1 YEN BR YZYILA GRERKEN nsanlk yeni bir yzyla giriyor.

Yaamn srekli ak iinde, yzer yllk zaman dilimleri elbette hereyi ifade etmiyor. 21. yzyl belki on yl nce balad ya da yirmi yl daha srecek. nemli olan zaman birimleri deil, sreler ve etkileri. Kleci toplum bin, feodal toplum sekiz yz yl srd. Bu dnemlerde bir deil birka yzyl nemli bir toplumsal deiim olmadan geti. Ancak 20. yzyl elbette farkl. On ya da yirmi ylda, ortaya kan gelimeler, birok kiinin kavrayamayaca kadar hzl. Teknolojik gelimeler, lkeler aras ilikiler, sosyal dnm ya da zlmeler olaanst hzlanm durumda. Kimilerine gre, insanlk zenginlii, eitlii ve evrensel bar gerekletirecek altn aa girmek zere. retilen deerlerin dolamnda kresel bir devrim yaanyor. Snrlar nemini yitiriyor, insanlar tarihin hibir dneminde olmad kadar birbirlerine yaknlayor, enternasyonal bir uygarlk douyor. Kimilerine gre ise; insanlar, yaamsal gereksinimlerinin esiri olmadan, ruhlarnn ezilmedii, zgr ve bar bir yaam evresini henz yaratabilmi deil. inde bulunduklar koullardan duyduklar honutsuzluk, gelecek umutlarn iyimser klamyor, onlar gemie zleme yneltiyor. Dnyann byk blmnde insanlarn yoksulluu artyor az saydaki zengin lke, ayrcalklarn kaybetmemek iin her yolu deniyor. nsanlk, tarihinde grd en planl ve en rgtl smr altnda. Hangi gr gerei aklyor? Her ikisi de doru ya da her ikisi de yanl m? Yaadmz dnemin tarih asndan nemi nedir? Kim ne derse desin, milyarlarca insann yaad ve grd bir gerek v ar. ekonomik ve politik gerilimlerin, atma ve savalarn, yoksulluun tahrip edilen doal evrenin, insanlar zerinde bask oluturduu bir dnem yaanyor. Endstriyel hegemonya ve politik nfuz alanlar iin atma, yeni bir yzyla girerken, hl dnyann biimlenmesini belirleyen kritik sorun durumunda. Tarih sanki tekrar yaanyor. 20.

yzyl balarken yaanlan sorunlarla gnmz sorunlar arasnda temel bir farkllk grlmyor. Yalnzca yntem, ara ve younluk artlar szkonusu. nsanlar yz yldr, nitelii deimeyen kresel bir sistemin gelien i srelerini yayor. Gelecein alaca biimi grebilmek iin gemiin doru kavranmas gerekiyor. 20 yzyl anlamadan, gnmzde doru adm atmak ve kendi geleceine egemen olmak mmkn deil. Deiik biimlerle drt imparatorluun (Rus, Osmanl, Avusturya-Macaristan, ngiltere) dald, smrgecilik dneminin sona erdii iki byk dnya savann yaand ve Ulusal Bamszlk hareketlerinin olaanst hzla yayld bir yzyl yaand. nsanlk, tarih boyunca ilk kez eitlik zerine kurulu bir lke yaratmay denedi. 300 yldr dnyay egemenlii altnda tutan gelimi sanayi lkeleri, igal ettikleri yoksul bir lkeye ilk kez boyun ediler. Teknolojik geliim, silahlanma, sper gler, uluslararas yaknlama, kltrel etkileim, alk ve evre sorunlar tarihin hibir dneminde, 20. yzyldaki younlukta yaanmad. Bu yzden 20. yzyl, zengin bir toplumsal dnm laboratuar oldu. 19. yzyl sanayi devrimi ve nfus patlamas Bat Avrupa smrgeciliini yeni bir aamaya getirmiti. zellikle yzyl sonundaki retim ve sermaye artlar, denizar lkelerin nemini daha da arttrd. Tekelleen byk irketler mal yannda sermaye de ihra etmeye baladlar. Bal bana bir g haline gelen mali sermaye, tekelleme eilimlerini hzlandrarak liberal dnemi sona erdirecek yeni bir sreci balatt. Smrgelerin nemi artarken, ondan daha ok pay almak isteyenlerin says artt. Almanya, ABD, Japonya ve talya, sahip olduklar topraklarn gelien sanayilerine yetmediine inanyorlard. 19. Yzyl sonlarnda, dnyann 43 milyon kilometrekare topra 4 byk lke tarafndan smrgeletirilmiti. ngiltere'nin 27.2, Fransa'nn 11.3, Almanya'nn 2.6 ve ABD'nin 1.6 milyon kilometrekare smrgesi vard.1 Smrgecilik yarna en son katlan ABD, 1898'de spanya'y yenmi, Kba ve Filipinleri ele geirmiti. Buna karn, gelimeyi yeterli grmeyen Amerikal Henry Cabot Lodge; "Byk lkeler dnyay paylayorlar. Amerika bu gidie ayak uydurmaldr." diye telalanyordu.2 1887 ylnda

Almanya'y ziyaret eden Amerikal gzlemci Henry Adams; "Almanya dnya apnda artc bir g olmutur. Bu g onu barut tozu deposu haline getirmitir. Btn komular onun patlayaca dncesiyle dehet iindedir ve bu patlama er ya da ge olacaktr." 3 20. yzyla girilirken, smrgeler iin kran krana bir mcadele vard. Bu mcadelede amaca ynelik baar iin her trl giriim yaplyor, tutucu alkanlklardan, inan farkllklarndan ve yerel ayrlklardan yararlanlyordu. Toplumsal geriliin dzeyi, smrgeci egemenliin de kapsamn belirliyordu. Kabileler, cemaat toplumlar ve despotik ynetimli geri lkeler, kimi zaman askeri eyleme bile gerek duyulmadan, kolayca etki altna alnyorlard. Ancak tm bask ve engellemelere karn, smrge ve yar smrge lkelerde ulusu hareketler olumaya balyor ve bu hareketin ncleri, hem smrgecilerle ve hemde onlarn yerel ibirlikileri gerici unsurlarla atyorlard. 20. yzyl balarnda yaylmaya balayan ulusu hareketlerde iki temel eilim egemendi; daha ok aydnlarn arasnda yaygn olan mandaclk ve genellikle din adamlarnn nclk ettii, yerel geleneklere dayal dinsel tepki. Karsnda olduu gcn niteliini ve amacn kavrayamam olan her iki eilim de doal olarak etkili olamad. Tam bamszlk kavram ise henz smrge dnyasnn gndemine girmemiti. Yzyl banda, 1898-1901 in-Boxer, 18991902 Gney Afrika Boer ve 1911-1916 Meksika-Zapata ayaklanmalar ulusal bamszla ynelen antiemperyalist mcadeleler deil, yerel lekli atmalard. Emperyalizme kar ilk baarl kar k Trk Devrimi'dir 1919-1923 Trk Kurtulu Sava'nn beklenmeyen baars Ulusal Bamszlk kavramn, smrge ve yar smrgelerin gndemine kalc bir biimde sokmutur. 20. Yzyla girerken Almanya'nn pazar pay ngiltere ve Fransa'nn pazarlarnn ancak % 6,6's kadard. Bu oran ABD iin % 4.2'ydi. ngiltere tek bana dnya ihracatnn % 16.3'n yaparken, Almanya dahil tm Orta ve Bat Avrupa lkelerinin toplam ihracat % 31.9'du.4 Dalmn lkelerin ekonomik glerine uygun dmeyen dengesizlii, nce politik daha sonra silahl atmay zorunlu hale getirdi. 1914'de kan sava, yarm yzyllk gerilimler srecinin bir sonucuydu ve bu sre ayn zamanda smrgeciliin, yeni bir dneme, kapitalist emperyalizme gei sreciydi. Mal ve hammadde ticareti yannda zel nem kazanan sermaye ihrac bu dnemde balamt.

 Dnya'nn bugnk durumunu izlemek yz yllk eski bir fotorafa bakmak gibidir. Etkinlik blgeleri iin mcadeleler, lkeler ve blgeler aras gerilimler, askeri ve ekonomik sorunlar, gcn belirleyicilii, ticari rekabet, uluslararas sermaye hareketleri ve pazar atmalar, boyutlar bym sorunlar olarak nitelii deimeden devam ediyor. Yzyl bandaki ngiltere'nin yerini bugn ABD ald. ngiltere-Fransa smrgeciliine kar Alman tepkisinin yerinde imdi, ABD-JaponyaAlmanya ekimesi var. Darya alan irket says imdi daha ok ama yaptklar ite bir deiiklik yok. Yzyl banda dnyann temel paylam alanlar ve atma blgeleri, Ortadou ve Balkanlar (Trkiye) ile Uzakdou (in) idi. imdi in'in yerini Orta Asya lkeleri ald. Trkiye kendisini in'den daha nce kurtarmt ancak bugn, neredeyse ayn yere geri dnd. ngiltere, Fransa, Almanya ve Rusya tarafndan, "Dou sorunu" ya da "Hasta adam" tanmlamalaryla bllmek istenen Trkiye bugn, etnik ve dinsel ayrmlar, d borlar, tahkim anlamalar, zelletirmeler ve gmrk birlikleri araclyla paylalyor Ortadou'nun yzyl bandaki durumuyla ilgili kapsaml aratrmalar yapm olan Amerikal gazeteci ve yazar Peter Hopkirk, "Bitmeyen Oyun" adl yaptnda unlar yazyor: "ngiltere 1895 ylnda, Osmanl mparatorluunun paralanmas iin bir teklif hazrlad ve Almanya'ya cmert bir para sundu. Ancak Berlin buna artc bir ilgisizlik gsterdi. Almanya paray deil btn istiyordu. Sultan'n onay alnarak lkenin i blgelerini aratrmak ve doal kaynaklarnn envanterini karmak iin Trkiye'ye Alman uzmanlar gnderildi. Alman 'gezginleri' ve 'kaifleri', arkeolojik ve antropolojik aratrmalar yapma bahanesiyle tm lkeye yayldlar. Haritalar karld, her ky ve airetin sahip olduu ev ve adra kadar her ey saptand. Pan-Germen Birlii, geleceklerinin, zengin ve az kalabalk Osmanl topraklarnda yattna inandlar. Gemite parlak uygarlklar barndrm olan verimli Mezopotamya topraklarnn 'alkan' Almanlarn elinde byk bir zenginlik kayna olacana karar verildi. Kayzer ll.Wilhelm, 'Dou birini bekliyor...', Paul Rohrback 'Almanya'nn gelecei Dou'dadr,Trkiye'de,Mezopotamya'da, Suriye'dedir.' diyorlard." 5

Trkiye bu Almanya ile "dost ve mttefik" olarak Birinci Dnya Sava'na girdi. Enver Paa Ordu'nun bana Alman generallerini getirdi. "Hasta adam" Trkiye ve onun "bereketli topraklaryla" ilgilenen yalnzca Almanya deildi. ngiltere Gizli Servis Bakan Sir Walter Bullivant 1916'da unlar sylyordu: "Her yandaki ajanlarmdan," Kafkasya'daki dilencilerden, Afgan at tccarlarndan, Trkmen tacirlerden, Mekke yolundaki haclardan, Kuzey Afrikadaki eyhlerden, Karadeniz takalarndaki denizcilerden, koyun postu iindeki Moollardan, Hint fakirlerinden, Krfez'deki Yunan tccarlardan. Bulgar obanlardan, ifre kullanan saygn konsoloslarmdan raporlar alyorum. Hepsi ayn eyi sylyor. Dou bir vahiy bekliyor. Bat'dan bir gne douyor. Almanlar dnyay akna evirecek olan bu kozu kullanmak istiyor." 6 Svey kanalnn almasndan sonra Msr, petrol bulunduktan sonra da Ortadou zel nem kazanmt. Bata ngiltere olmak zere batl Devletler Svey Kanal ile Uzakdou ulamn ksaltmlar ve kolaylatmlard. Rusya, Trans-Sibiryan demiryolunu bitirmi, Avrupa ovalarn in'e ve Hindistan'a balayan eski kervan yolunu canlandrarak Avrasya'da etkili olmaya balamt. Almanlar, Abdlhamit'den aldklar imtiyazlarla Badat Demiryolu'nu yaparak kendilerine, Uzakdou yolunu amlard. in merkezli Uzakdou, Trkiye merkezli Ortadou ve etnik karklklar iindeki Balkanlar, emperyalist devletlerinin aktif mcadele alanlar haline gelmiti. Bu alanlar iin ortaya kan gerilim ve atmalar, 20. yzylda iki dnya savana yol amt. 20. yzyl biterken bu blgeler hl birinci derecede atma alanlardr. in, urunda atlan bir smrge olmaktan kendini kurtard ama imdi petrol ve doalgaz bata olmak zere zengin yeralt kaynaklaryla Avrasya var. Japonya Uzakdou'yu "arka bahesi" haline getirmek zere ama zellikle ABD'nin Pasifik'ten vazgemesi mmkn deil. Batllar Sovyetler Birlii'nden 1990'a dek uzak durmak zorunda kaldlar ama Rusya bugn "arla geri dnd." Batllar, Atatrk ve Tito'nun blgeye ynelik bamsz politikalar nedeniyle Balkanlar'da uzun sre etkili olamadlar ama Balkanlar imdi yine "cad kazan". 1938'e dek Trkiye'ye sokulamadlar ama Trkiye artk 30'lu yllarn Trkiye'si deil. Ortadou'da oynanan "oyun" da, "oyuncular" da ayn. Deien yalnzca zaman ve teknoloji.

ABD Bakan Bill Clinton, Ekim 1999'daki Amerika ziyareti srasnda Babakan Blent Ecevit'e unlar syledi: "20. yzyln ilk elli yl Osmanl mparatorluu'nun mirasnn paylalmasnn yol at deiikliklerle geti. 21. yzyln ilk elli yl da Trkiye'nin alaca dorultuyla ekillenecektir... Trkiye modelinin, hem slm dnyas, hem Trkiye'nin bulunduu blge, hem de Avrupa iin ok byk etkileri olacaktr." 7 Clinton benzer grleri bir ay sonra yineledi. Berlin Duvar'nn yklnn 10. yldnmnde Georgetown niversite'sinde yapt konumada ise unlar syledi: "nmzdeki yzyln, byk lde Trkiye'nin bugnk ve yarnki roln nasl tanmlayacana bal olarak ekilleneceini umuyorum." 8 Bu szler; batl lkelerin, Ortadou ve Trkiye'ye ynelik yz yldr deimeyen politik tercihlerinin en zl ifadesidir. Yeni bir yzyla girerken "Trkiye'nin alaca dorultu" Bat iin gerekten "nemli"dir. Bu "nem"in temelinde, yalnzca Ortadou'ya deil, kreselletirilmeye allan tm dnyaya ynelik kayglar vardr ve bu kayglar gelimi lkelerde yerleik devlet politikas haline getirilmitir. Bunun ak kant, Mart 2001 de yaynlanan "Global Trends 2015" adl rapordur. ABD Dileri Bakanl, Merkezi Haber Alma rgt (CIA) ve ABD Ulusal stihbarat Konseyi (NIC) tarafndan ortak olarak hazrlanan bu raporda, Trkiye iin u saptama yaplyor : "Trkiye'deki her gelime, global oluumlar direkt olarak etkileyecektir.. Trkiye'nin 2015'e kadar i istikrar ile jeopolitik konumundaki gelimeler; Blge, Bat dnyas ve Amerikan menfaatleri zerinde byk etki yapacaktr." 9 Yaratt Kemalist eylemle 20. yzyl dnya politikalarna biim veren Trkiye, ayn potansiyeli, 21. yzyla girerken de tamaktadr.Bugn, Kemalizm ve YeniOsmanlclk'la bir yol ayrmna getirilmi olan Trkiye; Kemalist yolu seebilir ve tm az gelimi lkelere 'kresellemeye' kar rnek olabilecek gncel bir model oluturabilir. Clintonun kayg ve korkusu budur. Bu kayg ve korku, Trkiye zerindeki Bat kaynakl global basky arttracak ve bu bask, Trkiye'nin Kemalist politikalara ynelmesi orannda radikalleecektir. 1920'deki Ankara-stanbul atmasnn yerini, gizli ya da ak, yumuak ya da sert Antikemalist mcadelesi alacak ve bu mcadelenin somut ifadesi olan kresel hegomonya ulus devlet atmas derinleecektir.

"Trkiye'nin gelecekte alaca dorultu" konusuna, doal olarak Avrupallar da yakn ilgi gstermektedirler. Byk devlet karlarnn kesime noktasnda bulunan ve alaca dorultuyla bu karlar dorudan etkileyecek olan Trkiye, bugn dnyada i ilerine en ok karlan lke durumundadr. Trkiye'nin getirildii yol ayrmnda, semesi gereken yolu, Clinton st rtl olarak gsteriyor ama Avrupa Parlamentosu yesi ve Trkiye AB Karma Parlamento Komisyonu Ebakan Daniel Cohn-Bendit, bunu ak olarak ve isim takarak yapyor. Batyla btnlemeye Barselona Yolu, Kemalizmin yaatlmasna ise Badat Yolu diyor ve unlar sylyor: "Her iki yol da mmkndr, her iki yolun da kendi ans ve imkanlar vardr. Barselona yolu Trkiye iin geleneksel Kemalist kktenciliin paralanmas anlamna gelmektedir. Bu durumda Trkiye, Trk devleti iinde Krtlerin z ynetimini glendirmeyi de ieren blgesel ademi merkeziyetilii kabul etmek zorundadr. Badat Yolu ise, Kemalist merkeziyetilik ve otoriterciliin glendirilmesi, bylece de Avrupa'dan vazgeilmesi anlamna gelmektedir." 10 Fransa'da yaynlanan Le Figaro Gazetesi 16 Nisan 2001 gn "Tkenmi Bir Rejim" balyla yaynlad yorumda, Trkiye'nin Bat iin nemini vurgularken, Atatrk ynelmelerden duyduu rahatszl kaba ve ilkel bir slpla dile getirmektedir. Fransz Gazetesi unlar yazyor: "NATO'nun elli yldr temel direklerinden olan Trkiye, ayn zamanda Bat'nn Ortaasya lkeleri ve Kafkasya'ya alan kapsdr.. Otuzlu yllarn ideolojisine takl kalan fosillemi bir rejime sahip olan Trkiye'de; brokrasi ilersiz ve yolsuzluklar sreklidir; bankaclk sektr kmtr; askerler devletin gerek hakimi durumundadrlar; aznlk ve insan haklar ihlal edilmektedir; hkmetin AB'ne verdii 'Ulusal Program' yeterli deildir; binlerce sayfalk programda Krt szc bir kez bile yer almyor. Btn bunlara karn, Trkiye ne IMF'ye terk edilecek ne de sahipsiz braklacak bir lkedir. Trkiye Avrupa iin ok nemli bir lkedir" 11 Trkiye, "28 ubat Kararlaryla", dorultusunu herkesin anlayabilecei bir biimde Kemalizme dndrmtr. "28 ubat sreci", Milli Gvenlik Kurulu'nun 1997 yl ubat'nda ald kararlarla snrl bir gelime deildir. Trkiye, ayn yl Milli Gvenlik Kurulu ile, "Milli Siyaset Belgesini", Genel Kurmay ile de "Milli Askeri Strateji Kavramn" (MASK) deitirmitir. Baty rahatsz eden ve kaynan Trkiye Cumhuriyeti'nin kurulu anlayndan alan

bu yneli, doal ve kanlmaz olarak; kresel g odaklarnn tepkisini ekmekte ve bask altna alnmaya allmaktadr. Bu bask, alnan kararlardan vazgeilmedii srece artarak devam edecektir. ABD Hava Harp Akademisi Trkiye Masas efi Albay Michael Robert Hickok, Trkiye'deki yeni ynelilerden duyduu honutsuzluu ak olarak dile getiriyor. Albay Hickok, "Ykselen Hegemon Trk Stratejisi ile Askeri Modernizasyon Arasndaki Uurum" adn vererek yaynlad makalesinde honutsuzluunu u konu zerinde younlatryor: "Kararlarn Washington ya da Brksel'de deil Ankara'da belirlenmesi, dier NATO yelerinde askeri harcamalar azalrken Trkiye'de artmas ve Milli Askeri Strateji Kavram'n ABD'ne sorulmadan deitirilmi olmas." Hickok ad geen makalede unlar yazyor: "... Ankara'daki karar vericiler gnmzdeki yeni frsatlardan yararlanmak ve belirsiz gelecek konusunda Trk karlarn korumak iin, daha aktif gvenlik politikalaryla ilgilenmektedir. Trkiye'nin blgede bamsz bir gvenlik faktr olarak ykselmesi komularnn dikkatinden kam deildir. Ankara'nn post-Kemalist d politika denemesi ile Trk Silahl Kuvvetleri'ni modernize ederek, tm komularndan daha fazla kabiliyet kazanmas ayn zamana denk gelmitir. Trkiye'nin gvenlik politikasnn, giderek daha fazla tahmin edilemez olmas; bunun yan sra, Ankara'nn komularna oranla artan askeri gc blgesel istikrarszl arttrmaktadr. Trkiye'nin ihtirasl Ulusal Gvenlik Stratejisi ve kantlanm askeri yetenekleri, tm blgede jeo-politik yeni bir yaplanmay zorlamaktadr.. Trkiyenin Mttefik olarak gerek deeri artarken Ankara daha az gvenilir bir gvenlik orta olmutur.. "Milli Askeri Strateji Kavram" (MASK) ile 1985 ylnda Birleik Devletler ile birlikte belirlenen genel ereve deitirilmi, NATO ve Birleik Devletlerin inisiyatifine braklan konular da yeniden ele alnmtr." 12 Batllarn Trkiye'ye gsterdikleri olumsuz ilginin giderek tehdit unsuru haline gelmesi, kanlmaz olarak, Trkiye'nin niter devlet yapsna ynelik somut politikalara dnmektedir. Bat bakentlerinden yaplan aklamalar ok ak ve nettir. Politikaclar, siyasal yorumcular ve medya; btnl olan bir sreklilik iinde

Trkiye kart bir tutum iindedirler. Yaplmak istenen yalnzca Trkiye'nin bask altna alnmas deil, bununla birlikte Bat kamuoyunun Trkiye ve Trk dmanlyla artlandrlmas ve olas bir mdahaleye hazrlanmasdr. Ayn oyun 80 yl nce de oynanmt. Almanya Dileri Bakan Hans Dietrich Genscher, Almanya'nn nemli gazetelerinden Sddeutsche Zeitung'a 1992 ylnda verdii demete; "Biz Yugoslavya'da yeni bir model oluturduk, Trkler de Krtlerle, buna benzer bir model zerinde anlamaldrlar" diyordu. 13 Ayn gazete alt yl sonra 19 Ocak 1998 gn, Wolfgang Koydl imzasyla yaynlad bayazda Trkiye hakknda unlar yazd: "On yl iinde, Trklerin komusu olan gl politik sistem batt ve sessiz sedasz yok oldu. Bu sistemler, en az Trkler'in kendi Kemalist modelleri kadar dayankl ina edilmi grnyorlard. ran'da ah monarisi, Sovyetler Birlii'nin Politbro Komnizmi ve Yugoslavya'daki fedaratif Balkan deneyimi. Rahatsz edici olan, her devlet de Trkiye Cumhuriyeti ile paralellikler gsteriyor. Hepsi de dinsel veya etnik elimeler yznden ykldlar. stelik Trkiye'de her ikisi de var: Politik slam ve Gneydou'daki Krtlerin ayaklanmas...Lenin'in devleti 73 yana basmt; Gney Slavlarnki 74 yandayd. Atatrk'n Cumhuriyet'i bu yl hayli kritik 75. yana geldi." l4 Avrupa Parlamentosu seimleri ncesinde (Haziran 1999) Avrupa Birlii yesi 15 lkenin 11'inde iktidarda olan ve ikisinde koalisyon hkmetlerine katlan Sosyalist ve Sosyal Demokrat Parti liderleri, 27 Mays 1999 gn Paris'te yaplan "Avrupa Solu" zirvesinde bir araya geldiler. "Avrupallk" kavramnn tartld zirvede, toplantnn "mimar" ve eski Fransa Kltr Bakan Jack Lang, unlar syledi: "Avrupa Birlii yalnzca ekonomik karlar ve dzenlemelerden ibaret deildir. Demokrasi ve insanla verdiimiz deerleri yalnz snrlarmz iinde deil, snrlarmz dnda da savunacaz. Gelecekte ve gerekirse bugn, Kosova'da yaptmz gibi Krt halkn da savunup koruyacaz. AB'nin ne stratejik ve ne de ekonomik karlar, diktatrlerle mcadelemizi nleyemez." 400 bin tirajl Stuttgart gazetesi Stuttgarter Zeitung yazar Adrian Zielcke, gazetenin 9 Ocak 1998 gnl basksnda Trkiye'ye akl verip adeta tehdit ediyor: "Trkiye, Krtlerin aznlk haklarn kabul etmeli ve sorunu politik olarak zmelidir... Ankara bunu kendisi yapmazsa Birinci Dnya Sava sonunda Trkiye, Irak ve Suriye arasnda

paylatrlan Krt sorununa zm bulmak iin uluslararas bask artacaktr." 16 Basklar gerekten artmaktadr. Baskc anlayn en arpc ve kaba rneini Amerikal bir milletvekilinin szlerinde buluyoruz. ABD Temsilciler Meclisi'nde, ubat 1999'da bir konuma yapan Californiya eyaleti milletvekili Brad Sherman, unlar sylyor : "Trk Devletinin Krdistan'a (Gney ve Gneydou Anadolu Blgeleri kastediliyor.) gnderdii askeri g Slobodan Milosevic'in Kosova'ya gnderdii gten daha fazladr. Krdistan'da Kosova'dan daha ok insan ldrlyor. Umuyorum ki ABD, Krtlerin korunmas iin daha ak ve daha kat bir tutum izler. Baskc rejimlere kar olan tutumumuz, bu lkelerin NATO mttefiki olmas ya da olmamas ile deitirilmemelidir. Trkiye'deki Krtlerin korunmas iin ABD, askeri g kullanarak devreye girmelidir. 17 31 Mays 1999 gn mral'da yarglanmaya balanan ve Batl devletler tarafndan kullanldn itiraf eden Abdullah calan ilk durumada unlar syledi: "Trkiye'de 1993 ylndan beri 1925 ylnda yaanan sre (Bat destekli eyh Sait isyan) gndemdedir. Bugnk durum Musul ve Kerkk'n kaybedildii 1925'ten daha tehlikeli daha derindir. Ltfen beni anlayn, anlamanz rica ediyorum. Trkiye'nin btnl ok nemlidir...ngiltere gemite de Musul ve Kerkk' bvle oyunlarla ald" l8 leri srlen grler, sradan gazete haber ya da yorumlar deil, Batl devletlerin gnmzdeki Ortadou ve Trkiye politikalarnn temel eksenidir. ran ve Irak'n denetim d kalmasnn skntsn yaayan Avrupa ve ABD, oluumunu salad Kuzey Irak ve Gneydou Anadolu sorunlarn, kresel bir boyutta tutmann kararll iindedir. Ortadou'daki Bat karlar, artk, blgede bilinen petrol yataklarnn elde tutulmas snrn amtr. Anadolu'nun "Bir petrol denizi zerinde yzd" sylenmektedir ama bunun da tesinde Trkiye Ortaasya, Rusya ve Ortadou enerji kaynaklarnn kavak noktasdr; 21 yzyln temel sorunu olacak olan zengin su kaynaklarna sahiptir; GAP herkesin "itahn kabartmaktadr." Uygulamalar, dnyaya egemen klnmak istenen yeni dzen ideolojisinin, politik sonulardr. Avrupa Parlamentosu'nun, Trkiye'ye yapt Kbrs Ege ve Gneydou nerileri, Bat parlamentolarnda alnan "Ermeni soykrm" kararlar, Barzani ve

Talabani ile "Blgesel bir ynetim birimi olarak Krt Federe devletinin" kurulmasna ynelik Washington toplants, bu yndeki somut giriimler "srgndeki Krt ve Ermeni parlamentosu toplantlar , AB'nin Apo tavr, G8'lerin Kbrs karar vb., bu erevede deerlendirilmelidir. Bunlar "laf ola" cinsinden yaplan iler deildir. Batllar somut bir hedefe ynelmedike, bu tr politik davranlar iine girmezler.

2 ABD LE ANLAMAK ABD Savunma Bakan Mc Namara 1967 ylnda Temsilciler Meclisi D ler Komitesi'nde yle diyordu: "... Ortadou, tad stratejik nem nedeniyle, Birleik Devletler asndan nemlidir. Bu blge siyasi, askeri ve ekonomik karlarmzn birletii kavaktr ve Ortadou Petrol, Bat iin yaamsal nemdedir." l9 Ortadou'nun Bat iin "yaamsal nemde" olmas yeni bir olgu deildir. nemine bal olarak burada oynanan oyunlarn kahramanlar deiti ama konusu hi deimedi. 20. yzyla girerken Avrupa'nn "en deneyimli" devlet adam olarak tantlan ngiltere Babakan Lord Salisburg 1898 ylnda Ortadou ile ilgili grlerini aklarken unlar sylyordu: "Yeryzndeki uluslar, yaayanlar ve lenler olarak ikiye ayrabiliriz. Bir yanda byk gce sahip byk lkeler var; bunlarn gc her yl artyor. Zenginlikleri, egemenlik alanlar, organizasyonlar gn getike byyor. Demiryollar sayesinde btn askeri glerini bir noktada toplayabiliyorlar. Bu gne dek grlmemi byklkte ordular kurabiliyorlar. Teknoloji bu ordularn silahlarn her geen gn gelitiriyor. Bu byk lkelerin yan sra bir de, yalnzca lm halinde olduklarn syleyebileceim lkeler var."20 ngiltere Babakan, Londra'da Albert Hall'da bu konumay yaparken Byk Britanya'nn dnya zerinde tam 28 milyon kilometrekare smrgesi vard. Salisbury'nin konumasndan bir yl sonra 1899'da, Washington'dan "lmekte olan" lkelerin topraklarna ynelik benzer

bir aklama geliyordu. ABD Bakan Theodor Roosvelt Temsilciler Meclisinde yapt konumada adeta ABD'nin 20. yzyldaki temel stratejisini aklyordu: "Size, rahat bir hayatn deil, mcadelelerle dolu bir hayatn gereklerini sylyorum. 20. yzyl nmze, pek ok ulusun kaderini belirleyecek muazzam bir ufuk ayor. Yerimizde oturursak, sert mcadelelerden uzak durursak bizden daha cesur ve daha gl olanlar bizi geeceklerdir." 21 Roosvelt'in sz ettii bu acmasz yar 20. yzyl boyunca btn hzyla srd ve hl sryor. Bu szlerle Hitler'in 1935 ylnda syledii; "ok dar bir alana skm durumdayz. teki devletler gibi biz de smrge istiyoruz. Almanya gneteki yerini alacaktr.. Alman Bayran Okyanuslarda dalgalandracaz." 22 ya da ABD Dileri Bakan Dean Rusk'n 1962 ylnda syledii; "Yalnzca Kuzey Amerika, yalnzca Bat Yarmkresi ya da yalnzca Kuzey Atlantik Topluluu ile snrlandrlm savunma taktiklerinin bize gven ve refah salamayacan biliyoruz. Dnya ok klmtr. Toprak ile, su ile, atmosfer ile, bunlar paylaan uzay ile... Biz dnyann tm ile ilgilenmeliyiz." 23 biimindeki szler arasnda bir fark yok. ABD Bakan Eisenhower'n 20 Ocak 1953 gn, Bakanlk yemin treninde syledikleri, benzer aklamalarn belki de en ak szls. "...Hr dnya halklarna yalnzca asil bir dnce ile deil, fakat bir zorunluluk gerei baml olduumuzu biliyoruz. Hibir hr halk, kendisini ekonomik olarak tecrit ederek sahip olduu herhangi bir avantajn uzun sre devam ettiremez ya da gvenlik iinde olamaz. Btn stnlmze karn, iftliklerimizin ve fabrikalarmzn art retimleri iin dnya pazarlarna gereksinim duymaktayz; ve bu iftlikler, fabrikalar iin uzak lkelerden yaamsal maddeler, rnler getirmek zorundayz." 24 Amerikallar bugn, "iftliklerinin ve fabrikalarnn art rnleri iin" dnya pazarlarn "ok iyi" kullanyorlar ve "dnyann tm ile" "ok iyi" ilgileniyorlar. Trk Harp Akademileri Komutanl yaynlarnda bu durum ak olarak ortaya konuluyor. Akademinin "Bugnn ve gelecein G Merkezleri ve Dengeleri ile Trkiye'ye Etkileri" adl yaynnda, ABD Savunma Bakanl'nn (Pentagon) 1992 ylnda vaynlad bir rapora dikkat ekiliyor. Bu raporda; "Dnya bar ve gvenliini korumak iin hibir devlet ya da kurulula yetki ve g paylamna gitmeden Birleik Devletlerin kollarn svamas gerektii" belirtiliyor. 25 ABD Bakan Bill Clinton'un 20

Ocak 1993 gn Bakanlk yemin treninde syledikleri, ngiltere Babakan Lord Salisburg'un 101 yl nce sylediklerinin hemen ayns: "ABD'nin karlarna ters dtnde mdahale etmekten kanmayz." 26 ABD'nin bugnk ve yz yl nceki bakanlarnn sylemleri arasnda da hemen hi fark yok. Clinton, Wilson'in yzyl banda yazdklarn adeta arivden karyor ve yeniden okuyor. "Ezilen uluslarn dostu gerek bir demokrat" olarak tantlan ve 14 maddelik "prensipleriyle" nlenen ABD Bakan Wilson, 1902 ylnda unlar sylyordu: "Amerikan Kapitalizmi'nin temel hedefi, btn zayf lkelerin hammaddeleri ve ulusal pazarlarn kendisi iin ak birer kap olarak tutmaktr. Bunun iin diplomasi ve gerekirse zor kullanlmaldr." 27 ABD'nin d dnyaya ynelik mdahaleci politikalar ve bu politikalara uygun den eylemler yz yldr srmektedir. Ancak, bu eylemler, son on ylda, kendi deyimleriyle "hibir devlet ya da kurulula yetki ve g paylamna gitmeyen" ak iddet biimine dnmtr. 20.Yzyl iindeki ok sayda askeri operasyon ile son on yldaki Panama, Irak, Yugoslavya ve Afganistan mdahaleleri bunun ak rnekleridir. ABD ynetiminin "askeri yeteneklerini" her alanda kullanacan gsteren en iyi rnek 2001 ubatnda ABD Temsilciler Meclisi'ne verilen bir yasa nerisidir. Bu neri, gelinen noktann gerek boyutunu gstermektedir. Georgia Eyaleti milletvekili Bob Barr, "Gerekirse Kiilere Ynelik Suikast Dzenlenmesine Olanak Vermek in" yasa teklifi hazrlad ve The Washington Times Gazetesi'ne unlar syledi: "Kendimizi kandrmayalm. Yakn tarihimize grld gibi ABD, gerektiinde karlarn korumak iin dnyann her yerinde her eyi yapmaya hazrdr. Benim tasarm yasalarsa, geretiinde suikast dzenlenebilmesine ynelik yasal boluu dolduracaktr." 28 Emperyalizmin Ortadou'ya, bal olarak da Trkiye'ye "ilgisi" 20. yzyl boyunca hi eksilmedi. Etkisini arttrarak dnyaya yaylan ulusal kurtulu hareketlerinin ilk rnei olarak Trkiye, srekli olarak denetim altnda tutulmak istendi ve bu istek 1919-1938 dnda byk oranda baarld. Gizli-ak, yumuak-sert, ekonomik-siyasal her tr yntem kullanlarak Trkiye bugn, ulusal snrlar ve hukuki varl tartma konusu yaplan, da baml, az gelimi bir lke haline

getirildi. Stratejik konumu ve sahip olduu zengin kaynaklar, Bat'nn her zaman ilgisini ekti. Yzyl banda askeri g kullanlrken daha sonra ekonomik-mali g devreye sokuldu. Emperyalizm isel bir g haline gelerek lke iine yerleti. smet nn 1963 ylnda Babakanken unlar sylyordu. "Daha bamsz ve kiilik sahibi d politika izlenmesini istiyorsunuz. Herkes ayn eyden sz ediyor. Nasl yapacam ben bunu? Karar vereceim ve ii teknisyenlere havale edeceim. Onlar ayrntl almalar yapacaklar ve neriler hazrlayacaklar. Yapabilirler mi bunu? Hepsinin evresinde uzman denen yabanclar dolu. fal etmeye alyorlar. Baaramazlarsa ii srncemede brakmaya alyorlar. O da olmazsa kar tedbir alyorlar. Bir grev veriyorum sonucu bana gelmeden, Washington'un haberi oluyor. Sonucu memurdan nce, sefirden reniyorum. Bamszlk savandan sonra Lozan'da esas mcadele bu uzmanlar konusunda oldu. Yoksa snrlar zaten fiili durum idi. Tazminat iini iki devlet aramzda zerdik. Btn mcadele idaremize yaplmak istenen mdahale yznden kt. Bir tek uzman vermek iin byk dnlerde bulunmaya hazrdlar. Dayattk. Biz onlarn neden srar ettiklerini biliyorduk. Onlar bizim neden inatla reddettiimizi biliyorlard. Byledir bu iler, peygamber edasyla size dnyalan vaadederler. mzay attnz m ertesi gn gelmilerdir. Personeli gelmitir, tehizat gelmitir, sleri gelmitir. Ondan sonra skebilirsen sk. Gitmezler. Ancak bu sorunun zerine vakit geirmeden gitmek gerek. Yoksa ne bamsz d politika, ne bamsz i politika gdemezsiniz. Havanda su dversiniz. Fakat sanmaynz ki bu kolay bir itir Denediinizde banza neler gelecei bilinmez..." 29 smet nn'nn szn ettii yabanc "uzmanlarn" Trkiye'de yerlemedikleri zel ya da kamusal kurulu kalmam gibidir. nn'nn bu szleri syledii gnden 12 yl sonra 1975 ylnda, ABD, Amerikan Yardm Tekilat'nn (AID) Trkiye'deki almalarnn verimini saptamak iin bir uzman yollad. Richard Podol adl "uzman" Washington'a gnderdii raporda unlar yazyordu: "Trkiye'de nemli mevkilerde Amerikan eitimi grmemi bir Trk'n bulunduu bakanlk ya da iktisadi devlet kuruluu (KIT) hemen hemen kalmamtr. Mstearlk ve genel mdrlk mevkilerinden de daha yksek grevlere ksa zamanda gemeleri beklenmektedir. AID btn abalarn b guruba yneltmelidir." 30AID'nin bu guruba ynelttii abalarn zellikle zal dneminden sonra ne dzeye vardn artk

herkes biliyor. Bu lke, Almanya'daki din grevlilerinin maalarn Suudi sermayesine deten Cumhurbakanlar, ABD'nden devletin st kademelerine "Trk" prensler ithal eden babakanlar ve komu lkelerde darbe yaptrmaya kalkan parti liderleri grd. Milli Birlik yesi Kurmay Albay (E) Haydar Tunkanat 1965 ylnda bir CIA Raporunu aklad. Rapor, AP iktidar adna "biz" diye konuan ve yksek mevkilerde politikac izlenimini veren yerli bir CIA ajan tarafndan hazrlanmt. Kod ad E.M. olan CIA yetkilisi raporu Trkiye CIA efi Albay Dickson'a sunuyor ve M.P kodunu tayan Trk ajannn bu raporunun nemli olduunu bildiriyordu. Raporun bir blm yleydi: "Tartlmaz bir gerektir ki Trkiye'nin siyasal yaamna Ordu her zaman rejimin istikrarn belirleyen birinci derece nemli bir etken olmutur... Halen subaylarn byk bir ounluunun reform psikozunun etkisi altnda (Atatrk demek istiyor) nnye kr krne hayran ve Adalet Partisine dmandrlar. Bu potansiyel bir i tehlikedir.. Ayn zamanda tm devlet rgt, zcdr ki muhalefete bal kimselerin elindedir. (CHP demek istiyor) Bu durumdan kurtulmak iin izlenecek yol devler mekanizmasnn muhalefet yanls unsurlardan temizlenmesi ve CHP'nin arac durumundaki baz kurulularn (Anayasa Mahkemesi, Dantay, Yargtay, TRT ve niversite gibi kurumlar kastediliyor) zararsz duruma getirilmesi gerekir. Buna bal olarak, baz hkmet tedbirlerinin hazrlanmasna ve uygulanmasna paralel bir biimde, muhalif devlet memurlar ve subaylarndan en tehlikelileri bir program erevesinde tasfiye edilmek zere saptanmaktadr." 30 Trkiye, yabanc bir devlete imtiyazlar tanyan ilk ikili anlamay, l Nisan 1939'da ABD ile yapt. 5 Mays 1939'da yrrle giren bu anlamaya gre, Trkiye Amerika'ya "gerek ithalat ve ihracatta ve gerekse dier btn konularda en ziyade msaadeye mazhar millet stats" tanmt. Ayrca, ABD sanayi mallar iin % 12 ile % 88 arasnda deien oranlarda gmrk indirimleri salanyordu.31 Ayn yl ngiltere'den 37 milyon sterlin, Fransa'dan 264 frank; 1942 ylnda Almanya'dan 100 milyon mark bor alnyor ve bu borlarla T.C. Hazinesinin bor yk % 266 orannda arttrlyordu.32

Bu anlama yapldnda hastalnn en ar anlarnda; "Ayrcalk tanyan ve bamllk douracak d anlamalar yaplmamaldr" biiminde ve vasiyet niteliinde nerilerde bulunan Atatrk leli henz 4.5 ay olmutu. Trkiye, ABD ile yaplan imtiyaz anlamasndan yaklak bir ay sonra; 12 Mays 1939'da ngiltere, 23 Haziran 1939'da da Fransa ile iki ayr deklarasyona imza att ve bu deklarasyonlar l9 Ekim 1939 da (ngiltere ve Fransa, Almanya'ya sava ilan etmiken) "(l ttifak Anlamas" haline getirdi. TBMM bu anlamalar oybirlii ile onaylad. 2. Dnya Sava henz bitmeden 23 ubat 1945 tarihinde ABD ile Trkiye asndan olumsuz, koullar ieren bir anlama daha yapld 4780 sayl yasayla TBMM'nin onayndan geen bu anlamann 2. Maddesi yle diyordu: "Trkiye Cumhuriyeti Hkmeti, msaade edebilecei bilgileri, hizmetleri, maddeleri ve kolaylklar ABD'ne temin etmekle grevli olacaktr." 33 Trk hkmetini, ABD'nin Trkiye'de gereksinme duyduu bilgi, hizmet, madde ve kolaylklar salamayla grevli klan bu anlama imzalandnda, Atatrk leli henz 6 yl 3 ay olmutu. Bu anlamadan bir yl sonra, 27 ubat 1946 tarihinde yine ABD ile, ilk borlanma anlamas imzaland. Bu iki anlama, Trkiye'nin ABD ile bugne dek yapt ve saysn hkmet yetkililerinin bile tam olarak bilmedii anlamalar zincirinin balang halkalar oldu. 4882 sayl yasayla kabul edilen bu anlamann 1. maddesi yleydi: "Trkiye Cumhuriyeti Hkmeti, Birleik Devletler D Tasfiye Komisyonu'nun Trkiye dnda satla kard ihtiya fazlas tehizat ve malzemelerden, ihtiyalarn karlayanlarn alabilecektir. ABD Hkmeti bu almlar kolaylatrabilmek iin Trk Hkmeti'ne 10 milyon dolar kredi verecektir. Kredinin anapara ve faiz geri demeleri Birleik Devletler'in arzusuna gre, Merkez Bankas'nda zel bir hesaba yatrlacak ve Birleik Devletler tarafndan Trkiye'de kullanlan memurlarn cretleri dahil olmak zere Birleik Devletler'in masraflarna tahsis edilecektir." Ayn anlamann, 2. Blm 1. maddesi ise yleydi: "Trk Hkmeti tarafndan satn alnmak istenen malzeme, Trk Hkmeti tarafndan mahallinde ve olduu gibi alnacak, alnan malzemenin mlkiyeti Birleik Devletler zerinde kalacaktr. Birleik Devletler, alnan malzemeler iin herhangi bir teminat vermeyecektir." 34

Anlama koullarnn, Trkiye asndan ne denli olumsuzluklar ierdii bu maddelerde aka grlmektedir. zgr iradeleriyle resmi anlama yapan iki lkeden birisi iin bu denli eitsiz koullar ieren bir anlama, dnya ticaret tarihinde herhalde yoktur. ABD, 2. Dnya Savandan kalan ve dnyann deiik yerlerinde depolad muazzam boyutlu sava art malzemeyi ya satacak ya da rmeye terk edecekti. Trkiye'ye 10 milyon dolarlk kredi ayor ve bu krediyi nakit para deil malzeme olarak veriyordu. Malzeme olarak verdii krediye faiz iletiyor ve on eit taksitle nakit olarak geri alyordu. Malzemeyi "mahallinde olduu gibi" teslim ediyor ve bunun iin "herhangi bir teminat vermiyordu. Yani satlan malzemeden bozuk, krk, ileme muhta olanlar ABD, deitirmiyor, tamir etmiyor ve iler duruma getirmiyordu. Ayrca Trkiye'nin satn alaca bu malzemelerin mlkiyeti de Amerikallarda kalyor ve 23 ubat 1945 tarihli anlamann 5. Maddesi, ABD Bakan'nn istemesi halinde bu malzemelerin ABDne geri verilmesini ngryordu. Kurmay Albay (E) Haydar Tunkanat bu anlama iin unlar sylyor: "10 milyon dolarlk Amerika kredisiyle borlanan Trkiye, alnan ve ou kullanlm sava art malzemenin byk bir ksmndan yararlanamamtr, yararlanma imkann bulduu kk bir ksm iin de, Amerika'ya yedek para karl 4-5 katna varan dviz demek zorunda kalmtr." 35 27 ubat 1947 tarihli "10 milyon dolarlk kredi anlamas" nn yapld gnlerde, Trkiye Cumhuriyeti'nin hemen hi d borcu olmad gibi Devlet Hazinesi'nde 245 milyon dolarlk altn ve dviz stou bulunuyordu. Hazine'nin elinde bunca dviz varken Kurtulu Savann Bat Cephesi Komutan smet nn'nn Cumhurbakan olduu bir dnemde; 10 milyon dolarlk bir kredi iin bunca dn vermesini, konuyla ilgili birok insan yalnzca o dnemde deil bugn bile anlayamamtr. Trkiye, 27 Aralk 1949 tarihinde ABD ile; "Trkiye ve ABD Hkmetleri Arasnda Eitim Komisyonu Kurulmas Hakkndaki Anlama" adyla bir ikili anlama daha imzalad. smet nn'nn Cumhurbakan olduu bir dnemde imzalanan anlamann en nemli zellii, Trkiye'de kazanlacak Amerikan yanls kadrolarn eitilme biimlerinin saptanmas ve bu uurda yaplacak harcamalarn karlama yntemlerinin belirlenmesiydi. Anlama; Trkiye'den ABDne gnderilecek Trk renci, retim yesi ve kamu grevlileri

ile ABDnden Trkiye'ye gnderilecek Amerikal 'uzman', 'aratrmac ve 'eitimci' nin statlerini belirtiyordu. Anlamann 1. maddesi yleydi; Trkiye'de, Birleik Devletler Eitim Komisyonu ad altnda bir komisyon kurulacaktr. Bu komisyon, nitelii bu anlamayla belirlenen ve paras T.C. Hkmeti tarafndan finanse edilecek olan eitim programlarnn ynetimini kolaylatracak ve Trkiye Cumhuriyeti ile Amerika Birleik Devletleri tarafndan tannacaktr." Kurulacak Komisyon'un yetki, ileyi ve oluumu ile ilgili olarak 1.1. ve 2.1. alt maddelerinde unlar vardr: "Trkiye'deki okul ve yksek renim kurumlarnda ABD vatandalarnn yapaca eitim, aratrma, renim gibi faaliyetleri ile Birleik Devletler'deki okul ve yksek renim kurulularnda Trkiye vatandalarnn yapaca eitim, aratrma renim gibi faaliyetleri; yolculuk, tahsil creti, geim masraflar ve retimle ilgili dier harcamalarn karlanmas da dahil olmak zere finanse edilecektir... Komisyon harcamalarn yapacak veznedar veya bu ii yapacak kiinin atamas ABD Dileri tarafndan uygun grlecek ve ayrlan paralar, ABD Dileri Bakan tarafndan saptanacak bir depoziter ya da depoziterler nezdinde bankaya yatrlacaktr." 36 Kullanma yer ve miktarna ABD Dileri Bakan'nn karar verecei harcamalarn, nereden salanaca ise Anlamann giri blmnde belirtilmektedir; "T.C. Hkmeti ile ABD Hkmeti arasnda 27 ubat 1946 tarihinde imzalanan Anlama nn birinci blmnde belirtilen" kaynakla. Bu kaynak ise, ABD'nin Trkiye'ye verdii kredi faizlerinin yatrlaca T.C. Merkez Bankas'na, Trk Hkmeti'nce denen paralardan oluan bir kaynaktr. T.C. Hkmeti bu anlamayla kendi parasyla kendini baml hale getiren bir amaza dmekteydi. ABD ile yaplan ikili anlamalarn tmnde ortak olan bir zellik vardr. Bu anlamalar, planl bir btnsellik tar ve birbirleriyle tamamlayc balantlar iindedir. Burada grld gibi, Eitimle lgili Anlama'nn kayna, Bor Verme Anlamas'nn bir maddesiyle karlanr. Anlama'nn 5. maddesi en dikkat ekici maddelerden biridir. Bu madde, yukarda aklanan ileri yapma yetkisinde olan ve Trkiye'nin bamszln dolaysz ilgilendiren kararlar alabilen, Trkiye'de Birleik Devletler Eitim Komisyonu'nun kuruluunu belirlemektedir. 5. madde yleydi: "Komisyon drd T.C. vatanda ve drd ABD vatanda olmak zere 8 yeden oluacaktr. ABD'nin Trkiye'deki

diplomatik misyon efi komisyonun fahri bakan olacak ve komisyonda oylarn eit olmas halinde karar, komisyon bakan verecektir." 37 Amerika Birleik Devletleri'ndeki "okul ve yksek renim kurulularnda Trk vatandalarnn yapaca eitim, aratrma, renim gibi faaliyetleri" belirleyen 27 Aralk 1949 tarihli anlamadan sonra ABD'ne davet edilen ilk gazeteci Blent Ecevit oldu. Ecevit, Ankara'daki Amerikan Haberler Merkezi'nin, "Eitim Mbadele Program" erevesinde yapt daveti kabul etti ve; 1954 Ekim aynda Amerika'ya gitti. Ecevit, Kuzey Carolina'daki ttn kenti Winston Salem'de, yayn yapan ve kentin adn tayan "Winston Salem Journal" da "zel olarak alt" yani staj grd. aylk almadan sonra 30 gn sreyle Amerika Birleik Devletleri'nin deiik yrelerini dolat ve Boston'da 20 gn kalarak, nl Harvard niversitesi'nin Ortadou Enstits'nde Ortadou'nun blgesel sorunlarn inceledi ve yurda dnd.38 Blent Ecevit, Mays 1957 ylnda bir yllk sre iin bir kez daha Amerika'ya gitti. Bu kez bursu veren, ABD Bakan Eisenhower'a, Trkiye iin "oltaya yakalanm baln yeme ihtiyac yoktur" diye mektup yazan ve ulusal bamszlk hareketlerine kartlyla tannan Nelson Aldrich Rockefeller'in kurduu, Rockfeller Vakf'yd ve bursun sresi bir yld. Ecevit, Harvard niversitesi'nde, "Osmanl Siyasi Tarihi" konusunda incelemeler yapacak ve Uluslararas Basn Enstits'nn New York'ta dzenledii seminere katlacakt. Ecevit, almalarn 6 ay srdrd. Ancak, burs sresi dolmadan 27 Ekim 1957 tarihinde seimlere katlmak iin CHP yneticilerince geri arld. Rockfeller Vakf ve Harvard niversitesi yneticileri bu tutarl mazereti anlayla karladlar. Ecevit yurda dnd ve seimleri kazanarak 32 yanda milletvekili oldu. Yaam boyunca lkesine "byk hizmetler" yapan Blent Ecevit, gazetecilik ve yazarlk hayatnn gerek anlamda ilk ke yazsn, "Halktan Doacak Alt Ok" bal altnda, Amerika'dan dndkten gn sonra kaleme ald ve unlar yazd : Tek parti devrinde Alt Ok halkn dnda halka ynelmiti ok parti devrinde ise Alt Ok' un k noktas halk olmaldr." 39

Amerikalara ait zel eitim burslarndan yararlanan bir dier "devbymz" de, yine yaam boyunca "lkesine hizmet etmi" olan Sleyman Demirel'dir. Demirel, 1954 ylnda kurulan Dwight D. Eisenhower Vakf'nn burs verdii ilk yabancdr. Bu bursla Amerika'ya gitmi, yapt aratrma ve incelemelerle "bilgi ve grgsn" gelitirmi ve edindii bilgileri uzun yllar sren Babakanlk, Cumhurbakanl gibi yksek grevlerde "yurt yararna" kullanmtr.40 13 ubat 1965 gn, AP oylaryla btesi reddedilen smet nn Hkmeti istifa etti. Ayn gn yaynlanan New York Times unlar yazyordu: "nn Hkmeti'nin drlmesine karar verilmitir. Demirel, Trkiye'nin siyaset ufkunda yeni bir yldzdr. Mr. Demirel Eisenhower bursuyla bir zamanlar Amerika'da eitim yapm, olaanst zeki bir mhendistir." 41 1949 ylnda imzalanan "Trkiye ve ABD Hkmetleri Arasnda Eitim Komisyonu Kurulmas Hakkndaki Anlama", Trk Milli Eitimi'ni ABD denetimine brakan sreci balatt. Yeni Dnya Dzeni politikalarnn, azgelimi lkeler iin ngrd "dinsel eitim" ya da "eitimin dinselletirilmesi", bu anlamayla byk boyut kazand. Eitimin birlii, "dinsel eitimde birlik"e kayd. Milli Eitim Bakanl, milli eitim bakanlarnn bile inisiyatif kuramad bir kurum haline geldi. Binlerce Trk ABD'ne "eitilmek etkilenmek" iin gitti, yzlerce Amerikal da Trkiye'ye "eitmek etkilemek" iin geldi. Amerika'ya gnderilen Trklerin hemen tamam Trkiye'ye dndklerinde st dzey grevlere getirildi. ABD'nde eitim gren insanlarn byk bir blm Amerikan yanls bir tutum izlediler ve yetkilerini, Atatrk; yurtsever kadrolar etkisizletirerek tasfiye etme ynnde kullandlar. ABD'nde eitim grmek brokrasi, siyaset ya da medyada ykselmenin ayrcal haline geldi. Amerikan etkisine girmeyen az sayda insan ise hak ettikleri ilgiyi gremediler ve cazalandrlrcasna bask altna alndlar. Bu tr insanlarmzdan biri, yaam boyunca bilimsel gereklerden ve lke karlarndan dn vermeyen Prof.Mmtaz Soysal'dr. Mmtaz Soysal'n, Yn Dergisi'nde lke gereklerini dile getiren ve Trkiye'nin haklarn savunan bir yazs ktnda. Milli Eitim Bakanl'nda "grev" yapan "uzman" Amerikallardan biri unlar sylemiti : "Nasl olur? Mmtaz Soysal, Ford bursuyla Amerika'da okudu. Byle eyleri nasl yazabilir?" 42

Mustafa Kemal Atatrk, ok ynl yoksunluklara ve inanlmaz boyuttaki kadro yetersizliine karn, Devlet Personel Politikas'n Cumhuriyet devrimlerini ve tam bamszl kavram ulusu kadrolar zerine oturtmutu. Trk genlerinin eitilmesi konusunda unlar sylyordu: "Efendiler, yetiecek ocuklarmza ve genlerimize, grecekleri renim snr ne olursa olsun, en nce ve her eyden nce, Trkiye'nin bamszlna, kendi benliine, ulusal geleneklerine dman olan btn unsurlarla mcadele etmenin gerei retilmelidir."43 Milli Eitim Bakanl'nda bugn almalarn "etkin" bir biimde srdren, personel politikalarndan ders programlarna, imam-hatip okulu almasndan yksek islm enstitlerinin yaygnlatrlmasna dek pek ok konuda stratejik kararlar "nerebilen"; "Milli Eitimi Gelitirme" adl bir komisyon vardr. 1994 ylnda 60 personeli olan bu komisyonda alanlarn te ikisi Amerikalyd. Komisyonun banda L. Cook adl bir Amerikal bulunuyordu. L. Cook'tan ayr olarak ad Haward Reed, unvan "Milli Eitim Bakanl Bamsz Badanman" olan, bir baka "etkin" Amerikal daha vard.44 Amerikallarn Trk Milli Eitimi'ne 1949 dan beri sregelen "ilgileri", 50 yldr hi eksilmedi. Ky Enstitleri'nin kapatlmasndan yatl blge okullarnn ilevsizletirilmesine, "vakf niversitelerinden" yabanc dilde eitime dek yaratlan kaos ortamnda; paral hale getirilen Trk Milli Eitimi bugn, altndan kalklmas zor bir karmaa iine girmitir. mam ve hatip adaylar ait olduklar meslee deil, harp okullar dnda kalan hemen tm niversite ve yksek okullara yneldiler. Ulusulukla hibir ilgisi olmayan "Mukaddesat Genler belirli bir program iinde eitim enstitlerine dolduruldular ve bunlarn byk ounluunun, drt aylk "Hzlandrlm Kurslar"la "retmen" olmalar saland. 1970'li yllarn ikinci yarsndaki bu uygulamalarla retmen" olanlar bugn Trk Milli Eitimi'nin kilit noktalarnda bulunuyorlar. Atatrk'n ok nem verdii eitimin birlii ilkesi, yasann yrrlkte olmasna ve bu yasay uygulamakla ykml olan "grevliler" ortalkta dolamasna karn, eylemsel olarak ortadan kaldrld Durumdan rahatsz olan insanlarmz, gelinen noktann gerek nedenlerinin; Amerikallarn Trk Milli Eitimi'ne elli yldr duyduklar "ilgide" yattn gremediler. Bunlar salt "oy avcs" siyasetilerin zgr iradeleriyle verdikleri dnler sandlar.

Trkiye'nin 5. Cumhurbakan Cevdet Sunay 1968 ylnda unlar sylyordu: "Bugnk okullarda yetien genlere lke ynetimi teslim edilemez. Biz, laik okullara kar imamhatip okullarn bir seenek olarak dnyoruz. Devletin kilit mevkilerine yerletireceimiz kiileri, bu okullarda yetitireceiz." 45 Cevdet Sunay'n syledikleri, dzenli bir program halinde uyguland. Babakanlklar dneminde; Sleyman Demirel ok sayda imam-hatip okulu at, Blent Ecevit imam-hatip mezunlarna niversitelerin her blmne girme hakk tand. Sonunda Trkiye, ordusu dnda hemen tm devlet kurumlar, Cumhuriyet ve Atatrk kartlarnn st ynetimlerde bulunduu bir lke haline getirildi. 12 Eyll darbesinin en "hzl" yllarnda, niversitelerde baz imam-hatip kkenli rencilerin Humeyni rejimini savunduklarn kendisine hatrlatan bir gazeteciye Cumhurbakan Kenan Evren unlar sylyordu: imam-hatip okullarnda iyi eitim veriliyor. O ocuklardan zarar gelmez. Trkiye laiklii dinsizlik olarak anlam, yanl tatbikatlar yapmtr. 1930'lardaki laiklik anlayn yanl olarak gryorum." 46 Kenan Evren, Milli Gvenlik Kurulu'nun (MGK) 27 Haziran 1987 tarihinde yaplan ve okullarda din dersi eitiminin grld toplantda tutanaklara geen konumasnda unlar sylyordu : "Ana-baba, ocuunun din dersi almasn da istiyor. Aile yapmz belli.. Bu milleti dinsiz yapmak mmkn deil." 47 1994 ylnn Mart aynda, Ankara Kocatepe Camii'nde Saidi Nursi iin 17 bin kiinin katld bir mevlid gerekletirildi. O zaman DYP Genel Bakan olan Sleyman Demirel mevlidi dzenleyen Yeni Asya Gazetesi sahibi Mehmet Kutlular'a gnderdii telgrafta unlar sylyordu : "Byk alim ve byk mfessir Bedizzaman Said Nursi iin okunacak mevlidi Allah kabul etsin. Hakkn savunucusu ve iyiliin yol gstericisi olan Bedizzaman Said Nursi'ye Allah rahmet eylesin."
48

2000 ylna girerken, Trkiye Cumhuriyeti Devletinin en st makamnda bulunan Cumhurbakan Sleyman Demirel grev sresinin bitimine alt ay kala kendi deyimiyle; "Cumhuriyet laiklik ve slm'n badatrlmas iin nemli bir din projesi" hazrlatt. Bir nceki Cumhurbakan Turgut zal'n dnd ancak somutlamak iin mrnn yetmedii bu "proje"yle, "slmiyet'le ilgili tartmalara yn verilecek ve Trkiye'de liklikle slmiyet'in badat ortaya konulacakt." "Din alimlerinin" destekledii aklanan bu proje iin

Demirel unlar sylyor: "Cumhuriyetle getirilen ve dorudan Kur'an da dzenlenmi konularla ilgili 230 ayet var. Bunlar dorudan, Kur'ann ukubet (ceza) ve muamelat dediimiz blmlerine ilikindir. Bunlarda belli yanllara belli cezalar getirilir ve mirastan evlenmeye kadar pek ok ey dzenlenir. Cumhuriyet'le gelen yasalar iman ve gzel ahlka dokunmam, yalnzca ukubette ve muamelatta deiiklikler getirmitir. Yani bugnk hukuk, Kur'an'm getirdii 230232 ayetin yerine baka kurallar koyuyor. Ama Kur'an da onlar cezasz brakmamtr. Arada yalnzca yntem farkll vardr." 49 Mustafa Kemal Atatrk, 2 ubat 1923 gn zmir'de halkla konuurken unlar sylemiti: "Efendiler, artk yetiir. Bu milletin ektii felaketler oktur. Bu millete acmak gerekir. Bu milleti unun ya da bunun yararlanmas iin u, bu ynlere yneltmek ayptr, rezalettir, gnahtr. Artk bunu yaptrmayacaz." 50 Milli Eitim Bakanln saran Amerikal "eitim uzmanlar", Trk Milli Eitimi'ni Atatrk temellerinden kopararak Trkiye'yi, her trl insan yetitirilen bir lke haline getirdiler ama bu tr bir gelirneye kendi lkelerinde asla izin vermediler. ABD Bakan Bill Clinton, ikinci kez seildiinde Amerikan eitiminin temel ilkesini yle aklyordu : "Her eyaletin farkl bir eitim anlaynn olmas kabul edilemez. Amerika Birleik Devletleri' nde tek bir eitim anlay olmak zorundadr. yle olacaktr!" 51 Mustafa Kemal Atatrk 1925 ylnda, Trk Milli Eitimi'nin temel anlayn yle dile getiriyordu: "Trk ulusu, evlatlarna verecei eitimi mektep ve medrese olarak birbirinden tamamen baka iki kuruma pay etmee katlanabilirmiydi? Eitim ve retimde birlii salamadan, ayn dncede, ayn anlayta bireylerden olumu bi r ulus yaratmaya imkan aramak abesle itigal etmek olmaz myd?" 52 Trkiye Bat iin ok nemlidir. Batllar, ulusal bamszlktan dn vermeyen Kemalist Trkiye 'yi etki altna almak iin, baarl olamadklar siyasi ve askeri yntemler yerine ekonomiyi kullandlar. Atatrk dneminde bunda da "baarl" olamadlar. Ancak zellikle 1945'den sonra bu ynde nemli "baarlar" elde ettiler. 50 yllk bir sreten sonra 21. yzyla gelindiinde Trkiye artk; ekonomik kalknma, savunma, maliye, milli eitim, sosyal gvenlik konularnda

ulusal politikalar yrtemez hale gelmiti. IMF, Dnya Bankas, NATO, GATT, OECD ve Avrupa Gmrk Birlii anlamalar zayf ekonomik yapsyla Trkiye'yi, kendi bana hareket edemeyen, karar ve uygulama inisiyatiflerinden yoksun, yar bamsz bir lke durumuna sokmutu. Oysa Atatrk, yaamn bu tr gelimelere kar mcadeleye adamt. Nutuk'ta syledii u szler O'nun temel anlayn aka ortaya koymaktadr: "Ulusumuzun kurduu devletin alnyazsna. bamszlna san ne olursa olsun hi kimseyi kartrmayz." 53"Miletimizin temel yarar ile ilgili konularda yabanclarn bizce hi nemi yoktur. Biz gidiimizi yabanclarn grlerine uydurma gszln kt grenlerdeniz." 54 Atatrk'n bu szlerle ifade ettii anlay 1923 - 1938 arasnda Trkiye Cumhuriyeti'nin devlet politikasdr. Ancak tam bamszla dayal Kemalist politika artk hi yaanmam tatl bir d haline geldi. Amerikal Petrol milyarderi Nelson Rockefeller, 1956 ylnda Bakan Eisenhower'e yazd nl mektubunda, ABD Dileri Bakanl'nn uygulad politikaya katldn belirterek yle diyor: "Trkiye gibi antikomnist hkmetlerin iktidarda bulunduu lkelere yaplacak yardmlar ve alacak krediler, ncelikle askeri nitelikte olmaldr. Oltaya yakalanm baln yeme ihtiyac yoktur. Gelitirilmi ekonomik yardm Trkiye'de, baz durumlarda dnlenin tam tersi sonu verebilir, yani bamszlk eilimlerini arttrp mevcut askeri planlarmz zayflatabiliriz. Bu tr lkelere yaplacak yardm, bize bal hkmetleri iktidarda tutacak ve ABD'ne dman unsurlar zararsz hale getirecek biim ve miktarda olmaldr." 55Bir baka etkili Amerikal Halford L. Hoskins'in 1966 ylnda Trkiye hakknda syledikleri szler ise yle: "ABD Trkiye'ye esas olarak askeri bir dayanak gzyle bakmtr. Corafi konumu, NATO ve CENTO gibi savunma paktlarna katlma konusunda gsterdii arzu ve hatta sahip olduu ok deerli maden kaynaklar, Trkiye'yi, her trl d yardmn yaplmasna layk duruma getirmektedir." 56 ABD'nin Trkiye'ye yardmnn ne anlama geldiini, ABD Bakan Johnson'n Kbrs bunalm srasnda nn'ye yazd mektuptaki; "Bizden aldnz silah ve malzemeleri iznimiz olmadan ve bizim gstereceimiz yer dnda kullanamazsnz" anlamndaki szlerinde, IMF kredi koullarnda ve "teknik yardm" uygulamalarnda grmek mmkndr. Johnson, zerinde ok tartlan nl mektubunda yle sylyordu: "Bay Babakan, askeri yardm

alannda Trkiye ve Birleik Devletler arasnda yrrlkte olan iki tarafl anlamaya dikkatinizi ekmek isterim. Trkiye ile aramzda var olan, askeri yardmn verili hedeflerinden baka amalarla kullanlmas iin. Hkmetinizin Birleik Devletler'in iznini almas gerekmektedir. Hkmetiniz bu koulu tamamen anlam olduunu, eitli kereler, Birleik Devletler'e bildirmitir. Var olan koullar altnda, Trkiye'nin Kbrs'a yapaca bu mdahalede Amerika tarafndan verilmi olan askeri malzemenin kullanlmasna, Amerika Birleik Devletleri'nin izin vermeyeceini, size btn samimiyetimle ifade etmek isterim" 57 Trkiye, yabanc bir lkeden Osmanl dneminden beri bu denli ar bir mektup almamt. Glnn belirleyici olduu gnmz dnyasnda, kresel ticaretin temel kurallar ve bu kurallarn biim verdii "uluslararas irket faaliyetleri", "teknik yardm anlamalar" ya da "kredi szlemeleri" bu mektuptaki anlay zerine kuruludur. Kresel rgt ana sahip lkeler ve bu lkelere ait irketler, dnyann her yerini "zgrce" kullanabilecekleri alanlar olarak grrler, holanmadklar gelimelere izin vermezler. Uluslararas ticari anlamalarn hemen tm, bu anlayla hazrlanmtr ve bu anlamalar uluslararas irketlere amalarn gerekletirme ynnde geni bir serbest alan sunmaktadr. Ekonomik ve siyasal alanda gerekletirilen imtiyazlar sistemiyle azgelimi lkeler, ulusal zenginliklerini deerlendiremez hale getirilirler. Uluslararas petrol irketi Shell'in, Genel Mdrl'n yapm olan Anthony Hage; Anadolu'nun ok zengin petrol yataklarna sahip olduunu aklarken unlar sylyor: "Bildiim kadaryla btn Amerikan petrol firmalar, uzaydan ekilmi fotoraflarda grdkleri Trkiye'nin, bir petrol okyanusunun zerine oturduuna emindir." 58 Atatrk, petrol iletmeciliini devlet tekeline almt. Oysa, 1950 ylnda ynetime gelen Demokrat Parti hkmeti, Uluslararas petrol irketlerinin temsilcisi konumundaki Max Ball'n hazrlad bir yasay TBMM'nde kabul ederek yasalatrd. smet nn'nn 1954 ylnda "petrol Kanunu, bir kapitlasyon kanunudur" 59 dedii bu yasa, petrol iletmeciliini devlet tekelinden karyor ve yabanc irketlere geni imtiyazlar veriyordu. irketler, Trkiye'nin her yerinde arama yaptlar, uzay teknolojisini de kullanarak Trkiye'nin sahip olduu petrol rezervlerini saptadlar ancak hibir yerde petrol karmadlar; alan kuyular petrol yok gerekesiyle kapattlar.

30 Mart 1999 gnl Cumhuriyet Gazetesi, "Yok Denildi Petrol| Fkrd" balkl haberinde unlar yazyordu: "ABD'ne ait ARCO okuluslu irketinin yaklak on yl nce at ve petrol olmad gerekesiyle kapatt Diyarbakr-Kayayolu sahasnda; TPAO tarafndan yaplan yeni almalar sonucu, Dou ve Gneydou Anadolu Blgesi'nin en zengin ve en kaliteli Petrol yata bulundu." 60 Mustafa Kemal Atatrk bunlar bildii iin, 1921 Aralnda TBMM'de unlar sylyordu: "Biz yaamn, bamszln kurtarmak iin alan emekileriz, yoksul bir halkz. Efendiler! Halklk, toplumsal dzenini emeine, haklarna dayandrmak isteyen bir toplumsal doktrindir. Biz bu hakkmz korumak, bamszlmz gven altnda bulundurabilmek iin, Meclise, ulusa bizi yok etmek isteyen emperyalizme kar ve bizi yutmak isteyen kapitalizme kar ulusa sava uygun gren bir doktrini izleyen insanlarz." 61

BATI ZOR DURUMDA Gelimi Bat lkelerinde bugn ok ynl ve yksek boyutlu ekonomik ve sosyal bir kriz yaanmaktadr. Krizin ykc sonular, bata Ortadou olmak zere dnyann tm azgelimi lkeleri zerine yklmak isteniyor. Batl devletler bunda kararllar. Baka areleri yok. Ekonomik ve sosyal yaptrmlardan sonra askeri glerini de herhangi bir uluslararas anlamaya bal kalmakszn kullanmaya balamalarnn nedeni budur. Amerikal yatrmc, banker, eski hkmet grevlisi ve Massachuesetts Teknoloji Enstits'nn (MIT) dekanlarndan kresellemeci profesr Jaffry E. Garten ABD'nin bugnk durumunu kayg ile yle aklyor: "ABD bugn ikinci snf bir lke olma tehlikesiyle kar karyadr. Yaam standart, srekli dmektedir, toplumsal karklk ve baka uluslara sermaye ve teknoloji bamll artmaktadr. Nfusun %10'u alk snrndadr. Her ocuktan birinin on yedi yandan nce bir kamu yardmna gereksinimi vardr. 35 milyon Amerikal salk sigortasndan

yoksundur. Her yirmi be dakikada, bir cinayet ilenmektedir. Federal bte aklar hzla artmaktadr. Eitim dzeyi dmtr, toplumun fiziksel alt yaps kmekte, teknoloji temellerimiz hzla anmaktadr. Bankalarmz karklk iindedir, siyasal kutuplama sinizm yaylmakta (Sinizm: insann erdem ve mutluluk iin hibir deere sahip olmamas.) ulusal ynetim zayflamaktadr." 62 CIA grevlisi Graham E. Fuller'in ABD iin kayglar Garten'den farkl deil: "ABD eer ekonomik ve toplumsal sorunlarn zmede baar gsteremezse, Birleik Devletler'deki etnik yap Amerikan Demokrasisi'ni tehlikeye drecek llerde atlatacaktr."
63

Bir baka Amerikal ekonomist J. Bradford De Long, ABD ekonomisinden eskiye zleme dnen bir umutsuzlukla sz ediyor ve yle sylyor: "Amerikan kapitalizminin kalp nakline gereksinimi var. Amerikan kapitalizminin can damar haline gelen finansman ticareti yapanlarn tasfiye edilmesi ve Amerikan endstrisinin yeniden douunda can damar ilevini stlenebilecek olan gerek kapitalistlerin onlarn yerini almas gerekiyor. Amerika'nn eksii; eski tarz kapitalistlerden, yeni teknolojiler icat eden ve kiisel varlklarn kurduklar irketlerden edinen byk yatrmclardan yoksun olmasdr. Amerika artk onlar yitirmi durumda. Henry Ford, IBM'in Thomas J. Watson' ve J.P. Morgan gibi adamlar, tarihteki en byk ekonomik gc, en yksek yaam standartn yaratan sistemin can damarlaryd." 64 De Long'n, ABD'ni "kalp nakline ihtiya duyulacak" dzeyde lmcl hasta olarak grmesine yol aan ve retimsizlikten kaynaklanan sorunlar; ABD kadar olmasa da tm gelimi lkeleri etkisi altna almtr. "Parayla para kazanmak" global ekonominin temel zellii haline gelmitir. Uluslararas para piyasalarnda; dviz ilemleri, bonolar, master cardlar, "parann yeniden paketlenip satlmas" iin olaanst becerikli aralar haline getirildi. Gnn yirmi drt saati trilyonlarca dolar, dnyann belli bal dviz piyasalarnda, saniyenin binde biri orannda hzlarla dnp duruyor. Bu dolamda para, kendisini "iyi" kullanan sahibine "byk bir ballkla", az riskli ve zahmetsiz yeni paralar getiriyor. John Maynard Keynes'in deyimiyle "kumarhane ekonomisi", dnyann en etkin gc haline geliyor.

