Is Yaltm

2011

Prof. Dr. T. Hikmet KARAKO Mak. Mh. Orhan TURAN Y. Mimar Ecvet BNYILDIZ Mak. Mh. Elif YILDIRIM

s yaltm

2011, Rota Yayn Yapm Tantm Tic. Ltd. ti. ISBN: 978-605-4015-12-2 1. Bask: Mart 2011 Her hakk sakldr. Bu kitabn hibir ksm Rota Yayn Yap.Tan.Tic.Ltd.ti. yazl izni olmakszn elektronik veya mekanik, fotokopi, kayt ya da herhangi bir bilgi saklama, eriim sistemi de dahil olmak zere herhangi bir ekilde oaltlamaz. Kapak ve Tasarm: Pnar Yldz Kapakta Kullanlan Karikatr: ZODER Karikatr Yarmas 2006 Yaltmn Gnlk Hayatmza Etkileri izer: Faruk Soyarat Yapm Rota Yayn Yapm Tantm Tic. Ltd. ti. Prof. N. Mazhar kten Sok. No.1 Rota Binas 34360 ili-stanbul Tel: (0 212) 224 01 44 Faks: (0 212) 233 72 43 E-Posta: rota@rotayayin.com.tr. http:// www.rotaline.com Bask ve Cilt Tor Ofset San. ve Tic. Ltd. ti. Hadmky Yolu Akaburgaz Mahallesi 4. Blge 9 Cadde 116. Sokak No: 2 (Trk Telekom Binas Arkas) Esenyurt-stanbul Tel: (0 212) 886 34 74 (Pbx) Fax: (0 212) 886 34 80 E-Posta: tor@torofset.com.tr

ii

nsz

NSZ
Binalarda ve Tesisatta Is Yaltm Kitab, iki yllk bir alma sreci sonunda Eyll 1999da baslarak sektrn hizmetine sunuldu. Aradan on yl getikten sonra 2009 ylnda sektrn ihtiyac ve bu konuda gelen talepler dikkate alnarak kitabn tekrar gzden geirilip yazlmasna karar verildi. Kitabn ierii tekrar gzden geirildi. blm olarak planlanan kitap yeni baskda yedi blm olarak oluturuldu. Enerji, evre, kresel snma ve yeni teknolojiler dikkate alnarak drt blm eklendi: Enerji ve Yaltm sektr Yaltmda Yeni Teknolojiler Uygulama nerileri Sk Sorulan Sorular nceki kitabn ieriinin tamamen yenilenmesi ve eklenen drt blm de dikkate alnarak kitabn ad deitirilmi, IY Is Yaltm olarak belirlenmitir. Kitap kapa ve blm balarnda, yaltmn nemini vurgulayan karikatrler kullanlmtr. Karikatrler; ZODER tarafndan 2006 ylnda yaplan karikatr yarmas sonucunda kitap haline getirilen karikatrlerden seilmitir. Teknik kurallara tamamen uygun olarak yaplan YALITIM veya daha yaygn deyimiyle zolasyon uygulamalarna lkemizde bat lkelerine oranla olduka gecikmeli bir ekilde balanmtr. lkemizde yaltm konusunda bir hayli ilerleme salanmsa da uygulama miktar asndan yine de istenen dzeye ulalamamtr. Ancak globallemenin doal bir sonucu olarak an ksa srede kapatlabilecei dnlmektedir. Buna karlk lkemizde retilen veya ithalat yoluyla pazarda bulunan yaltm malzemelerinin eitlilii asndan a yakaladmz sylenebilir. Gerekten, bugn lke pazarnda hemen hemen her eit yaltm malzemesini, gayet kaliteli olarak bulmak mmkndr. Geen ksa sre ierisinde yaltm bir sektr olmu, onlarca retim tesisi, yzlerce ticarethane ve uygulayc firma ortaya kmtr. Yaltm sektr iinde yer alan s yaltm alt sektr yle bir sektrdr ki faydalarndan sadece sektrde alanlar deil ayn zamanda yaltm yaptranlar ile devlet de yararlanmaktadr. Bu yararlanmann nasl olduunu dier sayfalarda bulacaksnz. Kendi dilimizde yazlm bavuru kitaplarnn saysnn azl yaltm sektr iin byk bir boluktu. Bu boluu doldurabilmek amacyla s yaltm konusunda ierii tamamen yenilenmi bu kitab oluturduk. Kitap zerinde alrken eitli dillerde yazlm yzlerce bror, makele, kitap ve dkman taradk. Farkl zamanlarda eitli ehirlerde bir araya gelerek altk. Uzun bir alma maratonu sonunda da kitabmz tamamladk. Prova basklarnn birka kez dzeltilmesine ramen yine de gzden kaan yanllklar olabilir. Olas yanllklar iin imdiden zr dileriz. Bu konuda yazlm en geni kapsaml ilk Trke eser olarak bu kitabn Trk mimar ve mhendislere yararl olacana, ayn ekilde lkemizin enerji politikalarn ynlendiren kamu grevlileri ile politikaclara da, enerji ve s tasarrufunun yeni enerji santralleri kurmak kadar nemli olduu hususunda yeterli bilgiyi vereceine inanyoruz. Prof. Dr. T. Hikmet Karako Mak. Mh. Orhan Turan Yk. Mim. Ecvet Binyldz Mak. Mh. Elif Yldrm

iii

s yaltm

SUNU
Enerji alannda nemli aratrmalara imza atan tm uluslararas kurulular ve ok uluslu irketler, 2030 ylnda, 2005 ylna gre dnya ekonomisinde enerji ihtiyacnn yzde 35 ile 45 aras bir oranda artaca grne iaret etmekteler. Bunun anlam, her yl ortalama yzde 1,6lk bir enerji ihtiyac art anlamna gelmekte. Ancak, esas sknt, bu orann te birinin kmrden karlanmasna ynelik beklenti ile karmza kyor. Peki, niye kmr? nk, lkeler ncelikle, artan kresel rekabet basks ve kresel siyasi dengelere bal olarak, dnya enerji oyununda, baka bir lkenin salad enerji imkann baml olmak istememekteler. G-20 Grubuna dahil 11 gelimekte olan ekonominin gelecee ynelik enerji ihtiyalar, kmre bamlln daha da artacana iaret etmektedir. Senaryolar evre felaketine iaret etmektedir Uluslararas Enerji Ajansnn verileri, 2000-2007 dneminde, birincil enerji talebi iin gerekli olan enerji kaynaklar ierisinde ortalama yzde 4,8lik artla kmrn ilk srada yer aldn gsteriyor. Doalgaz talebindeki art yzde 2,6lk, yenilenebilir enerji talebindeki art yzde 2,2lik, petrol talebindeki art yzde 1,6lk ve nihayet nkleer enerji talebindeki art da yzde 0,8lik bir art yakalam durumda. Uluslararas Enerji Ajansnn referans senaryosuna gre, 20062030 dneminde, OECD D lkelerde birincil enerji talebi iin gerekli olan enerji kaynaklar ierisinde kmr talebinin paynn tek bana yzde 40 olmas beklenmektedir. Oysa, ayn dnemde OECD yesi lkelerde kmr talebinin pay yzde 10un dahi altnda olacak. Yine ayn dnemde, petrol talebindeki artn yzde 43nn inden, yzde 20sinin ise Hindistan ve Orta Dou lkelerinden kaynaklanmas beklenmektedir. Sz konusu referans senaryo dorultusunda, fosil yaktlara bamllk devam ederken, bugnden 2030 ylna kadar, karbon emisyonundaki artn yzde 97si OECD D lkelerden kaynaklanacak. in, Hindistan ve Orta Dou bu artn yzde 75inin gerekesini oluturacak. Bu tablonun neden olabilecei evre felaketi anlamna gelebilecek kimi senaryolarda, Hollandann sular altnda kalmas ve/veya Gulf Stream scak su akntsnn Atlantik Okyanusundaki tuz orannn deimesine bal olarak durmasyla, ngiltere ile skandinav lkelerinin ksmi buz ana girmelerine uzanan bir dizi doal felaket tanmlanyor. Kresel bar ve enerji dengesi Kresel ekonomik kriz, hi phesiz, 2007 yl sonbaharnda gerekletirilen geleneksel Dnya Bankas-IMF toplants iin yaynlanan Dnya Ekonomik Grnm Raporunda ilk kez bahsi geen ayrma (dicoupling) szcnn perinlendii bir sreci de tetikledi. 2006 ylndan balayarak, dnya ekonomileriyle gerekletirdikleri uluslararas ekonomik ilikiler ierisinde, kendi aralarndaki ekonomik aktivite orann yzde 33e karan ve 2006-2008 dneminde aralarndaki ikili ticari anlamalar (bilateral aggrements) 2,5 kat artrmay baaran Gelimekte Olan Asya Ekonomileri, bata ABD olmak zere, Batl lkelerin ithalat taleplerine ynelik bamllklarn belirli lde azalttlar. Bunun doal sonucu olarak, Batl ekonomiler kresel kriz nedeniyle tarihi bir daralma yaarlarken ve kamu mdahalesi ile ar bir resesyona girmekten zar zor kurtulurken, in ve Hindistan gibi ekonomilerin bir eyreklik tkezlenme sonrasnda, byme trendine hzla geri dndklerini, Latin Amerika corafyasnda Brezilyann benzer sinyaller verdiine ahit olduk. Bu tablo, ilgili lkelerin IMF, Dnya Bankas gibi uluslararas kurulular nezdindeki arlklarn artrmalar ynndeki talepleri gndeme getirirken, G-20 oluumunun nemini de bir kat daha perinledi. Nitekim, 23-24 Eylldeki Pittsburghdaki G-20 Liderler Zirvesi ile 6-7 Ekim tarihlerindeki Dnya Bankas-IMF stanbul Zirvesinde G-7 ve G-8in tasfiyesine ynelik kararlar ne kt. Fosil yakt bazl kresel enerji rekabeti sonlandrlmaldr Ancak, G-20 yesi 11 gelimekte olan ekonominin dnya ekonomisi ve siyasetindeki arlklar artm olsa da, gerek sz konusu 11 lke arasnda ve genel anlamda dnya siyasetinde kalc dostluu, gveni, kresel bar perinleyecek admlarn atlmasna ynelik sre ok yava ilerliyor. Bu nedenle, bata in ve Hindistan olmak zere, nde gelen gelimekte olan ekonomiler, Rusya gibi ncelikli enerji salaycs lkelere karlksz gvenmeye, snrl sayda lkeye enerji ihtiyacnda baml olmaya kendilerini hazr hissetmiyorlar. Blge siyasetinde gcn kaybetmek istemeyen ran gibi

iv

Sunu

lkelerin nkleer enerji alanna ynelik araylar ise, hem blge lkelerini, hem de genel anlamda uluslararas siyaseti megul ediyor ve yeni gerginlik balklar olarak karmza kyor. Hindistan ve in gibi ekonomilere, youn kmr kullanmn azaltmak amacyla, barl amalarla ve enerji ihtiyacna ynelik olarak nkleer enerji kullanmnda teknolojik ve finansal destek verilmesi ise, rann ayn gerekelerle nkleer enerji almas yapmakta olduu ve bu abalarnn engellenmesinin ifte standart olduu iddialar ile birlikte farkl bir boyut kazanyor. Bu durumda, uluslararas siyaset asndan, kresel bir bar ortamnn tesisi, nkleer enerjinin sadece barl amalar iin kullanlmas hususunda kresel bir mutabakat kritik nemde. Ancak, daha da kritik bir konu bal olarak, nde gelen gelimekte olan ekonomilerin, ulam ve elektrik enerji retiminde yenilenebilir enerjiye arlk vermeleri ve tat aralarnda fosil bazl yaktlar yerine, yeni enerji trevlerini kullanmaya ikna edilmeleri gerekecek. rnein otomobillerde hibrid teknolojisinin gelimesinin 50 milyar dolarlk bir pil endstrisi yarataca dahi ifade ediliyor. Is yaltm ve enerji tasarrufu kritik nemdedir Kresel barn tesisi ve ekolojik dengenin korunmas adna, dnya ekonomisinin fosil yakt bazl kresel enerji rekabetinden kurtarlmas gerekmektedir. Otomotiv endstrisinde, motor teknolojisindeki devrimsel admlar ve elektrik enerji retiminde dk teknolojiye dayal retimin terk edilmesi sreci, hi phesiz fosil yakt bazl enerji kayna reticisi ve ihracats lkeler iin memnuniyetsizlik yaratacaktr. Suudi Arabistan, Rusya, ran, Brezilya, Venezella ve benzeri fosil yakt reticisi ve ihracats lkeler asndan, 2020 sonrasnda enerji alanndaki devrimsel admlar yeni tartmalar, kresel enerji oyununda yeni dengeleri beraberinde getirebilir. Bu noktada, nkleer enerji alannda, daha gvenilir ve daha etkin teknoloji retme becerisi olan, yenilebilir enerji alannda teknoloji becerisini glendiren lkeler, kresel enerji oyununun giderek glenen aktrleri olarak, yeni dengelerin olumasna sebep tekil edeceklerdir. zellikle, nkleer enerji kullanmnda, uranyum zenginletirme teknolojisini gelitirme becerisi olan lkeler, nkleer enerjinin barl amalarla kullanm asndan, kendi hakimiyetlerinde bir oligopol piyasas olumasna gayret sarf edeceklerdir. nmzdeki 20 yllk dnemde, kresel enerji rekabetinde, yeni teknolojileri, yenilenebilir enerji modellerini ve zellikle enerji kaynaklarnn en verimli ekilde birincil enerjiye dnmesini salayacak teknolojiyi reten ve hakimiyet oluturan lkeler, kresel enerji dengelerini de yeniden belirleyecekler. Bu srete, ABD, Fransa, Almanya ve ngiltere arasnda kyasya bir rekabete ahit olacaz. in, Brezilya, Hindistan ve Rusya da srasyla bu srece dahil olmaya alacaklardr. Trkiye, in ve Hindistan gibi, enerji alannda da bamll yksek olan ekonomilerde ise, enerji tasarrufu ve s yaltm birka kat nem kazanacaktr. En ucuz enerji, tasarruf edilendir gereinden hareket ile, Trk inaat sektrne nemli grevler dmektedir. Hkmetlerin ve ekonomi ynetiminin enerji tasarrufu ve yaltm konularna gereken nemi vermemeleri halinde, bugn 40 milyar dolarlar dzeyine ulaan enerji ithalat faturasnn, gelecekte ikiye katlanmas dahi kanlmaz olabilir. Bu nedenle, Trkiyenin inaat sektrnde, binalarn inaat kalitesine ve nde gelen ekonomilerde binalarda s yaltm iin zorunlu klnan standartlar uygulamaya geirmemesi durumunda, ihracatta byk bir mcadele ortaya koyarak elde ettiimiz tm katma deeri ar bir enerji ithalat faturas ile yeniden yurtdna aktarm olacaz. Ekonomi ynetimi iin, hem enerji tasarrufunu artracak nlemler, hem de kaliteli inaat malzemesi kullanm iin, bir yandan merdiven alt retimi engelleyici dzenlemelerin yan sra, inaat malzemelerinde uygulanan yksek vergi oranlarn makul dzeye indirmek doru bir strateji oluturacaktr. Son bir nokta olarak, kresel rekabette, yksek enerji kullanan sektrlerde younlaan, dk enerji kullanan, buna karlk yksek katma deer reten sektrlere geite, finansman, insan kayna ve strateji oluturma, politika oluturma konusunda zorluklar yaayan lkeler ise, geri planda kalmaya, evre kirlilii asndan, dnya ekonomisinin pl olma gibi ciddi bir tehlikeyle kar karya kalacaklar. Bu nedenle, Trkiyenin bu temel senaryolar dikkate alarak, gelecein enerji savanda hangi lkelerle birlikte strateji oluturmas gerektiini iyi tespit etmesi gerekecek. Prof Dr. Kerem Alkin

s yaltm

vi

Teekkr

TEEKKR
IY Is Yaltm Kitabnn bu ekilde oluturulmasnda emei ve katks geenlere teekkr etmeyi bir bor biliyoruz.

IY Is Yaltm Kitabnda zellikle Enerji ve Yaltm Sektr blmnn oluturulmasnda Yksek Mimar Neslihan Aye Engin ve Fatih Tuncann nemli katk ve emekleri gemitir. Kendilerine bu katklarndan dolay teekkr ediyoruz.

Kitabn dzeltme ve kontrollerinde, kitab defalarca batan sona gzden geirerek titiz ve zverili almalar nedeniyle Sayn Erkan Ormana ve inaat sektr ile ilgili gncel verilere ulamamz konusunda bizlere destek veren Sayn Onur Tayuya teekkr ediyoruz. Kitabn dzenlenmesinde ve kontrollerinde emei geen Sayn Ali Trkere, Sayn Mge Gneye ve Sayn Burcu Karalya teekkr ediyoruz. Nihayet kitabn ajans ortamnda dzenlenmesinde defalarca yaptmz deiiklikleri anlayla karlayarak yardmc olan Sayn Gaye Bilim ve Sayn Hande Akkaa teekkr ederiz. Ayrca Is Yaltm Kitabnda kullanlan karikatrler iin ZODERe de ok teekkr ederiz.

Prof. Dr. T. Hikmet Karako Mak. Mh. Orhan Turan Yk. Mim. Ecvet Binyldz Mak. Mh. Elif Yldrm

vii

s yaltm

NSZ...................................................................................................................................................................................iii SUNU...................................................................................................................................................................................iv TEEKKR ............................................................................................................................................................................vii NDEKLER........................................................................................................................................................................viii EKLLER DZN...................................................................................................................................................................xii ZELGELER DZN...............................................................................................................................................................xx 1. ENERJ VE YALITIM SEKTR 1.1 DNYADA ENERJNN YER .............................................................................................................................................3 1.1.1 Dnya Fosil Yakt Rezervleri ve Dalm ..............................................................................................................3 1.1.2 Dnya Fosil Yakt retimi ve Tketimi..................................................................................................................6 1.1.3 Dnya Fosil Yakt thalat ve hracat...................................................................................................................14 1.1.4 Dnya Enerji Politikalar .....................................................................................................................................15 1.2 TRKYEDE ENERJNN YER.........................................................................................................................................18 1.2.1 Trkiyede Enerji Kaynak Paylar.........................................................................................................................18 1.2.2 Trkiyede Enerji retimi ve Tketimi .................................................................................................................19 1.2.3 Trkiyede Enerji thalat ve hracat ....................................................................................................................22 1.2.4 Trkiyede Enerji Politikas .................................................................................................................................24 1.2.5 Trkiyenin Enerji Sorunlar ve zm nerileri.................................................................................................25 1.3 KRESEL ISINMA VE KLM DEKL......................................................................................................................30 1.3.1 Kresel Isnmann Nedenleri...............................................................................................................................30 1.3.2 Dnyann Isnma Tarihesi ve Kresel Isnmann Sonular ...............................................................................34 1.3.3 Dnya Gndeminde Kresel Isnma....................................................................................................................35 1.3.4 Kresel Isnma ve Yaltm ...................................................................................................................................39 1.4 NAAT SEKTR ..........................................................................................................................................................58 1.4.1 Dnyada naat Sektr......................................................................................................................................58 1.4.2 Trkiyede naat Sektr....................................................................................................................................60 1.4.2.1. Trkiyede inaat sektrnn tarihesi ............................................................................................................60 1.4.2.2 Trkiyede inaat sektrnn geliimi..............................................................................................................61 1.4.2.3 naat sektrnn GSYH iindeki pay .............................................................................................................62 1.4.2.4 naat sektrnn dier sektrlerle karlatrmal geliimi..............................................................................65 1.5 TRKYE VE DNYADA YALITIM SEKTR ..................................................................................................................66 1.5.1 Dnyada Yaltmn Tarihesi ...............................................................................................................................66 1.5.2 Dnyada Yaltm Sektr ....................................................................................................................................67 1.5.3 Trkiyede Yaltm Sektr ..................................................................................................................................69 1.5.4 Trkiyede Yaltm Sektrnn Gelecei .............................................................................................................70 2. ISI YALITIMINA GR 2.1 ISI YALITIMI VE ENERJ TASARRUFUNUN NEM ........................................................................................................75 2.2 ENERJ TASARRUFU KONUSUNDAK NERLER...........................................................................................................78 2.2.1 Enerji Tasarruf Politikas le lgili Genel neriler................................................................................................78 2.2.2 Binalarda Enerji Tasarrufu le lgili neriler........................................................................................................78 2.2.3 Sanayide Enerji Tasarrufu le lgili neriler ........................................................................................................79 2.3 TRKYEDE ISI YALITIMINA NEDEN YETERNCE NEM VERLMYOR?.......................................................................81 2.4 ETKN BR ENERJ TASARRUFU N LKEMZDE NELER YAPILABLR? .....................................................................82 2.5 BNALARDA ISI YALITIM KURALLARI (TS 825) LE LGL MEVZUAT...........................................................................82 2.6 ISI YALITIMI LE LGL BALICA TERMLER .................................................................................................................83 2.6.1 Is letim Katsays ().........................................................................................................................................83 2.6.2 Isl Geirgenlik () .............................................................................................................................................83 2.6.3 Is Geirgenlik Direnci (1/) ..............................................................................................................................83

viii

indekiler

2.6.4 Is Geirme Katsays (U) ....................................................................................................................................83 2.6.5 Is Geirme Direnci (1/U)....................................................................................................................................84 2.6.6 Yzeysel Is Tanm Katsays () ......................................................................................................................84 2.6.7 Yzeysel Is Tanm Direnci (1/) .....................................................................................................................84 2.6.8 Bal Nem ().....................................................................................................................................................84 2.7 ISI YALITIM MALZEMELER VE ZELLKLER................................................................................................................85 2.7.1 Is Yaltm Malzemesinden stenen Balca zellikler..........................................................................................85 2.7.2 Is Yaltm Malzemesi eitleri ...........................................................................................................................89 2.7.2.1 Camyn .........................................................................................................................................................90 2.7.2.2 Tayn...........................................................................................................................................................94 2.7.2.3 Seramik Yn..................................................................................................................................................98 2.7.2.4 Koyun Yn...................................................................................................................................................100 2.7.2.5 Genletirilmi Polistren (EPS) .......................................................................................................................101 2.7.2.6 Ekstrude Polistren (XPS) ...............................................................................................................................105 2.7.2.7 Poliretan Kpk...........................................................................................................................................107 2.7.2.8 Elastomerik Kauuk Kp..........................................................................................................................110 2.7.2.9 Polietilen Kpk ............................................................................................................................................114 2.7.2.10 Fenol Kp..............................................................................................................................................118 2.7.2.11 Melamin Kp.........................................................................................................................................121 2.7.2.12 Poliizosiyonrat Kpk................................................................................................................................123 2.7.2.13 PVC Kpk..................................................................................................................................................125 2.7.2.14 Cam Kp ...............................................................................................................................................127 2.7.2.15 Kalsiyum Silikat...........................................................................................................................................129 2.7.2.16 Ahap Rendeli Levha ...................................................................................................................................131 2.7.2.17 Genletirilmi Perlit.....................................................................................................................................132 2.7.2.18 Doal Mantar...............................................................................................................................................134 2.7.2.19 Vermikulit ....................................................................................................................................................136 3. BNALARDA ISI YALITIMI 3.1 BNALARDA ISI YALITIMININ NEM ..........................................................................................................................141 3.2 ISI YALITIMININ BOYUTU......................................................................................................................................142 3.2.1 Enerji Tasarruf Politikas le lgili Genel neriler..............................................................................................142 3.2.2 Is Yaltmnn Hava Kirliliine Etkisi.................................................................................................................143 3.2.3 Isl Konfor.........................................................................................................................................................143 3.3 BNALARDA ISI YALITIMI YAPILABLECEK YERLER....................................................................................................150 3.3.1 atlarda Yaltm Uygulamalar .........................................................................................................................151 3.3.1.1 Teras atlar ..................................................................................................................................................151 3.3.1.2 Eimli atlar.................................................................................................................................................156 3.3.2 D Duvarlarda Yaltm Uygulamalar ................................................................................................................161 3.3.2.1 D Duvarlarn Dtan Yaltm........................................................................................................................161 3.3.2.2 D Duvarlarn ten Yaltm ..........................................................................................................................167 3.3.2.3 Sandvi Duvar Uygulamas............................................................................................................................167 3.3.2.4 XPS ile Yaplan D Cephe Is Yaltm Sistemlerinde Dikkat Edilmesi Gereken Detaylar................................169 3.3.3 Demelerde Yaltm Uygulamalar...................................................................................................................172 3.3.4 Pencere ve Caml D Kaplarda Yaltm Uygulamalar......................................................................................174 3.3.5 Radyatr Arkas Yaltm....................................................................................................................................175 3.4 DUVARLARDA ISI KAYBI HESABI ................................................................................................................................176 3.5 YALITIMLI VE YALITIMSIZ BR DUVARDA ISI KAYBI ..................................................................................................178 3.5.1 Yaltmsz Duvar................................................................................................................................................178 3.5.2 Yaltml Duvar..................................................................................................................................................180

ix

s yaltm

3.6 BNALARDA ISISAL YAPI FZ PROBLEMLER VE ZM NERLER ....................................................................184 3.6.1 Duvarlarda Terleme ve Terlemenin Kontrol.....................................................................................................184 3.6.2 Duvarlarda Su Buhar Difzyonu.......................................................................................................................185 4. TESSAT YALITIMI 4.1 TESSATTA ISI YALITIMININ NEM............................................................................................................................197 4.2 TESSAT YALITIMINDA KULLANILAN MALZEMELERDEN STENLEN ZELLKLER ...................................................198 4.3 TESSATTA ISI YALITIMI YAPILABLECEK YERLER .....................................................................................................202 4.3.1 Borularda Yaltm..............................................................................................................................................202 4.3.1.1 Souk Su Borularnn Yaltm .......................................................................................................................202 4.3.1.2 Scak Su ve Kalorifer Borularnn Yaltm ......................................................................................................205 4.3.1.3 Buhar, Kzgn Su vs. Borularnn Yaltm.......................................................................................................207 4.3.2 Vana ve Armatrlerde Yaltm ..........................................................................................................................208 4.3.2.1 Istma Sistemlerinde Yaltm Olmaynn Ortaya kard Sorunlar..............................................................208 4.3.2.2 Soutma Sistemlerinde Yaltm Olmaynn Ortaya kard Sorunlar .........................................................209 4.3.2.3 Vana Ceketi Uygulamas................................................................................................................................209 4.3.3 Klima Kanallarnda Is Yaltm..........................................................................................................................212 4.3.3.1 Is Yaltm......................................................................................................................................................212 4.3.3.2 Youmaya Kar Yaltm...............................................................................................................................212 4.3.3.3 Ses Yaltm ...................................................................................................................................................212 4.3.4 Endstriyel Ekipmanlarn Yaltm .....................................................................................................................215 4.4 TESSATTA YOUMA VE SONULARI ......................................................................................................................217 4.4.1 Youma .........................................................................................................................................................217 4.4.2 Youmann Parametreleri ..............................................................................................................................217 4.4.3 Youma Nasl Oluur?....................................................................................................................................217 4.4.4 Youmann Sonular .....................................................................................................................................217 4.4.5 Youma Hangi Koullarda ve Nerede Meydana Gelir?....................................................................................218 4.4.6 Youmaya Kar Alnacak nlemler ve zm nerileri.................................................................................220 4.5 TESSAT YALITIMINDA GRLEN HATALAR VE ZM NERLER.........................................................................221 4.5.1 Akkan Scaklna Gre Malzeme Seilmesi...................................................................................................221 4.5.2 Boru, Klima Kanal, Armatr vs. de Youmay nlemek in Gerekli Yaltm Kalnlnn Olmamas veya Yanl Malzeme Seilmesi........................................................................................................................221 4.5.3 Boru veya Armatrlerde Donmaya Kar Gerekli Is Yaltm Kalnlnn Dikkate Alnmamas veya Hi Is Yaltm Yaplmamas.............................................................................................................................222 4.5.4 Support ve Boru Geilerinde Titreim ve Is Kprlerine Dikkat Edilmemesi..................................................222 4.5.5 Beton, Toprak erisinde Kalan Scak-Souk Su Borularnn Yaltmna Dikkat Edilmemesi veya Yaltm Yaplmamas ....................................................................................222 4.5.6 Tesisatta Is ve Ses Kprlerinin nlenmesi in Gerekli Tedbirlerin Alnmamas ............................................222 4.5.7 Vana ve Armatrlerin Yaltmna nem Verilmemesi ........................................................................................222 4.5.8 Bir Boru Tesisatndaki Elemanlara Bal Olarak Ek Is Kayplar........................................................................223 4.5.8.1 Vanalar ve Srgl Valfler.............................................................................................................................223 4.5.8.2 Flan eitleri ...............................................................................................................................................223 4.5.8.3 Boru Kelepeleri ............................................................................................................................................223 4.5.8.4 Metal Boru, Klf in Destekler ......................................................................................................................223 4.5.9 Klima Kanallarnn Akustik Yaltmnn Yaplmamas veya Yanl Malzeme Seilmesi ......................................224 4.5.10 Cihazlarn Titreimi in Gerekli nlemlerin Alnmamas................................................................................225 4.5.11 Klima Kanallarnn ve Dier Tesisatn Yangn Yaltmna Dikkat Edilmemesi ..................................................226

indekiler

5. YALITIMDA YEN TEKNOLOJLER 5.1 NANOTEKNOLOJ .........................................................................................................................................................229 5.1.1 Nanoteknolojinin Tarihi ...................................................................................................................................230 5.1.2 Dnyada ve Trkiyede Nanoteknoloji...............................................................................................................231 5.1.3 Nanoteknolojiyi Elde Etme Yntemleri..............................................................................................................232 5.1.4 Nanoteknolojinin Avantajlar.............................................................................................................................232 5.1.5 Nanoteknolojinin Kullanm Alanlar ..................................................................................................................233 5.2 AEROJELLER ................................................................................................................................................................234 5.2.1 Aerojel Nedir? ..................................................................................................................................................234 5.2.2 Aerojelin Fiziksel zellikleri..............................................................................................................................234 5.2.3 Aerojeller le Is Yaltm....................................................................................................................................235 5.3 JEL-BOYALAR ..............................................................................................................................................................238 5.3.1 Jel-Boyalarn Is Yaltm zellii ......................................................................................................................238 5.3.2 Jel-Boyalarn zellikleri....................................................................................................................................238 5.3.3 Jel-Boyalarn Kullanm Alanlar ........................................................................................................................239 6. UYGULAMA NERLER 6.1 BNALARDA ISI YALITIM UYGULAMA NERLER.......................................................................................................243 6.2 TESSATTA ISI YALITIM UYGULAMA NERLER........................................................................................................247 6.2.1 Denmi Tesisatn Yaltm in Uygulama nerileri .......................................................................................247 6.2.2 Dz Borularn Yaltm in Uygulama nerileri ................................................................................................248 6.2.3 Klima Kanallarnn Yaltm in Uygulama nerileri .........................................................................................249 7. SIK SORULAN SORULAR 7.1 EN OK MERAK EDLENLER........................................................................................................................................253 7.2 DORU BLNEN YANLILAR.......................................................................................................................................256 EKLER EK 1 SEKTR KURULULARI ............................................................................................................................................261 EK 2A TEKNK ARTNAMELER...........................................................................................................................................263 EK 2B TEKNK SPESFKASYONLAR ..................................................................................................................................271 EK 3 TS 825 BNALARDA ISI YALITIMI KURALLARI, MAYIS 2008....................................................................................329 EK 4 BNALARDA ISI YALITIM YNETMEL ...................................................................................................................413 KAYNAKLAR.....................................................................................................................................................................448

xi

s yaltm

ekiller Dizini
1. Blm ekil 1.1 ekil 1.2 ekil 1.3 ekil 1.4 ekil 1.5 ekil 1.6 ekil 1.7 ekil 1.8 ekil 1.9 ekil 1.10 ekil 1.11 ekil 1.12 ekil 1.13 ekil 1.14 ekil 1.15 ekil 1.16 ekil 1.17 ekil 1.18 ekil 1.19 ekil 1.20 ekil 1.21 ekil 1.22 ekil 1.23 ekil 1.24 ekil 1.25 ekil 1.26 ekil 1.27 ekil 1.28 ekil 1.29 ekil 1.30

Dnya Petrol Rezervleri Dalm ..........................................................................................................4 Dnya Doalgaz Rezervleri Dalm......................................................................................................5 Dnya Ta Kmr Rezervleri Dalm ................................................................................................5 Dnya Linyit Rezervleri Dalm ..........................................................................................................5 Baz lkelerin Petrol retimleri ............................................................................................................7 Dnya Petrol retim Dalm ..............................................................................................................7 Baz lkelerin Petrol Tketimleri ..........................................................................................................8 Dnya Petrol Tketim Dalm..............................................................................................................8 Baz lkelerin Doalgaz retimleri ........................................................................................................9 Dnya Doalgaz retim Dalm ........................................................................................................9 Baz lkelerin Doalgaz Tketimleri ......................................................................................................10 Dnya Doalgaz Tketim Dalm ........................................................................................................10 Baz lkelerin Kmr retimleri ..........................................................................................................11 Dnya Kmr retim Dalm ..............................................................................................................11 Baz lkelerin Kmr Tketimleri ........................................................................................................12 Dnya Kmr Tketim Dalm ............................................................................................................12 Dnya Fosil Yakt retim ve Tketiminin Blgelere Gre Dalm ........................................................13 ABDnin Enerji Younluundaki Azalma ................................................................................................16 Kaynaklar Baznda Dnya Birincil Enerji Talebi ....................................................................................17 Birincil Enerji Tketiminin Kaynaklar Baznda Dalm..........................................................................21 1970-2005 Trkiye Genel Enerji Tketimi ............................................................................................21 Sektrlere Gre Birincil Enerji Tketimi Tahmini (Milyon TEP; %) ......................................................21 Enerji Arz ve Talebinin Geliimi ............................................................................................................22 Talebin Yerli retimle Karlanma Oranlar (TYKO) (%) ....................................................................23 Kii Bana Net Elektrik Tketimi (KWh/kii) ........................................................................................28 Sera Gazlarnn Kresel Isnmaya Etkilerinin ematik Aklanmas ......................................................30 Atmosfere Atlan Gazlar ........................................................................................................................32 2004 Ylnda Dnyada nsan Kkenli Sera Gazlarnn Dalm ............................................................33 Trkiyede Sera Gazlarnn Yllara Gre Dalm ..................................................................................33 450.000 Yl ncesinden Gnmze Atmosferdeki CO2 Miktar ve Antartika Yzey Scakl Deiimi ........................................................................................................34

ekil 1.31 Kuzey Kutbu Yaknlarndaki Blomstrandbreen Buzulunun 1918 ve 2002 Ylndaki Durumlar..............35 ekil 1.32 2004 Yl Sera Gaz Salnmlarnn Dnyadaki Sektrel Dalm ..........................................................39 ekil 1.33 1990 ve 2004 Yllar Sera Gaz Salnmlarnn Trkiyedeki Sektrel Dalm ......................................40 ekil 1.34 Binalarda Is Kayplarnn Dalm ........................................................................................................42 ekil 1.35 Souk klim D Duvar Is Yaltmnda U Deeri ve Karbondioksit Salnmnn Malzeme Kalnl ile Deiimi...............................................................................................................43

xii

ekiller Dizini

ekil 1.36 Souk klim D Duvar Is Yaltmn Maliyetlerinin Malzeme Kalnl ile Deiimi ................................43 ekil 1.37 Orta klim D Duvar Is Yaltmnda U Deeri ve Karbondioksit Salnmnn Malzeme Kalnl ile Deiimi ..............................................................................................................44 ekil 1.38 Orta klim D Duvar Is Yaltmn Maliyetlerinin Malzeme Kalnl ile Deiimi ..................................44 ekil 1.39 Scak klim D Duvar Is Yaltmnda U Deeri ve Karbondioksit Salnmnn Malzeme Kalnl le Deiimi ..............................................................................................................45 ekil 1.40 Scak klim D Duvar Is Yaltmn Maliyetlerinin Malzeme Kalnl le Deiimi ................................45 ekil 1.41 Orta klim Duvar Is Yaltmnda U Deeri ve Karbondioksit Salnmnn Malzeme Kalnl le Deiimi ..........................................................................................................................................46 ekil 1.42 Orta klim Duvar Is Yaltmn Maliyetlerinin Malzeme Kalnl le Deiimi ....................................47 ekil 1.43 Scak klim Duvar Is Yaltmnda U Deeri ve Karbondioksit Salnmnn Malzeme Kalnl le Deiimi ..........................................................................................................................................47 ekil 1.44 Scak klim Duvar Is Yaltmn Maliyetlerinin Malzeme Kalnl le Deiimi....................................48 ekil 1.45 Souk klim Eik at Is Yaltmnda U Deeri ve Karbondioksit Salnmnn Malzeme Kalnl le Deiimi ..........................................................................................................................................49 ekil 1.46 Souk klim Eik at Is Yaltmn Maliyetlerinin Malzeme Kalnl le Deiimi..................................49 ekil 1.47 Orta klim Eik at Is Yaltmnda U Deeri ve Karbondioksit Salnmnn Malzeme Kalnl le Deiimi ..........................................................................................................................................50 ekil 1.48 Orta klim Eik at Is Yaltmn Maliyetlerinin Malzeme Kalnl e Deiimi ......................................50 ekil 1.49 Scak klim Eik at Is Yaltmnda U Deeri ve Karbondioksit Salnmnn Malzeme Kalnl le Deiimi ..........................................................................................................................................51 ekil 1.50 Scak klim Eik at Is Yaltmn Maliyetlerinin Malzeme Kalnl le Deiimi ..................................51 ekil 1.51 Souk klim Zemin Is yaltmnda U Deeri ve Karbondioksit Salnmnn Malzeme Kalnl le Deiimi ..........................................................................................................................................53 ekil 1.52 Souk klim Zemin Is Yaltmn Maliyetlerinin Malzeme Kalnl le Deiimi ....................................53 ekil 1.53 Orta klim Zemin Is Yaltmnda U Deeri ve Karbondioksit Salnmnn Malzeme Kalnl le Deiimi ....54 ekil 1.54 Orta klim Zemin Is Yaltmn Maliyetlerinin Malzeme Kalnl le Deiimi ........................................54 ekil 1.55 Scak klim Zemin Is Yaltmnda U Deeri ve Karbondioksit Salnmnn Malzeme Kalnl le Deiimi ..55 ekil 1.56 Scak klim Zemin Is Yaltmn Maliyetlerinin Malzeme Kalnl le Deiimi ......................................55 ekil 1.57 Souk klim Camlarn Is Yaltmnda Karbondioksit Salnmnn U Deeri le Deiimi ........................57 ekil 1.58 Orta klim Camlarn Is Yaltmnda Karbondioksit Salnmnn U Deeri le Deiimi ..........................57 ekil 1.59 Scak klim Camlarn Is Yaltmnda Karbondioksit Salnmnn U Deeri le Deiimi..........................57 ekil 1.60 Blgelere Gre naat Sektr Gelime Beklentisi ..............................................................................60 ekil 1.61 naat Sektrnn Son 10 Yllk Deiimi (Cari Fiyatlarla)....................................................................63 ekil 1.62 GSYH'nin Son 10 Yllk Deiimi ........................................................................................................63 ekil 1.63 naat Sektr ve GSYH Karlatrmas ..............................................................................................64 ekil 1.64 Dnyada Yaltm Talebinin Ekonomik Adan Blgesel Dalm ..........................................................67 ekil 1.65 Dnyada Yaltm Talebinin Yaltm Malzemesi Miktar Bakmndan Blgesel Dalm ..........................67 ekil 1.66 Dnyada Yaltm Talebinin Malzeme Tipi Bakmndan Dalm ............................................................68 ekil 1.67 Baz Yaltm Malzemelerinin Dnya Genelinde nmzdeki 10 Yl inde Byme Oranlar (%) ..........68

xiii

s yaltm

2. Blm ekil 2.1 ekil 2.2 ekil 2.3 ekil 2.4 ekil 2.5 ekil 2.6 ekil 2.7 ekil 2.8 ekil 2.9 ekil 2.10 ekil 2.11 ekil 2.12 ekil 2.13 ekil 2.14 ekil 2.15

Yllar tibariyle thal Edilen Ham Petrol ve denen Dviz ......................................................................76 Hava Kirliliinin Youn Olduu Bir Kent................................................................................................77 Is letim Katsaysnn Tanm ................................................................................................................85 Baz Maddelerin Is letkenlik Katsaylarnn Karlatrlmas ................................................................85 Malzeme inde Su Buhar Geii..........................................................................................................86 Baz Maddelerin Su Buhar Difzyon Diren Katsaylar ........................................................................86 Is Yaltm Malzemeleri ..........................................................................................................................89 eitli Camyn Malzemeleri (levha, ilte, boru) ..................................................................................91 ilte (sanayi iltesi) ..............................................................................................................................91 Bakalitli Camyn Levha ......................................................................................................................91 eitli Tayn Malzemeler ..................................................................................................................95 Tayn Boru ve Dirsek ........................................................................................................................95 eitli Seramik Yn Malzemeler..........................................................................................................98 eitli Koyun Yn Malzemeler ............................................................................................................100 Styroporun 10oC Deney Scaklnda Younlua Bal Olarak Is letkenlii ........................................101

ekil 2.16 20 kg/m3 Younluktaki Styroporun Scakla Bal Olarak Is letkenlii ..............................................102 ekil 2.17 Genletirilmi Polistren Tanecikleri (Polibox)........................................................................................103 ekil 2.18 eitli Genletirilmi Polistren Levha rnekleri ....................................................................................103 ekil 2.19 Baskl Yzey zelliine Sahip XPS Is Yaltm Levhas ........................................................................105 ekil 2.20 Poliretan Malzeme rnekleri ..............................................................................................................107 ekil 2.21 Elastomerik Kauuk Kp Boru ........................................................................................................111 ekil 2.22 Elastomerik Kauuk Kp Levha ......................................................................................................111 ekil 2.23 Kendinden Yapkanl Elastomerik Kauuk Kp Levha ....................................................................111 ekil 2.24 zel Alminyum Kapl Elastomerik Kauuk Kp Yaltm Levhalar ..................................................112 ekil 2.25 Alminyum Kapl Elastomerik Kauuk Kp Yaltm Levhalar ..........................................................112 ekil 2.26 Emprenye Edilmi Yanmaz Camtl Kaplamal Kauuk Kp Yaltm Borular..................................112 ekil 2.27 Neopren Bazl Polimer Kaplamal Kauuk Kp Yaltm Borular ......................................................112 ekil 2.28 Polietilen Kpk Yaltm Borular ..........................................................................................................115 ekil 2.29 Polietilen Kpk Yaltm Levhas ..........................................................................................................115 ekil 2.30 Kendinden Yapkanl Polietilen Kpk Yaltm Levhas ........................................................................115 ekil 2.31 Bir Yz Alminyum Kapl Polietilen Kpk Yaltm Levhas ................................................................115 ekil 2.32 Fenol Kp Is Yaltm Levhalar........................................................................................................118 ekil 2.33 Prefabrik Fenol Kp Malzemeler......................................................................................................118 ekil 2.34 Melamin Kp Levhalar ....................................................................................................................121 ekil 2.35 eitli PVC Kpk Levhalar ..................................................................................................................126 ekil 2.36 Cam Kp Levha ..............................................................................................................................127 ekil 2.37 Kalsiyum Silikat Prefabrik Boru Yaltmlar............................................................................................129 ekil 2.38 eitli Kalsiyum Silikat Malzemeler ......................................................................................................129 ekil 2.39 Tek Bana veya eitli Malzemeler ile Lamine Halde Ahap Rendeli Levhalar ....................................131

xiv

ekiller Dizini

ekil 2.40 Genletirilmi Perlitten Hazr Sva Harc................................................................................................133 ekil 2.41 Perlitli Betonun Is Yaltm Amacyla Kullanlmas ..............................................................................133 ekil 2.42 Mantar Malzeme rnei ........................................................................................................................134 ekil 2.43 Vermikulitli Tulalar ..............................................................................................................................136

3. Blm ekil 3.1 ekil 3.2 ekil 3.3 ekil 3.4 ekil 3.5 ekil 3.6 ekil 3.7 ekil 3.8 ekil 3.9 ekil 3.10 ekil 3.11 ekil 3.12 ekil 3.13 ekil 3.14 ekil 3.15 ekil 3.16 ekil 3.17 ekil 3.18 ekil 3.19 ekil 3.20 ekil 3.21 ekil 3.22 ekil 3.23 ekil 3.24 ekil 3.25 ekil 3.26 ekil 3.27 ekil 3.28 ekil 3.29 ekil 3.30 ekil 3.31 ekil 3.32 ekil 3.33 ekil 3.34

Ayn Binann Yaltml ve Yaltmsz Haldeki Is Kayplar ......................................................................141 Bir Binann Yaltml ve Yaltmsz Is Kayplar ......................................................................................142 Ayn Binann Yaltml ve Yaltmsz Haldeki Emisyon Miktarlar ............................................................143 Scakln alma Verimine Etkisi ........................................................................................................144 Ortam Scakl ve Ortamn Bal Nemine Bal Olarak Konfor Blgesi ............................................145 Yaltmsz, Orta ve yi Yaltml 3 Duvarn Kyaslanmas ........................................................................145 Yaltmsz Duvar Kesiti ..........................................................................................................................146 5 cm EPS ile eriden Yaltml Duvar Kesiti..........................................................................................146 10 cm Yaltm iltesi ile Dardan Yaltml Duvar Kesiti ......................................................................147 Deiik Duvar Kesitlerindeki Yzey Scaklklar ................................................................................147 Geleneksel (Konvansiyonel) Teras at ................................................................................................151 Ters Teras at Kesiti ............................................................................................................................151 Geleneksel Sistem at Uygulamasnda Scaklk Deiimleri ................................................................152 Ters at Uygulamasnda Scaklk Deiimleri ......................................................................................152 Gezilen Ters Teras at Uygulamas ......................................................................................................152 Gezilmeyen Ters Teras at Uygulamas ..............................................................................................153 Bahe Teras at ..................................................................................................................................153 Ekstrde Polistren Kpk ile Ters at Uygulamas ..............................................................................154 Ekstrde Polistren Kpk ile Ters at Uygulamas ..............................................................................154 Ekstrde Polistren Kpk ile Gezilmeyen Ters at Uygulamalar ........................................................154 Tayn Levhalar ile Geleneksel Teras at Uygulamas ......................................................................155 Cam Kp ile Geleneksel Teras at Uygulamas ..............................................................................155 Cam Kp ile Geleneksel Teras at Uygulamas ..............................................................................155 Tayn ile Geleneksel Teras at Uygulamas ....................................................................................156 Tayn ile Geleneksel Teras at Uygulamas ....................................................................................156 Souk ve Scak Eimli atlar................................................................................................................157 Mertekler zerine Uygulanm Ekstrde Polistren Kpk (XPS) Levhalar ............................................157 Mertekler zerine Uygulanm XPS Levhalar stne Kiremit talarnn Yerletirilmesi ......................157 EPS Levhalarla Mertek st at Yaltm..............................................................................................158 EPS Levhalarla Mertek Aras Yaltm Uygulamas..................................................................................158 Tayn Levhalarla Mertek Aras Yaltm Uygulamas ..........................................................................158 Tayn Levhalarn Buhar Dengeleyici ile Birlikte Mertek Aras Uygulanmas ......................................159 Camyn iltelerle at Aras Yaltm Uygulamas ................................................................................159 Camyn iltelerle at Aras Yaltm Uygulamas ..............................................................................159

xv

s yaltm

ekil 3.35 Sprey Camyn ile Mertekler Aras Yaltm Uygulamas ......................................................................159 ekil 3.36 Sprey Camyn ile Mertekler Aras Yaltm Uygulamas ......................................................................160 ekil 3.37 Sprey Tayn ile Erisel Bir at Yzeyinin Yaltm ............................................................................160 ekil 3.38 Sprey Poliretan ile at Yaltm Uygulamas ........................................................................................160 ekil 3.39 D Cephe Is Yaltm Uygulamas (Mantolama) ....................................................................................161 ekil 3.40 Dardan Is Yaltm Uygulamas le Yzeyden Is Yaltm Uygulamasnn Karlatrlmas ..............161 ekil 3.41 D Yzeyden ve Yzeyden Is Yaltm Uygulamasnn Karlatrlmas ............................................162 ekil 3.42 Mevcut Bir Binaya XPS Levhalarla Dardan Mantolama Uygulamas ..................................................162 ekil 3.43 Mantolama Sonras Grnm ..............................................................................................................163 ekil 3.44 Yeni Bir Binaya XPS Levhalarla Dardan Is Yaltm Uygulamas (Mantolama) ..................................163 ekil 3.45 Yeni Bir Binaya XPS Levhalarla Dardan Is Yaltm Uygulamas (Mantolama) ..................................163 ekil 3.46 Tayn Levhalar ile Dardan Is Yaltm Uygulamas ........................................................................164 ekil 3.47 Giydirme Cepheli Bir Binann Tayn Levhalar ile Yaltm Uygulamas ..............................................164 ekil 3.48 Giydirme Cepheli Bir Binann XPS Levhalar ile Yaltm Uygulamas ......................................................165 ekil 3.49 Eski Bir Binann D Duvarlarnn Sonradan EPS Yaltm Levhalaryla Kaplanmas................................165 ekil 3.50 D Duvarda Yer Alan Beton Elemanlarn Heraklit ile Yaltlmas ..........................................................165 ekil 3.51 Lentolarn Tula Duvarla Ayn Seviyede Olacak ekilde XPS Levhalaryla Yaltlmas ..........................166 ekil 3.52 Zemin Kat Duvarlarnn XPS Levhalarla Dardan Yaltlmas ..............................................................166 ekil 3.53 Bina Cephesindeki Kolon ve Kirilere Dardan XPS Uygulamas ........................................................166 ekil 3.54 XPS Levhalarla D Duvarlarn eriden Yaltlmas ..............................................................................167 ekil 3.55 XPS Levhalarla D Duvarlarn eriden Yaltlmas ..............................................................................167 ekil 3.56 Tayn Levhalar ile Havalandrmal Sandvi Duvar Uygulamas ........................................................168 ekil 3.57 Deprem Ankraj ubuundan Bir Detay ................................................................................................168 ekil 3.58 Camyn Levhalarla Sandvi Duvar Uygulamas ..................................................................................168 ekil 3.59 XPS Is Yaltm Levhalar ile Sandvi Duvar Uygulamas ......................................................................169 ekil 3.60 Aras Boluklu Duvara Tayn Pskrterek Dolgu Yaplmas..............................................................169 ekil 3.61 D Cephe Is Yaltm ile Pencere Birleim Detay ................................................................................170 ekil 3.62 Dekoratif Cephe Aksesuarlarnn Uygulanmas......................................................................................170 ekil 3.63 Yal Bask Uygulamalarnda Is Yaltm ................................................................................................171 ekil 3.64 Giydirme Cephelerde Is Yaltm Uygulamalar ......................................................................................172 ekil 3.65 Topraa Oturan Deme Kesiti ............................................................................................................172 ekil 3.66 XPS Is Yaltm Levhalaryla Topraa Oturan Deme Yaltm ............................................................173 ekil 3.67 XPS Is Yaltm Levhalaryla Topraa Oturan Deme Yaltm ............................................................173 ekil 3.68 kmalarn XPS Levhalar ile Dardan Yaltlmas................................................................................173 ekil 3.69 kmalarn XPS Levhalar ile Dardan Yaltlmas................................................................................174 ekil 3.70 Reflekte Polietilen le Demeden Istma ............................................................................................174 ekil 3.71 Termal Kamera le Radyatr Arkasnda Is Kayplarnn Grnts ....................................................175 ekil 3.72 Termal Kamera Grntleri ................................................................................................................175 ekil 3.73 Alminyum Folyo Kapl Yaltm Malzemesi ..........................................................................................176 ekil 3.74 Dzlem Duvarda Sabit Rejimde, Tek Boyutlu Is letimi ......................................................................176

xvi

ekiller Dizini

ekil 3.75 Is Akm Diyagram ..............................................................................................................................178 ekil 3.76 Yaltml Duvarda (5 cm XPS iin) Is Akm Diyagram (Al plakann geirgenlik direnci dikkate alnmamtr.)......................................................................181 ekil 3.77 Yaltml Duvarda (8 cm XPS iin) Is Akm Diyagram (Al plakann geirgenlik direnci dikkate alnmamtr.)......................................................................182 ekil 3.78 Yaltml Duvarda (10 cm XPS iin) Is Akm Diyagram (Al plakann geirgenlik direnci dikkate alnmamtr.)......................................................................183 ekil 3.79 Su Buhar Difzyonu emas ..............................................................................................................185 ekil 3.80 Buhar Akm Ynleri..............................................................................................................................186 ekil 3.81 Youmann Tahkiki ............................................................................................................................187 ekil 3.82a Youma Sresinde ematik Difzyon Diyagramlar ve Bunlara Ait Hesaplama Eitlikleri ..................188 ekil 3.82b Youma Sresinde ematik Difzyon Diyagramlar ve Bunlara Ait Hesaplama Eitlikleri (D Yap Elemanlar in) ..................................................................................188 ekil 3.82c Youma Sresinde ematik Difzyon Diyagramlar ve Bunlara Ait Hesaplama Eitlikleri (D Yap Elemanlar in) ....................................................................................................................188 ekil 3.82d Youma Sresinde ematik Difzyon Diyagramlar ve Bunlara Ait Hesaplama Eitlikleri (D Yap Elemanlar in) ....................................................................................................................189 ekil 3.83b ematik Buhar Difzyon Diyagramlar ve Bunlara Ait Eitlikler (Kuruma Periyodunda D Yap Elemanlar in)..................................................................................189 ekil 3.83c ematik Buhar Difzyon Diyagramlar ve Bunlara Ait Eitlikler (Kuruma Periyodunda D Yap Elemanlar in)..................................................................................190 ekil 3.83d ematik Buhar Difzyon Diyagramlar ve Bunlara Ait Eitlikler (Kuruma Periyodunda D Yap Elemanlar in)..................................................................................190 ekil 3.84a Sandvi Duvarn Youma ve Buharlama Dnemlerine Ait Buhar Difzyon Diyagram ....................192 ekil 3.84b Sandvi Duvarn Youma ve Buharlama Dnemlerine Ait Buhar Difzyon Diyagram ....................192

4. Blm ekil 4.1 Is letim Katsays ................................................................................................................................198 ekil 4.2 Malzeme inde Su Buhar Geii..........................................................................................................199 ekil 4.3 Elastomerik Kauuk Kp, Camyn, Polietilen Kpk ve Poliretan Kpk Malzemelerin Hcre Yaplar ......................................................................................................................................200 ekil 4.4 Hatal Uygulamalar Sonrasnda Korozyona Uram Borular ..............................................................201 ekil 4.5 Elastomerik Kauuk Kp Levhalarla Boru Yaltm..........................................................................203 ekil 4.6 Elastomerik Kauuk Kp Levhalarla Boru Yaltm..........................................................................203 ekil 4.7 Elastomerik Kauuk Kp Levhalarla Boru Yaltm..........................................................................203 ekil 4.8 zel Alminyum Kapl Elastomerik Kauuk Kp ile Boru Yaltm Uygulamas................................204 ekil 4.9 zel Alminyum Kapl Elastomerik Kauuk Kp ile D Ortamda Boru Yaltm..............................204 ekil 4.10 zel Alminyum Kapl Elastomerik Kauuk Kp ile D Ortamda Boru Yaltm..............................204 ekil 4.11 Prefabrik Polietilen Boru ile Yaltm Uygulamas ................................................................................205 ekil 4.12 Scak Su Borularnn Camkp ile Yaltm ......................................................................................205

xvii

s yaltm

ekil 4.13 Camyn ile Boru Yaltm

................................................................................................................206

ekil 4.14 Scak Su Borularnn Prefabrik Alminyum Folyo Kapl Camyn ile Yaltm ......................................206 ekil 4.15 Scak Su Borularnn Prefabrik Folyolu Camyn ile Yaltm ..............................................................206 ekil 4.16 Tank Yaltm ........................................................................................................................................206 ekil 4.17 Elastomerik Kauuk Kp ile Yaltm Uygulamalar..........................................................................207 ekil 4.18 Tayn ilteler ile Yaplan Is Yaltm zerine Galvanize Sac Uygulamas ........................................207 ekil 4.19 Tayn ilte zerine Galvanize Sac Kaplama Uygulamas ................................................................207 ekil 4.20 Birka Katmanl Is Yaltm Uygulamas................................................................................................208 ekil 4.21 Prefabrik Poliretan le Boru Yaltm ..................................................................................................208 ekil 4.22 Tip 0 Boru Yaltmsz Vana Ceketi ....................................................................................................210 ekil 4.23 Tip I Tek Tarafl Boru Yaltml Vana Ceketi ......................................................................................210 ekil 4.24 Tip II - ift Tarafl Boru Yaltml Vana Ceketi ......................................................................................210 ekil 4.25 Vana Ceketi ile Yaltm Uygulamas ......................................................................................................210 ekil 4.26 Vana Ceketi ile Yaltm Uygulamas ....................................................................................................211 ekil 4.27 Vana Ceketi ile Yaltm Uygulamas ......................................................................................................211 ekil 4.28 Vana Yaltm Uygulamas ....................................................................................................................211 ekil 4.29 Vana Ceketi Uygulama Resimleri ........................................................................................................212 ekil 4.30 Klima Kanallarnn Kauuk Kp ile Yaltm ....................................................................................213 ekil 4.31 Klima Kanallarnn Camyn ile Yaltm ..............................................................................................213 ekil 4.32 Yuvarlak Kesitli Havalandrma Kanallarnn zel Alminyum Kapl Elastomerik Kauuk Kp ile Yaltlmas ..........................................................................................213 ekil 4.33 Dev Kanallarn zel Alminyum Kapl Elastomerik Kauuk Kp ile Yaltlmas ..............................213 ekil 4.34 Tayn Levhalarla Kanal Yaltm Uygulamas ....................................................................................214 ekil 4.35 Kauuk Kpyle Kanal Yaltm Uygulamas ......................................................................................214 ekil 4.36 Galvaniz Sac Kaplanm Tayn ile Yaltlm Havalandrma Kanallar ................................................214 ekil 4.37 Tayn ile Tank Yaltm Uygulamas....................................................................................................215 ekil 4.38 Kalsiyum Silikat ile Buhar Kazan Domu Yaltm ..................................................................................216 ekil 4.39 Elastomerik Kauuk Kp ile Tank Yaltm ......................................................................................216 ekil 4.40 Youma Etkisiyle Bozulan Yaltm rnekleri ........................................................................................217 ekil 4.41 Is Yaltm Yaplmadnda Gerekleen Youma................................................................................218 ekil 4.42 Is Yaltm Yetersiz Yapldnda Gerekleen Youma ......................................................................218 ekil 4.43 Is Yaltm Yetersiz Yaplan Tesisattan Youma rnekleri ..................................................................219 ekil 4.44 Deeri Dk Malzeme ile Is Yaltm Yapldnda Gerekleen Youma ......................................219 ekil 4.45 Youma Gereklemeyen Yaltm ........................................................................................................219 ekil 4.46 Alminyum Folyo zerinde Oluan Delik apna Gre Su Buhar Difzyon Direncinin Deiimi ..........220 ekil 4.47 Kalnla Gre Ses Yutma Katsays ......................................................................................................224 ekil 4.48 Darbe Ses Kesici Malzeme Uygulamas ................................................................................................225 ekil 4.49 Titreim Snmleyici Yay......................................................................................................................225 ekil 4.50 Titreim Alc Malzemeler ......................................................................................................................225 ekil 4.51 Titreim Alclarla Teras Katnda Yaplm Uygulama rnei ................................................................226 ekil 4.52 Yangna Dayankl Al Plakalar ile Klima Kanalnn Yangn Yaltm ......................................................226

xviii

ekiller Dizini

5. Blm ekil 5.1 ekil 5.2 ekil 5.3 ekil 5.4 ekil 5.5 ekil 5.6 ekil 5.7 ekil 5.8
ekil 5.9

Bir Nano Yapsal Elemann Bykl, Bir Futbol Topunun Dnyaya Gre Olan Bykl Kadardr ..229 Bir Nanometre Bir nsan Sann On Binde Biri Kadar Kalnlktadr ......................................................230 Dnyada ou lkede Nanoteknoloji ncelikli Alan Olarak lan Edilmitir............................................231 Nanoteknolojinin Kullanm Alanlar........................................................................................................233 Malzeme ve Metalurji Mhendislii Konusunda Nanoteknoloji Byk Bir Gelimedir ..........................233 Aerojelin Oluumuna likin Sralama....................................................................................................234 Aerojelin effaf ve Dumans Grnts ................................................................................................234 Kendi Arlndan 4000 Kat Fazlasn Tayabilir ve En Gelimi Fiber-Glass Malzemeden 39 Kat Fazla Yaltm zelliine Sahiptir ................................................................................................235 Aerojelli ilteler ile Byk apl Borularn Yaltm ................................................................................236

ekil 5.10 Aerojelli iltelerin Gemi Endstrisi Yaltmnda Kullanm......................................................................236 ekil 5.11 Su ticilik zelliine Sahiptir..................................................................................................................237 ekil 5.12 Normal letimin Aksine Knudsen Etkisi ile letim ..................................................................................238

6. Blm ekil 6.1 EPS Is Yaltm Levhalaryla Mantolama Uygulamas ............................................................................245 ekil 6.2 Tayn Is Yaltm Levhalaryla Mantolama Uygulamas......................................................................246

xix

s yaltm

izelgeler Dizini
1. Blm izelge 1.1 izelge 1.2 izelge 1.3 izelge 1.4 izelge 1.5 izelge 1.6 izelge 1.7 izelge 1.8 izelge 1.9 izelge 1.10 izelge 1.11 izelge 1.12 izelge 1.13 izelge 1.14 izelge 1.15 izelge 1.16 izelge 1.17 izelge 1.18 izelge 1.19 izelge 1.20 izelge 1.21 izelge 1.22 izelge 1.23 izelge 1.24 izelge 1.25 izelge 1.26
izelge 1.28 izelge 1.29 izelge 1.30 izelge 1.31 izelge 1.32 izelge 1.33 izelge 1.34 izelge 1.35 izelge 1.36 izelge 1.37 izelge 1.38 izelge 1.39 izelge 1.40

Dnya Fosil Yakt Rezervleri ............................................................................................................4 Dnya Fosil Yakt Rezervlerinin Kullanlabilme Sreleri ..................................................................4 Dnya Fosil Yakt retimleri ............................................................................................................6 Dnya Fosil Yakt Tketimleri ..........................................................................................................6 Yllar Baznda Dnya Petrol retimleri ............................................................................................6 Yllar Baznda Dnya Petrol Tketimleri ..........................................................................................8 Yllar Baznda Dnya Doalgaz retimleri ........................................................................................9 Yllar Baznda Dnya Doalgaz Tketimleri ......................................................................................10 Yllar Baznda Dnya Kmr retimleri............................................................................................11 Yllar Baznda Dnya Kmr Tketimleri..........................................................................................12 Dnya Fosil Yakt retim ve Tketimi ..............................................................................................13 Petrol retim, hracat ve thalat ....................................................................................................14 Doalgaz retim, hracat ve thalat ................................................................................................14 Takmr retim, hracat ve thalat..............................................................................................15 Trkiye Birincil Enerji Kaynaklar Rezervi ........................................................................................18 Trkiye Genel Enerji Tketiminde Kaynaklarn Pay (%) ..................................................................19 Trkiyenin Birincil Enerji retim ve Talebi (MTEP) ........................................................................19 Birincil Enerji Kaynaklar retimi......................................................................................................20 Net Enerji thalat ve D Ticaret A Deerleri (Milyon Dolar) ......................................................22 Trkiyenin Ham Petrol thalat Faturas ..........................................................................................22 Enerji Talep, retim, thalat ve hracatn Geliimi (Bin TEP) ..........................................................23 Trkiyenin Toplam thalat ve Enerji Hammaddeleri thalat 1996-2009 (Milyon Dolar) ..................24 Kii Bana Yllk Elektrik Enerjisi Tketimi ......................................................................................27 Enerji Tasarruf Noktalar ve Tasarruf Potansiyelleri ........................................................................29 Enerji Tasarruf Potansiyeli ve Yatrm ..............................................................................................29 2007 Yl tibariyle CO2 Emisyonlar ile lgili Baz Gstergeler ..........................................................31 Dnyada Karbon Piyasalarnn Durumu ..........................................................................................38 EPBD Kapsamnda 2010 Yl in Ekonomik Analiz (Milyar Euro) ....................................................41 Avrupada Enerji Birim Fiyatlar ........................................................................................................41 Farkl klim Blgesi in Ekonomik ve evresel ndikatrler........................................................42 Orta ve Scak klim in Duvar Yaltmnda U Deerleri ve Maliyetleri ..........................................46 Orta ve Scak klim in Duvar Yaltmnda Baz Deerler ............................................................46 Eimli atlarn Yaltmnda U Deerleri ve Maliyetleri ....................................................................48 Eimli atlarn Yaltmnda Baz Deerler ........................................................................................49 Zeminlerin Yaltmnda U Deerleri ve Maliyetleri ............................................................................52 Zeminlerin Yaltmnda Baz Deerler ..............................................................................................52 Camlarn Yaltmnda U Deerleri ve Maliyetleri ..............................................................................56 Camlarn Yaltmnda Baz Ekonomik Deerler ................................................................................56 Dnyada naat Sektrnn Gelime Hz (%) ................................................................................59

izelge 1.27 CO2 Emisyonlarnn Yllar tibariyle Geliimi (Mt CO2)......................................................................31

xx

izelgeler Dizini

izelge 1.41 izelge 1.42 izelge 1.43 izelge 1.44 izelge 1.45 izelge 1.46 izelge 1.47 izelge 1.48 izelge 1.49 izelge 1.50

2008 Yl ktisadi Faaliyet Kollar ve GSYH Gelime Hz (%) ..........................................................62 Son Be Yllk Dnemde GSYH inde Sektrlerin Paylar (%) ........................................................62 naat Sektr le GSYH'nin Karlatrmal Deiim Oranlar (%) ................................................64 GSYH'nn Byme Performans ve Kmlatif Byme Oranlar (%)................................................65 naat Sektrnn Byme Performans ve Kmlatif Byme Oranlar (%) ..................................65 Ana Sektrler tibaryla 5 Yllk Byme Performans ....................................................................65 Ana Sektrler tibaryla 10 Yllk Byme Performans ....................................................................66 Sektrlere Gre Son 5 Yllk Deiimler (%)....................................................................................66 Baz Is Yaltm Malzemeleri ve rn Standartlar ............................................................................69 2008 Yl Trkiye Yaltm Sektr Profili ..........................................................................................69

2. Blm izelge 2.1 izelge 2.2 izelge 2.3 izelge 2.4 izelge 2.5 izelge 2.6 izelge 2.7 izelge 2.8 izelge 2.9 izelge 2.10 izelge 2.11 izelge 2.12 izelge 2.13 izelge 2.14 izelge 2.15 izelge 2.16 izelge 2.17 izelge 2.18 izelge 2.19 izelge 2.20 izelge 2.21 izelge 2.22 izelge 2.23 izelge 2.24 izelge 2.25

Scakla Bal Su Buhar Miktarlar ................................................................................................84 ngiltere Yangn Standard (BS 476) ................................................................................................88 Almanya Yangn Standard (DIN 4102)na Gre Baz Maddelerin Snflar ......................................88 65kg/m3 Younluktaki Cam Yn in eitli Ortalama Scaklklara Ait Is letkenlii Deerleri........90 Bakalitli Cam Yn in eitli Ortalama Scaklklara Ait Is letkenlii Deerleri..............................92 Bakalitsiz Cam Yn in eitli Ortalama Scaklklara Ait Is letkenlii Deerleri ..........................93 Dk Younluklu Tayn in eitli Ortalama Scaklklara Ait Is letkenlii Deerleri ................96 Yksek Younluklu Tayn in eitli Ortalama Scaklklara Ait Is letkenlii Deerleri ..............97 160 kg/m3 Younluktaki Rulo Tipi Seramik Ynnn Is letkenlii Deerleri..................................98 Seramik Yn in eitli Ortalama Scaklklara Ait Is letkenlii Deerleri ....................................99 Koyun Yn in Verilen Baz zellikler............................................................................................100 Genletirilmi Polistren in Mekanik zellikler................................................................................102 Bir Yl Sre le Tamamen Su ine Bastrlm Sytroporun Hacmen Su Alma Yzdeleri ..................103 Sytroporun Younluuna Bal Buhar Geirimsizlik Faktrleri ........................................................103 Genletirilmi Polistren in Is letkenlii Deerleri ........................................................................104 Ekstrude Polistren in Is letkenlii Deerleri ................................................................................106 Rijit Poliretan Kpk in eitli Ortalama Scaklklara Ait Is letkenlii Deerleri ........................109 Elastometrik Kauuk Kpk in eitli Ortalama Scaklklara Ait Is letkenlii Deerleri ................113 Polietilen Kpk in eitli Ortalama Scaklklara Ait Is letkenlii Deerleri..................................117 eitli Younluklarda Fenol Kpnn Basnca Dayanm ............................................................118 eitli Younluklarda Fenol Kpnn Buhar Geirimsizlik Faktrleri ..........................................118 Dk Younluklu Fenol Kpk in eitli Ortalama Scaklklara Ait Is letkenlii Deerleri..........119 Yksek Younluklu Fenol Kpk in eitli Ortalama Scaklklara Ait Is letkenlii Deerleri ........120 Melamin Kpk in eitli Ortalama Scaklklara Ait Is letkenlii Deerleri ..................................122 Dk Younluklu Poliizosiyonrat Kpk in eitli Ortalama Scaklklara Ait Is letkenlii Deerleri ....................................................................................................................123

izelge 2.26 Yksek Younluklu Poliizosiyonrat Kpk in eitli Ortalama Scaklklara Ait Is letkenlii Deerleri ....................................................................................................................124 izelge 2.27 PVC Kpn Mekanik zellikleri ....................................................................................................125 izelge 2.28 PVC Kpk in 10oC Ortalama Scakla Ait Is letkenlii Deerleri................................................126

xxi

s yaltm

izelge 2.29 izelge 2.30 izelge 2.31 izelge 2.32

Cam Kpk in eitli Scaklklara Ait Is letkenlii Deerleri ..........................................................128 Kalsiyum Silikat in eitli Ortalama Scaklklara Ait Is letkenlii Deerleri ....................................130 Ahap Rendeli Levha in 20oC Ortalama Scakla Ait Is letkenlii Deerleri ..................................131 Vermikulit in, eitli Ortalama Scaklara Ait Is letkenlii Deerleri................................................137

3. Blm izelge 3.1 eitli Ortam (ti) Scaklklar le Yzey Scaklklar (tiy) Arasndaki Farklar in
izelge 3.2 izelge 3.3 izelge 3.4 izelge 3.5 izelge 3.6 izelge 3.7 Konfor Durumlar................................................................................................................................145 Duvarlarn Is Kayp Deerleri ............................................................................................................147 Scakla ve Neme Bal Terleme Scaklklar ....................................................................................149 Malzeme zellikleri ..........................................................................................................................179 Yaltml ve Yaltmsz Duvarlar in Hesaplanan Baz Sonular..........................................................183 Duvarn Youma ve Kuruma Sresince Maruz Kalaca klim ve Dier artlar................................191 Glaser Metoduna Gre Buhar Difzyonu Hesap Deerleri ................................................................191

4. Blm izelge 4.1 Elastomerik Kauuk Kp, Poliretan ve Camyn Malzemelerin lk Uygulamadaki ve 1 Yl Sonraki Durumlar (Akkan Scakl 12oC, Ortam Scakl 26oC ) ..........................................218 izelge 4.2 Akkann Maksimum Scaklna Bal Olarak Kullanlabilecek Yaltm Malzemeleri ........................221 izelge 4.3 Is Kayb Hesab in Gerek Boru Boyuna lave Edilecek Uzunluklar ................................................223 izelge 4.4 1 mtl Hava Kanalndaki Ses Azalmas (dB) ......................................................................................224 izelge 4.5 Klima Kanallar ve Dier Tesisatta Yangn Yaltmnda Kullanlan Plaka Kalnlk Deerleri ve Koruma Sresi ..................................................................................................................................226 5. Blm izelge 5.1 Aerojelli Yaltm iltelerinin Dier Yaltm Malzemeleri ile Deerleri Asndan Kyaslanmas ........237

xxii

Yaltmn Gnlk Hayatmza Etkileri 2006 ZODER Karikatr Yarmas - Kazm HELVACI

BLM - 1 ENERJ VE YALITIM SEKTR

LLLLL
1.1 DNYADA ENERJNN YER 1.2 TRKYEDE ENERJNN YER 1.3 KRESEL ISINMA VE KLM DEKL 1.4 NAAT SEKTR 1.5 TRKYE VE DNYADA YALITIM SEKTR

Enerji ve Yaltm Sektr

BLM - 1
ENERJ VE YALITIM SEKTR

1.1 DNYADA ENERJNN YER

Dnyadaki enerji kaynaklar, lkeler ve blgeler arasnda eit bir dalma sahip deildir. Sanayi devriminden bu yana dnyada enerji kaynaklarn elde edebilmek iin kyasya bir yar balam, bu yar da tarihte birok savaa sebep olmutur [1]. Zira sanayilemenin altyaps enerjiye dayanmaktadr. Halen ekonomik olarak bu kadar deerli bir meta olan enerji, dnya siyasetini ynlendirmektedir. Fosil yakt kaynaklarna sahip blgeler siyasi anlamda gergin ve scak blgelerdir [2]. Bir lkenin kulland enerjinin artmas, o lkenin gelimiliini ve sanayisinin glln gstermektedir. Enerji kaynaklarnn tkenebilirlii, enerjide da bamllk ve evresel etkiler gibi unsurlar sebebiyle, ucuz ve temiz enerjinin ekonomik ekilde temin edilmesi her zaman dnya lkelerinin gndeminde ilk srada olacaktr. Uluslararas Enerji Ajansnn (IEA) hazrlad, Dnya Enerji Bak 2002de (DEB 2002) yer alan, 20002030 dnemini kapsayan son enerji projeksiyonunda, Enerji kullanmnn deitirilmez ekilde artaca, fosil yaktlarn enerji kaynaklar arasnda baskn bir yere sahip olmaya devam edecei ve ticari enerjinin en byk mterisi olarak gelimekte olan lkelerin, OECD lkelerine hzla yaklaaca ngrlmektedir. Dnyann enerji kaynaklar, nmzdeki 30 yllk dnemde artan talebi karlamaya yeterlidir. Ancak, enerji arz gvenlii, enerji altyapsndaki yatrmlar, enerji retiminin ve kullanmnn neden olduu evresel zararlar ve dnya nfusunun modern enerjiye ulamada yaad eitsizlikler konusunda nemli endieler bulunmaktadr [3]. Dnya ve Trkiye 2008 ve 2009 ylnda bir ekonomik kriz iine girmi ve krizin olumsuz etkileri 2009 ylnda kendini tam olarak gstermitir. dnyadaki ve Trkiyedeki ekonomik krizin etkileri sadece finansman sektr ile snrl kalmam; enerji tketimi azalm, buna bal olarak isizlik artm, yatrmlar durmutur. zellikle Dnyada petrol ve doalgaz aramalarnda gzlenen durgunluk gelecekte arz skntlar ile karlalaca ve fiyatlarn daha da artacana iaret etmektedir [4]. 1.1.1 Dnya Fosil Yakt Rezervleri ve Dalm lkelerin, uzun vadeli stratejik enerji planlarn ieren enerji politikalar ok nemlidir. Bunun en iyi kant, fosil yakt rezervlerinin youn olduu blgelerde gerekleen atmalardr. Petrol ve doalgazn dnyadaki dalm incelendiinde, zellikle bilinen retilebilir petrol rezervlerinin byk oranda Ortadou blgesinde, doalgazn ise hem Ortadou hem de Rusya Federasyonu topraklarnda younlat sylenebilir [5].

s yaltm

2008 yl dnya fosil yakt rezervleri ve dalmna ilikin sonular, izelge 1.1 ve izelge 1.2 ile ekil 1.1, ekil 1.2, ekil 1.3 ve ekil 1.4te verilmitir.
izelge 1.1 Dnya Fosil Yakt Rezervleri [5] Petrol (Milyar Ton) Doalgaz (Trilyon m3) Kmr (Milyar Ton) Takmr Linyit

Blge

Kuzey Amerika Orta ve Gney Amerika Avrupa ve Avrasya Ortadou Afrika Asya Pasifik
TOPLAM DNYA

9,7 17,6 19,2 102,0 16,6 5,6

170,7

8,87 7,31 62,89 75,91 14,65 15,39

185,02

113,28 6,96 102,04 1,89 31,34 155,81

411,32

132,82 8,04 170,20 0,00 0,17 103,44

414,68

izelge 1.2 Dnya Fosil Yakt Rezervlerinin Kullanlabilme Sreleri (yl) [5] Blge Petrol Doalgaz Kmr

Kuzey Amerika Orta ve Gney Amerika Avrupa ve Avrasya Ortadou Afrika Asya Pasifik
TOPLAM DNYA

12 41 22 81 32 14
41

10 52 60 >100 88 41
65

231 269 241 399 270 92

155

Herhangi bir yln sonunda, rezerv olarak geride kalan fosil yakt miktarnn, o yl iinde yaplan retim miktarna blnmesiyle rezervlerin kullanlabilme sreleri bulunmaktadr.

ekil 1.1 Dnya Petrol Rezervleri Dalm [5]

Enerji ve Yaltm Sektr

ekil 1.2 Dnya Doalgaz Rezervleri Dalm [5]

ekil 1.3 Dnya Ta Kmr Rezervleri Dalm [5]

ekil 1.4 Dnya Linyit Rezervleri Dalm [5]

s yaltm

1.1.2 Dnya Fosil Yakt retimi ve Tketimi 2008 ylnda dnyadaki fosil yakt retiminin arlkl blm ABD, Rusya Federasyonu, in, Arabistan, Kanada gibi az sayda lke tarafndan gerekletirilirken, enerji tketimi seviyeleri lkenin bykl ve sanayileme seviyesine gre deimektedir. Amerika, in, Rusya ve Japonya en byk enerji tketicisi konumundaki ilk 4 lkedir. izelge 1.3te 2008 ylna ait dnya fosil yakt retimleri, izelge 1.4te ise 2008 ylna ait dnya fosil yakt tketimleri verilmektedir.
izelge 1.3 Dnya Fosil Yakt retimleri [5] Blge Petrol (Milyon Ton) Doalgaz (Milyar m3) Kmr (Milyon TEP*) TOPLAM (Milyon TEP)

Kuzey Amerika Orta ve Gney Amerika Avrupa ve Avrasya Ortadou Afrika Asya Pasifik
TOPLAM DNYA
*: TEP: Ton Edeer Petrol

619,2 335,6 851 1253,7 488,1 381,2

3928,8

812,3 158,9 1087,3 381,1 214,8 411,2

3065,6

638,4 55,5 456,4 0,5 143,4 2030,7

3324,9

2027,8 552,5 2339,4 1663,7 851,4 2805,2

10239,8

izelge 1.4 Dnya Fosil Yakt Tketimleri [5] Blge Petrol (Milyon Ton) Doalgaz (Milyar m )
3

Kmr (Milyon TEP)

TOPLAM (Milyon TEP)

Kuzey Amerika Orta ve Gney Amerika Avrupa ve Avrasya Ortadou Afrika Asya Pasifik
TOPLAM DNYA

1076,6 270,3 955,5 306,9 135,2 1183,4

3927,9

824,4 143 1143,9 327,1 94,9 485,3

3018,6

606,9 23,3 522,7 9,4 110,3 2031,2

3303,8

2487,5 437,2 2566,9 629,3 338,6 3715,4

10175,0

Petrol: 20002008 yllar arasnda dnyada gerekleen toplam petrol retimleri izelge 1.5te gsterilmitir. Buna gre, 2008 ylnda, 2007 ylna gre, dnya petrol retiminde % 0,67lik bir art olmu, toplam petrol retimi 3928,8 milyon ton olarak gereklemitir. Ayrca, 2008 ylnda, 2000 ylna gre dnya petrol retiminde % 8 orannda bir art gereklemitir. ekil 1.5te en ok petrol reten lkeler ve bu lkelerin petrol retim miktarlar, ekil 1.6da ise dnya petrol retim dalm verilmektedir.
izelge 1.5 Yllar Baznda Dnya Petrol retimleri [5] Yllar 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

Toplam Petrol retimi (Milyon Ton) nceki Yla Gre Deiim (%)

3612,1 3598,4 3573,6 3699,6 3864,8 3891,6 3908,8 3902,3 3928,8 -0,38 -0,69 3,41 4,27 0,69 0,44 -0,17 0,67

Enerji ve Yaltm Sektr

ekil 1.5 Baz lkelerin Petrol retimleri [5]

ekil 1.6 Dnya Petrol retim Dalm [5]

s yaltm

20002008 yllar arasnda dnyada gerekleen toplam petrol tketimi izelge 1.6da gsterilmitir. Buna gre, 2008 ylnda, 2007 ylna gre, dnya petrol tketiminde % 0,29luk bir azalma olmu, toplam petrol tketimi 3927,9 milyon ton olarak gereklemitir. Ayrca, 2008 ylnda, 2000 ylna gre dnya petrol tketiminde % 9,6 orannda bir art gereklemitir. ekil 1.7de en ok petrol tketen lkeler ve bu lkelerin petrol tketim miktarlar, ekil 1.8de ise dnya petrol tketim dalm verilmektedir.
izelge 1.6 Yllar Baznda Dnya Petrol Tketimleri [5] Yllar 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

Toplam Petrol Tketimi (Milyon Ton) nceki Yla Gre Deiim (%)

3551,2 3571,1 3605,5 3672,3 3810,8 3861,8 3894,0 3939,4 3927,9 0,56 0,95 1,82 3,63 1,32 0,83 1,15 -0,29

ekil 1.7 Baz lkelerin Petrol Tketimleri [5]

ekil 1.8 Dnya Petrol Tketim Dalm [5]

Enerji ve Yaltm Sektr

Doalgaz: 20002008 yllar arasnda dnyada gerekleen toplam doalgaz retimleri izelge 1.7de gsterilmitir. Buna gre, 2008 ylnda, 2007 ylna gre, dnya doalgaz retiminde % 3,92lik bir art olmu, toplam doalgaz retimi 3065,6 milyar m3 olarak gereklemitir. Ayrca, 2008 ylnda 2000 ylna gre dnya doalgaz retiminde % 21,3 orannda bir art gereklemitir. ekil 1.9da en ok doalgaz reten lkeler ve bu lkelerin doalgaz retim miktarlar, ekil 1.10da ise dnya doalgaz retim dalm verilmektedir.
izelge 1.7 Yllar Baznda Dnya Doalgaz retimleri [5] Yllar 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

Toplam Doalgaz 2412,4 2477,4 2519,4 2615,5 2694,1 2777,8 2876,1 2945,3 3065,6 retimi (Milyar m3) nceki Yla Gre Deiim (%) 2,62 1,67 3,67 2,92 3,01 3,42 2,35 3,92

ekil 1.9 Baz lkelerin Doalgaz retimleri [5]

ekil 1.10 Dnya Doalgaz retim Dalm [5]

s yaltm

20002008 yllar arasnda dnyada gerekleen toplam doalgaz tketimi izelge 1.8de gsterilmitir. Buna gre, 2008 ylnda, 2007 ylna gre, dnya doalgaz tketiminde % 2,67lik bir art olmu, toplam doalgaz tketimi 3018,7 milyar m3 olarak gereklemitir. Ayrca, 2008 ylnda 2000 ylna gre dnya doalgaz tketiminde % 19,7 orannda bir art gereklemitir. ekil 1.11de en ok doalgaz tketen lkeler ve bu lkelerin doalgaz tketim miktarlar, ekil 1.12de ise dnya doalgaz tketim dalm verilmektedir.
izelge 1.8 Yllar Baznda Dnya Doalgaz Tketimleri [5] Yllar 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

Toplam Doalgaz 2424,8 2453,3 2529,7 2595,5 2683,9 2769,8 2842,7 2938,0 3018,7 Tketimi (Milyar m3) nceki Yla Gre Deiim (%) 1,16 3,02 2,54 3,29 3,10 2,56 3,24 2,67

ekil 1.11 Baz lkelerin Doalgaz Tketimleri [5]

ekil 1.12 Dnya Doalgaz Tketim Dalm [5]

10

Enerji ve Yaltm Sektr

Kmr: 20002008 yllar arasnda dnyada gerekleen toplam linyit ve takmr retimleri izelge 1.9da gsterilmitir. Buna gre, 2008 ylnda, 2007 ylna gre, dnya kmr retiminde % 5,28lik bir art olmu, toplam kmr retimi 3324,9 milyon TEP olarak gereklemitir. Ayrca, 2008 ylnda 2000 ylna gre dnya kmr retiminde % 32,4 orannda bir art gereklemitir. ekil 1.13te en ok kmr reten lkeler ve bu lkelerin kmr retim miktarlar, ekil 1.14te ise dnya kmr retim dalm verilmektedir.
izelge 1.9 Yllar Baznda Dnya Kmr retimleri [5] Yllar 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

Toplam Kmr 2247,1 2346,7 2358,1 2521,8 2732,0 2884,2 3036,3 3149,5 3324,9 retimi (Milyon TEP) nceki Yla Gre Deiim (%) 4,24 0,48 6,49 7,69 5,28 5,01 3,59 5,28

ekil 1.13 Baz lkelerin Kmr retimleri [5]

ekil 1.14 Dnya Kmr retim Dalm [5]

11

s yaltm

20002008 yllar arasnda dnyada gerekleen toplam kmr tketimleri izelge 1.10da gsterilmitir. Buna gre, 2008 ylnda, 2007 ylna gre, dnya kmr tketiminde % 3,31lik bir art olmu, toplam kmr tketimi 3303,7 milyon TEP olarak gereklemitir. Ayrca, 2008 ylnda 2000 ylna gre dnya kmr tketiminde % 29,2 orannda bir art gereklemitir. ekil 1.15de en ok kmr tketen lkeler ve bu lkelerin kmr tketim miktarlar, ekil 1.16da ise dnya kmr tketim dalm verilmektedir.
izelge 1.10 Yllar Baznda Dnya Kmr Tketimleri [5] Yllar 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

Toplam Kmr 2338,4 2349,7 2405,2 2597,6 2766,2 2907,4 3042,3 3194,5 3303,7 Tketimi (Milyon TEP) nceki Yla Gre Deiim (%) 0,48 2,31 7,41 6,10 4,86 4,43 4,76 3,31

ekil 1.15 Baz lkelerin Kmr Tketimleri [5]

ekil 1.16 Dnya Kmr Tketim Dalm (2008 yl) [5]

12

Enerji ve Yaltm Sektr

izelge 1.11de dnya fosil yakt retim ve tketimi toplu halde verilmitir. Dnya fosil yakt retim ve tketim oranlar kyaslandnda, her ikisinde de Asya Pasifik Blgesinin ilk srada, Avrupa ve Avrasya Blgesinin ikinci srada, Kuzey Amerika Blgesinin ise nc srada olduu grlmektedir. ekil 1.17de dnya fosil yakt retim ve tketiminin blgelere dalm gsterilmitir.
izelge 1.11 Dnya Fosil Yakt retim ve Tketimi [5]

Blge

retim (Milyon TEP) % 19,80 5,40 22,85 16,25 8,31 27,39 100

Tketim (Milyon TEP) 2487,5 437,2 2566,9 629,3 338,6 3715,4 10175,0 % 24,45 4,30 25,23 6,18 3,33 36,51 100

Kuzey Amerika Orta Gney Amerika Avrupa ve Avrasya Ortadou Afrika Asya Pasifik TOPLAM DNYA

2027,8 552,5 2339,4 1663,7 851,4 2805,2 10239,8

ekil 1.17 Dnya Fosil Yakt retim ve Tketiminin Blgelere Gre Dalm [5]

13

s yaltm

1.1.3 Dnya Fosil Yakt thalat ve hracat Petrol: Fosil yaktlar arasnda, hem ithalat hem de ihracatta petrol birinci sradadr. %13,1lik oranla en yksek petrol retimine sahip olan Suudi Arabistan, 2004 senesinde 346 milyon ton ham petrol ihracyla ba ekmektedir. thalatta ise ABD ilk srada olsa da, in ve Hindistan gibi gelimekte olan lkelerin ithalatlarndaki byme oran daha fazladr (izelge 1.12). Doalgaz: Dnya doalgaz retiminin yaklak %22sine sahip olan Rusya, retim ve ihracatta ilk sradadr. ABD ise retimde %18lik pay ile Rusyay takip ederken, 122 milyon m3 d alm ile en ok ithalat yapan lkedir (izelge 1.13). Kmr: Fosil yaktlardan kmrn retimi en ok inde gereklemektedir. 2005 verilerine gre, 231 milyon ton ile Avustralya ihracatta birinci sradayken, ithalatta 178 milyon tonla Japonya birinci sradadr (izelge 1.14).
izelge 1.12 Petrol retim, hracat ve thalat [6] malatlar Petrol mt % Dnya topl hracatlar mt thalatlar mt

Suudi Arabistan Rusya Birleik Devletler ran Meksika in Venezuella Kanada Norve Nijerya Dier Dnya

519 470 307 205 188 183 162 143 139 133 1474 3923

13.2 12.0 7.8 5.2 4.8 4.7 4.1 3.6 3.5 3.4 37.7 100.0

Suudi Arabistan Rusya Norve Nijerya ran Meksika Birl. Arap Emirlikleri Venezuella Kanada Irak Dier Dnya

346 258 132 123 122 105 95 94 87 75 716 2153

Birleik Devletler Japonya in Kore Almanya Hindistan talya Fransa Birleik Krallk Hollanda Dier Dnya

577 206 123 114 110 96 93 85 63 60 708 2235

izelge 1.13 Doalgaz retim, hracat ve thalat [6] malatlar Doalgaz mm3 % Dnya topl hracatlar mm3 thalatlar mm3

Rusya Birleik Devletler Kanada Cezayir ngiltere Norve ran Hollanda Endonezya Suudi Arabistan Dier Dnya

627.446 516.614 187.164 92.797 92.045 89.559 83.535 78.804 77.305 69.500 957.004 2.871.773

21.8 18 6.5 3.2 3.2 3.1 2.9 2.7 2.7 2.4 33.3 100.0

Rusya Kanada Norve Cezayir Hollanda Trkmenistan Endonezya Malezya Katar Birl. Devletler Dier Dnya

203.727 106.353 82.801 68.638 52.355 49.423 36.146 32.614 27.992 22.288 165.646 847.983

Birleik Devletler Almanya Japonya talya Ukrayna Fransa spanya Kore Trkiye Hollanda Dier Dnya

121.348 90.700 80.915 73.460 62.132 46.975 33.118 29.494 26.572 23.025 250.140 837.879

14

Enerji ve Yaltm Sektr

izelge 1.14 Takmr retim, hracat ve thalat [6] malatlar Ta Kmr (mt) Maden Kmr (mt) hracatlar Ta Kmr (mt) thalatlar Ta Kmr (mt)

in Halk Cum Birleik Devletler Hindistan Avustralya Gney Afrika Rusya Endonezya Polonya Kazakistan Kolombiya Dier Dnya

2.226 951 398 301 240 222 140 98 79 61 257 4973

* 77 32 71 75 0 178 62 0 4 406 905

Avustralya Endonezya Rusya Gney Afrika in Kolombiya Birl. Devletler Kanada Polonya Kazakistan Dier Dnya

231 108 76 73 72 56 45 28 21 17 44 771

Japonya Kore Tayvan ngiltere Almanya Hindistan Birl. Devletler in spanya talya Dier Dnya

178 77 61 44 38 37 28 25 25 24 241 778

1.1.4 Dnya Enerji Politikalar Dnya genelinde hzla artan enerji talebi karsnda belli blgeler ve lkeler, arz blgeleri, tketim blgeleri veya tama gzerghnda bulunan blgeler olarak ayrlmlardr. Her biri buna gre farkl stratejik arlklara sahiptir. Enerji kaynaklarn reten ve tketen lkeler arasndaki ilikilere bakldnda, zellikle fosil kaynaklara ynelik temin programlar, yeni stratejik dengelerin olumasna ve var olan baz dengelerin deimesine dorudan etki etmektedir [7]. Her lkenin, kendi kaynaklarna, ekonomik koullarna, corafi ve jeopolitik konumuna, enerji sektrnn mevcut yapsna, kendi karlarna en uygun yasal dzenlemeleri ve enerji politikasn yaama geirmesi gerekir [8]. lke ynetimlerini stlenenlerin amac, enerjiyi kesintisiz, gvenilir, temiz ve ucuz yollardan bulmak ve kaynaklar da mutlaka eitlendirmek olmaldr [9]. ABD: Bata ABD olmak zere, dnyann gelimi lkelerinin, enerji politikalarnda gzettikleri en nemli unsurlardan birisi enerji verimliliini artrmak, enerji younluunu azaltmak ve enerji tasarrufuna zen gstermektir. Enerji younluu, 1 dolarlk gayri safi hsla yaratabilmek iin kullanlan enerji miktar olarak tanmlanmaktadr. ada enerji politikalarnda hedef, yalnzca kii bana kullanlan enerji ya da elektrik tketim miktarn artrmak deil, enerjiyi en verimli biimde kullanabilecek sistemleri gelitirerek, en az enerji harcamas ile en fazla enerjiyi retebilecek, iletecek ve tketecek yapy kurabilmektir. rnein ABDde, 30 yl ncesi ile kyaslandnda, bugn 1 dolarlk gayri safi hsla yaratabilmek iin % 56 daha az enerji kullanlmaktadr (ekil 1.18). Bunu temin edebilmenin yollar arasnda, konutlarn tasarmndan, evde ve sanayide kullanlan elektrikli aletlerin tasarmna, standardizasyonuna, aralarda ileri teknoloji kullanmna; tketicinin bilinlendirilmesinden, vergi ve tevik uygulamalarna kadar uzanan, yani geni bir yelpazeye yaylan politikalar yer almaktadr [9].

