettekuUahelleZiy ileyhi tuherun) (Ayet 9) ve nefisleriniz sfatlarnda o sfatlardan tecerrdnz zamannda takarrub ile har olunacanz Allah' a{ ittika ediniz. (Ayet LLL (Fefsehu yefsehillahu leklnJ Yani mansb (makam) ve kibri kapmak darlndan genileyiniz, nk o' tenafs (hased' etmek) heyeti nefsaniyeden ve kuva,i sebiyenin (yrtclk) istilas,n-' dan ve nefsin benlik zulmetinde batmasndan ve kalb ve ruh nurlarndan mahcub kaln1.asndan ileri gelir. Binaen aleYl ibu 11;efsani heyetlerden tenzih ediniz ki, Allah' Teala Hazretleri, sizleri heyeti bedeniyeden tecrid veenva;r ile imdad ederek alemi kudsin fezasn da,mekanmz tevsi'ile geniletsin ve kalbIerinizi ferahlandrsn., (Yerfe'illahulleziyne amenu mnkm) (Ayet 11) Allah' Teala sizlerden imanyakyni ile iman edenleri, (Velleziyne utl' ilme) (Ayet. III ye Mat nefis ve dekayk heva ilmini ve tecrid ile Mat nefisden tenzih ilmi verilen ki:q:seleri (Derec'atml (Ayet III sfat kalbiyye ve alemi envarda meratibi 'melekutiye ve ceberutiyye derecelerine ref'i eder. (Vallahu bima ta'melftne habiyrun) (Ayet III Allah' Te:-', ala sizin yaptkl~rmza haber sahibidir.' O heyetlerle sizi muakebe ve mcazat eder. (Ayet 12) lizi! naceytmrresule fekaddimu beyne yedey necvakm sadakah) Ey mminler, siz Resul'e mnacaat ettiiniz de mnacatnzn evvelinde sadakay takdim ediniz. nk husus i bir ide Resul'a ittisal ancak ruhani yaknlk yahut kalbi bir mnasebet veya, nefsam bir cinsiyet ile olabilir, her hangisi de olsa sadaka, vacib olur.\, Amma, birinci ve ikinci ,ksmlarda ef'al ve sfattan insilalun (syn hp kmak) takdim~ ve mal ve sair harici esvabtan tecerrt ve terk tesmiye olunan, taallukat kat'eylemek vacib olur. Sonrada' sofiye indinde tecerrt tesniye olunan nefisda baki kalan heyet ve asann mahv sonra efal ve sfatndan, nazar kati 'ile 'evvelkisinde ruh makamna, ikincisinde kalb makamna terakki vacib olur. T~ esrar ilahiyede, Nebi -Aleyhisselam ile tenadi ruhi ve umuru kefiyyede srn kalbi onun iin safi ve hasl olabilsin. te bu sebepten bni mer radyallahu anl;. Ali'nin hassas var idi ki onlardan birisi bana olsa idi, benim iin krmz develerden daha sevgili olurdu. Fatma'y tezevvc, Hayber gn sancan ona verilmesi, ve necva aye;ti, demitir. Amma ncs ki 'cinsiyeyi nefsaniyedir, bunun da vaki ve 'ziyade olmas iin o nimete kr ,olarak, maUann bezl ve sarf ile hayratn takdimi vaCib olur. (Fein lam tecidii fe innallah~ gafiirurrahiyml (Ayet 12) Ye eer nefis ile vukuf sebebiyle evvelki ikisinde iki makamdan geri kalmak ncde de nefsin kskanl ye

;164

MCADELE SURESt

fakirlik dola;ysyla sadakat bulamazsanz, tahkik, Allah' Te,ala Hazretleri sfat nurlaryle sfat nefsaniyeyi rtc, iki evvelkisinde o sadakay bulmaa mucib m~ahedat, maarif, ve mkaefiat ve tecelliyat envarn ifaza ile rahmet edicidir. Yahut mana; ok ks kanlk reziyIetini ve fakirlik skntsn rtcdr., Fazileti iktisaba ve telbisine (aybn setr etmee, rtrnee) ve nc ksmda mal itaya tevfik ile rahmet edictdir. Keza ifak (korkria) ve tvbe ancak zikrolunan ehmi nefis ve fakirden olur. Bundan sonra zikrolunan tahalluku ve ehim reziyIetini ve iddeti fakri izale eden namaz, zekat ve itaat ile emreyledi. Zira huzur namaz ve kalb makamnda murakabe ile ruh makamna terakkiden ibaret olan birinci mertebe, terk ve tecrid zekat ile kalb makamna terakki demek olan ikinci mertebe, hayrl ilerde Allah'a ve Resulullah'a itaat ile nc mertebeye mnasebeti cinsiyye hasl olur. Zira hayrlar ad~t olunur ve taat berekatyla Allah ile, istifna haslolarak fakir mntefi olur. Allah' Teala Hazretleri Ahiretinin iini: islah eden bir kimsenin dnya iini Allah islah eder buyurmutur. (Ayet 14) (Elemtera ileIlezIyne tevellev kavnen adiballah aleyhim ma hfun minkm ve la minhm) Allah'n gazab etmi oldu,. u kavme dost olan kimseleri grmez misin? Onlar sizden deil, onlardan da deildirler. Zira dostluk hakikaten sabit olmaz, ancak: cinsiyyet ve mnasebet ile sabit olur. Eer cinsiyyet mevcud ise iza-: lesi vacib olur. Mevcud deil ise sohbet ve dostluk ile sirayetinden saknmak vacib olur. Cinsiyyet olmad takdirde dostluk ancak z~ valiyle dostluunda zail olaca menfaat ve lezzet gibi, harici bir sebepten mmkn ohr. Bu sebepten mucibinin nefyi ile beyinlerinde hakiki. dostluk nefyolunmu ve onlar sizden deildir, bu dostluk srf nifaktr, denilmitir. . (Ayet 19) (stithveze aleyhmeytan fe'ensam zikrillahU 'Onlara vehim eytan galebe ve istila ederek lezzat cinsiyye ve e hevat bedeniye ve dnya ziynetini gzlerinde tezyin ile Allah'n zikrini onlara unutturdu.
L~~.yet

22) (La tecid kavrnen y'minftne biIlahi velyevmi!' ahiri)

Allah'a ve yevmi ahire yakini iman ile iman eden bir kavmi (Yuvaddne men haddallahe ve resiHehu ve lev kamu a1;>aehm) (AyetJ 22) . velevki babalan ve oullar ve kardeleri de olsa Allah'a ve Resul~ne dmanlk edenleri sever bulamazsn; nk muhabbet bir emri ruhanidir. M'minler, m'min olanlara yakiyn hasl edip ehli Hak'k bildikleri vakit kalb ve ruhlar suret ve nefislerine galib' olur. Hak ve ehIi Hak'la beyinlerinde ,olanmnasebeti hakikiyYe ve .
l

MCADELE SURES

165

muhabbeti -ruhaniye karabete ve kan ve etin ittisaline mstenid', olan tabii muhabbeti mesh eder. Zira ruhani ittisal tabii ittisalden iddetli ve kuvvetli ve daha safi ve lezzetlidir. (laike ketebe li kuliibihiml' ymane) (Ayet 22) Allah' Teala Hazretleri, bu m'minle'i rin kalbIerinde ahd evveli hatrlatc vekefedici kefi yakyn ile iman tesbit ve temkin eyledi. (Ve eyyedehm birnbin minh) (Ayet 22) Ve zat tecellisi nuruna, yahut alemi kudse muttasl olduklarn dan onlar kendinden olan ruh ile teyid eyledi. (Ve ydhilhncen natin tecri min tahtihel'enhfu"J (Ayet 22) Ve onlar altlarndan tevhid ve erayi ilimieri nehirleri akan efal, sfat, zat cennetlerine idhah eder. (Ve -radyallah anhin] (Ayet 22) Nur te,celli ve sfat il~ sfatlarn mahvetmekle Allah' Tea!a onlardan raz (Ve radu anhl (Ayet 22) ve sfatna ittisal ile onl'atr da Allah' Teala'dan raz oldular. (HUke hizbunahil (Ayet 22) Gayr isbat ve gayre iltifat etmeyen Allah'n hizbi ve sabikun snf, ite ancak bunlardr. (EH inne' hizballalli hmlmflihftne) (Ayet 22) Agah olunuz ki Allah'n hizbl olan ~abaka, kemali mutlak ile fyuz bulmu olan ancak onlardr.
i)

Mcadele suresi

tamamdr.

HAIR

SURES

BsMtLLAHRRAHMANRRAHM

(Ayet 2) (Ve kazefe li kuliibihimrru'be) Allah' Tealaonlarn kalbIerine korkuyu ika etti, yani onlar Habib' e muhalefet ve zddyet ve ada,vetleri dolaysyla kahra mstahak olmalar sebebiyle Allah) Teala kendilerine kahr nazaryla nazar edip bununla mteessir oldular, ve kalblerinde ek mevcud olup beyyine ilerinde basiret zre olmadklar cihetle ra,blerinden kahra uradlar. Eer ehli yakin olsalard kalbIerinde korku vaki olmazd ve nuru yakin ile Resul' bilir ve imana muhalefet etmezlerdi.' (Ayet 7) (Ve ma atakmrresiil fehuzh ve ma nehakm anh fentehul Resl'un size verdii eyi aln ve nehyettii eyden saknn. nk Resl Allah ile tahakkuk eylemitir, (Ve ma yentku anlhe va in hve illa vahyn yhaJ buyurduu gibi emrettii, Allah'n emri, nehyettii Allah'm nehyidir. (Ayet 8) (Lilfukarailmuhaciriyne) N efis makamndan hicret eden terk ve tecerrd sahpleri, (Ellevyne uhric) (Ayet 8) yani

166

HAIR SURES

Allah' Teala onlar nefis -makamndan ihrac eylemi, yoksa kendi , nefisleriyle km olsalard, nefisleriyl~ ve terk ve tecridi grmekle nahcub olur ve gnahdan daha iddetli olan ucub, kendinibeen mek hicab ile nefis makamnda vaki olurlard, (Min diyarihin ve emvalihimJ (Ayet 8) mevtnlarndan, vatanlarndan ve meluflarndan, yani nefislerinin sfatndan ve malumatndan (Yebteune fazlen min Allahi ve ndvana) (Ayet 8) ulum ve fezaili h~:kyeyi ve sfat tecelliyat nurIarndan ahval ve, mevahibi seniyyeyi Allah' Teala' dan tale beder olduklar;: halde karldlar. (Ve yansurftnallahe ve Resiilelu) (Ayet 8) Yakn kuvveti sebebiyle ,nefislerini feda ile onlar" -Allah ve Resul'ne yardm ederler. (ldike hmssadkiinel (Ayet 8) te bunlarn amelleri, davalarn t'asdik ettii iin yakyni imand~ sadk olanlar, ancak bunlardr. Zira yaknn mevcud oldu:nun alameti, cevarihin (tm uzuvlarmzn) uhud eyledikleri ilim m~ tezasndan ba,ka harekat mmkn olamamak haysiyeti ile cevaril~ zerine yakn eserinin zuhurudur. (Ayet 9) (Velleziyne tebevve ddare vel'iymane) Dahi imann mahal ve mevtn olan ahd evvel ve makarn asli olan ftrat evveliyyi vatan tutnu olan kimseler, bu sebepten iman o mevtma mu-:, karin (yakn) kld. Zira nefis, gurbet mevtndr. (Min kablibim) (Ayet 9) Nefisden ibaret olan dar gurbetten, 'muhacirlerin, ftrat], evveli mevtnna hicret etmesinden evvel o' makam vatan tutanlar, nk bu dar, onlarn diyarna mtekaddim olan dar aslidir. Bu sebepten Nebi AleyhisseHm (Hubbulvatan mineIiyman) yani Vatan muhabbeti imandandr buyurmutur ki, bunlar da neelerln-: de hicab nefisile hicaplanmayp ftrattan sakt olmayan ve ftrat safas zre baki kalanlardr. Kederlenip tagayyr edipte ,sonra seyr ve sluk ile safa,ya rcu eden evvelkiler bunlar gibi deildirler. (Yhibbihe men hacere Heylln) (Ayet 9) Bunlar aralannda safada cinsiyet ve vefada mnasebeti asliye ve karabeti ha.~ikiyenin mtehakkik olduu ve din ve ahirette muvafakat ile ftrat ahdi sabka- ,nn hatrlamas' bulunduu iin onlara hicret edenleri severler. (Ve layacidne fi sudrllimhaceten mmma t') (Ayet 9) Kalbierinin,' atf nefisden selameti, devaiyi hrsdan tahareti, huzuza muhabbetten tenzihi ve ksmete -yakyn hasl etmeleri sebebiyle muhaclriyne ,verilen haz ve nasiblere gnllerinde ihtiyac bulamazlar, (,Ve y' sirftne ala enfsihim) (Ayet 9) tecerrdlerinden ve cenab kudse te-. vecchlerinden ve me:vadd ricsden terfHerinden ve ftratlan iktizas ile fazilet kendilerine bir emri zati olduundan ve hakikat ihvanlar na ve tarikat muavinIerine fart muhabbetleriJ1.den muhacir karda-: ,larn nefislen zre tercih ederler. .(Velev kane biWm hasasatn)

HAIR SDRESt

167

(Ayet 9) Kendilerinin iddetli ihtiyalan olsa bile ftvvet ve kemal mrvvetlerinden ve tavhid kuvveti ve hazz nefisden ihtiraz ve metalibi klliyeden zevk bulduktan sonra metalibi cziyeye rcu korkusundan eshab ve a.hbabm nefisleri zerine takdim ederler. .lVe men yka uhha nefsihi) (Ayet 9) Nefis her irk ve kt sfatn .me'vas ve her rics ve deni tabiatn uevtn ve iheti sfUyeye ml!azimeti ve huzuzu cziyeye huhabbeti sebebiyle kskanlk, onun tabiatr:da yorulmu cibilletidir. Binaenaleyh cibilleti mntefi olmadka uhhann ona nefsinden ml1tefi olamayaca, lakin Allah'n hfz eyledii kimsenin ancak bu afat ve ururdan masun olabilecei cihetle Allah' Teala'nn hfz ve ismetiyle nefsinin kskanlndan vikaye olunmu 'olan kimse, (FeHUke hm mmliliune) (Ayet 9) ite kemalat kalbiyye ile .felah bulanlar ~cak bunlardr .~ (Ayet 10) (Velleziyne can min ba'dihilm yekulune) Ftrata hicret edenlerden sonra gelenler yaninefis menzillerini kat' sluk eden Hsam iftikar ile (Ra,bbenafirlena) (Ayet 10) Ey Rabbi'miz, bizin nefislerimiz sfatlarn ve rezaImiz heyetlerini, kalb nurlar ile setret, (Ve ii ihvaninelleziyne sebekuna biI'iymanil (Ayet 10) ve iman ile bize sebkat etmi, olan ihvanmzn, hidayetten sonra, dalalet, ve nefis sfatlanmn zuhuru sebebiyle olan telvinatn gnahlarn setreyle, : (Ve la tec'al ri kulbina inen' Ulleziyna amenu) (Ayet 10) ve ey Rabbi'miz heyeti sebiyye ve eytaniye ile ihticab ve kalblerimizde bu heyetlerin kklemesi sebebiyle iman' eden mminlere kar kalbIerimiZde gl yani hkd ve hased klm~ derler' (Rabbena inneke raUfurrahiym) (Ayet 10) Ey Rabbi'miz, tahkik, sen sfatnn nur,lany~a o heyetleri setredici, tecelliyat irae ve kemalat ifaza ile rahmet edicisin derler. (Ayet 13) (Le'entm eedd relbeten ri sudftrihim minallahil Allah hakkndaki cehilleri ve ademi marifetleri sebebiyle halk ile Hak' dan mahcub olduklarndan mnafkla.nn kalbIerinde Allah'dan ziyade sizin korkimuz vardr. Zira Emirilm'minin Ali Aleyhisselam'n . (Halikin senin indinde azimeti, mahluku senin gznde kltr) 'buyurduu vechile Allah' bilseler Allah'dan baka messir olmadm bilerek Allah'n azamet ve' kudretini anlayacaklar ve indIerinde ha kn azamet ve tesiri kalmayacakt. (Ayet 14) (Be'shm beynelfun edidn) Henz kah r ilahi ile mahkur olduklan ve Resl'n kahr ve heybeti zllinin (glgesinL) ve ~lemi kudse ittisal.ile nefsinin tenevvr ve teyidi nuru aksinin onlara vafi olmam olduu sebebiyle kendi aralanndaki kavga ve. kahramanlklar ok iddetlidir. (Tahsebhm cemi'an ve kulb-

168

HAIR SURIDS

hm ettaJ (Ayet 14) Zahirde ittifaklan dolaysyle onlar, cemiyetli toplu bir kuvvet zannedersin, halbuki kalbLeri mtefE}rrikadr. Kesretile vahdetten: batl ile Hak'dan hicabq.a olup tefrikalar ve unu ru sfliyeye taaUuklar ile her biri bir tarafa E}ktiklerinden tevhid nuruyla kalbIerinde cemiyeti hakikiye mntE}fidir, bulunamaz. lZalike bi'ennehro ka,vmn la ya'klneJ (Ayet 14) u da, onlarn ak:l SIZ bir kavm. olmalar sebebiyledir ki akll olsalar mtefE}rrik ve, vehim yollarndan kurtulup ilmi tevhid yolunu ihtiyar ederler. Zira akl yolu birdir, vehim eytaumn yollar, mteferriktir. KalbIerin dankl kuvvetleri zayflatr, .ve niyetleri rtro (Ayet 16) (Keneselieytfui iz kale Ufinsfuilr felenma ke'fere kale inni beri'n minke inni ehafullahe rabbel'aemiynel On~arn mnafk olan ihvanlarnn misali, insan iva etmekte eytan yani vehim gibidir ki, insan ftrat halinde iken vehmi ona lezzat hissiye ve ehevat bedeniyeyi tezyin ve redaete drmek iin hevay tabiat ile ihticaba tevik eyledi, vaktaki insan, tabiat ile Hak'tan ihticab ve nefis zulmetme dalnca vehim eytan, meaniyi idrak, ufku akliyeye terakki ve baz sfat ilahiyeye tla ve azamet ve kudret- asann ve rububiYE}t envann idrak ile havf hissetmekle Hak'.kn cenabna takarrub ile insandan teberri eyledi. (Ayet 17) lFe kane aldhete hna ennehma. mnari hftlidiynefiyhaJ Her ikisi cismam tabiata ve her trl atelerine mtene'vvi' elemlerine mlazim olduklar iin ikisinin de akibetleri cehennemde nuhalled ve mebbed olmak oldu. (Ve zalike cezazza.Iimiyne) (Ayet 17) te ibadeti mrvzunun gayrinde vaz' i~e heva putuna ve beden ta,gutuna ibadet ve kendi a:rzulann ilah ve ma'bud ittihaz E}den zalimlerin cezas budur. (Aye't 18) (Ya eyyhellezine amenuttekuIlahe) Ey iman gaybiyey taklidi: ile iman edenler, measi rezaH 've seyyiattan itinab, hasenat, taat ve fezaili iktisabda Allah'a ittikia edinlz. (Veltenzur ner-:sn ma kaddemet liadin) Ve her bir nefis lmden so:nras iin takdim eyledii ameli salihata baksn. (VettekuIlahe1 (Ayet 18) Ve i'raz v~ ivaz ile ihticabtan ve mtekiya,t iin Hak'k vasta klmaktan. da saknruz. cinnaIlahe habiyrun bima ta'melune) (Ayet 18) Zira Allah' Teala'sizin 'amal ve niyetlerinizden haberdardr. Cenab Nebiyyi Sallallahu Aleyhi ve Seem'in .(Likll emri' ma'nuil buyurduu vechile niyetlerinizin ve ameerinizin muktezas ile sizi cezalandrr. Yahut mana;' Ey iman tahkikiyle iman edenler, efal ve S1fatnz ile. hioablanmaktan Allah; a saknnz ve herkes yarn iin takdim ettii, muhakklr ame! ve sfatlara nazaretsin ki, bunlar hill

HAm SURES,

169

olan hicablar, mezmum ve merdud olan vesilelerdir ve bakiyyat ve telvinattan Allah'a ittika ediniz. Zira Allah' Teala Hazretleri, nefsinizle yaptnz ve nefis ile olmayarak yaptnz amellerdenhaberdardr.

(Ayet 19) (Ve Iii teknnn kelleziyne nesnale) Ve cismani eh vetlerle ihticaq ve nefsani lezzetlerle itigal sebebiyle Allah'a nisyan edenler, unutanlar gibi olmaynz. (Fe'ensabm enfsehm) (Ayet 19) Allah Teala da onlara nefislerini unutturdu, hatta nefislerinin, beden ve bedenin terkip ve mizacndan ibaret olduunu zannederek kuddus cevher ve ftrat nurdan gafil oldular. (litike hml fasikiin) (Ayet 19) te fask olanlar, ancak bunlardr ki, Hak Teala'nn insanlar onun zerine halk eyledii Ftratullah olan dini kayyumdan huru ve ahdullah arkalarna atp hyanet ve gadrederek hasr olmulardr. ' (Ayet' 20) (La yestevi asliibnndri ve ashablcennetD Eshab nar olan nisyan ve gadredenlerle cennet eshab olan mtteki m'mjnler ve ahdullah ifa eden muhakk!kler msavi olmazlar. (Eshiiblcenneti hmlfaizne) (Ayet 20) Fyuz ve necat bulmu olanlar, anca~ . cennet eshabdr, halbuki hasrolanlar, fart gafletlerinden ve temyizlerinin zehabndan gya ce~net ile nar ara8n tefrik etmezler, yoksa fark etseler temyizl~ri mp.ktezas ile amel ederlerdi. (Lev enzelna hazelkur'ane ald cebelin lere'eytehu hamin hayetillah) Ademi tesir ve ademi kabulde mriklerin kalbIeri tat~n daha katdr, zira kelam ilahi ilerisinde ziyade imkan olmayan bir tesire bali olmutur, hatta bir daa indirilmesi farz olunsa kelam ilahiden huu' ve paralanmak suretiyle ,da bile mte~ssir olurdu.
21)
i'an mutesaddr~n

(Ayet

(Ayet 22) (Hvalahllezi la ilahe illa hve) , slam cemi ve tafsil z re bina olunmu olunca" cemi.ve tafsilin mesanide tekrar (tekrar olunan ayetlerin sylenmes) ok olmutur. Yani vcudda ilah yol}tur, ancak hu dur. Bununla cem' , sonra (AHml ayb veeha detiJ (Ayet 22) kavliyle tafsil eyledi. lim, tafsilin mebdeidir. Zira Hak Teala'nn alimiyet, hakayk ve ayan mahiyetin ayn cemide temyizidir. Yani, alemi gaybde sveri mahiyet alimiyetindendir, ve mahiyetin ehadet aleminde vcudat, biayniha me zahiri mahsusada zuhur etmesidir. Fakat intikal mahasna deil, belki zuhur ve butun manasnadr, sveri malumenin kitabet ile kat zerinde zuhu-

170

HAm SUREs-

ru gibidir. Binaenaleyh her zahir olan, Hak'kn ilmi sabkndan zahir olmutur. lH'verrahman) (Ayet 22) O Allah, bidayet itibaryle mahiyetin ,\Tcudatn ve sveri neviyesil'li, mezahire ifaza ile rahmet sahibidir, lErraliym) (Ayet 22) nih;:yet itibaryle kemalatn kendilerine ifaza ile merhamet edicidir. (Ayet 23) (HvanaHezi laHahe illa hve) Yine cemi itibariyle tevhidi zatiyi tekrar etmesi, tevhidi zatiden sonra tadat olunan izafiyat ve selbiyyat gibi tefasili sfat itibaryle itibar olunan bu kesretin, vahdeti zatiyeye mnafi (kar ve zd) olmadn' tenbih .iindir. ~ (Elmelikl) (Ayet 23) Her eyin ona muhta olduu ganiyyi mutlak, daha etem ve ekmeli (en mkemm,eli) ;mmkn alamayacak bir su . rette bir' nizam ve tertipte het eyi tedbir edici, (El kudds) (Ayet 23) cemi sfatnda. madde ve imkan aibelerinden mcerred, bin'a'enaleyh sfatndan bir eyi bilkuvve ve bir vakte mahsus olmaz, (Esselitm) (Ayet 23) acz gibi noksanlardan beri, uzak '(Elmminu) , (Ayet 23) yakn ehlini, sekine (vakar, temkin, metaneti kalb) inzali ile emin klc (Elmheyminu) (Ayet 23) ona emin olan, her korkudan emE?n (korkusuzluk eminIik) halat emen zre hfz edici '(El aziyzl (Ayet 23) daima galib olup hi malup olmayan kuvvet sahibi,' (El cebbar) herkesi her eyi dilediine cebredici, (Elmtekebbirn) (Ayet 23) gayrn anavasl ve vcudda mukarin olmasn dan mteali (Sbhanallahi amma yrikfine) (Ayet 23) Allah' Teala gayr sbat ile irak ~denlerin irkinden mnezzehdir. (Ayet 24) (HvallahlhaJiku) O Allah Teala, zuhurunu irade eyledii esma ve sfat muktezas zre mezahiri takdir edicidir, (EIbariu) (Ayet 24) ayn zatnd: hey'at mineyYize ile mezahirin bazsn bazsndan temyiz ve tafsiledici, (Elmusavvir) (Ayet 24) s fat ve zahirinin tefasil suretlerini tasvir edicidir. lLehl! esmalhsna) (Ayet 24) Mahlukat musavvere sretlerinde zahir, mebdeat 'mugayyibe (balangcdaki gayb halil suretlerinde batn olan esma hsna, o Allah Teala'nndr ki, esma ve sfatlisan zre zatn~ tesbih eder. Allah' Teala alimdir.
Har sures tamamdr..

MMTEHNE;

SURES

BsM:lTI:.LAHRRAHMANRRAHM

(Ayet 1) (Ya eyyhellezne amenu Hi tett~hzii advv ve advvekm evliyael Ey mminler, siz benim ve sizin dma;nlarnz dost tutmayI.p.z, Allah'n dman, ahdine muhalefet ve kalbiyle cenabndan iraz eden kimseqir ki, bilzarurete gayrn muhabbetiyle m rik, ve muvahhidle mrikin her birisi ayr ayr bir tepede olduun- dan gayr nef'i eden her muvahhide drp.an olur. (Tlkftne ileyhill\ bil meveddetil (Ayet 1) Siz onlara mevaddetle mhlki olursunuz. Bu ayetl~ beyinlerindeki dostluu, zati olmayp, garazi olduuna iaret eylemitir, ve aralarnda cemi vcuhdan cinsiyet ve mnasebetin bulunmamasyla mnafat zatyenin beyanyla dostluun zati olmasnn- imtinan (Ve kad keferft bima cftekiim minelhakkl (Ayet i) ayetiyle beyan eyledi.' Yani' halbuki tahkik, onlar, size gelmi olan Hak'ka: kfr ettiler, sonra dostluun, ancak cinsiyyet ve irke meylin hudusunda olacana, eer dostluk vaki oldu -ise her halde cinsiyet ve irkin bulunmas lazm geldiine (Ve- men yef'alh minkm fe'kad daJle sevaess~biyli) (Ayet I) kavIiyle iaret eyledi. Yani sizden her kim o muvalat (dostluu) yaparsa doru yolu, tariki vahdeti gaib etmitir. Sonra, tahkik ehlinin garazi dostluu ihtiyar -eylemesi caiz olmadna" garazi dostluu:rn,ucib olan sebeplerin umuru faniye olup menfaati ancak dnyaya mahsus bulunduuna, akl ise fam ileri' deil, baki ileri ihtiyar etmek vacip olduuna (Len tenfe'akm.. erhamkm ve La evladkm) (Ayet 3) sz ile iaret eyledi. -Yani erham (hsm) ve evladnz elbette size faide- verniyecektir, hakiki dmann dostluunu ihtiyar etmenize sebep olan kimsenin faydas yoktur. Zira aranzda hakiki ittisalolmadndan, k yaneti ugra, lmden sonra ebedi bir ayrlkla aranz ayrr" (Yevmelkyan~ti yafsl beynekm) (Ayet 3) kavlinin manas da budur.
Kii kardandan, anasndan, babasndan, refikasndan, evladndan

kaar,

buyurduu

gibi Allah

Teala, sizinle erham ve

evladnzn

arasn ayrr.

Bundan v:;onm sabk ve muvahhidihakiki brahim Aleyhisse-, lam'a teessi ve iktida ile tariki tevhidi talim eyledi. (Le'estafirenne leke) (Ayet 4) Elbetteki ben senin sfatn~n ve seyyiat amelinin nuru ilahi ile mahv sure~iyle sana gufran taleb edeceim, (Ve ma emlik lekel (Ayet 4) ve ben, senin iin ancak bir taleba malikim, an ma gufrann vcudu linneke la tehdimn ehbebtel buyurduu vechile Allah TeaIa'run meiyet ve inayetine talluk eden bir itir. (Rab-

172

MMTEHNE SURES~

bena aleyke tevekkelna) (Ayet 4) Ey rabbimiz, biz senin efalini' u hud ve efalimizden huruc ile :ancak sana tevekkl eyledik. (Ve iley.ke enebna) (Ayet 4) Ve senin sfatnn mtalaas ile bizim sfatmz mahvetmek suretiyle ancak sana inabe eylediJr. (Ve ileykel masyr) (Ayet 4) Ve zevat ve vcudatmzn, senin zatnda fenas ile gidi ancak sanadr ki, bu tevlidi tamdr (Ayet 5) (Rahbena la tec'a]na fitneten lilleziyne keferu) Ey bizim rabbimiz, bizi mahcublara fitne klma, 'yani biz, onlardan korkmayz ve' onlar iin vcud ve tesir gprmeyiz, lakin senin ikabndan afvna snrz, taki, bizden sa.dr olan seyyiat ve sfat ile zub.ur sebebiyle onlarn elleriyle bizi iptila ve ikab etmemekliin iin ikabndan afvna smrz. (Vafirlena) (Ayet 5) Ve bizim, kusurlar mz gnahlarm ukubet ile deil, afiv ile setreyle. (inneke entelazizlhakiym) (Ayet 5) Zira sen, onlar ile bizi ukabe ve bizden onlar def'e' ve onlan kahra kuvvet ve kudret sahibisin. Her iki iten birini mutlaka hikmet iktizas ile ihtiyar eder ve ilersin. Sonra brahim' e ve eshabna iktidanu vcubunu tekrar ve bidayeti tevhid ve re ca ve kemalin vukuuna intizar ma.kamnda onlara isbat eyledi. (Asanalu en yec'ale beynekfun ve beynelleziyne adey- _ tm mnhm meveddetenl (Ayet 7) Adaveti mucib olan kfrn. refi ile Allah' Teala'nn sizinle, dmanlk ettiklerinizin arasnda meved-', det klmas me'muldr. Zira ihticab ftti bir ey deildir, belki ft rat asliyyenin muktezas iman ve sevimektir. Kfr ancak nee ile ihticab ve gavaii tabiiyede dalmaktan hadis' olmutur. Allah Teala, gavaei tabiiyenin ref'ine kadirdir. te gavaii hic=ab refolundukta vahdeti zatiye nuru ile sureti hakikiye ve uhuvveti (kardelik) imaniye muktezas zahir olur. (Vallah afiirrrahiym) . (Ayet 7) Allah' Teala Hazretleri, sfat nuru ile muzlim heyetleri ve hicabla,r setr edicidir, noksan ehline rahmet edip kemalatn ifaza ile noksamn tamamlaycdr.

(Ayet 8) (nnallahe yuhibblmuksitiyne) Allah' Teala, adalet sahiplerini sever, zira adalet muhabbetin, muhabbette vahdetin zillidir. Hi bir mazharda adalet zahir olmaz, ancak. evvela mazharda muhabbet Allah'n tahalluku ile zahir olur. Zira zatsz zl yoktur. Allah' Teala a'lemdir. Mmtehine suresi
tamamdr.

SAF

SURF;Sl

BSMiJLLAHRRAHMANRRAH1M:

(Ayet 2) (Ya eyyhelleziyne amenu Ume tekulune na la tefa-. Iune) Ey m'minler, sizin ilemediiniz eyi ne iin' sylersiniz? man hakikinin levazmndan olan eylerden bazs sdk ve. garimetin (denmesi lazm olan bor 've diyet) sebatidr. Zira ftratn nee-i evaibinden halis olmas, sdk ile sabita,zimeti iktiza eder. (Lem tekuIlne ma la tef'alune) kavIi, yalana ve vadinde durmamaga muhtemil olur. mdi iman iddia eden kimseye iman hkm ile her ikisinden de itinab vacib olur, eer jtinab etmiyorsa imannn hakika.ti yoktur. Bu sebepten (Kebre makten indaIlahi entekl ma la tef'alune) (Ayet 3) buyurmutur. Yani ilemediiniz bir eyi syle, meniz Allah' Teala'nn indinde byk bir gnah ve kabahattir, nk yalanmebadti imand!1n olan mrvvete mnafidir. Nerde kald ki, kemaline mnafi olmam olsun. pan asliye, ftrat evveliye ve dini kayyuma rcu etmektir. Ftrat evveli ise fezail ecnasn cemi anva ile mstelzimdir ki, bunun en az derecesi, mrvveti muktazi olan iffettir. Yala,n~cnn ise mrvveti olmadndan hakikatta inan da yoktur. Yalanemn mrvveti yoktur dediimiz undandr ki, yalan, IMz ile dehllet eyledii manay gayba ifade eden bir ihbardr ki insan sair hayvanlardan temyiz ve tefrik eden hassas da nutkudur. mdi ihbar mutabk olmad 'vakit nutuk faidesi hasl olmaz, olmaymca . sahibi insaniyetten hari olur.. Ayn zamanda mutabk olmayan gayri vakinin ve kuvvaYi itikadn ifade ettiindeneytanet haddinde dahil ve istidadn izale ve istidadna m nafi ezdadm iktisab ile Allah indinde byk bir gazaba mstahak olur. Vadini 'yapmamak da byledir ki o da yalana yakndr. Bir kasdnda sadakat~ ve sebat, ftrat selametine lazm olan fezai1den ~eri olan ecaatn levazmndan birinci derecei~ir. ecaat bulunmaynca mlazimetin bulunmasyla iman aslide bulunmaz. Binaenaleyl Allah'dan gazab sabit olur. (Ayet 4) (nnallahe yuhibbUeziyte yukatilune fi sebiylihi. saffa) Tahkik, Allah Teala Hazretleri, onun yolunda kumla kirele yaplm gayet kuvvetlibir bina gibi saf olarak mukate~e edenleri sever. nk Allah yolunda nefsini feda etmek, nefsin Allah muhabbetinde halis olduu zamanda olabilir. Zira bir kii Allah'dan gayri her neyi severse nefs i iin sever, binaenaleyh muhabbeti endadn Ye ,irkin asl, nefsin muhabbetidir. mdi nefsini feda ettii vakit, nefsini gayri muhib olur, nefsini' muhib olmad vakit bizzarure dnyadan hi bir ey sevmez ve nefsini fedas, dnya iin dnyay

174

SA.F SURES:f

terk dedikleri gibi nefsi iin olmayp Allah iin ve Allah yolunda olduu vakit onun kalbinde Allah muhabbeti, her eyin muhabbeti zre racih ve faik olup haklarnda (VelIeziyne amenu eedd habbenUHal) buyurulmu olan kimselerden olur. Byle olunca (Yuhibbuhum ve yuhubbunehu) (Maid~ suresi, Ayet 54) kavli mucibince Allah'n onlara muhabbeti lazm gelir. Hakikatte ise muhabbetullah, ancak Allah'dan olur. (Ayet 5) (Felamma za'' ezaallahu kuliibehrn) Vaktaki fart heva ve hubbu d.J::ya sebebiyle Musa'nn kavmi, .ilimIerinin mukte. zasndan saptlarsa ciheti sfliyeye tevecch ve ftrat asliyeleri muktezasndan meyl ve ud. ettikleri iin Allah',! Teala onlarn kalblerini hidayet yolundan saptrp onlar kemalnurundan mahcub eyledi. (Vanaln la yehdi! kavmelfftsikiyne) (Ayet 51 Sabit bir din ve srat mstakimlen ibaret olan ftrat muktezasndan hari olan kavimleri, istidadnznzeval ve ademi kabiliyetlerinden Allah' Teal' Hazretleri kemal nuruna hidayet etmez. (Ayet 7} (Ve men azlehu' mimmeniftera alellahilkezibe ve hve' yd'a llerislami) Nuru aslinin muktezas olan islama davet e~en Nebi, harite mevcud iken 'Allah'a iftira eden, Allah'n nurunu zulmette koyan,. 'stidad ftriyi ve beka sermayesini fena metandan sarfeyleyen kimseden daha ziyade zalim kim olabilir? (VaUahu la yehdil kavmezzal:myne)' (Ayet 7) Allah Teala bu sfatla mevsuf olanlar kabiliyetsizliklerinden ve istidadla;rnn zevalinden nuru kemaliye yani zati nuruna ve vechi sbhaniyetine hidayet etmez. (Ayet 10) (Ya 'eyyIeIleziyne amen hel edkm ala ticaretin tl1ciykm min azabin elim) Ey taklidi imanla iman edenler, sizi elemli azaptan kurtaracak olan bir ticarete delalet edeyim. mi? nk onlar davet eyledii elemli azaptan kurtarc ticaret, ancak nefsi~insfat ve heyeti ile nuru ilahiden.mahcub olanlara mahsus olur.. (Ayet 11) (T'minune bdUahi ve resiiHhi) Sizler tahkikan -ve yakin istidIali ile Allah'a ve Res.l'ne iman ederseniz shhat istidlal ve kuvveti yakinden sonra (Ve tcahidiine ri sebiyliHahi bi emvMikm ve esikm) (Ayet III Allah yolunda mallarnz ve nefislerinizle mcadele edersiniz, nk nefis ile mal~n,. Allah yolunda ,bezl ve sarf, ancak yakinden olabilir. (Zaikm hayrn lekm in kntm ta'lemiinel (Ay~t 11) Eer siz ilmelyakin ile bilirseniz bu iman ve mcahede sizin iin en hayrldr. Zira mal ile nefis yakn vakitte , fenaya gidecektir, onlara ali olan vaki lezzetlerle onlar satp tebdil , , ederseniz elbette sizin iin daha hayrl olur.

- SAF SURESt- .

.175

(Ayet 12) (Ya,fir lekm znftbekm) AIah Teala, nefislerinizin muzlhn heyetlerini ve anellerinizin ktl gnahlarn rter, (Ve yudhilkm .cennatin) (Ayet 12) ve sizi, nefis cennetlerine idhal eder, nk bunlar, (nellahetera minelm'minine enf:iisehm ve emvalehm bienne le hmlcennete) (Tvbe suresi, Ayet 111) ayeti ile amel, nefis ve mallarn ivaz mukabilinde bez.l taCir idiler. (Teori mn tahtherenham) (Ayet 12) O cennetlerin altlarnda erayi, ahlak, tevekkl ve tevhidi efal ilimIerinin nehirler-i-'cerya:p. eder. (Ve mesakiie tayyibeten) (Ayet 12) Ve sizi tevekkl ve nefsin sair makam ve menzilleri gibi gzel meskenlere idhal.. eder. (Zdlikelfevzl'azyn) (Ayet 12) te bu saadet, zikrolunan cennetlerde bu makamlara nail olaniyan . kimselere nisbetle byk bir saadettir. Yoksa azimi mutlak saadeti deildir. (Ayet 13) (Ve uhra thibbftneha) Ve ondan baka size sevdii niz daha karl bir ticaret ki, o da (Nasrn minanahil (Ayet 13) te'yidi melektlti ve keif nuru ile Allah' Teala'dan nusrat (Ve fethn kariybn) (Ayet 13) ve kalb makamna vusul ve sfat ,tecelliyatn mtalaa ve rza makamnn husulu ile olan fethi karib ticaretidir. Siz, bu ticareti seversinizbuyurmas, hakiki muhabbetin' _ancak kalb makamna vusulden sonra olduu iindir. Ve buna ticaret tesmiyesi kendi sfatlarn Allah'n sfatlaryla tebdil ettikleri iindir. Ay~tte zikrolunan havariyyun kalb makamna vsul ile heyeti tabiiye .karanl~dan ve nfus zulmetinden halas olan "ye ftrat asliye nuruyle tenevvr ederek tasfiye sebebiyle hakiki yzleri bey~zlanm olan kims~lerdir. (Ayet 14) (Men eilsari riyyiine
nah

Uanali)

Yani

sfatnda

sluk ile

Allah'n

nusratna benim ile beraber tevecch eden kimsedir.' (Kaalel hava-

ensrullahiJ (Ayet 14) Saf olan havarilerSfatnn kemalatn, mazharlarmzda izhar ile Allah'a tasa,rruf eden Allah'n yardmclar biziz dediler. Ve sfatnda sluk ve sfat envarn izhar ettiler. Hatta kemali kalbiyyi tesir ile tekmil mertebesine bali oldular. lFeamenet titetn) (Ayet 14)Bunun zerine bir taife' istidadlarnn kabul dolaysyle onlara muhabbetlerinin tesirine iman eyledi. (Ve keferet tMfetn) (Ayet 14) Bir taifenin de kendi sfatla ryla hicablanmalar dolaysyla kfr ettiler. lFe'eyyednelleziyne amenft ala advvihim) (Ayet 14) Biz, heme nuru te'yid ile iman edenleridmanlar zerine te'yid eyledik(Fe'asbehft zahiriyne) (Ayet 14) ve hemen iman edenler, vazih burhanlar, nurlu hccetlerle onlara galib oldular Allah' Teala a'lemdir. Saf suresi
tamamdr.

'~,

CUMA

S U R ES

BtSMLLAHRRARMANRRAHM

(Ayet 9) (Ya eyyheIIeziyne amenu izi! nu diye lissaldti min yevmiIcumu'atiJ Heca harflerinin ve 'hafta gnlerinin teayYn ve vaz gibi ukulu beeriyyenin sebebine muttali olamad her vaz', yani bir lafzn ve ismin manasna konulmas da, bila mahses, tahsisin vukuu mnteni olduundan mutlaka vehim ile' merebi akln vera/s tavrndandr. Belki btn Iug~tlerin vaz bile byledir. Zira krrei arz n her ktasnda bir Iugat vardr ki, o Iugatn ilk tekenm, zapti mmkn olmayan umuru sfliyye ve ,uIviyyenin itimai sebebiyle hususu bir istidadn iktiza eyledii bir emri tevkifidir. Eer yle olduuna kaH olsaydk stlalda -yine vaz' mahsus zerine stlah icad eden bir sebepten hali olmayacakt. imdi haftann gnleri dnyann mddeti olan eyyam ilahiyyenin izasnda (hizasnda, srasn da) konumutur. Tahkik, cemi asrlarda insanlar arasnda dnya mddetinin, kevakibi, seba adedince yedi bin sene olduu itihar etmitir. imdi, (Ve en yevmen inde rabbiye ke'Ief snnete mimma ta'duni) buyurduu vechile her bin sene AHah'n gnlerinden bir gndr. Dnya mddetinin yedi He takayyd etmesi, hafay mutlak devri mddetinin cemisi alt bin senedir. Yedincide (Muhanmed'in zuhuru ile) -zuhur devri balar, nitekim ahadet parma ile orta parman iaret ederek Ben ve kyamet u iki parmak gibi olarak ba's olundum, gnderildim buyurmulardr. Ve bu zuhur, evveli enbiya Adem Aleyhisselam'n zamanndan itibaren yedi bin sen,enn tamamna kadar ziyadeleir ve saatn kyam ve kyameti kbi rann vukuunda zuhuru tam ile hafa devri mnkazi (bitmi) olur. Ve bu zamanda halkn fenas, ba's ve nur, hesab zahir olur. Harise radyaHahu anh'n uhudunda hikaye olundu u gibi, nar ehIi ve cennet ehIi temeyyz eder, belirleriir. Allah'n ar bariz olur ki bu da ahirettir. imdi haftadan altgn semavat .ve arzn kendilerinde halk olunduu gnlerdir, zira halk, Hak'kn hicabdr. (Halakal nn manas, semavat ve arz izhar ve kendi batn ve onlarla ihtifa eyledi, gizlendi demektir. Yedinci gn, cuma gn ve cemi sfatta zuhur sebebiyle ara istiva zamandr.' Ve Nebimiz Muhammed Sallallahu Aleyhi ve Ala ve Sellim'in ba'syetiyle fecri tulC eden kyamet gnnn iptidasdr. Binaenaleyh, Muha.mmediler cuma ehlidir. Ve Muhammed cumann sahibi ve nebilerin hatemidir. Yedinci gnn 'yevmi cuma tesmije olunmas" o gnn cemi sfat cami ismi azam suretinde zuhur vakti ve zuhuru Jiafa ile ihtilaf olunmak haysiyetiyle cemi sfat ile zuhurda istiva vakti olduu iindir. Bu srra binaen

CUMA SURES

.177

cuma gn istiva v.aktinde namaz mendub, sair gnlerde' mekroh olmutur. Sfatnn kllisi bu zuhurda 'i,timaettii iin bu zuhura ayncemi tesmiye olunur. te bu manadan cumaya cuma denilmi-', tir. Yehud ve sair milletler ehlinin kaffesi, AHah'n, yedinCi gnde semavat ve arz n halkndan feragat eylediine ittifak etmilerdir. Ancak Yahudiler bu gnn cumartesi olduuna, iptiday halkn pazar olduuna kail olmulardr. Bizim yaptmz te'vile gre o gn cuma gn olur. Bu te'vile gre ehad yani pazar gnnde, halkn iptidas olmas da, ehaddiyeti zatn menei kesret olma.kl ile te'vil olunmutur. Ve eer ehad gnn, gnlerin evveli ve ibtidas~ halk. vakti klarsak devrei nbvvetin cemisi, devri hafa ve zuhurul1 iptidas altnc gnde olur. Ve havasda zuhur ziyadeleerek ta ahrn da Mehdi'nin hurucu zamannda tamam zuhura ve hafann irtifana (Ykselmesine) mntehi olur (son bulur) ve zuhur, sebt yani cumartesinden ibaret olan yedinci gne de am ve amil olur. mdi cu-) ma gn, bu manann izasnda mevzu olunca insanlarn o gnde' kaffesi, hicab olan ega1i dnyeviyyeden feragat etmeleri mel1dub olnu, namazda itima ve huzura davet olunup o gnde hazreti cuma vusule vesile olacak huzur namaznda itima heyetiyle nfusun tezahr iin al verii terk] zikri ilahiye sai etmek vacib klnm tr. Me'muldur ki heyeti itimaiyeden . birisi, egali dnyeviyeden fera ile hicab halkyeden tecerrd, zikrullaha sai ile tarikine sluku, itima namaz He hazreti cuma vusul hatrlarda felah bulur. (Ayet 9) (ZMikm hayrn lekm in kntm ta'lemunel' tbu terki ve zikrullaha komak. ve cemaatle namaz klmak eer srrn ve hakikatn bilirseniz, sizin iin daha hayrldr.
al veriin

(Ayet 10) (Feiza kudyetssalat fenteirft Il'~rd vebteu min fadliIHihi) Namaz, eda olduu vakit yer yznde daln ve Allah'n ihsanndan rzk talebedin. Selatn inkizasndan (sonundan) sonra dalmak ve rzk aramakla emr, selat hakikiye ile cunada fenadan sonra tafsile rcu'a iarettir. Zira cumada kalmak, zat ile sfattan ve Hak ile halkdan mahcub olmaktr. Binaenaleyh intiar, fenadan sonra beka halinde hakkani vcud ile sfatta' takallub ve halkda seyri billaldr ve Allah'n nsann v.e nzk taleb, esma. ve sfat tecelliyat huzuzunu taleb ve arz nefis makamna rcu ve Hak nefsin huzuzunu istiyfa etmektir. (Vezkrullahe kesiyral (Ayet 10) Ve Allah' ok zikrediniz. Yani kesret ile vahdetten mahcub olmakla, hidr;yet ten sonr.a dalalete dmiyecek haysiyetiyle kesreti sfatiyle suretinde vahdeti cemiyeti zatiyeye hazr olunuz. Ve Hak ile halkn hukuKunu mean iyf:a ve cen1i ve tafsile cemian riayet etmekte istikamet

178
'

CUMA

SURES

tarikini iltizam ediniz. (Le'aIIekm tflilnne) (Ayet 10) Bu suretle cemiyetin vaznn hikmeti olan felah azam ile felah bulmanz me'muldr. (Ayet 11) (Ve za re'ev ticareten eV,lelven n feddu ileyld) Ve onlar, bir ticaret veya lehv (havat iler, oyun oynamak) grdkleri vakit ona ko a;rlatr , yani bu mana nerede, onlar nerede ve bu muamele onlar iin naslolur? Tahkik, onlar uzakla~tlar ve gafil oldular, ihticab ettiler, lehv ettiler. (Kul ma ndaIlali hayrn mineUelvi ve mmetticareti) (Ayet 11) Yani, eer sizin ftratnz, himmetiniz sizi bu manaya sevk etmezse bari Allah indinde vaki olan ivazlar iinamel ediniz. Bunlar da sizin indinizdeki umuru faniyeden hayrldr. Rzk iini tevekkl ile Allah'a tefviz edin, zira (Va!lalu lay rrrazkyne) (Ayet 11) Allah' T~ala Hazretleri nzk vericilerin hayrlsdr. Allah' Teala a'lemdir. Cumia suresi
tamamdr.

MNAFKUN

SURES

BSM1LLAH1RRAlHMANffiRAHM

. (Ayet ) lza caeke mnruikune kalu neled inneke le resu-, luIIali) Mnafklar, sana geldikleri vakit Senin hakikat Resulullah . olduuna bizler ahadet ederiz derler. Mnafklar istidadl. aslinin onlan iman nuruna, heyeti tabiiye ve adeti reddiyenin kklemesi sebebiyle hadis olan istidad arziyyenin kfre ektii, arada kalm kimselerdk. Bunlar, risalet ehadetinde yalancdrlar, nk risalet manasnn. hakikatini' ancak Allah bilir, <> marifetle Resulullah arif olanlar bilir, zira. Resul' marifet, anoak Allah' marifetten son~a mmkn olur, ve Allah'a olan ilmi kadar Resul' bilebilir. Binaenaleyh Resul' hakikaten ancak kendi ilminden mnselih olup ilmullah ile a'lem olanlar bilir. Halbuki mnarklar, gavaeyi bedeniye ve heyati zulmaniye ile istidad nurlann sndrdkleri ile beraber zat ve sfatlar hicablan ile l\llah'dan mahcubdurlar. O halde ne suretle Resulullah' bilirler ki,risaJetine ahid olsunlar? (VaIIalu ya'lem inneke le r;esulh valIahu yeledu innelmnafInyne lekaz bune) (Ayet 1) Senin hakikaten onun Resul' olduunu Allah' Teala . bilir. Ve Allah' Teala hakikatte mnatklarn yalanc olduklanna ehadet eyler.

M'NAFKUN SURES!