Amerikan Bank Of International Settlement'n verilerine grednya zerinde bir lke parasnn bir bakasna evrilmesi biiminde uluslararas mali dolamnn gnlk hacmi 1991 ylnda 640 milyar dolard. Bu miktar 1995 ylnda 1,5 trilyon dolara kt. Bu muazzam para hacminin yalnzca %10'u, yabanc mal ve hizmet satn alma gereksinimlerinden doan, normal dviz ticaretine aittir. Geri kalan % 90 hergn speklatrler, borsa cambazlar ve kredi uzmanlar tarafndan ynlendirilmektedir.65 Mali sermaye, Batl ekonomistlerin deyimiyle, "gereinden fazla kresellemitir." Bunun doal sonucu, retimsizlikten kaynaklanan; isizlik, cret dkl, alm gcndeki global dler ve kresel krizlerdir. Mali sermayenin ekonomi zerindeki egemenlii ne ilgintir ki artk, gelimi lke yneticilerini de rahatsz ediyor. svire'nin kayak merkezi Davos'ta 2 ubat 1999 gn toplanan "Dnya Ekonomik Forumu"nda konuan Almanya Babakan Gerhard Schrder unlar sylyor: "Speklatrler ulusal ekonomileri ykma srklyorlar, binlerce insann mitlerinin ykldn gryoruz. Dnya ekonomisinde istikrarszla yol aan speklatif sermaye hareketleri ve kresel finansal yap zerinde, zaman geirmeden balayc nlemlerin alnmas gerekmektedir." 66 OECD'nin bir aratrmasna gre, G-7 ad verilen en gelimi yedi lkede devlet borlarnn GSMH'ya oran, 1983-1989 arasnda ylda ortalama % 2.5 artyordu. Bu art, 1989-1994 arasnda % 5.2'ye kt.67 Bu gelime, Dnya Bankas Direktr E. Stern'e gre; dnya ekonomisini 16 trilyon dolarlk bir "kumarhaneye" evirmitir. Bu "kumarhanede" para evirenler artk, finansal sermayeyle de snrl deildir. Bir zamanlarn "sanayi imparatorluklar" olan lkeler; bugn, ada tefeciler" haline gelmilerdir. retim alannda istihdam azalmtr. nsanlar kendilerine sanayi dallarnda deil, zel beceri ve eitim gerektirmeyen hizmet sektrnn alt birimlerinde i bulabilmektedirler. ABD'nde 1950 ylnda toplam igc hacminin % 50'si retimle ilgili alanlarda alrken, 1991 ylnda bu oran % 16'ya dmtr.68 1990 arasnda, hizmet sektrnde alanlarn, retim sektrne Alanlara gre art oran % 1650'dir.69 Son elli ylda; para, tahvil ve hisse senedi piyasalarndaki ilem hacmi olaanst artmtr. Bu tr speklatif ilemlerin global toplam; iki dnya sava arasnda mal ticaretinin iki kat iken, bu miktar 1999 ylnda 50 katna kt.70 Yalnzca New York'ta, 1986'dan 1994'e kadar

ki 7 yl iinde dviz ticareti % 40 artt.71 Mali sermaye yatrmlarn gerekletirenler artk yalnzca finans irketleri deildir. retim irketleri de youn bir biimde faizcilie ynelmilerdir. Amerikan sigara devi Philip Morris, 1984 ylnda, ABD d ticaret ann dolarn deerini dreceini tahmin ederek 2 milyar dolar dvize evirdi ve bu yolla ylda 400 milyon dolar kazand.72 retimden uzaklaan gelimi lkeler bu uzaklama orannda, isizlik ve isizlikten kaynaklanan sosyal sorunlarla karlatlar. Ynetim sistemindeki zlme ve "demokrasinin" k, Amerikan yaam tarznn bilinen geleneklerini teker teker ortadan kaldrmaktadr. Dnyadaki benzerlerinden daha yksek standartta yaayan orta snftan Amerikallar, eski "mutlu" gnlerini artk yitiriyorlar ve kitleler halinde alta doru snf deitiriyorlar. Ekonomik ve siyasal zlme, byk boyutlu yeni sosyal sorunlar yaratyor. Dzensiz ve rgtsz bir sosyal atma toplumun her kesimine yaylyor. Cinayet olaylar srekli ykseliyor. 1990 ylnda cinayete kurban gidenlerin says bir yl ncesine gre % 30 daha fazlayd. ABD o yl, her yzbin kiide 10.5 cinayet oranyla dnya birincisiydi. 1980'ler boyunca adli iler iin yaplan harcamalar; eitim harcamalarndan drt, salk harcamalarndan iki kat daha fazla artt. 1970 ile 1990 arasnda sank sandalyesine oturan Amerikallarn saysnda % 300 art oldu, Birleik Devletler, teki lkelerle kyaslandnda nfusun daha byk bir blm cezaevinde yaayan bir lke haline geldi.73 Birok azgelimi lkede bile denetim altna alnm olan tberkloz hastal, hzl yoksullama nedeniyle ABD'nde artmaktadr ve bu art son yedi yl iinde % 18'e ulamtr.74 Kriminal sularla ilgili aratrmalar yapan Andrew H. Malcolm, York Times'ta unlar yazyor: "Birleik Devletler'de yeni hir silahlanma yar balamtr. Bu kez yar bir baka lkeyle deil, Amerikan Polisi ile Amerikal sulular arasnda sryor. Bu yarta yalnzca tabancalar ve kk apl silahlar deil, yar otomatik silah eitleride yer alyor." 75 ABD'ndeki kolej ve niversitelere dnyann her yerinden yabanc renci hl geliyor ama, bu okullar bitirmeden brakan Amerikal rencilerin oran % 25'e yakn. Kent merkezlerinde yeterli eitim grmemi genler arasnda isizlik oran % 50'yi buluyor.76 Zenciler ve

spanyol aslllar arasnda bu oran daha fazla. Bu kesim, hi bir mesleki eitim grmyor. Bunlarn % 60'nn en az bir kez cezaevine girdii, kzlarn % 87'sinin kk yata gebe kald belirlenmi. 17 yandaki Amerikallarn % 13'nn okuyamad, yazamad ve toplama karma bilmedii aklanmtr. Yetikin nfus iinde cehalet daha da yksektir. Amerika'daki iilerin % 30'dan fazlas okumay bilmemektedirler.77 Bu saptamalar Amerikan kaynaklar yapyor. 34 milyon Amerikal isiz. Bugn ABD'nde her gece 600 bin evsiz sokakta yatyor. Bu saynn 5 yl iinde 7 milyonu aabilecei dnlyor.78 Fransa'daki evsiz saysnn 600-800 bin olduu tahmin ediliyor.79 ABD'nin tarihsel sorunu, gelir dalmndaki ar dengesizlik artmaya devam etmektedir. Nfusun en dk gelirli % 20'lik kesimi ulusal gelir toplamndan, 1970 ylnda % 5.4 pay alrken bu pay, 1989'da % 4.6'ya dt. Ayn dnemde en zengin % 20'nin pay ise % 41.5'den % 44.5'e ykseldi. 1970-1980 arasnda yoksulluk snr altnda yaayan insan says % 4 artt. Bu 10 milyon yeni yoksul demektir. 80 1990 yl resmi verilerine gre Amerikallarn % 14' yani 32 milyon insan yoksulluk snrnn altnda yayor.81 Bu oranlar ngiltere ve Japonya da da pek farkllk gstermiyor. ngiltere'de en zengin % 20'nin toplam gelir iindeki pay 1975-1985 arasndaki on ylda % 38'den % 42ye karken, ayn dnemde en yoksul % 20'nin pay % 6.6'dan % 6.1e dt. Bu oranlar Japonya'da stteki % 20 iin % 37.8'den % 38.6 ykseldi, en alttaki % 20 iin % 8.3'den % 5.8'e indi.82 Dnya gelir dalmnda, zengin ve yoksul lkeler dzeyinde yaanan dengesizliklerin hemen ayns, gelimi lkelerde snflar arasnda yaanyor. Bu gelimeden rahatsz olanlar artk yalnzca kreselleme ileyiini eletirenler deil. "Zenginler Kulb" OECD yetkililerinden Mark Pearson unlar sylyor: "Sermayeden elde edilen gelirde byk art var ama bu ok eitsiz olarak datlyor " 83 Dnya nfusunun % 20'sini oluturan gelimi lkeler, 1970 ylnda tm dnya gelirlerinin % 73.9'una sahipken bu oran 1989 ylnda % 82.7'ye ykseldi Ayn dnemde en yoksul % 20 lkenin kresel gelirdeki paylar % 2.3'den % 1.4'edt.84 Rakamlar yalan sylemez; dnyann her yerinde zenginler daha ok zenginleirken yoksullar daha ok yoksullayor. Kresellemenin en zl sonucu budur. Bu gerei, yalnzca rakamlar aklamyor. Kresellemenin birinci snf savunucu ve uygulamaclar da hi

ekinmeden bunu aka dile getiriyorlar. Dnya Bankas Avrupa Bakan Yardmcs Jean Francois Richard, 4 Kasm I999'da yaplan 8. Ulusal Kalite Kongresi'nde unlar sylyor: "Gelecek 20 ylda yeni dnya ekonomisinde, zenginler daha zengin fakirler daha fakir olacaktr. " 85 Amerikal aratrmaclar; ABD'nde 1969 ile 1976 arasnda fabrikalarn kapanmas ya da retimin denizar lkelere tanmas sonucu, 22.3 milyon kiinin iinden olduunu hesaplamaktadrlar.86 Aratrma 70'li yllarn tmne uygulandnda on yllk dnemde bu saynn 35 milyona kt grlmektedir.87 Reagan, Bush vc Clinton ynetimleri, milyonlarca yeni iyeri aldn tekrarlayp durdular ama bu ilerin byk ounluu, perakende sat eleman, hemire, salk hizmetlisi hastabakc, hizmeti vc garsonluk trnden ilerdi.88 19571975 yllar arasnda toplanan verilere dayanlarak yaplan bir aratrmaya gre iten karlan otomotiv iilerinden i bulabilenler, almaya devam eden arkadalarndan % 43 daha az cret almaktadrlar. ou Kmart Mc Donald's gibi yerlerde oysa kreselleme ideologlar: "bilgi ana" ulaan "bacal sanayide" alan iilerin, yeni yksek teknolojili endstrilerde "iyi cretli", "temiz" ilerde alacaklarn sylyorlard. Fabrikalarn kapatlmas nedeniyle isiz kalan New Englandl 674 bin iiden yalnzca % 3 yksek teknoloji sektrnde i bulmutu.89 Amerikal iilerin cretleri 1992 ylnda 1973'e gre enflasyon dldkten sonra net olarak % 9 azalmt.90 ABD'nde 2. Dnya Sava'ndan sonra ilk kez 1991 ylnda aile gelirleri enflasyonun gerisinde kalmt.91 cret dklne karn srekli artan isizlik sorunlar, imdiye dek 3. dnya lkelerinde grlen manzaralarn ABD'nde de yaanmasna neden olmaktadr. Amerika Birleik Devletleri'nde, "Politik platformlarn ve ulusal ekonomi politikasnnoluturulmasnda ynlendirici bir ses" haline geldii sylenen ve The New York Times'n yayn kurulunda bulunan ekonomi profesr Lester E. Thurow "The Future Of Capitalism" adl kitabnda u bilgiyi veriyor: "Orta byklkteki bir metal-seramik firmas, saat 17.00de blten panosuna on tane balang dzeyinde i olana aldn belirten bir not astnda, sabaha kar 05.00te bu on i iin bavurmay bekleyen iki bin kii sra oluyordu. "92 Ford Motor Company, Kentucky'de at yeni fabrikasna alaca 1300 ii iin iln verdiinde tam 110 bin kii ie girmek iin bavurmutu.93

Birlemi Milletler Sosyal Kalknma Enstits'nn (UNRISD) Cenova Bakan Draham Uhai, Birleik Krallk Kalknma almalar Grubu'na sunduu bildiride u bilgileri veriyor: "ngilterede yoksulluk snr altnda yaayan ailelerin oran 1974te % 9.4den, 1983te % 11.9a, 1988de % 20ye ykselmitir. Bu oranlarn saysal karl 1974te 5 milyon, 1988de 12 milyon insandr. Yoksulluk snr altnda yaayan ocuk says 1979da 1.6 milyon iken, 1988de 3 milyona kmtr. Bu say ngilteredeki tm ocuklarn drtte biridir. " 94 Avrupa'da yoksulluk snr altnda yaayan ailelerin oran; Portekiz'de % 29, Yunanistan'da % 24, spanya'da % 19, talya'da % 18, Fransa'da % 14, Almanya'da % 12dir.95 Fransa'da aktif nfusun % 12.4' isiz. % 17'si ise "part-time" ilerde alyor.sizler, mallarn hizmetle dendii dei toku kooperatifleri kuruyor. Fransa devlet telefon irketi, sokaklarda yaayan evsizler arasnda donarak lme olaylarnn artmas zerine, souk havalarda yardm ulatrlabilmesi iin cretsiz telefon hatt ayor. Yoksullara yemek datan aevlerinden yararlananlarn says 1993-1997 arasnda %100 artt.97 Fransa'da rgtlenerek hemen hergn eylem yapan isizler iin, Fransz aratrmac Alain Lebaube; "Grdmz isiz iinin douudur. iler sanki isizlik tarafndan ie alnmlar." 98 Fransa Cumhurbakan Jacques Chirac, 1997 Hazirannda Almanya Babakan Helmut Kohl ile birlikte dzenledii basn toplantsnda, Avrupa'daki yoksulluk konusunda unlar sylyor: "Burada yolunda gitmeyen bir ey var. 19 yzyldan bu yana sren tarihi geleneklerin aksine Avrupa, ilk kez yoksulluun giderek artt bir dnem yayor."99 Hitler'den beri isizliin en yksek dzeye trmand Almanya'da, resmi kaytlara gre 4,5 milyon insan isiz. Yoksulluk yardm alanlarn says 1995'de % 9.1 orannda artt. Almanya'nn borsa ve bankalar kenti Frankfurt'ta yaayan her be kiiden biri yoksulluk snrnn altnda yayor. Hollanda'nn elmas kenti Antwerp'te yaynlanan bir haftalk gazete kentteki yoksulluu yle anlatyor: "Kentimiz muhta durumda, toplumumuz muhta durumda. Uzun zamandr tahmin ettiimizden ok daha fazla muhta durumda. " 100 Fransa, dnyada, en iyi eitilmi genleri kendisinin yetitirdiini sylyor ama bu genlerin % 20'sine i bulamyor. Fransa Sosyal Gvenlik Bakan; "Sosyal Devletin lmn izliyoruz" diyor.101

Kresel sistemin olumsuz sonularyla gelimi lkeleri de kapsam iine alarak yaylmas, Batl hkmetleri zorlamaktadr. 7-10 Haziran 1999'da Kln'de gerekletirilen G-8 lkeleri dileri bakanlar toplantsnda yaynlanan sonu bildirisi, gelimi lkelerin yarattklar sorunlardan kendilerinin de tedirgin olduklarn gsteriyor. Bu bildiride unlar syleniyor: "Birlemi Milletler, halklar ve gelecek kuaklar sava afetinden kurtarmak iin ana amacn gerekletirememitir. Uluslararas istikrar, blgesel ya da lke ii etnik atmalardan byk, zarar grmtr. Egemen devletlerin dalmas, paralara ayrlmas, uluslararas bara, gvenlie ciddi tehlike oluturmay srdrmektedir. Kreselleme hem gelimi hem de gelimekte olan lkelere yeni zaaflar ve yeni tehlikeler getirmitir. Uluslararas mali kriz toplumsal balar zedeleyebilir, bizleri kresellemenin salad toplumsal yararlar gvence altna alma zorunda brakabilir." 102 Avrupa Tekstil Giyim ve Deri ileri Sendikalar Federasyonu(ETUF: TCL) Genel Sekreteri Patrick Hschert gnmz ii sorunlaryla ilgili olarak unlar sylyor: "Tm dnya alanlarnn kreselleme ile ilgili sorunu vardr. Kresellemenin ykc etkileri azgelimi lkelerde daha fazladr ama gelimi lkeler de bugn, hi alk olmadklar sorunlarla kar karyadrlar." 103 UNCTAD'n 1997 raporunda, dnyann en zengin lkelerinde kii bana den milli gelir yoksul lkelerden 50 kat daha fazla olmasna karn, bu lkelerin de; "yurttalarnn tmn kapsayan yaygn bir yaam standart ykselmesini salayamadn" belirtmektedir.104 ngiltere'de I79l'den beri yayn yapan ve haberlerinin gvenilirliiyle nlenen liberal aydnlarn gazetesi The Observer 16.11.1997 gnl saysnda endie iinde u soruyu soruyor: "Dnya Ekonomisi derin bir felaketin eiinde duruyor. Uluslararas ilikilerde ilgin gelimeler var, silahlanma yar hzlanyor, 1929'a benzer bir k dnemine mi giriyoruz?" l05 Tm dnyaya gl grntler vermeye alan Bat'nn bugnk durumu gerekten "i ac" deildir. Gelimi lkeler, ayn 20. yzyl banda olduu gibi bugn de; birbirleriyle kran krana bir rekabet atmas iindeler ama azgelimi lkelere kar birlikte hareket ediyorlar Tek amalar, lkelerindeki ekonomik sorunlar d kaynakl gelirlerle zmek. Bunu gerekletirmenin tek yolu daha ok kr salamak, bunun iin de daha ok smrmektir. Bu ama ancak iddet

kullanmakla gerekletirilebilir. Irak, Srbistan ve Afganistan bunun iin bombalanyor. Trkiye'de 28 ubat 1997 ile balayan sreten bunun iin rahatszlk duyuluyor. Anavatannda yaad kronik ekonomik ve sosyal sorunlar, alm gc den dnya pazarlar, retimsizlik ve 6 trilyon (1997) dolarlk muazzam bor ykyle ABD artk, rakipsiz bir sper g olmaktan kmak zere. Bunu, dnyann birok lkesinde ubesi olan, Amerikan uluslararas irketi Board'in bakan; "Aka kendi ekonomik kaderimiz zerindeki kontrolmz kaybetmek zereyiz." biiminde dile getiriyor.106 ABD'nin 1981'de l trilyon dolar olan kamu borlar 1989'da 2.8, 1993'de 3.5, 1998'de 5.8 trilyon dolara kt. Amerikan kaynakl baz tahminlere gre, ABD btesinin bor yk 2010 ylnda 34 trilyon dolara ulaacak.107 Eskinin "uysal mttefikleri" Almanya ve Japonya, zellikle Sovyetler Birlii'nin dalmasndan sonra kararl ve gl ekonomik rakipler haline geldiler. Japonya, Pasifik'te egemenliini ilan etmek zere. ABD'nin itirazlarna karn bildiini okuyor. APEC'in 1998 Malezya toplantsndaki sert tartmalar iki lke arasnda nemli gerilimler yaratt. Bu gerilimler ortadan kalkmadan Japonya, Asya krizinden etkilenen blge lkelerine uygulayaca yeni bir yardm paketi aklad. Paketin amac IMF'yi Pasifik lkelerinde devreden karmak. ABD bu gelimeye, Japonya'y "blge lkelerine rvet vermek ve ticaretin serbestlemesi srecine ykc bir darbe indirmekle" sulayarak iddetle kar kt. Benzer kar klar AB ve Kanada'dan da geldi. Ancak Japonya Dileri Bakan Masahiko Kamura, kar klar hi duymamasna; ayn gelimeleri kendinden emin, kararl tavrlarla, "mutlu son" olarak niteledi.108 Dnyann her yerinde olduu gibi, Ortadou'da da Amerikallar artk yalnz deiller. Avrupallar, zellikle de Almanlar yzyllk ryalarnn peine yeniden derek blge siyasetinde aktif olarak yer alyorlar. Ortadou ile ilgilenmeyen gelimi lke yok gibi. Hemen hepsi, blge lkeleri zerinde ayrlk basky, ABD ile birlikte yrtyor ancak artk herkesin blgeye ynelik kendi politikas var. Uzun yllar Dou ve Gneydou'da istihbarat subayl yapan ve "PKK Uzman olarak bilinen Binba Cem Ersever 1993 ylnda, "faili mehul" bir cinayete kurban gitmeden ksa bir sre nce unlar sylyordu: "ABD, ngiltere, Fransa ve Almanya'nn karlar Ortadou'da akmaktadrOrtak emperyalist politikalar dnyann her yerinde olduu gibi Ortadou'da da ABD tarafndan planlanr;

askeri operasyonlar Amerika icra eder, istihbarat almalarn ngiltere, kltrel faaliyetleri Fransa yrtr. Amaca ulamak iin eitli dolaplarn evrilmesi ve ortaln karmas gerekir. Bunu tezgahlayan da Almanya'dr... Emperyalizmin Ortadou'daki amac, kendi denetiminde bamsz bir Kurdistan kurmaktr... PKK konusunda devlet iki tr hata yapt. Biri cahilliinden, ikincisi birilerinin yanl ynlendirmesinden. Bu ikisini birlikte dnmek gerekir." 109 Batllarn Ortadou'ya vermek istedikleri yeni biimi en iyi, Amerikal Dilbilim Profesr Noam Chomsky zetliyor. Bu profesr "Kader geni" adl kitabnda, Kuds Amerikan Giriimcilik Enstits'nn saptamalarn yaynlad. Bu yaynda unlar syleniyordu: "Ortadou'da ulusallk ve ulusal kimlik yok edilmeli bunun iin de Ortadou Osmanllatrlmaldr: Bylece blgede Bat karlarna kar kacak ulusal g ve diren kalmayacak, sistemlerin arklar rahatlkla ileyecektir. ABD iin en tehlikeli dman ve tehdit, bamszlk tehdididir. Asla ho grlemez." 110 "Johnson Doktrini" ad verilen ABD uygulamalarnn mimarlarndan Profesr Rostow'un bu konudaki grleri ise yle: "Btn ulusal kurtulu hareketleri komnist olmaya mahkmdur. Bu nedenle ezilmelidir. Bunlarn nlenmesi ABD'nin dnya yznde duruma el koyabilmesine baldr." 111 Trkiye'deki ulusularn "bana gelenler" bu szlerle anlam kazanyor, Mustafa Kemal Atatrk; yaratt eylemle yalnzca Ortadou'da deil dnyann her yerinde Ulusal Kurtulu hareketlerine rnek oldu; yalana ve hakszla dayanan emperyalist politikalar baarsz kld. Bu nedenle Bat tarafndan hi affedilmedi. "Trk Devrimi" nin uluslararas nemini, 1921 ylnda syledii u szlerle dile getirdi: "Bana gre Trkiye, Dou ve Bat dnyas'nn snrndaki corafi konumuyla ilgin bir rol oynuyor. Bu durum, bir yan ile yararl iken, dier yandan tehlikelidir. Bat emperyalizminin Dou'ya yaylmasn drdurabileceimiz iin Trkiye'yi nc olarak gren btn Dou halklarnn sevgisini kazanm bulunuyoruz. Dier yandan bu durum bizim iin tehlikelidir. nk Douya ynelen saldrlarn btn arl ncelikle bizim zerimizde younlam bulunuyor. Trk halk bu konumu ile gurur duymakta ve Douya kar bu grevi yerine getirmekten mutlu olmaktadr." 112

4 ULUSLARARASI GERLMLER VE BORLANMANIN GEREK YZ Dnya 3. bin yla, yzyl ncesindeki koullarn hemen aynsyla giriyor. Tek kutuplu hale gelen ve az saydaki gelimi lkenin tm yoksul uluslar zerinde bask kurduu bir dnyada, etkinlik alanlar iin mcadele giderek kzyor. ABD, Japonya ve Almanya arasndaki rekabet iddetleniyor. Bu lkeler yoksul uluslara kar birlikte hareket ediyorlar ama kendi aralarndaki gerilimler de giderek iddetleniyor. Amerikallar gelimelerden rahatsz. Dnya liderliini kaybetmekte olduklarn gryorlar ve aresizlikle onu bir oranda paylamaya razlar. Jaffy E. Garten; bu lkenin, kresel sorunlar, "ibirlii" iinde ele alp dnyay "kollektif bir nderlikle ynetme olasl var mdr, 21. yzylda dnyann lideri kim olacak?" sorusunu soruyor ve yantn kendi veriyor: " bykler ekonomi alannda amansz rakiplerdir. Kendi i pazarlar dahil ayn pazarlar iin rekabet edecekler. Sermaye dolam iin rekabet edecekler. Ayn yksek teknolojili endstri dallarna hakim olmaya alacaklar. Ekonomik rekabetin tesinde; farkl askeri yeteneklere sahip olma, birlikler ve fzeler gibi skc konular nmzdeki yllarn gndeminden dmeyecektir. Amerika ekonomik rekabet sorunlarn, kanlmaz olarak siyasal ve askeri glerle dengelemeye alacaktr. Bu tr giriimlerin, Japonya ve Almanya'da byk huzursuzluk yaratmas ve direnie gemelerine yol amas kanlmazdr. Dnyann 21. yzylda alaca biimi grmek istiyorsanz; Japonya ve Almanya arasndaki ilikilere bakmanz gerekecektir. Souk sava srasnda bu uluslar arasndaki ilikilerin nasl deitiini ve 1990'lordan sonra nasl deimekte olduunu incelemeniz, gemiteki Japon ve Alman faizmini, uzun ve kanl 2.Dnya Savan ABD askeri igallerini, Souk Sava ittifaklarn ve imdiki gvenlik alanlarndaki belirsizlikleri aratrmanz gerekir..." 113 Garten, yle devam ediyor; "Ulusumuz, 1941'den bu yana (ABDJapon sava) grlen en iddetli meydan okumayla yzyzedir ve o dneme kyasla bugn, byle bir meydan okumaya tepki gstermek iin daha az hazrlkl durumdayz. Gelecekteki dnya dzeninde byk

nem kazanacak alanlarda, imdiki trendler temelinde ikinci snf bir lke olma tehlikesiyle kar karyayz. Sermaye ve teknoloji asndan giderek artan bir biimde baka uluslara baml hale geliyoruz..."113-a Amerikal profesrn abartt bir ey yok. Bu tr sylemler, politikaclar bata olmak zere herkes tarafndan syleniyor. Almanya Babakan Helmut Kohl, ubat 1990 da yapt TV konumasnda unlar syledi: "27. yzyl Avrupal'larn dnemi olacaktr, Japonlarn deil. ABD'nin bu yarta yeri olmayacaktr." 114 Fransa Babakan Edith Cresson daha ok, gerek tehlike olarak grd Japonya'y hedef alyor; "Dnya artk ekonomik bir savaa girmitir. Japonlar dnyay ek geirmeyi amalayan bir strateji izliyorlar. ABD'ndeki ilerini bitirdiler. imdi de Avrupa'y mideye indirmek zereler.. Japonya oyunu kurallarna gre oynamayan bir dmandr..." 115 Tartmalarda kullanlan slup, ekonomiden ok askeri terminolojiye uyuyor. Nitekim ABD Dileri Bakan Madeleine Albright bunu aka sylyor; "Yeni ekonomik gruplamalar 21.yzyln askeri ittifaklardr. " 116 Japonlarn aklamalar da benzer nitelikte. Japon ekonomisti intaro ihara "The Japan That Can Say No" ( Hayr Demesini Bilen Japonya) adl kitabnda; "21. Yzylda ekonomik sava olacaktr. Bu savatan Japonya galip kacaktr" diyor." 117 Nomura Securities adl Japon kuruluu dnyay; "Pazar savann ar derecede younlat bir arena" olarak gryor.118 ABD'de milyarlarca dolar yatrm olan SONY'nin patronu ve Ynetim Kurulu Bakan Morita'nn, ABD'ne ait saptamalar ise gr bildirmeyi ayor ve ar bir aalamay ieriyor: "ABD ke gitmektedir. Zira Japonya her yl ABD'ne 50 milyar dolar(1995) daha fazla ihracat yapmaktadr. Amerika boazna kadar agzllk, kstahlk, rklk ve tembellie batm bir lkedir.'' 119 14-16 Kasm 1998'de Malezya'da yaplan APEC toplantsna katlan Japonya Ticari Temsilcisi Mikie Kiyoi'nin, Japonya'y "Serbest ticaretin yaylmasnda ykc bir rol oynamakla" sulayan ABD Ticari Temsilcisi Charlene Barshefski'ye verdii yant, Morita'nn szlerinden daha da sert: "Sizin eytani bir ruhunuz olduunu biliyoruz. Ama ltfen bakalarnn da dnyaya ayn eytani gzle baktn dnmeyiniz. 120

21.yzyln banda "Byk Glerin" durumu bu. Gnmz dnyasna baknca yzyl ncesini anlatan tarihi bir belgesel film seyretmi gibi oluyoruz. Teknoloji ve sermaye dolam olaanst artt ama yrrlkteki dnya sisteminde bir deiiklik yok. Yksek teknolojiye sahip, dnya ticaretini denetleyen ve mali gc yksek az saydaki gelimi lke birlikte ya da ayr olarak tm dnyay "zgrce" kullanyor, tekinlik alanlar iin birbirleriyle atyorlar ama, yoksul lkelere kar birlikte hareket ediyorlar. Sovyetler Birlii dald. ngiltere'nin yerini ABD ald. Artk "korkutucu" olan ngiltere'nin donanmas deil, ABD'nin hava gc. Amerikal ekonomist Jeffrey T. Berger, "Yeni Dnya Dzeni"adl kitabnda 21. Yzyla hangi koullarda girildiini yle aklyor: "20 Yzyla girerken dinamik yeni sanayilemi lke, ngiliz mparatorluu'nun stnlne kafa tutmaya balamlard. zellikleri sanayi ann gereklerine pek uygun den bu lke Almanya, Japonya ve Birleik Amerika idi. Smrgeletirme ve smrgecilikten kurtulma dnemlerinden, 2.Dnya Sava'ndan, Rusya'daki Marksist deneyimden sonra, 20. Yzyl hemen hemen balad gibi bitti. Almann Japonya ve Birleik Devletler arasndaki ilikiler, bir kez daha dnyann gelecei asndan belirleyici olacak."
121

2. Dnya Sava sonrasnda gelitirilen ve adna Yeni Dnya Dzeni denilen emperyalist sistem, eskiden alp gnmze getirdii egemenlik yntemlerini, teknolojik gelimeyi de kullanarak etkili bir biimde gelitirdi. Bugn dnyada grnte bamsz ama gerekte her ynden baml 200'e yakn lke var. Bu lkeler, tarihsel kklerinden, yerel geleneklerinden ve bamsz gelime olanaklarndan koparlarak; genel, balantl ve btnl olan bir dnya sistemi iinde tarihin grd en acmasz yntemlerle smrlyorlar. Belikal ekonomist Ernest Mandel ikinci byk sava sonrasn yle tanmlyor: "kinci Dnya Sava'ndan sonra gelimi kapitalist lkelerin eski smrgeleri, emperyalist sistem iinde bir dizi deiiklik gerekletirilerek siyasal bamszlklarna kavuturuluyorlard. YarSmrge diye adlandrlan bu lkelerde ekonomik bamlln srd ve yaratlan deerlerin byk lde gelimi lkelere aktarld bu dneme "yeni smrgecilik" dnemi denilmektedir." 122 Zenginler Kulb olarak da adlandrlan, Ekonomik birlii ve Kalknma rgt (OECD)'ye ye ABD, Japonya, Kanada,

Avustralya, Yeni Zelanda ve Avrupa lkelerinde 1988 ylnda, dnya nfusunun %14.7'si yayordu. Saylar 751 milyon olan bu insanlar, tm dnya gelirlerinin %76.6'sn alrken, dnya nfusunun %58.8'ini oluturan 3 milyar yoksul insan bu gelirin yalnzca %5.4'n alyordu. Bu miktar yalnzca Fransa'nn (denizar blgeler dahil) gelirine eit. Amerika'da yaayan 450 milyon insan Texas'n eyalet gelirlerinin yars kadar bir gelirle yaamak zorunda.123 Birlemi Milletler'in hazrlad 1998 yl "nsani Kalknma Raporu"na gre; dnyann en zengin kiisinin toplam serveti 48 lkenin ulusal gelirine eit.124 En byk 300 uluslararas irketin mal varl dk gelirli milyar insann yani dnya nfusunun yarsnn maddi gc kadar.125 Spor ayakkablar reten Nke'n, Michael Jordan'a dedii reklam paras (1992), Endonezya'daki fabrikalarnda tm iilerine dediinden daha fazla.126 kinci Dnya Sava'ndan nce hemen hi borcu olmayan birok azgelimi lke bugn altndan kalkamayaca bir bor yk altndadr. Bu lkelerde, 1970 ylnda bor/GSMH oran ortalama olarak %14.4 iken bu oran 1982'de %37.7'ye, 1990 ylnda ise %43.3'e kt.127" Bu oranlarn parasal tutar rktc rakamlara kmaktadr. 1970 ylnda azgelimi lke borlar toplam olarak 62.5 milyar dolard. Bu bor 1980'de 561.5 milyar, 1990'da 1242 milyar, 1991 ylnda ise 1341 milyar dolara ykseldi.128 Azgelimi lke borlar, 1999 ylnda ise 2000 milyar (2 trilyon ) dolara ulamt ve bu borcun yalnzca faiz tutar yllk 186 milyar dolardr.129 Azgelimi lkelerin d borlarnn nemli bir blm deiken faizli borlardr. Bunun anlam faiz oranlarnn ykselmesiyle borlarn artmasdr. Bankalar aras ilemlerin "kaprisli" ileyii ve kapitalist dnyann bitmeyen mali krizleri, bor alverii iin riskli bir ortam oluturur. Deiken faizli kredilerle bu risk bor alana yklenmitir. Bor faiz oranlarndaki oynaklk bor veren gelimi lkeler iin ilave bir kr kapsdr. LBOR'daki bir puanlk faiz artnn net ek faizi yk yalnzca 1982 ylnda l milyar 850 milyon dolard.130 (LIBOR: London Interbank Offered Rate: Londra'daki bankalararas ilemler temel alnarak hesaplanan faiz oran) Londra'nn "esrarengiz" mali sermaye piyasas, yoksulluk iinde kvranan milyonlarca insann zor koullarda elde ettikleri gelirlerinden 2 milyar dolar ksa bir sre iinde alp gtrmt.

Faiz oranlarnn ykselmesinin ve dolarn deer kazanmasnn azgelimi lke borlar asndan iki sonucu olmutur: Birincisi, deiken faizli borlarn faiz yk ok artm; ikincisi, dolar cinsinden borlarn deeri ykselmitir. Azgelimi lkelere verilen kredilere uygulanan faiz oran 1978'de % 9.7 iken, bu oran 1979'da % 13, 1980'de % 15.4 ve 1981'de % 17.5 olmutur. Ayrca, ayn yllarda mbadele hadleri, petrolsz azgelimi lkeler aleyhine dntnden, bu lkelerin aldklar kredilerin faiz oran daha da yksek olmaktadr. rnein bu oran, 1982 yl iin % 14.1 iken sz edilen dzeltme yapldnda % 24'e kadar ykselebilmektedir.131 Azgelimi lkelerde, bor artlaryla yurtdna sermaye ka arasnda dolaysz bir iliki vardr. Bor yk arttka sermaye ka artmaktadr. Bu sonu, yerel hkmet yetkililerinin, borlanmaya gsterdikleri "scak" istein nedenini de aklamaktadr. Bugn, dnyada kiisel servetlerini "yksek boyutlara" ulatrmam azgelimi lke yneticisi kalmam gibidir. OECD'nin 1991 ylnda yapt bir aratrmaya gre, yalnzca 13 ok borlu lkeden yurtdna giden sermaye g; 1978 ile 1988 arasndaki on ylda 47 milyar dolardan 184 milyar dolara kmtr.132 Kresel ve blgesel hegemonya iin gelimi lkelerin elinde, smrgecilik dneminden beri uygulama szgecinden gemi pek ok yntem vardr. Hkmetler aras d yardm programlar, zel yatrmlar, askeri harcama desteklen, tarm ve ticaret anlamalar, artl krediler ve her eit bor ilikileri bu yntemlerden etkili olanlardr. Tm mali gce dayal bu etkili yntemler, balaynca sren srdke derinleen bamllk ilikilerinin belirleyici eleridirler. "Para piyasalar kapitalist sistemin kararghlardr." Dnya egemenlii peinde olan lkeler kendi bakentlerini, uluslararas finansn da merkezi haline getirmek zorundadrlar. Yzyl banda bu merkez Londra'daki bir mil karelik The City idi, imdi New York ve Washington'dur. Altn ve dviz piyasalar, uluslararas sigorta ileyii, mal ve hisse senedi borsalar ve finans dnyasnn tm ilemleri buralardan ynetilir." Azgelimi lkeler, zellikle 2. Dnya Sava'ndan sonra, ihacata dnk ekonomi politikalar izlemeye ikna edildiler. Tarm ya da hammaddeye dayal birka kalemlik ihra rn, dnya borsalarndaki "dalgalanmalarla" ou kez deerinin altnda ilem grd. Meydana gelen demeler dengesi aklar borlanmalarla kapatlmaya alld. Alnan borcun faiz ve anapara geri demeleri,

zaten sorunlu olan ihracat gelirlerinin nemli blmn emmeye balad. Bor ihtiyac, byyen boyutuyla yeniden gndeme geldi. Alnan bor, d ticaret aklarn, d ticaret aklar da alnan borcu arttrd. Bu sarmal, azgelimi lkeleri bir daha kurtulamayacaklar bir bor amazna srkledi. Bu lkeler bor demek iin yeni borlar bulmak zorunda kaldlar. 1970 - 1990 arasndaki bor art, GSMH (gayri safi milli hasla) artndan % 300 daha hzl oldu.133 Bu 20 yllk dnem iinde azgelimi lkelerin toplam borlar ise tam 21 kat artt.134 Azgelimi lkeler; bor geri demesi, sermaye ka ve kr transferi yoluyla gelimi lkelere yalnzca 1985 ylnda 240 milyar dolar dediler.135 Gelimi lkeler, "d yardm" ve "d borcun" etkili gcn, smrgecilik dneminden bugne dek; her koulda ve her biimde, uluslararas ilikilere yn veren temel unsur haline getirmeyi baarmlardr. ABD Bakan John F. Kennedy, "d yardm" adn verdii bor ileyiinin lkesi iin ne denli nemli olduunu 1962 ylnda yle aklyordu: "D yardm, Birleik Devletlerin dnya zerinde etkili olmas ve denetim elde etmesini salayan en etkin metoddur." l36 Borlanmann bir adm ncesinin d yardm programlan olduu bilmiyor. Bu dnemde; lke sorunlarn zmede zorlanan azgelimi lke yneticileri, kolay etkilenecek konumdadrlar. ok ynl "yardm" nerileri onlara cazip gelir ve uzayp giden ikili ve uluslararas anlamalara, ieriini anlamasa da istekle imza atarlar. Ekonomik "kalknma" modelleri; eitim, ticaret, mali "reformlar", tarm politikalar, yarg ve ynetimsel "yeni" yaplanma nerileri, askeri anlamalar ve zelletirme uygulamalar, "uzman" raporlaryla bilimsel grnm altnda sunulur. nerilerin uygulanmas iin kaynak gereklidir ve kaynak borlanma biimleriyle, "emre hazrdr". lk borlanma evresinde d kredi bulmak dnyann en "kolay" iidir. Bu dnemde uluslararas finans rgtleri, en "etkili" ve en "becerikli" grevlilerini aylar sren seyahatlara gndererek, devlet kurumlarnn kaplarn alarlar yalnzca devlete deil, politik liderlerin dost ve akrabalarna da "kredi" verirler 1927 ylnda, o zamanki Peru diktatrnn olu Juan Lequia'ya, Peru'nun ABD'den 50 milyon dolar bor almas iin aktan 450 bin dolar denmiti.137 Maliye Bakanlar, Dnya Bankas ve IMF'nin yllk toplantlar iin Washington'a geldiklerinde, bunlarn nleri kredi vermek iin, yksek

cretli "kredi" pazarlamaclar tarafndan kesilir ve deiik lkelerden yetkililer, kendi dnya grlerine gre "arlanrlar". Amerikal aratrmaclar Richard J. Barnet ve Cohn Cavanagh "Global Dreams" adl kitaplarnda yle sylyorlar: "Washington'a gelen Maliye bakanlarndan biri bize, kredi pazarlamaclarnn kredi nermek iin kelimenin tam anlamyla yol kestiklerini anlatt. Shoreha ile Sheraton Otelleri arasndaki ksa yry srasnda, yoksul bir Gney Amerika liderinin nn tam be tanesi birden kesmiti. " 138 Azgelimi lkeler, Yeni Dnya Dzeni'nin btn kurumlaryla kurulup dnyaya yaylmaya balad 2. Dnya Sava sonrasnda, bata IMF ve Dnya Bankas olmak zere uluslararas finans kurumlarna borlanmaya baladlar ve bylece "yal ilmii" kendi boyunlarna geirdiler. Bor ilikileri, ksa sre iinde ekonomik kalknmaya ait bir sorun olmaktan karak, siyasal hegemonya arac haline geldi. Amerikal ekonomist Harry Magdoff borlanmayla ilgili olarak unlar sylemektedir: "Yoksul uluslara zengin uluslar tarafndan empoze edilen disiplin, IMF'nin verdii stabilizasyon kredileri (parasn dengelemek iin alnan ksa vadeli kredi y.n.) ile salanmaktadr. Burada artk kalknma projeleri ve uzun vadeli kalknma planlar zerinde durmyoruz. Kredi iin IMF'ye bavuran lke mthi bir darboazn iinde deilse bile, byle bir darboazn eiinde demektir." 139 "D yardm" ve bor anlamalar, birbiriyle ilintili, tamamlayc yerel ileyii deitirmeye ynelik maddelerle dolu bir anlamalar setidir. Kendi iinde btnl, mantksal temelleri ve bor verenler asndan yararl ileyii "mkemmeldir". Temel ama, "iyi" ileyen ve sreklilii olan bir bamllk sisteminin oluturulmasdr. Bu sistemin azgelimi lkeler asndan douraca sorunlar, ulusal varlklarn ortadan kaldracak dzeyde ardr. Borlanmann balad dnemlerdeki gleryzl dostluk gsterileri, bor arttka yerini "direktif ve hatta "tehditlere" brakr. Politik kadrolar, sabrl programlarla "elde edilmitir" Bunlar artk "kraldan ok kralc" sadk "elemanlar" ve gvenilir "dostlardr". Kamu ynetiminden eitime, bankaclktan iletiime, gvenlik glerinden endstriyel yaplanmaya dek toplumsal yaamn her alannda kesin bir etkinlik salanm ve lkeler kprdayamaz bir biimde denetim altna alnmtr. Borlanmann kanlmaz sonular bugn, tm olumsuz sonularyla

yzden fazla lke yaamaktadr. Borlanmayla ilgili istatistiki verilere sahip borlu azgelimi lke says 109'dur." 140 D borca baml hale gelen azgelimi lkeler, yeniden bor istediklerinde; yerine getirilmesi istenilen ekonomik, siyasal ve sosyal yeni isteklerle karlarlar. arta bal krediler dnemi balar. Artk krediler sadece faiz gelirleri iin deil, hkmetleri her ynden "teslim" almak iin kullanlacaktr. Nakliye ve sigorta zorunluluklar, kredinin kullanm alanlar, hukuksal dnmler, politik destek, sosyal gvenlik ileyii, uyulacak askeri normlar, i verilecek irketler hatta atamalar yaplacak yerel yneticilere dek pek ok koul, ak ya da rtl olarak kredi anlamalarna girer. lkeler tam anlamyla baml hale getirilir. Bamlln doal sonucu, egemenlik haklarnn teker teker yitirilmesidir. Fransz hukuku Carre de Malberg'in, "Devletler Kuram" adl yaptnda syledii gibi; "Yabanc bir devlete kar herhangi bir bamll olan devletin, ieride de egemen olacak gc kalmaz." l41 ve lkeler uydu topluluklar haline getirilir. Gelimi lkelerin d sermaye yatrmlar bugn yle yksek boyutlara ulamtr ki; borlarn ayn anda denmesi ve yatrmlarn geldikleri yere geri gnderilmesi ya da borlarn denmeyerek yatrmlarn milliletirilmesi durumunda gelimi lkeler, ekonomik dengelerini yitirerek toplumsal zlmeye urayacaklar ve sisteme ynelik sorunlarla karlaacaklardr. Bu gerek gznne alndnda, Amerikallarn; "insanln baruttan sonra bulduu en tehlikeli silah" 142 olarak grd ulusal kurtulu hareketlerinden olaanst ekinmesini anla mak gerekiyor. Oxford ve Belfast Queen's niversiteleri retim yeleri Frances Steward ve Rene Prendergast'n borlanmann sonular hakknda grleri yledir: "Ekonomik krizden etkilenen ve sonuta; uluslararas finans kurumlar, bor veren lkeler ve ticari bankalardan bor almak zorunda kalan lkelerde, devletin gcnn daha ok azald grlmektedir. Sosyal ve ekonomik alanlarda karar verme gcnn nemli bir blm bor veren yabanclara devredilmitir. Devlet finansmannn daralmas hkmetleri, kamu hizmetlerini ve toplumsal kalknma yatrmlarn azaltmaya, kamu sektrnde istihdam ve cret dzeylerini drmeye zorlamtr. Ekonomide zelletirmenin, ulusal pazarn yabanclara almasnn, devletilikten uzaklamann younlamas; ekonominin daha ok uluslararas bir nitelik kazanmas ve ekonomik faaliyetin artan oranda devletin

dorudan denetimi dna kat anlamna gelmektedir. Devletin gc, nitelikli eleman kayb, sivil hizmet ahlknn bozulmas, iddet ve hukuk dln art ile daha da azalmaktadr." l43 Mustafa Kemal Atatrk, arta balanm denetimsiz borlarn ne anlama geldiini, ulusal bamszlk asndan ne tr tehlikeler ierdiini ve hangi koullarda kullanlmas gerektiini srekli olarak aklam ve Cumhuriyet Ynetimi'nin mali politikalarn bu aklamalar zerine oturtmutur. 15 yl boyunca, TBMM'ni a konumalarnn hemen tmnde bamsz maliye, denk bte, vergi uygulamalar, milli kambiyo ve Trk parasnn deerinin korunmas zerine gr bildirmi neri getirmitir, l Mart 1922'de sava srerken, Meclisi a konumasnda; "Hereyden nce milli amacmz olan bamszlmz salamaya ulamaktan baka birey dnemeyiz. Bu nedenle bizce nemli olan mal gcmzn bu sonucu salamaya yeterli olup olmayacadr" der ve 1920 ve 1921 yllarndaki uygulamalara dayanarak, kalknmann kendi gcmzle gerekletirileceini aklar. "Memleketimizin gelir kaynaklar, milli davamzn gvenle sonulandrlmasna yeterlidir. Yoksunluklar iinde olsa da milli gcmz, bugne dek olduu gibi d devletlerden bor almadan memleketi ynetecek ve amacna ulatrabilecektir." 144 Ayn konumada; "Ben yalnz bugn iin deil, zellikle gelecek yllarda devletin, memleketin refahn salama asndan, milli bamszlmza ok nem verdiimden maliyemiz konusundaki grlerimi zet olarak bildirmek isterim" diyerek ulusal bamszlk asndan mali bamszln yaamsal nemini ortaya koyar ve hangi koullarda d bor alnabileceini aklar: "Hkmetimiz, dier uygar devletler gibi d bor anlamalar yapabilir. Ancak, dardan alnan bor paralar, Babli'nin (Osmanl hkmetlerinin y.n.) yapt biimde; demeye zorunlu deilmiiz gibi tketmeye, retici bir yatrma yatrmakszn bou bouna harcayarak devlet borlarnn ykn arttrmaya ve mali bamszlmz tehlikeye sokacak bir uygulamaya kesin olarak karyz. Biz, memlekette halkn refah seviyesini ykseltecek, imar ve retimi arttracak ve gelir kaynaklarmz gelitirmeye yararl olabilecek d borlanmadan yanayz" I45

1920'li yllarda dnyann hibir azgelimi lkesinde, bunlar deil syleyip uygulayabilen, gerek anlamyla kavrayan bir ulusal nder bulunmuyordu. Bugn Babli mantyla Trkiye'yi "ynetenlerin", bu tartmada ne yazk ki yerleri bile yok. Trkiye Cumhuriyeti'nin 1980 ylnda, bor faizlerine bteden ayrlan pay % 2,7 iken, 1999 ylnda % 46,l'e ulat.146 2000 yl btesinde, yalnzca bor faizlerine denecek para milli gelirin % 17'sine ulat. Vergi gelirlerinin % 80'i faiz demelerine gidecek147 Trkiye, byle giderse birka yl iinde, bte hesaplarnda katrilyondan sonra "kentilyon"u (1000 katrilyon) kullanan dnyadaki ilk lke olacak. Trkiye'nin 1999 itibariyle 111 milyar d, 51,3 i bor olmak zere 162,3 milyar dolar borcu var.148 Cumhuriyetin ilk yirmi ylnda bamllk douracak hi d bor almayan stelik Osmanldan devralnan Dyunu Umumiye borlarn deyen Trkiye, artk altndan kalkamayaca bir bor yk altndadr. Hazine Mstearl'nn verilerine sre, Trkiye'nin, 1950 ylnda 0,277 milyar dolar d borcu vard. Bu bor, 1960'da 0.558, 1970'de 1,9, 1980'de 16,2, 1990'da 49,l milyar dolara kt.149 2001 ylnda, Trkiye'nin i d bor toplam 200 milyar dolar at. Trkiye, IMF'den "uyum kredisi" alan 137 lke iinde, "en ok borcu" olan lkeler sralamasnda birinci srada bulunuyor.150 International Financial Review adl ekonomi dergisi, Trkiye'ye "En iyi koullarda bor bulan lke" dl verdi. Hazine Mstear Seluk Demiralp ve yardmcs Aydn Karaz Londra'ya giderek dl aldlar.151 Osmanl mparatorluu ilk d borcu 1854 ylnda ald ve yirmi iki yl gibi ksa bir sre sonra 1876'da, d bor miktar bte gelirlerinin % 76.5'ini oluturur hale geldi. Daha sonra bor faizlerini bile deyemez duruma dld ve tekel, gmrk gelirleri, balklk, damga resmi gibi devletin kolay elde edilir gelir kaynaklarna el konularak, Osmanl mparatorluu bir yar smrge durumuna drld. Yabanclarn alacaklarn tahsil etmek zere kurulan Dyunu Umumiye daresi, devletin mali rgtlerinden daha gl hale geldi. 1912 ylnda Osmanl Maliye Nezareti'nde 5472 memur alrken, Dyunu Umumiye daresi'nde 8931 memur alyordu.152 Bugn Trkiye'nin durumu pek farkl deil. Bte'de, bor faiz demelerine ayrlan pay ayn orana ulam durumda. Dyunu Umumiye daresi'nin yerini IMF ald. IMF, bugn stanbul Erkek Lisesi olarak kullanlan Dyunu Umumiye binasna yerlemedi ama,

Trkiye maliyesini Washington'dan o ynetiyor. Gnmzn Maliye Bakanl, Osmanl Maliye Nezareti'nden belki de daha "sahipsiz". Birok insana inanlmaz gibi gelebilir ama Maliye Bakanl, devletin d bor miktarn bile tam olarak bilmiyor. Hazine Mstearl bu ac gerei kendisi aklad. Mstearln 24 Eyll 1999'da yapt i toplantlarda gerekletirilen bir brifingde; "1995 ve 1996 yllarna ait d bor muhasebe bilgileri 'kullanc bilgilerle' belgelenemedii ve yedek defter kaytlar doru hesaplanamad iin, Saytay bu yllara ait d bor hesaplarna uygunluk bildirimi verememektedir" denildi. Ayn toplantya sunulan Saytay raporunda ise yle deniliyor: "D kredi kullanmlarnn veri tabanna tam olarak kaydedilmemi olmas hem bor miktarlarnn hem de geri deme kaytlarnn hatal olmasna yol amtr. Bu nedenle d bor sto doru biimde tesbit edilememektedir." 153 Saytay, ayn saptamay 2000 ylnda da yapt ve hazrlad raporu kamuoyuna aklad. 26 Ekim 2000 tarihinde yaplan Saytay Genel Kurlu'nda kabul edilen 2000 Yl Mali Raporu'nda unlar syleniyor : "Kamu oyunda aklanan bor stounda, borlarn tm gsterilmemi ve borlarn byk bir blm saklanmtr. IMF, devletin resmi bor verilerine gvenmeyip kendi verilerini retmitir. Devletin bor stou 1999 ylnda 15 katrilyon lira ile milli gelirin % 18'ine ulamtr." 154 Mustafa Kemal'in, zmir ktisat Kongresi'nde yabanc sermaye ile ilgili sylemleri ok nettir ve o gnlerde Lozan'da ekonomik ayrcalklar peindeki Batl Devletlere kar sylenmi kararl ve kesin bir mesaj gibidir; "Gemite, Tanzimat devrinden sonra yabanc sermaye stn haklar olan bir yere sahipti. Devlet ve hkmet, d yatrmlarn jandarmalndan baka birey yapmamtr. Her yeni millet gibi Trkiye bunu uygun bulamaz. Burasn esirler lkesi yaptrmayz...Ta sahipleri, saraylar ve 'Osmanl' devlet adamlarnn yaadklar debdebeyi srdrebilmek iin, paraya gereksinimleri vard. Bu nedenle, bunu salama yollarna sapmlard. Bunu salamann yolu da, d lkelerden bor para almak zere yaplan anlamalar oluyordu. Fakat dardan alnacak borcun koullarn o denli kt hazrlyorlard ki bazlarn demek mmkn olmamaya balad. Ve nihayet bir gn alacakl devletler, Osmanl Devleti'nin iflasna karar vererek, d borlar belasn bamza kerttiler." 155

Atatrk, bamsz maliye, milli kambiyo ve kendi gcne dayanarak kalknmay gerekletirmek iin lmne dek dnsz bir alma iinde olmutur. Kaynak yetersizliini gidermek ve geici mali rahatlamalar salamak iin ne darya avu am ne de abartlm vergilerle Trk halkn skntya sokmutur. Aksine Aar vergisini kaldrmtr alanlarn cretlerini iyiletirmeyi, tketim mallarnn ucuzlatlmasn ve zellikle dolayl vergilerin azaltlmasn her zaman kendine ilke edinmitir. Karacier yetmezliinin kendisine verdii tarifsiz skntlar iinde, byk bir titizlikle hazrlad ancak hastalnn arlamas nedeniyle Celal Bayar'n okuduu l Kasm 1938 Meclis'i a nutkunda unlar sylyordu: "Arkadalar; Maliyemiz, denk bte, salam deme, vergi sistemlerini ykmlden yana dzeltme, azaltma ve milli parann kararl gcn koruma prensiplerini tam bir sadakat ve baaryla izlemekte ve uygulamaktadr. Halkn ve iftinin vergi ykn hafifletmek yolunda teden beri gdlen prensibin, imkan orannda uygulanmasna bu yl da devam edilmitir. Kazan ve denge vergilerinde, ynl ve pamuklu kumalarn tketim vergilerinde ve hayvan vergilerinde indirimler yaplm, bykba ekim hayvanlarnn, tbbi ve kimyasal maddelerin tketim vergileri tamamen kaldrlmtr. Bir ksm vergilerde yaplan nemli indirimlere karn elde edilen gelir, tahmini gelirden, geen yla gre 29 milyon lira bir fazlalk gstermitir."156 Atatrk'n "29 milyon lira fazlalk verdiini" Trk halkna vnle duyurduu 1938 btesi yalnzca 304 milyon lirayd. lene dek lkesini ve halkn dnme davranna bundan daha iyi bir rnek herhalde gsterilemez.

TARIMDA BARBARLIK 1970'lerin "etkili ismi" ABD Dileri Bakan Henry Kissinger o yllarda: "Birleik Devletler'in 'yiyecek silah', Arap petrol kartellerinin elindeki 'petrol silahyla' boy lecek durumdadr" 157 diyordu. Kissinger haklyd. Dnya tahl ticaretinin % 80'ini elinde bulunduran

ABD bugn, dnyann byk blmnn yedii ekmei salayan lke durumundadr. Amerikallar 2. Dnya Sava'ndan nce 5 milyon ton besinlik tahl ihra ediyordu. Bunu 1980 ylnda 120 milyon tona kardlar. Tahl ihracatnn byk blmn azgelimi lkelere yapyorlard. Birok yoksul tarm lkesi 30 yl iinde net bir biimde tahl ithalats durumuna gelmiti. 1984 ylnda Gney Sahra Afrika'sndaki nfusun % 25'i yaayabilmek iin ithal tarma baml hale gelmiti.158 Devlet btesinden ayrlan byk boyutlu tarm destekleme fonlaryla (ABD kendi lkesinde bu tr fonlara byk paralar ayrrken azgelimi lkelerde bunlar kaldrtmak iin elinden geleni yapar) rekabet edilmesi mmkn olmayan dnya tekelleri haline gelen Amerikal tarm irketleri, dnyann hemen her yerini etkileri altna almlardr.zellikle Asya, Afrika ve Gney Amerika lkelerinin tarmsal retimleri artk onlardan soruluyor. Bu irketler uluslararas pazarlarda, hkmet teviklerinden aldklar gle, yerel reticilerin altnda fiyat verebiliyorlar. Bu yntemle zaten eitli yetersizlikler iinde olan ve kendi bana ayakta durmaya alan azgelimi lke tarm, rnlerini dnya pazarlarna sunamadan "bulunduu yerde" kolayca bouluyor. Tayland, ihracatnn % 15'ini pirin ihracatndan salayan bir lkeydi. ABD 1990'l yllarn balarnda dnya piyasalarnda 8 dolar olan pirincin fiyatn aniden 4 dolara indirdi.159 Bu fiyata inmesi mumkn olmayan Taylandl pirin reticileri ok zor durumda kaldlar ve Tayland tarm ok byk zarar grd. 1986 ylnda ABD'ne ihra edilen ili zmlerinden iki salkmnda ilerine ine ile sklm siyanr bulundu. Kimin yapt ve kimin ihbar ettii belli olmayan bu olayla ABD ili'den zm ithalini durdurdu ve ilili zm reticileri 100 milyon dolar zarar etti.160 Buna benzer operasyonlar sonucu ksa bir sre iinde Somali, Mozambik, Banglade, Sierra Leone, Togo ve Angola gibi ok yoksul lkeler ilk kez buday, msr ve pirin ithal etmek zorunda kaldlar. Bu tr lkelerin bir blmnde artk yabanc gdalar tm ithalatn % 25'ini oluturmaktadr.161 Gelimi lke pazarlar, zellikle tarm rnlerine kar kat bir biimde korunurken; azgelimi lkeler, "serbest piyasa ekonomisi" sylemleriyle "ak pazarlar" haline getirilmektedir. Korumaclkla ulusal gnen arasndaki dolaysz iliki, yoksul lkeler zerinde bask uygulanmasn gerekli klyor ve bu bask doal olarak korumacln

(ne kadarsa) ortadan kaldrlmasna yneliyor. Gl olan, kendini koruyor, gszn korunmasn nlyor. Kresel ekonomik g byle oluuyor. Tketimi bol, zengin gelimi lke pazarlar herkese ok cazip geliyor ama buralara mal satmak, "serbest piyasa koullarna" deil hkmet izinlerine bal. GATT koullar buralarda pek ilemiyor. Azgelimi lkelere "serbestlik" ve "daha ok serbestlik" neriliyor ama metropol pazarlar birinci snf koruma altnda tutuluyor. Ve bu iin ban ABD ekiyor. Malezya Babakan Mahattir Muhammet Dnya Ekonomik Forumu iin geldii Davos'ta unlar sylyordu: "Serbest piyasa ileyii herkes iin iyi olmaldr. ABD'nin kendi ekonomisini korumaclk nlemleriyle koruma altnda tutarken, Gore ve Rubinin korumacla kar grler ileri srmelerini anlayamyorum." 162 (Gore-ABD Ba Yardmcs, RubinABD Hazine Bakan, y.n.) ABD'nde retilen tarm rnlerinin tm devlet korumas altndadr. ABD'nin nclk ettii uluslararas ticari anlamalarn btn serbestlik hikayelerine karn tarm rnlerinin Amerika'ya gmrksz girmesi yasaktr. Muz, ttn, kakao, hurma, ahap ktk, kalas gibi retilmeyen ya da yeterince retilmeyen rnlerin ABD'ne gmrksz girmesine izin verilmektedir. Uluslararas anlamalara uyum iin getirilen bu zoraki izin, ihracat lkeye koyulan "kk" bir koulla ortadan kaldrlabilinir. Muz, ABD'ye gnderilmeden nce herhangi bir biimde sata hazr hale getirilmise ya da depolanmsa, gmrk vergisine tabi rn saylmaktadr. Kylm, tasnif edilmi ya da toz haline getirilmi ttn; ya karlm, ekerlenmi kakao; on pounddan kk paketlenmi, ekirdekleri karlm, depolanm hurma; kereste haline getirilmi tomruk vb. gmrk vergisine tabi rn saylmaktadr. in ilgin yan, ABD ithalat firmalar hep bu "kk" ilave hizmetleri ieren rn sipari ederler. Dnya serbest ticaretinin kurucu ve koruyucusu olan bu lke, artk bir azgelimi lke rn haline gelen tekstil rnlerine srekli olarak kota uygulayp antidamping vergileri koymakta ve bu tr lke mallarnn ABD'ne girmesini nlemektedir. Amerikal ekonomist Harry Magdoff, "The Age of Imperialism" adl yaptnda ABD korumacl hakknda unlar sylyor: "Amerikan endstrisi ve tarmnn, kotalarla ve zel anlamalarla enerjik bir biimde korunmas, ABD'nin uluslararas ekonomi politikasnn yaamsal bir unsurudur" 163

 Meksika, 1940'dan 1970'lere dek gda konusunda kendi kendine yeten ender lkelerden biriydi. Gda retimini, son derece yksek olan nfus art hznn iki kat bir hzla arttrabiliyordu. Meksika hkmeti ulusu bir ekonomik politika izliyor, yabanc sermaye yatrmlarn sk bir biimde denetliyorlard. Uluslararas anlamalara zellikle de ABD ile, NAFTA'nn tabann oluturan ereve Anlamalar'na imza attktan sonra durumu ok deiti. Balangta Meksika, tm dnyay a kresel sistemin ve serbest piyasa ileyiinin parlak rnei olarak sunuldu. Btesi fazla ak vermiyordu. Binden fazla kamu iletme zelletirilmiti. Meksika hkmeti uluslararas kredi puanlarnn yksekliiyle vnyor, yabanc sermayenin Meksika'ya akn etmesiyle gururlanyordu. Bakan Carlos Salinas btn ekonomi dergilerinin kapanda resmi baslan bir "kahramand". Ancak bu "mutlu" tablo uzun srmedi. Meksika, 1995 ylnda byk bir k iindeydi. 500 bin isi iini kaybetmiti. Petrol refah sona ermiti. Enflasyon durdurulamyor, d ticaret aklar durmadan artyordu. Gerek isizlik oran % 50'lere varm, cretler % 40, ortalama alm gc ise % 60 dmt.164 Salinas yine dergi kapaklarndayd. Ancak bu kez yetersizlik, kokumuluk ve uyuturucu tccarlaryla ibirliiyle sulanan biri olarak. Uluslararas byk sermaye gleri Meksika'ya ac bir oyun oynamt. Amerikal "tarm uzmanlar" Meksika hkmetine verdikleri, "tarm gelitirme raporlar" ile Meksika tarmnn temel rnleri olan msr, fasulye ve eker pancarnn ithalat listelerine alnmasn, tarm destekleme almlarnn durdurulmasn "nerdiler". nerilere byk istekle katlan Meksika hkmeti, tarm destekleme fonlarn % 70 drd. Hemen tamam ABD'den gelen msr, fasulye ve eker ithalatna, "serbest piyasann bir gerei olarak" izin verdi. 90'l yllarda Meksikallar, yedikleri fasulyenin % 40'n, msrn % 25'ini ve ekerin % 30'unu ithal eder hale gelmiti. Taze st tketimi % 21, et tketimi % 30 azalmt. Satnalma gleri % 60 den Meksikallar artk, bir zamanlar kolayca elde ettikleri gnlk yiyeceklerini satn alamyorlard.165 Meksika'nn krsal kesimindeki ocuklarn % 50'si beslenme bozukluu iindeydiler.166 Tarm iilerinin % 30'u topraktan koparak, ilkel koullarda yaanan ehir varolarna gitmilerdi.167

Gelimi lkelere ait dev tarm irketleri, GATT anlamasnn kendilerine salad ayrcalklar kullanarak tohum sattklar lkelerle eitli anlamalar yaptlar. Bu anlamalarda, azgelimi lkelere sattklar tohumlarn, (her yl satmak ve tohumda bamllk salamak iin) bir hasattan fazla kullanlmasn yasaklyorlard. Bu yasak, denetim ve takip gerektiriyordu. Bu ise masraf demekti. imdi biyoteknoloji yoluyla "ntihar eden tohum" buldular. Azgelimi lkelere bu tohumlar atlyor. Bitkinin genetik yaps deitirilerek elde edilen bu tr tohumlar yalnzca bir kez rn veriyor ve bu rn doal olarak tohumluk olarak kullanlamyor.168 Gelimi lkeler, bu yntemle baml hale getirdikleri lkeleri diledikleri zaman topluca a brakma olanaklarna kavumak zereler. Herhangi bir lkedeki ulusal bamszlk eilimleri artk asker gndererek deil a brakarak bastrlacak. Azgelimi lkelerdeki tarmsal geliim potansiyeli, gnmzn kresel kaosu iinde; teknolojik yeniliklerden borsa egemenliine, yabanc "uzman yardmlarndan" d kaynakl "alternatif tarm nerilerine" dek her yol kullanlarak, nemli oranda tahrip edilmitir. Bu lkelere nce ihracata dayal kalknma programlar nerildi. Dnya Bankas, "hra et yoksa leceksin" diyordu. Balangta ihracat yapacak mal retimi adna bor verildi. Oysa bu lkeler, dnya pazarlarnda gelimi lke mallaryla rekabet edebilecek nitelikte retim yapabilecek ne bilgi, ne teknoloji ve ne de maddi koullara sahiptiler. Alnan krediler genellikle baka amalarla kullanld. Dnya Bankas ve IMF, bu lkelere ulusal tarma byk zarar veren; devlet destekleme almlarnn, gbre sbvansiyonlarnn, dk faizli tarmsal kredi uygulamalarnn kaldrlmas ve tarmsal KT'lerin zelletirilmesini ieren, "tarmsal kalknma programlarn srarla uygulattlar. Uygulamalar sonucu ulusal tarm retimi ksa srede gerileyerek bu lkeler, halkn besleyemez hale geldiler. Sonuta ihracat dleriyle bor batana srklenen azgelimi lkeler, hem sanayileemediler hem de tarm rn ithal etmeye baladlar. Bor taksitlerini demek iin yeni bor arar hale geldiler. Aradklar kredileri artk, ulusal deerlerinden ve bunlara bal olarak Ulusal tarm politikalarndan verdikleri dn orannda bulabilmektedirler. Azgelimi lkelerin hukuk sistemlerini kertecek olan, "ok Tarafl Yatrm Anlamas" MAI giriimi 1999'da, gsterilen tepkiler

nedeniyle ileri bir tarihe ertelendi. Gelimi lkeler "Transatlantik Ekonomik Ortakl" (TEO) adyla yeni bir taslak hazrladlar. Azgelimi lkeler iin daha da ar hkmler ieren bu taslan tarmla ilgili blmlerine gre; "zellikle soya ve transgenik pirin gibi ABD'nin tekelinde bulunan tohumlar iin patent haklarna mutlaka uyulacak" ve "ye lkelerin alk riskine kar stok yapmalarna snrlama getirilecek." Bu taslaa gre ayrca; "Yabanc irketler, yatrm yaptklar lkenin ulusal ya da blgesel irketleriyle ayn haklara sahip olacak ve bu lkelerin; yabanc irket faaliyetlerini, kamu ihaleleri de dahil olmak zere denetleme yetkileri bulunmayacak" 169 Hangi nedenle ve hangi lkede olursa olsun tarmn kmesine ya da gerilemesine yol aacak olan politik davranlar, topluma kar ilenmi bir insanlk suu durumundadr. Bunun nedeni tarmn, uygarln oluumuyla btnleen nitelii ve bu niteliin, insan varln srdrebilmesiyle olan dolaysz ve zorunlu ilikidir. Tarihin deiik dnemlerinde gerekletirilen tarlalar yakmak, hayvanlar ldrmek ya da tohumlar yok etmek gibi eylemler bugn barbarlk olarak deerlendiriliyor. Oysa gerek barbarlk, tarmdan baka yaam ans olmayan yoksul lkelerin sahip olduklar besin kaynaklarn, ticari ve siyasi hesaplarla yok ederek bugn yaplyor. ABD ile Trkiye arasnda 12 Kasm 1956 tarihinde "Tarm rnleri Anlamas" imzaland. 10228 sayl Resmi Gazete'de yaynlanarak yrrle giren bu anlamaya gre; ABD Trkiye'ye 46.3 milyon dolarlk buday, arpa, msr, dondurulmu et, konserve, sr eti, don ya ve soya ya satacakt. Bu rnler azgelimi bir tarm lkesi olan Trkiye'nin temel rnleriydi ve bunlar ABD gibi bir lkenin eit olmayan rekabetine terk ediliyordu. Ama daha vahim olan, anlamann 2.ve 3.maddeleriydi. 2. Madde yleydi: "Trkiye'nin yetitirdii ve bu anlamada ad geen ya da benzeri rnlerin Trkiye'den yaplacak ihracat, Birleik Devletler tarafndan denetlenecektir." 3. maddenin b bendi ise; "Trk ve Amerikan Hkmetleri, Trkiye'de Amerikan mallarna kar talebi arttrmak iin birlikte hareket edeceklerdir" diyordu 170 Anlamann imzalanmasndan alt yl sonra 21 ubat 1963'te ABD Ankara Bykelisi, Trk

Hkmeti'ne bir nota verdi. Bu notada anlamann 2. ve 3. maddelerine dayanlarak hkmetten unlar isteniyordu. "T.C. Hkmeti 1 Kasm 1962-31 Ekim 1963 tarihleri arasndaki devrede zeytinya ihracatn 10 bin metrik tonu amayacak biimde snrlayacaktr. Trkiye eer bu miktardan fazla zeytinya ihra edecek olursa ABD'den fazlalk kadar ya ithal edecektir." 171 Bu nota dnemin Ticaret Bakan Muhlis Ete tarafndan hemen kabul edilmitir. Trkiye, bir baka tarm anlamasn, RP ve DYP'nin oluturduu 54. Hkmet zamannda AB ile yapt. 9 Ocak 1998 tarihli Resmi Gazete'de yaynlanan bu anlamaya gre, Trkiye et bata olmak zere (Delidana hastalnn Avrupa'y sarst gnler) AB'nde desteklenen tarm rnlerinin sfr gmrkle ithal edilmesini kabul etti. Yaynlanan ithalat kararnamesi zerine bir aklama yapan Tikveli Ynetim Kurulu Bakan Doan Vardarl, yetkilileri imzalarn geri ekmeye ararak yle diyordu: "imzalarn ekeceklerdir. Yerli retici yaayamaz. Hastalk geliyor, bu kararnameyi bakanlar ya okumadan imzaladlar ya da belli kesimlerden para yediler. Baka aklamas yok." l72 Trkiye'nin ulusal haklarn hkmet yetkilileri deil bir irket sahibi savunuyordu. Tarm uzmanlar Trkiye'nin ksa bir sre sonra kendi halkn besleyemez bir lke haline geleceini sylyorlar. Geimlerini tarmsal retimle salayan 35 milyon kylmz ok zor durumda. Byk ya da kk tarm iletmeleri, rnlerini maliyet fiyatlarnn altnda elden karyorlar. rn bol bile olsa reticilerin durumunda bir iyileme olmuyor. nk rnler deerini bulamyor ve elde kalyor. Trkiye'de ifti, ayn Cumhuriyet ncesindeki gibi kaderiyle babaa braklyor ve yoksullua terk ediliyor. Yoksullama, IMF reetelerinin eksiksiz uygulad 1980 sonrasnda byk ivme kazanm durumda. Bunu, zmir Ziraat Odas Bakan Reit Kurun'un u szlerinde aka gryoruz: "Cumaovas'nn Tekeli Kynde 1980 ylna kadar her evde bir akaryakt deposu vard. Hepsi de azna kadar do luydu. Bir ara akaryakt sknts olunca tam bir yl dardan mazot almadan ilerini grebildiler. Bu kadar bolluk vard. 12 Eyll 1980 den ksa bir sre sonra bu depolar boald. Hatta ie yaramad iin yerlerinden sklp atld. Artk, Tekeli ky iftileri akaryakt istasyonlarna elde bile tanabilecek kadar kk bidonlarla gidiyorlar. Zira 12 Eyll hkmetlerinin izledii yanl politikalar yznden iftinin cebinde mazot alacak paras kalmamt." 173

Birok yurtsever aydn ve tarm kesimi temsilcisi, Trk tarmnn ok ciddi bir tehlike iinde olduunu ve giderek byyen sorunlara ivedilikle zm getirilmesi gerektiini aklad. Ancak, seslerini, kimseye duyuramadlar. Hkmet, Tarm sorunlarn gndemine bile almad; IMF ve Dnya Bankas'nn, sorunlar felaket haline dntrecek olan programlarn uygulad. Faruk Ycel, 29 Ocak 2001 tarihli Dnya Gazetesi'nde unlar yazd : "Gerek IMF'ye verilen taahhtler, gerekse Dnya Bankas'na gnderilen mektupta yer alan tarm reformunun uygulanmas nedeniyle fiyat enflasyon orannn % 20-25 altnda kalm ve ifti gelirleri, enflasyona yenik dmtr. Reel sektrde 419 bin iyeri kapanmtr. Yakn gelecekte yaklak 4 milyon kiinin ehirlere g ederek karnlarn doyurmaya alacaklarn tahmin etmek g deildir." l74 Van Ticaret ve Sanayi Odas Ynetim Kurulu Bakan Kayhan Trkmenolu'nun aklamalar, hayvancln getirildii noktay ak olarak ortaya koyuyor. Trkmenolu, uygulanan yanl politikalar Trkiye'nin kendi kendisine yeterli olma zelliini yitirerek, tarmsal rn ithal eder hale geldiini belirterek unlar sylyor : "2000 yl programnda blgemizde hastalk bahanesiyle hayvan pazarlarn kapatan ve snrlarmzda ku urmayan Tarm ve Kyileri Bakanl var olan potansiyeli kurutmu, verdiimiz raporlar rafa kadrm, radikal nlemlerle blge insannn midini krm ve konuan azarlam. Ancak, byk holdinglere sesini karamaynca tarm sektr, ihracatta byk k ithalatta byk patlama yapmtr. Tarm ve hayvanclk sektr gz gre gre yok olmaktadr." I75 Trk tarmnn sorunlaryla ilgilenenler, rktc rakamlarla karlamakta ve Kayhan Trkmenolu'nun yapt saptamalarn gerek olduunu grmektediler. Trkiye'de Tarm retimi, 1981-1996 yllar arasnda % 1.3 orannda art olmu ancak ayn dnemde nfus % 1.8 artmtr.176 Bunun ak anlam nfusumuzu % 39 orannda daha az besleyebilir hale gelmemizdir. 12 Eyll Darbesi yapld 1980 ylnda, Trkiye'nin tarmsal rn ihracat ithalatn 7 kat iken, bu olumlu fark 12 Eyll uygulamalar ile hzla azalm ve 1995'de eit hale gelmitir.177 Gmrk Birlii'ne girildikten sonra, her retim dalnda olduu gibi tarm alann da da dengeler bozulmu ve Trkiye srekli olarak ve giderek artan biimde d ticaret a vermeye balamtr.

Trkiye'de Tarm destek uygulamalarna ayrlan pay 1995 ylnda 5 milyar dolar iken, bu pay 1999'da 2.9, 2000'de 2.5 milyar dolara drlm,178 daha sonra IMF'ye verilen niyet mektuplar ile tarma yaplan devlet destei'nin tam olarak kaldrlaca kabul edilmitir. Oysa, ABD'nde tarma, 1980 ylnda 7.7 milyar dolar devlet destei verilirken bu destek 1986 ylnda 25.8, 179 1995 ylnda ise 97 milyar dolara karld.180 Ayn dnemde AB'nde tarma yaplan destek, 1980'de 62 milyar dolardan 1986 ylnda 21.5, 181 1995 ylnda ise 127 milyar dolara karld. 182 Trk tarmnn gelimesine byk nem veren ve nemi; "Tarmda yeni ve ileri teknikler uygulamak" , "Tarmsal retimde kalite ve verimlilii ykseltmek" ve "Tarmda reteni koruyarak aln terinin karln vermek" biiminde ifade ederek temel ilkeye balayan 183 Mustafa Kemal Atatrk, 16 Mart 1923 gn yle sylyordu: "Byk devletler imdiye dek bize u ya da bu sorunlarda gsterili yardmlarda bulunuyor gibi grnyorlar, oysa, ekonomik tutsaklkla bizi felce uratyorlard. teden beri bize baz eyleri vermi gibi, bizim baz haklarmz tanm gibi durum alrlar, gerekte ise, ekonomide elimizi kolumuzu balarlard. Bu tutsakla katlanan devlet ileri gelenleri honuttu. nk grnte gsterili bir gelecek salamlard Fakat gelecekte ulusu manen yoksulluk ukuruna atmlard. Bunlar ekonomik mahkumiyeti kavrayamam bedbaht hayvanlar idi." 184 Atatrk, l Mart 1922'de Meclisi aarken, Tarm ve kyl sorunlarna ilikin olarak unlar sylyordu: "Milletimiz iftidir. Kyl Trkiye'nin gerek sahibi, efendisi, gerek reticisidir. Yediyz yldan beri kann akttmz, kemiklerini yabanc topraklarda braktmz emeini elinden aldmz, fedakarlklarn nankr bir davranla karladmz kylye gereken sayg gsterilecektir. Mutluluk ve refah, kylnn hakkdr. Tarm sektrnn emei, modern iktisadi tedbirlerle en yksek dzeye karlmaldr. Kylnn bilgisini arttrmak, teknik aralar kullanmasn salamak ve emeinin karln vermek, iktisat politikamzn ruhu olacaktr. Tarm rnlerimiz d rekabetten korunacaktr. iftiye tohumluk verilecektir. Ziraat Bankas tarm ara ve gerelerini uygun fiyatla datacaktr. rnlere i piyasada srm salanacaktr. Tarm milli ekonomimizin temelidir.'' l85

6 BATI'NIN IRKILII Batl byk devletlerin Trkiye zerinde kararllkla birletikleri tek nokta, Lozan'a kartlktr. nk Lozan, egemen klnan bugnk dnya sistemine ve buna bal olarak byk devlet karlarna ters den bir mcadelenin rndr. Emperyalizmin yenilgi belgesidir. Lozan' bu nedenle bir trl kabullenemediler. 78 yldr birok yntem denediler ve bu ynde olduka yol aldlar ama Lozan' tam olarak ortadan kaldramadlar. ABD anlamay hl imzalam deil. Bugn okullarnda Trkiye'yi Sevr haritalaryla okutuyorlar. Trkiye iinde kendilerine "Sevr'ci mttefikler" yaratm durumdalar. 21. Yzyla girerken yalnzca Trkiye'de deil dnyann her yerinde "yeni Sevr" anlamalar yapld. Yaplmaya devam ediliyor. Sevr mantnn yeniden geerli klnp gncelletirilmesi nedensiz deil. Emperyalizmi anlatan eski bir yk bu. Ancak Trkiye'nin bu ykdeki yeri ok farkl. Trkler yalnzca 1920 Sevr'ini yrtmakla kalmadlar, sonraki btn Sevr'lere kar kan bir devrimi gerekletirdiler. Bu nedenle hi "affedilmediler". Bat'da, kkleri rkla dayanan bir Trkiye ve Trk dmanl yaygndr ve bu dmanlk tarihsel bir gelenek gibidir. Trkiye'deki Bat karlaryla uyumayan her gelimede bu dmanlk ilenerek sonu atmayla biten politik bir gerilim kayna haline getirilir. Avrupallar bu oyunu iki yz yldr oynayp durmaktadrlar. Trklerin Bat'yla olan ilikileri, 1600 yllk atmalarla dolu bi r gemie sahiptir ve srekli hale getirilen savalar zerine kuruludur Ortaasya'dan gelen kuzeyli Hun aknclar, Bat Roma mparatorluu'nun yklmasna neden olarak kle egemenliine dayal olan lka' sona erdirdiler ve Ortaa dnemini balattlar. Fatih Sultan Mehmet, Dou Roma mparatorluu'nun varlna son vererek zlmeye balayan ve serf egemenliine dayanan Ortaa'n kn hazrlad, Yenia dnemini balatt. Trkler Bat'ya kar, Bat Roma mparatorluu'nun knden 1699 Karlofa Anlamasna dek tam 1300 yl kesin bir stnlk salad. Avrupallarn, Hiristiyanl kullanarak Dou Akdeniz havzasn ve

Dou ticaret yollarn ele geirmek iin dzenledii tam 8 Hal Seferini Trkler gsledi ve onlar yenilgiye uratt. Avrupallar, 2.Viyana Kuatmas'ndan kurtulduklar gn olan 12 Eyll'; "Trk Gn" ad vererek ve Trk dmanln ileyerek, hala kutluyorlar. Avrupal anneler ocuklarn hala, "Trkler geliyor" diye korkutuyorlar. Trk dmanlnn Bat'da hala srdn gsteren en ak belge, Katolik Kilisesine bal talyan piskoposlarnn yayn organ olan L'Avvanire Gazetesi'nde, yazlanlardr. Bu gazete, 3 Ocak 2000 gnl saysnda, Trkiye'nin AB'ne yelii konusunda grlerini aklarken unlar sylemektedir : "Mslman Trkiye'nin AB'ne girmesi kimliimize glge drr. Bu yelik, yan yana byyen Hristiyan gelenekleri ile ekillenen Avrupa medeniyetlerinin temelindeki ittifaklar sarsar. Unutmamal ki 'Avrupal Fikri', bal bana 'Dman Trklere' ve Trkiye'nin ban ektii slam dnyasna kar geliti. Ankara ile yakn ilikiler gelitirmeye evet. Ama farkl tarihi ve kltrel gerekler farkl kalmaldr." l86 Amerikal Senatr Upshow 1927 ylnda Senato'da yapt konumada unlar sylyordu: "Lozan Antlamas, Timurlenk kadar hunhar mthi van kadar sefil ve kafataslar piramidi zerine oturan Cengiz Han kadar kepaze olan bir diktatr'n zekice yrtt politikasnn bir toplamdr. Bu canavar, savatan bkm bir dnyaya, btn uygar uluslara onursuzluk getiren bir diplomatik anlamay kabul ettirnitir. Buna her yerde Trk zaferi dediler... " 187 Amerikal senatrn arpk grleri kendisiyle snrl deildir. Bugn olduu gibi o gnlerde de Bat devletleri, Trkiye ve Trkler'e kar rkla dayal gr ve davranlar resmi politika haline getirmilerdi. Bir baka Amerikal parlamenter senatr King ayn yl senatoda yapt konumada, Trkiye'de kapitlasyonlarn kaldrlm olmasnn dier uluslararas anlamalara aykr olduunu syleyerek; "Trkler cahil, fanatik ve nefret dolu insanlardr" diyordu.188 Harvard niversitesi Siyasal Bilgiler Fakltesi Profesrlerinden Albert B. Hart, retim yeleri arasnda toplad 107 imzal bir metni, senatrlere ve hkmet yetkililerine gndermiti. Bu metinde unlar yazldr: "Trklerin Avrupa ve uygar uluslar erevesinde yeri yoktur. Kemalist rejim mutlaka kecek ve milliyeti Trk Hkmeti'nin amalar asla gerekleme-yecektir. " 189

Bu tr sylemler yalnzca gemite sylenmedi. Trkiye, gcn yitirip Bat'ya balandka, ulusal varlna ynelik sylemler artarak dile getirilmeye baland. Konrad Adenauer Vakf'nn Trkiye danman, Alman Dileri Bakanl'nn finanse ettii Alman Dou Enstits'nn Mdr Udo Steinbach, 15 Eyll 1998 gn Lingen Akademisi'nde verdii konferansta unlar syledi: "Sorun, Atatrk'n bir paa fermanyla yaratt yapay rn Trk Devleti ve Trk Ulusudur. sorun, Kemalizm ve Kemalizmin ulusuluk ve laiklik ilkeleridir. Sorun,uyduruk, zorlama ve yapay Trk Ulusu'dur. Byle bir ulus yoktur. olmadn Trkiye'de yaayan Trk-Krt, Mslman-laik, Alevi-devlet arpmalarnda grmekteyiz. Bu uyduruk ulusu Atatrk nasl kurdu? nce Ermenileri yok ettiler, sonra da Rumlar Krtleri bu gne dek neden yok etmediler bilinmez." 190 Udo Steinbach'in, olaylara "insanlar yok etme" anlayyla bakmas doal olarak yetitii toplumun deer yarglaryla ilgili bir sorundur. Gelikinlikle ilkellii en u noktalarda birlikte yaatmay "baaran" Almanya, dnya siyasetine Hitler'i, "toplama kamplarn" ve "gaz odalar"n armaan etmi bir lkedir. Alman devlet politikas, kkleri eskiye giden ve Udo Steinbech'n "insan yoketme" mantyla rten geleneklere sahiptir. Almanlar bu geleneklerini imdi farkl sylemlerle dile getiriyorlar. Hitler gibi dnya pazarlar iin mcadele ediyorlar ama ona sahip kmyorlar. Herkese inanlmaz gelebilir ama Hitler'in iledii sularn sorumluluunu, Trklerin zerine ykmaya alyorlar; "insanlar yok etmeyi" ve "gaz odalarn" Hitler'in, Trklerden rendiini sylyorlar. "Alman Parlamentosu Bilimsel alma Servisi" adl rgtn, 3 Nisan 2000 gnl raporunda unlar yazyor : "1915 ylndaki soykrmda Alman Nasyonal Sosyalistlerinin 25 yl sonra gerekletirdikleri toplu yok etme metotlar nceden uyguland; 'altrarak yok etme' kurbanlarn hayvan vagonlarnda tanmas ve insafsz tbbi deneyler yapld. Ermeni askerlere ve sivillere tifo virs aland, Trabzon'da Ermeni ocuklar hamam ss verilmi odalarda zehirli gaz ile ldrld. Grnen o ki, Adolf Hitler, Trklerin soykrm hakknda ok iyi bilgi sahibi olmakla kalmam, bunu bir rnek olarak da alm." 191 ngilizlerin ok sayg duyduklar yal Babakanlar Gladstone 19. yzyl sonlarnda Trkler iin unlar sylyordu: "nsanln tek insanlk d tipi Trklerdir" 192 1919 ylnda ngiltere Babakan Lloyd George'un grleri yleydi: "Trkler, ulus olmak bir yana, bir

srdr. Devlet kurmalarnn ihtimali bile yoktur... Yamac bir topluluk olan Trkler, bir insanlk kanseri, kt ynettikleri topraklarn etine ilemi bir yaradr." 193 ABD Bakan Wilson'un istei zerine, 10 Ocak 1917'de biraraya gelen ABD, ngiltere, Fransa ve talya, sava amalarn aklarken Trkiye iin unlar sylyorlard: "Uygar dnya bilmelidir ki. Mttefiklerin sava amalar, hereyden nce ve zorunlu olarak Trklerin kanl ynetimine dm halklarn kurtarlmasn ve Avrupa uygarlna kesinlikle yabanc olan Trklerin Avrupa dna atl masn ierir." 194 Bu aklamadan alt ay sonra ngiltere Babakan unlar sylyordu: "Trkiye, cennet Mezopotamya'y le, Ermenis'tan mezbahaya evirmitir. Mezopotamya Trk deildir, hibir zaman Trk olmamtr. Mezopotamya'da bir Trk bir Alman kadar yabancdr." 195 (Lloyd George'un Mezopotamya dedii yer bugnk Irak ve Gneydou Anadolu'dur.) Benzer sylemler bugn, slupta deiiklik yaplarak youn bir biimde tekrar edilmeye baland. Almanya'da yaynlanan 390 bin trajl Frankfurter Allgemeine Zeitung gazetesinin 6 Ocak 1998 tarihli basksnda yer alan Wolfgang Gnter Lerch imzal yorumda unlar syleniyor: "Krt sorununun kkeninde, Birinci Dnya Sava bitiminde izilen Ortadou haritasnn adaletsizlii vardr. Kriz ve atmalarn kk, Osmanl mparatorluunun paralanmas ardndan oluturulan yeni hukuki statde yatyor... Krtler arzularn Lozan'da Trk milliyetilii nnde gerekletiremediler." 196 CIA eski Ortadou Direktr ve Ulusal stihbarat Konseyi Bakan Yardmcs Graham Fuller yle sylyor: "Kemalizm bitti; Dnyadaki btn liderler gibi o da sonsuza dek yaayacak bir rn veremedi. Oysa ncil ve Kur'an hal veriyor. Bu nedenle, kendisine entellektel gven duyan Trkiye, slm'n gnlk yaamdaki yerini almasn yeniden dnmelidir." l97 Gerekte Trkiye'nin "dncesine" aldran yok. Fuller'in, "slamn gnlk yaamdaki yerini almas" olarak ifade ettii anlayn, slamla bir ilgisinin olmad ve olamayaca aktr. CIA ajannn amac dini siyasete alet etmek ve bu yolla lojistik destek verilerek oluturulan guruplar Trkiye Cumhuriyeti kartlnda kullanmaktr. Bu oyun Trkiye'de 50 yldr oynanyor.