15

s yaltm

ekil 1.18 ABDnin Enerji Younluundaki Azalma [10]

Dnya retilebilir petrol rezervlerinin % 65i Ortaoouda yer almaktadr. 1900l yllarn bandan bu yana bu blgenin, scak ve souk sava rzgrlarnn odanda yer almasnn temel nedenini gerekten bamsz dnmek mmkn deildir. Dier yandan, Mart 2003te balayan ve Irakn ABD ve yanda gler tarafndan igali ile sonulanan mdahalenin, bu lkedeki zengin petrol ve gaz kaynaklarnn paylamna, ticaretlerinin ve tanma yollarnn kontrolne ynelik uzun erimli stratejilerden bamsz olduunun dnlmesi de mmkn deildir. Irakn bilinen 112,5 milyar varillik (dnya retilebilir petrol rezervlerinin % 11i) retilebilir petrol rezervinin yan sra, henz retime konulmam 120-130 milyar varillik bir potansiyel rezervi vardr. ABD, ngiltere ve ok uluslu petrol irketleri, bir yandan bu rezervlerin kontroln ele geirmek, dier yandan da Irakn mdahale ncesi gnde 2 milyon varile den retimini hzla artrarak, petrol arznda nemli bir etkinlie ulamaya almaktadrlar. Bir yandan Irak, OPEC dnda tutarak bu kartelin petrol piyasalarndaki ve fiyatlar zerindeki gcn krmak, bir yandan da bata Suudi Arabistan olmak zere, byk reticilere, artk kontrol sizde deil mesajn verebilmek hedeflenmektedir [9]. nmzdeki on ylda, dnyada nemli gler olmalar beklenen in ve Hindistan gibi lkelerin, giderek artacak olan petrol ithalatlarnda en yaamsal k noktas olan Basra Krfezinin kontrol de ABD politikas asndan bir dier hedeftir. Basra Krfezi ayn zamanda Japonya iin yaamsal nem tamaktadr. Ortadou petrolnn bugn iin % 65 olan dnya rezervlerindeki ezici paynn, bu blgede retilen petroln gelitirme maliyetinin de dnya ortalamasnn ok altnda olduu gerei ile birlemesi, Ortadounun nmzdeki on yldaki neminin bugnknden de fazla olacan gstermektedir [9]. Aslnda ABDnin Krfeze bamll % 10 dzeyindedir. ABD enerji sorununun % 90n ya kendi kaynaklarndan ya da Krfez d kaynaklardan salamaktadr. Avrupa iin ise bu oran % 90larn zerindedir. Yani, Avrupa % 90dan fazla Krfeze bamldr. Keza Japonya % 80lerin zerinde Krfeze bamldr [9]. Krfezin denetimini ele almaya alan ABDnin hedefi, dnya genelinde bu ticareti yapan Amerikan irketlerinin karlarn korumak ve bu enerji kaynaklarn elinde tutarak, bir biimde kendisine direnme olasl olan odaklarn ipini eline almaktr. Ancak bu ekilde bir alma ve atma srecine girmi olduu Avrupay da kendince yola getirecektir [11]. Kaynaklar baznda dnya birincil enerji talebinin 1980-2030 yllar arasndaki senaryosuna ilikin grafik ekil 1.19da verilmitir.

16

Enerji ve Yaltm Sektr

ekil 1.19 Kaynaklar Baznda Dnya Birincil Enerji Talebi [12]

AB: AB enerji politikasnn amalar, rekabet gc, enerji arznn gvenlii ve evrenin korunmas arasnda bir dengeye vararak, toplam enerji tketiminde kmrn payn korumak, doalgazn payn artrmak, nkleer enerji santralleri iin azami gvenlik artlar tesis etmek ve yenilenebilir enerji kaynaklarnn payn artrarak enerji i pazarn tamamlamaktr. Enerji politikas yasal temelini, kmrle ilgili olarak AKT, nkleer enerjiyle ilgili olarak EURATOM Antlamalarndan almaktadr. Ancak AByi kuran antlamada dier alanlardaki dzenlemelere ilikin herhangi bir hkm bulunmamaktadr. Bu nedenle topluluun enerji politikasnn tam anlamyla oluumu ancak 1974 ylndan sonra gereklemitir. 1973 petrol krizinde, tketilen enerjinin % 67sinin petrolden salandnn ve yeni bir kriz ya da OPEC lkelerinin muhtemel bir boykotu halinde byk skntya debileceini fark eden AB, petrole olan bamlln azaltmak amacyla kullanlan enerji kaynaklarn eitlendirme karar alm ve nkleer santrallerin yapmna girimitir. Bunun yan sra btn batl sanayi lkeleri 1974 ylnda kurulan Uluslararas Enerji Ajans (IEA) erevesinde ortak rezervler oluturmaya balamlardr. 1983 ylnda daha kapsaml ve uzun vadeli hedefler ieren bir politika oluturulmas gndeme gelmi ve 1988 ylnda komisyon Enerji Pazar oluturulmasna ilikin bir rapor sunmutur [13]. Avrupa Komisyonu tarafndan Kasm 2000de sunulan Enerji Temini Gvenliine Dair Yeil Kitap ise, ABnin uzun vadeli stratejisini, genileme hedefi bakmndan tanmlamaktadr. Bu belge, AB yesi 15 lkenin 2000 yl iin ithalat bamlln, kendi enerji tketimlerinin % 50si kadar olduunu gstermekte ve kalc etki yapacak nlemler alnmad takdirde 2030 ylnda bu deerin git gide %70lere kaca sonucunu ortaya koymaktadr. Bu yeil kitap, byle bir art engellemek amacyla sistematik bir nlemler ve aralar katalounu tanmlamaktadr. Bu nlemler ve aralar, iki temel yaklam noktasna sahiptir; (1) hem kullanlan birincil enerji kurumlarnn trne gre, (2) hem de enerjinin geldii lkeye gre enerji kullanmnn eitlendirilmesi. Kullanlan enerji trlerinin eitlendirilmesi, nce enerji tasarrufu nlemleriyle ve yeni enerji kurumlarnn yaratlmasyla gelitirilebilir. Yeil Kitap bu konuda zellikle AB apnda enerji tketimindeki paylar 2000 ylnda % 6 olan ve 2010 ylna kadar paylar % 12ye kmas beklenen yenilenebilir enerji kaynaklarnn geniletilmesinin tevik edilmesine bel balamaktadr. Ayrca enerji tketiminde ve retiminde enerjinin etki srecini artrmaya dair AB aratrma plannn enerji politikas ereve program temelinde balatlmakta ve maddi bakmdan desteklenmektedir [14]. Bu gelimelerin yan sra, Aralk 1994 tarihinde AB lkeleri ile Trkiye de dhil olmak zere 50 lke arasnda imzalanan Enerji art Anlamas, taraflar arasnda enerji alannda ibirliini ve zellikle eski Sovyetler Birlii

17

s yaltm

kaynakl enerji arzn garanti altna almay ngrmektedir. Ksacas kendi ierisinde AB bir enerji Pazar oluturmaya alrken, bu alanda uluslar aras alanda ibirliini gelitirmeye almaktadr [13].

1.2 TRKYEDE ENERJNN YER

Trkiyenin lokomotif sektrlerinde maliyeti belirleyen nemli girdilerden biri olan enerji, uluslararas rekabeti dorudan etkilemektedir. Enerjiye olan hzl talep art bir takm yatrm gereksinimlerini ortaya karmakta, her yatrmn da finansmann salanmas gerekmektedir. Bu talep artn, ekonomik faaliyetlerin balamas olarak yorumlayp sevinebiliriz. Ancak bu kez de onun getirdii yatrmlar yapabilme, bu yatrmlarn finansmann salayacak baz modeller gelitirebilme ve bunu uzun vadeli klma gibi bir dizi sorun gndeme gelmektedir [15]. Uluslararas pazarlara kesintisiz, evre asndan gvenli petrol/gaz tanmas, ticari ve bamsz ihracat yollarnn oluturulmas asndan Dou-Bat ve Kuzey-Gney Enerji Koridoru konseptinde yer alan Trkiye, stratejik bir role sahiptir. Ham petrol Azerbaycandan alarak, Grcistan zerinden Ceyhandaki deniz terminaline ulatran Bak-Tiflis-Ceyhan (BTC) Boru Hatt buna en gzel rnektir. Uluslararas ve blgesel giriimlere katlm ve karlkl ibirliinin gelitirilmesi, bu anlamda arz gvenliinin glendirilmesi konusu Trkiye asndan siyasi bir nceliktir [2]. 1.2.1 Trkiyede Enerji Kaynak Paylar Trkiye, ok eitli birincil enerji kaynaklarna sahip bir lkedir. lkemizde takmr, linyit, asfalsit, ham petrol, doalgaz, uranyum ve toryum gibi fosil kaynak rezervleri (yenilenemeyen enerji) ile hidrolik enerji, jeotermal enerji, gne enerjisi, deniz dalga enerjisi, biomas enerji gibi (yenilenebilir enerji) tkenmez kaynak potansiyelleri bulunmaktadr. Trkiyede, dnyada halen youn olarak kullanlan fosil kaynaklar, zellikle akkan fosil yaktlarn (petrol ve doalgaz) grnr rezervleri yeterli dzeyde deildir. Kmr jeotermal ve hidrolik enerji rezerv ve potansiyeli ise dnya kaynak varlnn % 1i civarndadr. Toryum rezervi ise dnya rezervinin %54n oluturmaktadr. Bunun deerlendirmesi ise henz tecrbe safhasnda olan toryum santrallerinin geliimine baldr. 2006 yl Trkiye birincil enerji kaynaklar rezervi izelge 1.15de verilmitir.
izelge 1.15 Trkiye Birincil Enerji Kaynaklar Rezervi [16] KAYNAKLAR Takmr (Mton) Linyit (MTon) Elbistan Dier Toplam Asfaltit (MTon) Bitmler (MTon) Hidrolik GWh/Yl MW/Yl Ham Petrol (Milyon Ton) Doalgaz (Milyar m3) Rzgar MW GWh/Yl Jeotermal (MW/Yl) Elektrik Termal Gne (MTEP) Elektrik Is GRNR 550 (*) 4274 3709 7983 43 555 127381 36260 42.8 8 MUHTEMEL 425 MMKN 368 TOPLAM 793 4274 4421 8695 (9300) 79 1641 127381 (170.000) 36260 (48577) 42.8 8 48000 120000 98 3348 412 28152 5100 3150000 87

612 612 29 1086

100 100 7

* : Hazr rezerv dahil, parantez iinde belirtilenler: potansiyel kaynaklar dahil miktarlardr.

18

Enerji ve Yaltm Sektr

izelge 1.16ya bakldnda, 2020 ylnda Trkiyedeki petrol talebinin 2000 ylna oranla iki kat artmasna ramen, toplam enerji tketimi iindeki paynn nemli oranda azald grlmektedir. %16 dolayndaki doalgaz pay ise %25e ulamaktadr.
izelge 1.16 Trkiye Genel Enerji Tketiminde Kaynaklarn Pay (%) [17]

Enerji Kaynaklar Petrol Doalgaz Kmr Hidroelektrik Dier

2000 40,6 16,0 30,4 3,0 10,0

2010 26,1 29,3 37,3 3,3 4,0

2020 21,6 25,2 42,5 2,8 7,9

1.2.2 Trkiyede Enerji retimi ve Tketimi Trkiye, enerji retim kapasitesinin kendi enerji talebini karlayamamas sebebiyle enerji ithal eden bir lke konumundadr. Trkiyenin birincil enerji retim ve talebi izelge 1.17de verilmitir. Yerli enerji retimi 2007de 27,5 MTEP (milyon TEP) olarak gereklemi, 2008de ise 29,192 MTEPe ykselmitir. Bu deerin % 57,1ini linyit ve daha az miktarda takmr oluturmaktadr. Hidrolik ye dier yenilenebilir kaynaklardan yaplan retim, yerli retimin % 15,4n oluturmakta ve toplam enerji talebinin % 4,3n tekil etmektedir. Kat olmayan fosil yaktlar(petrol ve doalgaz) yerli retim iinde % 11 gibi ok dk bir paya sahiptirler. Hatta ticari olmayan odun ve bitkinin yerli retimdeki pay % 16,5 ile petrol ve doalgaz toplamn gemektedir. Yerli birincil enerji retimi, talebin ancak % 27,5ini karlayabilmitir.
izelge 1.17 Trkiyenin Birincil Enerji retim ve Talebi [18]

Yenilenebilir

Odun + Bitki

Kaynaklar

Doalgaz

Elektrik (thalat hracat)

Birincil Enerji retimi retim indeki Pay % Birincil Enerji Talebi Talep iindeki Pay % retimin Talebi Karlama Oran %

16.674 57,1 31.391 29,5 53,1

4.813 16,5 4.813 4,5 100,0

2.268 7,8 31.784 29,9 7,1

931 3,2 33.807 31,8 2,8

4.506 15,4 4.506 4,3 100,0

0 0,0 -29 0,0 0,0

29.192 100,0 106,273 100,0 27,5

Enerji retimi: Trkiyede enerji retimi her yl % 8- % 10 orannda artmaktadr. Talebi karlamak iin enerji projelerine ylda 3 4 milyar dolar ayrlmas gerektii hesaplanmaktadr. Ancak 2008 ylnda Enerji ve Tabi Kaynaklar Bakanl tarafndan gerekletirilen 1.619.354 bin TLlik yatrmn sadece 757.977 bin TLsi (% 46,8i) enerji sektrne ayrlmtr [19].

Toplam

Kmr

Petrol

19

s yaltm

Yllar baznda Trkiyedeki birincil enerji kaynaklar retimi izelge 1.18de verilmitir. 2008 ylnn birincil enerji kaynaklar retimi, 2007 ylna gre % 6lk bir art ile 29,2 MTEP seviyesine ykselmitir. Petrol ve doalgaz retim miktarlar olduka kk olup, ana enerji kayna bata linyit olmak zere kmrdr. 19902001 yllar arasnda linyit retiminde nemli artlar kaydedilmi olsa da 2002 ylndan itibaren dmeler balam, 2005 ylndan itibaren kmr retimi tekrar artmtr. retiminde nemli art gzlenen bir dier enerji kayna hidrolik enerjidir.
izelge1.18 Birincil Enerji Kaynaklar retimi [18] 1990 1995 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

Takmr (bin ton) Linyit (bin ton) Asfaltit (bin ton) Petrol (bin ton) Doalgaz (106 m3) Hidrolik + Jeotermal (GWh) (*) Jeotermal Is (bin TEP) Rzgar (bin TEP) Gne (bin TEP) Odun (bin ton) Hayvan ve Bitki Art. (bin ton) Biyoyakt (bin ton)
TOPLAM (bin TEP)

2.745

2.248

2.392

2.494

2.319

2.059

1.946

2.170

2.319

2.462

2.601

44.407 52.758 60.854 59.572 51.660 46.168 43.709 57.708 61.484 72.121 76.171 276 3.717 212 67 3.516 182 22 2.749 639 31 5.551 312 5 2.442 378 336 2.375 561 722 2.276 708 888 2.281 897 452 2.175 907 782 2.134 893 630 2.160 1.017

23.228 35.627 30.995 24.100 33.789 35.419 46.177 39.655 44.338 36.007 33.270

364

437

648 33

687 62 287

730 48 318

784 61 350

811 58 375

926 59 385

898 127 403

914 355 420

1.011 847 420

28

143

262

17.870 18.374 16.938 16.263 15.614 14.991 14.393 13.819 13.411 12.932 12.264

8.030

6.765

5.981

5.790

5.609

5.439

5.278

5.127

4.984

4.850

4.883

2
25.478 26.719 26.047 24.576 24.282 23.783 24.332 24.549 26.580

12
27.453

2
29.192

*: 2007 yl hidrolik GWh ve Jeotermal elektrik (GWh) verileri birlikte verilmitir.

Enerji Tketimi: Trkiyenin enerji tketimi 2007 ylnda 107,6 MTEPe ulam, 2008de ise 106,273 MTEP olarak gereklemitir. Elektrik retimi 2008 ylnda 198,3 milyar kWhye varmtr. 2007 verileriyle 1.525 kgpe gibi olduka dk bir deer olan kii bana birincil enerji tketimi, 2008de kriz nedeniyle daha da azalm ve 1.495 kgpe olarak gereklemitir. Dnya ortalamasnn 1.820 kgpe olduu gz nne alndnda, Trkiyede kii bana birincil enerji tketiminin dk olduu grlr. Ayn ekilde kii bana elektrik enerjisi tketimi de 2.791 kwh (brt) seviyesinde olup, bu deer 8.900 kWhlik gelimi lkeler ortalamasnn te birinin altndadr [18].

20

Enerji ve Yaltm Sektr

2008 yl sonu itibar ile birincil enerji tketiminin kaynaklar baznda dalm ekil 1.20de verilmitir.

ekil 1.20 Birincil Enerji Tketiminin Kaynaklar Baznda Dalm [4]

1970-2005 yllar arasnda Trkiye birincil enerji tketim deerleri grafik olarak ekil 1.21de grlmektedir.

ekil 1.21 1970-2005 Trkiye Genel Enerji Tketimi [20]

Trkiyede, 2020 yl iin, sektrlere gre tahmin edilen birincil enerji tketimi ekil 1.22de gsterilmitir.

ekil 1.22 Sektrlere Gre Birincil Enerji Tketimi Tahmini (Milyon TEP; %) [19]

21

s yaltm

1.2.3 Trkiyede Enerji thalat ve hracat Enerji fiyatlarnn hzl art trendine girmesi, lkemizin %70in zerinde enerjide da baml olmas ve enerji yatrm ihtiyac boyutunun ksa srede temin edilmeyecek boyutlara ulamas, Trk ekonomisi zerinde enerji sektrnn basksn hissedilir hale getirmitir. 2004 ylnda 14,4 milyar dolar olan enerji ithalatmz, 2005te 21 milyar dolara kmtr. 2006 ylnda ise Trkiyenin enerji faturasnn 28,5 milyar dolar civarnda gereklemesi ile cari ak olduka artmtr. 2002 2006 yllar arasndaki net enerji ithalat ve d ticaret a deerleri izelge 1.19da, 2002 2006 yllar arasndaki Trkiyenin ham petrol ithalat deerleri ise izelge 1.20de grlmektedir.
izelge 1.19 Net Enerji thalat ve D Ticaret A Deerleri (Milyon Dolar) [21]

Yllar 2002 2003 2004 2005 2006

thalat 9.204 11.575 14.407 21.256 28.583

hracat 692 980 1.429 2.641 3.568

Ak -8.512 -10.595 -12.978 -18.615 -25.015

D Ticaret A -15.495 -22.087 -34.373 -43.298 -52.140

Cari lem A -1.521 -8.036 -15.601 -22.603 -31.679

izelge 1.20 Trkiyenin Ham Petrol thalat Faturas [21]

Yllar 2002 2003 2004 2005 2006 2002-2006

Varil Fiyat (Dolar) 23,4 26,9 34,5 50,1 61,0 39,2

Miktar (Milyon Varil) 175,0 177,3 176,5 172,6 175,5 876,9

Tutar (Milyon Dolar) Gerekleen Fiyat Artmasayd 4.095 4.769 6.089 8.647 10.706 34.357 4.095 4.149 4.130 4.039 4.107 20.519

Fark (Milyon Dolar) 0 621 1.959 4.608 6.599 13.837

Cari denge, bir lkenin dviz gelir giderleri arasndaki denge anlamna gelmektedir. Dolaysyla ihracat ve ithalat oranndaki art ile azalmalarn cari aa dorudan etkisi bulunmaktadr. Trkiye petrol ve doalgazda kendine yeten bir lke olmu olsayd, 2006 ylndaki cari ak, gerekleenin onda biri, yani yaklak 3-4 milyar dolar civarnda gereklemi olacakt [22]. Cari aktan kurtulmann yolu, enerjide da bamllktan kurtulmaktr. 1990 2008 yllar arasndaki enerji arz ve talebinin geliimi ekil 1.23de, enerji talep, retim, ithalat ve ihracatn geliimi izelge 1.21de verilmitir.

ekil 1.23 Enerji Arz ve Talebinin Geliimi (1990 2008 Yllar) [18]

22

Enerji ve Yaltm Sektr

izelge 1.21 Enerji Talep, retim, thalat ve hracatn Geliimi (Bin TEP) [18] Yllar

1990

1995

2000

2001

2002*

2003

2004

2005

2006

2007

2008

Talep retim* thalat hracat hrakiye Net thalat TYKO** (%)

52.987 63.679 80.501 75.403 78.354 83.826 87.818 91.362 99.590 107.625 106.273 25.656 26.749 26.156 24.681 24.324 23.783 24.332 24.549 26.802 27.453 29.192 30.936 39.779 56.342 52.780 58.629 65.239 67.885 73480 80.514 87.614 85.357 2.104 355 1947 464 1.584 467 2.620 624 3.162 1.233 4.090 644 4.022 631 5171 628 6.572 6.925,5 588 91,71 7183 761

28.477 37.368 54.291 49.536 54.234 60.505 63.232 67.681 73.354 81.111,8 77.413 48,1 42,0 33,1 32,6 31,0 28,4 27,7 26,9 26,9 25,5 27,2

*: Rafineri d retim dahildir. **TYK: Talebin Yerli retimle Karlanma Oran

1990 2008 yllar arasndaki talebin yerli retimle karlanma oranlar ekil 1.24te gsterilmitir.

ekil 1.24 Talebin Yerli retimle Karlanma Oranlar (TYKO) (%) [18]

Trkiyenin yerli kaynaklarla enerji talebini karlama oran 2007ye kadar azalm, ithal enerji girdi fiyatlarnn hzla ykseldii 2008de ise artmtr. Trkiye enerji talebi art orannda yerli kaynaklar hizmete alamamaktadr. izelge 1.22de ilave bir yoruma ihtiya brakmayacak ekilde durumun vahametini ortaya koymaktadr. Trkiyenin 2008 ylnda enerji hammaddeleri ithalatna dedii rakam, tm ithalat tutarnn % 24ne ve 48,2 milyar dolara ulamtr [18].

23

s yaltm

izelge 1.22 Trkiyenin Toplam thalat ve Enerji Hammaddeleri thalat 1996-2009 (Milyon Dolar) [18]

1996
Maden Kmr, Linyit ve Turb Hampetrol ve Doalgaz Kok Kmr, Rafine Edilmi Petrol rnleri Enerji ithalat Toplam thalat Enerji thalat Pay, % 581

1997
561

1998
464

1999
311

2000
615

2001
300

2002
689

4.252

4.264

2.962

3.703

6.196

6.076

6.193

1.069

1.152

967

1.284

2.587

1.799

2.191

5.902 43.627 13,5

5.977 48.559 12,3

4.393 45.921 9,6

5.298 45.921 11,5

9.398 40.671 23,1

8.175 41.399 19,7

9.074 51.554 17,6

2003
Maden Kmr, Linyit ve Turb Hampetrol ve Doalgaz Kok Kmr, Rafine Edilmi Petrol rnleri Enerji ithalat Toplam thalat Enerji thalat Pay, % 929

2004
1.222

2005
1.579

2006
1.978

2007
2.570

2008
3.315

2009
3.055

7.766

9.366

14.140

19.220

21.784

31.109

16.378

2.833 11.528 69.340 16,6

3.797 14.384 97.540 17,7

5.507 21.226 116.774 18,2

7.631 28.828 139.576 20.7

9.492 33.846 170.063 19,9

13.829 48.252 201.964 23,9

10.437 29.870 140.775 21,2

1.2.4 Trkiyede Enerji Politikas Dnyada nfus art, sanayileme ehirleme ile birlikte kreselleme sonucu artan ticaret ve retim imkanlarna bal olarak, doal kaynaklara ve enerjiye olan talep giderek artmaktadr. Enerji temini konusunda ne ithalat olan sanayilemi lkelerle gelimekte olan lkelerin, enerji gvenliine ncelik veren kapsaml enerji politikalar oluturma yolunu izlemektedirler. Bunun sebepleri: retici lkelerdeki politik ve ekonomik istikrarszlk Hzla byyen ekonomilerin artan enerji talebi ve bunun enerji arz ile ekonomiler zerinde yarataca istikrarszlk, Enerji projeleri iin gerekli finansman ihtiyacnn bykl ve bu finansmann teminindeki glkler, Ticaret yollar zerindeki kritik noktalardaki younlamann sebep olaca arz kesintileri, evresel etkilerin en aza indirilmesi iin stlenilen sorumluluk ve basklar, Petrol fiyatlarnda kalc olabilecek artlarn ekonomi zerindeki olumsuz etkileri olarak sralanabilir [2].

24

Enerji ve Yaltm Sektr

Dnya ekonomisi ile hzl bir entegrasyon sreci ierisinde olan lkemiz; alt yapsn tamamlama, kalknma hedeflerini gerekletirme, toplumsal refah artrma, sanayi sektrn uluslararas alanda rekabet edebilecek bir dzeye karma abas iindedir. Bu durum, enerji talebimizde hzl bir art da beraberinde getirmektedir. Tketim, yatrm, devlet harcamalar, ithalat ve ihracat verilerinin tmn kapsayan GSYH (Gayri Safi Milli Hasla) arasndaki balant grlmektedir. Tketim, yatrm, devlet harcamalar, ithalat ve ihracat verilerinin tmn kapsayan GSYH, bir lkenin ekonomik byklnn ltlerinden biridir. lkemizin ncelikli hedefi; enerjinin, ekonomik bymeyi gerekletirecek, sosyal gelime hamlelerini destekleyecek ve evresel etkileri de gz nnde bulunduracak ekilde zamannda, yeterli, gvenilir, rekabet edilebilir fiyatl olarak salanmasdr. Bu ancak stratejik amalarmz ieren kapsaml bir enerji politikas belirlemek ile mmkndr. Bu balamda; Enerji arz gvenliinin ve gvenirliinin salanmas, Stratejik petrol ve doalgaz depolama kapasitesinin artrlmas, Kaynak ve lke eitlendirilmesi, Yerli ve yenilenebilir kaynaklarn kullanmna ve gelitirilmesine ncelik verilmesi, Farkl teknolojilerin kullanm ve gelitirilmesi, yerli retimin artrlmas, Yatrm ihtiyacnn bykln ve evresel etkileri dikkate alarak enerji kullanmnda verimliliin artrlmas, Yakt esnekliinin artrlmas (alternatif enerji kaynaklar), lkemizin jeostratejik konumdan yola karak Enerji Koridoru olma potansiyelinden en st seviyede yararlanlmas (rezervden pay, nakil, rafinaj, pazarlama vs.) Enerji sektrnn, ileyen bir piyasa olarak effafl ve rekabeti esas alacak ekilde yaplandrlmas, Blgesel ibirlii Projelerine katlm ve entegrasyon salanmas, Her aamada evresel etkilerin gz nnde bulundurulmas hususlar byk nem arz etmektedir [2]. 1.2.5 Trkiyenin Enerji Sorunlar ve zm nerileri 1970lerde yaanan petrol krizleri sonras fiyat yaklak drt kat artan petrol rnleri, Trkiye gibi ithal ettikleri petrol elde edilen enerjiye dayanan ekonomileri olumsuz etkilemi ve ayn zamanda bu lkelerde ciddi bir d ticaret a meydana getirilmitir. 1970lerin ikinci yarsnda siyasal istikrarszlk ve terr sorunlarna ek olarak bir de ekonomik sorunlar ile uramaya balamtr. Trkiye, tm yaananlarla dorudan ilgisi olan enerjinin verimli ve etkin kullanlmas konusuna pek deinmezken, gelimi lkeler enerji tasarrufunu ve enerji verimliliinin artrlmasn temel ncelikleri arasna almlardr [3]. Enerji Tasarrufu: Halk arasnda genellikle enerjinin az kullanlmas, iki ampulden birinin sndrlmesi eklinde alglanmakta olan enerji tasarrufu, aslnda enerji atklarnn deerlendirilmesi ve mevcut enerji kayplarnn nlenmesi yoluyla tketilen enerji miktarnn ekonomik kalknmay ve sosyal refah engellemeden, kalite ve performans drmeden enerji ihtiyacnn en aza indirilmesi demektir. Enerji tasarrufu kalemleri genellikle ikiye ayrlmaktadr. Bunlardan birincisi dorudan enerji tasarrufu uygulamalar olup, maliyet-etkin yaklamlar (daha enerji-verimli ara, ev ve arabalar kullanmak, alkanlk ve gnlk davranlar nihai kullanm teknolojilerini daha dikkatli kullanmaya gre ayarlamak, eitli nihai kullanm teknoloji stoklarn snrlandrmak) ve somut tedbirleri iermektedir. kincisi ise bunlarn dnda kalan genel tedbirler olup dolayl enerji tasarrufu olarak nitelendirilmektedir. nsanlar her trl eyann uzun sre kullanmna tevik ederek yenilerinin retim hzn drmek, yerleim yerlerini enerji sarfiyatn minimize edecek ekilde semek, ekonomide materyal tketiminin olmad faaliyetlere gei yapmak gibi uygulamalar buna rnek tekil etmektedir.

25

s yaltm

Tasarruf edilen enerji, Bireysel olarak kk boyutlu ancak birikimli toplamda olduka nemli bir orana ve miktara sahiptir. Birok noktadan ayn anda hzla geri kazanlabilmektedir. Enerji yatrmlarna kyasla ok daha kk boyutlu ok sayda yatrmcya yaylm yatrmlarla elde edilebilmektedir. Enerji Verimlilii: Enerji verimlilii, enerji tasarrufunu da kapsayan daha geni bir kavramdr. Basite ifade edilecek olursa enerji verimlilii, enerji kaynaklarnn retimden tketime kadar tm safhalarda en yksek etkinlikte deerlendirilmesini ifade eder. Enerji tasarrufu ise enerji ve enerji kaynaklarnn verimli olarak deerlendirilmesi amacyla kullanclar tarafndan alnan tedbirler sonucunda belirli miktardaki retimi ve hizmeti gerekletirmek iin her aamada harcanan enerji miktarnda salanan azalmay anlatmaktadr. Enerji verimlilii programlar, srdrlebilir kalknmann vazgeilmez bileenlerinden olan evresel ncelikleri dikkate alan modeller nerir. Bu programlarn evresel faydalar son derece aktr, nk en az kirlilik yaratan enerji hi retilmemi enerjidir. Herhangi bir ihtiya iin enerji tketiminin azalmas (evleri yaltarak, motor verimliliini artrarak, vb.), otomatik ve oransal olarak kirletici emisyonlarn da azaltmaktadr. Enerji verimlii tedbirleri, maliyetetkin olduklar ve evre korumaya ynelik ekstra maliyet gerektirmedikleri iin evreyi korumann en ucuz yoludur. En nemli enerji kayna olan petrol ve kmr gibi fosil yaktlar hzla tkenmektedir. Enerji retim ve tketim srelerinde ortaya kan sera gaz emisyonlar kresel snma ve iklim deiikliinin en nemli nedenleri arasndadr [23]. Enerji arz gvenliinin salanmasnda, %73ler seviyesinde olan da bamllk oranmzn ve bundan kaynaklanan risklerin azaltlmasnda ve iklim deiiklii ile mcadelenin etkinliinin artrlmasnda, enerjinin retiminden kullanmna kadar olan srete verimliliin artrlmas, israfn nlenmesi ve enerji younluunun azaltlmas byk bir nem tamaktadr [23]. lkemizde, 2030 ylna kadar enerji verimliliinin iyiletirilmesi halinde imalat sanayisinde 9,4 milyon TEP (% 22), konut sektrnde 32,2 milyon TEP (% 47) ve ulatrma sektrnde 22,4 milyon TEP (% 38) olmak zere toplam 64,1 milyon TEP (% 36) enerji tasarrufunun salanmas ngrlmektedir [19]. Bu potansiyelin deerlendirilmesi ve enerji verimliliinin arttrlmas amacyla amacyla Enerji Verimlilii Kanunu 2007 ylnda ve bu Kanuna dayanlarak Bakanlmz tarafndan hazrlanan Enerji Kaynaklarnn ve Enerjinin Kullanmnda Verimliliin Artrlmasna Dair Ynetmelik ise 2008 ylnda yrrle girmitir [23]. 15/02/2008 tarihli 2008/2 sayl Babakanlk Genelgesi ile kamu kurum ve kurulularnda enerjinin etkin ve verimli kullanlmasna ynelik tedbirler belirlenmitir. Bu Genelge ile Ulusal Enerji Verimlilii Hareketi balatlm ve 2008 yl Enerji Verimlilii Yl ilan edilmitir [23]. Toplam nihai enerji tketimi en yksek tketim payna ve enerji tasarruf potansiyeline sahip olmalarndan dolay, sanayi, bina ve hizmet sektrleri enerji verimlilii almalarnda ncelikli sektrlerdir [4]. Enerji younluu yksek, kii bana enerji tketimi dk olan lkemizde yaplacak etkin talep yntemi almalarnn da katks ile bir yandan kii bana enerji tketimi arttrlmal, bir yandan da enerji younluu azaltlmaldr [4].

26

Enerji ve Yaltm Sektr

retimde ve gnlk yaamda enerji younluunun drlmesi; tm enerji zincirinde verimliliin arttrlmas, iletim ve datmda kayp-kaaklarn azaltlmas, retimde verimlilik arttrc teknolojilerin uygulanmas, binalarn rehabilitasyonlar, verimli elektrikli ev aletleri ve ofis cihazlarnn tercih edilmesi ve ilgili btn taraflarn eitilmesi ve bilinlendirilmesi gibi almalar ile salanabilecektir [4]. Enerji Younluu: Enerji verimliliinin nemli gstergelerinden birisi enerji younluudur. Enerji younluu, GSYH (Gayri Safi Yurtii Hasla) bana tketilen birincil enerji miktarn temsil eden ve tm dnyada kullanlan bir gstergedir Genellikle 1000 dolarlk hasla iin tketilen TEP (ton petrol edeeri) miktar, uluslar aras yaynlarda enerji younluu gstergesi olarak tercih edilmektedir. Bir lkenin gelimilik dzeyi, enerji asndan iki temel gstergeyle izlenebilir. Bunlardan biri kii bana enerji tketimidir, dieri ise enerji younluudur. Kii bana enerji tketiminin yksek olmas, hem lkedeki ekonomik faaliyetlerin canlln hem de refah dzeyinin yksekliini gsterir. Bir lkenin enerji younluu ise ne kadar dkse, o lkede birim hasla retmek iin harcanan enerji de o kadar dk demektir ki, bu da enerjinin verimli kullanldna iaret etmektedir. Enerji younluuyla ilgili kresel lekli veriler incelendiinde, lkeler arasnda ciddi farkllklar olduu, bu farkllklarn da gelimilik dzeylerinden kaynakland grlmektedir. Trkiyenin enerji younluu 0,38 iken, gelimi lkelerden Japonya 0,09, Danimarka 0,10, Almanya 0,13, talya 0,14 ve Fransa 0,15 gibi deerlere sahiptir. Trkiyenin ncelii, yatrmdan ok tasarruf ve enerjinin etkin kullanm olmaldr. Asl yatrm yaplmas gereken saha ise enerjinin verimli kullanmn destekleyen teknolojilerdir. Binalarda uygulanacak eitli teknikler ve alnacak eitli tedbirlerle byk miktarlarda enerji tasarrufu yaplabilecei, dolaysyla enerji verimliliinin iyiletirilebilecei bugne kadarki uygulamalarda grlmtr. Is yaltm, verimli cihaz kullanm ve otomatik kontrol sistemleriyle enerjiden minimum %50 tasarruf yapmak mmkndr. Dnyada ve Trkiyede kii bana yllk elektrik enerjisi tketimi izelge 1.23de, kii bana net elektrik tketimi ekil 1.25de belirtilmitir.
izelge 1.23 Kii Bana Yllk Elektrik Enerjisi Tketimi [18]

lkeler Dnya Ortalamas Gelimi lkeler Ortalamas ABD Trkiye

Kii Bana Tketim (kWh) 2.500 8.900 12.322 2.791

27

s yaltm

ekil 1.25 Kii Bana Net Elektrik Tketimi (KWh/kii) [19]

Binalarda enerji verimliliinin iyiletirilmesi, halkn refah seviyesinin ilgilendiren ve etkileyen bir faktr olmas nedeniyle bu konuda yaplacak bilinlendirme almalar olduka nemlidir. Bu konuda birok kurulu ve sivil toplum rgt eitli bilinlendirme almalar yrtmektedir ve bu almalar sektrdeki inaat, yaltm, vb. malzeme reticisi firmalarca desteklenmektedir. Bu konuyla ilgili olarak verilecek en gzel rnek, Elektrik leri Ett daresi Genel Mdrl (EE) ve Is, Su, Ses ve Yangn Yaltmclar Dernei (ZODER) ibirliinde enerji verimliliine ynelik bir demonstrasyon projesi gerekletirmesidir. Sosyal Hizmetler ve ocuk Esirgeme Kurumuna ait mevcut bir bina olan 50. Yl Yetitirme Yurdunun, yaltmsz ve yaltml durumlar izlenmi; her iki durum iin elde edilen performans sonular aratrlmtr. almann asl hedefi; binaya ilikin alnan tm nlemlerle, hem kullanlan enerjiden elde edilebilecek tasarrufun miktar ynnde, hem de enerjiyi verimli kullanarak evre kirliliinin azaltlabilirlii ynnde kamuoyunun bilinlendirilmesidir. almann kapsam srasyla; Yapnn, enerji verimlilii uygulamalarndan (yaltm, kontrol ve otomasyon sistemleri) nceki ve sonraki enerji tketim deerlerinin izlenerek enerji tketim noktalarnn tespit edilmesi, Toplanan verilerin deerlendirilmesi, Enerji tasarruf potansiyelinin belirlenmesi, Belirlenen potansiyelin geri kazanlabilmesi iin alnacak nlemlerin saptanmas, Bu nlemlerin ilk yatrm bedelleri ile geri deme srelerinin hesaplanmasdr. 50. Yl Yetitirme Yurdundan elde edilen n ett bilgiler nda yaplan enerji verimlilii uygulamalar ise yledir Cephe, 6 cm kalnlnda polistren esasl s yaltm malzemesi ile dardan yaltlmtr. at, 12 cm kalnlnda mineral esasl s yaltm malzemesi ile yaltlmtr. Mevcut pencereler, s kontrol kaplamal camlamalar kullanlarak, 16 mm ara boluklu ift caml PVC doramalar ile deitirilmitir. Modlasyonlu brlr kullanlm, gerekli ayarlar yaplarak yanma verimi artrlmtr. Mevcut pompalar, deiken devirli pompalar ile deitirilmitir. Manyetik balastl aydnlatma armatrlerinin yerine elektronik balastl armatrler kullanlmtr. izelge 1.24 ve izelge 1.25te bahsi geen uygulamalar sonrasndaki rakamsal deerler verilmitir.

28

Enerji ve Yaltm Sektr

izelge 1.24 Enerji Tasarruf Noktalar ve Tasarruf Potansiyelleri [24]

Enerji Tasarruf Noktalar ve neriler Is yaltm uygulamas (Duvar + tavan + pencere deiimi) Termostatik radyatr vanas kullanm Kazanlarn oksijen oranlarnn drlmesi Brlrlerin modlasyonlu tip brlr ile deiimi Aydnlatmada elektronik balast kullanlmas Sirklasyon pompalarnn deiimi (Deiken devirli pompalar kullanm)

Teorik Tasarruf Potansiyeli % 64,7 % 60,00 % 4,15 % 2,65 % 2,80 % 1,00

izelge 1.25 Enerji Tasarruf Potansiyeli ve Yatrm [24]

Tasarruf Potansiyeli Enerji Tasarruf Noktalar ve neriler Is yaltm uygulamas (Duvar + tavan + pencere uygulamalar sonucu gerekleen deer) Termostatik radyatr vanas kullanm Kazanlarn oksijen orannn drlmesi Brlrlerin modlasyonlu tip brlr ile deiimi Aydnlatmada elektronik balast kullanm Sirklasyon pompalarnn deiimi (Deiken devirli pompalar kullanm)
TOPLAM birim / yl TEP / yl

Tasarruf Potansiyeli 25.134

Yatrm Maliyeti 93.013

Geri deme Sresi 3,7

41.203 Nm3 4.116 Nm3 2.850 Nm3

34

3,4 2,3

2.510 1.738

6.200 0

2,5 0

1.820 Nm3 3.650 kWh 1.328 kWh

1,5 0,3 0,1

41,6

1.100 547 198

31,237

10.000 4.000 2.900

116,113

9 7 14

Yaplan yatrm uygulamalar neticesinde ortalama olarak 44.931 m3 doalgaz tasarruf edilmitir. Is yaltm uygulamalar ile sz konusu binada kullanlan doalgazn % 63 orannda azalmas, her yl ortalama 108 ton CO2 emisyonunun atmosfere salnmamas anlamna gelmektedir. Kald ki bu uygulamadaki yaltm kalnlklarnn, standartlarn izin verdii en byk sl geirgenlik katsaylarna uygun olarak belirlendii ve tabana s yaltm yaplmad unutulmamaldr. Uygulamalarn gerekletii 2004-2005 k sezonunda dahi, bir nceki yla gre yaklak % 11,5 orannda enerji verimlilii saland grlmektedir [25]. Enerji verimliliklerinin artrlmasnda gerek sanayi gerekse konut ve ulam alanlarnda, toplam enerji tketimi toplam enerji tketimi zerinde verimliliin salanmasna ynelik devletin mali teviklerine de ihtiya vardr (Dnya Enerji Bak, 2002). Stratejiler somut hedefler iermeli ve bu hedeflere ulalamamas durumunda sapmann kayna tespit edilerek yeni ve zel nlemler gelitirilmelidir [25].

29

s yaltm

1.3 KRESEL ISINMA VE KLM DEKL

Dnyann oluumundan beri iklim deiimleri, eitli zamanlarda atmosferde gzlenen snmalar ve ya buzul alar eklinde grlmtr. Ne var ki; gnmzde meydana gelen iklimsel olaylar, yap itibariyle farkllklar sergilemektedir. O nedenle zamanmzdaki iklim deiiminin en nemli gstergelerinden biri olan kresel snma u ekilde tanmlanmaktadr [26]: Kresel snma, insanlarn eitli aktiviteleri sonucunda meydana gelen ve sera gazlar olarak nitelenen baz gazlarn atmosferde youn bir ekilde artmas sonucunda, yeryzne yakn atmosfer tabakalar ile yeryz scaklnn yapay olarak artmas srecidir. Kresel iklim deiimi ise, kresel snmaya bal olarak, dier iklim elerinin de (ya, nem, hava hareketleri, kuraklk, vb.) deimesi olaydr. 1.3.1 Kresel Isnmann Nedenleri Bilim insanlar, kresel snmada en etkili faktrn, sera gazlar denen baz gazlarn son yllarda atmosferde hzla artmas olduu zerinde fikir birliine varmlardr. Sera gazlar ekil 1.26da da grld gibi yeryznden yansyp atmosferin st katmanlarna oradan da uzaya kmas gereken gne nlarnn tekrar yeryzne dnmesine neden olmaktadr [25].

ekil 1.26 Sera Gazlarnn Kresel Isnmaya Etkilerinin ematik Aklanmas [26].

Sera etkisi yaratarak kresel snmaya sebep olan balca gazlar aadaki gibidir [12, 27]; Karbondioksit (CO2) Metan (CH4) Azot Oksitleri (N2O) F gazlar (HFC, PFC ve SF6) CO2, CH4 ve N2O gazlarnn 2005 ylndaki deerleri CO2 edeeri olarak gz nnde bulundurulduunda toplam sera gaz salnmlarnn % 99unu oluturmaktadr [12].

30

Enerji ve Yaltm Sektr

Karbondioksit: Tm sera gazlar CO2 edeeri olarak ele alndnda %81lik pay ile CO2, kresel snmaya en ok etki eden gaz olarak gze arpmaktadr. Bununla birlikte enerji sektr ile ilikili CO2 salnmlar; toplam CO2 edeeri sera gaz salnmlar iinde %61, CO2 salnmlar iinde %76lk paya sahiptir [12]. Yaam alanlar, biyoktle ve ormanlarn tahrip edilmesi, yer kmr yangnlar, allk ve anzlarn yaklmas, tarmsal faaliyetler nedeniyle topraktaki organik maddelerin tketilmesi vb. nedenlerle de sera gaz salnm olmaktadr. Bu salnm toplam CO2 salnmnn %19 ve toplam sera gaz salnmnn %15ini oluturmaktadr.
izelge 1.26 2007 Yl tibariyle CO2 Emisyonlar ile lgili Baz Gstergeler [12]

Kii Bana CO2 (Ton CO2 / Kii) Trkiye OECD Dnya 3.59 10.97 4.38

CO2 / Top. Birincil Enerji Arz (Ton CO2 / TEP) 2.65 2.37 2.41

CO2 / GSMH (kg CO2 / 2000$) 0.71 0.43 0.73

izelge 1.26dan aka grlecei zere, Trkiyede kii bana CO2 retimi Dnya ve OECD ortalamasnn ok altnda seyretmektedir. Birim enerji bana retilen karbondioksit miktarnda ise ortalamalarn biraz gerisinde kaldmz grlmektedir. Dnyada 1 TEP bana ortalama 2.41 ton CO2 retimi gerekleirken lkemizde bu deerin 2.65 dolaylarnda olduunu gryoruz. Bu deeri, Dnya ortalamasnn altna ekmek iin yaplamas gereken, daha az emisyon salnm yapan cihazlarn kullanmn arttrmaktr. Ayrca lkemizde GSMHnn her 2000 $ iin 0.71 kg CO2 rettiimiz 2007 ylnda, dnya ortalamasnn nne getiimiz grlmektedir. Trkiyenin dnya sera gaz salnmlarndaki paynn yllara gre deiimi, izelge 1.27de belirtilmitir.
izelge 1.27 CO2 Emisyonlarnn Yllar tibariyle Geliimi (Mt CO2)

1990 Trkiye (Trkiye klim Deiiklii Birinci Ulusal Bildirimi, 2007) OECD (WEO, 2008) Dnya (WEO, 2008)

2007 (IPCC, 2007) 265.00 13,000.81 28,962.43

2015

2020

2025

2030

139,59 11,041 20945

450.98 13,274 34,003

604.63 13,313 36,399

13,304 38,687

13,166 40,553

izelge 1.27de, Trkiye, OECD ve Dnyada CO2 salnm miktar milyon ton cinsinden verilmitir. Trkiye iin tabloda yer alan veriler Birlemi Milletler klim Deiiklii ereve Szlemesi kapsamnda T.C. evre ve Orman Bakanl tarafndan 2007 ylnda hazrlanan ulusal bildirim raporundan alnmtr. Trkiye iin gelecek yllara ilikin tahminleri 2020 ylna kadar hazrlanm ve tabloda yer alan deerler, hibir nlem alnmamas halinde gereklemesi ngrlen deerlerdir. Dnya ve OECD iin yer alan veriler ise; Uluslararas Enerji Ajansnn 2008 yl raporunda tanmland referans senaryo verileridir. Referans senaryo, yine gnmzdeki uygulamalarn ayn paralel izgide devam ettirilmesi ile gerekleecei ngrlen deerleri iermektedir.

31

s yaltm

Metan: Metan, sera gazlar iinde karbondioksitten sonra en yksek miktarda retilen kirleticidir. Metan salnmnn byk bir miktar, doalgazn karlmas ve datlmas esnasnda oluan szntlar ile tarm faaliyetlerinden meydana gelmektedir. Enerji ve atk sektrnden kaynaklanan metan salnm toplam sera gaz salnmnn % 6sn oluturmaktadr. Ayn ekilde tarm sektrnden kaynaklanan metan salnmda toplam sera gaz salnm iinde % 6lk bir paya sahiptir [12]. F Gazlar: F gazlarnn toplam sera gaz salnmndaki pay ise, yaklak % 1 kadardr [12]. Azot Oksitleri: Tarm ve sanayi sektrleri, azot oksit (N2O) salnmlarnn temel kayna olarak gze arpmaktadr ve bunlardan tarmn toplam azot oksit salnmndaki pay % 95 mertebelerindedir. Ayn ekilde tarm, metan salnmnn % 50sini yapmaktadr [12]. Tarmn olduka byk rol stlendii metan ve azot oksit salnmlarndaki deiim, dnya nfusu, kii bana ihtiya duyulan besin deerleri, beslenme alkanlklar ve iftlik ynetimi anlaylar gibi unsurlardan direk olarak etkilenecektir. ekil 1.27de bir fabrikadan atmosfere atlan gazlar gsteren rnek grsel yer almaktadr.

ekil 1.27 Atmosfere Atlan Gazlar [28]

Yukardaki aklamalar da aka gstermektedir ki; kresel snmaya sebep olan sera gaz salnmlar genellikle insan kaynakldr. Ne var ki; kendisi de doal bir yaratk olan insann niin doaya kar geldiini anlamak ok gtr. Prof. Dr. Craighead, insanlarn bu arpk tutum ve davranlarnn nedenini u ekilde aklamaktadr: Bir kayna kullanrken onu korumak, insanolunun doasnda olmayan bir davran zelliidir. nsanlarn evrimi; yararlanma, rekabet ve doaya zarar veren yaratk olma yolunda gereklemi ve gereklemektedir. Dnyann yaradlndan bu yana ormanlarn yok edilmesi, karalar ve sular dnyasnn kirletilmesi, bu evrim eklinin en nemli simgeleridir. Bu aklamayla, temel evre sorunlarnn; insanlarn yaradlnda, yani genetik yapsnda bulunan tutum ve davran zelliklerinden kaynaklandna iaret edilmek istenmitir [26].

32

Enerji ve Yaltm Sektr

Trkiyede insan kkenli sera gazlarnn yllara gre dalm, ekil 1.28de verilmitir

ekil 1.28 2004 Ylnda Dnyada nsan Kkenli Sera Gazlarnn Dalm [27]

Trkiyede Sera Gazlarnn Yllara Gre Dalm, ekil 1.29da verilmitir.

ekil 1.29 Trkiyede Sera Gazlarnn Yllara Gre Dalm [29]

33

s yaltm

1.3.2 Dnyann Isnma Tarihesi ve Kresel Isnmann Sonular klim bilimciler atmosferdeki karbondioksit miktarnn deiiminin yaammz ne ekilde etkileyeceini kavrayabilmek adna dnyann milyonlarca yllk tarihinde yaanan atmosferik olaylara ilikin tahminlerde bulunmaktadr. Bu kapsamda; Uluslararas klim Deiiklii Panelinin son raporuna gre dnyamzn son 450.000 yllk tarihinde atmosferdeki CO2 miktar 300 ppm deerinin zerine kmamtr (ekil 1.30). Yaanan doal olaylar, atmosferdeki karbondioksit miktarn srekli belirli limitler dahilinde tutmutur. zellikle sanayi devrimi ile birlikte artan sera gaz salnmlarnn bir sonucu olarak bu miktar 2004 yl itibari ile 380 ppm deerine ulamtr. Mevcut durum nda uluslararas kurumlar ve akademik evrelerce 2100 ylna varan perspektiflerde yaplan incelemeler, CO2 miktarnn 450-550 ppm civarnda olaca ngrsyle yrtlmektedir [27].

ekil 1.30 400.000 Yl ncesinden Gnmze Atmosferdeki CO2 Miktar ve Antartika Yzey Scakl Deiimi [27]

ekil 1.30un yatay ekseninde yer alan 0 gnmz, 400 ise gnmzden 400.000 yl ncesini simgelemektedir. ekilden de aka anlalaca zere; atmosferdeki CO2 miktarnn deiimini takip eden yllar ierisinde Antartika yzey scakl da paralel deiimler sergilemitir. Dolaysyla son yllarda anormal boyutlara ulaan bu sera gaz younluunun etkilerinin hibir canl trnn alk olmad boyutlarda olaca muhtemeldir. Hzl kentleme, artan tketim nedeniyle bu eilimin ksa ve orta vadede devam edecei varsaylrsa sera gaz salnmlarnn azaltlmasna ynelik almalarn her alanda acilen gndeme getirilmesi gereklilii ortaya kolayca kmaktadr. ABD Ulusal Havaclk ve Uzay Dairesi (National Aeronautics and Space Administration NASA) verilerine gre lme dayal scaklk gzlemlerinin balad 1861 ylndan bu yana yaanan en scak yllar srasyla 2005, 1998, 2002, 2003, ve 2004 olarak kaydedilmitir. Yaanan en yksek scaklklarn son 10-15 yl ierisinde kaydedilmesi kresel snma probleminin hangi boyutlara ulatnn en ak gstergesi olarak kabul edilmektedir [30].

34

Enerji ve Yaltm Sektr

Kresel snmann kanlmaz bir sonucu olarak gnmzde ortalama scaklklar endstri devrimi seviyelerinin 0,76oC kadar stnde seyretmektedir. Son 20 yldaki deiim ise 0,19oC ile kresel snma etkilerinin daha da hzlandn gstermektedir. Bu art, ngrlen arttan iki kat daha hzldr [12]. Scaklklardaki arta bal olarak, hidrolojik dngnn demesi, kara ve deniz buzullarnn erimesi, kar ve buz rtsnn alansal daralmas, deniz seviyesinin ykselmesi, iddetli hava olaylarnn sklnn ve iddetinin artmas, kuraklk, lleme, salgn hastalklarn ve zararllarn artmas gibi, dnya leinde sosyoekonomik sektrleri, ekolojik sistemleri ve insan yaamn dorudan ya da dolayl olarak etkileyecek nemli sonularn olaca ngrlmektedir.

ekil 1.31 Kuzey Kutbu Yaknlarndaki Blomstrandbreen Buzulunun 1918 ve 2002 Ylndaki Durumlar [31]

ekil 1.31de gsterilen 2 resim, Kuzey kutbunda yer alan Blomstrandbreen Buzulunun 1918 ve 2002 yllarndaki durumunu gstermektedir. 100 yldan ksa bir srede buz ktlesinin nasl yok olduu aka grlmektedir. 1.3.3 Dnya Gndeminde Kresel Isnma Horace Benedict de Saussures, 1760 ylnda heliotermometre araclyla sera etkisini canlandran ilk deneyi yapmasnn ardndan ilk kez 1827 ylnda Fourier, iklim deiiklii - kresel snma hipotezini ortaya atmtr. 1896 ylnda Arhenius, atmosferdeki karbondioksit birikiminin yaklak % 40 kadar ykseldiine dair verileri gz nnde bulundurarak bu durumun buzul an balatabileceini veya bitirebileceini iddia etmitir [32]. Hipotezin ortaya atlnn zerinden 150 yl kadar uzun bir sre geene kadar kresel snma problemi karar vericiler iin yeterince nemli bir husus olma zelliini kazanamamtr. 20. Yzyln son eyreine yaklarken, iklim deiimlerinin grnr hale gelmesi ve bu deiimlerin insan kaynakl faaliyetler sonucu ortaya ktn destekleyen bilimsel almalarn artmasyla birlikte lkeler, bu sorun iin zm arayna girmitir. Bu noktada 1972 ylnda Stockholmde dzenlenen Uluslararas nsan evresi Konferans, evre sorunlarndaki yksek ivmeli art nedeniyle dnm noktas olma niteliindedir. Bu yl ayca lkeler aras ibirliinin nn aan Birlemi Milletler ereve Program (UNEP United Nations Environment Programme) kurulmutur. UNEPin faaliyete gemesi ile birlikte; tehlike altndaki trlerin korunmasna ynelik CITES Szlemesi, deniz kirliliine kar MARPOL, ozon tabakasnn incelmesine ynelik Viyana Szlemesi ve Montreal Protokol gibi nemli ibirliklerinin yolu almtr. Karar vericilerin ihtiya duyduu objektif verileri hazrlayp raporlatrmak iin, UNEP ve WMO tarafndan 1988 ylnda Hkmetler aras klim Deiiklii Paneli (IPCC International Panel on Climate Change) isimli

35

s yaltm

uluslararas bilimsel bir kurum oluturulmutur. IPCC, iklim deiikliinin nedenlerini, evresel, sosyo-ekonomik sonular ile bu unsurlara uyum ve unsurlar azaltma seeneklerini aratrarak raporlatrmaktadr. IPCCnin kurulmasnn ardndan lkeler 1992 ylnda Rio Dnya Zirvesi olarak bilinen bir toplantda evre sorunlarn yeniden ve daha youn bir ekilde ele almlardr. Toplantda Birlemi Miletler klim Deiiklii ereve Szlemesi (BMDS) hazrlanarak imzaya sunulmutur. Atmosferdeki sera gaz birikimlerini, iklim sistemi zerindeki tehlikeli insan kaynakl etkiyi nleyecek bir dzeyde durdurmay baarmay hedefleyen BMDS, 1994 ylnda yrrle girmitir. Hibir somut gstergesi bulunmayan bu szleme kapsamnda 1997 ylnda Kyoto Protokol (KP) hazrlanm ve Protokoln Ek-1 listesinde yer alan lkelere sera gazlarn azaltmak iin saysal baz ykmllkler getirilmitir. KP, 16 ubat 2005 ylnda resmiyet kazanmas iin gerekli olan artlar salayarak yrrle girmitir. Kyoto Protokolnde ayrca hedeflere ulamay kolaylatrmak adna proje ve piyasa temelli baz esneklik mekanizmalar tanmlanmtr. Bu mekanizmalar ilk 1989 ylnda Amerikada uygulanan gnll karbon ticaretinin (baz kaynaklarda karbon piyasas olarak da adlandrlmaktadr) resmi yollar ve mevcut ekonomik koullar altnda yrtlmesinin yolunu amtr. Karbon piyasas, kresel snmada en yksek paya sahip olan karbon ierikli bileikler iin bir fiyat belirleyerek karbonun kresel boyutta ticaretinin yaplmasn salayan bir mekanizmadr. Kyoto Protokol, snrlama getirilecek salnmlarn tanmlanmasnn yan sra Trkiye ve Belarus haricindeki tm Ek - 1 lkelerini protokoln birinci ilk ykmllk dnemi olan 2008 - 2012 dneminde sera gaz salnmlarn 1990 yl verilerinin % 5.2 altna drlmesini hedeflemektedir. Bu amala yaplacak almalarn finansman iin tarihi sorumluluu olan zengin lkeler sorumlu tutulmutur. Trkiye, Kyoto Protokolnn birinci dnemi iin sera gaz azaltma ya da snrlama hedefi belirlemeyen tek lke olduu iin, Ek-1 listesinde yer almasna ramen 26/CP7 (Yedinci taraflar toplantsnn 26 numaral karar) uyarnca, 2012 ylna kadar ykmllk stlenmeyecektir. Bu nedenle 2012 sonrasna ynelik stratejilerde yer alabilmek adna Birlemi Milletler klim Deiiklii ereve Szlemesine (BMDS) ynelik Kyoto Protokolne Katlmamzn Uygun Bulunduuna Dair Kanun Tasars 05 ubat 2009 tarihinde Trkiye Byk Millet Meclisi Genel Kurulunda kabul edilmitir. 5836 sayl Kanun 17.02.2009 tarih ve 27144 sayl Resmi Gazetede yaymlanarak yrrle girmitir. Bu karar uyarnca Kyoto Protokolne taraf olmu olmamza ramen Trkiye, 2008-2012 dneminde Kyoto Protokol esneklik mekanizmalarnda yatrmc (karbon alc) ya da ev sahibi (karbon satc) lke olarak yer alamayacaktr. % 5,2 olarak belirlenen ilk dnem hedefi, lkeleraras eit paylam esasna dayal bir hedef deildir. nce lkeler tarafndan ayr ayr hedef deer belirlenmi, sonra da bu tekil hedeflerin siyasi mzakerelerle anlamaya varlarak ortalamas alnm ve nihai karar verilmitir. BMDS ve Kyoto Protokol arasndaki kritik farkllklar aada listelenmitir; BMDS, iklim grmeleri ile ilgili temel bir metin niteliindedir. Szlemeye taraf olan lkeler iin 2000 ylnda ulalmak zere niyet niteliinde baz hedefler koyulmutur. KPnde ise, birinci dnemi olan 2008 2012 yllar arasnda lkelerin ykmllkleri tanmlanmtr. 2012 sonras iin ykmlklerin ne olaca 2005 ylndan beri kararlatrma aamasndadr. Bu nedenle KP, kresel snma ile mcadelede lkelerin snrlarn belirlemesi asndan daha nettir. Ek-1 lkelerinin her biri iin ilk dnem emisyon azaltm hedefi saysal olarak Ek-B listesinde yer almaktadr. BMDSnin yrrle girmesi iin 50 lkenin taraf olmas yeterlidir. KPnde ise 55 lkenin taraf

36

Enerji ve Yaltm Sektr

olmasnn yan sra taraf olan lkelerin toplam salnmlarnn da, Ek -1 lkelerinin toplam sera gaz salnmlarnn % 55ini amas gerekmektedir. Bu nedenledir ki BMDSnin yrrle girmesi 2 yl srerken; KPnn yrrle girmesi 8 yl gibi uzun bir zaman almtr. BMDSnde listelerin oluumu iin OECD yelii ve sanayilemilik derecesi esas alnrken; KPnde mzakereler sonucunda her bir Ek-1 lkesi, Ek-B listesinde yer almak zere emisyon azaltm stratejisi hazrlamtr. BMDSnde sera gazlar ile ilgili bir tanmlama bulunmamaktadr. KPnde ise; karbondioksit (CO2), metan (CH4), azot oksitleri (N2O) ve F gazlar (HFC, PFC ve SF6), Ek-A listesinde azaltlmas hedeflenen gazlar olarak tanmlanmtr. BMDSnde; enerji, sanayi, ulatrma, tarm, atk ve ormanclk olmak zere sadece ana sektrler ele alnmtr. KPnde ise baz alt sektrler de salnm snrlandrma kapsamnda ele alnmtr. Ama uluslararas sivil havaclktan kaynaklanan salnmlar gibi baz alt sektrler kapsam dnda braklmtr. Her iki anlamada da, kresel snmayla mcadelenin tevik edilmesi ve finansman amacyla baz esneklik kurallar tanmlanmakla beraber, BMDSnde yer alan esneklikler KPne gre daha snrldr. rnein; BMDSnde esneklik kurallar sadece belirli gei ekonomisi lkeleri iin tanmlanmtr. KPnde ise; ykmllklerini yerine getirmek kaydyla her lke esneklik mekanizmalarna dahil olabilmektedir. Kyoto Protokolnde tanmlanan esneklik mekanizmalarndan ilki Temiz Kalknma Mekanizmasdr (CDM). CDM, Ek-1 lkelerinin, bu ekin dnda kalan lkelerde uygulanan projeler araclyla gelimi teknoloji transfer etmesini, bu projelerle ulalan emisyon miktaryla llebilen Sertifikalandrlm Emisyon Azaltm Kredilerini (CER Certification Emissions Reduction) kendi azaltm ykmllkleri kapsamnda deerlendirebilmelerini salamaktadr. 21 Haziran 2010 tarihi itibariyle kaytl 2253 projenin %38,75i in, % 22,77si Hindistan, %7,68i Brezilya ve % 5,37si Meksika lkelerinde gerekletirilmektedir. Birlemi Milletler tarafndan 2012 sonu itibariyle ngrlen CER miktar, 4200 proje ve 2.9 milyarton CO2-edeerdir [33]. Dier bir proje temelli esneklik mekanizmas olan Ortak Yrtme (JI) kapsamnda ise, herhangi bir Ek-1 lkesi, baka bir Ek-1 lkesinde emisyon azaltm iin yrtlecek projelere ortak olabilir. Bu proje kapsamnda emisyon salnmlarn azaltan lke Emisyon Azaltm Kredisi (ERU Emissions Reduction Unit) kazanmakta ve dilerse bu kredileri proje ortana satabilmektedir. ERUya dahil olmak isteyen yelerin aadaki ltleri salamas gerekmektedir; KPne taraf olmas, Belirlenmi hedeflerinin hesaplanabilmesi ve kayt altnda tutulabilmesi, Sera gaz envanter tahmini ve azaltm iin salkl alan ulusal bir sistemin mevcut olmas, Ulusal kayt sisteminin bulunmas, Yllk ulusal envanterinin sunulmu olmas.

Aralk 2009 itibariyle 320 milyon ton ERUya ulaan 197 adet proje, Proje Tasarm Dokman (PDD - Project Design Document) hazrlanarak yaynlanmtr [34]. KPnn proje temelli piyasalar (esneklik mekanizmalar) iin zgn Getiri (Additionality) diye bir kavram tanmlanmaktadr. Bir proje iin zgn getiri kavram; projenin mevcut koullar altnda sera gaz azaltm hedefinin kantlanmas, uygun teknolojinin kullanlyor olmas, karbon kredisi satndan elde edilen finansmann projenin yaplabilirliini nemli lde iyiletirmesi anlamna gelmektedir [32]. Piyasa temelli esneklik mekanizmas olan Emisyon Ticaret Sisteminde ise; Kyoto Protokolnde saysal emisyon azaltm ykmll alm lkeler, belirlenmi olan emisyon azaltm miktarlarnn bir blmnn ticareti-

37

s yaltm

ni yapabilir. Dier bir ifadeyle taahht edilen emisyon miktarndan daha fazla azaltm yapan taraf lke, emisyonundaki bu ilave azaltm bir baka lkeye satabilir. Karbon ticaretinin nn aan bir dier unsur da ngiltere, Danimarka, Norve ve Yeni Zelanda gibi baz lkelerin uyguladklar Emisyon Ticareti Programlardr. Bununla birlikte zaman iinde eitli blgelerde oluturulan gnll karbon piyasalar da nemli roller stlenmitir. rnein; Avustralyadaki New South Wales sera gaz azaltm plan (NSW), Amerika Birleik Devletlerinde (ABD) baz ok uluslu irketlerin yer ald Chicago Climate Exchanges (CCW) borsas ve her ne kadar uluslararas sivil havaclk faaliyetleri hibir emisyon azaltm stratejisine dahil edilmemi olsa da ICAO tarafndan hazrlanan gnll karbon ticareti mekanizmas havaclk sektrnde faaliyet gsteren firmalarn srete yer almalar salanmtr. Dier taraftan, 2006 FIFA Dnya Kupasnda gelitirilen Yeil Gol (Green Goal) uygulamas son zamanlardaki en ilgin rnekler arasnda yer almaktadr. Hazrlk srecinde evre dostu teknolojilerin kullanmna dikkat edilmesinin yan sra kupa etkinlikleri nedeniyle Almanyada oluan toplam 100,000 ton ek CO2 iin gelimekte olan lkelerde yrtlen enerji verimlilii ve yenilenebilir enerji projelerine 1 milyon Euro hibe destei salanmtr. Ayrca Brezilya takm, kentler ve stadyumlar arasndaki ulam trenle seyahat ederek, Kosta Rika takm ise uak seyahatinden kaynaklanan salnmlarna karlk ormanlatrma projelerine destek olarak Yeil Gol programna dahil olmulardr. Ayn ekilde, Haziran 2008 tarihinde stanbulda 31incisi Enerji Ekonomisi Dernei tarafndan dzenlenen Uluslararas Enerji Ekonomisi Dnya Kongresinde etkinlik boyunca oluan 363.07 ton CO2-elenik salnm STA A.. ve TEMAnn sponsorluunda dengelenerek Sfr Emisyon Konferans olarak bir ilki gerekletirmitir. Burada dikkati eken bir hususta bu emisyonlarn %20sinin gnll olarak katlmclar tarafndan bedeli denerek dengelenmesidir [32]. Yukarda bahsedilen ulusal ve gnll almalara her gn bir yenisi eklenerek kresel snmann etkilerini azaltmak adna uygun zeminlerin oluturulmasna devam edilmektedir. Henz ulusal bir uygulamann yer almad lkemizde uygun sistemlerin hazrlanmas asndan tm rneklerin incelenmesi yararl olacaktr.
izelge 1.28 Dnyada Karbon Piyasalarnn Durumu [35]

PAZAR

HACM (Milyon ton CO2-edeer) 2007 2008 123.4 4,090.0 4,213.5 Deiim (%) 87 40 41 2007 335.3 63,710.7 64,046.0

Deer (Milyon $) 2008 704.8 119,483.4 120,188.2 Deiim (%) 110 88 88

Gnll Pazarlar Zorunlu Pazarlar (Kyoto, AB) TOPLAM

66.0 2,919.5 2,985.5

izelge 1.28de Dnyada karbon piyasalarnn 2007 ve 2008 yllarndaki durumu ve deiim oranlar verilmitir. 2008 ylnda karbon hacmi baz alnarak deerlendirme yapldnda projelerin %15inin rzgar enerjisi alann-

38

Enerji ve Yaltm Sektr

da yrtlen projeler olduu grlmektedir. Karbon ticareti pazarnda rzgar enerjisi projelerinin % 63n elinde bulunduran Trkiye, blgenin bu alandaki en byk pay sahibidir. Trkiyedeki karbon ticareti mekanizmalarnn da %98ini Yenilenebilir Enerji projeleri kapsamaktadr. Trkiye henz KP kapsamndaki mekanizmalara dahil olamadndan gnll karbon pazarnda yer alabilmektedir. Ama zellikle GAP kapsamndaki mekanizmalar olmak zere gnll karbon ticareti mekanizmalar, Trkiyenin 2012 sonras dneme hazr girebileceinin gstergeleri olarak kabul edilmektedir. Ne var ki; mevcut projelerin, 2012 sonras sisteme nasl dahil edileceine dair belirsizlikler halen devam etmektedir [35]. Karbon piyasalar ile ilgili ilk resmi uluslararas uygulama Avrupa Birlii (AB) tarafndan 2003 ylnda yaynlanan 2003/87/EC sayl ynetmelikle balatlan AB Emisyon Ticareti Sistemi (EU-ETS European Union Emission Trading Scheme)dir. lk aamada CO2 emisyonlarnn azaltlmas iin 25 AB lkesinden 11500 iletmenin dahil olduu sistem, bu haliyle toplam AB sera gaznn %40n kapsamaktadr. Her geen gn sistem ierisine yeni sektr, firma veya sera gaz tipi eklenerek kapsam gnden gne geniletilmektedir. AB-ETS kapsamnda her irkete, lkelerince belirlenmi bir emisyon kotas verilmektedir. Kotasn doldurmayan irket salnm yapabilecei emisyonlarla edeer ve permi ad verilen karlklarn dier irketlere satabilmektedir. AB-ETS uygulamas, iki aamal pilot uygulama ile 2005 ylnda balamtr. lk uygulama olan NAP 1, 2005 2007 yllarn kapsamaktadr. NAP 2 isimli ikinci uygulama ise, 2008 2012 dnemini kapsamaktadr. AB-ETS sisteminin ana amac emisyon salnmlarn belirlenen limitlerin altna ekmeyen firmalara ek mali yaptrmlar uygulayp evreci teknolojilerin uygulanmas iin kaynak yaratmaktr. 1.3.4 Kresel Isnma ve Yaltm Binalarda yaltmn kresel snmaya kar salad faydann boyutlarn kavrayabilmek iin, kresel snmaya sebep olan sera gazlarnn salnmnn sektrel boyutta hangi oranlarda gerekletiini incelemek faydal olacaktr. ekil 1.32 ve ekil 1.33te verilen grafiklerde, bu sektrel dalmn hem Dnyada hem de Trkiyede hangi oranlarda gerekletii aka grlmektedir.

ekil 1.32 2004 Yl Sera Gaz Salnmlarnn Dnyadaki Sektrel Dalm [27]

39

s yaltm

ekil 1.33 1990 ve 2004 Yllar Sera Gaz Salnmlarnn Trkiyedeki Sektrel Dalm [36]

Sektrel bazda gerekleen sera gaz salnmlarnn Trkiye ve dnyadaki eilimlerine bakldnda, binalarn toplam sera gaz salnmlarna katks Trkiyede azmsanamayacak oranlarda gereklemektedir. Trkiyede sanayilemenin artmas, binalarda yaltmn neminin gn getike anlalmas ve stmada doalgaz kullanmnn yaygnlamas ile birlikte 1990 ylnda Trkiyede %37 orannda gerekleen binalarn sera gaz salnmna katks 2004 ylnda %30 seviyelerine gerilemitir. Buna ramen binalarn kresel snmadaki pay Trkiyede ikinci byk girdi olarak gze arpmaktadr. Son birka yl ierisinde revize edilen TS 825 Binalarda Is zolasyonu Standartlar ve Binalarda Is zolasyonu Ynetmelii uyarnca uygun izolasyon kriterlerine uyulmas halinde Trkiyede binalarda % 30 50 arasnda enerji tasarrufu potansiyeli bulunmaktadr [36]. lkemizde binalarda enerji tasarrufunun arttrlmas amacyla yaplan almalarda yurdumuz, TS 825 standardnda verilmi olan derece-gn esasna gre drt s blgesine ayrlmtr. Karasal iklim koullarnn bir gstergesi olarak lkemizin nemli bir blmnde snma ihtiyac 36.4 kWh/m2nin zerindedir. Ayrca 5/12/2008 tarihli ve 27075 sayl Resm Gazetede yaymlanan Binalarda Enerji Performans Ynetmelii uyarnca toplam kullanm alan 1000 m2nin stnde yer alan binalar iin Enerji Kimlik Belgesi dzenlenmesi ngrlm ve bu ynetmelikte [37]; Birincil Enerji Tketimine Gre Enerji Snflar o EP: Enerji Performans gstergesi (kWh/m2-yl) cinsinden Nihai Enerji Tketimine Gre Sera Gazlar Emisyon Snflar ise o SEG: Sera Gazlar Emisyonu gstergesi (kg ed.CO2/m2.yl) cinsinden tanmlanmtr. 16 Aralk 2002 tarihinde yaynlanan ve 4 Ocak 2006 ylnda uygulamaya konulan Avrupa Binalarda Enerji Performans Ynetmelii (European Directive on Energy Performance of Buildings EPBD)nde ulusal mevzuatlara dahil edilmesi iin 4 unsur zerinde durulmutur [38]; Binalarn enerji performansnn belirlenmesi iin uygun hesaplama ynteminin belirlenmesi Yeni yaplacak binalar iin minimum enerji verimlilii ltlerinin belirlenmesi Mevcut ve yeni yaplan binalar iin enerji verimlilii sertifikas dzenlenmesi Istma ve havalandrma sistemlerinin dzenli kontrol

40

Enerji ve Yaltm Sektr

u anda uygulanmakta olan bina teknolojilerinin yerine ynetmelikte belirtilen standartlarn uygulanmas halinde 2010 ylnda CO2 emisyonlarnn 34 Mt/a kadar azalmas ngrlmektedir. Ne var ki; kk binalar henz ynetmelik kapsamna alnmamtr. Avrupa genelinde binalarn %45inin kk yaplar olduu gz nnde bulundurulduunda; ynetmelik kk binalar da kapsayacak 36 Mt/a miktarnda emisyon kazancnn daha mmkn olduu sylenebilir. Burada a tercih edilecek teknolojinin (yaltm malzemesinin) tercih oranna ve kullanm mrne bal bir deikendir [39]. a : Yllk sabite i : Tercih oran n : Kullanm mr Ecofys tarafndan 2005 yaplan almada kullanlan yllk sabite; yaltm malzemeleri iin %4 tercih oran ve 30 yllk kullanm mr referans alnarak 0.0578 olarak kabul edilmitir. Teknik malzemeler iinse; yine %4 tercih oran 20 yl kullanm mr ile 0.0736 olarak alnmtr.
izelge 1.29 EPBD Kapsamnda 2010 Yl in Ekonomik Analiz (Milyar Euro) [39]

EPBD >1000 m2 Yatrm maliyeti Enerji bazl tasarruf Toplam tasarruf 3.9 7.7 3.8

200 m2 < EPBD ! 1000 m2 5.1 9.6 4.5

EPBD Tm 8.4 15.9 7.5

izelge 1.29, Avrupa Binalarda Enerji Performans Ynetmeliinde belirtilen standartlara geiin maliyetleri ile yeni siteme adapte olunmas halinde 2010 yl iin gerekleecek enerji ve toplam tasarruf miktarna ilikin ngrleri iermektedir.
izelge 1.30 Avrupada Enerji Birim Fiyatlar [39]

2002 yl cret tarifeleri (cent/kWh) Doalgaz Petrol Elektrik Istma Odun 4.03 3.68 8.84 5.00 3.61

Yllk ortalama art oran (%) 1.50 1.50 1.50 1.50 1.50

2002 2032 aras ortalama cret tarifeleri (cent/kWh) 5.16 4.71 11.33 6.41 4.24

Ecofys tarafndan bu raporda kullanlan ekonomik veriler; Avrupa Komisyonunun 2003 raporlar ile Eurostat ad verilen Avrupa Komisyonu ile ilgili istatistiklerin yer ald veri tabannn 2002 yl iin verilen tablolardan alnmtr (izelge 1.30). Raporda duvar, at ve zeminde yaltm malzemesi ile birlikte dk sl geirgenlie (U deeri) sahip camlarn kullanlmasnn ekonomik ve evresel kazanmlarna deinilmitir [39].

41

s yaltm

izelge 1.31 Farkl klim Blgesi in Ekonomik ve evresel ndikatrler [39]

Ortalama CO2 klim Blgesi Souk iklim Orta iklim Ilman iklim Emisyon Faktr (kg/kWh) 0.245 0.229 0.202

Ortalama Masraf (30 yl) (cent/kWh) 0.075 0.057 0.051

izelge 1.31de Btnleik Sistemler iin Kresel Emisyon Modeli (Global Emission Model for Integrated Systems GEMIS), kulllanlarak Eurostat 2004 verileri ile hesaplanm indikatrler verilmitir.

Pencereler %30

at %7 Havalandrma %17

Duvar %40

Zemin %6
ekil 1.34 Binalarda Is Kayplarnn Dalm [19]

ekil 1.34te konutlarda slarn hangi blgelerden hangi oranlarda kaybolduu gsterilmitir. Trkiye, yaltm uygulamalarndaki eksiklikler nedeniyle ekil 1.34te de gsterilen ksmlardan kaybettii enerji ile her yl ortalama 12 milyar dolar zarara uramaktadr. Aada srayla Avrupada belirli blgeler iin; d duvar, i duvar, zemin, eimli atlar ve camlarda uygulanacak s yaltmnn ekonomik ve evresel gstergeleri incelenmitir. D Duvar Yaltm: Analizler souk blgelerde dtan yaltmn yeterince ekonomik olmadn gstermektedir. Fakat, kullanlacak yaltm malzemeleri ile yeterince kaln kaplama yaplrsa ve 0,15 ve 0,30 W/m2K aralnda sl geirgenlie (U deeri) ulalrsa optimum ekonomik kazan salanabilir. Analizler, Bina Enerji Performans (Energy Performance of Buildings EPB) standartlarna gre souk iklim koullarna sahip blgelerde ngrlen 0.17 W/m2K U deerinin, olduka olduuna iaret etmektedir [39].

42

Enerji ve Yaltm Sektr

ekil 1.35 Souk klim D Duvar Is Yaltmnda U Deeri ve Karbondioksit Salnmnn Malzeme Kalnl ile Deiimi [39].

ekil 1.35te 0.17 W/m2K U deerinin yakalanabilmesi ve optimum evresel kazan elde edilmesi iin gerekli yaltm malzemesi kalnl verilmitir. Sar izgi ile gsterilen eri d duvara uygulanan ek yaltm malzemesinin kalnlnn deiimi ile U deerinin nasl deitiini gstermektedir. Yeil eri ise; ek yaltm malzemesinin kalnlnn deiimi ile yaltm ile CO2 miktarnda yllk grlecek azalma miktarnn deiimini vermektedir. Grafikte aka grlecei zere her iki eride belirli bir noktadan sonra kk oranlarda deimektedir. Bu nedenle Avrupada souk iklim koullarna sahip bir blgedeki binada 15 cm yaltm malzemesi uygulanmas yeterli bulunmutur. Bu grafikte yer alan verileri incelerken verilerin Avrupada souk iklim koullarna sahip lkeler iin hesapland gz nnde bulundurulmaldr.

ekil 1.36 Souk klim D Duvar Is Yaltmn Maliyetlerinin Malzeme Kalnl ile Deiimi [39]

ekil 1.36da da ayn ekilde souk iklim koullarndaki bir binada EPB standartlarnda s geirgenliine ulamak iin yaplacak yaltm malzemesi kalnlnn; yaltm iin yaplacak ek yatrm, enerji harcamalar ve toplam maliyete etkisi grlmektedir. Grafikten de aka anlalaca zere maliyetler, 2 cm kalnlndan sonra yksek oranlarda deimemektedir. 15 cm optimum deeri, bir nceki grafikte CO2 salnmlarndaki kazan ile U deerindeki azalma erisi de dikkate alnarak belirlenmitir.

43

s yaltm

Orta iklim koullarnda ise; 0,20 ve 0,40 W/m2K aralnda sl geirgenliin yeterince ekonomik olduu saptanmtr. Ek yaltm malzemesi kullanarak bu araln altnda ve stnde U deerine ulalmasnn, ilk mali yatrm karlayacak boyutta ekonomik kazanc salayamayaca ngrlmtr. Sektrde yeterli byme salanp maliyetler drlmeye devam edildii takdirde uzmanlarn bu blge iin tavsiye ettikleri ortalama U deeri 0,17 W/m2K dir [39].

ekil 1.37 Orta klim D Duvar Is Yaltmnda U Deeri ve Karbondioksit Salnmnn Malzeme Kalnl ile Deiimi [39]

ekil 1.38 Orta klim D Duvar Is Yaltmn Maliyetlerinin Malzeme Kalnl ile Deiimi [39]

ekil 1.37 ve ekil 1.38, orta iklim koullarndaki bir binada EPBD standartlarnda yaltm yaplmas halinde CO 2 salnmlarndaki kazancn, U deerinin ve maliyetlerin yaltm malzemesinin kalnl ile deiimini gstermektedir. Bu tip iklim koullarna sahip bir blgedeki bina iin; 8 cm kalnlnda uygulanacak yaltmdan sonra, sistemin ekonomik ve evresel katklar sabit olarak deitii iin bu deer optimum olarak kabul edilmitir.