179

(Ayet 3) (Zaike biennehm amenu) Bu nifak, istidad ve ftrat, nurunun bakiyesi hasebiyle onlann Allah'a iman etmeleri, (Smme keferii} (Ayet 3) sonra nefisleri sfat ve rezail hicablan ile bu nuru setr etmeleri (Fetubia ala kuliibihim) (Ayet 3) o heyetin kkle mi ve kazandklan gnahlardan pasn husul ile bilkIliye rablerinden mahcub olmalar sebebiyledir. (Fehni la yefkalune) (Ayet 3) Onlar; risalet manasn, din ve tevhid ilmini anlamazlar. \ (Ayet 4) (Ve iza re'eytehn rucibke e'csanhfunl Ve sen' onlar grdn vakit tenasb ve nian ve aametleri feraset cihetinden istidadlarna ve nur ftratlarna delalet, ettiinden ekil ve suretlerine taaccb edersin.' (Ve in yekulu tesna' li kavliliim) (Ayet 4) , Ve eer sz syleseler, szlerini dinlersin. Sabahat ve hsn manzr, aslda ftratn safasndan olduu iin ResuluIlah Sallallahu Aleyhi ve Sellem, onlarn szlerini duyar ve kelamlarn dinlerdi, vaktaki ek ve pasn kalbIerine galebe ettiini ve heyeti bedeniye ve arziye": lerinin hev:as asliyelerini iptal eylediini ve istidad nurlannn sndn grnce onlardan me'yus olup Bunlar, nurdan zulmete" fIak'dan batla doru ne,reye gidiyorlar? diye halleinden ta,accb eyledi. Hkemadan birisigzel yzl birini grdnde fetanet ve. zeka sahibi olduunu zannetmekle syletmee balad, onda bir mana bulamaynca u ev, eer iinde oturan kimse olsa ok iyi bir evdir dedii riva;yet olunur., te U{e':ennehm hubn msennedetn) (Ayet 4) kavlinin manas budur ki, o mnafklar gya dayanlm kuru ktklerdir, yani ruhdan hali crlimler, kendilerind~ yemi ve faide olmayan kuruyup ta ruhu tammiyesi zail olan dvar lara dayatlm kuru aalardr. Mnafklar ruhu insani ve hayat hakikiye istidadnn zevalinde onlarn mesabesindedirler. (Yasebune' klle sayhatin aleifhim hml" advv) (Ayet 4) Onlar her sayhay kendi aleyhlerinde dman zannederler. Zira ecaat, ancak yakinden, yakin ise ftrat nurundan ve kalb Hafasndan hasl olur, halbuki onlar srlat nefs zulmetlerinden dalgn, lezzat ehevat ile hicab-' lanm ek ve phe ehlidirler. Bu sebepten kendilerine za;yflk ve korkaklk galib olmutur. (FahzerhID.) (Ayet 4) Tahkik, onlarn iS-o tidadlan batl olmakla senin nurunla hidayet bulmazlar, Bohbetin onlarda tesir etmez, onlardan hazer eyle. (Ayet 5) (Ve Za kyle lehm te' alev yestafir lekm resiilullahi levvev rnsehm) Onlara Geliniz Resulullah sizin iin istifar etsin denildii vakit balanu evirirler, umuru zulmaniye ile adet ve mmarese ve behiymiye ve' sebiyye kemalat ile itibar ettiklerinden nura lfet etmezler ve sureti zatiyeleri mesh ve tayir phndu undan nura, kemalat insaniy.}ye ,mtak olmazlar. (Vere' eytehm
i
i

180

MNAFKUN SUREs

yesuddftne) (Ayet 5) Ve ciheti sfliyeye ve zeharifi (sahte araylar) dnyeviyeye mneezib olmalaryla tabiatlar:q.da meanH uhreviye ve .ciheti ulviyyeye meyl olmadndan, onlarn i~a,z eder olduklar n grTsn. (Ve hm mstekbininel (Ayet 5) Kendilerine ey tanetin galebesi ve kuvveti vehmiyyenin istilasyle ve eneiyetle hicablar ve hayriyetin kusuru sebebiyle onlar istikbar (ulu1anmak) edicidirIer. stifar edip etmemekliin onlara msavidir. (Len yafiralhbu lehm) (Ayet 6) Fsklar ve doru dinden nuruelan sebebiyl~ hidayeti kabul istidadlarnn zevali ve kendilerinde heyeti zulmaniyenin kkletii iin Allah' Teala Hazretleri onlar katiyye.n mafiret etmiyecektir. (Ayet 7) (HID.lleziyne yekuliine tnfikii ala men inde resiililUibi hatta yenfaddft) Onlar yle bir kimselerdir ki, kendi fiilleriyle Allah'n fiilini ve kendi ellerindeki mal ile Aah'n hazinelerinde olan grmekten mahcub ve cehaletleri dolaysJyla ittifak kendilerinden tevehhm ederek Resulullah'n indinde olan f.akirlere bir ey vermeyin ki, dalsnlar derler. Keza kendi sfatlaryla Allah'n sfatlarndan mahcub olup izzet ve kudretin kendi nefislerinin olduunu tevehhm ederek, (Le yuhricennel'e'azz ininhel'ezellel (Ayet 8) Medine'ye avdetimizde aziz ve zenginler, zelil ve fakirleri elbette Medine'den karacaktr derler. (Ve lilIahil'izzet ve liresiilibi ve Um'miniyne ve lakinnel mnMkyne la ya'lemiinel (Ayet 8) Halbuki izzet ve kuvvet ve kudretin kaffesi, Zatuah'n nurlar ve za,tna lazm olan sfat olup Allah'a kurbiyyeti ve Hak'da fenas ve s~ fatndan mahv mkdarnca ibu sfatn mezahiri nsiyyed~ zahir olduunu ve Allah Teala'ya Resulullah' dan daha karib kimse olmayp ondan sonra mukin ve muhakkk olan m'minler olduunu, bina~n ali za,lik cemi halk a!,asnda Resuluah'dan, ondan sonra da ona tabi olan m'minlerden daha aziz kimse alamyacan mnafklar his ve uur edemezler, phelerinin iddetinden. ve ihticablarndan ~ile mezler. Halbuki izzet Allah'nve Resuluah'n ve m'minlerin ol~ 'duunu ikrar edinceye, kadar, onu ihrac ve cinsi ile Medine'ye girpesini braknayan kimse, yine bu kelam syleyen kiinn oglu kendisine vaz olmutur. Bu kelam syleyen kii, vaktaki Medine'ye dnd, olu klcm ekerek babasn Medine'ye girmekten men eyle di, taki Resuluah Saaahu Aleyhi ve Seem izin verinceye kadar hapsinden kurtulamad, ve izzetin Allah'n ve Resuluilah'n ve m'minlerin olduunu ehadet eyledi.
evHdkm

(Ya eyyhellezyne funenli la tlhikm emvalkumve la an zikrillahi) Ey m'minler eer siz imanda sadklar iseniz, emval ve evladnz sizi zikrullahdan megu etmesin, nk

(Ayet

9)

MNAFKUN SUREs

181

iman kazyyesi Allah muhabbetinin her eyin muhabbeti z re galebesidir. mdi, mal ve evlada iddeti taallukdan, evlad ve dnyann, muhabbeti kalbIerinizde Allah'n muhabbeti zre galebe edipte onlarla mahcub ve nara giderek ftri istidad nurunu serian fani olan eylerde izaa ile zarar ve ziyan etmiyesiniz ki venefsinizde fazilet ve heyeti nuriyenin olabilmesi iin shhat ve mala ihtiya ve vaktinde; mialn infak ile mallardan tecerrd ediniz. Zira infak, ancak nefisde tecerrd heyetinden ve cmerdlik melekesinden olduu vakit nafi olur, amma mevtn hazr olduu vakit mal, onun deiJ varisle'indir. Binaenaleyh infak o kiiye f.aide vermez ve ona tahassr ve nedametten ve cehlile ec elde tehiri temenniden baka bir ey yoktur. nk eer o kimse iman davasnda sadk olsa idi mevtin zaruri ve Allah'n hikmeti ile takdir eyledii muayyen bir vaki,tte mukadder olduunu, binaenaleyh tehiri mmkn olmadn yakinen bilecektL (Ayet 12) lVaUahu h.abiyrn bima ta'melne) Allah' Teala Hazretleri, sizin amellerinize ve niyetlerinize haber sahibidir. Bu sebepten o vakitte infak ve ec elde tehiri temenni ve selah ve tasadduku vadeylemek nafi olamaz. Allah Teala o infakn tecerrd ve zekattan ve melekei sehadan olmayp belki gayet buhul ve gya- mal onunla. b~raber gidecekmi gibi mal sevmekten olduunu ve o vaid- ile temenninin' dnyaya meyil ve tasdik ve selaha mnafi heyetin mevcudiyetinden srf yalan ve dnyaya muhabbet olduunu bildii iin ona fayda vermez., Allah' TeaJ.a a'lemdir. Mnafikun suresi tamamdr.
SURES

TEGABUN

BSMLLAHRRAHMAN(iRRAHM

(~yet 6) (Fekal ebeern yehdiinena) Mahcublar, kyas kabul etmeyecek bir surette kendileri zere Resul'n, fazilet ve rchaniyetine sebeb olan nurdan nefisleri sfatlar ile nahcub olup Resurde, beeriyetten baka bir ey bulamaynca ~(Bizi beer mi hida,yet eder? diyerek Resul'n hidayetini inkarettiler, nk her arif marufunu ancak kendi:inde olan bir. :rp.ana ile bilir. Binaenaleyh nuru kemali, ancak nuru ftri ile bulunur ve kema.li ancak kamil bilir, bu sebepten Allah'n gayrs Allah'! bemez denilmitir. Ve her birtalib matlubunu, o tarafa kendisiyle tevecch etmek m;mkn olabilen bir eye delalet edic bir cihetle bulmutur. Keza, her hangi bir eyi

182

TEG.ABUN SURES!

tasdik eyleyen kimse, mutlaka tasdik -eyledii manay, yine o manadan nefsinde bulduu ile bulur. te mahcublarda nuru ftridan asl9.. bir ey bulunmaynca Resul'n kemalini bilmediler.Onu inkar eylediler. Kendilerinde talebi hadis ohipta hidayete multac olmak iin Hak'dan bir ey bilmediler, bu sebeple hidayeti de inkar eylediler. (Fe kefeni vetevenev) (Ay~t 6) Mutlak surette kfr ettiler, yani Hak'dan, dinden Resurden mahcub olup: bulmu olduklar mahsusata tevecch ile makulden iraz ettiler. (Vestaf~,aUahu) (Ayet 6) Halbuki Allah' Teala lIa,zretleri, hakikaten kemali ile mstani olmutur. Onlar bilsin bilmesin Allah' Teala, kemalini bulmu, zatn uhud edicidir. (ValIalu aniyyn) (Ayet 6) Allah' Teala, zat ile! onlarn imanlarndan ganidir. Allah'n kemalatndan hi bir kemali, onlara ve onlarn Allah' marifetine tevakkuf etmez. (Hamydn) (Ay-et 6) Her ne kadar onlara zahir deilse de btn zerrat,vcudun mezahirinde hususiyle evliyasna zahir olan kemalat ile Allah' Teala, nefsinde kamildir. Onlar o kemalattan mahcub olduklanndan bu kemalat ile Allah' gremiyor ve hamd etmiyorlarSla da Allah'l\ Teala, yine her mevcud tarafndan o m-evcudun kendi$ine .mahsus kemali ile ham d olunmutur. (Ayet 9) (Yevme yecme'ukiim li ye1vmil cem' z~ike yevmtte... Allah' Teala'nn sizleri yevmi c-em'ide cem eyledii zaman., hatrlaynz. te o zaman aldanmak gndr. Yani dnya ilerinde aldanmak bir ey deildir, zira dnya ileri hi, kimseye onlardan bir eyin baki kalmadg, fenas zaruri, zevalisratli olan fani iler-' dir mdi bu fani eylerden bir ey, velev ki insann can bile olsa fevt olurs'a yahud birisi tarafndan ifate olunursa (zayi etmek veya fevtetmek) ancak zarureten fevti lazm olan bir eyi fevt olmu ya-, hut ifate olunmutur. Binaenaleyh hakikaten yazklkve aldanmak . .yoktur. Asl gabn (satda aldatmak) v~ tegabn yani gadr ve aldanmak, ancak ifate olun~iasa daima' baki kalacak ve sahibi' serme,den onunla faidelenecek olan bir 'eyin ifate ve izaasinde olur ki o da nuru kemali ve istidaddr. te onun zya'nda (Fema rebihat ti, carethl)1 ve ma kfuu mltediiynJ (Bakar.a suresi, ayet 16) buyurduu vechile fyu,zu necat ticaretine tahfiz olunmu sermaye ve karn izaasnda hasret ye tegabn, aldanmak zahir olur. Her kim istidadn ve nilru ftratn iza-a ederse nuru alp.p zulmette kalan kimsegibi mutlak mabn olur. Ftrat nuru baki kalmakla beraber is-:tidadmn iktiza eyledii kendisine layk lremali iktisab etmeyen vey,aiktisab etti ise de gayesine varamayan kimse de, tam kamil olan kimseye nisbetle' mabun olur, gya ki ona kamil makam ve meramna nail olmu, bu' da noksanda mtehayyir kalmtr. (Ve men
gabfini)

TE-ABuN SURES
y'mii

183

";"

bUliibi ve ya'mel salihill (Ayet 9) Ve istidad nuru hasebiyle Allah'a iman ve iman muktezasyla salih am el ileyenin - nk amel, nazar mikdar olabilir - (Ykeffir anh seyyDitilD (Ayet 9) ameliyle Allah'a ittika eyledii seyyiatn Allah Teala rter, (Ve ydhilh cennatin) (Ayet 9) ve' onu amelIerinin derecat iktizas zere cennetlere idhal eder. Eer takliden iman ve measiden ihticab ve taat iledi ise onun seyyiat ~nubunu rtp takva amelinin derecat hasebiyle nefis cennetlerine, eer tabkiken iman ve sfatndan ihti. cab ve Allah'n sfat ve merzatnd'a slk ile amel etti ise onun sfat nefs ktlklerini rtp' amal ve makamatta meratibi mikdarnca ,kalb cennetlerine, eer iman ayni ile iman ve vcudundan Allah'a, ittika ve mahede il~ amel etti ise onun kalb ve sfatnn vcudu ktlklerini rtmekle ruh ceI,netlerine ve eer iman hakiki ile iman ve .fenasn r'yet veeniyyetinden ittikaetti, saknd Jse 'onun eneiyetinin zuhuru ile telvinini ve bakiye ktlUkJ.e:i'ini rterek zat cennetlerine idhal eder. (Ayet 10) (Vellezlyne keferll M'minler ve mertebelerinin mukabelesinde mahcub olanlar, (UUke ~habnnari) (Ayet 10) bunlarda mahcub bulunduklan tahaka nanmn gazab ile muazzeb olduklar halde narn mesahibi ve mlazmdrlar. (Ma esabe nn mu-; sybetin illa bi'izniIlahil (Ayet 11) Gerek hicab ve gerek sair musibetlerden her hangi bir musibet ancakhikmeti muktezas zere AIlah'n takdiri ve meiyeti ile isabet eder. (Ve men yu'min billahi) (Ayet 11) Zikrolunan iman ksmlanndan birisi ile Allah'a iman eden kimse (Yehdi kalbel) (Ayet 11) iman eyledii ma,tlubunun kemalini bulup mahalli nazirine vasl oluncaya kadar Allah Teala onun kalbini iman muktezas ile amele hidayet eyler. (Vanah biklli ey'in aliymn) (Ayet 11) AHah Teala her bir eyi bilicidir sizin, imann~n mertebelerini, kalbIerinizin srlarm amellerinizin ahva!ini, Matn ve afattan hulusunu bilir.
marifetiniz.muktezas

ve aty'urresfle)i Allah'a ve, Resul'e zre Allah'a ve Resul'e itaa,t edin, zira kemalden geri kalmann ve hsran ve naksanda vaki olmann ,en ou, ademi nazardan olmayp ancak ikdamn (gayret ve seba,tla alma). zafndan ve amelde taksirden vaki olur.

(Ayet

12)

(Ve

aty'uIlahe

(Ayet 14) (nne min ezvacikm ve evladikm abdvven lekm) Evlad ve ezvacnzn bir ksmI' kendileriyle muhtecib olmanz ve. muhabbet ve iddeti alaka ile onlarla kalarak, iki muhabbeti ms!avi klmakla onlan muhabbette Allah'a erik klmanz v~ onlar Allah'a tercih ile onlara ibadet etmeniz sebebiyle size dmandrlar. (Fah-

184

TIDG.ABUN SURES:t

zeruhm) . (Ayet 14) Binaenaleyh onlarn muhabbetinden ve iddeti te~llukundan ve onlarla ihtiqablanmaktan hazer ve nefislerinizi hfz ediniz. Gerek muhabbet ve gerek muhabbetten baka her 'eyde hukukIarnn Allah'n hukukuna t~rcihini istedikleri zauan onlar muakebe ediniz. (Ve n ta'ffi ve tasfahft ve tafirj(Ayet 14) Ve e'er mdara ile af eder, hilim ile ceraimden geer, merhamet ile cenabetlerini rterseniz, gnah ve kabahat yoktur: Ancak gnah onlarla ihtica,bda ve ifrat muhabbette ve iddeti taallukdadr,yoksa adalet ve faziyIete, mraatte (hfzetmek gzetmek) ve hsn ahlak , ile muaeretlerinde deildir. nk adalet ve fazilet mendub (iyi mstehab) belki sfatullah ile ittisaftr. (Fe innallahe gafftrunra,-. hiym) (Ayet 14) Tahkik, Allah Teala gafur ve rahimdir, size Allah'n ahIllin ile tahalluk lazmdr. (Ayet 15) (innama emvalkfun ve evH\:dkm fitnetn) Sizin emval ve evladnz fitnedir, ancak siZ Allah'dan iptila ve imtihan-' dr. (Vallah indeh~ ecrn aziymn) (Ayet 15) Ve Allah indinde iptila makamnda sabr ve Hakkullah'a riayet edene ve evlad iin kendisine vacib hukuktan taksir edip sui ahlak ile imsak ve cem v~ meneyledii mal sebebiyle Allah'n emrine muhalefet ve buhul ve isyan reziletini irtikabndaki taksirini tedarik eden ve Allah'n, hakkn izaaya ve onlarla ihticaba sebep olan muhabbetlerinde ifratn, keza mal adavet ve hsranda vaz ve israf ve measide infak ile nimeti ilahiyeye kfranasebep olan malmuhabbetinde ifratn ve mali kr ile kaim olmayann taksirini tedarik edene ve eer muvafk mal ve evlada isabet ederse krederek iddeti ferahdan tekeb-, br ve istina ile tuyan etmeyene ve bunlardanbir eyi fevt ederse iddeti hazeninden helake sebep olacak derecede ceza' etmeyerek (sabrszlikla szlanmayarak) sabredene ecri aziym vall"dr. (Ayet 16) (FettekuIIahe mesteta'tm) mdi bu muhalefet ve mevzuu beyanda olan flfatta hal ve metebenize gre mesainiz ve makamnz hasebiyle Allah':a ittika ediniz, (Vesme'u ve aty'u ve enfiku hayren lienfsikum) (Ayet 16) ve emval ve evladda sizin iin hayrl alann kasdederek bu emirleri fehmedip am el edin ve Allah'n onlarla sizi iptila ve imtihan eylediini bilin, mallarnz, P.Jlah'n raz olduu yerlerde infak edin. (Ve men yiika uhIa nefsih fe Hhke hm mfIihiine) (Ayet 16) Ve her kim ki ismeti ila'mye ile nefsinin kskanlndan, tyneti nefisde yuurulmu olan bu reziyIetten vikaye olundu ise, fazilet sevabna ve kalb makamna fyuz ve zafer bulanancak bunlardr.
,Teabun

suresi

tamamdr.

TAL~K

strRES

BSMLLAHRRAHMAN;RRAHM

(Ayet 2) (Ve men yettekillaheJ Makamnn muktezas hasebiyle Allah'a ittika eden ve hali gnahndan itinab eden kimse, (Yec'al lehu mahreciJ (Ayet 2) Allah Teala onun iin makam ve mek~lll nn darlndan hal ve mevahib rahat geniliine mahrec klar, yani karr. mdi her kim ki, gnahlarda ittika ile ona heyeti muzlimenin ve niran tabiat ukubetinin skntlarndan mahrec klar (Ve yerzukhu min hays la yehtesyb) (Ay~t 3) ve onu. vakf olamad iin zan ve tahmin etmedii mahalden, .alemi gaybden fezaH nurIaryle ve nefis cenneti sevab ile rzklandrr., Sfatlarnda ittika edenler iin nza makamna mahrec klp onlar uurlar olmad cihetle tahmin etmedikleri mahalden kalp cihetinde ruhelyakin ve sfat ilaliye tecelliyatnn semerat ile rzklandrr. Vcudunda o vcuddan tenzih ile ittika edenler eneiyetin darlndan vcudu mutlak geniliine mahrec klarak hi tahmin etmedii ve ha.trna getirmedii vcudu mevhubu rzklandrr. (Ve men yete'vekkel alanahD (Ayet 3) Ve her kim ki vesilelerden kat nazar ve vastalar dan inkita ile Allah Teala'ya tevekkl ederse (Fehve hasbh) (Ayet 3) Allah Teala, onun kifayet edicisidir. Takdir ettiini ona isal ve onun iin taksim eyledii dnya ve ahiret nasiblerini ona sevk eder. (nnallahe 'baUu emrihi) (Ayet 3) Tahkik, Allah' Teala Hazretleri diledii iine ba1idir, yetikindir, ona mani yoktur. mdi bu 'keyfiyeti yakinen bilen, hi bir kimseden korkmaz ve mmid de etmez, iini Hak'k~ tefviz ederek necat bulur. (Kad ce'alallah ii' klli ey'in kadral (Ayet 3) Tahkik, Allah Teala her i iin ,ezelde bir haddi muayyen ve vakti muayyen tayin etmitir. O eyi bir sainin sa'yi ile ziyade, bir maninin men'i ve mukassarn taksiri ile noksan 'olmaz, vaktine tekaddm ve vaktinden tehir etmez~ Bu keyfiyeti yakinen bilen ve a,hid olan hakikatta mtevekkildir. (Ayet 4) (Ve men yettekllahe yec'al leh min emrihi ysra) Ve vaktine mfaatte Allah'a ittika ve hali gnahn.danitinab eden kimse iin Allah' Teala, sek iinde kolaylk klar. Ne,zaman makamnn adabna riayet eder ve mevtnlarda halinin 'gnahndan itinab eylerse onun iin h~r mertebede takvaya tertib eden yesrin alasna terakki myesser olur. (Ayet 5) (Zaike emrullahi ,enzelehii ileykm) u keyfiyet, Allah'n size inzal ettii emri ve ona mahsus andr ki, o da istidad lktizasnca tevfik ve kabul mikdarnca feyz eylemektir. Bundan sonra,

186

TALAK

SURES!

icmal eyledii szn tafsilini tekrar ile (Ve men yettek1lahe ykeffir anh seyyiatihil (Ayet 5) buyurdu, yani Allah Teala Hazretleri Allah',a ittika eden kimsenin ziyadeden mani' ve feyzinden hicab olan heyeti nefsini ve mevani'ini setreyler (Yu'zim lehii ecra) (Ayet' 5) ve ona kabul ve istidad cedid hasebiyle haline m.nasib kemali ifaza ile ecrini i'zam eyler.
i

(Ayet 10) (Fettekullahe ya Iiyl'elbabil Eer akllarnz, vehim aibesinden halis oldu ise geen mmetIerden mnker ve muannid, lerin halini ve onlara nazil olan azab ve vebali dnp ibret alarak evamir ve nevahiden Allah'a ittika ediniz. Zira (Lb) vehim aibe sinden halis olan akldr. Bu nefis sfatlar aibesinden kalbin halis , olmas ve ftrata rcu etmesi ile olur. Akl, vehimden ve kalb nefisden halas olduu vakit iman yakini olur. Bu sebepten (Ulelbab)) (Elleziyne amenii) ile vasf etmitir, y'ani iman tahkiki ile iman edenler demektir. (Kad enzelaahn ileykm zikra) (Ayet 10) rah~ kik, Allah' Teala size zatn, sfatn, esmann, efalin meadin zikrini mctemi Furkan' inzal eyledi. . (Ayet LI) (Resiila) Yani Furkan' onunla indirdii Ruhulkuds inzal eyledi. mdi [ReSiila) kelimesini (Zikra) kelimesinden bedel, klmtr. Zira zikrin inzali" ancak kalbinde meanU ilkas ve ruhu nebeviyye ittisali ile Ruhulkuds'n inzalidir. (Yetl aleykm ayatillahi) (Ayet 11) O Resul size Allah'n sfatn aikar eder ve tevhidi sfat kefeder. (Mbeyyinatin) (Ayet 11) O sfat mtecelliyat ola, raktan yahut zat envann aikar klc olaraktan (Liyuhricelleziyne amenii) (Ayet 11) iman yakini ile iman edenleri kalb sfatlar ztil, "'metinden ruh nuruna ve mahede makamna karmak iin kefe der. (Vemen y'min bUHUD (Ayet 11) Ve mahede suretiyle iman ayni ile Al~ah'a iman eden (Ve ya'nel saliha) (Ayet 11) ve seyri fillah ve seyri billah ile salih amel ileyen kimse, (Ydhilh cennatin tecrl min tahtihel'enhar) '(Ayet ,ll) Allah' Teala o kimseyi altnda tevhidi efal ve sfat ve zat ilimIeri ve nehirleri cereyan eden sfat en, vari mtalaat ve tecelliyat sfat mahedat cennetlerine idhal eder. (Kad ahsenaah leh nzka) (Ayet 11) Tahkik, Allah' Teala, ona ilimIerden nzklar ihsan eylemitir. (Ayet 12) (Allahllezi halaka seb'a semavatin ve minerard mis" lehnne) Allah' Teala Hazretleri, yedi sema, ve arzdan da yedi semann mislini halk eyleyen zattr. Eer se~alar manay zahiriyeleri ile ahzedersen araz seb'a mehur olan anasr tabakatdr, zira messirata nisbetle kavabil onlardr. Binaenaleyh tabakat anasr, mes..,

TALAK SURES;t

187

sirattan kendilerine, sveri kainata nazil 'olan messiratn arzdr" O tabakat da nan srf, nar ile havadan mmtezic krrei -esir, zemherir denilen havay srf, nesirn, denilen hava ile mll1tezic su, mai srf, toprak ile sudan mrekkeb tabak!ai tyniye, merkezdeki arz srf tabakalardr. Eer semavat, kuvva nefs, akl, sr, ruh, hafa, ve gayblgayb yani aynlcemlzat gayplarndan zikrolunan guyubu seb'a meratibine hamI edersek arzin yani yerlerde mehur dima k~bed, gz, kulak, burun, dil ve cemi vcudun derisinden ibaret bulunan yedi azadr. 'lYetenezzell'emr beynehnne) (Ayet 12) Bu gkler ile yerler arasnda icad ve tekvin nizamn tertip ve tekmili ile Allah'n emirleri tenezzl eder, iner. Allah' Teala alimdir.
TAH R

i M

S U R E

s,i

BSMLLAHRR.AHMANjRRAHM

(Ayet 6) (Kuii enfsekm ve ehliykm na;a) Hakikatte ehil, ittisali cismani ile muttasl olsun olma,sn bir kimse ile aralarnda taauku ruhani ve ittisal ,ak olan kimsedir. Aki taalluk ile her neye taalluk ,eyledi ise bizzarure dnya ve ahirette onunla beraber olacandan nefsini koruduu gibi onu da nardan korumasvacib olur. mdi, bir kimse nefsini heyeti zulmaniyeden temizlerse, fakat nefsinde heyeti zulmaniyede dalgn olan bir takm nefislere meyil ve muhabbet var ise, hakikatte nefsini tezkiye etmemi, temizlememitir. nk o muhabbet sebebiyle o nefislerde mncezip olarak haviyede onunla, beraber ve onunla mahcub olur, isterse- o nefisler terkibinde dahil olan kuvvay tabiiyesi olsun, isterse zatndan hari alemi tapiatta dalm nfsu insaniye olsun. Bu .sebepten sa,dk olan kimseye onlar ile har olunmak iin 'evliya ve asfiyanm muhabbeti vacib olur, nk kii sevdii ile beraber harolunur. (Ve kiidhennasu velhcaret) (Ayet 6) Ey iman 'erefine nail olan m'minler, nefsinizi ve ehillerinizi, odunu,' insanlar ve, talar olan ateten vikaye ediniz, yani Allah' Te ala' nn sfat kaltrmdan ruhani biri ate olmas dolaysyla, ateler 'iarasndan ancak insanlar ve talarla yaklmak suretiyle tahsis olunmu hususi bir ateten saknnz ki, o ate, ru-, hani muhabbet zincirleriyle sfU eylere baJanm kat ve camid , ectam arziyeye mukterin nefislere mstevdir. Mezkir nefisler muhabbetle o umuru sfliyeye mukarin olunca oumuru sfUye ile beraber ukurda harolunur. (Aleyha melitiketn lazn) (Ayet 6) Ve o atein ilerine crmleri galiz, galib ve cefakar melekler tas ar- ,

188

TAHRM

SURESt

ruf ederler. Bunlar da kendilerin~ ondokuz ze baniye denilmekle ia ret olunan, yedi yldz ve oniki burcun ruhaniyetinden ibaret bulu~ nan ve umuru arziyyede tasarruf eden kuvai sema,viye ve melekutu fiiliyedir (Ecsamda messir kuvva ve melekutun kaffesinden ve hle-' mi sfliyeye mvekkil tabiat cismaniyeden ibaret bulunan malik-: den baka kendilerine) ki nfusu insaniye tecerrd ederek meratipten terakki eylese ve ceberut alemine muttasl olsa ibu kuvvay melekutiyede messir olur. Lakin nfusu insaniye umuru bedeniyede dalgn olup haccare tabir olunan ecram heyulaniyeye mukarin olunca kuvvay melektiyeden mteessir, onun esaretinde mahbus, onun elleriyle muazzeb olmutur. I(eddadJ kendilerinde re'fet' ve rah..! met olmayan kuvvetli meleklerdir. nk kahr zerinemecbul olduklarndan onlar iin kahrdan baka eyde lezzet yoktur. (La 'ya'.,. . sunaIlahe ma emerehmJ (Ayet 6) O melekler emri ilahiyemnkad ve musahhir emri iz'an ve itaat edici olduklarndan Allah'n onI'ara, olan emirlerinde Allah'a asi olmazlar. Her madunlarna bu alemin ecram ve kuvvasna nisbetle kahhar ve messir iseler de hazreti ilahiyeye nisbetle mteessir ve makhurdurlar. Eer onlarn' tab'an emri ilahiye inkiyadlar olmasa idi, onlarn da bu alemde tesirleri olmazd. (Ve yef'alne ma y'merneJ (Ayet 6) Tesirlerinin dev,am ve kuvvet ve kudretlerinin ademi tenahisi dolaysyla her emr olunduklarn yaparlar. (Ayet 7) (Ya eyyheneziyne keferu la ta'teziru yevmeJ Ey mahcublar bedenin harabindan ve heyetlerin kkletiinden sonra amellere cezadan bakabir ey yoktur, artk o vakit kemalin tahsili mm. teni olmutur. Binaenaleyh bu gnde itizar etmeyiniz. (Ayet 8) (Ya eyyheeziyne amen tubu ilaIlahi tevbeten nar suhiU Ey iman edenler, hallerinizden her bir halde Allah'a rucU. ile Allah'a tevbe ediniz. nk tvbenin meratibi de takvann meratibi gibidir. Takvann evvel mertebesi, menhiyat eriyyeden . itinab, ahir mertebesi, eneiyeti bakiyyeden saknmak olduu gibi tvbenin de evveli gnahlardan rcu, aheri de ehli tahkik indinde ke bairin anas olan vcud gnahndan rcudur. (Tevbeten nasuhaJ Y!ani bo luklar dolduran, bzkleri islah eden, raklar bititiren, yrtklar ya-' mayan bir tvbe ile tvbe ediniz. Zira her makamn noksan, fesad ve bozukluu ancak ma-fevki olan makama terakki ile o makandan tvbe zamannda cebir ve sai ve islah olunabilir. Terakki ile o makamdan tvbe. ve makamn' y'yeti hicabndan kurtulduu vakit noksan tamamlanr.' (Nasuhj kelimesi, dikmek manasna olan nashdan alnd zere mana budur. Yahut kelime hulusmanasna' olan nu-

TAHRM

STIRESt

189

suhdan :alnmtr. Buna gre mana, tvbe edilen makamdan kat nazar ve ademi iltifatla, o makama meyl ve nazar aibesinden halis ,bir tvbe ,ile tvbe ediniz, demektir. (Asa ra,bbkm en ykeffire ankm seyyiatikm) (Ayet 8) Byle ederseniz, rcu eylediiniz makamn hicab afat gnahlarndan ve, o makama nazar ve onunla "adetlemek ve onu grmek fenalklarnz, yahud o makamdan terakkiden sonra hadis olan telvini - kalb makamnda nefsin zuhuru, ruh makamnda kalbin zuhuru, vahdet makamnda eneiyetin zuhuru gibi telvinleri _ rabbinizin tekfir etmesi, rtmesi me'muldr. (Ve ydhilekm cennatin tecri min tahtihel' enharu) (Ayet 8) Ve sizi tvbe meratibine tertib eden cennetlere idhal etmesi me'muldur (Yevme la yuhziyallahn nebiyye veIleziyne dmen me'ah) (Ayet 8) Allah' Teala'nn, Nebi'yi ve onunla beraber iman edenleri kurb makamnda hicabn zuhuru ile rsva etmedii bir gnde sizi decennetlerine idha.I eder. fNiirhm. yes'a beyne eydiyhim) (Ayet 8) O m'minlerin naz,ar ve kemali ilmi hasebiyle olan uurlar nlerinde, (Ve bi eyndnhim) (Ayet 8) amal ve amalin kemali hasebiyle ola:n nurlan sa tar~flarnda sai eder, zira ilme mensub olan nur, vahdet menbandan, amele mensub olan nur da nefsin sa olan kalb canibindendir.. Yahut mana, m'minlerden sabkyn olanlarn nuru nlerinde, ebrar olanlann nuru salar:j.1da. sai eder. (YekuIune rabbena etmm lena nurena) (Ayet 8) Ey rabbimiz, bizim nurumuzu bizim iin itmam et derler, yani bakiyye uhudlanndanzulmet olduu i,in bakiyyenin zuhurundan Hak'kn cenabna snrlar ve fenay mahz ile nurun idamesini talebederler. Yahut mana, Ey rabbimiz vcudunla sebahat vechinin devam irak ile bu kemali bize ida.me et derler, bunu da A ka sevdii yaknlasa, ayrlr korkusu ile o alar manasnda olan airin sz gibi uhud ile beraber fart iti yaktan sylerler. Yahut, m'minlerin bazs, uhudu zatiye' vasl olamayan m'minler, (Varirlena) (Ayet 8) Yarabbi, fenay evvet bizim isbat vcudumuzu veya fenadan sonra bakiyelerimizin zuhu-' runu setr eyle derler. (Ayet 9) (Ya eyyhennebiyy cahidilkffare velmnafikyne) Ey muhterem Nebi, aranzda hakiki zddiyet olmas dolaysyle kffar ve mnafklara cihad eyle (Valuz aleyhim) (Ayet 9) kuvvetle kudretin menba, kahr ve eziyetin madeni olan Allah ile kuvvetlendiin iin kffar ve mnafklar zere glzet gster ki, kahr ile salabetlerin~n kirlmas, iddeti nefislerinin yumuamas nefisleri zelil ve makhur olup nuru kahnden mnfail omalan ve hidayet bulmalan mmkn olur .. Binaenaleyh kahr sureti kendilerine ayn ltUf olur. (Ve me'vahm cehennern) LA.yet 9) Onlar, onlar olduk-

lQO

TAHR1M: SURES!

a me'valar cehennemdir, yani onlar sfatlar zre daim olduklar mddete, y~hut istidadlarnn zeval veya ademinden dairnen ve ebe.den me'valan cehennemdir. (Ve bi'selmasyruJ (Ayet 9) Ve C8,hennem kt bir varlacak yerdir. Bundan sonra misali tabliye ve' ittisalat suniyenin, umuru uh-r, reviyyede muteber olmadnn, belki ancak'muhabbeti hakikiye Velj ittisalat maneviyyenin mes,sir' olabileceini, ve lahmeti' tabliye, hIl':' tat, muaeret hasebiyle olan ittisalat suriyenin'lmden sonra eseri kalmyacan, ve bunun dnyaya mahsus olduunu ve Allah in-. dinde keramete istihkakda mutebe1r olan ey, Meryem'in ihsan ve Rab'binin kelimatn tasdiki ve kendisinde Ruhullah'n nefhini kabule onu 'hazrlayan taati gibi ancak salih amel ve hak ittikat oldu- unu zikrolunan iki temsil ile beyai eyledi. Ve tahkik, iki temsil arasnda kalb ve ruhun taatini ifa etmeyen ve gzeJ geinem,eyen, evamir ve nevahisine imtisal ile onlara itaat etmeyen, .esrarlarn hfz etmeyen evarnir ve nevahiye muhalefeti ibahe eden ve kelimei tevhidi sirkat ile ibahi seyri ile seyreden ve kemali, alnakla tuyan eden nefsi hainenin mahcublarla beraber calimi hicran ve nar hr manda dahil olacan, ve ruh ,ile kalbin hidayetiher ne kadar, onu cehennemde daim kalmaktan kurtarrsa daa~aptan bir trl kurtaramyacan, ve nefsi emmare firavununun istilas altnda mak~ :hur olup Hak'ka iltica ile kurtulma taleb ve safas dolaysyla muhabbetullah kuvveti kuvv;1tleen adz ve za'fndan nefis eytann! kahr etmek kuvveti zayf bulunan kalbin her ne kadar bir zaman nefsi firavuniyeye mcavereti sebebiyle muazzeb ve u~un mddet onun efali ile mteallim ,~lursa da, muhalled ve mebbed olarak az,apta kalmayp kurtulaca ve hsan ferc ile iaret olunan iffet faziletiyle mtezeyyin olan nefsi, Ruhukuds'n feyzini kabil, nuru ruh ile mtenevvir, kalb sa'sn hamil, eraiyi ilahiye ve akaidi hkmiyeden Rabbin kelimatn musaddk, ilmen ve am elen, srren ve cehren mutlaka Allah'a muti, zahiren ve batnen, ceman ve tafsilen- tevhid mesleinde dizilmi olduu zihne layh ve aikar olmt.. tUr. Allah' Teala a'lemdir. Tahrim suresi
tamamdr.

MLK

SURES'

BSM~AHMAN1:R.RAHM

(Ayet

1)

(Tebarekelle zi biyedihilm.lk) Melekut, ruemi nfus'

olduu gibi mlk de alemi ecsamdr. Bunun iin meiyeti hasebiyle

alemi mlkte tasarrufu itibanyla Hak Teala Hazretleri~ zatn ulvv berekette ziyadeliin nihayeti ve azimetin gayeti olan te barik ile vasfeyledi ve iradat muktezas ile alemi melekutu teshir ve itibar ile de (Fesbhanellezi biyedihi melekutu klli ey'in) (Yasin suresi, Ayet B3)buyurduu vechile tenzihden ibaret olan tesbih ile vasfey':' ledi ki, her birilli mnasibi ile vasftr. Zira azimet ve bereket ziyadelik ecsama, tenz~ ise maddeden mcerred olan eylere mnasib olur. mdi (tebareke) nin manas, yedi kudretiyle 'mlk lliemindE) tasarruf eden' zat, azimet sahibi oldu, demektir. Onun gayr, mlkte tasarruf edemez. Binaenaleyh her bir mevcud olan ecsam, g.aynn yedi ile deil Hak'kn yedi kudretiyledir. Diledii gibi onlara tasarruf eder. (Ve hve ala klli ey'in kadir) (Ayet 1) O zat, mmknattan her ma'dum olan eye kadirdir, mmknat diledii gibi icad eder, nk kudieti karinesi, eyi mmkn e tahsis eyler. Zira kudretin taauku mmknedir. Falan eyi. mmkn olduu iin makdurdur,
denilir~

(Ayet 2) (Ellezi halakalmevte velhayate) Mevt ile hayat, tenef- . fs gibi ztrari' bile olsa yine ihsas ve harekat iradiyedir, mevt ise lmek anndanolan bir eyde ibu ihsas ve harekat iradiyenin 01mamasdr. Halbuki lmek anndan olan bir eyin olmanas, adem mahz deildir. Belki kendisinde vcud aibesi vardr ve illa eer kendisinde vcud aibesi olma.ypta ademi mahz olsa, 'ondaemri: ycudiyi ~abil olan mahal itibar olunmazd. Bu sebepten, halkn hayata taauku gibi mevte taalluku da sahil olur. (Liyeblve'km eyykm ahsen amela) (Ayet 2) Mevt ile hayatn halkndan' garaz, iyi kt ameerde, insanlarn iptilasdr. Yani kendisine ceza tertip eden maluma tabi ilimdir. O da malumun vukuundan sonra mza.., hiri insaniyede zahir olan ilimdir .ki, bu da gaybde kamin (sakl gizli) olan ve malCmun zU,huru ile zahir olan ilmullahdr. nk, hayat kendisiyle ameere ktidret haslalan bir eydir. Mevt de iyi ameere ba,'s ve sebep olan bir eydir. Hayat ile ameerin asl zahir olp,uu gibi mevt ile de asan zail ol1J.r. Ve hayat ve mevt ile ne.fisler derecelerde biri biri zere tefazul, ve helak ve necatta tefavt eder,: ler. Ayette mevti, hayat zere takdim etmesi alemi mlkte mevtin zati ve hayatn arazi olmasndan ileri gelmitir. nre hvel'azizl (Ayet 2) Kt amel ileyenleri kalreyleyen,galiptir, . (Elafuru) (Ayet 2) iyi amel ileyenleri sfat nurlanyla setreyleyen mafiret sahibidir.

192

MLK SURES1-

(Ayet 3) (Ellezi halaka seb'a semivatin tbakaJ O zati mutlak, tabaka tabaka yedi sema halkeyledi. Mlk aleminin nihayet kemali semalarn halkndadr. Tabakat ve nizam cihetinden semalardan daha ahsen ve halk cihetinden daha m uhkem bir ey gremezsin, (Ma tera ri halkrrahmani min tefavt) Rahman'n halknda hi bir tefavt gremezsin. Semalarn' halkn Rahmai1'a nisbetetmesi semalarn, naimi zahirenin usul ve sair naimi dnyeviyenin mebadisi olmas itibariyledir. Semalarn bisatn istidaresi; bazsnn bazsna mutabakati, hsn intizam ve tenasb sebebinden tefavt ;ondan selbeylemitir. (Ferci'iIbasara heltera mn ftftrin) (Ayet 3) Nazarn tekrar ile bir aralk bulur musun? Semalarn hark ve iltiyam,. paralanmas kabil olmad cihetle, fturu yani aral da ondan nefi etmitir. (Ayet 4) (Smmerci'iI basara kerreteyni) Sonra tekrar tekrar nazar et, gzn talebinden baid ve mahrum, faideden hali ve usanc olduu halde sana rcu eder. nk, fjkrin cevelan ve n~zann tek, rar, hakaykn tahkikin ifade eden eylerdendir. Semada huruk ve 'ukuku, yani yrtk ve yar taleb zamannda nazarn tekrar, ha-~ sud ve hasurdan yani defi ve hasret ve nedametten baka bir ey ifade etmeyince imtina tahakkuk eder. Mmteni olan bir eyin v-' cudunu talebeden kimse pek byk bir zahmet ekmitir. ' (Ayet 5) (Ve lekad zeyyenessemaeddnya) Tahkik, Biz manevi g:Klerden dnya, gn yani akl insaniyi (Birnesabiha) . (Ayet 5) , fezailler ile, delail ve beyyinat ile ziynetlendirdik, (Ve ce'alnaha r~\ cumen lieyatiyniJ (Ayet 5) ve o delail ve beyyinat, vehim ve hayal eytanlarna rcum kldk, (Ve a'tedna lehm azabessa'yr) (Ayet 5) ve o eytanIara tabiat ukurunda ihticab ve alemi cismani haviyesinde ve gasak zulmani berzahnda sukut azab sairini hazrladk. Yahut mana, o semay akliyyeden biz.e.daha karib olan semay mahsusay yldzlarla ziynetledik, ve o yldzlar, cevahiri habisesi ile cevahiri mukaddeseye muhalif olan gavask cismaniyeye ,mlazimeti ile kevn zulmeti ve pas iddeti galib olan, bir ehevattabiiyeye mbaeretle kederlenen, taallukat cismaniye levsi ile telvis ve cismaniyetle intizac edip kendisinde muzlim heyetler kkleen ve tebainden tagayyr ve ecram ulviyyenin. tesirat ile mteessir olup her ne zaman alemine rcu etmee. mtak olsa kevakibin ruhaniyeti kendilerini recmederek alemi sfli cehiymine tard ve heyetine., mnasib. heyakile mcaveretini ve tebana makil berzaha mlazimetini ilzam ve tebayin tezad azabna ve o ga,vaskn tebay'inin istilas sairineilka eyledii cihetle' alemi nurdan uzak olan nfusu muzlimenin recmine alet kldk.

M'OLK SURES[

193

(Ayet 6) (Ve lilleziyne kefern birabbihim azabu cehenneme) s terse gayet baid ve mnruatta ve kuvveti erde olan eytanl~r olsun, istersegayet erarette olmayan mahcublarn zayflarndan olsun, umurniyetle 'Rab'lerinden mahcub olanlara tab' ile alemi nura mu- . zadd olan karanlk alemi sfli azab sabittir. (Ve bi'selmasirl (Ayet 6) Muhrik ve muzlim ol'an bu ihanetli ukur kt bir yerdir. (Ayet 7) (za Ikuu fiyba semi'u leha ehikan) Mahcublar"oraya atldklar va,kit, ahalisinin ruhanilerin ve insanlarn seslerine mnafi korkun ve girye seslerini iitirler, nk onlar orada korkun sesli kabih suretli hayvanlarn se dalaryla barrlar. (Ve hiye teftIru) (Ayet 7) O cehennem de onlar zerine kayna:yarak ykselir ve onlar istila eyler. (Ayet 8) (Tekadu temeyyez minela;yz) Cehennemin, nfusun cevahirine iddetle zddyetinden ve tezadn ona iddet galebesinden eczas paralanmaa yaklap biri birinin stne kar. Ben, haya- , tma kasem ederim ki; tabiatarn bazsna iddeti mna,fereti, id deti gayz ve bu gamkl mucib olan ve buz ve adavetin iddetini mstelzim olur. mdi bu ukurun, asl ftrata, oevheri mcerrede ve ruE3mi nura iddeti munrueretinden onfusa gazab iddetleir, ve,nar gazab ile nfusu yakar. Allah bizi bundan muhafaza etsin. (Klle.. ma lkiye fiyha fevcn se'elehm hazenetha elem ye'tikm neziyrn) (Ayet 8) Her ne zaman o cehenneme bir kme atlrsa cehennemin hazini onlara Size korkutucu gelmedi mi? diye sorar. Bu hazin tabiat sfliye ,alemine mekkil bulunan nfusu arziyye ve 'semaviyedir. Sualleri de, o nfusun resulleri tekzip etmeleri ve resullere kar inadar ve akidelerinin resullerin getirmi olduklar hakayka mnafat Allah'n kehlmna ademi marifetleri ve Hak'dan sarlklar ve Hak'k iitmedikleri, Allah' maruf ve ayatn, tevhidin delail ve beyyinatn dnmedikleri cihetleriyle onlarn cehennemden kap kurtulmalarn men etmeleridir. nk eer iidip dnseler idi Hak'k bilecekler ve itaat edip necat bulacaklar ve alemi nura ve civar Hak'ka halas olacaklar, eshab sairden olmayacaklard.

rnnelleziyne yahevne! rabbehm bilaybi lehm ve ecrn kebyrnJ Nefis makamnda itikadn tashihi ile uhidu sfatiden gaib olduklar halde azameti ilahiyeyi tasavvur ile Rab'lerinden korkanlara nefis sfatlarndan ma,firet ve sfat cennetleri ve kalb nurIarndan byk bir ecir vardr. Yahut mana, u hudu zatideri gaib olduklar halde kalb makamnda azameti sfat mn mt1alaas ile Rab'lerinden korkanlara, kalb sfatlarndan ma firet v~ zat cennetinden ve ruh nurlarndan' byk bir ecir vardr.

(Ayet

12)

mafiretn

194

MLK, SURES

(Ayet 13) (Ve esirr kavlekiim evicharli bihi) Siz, sznz gizleyin yahut aikare edin, msavidir, Hnnehu aIiymnbizatissuduril' (Ayet 13) zira Hak Teala Hazretleri sadrlarn zatli bilicidir. nk serair Hak'kn ayn ilmidir, halk ve tesviye eyledii ve esrarna mir' at kld sudurun haliki olan zatn, sadrlarn zamair ve esrarn, bilmemesi nasloLabilir, elbetteki olamaz.