Batnn Trk dmanlna en iyi yant, baard anti-emperyalist eylemle Mustafa Kemal vermitir. 18 Haziran 1922'de syledikleri Bat devletlerinin ne olduunu aka ortaya koyar. Bu szlerden, "dost ve mttefiklerden" bor almak iin IMF ya da AB kaplarnda bekleen bugnk yneticiler ders almaldr. Mustafa Kemal unlar sylyordu: "Ulusumuz, bamszlna vurulan darbeler ve varlnda alan yaralar karsnda gzyalar dkyordu. Dostla dman ayrt edemeyecek bir hale getirilmiti... Karar verildi, hareket balad, artk maskeler atld. Trkiye paralanacak, Trk halk kle, aalk, sefil ve perian edilecekti. Ama bu idi. Bu acmasz amaca ulamak iin akla ve hayale gelmeyen her trl yola bavuruldu. zellikle Bat'nn kimi hkmetleri, kimi politika adamlar bunun byle olmasnda diretiyorlard. Hal da diretiyorlar. Bu biimdeki davranlarn dnyaya ho gstermek ve hatta kendi uluslarnn gznden gizlemek iin bavurmadklar yntem kalmad. Her trl yalan dolan kullandlar. Trkler vahidir, acmaszdr, uygarln gereklerini benimsemeye yatkn deildirler dediler. Asl vahi, acmasz ve saldrgan olan, ortaya attklar iddialar dillerine dolayarak dnya kamuoyunu aldatmaya alan kendileriydi. Baaracaklarn sandlar. nk, Trkiye'nin yaama gcn tmden yitirdii kansndaydla r. Ama tam anlamyla aldandlar. Gerek udur; Kafalarnda bir takm hrsl duygular kaynatranlarn, gerek d zanlarla gerei deitirebilmeleri mmkn deildir. Bugne kadar yeryznde bunu yapabilen olmamtr." l98 Emperyalizmin gerek niteliini her ynyle kavram ve ykse bir anti-emperyalist bilince ulam olan Mustafa Kemal, Byk Taarruz'un hazrlklarnn srd gnlerde 3 Mart 1922'de, Bat'nn saldrgan devletleri iin unlar sylyordu: "stilac ve saldrgan devletler, yerkresini kendilerinin malikanesi ve insanl kendi hrslarn tatmin iin almaya mahkum esirler saymaktadrlar. Sonu olarak iki guruba ayrlmaktadr. Birincisi Dou ki, kendi varln, bamszln artk kavramtr, bu bilinle el ele vermitir. Dier bir gurup daha var ki bunlar srf kendi hrslarn tatmin iin almaktadr. Bunlarn amac zulm ve bask olduu iin, onlar lanetle anmakta kendimizi hakl gryoruz." 199 Ayn yl, askeri sava kazandktan hemen sonra 24 Ekim 1922'de Amerikan "United Press" gazetesine verdii deme Batya hem bir uyar hem bir "meydan okumadr": "Amerika, Avrupa ve Btn Bat dnyas bilmelidir ki,

Trkiye halk her uygar ve yetenekli ulus gibi, kaytsz artsz zgr ve bamsz yaamaya kesin karar vermitir. Bu meru karar ihlale ynelik her kuvvet, Trkiye'nin ebedi dman kalr." 200 Bu aklamadan be gn nce, 19 Ekim 1922'de Trkler hakknda azna geleni syleyen ve Atatrk'e daha nce "asi ve macerac general" diyen ngiltere Babakan Lloyd George, Anadolu'daki baarszl gereke gsterilerek verilen bir gensoru ile Babakanlktan drld. Lloyd George parlamentoda kendisini savunurken unlar sylyordu: "Arkadalar, yzyllar nadir olarak dahi yetitirir. u talihsizlie bakn ki bu dahi amzda Trklere nasip oldu ve benim karma akt." 201 Lloyd George haklyd. Mustafa Kemal yalnzca srad yeteneklere sahip bir komutan deil, bilinli ve kararl bir antiemperyalist ve dnsz bir bamszlk savasyd. Emperyalist sistemi znden kavram ve tm ynleriyle incelemiti. Trk ulusunun yaatt zdeerlere, halkn direnme gcne ve bu gcn somut ifadesi olan Trk Ordusu'na gveniyordu. Snrsz bir yurt sevgisiyle donanm cokulu bir devrimciydi. 12 Eyll 1922 gn zmir'in kurtuluu nedeniyle Trk Ulusu'na yle sesleniyordu: "Akdeniz, askerlerimizin zafer nidalaryla dalgalanyor.. Ordularmzn g ve yetenei dmanlarmza dehet, dostlarmza gven verecek bir mkemmellikte kendini gsterdi. Byk ve soylu Trk Ulusu, bu byk zafer zellikle senin eserindir Anadolu'nun kurtulu zaferini kutlarken size zmir'den, Bursadan, Akdeniz ufuklarndan ordularmzn selamn sunuyorum. " 202 zmir'e girilmi ve zafer kazanlmt ama bata ngiltere olmak zere Batllar, Trk Ordusu'nun anakkale'ye ulamasn ve Trakya'ya gemesini nlemeye alyor, bunun iin birliklerini sava durumuna getiriyor ve dominyonlarndan asker toplamaya alyordu. ngiliz Hkmeti, stanbul'daki General Harington'a, Trk Ordusu'nun anakkale'deki "tarafsz blgeye" girmesi halinde, "iki tmeni daha seferber ederek" kar koyma emrini vermi ve 23 Eyll 1922 gn tilaf Devletleri Mustafa Kemal'e askeri harekatn durdurulmas ynnde bir nota gndermiti. Ancak, Mustafa Kemal, bunlara aldr etmiyor ve Trk Ordusu ayn gn, ngiltere, Fransa ve talya'nn "tarafsz blge" ilan ettii blgeye giriyordu. Askeri harekatn srd o kritik gnlerde Mustafa Kemal, Chicago Tribn gazetesi muhabiri John Cloyton'a zmir'de u aklamay yapyordu : "Misak Milli snrlarmz gerekletirmeye kesin kararlyz. Btn Trk

topranda gerek bamszlk istiyoruz. Bizim iin kapitlasyonlar artk mevcut deildir.." 203 Atatrk, Emperyalizme kar kararl tavrn sylemde brakmaz ve saptamalarn yaam boyunca srdrd aktif mcadelenin eylem klavuzu haline getirir. Sylediini yapar, yapmayaca eyi sylemez. Mcadele sreci iinde affetmedii tek ey; uluslarn varlklarna ve gelime isteklerine ynelik baskc ve smrgen hareketlerdir. 16 Mart 1923'te Adana Trk Oca'nda yapt konumada unlar syler: "Uluslarn kalbinde duygusu olmal. Bu geliigzel bir deil, yaamna, rahatna, zenginliine dman olanlarn yapabilecekleri zararlar yok etmeye ynelik bir tr. Btn dnya bilmelidir ki, kapmzda byle bir dman olduka, onu balamak elimizden gelmez gelmeyecektir. Dmana acma; acizlik ve zayflktr. Bu insanlk gstermek deil, insanlk zelliklerinin sona eriini ilan etmektir. 204 Ayn yl 31 Ocak'ta syledii szler, ondaki anti-emperyalist bilincin dzeyini gsterir; "Bizim cmz zalimlerin zulmne kardr. Onlarda zulm duygusu lmedike, bizde de duygusu srecektir." 205 Mustafa Kemal Bat'nn ne olduunu iyi bilir ve onunla, lene dek bamllk douracak herhangi bir iliki kurmaz. Bat'nn eritii toplumsal dzeyi, ekonomik ve kltrel gelikinlii hedefler ama takliti bir bamlla asla izin vermez. Trk toplumunun zgn yapsn, tarihsel zelliklerini bilir. adalamadan yanadr, "Batc" deildir. Bu tutumu, Trkiye Cumhuriyeti Devleti'nin resmi politikas haline getirir. Aralk 1921'de Bat ile ilgili szleri, anlaynn en zl ifadesidir; "lkbahara dek ay iinde bu silahlar elde edemezsek diplomasi kanallaryla bir zm yolu aramak zorunda kalacaz. Bunu arzu etmiyorum. Biliyorum ki Bat ile uyuma Trkiye'nin kanlmaz olarak kkletirilmesi anlamna gelecektir." 206Atatrk, 1938'e dek ezilen uluslarn yannda yer ald ve bu tutumunu kararl bir anti emperyalist olarak somut uygulamalar haline getirdi. 1933 ylnda unlar sylyordu : "Bugn, gnn aardn nasl gryorsam, uzaktan btn Dou uluslarnn da uyann yle gryorum. Bamszlna ve zgrlne kavuacak olan pek ok karde ulus vardr. Onlarn yeniden douu, kukusuz ki ilerleme ve refaha yakn olacaktr. Bu uluslar btn glklere ve btn engellere karn muzaffer olacaklar ve kendilerini bekleyen gelecee ulaacaklardr. Smrgecilik ve emperyalizm, yeryznden yok olacak ve yerlerine

uluslar arasnda hibir renk, din ve rk fark gzetmeyen yeni bir uyum ve ibirlii a egemen olacaktr." 207 Bu szler, in, Hindistan ve Vietnam devrimlerinin haberini veren szlerdir. Mustafa Kemal amalarn saptayp mcadeleye balayaca gnlerde tam anlamyla yalnzd. Bat devletlerine zellikle ngiliz donanmasna kar kmak, Trk toplumunun hemen tm kesimlerinde, "dnlmesi bile tehlikeli" bir intahar giriimi olarak grlyordu. rnein nl air Yahya Kemal; "Ah paralamasalar... bari ngilizler vatanmz toptan alsalar... Msr gibi olsak!" 208 diye kvranyordu. smet nn bile stanbul'dan yazd mektupta, Mustafa Kemal'i Amerikan mandasn kabul etmesi iin iknaya alrken unlar yazyordu"Btn lkeyi, paralamadan bir Amerikan denetimine brakmak yaayabilmek iin tek uygun are gibidir."209 smet nn benzer bir mektubu l Haziran 1919 tarihinde Kazm Karabekir'e gnderir. Bu mektupta unlar yazar: "ounluk diye ifade olunabilecek bir kitle de (yahut benim tandklarmn ounluu) Amerikan mandasn, paralanmam bir Trkiye'yi toptan zerine almak zere tercih ediyorlar. te tarafta bu ilere karar verenler ne bize soruyorlar, ne bizi dnyorlar. Avrupa milletlerinde Trkiye'yi istila hrs kudurmu bir ekil ald." 210 Mustafa Kemal'in Bamszlk konusundaki grleri bellidir. "Ben yaayabilmek iin mutlaka bamsz bir ulusun evlad olmalym. Bu nedenle ulusal bamszlk bence bir yaam sorunudur. Ulus ve lkenin yararlar gerektiinde tm insanl oluturan uluslardan her biriyle uygarlk gerei olan dostlua dayal ilikilere byk bir duyarllkla deer veririm. Ancak, benim ulusumu tutsak etmek isteyen herhangi bir ulusun, bu isteinden vazgeinceye dek amansz dmanym." 211 Mustafa Kemal iin bamszlk ve zgrlk, bireyin kiisel haklaryla snrl olan bir sorun deildir; toplumsal ve ulusaldr. O'na gre, ulusu oluturan bireylerin bamsz ve zgr olabilmeleri iin, iinde yaadklar toplumun da bamsz ve zgr olmas gerekir. 1921 ylnda syledii u szler, yaam boyunca srdrd mcadelenin temel dorultusudur: "Bence, bir ulusta eref, onur ve namusun ve insanln oluup varln srdrmesi, o ulusun zgrlk ve bamszlna kesin bir biimde sahip olmasyla mmkndr. Ben kiisel olarak ileri srdm bu niteliklere ok nem veririm. Ve bu niteliklerin kendimde var olduunu ileri srebilmem iin, ulusumun da

ayn niteliklere sahip olmasn ana koul bilirim. Ben yaayabilmek iin mutlaka bamsz bir ulusun evlad olmalym." 212 Atatrk'n ulusal bamszla verdii nem, Trk ulusuyla snrda deildir. "Sahip olduum tek servetim Trk olmamdr" 213 diyerek Trklyle vnr ama dnyadaki tm uluslarn bamsz ve zgr olmasn ister. lmnden bir yl nce 1937 ylnda unlar sylyordu "nsan bal olduu ulusun varln ve mutluluunu dnd kadar, btn dnya uluslarnn huzur ve refahn dnmeli ve kendi ulusunun mutluluuna ne kadar nem veriyorsa, btn dnya uluslarnn mtluluunada hizmet etmek iin elinden geldii kadar almaldr."
214

Bugn Trkiye'de ne yazk ki, "ulusal bamszl bir yaam sorunu sayan" ve bu uurda dmanlarnn gcne bakmadan mcadeleye atlan bir Mustafa Kemal yok. Trkiye'nin bugn getirildii noktay gstermesi asndan son elli yl iindeki bir ka gelimeyi hatrlatmakta yarar var... Cumhurbakan smet nn ABD ile imzalanan yardm anlamas nedeniyle, 12 Temmuz 1947 gn yapt radyo konumasnda unlar sylyordu: "Byk Amerika Cumhuriyeti'nin, lkemiz ve ulusumuz hakknda beslemekte olduu yakn dostluk duygularnn yeni bir rneini tekil eden bu sevinli olay (yardm anlamas) her Trk candan alklamaktadr." 215 nn, "Byk Amerika Cumhuriyeti'nin lkemiz ve ulusumuz hakknda besledii yakn dostluk duygusunun" ne olduunu 1962'deki Kbrs Bunalm srasnda ABD Bakan Johnson'n kendisine gnderdii mektupla anlayacak ve "yeni bir dnya kurulur, Trkiye orada yerini alr" diyecektir. Amerikan donanmasnn Missouri Zrhls, 5 Nisan 1946 gn stanbul'a geliyor ve byk trenlerle karlanyordu. O gnlerde TBMM'de inanlmaz konumalar yaplyor, Atatrk'n tm yaamn adayarak salad tam bamszlk, ulusal onur gibi kavramlar adeta yok saylyordu. Babakan kr Saraolu, o gnlerde, ABD'ye 4.5 milyon dolarlk borcun denmesi zerine yapt konumada unlar sylyordu: "Hepimiz inanyoruz ki biz bu paray vermekle borcumuzun yalnz maddi ksmn dyoruz. ABD'ne bir de manevi borcumuz vardr ki onu da, hrriyet, adalet, istikll ve insanlk

davalarnda Amerika'nn bulunduu saflarda bulunmak suretiyle demeye alacaz." 216 Ayn gnlerde, CHP stanbul milletvekili Hamdullah Suphi Tanrver ve CHP Bursa milletvekili Muhittin Baha Pars ise Meclis'te unlar sylyorlard: H.Suphi Tanrver; "Dnyaya k nereden geliyor ? Bu n bir kayna var. Ik Amerika'dan geliyor. mit nereden geliyor, Amerikadan geliyor."217 M.Baha Pars : "Bugn bu byk milletin, Amerika'nn insanla yapt yardm hatrlayp teekkr ederken, peygamber gibi temiz ve kusursuz Roosvelt'i ve onun halefi olan kymetli devlet ve millet adam Truman' hrmetle selamlarm." 218 3. Cumhurbakan Celal Bayar, seim almalar nedeniyle 20 Ekim 1957'de Taksim meydannda yapt konumada yle diyordu: "Otuz yl sonra Trkiye kk bir Amerika olacaktr." 219 Ayn Celal Bayar 25 Ocak 1954 gn resmi gezi iin gittii Washington'da yapt bir basn toplantsnda ABD yetkililerine unlar sylyordu: "Trk milletinin satn alma gcnn artmas ve yaama standartlarnn ykselmesiyle, lkemiz mamul maddeler ve tketim mallar iin byk bir pazar durumuna gelecektir. Trkiye'ye harcanan her dolar, verimli bir topraa ekilmi refah ve bereket filizleri verecek bir tohum gibidir.'' Trk Dileri Bakan Fatin Rt Zorlu, Lizbon'da Trkiye'nin NATO'ya kabul toplantsnda yapt konumada unlar syledi. "Karnzda byk istekle ve kaytsz artsz ibirlii zihniyetiyle hareket etmeyi ilke edinen bir Trkiye bulacaksnz." 221 Gerekten de yle oldu. "Kaytsz artsz ibirlii zihniyetiyle hareket etmeyi ilke edinen hkmet, Trk Ordusu'nun hemen tamamn, Korgeneral rtbesinde bir Amerikal komutann emri altnda NATO'ya verdi. Trkiyenin kararna o zamanki NATO yetkilileri bile armlard. Oysa Mustafa Kemal henz yetkili bir komutan bile deilken, 1917 balarnda Enver Paa'ya gnderdii bir raporla, Trk Ordusu'nun bana getirilen Alman Komutan Falkenhayn'nn ordunun bandan alnmasn isteyerek grlerini yle dile getirmiti: "Falkenhayn grevden alnmad srece lke btnyle elimizden karak bir Alman smrgesi durumuna girmi olacaktr. Falkenhayn, Anadolu'dan getirdiimiz (Suriye-Irak cephesi) son Trk kanlarn da kullanacaktr." 222 ABD Dileri Bakan Muskie, 12 Eyll 1980 akam bir mzikal seyretmekte olan Bakan Carter' telefonla arar ve kendisine u bilgiyi

iletir: "Trk ordusu komuta heyeti ynetime el koymutur. Herhangi bir kaygya gerek yoktur. Kimlerin mdahale etmesi gerekiyorsa onlar mdahale etmitir." 223 Ufuk Gldemir, "Texas, Malatya" adl kitabnda u bilgiyi veriyor; "CIA personel biyografisine gre Turgut zal, gelmi gemi en Amerikan yanls Trk Lideridir." 224 Toplumsal muhalefetin ykseldii 70'li yllarda, "topra ileyene suyu kullanana" vereceini aklayan ve "ne ezilen ne ezen insanca haka bir dzen" kuracan syleyen dnemin sert sylemli "solcu" politikacs Blent Ecevit, Celal Bayar'n 1954'deki "ABD ziyaretini" aratmayan medya gsterileriyle gittii Amerika'dan, 2 Ekim 1999 gn geri dnd. Ecevit, Esenboa Havaalan'nda yapt basn toplantsnda unlar syledi: "Clinton Avrupa Savunma ve gvenlik kimliine ilikin grlerimizi desteklediini bir kez daha belirtti. Kosova gibi blgesel konularda da gr alverii yaptk. Blgesel itilflarn zmnde Trkiye-ABD ibirliinin katksn vurguladk. Ziyaretimiz bu nemli mttefikimizle daha yakn ibirliinin temelini hazrlamtr. ok olumlu bir gezi oldu, yurdumuza olumlu bir izlenimle dnm olmaktan mutluluk duyuyorum. Trkiye ile ABD stratejik bir partnerdir. 225 (Partner: erik, ortak, hissedar, kar ya da koca, dans arkada dam ve kavalye, tiyatro ve sinemada rol arkada, tenis ve kat oyunlarnda oyun arkada - Oxford Ansiklopedik Szlk - Sabah Yaynclk). ABD - Trkiye ilikilerini, stratejik ortaklk olarak gren bir baka devlet yetkilisi, Anayasa Mahkemesi eski Bakan ve imdiki Cumhurbakan Sn. Ahmet Necdet Sezer'dir. Sezer, 25 Mart 2001 gn Washington'da yaplan Amerikan-Trk Konseyi toplantsna gnderdii kutlama mesajnda, Trk-Amerikan stratejik ortaklnn 1980'den sonra "nne kan zorluklara dayand" ve daha da "kapsaml" hale geldiini ileri srerek unlar syledi : "Son yirmi yl dnyaya nemli deiiklikler getirdi. Souk savan sona ermesi jeopolitik ilikilerin deerini arttrd. Ancak bu dnemde TrkAmerikan ortakl nne kan zorluklara dayand gibi kapsaml bir stratejik ortakla ilerledi." 226 Kuzey Irak'ta "Blgesel bir ynetim birimi olarak Krt Federe Devleti" nin kurulmas iin Barzani ve Talabani ile yapt Washington toplantsna Trkiye'yi armayan, Trkiye'ye, "AB Ordusu" konusunda NATO'daki veto hakkn kullanmamas iin bask yapan, PKK'ya Washington'da bro ama izni veren, Fetullah Glen'i arlayan ve dnyann tmn kapsayan

hegemonya peindeki sorunlar bol bu lkeyle; hangi 'oyun' da partner, erik, ortak, hissedar olunacan, Trk halkyla birlikte hep beraber greceiz. Ecevit ve Sezer'in stratejik partner olarak setii ABD'nin nasl bir partner olduunu, bu partneri ynetenlerin dnyaya nasl baktklarn, karlar iin neler yapabileceklerini ve bu karlarn Trkiye'den ne denli uzak olduunu anlatabilmek iin acaba ne yapmak gerekir? Gerekleri insanlara nasl gstereceiz? Milyonlarca insann yaamnda somutlaan skntl gerekleri, kara ve gce dayal kresel eylemi ve bir insanlk gerei olarak bu eyleme gsterilmesi gereken tepkiyi. Blent Ecevit'e nasl ve kim anlatacak? Bizden daha ok dinlenir dncesiyle ABD Dileri Bakan Madeleine Albright'n, Amerika'nn ne olduunu ve gelecekten ne beklediini anlatan u szlerini anmsatmakta yarar var: "Biz dnyann en gl devletiyiz. Yeryznn en nemli unsuru olarak dnyay ocuklarmz, torunlarmz ve tabii bizim kurallarmza uyan dier lkelerin insanlar iin daha gvenli hale getirmek amac ile gereken hereyi yapacaz" 227 Ecevit'in "Stratejik partneri" ABD ite budur. 1999 ylnda Babakan olarak gittii Amerika'y "Stratejik Partner" ilan ederek IMF'nin tm isteklerini eksiksiz yerine getiren ve bu konuda gsterdii "performansla" herkesi artan Blent Ecevit, daha bir yl nce 1998 ylnda Babakan Yardmcsyken Hrriyet Gazetesi'ne eiyle yapt ziyaret srasnda ABD hakknda unlar sylyordu: "Amerika'y bizi yakndan ilgilendiren konularda bizimle diyalog kurarak politika oluturmaya altrmalyz. Onlar bize danmadan, bizim iin yaamsal konularda politika oluturuyorlar ve bizim kendilerini destekleyerek pelerinden gitmemizi istiyorlar. 1974 ylnda haha ekimi yasan kaldrmaya karar verdiimizde Amerikal yetkililer 'stanbul'u bombalarz' dediler. Buna ramen uygulamay balattk. yle tedbirler aldk ki ABD bir ey diyemedi. ABD'ne direnilemez diye birey yok" 228 Blent Ecevit'in "Amerika'y yeniden kefetmesi" ya da Trkiye'de gc artmakta olan neo-Amerikan rzgarlardan etkilenmesi, dengesi bozuk politik davranlar da beraberinde getiriyor. Uzun yllar Bat Avrupa, zellikle de skandinav sosyaldemokratlaryla arasnda "su szmayan" Sayn Ecevit, birdenbire tm Bat Avrupa'y rklkla sulad. zel Bakent niversitesi'nin 1999 yeni renim ylnn alna katlan Ecevit, burada yapt

konumada, Trkiye'nin AB'ne yeliinin nnde en nemli engelin "rklk" olduunu belirterek unlar syledi: "Trk halknn gnlnde ve bilincinde rk kavram yoktur ama Bat Avrupa rkdr." 229 Ecevit, Bat Avrupa'y rk ilan ederken "Irk Avrupa"ya, AB'ne girmek iin ulusal dnler vermeye devam etti; bu yndeki karar ve uygulamalara imza atmaktan ekinmedi. Kbrs ve Ege, Katlm Ortakl Belgesi'ne n art olarak alnnca yine kzd ve Kasm 2000'de "Avrupa bizi aldatmtr" dedi.230 Ancak, Nice Zirvesi'ne katlp aldatldn syledii metne imza att. IMF'nin hazrlad "9 Aralk Enflasyonu Drme" programn, "amzn son ekonomik mucizesini yaratyoruz"231 diyerek cokuyla uygulamaya soktu ve 15 ay boyunca IMF isteklerini eksiksiz yerine getirdi. Bu program, 20 ubat 2001 mali bunalmyla Trk ekonomisini kertince, bu kez, "IMF den gelen hereyi kaytsz artsz doru gibi kabul etmemiz sz konusu olamaz" 232 biiminde aklamalar yapt ancak daha sonra yine IMF programlarn tam olarak uygulad; stelik Dnya Bankas'ndan "Bakan" ithal ederek. lgin bir "deiim" srecinde olan Ecevit'in "ruh hali"ni kavrayanlardan birisi de, "byk medya"nn popler ismi Mehmet Ali Birand, Posta gazetesindeki kesinde, "Ecevit Kompleks Duymadan Yryor" balkl yazsnda unlar sylyor: "Blent Ecevit, herkesi artmaya devam ediyor. Son birka yldr ortaya koyduu performans ile bambaka bir Ecevit olarak karmza kyor. stelik, hi de kompleks duymuyor." 233 Blent Ecevit, kimi insanlar iin, artc bir deiim iindedir; kimileri iin de, yllar nce edindii "performans" imdi aa karmaktadr. Hangi k doru olursa olsun grnen gerek udur; Blent Ecevit, dn sylediinin bugn tersini yapmaktadr. Bunu kendisi de gizlemiyor. Tekstil verenleri Sendikas Bakan Halit Narin, tekstil sektrnn ok zor durumda olduunu ve ithalata kar koruma nlemleri alnmasn istediinde, Blent Ecevit'ten u yant ald: "1980 ncesindeki Blent Ecevit gibi konuuyorsunuz. Bugn artk korumac tedbir olmaz." 234 Deien ve gelien zelliiyle yaam ne kadar ilgin bir sre. "Serbest ticaretin" ve "liberalizasyonun" nde gelen savunucularndan Halit Narin korumac, bir zamanlarn "solcu" Babakan Blent Ecevit ise ar atak bir "serbest piyasac" oluyor. Cumhurbakan Sleyman Demirel Trk dareciler Dernei'nin 10 Ocak 1999 gn yaplan kutlama treninde unlar syledi: "Bizim

korkumuz, biz niter bir devletiz, acaba niter devlete zarar gelir mi diye biz eyalet sistemini dnemiyoruz. Eyalet sistemini dnemediiz iin de merkeziyetilie saplanmz." 235 Bir baka Cumhurbakan Turgut zal'da, "federasyondan ve yerel ynetimlere yetki devrinden, Krte televizyondan" bahsediyordu. Oysa Atatrk devletin yaplanmas ile ilgili olarak 1931 ylnda unlar sylyordu: "Devrimimizin btn sonularn, her snftan halkn gvenliini, ulusal dzen ve i gvenlii; adliyesi ve yasalar ile koruyan ve hibir olay ya da etki ile sarslmayan bir hkmet otoritesi kurmak ve iletmek ilerimizin temelidir. Hkmet her yerde tekilat ile, ahslar ile, yetki ve grevleri ile kuvvetlendirilmeye muhtatr. Zaman zaman etkisini gsteren eitli verel akmlarn dourduu ok saydaki il tekilat bir ok noktalardan zararldr... Valiler ordudan baka btn devlet tekilatnn ba olmaldr. Yasalar valiye, ili dahilindeki btn iler zerinde etkili olacak bir nfuz ve yetki salamaldr." 236 7 Mays 1935 ylnda Ulus Gazetesi'nde konuyla ilgili grlerini yle aklyordu: "Trk ulusunun ynetim biimi kuvvetler birlii esasna dayanr. Egemenlik birdir. Kaytsz artsz milletindir..." 237 Mustafa Kemal'in szn ettii "kaytsz artsz millet egemenlii" kavram; sradan bir sz ya da "gnn koullarnn gerekli kld" bir siyasal sylem deildir. Bu kavram, her snftan geni kitlelerin, ulusal birlik temelinde gnencini hedefleyen ve derinlii olan demokratik bir anlay ifade eder. Parti ad verilmi halktan kopuk oligarik yaplarn, ilkel bir parlamenterizmin seim oyunlaryla ynetime tad, "ynetici" grnml kar guruplarnn, onun ynetim anlaynda yeri yoktur. Ona gre "halka ve ulusa hizmet" esastr. Demokratik kurumlar toplumsal yaamn her alanna yaymak iin kararl ve devrimci bir eylem iindedir. Demokrasi adna demokratik geliimin yozlatrlmasna gzyummaz. "Egemenliin" gerek anlamda "milletin elinde" olmasn salar ve bu konuda asla dn vermez. "Bu lkeyi ynetmek isteyenler, lkenin iine girmeli ve bu milletle ayn koullar iinde yaamaldr ki ne yapmak gerektiini ciddi olarak hissedebilsinler " 238 "lkeyi gezmeli, milleti tanmal. Eksii nedir, grp gstermeli. Milleti sevmek byle olur. Yoksa lfla sevgi fayda vermez" 239 "Bir milletin ynetiminden sorumlu bulunan yneticilerin kiisel ihtiraslar kiisel ekimeleri milli ve vatani grevlerin gerektirdii yksek duygularn zerine kan lkelerde, dalmaktan ve batmaktan kurtulmak mmkn deildir." 240 "Milletimiz

siyasi partiler, siyasi partilerin ihtiraslar ve onlarn ekimeleri yznden ok byk zararlara uramtr Milletin kendi karlar unutturulmutur. unun bunun karnn hizmetine konmutur. Bizim muhta olduumuz parti, btn lke fertlerinin el ele vererek alacaklar bir partidir. Bu ama dndaki partiler hrs, kar ve apulcu partileridir. Biz yle bir parti yapacaz ki, bundan btn milletin, hi ayrm gzetmeden herkesin karn ve hayat nedenlerini, mutluluunu grev edinebilsin." 241 "Aznlk ounluun bilgisizliinde kar ararsa genel felaket kesindir. imdiye dek izlenen yntem ne yazk ki, aznln karlarn salamaya ynelikti. Millet, memleket be on kiinin mutluluu ve zenginlii iin, be on kiinin zevk ve elencesi yznden bu duruma gelmitir." 242 "Memleket ilerinde, millet ilerinde, gerek ilerde duyguya, hatra, kardelie ve dostlua baklmaz" 243 "Memleket tam bir birlie muhtatr. Sradan politikaclkla milleti blmek ihanettir." 244 Mustafa Kemal Atatrk bunlar sylyordu. Bu sylemler szde kalmam ve Kemalizmin 1939'a dek sren 15 yllk aktif iktidar dneminde devlet politikas olmu ve sylenenler eksiksiz yaama geirilmitir.

7 ESK OYUNLAR VE BATI'NIN DEMOKRATLII Gelimi Bat lkeleri, Ortadou'ya ynelik hegemonya isteklerini hala beyz yllk smrgecilik geleneklerine dayal yntemlerle gerekletirmeye alyorlar. Ortadou ve Trkiye'de, feodal gerilik iindeki Krt airetlerini kullanarak blgedeki etnik yaplar, atmaya dayal d politikalarnn bir paras haline getiriyorlar. hmal edilmi ve yeterince zlememi olan yerel ekonomik ve sosyal sorunlar kullanarak, ayrmcla ve blcle dayanan bilinen ilkel oyunu bugn bir kez daha oynuyorlar. Batllar, Krtler ve Siyasi "slm" zerine kurduklar Ortadou politikalarn, bugnk tutumlarnn hemen aynsyla Mustafa Kemal'e kar da uygulamlard. stanbul'daki ngiliz Yksek

Komiseri Sir A. Calthorpe, 1919 sonlarnda, Dileri Bakan Lord gnderdii gizli raporda yle diyordu: "Binba Noel (Krtleri kkrtmaya alan ngiliz ajan), Krt efleriyle gr birliine varrsa, bundan byk faydalar salayacan sylyor... Krtler henz Mustafa Kemal'e kar ayaklanmadlar ama Noel bunu baaracandan emin. " 245 Ancak Mustafa Kemal, Noel'in ne iler evirdiini yakndan izlemektedir. Samsun'a kndan 34 gn sonra 24 Haziran 1919'da Kazm Karabekir'e ektii telgrafta unlar syler: "Noel adndaki bir ngiliz binba. Urfa'dan Siverek yoluyla Viranehir'e giderek airet reisleriyle grm ve Urfa'ya dnmtr. Trkiye hakkmda ok kt propagandalar yapmtr. Airet reislerinden ald karlklar kendisini pek memnun etmemitir. Krtler, kaytsz koulsuz devletten ve Trk kardelerinden ayrlmayacaklarn ve bu uurda son nefeslerine kadar mcadeleye ve yaamlarn feda etmeye hazr olduklarn sylemilerdir. Ad geenin vermek istedii byk miktardaki paray kabul etmemiler, bylelikle vatanseverliklerini ve namusluluklarn gstermilerdir." 246 Mustafa Kemal ngiliz oyununa gelmeyen airetleri, ulusal bamszlk mcadelesine kazanmak iin youn aba harcamtr ama kabilecek Krt isyanlarna kar da, olanakszlklara karn nlem almay ihmal etmemitir. 17 Haziran 1919'da yine Kazm Karabekir'e ektii telgrafta unlar syler: "Diyarbakr'daki Krt kulb, ngilizlerin kkrtmasyla ngilizlerin korumasnda bir Krdistan kurulmas amacn gtt iin kapatlmtr. yeleri hakknda yasal kovuturma yaplyor. Tannm Krt beylerinden aldm ok saydaki telgraflarda datlan Krt Kulbnn hibir Krt temsil etmedii, bir ka serserinin giriimlerinin sonucu olduu, vatan ve ulusun tam bamsz ve zgr yaamas iin her trl zveride bulunmaya hazr olduklar ve her konuda buyruklarmz bekledikleri bildirilmektedir... Ben Krtleri ve bir z karde olarak tm ulusu bir nokta evresinde birletirmek ve bunu cihana, Mdafai Hukuku Milliye Cemiyetleri araclyla gstermek kararndaym." 247 Noel, o gnlerde Krtler zerinde fazla etkili olamad. i, Elaz Valisi Ali Galip ile birlikte Sivas Kongresi'ni basmaya kadar gtrd. Ancak bunda da baarl olamad. Mustafa Kemal Kongre'de konuyla ilgili u konumay yapt: "ngilizlerin amac, para ile lkemizde propaganda yapmak ve Krtlere Kurdistan kurma sz vererek onlar

aleyhimize ve bize kar suikast dzenlemeye yneltmek olduu anlalm, kar nlemler alnmtr." 248 Atatrk ngiliz gizli belgelerini sanki okumu gibi durumun zelliklerini ileri bir politik ngryle saptam ve blgeye ynelik d mdahaleleri titizlikle izleyerek gerekli nlemleri gecikmeden almt. Olumlu ya da olumsuz hibir gelimeyi gzard etmemi, konuyu tam anlamyla ulusu bir tutum, devrimci bir kararllk ve yaratc bir nlemler dzeniyle ele almtr. lk Krt ayaklanmas, zmir'in igalinden 4 gn, Mustafa Kemal'in Samsun'a, kndan bir hafta nce, 11 Mays 1919'da meydana geldi. Midyat'n gneyindeki airetlerin reisi olan Ali Bat, bir Krt Devleti kurmak amacyla, Mardin, Savur, Cizre, Nusaybin blgesinde ayakland. Ankara Hkmeti'nin kurulmasndan sonra bu tr ayaklanmalar arka arkaya ortaya kmaya balad. 6 Mart 1921 gn balayan Kogiri ayaklanmas, Yunanllarn Bursa'dan saldrya gemelerinden iki hafta nce ortaya kt. 7 Austos 1924'de balayan Nasturi ayaklanmas, ngiltere'nin Musul sorununun ele alnmas iin, Milletler Cemiyetine bavurmasndan bir gn nce balamt. 1925'deki eyh Sait ayaklanmasnn zamanlamas da, Milletler Cemiyeti Aratrma Komisyonu almalaryla balantlyd. 1925 ylnda, Badat'taki Fransz Yksek Komiserlii, Paris'e gnderdii gizli raporda unlar yazyordu: "eyh Sait ayaklanmas kendiliinden birdenbire ortaya kmad. Krdistan dalar yabanclarn kkrtmas ve destei ile ayakland. Bu blgede ortaya kan olaylar, ngilizlerin uradklar yenilgiden sonra hi affetmedikleri Mustafa Kemal'e ve Ankara'daki Meclise kar yrttkleri siyasetin bir parasdr. Krt ayaklanmas bundan daha iyi koullarda patlak veremezdi. Ayaklanma, Trkler'in Musul zerindeki iddialarn aratran komisyonda, Trklerin kendi topraklarndaki Krtler arasnda bile huzuru salayamayacan gsterecekti" 249 ABD'nin stanbul Yksek Komiseri Amiral Bristol ise, Washington'a gnderdii 20 ubat 1922 tarihli raporunda unlar yazyordu: "... imdi Kurdistan. Mezopotamyann nl petrol yataklar nedeniyle yabanc entrikalar balad iin kukusuz ciddi sorunlar yaratabilecektir. ngilizler herhalde Krdistan' denetim altna almak iin, Krtleri Trklere kar kullanmak isteyecektir. Bat'daki sava Trklerin lehine biterse, Trkler yetenekli komutanlar vastasyla Krt sorununa son verebilir. ngilizler kukusuz bu durumu

bilmektedirler. Gene de Krt sorunu ile megul olduu srece, Mustafa Kemal'in Musul'a el koyamayacan dnmektedirler. Dolaysyla Krtlk hareketini desteklemektedirler." 250 Batl devletlerin Krtleri politik ara olarak kullanmalar, Musul'un Trkiye'den koparlmasndan sonra da devam etti. 2. Dnya Sava'na dek Trkiye, Kuzey Irak ve ran'da ardarda meydana gelen hemen tm Krt ayaklanmalarnda Batllarn ilgi ve destei vard. ngilizler daha o gnlerde 300 km'lik boru hatt demiler bir milyon litrenin zerindeki petrol hergn Basra Krfezi'ne aktyorlard.251 Bu zenginliin ne pahasna olursa olsun elde tutulmas gerekiyordu. Bunun iin Trkiye'de gl bir ulusal devlet istemiyorlar ve manda ynetimiyle kendilerine baladklar Irak, Suriye ve Lbnan'da Arap milliyetiliinin gelimesini nlemee alyorlard. Blgedeki karlar iin, airet ve tarikat yaplar iinde son derece geri bir yaam sren yre halkn kullanmak onlara kolay geliyordu. Kuzey Irak ve Gneydou Anadolu'yu kapsayan bir Krt Devletini Sevr'de kabul ettirmiler ancak Trk devrimcileri bu oyunu, stelik Anadolu'da yaayan Krtleri de yanlarna alarak Lozan'da bozmulard. ABD, ah'n devrilmesi ve Saddam iktidar nedeniyle ran ve Irak'ta etkisini kaybetmitir. Trkiye'nin Gneydou olaylarn bastrma kararllndan ve 28 ubat srecinden rahatszdr. Ortadou'nun genel denetimi iin yeni bir sse gereksinimi vardr. Kuzey Irak'ta bir "Krt devleti"nin ya da benzer nitelikte bir "zerk ynetim"in peinde olmasnn nedeni budur. Bu istek 70 yllk eski bir ngiliz hikayesidir. Enternasyonalin yayn organ International Press'in Londra muhabiri; 5 Austos 1930 gnl gazetede unlar yazyordu: "Irak'taki Krtler, Musul petrol blgesinde yaamaktadrlar. Temkinli adamlar olan ngilizler, bu blgeleri gerektiinden fazla glk kmadan Irak'tan koparmak iin, buralarda bir eit 'Krt zerklii' oluturmalardr. Ama; kuzey Irak'n yani bu 'zerk' Krdistan'n, boyunduruk altndaki Krtlerin zlemini ekecekleri ve ngiliz propaganda ve istihbarat servislerinin Trkiye, Suriye ve ran Krtleri zerinde alma yapabilecekleri bir merkez oluturmaktr." 252

Batllar, hzla glenerek blge lkeleri zerinde yol gsterici bir etki yaratan Trkiye ile ulusu eilimler iine giren Arap lkelerine kar, Krtleri kullanmaya devam ettiler. Trkiye'de 1919 1930 arasnda; Ali Bat (1919), Kogiri (1921), Nasturi (1924), eyh Sait (1925), Sasan (1925), Ar (1926 ve 1930), Koua (1926), Zeylan (1930), Oromar (1930), Dersim (1937) ayaklanmalar ile Rokotan ve Roman (1925), Biar (1927), Tendrk (1929), Savur (1930) ve Plmr, Tedip (yola getirme) harekatlar meydana geldi. Batllar, Trkiye'nin snrlar dnda kalan Krtler zerinde de eitli oyunlar oynamlardr. Bu oyunlara verilebilecek en arpc rnek, Irakl Krt lider eyh Mahmut Berzenci'ye yaplanlardr. Irak, Trkiye'den koparldktan sonra ngiliz Manda ynetimine girdi. Badat'daki Arap yneticiler, ne zaman ngiltere'ye kar, ynetim yetkilerini arttrmak isteseler, ngiliz'ler hemen Kuzey Irak'a koar, para, silah ve siyasetle Berzenci'ye ular ve Krtlerin youn olduu yerlerde ayaklanma balatrlard. Ayaklanma geliip Badat ynetimi zor duruma dnce, ngilizler isteklerini Irak'ta tam olarak uygulatrlar; istekleri yerine gelince de bu kez, Badat ynetimiyle birleip ayaklanmay bastrrlard. Berzenci yakalanr ve Hindistan'a srlr, ancak bir sre sonra Arap ynetimi bamszlk isteklerini tekrar dile getirmeye balklarnda, baa dnlp ayn oyun tekrarlanrd. Bu oyun, Irak'n ksa tarihinde, hemen aynsyla tam kez oynand. nc ayaklanmann bastrlmasna ngiliz uaklar da katld ve binlerce Irak'l Krt kyls ldrld. Batl devletlerin Krt politikalarnda bugn, stratejik anlamda bir deiiklik bulunmuyor. Blgede gl, bamsz bir Trkiye yine istemiyorlar ve sosyal gerilik iindeki yerel unsurlar bu ama iin kullanyorlar. Batl hkmetlerin azlarndan drmedikleri "insan haklar", "demokrasi" gibi kavramlarn onlar iin elbette hibir deeri yok Washington ya da Avrupa bakentlerinden yaplan ve inandrcl olmayan bu tr aklamalar, insana sknt veren tekrarlar halinde 80 yldr yaplyor. ngiltere'nin 1920'lerdeki Krt politikasyla alay eden 3. Enternasyonal'in yayn organ Internationale Press Gazetesi 5 Austos 1930 tarihli saysnda unlar yazyordu: "Eer bugn ngiliz 'bilginleri', dnya tarihinde nce Krtlere kar 'adalet' salanmas gerektiinden ve 'gerek Krdistan'n kurulmasna yardmn zorunlu olduundan dem vuruyorsa, dorusu bu 'adalet'in fazlasyla petrol ve kan koktuunu sylemek gerekir." 253

Bu konular, 21. yzyla girdiimiz u gnlerde hala devam ediyor. Kendilerini "demokratik" lke olarak tanmlayan Batl lkeler konu ekonomik kar ve zellikle petrol olunca "demokratik nezaketlerine" kan bulatrmaktan hi ekinmiyorlar. lkelerinde kurulu dzene kar kan hibir harekete hogr gstermiyorlar ama blclk ve gericilikle uraan Trkiye'yi srekli olarak "nsan Haklar"n ihll etmekle suluyorlar. Batl devletlerin ceza yasalar, kiisel hak ve zgrlkleri snrlayan maddelerle doludur ve bu maddelerin zellikle sisteme ynelen siyasi sulara kar dnsz uygulanmas, Bat Hukuunun deimeyen temel ileyiidir. Amerika ve Avrupa lkelerinde telefon dinleme, bilgisayarn su aratrmasnda kullanlmas, habersiz adam izleme, gizli ajan kullanma, konutlarn dinlenmesi, polis yetkileri iindedir ve bu tr faaliyetlerden elde edilen bilgiler hukuki delildir.254 rnein, Trola metodu ad verilen bir uygulamaya gre; kriminal zellikleri nceden belirlenen iki milyon insan bilgisayar taramasndan geirilebilmekte, bu tarama alt yz kiiye kadar indirildikten sonra da durumlarndan kuku duyulan bu insanlar, "potansiyel rgtl su eleman" olarak izlemeye alnabilmektedir.255 Teknolojinin polis eflerine armaan olan bu yntem, ABD ve Bat Avrupa'nn btn "demokratik" lkelerinde yasal olarak kullanlmaktadr. Alman yasalar, gizli dinlemelere kar yarg yoluna bavurmay yasaklad iin 2'si hakim 5 Alman hukuku, Avrupa nsan Haklar Mahkemesi'ne (AHM) bavurdular, ancak hi beklemedikleri bir kararla karlatlar. AHM'nin ald karar yleydi: "Demokratik kurumlarn korunmas asndan zorunlu olan hallerde, vatandalar ayn polis devletlerinde olduu gibi gizlice izlenebilir. Demokratik toplumlar gnmzde, sofistike bir casusluk ve terrizm tehlikesi altndadr. Dolaysyla devlet, bu gibi tehlikelere etkin bir biimde kar koyabilmek iin gizli izleme ve gzetim yntemleri uygulayabilir. " 256 ngiltere'de, 3 kiiden ok yesi olan gizli bir rgtn yapt toplantya katlmann, katldn sylemenin, toplanty dzenlemenin ya da yardm etmenin cezas 10 yl; yasaklanm faaliyetlerde kullanmak zere para ve mal toplamaya almann, kabul etmenin ya da vermenin cezas 14 yl; devlete kar ilenmi sular hakknda bilgi

sahibi olduu halde bu bilgiyi polise bildirmemenin cezas ise 5 yl hapistir.257 1988 ylnda karlan "Kuzey rlanda Su Delili Yasas"na gre, ceza davalarnda sank hakknda herhangi bir delil olmasa da mahkemenin, sann "tutum ve davranlarndan sonu kararak" ceza verme yetkisi vardr.258 ngiltere ileri Bakan, su vc ya da devlet otoritesini zayflatc bulduu btn radyo, televizyon ve gazete yaynlarn 12 ay sreyle yasaklama yetkisine sahiptir. 1989 ylnda IRA, IRA yanls yasal parti Sinn Fein, Republican Sinn Fein, Ulster Defance Association, Irish National Libertation Army (INLA) adl rgtlere bu yntemle her trl yayn yasa uygulanmtr.259 "Demokrasinin beii ngiltere'de devlet grevlilerinin, bunlara benzer pek ok "demokratik" yetkileri vardr. 1970'li yllarda Almanya'da gerekletirdii bir dizi terr eylemiyle nlenen dzen kart Kzl Ordu Cephesi adl rgtn lider kadrosu, tutuklanarak Stuttgart'n nl Stammeheim cezaevine kondular Tutuklular, cezaevinde ikence ve insanlk d muamele grdkleri yazma ve haberlemelerine izin verilmedii, avukatlaryla grmelerinin engellendii ve tecrit edilerek hcreye konulduklarn ileri srerek Avrupa nsan Haklar Mahkemesi'ne bavurdular. Mahkemeden herhangi olumlu bir yant alamadklar gibi rgtn st dzey sorumlularndan A. Baeder, G. Ensslin ve J. Raspe 30 Austos 1977 gecesi hcrelerinde l bulundular. Alman resmi makamlar lmlerin nedenini intihar olarak aklad ama birok insan bu aklamay inandrc bulmad. Bir aratrmac, aradan 19 yl getikten sonra 1996 ylnda szkonusu esrarengiz lmleri, sistemli bir biimde "devletin gerekletirdiini" yazd. Ancak o da, "hr demokratik temel dzeni ykmaya ynelik faaliyette" bulunduu gerekesiyle Alman Ceza Yasas'nn 90.maddesi gereince 3 yl hapisle cezalandrld. Alman demokrasisi'nin hapisle "sslenmi" "fikir zgrl" uygulamalar "terr" konularyla snrl deildir. Mevcut sistemi reddeden dnce sahipleri, sacsna solcusuna bakmadan cezalandrlr. Kosiek, ar sac Alman Demokrat Parti yesiydi ve bu parti adna 4 yl eyalet parlamentosunda milletvekillii yapm, Federal Parlamento'ya da aday olmutu. Kosiek yaynlad iki kitapla siyasi grlerini aklad. Bu grler, "Anayasaya sadakati pheye drc" bulundu ve Kosiek'in parlamento yeliine son verildi. Avrupa nsan Haklar Mahkemesi'ne bavuran sac milletvekili, Kzl Ordu Cephesi davasndaki aratrmacnn ald yantn aynsn

ald; "hr, demokratik dzeni ykmaya ynelik faaliyet, dnce dzeyinde bile olsa yasaktr.260 Alman Devleti'nin, fikir zgrlne ne denli "saygl" olduunu gsteren bir uygulama 30 Ekim 2001 gn Mnih Havaalan'nda yaand. Dnyaca nl Pakistanl yazar Tark Ali, antasnda Kar Marx'n kitab bulunduu gerekesiyle tutukland. Gethe Enstits'nde dzenlenen "slam ve Kriz" adl iki gnlk seminer i in Almanya'ya gelen Tark Ali, Alman Gvenlik glerinin tutumunu yle anlatt: "Gvenlik denetiminden gemitim. Hibir metal obje saptanmam olmasna karn antamdaki kirli amarlarm, dergi ve kitaplarm ortaya sald. Grevlinin gz, yerel bir yayncnn bana verdii bir kitaba takld. Amaya vaktim olmad iin hala naylonun iindeydi. Heyecanla kitab silahl polise uzatt. Kitap, Karl Marx'n 'ntihar zerine' adl eseriydi. Polisler heyecanlanmlard. Beni havaalannn gvenlik departmanna gtrdler ve tutukladlar. Polis efi, '11 Eyll'den sonra (Dnya Ticaret rgt'nn saldrya urad gn) byle kitaplarla seyahat edemezsiniz' dedi. Ben de 'O zaman siz de byle kitaplar basmayn ya da en iyisi hepsini meydanlarda yakn' dedim." 261 Fransa'da, ar sac partinin bakan Le Pen'in dokunulmazl, "kinci Dnya Sava'nda gaz odalar bir ayrntdr" dedii iin kaldrld. Miguel Castells adl sol eilimli bir spanyol senatrnn dokunulmazl, devletin faili mehul cinayetlerin zerine yeterince gitmediini ileri sren bir makalesi nedeniyle 1981 ylnda kaldrld ve Castells ayn yl tutukland. talya'da Temiz Eller ad verilen operasyonlar srasnda 1500 iadam, brokrat ve politikac tutukland. Aralarnda 250 milletvekilinin bulunduu 3000 talyan hakknda soruturma ald, on sank intihar etti. Amerika'da "Kr mam" unvanyla anlan kii, vaazlarnn, New York Ticaret Merkezi'ne bomba atan terristleri etkilediinin anlalm olmas gerekesiyle mebbet hapse mahkum edildi. "Kr mam" hala bu cezay ekiyor. Belika'da devlete kar su ilemi hkmller, tek kiilik hcrelerde yatrlrlar. Btn eyalar hergn hcrelerinden darya alnr ve tekrar yerletirilir, hcre geceleri srekli aydnlatlr. ngiltere'de bu tr tutuklu ve hkmller, cezalarn bitirene dek 15 gnde bir baka bir cezaevine nakledilirler. Fransa Basn Kanunu'na gre, Fransz siyasi sisteminin temellerini sarsmak ve kamu dzenini tahrip etmek amacyla eletiride bulunmak yasaktr. Avusturya'da, Tapu dairesinden

telefon idaresine dek btn devlet kurulularnn, sistem kart olarak grdkleri partilere hizmet vermeme yetkisi vardr. Almanya'da eski hkmller herhangi bir yasad eylemde bulunmasalar bile, "tekrarlama ihtimali" nedeniyle tutuklanabilirlcr.262 Tartma, politik sistem sorununa geldiinde, insan haklarn bu biime sokan "demokratik" Bat'nn "ilkeli demokratlar"; konu, ulusal bamszlk direnci henz tkenmemi olan Trkiye olduunda, "katksz demokratlar" haline gelirler ve kiisel zgrlklerin, kendi lkelerindeki snrlarn da tesinde uygulanmasn isterler. ifte standartl bu tutuma, "Bat'nn demokratik normlarnn yakalanmasn istemek" adn verirler. Kiisel-toplumsal zgrlkler elikisini, toplum aleyhinde zmeye alarak, bu abay sreklilii olan politik tavr haline getirirler. ABD'nin bugn, "Demokrasi" ve "nsan haklar" sylemleriyle dnyaya egemen kld ar kresel hegemonya, bu tr kavramlar yok eden bir anlaya ve iddete dayanmaktadr. Bu gerei dile getiren aklamalardan belki de en zlsn, "Amerika mparatorluu" adl kitabyla nlenen Cladue Julien yapmtr. Julien, ad geen kitapta unlar yazyor: "Amerika imparatorluu'nun ayrcalkl stnl, etki alanna snr izmemi olmasdr. Hibir corafya haritas, bu imparatorluun snrlarn izip belirlemez... Amerika mparatorluu, en diktatrce rejimlere dayanarak bir askeri sler ve paktlar a iinde tm yeryzn sarmtr. stelik bu kuatma 'zgrl savunmak iindirAskeri mekanizmalarn ldrc atei altnda Dresten, Hiroima ve Vietnam kylerini ezip yerle bir etmesi hep zgrlk adnadr. " 263 ABD, PKK'ya Washington'da bro atrrken, (1997), PKK televizyonuna Amerika'dan yayn yapmasna izin verirken (2001) Texas'n bamszl iin mcadele eden ayrlk rgt lideri Richard Mc Loren'a 99, yardmcsna 50 yl hapis cezas verir.264 1972 ABD kongre seimlerinde Michigan'da Gerald Ford'un rakipleri arasnda seimlere katlan Komnist Parti Bakan aday Alan Maki, Amerika'da grd basklar ve olunun Michigan Eyaleti'nde silahla vurulmas nedeniyle, Kanada'dan snma hakk ister.265 Ama ayn ABD, Trkiye'de nsan Haklar Dernei Bakan'na sahip kar. ABD, uluslararas anlamalara imza atar ama bu anlamalarn balayc hkmlerine karn Lahey Uluslararas Adalet Divan kararlarna uymaz. Paraguay vatanda Angel Fransisco Bread', Divan

kararlarna karn idam eder.266 Ayn ii, Almanya Adalet Bakan Herta Daeubler Gmelin'in; "Uluslararas hukuun ihlali" biimindeki rpnlarna ve itirazlarna karn, iki Alman kardee uygular.267 Nkleer denemelerin yasaklanmasn kabul etmez, kara maynlar anlamasn onaylamaz, zehirli gazlarn snrlanmasn kabul etmez.268 Amerikallar bir zamanlar zerine toz kondurmadklar "Demokratik" sistemlerini artk sorguluyorlar. Aydnlar, bilim adamlar ve hatta iadamlar radikal sylemlerle "Amerikan Demokrasisini" eletiriyorlar. Massachusetts Institute of Technology'ye (MIT) bal Sloan daresi Okulu'nun Dekan ve ekonomi profesr olan Lester Thurow, "Kurulu Dzen mi Oligari mi?" adl kitabnda ABD ynetim biiminin ciddi bir reforma gereksinimi olduunu belirterek unlar sylyor: "nmzdeki on yl. Amerikan sisteminin bir establishment mi (lkeyi uzun vadede esenlie karacak bir sistemi planlamak ve bu amaca uygun olarak yaplanmak) yoksa bir oligari tarafndan m ynetildiini aa karacaktr." 269 Thurow bu szleri syledii 1990 ylndan beri on yl geti ve ABD'de deien bir ey yok. Amerika'nn nasl ynetildiini bugn artk herkes biliyor. Oligarik tekelci yaplar yalnzca Amerika'y deil neredeyse dnyann tmn ynetiyor. Dnya finans piyasalarndan byk paralar kazanm mali sermaye imparatoru George Soros'un "Kapitalist Tehlike" adl denemesinde yazdklar, bir speklatrden ok radikal sistem kartlarna uygun decek trden dnceler tayor. Soros unlar sylyor: "Ben servetimi uluslararas mali piyasalarda yaptm ama yine de bugn, 'braknz yapsnlar braknz gesinler' kapitalizminin ve piyasa deerlerinin, byk bir tehlike oluturduunu dnyorum. Denetimsiz kapitalizmin, bireysel karlar genel karn zerine koymas ve paray btn deerlerin tek ls olarak yerletirmesi, gelir dalmnda bozukluk ve yoksulluk yaratmaktadr Bu gerek, toplumsal istikrar bozuyor ve otoriter kar tepkiler iin ortam hazrlyor. Demokrasiye en byk tehdit bizzat kapitalizmden geliyor." 270 ABD ve AB, 12 Eyll 1980 darbesinden sonra Trkiye'de bir "insan av" balatlarak yzbinlerce insann gzaltna alnp ikence grmesine, "hzlandrlm idamlarla" insanlarn aslmasna ses karmazken, bugn "trban eylemlerini" insan haklar mcadelesi

olarak gryor ve destekliyor. "Bar trenleri", "Srgn parlamentolar" ve "soykrm ykleriyle" biimlendirilen propaganda senaryolaryla kresel lekli bir "demokrasi" oyunu oynanyor. Bat, "l demokrasisi" uygulayan Suudi Arabistan'a, "tank demokrasisi" uygulayan Yunan Cuntas'na (1967) destek verir ama demokrasinin temel koullarn gerekletirmeyi amalayan 28 ubat kararlarna kar kar. Pakistan'n Ziyal Hak'na, Filipinlerin Markos'una Arjantin'in Videla'sna ses karmaz ama Saddam'n peine der. Onbinlerce Tutsi'nin ldrlmesini seyreder ancak "etnik temizlik yaplyor" gerekesiyle, BM yasalar inenerek Srbistan'a askeri operasyon dzenler. Bat'nn, insan haklar ihlalleri ynnden sicili hi temiz deildir. Hitler Almanya'snn Yahudi, ABD'nin kzlderili soykrmlar ve smrgecilik dneminin katliamlar bir kenara braklsa bile yalnzca 20. yzylda Bat kaynakl (hem de en arndan) yzlerce insan haklar ihlali vardr. ngilizler 1930'lu yllarda Hindistan'da bamszlk yanls ulusal nderlerin hemen tmn hapse atmt. Amristar kentinde ngiliz Kumandan, tm ehir halknn ngiliz bayrann nnden diz stnde gemesini istemi ve bu isteini yaptrmt. Gandi'nin bar eylemlerinden biri olan nl "Denize Yry Eylemi"ne, ngiliz askerleri ate am yzlerce Hintliyi ldrmt. Fransz askerleri, 8 Mays 1945'dc Cezayir'in Setif kentinde, 2. Dnya Sava'nn bitimini kutlayan Setiflilerin, yeilbeyaz Cezayir bayraklar amas nedeniyle kitle zerine ate at. Halkn askerlere saldrmas gereke gsterilerek Fransz ordusu tm Cezayir'de katliamlara giriti ve tam 45 bin sivil Cezayirliyi ldrd. Setif katliamn gren Cezayirli yazar Katip Yasin unlar yazacaktr: "Benim insan duyarllm ilk kez 1945'te Setif'de gsterilen vahetle kar karya geldi. Ulusuluum orada pekiti. Gzlerimi en fazla aan ey, Batllarn syledikleri hereyi, bylesine inkar edileri oldu." 271 talya, 28 Eyll 1911 gn Osmanl mparatorluu'na bir ltimatom vererek, Trablusgarp' (Libya) 24 saat iinde terk etmesini istedi. Gerekesi yleydi: "Osmanl subay ve memurlar, Trablusgarb'ta insan haklarn ihlal ediyor, bata talyanlar olmak

zere tm yabanclara ve yerel halka kt muamele ediyorlar, talya hkmeti bu duruma zm bulmak iin duruma mdahale edecek ve Trablsgarp' askeri igal altna alacaktr." 272 Trkleri insan haklarn ihlal etmekle sulayan talya igale tam 20 yl direnen Libya halkna kar, eine sk rastlanmayan bir vahet uyguladlar. talyan Ordusu, ime suyunun halk iin her zaman yaamsal nemde olduu bu l lkesinde, su kuyularn dinamitledi ve kumla doldurdu. Kyleri atee verdi, kylleri topraklarndan srp, st ak toplama kamplarnda ala mahkum etti. Msr-Libya snrna 200 kilometre, almas g dikenli tel deyerek direniilerle ailelerini Libya'ya hapsettiler.273 ABD Hava Kuvvetleri Vietnam'a, yalnzca 1965-1968 yllar arasndaki yl ve 1972 ylndaki alt aydan oluan 3.5 yllk zaman dilimi iinde tam bir milyon yzbin ton bomba att. Bu miktar, 4 yllk 2. Dnya Sava'nda Pasifik atmalarnn tmnde kullanlan 650 bin ton bombann iki katna yaknd.274 ili Ordusu, 1973 ylnda seilmi Devlet Bakan Allende ye kar darbe dzenledi ve Allende dahil binlerce ililiyi ldrd, onbinlercesini tutuklad. Darbeyi ABD gizli servisi CIA'nn rgtledii sonradan aa kt. Dnemin CIA Bakan u aklamay yapmaktan ekinmedi: "Planmza gre Birleik Devletlerden yana olan btn ilili subay ve generalleri tek tek elde ettik. Bekledik. teki btn yollar tkannca Ordunun harekete geirilmesinden baka are gremedik. 275 ngiltere, ili Darbesinin lideri General Augusto Pinochetyi 80 yanda tedavi iin geldii Londra'da "demokratik bir gsteriyle" gzaltna ald ve "demokratik bir yarglamadan" sonra spanya'ya verilmesine karar verdi. Daha sonra verilen karar deitirildi ve Pinochetyi ili'ye geri gnderdi. Kararn hukuksal konumu tartlrken. ABD'de eski CIA belgelerine dayanlarak 8 Ekim 1999'da yaplan aklamada, 1973 ylnda ili'de ldrlen Amerikal gazeteci ve insan haklar savunucusu Charles Hormann cinayetinde "CIA ve dier ABD istihbarat rgtlerinin rol ald belirtildi.276 Bat bakentlerinin "insan haklar" ve "demokrasi" anlay ite budur. Politik tercihlerine uygun dmediinde kendi vatandan bile ldren bir anlay. ngiltere Bykelilii Mstear' Holer. 27 Austos 1919 gn Londra'ya gnderdii gizli raporda: "Krt sorununa verdiimiz nem Mezopotamya bakmndandr. Krtlerin durumlar beni hi

ilgilendirmez 277 diyordu. Bu yaklam. Batllarn ibirlikilerine kar uyguladklar geleneksel ortak davran biimidir. Dn, Irak'ta Berzenci, Trkiye'de eyh Sait nasl kullanldysa ayn lkelerde bugn, Barzani-Talabani ve Apo yle kullanlyor. 1930'larda ngilizler Mahmut Berzenciyi kullandktan sonra nasl terkettiyse. bugn ayn eyi ABD ve Avrupallar Apo'ya yapyor. Batllar. Trkiye'ye kar yalnzca Krtleri kullanmadlar. Smrgecilikten edindikleri deneyimlere dayal olarak; tutucu geleneklerden, dinsel ve mezhepsel inanlardan ve her trl sosyal gerilikten yararlandlar. Yzyln balarnda Almanya. Trkiye zerindeki etkisini arttrmak iin slm dinini youn olarak kulland. Osmanl topraklarndaki cami ve pazar yerlerinde; Alman mparatoru Wilhelmin gizlice slm dinini setii, klk deitirerek Mekke'ye hacca gittii ve ismini. "Hac Wilhelm Muhammet" olarak deitirdiine dair sylentiler yayld. Almanlara yakn birtakm "din bilginleri". Kur'n'da Wilhelm'in, mminleri kafir boyunduruundan kurtarmak iin, Allah tarafndan grevlendirildiini gsteren esrarengiz ayetler bile bulmaktaydlar. 278 Anadolu'da 1919-1938 yllar arasnda 12 Krt ayaklanmas ortaya karken, yalnzca Kurtulu Sava iinde, irili ufakl ve byk ounluu d kaynakl ve din motifli. 60 gerici ayaklanma meydana geldi. ngiltere'nin stanbul Bykeli-lii'nde Trkiye uzman olarak grev yapan batercman Ryan, 23 Eyll 1920 tarihli gizli raporunda; "Millicileri ezmek iin i ayaklanmalara gvenilmesi gerektiini"sylyordu.279 Nitekim, stanbul'daki eyh-l slm, Kuvayi Milliyecilerin din dman olduklarn ve ldrlmeleri gerektiine dair fetvalar yaynlyor ve bu fetvalar Anadolu'ya, ngiliz ve Yunan uaklaryla datlyordu. ngiliz torpidolar, konsolosluklar, Rum ve Ermeni rgtleri. Yunan Silahl Kuvvetleri bu datmda aktif grev alyorlar ve parayla beslenen dinsel kkrtmay Anadolu'ya yayyorlard. "Teali slm" yani Mslmanl ykseltme adn tayan bir hocalar rgt, yaynlad bildirilerle, Yunan Ordusu'nun hilafet ordusu saylmas gerektiini ilan ediyordu.280 stanbul Hkmeti'nde eyhl slm olarak yer alan Drrzade Abdullah, II Nisan 1920 tarihinde yaynlad "fetvada" unlar sylyordu: "Sulu Mustafa Kemaldir. Padiah ile sadakatli milletinin arasna giren odur. O olmasa galip devletler , devlet ve milletimizden merhamet ve atfetlerini esirgemeyeceklerdirMustafa Kemali yok edin. Kuvayi

Milliyecileri katledin. Bu din savadr. (Cihad). Din ve Padiah yolunda kalanlar gazi lenler ehittir. " 281 stanbullu "din adamlar" bunlar yaparken, Anadolu'da 153 il ve ile mfts biraraya geliyor ve kar fetvalar karyorlard. Ankara Mfts Rfat Efendi bata olmak zere bu mftler yaynladklar 5 ayr fetvayla; milli mcadeleye kar olanlar mahkum ediyor. Kurtulu Sava'na katlanlarn gazi, lenlerin ehit olduunu belirterek, stanbul fetvalarnn geerli olmadn hkme balyordu.282 cyhl slam Drrzade Abdullah'n ilk fetvasndan 30 TBMM'nin almasndan 19 gn sonra, 11 Mays 1920 gn, stanbul Birinci Skynetim Mahkemesi Mustafa Kemal'i idama mahkum etti. Karar 24 Mays'ta padiah tarafndan onand ve bata Ali Kemal'in Peyam Sabah' olmak zere stanbul gazetelerinde yaynland. Mustafa Kemal'in idam kararndan sonraki 15 gn iinde Fevzi akmak smet nn, Bekir Sami, Celalettin Arif, Yusuf Kemal, Ankara Mfts Rfat ve Fahrettin Altay'n idam kararlar onayland. Dahiliye Nazrl, kararlar, gereinin yaplmas iin tm Anadolu vilayetlerine gnderdi.283 Ulusular, ayn bugn gibi Batl devletler, ibirliki siyasetiler, gericiler ve satlm basn tarafndan kuatlmlard. Fener Rum Patrikhanesine bal papazlar, Kurtulu Sava'nn bandan sonuna dek Yunan Ordusu'nu desteklediler. Bat ve Orta Anadolu ile Dou Karadeniz blgelerindeki hemen tm Rum ayaklanmalarnda aktif olarak yer aldlar. Ayn ii, Dou ve Gney Dou Anadolu blgelerinde Ermeni papazlar yapt. Rum papazlar, zmir'in igalinden bir gn sonra, biraraya gelerek bir bildiri hazrladlar ve bu bildiriyi 16 Mays 1919'da tm kiliselerde okudular. Bildiride unlar syleniyordu: "stanbul ve civar Rumlar, kiliselerde toplanarak anavatan Yunanistan ile birleme kararn ittifakla kabul etmilerdir. Trkiye Rumlar, 25 yzyldr kendilerine ait olan bu topraklarda, her bakmdan stn durumdaki barbar Trklerin ynetimi altnda olmak istemediklerinden, Trkler ve onlarn ynetimiyle balarn koparma karar almlardr. Beyz yldr srekli bir biimde Trkler tarafndan barbarca imha edilmi, srgnlere yollanm Rum milleti. Dnya Sava'nn daha ilk gnlerinden itibaren mttefik devletlerin hizmetine girmi ve bu nedenle de ayrca zulme uramtr. Trkiye Rumlar, zerinde 25 yzyllk haklar bulunan topraklarla

birlikte anavatanlar Yunanistan'a balanmay ve bu uurda btn gleriyle mcadeleye girieceini tm dnyaya bildirir." 284 stanbul igal edildikten sonra, Yunan vatanda Meletios adnda bir papaz, 8 Aralk I921'de yasalara ve kilise geleneklerine aykr bir biimde Fener Rum Patrii yapld. Meletios, Sen-Sinod Meclisi adyla yeni bir rgtlenmeye gitti ve bu rgt araclyla lke apnda siyasi almalara giriti. Londra'da "stanbul Yunanistan'a" adl bir kampanya'y yrten Patrik Vekili Metropolit Nikola unlar sylyordu: "Rum Patrikhanesi, Bakan Wilson tarafndan milletlerin kendi kaderlerine hakim olmalar prensibine dayanarak, Trk boyunduruundan kurtulduunu ve anavatan Yunanistan'a iltihak ettiini ilan etmektedir." 285 Mustafa Kemal, din grnml emperyalist kkrtmaya ve bu kkrtmann aralarndan biri olan Patrikhane'ye kar da nlem almakta gecikmemitir. Yalnzca rk olarak Trk olduu iin deil, lkenin igaline ve Patrikhane'nin ihanetlerine kar kt iin Papa Eftim desteklenir ve onun Rum ayaklanmalarna kar propaganda almalar ilgi ile karlanr. Yalnzca Hristiyan Trkler iinde deil, Mslman Trkler ve Hristiyan Rumlar iinde de saygnl olan Papa Eftim, bu kesim arasnda meydana gelebilecek olumsuz olaylar nleme ve ortodoks cemaatinin Milli mcadeleye kazanma ya da tarafszlatrma ynnde baarl almalar yapar: Trk Ortodoks Patrikhanesi'ni kurar ve Fener Rum Patrikhanesi'ni etkisizletirir; Meclis nnde yaplan mitinglerde ve Anadolu'nun pek ok yerinde halk Milli Mcadele'ye aran konumalar yapar. Mustafa Kemal, Le Journal muhabiri, Paul Herriot'a, 25 Aralk 1922 gn Patrikhaneyle ilgili olarak unlar syler: "Bir fesat ve ihanet oca olan, lkede ayrlk ve uyumazlk tohumlar saan, Hristiyan hemehrilerimizin huzur ve refah iin de uursuzluk ve felaket simgesi olan Rum Patrikhanesi'ni artk topraklarmzda barndramayz. Bu tehlikeli rgt lkemizde tutmamz ne gibi gereke ve nedenle ileri srlebilir? Trkiye'nin Rum Patrikhanesi iin topraklarnda bir snak gstermeye ne zorunluluu vardr? Bu fesat yuvasnn gerek yeri Yunanistan deil midir?"286 Her konuda olduu gibi Patrikhane konusunda da 1938'den sonra "eskiye dn" sreci balar. lk dn veren smet nn'dr. ClA adna alt savlanan 635 Athenagoras, 1948 ylnda, ABD Bakan Truman'n zel uayla stanbul'a gelir ve Ankara Ekspresi'ne

eklenen zel bir vagonla Ankara'ya gtrlerek burada ayrcalkl bir protokolle karlanr. Medrese kl CHP'li Babakan emsettin Gnaltay, Fener Patrikhanesinin isteine uygun olarak Papa Eftim'in kurduu Trk Ortodoks Kilisesi'nin datlmasn ister; daha sonra, Yunanistan uyruklu Athenagoros Bakanlar Kurulu kararyla Trk vatandalna geirilir ve Fener Patrii yaplr; Babakan Adnan Menderes, Athenagoros'un ayana dek gider ve elini per; Milli Eitim Bakanl, Heybeliada ruhban okulunu "Teoloji Yksek Okulu" adn vererek ilahiyat fakltesi haline getirir; 636 Turgut zal Hkmeti, Patrikhane tarihinde grlmeyen bir ayrcalkla Kltr Bakanl Btesi araclyla Patrikhaneye maddi kaynak aktarr.637 Bugn artk Fener Rum Patrikhanesi; dokunulmazl olan bir dukalk gibidir. Uluslararas etki gc yksektir. Artk gndeme getirilen konular, "Cihan Patriklii", "Ekmenlik haklar", "Kzlha Televizyonu Kurma", "Dinler Aras Diyalog" ve "Diyanet yannda temsil hakk" gibi noktalara varmtr. Kurtulu sava sresince, ayrcalkl imtiyazlarla, stanbul ticaretine ve finansal yaamna egemen olan yabanc sermaye, yaratt ibirlikiler ve bunlarn siyasal temsilcisi Hrriyet ve tilf araclyla. Ankara Hkmeti'ne kar srekli tertipler iindeydi. Hrriyet ve tilaf evreleri iin gerek dman; "bolevik ve ittahat" saydklar, Kemalistlerdir. 15 Mays 1922'de 76 "aydn", ngiltere'nin stanbul Yksek Komiserlii'ne bir dilekeyle bavurarak; "devletin silahlarn ele geiren Ankara' daki cinayet ebekesinin yok edilmesini ve Anadolu insanla ve Allah'a dman bu ihtilalci ebekeden temizlenmesini" istediler.287 yeleri iinde ngiltere Bykelilii Batercman Ryan, istihbarat General Deedes, Rahip Frew, Damat Ferit, Ali Kemal, Hoca Vasfi ve Sait Molla gibi isimlerin bulunduu ngiliz Muhipleri Cemiyeti, ellibin imzal bir dilekeyle ngiltere Bykelilii'ne bavurarak "Adalet ve insanln koruyucusu ngiltere ile dost olduklarn ve onun himayesini istediklerini" bildirdiler. Byk paralar karl, Ankara'ya kar eitli eylemler iine girdiler. O gnlerde Londra gazeteleri; "stanbul halk, stanbul'un ngiliz himaye ya da ynetimi altna girmesini istiyor. Bu

amala bir dernek kurdular. Binlerce imzal gn, elilie bavuranlar grlmektedir" biimindeki haberlerle ktlar.288 stanbul basn ounlukla Anadolu'daki hareketin karsnda yer ald. Bunlarn nemli bir blm, bugn olduu gibi, gizli ya da ak olarak igalci devletlerden yana bir yayn politikas izledi. Bu tr gazetelerden biri olan Alemdar Gazetesi'nin 9 Ocak ve 2 ubat 1920 gnl yaynlarnda, Refik Halit (Karay) unlar yazyordu: "Bizim iin tutulacak tek kurtulu yolu Mtareke'den hemen sonra ngiltere ile beraber yrmek iin siyasi giriimde bulunmakt.. Bereketli bol olsun bamza bir milli! daha kt. Geceler birmilli! daha dourdu.Ortaya bir milli! yavru daha att: Misak Milli... Aman Allahm telaffuzu ne g ne irkin, ne gayri milli bir kelime!" 289 Ayn Gazetenin sahibi ve Bayazar Refi Cevat (Ulunay) 22 Mart 1920 gn unlar yazyordu: "Kendilerine Kuvay Milliye adn verenler, senelerden beri kanl peneleri altnda inlettikleri zavall milletin sakin adn, bu son cinayet isteklerinin tatminine alet etmekten ekinmiyorlar. Bunlara kar, btn milletin birleik sinesinden kopan lnet ve nefret sesine en yiite tercman olanlarn banda hi phesiz tarih, Ahmet Aznavur ismini kaydedecektir. " 290 gal altndaki stanbul'da her eyi, para ve ihanet belirliyordu. Tarih, Ahmet Anzavur'u hakettii yere oturttu ama 80 yl sonra stanbul basnnda yeni Refi Cevat'lar yeni Refik Halit'ler de ortaya kt. Bugn, 'Mtareke stanbulu'ndaki Ali Kemal'lerden Refik Halitlerden, Refi Cevat'lardan daha gzkara "ke yazarlar" var. Bunlar dardan aldklar gle, Trk ulusunun tarihine ve ulusal onurun dil uzatan yazlar yazmaya baladlar. Medya'nn "popler" ismi Mehmet Ali Birant, 13 Ocak 2000 tarihli Posta Gazetesi'nde "Trkiye sadece Trklere braklamayacak kadar nemli bir lke" diye balk att yazsnda; Trkleri (yani Trk Ulusu'nu), vatanlar olarak yaadklar Anadolu'da, stanbul topraklarna yerleen gecekonduculara benzetti ve unlar yazd: "Zamannda kimselerin geemedii (tam bamsz Atatrk dnemini kastediyor) saylan yerler nasl sonradan boaz villalar arasnda kalp mthi deer kazandlarsa, Trkiye'nin zerinde oturduu topraklar da ayn ekilde deerleniyor." 291 14 Kasm 1999 tarihli Sabah Gazetesi'nde Cengiz Candar unlar yazyor: "Teraneye bakn: 'Bizi blmek istiyorlar'; 'kinci Cumhuriyetiler ABD'nin bir oyunu. Bizi zayflatma hedefi gdyorlar'; 'AB'ne girersek tam bamszlmz kaybederiz.

Atatrk'n yolundan sapm oluruz; 'Ilml slam Bat'nn dayatmasdr!.. Bu terane 'Atatrklk' tabusu ardna saklanarak yaplyor. Bunlar paranoya ile mankafalk arasnda savrulan ve dnyadan habersiz cahiller korosunun trkleri" 292 Trkiye'nin "en medyatik" patronu Sakp Sabanc, Helsinki Zirvesi'nden bir hafta sonra gazetecilere yapt aklamada, Trkiye'nin ynetiminin, "yabanc kaptanlara" braklmasnn ok yararl olacan belirterek unlar syledi: "Gaston Tom ve Emile Noel gibi iki numune adam bulacaz, geminin kaptan yapacaz. Bizi AB'ne tamak iin Babakan'n altnda tam yetkili olarak alacaklar" 293 Emperyalist devletlerin bugn Trkiye'de, 1919 stanbul'undan daha ok adam var ve bunlar artk yalnzca gnll yerel unsurlar deil. Kapsaml programlarla yetitirilmi cretli grevliler, toplumsal yaamn her alannda efendilerine hizmet ediyorlar. ABD Savunma Bakan Mc Namara 1962 ylnda Temsilciler Meclisi Tahsisat Komitesi'nde unlar sylyordu: "Birleik Devletler ve yabanc lkelerdeki eitim merkezlerimizde seme kadrolar ve nemli mevkilerde bulunacak uzmanlar eitmemiz, askeri yardm yatrmlarmzdan salanan yararlarn herhalde en nemlisidir. Bu renciler lkelerine dndklerinde eiticilik grevlerini orada srdrecek olan ve hkmet yetkililerince seilmi grevlilerdir. Bunlar gerekli bilgilerle donatlmlardr. Onlar burada edindikleri bilgileri kendi lkelerine tayacak olan gelecein liderleridir. Amerikallarn ne yapmak istediklerini, nasl dndklerini gayet iyi bilirler. Bunlarn liderlik mevkilerine gelmelerinin ne kadar nemli olduunu ayrca belirtmeye gerek grmyorum. Byle dostlara sahip olmann deeri llemeyecek kadar oktur." 294 Mc Namara'nn yabanclarn eitildiini syledii "Eitim Merkezleri" iinde, Panama'da hukuken ABD'ne ait Southern Command adl bir antigerilla okulu vardr. Bu okul ayn zamanda askeri s, istihbarat merkezi ve ok ynl "Askeri bir niversitedir." Burada yabanc lkelerden getirilen binlerce subay, astsubay "Ykc faaliyetlere kar sava" iin yetitirilirler. Southern Command'n eitli bilim dallarna dayal ok disiplinli okullarnda okutulan pasifikasyon yntemleri ok geni ve eitlidir. Burada, balangta aznlkta bulunan ulusu devrimci kadrolarn geni halk kitleleri zerinde etkili olmamalar iin deiik pasifikasyon yntemleri gelitirilmitir.

Bazlar yledir: "Ulusu-devrimci kurululara deneyimli kkrtc ajanlar sokarak stratejik dzeyde yapay atmalar yaratmak yoluyla, taktik planda eylem birliini engellemek; ulusular ve ulusu kurulular hakknda kar propagandaya girierek, yn verilmemi bulunan ulusu toplum potansiyelini saptrmak, paralamak ve gszletirmek; halk topluluklarnn ortaa tutkularn krkleyerek, tutucu mistik bir ortan yaratmak; gerektiinde ynetici kadrolar ypratmak, kamuoyunda itibarlarn yitirmelerini salamak ve hemen sonra yeni bir ekibi ynetime geirmek; gerektiinde sol grnml bir takm ekonomik tedbirlerle toplumu oyalamak." 638 Yabanc lkelerden getirilen subay ve astsubaylar genellikle Southern Command'da eitilirken, polis grevlileri Washington'daki Polis Koleji'nde eitilirler. Buralarda ikence yntemleri ve terr usulleri retilir. Ayrca "teknik uzman" kisvesiyle birok CIA ajan milli rgtlere yerletirilmilerdir. CIA bu rgtlere dorudan para yardm yapmaktadr. Milli Eitim Bakanl'nn ABD'nde burslu okuyacak rencileri yllardr, "milliyeti ve mukaddesat renciler" iinden semesinin nedeni bugn daha iyi anlalyor. Dileri Komisyonu Bakan Kamran nan'a gre, Trkiye, eitim sistemi yznden, kendi iinden en ok hain karan lke durumunda. nan, Trkiye'den yetitirilen hainlerin saysnn tam 200 bin olduunu sylyor. 295 Gelir dalmnda uurumlar oluan, btesinin te ikisi bor demelerine giden, % 26'lk isiz oranna sahip bir lkenin gerilim ve atmalardan uzak kalmas mmkn deildir. Emniyet Genel Mdrl stihbarat Dairesi ube Mdr Mahmut Karaaslan tarafndan hazrlanan raporda; Trkiye'de bugn 15 silahl blc, 33 silahl sol, 6 silahl dinci ve 23 ayr radikal gurubun faaliyet gsterdii aklanyor. Mahmut Karaaslan raporunda, terrizmin yalnzca silahl mcadele ile yok edilemeyeceini, bugnk koullarda terrsz bir Trkiye'nin hayal olduunu belirterek unlar sylyor: "Terristin bir insan olduu unutulmamal. Onu hangi koullarn yarattn anlatp ona gre davranlmas gerekir. Terristi yalnzca dman olarak grmek yanltr." 296 Gnlk gelimeler Mahmut Karaaslan' doruluyor. eteleme nlenemiyor. Yolsuzluklarn zerine gidecek bir kurum yok. Her trden gerici rgt byk bir serbesti iinde rejime kar rgtleniyorlar. Bu tr rgtlerin kurulup gelitirilmesinde

konunun uzman yabanclar grev alyor. Bunlara lojistik destek salanyor. Sait Molla ve Ali Kemaller bugn Trkiye'de daha oklar ve kebalarn tutmu durumdalar. Dinin zellikle azgelimi lkelerde, politik ara olarak kullanlmas, artk yalnzca hegemonya kurmann basit bir arac deil. Bugn, ulus devlet yerine, yerel topluluklardan oluan, kk ve denetimsiz birimler oluturulmaya allyor. Din ve mezhep ayrlklar, bu tr yaplarn oluturulmas iin uygun bir ortam yaratyor. Bu nedenle dinsel ayrlklar byk devlet politikalarnda, kresel lekli stratejik bir neme sahip, ABD Temsilciler Meclisi, Mays I998'de 41'e kar 375 oyla kabul ettii ve adna "Uluslararas Dini zgrlkler Yasas" denilen bir yasayla; dinsel inanlara bask uygulayan lkelere yaptrm uygulanmasn kabul etti. Bu yasayla ABD; "Dnyann eitli yerlerinde dini inanlar nedeniyle bedensel ve ruhsal bask gren insanlarn bulunduu lkelere kar sessiz kalmayacan" aklad.297 Mslman lkeleri kapsayaca anlalan bu yasann ilk uygulamalar Trkiye zerinde gerekletirildi. Her yl yaynlanmas ngrlen "Dnyada Din zgrl Raporu'nu hazrlamakla grevlendirilen ve "Gezgin Bykeli" olarak atanan Robert Sieple'n Trkiye'ye gelecei akland. Sieple, Washington'un "insan haklar" ile grevlendirdii Dileri Bakan Yardmcs Harold Koh gibi lkemizde "temas" ve "incelemelerde" bulunacak. "Gezginci Bykeli" Robert Sieple, Amerika'nn resmi basn yayn kuruluu olan USlA'ye, 30 Haziran I999'da u aklamay yapt: "Dnyada evrensel vicdan zgrln ciddi biimde ihlal eden lkeler bulunmaktadr. Artk Amerika'da bu tr uygulamalara kar bir yasamz var. Kimsenin insanlarn ibadetine ve klk kyafetine karma hakk yoktur." 298 Amerikan savclar, "seilmi" bakanlar Clinton'n, "ukur" davalar nedeniyle ifadesini alp davalar aarlarken; ABD stanbul Bakonsolosu Huggins, Trkiye Cumhuriyeti yasalarna gre mahkum olmu stanbul Bykehir Belediye Bakan Tayyip Erdoan', diplomatik geleneklere uygun dmeyen bir biimde ziyaret ediyor ve; "seilmi liderlerin, politik figrler olarak sulara maruz kalmalar ok ciddi bir sorundur" diyor. Trkiye'de yaplan eletiriler zerine geri adm atmas beklenen ABD Dileri Bakanl beklenenin aksine iki gn sonra yapt aklamayla, Konsolos'un grn desteklediini bildiriyordu.

ABD Ankara Bykelisi Mark Parris, Fazilet Partisi hakknda kapatlma istemiyle alan dava Anayasa Mahkemesi'nde srerken; hukuk kurallarna, diplomatik nezakete ve lkenin i ilerine karmama ilkesine uygun dmeyen bir tavrla gr bildiriyor. Misafir olduu lkenin yargsna mdahale ediyor ve Milliyet Gazetesi'nin "ABD Bykelisi ard" balyla verdii habere gre unlar sylyor: "Trkiye'deki demokrasiye ve demokratik kurumlara inancm tamdr. ABD, Trkiye'de herhangi bir partiyi ne destekliyor ne de kar kyor. Ancak, Amerikallar, bir siyasi partinin, syledii eyler yznden kapatlmasn anlamakta zorluk ekiyor." 299 ABD'nin Trkiye'nin i ilerine karma alkanl, eskiye giden bir gelenek gibidir ve kimi zaman ok ciddi sorunlara yol amaktadr. Bu gerei, Trkiye'de Babakanlk yapm olan Tansu iller'in, inanlmaz bir aklkla basna yapt aklamada gryoruz. Trkiye'de byk tepkiler uyandran ve 28 ubat sreciyle sonulanan Refah Partisi Doru Yol Partisi Hkmeti'nin, kurulduu gnlerde Tansu iller unlar sylyordu: "Bu hkmete, hi olmazsa bir zaman verecek bir konjektr salanmtr. Bu konjektr Amerika'dan gelmitir." 300 Tansu iller'in bu aklamas, siyasi saflk yada ABD'ne dayanm olmann dourduu ar gven olarak deerlendirilebilir. Ancak, aklamadaki ac gerek; Trk siyasetinin ve kan dkerek kazanlm olan ulusal bamszln ne hale getirildiini gstermesidir. Bamsz bir lkede babakanlk yapm bir kiinin, politik d mdahaleyi bu denli aklkla basna aklamas grlm ey deildi ama ortaya konulan durum ne yazk ki yaanlan bir gereklikti. Bu gerei aklayan bir baka yayn ayn gnlerde, Suudi Arabistan desteiyle Fransa'da yaynlanan haftalk El Vatan El Arabi Dergisi'nde yaplmt. Ad geen dergide, RP-DYP Hkmeti'nin oluumu konusunda u yorum yer almt : "Erbakan, radikal slama kar lml bir eriat cephe kurarak blge apnda yeni bir islamclk akm yaratyor; b amala ABD. ile anlaarak blgede stratejik bir rol oynuyor." 301 ABD'nin baka lkelerin siyasi ve ekonomik sistemlerin e, demokrasinin adn kullanarak karmas, elbette Trkiye'yle snrl deildir. Amerikallar bunu dnyann her yerinde yapmaktadr. Ancak, Amerikallarn ok vndkleri "demokrasileri" 150 yldr ancak, "politik ikiz" durumunda olan iki siyasi partinin yaamasna izin

vermektedir. Amerika'da etkisini gl bir biimde her zaman srdrm olan "yazl olmayan yasalar"; gizli ya da ak, siyasal ya da ekonomik ama genellikle iddete dayanarak iletilmi ve baka partilerin zellikle de sol partilerin yaamasna izin verilmemitir. Sistem d saylan partiler bir anlamda daha domadan ya da geliemeden, yasa d yntemlerle "iin banda" kapanmak zorunda braklmtr. i grevlerine, sosyalist parti toplantlarna, rklk kart gsterilere, zencilere saldran ve adna Pinkertonizm denen grev krclar, ajan brolar ve yasad silahl adam mfrezeleri, sosyal mcadeleler tarihine Amerikallarn bir armaandr. ABD'nin ksa tarihi; vurulan bakanlar, ldrlen ii nderleri, sosyalistler, zenci liderleri, yaklan zenciler, Martin Luter'ler, MalcolmX'ler, Kara Panterlerle doludur. Btn bunlar ortada dururken Mark Parris; Trkiye'de, herkesin gzne baka baka; "Amerikallarn bir siyasi Partinin syledii eyler yznden kapatlmasn anlamakta zorluk ektiini" sylyor. "Mslmanlarn" hamiliine soyunan ABD ynetimi, Pentagon'un istek ve nerileriyle Virginia'da bir "slm ve Sosyal Bilimler Yksek Okulu" at. 2 Eyll 1999'da ilk mezunlarn veren "Yksek Okul"un mezuniyet treni, hkmet yetkililerinden kordiplomatie kadar uzanan "geni yelpazeli" bir katlmla gerekletirildi. 302 Bu katlm, ABD'nin "Mslmanlk leri" almalarna verdii nemi gstermektedir. D kaynakl "Krt" ve "slamc" hareketler, uluslararas geerlilii olan genel bir politikann lkemizdeki siyasal sonulardr. Gerek ykm, ekonomik ve kltrel alanda yaanyor. nsanlarmz; benlik duygularna, zdeerlerine, yaam biimine ve gelime isteklerine aykr, kresel bir saldryla kar karya bulunuyor. Ulus devleti ayakta tutabilmenin aralar olan kamu mal KiT'ler elden karlyor. Ulusal pazarmz Gmrk Birlii anlamalaryla ak pazar haline getiriliyor. Yeralt ve yerst doal zenginliklerimiz, limanlarmz, enerji santrallerimiz yerliyabanc demeden satlyor. Kimi devlet organlar devlete kar kadrolara teslim ediliyor. Eitim, salk, sosyal gvenlik kurumlar ulusal niteliinden uzaklatrlyor. Ulusal sanayimiz ve tarmclmz kaderine terk ediliyor, sosyal devlet ortadan kaldrlyor. Ulus devlet yetkileri, bir program iinde, yerel gerici yaplanmalara ve uluslararas rgtlere devrediliyor. Gelir dalmdaki eitsizlikler artyor, halk yoksullayor. Ekonomik yaam

retim deil, banka ve borsa oyunlarna dayanyor. Btenin %70'i bor demelerine ayrlyor. Blclk ve gericilik bunlarn bir sonucu. Trkiye Cumhuriyeti ve bu Cumhuriyetin temel esi olan Trk kimlii ok ciddi bir saldryla kar karyadr. 1919'un koullarn yaayan Trkiye, yeni bir Kurtulu Sava'nn sanclarn yayor. Atatrk'ten sonra Bat'nn ne olduunu unutan Trk insan gerekleri artk grmeye balyor ve Bat'yla atma, yeniden gndeme geliyor.