44

Enerji ve Yaltm Sektr

Gney Avrupada d duvar s yaltm ile 0.25 ve 0.50 W/m2K aralnda U deerine ulalmas halinde salanan ekonomik etkisi daha net grlmektedir. Bu blgeler iin tavsiye edilen ve EPBD standartlar dahilindeki ortalama U deeri 0.48 W/m2K dir [39].

ekil 1.39 Scak klim D Duvar Is Yaltmnda U Deeri ve Karbondioksit Salnmnn Malzeme Kalnl le Deiimi [39]

ekil 1.40 Scak klim D Duvar Is Yaltmn Maliyetlerinin Malzeme Kalnl le Deiimi [39]

ekil 1.39 ve ekil 1.40, scak iklim koullarnda EPB standartlarnda d duvar yaltm yaplmas halinde CO2 salnmlarndaki kazancn, U deerinin ve maliyetlerin yaltm malzemesinin kalnl ile deiimi gstermektedir. Bu tip iklim koullarna sahip bir blgedeki bina iin; yaklak 7 cm kalnlnda uygulanacak yaltmdan sonra, sistemin ekonomik ve evresel katklar neredeyse sabit olarak deitii iin bu deer optimum olarak kabul edilmitir.

45

s yaltm

Duvar Yaltm: Souk iklim blgelerinde bu yntem tavsiye edilmedii iin dier 2 iklim blgesi iin kullanlan deerler izelge 1.32 ve izelge 1.33te verilmitir [39].
izelge 1.32 Orta ve Scak klim in Duvar Yaltmnda U Deerleri ve Maliyetleri [39]

Orta klim Revizyondan nce U deeri (W/m2K) Revizyondan sonra U deeri (W/m2K) Toplam yatrm maliyeti (Euro/m2) 1.50 0.38 32

Scak klim 2.60 0.48 23

izelge 1.32, orta ve scak iklim koullarnda bulunan binalarn u anda sahip olduklar U deerleri ile EPB standartlarnda yaltm yaplmas halinde U deerlerinin ne olacana dair verileri iermektedir. En alt stunda ayrca bu blgelerdeki binalara EPB standartlarna gre ek yaltm uygulanmasnn m2 bana maliyetleri de verilmitir. duvar yaltmnda ilerleyen sayfalarda verilecek grafiklerin oluturulmasnda bu deerler kullanlmtr.
izelge 1.33 Orta ve Scak klim in Duvar Yaltmnda Baz Deerler [39]

Orta klim Hafifletme (mitigation) maliyeti (Euro/tCO2) Enerji tasarrufu (cent/kWh) Amortisman (a) -159 -3.6 6

Scak klim -191 -3.9 4

izelge 1.33de ise; yine orta ve scak iklim koullarnda bulunan binalarda ek yaltmn birim enerji bana gerekleen maliyetlerde yaratt kazan ve amortisman sresi verilmitir. izelgede kullanlan a deeri bu blmn balarnda belirtildii gibi; sistemin hangi oranda tercih edildii ve kullanm mr ile balantl bir deikendir. Amortisman sresi, sisteme olan talebin artmasyla birlikte maliyetlerin dmesi sonucu azalma eilimi gsterecektir.

ekil 1.41 Orta klim Duvar Is Yaltmnda U Deeri ve Karbondioksit Salnmnn Malzeme Kalnl le Deiimi [39]

46

Enerji ve Yaltm Sektr

ekil 1.42 Orta klim Duvar Is Yaltmn Maliyetlerinin Malzeme Kalnl le Deiimi [39]

ekil 1.41 ve ekil 1.42de, orta iklim koullarnda EPB standartlarnda i duvar yaltm yaplmas halinde CO2 salnmlarndaki kazancn, U deerinin ve maliyetlerin yaltm malzemesinin kalnl ile deiimi verilmitir. Bu tip iklim koullarna sahip bir blgedeki bina iin; 8 cm kalnlnda uygulanacak yaltmdan sonra, sistemin ekonomik ve evresel katklar hemen hemen sabit olarak deitii iin, bu deer optimum olarak kabul edilmitir.

ekil 1.43 Scak klim Duvar Is Yaltmnda U Deeri ve Karbondioksit Salnmnn Malzeme Kalnl le Deiimi [39]

47

s yaltm

ekil 1.44 Scak klim Duvar Is Yaltmn Maliyetlerinin Malzeme Kalnl le Deiimi [39]

ekil 1.43 ve ekil 1.44te, scak iklim koullarnda EPB standartlarnda i duvar yaltm yaplmas halinde CO2 salnmlarndaki kazancn, U deerinin ve maliyetlerin yaltm malzemesinin kalnl ile deiimi verilmitir. Bu tip iklim koullarna sahip bir blgedeki bina iin; 7 cm kalnlnda uygulanacak yaltmdan sonra, sistemin ekonomik ve evresel katklar hemen hemen sabit olarak deitii iin, bu deer optimum olarak kabul edilmitir. Eimli atlarda Yaltm: Eimli atlarda ek yaltm malzemeleri at kirii uygunsa genellikle i yzeye uygulanmaktadr. Bylece at yaltm, tavan arasndaki bolukla beraber ek bir tasarruf ile daha iyi ekonomik performans gstermektedir. Aksi halde yaltm atlarda souk blge diye adlandrlan tavan kirileri ile salanm olacakt [39].
izelge 1.34 Eimli atlarn Yaltmnda U Deerleri ve Maliyetleri [39]

Souk klim Revizyondan nce U deeri (W/m2K) Revizyondan sonra U deeri (W/m2K) Toplam yatrm maliyeti (Euro/m2) 0.50 0.13 46

Orta klim 1.50 0.23 25

Scak klim 3.40 0.43 16

izelge 1.34, souk, orta ve scak iklim koullarnda bulunan binalarn atlarnn sahip olduklar U deerleri ile EPB standartlarnda yaltm yaplmas halinde U deerlerinin ne olacana dair verileri iermektedir. En alt stunda ayrca bu blgelerdeki binalarn atlarna EPB standartlarna gre ek yaltm uygulanmasnn m2 bana maliyetleri de verilmitir. Eimli at yaltmnda ilerleyen sayfalarda verilecek grafiklerin oluturulmasnda bu deerler kullanlmtr.

48

Enerji ve Yaltm Sektr

izelge 1.35 Eimli atlarn Yaltmnda Baz Deerler [39]

Souk klim Hafifletme (mitigation) maliyeti (Euro/tCO2) Enerji tasarrufu (cent/kWh) Amortisman (a) -61 -1.5 14

Orta klim -185 -4.2 4

Scak klim -222 -4.5 2

izelge1.35te ise; yine souk, orta ve scak iklim koullarnda bulunan eimli atya sahip binalarn atlarnda uygulanacak ek yaltmn birim enerji bana gerekleen maliyetlerde yaratt kazan ve amortisman sresi verilmitir. Kuzey Avrupada at yaltmnda kullanlan malzemenin optimum ekonomik kazan salayabilmesi iin 10 20 cm aralnda denmesi gerekmektedir. U deerleri ise; 0.12 ile 0.22 W/m2K aralnda olmaldr. Bu koullarda EPB kapsamnda belirlenmi olan 0.13 W/m2K deerinin olduka yksek bir performans deeri olduu sylenebilir [39].

ekil 1.45 Souk klim Eik at Is Yaltmnda U Deeri ve Karbondioksit Salnmnn Malzeme Kalnl le Deiimi [39]

ekil 1.46 Souk klim Eik at Is Yaltmn Maliyetlerinin Malzeme Kalnl le Deiimi [39]

49

s yaltm

ekil 1.45 ve ekil 1.46da, souk iklim koullarnda eik atya sahip binalarn atlarnda EPB standartlarnda yaltm yaplmas halinde CO2 salnmlarndaki kazancn, U deerinin ve maliyetlerin yaltm malzemesinin kalnl ile deiimi verilmitir. Bu tip iklim koullarna sahip bir blgedeki bina iin; 23 cm kalnlnda uygulanacak eik at yaltmnndan sonra, sistemin ekonomik ve evresel katklar hemen hemen sabit olarak deitii iin, bu deer optimum olarak kabul edilmitir. Orta iklimde yaplan aratrmalar, bu blgede at yaltmnn tercih edilmesinin maliyetlerinin kolaylkla tedarik edilebileceini gstermektedir. Optimum ekonomik kazan 0,32 ve 0,14 W/m2K aralnda salanabilmektedir. Bu ynden bakldnda; EPB standardnda verilen yaklak 15 cm kalnlnda ve 0.23 W/m2K U deerine sahip at kaplamasnn olduka etkin olduu sylenebilir. Tabii ki, yeni teknolojik gelimeler nda bu standardn hala iyiletirilmesi mmkndr [39].

ekil 1.47 Orta klim Eik at Is Yaltmnda U Deeri ve Karbondioksit Salnmnn Malzeme Kalnl le Deiimi [39]

ekil 1.48 Orta klim Eik at Is Yaltmn Maliyetlerinin Malzeme Kalnl e Deiimi [39]

50

Enerji ve Yaltm Sektr

ekil 1.47 ve ekil 1.48de, orta iklim koullarnda EPB standartlarnda eik atya sahip binalarn atlarnda yaltm yaplmas halinde CO2 salnmlarndaki kazancn, U deerinin ve maliyetlerin yaltm malzemesinin kalnl ile deiimi verilmitir. Bu tip iklim koullarna sahip bir blgedeki bina iin; yaklak 16 cm kalnlnda uygulanacak eik at yaltmndan sonra, sistemin ekonomik ve evresel katklar hemen hemen sabit olarak deitii iin, bu deer optimum olarak kabul edilmitir. Scak iklimlerde ise; 0,50 ile 0,20 W/m2K aralndaki U deeri ile at yaltmnda optimum ekonomik kazanca ulamak mmkn grlmektedir. EPB standardnda verilen yaklak 8 cm kalnlk ve 0.43 W/m2K U deeri, ekonomik ve evresel iyiletirmeye ak grlmektedir [39].

ekil 1.49 Scak klim Eik at Is Yaltmnda U Deeri ve Karbondioksit Salnmnn Malzeme Kalnl le Deiimi [39]

ekil 1.50 Scak klim Eik at Is Yaltmn Maliyetlerinin Malzeme Kalnl le Deiimi [39]

51

s yaltm

ekil 1.49 ve ekil 1.50de, scak iklim koullarnda eik atya sahip binalarn atlarnda EPB standartlarnda yaltm yaplmas halinde CO2 salnmlarndaki kazancn, U deerinin ve maliyetlerin yaltm malzemesinin kalnl ile deiimi verilmitir. Bu tip iklim koullarna sahip bir blgedeki bina iin; yaklak 9 cm kalnlnda uygulanacak eik at yaltmndan sonra, sistemin ekonomik ve evresel katklar hemen hemen sabit olarak deitii iin, bu deer optimum olarak kabul edilmitir. Dz atlarda Yaltm: Dz atlarda yaltm malzemesi genellikle atnn d yzeyine uygulanarak zeri su geirmez malzeme ile kaplanmaktadr. Zemin Yaltm: Zeminde uygulanan yaltmn ekonomik olup olmad ve yaltm yntemi binann bodrumunun olup olmad ile dorudan ilikilidir. Bodruma sahip evlerde yaltm malzemesi, bodrum tavanna ya da olduka karmak tekniklerle ev zeminine uygulanmaktadr. Bodrumu bulunmayan evlerde ise; zeminde bir miktar boluk brakarak ek bir yaltm zellii kazanlabilmektedir [39].
izelge 1.36 Zeminlerin Yaltmnda U Deerleri ve Maliyetleri [39]

Souk klim Revizyondan nce U deeri (W/m2K) Revizyondan sonra U deeri (W/m2K) Toplam yatrm maliyeti (Euro/m2) 0.50 0.17 44

Orta klim 1.20 0.41 22

Scak klim 3.40 0.48 18

izelge 1.36, souk, orta ve scak iklim koullarnda bulunan binalarn zeminlerinin u anda sahip olduklar U deerleri ile EPB standartlarnda yaltm yaplmas halinde U deerlerinin ne olacana dair verileri iermektedir. En alt stunda ayrca bu blgelerdeki binalarn zeminlerine EPB standartlarna gre ek yaltm uygulanmasnn m2 bana maliyetleri de verilmitir. Zemin yaltmnda ilerleyen sayfalarda verilecek grafiklerin oluturulmasnda bu deerler kullanlmtr.
izelge 1.37 Zeminlerin Yaltmnda Baz Deerler [39]

Souk klim Hafifletme (mitigation) maliyeti (Euro/tCO2) Enerji tasarrufu (cent/kWh) Amortisman (a) 179 4.4 27

Orta klim -79 -1.8 12

Scak klim -148 -3.0 7

izelge 1.37de ise; yine souk, orta ve scak iklim koullarnda bulunan binalarn zeminlerinde uygulanacak ek yaltmn birim enerji bana gerekleen maliyetlerde yaratt kazan ve amortisman sresi verilmitir. Kuzey Avrupada mevcut olan yksek standartlardaki yaltm anlay nedeniyle zeminlerde ek yaltm uygulamak yeterince ekonomik grnmemektedir. EPB standartlarndaki 0.17 W/m2K lik deeri olduka yksek bir standart olarak gze arpmaktadr [39].

52

Enerji ve Yaltm Sektr

ekil 1.51 Souk klim Zemin Is yaltmnda U Deeri ve Karbondioksit Salnmnn Malzeme Kalnl le Deiimi [39]

ekil 1.52 Souk klim Zemin Is Yaltmn Maliyetlerinin Malzeme Kalnl le Deiimi [39]

ekil 1.51 ve ekil 1.52de, souk iklim koullarnda bulunan binalarn zeminlerinde EPB standartlarnda yaltm yaplmas halinde CO2 salnmlarndaki kazancn, U deerinin ve maliyetlerin yaltm malzemesinin kalnl ile deiimi verilmitir. Bu tip iklim koullarna sahip bir blgedeki bina iin; yaklak 15 cm kalnlnda uygulanacak zemin yaltmndan sonra, sistemin ekonomik ve evresel katklar hemen hemen sabit olarak deitii iin, bu deer optimum olarak kabul edilmitir. Orta iklimlerde, yaltmda 0,25 ve 0,50 W/m2K aralnda U deerine ulalmas halinde ekonomik olarak yatrmn stesinden gelinebilmektedir. EPB standartlarnda verilen 0,38 W/m2Klik U deeri olduka uygun bulunmakla birlikte teknolojik gelimelerin devam edebilecei ngrs uzmanlar arasnda hakimdir [39].

53

s yaltm

ekil 1.53 Orta klim Zemin Is Yaltmnda U Deeri ve Karbondioksit Salnmnn Malzeme Kalnl le Deiimi [39]

ekil 1.54 Orta klim Zemin Is Yaltmn Maliyetlerinin Malzeme Kalnl le Deiimi [39]

ekil 1.53 ve ekil 1.54te, orta iklim koullarnda bulunan binalarn zeminlerinde EPB standartlarnda yaltm yaplmas halinde CO2 salnmlarndaki kazann, U deerinin ve maliyetlerin yaltm malzemesinin kalnl ile deiimi verilmitir. Bu tip iklim koullarna sahip bir blgedeki bina iin; yaklak 7,50 cm kalnlnda uygulanacak zemin yaltmndan sonra, sistemin ekonomik ve evresel katklar hemen hemen sabit olarak deitii iin, bu deer optimum olarak kabul edilmitir. Gney Avrupada ise; zemin yaltmnda 0,40 ve 0,70 W/m2K U deerine ulaldnda sistemin ekonomik olduu sonucuna varlmtr. EPB standardnda bu blge iin verilen 0,48 W/m2K U deeri, uzmanlarca optimum ekonomik kazanca yakn bulunmaktadr [39].

54

Enerji ve Yaltm Sektr

ekil 1.55 Scak klim Zemin Is Yaltmnda U Deeri ve Karbondioksit Salnmnn Malzeme Kalnl le Deiimi [39]

ekil 1.56 Scak klim Zemin Is Yaltmn Maliyetlerinin Malzeme Kalnl le Deiimi [39]

ekil 1.55 ve ekil 1.56da, scak iklim koullarnda bulunan binalarn zeminlerinde EPB standartlarnda yaltm yaplmas halinde CO2 salnmlarndaki kazancn, U deerinin ve maliyetlerin yaltm malzemesinin kalnl ile deiimi verilmitir. Bu tip iklim koullarna sahip bir blgedeki bina iin; yaklak 6,50 cm kalnlnda uygulanacak zemin yaltmndan sonra, sistemin ekonomik ve evresel katklar hemen hemen sabit olarak deitii iin, bu deer optimum olarak kabul edilmitir. Camlar: Binalarda camlar genellikle, n cephenin % 2030unu kapsamaktadr. Bu nedenle camlarn yaltml olmas unsuru nemlidir. Avrupada tek kat cam kullanlan eski binalarda camlarn U deerleri, 4,2 W/m2K ile 0,7 W/m2K aralndadr. Avrupada cam sektrndeki ileri teknolojik uygulamalar sayesinde camlar, binalarn s tasarrufunu attrmak iin olduka etkin rol stlenme potansiyeline sahiptir. Camlarda U deerinin yan sra, g deeri diye adlandrlan ve evin iine geen gne enerjisinin miktarn (stma zellii bakmndan) belirleyen karakteristik zellik daha tanmlanmaktadr. Bu karakteristik zellik, camlarn gne enerjisinin ne kadarn ev iine geirecei, evin ne kadar snacan; dolaysyla snmadan ne kadar tasarruf salanabileceini

55

s yaltm

belirlemektedir. Bu deer genellikle, U deeri dtke dmektedir. Buna ramen U deerindeki d, g deerindeki dten kaynaklanan d dengeleyebilmektedir. zellikle scak iklimlerde ev iinin ar snmasnn nne gemek adna dk g deerinden kanlmaktadr [39]. Aadaki cam tipleri U deerini drmek asndan blgenin iklimsel koullarna gre tercih edilebilmektedir; Tek tabaka cam (Sadece eski binalarda) ift tabaka cam Astarl veya gazla (Argon vb.) doldurulmu ift tabaka cam 3 tabaka cam erevelerin U deeri, kullanlan malzemenin tipine gre deimektedir. Genellikle erevelerde tahta, alminyum ve PVC tercih edildii gzlemlenmektedir. ereve ve cam tabakalarnn kalitesine gre toplam U deeri hesaplanmaktadr. Camlarn sl performans aadaki iki yolla iyiletirilebilmektedir; Sadece cam tabakasnn deitirilmesi (Bu uygulama erevelerin durumu iyi olduu takdirde uygulanabilmektedir. En iyi performans yakalamak asndan uygun bir szdrmazlk contas kullanmak gerekmektedir) Cam, cam tabakas ve ereve ile birlikte komple deitirmek Ecofys raporunca camlarn genellikle komple deitirildii kabul edilmitir. Camlarn deitirilmesi iin gerekli maliyetler, AB ye lkeleri iinde en dk standartlara sahip lkenin deerleri gz nnde bulundurularak alnmtr. Enerji bazl maliyetleri ise uzmanlarn tahminleri nda ekillendirilmitir.
izelge 1.38 Camlarn Yaltmnda U Deerleri ve Maliyetleri [39]

Souk klim Revizyondan nce U deeri Revizyondan sonra U deeri Toplam yatrm maliyeti Ek yatrm maliyeti (Euro/m2) (W/m2K) (W/m2K) 3.0 1.33 433 133

Orta klim 3.5 1.68 316 116

Scak klim 4.2 2.71 142 60

(Euro/m2)

izelge 1.38, souk, orta ve scak iklim koullarnda bulunan binalarn camlarnn u anda sahip olduklar U deerleri ile EPB standartlarnda yaltm yaplmas halinde U deerlerinin ne olacana dair verileri iermektedir. En alt stunda ayrca bu blgelerdeki binalarn camlarna EPB standartlarna gre ek yaltm uygulanmasnn m2 bana maliyetleri de verilmitir. Zemin yaltmnda ilerleyen sayfalarda verilecek grafiklerin oluturulmasnda bu deerler kullanlmtr.
izelge 1.39 Camlarn Yaltmnda Baz Ekonomik Deerler [39]

Souk klim Hafifletme (mitigation) maliyeti (Euro/tCO2) (Sadece camlar) Hafifletme (mitigation) maliyeti (Euro/tCO2) (Cam ve ereve) Enerji tasarrufu (cent/kWh) (Sadece camlar) Enerji tasarrufu (cent/kWh) (Cam ve ereve) Amortisman (a) (Sadece camlar) Amortisman (a) (Cam ve ereve) 200 -151 4.9 -3.7 29 8

Orta klim 300 -46 6.9 -1.1 38 14

Scak klim 295 -23 6.0 -0.5 37 16

Camlarn yaltmnn salanmas iin deitirilme maliyeti; genellikle at, duvar ve zemin yaltm maliyetlerinin ok stndedir. izelge 1.39da, camlarn deitirilmesinin ekonomik etkileri 3 farkl blge iin gsterilmitir. Maliyetlerin boyutlar ve amortisman sreleri bu durumu aka belli etmektedir [39].

56

Enerji ve Yaltm Sektr

ekil 1.57 Souk klim Camlarn Is Yaltmnda Karbondioksit Salnmnn U Deeri le Deiimi [39]

ekil 1.58 Orta klim Camlarn Is Yaltmnda Karbondioksit Salnmnn U Deeri le Deiimi [39]

ekil 1.59 Scak klim Camlarn Is Yaltmnda Karbondioksit Salnmnn U Deeri le Deiimi [39]

57

s yaltm

ekil 1.57, ekil 1.58 ve ekil 1.59da srasyla; souk, orta ve scak iklim koullarnda bulunan binalarn camlarnda EPB standartlarnda yaltm yaplmas halinde CO2 salnmlarndaki kazancn, U deeri ile deiimi verilmitir. Her bir iklim koulu iin; grafiklerde krmz izgi ile belirtilen U deeri, evresel kazancn yannda sistemin ekonomiklik boyutu da gz nnde bulundurularak uzmanlarca tavsiye edilen optimum deerdir. Camlardaki U deerinin duvar, at ve zeminlere nazaran biraz daha yksek oluu, daha nceki blmlerde de zerinde durulan camlara zg g deerinin bir sonucudur. Yukardaki grafikler aka gstermektedir ki s yaltm, sera gaz salnmlarn azaltmak suretiyle kresel snmann nne geilmesi adna kritik bir grev stlenmektedir. Bu nedenle s yaltm uygulamalarnn yaygnlatrlmas adna gerekli tevik faaliyetleri tm kurum ve kurulularca ivedilikle yrtlmelidir. Uygulamalarn yaygnlatrlmas; bir bakma yaltm maliyetlerin drlmesi ve uygun teknolojilerin gelitirilmesine baldr. Bu balamda dnyada lkemizin rnek alabilecei rnek almalar mevcuttur. Dnyada yaltm ile ilgili izlenen stratejiler dikkatlice incelenerek lkemiz iin de uygun stratejilerin tespit edilmesi gerekmektedir.

1.4 NAAT SEKTR

Yzlerce eit mal ve hizmet retimi ile dorudan balants, youn igc kullanm ve sosyoekonomik refah dzeyine olan katks nedeniyle ekonomik yap ierisinde ayr bir yere ve neme sahip olan inaat sektr, yaratt katma deer ve istihdam asndan lke ekonomilerinin de lokomotifidir. Zira gnmzde inaat sadece evrenin ina edilmesine deil, bakm, onarm ve iletmesine katkda bulunan faaliyetlerin tmn ierecek ekilde deerlendirilmektedir. naat retimi artk sadece yapnn retimi olarak alglanmamakta; evreye dost, sosyal sorumluluk tayan, sosyal yaama, toplumsal yapya dorudan etki eden, saydam ve srdrlebilir retim anlamna gelmektedir [19]. Byk lde ulusal sermayeye dayanan Trkiye inaat sektr de yzlerce meslek daln ilgilendirmesi ile istihdam ve retim srecini nemli lde etkilemektedir. Ulusal ve uluslar aras alanda byk bir deneyime ve potansiyele sahip olan sektr, kendisine bal 200den fazla alt sektr harekete geirme zelliiyle lokomotif sektr ve byk bir istihdam kayna olmas zelliiyle de snger sektr olarak adlandrlmaktadr [19]. naat sektrnn hemen hemen btn retimi yatrm mal saylmaktadr. Sektre girdi salayan ve faaliyetlerini bu sektrdeki gelimelere bal olarak devam ettiren dier sektrlerin katks da dikkate alndnda inaat sektrnn GSMH iindeki paynn yaklak % 30 seviyesinde olduu grlmektedir [19]. 1.4.1 Dnyada naat Sektr Gnmzde, 800 metreyi aan ykseklikte binalar, 40 kilometreyi aan tneller, 1 kilometreden fazla aklklar olan kprleriyle teknolojinin snrlarn zorlayan inaat sektrnn dnyadaki toplam byklln 5,5 trilyon dolar civarnda olduu tahmin edilmektedir. Sz konusu rakam, dnyadaki toplam GSMHnn yaklak % 810una karlk gelmektedir. Dnya snai istihdamnn ise yaklak % 30unu inaat sektrnn karlad tahmin edilmektedir [19]. Son yllarda dalgal bir seyir izleyen dnya inaat sektr, 1999 ylndaki hzl bymenin ardndan 2000 ylnda dnya borsalarndaki ani dn, 2001 ylnda 11 Eyll saldrs ve Irak sava gibi toplumsal tedirginlik yaratan olaylarn dnya ekonomisinde yaratt daralmann etkisiyle olduka klm, 2002 ylnda da pazarn bykl 3 trilyon dolara dmtr [19].

58

Enerji ve Yaltm Sektr

naat sektrnn dnyadaki byme performans 2006 ylnda % 7,2 ile zirveye ulam, bu dnemde en hzl byme kaydeden ilk 3 blge srasyla Dou Avrupa, Gney Amerika ve Ortadou Afrika Blgeleri olmutur [19]. Dnya geneline bakldnda inaat sektr bakmndan en hareketli piyasann 1,3 milyon firma ile en byk imalat sektrnn bulunduu ABDde olduu grlmektedir. Ancak hemen her alanda olduu gibi inaat sektrnde de in, dikkate deer bir byme eilimi iindedir [19]. Kresel ekonomik kriz inaat sektrn ncelikle Kuzey Amerikadan balayarak etkisi altna alm, oradan Avrupaya sramtr. Ancak, bu dnemde Dou Avrupa ile Ortadou Afrika Blgeleri bu sreten greceli olarak daha az etkilenmilerdir. 2009da ise negatif byme trendi Asya hari btn blgelere yaylmtr [19]. ABDnin en erken 2009 ylnn sonunda muhtemelen de 2010 yl banda toparlanmaya balanmas beklenmektedir. Avrupadaki toparlanmann ise daha uzun bir zaman alaca ngrlmektedir. 2010 yl sonlarnda, ykselen pazar ekonomilerinden gelimi lkelere ihracatn hzlanmas artan talep ile petrol fiyatlarnn ykselie gemesi, 2011 ve 2012 ylnda dnya ekonomisinde toparlanma olmas beklenmektedir [19]. 2000 2009 yllar arasnda, dnyada inaat sektrnn gelime hz izelge 1.40da verilmitir.
izelge1.40 Dnyada naat Sektrnn Gelime Hz (%) [19]

Yllar 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

Kuzey Amerika 5,5 2,2 1,2 3,0 8,4 7,5 3,8 -4,1 -6,4 -11,4

Gney Amerika -0,6 0,3 -3,0 -6,7 12,3 10,1 11,0 8,5 4,8 -0,6

Bat Avrupa 4,9 2,5 2,8 2,8 3,4 5,9 7,2 2,0 -5,2 -5,9

Dou Avrupa 8,5 8,7 -10,3 9,0 4,3 7,2 15,4 13,4 8,0 -3,2

Ortadou & Afrika 1,6 13,6 5,6 6,3 1,8 2,2 9,3 10,2 7,2 -1,2

Asya -0,5 2,2 3,9 6,5 7,4 6,7 8,4 6,5 3,9 2,6

Dnya 3,3 2,8 2,1 4,0 6,0 6,6 7,2 2,9 -1,2 -3,7

2008-2013 dneminde inaat sektrnde en hzl bymeyi Asya lkelerinin gstermesi beklenmektedir. Bu dnemde klen tek blge ise Bat Avrupa olacaktr. Dnya genelinde inaat sektrnn geliiminin byk lde altyap yatrmlarndan kaynaklanaca tahmin edilmektedir [19]. zellikle Avrupada konut sektrnde artan bir daralma yaanmakta, tketici tedirginlii artmakta, harcamalar azalmakta, bireysel yatrmlar ertelenmektedir. Konut d inaat yatrmlarnda ise zel sektrn yaamakta olduu skntlar nedeniyle ve gemiteki trendlerden farkl olarak, kamu finansman ile gerekletirilen yaplar artmakta, zel sektr tarafndan finanse edilenler ise azalmaktadr [19]. 2008 - 2013 yllar arasnda, inaat sektrnde blgelere gre gelime beklentisi ekil 1.60da verilmitir.

59

s yaltm

ekil 1.60 Blgelere Gre naat Sektr Gelime Beklentisi [19]

1.4.2 Trkiyede naat Sektr 1.4.2.1. Trkiyede inaat sektrnn tarihesi Cumhuriyet dnemindeki geliim srecinde inaat alannda ilk nemli admlar 1920li yllarda, ileride bakent olacak Ankarada balamtr. Ankarada tm zorluklara, ulam ve malzeme yetersizliine ramen evrenin geleneksel yap tarzna uygun bir imar faaliyetine girilmitir. Kullanlan malzemeler ahap, kerpi, kaba yontma ta gibi ilkel malzemeler olmasna ramen, bunlar bile yeterli dzeyde salanamamaktayd. lkemizde Cumhuriyetle birlikte hzl ve planl kalknma iin sanayi, tarm ve ulam alanlarnda yatrmlara verilen nem, Trk inaat sanayinin temelini atmtr. Bu dnemin ilk inaat faaliyetleri, ulam sektrndeki yol inaatlarnda grlmektedir. Ancak yetimi teknik eleman yetersizlii, almalarn bir sre yabanc firma, uzman ve mavirliinde yrtlmesine neden olmutur. Trkiyedeki inaat sektrnn geliimi aadaki srelerden gemitir [40]. Cumhuriyet Sonras: Cumhuriyet dneminin balangcndan 1950li hatta 1960l yllara kadar, inaat sektrnde en byk arlk altyap ve bayndrlk inaatlarndadr. Bu dnemde DS, T.C. Karayollar gibi teknik gc bnyesinde toplayan, byk apta devlet destei ile yatrmlar yapan tekilatlar kurulmu ve bunlarn yapt yatrmlar inaat sektrne bir ivme kazandrmtr. 50li Yllar ve Sonras: 1950 ylndan sonra kentleme hz ykselmeye balam, konut sunum biimleri ve kurumsal yaplar, kentleme hznn gerektirdii konut gereksinimini karlayamaz duruma gelmitir. Soruna, iine girilen ok partili dnemde siyasi grlerle zm aranm, 1958 ylnda mar skan Bakanl kurulduktan sonra konut ve kentleme sorunlarna zm retmek bu bakanln sorumluluuna verilmitir. 60l yllarda DS yatrmlarnn hacmi olduka byktr. 70li Yllar ve Sonras: 1970li yllarda yetimi teknik igc zel kesime kaym ve kamu kesiminde olduka nemli bir teknik eleman a ortaya kmtr. Dier taraftan bu yllarda zel kesimin faaliyet alann sanayi kesimine kaydrmas ve yatrmlarn yaygnlamas sonucunda fabrika tipi bina yapmnda art olmu, bu da yapm teknolojisinde

60

Enerji ve Yaltm Sektr

prefabrikasyon sisteminin gelimesini salamtr. Ancak 1965 ylndan sonra yap-sat retim ve gecekondu retimi de hz kazanmtr. Bu sunum biimleri, yksek younluklu ve nemli sorunlar olan kentler dourmutur. Konut sorunu bym, 1970li yllarda yava yava toplu konut tr sunum biimleri ortaya kmaya balam fakat bunlar kurumsallaamamtr ve kooperatifler en nemli konut reticisi durumuna gelmitir. 80li Yllar ve Sonras: 1980li yllarda Trkiyenin yalnzca kentleme alannda deil, toplumsal yaamn her alannda da dnm yaad yllar olmutur. Trkiye, 1950lerin yarsndan sonra srdrmekte olduu i pazara dayal bymeyi nce kalknma modelini brakarak, da dnk kalknma modeline geirmi kaynaklarn uluslar aras rekabet kurallarna gre d piyasalara retim yapabilen sektrlere aktarmaya balamtr. Konut ve kentleme konusunda 1950li yllarn ortalarnda ortaya kan kimi kurumlar, ya biim deitirmi ya da uyum salayamayp yok olmutur [40]. 1980lerde Trkiye, bir yandan nceki dnemlerden devreden kentleme ve konut sorunlarna, bir yandan da yeni dnemin sorunlarna zm bulmaya almtr. 1980den sonraki dnemde kentsel alanlarda yaanan deiimlerden birisi, gecekondulamann deien niteliidir. Kullanclarn bakalarnn arsalar zerinde kendi emekleri ile rettikleri tek yada az gecekondularn yerini, kullanmc dndaki gruplarca retilen ok katl yaplama almtr. Ayrca, kentlerin imarl kesimlerinde de benzer gelimeler yaanm, orta ve st gelir gruplarna ynelik seeneklerin, kooperatiflerin konut retimindeki pay artmtr. Bunun nedeni de Toplu Konut daresinin kooperatiflere at kredilerdir. Kooperatiflerin retimden ald payn artmas, arsa gereksinimini arttrm ve arsa alarak konut retimini buralarda yapmalarna yol amtr. Ayrca konut retiminin kent dna tamasnda Emlak Bankas ve Toplu Konut daresi uygulamalarnn da etkisi olmutur. Bu oluumlarn sonucu daha byk kent paralarnn almasn gerektiren toplu konut tr gelimeler, egemen olmaya balamtr [40]. 1.4.2.2 Trkiyede inaat sektrnn geliimi Trkiyede 1980li yllardan itibaren ciddi geliim gstermi olan inaat sektrnn byme eilimi 1988 ylndan sonra yavalamtr. Ayrca 1988 ylnda liberalizasyon sreci ve artan faizlerle ykseli gsteren yatrm maliyetleri sonucu, inaat talebi dm ve maliyetler ykselmitir [19]. 1993 2003 dneminde Trkiye ekonomisi % 26,13 orannda byrken inaat, ana sektrler arasnda klen tek sektr olarak % 22,4 daralma gstermitir. Daralmann en nemli faktrlerinden biri kamu inaat sektr yatrmlarndaki d olarak grlmtr. 2003 yl ncesinde konut inaatlarnn da dk seviyede olmas nedeniyle kamu yatrmlar sektrn belirleyicisi olmutur. Konut yatrmlarnn bu dnemde yetersizliinin en nemli nedenlerinin banda, yksek faiz ve dviz kurlar nedeniyle bireysel tasarruflarn konut yatrmlar yerine kamu ktlarna ynelmi olmas gelmektedir [19]. Konut sektr 2004 ylndan itibaren canlanmaya balam, 2005in ilk yarsnda inaat ruhsatlarndaki art oran, bir nceki yln ayn dnemine kyasla % 40 olmutur [19]. 2001 krizinin ardndan 2002 ylndan itibaren Trkiye ekonomisinde grlen hzl byme sreci 2006 ylnn ilk yarsnda da devam etmi, 2006 ylnda sabit fiyatlarla gerekletirdii % 6,9luk bymeyle GSYH cari fiyatlarla 758 milyar 391 milyon TL deerinde gereklemi, dolar baznda ise deeri 526 milyar 429 milyon dolar bulmutur. Bylelikle son 5 yln ortalama byme oran % 7,2 dzeyine ulamtr [19]. 2007 ylnda ise gerek milli gelir hesaplama sisteminde yaplan dzenlemeler gerekse de lkedeki genel eko-

61

s yaltm

nomik ve sosyal politikalarn umulann aksine lkede yeterli istikrarl ortam yaratmamas ve global dalgalanmalarn da etkisiyle inaat sektr gelime hz, geen senelerin aksine dk bir seviyede seyrederek % 5,7 olarak ortaya kmtr [19]. 2008 ylnda ise sektr % 8,2 orannda klmtr. Sz konusu klmede, 2006 ylnn ilk yarsndan itibaren hz kesmeye balayan konut talebindeki gerilemeye kresel ekonomik krizin olumsuz etkilerinin de eklenmesi rol oynamtr [19]. 2008 yl iktisadi faaliyet kollar ve GSYH gelime hz izelge 1.41de belirtilmitir.
izelge 1.41 2008 Yl ktisadi Faaliyet Kollar ve GSYH Gelime Hz (%) [19]

Sektrler Tarm malat Sanayi naat Ticaret Ulatrma ve Haberleme Mali Arac Kurulularn Faaliyetleri Konut Sahiplii Gayrimenkul, Kiralama ve Faaliyetleri GSYH

1. Dnem 6,3 9,1 -3,3 9,9 7,9 9,3 1,5 7,4 7,2

2. Dnem -0,7 4,8 -5,2 4,5 4,2 9,6 1,6 9,4 2,8

3. Dnem 5,5 0,3 -9,8 -1,5 1,2 8 2,5 7,6 1,0

4. Dnem 3,3 -10,8 -14 -15,9 -7,4 9,4 3,5 3,6 -6,5

2008 Yl 3,9 0,8 -8,2 -1,1 1,3 9,1 2,3 6,8 0,9

1.4.2.3 naat sektrnn GSYH iindeki pay naat sektrnn GSYH iindeki paynn son be yllk geliimi incelendiinde % 5,8 - % 6,5 arasnda deitii grlmektedir. 2006 ylnda % 18,5 gibi yksek bir byme oran yakalayan sektrn ayn yl GSYHdan ald pay % 6,4 olurken, 2007 ylnda % 5,7 bymesine ramen sektrn GSYHya katks % 6,5 ile nceki ylki seviyede gereklemitir. 2001 ylndan sonra ilk kez 2008 ylnda % 8,2 klen sektrn GSYHye katks da 3 yl ncesinin seviyesinde, % 5,9 olarak gereklemitir [19]. GSYH iinde sektrlerin paylarnn son be yllk dalm, izelge 1.42de grlmektedir.
izelge 1.42 Son Be Yllk Dnemde GSYH inde Sektrlerin Paylar (%) [19]

Yllar 2004 2005 2006 2007 2008

Tarm, Avclk, Ormanclk ve Balklk 6,3 9,1 -3,3 9,9 7,9

Sanayi -0,7 4,8 -5,2 4,5 4,2

naat 5,5 0,3 -9,8 -1,5 1,2

Hizmetler 3,3 -10,8 -14 -15,9 -7,4

62

Enerji ve Yaltm Sektr

naat sektrnde 2002 ylndan bu yana grlen byme eilimi 2006 ylnda % 18,5 ile en yksek deerine ulamtr. 2007 ylnda ise nceki yllara oranla durgun bir seyir izleyerek % 5,7 byyen sektrn 2008 ylnda daralmasyla, son 10 yllk byme performans % 47,6 seviyesinde gereklemitir. Ayn srete GSYH byme hz ise % 45,5 olarak gereklemitir [19]. naat Sektrnn son 10 yllk deiimi ekil1.61de, GSYHnin son 10 yllk deiimi ekil 1.62de gsterilmitir.

ekil 1.61 naat Sektrnn Son 10 Yllk Deiimi (Cari Fiyatlarla) [19]

ekil 1.62 GSYH'nin Son 10 Yllk Deiimi [19]

63

s yaltm

izelge 1.43 naat Sektr le GSYH'nin Karlatrmal Deiim Oranlar (%) [19]

Yllar 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

naat Sektr -3,1 4,9 -17,4 13,9 7,8 14,1 9,3 18,5 5,7 -8,2

GSYH -3,4 6,8 -5,7 6,2 5,3 9,4 8,4 6,9 4,7 0,9

izelge1.43ten de grlecei zere, ekonominin darald 2001 ylnda inaat sektrnn daha fazla klme eilimi gsterdii, byme yllar 2002, 2004 ve 2006da ise ekonomiye oranla ok daha hzl geliim gsterebildii grlmektedir [19]. ekil 1.63de inaat sektrnn ve GSYHnin 1998 ylnda 100 deerinde olduu varsaylarak her yl gerekleen deiim oranlar gsterilmitir. Bu grafikten, GSYH ve inaat sektrnn birbirlerini takip ettikleri, hatta zaman zaman aktklar gzlenmektedir [19].

ekil 1.63 naat Sektr ve GSYH Karlatrmas [19]

GSYH'nn byme performans ve kmlatif byme oranlar izelge1.44de, naat sektrnn byme performans ve kmlatif byme oranlar izelge 1.45te verilmitir.

64

Enerji ve Yaltm Sektr

izelge 1.44 GSYH'nn Byme Performans ve Kmlatif Byme Oranlar (%) [19]

Yllar 2003 2004 2005 2006 2007 2008

Yllk Byme Performans (%) 5,3 9,4 8,4 6,9 4,7 0,9

Yllar 1999-2003 (5 yllk) 1999-2004 (6 yllk) 1999-2005 (7 yllk) 1999-2006 (8 yllk) 1999-2007 (9 yllk) 1999-2008 (10 yllk)

Kmlatif Byme (%) 12,6 23,2 33,6 42,8 49,5 50,8

izelge 1.45 naat Sektrnn Byme Performans ve Kmlatif Byme Oranlar (%) [19]

Yllar 2003 2004 2005 2006 2007 2008

Yllk Byme Performans (%) 7,8 14,1 9,3 18,5 5,7 -8,2

Yllar 1999-2003 (5 yllk) 1999-2004 (6 yllk) 1999-2005 (7 yllk) 1999-2006 (8 yllk) 1999-2007 (9 yllk) 1999-2008 (10 yllk)

Kmlatif Byme (%) 6,4 21,4 32,7 57,2 66,2 52,6

1.4.2.4 naat sektrnn dier sektrlerle karlatrmal geliimi 2005 ve 2006 yllarnda, kredi faiz oranlarnn dmesi ve yeni konut finansman sistemlerinin kurulmasna dnk almalar sonucu zellikle konut sektrnde canlanma grlm, bu durum inaat yatrmlarna da yansmtr. Ancak 2001 ylnda ve 2007nin ikinci yarsndan itibaren ba gsteren ekonomik krizler, sektrlerin kmlatif byme performanslarnda negatif ynde etkili olmutur [19]. Ana sektrler itibaryla 5 yllk byme performans izelge 1.46da, Ana sektrler itibaryla 10 yllk byme performans izelge 1.47de ve sektrlere gre son 5 yllk deiimler izelge 1.48de belirtilmitir.
izelge 1.46 Ana Sektrler tibaryla 5 Yllk Byme Performans [19]

Sektrler Tarm malat Sanayi naat Ticaret Ulatrma ve Haberleme Mali Arac Kurulularn Faaliyetleri Konut Sahiplii Gayrimenkul Kiralama ve Faaliyetleri GSYH

2004 - 2008 Yllk Ortalama Byme (%) 1,5 7,0 7,9 6,9 7,5 12,1 2,9 11,4 6,0

2004 - 2008 Kmlatif Byme (%) 4,3 24,8 25,6 21,8 29,4 55,0 11,1 51,0 22,4

65

s yaltm

izelge 1.47 Ana Sektrler tibaryla 10 Yllk Byme Performans [19]

Sektrler

2004 - 2008 Yllk Ortalama Byme (%) Tarm 0,8 malat Sanayi 4,0 naat 4,5 Ticaret 3,5 Ulatrma ve Haberleme 7,0 Mali Arac Kurulularn 7,6 Faaliyetleri Konut Sahiplii 3,4 Gayrimenkul Kiralama ve 7,3 Faaliyetleri GSYH 3,9

2004 - 2008 Kmlatif Byme (%) 13,0 53,8 52,4 48,9 87,3 90,6 34,2 111,5 50,6

izelge 1.48 Sektrlere Gre Son 5 Yllk Deiimler (%) [19]

Yllar

Tarm

malat Sanayi 11,9 8,2 8,4 5,6 0,8

naat

Ticaret

Ulatrma ve Haberleme 10,7 11,7 6,8 7,1 1,3

Mali Arac Kurulularn Faaliyetleri 14,0 13,6 14,0 9,8 9,1

Konut Sahiplii 3,8 3,6 2,7 2,1 2,3

Gayrimenkul, Kiralama ve Faaliyetleri 13,2 10,2 12,6 13,9 6,8

2004 2005 2006 2007 2008

2,7 6,6 1,3 -7,0 3,9

14,1 9,3 18,5 5,7 -8,2

13,8 9,5 6,3 5,7 -1,1

1.5 TRKYE VE DNYADA YALITIM SEKTR

klim deiiklii nedeniyle enerji fiyatlarnda gzlenen art, yaltm sektrnn hem dnyada hem de lkemizde byme eilimi gstermesinde nemli rol oynamaktadr. klim Deiiklii ile mcadelede uluslararas ibirlii programlarnn dnya gndemindeki nemini korumas sektrn bymesinin devamllna dair tahminleri glendirmektedir. Yaltm pazarndaki bu bymeden pay alabilmek asndan dnyada ve lkemizde yaltm sektrnn dn, bugn ve gelecei hakknda bilgi edinilmesinde fayda vardr. 1.5.1 Dnyada Yaltmn Tarihesi Dnyada ilk yaltm malzemesi patenti 19. yzyln balarnda alnmtr. Yanstc metal yzeye sahip bu malzeme, gnmzn nemli sektrleri arasnda yer alan yaltm sektrnn balangc demekti. Yaltm sektr rn yelpazesine daha sonralar; 1910lu yllarda, levha ve rijit yaltm rnleri, 1920li yllarda elyaf yaltm rnleri, 1930lu yllarda cam lifi eklenmitir. kinci dnya sava esnasnda Amerikan ordularnn nehirlerden kolay geiini salamak zere gelitirilen yksek direnli ekstrude polistiren (XPS), takip eden yllarda nemli bir yaltm malzemesi olarak kullanlmaya balanmtr. Yine 1948 ylnda Almanyada ilk kez genletirilmi polistiren kp retilmitir [19].

66

Enerji ve Yaltm Sektr

1973 ylnda gerekleen petrol kriziyle birlikte enerji sektr maliyetleri artm ve lkelerin alternatif enerji kaynaklar araynn yan sra enerjiyi daha verimli tketme anlayna itmitir. Bu balamda yaltm sektr de petrol krizi sonras dnemde nemli rol stlenmitir [19]. Yaltm denince akla her ne kadar s yaltm geliyor olsa da; zellikle gelimi lkelerde su ve ses yaltm ile yangn gvenlii unsuru da yaam kalitesinin arttrlmas adna n planda tutulmaktadr. rnein; Dnya Salk rgt (WHO World Health Organization), rahat bir uyku iin odadaki ses dzeyinin 30 35 desibel aralnda olmas gerektiini belirtirken; Hollandada ses dzeyi 50 desibelin zerinde olan blgelerde inaat yaplmasna izin dahi verilmemektedir [19]. 1.5.2 Dnyada Yaltm Sektr 1994 ylnda dnyada kii bana den yaltm malzemesi tketimi 2.07 m2 iken; 2004 ylnda bu miktarn, % 16 artt gzlemlenmektedir. Kii bana yaltm malzemesi kullanmnn 2014 ylnda, 2004 ylna oranla % 30 artaca ngrlmektedir [41].

ekil 1.64 Dnyada Yaltm Talebinin Ekonomik Adan Blgesel Dalm [41]

Gnmzde dnya yaltm pazar 22 milyar dolar mertebelerine ulamtr. ekil 1.64te bu pazarda hangi blgelerin ne kadar paya sahip olduklar verilmektedir. Plastik kpk, ta yn ve cam fiber, pazar paynn % 96sn elinde bulundururken; selloz, magnezyum mikas (vermiculite) ve perlitler % 4 paya sahiptir [41].

ekil 1.65 Dnyada Yaltm Talebinin Yaltm Malzemesi Miktar Bakmndan Blgesel Dalm [41]

67

s yaltm

Dnyada yaltm sektr hacimsel olarak 15,1 milyar m3 mertebelerine ulamtr. Yaltm malzemesi kullanm miktarnn blgesel dalm, ekil 1.65de verilmektedir. Bu veriler nda Kuzey Amerika, Bat Avrupa ve Asya/Pasifik lkelerinin yaltm malzemelerinin %98ini tkettii gzden kamamaktadr.

ekil 1.66 Dnyada Yaltm Talebinin Malzeme Tipi Bakmndan Dalm [41]

Dnyada retilen yaltm malzemesi trleri eitlilik gstermektedir. ekil 1.66da dnyada tercih edilen yaltm malzemesi trleri gsterilmektedir. Yaltmda kpk kullanmnn tm sektr iindeki paynn, nmzdeki 10 yl ierisinde % 26,2den % 28,4e kaca ngrlmektedir [41].

ekil 1.67 Baz Yaltm Malzemelerinin Dnya Genelinde nmzdeki 10 Yl inde Byme Oranlar (%) [41]

ekil 1.67de geen plastik kpk (foam plastic), gnmzde dnya genelinde en ok tercih edilen rndr ve nmzdeki 10 yl ierisinde en yksek oranda byme sergileyecek yaltm malzemesi olaca tahmin edilmektedir. ABD ve Avrupada toplam yaltm pazarnn en byk pay sahibi de % 68 ile camyndr. 2011 ylna kadar dnya s ve ses yaltm malzemeleri tketiminin, ylda ortalama % 4.6 byme ile 33 milyar dolarn zerine kaca tahmin edilmektedir [19]. nmzdeki 10 yl ierisinde dnya yaltm pazarnn, % 45i retim hacminin ve fiyatlarn artndan olmak zere % 67 byyecei ngrlmektedir [41].

68

Enerji ve Yaltm Sektr

1.5.3 Trkiyede Yaltm Sektr Yaltm sektrnn dnyada 200 yla ulaan gemiine karn Trkiyede ilk yaltm malzemesi (camyn) retimi, 1967 ylnda zocam tarafndan Gebzedeki tesislerinde gerekletirilmitir. Daha sonralar lkemizde sanayilemenin geliimi dorultusunda plastik esasl malzemeler, kpkler, lifli malzemeler, srme esasl malzemelerin retimine balanmtr. Gnmzde yaltm sektr, dnyadaki geliimine paralel olarak lkemizde de her geen gn daha da bymektedir [19]. Trkiyede yaltm sektrnn geliimini tetikleyen baz yasal dzenlemeler aada listelenmitir; 14/1999 tarih ve 23725 sayl Resmi Gazetede yaymlanan Binalarn Is Yaltm Kurallar TS 825 Standardnn Uygulanmasna Dair mecburi Standard Tebli 5/12/2008 tarih ve 27075 sayl Resm Gazetede yaymlanan Binalarda Enerji Performans Ynetmelii 9/10/2008 tarih ve 27019 sayl Resmi Gazetede yaymlanan Binalarda Is Yaltm Ynetmelii Balca s yaltm malzemeleri ve bu malzemelerle ilgili rn standartlar izelge 1.49da verilmitir.
izelge 1.49 Baz Is Yaltm Malzemeleri ve rn Standartlar [42]

rn Camyn Tayn Ekspande Polistiren (EPS) Ekstrude Polistiren (XPS) Poliretan (PUR) Fenol Kp Cam Kp Ahap Lifli Levhalar Genletirilmi Perlit (EPB) Geletirilmi Mantar (ICB) Ahap Yn Levhalar

Standart TS 901 EN 1362 TS 901 EN 1362 TS 901 EN 1363 TS 901 EN 1364 TS EN 1365 TS EN 1366 TS EN 1367 TS EN 1368 TS EN 1369 TS EN 1370 TS EN 1371

izelge 1.50 2008 Yl Trkiye Yaltm Sektr Profili [19]

retici Firma Says stihdam retim Tketim hracat thalat

225 130,000 2,229 Milyon $ 3,052 Milyon $ 144 Milyon $ 172 Milyon $

69

s yaltm

Is Su Ses ve Yangn Yaltmclar Dernei (ZODER) tarafndan hazrlanan Yaltm Sektr Envanter Aratrmas sonularna gre lkemizde yaltm sektr, 3 milyar dolarn zerinde i Pazar hacmine ulam ve 130,000 dolaynda kiiye istihdam salamaktadr. izelge 1.50de Trkiye yaltm sektr ile ilgili 2008 ylna ait veriler sunulmutur. Trkiye pazarnda faaliyet gsteren bu 225 firmann % 63, retim tesislerinin de % 57si Marmara Blgesindedir [19]. Trkiyede s yaltm pazar, son 10 ylda yllk ortalama %20 byrken kresel ekonomik krizin ba gsterdii 2008 ylnn ikinci yarsnda dahi % 15 ile bymesini srdrmtr. 2009 yl iinde byme rakamlarnn % 20 dolaylarnda olduu tahmin edilmektedir [19]. Bununla beraber plastik esasl rnler reten tesislerde % 70lere varan oranlarda hammadde ithalat gze arpmaktadr. Ayrca sektrde kapasite kullanm oranlar % 50 65 aralnda olduu gzlenirken; ok az saydaki firmann % 70 -75 aralna ulat grlmektedir [19]. Ne var ki; 70 milyon nfusa sahip lkemizde yaltm pazar, 7 milyon m3 dolaylarndadr. Bu pazarn ekonomik gstergesi yaklak 2 milyar dolardr. Trkiyede 0.1 m3 olan yaltm malzemesi tketimi baz Avrupa lkelerinde 1.3 m3 bulmaktadr [19]. Yaltm sektrnn toplam ithalat ve ihracat deerleri toplam sektr hacmini % 7si ile 10u arasnda seyretmektedir. Yaltm rnleri ile ilgili lkemizde yaklak 20 25 lke ihracat yaparken; bunun % 65 gibi yksek bir miktarn 7 lke gerekletirmektedir. Trkiyeden ihra edilen yaltm rnleri daha ok Rusya, Trk Cumhuriyetleri, Ukrayna, baz orta dou lkeleri ile AB lkeleri pazarlarnda yer almaktadr. 2007 yl ihracat miktar 144 milyon dolardr [19]. 2006 ylnda 150,6 milyon dolar, 171,9 milyon dolar olan yaltm sektr ithalat; 2008 ylnn ilk dokuz aylk dneminde 157,8 milyon dolar olarak gereklemitir. 1.5.4 Trkiyede Yaltm Sektrnn Gelecei Trkiyede yaltm sektrnn geleceini tetikleyecek nemli unsurlardan biri iklim deiiklii ile mcadele iin oluturulan strateji belgeleri olacaktr. 2010 yl Nisan aynda Devlet Planlama Tekilatnca yaynlanan Ulusal klim Deiiklii Strateji Belgesinin enerji ile ilgili blmnde listelenen ksa vade hedefler ierisinde, Binalarda Enerji Kimlik Belgesi uygulamasna balanmasna ynelik bir ibare yer almaktadr. Enerji ile ilgili belirlenen orta vadeli hedeflerin bazlar ise yledir (Devlet Planlama Tekilat, 2010); Binalarda enerji verimlilii potansiyelinin tespit edilmesi ve bu potansiyelin kullanlmas adna sanayi ile i birlii ierisinde, enerji verimliliini salayacak yap malzemeleri ile uygun teknolojilerin gelitirilmesi iin ncelikli projelerin belirlenmesi, Mevcut binalarda Enerji Kimlik Belgesi uygulamas iin altyap oluturulmas ve dier tasarruf nlemlerinin tevik edilmesi, Sanayi ve bina sektrlerinde sertifikal enerji yneticilerinin yer almas ve uygun enerji ynetimi uygulanmas, Bununla birlikte lkemizin Kyoto Protokolne taraf olmas, iklim deiiklii ile mcadelede oluturulan dier uluslararas dzenlemelerin giderek neminin artmas sektrn geliimine katkda bulunacak nemli admlardr. Ayrca AB uyum srecinde retim ve uygulama teknolojisi alannda uluslararas standartlar yakalam olmamz, lkemizdeki ileri teknolojik gelimeler, gl yabanc ortaklklar, i pazardaki mevcut datm kanallar-

70

Enerji ve Yaltm Sektr

nn gc, yaltm teknolojilerine ynelik eitimlerin art ve enerji fiyatlarndaki yksek artn yaltm bilincini arttrmas sektrn gelimesine ynelik gl yanlarmz ve frstalarmz olarak nitelenmektedir [19]. lkemizde Ar&Ge faaliyetlerine ynelik mali destek aktarlmamas, yetersiz Ar&Ge teviki, denetim eksiklii, sektrn envanterinin oluturulmas konusunda yaanan skntlar, hammaddede yksek da bamllk, yksek maliyet girdileri ve sektrle ilgili mevcut yasal dzenlemelerin eksiklii yaltm sektrne ynelik zayf noktalarmz ve tehditlerimiz olarak nitelendirilmektedir [19]. Son olarak lkemizde halen 16 milyon yaltmsz konut bulunmas, yaltm sektrne ilikin yatrmlarn gelecekte de artarak devam edeceine dair umutlar arttrmaktadr [19]. Dnya toplam enerji tketimi arttka, mevcut kaynaklarn bir gn ihtiyac karlayamama olasl, enerjinin daha verimli kullanlmas gerektii gereini ortaya karmaktadr. Bu noktada yaltmn nemi, her geen gn artmaya devam etmektedir. Sektrn ve bireysel kullanclarn bu alanda referans alabilecei ulusal ve uluslararas dzeyde dzenlemeler mevcuttur. Son yzylda gerekleen enerji krizleri, enerji arznn gvenlii mevzular ile son yllarn en nemli gndemini oluturan kresel snma ve iklim deiiklii konular, enerjiyi tasarruflu kullanma anlaynn gn getike daha geni kesimlerce benimsenmesini salamaktadr. Tketiciler gn getike yaltm malzemelerine daha ok rabet gstermektedir. 2008 ylnn ikinci yarsnda gerekleen kresel ekonomik krize ramen lkemizde yaltm sektrnn bymeye devam etmesi bunun en nemli gstergesidir.

71

Yaltmn Gnlk Hayatmza Etkileri 2006 ZODER Karikatr Yarmas - Haluk KAFALI

BLM - 2 ISI YALITIMINA GR

LLLLLLL
2.1 ISI YALITIMI VE ENERJ TASARRUFUNUN NEM 2.2 ENERJ TASARRUFU KONUSUNDAK NERLER 2.3 TRKYEDE ISI YALITIMINA NEDEN YETERNCE NEM VERLMYOR? 2.4 ETKN BR ENERJ TASARRUFU N LKEMZDE NELER YAPILABLR? 2.5 BNALARDA ISI YALITIM KURALLARI (TS 825) LE LGL MEVZUAT 2.6 ISI YALITIMI LE LGL BALICA TERMLER 2.7 ISI YALITIM MALZEMELER VE ZELLKLER

Is Yaltmna Giri

BLM - 2
ISI YALITIMINA GR

2.1 ISI YALITIMI VE ENERJ TASARRUFUNUN NEM

Is, ses, su ve yangn yaltm ska kullanlmakta olan terimler olup, kullanlan malzemeler ile ortamn, sya, suya, sese ve yangna kar yaltlm olmas sz konusu edilmektedir. Is yaltm, yap elemanlarnn yaltlarak s kaybnn azaltlmasdr. Is yaltm, genel olarak binalarda ve tesisatta kullanlmaktadr. Is yaltmnn sonular, boyutuyla ortaya kmaktadr. Birincisi, enerji tasarrufu boyutudur. Is kaybnn azalmas, kullanlan stc malzemeden (radyatr, kazan kapasitesi gibi) tasarruf edilmesini salamakta, yani tesisattaki ilk yatrm masraflarn azaltmaktadr. Bunun yan sra daha az yakt kullanm nedeniyle parasal tasarruf ortaya kmaktadr. kinci boyut, evre kirliliinde azalma salanmas, nc boyut ise sl konfordur. Bu konular ileride daha ayrntl olarak incelenecektir. Gelimi lkelerle karlatrldnda, Trkiye'deki mevcut s yaltm ynetmeliklerinin olduka eksik olduu grlmektedir. Bir konut sahibi olmak istendiinde ou kimsenin bakt ve nem verdii eyler gzle grlen vitrifiye, armatr, seramik vs. gibi hususlar olup, hi kimse konut alrken Burada s yaltm mevcut mu?, Ses problemi var m?, Teras veya atsnn su yaltm yaplm m? diye sormamaktadr. Bu anlamda tketicinin bilinlendirilmesi gerekmektedir. Trkiye'de s yaltmna yeteri kadar nem verilmedii iin byk oranlarda enerji kayb meydana gelmektedir. lkemizde her yl artan enerji ihtiyacn karlamak iin bir taraftan mevcut enerji kapasitesinin artrlmasna almak ne kadar nemli ise, dier taraftan mevcut enerjiyi verimli ve tasarruflu kullanmak da en az o kadar nemlidir. Is yaltm yoluyla enerji tasarrufu konusunda lkemiz birok Avrupa lkesinin ok gerisindedir. sve gibi souk bir lkede yaayan bir kii Antalya'da yaayan bir kii kadar az yakt harcayarak snma ihtiyacn mkemmel bir ekilde karlamaktadr. Baka bir deyile, Trkiyede snmak iin Avrupa lkelerine oranla 2-3 misli enerji sarfiyat olmaktadr. Is yaltmnn yeterli seviyeye getirilmesi, hava kirliliinin azaltlmas bakmndan da nemli bir faktrdr. 1970 yllarnda ba gsteren byk petrol krizinden sonra birdenbire ok artm olan enerji fiyatlar, birok lkede "Enerji Tasarrufu" programlar yaplarak nispeten zararsz bir ekilde geitirilmi ve alnan nlemlerle sonraki yllarda etkin bir enerji tasarrufu salanmtr. Hatta alnan nlemler zaman iinde iddetlendirilerek 2000li yllarda imdikinden de ok miktarda enerji tasarrufu yaplmas programlanmtr. Kukusuz alnan nlemlerin en banda ISI YALITIMI gelmektedir. Konuya gerekli nemi vermeyen lkelerde, bu arada lkemizde de yeterince nlem alnamam veya alnan nlemler uygulanamayarak, enerji savurganlna de-

75

s yaltm

vam edilmitir. Bu savurganlk hl devam etmektedir. lkemizde enerji tasarrufuna gereken nemin verilmemesi, her yl nemli lde dviz kaybna neden olduu gibi, odun-kmr gibi yerli kaynaklarn hzla tketilmesine yol amakta, petrol-doalgaz gibi ithal edilen maddelere denen dvizin artmasna neden olmakta, ayrca gereinden fazla tketilen (kmr gibi) enerji maddeleri hava kirliliini arttrmaktadr. Yllar itibariyle ithal edilen ham petrol ve denen dvizi gsteren grafik ekil 2.1de verilmitir. 1950 ylnda Trkiye'nin enerji ihtiyacnn %100' yurt iinden karlanmaktayd. 1970 ylnda bu oran %77'ye, 1990 ylnda %48'e, 2000 ylnda %33e, 2004te ise %28e dmtr [2]. Bu sonular enerji kaynaklar bakmndan da bamllmzn gittike arttn gstermektedir. Enerji kaynaklar bakmndan da bamlln minimize edilmesi iin en kolay yol s yaltmdr. Trkiye'de tketilen enerjinin sektrel dalm yaklak olarak u oranlarda seyretmektedir. Sanayi %42 Konut %30 Ulatrma %20 Tarm %5 Dier %3 Burada grlecei gibi konut ve sanayi Trkiyede tketilen enerjinin yaklak %75'ini oluturmaktadr. Demek oluyor ki, sadece konut ve sanayi sektrnde etkin bir yaltm uygulanm olsa, byk bir tasarruf salamak mmkn olabilecektir. Bu arada enerji tasarrufu ve s yaltm iinin bir kltr ii olduu dikkate alnrsa, bu konulardaki eitime arlk verilmesi gerektii ortaya kmaktadr. Bata teknik eitim veren retim kurumlar olmak zere teknik elemanlar ve halk bilinlendirmek gerekmektedir. Nitekim 1970li yllarda Bat lkelerinde halkn bilinlendirilmesi iin bata s yaltm olmak zere enerji kullanmnn nasl azaltlabileceine ait bilgiler, ilgili devletlerce eitli medya aralarndan faydalanlarak (TV, Radyolar, Gazete, Dergiler vs.) o lke insanlarna iyice anlatlm ve sonuta bugnk dzeye ulamlardr. Kanmz odur ki, Bat lkelerine oranla daha az olanaklara sahip olan lkemizde enerji tasarrufuna verilen nem Batdakinden de fazla olmal ve enerji israf azaltlarak, salanacak dviz kaynaklar lkemizin kalknmasn hzlandracak dier sektrlere tahsis edilmelidir. Kii bana tketilen yaltm malzemesi miktarlar incelendiinde, Trkiyenin yaltm malzemesi tketiminde rnek almamz gereken Orta Avrupa lkelerinin hayli gerisinde yer ald, bize daha ok benzeyen Akdeniz lkelerine dahi yetiemedii grlmektedir.

ekil 2.1 Yllar tibariyle thal Edilen Ham Petrol ve denen Dviz [2]

76

Is Yaltmna Giri

Oysa Trkiye, zengin Avrupa lkelerinden daha fazla yaltm malzemesi tketerek onlardan ok daha fazla enerji tasarrufu (dviz tasarrufu) salamak mecburiyetindedir. lkeye dviz salamak iin ihracata ve turizme devlete verilen nem ne kadar yerinde ise de bu sektrlerin iinde bulunduu glkler nedeniyle istenen dviz artnn gayet yava ilerledii bilinmektedir. Buna karlk enerji tasarrufu yolu ile salanacak dviz tasarrufu, yabanclarn iradesine deil sadece bizim irademize bal olan bir gerektir. Hava kirliliinin salk zerine byk olumsuz etkileri vardr. Dnya Salk rgtnn belirlemi olduu 1 m3 havada olmas gereken SO2 oran maksimum 400 mikrogramdr. 10-15 yl ncesine kadar stanbul'daki yabanclara hava kirlilii tazminat denmekteydi. ABD, Japonya, ngiltere, Almanya bata olmak zere konsolosluk grevlileri ve yabanc okul retmenlerine ek tazminat deniyordu. Dnya Salk rgtnn belirledii snrlar at iin, konsolosluklar stanbul'da alan grevlilerine riskli blgelerde alan personel tazminat dyordu. ngiliz diplomatlara stanbul'un kirli havasndan kurtulabilmeleri iin ylda 5-6 kez tatil paras denmekteydi. Nefes alma seyahati ad altnda denen bu tazminatlar ngiltere'ye gidi-dn masrafn karlayabiliyordu. Uzman hekimlerden gelen sinyaller, hi de iyi deildir. Solunum ve kalp hastalklarnda ciddi artlar grlmektedir. Doktorlar ameliyatlarda, pembe cierlerin artk gri ktn vurgulamaktadrlar. Bilim adamlarna gre hava kirliliinin bu boyutlara ulamasndan sonra insanlar solunum yollar hastalklarndan astma, nefes darlndan bronite, stresten fkeye, lenf, karacier, akcier, kan, beyin, dalak, ya dokusu gibi kanserin her eidine kolayca yakalanabileceklerdir. ekil 2.2de hava kirliliinin youn olduu bir kentin grnts verilmitir.

ekil 2.2 Hava Kirliliinin Youn Olduu Bir Kent [44]

Hava kirliliinin nlenmesi ve enerji tasarrufu iin aadaki nlemler alnmaldr: 1. Mevcut yaplarda s yaltm nlemlerinin alnmas salanmal. 2. Kentleme, yap dokular oluumunda fiziksel evre etkilerini gznne alan imar planlar oluturulmal ve uygulanmal. 3. Aralarn atk gaz denetimi yaplmal. 4. Mevcut s yaltm ynetmelikleri kesinlikle taviz verilmeden uygulanmal ve kontrol mekanizmas sk tutulup, ynetmelikler revize edilerek gncelletirilmeli. 5. Kamu nclnde tm lkede s yaltm yaygnlatrlmal, bunun iin dier gelimi lkelerdeki uygulamalardan yararlanlmal. 6. Havay en az kirleten yaktlar tercih edilmeli.

77

s yaltm

7. Is yaltm malzemesi reten tesisler tevik edilmeli. 8. Is yaltm malzemelerinin satndan ve bu malzemelerin tantm iin yaplacak faaliyetlerden alnan KDV oranlar indirilmeli. 9. TS 825 kurallarna gre hazrlanm olan Is htiyac Kimlik Belgesinin her bina giriinde bulundurulmas salanmal. 10.Hava tahmin raporlar yannda hava kirlilii raporlarnn da birka gn nceden verilmesiyle, blge sorumlularnca alnacak nlemler ile hava kirliliinin azalmas salanmal. 11.ncelikle sanayi kesimi olmak zere byk binalarda baca gazlar artlmal. 12.Kalorifer kazanlar verimli hale getirilmeli, yakma ve kurma sistemleri eitimle dzeltilmeli, 13.Yeil alanlar oaltlmal. 14.Merkezi stma sistemi gelitirilmeli. 15.Ruhsatsz ve yaltmsz bina yapm engellenmelidir. Sonu olarak, hava kirliliini nlemek ve enerji tasarrufu yapmamz iin bat lkelerinin 20-25 yldr uygulayp, sonu aldklar bu nlemleri, iinde bulunduumuz u zor ekonomik koullar nedeniyle mutlaka almamz gerekmektedir.

2.2 ENERJ TASARRUFU KONUSUNDAK NERLER [45]

Halk arasnda enerji tasarrufu, enerjinin az kullanlmas, iki ampulden birinin sndrlmesi olarak alglanmaktadr. Oysa enerji tasarrufu, enerji atklarnn deerlendirilmesi, enerji verimliliinin artrlmas ve mevcut enerji kayplarnn nlenmesi yoluyla tketilen enerji miktarnn ekonomik kalknmay ve sosyal refah engellemeden, kalite ve performans drmeden, en aza indirilmesi olarak tanmlanmaktadr. 2.2.1 Enerji Tasarruf Politikas ile lgili Genel neriler 1. Ulusal Enerji Tasarrufu Politikas, gelien yeni teknolojiler dorultusunda gncellenmeli ve her hkmet bu program titizlikle uygulamaldr. 2. Bata Trk Tesisat Mhendisleri Dernei olmak zere pek ok sektr kuruluunun katks ile yrrle giren enerji verimlilii yasas; enerji israfnn nlenmesi, evrenin korunmas, toplum genelinde enerji bilincinin gelitirilmesi ve yenilenebilir enerji kaynaklarnn kullanmnn arttrlmasn tevik etmektedir. 3. Enerji tasarrufu amac ile oluturulan programlar, hkmet fonlar ile maksimum seviyede desteklenmelidir. Yaplacak desteklerin srekliliinin salanmas da devlet garantisi altnda olmaldr. 4. Yurtdnda gelitirilen enerji tasarrufu teknolojilerinin zamannda ve gncel olarak takip edilerek nihai tketim sektrlerinde ve enerji sektrnde hazrlanan artnamelere yanstlmas ve bu konuda bilgi bankalar oluturulmas salanmaldr. Bu nedenle ilgili uluslararas kurulularla ortak proje, konferans, altay gibi faaliyetler dzenlenmelidir. Gerek yurt dndan gerekse yurt iinden ilgili kurulular arasnda yakn koordinasyon salanmaldr. 2.2.2 Binalarda Enerji Tasarrufu ile lgili neriler 1. Yrrlkteki s yaltm ynetmelii kapsamnda aadaki hususlar dikkate alnmaldr: a. TS 825 Bnalarda Is Yaltm Kurallar Standard kapsamnda yaplmas gereken yaltm uygulamalar, sk denetim programlarna tabii tutulmaldr. b. Binalar iin istenen s yaltm raporu veya s yaltm projelerinde, ehirlerin ortalama derece-gn deerleri kullanlarak binaya ait yllk yakt tketimi miktarlarnn da belirtilmesi zorunlu olarak aranmal, bu husus bir sertifikaya balanmaldr. c. Binalarn bu sertifika ile alnp satlmas salanmal, mteahhidin s kayplar hususunda profesyonel sorumluluk garantisi vermesi iin yasal dzenlemeler artrlmaldr. Sorumluluk garantisi yannda profesyonel meslek adamlarn da koruma kapsamna alan sigorta sistemi gelitirilmelidir. d. Bina s tesisat ve s sistem verimlerinin ykseltilmesi amacyla kriterler belirlenmelidir.

78

Is Yaltmna Giri

2. Mevcut binalarn rehabilitasyonu iin alnacak nlemlere (at izolasyonu, ift cam uygulamas) gne kollektr, otomatik kontrol gibi tevik tedbirleri getirilmeli ve devlet kaynaklarndan her yl pay ayrlmal, bankalar araclyla dk faizli kredi olarak halka destek salanmaldr. 3. Standartlara uyan binalarn satlarnda vergi indirimi, tasarruf salayc tehizat ve aletlerin ithaline gmrk muafiyeti, enerji tasarrufu salayc yap malzemelerine KDV indirimi gibi mali tevikler karlmaldr. Hatta halkn nlemleri almas iin basit, uygulanabilir mali tevikler formle edilmelidir. 4. Devlet tarafndan kullanlan hizmet binalarna ve konutlara ynelik geni kapsaml bir enerji tasarrufu program balatlmaldr. lk almalarn devlet sektrnde balatlmas, devletin enerji harcamalarnn azaltlmasn salad gibi kamuoyu iin olumlu rnek tekil edecektir. 5. Tm alanlarn yan sra halkn da bu konuda bilinlendirilmesi iin seminer, konferans, radyo, televizyon ve basn yoluyla geni tantm kampanyalar balatlmaldr. Enerji verimlilii konusu okullarda ilenmelidir. Mhendislik eitimi srasnda okutulan mfredatn teknolojik yenilikleri takip edecek ekilde birka ylda bir gzden geirilmesi salanmaldr. 6. Is tesisatlar, sobalar ve kazanlarla ilgili mevzuat gzden geirilerek sonular zerinde etkili olabilecek tm dzenlemeler bir an nce yaplmal, teknolojik alanda olan deiikliklerin bu mevzuata gncel olarak derhal yansmas iin tedbir alnmaldr. Tesisatlarn verimliliklerini en yksek dzeyde tutmak zere periyodik kontrollerinin yaplmas konusunda prosedrler belirlenerek, uygulama zorunluluu getirilmelidir. 7. Yaplarda retilen ve deiik zonlarda tketilen enerjinin lmnn yaplmas (enerjimetre, kalorimetre) ve verimliliin kontrol edilmesi zorunlu hale getirilmelidir. Bu uygulama apartman daireleri iin merkezi sistem stma tesisatlarnda tevik edilerek pay lme sisteminin lkemizde de uygulanmas yaygnlatrlmaldr. 8. Merkezi stma sistemlerinin apartman ve toplu konutlarda uygulanmas ve dnmlerde korunmas verimlilik hesabna gre zorunlu olmaldr. a. Piyasada satlan elektrikli ev aletleri, imalat farkllndan doan farkl tketim deerleri vermektedir. Her trl elektrikli ara zerinde, enerji verimliliini gsteren bir etiket bulunmal ve halk bu konuda eitilmelidir. Verimli aydnlatma ile ilgili demonstrasyon projeleri yrtlmeli, bu projelerde %50 - %80 enerji tasarruflu ampullerin halka tantlmas salanmaldr. b. Yerel ynetimler tarafndan Teknik Danma Brolar oluturulmal, telefon ve yaynlar yoluyla, halka cretsiz bilgi salanmaldr. c. Elektrikli ev aralar ve klimalar iin enerji verimlilii standartlar getirilmelidir. d. Yenilenebilir ve doal enerji kaynaklarndan gne enerjisinin verimlilik aratrmalarna ve meslek odas ve derneklerinin kararlarna gre verimli blgelerde kullanm tevik edilmeli ve zorunlu hale getirilmelidir. e. Elektrikle su reten ev aralar ncelikle boyler sistemine balanmaldr. f. Kamuoyu, kn i scaklklarn deiik mahaller iin kabul edilmi proje deerlerinde tutulmasnn, 25oCye karlmasndan ok daha salkl olduu ve 1oClik i scaklk artnn %5 civarnda enerji kaybna sebep olduu konusunda bilinlendirilmelidir. 2.2.3 Sanayide Enerji Tasarrufu ile lgili neriler 1. Tm sanayi tesislerinde; 1995 Kasm aynda karlan ynetmelik gereince, 2000 TEPten byk olan sanayi kurulularnda tasarruf imkan ve odaklarnn tespiti, enerji tketimi (genel ve spesifik) hedeflerinin tespiti ve izlenmesi, mevcut durumdaki enerji tketimi ve hedef miktarlara yaklam iin plan ve programlar yaplarak, Enerji Ynetim sisteminin kurulmas ngrlmektedir. Ynetmeliin kapsamna yllk enerji tketimi 500 TEPin zerindeki tesisler de alnarak uygulamalarn zorunlu hale getirilmesi salanmal, ynetmelikte belirtilen hususlar uygulamayanlar iin meyyideler getirilmelidir.

79

s yaltm

2. Sanayi kurulularnn enerjiyi verimli bir ekilde kullanmas iin eitli sistem ve ekipmanlara (rnein; frnlarda, elektrik motorlarnda verimlilik limitleri gibi) ynelik olarak baz standartlarn TSE tarafndan hazrlanmas gereklidir. 3. Enerji tasarrufu salayc projelerin, demonstrasyon projelerinin, bu konuda hizmet verecek zel sektrn mali adan tevik edilmesi iin uygun politikalarn belirlenmesi ve gerekli yasal dzenlemelerin yaplmas zorunludur. Yenileme almalar srasnda ve yatrm planlarnda yeni ekipman seiminde daha az enerji tketen ancak ayn ilevi yerine getiren ekipmanlarn tercih edilmesi salanmal ve bu ekipmanlar iin yaplan yatrmlarda, retimlerde veya bunlarn ithalinde devlet tarafndan da, tevik edici nlemler alnmaldr (Gmrk vergisi indirimi, KDV iadesi gibi). 4. Sanayide birinci ncelik retime verildiinden enerji tasarrufuna gereken nem ve dikkat verilmemektedir. Zaman zaman ar enerji tketimleri olmaktadr. Enerji tketimleri izlenerek ayn retim miktarna karn sebebi bilinemeyen ar yakt tketimlerine cezai meyyideler getirilmelidir. Enerji tasarrufu konusunda merkezi bir izleme ve denetleme mekanizmasnn oluturulmas, yaplan almalarn etkinliinin artrlmas asndan gereklidir. Bu amala Elektrik leri Ett daresi Genel Mdrl iindeki Ulusal Enerji Tasarruf Merkezi (UETM)in Enstit haline getirilip yeterli yetkilerle donatlmas uygun olacaktr. 5. Sanayi ve Ticaret Bakanlnca, kk, orta ve byk olarak, tm sanayi kurulularnn tescilinin, adreslerinin gncel olarak tutulmas iin yaplan almalara hz verilmelidir. Bakanlk iindeki mevcut sistemin yeniden yaplandrlmas sektrdeki izleme sorunlarn hafifletecektir. lkemizdeki sanayi tesislerinin tescillerinin tam ve eksiksiz olarak tutulduu bir kayt sistemi yoktur. Devlet statistik Enstits, Sanayi ve Ticaret Odalarnda fabrika listeleri arasnda tutarszlk ve eksiklikler mevcuttur. Yaplan almalar sonucu baz byk fabrikalarn kaytlarnn bu kurulu listelerinde olmad grlmtr. Sanayi ve Ticaret Bakanlnn, sektrlerdeki kapasite kullanm durumlar, sanayi dalnn katma deer katks, istihdam katks, evre kirlilii, enerji tketim yaps gibi kriterleri gz nne alarak sanayi tesislerinin kurulmas, kapasite artrm konusunda planlama yapacak ve plana uygun msaade verecek ekilde rgtlenmesi gerekli grlmektedir. Bu yolla sanayideki yatrmlarn daha iyi ynlendirilmesi mmkn olabilecei gibi, enerji sektr beklenmeyen enerji artlarnn yaratt sorunlardan daha az etkilenecektir. 6. lkemiz sanayisinin enerji younluunu azaltmak zere almalarn yaplmas gereklidir. Bunun iin enerji verimliliinin artrlmasnn yan sra Trk sanayisinin ar sanayiden hafif sanayiye geirilmesi hususu en ksa zamanda incelenmeli, ekonomiye katks tespit edildii taktirde sanayi planlamas yaplarak tevikler ve tesis kurma izinleri buna gre verilmelidir. Bylece lkemiz enerji younluu deerlerinin dme eilimine girecei dnlmektedir. 7. Kamu fabrikalarnda enerji tasarrufu salayan nlemlerin uygulanmasnda en byk darboaz, yatrm planlarnn genel mdrlk ve Devlet Planlama Tekilat onaylarnda minimuma indirilmesi veya reddedilmesidir. Geri demesi ok ksa vadeli nlemler bile gerekli yatrm izni alnamad iin yllarca beklemektedir. Geri demesi bir yl olan nlemlerin uygulanmas hususunda, kamu fabrikalar gerekli yatrmlar yapacak yetkilere sahip olmaldr. 8. Bu kesimdeki fabrikalarda en byk eksikliklerden biri de gerekli lm, kontrol cihazlar ile otomatik kontrol sistemlerinin olmamas nedeniyle enerji tketimlerinin salkl bir ekilde izlenememesidir. Kamu kesimi yatrmlarnda bu konuya zellikle nem verilmesi, st ynetimin enerji tketiminin izlenmesi konusunu titizlikle takip etmesi gereklidir. 9. Enerjiyi kullanan personelin enerji tasarrufu konusunda bilinlendirilmesi en nemli konularn banda gelmektedir. Bu konuda eitli yayn, promosyon kampanyalar, seminer ve eitim programlar ile

80

Is Yaltmna Giri

personelin bilgilendirilerek tesiste uygulanan enerji tasarrufu almalarna katlmlar salanmaldr. Bu konuda enerji yneticilerine byk grevler dmektedir. 10. Bilgisayar destekli koruyucu bakm, bakm-onarm sistemlerinin kurulmas yaygnlatrlmal, bu ekilde arza ve durulara bal retim kayplarnn ve enerji tketimlerinin azaltlmas salanmaldr. 11. Enerji verimli retim teknolojilerinin tespiti iin sektr uzmanlarndan gruplar oluturulmaldr. Bu gruplar Trkiyedeki sanayi kurulularnn yakn ve orta vadede enerji verimlilii ve evresel etkiler asndan tercih etmeleri gereken teknolojileri tespit etmelidir. Bu alma devlet ve sanayici tarafndan salanacak ortak desteklerle yrtlmelidir. Seilen teknolojiler de tevik edilmelidir.

2.3 TRKYEDE ISI YALITIMINA NEDEN YETERNCE NEM VERLMYOR?

Enerji tasarrufu kiileri ilgilendirdii gibi devleti de ok yakndan ilgilendirmektedir. Trkiyenin toplam ihracat gelirlerinin byk bir ksm enerji ithalat iin denmektedir [46]. Trkiyede enerji tasarrufu kavram, ya her yl sadece Ocak aynn ikinci haftas kutlanarak hatrlanmaya allmakta, ya da sempozyum ve seminerlerde, firmalarn vermi olduu kokteylli toplantlarda hatrlanmakta, zaman zaman da hava kirliliinin pik yapt dnemlerde ve enerji darboazlarnda dile getirilmektedir. Bir lkede s yaltm malzemelerinin tketim miktarna bakldnda o lkenin bu konudaki bilin seviyesi ve duyarll grlebilmektedir. Trkiyede yaltm malzemelerinin tketim miktar ok dk noktalardadr. Trkiyede yaltm malzemeleri tketiminin artmamasnn nedenlerini yle sralayabiliriz [46]: 1. Tketicinin bilinsizlii. 2. Mevcut yaltm ile ilgili ynetmelikler yeterince uygulanmamakta, ayrca bu ynetmelikler gncelletirilip denetimi yaplmamaktadr. 3. Bilinli kentleme mantnn benimsenememesi. 4. Teknik elemanlar konularna gre gerekli eitimi alamamakta, konuya hakim olamamakta ve yaltmn nemini gerektii ekilde benimseyip uygulamamaktadrlar. 5. Birka retici dnda, retimini ve/veya satn yapt rnn teknik zelliklerini bilmeyen firmalar mevcuttur. 6. Devletin destei azdr. 7. Pazarn gelimesinde en byk sorumluluu stlenen reticiler veya ihtisaslatn ifade eden birtakm satc firmalar, sadece fiyat baznda rekabet yapma alkanlndan dolay pazarn bymesine ve ada seviyenin yakalanmasna bilerek veya bilmeyerek engel olmaktadr. 8. Uygulayclar gerekli eitimden geirilmemektedir. 9. Sektrde bilgi birikimi yetersiz, bror bilgileriyle rnler satlmakta, kkl ve dzeyli almalar yaplmamaktadr. 10.Sektrde henz konsenss salanm deildir. 11.reticilerin ou uygulamalardan uzaktr. 12.reticiler Ar-Geye harcama yapmamaktadrlar. 13.Fiyat rekabeti n plandadr. Durum byle olunca, yaltm pazarnn byyp, yaltm malzemelerinin tketiminin artmas da mmkn olmamaktadr.

81

s yaltm

2.4 ETKN BR ENERJ TASARRUFU N LKEMZDE NELER YAPILABLR? [46]

1. lgili kanun ve zel kurulular arasnda bir koordinasyon kurulu oluturulmaldr. 2. Mevcut yaltmsz yaplarda s yaltm nlemleri alnmas salanmaldr. 3. Yeni yaplacak yaplarda gerek anlamda s yaltm yaplmas salanmaldr. 4. Kamu nclnde tm lkede s yaltmnn yaygnlatrlmas salanmal, bunun iin teki lkelerde yaplan uygulamalardan yararlanlarak hedefler saptanmaldr. 5. Binalarda ve sanayide s yaltm yolu ile nasl enerji tasarrufu salanabilecei, tm inaat eleman yetitiren eitim kurumlar ile makine mhendislii rencilerine Yap Fizii dersleri dahilinde retilmelidir. Ayrca ekonomi rencilerine de bu tasarruf hesaplar retilmelidir. 6. Is yaltm malzemesi reten tesisler iddetle tevik edilmelidir. 7. Yeni ve eski, stlan veya soutulan her trl binada s yaltm masraflar uygun bir yntemle maddi olarak tevik edilmelidir. 8. lkemizin eitli yrelerinde Enerji Bakanlna bal Enerji Tasarrufu in Bilgi Verme Brolar oluturulmal, bu konuda zel sektrden de yararlanlmaldr. 9. Is yaltm malzemelerinin satndan ve bu malzemelerin tantm iin yaplacak faaliyetlerden alnan KDV oranlar indirilmelidir. 10. Ekonomistler ve teknik elemanlarn eitimine nem verilmeli ve sratle bu konunun zerine gidilmelidir. 11. Is yaltm ile ilgili Sivil Toplum Kurulular (firmalarn oluturduu kurulular) toplumu eitli aktivitelerle bilgilendirmelidir. 12. Devlet organizatr olmal ve yukardaki aktiviteler iin sadece maddi destek deil, organizasyon grevini stlenmelidir. 13. Halkn bilinlendirilmesi iin resmi ve zel TV kanallarnda, gazete ve dergilerde spot programlar yaplmaldr. 14. Belediyeler sk kontrol edilmelidir. 15. Mevcut s yaltm standartlar revize edilip, uygulama zorunluluu getirilmelidir. 16. Tm sektr, niversiteyi, bu konuya gnl vermi kiileri kapsayan st organizasyon kurulmaldr. 17. Byk ehirlerde enerji israfna ve hava kirliliine nemli boyutta neden olan gecekondu arazileri belirli bir sistem dahilinde belediyelere devredilmeli ve buralarda modern imar planlar yaplarak son zamanlarda rneklerini grmeye baladmz, belediyeler tarafndan gerekletirilen imar mevzuatna uygun, ada konutlarn yapm yaygnlatrlmaldr. Yukardaki maddeler daha da oaltlabilir. Dier sektrlerde olduu gibi yaltm sektrnde de toplam kalite almalar balatlmaldr. Pazarn arttrlmas, s yaltm malzemelerinin tketiminin arttrlmas iin somut ve net neriler oluturularak uygulamaya koyulmaldr.