(Ayet 14) (Ve hveUatiyflhahirnl O zat ahi atifdir. Sadr arda onun ilmi 'batn, gayblerinde onun ilmi nafizdir, mahlukatl1. zahir olanahvalinden haberdardr. Mahlukatnn bevatm ve zevahirini muhittir. Belki hakikatta zahiren ve baten Hu, hu .. yani o, odur. Fark ancak vcub ve frnkful, tlak ve takyid, hviyetin haziyyet ve hakikatinin ahsiyetle ihticab Hedir. ' . (Ayet 15) (Hvellezi ce'ale lekml'arda zalfilen femu ri me..; nakjbiha ve kl min rznhi) Hak Teala Hazretleri, nefis arzill sizin in zelil klan zattr. Binaenaleyh sizler, nefis arzn ka:hr ve tezlil eder~k ftrata ikdam ile !lefsin en aziz. cihetlerinde ve sfatla rnn en yksek mahallerinde yrynz ve Hak'kn nefis cihetind~n nail olunan rzkndan yani hisden me'huz ilimden eklediniz ki, bu lLe'ekIfi min fevkhim ve min tahti erclihim) (Maide suresi, Ayet.66) ayetinde iaret olunan ayak altndan yemektir. (Ve Heybinnfiru) (Ayet 15) Velayet maka,mma ve Hazreti Cem'e uruc He rcu, . . ancak Hak'kadr.
hr

(Ayet 16) .lE'e"mintm menfissemail Saltanat, ruh semasn kave nuru tesir v.e tenvir ile akl gneine galib olan zatn (En yal- . Bife bikml'arda) (Ayet 16) nefis arzn zerinize tahrik ve takrib edip sizi kahr ve istila ve nurunuzu gidererek sizi esfeli safilinde il-. lak etmesinden emin oldunuz mu? fFeiza hiye temuru) (Ayet 16) O vakit nefis, tabiatndaki hiffet ve i~trab dolaysyla asla itminan, sklin ve karar olmayarak muzdarib olur. (Ayet 17) (Em emintm memssema en yrsile aleykm hasl!) Yahud, o ai ve kahhar zatn" amal ve em ani fezasnda huy rzgary la kalb zerine nsta'U nefsin sfat, lezzet ve ehevat talarm atmasndan ve nefisleri hareket eden mkezziblerin kahr Hahi ile' helak ve n~fisleri zulnE?tleriyle resullerin hidayetinden muhtec~b olarak yere yatrlp mesh olduklan ve kendilerine taaccb oluna-cak halleri vaki olduu ve inzar olunduklar korkun fecaatleri gr-, dkleri gibi sizide helak etmesinden emin oldllnuz n;.u? (Ayet 19) lEvelam yerev Hettayri fevkalfun saffatn) Mnkir-, ler, zerlerinde, semay ruhda, maaniyi kudsiyye, irakat nuriyye

MLK SURES

195

maarif ve hakayk kularnn saf saf olarak muntazarri surette tertib olunmu olduklarn grmyorar m? (Ve yakbdne) (Ayet 19) Ve o kular, kalbe nuzul eylemekten kanatlarn kabzederler. (Ma ymsikhnne illerrahman) (Ayet 19) O kular, istidad tesviye edici maarif ve envarn kabulunu hazrlaYlC, mezkur istidadlarda onurlar tevdi edici, btn halk ve takdir eyledii eylere amil ve va,frahmetinin genilii ile o envar ve maarifi tertib edici her eye 'halkmkdarn ita edici olan Rahman'dan bakas imsak etmez, ancak Rahman onlar imsak eder, durdurur ve yine ancak istidad ha':' sebiyle her eye takdir ettii kemali ifaza eden, gaybde tedbir eyledii btn maanii ve sfat izhar eden Rahim irsal eyler, gnderir. lnneh bi klli ey'in basiyrn) (Ayet 19) Tahkik, o zat mutlak mekmeni gaybde her eyi grcdI', hereyi meiyeti hasebiyle tesviye ederek ona layk olann ita eder.Hikmeti muktezas ile onda dilediini tevdi ve sonra tevfiki ile o eyi tevdi eylediine hidayet eder. (Ayet 20)
(Emnen

.hazellezi hve cndn lekm)

Ayardan

kendieriyle istiane olunanlardan hatta cevarih, ve alat ve kuvvay

tesir vemuavenet kendilerine nisbet ve izafe olunan btnvesaitten, hangi kimsedir ki kendisine iaret olunupta, ite o sizin askerinizdir, (Yensurukm mn dftnirrahmanil . (Ayet 20) .Rahman' dan baka olarak size :qusrat eder, naimi batna ve zalireden Rahman'n men eylediini gnderir, yahud naimi suriyye ve maneviyyeden Rahman'n irsal eylediini imsak eder, veya size men ve takdir olunmayan bir eyi husule getirir, veya sizden isabetle takdir olunan bir eyi meneder, denilebilir? ln.ilkafirftne illa fi urilrin) (Ayet 20) Nur ftratlarn setreyleyen mahcublar baka bir ey deildirler, ancak vesait ile aldanmaktadrlar. (Ayet 21) (Emnien hazenezi yerzukukm in emseka rzkahu) Yahut, Rahman. rzk sun ve manevisini imsak ederse hangi kimsedir ki, ona iaret olunupta, ite u sizi rzklandrr denilebilir? (Bel leccil ri utuvvin ve nfilrin) (Ayet 21) Belki m,:hcublar nefisleriniri zulmetleriyle nura mnafi olduklarndan ve kaim olduklar batl ile Hak'ka tezadlarnda inad ve tuyanda ve tabiatlarnn ba'diyyet ve aczinden tefrikada temadi ve israr eylediler. (Ayet 22) (Efemen yemi mkibben ala vechihi ehdi! emmen seviyyen ald sratn mstakymin) Umuru tabiiyeye incizab, lezzeti hissiyeye muhabbeti, ciheti sniyeye teyecch ile yz st srnp yryen kimse mi, yoksa kadr ve kymeti takdir olunama~ yan, knhne bali olunamayan tam bir istikamet ile mevsuf tevyemi

196

KALEM SURES

hid

srat

zere dimdik yryen kimse mi daha ziyade hidayettedir?

mdi iki frkann a:r~a.sn, yani dalillet sahipleri ile hidayet .bulmu

muvahhidlerin aralarn fark edince (Kul hvellezi ene'ekm) (Ayet 23) kavll ile tevhidi efale iaret~ ederek efali ilahiyeden ibda ile iadeyi zikreyledi, ve m,ahcublann ibda' yani evveli emirde icad itiraflan ile beraber iadeyi mnkir olduklarm ve aresiz inkar ettikleri eyi grc gzleri kararp sui hallerinin kendilerini istila edeceini ve vasfolunamayan 'elemli bir azaba giriftar olacaklarn ve onlar ile Hak'dan mahcub olupta tesiri kendilerine nisbet ettikleri eylerin aciz ve kudretsiz olduklarndan onlar, o az ap tan kurtarmayacan ve gayriden tesiri nefy etmek ve btn efaliO'ndan grmekle Rahman'a da timad ve hakiki bir imanla iman etmediklerinden Rahman'n da onlan kurta,rama;yacal1I beyan eyledi. Bu sebepten (Kul hverralm.fu amenna hihi w aleyhi tevekkena) ,(Ayet 29) lra,vliyle kfr ve irklerine. tariz eyledi, yani biz, Rahma,n'n gayrna tevek)rl edemeyiz, nk biz, cemi eyamn Hazreti Hahman'iyeden sadr olduunu grdk, binaenaleyh bu hakiki iman, bizi fiili gayre nisbet etmekten menetti. te o Rahman bizi kurtarr, sizi kurtarmaz. Allah a'limdir. Mlk suresi
ta:mamdr.

KALEM

SURES

BSMLLAH[tRRAHMANRRAHM

(Ayet 1) ,(Nun) Nefsi klliyedir. (Velkalemi) (Ayet 1) ,Kalem de akl kllidir. Birincisi bir kelimeden ilk harfi Itinaye eylemek babndan, ikincisi suretlerin kalemle levhada nak olunduu gibi mevcudat suretlerinin de akln tesiri ile nefisde nak olunmas dolay syle tebih kabilindendir. (Ve ma yesturune) (Ayet 1) Ve yazdk lan eyann sver ve mahiyet ve vaki olaoa, zre takdir olunan alvaline k;asem ederim, demektr. (Ma yesturun) kelinesinin faili, ukulu mutavassta veervah mukaddese ketebesidir. Her ne kadar hakikatte katip ancak Allah' Teala Hazretleri ise de lakin Hazreti Esmada olurlca mecazen kitabet ukulu mutavasstaya nisbet olunmutur. Nfusu klliye ile akl kl ve onlardan sadr olan mebadil vcuda ve takdiri ilahi suretlerine ve umuru ilahiyenin mebdein.e ve gaybnn mahzenine kasem eyledii, ereflerinden ve tesir ve teessr mertebesinin evvelinde klli vcuda mtemil ()lduklann.dan ve mukasemi aleyha mnasebetlerinden ileri gelmitir:

K.ALEM'SURES

191

(Ayet 2) (Ma ente, bni'meti rabbike bimecnunfnJ Nefsi klle, klle ve bunlardan sadr olan mevcudat suretlerine kasem ederim ki, sen, nefsi kl ve akl kl ile yazlan yazlara tla' nimetiyle iman olunmuken katiyyen mesturelakl ve muhtellilidrak deilsn. nk nefslemirde hakayk eyay ihataeden ve kader srrna muttali olan kimseden daha akll yoktur~
akl

(Ayeta) (Ve inne leke le'ecral Ve tahkik, senin iin bu iki aem den mkaefat ve mahedat nurlan ecri hasldr, (Gayre memnuninJ (Ayet 3) ve bu nurIar, sermedi ve gayri maddi olduu iin maktu' deildir, namten:1hidir. Onlar ise maddiyynolduklan ci" hetle bu nurdan mahcubdurlar. Ye hali tevecchde mtezaddrlar, sana; mtezaddrlar, bu sebebden akl ve fikirleri maddiyata mnhadir bulunduundan seni, cnuna nisbet ederler, (V~ inneke le'ala hulukin aziyminJ (Ayet 4) ve tahkik, sen,ahlllin ilahiye ile mtehallik ve te'yidi kudds ile mt'eeyyid olduun iin halkaziym zeresin, onl.rn iftiralar ile mteessir, ezalaryla mteezzi olma,zsn, zira ezalarna (Ve ma sabrke illa billah) (Nahl suresi, Ayet 127)_ buyuruldut. gibi nefsin ile deil Allah ile sabreylersin. (Ayet 5) (Fe~etbsiru ve ybsiruneJ Mevt jle perde ald vakit, sen greceksin ve onlar da greceklerdir ki, hakikatte mecnun kim imi, Cevamii kelan verilen ve kendisine kaderin srlar kef olunan sen mi, yoksa nefislerindeki ayet ve ibretlerdenmahcub olan ve putlara tapmakla fitnelenmi bulunan onlar m mecnundurlar?' Yaknda greceksiniz. (Ayet 7) linne rabbeke hve a'lem bimen dalle an sebiylihiJ Tahkik, senin Rabbin, hakikatte mecnun olup yolunu saptan ve dinden mahcub olan ile akil olup o'na hidayet bulan kimseyi daha ok ,bilicidir. Yani gayet fazla olmas cihetiyle onlann cnun ve daaIet-. lerinin ve senin ve seninle hidayet bulanlarn hidayetlerinin knhn Allah'dan baka kimse bilemez. Binaenaleyh onlara batnda muvafk olmadn gibi' zahirde de muvafakat etme, zira zahir muvafakati, ba.tn muvafakatnn eseridir. Muhalefette byledir. Y:ani zahir muhalefeti, batn muhalefetinin ese,ridir. Ve illa eer byle olmasa, o muhalefet veya nuvafakat zevali seri bir nifak, rokzas karib bir sania olur, :ama onlarn arzulan, muhtelif midleri, mteferrik kuvalar, nefislericihetine meyl edici olmakla rezailde mnhe. mik, telvin ve ihtilafda dalgn olduklarndan senin de onlara mdahen e etmeni taleb ve tama ederek bu rezaleti de dier rezaletlerine zam ile sanva ederler. mdi zenginlerinin mallarnn ve kavim ve tebalarnn okluu, seni ~ldatmasm. Rezaletlerinin okluuyla bera-

198

KALEM SURESf~

ber onlara itaat ve msanaa etme. Allah ile mstani, sana sadk olanlara musaddk, muvafk olanlara musaffi, dnyada zahid mminIerin zayflaryla msabib olduun halde zahirinin batnna muvafakat zre daim ol. (Ayet 16) (Senes mh alelhurtmJ Biz, kyameti sugrada onun vechini tayir eyliyeceiz, onun hrs aletini nefsinin heyetine ma kil olarak, mesela filin hortumu' gibi klacaz ve ciheti esfeldeki mevadd ricse mncezib olan nefsinin hasedinden en aziz azasn kendisinde gayet zelil alaineti olan bir eye tebdil edeceiz. (Ayet 42) (Yevme ykef an saknJMe'lfat bedeniye ve lezzat hissiyenin mfarakat mezzi suretler, muvahhi heyetlerle ahval ve alam nefsiyenin zuhuru sebebiyle vasf mmkn olmayan bir suretle emrin iddetlendii gn ha,trl::. (Ve yd',avne iless-' cdi) (Ayet 42) 'Ve cinsiyeti asliye ve mnasebeti ftriye dolays ile meleklt lisan zre scudu iz'ana ve envar ilahiye ve irakat subuhiyenin kabul iin inkyada davet olunurlar. (Fela yestety'neJ (Ayet 42) fakat gavaeyi cismaniye ve melabisi heyulaniye ile ihticablarndan ve asli istidadlarnn muzlim heyetlerle zevalinden, en-' varn kabuln izan ve inkiyada kadir olamazlar. (Ayet 43) (Hai'aten ebsarhm) Gzleri, sruru ifade edici olan uan idraknden baid, nuriyeti kuvveti gitmi olmakla nur alemine bakmaa kadir .deil, zelil ve mtehayyir olduu halde (Terhekuhm ziDetn) (Ayet 43) onlar tabrata mlazimet, infia1iyat hasasetine skun, sfliyata, meyil zilleti kaplar. (Ve kad kanu yiid'avne Hesscndi ve hm salimune) (Ayet 43) Halbuki onlar miiid saadeHni ihraza kudretleri var iken, istidadlan salim iken, alatn vcudu ve istidadlarnn bekas zamannda nur aleminden imdad kabule . . istidadlarn hazrlamak inkiyad' ve secdesine davet olunmulard.
\

ve aki hidayet bulann hidayeti, daaette kalann dalaleti ile Rab'binin hkmne sabret, (Ve la tekn kesahbilhtiJ" (Ayet 48) kendisine nefis sfat larnn istilasnda Eahib-l Hlt olan Yunus Aleyhisselam gibi olma. Ona sr'ati ve hiffeti gazab galebe edip Rab'binin hkmnden nah cub, hatta Cenab Kudds'den makarr tab'a red venefis makamn da tabiat sfliye bal onu yutarak, ralm .bal~nn 'batnnda cenn olmakla iptila olundu. (z ndddJ "(Ayet 48) Fart .gazabndan izni Hak olmadan nefis m'akamndan kavminin kaln ve ihlaki iin Rab'bine (Ve hv~ mekzmn) (Ayet 48) gayz ve kin dolu olduu halde nida eyledL

(Ayet 48) [Fasbir lihkmi rabbikel Said olann saadeti olann ekaveti, necat bulannnecat, helak olann helaki,

HAKKA

SURES

19H

(Ayet 49) (Lev la en tedarekehu ni'metn min rabbihil stidad selametinin bekas, heyeti gazabiyenin ad\?mi, rsuhu, nefsinin kusu~~lanndan tvbe ve sfatndan halas sebebiyle kemale hidayet ile Rab'binin nimeti ona yetimiye -idi, (Lenubize bil'arai1 (Ayet 49) zahir his aleninde braklr ve Cenab Kuds'ten bilklliye tard olunarak nefis vadisinde terk olunurdu (Ve mezmumnl (Ayet 49) ve mahrumiyetle mbtela Hak'tan mahcub, izla1 ve hzlana mstehak, rezail ile mevsuf olduu halde' terk olunurdu. __ ' (Ayet 50) (Fectebah rabbhiiJ, Lakin 'nuru aslsinin bekasn dan,ve ftratnn selametinden Rab'bi onu rahmeti ile seti ve kelimei tevhidin' ilkas ve cemi makamata isa1i ile onu kendine takrib ve zatna cem eyledi (Fecealehu minessalihiynel (Ayet 50) veayn cemde fenadan som"a beka halinde istikamet ile onu nbyvet makam na salih elveriIi olanlardan kld.

ve

Kalem

sur~si tamamdr.

HAKKA

SUBESi'

BSM.LL..AHjRRAHMANRRAHM

(Ayet

- 2 - 3) (E,lhakkat. Melhakkat. Ve ma edrake

nelhak

kat) Hakka, eer kyameti sugra murad olunursa asla phe olun-

mayan ve vukuu vacib ,bir kyamettir ve eer kyameti kbra murad olunursa umurun ke.ndisinde bilindii ve, tahkik eyledii kyamet demektir ki, mana, kyamet nedir, o kyametin ne olduunu sana ne ey bildirdi, yani evvelki mana zerine onun iddeti ve korkular ve onda zahir olan ahval bilinemez, yahud onun, kyameti kbrann hakikatini, annn yksekliini, burhannn nurlandrmasn ve' onda zahir olan ahvali Allah' dan baka kimse bilemez, ancak Allah bilebilir. Kyan.etlerin her .ikisi de insanlar arpp helak ve ifna ve' iddeti kalr ile istisal eyler, ama kyameti sugray tekzipleri dnya ikballerinden ve ahiret- iin ameIi terk ve hayat hissiye ile ald&l1p . gafil bulunmalarndan, kyameti kbray tekzipleri ise ademi vukuflarndan ve ihticablarndan leri gelnitir. ibu tekzip edicilerinn:' sali, mfritlerin gulv ve taksir sahiplerinin misallerine mutabk olur. (Ayet 5) lFe'emma semd fe hlikubittayetil Harab beden ile ililnleri zere tuyan ve ilimIerini ifna eden alemi tecerrd ve bathdan kefedici halet ile ihlak olundular. (Ve emma adn) (Ayet 6)

200

HAKKA SURESt~

Tevhidde ibahe ve zndklkile eriatin hududunu tecavz eyleyen gulv sahipleri (Fe hIik bi riyhn sarsarin atiyetin) (Ayet 6) ak ve evk harareti olmayarak tabiat donukluu ile soumu, .heak va,dilerinde onlar gtrc, onlara galib, iddetli souk, hevay nefs rzgarlaryla ihlak olundular. (Ayet 7) (Sehhareha aleyhim) Allah' Teala Ha,zre tl eri , onlarn, guyubu seb'adan ihticablan sebebiyle gece gibi olan guyubu seb'a ve gndz gibi onlara zahir olan vcuC, hayat, ilim, semi, basar, i~ade, kudret, kelarndan ibaret sfat semaniye meratibinde mtetabi' olarak onlar kat' ve istisal eder bir surette o rzgar onlarn zahir ve batnlarna teshir eyledi. (Feterelkavme fiyha sar'a) (Ayet 7) Allah ile de~l, nefisleriyle ka im olduklarndan sen o gnlerde kavmi hakikaten ha~atlar olmayan ller grrsn. (Ke'ennehm a'eaz nahIin haviyetin) (Ayet 7) i bo' hurma ktkleri gibi suret hasebiyle kuvvetliler, fakat hayatlar ve manalar yoktur. Allah ile kaim olmadklarndan vcudu hakikiden ve derecei itibardan sakttrlar.
lar dolaysyla

(Ayet 8) (Fehel tera lehm min bakyyetin)Kaffeten fani oldukonlar iin beka yahut baki bir nefis gremezsin.

(Ayet 9) . (Ve eae fir'avn) Ve nefsi emmare firavnu (Ve men kablehu) (Ayet 9) ve onun kuvva ve avenesi (Vel m'tefikat) (Ayet 9) ve ma'kulden mahsusa inkilab ve zahire meyil ile tebandan mnkalib olan kuvvay ruhaniye (Bilhatieti) (Ayet 9) hata olan bevatndan zevahire mcaveret hasletiyle geldiler.. (Fe'asev resule rabbihim) (Ayet 10) Hak'ka hidayet edici olan Rab'lerinin akl resul- . ne isyan ettiler, (Fe'ehazehm ahzeten rabiyeten) (Ayet 10) bedenin harab ve mizacn izdrab,sarsnts ile ve heyula denizinde gark ile Allah' Teala, onla n ziyade iddetli bir ahz ile ahzeyledi. (Ayet 11) cinna lemma ta.gal ma hamelnakm n earlyetil Biz, heyula tufannn suyu tuyan eyledii zaman sizleri, kemal ilmi ve amelinden mrekkeb eriat gemisinde yklendik, tadk.
klmak

(Ayet 12) (Linee'aleha lekm tezkireten) O eriat size hatra ve onunla size, makarr asli ve me'vai hakikiniz olan Hazreti Hak'k ve a.lemi kudsi hatrlatmak iin (Ve te'iyeha znn va' yetn) (Ayet 12) Cenab Rahman'dan i'raz ile eytandan batl duyup hfz etmek ve bu neede lav iitmek suretiyle ahdjni, tevhidi ve kendine tevdi olunan esrar unutmayan, hali ftrisi zerine baki k:alm, bidayet ftratta Allah'dan iittiini hfzedici kulaklarn o eriat muhafaza etmeleri iin hamleyledik. Bu sebebden bu ayet nazil olduu vakit Nebi Sallallahu Aleyhi ve Sellern, Ali Aleyhisse-

HAKKA SURES

201

lam'a Ya Ali, kulan duyduunu unutmayan bir kulak klmasn Allah'dan istedim. buyurmulardr. Zira bu esrar hfzedici, ancak Ali'dir. Nitekim KeremaUahu Veche, Ben ftrat zre dodum ve iman ve hicrette sebka.~ eyledim buyurmutur. (Ayet 13) (Feiza nfiha fissftri nefhatn vahidetn) imdi surda bir nefha ile nefholunduu vakit, bu nefha kyameti sugrad~ imate iin olan nefhay uladr. Zira (Fe'emma men tiye kitabeh biyemiynibiJ (Ayet 19) ayetiyle ma,badindeki tafsil bunun, kyameti kbraya hanlolurunasn manidir. ibu nefh, sureti insaniyede hayata mekkil olan ruhu israfilinin tavassutu ile mevt zamannda ruhu kar mak iin ruhu Kudsn tesirinden ibarettir ki, neticesinde ruhu Azra ili ruhu kabzeder, bu da an vahidde bir tesirdir, bu sebepten vah.det ile vasfetmitir. (Ve humiletil'ardu 'veleib~H) (Ayet 14) Ve beden arz ile aza dlar refolup, (Fedkketa dekketen vahideten) (Ayet 14) paralanp, mteferrik eczay unsuriye klnrlar. (Ayet 16) lVenekkatissema) Kendisinden ruhun kmas doruhu hayvaniye semas yarlp aydnlanr, (Fehiye yevmeizin vahiyetn) (Ayet 16) o vakitte ruhu hayvaniye semas, mevt halinde olup tahrik ve' idrake kuvvet bulamaz, fiile kadir olamaz, zaifdi,r. (Velmelek). (Ayet 17) drakte -. kendilerine itimad eyledii ve mdrikatn onlarn indinde toplad kuva, yahut onlar vasta syla idrak, yahud mdrikatn onlar vastasyla izhar eyledii kuva (Ala ereitiba) (Ayet i 7) ruhu hayvaniyenin ruh, kalb, akl cisim caniblerinde olup ruhu hayvaniye semasndan mfarekatla her biri evvelee kendisinden neet eylemi olduu cihetine ayrlr. (Ve yahmilu are rabbike) (Ayet 17) Ve Ra,b'binin ari olan kalbi insaniyi (Fevkahm yevmeizin semaniyetn) (Ayet 17) zerlerinde o _gn sekiz melek yklenir ki, onlar da, esnarn unsuriye erbabn kahir olan suru neviye nurlardr. Baas ve nur zamannda., ulvi ve fail tarafndan drt, sfH ve hami] tarafndan drt olmak zre iki tarafdan drder melein itimai.yle ar hamlederler. Bu sebepten Nebi Aleyhisselam Onlar bugn drttr. Yevmi kyamette Allah' Teala onlan dier drt melekle teyidederek sekiz olurlar. buyurmu tur. Esnaf unsuriyesinin ihtilaf hasebiyle o meleklerin hakikatlar muhtelif olduundan bazlar Bu meleklerin suretleri muhteliftir demilerdir. Bu mele'kler, o ecrama msta'li ve mstevli olduklarn dan, o aleme tebih olup ecram da dalara tebih ederekten Bu me.,. lekler, da keileri su'retindedir denilmitir. Bu melekler, o ecrama amil, ecramn bali olduklar kader aksasma bali olduklam. iin bazlan Onlar ayaklar yedirici kat yerin dibinde, ar balarnn
laysyle

202

'ucunda olan sekiz melektir, yzleri yere dikilmi, tesbih ederler demilerdir. AHal hakayk-i umuru a'lemdir. (Ayet 18) (Yevrne izin tu'redu!nel O gnde siz, nefsinizde olan amel heyetleri ve efal suretleri ile Allah'a arz olunursunuz.(Lft tahva minkfun hariyetn) (Ayet 18) Sizden hi bir ey gizli kalmaz. (Aret 19) (Fe'amma men utiye kitabeh biyemiynihil mdi sur amaJinin bulunduu bedenin levhas, kitab, akldan ibaret olanca..; nibi akvay ilahisinden verilen bir kimse ferahlanr, asar saadet ve. heyat haseneden ibaret bulunan ahvaline muttali olma,a muhabbet eder. te (Ha'mukre ldtabiye) Ayet 19) yani Geliniz, kitabm okuyunuz kavIinin man~s budur. (Ayet 20) (nni zanent enni millakn hisilbiye) Baas ve nura, hisab ve cezaya imanm olduu iin ben, bu gzel muhasebeye mlaki olacam yakynen bilmi idim. (Fehve fi iyetin -radiyetinJ (Ayet 21) kimse, ebedi ve sermedi bir hayat hakikiyededir. (Fi cennetin aliyetin) (Ayet 22) Kalb ve ruh cennetlerinden ali bir cennettedir. (Kutfifha -damyetllJ (Ayet 23) Kalbin ve ruhun mdrikat olan maani v~ hakayk yemileri ona pek yakndr. Ne vakit isterse tenavl eder. Ayet 25) (Ve emma men ittiye kitabeh biimalihiJ Ama kitab, zaif olan canibi nefsaniyi hayvanisinqen verilen kimse, hasret ve nedamet eker. Kendin-in unutmu olduu, fakatAllah' Tea~'nn cemisini sayd, irkin ve kt suret ve heyetlerden tevahhu ve teneffr eyler. O zaman lm temenni eder ve mrn s~rfeyledii ve ikbal edip stne dt mal ve cah ve saltanatn kendisine fayda vermeyip zarar verdiini teyakkun eder. te (Ya leyteni lem fite kitabiye) (Ayet 25) kavIinin de manas budur. O vakit lisan izzet ve kalr z re nfusu semaviye ve ardyeden alemi kevn- fesada mekkil olan melekuta nida olunur ki, lHuzuhfegullfth) (Ayet 30) onu tutun, nefsinin heyetine mnasib olan suretlerle balayp iradeye muvafk hareketten men eden ecram ile t1abiat zindannda haps edin (Smmelcahiyme sallfth) (Ayet 3ll sonra mahrumiyet azabna ve alam atelerine atn, (Sfunme II si1silatin zer'uha seb'ftne zra'en feslkh) (Ayet 32) sonraenvai azaplarla azab olunmasiin havadisi gayri mtenahiye zincirinde idhal edin ve zincirle onu sarn. rfdey:etmiarn tabiri, adedi muayyen deildir, belki kesreti gayri mahsuradan ibarettir. (Ayet 33) Cnneh kane la y'minu billahilaziymJ Bunlarn hepsi, onun kfr ve Allah'dan ve azametinden ihticab ve mala muhabbetindan kskanl sebebiyledir:

MIDARa SURIDS!

203

(Ayet 35) (Feleyse lehlyevme hahna hamiyniin) O kimse herkesteri, hatta kendi nefsinden bile mutazarnr olduundan, bu gn burada onun iin hi bir dost yoktur. (Ve lJA ta'amn ina niin gsliyninJ (Ayet 36) Ehi narn bulaklarndan ve irinIerinden ba-' ka bir yiyecek de yoktur. Bunlarn, o pisliklerini yediklerini biz, ya nen m ahede ettik. (Ayet 38 - 39) (Fela uksimu bima tiibsirfin6 ve ma la tbsirune) Sizin grdnz ve grmed~iniz alemi cismani ve ruhaniye, zahiren ve qatinen vcudun kllisine kasem ederim, demektir. (Ve inne- . hu lehakkul yakiyn) (Ayet 51) Tahkik, Kur'an mahz yakindir ki, o da, ayn cemden' varid olan kelamdr, nk makam kalbden neet etse ilm-el yakin, makam ruhdan neet etse ayn-el yakin olurdU. Vaktaki makam vahdetten sadr olduysa hakk-el yakin, yani Hak'kn gayr olan batl ile karkl olmayan yakn hak sarfoldu. Tevhidi zatiyi isbat iin kulu, evvela Resul'e sonra Hak'ka nisbet eyledi. Sonra (Fesebbih bismi rabbikel'azim) (Ayet 52) dedi, yani uhudunda nefis veya kalb ile telvin zahir olmamak ve isneniyet veya eneiyetin ruyetiyle muhtecib olmamak tarikiyle esmann kaffesini havi ismi azam olan senin zatn ile Allah'.tenzih ve ga.yr aibesinden tecrid et, yoksa uhudunda telvin zahir olursa msebbih deil, mebbih olursun. Allah' Teala a'lemdir. Hakka suresi tamamdr.
MEARc SURES

BtSMLLAHtRRAHMANRRAHM

(Ayet 3) (Zilme'ariC) Mearic, mesaid demektir ki, o da itidal ile tabayi' makamndan maadin makamna, sonra maadinden nebatat makamna sonra nebatattan hayvan makamna sonra hayvan makamndan bazs bazsnn fevkinde, mterettip intikalat derecelerinde insan' makamna, sonra nefis menazilinden v~ kalh menahilinden ehIi sluklin iaret eyledii intibah, yakaza, tevbe, inabe gibi sllik menzillerinde sonra fenay efal ve sfat meratibinde ta fenay zata kadar la buud ve la yehza terakki mertebeleridir. nk sfatta fena makamna tekaddm eyleyen mesaid ve meratibden sonra Cenab Hak'kn, her sfat izasnda bir mas'ad yani mertebei terakkisi
vardr.

(Ayet 4) (Ta'rcl melaiket) nsann vcudunda bulunan kuvvei arziye ve semaviye (Verruqu) (Ayet 4) ve ruhu insani kyaneti

204

MEARc SURES-

kbrada, Hak'kn Hazreti zatiyei camiasna (Fi yevmin kane mlrda rl .hansiyne elfe senetin) (Ayet 4) ok uzun devirlerde ve ezel. . den ebede kadar temEldieden dehrler'de uruc eyler. (Sfunme y1,1ruc ileyhi ri yevmi kane mkdare elfi sene-tin mimma ta'du~l ayetinde emrin urucunda buyurulduu gibi bu kabil makamlarda mkdar muayyen murad olunmamtr. (Ayet 5) (Fasbir sabren cremiylenl mdi bu mddeti muntavilede, azab vaki olduundan sen, sabn cemil ile sabret. - (Ayet 6 - 7) cinnehm yerevnehu ha'yden, ve nerih kariyhen) Tahkik, onlar, muhtecib olduklanndan o azab uzak grrler, halbuki biz, onu karib, hazr ve vaki grrz. Mahcublar azabdan gy hetlerinlen, azab intizar olunan bir zamana mt~ehhir tevehhm ederler. Halbuki biz onuhazr grrz. . (Ayet 8) (Yevme tekfi.n~semd) Nefsi hayvaniye semasnn fani olmu, erimi olduu gn hatrlat ki (KelnhliJ (Ayet 8) (Verdeten keddiliful) (Er-Rahman suresi, Ayet 37) kavlinde mrur eylediine binaen, erimi gm gibi mayi halini alr. (Ve tekilnl ciba kerlni) (Ayet 9) Ve aza dalan renklerinin ihtnaf zerine dalm toz, atlm pamuk gibi olur. (Ve Id yes'el hamiymn har miymaJ (Ayet 10) Ve iin iddet ve glnden ve birbirini grmekle beraber herkesin vaki olduu korku ve nefsinin heyeti ile meguliyetinden, hi bir dost- dostunun' halini soramaz. (Yeveddlmcrimfi.J (Ayet 11) Kabahatli gnahkar kimse o gnn azabndan olunu, refikasm, kardam ve iddet zamanlannda kendisine kand akrabasn \ ve btn yer yznde olanlar feda edip te sonra o . azaptan kurtulmasn sever. (Ayet 15) (Kelld) Fidyei necat ilekurtulma temenni etmeyiniz. 0, ka,tiyen olamaz, nk mcrim, crmlerinin heyetiyle azaba mstahak olm.tur ve nefsinin cahiyme mnasebeti ile oraya mncer olmutur, qekilmitir. lnneha leziJ (Ayet 15) Zira onlar iin hazrlanm olan, ate ve itial etmi bir yalndr ki, (Nezza'aten lievaJ (Ayet 16) derileri, bilhassa yzn ve ban derilerini' soyan bir yalndr. (Ted'fi. men edbere ve teveii) (Ayet 17) Tabiat sfliye atei olan laza ancak Hak'tan yz eviren, cenab kuds ve alemi nurdan iraz eyleyen, yzyle zulmet maderiine ikbaleden, muhabbetiyle cevahiri sfIiye ve muzlimeyi tercih eden ve tabyla, tahiat ateleri maddelerine mncezib olan kimseyi davet eder, arr ve aralarn daki cinsiyet dolaysyla onu cinsine cezbeder, binaenaleyh o kimse, tabiatn, fuadlara mstevli olan ruhani ateiyle muhterik olur. atei, tabiatYI? taleb ve istidad lisamyla dua etmi olmakla, ondan kurtulmak ne keyfiyetI e mmkn olur?

MEARc SURES

205

(Ayet 18) (Ve ceme'a fe'eva) Ve mal cen ve muhafaza eyledi. Jnnel'insane lulika hel'an) (Ayet 19) Yani nefis, tabiatyla alemi zulumattan olduu iin ricsin me'vas ve irk madenidir. Her kim kalbi ile nefsine meyil edip cibillet ve hilkatinin muktezas, onu istilaeders:e, o kimse umuru sfliyeye mnasib olur, ve bir takm rezail ile muttasf olur ki, en yaramaz ve irkini (m,msel erri czen ve iz emselhaiYri menuen) kavliyle iaret olunan cebin ile necil, y~ni korkaklk ile kskanlktr. Yani insan, bedene ve ona mlayin olan eylere, ehevat ve lezzatna muhabbeti dolaysyla haris halk olunmutur. Kendine bir fenalk ve zarar dokunduu vakit feryat edici ve rpmedr ve bir hayr ve mal isabet eyledii vakit ok kskamc . olur. Korkaklk ile kskanln, rezaletlerin en irkini alinalar, kalbi, meratibi vcudun esfeline ekmelerinlen ileri gelmitir. Nebi Aleyhisselam Adamn en fena sfat, koparc bir korkaklk ve hrs l bir kskanlktr buyurmutur. (Ayet 22 - 23) (hlelmusaUiyne elleziynehm ala salatihim da''' mn) nsan, nefsinin tabiat ve hilkatinin muktezas ile rezailin ma-denidir. Ancak .AUah yolunda hakkyla mcadele edenler, melabisi nefisden tecerrd ve sfatndan. tenezzh eyleyen, salatlan zre daim olan uhudu za.ti ehli vasllar mstesnadrlar. Mahede ruhun namaz olmakla onlar, devam mahedelerinde nefisden ve sfatlann. dan ve mehudlarnn kll masivasndan gaib olmulardr. (Ayet 24 - 25) (Velleziyne r emvaihim hakkun ma'lumun lissalli velmahrumil VemaUarnda hak malum olan , sail ve mahrum iin . . yani emvali suriyelerinden ve ulumu nafia ve hakikiyeden ibaret olan emvali maneviyelerinden tecerrd eden ve o mallar mstahak ve mstaid olan talibe ve evagl sebebiyle talepten memnu olan kasra tefrik eden, datan mcerridler mstesnadrlar. (Velleziyne ysaddikne biyevmiddinl (Ayet 26) i Ve yakil burham ve itikad iyman ehlinden ahvali ahireti ve mead tasdik edenler ki bunlar, mutavasst . bulunan erbab kUubdr. (Velle,biynehm min azdbi rabbihim mfikun) (Ayet 27). Ve rablarmn azabndan mfik olanlar, yani nefis makamndaki mbteclerden ehli havf, fakat nefis ile durmayp kalb nuruyla nefisden seyr ve hareket edenler, yahut saliklerden kalb makamnda olup hrman ve hicab azabndan, yahut mahede makamnda telvinden korkanlar mstesnadrlar .. nk bakiyei vcudu oldukca ihticaptan emin olamaz. (Ayet 28) (nne azabe rabbihim gayru me'mn) Tahkik, Rab'larnn azab emniyet e alnm deildir. (Velleziynehfun li frcihim) hafizne) (Ayet 29) Ve ferclerini hfzedici, erbab iffet ve ftvvet-

206

NUH (ALEYHSSELAM) SURES

ten olanlar (Vellezynehm li emilnatihim ve ahdihim ra'un) (Ayet 32) ve ftrat hasebiyle kendilerinde konulmu olan maarifi a-kliye emanetine ve ezelde Allah'a verdikleri ahd ve misaka riayet edici olanlar, ftratlarn tabii perdelerle, hevay nefsaniye ile bulatrma yp salim kalanlar (VeIleziynehm bi ehcldatihim kUmun) (Ayet 33) ve ahid oldukla,r ilmin muktezas ile amel edenler ve gayrdan deil,. ahidIerinin hkmnden sadr ve her neyi ahid oldlilarsa hkmiyle kaim olanlar, (Veneziynehm ala salatihim yuhMizun) (Ayet 34) z~hir zre nefis namazn, yahut murakabe demek olan kalb namaz muhafaza edenler, (liHlre fi cennatin mk.l"emun) (Ayet 35) ite bunlar, tabakalarnn ihtilaf zre cennetlerde, birincifrka r~h, kalb,nefs, ikinci frka 'kalb ve nefs bakileri yalnz nefis cennetlerinden cennetlerde i'kram olunmu kimselerdir. (Ayet 40) (Fela uksimu birabhdlmeariki ve! megaribil Nurunun, kendilerine uruku yahut tayini sebebiyle nurunun kendilerinde gurubuyla icad eyledii mevcudatn Rab'bine, yahut mana: nurunun kendisinde. uruku ile idam ve yahut onda gurubu ile icad eyledi'i mevcudatn Rab'bine kasem ederim ki (nna le kadirlinl (Ayet 40) biz, nurumuzu onla,rdan tu lu ettirip (En nbeddile hayren minhml (Ayet 41) onlardan hayrl olan dierlerinde gurub ettirmeWe icad eyenee kadiriz. . ~ (Ayet 43) (Yavrne yaJ:rcune minereediisi sira'anlHeyetlerine mnasib suretlerinin makarrlarna koarak beden kabirlerinden k dklar gne kadar onlar terk .ayle. Allah' Teala a'lemdir. Mearic Buresi
tamamdr.

NUH (ALEYHSSELAM)

SURES

(Ayet 3) (Eni'bduUahe) Yolunda mcahede ve .riyazatla. siz Allah'a ibadet ediniz (Vettekfthul (Ayet 3) ve masivasndan, hatta sfat ve zevatnzdan tecerrd ile Allah'a ittika ediniz, saknl1z. (Ve ety'nil (Ayet 3) Ve istikarnet ile bana 'itaat ediniz ki (Yafir~ lekm min zTIftbikml (Ayet 4) Allah' Tea1a Hazretleri, sizin ze:vat, sfa,t ve efaliniz asan gnahlarnz rtversin, (Ve yahhirkm i1a ec elin msemma) (Ayet 4) ve sizi ondan sonra ecel olmayan bir eceli muayyene, tevlidde fenaya te'hir etsin, (nne eczelallahi iza tae la yuahher) (Ayet 4) tahkik, sizi zat ile ldrme s denek olan,

NUH (ALEYH1SSELA:M) SURES

Allah'n

207

madasmn

eceli geldii vakit, gaynn vcudu ile tehir oIunnaz belki kllisini ifna eder, (Lev kntm ta'lemun) (Ayet 4) ne olsa ki sizler bu keyfiyeti bilir olsamz. (Ayet5) (Kale rabbi inni de'avt kavmi leylen ve neharen) Nuh dedi ki Ey rabbim, ben kavmimi cem makamnda nur ile zulmet arasn tevhide davet ettim, (Felem yezidhfun d'my illa firaraJ (Ayet 6) davetim onlara firardan baka bir ey ziyade etm'edi, anoak firan ziyade eyledi. nk onlarehIi zahir ve beden idiler, ntru, ancak zu'i cismaniye, vcudu ancak karanlk cevahiri cismaniyeye mahsus' grdler. Bu sebepten, envar kendisine nisbetle zulumat olan nuru mcerredin isbatndan nefret ettiler. (Ve inni killIama de'avthilin litafirelehum ce'alii esabi'ahm fi azamhln) (Ayet 7) Ve tahkik ben, ne zaman ki onlan senin nurunla rtme~.diine davet ettimse onlar, istidadlarnn zevaIi veya kusuru cihetiyle fehn1. etmediklerinden parmaklarn kulaklanna tka,yp sarlatlar, (Vestaev siyabeh~) (Ayet 7) ve bedenlerine okca meyil ve tealluk ve ihticabianndan bedenleri ile sanmp rtndler, (Ve esarru vestekberiistikbaren) (Ayet 7) ve gazablannn ykselmesinden, sfat nefislerinin istilasndan bu hal zre musr olup tecerrde iazmetmediler. (Smme inni a'lent lehm) (Ayet 9) Sonraben onlara makulat zahire ile ilan eyledim, (Ve esrert lehfun sraren). CAyet 9) ve esrar batna ile makulata vasl olmalan iin onlara kalb m1akamnda sr .
kldm.

(Ayet 10) (Fekultstafirfi rabbekm) Ve rabbinizin nuru ile setretmesini, -kalbIerinizin nurIanmasn, hakayk ilahiye ve -es.ran gaybiyyenin size mnkeif olmasm isteyin, dedim. (Yrsilissemae aleykm midraren) (Ayet 11) Rabbiniz, sizin zerinize semadan, -ruh semasndan bir ok mevahib ve ahval yamurlan yadrsn (Ve ymdidkm bi emvaIin ve beniyne) (Ayet 12) ve size mekasib ve makamat m?lla,n ile ve alemi melekuttan te'yidat kudsiye oulla ryla imdad eylesin (Ve yec'al lekm cennatin ve yec'allekm enharen) (Ayet 12) ve sizin iin kalb makamnda sfat cennetleri ve ulum n~hirleri klsn, dedim. .(Ayet 13) (MMekm la tercune lilHllii ~ekaren) N e sebepten Allah iin derecatta alemi envara terakki ile sizi tevkir eden bir ta'...: zimemel ve rioasnda bulun muyorsunuz? (Ve kad halakakm etvaren) (Ayet 14) Halbuki Allah' Teala sizi etvar olduunuz halde :izhar eylemitir. Her bir tavnmz evvelkinden eref ve Q tavrdaki -halinizge,enkinden daha gzel, erefiniz daha ziyadedir, binaen 'aleyh ne sebepten gybeti ehadete, makul mahsusa mstakbeIi maziye kyas etmiyorsunuz da etva;r hilkatte tabiat, hikmet ve kud-

208

NUH

(ALEYHSSE,LAM) SURES

ret merdiveni ile yil,kseldiiniz gibi eriat, ilim ve amel merdiveni ile ruh semasna ykselesiniz. (Ayet 15) (Elem terev keyfe halakallah seb'a seaVadn tbaka) Allah' Teala Hazretlerinin, bazs bazsmn fevkinde, tabaka tabaka guyubu seb'a meratibiolan yedi semay ne keyfiyetle halk ettii ni grmez misiniz? (Ve ee'alel kamere fiyhinne, nuran) (Ayet 16) Ve o semalarda kalb ayeti, kuvva yldzlan ve nefis nuru zerine ne zaid bir nur kld (Ve ee'aleense siraee) (Ayet 16) ve ruh gneini, parJak ve nuru galib kld. (Vallahenbetelrm mierard nebaten) (Ayet 17) Allah' Teala, sizi beden arzndan bitirip (Smme yu'iydkm fiyhal (Ayet 18) sonra o'bedene meyliniz, ehevat ve lezzatyla ve nfusu cismaniyenizin ve gvaei heyulaniyenizin heyetleriyle telebbsnz sebebiyle sizi o bedende iade, (Ve yuhrieikm ihracen) (Ayet 18) ve mevt iradi zamamnda kalb makamnda ba's eylemekle, diriltnekle sizi bedenden ihrac eyler. (Vallah ce'ale Iekml'arda bisaten. Liteslkii minha sbIen ricacen) (Ayet 1920) Ondan, geni havas yollarna slC.k etmeniz iin beden arzn Allah' Teala Hazretleri size bisat kld, dedi, yahut mana: Beden cihetinden tevhide giden sema yollarna sllik etmeniz iin arzn size bast eyledi. Nitekim Emiyrilm'mininin Ali Aleyhisselam Bana ,semamn yollarndan sorunuz. Ben, semann, yollarn, arzn yollarndan daha ok bilirim. buyurmutur ki, zhd, ibadet, tevekkl, rza ve bunlar gibi kemale eritirici olan makamat ve ahval yollarn murad etmitir. Bu sebeptendir ki Nebi Aleyhisselam'n mirac beden ile olmutur. (Ayet 21) (Kale niihn rabbi -nnehm asavni) Nuh Aleyhisselam Ey rabbim, tahkik onlar banaasi oldular, (Vetiebe'u men lem yezidh maliih ve veledh illa hasara)' (Ayet21l ve mal ve cah ile evlad veitba ile ihticab sebebiyle istidadlar nurlarn hasara u ratan helak sahiplerine, Hak'tan mahcub m~l ve cah ehli reisIerine tabi oldular, yahut inana, , maln ve bedenin muhabbetini muktezi olan vehim ile kark akl eytani sebebiyle hasl olmu ilim mallaryla ve fikirleri netayici ile mahcub olanlara tabi oldular. (Ve me:kerft mekren kbbaren) (Ayet 22) O resa, byk bir hile ile hile eylediler, (Ve kalu la tezeronne alibetekm) (Ayet 23) ve siz hevalarmzla nlazemet ettiiniz ma'budlarnz, ehvetlerinizle sevip taptnz putlarnz, beden vdd'iyni, nefis suva'n, ehl yagusunu, 'mal yalikunu, hrs ner'ini katiyyen brakmaynz dediler. (Ve kad edallu kesiyren ve la tezidizzalimiyne illa dalala) (Ayet 24) ve ,bylelikle okkimseleri izlal ettiler, yolunu arttlar. Yarabbi za1imlere dalalden baka bir ey ziyade etme, ancak dalali ziyade eyle dedi.

NUH (ALEYH!SSELAlv.f) SURES!

209

(Ayet 25) (Mimma haty'atihim uriku feddhilu naren felem yecidu lehm min dunillahi ensara) Savaba muhalif hareket ve amelleri ecellinden heyula denizinde gark olup tabrat nannda idhal olundular, ve kendileri iin Allah'dan gayn bir yardmc bula.madlar. (Ve kale nuln rabbi la tezer alerard minelkafiriyne deyyara) (Ayet 26) Nuh Aleyhisselam Ey rabbim, kafirlerden yer yznde devreden, gezen tek bir kimse brakma, linneke in tezerhfun yudillft ibadeke vela yelidii illa faciren keffara) (Ayet 27) Zira eer sen, onlar brakrsan kullarn idIalederler ve onlar, facir ve ok kfreden kimselerden bakasn dourmazlar. diyerek kavmine beddua etti. Kavminindavetinden usanarak ca~l skild, kendisine gazap istila ederek kavminin kahr ve tedmiri hususunda rabbine dua etti ve zahir hal ile kfr ga.lib olan mahcubun ancak mislini douracana hkmeyledi, nk nefsi habisei mahcubeden neet v~ onun heyeti muzlimesi ile terbiye olan nutfe kendinin nevi ve cinsinden inbat eden tohum tanesi gibi ancak kendi misli olan bir nefsi kabul eder v,e veled, babasnn sm yani batnna gaIib olan hali olduundan gafil oldu. Halbuki ok defa kafir bir kimsenin istidad. baki, ftrat safi, istidad ftri iktizasyla asl pak' olur da aralannda neet eyledi kavmi ve babalannn din ve adetleri, onun zahiri zerine galebe ve istila ederek zahiren onlann dinleriyle mtedeyyin olduu halde batn salim kalr. Binaenaleyh brahim'in babasndan, brahim'in dogup geldii gibi ondan nuriyet hali zerine m'min doar. mdi la cerem Nuh aleyhisselamn batnna galebe ederek onu o h~linde dediinden mahcub klan heyeti gazabiyeyi zulmaniyeden, olu Ke nan'n maddesi tevelld ederek Nuh'un -halinin gnahna ukubet oldu. (Ayet 28) (Rabbifirli ve livalideyyel, Ey rabbim, beni ve kalbin ebeveyni olan ruh ve nefsimi tevhidde fan olmakla setreyle (Ve limen dehale beytiye m'minenl (Ayet 28) ve tevhid ilmi ile m'min olarak hazreti kudste benim makamma dahil olan (Ve lilm'miniyne vel m'minat) (Ayet 28) ve bana iman eden ervah ve nfusu, tevhidde fena makamna ibla eyle. (Ve la tezidizzaimiyne illa tebardl (Ayet 28) Ve nefisleri zulmetiyle nur aleminden ihticab ile haz ve nasiblerini noksan edenlere de iddeti ihticab ye heyula denizinde gark eyle, helakdan baka bir eyi ziyade eyleme, ancak helakin ziyade eyle, dedi. Allah' Teala a,'lemdir.

S UR E S.

