You are on page 1of 48

AULA 5

Disciplina INTERAO BIOSFERA-ATMOSFERA AGM 5724 Ps-Graduao Departamento de Cincias Atmosfricas / Iag / USP Responsvel: Prof. Humberto Ribeiro da Rocha

Ciclo hidrolgico na superfcie Balano de gua sobre microbacia. Umidade do solo Parmetros fsicos do solo, potencial de gua no solo, curva de reteno. Mtodos de medio Infiltrao, escoamento superficial e sub-superficial. Fluxo da gua no solo, equao de Richards Extrao de gua no sistema radicular. Evaporao do solo. Interceptao da precipitao Exemplos na biota global e brasileira

Ciclo hidrolgico superfcie


Notas de aulas AGM5724 (Interao Biosfera-Atmosfera, IAG/Usp)

Umidade disponvel para vegetao

Ciclo hidrolgico superfcie


Notas de aulas AGM5724 (Interao Biosfera-Atmosfera, IAG/Usp)

Previso do tempo e simulaes do clima

Ciclo hidrolgico superfcie


Notas de aulas AGM5724 (Interao Biosfera-Atmosfera, IAG/Usp)

Source K. Lemke, Comet Program

Agua subterrnea
Figura (H. Chang, Lebac/Igc/Unesp

Ciclo hidrolgico superfcie


Notas de aulas AGM5724 (Interao Biosfera-Atmosfera, IAG/Usp)

Importncia da evapotranspirao (ET)

1. A componente de maior perda do balano de gua anual superfcie Variao de umidade do solo S (+ ) umidecimento (-) secamento

S = P ET R

ET = P R S

2. Controla os processos de precipitao

3. Controla a gua disponvel para uma srie de servios ambientais: recursos hdricos (abastecimento, irrigao, hidroeletricidade) na componente de transpirao (evapotranspirao menos a evaporao do solo), para produzir vida (produtividade) na forma de alimentos, fibras e energia escoamento em riachos e rios (fauna) umidade na zona radicular do solo (flora e microbiologia)

Ciclo hidrolgico superfcie


Notas de aulas AGM5724 (Interao Biosfera-Atmosfera, IAG/Usp)

Parmetros fsicos do solo

Reteno de umidade do solo

Ciclo hidrolgico superfcie

Estrutura matricial dos poros no solo

Notas de aulas AGM5724 (Interao Biosfera-Atmosfera, IAG/Usp)

Figura 1. Desenho esquemtico da estrutura do solo onde: matriz do solo (hachurada) e espao poroso preenchido por gua (cinza) ou por ar (branco).

Ciclo hidrolgico superfcie


Notas de aulas AGM5724 (Interao Biosfera-Atmosfera, IAG/Usp)

Fonte: Bruno et al., Hydrological Processes (2006)

Porosidade total, densidade do solo e de partculas de trs solos paulistas (adaptada de Grohmann, 1960) Profundidade cm Porosidade Total % Latossolo roxo 0-25 25-50 50-80 56 1,21 1,21 1,06 2,75 2,70 2,68 Densidade do Solo kg.dm-3 Densidade de Partculas

55 61

Latossolo vermelho-escuro 0-25 25-50 50-80 65 0,95 0,93 0,94 2,70 2,78 2,88

66 67

Latossolo vermelho-amarelo 0-25 25-50 50-80 51 1,30 1,33 1,35 2,53 2,60 2,56

50 48

Ciclo hidrolgico superfcie


Notas de aulas AGM5724 (Interao Biosfera-Atmosfera, IAG/Usp)

Ciclo hidrolgico superfcie


Notas de aulas AGM5724 (Interao Biosfera-Atmosfera, IAG/Usp)

(Esq) relaes de potencial matricial (, em Pa) e contedo de umidade do solo (, em % de volume) em solos com diferentes texturas. (Adap Buckman & Brady, 1960; apud Oke, 1990).

(Dir) (Bouma, 1977)

Ciclo hidrolgico superfcie


Notas de aulas AGM5724 (Interao Biosfera-Atmosfera, IAG/Usp)

Efeito de histerese para curva de reteno (Fonte: Lindsay Jr et al., 1988).