2.5 BNALARDA ISI YALITIM KURALLARI (TS 825) LE LGL MEVZUAT [47]
Binalarda s yaltm, TS 825'de, deiik scaklklarda bulunan i hacim ile d hava arasndaki s akn azaltc nlemlerin tamam olarak tanmlanmaktadr. Termodinamiin ikinci yasasna gre s yksek scaklkl ortamdan dk scaklkl ortama doru gitmektedir. Yani snan i ortamdan d ortama doru bir s ak sz konusudur. eride yeterli konfor ortamnn salanabilmesi iin kaybolan snn, bir stma sistemi ile karlanmas gerekmektedir. Kaan sy en aza indirebilmek iin eitli yollarla yaltm yaplmas gerekmektedir. Trkiye scaklk kuaklar bakmndan drt iklim blgesine ayrlmtr. Her blge iin s geirme katsaylar bu standartta belirtilmitir.

82

Is Yaltmna Giri

Kasm 2008 tarihinde TS 825in deitirilmi ekli yaynlanmtr. TS 825in Kasm 2008de yaynlanm olan deitirilmi ekli tam metin halinde EK 3de verilmitir. Her mimarn ve s tesisat projesi yapan mhendisin brosunda bulunmas gereken yeni standarttaki balca yenilikler aada maddeler halinde sralanmtr [47]. Yeni ynetmelikte Atop/Vbrt oran tanmlanmtr. Bu orana bal olarak iklim blgelerine gre en fazla yllk s miktarn belirleyen ifadeler oluturulmutur. Bina iin hesaplanan yllk Q s miktar deeri TS 825de belirlenen standart deerden fazla olmamaldr. Btn hesap temelde bu kontrol mekanizmasna balanmtr. Atop/Vbrte gre tanmlanm bu formller EK 3teki TS 825in iinde tablo halinde verilmektedir. Bu ifadeler ayrca ANli ve Vbrtl olmak zere her iklim blgesi iin ayr ayr tanmlanmtr. ANli Q ifadesi oda ykseklikleri 2,60 m ve daha az olan ve net llerin verildii binalarda kullanlmaktadr. Vbrtl ifade ise oda yksekliinin 2,60 m zerinde olmas durumunda kullanlmaktadr. Q yllk stma miktarnn hesabnda konutlar iin i kazan ve gne enerjisi kazanc da dikkate alnmaktadr. Yeni standart buhar geiini kontrol amacyla da hkmler getirmektedir. Bu konuya hem buhar difzyonu blmnde hem de ekteki standartta yer verilmitir. klim blgeleri 4e karlmtr. Toplam s geirme katsays U deerleri eski ynetmelie gre olumlu hale getirilmitir. Konutlar iin i s kazanc ve gne enerjisi kazanc da hesaba dahil edilmektedir. Her ay iin Kazan Kayp Oran (KKOay) hesaplanarak o ay iin stmaya gerek olup olmad belirlenmektedir. Yap elemanlarnda buhar gei tahkiki ve snrlandrlmas getirilmitir.

2.6 ISI YALITIMI LE LGL BALICA TERMLER [48]

2.6.1 Is letim Katsays () (Birimi: W/mK) Birbirine paralel iki yzey arasndaki scaklk fark 1K=1 C olan homojen bir malzemenin, 1 m2sinden 1 saatte ve 1 m kalnlkta dik olarak geen s miktardr. Ancak s hesaplarnda, laboratuarda llen deeri deil, 10 C ortalama scaklk ve pratik nem miktarna gre evrilen zaml hesap deeri kullanlmaktadr.
o o

2.6.2. Isl Geirgenlik () (Birimi:W/m2K) d (m) kalnlnda bir malzemenin paralel iki yzeyinin scaklklar arasndaki fark 1K=1 C olduunda, 1 saatte, 1 m2 yzeyden dik olarak geen s miktardr. 2.6.3. Is Geirgenlik Direnci (1/) (Birimi:m2K/W) Is geirgenliinin aritmetik tersidir.
o

1 = d1 + d2 +.....+ dn n 1 2
2.6.4. Is Geirme Katsays (U) (Birimi:W/m2K) Herhangi d (m) kalnlndaki yap bileeninin (duvar,at v.s.) her iki tarafndaki hava scaklklar arasndaki fark 1K=1 C olduunda bileenin 1m2 yzeyinden 1 saatte geen s miktardr. Baz literatrlerde, k olarak da gsterilmektedir.
o

83

s yaltm

2.6.5. Is Geirme Direnci (1/U) (Birimi: m2K/W) Is geirme katsaysnn aritmetik tersidir. 2.6.6. Yzeysel Is Tanm Katsays () (Birimi: W/m2K) o Bir yap bileeni yzeyi ile yzeyin dedii hava arasndaki scaklk fark 1K=1 C olduunda 1m2den 1 saatte geen s miktardr. 2.6.7. Yzeysel Is Tanm Direnci (1/) (Birimi: m2K/W) Yzeysel s tanm katsaysnn aritmetik tersidir. 2.6.8. Bal Nem () (Birimi: %) Havadaki mevcut su buhar miktarnn, o scaklktaki havann iinde bulunabilecek en yksek su buhar miktarna (doyma su buhar miktar) orandr. RNEK: Hava scakl: 18 Cdir. O andaki havadaki llen su buhar miktar: 12,83 g/m3 olsun. 18 Cdeki havann iinde bulunabilecek maksimum su buhar: 15,36 g/m3 olduuna gre bal nem aadaki gibi hesaplanr: Bal Nem =
o o

12,83 = % 83 bulunur. 15,36

Genelde bal nem miktar hygrometre cihazlarndan direkt olarak okunur. lgili doyma su buhar miktar ise abaklardan alnr. RNEK: Eer hava scakl 24 C ise ve bal nem oran da %75 olarak okunmusa bu takdirde o havann o iinde ne kadar su buhar vardr? 24 C deki havann doymu su buhar miktar 21,8 g/m3dr. 21,8 x 0,75=16,35 g/m3 bulunur [48]. Prensip olarak scak hava souk havaya oranla daha fazla su buhar barndrr. Hava scaklklarna bal olarak 1 m3 havada barnabilecek maksimum su buhar miktarlar izelge 2.1de verilmitir.
izelge 2.1 Scakla Bal Su Buhar Miktarlar [49]
o

toC
-20 -19 -18 -17 -16 -15 -14 -13 -12 -11 -10 -9 -8 -7 -6 -5 -4 -3 -2 -1 0 +1 +2 +3 +4 +5

f[g/m3]
0,90 0,99 1,08 1,18 1,29 1,405 1,53 1,67 1,82 1,98 2,15 2,34 2,55 2,77 3,005 3,26 3,53 3,82 4,14 4,475 4,84 5,205 5,59 5,985 6,395 6,825

toC
+6 +7 +8 +9 +10 +11 +12 +13 +14 +15 +16 +17 +18 +19 +20 +21 +22 +23 +14 +15 +16 +27 +28 +29 +30 +31

f[g/m3]
7,28 7,76 8,27 8,82 9,4 10,0 10,65 11,35 12,1 12,85 13,65 14,5 15,4 16,3 17,3 18,35 19,4 20.55 21,8 23,05 24,35 25,75 27,2 28,7 30,35 32,05

toC
+32 +33 +34 +35 +36 +37 +38 +39 +40 +41 +42 +43 +44 +45 +46 +47 +48 +49 +50 +51 +52 +53 +54 +55 +56 +57

f[g/m3]
33,85 35,7 37,65 39,6 41,7 43,9 46,2 48,6 51,15 53,8 56,7 59,3 62,5 65,4 68,5 71,8 75,3 79,0 83,0 87,0 91,0 95,2 99,6 104,3 109,3 114,4

toC
+58 +59 +60 +61 +62 +63 +64 +65 +66 +67 +68 +69 +70 +71 +72 +73 +74 +75 +76 +77 +78 +79 +80 +81 +82 +83

f[g/m3]
119,6 124,9 130,2 135,9 141,9 148,1 154,5 161,5 167,9 175,0 182,4 190,1 198,1 206,3 214,8 223,6 232,6 241,8 251,5 261,5 271,8 282,4 293,3 304,4 315,8 327,9

toC
+84 +85 +86 +87 +88 +89 +90 +91 +92 +93 +94 +95 +96 +97 +98 +99 +100

f[g/m3]
340,4 353,4 366,8 380,5 394,5 408,8 423,5 438,8 454,6 470,8 487,4 504,5 522,1 540,2 558,8 578,0 597,7

84

Is Yaltmna Giri

2.7 ISI YALITIM MALZEMELER VE ZELLKLER

2.7.1 Is Yaltm Malzemesinden stenen Balca zellikler Is yaltm malzemeleri, bitiik yap s yaltm malzemeleri; bitiik yap malzemelerinin s iletim direncini arttrmak ya da darya kaan s miktarn azaltmak amacyla kullanlr. Is yaltm malzemeleri kullanlrken birok zellik de istenmektedir. En ok istenilen zellikler ksaca aada aklanmtr. Is letim Katsays (): Yaltm malzemelerinden istenilen en nemli zelliktir. Is iletim katsays deerinin olabildiince kk olmas (sfra yakn), sy o kadar az geirdiini gsterir. Ayrca, laboratuarda llen deer deil, pratik deeri verilmelidir. Is iletim katsays, malzemelerin birbirine dik 1 metre mesafedeki, 1 m2 iki yzeyi arasndan scaklk fark 1 C olduunda birim zamanda geen s miktar olarak tanmlanmaktadr. Is iletim katsays s yaltm malzemelerinin seiminde en belirleyici zelliktir. Is iletim katsaysnn tanmn aklayan resim ekil 2.3de verilmitir.
o

ekil 2.3 Is letim Katsaysnn Tanm

Dk s iletim katsaysna sahip malzemeler, yksek s iletim direncine sahiptirler. Dolaysyla bu tr malzemeler yksek s yaltm performansna sahiptirler. Baz maddelerin s iletkenlik katsaylarnn karlatrlmas ekil 2.4te grlmektedir.
Elastomerik Kauuk Kp: 0,036 W/mK Polietilen: 0,040 W/mK

Alminyum: 204 W/mK

Su: 0,8 W/mK Donatl Beton: 2,1 W/mK Yatay Delikli Tula: 0,45 W/mK Ahap: 1,2 W/mK

Camyn: 0,040 W/mK

Tayn: 0,040 W/mK Poliretan: 0,035 W/mK

ekil 2.4 Baz Maddelerin Is letkenlik Katsaylarnn Karlatrlmas

Neme Kar Duyarllk: Sudan direkt olarak etkilenmemeli ve higroskopiklik veya kapilarite yoluyla dolayl olarak slanp s iletim katsays () ykselmemelidir (ktlememelidir). Sala Etkileri: retim, uygulama ve kullanm srasnda sala zarar vermemelidir.

85

s yaltm

Su Buhar Difzyon Diren Katsays (): Nasl ki s scak taraftan souk tarafa geerse, su buhar da scakla ve neme bal olarak, ksmi buhar basnc yksek taraftan dk tarafa doru ilerler. lerlerken de bir diren ile karlar (Buhar Difzyon Direnci). Her yap malzemesi, kalnlna bal olarak Buhar Difzyonuna kar koyar. ekil 2.5te malzeme iinde su buhar geii grlmektedir. Malzemelerin su buhar geiine kar gsterdikleri direncin, havann su buhar difzyon direncine oranlanmasna, Su Buhar Difzyon Diren Katsays denir ve ile gsterilir. Malzemelerin Su Buhar Difzyon Diren Katsays nn eitli haller iin deerleri aada verilmektedir:
ekil 2.5 Malzeme inde Su Buhar Geii

=1; Su buharnn tamamen gemesi halinde, =; Su buharnn hi gememesi halinde (rnein alminyum), =10.000-100.000; Bu malzemeler buhar kesici olarak adlandrlr.

ekil 2.6 Baz Maddelerin Su Buhar Difzyon Diren Katsaylar

inden dk scaklkta akkan geen boru hatlarnn (rnein, fan-coiller, klima kanallar) d yzey scakl, genelde ortam scaklnn ok altnda olmaktadr. Boru hattnn bulunduu ortamn scaklna ve nemine gre bulunan yle bir scaklk vardr ki, bu scakla terleme scakl denir. Boru hattnn d yzey scakl, terleme scaklnn altna derse youma olur. Baz maddelerin Su Buhar Difzyon katsaylar ekil 2.6da verilmitir. eitli Kuvvetlere Dayankll: Is yaltm malzemesinin, kullanm yerine gre basnca, ekmeye, gerilmeye mukavemeti, elastikiyeti, krlganl ve sarsntya dayankll verilmelidir.

86

Is Yaltmna Giri

Direnci: Is yaltm malzemesinin korozyon, rme, kflenme, haarat barndrma gibi etkenlere kar direnci olmaldr. DIN 1988 7. Blm 5:3de belirtildii gibi yaltm malzemeleri olabildiince ntr olmaldr. Bnyesinde, suda zlr klorlar, NH3 ve NOx, belirtilen oranlardan fazla olmamaldr. Bu standarda gre elik borulardaki klor snr %0,05, bakr borulardaki nitrat ve amonyak snr %0,2 olarak verilmektedir. Is yaltm malzemesinin korozyon dayanm, yaltm malzemesinin bnyesine giren su veya su buharnn eitli agresif klorlarla tepkimeye girmesi ile oluur. Bu nedenle korozyon dayanm iin yaltm malzemesinin aadaki iki zellie sahip olmas gerekir: 1. Olabildiince ntr olup, suda zlr klorlar bnyesinde bulundurmamas gerekir. 2. Hacimce su emme orannn fazla olmamas ve su buhar difzyon katsaysnn () olabildiince yksek olmas gerekmektedir. ekil Deitirmezlii: Fiziksel etkiler ve s deiiklikleri sonucu boyut ve ekil deitirmemesi, klmemesi ve bymemesi istenir. Aksi halde deiiklik deerleri verilmelidir. Ayrca slanma sonucu boyut deitirmesi istenmez. Scakla Dayanma ve Yanma Durumu: Is yaltm malzemesinin hangi scaklklar arasnda kullanlaca belirtilmeli, malzeme alev ve yanmaya kar dayankl olmaldr. ngiltere (BS 476), Almanya (DIN 4102), skandinavya, talya, Hollanda, Fransa, sve yangn standartlarn yaygn olarak kullanmaktadr. 2003 ylndan itibaren ise tm bu lkelerin yangn gvenlii standartlarn da kapsayacak ve tm Avrupada geerli olacak, yeni bir Yangn Gvenlii Standard yrrle girmitir. Gerek tesisatta, gerekse yapda kullanlan yaltm malzemeleri yangn gvenlii asndan gvenilir olmaldr. Malzemenin tutumas, alevi yaymas, kard s, kard duman ve toksisite, Yangn Gvenlii asndan en nemli kriterdir ve bir btn olarak ele alnmaldr. BS 476 ngiltere Yangn Standard ngiliz yangn standard BS 476da malzemeler ana balkta ele alnmaktadr. Bunlardan Part 5, malzemelerin tutuabilirlii, Part 6 yangna katlm ve Part 7, yzeyde alev yaylma hz ile ilgilidir. Malzemeler Part 5e gre Class X veya Class P olarak snflandrlr. Part 6ya gre Class 0-1-2-3 eklinde snflandrlr. Part 7ye gre ise, Class 1-2-3-4 olarak snflandrlr. Bir malzemenin, Part 6ya gre Class 0 olabilmesi iin; alev yaylma indeksinin 12den kk ve alev yaylma alt indekslerinden her birinin 6 dan kk olmas gerekir. Part 7ye gre snflandrlabilmesi iin; alevin belirli bir sredeki yaylm incelenir ve mevcut tablolar kullanlarak malzemenin yangn snf Part 7ye gre belirlenir. BS 476 ngiliz standardnda malzeme eer Part 6ya gre Class 0 ve Part 7ye gre de Class 1 ise malzeme Class 0dr.

87

s yaltm

ngiltere yangn standardna gre, yukardaki anlatlanlar zet olarak izelge 2.2de gsterilmektedir.
izelge 2.2 ngiltere Yangn Standard (BS 476) Part 5 Tutuabilirlik Part 6 Yangna Katlm Part 7 Yzeyde Alev Yaylma Hz

Class X Class P

Class 0 Class 1 Class 2

Class 3

Class 1 Class 2 Class 3

Class 4

DIN 4102 Almanya Yangn Standard Almanya Yangn standard DIN 4102, malzemeleri iki ana gruba ayrmaktadr. A snf (yanmaz) ve B snf (yanc). A snf malzemeler, A1 snf (bnyesinde yanc madde bulundurmayan malzemeler) ve A2 snf (bnyesinde az da olsa yanc madde bulunduran malzemeler) olarak alt kategoride deerlendirilirler. B snf malzemeler ise, B1 zor yanc, B2 normal yanc ve B3 kolay yanc snf malzemeler olarak deerlendirilirler. Almanya yangn standardna gre, baz maddelerin durumu izelge 2.3te gsterilmektedir.
izelge 2.3 Almanya Yangn Standard (DIN 4102)na Gre Baz Maddelerin Snflar

A Snf (Yanmaz) A1 A2

B1

B Snf (Yanc) B2

B3

Kum akl Beton Tula Tayn

Camyn Tayn

Al Pl. XPS

Ahap EPS

Kat Tala

Kullanlabilirlii: Is yaltm malzemesinin boyutlar tanmaya ve uygulamaya msait, iilii kolay olmaldr. Hacimce Su Emme Gzenek Yaps: Is yaltm malzemesinin ak veya kapal gzenekli veya hem ak hem kapal gzenekli olup olmad belirtilmelidir. Difzyon Yoluyla Su Emme Malzemelerin ak veya kapal gzenekli olmalarna gre difzyon yoluyla su emme yzdeleri de deiiklik gstermektedir. Difzyon yoluyla su emme yzdesinin tespiti iin malzeme kapal bir test ortamnda %90 bal nemde 24 saat boyunca bekletilmektedir. Malzemelerin test ncesi ve sonrasndaki arlklar arasndaki farkn yzdesi, difzyon yolu ile hacimce su emme yzdelerini belirlemektedir. Ak gzenekli olan malzemelerin bnyesine kolayca girebilen havadaki su buhar, malzemelerin bnyesinde youarak ciddi problemlere yol aabilmektedir. Direkt Suyla Temas Yoluyla Su Emme Bir s yaltm malzemesinin slanmas sadece difzyon yoluyla olmayp, direkt suyla temas yolu ile de olmaktadr. Malzemelerin direkt suyla temas sonucu bnyelerine su alma yzdelerini tespit etmek iin malzeme, ii su dolu bir kap ierisine, malzemenin tamam su altnda kalacak ekilde yerletirilir. Belli bir sreden sonra sudan kartlarak tartlr. Deneyden nceki ve sonraki arlklar arasndaki farkn yzdesi malzemenin direkt suyla temas yolu ile bnyesine ald suyun yzdesini verir.

88

Is Yaltmna Giri

Younluu: Is yaltm malzemesi kullanm yerine gre olabildiince az younlukta olmaldr. Genel zellikler: Is yaltm malzemesinin ierdii malzemeler, hcre yaps, younluu, piyasaya arz ekli ve boyutlar verilmi olmaldr. Ekonomiklii: Yaltm malzemesi, benzerleriyle karlatrldnda ekonomik bir fiyata sahip olmaldr. Ayrca, atmosfer artlarna ve asitlere kar dayankl olmaldr. Seilen yaltm malzemesinden, yaltm yaplacak yerin gerektirdii artlara uymas, yaltmn maliyeti bana en byk s geirgenlik direncini gstermesi beklenmektedir. Yer artlar asndan en nemli faktr, yaltmn alma scakl iinde tam ilevini yerine getirebilmesi iin, yaltm malzemesinin katalounda verilen uygun yerlerde kullanlmasdr. 2.7.2 Is Yaltm Malzemesi eitleri Is yaltm malzemeleri; genelde bina yaltm, teknik tesisat yaltm ve sanayi tesisat yaltmnda kullanlmaktadr. Bina yaltmnda genel olarak, at, duvar, deme gibi blmlerin yaltmlar yaplr. Teknik tesisat yaltmnda; stma tesisatnn ve shhi tesisatn (rnein, temiz ve pis su tesisatnn veya klima tesisatnn) yaltm, sanayi tesisatnn yaltmnda ise, eitli endstri tesislerinde borularn, kazan elektrofiltre gibi tesisatn yaltm yaplmaktadr. eitli s yaltm malzemeleri ekil 2.7de grlmektedir. Bu amalar iin kullanlan malzemeler aadaki gibi snflandrlabilmektedir. Mineral lifli malzemeler (Camyn, Tayn, Seramikyn) Sert Plastik Kpkler (Expanded Polistiren (EPS), Extruded Polistiren (XPS), Fenol Kp, Poliretan gibi) Yumuak Kpkler (Flex Malzemeler) (Elastomerik Kauuk Kp, Polietilen Kpk) Cam Kp, Kalsiyum Silikat tr malzemeler

ekil 2.7 Is Yaltm Malzemeleri [50]

89

s yaltm

2.7.2.1 Camyn (Glass Wool) [48] Ergimi camn eitli metotlarla lif haline getirilmi eklidir. eitli yntemlerle retilmektedir. Hammaddesinin esasn silis kumu tekil eder. Lif aplar 3-5 mikron arasndadr. eitli camyn malzemeleri ekil 2.8de grlmektedir. 1. Genel Karakteristik: Camn kendisi krlgan bir madde olduu halde ince lifli trleri esnek, bklebilen ve ok ynl amalara hizmet edebilecek niteliktedir. Bakalitli (sar) ve bakalitsiz (beyaz) trleri vardr. Bakalit, lifleri birbirine yaptrarak malzemeye form vermeye (rulo, levha) yarar. Bakalitli olanlar en ok 250 Cye kadar kullanlr. Bakalitsiz (beyaz) olanlara form verebilmek iin kmes teline veya oluklu mukavva gibi malzemelere dikmek gerekir (ilte vs.) ve maksimum 550 Cye kadar, genellikle sanayi yaltmlarnda (kazan, tank, boru v.s.) kullanlr. zellikle yap sektrnde, ayrca ofben, frn gibi ev cihazlarnn yaltmnda kullanlr. Yapda kullanlan sar mamuller 10-120 kg/m3 younlukta retilebilirler ve ekilleri younlua gre rulo veya levha eklinde olur. Malzeme plak olabildii gibi, kat, bitml karton, alminyum folyo gibi yardmc malzemelere yaptrlm olarak da bulunabilir. Camynnde malzemeye ekil vermek iin lifleri birbirine yaptrmakta kullanlan bakalit Fenol-Formaldehit bakaliti kullanlr. Bakalitsiz camyn iltesi ile bakalitli camyn levha ekil 2.9 ve 2.10da verilmitir. 2. Is letkenlik (): TS-825e gre inaatlarda kullanlacak camyn iin = 0,040 W/mK deeri verilmitir. Sanayide kullanlacaksa o zaman bu deer alnmaz, sz konusu ekipman scakl dikkate alnarak hesaplanan ortalama scakla bal s iletkenlik katsays alnr. Tesisat hesabnda s geirme direncini hesaplayabilmek iin yaltm malzemesinin ortasndaki scakla tekabl eden ortalama s iletkenlik deeri esas alnmaktadr. 65 kg/m3 younluktaki camyn iin eitli ortalama scaklklara ait deerleri izelge 2.4te verilmitir [48].
izelge 2.4 65kg/m3 Younluktaki Cam Yn in eitli Ortalama Scaklklara Ait Is letkenlii Deerleri
o o

Ortalama scaklk ( C) 0 50 100 150 200 250 300 Ara scaklklara ait deerler interpolasyonla bulunur.

(W/mK) 0.034 0.041 0.047 0.055 0.064 0.074 0.085

3. Mekanik zellikler: Camynnn basn, ekme, kopma vs. dayanm, rnn younluuna gre deikenlik gsterir. Genellikle rulo halindeki younluu az camynnn, basn mukavemeti hi yok iken, younluk arttka muayyen bir basn mukavemeti oluur. Keza malzemenin kopma mukavemeti de rulo veya levha olmas durumuna gre deimektedir. Gerekli deerler ilgili firma brorlerinden alnabilir. 4. Suya Kar Duyarllk: Cam nasl slanmyorsa cam lifleri de slanmaz. Ancak camynnde lifler arasnda %99 orannda hava boluklar vardr. Dolaysyla malzemeye direkt olarak (yamur, kar, depo tamas vs.) veya indirekt olarak (buhar difzyonu, higroskopiklik veya kapilarite yoluyla) su gelmesi halinde bu hava boluklar suyla dolar. Suyun s iletkenlii camynnden 14 kez kt olduundan (=0.555 W/mK) slanan camynnn yaltm grevini olumsuz etkiler. Son zamanlarda suya kar silikonlu camyn retildii bildirilmektedir. Bu nedenle ba-

90

Is Yaltmna Giri

ta lifli malzemeler olmak zere hangi tr yaltm malzemesi olursa olsun mutlaka kuru kalmaldr. Eer su gelmesi bahis konusu ise o takdirde ayrca suya kar nlem alnmaldr. Islanan camyn eer kurursa yaltm grevini yine yapmaya devam eder. Ne var ki, bilhassa kaln camyn rulo ve levhalarnda kuruma sresi ok uzundur. Bu sre iinde eksik yaltm yapacaktr. Suyun camynne yapt dier bir olumsuz etki de iindeki bakaliti zebilmesidir. zlen bakalitin lifleri birbirine yaptrclk grevi sona erer, bunun sonucunda malzeme kalnlnda snme (azalma) grlr. Bunun haricinde camyn higroskopiklik ve kapilarite zelliklerine sahip deildir. Yani tuz gibi havann rutubetini ekmez (higroskopiklik), veya slanan kesme ekerde olduu gibi suyu klcal borular yardmyla yukarya tamaz (kapilarite). 5. Kimyasal Maddelere Kar Duyarllk: Genel olarak camyn tm asitlere mukavimdir. Yalnzca hidroflorik asit bu malzemeye etki etmektedir. Her trl yap malzemesiyle kolayca badar. 6. Scakla Dayanma ve Yanma Durumu: Camynnn scakla dayanm malzemenin bakalitli (sar) veya bakalitsiz (beyaz) oluuna gre deiir. Bakalitli mamuller en ok 250 Cye kadar kullanlr. Bu scaklktan sonra bakalit yanmaya balar ve koku kararak uar, liflerin balaycl yok olur. Yani malzeme ekilsiz (amorf) olur. Scakln daha artmas halinde malzemenin sar rengi nce koyulap kahverengiye dnr scakln 500-550 Cyi bulmas halinde bakalit tamamen yok olur ve renk de beyaz olur. Beyaz ve sar mamuller 550 Cden fazla olan scaklklarda ergiyerek cam topak haline gelir. Bu durumdaki malzemenin artk yaltm fonksiyonu kalmamtr. Pratik olarak camyn yanmaz bir malzeme olmakla beraber, yaplacak ie (scakla) uygun malzeme tipi seimine dikkat edilmelidir. 7. Buhar Geirimsizlii: Bilindii gibi her malzemenin kendine gre deien bir buhar difzyon katsays () vardr. Buhar tamamen geiren malzemelerde bu katsay 1, hi geirmeyenlerde ise dur. Is yaltm malzemelerinde bu katsaynn olduka yksek olmas aranr. Camynnn () deeri 1,2 olup buhar kolay geirir. Dolaysyla camyn ile tekil edilmi bir konstrksiyonda buhar akm rizikosu varsa yaltmn scak tarafna buhar kesici bir malzeme (alminyum folyo, bitml karton, PVC, Polietilen vs.) konularak camynnn devaml kuru kalmas salanmaldr. 8. Ekonomiklik: Camyn, ekonomik yapsyla ve yksek s yaltm zelliiyle genel olarak ekonomik olan s yaltm malzemeleri iinde yer alr. Malzemenin fiyat, younlukla direkt ilgili olduundan az younluklu rulo malzemeler olduka ekonomik saylabilirken, younluk ykseldike fiyat da artar. Bu nedenle younluu yksek levha tipi camynlerinde ekonomiklik ayrca aratrlmaldr.
o o o

ekil 2.8 eitli Camyn Malzemeleri (levha, ilte, boru)

ekil 2.9 ilte (Sanayi iltesi)

ekil 2.10 Bakalitli Camyn Levha

91

s yaltm

BAKALTL (SARI) CAMYN (GLASS WOOL) [51] 1. Younluk: 10 ile 80 kg/m3 deerleri izelge 2.5te verilmitir.
izelge 2.5 Bakalitli Camyn in eitli Ortalama Scaklklara Ait Is letkenlii Deerleri Younlua Gre Is letkenlii Deerleri (W/mK) Ortalama Scaklk C
o

2. Is letkenlii (): eitli younluklarda bakalitli camyn iin eitli ortalama scaklklara ait

16 kg/m3

48 kg/m3

80 kg/m3

-20 10 20 50 100 3. Kullanm Scaklk Aral: 4. Yangn Karakteristikleri: a) b)

0.031 0.037 0.040 0.047 0.065 230 Cye kadar Yanmaz

o

0.028 0.030 0.032 0.035 0.044

0.028 0.031 0.032 0.035 0.042

BS476 4.Blme gre Yanabilirlik: Yaltm Malzemesi: Class 1

BS476 7.Blme gre Alevin Yzeyde Yaylmas: Kompozit Kaplamal: Class 1 Alminyum Kaplama:Class 1

c)

Bina Ynetmelikleri: Yaltm Malzemesi: Class 0 Kompozit Kaplamal: Class 0 Alminyum Kaplama:Class 0

5. Su Buhar Geii: Yaltm Malzemesi: 542 gm/Nh 0.001 g/(s.MN) Kompozit Kaplamal/Alminyum Kaplama:

6. Mekanik zellikler: a) Basma Mukavemeti: b) Bkme Mukavemeti: c) Gerilme Mukavemeti: 7. Kalnlk Aral: Piyasada Bulunan: 20 ile 150 mm 1 ile 8 kN/m2de %5 Deformasyon N/A* N/A

* Bilinmiyor (non announced)

92

Is Yaltmna Giri

BAKALTSZ (BEYAZ) CAMYN (GLASS WOOL NEEDLE MAT (E-GLASS TEXTILE TYPE)) [51] 1. Younluk: 130 kg/m3 2. Is letkenlii (): 130kg/m3 younluktaki bakalitsiz camyn iin eitli ortalama scaklklara ait deerleri izelge 2.6da verilmitir.
izelge 2.6 Bakalitsiz Camyn in eitli Ortalama Scaklklara Ait Is letkenlii Deerleri Younlua Gre Is letkenlii Deerleri (W/mK) Ortalama Scaklk C
o

130 kg/m3

0 50 100 250 350 500 3. Kullanm Scaklk Aral: 555 Cye kadar 4. Yangn Karakteristikleri: a) BS476 4.Blme gre Yanabilirlik: Yanmaz b) BS476 7.Blme gre Alevin Yzeyde Yaylmas: Yaltm Malzemesi: Class 1 Kompozit Kaplamal: Class 1 Alminyum Kaplama: Class 1 c) Bina Ynetmelikleri: Yaltm Malzemesi: Class 0 Kompozit Kaplamal: Class 0 Alminyum Kaplama: Class 0 5. Su Buhar Geii: Yaltm Malzemesi: N/A Kompozit Kaplamal/ Alminyum Kaplama: N/A 6. Mekanik zellikler: a) Basma Mukavemeti: N/A b) Bkme Mukavemeti: N/A c) Gerilme Mukavemeti: N/A 7. Kalnlk Aral: Piyasada Bulunan: 5 ile 25 mm
o

0.035 0.045 0.056 0.073 0.096 0.141

93

s yaltm

2.7.2.2 Tayn (Rock Wool) Ergimi camn eitli metotlarla lif haline getirilmi eklidir. eitli yntemlerle retilmektedir. Hammaddesinin esasn silis kumu tekil eder. Lif aplar 3-5 mikron arasndadr. eitli tayn malzemeler ekil 2.11de, tayn boru ve dirsek elemanlar ekil 2.12de grlmektedir. 1. Genel Karakteristik: Basalt, kireta, dolomit gibi minerallerden elde edilen lifli yaltm malzemeleridir. lk olarak 1897de Amerikada yaplm, yaltm amacyla 1927de kullanlmaya balanmtr. Birbirinden farkl deiik metodlarla retilmekle birlikte, retim esas camynne benzer. Koyu gri rengi olan tayn bugn Avrupann hemen her lkesinde retilmektedir. Lif aplar 5 mikron civarnda olup, younluklar 20-200 kg/m3 arasndadr. Ancak genellikle 30-100 kg/m3 younluklar kullanlr. Camynnde olduu gibi dk younluklar rulo eklinde, yksek younluklar levha eklindedir. Optimum s iletkenlik katsays 100-120 kg/m3 arasndaki younluklarda elde edilir (Camynnde optimum younluk 60-65 kg/m3 idi). Kmes teline veya oluklu mukavvaya dikili olan ilteleri genelde sanayi ekipmanlarnn yaltmnda kullanlr. Camynnde lifler yatay olarak yer alrken, taynnde her dorultuda yer alr. Bu itibarla basn mukavemeti camynnden daha fazladr. 2. Is letkenlik (): Taynnn s iletkenlii TS-825e gre = 0,040 W/mK olup camyn ile ayndr. Bu deer yaplar iin geerli olup sanayide kullanmnda camynnde olduu gibi ortalama scaklklara tekabl eden deerleri alnmaldr. 3. Mekanik zellikler: Taynnde basn, kopma mukavemeti gibi zellikler, camynnde olduu gibi younluklara gre deiir. Bu mukavemetler dk younluklarda az, yksek younluklarda genellikle fazladr. Ne var ki, lifli malzemelerde malzemenin younluunun kesin bir say ile belirtilmesi, reticiler asndan eitli sakncalar dourur. Bu nedenle reticiler rettikleri maln onlarca eidinde kg/m3 olarak younluk belirtmek yerine her malzemeye baka baka isim koyarak tanmlamay tercih ederler. Bu bakmdan katalog incelendiinde yaplacak ie uygun malzemeyi younlua deil, malzeme kod adna gre semek zorunluluu ortaya kar. Danimarka Rockwool RP-SD at levhasnn basn altnda kalnlk kayb yledir: 500 N/m2de 1000 N/m2de 1500 N/m2de 2000 N/m2de 3000 N/m2de %0,8 %1,2 %1,6 %2,0 %2,7

Yksek younluklu (ok sert) Rockwool teras at levhalarnn basn gerilmesi 65 kN/m2den, kopma mukavemeti ise 10 kN/m2den byktr [48]. Tm lifli malzemelerde olduu gibi taynnde de malzemenin buhar difzyon direnci ok dk olup = 1,1 - 1,4 arasndadr. Ancak alminyum-folyo kapl tiplerinde bu deer = a ular. 4. Suya Kar Duyarllk: Tayn de camyn gibi ak gzenekli bir malzemedir. Malzemenin %99unu hava boluu kapsar. Bu itibarla nlem alnmazsa kolay slanr. Ancak baz tayn tiplerinde malzemenin iine su reddedici silikon katlr. Bu tip malzemelerin slanmad iddia edilmektedir. 5. Kimyasal Maddelere Kar Duyarllk: Bileiminde kalsiyum bulunan tayn cinsleri sert asitlere kar dayankl deildir. Eer bileiminde kkrt varsa, temas ettii metal yzeylerde korozyon yapar. Bu nedenle kritik projelerde malzemenin bileimi iyi incelenmelidir.

94

Is Yaltmna Giri

6. Scakla Dayanm ve Yanma Durumu: o Genel olarak scakla dayanm camynnden fazla olup 1000 Cye kadar ulaabilir. Bileiminde bakalit varo o sa en fazla kullanm scakl 200-250 C, yoksa 1000 Cdir. Ancak malzemede kat, mukavva, bitml karton, kraft katl alminyum folyo kapl ise bu takdirde kaplama yzeyindeki scakln kaplama malzemesinin dao yanabilecei scakl amamasna dikkat edilmelidir ki, bu scaklklar 80-100 C civarndadr. Genel olarak tayn yanmaz bir malzeme olmakla beraber, camynnn ilgili paragrafndaki hususlara dikkat edilmelidir. 7. Buhar Geirimsizlii: Tayn de camyn gibi ayn yapya sahip olduundan deeri dktr. Bu deer 1,1 ile 1,4 arasnda deiir [48]. Bu nedenle buhar difzyonu riski olan uygulamalarda taynnn scak tarafna buhar geirmeyen bir malzeme (rnein, Alminyum-folyo) getirilmelidir. 8. Ekonomiklik: Aslnda taynnn maliyeti camynnn maliyetinden yaklak yar yarya ucuzdur. Ne var ki, taynnde younluklar camynne oranla yaklak iki kat fazladr. Bu nedenle fiyatlar eitlenmi olur. Ancak ithal edilen taynlerini her ithalat deiik fiyatlarla piyasaya arz etmektedir. Dolaysyla satn almadan nce piyasa aratrmas yapmak doru olur.

ekil 2.11 eitli Tayn Malzemeler

ekil 2.12 Tayn Boru ve Dirsek

95

s yaltm

TAYN (DK YOUNLUKLU) ROCK WOOL (LOW DENSITY) [51] 1. Younluk: 2. Is letkenlii (): 23-80 kg/m3 eitli younluklarda tayn iin eitli ortalama scaklklara ait deerleri izelge 2.7de verilmitir.

izelge 2.7 Dk Younluklu Tayn in eitli Ortalama Scaklklara Ait Is letkenlii Deerleri Younlua Gre Is letkenlii Deerleri (W/mK) Ortalama Scaklk oC 23 kg/m3 33 kg/m3 45 kg/m3 60 kg/m3 80 kg/m3

10 50 100 200 300 400

0.037 -----o

0.035 0.043 0.055 ----

0.033 0.040 0.050 ----

0.033 0.039 0.047 0.070 ---

0.033 0.038 0.045 0.066 ---

3. Kullanm Scaklk Aral: 0 ile 800 C 4. Yangn Karakteristikleri: a) BS476 4.Blme gre Yanabilirlik: Yanmaz b) BS476 7.Blme gre Alevin Yzeyde Yaylmas: Yaltm Malzemesi: Class 1 Kompozit Kaplamal: Class 1 Alminyum Kaplama: Class 1 c) Bina Ynetmelikleri: Yaltm Malzemesi: Class 0 Kompozit Kaplamal: Class 0 Alminyum Kaplama: Class 0 5. Su Buhar Geii: Yaltm Malzemesi: 542 gm/Nh Kompozit Kaplamal / Alminyum Kaplama: 0.001 g/(s.MN) 3 6. Mekanik zellikler: 45 kg/m 60 kg/m3 80 kg/m3 a) Basma Mukavemeti: 3 7.5 10.5 b) Bkme Mukavemeti: N/A c) Gerilme Mukavemeti: N/A 7. Kalnlk Aral: Piyasada Bulunan: 20 ile 120 mm

96

Is Yaltmna Giri

TAYN (YKSEK YOUNLUKLU) ROCK WOOL (HIGH DENSITY) [51] 1. Younluk: 100-200 kg/m3 2. Is letkenlii() : eitli younluklarda tayn iin eitli ortalama scaklklara ait deerleri izelge 2.8de verilmitir.
izelge 2.8 Yksek Younluklu Tayn in eitli Ortalama Scaklklara Ait Is letkenlii Deerleri Younlua Gre Is letkenlii Deerleri (W/mK) Ortalama Scaklk oC 100 kg/m3 140 kg/m3 200 kg/m3

10 50 100 200 300 400

0.033 0.037 0.044 0.064 0.088 0.122

o

0.033 0.037 0.044 0.060 0.081 0.106

0.034 0.038 0.043 0.059 0.079 0.100

3. Kullanm Scaklk Aral: 0 ile 800 C 4. Yangn Karakteristikleri: a) BS476 4.Blme gre Yanabilirlik: Genellikle Yanmaz b) BS476 7.Blme gre Alevin Yzeyde Yaylmas: Yaltm Malzemesi: Class 1 Kompozit Kaplamal: Class 1 Alminyum Kaplama: Class 1 c) Bina Ynetmelikleri: Yaltm Malzemesi: Class 0 Kompozit Kaplamal: Class 0 Alminyum Kaplama: Class 0 5. Su Buhar Geii: Yaltm Malzemesi: 542 gm/Nh Kompozit Kaplamal/ Alminyum Kaplama: 0.001 g/(s.MN) 6. Mekanik zellikler: a) Basma Mukavemeti: b) Bkme Mukavemeti: c) Gerilme Mukavemeti: 7. Kalnlk Aral: Piyasada Bulunan: 100 kg/m3 140 kg/m3 13 14.5 N/A N/A 20 ile 120 mm 200 kg/m3 16

97

s yaltm

2.7.2.3 Seramik Yn (Ceramic Fibre) Seramik yn ok yksek scaklklarda kullanlan lifli bir malzemedir. Taynnn kullanlamad 1.2001.400 C scaklklar iin kullanlr. Rulo, levha, dkme ekillerinde bulunur. Beyaz renklidir. Younluu malzemenin ekline gre 100-150 kg/m3 arasnda deiir. Yumuak bir malzeme olup, levha tiplerinin dahi basnca dayanm fazla deildir. En nemli zellii yksek scakla dayanabilmesidir.160 kg/m3 younluktaki rulo tiplerinin s iletkenlikleri izelge 2.9da verilmitir [48].
izelge 2.9 160 kg/m3 Younluktaki Rulo Tipi Seramik Ynnn Is letkenlii Deerleri Ortalaka Scaklk oC
o

(W/mK) 0,0688 0,0946 0,1376 0,1806 0,2752

400 C 600 C 800 oC 1000 C 1200 C

o o o

Seramik yn yanmaz. Hidroflorik asit ve fosforik asit dnda dier asitlerden etkilenmez. Islanma ve dier zellikler bakmndan dier lifli malzemelere benzer nitelikler tar. lkemizde retimi olmayp, ithal edilmektedir. Fiyat ynnden tm lifli malzemelere oranla en pahal olandr. Seramik yn, dier lifli malzemelerde olduu gibi rulo, levha, halat vs. eklinde bulunur. Prefabrik boru halinde retilemez. eitli Seramik Yn malzemeler ekil 2.13te gsterilmitir.

ekil 2.13 eitli Seramik Yn Malzemeler

98

Is Yaltmna Giri

SERAMK YN (SERAMIC FIBRE) [51]

1. Younluk: 2. Is letkenlii (): 64 ile 192 kg/m3 eitli younluklarda Seramik Yn iin eitli ortalama scaklklara ait deerleri izelge 2.10da verilmitir.

izelge 2.10 Seramik Yn in eitli Ortalama Scaklklara Ait Is letkenlii Deerleri Younlua Gre Is letkenlii Deerleri (W/mK) Ortalama Scaklk C
o

64 kg/m3

96 kg/m3

128 kg/m3

100 300 600 800 1000

--0.18 0.27 0.42

o

0.041 0.079 0.14 0.22 0.36

0.030 0.06 0.12 0.18 0.28

3. Kullanm Scaklk Aral: 1250 Cye kadar 4. Yangn Karakteristikleri: a) BS476 4.Blme gre Yanabilirlik: Yanmaz b) BS476 7.Blme gre Alevin Yzeyde Yaylmas: Yaltm Malzemesi: Class 1 Kompozit Kaplamal: Class 1 Alminyum Kaplama: Class 1 a) Bina Ynetmelikleri: Yaltm Malzemesi: Class 0 Kompozit Kaplamal: Class 0 Alminyum Kaplama: Class 0 5. Su Buhar Geii: Yaltm Malzemesi: 542 gm/Nh Kompozit Kaplamal / Alminyum Kaplama: 0.001 g/(s.MN) 6. Mekanik zellikler: a) Basma Mukavemeti: 2.5 kN/m2de %10 Deformasyon (128 kg/m3) b) Bkme Mukavemeti: N/A c) Gerilme Mukavemeti: 65 kN/m2 7. Kalnlk Aral: Piyasada Bulunan: 6 ile 50 mm

99

s yaltm

2.7.2.4 Koyun Yn (Sheep Wool) 1. Genel Karakteristik: Lifli malzemelerin salk ve evre artlarna ilikin tartmalar yaltm malzemesi olarak alternatif araylar ortaya koymutur. Koyun yn doal bir yaltm malzemesi olarak ortaya kmtr. Koyun ynnden yaplm malzemeler deiik kalnlklarda yaltm malzemesi olarak kullanma sunulmaktadr. Liflerin dikey olarak yerletirilmesi durumunda younluu 13 kg/m3e kadar indirilebilmitir. eitli koyun yn malzemeler ekil 2.14te gsterilmitir. 2. Is letkenlii (): Koyun ynnden oluan yaltm iltelerinin sl iletkenlii, kalnlk ve imalat durumuna gre 0,037-0,044 (W/mK) arasnda deimektedir. 3. Mekanik zellikleri: Koyun yn lifleri insan sann 1/30u kadar ince olup, elastik, salam, kvrlabilen, yaylanma zellii olan bir yapya sahiptir. 4. Dier zellikleri: iftliklerden toplanan ynler sabun ve soda ile ykanarak gvelere kar mitin ad verilen madde ile korunmaktadr. Yangn asndan DIN 4102ye gre B2 snfndadr. Hafif olup uygulanmas kolaydr. Yaygn olarak at mertekleri arasnda, at aras demesi zerinde, duvar ve demelerin deiik konstrksiyonlarnda uygulanr. Daemwool firmasnca pazarlanan koyun ynleri iin verilen baz zellikler izelge 2.11de gsterilmitir.
izelge 2.11 Koyun Yn in Verilen Baz zellikler Tip Lif Durumu Kalnlk (cm) Is letkenlii W/mK U deeri (W/m2K) Genilik (cm) Uzunluk (cm) Alan (m2)

DWS4/100 DWS8/100 DWL4/100 DWL8/100

Dikey Dikey/dikey Dikey Dikey/dikey

4 8 4 8

0.044 0.044 0.037 0.039

1.1 0.55 0.93 0.49

90 90 90 90

500 500 500 500

4.5 4.5 4.5 4.5

ekil 2.14 eitli Koyun Yn Malzemeler

100

Is Yaltmna Giri

2.7.2.5 Genletirilmi Polistren (Expanded Polystrene - EPS) Polistiren sert kpk, yapay organik bir s yaltm malzemesi olup, ilk kez 1952 ylnda Alman BASF firmas tarafndan retilmi ve Styropor ad altnda dnyaya yaylmtr. Zamanla Shell, Hchst, CdF Chemie gibi dier firmalar tarafndan da retilerek deiik marka adlar almasna karlk, Trkiyedeki ad Styropor olarak kalmtr. Styropor termo-plastik bir malzemedir. lkemizde ilk olarak 1960l yllarn banda souk hava depolar ile ticari buzdolab reticilerinin ihtiyacn karlamak zere retilmeye balanm ve ok uzun yllar (1986ya kadar) sadece bu sektrlerde kullanlmtr. Dier lkelerde balangtan itibaren inaatlarda da kullanlan bu malzeme, Trkiyede ancak 1986dan sonra inaatlara girebilmitir. Bugn dier lkelerde olsun, Trkiyede olsun inaatlarda en ok kullanlan yaltm malzemelerinin nclerindendir. Bunun nedeni, her trl s yaltm malzemelerinin en ucuzu oluu ve haiz olduu teknik zellikleridir. 1. Genel Karakteristik: Styropor mamulleri beyaz renkli levhalar halindedir. Standart levha lleri 50x100 cm olmakla beraber daha byk llerde de (50x200, 100x100, 100x200...) retilmektedir. Kalnlklar 1x10 cm. arasnda, younluklar ise 10-30 kg/m3 arasnda deiir. lkemizde genellikle plak olarak pazarlanrken dier lkelerde eitli malzemelere kaplanm olarak satlmaktadr. retiminde polistrenden baka hammadde yoktur. 1 m3 styropor blounda milyarlarca adet kk, kapal gzenekli hava boluklar vardr. Her tr yaltm malzemesinde olduu gibi styroporda da esas s yaltmn bu bolukuklar salar. Polistirenin iirme metodu ile retilenine expanded polistren (EPS) = Styropor, extrude metodu ile retilenine extruded polistren (XPS)= StyrofoamStyrodur denilir. Expanded polistren nce blok olarak iirilir, sonra bloktan levhalar kesilir. Extruded metodunda ise banttan devaml rn alnr. Blok styropordan ayrca prefabrik Boru-Styropor elde edilir. Bundan baka expanded polistiren zel ekil veren makinelerde ambalaj ve s yaltm malzemesi olarak da retilir. Styropor lkemizde TS 7316 nolu Trk Standardna gre retilmektedir. 2. Is letkenlii (): Styroporun en nemli zelliidir. Tm s yaltm malzemeleri iinde s iletkenlik katsays en dk (en iyi) olanlarndandr. TS 7316ya gre younluun deimesi ile deerinde kk deiiklikler vardr. Styroporun 10o C deney scaklnda younlua bal olarak s iletkenlii ekil 2.15te, 20 kg/m3 younluktaki styroporun scakla bal olarak s iletkenlii ekil 2.16da verilmitir.

ekil 2.15 Styroporun 10 C Deney Scaklnda Younlua Bal Olarak Is letkenlii

101

s yaltm

ekil 2.16 20 kg/m3 Younluktaki Styroporun Scakla Bal Olarak Is letkenlii

Souk hava deposu yaltmnda kullanlacak styropor iin TS-7316 daki deeri alnmaz. Deponun gerek soukluuna gre bulunacak ortalama scakla tekabl eden alnr. 3. Younluk: Expanded Polistrende younluklar 10-30 kg/m3 arasndadr. stenirse 60 kg/m3 younlua kadar klabilir. Younluun artmasyla basn dayanm, buhar geirimsizlii ve fiyatlar artar. En ok tketilen (%80) younluu 10 kg/m3 olandr. 4. Mekanik zellikler: izelge 2.12de verilmitir.
izelge 2.12 Genletirilmi Polistren in Mekanik zellikler Younluk (kg/m3) 10 15 20 25 30

Basn Dayanm (N/mm2) (%10 deformasyonda) Basn Dayanm (N/mm2) (<%2 deformasyonda) Makaslama Dayanm (N/mm2) Bklme Dayanm (N/mm2) ekme Dayanm (N/mm2)

0,06 -0,06 0,12

0,09 0,018 0,10 0,18 0,18

0,14 0,028 0,14 0,27 0,28

0,18 -0,18 0,36 0,35

0,22 0,053 0,20 0,46 0,45

5. Kimyasal Maddelere Kar Duyarllk: Genel olarak tm yap malzemeleriyle kolayca badar. Ancak baz zc maddelerle (tiner vs.) asitlere kar dayankszdr. Zorunlu hallerde retici firmalardan geni bilgi alnmas nerilir. 6. Scakla Dayanm ve Yanma Durumu [48]: Styropor yanc bir malzemedir. Ancak iine zel maddeler kartrlarak zor alev alc veya kendi kendine snen tipleri de mevcuttur (B1). En ok 80-85 Cye kadar kullanlmaktadr. Daha fazla scaklklarda malzeme yumuamaya balar. Ksa sreli olarak 100 Cye kadar kullanlabilir. Styroporun kullanld yerde bir sre sonra kendi kendine yok olduu eklinde geree uymayan bir inan vardr. Aslnda styropor doru yerde, doru younlukta ve kusursuz iilikle uygulanrsa kendi kendine yok olmas gibi bir durum bahis konusu olamaz. Styropor termoplastik bir malzemedir. Tm plastik maddeler gibi belirli bir scaklktan sonra (85 C) yumuamaya balar. Bu yumuama olay dk younluklarda (basnca
o
o o

102

Is Yaltmna Giri

dayanksz veya az dayankl) daha belirgindir. Basn altnda kullanlmamas gereken en dk younluk olan 10 kg/m3lk malzeme teras gibi yksek scaklk gelen yerlerde kullanlrsa doal olarak basncn da etkisiyle yumuar ve kalnlk kaybeder. Bu tr yerlerde yksek younlukta (20-30 kg/m3) basnca dayanm fazla olan styropor kullanlrsa ne yumuama ve ne de kalnlk kayb meydana gelir. 7. Suya Kar Duyarllk: Malzeme kapal gzenekli olduundan ve kreciklerin eperleri suyu geirmediinden genel olarak su alma yzdesi son derece dktr. Ancak retim srasnda kreciklerin birbirine iyi yapmamas halinde ve bloktan levha kesilirken levha yzeyinde kalan kesilmi yarm kreler arasnda su kalabilir. Younluk arttka kreler de birbirine daha sk yapacandan su alma oran gittike azalr. Bir yl sreyle tamamen su iine batrlm styroporun (ki inaatta byle bir durum dnlemez) hacmen su alma yzdeleri izelge 2.13te verilmitir [48].
izelge 2.13 Bir Yl Sre le Tamamen Su ine Bastrlm Sytroporun Hacmen Su Alma Yzdeleri

Younluk (kg/m3) Su alma yzdesi (%)

10 kg/m3 4,75

15 kg/m3 3,0

20 kg/m3 2,3

30 kg/m3 2,0

Bunun dnda malzeme higroskopik ve kapiler deildir. 8. Buhar Geirimsizlii: Younlua bal olarak buhar geirimsizlik faktr izelge 2.14te verilmitir [48].
izelge 2.14 Sytroporun Younluuna Bal Buhar Geirimsizlik Faktrleri

Younluk

(kg/m3)

10 kg/m3 15/30

15 kg/m3 20/50

20 kg/m3 30/70

30 kg/m3 40/100

Buhar geirimsizlii ()

9. Ekonomiklik: Expanded polistiren, tm modern yaltm malzemeleri arasnda fiyat ynnden en ucuz olandr. Fiyat farkn bulmak iin dier malzemelerin m3 fiyatn saptamak ve edeer kalnlklara gre m2 fiyat hesab yapmak gerekir. Younluk azaldka ucuzluk oran artar (Bu sebepten en ok kullanlan styropor 10 kg/m3 olandr). Prensip olarak basn gelmeyen yerlerde daha dk younlukta EPS kullanlabilirken, basn gelen yerlerde yksek younluktaki tipleri tercih edilmelidir. Yaltm malzemelerinin fiyat farkn belirli bir esasa gre saptayabilmek iin, malzemelerin test deerlerine gre deil, hesap deerlerine gre bulunacak edeer kalnlklar dikkate alnmaldr. nk her malzemenin test deeri ile hesap deeri farkldr. Genletirilmi polistren tanecikleri polistren levha rnekleri ekil 2.18de gsterilmitir. ekil 2.17de, eitli genletirilmi

ekil 2.17 Genletirilmi Polistren Tanecikleri (Polibox)

ekil 2.18 eitli Genletirilmi Polistren Levha rnekleri

103

s yaltm

GENLETRLM POLSTREN (EXPANDED POLYSTRENE - EPS) [51]

1. Younluk: 15-30 kg/m3 2. Is letkenlii (): eitli younluklarda genletirilmi polistren iin deerleri izelge 2.15te verilmitir.
izelge 2.15 Genletirilmi Polistren in Is letkenlii Deerleri Younlua Gre Is letkenlii Deerleri (W/mK) Ortalama Scaklk oC 15 kg/m3 20 kg/m3 25 kg/m3 30 kg/m3

10

0.038
o

0.035

0.033

0.033

3. Kullanm Scaklk Aral: -100 ile 80 C 4. Yangn Karakteristikleri: a) BS476 4.Blme gre Yanabilirlik: Yanabilir b) BS476 7.Blme gre Alevin Yzeyde Yaylmas: Yaltm Malzemesi: Kompozit Kaplamal: Class 1 Alminyum Kaplama: Class 1 c) Bina Ynetmelikleri: Yaltm Malzemesi: Kompozit Kaplamal: Class 0 Alminyum Kaplama: Class 0 5. Su Buhar Geii: Yaltm Malzemesi: 25 gm/Nh Kompozit Kaplamal/ Alminyum Kaplama: 0.001 g/(s.MN) 6. Mekanik zellikler: a) Basma Mukavemeti: 70 kN/m2de %10 Deformasyon b) Bkme Mukavemeti: N/A c) Gerilme Mukavemeti: N/A 7. Kalnlk Aral: Piyasada Bulunan: 13 ile 610 mm

104

Is Yaltmna Giri

2.7.2.6 Ekstrude Polistren (Extruded Polystrene XPS) [48] Polistiren sert kpn banttan ekilerek retilen tipidir. eitli firmalar eitli yntem ve renkte bu malzemeyi retmektedir. 1. Genel Karakteristik: Bu malzemelerin hcre yaplar ve dalm homojendir. Is iletkenlik katsaylar EPSye oranla biraz daha dktr. Levhalarn yzeyleri dz, przl veya baskl olup su alma durumlar EPSye oranla daha azdr. Younluklar 25-50 kg/m3 arasnda deimektedir. En nemli zelliklerinden biri de basnca olan mukavemetinin fazlaldr. Ayrca buhar geirimsizlik faktr de yksektir. 2. Is letkenlii (): 30-36 kg/m3 arasnda deien younluklar ve eitli yzey zellikleri ile lab.= 0,028-0,031 W/mKlik s iletkenlik katsaysna sahiptir [52]. Younluun artmasyla hesap deeri de deiir [48]. 3. Mekanik zellikler: Ekstrde polistren s yaltm levhalarnn, gezilen teras atlar ve demeler gibi zerine yk gelen uygulamalarda ve otopark gibi hareketli yke maruz kalan yerlerde rahatlkla kullanlabilmesi iin yksek basn dayanma sahiptir. TS 11989 EN 13164e gre %10 deformasyonla minimum basn dayanm 200 kPa olmaldr (C2 snf) [52]. 4. Suya Kar Duyarllk: Malzeme ok sk kapal gzenekli bir yapya sahip olduundan su alma durumu fevkalade dktr. Genellikle su alma yzdesi hacminin %1inin altndadr. Bu nedenle ters teras at sistemleri iin iyi bir yaltm malzemesidir (Bilindii zere ters teras at sisteminde su yaltm s yaltmnn zerinde deil altndadr). Malzeme higroskopik veya kapiler deildir. 5. Kimyasal Maddelere Kar Duyarllk: Plastik esasl olduundan birok kimyasal maddeye kar duyarldr. Bilhassa tiner gibi zc maddeler, baz yaptrclarla birlikte kullanlmamaldr. Gereinde ilgili firmadan bilgi alnmaldr. 6. Scakla Dayanm ve Yanma Durumu: Ekstrude polistrenin iinde alevlenmeyi nleyici madde vardr, bu nedenle zor yancdr (B1). lkemizde yap malzemeleri iin bir yanma standard bulunmadndan Alman DIN 4102 nolu yangn standardna gre B1 snfna girerler [48]. Nakliye, depolama ve kullanm safhalarnda malzemenin yanmaz olduunu sanp atee ve aleve kar tedbirsiz davranlmamaldr. Keza uzun sreli ak depolamadan kanmal, gnein direkt ultraviyole nlarnn malo zeme yzeylerini tahrip ettii bilinmelidir. 75-80 Cye kadar rahatlkla kullanlabilir. 7. Buhar Geirimsizlii (): Buhar geirimsizlik faktr () younlua gre deiir. En dk younluk (25 kg/m3) iin = 80-150 En yksek younluk (45 kg/m3)iin = 150-220 Baskl yzey zelliine sahip XPS s yaltm levhas ekil 2.19da gsterilmitir.

ekil 2.19 Baskl Yzey zelliine Sahip XPS Is Yaltm Levhas

105

s yaltm

EKSTRUDE POLSTREN (EXTRUDED POLYSTRENE - XPS) [51] 1. Younluk: 28-45 kg/m3 2. Is letkenlii (): eitli younluklarda ekstrude polistren iin deerleri izelge 2.16da verilmitir.
izelge 2.16 Ekstrude Polistren in Is letkenlii Deerleri Younlua Gre Is letkenlii Deerleri (W/mK) Ortalama Scaklk oC 28 kg/m3 32 kg/m3 38 kg/m3 45 kg/m3

10

0.027
o

0.028

0.025

0.026

3. Kullanm Scaklk Aral: -50 ile 80 C 4. Yangn Karakteristikleri: a) BS476 4.Blme gre Yanabilirlik: Yanabilir b) BS476 7.Blme gre Alevin Yzeyde Yaylmas: Yaltm Malzemesi: Kompozit Kaplamal: Class 1 Alminyum Kaplama: Class 1 c) DIN 4102ye gre: B1 Zor alevlenen d) Bina Ynetmelikleri: Yaltm Malzemesi: Kompozit Kaplamal: Class 0 Alminyum Kaplama: Class 0 5. Su Buhar Geii: Yaltm Malzemesi: 0.15 ile 0.075 gm/Nh Kompozit Kaplamal/ Alminyum Kaplama: 0.001 g/(s.MN) 6. Mekanik zellikler: 28 kg/m3 38 kg/m3 45 kg/m3 a) Basma Mukavemeti: 250kPa 500kPa 700kPa b) Bkme Mukavemeti: 450kPa 650kPa 800kPa c) Gerilme Mukavemeti: 365kPa 465kPa 900kPa 7. Kalnlk Aral: Piyasada Bulunan: 20 ile 60 mm

106

Is Yaltmna Giri

2.7.2.7 Poliretan Kpk (Polyurethane Foam) 1. Genel Karakteristik [48]: Poliretan iki kimyasal maddenin (poliol ve izosiyonat) karmlar srasnda havann yardmyla kprp sertlemesinden elde edilen plastik esasl bir kpktr. Genellikle levha halinde bulunmakla beraber, prefabrik boru eklinde olduu gibi form verilmi ekillerde de bulunabilir. Yerinde pskrtme metodu ile de uygulanmaktadr. Poliretan sar renklidir. Hcrelerin %95i kapal gzeneklidir. 30-200 kg/m3 arasndaki younluklarda, eitli maksatlar iin retilebilir. Yap yaltmlar iin 30-40 kg/m3 younluklarda olan kullanlr. Levhalarn tek tarafl snmas durumunda ekil deformasyonu grlr. Bu nedenle her iki yznn baka bir malzeme ile (kat, bitml kat, PVC, alminyum folyo) kaplanmas doru olur. Poliretan malzeme rnekleri ekil 2.20de gsterilmitir.

ekil 2.20 Poliretan Malzeme rnekleri

2. Is letkenlii (): Poliretann s iletkenlii ok dktr. Hatta baz reticiler = 0,012-0,013 W/mK gibi vermektedirler. Oysa bu deer malzemenin ilk retildii andaki deeri olup aradan zaman geince deeri ykselerek deiir. Olayn esas udur: Poliretan ilk retildii anda iindeki itici gazn deerinin ok dk olmas nedeniyle malzemenin deeri de gerekten dk kar. Ancak zamanla itici gaz difzyon yolu ile dar kar ve yerini hava doldurur. Bylece deeri de ykselir. Bu nedenle standartlarn belirledii deerler esas alnmaldr. te yandan son yllarda sera etkisi yapmas nedeniyle poliretan kpk yapmnda itici gaz olarak kullanlan ve CFC ieren R-11 gaz kullanlmas baz lkelerde yasaklanmtr. Bunun yerine CFC iermeyen CO2 gaz kullanlr. Ancak, bu tr retimde maliyet %10 kadar artarken deerlerinde kk ykselmeler (ktlemeler) grlmektedir. 3. Mekanik zellikler: Poliretan kpn younluu 30-200 kg/m3 arasnda ayarlanabilir. Yaltm iin kullanlan levhalarn 32 kg/m3ten az olmamas nerilmektedir. Aksi halde ekil deiimleri gsterebilir.

107

s yaltm

Basn dayanmlar younluklara gre yledir [48]: Younluk (kg/m3) 30 50 100 200 Basn (kg/cm2) 1,5-2,0 4,0 10,0 25,0

naatlarda kullanlan younluklar genellikle 30-40 bazen de 50 kg/m3tr. Younluk arttka fiyat da nemli lde ykselir. 4. Suya Kar Duyarllk: Malzemenin bnyesine su alma durumu az olmakla beraber yine de EPSden fazladr. 24 saat suya daldrlm numune hacminin %0,2 - 1,0i kadar su alrken, birka haftalk numunelerde bu oran %3 - %5 civarndadr. Buhar difzyonu yolu ile slanma durumu olduka yksek olduundan ( =40-50), levhalar ya buhar szdrmaz ekilde kaplanmal veya muhtemel gerilmelere kar nceden nlem alnmaldr. Yerinde pskrtme kpklerde ise =3-8dir. 5. Kimyasal Maddelere Kar Duyarllk: Poliretan kpk hafif asitlere, benzine, mazota, alkalilere ve deniz suyuna kar dayankldr. Eer bir kuku varsa retici firmaya danlmaldr. 6. Scakla Dayanm ve Yanma Durumu: Levhalar 110-120 C scakla kadar devaml dayankldr. Scakla dayanm asndan EPSe gre nemli fark vardr. -200 Cye kadar souk ilerde de kullanlabilir. Bir petrol rn olduundan aslnda yancdr. retim srasnda konulan alev almay zorlatrc maddelerle zor alev alabilen (B1 Snf) hale getirilir. 7. Ekonomiklik: Salt yaltm malzemesi olarak dier yaltm malzemelerine (lifli malzemeler, EPS) oranla ucuz saylmasa dahi hazr prefabrik elemanlar olarak (metal kapl sandvi paneller gibi) iilikten ve zamandan ok kazandrr.
o o

108

Is Yaltmna Giri

RJT POLRETAN KPK (RIGID POLYURETHANE FOAM - PUR) [51] 1. Younluk: 35-50 kg/m3 2. Is letkenlii (): eitli younluklarda rijit poliretan kpk iin eitli ortalama scaklklara ait deerleri izelge 2.17de verilmitir.
izelge 2.17 Rijit Poliretan Kpk in eitli Ortalama Scaklklara Ait Is letkenlii Deerleri Younlua Gre Is letkenlii Deerleri (W/mK) Ortalama Scaklk oC 35 kg/m3 40 kg/m3 50 kg/m3

-150 -50 0 10 50 100

0.016 0.022 0.021 0.023 0.026 0.032

o

0.016 0.022 0.021 0.023 0.026 0.032

0.016 0.022 0.021 0.023 0.026 0.032

3. Kullanm Scaklk Aral: -180 ile 110 C 4. Yangn Karakteristikleri: a) BS476 4.Blme gre Yanabilirlik: Yanabilir b) BS476 7.Blme gre Alevin Yzeyde Yaylmas: Yaltm Malzemesi: Class 4 Kompozit Kaplamal: Class 1 Alminyum Kaplama: Class 1 c) Bina Ynetmelikleri: Yaltm Malzemesi: N/A Kompozit Kaplamal: Class 0 Alminyum Kaplama: N/A 5. Su Buhar Geii: Yaltm Malzemesi: 20 gm/Nh Kompozit Kaplamal/ Alminyum Kaplama: 0.001 g/(s.MN) 6. Mekanik zellikler: 35 kg/m3 40 kg/m3 a) b) c) 7. Basma Mukavemeti: Bkme Mukavemeti: Gerilme Mukavemeti: Kalnlk Aral: Piyasada Bulunan: paralel dik 172 100 300 250 250 200 15 ile 150 mm paralel dik 260 200 415 380 540 390

50 kg/m3 paralel dik 350 250 550 450 650 400

109

s yaltm

2.7.2.8 Elastomerik Kauuk Kp (Elastomeric Rubber Foam) [52] 1. Genel Karakteristik: Kauuk kp esasl, elastomerik yaltm rnleri lkemize 9-10 yl nce gelmi olmasna ramen kullanm gittike yaygnlamaktadr. Tamamen esnek, kapal hcreli, genletirilmi siyah sentetik kauuk boru ve levhalardr. Bnyesindeki yksek orandaki sentetik kauuun sayesinde farkl uygulama alanlarnda kullanlacak elastikiyet ve esneklii salar. Scak borularda s kaybn, souk borularda ise s kazancn nemli miktarda azaltr. 2. Is letkenlii (): Elastomerik kauuk kp iin, kullanld scaklklara bal olarak, s iletim katsays deerleri aadaki gibi verilmektedir: 20 C = 0,034 W/mK o 0 C = 0,036 W/mK o + 20 C = 0,038 W/mK
o

3. Mekanik zellikleri: Younluu 6080 kg/m3 (4-5 lb/ft3) arasnda olup, mkemmel bir esneklie sahiptir. 4. Suya Kar Duyarll: DIN 1988/7de yaltm malzemelerinin olabildiince ntr olmas; ayrca suda znen klorlar NH3 ve NOxin, yaltm malzemesi bnyesinde belirtilen oranlardan fazla olmamas gerektii belirtilmektedir. Kauuk kp esasl elastomerik yaltm rnleri DIN 1988/7 sertifikasn alabilmekte ve korozyon riski en az olan malzemeler snfnda bulunmaktadr. Kapal gzenekli olduu iin bnyesine pratik olarak su almaz. 5. Kimyasal Maddelere Kar Duyarllk: Elastomerik kauuk kp genel olarak, kimyasallara (ya, madeni ya) kar dayankldr. Gerektiinde retici firmadan bilgi alnmaldr. 6. Scakla Dayanm ve Yanma Durumu: Bir s yaltm malzemesinde yangn annda aranmas gereken temel zellikler olan tutuabilirlik, yzeyde alev yaylma hz ve yangn snf iin BSlere uygun sertifikasyonlar alnabilmektedir. Elastomerik kauuk kp rnlerinde BS 476 Part 5 Class P BS 476 Part 6 Class 0 BS 476 Part 7 Class 1 retimleri yaplabilmektedir. 7. Buhar Geirimsizlii: Elastomerik kauuk kp yaltm malzemeleri arasnda; buhar geirimsizlii yksek malzemelerdendir. Su buhar geirgenlii, 0,21 0,07 gm/Nh olup, su buhar geirgenlik direnci katsays deeri, 3.000 - 10.000 arasndadr. Bu deerler, kullanlan kauuk kp snfna gre deimektedir. Is yaltm malzemeleri arasnda su buhar geirimsizlii bakmndan nitelikli bir malzeme olup, youma problemi olan yerlerde zellikle nerilmektedir.

Class 0

110

Is Yaltmna Giri

8. Trkiyede retilen Elastomerik Kauuk Kp eitleri: a) Elastomerik Kauuk Kp Yaltm Borular: Elastomerik kauuk kp malzemeden boru eklinde imal edilmi ve elik borularda 4 inche kadar kullanlabilen tamamen fleksible prefabrik boru yaltm malzemesidir. Kften ve mikroorganizmalardan etkilenmez. Souk hat yaltmlarnda idealdir. Yangn annda zehirli gaz karmaz. Normal tesisat yaltm haricinde, gda endstrisinde, denizalt ve metrolarda kullanm gvenlidir. Prefabrik kauuk kp borular; 1/44 anma aplar aralnda, 6-9-13-19-25-32 mm et kalnlklarnda retilmektedir (ekil 2.21).
ekil 2.21 Elastomerik Kauuk Kp Boru [52]

b) Elastomerik Kauuk Kp Yaltm Levhalar: Elastomerik kauuk kp malzemeden levha eklinde imal edilmi tamamen fleksible kanal yaltm malzemesidir. Kften ve mikroorganizmalardan etkilenmez. Byk apl borularda ve havalandrma kanallarnn yaltm iin idealdir. Yksek su buhar difzyon direnci ile minimum youma riskine sahiptir. Elastomerik kauuk kp yaltm borularnda olduu gibi, yaltm levhalar da gda endstrisinde, denizalt ve metrolarda kullanm gvenlidir. Uygulama kolayl asndan, 1.000-1.200-1.500 mm geniliklerinde ve 6-10-13-19-25-32-40-50 mm et kalnlklarnda retilmektedir (ekil 2.22).
ekil 2.22 Elastomerik Kauuk Kp Levha

c) Kendinden Yapkanl Elastomerik Kauuk Kp Yaltm Levhalar: Elastomerik kauuk kp malzemeden levha eklinde imal edilmi tamamen fleksible, kendinden yapkanl yaltm malzemesidir. Hazr kanallar iin tasarlanmtr. Kendinden yapkanl olduu iin uygulama zamanndan ve iilikten tasarruf eder. Yksek yapma mukavemeti sayesinde tam bir szdrmazlk salar, fire orann %2-3lere drr. Normal tiplerinde olduu gibi 1.000-1.200-1.500 mm geniliklerinde ve 6-10-13-19-25-3240-50 mm et kalnlklarnda retilmektedir (ekil 2.23).

ekil 2.23 Kendinden Yapkanl Elastomerik Kauuk Kp Levha

111

s yaltm

d) zel Alminyum Kapl Elastomerik Kauuk Kp Yaltm Levhalar Elastomerik kauuk kp malzemeden levha eklinde imal edilmi tamamen fleksible, kendinden yapkanl, 388 mikron kalnlnda zel alminyum kapl yaltm malzemesidir. 0,8-1 mm alminyum sac kaplamaya alternatif olarak kullanlmaktadr. U.V. dayanm sayesinde d ortamlarda rahatlkla kullanlabilir. Mekanik dayanm yksektir. Hzl uygulama, minimum iilik ve minimum fire avantaj salar. Kendinden yapkanl tipleri de mevcuttur. 1.000-1.200-1.500 mm geniliklerinde ve 610-13-19-25-32-40-50 mm et kalnlklarnda retilmektedir (ekil 2.24).
ekil 2.24 zel Alminyum Kapl Elastomerik Kauuk Kp Yaltm Levhalar [52]

e) Alminyum Kapl Elastomerik Kauuk Kp Yaltm Levhalar Elastomerik kauuk kp malzemeden levha eklinde imal edilmi tamamen fleksible, kendinden yapkanl, 90 mikron kalnlnda alminyum polyester laminasyonu kaplamal yaltm malzemesidir. Hzl uygulama, minimum iilik ve minimum fire avantaj salar. Kendinden yapkanl tipleri de mevcuttur. 1.000-1.200-1.500 mm geniliklerinde ve 6-10-13-19-25-32-40-50 mm et kalnlklarnda retilmektedir (ekil 2.25).

ekil 2.25 Alminyum Kapl Elastomerik Kauuk Kp Yaltm Levhalar [52]

f) Emprenye Edilmi Yanmaz Camtl Kaplamal Kauuk Kp Yaltm Borular 2 mm kalnlnda emprenye edilmi yanmaz camtl kaplamaldr. Snrlandrlm duman emsyonuna ve korozyona kar maksimum dayanma sahiptir. Kara, deniz ve hava sistemlerinde, endstriyel proseslerde, boru hatlarnda, HVAC kanal sistemlerinde, kazan ve tank gibi tesisat elemanlarnda kullanlabilir (ekil 2.26).

ekil 2.26 Emprenye Edilmi Yanmaz Camtl Kaplamal Kauuk Kp Yaltm Borular

g) Neopren Bazl Polimer Kaplamal Kauuk Kp Yaltm Borular 1 mm kalnlnda yanmaz zellikte ve neopren bazl polimer kaplamadr. Yksek UV dayanmldr ve her trl iklim kouluna dayankldr. Korozyona maksimum dayanm gsterir. Yukarda bahsi geen alanlarn tmnde bu rn de kullanm olana salamaktadr (ekil 2.27).

ekil 2.27 Neopren Bazl Polimer Kaplamal Kauuk Kp Yaltm Borular

112

Is Yaltmna Giri

ELASTOMERK KAUUK KP (ELASTOMERIC RUBBEC FOAM) [51] 1. Younluk: 60-90 kg/m3 2. Is letkenlii (): eitli younluklarda elastromerik kauuk kpk iin eitli ortalama scaklklara ait deerleri izelge 2.18de verilmitir.
izelge 2.18 Elastometrik Kauuk Kpk in eitli Ortalama Scaklklara Ait Is letkenlii Deerleri Younlua Gre Is letkenlii Deerleri (W/mK) Ortalama Scaklk C
o

60 kg/m3 (Class 1)

90 kg/m3 (Class 0)

-20 0 20 50
o

0.033 0.035 0.037 0.040

0.036 0.038 0.040 0.044

3. Kullanm Scaklk Aral -40 ile 116 C 4. Yangn Karakteristikleri a) BS476 4.Blme gre Yanabilirlik Yanabilir b) BS476 7.Blme gre Alevin Yzeyde Yaylmas Yaltm Malzemesi Class 0 Kompozit Kaplamal Class 1 Alminyum Kaplama N/A c) DIN 4102e gre B1 Snf d) Bina Ynetmelikleri Yaltm Malzemesi Class 0 Kompozit Kaplamal Class 0 Alminyum Kaplama N/A 5. Su Buhar Geii Yaltm Malzemesi 0.25 gm/Nh Kompozit Kaplamal/ Alminyum Kaplama N/A 6. Mekanik zellikler a) Basma Mukavemeti 14 ile 35 kN/m2de %25 Deformasyon b) Bkme Mukavemeti N/A c) Gerilme Mukavemeti 210 ile 420 kN/m2 7. Kalnlk Aral Piyasada Bulunan 6 ile 32 mm

113

s yaltm

2.7.2.9 Polietilen Kpk (Polyethylene Foam) 1. Genel zellikler: [53] Polietilen esasl malzemeler, etilen ve propilenden hazrlanan polimerlerden imal edilen esnek ve yar esnek, gzenekli, plastik esasl malzemelerdir. Polietilen kpkten mamul, kalptan ekstrzyon yntemiyle ekilerek boru ve levha halinde retilmektedir. D yzeyi dzgn olarak elde edilebilmektedir. Borular 10-139 mm i apnda, 2 m boyunda ve 530 mm yaltm kalnlnda retilmektedir. 30 mm yaltm kalnlnn st ise levha ile yaplabilmektedir. Levhalar ise 10, 15, 20 mm kalnlnda ve deiik boyutlarda retilmektedir. Kapal hcre yapl, ekstrzyon ile retilmi polietilen kpk mamul, dayankl, gvenilir, ekonomik, kullanm kolay bir yaltm malzemesidir. Bu tr rnlerin (borularn) kesim yerleri hazrdr. ok kolay bir ilemde ksa srede montaj yaplabilir. Zehirli gaz iermez, kimyasal olarak ntr ve kokusuzdur. Polietilen gnmzde, gerek sanayi, gerek yan sanayide ok geni bir kullanm alanna sahiptir. Polietilen esasl malzemeler; Dk younluu, Elastiklii, Dk s iletkenlii, Yksek su buhar difzyon direnci, Bnyesine su almamas (ihmal edilebilir), Yksek darbe dayanm vb. stn zellikleri ve mekanik zellikleri ile yaltm alannda aranan bir rndr. Polietilen esasl yaltm malzemeleri; Is yaltmnda, demelerde, darbe sesi yaltmnda, su yaltmnda yardmc malzeme olarak birok yaltm alannda kullanlabilecei gibi, Koruma amal, ambalajlama veya yaltm tamamlayc rn olarak ok geni bir kullanm alanna sahiptir [52]. Ambalajlama, s, su ve darbe sesinin yaltmlar alanlarnda kullanlan polietilen malzemeler; gerek younluk, gerek ekil, gerek ebat olarak birbirlerine oranla farkl zellikler gstermektedir. Yukarda sralanan, farkl alanlarda kullanlabilen polietilen malzemelerin tmnden Trkiyede de retilmektedir.

114

Is Yaltmna Giri

2. Trkiyede retilen Polietilen rn eitleri [53] a) Polietilen Kpk Yaltm Borular: 2 m boyunda, ekstrzyon metodu ile retilen, prefabrik polietilen esasl borulardr. Istma ve soutma tesisatlarnda kullanlrlar. Yardmc malzemeleriyle uygulamas olduka pratik olan polietilen borular, korozyona sebep olan klorlar iermez. Yksek su buhar difzyon direnci ile youmay nler. Fan-coil tesisatlarnda ve -40 C ile +100 C arasndaki tm tesisatlarda rahatlkla kullanlabilir. Polietilen borular; 1/2 - 4 anma aplar aralnda, 10-15-20-30 mm et kalnlklarnda retilmektedir (ekil 2.28).
ekil 2.28 Polietilen Kpk Yaltm Borular [52]
o o

b) Polietilen Kpk Yaltm Levhalar: Polietilen kpk yaltm levhalar, ekstrzyon metodu ile retilirler. Klima kanallarnn, byk apl borularn, tanklarn ve depolarn s yaltmnda kullanlr ve yzeyinde ondle bulunmaz (levha yzeyindeki kavisler). 80 cm eninde ve 10-15-20-30 mm kalnlklarnda retilirler. Pratik ve ekonomiktir (ekil 2.29).

ekil 2.29

Polietilen Kpk Yaltm Levhas [52]

c) Kendinden Yapkanl Polietilen Kpk Yaltm Levhalar: Klima kanallarnn, dz yzeyli ekipmanlarn ve byk apl borularn s yaltmnda idealdir. Kendinden yapkan sayesinde, sabitlemek iin ayr bir yaptrcya veya ask pimine gerek yoktur. ilikten kaynaklanan hatalar en aza indirger ve uygulama sresini ksaltr. Daha ekonomiktir. 100 cm eninde ve 3-5 mm kalnlklarnda retilir (ekil 2.30).
ekil 2.30 Kendinden Yapkanl Polietilen Kpk Yaltm Levhas [52]

d) Bir Yz Alminyum Kapl Polietilen Kpk Yaltm Levhalar: Galvaniz sac kaplamal camyn sistemine gre maliyeti %40 daha dktr. Uygulamas pratiktir ve kaplama ihtiyac olmadndan iilik zamann byk oranda ksaltr. UVye ve iklim artlarna dayankldr. Alminyum tabakas altnda mukavemeti arttran bir polietilen film mevcuttur. Bylece d ortamlarda ve yerden stma sistemlerinde rahatlkla kullanlabilir. Kendinden yapkanl tipleri de mevcuttur. 80 cm eninde, 6-10-15-20-30 mm kalnlklarnda retilmektedir (ekil 2.31).
ekil 2.31 Bir Yz Alminyum Kapl Polietilen Kpk Yaltm Levhas [52]

115

s yaltm

e) Bir Yz Renkli Polietilen Film Kapl Polietilen Kpk Yaltm Levhalar: zellikle yksek katl binalarda pis su tesisatnn katlar aras grlty iletmesini nlemek iin ses yaltm amacyla kullanlr. Tesisatlarda, scak-souk (gidi-dn) hatlarnn ayrt edilmesinde ve klima kanallarnn s yaltmnda dekoratif zm olarak kullanm alanna sahiptir. 1 m eninde ve 3-5 mm kalnlkta retilmektedirler. f) Darbe Ses Kesici Polietilen Kpk Levhalar: Polietilen kpkten imal edilmi, dinamik sertlii alnm darbe ses kesici bir malzemedir. zellikle de katlar arasnda yzer deme detayyla kullanlarak, yap yoluyla iletilen darbe sesini keser. 25 kg/m3 deerinde optimum younlua sahiptir. Sprgeliklere dndrlerek kullanlan bu malzeme, parkeyi nemden korur ve yzey apndaki bozukluklar st yapya aktarmaz. 1m eninde, 1-2-3-4-5 mm et kalnlklarnda rulo halde retilmektedir. g) Dolgu Fitili Polietilen Kpk Malzemeler: Polietilen kpkten imal edilmi, derz ve dilatasyonlarda dolgu fitili olarak kullanlan bir malzemedir. Su ve s yaltm sistemlerinde yardmc malzeme olarak uygulanr. rnein su yaltmnda kullanlan mastiklerin yanaktan yapmasn nleyerek, atlamamas iin gerekli esneklii salar. Mastik sarfiyatn azaltr. Derzlerde oluan s kprlerini nler.