~ ~-

. BsMLLAHRRAHMANRRAHM

Tahkikmrur etmitir ki vcudda arzyeti galib ecram kesifeye taalluku lazm gelmek iin nfusu sebuiye ve behiymiyenin glzet ve kesafetinde ve klleti idraldnde ve nfusu insaniye heyet ve istidadnda olmayan veyahut tecerrd edip alemi illviye muttasl veya baz ecram semaviyeye mteallik olmak iin nfusu mcerredenin safa ve letafetinde olma,yan, ahvalinin ihtilaf zerine kendisine havaiyet, nariyet veya duhaniyet galib olan ecram unsuriyeyi la,tiyfeye taalluk edici bir takm nfusu arzy~yi kaviyye vardr ki bazi hkema bu nfusa sveri muallaka tesmiye etmilerdir. "Bu nfusun da bizim ulum ve idrakatmz cinsinden ilimIeri ve idrakleri vardr. Bu nfus bittabi melekutu semaviyeye karib olunca melekutu sema.viyealeminden baz ga.yb telakki etmeleri mmkn olmutur. Binaenaleyh bunlarnufku semaya terakki ederek melaikenin, nfusu mcerredenin kelamlarndan iiderek almalar istib'ad olunan.az. Fakat bunlar, arzye ve kuvay semaviyeye nisbetle zaif olduklarn dan kuvay semaviyenin tesiratyla mteessir olurlaJ' ve bu tesir ile kuvay semaviyenin ilimIerinin gayesine ,irimekten reom olunurlar ve ecram duhaniyelE~rinin, yldzlarn ualaryla tutuup yanarak helak olmalar, yahut ufku semaviye ykselmekten men clunup esfele dmeleri inkar olunamaz. Zira bunlar- imkan haricinde olmayan bir takm ilerdir. HalbukiehIi kef ve ayan olan enbiya ve evliyay sadikun hususiyle en kamilleri olan ne bimiz :MuHAMMED Sallallahu Aleyhi ve Alihi ve Sellem bunlardan haber vermitir. tatbiki istersek, sen bil ki tahkiki kalb vahyin ve kelan telakkisine mstaid olduu vakit mtehayyi1e, vehim, fikir, akl nazari, akl ameliden ibaret kuvay nefsaniye ve vcudu insaninincinni demek olan cemi mdrikat bat~na, o vahyi ve kelarn gayb dinlerler,ve iidirler. Fakat Ruhulklids vastasyla kalbe va,rid olan kelam ilahi, fikir ve tahayyl ile yaplan kyasat akliye, mukaddemat vehrniye 've tahayyliye ile istintac olunan ma.snu kelam cinsinden olmaynca (Fe kalu inna semi'na kur'anen a,ceben. Yehdi ilerrdiJ (Ayet - 2) Biz, sevaba hidayet eden ac.ib bir Kur'an iit tik dedi~er. Bu da kuvvann ruh nu~uyla, tesiri. ve vahyin maanisiyle hallerinin iyilemesi ve nuruyla tenevvr ve gazabve ehvet gibi sair kuvvetlere ve cemi "kuvay bedeniyeye tesiridir. . .eFe a.1TIenna "bih (Ayet 2) Biz, o Kur'an'm nuruyla tenevvr edip Cenab Kudse hidayet bulduk. (Ve Ien nrike birabbl"'1.ft ahaden) (Ayet 2) Gayrn ona tebih. iin rabbimizi, mdrikatmz cinsinden bir misal ile asla Ve
gaybn
eer

cm SURESf

\ 211

temsil etmiyeceiz. Belki cenab vahdete tevecchde (srra) mtabaat edeceiz. Nefsin hevasn ve rics aleminden metalibini tahsil iin ehevata, rabbimizin gayrna ibadet etmek iin kesret alemine ~nziva etmeyeceiz. (Ve ennehu te'alii cedd ra,bbina meitehaze sahibeten ve la veleden) (Ayet 3) Rabbimizin azameti, bir mdrikenin onu tasavvur edipte keyfiyetlendirmesiyle cinsi tahtna girerek cins tahtndaki snfdan sahibe yani' refika veya mhasil neviden veled ittihaz etmeklikten teala etmitir. . (Ayet 4) , (Ve ennelu kane yeknl sefiyhna alaIlahi etaten) Tahkik, bizim sefihimiz olan vehim, Allah' cihette te;ehhm etmek, levahiki maddiye ile ziynetlenmi, mevcudat cinsinden klmak, snf veya nevi itibaryla mahlukata benzetrnek suretiyle Allah' Teala zerine batl sz sylerdi. (Ve enna zanenna en len tekftlel'ins velcinn aleIlahi keziben) (Ayet 5) Ve biz, ihtida ve tenevvrden evvel havas zahire insinin ve havas batne cinninin, ondan idrak ettiklerinde Allah zerine yal~n sylemiyeceklerini zanneyledik. Gz, Allah'~n eklini ve levnini idrak edeceini, kulak Allah'n sesini ii deceini, vehim ve hayalin onu hak ve mutabk olarak tevehhm ve tahayyl edeceini zannederdik. Vahy tarikndan bunlarn hi biri, Hak'tan bir eyi idrak etmediklerini, belki onlar da onlarn idrak ettiklerini de ve etmediklerini de Hak'kn idra~{ ettiini bildik. (Ayet 6) (Ve enneh kane ricaln minel'insiye'ftzftne biridilin mineIcinnil Tahkik, bir takm insanlar cinnin ricaline snrlard yani kuvay zahire, batn kuvvetlere istinad ederler ve onlarla kuvvetleirlerdi. (Fezadhm rehekaal '(Ayet 6) Bu sebeple onlara havatr, nefsaniye, devaii vehmiye, ifsadat eheviye ve gazabiye ile muharremat ve menahinin yaplmasn ziY'ade ederlerdi. (Ve ennehm zannu zanentm en len yeb'asallah ehaden) (Ayet 7) Onlar da, hidayet nurlaryla tenevvrlerinden evvelde szn zarinettiiniz gibi Allah' Teala'nn, onlara tehzib ve tezkiye ye adab hasene ile tedib edecek, nuru eri ile mnevver akl, asla gndermiyeceini, tabiatar muktezasyla itahalarna gideceklerini, arzular vechile iler yapp ba bo gibi riyazatsz ve mcahedesiz ihmal edtleceklerini zannetmilerdi. (Ayet 8) (Ve enna lemesnessemae) , erayi ile tedibden evvel olduu gibi bizi lezzetlerimize iysal edecek ve hacetlerimizi tahsilde bize muavenet edecek eyleri mdrlkatndan istifade etmek iin bizde akl semasm talebeyledik. (Feve cednaha mliet haresen e diden) (Ayet 8) Fakat semai akl, bizi mtehiya.tmzdan mani', kuvvetli hkm harisleriyle ,m1aksadlarmza erimekten haciz, iddetli

212

cm SURES!

maaru bekileriyle (Ve hba) (Ayet 8) ve bizi aibei vehimden safi maaninin idrakinden ve nuru kuds ile nurIanm akln tavuna ula maktan meneden en,:ar kudsiye ve irakat nuriye ile dolnu bulduk, nk hidayetten evvel, akl, vehm ile kark, hayal ve fikir ufkuna karib, mean tahsiline maksur, nefs~ ve kuvvasna nnasib idi, vaktaki nuru kuds ile nurIannca kuvvann menazilinden ve ilim ve idrakimebaliinden uzaklat. te (Ve anna knna nak'ud minha mekaa'ide lissem'i) (Ayet 9) ayetinin ;manas da budur. (Fernen , yestemi'if ane yecid Ieh haben resada) (Ayet 9) Yani biz, iitmek iin semadanmak'adlarda otururduk, imdi her kim dinlerse bizi ufku aklid~n tard eden ve nefse meyil ve bizimle ihtilattan, bedenin muvafakatna ve nefsin 'emanetine mudi olacak erai kyasiyeyi iktisab etmemiz iin bizim irtika ettiimiz makaide tenezzlnden akl hfz eden hcceti akliye ve nuru melekutiyi bulur. (Ayet 10) (Ve ,enna la nedri eerrn miyde bimen fiI' ardl Ve ,biz, mtehiyya-t ve arzularndan mahcub, lezzetlerinden memnu olarak riyazat ve mcahedede braklan arz beden kuvvasna fenalk m irade' olunduunu (Em erade bihimrabbhm reeda) (Ayet 10) yoksa ahkam eriye, evamiri teklifiye v~ menahi-i diniye ile Rab'lannn onlara salahlann mucib olan bir istikamet ve savab m dilediini bilemiyoruz. nk nefsin kemali ve er'in maksad bu kuvvann idrakleri me baliinin verasndadr. (Ayet 11) (Ve enna minnessalihun) Ve tahkik bizden salah bedeni ve nizam maa tedbir eden kuvvetler gibi bir ksm salihler (Ve minna dne ztUike) CAyet 11) ve nefsin havas muktezasyla amel eden vehim, gazap, ehvet gibi mfsid ve kuvay. nebatiyei tabBye gibi mutavasst kuvvetler de vardr. lKnna tarMka kdeda1 (Ayet 11) Biz,mezahibi muhtelife eshab olmutuk. Herk:esin, AIlah'm ona tayin ve; tevkil kldndan bir tarikat ve mahalli tevecch ;vard~ (Ayet 12) (Ve enna zanenna en len Du'cizaHahe fil'ard ve Ien nu'cizeh herebal Ve biz, Allah' Teala'nn bize galib olduuna, beden arznda iken de ruh semasna kac olduumuz halde de Allah' aciz klanyaoa,l1lz teyakkun ettik, yani yakynen bildik. nk her birimiz, dierin fiilinden aciziz, kuvvet, ve kudretlerin mebdei olan zatn fiilinden 'ne keyfiyetle aciz olmayz? (Ve anna Iemma semi'nelhdil amenna bihi) (Ayet 13) Tahkik, biz, Kur'an' iittiimiz vakit onunla tenevvr ettik ve evamir ve nevamsine imtisal ile onu tasdik eyledik. Nitekim Nebi Aleyhisselam Herkesin eytan vardr, ancak benim ~ytanm ellerimde mslman olmutur. buyur-

- ClN SURESi:

213

mulardr. (Femen yii'mi bi rabbihi fe la yehM bahsen v~ la rehekaaJ (Ayet 13) mdi her kim ki rabbine iman ederse onun iin mm kn olan kemalatldan bir kemalin, hukukundan bir hakkn, huzuzundan birhazzn noksanndan, riyazat ile kahr ve zillet zulnun dan korkmaz. nk nefis her ne kadar mutmain olup kuvas srra mezahim olmayacak, kalbe ali olmayacak surette nurlansa yine huzuzundan men olunamaz. Belki huzuzu sebebiyle kendi ve kuvas taata kuvvetlemek ve istikamet halinde efali ilahiyeye neadlannak iin huzuzu oklatrlr. Nitekim Nebi Aleyhisselam, dokuz kadnn nikah ile ve sair huzuzat ve temettat ile nefsini temetti eylemitir. Yahut mana: birkemalin noksanndan ve rezailden bir reziylenin zulmnden veya tard ve teb'idi mucib heyeti muazzebenin lhi.kun dan korkmaz.

(Ayet 14) (Ve enna mnnelmsllnn) Ve tahkik, bizden akile gibi kalbin taatn ve rabbin emrini bittabi izan eden kuvvetler vardr. (Ve minnelkaasitune) (Ayet 14) ve vehm gibi cevir ve zulum ile tariki sevabdan ayrlan kuvvetler de vardr. (Femen eslerne fe~ai. ka teharrev r.eedil) (Ayet 14) mdi inkiyad ve izan edenler, ite sevab ve istikameti kasdedenler, ancak bunlardr, (Ve emmel kaasitu nefekanu lkehenneme hatahii) (Ayet 15) ama cevr ve zulm edenler, tabiat cismaniye cehennemine odun olmulardr. (Ayet 16) (Ve enIevistakaam alettarikatil Bu ayet, cinin kela olunan kelam cmlesindendir. Yani cinin kaffesi, tevhide gidici olan srrn mtabaatnda sluk ve hakka tevecch tarik zerine mstakm olsalar (Le'eskaynahm. maen gadaka~U (Ayet 16) onlara Adem'in melaikeye ba's olunmasnda zikr olunduu gibi ok; ilimler rzklandrdk (Lineftinehm fihil Ayet 17) (Ve belevnahm bilhasenatil (Araf suresi, ayet 168) buyurduu gibi onlan o ilim ile amel ve layk olduu - Allah'n nzalannda sarf ile kr edip etmeyeceklerini imtihan etmekliimiz iin ok ilim verirdik. (Vemen yurid an zikri rabbihi yeslkh azaben sa'adaJ (Ayet -17) Ve herkini nimetini kskanr veyahut nimetinin hakkn unutur ve nimeti layk olmayan amellerde sarf eyler, rabbinin zikrinden iraz eylerse (vazgeerse) tvbe edipde istikam~t sahibi oluncaya kadar rabbi, onu hazzndan mahrumiyet ve g riyazat ile yahut kendisine galip iddetli, meakkatli bir azapla muazzeb olmak iin elemli, hey' eti menafiye ile iddetli ve mihnetli bir azaba eker, ithal eder. (Ayet 18) (Ve ennel mesaeide lillahi) Her kuvvetin kemal makamki o da scudu demek olan izan ve kalbe inkyaddr, yahut
mndan deil,vahy

214

CN SURIDS
eyin

her

hakkdr, belki o eyin mazharnda zahir Allah'n sfatdr.

zerinde (Fela ted'n me'aUahi ehadaJ (Ayet 18) mdi Allah'a ve ibadetine irki mucp olan nefsin i'razn tahsil, hevaya ibadet, tabiatlarnzn muktezas ile lezzat ve ehevat talep sebebi ile Allah ile beraber hi bir kimseyi talep ve dua etmeyin. (Ayet 19) (Ve ennehn lemma kaame abdullahi yed'h) Tahkik, hai; (nefsini adi kk gsteren) ve muti, Hak.'ka nteveccih kalb, Hak'ka ikbal ve cenabndan nurun talebi ile kain olduu ve onu tazim ve tebcil eyledii vakit (Kddu yekunne aleyhi libeda) (Ayet 19) istila ile ona izdiham ederler ve zuhurve galebe ile onu mahub ederler. . (Ayet 20) (Kul innema ed'u rabbi) Sen de ki Ben ancak rabbimi tevhid ederim, masivasna iltifat etmem, ettiim takdirde nrik olmu olurum. (Kul inni la emlik lekm darren veld reeda) (Ayet 21) De ki Ben, sizin gavayet (azgnlk) ve hidayetinize malik dei lim, gavayet yani azgnlk ve hidayet ancak 'Allah'dandr. Beni ~ize musallat ederse, nurumla hidayet bulursunuz, yoksa dalaletde kalrsnz, sizi hidayete cebr etmek benim kudretim dahilinde deildir. ,(illa beldgan minallahi) (Ayet 23) Ancak Aiah' dan sadr olan bir belag (Ve risletihil (Ayet 23) ve ahkam hak ve menayi' vahiyden risaletini size tebli etmekliimdir. Yani tebli ve iisaletten baka eye malik deilim. (illa belaga) kavl (La emlik) 'kavlinin ma mulhden istisnadr. (Kul inni len- ycireni m!nallahi ehadn) (Ayet 22) kavli de onlarn zerinekudret ve istitaa,tn (g yetmenin) nefsini mekket (kuvvetlendirnmi) itirazdr. Yani sizin dalal ve hidayetinize kadir olmadm gibi eer Allah Teala bir zarar ve gavayet- murad eder de sizi yahut gaYrinizi bana nusallad ederse beni de Allah Teala' dan bir kimse kurta,ramaz. (Vele'n edde min dunibi mltehada) (Ayet 22) Eer AHah Teala beni sizin yahut gayrinizin ellerinde azab yahut helak ederse ben Allah'dan gayri bir melce', kaacak, snacak yer bulamam. mdi kendi nefsim hakknda neI' (kar) ve zarar, hidayet ve gavayete malik olmadm takdirde, sizin hakkl1lzda bunlardan bir eye ne keyfiyetle malik olabilirim? (Ayet 23) (Ve men ya'sillahe ve resulehu) Sizden her kim Allah'a ve Resulne isyan ederek nurunu ve akl resulnn tebli eylediini kabul etmezse (Feinne lehu nare cehenneme halidine fiha ebediU (Ayet 23) tahkik onun iin ebeden ,muhalled (baki ve daim kalan) kalaca mstevli, yakc tabiat atei vardr. (Ayet 24) (Hatta iza ra'ev ma yu'adune) Yani onu izdiham ile istilaederler ta ki risalette vaad olunduklarn mevt ile kyamet i

hatta kalb ve ruhun bile kemali,

Allah'n

ey

cN SURIDS

215

nurunun zuhuru ve kalbin kuvva zerine isveya vahdet nurunun zuhuruyla kyameti kbrann vukuunu grdkleri vakit (Feseya'lemiine men ad'af na" suen ve ekall adeda) (Ayet 24) ahvali selasenin biriyle zayflar, adetlerinin klleti, atelerinin snd, keskinlik ve evketlerinin krlentii zahir olacaktr. Makhuriyet ve aciz fenalarndan bazs bazsna yardm edemeyince yardmclk cihetinden kalbden daha zayf, adet cihetinden daha kalil olduklarn bileceklerdir. Her ne kadar onlann adedine nisbetle kalbi, kalil sayarlar ve kesretlerile onu kalr eylemee karib olurlarsa da (Ve lekad sebekat ketimetna Iiibadinal murseliyne (Saffat suresi, ayet 172) (innehum lehm mansu) (saffat suresi, ayet 173) (n yansurkmullah fela galibelekm) (Ali mran s~resi, ayet 160) ayetlerinin mfa,d (sylenilen szden anlalan mana) icabnca Allah Teala tarafndan te'yit olu~ nan vahid daha kuvvetli ve daha oktur. (Kul in edri :ekaribn ma tu'adne) (Ayet 25) Sen de ki Ben, kadir Allah'a ademi vukuf ci- hetile sizin vaad olunduunz kyaneti sugrada fena ve dirilmek zamannda tabiat ateine duhulnzn yahud istidadn kuvvet ve zayfna ademi vukuf cihetile kya.meti vustada mevti iradnzn, k yameti kbrada mevti hakikinizin karib olup acilen mi, vaki olaca, (Emyec'al leh rabbi emerla) CAyet 25) yahud Allah Teala'llIn onun iin bir gaye ve eeel mi klacan bilernem. '(AHml gaybil (Ayet 26) Yalnz Allah gayb bilid.dir.Fea yuzhiru aHi gaybihi ehada. Ud menirteda min resftlin) (Ayet 26 - 27) Binaenaleyh Allah Teala Hazretleri gaybna kim.seyi muttali klmaz, ancak ftrat evvelide kuvve'i kutsiye resulinden hazrlad, tezkiye ve tasfiye eylediini muttali klar. (Feinnelu yesIk min beyni yedeyhi1 (Ayet 27) Tahkik Allah Teala, o resuln cenab ilahisinden (Ve min _harihiJ (Ayet27) ve ciheti bedeniyesinden hfzediciler taayyll ve tevkl (vekil tayin etmek) eder. O resuln yznn mteveccih olduu Allah tarafndan olan hfz, ruhul kuds, envar melekutiye ve rabbaniyedir. Bedeni cihetinden olanlar da melekat fazile ve taat ve ibadet heykellerinden 'hamlolan hey'eti nuriyedir ki maarifi yak niye, menaiyi kutsiye, varidat gaybiye, kufu h_akikiye ile o resu1 cinin ifs adndan , kelamlannn vesves_e, eYham ve hayalat ile kar masndan muhafaza ederler. (Ayet 28) (Liya'leme en kad ebleguf risalati rabbihim) HamI etmeleri mmkn olan rablerinin risaleti ve o risaletin ibla ile kamil ve mkemmil olduklar hakknda istidatlarnda meknun (dizilmi sakl - gizli) "ilmullahn zahir olmas iin hfz tevkil eder. (Ve ehata bima ledeylim) (Ayet 28) Halbuki Allah Teala, resulledn ftratlatilasyla kyameti vustann
)

surann

yahut

ftrat

216
rnda

MZEMMtL SURES

ezelen meknun olan akl furkaniyi ihata ve binaenaleyh izhar (Ve ahza klle ey'in adeda) (Ayet 28) Ve akl furkani ile ve cmleten ve tafsilen, klliyen ve cz'iyen kemali tam.m ibraz ile her eyi zabt eylemitir. Yahud mana: kaza ve kaderde klli ve cz'i mutlaka her eyin adedini zabt eylemitir. Allah Teala a'lemdir. Cin suresi tamamdr.
eylemitir.

MZEMML

SURES

BSMLLAHRRAHMANRRAHM

(Ayet 1) (Ya eyyhel mzzemmil) Ey melabis ve gavae'i bedende brnm olan zat (KumiIeylel (Ayet 2) nefis sahras yollarnda ve kalb mefazesi merhalelerinde Allah'a gidici olduu halde istila-i tabii ve makam nefis gecesinde gaflet uykusundan kalk. (Ayet 3- 4) (akalilen. Nsfehu) Ancak zaruret hkm ile nefis gecesinin azn istirahat" ekil ve urp ve onlarsz genenin mmkn olamayan beden .mesalih ve mihman iin terket. Bu da ancak gecenin nsfdr. Yani nefsin makam tabiatta olmasn me cmuz'amandan yarm kL ki yirmi drt saat olan devrei tammenin drtte biri bedenin zaruriyat, drtte biri de istirahat iin olsun. (Evin kus minh kanla) (Ayet S) Eer ekviya (kuvvetli) dan isen nsfndan az noksan kl, te birini terket ki, altda biri maa zaruriyat, altda biri de istirahat iin olsun. (Evzid aleyhi) (Ayet 4) Eer zayfdan isen nsf zerine azck ziyade eyle, te ikisini terket ki te biri zaruriya t, biri de istirahat.... biri de Allah ile itigal ve yolunda gidi olsun. (Ve rettilil Kur'iln'e tertila) (Ayet 4) Ve istidadnda meknun veftratnda mec'mu olan maani ve hakayk, tasfiye ve tezkiye sebebi ile izhar ve ibraz etmekle taf~il eyle. (Ayet 5) linna senlk aleyke kavlen sekliU Biz, sende bilkuvve mevcud mana ve hikmetlerin zahir olmas iin seni, ruhulkuds ile te'yit ve nurunu ifaza etmekle sana ar, kymetli ve itibarl bir sz ilka edeceiz. -linne naietelleylil (Ayet 8) Tahkik gaflet kevabgahndan (yatandan) ve tabiat makamndan mnbais (ileri gelen) olan nefis. (IDye eedd va'ten ve akvam kyla) (Ayet 6) Kalbe muvafakat cihetinden daha. iddetli, 've tahayyill, zan ve vehimden deil, ilimden sadr olan sz cihetinden daha sevaptr. (nne leke finu'ehari sebhan tevila) (Ayet 7) ,Tahkik, senin i.in ruh gneinin dou-

MZEMML SURES

217

u zamannda ve kalb makam gndznde sfat ilahiyede ve kamatda nihayetsiz seyir, tasarruf ve tegallb vardr. (Vezkrsme rabbike) (Ayet 8) Ve Rab'binin ismini ki, o isim sensin, zikreyle, yani nefsini bil ve zikr edip unutma ki Allah Teala da seni unutmasn. Ve nefsinin hakikatn bildikten sonra kemalini tahsil iin itihat eyle (Ve tebettel ileyhi tebtila) (Ayet 8J ve Allah'n bakasndan yz evirerek muteber ve tam bir kesilmekle ALLAH'a kesil.

ma.

(Ayet 9) (Rabbill menk velmaribi) Allah Teala Hazre.tleri seni icad ile nuru sende zahir ve senin ufku vcudundan tulCt olan markn, nuru sende gurub edip seninle ihticap ve vcudunla ihti fa eyledii maribin rabbidir. (La ildheilla hve) (Ayet 9) Vcudda O'ndan baka ibadet olunur bir ey yoktur. Evvel, ahir, zahir, batn ancak O'dur. (Fettahizhu vekiHU (Ayet 9), Btn ileri O'ndan grmekle kendinin fiil ve tedbirinden insilah ile iin ona terk edilmi olsun. iini o tedbir etsin ve sana dilediini ilesin o vakit mtevekkil olursun.

ala ma yekftlllne) Ve seni, hevayicinde meve yormak iin nefis kuvvetlerinin sana vesvese ilka ettikleri vakit, vehim hatralar, ehvet da,yeleri, heva fitneleri zere nefsini rzk talebinde ihtimam ve izdrapdan hiffet (hafiflik) ve sr'atten men eyle. (Velcrhm lecrencemila) (Ayet 10) Ve heva ve ruunet zere deil, ilmi er'i ve akliye mebni gzel bir terk ile onlar terk ve onlardan iraz eyle. (Ve zerni ve! mkezzibine ulin na'metiJ (Ayet 11) V ~ beni nimet sahibIeri tekzib edieilere brak. nk onlar ,kendilerine vermi olduum idrak, uur, kudret ve irade nimetlerimle benden mahcub olduklarndan tevekkl makamn ve senin, hevaicine kefil olduumu tekzib ederler. Kendi kuvvet ve kudretlerinden baka bilmezler ve benim szm tasdik etmezler. (Ve mehhilhm kalila) (Ayet tll Ve onlara azck nhlet ver ve o vakte kadar ki ben sfat tecellisile kuvvet ve kudreti onlardan selb ederim. Derhal aczIeri zahir olur. (Ayet 12) (nne ledeyna enkaa.) Tahkik, bizim indimizde kuyu du er'iye ve onlar, kendi ilerinden map.i olan teklifler vardr. (Ve ,cehima) (Ayet 12) Ve talebde meakkat, ateinin harareti cehimi (Ve ta'arnen zd gussatin) (Ayet 13) ve haz ve nasipleri bedelinde hukuk ve tabiatlannn muhalefatndan gussayyemek (Azaben elima) . (Ayet 13) ve riyazat ve mcahede envandan elemli bir azab vardr.
(Ayet 10)
akkate drmek

(Vasbr

(Ayet 14) (Yevme tercfl'ardu ve! cibal) Kalbde tecelliyat ile arz nefsin titreyip muzdarib ve heyet ve sfat dalarnn paraland" (Ve k~etil cibdl kesiben melila)
nurlar irakatnn istihSl

218

MDDEssR SURms

, (Ayet 14) ve aza dalar, frlm kum tepeleri gibi mahv olup gittii vakte kadar mhlet ver. Yahu d mana: inhiraf miza kasrgas esip baz -keyfiyatn bazsna galebesi zamanna kadar onlara mhlet ver. Ruhun zehukyle ve mevtin iddetleriyle arz bedenin sarsld ve aza dalarnn savrulmu kum tepesi olduu vakit~ tahkik bizim indimizde inkar olunan hey'etlerden ve azap ve eza veren suretlerden bukalar, nran tabiatdan cehim', kuru diken, zakkum ve guslin envandan lezzetsiz gussal taam ve o sver atelerle , elem verici azab vardr. Allah a'emdir. ' Mzemmil suresi
tamamdr.

MDDEBSR

SUREsi

BtS:v.!LLAH1RRAHMANRR~

(Ayet 1) (Ya eyyhel mddesslir) Ey beden suretiy1f3' hicabl'anm ve beden kaftan ile brnm zat (Kum) (Ayet 2) gaflet uykusundan uyanarak meyl ettiin ve giydiin "ekal-i tabiattan kalk. (Fe'enzirJ (Ayet 2) Nefsini ve kuvvan ve cemi maadan, byk bir gnn azabndan korkut. (Ve rabbeke fekebbdr) (Ayet 3) Ve eer bir eyi tekbir ve kadrini ta'zim edeceksen ta'zim ve tekbiri Rab'bine tahsis eyle, bakas, senin gznde byk olmasn. Rabbinin kibr yasn mahede eyle. Masivanm kaffesi kalbinde klsn. (Ve aiyabeke fetalbir) (Ayet 4) Batn tathirden evvel zahirini ahlak denisden, ef'ali kabaihden ve adat mezmumeden tathir eyle. (Ayet 5) (Verrcze feher) Azaba mudi olan pisliini terk eyle. Yani batnn! levahk maddiye ve hey'eti cisnaniyeden ve gavaeyi zulmaniyei heyulaniyeden temizle. (Vel' temnn testeksiruJ (Ayet 6) Ve maldan tecerI'dn zamannda 'mal msteksir olarak, yani mal ile bir ok sevab ve ivaz (bedel, karlk) isteyerek mal ita etme. Zira bu hal, nimet ile mnimden (nimet verici) ihticab ve kusuru himmetdir. Belki yapacan ii halis Allah rzas iin, baka ey iin deil, H~k iin fazilete sabr edici olduun halde yap. (Ve-, lirabbike fasbir) (Ayet 7) kavlinin manas da budur. Yahut mana: zhd, taat~ terk ve tecritte ita eylediin ey'i msteksir, yani ok grc olarak itaetme ki, faziletini grmek ile hicaplanm ve kendini beenmekle mptela olup faziletini grmek gnahn, rezHet gnahndan daha byk olmasn. Nitekim Nebi Aleyhisselam Eer siz hi gnah e~mese idiniz size gnahdan' ziyade ucubdan, ucub ..

MDDEssR S:JRES

219

dan, ucubdan korkacakdm buyurmudur. Belki' fazilete baka. bir garaz iin deil halis olarak Rab'binin rzas iin, reziletten bittabii. kac olduun halde sabreyle, fazilet ile nefsinin ziynetini grmekle mesrur olma. Fazilet sana Allah'n fazl ve ihsan olduunu grp tezelll ve huzu' et, tariz ve istiksareyleme. (Ayet 8) (Feiza
nukre

finnakuftrU

mdi

ruh, cesedden kopa.r

lp hey'eti ruhaniye ve mehasini suver ve lezzat ve idrakat, bedenden

toparland gibi, o bedende tefrik ile seildii vakit ki, bu, imate .iin olan nefhay evveliden ibaretdir. Yahut mana,: Diriltilen bedende nefh olunup kazanlm, azah mucib fena heyet~er yahud sevab mucip necat verici gzel hey'etlerin bedende nak olunduu vakit ki bu da diriltmek iin olan nefhay saniyeden ibaretdir. Daha zahir olan bu manann murad olunmasdr. '(Fezillke yavmeizin yevun asirn) (Ayet 9) te o vakit pek glkl bir gndr. O gnn gayr, n~ahcup olanlara yesri hafidir. Ancak ehIi keif ve ayan olan muha.kkiklere hafi deildir, mahcub olanlara usreti, yani gl ise hi kimseye hafi deildir.

(Ayet 26) (SeusIihi sekara) kavli (Serhkuh sa'ftda) Ayet 17) kavlinden-bedeldir. (Sa'd) yukarsna klmas meakkatli olan bir yokutur. Nebi Aleyhisselam, Sa'd ateten bir dadr, yebni sene o daa klr, sonra tekrar aaya dlr? ebeden byecedir~) buyurmutur. Allah bilir ki, bu ateda, ftrat insaniyenin azm etvar olan tur nefsidir. Yani ftrat insaniyeyi beli eden nefsin ufkudur. Ta'zib suretlerinde ihticab ve berzC?-hlarda yanmak ve heh\k olmakla uzun senelerde oraya suud eder. Nebi Aleyhisselam'l'l Cehennemde bir yokua kmaa mkellef olur ki elini kO'yduu vaklt erir, elini kaldrd vakit avdet eder. Ayan koyduu vakit err, kaldrd vakit avdet eder ve orada esfeli safiline der,> buyurduu gibi bylece mtenevvi berzahlarda ebeden derekeden derekeye intikaj eder.' ~tebu sa'ud, ala tabakasndan esfeline kadar sakar tabiatdr. Ben,. o mahcub olan velid'i, sakar tabiata lsal edeceim ki asakar, helak ve ifna etmedii bir ey brakmaz ve helak etdiini helak olarak brakmaz, tekrar iade ,eder, tekrar helak eder. Daima bylece devamdadr. . (Ayet 29) (Levva,hatn Iil beeri) Cismani ate elvan ve hey' etleri tegayyr etdii gibi sakarnda hasiyeti, cesedIerin zahirlerini, hatalarnn ve ameeri hey' etlerinin kayalklan rengine tegayyr edicidir. fAleyha tis'ate aere) (Ayet 30) Sakar zerine on dokuz melek mekkeldir ki bunlar, alemi sfUnin tedbirlerine mekkel ve onda messir kevakibi seb'a ve on iki burcun ruhaniyetlerinden madde\

220

MDDEssR SURES

ye mlazim olan melekutu arziyedir. Onlar te'sir kamlaryla kalr ederek ukurlarna red ederler. (Ayet 31) (Ve ma ce'alna ashabennfui illa melaketenJ V,e melekler galib ve kahir olduklar iin biz, narn sahiplerini, ancak melaike klmzdr. Mlk alemi, melekut aleminin kalr ve teshirin'" dedir. (Ve ma ce'alna iddetehm illa fitneten lillezine kefem) (Ayet 31) Melaikenin adedini de ancak mahcublarn ipla ve ta'zipleri ve' ziyade ihticablar ve irtiyablar (pheleri) iin' fitne klmzdr. (Liye~teyknel1ezine fitili kitabe) (Ayet 31) Akl furkaill kitabn verilmi olanlarn yakin hasl etmeleri (Ve yezdadellezine amenll imana) (Ayet 31) ve iman yakni ilmi ile iman edenlerin de keif ve ayan ile imanlar ziyade olup cehli basit ile cahil ve mahcublarn phe lendikleri gibi phelenneleri, yahud mana: Mukallidlerden (taklitilerden) kitap verilenlerin yakin hasl etmeleri,muhakkiklerin de, ne tahl~iken ve ne takliden itikatlar olmayan cahillerin pheleri gibi phelenmeyip tahkiklerini ziyade etmeleri, .(Veliyekulllellezine fikulubihim meradun) (Ayet 31) ve kalbIerinde nifak ve ek olan cehli basit ile cahillerin (Ma za eradaah bihaza mesela) JAyet 31) garib ve teaccp olunacak misal gibi acayip ey demeleri iin, yani melaike--i narn adedini, zikr etmemiz ye on dokuz klmamz, sair dalaletde olanlarn dalalini ve hida.yet bulanlarn hidayetini mucip olan sebepler gibi, ancak dalalet ve hida.yetin zuhuruna sebep olmak iindir. (Kezalike yudllullah men yea) (Ayet 31) Zikr olunan bu misal gibi Allah Teala Hazretleri ekaveti asliye ehlinden dilediini aslen zlal eder (maillen yolunu artr, dalalete drr> (Ve yehdi men yea) (Ayet 31) ve saadetiezeliye ehlinden dilediini hidayet eyler. . (Vema ya'lenu cn,ftde rabbike illa hve) (Ayet 31) Rab'binin askerlerinin adet ve kemiyetini,' keyfiyeti 've ha-! kikatini, ondan gayri kimse bilemez .. Mahiyeti ve ahvalini, ilmi ihata eylemi olduundan ancak O bilir. (Ve ma hiye illa zikra lil beeri) (Ayet 31) Bu ayet, (Seuslihi sekara) kavline muttasl, sakarn evsafnu tetimmatndandr (bir nesnenin eksii kendisi ile mkem~ meloan) (Ve ma cealna eshabennar) ayetleri (lla hve) ye kadar, zebaniyenin halini beyan iin mu'terizeclr, yani sakar, baka bir ey deil, ancak beer iin bir tezkeredir. (Ayet 32) (KeDa) Sakarn, mutlaka beer iin bir nasihat olduu nu inkardr. nk beerin ekserisi kalbIeri mhrlenmi, ekavetle mahkum olduklarndan sakarn, tezkere ve nasihatyla mteaz 01muyorlar. (Vel kameri) (Ayet 32) Sonra kamere yani mustaid ve safi, inzar kabul edici ve korkutmakla nasihatalan, faidelenen kal-

MlDI>ESS!R sURIDs

221

be ta'zim iin kasem eyledi. (Velleyli) (Ayet 33) Ve zulmeti nefs gecesine (z edbere) (Ayet 33) Ruh nurunun parlama,syla nefis gecesinin zulmeti kalbden ~lb gittii yakte (Vessubh) (Ayet 34) o nurun douu sabahna lza esferel (Ayet 34) zulmet bilklliye zail olub kalb nurland vakte, yani nefsl1. zulmeti gidince nurIanan kalbe ve- onun nuruna kasem ederim ki, (nnaha le'hdel kberil (Ayet 35) tahkik, tabiat sakar, byk belalarn birisidir. O cmle den naziri bulunmayan bir beladr. (Neziren lilbeeri) (Ayet 36)' Beeri korkutmakta bir ferddir. (Limen a'e nnnk.m en yetekaddeme ev yeteahhere.J (Ayet 37) Beerin kllisine deil, belki mstaid ve kabil olanlar iin korkutucudur ki, izden dileyenler, fezani hayrat ve kemalatn iktisab ile kalb ve ruh makamna takdim ve terakki ederler ve isteyenler de bedene, ehevat ve lezzatna meyl ile te'ahhir edib nefis makamnda kalrlar. (Ayet 38) (Kll nefsin birna kesebet rehinetn) Her nefis, meksubu, ka,zanc ile 'Allah'u indinde rehindir. Amellerinn heyeti ve efalinin asan istila ve kendisinC:} lazm geldiinden, kazandndan infak edemez, ayrlanaz, (ina ashabel yemini) (Ayet 39) ancak hey'eti cesedaniyeden tecerrd ile ftrat makamna erie rek halas bulmu olan saidadan' eshab yemin olanlar, yakala,rn rehinden kurtarmlardr. (Fi cennatin yetesaeh1ne. Anil mcrimlne) (Ayet 40 - 41) Onlar, sfat ve efal cenneUerindedirler. Mcrimlerin hallerine muttali olmak iin birbirlerine mcrimlerin halinden sararlar. Mcrimlerin tabiat sakarnda kalmalarnn sebebi ve ta'ziblerini mucib olan ey nedir? Mes'ul olanlar Biz onlarn halinden (Ma selekekm ri sekarel (Ayet 42) sizi tabiat sakarna gt-q.ren ne eydir diye sorduk, (Kalll] (Ayet' 43) bize hal veya sz dilleri ile Biz, tabiat heyulaniye ateinde yanma mucib kuvay selase rezailinden rahat bedeniyeyi ihtiyar, muhabbeti mal sebebiyle bedeni ve mali ibadetleri ve riyazatlar terk ve batlda dalmak huzu ve hezeyanlar ve cezay. tekzib ve mead inkar gibi rezaletlerle mevsuf olmutuk, (Hatta et anel yakynul (Ayet 47) ta ki lm geldi. lm gelince inkar etmekte olduumuzu ayanen grdk dediler., diye cevab verirler. (Ayet 48) (Fema tenfe'hm efd'atafi'yne) mdi bunlar, o faati gayri kabil olmalan ile farz muhal 'olarak Nebi veya melekten biri efaatlerine kadir olsa" efaa,ti onlara faide vermez. Bu se:. be bten efaatlerine izin olmaz. Binaenaleyh efaat te olmaz, ner' de olmaz, nk o makarnda efaat, nuru ifaza vefeyzi imdaddr,- bu ise safa ile mahallin kabulu olmakszn mmkn deildir. Sonra

222
efaati

IO:YAMET

SURES

kabullerinin ve istifalarnn imtina (faydalanmalarnn mmkn olamay),. tezkireden i'razlarmdan (uyardan yz evirmelerinden) ve kalbIerinin hmar (eek) kalbIeri gibi beladatinden (gnahkarlklarndan fasldklarndan) ve inadlar He batl temennilerinden, ademi itikadlar sebebiyle ahiretden korkular olmad ndan ileri geldigini ve bunlarn hepsi Allah'n meiyet ve kaderi ile olduunu beyan etmidir. 'Allah Teala :a'lemdir. Mddessir suresi
tamamdr.

KI'YAMET

SUBES

BSMLLAH+RRAHMAN,RRAHM

(Ayet 1- 2) (La uksim biyevmil Inyame4;i ve la uksimu binn{lfsil levvametU anlarn ta'zim iin ve aralarnda mnasebet olmas dolaysyla kyamet ile nefsi levvameyi cem ederek ikisine kasem eyledi. Zira kyameti tasdik eden, vukuunu ikrar eyliyen, esbabn hazrlayc olan, nefsi levvamedir. Nefsi levvame, cezay yakinen bilip inandndan haseiat ilese bile hayra ,ok hrs cihetiyle hay- ' rattan geri kalmas ve taksiri (kusur, kabahat ilemesi) hususunda daima, bilhassa eer bir hata etse, gaflet ve nisyanla bir kusur zahir olsa daha fazla nefsini levm eder. Kasemin cevab (Eyalsebill' nsan) (Ayet 3) kavlinin delaletiyle hazf .olunmutur ki: yevmi k yamet ve nefsi levvameye kasem ederim ki, elbette siz, ba's olunacaksnz, ldkten sonra diriltileceksinizdir. Yine bu ayeti;n delaletiyle burada kyametden murad kya,meti sugradr. (Ayet 3) (Eyahseb insan elIen necme'a izameh) nsan bizim onun kemiklerini cemedemiyeceimizi mi Zian ediyor? (Bela kaadiriyne ala en nsevviye benaneh) (Ayet 4) Evet, hilkatinin etraf olan parmaklarn bile tadil ve tesviyeye kadir olduumuz halde onun kemiklerini toplarz.. Baz zahir tefsirlerde; evet parmaklarn yaptrarak deve aya ve eek trna gibi dzlenmi bir ey yapmaa da kadiriz, denilmitir. (Bel yridl' insan liyefcre enameh) (Ayet 5) Belki insan nndeki zaman hazr ve' istikbale dalarak nazarnn kusuru il~ kyametden gafil, lezzeti bede- niye ve ehevat behimiyeye meyli dolaysle kubura deyam etmai

KYAMET SURES

223

murad eder. (Yes' ~l eyyane yevml kyameti) (Ayet 6) Nazan . Jezzeti acileye maksur ve, o lezzete ok dkCn ve onunla muhtecib olduundan yevmi kyamE;3tfu ne vakit olacan sorar. (Ayet 7) ,(Feiza berikal basaru) mdi mevtn iddetinden. gzn dikildii, hayret ve dehet iinde kald (Ve hasefel kameru) (Ayet 8) ve akl nurunun gitmesiyle kalb aynn tutulduu (Ve cmi'a ems vel kamer) (Ayet 9) ve ruh gnei ile ka.Ib aynn ey'~ vahit klnp hayat halinde olduu gibi kendisine iki rtbe itibar olunmyarak bir ruh olmak zre birledikleri ve cem olunduu vak!t (Yekulul insan yevmeizin eynel merenu) (Ayet 10) o gnde insan, kalacak yer nerede diyerrek, kurtulu yeri arar. (Ayet' 11) (Kella) Kaacak yer aramayn (La vezara) (Ayet 11) iltica olunaicak yer yoktur. (la rabbike yevmeizinilmstakarrill (Ayet 12) Cennet yahut nardan mustakar, o gnde srf Rab'binedir, gayrine deil, srf ona tefviz olunmutur, yahut mana: (nne ila rabbiker raciun) denildii gibi istikrar (karan sabit zere bulunnak, sabit ve isakin olmak) ve rcu hasseten Rab'binedir. (Ynebbeul insan yevmeizin bima 'kaddeme) (Ayet 13) O gnde nsana takdim eyledii sevab ve neca,tn mucib hayr v~ salih ameli (Ve ahherel (Ayet 13) ve tefrit ve taksir ederek ilemedii ameli bildirilecektir. (Ayet 14) (Beli! insan ala nefsihi basiretn) Belki insan kendi nefsi zerine delil ve isbattr. Nefsinde yazlan amelIeri hey'etlerinin bekas v~ zatnda kklemesi ve sfat a'zasnn sUreti olduundan kendi ameline ahiddir, haricden bildirilmee hacet yokdur., (Ve lev elkaft ma'azehl (Ayet 15)' Amelin irtikab zam'annda perdeJerini sarktp gizlense, yahut nefsinden her bir mazeret ile mcadele edici olduu halde byk a' zarIann (zrlerini) ilka etse dahi yine nefsini basirdir (grcdr). (Ayet 16) (La tharrik bihi Ii~ane~e' lita'cele bihiJ (Hala,kul insane min acelin) (Enbiya suresi, ayet 37) denildii gibi insan bittabi aculdr. Bu sebebden muaccel, (acele edilmi, vadesiz, derhal ifas gereken) olan dnyay ihtiyar ve onunla meccel (geriye brakl m) olan ahiretden ihticab eylernidir. Ey Habibim sen bile Allah'a kemfU vekarn ve ok sekinetin olduu halde sana vahyi ilka eylediimiz zaman acele ediyorsun, nefsini izharediyorsun bu ise hicab vcudun ve znub halindir. Bu Ihana (Bel thbbllnel'acilete. Ve tezeriinel'ahire'Wl (Ayet 20 - 21) ka:vlinin manasdr. Binaenaleyh vahy ile lisann h~ireket ettirme, imdi nefsinin zuhuru ve zdrab vahye aceledir; senin kuvvan hadi ve nefsin, mevridi (varacak, va,-

224

KYAMET SUREs!

rid olacak yer) vahiyden gaib, kalbin sfatndan salim, tevecchde halis, hareketi nefisden emin olsun. (nne aleyna cem'ahu ve Kur'anehu) (Ayet 17) Tahkik vahyin sende cem'i ve Kur'an (usulne gre okunmas) bizim zerimizedir, yani vahdet makamnda vahyin cem'i ve senin onu kraatin, zatndan fani olduun ve ayn cem-ide senin vcudun ve bakiyen, a-nin ve eserin olmayaraktan bizim ile olsun. (Feiza kare'nah fettebi' Kur'arrelu) (Ayet 18) mdi bizden fena bulduun halette biz, o vahyi icad eylediimizde fenadan sonra bekaya rcu ile ve tafsil makamnda kalb ve nefsinin zuhuru ile kraa tine tabi ol. (Srnme inne aleyna beyanelu) (Ayet 19) Senin hayyz kalbinde v~ nefsinde mufassal (tafsilatl) ve meruh (alm) olarak maanisiniizha,r eylemek bizim zerimize 'aiddir. (KeIHU (Ayet 20) Cenab Nebi Aleyhisseltm' aceleden. men eder. (Bel tuhibbfnel' a,cilete) (Ayet 20) Belki muktezay (bireyin icab ve iktizas neticesi) tabiat ve ahkam beeriyetle senin ve onlarn J:tJ,Ueriniz msavidir, aceleyi seversiniz.
i

(Ayet 22) (Vcuhn yevmeizin nadiretn) Kyamet gnnde bir .yzler, nuru kudds ile mtenevvir, naimi daim ve alemi nur ve surura muttasl, melekut ve ceberut harasnda dizilmi zatlannn heyet ve maarifi ziynetleri ile mbtehic (sevinli, adan olan) olduklanndan nedret ve sror sahibIeridirler, (la rabbiha naziret~), (Ayet 23) Srf hazreti Zat'a m~eveccihdir, sfat envar makamnda rahmeti tammeye muntazrdr, yahud mana,: o yzler, Rab'bin nuruyla parlak, srf Rlab'bin vechine nazrdr. Onu mahede edicidir, onun bakasna ilt~fat etmez, cemal-i zatn ve sebahat veehini ahittir, yahut hsn sfatn mtalaa edicidir, bakasyla" megul olmaz.
takm

(Ayet 24) (Ve vculn yevmeizin basiretn) Ve o gnde bir tade, kendilerine mukarin olan cehim (cehennem) ve 11iraun (atelerin) zulmetinden ve hey'etlerinin donukluundan ve grd enva azab ve korkularn irkinliinden ve zararlarn ktlnden katlam haldedir. (Teznn en yf'ale biha fakiretn) (Ayet 25) iddetinden .su-i hal ve vebalinden kendilerine arka kemiklerini ayran bir belann yaplacan zan ederler. Bu iki mertebenin arasn<;la ne kadar bykfark vardr. Allah sbhane ve Te-, ala a'lemdir.
kmyzler

Kyamet

suresi

tamamdr.

NSAN

SURES

BsMlLLAHRRAHMANRRAHM

(Ayet 1) (Hel eta alerinsani hynn mineddehri lem yekn ey' en mezkiirilJ Tahkik ,insan zerine dehirden bir zaman geldi ki 0.zamanda -insan zikr olur bir ey deildi, yani insan Allah'n ilminde belki ruhunun kdemi itibariyle' nefslemirde bir eydi, lakin gayb aleminde olduu ve ehadet aleminde bulunanlarn, ona uuru olmad iin insanlar arasnda mezkr deildi. (Ayet 3) lnna hedeynahs sebile) Biz o in,san delilleri ile hak yoluna hidayet ettik. lmma altiren ve imma kefiira) (Ayet 3) Me-' air (havass insaniye) alat ve vesait nimetlerini, istimali (kullanmas) layk ve lazm olan taa,tlerde istimal ile o nimetlerle, inan ediciye vuslat isteyici olmakla akir ve muhtedi (hidayet bulan, hak dine giren) ve yahud nimetleri istimaH vacib olmyan masiyetlerde istimal ile nimetlerle, nimetleri vericiden hicablanm olduu halde elhasl iki haletde, de semi ve akl delilleri ile hak yola hidayet eyledik. lnna a'tedna lil kafirine) _ (Ayet 4) Biz, nimetlerle hicablanan mahcublara (Selasile ve aaen ve se'iyra) (Ayet 4) atelerde hakiki maksatlardan 'mahruniyeti ve balanmalarnmucib olan mtehiy yat cismaniyeye meyl ve muhabbet zincirlerini ve mu rad talepte' hareketden men ~dici suver ve hey'et bukalann ve kahr hak ve ka'r tabiatda tazib sairini (ateini) hazrladk. (Ayet 5) 'cinnel'ebrare) Tahkik asar ve efal hicabndan kurtulmu olup, sfat hicabyla hicablanan fakat sfat alemin,debeka ile' beraber sfatta vakf olmyarak ayn'i zata muteveccih olan saidler ki bunlar yolda mutavasst olanlardr. (Yerebiine min keisin kane 'mizacha kafiira) (Ayet 5) Onlar, hsn sfat kasesinden ierler~ fakat srf deil, belki arabarnda zat muhabbeti lezzetinden kar k vardr. Zat muhabbeti yakn serinlii. nuriyet beyazl, ve evk hararetiyle yanm kalbi ferahlandrmak ve kuvvetlendirmek lezzetini ifade eden kf,fur kaynadr. nk kafurun, serinlendirmek ve ferahlandrmak ve beyazlkhassalan vardr. (Aynen yer.eb biha ibadullahi) (Ayet 6) Kafir muhabbetleri sfata olmayp ayn zata mahsus olan vahdeti zatiye ehlinden havas ibadullahn, sade ve srf olarak idikleri bir membadr. Onlar, kahr, lutuf, refik, unf (sertlik, kabalk) bela, iddet, reha (bolluk genilik) arasn fark etmezler, belki, muhabbetleri, ezdad ile msteka;r lezzetleri, niam-sera, (nimetleri

226
an

mSAN SURES

ve vleri), rahm'et ve z'ahmetde mstemirdir (uzayp gider). Nitekim bu zevattan biri (Onu sevmek bana farzdr lutuf yahud cefa etse, onun merebi tatldr durulsa ya ke~erlense, havale eyledim ben ilerim bil cmle mahbuba, dnltir beni dilerse, eder itlaf hem. isterse) demitir. Amma ebrar, rahimi, mn'imi, latifi sevdikleri iin 'kahhar, mntekm, mbelli (tebli 'eden) isimlerinin tecellisi zamannda muhabbet ve lezzetl~ri, hali zre baki kalmaz. Belki bu tecelliyi kerih grrle:r. (Yufeecirii neha tefeiral (Ayet 6) Allah Teala'nn bu has kullan, o memba kaynatmakla kaynatrlar, zira o kaynaklarn memba kendileridir. O. makarnda bakalk ve ikilik yoktur, Eer ikilik olmu olsa ikilik ve benlik hicabnn karanlndan o a,rab kafur olamaz. (Ayet 7) (Yffine bin nezril O ebrar, ezel sabahnda AHal ile ve alat ile kudret bulduklar vakit mekmeni (pusu) istidadlarnda ve .guyubu ftratlannda olan hakayk, maarif, ulum ve fezaHi ibraz ve tezkiye ve tasfiye ile fiili ihrac edeceklerine dairolan ahdi ifa ederler. (Ve yehafune yevrnen kane e1rruhu mustetyra) (Ayet 7) V~ onlar va,gfyun olduklar iin kalr, gazab ve intikam sfatnn tecellisi gnnden, erri mnteir ve zahir ve nuru setr edici muzlimhey'etlerin ve nefis sfat hicablarnn kalb zerine istilas ile erri,. me bla errin en nihayetine ba1i olan gnden havf ederler.
aralarnda,esbab

(Ayet 8) (Ve yut'mfinetta'fune ,ala hubbihil Ve menafii maliye..!., den tecerrd ederler ve nefislerini rezailden hususiyle kskanlk rezailinden pak ederler, nk mal sevgisi, hicablarn en kesifidir. Bu sebebden isar (esirgemeyip vermek) yani bakasn nefsine tercih fazileti ile muttasf olurlar. Ve taam sed cu (al tkamak) iin ihtiyaclar halinde mstehakna it'am ve yedirmekte bakasn nefisleri zerine tercih ederler. Nitekim a:yetin nzulu annda olan Ali ve Ehli Beyti A1eyhissela,ti Vesselam'n, birbiri arkas sra gn ala sahr ve tahamml ederek ve yemeksiz oru tutarak kendi iftarlarn miskin ve yetim ve esiri tercih ettikleri kssalar pek me hurdur, 'yahud mana: Nefislerini, cehil rezaletinden temizliyerek hkm ve erayi ruhani yemei, nefsinde mahbub olmakla beraber, Allah'n muhabbeti zerine, beden toprana sukunu daim olan miskine, hakiki babas olan ruhu kudsun terbiyesinden kesilmi ye time, . tabiat esaretinde ve nefis sfatla,r kabirlerinde mahbus olunan esire . 'yedirirler. (Ayet 9) (innema n~t'mkm livechilhThil Nefislerinde biz sizi ancak vechullah iin it'am ediyoruz deyici, it'am ile Ana~'n rzas-

iNSAN SURES!
n

227

bndan

niyet edici olduklan halde it'fun ederler. nk ebrat, ef'al hica- . kurtulup sfata mterakki olduklar iin yapdklar hayrat ile sevab deil, Allah'n rzasn kasd ederler. Yahud mana: sfat zerinde vakf olduklan halde maksada, zata doru sfat saliki ol duklanndan zatullah ve muhabbeti iin it'am ederiz, derler. Zira vecih, sfatla beraber zattan ibaretdir. (La niiri,du minkm cezaen vela kral (Ayet 9) Garaz ve ivazlarla hicablanm olmadmzdan sizden bir mkMat ve sena da istemeyiz. (Ayet 10) (inna nehaf min rabbina yevmen abiisen kamterlra) Biz, Rab'bimizden, saht (pek zorlu) ve gazab tecellisi gnnden, Rab' bimizin abus (kerih naho) ve kahr sfatndazuhurundan korkarz. (Fevekahmllah err.e zaIikel yevni) (Ayet 11) mdi Alah Teala Hazretleri, nza ve lutuf suretinde tecellisi ile onlar, o gnn errin den saklad. (Ve lakkabm nadreten ve sriira) (Ayet III Ve onlara rdvan ve naimi daim sururunu grdrd.