8 IMF LE SYASET
Uluslararas Para Fonu (IMF) ve Dnya Bankas, 2.Dnya Sava'ndan sonra dnyaya verilecek yeni biimin ekonomik aygtlar olarak 1945 ve 1946 yllarnda kuruldular. Bir yl arayla kurulan bu iki rgtn aklanan amalar, dier tm uluslararas anlamalarda olduu gibi; "lkeler aras btnleme", "Dnya ticaretinin gelitirilmesi", "Blgeler aras dengesizliklerin giderilmesi" gibi "insani" maddelerle doluydu. Zengin lkeler fakirlere yardm edecek, bu yardm onlarn kalknmalarn salayacakt. Kalknan lkelerin alm gc artacak, bunun sonucu dnya ticareti byyecek ve "bilgi ann" yaratt deerlerden tm dnya yararlanacakt. 2.Dnya Sava'ndan sonra gelitirilen yeni dzenin bu yndeki propagandalarna pek ok azgelimi lke inand ve toplumsal dzenlerinde kalc bozulmalar yaratacak olan karklklarla ykl bir yola girdiler. D ticaret nndeki engellerin kaldrlmas, eldeki byk mali gcn hegemonya arac olarak kullanlmas, "iyi ileyen" uluslararas bir Para sisteminin gerekletirilmesi ve zellikle "salam" bir uluslararas kambiyo ileyiinin salanmas, IMF'nin gerek amalaryd. Yeni Dnya Dzeni'nin kurucusu ve ncs olarak ABD; dolarn ilerliinin uluslararas boyuta tanmasn, dolarn altna benzer bir rol stlenerek rezerv para niteliine kavuturulmasn ve dier lkelerin ulusal paralarnn serbeste dvize evrilmesini (konvertibilite) istiyordu Nitekim, IMF'nin kurulu konferans olan 1944 Breton Woods toplantsnda bu ynde kararlar alnd.

Anlamann 6.maddesi yleydi: "1 Temmuz 1944 tarihinden sonra, her ye lke parasnn itibari deeri altn cinsinden ya da belirli bir altn kalitesinin arl esas alnarak ABD dolar cinsinden ifade edilecektir." Dnya'da altna evrilebilir tek para haline gelen dolar artk, ticaret ve finans dnyasnn yeni kralyd. Dnya Bankas'nn ilan edilen kurulu amalar da, dier tm uluslararas kurulularda olduu gibi, "yoksul lkelere yardm" sylemleriyle doluydu. Dnyann geri kalm yre ve lkelerine yardm edilecek, buralarda kalknma salanacak ve bylece yoksul lkeler dnya ticaretinin bir paras haline gelecekti. Oysa gerek byle deildi. Dnya Bankas, smrgeci dnemin geleneksel ileyiine tam uyum gsteren bir anlaya sahipti ve gelitirip uygulad yntemler kaynan smrgecilikten alyordu. Dnyann tm topraklar ve zerindeki insanlar, bir merkezden ynetilen "serbest Pazar" ilikileriyle birbirine balanmalyd. hra edilecek sermaye iin; alm gc yksek olmayan, alt yaps yetersiz azgelimi lke topraklar, ekonomik deeri olan pazarlar haline getirilmeliydi. Bu lkelerde ulam, iletiim ve enerji yatrmlar son derece yetersizdi. Yatrmc irket llerine gre, pekou, "pazar" olma koullarna sahip deildi. Bu lkelerin, mal gndermeye ve yatrm yapmaya deecek kadar "kalknmalar"; bunun iin de, yerleim birimlerini birbirine balayacak yollar, elektrik retecek santrallar, iletiim salayacak yatrmlar, su datm ebekeleri vb. gerekiyordu. Bu yatrmlar, artl kredilerle nce devlete yaptrld daha sonra "zelletirme" adyla, bu lkelerde yerli ortak bularak yatrm yapm olan metropol irketlerine devredildiler. Devirler Dnya Bankas'nn bilgi ve onay altnda yapld. Stratejik yatrm alanlarnn denetim altna alnarak da baml bi r sermaye piyasas oluturulmas, azgelimi lkeleri yatrm yapmaya elverili pazarlar haline getirdi. Gelimi lkelerden denizar lkelere ynelen sermaye yatrmlar buralarda; kolay elde edilebilir ucuz enerji, hammadde ve sosyal gvenceden yoksun klnm bol ve ucuz igc buldu. Dnya Bankas, IMF den farkl olarak; kredi kaynaklar yannda, "teknik yardm" olanaklaryla da donatld ve yalnzca azgelimi lkelere ynelik olarak alt. lkelerin yapaca alt yap yatrmlarnn biimi, kapsam, boyutu ve hatta ou kez ihalesi ve personeli bile Bankaca belirlendi; belirlemelere uyulmas kouluyla

kredi verildi. Dnya Bankas'na borlanan bir lke ald borcu Banka'nn belirledii koullarda kullanmak zorundayd. Kredi szlemesini imzalad anda yatrmda kullanaca yabanc personeli, cretlerini, proje ve yklenici firmalar, ithal edilecek donanmn markalarn bile kabul etmi oluyordu. Szlemeye balanm olan bu tr zorunluluklarn pazarlk ansn ortadan kaldrmas, dnya piyasalarnn zerinde bedeller istenmesine yol ayor, borlanan lkelerin, bunlar demekten baka areleri kalmyordu. Banka bu bedelleri nakit olarak demiyor, kaynakta keserek alclara kendisi deme yapyordu. Dnya Bankas kredileri; borlanan lkenin sorunlarna zm getirerek onlar kalknmaya yneltecek yatrmlara deil, Banka'nn kresel stratejisine uyum gsteren alanlara verilir. Bunun doal sonucu, borlanan lke sorunlarnn zme kavumas deil tam tersi yeni sorunlarn ortaya karak bamllk ilikilerinin younlamas olmaktadr. rnein ulam yatrmlar iin verilecek kredilerde; kredinin demiryollar ya da denizyollar ulamna deil, en pahal tamaclk olan karayollar yatrmlarnda kullanlmas art koulur; toplu ulam zmlerine kar klr; lke uluslararas otomotiv endstrisinin yedek paraya ve petrole baml pazar haline getirilir. Trkiye, 2.Dnya Sava'ndan sonra kurulan tm uluslararas rgtlerde olduu gibi bu iki kurulua da yelik iin ilk bavuran lkeler iinde yer ald; 11 Mart 1947'de IMF, 14 ubat 1947'de de Dnya Bankas'na ye oldu. Kemalist Devrim ilkeleriyle temelden elien bu giriim gerekletirildiinde Atatrk leli henz 9 yl olmutu. O gnlerde Trkiye'yi ynetenler, politik tercihlerini; her alanda bamsz ve balantsz bir anlaya dayal olan Atatrk d politikadan yana deil, Bat'ya balanmadan yana kullanmlard. smet nn, Cumhurbakanlnn son gnlerinde bir Amerikal gazeteciye unlar syleyecektir: "Eer Rusya gelip de aramzdaki anlamazlktan olumlu bir biimde zme teklifinde bulunsa bile ben Trk siyasetinin Amerikan siyasetiyle el ele gitmeye devam etmesine taraftardm." 303 IMF ile Dnya Bankas'nn gerek amalar bugn, geni kesimler tarafndan bilinmektedir ama bu bilinme; bor sarmalna yakalanm azgelimi lke hkmetlerinin, iine dtkleri durumdan kurtulma eilimi iine girmelerini salayamamaktadr. Borlanmann dourduu bamllk yle etkindir ki, lke geleceine yn veren politik kadrolar, iinden ktklar toplumun

gereksinimlerine yant veren politikalar retmek ve uygulamak bir yana; siyasi varlklarn srdrebilmek iin kendilerine iletilen istekleri yerine getirmekten baka bir i yapmazlar. IMF ve Dnya Bankas politikalar, onlar ve temsil ettikleri lkeleri artk kprdayamaz hale getirmeyi baarmlardr. Uluslararas Kamu alanlar Federasyonu (PSI), IMF ve Dnya Bankas uygulamalar ile ilgili olarak u saptamay yapyor; "Dnya Bankas ynetimince hazrlanan 'yapsal deiim programlarnn' uyguland lkelerde yoksulluk artt, iilere kemer skma politikalar uyguland, sosyal harcamalarn kslmas sonucu temel hizmetler durdu, pekok kamu alan iini kaybetti... Dnya Bankas ve ikiz kardei IMF, dnyay fethe kan sermayenin mfreze kolu durumundadr. 304 IMF ve Dnya Bankas'nn kuruluundan gnmze dek geen 55 yl iinde, bu iki kurulula iliki kurup kredi szlemeleri yapan azgelimi lkeler iinde, durumu ktye gitmeyen lke yok gibidir. Bu gerei ortaya koyan aratrma ve aklamalar, ilgintir ki azgelimi lke hkmetleri tarafndan deil kimi Bat kaynaklarnca yaplmaktadr. ABD'nde 1997 ylnda yaplan ve 4 ocak 1998 gnl Los Angelos Time'da yaynlanan bir almaya gre; 1995 ylna dek IMF'den "uyum kredileri" iin bor alan azgelimi ya da gelimekte olan 137 lkeden 81'inin (% 60) IMF'ye bamll ileri dzeyde artmtr. Ayn almada, IMF ile kredi ilikisine giren 89 azgelimi lkeden 48'inin (% 54) durumunun ktletii, 32'sinin ise (% 36) tam olarak bozulduu aklanmtr. 305 almay yapan ve bu sonular aklayan Heritage Foundation muhafazakar bir kresellemeci kurulutur. IMF reeteleri azgelimi lkelerin ekonomileri zerine o denli ykc bir etki yapmaktadr ki, bu trl uygulamalara artk gelimi lke yneticilerinden bile tepkiler gelmekledir. ABD, Bakanlk Ekonomik Konsey yneticisi Prof. Dr. Joseph Stiglitz 3 ubat 2000 tarihli Le Nouvel Observateur dergisinde unlar yazyor: "IMF halklarn ve luslarn karlarn dnmyor, temsil de etmiyor. O yalnzca banka kesiminin karlarn hesaplyor. Balca saplants ise alm kredilerin deme gvenlii. Biz ABD'nde Merkez Bankas ve Beyaz Saray el ele verip IMF ne diyorsa aksini yaptk; sonu son dokuz ylda elde edilen ekonomik byme oldu." 306

IMF'ye kar bir baka sert k ABD Kongresi'nden geldi. ABD Kongresi iin, Carnegie Mellon niversitesi ekonomi profesr Allan Meltzer bakanlndaki partilerst komisyon tarafndan hazrlanan raporda; IMF, mali krizleri daha beter hale getirmekle sulanarak unlar sylendi: "IMF kalknmakta olan lkelerin mali yaplarnn iyiletirmesine pek az nem verdi. Pahal kurtarma operasyonlarna ok fazla yneldi. IMF'nin ksa dnem kriz idaresi sistemi ok masrafl, krizlere mdahale edii ok yava, nerilen ounlukla hatal, politik ve uygulamalara nfuz etme abalar ftursuz. Dnya Bankas'nn Afrika'daki her drt kalknma programndan yalnzca biri olumlu saylabilecek sonu verdi." 307 Dnya Bankas eski Bakan Yardmcl da yapm olan Joseph Stiglitz bile, "IMF'ye gven olmaz" diyor ve IMF'yi, uygulad yanl politikalarla, Gney Asya Krizini derinletirmek, Rusya'da "oligorklar" yaratmakla sulayarak unlar sylyor : "Teoride IMF, yardm ettii lkelerde demokratik kurumlar desteklemektedir. Pratikte ise belirli politikalar empoze ederek demokrasinin altn oymaktadr." 308 Trkiye, IMF ve Dnya Bankas politikalarndan en ok zarar gren lkelerin banda geliyor. Kurtulu Sava'ndan sonra kendi gcne dayal kalknma yolunu tutan ve bamllk douracak bor ilikilerine girmeyen Kemalist Trkiye, bu tutumuyla hem hzl bir gelime salad hem de yoksul lkelere rnek oldu. Yaratlan zgn kalknma modelinin, toplumsal ilerleme ve gelime ynnde yksek dzeyde baar elde etmesi ve bu baarnn bamszla kavuacak lkelere rnek oluturmas; gelimi lkeleri ileri dzeyde rahatsz etti. Kemalist uygulamalarn Trkiye'de denetim altna alnarak sre iinde ortadan kaldrlmas, yarm yzyl akn bir sre zerinde srarla durulan bir konu oldu. Bu nedenle. Trkiye, tm uluslararas anlamalarda ama zellikle IMF ve Dnya Bankas politikalarnda, "zel ilgiye tbi" lke olarak yer ald. IMF ve Dnya Bankas, bugn Trkiye'de, toplumsal yaam alanlarnn hemen tmnde, karar srelerini belirleyen mutlak egemenler haline gelmitir. Bu egemenlik; Duyunu Umumiye ileyiinden ve 1920 Sevr'inin ekonomik-siyasal koullarndan daha derin ve etkilidir; ayn onlar gibi, dorudan Trkiye'deki kamu ileyiinin etksizletirilmesine ynelmitir. kertilen ulusal ekonomi,

ar bor yk ve d mdahalelere ak siyasi hukuksal varlyla, Trkiye bu tur ynelmelere kar artk direnemez durumdadr. ngiliz ekonomist Thomas Balogh, IMF'nin kresel boyutlu faaliyetleri iin unlar sylemektedir: "ABD'nin bugnk ekonomik ilikileri, znde, ngiltere'nin Afrika'daki smrgeleri ile olan ilikilerinden farkl olmamaktadr. IMF oyunun kurullarn zorla kabul ettirilmesi iinde, smrgeci ynetimlerin yerini almaktadr." 309 Balogh'un szleri, IMF ve Dnya Bankas'n belki de en iyi anlatan bir saptamadr. Bu saptamann doruluu; IMF politikalarnn olumsuz sonularn yaayan her lkede ak bir biimde grlmektedir. IMF ve Dnya Bankas'nn Trkiye ile ilgili politikalar, uzun yllara dayanan birikimler srecinden geerek en etkin noktasna 24 Ocak I980'de ulat. Tarihimize, "24 Ocak Kararlar" olarak geen ve "12 Eyll" darbesinin gerek nedeni olarak gsterilen bu kararlar, gnmzdeki IMF etkinliinin temellerini oluturdu. 1980 ylna Babakan olarak giren Sleyman Demirel, Babakanlk mstearlna getirdii Turgut zal'a yeni bir "ekonomik istikrar" program hazrlatt. Grnte zal'a ait olan ancak gerek hazrlaycsnn IMF olduu bu programa gre ; Trkiye tek tarafl ve tam olarak yabanc sermayeye alyor; tarm, ticaret ve sanayide ulusal hedeflerden vazgeiliyor, Trk lirasnn deer kaybn hzlandran gnlk kur ayarlamalaryla devalasyon srekli hale getiriliyordu. Milli kambiyo rejiminden vazgeiliyor, "ithalat liberasyonu" adyla dalm serbest hale getiriliyor, kotalar kaldrlyor ve kamu yatrmlar kslyordu. KT'lerin zelletirilecei, temel rnlere destek fiyatlarnn kaldrlaca, cret artlarnn dk tutulaca ve tarm rnlerindeki taban fiyatlarnn snrlanaca aklanyordu. 1980 yl banda 47 lira olan bir Amerikan dolar, yl sonunda 90 liraya kyor, programa kar gsterilen toplumsal tepki, "i sava" haline gelen terr eylemleriyle kar karya kalyor ve Trkiye karanlk bir kaos ortamna srkleniyordu. "24 Ocak Kararlar", ancak "12 Eyll" gibi bir "demir yumrukla" uygulanabilirdi. Nitekim yle oldu. Bugn, "insan haklarn" dilinden drmeyen Batl devletlerin "sessiz ilgisiyle" desteklenen "12 Eyll" uygulamalar ile ounlukla emek rgtlerinden ve demokratik kitle rgtlerinden olmak zere tam 650 bin kii gzaltna alnd. 230 bin kii yargland. 50 kii idam edildi, tm siyasi parti ve demekler kapatld." 310

"24 Ocak Kararlar" % 1980 den 2000'e dek 20 yl boyunca adim adm uyguland ve Trkiye'de mali sermaye speklatrleri, kara para sahipleri ve uluslararas irket orta byk holdingler dnda halinden memnun olan hi kimse kalmad. Yeni bin yln balangcnda Trkiye artk kendi ayaklar zerinde duramaz hale gelmiti. IMF. Trkiye'ye ac bir "oyun oynamt." Birlemi Milletler'e bal bir kurulu olan Uluslararas alma rgt'nn (ILO) yapt bir almaya gre azgelimi lkelerde kaytd retim GSMH'nn, % 5'i ile % 35'ini oluturuyor. 311 lkeden lkeye deien bu oranlar belki de en yksek dzeye Trkiye'de kyor. Saytay raporlarna gre; 1971 ylndan 2000 ylna dek geen dnemde kayt d bte uygulamalarnn toplam tutar 116 milyar dolar. 312 Marmara niversitesi retim yesi Prof. Dr. Osman Altu, "ldrc virs" olarak tanmlad kaytd ekonominin Trkiye ekonomisi iindeki paynn % 65 olduunu sylyor. 313 Adalet Bakanl'nn verilerine gre yaplan bir aratrmada, Trkiye'deki eroin trafiinin parasal tutarnn; yalnzca 1996 ylnda 55 milyar dolar olduu akland. Bu miktar o ylki Trkiye btesine eit. 314 1980 ylnda bor faizlerine bteden ayrlan pay % 2.7 iken, bu pay 1999 ylnda % 46.1 'e ulat. 315 Trkiye, toplam d borcun ihracata oran bakmndan dnya "liderliine" oynamaktadr. Toplumsal sistemin srdrlebil-mesi asndan ok nemli olan bu gsterge; Arjantin'de % 449. Brezilya'da % 409. Trkiye'de % 379, Ekvator'da % 338'dir. 316 zellikle Avrupa Gmrk Birlii'ne girildikten sonra d ticaret aklar gibi byd ve 1997 ylnda Trkiye, d ticaret a vermede, ABD'nin arkasndan "dnya ikincilii" ne yerleti. nc ngiltere. ABD'nin 197, Trkiye'nin 21.2, ngiltere'nin 20.5 milyar dolar d ticaret a var. 317 Trkiye'de ulusal sanayi ortadan kalkmak zere. Vitrinler halkn bakmakla yetindii ithal rnlerle dolu. Paras olanlar paray ie deil faize yatryor. Buna tesis kurmak iin devletten tevik kredisi alanlardahil. Ekonomist Dr. Ekrem Keskin, Trkiye Odalar ve Borsalar Birlii'nin yayn organ Forum dergisinde; 1987-1998 yllar arasnda faiz peindeki finansal varlklarn % 318 artarak 113 milyar dolara ulatn belirtiyor ve yle sylyor: "Bu durum, arpk dzende zenginin faizden nasl para kazandnn ve faizden gelen paray tekrar nasl faize yatrdnn gstergesidir. " 318

Trkiye'deki olumsuzluklar bir iki konuyla snrl deil. Toplumun her alannda genel, kapsaml ve zm her geen gn daha da zorlaan bir olumsuz gidi var. Bte aklar, retimsizlik, enflasyon, isizlik ve yolsuzluk dev boyutlu sosyal sorunlar yaratyor. 6 milyon gen insan isiz. Bu rakam resmi verilere gre 23 milyon 48 bin olan (1998) igc saysnn % 26'sn oluturuyor, 319 ve srekli olarak artyor. Devlet statistik Enstits'nn (DE) verilerine gre, 1999 Haziran' ile 2000 Haziran' arasndaki 12 aylk sre iinde alan ii says % 5,5 azald. stanbul Sanayi Odas (ISO), son iki yl iinde (1988-2000) zel sektrde 414 bin iinin iini kaybettiini, zelletirilen 128 KTten 10 746 iinin iten karldn aklad. 320 Adalet Bakanl kaytlarna dayanlarak yaplan bir aratrmaya gre, Trkiye'de yaayan ailelerin yars icra takibine uram durumda. Uzmanlar, borcuna sadk Trk toplumunun yoksulluk nedeniyle, geleneksel deerlerini yitirme tehlikesiyle kar karya olduunu belirtiyorlar. 321 Abant zzet Baysal niversitesi retim yesi Yrd. Do. Dr Faruk Gl'nn yapt bir alma ise bir baka ac gerei ortaya karyor, 1980 ylnda, ekonomik etkenlerden kaynaklanan intahar oran % 10 iken, bu oran 2000 ylnda % 69,3'e km durumda. 322 Trkiye'nin gelir dzeyi en yksek % 5 nfusun (3 milyon 175 bin kii) kii bana yllk ortalama geliri 19.329 dolar (2000). Ancak en alt 20'lik dilimde (13 milyon 700 bin kii) bu gelir yalnzca 789 dolar. Devlet statistik Enstits'nn son olarak 1994 ylnda yapt "Hane Halk Gelir Dalm" aratrmasna gre ; Trkiye'de en yoksul % 20'lik kesim ulusal gelirden % 4.8 orannda pay alrken en zengin % 20 ulusal gelirin % 54.8 ini alyor. 323 650 bin kiinin geliri tam 30 milyon insanmzn gelirine eit.324 143 bin en zengin ailenin geliri 6.5 milyon ailenin geliri kadar.325 Gelir dalmndaki bu oranlaryla Trkiye, Dnya Bankas'nn 1998 ylnda aklad ve 133 lkeyi kapsayan aratrmasna gre; gelir dalm en bozuk ilk 25 lkenin iinde yer alyor. Kamuoyund a "kabile devleti" olarak adlandrlan Tanzanya, Uganda, Ruanda gibi Afrika lkelerinde bile gelir dalm Trkiye'den daha adil durumda. Tanzanya'da en yoksul % 20'lik kesim ulusal gelirden % 6.9, en zengin % 20'lik kesim ise % 45.4 orannda pay alyor.326 Devlet statistik Enstits'nn yapt "1999 ocuk gc Anketine" gre, Trkiye'de 6-17 ya gurubuna giren tam l milyon 635 ocuk, igvenliinden yoksun koullarda alyor.327

1923-1938 arasnda, tm yoksunluklara karn her yl ortalama % 9 byme salayan Trk Ekonomisi, 1999 ylnda byme deil, Cumhuriyet tarihinin en byk klmesini yaad. Devlet statistik Enstits'nn verilerine gre; 1999 ylnda speklatif mali-sermaye (bankaborsa) % 5.3 byrken, inaat sektr % 12.7, ticaret % 6.8, sanayi % 5, tarm % 4.6 orannda kld. Klmenin ortalama oran % 6.4.328 Ekonomik gerilemenin nedeni hkmet szclerinin aklad gibi Marmara Depremi deil. nk 1999 ylnn ilk alt aynda da klme oran % 6'yd. Ekonomik gstergelerin ortay a koyduu karanlk tablonun nedenleri; kkleri derine giden sorunlarda yatmaktadr ve bu sorunlar, ulusal ekonominin darya balanarak bask altna alnmasndan kaynaklanyor. Trk insannn refah dzeyi 1999 ylnda yedi yl ncesindeki dzeyin altna geriledi. DE verilerine gre, kii bana den ulusal gelir, 1993 ylnda 3004 dolarken 1999 ylnda 2882 dolara indi. 329 ubat 2001 bunalmndan sonra kii bana ulusal gelir 2106 dolara dt. Trkiye'de yoksulluk snr altnda yaayanlar, 1987 ylnd a nfusun % 14.2'sini olutururken bu oran 1994 ylnda % 21 'e kt. 330 Trkiye hibir dnemde bu denli hzl yoksullamad. IMF yetkilileri, Trkiye'nin iine dt ackl durumun nedeninin kendileri olmasna karn bugn, garip ve alayc aklamalar yapyorlar. Emperyalizmi alt ederek gelime yoluna giren, kimseye muhta olmayan, zgvene sahip Atatrk Cumhuriyeti'nin yerinde imdi sorunlarla ykl, srekli yoksullaan ve yabanclarn yn verdii bir lke var. Trkiye'yi buraya getiren politikaclara yn veren IMF'nin 2.Bakan Stanley Fisher, 2000 li yllara girerken Trkiye'ye "hasta adam" diyor ve Batlarn Osmanl mparatorluu iin kulland bu tanm Trkiye Cumhuriyeti'ne yaktran ilk batl oluyordu. Fisher, unlar sylyordu: "Trkiye, bu d bor, bu bte a ve bu yksek faizle daha fazla gidemez. Yolun sonuna geldiniz. Trkiye byk bir krizin eiinde bulunuyor. Trkiye hasta adam. " 331 Trkiye, IMF Dnya Bankas programlarn uyguladka gszleiyor, gszletike de bu rgtlere teslimiyet oran artyor. Son birka yldr younlaan bu sre, kaynan eskiden alyor ama

ykc sonularn en ak ve kaba biimde bugn veriyor. Trkiye artk IMF'ye tam olarak teslim olmu durumdadr. 50 yldr "ekilenler" bugn "biiliyor." Politik liderler, hangi partiye bal olurlarsa olsunlar hepsi, IMF reetelerini uyguluyor. Trk halkna srekli olarak "baka bir yolun" olmad syleniyor. Trkiye Cumhuriyeti'nin Blent Ecevit'in Babakan-lndaki 55. Hkmeti, yeni bir kredi anlamas iin; Babakan Yardmcs Hikmet Ulubay bakanlndaki bir heyeti, IMF ile grmelerde bulunmak zere ABD'ne gnderdi. 10 Mart 1999 gn Washington'da yaplan grmelerde IMF Trkiye Masas efi Carlo Corterelli, Trk heyetine, IMF'nin "mali destekli yeni bir anlama" yapabilmesi iin (bor verebilmesi iin) Trkiye'nin, bankalar yasas, sosyal gvenlik tahkim ve zelletirme "reformlarn" yapmas gerektiini bildirdi. Bu nerilere olumlu yant verdiini belirten Ulubay, gazetecilere unlar syledi: "Biz IMF'ye 56. hkmeti, mevcut ileri seimlere kadar (18 Nisan) yrten bir hkmet olarak grmediimizi, seimden sonraki hkmetin kurucusu olabileceimizi ve IMF nerilerini gerekletirmeyi bir zorunluluk olarak grdmz belirttik. Onlar Haziran'da ibana gelecek hkmeti ve programn bekleyeceklerini belirttiler. Gayet yapc bir havada IMF ile son derece iyi bir diyalogumuz var. Yapsal reformlar kapya dayanmtr. Trkiye'nin bu reformlara ihtiyac var. Trkiye'nin dnya ekonomisine entegre olabilmesi iin bunlar yapmamz gerekiyor. Bu bir zorunluluk...Biz uluslararas kan dolamnn bir parasyz. Bu kan dolam sisteminde kolaylkla hareket edebilmemizi salayacak ulusal yasalar karmakla ykmlyz" 332 18 Nisan seimlerinden sonra Blent Ecevit Babakan oldu, MHP ve ANAP'la 57. "Cumhuriyet Hkmeti'ini kurdu. Hkmet, Trk Parlamentosu iin rekor saylabilecek bir hzla Bankalar Yasas'n kard. Hkmet ortaklar ayr ayr, zelletirme uygulamalarnn devam edeceini akladlar. Uluslararas Tahkimi kabul eden Anayasa deiiklii byk bir hzla ve tm partilerin katlmyla gerekletirildi. Daha sonra, Trkiye Cumhuriyeti'nin temel yaplarnda kalc bozulmalar yaratan yasal deiiklikler yapld. IMF istekleriyle "15 gnde 15 yasa" karld; AB istekleriyle Anayasa deiiklii yapld. lkeyi yasa boan Kocaeli depremi bile, "Sosyal Gvenlik Yasas"nn karlmasn erteletmedi. Trk halk ve kitle rgtleri deprem yrelerine yardmla urarken, yasa tasars byk bir hzla

meclisten geirildi. Sosyal Gvenlik Bakan Yaar Okuyan emeklilik yayla ilgili olarak byk bir heyecanla yapt basn aklamasnda; "Bu mesele sadece sosyal taraflarn ve hkmetin deil, Trkiye'nin meselesidir dedi, " 333 IMF'nin meselesi bir anda Trkiye'nin meselesi olmutu. nk bu yasa deiikliini isteyen oydu. IMF Trkiye Masas efi Carlo Cottarelli 27 Austos 1999'da, Washington'da u aklamay yapt: "Sosyal Gvenlik Reformunun onaylanmas Trkiye ekonomisi iin nemli bir adm. Bu reformun, byk bir deprem felaketinin hemen ardndan yaplmas, Trk Hkmeti'nin BZE VERD TAAHHTLER dorultusunda, reform srecine devam ettiini gsteriyor." 334 IMF yetkilisi, kararlar kendi inisiyatifleriyle aldklarn ve bu kararlarn IMF istekleriyle bir ilgisinin olmadn srarla aklayan Hkmet yetkililerini yalanlam oluyordu. Bildiklerimizi, Carlo Cottarelli'nin azndan bir kez daha duymu oluyorduk. IMF yetkilisi Carlo Cottarelli'nin "Trk Hkmeti bize verdii taahhtler erevesinde reformlar yapyor" demesine ve 57.Hkmetin hemen tm IMF ve AB isteklerini eksiksiz yerine getirmesine karn, kimi hkmet yeleri, "Bize dardan hi kimse direktif veremez" biiminde, kimsenin inanmad szler sylemee devam ettiler. Bu tr aklamalarn en ilgincini Babakan Yardmcs Devlet Baheli yapt. 11 Kasm 2001 gn sparta'ya gelen Baheli'ye gazeteciler, Ankara DGM Savcs Hakan Kzlarslan'n "Bir takm kararlar emperyalist lkelerce dikte ettiriliyor" sz hakkndaki dncelerini sorduklarnda, Devlet Baheli bu soruya tepkili bir tavrla u yant verdi : "Bunu Trkiye Cumhuriyeti'nin bir savcs m sylyor? O savcy gzden geirmek lazm. Trkiye Cumhuriyeti nasl dardan direktif ve emir alabilir? Byle ey olur mu?" 639 "in byle olduunu" ve Cumhuriyet Savcs Hakan Kzlarslann szlerinin gerei tam olarak yansttn en iyi Devlet Baheli'nin bilmesi gerekirdi. Kendisine yarm sayfalk bir metin imzalatp bu metne 16 sayfalk taahhtler ekleyerek IMF'ye yollayan Kemal Dervi'in yzne kar; "Siz hkmet adna m IMF adna m konuuyorsunuz" 640 diyen kendisiydi. Telekom'un zelletirilmesinde ulusal haklarmz savunmaya alt iin IMF'nin istemedii Enis ksz'n nasl istifa ettirildiini ya da Telekom Ynetim Kurulu'nun srad bir biimde nasl deitirildiini en iyi, Devlet Baheli'nin bilmesi gerekirdi. Milliyetilii kimseye brakmayan Baheli, herkesin

aka grd gereklere karn ulusu bir Cumhuriyet Savcs'nn vatansever sylemlerine tepki gstererek, "Trkiye Cumhuriyeti'ne dardan direktif verilemez, bunu syleyen Savcnn gzden geirilmesi gerekir" diyordu. 57. Hkmetin, Blent Ecevit'in 1999 ylnda, ABD'ne yapaca "tarihi" bor erteleme gezisine kmadan nce, IMF'ye verdii "taahhtleri" yerine getirmek iin "gecegndz almas" ve bu almann sonular, Trk kamuoyunu deil IMF evrelerini tatmin etti. Bu evreler, Ecevit hkmetine tam not vererek, vg dolu aklamalarda bulundular. Ecevit'in ABD'ne hareketinden bir gn nce, IMF Avrupa Direktr Michael Deppler basna yapt aklamada unlar syledi: "Blent Ecevit Hkmeti Trkiye'de son on yln (zal sonrasn kastediyor olacak) en bilinli ve en ciddi hkmetidir. Bu hkmet, IMF'nin tam desteine sahip olacaktr." 335 Michael Deppler, 57. Hkmetin IMF'nin tam desteine sahip olduunu sylyordu ama bu sylem gerei tam yanstmyordu. Gerek olan, 57. Hkmetin IMF'nin desteini almasndan ok IMF'nin 57. Hkmetin tam desteini alm olmasyd. Ecevit Hkmeti, nceki hkmetlerden devrald IMF siyasetini "kararl" bir biimde srdrmekle kalmyor, onlara "fark atacak biimde" genileterek uyguluyordu. Bu uygulamalarn ke talarndan birisi, kamuoyuna "enflasyonu drme operasyonu" olarak aklanan 9 Aralk 1999 Kararlaryd. 9 Aralk Kararlar'nn ad, grnle "enflasyonu drme operasyonuydu" ama iin gerek boyutu aklanan amatan ok farklyd ve Trk toplumunun hemen her kesimini olumsuz bir biimde etkileyecek hedeflere sahipti. Kararlardan zarar grecek kesimler, yalnzca yoksulluk ve isizlik kskacndaki alanlar deil; ulusal sanayiciler, kk ve orta lekli iletmeler, tarm reticileri, tekstilciler ve ihracatlard. Tmyle IMF'nin hazrlam olduu kararlar, 9 Aralk 1999 gn, Merkez Bankas Bakan Gazi Erel tarafndan akland. Erel, yapt "gsterili" basn toplantsnda; "eyrek yzyldr en nemli problemimiz olan enflasyondan kurtulabilmemiz iin bu, en byk belki de son frsatmzda'" derken 336, bu aklamadan bir hafta sonra Babakan Blent Ecevit partisinin Meclis Grubu'nda; "Ekonomide yzyln son mucizesini yaratyoruz" diyordu. 337

 yllk sreyi kapsayacak biimde belirlenen hedefler, z olarak unlard : dolar art kuru yllk % 20 artla snrlanacak, faizler drlecek, alan cretlerine % 10 art yaplacak, tarm destekleme oranlar drlecek, zelletirmelere hz verilecek ve enflasyon 2000 yl iinde % 25'e drlecek... Kararlarda en ilgin yan, IMF'nin 1980 ylnda 24 Ocak Kararlaryla Trkiye'ye kabul ettirdii ve dnyann her yerinde uygulatt, "serbest kur serbest faiz" politikasndan vazgeerek "baskl kur dk faiz" politikasna gemesiydi. IMF'nin aklanan amalarna ters bu tutumun elbette bir nedeni vard ve bu neden en ak ifadesini, Fisher'in Trkiye iin kulland "hasta adam" tanmlamasnda buluyordu. 9 Aralk kararlar bata byk holding irketleri olmak zere, partiler iveren rgtleri, ihracatlar ve tarm birlikleri tarafndan "cokuyla" desteklendi. Gazete ve televizyonlar konuyu hep gndemde tuttular. Paral parasz ilanlarla Trk halk, "enflasyonla mcadeleye arld. Diyanet leri Bakanl, vaaz ve hutbelerde bu konuyu vatandalara anlatacaklarn aklad. 338 Ortada garip bir durum vard. Kararlardan zarar grecek olan ihracatlar, tarm birlii yneticileri bile kararlar destekliyordu. Kreselleen dnyada devletin ekonomi iinde olamayacan srarla savunan evreler, devletin kur ve faizlere mdahale etmesine kar kacak yerde bu mdahaleyi istekle alklyorlard. IMF Trkiye'ye geleneksel tutumuna ters den kararlar aldryordu. Bunlar ne anlama geliyordu? Trkiye, 2000 ylnda i bor dnda 12 milyar dolar d bor faiz ve ana para taksiti deyecekti. Dardan eskisi gibi bor bulamyordu; "hasta adamd" ve bor verenler iin artk riskli bir lkeydi. Uluslararas irketlerle ortaklklar bulunan byk holding irketleri, varlklarnn ve bymelerinin gerek dayana olan d kredilerin kesilmi olmasndan rahatszlk duyuyorlard. Hkmetin d bor taksitlerini demesi iin dvize, byk holding irketlerinin ise taze paraya gereksinimleri vard. 9 Aralk 1999 kararlarnn gerek amac bu gereksinimlerini karlanmasyd. Hkmet, elinde hemen hi ekonomik yaptrm gc olmamasna karn banka mevduat faizlerini yapay bir biimde drd, dolar bask altna ald. nsanlarn, uzun yllardr bir tasarruf arac haline getirilmi olan dolardan uzaklamasn salayarak dolar toplamaya balad. Dolar artnn yllk % 20 olacann aklanmas etkisini

hemen gsterdi ve aklamann yapld gn 500 milyon dolarlk dviz mevduat hesab Trk lirasna evrildi. 339 Dviz gereksinimini karlamann bir baka yolu olarak kamu mallarnn satna hz verildi. Satlan onca ulusal deere karlk elde edilen 2.7 milyar dolar gelirin hemen tm bor demlerine gitti. 340 Byk holding irketlerinin nakit kaynak gereksinimlerini karlamak iin nce borsaya ynelindi. Banka mevduat faizlerinin aniden drlmesi ve dolarn bask altna alnmas nedeniyle birikimlerini Trk parasna eviren insanlar Borsa'ya kotular. Hkmet aklamalar onlara bu yolu neriyordu. Devlet Bakan Recep nal, "Borsa'ya para yatranlar kazanacak" diyordu. Nitekim 10 Aralk 1999'da MKB-100 endeksi 11 467 iken 18 Ocak 2000 gn srad bir artla 19 577 puana ykseliyor ve bu yksek puan, Haziran ayna dek sryordu. 341 Elinde paras olanlarn birikimleri Borsa araclyla byk holding irketlerinin kasalarna gidiyordu. Amalanan enflasyon oranlarnn gereklemeyecei daha ilk aylardan belli olmutu. Hkmet, konu memur ve ii maalar, tarmsal rn fiyatlar olunca tm toplumsal tepkilere karn dn vermiyordu ama devletin tm olanaklarn, "banka kurtarma" ve "enflasyon drme" operasyonlarna ayrmaktan hi ekinmiyordu. Hazine gelirlerini duyarl bir biimde savunmas gereken Hazine Mstear Seluk Demiralp, 7 ubat 2000 gn tm KT genel mdrlerine bir yaz gndererek, KT rnlerine zam yaplmamasn istiyordu. 342 Zam yapmas yasaklanan KT'ler zarara mahkum edilirken, byk holding irketleri rnlerine serbeste zam yapmaya devam ettiler. ddial aklamalarla ilan edilen enflasyon hedefi doal olarak tutturamad ve aklanan 2000 yl enflasyonu % 39 oldu. alanlar, iftiler ve ihracatlar zerinde bask srerken, byk retim firmalar ve ithalatlarn zam yapmalar; onlara, Borsa'dan gelen kaynaklara ilave olarak yksek oranl krlar salad. Devlet statistik Enstits'nn (DE) verilerine gre, gerekleen enflasyonun % 92si zel sektr zamlarndan, % 8'i ise kamu kesiminden kaynakland. 343 Uygulanan programn doal sonucu olarak; bata alanlar olmak zere geni kitlelerin ve kamu kurulularnn gerek gelirleri hzla derken; Borsa'ya alm olan byk irketlerin ve uluslararas irketlerle ortakl olan firmalarn krlar olaanst art gsterdi.

Hisseleri Borsa'da ilem gren irketlerin, stanbul Menkul Kymetler Borsas'na bildirdikleri, 2000 ylnn 9 ayn kapsayan kr bildirimlerine gre; Ford Otosan'n kr bir yl nceye gre % 12 374 (yzde onikibin yz yetmi drt), Ceyta'n % 8 955 (yzde sekizbin dokuzyz ellibe), Global Menkul Kymetler'in % 3 376 (yzde bin yz yetmi alt), Alfa Menkul Kymetler'in % 2 631(yzde ikibin altyz otuzbir) artmt. 344 Ko Toplulu-u'nun yln ilk dokuz aylk dnemine ilikin faaliyet sonularn aklayan Genel Mdr Temel Atay, Borsa'da ilem gren 16 Ko irketinin ciroda % 109, krda % 210 art saladn aklyordu.345 Ko Holding Ynetim Kurulu Bakan Rahmi Ko ise, gazeteci Nurten Erk'le Yapt syleide, Ko Gurubu'nun 2001 ylnda l milyar dolarlk yatrm yapacan sylyordu.346 Sabanc Holding ise ayn dnemde 63 trilyon 349 milyar kr bildiriyor 347 ve Holding'in 2001 ylnda 900 milyon dolarlk yatrm yapacan aklyordu.348 Bilano aklayan 95 irketin bildirimleri incelendiinde, bir yl nceye gre ortalama olarak % 158.38 orannda kr art saland grlyordu.349 Merkez Bankas Sektrel Deerlendirmeler Mdrl'nn yapt bir aklamaya gre, Trkiye'de firmalarn "ok yksek kr marjyla altklarn" ortaya koyuyor ve Trkiye'deki kr oranlarnn Avrupa, ABD ve Japonya'daki oranlardan daha fazla olduu belirleniyordu. 350 Aklamalardan kan ak sonu uydu: Trkiye halk hzl bir yoksullama iine girerken, devlet kurulular zarar ettirilirken, halka yeni dolayl vergiler karlrken; uluslararas irket orta byk holdingler, mali sermaye irketleri ve speklatrler olaanst kr ediyordu. Bu, acmasz bir kaynak aktarmyd. Halktan alnan kaynaklar byk irketlere veriliyordu ve bu sonu, 9 Aralk Kararlarnn "enflasyonla mcadele" klfyla rtlm temel amacyd. IMF, tala birka ku birden vuruyordu. Bir yandan ibirliki byk sermaye glendirilirken dier yandan arlaan yaam koullaryla bunalan kitleler, sorunlarna zm getiremeyen devletten uzaklatrlyor, sosyal atmalara ve istikrarszla ortam hazrlanyordu. Uygulanan programn, toplumsal bunalma dnme eilimlerini iinde barndrarak yeni ve daha derin ekonomik bunalmlar douraca akt. Nitekim basnn "Kara aramba" adn verdii mali kriz 29 Kasm 2000 gn ortaya kt. 27 Kasm'da balamak zere; Borsa 7 977 puana dyor, gecelik repo faizleri % 1700'e

frlyor, bankalar para peine dyor ve Demirbank'a devlet el koyuyordu. Hkmet ve brokratlar, neyin ne olduunu bile anlamyorlar (ya da yle grnyorlar) ve programdan dn vermeyeceklerini, krizin geici olduunu, dedikoduya dayandn sylyorlard. Oysa, ortaya kan mali bunalm nemliydi. Olayn nemi, yalnzca kk bankalarn zor duruma dmesi ya da Borsa'da grlen sert dler deildi. Gerek sorun ve tehlike, Trkiye'nin IMF tarafndan her an ekonomik ve toplumsal bunalmlara srklenebilecek bir duruma getirilmi olmasyd. Trkiye, ulusal varln ayakta tutan ekonomik dayanaklarnn son kalnllarn.da yitirme noktasna getirilmiti. Mali bunalmn hemen ncesinde, Bat bakentlerinde ortaya kan, Ermeni Soykrm Kararlar, Katlm Ortakl Belgesi, Kbrs, Ege, aznlk haklar ynndeki istekler ile Trkiye'deki "blc", rk", "solcu" ve "dinci" her eitten siyasal eilimin ortaklaa dzenledii memur eylemleri, "dinler aras diyalog" ve misyoner faaliyetleri, polis eylemleri, cezaevi isyanlar, esnaf eylemleri birlikle deerlendirildiinde ortaya rktc bir tablo kyordu. leride oluturulacak daha kapsaml toplumsal olaylara kaynaklk edecek sosyal bunalm yataklar, adeta bir n denemeden geirilmiti. Mali bunalm, bu denemenin ekonomik ayan oluturan nemli bir Parasyd. Amerikan merkezli iki korsan speklatr firmasnn (hacker fund), yabanc bir banka araclyla aniden bir milyar dolar ekmesi ve buna bal olarak yapay bir krizin balatlmas 351 bunun ak kantyd. Trkiye'yi saran kresel gler, ekonomiden balayarak toplumsal ve sosyal alana yaylan bir istikrarszlatrma gsterisi yapmt. Bu gsterinin gerek anlam, ulusal haklar konusunda direnmeye alan ulusal glere, Trkiye zerinde ne denli etkili olunduunun gsterilmesiydi. Bu bir "gzdayd". Hkmet, bunalmn sonularndan ve gelecek bunalmlardan kurtulmak iin kendi gcne dayanan, kalc ve kapsaml bir ulusal program hazrlamak yerine bunalmn yaratcs olan IMF ve Dnya Bankas'na bavurdu. Bu davran, hkmeti oluturan politik kadrolarn niteliklerinden kaynaklanan doal bir sonutu ve bu iki rgt yneticileri bu bavuruyu bekliyorlard. IMF, acil borlanma istemiyle kendisine bavuran Trk Hkmeti'nin nne, 53 yllk IMF srecinin en ar koullarn koydu. Hazrlad ve adna "Ek Niyet Mektubu" adn verdii yaptrmlar

listesini Trk hkmetine imzalatt. "Ek Niyet Mektubu", yalnzca hkmetin ynetim yetkilerini deil TBMM ve Cumhurbakan yetkilerini de yok sayarak hangi yasalarn, hangi tarihte karlp yrrle gireceini dzenliyor 352 ve ierdii 62 madde ile Trkiye'nin ekonomik diren noktalarn tam olarak yok olma srecine sokuyordu. DSP, MHP ve ANAP'n oluturduu 57. Cumhuriyet Hkmeti, IMF isteklerine uygun olarak; Trk Telekom, THY, Makine Kimya Endstrisi, Eti Holding, Tekel, eker Fabrikalarn zelletirmeyi; Telekom'un sat orannn % 33,5'e karlarak ynetim hakknn satn alana braklmasn; Elektrik Piyasas Kanunu, eker Kanunu, Alkoll kiler Kanunu ve TEA Kanunu'nun belirlenen gnlerde karlmasn; tarmda kredi sbvansiyonlarnn tamamen kaldrlmasn; vergi oranlarnn arttrlmasn ve yeni vergiler getirilmesini; Trk Silahl Kuvvetleri'nin Stratejik Hedef Plan iin gerekli deneklerden yaklak 460 trilyon lirann kslmasn; hububat destekleme alm miktarlarnn azaltlmasn, Toprak Mahsulleri Ofisi'nin (TMO) tahl stoklarnn drlmesini, buday destek alm fiyatlarnn 2001 ylnda % 12den fazla arttrlmamasn ve en ge 2001 yl Temmuz ayna dek ifti kaytlarnn tamamlanmasn; memur maa artlarnn tm yl % 10'u amamasn kabul ediyordu.353 Kabul edilen koullar, 1920 Sevr'inin ekonomik-sosyal yaptrmlarndan daha ard ve bu koullar, Trkiye'yi yakn zamanda ok ciddi bunalmlarn beklediinin gstergeleriydi. Trkiye, ulusal haklardan verdii bunca dne ve stlendii bunca ykmlle karn; IMF, Dnya Bankas ve 11 yabanc bankadan yalnzca 10.4 milyar dolarlk yeni bor alacakt. Oysa Trkiye, bu miktara yakn paray, 9 Aralk Kararlar'ndan sonra el koyduu 5 banka iin harcamt. stelik, IMF 10.4 milyar dolarlk yeni borcun hepsini hemen vermiyor, demeyi paralar halinde bir yla yayyor ve 6-18 ay gibi ok ksa bir srede geri denmesini istiyordu. stelik verilen kredinin koullar, dnya mali - sermaye piyasalarndaki ortalama koullardan ok daha ard. Yllk faizi, LBOR + l puand ve % 05 354 komisyon denecekti. Bunun anlam, borcun deiken faizli olmas ve LBOR ad verilen Londra'daki bankalar aras ilemlerin belirledii faizler arttka bor miktarnn da artmasyd. Borlanmann ar koullarna karn, Babakan Blent Ecevit, 27 Aralk 2000 gn gazetecilerle yapt grmede unlar syledi: "Son

ekonomik krizden sonra imdiye dek hi alk olmadmz kadar cmerte d yardm geldi.." 355 IMF ve Dnya Bankas yetkilileri, "Ek Niyet Mektubunun" onaylanmasndan sonra, memnuniyet bildiren aklamalar yaptlar. Trkiye'yi hem vp hem uyararak, mektupta yazlanlarn gecikmeden uygulanmasn bir kez daha istediler. Dnya Bankas Bakan Yardmcs Johannes Linn; "Hkmet programlarn desteklemekten gurur duyuyoruz. Ortam ne olursa olsun Trkiye'yi desteklemeye devam edeceiz" 356 IMF Bakan Horst Khler; "IMF cra Kurulu, mali destek paketini onaylamakla, Trk hkmetinin ekonomik programn uygulama kararllna IMF'nin dyd gveni ortaya koymutur. nc Ek Niyet Mektubu'nda verilen szlerin tam olarak yerine getirilmesi, Trkiye ekonomisi iin hayati nem tamaktadr."
357

"Verilen szlerin Trkiye iin hayati nem tamas", doruydu ancak bu nem kalknma, ileriye gitme, gnen ve mutlulua ulama ynnden deil; bamszln, zgrln ve ulusal varln yitirme bakmndan "hayatiydi". Kasm mali bunalm ve dourduu sonular, Trkiye'nin iine ekildii olumsuzluklar srecinin en st noktasyd ve Trkiye'deki bunalmlar bundan byle bu dzeyin gerekli kld derinlik ve iddette olacakt. D kaynakl yeni bir bunalm dalgas, 29 Kasm'dan yaklak ay sonra geldi. 20 ubat 2001 gn. Dnyann en nl yatrm fonlarndan Merrill Lynch'in mterilerine gnderdii raporda, Trkiye'den ekilmelerini istedi. Bir Fransz ve iki Japon bankasnn yan sra Deutsche Bank ve Commerzbank gibi byk ilem hacmine sahip bankalar Trkiye piyasasndan hzla ekildiler. 358 Trkiye'den iki gn iinde 5.5 milyar dolar kt, Merkez Bankas 7.6 milyar dolar satt." 359 stanbul Menkul Kymetler Borsas'nda MKB 100 hisseleri, 19-21 ubat arasnda % 29 deer kaybederek 7180 puana dt.360 Hazine, % 145 faizle i borlanmaya gitti.361 Gecelik repo faizleri rekor krarak % 7500'e kt.362 G 20 ler toplants iin stanbul'da olan IMF st ynetimi geri dnn erteledi, akn bir bekleyi iindeki hkmet yetkililerine yaplmas gerekenleri sylediler. 9 Aralk 1999 Kararlar'yla bask altnda tutulmaya allan dolar, "Dalgal kur" ad verilerek serbest brakld ve % 50'ye varan byk oranl bir devalasyona gidildi. O gne dek, "9 Aralk 1999, Enflasyonu drme programndan" hibir koulda dn verilmeyeceini syleyen

ve programn "ok baarl bir biimde srdn" iddia eden hkmet yetkilileri, ortaya kan durum karsnda seslerini biraz kstlar ama IMF programn uygulamay srdreceklerini sylemeye devam ettiler. Oysa kabul edilen devalasyonla Trk halk, bir anda % 50 daha yoksullam ve d bor stou bir gecede kendiliinden 31,3 katrilyon lira artmt. Babakan Blent Ecevit, 16 Aralk 1999 gn, 9 Aralk Kararlar'nn "yararlarn" aklarken syledii; "Ekonomide yzyln son mucizesini yaratyoruz." szleri doruydu. Ecevit, gerekten "ekonomik bir mucize" yaratmt ancak bu "mucize"; ekonomiyi gelitirme ve toplumsal gnenci arttrma ynnde deil, ulusal ekonomiyi yok etme ynnde gerekletirilmiti. Trkiye'de zelletirme uygulamalarnn hemen tm kararlarn, hkmet yetkilileri deil, Dnya Bankas vermektedir. Dnemin zelletirme daresi Bakan Ufuk Sylemez, 1995 ylnda bu gerei aklamaktan ekinmiyor. PTT'nin T'sinin zelletirilmesi iin; Dnya Bankas'yla bir alma balatldn, bu erevede bir danman firma seileceini, danman firmay belirlemeden T'nin zelletirilme yntemleri ve fiyat konusunda herhangi bir giriimde bulunulmayacan belirten Sylemez; "Telekomnikasyon hizmetleri, Dnya Bankas'nn istekleri ve koordinasyonu dorultusunda, tm dnyada kabul edilmi uluslararas yntemlerle zelletirilecek. Biz burada, Dnya Bankas ve danman firmann ngrd yntemler dnda hareket edemeyiz" demitir.363 "Dnya Bankas'nn ngrd yntemlerin" dna kamayacaklarn aklayan "devlet yetkililerimiz" Ufuk Sylemez'den ibaret deildir. Blent Ecevit'in babakanlndaki 57. Hkmet'in gmrklerden sorumlu Devlet Bakan Mehmet Keeciler de ayn eyleri sylyor. Keeciler, Trkiye'deki gmrklerin modernizasyonu iin "otomasyon ihalesi" aan Bakanln; ihale sonularn, "son karar" vermesi iin Dnya Bankas'na gndereceini aklyor ve unlar sylyor: Gmrk tekiltmz ihalede arac rol stlenmitir. Son karar Dnya Bankas verecek. Biz burada yalnzca araclk ettik. Onlarn gnderecei formata uygun ilem yaptk. Sonular gnderiyoruz. En ge 1,5 ay sonra karar bildirecekler." 364

Dnya Bankas, Trkiye'nin geleceini belirleyen kararlar byk bir serbesti iinde almaktadr ve bu kararlar Trkiye'de ilikide olduu kadrolara uygulatmaktadr. Uzun yllara dayanan ilikilere bal olarak, deiik yntemlerle etki altna ald ok sayda yerel unsura sahiptir. Bu duruma belki de en arpc rnek, Banka'nn, Prof. Dr Ouz Oyan'a rvet teklif etmesidir. Ulusu kimliiyle tannan ve uzmanlk alannda st dzeyde niteliklere sahip bu bilim adam, l Temmuz 2000 gn basna yapt aklamada unlar syledi: "Tarm Sat Kooperatif ve Birliklerini (TSKB) dzenlemenin genel erevesini izmekle grevlendirilen Dnya Bankas temsilcisi Lorenz Pohimeier, beni ve 3 arkadamz oluturulmak istenen Yeniden Yaplanma Kurulunda grmek istediklerini syleyerek Hkmet'in gyabnda i teklif etti. stelik iyi cret deyeceklerini sylemeyi de ihmal etmedi. Bu neriyi annda reddettik." 365 Bugnk zelletirme daresi Bakan Uur Bayar ise, Martin Hardy bakanlndaki IMF heyetinin, B almalarndan son derece memnun kaldn belirterek; "Biz, IMF her geldiinde sylediimiz resmi tutturmu durumdayz. Bu yln birinci eyreinde unlar olacak dedik oldu. kinci eyreinde unlar olacak dedik oldu. nc eyrek iin ngrlen THY ve ERDEMR'in srecinin baladn da gryorlar. Hardy bana, 'ben her geldiimde byk bir i oluyor' dedi. Ben de o zaman daha sk gelin karln verdim..." 366 biiminde aklamalar yapmaktadr. IMF ve Dnya Bankas'nn gerek niteliini ve Trkiye'ye ynelik hesaplarn, ak bir biimde ortaya koyup Trk halkna anlatmak zorundayz. Akeli sonular enaz yirmi yl sonra alnabilecek olmasna karn, emekli yan ykseltmenin; yabanc sermaye yatrmlarnn hemen hi kstlanmamasna karn tahkimin; IMF isteklerinde yer almasnn ve hkmetin bu yndeki istekleri hemen yerine getirmesinin nedeni nedir? Bu gelimeler ne anlama geliyor? Tarm destekleme almlarndan, zelletirmeden, ormanlarn serbest kesim artnn gerekletirilmesinden, bankalar yasasndan, petrol yasasnn deitirilmesinden tahl stoklarnn drl-mesinden, kamu madenciliinin yz ak ET Holding'in satlmasndan IMF'in gerek kar nedir? Kamu kurulularnn hazine garantili borlanmas, hisse senedi sahiplerinin haklarnn yasal gvence altna alnmas, Trk bankalarn satn alacak yabanclara devlet garantisi verilmesi ve

asgari cret IMF'yi neden ilgilendiriyor? Uluslararas bir finans kuruluu olan IMF, Trkiye Cumhuriyeti hkmetine; karaca yasalar, ieriini ve kaca gnlerini de belirleyerek koul olarak nasl dayatabiliyor ? Bunlar ne anlama geliyor? Bu sorularn yantlar, ulus-devlet varlna ynelen Yeni Dnya Dzeni'nin, kresel boyutlu ideolojik yaplanmasnda yatmaktadr. Bu ve buna benzer uygulamalarla, azgelimi lkelerin yalnzca bugnlerine deil geleceklerine de biim verilmektedir. lkeler, bugn ve gelecekte, hibir hkmet deiikliinin deitiremeyecei bir biimde, kkleri derine giden snrlayc balarla, direnme gc olmayan yerel topluluklar haline getirilmek istenmektedir. Uzun erimli uygulamalarn gerek nedeni budur. Gelimi lkeler dndaki dnyann hemen tm lkeleri, uluslama ve sanayileme sreci iindedirler. Pek ou yarbamsz konumdadr ve her trl d smrye aktr. Bu tr lkelerde ulusal mcadeleyi yrtmek iin ulusal sermaye yeterince gl deildir ve uluslararas tekellerin basks altndadr. Bu nedenle aydnlar ve tm alan kesimler, Bat'dan farkl olarak, ulusal mcadelenin yrtlmesinde aktif rol alrlar. Ulusuluk ve demokrasi mcadelesi, azgelimi lkemde i ie girmitir ve kopmaz balarla birbirlerine baldr. Toplumsal yapnn somut koullarndan kaynaklanan bu ba zorunlu olarak, ulusal mcadeleyi snfsal mcadelenin nne geirir ve bu lkelerde, deiik snflar ve onlar temsil eden politik rgtler, yurtseverlik kavramyla, birlikte hareket ederler. Aydnlar ve her kesimden emekiler, ulusal sermaye ile birlikte gerek ulus glerini olutururlar. Ulus gleri, varlklar ulusal bamszlk hareketlerinin bastrlmasna bal olan emperyalist lkelerin dolaysz hedefleridir Bu nedenle, ulusal birliin oluturulmasnda belirgin bir biimde arl olan ulusal nitelikli endstri alanlarna, emek rgtlerine ve ulus-devlet yapsna kar, tavr alnr. Emek rgtlerinin gszletirilmesi ulusal varln gszletirilmesiyle e anlamldr. KT'lerden alan haklarna, tarm destekleme almlarndan milli kambiyonun yok edilmesine dek bir dizi IMF isteinin temelinde, ulus glerine ynelen kartlk vardr. Szkonusu kartlk yalnzca gnmzn bir olgusu da deildir. Bu kartln, yoksul lkelerdeki ulusal uyann tarihi kadar eski bir gemii vardr.

Bugn Trkiye'de sendikal rgtlenme ileyii 1930 talyas'ndan daha "zgr" deildir. Trkiye'de 1980 darbesinden sonra, sendikalar ve iilerin rgtlenmeleri, memur, retmen dernekleri, kyl birlikleri ve genlik rgtleri olaanst bir iddetle ezilmilerdir. Yeni Dnya Dzeni'nin "Trkiye'nin kaplarn krmas" olarak nitelendirilen "24 Ocak 1980 Kararlar" ve bu kararlarn uygulatcs 12 Eyll', Yeni Dnya Dzeni uygulamalar nnde ciddi engel oluturan emek rgtlerinin yokedilmesi operasyonu olarak deerlendirenler az deildir. 1993 ylnda aylk cret, Avrupa Birlii yesi lkelerde ortalama olarak 2439 dolarken bu miktar Trkiye'de yalnzca 420 dolar, 1994 ylnda asgari cret Avrupa'da 968 dolarken Trkiye'de 96 dolard. ubat 2001 mali bunalmndan sonra ortalama aylk cret 175, asgari cret ise 88 dolara dt. stelik Trkiye'de iiler ortalama olarak haftada 10, ylda 825 saat fazla alyorlard.367 verenler Trkiye'de AB lkelerine gre %72 daha az sosyal gvenlik pirimi dyorlar. iden yaplan kesintiler Avrupa'da yaplan kesintilerden % 640 daha fazla.368 silerin sosyal gvenlik haklar, alma koullar ve cretleriyle, ulusal sanayileme stratejilerinin baars arasnda yakn bir iliki vardr, yaamnda ii haklarnn ald yer yalnzca demokrasinin dzeyini deil onunla birlikte endstriyel gelimenin ve emek retkenliinin de niteliini belirler. yi cret kaliteyi, kalite endstriyel gc arttrr. iler, cret artlarna uygun olarak rgtsel glerini arttrrlar ve ulusal yaamn etkili bir paras olarak kendilerini ve ailelerini eitme olanaklarna kavuarak kltrel dzeylerini ykseltirler. Almanya'da ii haklar, retimde kalite stnln ana hedef seen devlet korumaclnda ok nemli bir yere sahiptir. Teknik mkemmellie nem verme anlay, Almanya'da kuaktan kuaa sren etik bir deerdir. Yksek cret, eitime ayrlan paylar, cmert tatil programlar, geni sosyal haklar, retilen maln kalitesiyle arttrlan ii kazanmlar; Alman i yaamnn gelenekleridir. Almanya'da devlet tevikleri alanlar da kapsamna almay amalayan bir anlayla uygulanmaktadr. Benzer uygulamalar Bat Avrupa lkeleri ve Japonya iin de geerlidir. alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl'nn resmi verilerine dayanlarak yaplan bir almaya gre, 1980'lerden sonra Trkiye'deki sendikal rgtlenme, byk hz kaybetti ve birok sendika varln

kat zerinde srdrmeye balad. 103 ii sendikasndan 20'si tamamen kapal, 35'i yalnzca kaytlarda var gzkyor.369 Ocak 1993Ocak 1996 yllar arasnda yaynlanan ikolu istatistiklerine gre, DSK'e bal 11 Sendika hi yeni ye kazanamad ve % 10'luk ikolu barajnn altnda kald. 23 bamsz sendikann hi yesi yok. Bir zamanlar yzbinlerce iiyi harekete geiren DSK'in baz sendikalarnn Ocak 1993 tarihi itibariyle ye saylar yle; Dev Maden-Sen 22, Yeralt Maden- 25, ASS 22, Limter- 19, Devrimci Yap- 17, Ges- 35, Baysen- 640, Sine-Sen 31, Yeni Haber- 83, Aster- 22. 370 i Sendikalar ve demokratik rgtlerdeki g kayb ve uygulanan sistemli bask; ulusal ve demokratik kitle gcn byk oranda ortadan kaldrd. Bunun doal sonucu, toplumsal yaamn temel kural amaz bir biimde iledi ve boluk dolduruldu. Yurtsever nitelikli kitle hareketlerinin yerini emperyalizmin gdmndeki ulus kart eylemler ald. Trkiye'de, 28 ubat 1997'den sonra ulusal bir uyan ve demokratik bir direnme gc olumaktadr. Toplumun her kesiminden geni kitleler, Cumhuriyete ve Atatrkle, bamszlk istekleriyle sahip kyor. Bu sahiplenmenin, gnn koullarna uygun gerek bir toplumsal kurtulu hareketine dnme eilimi vardr. IMF tr uluslararas rgtler ve onlar denetleyen byk devletler bu gelimelerden rahatszdrlar. Azgelimi lkelerde ulus-devletin sosyal temeli geni emeki kitleler, ekonomik temeli ulusal sanayi ve KT'ler, hukuksal temeli ise yarg bamszldr. Bu kurumlara kartlk, dorudan ulus-devlete kartlktr. Bu kartln, gnlk finansal ilikilerin ok tesinde, ulusal direncin dayanak noktalarn zayflatmaya ve giderek ortadan kaldrmaya ynelik uzun erimli stratejik bir amac vardr. Bu nedenle, IMF istekleri ekonomiyle snrl deildir ve bu istekler, birbirine bal uluslararas anlamalarn oluturduu, Yeni Dnya Dzeni ideolojisinin politik uzantlardr.

9 ULUS - DEVLET VE TAHKM

Kreselleme ideologlarndan John Naisbitt yle sylyor: "Byk irketlerin zerk ve kk nitelere blnerek daha iyi alabileceklerini gryoruz. Ayn durum, lkeler iin de geerli. Eer dnyay tek pazarl bir dnya haline getireceksek, paralar kk olmal... Bin lkelik bir dnya, ulus-devletin tesine gemeyi belirten bir mecaz... Evrenselletike daha kabilesel davranyoruz. Etnik kken, dil, kltr, din ve yerel inanlar giderek geliiyor... Yeni liderler artk devletler arasnda deil, bireyler ve irketler arasndaki stratejik ittifaklar kolaylatracaklar ya da en azndan kar kmayacaklardr. Bugn dnyamzda tank olduumuz ey bir sre; hkmetsiz bir ynetim yaylmasna doru ilerleme sreci... Politik partiler ld. Liderler bunufarketmiyor mu?" 371 Amerika'da yaynlanan New Perspectives Quartely (NPQ) Dergisi; "Bundan.sonraki dnya dzeninin en nemli yap talar, silahl uluslar yerine, global lekli irketlere ev sahiplii yapan, teknolojik olarak gelimi ehir devletleri olacak" diyor." 372 Nitekim son on yl iinde 25 yeni devlet ortaya kt. Ayrlk hareketler, yapay bir biimde dnyann her yerine yaylyor. Ulus-devletler, genel, ok ynl ve youn bir saldryla kar karyalar. Ortadou, bu tr saldrlarn merkez ss durumunda. Gelimi lkelerin, azgelimi lke devletlerine olan kartl ve iilerine ynelik "ilgileri", smrgecilik dnemine dek uzanan ve geleneksel hale gelen politikann bir sonucudur. Devletleraras ilikilerde stn konuma gelerek kar elde etmenin gce dayand v e bu gcn de rgtl devlet gc olduu aktr. Bu nedenle gelimi lkeler kendi devlet aygtlarn son derece yetkinletirirken, geri kalm lke devletlerini gsz klmak iin her yolu denerler. kar elde etmenin doal sonucu olan bu eylem, tarihin her dneminde ayn anlayla gerekletirilmi ve devletler aras ilikilerin temel zelliini oluturmutur. Toplumsal ilikiler, doal yaam aklayan biyolojinin temel yasalarna ok benzeyen bir geliim sreci izler; "Gl gsze egemen olur". Bu gerek, sosyal yaamn geliim ve deiim kurallarn belirleyerek tm insanl ilgilendiren bir uygarlk sorunu olarak tarihteki yerini alr. Devletler arasndaki gnmz ilikileri, tm uygarlk hikayelerine karn hala bu temel zerine kuruludur. Gelimi lkeler ve onlara ait uluslararas irketler, dnya pazarlarnda etkin olmak, siyasi ve ekonomik etki alanlar yaratmak

iin; yatrmdan pazarlamaya, kr transferlerinden vergilendirmeye dek her alanda denetimsiz bir ortam isterler. Etkinliklerini kstlayacak en kk bir ulusal nlem ve gelimeye katlanmak istemezler. Ulusdevlet ileyii, ortadan kaldrlmas ya da etkisizletirilmesi gereken "olumsuz" unsurlardr. "Siyasi snrlarn nemini yitirmesi", "Kabile ekonomisi", "Yeni-Osmanlclk", "Eyaletilik", "Yerel ynetimcilik" gibi tanmlarla; devletsiz ve rgtsz "Cemaat toplumlar" onlar iin en uygun pazar tipidir. Cumhurbakan Sleyman Demirel, 1 Ekim 1999 gn TBMM'nin al treninde uzun bir konuma yapt. Demirel bu konumada, bir sreden beri dile getirmeye balad devlet ileyii ve ynetim deiiklii konusundaki bilinen grlerini daha radikal bir slupla yineledi. Yargtay Bakan Sami Seluk'un dile getirdii anlay, Amerikal kresellemeci ideologlarn kulland sylemin hemen aynsyla Meclis krssnden savundu. Demirel unlar syledi: "Kreselleme olgusu, ulus-devlete bak deitirmeye balam, ekonomik manada snrlarn nemi azalmtr. Deien koullar siyaseti siyasi rgtlenmeyi deiime zorlamaktadr... Evrensel toplumun gelimesiyle dnya vatandal bilinci glenecek, uluslararas ilikilerin yeni dokusu bu erevede ekillenecektir. Demokrasi kresel dzeyde yaylmaya devam edecek, uluslararas hukuktan evrensel hukua geilecektir Her geen gn yeni boyutlar kazanan dinamik bir olgu olan ,kreselleme, hayatn her alann dntrecek, ekonomik manada snrlar haritada bir izgiden baka bir anlam tamayacaktr. Ulusdevlete bak deiecek, egemenlik kavram yeni anlamlar kazonacak. " 373 Tekelci irket karlarnn yn verdii uluslararas anlamalar, azgelimi lke kayplarn artk, ekonomik alandan karak lkelerin ynetim sistemleri, ulusal varlklar ve kltrel deerlerinde yapsal kntler yaratmaktadr. Her anlama, kendisine bal yeni bir anlamaya kaynaklk ederek lkeleri giderek artan bir biimde, kendi olanaklaryla ayakta duramayan uydu topluluklar haline getirilmektedir. Her alanda gerekletirilen kresel rgt ayla insanlar ilerinden, geleneklerinden ve ulusal kimliklerinden koparlarak zora ve isizlie dayal bir dnya sisteminin kiiliksiz

eleri haline getiriliyor. Gelimi lke karlaryla tekelci irket karlar artk ayn anlama geliyor. Byk irketler, zellikle mali sermaye irketleri, yalnzca ekonomiye deil, devlet rgtnn tmne egemendirler. Rockefeller'n 1950'lerde Eisenhower'e gnderdii nl mektupta yazdklar, durumu ak olarak ortaya koyuyor: "Standart Oil iin iyi olan Birleik Devletler iin iyidir." 374 General Motors'un Bakan Charles E. Wilson da ayn eyi baka cmlelerle ifade ediyor: "irketim iin neyin iyi olduunu biliyorum, dolaysyla Birleik Devletler iin neyin iyi olduunu biliyorum." 375. Gnmz dnya siyaseti bu szlerde ifadesini bulan anlay zeri kuruludur. Bu nedenle uluslararas anlamalar giderek devletlerarasanlamalar olmaktan karak eylemsel olarak, tekelci byk irketlerle azgelimi lke devletleri arasndaki anlamalar haline geliyor Gelimi ya da azgelimi lkelerin devlet yetkilileri artk, kariyerleri irket karlarn gzetmedeki "baarya" balanm olan basit grevliler haline gelmilerdir. irket egemenlii devletleri de iine alarak olaanst etkinlik ve yaygnla ulamtr. Birinci Dnya Sava'ndan nce dnyaya alm retim amal irket says 498 iken bu say 1945'de 1984'e, 1970'de ise 10909'a kt.376 1990 ylnda her alanda faaliyet gsteren uluslararas irket ube says 206 bine ykselmiti." 377 irket ube saylarnn artmas liberal bir gelime deil elbette. Satn alma ve birleme yoluyla gerekletirilen irket evlilikleriyle saylar azalp gleri artan tekelci irketler, kendilerine bal olarak; hareket yetenekleri yksek, az ii altran ve denetimi kolay irket ubeleri kuruyorlar. Kk lekli rgtlenme biimi, alt birim irketlerinin saysn arttryor ama dnya piyasalarn denetim altnda tutan "ana irket" saysn azaltyor. Kresellemenin sorunlaryla ilgili aratrmalar yapan The Economist, 27 Mart 1993 gnl yaynnda unlar yazyor: "Dnya apndaki ekonomik etkinlik sistemleri daha imdiden hibir dnya imparatorluu ya da ulus-devletin baaramad lde bir kresel btnleme gerekletirmitir. Bunu gerekletirenler, herbirinin arkasndaki itici g ABD, Japonya, Almanya, Fransa, svire, Hollanda ve ngiltere olan bir avu dev irkettir." 378 Dnyaya yaylan uluslararas irketlerin "ana irket" saylar azald ama cirolar ve krlar srekli artt. 1947-1967 arasndaki 20 ylda en byk 200 ABD sanayi irketinin, yapm

sanayiinin toplam aktifleri iindeki pay % 42,4'den % 60,9'a ykselmiti.379 Ulusdevletin kartlnn ekonomik temelini uluslararas irket faaliyetleri oluturur. 1970'lere dek byk birimler halinde rgtlenen ve bir merkezden ynetilen uluslararas irketler bu tarihten sonra; deiime kolay uyum gsteren, pazar esnekliine sahip, mteri duyarllklarna daha iyi yant verebilen, brokratik giderleri dk, kk ve zerk birimler halinde yaplanmaya baladlar. Bu birimler; retim ve pazarlamada daha hzl hareket ediyor, personel rejiminde ksnt olanaklar salyor ve ynetici saylarn arttrarak sorumluluk performansn arttryorlard. Ayrca, igcnn ucuz olduu azgelimi lkelere ynelen irket yatrmlar bu lkelerde; az ii altran ve yerel llere daha kolay uyum gsteren birimler halinde rgtlenerek daha ok kr salyorlard. Dnyann en byk "G retim Grubu" olan ABB (Asea Brown Boveri) kendini "klme" uygulamalarnn ncs sayyor. Oluturduu 1200 "Alt Birim irketinde" alan saysn her birimde ortalama 200 kiiye indirmi ve ana irketin yllk gelirini 30 milyar dolara karm. Genel Mdr Percy Barnevik; "Srekli byyor ayn zamanda srekli klyoruz. Biz yalnzca kresel bir iletme deil, ayn zamanda, gl bir kresel koordinasyona sahip yerel iletmeler topluluuyuz" diyor.380 General Electric'i 1990'larn banda adeta yeniden yaratan Jack Welch'in irket birimlerine, uygulanma zorunluluuyla verdii kesin ve net mesaj uydu: "Kk dnn. Byk irket ktlemize, kk irket ruhunu ve kk irket hzn kazandrmak iin amansz bir mcadele veriyoruz." Welch, dev boyutlu irketini, daha etkili hale getirmek iin kk birimler halinde yeniden rgtledi. Bu yndeki uygulamalar ksa sre iinde sonularn verdi ve irketin eleman says 368 binden 268 bine derken, yllk satlar 1992 rakamlaryla 27 milyar dolardan 62 milyar dolara, net kr ise 1.5 milyar dolardan 4.7 milyar dolara kt.381 Uluslararas irketler, koullarn kendilerinin belirledii kresel pazarda, kk alt birimler halinde rgtleniyorlar. Ana irket-alt irket-yavru irket ilikileriyle yatrmdan pazarla-maya, kr transferinden vergilenmeye kadar her alanda, denetimsiz bir ortamda almak istiyorlar. Gmrk uygulamalar, korumaclk, ulusal yasalar onlar rahatsz ediyor. Dnya zerinde, ulusal dirence sahip lke

topraklar onlar iin, mdahale edip denetim altna alnmas gereken "ncelikli kriz blgeleridir." Ulus devletlere kar olmalar buradan geliyor. Bu kartla kaynaklk eden nedenler siyasi deil ekonomik. Kk birimler halinde yaplanarak dnyaya yaylan kresel irketler; iinde rahat hareket edebilecekleri, ulusal direnci olmayan kk ve gsz lkeler istiyorlar. Bu istein sloganlaan ifadesi; "serbest piyasa ekonomisi" "dnya ticaretinin serbestletirilmesi", "liberal ekonomi", "kabile ekonomisi", "yerel ynetimcilik" ya da "Yeni-Osmanlclk"tr. Din, dil, yerel kltr, mezhep ve etnik kken gibi eskiye dayanan sosyal oluumlar, bu nedenle ilgilerini ekiyor. Ulus-devletin yerine geirmeye altklar yeni toplum biiminin oluturulmasnda, bu elere aktif bir rol yklyorlar. Bu tr hareketleri bu nedenle destekleyip etkinletiriyorlar. Ve bu politikay youn olarak uyguladklar lkelerin banda Trkiye geliyor. Trk-Krt, AleviSnni, inanan-inanmayan, laik-antilaik, sa-sol ayrmlar planl bir biimde gndemde tutuluyor. 78 yllk Cumhuriyet ynetimi iin "Bakanlk Sistemi", "Eyaletilik" gibi "yeni" neriler getirilmeye balanyor. Dnya ticaret a ve ileyii, uluslararas irketlerin isteklerine uygun den bir biime, byk oranda sokulmu durumdadr. Bu konuda alnan yol, sarsc sonularn vermeye balad. Azgelimi lkeler srekli olarak yoksullayor, ekonomik ve mali bunalmlar yaylyor. Trkiye kendini bu girdaptan kurtaracak siyasi yneticilere sahip deil. Trk devriminin hibir ilkesi uygulanmyor ama herkes "Atatrk" st dzey grevliler bile niter devlet yapsna kskanlkla sahip kmalar gerekirken federasyonculuktan, eyaletilikten, yerel ynetimcilikten sz ediyorlar. 8. Cumhurbakan Turgut zal, "federasyon ve yerel ynetimlere yetki devri" nden sz ediyordu, 9. Cumhurbakan Sleyman Demirel eyaletilii gndeme getiriyor. 56. ve 57. Cumhuriyet Hkmetleri'nin Babakan Blent Ecevit nce, "Uluslararas tahkimin" (uyumazlklarn zm iin Trk mahkemelerine deil yabanc hakeme bavurma zorunluluunu taraflarn kabul etmeleri) Trkiye iin gerekli olduunu syledi. Bu sylem hemen, tm partilerin ortak gr haline geldi ve Anayasa

byk bir hzla deitirildi. 57. Hkmet, deiikliin hemen ardndan, insann akna eviren bir uygulamayla, Tahkim'in geriye dnk olarak iletilmesini kabul eden 4501 sayl yasay kard. Bugn Trkiye'de birbirleriyle balantl aklamalar nceden kararlatrlm gibi deiik evrelerde yaplyor ve ulus karlarna kar grler youn olarak ileniyor. Bu aklama ve grler bir araya getirildiinde karmza, kendi iinde btnl olan bir sre kyor. D kaynakl tahkim isteklerinin Trkiye'ye getirili ve kamuoyuna sunu biimi Hollywood senaryolarna benziyor. ABD Ticaret Bakan William Daley, 21 Ocak 1998 gn Trkiye'ye geldi. ki buuk gn Ankara'da bir buuk gn de stanbul'da kalp, ilgin temas ve aklamalar yaparak lkesine geri dnd. Amerikal Bakan, stanbul'un gecekondusu bol ilelerinden Esenyurt'a gitti ve Esenyurt toplu konut alannda yapm sren doalgaz evrim santraln gezdi. Esenyurt Belediye Bakan Grbz apan kendisine, ilenin, altndan yaplan "fahri hemehrilik anahtarn" sundu. TSAD, Daley onuruna Swissotel'de bir yemek, Daley de ayn otelde gazetecilere bir brifing verdi. ABD Ticaret Bakan brifingle nee iinde u aklamay yapt: "Ankara'da mthi grmeler yaptk. Birleik Devletler Trkiye'yle ticari ilikileri iyice glendirmeyi amalyor. Trkiye gvenilir bir ticaret orta ve mttefik... lkeniz patlama noktasna ulaabilecek bir byme iinde. Bu bymede enerji ok nemli bir unsur. Trkiye'ye daha sk gelmeyi amalyorum. Ticari ilikilerimizin daha ok sklamasn drt gzle bekliyorum. Ancak yasal engelleriniz nedeniyle, zelletirmeyi geciktiriyorsunuz. Uluslararas tahkimi geciktiriyorsunuz. Oysa tahkimi btn lkeler uyguluyor. Trkiye'de tahkim sorunun zm iin almalarn younlatrlmas gerekir. Bu sorun zlmezse finansman bulunmaz, finansman bulunmazsa projeler gerekletirilemez." 382 Bu istek, "ilgili evrelerde ivedilikle" ele alnd. Konu "Basn" ve " evrelerinde" ilendi ve "Trkiye'nin enerji dar boazn aabilmesi iin yatrm projelerinin alt yaps" hazrland. TSAD Bakan Muharrem Kayhan tahkim sorununun zlmesi gerektiini belirterek, buna karlk ABD'nin, gerek Gmrk Birlii'ne girite ve gerekse AB ile ilgili dier konularda Trkiye'ye verdii destei srdreceine inandn aklad.383 Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakan Cumhur Ersmer, Daley'in lkesine dnmesinden henz bir hafta gemeden u aklamay yapt: "Dantay enerji alanndaki

zelletirmelerde tahkimi imtiyaz sayyor ve kabul etmiyor. Uluslararas hakem maddesini Trkiye Cumhuriyeti'nin hkmranlk haklarnn ihlali sayyor. Ramazan Bayram'ndan hemen sonra Bakanlk olarak konuyu TBMM'ne getireceim. Bu konuyu Mecliste gurubu bulunan btn siyasi partilerin gurup bakan vekilleriyle tek tek grerek Anayasa deiiklii iin destek isteyeceim." 384 Cumhur Ersmer bu szn "asla unutmad" 1,5 yl sonra Blent Ecevit'in babakanlnda kurulan 57. Cumhuriyet Hkmeti'nde tekrar Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl'na getirildi. Ve "greve" balar balamaz u aklamay yapt: "Enerji datm ihaleleri Dantay'da, ancak biz Dantay kararlarn beklemeyeeiz. haleleri uygulayacaz. ncelikli olarak enerji zelletirmelerindeki tahkim engelini aacaz." 385 Ulusal hukukumuzun temellerinden biri olan Dantay'a kar tavr almak, yerel yneticilerin yalnzca kiisel tercihleri deildir. Cumhur Ersmer ve benzer nitelikteki politikaclar, kresel ileyiin kurallarn belirleyen byk devlet politikalarn, kendi lkelerinde uygulayan grevliler konumundadrlar. Bu durumu, en ak biimde, 9. Cumhurbakan Sleyman Demirel'in u szlerinde gryoruz: " Geen gnlerde ABD heyeti ziyaretime geldi. Onlara 30 milyar dolarlk alt yap projemiz olduunu; ilgilenmelerini syledim. Ben, 'Bir sorununuz var m?' diye sorunca, oturanlardan biri Trke olarak 'Dantay' dedi. Bunun iin Anayasa'y deitirmemiz lazm." 386 TEA (Trkiye Elektrik retim ve Tketim A..) en "cesur" devlet kuruluu oldu ve Akkuyu'da yapm planlanan nkleer santral ihalesinin szlemesine, Anayasa deiikliini beklemeden, tahkim hkmn koydu. TEA'n bu "cesur" giriimi kamuoyuna duyurulup eletirilerin artmas zerine bir nceki dnemin Enerji Bakan Ziya Ate "Szkonusu madde benim Bakanlm dneminden nce eklenmitir." 387 18 Nisan seimlerinden sonra kurulan 57. Cumhuriyet Hkmetini onaylayan Cumhurbakan Sleyman Demirel; Cumhurbakanl dneminde kuruluunu onaylad tm hkmetlere vermi olduu nl, "Trkiye'nin Makro Ekonomik Sorunlar ve zm nerileri" adl dosyalarndan birini Blent Ecevit'e de verdi. Bu dosyada unlar neriliyordu: "1998 yl iinde zellikle enerji ve ulatrma alanlarnda ok nemli yatrm projelerinin alt yaps hazrlanmtr. Bu projeler hayata geirilmelidir. Trkiye pek ok

projesine dardan kolaylkla kaynak bulabilecek durumdadr. Ancak bu kaynan gelebilmesi iin tahkim meselesi almaldr... Devlet, sanayi ve ticaretin iinden tmyle karlmaldr... zelletirmenin nndeki btn yasal engeller kaldrlmaldr." 388 57. Cumhuriyet Hkmeti'nin kurulduu gnlerde ABD Ankara Bykelisi Mark Parris, D Ekonomik likiler Kurulu (DEK) Trkiye-ABD Konseyi Genel Kurulu'nda bir konuma yapyor ve bu konumada unlar sylyordu ."zellikle enerji ve ulatrma alanlarnda byk miktarda yatrm yapmak iin Trkiye'nin kapsnda bekliyoruz. Trkiye'nin enerji an kapatmak iin gelecek 20 ylda her yl 4 milyar dolar yatrm yapmas gerekiyor. Trk yasalar bu yatrmlarn yaplmasn imtiyaz olarak deerlendiriyor. Bizim yatrm yapmamz iin tarafsz bir tahkim kurulunun gvencesine ihtiyacmz var. Bu gvence salanmadan Trkiye uluslararas piyasalardan finans kayna bulamayacaktr." 389 28 Mays 1999 gn onaylanan koalisyon hkmeti "hzla" almalarna balad ve Demirel'in; "bu koalisyon protokol Trkiye'yi rahatlatc bir metindir. Trkiye'nin ksa, orta ve uzun vadeli meselelelerine k tutan bir metindir" diye vgyle sz ettii hkmet protokolu ortaya kt.390 Dnya Gazetesi'nin 31 Mays 1999 Pazartesi gnl yaynnda yer alan haber yleydi: "Hkmetin ilk ii, Yap-letDevret (YD) yntemiyle yrtlen 30 milyar dolarlk alt yap, projelerinde Dantay'n imtiyaz szlemelerini inceleme yetkisini elinden alacak olan Anayasa deiikliini kabul etmek oldu. Bu deiiklie gre enerji projelerinde hukuki bir sorun ortaya kmas durumunda yarg yeri Trkiye dnda olacak ve zm nc lke yargsnda aranacak kararla, tahkim sorununun zmlenmesinde, hkmetin yeni orta MHP dier partilerle ayn yerde bulumu oldu." 391 "Enerji yatrmlar yapmak iin Trkiye'nin kapsnda beklenildiinin" sylenmesinden bugne dek onca zaman geti. Bu arada Mark Parris, lkesine geri dnd. Ancak tahkim yasasnn annda karlmasna karn, Trkiye'ye ne yabanc sermaye geldi ne de "kapda bekleyen" oldu. Babakan Yardmcs Mesut Ylmaz, yanna Cumhur Ersmer'i alarak. Babakan Ecevit'in 26 Eyll 1999 tarihindeki gsterili ABD gezisinden birka gn nce sessizce Amerika'ya gitti. Ylmaz ve Ersmer, gezileri resmi olmamasna karn Amerikal enerji

lobileriyle "grmelerde" bulundular. Daha sonra Ecevit heyetiyle resmi geziye de katlan Ersmer, Trkiye'de enerji sektrne yatrm yapacak irket yneticileri ve ABD Enerji Bakanl yetkilileriyle "gizli" bir toplant yapt. Bu toplantda, uluslararas tahkime ynelik anayasa deiikliin ardndan "uyum yasalarnn" ne zaman karlacan soran Amerikal yatrmclara Ersmer; "TBMM alr almaz" diye yantlad ve Ekim-Kasm aylarnda bu yasalarn karlacan belirterek unlar syledi: "Siz yatrmlarnzla ilgili almalarnz hzla yrrle koyun." 392 Trkiye Cumhuriyeti tarihinde ilk kez bir bakan kendisini Meclis iradesinin zerine karyor ve kmam yasalar zerinden yabanclara szler veriyordu. Buna benzer bir olay, 1921 ylnda Hariciye Vekili Bekir Sami Bey yapm ve Batllarla Ankara'ya sormadan kendi kafasndan imtiyaz szlemeleri imzalamt. Atatrk, imzalanan btn szlemeleri geersiz saym ve Bekir Samiyi, yalnzca vekillikten almakla kalmam Ona yaam boyunca hibir grev vermemiti. Amerikal yatrmclarn ne zaman karlacan sorduu, Ersmerin de vadesini belirledii "uyum yasalar" unlard; * "Enerji alanndaki zelletirmelerde yabanc sermayenin nn aacak yasalar. " * "Yetkisi gr bildirmeye indirgenerek tahkim konusunda devre d braklan Dantay'n kurulu yasasnda deiiklik yapacak yasa" * "zellikle zelletirme ilemlerine kar, yargya bavurmann nne geecek olan dava ama ehliyetine ilikin yasa deiiklikleri" * "dari Yarglama Usl Kanununun yenilenmesi" Yasas olmadan "Yabanc Yatrmclara" "hazrlk" yaptran bakan olarak tarihe geecek olan Cumhur Ersmer'in, enerji ve tahkim konusundaki "enerjik" almalarndan sonra politik kariyerini ne olacan hep birlikte greceiz. Trkiye'de bu trden politik kariyer peinde komayan insanlar da var. Elektrik Mhendisleri Odas Bakan Ali Yiit, 29 Eyll 1999 gn basna yapt aklamada; zengin enerji kaynaklarnn bulunduu Hazar ve Ortadou blgeleri ile Bat arasnda bir kpr durumunda olan Trkiye'nin ABD iin nem tadn belirterek unlar syledi: "Kendi lkesindeki petrol kuyularnn birounu gelecekteki stratejik nemi nedeniyle kapatan ABD. finansal kurulularn kullanarak, kendisinin denetleyecei ve rantn toplayaca bir 'Trkiye Enerji Koridoru' kurmaya alyor." 393