116

Is Yaltmna Giri

POLETLEN KPK (POLYETHYLENE FOAM) [51] 1. Younluk: 30 kg/m3 2. Is letkenlii (): eitli younluklarda polietilen kpk iin eitli ortalama scaklklara ait deerleri izelge 2.19da verlmektedir.
izelge 2.19 Polietilen Kpk in eitli Ortalama Scaklklara Ait Is letkenlii Deerleri Younlua Gre Is letkenlii Deerleri (W/mK) Ortalama Scaklk oC 30 kg/m3 (Standart) 30 kg/m3 (Gelitirilmi)

-20 0 20 50

0.038 0.040 0.042 0.045

0.033 0.035 0.037 0.040

3. Kullanm Scaklk Aral: -50 ile 105 C 4. Yangn Karakteristikleri: a) BS476 4.Blme gre Yanabilirlik: Yanabilir b) BS476 7.Blme gre Alevin Yzeyde Yaylmas: Yaltm Malzemesi: unclassifiable Kompozit Kaplamal: N/A Alminyum Kaplama: N/A c) Bina Ynetmelikleri: Yaltm Malzemesi: unclassifiable Kompozit Kaplamal: N/A Alminyum Kaplama: N/A 5. Su Buhar Geii: Yaltm Malzemesi: 0.5 gm/Nh Kompozit Kaplamal/ Alminyum Kaplama: N/A 6. Mekanik zellikler: a) Basma Mukavemeti: 91 ile 168 kN/m2de %25 Deformasyon b) Bkme Mukavemeti: N/A c) Gerilme Mukavemeti: 210 ile 420 kN/m2 7. Kalnlk Aral: Piyasada Bulunan: 4 ile 32 mm

117

s yaltm

2.7.2.10 Fenol Kp (Phenolic Foam) 1. Genel Karakteristik: Fenol kp, Fenol-Formaldehit bakalitine anorganik iirici ve sertletirici maddeler katlarak elde edilir. Fenol kp levhalar muhtelif younluklarda, sert fakat krlgan, kk gzenekli ve yzeyi srtnmeyle tozlaan bir yapya sahiptir. Daha ok ak gzenekli olup kapal gzeneklere de sahiptir. 2. Scakla ve Basnca Dayanm: Dier termoplastik kpk malzemelere oranla basnca daha az dayanml, fakat onlardan daha fazla scaa dayankldr. Yksek scaklklarda bzlr, ekme yapar. Scak bitmle temas halinde bzlme oran %1,5-2yi bulur. Younlua gre basnca dayanm izelge 2.20de verilmitir [54]. Basnca dayanm zamanla artar.
izelge 2.20 eitli Younluklarda Fenol Kpnn Basnca Dayanm Younluk (kg/m3) Basnca Dayanm (kp/cm2)

40 60 80 100

1.8 4.6 6.0 7.5

3. Suya Kar Duyarllk: Kolay su alabilir. Kapilerdir. Fiyat ynnden EPSden daha yksektir. Suya batrldnda 14 gn iinde hacminin %9u kadar su alr. Havadan ald su ise hacminin max. %7si kadardr [54]. 4. Buhar Geirimsizlii: Ak gzeneklerin okluu nedeniyle buhar geirimsizlik faktr olduka dktr [54]. Younlua gre buhar geirimsizlik faktrleri izelge 2.21de verilmitir.
izelge 2.21 eitli Younluklarda Fenol Kpnn Buhar Geirimsizlik Faktrleri Younluk (kg/m3)

- Faktr
6.8 8.6 10.0

45 65 85

5. Kimyasal zellikleri Kflenmez, haarat barndrmaz. Birok kimyasal maddeye dayanmakla beraber Potasyum ve Sdkostike kar, keza youn asitlere kar dayanmaszdr. Metalleri korozyona uratabilir. ekil 2.32de fenol kp s yaltm levhalar, ekil 2.33te prefabrik fenol kp malzemeleri gsterilmitir.

ekil 2.32 Fenol Kp Is Yaltm Levhalar [55]

ekil 2.33 Prefabrik Fenol Kp Malzemeler

118

Is Yaltmna Giri

DK YOUNLUKLU FENOL KPK (PHENOLC FOAM-LD) [51] 1. Younluk: 35-60 kg/m3 2. Is letkenlii (): eitli younluklarda dk younluklu fenol kpk iin eitli ortalama scaklklara ait deerleri izelge 2.22de verilmitir.
izelge 2.22 Dk Younluklu Fenol Kpk in eitli Ortalama Scaklklara Ait Is letkenlii Deerleri Younlua Gre Is letkenlii Deerleri (W/mK) Ortalama Scaklk oC 35 kg/m3, 40 kg/m3 ve 60 kg/m3

-100 -50 -25 10 50 100

o

0.014 0.016 0.017 0.020 0.018 0.022 0.018 0.022 0.021 0.025 0.027 0.031

3. Kullanm Scaklk Aral: -180 ile 120 C 4. Yangn Karakteristikleri: a) BS476 4.Blme gre Yanabilirlik: Yanabilir b) BS476 7.Blme gre Alevin Yzeyde Yaylmas: Yaltm Malzemesi: Class 1 Kompozit Kaplamal: Class 1 Alminyum Kaplama: Class 1 c) Bina Ynetmelikleri: Yaltm Malzemesi: Class 0 Kompozit Kaplamal: Class 0 Alminyum Kaplama: Class 0 5. Su Buhar Geii: Yaltm Malzemesi: 10 gm/Nh Kompozit Kaplamal/ Alminyum Kaplama: 0.001 g/(s.MN) 6. Mekanik zellikler: a) b) c) 7. Basma Mukavemeti: Bkme Mukavemeti: Gerilme Mukavemeti: Kalnlk Aral: Piyasada Bulunan: 35 kg/m3 paralel dik 172 84 210 140 210 150 15 ile 100 mm 40 kg/m3 paralel dik 200 150 180 210 180 150 60 kg/m3 paralel dik 400 270 600 480 500 325

119

s yaltm

YKSEK YOUNLUKLU FENOL KPK (PHENOUC FOAM-HD) [51] 1. Younluk: 80-120 kg/m3 2. Is letkenlii (): eitli younluklarda yksek younluklu fenol kpk iin eitli ortalama scaklklara ait deerleri izelge 2.23de verilmitir.
izelge 2.23 Yksek Younluklu Fenol Kpk in eitli Ortalama Scaklklara Ait Is letkenlii Deerleri Younlua Gre Is letkenlii Deerleri (W/mK) Ortalama Scaklk 80 kg/m3 120 kg/m3

-20 -20 -20 -20

0.020 0.022 0.024 0.027

o

0.025 0.027 0.029 0.032

3. Kullanm Scaklk Aral: -180 ile 120 C 4. Yangn Karakteristikleri: a) BS476 4.Blme gre Yanabilirlik: Yanabilir b) BS476 7.Blme gre Alevin Yzeyde Yaylmas: Yaltm Malzemesi: Class 1 Kompozit Kaplamal: Class 1 Alminyum Kaplama: Class 1 c) Bina Ynetmelikleri: Yaltm Malzemesi: Class 0 Kompozit Kaplamal: Class 0 Alminyum Kaplama: Class 0 5. Su Buhar Geii: Yaltm Malzemesi: 10 gm/Nh Kompozit Kaplamal/ Alminyum Kaplama: 0.001 g/(s.MN) 6. Mekanik zellikler: a) Basma Mukavemeti: b) Bkme Mukavemeti: c) Gerilme Mukavemeti: 7. Kalnlk Aral: Piyasada Bulunan: 80 kg/m3 paralel dik 650 500 700 700 600 450 120 kg/m3 paralel dik 1150 850 1300 1300 900 700

15 ile 100 mm

120

Is Yaltmna Giri

2.7.2.11 Melamin Kp (Melamine Foam) Melamin kp yksek ses yutuculuu olan, mkemmel s yaltm zelliine sahip bir malzemedir. Hafif ve kolay uygulanabilmesi, dekoratifliiyle gnmzde bu alanda kullanlan bir malzemedir. Melamin kpnn balca teknik zellikleri aadaki gibidir [56]. Younluu : 11 kg/m3 Is iletkenlik katsays : 0,034 W/mK Ses yutma katsays : 0,30-1,20 arasndadr. Kullanm scakl : 60 - +150 Yangn snf : Class 0 (BS 476, Part 6-7) Lif ve elyaf erozyonu yoktur. Dekoratif temiz ve estetiktir. eitli tip ve boyutlarda piyasaya sunulmaktadr. ekil 2.34te melamin kp levhalar gsterilmitir.

ekil 2.34 Melamin Kp Levhalar

121

s yaltm

MELAMN KPK (MELAMNE FOAM-FLEXIBLE) [51] 1. Younluk: 11 kg/m3 2. Is letkenlii (): 11 kg/m3 younluktaki melamin kpk iin eitli ortalama scaklklara ait deerleri izelge 2.24te verilmitir.
izelge 2.24 Melamin Kpk in eitli Ortalama Scaklklara Ait Is letkenlii Deerleri Younlua Gre Is letkenlii Deerleri (W/mK) Ortalama Scaklk oC 11 kg/m3

10 20 40 50 80
o

0.034 0.035 0.039 0.040 0.046

3. Kullanm Scaklk Aral: 10 ile 150 C 4. Yangn Karakteristikleri: a) BS476 4.Blme gre Yanabilirlik: Yanabilir b) BS476 7.Blme gre Alevin Yzeyde Yaylmas: Yaltm Malzemesi: Class 1 Kompozit Kaplamal: Class 1 Alminyum Kaplama: Class 1 c) Bina Ynetmelikleri: Yaltm Malzemesi: Class 0 Kompozit Kaplamal: Class 0 Alminyum Kaplama: Class 0 5. Su Buhar Geii : Yaltm Malzemesi: 350 gm/Nh Kompozit Kaplamal/ Alminyum Kaplama: 0.001 g/(s.MN) 6. Mekanik zellikler: a) Basma Mukavemeti: 5 ile 20 kN/m2de %10 Deformasyon b) Bkme Mukavemeti: N/A c) Gerilme Mukavemeti: 120 kN/m2 7. Kalnlk Aral: Piyasada Bulunan: 10 ile 50 mm

122

Is Yaltmna Giri

2.7.2.12 Poliizosiyonrat Kpk (Polyisocyanurate Foam - PIR) DK YOUNLUKLU POLZOSYONRAT KPK (POLYISOCYANURATE FOAM - LD) [51] 1. Younluk: 32-50 kg/m3 2. Is letkenlii (): eitli younluklarda dk younluklu poliizosiyonrat kpk iin eitli ortalama scaklklara ait deerleri izelge 2.25te verilmitir.
izelge 2.25 Dk Younluklu Poliizosiyonrat Kpk in eitli Ortalama Scaklklara Ait Is letkenlii Deerleri Younlua Gre Is letkenlii Deerleri (W/mK) Ortalama Scaklk oC 32 kg/m3 40 kg/m3 50 kg/m3

-150 -50 0 10 50 100

0.016 0.022 0.021 0.023 0.026 0.032

o

0.016 0.022 0.021 0.023 0.026 0.032

0.016 0.022 0.021 0.023 0.026 0.032

3. Kullanm Scaklk Aral: -180 ile 140 C 4. Yangn Karakteristikleri: a) BS476 4.Blme gre Yanabilirlik: Yanabilir b) BS476 7.Blme gre Alevin Yzeyde Yaylmas: Yaltm Malzemesi: Class 1 Kompozit Kaplamal: Class 1 Alminyum Kaplama: Class 1 c) Bina Ynetmelikleri: Yaltm Malzemesi: N/A Kompozit Kaplamal: Class 0 Alminyum Kaplama: Class 0 5. Su Buhar Geii: Yaltm Malzemesi: 30 gm/Nh Kompozit Kaplamal/ Alminyum Kaplama: 0.001 g/(s.MN) 6. Mekanik zellikler: a) Basma Mukavemeti: b) Bkme Mukavemeti: c) Gerilme Mukavemeti: 7. Kalnlk Aral Piyasada Bulunan 32 kg/m3 paralel dik 172 100 250 225 200 170 40 kg/m3 paralel dik 280 230 400 380 400 350 60 kg/m3 paralel dik 325 250 500 400 450 350

15 ile 150 mm

123

s yaltm

YKSEK YOUNLUKLU POLZOSYONRAT KPK (POLYISOCYANURATE FOAM HD) [51] 1. Younluk: 80-120kg/m3 2. Is letkenlii (): eitli younluklarda yksek younluklu poliizosiyonrat kpk iin eitli ortalama scaklklara ait deerleri izelge 2.26da verilmitir.
izelge 2.26 Yksek Younluklu Poliizosiyonrat Kpk in eitli Ortalama Scaklklara Ait Is letkenlii Deerleri Younlua Gre Is letkenlii Deerleri (W/mK) Ortalama Scaklk oC 80 kg/m3 100 kg/m3 120 kg/m3

-20 0 20 50

0.024 0.026 0.028 0.031

0.026 0.028 0.030 0.033

0.026 0.028 0.030 0.033

3. Kullanm Scaklk Aral: -180 ile 140oC 4. Yangn Karakteristikleri: a) BS476 4.Blme gre Yanabilirlik: Yanabilir b) BS476 7.Blme gre Alevin Yzeyde Yaylmas: Yaltm Malzemesi: Class 1 Kompozit Kaplamal: Class 1 Alminyum Kaplama: Class 1 c) Bina Ynetmelikleri: Yaltm Malzemesi: N/A Kompozit Kaplamal: Class 0 Alminyum Kaplama: Class 0 5. Su Buhar Geii: Yaltm Malzemesi: 20 gm/Nh Kompozit Kaplamal/ Alminyum Kaplama: 0.001 g/(s.MN) 6. Mekanik zellikler: a) Basma Mukavemeti: b) Bkme Mukavemeti: c) Gerilme Mukavemeti: 7. Kalnlk Aral: Piyasada Bulunan: 80 kg/m3 paralel dik 750 600 1150 1250 850 700 15 ile 150 mm 100 kg/m3 paralel dik 1100 950 1700 1800 1250 1050 120 kg/m3 paralel dik 1650 1550 2100 2300 1550 1350

124

Is Yaltmna Giri

2.7.2.13 PVC Kpk (PVC Foam) 1. Genel Karakteristik: PVC kpk, polivinilklorid esasl termoplastik bir malzemedir ve sert, yar-sert veya yumuak olarak retilebilir. Gzenek yaps retim metoduna gre deiir. Yksek basn sistemi ile retimde kapal gzenekli, alak basn sisteminde ise kark gzenekli veya ak gzenekli, basnsz retimde ise ak gzenekli malzeme elde edilir. 2. Is letkenlii : Is iletkenlii 40 kg/m3 iin 130 kg/m3 iin

= 0.038 W/mK = 0.051 W/mKdir.

3. Younluu: Younluk 30-300 kg/m3 arasnda ayarlanabilir. Yap sektrnde 30-40 kg/m3 olan kullanlr. Sert levhalar krlgan olup, yumuak olanlar elastiktir. PVC kpn dayankll ince kaplamalarla nemli lde arttrlabilir. 4. Mekanik zellikleri: PVC kpn mekanik zellikleri izelge 2.27de verilmitir [57].
izelge 2.27 PVC Kpn Mekanik zellikleri Kaplamal Kaplamasz 0.4 mm kaplamal 0.8 mm kaplamal

Younluk (kg/m3) ekme Dayanm (kp/cm ) Bklme Dayanm (kp/cm ) Uzamas (%)
2 2

100 26 18 15

200 48 47 24

100 64 74 2.5

200 80 110 1.2

5. Suya Duyarll: deeri 40-80 arasnda olup, kapal gzenekliler su almaz. Kark veya ak gzenekliler su alr. 6. Dier zellikleri: Korozyon ve rmeye kar dayankldr. Haarat barndrmaz. Baz kimyasal maddelere kar dayanmszdr. 50-60oCde yumuamaya balar. Bu nedenle malzemeye form verilecekse 80-90oCdeki scak su yardmyla verilmelidir. Zor yanc olup, sert levhalar kolay kesilir, delinir, raspa edilebilir.

125

s yaltm

PVC KPK (PVC FOAM) [51] 1. Younluk: 40-300 kg/m3 2. Is letkenlii (): eitli younluklarda PVC kpk iin 10oCde deerleri izelge 2.28de verilmitir.
izelge 2.28 PVC Kpk in 10oC Ortalama Scakla Ait Is letkenlii Deerleri Younlua Gre Is letkenlii Deerleri (W/mK) Ortalama Scaklk 40 kg/m3 100 kg/m3 300 kg/m3

10

0.029

0.030

0.048

3. Kullanm Scaklk Aral: -100 ile 95oC 4. Yangn Karakteristikleri: a) BS476 4.Blme gre Yanabilirlik: Yanabilir b) BS476 7.Blme gre Alevin Yzeyde Yaylmas: Yaltm Malzemesi: Kompozit Kaplamal: Class 1 Alminyum Kaplama: Class 1 c) Bina Ynetmelikleri: Yaltm Malzemesi: Kompozit Kaplamal: Class 0 Alminyum Kaplama: Class 0 5. Su Buhar Geii Yaltm Malzemesi 1ile 5 gm/Nh Kompozit Kaplamal/ Alminyum Kaplama 0.001 g/(s.MN) 3 6. Mekanik zellikler 40 kg/m 100 kg/m3 300 kg/m3 a) Basma Mukavemeti 430 2000 8800 b) Bkme Mukavemet ---c) Gerilme Mukavemeti 800 3500 15400 7. Kalnlk Aral Piyasada Bulunan 13 ile 150 mm eitli PVC kpk levhalar ekil 2.35te gsterilmitir

ekil 2.35 eitli PVC Kpk Levhalar [59]

126

Is Yaltmna Giri

2.7.2.14 Cam Kp (Cellular Glass) Cam kp levhalar ok sert, basnca ok dayankl, kolay krlabilen, srtnmeye dayanksz, yzeyi srtnmeyle kolay tozlaabilen, buhar hi geirmeyen yaltm malzemesidir. Kapal gzenekli olan cam kp su almaz, sadece yzeydeki girintilere su dolabilir, higroskopik ve kapilar deildir. Ancak devaml olarak suya maruz kalmas halinde malzemeyi az miktarda korozyona uratr (hidroliz olay). rmez, kflenmez ve haarat barndrmaz. Malzemenin gzenek yaps %93-94 dolayndadr. Levhalar kk boyutlu olabildii gibi byk panolar eklinde de retilebilmektedir. Levhalara eitli yardmc malzemeler kaplanarak (Alminyum folyo, cam, al-karton levha vs.) kullanlabilir. ekil 2.36da cam kpnden elde edilmi baz malzemeler gsterilmitir.

ekil 2.36 Cam Kpnden Elde Edilmi Malzemeler

127

s yaltm

CAM KP [51] 1. Younluk: 120-135 kg/m3 2. Is letkenlii (): eitli younluklarda cam kp iin eitli ortalama scaklklara ait deerleri izelge 2.29da verilmitir.
izelge 2.29 Cam Kpk in eitli Scaklklara Ait Is letkenlii Deerleri Younlua Gre Is letkenlii Deerleri (W/mK) Ortalama Scaklk oC 120 kg/m3 135 kg/m3

-100 0 10 100 3. Kullanm Scaklk Aral: -260 ile 430 C

o

0.034 0.038 0.040 0.081

-0.044 0.046 --

4. Yangn Karakteristikleri: a) BS476 4.Blme gre Yanabilirlik: Yanmaz b) BS476 7.Blme gre Alevin Yzeyde Yaylmas: Yaltm Malzemesi: Class 1 Kompozit Kaplamal: Class 1 Alminyum Kaplama: Class 1 c) Bina Ynetmelikleri: Yaltm Malzemesi: Class 0 Kompozit Kaplamal: Class 0 Alminyum Kaplama: Class 0 5. Su Buhar Geii: Yaltm Malzemesi: 0 gm/Nh Kompozit Kaplamal/ Alminyum Kaplama: N/A 6. Mekanik zellikler: a) Basma Mukavemeti: 700 kN/m2 b) Bkme Mukavemeti: 400 kN/m2 c) Gerilme Mukavemeti: N/A 7. Kalnlk Aral: Piyasada Bulunan: 40 ile 160 mm

128

Is Yaltmna Giri

2.7.2.15 Kalsiyum Silikat (Calcium Silicate) [60] Kalsiyum silikat, mineral esasl bir yaltm malzemesi olup levha, boru, sprey veya form verilmi zel paralar halinde kullanlmaktadr. Ayn zamanda su ilavesiyle sertleen toz halinde de bulunmaktadr. 1100 Cye kadar dayanan trleri mevcut olduundan genellikle yksek scaklk yaltmlarnda kullanlr. Younluklar 190-200 kg/m3 arasndadr. Basn dayanm ok yksektir: 8 -10 kg/cm2. Is iletkenlik katsaylar olduka dktr. Kalsiyum silikat malzemeler yangn yaltm iin de elverili bir malzemedir. Scakla bal olarak rtre (bzlme) durumu yledir: 24 saat sonra: 500 Cde 750 Cde 900 Cde 982 Cde
o o o o o

%0,3 %1,0 %1,7 %2

Kalsiyum silikat prefabrikboru yaltmlar ekil 2.37de, eitli kalsiyum silikat malzemeler ekil 2.38de gsterilmitir.

ekil 2.37 Kalsiyum Silikat Prefabrik Boru Yaltmlar

ekil 2.38 eitli Kalsiyum Silikat Malzemeler

129

s yaltm

KALSYUM SLKAT(CALCIUM SILICATE) [51] 1. Younluk: 240 kg/m3 2. Is letkenlii (): 240 kg/m3 younlukta kalsiyum silikat iin eitli ortalama scaklklara ait deerleri izelge 2.30da verilmitir.
izelge 2.30 Kalsiyum Silikat in eitli Ortalama Scaklklara Ait Is letkenlii Deerleri Younlua Gre Is letkenlii Deerleri (W/mK) Ortalama Scaklk oC 240 kg/m3

100 150 200 250 300 350 3. Kullanm Scaklk Aral: 1000oC

0.054 0.058 0.063 0.068 0.074 0.082

4. Yanma Karakteristikleri: a) BS476 4.Blme gre Yanabilirlik: Yanmaz b) BS476 7.Blme gre Alevin Yzeyde Yaylmas: Yaltm Malzemesi: Class 1 Kompozit Kaplamal: Class 1 Alminyum Kaplama: Class 1 c) Bina Ynetmelikleri: Yaltm Malzemesi: Class 0 Kompozit Kaplamal: Class 0 Alminyum Kaplama: Class 0 5. Su Buhar Geii: Yaltm Malzemesi: N/A Kompozit Kaplamal/ Alminyum Kaplama: N/A 6. Mekanik zellikler: a) Basma Mukavemeti: 600 kN/m2 de %1.5 Deformasyon b) Bkme Mukavemeti: 550 kN/m2 c) Gerilme Mukavemeti: N/A 7. Kalnlk Aral: Piyasada Bulunan: 25 ile 100 mm

130

Is Yaltmna Giri

2.7.2.16 Ahap Rendeli Levha (Wood Wool Slab) [51] 1. Younluk: 400-600 kg/m3 2. Is letkenlii (): eitli younluklarda ahap rendeli levha iin 20oCde deerleri izelge 2.31de verilmitir.
izelge 2.31 Ahap Rendeli Levha in 20oC Ortalama Scakla Ait Is letkenlii Deerleri Younlua Gre Is letkenlii Deerleri (W/mK) Ortalama Scaklk oC 400 kg/m3 450 kg/m3 500 kg/m3 550 kg/m3 600 kg/m3

20

0.08

0.09
o

0.10

0.105

0.11

3. Kullanm Scaklk Aral: Ortam Scakl ile 110 C 4. Yangn Karakteristikleri: a) BS476 4.Blme gre Yanabilirlik: Yanabilir b) BS476 7.Blme gre Alevin Yzeyde Yaylmas: Yaltm Malzemesi: Class 1 Kompozit Kaplamal: Class 1 Alminyum Kaplama: Class 1 c) Bina Ynetmelikleri: Yaltm Malzemesi: Class 0 Kompozit Kaplamal: Class 0 Alminyum Kaplama: Class 0 5. Su Buhar Geii: Yaltm Malzemesi: 180 gm/Nh Kompozit Kaplamal/ Alminyum Kaplama: 0.001 g/(s.MN) 6. Mekanik zellikler: a) Basma Mukavemeti: 200 kN/m2 de %10 Deformasyon b) Bkme Mukavemeti: 400 kN/m2 c) Gerilme Mukavemeti: 20 kN/m2 7. Kalnlk Aral: Piyasada Bulunan: 25 ile 125 mm Tek bana veya eitli malzemeler ile lamine halde ahap rendeli levhalar ekil 2.39da gsterilmitir.

ekil 2.39 Tek Bana veya eitli Malzemeler ile Lamine Halde Ahap Rendeli Levhalar

131

s yaltm

2.7.2.17 Genletirilmi Perlit (Expanded Perlite) 1. Genel Karakteristik: Perlit inci ta anlamna gelmektedir. Perlitin hammaddesi cams bir volkanik kaya olup, deiik gri tonlarnda bulunmaktadr. Doada bulunduu haliyle kaya eklinde alnan hammadde, krldktan sonra deiik tane boyutlarna ayrlarak snflandrlr. Snflandrlm perlit 850-1.150 Cde alev altnda bnyesindeki suyu kaybederek patlama sonucu tane hacminin 35 katna kadar bytlr. Bu hale getirilmi malzeme genletirilmi perlit adn alr. Perlit taneleri 0-5 mm ap byklndedir. Ak ve kapal binlerce kk hava kabarc bulunan perlit gzenekli ve hafiftir. Bnyesinde bulunan gzenekler genletirilmi perlite yaltm kabiliyeti kazandrr. Genletirilmi perlit beyaz renkli olup, ergime noktas 1.300 Cdir. Younluu 32-200 kg/m3 arasndadr. Perlit betonunun younluu yaklak 230 kg/m3 dolayndadr. Perlit svasnn younluu ise 360-560 kg/m3 arasndadr. 2. Is letkenlii () [61]: Is iletim katsays younlua bal olarak 0,040-0,052 W/mK arasnda deimektedir. Dkme halindeki perlitin deerleri yukardaki gibi olmasna ramen, imento ile kartrlarak Perlit Svas, Perlit Betonu haline getirilmesi durumunda bu deerler bozulur ve katlan imento oranna gre yaklak = 0,13 W/mK deerine ykselir. 3. Dier zellikler [61]: Dkme perlitin deeri 1,8 ve perlit svasnn deeri ise 4,8dir. Anorganik bir malzeme olup, yksek scaklklarda bozulmaz. Yanmaz zellikte olup, yangnn sramasn ve dalmasn nler. Deiik uygulama alanlarnda kullanlabilmektedir. - Genletirilmi perlit imento, kire, bitum, cam suyu, plastik maddeler, uucu kl veya al gibi balayc maddelerle kartrlp su eklenerek eitli amalarla kullanlr. - Blok ve pano haline getirilip blme duvar olarak kullanlabilir. - Dkme veya ilte halinde at yaltmnda kullanlr. - ri halde (0-5 mm, 90-140 kg/m3) topran havalandrlmas ve rutubetin ayarlanmasnda tarm alannda kullanlr. Dkme perlitin gzenekli ve hafif oluu, yksek frekansl sesleri yutma zellii kazandrr. Kararl kimyasal yaps nedeniyle kimyasal reaksiyonlara girmez, ntr bir malzeme olup, suda erimez, rmez ve bozumaz. Bakteri ve mikrop barndrmayp, bunlarn remesini salayc ortam oluturmaz. inde katk maddeleri bulunmayan dkme perlitin kapilar zellii vardr.
o o

132

Is Yaltmna Giri

GENLETRLM PERLT (EXPANDED PERUTE) [51] 1. 2. 3. 4. Younluk: 50 ile 150 kg/m3 o Is letkenlii (): Genletirilmi perlitin s iletkenlii, 20 Cde 0.057 W/mK olarak verilmektedir. o Kullanm Scaklk Aral: -250 ile 1000 C Yangn Karakteristikleri: a) BS476 4.Blme gre Yanabilirlik: Yanmaz b) BS476 7.Blme gre Alevin Yzeyde Yaylmas: Yaltm Malzemesi: Class 1 Kompozit Kaplamal: N/A Alminyum Kaplama: N/A a) Bina Ynetmelikleri: Yaltm Malzemesi: Class 0 Kompozit Kaplamal: N/A Alminyum Kaplama: N/A 5. Su Buhar Geii: Yaltm Malzemesi: N/A Kompozit Kaplamal / Alminyum Kaplama: N/A 6. Mekanik zellikler: a) Basma Mukavemeti: N/A b) Bkme Mukavemeti: N/A c) Gerilme Mukavemeti: N/A 7. Kalnlk Aral: Piyasada Bulunan: 25 ile 300 mm Genletirilmi perlitli blok ve pano ekil 2.40ta, perlitli betonun s yaltm amacyla kullanlmas ekil 2.41de gsterilmitir.

ekil 2.40 Genletirilmi Perlitten Hazr Sva Harc

ekil 2.41 Perlitli Betonun Is Yaltm Amacyla Kullanlmas

133

s yaltm

2.7.2.18 Doal Mantar (Cork) [62] Kuzey Afrika kylar ile Sicilya, Korsika, Sardunya adalarnda yetien bir tr aacn kabuklarndan elde edilir. Eskiden yaltm amacyla kullanlrken bugn daha ziyade dekorasyon amac ile ve ie mantar olarak kullanlmaktadr. Ham mantarn younluu 120-190 kg/m3 arasndadr. Is iletkenlii 0,040 W/mK olup, homojen gzenekli bir yapya sahiptir. Kimyevi maddelere dayankldr. Halojenlere, amonyaa, eter yalarna dayankszdr. Yanc olup, is kararak yanar. Tanelenmi hali dkme mantar oluturur. Dkme mantar higroskopiktir. Haarat barndrmaya msaittir, kflenebilir. En ok 80 Cye kadar kullanlabilir. Dkme mantar scaklk ve basn altnda balayc ilave edilerek (genellikle bitum) levha mantar elde edilir. Bu tr mantar levhalar elastik, kokusuz olup haarat barndrmaz. Ayrca zor yanc hale gelir. Bitumlu mantar levhalar hemen hemen hi su almaz. Buhar geirimsizlik faktr dktr. Dkme mantar 400 Cde slatlarak genletirilir. Bylece younluu %50-75 arasnda azaltlr. Bu tr mantar levhalara Expansit Mantar denir. ok elastik olup, en az 2 kp/cm2 basnca dayanr, haarat barndrmaz. Vaktiyle Avrupada souk depo inaatlarnda ok kullanlmtr. Bugn, mantar aac plantajlarnn azalmas ve modern sentetik yaltm malzemelerinin ortaya kmas nedeni ile artk yaltm amacyla nadiren kullanlmaktadr. Daha ziyade ok ince levhalar halinde dekoratif amalarla kullanlmaktadr. ekil 2.42de mantar malzeme rnei gsterilmitir
o o

ekil 2.42 Mantar Malzeme rnei

134

Is Yaltmna Giri

DOAL MANTAR (CORK) [51] 1. Younluk: 112 kg/m3

o o

2. Is letkenlii (): Doal mantarn s iletkenlii, 10 Cde 0.038 W/mK olarak verilmektedir. 3. Kullanm Scaklk Aral: -180 ile 100 C 4. Yangn Karakteristikleri: a) BS476 4.Blme gre Yanabilirlik: Yanabilir b) BS476 7.Blme gre Alevin Yzeyde Yaylmas: Yaltm Malzemesi: Class 3 Kompozit Kaplamal: Class 1 Alminyum Kaplama: Class 1 c) Bina Ynetmelikleri: Yaltm Malzemesi: Kompozit Kaplamal: Class 0 Alminyum Kaplama: Class 0 5. Su Buhar Geii: Yaltm Malzemesi: 20 ile 40 gm/Nh Kompozit Kaplamal/ Alminyum Kaplama: 0.001 g/(s.MN) 6. Mekanik zellikler: a) Basma Mukavemeti: kN/m2de %10 Deformasyon b) Bkme Mukavemeti: c) Gerilme Mukavemeti: 7. Kalnlk Aral: Piyasada Bulunan: 13 ile 305 mm

135

s yaltm

2.7.2.19 Vermikulit (Exfoliated Vermiculate) Vermikulit doal bir alminyum - magnezyum silikat olup, mika madeninden elde edilir. Mika artklar stlarak genletirilir. Genlemeden nce younluu 1.400-1.500 kg/m3 iken sonradan 60-17- kg/m3e der. Tane aplar 0-15 mm arasnda deiir. Vermikulit, camsuyu ve silikofluorid ilavesiyle ve basnla levha haline getirilir. Levhalar max. 5-6 kp/cm2 basnca dayanr [57]. Dkme vermikulit 1.200-1.400 Cye kadar dayanr. imento katlarak yaplan levhalar s yaltml hafif betonlar kategorisine girer ve 800 Cye kadar dayanr. Is iletkenlii younlua gre deiir. 300 kg/m3 younluktaki hafif betonun deeri 0,08 W/mK iken, 600 kg/m3 younluktakinin deeri 0,15e ular [57]. Vermikulit nem alr. Asit ve alkalilere dayankl olup, yanmaz. ekil 2.43te vermikulit levhalar gsterilmitir.
o o

ekil 2.43 Vermikulit Levhalar

136

Is Yaltmna Giri

VERMKULT (EXFOLATED VERMCULATE) [51] 1. Younluk: 50 ile 150 kg/m3 2. Is letkenlii (): eitli younluklarda vermikulit iin eitli ortalama scaklklara ait deerleri izelge 2.32de verilmitir.
izelge 2.32 Vermikulit in, eitli Ortalama Scaklara Ait Is letkenlii Deerleri Younlua Gre Is letkenlii Deerleri (W/mK) Ortalama Scaklk oC 96 kg/m3 101 kg/m3 104 kg/m3 109 kg/m3

10 30 60 150

---0.083
o

--0.075 --

-0.067 ---

0.066 ----

3. Kullanm Scaklk Aral: 0 ile 1300 C 4. Yangn Karakteristikleri: a) BS476 4.Blme gre Yanabilirlik: Yanmaz b) BS476 7.Blme gre Alevin Yzeyde Yaylmas: Yaltm Malzemesi: Class 1 Kompozit Kaplamal: N/A Alminyum Kaplama: N/A c) Bina Ynetmelikleri: Yaltm Malzemesi: Class 0 Kompozit Kaplamal: N/A Alminyum Kaplama: N/A 5. Su Buhar Geii: Yaltm Malzemesi: 350 gm/Nh Kompozit Kaplamal/ Alminyum Kaplama: N/A 6. Mekanik zellikler: a) Basma Mukavemeti: N/A b) Bkme Mukavemeti: N/A c) Gerilme Mukavemeti: N/A 7. Kalnlk Aral: Piyasada bulunan ekline ve uygulamasna bal olarak.

137

Yaltmn Gnlk Hayatmza Etkileri 2006 ZODER Karikatr Yarmas - Halit NR

BLM - 3 BNALARDA ISI YALITIMI

LLL LLL
3.1 BNALARDA ISI YALITIMININ NEM 3.2 ISI YALITIMININ BOYUTU 3.3 BNALARDA ISI YALITIMI YAPILABLECEK YERLER 3.4 DUVARLARDA ISI KAYBI HESABI 3.5 YALITIMLI VE YALITIMSIZ BR DUVARDA ISI KAYBI 3.6 BNALARDA ISISAL YAPI FZ PROBLEMLER VE ZM NERLER

Binalarda Is Yaltm

BLM - 3
BNALARDA ISI YALITIMI

3.1 BNALARDA ISI YALITIMININ NEM

Tketilen toplam enerjinin yaklak %34'nn konutlarda tketildii, Is yaltm ile ilgili ynetmelik ve kurallara neredeyse yar yarya uyulmad, Kii bana yaltm malzemesi tketimi sralamasnda Trkiye'nin en altlarda olduu dikkate alnrsa, bina yaltm konusunda, yaplacak ok ey olduu ortaya kmaktadr. Binalarda s yaltm nlemleriyle, binann durumuna bal olarak %20-%70 s tasarrufu salanabilmektedir. Is tasarrufu, yakt ve para tasarrufu demektir. Binalarda yaltm yapmakla, tesisat ilk yatrm giderlerinde de azaltma yaplmaktadr. Kazan kapasiteleri dmekte, odalara yerletirilecek radyatr miktarlar azalmakta boru aplar dmektedir. Yaltma yaplan yatrm bu nedenlerle ksa zamanda kendini geri demekte, daha sonra, yllar ve yllar boyu tasarruf yaplmaktadr. Ayn binann yaltml ve yaltmsz haldeki s kayplarna ilikin Beyaztl [64] tarafndan sunulan bir grafik ekil 3.1'de verilmitir.
ISI KAYBI (kWh/yl) Hava Deiimi (% 16.5)

3000

6000

9000

12000

15000

Pencere, D kap (% 16.5)

at (% 13.3)

D duvar (% 16.5)

Deme (% 15.9)

YALITIMSIZ

YALITIMLI

ekil 3.1 Ayn Binann Yaltml ve Yaltmsz Haldeki Is Kayplar [64]

Yakta denen parann byk bir ksmnn da, ithalat yoluyla yurt dna gittii dnlrse, yaltm yoluyla yakt tasarrufu, dviz tasarrufu anlamna da gelmektedir. Binalarda yaltm yaparken snn en ok kat yerlere zel nem vererek, her noktada yaltm nlemleri alnmaldr. Isnn en ok kat yerler olan at, pencere ve d duvarlarn ncelikli olarak yaltlmas nerilmektedir.

141

s yaltm

Is yaltmnda, bilgilendirme ve eitim n planda olmal ve kullanclarn zendirilerek, yaltm malzemesi kullanmas salanmaldr. Ancak; bunun yannda, ynetmeliklerle de zorlayc nlemlerin alnmas zorunludur. Binalarda s yaltmnn parasal boyutunun yan sra, iki nemli boyutu daha bulunmaktadr. Daha az yakt kullanm nedeniyle; daha az baca gaz ve daha az evre kirlilii olumaktadr. Yaltmla ilgili dier bir boyut ise, sl konfor boyutudur. Bu konular s yaltmnn boyutu balnda incelenmitir.

3.2 ISI YALITIMININ BOYUTU

Binalarda enerji ekonomisinin balca yolu s yaltmndan gemektedir. Is yaltmnn salad yarar boyut ile ortaya kmaktadr: Parasal tasarruf: Is yaltm, kullanlan enerjiden tasarruf salamas nedeniyle bir parasal tasarruf salamaktadr. evre kirliliinde azalma: Is yaltmyla ortaya kan dier bir sonu, daha az yakt ve daha az baca gaz nedeniyle evre kirliliini azaltc ynndeki etkisidir. Isl konfor: Is yaltmnn nemli sonularndan birisi de sl konfordur. 3.2.1 Enerji Tasarruf Politikas ile lgili Genel neriler Termodinamiin ikinci yasasna gre s, yksek scaklkl ortamdan dk scaklkl ortama doru gitmektedir. Yani snan i ortamdan d ortama doru bir s ak sz konusudur. eride yeterli konfor ortamnn salanabilmesi iin kaybolan snn, bir stma sistemi ile karlanmas gerekmektedir. Kaan sy en aza indirebilmek iin eitli yollarla yaltm yaplmas gerekmektedir.

ekil 3.2 Bir Binann Yaltml ve Yaltmsz Is Kayplar [65]

142

Binalarda Is Yaltm

Elektrik leri Ett daresi tarafndan sunulan bir baka almada ise, 158 kW'lk (135 880 kcal/h'lik) s kayb olan bir binada nce at yaltm ve sandvi duvar uygulamas ile s kayb 118 kW'a (101 480 kcal/h'e), hava cereyannn nlenmesi ve ift cam uygulamas ile 67 kW'a (57 620 kcal/h'e) drlmtr. Bu durum ekil 3.2'de verilmitir [65]. 3.2.2 Is Yaltmnn Hava Kirliliine Etkisi Kmr, petrol, doalgaz gibi fosil yaktlarn yanmas sonucu, karbondioksit (CO2) ve kkrtdioksit (SO2) gibi byk miktarlarda atk gaz hava kirliliine neden olmaktadr. Bu atk gaz (zellikle karbondioksit) dnyann geri yanstt gne nlarn da tutarak (sera etkisi) dnya scaklnn artmasna yol amaktadr. Bunun uzantsnda gelecek yllarda iklim deiiklikleri beklenmektedir. Kkrt esasl baca gaz atklar havadaki su ile birleerek slfrik asit oluturarak asit yamurlarna neden olmaktadr. Asit yamurlar da bitki rts ve yaplar tahrip etmektedir. Dnya geleceini tehdit eden zararl emisyonlar azaltmak amac ile bu konuda eitli kararlar alnmaktadr. lkemizde de bu emisyonlar azaltc nemli bir nlem s yaltm ynetmeliinin uygulanmasdr. Gerekli yaltm tedbirlerinin alnmas binann s ihtiyacn azaltarak, darya atlan baca gaz miktarn azaltacak; dolaysyla hava kirliliide azalacaktr. Yaplan bir almada ayn binann yaltml ve yaltmsz haldeki emisyon miktarlar ekil 3.3'de grlmektedir.
(Kg/yl) Yaltmsz: 7644
45 40 35 30 25 20 15 10 5 0

Yaltml: 1199

CO2 (% 99.4)

SO2 (% 0.32)

NOx (%0.19)

CO CxHy Partikl (%0.01) (%0.01) (%0.05)

ekil 3.3 Ayn Binann Yaltml ve Yaltmsz Haldeki Emisyon Miktarlar [64]

Karbondioksit (CO2) sera etkisinin ana sebebi olarak belirlenmitir. Bu; benzin, kmr veya petrol gibi fosil yaktlar yandnda meydana gelen renksiz ve yanmayan bir gazdr. Sera etkisinin %50den fazlasnn sorumlusu olup, kresel snmann ana sebebidir. 3.2.3. Isl Konfor nsanlarn alma verimlerini, bulunduklar ortamn scakl byk oranda etkilemektedir. alma ortamnn sl artlar, insanlarn bedensel ve zihinsel retim hzn etkilemektedir. Isl konfor ve i hava kalitesi, bireyin bir ortamdaki sl artlar iinde kendisini rahat hissetmesi ve bu artlardan doan salk sorunlar ile karlamayaca bir ortamn zellikleridir. nsan sal, i verimini dorudan etkileyen bir faktrdr. Eer insan bulunduu ortamn scakl nedeniyle hasta oluyorsa ya ie gidemeyecek, ii tamamen aksayacak ya da ite bulunduu ortamda daha verimsiz alacaktr.

143

s yaltm

Isl konforu aadaki faktrler etkilemektedir: Ortam scakl, Duvar i yzey scakl, Hava hz, Havadaki nem miktar. Ortam scakl ile duvar i yzey scakl arasndaki fark konfor hissini yakndan ilgilendirmektedir. Duvar i yzey scakl ile ortam scakl arasndaki fark ne kadar fazla ise konforsuzluk o kadar fazla olur. Duvar i yzey scaklnn ortam scaklndan uzaklamasnn en nemli etkeni de duvarn yaltmsz oluudur. Konforlu bir mekanda duvar i yzey scakl, ortam scaklndan en ok 3 C az olmaldr. rnein mekan scakl 22 C ise duvar i yzey scakl en az 19 C olmaldr. Aradaki farkn 3 Cyi amas halinde konforsuzluk (salkszlk) da artar. Hava hz, pencere ve kaplarn yeterince hava szdrmaz olmamasndan ve duvarn yaltmszlndan kaynaklanr. Souk bir k gn pencereye veya yaltmsz d duvara yaklaan bir kii orada bir esinti olduunu kolayca farkeder.Konforsuzlua neden olacak hava hzlar pencere ve kaplarn yeterince szdrmaz olmamasnn yan sra, i yzey ve ortam scakl arasndaki farkn 3 C'den byk olmasndan da kaynaklanmaktadr. Konfor scakln salayacak s geirgenlik direnci deerleri verilmi duvar kullanldnda konforlu bir snmann yan sra youmaya da engel olunabilmektedir. Ayrca, mekann her noktasnda homojen bir scaklk elde edilir. Konfor ortamn salamada; odann scaklk, nem ve hava hz iin aadaki deerler verilmektedir [66,67]: Scaklk: 18-22 C Nem: %35 - %70 Hava hz: 0.25 m/sn Ortamn scakl, alma verimini de yakndan ilgilendirmektedir. alma veriminin scaklkla deiimine ilikin diyagram ekil 3.4'de verilmitir. Benzer almalar aktif i, yava i, k giysisi, hafif giysi gibi faktrler gz nne alnarak da yaplmtr. Ortam scakl ve konforun i yerlerindeki i kazalarn bile etkiledii kaydedilmektedir [68].
o o o o o o

ekil 3.4 Scakln alma Verimine Etkisi [68]

yzey scakl konfor ortamnn belirlenmesinde nemli bir faktr olmaktadr. yzey scaklklarnn konfor scaklklarnda tutulmas yakt tketimini de azaltacaktr. yzey scaklklarnn dk olmas hava akmlarn arttracandan, i ortam scakl normal dzeyde olsa bile konforsuzluk ortaya kartacaktr. yzey scaklnn dk olmas, duvarn s yaltmszlndan kaynaklanr. yzey scaklnn ortam scaklna 2-3 C gibi yakn scaklk farklarnda olmasnn konfor hissi yaratt belirtilmektedir. eitli konfor durumlar iin i ortam scakl ile i yzey scakl arasndaki iliki izelge 3.1'de grlmektedir.
o

144

Binalarda Is Yaltm

izelge 3.1 eitli Ortam (ti) Scaklklar le Yzey Scaklklar (tiy) Arasndaki Farklar in Konfor Durumlar [69]

ti-tiy oC
2 3 4 6 8.5 8.5

Konfor Durumu

ok Konforlu Konforlu Az Konforlu Konforsuz Souk ok Souk

Is, tanm gerei yksek scaklkl ortamdan dk scaklkl ortama enerji aktarmdr. Scaklk ise ortamdaki molekllerin ortalama kinetik enerjileri ile orantl bir kavramdr. Dolaysyla i yzey ve ortam arasndaki scaklk fark ne kadar fazla olursa ortamdaki molekllerin hareketleri de o kadar fazla olacaktr. K mevsiminde %30 ile %70'lik bir bal nem normal bir i ortam scakl iin konfor hissi verebilmektedir. ekil 3.5'te i ortam scakl ile ortamn bal nemine bal olarak konfor blgesi grlmektedir.

ekil 3.5 Ortam Scakl ve Ortamn Bal Nemine Bal Olarak Konfor Blgesi [70]

Yaplarn sl konfor ortam dikkate alnarak yaplmas; byk bir enerji tasarrufu, buna bal olarak da daha az evre kirlilii sonularnn yan sra, pek dikkate alnmayan konforsuzluk nedeniyle oluacak i ve zaman kayplarn da ortadan kaldracaktr. rnek: Is yaltmnn binaya olan etkisini daha yakndan grebilmek iin bir d duvar tamamen yaltmsz, orta yaltml ve iyi yaltml olarak durumda incelenmitir. Her duvarn s kayplar hesaplanp, s akm diyagramlar izilip, duvarn i yzeyindeki scaklklar bulunacaktr [48].
Yaltmsz Orta Yaltml yi Yaltml

tiy=+14

+18.9

tiy=+20.5

-10

-10

-10

Yaltm kalnl 3 cm

Yaltm kalnl 8 cm

ekil 3.6 Yaltmsz, Orta ve yi Yaltml 3 Duvarn Kyaslanmas [48]

145

s yaltm

Verilen rnein zmne ilikin ekiller; ekil 3.6, 3.7, 3.8, 3.9 ve ekil 3.10da verilmitir. klim artlar her duvar iin de ayn olsun. rnein; scaklk D scaklk Yakt cinsi Yllk yakma sresi Is iletim katsays
25 22 C 20
o

t1= +22 C t2= -10 C Fuel-oil z = 3780 saat = 0.034 W/mK

o

15

15,25

14,06

10

-5 6,49 -10

-7,62 -10 C
o

2 cm SIVA

19 cm DELKL TULA

3 cm DI SIVA

ekil 3.7 Yaltmsz Duvar Kesiti

25
19,83

20

15

10

0
-2,27 -1,89

-5
-9,23 -10 3 cm DI SIVA

-10

-8,87

1 cm ALIPAN

5 cm EPS

19 cm DELKL TULA

2 cm SIVA

ekil 3.8 5 cm EPS ile eriden Yaltml Duvar Kesiti

146

Binalarda Is Yaltm

C 700

800 700 600 500 400 331 oC 300 200 100 0 59 oC 20 C

o

696

663 C

25 cm ATE TULASI

25 cm YALITIM TULASI

10 cm
YALITIM LTES

ekil 3.9 10 cm Yaltm iltesi ile Dardan Yaltml Duvar Kesiti

Duvarlarn s kayp hesaplar yapldnda izelge 3.2deki deerler bulunur:

izelge 3.2 Duvarlarn Is Kayp Deerleri U Deeri (W/m2K) Q Deeri (W) Yllk Yakt Tketimi (lt/m2) Yakt Tasarruf Oran (%)

1. Duvar in 2. Duvar in 3. Duvar in

1.78 0.70 0.35

57 22 11

30 11.5 5.8

--% 62 % 80

Bu deerler dikkate alnarak her duvarn s akm diyagram izildiinde (ekil 3.10), 1. Duvarda i yzey scakl 2. Duvarda i yzey scakl 3. Duvarda i yzey scakl +14 C +18.9 C +20.5 C olduu grlr.
Yaltmsz I. Duvar
25 22 C
o

o o

Vasat Yaltml II. Duvar

22 C
o

yi Yaltml III. Duvar

22 C 20,5
o

20 18,9 15 14 C 10
o

-5

-10

-10 C

-10 C

-10 C

ekil 3.10 Deiik Duvar Kesitlerindeki Yzey Scaklklar

147

s yaltm

Bir mekann scaklk bakmndan rahat saylabilmesi iin mekan i scakl ile duvar yzeyi scaklk farknn 2-3 C'den fazla olmamas belirtilmektedir. Bu duruma gre; 1. duvarda 22-14=8 C'lik bir fark olumakta ve bu fark 3 C'den ok fazladr. Bunun sonucu olarak 1. duvarn i yzeyi ok souk demektir. Nitekim bu tr yaltmsz duvarlarn yaknnda souk k gnlerinde adeta rzgar esmesi gibi bir akm olur ve duvara yakn oturanlarn terek hastalanmalarna sebep olur. 2. duvarda ise scaklk fark 22-19=3 C olumakta nispeten rahat bir mekan elde edilmi olmaktadr. 3. duvardaki fark ise 22-20.5=1.5 Cye inmektedir ki duvarn i yzey scaklnn neredeyse mekan scaklna yaklatn, dolaysyla scakln mekan iinde homojen bir ekilde dalarak ok daha rahat bir mekan elde edilmi olduunu gsterir. Bu duvarlar yakt tketimi asndan incelersek, 1. Duvarda yllk yakt tketim 30 lt/m2 2. Duvarda yllk yakt tketimi 11.5 lt/m2 3. Duvarda yllk yakt tketimi 5.8 lt/m2 olmaktadr. 3 cm yaltm yapldnda yakttan tasarruf %62 iken, 8 cm yaltm yapldnda ise %80 tasarruf yaplmaktadr. Bu durum s yaltmnn etkisini ak bir ekilde gstermektedir. Is yaltmnn baka bir etkisi de yaltmsz duvarlarn i yzeyinde k aylarnda grlen slanma veya terleme (kondensasyon) olayn nlemesidir. Bu olay lkemizde ok grlr. Hatta bazen duvarn yamurdan sland zannedilir ve dardan suyun ieri szmasn nleyecek su yaltm nlemleri alnr. Oysa genellikle bu olayn yamurla ilgisi yoktur. Duvarn i yzeyinin slanmasnn nedeni udur: Mekann iindeki nisbi nem aslnda yaltmsz duvarn souk olan i yzeyine temas edince (youma scaklnn altna dnce) gerek su haline dnr. Yani duvar tamamen i etkenlerle ierden slanr. Dardan su gelmesi sz konusu deildir. Buharn su haline dnme derecesine terleme scakl denilir ve mekan iindeki hacim scakl ile nisbi nem oranna bal olarak deikendir.
o o o o

148

Binalarda Is Yaltm

izelge 3.3 Scakla ve Neme Bal Terleme Scaklklar Ortam Scakl (oC) Bal Nemlilie Gre (%) ilenme Scakl (oC)

50 -17,6 -12,9 -8,1 -6,5 -4,8 -3,2 -1,6 +0,1 +1,9 3,8 5,6 7,4 9,3 11,1 13,8 18,5 23,0 27,6 32,2 36,7

55 -16,6 -11,8 -6,6 -5,3 -3,7 -2,1 -0,4 +1,4 3,2 5,1 7,0 8,8 10,7 12,5 15,3 19,9 24,5 29,2 33,8 37,4

60 -15,7 -10,8 -5,6 -4,3 -2,7 -1,0 +0,7 2,6 4,3 6,4 8,2 10,1 12,0 13,9 16,7 21,2 26,0 30,7 35,4 40,1

65 -14,7 -9,9 -4,7 -3,4 -1,8 -0,1 1,8 3,7 5,5 7,5 9,4 11,3 13,2 15,2 17,9 22,8 27,4 32,1 36,8 41,6

70 13,9 -9,1 -3,8 -2,5 -0,9 +0,9 2,9 4,8 6,6 8,6 10,5 12,4 14,3 16,3 19,1 24,2 28,7 33,5 38,2 43,0

75 -13,2 -8,3 -3,1 -1,6 -0,1 1,9 3,9 5,8 7,6 9,6 11,5 13,5 15,4 17,4 20,2 25,3 29,9 34,7 39,5 44,3

80 -12,5 -7,6 -2,3 -0,8 +0,8 2,8 4,8 6,7 8,5 10,6 12,5 14,5 16,5 18,4 21,3 26,4 31,0 35,9 40,7 45,6

85 -11,8 -6,9 -1,6 -0,1 +1,6 3,6 5,6 7,6 9,5 11,5 13,4 15,4 17,4 19,4 22,3 27,5 32,6 37,0 41,8 46,8

90 -11,2 -6,2 -0,9 +0,6 +2,4 4,4 6,4 8,4 10,3 12,5 14,3 16,3 18,3 20,3 23,2 28,5 33,1 38,0 42,9 47,9

95 -11,5 -5,60 -0,3 +1,3 +3,2 5,2 7,2 9,2 11,2 13,2 15,2 17,2 19,2 21,2 24,1 29,2 34,1 39,0 44,0 49,0

100 -10 -5 0 +2 +4 6 8 10 12 14 16 18 20 22 25 30 35 40 45 50

-10 -5 0 +2 +4 +6 +8 +10 +12 +14 +16 +18 +20 +22 +25 +30 +35 +40 +45 +50

izelge 3.3e bakldnda 22 C i scakl, %65 bal nemlilik olan bir mekanda buharn su haline dnme noktas 15.2 Cdir. Eer mekandaki bal nem, rnein %80'e (banyo-mutfak) kmsa bu takdirde terleme derecesi 18.4 C olur. Baka bir deyimle terleme olmamas iin duvar i yzey scaklklarnn daima terleme derecelerinin zerinde tutulmas gerekir. Bu adan bakldnda duvar i yzey scakln daima terleme scaklnn zerinde tutabilecek tek etkenin s yaltm olduu grlmektedir.
o o

149

s yaltm

3.3 BNALARDA ISI YALITIMI YAPILABLECEK YERLER

150

Binalarda Is Yaltm

Binalarda yaplacak s yaltm, bina elemanlarnn (at, duvar, deme, pencere, kap gibi) s direnci yksek bir ekilde seilmesi ile gerekletirilebilir. Tek tek bina elemanlar ele alnarak yaplabilecek yaltm uygulamalar yukarda topluca verilmitir. Binalarda s yaltm ve uygulamalar, bina elemanlar tek tek incelenerek aada aklanmtr. 3.3.1 atlarda Yaltm Uygulamalar Binalarda s kayplarnn nemli bir blm atlardan kaynaklanmaktadr. atnn ekline (teras, zeri at ile rtl tavan gibi) gre uygulanacak yaltm ekli de deimektedir. Is kayb asndan zeri at ile rtl tavan (oturtma atlar) en uygun at tipidir. Oturtma atlarda uygulanan yaltm malzemesinin ezilmemesine, slanmamasna ve gerektiinde buhar kesici ile birlikte uygulanmasna dikkat edilmelidir. zellikle baca evresinde yanmayan yaltm malzemesi kullanlmas nerilmektedir. 3.3.1.1 Teras atlar [52] Kullanlabilir at alanlar oluturan ve cepheden grnmeyen at zmleri sunan teras atlar, s yaltm malzemesinin konumuna gre, geleneksel (konvansiyonel) ve ters teras at olarak iki gruba ayrlrlar. Geleneksel teras atda, su yaltm rts s yaltm malzemesi zerinde yer almaktadr. Su yaltm rts altnda youma riskini nlemek amac ile deme yzeyinde buhar kesici katman uygulanmas zorunludur. Su yaltm rts sl gerilme ve evresel etkilere aktr. Su yaltm katmannda oluabilecek herhangi bir problem, kullanlan s yaltm malzemesinin eidine bal olmakla beraber, s yaltm malzemesinin kullanlmaz hale gelmesine neden olabilir (ekil 3.11).

Su Yaltm Buhar Kesici

Tesviye Betonu (akl) Is Yaltm

Grobeton

ekil 3.11 Geleneksel (Konvansiyonel) Teras at [71]

Ters teras atda ise su yaltm rts deme yzeyine dorudan uygulanr. Buhar kesici katman uygulamasna gerek duyulmaz. Is yaltm levhalar (XPS, EPS gibi kapal gzenekli s yaltm malzemeleri) su yaltm zerine serbest olarak denir. Su yaltm katman s yaltm tarafndan scaklk farklarndan kaynaklanan mekanik gerilmelere ve evresel etkilere kar korunmu olur (ekil 3.12).

Su Yaltm Buhar Kesici

Tesviye Betonu Is Yaltm

Grobeton

ekil 3.12 Ters Teras at Kesiti [71]

151

s yaltm

ekil 3.13 ve 3.14te geleneksel ve ters at uygulamalarnda scaklk deiimi grlmektedir.

ekil 3.13 Geleneksel Sistem at Uygulamasnda Scaklk Deiimleri

ekil 3.14 Ters at Uygulamasnda Scaklk Deiimleri

Ters at uygulamalarnda gezilen ve gezilmeyen at, bahe at uygulamalar ekil 3.15, ekil 3.16 ve ekil 3.17de gsterilmitir.

ekil 3.15 Gezilen Ters Teras at Uygulamas [71]

152

Binalarda Is Yaltm

ekil 3.16 Gezilmeyen Ters Teras at Uygulamas [71]

ekil 3.17 Bahe Teras at [71]

153

s yaltm

Yaltmsz teras atlar, sy ok abuk geirmektedir. Byle atlar altndaki hacimler kn ok souk, yazn ok scak olur. Bu sakncay ortadan kaldrmak iin teras atlarda eitli yaltm malzemeleriyle uygulamalar yaplmaktadr. ekil 3.18, ekil 3.19, ekil 3.20, ekil 3.21, ekil 3.22, ekil 3.23, ekil 3.24 ve ekil 3.25de eitli malzemeler ile teras at yaltm uygulamalarnn resimleri verilmitir.

ekil 3.18 Ekstrde Polistren Kpk ile Ters at Uygulamas

ekil 3.19 Ekstrde Polistren Kpk ile Ters at Uygulamas

ekil 3.20 Ekstrde Polistren Kpk ile Gezilmeyen Ters at Uygulamalar

154

Binalarda Is Yaltm

ekil 3.21 Tayn Levhalar ile Geleneksel Teras at Uygulamas

ekil 3.22 Cam Kp ile Geleneksel Teras at Uygulamas

ekil 3.23 Cam Kp ile Geleneksel Teras at Uygulamas

155

s yaltm

ekil 3.24 Tayn ile Geleneksel Teras at Uygulamas

ekil 3.25 Tayn ile Geleneksel Teras at Uygulamas

3.3.1.2 Eimli atlar [52] Eimli atlar, s yaltm malzemesinin kullanld yere bal olarak souk ve scak atlar olmak zere ikiye ayrlmaktadr (ekil 3.26). Eimli (krma) souk atlarda, at alt hacmi stlmaz ve kullanlmaz. Dolaysyla s yaltm deme hizasnda yaplr. Bu atlarda, su yaltmnda kullanlan bitml rtnn su buhar geiine izin vermemesi sebebiyle, rt altnda youmay engelleyecek ift havalandrma yntemi kullanlr. Ancak bu kez de at arasndaki souk hava hareketinin olumsuz etkilerinden tr, hava ve su geirimsiz, nefes alabilen rtler tercih edilir. Bylece su ve nem problemleri zlerek, sl performansnn da artmas salanr. Souk atlarda, mevcut youma riskine kar mutlaka TS 825 Binalarda Is Yaltm Standard'na uygun olarak youma kontrol yaplmal, olas youma problemlerine kar gerektiinde buhar dengeleyici malzeme kullanlmaldr.

156

Binalarda Is Yaltm

Nefes Alabilen rt
on

Nefes Alabilen rt

r S

kli

f Di

y z

re

kli

Di

zy

on

Is Yaltm Malzemesi

Is Yaltm Malzemesi

Is Yaltml ve Tek Havalandrmal

Is

Su Buhar

ekil 3.26 Souk ve Scak Eimli atlar [71]

Eimli scak atlarda ise, at alt hacmi stlr ve kullanlr. Dolaysyla s yaltm mertek hizasnda yaplr. Bu atlarda da, bitm su yaltm rtsnn su buhar geiine izin vermemesi sebebiyle; souk atlarda olduu gibi, rt alt youmay engelleyecek ift havalandrma yntemi kullanlr. Yine bu uygulamada da, atdaki hava boluklarndan kaynaklanan konveksiyon akm ile s kayb gerekleir. Bunu engellemek iin hava ve su geirimsiz, nefes alabilen rtler tercih edilerek scak atlar tek havalandrma boluklu yaplmakta ve konveksiyon yolu ile gerekleen s kayplar nlenmektedir. ekil 3.27, ekil 3.28, ekil 3.29, ekil 3.30, ekil 3.31, ekil 3.32, ekil 3.33, ekil 3.34, ekil 3.35, ekil 3.36, ekil 3.37 ve ekil 3.38de krma atlarda eitli s yaltm uygulamalar grlmektedir.

ekil 3.27 Mertekler zerine Uygulanm Ekstrde Polistren Kpk (XPS) Levhalar

ekil 3.28 Mertekler zerine Uygulanm XPS Levhalar stne Kiremit talarnn Yerletirilmesi

157

s yaltm

ekil 3.29 EPS Levhalarla Mertek st at Yaltm

ekil 3.30 EPS Levhalarla Mertek Aras Yaltm Uygulamas

ekil 3.31 Tayn Levhalarla Mertek Aras Yaltm Uygulamas [72]

158

Binalarda Is Yaltm

ekil 3.32 Tayn Levhalarn Buhar Dengeleyici ile Birlikte Mertek Aras Uygulanmas

ekil 3.33 Camyn iltelerle at Aras Yaltm Uygulamas

ekil 3.34 Camyn iltelerle at Aras Yaltm Uygulamas

ekil 3.35 Sprey Camyn ile Mertekler Aras Yaltm Uygulamas [73]

159

s yaltm

ekil 3.36 Sprey Camyn ile Mertekler Aras Yaltm Uygulamas

ekil 3.37 Sprey Tayn ile Erisel Bir at Yzeyinin Yaltm [72]

ekil 3.38 Sprey Poliretan ile at Yaltm Uygulamas

160

Binalarda Is Yaltm

3.3.2 D Duvarlarda Yaltm Uygulamalar Duvarlarn yaltm da s kayb hesab sonucunu deitiren nemli faktrlerden birisidir. nk bir yapnn %20-30'u d duvarlardan olumaktadr. Bu amala d duvarlarn s iletim katsays ile s direnci iin standartlar gelitirilmitir. Duvarn yaltm iten veya dtan olabilir. Duvarn iten yaltm halinde masif duvarn sl genlemelere maruz kalaca bilinmelidir. 3.3.2.1 D Duvarlarn Dtan Yaltm Bir binann en ok s kaybeden yerlerinden biri de d duvarlardr. Klasik yap elemanlar ile (normal delikli tula, beton, ahap vs.) ina edilen d duvarlarda s kayb fazla olur. Dolaysyla yakt tketimi de ok olur. Ayrca bu tr duvarlara sahip mekanlar yaz mevsiminde (zellikle gne alan cephelerde) dayanlmaz derecede scak olur. Bu sakncalar gidermek, az yaktla kolay ve iyi stlan, kn scak yazn serin mekanlar elde etmek iin modern s yaltm malzemelerinden faydalanlr. Son yllarda bat lkelerinde ok kullanlan mantolama diye tabir edilen bir sistem bir sreden beri yurdumuzda da uygulanmaktadr. Bu sistemde yaltm malzemesi duvarn d tarafna yaptrma veya dbelle tespit yoluyla tatbik edilmekte ve zerine kalnl ok ince (3-5 mm) sentetik sva getirilmektedir. Sistemin emas ekil 3.39da gsterilmitir:
DI DUVAR KABA SIVA+ YAPITIRMA HARCI

XPS YALITIM LEVHASI

DBEL 1. KAT SIVA SIVA FLES 2. KAT SIVA DI KAPLAMA

ekil 3.39 D Cephe Is Yaltm Uygulamas (Mantolama)

Mantolama olarak da tabir edilen dardan s yaltm uygulamas, bina cephelerini tmden kaplamad iin yap fizii asndan en ideal yntemdir. Avantajlar yledir: Bina d cephesindeki her trl kiri, kolon, hatl, stc nii gibi betonarme yap elemanlar eksiksiz yaltlarak, s kprleri nlenir (ekil 3.40).
ODE Sistem Sva+Boya ODE ISIPAN Is Kprs

Betorname Deme

Betorname Deme

ODE ISIPAN Sva D Yzeyden Uygulama D Sva Al Sva + Boya

Yzeyden Uygulama

ekil 3.40 Dardan Is Yaltm Uygulamas le Yzeyden Is Yaltm Uygulamasnn Karlatrlmas [71]

161

s yaltm

Yapy dtan bir manto gibi sarlarak duvar oluturan ana malzemede scaklk farkndan kaynaklanan sl gerilmeler, atlaklar ve yap hasarlar nlenir. Duvara etki eden yaz-k scaklk fark (t) ortalama 5 C kadardr (ekil 3.41).

35

t=5 C
o

35

t=30oC

25

25

15

15

-5

-5

Ispan

Duvar

Ispan

Duvar

ekil 3.41 D Yzeyden ve Yzeyden Is Yaltm Uygulamasnn Karlatrlmas [71]

Duvar d ortam etkilerinden tamamyla korunur. Youma riski minimuma iner. hacimde herhangi bir daralma olmayaca iin net kat alan etkilenmez. Yap fizii asndan ideal bir zm elde edilir. Bilindii gibi d duvarn iten yaltmnda veya sandvi sistem yaltmlarda s kprleri olumaktadr. Her ne kadar bu kprler ek nlemlerle ksmen nlenebilirse de genellikle ihmal edilmektedir. Mantolama sistemin bir baka faydas da, yeni binalara olduu kadar eski binalara da uygulanabilir olmasdr. Gerekten, halen kullanlmakta olan bir binann iine hi girilmeden tamamen dtan yaltlabilmesi byk avantaj salamaktadr. Sistem uygulanmasnda sert olan hemen hemen tm s yaltm levhalar kullanlabilir. rnein Extrde Polistren (XPS), Genletirilmi Polistren (EPS-Styropor), Poliretan, Tayn, Camkp vs. D duvarn dtan yaltm ile ilgili eitli resimler ekil 3.42, ekil 3.43, ekil 3.44, ekil 3.45, ekil 3.46, ekil 3.47, ekil 3.48, ekil 3.49, ekil 3.50, ekil 3.51, ekil 3.52 ve ekil 3.53te verilmitir.

ekil 3.42 Mevcut Bir Binaya XPS Levhalarla Dardan Mantolama Uygulamas

162

Binalarda Is Yaltm

ekil 3.43 Mantolama Sonras Grnm [71]

ekil 3.44 Yeni Bir Binaya XPS Levhalarla Dardan Is Yaltm Uygulamas (Mantolama)

ekil 3.45 Yeni Bir Binaya XPS Levhalarla Dardan Is Yaltm Uygulamas (Mantolama)

163

s yaltm

ekil 3.46 Tayn Levhalar ile Dardan Is Yaltm Uygulamas

ekil 3.47 Giydirme Cepheli Bir Binann Tayn Levhalar ile Yaltm Uygulamas

164

Binalarda Is Yaltm

ekil 3.48 Giydirme Cepheli Bir Binann XPS Levhalar ile Yaltm Uygulamas

ekil 3.49 Eski Bir Binann D Duvarlarnn Sonradan EPS Yaltm Levhalaryla Kaplanmas

ekil 3.50

D Duvarda Yer Alan Beton Elemanlarn Heraklit ile Yaltlmas [74]

165

s yaltm

ekil 3.51 Lentolarn Tula Duvarla Ayn Seviyede Olacak ekilde XPS Levhalaryla Yaltlmas [74]

ekil 3.52 Zemin Kat Duvarlarnn XPS Levhalarla Dardan Yaltlmas

ekil 3.53 Bina Cephesindeki Kolon ve Kirilere Dardan XPS Uygulamas

166

Binalarda Is Yaltm

3.3.2.2 D Duvarlarn ten Yaltm D duvarlarn s yaltmnda, yap fizii asndan en uygun yntem dardan s yaltm olsa da, kimi zaman bu mmkn olmayabilir. Belirli meknlarn veya yksek katl bir apartmanda tek bir katn s yaltmnn yaplmas gibi zaruri durumlarda, ieriden s yaltm uygulanr [71]. Duvarlarn ieriden yaltm iin unlar ifade edilebilir [75]: Kiri, kolon, hatl, deme gibi betonarme yzeylerin yaltlamamas sebebiyle s kprleri akta kalmaktadr. Bu s kprlerinin yaltlmas ksmen mmkndr. eriden yaltlm duvarlarn dk s depolama kabiliyeti olmaktadr. Istma sistemi alnca mekan abuk snr, stma kesilince abuk sour. Bu nedenle ksa sreli kullanlan mekanlar iin (sinema, tiyatro, konferans salonu vs.) uygun bir sistemdir. erden yaltm yaplmas halinde, ierden d tarafa doru olan buhar akm yaltm malzemesinin arkasndaki masif duvarn souk olan i yzne temas edince terleme derecesinin altna debilir ve youabilir. Youan su hem duvar slatr, hem demeye iner, hasara sebep olur. Bu nedenle iten yaltmda prensip olarak s yaltm malzemesinden nce bir buhar dengeleyici veya su buhar difzyon diren katsays optimum olan bir s yaltm malzemesi uygulanmaldr. eriden yaltmn dier bir avantaj ucuz ve pratik olmasdr. Ayrca zel levha boylaryla uygulamay kolaylatrr. D duvarn iten yaltm ile ilgili eitli resimler ekil 3.54 ve ekil 3.55te verilmitir

ekil 3.54 XPS Levhalarla D Duvarlarn eriden Yaltlmas

ekil 3.55 XPS Levhalarla D Duvarlarn eriden Yaltlmas

3.3.2.3 Sandvi Duvar Uygulamas Sandvi duvar uygulamasnda, s yaltm levhalar iki duvar arasnda yer alr. Sandvi duvarlar boluklu ve boluksuz olmak zere iki tipten olumaktadr. Boluklu sandvi duvar uygulamalarnda s yaltm levhalar, d duvar i yzeyine tespit edildikten sonra hava boluu braklr ve i duvar rlr. Boluksuz uygulamada ise, s yaltm levhalarnn i yzeye yaptrlmasnn ardndan bitiik ekilde i duvar rlr. Her iki tipte de sandvi duvar konstrksiyonunun depremde ayr bileenler eklinde almasn nlemek amacyla, sistemin birbiriyle balantsna dikkat edilir. Bu amala 3 mm aptaki galvanizli ankraj ubuklar kullanlr. Ankraj ubuklar, yatayda 75 cm, deyde 30-40 cm mesafelerle artmal olarak ve m2'ye ortalama 5 adet gelecek ekilde uygulanmaldr. Ayrca lkemizde ok yaygn kullanlmayan, aras hava boluklu olarak ift duvarl ina edilmi ve bu bolua tayn, poliretan vb. gibi yaltm malzemeleri enjekte edilen duvar yaltm uygulamalar da vardr. Uygulamann uzman bir kurulu tarafndan yaplmas nemlidir. nk arada olabilecek boluklar, s kprs oluturarak youmalara neden olabilmekte ve uzun vadede duvarda atlamalara meydan verebilmektedir. Sandvi duvar uygulamalar ile ilgili resimler ekil 3.56, ekil 3.57, ekil 3.58, ekil 3.59 ve ekil 3.60ta gsterilmitir.

167

s yaltm

ekil 3.56 Tayn Levhalar ile Havalandrmal Sandvi Duvar Uygulamas

ekil 3.57 Deprem Ankraj ubuundan Bir Detay

ekil 3.58 Camyn Levhalarla Sandvi Duvar Uygulamas

168

Binalarda Is Yaltm

ekil 3.59 XPS Is Yaltm Levhalar ile Sandvi Duvar Uygulamas

ekil 3.60 Aras Boluklu Duvara Tayn Pskrterek Dolgu Yaplmas [72]

3.3.2.4 XPS ile Yaplan D Cephe Is Yaltm Sistemlerinde Dikkat Edilmesi Gereken Detaylar [52] Son yllarda yaanan depremler sonras kalc ve gvenli konut ihtiyac artmtr. Bununla beraber enerji giderlerinin de giderek artmas s yaltm bilincinin gelimesine sebep olmutur. Konut sahibi olmak isteyenler iin binann s yaltml olmas fark yaratmaktan kp, gereklilik haline gelmitir. Binalarda s yaltm dtan, iten ve sandvi duvar olmak zere 3 farkl yntemle uygulanmaktadr. Is kprlerinin oluumunu nlemek ve srekli bir yaltm salamak amacyla yaplan yaltmn d cepheden uygulanmas, yap fizii asndan en uygun olandr. Yaplarda d cephe s yaltm sistemi uygulayarak hem enerjiden tasarruf edilir hem de yap ierisinde ideal konfor scakl korunur. D cephe s yaltm sistemi uygulamalarnda kullanlan rnlerin kalitesinin yan sra, uygulaycnn detaylar doru zmesi ve uygulamas, yaplan yaltmn srekliliini etkiler. Is yaltm, giydirme cephe gibi modern cephe tasarmlarnn yan sra, sve, denizlik gibi klasik cephe sslemelerine de uyum salamaldr.

169

s yaltm

1-Ekstrde Polistren Kpk (XPS) 2-Sva Filesi 3-Is Yaltm Plakas Svas 4-Is Yaltm Plakas Yaptrcs 5-Dorama Biti Profili 6-Dorama 7-Dertz Band 8-Duvar+Sva 9-Denizlik

ekil 3.61 D Cephe Is Yaltm ile Pencere Birleim Detay

Pencere detay, uygulamalarda en ok dikkat edilmesi gereken detaylarn banda gelir. Is yaltm plakalar srekliliini kaybetmeden doramaya kadar getirilmelidir. ki s yaltm plakasnn birletii noktalara alminyum veya PVC'den retilmi, ke profili konulmaldr. Sva filesi, ke profilinin zerine getirilmelidir. Birleim detaylarnda olumas muhtemel atlamalar nlemek amacyla, pencerelerin kelerinde sva filesi iki kat uygulanabilir. ekil 3.61de d cephe s yaltm ile pencere birleim detay gsterilmitir.

1- Ekstrde Polistren Kpk (XPS) 2- Sva Filesi 3- Is Yaltm Plakas Yaptrcs 4- Dbel 5- Is Yaltm Plakas Svas 6- Dorama Biti Profili 7- Dorama 8- Dertz Band 9- Duvar + Sva 10-Denizlik
ekil 3.62 Dekoratif Cephe Aksesuarlarnn Uygulanmas

170

Binalarda Is Yaltm

Gnmzde cephelere estetik zmler getirmek amacyla ska kullanlan sve ve denizlik profilleri beyaz mozaik, doal ta veya ekstrde polistren gibi birok farkl malzemeden retilmektedir. Beyaz mozaik gibi ar malzemelerden yaplan denizlik veya svelerin, s yaltm uygulamas yapldktan sonra yaptrlarak ve mekanik tespiti yaplarak uygulanmas gerekmektedir. Ekstrde polistren kpkten (XPS) retilen sve ve denizlik profilleri kolay uygulanr ve binaya fazla yk getirmez. Yine s yaltm uygulamas yapldktan sonra cepheye yaptrlarak uygulanr. Herhangi bir mekanik tespite gerek yoktur. D cephe s yaltm sisteminde 2 kat sva yapldktan sonra sve veya denizlik cepheye uygulanmaldr. Sve veya denizlik, cepheye yaptrldktan sonra tamamen kurumas beklenmeli, daha sonra dzeltme harc ile gereken yerler dzeltilmelidir. Is yaltm plakalar cepheye yaptrlmadan nce 60cm aralklarla dikey kadranlar yzeye yerletirilir. Yzeyin mastarndan kak olmamas ok nemlidir. Dikey kadranlar yerletirildikten sonra, XPS s yaltm plakalar kadranlarn arasna yerletirilir. Uygulama srasnda dikkat edilecek bir dier nokta, nefes alan su yaltm rts ile binann kaplanmasdr. Yaklak 10'ar cm bindirme yaplarak nefes alan su yaltm rts ile bina kaplanr. Son olarak cephe kaplamas aadan yukarya doru birbirine kenetlenerek monte edilir. Dekoratif cephe aksesuarlarnn uygulanmas ekil 3.62de, yal bask uygulamalarnda s yaltm ekil 3.63te gsterilmitir.

123456789-

Ekstrde Polistren Kpk (XPS) Is Yaltm Plakas Yaptrcs Dbel Nefes Alan Su Yaltm rts Cephe Kaplamas Su Yaltm Grobeton Blokaj Toprak

ekil 3.63 Yal Bask Uygulamalarnda Is Yaltm

Giydirme Cephe Sistemlerinde doal veya yapay ta kaplama malzemeleri ve metal kaplama malzemeleri kullanlr. Giydirme cephe bina yzeyine mekanik olarak tespit edilir. Is yaltm plakalar yzeye yaptrldktan 24 saat sonra, yzeye, malzemenin kalnlna uygun uzunluktaki dbellerle mekanik tespiti yaplr. Is yaltm uygulamas tamamlandktan sonra giydirme cephe yzeye monte edilmelidir (ekil 3.64).

171

s yaltm

123456789-

Ekstrde Polistren Kpk (XPS) Is Yaltm Plakas Yaptrcs Dbel Cephe Kaplamas Malzemesi Cephe Kaplamas Balant Eleman Su Yaltm Grobeton Blokaj Toprak

ekil 3.64 Giydirme Cephelerde Is Yaltm Uygulamalar

NOT: Yazda yer alan rnek izimler neri niteliinde olup, doru uygulama iin projenin yerinde detaylandrlmas gereklidir. 3.3.3 Demelerde Yaltm Uygulamalar Eskiden yaplm binalarda demeden yaltm olanaklar olduka snrldr. Ancak demenin deimesi gerektii durumlarda s yaltm malzemeleri uygulanabilir. Yeni yaplacak binalarda ise demelere ilikin yaltm nlemleri en batan alnmal ve uygulanmaldr. Demelerde kullanlacak yaltm malzemeleri, demenin konumuna gre seilmelidir. Bunlar yle sralanabilir [52]. Topraa oturan demeler. Demeden stmal sistemler. Dk scaklkl ortama bitiik demeler. kmalar. Topraa oturan deme yaltm nem yaltmn da gerektirdiinden uzmanlk istemektedir. Istlmayan ara kat demelerinde yaplan yaltm sdan ok ses yaltm amal olup, birok lkede zorunlu tutulmaktadr. Demeden stma uygulamalarnda ise stc borulardan alt kata s geii olmamas iin s yaltm yaplr [66] (ekil 3.65).

ekil 3.65 Topraa Oturan Deme Kesiti

172

Binalarda Is Yaltm

Demeden yaplan s yaltmna ilikin uygulamalar ekil 3.66, ekil 3.67, ekil 3.68, ekil 3.69, ekil 3.70de verilmitir.

ekil 3.66 XPS Is Yaltm Levhalaryla Topraa Oturan Deme Yaltm

ekil 3.67 XPS Is Yaltm Levhalaryla Topraa Oturan Deme Yaltm

ekil 3.68 kmalarn XPS Levhalar ile Dardan Yaltlmas

173

s yaltm

ekil 3.69 kmalarn XPS Levhalar ile Dardan Yaltlmas [71]

ekil 3.70 Reflekte Polietilen le Demeden Istma

3.3.4. Pencere ve Caml D Kaplarda Yaltm Uygulamalar [66] Is kayb bakmndan en yksek deere sahip yap elemanlardr. Pencerelerin olabildiince kk yaplmas enerji tasarrufunun ilk admdr. K aylarnda birim alandan en ok s kayb pencerelerden olmakla birlikte gneli gnlerde bir s kazanc da sz konusu olabilmektedir. ift cam uygulamasyla pencerelerden kaan s en aza indirilebilmektedir. ift cam zel bir ekilde imal edilmekte, iki cam arasna 6, 9, 12 mm'lik boluk (kuru hava) braklarak birletirilmektedir. Ahap ve plastik erevelerin metal erevelere gre s iletimi bakmndan daha uygun olduu bilinmektedir. Pencerelerin alan ksmlarndan hava sznts (enfiltrasyon) yoluyla olan s kaybnn azaltlmas iin fitil ve conta tipi uygulamalar yaplmaktadr. Pencerelerin akam saatlerinde yaltml bir panjurla kapatlmas da s kayplarn byk lde azaltacaktr. Kaplar, hava sznts ya da hava deiimi yoluyla byk miktarda s kayplarnn olduu yerdir. Kaplardan olan s kayb kaplarn alan ksmlarnn yaltmyla ve kaplarn ak kalma sresi ile ilgilidir. Sznt ile olan s kaybnn azaltlabilmesi iin ahap erevelerde fitil uygulamalar nerilmektedir. Plastik doramal camlarda ise szdrmazlk salayc contalar deitirilmeye gerek duyulmadan uzun sre kullanlabilmektedir. Metal kaplarda ise esnek silikon lastiklerle sznt ile s kayb azaltlabilir. Ayrca kap altlarna yerletirilebilecek fralar ve keeler ile kap altndan olan s kayb azaltlabilir. Uygun yer olmas durumunda ikinci bir hol braklarak, i ksma alan ikinci bir kap (rzgarlk) ile souk havann ieri girmesi engellenebilir. D kaplara kendiliinden kapanan mekanizmalar yerletirilmesi veya dner kap sistemi yaplmas, kapnn ak kalmasn nlemek asndan yararl olmaktadr. Bu uygulama hava deiimi ile s kaybn azaltmada yararl olmaktadr. Kapnn stne aa scak hava fleyen bir stc yerletirilerek kapda bir hava siperi oluturulabilir.

174

Binalarda Is Yaltm

3.3.5. Radyatr Arkas Yaltm o Odann en scak blgesi radyatr arkasnn olduu yerdir. Odann scakl 20 C civarndayken radyatr aro kasnda bu deer 45 C'ye kadar kmaktadr. Estetik nedenlerle radyatrn kapatld ya da nne koltuk vb. gibi ev eyalar konulduunda bu scaklk daha da artmaktadr. Termodinamik yasalar gerei iki ortam arasndaki scaklk fark ne kadar fazla ise s geii o kadar fazla olmaktadr. Bu demektir ki, bir odada snn en ok ve en abuk kat blgelerden birisi radyatr arkalardr. nk, dars ile en ok scaklk fark olan yer radyatr arkalardr. Odada s kayna durumunda olan radyatrden, s odaya yaylmadan nce hzla dar kamaktadr. Radyatr arkasnn yaltlmas nemli bir s kaybn ortadan kaldrabilmektedir. Bu durum termal kamera denilen cihazlarla daha da net olarak belirlenebilmektedir. Termal kamera yzeydeki scaklk dalmn gstermekte ve bunun fotorafn ekebilmektedir. Termal kamera ile ekilmi baz fotoraflar ekil 3.71 ve ekil 3.72de grlmektedir. Bu resimlerde, renk, koyudan aa doru gittike o yzeydeki scaklk artmaktadr. Ak renkli blgeler scakln yksek olduunu gstermekte olup, buralardan s kolayca dar kamaktadr. En ideali daha inaat aamasnda radyatr arkasndaki duvarlara yaltm tabakas konulmasdr. Ancak bu durumun henz uygulandn sylemek zordur.

ekil 3.71 Termal Kamera le Radyatr Arkasnda Is Kayplarnn Grnts [76]

ekil 3.72 Termal Kamera Grntleri

175

s yaltm

Mevcut binalarda radyatr arkasna yerletirilecek alminyum folyo kapl yaltm malzemeleri, yaltm zelliinin yan sra dndaki alminyum folyo kaplama nedeniyle de sy oda iine yanstma zelliini tamaktadr (ekil 3.73). Bu levhalarn kullanlmas ve yerletirilmesi olduka kolaydr. Bu uygulamann yaplmasyla; Bireysel sistemle veya merkezi sistemle snan konutlarda oda scakl ayn kalmak kaydyla, yakt giderlerinde %5'lik bir azalma salanabilmektedir. Merkezi sistemle snmada tek dairenin yaltm durumunda denen yakt paras deimemekle birlikte oda scaklnda 3 C civarnda bir art ile daha iyi ve konforlu bir snma salanabilecektir.
o

ekil 3.73 Alminyum Folyo Kapl Yaltm Malzemesi [52]

3.4 DUVARLARDA ISI KAYBI HESABI

letimle s geii, bir scaklk fark etkisiyle gerekleen molekller aras s geiini ifade etmektedir. Dzlem duvarda sabit rejimde, tek boyutlu s iletimi ekil 3.74te gsterilmektedir.

Qcond

(T)x
T1 dT dx T2
A

ekil 3.74 Dzlem Duvarda Sabit Rejimde, Tek Boyutlu Is letimi [77]

176

Binalarda Is Yaltm

Dzlemsel duvarda, sabit rejimde duvara x ekseni ynndeki (tek boyutlu) s iletimi, (3.1) fadesinden bulunmaktadr. Bu ifadedeki sembollerin anlamlar aadaki gibidir: Q :letilen s miktar (W/m2) :Malzemenin s iletim katsays (W/mK) T1 : yzey scakl (K) T2 d :D yzey scakl (K) :Duvarn kalnl (m)

Q s kayb ifadesi, U toplam s gei katsays kullanlarak yle yazlabilmektedir. (3.2) Bu ifadedeki sembollerin anlamlar aadaki gibidir. Q :Is kayb miktar (W), U :Toplam s gei katsays (W/m2K), T :Yap bileeninin iki tarafndaki scaklk fark (K); U toplam s gei katsays bu durumda;

1 = 1 + d1 + d1 +.......+ 1 U i 1 2 d

(3.3)

ifadesiyle verilecektir. Bu ifadedeki sembollerin anlamlar aadaki gibidir. U i d d :Toplam s gei katsays (W/m2K) : yzeyin s tanm katsays (W/m2K) :D yzeyin s tanm katsays (W/m2K) :Her bir yap bileeninin kalnl (m) :Her bir yap bileeninin s iletim katsays (W/mK)
o

d kalnlndaki bir yap bileeninin paralel iki yzeyinin 1 m2'sinden 1 C'lik scaklk farknda 1 saatte geen s miktar, s geirgenlii olarak tanmlanr. Is geirgenlii simgesi ile gsterilir. Tanmndan da anlald gibi s geirgenlii birimi (W/m2K)'dr. Is geirgenlii;

(3.4)

ifadesiyle verilmektedir. Is geirgenliinin tersi s iletim direnci olarak tanmlanmaktadr. Is iletim direncinin birimi (m2K/W) olup;

1 =d
ifadesiyle verilmektedir.

(3.5)

177

s yaltm

Farkl zelliklerdeki tabakalardan (i sva+delikli tula+d sva) oluan yap bileeninin s iletim direnci (3.6)

Denklem (3.6), denklem (3.3)'deki toplam s gei katsaysnn verildii denklemde yerine yazlrsa, (3.7)

ifadesi elde edilir.

3.5 YALITIMLI VE YALITIMSIZ BR DUVARDA ISI KAYBI

Bu blmde nce rnek bir yaltmsz duvar alnm, buradaki malzemeler dikkate alnarak 1 m2sinden 1 saatte geen s kayb ile katman scaklklar hesaplanmtr. Daha sonra ayn duvara srasyla 5, 8 ve 10 cm'lik XPS s yaltm levhas uygulanarak benzer hesaplar yaplm ve daha sonra bununla ilgili karlatrmal sonular ortaya karlmtr. 3.5.1 Yaltmsz Duvar ekil 3.75te yaltmsz duvar iin s akm diyagram gsterilmitir. izelge 3.4te ise bu duvara ait malzeme zellikleri verilmitir.

i taraf

D taraf

15,25 C

t0

14,06 C

-6,49 C

sva

-7,62 C

sva

tula -10 C
O

19
ekil 3.75 Is Akm Diyagram [48]

178

Binalarda Is Yaltm

izelge 3.4 Malzeme zellikleri Malzeme Kalnl (m) Is letkenlii () W/mK

sva Delikli tula D sva i =8 sabit d =23 sabit

0,02 0,19 0,03

o o

0,87 0,50 1,40 t1=22 C t2= -10 C =70

izelge 3.3'e gre ts=16,3 C t0>16,3 C olmal

1 = d1 + d2 + 1 +......+ 1 U i 1 2 d 1 = 1 + 0,02 + 0,19 + 0,03 + 1 U 8 0,87 0,50 1,40 23 1 = 0,13 + 0,023 + 0,380 + 0,021 + 0,04 U 1 = 0,592 m2K/W U
Q s kayb hesab: Q=U(t1 - t2)

U=1,69 W/m2K
(i scaklk t1 = +22 C, d scaklk t2 = -10 C olsun) Q=1,69 [22-(-10)] Q=53,89 W/m2h
o o

Katman scaklklar:

t1=22,00 oC 1 t1 = Q x = 53,89 x 0,13 = 7,00 oC i d1 1 d2 2 15,00 oC = 53,89 x 0,023 = 1,24 oC 13,76 oC = 53,89 x 0,380 = 20,48 oC -6,72 oC = 53,89 x 0,021 = 1,13 oC -7,85 oC

t2 = Q x

t3 = Q x

t4 = Q x

d3 3

t5 = Q x

1 = 53,89 x 0,04 = 2,15 oC d t = 32,00 oC t2 = 10,00 oC

179

s yaltm

Buna gre duvar i yzey scaklnn 15,00 C olduu grlmektedir. ortam scakl ile arasndaki fark 7,00 Cdir. Oysa konforlu bir mekanda bu farkn maksimum 3 C olmas istenir. imdi bu mekandaki bal nem orannn =%70 olduunu varsayalm ve duvar yzeyinde terleme (ilenme) olup olmayacan kontrol edelim: izelge 3.3'den t1=22 C ve =%70 iin terleme noktas t=16,3 C okunur. Bu duvar yzeyinde terleme olmao o o o

mas iin yzey scaklnn daima 16,3 Cden byk olmas gerekmektedir. Oysa duvar i yzey scakl 15,25 C olmakla 16,3 Cden kktr. O halde bu duvarda terleme olay kanlmazdr [48] . 3.5.2 Yaltml Duvar Bir nceki duvar imdi yaltml olarak dnelim.
o o

5 cm XPS iin (XPS iin, =0,028 W/mK alnmtr)

Yeni s geirgenlik direnci:

0,05 1 = 0,594 + 0,028 U 1 = 0,594 + 1,785 U 1 = 2,379 (m2/ W) U

U=0,420 W/m2K olarak bulunur. Is kayb Q ise, Q=U(T)=0,42x32=13,44 W/m2 olur. Yeni duruma gre malzemelerin ara yzeylerindeki scaklk farklar ve ara yzeylerdeki scaklklar aadaki gibi hesaplanr.