(Ayet 12) (Vecezabm bima saberii cenneten ve harira) Ve on. lar, sfat nurlan ile beraber ef' al cennetinde lezzeti nefsaniyeden ve tezyinat eytaniyeden sabrlar sebebiyle zat cenneti ile ve sfat ilahiyeyi nuraniyeyi latif ipek libaslar ile mkafatlandrd. (Mttekiyne fma alel eraikil (Ayet 13) Onlar, o cennetde, makamat ve derecat ve meratipleri iktizasyla zatla beraber sfatdan ibaret olan esma koltuklan zerine dayanc olduklar halde mkMatlanmlardr. (La yerevne fiha emsen ve la zemberira) (Ayet 13) .Onlar, o cennet- . de mahrumiyetle beraber zat cennetine e'vk ve hararet gneini ve ekvan ile kalmak zemherini de grmezler. nk ekvan ile 'kalmak, kalr edici bir souk ve habs edici bir sikletdir.
muttasf olduklarndan sfat

(Ve damyeten aleyhim zilaha) Ve sfat ilahiye ile glgeleri onlara yakn ve onlar rtcdr. (Ve zllilet kurufha tezl.il;i) (Ayet 14) Ahval ve mevahib (bah ve ihsan olunan eyler), zat ve sfattevhidi yemilerinin salkmlan onlara tamamiyle tezlil klnmdr ki ne vakit isteseler o yemileri' toplarlar ve telezzz ederler. (Ve ytaf aleyhim bianiyetin min fiddatin) (Ayet 15) Ve onlar gmden kaplar ile tavaf olunur ki o kaplar, his sfatnn mezahiri olan gzel suretlerdir. Gmden olmalar, nuriyet ve beyaz ve ziynet ve bahalandr. (Ve ekvabin) (Ayet 15) Ve mcerredat latife ve ceyahiri mukaddes e evsaf suretlerinden gler ile tavaf olunurlar. (Kanet kavariyral (Ayet 15) Safalanndan ve arkalanndan z;a,t nurunun parlamasndan Q gm kaplar, ve kpler, sra olmutur. Nitekim kalbin, sraya tebihinde (Ayet
14)

228
srann safasnda

NSAN SURESl

ve yldzn zyasnda (Ezzcacetkennena kevkebn drryn) (Nur suresi, ayet 34) denildii gibi burada da (Kava-' . riyre min fiddatm) (Ayet 16) gmden sralar denildi. Yani o kaplar, sra effaflnla ve safasnda ve gm beyazlnda ve berraklndadr. (Kadderha takilira) (Ayet 1.6) Onlar, istidatJ.ar iktizas na ve susadklanna ve evk ve iradelerinin miktarna gre o ikileri, nefislerinde takdir ettikleri gibi bulurlar.. (Ayet 17) (Ve yuskavne fma ke'sen kane mizacha zencebiIiU Ve . onlar, o cennetde lezzet itiyak zence bili kardrlm kaseden iiri-. lirler nki bunlar, vasl, olduklar cihetle evkIeri yoktur. Buna binaen arablar, talebin gayet harareti demek olan zencebiU srf deildir. Lakin bunlarn slfatda seyr He itiyaklan olub sfatcemisi ne vusul ise mm.teni (imkansz) olduundan muhabbetleri, ayni cem-i zatta mstarak olanlann arablarnn srf ayni karuru ve muhabbetleri lezzetlerinin safi olduu gibi, taleb harareti lezzetinden safi olamaz. . (Ayet 18) (Aynen fihdJ Hararet evk, hicran Heberaber men vahdetden ne'et eden bir muhabbet kayna olduu iin zenoebil, cennetde olan bir k;aynaktr ki (Tsemma selsebilii) (Ayet 18) boazda tatl ve yumuak ve lezzetli olduu iin gya kendi giden tatl su gbi selsebil denilmidir. nk yuslat yoluna salik, talib ve mehcur (bir tarafa brakm) olan aklar, harareti aklarndan hi bir zevkin kyas' olunamyaca- bir zevkdedirler. (Ve yetftf aleyhin viIdann muhaneddne) (Ayet 19) Ve onlar alemi kuddusden mtecelli olan esma'i ilahiyeTIin muhalled (beka v.e devam z re duran) feyz olanlar tavaf eder ki hazret ve .cennat sfatda kendilerine mnkeif olan envar ceberutiye ve melekutiyedir. Eer bun,larn cennetleri ef'al cennetlerinden olsa kendilerini olanlar meka.. nnda huriler tavaf edecekdi. nk esma ef'alde messirdir. 8fat ise mesadiri (bir eyin kd mahaD ve asar ve hey'etinin mebadisidir (balanglarL Muhalled olmalar da ebeden tecerrd zerine baki kalmalandr. fza re'eytehm. hasibtehm l'l'en mc~ura) (Ayet 19) Nuriyeti ve safalarnda ve cevherlerinin besatndan o vil-; dan grdn vakit dizilmi inciler zanedersin.
ba
i

(Ayet 21) . (AUyehm syab sndsin) .zerlerinde sfat behice_ nurlarndan ahval ve mevahipi latife atlas elbiseleri vardr. (Hudrun) (Ayet 21) Hazret, behet ve nedret (tazelik, teravet), hissinden gzellikden ibaretdir. (Ve istebral{unJ (Ayet 21) Ve ahlak ilahiye kaln atlas elbisel~ri vardr. (Ve hullu esavire min fiddaitinJ (Ayet

NSAN SURES

229

21) Ve gmten bilezil9-erle, vicdan nuru ile nurIanm maami makule ziynetleri il~ ziynetlenirlet.(Ve sekaam ra:bbhm arftben tahtira) (Ayet 21), Ve Rab'leri, onlara sfat iyiliinden ve gayrilik ke, derinden saf, bakiye ve benliin zuhuru pisliinden pak, sirf hakiki bir ak, arab, zat muhabbetinin lezzetli arabn iirmitir. (Ayet 22) lnne hazi! kane lekID cezaen) Bu zikr olunan cennet, kaplar, vildan ve arap sizin' sfat tecelliyatnn hakk ile' nyamz dan dolay s i,z e- mkMat olmutur. (Ve kane sa'ykm mekftrft) (Ayet 22) Ve sizin sa'yiniz mesela azirnet tecellisi zamannda hayet ve heybet, rahmet tecellisi za,mannda ns, vahdet tecellisini t;alep zamannda ihlas ve bunlar gibi kalbi amelleriniz,. bucezalar ile me kur olmutur. (Ayet 23) (nna :naJn nezzelna aleykel ~ur'ane tenziUiJ Bizim gayrimiz deil, biz zat~mzla sana ,Kur'an' tenzil eyledik. (FasblrUhkmi rabbike) (Ayet 24) Eneiyet ve bakiyenin zuhuru belas ile :beraber fenej makamnda tecelliyi zatyei ehadiyeye sahr eyle. (Vela tt' mnhm asimen) (Ayet 24) Ve onlardan sfat ve ahva1.i ile" hicablanan, yahud nefsinin sfat ve hey'eti ile ,sfatdan ve zat ile zatdan hicablanan gnahkara (~v kefura) (Ayet 24) yahud ef'al ve asar ile hicablanm, ileri ve kazanlar ile asarda kalm olan kfran sahibine Uaat etme ki sen de onlara muvafakat ile muhtecib olmayasm. (Ayef25) (Vezk,rsme rabbike) 'Ve hukukuyla kyam ve kemalatn izhar ile rabbinin esmasndan ismi azam olan zatn zikr et. (Bkreten ve asilaJ (Ayet 25) Sfat ftrye ile zatn ezelde icad ve kemalatn onda ibda ile nuru ilahinin tulu'u, ve zatnn taayyn ve nuru ilahnin, zatm ile ihticab sebebi ile gurubu ve kemalat ile zatn izhan vakitleri olan mebde' ve mntehada zatn zikr eyle. (Ayet 26), (VeminelleyIi) Ve fenadan sonra baka ve teri' _iin halka rcu halinde kalb veya nefis makamn, scudu fenaya ve ibardat hakkaniyeye tahsis eyle. nk davet, ancak hitab kalb ve vcudu nefs' ile' mmkn olabilir. (Fescd leh) (Ayet 26) Beeri~: yetin bilklliye fenasn ve nefsinin Hak ile bekasn grmekle scudu fena ile Rab'bine secde eyle, nefsin ile mevcud olmayp Hak ile mevcud ol ve hakk, maiyetden isneyniyetden, (ikilik) eneiyetden, (benlik) bakiyenin zuhurundan tenzih eyle. (Leylen tavila) i (Ayet 26) O makarnda olduun mddet~ bekay daimiebedi ile Rab'bini, tesbih eyle.

230

NSAN SURES

(Ayet. 27) (nna hala yuhibbnel' acilete) tahkik, u asar, ef'al ve sfat ile mahcub olanlar, hazr ve ahid olduklar naks zevkleri severler. (Ve yezerne veraehm yevmen sakU\) (Ayet 27) Ve tecelliyi zati gnn hi kimsenin tahamml edemiyecei meak katli ve itibarl kyameti kbra ar gnn geriye arkalanna brakrlar., .
lar

(Ayet 28) (Nahn haleknahm) Biz istidatlatn taayyn ile onhalk eyledik. (Ve ededna esrahm) (Ayet 28) Ve onlan misak ezeli ve ittisali hakiki ile takviye eyledik. (Ve zai'na beddelna emsalehm tebdiIa) (Ayet 28) Ve dilediiniz zaman' onlann fiillerini ef'alimizle selb, sfatlann sfatmzla :mahv, zatlarn zatmzIa ifna etmek suretile onlann misillerini tebdil eyleriz de ebdal olurlar. (Ayet 29) Cnne hazihi tezkiretn) u keyfiyet, yolumuza sluku ve bizdeseyri hatrlatmakdr. (Fernen aet tahaze ila rabbihi se- . hilal (Ayet 29) mdi dileyen kimse Rab'bine bir. yol tutar. (Ayet 30) (Ve ma teane illa enyea Allah) Siz bir eyi dileyemezsiniz, ancak benim meiyetimle dilersiniz. Ben onlar dilerim ki, onlar beni dilerler. Binaenaleyh iradeleri benim iradem ile mesbuk (gerisine ekilmi) olur. Belki iradeleri onlarn mezahirinde zahir ayn iradem olur. cinnallahe kane alimen hakima) (Ayet 30) Tahkik Allah Teala Hazretleri onlar ibda' eyledii ulumu, keyfiyet ibda'n ve kemalatn izhar ile ulumun onlarda ibrazn bilici hikmet sahibidir.
\

(Ayet 31) (Yedhilu menyea fi rahmetihi) bda' olunan kemalin ifazas ve o kemalii izhan (meydana k) ile dilediini rahmetinde ithal eyler. (Vezzaimine e'addelehm azaben elima) (Ayet 31) Ve ihticab sebebile rahmetinden haz ve nasiplerini noksan edenlere, yahud mana: rribdi (nmunesiz olarak yaratan, Allah) .isminden I::asl nuru ilahiyeyi asliden ibaret olan ftrat nurlann asar ile ihticab ve ayara muhabbet ve ibadet gibi mevzuunun gayrinde koyanlara, Allah Teala Hazretleri, gayr ile ve sonra asar ile kalmalanndan iddetli elem verici vakf alerrab ve vakf alennar azabn
hazrlamtr.

nsan

suresi tamamdr.'

ivRSELAT

SURESI

B1SM1LLAH1RRAHMAN:RRAHM

(Ayet II (Vel mrselati urfa,) Hak Subhane ve Teala Hazretleri, kemali ve kyamet alvaline vukufu 'mucib olan kalr ve lutuf envarna kasem ~derek vel mrselat buyurdu. Yani nfusu insaniyeye, birbirini mtevali ve mteakip irsal olunan kalr nurIar hakk iin demektir. (Ferasfati asla,) (Ayet 2) Yani nurIar, anszn layih (zahir meydana kc) ve lami (pandayan) ve tali (t,lu eden ufuktan doub kan) olur, sonra iddetli rzgarlar gibi kuvvetlee rek v,e iddetlenerek azamut ve ceberut sfatnn tecelliyat ile kuvvay bedeniye ve ruhaniye ve sfat nefsaniyeyi kurutup savurur, kalr eyler. Eer (urf) kelime~i nekrin zdd olan urf ile tefsir olunursa, m ana,: ihsan etmek iin irsal olunan kahrlardr ki (S~bekat rahmeti ala gazabD Rahmetim gazabma sebkat (gemi) etmidir kavli ve Emirilm'minin Ali Aleyhisselam'n (Evliyasna nikmetinin iddetinde rahmeti bololmutur) kavh mucibince bu kahrlar himmetinde gizli lutuflar vardr. Ve ner olunan muhabbet ve rahile asifamn (iddetli esen rzgar), ifna ve ihlakeyledii sfatlan' ihyaeden ' .lFelfilrikaati ferkaa) (Ayet 4). ve 'bazs bazsndan temyiz ve hak ile batl alinden tafsil etmek iin her birisi makamnda ikame ile' aralann tefrik eyleyen (Fel m!kyati zikra) (Ayet 5) ve zikri, ilim ve hikmeti ilka eyleyen nurlar 'hakk iin, zira ilim ve'a-i vcudiyi iktiza eder. Tecelliyi kahr ile fena halinde ilmin feyezan mmkn deildir, kezalik fenadan evvelde ilmin feyezam mmkn deildir. Eer ilim,. fenadan evvel feyezan edici olsa, o ilim, fikri yehim ile kank olanakl, sebebiyle mstenid olub kendisinde hak ile batl karm' phe' ve eytanet olur. . (Ayet ,met
sfatnn tecelliyat

3) (Vennairati nera)

ef'

(Ayet 6) (Uzren ev nzra) Uzr yahut nezr,

libaslarnda boulmu, tabiatn ehevat

istifar edicilein s

beden ve lezzetiyle mahcub' lanlara inzan ilka edici, yahudevvelkilerin seyyia tm, sfat ve ef' al gnahlann mahv ve dierlerini inzar iin zikri ilka edici nurlar hakk iin (nnema t'adne levak') (Ayet 7) tahkik sizin vaid olundu- unuz kyameti sura ve, ki.\bra ahvali, elbette vuku bulucudur. (Ayet 8) (Fezencum tumset) mdi lm ile his yldzlar, ,mahv olduu (Ve izessemc fricetJ (Ay.et 9) ve ruhu hayvaniye ak

fatlann, nefisleri hey'etlerini,' seyyiatn mahv, ,tabiat ve

232

MRSELAT SURE.l

olduu, yarld, ruhu insaniden infilak eyledii (Ve ize! ciba nsifetJ (Ayet 10) ve azalar dalar fani olub savrulduu (Ve izer rs ukkitetJ (Ayet 11) ve sevab ve ikab melekleri taayyn olunduklar, beareti ruh ve rahat yahud azab, kerb (gam gussa) ve zilleti isal iin kendilerine taayyn olunan mikata (tayin olunan vakte) . bali olduklar vakit (Lieyyi yevnin cciletJ (Ayet 12) o melaike, ,ameller' vaktinde sevab ve ikabn acilen verilmesi muamelesinden byk bir gn iin te'hir olundular. Yahut mana: 'beerin resulleri olan enbiyann taayyn ve muti ile asi, said ile. aki arasn tefrik iin kendilerine taayyn olunan mikata bali oldular. Enbiya, muti , asi, said ve akiden h~r birini simala,rndan bilirler.
,

(Ayet 13) (Liyevmil fasl) Saida ve ekiya arasn ayrma gn iin te'hir olundular. Eer kyamet,' kyameti kbra ile t~'vil olunursa _mana:' asifat (iddetli yel) ile kuvay nefsaniye ,yldzlan mahv olduu, ruh nurunun kendinde te'siri ile akl semasnn yarld, kyameti vustada tecelliya,t sfat ile sfat nefis dalar, belki tecelliyi zati ile nefis, kalb, akL, ruh dalar ve onlarda eyann' kaffesi fani olub savrulduu, fenadan sonrabeka halinde yeniden ihya ile ner edici resuller taayyn olundu u vakit o resuller, cem'den sonra fark vakti iin te'hir olunmutur, o da beka ve -fasl hali olan cem vaktinden o vakte kadar te'hir klnmdr." (Ayet 15) (Veyln yevm'eizin liImkezzibinel Bu iki kyametin birisini tekzib eden cezadan mahcublar iin veyl hasldr. (Veyln yevmeizin) ayeti ile ondan sonra ki ayetler~ vaid olunan kyame tin, kyamet i sura olduuna deaet eder. (Ayet 30) (ntaIikuu ila zilIin zi selasi u'abin) Onlara, Ey k yameii tekzib eden mahcublar, siz, zakkum aacnn glgesine gidiniz. denilir. Zakkum aac, nefisi habisei mel'uneyi insaniyedir ki kendi sfatlar ile hicablanm ve zat karanl ile vahdet nurundan kesildii vakit beden arznda kkleerek nar tabiatde yetiir ve nefsin behimi, eytani, seb"u (yrtc) ubelerine ayrlarak byr o da hevaynefs muktezasyla amel eden, vehme malub' olmu, bir kuvveyi melekutiyedir, (La zalUinJ (Ayet 31) o glge, tuba aacnn glgesi gibi glgeleyici deildir. Tuba aac, akldan sadr olan, ef'alde vahdet ve vahdaniyet nuruyla ,nurIanm olan ve birb,irine zd muhtelif ubelereayrlmyan nefsi tayyibedir ki revh ve rahat,ifa de etmekte, bunun hali, tekinin hali gibi deildir. (Vela yunf mi~ nellehebD (Ayet 31) Kiiyi, heva ateinin yalnmdan ve baki olm yann talebi zahmetinden men de klmaz.
r

MURSELAT SURES

233

. (Ayet 32) Cnneha termi .biererin) O nefsi habise aac, temenn eyledii eylerden mahrumiyetle beraber yanar dalar gibi davai azime ve temenniyat batla kvlcmlar saar. . (Ayet 3S) (Haza yevm L~ y.el1tikuune) Bu gn bir gndr ki,. nutuk aletlerinin fkdannda ve azlar mhrlenmekle sylemee izin olmadndan onlar s9.yleyemezler ve i'tizara kadir olamadk; larndan i'tizarda edemezler. Bugn uzulluu.1.un nihayeti olm yan uzun bir gndr. Muhtelif mevkflan (duraklar) vardr. Baz mevkflarda onlar iin sylemek nmkn olur. (Haza yevml fasl cemal1akm vel'evvelineJ (Ayet 38) Bu gn fasl gndr, sizi umumi,bir har v~ toplant ile ayni cem'i vcudda ,evv~lkiler ile beraber topladk. Sonra sizden saida ve ekiya arasn tefrik eyledik. Yahud mana: saidadan sizi ayrmakla 'aranz fas i eyledik ve sizi sizden evvelolmu olanekiya i~e narda cem' ettik. (Fe in kane. lekm keydn fekiduniJ (Ayet 39) mdi eer sizin yaplacak bir hileniz var ise yapnz. Bu kelam onlar ta'ciz ve makhuriyetlerini ve azabn refinde hile edemiyeceklerini beyandr. (Ayet 41) (nnel mttekine fi zilMin) Tahkik, nefsin sfatlarn ve amellerinin hey'etlerinden pak olanlar ve tecerrt edenler sfat ilahiye glgelerindedirler, (Uyunn) (Ayet 41) ve sfat ilahiye .tecelliyatndan mstefa,t olan uluIri ve maarif, hkm ve haka,yk kaynaklarnda (Vefevakile mimma y~tehul1eJ (Ayet 42) ve iradeleri iktifasyla itiha eyledikleri idrakat ve muhabbet lezzetleri ye~an
milerindedirler.

(Ayet 43) Kl verebu heniy'en bima kitn ta'melune) Onlara Sizin yapm olduunuz pak ameller ve kalbi riyazatlar sebebiyle buyurunuz mreffehen bol bol o yemilerden yiyiniz, o kay~ naklardan iiniz denilir. lnna kezaike neczil muhsinine) (Ayet 44) Tahlk biz, (EL ihsan en ta'bdellahe keenneke terah) kavli mucibince sfat ve sfa,t verasndan zat mahedesi makamnda Allah'a ibadet ederileri bylece mkafatlandrrz. (Ayet 48) (Ve za ky e Iehmrke'u la yerke'iinel Ve mahcublara, tecebbr (kibirlenne, bbrlenme) ve istikbar (ululanmay) terk ile feyzin kabul iin, tevazu ediniz, inkisar ile huu ediniz, denildii vakit, kabul ve inkyad etmezler. te helaklerini mucib olan kabahatleri de budur. Mrselat
sures tamamdr.

NEBE'

SURES

BSMLLAHRRAHMANRRAHM

(Ayet 1 - 2) (Amme yetesaeliine.; A.ni.mebe'il' azimi) Nebe'i azim, kyameti kbradr. Bu, sebebden Emirilm'mininAli Aleyhiselam hakknca O nebe'i azim ve feleki yuh dur (gnedir)) denilmidir. Yani hakikat ve eriati cami olmasndan hakikat ve eria iti~ bariyle cem ve tafsildir demektir. (Ayet 17) (inne yevmel fasl) Tahkik, insaruarn beynini fasl, saiday, ekiyadan temyiz ve hey' et ve suretlerinin, ahlak ve amellerinin tef'a:vt ve tenasb itiban ile, iki frkadan her bir taifeyi tayin eden gn (Kane mikata) (Ayet 17) Allah'ni indinde ilminde ve hkmnde halkn, ona mntehi olduu muayyen bir had, muvakklt bir vakit olmutur. (Yevme ynfehu fissiiril (Ayet lS) Surda nefh olunduu, ervahn cesetlere ittisali ve cesedlerin' hayata r~ cruar gnnde (Fete'tiine efvaca) (Ayet lS) siz akde. ve amellerin tebiyn ve ihtilaf ve tevafuku iktizasna gre her frka imamyla 'beraber olduu halde muhtelif frkalar olarak gelirsiniz. Muaz 'radiyanahanh'dan mervidir ki, Resulullah Sallallah Aleyhi ve Sellem'e bu ayetten sordu. ResuluIlah Sallallah Aleyhi ve Sellem Ya Muaz byk bir i den sual ettin dedi ve mbarek gzlerini aaya salarak mmetimden bazsn maymunlar, ,baz sn hnzrlar suretinde, bazsn balar eilmi, ayaklan yzleri stnde olduu halde yz zerine srnyor, yani dnyada ki sfat nn aksine ba aa olarak, bazsn kr, bazsm sar ve dilsiz, bazsn dilleri gslerine sarkm, azlarndan irin akar, herkes on-o lardan saknr, bazlanelIeri ayaklan kesilmi, bazlan ateden dalla~a aslm, bazlar leden daha fena kokar, bazdar derilerine yapk katrandan, bykcebeler giymi olduklar halde, on sinf zre har olunurlar. Amma maymun suretinde har olunanlar, kouculuk edenlerdir, hnzr suretinde har olunanlar haram yiyen,lerdir, yz zerine srnenler, faiz yiyenlerdir, kr olanlar hkn-" de cevr ve zulm edenlerdir, sar ve dilsiz olanlar, amenerini grp beenenlerdir, dillerini ineyenler, szleri amelleYine uymayan almler ve kssa hevanlardr (masal syleyen meddahlardr), elleri ve ayaklar kesilenler, komulanna eza edenlerdir, leden daha fena kokanlar, ehvet ve lezzete tabi ve mallarnda Allah'm hakkn

NEBE' SURES:!

.235

lardr

men edeierdir, katran cebeler giyenler kibir -ve fcur ehIi olan buyurdular.

(Ayet 19) (Ve ftihatissema) Ruhun bedene' avdeti zam.ann da havas zahire ve batna kaplari' ile ruh semasa1r.. (Fekanet ebvilba) (Ayet 19) O vakit ruh/ semas, ok kapl olur ki, '0 kaplar uur tarikleridir. ok olduklar iin gya semann kaffesi kaplar olmudur. (Ve syyiretil ciba) (Ayet 20) Ve maherde zahir olacak hey'et ve sfatlar g;z;lerden setr eden ebdan ve azadan o sfat larn zuhuruna mani olan hicab dalar giderilir.(Fekanet seraba) (Ayet 20) Da,lmak ve eczas mteferrik olmak hususunda o dalar la-ey gibi olurlar. (Ayet 21) linne cehenneme kanet mrsildil) Tahkik, tabiat ceh.ennemi, herkesin orada beklendii ve gzlendii bir hududdur, orada melekler insanlar gzler. Sizin ht biriniz, oraya gelmeden olmaz kavli kerimi mucibince, saida dahi oradan geerler. Caferi Sadk Aleyhlsselam'a bu ayetten sual olunup Siz de cehenneme urayc msnz? denildikde Biz, o cehennepi snk olduu halde g,edik buyurdular.
Ekiyann ise cehennem karargahlar olduundan (LittaW, meaba) (Ayet 22) buyurulmudur. Yani tabiat cehennemi, tuyan sahibIerine m.eab, snacak yer, yuva olmudur. (Labisine fihil ahkaaba) (Ayet.23) Onlar, o tabiat cehenneminde eer itik'adlar batl ve fesad ise gayr mtenahi veeer itikadlari' sahih ve am ell eri kt ise ameeri heyetlerinin rusuhu iktizas zere mtenahi ve mtenabi uzun zamanlar' duruculardr. (La yeziikiine fiha berden vela e;aba) (Ayet 24) Orada yakn eserinden, revh ve rahandan ve muhabbet, zevk ve lezzetden de bir ey tadamazlar. lilla hamimen ve assaka) (Ayet 25) Ancak cehli -mrekkeb eserinden kaynar su. ve cevahiri gasikaya meyl ve muhabbet hey'etleri zulmetinden akan suyu ierler. (Ayet 26) (Cezilen vifaka) rtikap ettikleri amellere, takdim eyledikleri ahlak ve akaide muvafk bir ceza olmak zere onu ierler. linnehm kanu la yereiine hisaba) (Ayet 27) Bu azap, onlara n karat beklememelerincten ve ayat ve sfat tekzip etmeleri rezail ile mevsuf olmalar yznden, yani ilim ve am ellerinin fesadndan ileri gelmitir. nk ceza midile salih am el ilememiler ve ayat tasdik etmeleri iin bir ilim de bilmemilerdir. ,(Ve klle ey'in al seyna kitaba) (Ayet 29) Ve biz, nfusu semaviye sahifelerinde ve kendi nefisleri sahifelerinde yazmak suretiyle ameneri .suretlerinden ve itikatlar heyetlerinden her bir eyizabt ve ihsa etmiizdir.

236

NEBE' SUREs

(Ayet 30) (Fe zu:Kfifelen nezidekm illa a,zaba) te o ameller sebebiyle, ziyadesiz ve onlara muvazi olan azab tadnz, Size tatdn lan aynyla o amellerinizdir. Maadas deildir. Yani onlarn tadn tadn;. Biz, bir eyi ziyade etmeyiz, ancak sizin o gaflet ettiiniz, unuttuunuz amellerle tazibdir. (Ayet 311 (nne lilmttekine mefaza) Tahkik mttekiler, yani i lerinde eriatn ve akln tayin eyledii itidal haddinden tecavz eden tuyan sahiplerinin mukabili olan ve ilerinde rezailden ve kt heyetlerden pak olan kmseler iin tuyan sahiplerinin karargah olan ateden fyuz ve'necat, (Hadika) (Ayet 32) ahlak cennetlerinden baheler (Ve a'naba) (Ayet 32) ef'al ve heyetleri yemilerinden zmler (Ve kevaibe etraba) (Ayet 33) ve rtbelerde mtesa,v. ef'al cennetinde asan esma suretleri (Ve ke'sen ruhakaa) (Ayet 34) ve asar muhabbeti ve lezzetinden zencebil ve kafur ile kank dolu kaseler vardr. nk asar ve ef'al cennetinin ehli, asar ile messirden, ata ile mutiden mahcub olduklan iin onlann, asarID, veras:nda matmah nazarlan yoktur. (Ataen hisaba) (Ayet 36) Onlarn himmetleri ve matmal nazarar itibaryla bu ata, onlara kifayet eden bir at~dr. nk istidatlan kasr olduundan bunun verasll~ da bir eye mtak olmazlar. Zevkleri hasebile onlar iin olduklan halden daha lezzetli bir ey yoktur.
i

(Ayet 37) (Rapbissemavati verard've ma beynehD1errahmaniJ Onlara bu atay veren, Rahman'dr. Zira atalan naimi zahirei celiledendir, batnai dakikadan deildir. Binaenaleyh merebleri Rahman ismindendir, bakasndan deildir.. (La ye'mlikne minh hitaba) (Ayet 37) Sfat makamna vasl olmadklanndan onlarn mkalemede hazz yoktur, Rahman'dan bir hUaba m'alik ve sahip olamazlar. (Ayet 38) (Yevme yekfimrn1hu vel melaikem saffa) Ruhu insani ve kuvayi melaikesi mertebelerinde' saf saf olarak durduklan, kaim olduklan zaman (La yetekellemne illa men ezine lehxrahman) (Ayet 38) hi tekellm etmezler, ancak Rahman'n, ezelde kendisine mkaleme istidad hazrlamak ve kolay klmak ve tezkiye ile bu istidad fiile karmakla tevfik eyledii kimse tekellm eder. (Kale sevab~U (Ayet 38) Ve o kimse batl deil Hak sz syler. (n- \ na enzernilkm azaben karibal (Ayet 40) Biz, si4i fasid amellerden olan fask hey'etler- azabyla inzar ettik, korkuttuk. Bundan daha baid olan azap,kahru suht ile deil, o azaptakendi ellerinin takdim,. eyledii azapdr. Allah' Teala a'lemdir. Nebe' ,suresi tamamdir.

N Az A T / S U R E s
BSM1lLLAHRR.AHMANRRA:E;IM

(Vennazi' at arkan) evk ve m uhab bet denizinde gar- . kolduklar halde kendilerine Cenab' Hak'ka ekilmek galebe eyleyen (VannaitaM netan) (Ayet 2) ve tabiat esaretinden ve nefis makarrndan yani beden alakalanndan ve nefis sfaHan kaytla rndan kurtulan (Vessabihati sebhanl (Ayet 3) ve sfat denizlerinde yzen (Feesabkati sebkan) (Ayet 4) ve vahdette fena makamnda ayni zata sebk eden (Fel mdebbrati emra) (Ayet 5) cem'den sonra tafsil makamnda kesrete rcu iie Hak'ka davet ve hidayet ve nizam iine tedbiredici olan nfusu mtaka hakk iin, yahut mana: Ma nkdan maribe seyr v~ hareket eden ve bir burdan dier burca kan ve eflakinde yzen ve seyirde bazs bazsna sebka t eden, . kendilerine ve seyirlerine menut olan hususlarda alemi tedbir eden kevakibi seyyare hakk iin, yahut mana: . Parmak ve trnaklara ka'dar olan aksa'i bedenden nez'degark olduklar halde ervah beeri yeyi cesetlerindennez' eyleyen (Vennait~ti netanl (Ayet 2) ve ervah bedenden ihra eden (V'essabihdti sehhan) (Ayet "3) ve memur olduu hususlarda cari olmakda yzc olan (Fessabikati sebkan) (Ayet 4) memur olduu ilerde sebkat eyleyen (Felmdebbira... ti' emra) Ct\.yet 5) emrolunduu ey'i emrolunduu vechile tecbir eyleyen nfusu melekiyye ve melaike hakk iin elbette siz ba's olunacak, yani ldkten sonra diriltileceksinizdir. Mahzuf olan bu cevaba (Yevme tercfurracifet) '(Ayet 6) kavli delalet eder. Yani arz cesedin ve cibali azann, hareket eyledii, sarsld birinci nefha, yahut ruhun bedenden kd vakit (Tetbe'uhar radifet) (Ayet 7) ba's ile ihya eylemek demek olan ikinci.nefha, o birinci nefhaya ba1)
li

(Ayet

olur.

(Ayet 8) (Kulftbn yevmeizin vacifetn) Haleti nez'de hareketin vukuu zamannda kalpler, muzdariptir, (Ebsaruhci hai'etn) (Ayet 9) ve .sahiplerinin gzleri zelildir. (Yekuliine einna lemerdii4ftne fil hafirati) (Ayet 10) Ba's inkar eden. mahcuplar inkar tariki zre (Eiza knna zamen nahireten) (Ayet 11) Biz, rm kemikler halini aldkdan sonra tekrar eskiden olduumuz hayata red olunur muyuz? (Kalft tiIke izen k~rretn hilsiretn) (Ayet 12) Eer' bu i~ sahih olursa, o, takdirde biz zarar, v~ h~sranda oluruz dediler. (Ayet 13) (Fe innema hiye zec~etn vahidetm) O redfe ba's ile' hayata iade eyleyen hareket, ancak bir sayhadr ki, o da mfarekat

238.
etmi

NAZtA.T

SURES"~

olan ruhun, ervah kabil olan maddeye taallukundan defaten' ve fethiyyen ruh israfilinin te'siridir. te o vakit kyameti sura gnd~r. (Fe zithm bissahiretil (Ayet 14) Bu nefha.da onlar,' birdenbire kendilerini sahirede (kyametteki yer) bulurlar. Yani nefh ile sahirede olmalar bir andadr. Sahire beyaz ve dz bir yerdir, yaIl kamil olmyarak mfark (a,yrlan) olan ruhu insani alemidir. Bu alem, kamillerin me'vas olan alemi kudds semasna nisbetle arzdr. Nurunu ve bisatn itibariyle bu alene sahire tesmiye olunmu tur. Yahud, naks olan insanlarn ervahnn maddeye incizab zaruri olmak dola,ysyla ruhu hayvaniyeye muttasl olacandan sahire ile murad, ruhu, hayvanidir. Beyaz olmasndan ve eczasnn mstevi 01. masndan, sahire ile ba's zamannda ruhun sebebi ittisali olan mahalle iaret olmakta mmkndr. (Ayet 15) (Hel etake hadis musa) Habibim, tahkik, sana Musa'nn haberi geldi. (z nada rahbhii bilvadil mukaddesi tuva) (Ayet 16) Rabbi onu vadiyi mukaddesde ard. Vadiyi mukadd(3s, mevadda taallukdan mukaddes olduu iin ruhu' mcerret alemidir k, btn mevcudat, ecsam, ve nfus, o alemin tayynda ve taht kahnnda muntavi olduu iin ismi Tuva'dr. Bu alem, sfat alemidir. Mkaleme makam, bunun tecelliyatndandr. Bu sebebden Musa, bu vadi de nida olunmudur Bu alemin nihayeti, Resulullah'n, Cibril'i kendi sureti zre orada grm olduu ufku aladr. (Ayet 17) (z heb ila fir'avne innelu taaiil Ey Musa firavuna git, zira o, tuyan eyledi. Yani eneiyyeti ile zahir oldu. Bunn beyan, firavun, kuvvetli bir nefis sahibi, hakim, ve alim idi. Ef'al vadisinde shlk ve sfat vadisini kat' ve eneiyyeti ile ihticab ve rububiyet sfatn inhal ile nefsine nisbet eyledi. te firavunun teferruu ceberut ve tuyan bU,idi. Binaenaleyh firavun, tevhidi sfat makamn da nefis ve havas ile kaim olduundan v~ bu da hicablarn en kuvvetIisi bulunduundan Resulullah Sallallah Aleyhi ve Sellem'in haklarnda nsanlarn en erHsi, kyameti kopduu halde hayatda bulunandr buyurduu kimselerden olmutur. (Ayet 18) (Fekul hel leke ila en tezeldrtl.) Sen benlikden fani olmakla tezkie ol~ak, temizlenmek ister misin? (Ve ehdiyeke ila rabbike fetahal (Ayet 19) Ve ben seni hakiki bir marifet ile vahdeti zatiyeye hida,yet edeyim de, eneiyyetin, benliin yumuayarak fani olasn de. (Fe'erahl' ayetel kbra) (Ayet 20) Heman Musa, tevhid ilmi ve hidayeti hakkaniye ile fir'avuna hviyeti hakikiyeyi gsterdi. Fakat firavun hicabnn kuvvetinden ve tevehhmnn kklemesinden gremedi. (Fekezzebeve asal (Ayet 21) Kendisinin

NAZAT SURES!

239

ilerisinde bir mertebe olduunda Musa'y tekzip, ve teferruu ve utuvvu (serkeIik ile kank kibirlenne) sebebi ile Musa'un emrine asi oldu. (Smrne edbere yes'a) (Ayet 22) Sonra halinin ktlnden, bulunduu tevhidi sfat makamndan gerileyerek, inadndan ve nefsinin istilasndan ve dava ile iddeti zuhurundan bilklliye nefis makamna tevecch ve rcu etti. Mekaidi (hileler) eytaniye ve hileyi 'nefsamye ile Musa'nn def'ine al maa balad. Bu sebebten Cenab Kudds'den matruden (tardolunarak) red olundu ve hicab ziyadeleerek (Ene rabbkmr a'hi) (Ayet 24) Ben, sizin en ykse~ rabbinizim szu ile tezahr eyledi. Yahud inana: eneiyetinin iddetle zuhurundan -riday kibriyasnda Hak'ka mnaza eyledi, onun iin kalr ve mal'un olarak cehenneme atld. Hadisi kudside Azamet benim gmleim, kibri'ya da ridamdr. Herkim bunlarn birisinde bana mnaza ederse onu atee atann buyurulmutur. te bu kahr (Fe'ehazehullah nekalerahireti vel'fila) (Ayet 25) kavIinin manasdr. Bu tezahr sebebile Allah Teala Hazretlep firavunu ahiret ve dnyada bukal olarak ahz eyledi.(nne ri zMike le'ibreten limen yaha.l (Ayet 26) Tahkik, bu ahz ve intikam muamelesinde, korkanlar iin ibret vardr ki onlar huu ederek nefisleri krlr ve yumuar, Hak'ka kar zuhur etmezler. (Ayet 34) (Feiza caetittitmmetl kbra,) Herbir eyi vurup nah veden vahdeti zatiye, nurunun tecelli eyledii vakit, (Yevrne yetezekkerul' insan ma se'a,) (Ayet 35) o vakit insan, me?dei,ftratndan makamat v~ derecatda slCk~na ve fenasna ve vasl olasya kadar geirdii tavrlardaki mesais'ini tezekkr ederek saiyine kr ,eyler. (Ve biirrizetil camm limen yera) (Ayet 36), Ve tabiat asariye nan,. hicabtan kurtulup nurullah ile grenlere zahir klnr, mahub ve 'krler o nar ile yandklar halde gremezler. O vakit, basiret ehIi . olan zatn uhudunda insanlar,' iki ksm olurlar. (Fe'emma men'" taaa) (Ayet 37) Amma ftrat insaniye tav:rn teaddi, adalet ve eriat rtbesini tecayzle bepimiyet ve sebu'iyet (yrtclk) mertebesine sukut ve teaddisinde ifrat eden (Ve aserel hayated dnya) (Ayet 38) ve lezzeti sfliyeye muhabbetle, haya,t hissiyeyi, hayat hakikiye zerine tercih eden, (Feinnel cahime hiyel me'val (Ayet 39) onun me'va ve mercii cahimdir.
makamna

bali olduu makamn

(Ve emma men h3fe makame rabbihi) Amma kalb terakki ve nefis zerine Hak Teala'nn kayyumiyetini mahede ile Rab'binden havf eden, korkan (Ve nehen nefse anil heva) (~yet 40) ve Rab'binin ka,hr ve ikabndan korkusu-sebebi ile,
40)

(Ayet

240

ABESE

SURIDS

nefsini, heva ve arzusundannehy ve men eden kimse (Feinnelcennete hiyeJ me'va) (Ayet 41) derecat ildizasna gre, tahkik, 'onun me'vas cennetdir. (Ayet 42) (Yes'eluneke anissa'ati ayyane mrsahA) Habibim, sana, kyametin ikameti anndan sorarlar. (Fime ente min zikraha) (Ayet 43) Kyametin ilminden ve zikrinden sen ne eydesin? (la r.abbike mntehaha) (Ayet 44) Kyametin ilmi, ancak Rab'bine mntehidir, zira kyameti arif olan, ancak evvelen, .'ilmi Allah'n ilnli ile mahv olan sonra, z~t Allah'n zatnda fani olan kimsedir. Binaenaleyh o kimse nasl bilir, onun ilmi de zat da yoktur. O halde sen de, senin gayrin de kyamet ilminde neredesiniz? Belki kyart.eti, ancak yalnz Allah Teala bilir. (nnema ente mjinzim men ya,hahft) (Ayet 45) Sen, ancak kyamete takliden iman dolaysiyle kyametden korkan korkutucusun. (Ke'ennehm yevme yerevneha lem yeIbesil iIla "aiyyeten ev dubaha) (Ayet 46) Onlar, kyameti grdkleri . vakit ancak bir akam, yani Hak nurunun, cesedIerde gurubu veya bir kuluk, yani Hak nurunun maribinden tuluu vaktinden fazla durmam gibidirler. Yani vahdetde fena ile kyameti gi?rmeleri 'vaktin- _ de kendilerinin asla vcudlan olmadn, ancak his ile ihticap ve alemi 'ecsamda, veya akl ile ihticab ve alemi ervahda lebs ile vcudlannn bir tohumdan ibaret olduunu teyakkun ederler, iyiden iyi;. ye bilirler. te ki admdr, attn va,kit vasil oldun' diyenin murad bu iki alemdir ki kevnini getiin halde vasl oldun demektir. Allah a'lemdir. N aziat suresi tamamdr.

ABESE

SURES

BsMLLAHRRAHMANRRAHM

(Ayet 1) (Abese ve tevelIa) Resulullah Sallallah Aleyhi ve Habib olduu iin Rab'binin terbiyesinde idi. Binaenaleyh ne vakit Cenab Nebi'nin nefsi kerimi, ondan nuru Hak'k mahcub ede-! cek bir sfatla zahir olan hatta Allah ile olmayarak nefsiyle bir hareket bile etse hemen muatebe ve te'dib olunurlard. Nitekim Beni' Rap'bim te'dib etti ve te'dibini ok gzel yapd buyurmudur. Bu te' dib ve terbiye ta ki ahlak ilaliye ile tahauk edinciye kadar devam etti. nk ahlak ilahiye ile tahauk, vusul ve fenadan so'nra,
Seem,

-~

ABESE SURES!
ahlak

241

ilahiye ile tahakkuk ise telvinin intifasnda (ortadan yok olve temkin vaktinde istikametden ibaret olan hali bekadadr. Hazreti Nebi Aleyhisselam, byklere zalir hal ile nazar edip zenginlerin zenginliini gznde tazim ve kavminin iman ile islamiyetin kuvvetleeceini itina, fakiri ve imann ihtikar edince derhal tembih olundu ki, senin gibi bir nebinin zahir hale nazar ederek kuvvetli ve zengin ile zayf ve mstait olan bir talibden megul 01maslayk deildir. Belki senin nazarn istidat ve kabulu imana maksur (hasr olunmu) olmas vacip ve lazmdr. Bakasn deil, ancak bunu itibar edip, zalir ile batndan mahcub olmayasn. Belki kendisinden iraz olunanfakirin, tezkiye ve tahliye ile amel edip haddi ke~ male bali ve hidayet bularak gayrisini de hidayet etmesi, imanna tasaddi edilen ganinin de ademi istidadndan veya inat ve istikbarndan iman etmemesi muhtemeldir. (Ayet 7) (Ve ma aJeyl{e ella yezekkil) Onun islamdan imtinan da sana bir beis yoktur. (Kelld) (Ayet LLL Cenab Nebi Aleyhisselam' bu halden men etmektir. Bu sebepten bu ayetin nzulnden sonra Nebi Aleyhisselam'n asla bir ganiye tasaddi etmedii ve hi bir fakire de yz ekitmedii rivayet olunmutur. (Ayet 13) (Fi suhufin mkerremetim) Allah indinde tekrim olunmu sahifelerdeki o sahifeler, Ktir'an'n levhi mahfuzdan evvelen kendilerine nazil olduu nfusu semaviye levhalardr. (Merf'atin) (Ayet 14) Kadr ve mekan refi' olunmu lMutahharatin) (Ayet 14) tabayi'in denis ve tagayyratndan pak lBieydi seferetin) (Ayet 15) o elvahda r.a.essir olan ukulu mukaddese ketebesinin elleri ile terfi ve tathr olunmu (Kirarnin bereretin) (Ayet 16) o ukulu mukaddese ereflerinden ve Allah'a kurbiyetlerinden kerem sahibIeri ve mevaddan takaddsleri ve cevherlerinin taallukatdan tenezzhleri cihetiyle birr ve takva sahibIeridir. Kur'an'n nasihat kabul edenlere zikr ve nasihat olduunu beyandan sonra insann kfran ve ihticabtan hatta tezekkire muhta olmasndan taaccb eyledi. Ve mebadiyi hilkatinden ve nefsindeki alvalinden ve nefsinden hari olub onlarsz hayatn mmkn olamad eylerden bahs, ve his ile kendileri ile mll'ime istidlaI mmkn olan zahir nimetleri tadad eyledi. Ve mu'cidi mll'imin marifetini ve kr ile kyam mucib olan ibu ahval,.. . de nazar ve Kur'an'n nzulyle vaiz ve tezkir ve sem'i gibi ki delilin ietima ile peraber insann (Lemmayakdi ma emerelul (Ayet 23) uzun zamanda nimetlerini kemalini fiile hrac etmekte istimal ile ve nimetlerle mn'im olan zata vuslat etmekle Allah Teala'nn emr eyledii nimetin krn kaza etmediini, belki nimetlerle ve nefsiyle Allah Teala'dan mahcub kaldn takrir eyledi.
masnda)

242

rrEKVR SUREs

(Ayet 33). (Feiza caetissalhat) Akl ve hisleri gideren nefhai evveli geldii vakit demektir. (Yevme yefirru,! m.er' min ahihi) (Ayet 34) O gnde herkes kendi iine ehemmiyet verir. Kendisine olan halin iddetinden, ve oJ.?a zahir olan nefsinin haliyle itigalin den, bakasna fari olmak iin vakit bulunamaz. O gn insanlar iki ksma ayrlr. Bir ksm za,tlannn nuru ve s'afas sebebiyle yzleri parlak ve ziyah olan, mlakl olduklar cennet nimetleri ve ameeri heyetleri ile mjdelenmi olmalan Heglc ve sevinici saidlerdir. Bir ksm da zatlarnn zulmeti ve kfrlerinin karal ile yzleri kararm, fsk ve fcurlarnn, kt am ellerinin eserleri ile tozlanm akilerdir. (laike hml keferetl fecerGt) (Ayet 42) Bunla;' nn yzlerindeki karalk He toz topran ictimana se beb kfr ve
fcurlarnn ictima olmudur.

Abese Buresi

tamamdr.

T E K V R

-s U R E S

BtsMLLAHil:RRAiHMANRRAHM

(Ayet II (zee'ms kvviret) Ruhun bedenden kabz ve izalesi ve hayatdan ibaret olan ziyasnn tayy ile ruh gn~inin katlanp sanld(Ve izenncumn kederet) (Ayet 2) nurunun 'gitmesiyle havas yldzlarnn kederlendii fV,e izel cibal syyiretJ (Ayet 3). ve aza dalarnn paralanar~k toz gibi olmak suretiyle yrtld (Ve ize!'i ar utti1etJ (Ayet 4) ve gezmekte kendilerinden istifade edilen ayak parmaklan yrmekte istimalden tatil olunduu, yahud, Arab'n, ~n nefis mallarna aar denildiine gre mana: kendilerinden intifa' (menfaatlenilen) olunan nefis mallan tatil olunduu (Ve ilzel vuhuu huiret) (Ayet 5) ve kuvvay hayvaniye ve hC, ihlak ve ifna olunduu, yahud mana.: ba's zamannda ihya ile har olunduu, .(Ve izel bihar sccret) (Ayet 6) ve ~czay anasTIn bazs bazsna akma)r suretiyle her bir cz'i aslna kariarak bir deniz olmu gibi denizlerin dolduu (Ve izen nfusu zvvicet) (Ayet 7) ve he:r nefis mcanis (~ein cins olan, benz.eyel1.) ve makil (uygun gelen) olduu snfa katlp toplanarak her nefis kurenasyla ekiya ve safc:a s nflarna 'a;yrlarak nefislerin ift olduu (Ve izel mev'det sllet) (Ayet 8) ve nefsi ha,yvaniyenin beden kabrinde diri diri gmerek h,e- , lak eyledii nefsi natka kznn sual olunduu (Bie:yyi zenbin kutilet) (Ayet 9) ve gaz'ab ve {3hvet ve sairleri gibi gnahlardan nefsi natka y istilasna ve havas ve ef'alinden men eylemesine ve ihlakna sebeb

TEKVtR SURES!

243

olan gnahn izhar nefsi hayvaniyeden talebolunduu, -o gnahn zuhura getirilmesi o gnahn izharn taleb etmekden, ondan su'al ile kinaye olunmutur - (Ve' izes suhufu niret) (Ayet 10) ve amel hey'etlerinin mevcud bulunduu kuvva ve nfus sahifeleri datl-: d - nk lm zamannda ve ruh gneinin kvrlp drld vakit, bu sahifeler tayy olunur, ba's ve bedene a,vdet zamannda o .sahifeler ner. olunur, (Ve:izessemil kitat) (Ayet 11) ve ruhu hayvaniye yahud akl semasnn giderilip izale olduu (Ve ize! cahim su'iret) (Ayet 12) ve tabiat cehenneminde kahr ve gazab asarnn atei, mahcublar iin yakld, (Ve ize! cennet uzlifet) (Ayet 13) ve mtteki olanlar ltuf ve rza asarnn nimetlerinin 'Y'aknla-' drld vakit, (AHmet nefsn ma aldarat) (Ayet 14) her bir nefis, hazrlad eyibilir ve unutmu olduktan sonra o eye vakf olur. (Ayet 15 - 16) fFela uksim bil ln;nesi elcevaril knnes) mdi yuvalarna dahil olan hayvana,t gibi burclarna dahil olan, rucu ve ceryan edici kevakibi seyyareye, yahud mana, cari ve m~vzi'le rine dahil ve bedenlerine. raci olan nefislere (Veneyli iza as'ase)' (Ayet 17) ve ruhul. taalluku ve ruh gnei nurunun tulu'u zamannda nuru hayat ile zulmetinin git:rnesinin balamasyla . dnen l cesedinin zulmeti gecesine (Vessubbihi iza teneffesel (Ayet IS) ve ifadei hayat ile bedende intiar eyledii zaman ruh gneinin tulu'u nurunun eseri sabahna kasem ederim ki lnnelu lekavl resilin kartmin) (Ayet 19) tahkik, Kur'an, insann kalb ve aklnda f!yen Ruh'ul Kqds'n szdr. (Ayet 23) (Ve !ekad reah br.Jufukil mbini) brahkik, Muhammed(A.SJ Ruh'ul kuddus, ufku mbinde grd. Ancak ufku mbin, tavr kalbin ruha vila' eden nihayetidir kinefesi kudsinin, ilk'a mah~ li orasdr. (Ve ma hve ale! aybi bidanin) (Ayet 24) ve Muhammed haber vernekde olduu gayb zre mttehim deildir, zira vehim eytan ile tahayyl cinninin ona istilasyla kelamn kardrmas, manay kudsinin, vehmi ve hayali eylerle imtizac mmtenidir. nk Muhammed'in akl setr olunmam, belki ve~im aibesinden saf olmudur. (Ve ma hve bi kavli ~eytanin racimin) (Ayet 25) Kur' an, recm, olunmu vehim eytannn ilkasndan da deildir ki, vehmi olmak ihtimali olsun, zira' vehim eytan, ruh nuru ile re cm
olunmudur.