Btn bu gelimelerden sonra TBMM'ndeki tm partiler, "birlik" ve "btnln" tahkim konusunda salam oldu. "vn" duyulacak bu "milli birlik" karsnda "duygulanmamak" elde deil! "Son sosyalist devleti ykyoruz" diyen "hr teebbs" savunucusu "Haydi Trkiyem leri"cilerden, "nc Dnya Solcusu" olmadn aklayan "Sosyal Demokratlardan ve "Milli Gr" mukaddesatlardan sonra; "Ak Gnler solcularna" "Ilmllaan Milliyetilere" ve "Drt Eilimli Arclara" dek herkes Uluslararas Tahkim'de birletiler." Tahkim'i amalayan anayasa deiikliinin kamuoyunda tartld gnlerde, deiiklik kartlarna kar en 'militanca' aklama grnt ve ses tonundan beklenmeyen bir sertlikle, DSP'li Adalet Bakan Hikmet Sami Trk'ten geldi. Genel bakanndan daha 'radikal' sylemlerle, tahkime kar kan Atatrkleri sulayan Adalet Bakan TBMM Anayasa Komisyonu'nda u garip konumay yapt: "Kapitlasyonlarn geri getirildii syleniyor. Bilen de bilmeyen de konuuyor Herkes milli ufkuna gre deerlendirmeler yapyor. Tahkimin kapitlasyonlarla bir ilgisi yok. Trkiye ok partili hayata getikten sonra devletilii bir anayasa kural olarak srdremezdi. Laiklik Atatrkln temel ilkesidir. Atatrklkte devletilik dayatmas yoktur. Trkiye'yi hala Enver Hoca anlayndaki Arnavutluk haline drmeye kimsenin hakk yoktur" 394 Atatrklk deiik kesimlerden birok saldrya uramt ama bugne dek Enver Hocaclk'la hi sulanmamt. Hikmet Sami Trk'n herkese garip gelen aklamalarna karn, tahkim anlamalar, gl yabanc devletlere hukuki ayrcalklar tanyan ve bu alanda, azgelimi lkelerin hkmranlk haklarn zedeleyen gerek anlamda kapitlasyon anlamalaryd. Azgelimi bir lkenin tahkime bavurup uluslararas irketlere kar hakl kt dnyada tek bir rnek yoktu; nk tahkim bu irketlerin istemiydi. Ve Trkiye Cumhuriyeti, yabanclara tannan bu tr ekonomik hukuksal ayrcalklar ortadan kaldran bir mcadele ile kurulmutu. Kurtulu Sava'ndan sonra Lozan'da esas mcadele bu alanda olmu ve batllarn bu yndeki istekleri kesin bir kararllkla reddedilmiti. Anadolu'daki anti-emperyalist hareket, kendisini askeri zaferle snrlamam ve her alanda tam bamszl ieren, ulusal egemenlik kavramn, Trk Toplumu'nun vazgeilmez esi haline getirmiti"Egemenlik, kaytsz artsz ulusundur" zdeyii, yalnzca

gnn nceliini dile getiren bir slogan deil, onun ok tesinde Trkiye Cumhuriyeti'nin varlk nedenini anlatan bir ifadeydi. Bu gerek, en yaln bir biimde ortada dururken, Trkiye Cumhuriyeti'nin Adalet Bakan Hikmet Sami Trk, Alman Konrad Adenauer Vakf ile Trk Demokrasi Vakf'nn da katld ve TBMM ats altnda dzenlenen "Trkiye'de Anayasa Reformu" ad verilen toplantda unlar sylyordu : "Egemenlik, kaytsz artsz milletindir, hkmn dzenleyen Anayasa'nn 6. maddesi yeniden dzenlenmelidir. Bu dzenlemede, egemenlik kavram,aday yelik sreci dahil olmak zere Avrupa Birlii'ni de iine alacak ekilde geniletilmelidir. Bu maddeye, Trkiye'nin dier uluslararas kurululara ve kurumlara yelik halinde, dier lkelerle eit koullar altnda olmak kaydyla, o kurum ve kurulularn organlar ile egemenliin birlikte kullanlaca eklemesi yaplmaldr." 395 Ulusal egemenlik kavramnn "yeniden tanmlanmas" konusunda bir baka aklama 9 Mays 2001 tarihinde, devletin en st noktasnda bulunan Cumhurbakan Ahmet Necdet Sezer'den geldi. Sezer, AB yesi ve aday yelerin bykeliliklerine ankaya kknde verdii yemekte, AB Ankara Temsilcisi Karen Fogg'un kendisine ynelttii "ulusal egemenlik paylam" ile ilgili soruya u yant verdi: "Trkiye'nin evrensel deerleri yakalama ynndeki yry bundan byle de srecektir. Trkiye deien dnya koullarnda, bata hukuk olmak zere her alanda gerekli atlmlar yapmaya, pekitirmeye ve daha da gelitirmeye kararldr... Sanrm zaman geldiinde 'ulusal egemenliin paylam' konusundaki 90.maddeyi yeniden gzden geirmemiz gerekecektir." 396 ABD'nin Lozan grmelerindeki resmi temsilcisi John Grew'in anlarnda yazdklarn Hikmet Sami Trk ve Ahmet Necdet Sezer okumal ve Bamszlk Sava veren insanlarn o gnlerde ulusal egemenlik konusunda nasl direndiklerini renmelidir. Grew, anlarnda unlar sylyor: "Curzonun odasna gittik. (Curzon: ngiltere Dileri Bakan ) Herkes dar kmt. Bir anda Curzon grnd, kzgn bir boa gibi odaya hcum etti, bizlere bakt, parman havada dolandrarak aa yukar yrmeye balad. Durmadan ter dkyor yzlerine bakyordu. Birden bard: 'Drt korkun saatten beri burada oturduk ve smet her szmze u bayat kelimelerle cevap verdi; 'bamszlk ve ulusal egemenlik' Curzondan smet Paann hangi sorunda anlamazlk kardn sordum

hukuksal sorunda cevabn verdi. Sonradan smet'in ekonomik maddeleri de benimsemediini rendik... Her ey bitmiti. Curzon zdrap ve korku iinde idi. smet Paa ile grmemizin yararl olup olmayacan sorduk. Yeniden harekete gemek istediimizi syledik ve ana krdmn hukukla ilgili maddelerde mi olduunu sorduk: evet cevabn verdi smet paa ile bir saat kadar konutuk. Korkun derecede yorgun grnyordu. Ekonomik maddelerin Trkiye'yi mali ve snai tutsakla srkleyeceini sylyordu... Trke birka sz syleyerek ayaa kalkt Sonradan aramzda bulunan ve Trke bilen Gillespie'den 'kalbim tkanyor' dediini rendik" 397 John Grew'in anlarn yalnzca Hikmet Sami Trk, Ahmet Necdet Sezer, deil, Blent Ecevit bata olmak zere Mesut Ylmaz, Devlet Baheli ve bugnk uluslararas anlamalara gzn krpmadan imza atan tm politikaclar okumaldrlar. Arapadan gelen ve konuma dilinde kuvvetlendirme, salamlatrma anlamna gelen tahkimin, uluslararas ilikilerde her zaman gllerin haklarn salamlatran bir ilevi olmutur. Bunun en ak rnei 1998 ylnda Meksika'da yaand. Meksika'da yatrmlar olan ABD uluslararas irketi Ethyl Co. firmas zehirli kimyasal atklarn doaya salyor ve ime sularnn kirlenmesine neden oluyordu. Durumdan ikayeti olan halk, yerel ynetim birimlerine bavurmu ve konunun mahkemeye gtrlmesini salamt. irket, Meksika hkmetinin NAFTA erevesinde imzalam olduu tahkim anlamasna dayanarak konuyu uluslararas tahkime gtrd. Uluslararas Tahkim ( SID), Meksikallarn akn baklar arasnda, topraklar kirlenen kylleri deil, evre kirliliine neden olan irketi hakl buldu. ICSID evre kirlilii konusuna hi bakmam ve "Yerel mahkemelerde dava alarak tahkim anlamasna uygun davranlmad" gerekesiyle irketten yana karar vermiti. stelik dava amada usl hatas yapld ileri srlerek, Meksika Hkmeti byk bir para cezasna arptrlmt. 398 Ayn firma, Kanada'da, benzin katk maddesi olarak kullanlan MMT maddesinin retim ve datmn yapyordu. Kanada hkmeti, kard yeni bir evre yasasyla bu maddenin retim ve tamasn yasaklad. Ancak firma, NAFTA anlamasnn tahkimi kabul eden

maddelerine dayanarak, Kanada hkmeti aleyhine 345 milyon dolarlk tazminat davas at. Gz korkan Kanada Hkmeti, firmaya 13 milyon dolar deyip, bir zr mektubu gndererek; "ii tatlya balama" yolunu seti.399 ABD'li bir kereste irketi olan Pope&Talbot, koruma alan ilan edilen blgede aa kestii iin, Kanada hkmeti tarafndan "daha fazla vergi" tahakkuk ettirildi. Firma, Kanada aleyhine 30 milyon dolarlk tahkim davas at ve kazand. Uluslararas tahkim (ICSID, ICC ya da UNCITRAL), bu tr uygulamalar, "irketlerin krlln nleyici dolayl kamulatrma" saymakta ve srekli irketlerden yana karar vermektedir.400 Yargnn ulusal nitelii ve bamszlnn nemi konusunda Mustafa Kemal Atatrk'n ulusal hukuk ve devletilikle ilgili grleri son derece ak ve nettir. Medeni Bilgiler kitabnda unlar sylyordu: Trkiye'de her yabanc konsoloslukta bir konsolosluk mahkemesi vard. Bunlar hukuk ve hatta ceza davalarna bakarlard. Bir yabanc ile bir Trk arasndaki sorunu zmek iin Trk mahkemelerinin, tank ya da sank yabanclar dorudan mahkemeye celp ya da izhar yetkileri yoktu. stanbul'daki bu tr davalar, yabanc bir hakimin de bulunduu "kark mahkemelerde" grlrd. Tutuklanan yabanclar Trk Cezaevlerine koyamazdk, iflas eden yabanclarn ilemleri konsolosluklarda grlrd. Yarg hakk her devlette ulusun egemenlik haklar arasndadr. Bizim imdiki Anayasamza gre bu hak, ulus adna bamsz Trk Mahkemeleri tarafndan kullanlr. Bugnk durumun kapitlasyon devri karlatrldnda vatan ocuklar, gelinen noktadan hem mutluluk duymal hem de uyank olmaldrlar. 401 yine Mustafa Kemal 5 Kasm 1925'te Ankara Hukuk Mektebi'nin alnda unlar sylyordu: "Devrimcilerin en byk ve en sinsi dman rm hukuk ve dermansz izleyicilerdir. Ulusun ateli devrim atlmlar srasnda sinmek zorunda kalan eski yasa hkmleri, eski hukukular devrimci aba sahiplerinin szlerinin geerlilii azalmaya, ateleri azalmaya balaynca hemen canlanp devrim ilkelerini, bu ilkelerin candan izleyicilerini ve kutsal lklerini mahkum etmek iin frsat kollarlar... Biz batan baa yeni yasalar yaparak eski hukuk ilkelerini temelinden skp atma giriimindeyiz...402 Mustafa Kemal Atatrk, "Eski hukuk ilkelerini skp atmakla" yetinmedi elbette. Toplumsal yaamn hemen her alannda eskimi her

eyi skp att. Ve bunu yalnzca Trk ulusunun kendi gcne dayanarak baard. Ancak lmnden sonra Trkiye'yi ynetenler, Kemalizm'in en temel zellii olan "kendi gcne dayanma" anlayn terk ettiler. zellikle ekonomide, Atatrk'n en ok ekindii, d sermayeye bel balama yoluna girdiler. Bu yol onlar giderek, d finans kurulularnn kapsnda bekleen, yabanc sermaye yatrm ya da bor almak iin ulusal haklardan kolayca dn veren ve yapt iin doruluuna kendisini inandran, aresiz yneticiler haline getirdi. Kurtulu Sava nderleri, hukuki ve mali bamszla olaanst nem veriryorlard, bugn ise yalnzca hukuk ve maliye deil tm toplumsal yaam alanlarmz, yabanclarn gr ve isteklerine gre ynetiliyor. Atatrk, Meclis'i a konumalarnn hemen hepsinde 'bamsz maliye', 'milli kambiyo', 'denk bte', 'milli bankaclk'tan sz ediyor ve Merkez Bankas'nn kurulmasna byk nem veriyordu. imdi Merkez Bankas'nn bana "danman" ad altnda kresellemeci bir Amerikal getirildi. "Byk" basn, atamay, "Dani Rodrik artk 'Trk Liras'na yn verecek" 403 "Merkez Bankas'na Harvardl danman" 404 balklaryla ve ok olumlu bir gelime olarak duyurdu. Ayn gnlerde gazetelerde, IMF'nin Ankara'da bro aacan ve "yapsal uyum programnn" uygulamalarn daha yakndan takip edecei haberleri de yer alyordu. Dani Rodrik'li Merkez Bankas, 25 Kasm 2000 ve 20 ubat 2001 mali bunalmlaryla karlat, Trk lirasnn deeri bir gnde % 40 drld, d alt ay iinde yzde yz geti. Uygulanan mali politikalarla ulusal ekonomi tam anlamyla kt ve Trk halk grlmemi bir hzla yoksullama srecine girdi. Dani Rodrik yeterli gelmemiti. Yaananlardan hemen hi ders almayan hkmet evreleri, bu kez yalnzca Merkez Bankas'nn deil onunla birlikte Hazine Mstearl, Bankaclk Denetleme st Kurulu, Byk Devlet Bankalar ve Sermaye Piyasas st Kurulu'nun bana Dnya Bankas'ndan Kemal Dervi'i getirdi. Trk ismi tayan bu kii Trk ekonomisini kurtaracak ve Trkiye'yi gl bir lke yapacakt!. Dnya Bankas Bakan James Wolfansen'in "biz gnderdik" dedii Kemal Dervi'in, Trkiye'ye neden gnderildiini, yetki snrnn ne olduunu ve neler yapacan az saydaki yurtsever

aydndan bakas grmedi, grse de bir ey sylemedi. Politikaclar, yabanclarla btnlemi i evreleri ve medya, fiili olarak babakan yetkileriyle donatlan Kemal Dervi'i olaanst bir istekle desteklediler. Oysa onun tek bir ama ve grevi vard. Kemal Dervi, bata Merkez Bankas olmak zere Trk mali sisteminin candamar olan milli kurumlar denetim altna alacak, Trkiye'nin tm mali kaynaklarn bir araya getirecek ve bu kaynaklarla bata IMF olmak zere yabanclara alacaklarn deyecekti. Bu ilemin Trkiye Cumhuriyeti ve Trk halk iin anlam ulusal egemenlik haklarn yitirmesi, yoksullamas ve smrgelemesiydi. Batllar, alacaklarn tahsil etmek iin Trkiye'ye, pahal ve hantal brokratik yapsyla Dyunu Umumiye daresini deil; Trkiye Cumhuriyeti'nin kendi kurumlarn "cretsiz" olarak kullanmak zere Kemal Dervi'i gndermiti. Trklerin Anadolu'daki varlna son vermeyi hedefleyen Sevr Anlamas, 10 Austos 1920 gn imzaland. Sevr grmelerine temel oluturulan Paris Bar Grmeleri'ne, Ankara Hkmeti'nin arlmasna gerek grlmemi ve stanbul Hkmeti, Ahmet Tevfik Paa bakanlnda bir heyetle grmelere katlmt. Ne var ki Padiah Vahdettin ve stanbul Hkmeti, koullarnn arl nedeniyle bu anlamay imzalamayacak ve Trk heyetini, 10 Mays 1920'de geri aracaktr. tilaf devletleri, Padiah Sevr'i kabul etmee zorlamak iin Yunan Kuvvetleri'ne Balkesir, Bursa ve Uak' igal ettirmi ve saltanatn varlnn devam etmesini Sevr'in imzalanmasna balamlard. Ankara Hkmeti'nin iin bandan beri Sevr'in hibir koulunun kabul edilmeyeceini tm Avrupa devletlerine bildirmesine karn, Vahdettin ve Damat Ferit, saltanatn devamn salamak iin anlamay imzalamak zorunda kalmlard. Vahdettin ve Damat Ferit, tam bamszl anlayabilecek ulusal bilince sahip insanlar deildi. Savatan km Trk ulusunun Avrupal devletlere kar direnebileceini dnmeleri onlardan beklenemezdi. Mustafa Kemal, zaferini henz kazanmam, onlara ve tm yoksul lkelere rnek olacak eylemini tamamlamamt. Buna karn, Vahdettin bile, "tahtn" ve "mlkn" kurtarma kaygs tasa da Sevr'i hemen kabul etmemi, anlama koullarn yumuatmaya almt. 21. Yzyla girdiimiz u gnlerde, seksen yl aradan sonra Trkiye'de, Sevr'e temel oluturan anlayn hemen aynsyla,

uluslararas anlamalar ve bu anlamalara bal olan uygulamalar yaplmaktadr. Kreselleme ideolojisinin bir gerei olarak yapld aklanan anlamalar, 1920 Sevr'iyle insana ac veren bir benzerlik iindedir. Kemalizm'in grkemli baarlar somut bir gereklik olarak ortada dururken, lkeyi bir yar smrgeye dntren anlamalara imza atanlar; Trk ulusuna kar, tarih nnde, Damat Ferit ya da Vahdettin'in yklendiinden daha ar bir sorumluluk altna girmektedirler. nk Kemalizm'in kantlanm baarlar nlerinde dururken bunu yapmaktadrlar, 1920 Sevr'i, devlet btesi ile ilgili olarak unlar sylyordu: "Trkiye'nin devlet btesi ngiltere, Fransa ve talya'dan oluan bir komisyon tarafndan dzenlenecek, komisyona katlan Trk delegelerinin yalnzca danma nitelii tayan kararlarda oy hakk olacaktr, Trk Devleti komisyonun onaylamayaca herhangi bir mali dzenlemede bulunamayacak, Gmrkler Genel Mdr'n komisyon atayacak ve grevinden alabilecektir. Komisyon, Trk Devleti'nin para politikalarn belirleyecek ve bu belirlemede Osmanl Bankas ve Dyunu Umumiye daresi ile birlikte alacaktr." 405 IMF ve Dnya Bankas'nn devlet btesi zerindeki bugnk etkisi, Kemal Dervi'in bakan yaplmas, Bankalar Yasas, milli kambiyodan vazgeme, Trk lirasnn deer kayb, Ttn Yasas, eker Yasas, Tekel Yasas, cretlerin drlmesi, salk ve sosyal gvenlik, tarm ve tarm sorunlarna yaklam, Gmrk Birlii koullar, Avrupa Birlii'nin ald kararlara uyma giriimleri, uluslararas tahkim, zelletirme uygulamalar vb. gz nne getirildiinde; Sevr mantnn gnmz Trkiye'sinde ne denli yaygn olarak iletildii grlecek ve bu ileyiin sorumluluunu tayanlarn, Vahdettin ve Damat Ferit'in de gerisine dtkleri ak olarak ortaya kacaktr. 1920 Sevr'i, "demokratik haklar", "aznlklar" , "dinsel zgrlkler" konularnda unlar sylyordu: "Herhangi bir Osmanl yurtta hibir engelle karlamadan diledii Batl devletin uyruuna girme hakkna sahip olacaktr. Sava nedeniyle oturduklar yerlerden ayrlan aznlklar geri dnebilecekler ve bunlarn uradklar tm zararlar Osmanl Maliyesi tarafndan denecektir. Aznlklar; okul, kimsesizler yurdu, kilise gibi toplumsal ve dinsel kurulular amakta zgr olacaklar; okul ve parlemento dahil tm ynetim birimlerinde grev alabileklerdir. Bu ileyii Batl devletler denetleyeceklerdir." 406

Bugn, babakanlardan, meclis yelerinden TSAD yelerine dek ok yaygn olan ifte vatandalk uygulamalar, Krtlere anadillerinde eitim nerileri, Partikhane'nin okul ama giriimleri, nsan Haklar Mahkemesi'nin Trkiye'ye kestii tazminat cezalar, Milli Eitim Bakanl'nda te ikisi Amerikallardan oluan "alma Komisyonlar", tarikat ve airet faaliyetleri, calan'n idam konusu, itiraz edilmeyen AB kararlar vb. Sevr mantnn Trkiye'deki yaygnlk dzeyini gstermiyor mu? Trkiye'nin bugn getirildii noktay herkesin grebilmesi iin "Dyunu Umumiye daresi"nin 1920'lerde olduu gibi, bugn stanbul Erkek Lisesi olarak kullanlan eski binasna yerlemesi mi gerekiyor? Trkiye Cumhuriyeti Hkmetleri, Kurtulu Savann yksek prestiji ve sava sonrasndaki bartan ve bamszlktan yana kiilikli politikalaryla, dost-dman tm dnya lkelerinde byk saygnlk kazanmt. Atatrk, hi "d geziye" kmam ancak pek ok lke lideri Trkiye'ye gelmiti. "Tarihi dman" olarak tanmlanan Rusya ve Yunanistan ile hibir dnemde olmayan karlkl gvene dayal dostluk ilikileri kurulmu, Balkanlarda bar ve istikrarn temel unsuru haline gelinmiti. Douda, Kafkasya, Irak, ran ve Afganistan'a dek ok geni bir alan, gerilimsiz bir bar blgesi haline getirilmiti. Trkiye'nin o dnemdeki uluslararas saygnl o denli yksektir ki, bu saygnlk Hatay sorununun zmn, diplomasi alannda benzeri olmayan anlaml bir jest ile noktalanmasn salamt. Atatrk'n Hatay sorunundaki duyarlln bilen Franszlar Hatay'la ilgili bir anlamay; hastaln kritik noktaya gelmesi ve Atatrk'n sonucu grmesini salamak iin, dileri personelini tatil gn almaya ararak imzalamlard. Atatrk'ten sonra Trkiye'yi ynetenler, onun Trkiye Cumhuriyeti'nin d siyasetine yerletirdii bamszlktan yana kiilikli politikalar srdremediler ve tanzimat kafasyla hep bir yerlere dayanma ihtiyac iinde oldular. Doal olarak da saygnlklarn yitirdiler. Adnan Menderes Hkmeti, 9 ubat 1957 tarihinde balantsz lkelerin glkle Birlemi Milletler'in gndemine getirdikleri Cezayir Sorunu'nun zmne ynelik oylamada, ulusal bamszlk sava veren Cezayir'den deil igalcilerden yana oy kulland. Oysa, o gnlerde arpmalarda len Cezayirli ulusularn ceplerinden Atatrk'n resimleri kyordu. Yine Menderes

Hkmeti, 1956 ylnda Svey Kanal iin ngiltere ile askeri akmaya giren Msr' deil, ngiltere'nin karlarn savunan Dulles Plan'n destekledi.407 ABD Bakan Johnson'n 1964 Kbrs bunalm srasnda Babakan smet nn'ye st perdeden yazd mektup, Trk kamuoyunda byk tepki grmt. Artk bu tr davranlara tepki bile gsterilmez hale gelindi. 54. Cumhuriyet Hkmeti'nin Babakan Necmettin Erbakan, Libya ziyaretinde l adrnda Kaddafi'den neredeyse azar iitti. Msr'da gnlsz bir arlamayla karlat. 57. Hkmet'in Babakan Blent Ecevit nl ABD gezisinde, Dnya Bankas Bakan James Wolfensohn'dan randevu talep etti. Wolfensohn, randevu talebinin gerekleecei yer olarak Banka'nn Washington'daki merkez binasn gsterdi. Bu davran, diplomatik bir skandaldi ve lke saygnlnn getirildii noktay gsteren trajik bir politik sonutu.408 Ayn "seyahatte", Trk heyetinin ABD Senatosu'nu ziyareti srasnda Clinton'un partida Demokrat Senatr Joseph Biden, herkesin nnde Ecevit'e unlar syledi: "Siz ABD'ne muhtasnz ancak ABD'nin Trkiye'ye ihtiyac yok. Kredi ihtiyalarnzn olduunu biliyorum. Kbrs sorununu zn, istenenleri yerine getirin, size yardmc olalm. Aksi takdirde hibir yere varamazsnz." 409 D ziyaret ve temaslar ne denli younlatrrsa Trkiye'yi o denli kresel bir dnya devleti haline getireceine inanan hkmet yetkililerimiz, srekli olarak d gezilere kmakta ve bu tr davranlarla ska karlamaktadrlar. Tahkim ve enerjinin zelletirilmesi konusunda, "stn bir alma azmiyle" lkesine "byk hizmetler" veren, Babakan Yardmcs ve Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakan Cumhur Ersmer'in Trkmenistan'da karlat davran, herhalde ok az sayda devlet temsilcisinin bana gelmitir. Doalgaz grmeleri yapmak iin Trkmenistan'a giden Ersmer, Trkiye'nin 30 milyar metrekp doalgaz alacan ve bunun 14 milyar metrekpn Avrupa'ya satacan sylemesi zerine; Trkmenistan Cumhurbakan Saparmurat Trkmenba szn keserek Ersmer'e unlar syledi: "Siz nce kendi ihtiyacnz karlayn. Trkmenistan gaz Trk aileleri iin dnya fiyatlarnn yars kadar daha ucuzdur, bin metrekb 70 dolardr Ancak siz 114 dolara Rusya'dan gaz alyorsunuz. Trk Politikaclar Trk halknn ihtiyalarn pek fazla dnmyor grnyor." 410

Atatrk dnemi Cumhuriyet hkmetlerinin, uluslararas dzeyde saygnl olmas nedensiz deildi. Kendi gcne dayanmann zgveniyle Atatrk, bamllk douracak d ilikiye girmemiti ve girilmesine de izin vermemiti. Kurtulu Sava'nn son dnemlerinde bedelinin zaferden sonra denmesini ieren silah sat nerilerini, bamllk douraca gerekesiyle, gereksinime karn reddetmiti. Lozan'da, Bat'yla gerek atma; "yardm" konusunda olmu ancak bu konuda Bat'ya asla dn verdirmemiti. Mustafa Kemal Atatrk, gnmz yneticilerinin "can simidi" gibi peinden kotuu d yardm konusunda unlar sylyordu: "nsaf ve yardm dilenmek gibi bir ilke yoktur. nsaf ve yardm dilenciliiyle, ulus ve devlet ileri grlemez. Millet ve devletin onuru ancak bamsz olmakla salanr." 411

10 SANAY VE SALIKTA ATILIMLAR (1923-1939) Mustafa Kemal Atatrk, ulusal bamszlktan dn vermeden kalknmann yalnz ve sadece, kendi gcne dayanan sanayilemeyle salanabileceini biliyordu. En nem verdii, en ok dnd ve ivedilikle giritii konularn en banda endstrileme geliyordu. Ancak, elde ne sermaye, ne igc ve ne de retim gelenei konularnda herhangi bir birikim vard. Toplumsal ilerleme ve kalknmann temel sorunu endstrileme; sermaye birikimi olmayan teknoloji ve alt yapdan yoksun, geri kalm bir lkede ancak, gereki ve uygulanabilir ulusu politikalarla alabilirdi. Batnn yzlerce ylda ulat sanayileme dzeyi, yalnzca ekonomik deil, ayn zamanda toplumsal birikimin bir sonucuydu. Olumasnn insan iradesinden bamsz bir yan vard. Gereki belirlemeler ve bilimsel verilerle oluturulan sanayileme programlar, rgtl bir toplumsal disipline bal kalarak, yksek tempolu ve srekli bir almayla uygulanmalyd. Sanayileme atlmnn temel dayana ulusun kendi gc olmal ve bu atlm darya kar titizlikle korunmalyd. Bunu baarabilecek tek rgtl g ulus-devlet gc ve onun ekonomik dayanaklar KT'lerdi. Kemalizm'in konuya bak zetle byleydi ve

bu bak, geri kalm yoksul uluslar asndan dnyadaki ilk rnei oluturuyordu. Trk Devrimi'nde uygulanan sanayileme ve ulusal kalknma stratejisi son derece baarl olmutur. Baarnn altnda yatan temel etken, uygulanan kalknma programlarnn lke gereklerine, Trk toplumunun zelliklerine ve kendi gcne dayanyor olmasdr. Uygulamalar zgndr ve herhangi bir modele bal deildir. Kalknma iin seilen yntem, Bat'nn liberalizminden ve Sovyetler Birlii'nin kollek-tivizminden ok farkldr. Sanayilemede devletilik temel alnr ama zel giriimciliin geliimine verilen nem ve destek ihmal edilmez Kiilerin ve devletin tm olanaklar, ulusal gnenci arttracak ekonomik etkinlikler iin seferber edilir. Ulusal ekonominin yaratlp glendirilmesinin, uluslamann temel koullarndan olduu bilinir. Bu anlayla, kiisel ve kamusal mlkiyet, toplumsal gelimenin ve ulusal birliin salanmas amacyla, yaamn her alannda dengeli ve uyumlu birliktelikler haline getirilir. Temel ama toplumsal retimin arttrlmasdr. Bu amaca ulamak iin nemli olan; retim aralar mlkiyetinin kamu ya da zel kiilerde olmas deil, ulusal nitelikte olmasdr. Atatrk 1929 ylnda unlar syler: "Memlekette her eit retimin arttrlmas iin, zel teebbsn devlete gerekli grldn nemle vurguladktan sonra, diyebiliriz ki Devlet ve zel teebbs birbirine kar deil, birbirinin tamamlaycydr." 412 Mustafa Kemal Atatrk, devletilikten ne anladn pek ok yaz ve konumasnda aklam ve aklamalarn, Trk Devrimi'ne zg bir program haline getirerek uygulamtr. lmnden iki yl nce 1936'da syledii u szler Kemalist devletiliin en zl aklamasdr: "Trkiye'nin uygulad devletilik sistemi 19. Yzyldan beri sosyalist teorisyenlerin ileri srdkleri dncelerden alnarak tercme edilmi bir sistem deildir. Bu, Trkiye'nin ihtiyalarndan domu. Trkiye'ye zg bir sistemdir. Devletiliin bizce anlam udur: Kiilerin zel teebbslerini ve ahsi faaliyetlerini esas tutmak; fakat byk bir milletin ve geni bir memleketin btn ihtiyalarn, birok eyin yaplmadn gz nnde tutarak, memleket ekonomisini devletin eline almak, Trkiye Cumhuriyeti Devleti, Trk vatannda asrlardan beri kiisel ve zel teebbslerle yaplamam olan eyleri bir an nce yapmak istedi ve ksa bir zamanda yapmay baard. Bizim takip ettiimiz yol grld gibi liberalizmden baka bir yoldur." 413

Atatrk, Trkiye'ye zg kalknma yolunu sistemletirip baarl uygulamalar haline getirirken, mali gce dayal ayrcalklarn toplum iinde g oluturmasna izin vermez. Bu nedenle, Kemalist devletilik anlay sosyal niteliklidir ve tekelcilie kardr. Kapitalizmin, 20. Yzylda yapsal deiiklie urayarak tekel egemenliine dnmesi nedeniyle, kapitalizme ve sermaye egemenliine yalnzca Trkiye'de deil tm dnyada kardr. 22 Ekim 1920'de unlar sylyordu: "... Bir yandan Bat'nn ii snf, te yandan Asya ve Afrika'nn kleletirilmi halklar, uluslararas sermayenin kendilerini ykmak ve efendilerine byk karlar salamak iin kle durumuna getirmek istediini anlad ve smrge politikasnn iledii su, dnya iilerince kavrand gn burjuvazinin kuvveti sona erecektir. Ben buna inanyorum." 414 Devletilik, sanayileme atlmlarnda youn olarak uyguland. Bu seim, yalnzca "koullarn gerekli kld bir zorunluluk" deil, bilinli bir seimdi. Bu seim, Kemalizme biim veren sosyal devlet anlaynn ve bu anlaya bal olan ulus-devlet hedeflerinin zorunlu bir sonucuydu. Atatrk, lmnden bir yl nce, l Kasm 1937'de 'TBMM'ni a konumasnda unlar sylyordu: "Sanayileme en byk ulusal davalarmzdan biridir. Sanayi ilerinde unsurlar lke iinde olan; yani hammaddesi, iisi, mhendisi ve yneticisi Trk olan fabrikalar kurulmaldr. Byk ve kk her trl sanayi tesisine lkemizde ihtiya vardr. leri ve mreffeh Trkiye idealine erimek iin sanayilemek bir zorunluluktur. Bu yolda Devlet ncdr. Birinci be yllk plnn ngrd fabrikalar tamamlamak ve ikinci be yllk plan hazrlamak gereklidir." 415 1927 ylnda yaplan sanayi saymnda, el sanayi iletmeleri tamirhaneler dahil, 33.085 iyeri vard. Bu iyerlerinde raklar dahil yalnzca 76.216 ii alyordu. Ortalama 23 kiinin alt bu yerlere iletme demek mmkn deildi. ilerin 35.316's saylar 20 bini bulan basit el tezgahlarndan oluan hal ve dier ev dokumaclnda 17.964 ii de, saylar 5.347 olan tabakhane ve birka deri atlyesinde alyordu.416 Sanayi retimi yapan iletme hemen hi yoktu. imento, petrol demir, elik, ilenmi madenler, inaat malzemeleri, motor, i aralar bata olmak zere tm sanayi rnleri ithal ediliyordu. lkede ou bankaclk, madencilik ve demiryollarna yatrm yapm 94 yabanc

irket vard.417 (Bunlarn hemen tm bir program dahilinde devletletirilmitir.) Kurtulu Sava'nn bitiminden hemen sonra daha Cumhuriyet ilan edilmeden 17 ubat 1923'te, ifti, tccar, sanayici ve ii temsilcilerinin oluturduu 1135 delege ile zmir ktisat Kongresi topland. Kongrede bu drt kesim istek ve nerilerini dile getirdiler ve deiik konularda ekonomiyle ilgili kararlar alnd. Mustafa Kemal burada yapt konumada; "Sanayinin gelimesini ihmal etmemeliyiz. Ticaretimizi yabanclarn eline brakamayz. Brakrsak, yurt kaynaklarn deerlendirme frsatn yitiririz... Ancak bunlarn gerekletirilmesi sylendii gibi kolay ve basit deildir. Baarmak iin lke ihtiyacna uygun temel bir program zerinde btn milletin birlemesi ve uyumlu olarak almas gereklidir" diyordu.418 Sanayilemeyi hzlandrmak ve lke dzeyine yaymak iin bir dizi giriimde bulunuldu. 28 ubat 1927'de Sanayi Tevik Kanunu, 8 Haziran 1929'da Milli Sanayi Tevik Kanunu karld. Yerli sanayi ve ticareti koruyan yeni gmrk tarifeleri, 1 Ekim 1929'da uygulamaya sokuldu. 3 Haziran 1933'te Sanayi ve Maadin Bankas ile Devlet Sanayi Ofisi'nin yerine Smerbank kuruldu. 1925 ylnda kurulmu olan Sanayi ve Maadin Bankas 7 yl iinde; Hereke, Feshane, Bakrky Mensucat, Beykoz Deri ve Kundura, Uak eker ve Tosya eltik fabrikalarn kurmu ya da kontrol altna almt. Ayrca Bnyan ve Isparta plik, Mara eltik, Malatya ve Aksaray Elektrik, Ktahya ini fabrikalarna ortak olmutu. Bu fabrikalar 1933 ylnda Smerbank'a devredildi. Smerbank 1939'a dek 17 yeni fabrika kurdu, birok bankaya ortak oldu, baz irketlere sermaye yatrd. 1935 ylnda kurulan Etibank madencilik alannda yatrmlar yapt, modern maden iletmeleri kurdu. Emlak ve Etyam Bankas 1926'da ald ve ciddi dzeyde konut kredisi datt, konut yatrmlarna destek verdi. Bankas 1924'te kuruldu ve ok ksa bir srede, kredi piyasasnda yabanc araclar ortadan kaldrabilen bir mali gce ulat. 1924 ylnda Ziraat Bankas'na her trl bankaclk ilemini yapabilme yetkisi verildi ve Banka hzl bir byme salayarak 1931 ylnda mevduatn 56 milyon liraya kard. (1924 ylnda Devlet Btesi 118,5 milyon lirayd) 1933 ylnda 58 363 orta

olan 637 Zirai Kredi Kooperatifi araclyla tarm sektrne kredi aktarld. Ziraat Bankas'nn denetimi altnda alan Emniyet Sand'nn toplam mevduat 1923'te 2 milyon 327 lira idi. Bu miktar byk bir artla 1929 ylnda 16 milyon 508 bin liray buldu.419 1929 Dnya bunalmnn olumsuz etkilerinden saknmak iin devletilik politikalar younlatrld. Btn dnyada byk boyutlu bir kriz yaanrken Trkiye'de ekonomik byme salanyordu. 1923 ylnda 3700 ton olan pamuklu dokuma 1927'de 9055 tona, 597 bin ton olan maden kmr ise l milyon 593 bin tona karld. 1923'de hi retilmeyen eker 1927'de 5184 ton, 1932 ylnda da 27 549 t on retildi. 1927-1932 arasnda imento 24 bin tondan 129 bin tona, ksele 1974 tondan 4105 tona, ynl mensucat 400 tondan 1695 tona karld. Elde edilen yerli retimle, 1923'te ithal edilen ksele ve un 1932'de hi ithal edilmedi. eker ithalat %37, deri ithalat %90, imento ithalat %96.5, sabun ithalat %96.5 orannda azald. Trkiye 1923 ylnda 36 milyon dolar d ticaret a verirken, (tm ithalat 86,9 milyon dolar, tm ihracat 50,8 milyon dolar) bu ak 1931 ylnda 300 bin dolara drld. 1936 ylnda, Trkiye 20,1 milyon dolar d ticaret fazlas veriyordu.420 1923 ylnda, Devlet Hazinesinde altn ve dviz hi yoktu. 1937 ylnda, hazinede 26.107 ton altn, 1938 ylnda 28,3 milyon dolar dviz stou vard.421 Ekonomide elde edilen gelimenin, balang koullar gznne alndnda byk boyutlu bir gelime olduu aka grlyor. Herey, "yoktan varedilmiti." 1938'de Trkiye henz bir sanayi lkesi olmaktan uzakt ama, bu hedef iin tutarl ve geerlilii olan bir kalknma stratejisi oluturulmu, bu stratejiye uygun temel yatrmlar yaplarak hzl bir gelime salanmt. Gelimedeki gerek baar; saysal artlarn tesinde, lke gereklerine uygun, bilimsel derinlii olan, geerli ve zgn nitelikleriyle uzun erimli bir sanayileme programnn ortaya karlm olmasyd. Bu programda, Trkiye yatrm haritas byk bir ileri grllkle hazrlanm ve bugn Trkiye'nin en nemli sorunlarndan olan blgeler aras ekonomik farkllklar ve bu farkllklarn ileride douraca "i g" hareketleri nlenmeye allmt. Bu anlayla, ok snrl olanaklara karn Idr, Nazilli, Malatya, Isparta, Konya Erelisi, Kayseri, Krkkale, Uak, Tosya, Mara, Aksaray, Susurluk, Bnyan ve Ktahya gibi lkenin deiik yrelerine sanayi tesisleri kuruldu. Batllarn, "sermayeden yoksunluu nedeniyle" bamszln

koruyamayacan syledikleri Trkiye, onlarn hayret dolu baklar altnda, sivil havaclk alannda beklenmedik baarlar elde ediyor ve uak yapyordu. stelik bu uaklardan 8'er kiilik yolcu uaklarn Avrupa'nn gbeindeki Danimarka'ya satyordu Ancak, ABD'nin Trkiye'de etkinliini arttrd Demokrat Parti dneminde; MKE'nin (Makina Kimya Endstrisi) gerekletirdii uak retimine, 4'nn hediye olarak rdn'e verildii 56 uaklk son parti retimden sonra son veriliyordu.422 zel giriimcilii tevik eden ancak kamu yatrmlarn esas alan devletilik politikalar ve bu politikalarn ekonomik dayanaklar olan KiT'ler Trkiye'de ok baarl olmutu. Elde edilen sonular bunu aka gsteriyordu ve bu baar, tam olarak yerel kaynaklara dayanlarak elde edilmiti. stelik bamllk douracak hi d bor alnmam, karlksz para baslmam ve 15 yl boyunca denk bte gerekletirilmiti. Enflasyon, 1922-1925 yllar arasnda yllk %3, 1925-1927 arasnda ise %1'di. Trk Paras yabanc paralar karsnda deer yitirmedi, tersine bazlarna kar deer kazand. 1924 ylnda 9,5 kuru olan bir Fransz Frang, 1929 ylnda 7,7 kurua, 187 kuru olan bir Amerikan dolar 127 kurua dt.423 Bunlar dnyann en gl paralaryd. Snrl miktarda alnan d bor arlkl olarak demiryollarnn devletletirilmesinde ve devlet kibrit tekelinin yaratlmasnda kullanld ve bu borlar, Osmanl'dan devralnan Dyunu Umumiye borlaryla birlikte zamannda dendi. Bunca i kolay baarlmamt elbette. Planlanan hedeflere ulamak iin; snrsz bir yurt sevgisi, inan ve zveriden baka, bilinli ve kararl devrimci bir tavr sergilenmiti. Mustafa Kemal, 18 Mart 1923 gn Tarsus'ta unlar sylemiti: "Ulusal ticaretimizi ykseltmek zorundayz. Bu basit fakat yaamsal gerei bilerek, bilmeyenlere yolu ile anlatmalyz. Anlamayanlara zorla anlatarak amacmza doru yryeceiz." 424 Atatrk ldkten sonra her konuda olduu gibi d ticaret politikalarnda da Kemalist tutumdan sapld ve d ticaret a; 1947'de 21,3 milyon, 1948'de 73,3 milyon, 1952'de 193 milyon, 1962'de 241 milyon, 1977'de ise 4 milyar 43 milyon dolara kt. 425 Bu ak 1996 ylnda 20 milyar dolar at 426ve 2000 ylnda tam 27,2 milyar dolar oldu.427 Bugn, yksek enflasyon Trkiye'nin kaderi haline geldi Bir Amerikan dolarnn Trk Liras karl milyon rakamlaryla ifade ediliyor. Btenin %70'i bor demelerine ayrlyor. Bor yk 250

milyar dolar. Trkiye artk bir ak pazar durumunda. sizlik artyor KiT'ler satlyor. Tahkim anayasaya girdi. Ekonomik knt siyasi istikrarszl beraberinde getiriyor. Trkiye'de rejim tartmalar artk gnlk sohbetler haline geldi. Trkiye yeni bir Atatrk bekliyor. Atatrk zamannda elde edilen baarlar ekonomiyle snrl deildi. Her alanda olduu gibi toplum salyla ilgili atlmlarda da byk baarlar elde edilmiti ve bu konudaki giriimler Kurtulu Sava'nn balangcna dek uzanyordu. Kurtulu Sava srasnda tifo, tifs, kolera, trahom, verem, stma, iek ve sifilis Anadolu'da kol geziyordu. 12 Milyon nfusun yarya yakn bu hastalklardan birine yakalanmt. Baz vilayetlerde hastalkl insan oran % 86'ya ulayordu. 1923 ylnda 3 milyon trahomlu hasta vard (nfusun drtte biri). Stmal kyller kimi yrelerde hastalk nedeniyle hasat yapamayacak kadar bitkin dmt. Tifs, uzun yllardr Trk toplumunun belas halindeydi. 93 TrkRus savanda, Trk Ordusu Ruslar'a deil tifse yenilmiti.428 1921 ylnda Konya'da 12. Kolordu hastanesinde yatan askerlerin % 80'i zatrree hastasyd. Gerekli ila yoktu. Genelkurmay Salk Dairesi raporlarna gre, hastanelere bavuran ve yatrlan hasta says 1921'de 151.783, 1922'de 247.988 idi. Yarallar tatsz ve yolsuz bozkrlar zerinden at, eek, katr ve kanyla tanyordu.429 Cumhuriyete kadar salkla ilgili bir bakanlk yoktu. Salk leri ancak 1914'den sonra ileri Bakanl'na bal bir genel mdrle balanmt. Tp eitimi veren okul yok denecek kadar azd. lkenin tek hekim karan okulu Darl Fnun (sonradan stanbul niversitesi), ada tp eitimini tam anlamyla vermekten uzakt. 1921 ylnda tm lkede ou stanbul'da bulunan ve nemli blm aznlklardan oluan 520 doktor vard. 13 ilde salk mdr, tm ilelerin te birini oluturan 96 ilede hi doktor yoktu.430 Cumhuriyet Hkmeti, birok alanda olduu gibi salk alannda da yetimi kadro, teknoloji ve alt yapdan yoksun, sorunlarla ykl bir alt yap devralmt. rgtszlk ve paraszlk her trl umudu yok edecek dzeydeydi. Koullarn arlna ve olanakszlklara karn, sorunlarn zerine byk bir istek ve kararllkla gidildi. Sorunu ele al yalnzca istek ve

kararllk dzeyinde braklmad. Her konuda olduu gibi nce bilime ve gereklere uygun bir ulusal salk stratejisi saptand. Koruyucu salk, halk sal, toplum sal kavramlar zerine oturan bu strateji kararl bir biimde uygulanarak, olaanst baarlar elde edildi. Atatrk, salk sorununu yalnzca kiisel bir sorun ve hastalk tedavisi olarak ele almad. Bu soruna, toplum sal olarak byk nem verdi ve bunu devletin en temel grevi sayd. yle diyordu: "Ulusun tm bireylerinin salkl olmalar iin salk koullarn gerekletirmek devlet durumunda bulunan siyasal kuruluun en birinci grevidir" 431 Dikkat edilirse burada, devletin devlet olabilmesi iin halk salna eilmesinin gerektii sylenmektedir. Atatrk iin, "halk sal ve salaml" her zaman zerinde durulacak olan ulusal bir sorundur. "Salk yalnzca hastalk ya da sakatln olmay deil; bedensel ruhsal ve sosyal ynlerden iyilik durumudur" diyordu.432 Salk sorunlarna eilme, Meclis'in kuruluuyla birlikte balar 21 Nisan 1920'den on gn sonra karlan bir yasayla, Trk tarihinin salkla ilgili bakanlk dzeyinde ilk rgt olan, "Shhat ve timai Muavenet Vekaleti" kurulur. Bu yasa TBMM'nin kard ilk yasadan biridir. lk salk vekili Dr. Adnan Advar'd ve Vekaletin tm kurulu kadrosu, bir sekreter ve bir salk memuru olmak zere kendisiyle birlikte kiiydi. 1920 ylnda 260 olan doktor says, 1921'de 312, 1922'de 337'ye karld, 434 salk memuru istihdam edildi.433 Salgn hastalklarla mcadele iin 1920 ylnda, yabanclarn hayal olarak nitelendirdikleri yerli a retimine geildi. Sivas'ta retilen milyon iek asnn tm halka uyguland. Stmal yrelere yeterli kinin datld. Frengi mcadelesine, yetmezlik iindeki devlet btesinden harcamalar yapld.434 Halka hizmet gtrecek doktor saysn arttrmak iin, askeri doktorlarn bir blm ordudan ayrlarak sivil alanda grevlendirildi. 1921'de, bir yl nce milyon nite retilen iek as miktar 5 milyona karld. Sivas'taki a retim merkezi geniletilerek bir yl iinde 537 kilo kolera, 477 kilo tifo as retildi ve bu alarn tm halka uyguland. stanbul ve Sivas'tan sonra Diyarbakr'da da, ilerinde bakteriyoloji, kimya laboratuar, a merkezi ve kuduz tedavi blmlerinin olduu salk merkezi kurularak; salk hizmetlerinin dalmnda denge salanmaya alld. Afyonkarahisar, Eskiehir ve Nide gibi illerde tbbi temizleme (sterilizasyon) merkezleri ald.

Urla ve Sinop karantina merkezleri, aletleri tamir edilerek yeniden devreye sokuldu. 1000 kg devlet kinini Ziraat Bankas araclyla hastalara datld. Devlet hastanelerine bavuran 30 bin hastann 20 bini tedavi edildi.435 Btn bunlar yoksunluk iinde srdrlen Kurtulu Sava devam ederken gerekletirildi. Cumhuriyetin ilanndan sonra salk atlmlarna, daha kapsaml ve daha yaygn olarak devam edildi. Tp eitimini zendirici kararlar alnd. Gelir dzeyi dk olan baarl rencilerin tp eitimi yapmalar iin cretsiz renci pansiyonlar, burs olanaklar saland. stanbul niversitesi Tp Fakltesi'nin olanaklar, ayrcalkl desteklerle artrld. renci kapasitesi 1000 kiiye karld. Hekimlere zorunlu hizmet ykmll getirildi. Anadolu'da hizmet yapan hekimlerin aylklar ykseltildi. O yllarda koruyucu salk hizmetlerinde alan bir hekim, zorunlu hizmet yaparken, babakandan daha fazla cret alyordu.436 1925 ylnda 1. Ulusal Tp Kongresi topland. Hekimlik mesleinin uygulama kurallarn dzenleyen ve halen yrrlkte olan 1219 sayl yasa karld. lk Trk Kodeksi bu dnemde hazrland. 1930 ylnda 1593 sayl Umumi Hfzshha Yasas karld. Bu yasann Bakanln grevlerini belirleyen 18 maddeden 15'i, koruyucu salk hizmetleriyle ilgilidir. Bu yasa, o dnemin uluslararas dzeyde en ileri salk yasalarndan biriydi.437 Salk hizmetlerini kylere dek yaymak iin "seyyar tabiblik" uygulamas getirildi. Trkiye'ye zg bu uygulamayla, hekimler at, eek ya da kanyla kyleri dolaarak hastalk taramas yaptlar. Hastanelere uzak yrelere "Muayene ve Tedavi Evi" adyla 510 yatakl salk hizmet birimleri kuruldu. Buralarda 5 yatakl olanlara bir "hkmet hekimi", on yatakl olanlara ise ayrca bir hekim grevlendirildi. Saylar zaman iinde 300'e varan bu birimlerin almasna; 1950'den sonra, Adnan Menderes Hkmeti tarafndan son verildi.438 1936 ylnda Ankara'da "Halk Sal Okulu" ald. Bu okul uzun sre, her dzeyde salk personeli yetitirdi ve halk sal alannda uzmanlk eitimi verdi. Salk Bakanl'na kurmay bir

danmanlk birimi olarak hizmet veren bu okul da, 12 Eyll 1980 Darbesi'nden sonra kapatld.439 Devlet hastanelerinden salk ocaklarna dek deiik kamu kurumlaryla toplumun her kesimine cretsiz salk hizmeti gtrlrken memur ve iilerin sosyal ve salk gereksinimlerini karlayacak yeni yaplanmalara gidildi. 1937 ylnda "3008 sayl Yasas" karld ilerin sosyal gvenlik haklarn gvence altna alan bu yasayla, ayn zamanda memurlarn yararlanaca "Emekli Sand" kuruldu. Cumhuriyetin ilk 15 ylnda salk konusunda yaplanlar, o gnn koullar gznne alndnda, gerek bir salk devrimi niteliindedir. Halk sal asndan soruna yaklam biimi ve buna uygun davranlar, o dnemin dnya llerine gre de ileri bir anlay iermektedir. Bugn, halk salna yatrm yapmad gibi, yaratlan ve ileyen kurumlar kapatan, sal ve sosyal gvenlii "zelletiren", ilata tam olarak da baml hale gelen ve sosyal gvenlik kurumlarn kerten hkmetlerle kar karyayz. Salk ve sosyal gvenlik sorunlarmz IMF gibi uluslararas bir finans kuruluunun ncelikli gndemidir. Trkiye'ye, "bor alabilmen iin sosyal gvenlik kurumlarn reforme (deforme diye okuyabilirsiniz) etmelisin" deniliyor ve bu istein ne anlama geldii halk tarafndan ne yazk ki bilinmiyor. Trk halk, bugn birok konuda olduu gibi salk sorunlaryla da babaa braklm durumdadr. Atatrk dneminde stesinden gelinmi olan birok hastalk bugn yeniden ve denetimsiz bir yaylma eilimi iine girmitir. Yoksullaan halk, salk hizmetlerinin byk oranda paral hale getirilmi olmas nedeniyle tedavisine ayracak paray bulamamakta ve hastal zorunlu olarak, vcudunun doal direncin ya da frklerin kerametine havale etmektedir. Ulusal Verem Sava Dernekleri Federasyonu Ynetim Kurulu Prof. Dr. Ferit Koolu, 53. Verem Eitimi ve Propaganda Haftas nedeniyle yapt aklamada, Trkiye'de, verem hastalnn seyrinde kayg verici gelimelerin yaandn belirterek unlar sylyor. "Toplumun verem mikroplar ile karlama riski artyor. Hastalk kroniklemektedir. Halen hastalarn yarya yakn kronik vakalardr. lalara direnci olan kronik bir vakann tedavisi de 23 milyar liraya mal olmaktadr. Veremle savan karargahlar kabul edilmesi gereken

dispanserlerin almalar zayflamtr. Bakteriyolojik muayenelere de gereken nem verilmemektedir." 440 Atatrk dneminde, snrsz yoksulluk ve srad yoksunluklar iinde olunmasna karn devletin tm olanaklar halka hizmet iin kullanld. Trk halk Ankara'daki siyasi otoritenin, tm olanaklaryla kendisi iin altn yaayarak grd. Cumhuriyet Ynetimi'nin, szle deil eylemle kendisinden yana olduunu, yzyllar sren bir ezilmilii ortadan kaldrmay amaladn kavrad ve iten bir destekle devrimlerden yana tavr ald. Ankara'da "sosyal bir devlet" kuruluyordu ve bu yeni devlet gcn; ulusal hedeflerde birlemi, yenilie ak, fedakar Anadolu halkndan alyordu. Gnmzdeki salk ve sosyal gvenlie ynelik IMF isteklerinin gerek amac, temeli Atatrk dneminde atlm olan ve halk zerinde saygnl bulunan ulus-devlet gcnn krlmasn salamaktr. Halkna hizmet sunamayan bir devletin gl olmas mmkn deildir. Hastalklar ve umutsuz bir gelecekle babaa braklan bir toplumun; ulusal birlik, dayanma, yardmlama duygularn ve devlete olan gvenini yitirmesi kanlmazdr. Bu yndeki uluslararas abalar, amacna Trkiye'de henz ulaamamtr ama bu ynde "ok yol alnd" da bir gerektir. Bu "yolda" amaca ynelik her tr yntem kullanlmaktadr. Salk ve sosyal gvenlik kurumlarnn nce ypratlmas ve giderek ortadan kaldrlmas, bu "oyun"un paralarndan biridir. Marmara depremi bile bu ama iin kullanld. Deprem aclar, devlete ve onun temel dayana Ordu'ya kar ypratma kampanyalarna dntrld. Askerlerin, maden isilerinin ve dier kamu grevlilerinin zverili almalar ve Trk halknn benzersiz dayanma giriimleri, erevesi belirsiz (aslnda belli) bir "sivil toplum" edebiyatyla kamuoyundan uzak tutuldu ve deprem devlete kartln arac olarak kullanlmaya alld. Mustafa Kemal Atatrk, yeni kurulan Cumhuriyet idaresinin ancak halkn sorunlarna somut zmler getirerek glenip gelieceini bilir. Dnce ve eyleminde, yerine getirilmeyen szlere, bo vaatlere ve temelsiz vglere yer yermez. Nutuk'ta unlar syler: "Cumhuriyet, alk ile dua ile enlik ve kutlama ile yaamaz. Cumhuriyet bir tlsm deildir. Bundan sonra her i kendiliinden dzelecek, her derdin aresi kendiliinden bulunacak deildir.

Cumhuriyet bize, ynetim ekli deiiklii ile birlikte anlay deiiklii getiriyor mu? Milletvekili olacak zatlara birer devlet adam kafas hediye ediyor mu? Efendiler devletin adn taktnz, ileri de yrtebilecek misiniz?" 441

11 ULUSLARARASI RKETLER kinci Dnya Sava'ndan beri uygulanan ve adna Yeni Dnya Dzeni denilen emperyalist sistemin temel unsurlar uluslararas irketlerdir. Gnmzde bu irketlerin gc o denli artmtr ki bunlar artk, yalnzca ekonominin kurallarn deil, dnya siyasetini de belirlemektedirler. Kresellemenin ncleri ve tayclar bunlardr. Ford'un ekonomik gc Suudi Arabistan ya da Norve'ten byktr. Philip Morris'in yllk sat Yeni Zelanda'nn GSMH'ndan fazladr. 300 uluslararas irketin toplu varlklar tm dnyadaki retim varlklarnn % 25'ini oluturuyor.442 Dnya ticaretinin % 67'sini 500 byk irket denetliyor.443 irketlerin bymeyi srekli klmalar, kendi alarndan yapsal bir gerekliliktir. Bu nedenle tekelleerek darya almak yani uluslararas hale gelmek zorundadrlar. D pazara almayan ya da pazarn yitiren irketler varlklarn srdremezler. Pazar yitirmemenin tek yolu, her trl rekabete dayanmak, gl olmak ve gerektiinde atmaktr. 20. yzyl bu atmalarn rnekleriyle doludur. Bat Avrupa kkenli irketler 19. Yzyl sonunda, ABD kkenli irketler de 20. Yzyl banda dnyaya alarak uluslararas irket haline gelmeye baladlar. Bu nedenle mal, sermaye ve hizmet dolamnn milli snrlar aarak kresel hale gelmesi, sanld (ya da gsterildii) gibi yeni bir olgu deildir. Yz yllk bir gemii vardr. ABD'den Singer, Standart Oil, General Electric, National Cash Register, ITT Chrysler, Ford, International Harvester, Mc Cormik, General Motors, Kodak; Bat Avrupa'dan AEG, Siemens, Halske, Bergmann Shell, Unilever, Krup, Philips, Imperial

Chemicals, Bayer v.b. irketler 1890'larda darya almaya balam ve kresel faaliyet gsteren uluslararas irketler haline gelmilerdi. Bu irketler, denizar lkelerde acentalar ve retim birimleri amlar ve yerli ibirlikiler edinerek mal sat ve datm alar kurmulard. Birinci Dnya Sava'ndan nce, retim amal 193 Amerikan irketi ve 305 Avrupa irketi darya almt.444 Bunlardan yalnzca AEG, 1912 ylnda 189 irketi denetim altna alm ve o yllarn deeriyle 1,5 milyar marklk bir sermayeyi ekip evirir hale gelmiti. D lkelerdeki irket birim says 34'e ulamt.445 ABD'nin 1919 ylndaki d yatrmlar 3,88 milyar dolara kmt. Ford'un 1920 ylnda 19 lkede araba ya da araba paralar reten yurtd fabrikalar vard. O yllarda Ford'un Amerikadaki fabrikalarnda tam elli eit dil konuuluyordu.446 20. yzyl banda 498 olan darya alm irket says, 1945 ylnda 1984'e , 1970 ylnda ise 10909'a kt. 1990 ylnda her alanda d faaliyet gsteren irket ube says 206 bine ykselmiti.447 Amerikan irketlerinin d lkelerdeki dorudan yatrmlar 1950 ylnda 11.8 milyar dolarken bu miktar 1976 ylnda 137 milyar dolara kt. Bu % 1161 orannda bir art demekti.448 Uluslararas irket ubelerindeki saysal artlar, kreselleme yanllarnn ileri srdkleri gibi yeni bir liberal dnemin gstergeleri deildir. Kapitalizmin liberal dnemi 19.yzylla birlikte tarihe karm ve 20.yzylda, uluslararas byk irketlerin ortaya kt, sermaye ihracnn younlat ve ekonomiye mali sermayenin egemen olduu tekelci yeni bir dnem balamtr. Dnya Pazarlarnn paylald ve temelinde uluslararas irket faaliyetinin bulunduu bu dneme emperyalizm deniyor. Gnmzde ska kullanlan kreselleme tanmnn, emperyalizmi anlatmaktan baka bir anlam tamyaca bilinmelidir. Gnmz dnyasnda; teknoloji ileri dzeyde gelimi, sermaye dolam olaanst hzlanm ve mali sermaye egemenlii mutlaklamtr arna kapitalist emperyalizmin retim ilikileri asndan nitelii deimemitir. 20. yzylda liberalizm ortadan kalkm ve kresel ekonomiye rnutlak bir biimde byk tekeller egemen olmutur. Byk irketler, bugn kendilerine ait ok sayda kk ubeler ve alt birimler amaktadrlar. Uluslararas faaliyet gsteren irket saylarndaki artlar, kresel ekonomiye katlan yeni irketlerin ortaya kmasn deil, byk irketlerin ube ve alt birim saylarn arttrarak

dnyaya yaylmasn gstermektedir. Gnmz dnyasnda, yalnzca endstriyel retim ve ileri teknoloji alanlarnda deil, dnya ticareti iinde yer alan tm ekonomik faaliyetlerde egemenlik, birka byk tekele aittir. Birlemi milletler kaynaklarna gre, rnein dnya kimyasal madde retiminin % 87'sini ABD, Japonya, Almanya ve ngiltere'ye ait az saydaki tekeller tarafndan yaplyor. Dnyadaki demir cevheri, boksit, bakr, jt, ttn, orman rnleri, pamuk, kahve ve ay ticaretinin % 80'i, her rn iin saylar 3 ile 6 arasnda deien byk uluslararas irket tarafndan denetleniyor.449 Uluslararas irketlerin 1950'den sonra ulat yapsal ve saysal bymenin, ayn yllarda oluturulmaya balanan Yeni Dnya Dzeni ile akmas; bu irketlerin, Yeni Dnya Dzeni'nin bir rn olarak grlmesine neden olmutur. Bu yanl bir gr deildir ama herhalde daha dorusu; uluslararas irketlerin Yeni Dnya Dzeni'ni yaratm olmasdr. D yatrmlar iin gerekli olan "istikrar", "siyasi ve askeri destek" ve "transfer garantileri" gibi irket gereksinimleri 1920-1940 arasnda yeterince salanamamt. Rus ve Trk Devrimlerinin etkisiyle yaylan ulusu hareketler, korumac uygulamalarla dnyann hemen her yerinde, irket d yatrmlar asndan son derece "olumsuz" bir ortam oluturmutu. atmalarla dolu bir dnyada yatrm yapmak, irket yneticilerinin gze alabilecei bir risk deildi. ABD Birinci Dnya Sava sresince verdii kredileri geri alamamt. Birok lkede devlet korumacl, kamu kaynakl kalknma ve planl ekonomiye dayanan uygulamalar yaplyordu. Gelimi lke yneticileri, dnyay saran toplumsal ve ulusal dayanma nedeniyle kendilerini olumsuz bir biimde etkileyen 1920-1945 dnemini hi unutmadlar. Sava sonrasnda gelitirilen Yeni Dnya Dzeni politikalarnn tm, bu dnemin ekonomik ve politik "olumsuzluklarnn" bir daha yaanmamas zerine kuruludur. Hl srdrlen 30'lu yllar edebiyat, dnemin yaygn ve etkili eilimleri olan ulusu ve toplumcu hareketlere kar duyulan politik tepkinin bitmeyen grntleridir. Ancak hereye karn dnya yeni yzyla, 20. yzyl balarndaki koullarn hemen aynsyla girdi. Bir yanda zengin ve gl aznlk dier yanda yoksul ounluk. Tarihin her dneminde olduu gibi her toplumsal gelime kendi kartn da iinde tayor. Byk devlet etkinliine kar, tepkiler artyor. 20 ve 30'lu yllarda Trkiye'de uygulanan, bugn in'de uygulanmaya devam edilen karma

ekonomik sistem, gelimi lkelerce kaygyla izleniyor. Kreselleme savunucusu Amerikal ekonomist Prof. J.K. Galbraith bu kaygy yle dile getiriyor: "Sosyalist ekonomik sistemin kmesiyle dnya byk lde deimitir. Birtakm lkeler sosyalist uygulamadan vazgeti ama son derece TEHLKEL olan ve bugnlerde byk ekonomik politik baar gibi grnen KARMA EKONOM yolunu tuttular" 450 Az gelimi lkelerin kalknma abalarnda son derece baarl olan Karma Ekonomik Sistem ve sosyal piyasa ekonomisi, emperyalist devletler iin her zaman, kar klmas gereken kayg verici gelimeler olmutur. Galbraith'n azgelimi lkelerdeki, "karma ekonomi yolunu" "tehlikeli" saymas, kendi asndan olaandr. Olaan olmayan; baz azgelimi lke yneticilerinin de bu dnce ve bu dnceye uygun eylem iinde olmalardr. Cumhurbakan Sleyman Demirel, 11 Ekim 1999 gn Ankara Sheraton Oteli'nde dzenlenen "2. D Ticaret Haftas"nn alna katld ve burada unlar syledi: "Trkiye'nin nndeki en nemli sorun ekonomik rejim ile demokratik rejim arasndaki uyumsuzluktur. Trkiye, hzl bir biimde karma ekonomiden, serbest piyasa ekonomisine gemelidir. Trkiye'de zihniyetler artk deimelidir." 451 Bu konumadan 1 gn sonra. 12 Ekim 1999'da Babakan Yardmcs Mesut Ylmaz, partisinin gurup toplantsnda unlar syledi: "Bu gnk ar merkeziyeti devlet yapsyla yolumuza devam edemeyiz. Trkiye'yi Ankara'dan idare edemeyiz. Bu elbise diki tutmaz." 452 Kendisine bu denli kar yneticilere sahip bir devlet, dnyada herhalde yoktur. Bu szleri syleyenler, bu lkeyi uzun sreler ynetmi ve gelinen noktann dolaysz sorumluluunu tayan kiilerdir. Trkiye'nin, yeni ynelim biimlerine mi yoksa yeni yneticilere mi gereksinimi olduu, 1923-1939 arasnda yaplanlar ve sylenenler gznne getirilirse yant aka ortaya kacaktr. Yeni Dnya Dzeni ideolojisi, 2.Dnya Sava ncesi dnya koullarna kar alan bir sava gibidir. Anlay ve amacnn temelinde devleti ekonomik uygulamalara ve ulusal bamszlk eylemlerine kartlk vardr. Ekonomik, politik ve askeri yaplanmalar ve bu yaplanmalar dzenleyen uluslararas anlamalarn tm, bu

kartlk zerine oturtulmutur. Yeni dzen politikalarnn ekonomik amalarnn gerekletirilmesi, bu amalar gerekletirecek aralarn gelitirilip glendirilmesiyle olanakldr. Bu aralar uluslararas irketlerdir. Uluslararas anlamalarn, irketlerin istem ve gereksinimlerini karlayan maddelerden olumasnn nedeni budur. ABD'nin dorudan d yatrmlar 1946 ylnda 7,2 milyar dolarken bu miktar, 1960'da 31,8, 1970'de 78,2, 1976 ylnda 137,3 milyar dolara kt.453 Avrupal uluslararas irketler, 1920-1945 arasndaki 25 ylda, retim amal 289 d irket birimi aarken, 1968-1970 arasndaki iki ylda 1759 d irket birimi al.454 Japon irketleri iin de durum farkl deildir. 1930-1945 arasnda tm irket birimlerinin % 8,3'n oluturan yeni alan Japon irket birim says, 1968-1970 arasnda, saysn 209'a orann da % 40,1'e karmt.455 Kalknma ve toplumsal ilerleme hareketlerini d sermaye yatrmlarna balamak pek ok azgelimi lke "yneticisi" iin "alternatifi olmayan" ekonomik gelime yoludur. Buna inanan ya da inandrlan bu tr "yneticiler", lkelerine yabanc sermaye ekmek iin her trl dn vermeye hazrdrlar. Bunlar yabanc yatrm almak iin, ulusal haklardan kolayca vazgeerler ve lkelerinin geleceini ipotek altna alacak anlamalara imza atmaktan ekinmezler. Sermaye ihra etmeye gerek anlamda gereksinimi olanlarn gelimi lkeler olmasna karn, kendilerini d sermaye almaya zorunlu hale getirirler. lke iindeki yabanc sermaye hareketlerini tam anlamyla serbest brakrlar ya da brakmak zorunda kalrlar. Dnya otomobil devi Ford, Trkiye'de "gl" bir yerli ortak bularak bir otomobil fabrikas kurmak istediini aklad. Konu medyada yer ald ve sevinli bir haber olarak kamuoyuna duyuruldu. Devlete ait (SEKA) ok deerli bir arazi, zerindeki doal varlklarla birlikte cretsiz olarak irket emrine verildi. ok ksa bir srede hazrlanan temel atma trenine Cumhurbakan Sleymen Demirel katld ve trende yapt konumada, Cumhurbakanl konutunu kastederek; "Ben byle yatrmlar iin ankaya'nn bahesini bile veririm" dedi. Medya, fabrikann al trenlerini neredeyse naklen yaynlad ve Trkiye'nin tm dnyaya ihracat yapacak bir eser kazand ynnde yaynlar yapt. Oysa olan ey, Ford'un Ortadou'ya mal sevkiyat yapacak montaj ssn stanbul'dan Adapazar'na tayarak geniletmesiydi; ncelik Ford'un ncelii, yarar Ford'un

yararyd; Trk ulusal sanayinin bu ilemden yarar deil tersine zarar vard. Uluslararas irketler iin, "az sermaye ile ok yatrm" stratejik bir hedeftir. Bu nedenle sermayesi kt, birikimi yetersiz azgelimi lkeler; yabanc sermaye aldklar oranda sanayilemeden uzaklar ve yoksullarlar. D borca dayal yerel kaynaklar "tevik kredileri" ad altnda bu tr yatrmlara ayrlarak; kalknma iin gerekli olan sermaye birikimleri, yerli ortak bulan uluslararas irketlerin kullanmna verilmi olur. Gelimi lkeler, hem bor faizlerinden hem de, bu borlarn gerek kullanclar olan kendilerine ait uluslararas irketlerin yksek : oranl krlarndan elde ettikleri gelirleri lkelerine tarlar. Brezilya'da bir dnem Planlama Bakanl da yapan nl ekonomist Prof. Furtada uluslararas irketleri bir benzetmeyle yle anlatyor: "Uluslararas irketler baz egzotik aalar gibidir. Bu aalar belli blgelere dikilince, btn suyu toplar ve araziyi kurutur."
456

Azgelimi lkelerde dardan alnan kredilerle lke iinde datlan tevikler arasnda, birbirini tamamlayan dolaysz ilikiler vardr. Kredilerin hemen tamam arta baldr ve artlar aklayan szleme maddeleri kredinin gidecei adresi gsteren pusulalar gibidir. Trkiye, 31 Mays 1968 tarihinde ABD ile bir kredi anlamas imzalad. "Trkiye Cumhuriyeti Hkmeti ile Amerika Birleik Devletleri arasnda Kredi Anlamas" adn tayan bu anlama 31.5.1968 gn ve 12978 sayl Resmi Gazete'de Yaynlararak yrrle girdi. Anlamann 1. ve 2. maddeleri yleydi: "AID (Trkiye'deki ABD Yardm Tekilat) Trkiye'nin deiik blgelerindeki bakr madenleri ile eritme tesisleri kompleksinin birletirilmesi ve gelitirilmesi, Murgl, Kre ve Espiye madenlerinin bakr retiminin arttrlmas iin, 30 milyon 500 bin dolarlk bir krediyi, D Yardm Kanunu uyarnca Trk Hkmeti'ne verecektir. Hkmet bor tutarn, AID'den alacak ve zel teebbse ait bir Trk irketi olan Karadeniz Bakr letmeleri A..'ne verecektir..." Etibank'n Ergani hari tm bakr kurulularn, ABD'nin denetimi altndaki Karadeniz Bakr letmeleri A..'ne devretmeyi ngren bu anlamann, 3. blm b, c ve d fkralar ise yleydi: "irketin Kurulu

szlemesi, tescil belgesi, organizasyon emas, Trk Hkmeti'nin krediyi irkete bor vereceine ilikin hkmetle irket arasnda yaplm olan szlemenin tasdikli bir sureti ile irket st ynetiminde grev alacak personel listesi ve ynetim kurulu yelerinin isimleri AID'ye bildirilecektir. AID'nin btn bunlar uygun grmesi halinde kredi demesi yaplacaktr." 457 D kredilerin hemen tm, bu ve buna benzer koullar ierir. Bu tr kredilere bavuran az gelimi bir lke, sonu "ulusal tkeni" olan bir yola girmi demektir. Birbiriyle ilintili olan bor anlamalar arka arkaya imzalanr ve lke ksa srede d bor almadan ayakta duramaz hale gelir. D borlarn "teviklere" dnerek kendilerine iletilmesini bekleyen yabanc ortakl irketler bunu baaramayan (d bor bulamayan) hkmetlerin koltuklarn altlarndan alrlar. Kamu ynetim geleneklerinin bozulduu, kredi dolamn devlet destekli "cesur" Al Capon'larn ynlendirdii Trkiye gibi lkelerde "tevik" sorunu demek sistem sorunu demektir. Siyasi partiler ve onlarn liderleri hereyden dn verirler ama kamu bankalarnn ynetimi, gmrkler ve teviklerin datlmas konusunda hrsl ve uzlamaz bir tutum sergilerler. lke borlar ve "ulusal k" arttka bu tr yneticilerin hareket alanlar ve cesaretleri artar. DYP-CHP Koalisyon hkmeti 1995 ylnn ilk 11 aynda, 700 trilyon liralk tevik datmt. Hkmet ortaklar ani bir kararla erken seime gitmek istediler ve seim iin 24 Aralk 1995 tarihini belirlediler. Seim ncesi tevik datmnda gerek bir "patlama" oldu ve 11 ayda 700 trilyon lira tevik veren hkmet bir ayda tam 1,4 katrilyon liralk tevik datt.458 Teviklerle yabanc sermaye yatrmlar arasnda, birbirini tamamlayan yakn bir iliki vardr. Uluslararas irketler herhangi bir lkede yatrm yaparken ya yeni bir irket kurarlar ya da var olan bir irketi satn alrlar. Her iki biimde, ama zellikle yeni irket kurma biiminde, kendilerine yerli ortak bulurlar. Ortaklkta, hisse oranlar ne olursa olsun, belirleyicilik her zaman yabanc irketlerin inisiyatifindedir. Bu konuda dn verilmez. Yerli ortaklar, yatrm iin arazi salama, inaat yaptrma, isi bulma ve hkmet yetkilileriyle ilikileri yrtme gibi ikinci snf ileri stlenirler. "Yerli" ortaklarn retimin nitelii, yurtd pazarlama, teknoloji belirleme, fiyat ve sat politikalarn saptama gibi stratejik konularda herhangi bir etkileri yoktur ya da ok azdr.