180

Binalarda Is Yaltm

rnekteki 5 cm XPS yaltml duvarda s akm diyagram ekil 3.76da gsterilmitir

ekil 3.76 Yaltml Duvarda (5 cm XPS iin) Is Akm Diyagram (Al plakann geirgenlik direnci dikkate alnmamtr.)[48]

yzey scakl 20,25>16,3 olduundan youma olmaz. Bylece duvarn, s geirgenlik direnci artrlm olmakta, buna bal olarak Q s ihtiyac beher m2h iin azaltlarak 13,44 W deerine indirilmektedir.

53,89 - 13,44 = %75 53,89

8 cm XPS iin
Yeni s geirgenlik direnci:

0,08 1 = 0,594 + = 0,594 + 2,857=3,451 0,028 U

U=0,29 W/m2K olarak bulunur. Is kayb Q ise, Q=U(T)=0,29x32=9,28 W/m2 olur. Yeni duruma gre malzemelerin ara yzeylerindeki scaklk farklar ve ara yzeylerdeki scaklklar aadaki gibi hesaplanr.
t1=22,00 oC 1 t1 = Qx = = 9,28 x 0,13 = 1,20 oC i t2 = Qx = d1 1 d2 2 d3 3 d4 4 20,8 oC = 9,28 x 2,857 = 26,51 oC -5,71 oC = 9,28 x 0,023 = 0,21 oC -5,92 oC = 9,28 x 0,380 = 3,52 oC -9,44 oC = 9,28 x 0,021 = 0,19 oC

t3 = Qx =

t4 = Qx =

t5 = Qx =

-9,63 oC 1 t6 = Qx = = 9,28 x 0,04 = 0,37 oC d t 32 oC t2 = -10 oC

181

s yaltm

rnekteki 8 cm XPS yaltml duvarda s akm diyagram ekil 3.77de gsterilmitir.

ekil 3.77 Yaltml Duvarda (8 cm XPS iin) Is Akm Diyagram (Al plakann geirgenlik direnci dikkate alnmamtr.) [48]

yzey scakl 20,80>16,3 olduundan youma olmaz. Bylece duvarn, s geirgenlik direnci arttrlm olmakta, buna bal olarak Q s ihtiyac beher m2h iin azaltlarak 9,28 W deerine indirilmektedir.

53,89 - 9,28 = %83 53,89

10 cm XPS iin
1 = 0,594 + 0,10 = 0,594 + 3,571=4,165 0,028 U* 2 U=0,24 W/m K olarak bulunur. Is kayb Q ise, Q=U(T)=0,24x32=7,68 W/m2 olur. Yeni duruma gre malzemelerin ara yzeylerindeki scaklk farklar ve ara yzeylerdeki scaklklar aadaki gibi hesaplanr.
Yeni s geirgenlik direnci:
t1 = Q x t1=22,00 oC 1 = 7,68 x 0,13 = 1,0 oC i 21,00 oC = 7,68 x 3,571 = 27,43 oC -6,43 oC = 7,68 x 0,023 = 0,18 oC -6,61 oC = 7,68 x 0,380 = 2,92 oC -9,53 oC = 7,68 x 0,021 = 0,16 oC

t2 = Q x

d1 1 d2 2 d3 3 d4 4

t3 = Q x

t4 = Q x

t 5 = Q x

-9,69 oC 1 t 6 = Q x = 7,68 x 0,04 = 0,31 oC d t 32,00 oC -10,00 oC

182

Binalarda Is Yaltm

rnekteki 10 cm XPS yaltml duvarda s akm diyagram ekil 3.78de gsterilmitir.

ekil 3.78 Yaltml Duvarda (10 cm XPS iin) Is Akm Diyagram (Al plakann geirgenlik direnci dikkate alnmamtr.) [48]

yzey scakl 21>16,3 olduundan youma olmaz. Bylece duvarn, s geirgenlik direnci arttrlm olmakta, buna bal olarak Q s ihtiyac beher m2h iin azaltlarak 7,68 W deerine indirilmektedir.

53,89 - 7,68 = %86 53,89

Yaltml ve yaltmsz duvarlar iin yaplan hesaplamalar sonucu elde edilen baz deerler karlatrmal olarak topluca izelge 3.5'de verilmektedir.
izelge 3.5 Yaltml ve Yaltmsz Duvarlar in Hesaplanan Baz Sonular Yaltmsz Duvar XPS Yaltml Duvar 5 cm 8 cm 10 cm

(W/m2K)

1,684 53,89 15 7

1,42 13,44 20,25 1,75

0,29 9,28 20,8 1,20

0,24 7,68 21 1

Q (W/m2) tiy ( C) T=ti-tiy (oC) Qyaltmsz - Qyaltml (%) Qyaltmsz

o

--

75

83

86

Eer binann tm d duvar yzeyi ve tm stma sezonu saat olarak dikkate alnrsa bulunacak s tasarrufu daha yksek bir deere ular [48]. Is yaltm sadece souktan korunmak iin dnlmemelidir. Scak blgelerde de s yaltm son derece gereklidir. Yaltml duvar yazn scak blgelerdeki sca da ieri geirmeyerek mekanlarn serin kalmasn salar. Aksi halde scak duvar i mekana devaml scaklk yayarak mekann bunaltc derecede snmasna neden olur. Eer scak blgelerde soutma tesisat da varsa bu durumda s yaltm mutlaka gereklidir. nk soutma enerjisi stma enerjisinden 5-8 kez daha pahaldr [48].

183

s yaltm

3.6 BNALARDA ISISAL YAPI FZ PROBLEMLER VE ZM NERLER

3.6.1 Duvarlarda Terleme ve Terlemenin Kontrol [67] Terleme, hava iindeki su buharnn temas ettii yzeyin scakl, youma noktas scaklnn (i noktas scaklnn) altna dt zaman yzeyde su zerrecikleri olumasdr. Binalarda s kayp hesaplar yaplrken, terleme olmayacak bir malzeme kalnl ve s gei direnci belirlenmelidir. Yaltm malzemesi konulan duvarda, s geirme katsays tayininde youma kontrol yaplmazsa, duvarlarda kf, mantar remesi gibi sorunlar ortaya kabilir. Duvar yzey scakl, ierideki havann i noktas scakl zerinde ise terleme grlmez. Terleme, yap elemannn s geirme direncinin yeterli seilmesi ile nlenir. Yaltm malzemeleri seilirken yaltm malzemesinin kalnl ve tipi terlemenin nlenmesi bakmndan nemli olmaktadr. Ayrca yaltm malzemesi ile birlikte yaltm malzemesinin scak olan i yzeyine buhar kesicinin yerletirilmesi buhar geiinin yapya zarar vermemesini salayacaktr. Yaplardaki terleme ise yap elemanlarnn s geirme direnleri ile ilgilidir. Yap malzemesinde terleme olmasna engel olacak U* deeri,

(3.8)

ifadesi ile verilmektedir. Denklem (3.8)'deki sembollerin anlamlar aada verilmitir: yzeyin s tanm katsays (W/m2K), i : Ti : ortam scakl (oC), Td: D ortam scakl (oC), T : ilenme scakl (oC). ortam scakl ve bal neme bal olarak T ilenme scaklklar izelge 3.3'te verilmitir. Yap malzemesinin 1/ s geirgenlik direnci iin, aadaki Denklem (3.9)'da karlatrma yaplr: (3.9)

Denklem (3.9)'daki koul salanyorsa terleme olmaz. Eer karlanmyorsa, bu koula uyan 1/'y elde edebilmek iin gerekli yaltm malzemesi kalnl bulunur. Drt bitiik yap malzemesinden oluan ve bir kat da yaltm malzemesi olan malzemenin, s direnci iin (3.10)

ifadesi yazlabilir. Bu ifadeden dizo/ izo ekilirse, (3.11)

elde edilir. Denklemden, uygun 1/'y salayacak yaltm malzemesi kalnl seilir. Ya da, bu koula uyan farkl bir yaltm malzemesi kullanlr.

184

Binalarda Is Yaltm

3.6.2 Duvarlarda Su Buhar Difzyonu Yap elemanlarnn iinde youma olmas, yap elemannn iki tarafndaki scaklklar ve farkl nem yzdesi sonucu oluan farkl buhar basnlar, her elemandaki ok kk gzenekler (mikropor) yardmyla su buharnn hareket etmesine neden olur. Buna difzyon denir [78]. Su buhar difzyonu ile ilgili bir ema ekil 3.79'da verilmitir.

ekil 3.79 Su Buhar Difzyonu emas [70]

Su buhar gei mekanizmas s gei mekanizmasna benzer ekilde olmaktadr. Is geiindeki scaklk farknn yerini basn fark, s geirgenlik direncinin yerini buhar geirgenlik direnci almtr.

Is geiinde

Buhar geiinde ise

Is ve buhar iletiminin benzerliinin yan sra su buhar sya gre ok daha yava ilerler. Difzyon zararlarnn sonular uzun sre sonra ortaya kar. Bunun nlenmesi iin yaltm malzemesi ile birlikte buhar kesici kullanlmas nerilmektedir. Bir yap malzemesinin buhar geirgenlii ( - faktr) buharn gemesine kar gsterdii direnle tanmlanr. Bu faktr ayn kalnlktaki hava tabakasna gre malzemenin ka defa daha az buhar geirdiini gsterir. Yap ve yaltm malzemelerinin deerleri EK-3te verilmitir.

185

s yaltm

Buhar Difzyonu ile ilgili olarak genel bilgiler aadaki noktalarda toplanabilir [48]. Havann iindeki gaz halindeki su buhar, ayn s akm gibi scakl fazla olan taraftan az olan tarafa doru basn yaparak gider. Scaklk ve bal nem oran arttka buhar basnc da artar. Eer komu iki mekann scaklklar ayn ise bu takdirde buhar akm yn bal nemi fazla olandan az olan mekana dorudur (ekil 3.80).

ekil 3.80 Buhar Akm Ynleri [48]

Her malzemenin bir s iletkenlik katsays olduu gibi bir de buhar geirgenlik diren katsays vardr (). = 1 Buhar tam olarak geirir. = Buhar hi geirmez. eitli katmanlardan oluan bir konstrksiyonda katmanlar scaktan soua doru yani iten da doru () saysnn azalmasna gre sralanmaldr (Buharn yolda bir engelle karlamadan konstrksiyondan kolayca kabilmesi iin) Yap fizii asndan mekanlarn i taraftan yaltlmas sakncaldr. Eer i taraftan yaltm kanlmaz ise bu takdirde s yaltmnn scak tarafna uygun bir buhar kesici kullanmak gerekir (ekil 3.81). Is yaltmn prensip olarak d tarafa uygulamak en doru harekettir. Buhar kesici malzemenin sadece deeri deil, ayn zamanda d kalnl da, daha dorusu .d arpmda nemlidir.

186

Binalarda Is Yaltm

Psi

D Psi

Pi

Pi

Psa

Psa Pa

Pa

ekil 3.81 Youmann Tahkiki [48]

Pratik hesaplamalar iin genellikle .s arpm deeri kullanlr. Bu deere edeer difzyonu hava tabakas kalnl denir. :Buhar difzyonu diren katsays, s :Malzeme kalnl (m olarak) Bu arpm deer yap malzemesinin veya deiik malzemelerden meydana gelen yap elemannn buhar ne kadar geirdii (veya geirmediini) gsteren belirleyici bir deerdir. ok katmanl bir yap elemannn buhar akmn belirlemede s kayp hesaplarnda s akm diyagramnn izilmesinde olduu gibi toplam s geirgenlik direncine benzer ekilde buhar geirgenlik direnlerinin bilinmesine gerek duyulur [44]. Buna bal olarak ksmi buhar basnc Pi genel olarak lineer (dorusal) olarak azalr (ekil 3.83a hali grafiine baknz). Buna karlk doyma buhar basnc Ps, yap elemanndaki scaklklara bal olup her katmann s geirgenlik direncine gre deiir. Prensip olarak, yap fizii kurallarna uygun ok katmanl yap elemanlarnda scak taraftan souk tarafa doru her malzemenin faktr gittike azalacak bir sistemde detaylandrlmaldr. Yani bir sonraki malzemenin deeri bir ncekinden kk olmaldr. Bu kurala uyulmad zaman yap elemannn iinde bazen bir dzlemde, bazen da bir blgede doyma buhar basnc (Ps), ksmi buhar basnc (P)'nin altna iner ve dorusal bamllktan dolay yukarda akland ve beklendii gibi uygun olmayan detaylandrma yaplm olur. Pratikte bu, u demektir: Sz konusu dzlemde veya blgede su youur. Bu youma ksmi basncn doyma basncna eit olmasna kadar devam eder. Yani, buhar basn grafii aada ke yapar, buhar akm younluu (i), (buhar akmnn .s deerinin zerinde sembolize edilmitir), i tarafta d tarafa gre daha fazla olur (ekil 3.83b halinden 3.83d haline kadar inceleyiniz). Bunun sonucuna da sz konusu youma yzeyinde veya blgesinde gittike artan miktarda su birikimi oluur. Youma miktarnn hesap metodu Glaser tarafndan bulunmu ve DIN 4108

187

s yaltm

ksm 5'konulmutur [78]. Youma durumu iin basitletirilmi olarak u sabit klima artlar alnmtr: scaklk ti=20 oC bal nem i = %50 (0,5) D scaklk ta = -10 oC D bal nem a = %80 (0,8) Youma sresi tk = 60 gn (1440 saat) Youma miktarnn bulunmasna ait eitlikler ve aklamalar ekil 3.82'de gsterilmitir. Maksimum izin verilen youma iin DIN 4108 ksm 3'e gre: WT = 1000 g/m2 eitlii geerlidir. Kapilar zellii olmayan katmanlar iin youma miktar 500 g/m2yi gememelidir. Ahap elemanlar iin DIN 4108 ksm 3'e baknz.

a hali :

Yap elemannda kondensasyon (youma) yok. Su buhar ksmi basn diyagram, konstrksiyonun her noktasnda doyma buhar basncndan kktr.

ekil 3.82a Youma Sresinde ematik Difzyon Diyagramlar ve Bunlara Ait Hesaplama Eitlikleri (D Yap Elemanlar in) [78]

b hali :

Yap elemannn iindeki 2-3 arasndaki yzeyde youma var. Buradaki youma miktar u formulle bulunur.

(3.11)

ekil 3.82b Youma Sresinde ematik Difzyon Diyagramlar ve Bunlara Ait Hesaplama Eitlikleri (D Yap Elemanlar in) [78]

c hali :

Yap elemannn iindeki iki yzeyde youma var. 1-2 ve 3-4 katmanlar arasnda. Buraladaki WT1 ve WT2 youma miktarlar u formlle bulunur. (3.12) (3.13)

ekil 3.82c Youma Sresinde ematik Difzyon Diyagramlar ve Bunlara Ait Hesaplama Eitlikleri (D Yap Elemanlar in) [78]

188

Binalarda Is Yaltm

d hali :

Yap elemannn iinde bir blgede (yzeyde deil) youma var. (2 nolu katmanda) Youma sresindeki youan su miktar u formlle bulunur. (3.14)

ekil 3.82d Youma Sresinde ematik Difzyon Diyagramlar ve Bunlara Ait Hesaplama Eitlikleri (D Yap Elemanlar in) [78]

Klimatize edilmeyen mekanlarda basitletirilmi ortam artlarna gre DIN 4108 ksm 3'e paragraf 3.2.2.2ye gre hesaplama yaplr [78]. ekil 3.82deki eitliklerde: Pi : Mekandaki ksmi buhar basnc Pa : Dardaki ksmi buhar basnc Psw : Doyma buhar basnc b halinde : Youma yzeyi c halinde : Youma yzeyleri (Psw1, Psw2) d halinde : Youma blgesi (youmann balang ve biti blgeleri (Psw1, Psw2) 1/i : Katmanlarn tmnn buhar geirgenlik direnleri b hali: 1/i, duvar i yzeyi ile youma yzeyi arasndaki ksm 1/a, youma yzeyi ile d duvar yzeyi arasndaki ksm c hali: 1/i, duvar i yzeyi ile birinci youma yzeyi arasndaki ksm 1/, birinci youma yzeyi ile ikinci youma yzeyi arasndaki ksm 1/a, ikinci youma yzeyi ile d duvar yzeyi arasndaki ksm d hali: 1/i, duvar i yzeyi ile youma balang blgesi arasndaki ksm 1/a, youma blgesinin sonu ile d duvar yzeyi arasndaki ksm tT : Youma sresi : Youan suyun buharlama sresi tV Konstrksiyondaki kuruma ilemi, kondensasyon oluumuna benzer. Ancak youma yzeyinde (veya blgesinde) daha nce oluan youma doyma buhar basncna ykselir. Kuruma artlar iin klima verileri yle alnmtr: o Ti = 12 C =%70 (0,7) o Ta = 12 C = %70 (0,7) a hali: Kuruma olaynn tahkik edilmesine gerek yoktur.
b hali:
Youmann bir yzeyde gereklemesinden sonra kuruma sresince buhar difzyonu buharlaan miktar (Wv) yle bulunur:

(3.15)

ekil 3.83b ematik Buhar Difzyon Diyagramlar ve Bunlara Ait Eitlikler (Kuruma Periyodunda D Yap Elemanlar in) [78]

189

s yaltm

c hali:
Youmann iki yzeyde gereklemesinden sonra kuruma sresince buhar difzyonu yap elemanndan buharlaarak dar kan su miktar (Wv2) yle bulunur:

(3.16)

ekil 3.83c ematik Buhar Difzyon Diyagramlar ve Bunlara Ait Eitlikler (Kuruma Periyodunda D Yap Elemanlar in) [78]

d hali:
Youmann bir blgede gereklemesinden sonra kuruma sresince buhar difzyonu Yap elemanndan buharlaarak dar kan su miktar (Wv) yle bulunur:

(3.17)

ekil 3.83d ematik Buhar Difzyon Diyagramlar ve Bunlara Ait Eitlikler (Kuruma Periyodunda D Yap Elemanlar in) [78]

Ayrca teras at demelerinin d yzeyi iin ta= 20 C scaklk referans alnm olup youma blgesindeki klima artlar yle sabitlenmitir. t = 12 C (teras atlarda scaklk akm azalmasna uygun olarak) =% 100 (1,0) tv = 90 gn (2160 saat) Buharlaan miktarn hesaplanmas ekil 3.84'teki eitliklere gre yaplr. inde youma olan yap elemanlarnn kuruma sresince tamamen kuruyabilmesi iin Wv>WT olduu kantlanmaldr. Glaser'in metoduna gre youma tahkikleri u sraya gre yaplr. 1. Is geirgenlik deerlerinin hesaplanmas. 2. Yap elemanndaki scaklklarn belirlenmesi (s akm diyagramnn izilmesi). 3. Her katmandaki doyma buhar basnlarnn belirlenmesi. 4. Difzyona edeer hava tabakas deerlerinin hesaplanmas (sa =.s). 5. Difzyon edeer hava tabakalarna gre doyma buhar basn diyagramnn izilmesi. 6. Ksmi buhar basnlar olan Pi =i. Psi ve Pa =a. Psann yap elemannn i ve d yzeylerine iaretlenmesi. 7. Pi ve Pann en ksa yoldan, fakat doyma buhar basn diyagramn kesmeden birletirilmesi. 8. Younlaan su miktar WTnin hesaplanmas. 9. Buharlaan su miktar WVnin hesaplanmas. Eer kondensasyon (youma) varsa ve nlenmek isteniyorsa, bu taktirde: 10. Gerekli olan difzyon edeer hava tabakas kalnlnda buhar kesici (SD)nin belirlenmesi. 11. Mevcut mekan scaklna gre izin verilebilecek en yksek bal nem (i) yzdesinin belirlenmesi. Yukarda bahsedilen ilemleri geni bir rnekle aklayalm. rnek olarak sandvi d duvar olan bir konut duvarn alalm. Duvarn youma sresince (kn) ve kuruma sresince (yazn) maruz kalaca iklim ve dier artlar izelge 3.6'da toplu olarak gsterilmitir.
o

190

Binalarda Is Yaltm

izelge 3.6 Duvarn Youma ve Kuruma Sresince Maruz Kalaca klim ve Dier artlar [78] Youma Sresince Kuruma Sresince

T X Ps P tk

Mekan klima artlar 20 %50 (0.5) 2340 Pa 1170 Pa 1440 saat

D ortam klima artlar -10 %80 (0.8) 260 Pa 208 Pa

Mekan klima artlar 12 %70 (0.7) 1403 Pa 982 Pa 2160 saat

D ortam klima artlar 12 %70 (0.7) 1403 Pa 982 Pa

Duvarda ilgili malzeme bilgileri ve hesap deerleri izelge 3.7'deki gibidir.

izelge 3.7 Glaser Metoduna Gre Buhar Difzyonu Hesap Deerleri [78] Malzeme s (m)

-( ) -10 15 1 25 35 --

sd=s (m)

(W/mK)

1/, 1/ (m2.K/W) i scaklk 0,17 0,02 0,30 2,00 0,12 0,02 0,04 d scaklk

ti ( C)
o

Ps (Pa)

yzey film direnci 1. sva 2. Delikli kire ta tula 3. Camyn levha 4. Dolu kire ta tula 5. D sva D yzey film direnci

-0,015 0,24 0,08 0,115 0,02 --

-0,15 3,6 0,08 2,88 0,7 --

-0,7 0,79 0,04 0,99 0,87 --

20,0 18,1 17,9 14,5 -8,0 -9,3 -9,5 -10,0

2340 2079 2052 1653 310 276 272 260

1/K= 2,67
s: Malzeme kalnl (m) : Difzyon diren says (-) sd: Hava tabakas edeer kalnl (m) : Malzemenin s iletkenlik hesap deeri (W/mK) 1/, 1/: yzey film direnci (m2K/W) ti: scaklk (oC) Ps: Doymu buhar basnc (Pa)

Youma Yzeyi ekil 3.84'te ise youma ve kuruma grafikleri grlmektedir. Youma sresince 3 ve 4 no lu katmanlar arasndaki yzeyde youma olmaktadr. Youan ve buharlap kuruyan su miktarlar (3.12) ve (3.15) no'lu denklemlere gre yle hesaplanr.
1 = 20 [20-(-10)] oC 2.67

WT =

1440 2340x0,5-310 310-260x0,08 = 0,188 kg/m 6 3,83 3,58 1.5x10

2

WV =

2160 6 1.5x10

1403-982 ( 982-1403 3,58 3,83

= -0,328 kg/m

Buharlaan miktar (Wv) younlaan miktardan (WT) byk olduu iin yaz mevsiminde konstrksiyon tama-

191

s yaltm

men kuruyacak ve kusursuz olacaktr. Eer konstrksiyonda hi youma olmamas isteniyorsa konstrksiyonun scak olan i tarafna buhar kesici bir malzeme uygulanmaldr. Buhar kesicinin nitelii ( deeri) grafik yol ile veya hesaplama metodu ile nceden tayin edilebilir.

a) Pa 2000 1800 1600

Buhar Basnc

1400 1200 1000 800 600 400 200 0 0 5 .s(m)

ekil 3.84a Sandvi Duvarn Youma ve Buharlama Dnemlerine Ait Buhar Difzyon Diyagram [78]

Pa

b)

Buhar Basnc

2000 1800 1600 1400 1200 1000 800 600 400 200 0 0 5 .s (m)

ekil 3.84b Sandvi Duvarn Youma ve Buharlama Dnemlerine Ait Buhar Difzyon Diyagram [78]

192

Binalarda Is Yaltm

Grafik yolla zmde youma sresindeki diyagramdan yararlanlr. Bunun iin, buhar basnc akm grafii duvarn i yzne ve sol dar taacak ekilde uzatlarak, duvar i yzeyindeki buhar ksmi basn noktasndan yataya paralel izilen izgi ile kesitirilir. Bu iki izgi ekil 3.84a'da noktal izgi hatlarla belirtilmitir. Sayfann dna kt iin resimde gsterilemeyen iki izginin kesim noktasnn duvar i yzeyine olan uzakl, Buhar Kesicinin edeer hava tabakas kalnln verir. Hesaplama metodunda ise edeer hava tabakas kalnl i taraf (sd,i) ve d taraf (sd,a) olmak zere ikiye blnr. Dta kalan ksm, ki youma yzeyinin dnda bulunur, (birden fazla youma yzeylerinde ve youma blgelerinde ise en d temas noktasnn dnda) toplam .s deerini verir. Bu noktadaki doyma buhar basnc Ps.k olarak tanmlanr. Buhar Kesici malzemenin gerekli olan difzyon edeer hava tabakas kalnl (3.18) no'lu eitlikle bulunur.

(3.18)

Bu formln rneimize uygulanmas halinde buhar kesici malzemenin gerekli olan .s deeri:

bulunur.

193

Yaltmn Gnlk Hayatmza Etkileri 2006 ZODER Karikatr Yarmas - Mehmet ZEBER

BLM - 4 TESSAT YALITIMI

LLLLL
4.1 TESSATTA ISI YALITIMININ NEM 4.2 TESSAT YALITIMINDA KULLANILAN MALZEMELERDEN STENLEN ZELLKLER 4.3 TESSATTA ISI YALITIMI YAPILABLECEK YERLER 4.4 TESSATTA YOUMA VE SONULARI 4.5 TESSAT YALITIMINDA GRLEN HATALAR VE ZM NERLER

Tesisat Yaltm

BLM - 4
TESSAT YALITIMI

4.1 TESSATTA ISI YALITIMININ NEM

Tesisatta s yaltm, teknik yaltm ya da endstriyel yaltm olarak uygulanmaktadr. Yaltmn tesisattan ayr dnlmesi olanakszdr. Klima tesisat, stma tesisat, soutma tesisat yaltm tamamlanmadan devreye alnmaz. Burada zellikle dikkat edilmesi gereken nokta, hangi durumda, hangi yaltm malzemesinin nasl kullanlacadr. Akkan scaklna bal olarak malzeme ve kalnlk seimindeki hatalar, bata youma olmak zere birok problemi ortaya karmaktadr. Tesisatta s yaltm yaplmamas, konutlarda olduu gibi tesisattada byk parasal kayplara yol amaktadr. Yalnzca borularda deil, vana ve eitli armatrlerde, klima tesisat ve yksek scaklkta alan eitli cihazlarda yaplacak olan iyi bir yaltm; eitli iletme problemlerini ortadan kaldrmann yansra parasal kazan da salayacaktr. Yksek scaklklarn sz konusu olduu tesisatlarda yaltm daha byk s ve parasal kazan salamaktadr. Yaltm kalnl arttka tasarruf artmakta, ancak yatrm maliyeti de ykselmektedir. Is yaltm malzemesinin cinsi ve kalnl belirlenirken, optimum yaltm kalnl hesab yaplmaldr. Tesisat yaltmnn bina yaltmlarndan en nemli fark, tesisatta karlalan scaklk seviyelerinin, binalardaki scaklk seviyesinden ok daha yksek olmasdr. Binalarda i ortam scakl ile d ortam scakl arasndaki fark 30-40 C olmasna karlk tesisatta karlalan scaklklar bunun ok zerindedir. Dolaysyla tesisatta yaplacak iyi bir yaltmla binalardakilerden ok daha fazla enerji tasarrufu salanmas sz konusudur. Bina ve stma tesisatndaki yaltmn, tesisata ynelik dier bir sonucu, ilk yatrm maliyetlerinin dmesi olarak ortaya kar. Yaltm, kazan kapasitesini, radyatr saysn ve boru aplarn drr. Bu da parasal kazan demektir. Dk scaklklarn sz konusu olduu borularda, genellikle d ortam scakl, borunun d yzey scaklndan yksek olmaktadr. Ortamn scaklk ve nemine bal olarak, boru d yzey scakl yle bir kritik deere gelir ki, bu deerin altnda olunmas durumunda yzeyde terleme balar. Bu durumda yaltm yaplmazsa, boru yzeyinde youma ortaya kar. Eer kullanlan yaltm malzemesi ya da kalnl uygun deilse, yaltm malzemesinin d yzeyinde veya bnyesinde youma oluur. Tesisatta kullanlan yaltm malzemesinin difzyon diren faktr () deeri de nem tamaktadr. Dk difzyon diren faktrl malzeme kullanlmas durumunda da malzeme iinde youma problemi ortaya kar. Dk scaklklarn sz konusu olduu borularda yaltm yaplmamas durumunda ortaya kabilecek dier bir problem de donmadr. Su sayalarnn yaltlmamas da bunlarn kn patlamasyla sonulanr. Donmaya
o

197

s yaltm

kar, tm tesisat ve armatrlerin yaltlmas ok nemlidir. Sistem devreye alndktan sonra, yanl uygulamalardan ve ses kprlerinden dolay grlt problemleri ortaya kmaktadr. Tesisatta titreime ynelik yaltm yaplmas, makine ve tesisat mrnn yansra; grlty nlemesi nedeniyle insan sal asndan da nemlidir.

4.2 TESSAT YALITIMINDA KULLANILAN MALZEMELERDEN STENLEN ZELLKLER [79]

Is yaltm; en genel olarak enerji kazanm amacyla, scaklk farkndan dolay oluabilecek s kayplarn ve kazanlarn nlemek iin alnmas gereken bir nlemdir. Is yaltm; 1. Yaplarda 2. Tesisatta 3. Endstride yaplmaktadr. Yaplarda kullanlan s yaltm malzemeleri ile tesisat ve endstriyel uygulamalarda kullanlan s yaltm malzemeleri birbirlerinden ok farkl zellik gstermektedir. Tesisat ve endstriyel uygulamalarda, tesisat iinden geen akkan scaklna gre 3e ayrlmaktadr. 1. Souk Hatlar: Akkan scakl +6 Cden dk hatlar 2. Ilk Hatlar: Akkan scakl +6 C ile +100 C arasndaki hatlar 3. Scak Hatlar: Akkan scakl +100 Cden daha yksek hatlar Tesisatta s yaltm, scak hatlarda s kayplarn, souk hatlarda s kazancn nlemek iin yaplr. Tesisat ve Endstriyel Uygulamalarda kullanlan s yaltm malzemeleri genel olarak; Polietilen Kpk, Kauuk Kp, Camyn, Poliretan, Camkp ve Kalsiyum Silikattr. Tesisatta Kullanlan Is Yaltm Malzemesi Seilirken Baklmas Gereken Temel zellikler: 1. Is letim Katsays () 2. Su Buhar Difzyon Diren Katsays () 3. Yangn Dayanm 4. Korozyon Riskinin Az Oluu 5. Uygulama Kolayl 6. Ekonomiklik 1. Is letim Katsays (): Is yaltm malzemelerinin seiminde en belirleyici zelliktir. Zira s iletkenlik katsays ne kadar dkse sistemler o derece yksek s yaltm direncine sahip olmaktadr.
o o o o

ekil 4.1 Is letim Katsays [71]

198

Tesisat Yaltm

Burada dikkat edilmesi gereken husus yaltm malzemesinin cins ve kalnlnn seimidir. Seimde ilk yatrm maliyeti ile elde edilen enerji kazanm oranlarndan uygun olan seilmelidir. rnek vermek gerekirse kalorifer tesisatnda (oda scakl 22 C, akkan scakl 90 C); 60 mm (2") boruda; 20 mm yaltmda %83.4, 30 mm yaltmda %87, 89 mm (3") boruda; 20 mm yaltmda %83.9, 30 mm yaltmda %87.7, 114 mm (4") boruda; 20 mm yaltmda %84.1, 30 mm yaltmda %88, 169 mm (6") boruda; 20 mm yaltmda %84.2, 30 mm yaltmda %88.3 enerji kazanm olmaktadr. Sonu olarak, kalorifer tesisatnda (90/70) kullanlan s yaltm malzemelerinin kalnlklar seilirken yukardaki Is Kayp Hesaplar yaplmal ve optimum yaltm kalnl belirlenmelidir. Pratikte genel olarak kk aplarda (s kayplar az) 20 mm; byk aplarda (s kayplar kk aplara gre daha ok) ise 30 mm en ekonomik yaltm kalnldr. 2. Su Buhar Difzyon Diren Katsays (): Nasl s scak taraftan souk tarafa geerse, su buhar da scakla ve bal neme bal olarak, ksmi buhar basnc yksekten aza doru ilerler ve ilerlerken de bir diren ile karlar (Buhar Difzyon Direnci). Her yap malzemesi kalnlna bal olarak buhar difzyonuna kar koyar. Bu direncin havann su buhar difzyon direncine oranlanmasna Su Buhar Difzyon Diren Katsays denir. Su buharnn tamamen gemesi halinde =1, hi gememesi halinde = ile ifade edilmektedir.
o o

ekil 4.2 Malzeme inde Su Buhar Geii [71]

inden dk scaklkta akkan geen boru hatlarnn (rnein fan coiller-klima kanallar) d yzey scakl, genelde ortam scaklnn ok altnda olmaktadr. Boru hattnn bulunduu ortamn scaklna ve bal nemine gre bulunan yle kritik bir scaklk vardr ki bu scakla Terleme Scakl denir. Boru hattnn veya klima hattnn d yzey scakl terleme scaklnn altna derse mutlaka youma olur. Eer kullanlan yaltm malzemesi su alabilecek nitelikte ise ve buhar geiine kar bir nlem alnmamsa o takdirde yaltm malzemesinin ii de slanr ve eitli sakncalar yaratr. Is yaltm hi yaplmaz ise boru hattnn yzeyinde, Yetersiz yaplrsa (youmay nleyen kalnlktan daha az) yaltm malzemesinin d yzeyinde youma olmaktadr. Ancak, burada kullanlan s yaltm malzemesinin Su Buhar Difzyon Diren Faktr () nem kazanmaktadr. zellikle souk hatlarda, buhar geiini nleyecek bir malzeme ile kaplanmam Lifli malzemeler gibi s 1.1 olan (yani su buhar difzyonuna hi kar koyamaz) yaltm malzemelerinin kullanlmas durumunda yzeyde youma olmamasna karn, yaltm malzemesinin iine su buhar girer ve malzemenin iinde youarak su haline gelir. Baz durumlarda donarak buz haline de gelebilmektedir.

199

s yaltm

Is yaltm malzemesinin bnyesindeki su ise sisteme iki trl zarar vermektedir: 1. Is yaltm malzemesinin s iletkenlik katsaysn arttrr ve yaltm zelliini azaltr. 2. Is yaltm malzemesinin iindeki su korozyona sebep olur, yaltmn zerindeki kaplamann bazen de boru hattnn deimesi gerekebilir. Bu sorunlar nlemenin ise iki yolu vardr: 1. Kapal gzenekli malzemeleri (su buhar difzyon diren faktr yksek malzemeler) kullanmaktr. 2. zellikle souk hatlarda ak gzenekli malzemelerin kullanlmas durumunda (su buhar difzyon diren faktr dk malzemeler) iyi bir buhar kesici ile korunmas gereklidir ancak pratikte bu, iilik asndan sorunlar karmaktadr. Sonu olarak; soutma hatlarnda; Lifli malzemeler gibi ak gzenekli malzemeler kullanlmas durumunda, buhar difzyonuna kar mutlaka nlem alnmaldr (Ancak pratikte alnabilecek nlemler ciddi maliyet getirdii iin uygulanamamaktadr). nlem alnamamas durumunda: 1. Is yaltm malzemesinin s iletkenlik katsays 2 katna kadar kabilmekte, yani s yaltm direnci yarya kadar inebilmektedir. 2. Yine, bnyeye giren ve youan su korozyona neden olmaktadr. Tm bunlarn sonucunda; Soutma hatlarnda polietilen kpk, kauuk kp gibi kapal gzenekli malzemelerin kullanlmas gerektii ortaya kmaktadr. Elastometrik kauuk kp camyn, polietilen kpk ve poliretan kpk malzemelerin hcre yaplar ekil 4.3te gsterilmitir.

ekil 4.3 Elastomerik Kauuk Kp, Camyn, Polietilen Kpk ve Poliretan Kpk Malzemelerin Hcre Yaplar

3. Yangn Dayanm: Kullanlacak olan yaltm malzemesinin, yangn dayanm deerleri normlara uygun olarak verilmelidir. 4. Korozyon Riskinin Az Oluu: Is yaltm malzemesi ierdii kimyevi maddeler nedeniyle uyguland metal yzeylerde korozyona sebep vermemelidir. Ayrca, su buhar geiine kar direnli olmaldr. nk su buhar geii yine metal yzeylerde korozyona neden olur. Hatal uygulamalar sonrasnda korozyona uram borular ekil 4.4te gsterilmitir.

200

Tesisat Yaltm

ekil 4.4 Hatal Uygulamalar Sonrasnda Korozyona Uram Borular

5. Uygulama Kolayl: Is kprleri oluturmayacak ekilde, tam szdrmaz olarak ve kolay uygulanabilmelidir. Yaplacak iin niteliine gre seilecek olan yaltm malzemesi hafif, kolay tanr, kolay depo edilir, kolay kesilir ve en az iilik gerektirecek vasfta olmaldr. 6. Ekonomiklik: Yaltm malzemesinin uygulanm halinin maliyetinin az olmas gerekmektedir.

201

s yaltm

4.3 TESSATTA ISI YALITIMI YAPILABLECEK YERLER

Tesisatta s yaltm teknik bir konu olup, hangi artlarda, hangi malzemenin kullanlacann iyi bilinmesi gerekir. Bilinsiz yaplan tesisat yaltm boa yaplan bir harcama durumuna gelebilir. Bu nedenle borularn souk, lk ve scak olmas durumuna gre farkl malzemeler kullanlr. Ayrca, yaltmdan nce, kritik yaltm kalnl hesab da yaplmaldr. 4.3.1 Borularda Yaltm Boru yaltm da kendi ierisinde eitli blmlerde incelenebilir [48]. 1. Souk su borularnn yaltm, (souk hatlar) 2. Scak su ve kalorifer borularnn yaltm, (lk hatlar) 3. Buhar, kzgn su vs. borularnn yaltm (scak hatlar) Boru yaltmnda kullanlan balca s yaltm malzemeleri Prefabrik kauuk kp Prefabrik polietilen kp Prefabrik camyn tayn camkp Prefabrik eps xps Prefabrik poliretan fenol kp Beyaz camyn veya tayn iltesi Enjekte poliretan Kalsiyum silikat Trkiyede u anda yaygn olarak dk younluklu, sk sarldnda kalnl ok incelen, gevek sarldnda ise yeterli miktarda sertlikte olamayan bakalitli rulo camyn sarlarak boru yaltm yaplmaktadr. Bu konunun yanll henz kavranmamtr. Bu tr yaltmda rulo camynnn younluu dk olduundan (14 kg/m3) boruya skca sarld zaman kalnlk kaybetmesi nedeniyle yanl bir uygulama olmaktadr. Yeterli kalnl elde edebilmek iin ayn malzemenin ayn yere birka kat skca sarlmas gerekir ki, bu durumda da rulo camynnn birim maliyeti prefabrik boru camynnden de fazla olmaktadr. Ayrca iilik sresinin de uzayaca dnlrse bu yntemin uygun olmad ortaya kmaktadr. 4.3.1.1 Souk Su Borularnn Yaltm Borularn iinden souk svlarn akndan dolay boru yzeyi de souk olur. Bu souk yzeye temas eden, mekan iindeki havada bulunan su buhar, temas eder etmez youarak sv haline dnr. Youma, korozyon paslanma ve enerji kaybna sebep olabilir. Doru bir uygulama ile bu durum ortadan kaldrlabilir. Souk su borular yaltm iin sentetik kauuk esasl, poliretan esasl prefabrik boru s yaltm malzemeleri, prefabrik boru camyn, prefabrik boru styropor kullanlr. Buhar kesici gereken hallerde bu malzemelere alminyum folyo kaplanr. lkemizde son dnemlerde souk su borularnn yaltmnda kullanlan sentetik kauuk esasl s yaltm malzemeleri yaygn olarak kullanlmaktadr. eitli boru yaltm uygulama rnekleri ekil 4.5, ekil 4.6, ekil 4.7, ekil 4.8, ekil 4.9, ekil 4.10da gsterilmitir.

202

Tesisat Yaltm

ekil 4.5 Elastomerik Kauuk Kp Levhalarla Boru Yaltm

ekil 4.6 Elastomerik Kauuk Kp Levhalarla Boru Yaltm

ekil 4.7 Elastomerik Kauuk Kp Levhalarla Boru Yaltm

203

s yaltm

ekil 4.8 zel Alminyum Kapl Elastomerik Kauuk Kp ile Boru Yaltm Uygulamas

Soutmaya yaplan harcamalarn, stmaya yaplan harcamalara gre kat kat fazla olmas souk hatlarn yaltmna verilmesi gereken nemi ortaya koymaktadr. rnein, yaz aylarnda tesisat s yaltm yaplmam otellerde kalanlar soutma konforlar iin ekstra deme yapmak durumundadrlar. nk otel iletmecileri misafirlerinin soutma konforu iin ciddi miktarda fatura demeleri yapmaktadrlar.

ekil 4.9 zel Alminyum Kapl Elastomerik Kauuk Kp ile D Ortamda Boru Yaltm

ekil 4.10 zel Alminyum Kapl Elastomerik Kauuk Kp ile D Ortamda Boru Yaltm

204

Tesisat Yaltm

Souk hatlarn yaltlmasnn bir dier getirisi, mekanik sistemlerin mrn uzatarak uzun yllar sistem performansn korumasdr. Bu sayede yaanan mekanlar daha salkl stlp soutulacak ve ideal bir sl konfor elde edilecektir. 4.3.1.2 Scak Su ve Kalorifer Borularnn Yaltm Bu tr borularn yaltm iin genelde kullanlan malzemeler yksek scaklk dayanmna sahip camyn, tayn ilteler ve prefabrik boru yaltm malzemeleri ile prefabrik boru polietilen, kauuk kp, poliretan esasl s yaltm malzemeleridir. Polietilen ve elastomerik kauuk esasl malzemelerin prefabrik boru yaltmlar, scak su borusuna uygulandktan sonra, ek yerlerinden skca yaptrlmaldr. Bu tr boru yaltmlarnda nemli olan d havann ieriye nfuz etmesini engellemektir. eitli boru yaltm uygulama rnekleri ekil 4.11, ekil 4.12, ekil 4.13, ekil 4.14, ekil 4.15, ekil 4.16, ekil 4.17de gsterilmitir.

ekil 4.11 Prefabrik Polietilen Boru ile Yaltm Uygulamas

ekil 4.12 Scak Su Borularnn Camkp ile Yaltm

205

s yaltm

ekil 4.13 Camyn ile Boru Yaltm

ekil 4.14 Scak Su Borularnn Prefabrik Alminyum Folyo Kapl Camyn ile Yaltm

ekil 4.15 Scak Su Borularnn Prefabrik Folyolu Camyn ile Yaltm

ekil 4.16 Tank Yaltm

206

Tesisat Yaltm

ekil 4.17 Elastomerik Kauuk Kp ile Yaltm Uygulamalar

4.3.1.3 Buhar, Kzgn Su vs. Borularnn Yaltm Prefabrik camyn, iletme scakl +250 C yi gemeyen boru yaltmlarnda kullanlabilir. +250 Cden +550 C scakla kadarki blmde ise mukavvaya veya galvanizli tele dikili beyaz camyn veya tayn kullanlr. Bu malzemelerin zerine de galvaniz sac, alminyum veya PVC kaplanr. Mukavval camyn kullanlacaksa mukavvann yancl dikkate alnmal ve yaltm yzey scakl mukavvaya zarar vermemelidir. eitli boru yaltm uygulama rnekleri ekil 4.18, ekil 4.19, ekil 4.20 ve ekil 4.21de gsterilmitir.
o o o

ekil 4.18 Tayn ilteler ile Yaplan Is Yaltm zerine Galvanize Sac Uygulamas

ekil 4.19 Tayn ilte zerine Galvanize Sac Kaplama Uygulamas

207

s yaltm

ekil 4.20 Birka Katmanl Is Yaltm Uygulamas

ekil 4.21 Prefabrik Poliretan le Boru Yaltm

4.3.2 Vana ve Armatrlerde Yaltm Istma ve soutma tesisatnda vana, ek valf, pislik tutucu ve flanlar toplam tesisat iinde dikkate deer bir oranda s kayb yzeyi oluturmaktadrlar. Sz konusu tesisat elemanlar ileri teknolojilerin kullanld binalarda eitli uygulamalarla yaltlmakta fakat maalesef ounlukla plak braklmaktadr. Vana ve armatrlerin yaltlmamasnn balca nedenleri u ekilde zetlenebilir [80]: Armatrlerden yaylan snn kazan dairesini stmasnn tercih edilmesi, Armatre yaplan bakm srasnda yaltmn sklp tekrar taklmasnn zorluu, Maliyeti arttrc bir faktr olarak grlmesi, Sac kaplama iiliinin ve maliyetinin yksek oluu, Uygulamalarn estetik olmayp, detay problemlerinin oluu, Konuya gereken nemin verilmeyii, Yaltm konusunun uygulamada son aama olmas sebebiyle, zamann yetersizlii,

Gerek stma, gerekse soutma sistemlerinde vana ve armatrlerin yaltlmamas ile birok sorun ortaya kmaktadr. Bunlarn neler olduu ksaca aada incelenmitir. 4.3.2.1 Istma Sistemlerinde Yaltm Olmaynn Ortaya kard Sorunlar Enerji kayb ve iletme maliyetinin art, Kazan dairesinin ar snmasndan dolay dier sistemlerin zarar grmesi (rnein; basnl hava kompresrnde verimin dmesi),

208

Tesisat Yaltm

Yksek scaklktaki akkan veya buhar armatrlerinden, yaltmsz ekipmanlarn scak yzeylerinden kaynaklanan i kazalarnn meydana gelmesi, Borularda yaplan yaltm uygulamas bitilerinin estetik olmay. 4.3.2.2 Soutma Sistemlerinde Yaltm Olmaynn Ortaya kard Sorunlar Enerji kayb ve iletme maliyetinin art, Youmadan dolay paslanma, anma, sistemin almamas ve pompa, kollektr, gsterge gibi dier ekipmanlarn zarar grmesi, Baz uygulamalarda yaltm olsa bile yanl malzeme seiminden dolay youmann boru yzeyine doru devam ederek zamanla boruda korozyona neden olmas ve yaltm malzemesinin s yaltm zelliini kaybetmesi. 4.3.2.3 Vana Ceketi Uygulamas Bilindii gibi, lkemizde stma ve soutma tesisatnda armatr yaltm kauuk kp, polietilen, camyn ve tayn malzemeler kullanlarak antiyelerde yaplmaktadr. Bu uygulama dikkatli ve zenli bir iilik gerektirmekle beraber, olduka uzun bir srede tatbik edilebilmektedir. Ayrca amaca uygun olarak vana ceketleri de kullanlmaktadr. Vana ceketleri; scak su ve buhar gibi stma sistemlerinde vana yzeyinde oluan s kaybn; soutma sistemlerinde ise s kazancn ve youmay nlemek amacyla kullanlmaktadr. Ceketler katmandan olumaktadr. ve d katmanlar 250 Cye dayankl silikon kapl cam kumandan yaplm olup, bunlarn arasndaki orta tabakada 750 Cye mukavim, 5 cm kalnlnda Rabitz teline sarl tayn bulunmaktadr. Vana ceketleri, dier rnlere gre birok avantajnn bulunmas sebebiyle taahht firmalarnca tercih edilmektedir. Bu avantajlar yledir: Bnyesinde karbon ve hidrojen iermedii iin yanc deildir. Suya, yaa, zayf asitlere ve tm hava koullarna kar dayankl olduu iin gerek kapal mekanlarda, gerekse bina dnda kullanlabilir. Montaj ok kolay olduu iin kalifiye elemana ihtiya yoktur. Vana ceketi vanann altna yerletirilir, yapkan fermuarlar st ste getirilerek yaptrlr, en utaki ipler skca balandnda uygulama tamamlanm olur. Vana ve armatrn bakm esnasnda veya deitirilmesi gerektiinde, kolayca sklp, ilemler tamamlandktan sonra tekrar kolayca monte edilir. Vana flanlar da ceketin iinde kald iin buralarda s kprleri olumaz, soutma sistemlerinde youma olmaz. Yksek enerji kazanm salad iin ksa srede kendini amorti eder. Estetik bir grnm arz eder. Uzun mrldr. zel sipari zerine imal edilen vana ceketleri Tip 0, Tip I, Tip II olmak zere farkl biimde uygulanmaktadr.
o o

209

s yaltm

Tip 0 Boru Yaltmsz Bu uygulamada vana ceketi, vanay bir flandan dierine flanlarn her ikisi de iinde kalacak ekilde sarmaktadr (ekil 4.22).

ekil 4.22 Tip 0 Boru Yaltmsz Vana Ceketi

Tip I Tek Tarafl Boru Yaltml Bu uygulamada vana ceketi, bir taraftan flan dahil olmak zere vanay, dier taraftan boruyu 10 cm sarmaktadr (ekil 4.23).

ekil 4.23 Tip I Tek Tarafl Boru Yaltml Vana Ceketi

Tip II ift Tarafl Boru Yaltml Bu uygulamada vana ceketi, vanann tamamn ve her iki taraftan boruyu 10 cm sarmaktadr (ekil 4.24).

ekil 4.24 Tip II - ift Tarafl Boru Yaltml Vana Ceketi

Vana ceketi ile yaltm uygulamasna ilikin rnekler ekil 4.25, ekil 4.26, ekil 4.27, ekil 4.28 ve ekil 4.29da verilmitir

ekil 4.25 Vana Ceketi ile Yaltm Uygulamas

210

Tesisat Yaltm

ekil 4.26 Vana Ceketi ile Yaltm Uygulamas

ekil 4.27 Vana Ceketi ile Yaltm Uygulamas

ekil 4.28 Vana Yaltm Uygulamas

211

s yaltm

ekil 4.29 Vana Ceketi Uygulama Resimleri

4.3.3 Klima Kanallarnda Yaltm Istma, havalandrma ve klima kanallarnn yaltmlarn u balklar altnda inceleyebiliriz. Is Yaltm Youmaya Kar Yaltm Ses Yaltm 4.3.3.1. Is Yaltm Dikdrtgen kesitli kanallarn s yaltm iin levha tipi elastomerik kauuk kp, folyo kapl polietilen kpk, folyo kapl camyn kullanlr. Folyo kaplamal olan malzemeler ek yerleri alminyum folyo bant ile yaptrlarak 0,8 mm galvaniz tellerle yaklak 1 metrede bir balanarak salamlatrlmaldr. Bina dnda olanlara alminyum veya galvaniz sa yapmak gerekir. Elastomerik kauuk kp levhalar, hem eitli kalnlklarda hem de dikdrtgen kesitli klima kanallarnn flanlar arasndaki mesafelere gre eitli geniliklerde retilmektedirler. Bylece dikdrtgen kesitli kanallarda fire orann drmekte ve yuvarlak kesitli havalandrma kanallarnda ise bant kullanmn azaltarak, toplam maliyetten tasarruf etmektedir. Kendinden yapkanl tipleri ile de hem fiziksel yapma avantajna sahiptir hem de uygulamay hzlandrmaktadr. Ayrca alminyum ve zel alminyum kapl elastomerik kauuk kpkleri ile alminyum veya galvanize sac ihtiyac ortadan kalkmaktadr. 4.3.3.2. Youmaya Kar Yaltm Scak hacimlerden geen souk hava kanallarndaki kondensasyonu nlemek iin bir yz alminyum folyo kapl polietilen levha veya kauuk kp ile dtan uygulanarak ek yerleri kendiliinden yapan bantlarla kapatlr. Uygun kalnlktaki ve tipteki yaltm malzemesinin seimi kadar, uygulamann szdrmaz yaplmas da ok nem tamaktadr. 4.3.3.3. Ses Yaltm Hava kanallarnn ses yaltm yaplacaksa, bu kanaln i cidarna yaltm uygulanr. Alev almayan, kendinden snml yanmaz akustik kpk bu i iin ideal malzemedir. Optimum gzenek yaplar sayesinde olduka yksek ses yutuculuk deerlerine sahiptirler. Lif iermeyen ve kanal iine uygulandnda elyaf erozyonuna sebep olmayan bu malzemelerle ayn zamanda s yaltm da yaplm olur. Kanal yaltm uygulamasna ait eitli rnekler ekil 4.30, ekil 4.31, ekil 4.32, ekil 4.33, ekil 4.34, ekil 4.35 ve ekil 4.36da verilmitir.

212

Tesisat Yaltm

ekil 4.30 Klima Kanallarnn Kauuk Kp ile Yaltm

ekil 4.31 Klima Kanallarnn Camyn ile Yaltm

ekil 4.32 Yuvarlak Kesitli Havalandrma Kanallarnn zel Alminyum Kapl Elastomerik Kauuk Kp ile Yaltlmas

ekil 4.33 Dev Kanallarn zel Alminyum Kapl Elastomerik Kauuk Kp ile Yaltlmas

213

s yaltm

ekil 4.34 Tayn Levhalarla Kanal Yaltm Uygulamas

ekil 4.35 Kauuk Kpyle Kanal Yaltm Uygulamas

ekil 4.36 Galvaniz Sac Kaplanm Tayn ile Yaltlm Havalandrma Kanallar

214

Tesisat Yaltm

4.3.4. Endstriyel Ekipmanlarn Yaltm +250 C ile +500 C arasndaki kazanlarn ve tanklarn yaltm iin en uygun yaltm malzemesi telli camyn veya tayndr. Silindirik yzey yaltmlarnda mesafe tutucular kullanlr. Dz sathlarda U eklinde mesafe tutucular kullanlr. Byk apl borularda ve dz yzeylerde mesafe tutucu ayaklar yzeye punta kaynak ile tutturulur. Is kprlerini minimuma indirebilmek iin mesafe tutucu ayaklar ile d ember arasna en az 3 mm kalnlnda asbest erit kullanlmas gereklidir. +500 Cnin zerindeki scaklklarda kullanlan yaltm malzemesi ise tayn ve seramik elyaftr. Tayn +750 Cye kadar, seramik elyaf ise +1250 Cye kadar kullanlr. Endstride yksek scakla sahip frn, ocak, etv gibi uygulamalarda kullanlr. Bu tr frnlarda proses gerei istenen yksek scakl temin etmek iin korkun bir enerji sarfiyat vardr. Baz hallerde frnlarn yaltmsz duvarlarndan olan s kaybna bilerek gz yummak mecburiyetinde kalnrken birok halde de frn duvarlarnn ayrca yaltlmas sz konusudur. Bilindii gibi bu tr ok yksek scaklktaki frnlarn duvarlarnda eitli nitelikte ate tulalar kullanlmaktadr. Bu tulalarn seimi yaplrken de en uygun () deerine sahip olanlar seilmeli, s yaltm malzemesi olarak da lifli malzemeler (tayn, seramik yn) tercih edilmelidir. Endstriyel ekipmanlarn yaltmna ilikin rnekler ekil 4.37, ekil 4.38 ve ekil 4.39da verilmitir.
o o o o o

ekil 4.37 Tayn ile Tank Yaltm Uygulamas

215

s yaltm

ekil 4.38 Kalsiyum Silikat ile Buhar Kazan Domu Yaltm

ekil 4.39 Elastomerik Kauuk Kp ile Tank Yaltm

216

Tesisat Yaltm

4.4 TESSATTA YOUMA VE SONULARI 4.4.1 Youma Youma, havann iindeki su buharnn, ortam scakl ve bal nem miktarna bal olan terleme scaklndan daha dk scaklktaki bir yzeye temas etmesi sonucu gaz halinden sv hale gemesidir. 4.4.2 Youmann Parametreleri 1. Ortam scakl (Ta= C) 2. Bal nem oran (=%) 3. Akkan scakl (Tm= C) 4. 5. 6. 7. Malzemenin hcre yaps Yzeysel hava tanm katsays () Is iletkenlik katsays () Su buhar difzyon diren katsays ()
o o

4.4.3 Youma Nasl Oluur? Souk hatlarda yaltm malzemesi bnyesine su alabilecek nitelikte ise ve buhar geiine kar bir nlem alnmam veya szdrmaz bir uygulama yaplamamsa, lifli malzemeler gibi su buhar difzyon diren katsays ok dk olan (=1.1) (su buhar difzyonuna hi kar koyamayan) yaltm malzemelerinin kullanlmas durumunda yzeyde youma olmamasna karn, yaltm malzemesinin iine su buhar girer ve malzemenin iinde youarak su haline gelir. 4.4.4 Youmann Sonular Malzeme bnyesinde youan su, s yaltm malzemesinin s iletkenlik katsaysn artrr ve yaltm zelliini azaltr. yle ki baz durumlarda camyn gibi yaltm malzemelerinin s iletkenlik katsays iki- kat kadar ktleebilmektedir. izelge 4.1de ortam scakl 26 C iken, iinden 12 C akkan geen bir soutma hattnn ilk s kayplar ve K deerleri ile; srasyla camyn, poliretan ve elastomerik kauuk kp ile yaltlm hallerinin iletime alndktan 1 sene sonraki (slak, nemli haldeki) s kayplar ve K deerleri verilmektedir. Is yaltm malzemesinin iindeki su, tesisatta korozyona sebep olur. Korozyon sonucu rmeler balar. Yaltm malzemesinin zerindeki kaplama zarar grr ve bu da sistemin tahrip olmu bu blmlerini yenilemeyi gerektirir. Youma etkisiyle bozulan yaltm rnekleri ekil 4.40ta gsterilmitir.
o o

ekil 4.40 Youma Etkisiyle Bozulan Yaltm rnekleri

217

s yaltm

izelge 4.1 Elastomerik Kauuk Kp, Poliretan ve Camyn Malzemelerin lk Uygulamadaki ve 1 Yl Sonraki Durumlar (Akkan Scakl 12oC, Ortam Scakl 26oC ) CAMYN Kuru Hal POLRETAN KAUUK KP

(20 C) =0.040 W/mK

o

(20 C) =0.038 W/mK

o

(20 C) =0.040 W/mK

o

Yaltm Kalnl (mm) 25 4.0 50

Islak Hal

Is Kayb Q/m2W -17.10 -12.10 -10.40

o

K deeri W/mK 1.20 0.87 0.74

Is Kayb Q/m2W -18.20 -12.20 -10.30

o

K deeri W/mK 1.30 0.87 0.74

Is Kayb Q/m W -18.20 -12.00 -9.80

o

K deeri W/mK 1.30 0.86 0.70

25 40 50

(20 C) =0.075 W/mK -26.62 1.90 -20.30 -17.70 1.45 1.26

(20 C) =0.050 W/mK -21.80 1.56 -15.60 -13.20 1.11 0.94

(20 C) =0.038 W/mK -18.20 1.30 -12.00 -9.80 0.86 0.70

4.4.5 Youma Hangi Koullarda ve Nerede Meydana Gelir? 1. Is yaltm yaplmazsa, youma tesisatn yzeyinde olur (ekil 4.41).

Ts=6.1 C

Minimum yaltm kalnl= 7.6 mm

Tm=6 C
o

= %65 o Td = 22.8 C o Ta = 30 C Boru ap = 25.4 mm

ISI YALITIMI YAPILMAZSA! Ts= 6.1oC < Td= 22.8oC Yzey scakl < Youma scakl Youma YZEYDE OLUR!

ekil 4.41 Is Yaltm Yaplmadnda Gerekleen Youma

2. Is yaltm yetersiz yaplrsa, youma yaltm malzemesinin yzeyinde olur (ekil 4.42).

Minimum yaltm kalnl= 7.6 mm = %65 o Td = 22.8 C o Ta = 30 C ODE R-Flex ST Boru ap = 25.4 mm
ISI YALITIMI YETERSZ YAPILIRSA! Ts= 21.3oC < Td= 22.8oC Yzey scakl < Youma scakl Youma YZEYDE OLUR! BNYEDE OLMAZ

Ts=21.3 C

kalnlk = 6 mm Tm=6 C
o

ekil 4.42 Is Yaltm Yetersiz Yapldnda Gerekleen Youma

218

Tesisat Yaltm

Is yaltm yetersiz yaplan tesisattan youma rnekleri ekil 4.43te gsterilmitir.

ekil 4.43 Is Yaltm Yetersiz Yaplan Tesisattan Youma rnekleri

3. Is yaltm malzemesinin kalnl yeterli ve deeri dk olan malzemede, youma bnyede olur (ekil 4.44).
Ts=23.6 C
o

Tm=6 C

= %65 o Td = 22.8 C o Ta = 30 C

Ts= 23.6oC > Td= 22.8oC Yzey scakl > Youma scakl Youma YZEYDE OLMAZ! BNYEDE OLUR!

Camyn Boru ap= 25.4 mm

kalnlk = 9 mm

Minimum yaltm kalnl= 7.6 mm

ekil 4.44 Deeri Dk Malzeme ile Is Yaltm Yapldnda Gerekleen Youma

4. Su buhar difzyon diren katsays yeteri kadar yksek olan malzemede youma olmaz (ekil 4.45).

Ts=23.6 C

= %65 o Td = 22.8 C o Ta = 30 C
ODE R-Flex ST Boru ap= 25.4 mm
Ts= 23.6oC > Td= 22.8oC Yzey scakl > Youma scakl YOUMA OLMAZ!

Tm=6 C

kalnlk = 9 mm

Minimum yaltm kalnl= 7.6 mm

ekil 4.45 Youma Gereklemeyen Yaltm

219

s yaltm

Souk hatlarda kullanlan s yaltm malzemesi, Ak gzenekli ve deeri dk ise; Buhar Kesici kullanmak kesinlikle YETERSZ OLMAKTADIR! Kapal gzenekli ve deeri dk ise; Buhar Kesici GEREKLDR! deeri yeteri kadar yksek ise, Buhar Kesiciye kesinlikle GEREK YOKTUR! 1. 2. 3. 4. Is yaltm yaplmazsa, youma tesisatn yzeyinde olur. Is yaltm yetersiz yaplrsa, youma yaltm malzemesinin yzeyinde olur. Is yaltm malzemesinin kalnl yeterli ve deeri dk olan malzemede, youma bnyede olur. Su buhar difzyon diren katsays yeteri kadar yksek olan malzemede youma olmaz.

4.4.6 Youmaya Kar Alnacak nlemler ve zm nerileri Youmay nlemek iin; Doru s yaltm malzemesi seilmeli, Youma olmamas iin gerekli minimum yaltm kalnl doru hesaplanmal, Su buhar difzyon diren katsays yeteri kadar yksek olmal, Yaltmda s kprleri olumamal ve szdrmazlk uygulamalar doru yaplmaldr. zellikle souk hat yaltmnda ak gzenekli malzemeler kullanmak teoride uygun gibi grnse de, pratikte gerek tam szdrmazln salanmasnda yaanan zorluklar, gerekse uygulamada grlebilen problemlerden dolay tercih edilmemelidir. Yaltm malzemesi, su buhar geirmeyen bir malzeme ile kaplanm dahi olsa, kaplamann ek ve bini yerleri kritik noktalardr. Bu noktalarn su buharn hi geirmeyecek ekilde uygun malzemelerle tam szdrmazl salanmal ve uygulama doru yaplmaldr. ekil 4.46da Yaltm Kaplama Malzemesi olarak kullanlan alminyum folyo zerinde oluan delik apna gre su buhar difzyon direnci () deerinin deiimi grlmektedir.

ekil 4.46 Alminyum Folyo zerinde Oluan Delik apna Gre Su Buhar Difzyon Direncinin Deiimi

Grafikten de anlalaca gibi, 1 m2lik folyolu levhada oluan 0.2 mm2lik bir delik (yaklak olarak toplu ine deliine denk gelir) alminyum folyonun su buhar difzyon direncini 50.000den yaklak olarak 0a drr.

220

Tesisat Yaltm

4.5 TESSAT YALITIMINDA GRLEN HATALAR VE ZM NERLER [79]

Yaltm tesisattan ayr dnlemez. Yaltm tamamlanmam klima tesisat, stma tesisat ve soutma tesisat devreye alnmaz. Son yllarda zellikle sanayide yksek scaklktan ve soutmadan dolay da yaltm daha da nem kazanmtr. Tesisat yaltmnda kullanlan malzemeler kullanlabilme scaklklarna gre, s iletkenlik, yanma durumu ve buhar difzyonuna kar gsterdii vaziyete gre birbirinden ayrlrlar. 4.5.1 Akkan Scaklna Gre Malzeme Seilmesi Boru s yaltm yaparken unlara dikkat edilmelidir. ncelikle boru ierisinden geen akkan scakl bilinmelidir. Bunun yannda evre scakl, boru ap ve kullanlacak malzemenin () deeri bilinmelidir. Uygulamada ou zaman akkan scaklna dikkat edilmemesinden kaynaklanan hatalar vardr. Akkan scaklna gre kullanlacak malzeme de deimektedir. izelge 4.2de, akkann maksimum scaklna bal olarak kullanlabilecek yaltm malzemeleri verilmitir.
izelge 4.2 Akkann Maksimum Scaklna Bal Olarak Kullanlabilecek Yaltm Malzemeleri [81]

Is yaltm malzemesi Seramik yn

Ta yn Cam kp Camyn (Bakalitli) Poliretan Kauuk Kp Malzemeler Polietilen Kpk Malzemeler Ekspande Polistren Extrde Polistren

Maksimum kullanm scakl (oC) 1800

750 430 250 110 105 105 75/80 75/80

4.5.2 Boru, Klima Kanal, Armatr vs.de Youmay nlemek in Gerekli Yaltm Kalnlnn Olmamas veya Yanl Malzeme Seilmesi Trkiyede klima tesisat yaygnlatka bu problemler de sk sk gndeme gelmektedir. Burada en sk grlen problem, youmay nlemek iin gerekli yaltm kalnlna dikkat edilmemesi ve uygulama hatasdr. Gerekli yaltm kalnlklarn artk bilgisayar programlaryla hesaplamak mmkndr. Gerekli kalnlkta malzeme kullanlmadndan, yanl malzeme seiminden, bazen de iyi bir uygulama yaplmayarak youma problemleriyle karlalmaktadr. Youma problemi ile karlamamak iin yaltm uygulamasnda unlara dikkat edilmelidir. Souk hatlarda bnyesine su almayan, kapal hcreli ve buhar difzyon diren katsays () yksek olan malzemeler kullanlmal (polietilen veya kauuk kp gibi), ncelikle gerekli yaltm kalnl seilmeli, Yaltm yaplan borunun hava ile temas kesinlikle nlenmeli, Vana, armatrler youmaya kar yaltlmal, Yaltmda s kprleri olumamaldr. Bu konuya detayl olarak Blm 4.4te deinilmitir.

221

s yaltm

4.5.3 Boru veya Armatrlerde Donmaya Kar Gerekli Is Yaltm Kalnlnn Dikkate Alnmamas veya Hi Is Yaltm Yaplmamas Hava scakl sfrn altna dt gnlerde boru iinde uzun bir sre hareketsiz kalan su donma tehlikesi ile karlar. Bu problemi mmkn olduu kadar geciktirebilmek iin, borulara yaltm yaplmas gerekir. Bazen en nemli yangn tesisatna bile yaltm yaplmayarak ok nemli sorunlarla kar karya kalnmaktadr. Su sayalarnn yaltm yaplmadndan dolay donarak patlamalar sk sk karlalan bir durumdur. Donmaya kar mutlaka tesisatn veya armatrlerin s yaltm yaplmas gerekir. Borularda suyun donmasn nlemek amacyla, farkl ortam scaklklarnda, farkl aplara ve yaltm kalnlklarna sahip borularda, izin verilen maksimum durgunluk zaman diyagramlar vastasyla saptanabilmektedir. 4.5.4 Support ve Boru Geilerinde Titreim ve Is Kprlerine Dikkat Edilmemesi ou zaman borular (scaksouk akkan tayan) direkt konsollar zerine oturtulmaktadr. Byle yaplmakla hem s kprs oluturularak s kaybna neden olunmaktadr hem de souk su borularnda youma problemi ile karlalmaktadr. Bu tr problemlerle karlamamak iin supportlarn sert, s yaltm zellii olan malzemeden yaplmas gerekir. Artk lkemizde de bu tr rnler mevcuttur. Ayn zamanda ses yaltm da yaplm olup, borudaki titreim yoluyla yaylacak bir ses geii engellenmi olur. Yukarda sz edilen problemlerin aynsyla borularn duvar veya deme geilerinde de karlalmaktadr. Yukarda sz edilen s kayb, youma problemi ve titreim problemlerini nlemek iin bu geilerde flex tr rnler kullanmak gerekir. 4.5.5 Beton, Toprak erisine Kalan ScakSouk Su Borularnn Yaltmna Dikkat Edilmemesi veya Yaltm Yaplmamas ou kez beton ierisinden geen kalorifer tesisat borularnn korozyondan dolay patladklarn grrz. 4.5.4te belirtilmi olan tm problemler burada da geerlidir. Bazen bu tr borular toprak ierisinden yaltm yaplmadan bile geirilmektedir. Bu tr problemlerin zm, gerekli kalnlkta s ve su yaltm malzemelerinin kullanlmasdr. 4.5.6 Tesisatta Is ve Ses Kprlerinin nlenmesi in Gerekli Tedbirlerin Alnmamas Sistem devreye alndktan sonra yanl uygulamalardan ve ses kprlerinden dolay ou kez problemlerle karlalmaktadr. Bu ses kayna pompa, kazan, soutma grubu, hidrofor, aspiratr vs. olabilmektedir. zellikle son dnemlerde gerekli ses yaltm yaplamadndan doalgaz evrimi yapldktan sonra brlr ve kazandan gelen ses problemleri zmlenememektedir ve hatta kazan daireleri seramikle de kaplanarak hibir ses yutucu malzeme de kullanlmayarak ses problemi arttrlmaktadr. Ses kprsnn olmamas iin kazan, pompa, soutma grubu, hidrofor, aspiratr vs. gibi cihazlarn giriklarnda, kaide detaylarnda mutlaka ses yaltm yaplmas gerekir. ou kez tank vs. gibi yzeylerde kaynatlan mesafe tutucu malzemelere direkt kaplama sa vidalanarak s kprlerine neden olunmaktadr. Bu tr olaylarda mesafe tutucu ile sa arasnda yksek sya dayanacak ve s yaltm zellii olan contalardan kullanmak gerekir. 4.5.7 Vana ve Armatrlerin Yaltmna nem Verilmemesi Buhar, scak su ve ergimi mamul tayan boru hatlar zerindeki yaltmsz vanalar esas olarak s nakli ve s yaylmasyla s kaybeder. Eer vanalar kapal alanlarn dnda bulunuyorsa bu durumda s kayb iklim artlarna bal olarak deiecektir. Is kayb, vanalarn yzey alan ve vanalarn alma artlarna baldr. Bu s kayb yakt masraflarnda gereksiz artlara neden olur. Yaltm yaplmayan vanalar bakm personelinde yanklara neden olabilir ve iyerindeki ortam scakl istenmeyen ve rahatsz edici seviyelere kabilir. Eer bu vanalarn ierisinden souk akkan geiyorsa buzlanmalara da neden olup, vana veya armatr komple buzla kaplanr. Bu tr problemlerin zmnde vana veya armatrlere prefabrik olarak sklp taklabilen pratik vana ceketleri kullanlr.

222

Tesisat Yaltm

4.5.8 Bir Boru Tesisatndaki Elemanlara Bal Olarak Ek Is Kayplar 4.5.8.1 Vanalar ve Srgl Valfler Bir boru tesisatnda, vanalarn ve srgl valflerin etkilerini gznne almak amacyla, s kayb hesab yaplmadan nce, tablodan seilen bir uzunluk deeri, borunun gerek boyuna ilave edilir. Bu deerler, vanalar ve vanalarn kendi flanlar iin geerli, fakat vanalarn tutturulduu boru tesisatna ait kar flanlar iin geerli deildir. izelge 4.3teki deerler, belirli scaklklardaki tipik endstriyel yaltm kalnlklarnn, 100 C ortalama scaklk iin =0.08 W/mK sl iletkenlik ve 400 C ortalama scaklkta =0.01 W/mK sl iletkenlik kabulleri sonucunda elde edilmitir.
o o

izelge 4.3 Is Kayb Hesab in Gerek Boru Boyuna lave Edilecek Uzunluklar Boru ap Di (m) 0.1 0.5

Akkan Scakl Boru ieride (m)

Ti (oC) Yaltmsz vana 2/3 yaltml vana 3/4 yaltml vana Yaltmsz vana 2/3 yaltml vana 3/4 yaltml vana

100

400

100

400

6 3.0 2.5 15 6.0 4.5

16 6.0 5.0 22 8.0 6.0

9 4.0 3.0 19 7.0 6.0

25 10.0 7.5 32 11.0 8.5

Boru darda (m)

4.5.8.2 Flan eitleri Boru tesisatndaki bir flan iftinden kaynaklanan s kayplarn hesaplamak iin (tesisata bir vana monte edildii zaman oluan flan iftleri) aadaki yol izlenir. Yaltmsz flanlar : Yukardaki izelgeden, ayn apa sahip bir vana iin verilmi uzunluun te biri kullanlr. Is kayb hesaplarna balamadan nce bu deeri gerek boru boyuna eklenir.

Yaltlm, flan kutulu : Is kayplarn hesaplamadan nce, flan kutulu her bir flan iin boru boyuna 1 metre eklenir. Yaltlm flanlar : Herhangi bir deiiklie gerek yoktur; s kayplar gerek uzunluk zerinden hesaplanabilir.

4.5.8.3 Boru Kelepeleri Is kayb hesaplarna u ekler yaplr (dier elemanlar iin yaplan ilaveler hari): hacimlerde : Is kaybnn %15i Ak havada, rzgarsz : Is kaybnn %20si Ak havada, rzgarl : Is kaybnn %25i 4.5.8.4 Metal Boru, Klf in Destekler Isl iletkenlie yaplacak ilaveler : elik destekler 0.010 W/mK : Seramik destekler 0.003 W/mK

223

s yaltm

4.5.9 Klima Kanallarnn Akustik Yaltmnn Yaplmamas veya Yanl Malzeme Seilmesi Klima kanallarnn akustik yaltmnda iyi bir malzeme seimi ve gerekli kalnlk seilerek susturucu kullanlmasna gerek duyulmaz. Yadan, kirden, tozdan etkilenmeyen ve partikller halinde menfez veya anemostatlardan gelmeyen ada rnler kullanlmaldr. ekil 4.47deki diyagramda kalnla gre ses yutma katsays (), izelge 4.4te ise 1mtl hava kanalndaki ses azalmas (dB) grlmektedir.

ekil 4.47 Kalnla Gre Ses Yutma Katsays

3 farkl kanal kesitinde, kullanlacak olan 12-15-50 mm kalnlndaki akustik kpn, kanaln her 1 metresindeki dB olarak ses indirgeme deerleri izelge 4.4te verilmitir.
izelge 4.4 1 mtl Hava Kanalndaki Ses Azalmas (dB) Frekans (Hz) Kanal kesiti Kalnlk 125 250 500 1000 2000 4000

12 mm 900*600 mm 25 mm 50 mm 12 mm 400*600 mm 25 mm 50 mm 12 mm 300*600 mm 25 mm 50 mm

0.2 0.5 0.8 * 0.7 1.6 * 0.9 2.6

0.6 1.2 2.9 * 1.8 3.1 * 2.4 5.4

1.7 3.0 7.2 * 3.8 8.7 * 4.4 10.5

3.7 9.0 11.0 * 10.1 16.6 * 10.7 19.5

5.3 6.5 7.1 * 9.1 8.8 * 13.8 15.1

4.5 4.9 6.2 * 6.0 8.6 * 6.3 11.6

224

Tesisat Yaltm

4.5.10 Cihazlarn Titreimi in Gerekli nlemlerin Alnmamas ou kez bu nlemler alnmayarak direkt beton zerine oturtulmaktadr. Daha sonra da zm mmkn olmayan olaylarla karlalmaktadr. Bunun iin ekil 4.48de de grld gibi yzer deme uygulamas yaplarak problem halledilebilir. Ayrca komple mekanik tesisat odas polietilen kpk tr bir malzemeyle yzey deme yaplmas gerekir.

Vibrasyon nleyici levha Darbe Ses Kesici

Prekast betorname kaide

Kaba deme
ekil 4.48 Darbe Ses Kesici Malzeme Uygulamas

ekil 4.49da titreim snmleyici yay, ekil 4.50de titreim alc malzemeler, ekil 4.51de titreim alclarla teras katnda yaplm uygulama rnei gsterilmitir.

ekil 4.49 Titreim Snmleyici Yay

ekil 4.50 Titreim Alc Malzemeler

225

s yaltm

ekil 4.51 Titreim Alclarla Teras Katnda Yaplm Uygulama rnei

4.5.11 Klima Kanallarnn ve Dier Tesisatn Yangn Yaltmna Dikkat Edilmemesi stenilen yangn dayanmna gre gerekli kalnlkta malzemeler seerek bu uygulamalar yapmak mmkndr. rnein al bazl ve her iki tarafnda yksek scakla dayankl yanmaz camtl kapl malzemelerle klima kanallarnn yangna kar yaltmnn yaplmas mmkndr. izelge 4.5te de yangna kar korunma sresi ve plaka kalnl verilmektedir.
izelge 4.5 Klima Kanallar ve Dier Tesisatta Yangn Yaltmnda Kullanlan Plaka Kalnlk Deerleri ve Koruma Sresi Yangna Kar Korunma Sresi (Dakika) Plaka Kalnl (mm)

30 60 90 120

2x15 2x15 2x20 2x25

Yangna dayankl al plakalar ile klima kanalnn yangn yaltmna ait rnek uygulamalar ekil 4.52de gsterilmitir.

ekil 4.52 Yangna Dayankl Al Plakalar ile Klima Kanalnn Yangn Yaltm

226

Yaltmn Gnlk Hayatmza Etkileri 2006 ZODER Karikatr Yarmas - Mmin DURMAZ

BLM - 5 YALITIMDA YEN TEKNOLOJLER

LLL
5.1 NANOTEKNOLOJ 5.2 AEROJELLER 5.3 JEL-BOYALAR

Yaltmda Yeni Teknolojiler

BLM - 5
YALITIMDA YEN TEKNOLOJLER

5.1 NANOTEKNOLOJ
Nano kelimesi Yunanca nannos kelimesinden gelir ve cce demektir. Gnmzde nano, teknik bir l birimi olarak kullanlmakta ve herhangi bir birimin milyarda biri anlamn tamaktadr. Genellikle metre ile birlikte kullanlr. Nanometre, 1 metrenin milyarda biri veya 1 milimetrenin milyonda biri lsnde bir uzunluu temsil etmektedir (yaklak olarak art arda dizilmi 5 ila 10 atom) [82].

ekil 5.1 Bir Nano Yapsal Elemann Bykl, Bir Futbol Topunun Dnyaya Gre Olan Bykl Kadardr [83]

Trkeye molekler retim diye evrilebilecek nanoteknoloji kavram [84], ok genel tanmyla, istisnai ekilde kk (yaklak atom boyutlarnda) yaplarn, ticari bir amaca hizmet edebilecek ekilde dzenlenmesidir [82]. Nano-lek seviyesinde malzemelerin zellikleri makroskopik lekten tamamen farkl olup nano-lee yaklatka birok zel ve yararl olay ve yeni zellikler ortaya kmaktadr. rnein, iletim zellikleri (momentum, enerji ve ktle) artk srekli olarak deil ancak kesikli olarak tarif edilmektedir. Benzer olarak, optik, elektronik, manyetik ve kimyasal davranlar klasik deil kuantum olarak tanmlanmaktadr. imdi maddeyi nanometre seviyesinde ileyerek ve ortaya kan deiik zellikleri kullanarak, yeni teknolojik nano-lekte aygtlar ve malzemeler yapmak mmkn olmutur. rnein, tarama tnelleme ve atomik kuvvet mikroskoplarn kullanarak yzey zerinde atomlar iterek birbirlerinden ayrmak ve istenilen ekilde dizmek mmkndr. Btn bu gelimeler, 19. yzylda dnyay yeniden ekillendiren sanayi devrimine edeer bir bilimsel ve teknolojik devrim balatmtr. Bu ekilde atom ve molekller ile oynayarak tek moleklden oluan transistr ve elektronik aygtlar gerekletirilmitir ve dnyada birok grubun aktif almalar ile gelitirilmektedir. Btn bu almalar ve gelimeler elektronik, kimya, fizik, malzeme bilimi, uzay ve hatta salk bilimlerini ortak bir arakesitte buluturmutur [85].

229

s yaltm

5.1.1 Nanoteknolojinin Tarihi 60lar: Feynman:

1m 100 mm

Nanoteknoloji vizyonunun ortaya kn, 1959 ylnda fiziki Richard Feynmann, malzeme ve cihazlarn molekler boyutlarda retilmesi ile baarlabilecekler zerine yapm olduu nl konumasna kadar dayandrabiliriz (There is Plenty of Room at the Bottom). Bu konumasnda Feynman minyatrize edilmi enstrmanlar ile nano yaplarn llebilecei ve yeni amalar dorultusunda kullanlabileceinin

90 mm

10 m

-1

80 mm 10-2 m (=1 cm)

70 mm 10-3 m (=1 mm) 60 mm

altn izmitir. 80'ler: Uygun mikroskoplarn gelitirilmesi: Aratrmaclarn daha kk boyutlarda almaya balamasyla birlikte birok problem de ortaya kmaya balamtr. Boyutlar kldke, yaplan almalar izlemek zorlamtr. 1981 ylnda IBM tarafndan yeni bir mikroskop tr

10-4 m 50 mm

40 mm

10-5 m

30 mm 10-6 m (=um)

Scanning Tunneling Microspcope (STM) gelitirildi. Bu nemli ilerlemede pay sahibi olan aratrmaclar, bu bulular ile 1986da Nobel Fizik dln aldlar. Ayn zamanlarda STM mikroskopunun bir trevi olan Atomic Force Microscope (AFM) gelitirildi. Feynmann bahsetmi olduu enstrmanlarn (scanning electron microscope, atomic force microscope, near field microscope vb.) 1980lerde gelitirilme-

20 mm 10-7 m (100 nm) 10 mm

10-8 m 1 mm

10-9 m (=1 nm)

si ve ezamanl olarak gelien bilgisayar kapasiteleri ile nano skalasnda lm ve modelleme yaplmas mmkn olmutur [86].

10-10 m

ekil 5.2 Bir Nanometre Bir nsan Sann On Binde Biri Kadar Kalnlktadr [83]

90lar: Fullerene - Karbon Nanotpler - Drexler: 1990larn banda Rice niversitesinde Richard Smalley nclndeki aratrmaclar, 60 karbon atomunun simetrik biimde sralanmasyla elde edilen futbol topu eklindeki fullerene moleklleri gelitirmitir. Elde edilen molekl 1 nanometre byklnde ve elikten daha gl, plastikten daha hafif, elektrik ve s geirgen bir yapya sahipti. Bu aratrmaclar, 1996 ylnda Nobel Kimya dln almlardr. Bunun ardndan 1991 ylnda Japon NEC firmas, aratrmaclarndan biri olan Sumio Iijimann, karbon nano tpleri bulduunu duyurmutur. Karbon nano tpler, fullerene moleklnn esnetilmi bir ekli olup, benzer ekilde nemli zelliklere sahiptir. elikten 100 kat daha gl ve arl eliin arlnn 1/6s kadardr. 90larda ayrca Feynmanin fikirleri, Eric Drexler tarafndan yazlan kitapta (Engines of Creation) gelitirildi. Nanoteknoloji zerine younlaan Foresight Enstitsnn kurucusu olan Drexler, biyolojik sistemlerden esinlenerek, molekler makineler yaplabileceini nermi, nanoteknoloji kavramn ortaya atan kii olmutur [82]. Drexlern fikirleri pheyle karlanmasna karn 1992 ylnda yaynlam olduu kitabnda (Nanosystems: Molecular Machinery, Manufacturing, and Computation) genel kavram ve dncelerini detayl analiz ve tasarmlar ile ayrntl olarak anlatmtr [86].

230

Yaltmda Yeni Teknolojiler

5.1.2 Dnyada ve Trkiyede Nanoteknoloji Amerika Birleik Devletleri: ABDde 1999 ylnda yaynlanan ulusal nanoteknoloji bildirgesi ile lkenin nanoteknoloji alanndaki ncelikleri belirlenmi ve bu konuda yaplan Ar-Ge almalar iin bteler ayrlmtr. 2000 ylnda nanoteknoloji alannda yaplan Ar-Ge almalarna hkmet tarafndan salanan destek 420 milyon dolar civarndayken, 2001 yl btesinde bu alana ayrlan pay yaklak 520 milyon dolara ulam, 2003 yl iin ise yaklak 700 milyon dolar olarak belirlenmitir. Aralk 2003 tarihinde Bakan Bush, 2005 ylndan balayarak 4 yl sreyle nanoteknoloji alannda gerekletirilen aratrma ve gelitirme projelerinde kullanlmak zere 3,7 milyar dolar tutarnda fon ayrlmasn onaylamtr. ABDde yrtlen almalar, nano yapl malzemeler, molekler elektronik, nanoparalar, biosensrler ve bioenformatik, quantum bilgisayarlar, lm ve standart gelitirme almalar, nano lekte teori, modelleme ve simulasyon, nano robotlar gibi alanlarda younlamtr. Bu almalar Ticaret Departman (DOC), Savunma Departman (DOD), Enerji Departman (DOE), Ulam Departman (DOT), NASA, Ulusal Salk Enstits (NIH) ve Ulusal Bilim Kurumu (NSF) gibi kurumlar tarafndan desteklenmektedir [86]. Avrupa Birlii: ABD ve Japonyadaki gelimeleri kayg ile izleyen Avrupa Birlii, teknolojilerinin 10 yl sonra bu iki lke ile yarabilmesi iin 6. ereve Programnda nanobilim ve nanoteknolojiyi ncelikli alan olarak ilan etmi ve son drt yl boyunca bu alandaki aratrmalar desteklemek zere 1.3 milyar Euro denek ayrmtr. Ancak bu meblan, birlik lkelerinin milli btelerinden ayrdklar kaynaklar toplamnn ok kk bir blm olduu ifade edilmektedir [85]. lke baznda zel ve kamu kurulular ise bu miktarn belki toplam 7-8 katn bulabilecek harcamalar yapmay planlamaktadrlar. Komumuz Yunanistann Girit adasnda kurulu, 500 doktoral aratrmacnn alt Heraklion Aratrma Merkezinde nanoteknoloji gelitirme zerine youn aratrmalar yaplmakta ve bu aratrmalara Avrupa Birliinden milyonlarca Euro destek verilmektedir. srail bu konuda ok hzl davranarak ok sayda tannm bilim adamn Nanocenter kurulularnda toplamtr. rlanda nfus olarak ok kk bir lke olmasna ramen 630 Milyon Euro miktarnda bir kayna nanoteknolojiye aktarmtr.

ekil 5.3 Dnyada ou lkede Nanoteknoloji ncelikli Alan Olarak lan Edilmitir.