Ciclo hidrolgico superfcie


Notas de aulas AGM5724 (Interao Biosfera-Atmosfera, IAG/Usp)

Comparao da porosidade em um solo argiloso, a) comparao entre a porosidade total no solo compactado e no no compactado, b) comparao de poros maiores do que 0,03 mm em solo compactado e no compactado (Eriksson. 1975/1976)

Ciclo hidrolgico superfcie


Notas de aulas AGM5724 (Interao Biosfera-Atmosfera, IAG/Usp)

Dinmica da gua no solo

1. Infiltrao 2. Drenagem 3. Gerao de Escoamento

Capacidade de infiltrao (mm/h)

t (ou umidade )

2. Decaimento e Limitao da capacitade de infiltrao com de Ksat

1. Frente de onda saturada

3. Dependencia do solo

Gerao de escoamento (Runoff)

3 processos Superficial (Surface runoff) : Ro Sub-superficial (Interflow) : Ri De Base (Baseflow): Rg Q = Ro + Ri + Rg

E Sv Ss

FSH + FSS + FS

Ciclo hidrolgico superfcie


Notas de aulas AGM5724 (Interao Biosfera-Atmosfera, IAG/Usp)

Vazo no evento de chuva


Hidrgrafa (vazo) Hietgrafa (chuva) Curva de depleo ou recesso (do escoamento de base)

Efeitos das mudanas de uso da terra


Fonte: Ward&Trimble (Environmental Hydrology)

Ciclo hidrolgico superfcie


Notas de aulas AGM5724 (Interao Biosfera-Atmosfera, IAG/Usp)

2005
Teor de umidade volumtrico (m 3m-3) 0 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 110 120 130 140 150 160 170 180 190 200 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5 0,6 0,7 0,8 0,9

3/jun 15/jun 30/jun 15/jul 31/jul 16/ago


3 jun

31/ago 15/set 30/set 5/jun 6/jun

Profundidade (cm)

15jun

15jul

7/jun 8/jun 9/jun 10/jun 11/jun

16ago

31ago 30set

12/jun 13/jun 14/jun

Redistribuio da gua aps a saturao


(Torre de fluxos ectono floresta-pastagem, TO)

Ciclo hidrolgico superfcie


Notas de aulas AGM5724 (Interao Biosfera-Atmosfera, IAG/Usp)

Dinmica da gua no solo 2. Equao de Richards 3. Modelos de curva de reteno

Ciclo hidrolgico superfcie


Notas de aulas AGM5724 (Interao Biosfera-Atmosfera, IAG/Usp)

Condutividade hidrulica e potencial

- Extrao radicular

-Ascenso capilar

sob rea de floresta amazonica


Fonte: Rocha et al (2004)

Ciclo hidrolgico superfcie


Notas de aulas AGM5724 (Interao Biosfera-Atmosfera, IAG/Usp)

Ciclo hidrolgico superfcie

Modelos de condutividade e reteno

Notas de aulas AGM5724 (Interao Biosfera-Atmosfera, IAG/Usp)

Fonte: Bonnan (2002)

Ciclo hidrolgico superfcie


Notas de aulas AGM5724 (Interao Biosfera-Atmosfera, IAG/Usp)

Mtodos de medio de umidade do solo

Mtodo gravimtrico
mwet , mdry = amostra de solo antes (wet) e depois (dry) secagem na estufa; w = densidade da gua Vb = volume do material obtido com anel amostrador mdry : - Obter medida com secagem na estufa a 1050 C por 24h; - reestimar c/ secagem por ~ 6 h, e repetir at no haver diferena significativa

Ciclo hidrolgico superfcie


Notas de aulas AGM5724 (Interao Biosfera-Atmosfera, IAG/Usp)

Mtodo da sonda de neutrons

Mtodo com tensimetros (cpsula porosa)


Notas de aulas AGM5724 (Interao Biosfera-Atmosfera, IAG/Usp)

Ciclo hidrolgico superfcie

Refletmetro no domnio do tempo (TDR)

Ciclo hidrolgico superfcie

Refletmetro no domnio da frequncia (FDR)

Notas de aulas AGM5724 (Interao Biosfera-Atmosfera, IAG/Usp)

Exemplo da variao sazonal, Ciclo hidrolgico superfcie e do perfil vertical deNotas umidade de aulas AGM5724 (Interao Biosfera-Atmosfera, IAG/Usp) do solo, em um solo muito argiloso
Figure 3. Measured 10 m soil moisture profile (in m3m-3) beneath tropical forest at km 83 tower site, Santarem, for both the wettest and driest soil moisture measured at each depth.

(Fonte: Bruno et al. 2006)

Refletmetro (FDR)

Fraction of Water Withdrawl


Bruno et al., Hydrological Processes (2006)

Sensor de raios csmicos


Fluxo de raios csmicos variam com latitude, longitude e ciclo de manchas solares Neutrons rpidos so absorvidos no solo, e os que escapam do solo so contados variam com o teor de gua no solo aproximadamente insensveis s caractersticas qumicas do solo.