(Ayet 26) (Fe'eyne tezhebiine)O halde nereye gidiyorsunuz? Yani bu kelamn vehmin ilkasridan ve mezcinqen, sahibinin de me c- , nunluktan ba'd olduu hi bir kimseye hafi, (gizli) deildir. mdi her kim bu yollarda suluk edipde Kur'an' umuru selaseden birine nisbet ederse, sevabtanokuzak dmdr ki, bir vechiyle sevaba

244
yanaamaz.
en

NFTAR SURES

Nitekim maksad semtinden uzakladran bir yola dkimseye Nereye gidiyorsun? denilir. (Limen aeminkm en yestekime) (Ayet 28) Kur' an ancak alemler cmlesinden. sizden sluk yolunda istikameti dileyen kims~ iin zikir ve nasihattir. Srat mstakim de (nne rabbi ala sratim mstakim) buyurulduu iin ancak Hak'kn olduu tarikti'. Binae:aleyh hi kimse o tarika slUk etmeyi diliyemez. Ancak AlI~h'n dilemesiyle diler, zira Allah'n yoluna ancak onun iradesi ile siliUk olunabilir. Allah Teala a'lemdir. T~kvir suresi tamamdr.
NFTAR SURES

BsM:tLL.AHRRAHMANRRAHM

(Ayet 1) Czes seman fetaret) Ruhu hayvaniye semasmn, ruhu insaniden a;yrlmas ve zail olmasyla yarld (Ve ,izel kevakibn teseret) (Ayet 2) ve mevt ile havas yldzlarnn dalp gittii, . sald (Ve izel bihar fcciret) (Ayet 3) v~ ecsarn unsuriyenin, bedenin harabyla eczasnn, ecsarn unsuriyeden her birinin aslna gitmesinden haciz ve mani olan berzahlarn ruhu hayvaninin zevaliyle akd, her biri aslna rcu eyledii (Ve izelkubur bu'siretl. (Ayet 4) ve beden kabirlerinin kardrlp ilerinde bulunan ervah ve kuvvann karld vakit .lYa eyyhel'insan ma arrekel (Ayet 6) - Rab'bin keremine gururu, aldanmay inkardr, yani, ey insan, kerim olan Rab'bine seni ne' ey marur kld. Eer Rab'binin kerim olmas, senin aldanman tecviz ve teshil ederse, lakin kereminin gururu tecviz e;ylemesinden tziyade .aldanmakdan men eden bir ok ~etleTi, azimetleri, kamil kudreti vardr. (KeBa) kererne aldan maktan men olununuz. , (Ayet 9) (Bel tkezzibune' biddini) Belki, ancak, onlarn isyanlan asI en cezay~ tekziblerinden ileri gelmidir ki, bu tekzib gururdan daha byk bir kabahattir. (Ve inne aleykfun lehafizine. Kirar . men katibine) (Ayet 10) Tahkik, sanda ve solunda oturan size mekkel iki melekden baka kevn ve fesaddan mkerrem olan eref ve, kerimler, Bizin ef' alinizi hfzeyler ve ilerinizi sizin zer1nize yazarlar. Kiram katibin insanlardan sadr olan ilerin nak olduu kuvva;y felekiye ve nfusu semaviyedir. Binaenaleyh gnahlarmz yerde ve gkde aleyhinize yazld halde ne suretle maasiye cr'et ediyorsunuz. Allah Teala a'lemdir. . .
nfitar suresi tamamdr.

MUTAFFFN-SURES
BtSMtLLAHRRAiHMA.NRR.AiH1VI

(Ayet"1) (Veyln lilmutaffifinel Ky (lek) ve vezinden insanlarn hukukunu noksan edenlere yazk .olsun, yahut cehennende bir ukur ~ardr. Bu ayet zahire hamI .olunduktan sonra adaletten ibaret olan mizan hakikide tenkise haml olunmak da mmkndr. Hakiki mizan ile vezn olunan eyler ahlak ve amellerdir. (zektal alennas yestevfne) (Ayet 2) Mutaffif olanlar, nefisIerinin kemalatn itibar ettikleri vakit, istikbar ederler, "ululanrlar, ucub ve tekebbr ile fezaili ilmiye ve ameliyelerinin izharnda haklar zerine ziyade ederler. "(Ve za kMhm ev vezenuhm yuhsirftnel (Ayet 3) Ve kendilerinin kemalatna nisbetle sair insanlann kemalatn itibar ettikleri vakit, nefislerine: meyl ve lemedikleri eylerle medih olunmay severler kavl mucibince insanlara tafzil etmei sevdiklerinden nai, adalete riayet etmeyip nasn kemalatn istilkar ile noksan e: derler. (Ayet 4) (Ela yezunnu ;illaike ennehm meb'sine -Zulm nevilerinin en fahii olan. bu rezilet ile mevsuf olan bunlar, ilim yle dursun, onlar, pa's olunurlar da nefisIerinde olan fezailin ve re:zailin zahir olacan zan bile etmiyorlar m? (Liyevnin azimin) (Ayet 5) Bir byk gnde ki o gn hi kimse, olmyan bir eyi izhara ve yahud olan bir eyi ketme kadir olamaz, nk batn zahirine, sfat suretine inklab etmidir, binaenaleyh utanr ve ,feziletinin . vebalini zevk eder. (Yevme yekuiimDllasu lirabbil' alemine) (Ayet 6) O gnde insanlar, bedenlerinin merkadlerinden kendisine hi bir hafi olmayan Rabbl alemine bariz ve zahir olduklan halde kain olurlar. (Ayet 7) (Kenal Bu reziletten men olunun. (nne kitabel fccari) (Ayet 7) Tahkik, "er'iat ve akln mttefiki aleyhi olan adaletin hududundan kmakla facir ve rezaleti mrtekip olanlarn amelleri" nin yazld kitab (Lefi sccinnl (Ayet 7) vcuddan bir mertebededir ki, o mertebenin ehIi, zyk (da:r) ve karanlk mahbusIarda mescundur. Derekat tabiatn e:sfel meratibinde ylan ve akrebler gibi "zelil ve habis olduklar halde kannlar zre sTnrler.
l)

Siccin, ehIi irk amellerinin divandr. Bunun iin (Kitilbn merkumnl (Ayet 9) ile tefsir olunmutur, yani am ellerinin yazl olduu bu mahal, rezaH ve erierinin hey' etleri yazlan. ile yazlm bir kitabdr. (Ayet 10 - 1'll (Veyln ~vmeizin liImkezzibine., Ellezine ykezzibune biyevmiddinil Yevmi cezay tekzib eden mkezziblere bu

246

MUTAFF!FN SURIDS'

gnde veyl azab hasldr. (Ve ma ykezzibu bihi illa kll mu'tedin esiminl (Ayet 12) Ceza gnn tekzib etmez, ancak eI' alinde ifrat ve tefrite dmekle adalet derecesini ve ftrat insaniye tavnn teca~ yz eyleyen mtecaviz, sfatnn hey'etleri ile muhtecib tekzib eder. Uza ttla aleyhi ayatna kale esatiyrl' evvelinel (Ayet 13) O mtecavize ayatmz okunduu vakit Bunlar, evvelkilerindzmeleridir der._ (Ayet 14) - (Kellal Bu iki reziletden men olunun. (Bel rane ala kulfibihim ma kanit yek~ibine) (Ayet 14) Belki onlarn kazandk lar gnahlar rsh bularak kalbIeri zre pas olmudur, kalbI erinin cevherini kederlemi, tabiatdan taayyr etmidir. Reyn, gnahlarn birbir zerine terakmnden ve rshundan, bir hudud. dur ki, o hadde varnca hicab tahakkuk eyler ve n~uzu billah mairet kaps kapanr. Bu sebebden (Kella) (Ayet 15) reyn husulunden men olunuz, buyur'du. (nnehm an rabbihim yevme-izin lemaheitbitne) (Ayet 15) Tahkik, kalbIeri paslananlar, kalbIerinin nuru kabulu imtinandan ve evvelki safay ftriyeavdetleri mmteni olduundan,' o gnde rablerinden elbette mahcubdurlar. Mesela kkr~l su gibi ki, szlse cevheri tahavvl ettiinden tabiat maiyyeye rcu etmez. 'Halbuki yalnz keyfiyeti tahavvl edip, tabiat tahavvl etmeyen stlm su, byle deildir, tekrar souduunda tabiat maiyyeye rc eder. te bu sebebden kalbIeri pasIananlar, azabda muhalled kalmaa mstehak olurlar. (Ayet 16) (Snme innehm lesalfil cahimi) Kavliyle mahkum olmulardr, yani sonra onlar cahime dahl ve cahimde muhalled (baki ve daim) olurlar. (Smrne yekdal hazellezi kntm bihi t- ' kezzibfinel(Ayet 7) Sonra onlara .te bu, sizin sabkda tekzib eyledii'iiz eydir denilir (KelId) (Ayet 18) Mahcub olmaktan ve cahime girmekden, giripde orada muhaed kalmakdan men olununuz. (nne kitabe!' ebrari lefi lIiyyinel (Ayet 18) Saidann ameeri suretlarinden, nurani nej:1sleri hey'etlerinden ve melekat \fazilelerinden yazlm olan kitabIar, tahkik, illiyyindedir. lliyin uluvvu ve derecesinin irtifanda ve ehIi hayr amenerinin divan olmakda siccinin mukabilidir. (Ayet 20) (Kitabn merkumn) Amellerinin suretleri ile yazl m cirmi semavi veya unsuru ins'aniden bir mahai erifdir. (Yehedl mukarrebunel (Ayet 21) O mahalle tevhidi zati ehlinden olan ehluIlahn havass hazr olur. (nne!' ebrare lefi na'iyminl (Ayet 22) Tahklk, nefissfatlar kirinden saknm olan seda, sfat. ve efal cenrietlerinden nimetle;rdedirler . (Ale!' eraikil (Ayet 23) Makamlar olan esmai ilahiye kklerinde insanlarn gzlerinden gizli

MUTAFF;tFN

SUBEsi

247

alemi kuddus hadelerinde, yani gveyodas gibi denmi ve ziy(Yenzurune) (Ayet 23) Cem' i meratibi vcuda nazar ederler, ~hli cennet ve nan ve orilara olan nimet ve azab~ muahede ederler. Hicablan onlardan bir eyi mahcub etmez. Ve ayan onlardan mahcub eder. (Ta'rif ri vcuhihim. nadreten' naiymiJ (Ayet 24) Onlarn yzlerinde naimin behet ve nuriyeti ve asar sururunu bilir ve grrsn. (Ayet 25) (Yskavne min rahikn mahtmin) Haram olan ehe vat nefsamye ve muhabbeti 'vehmiye, necaseti eytaniyenin kar mamas iin eriat mhr ile .mhrlenmi, nefsin cevahiri cismani . yeye muhabbeti ile kanmam, srf muhabbeti ruhaniye 'arabn dan ierler ve sulanrlar. (Hitfunh niskn) (Ayet 26) O arabn hitam miskdir ki, kalbIeri takviye ve nefisleri tatayyub (gzel kokuluey ile kokulanmak) eden mubahatyla eriatn hkmdr. (Ve ri zaIike) (Ayet 26) Ancak bunda, eriatkaydyla mukayyed srf muhabbeti ruhaniye arabmn imesinde ve o arabn safi olan lezzetinde (Felyetenafesil mtenafisn) (Ayet 26) nefaseti sebebiyle rabet edenler rabet etsinler zira bu, kibriti ahmerden yani krmz kkrten daha azizdir. (Ayet 27) lVe mzach min tesnimin) Ebrar arabnn mizac t ak hakikiyi srf makam alisindendir k, o da hali cem'de, hassiyet itibariyle kafur tabir olunan zat muhabbetidir, hali tafsilde mertebe itibariyle ondan tesnim ile tabir eyl~midir. nk zat muhabbeti, vcud rtbelerinin alasndadr ve mahalden"ve vasfnn suretiyle taayynndentecerrud sebebiyle deresiz ve oluksuz ceryan eder, yaniebrar iin sfat makamnda suat muhabbeti olduu gibi, zat srf muhabbeti de vardr. Belki sfat hicablan verasnda zat da mahede ettikleri iin arabar, zat srf muhabbeti ile karktr. (Ayet 29) lAynen yereb hihe! mlikarrebiine) 'Tesmmi srf, mu.,. karreblerin idikleri kaynakdr. Mukarrebler ehIi temkinden tevhidi zata vaslolan ve tafsil makamnda istikametle Allah ile kaim olan kamillerdir. mdi tafsil makamnda ehIi istikamet ile cem' makamnda ehli istirak arasnda hakikatlerinin ve arablan hakikatinin ittihadyla beraber, kendi isimlerinin ve arabar isimlerinin ihtilaf ile fark vardr. u suretl~ ehIi istikamete kurb tabiri ile fark i'ar iin mukarrebin ve arablannn sair rtbelere nisbeten ulu rtbesni i'ar iin tesnhn tesmiye olunmudur. Ehli istiraka fenay mezzin olan ihtisas ile beraber makhuriyeti i'ar iin ibaduah, ve arab larina nisbet ve farksz beyaz halis ve vahdeti srfz i'ar iin kafur tesmiye olunmudur. Mutaififin suresi tamamdr.
netlenmi odalardadrlar.

 N K A K

S -R E S

BsMLLAHRRAHMANRRAHM

(Ayet 1) lzesseman a,kkat) Ruhu .hayvaninin yarld ve zail olduu (Ve ezinet lirabbihil) (Ayet 2) ve ruhu insanldenayrl makla sami'i muti'in, emri muta'na inkyad ile Rab'binin emrine, inkyad eyledii (Ve hukkat) (Ayet 2) ruh semasna Kadiri mutla,kn emrine inkyad etmek, onun emrinden imtina etmemek hak olmudur. O ruh bu inkyada, hakik (layk ve vacib olan, hakk sa,bt bulunan) ve laykdr~ (Ayet 3) (Ve izel' ardu mddet) Ve arz beden ruhun, kendisinden nez'i ile, ekilmesiyle bast ve temdid olunduu (Ve elkat ma iha ve tehallet) ve kendinde bulunan ruh ve kuvvay ilka ile ruhdan boalmasna tabiatiyle haya,t, mzac, terkib ve ekil gibi 'asar ve arazm kaffesinden hali kalmak hususunda teklif eyledii (Ve ezinet lirabbiha ve hukkat) (Ayet 5) Kadiri mutlakn emrine inkyad eyledii, arz beden de bu inkyada hakik ve aykd:r:'. , (Ayet 6) (Ya eyyhel' insan inneke kadihn ila rabbike kedhan) Ey insan sen, mevt ile rabbine gitmekde sai ve itihat edicisin, yani Nefeslerin,' eceli;e doru a,tlan admlar kadar denildii gibi nefeslerinle rabbine sr'atle gidicisin. Yahud rabbine gidici olduun hal'de hayr ve er 'amelde cidd (gerekden alp, ileme) ve ictihat edicisin. (Fe mlakyli) (Ayet 6) mdi zaruretten sen, Rab'bine yahud o saiye m laki olursun. (Ayet 7) (Fe'emma men tiye kitabeh biyerninibi) Amma sureti insaniyede eshab yeminden klnmak suretile nefis kitabn, akl yemini ile alc, nefis kitabnda olan akl kur'ani manruarnokuyu cu olduu halde, kitab sa ile verilen kimse, (Fesevfe yuhasebu hisaben yesira) (Ayet 8) ftrat safas ve -nuriyeti asliyesi zere baki kald iin seyyiat afv ve mahv olunmak ve hasenat def'aten kendisine mkafatlandrlmak suretiyle kolay bir hesapla muhasebe olunacak (Ve yenkaIib ila ehlihi mesrura) (Ayet 9) ve sohbet ve refakatleri ile doyrulmu olduu huzuz ile mesrur ve ferahl olarak eshab yeminden mcanis (benzeyen) ve mukarin (yakn) olduu ehline inklab edecektir. (Ayet 10) (Ve emma menutiye kitabeh verae zahrihil nsann Hak'ka dnm olan ciheti, yzdr, zulmani bedene dnm olan ciheti arkasdr. Amma kitab verai zahrndan, hayvanat suretinde zuimete red olunmak tariki ie zulmete nazr olan ruhu hayvaniye ve cesed cihetinden 'verilen kimse fFesevfe yed' sbra, ve, yasla satyra) (Ayet 11 - 12) ruhun helelki ve bedenin azab vartasnda 01-

N!KAK SURES!

249

duundan, o kimse helaki isteyecek ve tabiat ukurunda asar atei nin sairine vasl olacaktr. (nnel;u kane fi ehlihi mesrura) (Ayet 13) Zira o kimse ehlinde nimetlerle marur ve mn'imden malcub olmutu. (innehu zanne ~n len yehura) (Ayet 14) Zira o kin:is~ yaa"yp leceini onu ancak dehrin helak edeceini itikat eylediindeli ba's sebebi ile hayata, Rab'bine hi bir vakit rcu etmeyeceini zan ediyordu. lBela) (Ayet 15) Evet, elbetde Ra.b'bine rcu edecektir. lnne "rabbehu kane bihi basird), (Ayet 15) nk Rab'bi ona basir olmutur. Binaenaleyh hali iktizasna gre ona mcazat eder. (Ayet 16) lFela uksim biefak) mdi, nefis zulmeti ile kar k ufku bedende gurub ve" ihticabndan sonra, ftrat insaniyeden baki kalan nuriyet hakk iin - dereca-tda kendisi ile kemal kazan;. mak mmkn olduu iin bu nura kasem etmekle tazim etmitir lVelleyU ve ma veaaka) (Ayet 17) ve zulmeti beden gecesi ve onun cem' eyledii alat ve kuvva, ulum ve fezailin iktisabna ve makam atda terakkiye, mevahib (bah' ve ihsan olunan eyler) ve kemalata naiiyete sebeb olan istidadat lVel k~meri izet teseka) (Ayet 18) ve cem' olup nurunun tamam ve kamil. olduu vakit husufu nefisden saf olal1- kalb kameri iin lLeterkebnne tabakan an tabaka) i (Ayet 19) elbetde siz mevt ile biri dierini mtecaviz tabakalara, mevtden sonra ba's nur mevtnlarndan meratip ve etva~a rakib ve dahil
olacaksnzdr.

(Ayet 20) lFe ma lehm la y'minune) Onlara ne ey sebep oluyor ki, iman etmiyorlar, (Ve iza kurie aleyhiml kur'fu: la yescdne) (Ayet 21) ve bu etvar ve meratibi hatrlatmak suretile onlara Kur'an okunduu vakit huzu ve inkyad etmiyorlar? lBenlezine keferu ykezzibune) (Ayet 22) Belki Hak'dan mahcub olanlar bizzaru-. re dinden mahcub olduklar cihetle Kur'an' tekzib ediyorlar. (Ayet 23) lVallah a'lem bimd yu"une) Halbuki AllEl Teala Hazretleri batnlarnda, nefisleri kalbierinde hfz ettikleri hey'eU faska ve itikadat fasidelerini en ziyade bilicidrr. lFebeirhm bi' azabin elimin) (Ayet 24) Onlar gayet elem verici olan nurdan mal rumiyet ve 'asar atelerinin azab ile t~bir eyle .. (Ayet 25) lllellezine amenu ve amilssalihilti) Ancak kalbIerini nefis sfatlan kederinden tasfiye ve tezkiye suretile iman ilmi ile iman edenler ve fezail iktisab ile salih ve iyi .a,mel ileyenler (Lehm ecrn gayr memnunin) (Ayet 25) onlara, nefis ve kalb cennetinde mevaddan mcerret ve kevn ve fesaddan beri olduu cihetle gayri maktu, hi kesilmeyen, asar ve sfat sevab vardr. Allah Sbhane ve Teala a'lemdir. 1nikak suresi tamamdr.

B R U C

S U, R E s

BlsMLLAH.RRAHM.ANRR.AiHM

(Ayet 1) (Vessemru. zatil bruci) T~rakki ve derecatdaA makamat sahibi olan ruhu insani lVelyevmil mev'udU (Ayet 2) ve tevhidi zati kefinden ibaret bulunan ve ruhu insaninin aher derecat olan kyameti kbra (Ve ahidin) (Ayet 3) ve ayn cemde uhudu zatiyi ulud eden ahid (Ve mehiidin) (Ayet 3) ve uhud olunan zati ehadiye hakk iin elbetde eshab .uhdud, mahcub ve mel'un olacaklardr. Ayetde ahid ile mehuCun tenkiri, tazim iindir. Yani Allah da fam, ve ayni ve eseri mntefi olduu iin Allah'dan baka kimsenin bilemedii ve kadrini takdir edemedii bir. ahid, ve ,(Hu) dan gayri kimsenin bilemedii bir mehud; ben hayatma kas~m ederim ki, o mehud, ayn ,ahitdir, fark, ancak itibar iledir, itibardan ba ka bir fark yoktur. (Ayet 4) (Kutlle eshabill' uhdudiJ Arz beden ukurlannda ne- fis sfatla,n ile mahcub, bedene mensup kimseler lanet olundular. lEnnari iatil vekuudi) (Ayet 5) O ukurlar, ehevat ve emani ile erbabn yakc tabiat asariye atelerini mtemildir. (z hm aleyha ku':udn) (Ayet 6) nk onlar, o atee mlazemet edicilerdir. Nefahati ilahiy~ revh ve rahatn zevk etmek ve fezai kudsi de bir para teneffs etmek iin asla o ateten ayrlmazlar. ' (Ayet 7) (Ve hm ala ma yef'aune bil m'minineJ V~ onlar, ehli keif ve ayandan olan muvahhidlere yapdklan istihza, istilkar ve istinkara lhiidu.n) (Ayet 7) bazs bazsna bu hal ile ahadet edicilerdir. (Ve ma nekamu minhm) ,(Ayet 8) Muvahhidlerden bir eyi inkar etmediler, liIla en y'minuJ (Ayet 8) ancak onlarn iman ettiklerini inkar etdiler. ,(Billahil' azizi) '(Ayet 8) Dmanlanna. kahr ve intikam ile galip, llhamidi) (Ayet 8) hidayet ve ikan ile evliyasna mn'im olan Allah'a imanlarn jnkar ederler., (Ayet 9) (Eezi leh mlkssemavat .ver ardl Allah Teala Ha2;retleri, ekiyadan semavat ve arz ile m1aheub ve evliyasna semavat ve arzdan mtecelli olan za,t ecel ve aladr. (Vallah ala klli 'ey'in ehidn) (Ayet 9) Allah Teala, her eyde hazr ve zahir, evliyasna her zerrede mtecellidir. Bunun iin iman eden, iman etmi, inkar eden inkar etmitir. (nnellezine feten m'ninihe vel m' minAtil (Ayet 10) nkar ile uhud ehlinin kulub ve nfusunu fitne ve phe eyleyen maheublar, (Smme em yetiibu) (Ayet- 10) sonra da rcu ve talep etmeyerek hicabda baki kalanlar, lFelehm azab

BRUC SuRIDS

251

cehenneme) (Ayet 10) onla::a tabiat sfliye ,ateinin te'sirinden cehennem azab vardr, (Velehilin azabl hanyk) (Ayet 10) ve onlar.a, asar ateinin fevknda sfat ateinden kahr yangn azab vardr. nk bedenin harab zamannda alemi kuddste, sfat envar na iddetizevklerinden ve kalr Hak ile matrut ve mahrum olduklarndan her iki' ate ile, birden muazzeb olurlar. (Ayet III (nnellezin~ amenu,) man .ayniyey hakki ile inan eden (Ve amiliissalihatil (Ayet 11) ve istikamet makamnda halkn tekmili ve nizamn zapt iin iktiza eden ef'ali ilahiyeden salih am elleri ileyen kimsel.er, (Lehm cenniltn tecri min tahtihel' enhar) (Ayet III onlara, altnda tevlidi ef'al ve sfat ve zat ulumu ve ahkamnn tecelliyat nehirleri akan zat, sfat, ef'al cennetleri vardr. (Zaikel fevzl kebiru) (Ayetll) te u, tam bir fyuz ve necatdr . / ki, bundan byk fyuz ve necat,yoktur. " . (Ayet 12) (nne bate rabbike leedidn) Tahkik, kahr hakiki ve ifna ile olan Rab'binin bati, yani ,kavramas ahz ve intikam pelr iddetlidir, bakiye-ve eser komaz. linnehu hve ybdi veyu'ydu) (Ayet 13) Tahkik, o Rab'bin bati, tekrar eyler evvelen ifnay efal ile balar sonra sfat ve zatn ifnas ile tekrar bat iade eder. (Ayet 14) (Vehvelafiirul Q' Zat Celle ve Ala, nur ilemuhiblerin vcudlar gnahlarn ve bakiyelerini rtcdr,- (Vedud) (Ayet 14) mahbubIarna riya,zatsz kemalatn Ikram, nimetlerini ihsan suretile cenabna isal ile mahbubIarn sevicidir. (Zl'aril (Ayet 15) Ariflerden, ehibbasnn kalbIeri arna mstevidir. (El mecid) (Ayet 15)' Cemal ve cea.l sfat kemali ile mtecelli azarnet sahibidir. (Fa'aln Uma yrid) (Ayet 15) stikametleri dolays ile ehibbas mezahiri zerine dilediini ileyicidir. Bun1ar, iler~nde Hak'kn ihtiyar eylediini ihtiyar ederler. Yahud mnkirler gibi cehlli ile dilediini mahcub eyl~r, arifler gibi dilediine cemali ile tecelli eyler. (Ayet, 17 -18) (Hel etakehadis cniid. F.ir'avne ve s'emftde) Habibim, eneiyetle mahcub olan fir'avun ve onun dinindekilerin yahudasa;r ve aya,r ile mahcub olan Semud ve onlaramuttasl ol~n larn haberi, sz, tahkik, sana gelmitir. (Ayet 19)1 (Belillezine keferii fi tekzibin) Belki hangi makarnda ve ne ey ile olursa olsun, mutlaksurette mahcub olanlar, kendi hal": leri ile kalm olduklarndan ehli Hak'k tekzib etme,ktedirler.

ala

(Ayet 20) (VaUah mn veraihim muhitunl Hal u ki Allah TeHazretleri hal ve hicaplannn fevknda orilarn verasndan, on-

252

BORuc SURES ~

lar muhittir her eye vasi' olur. Onlar Allah Teala'y sahadetlerinde hasr ettiler. Allah'n ihatasn gremediler, bu sebepten inkar ettiler~ (Bel hveKur'ann mecidn) (Ayet 21) Belki bu ilim, azamet ve ihatas ciheti ile ulumun kllisini camidir.

(Ayet 22) (Fi levhin mahfiizin) Kalbi Muhamme li' den ibaret bulunan tebdil ve ta.gayyrden,. tahayyl ve tezvir ile ilkai eyatin den hfz olunmu levhde olucudur. , . Bu, tahkik, yevmi mev'udun (Ayet 2) kyameti kbraya hamI olunmasna gredir. Amma yevmi mev'ud, kyameti sgra ile tevil olunursa, bedenler sahibi yahud hisler sahibi olan ruha kasem ederim, demektir. Zi:rabedenler ruhun burlar gibidir. Gvercinler burlardan kt gibi ruhlar da bylece bedenlerden karlar. Kasemin cevab, elbette bedeni kimseler. helak olacaklardr. (Ayet 4) (Kutile eshabill' uhdddi) Beden ukuruna mlazemet eden kuvvai nefsaniye helak oldular, (zhm aleyhfl kuiidn) (Ayet 6) zira onlar, beden zere mutekf idiler ve kuvvay ruhaniye m'minIeri z'ere istila maksatlanndan ve kemalatndan men ve onla,r cebren kendi arzularna taptrmak gibi, yapm olduklar ef'ale Hsan hallerile ahidlerdir. Ruhanilerin kemalat maneviyesinden mahcub olan bu kuvva" ancak ruhaniledn, mekan ve cihetden mcerret kalr ile mahcublara g.alip, hidayet ile muhtedilere mn'im, semavat -ve arz, mlknn zevahiri ile muhtecib, her eyde zahir olan Allah' a imanlarn inkar ettiler. Akl m'minl~ri ile nefis m'minelerini, istihdam ve istila ile fitne eyleyip sonra da riyazat ve inkyat ve melekat fazileyi kazanmak ile rcu etmeyen mahcublara, taQiat ve asar cehenneminin azab ile mahrumiyetle beraber me'llif olduklar eylere itiyak yangnnn azab sabittir. Ruhanilerden iman ilmi ile iman /eden ve fezail ve ahlak hamide ameli salihini ileyen kim-' selere ef'al ve sfat, yani nefis ve kalb cennetleri vardr. te bu, nardan necat ve maksuda ulamak fyuz ve saadetidir ki,evvelki hale nisbet ile byk saadetdir. Tahkik, Rab'binin, ihlak ve ta'zip ile mahcublar ahz iddetlidir. Zira Rab'bin onlan icad ve ihlak eder v~ sonra azab iin tekrar iade ~der. Rabbin, rulannerden tvbe edici' olan m'minlerin gnahlarn, ~enalk hey'etlerini nuru rahmeti ile setr edicidir. Onlan ezeli bir sevgi ile sever, kemalat ve fezailin ifazas ile onlara ikram eder, nuru ile cemi kuvvay nurlatc olan kalbe mstevlidir. Mezahiri mlk zere kalbe ef'al ile mtecellidir.Tevhidi ef'alda fena ile tevakkl makamn tashll ~yler. ,Allah Teala a'lemdir. Bruc surasi tamamr.

TARK

SURES

BSM1LL.AiHRRAHMANRRAHM

(Ayet 1) (Vessemm \"etiark) Huhu insani ve zulneti netiade zahir olan akl hakk iin ki, o akl nefsin zulmetini delerek nefisde nfuzetmesiyle (Ve bin necmhm yehtedun) kavlinde buyrulduu gibi akl nuru ile nefis, basiret sahibi olur. Ve o nur ile hidayet bulur. (Ayet 4) lin k nefsin lemma aleyha hafizun) Her nefis zerine onu hfz edici bir rakib vardr. Eer nefis il~ stlah olan kuvvei hayvaniye murad olunursa, onun hfz edici rakbi ruhu insanidir. Eer nefis ile ruh ve kuvvai hayvaniye ve bedenin cmlesi murad olunursa hfz edici ancak Allah Teaa'dr. (Ayet 8) (nnehu ala rec'hi lekaadirun) Tahkik, Allah Teala Hazretleri ne'eyi ula da insann icadna kadir olduu gibi ne'eyi sanide insann iadesine de kadirdir. (Tbles serairu) (Ayet 9) Ruh, bedenden mufarekat ile batn zahir klndkda, batnn hafiyyat zahir olup bilindii gnde (Fema leh min kuvvetin) (Ayet 10) insan iin nefsinde Hak'kn kudretine kar bir kuvvet (Ve la nasirin) (Ayet 10) ve Hak'kn kudre~inden imtina',a; bir yardmc da yoktur. (Ayet 11) (VessenAi zatnecr) Ne'eyi sanide bedene Tic'at sahibi olan ruh hakk iin (Verard zatissad'i) (Ayet 12) ruhun zevali vaktinde inikak sahibi, yahud ruhun bedene ittisali vaktinde yanlmak sahibi olan beden hakk iin (nneihu lekavln fasln) (Ayet 13) tahkik, Kur' an, hak ile batl fark edici bir szdr, yani akl Kur'ani 'olduktan sonraakli Furkani olar&k zahir olmutur. (Ayet 14) (Ve ma hve bil hez'li) O Kur'an kalbde manas, ve ftratta asl olmyan bir kelam ile luavi ve latife deildir. Allah a'lemdir. Tarik suresi tamamdr.
SUBES

A'LA

BsM1iLLAHRRAHMANRR.AH1M:

sfat

(Ayet 1) (Sebbihisme rabbikel' a'la) smi ala ve ismi azam cemi' ile ber.ab~r za,ttr, yani zatna kemalat hakkaniye ile zahir olmak iin ayrid~n kat' nazar ve Hak'kn masivasndan tecerrdle zatn tenzihdir. Bu tenzih Nebi Sallallah Aleyhi ve Sellemin makam

254

A'LA. SURES!

fenada ona mahsus olan tesbihidir. Zira cemi sfat Hahiyeyi kabil olan istidad tam, bakasna olmamdr. Ancak ona mahsusdur. mdi Nebi Sallallah Aleyhi ve Sellem'in zat, kemaline buluu zamannda ismi A'la ancak odur. Hereyin kendine mahsus bir nisbeti vardr ki o tesbih ile Rab'binin esmasndan bir ismi has tesbih eyler. (Ayet 2) (Enezi haleka fesevva) Rabbin, yle bir zattr ki, senin zahirini i:q.a eyledi, (Fesevva) senin beniyeni mizac haysiyetile cemi kemalata mstait olan ruhu ethemi kabul eyleyecek bir veche ile tadil eyledi, (Vellezi kaddere feheda) (Ayet 3) ve sende kemal nev'iyi tamm takdir ve teskiye ve tasfiye ile "o kemalatn fiile ibraz ve izharna senihidayet eyledi. (Vellezi ahrece mer'a) (Ayet 4) y-, le bir Zat Ecel ve A'la'dr ki, hayat dnya ziynetini, menMi'ini, mekkil ve mearibin~ ihra eyledi ki, dnya hayat, nefsi hayvaniyenin mer'asdr. (Fecealehu usaen ahval (Ayet 5) Fakat hayat dnyann kurumu ve krlm ot gibi zevaIini karib- ve fenasn seri kld. Binarenaleyh ona iltifat etme ve onunla megulolma ki seni zatn tenzih, tesbihi hastan men etmesin. Ve mukadder olan kemalinden hayat dnya ile muhtecib olmayasn, zira dnya hayat fani ve senin kema:Iin ebeden baki ve layezaldir. (Ayet 6) (Senukrike fela tensa) Biz, seni, hakayk cami olan Kur',an' dan, kitap istidadndaki akl Kur' aniyi kari, yani okuyucu klacaz ki onu unutmayp ebeden hatrlayacaksn, (illa maaallah) (Ayet 7) ancak Allah'n dnedii eyi sana unutturarak ba's olunduun va-kitde senin makam mahmudun iin cem ve izhar eyler. ' nnnelu ya~leml cehrel (Ayet 7) Tahkik, Rab'bin sende zahir olan, (V,e ma yaMa) (Ayet 7) ve henz kuvvede kalmakla gizli olan kemali bilir. (Ayet 8) (Ve nyessirke lil ysra) Biz seni kolayolan bir yola, Allah',a en kolay bir yololan sehil ve asan eriate tevfik ederiz. (Ve nyessirk;e) 'kavIi, (Senukrike) kavli zerine atftr, yani ilmi ve ameli tam ve tamn fevkinde bir kemal ile seni tekmU edeceiz ki, o da hikmeti balia ve kudreti kamiledir. (Ayet 9), (Fezekkir in nefe'atizzikrii) mdi nasihatin kabulne mstait ve nasihat kabul e'dici iseler, halk davet ile tekmil et:Tezek'kir, he:r ne kadar umumi ise de halkn hepsine faide verici olmaz, belki nafi olmas, istidat art ile meruttur. Her kim mstait ise faidelenir, mstait olmayan faidelenmez szn (n nefe'atizzikriU cmlesinde icmal ederek, sonra (8eyezzekkeru men yahit) (Ayet 10) kavliyle tafsil eyledi. Yani ftrat salim, kalbi yumuak, kabule mstait, nuriyet ve safasndan tezekkir ile mteessir olan 'kimse, zikir ve nasihati kabul ile faidelenir.

A'LA. SUREs

255

(Ve y('tecennebhel' ekaa) Ve nefis sfatlarile hive istidad zail olan msta.itden daha ziyade aki olan istidatsz, rabbinden mahcub, kat kalbli kimse, tezekkrden kaar ve sakrur. (EBezi yaslenarel kbraJ (Ayet 12) O aki, en byk atee, tasut, melekut, ceberut, lahuttan ibaret olan drt mevkifde ebeciiyen hicap ateine ular. Mlk ve nasut aleminde asar cehennemi ateine, efal makamnda suht ve gazap ateine, sf.at makamnda kahr ateine,lahud makamnda irk ve gayr ile kalmak sebebi ile rabbinden hicab a,teine ular ki, ne byk bir atetir. Amma dieri, yani nefis sfatlan ilemuhtecip olan aki, yalnz asar cehennemi ateine ular, (S,mme la yemit iha) (Ayet 13) o en byk atee ulatktan sonrada bsbtn madum olmas mmteni olduundan o byk atete olmaz. (Ve la yahya) (Ayet 13) Ve ruhani helakle helak olduundan hakikatte hayat sahibi de olmaz, yani mevti temenni eder bir haletde daim en ve serneden muazzep olur. Ne vakit yanar~k helak ols;gt tekrar. hayata iade olunarakazap olunur. Binaenaleyh me'yyiti mutlak da hayy mutlak da olamaz. (Ayet
cablanm

(Ayet 14) (Kad efleha men, tezekkil) stidadp.i husuunden sonr.a nefis sfatlarndan ve beden zulmetlerinden temizlenen, paklanan. (Ve zekeresme rabbim) (Ayet 15) ve istidad lisan1 ile Rab'binden istedii kemalini ifaza ile Rab'binin kendisini onunla terbiye eyledii ismi haSsn zikr eyleyen, mesela gnahkar iin Gaffar, dalalet sahibi iin Hadi, cahil iin Alim ismi gibi ki, o isim, hakikatte asar hicab ve ~efis sfatlar ile ve sair zulmetler ile gafil olduu .onun ayni zatdr. Nitekim Allah' unuttular. Allah da onlara nefislerini unutturdu .buyrulmudur. Bunun" zikri ve hatrlamas ise' te'yidi rabbani ve tevfiki ilahi ile onu bilip ona mahsus kenalini taleb otmektir; (FesaUa) (Ayet 15) Mukadder olan kemali ile grdkten sonra Rab'bini onun il~ bildii ismi has s suretinde mtecelli Hak'tan ibaret olan ma'buduna ibadet eyliyen, tahkik, fyuz ve zafer buldu. (Ayet 16) (Bel t'srftnel hayateddnya) Sizde tezkiye olrnad ndan, hissi hayat ve onun gzellikleri ile' Rab'bin salatndan ve isminin zikrinden ihticab ve gaflet edersiniz. Ve dnya zeharefetine muhabbeti, efdal olan hayat hakikiyeyi daimiyeyi ruhaniyeye tercih edersiniz. (nne haza lefissuhufil' ula. Suhufi ibrahime ve musa) (Ayet 17 - 18) Mstaidin tezekkir ile intifa' ,gayri mustaidin,ademi intifa' ve byk atele azablanmasna, mustaid oJanlardan ehli tezekkiye ve tahliyenin fellli ve hayat hissiy~yi tercih edenlerin helftkine dair, olan bu mana, 'tebdil ve tagayyrden mnezzeh, kadim, Allah indinde hfz olunmu, elvah mcerredede sabittir ki brahim

256

GAYE SURIDS

ve Musa'nn suhuflan, kendilerinin, elvah mezkureye tlalan sebebiyle o zuhur mazharlarndan nazil olmudur, vesselam. Allah a'lemdir. A'la 'Buresi tamamdr.
GAYE SURES

BsM1iLLA.HRRAHMANRRAHM

(Ayet l) _(Hel etake hadisl aaiyetil Tahkik, sana gaiye hadisi geldi. G,aiye, insanlan iddetleri ile gay eyliyen byk beladr, yani tecelliyi zati nuruyla zatlar gay ve ifna eden kyameti kbradr ki, gay eyledii kimseyi gay ettii vakit ona, p.sanlar, ekiya ve saidaya mnkasem olduklar halde mnkeif olur, yahud lm sekarat iddetiyle akl gay eyliyen kyameti suradr ki, gay eyledii vakitte insanlar, ya ekiya, ya said olurlar. (Ayet 2) (Vcfthn yevmeizin hai'atnJ O vakitte bir ksm zevat zeil ve haifdir. (lAmiletn nasibetn) (Ayet 3l - Atein ukurlanna dp, yokularna kmak, am ellerinin asanndan meakkatli ve skletli suret ve hey'etleri yklenmek gibi, yorucu ve zahmet verici ileri ileyicidir. Yahu d m1ana, kendilerini yrmekden bal\a birmenfaat vermeyen, amelIeri cinsinden ar ve meakkatli ilerde ze banHerin o zevat kullanmasndan, o zevat amali akkada amel ediciler, alcardr. (Tesla nar:en hamiyetenJ (Ayet 4) O zatlar, dnyada yapdklan am ellere gre yakc, elem ve eza verici tabiat as ar atelerine ularlar. (Tskaa min aynin ,fuiyetinJ(Ayet 5) Onlar, merebleriolan cehli mrekkeb ve eza verici fasid itikad kay.;. nandan sulanrlar. (Leyse lehm ta'dmiin illa min dari'n) (Ayet 6) Onlar iin mugalatat, hilafiyyat, safsata ve bu mecrada cari olan eza v~rici, faidesiz ve bheli ilimIerin zehirli dikenlerinden baka yiyecek taam yoktur. (La ysmin ve la yuni min cu'inJ (Ayet 7) Onlarn bu ilimIeri nefsi kuvvetlendirmez ve nefs in aln, tahsil ve mebahisesindeki (bir eyin bahs olunduumahaD hrs ve itiha sn da teskin etmez, gideremez.Ekyann bazsna zakkum, bazs na guslin olduu gibi baz ekiyamn da zehirli diken, kurusu taam nn sureti- zre har olunmas mmkndr. (Ayet 8) (Vcfthn yevmeizin nf'imetllJO gnde bir takm zatar, tecerrtleri cihetiyle zerlerinde nmetlerin nedret ve sruru, . letafet ve nuriyeti zahir
olmu

(Lisa'yihdradiyetn) (Ayet 9) seyri

GAYE SURESt

257

fillah, birr ve ihsan ve iktisab fezaH tariknda cud ve sailerine teek kr edici olmular. Birinci ksm gibi iledikleri ilerden tecerrt etmezler, hasret ve nedamet ekmezler. (Ayet 10) (Fi eennatin aliyetin) Onlar kUddus hazretinden sfat cennetlerinden yksek bir cennettedirler. na tesma'u fiha layaten) (Ayet III O cennetde bo laf iidemezsin. Onlarn kelarolar, tesbih, tahmid, hikmet ve marifetdir. (Fiha aynn earlyetn) (Ayet 12) O cennetde ilim, keif, zevk ve vicdan, tevhid ye irfan sular kaynaklarndan akc bir kaynak vardr. (Fiha srrn merfii'atn) (Ayet 13) O cennetde cismani rtbelerden kadri yksek, sfat ilahiye ile ittisaf sebebi ile bali olduklar meratibi esma yksek kkleri vardr. (Ve ekvabn mevdii'atnl (Ayet 14) Ve o cennetde konulmu kpler, yani mahaninde hali zre sabit muhabbet arablarnn kablar olan zevat mcerredenin evsaf ve-mehasini vardr. (Ve nemariku masfiifetn) (Ayet 15) .Ve tertib olmu, denmi koltuklar, ka... napeler, minderler, sfat mertebelerinde makamlar vardr. Zira bir sfatn ibtidai tecellisinden ve envarnn tul'u ve hali olmasyla, . onunla kemal ittisafa ve mlk ve makam oluncaya kadar basamaklar vardr. Salik, istidad hasebiyle o sfatdan hazzn istifa edib, o sfata malik ve seyri tamam oldukta, o makam, sfat tah.t zerinde onun bir iltesi, bir yz yast olmu olur. (Ve zerabiyy mebsuse... tn) (Ayet 16) Ve altlannda denmi demeler vardr. Rza tahtnda tevekkl. gibi sfat makamlarnn altnda ef'al tecelliya,t makamlan vardr. (Ayet 17) (Erca yanzuriinc ilel' ibili keyfe hulikatl (la,hir) Mnkerler, devenin hilkat, semann ref'i, dalarn dikilneS, arzn sathiyeti keyfiyetlerine nazar etmiyorlar m? Yani hsn ile zahir olan asara nazar edb ibret almalar, asar zahireden vuslat ve sfat tecelliyatna vasl olmalar lazm gelir. (Ayet 21) (Fezekkir) Sen, hatrlat, onlarn ilerinde bulunan mstaid belki zikir ve nasihat kabul ederek Hak'ka terakki eyler, yoksa iraz eden ve asar ile messirden muhtecib olan, kabul etmez. (Fey'azzibhullahul'azabel ekbere) (Ayet 24) raz edenleri ve mahcub olanlar Allah Teala azab ekberle azab eder. Azab ekber, (A'la) suresinde iaret olunan ve mahcubu mutlak iin hazrlanan cemi meratibi vcuda amil nar kbradr. (inooma ente mzekkirun. Leste aleyhim bimuseytirin) (Ayet 21 - 22) Kavli muazzamadr, yani senin vazifen ancak. tezkir etmek, ba,trlatmaktr. (nneke latehdi men ahbebte) (Kasas suresi, Ayet 56) Keza (Ve ma ente aleyhim bi eebbarin) (Kaf suresi, Ayet 45) (Smrne inne ,aleyna hisabehm),

258

FECR SURESI"~

(Ayet 26) Tahkik onlarn rculan ancak bizedir, gayrimize deil dir. O halde onlan muhasebe eyler ve azab ekberle azablandrrz, ,zira kalr ve galebe senin deil, bizimdir.
Gaiye

suresi

tamamdr.

FECR

S'URES

BsMiLLAHRRAHMANRR.AiHM

(Ayet l) (Vel fecri) Ruhun maddeyi hedene ta"allukunun ilk eserinde maddei beden 'Qzre ruh nurunun zuhuru iptidasna, (Ve leyalin arinJ (Ayet 2) ve ruhun bedene taalluku zamannda taayyn eyliyen ve tahsili kemalin alat ve eshab bulunan be zahir, be batn his kicem'an on hissin mahallel'ine (Veef'i) (Ayet 3) ve ruh ile bedenin ictina zamanna ve vusul imkanna sebeb olan vcudu insaninin tamamna (V:elvetri) (Ayet 3) ve mufarakati zamannda m,cerred olan ruha (VelleyU izi! yesril (Ayet 4) ve ruhun tecerrd ile zail ve zahib olan zulmeti bedene kas em ve yemin eyledi ki, bu halde kase'm, ibtida ve intihayadr, yahud kasen1, kyaneti kbra ve asal'nadr. Yani Hak nurunun, tulu'unun mebdei olan f~cre ve o nurun nefis gecesinde olan tesirine ve nuru ilahinin tecellisi zamannda egalinden ta'dil olunan muzlim ve sakin on aded ,his gecelerine ve fenay tanmn tecellisinden evvel sfat makamnda mahede halinde ahid ve mehuddan ibaret olan ef' yani ifte ve fenay tam ve isneyniyetinin irtifanda zat ehadiyeden ibaret olan vitre, yani tek'e ve ,bakiyenin zeva,liyle zail olan benlik zulmeti gecesine kasem ederim, yahud kyameti suraya kasemdir ki marib den doan ems nurunun ibtiday zuhuru fecrine ve lm zamann da kederlenen ve karal'an on his gecesine ve ruh ve beden iftine ve .tecerrd zamannda mfark olan ruh tekine ve lm ile karanl giden gecesine kasern ederim, demektir. (Ayet 5) (Hel ri zlliike kasemn lizi hicrin)
nkar manasna

istif-

hamdr. Bu ~yaya, kasemeylemee ve bu eyamn, kendilerine ka-

sem olunmak sketiyle tazin olunmalanl1n sebebine ve bu eyann ' bir kasemde intizam ve tenasbnn, hikmetine hidayet bulabilecek bir akl var mdr?, yoktur. Zira ehli dnyann .vehin ile kark akllan bu ksma hidayet bulamaz. Kasemin cevab (Lebil mirs~d) ka,vline kadar olan (Elem 'tere keyfe fe'ale rabhke bi'adin) (Ayet 6) kavlinin delaleti cihetiyle mahzuf olup, elbette mahcublar, muazi

FECR SURESt

259

zeb olacaklardr, demektir. Yahud istifham, takrir manasndadr ki, o vakit m ana; bu eyaya kasem etmee vehim aibesinden mcerred, elbab safiye sahibIeri hidayet bulabilirler. Bu taktir zre kasemin cevab, mahcublann halleri ile ibret aian akl sahibIeri, elbetde msab (sevaba nail olmu) olacaklardr: demektir. (Ayet 15) - (Fe'emmel insan Za mebtea rabbh) man iki yarmdr ki yans sabr ve yans krdr sznn icab ve imann hkmiyle insann sabr veya kr makamnda olmas vacibtir. nk Allah Teala Hazretleri insan ibtiladan hali brakmaz. Ya nimet ve genilik ile ibtila eyler, o vakit nimetlerini yetime ikram, miskine itam gibi layk oldUu, yerlerde ist~malile kr etmeS, gurur ve iftihar ederek Benim Allah indinde keramet ve istihkakm dolaysyla bana bu ikram yapmdr demekle ve yiyib ierek,. mstehaklardan men etmekle ve maln muhabbeti ile m ahcub , olma,kla kfr etmemesi lazmdr. Yahud fakr ve zaruretle, nzk darl ile ibtila eder, o vakitde, sabr edip, ceza' etmemesi, Allah, beni fakir ve zelil kld. dememesi vacibdir. Zira ok def'a mal ve nimetle ibtilas, istidrac yani tuyannn artmas iin olabilecei gibi fakir ve . zaruretle ibtilada ona ikram iin olabilir ki maks,ad ilahi onu nimet ile mn'imden igal etmemek olmakla, bu darl, mal ve meleke taalluku olmad cihetle ona tariki Hak'ka 'sllika ve Hak'ka tevecche vesile klar. . (Ayet 21) . (za dkketil'ardu dekkan elekka) lm ile arz bedenin para para paraland vakit (Ve cae rabbke) (Ayet 22) ve mfarakat ile beden hicabndan aynlan kimseye, Rab'bin sureti kahrda zahir oldukta (Vel melek saffen saf~a) (Ayet 22) evvelce e vagili beden ile mahcub iken beden hiC'abndan mufa,rakatla mertebelerinde mretteb olan nfusu semaviye ve arziyeden 'melaikenin onun tazibinde te'sirleri zahir olundukta (Ve ciy'e yevmeizin bicehenneme) (Ayet 23) o vakit azab olunanlar iin tabiat atei bariz olub hazrlanr. (Yevmeizin yetezekkerl' nsan) (Ayet 23) O vakit insan, ftrat muktaziyatndan dnyadaki itikadnn ve nefsindeki hey' etinin hilafn tezekkr eyler, anlar. nk Bari'nin kah r s fatiyle ve melaikenin, tazib sfatyla zuhuru, mnker ve nekir gibi nefsl emirde mevcut eylerden on'a zuhur edecek ey'in hilafn itikad edenlere mahsusdur (Ve enn.a lehzzikra) (Ayet 23) Fakat tezekkrn ona menfaat ve faidesi nerede .... nk itikadn kkle-' mesi onu bu tezekkrn faidesinden men eder. ,(Ayet 27) .(Ya eyyethennefsl mutmainnet) Ey kendisine sekinet nazil olub, yakin nuru ile nurIanan ve zdrabdan Allah'a sa-

260

BELED

SURES -"~

kin olan mutm!ainne lrci'iy ila ra.bb~ke radiyeten rierdiyyetenl \ (Ayet 28) hali rzada Rab'bine rcu et, yani sana kemal sfat tamam oldukta o kemale sakin olma ve sfat makamnn kemali olan rza halinden, za,ta rcu eyle (Radyaah anhro' ve radiye anh) buyurduu vechiyle Allah Teala'dan rza da .ancak Allah Teala'nu ondan nzasndan sonra olabilir. (Fed huIi ri ibddiy) (Ayet 29) mdi tevhidi zati ehlinden has kullarm zmresine dahil ol (Ved hulicennetiy) (Ayet 30) ve benim hususi cennetime, zat cennetine dahil ol. Ayet (Fi abdi) (Fi cesedabdi) de kraat olunmutur, yani ba's nuur ve ervahn ecsada reddi halinde abdimin cesedine dahilol, demektir. Allah a'lemdir. Fecr suresi tamamdr.