Nanoteknoloji ncelikli alannn iki ana hedefi vardr: Birincisi, yeniliki nanoteknoloji rnlerinin gnmzn endstriyel sektrlerine tantlmas; ikincisi ise yeni malzeme, yeni ara ve yeni rnlerin gelitirilmesi ile yeni endstri kollar ve sektrleri yaratlmasn tevik etmek olarak zetlenebilir [82]. Asya: Asya lkeleri iinde nanoteknolojiye yatrm yapan lkelerin banda Japonya gelmektedir. Japonya dnyada ABDden sonra nanoteknoloji alannda en fazla Ar-Ge harcamas yapan ikinci lke konumundadr. Nanoteknoloji zerine yaplmakta olan yatrmn her yl %15 ile %20 orannda artmakta olduu Japonyada, nanoteknoloji tanm dnyann geri kalan lkelerine oranla ok daha geni kapsamldr. Molekler seviyede yaplan bir ok aratrma (rnek vermek gerekirse, DNA zerine yaplan aratrmalar) nanoteknoloji tanm ierisinde yer almaktadr. Ayrca NEC ve Sumitomo gibi firmalar karbon nanotpler alannda almalar yrtmekte, aratrmalar gerekletirmektedir (Bkz. 5.1.1, 90lar). Japonyay takiben karmza in ve Kore kmaktadr. in, lkede yrtlen nanoteknoloji odakl birok aratrma ve gelitirme almasn in Bilimler Akademisi kanalyla yrtmektedir. Bu lkede yrtlen almala-

231

s yaltm

rn birou yar iletken retme teknikleri ve nanoteknoloji tabanl elektronik cihazlar zerine younlamaktayken; Kore, nanoteknolojinin mikro elektronik uygulamalar alannda younlamaktadr. Korenin en byk irketlerinden biri olan Samsung, mikro elektronik uygulamalar ve mikro elektromekanik sistemler (MEMS) zerine aratrmalar yrtmektedir. Tayvan, Singapur, Tayland, Hindistan ve Vietnam da nanoteknolojiyi ncelikli alan olarak belirlemitir ve uygun ereveyi belirlemek iin admlar atmaktadr [86]. Trkiye: lkemiz, amzn insan yaamn birka on yl iinde byk lekte yeniden dzenleyecek olan bu kritik gelimelere u ana kadar seyirci kalmtr. zel olarak nanobilim ve nanoteknoloji aratrmalarna ynelik kapsaml bir aratrma planmz bulunmamaktadr. Avrupa Birlii 6. ereve Program iin hazrlanan bir raporda, Avrupada ulusal bir nanoteknoloji plan bulunmayan lkelerin sadece MALTA ve TRKYE olduu belirtilmitir [87]. Bu plann hazrlanmas ve bunun gerektirdii aratrma altyapsna verilecek destekte ge kalnmas halinde, Trkiye bu son frsat da karacaktr. En nemli husus ise, Trkiye bu frsat da karrsa, nanoteknoloji rnleri (aygtlar, detektrler, hzl bilgisayarlar, uzay, uak teknolojileri, tp, malzeme teknolojisi vb.) iin bu teknolojiye hkmeden lkelere alk olduumuzdan ok daha byk bedeller demek zorunda kalacaktr. zellikle lke iin hayati bir neme haiz olan ulusal savunmaya nanoteknoloji hzla girmektedir ki bu durumda, yksek olan bu bedeli demeyi gze alsa bile bu teknolojileri almak mmkn olmayabilir. te yandan, nanobilim ve nanoteknoloji iin ylda ayrlacak 15 milyon dolarlk bir fon birka sene iersinde katlanm olarak lke ekonomisine geri dnecektir [85]. Dnya lkeleri nanoteknoloji aratrmalarna niversite ve sanayi sektrnde byk yatrmlar yaparken lkemizde de nanobilim ve nanoteknoloji konularnda bir mkemmeliyet merkezi oluturmak fikri Devlet Planlama Tekilat (DPT) tarafndan benimsenmi ve Bilkent niversitesi aratrmaclarnn hazrladklar Ulusal Nanoteknoloji Aratrma Merkezi Projesine 11 milyon TL destek salanmtr. Toplam btesi 30 milyon TL olan projeye Bilkent niversitesi de 4 milyon TL kaynak tahsis etmitir. 15 milyon kaynak ise kamu ve zel kurulular iin yaplacak aratrma projelerinden salanmtr [88]. Merkezde aratrma konularnn, nanoleklerde yeni yaplarn tasarm, sentezlenmesi ve ilevletirilmesi, atomsal seviyede maniplasyon ve grntleme, nanofotonik, elektronik, molekler elektronik, akll fiberler, ilevsel tekstil, spektroskopi ve lazer konularnda younlamas planlanmaktadr. Ayrca merkezin laboratuvarlarnda srdrlen deneysel almalar, kuramsal ve yksek performansl bilgi ilem modellemeleri ile desteklenmektedir. 5.1.3 Nanoteknolojiyi Elde Etme Yntemleri Nanoyaplar elde edimesinde iki ana yntem bulunmaktadr. Aadan yukarya (bottom-up) ve yukardan aaya (top - down) olarak adlandrlan bu iki yaklam u ekilde zetleyebiliriz: 1- Bottom-up: Aadan yukarya yaklam (kkten bye), molekler nanoteknolojiyi belirtir ve organik veya inorganik yaplar, maddenin en temel birimi olan atomlardan balayarak atom atom, molekl molekl ina edilmesi yntemini ifade eder. 2-Top-down: Yukardan aaya yaklam (bykten ke), makineler, asitler ve benzeri mekanik ve kimyasal yntemler kullanlarak nano yaplarn fabrikasyonu ve imal edilmesi yntemlerini ifade eder. Teknolojinin bugnk seviyesi sebebi ile yaplan almalarn birou yukardan aaya (top-down) klasmannda deerlendirilir [82]. 5.1.4 Nanoteknolojinin Avantajlar 20. yzyln ikinci yarsndan itibaren birok endstride kullanlan toleranslar srekli iyiletirilmi, stn kalite anlay gelitirilmitir. Mikroteknoloji rn olarak tanmlayabileceimiz paralar otomobil, elektronik, iletiim gibi sektrlerde yaygn olarak kullanlr olmutur. Gnmzde ise mikroteknolojilerden daha kk teknolojilerin, nanoteknolojinin, kullanmn yaygnlamaktadr. Nanoteknoloji sayesinde sanayide, biliim teknolojile-

232

Yaltmda Yeni Teknolojiler

rinde, salk sektrnde ve daha bir ok alanda yeni rnler gelitirilecek, gnmzn retim sreleri ve yntemleri deiecektir. Bu teknolojiye yatrm yaplan lkelerde ekonomik deerler yaratlacak ve toplumlarn yaam kalitesi geliecektir [82]. 5.1.5 Nanoteknolojinin Kullanm Alanlar nmzdeki 10 yl iinde daha da genileyecek olan nanoteknoloji kullanm alanlarnn, tpk bilgisayar teknolojilerinde olduu gibi hemen hemen tm sektrlere yaylmas beklenmektedir. Daha gl, daha akll, daha hzl ve daha etkin ip ve depolama cihazlar; nanoteknolojik yenilik(inovasyon) retimini hzlandracak, daha hafif ve daha ilevli rn retimi erevesinde geni bir sektrel yaylm vaat etmektedir. Nanoteknolojiye ilikin ana sektrler ekil 5.4te verilmitir [89]:

- Elektronik / Biliim ve letiim - Tp / Yaam Bilimi - Otomotiv - Savunma ve Uzay - Kimya / Malzeme - Enerji / evre

ekil 5.4 Nanoteknolojinin Kullanm Alanlar

ok geni alanlarda uygulama potansiyeli tayan nanoteknolojiyle ilgili olarak anahtar alan kapsayan bilgilerse yledir [89]: Nanoelektronik: zellikle bilgisayar teknolojilerinde iplerin klmeleri, bellek kapasitelerinin artmasn salamaktadr ve bu nanoteknoloji alan; nanoelektronik olarak adlandrlmaktadr. Bunun anlam, gerekte silikon-tabanl iplerin yerini, organik-tabanl iplerin almasdr. Belirtilen gelime bile ip retim tekniklerinde ve bununla ilgili sanayi sektrnde kkl deiimler yaratacaktr. Baz aratrmaclar, anlan gelimelerle birlikte Molekler Elektronik an balayacan vurgulamaktadr. Nanomalzemeler: Nanomalzemelerin arlk noktasn; nanoanalitik, nanobiyoteknoloji, nanoyapl malzemeler, nanokimya vs. oluturmaktadr. Nanoteknolojinin halen otomobil sanayinde, kompozit malzemelerde molekller, telekomnikasyonda kuantum kuyu lazerleri gibi baz nemli uygulamalar vardr. leri seramikler, boyalar, ultra ince kaplamalar, boya astar ve katklar, korozyon koruyucular, katalizrler, yapkanlar ve biyouygun malzemeler nanoteknoloji tabanl olarak retilebilmektedir.

ekil 5.5 Malzeme ve Metalurji Mhendislii Konusunda Nanoteknoloji Byk Bir Gelimedir [90]

233

s yaltm

Nanotp: Tpta nanoteknoloji uygulamalar ile cihaz boyutlar klecei gibi, birok cihazn ilevleri de tek bir cihazda toplanacaktr. Bir erit geniliindeki cihaza damlatlacak kann analizi ile yzn zerinde parametre belirlenebilecektir. Tek bir bilgisayar ipi tm tbbi bilgiler iin adeta bir tan laboratuar olarak kullanlabilecektir. Ayrca, doru ilacn doru yere gnderilmesi uygulamas yan sra, zellikle kanserli hcrelerin yok edilmesi hususunda byk baarlar beklenmektedir. te yandan, hastalklarn tan ve tedavilerinde hz ve doruluk parametreleri byk lde artacaktr.

5.2 AEROJELLER
5.2.1 Aerojel Nedir? Aerojel, silika esasl sv bir jelin yksek s ve basn altnda, daha nceden belirlenmi kritik bir noktaya kadar kurutulmas ile elde edilmektedir. Bir baka deyile, aerojel, iindeki sv komponentin, hava ile yer deitirdii bir jeldir. Aerojel ilk defa Stefan Kistler tarafndan 1931 ylnda Charles Learned ile tututuu iddia sonucu bulunmutur. 1930lu yllarda retilen silika jelden sonra, 1990l yllarda karbon aerojeller elde edilmitir kar.

Sol

Gel
ekil 5.6 Aerojelin Oluumuna likin Sralama

Aerogel

zellikle uzay teknolojisinde kullanlan aerojelin milyonlarca ufak delikten oluan yzeyi, sngeri andrr. %99,8'i havadan olumaktadr. I geiren narin yaps, ona donmu duman ad verilmesine sebep olmutur. En gelimi fiber-glass yaltm malzemesinden 39 kat daha fazla yaltm kabiliyetine sahiptir [91]. 5.2.2 Aerojelin Fiziksel zellikleri NASAya ait Jet Propulsion Laboratuarlarnda retilen aerojeller, neredeyse havann younluuna yaklamtr ve Guinness Rekorlar Kitabnda, bilinen en hafif kat madde olarak yerini almtr. zgl arl 0,00011 olan (havannki 0,0004) aerojelin grnts, bir alanda toplanarak dondurulmu effaf ve arlksz bir dumana benzemektedir (ekil 5.7).

ekil 5.7 Aerojelin effaf ve Dumans Grnts [91]

234

Yaltmda Yeni Teknolojiler

Bir baka silika (kum) esasl madde olan camla kyaslandnda ise, 1000 kat daha az younlua sahip olduu gzlenmektedir. Yapsndaki deliklerin bykl milimetrenin milyarda biri kadardr. Delikler bir a gibi malzemenin iini kuatrken, onlarn etraf da bir baka malzeme ile kapldr [92]. Uzay aracnn atelemesi ve uzay ortamna dayanacak kadar kuvvetli olmasndan da anlalaca gibi [93], ok yksek scaklklara dayanabilen bu yeni materyal, insan olunun kefettii en hafif kat madde olma zelliini imdilik elinde bulundurmaktadr. Cam elyafna gre uzay uularnda ok daha uygun bir materyal olarak gsterilen aerojeller, inceleme amac ile uzaydaki mikro astroidleri yakalayan bir snger vazifesi grmek zere uzay aralarna monte edilmektedir. Aerojelin bir dier nemli fiziksel zellii ise, cm3de 3 miligramdan hafif olmasna ramen kendi arlndan 4000 kat fazlasn tayabilme zelliine sahip olmasdr [93] (ekil 5.8).

ekil 5.8 Kendi Arlndan 4000 Kat Fazlasn Tayabilir ve En Gelimi Camyn Malzemeden 39 Kat Fazla Yaltm zelliine Sahiptir.

Aerojellerin kinetik enerjiyi emen yaps, bu maddenin nmzdeki yllarda gvenlik ve yaltm alanlarnda oka kullanlacana dair gl sinyaller vermektedir. Aerojelin doaya zarar vermeyen yaps, bu konuda cesaretlendirici bir rol oynamaktadr. Paralanan bir aerojel parasndan geriye sadece, doada her an bulunabilen %100 doal bir malzeme olan kum kalmaktadr [92]. 5.2.3 Aerojeller ile Is Yaltm 1930larda aerojellerin ortaya kndan bu yana geen srede, aerojelin retim prosesleri konusunda gelimeler gereklemitir. Jeldeki suyun yerini havaya brakmasyla ilgili bir dizi polimerizasyon tepkimesi gnlerce srebilmekteyken, bugn bu sreyi sadece birka saate indirgeyen yntemler uygulanmaktadr. Bunun tesinde, olduka krlgan ve rijit yapdaki aerojeller, ince ve esnek ilteler bnyesine alnarak, zellikle de endstriyel yaltmda yeni bir sayfa almtr. Bylece geni apl boru ve tank gibi elemanlara uygulanmas ok hzl ve kolay olmaktadr. Aerojelli yaltm ilteleri, geleneksel kat yaltm malzemelerine nazaran ok daha ak ve nano-gzenekli yapdadr ve hacimlerinin yaklak %90n boluklar oluturmaktadr. te, s iletkenlik deerinin olduka dk

235

s yaltm

olmasn salayan da, dzensiz (amorf) ve dolambal boluk oran yksek, kat oran dk olan yapsndan kaynaklanmaktadr [94]. Aerojelli ilteler ile byk apl borularn yaltmna ilikin uygulama rnekleri ekil 5.9da, aerojelli iltelerin gemi endstri yaltmnda kullanm ise ekil 5.10da gsterilmitir.

ekil 5.9 Aerojelli ilteler ile Byk apl Borularn Yaltm [94]

ekil 5.10 Aerojelli iltelerin Gemi Endstrisi Yaltmnda Kullanm [94]

236

Yaltmda Yeni Teknolojiler

Aerojelli yaltm iltelerinin dier yaltm malzemeleri ile s iletim deerleri asndan kyaslanmas izelge 5.1de verilmitir.
izelge 5.1 Aerojelli Yaltm iltelerinin Dier Yaltm Malzemeleri ile Deerleri Asndan Kyaslanmas

Malzeme
Aorejelli Yaltm ilteleri Mikrogzenekli Silika Poliretan Kpk Genletirilmi Perlit Camyn Cam Kp

Is letkenlik Katsays (W/mK)

0,012 0022 0,028 0,040 0,040 0,050

Enerji tasarrufu, youma ve donma kontrol, kiisel korunum vb. konularn tmne birden zm getirebilen aerojelli iltelerin ortam artlar konusundaki kararllna ilikin unlar sylenebilir [94]: Yamur vs: Aerojelli iltelere, su iticilik zellii molekler seviyedeyken kazandrlmtr. zellikle de deniz ar uygulamalarda kullanlmas sebebiyle (svlatrlm doalgaz tanmas - LNG), 6 haftalk deniz suyuna daldrma testi sonrasnda bile bnyesine su almad gzlemlenmektedir. Bu da d ortamda rahatlkla kullanlabileceinin bir gstergesidir.

ekil 5.11 Su ticilik zelliine Sahiptir

Su Buhar: retim ilemi esnasnda, su iticilik zellii, aerojel mikrostrktrnn yzeysel gzenek yaps kapatlarak salanmtr. Bylece yksek nemli ortamlarda dahi kayda deer miktarda buhar emilimi gereklemez. C-1104 Protokol uyarnca, Third Party Control kurulular tarafndan yaplan testlerde, aerojel iltelerin arlka su emme deerleri %1in altnda kaydedilmitir. Vakum: Aerojel ilteler, yksek vakum altnda kimyasal ve fiziksel olarak kararldr. 10-4 torrdaki arlk kayb %1den azdr.

237

s yaltm

Titreim: Uzay uygulamalarnda kullanm iin art koulan sk ok ve titreim testleri sonrasnda, aerojel ilteler; grnmde ok az, sl performansnda ise hibir deiiklik gstermemitir. Standart bir test protokolnde, aerojel ilteleri, genlii 30 dBe varan, frekanslar ise 250-50.000 Hz aralnda deien titreim kombinasyonlara tabi tutulmaktadr.

5.3 JEL-BOYALAR
Enerji tasarrufu salamak amacyla hem sanayide hem de inaat sektrnde yeni zmler aranrken, karmza kan bir baka yeni rn de jel-boyalardr. 2006 senesinde bir firma tarafndan patenti alnm jel-boya, sektrnde bir ilki oluturmaktadr. Su bazl olan jel-boyann aktif yaltm bileeni, bir nanoteknoloji rn olan Hydro-NM-Oxide'dir. Bu partikln s iletkenlii 0.017 W/mK gibi ok dk bir deerdir, ki bu da onun kt bir s iletkeni ya da mkemmel bir s yaltkan olduunu gsterir. 5.3.1 Jel-Boyalarn Is Yaltm zellii Is iletimi, kat faz oluturan partikllerin arasndaki darack tneller vesilesiyle yavalamaktadr ve kat faz, ok kk partikllerin birok kmaz sokak oluturduklar 3 boyutlu bir a eklindedir. Bundan yola karak, kat fazdan s iletiminin, ok kark bir labirent zerinden gerekletii ve etkin olmad sylenebilir.

ekil 5.12 Normal letimin Aksine Knudsen Etkisi ile letim

Dier yandan maddenin iindeki hava veya gaz da doas gerei kendi bana s iletme eilimindedir. Gazlarn sy iletme eklinin, gaz molekllerinin birbirleriyle arparak gerekleecei noktada, karmza Knudsen Etkisi adl bir mekanizma kmaktadr. Is iletmek isteyen molekller, n dalga boyundan bile kk apl tneller ierisinde yer aldklarndan, birbirleriyle arptklar kadar tnel cidaryla da arprlar ve enerji nakli elimine olur. Sonu olarak gerekleen ileti de ok snrldr. 5.3.2 Jel-Boyalarn zellikleri %70i Hydro-NM-Oxide bileeninden, %30u da akrilik reineler ve birtakm katklardan oluan jel boyalar, hem s yaltmnda hem de kf ve korozyon nleme konusunda esiz bir malzemedir. zellikleri yle sralanabilir [95]: stn yaltm kabiliyeti ve kf-korozyon engelleyici, Fra, rulo veya sprey ile kolay uygulanabilme, Su bazl ve zehirsiz (non-toksik), Renksiz oluuyla alt tabaka grlebilir, elie, alminyuma, galvanize alminyuma, PVCye, ahaba, betona, plastik vb. yzeylere mkemmel yapma, Zararl katklar iermez, Eski kfleri yok eder, yeni kf oluumunu nler, Enerji tasarrufu salar, Alan daralmasna neden olmaz.

238

Yaltmda Yeni Teknolojiler

5.3.3 Jel-Boyalarn Kullanm Alanlar ok ince katmanlar olarak uygulanmas sebebiyle, kullanm alan da ok eitlilik gstermektedir. nerilen Endstriyel Uygulamalar: Korozyon nleme in nerilen Uygulama Alanlar: Is Dnm Eanjrleri ve Borular Su ve Buhar Kazanlar Yakt Tanklar Petrol ve Doalgaz Boru Hatlar Metal Yaplar, Kuleler, Vinler vs. Is zolasyonu in nerilen Uygulama Alanlar: Istma, Soutma, Havalandrma Kanallar Buhar Borular Baca ve Kuleler Fabrika Binalar Su Borular ve Kazanlar nerilen Otomotiv Uygulamalar: Jel-boyann esiz s yaltm zellii, aralarn performans iin bir ok frsat sunar; Ara aisinin i tarafnn jel-boya ile yaltlmasyla aracn daha serin kalmas salanabilmektedir. Ara iinin daha serin olmas nedeniyle de A/C nitesinin alma gereksinimi, ve dolaysyla yakt tketimi azaltlabilir. Motor Performans Art: eitli paralarn performans ve motor gc, jel-boya rnnn s yaltm sayesinde artrlabilir. Yakt deposu, yakt pompas buna rnek olabilir.

239

Yaltmn Gnlk Hayatmza Etkileri 2006 ZODER Karikatr Yarmas - Yksel CAN

BLM - 6 UYGULAMA NERLER

LL
6.1 BNALARDA ISI YALITIM UYGULAMA NERLER 6.2 TESSATTA ISI YALITIM UYGULAMA NERLER

241

Uygulama nerileri

BLM - 6
UYGULAMA NERLER

6.1 BNALARDA ISI YALITIM UYGULAMA NERLER [71]

1. D duvarlarn dardan yaltm sistemi olan mantolama sisteminin ilk kez yaplaca yzeyler, ncelikle kaba sva ile tesviye edilmi olmaldr. Tm yzeyler kabarm sva ve boya kalntlarndan, toz, kir ve yadan arndrlr.

2. Ekstrde polistren sert kpk s yaltm levhalarnn balayaca seviye olan subasman kotu, su terazisi yardm ile bina evresi boyunca iaretlenir. 3. Yaltm plakalarnn kalnlklarna gre seilmi subasman profilleri, aralarnda 0,5-1 cm genleme derzleri braklarak duvara tespit eldir.

4. 25 kglk paketler halinde piyasada bulunan zel levha yaptrclar, 6-7 kg su ile, yksek devirli elektrikli kartrc ile homojen bir karm elde edilinceye kadar kartrlr. Karma karma suyu haricinde herhangi bir madde eklenmemelidir. Uygulama, zellikle scak havalarda dorudan gne alan veya rzgar almayan saatlere denk getirilmelidir.

5. Hazrlanan karm, yap yzeyinin tesviye durumuna gre, s yaltm levhasnn yzeyine ya elik malayla bekler halinde ya da tm yzeye tarakl malayla srlr. Sarfiyat 5 kg/m2 olmaldr. Ke birleimlerinde ise uzun ve ksa kenarlara srekli olarak uygulanr. lem tamamlandnda taan harlar temizlenir.

243

s yaltm

6.

Is yaltm levhalar, yatay halde subasman profillerine oturtularak duvar yzeyine yaptrlr. Sonraki sralar terazisinde ve artmal olarak yaptrlr. Yaptrma ileminden en az 24 saat sonra, zel dbeller kullanlarak, levhalarn yzey mekanik tespiti yaplr.

7. Dbelleme aamas, m2ye 6 adet olmaldr. Levha kelerine birer adet, ortasna da iki adet olacak ekilde ayarlanr. Ke dbelleri, levhalarn birletii noktalara denk getirilir. zellikle yksek katl binalarda, bina kelerinde dbel miktar arttrlr ve kelere her plaka iin iki adet dbel uygulanr.

8. Ke noktalarnn darbe dayanmn salamak iin file donatl PVC ke profilleri yerletirilir.

9. Ayn esaslarla mekanik kartrc ile hazrlanan zel sva, 2-3 mm kalnlnda ilk kat olarak uygulanr. zerine zel sva filesi, elik mala yardmyla, henz prizini almam sva ierisine hafife gmlr. Filenin enine ve boyuna ek yerlerinde 10 cm bindirme yaplr.

10. Takviye edilmi ilk kat sva priz aldktan sonra ikinci kat sva elik mala ile dzgn bir yzey elde edilecek ekilde uygulanr. ki katn toplam sarfiyat en az 5 kg/m2 olmaldr.

11. Mantolama sistem uygulamas son kat ile tamamlanr. Son aama ikinci kat svann da priz almasyla, dekoratif d cephe kaplamalarndan veya boyalarndan seerek istenilen estetiklikte bir d grnn salanmasdr.

244

Uygulama nerileri

EPS Uygulama srayla yledir;

1. Levhalar duvara yaptrmak iin zel yaptrc hazrlanr.

2. Yaptrc levhann arka kenarlarna boylamasna ve ortalara noktalama eklinde srlr.

3. Levha duvara yaptrlarak mastarlanr.

4. Keler dzeltilir.

5. Plastik kapl cam ipliinden yaplm file, yaptrc ile yedirilerek levhalara yaptrlr. Kelere takviyeli koruyucu file uygulanr.

6. zel renkli sentetik sva istenilen grnrlkte ve 3-4 mm kalnlnda tatbik edilir.

ekil 6.1 EPS Is Yaltm Levhalaryla Mantolama Uygulamas

245

s yaltm

Tayn s yaltm levhalaryla mantolama uygulamas ekil 6.2de verilmitir

ekil 6.2 Tayn Is Yaltm Levhalaryla Mantolama Uygulamas

246

Uygulama nerileri

6.2 TESSATTA ISI YALITIM UYGULAMA NERLER [96]

6.2.1 Denmi Tesisatn Yaltm in (125 mmden Kk Borular in) Uygulama nerileri

1. Eer tesisat denmi ise, prefabrik elastomerik kauuk kpk boru, uzunlamasna kesilir. Kesme ilemi iin sadece keskin baklar kullanlr. Bu, yaptrma ilemini de kolaylatrcaktr. Uzunlamasna kesimler iin en ideali bu i iin zel tasarlanm kesici baklar kullanmaktr. Ban kullanm yandaki ekilde gsterilmektedir. Temiz ve dzgn bir kesme ilemi iin ban keskin taraf dndaki blmlerinin yaltm malzemesine dememesine dikkat edilmelidir.

2. Prefabrik boru yaltm malzemesi, yaltlacak olan borunun evresine yerletirilir ve hem u ksmlardaki hem de yark boyunca oluan kenarlara zel yaptrcsndan srlr.

3. Yaptrcnn kuruduundan emin olunduktan sonra, yark kenarlar hafife bastrlp iyice yaptrlr.

4. ki yaltm borusu arasndaki blgeyi kapamak iin, ihtiya duyulandan birka mm daha uzun bir para kesilir. Kesilen para yeterince uzun deilse, bu blgedeki yaltm zellikleri ktleecektir.

247

s yaltm

5. Para boylamasna kesilir ve boruya geirilerek yaptrlr.

6.2.2 Dz Borularn Yaltm in (125 mmden Byk Borular in) Uygulama nerileri

1. Yaltm iin, uygun boyutlu bir erit ile yaltlacak olan borunun evresi llr.

2. llen uzunluk, elastomerik kauuk kp yaltm levhalar zerine iaretlenir.

3. Levha, iaretlenen yerlerden dikkatlice kesilir. yi sonu almak iin metal cetvel kullanlr.

4. Levhann kenarlarna zel yaptrcsndan srlr.

5. Levha borunun etrafna sarlr ve nce u ksmlar, ardndan orta ksmlar olacak ekilde kenarlar birletirilir.

248

Uygulama nerileri

6. Yerletirilen levha, borudaki komu yaltma yaptrlr. Eer yaptrlan parann kenarlar dzgn olmamsa, fra, boluk olan yerde gezindirilerek boluklar kapanana kadar yaltm malzemeleri birbirine doru itilir ve evrilir.

6.2.3 Klima Kanallarnn Yaltm in Uygulama nerileri zel Yaptrclar le: 1. Yaltlacak yzey zel tiner ile temizlenerek, tamamen artlr. Kanal yzeyi llerek, rulolardan uygun ebatlarda elastomerik kauuk kp kesilir.

2. Hem yaltm levhas yzeyine hem de kanaln yzeyine zel yaptrcsndan srlr. yi sonu alabilmek iin kanaln nce alt yzeyi, sonra yan yzeyleri, son olarak da st yzeyi kaplanmaldr.

3. Birleim kenarlar, zel yaptrcsyla birbirine tutturulur.

Kendinden Yapkanl Levhalar le:

1. Yaltlacak olan yzey, yapmay nleyecek toz ve kirden arndrlr. Yaltlacak kanal yzeyi llerek, rulodan uygun ebatlarda elastomerik kauuk kp kesilir.

2. Yaltlacak yzeyin kenarndan balanarak, yapkanl yzeyi koruyan kat yava yava ekilip, yapmas iin levhaya stten bastrlr. yi sonu alabilmek iin, kanaln nce alt yzeyi, sonra yan yzeyleri, son olarak da st yzeyi kaplanmaldr.

3. Kenarlar zel yaptrcs ile birbirine tutturulur.

249

Yaltmn Gnlk Hayatmza Etkileri 2006 ZODER Karikatr Yarmas - Nur LHAN

BLM - 7 SIK SORULAN SORULAR

LL
7.1 EN OK MERAK EDLENLER 7.2 DORU BLNEN YANLILAR

Sk Sorulan Sorular

BLM - 7
SIK SORULAN SORULAR

7.1 EN OK MERAK EDLENLER

1. Is Yaltm Nedir? Is, bir enerjidir ve farkl scaklklara sahip mekanlarda; scakln yksek olduu taraftan dk olduu tarafa doru geme eilimi gsterir. Is, bu gei esnasnda, mekanlar arasndaki malzemelerin s iletkenlik katsaylarna ve kalnlklarna bal olarak bir direnle karlar. En genel anlamda s yaltm, s geiini azaltan bir direntir. 2. Is yaltmnn faydalar nelerdir? Uygulanan yaltm kalnlna bal olarak, s kaybn %30 - %90 orannda azaltmas, Kn, yap elemanlarnn i yzey scaklklarn artrarak youma riskini azaltmas, dolaysyla kflenme vb. olaylar nlemesi, Yine kn i yzey scaklklarn artrmas ile mekanda dzenli bir scaklk dalm salayarak; yazn da binann ar snmasn engelleyerek salkl konfor koullar oluturmas, D duvarlarda sl gerilmeleri azaltmas ve bunun sonucunda, scaklk farklarndan oluan atlaklar engellemesi, Yakt tasarrufuna bal olarak stma tesisat ilk yatrm ve iletme masraflarnda d salamas, Daha az yakt kullanm ile hava kirliliinin azalmasnda byk pay olmas, Duvar kalnlnda incelme ile birim alandan kazan salamas, Kendisini 2-3 sene ierisinde amorti etmesi s yaltmn faydalarn ortaya koymaktadr. 3. Is yaltm binann nerelerine yaplr? Binalarn Dz teras veya eimli atlarna, D ortama ak duvarlarna, Topraa bitiik bodrum duvarlarna, Istlmayan ortama bitiik duvarlarna, Topraa oturan demelerine,

253

s yaltm

Alt ak demelerine (kmalar, pasaj stleri vs.), Alt taraf stlmayan mahallere komu demelere, Demeden stma sistemine sahip demelere, Tesisat borular ve havalandrma kanallarna yaplr. Ayrca zel kaplamal yaltm camlar ve yaltml doramalar kullanlarak kn pencerelerden oluan s kayplar azaltlr, yazn ise binaya gne ss girii snrlanr. 4. Is yaltm nasl yaplr? ISO ve CEN Standartlarna gre yaplan snflandrmada: (Is iletkenlik katsays), 0,065 W/mK deerinden byk ise yap malzemesi, (Is iletkenlik katsays), 0,065 W/mK deerinden kk ise yaltm malzemesi olarak deerlendirilir. Is yaltm, yaltm malzemesi niteliindeki rnlerle binalarn s kaybeden bileenlerine ieriden, dardan veya ara katman olarak uygulanr. 5. Is yaltmnn maliyeti nedir? Is yaltmnn maliyeti, toplam bina maliyetinin %1-2 oranndadr. stelik inaat aamasndayken yaplm bir s yaltm sayesinde, kazann daha dk kapasiteli seilmesi, radyatrlerin daha kk olmas ve stmadan yaklak 6 kat daha pahal olan soutma masraflarnn da yaz aylarnda azalmas mmkndr. Bylece kendisini 2-3 sene ierisinde amorti edecektir. 6. Is yaltm ne kadar srede yaplr? Her eyden nce, s yaltm bir kez yaptrlaca iin, malzeme seimleri doru yaplmal, detaylar eksiksiz olarak deerlendirilmeli ve kusursuz bir uygulama yaplmaldr. Dolaysyla s yaltm uygulama ekibinin uzman elemanlardan olumas gerekmektedir. Byle bir ekiple, normal boyuttaki bir konutun s yaltm uygulamalar 1-4 hafta arasnda srebilir. Elbette hava ve evre artlar bu sreyi dorudan etkileyen faktrlerdir. 7. Is yaltmnn Trkiyeye yararlar nelerdir? Enerjisinin %69unu ithal eden lkemizde, tketilen enerjinin %35'i konutlarda stma ve soutma amacyla kullanlmaktadr. Devlet statistik Enstits (DE) verilerine gre Trkiyede 8 milyon bina, 16 milyon konut bulunmaktadr. Is yaltm yapld taktirde, stma ve soutma amacyla kullanlan bu enerjinin ortalama %50si tasarruf edilebilmektedir. Tm bina stokunun mevcut standartlara gre yaltlmas durumunda enerji tasarrufu toplamnn ise ylda 3 milyar dolardan fazla olaca tahmin edilmektedir. Sz konusu rakamlar hem aile ekonomisi hem de lke ekonomisi asndan byk anlam ifade etmektedir. 8. Is yaltmnn dnyaya katklar nelerdir? Binalarda kullanlan yaktlardan atmosfere yaylan karbondioksit (CO2), kkrtdioksit (SO2) ve dier gazlar azaltlm olacandan; s yaltm, kresel snma ve evre felaketlerine kar alnabilecek en etkili bireysel nlemlerden biridir. Bilinmektedir ki kresel snma, kutuplardaki buzullarn erimesi, iklimlerin deimesi ve btn dnyay amansz bir kurakla doru srklemesi nedeniyle gnmzn en nemli sorunlarndandr. Is yaltmyla ortalama %50 daha az enerji tketerek stma ve soutma yaplabilmesi, konut bana atmosfere yaylan karbondioksit miktarnn da yar yarya azaltlabilmesi mmkndr. 9. Is yaltm iin nereye bavurulur? Is yaltm konusunda bilgi edinmek iin 0800 211 33 67 numaral cretsiz danma hattndan, 0216 415 74 94 numaral telefondan ya da info@izoder.org.tr adresine e-posta gndererek ZODERe (Is Su Ses ve Yangn Yaltmclar Dernei) ulaabilirsiniz.

254

Sk Sorulan Sorular

10. Duvarlardaki terleme neden kaynaklanr? Youma, havann iindeki su buharnn, ortam scakl ve bal nem miktarna bal olan terleme scaklndan daha dk scaklktaki bir yzeye temas etmesi sonucu gaz halinden sv hale gemesidir. Yzeyde meydana gelen youma terleme olarak deerlendirilir. Bir baka deyile, stlan hacimdeki yksek basnl su buhar, dk buhar basnl d ortama doru hareket etmek isterken, yaltmsz ve souk bir duvar yzeyine arparak youur ve su zerreciklerine dnr. 11. Isl konfor nedir? Isl konfor ve i hava kalitesi, bireyin bir ortamdaki sl artlar iinde kendisini rahat hissetmesi ve bu artlardan doan salk sorunlar ile karlamayaca bir ortamn zellikleridir. Ortam scakl ile duvar i yzey scakl arasndaki fark konfor hissini yakndan ilgilendirmektedir. Duvar i yzey scakl ile ortam scakl arasndaki fark ne kadar fazla ise konforsuzluk o kadar fazla olur. Duvar i yzey scaklnn ortam scaklndan uzaklamasnn en nemli etkeni de duvarn yaltmsz oluudur. Konforlu bir mekanda duvar i yzey scakl, ortam scaklndan en ok 3 C az olmaldr. rnein mekan scakl 22 C ise duvar i yzey scakl en az 19 C olmaldr. Aradaki farkn 3 Cyi amas halinde konforsuzluk (salkszlk) da artar. 12. ten ve dtan yaltmdan hangisi tercih edilmelidir? Mantolama olarak da tabir edilen dardan s yaltm uygulamas, bina cephelerini tmden kaplad iin yap fizii asndan en ideal yntemdir. Avantajlar yledir: Kolon, kiri gibi yapnn tayc sistemindeki tm s kprlerini, d mekanla temasn nleyerek, ortadan kaldrr. Youmann bina d yzeyinde olumasn salayarak, mekan iindeki rutubet riskini minimuma indirir. Bina d yzeyini scaklk farknn olumsuz etkilerinden korur. Yap fizii asndan ideal olan sistemdir. Ancak s yaltmnn dardan yaplmasnn mmkn olmad durumlar da sz konusu olabilir. rnein, daha nceden yaltmsz olarak ina edilmi yksek katl bir apartman dairesi sahibi, sadece kendi katna s yaltm yaptrmak isterse, ieriden s yaltm uygulamasn seebilir. Kat ykseklii boyunda retilen s yaltm panelleriyle uygulama olduka kolay ve hzl yaplr. 13. Yaltm malzemesi seiminde nelere dikkat edilmelidir? Is yaltm malzemeleri, bitiik yap malzemelerinin s iletim direncini artrmak veya darya kaan s miktarn azaltmak amac ile kullanlr. Is yaltm malzemelerinin seiminde baz zellikler aranmaktadr. Bu zellikler yledir: Is iletkenlik katsays- (W/mK) Su buhar difzyon direnci- Yangn snf TS EN 13501e gre Scaklk dayanm (oC) Basn dayanm (kPa) Younluk (kg/m3) Hacimce su emme % 14. Her yaltm malzemesi her yerde kullanlabilir mi? Yaltm malzemesi seiminde yukarda bahsi geen zellikler nem tar. ster bina yaltm, ister tesisat yaltm olsun, seilecek yaltm malzemeleri sz konusu uygulama yeri iin gerekli asgari artlar salamal ve bina/tesisat mr boyunca zelliklerini yitirmeden kalabilmelidir. Bu srecin gz nnde bulundurulduu tako o o o

255

s yaltm

tirde optimum aralkta kalan malzemelerin seilmesi doru olacaktr. rnein zeri otopark olarak kullanlacak bir teras atda s yaltm malzemesinin yaltm zelliinin yan sra, hacimce su emmesi ve basma dayanm gibi zellikleri de seim kriterleri arasnda yer almaldr. 15. Souk hatlardaki youmann nedeni nedir? Nasl oluur? ayet souk hatlarda hi s yaltm yaplmamsa, daha nceki aklamalarda da deindiimiz gibi yzeyde mutlaka youma gerekleir. Yaltm yaplm ancak yaltm malzemesi bnyesine su alabilecek nitelikte ise ve buhar geiine kar bir nlem alnmam veya szdrmaz bir uygulama yaplamamsa, lifli malzemeler gibi su buhar difzyon diren katsays ok dk olan (=1.1) (su buhar difzyonuna hi kar koyamayan) yaltm malzemeleri kullanlmsa youma problemi ortaya kar. Yzeyde youma olmamasna karn, yaltm malzemesinin iine su buhar girer ve malzemenin iinde youarak su haline gelir. 16. Souk hatlarda youmaya kar alnacak nlemler ve zm nerileri nelerdir? Youmay nlemek iin; Doru s yaltm malzemesi seilmeli, Youma olmamas iin gerekli minimum yaltm kalnl doru hesaplanmal, Su buhar difzyon diren katsays yeteri kadar yksek olmal, Yaltmda s kprleri olumamal ve szdrmazlk uygulamalar doru yaplmaldr. zellikle souk hat yaltmnda ak gzenekli malzemeler kullanmak teoride uygun gibi grnse de, pratikte gerek tam szdrmazln salanmasnda yaanan zorluklar, gerekse uygulamada grlebilen problemlerden dolay tercih edilmemelidir. Yaltm malzemesi, su buhar geirmeyen bir malzeme ile kaplanm dahi olsa, kaplamann ek ve bini yerleri kritik noktalardr. Bu noktalarn su buharn hi geirmeyecek ekilde uygun malzemelerle tam szdrmazl salanmal ve uygulama doru yaplmaldr.

7.2 DORU BLNEN YANLILAR [97]

YANLI: DORU: Binamz dardan su alyor, yzeye sva veya zift srerek kalc bir zm elde edebiliriz. ncelikle duvarnzda su bulunmasna neden olan etkenlerin aratrlmas ve bunlara kar nlem alnmas gerekir. Is yaltm olmamasndan kaynaklanan bir durumda, iten veya dtan s yaltm yaplarak sorun zlmeli. zellikle yal gnlerde dardan su szmas sz konusu ise yapnzdaki atlaklar veya boluklar, su szdrmaz malzemeler kullanlarak tamir edilmelidir. Srlerek uygulanan s yaltm malzemesi vardr. Boya ve benzer malzemelerle s yaltm yaplamaz. Is yaltm, s iletkenlik katsays dk, belli bir kalnl olan malzemeler ile yaplr. Kalnlk arttka s yaltm miktar artar. Sva ve boya tabakalar s yaltm yapmaz. Scak bir blgede yayoruz. Is yaltm yaptrmamza gerek yok. Is yaltm kn snmak, yazn serinlemek iin harcadmz enerji ve yakttan tasarruf salar. Bir binann soutulmas, stlmasndan daha fazla enerji gerektirdii iin scak iklim blgelerinde de mutlaka s yaltm yaplmaldr. Binamzn duvarlar gaz beton ile rlmtr. Ayrca s yaltm yaptrmamza gerek yoktur. Gaz beton bir yap malzemesi olup s yaltm malzemesi deildir. Yap hangi malzemeden yaplm olursa olsun kolon ve kiriler dahil olmak zere tm cepheler, at ve taban mutlaka s yaltm malzemeleri ile yaltlmal ve pencerelerde zel kaplamal yaltm cam niteleri ve yaltml doramalar kullanlmaldr.

YANLI: DORU:

YANLI: DORU:

YANLI: DORU:

256

Sk Sorulan Sorular

YANLI: DORU:

Binamz zellikle kuzey tarafndan souk alyor. Sadece kuzey cephesine yaltm yaptrmamz yeterli olacaktr. Sadece tek cephede yaplan yaltm, s kprleri oluturur. Yaltmn yaplmad dier cephelerde problemler devam edecektir. Bu nedenle tm yap bileenlerinde (at, duvar, deme, kma, cam ve dorama) yaltm yaplmaldr. Is yaltmn kendi bama ya da tandk ustalar vastasyla uygulayabilirim. Binanz mutlaka uzmanlarca incelenmeli ve sorununuzun zmne ynelik olarak yaplacak s yaltm uygulamalar, konusunda bilgi birikimi olan yaltm firmalarnca yaplmaldr. Bu firmalara ZODER aracl ile ulaabilirsiniz. D cepheme cam mozaik, PVC, alminyum vb. kaplama malzemeleri yaptrrsam s yaltm yaptrmama gerek kalmaz. Kaplama malzemeleri s yaltm yapmazlar. Bu malzemelerin ilevleri ile s yaltmn kartrmamak gerekir.

YANLI: DORU:

YANLI: DORU:

257

Yaltmn Gnlk Hayatmza Etkileri 2006 ZODER Karikatr Yarmas - Egemen LC

EKLER
LLLLL
EK 1 SEKTR KURULULARI EK 2A TEKNK ARTNAMELER EK 2B TEKNK SPESFKASYONLAR EK 3 TS 825 BNALARDA ISI YALITIMI KURALLARI, MAYIS 2008 EK 4 BNALARDA ISI YALITIM YNETMEL

EK-1 Sektr Kurulular

EK-1
SEKTR KURULULARI

EK-1.SEKTR KURULULARI
ZODER
: Is Su Ses ve Yangn Yaltmclar Dernei www.izoder.org.tr naat Malzemesi Sanayicileri Dernei www.imsad.org Is Yaltm Sanayicileri Dernei www.xpsturkiye.org Polistren reticileri Dernei www.pud.org.tr Trkiye Gazbeton reticileri Birlii www.tgub.org.tr at Sanayici ve Adamlar Dernei www.catider.org.tr Bitml Su Yaltm reticileri Dernei www.bituder.org Doal Gaz Cihazlar Sanayicileri ve adamlar Dernei www.dosider.org Tesisat ve naat Malzemecileri Dernei www.timder.org.tr T.C. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl www.enerji.gov.tr

MSAD

XPS

PD

TGB

ATIDER

BTDER

DOSDER

TMDER

ETKB

261

s yaltm

DPT

Devlet Planlama Tekilat www.dpt.gov.tr T.C. Enerji Piyasas Dzenleme Kurumu www.epdk.org.tr Trkiye Atom Enerjisi Kurumu www.taek.gov.tr Elektrik leri Ett daresi www.eie.gov.tr Trkiye Takmr Kurumu www.taskomuru.gov.tr T.C. Petrol leri Genel Mdrl www.pigm.gov.tr Elektrik retim A.. www.euas.gov.tr Trkiye Elektrik letim A.. www.teias.gov.tr Trkiye Elektrik Datm A.. www.tedas.gov.tr Trkiye Elektrik Ticaret ve Taahht A.. www.tetas.gov.tr Trkiye Kmr letmeleri Kurumu www.tki.gov.tr Trkiye Petrolleri Anonim Ortakl www.tpao.gov.tr Boru Hatlar ile Petrol Tama A.. www.botas.gov.tr European Insulation Manufacturers Association (Avrupa Yaltm Malzemeleri reticileri Dernei) www.eurima.org European Extruded Polystrene Insulation Board Association (Avrupa Ekstde Polistren reticileri Dernei) www.exiba.org

EPDK

TAEK

EE

TTK

PGM

EA

TEA

TEDA

TETA

TK

TPAO

BOTA

EURIMA

EXIBA

262

EK-2A Teknik artnameler

EK-2A
TEKNK ARTNAMELER

1.ODE SSTEM D Duvarlarn Is Yaltm Paketi Uygulama Esaslar

Uygulama yaplacak yzey tesviyesinde ve mastarnda kaba sva yaplarak dzeltilmi olmaldr. Mastardan kaklklarn 0,5~1 cm ve zerinde olmas durumunda yzey tamir harlar ile dzeltilmelidir. Uygulama yaplacak tm yzeyler kabarm sva, kabarm boya kalntlar, toz, kir ve yadan arndrlm olmaldr.Is yaltmna balanacak seviye iaretlenmeli ve bu seviye bina d yzeyinde su terazisi ile tanmaldr.Tesviye izgisi boyunca yaltm kalnlna uygun su basman profilleri aralarnda 0,5~1 cm genleme derzi braklarak duvara tespit edilmelidir. ODE SSTEM YAPITIRMA HARCI - DURAFIX 25 kg (1 paket) Yaptrc-DURAFIX ~6,25 kg su ile homojen bir karm elde edilene kadar yksek devirli elektrikli kartrc ile kartrlmaldr. Karma karma suyu dnda herhangi bir madde eklenmemelidir. Uygulama, zellikle scak havalarda, dorudan gne ve rzgar alan cephelerde allmayacak ekilde planlanmaldr (bknz Ek-2A.Ek 1.). DURAFIX paket zerinde belirtilen hazrlama esaslarna gre hazrlanarak, ODE Ispan BD s yaltm plakalar zerine, yap yzeyinin tesviye ve zelliklerine bal olarak bekleme (a) veya tarakl mala ile tm yzeye uygulama (b) metodlarndan biri kullanlarak, elik mala yardm ile srlr. Yap ke birleimlerinde ise uzun ve ksa kenarlara, binilere tarmadan, srekli olarak uygulanr.

263

s yaltm

Is yaltm plakalarnn uzun kenarlar subasman profili iine oturacak ekilde tespit edilir. Is yaltm plakalarnn ikinci sras iin yaptrma ilemine geildiinde ise plakalar aada gsterildii gibi artmal olarak yerletirilir.

Subasman Profili

ODE SSTEM Dbel Premium ODE Ispan BDyi sval tula, betonarme vb. yzeylere tespit etmek iin kullanlan ODE Dbel Premium, yksek younluklu polietilenden retilmitir. Is ve ses kprlerinin oluumunu nler. Yzeyde s yaltm plakalar yaptrma ilemi yapldktan en az 24 saat sonra ODE SSTEM Dbel Premium ile dbelleme ilemine balanabilir. 3 cm s yaltm kalnl iin 95mm, 4 ve 5 cm s yaltm iin ise 115mm uzunluunda premium dbeller kullanlmaldr. Premium dbeller iin, duvar yzeylerine alacak delik ap yzeye gre belirlenmelidir. Dbelleme levha birleim noktalarna ve levha ortalarna m2ye minimum 6 adet olmak zere aadaki ekilde grld gibi yaplr.

Aada gsterildii gibi bina kelerinde ise dbel miktar arttrlmal ve kelere her plaka iin iki adet dbel uygulanmaldr.

264

EK-2A Teknik artnameler

ODE SSTEM Sva - NATURA 20 kg (1 Paket) NATURA ~4,60 kg su ile homojen bir karm elde edilene kadar yksek devirli elektrikli kartrc ile kartrlmaldr. Hazrlanan karm yaklak 10 dakika gne almayan bir ortamda bekletildikten sonra son bir defa yksek devirli elektrikli kartrc ile kartrlmaldr. Bu ilem sva ierisindeki polimer katklarn aktif hale gemesi, dolaysyla uygulama kolayln arttrmak iin gereklidir. Karma karma suyu dnda herhangi bir madde eklenmemelidir. Uygulama, zellikle scak havalarda, dorudan gne ve rzgr alan cephelerde allmayacak ekilde planlanmaldr (bknz Ek-2A.Ek 1). ODE SSTEM Svaf Bina yzeylerinde sl gerilmeler sonucunda meydana gelebilecek atlamalar nlemek amac ile uygulanr. Yksek kaliteli cam tlnden retilen ODE SSTEM Svaf alkali ve kimyasallara dayankldr. Uygulama srasnda ilk kat malzeme elik mala ile 2~3 mm kalnlnda s yaltm plakas zerine ekilmeli ve priz almadan sva filesi hafife iine gmlmelidir (Sva filesinin mmkn olduunca yzeye yakn kalmasna dikkat edilmeli ve ek yerleri en az 10 cm bindirmeli monte edilmelidir). Uygulama srasnda ke profilleri yerletirilmeli ve sva filesi ke profilleri zerine kadar getirilmelidir. Ek yerlerinde minimum 10 cm bindirme yaplarak sistemin kesintisiz almas salanr. kinci kat sva uygulamas 1~2 mm yaplarak, yzey elik mala ile dzeltilir ve cephe kaplamalarnn uygulanmas iin uygun hale getirilir. lk kat svann yzeyinde kuruma baladktan sonra ikinci kat sva elik mala ile ekilmeli ve dzgn hale getirilmelidir. Kaln sva sistemlerinde uygulanan trifil (slatarak dairesel hareketlerle dzeltme) ilemi elyaf ieren ODE SSTEM Sva-NATURA uygulamasnda tatbik edilmemelidir.

265

s yaltm

2. ODE Yzey Kaplama Malzemeleri Uygulama Esaslar

2.1 ODE SSTEM Dekoratif Mineral Sva + ODE BoyaHazrlama ve Uygulama Esaslar 2.1.1 ODE SSTEM Dekoratif Mineral Sva (imento esasl dekoratif sva) 20 kg (1 paket) Dekoratif Mineral Sva ~5 kg su ile homojen bir karm elde edilene kadar yksek devirli elektirikli kartrc ile kartrlmaldr. Karma karma suyu dnda herhengi bir madde eklenmemelidir. Hazrlanan karm yaklak 10 dakika gne almayan bir ortamda bekletildikten sonra son bir defa yksek devirli elektrikli kartrc ile kartrlmaldr. Homojen olarak karm olan malzeme elik mala ile tek kat olarak yzeye uygulanmaldr. Yzey dzeltmesi plastik mala kullanlarak ilem gerekletirilmelidir. Uygulama, zellikle scak havalarda, dorudan gne ve rzgar alan cephelerde allmayacak ekilde planlanmaldr. Scak havalarda iki gn boyunca yzeyin nemli kalmas salanmaldr. Dekoratif Mineral Sva tamamen kuruduktan sonra zerine ODE Boya uygulanarak, yzey renklendirilir (bknz Ek 2-A.Ek 1 ve Ek2A.Ek 2). 2.1.2 ODE Boya Ode boya, Dekoratif Mineral Sva zerine iki kat olarak uygulanr. Her iki kat hacimce %10 su ile inceltilmi olarak rulo ile tatbik edilir. lk kat tamamen kuruduktan sonra ikinci kat uygulanr. Uygulama ya altnda yaplmamaldr (bknz Ek-2A.Ek 2). ODE Boyasaf akrilik balayc esasl, silikon katkl son kat d cephe boyasdr.

266

EK-2A Teknik artnameler

2.2 ODE BoyaHazrlama ve Uygulama Esaslar ODE boya T1, tamamen priz alm ve kurumu ODE SSTEM Sva-NATURA zerine tek kat olarak uygulanr. ODE boya T1, rulo ile uygulanan silikon katkl d cephe kaplama malzemesidir. Uygulama ya altnda yaplmamaldr (bknz Ek-2A.Ek 1 ve Ek-2A.Ek 2).

EK 2A. Ek 1: D Yzeyden Yaplacak Is Yaltm Uygulamalarnda Yal ve Souk Hava Koullarnda Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar Is yaltm plakalarnn yaptrlmas ve svanmas iin kullanlan imento ve/veya akrilik esasl rnlerin tavsiye edilen uygulama scakl minimum +5 Cdir. Kullanlan rnlerin uygulama aamasndan priz alma aamasnn sonuna kadar bu scakln altna maruz kalmas uygulamann olumsuz koullardan etkilenmesine sebep olabilir. Sva ve yaptrc uygulama ve priz aamasnda don etkilerine maruz kalmamaldr. Sva uygulamas srasnda priz almam yzeye gelen ya, sva malzemesinin ya ile ykanmasna, ierisindeki balayc ve katklarn bnyeden uzaklamasna sebep olabilir. D cephe dekoratif kaplama malzemeleri ve boya uygulamalar iin tavsiye edilen minimum uygulama scakl +5 Cdir. Kullanlan rnlerin uygulama aamasndan priz alma/kuruma aamasnn sonuna kadar bu scakln altna maruz kalmas uygulamann olumsuz koullardan etkilenmesine sebep olabilir. D cephe dekoratif kaplama malzemeleri ve boya uygulamas srasnda priz alma/tam kuruma gereklememi cephelerin yaa maruz kalmas rnlerin pigment, balayc ve katklarnn bnyeden uzaklamasna sebep olabilir.D cephe dekoratif kaplama malzemeleri ve boya uygulama ve priz aamasnda don etkilerine maruz kalmamaldr.
o o

267

s yaltm

Yaptrc, sva, dekoratif sva ve boya malzemeleri iin gerekli priz ve tam kuruma sreleri bal nem, ortam scakl, kaplanan yzey alan ve cinsi ve kullanlan malzeme miktarlarna gre 24 saat ile 10 gn arasnda farkllklar gsterebilir. zellikle K aylarnda yaplacak uygulamalarda yukardaki koullarn dikkate alnmas uygulamann mr asndan son derece nemlidir. EK-2A.Ek 2: D Yzeyden Yaplacak Is Yaltm Uygulamalarnda Scak ve Rzgarl Hava Koullarnda Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar. Is yaltm plakalarnn yaptrlmas ve svanmas iin kullanlan imento ve/veya akrilik esasl rnlerin tavsiye edilen uygulama scakl +5 C ve stdr. Kullanlan rnlerin uygulama aamasndan priz alma aamasnn sonuna kadar ar scak ve rzgar etkilerine maruz kalmas uygulamann olumsuz koullardan etkilenmesine sebep olabilir. Bu etkilenme yzeyden hzla buharlaacak olan su muhtevasnn svada rtre atlaklarna sebep olmas olarak aklanabilir. Bu gibi zararl etkenlerden uygulamay korumak iin, gn iinde gne ve rzgarn etkilerinin az olduu cephelerde allmal gerektii taktirde yzey nemlendirilmeli ve gnein zararl etkilerini azaltmak iin bir branda ile korunmaya alnmaldr. Ek-2A.Ek 3: ODE Ispan, Nakliye, Stoklama ve Uygulama Srasnda Dikkat Edilmesi Gereken Noktalar Depolama, nakliye ve uygulama srasnda direkt gne ndan korunmal, direkt gne altnda depolanmamaldr. rn paketleri nakliye ve stok srasnda dz bir sath zerinde yatay ekilde depolanmal, levhalarn gnyesinde sapma oluumuna yol aacak noktasal yk etkilerine maruz braklmamaldr (rnek: Tama ve depolama srasnda ip ile skca balanmamaldr). Ispan rnleri 75 C ve zerinde scakla maruz kalaca uygulamalarda kullanlmamaldr. Depolama srasnda koyu renk rtler gibi, altnda yksek scaklk oluturabilecek ortamlardan uzak tutulmaldr. Yzeyi gne nlarna uzun sre maruz kalan levhalarda yzey tozlanmas, boyutsal stabilitede bozulmalar ve basma dayanmnda azalma gibi problemler oluabilir. Yap malzemeleri ile uyumlu olarak kullanlabilen ODE Ispan levhalar, solvent ieren tm bileikler, zc ieren petrol trevleri, aartc ve andrc kimyevi maddelerden uzak tutulmaldr.
o o

ODE Ispan levhalar, yangn geciktirici katklar eklenerek E yangn snfnda retilmektedir ancak tama, depolama ve uygulama srasnda yanc maddelerden ve iddetli alev kaynandan uzak tutulmaldr. ODE Ispan levhalarn uygulanmasnda, kullanlacak yardmc rnlerin, ODE markasn tamad durumlarda, malzemenin Ispan levhalar ile uygunluu iin, kullanlacak malzemenin reticisine bavurulmaldr.

268

EK-2A Teknik artnameler

TEKNK ZELLKLER ODE SSTEM YAPITIRICI - DURAFIX

Teknik zellikler
Malzemenin Yaps Mineral dolgular, sentetik katklar ve zel imento ierir. Renk Gri Kopma Dayanm (TS EN 1348) > 0,50 N/mm2 (28 gn) Betondan ~ 0,20 N/mm2 (28 gn) Polystren Plakadan Uygulama Kalnl Uygulanacak Zeminin Scakl Servis Scakl Olgunlatrma Sresi Kullanma Sresi Raf mr ODE SSTEM SIVA - NATURA Min. 3 mm Maks. 8 mm >1 Mpa (Betonda) o o -20 C +80 C 3 5 dakika 1 saat Uygun depolama koullarnda ambalaj almadan 12 ay

Teknik zellikler
Malzemenin Yaps Renk Basn Dayanm (TS EN 196) Eilme Dayanm (TS EN 196) Polystren Plakaya Yapma Dayanm Betona Yapma Dayanm (EN 1542) Uygulama Kalnl Uygulanacak Zeminin Scakl Olgunlatrma Sresi Kullanma Sresi Raf mr Mineral dolgular, sentetik katklar ve zel imento ierir. Gri > 5,00 N/mm2 (28 gn) > 1,00 N/mm2 (28 gn) ~0,20 N/mm2 (28 gn) > 1,00 N/mm2 (28 gn) Min. 3 mm Maks. 5 mm o o +5 C +30 C 3 5 dakika 1 saat Uygun depolama koullarnda ambalaj almadan 12 ay

ODE SSTEM DEKORATF MNERAL SIVA

Teknik zellikler
Malzemenin Yaps Renk Betona Yapma Dayanm (EN 1542) Uygulanacak Zemin Scakl Servis Scakl Olgunlatrma Sresi Kullanma Sresi Raf mr Mineral agregalar, sentetik dolgular ve imento ierir. Beyaz > 1,00 N/mm_ (28 gn) +5 C + 30 C -20 C + 80 C 3 5 dakika 1 saat Uygun depolama koullarnda ambalaj almadan 12 ay
o o o o

269

s yaltm

ODE Boya T0

Teknik zellikler
rn Tanm Dolgu Malzemesi Pigmentler Katk Malzemesi En Dk Uygulama Scakl Renk Raf mr Saf akrilik balayc esasl, silikon katkl son kat d cephe boyas Mikronize Dolomit ve Kalsit Sentetik Esasl Ik, UV ve Alkali Dayanml Pigmentler Suya Dayankll Arttrc ve uygulama kolayl salayan katklar +5 C Kartela Renkleri retim Tarihinden tibaren En Az 12 Ay Orjinal ambalajnda kuru ve kapal ortamda
o

ODE Boya T1

Teknik zellikler
rn Tanm Dolgu Malzemesi Pigmentler Katk Malzemesi En Dk Uygulama Scakl Renk Raf mr Saf akrilik balayc esasl, silikon katkl son kat d cephe kaplamas Mikronize Dolomit ve Kalsit Sentetik Esasl Ik, UV ve Alkali Dayanml Pigmentler Suya Dayankll Arttrc ve uygulama kolayl salayan katklar +5 C Kartela Renkleri retim Tarihinden tibaren En Az 12 Ay Orjinal ambalajnda kuru ve kapal ortamda
o

ODE SIVAF STANDART

Teknik zellikler
Tekstil Tipi Yatay ve Dey Lif Aral Kaplama ekme dayanm (Enine ve Boyuna) Arlk Cam Elyaf 3,5 + 0,5 mm Reine esasl UV ve Alkali Dayanml >175 daN/5cm 160 + 5 gr/m2

270

EK-2B Teknik Spesifikasyonlar

EK-2B
TEKNK SPESFKASYONLAR

NDEKLER - MEKANK YALITIMI A) B) C) D) E) F) G) H) Mineral Yn Esasl Yaltm Malzemeleri Elastomerik Kauuk Kp Yaltm Malzemeleri Fleksible Hava Kanallar Polietilen Yaltm Malzemeleri Yaltm Kaplama Sistemleri Klima Kanallarnn Akustik Yaltm Yangn Yaltm Sistemleri Armatr Yaltm Sistemleri

- YAPI YALITIMI A) Mineral Yn Esasl Yaltm Malzemeleri Camyn B) Polimer Bitml rtler Membran

271

s yaltm

MEKANK YALITIMI

A) MNERAL YN ESASLI ISI YALITIM MALZEMELER

CAMYN rn Ad: ODE STARFLEX KLMA LTES Klima kanallarnn dtan s ve ses yaltm amacyla kullanlan camyn esasl malzeme (TS 901-1 EN 13162). *Younluu 24 kg/m3 (TS 901 EN 1602) *Yanmazlk snf A1 snf (TS EN 13501-1) *Is iletkenlik hesap deeri 0,040 W/mK (TS 12667) *Su buhar difzyon diren katsays = 1,1 *Kullanm scakl asgari -50 C ve azami +250 C aralnda *Is geirgenlik direnci (R) 1,25 m K/W (TS 12667). *(1100 mm x 10000mm) boyutlarnda (TS EN 822) * Kalnlk 50mm (TS EN 823) *Laminasyon Tipleri; Siyah Cam tl, Alminyum Folyo *Edeer hava tabakas kalnl Sd 0,055 m Depolama artlar: Kuru ve iyi havalandrmal yerde depolanmal; su, fiziksel hasar ve alev kaynaklarndan korunmaldr.
Ortalama Scaklk o C
o o

Younlua (kg/m3) Bal Is letkenlik Katsays (W/mK) 10 12 16 18 20 24 30 32 36 48 60 64 72

0 10 25 50 75 100

0.038 0.036 0.034 0.033 0.032 0.031 0.030 0.030 0.029 0.029 0.030 0.030 0.030 0.040 0.038 0.036 0.035 0.034 0.032 0.032 0.031 0.030 0.030 0.031 0.031 0.031 0.044 0.041 0.039 0.038 0.036 0.035 0.034 0.033 0.032 0.031 0.032 0.032 0.032 0.055 0.048 0.044 0.043 0.041 0.039 0.037 0.037 0.036 0.035 0.036 0.036 0.036 0.064 0.059 0.051 0.048 0.046 0.043 0.041 0.040 0.039 0.037 0.038 0.038 0.038 0.074 0.065 0.057 0.053 0.051 0.047 0.045 0.044 0.043 0.041 0.042 0.043 0.043

272

EK-2B Teknik Spesifikasyonlar

rn Ad: ODE STARFLEX KLMA LEVHASI Klima kanallarnn dtan s ve ses yaltm amacyla kullanlan camyn esasl malzeme (TS 901-1 EN 13162). *Younluu 50 kg/m3 (TS 901 EN 1602) *Yanmazlk snf A1 snf (TS EN 13501-1) *Is iletkenlik hesap deeri 0,040 W/mK (TS 12667) *Su buhar difzyon diren katsays = 1,1 *Kullanm scakl asgari -50 C ve azami +250 C aralnda *Is geirgenlik direnci (R) 0,50-1,25 m K/W (TS 12667). *(1100 mm x 10000mm) boyutlarnda (TS EN 822) *Kalnlk 20-50 mm (TS EN 823) *Laminasyon Tipleri; Siyah Cam tl, Alminyum Folyo *Edeer hava tabakas kalnl Sd < 0,022 m
o o

Depolama artlar: Kuru ve iyi havalandrmal yerde depolanmal; su, fiziksel hasar ve alev kaynaklarndan korunmaldr.

Ses Yutma Katsaylar Frekans (Hz) Younluk (kg/m3) 50 Kalnlk (mm) 25 50 125 0.22 0.30 250 0.52 0.85 500 0.73 1.03 1000 0.98 1.07 2000 1.02 1.06 4000 1.00 1.00 NRC 0.80 1.00

273

s yaltm

rn Ad: ODE STARFLEX PREFABRK BORU Mekanik ve endstriyel tesisatta, stma, soutma ve souk su borularnn yaltm amacyla kullanlan camyn esasl (TS 901-1 EN 13162 ) malzeme. *Younluu minimum 60 kg/m3 ,maximum 100 kg/m (TS 901 EN 1602). *Yanmazlk snf A1 (TS EN 13501-1). *Is iletkenlik hesap deeri 0,040 W/mK (TS 12667) . *Su buhar difzyon diren katsays = 1,1 *Kullanm scakl asgari -50 C ve azami +250 C aralnda *ap aral (1/4-14) (TS EN 823) * Kalnlk (25-100) mm (TS EN 823) *Laminasyon Tipleri; plak, Alminyum Folyo Kapl (ALF) *Edeer hava tabakas kalnl Sd < (0,028-0,110) m
o o

Depolama artlar: Kuru ve iyi havalandrmal yerde depolanmal; su, fiziksel hasar ve alev kaynaklarndan korunmaldr.

Ortalama Scaklk (oC) Is lektenlik Katsays (W/mK)

50 0.036

100 0.044

150 0.054

200 0.067

250 0.084

300 0.104

274

EK-2B Teknik Spesifikasyonlar

B) ELASTOMERK KAUUK KP ISI YALITIM MALZEMELER

1- BORU YALITIMI SOUTMA VE ISITMADA - plak - Glendirilmi Alminyum Kaplamal 2- i ORTAMDAK KLiMA KANALLARININ YALITIMI SOUTMA VE ISITMADA - Kendinden Yapkanl - Aluminyum Kaplamal Kendinden Yapkanl - Glendirilmi Aluminyum Kaplamal - Kendinden Yapkanl

3- DI ORTAMDAK KLiMA KANALLARININ YALITIMI

SOUTMA VE ISITMADA

- Aluminyum Kaplamal Kendinden Yapkanl - Glendirilmi Aluminyum Kaplamal Kendinden Yapkanl

4- ENDSTRYEL KLMA KANALLARININ YALITIMI - Glendirilmi Alminyum Kaplamal Kendinden Yapkanl 5- BORU SUPPORT YALITIMI 6- SPLT TP KLMA YALITIMI

275

s yaltm

1- BORULARDA YALITIM SOUTMA VE ISITMADA SOUTMA VE ISITMA TESSATI BORULARI VE ARMATRLERNN KAUUK ESASLI PREFABRK BORU YALITIMI Boru yaltm, levha veya boru eklinde, tamamen flexible, kapal hcreli, elastomerik kauuk kp malzeme 4 inche kadar prefabrik boru eklinde, daha byk apl borularda levhadan kesilerek uygulanr. Teknik zellikler: Is iletkenlik katsays

-20 Cde = 0,034 W/mK

o

0 Cde = 0,036 W/mK

o

+20 Cde = 0,038 W/mK

o

Kullanm Scakl Yangn dayanm Malzemenin su buhar geirgenlii

Borularda 200 C ile 116 C Levhalarda 200 C ile 85 C BS 476 Part 6 1987 (Yangna katlm) Gre Class 0dr. BS 476 Part 7 1987 (Yzeyde alev yaylma hz) Gre Class 1dir. 0,09 gm/Nh
o o

Su Buhar Difzyon Diren > 7000 Katsays Uygulama: Yaptrc: Bant: Yaltm malzemesi yarlarak boruya geirilir. Birleim yzeylerine kendi yaptrcs (ODE KONFX) ile yaptrlr. Yaptrma ilemini takiben birleim hatlar kendinden yapkanl Orijinal kauuk bant (ODE R-Flex 3mm*50mm) ile kaplanarak tam szdrmazlk salanr.

rn ad: (ODE R-FLEX ST Boru veya Muadili)

276

EK-2B Teknik Spesifikasyonlar

SOUTMA VE ISITMA TESSATI BORULARI VE ARMATRLERNN GLENDRLM ALMNYUM KAPLI KAUUK ESASLI PREFABRK BORU YALITIMI Boru yaltm, levha veya boru eklinde, tamamen flexible, kapal hcreli, elastomerik kauuk kp malzeme. 4 kadar prefabrik boru eklinde, daha byk apl borularda levhadan kesilerek uygulanr.
Teknik zellikler:

Is iletkenlik katsays

-20 Cde = 0,034 W/mK

o

0 Cde = 0,036 W/mK

o

+20 Cde = 0,038 W/mK

o

Kullanm Scakl Yangn dayanm Malzemenin su buhar geirgenlii

Borularda 200 C ile 116 C Levhalarda 200 C ile 85 C BS 476 Part 6 1987 (Yangna katlm) Gre Class 0dr. BS 476 Part 7 1987 (Yzeyde alev yaylma hz) Gre Class 1dir. 0,09 gm/Nh
o o

Su Buhar Difzyon Diren > 7000 Katsays

AL CLADDING Kaplama

Yap Kalnlk Arlk ekme Dayanm Kopma Boy Uzama Yrtlma Dayanm

1 kat polypropilen, 1 kat Alminyum, 1 kat Polyester film 297 Micron 327 gr/m2 (Boyuna) 132 N/15mm (ISO 527-3) (Enine) 129 N/15mm (ISO 527-3) (Boyuna) % 66 (ISO 527-3) (Enine) % 46 (ISO 527-3)) ((Boyuna) 89 N/25mm (ISO 527-3) (Enine) 97 N/25mm (ISO 527-3) DIN 53122

Su buhar geirgenlii 0,05 g/m2/d

Uygulama:

Yaptrc: Bant:

Yaltm malzemesi yarlarak boruya geirilir.Birleim yzeylerine kendi yaptrcs ODE KONFX) ile yaptrlr. Yaptrma ilemini takiben birleim hatlar; 1 kat polypropilen 1kat Alminyum, 1 kat Polyester film kapl toplam 140 Micron Kalnlnda 140 gr/m2 arlnda bantlarla ile (ODE Al Clad Bant) kaplanarak tam szdrmazlk salanr.

rn ad: (ODE R-FLEX ST AL CLAD Boru veya Muadili)

277

s yaltm

2- ORTAMDAK KLMA KANALLARININ YALITIMI SOUTMA VE ISITMADA

ORTAMDAK HAVALANDIRMA KANALLARININ KAUUK ESASLI ELASTOMERK LEVHA LE ISI YALITIMI Kanal yaltm levha eklinde, tamamen flexible, kapal hcreli, bir yzeyi kendinden yapkanl takviyeli, elastomerik kauuk kp malzeme.
Teknik zellikler

Is iletkenlik katsays

-20 Cde = 0,034 W/mK

o

0 Cde
o

= 0,036 W/mK
o

+20 Cde = 0,038 W/mK Kullanm Scakl Yangn dayanm Malzemenin su buhar geirgenlii Su Buhar Difzyon Diren Katsays 200 C ile 85 C BS 476 Part 6 1987 (Yangna katlm) Gre Class 0dr. BS 476 Part 7 1987 (Yzeyde alev yaylma hz) Gre Class 1dir. 0,09 gm/Nh > 7000
o

Takviyeli File

Takviye Arl Toplam kalnlk Adhezyon

PES/PVA takviyeli 70 gr/m2 0,08 mm 15 N / 25mm 24 saat elik plaka (Afera 4001)

Uygulama:

Yaptrc: Bant:

Yaltm malzemesi kanal zerine kendinden yapkanl silikon filmi karlarak uygulanr. Yaptrma ilemini takiben birleim hatlar kendinden yapkanl orijinal kauuk bant (ODE R-Flex 3mm*50mm) ile kaplanarak tam szdrmazlk salanr.

rn ad: (ODE R-FLEX ST DUCT veya muadili)

278

EK-2B Teknik Spesifikasyonlar

ORTAMDAK HAVALANDIRMA KANALLARININ ALMNYUM KAPLI KAUUK ESASLI ELASTOMERK LEVHA LE ISI YALITIMI Kanal yaltm levha eklinde, tamamen flexible, kapal hcreli, bir yz kendinden yapkanl takviyeli, bir yz alminyum kapl, elastomerik kauuk kp malzeme.
Teknik zellikler

Is iletim katsays

-2 Cde = 0,034 W/mK

o

0 Cde = 0,036 W/mK

o

+2 Cde = 0,038 W/mK

o

Kullanm Scakl Yangn dayanm Malzemenin su buhar geirgenlii Su Buhar Difzyon Diren Katsays

200 C ile 85 C BS 476 Part 6 1989 (Yangna Katlm)a gre Class O BS 476 Part 7 1987 (Yzeyde alev yaylma hz) Gre Class 1dir 0,09 mgm/Nh > 7000

Takviyeli File

Takviye Arl Toplam kalnlk Adhezyon

PES/PVA takviyeli 70 gr/m2 0,08 mm 15 N / 25mm 24 saat elik plaka (Afera 4001)

Alminyum Kaplama

Yap Younluk Kalnlk Molekl Arl Parlama Scakl

3 kat Alminyum, 2 kat Polyester film 1,69 gr/cm3 90 Micron 3.000 50.000 (Polimer) 335 C (ASTM D 1929)
o

Uygulama:

Yaptrc: Bant:

Kendinden yapkanl malzemenin silikonlu kad karlp uygulanr. Yaptrma ilemini takiben birleim hatlar kendinden yapkanl aluminyum bant (Ode R-Flex Alu Bant 50mm*50m) ile kaplanarak tam szdrmazlk salanr.

NOT: Tm deerler uluslararas bamsz laboratuarlardan alnm test raporlar ile belgelenecektir. rn ad: (ODE R-FLEX DUCT ALU veya muadili)

279

s yaltm

ORTAMDAK HAVALANDIRMA KANALLARININ GLENDRLM ALMNYUM KAPLI KAUUK ESASLI ELASTOMERK LEVHA LE ISI YALITIMI Kanal yaltm levha eklinde, tamamen flexible, kapal hcreli, bir yz kendinden yapkanl takviyeli, bir yz zel Alminyum kapl, elastomerik kauuk kp malzeme.
Teknik zellikler:

Is iletim katsays

-20 Cde = 0,034 W/mK

o

0 Cde
o

= 0,036 W/mK

Kullanm Scakl Yangn dayanm Malzemenin su buhar geirgenlii Su Buhar Difzyon Diren Katsays

+20 Cde = 0,038 W/mK o o 200 C ile 85 C BS 476 Part 6 1989 (Yangna Katlm)a gre Class O BS 476 Part 7 1987 (Yzeyde alev yaylma hz) Gre Class 1dir. 0,09 gm/Nh > 7000

Takviyeli File:

Takviye Arl Toplam kalnlk Adhezyon

AL CLADDING Kaplama:

PES/PVA takviyeli 70 gr/m2 0,08 mm 15 N / 25mm 24 saat elik plaka (Afera 4001)

Yap Kalnlk Arlk Parlama Scakl ekme Dayanm

1 kat polypropilen, 1 kat Alminyum, 1 kat Polyester film 388 Micron 446 gr/m2 3350C (ASTM D 1929)

(Boyuna) 182 N/15mm (ISO 527-3) (Enine) 170 N/15mm (ISO 527-3) Kopma Boy Uzama (Boyuna) %35 (ISO 527-3) (Enine) %40 (ISO 527-3) Yrtlma Dayanm (Boyuna) 155N/25mm (ISO 527-3) (Enine) 182 N/25mm (ISO 527-3) Su buhar geirgenlii 0,052 g/m2/d DIN 53122

Uygulama:

Yaptrc: Bant:

Kendinden yapkanl malzemenin silikonlu kad karlp uygulanr. Yaptrma ilemini takiben birleim hatlar; 1 kat polypropilen, 1 kat alminyum, 1 kat polyester film kapl toplam 140 micron kalnlnda 140 gr/m2 arlnda bantlarla ile kaplanarak tam szdrmazlk salanr.

rn ad: (ODE R-FLEX DUCT AL CLAD veya muadili)

280

EK-2B Teknik Spesifikasyonlar

3- DI ORTAMDAK KLMA KANALLARININ YALITIMI SOUTMA VE ISITMADA DI ORTAMDAK HAVALANDIRMA KANALLARININ ALMNYUM KAPLI KAUUK ESASLI ELASTOMERK LEVHA LE ISI YALITIMI Kanal yaltm levha eklinde, tamamen flexible, kapal hcreli, bir yz kendinden yapkanl takviyeli, bir yz alminyum kapl, elastomerik kauuk kp malzeme.
Teknik zellikler:

Is iletim katsays

-20 Cde = 0,034 W/mK

o

0 Cde
o

= 0,036 W/mK

Kullanm Scakl Yangn dayanm Malzemenin su buhar geirgenlii Su Buhar Difzyon Diren Katsays

+20 Cde = 0,038 W/mK o o 200 C ile 85 C BS 476 Part 6 1989 (Yangna Katlm)a gre Class O BS 476 Part 7 1987 (Yzeyde alev yaylma hz) Gre Class 1dir. 0,09 gm/Nh > 7000

Takviyeli File:

Takviye Arl Toplam kalnlk Adhezyon

PES/PVA takviyeli 70 gr/m2 0,08 mm 15 N / 25mm 24 saat elik plaka (Afera 4001)

Alminyum Kaplama:

Yap Younluk Kalnlk Molekl Arl Parlama Scakl

3 kat Alminyum, 2 kat Polyester film 1,69 gr/cm3 90 Micron 3.000 50.000 (Polimer) 335 C (ASTM D 1929)
o

Uygulama:

Yaptrc: Bant:

Kendinden yapkanl malzemenin silikonlu kad karlp uygulanr. Yaptrma ilemini takiben birleim hatlar kendinden yapkanl aluminyum bant (ODE R-Flex Alu Bant 50mm*50m) ile kaplanarak tam szdrmazlk salanr.

NOT: Tm deerler uluslararas bamsz laboratuarlardan alnm test raporlar ile belgelenecektir. rn ad: (ODE R-FLEX DUCT ALU veya muadili)

281

s yaltm

DI ORTAMDAK HAVALANDIRMA KANALLARININ GLENDRLM ALMNYUM KAPLI KAUUK ESASLI ELASTOMERK LEVHA LE ISI YALITIMI Kanal yaltm levha eklinde, tamamen flexible, kapal hcreli, bir yz kendinden yapkanl takviyeli, bir yz zel Alminyum kapl, elastomerik kauuk kp malzeme.
Teknik zellikler:

Is iletim katsays

-20 Cde = 0,034 W/mK

o

0 Cde = 0,036 W/mK

o

+20 Cde = 0,038 W/mK

o

Kullanm Scakl Yangn dayanm Malzemenin su buhar geirgenlii Su Buhar Difzyon Diren Katsays

200 C ile 85 C BS 476 Part 6 1989 (Yangna Katlm)a gre Class 0 BS 476 Part 7 1987 (Yzeyde alev yaylma hz) Gre Class 1dir. 0,09 gm/Nh > 7000

Takviyeli File:

Takviye Arl Toplam kalnlk Adhezyon

PES/PVA takviyeli 70 gr/m2 0,08 mm 15 N / 25mm 24 saat elik plaka (Afera 4001)

AL CLADDING Kaplama:

Yap Kalnlk Arlk ekme Dayanm Kopma Boy Uzama Yrtlma Dayanm

1 kat polypropilen, 1 kat Alminyum, 1 kat Polyester film 388 Micron 446 gr/m2 (Boyuna) 182 N/15mm (ISO 527-3) (Enine) 170 N/15mm (ISO 527-3) (Boyuna) %35 (Enine) %40 (ISO 527-3) (ISO 527-3)

(Boyuna) 155N/25mm (ISO 527-3) (Enine) 182 N/25mm (ISO 527-3) DIN 53122

Su buhar geirgenlii 0,052 g/m2/d

Uygulama:

Yaptrc: Bant:

Kendinden yapkanl malzemenin silikonlu kad karlp uygulanr. Yaptrma ilemini takiben birleim hatlar; 1 kat polypropilen, 1 kat alminyum, 1 kat polyester film kapl toplam 140 micron kalnlnda 140 gr/m2 arlnda bantlarla ile kaplanarak tam szdrmazlk salanr.

rn ad: (ODE R-FLEX DUCT AL CLAD veya Muadili)

282

EK-2B Teknik Spesifikasyonlar

4- ENDSTRYEL KLMA KANALLARININ YALITIMI HER TRL ENDSTRYEL SOUTMA VE ISITMA TESSATININ GLENDRLM ALMNYUM KAPLI KAUUK ESASLI ELASTOMERK LEVHA LE ISI YALITIMI Kanal yaltm levha eklinde, tamamen flexible, kapal hcreli, bir yzeyi kendinden yapkanl takviyeli, bir yz Glendirilmi Alminyum kapl elastomerik kauuk kp malzeme.
Teknik zellikler:

Is iletim katsays

-20 Cde = 0,034 W/mK

o

0 Cde
o

= 0,036 W/mK

Kullanm Scakl Yangn dayanm Malzemenin su buhar geirgenlii Su Buhar Difzyon Diren Katsays
Takviyeli File:

+20 Cde = 0,038 W/mK o o 200 C ile 85 C BS 476 Part 6 1989 (Yangna Katlma) gre Class 0 BS 476 Part 7 1987 (Yzeyde alev yaylma hz) Gre Class 1 0,09 gm/Nh > 7000

Takviye Arl Toplam kalnlk Adhezyon

PES/PVA takviyeli 70 gr/m2 0,08 mm 15 N / 25mm 24 saat elik plaka (Afera 4001)

AL CLADDING Kaplama:

Yap Kalnlk Arlk ekme Dayanm Kopma Boy Uzama Yrtlma Dayanm

1 kat polypropilen, 1 kat Alminyum, 1 kat Polyester film 388 Micron 446 gr/m2 (Boyuna) 182 N/15mm (ISO 527-3) (Enine) 170 N/15mm (ISO 527-3) (Boyuna) %35 (Enine) %40 (Boyuna) 155N/25mm (Enine) 182 N/25mm (ISO 527-3) (ISO 527-3) (ISO 527-3) (ISO 527-3) DIN 53122

Su buhar geirgenlii 0,052 g/m2/d

Uygulama:

Yaptrc: Bant:

Yaltm malzemesi silikon kadndan karlarak yzeye yaptrlr. Yaptrma ilemini takiben birleim hatlar; 1 kat polypropilen, 1 kat alminyum, 1 kat polyester film kapl toplam 140 micron kalnlnda 140 gr/m2 arlnda bantlarla ile kaplanarak tam szdrmazlk salanr.

rn ad: (ODE R-FLEX AL CLAD DUCT veya Muadili)

283

s yaltm

5- BORU SUPPORT YALITIMI ksm basnca dayankl poliretan kpk (younluu 120 kg/m3), zerinde elastomerik kauuk kp bulunan, scak-souk akkan tayan borularla konsolu arasndaki s transferini kesmek, boruyu sabitlemek, titreim yoluyla yaylan sesin geiini engellemek iin tayc boru supportlarn, iyerine temini ve yerine montaj.
Elastomerik kauuk kp:

Is iletim katsays

-20 Cde = 0,034 W/mK

o

0 Cde
o

= 0,036 W/mK
o

+20 Cde = 0,038 W/mK Kullanm Scakl Malzemenin su buhar geirgenlii Su Buhar Difzyon Diren Katsays 200 C ile 116 C 0,09 gm/Nh > 7000
o

Poliretan kpk:

Is iletim katsays letme Scakl Younluu Su Buhar Difzyon Diren Katsays Basn Dayanm

0 Cde = 0,036 W/mK

o

-45 C ile 110 C 120 kg/m3 > 7000 1350 kPa

rn ad: (ODE R-FLEX BORU SUPPORTU veya muadili)

284

EK-2B Teknik Spesifikasyonlar

6- SPLT TP KLMA YALITIMI SPLT TP KLMA YALITIMI N ELASTOMERK KAUUK KP BORULAR Boru yaltm iin kullanlan, ii srtnmeyi azaltmak iin pudralanm, ek yeri oluturmadan uygulanabilen, tamamen flexible, elastomerik kauuk kp malzeme.
Teknik zellikler:

Is iletim katsays Kullanm Scakl Yangn dayanm Malzemenin su buhar geirgenlii Su Buhar Difzyon Diren Katsays Korozyon Riski Gda Sektrne uygunluk

-20 Cde = 0,035 W/mK

o

200 C ile 116 C BS 476 Part 6 1987 (Yangna katlm) Gre Class 0dr. BS 476 Part 7 1987 (Yzeyde alev yaylma hz) Gre Class 1dir. 0,09 gm/Nh > 7000 DIN 1988/7 Sertifikal DM 220 26.04.93

Uygulama: Kutusundan karlarak bakr boru zerine ek yeri oluturmadan uygulanr. Bakr borunun; sadece balang ve biti noktalar orijinal kauuk bant (ODE R-Flex 3mm*50mm) ile kaplanr.