Trkiye'de yabanclarn ortak olmad ya da daha doru bir deyile uluslararas irketlerin ortakla almad byk holding kalmam gibidir. Bu irketler zellikle kurulu aamasnda, d kaynakl devlet borlarnn byk blmn "tevik" ad altnda alrlar. Devlet d borlar demeye abalarken irketler, hzla tamamladklar yatrmlardan yksek oranl kr elde ederler ve bu krlar "ortaklaryla" paylarlar. Bylece borlanan Trkiye, borcu kullanan ise yabanc irketlerle yerli ortaklar olur. Trkiye'de, uluslararas yabanc irketlerin ortak olduu yerli irketlerin bazlar unlardr: KO GRUBU: Trk Traktr, Tofa, ark Sigorta, Otoyol, Mako (talya); Trk Siemens, Simko, Etma, Garanti naat (Almanya); Otosan, Goodyear, General Elektrik, Ko Bank. (ABD); Bozkurt Mensucat (Fransa); Altnyunus (Danimarka); SABANCI TOPLULUU: Brisa, Toyota (Japonya); Philsa, Marsa-KJS, Holsa nc., Cigna-Sa, Ankara Hilton, Mersin Otelcilik (ABD); Hoechst, BFA (Almanya); Trk Philips, Trk Philips Aydnlatma (Hollanda); Susa (ngiltere); Dusa (Fransa); ECZACIBAI: Artema (Almanya); Dosan, Orta Anadolu Seramik (svire); Trk Pirelli (talya); pek Kat, Sanipak (ABD); BANKASI: Trk Arap Bankas (Libya); Unilever-i (Hollanda); elikkord A.. (talya); stanbul Segman (Japonya); Genel Finansali Etita (Fransa); Trk Merchant Bank., General Elektrik (ABD); Otomarsan, Tita Turizm End., Mus Meyan Kk (Almanya); Dosan (svire); zmir Demir elik (Suudi Arabistan); YAAR HOLDNG: Akril Kimya, Ttnbank (ABD); Bota DYO Sadolin, Viking Kat (Danimarka); Pnar Su (Almanya); UKUROVA HOLDNG: Uluslararas Bank (svire); Robert Bosch, Trk Henkel, Turya (Almanya); OYAK-Renault (Fransa) 459 Sabanc Holding bnyesindeki irketlere ortak olan uluslararas yabanc irketler ve bu irketlerin ortaklk hisseleri yledir: AKANSA (imento Sanayi), CBR (Belika), % 50; TOYOTASA (otomotiv), Toyota ve Mitsui (Japonya), % 50; BNP-AKDRESDNER BANK (Finans) BNP (Fransa), Drcstner Bank (Almanya); BRISA (Lastik Sanayi), Bridgestone (Japonya), % 50; YAZAKSA (Otomotiv) Yazaki Corp.(Japonya), % 75; KORDSA (Lastik Sanayi) Du Pont (ABD), % 50; DUA (Lastik Sanayi), Du Pont (ABD), % 50; BEKSA (Lastik sanayi), Bekaert (Belika), % 50;

SAKOSA (Kimya sanayi), Koch (ABD), Saba (Meksika), % 50; BMSA (Bilgi ilem), IBM (ABD), % 50; MARSA-KJS (Gda Sanayi), Philip Morris (ABD), % 50; DA-NONESA (me Suyu, Hayat Suyu) Danone (Fransa), % 50; PHILSA (Tln), Philip Morris (ABD), % 75; PHILIP MORRISSA (Sigara datm), Philip Morris (ABD), % 75; OLMUKSA (Kat ve ambalaj sanayi) International Paper Co. (ABD), % 50. Sabanc Holding'in Uluslararas birlii adyla birlikte alt uluslararas irketler ve bu irketlerin retim alanlar ise yledir: MITSUBISHI MOTOR CO. -TEMSA, (Japonya) (Otobs, minbs, kamyonet retimi) (lisans); KOMATSU LTD-TEMSA, (Japonya) (Byk i makinalar retimi) (lisans); SHARP CO.-TEMSA, (Japonya) (Yazarkasa, hesap makinas retimi) (lisans); MITSUBISHI HEAVY INDUSTRIES LTD-PLSA, (Japonya) (Klima cihazlar retimi) (lisans); LIMAGRAIN HYBRID SEEDS-SAPEKSA, (Fransa) (Tohum retimi); CROWN CORK & SEAL CO.-PLSA, (ABD) (Otomobil yan sanayi) (lisans) ve (distribtr); HLTON INTERNATIONAL-HILTON-SA(ABD) (Otelcilik); KOMATSU FORKLFT LTD-TEMSA, (Japonya) (Forklift ve istif makinalar retimi) (lisans).460 Uluslararas irketler, d yatrmlar iin gerekli olan sermayenin % 10-15 gibi ok kk bir blmn kendi z kaynaklaryla karlarlar. Geri kalan, % 85-90 oranndaki byk pay sermaye ihra edilen lke kaynaklarndan karlanr. Bu nedenle uluslararas irketlerin gerekletirdikleri hzl bymenin arkasndaki temel besleyici g, merkezden yaplan sermaye aktarmlar deil, bu irketlerin darda "yarattklar" kaynaklardr. Burada, bir miktar bor desteinden sonra kendi kendini besleyen bir sre sz konusudur.461 ABD uluslararas irketleri, d yatrm sermayesini balca drt kaynaktan salamaktadrlar: Yeniden yatrlan yerel krlar (datlmayan krlar), amortisman bedelleri, yerel krediler ve ABD kaynaklar. Bu irketler, 1966-1972 dneminde ortalama olarak, imalat sanayisine ait d yatrmlarnn; % 19'unu yeniden yatrlan yerel krlardan, % 38'ini amortisman bedellerinden, % 31'ini yerel kredilerden, % 9'unu da ABD kaynakl sermaye ile karlamlardr.462

Amerikan irketlerinin yerel kaynaklardan salad sermaye oran grld gibi % 91'dir. (Avrupa uluslararas irketlerinde bu oran birka puan daha dktr.) Gelimi lkeler yapm sanayisindeki her 100 dolarlk d yatrmnn yalnzca 9 dolarn kendi kaynaklaryla karlamaktadrlar. Trkiye'de faaliyet gsteren uluslararas irketler 1973 ylnda yatrm sermayelerinin % 81'i kadar borlanmlar bu borlanmann % 96'sn Trkiye iinden salamlardr.463 Yerel kredi kullanma dnya ortalamas % 31 olduu gznne alndnda, Trkiye'nin "cmertlii" ortaya kmaktadr. Uluslararas irketler yatrm yaptklar lkelere, retilen mallar ihra etme yetkisi vermezler. nk byle bir eylem, evre lkelerde ayn i kolunda faaliyet gsteren ayn irkete ait irket birimlerinin pazarn daraltacaktr. Uluslararas irketler, alt birimlerini birbirleriyle rekabet ettirmeyeceklerine gre, ihracat kstlayan ya da tam olarak yasaklayan bir politika uygularlar. Yatrm yapacaklar lkelerde yaptklar lisans ve ibirlii anlamalarnda bu tr yasaklayc hkmleri kabul ettirirler. 1974 ylnda yaplan bir aratrmaya gre, Bolivya, Kolombiya, Ekvator, Peru ve ili'de uluslararas irketlerle imzalanan 409 lisans anlamasndan 317'si (% 78) ihracat tamamen yasaklamakta, geri kalanlarn bir ksm da yalnzca belirli blgelere ihracat izni vermektedir.464 Bu konuda UNCTAD'n (BM Ticaret ve Kalknma Konferans) 1973 ylnda yapt bir baka aratrmada; Kolombiya, Hindistan, ran, Jamaika, Kenya ve Malezya'da faaliyet gsteren 102'si yerli-yabanc ortakl, 45'i % 100 yabanc 147 irketten % 53'nn hi ya da ok az ihracat yapt saptanmtr.465 Hindistan'da 1964 ylnda yrrlkte olan 1051 adet ortaklk ve lisans anlamasnn % 45'inde ihracat kstlayan ak hkmler bulunmaktadr.466 Dnyann tm pazarlarnda var olmak isteyen uluslararas irketler, lkeler ve blgeler dzeyinde rgtlenmilerdir. Her yatrm blgesi evre balantlaryla birlikte irket merkezlerindeki ynetim organlarna baldrlar. Nerede, ne kadar retim yaplaca, retimin nerelerde pazarlanaca merkezin denetimi altdadr. Bir lke ya da blgeden evre lkelere gnderilecek mallarn miktar ve gnderme biimine, tm dnya pazarlarn iine alan kresel ticaret ana ynelik stratejik programlara sahip irket merkezleri karar verir. Bu nedenle, azgelimi lkelerde gsterili haberlerle ihracat gibi gsterilen darya mal gnderme faaliyetleri gerekte irket merkezinin onay verdii mal sevkiyatlandr. Fiat'n rnein Ukrayna'da otomobil

fabrikas varsa, TOFA bu lkeye merkezin haberi olmadan araba gnderemez. Uluslararas irketler vergi vermez ve mali adan denetlenemezler. Bugn, uluslararas irketlerin kresel faaliyetlerini deil denetlemek, izlemek bile olas deildir. Son derece deiik yaplanmalar, ulusal yasalardan syrlma yetenekleri, siyasi ve mali gleriyle uluslararas irketler, amzn ekonomik bukalemunlardr. Bunlar, kimi zaman yerli irket, kimi zaman yabanc irket, kimi zaman eit katlml ortak, kimi zaman da yapilet-devret yatrmcsdr. Patent satc, kredidatr, sermaye yatrmcs, retimci ve montajc klklaryla ortaya karlar ve kolaylkla klk deitirebilirler. Uluslararas irketler alma koullarn kendilerinin belirlemesini, yaryasal ya da yasal olmayan her trl kazancn meru saylmasn isterler. Bu nedenle gnmzde, legal ve illegal iler hep iiedir. Dnyann tm bankalarnda retim ve ticaret kurlaryla kaaklk gelirleri ayn ilemi grr. " evreleriyle" mafya rgtleri, "uyumlu birliktelikler" olutururlar. zellikle azgelimi lkelerde "i evreleri" kayt dcla kayarken, yasad oluumlar "i evreleri" haline gelirler. Kolombiya'daki uyuturucu kartelleri zerinde aratrmalar yapan ve yaptklar aratrmayla uyuturucu ticaretinin kresel boyutunu ortaya koyan Dario Batancourt ve Marta Garcia; vardklar sonucu "plak bir gereklik" diye ifade ederek yle zetliyorlar: "Gnmzde kapitalizn yasal mafya, mafya ise yasad kapitalizmdir." 467 Aratrmaclarn bu yarglar polis raporlaryla da dorulanyor. Bern Federal Polis Tekilat'nn 1999 ylnda yaynlad bir raporda, Avrupa'nn gbeinde bulunan ve "Dnya'nn en uygar" lkesi olduu sylenen svire'de; svire merkezli 90 irketin Rus mafyasyla balantl olduu, bunlarn 153 sua itirak ettii, Zrih ve Cenevre'deki bankalarn karapara aklama suu iledii, bu ehirlerde beyaz kadn ticareti yapld ve internet kanalyla ocuk fahie arayan svireli zenginler bulunduu akland.468 Vergi toplamak her zaman zor bir itir ama uluslararas irketlerden vergi almak her eyden daha zordur, (artk olanaksz)

50 yldr tm dnyaya egemen klnm olan Yeni Dnya Dzeni onlara, vergi vermemeleri iin saysz olanaklar sunar. Dnya apnda i yapan irketler lkeleraras ticarette, transfer fiyatlarn kendileri belirlerler. Ticari ilemleri kat zerinde, transferlerden az vergi alnan ya da hi alnmayan yerlere kaydrrlar. thalat ve ihracat ilemlerinin byk blmn, irket ii mal alverii olarak buralarda gsterirler. irket ubeleri arasnda ya da ubelerle ana irket arasnda gerekletirilen mal alverilerinde fiyatlar pazar glerinin etkisi altnda deildir. Fatura miktar ve fiyatlar istee bal olarak, "duruma" ve "konuma" gre "zgrce" belirlenir. Transfer fiyatlar vergi iadeleri gzetilerek onaylanr. Kr ve zararlar irketin kresel bilanolarna en yararl olabilecei yerlerde ortaya kar. Deiik yntemlerle elde edilen vergilendirilmemi krlar ve yasad kazanlar, devlet denetimi olmayan lkelerde ya da onlarn evresindeki ad-san duyulmam kk ve garip "devletiklerde" aklanr. Buralar, dnyann gelecei iin ngrlen devletsiz, denetimsiz bir tr "ynetim birimleridir" Cayman Adalar, Bahamalar, Bermuda, Cape Verde, Bahreyn byle yerlerdir. Bunlarn dnyann her yeriyle kolay uu ve iletiim balantlar vardr. 548 banka ofisine hizmet veren Grand Cayman Merkezi, dnya yznde fax younluunun en yksek olduu yerdir. Yalnzca Ceyman'daki 548 banka ofisinde 1992 ylnda, 400 milyar dolar aktif para bulunuyordu.469 The Wall Street Journal'da Yaynlaran bir aratrmaya gre "ky bankaclndaki" (vergi karlan, kara para aklanan yerler iin bu tanm kullanlyor) parann ok byk ounluu gelimi lkelere ait. ngiltere, ABD, Japonya, Almanya ve Fransa'nn "ky bankaclndaki" para toplam 1998 ylnda 4.523 trilyon dolardr. Gazetedeki aratrmada, zengin lkelerin ky bankaclyla nl finans merkezlerinde "zararl vergi rekabeti" ile milyonlarca dolar kendilerine ektikleri belirtilerek; "vergi kaakl yaplan bu yerlerde, uyuturucu paralarnn aklanmasna kar yrrlkteki uluslararas anlamalarn uygulanmas gerektii" belirtilmektedir.470 Dnya para trafii konusunda uzman olan Amerikal Anthony Ginsberg endstrilemi lkelerin para stoklarnn yaklak yarsnn "vergi cennetlerinde" olduunu ya da buralardan getiini sylemektedir.471 Bu ok byk bir paradr. Gnmzde gmrkler fabrikalardan, limanlar D Ticaret Mstearlndan daha nemli yerler haline gelmitir. Trkiye'de, "i evrelerinin" Bankalar Yasas'na

verdii nem, limanlarn zelletirilmesindeki hz bu adan deerlendirilmelidir. Firma ii ticaretin kresel ticaret iindeki ykselen oranlar, uluslararas irketlerin artmakta olan glerinin gstergesi gibidir. 1970 ylnda, yapm sanayinde alan 233 ABD kkenli uluslararas irketin; ABD'nden kresel pazara gnderdii mallarn % 42'si, getirdiklerinin % 45'i "firma ii" (pazar d) mal gnderme biiminde oluyor ve bu, faaliyetlerin tm, ihracat ve ithalat olarak grlyordu.472 ngiltere'de faaliyet gsteren ABD firmalarnn ihracatlarnn % 50'si, Kanada'dakilerin % 75'i "firma ii ticaret" biiminde gerekleiyor.473 Uluslararas irketlerin vergi giderlerinden kurtulmak iin kresel ticareti, "irket ii faaliyetler" haline getirmesine en iyi "kantl" rnek; RS Toyota'nn ABD'deki faaliyetleridir. Amerika Ulusal Vergi Dairesi 1992 ylnda Toyota'nn Amerika ubesinden ABD'nde satlan otomobil, kamyon ve yedek paralar iin ok fahi fiyatlar istendiini ortaya kard. Japonya'daki ana irketten "yksek fatura bedelleriyle" gelen mallar resmi kaytlara gre, ok kk kr oranlaryla satlyor grnyordu. Vergi mfettilerinin soruturma balatmas zerine, grnte yasal bir usulszlk olmamasna karn Toyota bu sorunu "daha ok deilmemesi" iin, yklce bir para cezas deyerek "uzlama" yolu ile kapatt.474 ABD Hkmetleri, vergi toplamada ok iddial olduklarn, tm davranlaryla gstermeye alrlar. Ulusal Vergi Dairesi'nin hemen tm alanlar kendilerini Amerikan sisteminin temel direkleri olarak grrler. Ellerinin altnda kullanlmay bekleyen ok geni yetkiler ve bu yetkilerin yaratt yksek bir yaptrm gc vardr. Amerikan yasalar vergi sularna hi hogr gstermez. Btn bunlara karn ABD hkmetleri bile, uluslararas irketlerden vergi toplamay baaramamaktadrlar. Fiyatlandrma yoluyla transferleri nlemek iin California Vergi Dairesi, "Vergi Birlii" diye bir kavram gelitirdi. Yabanc bir sirketin yapt gerek krlar saptamak olanaksz olduundan vergi uzmanlar karmak bir forml gelitirdiler. Bu formle gre, irketin dnya apndaki kr; sat cirosuna, alanlarna ve aktiflerine dayanlarak hesaplanyordu. Bu hesaplardan elde edilen kresel toplam; California snrlar iindeki sat, personel ve aktifler toplamna oranlanyor ve bulunan rakama gre irket

vergilendiriliyordu. Bu forml erevesinde bir irket California'da zarar da etse, hatr saylr bir kr zerinden vergilendirilebiliyordu. California'da faaliyet gsteren uluslararas irketlerin bunu kabul etmeleri mmkn deildi. Nitekim Sony, yanna Unilever, Nestle ve ICI gibi Avrupa firmalarn da alarak "Vergi Birlii" yasasna kar mcadele balatt. Sony, nce irketleriyle ibirlii yapan Californial seilmi temsilcilere verilmek zere bir fon oluturdu. Bu fonlar "cmerte" datt. Daha sonra "sradan Amerikallara" ulamak iin uzun vadeli lobicilik yapmak zere, Amerika'da yatrm) bulunan nde gelen Japon irketlerinden bir komisyon oluturdu. Kampanya planlar iinde; "eyaletlerde ve blgelerde tartma ve seminerler dzenlemek, eyalet niversiteleri ve dnce guruplaryla ilikiye gemek; eyaletteki ekonomik kalknma brolar, yerel ticaret odalar, senatr ofisleri ve yerel tketici guruplaryla karlkl ziyarette bulunmak" 475 gibi bir ok eylem vard. Bu eylemler gerekletirilip kamuoyu etki altna alnrken, bir gurup irket yneticisi eyalet yneticilerine giderek; bu vergi devam ettii srece fabrikalarn kapatacaklarn sylediler. Ksa srede gerekletirilen etkinlikler sonunda, California Eyaleti'nin uygulad "Vergi Birlii" yasasn kabul etmi olan tam 27 eyalet, bu yasay uygulamaktan vazgeti. California'da yasa grnte yrrlkten kalkmad ama kabul edilen bir ek madde ile uygulama, irketlerin kabul edecekleri bir biime dntrld. Uluslararas irketlere eitli muafiyet haklar tannd.476 Sony, etkili yasal yetkilere sahip, dnyann en gl vergi rgtn alt etmiti.

12 ZELLETRME VE KT SATILARI Gnmz dnyasnda endstriyel retimi dk, ekonomik ve mali rgtlenmesi yetersiz gelimekte olan lkelerin, zellikle yabanc sermaye yatrmlarndan vergi toplamas mmkn deildir. Bu nedenle zellikle azgelimi lkelerde, devletin ekonomik gcn byk

oranda KT'ler oluturur. KT yatrmlarnn arttrlmas ve bu yatrmlarn verimli bir ileyi iinde gelitirilmesi, az gelimi lkelerin kalknabilmeleri iin tek anstr. Dnyada devletin belirleyicilii ve destei olmadan kalknabilmi bir tek lke yoktur. KT'ler nceleri, yerel politikaclar, st dzey kamu grevlileri ve bunlarn arkasndaki sermaye guruplar tarafndan, gelirlerinden kar salanan kurulular olarak kullanldlar. Uzun yllar gelirlerine el konulan bu kurulular daha sonra "gerek kullanclarna", zelletirme adyla devredilmeye baland. lkenin stratejik retim alanlar teker teker, yerli ortakl yabanc sermaye guruplarnn mlkiyetine geirildi. Ulus birliini korumay neredeyse olanaksz hale getiren ve ulusdevletin zl srecini oluturan bu gelime, tm hzyla devam etmektedir. Bugn, KT satlarna kar kmak Cumhuriyet ilkelerine sahip kmann ve yurtsever olmann n koulu durumundadr. Ancak bugnn politikaclar byk ounluuyla byle dnmyor. Kemalizmin temel ilkelerine "cepheden" saldran +"cesur" parti bakanlar var. DYP-SHP koalisyon hkmetinin Babakan Tansu iller bunlardan biri. 1994 Kasm'nda unlar sylyordu: "Trkiye'de KT'ler her drt gnde bir trilyon lira zarar etmektedir. Bu kurumlan ykmak zorundayz. Eitimin nn amak iin, daha iyi salk hizmeti sunmak iin buna mecburuz. Trkiye'de her ey devletin egemenlii altnda. Kendi blgesinde son sosyalist devleti ykacaz. ocuklarnza biz onu yktk diyeceksiniz." 477 Tansu iller'in "devlet ykmak"la ilgili szlerine savclar ilgi gstermedi ama verdii rakamlara da kar kan pek olmad. Oysa iller'in syledikleri doru deildi. KT'ler btn olumsuzluklara karn kr ediyorlard. stelik bunu, iller'in Babakan olduu devletin organlar belirleyip aklyordu. KT'lere 1985-1995 yllar arasnda hemen hi yatrm yaplmamt. KT yatrmlarnn toplam yatrmlar iindeki pay % 38.4'den % 5.3'e drlm, istihdam % 13.8 azaltlm ve serbest sermaye oluumu reel olarak % 66 orannda drlmt.478 Kilit grevlere, yetkisiz ve yetersiz ve ou kez baarszl hedeflemi kiiler getiriliyor, st dzey kalifiye personel deiik yntemlerle grevlerinden uzaklatrlyordu. KT rnlerinin rekabet olanaklarn ortadan kaldracak olan her tr uygulama geni bir biimde yaplyordu. Dnemin Babakan Mesut Ylmaz "enflasyonu nlemek iin" KT rnlerine 6 ay zam yapmama karar almt. KT'ler, bilinli olarak i ve d bor sarmalna srkleniyor, gemi

yl kur farklar ve faizleri gider olarak kr-zarar hesaplarna geiriliyordu. Hkmet emri altndaki devlet kurulularyla adeta mcadele ediyordu. Bu mcadelenin rahatszlk yaratan rneklerinden biri TRT'de yaand. Trk Telekom'un zelletirilecei gerekesiyle yatrm yaplmayan TRT, vericilerinin yetersiz kalmas nedeniyle Dou ve Gneydou blgelerinde baz il ve ileden izlenemiyordu. Trkiye'nin birok yerinde olduu gibi, sorunlar bol bu blgede de iletiim, kozmopolitizmi yayan tekelci medyaya ya da gerici yerel yaynlara terkedilmiti. Israrl talepler zerine vericiler 1800 personeliyle birlikte yeniden TRT'ye devredilmi, karlan bir yasayla TRT'nin elektrik gelirlerinden ald payn arttrlmas yetkisi hkmete verilmiti. Ancak Blent Ecevit'in Babakanlndaki 57. Cumhuriyet Hkmeti bu yetkiyi, TRT'nin payn arttrmama biiminde kulland. Oysa arttrlmas istenen pay oran yalnzca % 1,5'du, % 3.5'luk pay % 5'e karlacakt. Devlet Bakanlar Yksel Yalova, Tunca Toskay, Recep nal ve Maliye Bakan Smer Oral'dan oluan alt komisyon TRT'nin elektrik gelirlerinden ald pay % 1.5 orannda arttrlmasn uygun grmemi, hkmet de komisyon kararna uymutu. TRT Genel Mdr Ycel Yener 19 Eyll 1999 gn basna yapt aklamada unlar sylyordu: "Elektrik katsaysn arttrmay uygun grmemiler. Yasada olmamasna karn yasaya aykr birey yaplyor. Bilemiyorum. Sanayicilerin kar k... Enerji Bakanl da kar km. Elektrik irketleri herhalde lobi yaptlar. Demek ki lobiler TRT'den daha ar bast. Devlet devlete sahip kmyor. Ben ne yapaym." 479' TRT'nin "bana gelenlerin" bir benzeri, yine Blent Ecevit'in Babakan olduu ve btn bakanlarn DSP'den olutuu 56. Hkmet dneminde Erdemir'in bana geldi. Ereli Demir elik, zelletirme kapsamna alnm byk bir devlet iletmesiydi. ABD kkenli CS First Boston irketi kendisi iin danman firma olarak seilmi ve "zelleecei" gn bekliyordu. Erdemir'de, Ylmaz Argden adnda bir Genel Mdr kendi deyimiyle "lke yararna" iler yapyor ve "Toplam Kalite Ynetimi" anlayn iletmeye yerletirerek byk baarlar salyordu. Argden, hedeflerinin retim kapasitesini arttrarak, Avrupa'nn ilk 10'una girmek olduunu ve buna da az kaldn sylyordu. Ylmaz Argden, 26 Mart 1999 gn grevinden istifa etti ve bu aklamay yapt: "Erdemir'in dnya

apnda bir irket olmas iin iki yl altk. Klasik kamu irketi anlayndan, 'mteri odakl' irket ynetimi anlayna gemek iin aba sarf ettik. Son bir ylda btn ihaleleri effaf bir biimde yaptk. Ve Erdemir'i belli bir yere getirdik. ok fazla yorum yapmak istemiyorum ama birilerinin benden rahatsz olduu bir gerek. Siyasilerin ne dnd beni hi ilgilendirmiyor. Ancak bir sredir siyasilerin etkisiyle bize kar bir muhalif gurup olutu. Dnya apndaki bir tesise muhalefet yakmyor." 480 "Devlet ynetme" noktasna getirilen siyasi kadrolar, kamusal deerler zerindeki karar ve uygulama yetkilerini; bugn, "zelletirmeden" yana snrsz bir 'zgrlk' iinde kullanmaktadrlar. Ancak despotik ynetim biimlerinde grlebilecek bu uygulamalar, byk bir ounlukla zelletirme konularn kapsamaktadr. 57. Hkmet'in Devlet Bakan Yksel Yalova, 16 Kasm 1999 gn dzenledii basn toplantsnda, Devlet Personel Yasas kendisini balamyormu gibi; kamu kurumlarnda genel mdr olabilmeyi "zelletirme yanls olmak" kouluna balayarak unlar syledi: "Bana gelip ak ak 'zelletirmeye inanmyorum' diyen genel mdr grevde tutarsam lkeme ihanet etmi olurum. zelletirme felsefesine inanm insanlar greve getirmeye devam edeceim." 481 'lkeye ihanet' kavram ne kadar deiti. Atatrk dneminde, "devlet malna zarar veren" ya da "kamu karlarn korumayan" felsefeler lkeye ihanet saylrken, bugn, "zelletirme felsefesine" inanmamak ihanet saylyor. Yksel Yalova'nn zelletirme konusunda yasalar ve ynetim sorumluluklaryla badamayan sz ve davranlar, ne yazk ki yalnzca ona ait kiisel bir tavr deildir. Parlemento ii ya da d siyasi parti yneticileri, hkmet yetkilileri ve st dzey brokratlarn byk blm, kararlar lke dnda alnan zelletirme programlarn inanlmazs bir cret ve gzkaralkla uygulamaktadrlar. Yksel Yalova, benzerlerinin son rneidir ve halkn rgtszlnden ald gle azna geleni sylemektedir. Devlet Bakan Yalova, 9 ubat 2000'de; Trkiye Odalar ve Borsalar Birlii (TOBB), Trk Sanayicileri ve adamlar Dernei (TUSAD), stanbul Sanayi Odas (SO), stanbul Ticaret Odas (TO) ve Deniz Ticaret

Odas'nn (DTO) bakanlar ile yapt toplantda, kendisine ynelik olarak artan; "kamu mallarn zel kii ve kurululara peke ektii" sulamalarna kar u aklamay yapt: "Dorudur. O pekei ben de ekiyorum. Zaten zelliine gre o tr bir peke iinde olacam da sylemitim." 482 Bu tr sylemler, bu aklkla ancak; kamu mallarnn tekelci sermaye guruplarna youn olarak aktarld ve zelletirmenin 20. Yzyldaki ilk kapsaml uygulamalarnn yapld faist talya ve nazist Almanya'da sylenebiliyordu. Bugn, lkemizde gerekletirilen zelletirme uygulamalarnn, faist talya ve nazist Almanya'daki uygulamalara benzerlii ak olarak grlmektedir. Ancak, Trkiye'deki zelletirmeler, ulusal ekonominin yaratlp gelitirilmesi asndan ok nemli bir olumsuzluu fazladan iinde tamaktadr. Gerek talya'da ve gerekse Almanya'da zelletirilen devlet iletmeleri milli irketlere veriliyordu. Trkiye'de ise, stratejik yatrm alanlarndaki devlet iletmeleri bata olmak zere, tm kamu iletmeleri dorudan yabanc irketlere ya da 'yerli' ortakl yabanc irketlere devredilmektedir. Bu ok nemli bir farkllktr. Almanya ve talya'da devlet destekleriyle glenen milli irketler, dier gelimi lke firmalaryla rekabete giriip lkelerine kr transfer ederken, Trkiye'de, kamusal varlklar yabanc firmalara devrediliyor ve lkemiz yar smrge bir lke haline getiriliyor. Trkiye, zelletirme konusunda, faizmden de beter bir amaza srklenmi durumdadr. zelletirme yanllarnn srarl iddialarna karn, Trkiye'de KT'ler alacak bir biimde kr etmektedir. Hazineye yk olmalar bir yana, elde ettikleri krlar, dedikleri vergiler ve yklendikleri "grev zararlaryla" (zarar bilinerek yaplan kamusal harcamalar) devlet gelirlerine nemli katk salamaktadrlar. Bu gerei hibir bilano oyunu rtememektedir. Hazine Mstearl'nn verilerine gre KT'ler 1998 ylnda 10 katrilyon 559 trilyon lira gelir elde ettiler. 376.4 trilyon liralk "grev zararlar" ve tm giderler drldkten sonra l katrilyon 144 trilyon lira net kr saladlar. Hazine Mstearl 1999 ylnda KT'lerden 1.6 katrilyon lira kr bekliyor.483 KT'lerin kr etmesi ve Trkiye Cumhuriyeti hazinesine kaynak yaratmas, 1998 ylyla snrl deildir. Babakanlk Yksek Denetleme Kurulu'nun 1996 ylnda hazrlad bir rapora gre KT'ler Hazine'ye 1992'de 23, 1993'de 39, 1994'de 175, 1995'de 326, 1996'da 837 trilyon lira net katk salamt. 484 Rakamlar enflasyondan

arndrlarak gerek deerlerine, getirildiinde, yaplan katknn gerek boyutu ortaya kacaktr. 1997 ylnda TEDA 148 trilyon, TMO 17.5 trilyon, TEA 11.6 trilyon, TEKEL 15.2 trilyon kr etti.485 1998 ylnda Trk Telekom 111.5, Petrol Ofisi 15.7, TK 12.8, DHM 8.4, Trkiye eker Fabrikalar 6.3 trilyon lira kurumlar vergisi dediler. Ayn yl Ankara'da en fazla kurumlar vergisi deyen ilk 10 firmann 9'u devlet kurulularyd.486 Trkiye'deki zelletirmelerin hemen tm, Dnya Bankas'na bal olarak Amerikan danmanlk irketlerinin belirleyicilii ve ynlendiricilii altnda yaplmaktadr. Bunlardan BOOZ - Allen ve Hamilton TCDD, CS Firs Boston Erdemir, Price Waterhause Smerbank, Samuel Montaqu Petkim, Chase Manhattan Bank Tpra, Solomon Brothers Petrol Ofisi, Department of Employmeny Education and Training (DEBT) Kardemir ile ilgilenmektedir. Bunlarn bir blmnn sat gerekleti. Danmanlk firmalar bunlarla snrl deildir ve saylar ok fazladr. Trkiye'de hemen her i iin bir yabanc 'danman' firma vardr. Petkim'in mali 'danman' firmalar Samuel Montaqu ve Deloite Trouche, teknik danman 'Trichem ve Chem Systems', B'nin 'kuramsal danman' Mc Kinsey, 'zelletirme Uygulamalar Teknik Yardm ve Sosyal Gvenlik A Projesi Danman' Coopers & Lybrand'dr. Mafya ile ilikileri basnda yer almas nedeniyle grevinden istifa eden Devlet Bakan Eyp Ak'n, Tekel'in zelletirilmesi ile ilgili szleri ok ilgintir. Eyp Ak, Amerikan sigaralarnn Trkiye pazarnda rekabet edemedikleri Samsun sigarasnn, neredeyse iki yllk krna karlk satlmak istendii gnlerde unlar sylyordu: "Halen atl durumda bulunan ve bir ie yaramayan Tekel binalarn sembolik cretlerle eitli kurululara devrediyoruz... Tekel'in, pne kadar her eyini satacaz. Bana gre tek p braklmamaldr." 487 Yalnzca Tekel'de deil tm Trkiye'de satlmadk "tek p" braklmayacak gibi gzkyor. Byle dnen ve bu ynde aba harcayan yalnzca Eyp Ak deil. Siyasal eiliminin dierlerinden farkl olduunu syleyen tm siyasi parti yneticileri, zelletirme konusunda ayn tutum iindeler. Trkiye'nin geleceine yn veren bu insanlar, karar tercihlerinde ulusal haklardan vazgemeyi, "kresel

uygarln" bir gerei sayyorlar ve stratejik yatrm alanlar dahil tm lke kaynaklarn yerli-yabanc demeden sermaye guruplarnn kullanmna ayorlar. Ekonomik deeri olan KT'ler, her tr kamusal deerler ve Bamszlk Sava'yla elde edilmi olan ulusal haklar teker teker elden karlyor. Cumhurbakan Sleyman Demirel, TMMOB Makina Mhendisleri Odas'nn 10 Aralk 1999 tarihinde dzenledii "Sanayi Kongresi 99" adl toplantda unlar syledi: "Trkiye imdiye kadar zelletirme falan yapmad. 6 milyar dolarlk zelletirme yapld, bu 6 milyar dolar da masraflara gitti. Trkiye'nin elinde 100 milyar dolarlk tesis var. Trkiye eer bu tesisleri zelletirmezse btesini denkletiremez. Devlete dayanarak ekonomiye artk hayr." 488 Demirel, 6 milyar dolarlk zelletirme gelirinin tmnn "masraf"a gitmiken 100 milyar dolarlk "zelletirme" gelirinin neden "masrafa gitmeyeceini aklamad. Demirel'in bu aklamay yapt gnlerde Babakan Blent Ecevit, gsterili medya yaynlaryla Dnya Ekonomik Forumu'na katlmak zere Davos'a gitti. Basn, Blent Ecevit'in yannda, yabanc sermayedarlara tantmak zere 53 adet "sper proje" dosyas gtrdn yazd. Bu dosyalarla, yabanc sermaye, kendi lkelerinde bile bulamad ayrcalklarla Trkiye'ye arlyordu. Bu ary yapan Trkiye Cumhuriyeti Babakan, Davos'ta, Fethullah Glen okullarn kvan duyarak vyor, trene binmeyi ok romantik bulduunu aklyor ve Turgut zal dnemindeki uygulamalar iin; "ekonomide atlan admlar muhteemdi" diyordu. Blent Ecevit, svire'nin kayak merkezinde yabanc sermaye temsilcilerine unlar sylyordu: "Trkiye sizler iin bulunmaz bir frsattr. Bu toplant d sermayeye katk iin Trkiye'nin olanaklarnn sergilenmesi bakmndan byk frsattr. Biz dnyadaki yatrmclar yalnzca Trkiye iin deil tm blgenin kalknmas iin katkda bulunmaya aryoruz. Gerek Dou'da gerek Bat'da bunun faydalarn greceiz ve bylece dnyay kalkndrm olacaz." 489 Adnan Menderes ve Turgut zal dahil pekok siyaseti yabanc sermayeyi destekleyen aklamalar yapmt ama hibiri, "Trkiye'nin olanaklarnn d sermayeye katk iin sergileneceini" bu denli ak bir biimde dile getirememiti. Blent Ecevit'in Davos'a gtrd "sper projeler" iinde Trk ekonomisinin bel kemiini oluturan. Petrol Ofisi, TPRA,

PETKM, Trkiye Demir elik letmeleri, Erdemir, Asil elik, THY ve Telekom'un yabanclara satlmas en nemli yeri alyordu. zelletirme daresi Bakan Uur Bayar, yabanc sermayedarlara, bu kurulular satn almann "cazibesini" anlatyor, onlar Trkiye'ye aryordu. Cumhuriyet dneminin byk zverilerle yaratlm olan kamusal deerleri teker teker ortadan kaldrlyor. Bu "operasyonun" uygulama merkezi, yurt dndan gelen istek ve gelimelere "son derece duyarl", "lisan bilen" "ibilir" yneticilere sahip, zelletirme daresi Bakanldr (OB). Bu rgt ayn Kamu Ortakl daresi (KO) gibi "neo-liberal" zal dneminin, Trkiye Cumhuriyeti Kamu daresi'ne bir "armaandr". Bu iki kurum Devlet Planlama Tekilat (DPT), Devlet statistik Enstits (DE), Hazine, Merkez Bankas gibi kkl kurumlardan ok farkldr. OB ve KO'nin st ynetimi koalisyon pazarlklarnn "en nem verilen" blmn oluturur. Bu kurumlarn st ynetimi ve bakanlar kamu ynetimi deneyimi olmayan, i ve d finans ya da i evreleriyle yakn balar olan kiilerden seilir. Bu iki kurum, kurulduklar gnden beri hep yolsuzluklarla sulanmlardr. Trkiye'de ilk zelletirme uygulamalar, piyasa deerinin ok altnda fiyatlandrlm hisse senetlerinin "halka", bankalar araclyla satlmas biiminde yapld. Paras olan insanlar sabahn ilk klaryla birlikte bankalar nnde kuyrua girdiler ancak hepsi "zelletirme" seferberliinde lkelerine "yararl" olamadlar. Senetlerin byk blm bankalara inmeden tkenmiti. Btn politik liderler "zel giriimciliin halka yaylmas" szleriyle olay "candan" desteklediler. Ancak sat sonrasnda bankalardan sata sunulan senet miktarlaryla toplam miktarlar arasnda nemli farklar olduu grld. Aradaki fark kadar hisse senedi el altndan, kar guruplarna, yasad yaplanmalara ve KO personeline satlmt. O gnlerde Turgut zal'a KO'de sk sk "brifingler" veriliyordu. O tarihlerde, Semra zal servetinin kaynan soran gazetecilere "borsada ok kazandm" diyordu. Efe zal'n META satyla ilgili KO ve hkmet kararlarndan nceden haberdar olduu, bu sayede META hisseleri zerinde yapt alm-satm ilemleri ile byk "kazan" salad ynnde haberler basnda yer ald. Tansu iller'in, TOFA hisselerinin satnda; KO'nin kasalarnda kilitli olmas gereken, gizli olan ve ihale saatinden nce

almas yasal su olan teklif zarflarn bir gece nce bizzat kendisinin at syleniyordu. Bu konu meclise getirildi. Ancak, o gnlerde RP ile DYP'nin koalisyon hkmeti oluturmalar zerine, RP, kendi nergesinin aleyhine oy verdi ve soruturmay nledi. KO'nin bakan ve st dzey yneticilerinin hemen tm grevlerinden ayrldktan sonra, OB'den tartmal ihaleler alan irketlere girdiler. KO 1984-1997 arasndaki 13 yl iinde tam 13 bakan deitirdi. 490 Mustafa Kemal Atatrk 1929 ylnda unlar sylyordu: "Bir i ki byk ve dzenli bir idareyi gerektirir ve zel teebbs elinde tekelleme tehlikesini gsterir ya da genel bir ihtiyac karlar, o ii devlet zerine alr. Madenlerin, ormanlarn, kanallarn, demiryollarnn, deniz tamacl irketlerinin, limanlarn, devlet tarafndan idaresi ve para ihra eden bankalarn milliletirilmesi; keza su, gaz, elektrik vs. 'ye ait ilerin mahalli ynetimler tarafndan yaplmas bu tr ilerdir. Bu mana ve anlayla devletilik, sosyal, ahlaki ve ulusaldr" diyordu.491 Mustafa Kemal Atatrk 20 Ekim 1927 gn, 36 saat 31 dakikada okuduu NUTKU, Genlie hitabesiyle bitirdi. Cumhuriyet Halk Frkas'nn 2. Kurultay'nda duygu ykl bir ortamda okunan hitabe bittiinde kendisi ve kurultaya katlan 400'e yakn delege alyordu. Bu hitabede unlar syleniyordu: "... Cebren ve hileyle vatann btn kaleleri zaptedilmi, btn tersanelerine girilmi ve btn ordular datlm ve memleketin her kesi bilfiil igal edilmi olabilir. Btn bu eraitten daha elim ve daha vahim olmak zere, memleketin dahilinde, iktidara sahip olanlar gaflet ve dalalet ve hatta hyanet iinde bulunabilirler. Hatta bu iktidar sahipleri ahsi menfaatlerini, mstevlilerin siyasi emelleriyle tevhid edebilirler. Millet fakr zaruret iinde harap ve bitap dm olabilir. Ey Trk istikbalinin evlad te; bu ahval ve erait iinde dahi vazifen; Trk istiklal ve cumhuriyetini kurtarmaktr. Muhta olduun kudret, damarlarndaki asil kanda, mevcuttur." 1996 ylnda Trkiye'nin 8 Liman iin ihale ald ve 1920 Aralk 1996'da ihaleler tamamland. lemlerde yasal srecin tamamlanmas iin dosya, onaylanmak zere zelletirme Yksek Kurulu'na

(YK) gnderildi. YK ihaleleri onaylamadan, Anayasa Mahkemesi, zelletirme yasasnn deer saptamayla ilgili iki maddesini iptal etti. Hkmet iptal edilen maddeler yerine acele olarak yeni iki madde kabul etti. Ve bu iki yeni maddenin 8 Nisan 1997'de yrrle girecei akland. YK ihaleyi onaylamad iin ihalenin yeni hkmler erevesinde yenilenmesi gerekiyordu. Hkmet bu gereklilie karn ihaleyi 9 Mays 1997'de onaylad ve Resmi Gazete'de yaynlad. Oysa YK, 20 Mart 1997'den beri hi toplanmamt. RP-DYP koalisyonunun oluturduu 54. Cumhuriyet Hkmeti, Cumhuriyet tarihinde grlmemi bir olay gerekletiriyor ve YK'nun toplanmamasna karn, toplanm ve onama karar alm gibi gsterip bunu Resmi gazetede yaynlyordu.492 zelletirme ihalelerinin tm, satlan kamu mallarnn deerinin ok altnda yaplyordu. 4046 sayl yasann 18/B maddesi "deer tesbitlerinin" sattan nce aklanmasn ngryordu. OB, yasann balayc hkmne karn bedel tesbitlerini aklamyordu. Baz kii y a da kurulularn bu deerleri nceden bildiklerine dair sylentiler yaygnd. Anayasa Mahkemesi'ne bu maddenin iptaliyle ilgili olarak dava aldnda hkmet acele olarak yeni bir yasa kard. Bu yasaya gre, deer tesbitleri sat ihalesi sonulandktan sonra aklanacakt. Hkmet kard bu yasayla, saydamszlk nedeniyle alan iptal davasna, saydaml daha da azaltan bir kar yasayla yant veriyordu.493 Yrtmenin en stnde yer alan hkmet, hukukularn deyimiyle "yasaya kar hile" yapyordu. Fruko-Tamek irketinin % 36 hissesi devletindi. Bu hisseler 1995 ylnda DYP-CHP hkmeti zamannda satld. Ancak bu satn i karartc bir yks vard. Fruko-Tamek'in % 36 Devlet hissesine 1991 ylnda 70 milyar lira deer biilmiti. Bu hisseler 1995 ylnda, 4 yl nceki deeriyle yani 70 milyar liraya satld. Drt yllk enflasyon gznne alndnda Fruko-Tamek'teki devlet hisselerinin 1995'deki gerek deeri bir trilyona yaklayordu. Nitekim % 36'lk devlet hisselerini satn alan irket, 1997 ylnda ayn hisseler iin 100 milyon dolar (o gnk kurla 10 trilyon liraya) yabanc ortak aryordu.494 KMA'n sat, "i karartc" deil "i paralaycyd". KMA, madencilik alannda faaliyet gsteren baarl bir devlet kuruluuydu. 1994-1995 yllarnda 45,6 milyon dolar kr etmiti. Bu KT yars pein olmak zere 108 milyon dolara satld. Sat ncesinde KMA'a deer teshilinde bulunan firma, KMA iin

99,5, maden rezervleri iin 82,1 milyon dolar deer bimiti. KMA'n sat tarihinde devlet bankalarnda 40 milyon dolar bulunuyordu. Sat ilemlerinin gerekletirilmesinden bir gn nce bu parann byk blm alc holdingin bankasna devredilmi, pein demenin yarsndan ou bu parayla gerekletirilmiti. KMA kendi parasyla satn alnmt.495 Mustafa Kemal Atatrk 1 Kasm 1937 TBMM'ni a konumasnda unlar sylemiti: "Trkiye'de devlet madencilii, milli kalknma hareketleriyle yakndan ilgili, nemli konulardan biridir... Maden Tetkik ve Arama Dairesi'nin almalarnn byk lde gelitirilmesini ve bulunacak madenlerin, rantabilite hesaplar yapldktan sonra, planl biimde hemen iletmeye konulmasn salamamz gerekir..." 496 Orman rnleriyle ilgili nemli bir KT olan ORS, 1996 Ocanda 1.2 trilyon liraya satld. zelletirme daresi Bakanl'nn (B) "danman firmalar" 1992 ylnda ORS'n yalnzca arsalarna 602 milyar lira deer bimiti. Bu rakam, tketici fiyatlar endeksi kullanlarak 1996 Ocak ay deerlerine dntrldnde, 2.4 trilyon liraya kyordu. ORS zerindeki onca modern tesise karn, arsa deerinin yar fiyatna satlmt.497 Oysa, Mustafa Kemal Atatrk ormanlarn, "Devlet tarafndan iletilmesini ve kamusal mlkiyet altna alnmasn" istemi,498 bu ynde davranarak ormanlar devletletirmiti. lmnden bir yl nce, l Kasm 1937'de TBMM'ni a konumasnda unlar sylemiti: "Orman varlklarmzn korunmas gereine ayrca iaret etmek isterim. Ancak bundan da nemli olan, lkenin eitli aa gereksinimlerini srekli olarak karlamas gereken ormanlarmzn, dengeli ve teknik olarak iyi iletilerek uyumlu kullanmak zorunda olmamzdr. Yce Meclisin buna gereken nemi verecei kukusuzdur" 499 Bu szler, TBMM'ne sylenmi vasiyet niteliinde szlerdi. 12 Termik santralin iletme haklar, yap-ilet-devret "modeliyle" 1997 Kasmnda 20 yllna ve 1.6 milyar dolar karlnda "zelletirildi". Dnyada bir rnei herhalde olmayan bu "satta" durum uydu: Santrallarn yllk kr 750 milyon dolard. Yani santrallar iki yllk krna karlk 20 yllna elden karlmt. Devlet 20 yl iinde santrallara 2 milyar dolarlk daha yatrm yapmay kabul etmiti. Yani elden karlma bedelinden daha fazla miktarda masraf yaplacakt. Bunun anlam santrallarn "zerine para vererek satlmas

demekti." Bunlardan ayr olarak, santrallarn iletme hakkn devralan firmalar, elektrik tarife bedellerini diledikleri gibi belirleyerek, yeni ve byk tekel krlar elde edeceklerdi.500 lke gvenlii iin stratejik bir kurum olan Petrol Ofisi Anonim irketi (POA) 3 Mart 2000 gn l milyar 260 milyon dolara satld. Yeniden kurulmasnn 8 milyar dolarlk bir yatrmla gerekleebilecei hesaplanan POA'n, borsa deerinin bile 4 milyar 521 milyon dolar olduu akland. Bu byk devlet yatrm, 1999 ylnda krn % 104 artrm, vergilerini demi ve kasasnda 379 milyon dolar nakit para biriktirmiti. POA bu parayla birlikte satld ve alclar nakit olarak demek zorunda olduklar peinatn drtte n POA'n kendi parasyla karladlar. Tpk KMA gibi POA da kendi parasyla satlmt.501 Ayrca, POA son on yl iinde ortalama % 102 kr art salam ve bunun masraflar ve grev zararlar dldkten sonra ylda 180 trilyon lira yani 315 milyon dolar kr etmiti. Bunun ak anlam udur; POA, kendi paras olan 379 milyon dolar dldkten sonra kalan 881 milyon dolara satlmtr ve bu bedel POA'n yllk krndan daha az bir paradr.502 Temeli 24 Ocak 1980 kararlaryla atlan ve Turgut zal hkmetleriyle uygulamaya geilen "zelletirme" giriimlerinin devlet btesine katks nedir? ok dk bedellerle de olsa satlardan elde edilen gelirler nereye gitmitir? Bu sorularn yantlarn bir avu yurtsever sendikac, aydn ve bilim adamndan baka bilen yoktur. Bunlar Trk halknn bilgisinden uzak tutulmaya allan konulardr. KT satlarndan Hazine'nin bugne dek elde ettii gelir, yok denecek kadar dktr. zelletirme daresi Bakanl'nn (OB), zelletirme Yksek Kurulu'na (YK) sunduu rapora gre; 1986'dan beri gerekletirilen tm zelletirmelerden "masraflar" ktktan sonra devletin elde ettii gelir yalnzca 200 milyon dolardr.503 13 yl boyunca satlan onca KT'den sonra, elde edilen 200 milyon dolarlk gelir, "zelletirmenin" Hazine'ye hemen hibir katk koymad anlamna gelmektedir. Yeniden kurulmas 35 milyar dolara mal olaca hesaplanan KT'ler 4.8 milyar dolara satlm ve bu satlar iin 4.6 milyar dolar "masraf" yapld bildirilmitir.504 4.6 milyar dolarlk "masraf" demelerinin nemli bir blm, ou ABD'ne ait

uluslararas "danmanlk" irketlerine denmitir. Satlan bir maldan elde edilen gelirin o maln sat iin yaplan "masraf"a eit olmasnn, dnya ticaret tarihinde herhalde bir rnei daha yoktur. Trkiye'deki KT satlar gerek anlamda bir "krk haramiler" yksdr. Bu gerek Trkiye'yle snrl deildir. Dnyann her yerinde azgelimi lkelere dayatlan Dnya Bankas-IMF reetelerinin temelinde ulus-devleti kertecek zelletirme istekleri vardr. Konumu ve grevi gerei bu gerei en iyi gren, Birlemi Milletler Genel Sekreteri Butros Gali unlar sylyor: "Yeterli alt yapya sahip olmayan azgelimi lkelerin zelletirmeden herhangi bir yarar salamalar mmkn deildir. Bu unsurlarn yeterince gelimemi olduu toplumlarda 'piyasa ekonomisi' ksa srede bir 'soygun dzenine' dnmektedir." 505 Butros Gali'nin bu szleri ieren konumas, UNESCO tarafndan sansr edilerek Yaynlarmt. BM yle demokratik bir kurulutu ki, bir alt birim rgt kendi Genel Sekreteri'ne sansr uyguluyordu. zelletirme uygulamalarna artk gelimi lkelerde bile kar klmaktadr. 1950'den beri parlamento yesi olan ngiltere'nin en saygn siyasetilerinden Tony Benn, piyasa ekonomisi ve ngiltere'deki zelletirme uygulamalar iin unlar sylyor: "Piyasa ekonomisinin sorunlar zd tam bir yalandr. Rover'i devletletirdiimizde batmak zereydi, iiler sokakta kalacakt. Devletletirmeden sonra iilerin cretleri, yaam koullar ve sosyal haklar dzeldi. Thatcher Rover'i zelletirdi. Bu iletme bugn yine batmak zere." 506 ngiltere'de demiryolu kazalarnn, olaand artmas nedeniyle yaplan bir aratrmada, kazalarn nedeninin, demiryollarnn paralara ayrlarak zelletirilmi olmasna dayand grlmtr. ABD'nin California Eyaleti'nde, elektrik datm ebekesinin zelletirilmesinden sonra, artan elektrik kesintileri nedeniyle, 2000 ylnda eyalette olaanst hal ilan edildi. 2.Dnya Sava'ndan beri ilk kez elektriklerin kesildii California'da, u anda bir gn iin gerekli olan enerjinin yalnzca % 45'i salanabiliyor.507 Trkiye'de; hkmet szcleri, parti bakanlar, uluslararas rgtler ve bunlarn evresinde kmelenen her eitten kar guruplar, uzun sre geni medya olanaklaryla zelletirmenin yararlarndan sz ettiler. Bunlara gre, KT satlar; mal ve hizmet retiminde miktar ve kaliteyi arttracak, teknolojik yenilik getirecek, bte aklar

kapanacak, "yapsal reformlar" iin kaynak salanacak ve ekonomide gerek byme yaratlacakt. Ancak, zelletirmenin "cam kresi" abuk krld. Ekonomide "byme" saland ama bu byme ek sili rakamlarla "aa" doruydu. zelletirilen iletmede retim kalitesi ve retim miktarlar artmam, aksine dmt. ktisat Dergisi, Eyll 1993 saysnda, KT'lerdeki verimliliin zel kesim iletmelerinden daha yksek olduunu gsteren bir almay yaynlad. "Verim Artnda KT'ler nde" balkl yazda unlar syleniyor: "Son yllarda devlet eliyle srekli ilenen 'kamu kesiminin verimsiz' olduuna ilikin iddia, bir devlet kuruluu tarafndan rtld. Gvenirliine hi kimsenin itiraz olmayan Milli Prodktivite Merkezi'nin (MPM), Devlet statistik Enstitsnn (DE) malat Sanayi Yllk Anket Sonular zerinde yapt aratrmaya gre, kamu iletmelerinin verim art hz zel sektrden daha fazla. "508 Et ve Balk Kurumu'nun (EBK) zelletirilen onbir kombinasndan dokuzunda bir yl iinde retime son verilmitir. stihdam % 88, retim % 94 dmtr. zelletirilen St Endstrisi Kurumu'nda (SEK) durum farkl deildir. stihdam % 57 retim ise % 33 dmtr. Orman rnleri Sanayi Kurumu'nda (ORS) zelletirme uygulamas yaplan sekiz iletmeden yedisinde retim son bulmu, toplam istihdam % 78 azalmtr.509 ORS'n arsalar bugn TIR parkna dn-mtr. zelletirilen SMERBANK'n alt fabrikas kapatlmtr. Smerbank bankas mali adan kertildii iin, btn borlaryla birlikte devlet tarafndan geri alnmtr. Elektrik datm ebekelerinin zelletirildii blgelerde, tketiciye karlan faturalar denetlenemiyor. zelletirme uygulamalar Dantay tarafndan iptal edilen Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl, mahkemeye gnderdii savunma yazsnda; "Datm szlemelerinde usulszlkler ve kamu yararna aykr maddeler bulunduunu" itiraf etmitir.510 Cep telefonlarnn iletme hakk, 1998'de 25 yllk bir sre iin Turkcell ve Telsim'e 500'er milyon dolara satld. Sat bedelini, devlete ait tevik kredileriyle karland aklanan bu iki firma, iki yl iinde abonelerden "sabit cret" ad altnda tam 627 milyon dolar

toplad. Mahkeme kararlarna da yansyan bu durum pekok telefon kullancsnn tepkisini eken bir gerei ortaya kard. Turkcell ve Telsim, 25 yllk lisans anlamas bedelinin tamamna yaknn iki yllk ksa bir sre iinde ve yalnzca "sabit cret" ad altnda toplad paralarla karlamt. Artan ikayetler zerine mahkemeler yrtmeyi durdurma kararlar aldlar. Ulatrma Bakan Enis ksz; "Mahkeme kararlar kesinleirse, sabit cretleri iade ettiririz" biiminde aklamalar yapt.511 Televizyonlar, cep telefonlarn yere vurup paralayan vatandalarn grntlerini yaynlad. Devlet, kaynaklarnn snrl olmasna karsn zel firmalara tevik vermi, verdii krediyle kendi maln satm ve iletiim alannda denetlenmesi zor bir tekel yaratmt. Cep telefonuna "ok merakl" Trk insan ksa bir sre iinde "zelletirmenin" gerek yzyle karlamt. zelletirmelerle, binlerce ii-mhendis-teknisyen isiz kald. Faiz, kskacnda retimsizliin ar sorunlarn yaayan Trkiye; zelletirme programlaryla, sonu ulusal tkeni olan bir yola sokularak, uluslararas ekonomik mcadelenin girdab bol bulank sularnda korumasz ve rotasz, bir gidie srklendi. Trkiye'deki retimsizlik yle bir dzeye ulat ki. bir zamanlar yaptklar retimle vnen sanayiciler hzl bir biimde ticaret, pazarlama ve mali speklasyona kaydlar. Bunlar kurduklar mega marketlerde yabanc mallar pazarlyorlar. KO Holding'in Ynetim Kurulu Bakan Rahmi Ko, 24 Ocak 2000 tarihinde unlar sylyor: "imdi i aleminde yapmclk deil de satclk ve pazarlama mhim oluyor. Bildiiniz o mal retme devri yava yava kapanyor. Bizim de ar sanayiden yava yava hizmet sanayisine kaymamz lazm. Migros her hafta iki tane maaza ayor." 512 Oysa, Atatrk'e gre "endstrileme en byk ulusal davalardan biri" idi. Sanayi ilerinde; "unsurlar, lke iinde olan". yani hammaddesi, iisi, mhendisi, sermayesi ve yneticisi Trk olan fabrikalar kurulmalyd. "Byk ve kk" her trl sanayi tesisine lkenin ihtiyac vard. "leri ve mreffeh Trkiye idealine erimek iin sanayilemek bir zorunluluktu."Bu yolda devlet ncyd. " 513 Babakan olduu 1965 ylndan beri Trkiye'nin ekonomik-politik yaamna yn veren, 34 yllk bu dnemin ynetim sorumluluunu tayan ve iktidar dnemlerinde ok miktarda devlet yatrm yaptran Cumhurbakan Sleyman Demirel; 1999'daki Meclis alnda yapt konumasnda "devlet ynetimi" ile ilgili olarak unlar syledi:

"Devlet Ynetimi menfaat ve nema datan bir yer olmaktan karlmaldr. Bunu salamann yolu, devletin ekonomik ve ticari faaliyetin iinden tmyle kmasndan gemektedir. Kamu idaresinde verimliliin birinci art budur. Bu amala, zelletirme program kararllkla uygulanmaldr." 514 Demirel, devletin en st noktasnda grev yapan bir kii olarak; "devlet ynetiminin menfaat ve nema datan bir yer olduunu" kabul ediyor ve bunu tm dnyaya aklyordu. Uzun yllar sren siyasi yaam boyunca, bu tr "datmlarla" oka karlat anlalan Demirel, 20-30 yl nce kendisinin kurduu KT'lerin bugn satlmas gerektiini (hem de srarla) sylyordu. Ancak, Demirel'in szn ettii, "devlet ynetiminin menfaat ve nema datan yer olmaktan" karlmasnn; KT'leri "ver kurtul" anlayyla satarak salanamayaca akt. Sorun, KT'lerde deil, onlar kullanma yetkisine sahip "devlet ynetimine" gelen siyasal kadrolardayd. nk benzer sorunlar, yalnzca kurulmu olan iletmelerde deil, ihaleye karlan hemen tm yeni yatrmlarda da yaanyordu. Gazeteler bu tr haberlerle doluydu. Hrriyet Gazetesi, 30.01.2001 gn, dnyaca nl aratrma kuruluu Price Waterhouse Coopers (PWC)'in bir aratrmasn yaynlad. Bu aratrmada, Trkiye, dnya yolsuzluk sralamasnda 4.srada yer alyordu.515 Bota eski Genel Mdr Hayrettin Uzun, ihale sonucunun aklanmas birka kez ertelenen nkleer santral ihalesi konusunda unlar sylyordu: "Nkleer santral ihalesi 3 milyar dolarlk ok byk bir ihale... pekok brokrat ve siyaseti, size kazandracaz diyerek haleye katlan uluslararas konsorsiyumu yllarca fena halde sledi. Eer ihale sonular aklanrsa kaybedenler belli olacak. Peki o zaman ne olacak? Adamlar tabii ki yllardr kendilerini sleyenlerin btn ipliklerini pazara karacak. Trkiye belki de tarihinin en mthi rvet olayyla alkalanacak. ite bu korku nedeniyledir ki sonucu bir trl aklanamyor, srekli erteleniyor. Aralk 1999 da aklanacan kesin bir dille sylyorlard, aklamadlar. 2000 Ocak ayna braktlar. Ocak ay geldi geti yine aklamadlar. Enerji Bakan Cumhur Ersmer nceki gn yeni bir ertelemeyi aklad; sonucun aklanmas Marta ertelendi. Aldm duyumlara gre u aralar ihaleye teklif veren konsorsiyumlarla, ihaleyi kimin kazanacana karar verme konumunda olanlar arasnda kapal kaplar arkasnda mthi pazarlklar yaplyor. rnein ihaleyi

paralara blelim her birinize bir blmn verelim. ..Ya da siz zlmeyin yeni bir ihale aarz, onu da siz kazanrsnz vb. gibi teklifler. .." 5I6 Atatrk, 1927 ylnda "Milletvekillerinin Tama Zorunda Olduklar zel Koullar" adl bir bildiri yaynlad. Bu bildiride unlar yazldr: "CHP milletvekilleri, milletvekili unvanlarn zel ekonomik yaantlar iin kk drmeyeceklerdir. Sermayenin ou devlete ait olan kurulular ve irketler ile zel szlemeye dayanan imtiyazl irketlerde ve tekellerde, hkmete, ynetim kurullarna atananlar milletvekili olamayacaklardr." 517

13 'AVRUPA BRL' VE ' GMRK BRL'NN KISA YKS Avrupa Parlamentosu 13 Aralk 1995 gn Trkiye'nin Avrupa Gmrk Birlii'ne katlmasna karar verdi. Bu karar Trk kamuoyuna gerek bir zafer gibi duyuruldu. Devlet ve hkmet yetkilileri, i evreleri, ke yazarlar bu kararla, "ada uygarlk dzeyine ulaldn, bunun iin ok aba harcandn" sylediler. Gazeteler, "Artk 'Avrupalyz", "Kutlu Olsun" balklaryla kt. Ankara Valisi Erdoan ahinolu, ileri Bakanl'nn onay, Babakanlk Mstearlnn emriyle okullara bir genelge gndererek, Trkiye'nin Avrupa Gmrk Birlii'ne katlmasnn, okullarda bayrak ekme trenleriyle kutlanmasn istedi. Tm okullarda saat 14.00'de ayn anda balayan trenler yapld, Trkiye'nin 79 ilinde Valilikler, hafta ii olmasna karn gndere bayrak ekti. Ayn gece Ankara, stanbul ve zmir'de havai fiek gsterileri yapld. Cumhurbakan Sleyman Demirel: "Bu sonu Atatrk'n adalama reformlaryla balayan gelimenin tabii bir sonucudur. 30 yllk bir davadr. Bu neticenin alnmasnda emei geen herkese teekkr ediyorum" dedi.518 Babakan Tansu iller, Partisinin Bostanc Kltr Merkezi'nde dzenledii "Genlik leni"nde konumasn keserek kitle nnde cep telefonuyla konuup, olay orada

renmicesine, "cokulu" ve "ciddi" tavrlarla unlar syledi: "Bu bir balangtr. Trkl aa tayoruz. Kollarnz herkese, douluya batlya, kuzeyliye gneyliye; hangi dnceye, inanca olursa olsun an. Bu bir milli mcadeledir.. Haydi Trkiyem ileri'' 5I9 Babakan Yardmcs ve CHP Genel Bakan Deniz Baykal ayn gn gazetecilere u aklamay yapt: "Trkiye'nin iisi, iftisi, esnaf, sanatkr ve sanayicisi bundan byle yalnzca 60 milyonluk Trkiye iin deil, 400 milyonluk Avrupa iin retim yapacaktr. GB'nin siyasal istismar konusu yaplmasna zlerek ahit oluyorum. Bu zafer u ya da bu partinin deil milletin zaferidir. Bu zaferin sahipleri nce Gazi Mustafa Kemal Atatrk, smet nn, Adnan Menderes ve Turgut zal'dr." 520 Yksek tirajl byk gazeteler, "ok bilen" medyatik konuucular, GB'nin Trkiye'ye kazandracaklarn yle sralyorlard; "Yerli retici artk gmrk duvarlarnn arkasna snp kt ve pahal mal satamayacak, mal kalitesini ykseltmek zorunda kalacak, insan haklar konusunda Trkiye'ye Avrupa lleri gelecek, demokrasi pekiecek, askeri mdahale ve darbe gibi kavramlar tarihe gmlecek, enflasyon en ge be yl iinde tek haneli rakamlara inecek, hak aramasn bilen rgtl bir toplum doacak, Avrupa otomobillerin fiyatlar ok ucuzlayacak, tketici daha uygun fiyatla daha kaliteli mal alma imkanna kavuacak, beyaz eya ve elektronik bata olmak zere Avrupa markalar ucuzlayacak, yatrmlar artacak bu sayede yeni i alanlar alacak, isizlik azalacak." 521 Gmrk Birlii'nin "yksek kazanlar"n sz konusu ederek, "cokulu" aklamalarda bulunanlar yalnzca siyasiler deildi. " evrelerinin" etkin isimleri benzer biimde aklamalar yaptlar. Ancak ortada bir gariplik vard. Azgelimi bir lkede, uluslararas irketlerin yerli ortaklar "Trk" holdingleri dndaki; Kk ve Orta lekli iletmelerin, yerli imalatlarn ve tarm kesimi temsilcilerinin, GB gibi, korumacla son vererek kendilerini zor duruma drecek bir anlamay olumlu karlamalar dnyada grlm ey deildi. Olayn Avrupa'dan grn hi de Trklerin "bayram" yapmasn gerektirecek gibi deildi. Byk bir pazar ok kolay elde etmenin akn sevincini yaayan Avrupallar, bir yandan kazanlarnn muhasebesini yaparken dier yandan anlamann kendilerine verdii "haklara" dayanarak Trkiye'den isteyecekleri siyasi dnleri belirliyorlard. Uruna savalar karlan uluslararas pazar edinme

gereksinimi Trkiye'de ok kolay giderilmi, stelik Trkler bunu "bayram" yaparak kabullenmiti. GB, Avrupa Birlii'ne ye olmak iin verilen bir dnd ve hibir AB yesi lke, tam ye olmadan GB'ne girmemiti. Trkiye "nimet"i almadan "klfet"i kabul etmiti. Bu nedenle olacak mutlu bir aknla urayan AB, daha nce hibir ye lkeye uygulamad bir yntemle, Trkiye'nin GB'ne katlmn Avrupa Parlamentosu'na da onaylatt. AP'ndaki grmeler srasnda sz alan bir parlamenter unlar sylemiti: "Trkiye'yi ok ucuza satn alyoruz. Bu bizim yararmza olmayacaktr." 522 Avrupa Konseyi Parlamenterler Meclisi Bakan Alman Leni Fisher'in, Trkiye'nin GB'ni kabul etmesi konusunda 24 Ocak 1996 gn syledii szler gerek durumu aklayan belki de en ak szlerdi: "Avrupa'nn, Ortadou'da ok nemli rol oynayan bir Trkiye'ye ihtiyac vardr." 523 Trkiye'nin GB'ne deil GB'nin Trkiye'ye ihtiyac olduunu kabul etmek, gerei anlatan somut bir saptamadr. Avrupallar o gnlerde arka arkaya ak szl aklamalarda bulundular. AP sosyalist grup szcs Anne Van Lencker; "GB, Trkiye'de orta ve kk iletmeler dzeyinde i kaybna neden olacak ve Trkiye ksa vadede sknt yaayacaktr",'' 524 AP'nun Yunanl yesi Yannos Krranidiotis; "GB, ekonomi ve ticarette Trkiye'nin deil, Avrupa'nn yararna ileyecektir." 525 1968 genlik hareketi liderlerinden AP yesi Daniel John-Bendit; "GB Trkiye iin kt bir hediye. Ekonomik alanda glk ekecek olan Trkiye, politik birliin nimetlerinden de yararlanamayacak." 526 Trk hkmeti, lkesini ak pazar haline getiriyor ve bunu "bayram" gibi kutluyor; bu pazardan yarar salayacak olan Avrupal Parlamenterler ise Trkiye asndan ortaya kacak zararlar irdeliyorlard. Bu ite gerekten bir gariplik vard. Gariplii fark edenler yalnzca Avrupallar ve az saydaki yerli aratrmaclar deildi. Japonya'da iktidardaki Liberal Demokrat Parti Genel Sekreteri Kanezo Muraoka, Japon Hkmeti'nin, Trk-Japon ilikilerine byk nem verdiini belirterek, Trkiye'nin GB macerasyla ilgili olarak unlar sylyordu: "Bayan Babakannza corafya dersi vermek isterdim. nk ona gre Ankara'nn dousunda hibir lke yok. Hep Bat hep Bat. Trkiye Bat'ya yaklamak iin hep Bat'dan gitmek istiyor. Oysa Bat'ya Doudan da gidilebilir. rnein Japonya, in gibi lkelerle ibirlii yapp, kendi

ekonomik durumunu dzelttikten sonra 'Avrupal' olmak iin aba gstermek daha iyi deil mi? " 527 Trkiye'nin tek yanl bamllk douran AB politikas konusunda bir baka aklamay Trkmenistan Devlet Bakan Saparmarat Trkmenba yapt. Trkmenba, 57. Hkme-tin Dileri Bakan smail Cem'e, 22 Ekim 2001 gn Trkmenistan'a yapt resmi gezide unlar syledi : "Srekli olarak Avrupa'ya yaranmaya alyorsunuz. Orada itibarnz sarsmayn. Siz gitmeyin onlar size gelsin. Sizin onlara ihtiyacnz deil asl onlarn size ihtiyac var. Tamamen Avrupa'ya yneldiniz. Srekli Avrupa'ya gidiyorsunuz. Bir de Ortaasya'ya gelin" 528 Trk Tarihiyle ilgili aratrmalaryla tannan Japon bilim adam Prof. Yuzo Nagata ise Trkiye'deki bugnk Bat hayranlnn aksine Batllarn gemite Trk kltrnden yararlandklarn belirtiyor ve Kemalizmin Japon aydnlar zerindeki etkisini yle aklyor: "Atatrk'le tanan Japon diplomatlarn ona duyduklar hayranlk Japonya'nn o dnemdeki politikalarn derinden etkiledi. O zamanlar yle szler ok syleniyordu; Asya'nn dousunda Japonlar, batsnda Trkler en gl olacak. Ortada yani Orta Asya'da el skacaz gibi." 529 Trkiye'nin, d ilikilerini Bat'yla snrlama srarna bir baka deiik eletiriyi, Tokyo Yabanc Aratrmaclar niversitesi Trkoloji blm yardmc profesrlerinden Hayashi Kayako yapyor. Kayako unlar sylyor: "Kreselleme aslnda 19. Yzylda balad. Dnya savalar ve Souk Sava Dnemi'nde ksmen kesintiye urad, ksmen hzland. Trkiye'nin adalamayla ilgili sorunlarna yant vermek iin Bat etkisine girmeden nce Asya daki kltrn en son duraklarna kadar gidilmelidir. Trkiye'de in'le ilgili hibir aratrma yok, bu ok tuhaf. inliler tamamen dnyaya alnca bugn nasl ABD ile iyi geinmek zorundaysak in'le de iyi geinmek zorunda kalacaz." 530 GB anlamasyla Trkiye'nin urad kayplar ok abuk ortaya kt. Siyasi istekler, GB oylamasyla birlikte gelmiti. AP'nda ayn gn yaplan bir oylamada, Trkiye ile ilgili 9 maddelik bir karar oybirliiyle kabul edilmiti. Bu kararda unlar isteniyordu; "Trk hkmeti Krt sorununu iddete bavurmadan siyasi yolla zmeli, Krt asll Trk yurttalarna kltrel kimliklerini ifade etme yollarn

aramaldr. Trk hkmeti ve TBMM, DEP milletvekillerinin durumunu yeniden gzden geirmelidir. Trk Hkmeti ve TBMM, insan haklarna eksiksiz sayg gstermeli, demokrasiyi glendirmelidir. Trk Hkmeti ve TBMM, Kbrs'n blnmlne son vermek iin somut admlar atmal ve igali altnda tuttuu Kbrs topraklarndan ekilmelidir." 531 Ekonomik gstergeler, ksa sre iinde siyasi istemlerden ok daha kt bir gidii haber vermeye balad. Ucuzlayacak denilen hibir rn ucuzlamad gibi gerek bir "ithalat patlamas" yaand. Trkiye, beyaz eya, elektrikli ev aralar, otomobil, TV, mzik seti bata olmak zere her trl tketim mallar aknna urad. Trkiye'nin en iddial tketim dal tekstil ve konfeksiyonda ihracat azald. nc lkelerden ucuz hammadde elde etme olanan kaybeden ila retimi hzl ve yksek fiyat artlarna urad. Aa ileri, deri sanayi, tarm, mobilyaclk zor duruma dt. Tekstilde ithalat bir yl nceye gre % 56 artarken, ihracat % 4.6 geriledi. Mzik seti ihracnda % 219'luk bir d yaand.532 hracat-ithalat dengeleri alt st oldu. Alt ay iinde, Almanya'dan yaplan ithalat % 77.5 artt ihracat % l dt, Fransa'dan ithalat % 88.3 artt ihracat % 6.1 dt, talya'dan ithalat % 86.8 artt ihracat % 11.1 dt, sve'den ithalat % 92.9 artt, ihracat % 1 artt.533 Trkiye, Avrupa kkenli mallarla dolarken AB'ne ye lkeler GB anlamasnn koullarna da uymadlar. Trkiye'nin tarmsal rn ve tekstil arlkl az. saydaki ithal rnne tarife d engeller ve kotalar koydular, antidamping soruturmalar atlar. AB'nin karar organlarnda yer almayan dolaysyla karar srelerine katlamayan Trkiye, alnan kararlara itiraz da edemedi. AB'nin 1998 ylnda tek tarafl olarak ald kararlar gereince; l Temmuz 1998 tarihinden itibaren Trkiye'ye alm olan 15 bin tonluk sfr gmrkl domates salas kotas hibir gereke gsterilmeden durduruldu. Ayn gnlerde, daha nce alaca bildirilen 9 bin 60 tonluk ilave fndk kotas almad. 16 Haziran'dan beri yrrlkte olan 14 bin tonluk gmrksz karpuz kontenjan kaldrld. Bu rnlerin, AB lkelerine, ancak gmrk deyerek ihra edilebilecei bildirildi.534 Ayn yl midye, istiridye, kum midyesi gibi kabuklu deniz rnleri ile taze balk ihrac tamamen yasakland. ift enekli yumuakalar olarak adlandrlan her tr deniz rnnn AB lkelerine girmesi engellendi.535

Avrupa Birlii 1999 ylnda Trk demir-eliine antidamping soruturmas balatt. Oysa, soruturma balatacak herhangi bir ticari sorun yoktu. AB Komisyonu, Birliin kurulmasnda nemli yeri olan Avrupa Demir-elik Birlii'nin yapt ikayetin hakl olduu sonucuna vararak soruturmay balatt. Gsterilen gereke, Avrupa'ya ihra edilen filmainin (kangal demir) balant paralarnn dk fiyatla satlyor olmasyd. Gereke hakl deildi ve gerek neden, Trkiye'nin Avrupa lkelerine yapt filmain ihracn 1996-1999 tarihleri arasnda % 529 arttrarak 24741 tona karmay baarm olmasyd. 536 Trk demir-elik rnlerine bir baka engelleme, Trkiye'nin AB'ye girmesini "ok" isteyen "dost ve mttefikimiz" ABD'nden geldi. Kresel ticaretin serbcstlemesinin ve gmrk duvarlarnn kaldrlmasnn "erdemlerini" azndan drmeyen ABD ynetimi, elik, tel ubuk ve elik boru ithalatna kstlayc ek vergiler getirdi. Trkiye'nin Amerikan piyasasnda "damping" (ucuz mal satma) yaptn syleyen Amerikallar, Trk rnlerine kar "anti-damping" soruturmas atlar ve koyduklar kota miktarn aan ithalata % 10 ek vergi getirdiler. ABD, IMF ve Dnya Bankas araclyla Trkiye'yi ak pazar haline getirirken kendi lkesini kat bir koruma altna alyordu. Azgelimi lkelerin zararna ileyen ifte standartl bu uygulama gerekte, "kreselleme" ideolojisinin temel ve deimez zelliiydi ve bu zellik, uluslararas ticaretin her alanna yaylm olan "gl olan hakldr" ilkelliine dayanmaktayd. AB lkeleri benzer kararlar, daha youn olarak tekstil rnlerine kar da uyguladlar. Getirilen tarife d engellerle hazr giyim ihracatnda ciddi dler meydana geldi. TGSD Bakan smet zcan 14 Temmuz 1998 gn yapt aklamada aresizlik iinde unlar sylyordu: "Arkadan elme takyorlar. GB anlamas gerei kararlar uygulamak zorundayz. Kendimizi kabul ettirmek iin aba harcamalyz." 537 lke karlarn dolaysz ilgilendiren bu tr sorunlarn zm iin aba harcamas gereken politikaclarmz gerekten ok aba harcyorlar. Ancak onlarn abalar, ekonomiye g verecek ulusal haklarn korunmas ynnde deil, politik gsteriye dntrlen trenlerle Avrupaya daha fazla dn verine biiminde oluyor. Medyann kamuoyuna bir ara "Parlayan Yldz" olarak sunduu 57. Hkmet'in Dileri Bakan smail Cem, GB'nin beinci yl.

dnm nedeniyle KV'nin 6 Mart 2000 gn dzenledii panelde unlar syledi: "Dnyada kreselleme ad verilen bir ihtilal yaanmaktadr. Bu olguyla birlikte artk snr tesinde dman arama dnemi sona ermitir. GB, Trkiye'ye AB yolunda avans salamtr ve Trkiye'de yeni bir deiimi balatmtr." 538 "Snr tesi'nde dman arama dneminin sona erdiine" inanan bir kiinin, eer sylediklerinde samimi ise, vatan savunmas dneminin de sona erdiine inanmas ve GB'ni "verilen avans" grerek olumlamas olaan bir sonutur. AB'nin giderek artan korumac uygulamalar ve bu uygulamalar karsnda Trkiye'nin durumu hakknda Fatma Koar, 15 Temmuz 1998 tarihli Cumhuriyet Gazetesi'nde unlar yazyor: "Avrupa Birlii'nin, Trkiye'yi 'pazarndan dlama' abas sryor. AB'nin ald kararlar 'elleri kollar bal izlemeye' devam eden Trkiye, gmrklerini sfrlad bu pazara ihracat yapmakta bundan sonra daha da zorlanacak." 539 AB'nin, Trkiye'yi "dlama" abalar, 1963 ylndaki Ankara Anlamas'ndan beri srmekteydi ve bu tutum neredeyse AB'nin yazl olmayan resmi politikas haline gelmiti. Trkiye 1963'te ye olma istemiyle AB'ne (o zamanki ad Avrupa Ekonomik Topluluu AET) bavurmu ve "ortaklk" rejiminin uygulanmas iin deiik adlarla organlar kurulmutu. "Ortaklk Konseyi", "Ortaklk Komitesi", "Trkiye AET Karma Parlamento Komisyonu" ve "Gmrk ibirlii Komitesi" bunlardan bazlaryd. 1964'den sonra yrrle giren Ankara Anlamas'ndan sonra. Trkiye AET ilikileri, "tam yelie" ulaana dek dneme ayrld. Hazrlk, gei ve son dnem... Trkiye, bu dnemlerde "Avrupallarla birlikte olmak" ya da baka bir deyile "Avrupal Olmak" hevesiyle zerine den btn ykmllkleri yerine getirdi. Oysa AET Trkiye'yi tam yelie almamaya batan karar verrniti. Avrupallarn hedefi yelie almadan Trkiye pazarna denetimsiz bir biimde girmekti. AET, balangta Trkiye'nin kalknp toplulua girebilecek dzeyde gelimesini istiyor grnd. Hazrlk dneminde herhangi bir ykmllk getirmedi. Trkiye'nin nemli ihra rnlerinden ttn,

kuru zm, kuru incir ve fnda belirli koullar altnda gmrk indirimi uygulad. Avrupa Yatrm Bankas araclyla 175 milyon dolarlk bir fonu, anlama amalar erevesinde kullanlmak zere Trkiye iin ayrd. Hazrlk dneminin bu iki kk dn bir "yemdi" ve bu yem Trkiye'nin o gnlerdeki yneticilerinin ok houna gitmiti. Hazrlk dnemi bitmeden ve herhangi bir hazrlk yaplmadan Trkiye, AET'den "gei dnemine" geilmesini istedi. 23 Kasm 1970'de Katma Protokol imzaland. AET, ticari olarak l Ocak 1971, hukuki olarak da l Ocak 1973 tarihinde yrrle giren Katma Protokol ile gerek amacn "gn na" kard ve Protokole, gittike gelien bir biimde, sanayi rnleri ticaretinde gmrk birliine gidilmesi artn koydu. AET, pamuk iplii, pamuklu dokuma ve rafine petrol rnleri hari olmak zere (geriye ne kalyorsa!?) Trk sanayi rnlerindeki gmrk vergilerini ve kstlamalar kaldryor, buna karlk kendi sanayi rnlerinin kademeli olarak Trkiye'ye gmrksz girmesinin yolunu ayordu. Bu i iin Trkiye'de zaten olmayan hassas sanayi rnleri iin 22, dierleri iin 12 yllk sre koyuyor, Trkiye'nin "drt" gzle bekledii igc dolamnn 1976-1986 arasnda tamamen serbest hale getirilmesini kabul ediyordu. Katma Protokol Trkiye'ye, kullanamayaca daha dorusu ekonomisinin gelime dzeyi nedeniyle kullanmas mmkn olmayan haklar vermi grnyordu. Ayrca, AET mali protokoller erevesinde Trkiye'ye on ylda yaklak 3,5 milyar dolar yardmda bulunacakt. Trk iiler Avrupa'nn her yerinde serbeste alabileceklerdi. Trk tekstil rnlerine tarife d engeller ve kotalar konulmayacakt. Anti-damping uygulamalar yaplmayacakt. Bunlarn hibiri gereklemedi. Buna karn Trkiye byk bir "istek" ve "disiplinle" kendi zerine den ykmllkleri yerine getirdi. 12 yllk mal listesindeki taahhtlerinin % 90'n, 22 yllk listenin % 80'ini yerine getirdi. AET'nin 3. lkelere uygulad koullara uydu. 1984-1994 arasnda uygulad ekonomik politikalarla kaplarn Avrupa'ya hzl bir biimde at. 1995'e gelindiinde AB'ne ye lkelerin mallar Trkiye pazarnda dier lke mallarna kar belirgin bir biimde imtiyaz stnlne sahip hale gelmiti. Trkiye Katma Protol'un ngrd sre olan 1987'de ykmllklerini yerine getirmi olmann heyecanyla tam yelik iin bavurdu. AB yelik bavurusunu reddetmekle kalmad, tam yelik

konusunu kesin bir biimde Birlik gndeminden kard. 1994 ylnda, sve, Finlandiya ve Avusturya'y yelie ald. Trkiye'ye beklemesi gerektiini syledi. Trkiye'nin, GB anlamasyla nc lkelerle olan d ticaret dengeleri de ksa sre iinde bozuldu. Trkiye, yalnzca AB ile kendi arasndaki gmrkleri sfrlamakla kalmam, buna ek olarak; AB dndaki lkelere uygulad gmrk tarifelerini de, AB'nin kendi dndaki lkelere uygulad ortak gmrk tarifesi ile eitlemeyi (yani drmeyi) kabul etmiti. Bu stlenme, hem d dnyaya alabilen snrl saydaki ihra rnmz korumasz klyor hem de AB yesi olmadklar iin gmrk tarifelerini deitirmeyen nc lkelere. Trkiye ile yaptklar ticarette "aktan bir kazan" salyordu. Bu kazan Trkiye'nin kaybyd. Gmrk Birlii'nin yol at bu kayb azaltmak iin "yneticilerimiz" bir "cingzlk" dndler ve ABD'ni kendilerine rnek alarak, nc lkelerden yaplan tekstil ve konfeksiyon rnleri ithalatna kota koydular. Ancak, "cingzlk" skmedi. Hindistan, lkemizin de imzalam olduu GATT anlamas ve bu anlama gerei oluan Dnya Ticaret rgt'nn (DT) geerli kurallarna dayanarak Trkiye'yi DT'ne ikayet etti. DT, Hindistan' hakl buldu ve Trkiye aleyhinde karar ald. imdi, ya kotalar kaldrlacak ya da tazminat deme gze alnacak.540 Dnya Ticaret rgt yetkilileri, dnyann hemen tm lkelerine tekstilde kota uygulayan ABD'ye kar herhangi bir karar alamazken, Trkiye'yi birka ay iinde mahkum etmiti. Gmrklerin sfrlanmas ve d ticaret aklarnn olaanst art doal olarak Trkiye'nin karsna byk miktarl gmrk vergisi kayplarn kard, l Ocak 1996'da yrrle giren GB dneminin ilk on bir aynda hazinenin vergi ve fon kayb 125 trilyon liray amt. Bu iki milyar dolara yakn bir miktard.541 AB, GB anlamasyla Trkiye'ye vermeyi kabul ettii parasal yardm bloke etmi vermiyordu. Geri verecei miktar da l Ocak 1996'dan itibaren 5 yl iinde 2 milyar dolard. Bu da devletin bir yllk vergi kayb kadard. 542 Trkiye'nin parasal kayb vergilerden ibaret deildi. D ticaret a bir yl iinde 20 milyar dolara vard. Bu ak, o gne dek Cumhuriyet tarihinin bir yl iinde grd en byk d ticaret ayd ve bu ak

o gnden sonra kronik haline gelerek, hemen her yl 20 milyar dolar stnde kald.543 Trkiye'nin d ticaret a sorunu, son 20 ylda uygulanan politikalar nedeniyle bu denli bymtr. 12 Eyll darbesinin yapld 1980 ylna dek, tm bozulmalara karn, kamu ileyiinin ve KT'lerin varln srdrebiliyor olmas, d ticaret aklarnn bymesi nnde bir engel oluturuyordu. 12 Eyll rejiminin, 24 Ocak 1980 kararlarnda ifadesini bulan ve Cumhuriyet'in temel ilkelerini ilemez hale getiren uygulamalar ayn zamanda; d ticaret aklarn byk boyutlara gtrecek srecin de balangc oldu. Turgut zal'n adyla anlan ve Gmrk Birlii ile sonulanan 15 yllk dnemde (1980-1995) aklar hzla byd ve 1995 GB uygulamalarndan sonra "denetlenemez" hale geldi. Devlet statistik Enstits verilerine gre, Trkiye, 1950'de 22.3, 1960'da 146.8, 1970'de 359.1 milyon dolar d ticaret a verirken bu ak; 1983-1996 yllar arasndaki 13 yllk dnem iinde yllk ortalama 6403.4 milyon dolara kt. D ticaret a, GB uygulamalarndan sonra gerek bir patlama yaad ve 1996 ylnda 19.6, 1997'de 21.2, 1998'de 21, 2000 ylnda ise tam 27.2 milyar dolar oldu. D ticaret dengelerinin hzl bir biimde ithalat lehine bozulmas ve ihracatn ithalat karlama oranlarnn srekli dmesi, doal ve kanlmaz olarak yerli retimin zor durumda kalmasna ve giderek ortadan kalkmasna yol at. DE verilerine gre ihracatn ithalat karlama oran, 1950 ylnda % 92.2 iken bu oran; 1960'da % 68.6, 1970'de % 62.1, 1980'de % 62, 1990'da % 58.1, 1996'da % 54.1, 2000 ylnda % 50.6'ya dt.544 Trkiye, 1990-1995 yllarn kapsayan dnemde, ortalama olarak ylda 25.8 milyar dolarlk ithalat yapyordu. Bu ithalat, GB uygulamasndan sonraki 5 yl iinde yllk ortalama 46.8 milyar dolara kt.545 hracat ithalat dengelerinin Trkiye aleyhine bu denli bozulmas , yaanlan toplumsal gerilimler ve yoksullama yannda insana ac veren bir baka gerei ortaya karmaktadr.Trkiye GB'ne girdikten sonraki 5 yllk dnemde (1996 - 2001) toplam 117 milyar dolar d ticaret a vermiti. Bu an % 53'n yani 62 milyar dolarn saylar yalnzca 15 olan AB yesi lkelere vermiti.546 AB, ortak bteden Yunanistan'a her yl 5.2 milyar dolar karlksz para yardm yapyordu. Bu 5 yl iin 26 milyar dolar gibi byk bir parayd. 547