BEtED

SURES

BSM:DLLAHRRAHMANRR.MItM

(Ayet II (La uksimu bihazelbeledil Resullullah'n, - kendisine nazil olduu ufku ala ve vadiyi mukaddes beledi kudsisinden ibaret olan beledi harama kasem eyledi. (Ve ente hlln bihazelbeledil (Ayet' 2) Halbuki habibim sen, bu beledi kudside mutlaksn, dilediini ilersin, adet ve sfat nefs kaytlaryla mukayyed deilsin.
babana

(Ayet 3) (Ve validin ve ma veledel Ve sa Aleyhisselam'n B an gidiciyim ve keza Semavi babanza benzeyiniz sz gibi nfusu insanyyenin hakiki babas olan Ruhul Kudse ve onun dourduu senin nefsine, yani Ruhulkudds ile senin nefsi natkana kasem ederim. (Ayet 4) (L~kad hale'knel' insane fi kabedin) Tahkik biz, insan nefis ve hevas yznden mekabda ve meakkat zre halk ~yledik. y,ahud mana, maraz batn ve fesad kalb ve glzeti (kabaIk) hicab zre halk eyledik. nk kebed, lugatta kuvvai tabiiyenin mebdei olan kebedin glzeti ve fesaddr. Kalbin hicab ve fesad da bukuvvetdendr. Bu mnasebetle kebedin glzeti, hicab kalb glzetine, ve mairaz, cehle istiare. olunmutur. lEyahseb en len yakdire aleyhi ehadn) (Ayet 5) O mahcub insan, tabiat ile ihticahndan, hicabnn glzeti ve kalbinin maraz sebebiyle hi bir kimsenin, onun zerine kadir olamayacal1. m zannediyor? (Ayet 6) _lYeku:ul ehlekt ru1len lbediU ftihar ve mbahat ile mekarimde bir ok malihlak ettim, diyerek te bzir ve israf ile

BELED sUREs
insanlarn

261

zerine tafdil etmek ist~r. Cehlinden ve faziletten mahcub olduundai'! israf, bir fazilet zanneder~ Tebzir ve israf ile insanlar zerine tafdil etmee alr. (Eyahseb en lem yerehii ehadn) (Ayet 7) Layk vehile Allah'n rzasnda olmayp, fazilet olmak yle dursun, reziliyet zere reziliyet olan riya, semahat ile mbahat (el akl ile vnme) yolunda maln infiak eyledii zaman' Allah Teala'nm, onun batnn ve niyetini grmediini, muttaJ.i olmadn m zannediyor? (Elem nec'al leh ayneyhi ve Usanen efeteyni) (Ayet 8 - 9) bret alnacak eyleri grnek, bilmedii eyleri sormak ve tekeUm etmek zere biz, ona iki gz ve bir dil ve iki dudak gibi kendileri ile kemal kazanmaa kadir olduu aat bedeniye nimetlerini inam etmedik mi? (Ve hedeynan necdeynil (Ayet 10) Ve ona hayr: V? er yollarn da hidayet etmedik mi? . . (Ayet 11 - 12) (Felaktehamel' akabete ve ma edrake mel' alrabet) mdi, mahcub olan insan, kalbi mahcub eden nefis ve heva akabesini iktiham etmedi, atlayarnad. Akabenin ne olduunu bilir misin? O yoku, meakkatinin knh bilinemiyen ve sarp bir yokutur.

(Ayet 13) (Fekk rekabetin) ktiham vacip olan akabe, hevay nefis kaydnda olan kalb esirini tabii meyillerden bsbtn tecrit ederek esaretten kurtarmak, azad' etmektir; Eer bu tahlis riyazat , ile kuvvay ldrmek ve nefsi kahr etmek usulu ile bilklliye yapl mad ise bari fezail yoluna girmei lazm klmakla. iktisab fezailde tekellf E;3dip tetevvu (nafile inkiyad) ve itaati, nefse tabiatlatrmak tr ki bu (Ev it'iimn fi yevnin zi mesabetin. Yetimen za makrebetin ev miskinen za metrebetin. Sm.me kane minellezine anenu .ve tevasav bissabn vetevaseiV bU merhameti) (Ayet 14 - 17) kavline kadar olan ayetin manasdr. Yani karabet sahibi yetimi veya, . fakrin . mezellette traba sakin kld miskini beslemektir. Bundan sonra iman edenlerden ve sabr ile ve merhamet ile tavsiye edenlerden 01m.aktr. nk mstehakna hususiyle ihtiyacn 'iddeti vaktnda it'am etmek, iffet ve' fazil\)ti bal?ndan bu faziletin en efdal nevilerindendir. Yakini ve ilmi olan iman, hikmet faziletinden ve onun en celil erefli nevilerindendir. edaid zere sabr, ecaat el?-vann en bydr. Sabr imandan muahher klmas, yakin olmakszn e caat faziletinl husul mmteni olduu iindir. Merhamet, terahhum v.e teatuf, adaletin en efdal olan nevilerindendir. mdi ayeti kerine de nefsin kemalinin kendileri ile hasl olduu drt cins fezaHin ne suretle tadad oIunduu cayi naz1ardr. Fezailin evvelkisi olan iffetle ba,layarak, iffetten de envann en by olan sehavetle -tabir bu-

262

EMS SURES!'~

yurdu. Sonra asl ve esas olan iman getirdi. Ve rifat ve ulviyette imann mertebesi, sehavetten sonra geldiinden SInme szyle getirdi, ve iman, hikmetin sair meratib ve envann anas olmak dolaysile hikmetten iman ile tabir eyledi. Sonra yakinsz sabrn vcudu mmteni' olduundan sabr imana tertib ettirdi. FezaHin nihayeti olan adaleti de tehir ile beraber sabrn zikriyle ecaatin sair nevilerinden istina eyledii gibi sfat Rahman olan merhametin z.kri ile de adaletin sair nevilerinden istina eyledi. (Ayet 18) (Hlike ashab meymenetD Bu fezail ile mevstf olanlar, alemi kuddsn sakinleri ve y~min ve saadet sahibIeri 'ancak bunlardr. '. (Ayet 19) (Vellezine keferli biayatina) Zati Hahinin marifetine sebeb ayat hakikiye olan sf,atmzdan mahcub olanlar, (Hm asha'bl me'emetiJ rics aleminin sakinleri ve eamet sahibIeri ancak onlardr ki, (Aleyhim narn m'sadetn) (Ayet 20) onlar' zerlerine kaplar kapanm olan tabiat asariye atei istila edip ruh ve mera- . tibinden habs olunmulardr. Allaha'lemdir. Beled sUresi tamamdr.
EMS SURES

BsM1iLLAHRRAHMANRRAHtM

(Ayet 1) _(Veemsi ve duhilhaJ Ruh gnei ile, bedende yaylan ve nefs e parlayc olan ziyasna" (Vel kameri iza telahal (Ayet 2) ve kalbin nefse tebaiyyet ve nefsin zulmetiyle mnhasif olmayp ruhun nuruyla ziyalanmaEij iin ruh tarafna ikbal ve ruh gnei ile nurlanmakta ruha tabi olduunda kalb kamerine, (Vennebari Zit celHilaJ (Ayet 3) ve gnein istiva z~manndaki parlakl gibi gayet zuhurda nurunu izhar eyledii vakit ruh nurunun istila ve sultan ruhun kyam ve nurunun istivas gndzne (Velleyli iza, ya ahal (Ayet 4) ve ruhu setI' eyledii vakit zulmeti nefs gecesine - nk maarifet mahalli ve Rahman'n ar olan kalbin vcudu, ancak ruh nurunun ve nefis zulmetinin imtizac He olur. Gya kalb, ikisinden mrekkeb ve ikisinin itimandan domu bir mevcuddur. Eer nefsin zulmeti olmasa kalbde. manalar anlalp zabt olunmaz, nitekim ruh makamnda gayet safa ve nuriyetten, manalar, zabt ve beyan olunamaz. Ruh, kalb, nefis bir hakikattir. Mertebelerinin deimesi hasebiyle isimleri deiik olur -, (Vesseai ve ma benaha)

263
(Ayet 5) bu vcudun semas olan ruhu hayvaniye ile onu bina.! eyleyen Kadir'e (Verard ve ma tahaha) (Ayet 6) ve beden arz ile onu qeyen Ralik' a .(Ve nefsin ve ma ~evvahtU (Ayet 7) ve ruhu hayvaniyede muntabi olan kuvvei hayvaniyyeye ki ehli er' ve tasavvuf stlal:nda o kuvvei hayvaniyeye mutlaka nefs deniliro Yahut beden, ruhu hayvaniye ve onda munta.p kuvvei hayvaniyenin cml~sine nefis deniliro Yahut nefs natkIay.a ki birinc ihtimal zre o kuvvei hayvaniyeyi yalnz cismin zulnet ve kesafetinde veyahut yalnz ruhun, ziya ve letafetinde klmyarak .na arkiye ve la garbiyej dedii gibi rububiyet ve sefaTet cihetleri arasnda ta'dil eyeyen Hakm'e, ikinci ihtimal 'zre op.un miza ve t~rkibini ta'dil eyleyen hikmet sahibi zata - nc ihtimal zere onu iki alem arasnda orta klarak kemalin kabul iin hazrlayan hikmet sahibi zata (Fe'el hemeha fcreha ve takvooa) (Ayet 8) bu tesviye zerine akl heyClani ile takvay tahsin ve fcuru takbih edp ilka'i melek! sebe-:biyle fcur ve takvay lefse ifham ve i'ar ve nefsi fcur ve takvann marifetleriie temkin ve iftar eyledi.
i

(Ayet

9)

male,vsU

(Kad efleha men zekkahiil te' o nefsi temizleyen keve ftrat evveliye bul ile fe i ili buldu.

(Ayet 10) (Ve kad haba men dessrua) Ve o nefsi beden topran da Hak'kn nur ve rahmetinden gizleyen, rten d~ haib has r oldu. Ayette kasemin cevab hazf olunmutur. Yani bu zikr olunan ey~ lere kasem ederim ki, tuyanlaryle Nebi'yi tekzib eden maheublar, elbette heh'tk olacaklardr, demektir. (Kezzebet semdu bi tavaa)' (Ayet 11) Nitekim Semud kavmi de tuyanlan ile Nebi'lerini tekzib eylediklerinden helak olmulard. Bu ilham kabuletmeyip fcur zre baki kaldklarndan akllarmnihticab :ve nefis zulmetinin kendileTini istilasndan Nebi'lerini tekzib edip helak oldular. Naka ile sakyasnn tevili tahkik gemitir. Allah a'lemdir. ems sresi tamamdr.
SURES

LEYL

BSM1iLLAHRRAHMANRRAHM

Ayet 1) (Velleyli iza yaa) Ruh nurul1.U setr eyledii vakit zulmeti nefs gecesine (Vennehari iza te'cena) (Ayet 2) ve tecelli eyledii vakit ruh nurunun gndzne ka,gem eyledi- ki, bu ikisinin itima'ndan ar Rahman olankalbin vcudu zahir olmutur. Zira kIalb

264

LEYL

SURES

.~

nefis ile ruhun itima'ndan hasl olmudur. Kalbin bir yz ruha. mteveccihtir. Ona fuad denilir. Onunla ruhtan maarif ve haikayk telakki eyler. Bir yz de nefse mteveccihtir. Ona sadr denilir. , Onunla serairi (srlar) hfzeder. Ve manalar o yznde temessl eyler. . (Ayet 3) (Ve ma halekazzekkere vernsal Ve kalbin kendilerinden doduu ruh erkei ile nefis diisini halk eyleyen hikmeti bahire sahibi Hakim'e ve kudreti azime sahibi Kadir'e kasem ederim ki (nne sa'yekum leetta) (Ayet 4) baznzn ruh tarafna inzicabn dan ve nurunun galebesiyle hayra tevecchnden ve baznzn nefis tarafna meyli ve zulmetin galebesiyle erde inhimaJnndau, tahkik, sizin sayiniz muhtelif ve mteferriktir. , (Ayet 5) (Fe'enma men a'ta vettekaal Amma terk ve tecridi ihtiyar ederek Hak'tan igal eden hereyi suhuletle silkip terk eden ve nefsin heyet'lerinden saknp nefsini, terk olunan eylere meyl ve iltifatndan tecrit eyleyen (Ve saddaka bil hsnal (Ayet 6) ve bir kamilin kemalinin vcudunu teya,klrun etmeyen kimse iin terakki ,- mmkn olamadndan ilmi iman ile kemal mertebesi olan gzel fazileti tasdi.k eyleyen kimse, (Fesen yessirhn yiisral (Ayet 7) alaykn kat'ettiinden ve yakini kuvvetli olduundan kariben biz - onu Allah'ta sluktan ibaret 'olan kolaylk yoluna tesir ve tevfik eyleriz. (Ayet 8) {Ve enma men bahile, vestan.a Amma maln n uhabbetini ihtiyar ve mal cem ve mstehakndan men ve mal ile Hak'tan muhtecib olup, mal ile kesbi fazilet eylemekten mstani olan (Ve kezzebe bilhsnal (Ayet 9) ve alemi nur ve ahiret,ten dnya hayat ile muhtecib ve mstani olduundan kemal ve fazilet mertebesinin vcudunu tekzib eyleyen kimseyi (Fesen yessirh lil'usra) (Ayet 10) kariben arzular ile kendi arasna mahrumiyetin girmesi ile onun iin 'hzlan, ve ftrat rtbesinden tabiat ukuruna ve kurd ve haeratn me'yas olan esfeli safilin derekatna dmek glk yolunu hazrlanz kolaylatrrz. (Ve ma yuni anh malh iza tereddal (Ayet III Cehennem kuyusunun dibine ve haviyenin umkuna dbte helak' olduu vakit mklatlar, tahsil ve muhafazasnda mrn ifna eyledii mal onu ina edemez, kurtaramaz. (Ayet 12) (nna aleyna lelhda) Tahkik, bize hldayet, yani akl ve hsn nuru ile ve akli sem'i deliller beynini 'cem ile ve istidlal ve istibsara iktidar vermekle bize iradeylemek sabittir. (Ve inne lena lerahirete vel'iila) (Ayet 13) Ve tahkik, ahiret ve lla bizimdir. Her

265

ikisini de bize tevecch edene veri~iz. Tariki mcerred olan, ahiret sevab ile beraber dnya sevabndan da mahrum etmeyiz. nk (Le ekulu men fe!vkhim ve min taht evclhm) ayetinin beyan vehile daha erefli bir eyi ihtiyar eden kimsenin dn olan eyi
aya altndadr.

(Ayet 14) (Fe'enzerllikm naren telezz,) - mdi sizleri, yaln, cemi vcud mertebelerine bali olan byk bir atele korkuttum ki, o byk ate, kahr hicabna gadab asar ile tazibe' amildir. (La yaslaha illerekaa) (Ayet 15) O atee ancak mevakf- erbaada Allah'a irk eden istidad .adim ve cevheri habis olan (Ellezi kezzebe ve tevena) (Ayet 16) irkiile Allah'a tekzib .ve inaddan dinden iraz eden en ziyade aki olan kimse girer. ile (Ayet 17) (Ve sey cennebhel'etl:aa) Ve ayni cemi'de istirak zat, sfat ve 'ef'alinden baka aya.r ve asardan olan hereyden saknan kimse cem'i meratibinde o ateten sakr.p uzaklaa caktr ki, bu kabil ~atlar Allah Teala'nn gayri ile durub' kalmyan ittikay mutlakehilleridir. Amma taki olan bazan cem'i meratib nardan uzaklaamaz, meselahey'et ve ef'alde mcerred olub sfa! ile vukuf edib kalan kimse, gibi. Bunun her ne Kadar gnahlar ma fur ise de vcudu hicabnda ruhu zatdan ve lezza;t mukarrebinden mahrumdur.
Allah'n

'ayara

(Ayet 18) (Efiezi yu'ti ma leh yetezekka) O ittika olan kimse taalluk ve endada muJ..abbet levsinden mutahhar ve 'nefsini, gizli irkten ve bakasna iltifat ve masiva ile itigalden temizleyici olarakdan maln verir. (Ve ma li ehadin indelu min ni'metin tcza) (Ayet 19) Ve maln mkafat ve mua,veze iin verneYip (Ueb tiaae vechi rabbihil a'lal (Ayet 20) meratibi takvaun a'lasnda bulunduundan masivadan ictinab sebebiyle Rab~binin a'la zatna taleb iin verir. Cemi sfat ile mevcut zattan ibaret olan vechi, a'la ile vasf eyledi. Zira Allah Teala'nn her isim hasebiyle bir vechi vardr ki, lisa;r hali ile o isim ile dua ve istidad ile o isme ibadet edene o vechi ile tecelli eyler. Vechi a'la ise Allah'n cemi esmasna amil ismi a'lashasebiyle olan vechidir. Eera'lay Rab'be sfat klarsa, o ya~t, Rab, cemi esmaya arrin ismi a'asdr. (Ayet 21) (Ve lesevfe yerda) O ittika ayni cemide ve uhudu zatide Hak'ka vusul ile, sonra da rza vasf ile beraber vcudu iktiza eylediinden fenadan sonra beka halinde o vechi, makam tafsUde mahade ile elbette raz olacaktr. Allah Teala a'lemdir. Leyl sUresi
tanandr.

D U H ,A

su

R E

BSM:ULLAHRRAHMANRR.A.HM

(Ayet 2) (Vedduha veneyU Zfa secaJ Vcudu insaninin asl iki mecmuu bulunan ve hali z~re kararlamolan nur ve zulmeti srfeye kasem eyledi ki, (Ma ved~e~a,ke ra,.bbke ve ma kala) (Ayet 3) Rabbin, seni alemi nur ve Hazre.tiKudside mevduun terki ile terk etmedi. Mevdua evk ve muhabbet labt olmakla, evk ve muhabbetin bekas ile b~rabeT seni sfat maka:;nnda zattan mahcub 'olarak terk etmedi. Ve kali mebgu olann terki ile Rab'binden, sfat ve ef'alinden mahcub olar~k nefis makamnda muhabbet ve evksiz kevn ile vukufda alemi zulmette de seni terk etmedi. yle ki, keri, itinadna sebkat etmi olan mahbubun, ak olmas iin kendine tevhidi zati kef olunup perdesi refi' olundukta evkinin iddetlenmesi, nar evk ile eneiyyetii'1.in erimesi, SImnn letafet kesbetmesi iin hicaba red ve tecelliyi zat hazretine yolu sed olunur. Sonra zevki. etem ve kefi ekmel olmak iinyolu alr. Hieab bilklliye refi' olunarak kendisine Hak'k srf kef olunur. Hazreti Nebi Sal1allah Aleyhi ve Sellem bu ihticabta bulunuyork~n nefsini atmak iin dalara kar, fakat takatnn tkendii vakit derhal hicab refi' olunarak aa inerdi/
cihann

(Ayet 4) (Ve lel'ahiret) hticab ve evkin itidadndan sonraki tecelliden ibaret olan haleti ahere, (Hayrnleke :ininel'ftlft) (Ayet 4) o halette ba,kiyenin vcudu ve eneiyyetin zuhuru ile telvinden emin olacandan sana haleti evveliden hayrldr. (Ayet 5) (Ve leserle yu'tike rabbkel -Bu fenaY. srftan sonra halk hidayet ve Hak'ka davet iin Rab'bin, sana vcudu hakkaniyi verecektir. (Feterda) (Ayet 5) O vakit vcudu beeri ile raz olduun vehile vcudu hal(kjanifle raz olacaksn, nza ise ~eud halinde olur. (Ayet 6) (Elem yecidke yetimen) Rab'bin, seni mllferid, hakiki baban olan Ruhul Kuds'n nurundan n~fis sfatlan ilemaheub, !tu hul Kudsten munkat ve zayi' bulunca, (Feava) (Ayet 6) seni, ce" nabna iva ile kendi tedib ve terbiyesi hicrinde terbiye ve seni ta- . lim ve tezkiye iin hakiki baban sana kefil eyledi. CVe vecedeke dalan feheda) (Ayet 7) Ve seni hakiki babann aleminde sfat ile zattan muhteeib olduun halde tevhidi zat'den (daU yani arm, olarak bulup nefsi ile seni ayn zat'a hida,yet eyledi.

NRAR SURES-t

267

(Ayet 8) (Ve vecedeke ailen feana) Ve seni fakir ve adim, Elfakr fahri buyurduu vechile fenay sfat demek olan ve ma-bihil iftiharn olan fakirden sonra dareynde sevadili vech, yani iki cihanda yz karal olan ve fenay mahzdan ibaret bulunan fakr ile fakir ve fena bulub sana verdii sfat kemal ile mevsuf, ahlak rabbaniyede mtehallik vcudu mevhubu hakkani ile seni 'ina eyledi.
mdi kemaljn tamamoldukta benim .ahlakmla tahalluk ederek

olmak ve nimetlerimin kr ile kaim olmak iin kullaTIna, benim sana yapm olduum ileri yap! lFe'emmel yetine fela takherl (Ayet 9) Amma hicab nefs ile muhtecib, nuru kuds'ten munkat, mnferid ve kalbi mnkesir olan kimseyi kalr eyleme. Rfk ve mdara ile muamele ederek benin seni iva eylediim gibi ona ltfedip hikmet ve mevizay hasene eyle, Davet ile onu nefsine iva eyle; sndr. abdi CAyet 10) (Ve emmes salle. Fela tenher,) Ve maksadn arayan ve yolunu aran mstait mahcubu, sualden men etmeyip benim,. seni hidayet ettiim gibi hidayet ~yle.
kamnda

ekur

(Ayet ll (Ve emma bi ni'meti rabbike fehaddi&l Ve beka masana ifaza olunan ilim ve hikmet nimetini tahdis eyle, syle. Benim seni ina eylediim gibi sen de insanlar talim ve hakiki hayr ile ina eyle. Allah Teala a'lendir. .
i

Duha suresi

tamamdr.

NiRAH

S'URES

BsM1iLLAHRRAHMANRRAHtM

(Ayet 1) (Elem nerahleme sadrek) erh, sadrm subutunu ifade etmek iin erh olunmama inkar manasna istifhamdr. Yani biz, senin iin senin sadrn erh eyledik. nk muvahhid, fenadan evvel ve'a,-i vcudisinin, yani vcud kabnn darlndan ve tecelliyi. zatiyeyi ilahi vcudunu kabulden imtina'ndan halk ile Hak'dan mahcub olduu gibi fena makamnda da fanidir. Fani ise adem olmakla ve ademin vcudu kabul edemedii cihetle, her eyden zyk, yani dar olduundan Hak ile halkdan mahcubdur. Amma fenadan' sonra vcudu mevhubu hakkani ile halka red olunup, tafsile rcu eyledikte onun vcudu, hakki olduundan sadr, 'Hak ile halka vas

268

NRAR SURES~.

olur. te inirah sadr, budur. Yani davet ve hakayk nbvvetle kaim olmak iin biz, senin sadrn nurumuzla erh eyledik, vas kldk, demektir. .
Arl

(Ayet 2 - 3) (Ve veda'na anke vizrekellczi enkada zahrekel ile senin zahrn kran,. omuzann, arkan krlmaktan haslolan sese, kemiklerin ktrdsna hamI eyleyen, nbvvetle ve' nbvvet meakkatl~ri ile kaim olmak ykn, senden indirdik. I-:Iazreti Nebi Aleyhisselam, uhlid makamnda iken halk iin vcud bulamayp, nerede kald ki halkn fiilini bulabilsin. Ef'ali- ilahiyeyi u hud ettiinden ve srf Rak'tan baka bir ey gremediinden bir fiili birinden fark edemezdi. Binaenaleyh ne suretle hayr ve er is bat ederek emir ve nehy edebilirdi. Velayet makamndan nbvvet makamna red olunup,' kalb hicab ile mahcub olduu vakit, uhudu zatiden mahcub olduundan bu keyfiyet ona o kadar ar geldi ki, arkasn krmaa karib oluyordu .. Derhal kendisine beka makamn da temkin verilerek, kesret ile vahdetten mahcub olmad ve cem'i ayni tafsilde .mahede eyleyerek davet ile uhudundan gayb olmad. te erhi sadr denilen bu keyfiyet aynile vizri mezkurun vaz' (Ve refa'na leke zikrekl (Ay~t 4) ve zikrinin refi de odur. Biz, senin zikrini le refi e~ledik. Zir~ cem' de olan fani, bir eyolamaz, nerede kald ki mezkur olsun: Eer Nebi Aleyhisselam, ayn cem'de ba,ki kalsayd o makamda fani olduundan, La ilahe illaIlah kavlinden sonra Muhammeder Resulullah sahih olmazd, ve islamda tamam olmazd. Ziraislam ikisi ile tamam ve sahih olur. (Ayet 5) (Fe inne meaI' usri ysren) Tahkik, ihticab evvel sr yani halk ile Hak'tan ihticab gl ile beraber byk bir yesir, bir kolarylk vardr ki, kefi zat ve makam veayettir. (Ayet 6) linne meal' usd ysral Tahlcik, ihticab sam sri. yani Rak ile halk'tan ihticab glg ile beraber byk bir yesir, bir kolaylk vardr ki, vcudu mevhubu hakkani ve 'nbvvet makamdr. (Ayet 7) .(Feiza ferate fe'l1sab~ mdi seyri billah ve fillah. ve anillah'tan fari olduun vakit istikamet yolunda ve seyri illallahta kaim ol, ve halin davette itihad ~yle. (Ayet 8) (Ve ila rabbike ferab) Ve ancak Rab'bine rabet eyle. Davette rabetini onun zatna tahsiseyle. Sevab veya baka bir garaza rabet etme. Davet ve hid~yetin O'nun ile O'na olsun. Yoksa aksi takdirde O'nun ile kaim ve O'na istikanet sahibi olmayp O'ndan mail v~ nefs in ile' kaim olmu olursunAllah a'lemdir.
nrah sures tamamdr.

TYN

SURES

Bs:MLLAHRRAIHMANRR.AJHM

(Ayet II (Vettiyn) Tiyn, cz'iyattan ntiza olunan ve kalbin olan maaniyi klliyedir. Gayri maddi, srf makul, lezzetli ve nefsi kuvvetlendiici olmas cihetiyle incire tebih olunmutur ki, incir, ekirdei olmayp, belki kllisi lb ve klliyat zimmetinde bulunan cziyat gibi daneciklere mtemil, bedeni semirtici, kendisinde hem gdalk, hem de yemiIik vardr. (Vezzeytunil (Ayet II Zeytinnefsin mdrikat olan maaniyi cz'iyedir. Maddi ve nefsi klliyatn idrakine haz'rlayc olmas cihetiyle zeytine tebiholunrnu tur ki, zeytinin .ekirdei olup alat gday temizleytci ve insana i tah vericidir. (Ayet 2) (Ve turisinine) TCrisinin, beden arzndan da gibi ykselmi olan his ve tahayyln madeni bulunan dm.adr. (Ve ha~el .beledil emn) '(Ayet 3) Emin kelimesininemanet yahut emandan itikakna gre beledi emin, kendisindeki maaniyi klliyeyi hfz edici olan yahud tecerrd cihetiyle fesad ve fenadan em~n bulunan kalbtir. nsana tazim erefini izhar ve onu tekrim iin insann J(em1alinin husulne sebeb olan maaniyi klliye ve cziyeye ve vcudu~ nun husulne sebep olan kalb v~ nefse, yani bu iki idrak edici L'lJ.,I...ikat ile mdrikatlarna kasem eylemitir.
mdrikat

(Ayet 4) (Lekad halaknel' insane. r ahseni takvim) Meaniyi kl liye ve cziye ve kalb ve nefs hakk iin kasem ederim ki, tahkik biz, insan, kendisinde ezdad, nur ile zulmeti ce:rn, ve aralannda muvafakatle iki alemi cami ve ikisinin arasnda vasta, hilkatini ve ahla. kn orta ,adil mizac, ekmel nevi, efdal mahlk olarak, sUret ve manasm gzel klmak itibariyle en gzel bir takvim ve ta' dilde halk ve izhar eyledik. (Ayet 5) (Smme redednat esfele safiln) Sonra zulmetile nurdan hicablanm, fezailden ir,a,z, rezaili ahlak ile vukufu sebebiyle onu detekat ehlinden halken ve rtbeten sefil olanlann en sefili, sUreten ve terkiben kabih olalarn en kabihi, hilkat, ekil ve . menazr cihetindenirkin olanlarn en irkini mertebesine red eyledik ki, bunlar, tabiat zindannda bulunan eshab nardr, cehennem ahalisidir. (Ayet 6) (llellezine amenuJ Ancak kllinin cz'i, kalb nurunun, nefis zulmeti zerine galebesiyle iman edip (Ve amihissalihc1til. (Ayet 6) ve f~zaili ve hayrat klazananlar, kema1i ilmi ve ameliyi tah-

270

ALAK SURES:t

sil edenler mstesnadr ki bunlar, alemikudds derecat aliyesindedirIer. (Felehfun ecrn) (Ayet 6) 'Bunlar iin kulCb ve nfus cennetlerinin sevablar vardr, (Gayr memnun) (Ayet 6) ki bu sevahIar, mededi kudsi aleminden muttasl ve kevn ve fesaddan beri ve vcudu ebem olmak1:a minnetsiz olan bir sevabtr. (Ayet 7) (Fema ykezzibke ba"d biddin) ndi, ey insan ceza sebebiyle seni kazib klan ey nedir ki, meratibi vcudun esfel v~ alasn, kevninin kemalatn, eref ve ahseni cami olan bu acib mahluka vukUfundan sonra cezay tekzib edipte kazib olmamn manas nedir? . (Ayet 8) (Eley saIlah bi ahkemil hakimin) Allah Teala Hazretleri, hakimlerin en ziyade hakimi deil midir? Allah Teala, insan meratibten diledii mertehede durdurmakla hkmeder. Meratibin alasnda durdurub sevablandrr, esfelinde brakp ikablandnr, ahkemil hakimindir. Tiyn suresi
tamamdr.

ALAK

S'URES

BsMLLAHRRAHMANRRAHM

(Ayet ) fkra' bdsmi rabbike) Bu sure, Hak Teala'nn, Nebi Sallallah Aleyhi ve Sellem. Hazretlerini, cem'den tafsile red eyledii ilk rtbede nazH olmutur. Bunun iin Kur'an'da ilk nazil olan suredir, denildi. CBismiJ deki (balnn manas Kal~m ile yazdm sznde olduu gibi istina iindir. nk Cenab Nebi Aleyhisselam, Hak' tan halk'a rcu eyledii vakit kendi vcudundan fani olduktan sonra hakkani vcud ile mevcud ve hakkani slfat ile mevsuf olmu idi. Bnaenaleyh isim de, sfat ile beraber zat demek olduundan Cenab Nebi Aleyhisselam esmai Haliyeden bir isim oldu. Yani sen, Rab'binin ismi azam olan vcudu zati ile oku demektir ,ki, Nebi Aleyhisselamcem' itibariyle amir, tafsil itibanyla memurdur. Bu sebebten Rabbi (Ellez! halak) (Ayet ) ile vasf eyledi, ki Rab'bin sureti halk ile ihticab eyledi demektir. Yani Ben senin suretinle zahir oldum. mdi halk sUretinde benimle kaim ol. Hakkiyetten halkiyete rcu ederek Hak ile halk ol demektir. Vahy ve tenzil ve nbvveti; mmkn olmas iin Nebi Aleyhisselam' cemiyeti insaniye suretinde halkiyete red, ve halkiyetle hicablanmasyla emredince halk ta'-

ALAl{. SURES

~71

mim ettikten sonra halk insana ta;hsis ederek (Halekal insane min alak) (Ayet 2) buyurdu ki, insan alak'tan halk eyledi' demektir. (Ayet 3) lkra' ve rabbker ekrem) Oku, senin Rabbin ke reminde nihayete balidir. Onun keremi gayetinin fevknda bir kerem mmkn olamaz. nk zat ve sfat ile mevcud' olup zatn ve sfatn sana balamtr. Rabbin, sana nefsinle vcudundan bir eyi ivaz klmaypta seni ayn cem' de fani olarak terketmez. Rab'bin, bundan ok kerimdir. Eer seni fena halinde ibka etse idi, onun hi bir sfat zahir olmazd, nerede kald ki keremi z~hir olsun. Halbuki onun en keremli olm1asnn iktizasndandr ki, seni sfatlarnn en e renisi olan. ilim sfat ile seti ve kemalatndan hi bir eyi senden esirgemedi. te bu sebebten ekremi (ElIezi allerne biI kalem) (Ayet 4) ile vasf eyledi. Yani Rab'bin, ruhu evvel ve azam olan kalemi a'la sebeb ve vastasyla talim eyleyen en ok kerem sahibidir. Bundan sonra Hak Teala Hazretieri Nebi Aleyhisselam' beka halinin evvelinde bulunup henz te'mkine varm olmad cihetla Allah'n sfatn imtihalden ve eneiyyetin zuhuru ile telvinden muhafazay ve temkine ulatrroa, murad ederek (AHernel' insana ma lem ya'lemJ (Ayet 5) bllyurdU:. Yani ii:samn ilm~ yoktu. Allah Tea.la. Hazretleri, ilmiyle insan talim. ye alemiyet sfatn ona balad. nsan, zatn kemal sfatylamevsuf grpte eneiyyetin zuhuru ile tuyan etmemek iin insann ilmi olmad bildirildi.
te bu sebebten (Kella innel'insane leyetaa. En reahstana.J (Ayet 6 - 7)kavli ile tuyan makamndan men eyledi. Yani sakn 'tuyan etmesin. Tahkik, insan nefsini kemaliyle m stani grmesi sebebiyle tuyan ediverir.

(Ayet 8) (nne ila rabbikerrc'a) Tahkikzat fena ile rcuun rabbinedir. Senin zatn da sfatn da yoktur. Buna binaen Nel;>i Aleyhisselam hal ile mteeddib ve tuya,ndan saknarak Okuyucu dDilim, yani okuyan ben deilim, okuyan ancak sensin dedi. (Ayet 9 - 10) (Ere' eytellezi yenha, abden Za sallaJ Tuyanyla abdi, huzur namazndan ve isti~airnet makamnda ibadetten nehy eden, hali ile, mal ile, kavmiyle Hak'dan mstani, mahcub ve ca.hili gryor musun? Ne keyfiyetle nehy eylediini bana haberver. (Ayet 11 - 12) (Ere'eyte in kane alel'hda, ev emere bittakva) Kendizan eyledii gibi farazan ve takdiren irkinde ve irke davette eer hidayet zre oldu ise veya takva ile emreyledi ise bana haber ver. (Era'eyte in ke>zzebe ve tevella) (Ayet 13) Yahut nefsl emireie

272
olduu

ALAR: SURIDS!

gibi inad ve tuy:an dOlaysyla eer kfr ve dinimstakin den iraz sebebiyle Hak'k tekzib ediyorsa, yine bana haber ver. (Ayet 14) (Elem ya'lem biennellahe yera) Bu cahil her iki hal etP.\.llah Teala'nn onu grdn, ona gre mcazat edeceini bilnyor mu?
d~

de

(Ayet 15) (Kena) Cahili, namazdan nehy etmekden men eder ve artiyeden kasemi evvelin, yani oahilin, hidayet ve takva zerlre olmasnn nef'i He kasemi saniyi, yani cahilin, .Hak'k tekzibde olduunu' is bat ve ona vaiddir ki Ey cahil ve mahcub sen, ibu nehyi salat mes'elesinden katiyyen sakn, kendini men. et, vazge. (Ayet 15 - 16) (Lem lem yentehi lenesfe',an binnasiyeti, nasiyetin kazibetin hatetin) Eer o cahil, nehyi salatt~n ve Nebi Aleyhisselam'a kizb ve hatay nisbetten vazgemiyecek olursa biz onun nas~ yesinden, yalanc ve ha,tah pereminden tutup elbette onu srkleriz. (Felyed'u nftdiyeh s ened'llzzebamyete 1 (Ayet 17- 18) O vakit o. meclisini, kavmini ve taallukatn arsn, biz de zebaniyeyi ara, caz. Bu ayet cahilin kavmi ile mahcub ve kavminin kuvvetine gvenerek Hak'kn ona olan kalr ve gazabndan gaflette olduunu bayan ve kendisine hi kimsenin mukavemet etmesi mmkn olam yan ve tabiat aleminde faal ve messir olan melekutu semaviye ve tarzyenin teslit edilecei bildirilmek suretiyle en b~li ve en messir veche zre nehyi salattan men ve tehdiddir. (Ayet 19) (La tt'hii) Habibim sen, katiyyen ona muvafakat etme ve tevhide mlazemet eyle ve ona kar bulunduun muhalefette deva.m et. (VescdJ (Ayet 19) Ve huzur namaznda fena secdesiyle secde et, (Vakterih) (Ayet 19) ve efalde, sonra sfatta, sonra zatta fena ile Hak'ka taka;rrb et, yani davet ve makam istikamette fenay tam halinde devam et, t~ ki Hak ile beka halinde senden fani olasn. Sende zat, sfat ve ef'alinden bakiyenin vcudu ile hibir telvin zahir olmasn. Bu sebebden Nebi Aleyhisselam bu secdede Yarabbi ikabndan affna yani bir fiilinden bir fiilinegazabndan rzana yani senin bir sfatndan bir sfatna ve senden sana yani zatndan zatna snrm buyurdular. te scudda iktirann manas budur. Hadisi erifde de Abdin Rabbine en ziyade yaknl secde eyledii vakittedir varid olmutur. Allah Teala a'lemdir. Alak
sur~si tamamdr.

KADR

SURES

BSMLLAHRRAHMANRRAHM

(Ayet 1) (nna enzelnah ri leyletiIkadri) Biz Kur'an' leylei kadirde inzal eyledik. Leylei kadir, uhudu zatiden sonra kalb makamnda ihticab halinde 'beniyyeyi Muhammed'iyedir., Zia inzal, ancak bu halette bulunan bu beniyyede mmkn olabilir. Kadir, Nebi Aleyhisselam'n hatTIerifleridir. nk Nebi Aleyhisselam'n kadri, ancak o leylede zahir olur, o da kadrini ancak o leylede bilir, sonra leyleyi kadri (Ve ma edrake ma leyletl kadri) (Ayet 2) szyle ta'zim eyledi. Yani, o leylenin kadri erefinin knhn sana ne. ey bildirdi?
)

(Ayet 3) (Leylertl kadri hayrn min elfi ehrin) Ayetinde oldu-, u gibi hadisattaJ;l,yevm ile ta'bir olunduu mrur eyledi. mdi her kain ve hadis, bir yevmdir. Kelam bu istiare zre bina olundukda nev'in ahslara itinlali kabilinden !Uhurun, eyyam ve' leyaliye mtemil olduu gibi hadisa.tn her bir nevi bir ehi olur. Ve keza cinsin nevilerine itimali kabilinden senenin ehirlere mtemil olduu gibi hadisatn her bir cinsi bir sene olur. Bin adedi, fevkinde kesret buuronayp, ancak tekrar ve iz afetle bulunabilen bir, adedi tamdr. Binaenaleyh bin adediylede kllden kinaye olunur, yani bu ahs yalnz bana nevilerin kllisinden hayrldr, demektir.

, ~J.l meHliket ve'rrfihu fiha bi'izni rabbihlm) (Ayet

Sonra vechi tafsilini ve sebebi hayretini beyan ederek (Tenez4) buyurdu. Yani Rab'binin izni ile kuvvei ruhaniye, nefsaniye, meekutu semaviye ve arziye ve ruh, o beniyyeyi' Muhammed'iyede nazil olurlar. (Min klli emrin) (Ayet 4) Her emir cihetinden nazil olurlar ki o da cemi eyann vcudatn, zevatn, sfatn,' he~asn, ahkamn, ahvalini, tedbir ve teshirini marifettir. (Ayet 5) (Selamn hiye) O leyle cemi noksanlardan ve ayblar dan salimdir. (Hatta matla'il fecri) (Ayet 5) Mevtin kurbu ve mari binden doan gnein fecrinin ttJul vaktine' kadar, o leyle selamettir, mevtin kurbunda salime deildir., Yahut mana, Allah Teala ve melekler -ile ve cemi nas tarafndan o leyleye ok ok selam olduUndan, o leyle, nefsinde selamdr. Kadir suresi
tamamdr.

BE Y Y N E

S U R E, S

BsMLLAHRRAHMANRRAHM

(Ayet LL: (Lem yekniIlezine kefer min ehlil kitabi irel mriki ne mnfekkinel Ehli kitab gibi dinden v.ev Hak'ka vusul tankndan, yahut mrikler gibi Hak'tai1 mahcub olanlar,dalaletten asla n nfekk olmadlar. (Hatta te'tiye hml heyyinet) (Ayet 1) Hatta onla, ra mutlaka muvasl olanhcceti vazha geldi, yine buunduklar dalaletten ayrlmadlar. yle ki, Yehud Nasara ve,mriklerden kendi heva v;e dalaletleri ile mahoub olan muhtelif frkalar, daima mu-:hasama eder, inadlar. Her frka kendisinin hakl oiduunu iddia ederek dierinin dinini batla nisbetle arkadam kendi frkasna 'davet ederdi. Sonra biz, Tevrat ve ncil'de gnderilecei vaid olunan ve ittiba olunmas emr olunan, Nebi'nin zuhuruna kadir bulunduumuz dinden ayrlamyaca1z diyerek ,infak, ederler, mev'ud olan Nebi'nin zuhurunda ona tabi olarak hepimiz kelimei vahidezre, Hak zre ittifak edeceiz, derlerdi. Nitekimbu ,anda da mezahib m...; teferrika ehlinden bulunan ahir zamanda Mehdi'nin hurucuna intizar ed~rek ona tabi olmaa ve kelimei vahide zre ittifak eylemei vaid iden bir takm nutaassblarl1. hali de aynyla bunun il,bidir. Allah Teala Hazretleri, bizi bu halde saklasn. Mehdi zahir oldukta bunlarn hali de baka trl ~lacan zannetmiyorum. ~te Hak Teala Hazretleri bunlarn sz~erini hikaye ile' asl kuvvetli tefrikalar, id detli ihtilaflarla ancak o Nebi'nin zuhuru ile kendilerinehccet ve Hak"geldikten sonra tefrik ve ihtilaf. eylediklerini beyan buyurdu. nk her frka, belki her ahs kendi dini ile mahcub bulunduUn dan gelecek' olan Nebi'nin, onun heva ve arzusuna muvafk olaca n, onun 'reyini tasvib edeceini tevehhm etmi idi. Bu ~evehhm- ' lerininhilaf zahir olunca kin ve kibirleri iddetlendi, kfr ve inaq.i . '

lar ziyadeleti.

(Ayet 2) (Resln minellahi yetli suhufen mutahhareten) Beyyine, yani, hcceti kaimei vaziha, bir resul, Allah' dan bir elidir ki tecerrd ile, ukul ve, nfusu semaviyeye muttasl olduucihetle 'nfusu, semaviye ve ukul levhalarndan denisi tbayi', kederi anasr, denisi mevadd ve tahrifi ibaddan mut1ahhar sahifeler okur kI, ,(Fihci ktbfu kayyimetn (Ayet 3) o, mutahhar sahifelerde kayyum olan dinin usulunden ibaret bulunan ve ebeden tagayyr ve tebdil etnliyen hak ve adil ile natk, mstakm, sabit, ebedi yazlr kitablar
vardr.

,BEYYNE SURES!

275

(Ayet 4) (Ve 'ma teferrekallezineftt kitabe;' illa min ba'di ma edet hml beyyinet) Heva ve arzular ile dinden rriahcub olan ehIi kitab, .ancak kendilerine hcceti vazha geldikten sonra ta,:rp.a, miyle tefrikaya dtler. (Ayet 5) (Ve ma miru illa liya'bdullahe muhlisine lehddine hnefdel H'albuki ibu mahcub olan ehIi kitab, kitabIarnda baka hi bir eyle emr olunmamlard, ancak Hak'ka uladrma;yan her bir tarikten ve masivann kllisinden yz evirerek, dini batl ai'besinden ve gayre iltifattan haHs klc olduklar halde ibadeti AI:lah'a 'tahsis etmekle (Veyukimu,ssalate ve y'tzze'kate ve ziHike dinlkayyimeti) (Ayet 5) 've ibadeti bedeniye ve maliye ile Allah'a vuslata almakla emr olunmulard. Yani emr olunduklar, a,ncak , tevhidin usul selase,sine iltizam etmek tin idi ki, usul selaseden birisi ihlas, yani ibadette gayriden nazan ka,t'i ve masivadan i'raz , etmektir: kincisi tezkiye edici amellerden Nebi Aleyhisselam'n (Essalate imadeddinl yani Namaz dinin direidir buyurduu vec'Iiiyle tezkiye babnda amede olan namaz gibi ibada,t bedeniye ile, ncs, terk ve tecridin esas olan zekat gibi zhd hakaykyla k yam etmektir. Bunlar ise aynyla bu Resul'n okuduu ktb kayyumenin dini ve ahkamdr. Binaenaleyh Ade;m devrinden bugne kadar milleti' hakikiye hanifiye birdir ki, o datevhide mhzemet, bedeni, mali ibadet usullerine amil olan adalet yoluna slftkdur. Eer ehIi kitab, kendi arzular ile mahcub olmayp kitabIarn tahrif, sebui nefislerinin zuhuru ile ta'sib etmi olmasalard ve ehvet leri il~ kalmyarak tevehhm ve tasavvurlar-ile evza, adet, mnid ve muradIannn zevahiri ile kitabIarnda mevcud olan hakaykdan mahcub olmasalard, aynyJ.a bu ,dini Muhammedi zre olurlard. , Elhasl hangi frkadan olursa olsun mahcublatr, yeryuzunun erri oldular. Asar cehenneminin ateinde, tabiat ukurunun dibinde"" dirIer. Tevhid ilmi ile tevhid, fezailin iktisabnda ~dalet, 'kanunuzre amel eyIiyen muvahhidler, (Hm hayr beriyyetil (Ayet 7) ite bunlar, ef'al ve sfat cennetlerind~n dereceleri hasebiyle halid cennetlerindedirler ve bunla,rn derecelerinin a'las, sfatn kemaIi olan , rza makamdr.(Zalike limen haiye rabbehul (Ayet 8) bu rza makam, azarnet ile tecellisi zamannda, hayeti rabbaniyenin istila eyledii kimselere mahsus bir makamdr. Zira Rab alZame! sfat ile tecelli eyledikte abdi hayet istila eder. Fakat bu hayet, rza makamna menafi olan havf deildir. Belki hayet, tecellinin 'hkmu ve nefisde' eseridir. mdi ekiyaya mahsus olan na,n kbrann dununda mabcublar iin nardan kaderi mterek isbat eyledii gibi, arif ve

276

ZELZIDLE , SURESf-

mtteki olanlara mahsus olan cenneti aliyann d.nunda da muvahhidler iin cennetden kaderi mterek isbat eylemilerdir. Bu sebeb'den cennetlern en yksek derecesi rza olmutur, vesselam. Beyyine suresi tamamdr.

ZELZELE

SURES

BsMLLAHRRAHMANRRAHM

(Ayet ) (za zlziletil'ardu mzalehaJ Ruhu insaninin nezi' olunduu zaman ,rUhu hayvan ve kuvann zdrab dolaysyle bedenin harabn ve beniyesinin bozuhnasn bildirici olan o halette beden arznn icab eyledii bir nevi sarsnt ile beden arznn zelzele olunduu, sarsld, yani iddetle sarsd vakit (Ve ahrecetil'ardu eska,Meha) (Ayet 2) ~skal, evvel meta' manasna olan saklm cemidir, yani beden ~znn "kendisinin kadr kymetine sebeb olan ervah v~ kuvay ameller heyetleri ve kalbde kkleen itikadat meta'larn meydana kard vakit (Ve kaalel' insan malella) (Ayet 3) insan Beden arznn"bu suretle muztarib olmasnn, sarslmasnn sebebi nedir, bunun devas, derdi nedir, bu izdrab miz/acn inhirafndan m, yoksa ahlatn galebesinden milleri gelmitir? der. (Ayet 4) (Yervmeizin thaddis ahbareha) O vakit beden arz, hali diliyle haberlerini syler. (Bienne rabbeke evhaleha) (Ayet 5) Tahkik, senin Rabbinin ona i'aret eylediini, ~ruhun zehuku vemevtin tahkiki zamannda' zdrab. ve harab ile arlnn ihrac ile emr eylediini syler. (Ayet 6) (Yervmeizin yasdrmas etaten) O vakit insanlar, kimi sa~da, kimi ekiya olarak mteferrik olduklan halde bedenlerinin mizaclarndan, me,rkadlerinden (mezarlarndan) hes ab ve ceZa mevtnlan~a sudur ve hare~et ederler. (Fenen ya'mal miskale zerretin hayren yerebu) (Ayet 7) mdi saidadan zerre mikdar hayr iliyen kimse o hayr grr. (Ve men ya'.meI miskale zerretin erren yerehu) (Ayet 8) Ekiyadan zerre mikdan er iliyen de o er" g'rr. Kfr ve ihticab sebebiyle ekiyann hayrlar habt, keza iman, tvbe, galebei hayrat, selame,ti ftrat 'ile s,idann ~rleri afv olunmu olduundan (Femen ya'mell kelimesindeki (men) elfaz ammeden iken (EtatenJ kelimesi- iki mevzuda, da (Men) kelimesinin umumunu tahfiz eylemitir. Zelzele suresi ta,mamdr.