Ciclo hidrolgico superfcie


Notas de aulas AGM5724 (Interao Biosfera-Atmosfera, IAG/Usp)

Extrao de umidade do solo

Ciclo hidrolgico superfcie


Notas de aulas AGM5724 (Interao Biosfera-Atmosfera, IAG/Usp)

Ciclo hidrolgico superfcie


Notas de aulas AGM5724 (Interao Biosfera-Atmosfera, IAG/Usp)

Ciclo hidrolgico superfcie


Notas de aulas AGM5724 (Interao Biosfera-Atmosfera, IAG/Usp)

Converso

1 MPa = 10 Bar = 10 atm

Fonte: Brunini (1998)

Sistema radicular
As razes ocupam ~ 5% do volume do solo concentram-se nos 20 cm superiores volume decresce com a profundidade

apenas pequena frao de solo est em contato direto com as razes: extrao no depende s da fisiologia mas por fatores edficos (tipo de solo, manejo compactao) Na maioria plantas herbceas e arbreas: dimetro > (0,1 mm) que > dimetro macroporos (~0,05 mm)

crescimento das razes ocorrem nos macroporos (solos mal estruturados inibem pleno desenvolvimento raizes) Fonte (IAC)

Ward & Trimble: Profundidade das raizes

Razes de milho no perfil de um latossolo argiloso, sem e com aplicao do gesso.

Ciclo hidrolgico superfcie


Notas de aulas AGM5724 (Interao Biosfera-Atmosfera, IAG/Usp)

Ciclo hidrolgico superfcie


Notas de aulas AGM5724 (Interao Biosfera-Atmosfera, IAG/Usp)

Profundidade de razes at 10 m em florestas

Umidade do solo (mm) de 0-1m de profundidade, e de 1-2m de profundidade em Pastagem e Floresta na Amazonia (Hodnett 1992)

Ciclo hidrolgico superfcie


Notas de aulas AGM5724 (Interao Biosfera-Atmosfera, IAG/Usp)

Arroz

Soja

Algodo

Fonte: Brunini (1998)

Ciclo hidrolgico superfcie


Notas de aulas AGM5724 (Interao Biosfera-Atmosfera, IAG/Usp)

Pastagem em Manaus (Faz. Dimona) Fonte: Rocha et al (1996)

Ciclo hidrolgico superfcie


Notas de aulas AGM5724 (Interao Biosfera-Atmosfera, IAG/Usp)

Interceptao de chuva

Ciclo hidrolgico superfcie


Notas de aulas AGM5724 (Interao Biosfera-Atmosfera, IAG/Usp)

Precipitao interna (chuva que atinge o solo)(throughfall)

Coletor de gua de transprecipitao, e parcela para estudo da interceptao, em floresta de Mata Atlntica (Lab Hidrologia Florestal Walter Emmerich, IF/SP, Cunha, SP).
Escoamento troncos : gua que escorre pelos troncos e atinge o solo.

Ciclo hidrolgico superfcie


Notas de aulas AGM5724 (Interao Biosfera-Atmosfera, IAG/Usp)

Interceptao de chuva

Fonte: Ramirez (Journal of Climate, 1999)

Annual mean interception ratio and annual rainfall. Fonte:Ward (1990) (Principles of hydrology)

Interceptao de florestas tropical terra firme na Amaznia

Ciclo hidrolgico superfcie


Notas de aulas AGM5724 (Interao Biosfera-Atmosfera, IAG/Usp)

Fonte : Ferreira et al (2005) (Acta Amazonica)

Ciclo hidrolgico superfcie Interceptao em agroecossistemas, florestas plantadas e nativas


PI (%) Est(%) I(%)

Notas de aulas AGM5724 (Interao Biosfera-Atmosfera, IAG/Usp)

Fonte

Pinus sylvestris
Florestas conferas Florestas decduas mistas (Hnorte)

32
18-50% 15-25%

(Inglatera 4000 ind/ha, 7m)


Rakhmanov (1966), Rutter (1975)

Consrcio agrcola

88

18

Dijk (2000)

Eucaliptus salignaea Pinus caribaea caribaea

84 90

4 3

12 7

Lima 1976 (Piracicaba, SP) (Eucalipto 13 m , Pinus 6 m)

Pinus oocarpa Pinus caribaea hondurensis Cerrado

88 88 73

12 12

Lima 1983 (Brasil 1000 ind/ha, 20m) Lima 1983

Floresta de Mata Atlntica (secundria)

80

18

estgio inicial crescimento, Viosa, MG, Oliveira Jr (2005)

Ciclo hidrolgico superfcie


Notas de aulas AGM5724 (Interao Biosfera-Atmosfera, IAG/Usp)

Termo de escoamento nos troncos

Capacidade de armazenamento da chuva (em mm)

~ (0,1 a 0,5) do IAF

Ciclo hidrolgico superfcie


Notas de aulas AGM5724 (Interao Biosfera-Atmosfera, IAG/Usp)

Ciclo hidrolgico superfcie


Notas de aulas AGM5724 (Interao Biosfera-Atmosfera, IAG/Usp)

Mtodo simples de medio 1.Mede-se PI e Est (acumulada) em clulas de grade, ou transeco linear, alternando-se aleatoriamente os pluvimetros 2 a 4 vezes/ms. 2.Estima-se as correlaes com P, sobre amostras de perodos de coleta ~ 2 anos.

Fonte : Oliveira Jr (2005)

You might also like