Bunun ak anlam uydu; Trkiye, AB'ne verdii d ticaret ayla Avrupa'ya kaynak aktaryor, Avrupa lkeleri de bu kaynan nemli bir blmn Yunanistan'a devrediyordu. Trkiye, yoksul Anadolu insannn yaratt kt kaynaklarla, dolayl da olsa Yunanistan' kalkndryor, onu kendisine kar silahlandryordu. Trk toplumu tarihinin hibir dneminde bu denli karmak bir amaz iine drlememiti. Kimi Kamu Grevlileri Gmrk Birlii'nin olumsuz sonularn saplayp grlerini akladlar. Ancak bu aklamalar ne politikaclar ve ne de i evreleri tarafndan dikkate alnd. Dnemin Hazine Mstear Mehmet Kaytaz, 8 Ocak 1997 gn yaplan, "Trkiye'de Yabanc Sermaye, Beklentiler, Sorunlar, zm nerileri" konulu panelde unlar syledi: "Avrupa Birlii ve Gmrk Birlii'nde ilk iki ylda beklentiler karlksz kalmtr. thalat hesapladmzn da stnde km, yabanc sermaye yatrmlar istenen dzeyde gereklememitir." 548 Benzer bir aklamay, 8 Mart 1999 tarihinde, Sosyal Aratrmalar Vakf'nn dzenledii, "21. Yzyla Girerken Gmrk Stratejisi" adl konferansta, Gmrk Mstear Ramazan Uluda yapt: Uluda, unlar syledi: "Gmrk Birlii'nin yeniden masaya yatrlmas gerekmektedir. Trkiye, Gmrk Birlii nedeniyle Avrupa Birlii'ne nemli lde kaynak transfer eder duruma dmtr. 549 Trkiye, Gmrk Birlii anlamasyla organlarnda yer almad bu nedenle kararlarnda sz sahibi olmad bir d rgtn ald btn kararlara uymay nceden kabul etmitir. Trkiye'nin, kar oy verme, kabul etmeme ya da erteleme gibi haklar yoktur. Trkiye, GB ile d ilikilerini belirleme yetkisini Avrupa Birlii'ne devretmitir. Trkiye, AB'nin ye olmayan nc lkelerle (tm dnya lkeleri) YAPTII VE YAPACAI btn anlamalar nceden kabul etmitir (16. ve 55. maddeler). Trkiye, GB ile herhangi bir dnya lkesiyle AB'nin bilgi ve onay dnda ticari anlama yapmamay kabul etmi, yapmas durumunda AB'ne bu anlamay engelleme yetkisi vermitir (56. madde). Trkiye, GB anlamasyla AB'nin GB ile ilgili olarak alaca btn kararlara paralel kanunlar karmay nceden kabul etmitir (8. madde). Trkiye, GB anlamasyla, AB Adalet Divan'nn btn hukuki kararlarna tam olarak uymay nceden kabul etmitir (64. madde). Trkiye, GB ile, ulusal pazarn,

rekabet etmesinin mmkn olmad Avrupa mallarna ayor, gmrk vergilerini sfrlyor ve tm fonlar kaldryordu.550 Trkiye'nin AB ile yapt ve hala yrrlkte olan Gmrk Birlii Protokol, Kemalizm'in zerinde ykseldii ulusal tam bamszlk kavramnn yadsnmasdr. Bu nedenle Atatrk Dnce sisteminin kabul edebilecei bir anlama deildir. GB anlamas, 19. yzylda Avrupallarn smrgelerle yaptklar anlamalarn hemen aynsdr. Trkiye bu anlama ile ekonomik, siyasal ve hukuksal hkmranlk haklarn devretmeyi kabul etmitir. Genel niteliiyle yeni bir kapitlasyon anlamasdr, Lozan'n inkrdr. GB-Trkiye ilikileri konusunda Prof. Dr. Erol Manisal unlar sylyor: "Bir lkenin, dnyann herhangi bir yerinde bir gmrk birliine bal olmas iin 'eit statde bir ye' olmas gerekir. Trkiye'nin AB ile ilikisi ise bir smrge ile onu yneten lke arasndaki ilikidir. Eskiden Avrupa lkelerinin Afrika ve Asya'da uyguladklar rneklerde olduu gibi" 551 GB'nin ne anlama geldiini daha iyi anlamak isteyenler Mustafa Kemal Atatrk'n l Mart 1922 Meclis'i a konumasn okumaldrlar. GB'nin olumsuz sonular her geen gn artarak geliip genileyen ekonomik kntler halinde Trk toplumunun karsna dikilmektedir. Gelinen noktann sorumluluunu tayan politik kadrolar, karlarn uluslararas sermaye ile btnletiren ibirliki "i evreleri" ve bunlarn "cretli" destekileri, Trkiye'yi sonu uurum olan bu yolda yrtmeye devam ediyorlar. Gidie kar kan bilim adamlarna, ulusu aydnlara ya da yurtsever rencilere adeta sulu muamelesi yaplyor. rgtszle itilerek dostunu, dmann ve ulusal karlarn seemez hale getirilen kitleler, olaylar uzaktan seyrediyor ya da daha dorusu, olaylarn skntl ortamnda yalnzca "yaamn srdrmeye alyor." isinden sanayicisine, kylsnden memuruna dek her kesimden insanmz yaam koullarndan memnun deil ve mutsuzluk iinde; ya eskiye zleme ya da "br dnyada" elde edecekleri "iyiliklere" yneliyor. Atatrk, halkn sorunlarn zemeyen ynetimler iin unlar sylyordu: "Bir lkede yz glmeyen insanlar ounlukta ise, o lkenin yneticilerini deitirmek kanlmaz olmu demektir." 552 Bugn lkeyi ynetenler, GB'ne ve yaratt olumsuzluklara kar herhangi bir giriimde bulunma eilimi iinde deildirler. Aksine bunlar, Trkiye'nin AB'ne tam ye olmas iin abalamakta, bu ama

iin GB ykmllklerini byk bir "disiplin" ile ve tam olarak yerine getirmektedirler. Oysa, Avrupa Birlii Trkiye'yi hibir zaman tam yelie almayacaktr. nk; Gmrk Birlii yelii AB'ne ye olmak iin verilen bir dndr. Ekonomik gcne ve ynetim sistemine gvenen Avrupa lkeleri, ortaklktan elde edecekleri yararlar dnerek gmrklerini dier lkelere amlardr. Trkiye ortaklk haklarn elde etmeden pazarn Avrupa'ya amtr. AB, Gmrk Birlii ile Trkiye'den alacan herhangi bir bedel demeden almtr. Bu nedenle tam yelie alnmasnn gerei ortadan kalkmtr. Avrupa byk boyutlu sorunlarla kar karyadr. Daralan dnya pazarlar, iddetlenen uluslararas rekabet, isizlik, retinsizlik ve sosyal gvenlik sorunlar giderek byyen dalgalar halinde Avrupa'y sarmaktadr. Avrupa kendisini, ABD ve Japonya'ya kar korumaya almaktadr. Amac siyasi birliktir. 'Avrupa Birleik Devletleri' olarak ifade edilen oluumda Trkiye'nin yeri yoktur. Olmas da mmkn deildir. Trkiye, AB'ne gre sorunlar ok daha fazla ve geri durumda bir lkedir. Byle bir lke onlar iin, "ortak" deil ancak "pazar" olabilir. % 10'u aan kronik isizlik oranyla Avrupa'nn, 70 milyon nfuslu ve % 26 isizi olan Trkiye'yi tam yelie alarak vatandalarna serbest dolam hakk tanmas demek, zmekte yetersiz kald Avrupa isizliinin katlanmas demektir. Byle bir gelime Avrupallarn gznde "Viyana kuatmas"ndan daha tehlikeli bir istila olaydr. Trkiye tam yelie kabul edilmesi halinde; temsil haklarnn nfusa gre belirlendii AB iinde Birliin, Almanya, Fransa ve ngiltere ile birlikte en ok yeye sahip yesi haline gelecektir. Yzyllarca (1923-1938 aras hari) Avrupa'nn yarsmrgesi durumunda olan Trkiye, Avrupa'y yneten bir lke haline gelecektir. Kendi lkesini "ynetemeyenler" Avrupa'y "yneteceklerdir." Byle bir durum Avrupallar iin, kabul edilmesi bir kenara, gerek anlamda bir "kbus"tur. Tam ye olmas halinde AB Trkiye'ye, yrrlkteki sistemi gereince, Birliin "azgelimi yrelere yardm fonundan" her yl yaklak 18 milyar dolar yardm yapmas gerekecektir. Byle bir durum, "pazar" ve "para" iin 20. yzyl iinde milyonlarca insann ld iki dnya sava karan Avrupallarn "akllarndan bile geirmeyecekleri" bir gelimedir. Avrupallar Trklere yzyllardr rk ve dinci

gzlklerle bakmlardr. Avrupallar iin Trklerin yaam tarzlar, kltrel gelenekleri ve dini inanlar, ayn siyasal oluum iinde birlikte olunamayacak kadar kendilerinden uzaktr. Bu durum Trkler iin de geerlidir. Avrupa her geen gn daha fazla kendi iine kapanmakta ve kendini ABD ve Japonya ile mcadeleye hazrlamaktadr. Yaratt ekonomik-siyasi oluum iinde Trkiye'nin yeri yoktur. Bunlar Trkiye'yi ynetenler bilmiyorlar m? Bir blm bilmiyor, bir blm biliyor. Bilenler yklendikleri kresel misyon, bilmeyenler de bilinsizlikten kaynaklanan kendine gvensizlikleri nedeniyle, tanzimat kafasyla "lke ynetmeye" devam ediyorlar. Avrupa Birlii D likiler Komitesi Bakan Tom Spencer Amerikan Dow Jones haber ajansna unlar sylyor: "Trklere, ileride bir gn AB'nin paras olacaklar yolunda 30 yldr sz vererek hi drst bir davranta bulunmadmz dnyorum. nk gerek, AB'nin Trkiye'yi ye olarak kabul etme yolunda hibir niyeti olmaddr. Trkiye, bir yandan yeni kktendincilerin dier yandan da bizim tutmayacamz szlerimizin arasnda skm durumda. Trkiye'ye gerek niyetlerimizi anlatmamz ok daha drst bir davran olurdu."
553

Almanya eski Babakan' Helmut Schmidt, 8 Nisan 2000 gn Berlin'de dzenlenen "Avrupa'nn gelecei" adl konferansta unlar syledi: "Avrupa'nn geleceinde ne olursa olsun, Trkiye'nin yeri yoktur. 70 milyon Trk vatandan Avrupa iinde dolatramayz. Avrupa'nn, ran, Irak, Suriye gibi lkelerle snr komusu olmasn kabullenemeyiz. Trkiye ile ekonomik ilikilerimizi srdrmeliyiz. Gen ve hzla byyen nfusun satn alma gcnden faydalanmalyz. Bu lkeye ihracatmz srdrmeliyiz. Ticaretimizi gelitirmeliyiz. Ancak bu lkenin globallemesinin temel prensiplerine sahip olmadn ve uluslararas kardelii iine sindiremediini de grmeliyiz.'' 554 AB'nin, Trkiye'yi tam yelie almaya "hibir niyetinin olmadn" aklayan yalnzca AB D likiler Komitesi Bakan Tom Spencer ve Helmut Schmidt deildir. Bu yndeki haber ve yorumlar hergn Bat basnnda yer almaktadr. Trkiye'nin Helsinki

Zirvesi'nde, aday ye adyla dnlerle dolu bir bekleme srecine alnmasnn, yapay medya gsterileriyle kutland gnlerde; AB Komisyon yesi Gunter Verheugen, sonucu nceden biliyor olmann rahatlyla; "Trkiye'nin AB yeliine alnacan sanmyorum" diyordu.555 Tam yelik bir yana, ne id belirsiz, aday yelie bile kar kan Avrupa Partileri de vard. Alman Hristiyan Demokrat Birlii (CDU) Genel Bakan G. Scheuble; "Hristiyan bir birlikte, Mslman bir lkenin yer alamayacan" sylyor ve gelecek seimlerde Trkiye'nin adaylna kar kacak olan politikalar seim stratejisi haline getireceklerini aklyordu.556 AB'nin genilemesinden sorumlu komiseri Gunter Verheugen, Trkiye'nin aday yeliinin kabulnden iki gn sonra Die Zeit gazetesine verdii demete unlar syledi: "Trkiye'nin adaylk sorunu, adaylk iin grtmz dier lkelerin durumundan farkl. Trkiye'nin dier adaylar gibi Birlie abuk alnmas mmkn deil. Ayrca, Trkiye'nin kesin yelii gelecekteki gelimelerle belli olacak. Trkiye'nin adaylk nndeki ok ciddi olan engelleri kaldrmas gerekiyor... Trkiye'nin Avrupa Standartlarna ulamas gerekiyor." 557 Trkiye'nin; "Avrupa Standartlarna Ulamas" biimindeki somut olmayan ve znel yarglara ak, oyalamaya ynelik aklamalarn, "olmayacak duaya amin demek" anlamna geldiini Trk Hkmet yetkilileri dnda, tm Batllar ok iyi biliyorlar. Ve bu tr aklamalar srekli yapyorlar. Bir uluslararas kredi derecelendirme kuruluu olan Standart and Poors, uzmanlk alanyla hi ilgisi bulunmamasna karn, aylk Finans Blteni'nde unlar yazyor: "Trkiye ve AB arasndaki yksek tansiyona iki temel konu neden olmaktadr. Bunlardan birincisi 1974'ten bu yana Kuzeyi Trkiye'nin igali altnda bulunan Kbrs'n gelecei ve Trkiye'deki Krt aznla kar yrtlen savata yaplan insan haklar ihlalleridir. Bunlar nedeniyle Trkiye'nin 2015 ylndan nce AB'ne girmesi mmkn grnmemektedir." 558 Batllar, Trkiye'nin AB'ne alnmadan denetim altnda tutulmasnn kendileri asndan nemini kavram durumdadrlar. Gmrk Birlii ile, Trkiye'den alabile-ceklerini fazlasyla almlardr. "Sonsuz bir bekleyi"e soktuklar Trkiye'nin, diren gsteremez hale gelmesini beklemektedirler. Bu direnci gsterebilecek tek ideolojik g olan Kemalizm'in, Trk toplumu zerindeki etkisinin tam anlamyla yok edilmesine alacaklardr. Da baml

ok hukukluluk, ulusal pazar kullanma serbestlii, insan haklar, Milli Gvenlik Kurulu'ndan rahatszlk, calan'n dam, aznlk sylemleri, Kbrs, Kta Sahanl gibi konular bu abann, planl ve programl bir biimde ortaya srlen uygulamalardr. calan'n idamn nlemeleri, calan'n yaamna yada insan haklarna verdikleri nemden deildir. Gerek amalar, Trk kamuoyunun milliyeti duygularla yksek hassasiyet gsterdii bu konuda bile; Trkiye'nin bamsz hareket etme yeteneinde olmadn Trk halkna gstermektir. Bamszlk ve ulusu eilimleri kendi iinde gl bir biimde yaatan Trk halknn direnme gcn krarak, bu yndeki birikimi datmak ve ulusal konularda duyarszlk yaratmaktr. Batllarn, azgelimi lkelerdeki ulusu eilim ve hareketlere kar olmalar, ekonomik yaplarndan kaynaklanan bir zorunluluktur Dnyada kendilerinden baka, kendi kendine yeten, bamsz uluslarn var olmasndan rahatsz olmaktadrlar. Bu nedenle her koulda ve btn olanaklaryla, ulusu eilim ve kurumlarn etkisizletirilmesi iin alyorlar. rnein, Batl hkmetler silah sermayesine ve ordularnn donanmna, btelerinden byk paylar ayrp komutanlarnn istek ve nerilerini byk bir "disiplinle" yerine getirirlerken azgelimi lkelerde bamszlk eilimi iindeki ulusal ordulardan byk rahatszlk duyarlar. Bu tr ordular ya denetim altna almaya ya da toplumda etkisizletirmeye alrlar. Bunun en arpc rnei yout olarak, Trkiye'de yaanmaktadr. Ulusal btnle ve Atatrk gelenee duyarl Trk Silahl Kuvvetleri'ne ynelik ypratma kampanyalar; iten ya da dtan, gizli ya da ak her biimde srekli olarak yaplmaktadr. Kocaeli depreminden Milli Gvenlik Kurulu'na dek hemen her konu bu tr kampanyalarn malzemesi haline getirilmektedir. ngiliz gazetesi, The Economist, Helsinki Zirvesi'nden hemen sonra 17 Aralk 1999 gnl yaynnda unlar yazyor: "Nefesleri kesmeye dnk esas madde, generallerin sivil politikaclara kar sorumlu olacaklar ynndeki talebi iermektedir. Dolaysyla tmyle kaldrlmas ya da en azndan etkisi byk lde azaltlmas gerekecek olan Milli Gvenlik Kurulunda sahip olduklar sandalyeler araclyla generaller, d politikann yan sra i politikann da belirlenmesindeki mevcut davranlardan vazgemek zorunda kalabileceklerdir. Generaller Kemal Atatrk'n mirasnn yok olmasna izin vermek istemeyeceklerdir, iki yl nce, olduka zararsz

biimde bir yl iktidarda kalan modern Trkiye'nin ilk islamc hkmetini (54.hkmeti kastediyor) drmek istemelerinin nedeni olarak bunu gstermilerdir." 559 Fransa'daki 1968 genlik hareketlerinde anarist rencilerin lideri olarak adn duyuran ve bugn Avrupa Parlamentosu Yeiller Partisi yesi olan Daniel Cohn Bendit ayn gazeteye unlar sylyordu: "Trkiye'nin AB'ye katlmas bu lkede Kemalizmin sonu olacaktr." 560 Bat, Kemalizmi kendisi iin her zaman tehlike olarak grm ve onun Trk toplumu zerindeki etkisini ortadan kaldrmak iin youn aba harcamtr ve harcamaktadr. Bu ynde, henz tam olarak baarya ulaamamlardr ama olduka yol aldklar da bir gerektir. Bat'nn Kemalizm ile olan yapsal kartln en iyi bilen, Mustafa Kemal Atatrk'n kendisidir. 1921 ylnda unlar sylyordu: "Bana gre, Trkiye Dou ve Bat Dnyas'nn snrndaki corafi konumuyla ilgin bir rol oynuyor. Bu durum bir yanyla faydal iken, dier yanyla tehlikelidir. Bat emperyalizminin Dou'ya yaylmasn drdurabildiimiz iin, Trkiye'yi nc olarak gren btn Dou halklarnn sempatisini kazanm bulunuyoruz. Dier yandan bu durum bizim iin tehlikelidir. nk Dou'ya ynelen saldrnn btn arl ncelikle bizim zerimizdedir ve Bat'nn btn nefreti bizim zerimizde younlam bulunuyor..." 561 Atatrk'n o gnden grp elindeki snrl olanaklara karn devrimci bir kararllkla nlemini ald Bat basks, bugn olanca iddetiyle srmektedir. Ancak bugn Trkiye'de bamszl ve ulusal haklar kararl bir biimde savunacak siyasi bir irade bulunmamaktadr. Bu konuda duyarllk gsteren tek etkili g, bugn iin, yalnzca ordudur. 28 ubat srecinin Trkiye'de yaratt Atatrk ykseli Bat'y son derece rahatsz etmektedir. Clinton'un Trkiye'ye gelmesinin, 1997 ylnda Luxemburg Zirvesi'nde Trkiye iin azna geleni syleyen AB yetkililerinin 1999 da Helsinki'ye gitmesi iin Ecevit'e zel uak gndermelerinin altnda bu ekingenlik vardr. Batllar kendilerine yakn grdkleri "siviller" araclyla ordunun etkisini snrlamann peindedirler. Kocaeli depreminde halkn perianlnn giderilebilmesi iin gerekli olan acil ve etkili bir iradeyi

gerekletirmek amacyla yaplan olaanst hal nerisinin hkmete kabul edilmemesi; depremin insanlk d bir tutumla orduya kar propaganda malzemesi yaplmas, 29 Ekim trenlerinin iptal edilmesi, Milli Gvenlik Kurulu zerindeki speklasyonlarn younluu bu trden giriimlerdir. Fransz Le Figaro gazetesi, bu yndeki duygularn Trkiye'nin ynetim sistemi iinde nemli yeri olan Milli Gvenlik Kurulu ile ilgili gerekleri arptarak, 23 Aralk 1999 gnl yaynnda unlar yazyor: "Generallerden oluan Milli Gvenlik Kurulu, oy verenlerden daha nemli olduu iin Trkiye henz bir demokrasi lkesi deildir. Bu nedenle, ne corafyas ne de tarihi Trkiye'yi Avrupa Birlii'ne dahil etmeye olanak tanmyor." 562 Btn bu yaynlara karn Blent Ecevit hala unlar sylyor: "AB'ne tam yelik Trk ulusunun tarihten ve corafyadan, uluslararas anlamalardan gelen hakkdr. Bu hakk istemede, hibir kurulu ve devlet bizi engelleyemez. Baz Avrupal kesimler bizi Avrupal saymasalar da biz Avrupalyz." 563 Kendisini, "Avrupallara ramen Avrupal" kabul ederek AB'ne, tam ye olmay "tarih-corafyadan gelen hak olarak" gren Blent Ecevit, 1995 ylnda Trkiye'nin Gmrk Birlii'ne girmesine iddetle kar kyor ve bu konuda sert aklamalar yapyordu. 24 Aralk 1995 gn Kadky Meydan'nda yapt seim mitinginde; Gmrk Birlii Anlamas'nn ulusumuz iin yeni bir Sevr anlamas olduunu sylyor, iktidara geldikleri takdirde bu anlamay ayn Sevr gibi yrtp atacaklarn aklyordu. Her ne olursa olsun AB'ne girmek iin aba harcayan yalnzca Blent Ecevit deildir. Bugn, profesyonel politikaclar, i evreleri, byk medya, st dzey brokratlar ve akademisyenler, byk ounlukla, "Avrupal olma"nn istek ve heyecan iindedirler. Tutulmam szler, uygulanmam kararlar ve olaanst ulusal kayplar ortada dururken, insana hzn veren srar ve istek ne yazk ki toplumun her kesiminde varln srdryor. Genel Kurmay 2. Bakanl yapm olan emekli Orgeneral Sayn evik Bir, Hrriyet Gazetesi'nde Yaynlaran, "evik Bir ile Trkiye'nin Gelecei" yaz dizisinde unlar sylyor: "AB, tam yelik konusunda Trkiye'ye gn vermiyor, somut davranmyor. AB'ne yelik iin corafya ve nfus ok nemli. Serbest dolam hakkndan etkileniyorlar deil mi? Benim lke olarak AB karar

mekanizmalarnda puanm yksek olacak. Gel arkadam, ben Yunanistan kadar oya, onun kadar katkya sahip olaym. Bu tavizi kastediyorum ben. tann altnda baz eyler de istenebilir. Yeter ki ben AB'ne gireyim. Trkiye'nin geleceini orada gryorum. Demokratikleme ve insan haklar konusunda kriter izsinler. imdi ok mulaklar. Ben diyorum ki gelin Arkada, siz hazrlayn insan haklar konusundaki plan biz de gzmz krpmadan imzalayalm."
564

Deniz Kuvvetleri eski Komutan emekli Oramiral Sayn Salim Derviolu ise unlar sylyor: "Ben AB'ye ye olmamzn kesinkes art olduuna inanyorum. Biz bir devin yannda yaayan vasat boyda bir insan olarak kalamayz. Oradaki ekonomik g bizi etkileyecektir, Halbuki onlarla eit artlar altnda beraber bulunmann bir defa gvenliimiz, bekamz (varln srdrlebilmesi, kalclk, lmezlik), ekonomik refahmz, kltrel gelimemiz asndan gerekli olduunu dnyorum. Bat kltrnn bir paras olmak istiyorsak AB'ne girmeliyiz. Bunu, Atatrk'n Trkiye'ye gsterdii adalk dorultusunun kanlmaz bir uzants olarak gryorsak mutlaka AB'ne ye olmalyz. Darda kalamayz. 565 Mustafa Kemal Atatrk, 6 Mart 1922 gn TBMM'nde unlar sylyordu: "...Durumu dzeltmek iin mutlaka Avrupa'dan t almak, btn ileri Avrupa'nn emellerine gre yrtmek, btn dersleri Avrupa'dan almak gibi bir takm dnceler belirdi. Oysa, hangi bamszlk vardr ki, yabanc-larn tleriyle, yabanclarn planlaryla ykselebilsin? Tarih byle bir olay kaydetmemitir." 566 AB'nin Trkiye'yi tam yelie almayacan grmek iin, AB'ne ye lkelerin Trk vatandalarna uygulad vize ilemlerine bakmak yeter. Yurt dna kan her Trk'n, konsolosluklardan gmrk girilerine dek her aamada karlat insan onuruna aykr davranlar, Avrupallar'n Trklere nasl baktklarn ortaya koyan en somut gstergedir. Braknz "serbest dolam hakkn"; Avrupallar, az saydaki Trk'n ksa sreli ve turistik amal bile olsa, lkelerine gelmelerinden rahatsz olmaktadrlar. Trkiye'deki bakonsolosluklar, Avrupa'ya gitmek isteyen serbest meslek sahibi bir Trkten; ilerinde banka hesap czdanlar (ok sfrl

olmal), sahip olduu tanmazlarn tapular, vergi levhas, ticaret odas belgesi, imza sirkleri de bulunan tam 12 evrak ve kiisel bavuru istemektedir. Trkiye'nin Londra Bakonsolosu Erdoan can, vize uygulamalarna kar artan ikayetleri hakl bularak unlar sylyor: "stanbul'daki ngiliz Bakonsolosluunun vize verirken zorluk karmas, Avrupa Gvenlik ve birlii Tekilat ve Avrupa Konseyi uluslararas kurumlarn koyduu standart normlara aykrdr. Trkiye'den vize alnsa bile ngiltere'ye giri yaplrken de skntlar yaanmaktadr." 567 AB'nin Trkiye'yi, "bekleme odasna" alarak "aday ye" ilan ettii 10 Aralk 1999 tarihinden iki gn sonra Hrriyet Gazetesi, "adamlarnn vize isyan" balyla bir aratrma yaynlad. Faruk Eskiolu'nun yapt bu aratrmada, baz iadamlarmz vize konusunda u aklamalarda bulundular: ktisadi Kalknma Bakan Emre Gnen; "AB lkeleri ulusal vize yerine imdi shengen vizesi veriyorlar. Bu sefer 5 yllk vize vermekten ekindikleri iin iler zorlat. Trkiye'nin ekonomisine paralel olarak ticari vize istemi de artt. Yabanc iadam benim pazarma kolayca gelip dolarken, ben gidemiyorsam ortaklk bunun neresinde?", Trkiye Tekstil verenleri Sendikas Genel Sekreteri Ercment Rona; "Vize alnsa bile giri kaplarnda zorluk karmalarn iimize sindiremiyoruz. Globalleen dnyada btn iverenler elini kolunu sallayarak yolculuk ederken Trk ivereninin vize sknts ekmesini uygun grmyoruz. Bu byk bir hakszlktr.", Tm Gda thalatlar Dernei Genel Sekreteri Haldun Birbil; "Fransadaki Sial Gda Fuarna katlyoruz. yelerimizden istenen Schengen vizesi kolay alnmyor. Tapudan tutun da vergi levhasna kadar pek ok ey istiyorlar. stanbul dnda vize almak daha da zor. Byk sanayicinin ou ift vatanda olduu iin sorunlar yok ama zellikle KOB yneticileri vize sknts yayor." 568 adamlarmzn bile zorlukla gidebildii bir Avrupa ve uruna akl almaz dnlerin verildii bir "ortaklk" hayali.. Koskoca Trkiye'nin getirildii duruma bakp hznlenmemek elde deil. Batl siyasetiler, AB'ne ye yapmadan Trkiye'yi istedikleri biime sokma olanaklarna artk fazlasyla sahiptirler. nk Trkiye'de ulusal haklardan vazgemeyi adalk sayan tanzimat

kafal yneticiler ve onlarla kar birlii iinde, Trk insanna yabanclam, tekelci bir medya gc var. Bunlar, Trkiye'deki sorunlarn ancak "d 'dnya ile btnleerek" zleceine inanrlar ve kendilerine dardan "empoze" edilen "kriterlere" byk bir disiplinle uyarlar. Sonuta ulusal karlar gzeten politikalar ortadan kalkar ve lkenin geleceine yn veren politikaclarn ellerinde, yabanclarn hazrlad "yapsal uyum programlarndan" baka bir ey kalmaz. Bundan sonra yaananlar artk ulusal bir trajedidir. Trkiye'nin GB'nden sonra, Kbrs ve kta sahanl konularnda da dn vererek kabul ettii (stelik bayram yaparak) "aday yeliin", Helsinki'de kabul edilmesinden bir gn sonra ABD'nde Yaynlaran Time Dergisi unlar yazd: "Helsinki'de alnan sonu, Bill Clinton kadar Yunanistan ve Abdullah calan da memnun etmitir." 569 ngiliz The Economist dergisi ise bir baka gerei aklad; "Trkiye'nin AB siyasi standartlarna uymak zorunda kalmasyla haklarnn daha fazla destekleneceine inanan islamclarn ou imdi, Trkiye'nin 'Hristiyan Kulbne' katlmasna memnun olacaklarn aklyorlar" diyor.570 talya Babakan Massimo D'Alema 11 Aralk 1999 gn gazetecilere; "imdi Abdullah calan'n hayat kurtuldu" diye aklamalarda bulundu.571 Bat'da, bunlar yazlp sylenirken Sabah Gazetesi yazarlarndan Fsun Mutlu, Blent Ecevit'in Helsinki Zirvesi'nde yapt konuma iin unlar yazd: "Blent Ecevit, Finlandiya'nn bakentinde yeniden doan bir yldz gibi parlayarak herkesi kendine hayran brakt, inanlmaz bir aksanla anadili gibi konutuu ngilizcesiyle Ecevit daha ilk andan itibaren salonu byledi. Ecevit mthiti..." 572 Ayn gn Yaynlaran Hrriyet Gazetesi, "Aday yelikten" duyduu mutluluu, haber yazsnn zerine bir at nal ve bir nazar boncuu resmi basarak gsteriyor ve unlar yazyordu: "Son bir yl iinde Helsinki'de ard arda yaanan olaylar, bu kentin Trkiye'ye uurlu geldiini gsterdi. Geen yl Trk Milli Takm, Finlandiya ile yapt ma Helsinki'de 2-1 kazand. Ayn hafta, Bayanlar Voleybol Milli Takm yine Helsinki'de Finlandiyal rakiplerini yenerek tur atlad. Trk profesr Turan Tayan Helsinki'de en iyi Jeofiziki dln ald. Finlandiya'da yaayan prefesr Nevah iftiolu bbrek tana neden olan mikrobu bularak Helsinki'de dle layk grld. Helsinki Trkiye'ye ok uurlu geliyor." 573

Gariplikler bunlarla bitmedi. Avrupa'da her frsatta Trkiye kart eylemler yapan PKK taraftarlar bu kez, ellerinde Abdullah calan posterleri tayarak, Helsinki'deki toplant salonunun nnde, Trkiye'nin adayl lehinde eylem yaptlar.574 CNN, 14 Aralk 1999 gn yapt yaynda, Trkiye haritasn, Kurdistan adn takt Gney Dou Anadolu Blgesi'ni kararak gsterdi.575 "Trban" savunucular, "aday yeliin" kabulnden bir gn sonra; Trkiye'nin deiik kentlerinde ayn anda, insan haklarn savunduklarn syleyerek "trban eylemi" yaptlar.576 Ayn gn stanbul'da yaplan HADEP Kongresi'nde "Apo'ya zgrlk" slogan atld.577 Trkiye Barolar Birlii ve Dileri Bakan smail Cem "Krte eitim hakknn" tannmas ve krtlerin kendi dillerinde yayn yapabilmeleri gerektiini akladlar.578 Bu gelimelerle birlikte Trkiye'nin iki nemli sorunu, sonu olumsuzluklarla dolu bir gelecee brakld. Kbrs ayn yzyl nceki Girit gibi, Trkler iin acl sonular douracak bir yola sokuldu. Ege sorununun zm Lahey Adalet Divan'na brakld. Kbrs ve Ege hakkndaki Helsinki kararlar, Yunanistan'da gsterilerle kutland. Almanya'nn Trkiye'de be yl grev yapan Bykelisi Hans Joachim Vergou, zmir'de yapt aklamada; "Abdullah calan' idam ederseniz Avrupa Birlii'ni unutursunuz" dedi.579 Ayn Bykeli Trkiye'de grevinin bitmesi nedeniyle, Cumhuriyet Gazetesi ile yapt syleide, Krtleri her alanda eit haklara sahip Trkiye Cumhuriyeti vatandalar olarak deil de aznlk olarak gren anlayn yineliyerek unlar syledi: "Trkiye'de 25'ten fazla aznlk grubu var. Artk AB'ne aday bir lkesiniz. Aznlklarla ilgili Avrupa terminolojisini reddederek ileri kendiniz iin gereksiz yere zora sokarsnz. Kopenhag kriteri aznlklardan bahseder." 580 ngiltere Dileri Bakan Robin Cook, Helsinki Zirvesi'nin ertesi gn, ngiliz Express gazetesine verdii demete; ngiltere'nin 80 yllk Krt politikasn, diplomatik geleneklere aykr bir slupla yineledi. Trkiye'nin Gney Dou'da yaptraca Ilsu Baraj konusunda unlar syledi: "Bu baraj Krt uygarln yok edecektir. Trkiye, Ortadou lkelerini su vermemekle tehdit edecek ve Ortadou'da su savalar balayacaktr. Baraj inaat, Krt otonomisinin (otonomi: zerklik, muhtariyet) nnde bir engel oluturacaktr." 58l Cook'un bu aklamasndan hemen sonra ngiltere Ticaret Bakan Stephen Byers

ve Babakan yardmcs John Prescott da baraj inaatnn engellenmesi gerektiini akladlar. Batl "dost ve mttefiklerimiz" Trkiye ve Trkler hakknda, Osmanl'nn son dnemlerinde kullandklar slupla alabildiine "zgr" aklamalar yaparken; Trk toplumunun hemen tm kesimlerine ulalarak, "Artk Avrupa'l olmann" cokusuyla!; aklalmaz bir teslimiyeti anlay propaganda edildi. 10 Aralk 1999 da Helsinki'de Trkiye'nin bamszl ve ulusal gnenci Avrupallar'a biraz daha teslim edilirken, Trkiye'de halkn uzaktan izledii bir "bayram havas" estirildi. "Uluslararas hukuk" adna ehit ailelerini alaryla babaa brakan politikaclar, gerekte Trkiye'nin bamszln ve ulusal direncini bir kenara brakm oldular. AB ile yaplan protekolde idam cezalarnn kaldrlmasnn kabul edilmemi olmasna karn, 57. Hkmet calan davasyla ilgili olarak i hukuk srecini, d kaynakl szl istemleri kabul ederek kesintiye uratt. Yetkisi olmamasna karn dosyay Babakanlkta bekletme karar ald. Byk medyann youn propagandasyla aknla uratlan Trk halk, dostu dman gremez bir hale getirildi. Ancak Trk halk, yeterli bilgiye sahip olmamasna, youn ve tek yanl bir propaganda altnda tutulmasna ve rgtsz olmasna karn; inanlmaz bir saduyu ile AB konusunda yrtlen politikalar uygun grmyor; her eit anket bu gerei aka ortaya koyuyor. AB'ne "evet" diyenler, Trkiye Cumhuriyeti ile elikileri geleneksel hale gelmi olan kesimlerden kyor. Basnda yer alan bir habere gre, Milli Gvenlik Kurulu'na sunulan bir raporda, tarikat yeleri iinde AB'ne evet diyenlerin oran % 99'u buluyor. Tarikatlarn hemen ardndan ortalama % 93.5la Musevi, Rum, Sryani ve Ermeni aznlklar geliyor. in ilgin yan, sendika yneticilerinin, % 71.1 ile nc gurup iinde olmalardr.582 Trk politikaclar, AB'nin kendilerine ilettikleri hemen her istei, olaanst bir "uysallk" ve "sz dinlerlik" iinde yerine getirmekte ve Bat'ya kar, "aresiz bir ballk" grnts sergilemektedirler. Bunu bilen Avrupallar, Trkiye ile kurduklar ilikilerde zaman zaman ulusal onurumuzu zedeleyen saygsz ve alayc davranlar iine girmektedirler. rnein; Trkiye-AB Karma Parlamento Komisyonu'nun Avrupa kanad, 23 ubat 2000 de Ankara'da yaplacak toplanty erteleme karar ald. Kararn gerekesi, Ankara Cezaevi'nde tutuklu bulunan eski DEP milletvekili Leyla Zana'y ziyaret

etmelerine izin verilmemesiydi. Trk yasalarna gre, cezaevindeki hkmlleri, deil yabanc uyruklularn, akrabas olmayan Trklerin bile ziyaret etmesi mmkn deildir. Karma Parlamenter Bakan "Kzl Dany" unvanl Daniel Cohn Bendit, gazetecilere yapt aklamada unlar syledi: "Erteleme karar sonu verecek ve Trkiye bu karardan sonra ziyarete izin vermek zorunda kalacaktr. Bu konuda ngiliz parlamenter Richard Balfe ile 'yemeine' iddiaya girdik. Merak etmeyin en ge drt ay iinde Zana'y ziyaret edeceiz." 583 Trkiye'deki politikaclarn ulusal konulardaki duyarszlklarn ve tutarszlklarn ok iyi kavram olan Bendit, R. Balfe ile girdii iddiay kazanmak iin drt ay bile beklemedi. Trkiye, Karma Parlamento Komisyonu'nun Leyla Zana'y cezaevinde ziyaret etmesini kabul ettiini 28 Mart 2000 gn yani bir ay sonra aklad.584 Babakan Blent Ecevit ile Dileri Bakan smail Cem'in davetlisi olarak 17 ubat 2000 tarihinde Trkiye'ye gelen sve Dileri Bakan Anna Lindh, Ankara'daki "ilk resmi" temasn Cem ya da Ecevit'le deil, HADEP Diyarbakr Bykehir Belediye Bakan Ferudun elik'le bir kebapda yapt. Anna Lindh daha sonra nsan Haklar Dernei ve nsan Haklar Vakf'na gitti. Akn Birdal'n vurulduu yeri gezdi ve gazetecilere unlar syledi: "Trkiye'de ikence yasalarda yasak ama pratikle yaygn bir biimde srmekte. " 585 sveli Bakan'in ertesi gn Hrriyet Gazetesi'ne yapt aklamalarda kulland slup, konuktan ok, smrgesini denetleyen bir genel valiye uygun der nitelikteydi. Bayan Anna Lindh unlar sylyordu: "Krte eitime ve her tr krte yayna izin verilmeli. Asker sadece askeri meselelerle ilgilenir siyasetle uramaz. Milli Gvenlik Kurulu Trkiye'nin tam yelik srecini bloke ediyor. Yakn bir gelecekte irticann Trkiye iin bir tehdit oluturacan dnmyorum. Trkiye'de Fazilet Partisi ya da benzeri bir parti iktidara gelse, Avusturya'ya gsterdiimiz tepkiyi gstermeyiz." 586 Mustafa Kemal Atatrk, NUTUK'da unlar sylyordu : "Temel ilke Trk Ulusunun onurlu ve erefli bir ulus olarak yaamasdr. Bu ancak tam bamsz olmakla salanabilir. Ne denli zengin ve mreffeh olursa olsun, bamszlktan yoksun bir ulus, uygar insanlk nnde uaklktan te bir gzle grlmeye layk olamaz... Oysa, Trk ulusunun onuru ve yetenekleri ok yksek ve byktr. Byle bir ulus tutsak

yaamaktansa yok olsun daha iyidir. yleyse ya bamszlk ya lm. ite gerek kurtuluu isteyenlerin parolas bu olacaktr." 587 Atatrk'n 28 Aralk 1920'de syledikleri ise; varlklarn yabanclarn istekleriyle btnletirerek toplumsal gnen, ulusal onur gibi kavramlar bir kenara brakanlara, 80 yl nce verilen bir ders gibidir."Bir ulus varln korumak yolunda btn gc ile, btn grnr grnmez gleriyle ayaklanm ve karara varm olmazsa, bir ulus yalnz kendi gcne dayanarak varln ve bamszln salayamazsa, unun bunun oyunca olmaktan kurtulamaz." 588 Bugn srdrlmekte olan AB politikalarnn, Atatrk Dnce Sistemiyle uyumas olanakszdr. "AB'ne girersek Avrupal oluruz", "adalarz", "demokrasi gelir", bunun iin "yapsal uyum reformlarn derhal gerekletirmeliyiz", "Atatrk'n hedefi de buydu" biimindeki szler gerekte, Atatrkle yaplabilecek en byk hakszlk ve hakarettir. Trk Ulusu'nun, ulusal kimliini yok etmeye ynelik bu tr anlaylara kar en ak yant yaratt dnce ve eylemle yine Atatrk vermiti. 1923 ylnda unlar sylyordu: "Hibir ulus, dier bir ulusun taklitisi olmamaldr. nk byle bir ulus, ne taklit ettii ulus gibi olabilir ne de kendi ulusu iinde kalabilir. Bunun sonucu kukusuz ki hsrandr. 589

14

BATI'DA KORUNAN DEVLET Trkiye'yi ynetme anlay artk "deiti" ankaya'nn bahesini bile Ford'a verebileceini syleyen Cumhurbakanlar ortaya kyor. Kamu mal KT'lerin mlkiyeti yalnzca ok dk bedellerle el deitirmiyor, ayn zamanda ulusal bamszlmzn temel dayanaklar olan ekonomik varlklarmz yok ediliyor. Trkiye'deki, kalknma ncelikleri, dnyaya bak ve ulusal bamszl temel alan ynetim anlay artk Atatrk dnemine hi uymuyor. hracata dayal kalknma modelleri, serbest piyasa ekonomisi, zelletirme uygulamalar, korumacln kaldrlmas ve devleti kltme programlar elli yldr aralksz uygulanyor. Yaplan tm uluslararas

anlamalar bu tr uygulamalara ynelik balayc maddelerle dolu. D ticaret aklar, Avrupa Gmrk Birlii Protokol ve KT satlaryla, devletin ekonomik dayanaklar ortadan kaldrlyor. Cumhuriyet'e kar gerek tehlikeler buralarda yatyor. Yaam evrelerini, ilerini ve gelecek umutlarn yitiren insanlar, ekonomik sosyal temelinden koparlm laiklik szleriyle tatmin olmuyorlar ve kitleler halinde para ve g sahibi siyasal oluumlara ve yasad rgtlere kayyorlar. Trk halk 50 yldr hemen tm partileri denedi ve onlar deiik oran ve srelerde iktidara getirdi, ancak hibir dnemde sorunlarna zm bulamad. ktidara gelen her parti sylediinin tersini yapt ve uygulad politikalarla halkn sorunlarna yeni sorunlar ekledi. Deien ve gelien altm yllk olumsuz bir sre sonunda Trkiye, ok ksa bir sre iinde byk baarlar elde etmi olan Kemalizm'den hzla uzaklatrld. Trkiye siyasi partileri bugn, adlar ve programlar ne olursa olsun, birbirlerinden farklar olmayan ortak bir politik-ekonomik izgi izlemektedirler. Onlar birletiren ortak payda,artk her alanda belirleyici hale gelmi olan ve karar srelerini yabanclarn belirledii, kresel politikalardr.Bu anlamyla Trkiye'de bir tr tek parti rejimi yaanmaktadr. Partiler kendilerini, demokratik ileyie sahip rgtler olarak grrler ama demokrasinin hemen hibir kuraln iletmezler. Parti bakan tek belirleyicidir. Parlamentoyu oluturacak milletvekillerini onlar belirler; "parti"nin mutlak egemenleridir; en ufak tartma ve eletiriye bile katlanamazlar. ok ynl sorunlarla ykl ilkel bir siyasal yap iinde kendilerine yaama ans yaratm olan bugnn siyasal partileri, partiden ok feodal kurumlara, parti liderleri de feodal beylere benzemektedir. Byle bir ortamda oluan parlamentolar, doal olarak ; lke ve halkn sorunlarnn zm ynnde deil, bu sorunlarn yaratcs durumundaki "parti" ve "liderlerin" istekleri ynnde alr. Milletvekillerini, gerek anlamda halk deil liderler semektedir. Bugne dek hemen tm partilere oy vermi olan Trk halk, artk hibir partiye oy vermek istememektedir. 1987 genel seimlerinde. Merkez partiler ad verilen (ANAP+ DYP+SHP+DSP) % 89,3, Radikal ad verilen partiler (RP+MHP) % 10.1 oy alrken; 1995 seimlerinde "merkez" partilerin oylar 64.4'e dm, dier iki partinin oyu ise % 29.2'ye ykselmiti. Tm semenlerin % 19.1'i. yani alt milyona yakn insan "radikal" denilen

partilere kaymt. (ANAP iinde seime katlan BBP bunun dndadr.) 18 Nisan 1999 seimlerinde, "merkez partilerin" oyu % 56.le dt: "radikal" sa partilerin oyu ise 35.1'e kt. Son 12 yl iinde "radikal" saa "merkezden" kayan oy miktar tm semenlerin 25'ine ulamt. Bu 8 milyon semen demekti. Trk halk on yl iinde hemen tm partilere iktidar ans vermi ancak hibirinden umduu karl almamt. 2000 yl iinde yaplan hemen tm kamuoyu aratrmalar partilerin oy potansiyelinin % 10un altnda olduunu gsteriyor. Halk kime oy vereceini arm durumdadr. Kresel hegemonya peindeki byk devletler, siyasal yaam dolayl dolaysz denetim altna aldklar az gelimi lkelere, ihracata dayal kalknma modelleri, serbest piyasa ekonomisi, zelletirme programlar, korumac yasalarn kaldrlmasn ve bylece devletin kltlmesini neriyorlar (artk dayatyorlar). Yaplan tm uluslararas ticari ve ekonomik anlamalar bu tr balayc maddelerle dolu. Gelimi lkeler azgelimi lkelerin bu maddelere tam olarak uymasn istiyorlar ama kendilerini bunun dnda tutuyorlar. Anlamalara uymadklar gibi kendi ulusal pazarlarn, tarife d engeller ve kotalarla koruma iine alyorlar. ABD, Latin Amerika lkelerinin ihra ettii 1051 tr mamul maldan 400'ne, AB ise 479 tr mamul maldan 100'ne tarife d engeller koymaktadr.590 1980-1983 arasnda ABDnin korumaclk uygulamalar % 100, AB'nin uygulamalar ise % 387 orannda artmtr.591 ABD Temsilciler Meclisi'ne yalnzca 1985 ylnda. 400 adet korumac yasa teklifi verilmitir.592 OECD lkelerinde ortalama retici sbvansiyonlar (devlet destekleri) 1979-1981 dneminde %32 iken, 1986-1987 yllarnda % 50'ye kmt. Ayn lkelerde tarma transfer edilen bte giderleri, 1979-1981 dneminde 61 milyar dolarken, bu miktar 1988 ylnda 270 milyar dolara ykselmiti.593 AB Komisyonu Bakan Jacques Santer, 9 ubat 1999 gn Strasbourgta yapt basn toplantsnda, tarm destekleme uygulamalarnn daha da artrlmas gerektiini aklayarak unlar sylyordu: "Tarm rnlerimizin kresel pazarda rekabet edebilmesi iin fiyatlarn drlmesi buna

karlk iftilerimizin kazanlarnn arttrlmas iin telafi edici yardmlar yaplmas gerekiyor." 594 Fiatn bakan Umberto Agnelli; "Be ktada i yapsa da, hibir ey byk bir Japon firmas kadar, salt Japon ve az global olamaz. Ulusal endstriyel ve ticari stratejilerinin altnda fetih zihniyetiyle karar verenler Japon, hissedarlar Japon. Organizasyonlar, aratrma ve gelitirme birimleri hep Japon... Bu sre iinde Avrupa'nn kaplarn serbest rekabete ak tutmak, Amerikallarn yapt ve hala skntlarn ektii hataya dmek demektir..." 595 Japonlar ise Avrupa iin ayn eyleri sylyorlar. Japon ekonomist Taro Tamaka; "Avrupallar iddetli rekabet ortamnda ulusal pazarlarn korumakta kararllar. Avrupa'nn gerek amac bu..." diyor.596 Ulusal pazarn koruyan yalnzca Avrupallar deil elbette. Btn gelimi lkeler korumac uygulamalar iindedirler. Gelimiliklerini bu uygulamalara borlu olduklarn biliyorlar. Hemen her gelimi lkede ulam, iletiim, enerji, madencilik, elik, bankaclk ve kamu hizmet sektrleri gibi geni bir yelpazede yer alan iletmeler ya devlete aittir ya da dolayl dolaysz devlet denetim ve destei altndadr. Bunun yansra, 1930'larda temeli atlan sosyal devletin ngrd toplumsal hedefler, son onbe ylda daralm olsa da korunmaya allmaktadr. Salk, eitim, konut, raklk creti, emeklilik, isizlik sigortas, hastalk ve kaza sigortalar byk oranda kamu kurumlarnca gerekletirilmektedir. Bu tr uygulamalar zellikle savatan yenik kan Japonya ve Almanya'nn kalknmasna nemli katkda bulundu. ABD Bakan Clinton 1999 Oca'nda Amerikan halk iin ngrd yasal nlemleri sralarken; "Sosyal gvenlik sisteminin kurtarlacan, yallar ve zrller iin Federal Salk Sigortas'nn getirileceini ve isizlere i olana yaratmak iin kamu yatrmlar yaplacan, yoksul ocuklar iin eitim olanaklar salanacan" sylyordu. 597 Japonya'da, devlet ile i evreleri ayrlmaz bir btnlk iindedirler. Uluslararas Ticaret ve Sanayi Bakanl ile Maliye Bakanl, ekonomiye yn veren ve i evreleriyle oluturulan hemen tm ekonomik birimlerde etkin olarak vardr. Bu bakanlklardan emekli olanlar, devlet tarafndan denetlenen firmalarda nemli grevlere getirilirler. Japonya'nn en byk firmalar iin bir tr Ticaret

Odas olan "Ekonomik rgtler Federasyonu" (Keidanren) ile tm Japon iadamlarnn rgt " Adamlar rgt" (Nikkeiren), devlet siyasetinin belirlenmesinde Japon endstrisine her alanda yn veren, "Kabine Danma Konseyleri", "Endstriyel Rasyonalizasyon Konseyleri", "Mzakere Konseyleri", "Endstriyel Yap Konseyleri" gibi rgtlerin tmnde devletin vazgeilmez bir yeri vardr. Ayrca elik, gemi inaa, elektronik gibi nemli sektrlerde temel kararlar, devlet yetkilileri, i evreleri, ii temsilcileri ve akademisyenlerin oluturduklar kurullar tarafndan alnr. Tmnn amac Japonya'nn d rekabette gl klnmas, ulusal karlarn savunulmasdr.598 Japonya'da deil devlet kurulular, bir ok zel irketin bile hisseleri, serbeste alnp satlamaz. Herhangi bir sat szkonusu olduunda, irketin % 60 ile % 70'i teki Japon irketlerine satlr ya da Japon Merkez Bankas tarafndan alnr. Yabanc irketlerin herhangi bir retim dalnda etkinlik kurmasna yol aacak bir irket sat mmkn deildir. Japonya'da bir i kolunda dnyaya alm byk bir uluslararas Japon irketi yoksa, o i kolunda yabanc sermaye yatrmna izin verilmez. Bir irket devri sz konusu olduunda; alanlarn haklar, alcnn konumu, satn ulusal karlara etkisi gibi birok olaslk, en ince noktasna kadar gznne alnr. Fransa'da yabanclara % 20'den fazla hisse sat yasaktr. ngiltere'de % 10'dan fazla hisse yabanclara satlamyor.599 Almanya'da yabanc bir irketin herhangi bir Alman irketini zor durumda brakarak satn almas yasaktr. 1991 ylnda talyan Pirelli, Almanya'nn en byk araba lastii firmas olan Continental A.G.'yi almaya giritiinde hi dnmedii engellerle karlat. Almanya'nn st dzey sanayicileri bir araya gelerek bu sata kar ktlar. Deutsche Bank kar k rgtledi. Birok byk Alman irketi bir araya gelerek Continental A.G.'i aldlar. Almanya'da devlet, sanayi alannda nemli hisselere sahiptir. Yalnzca batdaki kamu kurulular btn Alman hisse senetlerinin % 7'sini elinde tutar. Alman Hava Yollar Lufthansa'nn % 52'si devlete aittir. Aa Saksonya'da Volkswagen'in % 20'si devletindir. Devlet mlkiyetinin younluu Almanya'nn dousunda daha fazladr. Alman firmalarnn d rekabet gcn arttrmak iin irketlere yardmc pek ok ticaret birlii vardr. Almanlar tpk Japonlar gibi kamu kurumlarna byk sayg duyarlar. Alman Merkez Bankas mali

piyasalara tam olarak egemendir. Bundesbank'n kendisi Alman Mark'nn korunmasnda bal bana bir gtr.600 Demiryollar (Bundesbahn) ile iletiimin (telekom) nemli blm devletindir.601 Az gelimi lkelere devletin kltlmesini, IMF ve Dnya Bankas araclyla olmazsa olmaz biimde dayatan ABD, 1991 ylnda 200 milyar dolarn zerinde devletletirme gerekletirdi. Emeklilik fonlar byk oranda devlet irketlerinin elinde. Bir kamu kuruluu olan Resolution Trust Comparation ABD'nin en geni mal varl olan kuruluudur. Emekli maalarnn denmesini gvence altna alan Pension Benefit Guaranty Corporation hkmete ait bir fondur. Emeklilik fonlar hkmete ait "esrarengiz" fonlarn yalnzca % 30'udur. Eyalet ynetimleri sigortaclk sektrnn garantr durumundadr. 1991 ylnda eyalet hkmetleri batma noktasna gelen btn zel sigorta irketlerini devletletirdi. Massachusetts eyaleti kendi sigorta irketini kurdu. 602 Amerika'daki mevduat bankalarnn byk blm devlet gvencesi altndadr.603 Fransa'da bnyelerinde 1,5 milyon ii altran 2498 devlet irketi vardr. (1995) Bu irketlerin 17'si tarm, 341'i endstri ve 2140' ticaret, ulam, finansman, sigorta ve hizmet sektrnde faaliyet gstermektedirler. Tarmda ONF, otomotiv'de Renault, havaclkta Air France, Aeroport, demiryollarnda SNCF, bankaclkta GAN, AGF ve Banque de France, iletiimde La Poste, France Telecom, Radio France, France 2 ve 3 devlet irketleridir.604 Gelimi lkelerde toplumsal yaam dolaysz ilgilendiren ve kamu haklarn temsil eden stratejik nemi olan KT'ler, zelletirilmedii gibi korunup gelitirilirler. zellikle mikroelektronik, biyoteknoloji, yeni ar sanayi, sivil havaclk, telekominikasyon, robotlar ve imalat aletleri bilgisayar ve bilgisayar programlar gibi ileri teknoloji alanlaryla stratejik retim dallar devletin koruma ve destei altndadr. Bu alanlara ok byk fonlar ayrlmaktadr. Dnyadaki btn lkelere zelletirme politikalar neren ABD Hkmeti kendi lkesinde ekonomik sorunlar gereke gstererek deiik alanlarda geni kapsaml mdahaleci programlar uygulamaktadr. 1993-1998 yllar arasndaki be ylda ABD hi zelletirme yapmazken, ayn dnemde, ulusal geliri ABD'nin ulusal gelirinin % 2,4' olan Trkiye'de 2,23 milyar dolarlk zelletirme yapld.605 En gelimi 11 OECD lkesinde, 1960 ylnda % 28 olan kamu harcamalarnn ulusal gelir iindeki pay, 1973'de % 32,9,

1988'de % 40,2'ye kt.606 IMF ve OECD verilerine gre, devletin ekonomideki pay 1937-1997 yllar arasnda; ABD'nde % 8.6 dan % 32.3'e, ngiltere'de % 30'dan % 41'e, Almanya'da % 42.4'den % 49'a, Fransa'da % 29'dan % 54.3'e, Japonya'da ise % 25.4'den % 35'e kmtr. Oysa Trkiye'de devletin ekonomideki pay, 1937 ylnda % 80'ler dzeyinde iken 1997 ylnda % 26.6'ya dmtr.607 Bugn, kendi lkelerinde devleti srekli bytenler, Trkiye gibi azgelimi lkelerden, zaten klm olan devletin daha da kltlmesini istiyorlar. Trkiye'ye ve tm az gelimi lkelere kredi amak iin tarm sbvansiyonlarnn kaldrlmasn art koanlar, kendi tarmlarna byk fonlar ayryorlar. ABD'nde tarma verilen devlet destei 1980 ylnda 2.7 milyar dolarken, bu miktar 1986 ylnda 25.8 milyar dolara kmt. AB yesi lkeler bu destei ayn sre iinde 6.2 milyar dolardan 21.5 milyar dolara karmlard.608 Az gelimi lkelerde ulusal sanayi ve tarm yok olurken, gelimi lkeler, yalnzca tarm rn ihra edebilen bu lkelere tarmsal rn satyorlar. Son on yllk sre iinde ve bata Trkiye olmak zere, denetim altna alnm tm azgelimi lkelere; kamu kurulularnda alan insan saysnn ok fazla olduu, bu durumun ekonomik kalknma nndeki en byk engeli oluturduu, bu nedenle kamudaki personel saysnn azaltlmas gerektii sylendi. IMF, Dnya Bankas ya da AB kararlar hep bundan sz ediyordu. "Devletin kltlmesi" olarak aka ifade edilen anlaya bal olarak, kamu dzenini ilemez hale getirecek olan personel indirimi, kredi alabilmenin neredeyse nkoulu haline getirilmiti. Oysa sylenenler doru deildi ve azgelimi lkelerin ulus-devlet yaplarn gszletirmeyi amalyordu. Bu ok ak ve somut bir gerekti. Byk devletlerde, kamu personeli saysnn hem nfusa hem de toplam istihdama gre oranlar azgelimi lkelerden ok daha fazlayd. Bu gerei batllarn kendi kaynaklar ortaya koyuyordu. Ekonomik Kalknma ve birlii rgt'nn (OECD), 2000 yl, verilerine gre, ABD'nde devlet rgtlerinde 20 milyon 572 bin memur almaktadr ve bu memurlarn nfusa oran % 7.46 dr. Devlet memurlarnn toplam nfusa gre oranlar; Fransa'da % 8.18, Almanya'da % 5.27, talya'da % 3.95, Hollanda'da % 5.2 ve Kanada'da % 8.15 dir. Bu oran Trkiye'de ise yalnzca % 3.34 dr.641 Kamu istihdamnn toplam istihdam iindeki pay; ABD'nde % 14, Fransa'da

% 24.8, Almanya'da % 15.6, talya'da % 16.1, Kanada'da % 19.6 iken, bu oran Trkiye'de % 14.2 dir.642 Japonya ve Almanya'da telekomnikasyon, bankaclk, sigortaclk, sivil havaclk, elektronik ve kimya endstrisi fiilen devlet korumas altndadr. Hiroima'nn su datm ebekesi iin alan ihaleyi Japon Fujitsi firmas, Amerikan IBM'i safd brakmak iin, yalnzca l (bir) yenlik teklif vererek ald.609 ABD'deki telekomnikasyon ebekesinde yabanc sermaye ve yerli ortaklarn paynn giderek artmas zerine, Amerikan Federal Soruturma Brosu (FBI) Direktr Louis Freeh, ynetim birimlerini uyararak, ABD iletiim ebekesindeki yabanc sermaye paylarnn kabul edilmez boyuta geldiini bildirdi. Freeh, ABD Kongresi Temsilciler Meclisi Ticaret Komitesi'ne yazd uyar mektubunda unlar yazyordu: "ABD'ndeki iletiim ebekelerinde yabanclarn denetiminin giderek artmas, haberleme ile ulusal gvenlik iin riskler ve tehditler oluturmaktadr." 610 Amerikallar, telekomnikasyon ebekesinde yabanc sermaye paylarna bu kadar duyarl iken Trkiye'de bunun tam kart uygulamalar yaplyor. Turkcell, Telsim, Telekom'dan sonra, "cep telefonu" pazarnda iki yeni GSM ihalesi aan ve ilerinde kendilerine "milliyeti" diyenlerin de bulunduu 57'inci Cumhuriyet Hkmeti, ihaleye girebilmek iin firmalara, en az % 20 orannda yabanc ortaa sahip olmay art kouyor. Yabanc ortaa sahip olmayan Trk firmalar ihaleye katlamyor.611 letiim alannda kk bir hissenin bile yabanclara gemesi, ABD'nde "Ulusal gvenlii tehdit eden bir unsur" olarak grlrken; Trkiye'de bu alan yabanclarn denetimine terk ediliyor. 57.Hkmetin Meclis'ten geirdii yasa ile Trk Telekom'un % 99 hissesi satlacak. Yasa'ya gre yabanclar, hisselerin % 45'ini dorudan satn alabilecekler. Ancak ayn yasada yer alan "Stratejik ortaklk" uygulamasyla yabanclarn Trk Telekom'da % 51 den fazla hisseye sahip olabilmelerine olanak veriliyor. rnein, % 51 hissenin, "Stratejik Ortalk" oluturmu bir konsorsiyuma satlmas durumunda, "Stratejik Ortaklk" iindeki pay % 51 olan bir yabanc irket Trk Telekom'un ynetimini, % 45 den de kk bir hisseyle (% 26) ele geirebilecek. Trkiye'de faaliyet gsteren ve Trk adn tayan irketlerin hemen tmnn yabanc ortakl irketler olmas nedeniyle, Trk Telekom'un mlkiyet ve denetimi mutlak bir biimde

yabanclara geecei aktr. Ayn yasada, Telekom Ynetim Kurulu'na atama yapma yetkisi Ulatrma Bakanl'ndan alnarak Hazine Mstearlna devredildi. Bilindii gibi Hazine Mstearl, Kemal Dervi'in yetki alan iinde bulunuyor ve bundan byle de Kemal Dervi gibi kiilerin yetkisinde olacaktr. Ulatrma Bakanl'ndan alnan yalnzca atama yetkisi olmad. Ulusal haklar iin direnmeye alan Sn. Enis ksz de, istifa ettirilmek suretiyle Bakanlktan alnd. Ulusal haklarn korunmas amacyla getirildii sylenen "Altn Hissenin" bu anlamda hibir ie yaramayaca dnyadaki bir ok uygulamada aka grlmtr. rnein talya'da, Telekom talia'nn hisse satnda szlemeye konan "Altn Hisse" uygulamas, "sermayenin serbest dolamn engelledii" gerekesiyle Avrupa Adalet Divan'na gtrlm ve uygulama iptal edilmitir. Telekom Yasas, Meclisten geerken TBMM D ilikiler Komisyon bakan Kamuran nan'n u szleri durumu en iyi aklayan szlerdir : "Bir tek bu Telekom Yasas bile bu meclisin toptan Yce Divan'da yarglanmas iin bir nedendir." 612 Sevr anlamasnda, ngiltere, Fransa ve talya'dan oluan komisyon yalnzca, gmrkler genel mdrn atama yetkisini almlard, imdi ise hemen tm stratejik alanlar yabanclarn dolaysz ynetimine veriliyor. Trkiye'de yaplacak ilere, karlacak yasalara yabanclar karar veriyor. rnein, IMF Avrupa Direktr Michael Deppler'in; "Trk Telekom'un zelletirilmesinde, dnya piyasalarnda yaanan koullar nedeniyle bir zorluk yaanyor. Bu nedenle Trk Telekom'un zelletirme koullarnn daha cazip hale getirilmesi gerekiyor." 613 demesinden sonra, hkmet yapt acele deiikliklerle Telekom'un satn derhal daha cazip hale getirdi ve bu konudaki yasay 15 gnde Meclis'ten kard. Kurtulu Sava'na "Telgraf Sava" da denir. Mustafa Kemal, yabanclarn mlkiyetinde olmayan Anadolu telgraf sistemini derhal denetim altna alm ve savan kazanlmasnda byk nemi olan iletiimi bu sayede salamt. Ancak ulam konusunda byk sknt ekilmiti. nk Anadolu'daki tm demiryollar yabanclarn mlkiyetindeydi. Bilinli aksatmalar ve sabotajlar yannda kimi yrelerde asker sevkiyat, ya cretle yaplm ya yaplamam ya da zel abalar ve ek g sarfedilerek gerekletirilmiti. 20 Kolordu Komutan Ali Fuat Cebesoy anlarnda bu konu ile ilgili olarak unlar

aktaryor: "... Milletimiz hakknda gvenimiz gnler getike oalmt. Btn mitlerimiz onun gsterecei fedakarlk, cesaret ve feragatte toplanyordu. Bu hususta hibir phe ve tereddtmiiz kalmamt. Var kuvvetimizle Anadolu'da almaya devam etmekte Mustafa Kemal Paa ile bir defa daha anlamtk. Kumandan bulunduum 20.Kolordu Karargahnn Ankara'ya nakli ile burasnn bir mukavemet merkezi yaplmasn kararlatrmtk. Kolordu'nn hazrlklarn haber alan ngilizler harekete gemi ve bizi geciktirmek iin tedbir almaya balamlard. Bir ay sren przleri birer birer zdk ve harekete hazr hale geldik. Ancak bu defa ortaya yeni bir mani kmt. ngilizler vagon bana 60 altn lira talep ediyorlard. Bu paray nereden bulup verecektik?. Kolorduya dorudan merbut ktalarla. Kaymakam Mahmut Bey kumandasndaki 24. frkamz, Ereli-Aksaray-Krehir zerinden Ankara'ya yryerek geldiler.614

15

NE YAPMALI ? Trkiye, emperyalizmin kresel smr ana yakalanm durumdadr. Ekonomik, politik ve kltrel yaps, srklendii kaotik ortam iinde, bozulma ve zlme srecini yayor. Ulusal gler rgtsz ve dank. Buna karn ibirlikiler, mali ve teknolojik olanaklara sahip byk organizasyonlar iindeler. Eitimsizlik ve yoksulluun yaratt bilinsiz ortam; bamszlk tepkileri krelten gizli igal, deitirilen tketim alkanlklar ve kltrel yozlamayla Trkiye, Osmanl'nn son gnlerinden belki de daha ar toplumsal sorunlarla kar karya... Kemalizm'in varlk nedeni tam bamszlk, gnlk yaamdan gerekten ok uzaklarda. Her yer Atatrkl yok eden "Atatrklerle" dolu. Lozan'n imzalanmasndan birgn sonra Yaynlaran ngiliz "New Conventional" gazetesinde unlar yazyordu; "Trkiye, teorik bakmdan bamsz bir lke oldu. Ancak, ticaret ve ekonomide yeteneksiz ve sermayeden yoksun olan bu halk tanyanlar bilirler ki;

bu bamszln mr pek ksa olacak ve eski durumu bir bakas zerine alacaktr." 6I5 Gazetenin ngrs, 1938 ylna dek hi tutmad. Ancak 1939'da balayan 60 yllk dn verme sreci Trkiye'yi bugnk durumuna getirdi. Oysa siyasi bamszln, ekonomik bamszlk olmadan yaatlmayacan bilen Mustafa Kemal, yaam boyunca bu ynde davranm, Trk ulusuna bkmadan bunu hatrlatmtr. "Bir ulusun dorudan doruya yaam, ykselmesi ve gerilemesiyle ilgili olan her ey o ulusun ekonomisidir... Trk tarihi incelendiinde, tm ykselme ve k nedenlerinin, bir ekonomi konusu olmann tesine gemedii grlr..." 616 zmir ktisat Kongresi'nde byle diyordu. l Mart 1922'de Meclis'i a konumasnda syledikleri ise, Kemalizmin 15 yllk iktidar dneminin temel devlet politikas olacaktr. Mustafa Kemal yle diyordu: "lkemizin ekonomik durumu ve ekonomik kurulularmz, d lkeler tarafndan sarlm bir halde bulunuyordu. Tanzimatn at serbest ticaret devri, Avrupa rekabetine kar kendisini koruyamayan ekonomik yaantmz yine ekonomik ynden, kapitlasyon zincirleriyle balad. Ekonomik alandaki zel deerler ve kurulular ynnden bizden ok kuvvetli olanlar memleketimizde, bir de fazla olarak imtiyazl durumda bulunuyorlard. Kazan vergisi vermiyorlard. Gmrklerimizi ellerinde tutuyorlard, istedikleri zaman istedikleri mal, istedikleri koullar altnda memleketimize sokuyorlard. Bu nedenlerle ekonomik hayatmzn btn blmlerinin mutlak hakimi olmulard. Efendiler, bize kar yaplan bu rekabet gerekten ok gayri meru, gerekten ok ezici idi. Rakiplerimiz bu ekilde endstrimizin gelime olanaklarn yok ettiler. Ayn zamanda tarmmz da zarara urattlar. Ekonomik ve mali gelimemizi engellediler..." 617 Atatrk, Tanzimat dnemini ve dourduu sonular bu denli ak ve net olarak ortaya koyuyordu. Konuyu, yksek bir bilin ve derinlii olan bir aratrmayla incelemiti. Ancak o, gerekleri ortaya koymakla kalmyor ok daha zor bir ii baararak; Osmanl mparatorluu'n u kerten Tanzimat ileyiinden tam olarak kurtulmu, bamszlndan hibir koulda dn vermeyen byk ve gl yeni bir devlet, yeni bir ulus yaratyordu. 1839 "Tanzimat Ferman"yla, Osmanl Devleti; bamsz d ticaret politikasndan vazgemi, ekonomik yaantsn yabanc

lkelerin inisiyatifine brakm, gmrk rejimini deitirmi ve tek yanl bir ithalat liberasyonuna gitmiti. 1839 anlamasnn ykc sonular ok abuk ortaya kt ve Avrupa rekabetine direnebilecek durumda olmayan clz sanayi ve ticaret, yok olup gitti. Saylar ve sermaye gleri zaten yetersiz, olan Trk tccarlar kendi lkelerinde engelleniyordu. Osmanl Devleti, kendi gmrk vergilerini, Avrupa devletleriyle birlikte belirlemeyi kabul ediyor ve bu kabuln doal sonucu olarak ihracattan alnan vergi % 12'ye karlrken ithalattan alnan vergi % 5'e drlyordu.618 Mustafa Kemal, l Mart 1922 Meclis'i a konumasnda yaplacak olanlar da aklar ve akladklarnn tmn hi dn vermeden lmne dek uygular: Millet iftidir, iftinin emei ada ekonomik nlemlerle en yksek dzeye karlacaktr. Kylln kalkndrlmas ekonomi politikann temel hedefidir. Tarm endstrisi canlandrlacak ve tarm rnlerimiz benzer yabanc rnlere kar korunacaktr. Ulusal sanayi giriimleri desteklenecek ve yerli sanayi Avrupa'ya kar rekabet edebilir hale getirilecektir. Kapitlasyonlar artk yoktur ve hibir zaman olmayacaktr. (Kapitlasyonlar o tarihte henz uluslararas bir anlamayla kaldrlmamt) Ormanlara, yeralt ve yerst doal zenginliklerine sahip klacaktr. Toplumun genel yararn dorudan ilgilendiren alanlardaki kurulular ile ekonomik alandaki teebbsler devletletirilecektir. ilerin yaam dzeyinin ykselmesini salayacak olan Zonguldak i Kanunu ile dier sosyal gvenlik kanunlar karlacaktr. Gmrk kanunu, yerli mallarmzn korunmasn salayacak biimde hazrlanacak ve ithalat vergileri arttrlacaktr. htiya duyulan alanlarda yabanc sermaye yatrmlarna lke yasalarna uymalar kouluyla izin verilecek, ancak bu tr yatrmlarn, yerli reticilere ve iilerin genel yararlarna aykr sonular dourmasna izin verilmeyecektir... Ekonomik yaamda canll salamann temel aralar olan Tat aralar, Karayollar, Demiryollar ve Limanlar, "kamu kurulularnca" iletilecektir. Kolay tahsil edilen gelir kaynaklar "devlet tekeline" alnacaktr. Mustafa Kemal l Mart 1922 Meclis a konumasn yle bitirir: "Efendiler; hereyden nce ulusal amacmz olan bamszlmz salamaya ulamaktan baka brey dnemeyiz... Bugnk uramzn amac, tam bamszlktr. Tam bamszlk ise ancak mali bamszlk ile gerekleebilir. Bir devletin maliyesi bamszlktan yoksun olursa, o devletin yaantsn salayan btn blmleri de, felce uram

demektir. Mali konulardaki uygulamamz; halk bask altnda tutmaktan, onu zarara sokmaktan kanarak ve mmkn olduu kadar d lkelere muhta olmadan, yeteri kadar gelir salama esasna dayanmaktadr. Efendiler; son derece tutumlu davranmak ulusal amacmz olmaldr." 619 Mustafa Kemal Atatrk'n ekonomik ve siyasal grleri bugn yalnzca Trkiye'de deil dnyann birok lkesinde, zellikle de azgelimi lkelerde, gncelleip tartlyor. Kresellemenin ykc etkisinden kurtulmak iin yol ve yntem arayan insanlar, adn ve lkesini bilmese de Atatrk'n yzyl banda uygulad politikalara yneliyorlar. Kemalizmin temel kavramlar bugn yeniden konuuluyor. Bu konulara "kafa yoranlar" ister istemez Kemalizme ulayorlar. Bamsz ulusal kalknma, sosyal pazar ekonomisi, korumaclk, milli kambiyo, yerli retim, denk bte, sosyal devlet, ulusal tarm ve madencilik, karma ekonomi, gibi konular 21. Yzyla girerken daha ok dile getiriliyor. Herkes in'deki ekonomik mucizeden szediyor. Dnyaca nl Kanadal ekonomist ve Le Monde Diplomatique dergisinin yazar Prof.Dr.Michel Chossu-dovsky, dnyann byk bir ekonomik bunalmla kar karya olduunu belirterek, 21.yzyla girerken tm lkelerin ekonomilerini ulusal temelde yeniden yaplandrmalar gerektiini sylyor. Prof. Chossudovsky'nin konuyla ilgili grleri yle: "Modern tarihin en ciddi krizi ile kar karyayz. Karar direktiflerini Washington'dan alan IMF ve Dnya Bankas'nn sorumlu olduu bu kriz yle bir kriz ki ulusal ekonomiler byk bir hzla kyor. Bu kten kurtulmak isteyen lkeler, ncelikle sanayilerini koruma altna almal, ithalat yergilerini ykseltmeli, ulusal ekonomiyi koruma altna alarak yerli retimi arttrmal ve IMF'nin dayatt 'serbestpiyasa ekonomisinden' kendilerini kurtarmaldrlar." 620 Kemalizmin azgelimi lkelerin gnmzdeki sorunlarna zm yeteneini koruyarak hala yayor olmas, istee bal bir olgu deil, dnyann iinde bulunduu koullarn zorunlu bir sonucudur. Kendini yaratan koullar ortadan kalkmadka, baarlar denenerek kantlanm olan Kemalizm'in de

ortadan kalkmayaca aktr. Emperyalizm var olduka Kemalizm de var olacaktr. Mustafa Kemal'in l Mart 1922 Meclis konumasn bugn herkes nne koyup dnmelidir. Atatrk'n adn azndan drmeyip, lkeyi "Osmanl'nn son gnlerine gtren ibirliki siyasetiler", "maaa balanm gnll ajanlar", "uluslararas irketlerle btnlemi 'yerli' holdingler", bol paral "gerici rgtler", "kaaklar", "milliyetilikle ilgisi olmayan milliyetiler", "eitilmi blcler", devleti ykmak isteyen "devlet grevlileri", medreseleen niversiteler, % 70'i borca giden bteler, artan yoksulluk, toplumsal lgnla dnen sosyal yozlama, tarikatlaan partiler, Gmrk Birlii'ni savunan "Atatrkler", liberal solcular, halktan ve gereklerden uzak dar kafal "aydnlar", devlet kadrolarndan uzak tutulan rgtsz Kemalistler, ldrlen nderler; Mumcular, oklar, Aksoylar, Klallar... te lkemizin kar karya bulunduu tehdit ve tehlikeler... Sanki Trkiye'de Mustafa Kemal yaamad, sanki Trk Devrimi olmad. Ancak biliyoruz ki Mustafa Kemal yaad ve Trk Devrimi bir gerek. 1939'dan beri verilen tm dnlere ve tm kar koyu abalarna karn henz yok edilememi olan bir gerek.Trk halk, 60 yldr btn i ve d saldrlara kar bugne dek direndi, direnmeye devam ediyor. Ancak zellikle son 30 ylda uygulanan d kaynakl politikalarla, bamszlktan yana olan ulus gleri, hem siyasi hem de ekonomik ynden ezildiler. Beslenip bytlen irtica, eteleen rk siyaset ve hepsinden nemlisi snrsz hakszlk ve talan ile artk Cumhuriyetin varl tartlyor. Halk yoksul ve yoksulluu giderek artyor. Dn sistemi tkayp siyaseti dinselletirenler bugn, "Atatrk" edalarla sorunlardan kurtulma nerileri yapyorlar. "At iziyle it izi" birbirine karm. Trkiye iyi ynetilemiyor. lkemizde bir iktidar boluu yaanyor. Trk halknn gericilie ve emperyalizme kar direnci, eer rgtlenmezse uzun sre devam edemez. Zira lkemizin btnlne ynelik tehditler artk, uygulanmaya baland. D kaynakl yapay ayrlk ve dmanlk yaratma giriimleri, halkmzn tarihten gelen birlik ve dayanma geleneklerine kalc zararlar veriyor. Buna karn, halka nclk edecek ulus gleri, rgtsz ve gsz durumdalar. Aydnlar, iiler, ulusu iadamlar, kyller, esnaf ve sanatkrlar, genler, retmenler ve memurlar ar ekonomik skntlarla, umutsuz bir danklk iindeler.

Trkiye'nin bugn getirildii yer "iyi deildir". Bu dorudur. Ancak, tm olumsuzluklara karn insana umut veren gelimeler de yaanyor elbette. ncelikle, emperyalizme kar ilk ulusal kurtulu savan kazanan Kemalist harekete sahip olmak, bal bana bir umut kaynana sahip olmaktr. nk bu hareket, lkenin ve halkn en zayf annda, dnyann en gl devletlerine kar baarl olmu bir halk direniini temsil eder. Bugn nemli olan, onun ilkelerini gnn koullarna uygun olarak yaama geirmektir. "Kty" "iyinin", "olumsuzu" "olumlunun" izlemesi, doal ve toplumsal geliimin temel yasasdr. Gnmzdeki "i karartan" siyasi olumsuzluklar sre iinde yerini yurtsever bir toplumsal ykselie brakacak ve ortadan kalkacaktr. nk bugnn siyaseti, lke gereklerine ve ulusal gereksinimlere deil yalan ve yanla dayanmaktadr. Sona erdirilmesi kolaydr. Yeterki aydnlar zerlerine den grevi yapsnlar ve halk r-gtlesinler. Trk toplumu tarihinin hibir dneminde tutsak olmamtr. Trkiye gerek corafi konumu ve gerekse sahip olduu gelime potansiyeliyle nemli bir gtr. Bunu, en iyi bilen, varlklar d smrye dayal olan byk devletlerdir. Grnen grnmeyen btn gleriyle Trkiye'nin zerine gelmelerinin ve Trkiye'yi denetim altnda tutmaya almalarnn nedeni budur. Trk halk bugn rgtsz ve yoksuldur, yaratlan kaos ortamnda gerekleri tam olarak grememektedir ama benzersiz bir saduyuya ve ileri bir ulusal dayanma ruhuna sahiptir. ok zor duruma drld anlarda bile herkesi artan bir mcadele direnci gstermitir. Tarih bunun rnekleriyle doludur. Bu Trk toplumunun bir geleneidir. Trklerin sahip olduu toplumsal dayanma ruhu ve kltrel gelenekleri, gnmzde bile o denli canl ve diridir ki; kimi batl aratrmaclar krsellemenin ykc etkilerinden kurtulmak iin gereksinim duyulan gcn bu geleneklerde sakl olduunu sylyorlar. 1995 ylnda yaynlad "When Corporations Rule The World" (irketler Dnyay Ynettii Zaman) adl kitabyla geni yank uyandran ve Nobel Bar dl sahibi Desmond Tutu bata olmak zere pek ok yazardan ok olumlu eletiriler alan Amerikal aratrmac David C. Korten, ad geen kitabn son blmnde, kresellemenin yaratt karanlk tablo karsnda, azgelimi lke insanlarn bekleyen olaslktan sz eder ve unlar syler: "1: Kanlmaz olana teslim olmak ve sonuta yardm kurulularnn

topladklar eskiler zerinde yaamak; yava yava alktan kurumak ya da intihar etmek; 2: iddetin arkadaln seip, suun getirisi olan berbatlk iinde yaamak; 3: Kresel ekonomiden soyutlanm, insan esas alan toplumlar yeniden kurmak...Ne mutlu ki bu nc yol var. ikinci olasln rnei olan Bat Afrika'daki rktc anarik ortamn tam tersi bu rnek. Trkiye'ni bakenti Ankara'nn fakir bir gecekondu mahallesinde grlen sosyal birlikteliin gcnde mevcuttur. Bu insanlar fakir ve olanakszlklar iinde olmalarna karn kuvvetli kltrel kimliklerini, deerlerini ve toplumsal balarn devam ettirmektedirler. Bireylere kar ilenen sular ve alkolizm ok azdr. Gecekondularnn ii tertemiz olup ocuklar okula gitmektedir"
621

Trklerin, geleneklerini ve kltrel zelliklerini yaatma konusunda gsterdikleri yetenek ve bu yetenein toplumsal yaama egemen kld direngen yap, David C. Korten'dan baka birok Batl aratrmacnn da dikkatini ekmitir. Bunlardan en nls Karl Marx'dr. Marx, Trk toplumunda geerli olan toprak mlkiyeti ileyiini ve tarm yaamyla ilgili gerekleri incelemek istemi ve ileri yana karn Trke de renmiti. Karl Marx, Bat toplumlarndan ok farkl bir geliim izgisi izleyen ve kendine zg toplumsal zellikleri gl bir biimde yaatan Trk kylsnn, Ortadou'da devrimci ve demokratik bir rol oynayacana inanyordu.622 Trk Devrimi'nde etkin bir biimde yer alan ve Atatrk dneminde Adalet Bakanl yapm olan Mahmut Esat Bozkurt'un aktarmna gre; Karl Marx'n Krm Sava srerken 1854 ylnda, Trkiye hakkndaki ngrleri, ngrden ok kahanet gibidir. Marx unlar sylyordu : "Bu gidile Trkler, Avrupa'da tutunamayacaklardr. Fakat ne yaplrsa yaplsn Trk devleti ortadan kaldrlamayacaktr. Trkler belki birgn Anadolu'nun ilerine kadar srkleneceklerdir. Fakat onlar gerek varlklarn orada bulacaklar; orada yeniden gl kuvvetli bir Trk devleti kuracaklardr." 623 28 ubat srecinin gerekirse bin yl sreceini syleyen Genel Kurmay Bakan Sayn Hseyin Kvrkolu'nun, 30 Austos Zafer Bayram'nda syledii u szler, Trk ulusu iin gerek bir umut kaynadr. "Bakomutan Gazi Mustafa Kemal nderliindeki

kahraman Trk Ordusu'nun esiz bir mcadele rnei vererek kazand zaferle, Trk milleti olarak gurur duymaktayz. Bu zafer, Trkln Anadolu'daki bin yllk varlna son vermeyi hedef alan bir kalkmay ezen son yumruktur. Bu sadece igalci, devletlere kar kazanlan bir zafer deil, ayn zamanda dnyadaki dier esir milletlerin bamszlk hareketlerine rnek tekil eden bir mcadele olmutur. Bu mcadele, ulu nder Atatrk'n "Ya istiklal ya lm" direktifinde kendisini bulan, bir milletin zgrlk yolundaki sarslmaz azim ve iradesinin gc ve byk fedakrlklarnn bir dldr. Bu zafer, sadece savaa son veren bir olay deil, yzyllk bir uykudan uyan, modern an gerektirdii siyasi, hukuki, ekonomik ve sosyal reformlar balatmak iin ilk kvlcmdr." 624 Trklerin, zdeerlerini koruma ve kendilerini yenileme yeteneini gsteren en parlak rnek, tm dnyaya da rnek olan ve 1919-1938 yllar arasnda gerekletirilen Trk Devrimi'dir. 60 yldr bask altna alnm olan bu devrim hl direnmekte ve tm yok etme giriimlerine karn toplum iindeki etkisini srdrmektedir. Trk halk, srekli devrimlerle salanan Anadolu aydnlanmasn benimsemi ve bugne dek yaatmtr. Sahip olunan devrimci miras ve Trk halknn bu miras yaatma arzusu, bal bana bir umut kaynadr. Trk ulusu iine yerlemi olan Atatrk sevgisi, 1998 Cumhuriyet bayram trenlerine katlan 2 milyon insan, Trk halknn Antkabir "tutkusu", Uur Mumcu-Ahmet Taner Klal cinayetlerine gsterilen ulusal tepki rgtlenmeyi bekleyen umut kaynaklardr. Orgeneral (E) Sayn Kemal Yavuz, Mdafaai Hukuk Dergisi'ndc Ahmet Taner Klal'nn ldrlmesiyle ilgili olarak unlar yazyor: "Yine bir Cumhuriyet ehidinin kan, aziz vatan topraklarna kart. Bu kan dkenler kimlerdir? ehidimizin kendi ifadesi ile, Tanr'y ahsi karlar iin kullananlar, lkeyi blmeye alanlar ve Cumhuriyet dmanlar ve onlarn d destekileri. Son olay ve bu olaya halkmzn gsterdii tepki u hususu bir kere daha ortaya koymutur ki, lkemizde bu konuda atma Din ve Ordu arasnda deildir. Bu atma, irticay ahsi karlar iin kullananlarla Atatrkler arasndadr. Ve bir kere daha grlm ve anlalmtr ki, arkalarna ok gl d destekleri alm olsalar da bu kar evrelerinin karsnda, bu lkede, ok inanl, ok kararl ve ok gl bir Atatrk cephe mevcuttur ve bu mevcudiyet Atatrk

Cumhuriyeti'nin yolundan saptrlmasna asla msaade etmeyecektir."