ADYAT

SURES

BSMLLAHtRRAHMANRRAH1M

(Ayet 1) (Veradiyati dabhan) evkinin iddetinden memduh ve ge'ni nefes alan koucu atlar gibi seyrinin iddetinden $ayinde cedit ve riyazatla ilerleyerek fisebilillah seyr ve itihad eden al kan nefisler hakk iin (Fel muriyat kadhan) '(Ayet 2) ki onefisler, fikir ilemalumat terkib ve nazar akman akarak akl faal nuru ile itigalateini karr, .{Fel muiyrat sbl~mJ (Ayet 3) .tecelliyi ilahi sabahnn nuru mebadiyi vusul veeseri tevali sebebiyle nefis"" lerin batnda olan vehim ve hayal vesveseierini, ehevat ve lezzet meyillerini, asar ef'al ve fat nefis heyetlerinden ve zahirlerinde bulunan malayaniyyattan taalIuk eyledii eylerin kaffesini yam:a eder, (Fe'eserne bihi nak'anJ (Ayet 4) o tecelli nuruyla ve kyameti kbra S'abah ak ile Hak'ka iddeti tevecch ve ikbal ve envarn telakkisiyle bedenden megulolarak kalb ve ruhun mayaa$nda .(dostluklarnda) kuvvay, beden canibinden koparp ve belini riyazat ile taltif edip eskitmek suretiyle beden toprann tozlarn kopanrlar, - Nitekim Ondan toz kopard denilir, yani ifna ve ihlak ederek toz gibi mtelaikld, demektir -, (Fevesatne bni cem.',an) (Ayet 5) .. 0 tecelli sabah ve onun l1-uruyla cemi ayn zata dahil ve ayn cem'de mstarak oldular. Yani beden toprann kesafetini, o derece taltif ettiler p, toz gibi oldu, o toz il~ cem'i zata dahil oldular, - nk Nebi Aleyhisselam'n mi'rac b~den ile olduu gibi vusul, ancak bedenler ile olur -, yani alem, amU, nur tecelli ile tarik (terkeden) ve mcerred olan, riyaz:atla bedenleri taltif eden, binaenaleyh vasl olanlar hakk iin kasem ederim ki, (nnel'ins~ne lirahbihi) (Ayet 6) Hak'kn nimetlerine akir ve n~metin tevassulu (ulamas) ile Hak'ka vasl olunanarn hiirmetine kase'm ederim ki, tahkik, Hak'kn nimetleri ile Hak'tan mahcub olan insan ve nimetlerle vakf kalarak nimetl~ri Hak'ka Vusul iin layk olduu surette istima etmediinden Rabbine kfran- nimet edicidir. (Ayet 7) (Ve innehu alA zaike leehidn) hticabn bildiinden
akl ve nuru ftrat, onun naimi ilahiyenin hukukuyla kaim olmad na, kfranyla Allah'n hakknda taksir eylerliine ehadet eylediinden, tahkik o insan bu hakikate ahit, kfran nimette olduunu

grcdr.
mal

(Ayet 8) (Ve inneh lihubbil hayri leedidn) Tahkik, o insan ok sevicidir, yahut mal sevdiinden balildir. Bu sebebden

278
mal

KAR'A SURIDS ' ~

ile mahcub olur. Maln tahsilinde, hfznda, cem'inde men'inde dalmdr. Mal ile Hak'tan megul, Hak'kn canibinden yz eviricidir. Yahut mana; o insan, Hak'ka uladTIc olan mal sevdiinden mnkabzdr, munbast, beu ve' 'gler yzl deildir.

(Ayet 9) (Efela ya'lemu iza bu'sire ma n kubfiril Bu ihticabtan veakla muhalefetten sonra' o insan, ftrat ,nuru ve aklnin' kuvveti .ile bilmez m ki b~denleri kabirlerinde bulunan nefis ve ruhlarnn bas oIunduu (Ve hussile ma nssuduil (Ayet 10) ve sadrlarnda gizlenilmi olan esraJ:" ve niyetlerinin ve sfat ve amelleri hey'etleri- \ nin izhar olundu u vakit cine Rab'behilin bihim yevne izinlehabirun) (Ayet 11) tahkik Rab'leri kendilerinin esrar ve zemairini (derunundaki srlar), a'mal ve zevahirini bilicidir. Binaenaleyh ona gre onlar cezalandrr. ' Adiyat suresi
tamamdr.

KAR'A

SUBES

B1SMLLAHRRAHMANRRAHM

(Ayet 1 - 2 - 3) (El kaarl'at mel kaari'aru ve ma edrikEf mel kaari'atl nsanlar arpp heHk eyleyen byk meakkat ve bela ki o da ya l,nyameti kbra yahut kyameti suradr. Eer kyameti kbra ise manas, 'arpd kiiyi ifna eden zat eha~iye tecellisi ve beeriyetin bilklliye ifnas hali, knh bilinemiyen ve kadri .takdir olunarniyan' bir haldir. (Ayet 4) (Yevme yekfinnnas 'kal forail mehs1si) nsanlar, o "zillet, ve tefrikada dank pervaneler gibi ve belki daha ziyade hakir ve zelil olurlar. nk muvahhidin nazarnda kadri kymetleri yoktur. Nitekim <~Nazarnda insanlar" sivrisinek ve pervane gibi olmadka kiinin iman kamil olamaz denilmitir. nsan lara ayn fena ile nazar ettiinden yanm ve dalm perv~neler gibi olurlar.,
uhudda

(Ayet 5l (Ve tekftnill ciba) Ve ekvan ve meratibi vcudun es .. naf ve enva' mu4telifes (K~l'ihnil menffil (Ayet 5) tecelli ile nitelai ve dank toz gibi olurlar. Eer ayetteki nas ile murad, kya meti kbra ehlinden aJ'plmlar olursa, ayetin manas, o insanlar, n,ur tecellisi ile yanm ve mtelai pervaneler gibi olur. Cibal, yani onlarn meratib ve elvam muhtelif olan zat ve sfatlar mtelai ol...

KAR'A SURES-"

279

makta atlm yn gibi olurlar, demek olur. Ancak o makarnda tafsil bulunamadndan (Fe'emma men sekulet mevaznh. Ve emmii men haffet mevaznh) (Ayet 6 - 8) kavli bu manaya msaid' degildir. Bilmelidir ki Hak'kn. mizam, halk mizammn hilmnadr. Hak mizannda mevzunat~nirtifa ve ykselmesi, onun arl, inhitat ve dmesi onun hafiniidir, zira Hak'kn mizan, ancak adildi'r. Allah Teala indinde kadri ve vezni olan, muteber ve raci bulunan mevzunat sakile, baki ve salih olan amellerdir. Bekay ebediden ise daha raci ve muteber vezin ve sklet yoktur. Allah Teala indinde itibar, kadri ve vezni, kymeti olmyan. mevzunat, fani ve fasit olan ehevat ve lezzeti hissiyedir. Fenay srfdan daha hafif bir hafiflik; ,de yoktur.
i

(Ayet 6) (Fe'emma men sekulet mevazinh) Amma mizanlar, ulumu hakikiye, fezaili nefsaniye, ke,malat kalbiye ve ruhaniye 01mak suretiyle sakil ve ar olan kimse (Fehve ri yetin radiyetin) (Ayet 7) rza sahibi bir maiettedir, ef'al cennetlerinin fevknda olan sfat cennetlerinde hakiki hayattadr. (Ayet 8), (Ve emma men haffet -"nevaznh) Amma mizanlar kt ameller ve rezaHi nefsaniyeden olmakla hafif gelen kimse (Fe mmh haviyetnl ,(Ayet 9) onun me'vas ehlinindm oldu~u , tabiat cismaniye cehennemi i ukurunun dibidir. (Ayet 10) (Ve ma edrelke mahiyeh) Haviyenin hakikatini ve halin knhn bilir misin? (Narn hamiyetiin) (Ayet 11) Yakmann nihayetinebali olan yakc asar ateidir. O halde (rnmh haviyetn) nn manas, o kimse' hel ak olmutur, helakine sebeb olan belay azimde iddetle yakc olan nan asariyedir. '
Eer ayetteki nas ile kyameti sgra ehlinden olan insanlar murad olursa, manas, insanlar iddetle arpan lm haletinin insanlan arpd gnde, insanlar, bedenlerinden ayrlmalar ve merkadlerinden dalmalar ve al~mi, nurun ziyasna kasd ~tmeleri, zelil ve hai' olmalar, maksatlarnn, itikad ve arzula,rmn tefriki hasebiyle dalm pervane gibi olurlar ve azalar dalar, elv an ve esnafn~ (eitleri) ihtilaf, eczasnn tefriki, toz gibi olmas hasebiyle atl m .yn veya pamuk gibi olur. Baki ayetler haliyle zikr olundu u gibidir. Allah a'lerndir,
i '

Kari' a \ suresi

tamamdr.

TEKAsR

SURES

BSMLLAHRRAHMANRRAHM

(Ayet i) (El hakmttekasr) Sizleri, hicablanm bulunduunuz ve kemalinizi orada habs ederek o gzel istidad nurunuzu; ftrat safanz, akl ve makulatnz giderdiiniz dnya hayat nipet lerinden olan ve fani bulunan lezzat hisiye ve hayaliye, naimiahiretten ve baki olan ve kemalat maneviye ve lezzat akliyeden me gul eyledi. Mal ve evladn okluu, aba ve ecdadn erefi gibi fani eylerle mefahir ve mebahatiniz, sizi her yola gtrd. ' (Ayet 2) (Hatta zrtml mekaabir) O derecedeki hicabnzn iddetinden, vehim v'e eytann saHanatndan, hayal lezzetinin galebesinden mevcud olan eylerle iktifa etmiyerek gemi, ma'dm olmu, rm kemiklerle mefahireyi bile ,irtikab ~ylediniz. Yahut mana, hatta lnceye kadar uzun mrnzde necatnza sebeb olan eyi anlamyarak mrnz bu mefahirede ifna ettiniz. (Ayet 3) (Kena) Sakn bu mefahire Jle itigal etmeyiniz. Bunun akibeti vahimdir. (Sevfe ta'lemne) (Ayet 3) Bedenlerin hara.,b ekvan perdelerinin kefi zamannda,mevt sebebiyle kendileri ile kem!alir tahsili mmkn olan esbab ve alatn ma'dm olmas cihetiyle ilmin size faide veremiyecei bir zamanda sizde hissiyat mezkre asannn bekas atelerinin sizi istilas cihetiyle, heyetleri ile muazze b olacanz zevali seri, ve b ali azim 'olan bu hissiyat ve vehmiyat ile itigal akbetinin veha.metini bileceksiniz'. (Ayet 4) (Smme kelHi se'vfe ,ta'lemiine) Evvelki vaidi tekrardr ki" saknn, bu itigalin akibetinin venametini bileceksini:z. (Ayet 5) (Kella, 'lev ta'lemne iImel yakin) Yani siz, bu hissiyat ve hayalat faniyeye msta'li olan ulumu yakiniye ve idrakat nu'riyenin lezzat hakikiyesini bilseniz, bu lezzat faniye ile hakiki lezzetten gaflet ve aziz mrn fani lezzetlerde fevt olmasna, vasf oluna,myacak derecede piman olur, hasret ve nedanlet ekerdiniz. (Ayet 6) (Leterevnnel cahim) Allah hakk iin siz, mahsusat ile ihticabnz sebebiyle tabiat asariye cahiminin ateini greceksiniz. (Smme leterevnneha aynel yakin) (Ayet 7) 'Sonra ilmin fevknda olar zevk ve vicdan ile o atei, ayan yakini ile zevk edeceksiniz.(Smme lets'elnne yevmeizin aninna'iymi), (Ayet 8) Sonra o vakit naimin ne eyolduundan, naimn, akbeti ve mal u olan naimi dnyeviye ve lezzat faniye mi,yoksa sizin inkar eyledikleriniz, ebeden hali zre baki olan naimi uhveviye mi, olduUndan sorUacak
smz.

ASR SURES

281

(Let.ere vnnel cahimJ kavlini (LevJi cevab makamnda kaim ,olmas da caizdir. nk kasem ile artn bir araya geldikleri vakit de cevaplar manenmttehid olarak cevab, artn cevab makamn
inkmlmerukun) ayetindeolduu

da kaim ol~ak zre lazen kaserne tahfiz olunur. (Vein et'amaJm gibi, yani Allah hakk iin eer siz ilm el yakin bilseniz ve ilmel yakinmertebesine varm olsanz, mtehalik bulunduunuz kemalat hissiy.e ve bedelliye, ehvet ve lezzeti vehmiye ve hayaliyede boulmak rezaHiyle mahcub olanlara mahsus tabiat cehimi ateini grrdnz de, bu rezailden tamamyla saknrdruz. Sonra da ilmel yakinin zevkini bulup lezzetini hsn ve erefini, imdiki bulunduunuz h~ilin zararn, fenasm, haset ve vebalini bileceinizden ilmel yakin mertebesinde kalmayp ayan ve mahede mertebesie terakki ederek hakayk,bulunduu envan kudsiye ve sfat ilahiye zre maaniye ve hiC'~bmn hakikatini ve bu lezzatn vebalini ve bu lezzata aid heyetle~n alamn ve mahru:iyet ateleri azabn nuru ayan ile mahede '~derdiniz. Sonra -o vakit naimin ne ey, imdiki bulunduunuz naimi uhrevi mi, yoksa naimi dnyayi mi olduundan sorulurdunuz. Yahut mana, Ey hurafat ve zeharifi dnya ile mahcublar, siz ilmel yakiniyi bilseniz, idq.eti evkten, nar akn istilasndan, elbetteki cahimi grrdnz. Sonra evk ile aynel y.akin ve mahede rtbesine terakki ederek nan akn hakikatiniayanen grrdnz. ibu zevkten sonra hakkel yakin olan naimden, o naimin ne gibi bir eyolduundan sua! olunurdunuz. Yani vusul zevkini ve hakkel yakin mertebesinin eserini bularak sizin iin mertebeden haber vermek mmkn olurdu. Allah Te,ala a'lemdir. Tekasur suresi tamamdr.

A SR

S U R E S-

BtSMlLLAHRRAHMANRR.AiH!M

Yani zaman be ':"1 ile beraber hadis - olan hadiselerin me bdei ve illeti olan dehre kas em ederim, demektir. nsanlar tagayyrat u:nur ve ahvali, dehre nisbet ederek dehri, ahval ve umurda messir klarlar, nitekim Bizi ancak dehr, hehlk eder dedikleri gibi. Hal uki hakikatte messir ancak Allah Teala'dr. Nebi Aleyhisselam Dehre svmeyiniz, zira dehr ancak Allah'dr buyurmutur. Allah Teala HazreUeri, sfat ve ef'al ile dehr maz-

(Ayet 1- 2) '{Vel'asri innel'insane leri husrin) kasnn imtidadna ve zamanda bulunan ve zaman

282

HMEZE SURES

harnda zuhur eyledii iin dehre kasem eyledi ki, dehr ile Hak'tan mahcub olan insan elbette hsran ve ziyan iindedir. nk dnya hayatn ve fani lezzetleri ihtiyar ve dehI' ile ve bu hayat ve lezzet. ile ihticab ve pakiyi fanide zayi klmakla nuru ftrat ve hidayeti asliyesini re' s-i mal olan istidad ~z~lisini, hsrana, zarar ve ziyana uratntr . (Ayet 3) (IleUezine' amen) Yalnz Allah'a iman, ilmel yakin ile iman eden ve hicab dehirden kurtulup Allah' dan gayri messir olmadn bilenler (Ve amilssillhatil (Ayet 3) ve bakiyat olan fezail ve ha:yrat iktisab ederek re' si mallan olan nuru istidad z~ rine kenal nurunun ziyadelenmesi ile ticaret edenler (Ve tevasav bilhakk) (Ayet 3) ebeden hali zre baki ve dain ve sabit olan tevhid ve adil ile, yani tevhidi zati ve vasfi ve fiili ile vasiyet edienler, nk sabit olan Hakancak budur, (Ve tevasav bissabr (Ayet 3) ve temkin ve istikarnet ile Hak zre ve Hak ile masivann kllisinden sabr etmekle' vasiyet edienler, ite bu kimseler hsranda' deillerdir. Zira Hak'ka vusul kolaydr, ama Hak zre beka ve istikamet ve ubudiyetle Hak'la sabr eylemek, kibriti ahmerden daha azizdir. Fetvay kelam, nevi insan hsrandadr, ancak ilim' veamelde kamil ve bunlarla mkemin~l olanlar hsranda deildirler, demektir.

Suredeki !asr', tazyik (daraltma) manasna masdar olarak almak caizdir. O vakit mana, temiz ve saf oluntaya kadar bela, mcahede ve riyazat ile Allah Teahl'nn insanlan. daraltmasna kasem ederim ,ki posa ile baki kalan, beeriyet hicab ile. vakf olan insan, hsrandadr. Ancak ilim ve amel ile ittisar eden ve posa ve tortusu gittikten sonra, baki kalan safla lazm gelen itikad yakiniden ibaret olan Hak sabit ile va~iyet idili ve ibu bela ve riyazatla sklmaa sabr etmekle vasiyetleen kimseler hsranda deillerdir. Bu cihetle Nebi Aleyhisselam Bela enbiyaya, sonra evliyaya sonra emsallerine mekkildir kazalik Bela Allah Teala'nn kullann onunla kendisine sevk eyledii bir krbacdr buyurmutur. Asr suresi tamamdr.
i

HMEZE

SURES

BtSM1iLLA.H1RRAHMAN1RRAH1M

(Ayet 1) (Ve1yln liklli hmezetin lmez~tin) Herbir hll!eze, ve lmezeye veyl, yani yazklar olsun, d~mektir. Yahud onlar iin cehennemde bir dere vardr. Hmeze insanlarn arzn krmak, l-

HMEZE SURES

283
i

meze ayblarn sylemek ve tan etmekdir ki, bunlar c~h~l, gazab ve kibirden mrekkeb iki rezalettir. nk bu iki rezalet halka eza vermee ve in~anlar zre ykselmek;. istemei mutazammndrlar. Bunlarn sahibi insanlar zre te:izul etmel ister, fakat nefsinde' ykselmee sebeb olacak bir fazilet bulamaz. Bulamaynca kendisinin onlara fazl zamr olmak iin uyb ve rezileti insanlara nisbet eder ve ~demi reziletin, fazilet olmadn ve bu hareketinin .ayni reznet olduunu bilemez. O kimse nefsinde aldankdr ve onun ey tan, kuvvei nutkiye ve gazabiye rezaletleri ile mevsuftur. So.nra kuvei ehavaniye rezaleti ile vasf etmei, evvelkivasf tan bedel klarak (Ellezi ceme'a malen ve addedehl (Ayet 2) buyurdu. Yani' o hmeze ve lmeze olan yle bir kimsedir ki, mal toplad ve mal, belalara kar gelmek iin hazrlad. (Addede) sznde cehle iaret vardr. Zira mal belalara hazrlk eden kimse, bilm~ yar ki, hikmeti ilahiye onun belalarla maldan ayrlmasn iktiza eylediinden nefis, mal, ona belalar eker; naslolur ki mal" belay. der' edebilsin? . ' . (Ayet 3) (Yahseh enne rr.Meh ahlede!h.) o kimse, malmn, kendisini muhalled ve baki klacan zan eder. Bilmez ki sahibini muhalled kiIacak olan kazanlar, baki olan ilimler ve nefsin faziletleridir. Cismani ve fani olan meta ve zahireler deildir. Lakin o kimse tlu emel ile hilelenmi, vehim eytan ile ecel basknndan aldanmdr. 'Elhasl kuvvet melekiyenin rezileti olan cehil, btn rezalet~ lerin asl ve kaffesini mustelzimdir. Herhalde o rezilede dalgn bulunan cehil sahibi, kalbe istila ve kalbin ce'vherini ibtal eden ebedi azaba mstehak olur. '(Ayet 4) (Kena leynbezenne filhutametil Malnn o kimseyi niuhalled klmas mmtenidir. Mmteni'in vukuunu sakn zan etmeyiniz. O kimse, ftrat mertebesinden hutameye kuvvetinin istilasyla, adeti zerine vaki olduu hereyi krnak olan tabiat g~lebesi mertebesine ebette sukut edecektir. (Ve ma edrake mel hutamet) (Ayet 5) Ve sen hutamenin ne olduunu bilir misin?
\
, \o \

(Ayet 6 - 7) (Narullahil mukaddetteti t~ttali'u aler ef'ideti) Hutame fuadlara muttali olan Allah'n yaklm bir ateidir. Yani kalbin ~evherine mnafi, ve knh vasf olunamyan bir eemle kalbe elem verici ve kalbe mstali olup kalbin batnnda, en erefli yz!l:de, ruha muttasl olan ve fuad denilen yksek noktasnda nfuz ve tesir ~den ruhani bir atetir. (Ayet 8) (innehii aleyhimm'sadetiin) Tahkik o hutame atei onlarnzerine tabakalanmdr. Omahalde kalb, mevadd cisma-

284

F.tL

SURES

.~

niye ile ihticab etmi olduundan kaplar kapanmdr, muzlim heyetler, behirni, s'ebui eytani suretler kalbde kklemi olduundan ka,lb iin bu suretlerden kurtulup da kuddus alemine varmak mmteni'dir. (Fi ameclin mmeddedetin) (Ayet 9) Taalluk ile meyl ve muhabbet zincirleri ile bal\andklar feleki kamer muhitinden merkeze kadar temdid olunmu tabiat unsuriye direklerinde baldr lar. Allah a'lemdir. Hmeze suresi
tamamdr.

FL

SURES

BsMLLAHRRAHMANRRAHM

(Ayet 1) (Ele1mtere keyfe fe' ale rabbke bi eshabil fil) Habibim, Rab'binin eshab file ne yapdn biir misin? Eshab filin kssas mehurdur. Eshab fHin vakas, Resulullah SanaIlah Aleyhi ve 8ellem'in zamanna yakndrki, bu vak'a haremi ilahiyiykmakla Allah'a cm'et eyleyenler zerine gazab ila,hinin eseri ve kudreti ilahiyenin alfun~tinden bir alfune"ttir. Kular ve vahi hayvanl~rn nefisleri sazec ve sade olmakla ilham olunmalan insanlarn ilhamndan' daha karibdir. Kularn attklan ta paralarnn Allah'n koymu olduu hassiyyet sebebiyle tesirleri de inkar olunamaz. Alemi kudrete muttali olan ve hicab hikmet kendisine kef olunan kimse, 'bu gibi eylerin esbab ve hikmetlerini bilir. Zamanmzda da bunun misali vaki olmudur ki Eyburd ~asabasn fare istila etti, btn ekinlerini ifsad ettikten sonra bir yerde Ceyhun nehrine rcu ettiler. N ehir kenanndaki meelikten her birisi birer aa. aIip o aalara biJ;erek n ehrin te tarafna gediler. te fil v~'as da kyamet ahvali ve emsali gibi tevili kabul etmiyen eylerdendir., Amma tatbiki udur ki : nefisi habeiye abrehes, hakikatte beytuIlah olan'kalb kabesini tahrib ve istila etmei kasd ve kendisinin bina eyledii tabiat cisIIl!aniye kilisesine ta:zim ve kuvay rUhaniye haclann mezkur kiliseye evirmek istediinde kuvay akilei ameliye kar}.s, umuru tabiiye'ye mahsus te'dib suretlerinden olan adat cemile ve adab mahmud e gibi gday aklnin fezalatn kiliseye .'atn ca kilis E? de kuvay ruhaniye Kurey kafilesinin yakm olduu evk ateinden bir takm erareler ika ve riyazatla tabiat cismaniye kili.. sesini yakd. Bunun zerine ebrehey nefis ' ga,zab' ve ehvet ve bunun e.msali kuvay nefsaniye cinsinden ve bittabii zulmani sfatm-

KUREY

SURESt

285

dan olan askerlerini sevk ederek; inuharebede akla muaraza eden ve askerinden mnhezim ,olmyan vehim eytan filini de nle-' rine'srd. Resulullah zamannda Muaz Radiyallah anl'n grd gibi eytaJn en ziyade teekkl fil suretinde olur. Bunun iin Nebi Aleyhisselam eytan hortumunu Adem olu'nun kalbine ko\ yar Adem olu Allah' zikrettiind~ hortumunu eker buyurmutur.
akln
onlarn

(Ayet 2) (Elem yec'al keydehm fi tadlil) Allah Teala Hazretleri keyd ve hilelerini zayi kld. (Ayet 3), (Ve ersele aleyhim tayren ebabile) Allah Teala, orlarn zerine kesret, ezkar ve sueri kyasat gibi sratli cemaatler halinde beyaz ve ruhun nuruyla nurIanm zikir ve fikir kularn g,nderdi ki (Termihim bibicaretin min siccilinJ (Ayet 4) kular, akl ve er'in kalemi ile herbiri zerine ismi yazlm, mesela zillet tecebbr, tevazu tekebbr, savm ehevat, inkhar gazab zecr idicidir, elhasl u riyazat falan kuvveti mhliktir diye taayyn ,olunmu, herbirisine tahfiz ve, tescil oIunmu, riyazat talarn atarlar.

(Ayet 5) (Fece'alehm ke'asfn me'kiilin) AHah' Teala Haztetleri o kuvay nefsaniyeyiriyazat sebebiyle zayf kaldklar iin ef'alinden durmu, hassiyyet ve kuvveti gitmi ve lm kuvvay nebatiye gibi kupkuru, hareketsiz kld ve hel ak eyledi. Allah a'lemdir. Fil suresi tamamdr.
KUREY SURES

BsMLLAHRRAHMANRRAHM
/

(Ayet 1 - 2) (~'iylafi kureryin iyIafihim) K}.lvay ruhaniye kurey inin k ve yaz rhletlerinde, kemal canibine tevecchde ittihad ve fezaili iktisab hususunda, banklk ve lfet ettikleri zaman ittifak ve ftHaflan ayan taaccbd~. (Ayet 2) (Rlhlertetai) K rhleti, ruh gneinin balar uoundan uzaklap beden ma,arasna girdii vakit, geinmek ilerini tertib, beden ahvalini slah, bedenin imaret ve zaruriyatyla kyam etmeleridir. (VessayfJ (Ayet 2) Yaz rhleti,. ruh gneinin balar ucuna yanap ruhu yakini telakki' ve alemi kudse terakki etmele-, ridir. (Ayet 3) (Felya'bd rabbe hazel beytil mdi onun canna te-, veCCM ve tevlid ve ibadeti srf ona tahfiz etmek suretiyle u beytin Rabbine, sahibine ibadet etsinler ki (Ellezi. et'ameihm min cit'in ve

286

MA'N SURES

,ameneIlID. min havf) (Ayet 4) o sahib, cehli basitesine sende ftrat ve istidad alnn daiye ve tefazasndan onlara maaniyi yakiniye, maarifi hakikiye, hakayk ilahiy~ taamla,rn it'ameyh~,mi ve onlar esir, memleketlerini ineyip tahribe sai ve kendilerini., Hak'ka inkiyaddan men eden kuvay nefsaniye askerlerinin istilasndan emin klmtr. Allah tevfij{ vericidir. Fil ile Kurey suresi Ebi Radyalah anhn mushafnda bir sure idi. Sahabe:;..in baz kibar akam namaznn ikinci rikatinde iki su..; reyi beraber okumudur vesselam. Kurey, suresi tamamdr.
SURES

MA'UN

BSM:tI..J:AHRRAHMANRRA.H!M

CAyet 1) (Ere' eytanezi ykezzib biddiniJ Cahil, cezadan mahcubun ;kim olduunu bilir misin? Eer bilmiyorsan, (Feziilike) (Ayet 2) cemi rezailin asl bulunan ve kuvvei nutkiye rezaletinden ibaret olan cehil ve ihticab sebebiyle rezalet esnafnn kaffesini irtikab ve onlarda mnhemik olan o cahil (Enezi yedu'uI yetml (Ayet 2) yle bir kimsedir ki, yrtc nefsinin istila ve ifratndan dolay zaife eziyet eder, ve ka,tlk, inaf ve iddetle zaifi def' eder., (Ayet 3) '(Ve la yehuddu ala ta'amilniskn) Ve nefsinde buhl rezaleti mUhkemlemi ve kendisini nefsi behimi ve mal muhabbeti istila etmi olduundan ehlini, miskinin it'a,mna tergib etmeyerek sadakay mstehakndan men eder. (Ayet 4 - 5) (Feveyln lilmusallneIleZne hm ansaliitihim sahne) Onlara, yani bu sfatlarla mevsuf bulunanlara veyl olsUn, yazk olsun. Onlar, yle kimselerdir ki namae: klarlarsa cehaletleri 've ademi huzurlar sebebiyle namaznhakikatinden mahcub olmakla namazlarndan gaflet ederler.' Bu ayette (musaIlin) kelimesi zamir mahaUinde zahiri 'koymak babndan olup, onlarn en erefli i leri ve hasenat suretleri olan namazlar bile, muteber olan huzur \ ve ihlas bulunmadndan seyyie ve gnah oldl.lunu tescil iindir. Tekzib eden kimse ile cins nurad olduundan (llusalIin)i cemi sigas ile irad eylemitir. (Ayet 6) (Ellezine hm yuraune-) yle kimseler ki onlar, halk ile Hak'dan mahcub olmalar dolaysiyle riya ederler, halka gsteri :yaparlar.

KEVSER

SURES

287

(Ayet 7) (Veyemne'iinel ma'iin) Ve tevhid nazarndan mahrum ve hicab kendilerinehakim olduunda; halkn muavenet ve yardmna sarf olunan mal ve meta ve her trl nenfaa,tleri halktan men ederler. Onlar, metalibi cziye ile metalibi klliyeden mahcub, cezaya itikadleri yoktur. Binalenaleyh alemi tezada meyyal tabiati kevn- fesada 'dkn ve hakikati ittihattan mahcub olmalar ile , Hak'ka mUhabbetleri yoktur. Keza. fezailden baid, rezaletlerle muttasf olduklarndan nefislerinde adalet de yoktur. Kemalden gafletleri ve meada cehaletleri sebebiyle kavf ve recaIar olmamakla kimseye muavenet etmezler. O halde onlar ebeden felah bulamazlar. Al-' lah a'lemdir. Ma'un suresi, tamamdr.
o

KEVSER

SU'RES

BsMLLAHRRAHMANRRAHM

(Ayet ) (~ a'teyna kel kevser) Ha?ibim biz, sana vahdet tarikiyle kesretin marifetini ve ilmi tevhidi tafsiliyi ve vahidi k~siri ve kesiri vahidin' tecellisi ile ayn kesrette vahdetin uhudunu ita eyledik. Kevser cennette bir nehirdir ki her kim o nehirden ierse e'bediyen susamaz. (Ayet 2) fFesalli 'lirabbike) mdi Vahid'i, ayn kesretle uhud eylediin vakit istikametl~ ve heyakilt ibadetde takaHub ederek. bedenin taati, nefsin inkiyad, kalbin huzuru ve ruhun. uhudu ile .salat,tammeyi ifia eyle ki cem' tafsilin hukukunu ifa edecek olan salat kamile, ancak bu. salat tammedir. (Venhar) (Ayet 2) Ve u hudunda telvin ,ile zahir olmam v~ seni makam temkinden. selb 'etmemesi 'iin eneiyyet, benlik, devesini boazIa ve fenay srf ile Hak'la ve Hak'kn bekas ile ebeden baki ol ki, vusulun ve halinde zITiyetin oLan mm~tinin.. sana ittisalinde ebter olmayasn. (Ayet 3) lnne anieke ,hvel ebter) Tahkik, seninhaline muh~ lif ve Hak'tan mnkati olan senin mebmzun, yani buz ve adavat edic~n, ite eb ter olan ancak odur. Sen deilsin, :zira en, Hak'kn bekasyla baki ve daimsin ve ebedel ebediyen ehIi' imandan hakiki zrriyetin sana ~uttasldr ve sen dnyalar durduka hakiki zrriyetin olanehIi iman arasnda zikr olunursun. O buz edicin ise hakikatde fani ve helaktir ki, n'e mevcud olur ve ne de zi~ olunur ve ne de, hakikatte ona veled nisbet olunur. Allah a'lemdir. Kevser suresi tamamdr.

ve

KAFRN

SURES

BtSMLLAHRRAHMAN1RRAHM

(Ayet i) (Kul ya eyyhel I{MirUne) Habibim deki, ey nefislerinin sfat ve tabiat asar zulmetiyle istidad asliyelerinin nurunu setr eyliyen kafirler (La a'bd) (Ayet 2) ben, uhud zati ile Hak'k uhud ediciiken (Ma ta'bdne) (Ayet 2) sizin ibadet ettiiniz, hicabnz dolaysyle aklnzIa taayyn ve temsil, hayalinizle tasavvur hevesinizle yaplm ilahlarnza ebeden ibadet etmem.
mhrlenmi

(Ayet 3l (Ve la entm abidne ma a'bd) Ve kalbIeri paslanp kimselerin Hak'kbilmeleri mmteni olduundan siz de, siz olduka, bu hal ve. ihticab zre bulunduka ebeden benim ma'budum olan Hak'ka ibadet edici deilsiniz.

(Ayet 4) (Ve la ene abidn ma ~bedtm) Ve ben kem'alimden ve vusulu tammden evvel ezelde' istidadmn kemali ve ftrat da Hak'ka tevecch dolaysyle zat mcerredim, istidad evvelim ve ftrat lam hasebiyle gemi zamanda da sizin,ezeldeki istidadnzn noksanndan dolay ihticabnz cihetiyle evvelki istidad ezeliniz hasebiyle ezelde ibadet ettiiniz mabudunuza asla ibadet etmedim. (Ayet 5) (Ve la entm abidne ma a'bd) ,Ve sizn iin de ft rat hasebiyle olan noksan zatnz dolaysyle ve .ibu istidat iktizas ile benim mabuduma ibadet etmek mmkn olmamdr. Elhasl benim ke,malim ve sizin ihticabnz olan imdiki olduumuz istidat sani halimiz zere benim, sizin ma'budunuza ibadetim ve sizin be-,. nim ma'buduma ibadetiniz her ikisi de halen de, istikbalen de mu-' haldir. K~za bulunduumuz bu hal ve istidattan evvel istidad evveli halinde beni}1l istidadmn kemali ve sizin istidadnzn kusu-<undan nefis, zevat ve ayanmz iktizasyla ezelde de mmkn deil idi. Q. halde ayetin manas, selbi ez eli zaruretini' ifade iin istikbali, v:asf, zat, ezeli ibadet imkann selb etmek demektir. (Ayet 6). (Lekm dinkm veliyeclinl Bizim aramzda vifak mmkn olmaynca ben, sizin dininizi, mabudlarnza ibadetinizi size terk etti:r,:n. Siz de benim dinimi, mabuduma ibadetimi bana terk edin. Allah a'lemdir. . Kafirn suresi tamamdr.

NASR

SURES

BsMLLAHRRAHMANRRAHM

(Ayet ) (zacae nasrullahil Esma ve sfat tecelliyat ile mededi melekuti ve tey'idi kudsinin geldii (Vel feth) {Ayet 1) ve ruh makamnda mahede ile olan fethi mbinden sonra onun ilerisinde baka fetih bulunmayan ve kefi zati ve hazreti ehadiye babnn fethi demek olan fetli mutlak geldii vakitte (Ve re'eyten nase yedhubine !idinilahi :efvaca) (Ayet 2) ve nefsini teknilden fera eylediin zaman seni:q. nurunun tesiri ile insanlarn takm takm tevhide dhCl ve srat mstakime slCk eder olduklarn, senin nefsin ile onlarn nefisleri arasnda feyzini kabul etmekle ittisallerini mucib olan aH kay mnasebet ve rabtay cinsiyet bulunan mstaid insanlarn, senin nefs in makamnda kaim ve senin feyzi za-tndan istifaza eden nefsi vahide gibi mcte,mi' olarak tevlide dahil olduklarn grd-' n vakitt~ (Fesebbih) (Ayet 3) beden alakasn kat etmek tarikyla madeni vei'ay~t olan hakkal yakin makamna terakki ed,erek madeni nbvvet olan rriakam kalb ile ihticabdan zatn tenzih eyle. (Bihamdi rabbikel (Ayet 3) Tecrid zamamnda kemalatn ve evsaf tammesini izhar etmekle hamdi fiili ile hamid olarak tenzih eyle, (Vestafrrhul (Ayet 3) halka rcu etmezde,n: mukaddem fena halinde olduu gibi ebeden zat ile senin zatn setr etmesini taleb eyle (nneh kane tevvaba) (Ayet 3) tahkik, Allah Teala Hazretleri, nuru ile ifna eylemek suretiyle ona rcu eden kimsenin rcu' unu kabul edicidir. . Nebi Aleyhisselam'n bi'setine sebeb olan daveti kararlap din kemalini bulunca Hak Teala Hazretleri Nebi'yyi Zianna ancak lmden sonra daima mstemir olabilecek olan hakkel yakin makamna rcu etmesini emr buyurdu. Bu sebepten bu sure nazil blup Resulallah Sallallah Aleyhi ve Sellem Hazretleri kraat buyurdukta eshab sevindiler. bni Abbas Radiyallahanh alad. Cenab Nebi Aleyhisselam Neye aladn? dedikte lmn sana haber verildi bu sebebden aladm deyince Cenah Nebi AleyhisseHim Tahkik, bu ocua ok ilim verildi diye buyurdu. Bu surenin nuzulnde N e,. bi Aleyhisselam eshal;nna hitab ile Tahkik, Allah Teala Hazretlerinin dnya ile kendi likasarasnda muhayyer b~akt kulu, AIlah'n likasm ihtiyar eyledi buyurunca Ebubekir Radyallah anh keyfiyeti anlayp, Canmz, mahmz, babamz, anamz sana feda olsun dedii rivayet olunmutur. V ~. yine surenin nuzUlnde Nebi

290

TEBBET sURES

Aleyhissehim, Hazreti Fatma Radiyallah Anl1a'y arp Ey k zm, lmm bana haber verildi buyurunca Hazreti Fatma'mn a lad, onun zerine N ebi Aleyhisselam'n 4lama, ehIi beytimden en evvel bana ulaan sensin buyurmakla Cenab Patma'nn gld rivayet olunmutur. Bu sureye tevdi suresi de tesniye olunur. Hacc vedada nazil olmu olup, ondan sonra Cenab Peygamber'in iki sene yaad rivayet olunmutur. Nasr suresi tamamdr.
T E B B E T S U R E' S

BsMLLAHRR.AiHMANRRAHM

,(Ayet 1) (Teblet yeda ebi lehebin ve tebbel Nan helak~ mlazim ve musahibi cehennem Ebu Leheb'in, cehenneme mstehak olduu ameli habisinin sebebi olan ell~ri helak. oldu v~ kendi istidad iktizasyla nara mstehak olduundan zat habisi de helak oldu. Yani he~ zat, hem sfat ile nar zre l1'aJ. a mstehak oldu .. Bu sebebden onu cehenneme lzUmuna deaet eden (Ebu Leheb) yani yaln babas, ate musahibi knyesi ile zikr eylemitir.
4

(Ayet 2) (Ma ana anh malh ve ma kesebe) Onun itikad, . nefsl emre mutabk olmadndan mal aslisi olan ftri ilim istidad ve mekslibe olan ilmi de ona faide vermedi ve birinin kendine men- , feati olmayp her ikisi bile onun azab olunmasnda mteavin oldular. (Ayet 3) (Seyasla naren) O irk ile ihticab dolaysiyle byk bir atee dahil olacaktr. (Zate lehebin) (Ayet 3) Fasid ;itkadlar, kt am elleri sebebiyle onun ulaaca ate habis ameeri ve bu amellern heyetleri yznden aslna zaid yalnh bir atetir. (Ayet 4) (Vemreetuh) Kendisi ve kars bu atede mtekarin. dirIer, (Hammaete! hatabil (Ayet 4) kars, cehem1~m atei, cehennem odunu olan habis amellerinin heyetlerini ve kaba1+atlerinin, yklerini yklenicidir. (Ayet 5) (Ficidiha habln min mesedin) Hatalan cinsinden br tazib oIuninas iin rezail ve fevahii se<ven o kadnn gnahlannn heyeti, kendisinin ate zincirlerinden, b~esi pek kuvvetli bkm olduu bir iple boynuna balanmtr. AHah a'l~mdir.
eyle

Tebbet swesi

tamandr.

HLAs

SURES

BsMLLAHRRAHMANRRAHM

(Ayet 1) (Kul hvellah ehadn) Habibim sen de k, (Ru) , (Hu)'dan bedel Allah, ehaddir, yani birdir. (Kul) emi~i ayni cem'den rnazhar tafsil zre varid olmu bir ~mirdir. (Ru) , yine (Hu) 'd~n ba,kasll1n bilemedii ha~ika.ti ehadiyeyi srfdan ibarettir ki 'sfat itibar olunmakszn zat olmak ha,ysiyetiyle zat demektir. Allah, cemi sfat ile beraber zatn ismidir. (Hu) dan bedel klnmdr. Allah is..! minin (Hu) isminden bedel klnmas, ~fat ilahiyenin zat ze!rine zaid olmyarak belki 'ayn zat olduuna, zat ile sfatn arasnda' ancak itibar akl ile fark bulunduuna iarettir. te bu sebebden buna ihlas suresi denilmitir. Zira ihlas, hakikati ehadiyeyi, kesret ai besinden halas etmek demektir. Nitekim Emiril-mminin Ali Aleyhisselam Hak'ka kemali ihlfls, ondan sfat nefy etmektir buyurmutur. nk her sfat mevsufun gayri, her mevsuf sfatn gayri o~duuna ehadet eder. Sfatlillahzatn ayn deildir, gayr da deildir diyenler de bu manay kasd etmilerdir ki, akl itibariyle ~yn deil, hakikat itibariyle gayn deildir. lEhad) mbtedann' haberi, dir. Ehad ile vahid arasndaki fark udur ki, ehad, kendisinde kesret itibar olunmakszn yalnz zattr. 'Yaniayn kafurinin, menba ve belki nefsi olan hakikati mahzadr ki o da uruz ve lauruz art, umum ve husus kayd olmayarak vcud olmak haysiyetinden vcuddur. (VahidJ kesreti sfat itibariyle beraber zatdr ki, o da hazreti esmaiyedir. nk isim, sfat ile beraber zat demektir. Binaenaleyh ayetde kesreti itiba:iyenn hakikatde bireyi olmayp ehadiyetini ibtal, vahdetinde tesir etmediine, belki mesela denizde katrelerin tevehhm gibi Hazreti Vahidiyet hakikat hasebiyle aynyle Hazreti Ehadiyet olduuna delillet etmek iin ancak kendisine ma'lu~ olan hakikati mahzadan (Hu) ile tabir ve sfatn hakikatte vahdeti zatn ayni olduuna delalet etmek zre cemi sfat ile mevsuf zata delalet eden Allah lafzn o hakikat mahzadan bedel klarak o hakikatten ehadiyat ile haber vermitir. (Ayet 2) (Allahssamed) Allah sameddir. Yani zat, hazret! vahidiyette esmay itibar hasebiyle btn eyaya senedi mutlaktr. nk her mmkn z'ata muhtac ve onunla mevcud olduundan (V,allaht ganiy ve entril fukara) buyurdu~u' vechiyle zatullah, hereyin kendisine muhta bulunduu ganiyi mutlaktr. mdi ma.. hiyete lazm gelen imkan, vcudu iktiza etmediinden masivann
i

FELAK SURIDSI

kaffesi nefsinde bireyolmayp Hak'kn vcuduyla mevcud ve vcudda hibir ey Hak'ka mmasil ve mcan.is alamaynca (Lem yeIid) (Ayet 3) Allah bir eyi dourmandr. nk ondan kan vcudda ona beraber deildir, belki onun vcuduyla mevcud, ve nefs l de bir ey deildir. (Velem yiiled) (Ayet 3) Ve Allah dourulman1 tr. Samediyeti mutlakas dolaysyle vcudda bir eye nuhtac olmamdr. Hviyeti ehadiyesi dahi kesret ve inkisam gayri kabil, vcudu mutlakamn maadas, ademi mahzdan baka bir ey olmadn dan vahdeti zatiyenin gayrisine mukareneti mmkn olmaynca, (Velem yekn leh kfven ehad) (Ayet 4) hi,bir ehad Allah'a mmasil, msavi, beraber olamad. Zira ademi srf vcudu m?;J1za beraber olamaz. Bu sureye bu sebebden surei esas da denilmitir. Zira dinin ve belki vcudun esas, tevhid zredir. Enes Radyal1ah anh' Cenab Nebi Sallallahu Aleyhi ve' Sellem'in Yedi kat gkler, yedi kat yerler (Kul hveIlah ehac) zerine tesis klnd buyurdukla,rn rivayet ediyor ki yerlerin ve gklerin esas ve te,meli (Kul hvellah ehad) dir demektir ve ite bu sa:rgediyetin manasdr.

FE L A K

S UR E S

BsMLLAHRRAHMANRRAHtM:

(Ayet 1) (Kule'iiz birabbil felak) Habibim de ki: Ben, hazreti esmaiyede ruhu kudse ittisal ve Hadi ismiyle ittisaf tarikyla felakin; rabbisineyani Hadi ismine .iltica ederim, snnm. Felak, gnein, domasndan evvelolan sabah nurudur ki zat nurunun tulu'unun mukaddimesi olan tecelliyi sfat sabah nurunun Rab'bine smrm, demektir. Sfat sabah nurunun Rab'bi de Hadi ismidir. Keza her hangi bir ey'in errinden Rab'bine istiaze ve iltica edenin manas yine bylecedir. nk istiaze eden, mutlaka o eye mahsus olan is me iltica eder. Mesela marizRab'bine sndkta afi ismine, cahil cehlinden sndkta Aim 'ismine snr. (Ayet 2) '(Min erri ma halaka) Halkile ihticabn, halkn kendi-; sinde tesirinin errinden snmaktr. nk Hazreti esmada aleni kudse ittisal eden ve sfat ilahiye ile muttasf olan zat, her mahlukta te'sir ile hi bir mahluktan mteesir olmaz. ZJra mahlukat, alemi asar ve makam ef' aldedir. O ise ef' al makamndanef' alinme badisi olan sfat makamna terakki etmitir.

NAS

sUREsl

293

(Ayet 3) (Ve min erri gaasikn izi! vekabeJ Kalbin bedene mu~ habbeti, meyli incizab dolaysyla' ahvalinin taayyrat ve mizac-' mn inhiraf ile kalbde te'sir eyledii vakitde, zulmeti her eye duhl ve istila eyleyen muzlim beden gecesi ile ihticabn errinden s
nrm.

(Ayet 4) (Ve min errlu neffasati fil'ukad) Ve deva eytaniye ile ve vesveselerle hak v~ hakikat yolculanlln kast ve azimet dmlerini gevetmek, zayflatmak, bozmak ve .zmek iin i bu dmlerdefleyelli vehim, tahayjr ehvet, gazab ve bu gibi kuvvay . nefsaniyenin errinden snrm. (Ayet 5) (Ve min em hilsidin iza hasedJ Ye kalbin nurI anmahased eyledikt~ onun sfat ve marifetini alarak tuyan eden ve kalbe galebe ve onu mahcub eyleyen nefsin errinden sn:r:m. Nefsin bu suretle zuhuru, kalb ~akamnda tevindir.
sna

Ayeti kerimede (Gaskm) dan, sfatnn zulmetiyle kalbi hacib ve mstevli olan nefis, (Hasidin) den de, uhud makamnda zahir olan kalbin murad olunmas da caizdir. Zira kalb makamun telvini, . nefsin vcudu ile olduu gibi, uhud makamnn telvini de, kalbin mevcudiyetiyledir. Ayeti kerimede umum mahlukattan istiaze olunduktan sonra istiazann i bu ey' e tahsis klnmas, istiaze sahibinin, umum mahlukat arasndan bu eye taalluku ve bunlarn ona ittisali olmas cihetiyle ihticabn en ou bunlardan hasl olduundan ileri gelmidir. Allah Teala a'lemdir. Felak suresi
tamamdr.

NAS

SURES

BsMLLAHRRAHMANRRAHM

(Ayet il (Kul e'z birabbin nasi) Habibim sen de. ki; ben, inRab'bine sinrm. (Rabbin nas) cemi sfatile beraber zattr. ins'an, meratibi vcudun cemisini hasr eden kevni cami olunca onu icad eden ve ona kemalini ifaza eden Rab'bi de hidayet hasebile cemi esma itibar ile olan Allah lafz ile tabir olunmu olan zatdr. Bu sebepten Hak Teala Hazretleri eytana Ltuf, kahr, cemal, celal gibi cemi sfata amil ~olan iki mtekabil sfatmla izhar e~lediim Adem'e secdeden seni ne ey men eyl~di? buyurmutur.
sanlarn

294

NAS sUREsl\

Evvelki surede sfatna sndktan sonra bu surede de zatna sndi. Bu cihetden bu sure mteahhir vaki oldu. Evvelki sfat makamnda Hadi ismine taviz edince, Hadi ismi, zatna hidayet eyledi. Sonra (Bi rabbin nasi melikinnas) (Ayet 2) ile beyan eyledi. (MeUkinnas) at.f beyandr. Yani nasn Rab'bi, nasn meliki ve sahibidir. Melik, kendisinde hali fenalan itibaryla nasn vcudlarna ve ile rine malik ve sahip olan demektir.. (LimeniImlk yevm lillahi vahidillrahhar) beyan velile hakikatde melik ancak zuhuru ile- her eyi kalr eyleyen Vahid'il Kahhar'dr.
nas)

Sonra nasm fenadan sonrahali bekalann beyan iin (L ahin(Ayet 3) ayetini de (rabbn nas) zerine atf eyledi. lah ma'budu mutlaktr. O da nihayet itibar ile cemi sfat ile mevsuf olan zatdr. mdi ma'budu mutlak cenabna snarak fani olunca ma'budun melik olduu zahir oldu. Sonra ubudiyet. maka~ hasl olmak iin faniyi tekrar vcuda red eyledi. Ma'bud da ma'budu daim olmakla abdin ma'budu da,ime istia-zesi de tamam oldu. (A:yet 4) (Min erril vesvasil hannasi) Vesvese edicinin errinden nk vesvese mahalli vcudiyi iktiza eder, nitekim (EI-, lezi yvesvis fi Budurinnasil (Aye~ 5) yani,. o vesvese edici insanlarn gslerinde vesvese eder, buyurdu. Halbuki fena halinde vcud yoktur, binaenaleyl sadrlarda vesvese de yoktur. Belki fena halinde eneiyet vcudu ile bir nevi telvin zuhur eylerse, senden sana snmm, demek lazmdr. mdi fenadan evvel abdin vcudu ile ey tann da mevcud olduu gib fenadan sonra da Hak TeaIaHazretleri' mabud olunca abdin zuhuruyla eytan da zahir oldu. Vesvas, vesvesenin ismidir. Vesveses daimi olduu iin eytana gya nefs vesves~ olmak zere vesvas tesmiye olunmutur. Evvelki sureda de olduu gibi burada eytandan dier baz esmaya istiaze etmeyerek Allah'a istiaz~ eylemesi, eytann, Bahman'a mukabil ve cemiyeti insaniye suretine mstevli olan ve Allah isminden gayri cemi es ma suretinde zahir olan ve temessl eden bir eyolduu iindir. Binaenaleyh o:q.dan Hadi, Alim, Kadir ve bunun gayr isimlerden birisine istiaze kafi gelmemitir. Bu sebepten ihticab ve dalllietden taviz olundu u vakit Hadi ismine, burada ise (Rabbinnasa) taviz eylemi tir. Bu beyandanNebi Aleyhisselam'n Beni grent tahkikte beni grmtr, . nk eytan benim suretimle temessl edemez sznn man~s anlalr.
snrlID,

Hannas, ok rcu eden demektir. e'ytan: ancak gaflet za,mann da vesvese eder. Kul gafletinden uyanp Allah' zikr edince eytan rcu eder, binaenaleyl vesvese adeti olduu gibi hunus ve rcu da

NAS SURES!

295

eytann adeti olmutur. SaY:.t ibni Cabir'den rivayet olunur.ki n san Rab'bini 'zikr ettikde eytan rcu eder, geriye dner, insan ga,fil olduka vesvese verir denitir.

(Minel cinneti venasi). Vesvese edenleri beyandr. vesvese edenlE?r iki cinstir. Birisi cinni, mesela vehim gibi his ile grlmeyen, dieri efrad insandan m udill olan kimseler gibi insi ve his ile grlenlerdir. Bu mu diller , ya Hadi yahud gayri esma suretinde olu~lar: Binaenaleyl bunlardan istiaze ancak AHah'a' smmakla ,tamam olabilir. Hfz edici Allah'dr. (Ayet
6)
eytanlardan

Nas suresi

tamamdr.

Elhamdlillahi aledtevfik vel itmam.

(19-35)