625

Helsinki Zirvesi'nde verilen ulusal dnlere karn herkesin "bayram" yapt gnlerde Prof.Dr. Sayn Mmtaz Soysal, Hrriyet Gazetesi'ndeki kesinde unlar yazyordu: "Hibir yenilgi bylesine ustalkla zafer grntsne dntrlmemitir. Hibir mtareke ezikliinden byle bir kutlama cokusu yaratlmad. Hibir teslimiyetilik byle bir enlik havasyla sunulmu olamaz. Evet, bugnn Trkiye'sinde akl almaz bir iyimserlik havas estiriliyor. O Trkiye ki, aslnda tarihinin en dndrc dnemlerinden birine girmektedir." 626 Yargtay Basavcs Sn. Vural Sava, 10 Kasm 1999 gn unlar sylyor: 643 "Tarafsz deilim diye eletiriliyorum. Trkiye Cumhuriyeti'nin varlna ynelen eylemler devam ederken 'tarafsz' davranacak bir savc isteniyor. Bu nerileri iddetle reddediyorum. "Ben 'tarafm'. Laik ve demokratik cumhuri-yetimizi savunan glerin safndaym ve hep yle kalacam.'' 644 Prof.Dr. Sayn Erol Manisal, Cumhuriyet Gazetesi'ndeki kesinde unlar yazyor: "Kreselleme, rtl faizmdir. Faizmin ad ve biimi deimi, kreselleme olmu. Dnya pazarlarnda byk irketler kkleri yutuyor, yok ediyor. Kklerin koruyan olmayacak. Kk ve zayf devletler egemen ve gl devletler karsnda 'devirilmek' isteniyor. Zayflarn, iisi, iftisi, kk iletmeleri ezilecek." 627 Ankara DGM Cumhuriyet Basavcs Sn.Hakan Kzlarslan, 10 Kasm 2001 gn Ankara DGM'ndeki anma treninde u konumay yapt : "Yce nder Atatrk'n Trk genliine brakt sesleniinde ngrd konular birer birer gerek oluyor ve karmza kyor. lkemiz youn bir ekonomik bunalm iine sokulmu ve devletle ilgili pek ok karar bir takm emperyalist lkelerce dikte ettirilir hale getirilmitir. lkeyi ynetenler aldklar kararlarda, milli dncelerden ve lkemizin gereksinimlerinden te kendilerini bal grdkleri i ve d oluumlarn deerlerini esas alr olmulardr. Bu nedenle pek ok milli deeri ve Trk insannn emeini ve geleceini ipotek altna almaktan kanmaz hale gelmilerdir. Bu konuda kast olmayanlar ise gaflet ve dalalet iine dmlerdir." 645 lke karlarn hereyin zerinde tutan byle bilinli ve kararl aydnlara sahip olmas, Trkiye'nin ans ve umududur. Atatrk

birikim lkemizde her eye karn gldr ancak rgtl deildir. Hertrl i ve d baskya, mali olanakszlklara ve bugnk hkmet politikalarna karn rgtlenmeyi baaracaktr. Her meslekten ve her snftan insanmz kiisel karlarn ve grev alanlarn aarak, ulusal birlii hedefleyen bir anlayla lke ve halkn sorunlarna eilecektir. lkemizde halktan yana, bilinli ve yurtsever bir toplumsal yneli yaylmaya balamtr. Her kesimden insanmz lke sorunlarn artk daha ok dnyor, tartyor ve aratryor. Son be ylda, Trkiye'de okunan kitaplarn byk ounluu, Atatrk ve Trk Devrimi'yle ilgili. Ana grevi lke savunmas olan ordu, bu grevinin yannda zellikle Dou ve Gneydou blgelerinde halkn sorunlarna eilme konusunda, herkese rnek olacak uygulamalar yapyor. 31 Aralk 1999 gnl Cumhuriyet Gazetesi'nde yer alan habere gre; Dou ve Gneydou'da, hkmetin yapmas gereken halka ynelik hizmetlerin bir ounu TSK gerekletiriyor. "Ky destek uygulamalar" ad verilen yardmlar unlar: "4 binden fazla kyn elektrik, su ebekesi onarld. 130 binden fazla vatanda cretsiz muayene edildi ve ila verildi. 200 kadar hasta, askeri helikopterlerle hastahanelere gtrld. 300 binden fazla kiiye a yapld. 110 bin kadar hayvann kontrol yapld. 300 kadar okulun onarm yapld, eitim ve retim malzemeleri temin edildi. 40 ky yolu yapld ya da onarld. htiya sahibi vatandalara 90 milyar tutarnda maddi yardm yapld. Btn bunlarn yannda 1999 yl iinde TSK personel ve aileleri tarafndan dzenlenen ila, giyim ve gda kampanyalarnda da yz milyonlarca liralk yardm topland ve halka datld. OHAL blgesind eki rencilerin, niversite snavlarna daha iyi koullarda hazrlanabilmeleri iin 10 bin niversite hazrlk kitab datld. 2000 renciye askeri personel tarafndan kurs dzenledi." 628 D kaynakl ayrlk terrle mcadele ederken, yre halknn sorunlaryla bu dzeyde ilgilenen bir ordunun dnyada herhalde bir rnei daha yoktur. Bu da gerek bir umuttur. Bugn, aydnlarn temel ve acil grevi, tm ulus glerinin birliini salamaktr. Bu grev gnmz koullarnda aydn olmann da temel belirleyicisidir. Ulusal birlik temelindeki tam bamszlk

mcadelesinde emperyalizme ve yerli uzantlarna kar tavr almayanlar, kendilerine ne ad verirlerse versinler aydn olamazlar. Trkiye'nin bugn yeni bir Kurtulu Sava'na gereksinimi var. Bunun iin bize gerekli olan ideolojik birikim ve mcadele geleneine sahibiz. Atatrk Dnce Sistemi'nin; lkeyi ve halk tanma, ona gvenme, dnya siyasetini ve blgesel sorunlar kavrama, bamsz ideoloji, eriilen tarih bilinci, radikal anti-emperyalist tavr, zgven ve tam bamszlkta kararllk, ulusal birlii salama becerisi, askeri ve siyasi rgtlenme yetenei ile oluan Kemalist mcadele, gncelliini belki de daha etkin olarak koruyor. Mustafa Kemal'in Sivas'tan Ankara'ya gelirken 24 Ekim 1919'da Krehir'li genlere syledikleri gnmzde bize den grevin hemen aynsdr; "En nemli Kurtulu ilkesi; Halkn rgtlenmesidir. rgtlenmeyen bir halk saray karsnda, smrgeciler karsnda yenilir, ezilir. yle ise gen aydnlar! Halkn nne deceksiniz. Ulusal bilincin ateini yakacak ve Trk halkn Bamszlk Savamzn halkasnda rgtleyip, birletireceksiniz. Bu rgtlenmeden nereye kacaz? Bu rgtlenmeden halkn yzyllardan beri zledii Halk Devleti yoluna kacaz. Bu halk hareketini bir ulusal devlet haline getireceiz. Krehir gl gibi topraa, halka bal yeni bir Trk Devleti." 629 Bu rgtlenme, bugn hangi anlayla mcadeleye dntrlecektir. Devrimci atlganlmzn ls ne olacak? Mustafa Kemal 1918 ylnda Karlsbad'da tedavi grrken gnlne unlar yazmt: "Tutuculuk mu? Asla! Srekli deiim zorunluluunda olan evrende bir eyi korumak nasl mmkn olur? 'Konservatrler' (tutucular) o adamlar ki nehrin suyunu ellerinde tutmak isterler. Onlarn parmaklarnda bir para amurdan baka ey kalmaz. Tutucu deilim, nk eskimi ve krlm bir alemi muhafaza edemem." 630 1934 ylnda kendi devrimcilik anlayn anlatrken syledikleri bugn iin de aynen geerlidir. "Uysal bir halk kitlesi. Dou geleneklerine bal kalmsa, yanl ve kstekleyici alkanlklar sonunda bir takm kuvvetlerin tekelci vesayeti altna srklenebiliyorsa... Bu kitle adna, Milli iradeyi temsil eden aydnlar harekete geerler; Kitleyi ada bir dzene kavuturmak iin, geri dzenle, batl itikatlarla, hurafelerle savarlar. Devrim yaparlar. Geri dzeni deitirirler. Bunun iin plebisite bavurulmaz... Bugn iki kere sekiz onaltdr. Bunu on kii byle dese ve yz kii de on diye srar etse, yz kiinin dediini mi kabul edeceiz...?" 631

Mustafa Kemal bu szlerle aklad devrim anlayn lene dek srdrr. O'nun iin temel ama, Trk Ulusu'nun bamszl ve halkn mutluluudur. Bu amaca uyum gstermeyen her tr gelime, mcadele edilmesi gereken kartlklardr. Mcadele iinde, hibir olgu ; ve olay O'nun iin mutlak deildir. Srekli deiim ve gelime esastr ve bu gelime kesin olarak; Trk ulusunun gnencine, birliine ve bamszlna ynelik olmaldr. Bu anlay ve dikkat, kendi yaratt kurumlar iin de geerlidir. Kurulup glenmesine ve etkin, olmasna byk nem ve emek verdii Meclis iin unlar syler: "Milletler, egemenliklerini geici bile olsa brakaca meclislere dahi gereinden fazla inanmamal ve gvenmemelidir. nk meclisler bile despotluk yapabilir ve bu despotluk bireysel despotluktan daha tehlikeli olabilir. Meclislerin yle kararlar olabilir ki, bu kararlar milletin hayatna giderilmesi mmkn olmayan zararlar verebilir." 632 rgtl mcadelenin ana dorultusu ve temel amac ne olacaktr? Mcadelenin ncelikli tercihleri nelerdir? Hangi duygu ve anlayla allmaldr? Bugn, yaplmas gereken, toplumun deiik kesimlerini ulusal karlar dorultusunda bir araya getirmek ve halk esas alan bir rgtlenme iine girmektir. Bu, snfsal deil ulusal mcadeleyi temel almak demektir. Halk sevgisiyle yorulmu devrimci bir anlaya sahip olmadan baarl olunamayaca bilinmelidir. Ulusal varln korunup gelitirilmesinin tek yolu, halk kitlelerinin gnen ve mutluluunu salamaktr. Mustafa Kemal, bunu yapm ve kurduu yeni devleti, Trk halknn hizmetine sunmutu. "Bizim hkmetimizin ekli tam bir demokrasi hkmetidir. Ve dilimizde bu hkmet, halk hkmeti olarak adlandrlr." 633 derken ortaya koyduu gerek buydu. Mustafa Kemal Atatrk'n halk sevgisi son derece itendir ve kapsaml bir derinlie sahiptir. Halkn skntsn kendi sknts olarak iinde duyar ve sahip olduu tm olanaklarla bu skntlar ortadan kaldrmaya alr. Srekli yurt gezilerine kar ve halkn isteklerini bizzat yerinde saptar, halka verdii szleri kesinlikle yerine getirir. Hastalna karn 12 Kasm 1937 de kt Dou ve Gneydou Anadolu gezisinde grd, yoksulluk ve blgesel farkllklar onu son derece zm ve geri dnerken trende Sabiha Gken'e, bugn herkesin rnek almas gereken u szleri sylemitir : "nsan mr yaplacak ilerin bykl ve zorluu karsnda ok cce kalyor Gken. Getiimiz yerlerde fabrikalar grmek istiyorum, ekilmi

tarlalar, dzgn yollar, tertemiz salkl insanlarn yaad evler.. Byk yemyeil ormanlar grmek istiyorum, grbz ocuklarn, iyi giyimli ocuklarn, yzleri sararmam dalaklar i olmayan ocuklarn okuduu okullar grmek istiyorum. stanbul'da ne medeniyet varsa, Ankara'ya ne medeniyet getirmeye alyorsak, zmir'i nasl mamur klyorsak yurdumuzun her tarafn, Anadolu'nun her yerini ayn medeniyete kavuturalm istiyorum. Ve bunu ok ama ok abuk yapmak istiyorum. Dedim ya, insan mr ok byk ileri baarabilecek kadar uzun deil. Mamur olmal Trkiye'nin her taraf, mreffeh olmal.. Ben yapabildiim kadarn yapaym, sonra ne olursa olsun demek yok benim kitabmda. Gelecei, gelecein Trkiyesi'ni, gelecein halkn dnmek benim grevim.. Bir i aldk zerimize, bir savan stesinden geldik, imdi ekonomik alanda sava veriyoruz, daha da vereceiz.. Bu heyecan yaatmak bu heyecann rnlerini grmek gerek." 634

KAYNAKA ve DPNOTLAR
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 "Dnya 1900", James Joll, 20. Yzyl Tarihi, Arkn Kit, Say: l s. 3 "Emperyalizme Tepki: Milliyetilik", Geoffrey Barraclough, a.g.e. Say: 13, s. 243. "The History of Germany Since 1789", Golo Mann, (New York: Praeger 1968), s. 65 aktaran Jeffrey E. Garten, "Souk Bar", Sarmal Yay., s. 66. "Yeni Ekonomi", Malcolm Falkus, 20. Yzyl Tarihi, Arkn Kitabevi, say 6, s. 116 "Bitmeyen Oyun", Peter Hopkirk, Sabah Kitaplar s. 9-5 a.g.e. s. 67 "Kendine Ramen Dnya Devleti Olmak", Sedat Ergin, Hrriyet, 05.10.1999 "Clinton'u Nasl Okumal ?", Ali Sirmen, 11.11.1999 , Cumhuriyet "ABD Bat'nn Gelecei Trkiye'nin Elinde", Hrriyet, 07 03.2001 "Europa stdie Letzte Utopie", Daniel Cohn Bendit, Tageszeitung, 03.11.2000, ak. Aydnlk, 26.11.2000 "Un regime lepvise", Luc de Barochez, Le Figaro, 16.05.2001 "Stratejik Ortaklk Neden neriliyor ?", Attila lhan, Cumhuriyet 22.11.2000 "Bir Hrriyet Havarisinin Sabka Dosyas", Yamur Adsz, Boyut Kitaplar, s. 161

14 15 16 17 18 19

20 21 22 23 24 25 26 27

28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40

Sddeutsche Zeitung 19 Ocak 1998 ak. "Trkiye Kritik Yata", Aydnlk 25 Ocak 1998 say 549 s. 7 "Avrupa Deerlerini Silahla Savununuz", Mine G. Krkkanat, Milliyet 29.05.1999 "Aegste von den Krden", Adrian Zielcke, Stutgarter Zeitung 03.01.1998 "Haksz Sulama", Cumhuriyet 12.02.1999 "Savunmann En Anlaml Yn", Mmtaz Soysal, Hrriyet 2 Haziran 1999 "Hearing on the Foreign Assistance Act of 1967", Washington D.C 1967, s. 114, ak. Harry Magdoff, "Emperyalizm a", Odak Yay. No:4 1974, s. 153 "Dnyann Efendisi Avrupa", James Joll, 20. Yzyl Tarihi Arkn Kitabevi Say 1. s. 2. "The Strenuous Life", Hamilton Clup, Shicago JL, 10.04.1899 ak. Jeffry E. Garten, "Souk Bar", Sarmal Yay. s. 261 "Alman galinde Avrupa 1939-1945", M.R.D. Foot, 20. Yzyl Tarihi Arkn Kitapevi, s. 334 "Bulletin", 10.05.1965 s. 695 ak. Harry Magdoff, "Emperyalizm a", Odak yaynlar 1974, s. 55 "Emperyalizm a", Harry Magdoff, Odak Yay., s. 253 New York Times, 08.03.1992 ak. "Bugnn ve gelecein G Merkezleri ve Genelgeleri ile Trkiye'ye Etkileri", Harp Akademileri Yaynlar, 1994, s. 10 "Oltadaki Balk Trkiye", Emin Deer,. nar Aratrma s. 161 "History of the American People", Thomas Woodrow Wilson, 5 cilt s. 296, ak Yamur Adsz, "Bir Hrriyet Havarisinin Sabka Dosyas", Boyut Yaynlar s. 281 "Asi Liderleri Vurmak in SuikastYasas", Hrriyet, 11.02.2001 "Milli Kurtulu Tarihi", Doan Avcolu, stanbul Matbaas 1974, 3. Cilt. s. 1685 Yaln Doan, Cumhuriyet 17-19 Austos 1975 ak. Emin Deer, "Dnce zgrl kmaz", Tekin Yay. 1995, s. 175 Ulus, 10.05.1939: ak; Hikmet Bila, "CHP 1919-1999", Doan Kitap. 2. Bask, s. 89 "Cumhuriyet Dnemi Trkiye Ekonomisi", Prof Dr. Memduh Yaa, Akbank Kltr Yay., 1980. s. 608 "kili Anlamalarn yz", Haydar Tunkanat, Ekim Yaynevi 1. Bask s. 24 a.g.e. s. 26 ve 31 Siyasal Bilgiler Fakltesi D likiler Enstits, Op. Cilt. s. 188, ak, Haydar Tunkanat, "kili Anlamalarn yz", Ekim Yaynevi, l. Bask, s. 27 "kili Anlamalarn Yz", Haydar Tunkanat, Ekim Yaynlar, s. 4445-48 a.g.e. s. 45 "Ecevit Olay 1", Kayhan Salamer, ak. Erol Bilbilik Aydnlk 16.01.2000 Say 652 a.g.d. a.g.d.

41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56

57 58 59 60 61 62 63 64

65

66 67

New York Times 13.10.1965, ak. Doan Avcolu, "Milli Kurtulu Tarihi", stanbul Matbaas 1974, 3 Cilt s. 1624 "Ky Enstitleri ve tesi", Mahmut Makal, s. 191 "Atatrk'n Sylev ve Demeleri", 3 Cilt, s.; ak. Hseyin Cevizolu "Atatrklk", Ufuk Ajans Yay. S. 69 Mustafa Balbay, Cumhuriyet Haziran 1994 ak. Emin Deer, "Dnce zgrl kmaz", Tekin Yay. 1995, s. 175. "Haftaya Bak", Ahmet Taner Klal, Cumhuriyet 03.03.1986 a.g.y. "Sadaki Partilerin Eseri", Aydnlk Dergisi 30.01.2000 Say 654 s. 7 a.g.d. "Baba'dan Din Ata", Hrriyet, 1 Kasm 1999 "Atatrk'n Sylev ve Demeleri", VI Cilt, s. 167, ak. Seyfettin Turhan, "Atatrk'le Konular Ansiklopedisi", Yap Kredi Yay. s. 302 Ahmet Taner Klal, Cumhuriyet 08.03.1998 "Atatrk'n Sylev ve Demeleri", 2.Cilt s. 210 ak. Hseyin Cevizolu, "Atatrklk", Ufuk Ajans Yay. s. 69 "Nutuk", s. 710 ak Doan Avcolu, "Milli Kurtulu Tarihi", stanbul Yay. 1974 3. Cilt s. 1615 "Nutuk", s. 211, ak. a.g.e. 3. Cilt s. 1481 "Milli Kurtulu Tarihi", Doan Avcolu, stanbul Yay. 1974. 3. Cilt s. 1673 "Aid And Diplomacy in the Middle East", Halford L. Hoskins, Current History, 1966, s. 15 ak. Harry Magdoff, "Emperyalizm a", Odak Yay. 1974, s. 150 "kili Anlamalarn Yz", Haydar Tunkanat, Ekim Yaynlar, s. 23 "Akrebin Kskacnda Gneydou - Rapor l", Birlik Aratrma Gurubu 1955 "Milli Kurtulu Tarihi", Doan Avcolu, stanbul Matbaas 1974, 3. Cilt, s. 1680 "Yok Denildi Petrol Fkrd", Cumhuriyet 30.03.1999 "Milli Kurtulu Tarihi", Doan Avcolu, stanbul Basmevi 1974, 2. Cilt, s. 731 "Souk Bar", Jaffry E. Garten, Sarmal Yay. s. 36 "The Democracy Trap: Theperils of the Postcold World War", Graham E. Fuller, Newyork 1991 "Multinationales et Systemes de Communication", Armand Mattclard, Anthropos, Paris 1976, ak. Serge Latovche, "Dnyann Batllamas", Ayrnt Yaynlar 1995, s. 134 "Growth, Income Distribution and Household Welfare in the Industrialised Countries Since the First Oil Shock", A. Boltho, Inno centi Occasional Papers, (Floransa; UNICEF) ak. Rence Prendergast ve Frances Stewart, "Piyasa Gleri ve Kresel Kalknma", Yap Kredi Yaynlar, stanbul 1995, s. 57-58 "Ulusal Ekonomiler Ykma Srkleniyor", Cumhuriyet 03 02.1999 OECD Economic Outlook, Aralk 1992

68

69 70 71 72

73

74 75 76 77

78

79 80

81 82

83 84 85 86

"Manufacturing Mattes", Stephen S. Cohen-John Zysman, New York Basic Books 1987, s. 4, ak Richard J. Barnet-John Cavamagh, "Kresel Dler", Sabah Kitaplar, s. 180 "US Department of Labor", Employment and Earning 12.01.1991 s. 10, ak. Lester Thurow, "Kran Krana", Ata Yaynlar, s. 184 Le Monde Diplomatique, Ekim 1994 "Piyasa Gleri ve Kresel Kalknma", Renee Prendergast-Frances Stewart, Yap KrediYay., s. 53 "The Maney Magician at Philip Morris", Lean J. Nathans, Business Week, 10.04.1989, s. 78, ak. Richard J Barnet, John Cavanagh "Kresel Dler", Sabah Kitaplar s. 180 "U.S. Expands Its Lead in the Rate of Imprisonment", Fox Butter-field, The New York Times, 11.02.1992, s. A 16, ak. Jeffry E. Garten, "Souk Bar", Sarmal Yaynlar, s. 219 "Dipsiz Kuyu", Umur Talu, Milliyet 31.12.1999 "Many Police Forces Rearm to Counter Criminals Guns", The New York Times, 04.09.1990, s. A 12, ak. a.g.e. s. 219 "Kresel Dler", Richard J. Barnet-John Cavanagh, Sabah Kitaplar, s. 220 "A Nation in Crisis: The Dropout Dilemma", Byron N. Kunisawa, National Education Association Today, Ocak 1988, s. 61; The Congress of the United States, The 1990 Joint Economic Committee Report (Washington, D.C.: U.S. Goverment Printing Office, 1990 s. 6; "Losing the War of Letters" Ezra Bowen, Time, 05.05.1986, s. 68, ak. Jeffry E. Garten "Souk Bar", Sarmal Yay. s. 219) "Report to Clinton Sees Vast Extent of Homelessness" John De Parle, New York Times 17.02.1994 s. 20 ak. Lester C. Thurow "Kapitalizmin Gelecei", Sabah Kitaplar s. 25 "Homeless in France", Internationale Herald Tribune, 20.12.1994 s. 1, ak. a.g.e. s. 25 "Macroeconomic Performance and the Disadvantaged" D. Culter-L. Katz, (1991) Brooking Papers On Economic Activity (Washington D.C. Brooking Institution, ak. Dharam Ghai "Yapsal Uyum, Kresel Btnleme ve Sosyal Demokrasi", "Piyasa Gleri ve Kresel Kalknma" Rence Prendergast-Frances Stewart, Yap Kredi Yaynlar, s. 57 "Kresel Dler" Richard Barnet-John Cavanagh, Sabah Kitaplar, s. 233 "Growth, Income Distribution and Household Welfare In the Industrialised Countries Since the First Oil Shock", A. Boltho, Innocent! Occasional Papers, (Floransa; UNCEF), ak. a.g.e. s. 58 "Sefiller Avrupa Sahnesinde", Cumhuriyet, 17.10.1997 "UNCTAD 1990" ak Renee Prenderqast-Frances Stewart, "Piyasa Gleri ve Kresel Kalknma", Yap Kredi Yay., s. 54 "Oyunun Kural Deiiyor", Cumhuriyet 05.11.1999 "Kresel Dler" Richard J. Barnet-Cohn Cavanagh, Sabah Kitaplar, s. 232

87

"Deindustrialization and Unemployment in America" Barry Bluestone, s. 31, ak. Richard J. Barnet-John Cavanagh "Kresel Dler", Sabah Yay. s. 232 88 "Kresel Dler", Richard J. Barnet-Cohn Cavanagh, Sabah Kitaplar, s. 233 89 "Kresel Dler" Richard J. Barnet-Cohn Cavanagh, Sabah Kitaplar, s. 232 90 "Senato alma Alt Komitesi nnde Tanklk" Jeff Faut, ABD Senatosu, 07.04.1992, s. 2 ak. a.g.e. s. 233 91 "Kresel Dler" Richard J. Barnet-John Cavanagh, Sabah Kitaplar, s. 233 92 "Carpenter Technology" Nicholas Fiore, at Conference on Leveraging Taiwanese Resources MIT-EPOCH Foundation, 12-14.10.1995, ak Lester E. Thurow "Kapitalizmin Gelecei", Sabah Kitaplar s. 138 93 "Generating Inequality" Thorow, ak. Lester E. Thurow, a.g.e. s. 148 94 "Yapsal Uyum, Kresel Btnleme ve Sosyal Demokrasi" Dharam Ghai, ak. Renee Prendergast-Frances Stewart "Piyasa Gleri ve Kresel Kalknma", Yap Kredi Yaynlar, s. 95 Eurostat 1997 96 "AB'de Yeni Snf: sizler", Cumhuriyet 21.01.1998 97 "AB'nde Yeni Snf: sizler", Cumhuriyet 21.01.1998 ve 17.10.1997 98 a.g.g. Cumhuriyet, 21.01.1998 99 "Sefiller AB Sahnesinde", Cumhuriyet, 17.10.1999 100 a.g.g. 17.10.1999 101 "AB'nde Yeni Snf, sizler", Cumhuriyet 21.01.1998 102 "Kresellemenin flas", Cumhuriyet 28.09.1998 103 "Kreselleme Avrupa'daki iyi de Ezdi", Cumhuriyet 27.12.1997 104 "Kreselleme Basks Hz Kazanyor", Cumhuriyet, 17.02.1998 105 The Observer 16.11.1997 ak. Cumhuriyet 24.11.1997 106 New York Times, 20.05.1987 ak. "Kresel Dler", Richard J. Barnet John Cavanagh, Sabah kitaplar, s.319 107 "The Second Slump", s. 30 Ernest Mandel, ak. Neecan Balkan, Balam Yay. s. 49 ve "Souk Bar", Jaffry E. Garten, Sarmal Yay. s. 215 108 "ABD, ABD'ne Kar", Power Ocak 1999, Aybim Bilgisayar Tic. Ltd. ti. garildi Yre Com.tr. 109 "Binba Ersever'in tiraflar", Soner Yaln, Kaynak Yay. 8. Bask s. 108109-106 110 "Dnce zgrl kmaz", Emin Deer, Tekin Yay. s. 256 111 "Oltadaki Balk Trkiye", Emin Deer, nar Aratrma 5. Bask af. 204 112 Aydnlk, 7 Kasm 1999, s. 16 113 a.g.e. s. 36 113-a "Souk Bar", Jaffry Garten, Sarmal Yay. s. 19 ve 231 113-b a.g.e. s. 36 114 "Kohl to Reassure Soviets on Unification", The Boston Globe, 09.02.1990 s. 2 ak., Lester Thurow, "Kran Krana", AFA Yaynlar, s. 27

115

116 117

118 119 120 121

122 123 124 125 126 127

128 129 130 131 132 133

134 135 136 137 138 139

"The Fighter of France", Steven Greenhouse, The New York Times, 16.05.1991 s. 3 ve "Japan's l'affaire Cresson", Colin Nickerson, The Boston Globe, 01.05.1991, s. 2, ak. a.g.e. s. 87 US New an World Repord ak. Cumhuriyet 12.01.1998 "The Japon That Can Say No", intaro Ishara, Why Japan Will Be First Among Equals (New York: Simon & Schuster, 1991) s. 50 ak. Lester Thurow, "Kran Krana", AFA Yay. s. 27 "Japon Can Say No", Nomura Research, Institute s. 1 ak. a.g.e. s. 27 "Kresel Dler", Richard J. Barnet-John Cavanagh, Sabah Kitaplar, s. 35 "Los Angeles Times" 14 11 1998 ak Ergin Yldzolu "Dikkatler Reel Ekonomiye Dnerken" Cumhuriyet 16 11.1998 "The New Superpowers: Germany, Japon, The V.S. and The New World Order", NewYork 1991, ak Haluk Ulman, "Dnya Nereye Gidiyor?", "Yeni Dnya Dzeni ve Trkiye", Balam Yay. s. 45-46 "O'Conor, 1970:1970:115-121" Mandel, 1975: 343-6 ak. Neecan Balkan, "Kapitalizm ve Bor Krizi", Balam yaynlar, 1994, s. 82 "Smrgecilik Emperyalizm Kreselleme", Fikret Bakaya, teki yaynevi, s. 27 Hrriyet 17.03.2000 Prof.Dr. Alpaslan Ikl, "Kreselleme ve Sonular", Paneli 12.05.2000 zmir "Kresel Dler" Richard J.Barnet-Cohn Cavanagh Sabah Kitaplar s. 259 "Dnya Bankas" "World dept Tables" (Washington D.C.: The World Bank deiik yllar) ak. Neecan Balkan, "Kapitalizm ve Bor Krizi", Balam Yay., 1994, s. 142-143 a.g.e. s. 25 "Ykselmeye Balayan Dalga", Ergin Yldzolu, Cumhuriyet 09.10.200 "Kapitalizm ve Bor Krizi", Neecan Balkan, Balam Yay. 1994 s. 107 "Ekonomide Da Ak Byme", Glten Kazgan, s. 192 Tablo II ak. Neecan Balkan, "Kapitalizm ve Bor Krizi", Balam Yaynlar, s. 107 "OECD, 1991; Rojas-Suarez", ak. Renee Prendergast-Frances Stewart, "Piyasa Gleri ve Kresel Kalknma", Yap ve Kredi Yaynlar s. 44 "Dnya Bankas", World Deep Tables (Washington D.C.: The World Bank) deiik yllar, ak. Neecan Balkan, "Kapitalizm ve Bor Krizi", Balam Yay. 1994,'s. 142- 143 a.g.e. s. 142 - 143 "Smrgecilik, Emperyalizm, Kreselleme", Fikret Bakaya, teki Yay. S. 25 "Some Ompertand Issues Ais", Washington D.C. 1966, ak. Harry Magdoff, "Emperyalizm a", Odak Yay., s. 148 "ABD 1921-1929", J. K. Galbraith, "20. Yzyl Tarihi", Geliim Yay s. 57 "Kresel Dler", Richard J.Barnet-John Cavanagh Sabah Kitaplar, s. 290 "Emperyalizm a", Harry Magdoff, Odak Yay. s. 190

140 141 142 143 144

145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155

156 157 158

159 160 161

162 163 164 165 166

"On Edge", Ellen S. Goldberg ve Dan Haendel (New York: Praeger 1987) s. 10. ak. Neecan Balkan, "Kapitalizm ve Bor Krizi", Balam Yay. s. 33 "Dnyann Batllamas", Serge Latouche, Ayrnt Yaynlar, s. "Milli Kurtulu Tarihi", Doan Avcolu, stanbul Matbaas 1974, 3. cilt, s. 1687 "Piyasa Gleri ve Kresel Kalknma", Renee Prendergast-Frances Stewart, Yap Kredi Yaynlar, s. 63 "Mustafa Kemal Atatrk'n, TBMM Birinci Dnem nc Toplanma Yln A Konumas", ak. Prof. Dr.Afet nan, "Devletilik lkesi ve Trkiye Cumhuriyeti'nin Birinci Sanayi Plan, 1933", Trk Tarih Kurumu Yaynlar, XVI. Seri Say 14, s. 33 a.g.e. s. 34 "nsana Deil Faize Para", Cumhuriyet 27.11.2000 "Ekonomi Faize Teslim", Cumhuriyet 01.11.1999 "lke Bor kmaznda", Cumhuriyet 09.06.1999 ve "IMF ile Anlamasak Bor Bulamazdk", Ercan Mumcu Hrriyet, 21.04.2000 Hazine Mstearl, Tablo 3.12 "D Borlar" "Trkiye in Son ans", Martin Wolf, Financial Times 24.05.2001 "Borlanmada stmze Yok", Yeni Mesaj 13.01.2001 "Larousse", Dyun-u Umumiye s. 3469 "Devlet Borlarn Bilmiyor",Cumhuriyet 25.09.1999 "Saytay: Devlet Borcunu Saklyor", Hrriyet 27.11.2000 "Mustafa Kemal Atatrk'n zmir ktisat Kongresi'ni A Nutku", ak. Prof.Dr. Afet nan, "Devletilik lkesi ve Trkiye Cumhuriyeti'nin Birinci Sanayi Plan", Trk Tarih Kurumu Yay. XVII. Seri, say 14, s. 44-38 "Mustafa Kemal Atatrk'n TBMM Beinci Dnem Drdnc Yln A Konumas" ak. a.g.e. s. 164 "Kresel Dler", Richard J. Barnet-John Cavanagh, Sabah Kitaplar s. 199 FAO, Yearbook of Food and Agriculture Statistics Trade Volume (Rome.-1983 and 1985) ak. Trkiye evre Sorunlar Vakf, "Ortak Geleceimiz", Dnya, evre ve Kalknma Komisyonu, s. 155 "Kresel Dler", Richard J. Barnet-John Cavangh, Sabah Kit. s. 198-199 "Kresel Dler", Richard J.Barnet-John Cavanagh, Sabah Kitaplar, s. 187 World Bank, World Development Report 1991 (Washington D..: World Bank, 1991 s. 232-233, ak. Richard J. Barnet-John Cavanagh, Sabah Kitaplar, s. 199 "Asya'y Serbest Piyasa Yaralad", Cumhuriyet 01.02.1999 "Emperyalizm a", Harry Magdoff, Odak Yaynlar, 1974, s. 28 "Kresel Dler", Richard J. Barnet-John Cavanagh, Sabah Kitaplar 1995, s. 200-281 a.g.e. s. 200 "Mexico: A Country Guide", Tom Barry, (Albuquerque, N. Mex: InterHemispheric Education Resource Center 1992) s. 163 ak. Richard J. BarnetJohn Cavanagh, "Kresel Dler" Sabah Kitaplar, s. 200

167 168 169 170 171 172 173 174 175 176 177 178 179 180

181 182 183 184 185

186 187 188 189 190 191 192 193

"Mexico Business Mounthly", Temmuz 1991, s. 4, ak. a.g.e. s. 200 "Biyoloji ve Uluslararas Tekeller", Engin Yldzolu, Cumhuriyet 24.05.1999 "MAI'den Sonra TEO", Cumhuriyet 28.05.1999 Resmi Gazete No: 10 228 ak. Haydar Tunkanat, "Amerika, Emperyalizm ve CIA", Tekin Yaynevi, 1987, s. 35 Resmi Gazete, 24 Eyll 1963 gn ve 11 513 say ak. a.g.e. s. 39 "Tarm ve Hayvancla Darbe" Cumhuriyet 30 Ocak 1998 "Soygun ve Smr Sistemleiyor", Sadullah Usumi, Cumhuriyet 18.03.2000 "Tarmdaki Nfus Nereye ?", Faruk Ycel, Dnya 29.01.2001 "Tarm ve Hayvanclk Yok Oluyor" Dnya, 18.01.2001 "lkemizin Bamszl Mali Bamszlktan Geer" Alaattin Hacmezzin, Ziraat Mh.Odas zmir ubesi Yay. Say 180, 09.09.2001, s. 4 a.g.e. s. 4 a.g.e. s. 4 "Dairy Prairie" The Economist, 15.11.1986, ak Trkiye evre Sorunlar Vakf, "Ortak Geleceimiz" s. 160 "lkemizin Bamszl Mali Bamszlktan Geer", Alaattin Hacmeezzin, Ziraat Mh. Odas zmir ubesi Yay. Say 180, S. 4, 09.09.2001 "Dairy Prairie" The Economist, 15.11.1986 ak. Trkiye evre Sorunlar Vakf, "Ortak Geleceimiz" s. 160 "lkemizin Bamszl Mali Bamszlktan Geer" Alaattin Hacmezzin, Ziraat Mh.Odas zmir ubesi Yay. Say 180, 09.09.2001, s. 4 "Atatrk'n Tarm Politikas" Prof. Dr. Reit Snmez, Cumhuriyet 11.01.2001 "Mili Kurtulu Tarihi" Doan Avcolu, stanbul Matbaas 1974, 3. Cilt s. 1661 "Gazi Mustafa Kemal Paa, l Mart 1922 TBMM Zabt Ceridesi" ak. Prof. Dr. Ferudun Ergin, "Atatrk Zamannda Trk Ekonomisi" Yaar Eitim ve Kltr Vakf yaynlar, 1977 s. 22 "Kilise, Trkiye'nin AB Adaylna Kar" Nilgn Cerraholu Milliyet 10.01.2000 "Amerika, NATO ve Trkiye" Prof Dr Trkaya Atav s. 172 ak. Emin Deer "Oltadaki Balk", nar Aratrma 5. Bask s. 182 "Amerika, NATO ve Trkiye" Prof. Dr. Trkkaya Atav s. 172 ak. Emin Deer "Oltadaki Balk" nar Aratrma 5. Bask s. 182 a.g.e. s. 183 "Trkiye'de Alman Vakflarnn Marifetleri" Tamer Bacolu, Cumhuriyet 06.07.1999 "Naziler Soyknm Trklerden rendi" Aydnlk 11.02.2001 "Devrim Hareketleri inde Atatrk ve Atatrklk" Tark Zafer Tunaya Arba Yay. 3. Bask s. 141 a.g.e. s. 141 ve "anakkale Olay" David Walder, stanbul 1971, s. 287 ak. Doan Avcolu "Milli Kurtulu Tarihi" stanbul Matbaas 1. Cilt s. 35

194 195 196 197 198 199 200

201 202 203 204 205 206 207

208 209 210 211 212 213 214 215 216 217 218 219 220 221 222 223

"Milli Kurtulu Tarihi" Doan Avcolu stanbul Matbaas 1. Cilt s. 34 "ankaya" Falih Rfk Atay s. 135 ak Doan Avcolu "Milli Kurtulu Tarihi" l cilt s. 36 "Wer Wusste etwas worn Exodus der kurdischen boat people" Volt-gang Giinter Lerch Frankfurter Allgemeine Zeitung 06.01.1998 Cumhuriyet, 26.02.1990 "Atatrk'n Sylev ve Demeleri" 2 Cilt s. 35-36 ak. Ar nan "Dnceleriyle Atatrk" Trk Tarih Kurumu Basmevi 1991, s. 225 "Atatrk'n Resmi Yaynlara Girmemi Sylev, Deme, Yazma ve Syleyileri" Sadi Borak, Kaynak Yay. s. 144 "Atatrk'n Sylev ve Demeleri" 3. Cilt s. 48 ak. Prof. Dr. Utkan Kocatrk "Kaynakal Atatrk Gnl" Trkiye Bankas Kltr Yay. No: 294 s. 217 "Atatrk Biyografisinin Esaslar ve Belgeleri" Nasif Hakk Ulu, 1975 ak. a.g.e. s. 217 "Kaynakal Atatrk Gnl" Prof Dr Utkan Kocatrk Trkiye Bankas Kltr Yaynlar, s. 206 "Atatrk'n Sylev ve Demeleri" s. 45 ak. Prof.Dr. Utkan Kocatrk Trkiye Bankas Kltr Yaynlar, s. 210 "Milli Kurtulu Tarihi" Doan Avcolu, stanbul Matbaas 1974 3. Cilt s. 1732 a.g.e. s. 1732 a.g.e. 2. Cilt s. 846 "Atatrk ve Trkiye'nin D Siyaseti" Dr. Mehmet Gnlbol-Dr. Cem Sar, ak. evket Sreyya Aydemir, "Tek Adam", Remzi Kitapevi, 1983, 3 Cilt. s. 418 "Milli Kurtulu tarihi" Doan Avcolu stanbul Matbaas, 1974 3.Cilt, s. 1696 a.g.e. 3. Cilt s. 1696 "stiklal Harbimiz" Kazm Karabekir, Emre Yay; 24 s. 95 "Atatrkle Bir mr" Sabiha Gken, Altn Kitaplar, s. 179 "Atatrk'le Bir mr" Sabiha Gken, Altn Kitaplar s 179 "Yaknlarndan Hatralar" Mahmut Esat Bozkurt, 1955 s. 95 "Tek Adam" evket Sreyya Aydemir Remzi Kitapevi 8.Bask, 3 Cilt, S. 418 Siyasal Bilgiler Fakltesi D likiler Enstits p. Cilt s. 192 "CHP 1919-1999" Hikmet Bila, Doan Kitaplk s. 118 a.g.e. s. 118 a.g.e. s. 118 "Milli Kurtulu Tarihi" Doan Avcolu, stanbul Matbaas, 1974, 3. Cilt s. 1677 a.g.e. 3. Cilt s. 1680 a.g.e. 3. Cilt s. 1606 a.g.e. 3. Cilt s. 1605 "12 Eyll Saat: 00:4" Mehmet Ali Birand, s. 34-35

224 225 226 227 228 229 230 231 232 233 234 235 236 237 238 239 240 241 242 243 244 245

246 247 248

249 250 251 252 253 254 255

"Teksas-Malatya" Ufuk Gldemir, s. 87 ak. Emin Deer "Oltadaki Balk Trkiye", nar aratrma 5. Bask s. 244 Cumhuriyet, 03.10.1999 "AB ile likilerimiz Geliecek" Hrriyet, 25.03.2001 "Masaldan, Bunalmn Yaln Gereine-7" E. Orgeneral Kemal Yavuz, Cumhuriyet 29.12.1998 "ABD'ye Direnilmez Diye Bir ey Yok", Hrriyet 22.10.1998 "Irk Avrupa" Akam 07.10.1999 "Avrupa Bizi Aldatt" Hrriyet 23.11.2000 Hrriyet 17.12.1999 "IMF an Gerisinde" Hrriyet 08.03.2001 Posta 7.10.1999 "70'lerdeki Ecevit Gibisiniz" Hrriyet 10.02.2001 Cumhuriyet, 11 Ocak 1999 "M.K.Atatrk'n 1931 Ylnda Anadolu'ya Yapt Seyahat Sonunda Hazrlad Notlar" (Orjinal Belgeler Genel Kurmay Atee Bakanl) Ulus 07.05.1935 "Atatrk'n zmit Basn Toplants" smail Arar, 1969, s. 32 "Atatrk'n Sylev ve Demeleri" Cilt III. 1954 Trk nklap tarihi Enstits Yayn, s.9 "M.K. Atatrk'n Karlsbat Hatralar" Aye Afet nan, 1983, Trk Tarih Kurumu Yayn, s. 35 "Eskiehir-zmit Konumalar" Kaynak Yay. s. 233 a.g.e. s. 225 "Atatrk'n Sylev ve Demeleri" Cilt l, 1945 Trk Tarihi Enstits Yaynlar, s. 213 "Atatrk'n Sylev ve nklap Demeleri" Cilt II, 1951 Trk nklap Tarihi Enstits Yaynlar, s. 227 "Kurtulu Sava ile lgili ngiliz Belgeleri" Ulubelen, s. 193 zgn Belge No: 678/541 ak. Uur Mumcu "Krt-slam Ayaklanmalar", Tekin Yaynclk 19. Basm 1995, s. 18-19 "Atatrk'n Sylev ve Demeleri" 4. Cilt s. 43 ak. Seyfettin Turan "Atatrk'te Konular Ansiklopedisi", Yap Kredi Yay. s. 368 a.g.e. 4. Cilt s. 34-35 "Sivas Kongresi Tutanaklar" Ulu ldemir, Trk Tarih Kurumu Basmevi Ankara 1969, s. 78 ak. Uur Mumcu "Krt-slam Ayaklanmalar" Tekin Yaynclk 19. Basm 1995, s. 21 "Fransz Dileri Bakanl Gizli Belgeleri" E. Levant (1918-1929 Kurdistan Eause Servisi V01.101 s. 21 vd.) ak. a.g.e. s. 97 "Wemster'e Biographical Dictionary" s. 194 ak. a.g.e. s. 34 "Krt Sorunu" Kaynak Yaynlar s. 23 "Komintern Belgelerinde Trkiye 3" Kaynak Yay 2. Bask s. 54 a.g.e. s. 54 "Fazilet Partisi-Esas Hakkndaki Grler" Vural Sava, s. 18, 21, 39 "Hukuka Aykr Deliller Sempozyumu" Prof. Dr. Ferudun Yenisoy 3-24 ubat 1965, ak Vural Sava "Fazilet Partisi-Esas Hakkndaki Gr", s. 21

"Fazilet Partisi-Esas Hakknda Grler" Vural Sava, s. 23 a.g.e. s. 61-62 "Civil Liberties: Coses and Materials", London 1991, s. 261 ak. Vural Sava "Fazilet Partisi-Esas Hakknda Grler", s. 27 259 "Fazilet Partisi-Esas Hakknda Grler", Vural Sava, s. 57-58 260 a.g.e. s. 64-65 261 Radikal 31.10.2001 262 "Fazilet Partisi Esas Hakkndaki Grler", Vural Sava, s 19-65-66-67 263 "Amerikan mparatorluu" Claude Julien, Hitit Yaynlar, 1969; s. 8-9 ak. Attila lhan "Kimin mparatorluu" Cumhuriyet 14.02.2001 264 "ABD'nin Apo'suna 99 Yl Hapis" Hrriyet 6 11 1997 265 "Amerikal Komnist Kanada'ya Snd" Cumhuriyet 21.03.1998 266 "ABD'nde Lahey'in arsna Karn dam" Hrriyet 16.04.1998 267 "18 Dakika Can ekiti" Hrriyet 05.03.1999 268 "ABD, Pakistan ve Siyasi Gericilik" Ergin Yldzolu, Cumhuriyet 20.10.1999 269 "Kran Krana" Lester Thurow, Afa Yay. s. 289 270 "The Atlantik Monthly" 24.01.1997 271 "Devrimler ve Kar Devrimler Ansiklopedisi" Geliim Yay. Say: 8 s. 173 272 "talyanlar Kuzey Afrika'da" Fahri Belen 20 Yzyl Tarihi Arkn Kitabevi, s. 302 273 "Sosyalizm ve Toplumsal Mcadeleler Ansiklopedisi" letiim Yaynlar, 4. cilt, s. 1306 274 "Byk Larousse" Geliim Yaynlar, s. 12207 275 "Le Monde" 02 11 1973 ak Doan Avcolu "Milli Kurtulu Tarihi" stanbul Matbaas 1974 3. Cilt s. 1693 276 "Hormon Cinayetinde C1A Parma" Cumhuriyet 10.10.1999 277 "Krt-slam Ayaklanmalar" Uur Mumcu, Tekin Yaynclk 19. Basm 1995, s. 24 278 "Bitmeyen Oyun" Peter Hopkirk Sabah Kitaplar. 1995 s. 3 279 "Milli Kurtulu Tarihi" Doan Avcolu stanbul Matbaas 1973, 1. Cilts. 151 280 "Ankara'nn lk Gnleri" Yunus Nadi, s. 117 ak evket Sreyya Aydemir "Tek Adam" 2. Cilt s. 268, Remzi Kitabevi 8. Bask 1981 281 "Tek Adam" evket Sreyya Aydemir, Remzi Kitabevi, 8. Bask 1981, s. 234 282 a.g.e. s. 288 283 a.g.e. s. 290 284 "Papa Eftim'in Muhtralar ve Bamsz Trk Ortodoks Patrikhanesi", Turan Yay. 2. Bask, 1995, s. 438 285 a.g.e. s. 7 286 "Atatrk'le Konumalar Ansiklopedisi" Seyfettin Turan, Yap Kredi Yay., 2. Bask, 1995. s. 438. 287 "ngiliz Belgeleriyle Sakarya'dan zmir'e" Bilal N. imir, s. 349-353 ve 396-398 288 "Nutuk l" Atatrk s. 292-299, ak. a.g.e. s. 222 289 "Mtareke Basn" nc Genlik Aralk 1999, Say 45, S. 14 256 257 258

290 291 292 293 294 295 296 297 298 299 300 301 302 303 304 305 306 307 308 309 310 311 312 313 314 315 316 317 318 319 320 321 322 323 324 325 326 327 328 329 330 331

a.g.d. Posta Gazetesi 13.01.2000 Sabah 14.10.1999 USAD Basn Blteni 24.12.1999 Hearing, Washington, D.C. 1962 Vol. l s. 359 ak. Harry Magdoff "Emperyalizm a", Odak Yay. 1974 s. 155 , 295 "Szde Aydnlar" smet Solak, "Ankara Kulisi" Hrriyet, 12.04.2000 "Terrsz Bir Trkiye Hayal" Cumhuriyet 31.05.1999 "Dinsel Hareketlere Washington'dan Destek" Cumhuriyet 16.05.1998 "Amerika Bu Kez Din zgrl'ne El Att" Semih diz, Star 12.09.1999 "ABD Bykelisi Parris ard" Milliyet 03.02.2000 "Hkmetin Konjektr ABD den Geldi" Cumhuriyet 09.07 1996 "Erbakan' ktidara ABD Getirdi" Cumhuriyet Temmuz 1996 "Amerika Bu Kez Din zgrl'ne El Att" Semih diz, Star Gazetesi 12.09.1999 "ok Partili Hayata Gei" Prof.Taner Timur, letiim Yay. "Dnya Bankas'na izgili Talama" Cumhuriyet, 24.05.1996 "Heritaqe Foundation Los Angelos Times" 04.011998 "Davos Meru Saylmaz"Attila lhan Cumhuriyet 25.02.2000 "IMF Reetelerine ABD'den Tepki" Cumhuriyet 03.03.2000 "IMF'ye Gven Olmaz" Cumhuriyet 17.04.2000 "The Economics of Poverty" Thomas Balogh London, 1966 s. 28 - 29 "Darbenin Bilanosu" Cumhuriyet 12.09.2000 "Kresel Dler" Richard J.Barnet-John Cavanagh Sabah Kitaplar s. 259 "Kayt D Bte" Kemal Kldarolu, Cumhuriyet 06.12.2000 Hrriyet 03.08.1998 "Uyuturucudan Byk Gelir" Cumhuriyet 29.12.1997 "nsana Deil Faize Para" Cumhuriyet 27.11.2000 "IMF ile Anlamasaydk Bor Bulamazdk" Ercan Kumcu, Hrriyet 21.04.2000 "Trkiye D Akla Birincilie Oynuyor" Cumhuriyet 22.02.1999 "Faizle Zengin Olmann Anatomisi" Cumhuriyet 24.05.1999 "Rakamlar Hkmete Alarm Veriyor" Cumhuriyet 31.05.1999 "siz Says Artyor" Gngr Uras, Milliyet 21.07.2000 "Trkiye'nin Yars cralk Oldu", Hrriyet, 22.08.2000 "ntaharlarn Nedeni Ekonomik", Mutlu Sereli, Cumhuriyet 05.01.2001 "simler Farkl, Fakirlik Kalc" Milliyet 24.03.2000 "Kaymak Tabaka 650 Bin Kii" Hrriyet 05.10.2000 Hrriyet 05.10.2000 (UBA 12.02.1998) ak. Enis Berberolu, Hrriyet 03.04.2000 "DE Anketi" Cumhuriyet 23.12.2000 "Trkiye Yoksullayor" Cumhuriyet 01.04.2000 "Trkiye 7 Yl Geriye Gitti" Cumhuriyet 01.04.2000 "Gelir Uurumunda rktc Tablo" Banu Salman, Cumhuriyet 24.01.1999 Milliyet 20.10.1999

332 333 334 335 336 337 338 339 340 341 342 343 344 345 346 347 348 349 350 351 352 353 354 355 356 357 358 359 360 361 362 363 364 365 366 367 368 369 370 371 372 373

"IMF'ye Ge Emeklilik Sz" Yasemin ongar, Milliyet 12 03 1999 "Emeklilik Ya 62" Cumhuriyet 29.06.1999 Mustafa Balbay Cumhuriyet 28.08.1999 Hrriyet -Ekonomi 26.09.1999 Sabah Ekonomi 10.12.1999 Hrriyet 17.12.1999 Hrriyet 13.04.2000 "500 Milyon Dolar Liraya dnd" Milliyet 1112.1999 Milliyet 06.09.2000 "2000; Borsann Deprem Yl" Cumhuriyet 29.12.2000 Hrriyet 23.02.2000 "Enflasyonu Devlet ndiriyor" Hrriyet 04.05.2000 "Ford Otosan'dan Rekor Kr Art" Hrriyet 28.10.2000 "Ko Topluluu'ndan Katrilyonluk Kr" Cumhuriyet 08.11.2000 "Ko: Krize Ramen l Milyar Dolarlk Yatnm Yapacaz." Nurten Erk, Hrriyet, 03.01.2001 "Zarardan Kra Dnt" Cumhuriyet 27.10.2000 "Sabancfdan Zor Ylda 900 Milyon Dolarlk Yatnm" Nurten Erk, Hrriyet, 04.01.2001 "Ford Otosan'dan Rekor Kr Art" Hrriyet 28.10.2000 "En Kazanl Trk Patron" Cumhuriyet 09.11.2000 "Krizi ki Hacker Fon Balatt" Erturul zkk, Hrriyet 07.12.2000 "IMF'ye Teslimiyet Mektubu" Cumhuriyet 23.12.2000 "Ek Niyet Mektubu" Hrriyet 23.12.2000 Hrriyet, 16.12.2000 "Cmert Yardmlar Geldi" Cumhuriyet, 28.12.2000 Hrriyet 30.12.2000 Hrriyet 23.12.2000 "Dnyann Gz Trkiye'de" Cumhuriyet 22.02.2001 "Kavga Faizi : Yzde 3000" Hrriyet 21.02.2001 "Faiz Tarihi Rekora Utu" Hrriyet, 22.02.2001 "Fatura Ar Oldu" Cumhuriyet 21.02.2001 Hrriyet, 22.02.2001 Cumhuriyet 03.06.1995 "Gmrk halesinde Son Sz Dnya Bankasnn" Hrriyet 12.11.1999 "Dnya Bankas Prof. Oyan'a Rvet Teklif Etti" Aydnlk 02.07.2000 Hrriyet 29.06.1998 Cumhuriyet 14.06.1996 Cumhuriyet 14.06.1996 "Sendikal rgtlenme Hz Kesiyor" Gne Grsoy, Cumhuriyet 18.02.1996 Cumhuriyet 08.02.1999 "Global Paradoks" John Naisbitt, Sabah Yaynlar 1994, s. 14 ve 24 "New Perspectives Quarterly (NPQ)" Cilt 2 Say 5 ak Hdr Gkta, Metin Glbay "Souk Savatan Scak Bara", Alan Yaynclk 1994, s. 40 "Demirel'den kinci Cumhuriyet ars" Aydnlk 10.10.1999 Say 638

374 375 376

377 378 379

380 381

382 383 384 385 386 387 388 389 390 391 392 393 394 395 396 397 398 399 400 401 402 403

"Petrol mparatorluu" H.O. Connor, Almanca bask s. 275-280 ak. Emin Deer, "Oltadaki Balk Trkiye" nar Aratrma 5. Bask s. 87 "Kresel Dler" Richard J. Barnet-John Cavanagh, Sabah Kitaplar s. 317 "The World's Multinational Enterprises A Sourcebook" J.P. CurhanJ.W. Vaupel (1973) Harvard University press, ak. Nuri Yldrm "Uluslararas irketler", Cem Yay. 1979 s. 83 "Centre on Transnational Corporations" Aratrmas BM ak. Ergin Yldzolu "Globalleme ve Kriz", Alan Yay. 1996, s. 15 "A survey of Multinationals" Economist, 27.03.1993 s. 5-6 ak. Richard J. Barnet-John Cavanagh "Kresel Dler", Sabah Kit. s. 2 "Superconcentration/Supercorparation" R.L. Andre-ano, (ed. 1973) Warner Modular Publ. Ak. Nuri Yldrm "Uluslararas irketler", Cem Yay. s. 70 "Global Paradoks" John Naisbitt, Sabah Kit. 1994, s. 5 "irket Ynetimi'nde G.E. Yaklam; Jack Welch Yeni General Electric'i Nasl Yaratt?" Robert Slater, Sabah Kitaplar 1994 ve "Global Paradoks" John Naisbith, Sabah Kitaplar 1994, s. 5 "Anayasay Deitirin" Leyla Tavanolu, Cumhuriyet 22 Ocak 1998 a.g.g. Cumhuriyet 22.01.1998 "Uluslararas Tahkim in Anayasa Deiiklii" idem Toker, Hrriyet 30 Ocak 1998 "Enerjiye Apar Topar Devir" Hacer Gemici, Cumhuriyet 05.06.1999 "Uluslararas Hakemlik in Kulis" 17.02.1998, Cumhuriyet "Akkuyu da Tahkim Dayatmas" zlem Yzak, Cumhuriyet 29.05.1999 "Hkmete 22 rapor" Sedat Ergin, Hrriyet 31.05.1999 ve "Demirel Ekonomide 'Acil nlemler' stedi" Serpil evikcan, 31.05.1999, Milliyet "ABD'nden Tahkim Basks" Cumhuriyet 29.05.1999 "Meclis Tatile Girmesin alsn" Hrriyet 31.05.1999 "YD Projelerinde Radikal zm" Dnya 31.05.1999 "ABD Gezisi'nin Gizli Yz" Cumhuriyet 30.09.1999 a.g.g. 30.09.1999 "Arnavutluk Haline Drlemeyiz" Cumhuriyet 24.07.1999 Prof.Dr.etin Yetkin Gazete Mdafaa-i Hukuk 07.07.2000 Say 8 "Fogg'dan Sezer'e Egemenlik Sorusu" Hrriyet 10.05.2001 "lk ABD Bykelisinin Trkiye Hatras" John Grew, Cumhuriyet Gazetesi Kitaplar s. 50-51 "Meksika'da irket Kirletti Devlet Ceza dedi" Aydnlk 05.09.1999 "Yatrmc Her Zaman Galip Geliyor" Gaye Ylmaz, Cumhuriyet 24.07.1999 a.g.g. 24.07.1999 "Medeni Bilgiler ve Mustafa Kemal Atatrk'n El Yazmalar" Prof. Dr. Afet nan, Trk Tarih Kurumu Basmevi Ankara 1988, 2 Bask, s. 293 "Atatrk'n Sylev ve Demeleri" 2. Cilt s. 240-243 ak. Seyfettin Turan "Atatrk'te Konular Ansiklopedisi", Yap Kredi Yaynlar s. 166 Sabah 19.02.2000

404 405 406 407 408 409 410 411 412 413 414 415

416 417 418 419 420 421

422 423 424 425

426 427 428 429

Akam 19.02.2000 "Yeni Dnya Dzeni, Kemalizm ve Trkiye" Metin Aydoan, Otopsi Yaynlar 1. Cilt s. 91 Byk Larousse Geliim Yaynlar s. 10403 "Milli Kurtulu Tarihi" Doan Avcolu, stanbul Matbaas, 1974, 3 cilt, s. 1638 Hrriyet 22.09.1999 HrriyetOl 10.1999 Cumhuriyet 07.10.1999 "Milli Kurtulu Tarihi" Doan Avcolu, stanbul yay 1974. 3. cilt. s. 1613 "Medeni Bilgiler ve M.K.Atatrk'n El yazmalar" Aye Afet nan, 1959 , Trk Tarih Kurumu Yay. s. 444 Smerbank Dergisi cilt 3 Say 29, 1963 Ulu demir s. 138 "Trk-Rus likileri Tarihi" Ali Kemal Meram, s. 263 ak. Doan Avcolu "Milli Kurtulu Tarihi", stanbul Matbaas 1974, 2. Cilt, s. 797 "Atatrk'n l Kasm 1937 Meclisi A Konumas" ak. Prof Dr. Feridun Ergin "Atatrk Zamannda Trk Ekonomisi", Yaar Eitim ve Kltr Vakf Yaynlar, 1977, s. 17-18 "Tek Adam" evket Sreyya Aydemir, Remzi Kitabevi 1983 8. Bask 3. Cilt s. 351 a.g.e. 3. Cilt s. 343 "Devletilik lkesi ve Trkiye Cumhuriyeti'nin Birinci Sanayi Plan 1933" Prof. Dr Afet nan, Trk Tarih Kurumu Basmevi, Ankara 1972, s. 46 "Atatrk Zamannda Trk Ekonomisi" Prof. Dr. Feridun Ergin, Yaar Eitim ve Kltr Vakf Yaynlar, 1977 s. 50-51 a.g.e. s. 58-62 "Atatrk'n l Kasm 1937 TBMM A Konumas" "Devletilik lkesi ve Trkiye Cumhuriyeti'nin Birinci Sanayi Plan 1933" Prof. Dr. Aye Afet nan, Trk Tarih Kurumu Basmevi, 1972 s. 129 "Prof. Bilsay Kuru ile Sylei" ak Ahmet Taner Klal "Atatrk'e Saldrmann Dayanlmaz Hafiflii", mge Kitabevi, s. 148 "Atatrk Zamannda Trk Ekonomisi" Prof. Dr. Feridun Ergin Yaar, Eitim ve Kltr Vak. 1977, s. 53 "Atatrk'n Sylev ve Demeleri" Ar nan, Trk Tarih Kurumu Basmevi, s. 225-226 "Devlet statistik Enstits (DE) Aylk statistik Blteni" 1978 v VI s. 326 ve "Maliye Bakanl 1979 yl Raporu" s. 43 -TSAD, "The Turkish Economy 1978" ak. "Cumhuriyet Dnemi Trkiye Ekonomisi" 1923-1978 Akbank Kltr Yaynlar 1980 s. 341-381 "Devlet Bakan Ayfer Ylmaz'in Basn Aklamas" 11 Ocak 1997 Hr riyet DPT, DE Tablo 3.2 Faizm D Ticaret ve Cumhuriyet 31.01.2001 "Cumhuriyet Dnemi Salk Hizmetlerinin Tarihesi" Prof Dr Ahmet Saltuk, Bilim ve topya Dergisi, ubat 1998, say 44, s. 17-19 "Anadolu htilali" 2. Cilt, ak evket Sreyya Aydemir "Tek Adam" Remzi Yaynevi 8. Bask 1981, 2. cilt, s. 498

430 431 432 433

434 435

436 437 438 439 440 441 442 443 444

445 446 447

448 449

450 451 452 453

"Cumhuriyet Dnemi Salk Hizmetlerinin Tarihi" Prof. Dr. Ahmet Saltuk, Bilim ve topya Dergisi, ubat 1998, Say 44, s. 18 a.g.d. s. 19 a.g.d. s. 19 "Atatrk'n l Mart 1922 Meclisi A Konumas" "Atatrk'n Sylev ve Demeleri" 1. Cilt, s. 216-217, ak Seyfettin Turan "Atatrk'te Konular Ansiklopedisi", Yap Kredi Yay., 2. Bask 1995, s. 446, ve "Atatrk'n l Mart 1923 Meclis A Konumas" "Atatrk'n Sylev ve Demeleri" 1. Cilt s. 279-281 ak. a.g.e. s. 447 "Cumhuriyet Dnemi Salk Hizmetleri Tarihi" Prof. Dr. Ahmet Saltuk, Bilim ve topya Dergisi, ubat 1998, say 44, s. 18 "Atatrk'n l Mart 1923 Meclisi A Konumas" "Atatrk'n Sylev ve Demeleri" 1. Cilt s. 279-281 ak. Seyfettin Turan "Atatrk'te Konular Ansiklopedisi" Yap Kredi Yay. 2. Bask 1995, s. 447 "Cumhuriyet Dnemi Salk Hizmetleri Tarihi" Prof. Dr. Ahmet Saltuk, Bilim ve topya Dergisi s. 18 a.g.d. s. 17 a.g.d. s. 17-19 a.g.d. s. 19 "Veremin Seyri Kayg Veriyor" Cumhuriyet 04.01.2000 Nutuk, cilt II, s. 816-824 "A Survey of Multinationals" Economist 27.03.1993 s. 5-6 ak. Richard J. Barnet-John Cavanagh "Kresel Dler", Sabah Kitaplar, s. 2 "Bugnn Gelecein Dnya G Merkezleri ve Dengeleri ile Trkiye'ye Etkileri" Harp Akademileri Komutanl Yaynlar, s. 37 "The World's multinational Enterprises A Sourcebook" J.P. Curhan-J.G. Vaupel, ak. Nuri Yldrm, "Uluslararas irketler", Cem Yaynevi, s. 6061 "Emperyalizm" V..Lenin, Sol Yaynlar 1969 s. 85 "Machine That Changed the World" Womack s. 35, ak Richard J. BarnetCohn Cavanagh "Kresel Dler", Sabah Kitaplar s. 206 "Curhan-Vaupel" (1973), s. 74 - 103 ak Nuri Yldrm "Uluslararas irketler", Cem yaynlar 1979 s. 83 ve "Centre On Transnati onal Corparations" aratrmas, ak. Ergin Yldzolu "Globalleme ve Kriz", Alan Yaynclk, 1996, s. 15 "Uluslararas irketler" Nuri Yldrm, Cem yaynlar 1979, s. 12 "okuluslu irket Faaliyetlerinin evre Yn" UN okuluslu irketler Merkezi (New York. UN 1985) ak. Dnya evre ve Kalknma Komisyonu, "Ortak Geleceimiz", Trkiye evre Sorunlar Vakf Yayn, s. 118 Guardian 27.03.1991 ak. Hdr Gkta-Metin Glbay, "Souk Savatan Scak Bara", Alan Yaynclk 1994 s. 42 "Mevzuat Gzden Geirilmeli" Trkiye 12.10.1999 ve "Baba'dan Hedef; Fabrika hra Edin" Star 12 10.1999 "Ylmaz: Elbise Diki Tutmaz" Cumhuriyet 13.10.1999 SCM; Ekim 1975, s. 50, Austos 1977 s. 42-45 ve "The Maturing of Multinational Enterprise: American Business Abroad from 1914 to 1970"

454 455 456 457 458 459 460 461 462 463 464 465 466 467 468 469 470 471 472 473 474

475 476 477

478 479 480

Harvard University Press (1974) s. 31, 55, 182, 283 ve 330, ak. Nuri Yldrm "Uluslararas irketler", Cem Yay. 1979 s. 84 tablo 3 "The Making of Multional Enterprises A Sourcebook" J.P. Curhan-J.W. Vaupel, (1973) Harvard University press ak. a.g.e. s. 83 a.g.e. s. 83 "Milli Kurtulu Tarihi" Doan Avcolu, stanbul Basmevi 1974, Scilts. 1714 "kili Anlamalarn Yz" Haydar Tunkanat, Ekim Yay. s. 89-102 "Seimden nce Tevik Yadrdlar" Cumhuriyet 14.05.1996 "Trkiye'de Holdingler" Mustafa Snmez, Arkada Yay. 4. Bask s. 84-87 "Hac mer Sabanc Holding A.. Faaliyet Raporu 1998" s. 45-46 "Uluslararas irketler" Nuri Yldrm, Cem Yay 1979, s. 98 SCB Temmuz 1975 s. 32 ak. Nuri Yldrm "Uluslararas irketler", Cem Yay. s. 107 "ok uluslu irketler ve Ekonomik Kalknma" C. Alpar, (1977) Ankara s. 152 ak. a.g.e. s. 102 "Intercompany Income Distribution and Transnational Interprises" C.V. Vaitsos, (1974) Clarendon press Oxford s. 54-55 ak. a.g.e. s. 115 UNCTAD (1973) ak. a.g.e. s. 115 "Managing the Multinational Enterprise" Stop ford WELLS Jr. L. T. (1972) Longman ak. a.g.e. s. 115 "Herkes iin Mafya" Arnd Schneider-Oscar Zarate Milliyet Gazetesi eki s. 125 "svire Kk Chicago" Hrriyet 05.03.2000 New York Times 29.09.1992. ak. Richard J. Barnet-John Cavanagh "Kresel Dler", Sabah Kit. 307 Hrriyet 22.05.1998 New York Times 11.08.1992 ak. Richard J. Barnet-John Cavanagh "Kresel Dler", Sabah Kit. 1995, s. 307 "Multinational Firms and the Asian Exports" B.J. Cohen Yale Univer sity press, ak. Nuri Yldrm "ok Uluslu irketler", Cem Yay. s. 114 "Multinational Comparations in the World Development" U.N. Uni ted National N.Y. 1973, ak. a.g.e. s. 114 "The Corporate Shell Game" Lary Martz, Newsweek 15.04 1991 s. 48, ak. Richard J. Barnet-John Cavangh, "Kresel Dler", Sabah Kitaplar, s. 273 a.g.e. s. 273 "Agents of Influence" Pat Choate, New York: Knoptf 1990 s. 137, ak. a.g.e. s. 273 "KT Sistemlerinin ktisadi Deerlendirilmesi, Nicel rdeleme, zelletirme Sorunlar ve Politika Seenekleri zet Rapor" KGEM Yaynlar 1997, s. 30 a.g.e. s. 36 "Devlet TRT'ye Sahip kmad" Cumhuriyet 20.09.1999 "Yaptklarmdan Birilerini Rahatsz Ettik" Hacer Gemici, Cumhuriyet 03.04.1999 ve Hrriyet 03.04.1999

481 482 483 484 485 486 487 488 489 490 491 492 493 494 495 496

497 498 499 500 501 502 503 504 505 506 507 508 509 510 511 512 513

"zelletirme Kart Grevde Kalamaz" Cumhuriyet, 17.11.1999 "Duruma Gre Peke ekebilirim" Cumhuriyet 10.02.2000 Cumhuriyet 10.04.1999 "Babakanlk Yksek Denetleme Kurulu Raporu" ak. Ali Nejat len, "Trkiye Sorunlar" Yl 6, Say 33 Milliyet 20.11.1997 Dnya 13.05.1999 Hrriyet 12 Austos 1998 Sabah 11.12.1999 "Ecevit 53 Projeyle Gitti" Cumhuriyet 28.01.2000 "KT Sisteminin ktisadi Deerlendirmesi Nicel rdeleme, zelletirme Sorunlar ve Politika Seenekleri-zet Rapor" KGEM 1997 s. 32 "Medeni Bilgiler ve M.K. Atatrk'n El Yazlar" Aye Afet nan 1959, Trk Tarih Kurumu Yayn, s. 437-444 "KT Sisteminin ktisadi Deerlendirmesi Nicel rdeleme, zelletirme Sorunlar ve Politika Secenekleri-zet Rapor" KGEM 1997, s. 32 a.g.e. s. 33 a.g.e. s. 33 a.g.e. s. 34 "Atatrk'n l Kasm 1937 TBMM A Konumas" "Devletilik lkesi ve Trkiye Cumhuriyeti'nin Birinci Sanayi Plan 1933" Prof. Dr. Aye Afet nan, Trk Tarih Kurumu Basmevi, 1972 s. 129 "KT Sisteminin ktisadi Deerlendirmesi, Nicel rdeleme, zelletirme Sorunlar ve Politika Seenekleri zet-Rapor" KGEM 1997, s. 32 "Medeni Bilgiler ve M.K. Atatrk'n El Yazlar" Aye Afet nan, 1959, TrkTarih Kurumu Yay. s. 437^144 "Atatrk'n Sylev ve Demeleri" 1. Cilt s. 380. ak. Seyfettin Turhan, "Atatrk'te Konular Ansiklopedisi", Yap Kredi Yaynlar, s. 428 "KGEM zet-Rapor" 1997, s. 34 Cumhuriyet 04.03.2000 a.g.g. 04.03.2000 "zelletirme Sorgulanacak" Cumhuriyet 15.06.1999 a.g.g. 15.06.1999 "Kemal Yavuz'un Bildirisinde Butros Gali'nin Deerlendirilmesi" Aydnlk 10.05.1998, say 564 "Demokrasiyi Konumak steyen Yok" Tony Benn, ak. Ergin Yldzolu Cumhuriyet 01.04.1999 "ABD Trkiye'ye Benzedi" Dnya, 19.01.2001 "Verim Artnda KT'ler nde" ktisat Dergisi, ak Arslan Baer Kafaolu, "KT Gerei ve zelletirme", Alan Yaynclk 2. Bask Sf 115 "KGEM zet-Rapor" 1997 s. 34 Cumhuriyet, 10.10.1999 Hrriyet Ekonomi 17.02.2000 Sabah 25.01.2000 "Atatrk Zamannda Trk Ekonomisi" Prof. Dr. Feridun Ergin, Yaar Eitim ve Kltr Vakf Yaynlar, s. 17-18

514 515 516 517 518 519 520 521 522 523 524 525 526 527 528 529 530 531 532 533 534 535 536 537 538 539 540 541 542 543 544 545 546 547 548 549 550 551 552

"Demirel'den kinci Cumhuriyet ars" Aydnlk 10.10.1999 say 638 "Trkiye Dnya Yolsuzluk Liginde Dnya Drdncs Oldu" Hrriyet, 30.01.2001 "Zor Dostum Zor" Milliyet 03.02.2000 "Atatrk'n Sylev ve Demeleri" IV. Cilt s. 533 ak. Doan Avcolu "Milli Kurtulu Tarihi", stanbul Matbaas 1974, 3 Cilt, s. 1366 Hrriyet 14.12.1995 Sabah 14.12.1995 a.g.g. 14.12.1995 a.g.g. 14.12.1995 Zafer alayan "Lake'e Ankara'da D Krkl" Cumhuriyet 16.01.1996 "Avrupa lkeleri Trkiye'ye Muhta" Sabah 25.01.1996 "Ekonomik Kriz Yaanacak" Cumhuriyet 02.01.1996 a.g.g. 02.01.1996 a.g.g. 02.01.1996 "Ankara Dou'ya Dnsn" Aze Maran, Cumhuriyet, 23.03.1999 "Trkmenistan'dan Tokat". Cumhuriyet 23.10.2001 "Trkiye'ye Doudan Bakyorlar" Nazire Kalkan, Milliyet 24 03 2000 "in'i hmal Etmek Stratejik Hata" Milliyet 24.03.2000 "Gmrk Birlii'ne Ar Bedel" Cumhuriyet 14.12.1995 "Gmrk Birlii'nde ilk raund Avrupa'nn" Gzc 30.11.1996 "Gmrk Birlii'nde Rzgar Tersten Esti" Nurten Yaln, Cumhuriyet 22.08.1996 "Tarife D Engelleniyoruz" Fatma Koar, Cumhuriyet 15 07 1998 "AB'den Balk Yasa" Hrriyet 26.05 1998 Dnya 18.05.1999 "Tekstil, Pazar Kaybediyor" Cumhuriyet 15.07.1998 "Gmrk Birlii'ne Uyalm 7 Milyar Dolar Alalm" Hrriyet 07.03.2000 "Tarife D Engelleniyoruz" Fatma Koar, Cumhuriyet 15.07.1998 "Hindistan Trkiye'ye Kar" Korkut Boratav, Cumhuriyet, 03.11.1999 "Gmrk Birlii Vergiyi de Vurdu" Trkan Al, Gzc 18.12 1996 "AB Ykmllklerinden Kat" 14.12.1995 Cumhuriyet "GB thalat Patlatt hracat Vurdu" 11.01.1997 Hrriyet DPT, DE, Tablo 3.6 "hracatn thalat Karlama Oran" ve Hrriyet 31.01.2001 a.g.t. ve a.g.g. "GB'nde Kazklandk" Yeni Mesaj 14.01.2001 "Trkiye'nin Tam yeliinin AB Btesine Yapaca Etkiler" Cumhuriyet 09.01.2001 "Gmrk Birlii Beklentileri Boa kt" Cumhuriyet 09.01.1997 "GB Masaya Yatrlmal" Cumhuriyet 09.03.1999 "Gmrk Birlii'nin Siyasal ve Ekonomik Birlii" Prof Dr. Erol Manisal, Balam Yay. 1995. s. 65, 66 "Gmrk Birlii'nin Siyasal ve Ekonomik Bedeli" Prof. Dr. Erol Manisal, Balam Yay. s. 57 "Atatrk'le Bir mr" Sabiha Gken, Altn Kitaplar 1. Bask 1994 s. 166

"Tarihi tiraf, AB: Trkiye'yi Oyalyoruz" Cumhuriyet 12.07.1999 "Helmut Schmidt : 70 Milyon Trk Avrupa'da Dolamamal" Hrriyet 24.04.2000 555 Die Zeit, Aralk 1999, ak. Aydnlk 19.12.1999 Say 648 556 Aydnlk 19.12.1999 Say 648 557 a.g.g. 558 "Kstah Rapor" Milliyet 22.01.2000 559 The Economist 17.12.1999 ak. Aydnlk 26.12.1999 Say 649 560 a.g.g. 561 "Sovyetler Birlii Devlet Arivi-Gizli Belgeler" ak. Aydnlk 07.11.1999 562 Le Figaro 23.12.1999 ak. Aydnlk 26.12.1999 Say 649 563 Cumhuriyet, 07.10.1999 564 "evik Bir ile Trkiye'nin Gelecei" Hrriyet 03.11.1999 565 "AB'ne Tam ye Olmayalm Diyen Askere Rastlamadm" Salim Derviolu, Hrriyet 05.11 1999 566 Uyann Artk" Prof. Dr. etin Yetkin, Gazete Mdafaa-i Hukuk, 15.12.2000 Say 31 567 "adamlarmzn Vize syan" Faruk Eskiolu, Hrriyet, 13.12.1999 568 a.g.g. 569 "Apo Bile Memnun" Hrriyet 13.12.1999 570 The Economist 17.12.1999 ak. Aydnlk 26.12.1999 Say 649 571 "D'Alema Apo'nun Hayat Kurtuldu" Hrriyet 13.12.1999 572 "Bir Yldz Gibi parlad" Fsun Mutluy Sabah Kit. 13 12.1999 573 "Helsinki Uurlu Geliyor" Hrriyet 11 12.1999 574 "PKK Bile Destekledi" Hrriyet 11.12.1999 575 "CNN KRT" Star 15.12.1999 576 "Trban Kovalamacas" Radikal 13.12.1999 577 "Kongrede Apo'ya zgrlk Slogan" Hrriyet 13.12.1999 578 "Krte Eitim Hakk" Hrriyet 13.12.1999 579 "Aznlklardan Korkmayn" Cumhuriyet 10.01.2000 580 a.g.g. 581 "Ilsu Baraj Krt zerkliinin nnde Engel" Aydnlk 19.12.1999 Say 648 582 "MGK Aratrmas : Tarikatlar Yzde 99 AB'ye Evet Diyor" Aydnlk 04.02.2001 583 "Zana Kstekledi" Hrriyet 17.02.2000 584 Cumhuriyet 29.03.2000 585 "lk Temas Kebapda" Hrriyet 18.02.2000 586 Hrriyet 19.02.2000 587 NUTUK 588 "Milli Kurtulu Tarihi" Doan Avcolu, stanbul Basmevi 1974 3. cilt s. 1618 589 "Atatrk'n Sylev Ve Demeleri" 2.Ci!t s. 216, ak Hseyin Cevizolu "Atatrklk", Ufuk Ajans Yaynlar s. 61 590 "Migration of Financial Resources" Dilip K. Das s. 61, ak. Neecan Balkan "Kapitalizm ve Bor Krizi", Balam Yaynlar, 1994, s. 111 553 554

591 592 593 594 595

596 597 598 599 600 601

602 603 604 605 606 607 608 609 610 611 612 613 614 615

616 617 618 619

"Dnya Bankas Raporu" s. 40 ak. a.g.e. s. 111 "Dnya Bankas Raporu" s. 40 ak. a.g.e. s. 111 World Bank 1992 ak. Rence Prendergast-FRANCES Stewart, "Piyasa Gleri ve Kresel Kalknma" Yap Kredi Yaynlar 1995, s. 48-49 Cumhuriyet, 11.02.1999 "Thinking Big as Frontiers Tumble" Umberto Agnelli, The Times Higler Education Supplement s. 25 ak. Lester Thurow "Kran Krana", Afa Yaynlar 1994, s. 83 "European Community and Japan: Countdawn to 1992" Toiro Tanaka, Japon Review of International Affairs, Sonbahar/K 1989: 219 ak. a.g.e. s. 87 "Clinton'n ki Yz" kran Soner, Cumhuriyet 16.01.1999 "Souk Bar" Jeffry E. Garten, Sarmal Yay. s. 127 "KT Gerei ve zelletirme" Prof. Dr. Aslan Baer Kafaolu, Alan Yay. 2. Bask, s. 155 "Souk Bar" Jeffry E. Garten Sarmal Yay. s. 128 "Bonn Is Urged to Sell Assets to Finance Union" The Internasional Herald Tribune 03.10.1990 s. 11 ak. Jeffry E. Garten "Souk Bar", Sarmal Yay. 1994, s. 128 "Kran Krana" Laster Thurow Afa Yay. s. 15 "Kran Krana" Laster Thurow Afa Yay. 280. 1994 s. 15 I.N.S.E.E. (1995) s. 137 Tablo 14.5 "Financial Market Trends" (OECD) ak. Cumhuriyet 29. Mart 1999 "Piyasa Gleri ve Kresel Kalknma" Renee Prendergast-Frances Stewart Yap Kredi Yaynlar, 1995. s. 48 IMF, Economic Outlook. June 1998: OECD, Analytical Databank. OECD, ak. Bildiren Dergisi, Nisan 2001 Say 9 s. 33 "Dairy, Praire" The Economist. 15.11.1986 ak. Trkiye evre Sorunlar Vakf: "Ortak Geleceimiz" Dnya evre ve Kalknma Komisyonu s. 160 "The Economist" 24.08.1991 s. 21 ak. Lester Thurow "Kran Krana", Afa Yaynlar 1994, s. 145 "FBI Yabanc Hisse in Ynetimi Uyard" Cumhuriyet 03 Haziran 1995 Cumhuriyet 03.03.2000 "Meclis'ten Sata Onay" Cumhuriyet 13.05.2001 "IMF : Piyasa Kt Telekom'u Birlikte Gzelletirelim" Hrriyet, 14.02.2001 "Milli Mcadele Hatralar" Ali Fuat Cebesoy Temel Yay. S. 57 ve 66 "Tarihten Sesler" No: 8-9 Austos 1943 s. 8 ak. Tark Zafer Tunaya "Devrim Hareketleri inde Atatrk ve Atatrklk", Arba Yaynlar 3. Bask 1994 s. 103-104 "Atatrkte Konular Ansiklopedisi" Seyfettin Turhan Yap Kredi Yaynlar, kinci Bask 1995, s. 327 Devletilik lkesi" Prof Dr Afet nan Trk Tarih Kurumu Basmevi 1972, s. 31 "1838 Osmanl-ngiliz Ticaret Antlamas : k" Prof. Dr. Cihan Dura, Gazete Mdafaa-i Hukuk Say 37, 02.02.2001 a.g.e. s. 29-34

620 621 622

623 624 625 626 627 628 629 630

631 632 633 634 635 636 637 638 639 640 641 642 643 644

"Ulusal Ekonomiye Dn" Prof.Dr. Michel Chossudovsky, Cumhuriyet 13.12.1998 "When Corporations Rule The World" Davit C.Korten, Kumarian Press, Inc, Berrett-Koehler Publishers, Inc.ISBN 1 - 887208 -01 - 1 s.257 "Karl Marks, His Life and Environment" s. 263, Oxford University Press, saiah Berlin, ak. Selahattin Hilav "Trkiye zerine" Karl Marks, Gerek Yaynevi 1966. s. 11 "Karl Marx ve Trkler" Mahmut Esat Bozkurt, Tan Gazetesi, 26.07.1935 ak. Aydnlk, 22 Temmuz 2001 "Esir Milletlerin Bamszlk Hareketlerine rnek Olduk", Aydnlk, 03.09.2001 "Yine Bir Cumhuriyet ehidi" Orgeneral (E) Kemal Yavuz, Mdafaa-i Hukuk Dergisi, 30.10.1999 Say 15 "Teslim enlii" Prof.Dr. Mmtaz Soysal, Hrriyet, 07.01.2000 "Kreselleme; Glnn Diktatrl" Prof.Dr. Erol Manisal, Cumhuriyet, 13.12.1999 "TSK'dan G.Dou Ata", Cumhuriyet, 31.12.1999 "Atatrk Olmak" Ceyhun Atuf Kansu, Btn Eserleri No: 5 Bilgi Yay. s. 28 "Devletilik lkesi ve Trkiye Cumhuriyeti'nin Birinci Be Yllk Plan" Prof. Dr. Aye Afet nan, ak. Prof. Dr. Feridun Ergin "Atatrk Zamannda Trk Ekonomisi", Yaar Eitim ve Kltr Vakf Yaynlar, s. 9 "Devrim Hareketleri inde Atatrk ve Atatrklk" Prof. Dr. Tark Zafer Tunaya, Arba Yaynlar 61 nc Bask 1994, s. 107 "Eskiehir zmit Konumalar", Kaynak Yay. , s. 67 "Atatrk'n Sylev ve Demeleri", nklap Tarihi Enstits yaynlar, 1954, 3.Cilt, s. 5 "Atatrkle Bir mr, Sabiha Gken, Altn Kitaplar, s. 159-160 "Milli Kurtulu Tarihi" Doan Avcolu, stanbul Matbaas, 1974, 3 cilt s. 1624 "Papa Eftim'in Muhtralar ve Bamsz Trk Ortadoks Patrikhanesi", Turan Yay. 1997, s. 13 a.g.e. s. 21-25 "Milli Kurtulu Tarihi" Doan Avcolu, stanbul Matbaas, 1974, 3. cilt, s. 1624 "O Savc Gzden Geirilmeli", Hrriyet, 12.11.2001 "Yeniden Mdafaa-i Hukuk Dergisi", 01.06.2001, say 34-3, s. 97 "OECD'ye Gre Memur Saymz Fazla Deil", Hrriyet, 12 11 2001 a.g.g. 12.11.2001 "Savc'dan Ata'ya ikayet", Cumhuriyet, 12.11.2001 "Militan Demokrasi" Vural Sava, Bilgi Yaynevi, 13. Bask 2001, s. 14