6-8-10-12-15-18-22-28 mm bakr borularn yaltm iin, 6-9-13mm kalnlklarnda, yukardaki zelliklere haiz 50*50*20 cm kutular iinde elastomerik kauuk kp borular rn ad: (ODE R-FLEX FRGO veya muadili)

285

s yaltm

C) FLEKSBLE HAVA KANALLARI

1- YALITIMSIZ KANALLAR 2- ISI YALITIMLI KANALLAR 3- ISI VE SES YALITIMLI KANALLAR 1- YALITIMSIZ KANALLAR TAMAMEN ESNEK (Fleksible) LAMNASYONLU HAVA KANALLARI Dk ve orta basnta alan stma, soutma, havalandrma, iklimlendirme ve atk gaz sistemleri iin, zel olarak dizayn edilmi, ok amal yaltmsz flexible hava kanaldr. ok katmanl laminasyonlu alminyum malzemenin yksek gerilimli helezon elik tel takviyesiyle retilmitir
Teknik zellikler:

Konstrksiyon Toplam Kalnlk ap Aral Standart Boy alma Scakl Maksimum Hava Ak Hz Maksimum Kullanm Basnc Atee Tepki

Alminyum 74 mikron 52mm 800mm 10 m/kutu -30 C / +150 C 30m/s 3000 Pa Alev yrtmez

rn ad: (ODE DUCTFLEX ALU FD.70 veya muadili)

286

EK-2B Teknik Spesifikasyonlar

TAMAMEN ESNEK (Fleksible) LAMNASYONLU YANMAZ SINIFTA HAVA KANALLARI Dk ve orta basnta alan stma, soutma,havalandrma,iklimlendirme ve atk gaz sistemleri iin, zel olarak dizayn edilmi, ok amal yaltmsz flexible hava kanaldr. ok katmanl laminasyonlu alminyum malzemenin yksek gerilimli helezon elik tel ile takviyesiyle retilmitir. Son derece yksek esneme, bklme ve sktrlabilme zelliine, yksek scaklk ve basn dayanmna sahiptir. Yanmaz snfta retilmektedir. Herhangi bir yangn esnasnda zehirli gaz karacak zararl madde iermez.
Teknik zellikler:

Konstrksiyon Toplam Kalnlk ap Aral Standart Boy alma Scakl Maksimum Hava Ak Hz Maksimum Kullanm Basnc Atee Tepki

Alminyum 74 mikron 52mm - 800mm 10 m/kutu -30 C / +150 C 30m/s 3000 Pa Yanmaz

rn ad: (ODE DUCTFLEX ALU FD.70F veya muadili)

287

s yaltm

2- ISI YALITIMLI KANALLAR TAMAMEN ESNEK (Fleksible) ISI YALITIMLI HAVA KANALLARI Is yaltml alminyum flexible hava kanallar, dk ve orta basnta alan stma, soutma, havalandrma ve iklimlendirme sistemleri iin zel olarak dizayn edilmitir. ok katmanl laminasyonlu alminyum malzemenin yksek gerilimli helezon elik tel ile takviyesiyle 25/50 mm kalnlnda, 16 kg/m3 younluunda cam yn ile retilmitir. Yaltm malzemesinin zerine alminyum bir d ceket yani nem bariyeri giydirilmitir. Son derece yksek esneme, bklme ve sktrlabilme zelliine sahiptir. Oval, yuvarlak ve ke birleme yerlerinde montaj kolaydr. Teknik zellikler: Flexible Konstrksiyonu Flexible Nominal Kalnl D Ceket Konstrksiyonu D Ceket Nominal Kalnl Yaltm ap Aral alma Scakl Hava Ak Hz alma Basnc Standart Boy Atee Tepki

Alminyum 74 mikron Alminyum 49 mikron 25/50 camyn, 16 kg/m3 52mm 800mm -30 C / +150C 30m/s 3000 Pa 10 m/kutu Alev yrtmez

rn ad: (ODE DUCTFLEX ISO- ALU 70 veya muadili)

288

EK-2B Teknik Spesifikasyonlar

TAMAMEN ESNEK (Fleksible) YKSEK SICAKLIK VE BASIN DAYANIMINA SAHP YANMAZ SINIFTA ISI YALITIMLI HAVA KANALLARI Is yaltml alminyum flexible hava kanallar, dk ve orta basnta alan stma, soutma, havalandrma ve iklimlendirme sistemleri iin zel olarak dizayn edilmitir. ok katmanl laminasyonlu alminyum malzemenin yksek gerilimli helezon elik tel takviyesiyle 25/50 mm kalnlnda, 16 kg/m3 younluunda camyn ile retilmitir. Yaltm malzemesinin zerine alminyum bir d ceket yani nem bariyeri giydirilmitir. Son derece yksek esneme, bklme ve sktrlabilme zelliine sahiptir. Oval, yuvarlak ve ke birleme yerlerinde montaj kolaydr. Atee kar direnci olduka yksek olup herhangi bir yangn esnasnda zehirli gaz karacak zararl madde iermez. Teknik zellikler: Flexible Konstrksiyonu Flexible Nominal Kalnl D Ceket Konstrksiyonu D Ceket Nominal Kalnl Yaltm ap Aral alma Scakl Hava Ak Hz alma Basnc Standart Boy Atee Tepki

Alminyum 74 mikron Alminyum 49 mikron 25/50 camyn, 16 kg/m3 52mm 800mm -30 C / +250 C 30m/s 3000 Pa 10 m/kutu Yanmaz

rn ad: (ODE DUCTFLEX ISO- ALU 70.F veya muadili)

289

s yaltm

3- ISI VE SES YALITIMLI KANALLAR TAMAMEN ESNEK (Fleksible) ISI VE SES YALITIMLI HAVA KANALLARI Is ve ses yaltml alminyum flexible hava kanallar, dk ve orta basnta alan stma, soutma, havalandrma ve iklimlendirme sistemleri iin zel olarak dizayn edilmitir. ok katmanl laminasyonlu alminyum malzemenin yksek gerilimli helezon elik tel takviyesiyle 25/50 mm kalnlnda, 16 kg/m3 younluunda camyn ile retilmitir. Yaltm malzemesinin zerine alminyum bir d ceket yani nem bariyeri giydirilmitir. D ceket szdrmazdr. Son derece yksek esneme, bklme ve sktrlabilme zelliine sahiptir. Oval, yuvarlak ve ke birleme yerlerinde montaj kolaydr. Atee kar direnci olduka yksek olup herhangi bir yangn esnasnda zehirli gaz karacak zararl madde iermez.
Teknik zellikler:

Flexible Konstrksiyonu Flexible Nominal Kalnl D Ceket Konstrksiyonu D Ceket Nominal Kalnl Yaltm ap Aral alma Scakl Hava Ak Hz alma Basnc Standart Boy Atee Tepki

Alminyum 74 mikron Alminyum 49 mikron 25/50 camyn, 16 kg/m3 52mm - 800mm -30 C / +150 C 30m/s 2000 Pa 10 m/kutu Alev yrtmez

rn ad: (ODE DUCTFLEX SONO- ALU 70 veya muadili)

290

EK-2B Teknik Spesifikasyonlar

TAMAMEN ESNEK (Fleksible) YKSEK SICAKLIK VE BASIN DAYANIMINA SAHP YANMAZ SINIFTA ISI VE SES YALITIMLI HAVA KANALLARI Is ve ses yaltml alminyum flexible hava kanallar, dk ve orta basnta alan stma, soutma, havalandrma ve iklimlendirme sistemleri iin zel olarak dizayn edilmitir. ok katmanl laminasyonlu alminyum malzemenin yksek gerilimli helezon elik tel takviyesiyle 25/50 mm kalnlnda, 16 kg/m3 younluunda camyn ile retilmitir. Yaltm malzemesinin zerine alminyum bir d ceket yani nem bariyeri giydirilmitir. D ceket szdrmazdr. Son derece yksek esneme, bklme ve sktrlabilme zelliine sahiptir. Oval, yuvarlak ve ke birleme yerlerinde montaj kolaydr. Teknik zellikler: Flexible Konstrksiyonu Flexible Nominal Kalnl D Ceket Konstrksiyonu D Ceket Nominal Kalnl Yaltm ap Aral alma Scakl Hava Ak Hz alma Basnc Standart Boy Atee Tepki Alminyum 74 mikron Alminyum 49 mikron 25/50 camyn, 16 kg/m3 52mm - 800mm -30 C / +250 C 30m/s 2000 Pa 10 m/kutu Yanmaz

rn ad: (ODE DUCTFLEX SONO- ALU 70.F veya muadili)

291

s yaltm

D) POLETLEN ISI YALITIM MALZEMELER

1- BORULARDA YALITIM ISITMA SOUTMA SIHHI TESSAT BORULARI VE ARMATRLERNN POLETLEN ESASLI PREFABRK BORU YALITIMI Levha veya boru eklinde, tamamen fleksible, kapal hcreli, lif zclere ve atmosfere kar dayankl, kflenmeyen, korozyona sebep olan klorlar bnyesinde bulundurmayan, biyolojik koullardan etkilenmeyen, evreye ve insan salna zarar vermeyen, ufalanma zellii olmayan, kolay ekil verilebilen, polietilen esasl tesisat yaltm malzemesi. Teknik zellikler: Is iletkenlik katsays Younluu letme scakl Yangn dayanm Hacimce su emme yzdesi Su buhar difzyon diren katsays

DIN 52613e gre

= 0,040 W/mK

Borularda 35 kg/m3, levhalarda 40 kg/m3 Borularda 45 C ile 100 C Levhalarda 80 C ile 100 C DIN 4102ye gre B1 snf Borularda DIN 53428e gre % 0,01 (24 saatlik) Levhalarda ASTM C 2725 80e gre % 0,25 (24 saatlik) Borularda DIN 52615e gre > 6500dir. Levhalarda UNI 8054e gre > 6470dir.
o o o o

Uygulama:

Yaptrc: Bant:

Yaltm malzemesi yarlarak boruya geirilir.Birleim yzeyleri kendi yaptrcs (ODE KONFIX) srlerek yaptrlr. Yaptrma ilemini takiben birleim hatlar kendinden yapkanl bant (ODEbant) ile kaplanarak tam szdrmazlk salanr

Her trl vana, pislik tutucu, ekvalf, ventil ve benzer ekipmanlarn yaltm, 6-10-15-20-25-30 mm kalnlklarnda, yukardaki zelliklere haiz polietilen levhalarla kendi yaptrcs ve kendinden yapkanl bant kullanlarak uygulanr. rn ad: (ODEFLEX veya muadili)

292

EK-2B Teknik Spesifikasyonlar

2- HAVALANDIRMA KANALLARININ YALITIMI plak Kendinden yapkanl ve alminyum kapl HAVALANDIRMA KANALLARININ POLETLEN ESASLI LEVHA LE ISI YALITIMI Levha eklinde, tamamen fleksible, ondlesiz, kapal hcreli, lif zclere ve atmosfere kar dayankl, kflenmeyen, korozyona sebep olan klorlar bnyesinde bulundurmayan, biyolojik koullardan etkilenmeyen, evreye ve insan salna zarar vermeyen, ufalanma zellii olmayan, kolay ekil verilebilen, polietilen esasl tesisat s yaltm malzemesi. Teknik zellikler: Is iletkenlik katsays Younluk letme scakl Yangn dayanm Hacimce su emme yzdesi Su buhar difzyon diren katsays

ASTM C 518/80e gre = 0,040 W/mK 40 kg/ m3 (tolerans + 2 kg/m3 ) 80 C ile 100 C DIN 4102ye gre B1 snf ASTM C 2725/80e gre % 0,25 (24 saatlik) UNI 8054e gre > 6470dir.
o o

Uygulama Kanaln kenarlar ebadnda 4 para kesilir. Yaptrc srlr (Hem kanala hem de yaltm malzemesine) ya da malzemenin kendinden yapkanl tipleri de mevcuttur. Kenarlar bindirilerek yaptrlr. Daha sonra birleim yerlerine bant ekilir. Temizlik : Yaptrc: Bant: Kanallar toz, kir ve pastan arndrlmaldr. Kanal d cidarlarna (tm yzeylere zel yaptrc) ODE KONFIX ile yaptrlarak uygulanacaktr. Sarfiyat 3-4 m2/lt Yaptrma ilemini takiben birleim hatlar kendinden yapkanl PVC bant (ODEbant) ile kaplanarak tam szdrmazlk salanr.

Her trl kanal kesidi, akkan debi ve scaklna uygun olarak 6-10-15-20-25-30 mm kalnlklarnda, yukardaki zelliklere haiz polietilen levhalarla kendi yaptrcs ve kendinden yapkanl bant kullanlarak uygulanr. rn ad: (ODEFLEX ST veya muadili)

293

s yaltm

HAVALANDIRMA KANALLARININ ALMNYUM KAPLI KENDNDEN YAPIKANLI POLETLEN ESASLI LEVHA LE ISI YALITIMI Levha eklinde, tamamen fleksible, kapal hcreli, lif zclere ve atmosfere kar dayankl, kflenmeyen, korozyona sebep olan klorlar bnyesinde bulundurmayan, biyolojik koullardan etkilenmeyen, evreye ve insan salna zarar vermeyen, ufalanma zellii olmayan, kolay ekil verilebilen, bir yzeyi alminyum folyo kapl, dier yzeyi kendinden yapkanl, polietilen esasl tesisat s yaltm malzemesidir. Teknik zellikler: POLETLEN YALITIM MALZEMESNN: Is iletkenlik katsays Younluk letme scakl Yangn dayanm Hacimce su emme yzdesi Su buhar difzyon diren katsays = 0,040 W/mK (ASTM C 518/80e gre) 35 kg/m3 (tolerans + 2 kg/m3) 80 C ile 100 C DIN 4102ye gre B1 snf ASTM C 2725/80e gre % 0,25 (24 saatlik) UNI 8054e gre > 6470dir.
o o

ALMNYUM KAPLAMA: Alminyum kaplamann altnda d etkenlere kar polietilen film tayc olacaktr. Alminyum ve polietilen film taycnn kalnl en az 65 mikron olacaktr. Uygulama: Kanaln kenarlar ebadnda 4 para kesilir.Yapkan koruyan silikonlu film karlr. Kenarlar bindirilerek yaptrlr. Daha sonra birleim yerlerine bant ekilir. Temizlik : Bant: Kanallar toz, kir ve pastan arndrlmaldr. Yaptrma ilemini takiben birleim hatlar kendinden yapkanl alminyum folyo bant ile kaplanarak tam szdrmazlk salanr.

Her trl kanal kesidi, akkan debi ve scaklna uygun olarak 6-10-15-20-30 mm kalnlklarnda, yukardaki zelliklere haiz alminyum kapl polietilen levhalar kendinden yapkanl bant kullanlarak uygulanr. rn ad: (ODEREFLEX KY veya muadili)

294

EK-2B Teknik Spesifikasyonlar

E) YALITIM KAPLAMA SSTEMLER

PVC YALITIM KAPLAMA SSTEM Istma ve soutma tesisatlarnda, yaltml borularn, hava kanallarnn, tanklarn yaltmlarnn (Tayn, camyn, polietilen, kauuk, poliretan v.b.) kaplamasnda kullanlan, dirsek-te-kep ve rozetleri hazr, zel plastik perin ve szdrmazlk bantlar ile PVC yaltm kaplama sistemidir. Teknik zellikler: Is iletkenlik katsays Younluk Kalnlk letme scakl = 0,16 W/mK 1,38 gr/cm3 0,35 mm 20 C ile 70 C
o o

Uygulama: Boru ap ve yaltm kalnlna uygun olarak hazrlanan PVC kaplamalar 2"e kadar 2cm, 2" zerinde 3cm bindirilir. Her 5cmde bir plastik perinle tutturulur. Soutma sistemlerinde, perinleme ilemini takiben birleim hatlar kendinden yapkanl PVC bant ile kaplanarak tam szdrmazlk salanr. 2"e kadar 3 cm.lik, 2" zerinde 5cmlik kendinden yapkanl PVC bant yaptrlarak tam szdrmazlk salanmaldr.

Bant

rn ad: (ODEPACK veya muadili)

295

s yaltm

ALMNYUM (KENDNDEN YAPIKANLI) YALITIM KAPLAMA SSTEM Istma ve soutma tesisatlarnda, yaltml borularn, hava kanallarnn, tanklarn yaltmlarnn (Tayn, camyn, polietilen, kauuk, poliretan v.b.) kaplamasnda kullanlan, kendinden yapkanl yaltm kaplama sistemidir. Teknik zellikler: Kaplama malzemesi kendinden yapkanl olacaktr. Bina dnda rahatlkla kullanlabilmesi iin UVye dayankl olacaktr. Alminyumun altndaki tayc polietilen film tabakas bulunmal ve darbelere dayanm salamaldr. Alminyum folyo ve polietilen film taycnn kalnl toplam en az 65 mikron olacaktr. Su buhar difzyon diren faktr minimum = 100.000 olacaktr. Rulo eklinde ve 40cm geniliinde olacaktr. Uygulama: Kolay ekil aldndan dirsek, T gibi ekilsiz yerlerde dahi rahatlkla uygulanabilir. Kendinden yapkanl yzeye ulamak iin film syrlr. Daha sonra kalan kaplama malzemesi bir kat alminyum film ve buna mukavemet salayan bir kat polietilen filmden olumaktadr. Silindirik ya da tm dz yzeylere rahatlkla uygulanabilir. rn ad: (ODEFOLYO veya muadili)

296

EK-2B Teknik Spesifikasyonlar

F) KLMA KANALLARININ AKUSTK YALITIMI

KLMA KANALLARININ YANMAZ AKUSTK KPK LE SES YALITIMI Klima kanallarnn akustik yaltm iin; kanal kesitleri ve hava debilerine uygun olarak seilen kalnlklarda (610-15-20-25-50 mm) yanmaz akustik kpk. Teknik zellikler: Is iletkenlik katsays Younluk Kullanm scakl aral Ses yutma katsays () Yangn dayanm = 0,048 W/mK 75 kg/m3 -40C ile +110C 0.18 1.14 ( 500 Hzde 10-25 mm kalnlklarda) BS 476 Part 6 Part 7ye gre Class 0 olan, poliretan kpk esasl yanmaz malzeme, kanal i cidarlarna zel yaptrcs ODE KONFIX ile yaptrlarak uygulanacaktr.

Uygulama: Temizlik : Bant: Kanallar toz, kir ve pastan arndrlmaldr. Kanal i cidarlarna (tm yzeylere) zel yaptrc UB 110 ile yaptrlarak uygulanacaktr. (Sarfiyat 2 4 m2/lt)

Tanm yaplan yaltm malzemesinin i yerine temini, her trl montaj malzemesi dahil olmak zere yerine uygun montaj ve teslimi. NOT: Tm deerler uluslararas bamsz laboratuarlardan alnm test raporlar ile belgelenecektir. rn ad: (ODE NFAF veya muadili)

297

s yaltm

G) YANGIN YALITIM SSTEMLER

KLMA KANALLARININ YANGINDAN KORUNMASI VE YANGIN DAYANIMININ ARTTIRILMASI Klima kanallarnn, yangn anndaki deformasyonunu nlemek amacyla, elik ask ubuklar ve delikli profil traverslerden oluan bir asma konstrksiyon zerine, ift kat olarak kaplanarak uygulanan, BS ve DIN normlarna ve B3 800 Avusturya Standardna (-Norm) uygun olarak, 30-180 dakika (kalnla bal olarak) yangn dayanm salayabilen, direkt olarak boyanabilen, uygulama annda ufalanmayan tozlanmayan, asbest iermeyen, yanmaz cam elyaf takviyeli, iki yz cam tl kapl al esasl plakalar. Teknik zellikler: Yangn dayanm

DIN 4102ye gre A1 Snf

Uygulama: elik ask ubuklar ve delikli profil traverslerden oluan bir asma konstrksiyon zerine, ift kat olarak kaplanarak uygulanr. Yangn dayanm Kebent Derz band Al Vida DIN 4102ye gre A1 Snf Kanaln her 1 msi iin 4 m kebent Kanaln her 1 msi iin 4 m ODE KNAUF Derz band Kanal ek yerlerinde 1m derz iin 160 gr ODE KNAUF Perlit A Derz Macunu Her 170 mmde bir adet borazan vida (25 35 45mm)

30 dakika yangn dayanm iin 60 dakika yangn dayanm iin 90 dakika yangn dayanm iin 120 dakika yangn dayanm iin

2 2 2 2

x x x x

15 15 20 25

mm mm mm mm uygulanacaktr.

Tanm yaplan yaltm malzemesinin i yerine temini, her trl montaj malzemesi dahil olmak zere yerine uygun montaj ve teslimi. NOT: Tm deerler uluslararas bamsz laboratuarlardan alnm test raporlar ile belgelenecektir. rn ad: (ODE KNAUF FIREBOARD veya muadili)

298

EK-2B Teknik Spesifikasyonlar

H) ARMATR YALITIM SSTEMLER

ARMATR (Vana-Pislik Tut.-ekvalf vb) YALITIM CEKETLER Istma ve soutma tesisatlarnda, vana, pislik tutucu, ekvalf, vb armatrlerde s kayb ve youmay nlemek amacyla kullanlan, i ve d yzeyleri 250 Cye dayankl silikonla kaplanm cam kumandan imal, iinde stma ve buhar tesisatlarnda 750 Cye dayankl tayn, soutma tesisatlarnda kauuk kp ( >7000) bulunan, suya, yaa, hafif asitlere, hava etkilerine dayankl, bnyesinde karbon ve hidrojen iermeyen, kolay demonte olabilen, yapkan fermuarl ve iki ucunda skma ipleri bulunan armatr yaltm ceketleridir. Armatr yaltm ceketleri montaj ekli ve monte edilecek yerin uygunluuna gre eit imal edilmelidir. Tip 0 : Boru yaltmsz Flanlar dahil vanann bir flantan dierine yaltm : Tek tarafl boru yaltml Bir taraftan flan dahil dier taraftan da boruyu 10 cm saracak ekilde yaltm : ift tarafl boru yaltml ki taraftan da boruyu 10 cm saracak ekilde vana yaltm
o o

Tip I

Tip II

rn ad: (ODE VANA CEKET veya muadili) ARMATR (Vana-Pislik Tut.-ekvalf vb) YALITIM KUTULARI Istma ve soutma tesisatlarnda, vana, pislik tutucu, ekvalf, vb armatrlerde s kayb ve youmay nlemek amacyla kullanlan, d yzeyi vana formunda retilmi PVC levha kapl, kauuk kp ( >7000) bulunan, suya, yaa, d darbelere mukavim, kolay demonte olabilen, iki paral, sabitlemek iin, kk aplarda kenarlarnda tel ringleri bulunan, byk aplarda ise iki adet metal kelepe ile monte edilen vana yaltm kutulardr. rn ad: (ODEPACK VANA KUTULARI veya muadili)

299

s yaltm

YAPI YALITIMI
A) MNERAL YN ESASLI ISI YALITIM MALZEMELER-CAMYN rn ad: ODE STARFLEX ATI LTES at aras demelerde ve sandvi at sistemlerinde, s ve ses yaltm amacyla kullanlan camyn esasl (TS 901-1 EN 13162 ) malzeme. *Younluu minimum 12 kg/m3, maximum 18 kg/m3 (TS 901 EN 1602) *Yanmazlk snf A1 snf (TS EN 13501-1) *Is iletkenlik hesap deeri 0,040 W/mK (TS 12667) *Su buhar difzyon diren katsays = 1,1 *Kullanm scakl asgari -50 C ve azami +250 C aralnda *Is geirgenlik direnci (R) 2-5 m2K/W (TS 12667) *(1200 mm x 10000mm) boyutlarnda (TS EN 822) * Kalnlk 80-200 mm (TS EN 823) *Laminasyon Tipleri; Sar / siyah camtl, alminyum folyo *Edeer hava tabakas kalnl Sd < 0,055 m Depolama artlar: Kuru ve iyi havalandrmal yerde depolanmal; su, fiziksel hasar ve alev kaynaklarndan korunmaldr.
o o

300

EK-2B Teknik Spesifikasyonlar

rn ad: ODE STARFLEX DUVAR LEVHASI ki duvar eleman arasnda su itici silikonlu, s ve ses yaltm amacyla kullanlan camyn esasl (TS 901-1 EN 13162 ) malzeme. *Younluu 22 kg/m3 (TS 901 EN 1602) *Yanmazlk snf A1 snf (TS EN 13501-1) *Is iletkenlik hesap deeri 0,040 W/mK (TS 12667) *Su buhar difzyon diren katsays = 1,1 *Kullanm scakl asgari -50 C ve azami +250 C aralnda *Is geirgenlik direnci (R) 0,75 - 2,50 m2K/W (TS 12667) *(1200 mm x 10000mm) boyutlarnda (TS EN 822) *Kalnlk 30-100 mm (TS EN 823) *Laminasyon Tipleri; Sar / siyah camtl, alminyum folyo, su itici silikon katkl *Edeer hava tabakas kalnl Sd < 0,033 m Depolama artlar: Kuru ve iyi havalandrmal yerde depolanmal; su, fiziksel hasar ve alev kaynaklarndan korunmaldr.
o o

301

s yaltm

rn ad: ODE STARFLEX ARA BLME LEVHASI Her eit blme ve ara blme duvarlarnda s ve ses yaltm amacyla kullanlan camyn esasl (TS 901-1 EN 13162 ) malzeme. *Younluu 22 kg/m3 (TS 901 EN 1602) *Yanmazlk snf A1 snf (TS EN 13501-1) *Is iletkenlik hesap deeri 0,040 W/mK (TS 12667) *Su buhar difzyon diren katsays = 1,1 *Kullanm scakl asgari -50 C ve azami +250 C aralnda *Is geirgenlik direnci (R) minimum 1,25-2,50 m2K/W (TS 12667). *(1200 mm x 10000mm) boyutlarnda (TS EN 822) * Kalnlk 50-100 mm (TS EN 823) *Laminasyon Tipleri; Sar / siyah camtl, alminyum folyo *Edeer hava tabakas kalnl Sd < 0,055 m Depolama artlar: Kuru ve iyi havalandrmal yerde depolanmal; su, fiziksel hasar ve alev kaynaklarndan korunmaldr.
o o

302

EK-2B Teknik Spesifikasyonlar

rn ad: ODE STARFLEX DUVAR PANEL Su itici silikon katkl, d duvarlarn s yaltmnda kullanlan camyn esasl malzeme (TS 901-1 EN 13162 ) *Younluu 28 kg/m3 (TS 901 EN 1602) *Yanmazlk snf A1 snf (TS EN 13501-1) *Is iletkenlik hesap deeri 0,040 W/mK (TS 12667) *Su buhar difzyon diren katsays = 1,1 *Kullanm scakl asgari -50 C ve azami +250 C aralnda *Is geirgenlik direnci (R) 1,25-2,50 m2K/W (TS 12667). *(1200 mm x 10000mm) boyutlarnda (TS EN 822) *Kalnlk 50-100 mm (TS EN 823) *Laminasyon Tipleri; Sar / siyah camtl, su itici silikon katkl *Edeer hava tabakas kalnl Sd < 0,055 m Depolama artlar: Kuru ve iyi havalandrmal yerde depolanmal; su, fiziksel hasar ve alev kaynaklarndan korunmaldr.
o o

303

s yaltm

rn ad: ODE STARFLEX CEPHE PANEL Su itici silikon katkl olarak, bina d yzeyinde s yaltm amacyla kullanlan camyn esasl (TS 901-1 EN 13162 ) malzeme. *Younluu 40 kg/m3 (TS 901 EN 1602) *Yanmazlk snf A1 snf (TS EN 13501-1) *Is iletkenlik hesap deeri 0,040 W/mK (TS 12667) *Su buhar difzyon diren katsays = 1,1 *Kullanm scakl asgari -50 C ve azami +250 C aralnda *Is geirgenlik direnci (R) minimum 0,75-2,50 m2K/W (TS 12667). *(1200 mm x 10000mm) boyutlarnda (TS EN 822) * Kalnlk 50-100 mm (TS EN 823) *Laminasyon Tipleri; Sar / siyah camtl, alminyum folyo *Edeer hava tabakas kalnl Sd < 0,055 m Depolama artlar: Kuru ve iyi havalandrmal yerde depolanmal; su, fiziksel hasar ve alev kaynaklarndan korunmaldr.
o o

304

EK-2B Teknik Spesifikasyonlar

rn ad: ODE STARFLEX YZER DEME LEVHASI Kat aralarnda, yzer ap altnda ses yaltm amacyla kullanlan camyn esasl malzeme (TS 901-1 EN 13162 ). *Younluu 100 kg/m3 (TS 901 EN 1602) *Yanmazlk snf A1 snf (TS EN 13501-1) *Is iletkenlik hesap deeri 0,040 W/mK (TS 12667) *Su buhar difzyon diren katsays = 1,1 *Kullanm scakl asgari -50 C ve azami +250 C aralnda *Is geirgenlik direnci (R) 0,38-0,75 m2K/W (TS 12667). *(1200 mm x 10000mm) boyutlarnda (TS EN 822) *Kalnlk 15-30 mm (TS EN 823) *Laminasyon Tipleri; Sar / siyah camtl *Edeer hava tabakas kalnl Sd < 0,016 m Depolama artlar: Kuru ve iyi havalandrmal yerde depolanmal; su, fiziksel hasar ve alev kaynaklarndan korunmaldr.
o o

305

s yaltm

rn ad: ODE STARFLEX STARPAN Radyatr, soba ve frn gibi scaklk kaynaklar arkasnda s tutucu ve yanstc olarak kullanlan camyn esasl (TS 901-1 EN 13162 ) malzeme. *Younluu 100 kg/m3 (TS 901 EN 1602) *Yanmazlk snf A1 snf (TS EN 13501-1) *Is iletkenlik hesap deeri 0,040 W/mK (TS 12667) *Su buhar difzyon diren katsays = 1,1 *Kullanm scakl asgari -50 C ve azami +250 C aralnda *Is geirgenlik direnci (R) 0,38 m2K/W (TS 12667). *(550 mm x 900 mm) boyutlarnda (TS EN 822) *Kalnlk 15 mm (TS EN 823) *Laminasyon Tipleri; Sar camtl, alminyum folyo *Edeer hava tabakas kalnl Sd < 0,016 m Depolama artlar: Kuru ve iyi havalandrmal yerde depolanmal; su, fiziksel hasar ve alev kaynaklarndan korunmaldr.
o o

306

EK-2B Teknik Spesifikasyonlar

B) POLMER BTML RTLER / MEMBRAN rn ad: ODE MEMBRAN- OPAL / OC 200 Teras ve temel uygulamalar bata olmak zere tm su yaltm detaylarnda kullanlabilen APP modifiye bitm esasl malzeme (TS 11758-1). *Tanm: PB2-C-2-PE........................................................................(TS 11758-1) *Camtl taycl *Scaklk dayanm > 110 C ............................................................ (TS 11758-1) *Soukta bklme deeri < -5 C ..................................................(TS-EN 1109) *Su geirimsiz ..............................................................................(TS prEN 1928) *ekme mukavemeti (Boy/En) (N/5cm) > 300/200 ..............................(TS 1908) *Kopma uzamas (Boy/En) (%) 2/2 ........................................................(TS 1908) *Kalnlk 2 mm ..............................................................................(TS EN 1849-1) *Yzey kaplama (st/Alt): PE/PE Depolama artlar: Rulolar direkt gne ndan korunmaldr. Rulolar +5 Cnin altnda ve ya alan ak alanlarda depolanmamaldr. Koyu renk rtler gibi, altnda yksek scaklk oluturabilecek ortamlardan uzak tutulmaldr. rn paketleri dz bir sath zerinde depolanmal, rulolarn ekil deitirmesine yol aacak noktasal yk etkilerine maruz braklmamaldr.
o o o

307

s yaltm

rn ad: ODE MEMBRAN- OPAL / OC 300 Teras ve temel uygulamalar bata olmak zere tm su yaltm detaylarnda kullanlabilen APP modifiye bitm esasl malzeme (TS 11758-1). *Tanm: PB2-C-1-PE......................................................................(TS 11758-1) *Camtl taycl *Scaklk dayanm > 110 C ..........................................................(TS 11758-1) *Soukta bklme deeri < -5 C..................................................(TS-EN 1109) *Su geirimsiz ............................................................................(TS prEN 1928) *ekme mukavemeti (Boy/En) (N/5cm) > 400/300 ............................(TS 1908) *Kopma uzamas (Boy/En) (%) 2/2 ......................................................(TS 1908) *Kalnlk 3 mm ............................................................................(TS EN 1849-1) *Yzey kaplama (st/Alt): PE/PE
o o

Depolama artlar: Rulolar direkt gne ndan korunmaldr. Rulolar +5 Cnin altnda ve ya alan ak alanlarda depolanmamaldr. Koyu renk rtler gibi, altnda yksek scaklk oluturabilecek ortamlardan uzak tutulmaldr. rn paketleri dz bir sath zerinde depolanmal, rulolarn ekil deitirmesine yol aacak noktasal yk etkilerine maruz braklmamaldr.
o

308

EK-2B Teknik Spesifikasyonlar

rn ad: ODE MEMBRAN- OPAL / OP 300 Teras ve temel uygulamalar bata olmak zere tm su yaltm detaylarnda kullanlabilen APP modifiye bitm esasl malzeme (TS 11758-1). *Tanm: PB2-P-3-PE ........................................................................(TS 11758-1) *Polyester kee taycl *Scaklk dayanm > 110 C ..............................................................(TS 11758-1) *Soukta bklme deeri < -5 C ....................................................(TS-EN 1109) *Su geirimsiz ................................................................................(TS prEN 1928) *ekme mukavemeti (Boy/En) (N/5cm) > 600/400 ................................(TS 1908) *Kopma uzamas (Boy/En) (%) 30 / 30 ..................................................(TS 1908) *Kalnlk 3 mm ................................................................................(TS EN 1849-1) *Yzey kaplama (st/Alt): ..........................................................................PE / PE
o o

Depolama artlar: Rulolar direkt gne ndan korunmaldr. Rulolar +5 Cnin altnda ve ya alan ak alanlarda depolanmamaldr. Koyu renk rtler gibi, altnda yksek scaklk oluturabilecek ortamlardan uzak tutulmaldr. rn paketleri dz bir sath zerinde depolanmal, rulolarn ekil deitirmesine yol aacak noktasal yk etkilerine maruz braklmamaldr.
o

309

s yaltm

rn ad: ODE MEMBRAN- OPAL / OP 400 Teras ve temel uygulamalar bata olmak zere tm su yaltm detaylarnda kullanlabilen APP modifiye bitm esasl malzeme (TS 11758-1). *Tanm: PB2-P-3-PE ..........................................................................(TS 11758-1) *Polyester kee taycl *Scaklk dayanm > 110 C................................................................ (TS 11758-1) *Soukta bklme deeri < -5 C ....................................................(TS-EN 1109) *Su geirimsiz ................................................................................(TS prEN 1928) *ekme mukavemeti (Boy/En) (N/5cm) > 600/400..................................(TS 1908) *Kopma uzamas (Boy/En) (%) 30 / 30 ....................................................(TS 1908) *Kalnlk 4 mm ................................................................................(TS EN 1849-1) *Yzey kaplama (st/Alt): ............................................................................PE / PE
o o

Depolama artlar: Rulolar direkt gne ndan korunmaldr. Rulolar +5 Cnin altnda ve ya alan ak alanlarda depolanmamaldr. Koyu renk rtler gibi, altnda yksek scaklk oluturabilecek ortamlardan uzak tutulmaldr. rn paketleri dz bir sath zerinde depolanmal, rulolarn ekil deitirmesine yol aacak noktasal yk etkilerine maruz braklmamaldr.
o

310

EK-2B Teknik Spesifikasyonlar

rn ad: ODE MEMBRAN- OPAL / OC 400 M Teras ve temel uygulamalar bata olmak zere tm su yaltm detaylarnda kullanlabilen APP modifiye bitm esasl malzeme (TS 11758-1). *Tanm: PB2-C-1-MIN......................................................................(TS 11758-1) *Camtl taycl *Scaklk dayanm > 110 C ..............................................................(TS 11758-1) *Soukta bklme deeri < -5 C ..................................................(TS-EN 1109) *Su geirimsiz ..............................................................................(TS prEN 1928) *ekme mukavemeti (Boy/En) (N/5cm) > 400/300 ..............................(TS 1908) *Kopma uzamas (Boy/En) (%) 2 / 2 ......................................................(TS 1908) *Kalnlk 3,5 mm ..........................................................................(TS EN 1849-1) *Yzey kaplama (st/Alt):........................................................................MIN / PE
o o

Depolama artlar: Rulolar direkt gne ndan korunmaldr. Rulolar +5 Cnin altnda ve ya alan ak alanlarda depolanmamaldr. Koyu renk rtler gibi, altnda yksek scaklk oluturabilecek ortamlardan uzak tutulmaldr. rn paketleri dz bir sath zerinde depolanmal, rulolarn ekil deitirmesine yol aacak noktasal yk etkilerine maruz braklmamaldr.
o

311

s yaltm

rn ad: ODE MEMBRAN- OPAL / OP 400 M Teras ve temel uygulamalar bata olmak zere tm su yaltm detaylarnda kullanlabilen APP modifiye bitm esasl malzeme (TS 11758-1). *Tanm: PB2-P-3-MIN ......................................................................(TS 11758-1) *Polyester kee taycl *Scaklk dayanm > 110 C ..............................................................(TS 11758-1) *Soukta bklme deeri < -5 C ..................................................(TS-EN 1109) *Su geirimsiz ..............................................................................(TS prEN 1928) *ekme mukavemeti (Boy/En) (N/5cm) > 600/400................................(TS 1908) *Kopma uzamas (Boy/En) (%) 30 / 30 ..................................................(TS 1908) *Kalnlk 3,5 mm ............................................................................(TS EN 1849-1) *Yzey kaplama (st/Alt): ........................................................................MIN / PE
o o

Depolama artlar: Rulolar direkt gne ndan korunmaldr. Rulolar +5 Cnin altnda ve ya alan ak alanlarda depolanmamaldr. Koyu renk rtler gibi, altnda yksek scaklk oluturabilecek ortamlardan uzak tutulmaldr. rn paketleri dz bir sath zerinde depolanmal, rulolarn ekil deitirmesine yol aacak noktasal yk etkilerine maruz braklmamaldr.
o

312

EK-2B Teknik Spesifikasyonlar

rn ad: ODE MEMBRAN- GRANAT / GC 200 Teras ve temel uygulamalarnn yan sra tm sanat yaplar ve tm su yaltm detaylarnda kullanlabilen APP modifiye bitm esasl malzeme (TS 11758-1). *Tanm: PB1-C-2-PE ........................................................................(TS 11758-1) *Camtl taycl *Scaklk dayanm > 120 C ..............................................................(TS 11758-1) *Soukta bklme deeri < -10 C ................................................(TS-EN 1109) *Su geirimsiz ..............................................................................(TS prEN 1928) *ekme mukavemeti (Boy/En) (N/5cm) > 300/200 ..............................(TS 1908) *Kopma uzamas (Boy/En) (%) 2 / 2 ......................................................(TS 1908) *Kalnlk 2 mm................................................................................(TS EN 1849-1) *Yzey kaplama (st/Alt): ..........................................................................PE / PE
o o

Depolama artlar: Rulolar direkt gne ndan korunmaldr. Rulolar +5 Cnin altnda ve ya alan ak alanlarda depolanmamaldr. Koyu renk rtler gibi, altnda yksek scaklk oluturabilecek ortamlardan uzak tutulmaldr. rn paketleri dz bir sath zerinde depolanmal, rulolarn ekil deitirmesine yol aacak noktasal yk etkilerine maruz braklmamaldr.
o

313

s yaltm

rn ad: ODE MEMBRAN- GRANAT / GC 300 Teras ve temel uygulamalarnn yan sra tm sanat yaplar ve tm su yaltm detaylarnda kullanlabilen APP modifiye bitm esasl malzeme (TS 11758-1). *Tanm: PB1-C-1-PE ........................................................................(TS 11758-1) *Camtl taycl *Scaklk dayanm > 120 C ...............................................................(TS 11758-1) *Soukta bklme deeri < -10 C ..................................................(TS-EN 1109) *Su geirimsiz .............................................................................. (TS prEN 1928) *ekme mukavemeti (Boy/En) (N/5cm) > 400/300................................(TS 1908) *Kopma uzamas (Boy/En) (%) 2 / 2 ......................................................(TS 1908) *Kalnlk 3 mm ..............................................................................(TS EN 1849-1) *Yzey kaplama (st/Alt): PE / PE
o o

Depolama artlar: Rulolar direkt gne ndan korunmaldr. Rulolar +5 Cnin altnda ve ya alan ak alanlarda depolanmamaldr. Koyu renk rtler gibi, altnda yksek scaklk oluturabilecek ortamlardan uzak tutulmaldr. rn paketleri dz bir sath zerinde depolanmal, rulolarn ekil deitirmesine yol aacak noktasal yk etkilerine maruz braklmamaldr.
o

314

EK-2B Teknik Spesifikasyonlar

rn ad: ODE MEMBRAN- GRANAT / GP 300 Teras ve temel uygulamalarnn yan sra tm sanat yaplar ve tm su yaltm detaylarnda kullanlabilen APP modifiye bitm esasl malzeme (TS 11758-1). *Tanm: PB1-P-2-PE .......................................................................(TS 11758-1) *Polyester kee taycl *Scaklk dayanm > 120 C.............................................................. (TS 11758-1) *Soukta bklme deeri < -10 C ..................................................(TS-EN 1109) *Su geirimsiz ..............................................................................(TS prEN 1928) *ekme mukavemeti (Boy/En) (N/5cm) > 800/600................................(TS 1908) *Kopma uzamas (Boy/En) (%) 35 / 35 ..................................................(TS 1908) *Kalnlk 2 mm................................................................................(TS EN 1849-1) *Yzey kaplama (st/Alt): ..........................................................................PE / PE
o o

Depolama artlar: Rulolar direkt gne ndan korunmaldr. Rulolar +5 Cnin altnda ve ya alan ak alanlarda depolanmamaldr. Koyu renk rtler gibi, altnda yksek scaklk oluturabilecek ortamlardan uzak tutulmaldr. rn paketleri dz bir sath zerinde depolanmal, rulolarn ekil deitirmesine yol aacak noktasal yk etkilerine maruz braklmamaldr.
o

315

s yaltm

rn ad: ODE MEMBRAN- GRANAT / GP 400 Teras ve temel uygulamalarnn yan sra tm sanat yaplar ve tm su yaltm detaylarnda kullanlabilen APP modifiye bitm esasl malzeme (TS 11758-1). *Tanm: PB1-P-2-PE ......................................................................(TS 11758-1) *Polyester kee taycl *Scaklk dayanm > 120 C ............................................................(TS 11758-1) *Soukta bklme deeri < -10 C ................................................(TS-EN 1109) *Su geirimsiz ............................................................................(TS prEN 1928) *ekme mukavemeti (Boy/En) (N/5cm) > 800/600..............................(TS 1908) *Kopma uzamas (Boy/En) (%) 35 / 35 ................................................(TS 1908) *Kalnlk 4 mm ............................................................................(TS EN 1849-1) *Yzey kaplama (st/Alt): ........................................................................PE / PE
o o

Depolama artlar: Rulolar direkt gne ndan korunmaldr. Rulolar +5 Cnin altnda ve ya alan ak alanlarda depolanmamaldr. Koyu renk rtler gibi, altnda yksek scaklk oluturabilecek ortamlardan uzak tutulmaldr. rn paketleri dz bir sath zerinde depolanmal, rulolarn ekil deitirmesine yol aacak noktasal yk etkilerine maruz braklmamaldr.
o

316

EK-2B Teknik Spesifikasyonlar

rn ad: ODE MEMBRAN- GRANAT / GC 400 M Teras ve temel uygulamalarnn yan sra tm sanat yaplar ve tm su yaltm detaylarnda kullanlabilen APP modifiye bitm esasl malzeme (TS 11758-1). *Tanm: PB1-C-1-MIN....................................................................(TS 11758-1) *Camtl taycl *Scaklk dayanm > 120 C ............................................................(TS 11758-1) *Soukta bklme deeri < -10 C ................................................(TS-EN 1109) *Su geirimsiz ............................................................................(TS prEN 1928) *ekme mukavemeti (Boy/En) (N/5cm) > 400/300 ............................(TS 1908) *Kopma uzamas (Boy/En) (%) 2 / 2 ....................................................(TS 1908) *Kalnlk 3,5 mm ..........................................................................(TS EN 1849-1) *Yzey kaplama (st/Alt): ......................................................................MIN / PE
o o

Depolama artlar: Rulolar direkt gne ndan korunmaldr. Rulolar +5 Cnin altnda ve ya alan ak alanlarda depolanmamaldr. Koyu renk rtler gibi, altnda yksek scaklk oluturabilecek ortamlardan uzak tutulmaldr. rn paketleri dz bir sath zerinde depolanmal, rulolarn ekil deitirmesine yol aacak noktasal yk etkilerine maruz braklmamaldr.
o

317

s yaltm

rn ad: ODE MEMBRAN- GRANAT / GP 400 M Teras ve temel uygulamalarnn yan sra tm sanat yaplar ve tm su yaltm detaylarnda kullanlabilen APP modifiye bitm esasl malzeme (TS 11758-1). *Tanm: PB1-P-2-MIN ....................................................................(TS 11758-1) *Polyester kee taycl *Scaklk dayanm > 120 C............................................................(TS 11758-1) *Soukta bklme deeri < -10 C................................................(TS-EN 1109) *Su geirimsiz ............................................................................(TS prEN 1928) *ekme mukavemeti (Boy/En) (N/5cm) > 800/600 ............................(TS 1908) *Kopma uzamas (Boy/En) (%) 35 / 35 ................................................(TS 1908) *Kalnlk 3,5 mm ..........................................................................(TS EN 1849-1) *Yzey kaplama (st/Alt):......................................................................MIN / PE
o o

Depolama artlar: Rulolar direkt gne ndan korunmaldr. Rulolar +5 Cnin altnda ve ya alan ak alanlarda depolanmamaldr. Koyu renk rtler gibi, altnda yksek scaklk oluturabilecek ortamlardan uzak tutulmaldr. rn paketleri dz bir sath zerinde depolanmal, rulolarn ekil deitirmesine yol aacak noktasal yk etkilerine maruz braklmamaldr.
o

318

EK-2B Teknik Spesifikasyonlar

rn ad: ODE MEMBRAN- GRANAT / GC 300 AL Teras ve temel uygulamalarnn yan sra tm sanat yaplar ve tm su yaltm detaylarnda kullanlabilen APP modifiye bitm esasl malzeme (TS 11758-1). *Tanm: PB1-C-1-AL ......................................................................(TS 11758-1) *Camtl taycl *Scaklk dayanm > 120 C..............................................................(TS 11758-1) *Soukta bklme deeri < -10 C..................................................(TS-EN 1109) *Su geirimsiz ..............................................................................(TS prEN 1928) *ekme mukavemeti (Boy/En) (N/5cm) > 400/300 ..............................(TS 1908) *Kopma uzamas (Boy/En) (%) 2 / 2 ....................................................(TS 1908) *Kalnlk 3 mm ..............................................................................(TS EN 1849-1) *Yzey kaplama (st/Alt): ........................................................................AL / PE
o o

Depolama artlar: Rulolar direkt gne ndan korunmaldr. Rulolar +5 Cnin altnda ve ya alan ak alanlarda depolanmamaldr. Koyu renk rtler gibi, altnda yksek scaklk oluturabilecek ortamlardan uzak tutulmaldr. rn paketleri dz bir sath zerinde depolanmal, rulolarn ekil deitirmesine yol aacak noktasal yk etkilerine maruz braklmamaldr.
o

319

s yaltm

rn ad: ODE MEMBRAN- GRANAT / GP 300 AL Teras ve temel uygulamalarnn yan sra tm sanat yaplar ve tm su yaltm detaylarnda kullanlabilen APP modifiye bitm esasl malzeme (TS 11758-1). *Tanm: PB1-P-2-AL ........................................................................TS 11758-1) *Polyester kee taycl *Scaklk dayanm > 110 C ..............................................................(TS 11758-1) *Soukta bklme deeri < -10 C ................................................(TS-EN 1109) *Su geirimsiz ..............................................................................(TS prEN 1928) *ekme mukavemeti (Boy/En) (N/5cm) > 800/600 ..............................(TS 1908) *Kopma uzamas (Boy/En) (%) 35 / 35 ................................................(TS 1908) *Kalnlk 3mm ..............................................................................(TS EN 1849-1) *Yzey kaplama (st/Alt): ........................................................................AL / PE
o o

Depolama artlar: Rulolar direkt gne ndan korunmaldr. Rulolar +5 Cnin altnda ve ya alan ak alanlarda depolanmamaldr. Koyu renk rtler gibi, altnda yksek scaklk oluturabilecek ortamlardan uzak tutulmaldr. rn paketleri dz bir sath zerinde depolanmal, rulolarn ekil deitirmesine yol aacak noktasal yk etkilerine maruz braklmamaldr.
o

320

EK-2B Teknik Spesifikasyonlar

rn ad: ODE MEMBRAN- GRANAT / GP 400 V Teras ve temel uygulamalarnn yan sra tm sanat yaplar ve tm su yaltm detaylarnda kullanlabilen APP modifiye bitm esasl malzeme (TS 11758-1). *Tanm: PB1-P-1-PE ........................................................................(TS 11758-1) *Polyester kee taycl *Scaklk dayanm 120 C ..............................................................(TS 11758-1) *Soukta bklme deeri -10 C ..................................................(TS-EN 1109) *Su geirimsiz.............................................................................. (TS prEN 1928) *ekme mukavemeti (Boy/En) (N/5cm) 1100/900..............................(TS 1908) *Kopma uzamas (Boy/En) (%) 35 / 35..................................................(TS 1908) *Kalnlk 4 mm ..............................................................................(TS EN 1849-1) *Yzey kaplama (st/Alt):..........................................................................PE / PE
o o

Depolama artlar: Rulolar direkt gne ndan korunmaldr. Rulolar +5 Cnin altnda ve ya alan ak alanlarda depolanmamaldr. Koyu renk rtler gibi, altnda yksek scaklk oluturabilecek ortamlardan uzak tutulmaldr. rn paketleri dz bir sath zerinde depolanmal, rulolarn ekil deitirmesine yol aacak noktasal yk etkilerine maruz braklmamaldr.
o

321

s yaltm

rn ad: ODE MEMBRAN- GRANAT / GP 400 F Teras ve temel uygulamalarnn yan sra tm sanat yaplar ve tm su yaltm detaylarnda kullanlabilen APP modifiye bitm esasl malzeme (TS 11758-1). *Tanm: PB1-P-1-PE ......................................................................(TS 11758-1) *Polyester kee taycl *Scaklk dayanm > 120 C..............................................................(TS 11758-1) *Soukta bklme deeri < -10 C ..................................................(TS-EN 1109) *Su geirimsiz ..............................................................................(TS prEN 1928) *ekme mukavemeti (Boy/En) (N/5cm) >1100/900..............................(TS 1908) *Kopma uzamas (Boy/En) (%) 35 / 35 ................................................(TS 1908) *Kalnlk 4 mm ..............................................................................(TS EN 1849-1) *Yzey kaplama (st/Alt): ........................................................................PE / PE *Bitki kklerine dayankllk zellii
o o

Depolama artlar: Rulolar direkt gne ndan korunmaldr. Rulolar +5 Cnin altnda ve ya alan ak alanlarda depolanmamaldr. Koyu renk rtler gibi, altnda yksek scaklk oluturabilecek ortamlardan uzak tutulmaldr. rn paketleri dz bir sath zerinde depolanmal, rulolarn ekil deitirmesine yol aacak noktasal yk etkilerine maruz braklmamaldr.
o

322

EK-2B Teknik Spesifikasyonlar

rn ad: ODE MEMBRAN- RUBIN / RC 200 Tm su yaltm detaylarnda kullanlabilen souk iklim koullarna dayankl SBS modifiye bitm esasl malzeme (TS 11758-1). *Tanm: EB-C-1-PE..........................................................................(TS 11758-1) *Camtl taycl *Scaklk dayanm > 100 C ..............................................................(TS 11758-1) *Soukta bklme deeri < -20 C ..................................................(TS-EN 1109) *Su geirimsiz ..............................................................................(TS prEN 1928) *ekme mukavemeti (Boy/En) (N/5cm) > 400/300 ..............................(TS 1908) *Kopma uzamas (Boy/En) (%) 2 / 2 ......................................................(TS 1908) *Kalnlk 2 mm ..............................................................................(TS EN 1849-1) *Yzey kaplama (st/Alt):..........................................................................PE / PE
o o

Depolama artlar: Rulolar direkt gne ndan korunmaldr. Rulolar +5 Cnin altnda ve ya alan ak alanlarda depolanmamaldr. Koyu renk rtler gibi, altnda yksek scaklk oluturabilecek ortamlardan uzak tutulmaldr. rn paketleri dz bir sath zerinde depolanmal, rulolarn ekil deitirmesine yol aacak noktasal yk etkilerine maruz braklmamaldr.
o

323

s yaltm

rn ad: ODE MEMBRAN- RUBIN / RC 300 Tm su yaltm detaylarnda kullanlabilen souk iklim koullarna dayankl SBS modifiye bitm esasl malzeme (TS 11758-1). *Tanm: EB-C-1-PE ........................................................................(TS 11758-1) *Camtl taycl *Scaklk dayanm > 100 C..............................................................(TS 11758-1) *Soukta bklme deeri < -20 C..................................................(TS-EN 1109) *Su geirimsiz ..............................................................................(TS prEN 1928) *ekme mukavemeti (Boy/En) (N/5cm) > 400/300 ..............................(TS 1908) *Kopma uzamas (Boy/En) (%) 2 / 2 ....................................................(TS 1908) *Kalnlk 3 mm ............................................................................(TS EN 1849-1) *Yzey kaplama (st/Alt): ........................................................................PE / PE
o o

Depolama artlar: Rulolar direkt gne ndan korunmaldr. Rulolar +5 Cnin altnda ve ya alan ak alanlarda depolanmamaldr. Koyu renk rtler gibi, altnda yksek scaklk oluturabilecek ortamlardan uzak tutulmaldr. rn paketleri dz bir sath zerinde depolanmal, rulolarn ekil deitirmesine yol aacak noktasal yk etkilerine maruz braklmamaldr.
o

324

EK-2B Teknik Spesifikasyonlar

rn ad: ODE MEMBRAN- RUBIN / RP 300 Tm su yaltm detaylarnda kullanlabilen souk iklim koullarna dayankl SBS modifiye bitm esasl malzeme (TS 11758-1). *Tanm: EB-P-2-PE ........................................................................(TS 11758-1) *Polyester kee taycl *Scaklk dayanm > 100 C ............................................................(TS 11758-1) *Soukta bklme deeri < -20 C................................................(TS-EN 1109) *Su geirimsiz ............................................................................(TS prEN 1928) *ekme mukavemeti (Boy/En) (N/5cm) > 800/600 ............................(TS 1908) *Kopma uzamas (Boy/En) (%) 35 / 35 ................................................(TS 1908) *Kalnlk 3 mm ............................................................................(TS EN 1849-1) *Yzey kaplama (st/Alt):........................................................................PE / PE
o o

Depolama artlar: Rulolar direkt gne ndan korunmaldr. Rulolar +5 Cnin altnda ve ya alan ak alanlarda depolanmamaldr. Koyu renk rtler gibi, altnda yksek scaklk oluturabilecek ortamlardan uzak tutulmaldr. rn paketleri dz bir sath zerinde depolanmal, rulolarn ekil deitirmesine yol aacak noktasal yk etkilerine maruz braklmamaldr.
o

325

s yaltm

rn ad: ODE MEMBRAN- RUBIN / RP 400 Tm su yaltm detaylarnda kullanlabilen souk iklim koullarna dayankl SBS modifiye bitm esasl malzeme (TS 11758-1). *Tanm: EB-P-2-PE..........................................................................(TS 11758-1) *Polyester kee taycl *Scaklk dayanm > 100 C ..............................................................(TS 11758-1) *Soukta bklme deeri < -20 C ..................................................(TS-EN 1109) *Su geirimsiz ..............................................................................(TS prEN 1928) *ekme mukavemeti (Boy/En) (N/5cm) > 800/600 ..............................(TS 1908) *Kopma uzamas (Boy/En) (%) 35 / 35..................................................(TS 1908) *Kalnlk 4 mm ..............................................................................(TS EN 1849-1) *Yzey kaplama (st/Alt): ........................................................................PE / PE
o o

Depolama artlar: Rulolar direkt gne ndan korunmaldr. Rulolar +5 Cnin altnda ve ya alan ak alanlarda depolanmamaldr. Koyu renk rtler gibi, altnda yksek scaklk oluturabilecek ortamlardan uzak tutulmaldr. rn paketleri dz bir sath zerinde depolanmal, rulolarn ekil deitirmesine yol aacak noktasal yk etkilerine maruz braklmamaldr.
o

326

EK-2B Teknik Spesifikasyonlar

rn ad: ODE MEMBRAN- RUBIN / RC 400 M Tm su yaltm detaylarnda kullanlabilen souk iklim koullarna dayankl SBS modifiye bitm esasl malzeme (TS 11758-1). *Tanm: EB1-C-1-MIN....................................................................(TS 11758-1) *Camtl taycl *Scaklk dayanm > 100 C ............................................................(TS 11758-1) *Soukta bklme deeri < -20 C ................................................(TS-EN 1109) *Su geirimsiz ............................................................................(TS prEN 1928) *ekme mukavemeti (Boy/En) (N/5cm) > 400/300..............................(TS 1908) *Kopma uzamas (Boy/En) (%) 2 / 2 ....................................................(TS 1908) *Kalnlk 3,5 mm ..........................................................................(TS EN 1849-1) *Yzey kaplama (st/Alt): ......................................................................MIN / PE
o o

Depolama artlar: Rulolar direkt gne ndan korunmaldr. Rulolar +5 Cnin altnda ve ya alan ak alanlarda depolanmamaldr. Koyu renk rtler gibi, altnda yksek scaklk oluturabilecek ortamlardan uzak tutulmaldr. rn paketleri dz bir sath zerinde depolanmal, rulolarn ekil deitirmesine yol aacak noktasal yk etkilerine maruz braklmamaldr.
o

327

s yaltm

rn ad: ODE MEMBRAN- RUBIN / RP 400 M Tm su yaltm detaylarnda kullanlabilen souk iklim koullarna dayankl SBS modifiye bitm esasl malzeme (TS 11758-1). *Tanm: EB1-P-2-MIN ....................................................................(TS 11758-1) *Polyester kee taycl *Scaklk dayanm > 100 C............................................................(TS 11758-1) *Soukta bklme deeri < -20 C ................................................(TS-EN 1109) *Su geirimsiz ............................................................................(TS prEN 1928) *ekme mukavemeti (Boy/En) (N/5cm) > 800/600..............................(TS 1908) *Kopma uzamas (Boy/En) (%) 35 / 35 ................................................(TS 1908) *Kalnlk 3,5 mm ..........................................................................(TS EN 1849-1) *Yzey kaplama (st/Alt) ......................................................................MIN / PE
o o

Depolama artlar: Rulolar direkt gne ndan korunmaldr. Rulolar +5 Cnin altnda ve ya alan ak alanlarda depolanmamaldr. Koyu renk rtler gibi, altnda yksek scaklk oluturabilecek ortamlardan uzak tutulmaldr. rn paketleri dz bir sath zerinde depolanmal, rulolarn ekil deitirmesine yol aacak noktasal yk etkilerine maruz braklmamaldr.
o

328

EK-3 Trk Standard

EK-3
TS 825, BNALARDA ISI YALITIMI KURALLARI, MAYIS 2008

TRK STANDARDI
TURKISH STANDARD

TS 825
Mays 2008 ICS 91.120.10

BNALARDA ISI YALITIM KURALLARI

Thermal insulation requirements for buildings

TRK STANDARDLARI ENSTTS Necatibey Caddesi No.112 Bakanlklar/ANKARA

329

s yaltm

_ Bugnk teknik ve uygulamaya dayanlarak hazrlanm olan bu standardn, zamanla ortaya kacak gelime ve deiikliklere uydurulmas mmkn olduundan, ilgililerin yaynlar izlemelerini ve standardn uygulanmasnda karlatklar aksaklklar enstitmze iletmelerini rica ederiz. _ Bu standard oluturan Hazrlk Grubu yesi deerli uzmanlarn emeklerini; tasarlar zerinde grlerini bildirmek suretiyle yardmc olan bilim, kamu ve zel sektr kurulular ile kiilerin deerli katklarn kranla anarz.

Kalite Sistem Belgesi malt ve hizmet sektrlerinde faaliyet gsteren kurulularn sistemlerini TS EN ISO 9000 Kalite Standartlarna uygun olarak kurmalar durumunda TSE tarafndan verilen belgedir.

Trk Standardlarna Uygunluk Markas (TSE Markas) TSE Markas, zerine veya ambaljna konulduu mallarn veya hizmetin ilgili Trk Standardna uygun olduunu ve mamulle veya hizmetle ilgili bir problem ortaya ktnda Trk Standardlar Enstitsnn garantisi altnda olduunu ifade eder.

Kalite Uygunluk Markas (TSEK Markas) TSEK Markas, zerine veya ambaljna konulduu mallarn veya hizmetin henz Trk standard olmadndan ilgili milletleraras veya dier lkelerin standardlarna veya enstit tarafndan kabul edilen teknik zelliklere uygun olduunu ve mamulle veya hizmetle ilgili bir problem ortaya ktnda Trk Standartlar Enstitsnn garantisi altnda olduunu ifade eder.

DKKAT!
TS iareti ve yannda yer alan say tek bana iken (TS 4600 gibi), mamuln Trk standardna uygun retildiine dair reticinin beyann ifade eder. Trk Standartlar Enstits tarafndan herhangi bir garanti sz konusu deildir. Standartlar ve standardizasyon konusunda daha geni bilgi enstitmzden salanabilir. TRK STANDARDLARININ YAYIN HAKLARI SAKLIDIR.

330

EK-3 Trk Standard

nsz
Bu standart, Trk Standartlar Enstitsnn Mhendislik Hizmetleri htisas Grubunca TS 825: 1998in revizyonu olarak hazrlanm ve TSE Teknik Kurulunun 22 Mays 2008 tarihli toplantsnda kabul edilerek yaymna karar verilmitir. Bu standardn daha nce yaymlanm bulunan basklar geersizdir. Bu standardn hazrlanmasnda, milli ihtiya ve imkanlarmz n planda olmak zere, milletleraras standartlar ve ekonomik ilikilerimiz bulunan yabanc lkelerin standartlarndaki esaslar da gz nnde bulundurularak; yarar grlen hallerde, olabilen yaknlk ve benzerliklerin salanmasna ve bu esaslarn, lkemiz artlar ile badatrlmasna allmtr. Bu standart son eklini almadan nce; bilimsel kurulular, retici/ imalat ve tketici durumundaki konunun ilgilileri ile gerekli ibirlii yaplm ve alnan grlere gre olgunlatrlmtr. Bu standartta kullanlan baz kelime ve/veya ifadeler patent haklarna konu olabilir. Byle bir patent hakknn belirlenmesi durumunda TSE sorumlu tutulamaz.

331

s yaltm

indekiler
0 KONU, TARF, KAPSAM, AMA VE UYGULAMA ALANI ................................................................................333

Konu ....................................................................................................................................333 Tarifler, Semboller ve Birimler ............................................................................................336 Kapsam................................................................................................................................336 Ama....................................................................................................................................336 Uygulama Alan ..................................................................................................................336 1 GENEL AIKLAMALAR ........................................................................................................................337 1.1 Binann Istma Enerjisi htiyacn Etkileyen Faktrler............................................................337 1.2 Yllk Istma Enerjisi htiyac Snr Deerleri ..........................................................................338 1.3 zel Hkmler ....................................................................................................................339 2 HESAP METODU ................................................................................................................................339 2.1 Temel Bilgiler ......................................................................................................................339 2.2 Genel Bilgiler ......................................................................................................................343 3 HESAP RAPORU ................................................................................................................................351 3.1 Birimler ................................................................................................................................351 3.2 Hesap raporu ......................................................................................................................351 Ek A ..................................................................................................................................................365 Ek B ..................................................................................................................................................367
Ek C - Btn derece gn blgeleri iin hesaplamalarda kullanlacak olan ortalama aylk gne nm iddeti deerleri [W/m2] ........................................................................................368 Ek D - llere gre derece gn blgeleri ........................................................................................................369 Ek E - Yap malzeme ve bileenlerinin birim hacim ktlesi, sl iletkenlik hesap deeri (h) ve su buhar difzyon diren faktr () ......................................................................370 Ek F - Yap elemanlarndan buhar geiinin tahkiki ve snrlandrlmas ................................................................387 Ek G - llerin ve baz ilelerin aylk ortalama bal nem oranlar (%) ....................................................................404 Ek H ..................................................................................................................................................407 Ek I (Bilgi iin) - Binann zgl s kayb hesaplama izelgesi ............................................................................408 Ek J (Bilgi iin) - Yllk stma enerjisi ihtiyac hesaplama izelgesi......................................................................409 Ek K (Bilgi iin) - Derece gn blgelerine gre illerimiz....................................................................................410 Kaynaklar ............................................................................................................................................411

0.1 0.2 0.3 0.4 0.5

332

EK-3 Trk Standard

Binalarda Is Yaltm Kurallar

0 Konu, tarif, kapsam, ama ve uygulama alan 0.1 Konu Bu standart, binalarda net stma enerjisi ihtiyalarn hesaplama kurallarna ve binalarda izin verilebilir en yksek stma enerjisi deerlerinin belirlenmesine dairdir. 0.2 Tarifler, Semboller ve Birimler 0.2.1 Tarifler 0.2.1.1 Aylk stma enerjisi ihtiyac (Q,ay) Istma sisteminden stlan ortama bir ay iinde verilmesi gereken s enerjisi miktar. Birimi "Joule"dr. 0.2.1.2 Yllk stma enerjisi ihtiyac (Q,yl) Istma sisteminden stlan ortama bir yl iinde verilmesi gereken s enerjisi miktar. Birimi "Jouledr. 0.2.1.3 Binann zgl s kayb (H) ve d ortamlar arasnda 1 K scaklk fark olmas durumunda, binann d kabuundan iletim ve havalandrma yolu ile birim zamanda kaybedilen s enerjisi miktar. Birimi "Watt/Kelvin"dir. 0.2.1.4 Aylk ortalama d ortam scakl (e) D scakln aylk ortalama deeri. Birimi Cdir. 0.2.1.5 Aylk ortalama i ortam scakl (i) scakln aylk ortalama deeri. Birimi Cdir. 0.2.1.6 Binann i s kazanlar (i) Binann stma sisteminin dnda, stlan ortam iinde bulunan s kaynaklarndan, stlan ortama birim zamanda yaylan s enerjisi miktar. Birimi "Watt"tr. 0.2.1.7 Gne enerjisi kazanlar (s) Istlan ortama birim zamanda, dorudan ulaan gne enerjisi miktar. Birimi "Watt"tr. 0.2.1.8 Kazan kullanm faktr () s kazanlarnn ve gne enerjisi kazancnn toplamnn ortamn stlmasna olan katk oran. Birimsizdir. 0.2.1.9 Bina kullanm alan (An) Binann net kullanm alan. Birimi m2dir. 0.2.1.10 Binann stlan brt hacmi (Vbrt) Binann s kaybeden yzeylerini evreleyen ve d kabuun llerine gre hesaplanan hacim. Birimi m 3tr. 0.2.1.11 Binann s kaybeden yzeylerinin toplam alan (Atop) D duvar, tavan, taban/deme, pencere, kap vb. yap bileenlerinin s kaybeden yzey alanlarnn d llere gre bulunan toplam. Birimi m2dir.

333

s yaltm

0.2.1.12 Atop / Vbrt oran Is kaybeden toplam yzey alannn (Atop), yapnn stlan brt hacmine (Vbrt) oran. Birimi m-1dir. 0.2.1.13 Tek hacimli bina Binann tamam iin tek bir ortalama i scaklk alnarak hesaplama yaplmas hlinde kullanlan bina tanmlanmas. 0.2.1.14 Birden fazla hacimli bina Binann farkl amalarla kullanlan birden fazla blmnn i scaklk ortalamalarnn ayr ayr bulunmas ve her bir bina blm iin ayr stma enerjisi ihtiyac hesaplamas yaplmas durumu iin kullanlan binann tanmlanmas. Ri Re 0.2.2 Semboller ve birimler

Sembol

Aklama
Havann younluu Fanlarn alt, zaman oran Su buhar difzyon diren katsays Bal nem Verim, kazan kullanm faktr Isl iletkenlik hesap deeri Aylk ortalama gne enerjisi kazanc Aylk ortalama i s kazanc Havadan havaya s geri kazanm sisteminin verimi Yap bileeninin toplam sl geirgenlik direnci Isl geirgenlik direnci D yzey sl iletim direnci (d yzeydeki s tanm katsays) yzey sl iletim direnci (i yzeydeki s tanm katsays) Yap elemanlarnn toplam alan D duvar alan D hava ile temas eden tabann/demenin alan Dk scaklklardaki i ortamlar ile temas eden yap elemanlarnn alan i ynndeki toplam pencere alan Bina kullanm alan Pencere alan Tavan alan Zemine oturan taban/deme alan Binann s kaybeden yzeylerinin toplam alan Havann zgl ss Yap bileeninin kalnl Mekanik havalandrma hesabnda kullanlacak olan bina durum katsays Mekanik havalandrma hesabnda kullanlacak olan yzey katsays Laboratuvar artlarnda llen ve yzeye dik gelen n iin gne enerjisi geirme faktr i ynndeki saydam elemanlarn gne enerjisi geirme faktr Binann zgl s kayb Havalandrma yoluyla gerekleen s kayb letim ve tanm yoluyla gerekleen s kayb

Birim
kg/m3 W/m.K W W m2.K/W m2.K/W m2.K/W m2.K/W m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2 J/kgK m W/K W/K W/K W/K

h s,ay i,ay v
1/U R,1/ Re Ri A AD Ad Adsc Ai An Ap AT At Atop c d e f g gi,ay H Hv HT

334

EK-3 Trk Standard

Sembol
Ii,ay KKOay n50 nh p pd pi ps psw q Qay Qyl ri,ay t

Aklama
Difzyon ak younluu i ynnde dik yzeylere gelen aylk ortalama gne nm iddeti Kazan / kayp oran ve d ortamlar arasnda 50 Pa basn fark varken hava deiim oran Hava deiim oran Ksmi su buhar basnc Yap bileeninin d yzeyiyle temas hlinde olan havann su buhar ksmi basnc Yap bileeninin oda iindeki yzeyiyle temas hlinde olan havann su buhar ksmi basnc T scaklndaki, doymu su buhar basnc Doymu su buhar basnc Is ak younluu Aylk stma enerjisi ihtiyac Yllk stma enerjisi ihtiyac i ynnde saydam yzeylerin aylk ortalama glgelenme faktr Zaman, (saniye olarak bir ay = 86400 x 30) Aylk ortalama d ortam scakl Aylk ortalama i ortam scakl D yzey scakl yzey scakl Kabul edilebilir en dk i yzey scakl Yap bileeninin sl geirgenlik katsays D hava ile temas eden tabann sl geirgenlik katsays D duvarn sl geirgenlik katsays Dk scaklklardaki i ortamlar ile temas eden yap elemanlarnn sl geirgenlik katsays Pencerenin sl geirgenlik katsays Tavann sl geirgenlik katsays Zemine oturan tabann/demenin sl geirgenlik katsays Vantiltrlerin almad durum iin hacimce hava deiim debisi Binann stlan brt hacmi Hava k debisi Vantilatrlerdeki ortalama hacimce hava deiim debisi Havalandrlan hacim Hacimce toplam hava deiim debisi Taze hava giri debisi Birim alandan geen su buhar miktar Su buhar difzyon-edeer hava tabakas kalnl Ksmi buhar basncna bal malzemenin su buhar geirgenlii Ksmi buhar basncna bal havann su buhar geirgenlii Havann birim hacmindeki nem miktar ortamn nem fazlal, vi - ve ortamn buhar basnc fazlal, pi pd

Birim
kg/m2h W/m2 h-1 Pa Pa Pa Pa Pa W/m2 Joule Joule s C C C C C W/m2K W/m2K W/m2K W/m2K W/m2K W/m2K W/m2K m3/h m3/h m3/h m3/h m3 m3/h m3/h kg/(m2.s) kg/(m s Pa) kg/(m s Pa) kg/m3 kg/m3 Pa

e i yd yi yi, en dk
U Ud UD Udsc UP UT Ut V0 Vbrt VE Vf Vh V VS g Sd p o v p

335

s yaltm

0.3 Kapsam Yeni yaplacak olan binalar: Bu standart, yeni ina edilecek binalarn stma enerjisi ihtiyacn hesaplama kurallarn, izin verilebilecek en yksek s kayb deerlerini ve hesaplama ile ilgili bilgilerin sunu eklini kapsar. Bu kurallar pasif gne enerjisi sistemlerini ihtiva eden binalarda kullanlamaz. Mevcut binalar: Mevcut binalarn tamamnda veya bamsz blmlerinde yaplacak olan esasl tamir, tadil ve eklemelerdeki uygulama yaplacak olan blmler iin bu standartta verilen sl geirgenlik kat saylarna (Ek A.3) eit ya da daha kk deerlerin salanmas bakmndan uyulmaldr. Standartta tanmlanan hesap metodunun kullanlmas srasnda gerekli olan baz bilgiler, (youma hesab dhil) ekler hlinde (Ek A - Ek J) standardn sonuna eklenmitir. Bu standart, binalarda stma enerjisi ihtiyacnn hesabna ynelik bir metod belirlemektedir. Dier amalarla olan enerji ihtiyalar bu standardn kapsam dndadr. 0.4 Ama Bu standardn amac, lkemizdeki binalarn stlmasnda kullanlan enerji miktarlarn snrlamak, dolaysyla enerji tasarrufunu arttrmak ve enerji ihtiyacnn hesaplanmas srasnda kullanlacak standart hesap metodunu ve deerlerini belirlemektir. Bu standart ayrca aadaki amalarla da kullanlabilir: Yeni yaplacak bir binaya ait eitli tasarm seeneklerine bu standartta aklanan hesap metodunu ve deerlerini uygulayarak, ideal enerji performansn salayacak tasarm seeneini belirlemek, Mevcut binalarn net stma enerjisi tketimlerini belirlemek, Mevcut bir binaya yenileme projesi uygulamadan nce, uygulanabilecek enerji tasarruf tedbirlerinin salayaca tasarruf miktarlarn belirlemek, Bina sektrn temsil edebilecek muhtelif binalarn enerji ihtiyacn hesaplayarak, bina sektrnde gelecekteki enerji ihtiyacn milli seviyede tahmin etmek.

0.5 Uygulama alan Bu standart aada belirtilen binalarda uygulanr: Konutlar, Ynetim binalar, ve hizmet binalar, Otel, motel ve lokantalar, retim binalar, Tiyatro ve konser salonlar, Klalar, Ceza ve tutuk evleri, Mze ve galeriler, Hava limanlar, Hastaneler, Yzme havuzlar, malt ve atlye mahalleri, o Genel kullanm amalar dolaysyla i scaklklar asgari 15 C olacak ekilde stlan i yerleri ile endstri ve sanayi binalar, Yukarda belirtilen amalarn birkana ynelik olarak veya bunlara benzer amalar iin kullanlan binalar.

NOT: Bu standartta yllk s ihtiyac hesabnda kullanlacak olan; binalarn i scaklk deerleri Madde B.1, d scaklk deerleri Madde B.2, illerin bulunduu derece gn blgeleri ise Ek Dde verilmitir.

336

EK-3 Trk Standard

1-GENEL AIKLAMALAR
nsanlarn barnd veya alt binalarda, scaklk etkilerinden korunma, insan sal, onarm giderleri, yakt ekonomisi ve ilk yapm giderleri ynlerinden nemlidir. Scaklk etkilerinden yeterli olarak korunma, sala uygun, bir i iklimsel evrenin salanmasnn temel artdr. Hacimlerin stma enerjisi ihtiyac ve bunu salamak iin yaplan stma giderleri hacmi evreleyen bileenlerin s yaltm ve s depolama zelliklerine baldr. Scaklk etkilerinden yeterince korunma, hacmi evreleyen yap bileenlerinin yzeylerinde su buhar youmasn nler. Bileenlerde scaklk deiimlerinin oluturduu hareketleri kltr ve bylece yapda bu olaydan ileri gelebilecek zararlar nleyerek, yakt giderlerini azaltmakla birlikte, binann bakm ve onarm giderlerini de azaltr. Binann projelendirme dneminde alnacak nlemler (rnein, bina yerinin doru seilmesi) stma enerjisi ihtiyacn etkileyebilir. Rzgr etkisi altndaki bir binada s kayb, komu binalar, bitki ve aalarla korunmu olanlara oranla daha oktur. Bina d yzeylerini bytmenin s kaybn da o oranda artraca, projelendirme dneminde gz nnde tutulmaldr. Ayrk bir binadaki s kayb, ayn byklk ve inaat biiminde yaplan bitiik dzendeki baka bir binaya gre daha fazladr. Bir bina iindeki odalarn birbiri ile olan ilikisi (rnein, stlan hacimlerin yan yana veya st ste yerletirilmesi) byk nem tar. Is kaybn nlemek iin, bina girilerinde rzgrlk yaplmaldr (d kapdan ayr olarak kendiliinden kapanan ikinci bir kap dzeni). Byk pencere yzeyleri, (ift yzeyli pencere, bitiik pencere, zel birletirilmi ok katl caml pencere bile olsa) s kaybn oaltr. Ke odalarda, pencerelerin binann d duvarlarndan yalnz birinde olmas, s etkilerinden korunma ynnden daha dorudur. Bacalar ve tesisat borular d duvarlar zerinde bulunmamaldr. Bu nlem yakttan tam yararlanma, baca gazlarnn soumasn, bacann kurum tutmasn, tesisat borularnn donmasn nleme bakmlarndan nemlidir. Duvar ve demelerin s depolama zellii, kn stmann durmas hlinde abuk bir soumay, yazn da zellikle gne etkisi altnda bulunan hacimlerde, i ortam hava scaklnn gndz saatlerinde ar ykselmesini nlemek bakmndan gereklidir. Is depolama zellii, yap bileeninin ktlesi ve yapld malzemenin zgl ss ile doru orantldr.

1.1 Binann Istma Enerjisi htiyacn Etkileyen Faktrler Binann stma enerjisi ihtiyacn etkileyen faktrler aada aklanmtr: Bina zellikleri: letim, tanm ve havalandrma yoluyla gerekleen s kayplar (varsa s geri kazanm) ve sl kapasite, Istma sisteminin karakteristikleri: zellikle kontrol sistemleri ve stma sisteminin, stma enerjisi ihtiyacndaki deimelere cevap verme sresi, iklim artlar: Binay kullananlarn istedii scaklk deeri, binann farkl blmlerinde ve gnn farkl zamanlarnda bu scaklk deerlerindeki deimeler, D iklim artlar: D hava scakl, hakim rzgrn yn ve iddeti, s kazan kaynaklar: Istma sistemi dnda, stmaya katks olan i s kaynaklar, yemek piirme, scak su elde etme, aydnlatma gibi amalarla kullanlan ve ortama s yayan eitli cihazlar ve insanlar, Gne enerjisi: Pencere gibi saydam bina elemanlarndan stlan mekna dorudan ulaan gne enerjisi miktar.

337

s yaltm

Bu standartda belirtilen hesap metodunda, iletim, tanm ve havalandrma yoluyla gerekleen s kayplar ile i s kazanlar ve gne enerjisi kazanlar dikkate alnmtr. Bu standartda, yap elemann oluturan malzemelerin su buhar geiine gsterdikleri dirence ve malzemelerin srasna bal olarak su buharnn gaz hlinden sv hle gemesi, yani youmas ihtimali olduundan malzemelerin sl iletkenlik deerlerindeki ktleme Ek Fde tanmlanan metodla tahkik edilmeli, youma varsa, Ek F ve Madde 2.5.7de tanmlanan snrlarn ierisinde kalmaldr. Istma enerjisi ihtiyac ile, stma sisteminin net kts kastedilmektedir. Istma sisteminin dnm verimi 1,00'den kk olaca ve datm srasnda bir miktar s kayplar meydana gelebilecei iin, sistemin enerji girdisi bu deerden byktr. Hesap metodunda net i s kazanlar ve net gne enerjisi kazanlar dikkate alnmtr. Bu sebeple kazanlarn toplam, s kazanc kullanm faktr ile arplr. 1.2 Yllk Istma Enerjisi htiyac Snr Deerleri Bu standart, Madde 1.1deki etkenlerin hesaba katlmasyla binalarn stma enerjisi ihtiyacnn hesapland bir metod belirlemektedir. Bu metodla hesaplanan binann yllk stma enerjisi ihtiyac Atop / Vbrt oranna gre; Madde A.1 ve Madde A.2de verilen deerleri amamaldr. Yeni binalarn tasarm aamasnda, bu standartta verilen hesap metodu kullanlarak, binann enerji ihtiyac bu standartta verilen snrlar amayacak ekilde hesaplanmal ve malzeme seimi, eleman boyutlandrlmas ve ayrntl zmlerinin de belirtildii bir s yaltm projesi hazrlanmaldr. zel durum 1: Belediye ve mcavir alan snrlar dnda ky nfusuna kaytl ve kyde srekli oturanlarn dnda ky yerleik alanlar civarnda ve mezralarda 2 kata kadar olan ve toplam deme alan 100 m2den kk (d havaya ak balkon, teras, merdiven, geit, aydnlk vb. hari) yeni binalardaki; a) Yap bileenlerinin sl geirgenlik katsaylarnn (U), Madde A.3te belirtilen yap bileenlerine ait U deerlerine eit veya daha kk olmas, b) Toplam pencere alannn, s kaybeden d duvar alannn %12sine eit veya daha kk olmas, c) Bu artlar salayan konstrksiyonlar ve ayrntlarn mimari projede gsterilmesi hlinde s yaltm projesi yaplmas art aranmaz. Bu durumda yukardaki artlarn saladn gsteren bir s yaltm raporu dzenlenmesi yeterli olacaktr. Ancak, herhangi bir U deerinin Ek A.3te verilen deerlerden daha byk olmas durumunda ise bu standartta verilen hesap metodu kullanlarak hesaplamalar yaplmal, Qyl deerinin Madde A.1 ve Madde A.2de verilen QI deerinden daha kk olduu ispatlanmal ve s yaltm projesi hazrlanmaldr. Mevcut binalarda yaplacak olan esasl tamir, tadil ve eklemelerde, bu standartta tavsiye edilen deer olarak verilen sl geirgenlik katsaylar (U), mevcut binada uygulama yaplacak olan blmler iin snr deer olarak kabul edilmelidir. Yaltm uygulamas ile ilgili malzeme seimi, eleman boyutlandrlmas ve ayrntl zmlerini ieren bir s yaltm raporu hazrlanarak belirtilmelidir.

338

EK-3 Trk Standard

zel durum 2: Is kaybeden dey d yzeylerinin toplam alannn % 60 ve zerindeki oranlarda camlama yaplan binalarda pencere sisteminin sl geirgenlik katsaysnn (Up) 2,1 W/m2K olacak ekilde tasarmlanmas ve dier s kaybeden blmlerinin sl geirgenlik katsaylarnn Madde A.3te verilen deerlerden % 25 daha kk olmasnn salanmas durumunda bu binalar standarda uygun olarak kabul edilir. Sz konusu binalar iin s yaltm projesi ve hesaplamalar aynen yaplacak olup, bu hesaplamalar ierisinde yukardaki belirtilen artlarn yerine getirildii ayrca gsterilmelidir. Bununla birlikte, yaz aylarndaki istenmeyen gne enerjisi kazanlarnn da tasarm srasnda dikkate alnmas uygun olur. 1.3 zel Hkmler _ ok katl olarak ina edilecek olan binalarn bamsz ara demeleri ile komu duvarlar stlmayan i hacimlere bitiik taban ve duvar gibi dnlerek, R direnci en az 0,8 m2.K/W olacak ekilde hesaplanmal ve yaltlmaldr. Bu hesaplama, binann i s alverii kapsamnda deerlendirileceinden stma enerjisi ihtiyac hesaplamalarnda dikkate alnmaz. _ Is yaltm hesab yaplan yeni binalarda; stlan hacimleri ayran duvar, deme ve/veya taban ile tavan ve/veya atlar iin alnacak U deerlerinden herhangi biri veya birkann Madde A.3te tavsiye edilen deerlerden % 25 daha byk olmas durumunda, dier U deerlerinden biri ya da bir ka iin seilecek deer/deerler standartta tavsiye edilen deerin/deerlerin % 25inden daha dk olmamaldr. Bu durum tavsiye edilen deerlerin % 25inden daha dk deerlerin seilerek uygulanmas iin bir engel deildir. Ancak bu paragrafta belirtilen zel durum nedeniyle, binann s kaybeden sz konusu yap bileenlerinden herhangi birinin veya bir kann tavsiye edilen deerin/deerlerin % 25inden daha dk olarak uygulanmas durumunda bile, standartta verilen hesaplama metodu ierisinde kullanlacak olan deer iin, tavsiye edilen deere gre % 25 orannda dk olarak tasarmland varsaylarak hesaplamaya yanstlmaldr. _ Merkezi sistemle stlan binalardaki scak akkan ileten ana datm (tesisat) borular, ekonomik yaltm kalnl hesaplanarak uygun ekilde yaltlmaldr. _ Kolon kalnlklarnn (d) hesaplanmasnda kolonun bal bulunduu kiri ile birletii yerdeki betonarme kiri kalnl ayn zamanda kolon kalnl olarak alnacak olup, kolon kalnlnn kiri kalnlndan daha fazla olmas dikkate alnmaz. _ D yzeylerde yer alan btn betonarme elemanlar (kolon, kiri, hatl ve perde duvar vb.) mutlaka yaltlmaldr.

2-HESAP METODU
2.1 Temel Bilgiler 2.1.1 Isl Geirgenlik Direncinin (R) Hesaplanmas 2.1.1.1 Tek tabakal Yap Bileenleri Isl geirgenlik direnci (R) eitlik 1de belirtildii gibi, yap bileeninin kalnlk (d) deerinin, sl iletkenlik hesap deerine (h) blnmesi ile hesaplanr. h deerleri Ek Ede liste hlinde verilmitir. ........................................................................................................................................(1)

339

s yaltm

Burada; R : Isl geirgenlik direnci (m2.K/W), d : Yap bileeninin kalnl (m), h : Isl iletkenlik hesap deeri (W/m.K)dir. 2.1.1.2 ok Tabakal Yap Bileenleri ok tabakal yap bileenlerinde sl geirgenlik direnci (R), tek tek yap eleman kalnlklar (d1,d2....dn) ve bu yap elemanlarnn, sl iletkenlik hesap deerleri (h1, h2,hn) kullanlarak eitlik 2 ile hesaplanr. ..............................................................................................................(2)

2.1.2 Toplam Isl Geirgenlik Direncinin (1/U) Hesaplanmas Bir yap bileeninin toplam sl geirgenlik direnci (1/U), yap bileenlerinin sl geirgenlik direnlerine (R), yzeysel sl iletim diren deerleri (Ri, Re) eklenerek eitlik 3e gre hesaplanr. ..................................................................................................................(3)

Burada; 1/ U : Yap bileeninin toplam sl geirgenlik direnci (m2.K/W), Ri : yzeyin yzeysel sl iletim direnci (m2.K/W), Re : D yzeyin yzeysel sl iletim direnci (m2.K/W)dir.

2.1.3 Toplam Isl Geirgenlik Katsaysnn (U) Hesaplanmas 2.1.3.1 Tek Tabakal ve ok Tabakal Yap Bileenleri Bir yap bileeninin toplam sl geirgenlik katsays (U), eitlik 3teki denklemin aritmetik tersi alnarak eitlik 4e gre hesaplanr. ......................................................................................................................(4)

Burada ; U : Yap bileeninin toplam sl geirgenlik katsays (W/m2.K)dr. 2.1.4 Yzeysel Isl letim Direnci (tanm) Yap elemanlarnn i ve d yzeylerindeki yzeysel sl iletim diren deerleri iin, izelge 1de verilen Ri ve Re deerleri kullanlmaldr.

340

EK-3 Trk Standard

izelge 1 Hesaplanm Yzeysel Isl letim (tanm) Diren Deerleri

Yzeysel sl iletim direnci 1) 2) Sra No 1 2 3 Yap bileeni tipi

3)

Ri
(m2K / W)

Re
(m2K / W) 0,04 0,08

D duvar ( Sra no 2de verilenin dndaki d duvarlar) Arkadan havalandrlan giydirme cepheli4) d duvarlar, s yaltm yaplmayan tavan arasn ayran alak duvarlar Daireler arasndaki ayrc duvarlar, merdiven duvar, farkl kullanm amal alma odalarn ayran duvarlar, srekli olarak stlmayan meknlara bitiik blme duvar, s yaltml tavan arasna bitiik alak duvar Toprak temasl d duvar Bir yaama meknnn d hava ile snrn oluturan yatay veya eimli, yukarda yer alan (havalandrlmayan at) tavan veya at Kullanlmayan bir tavan aras veya havalandrlan bir mekn altndaki tavan (havalandrlan at kabuu) Daireler aras ayrc taban veya farkl kullanm amal alma odalarn ayran taban Aadan yukarya s ak olmas hlinde Yukardan aaya s ak olmas hlinde Bodrum tavan Bir yaama meknnn d hava ile snrn oluturan kma tabanlar Altnda bodrum olmayan bir yaama meknnn zemine oturan taban 0,17 0,13

5)

4 5 6 7 7.1 7.2 8 9 10

0 0,04 0,13 0,08

0,13 0,17

5)

5)

0,04 0

1) Basitletirmek amacyla btn durumlarda Ri =0,13 m2K/W ve 4 ve 10uncu sradaki durumlar hari olmak zere Re = 0,04 m2K/W deerleri hesaplamalarda kullanlabilir. 2) Yap elemanlarndan buhar geiinin tahkiki ve snrlandrlmas ile ilgili hesaplamalarda kullanlacak olan i ve d yzeysel sl iletim direnci iin Madde 2.4.6ya baknz. 3) Yap bileenlerinin bina zerindeki konumlar iin ekil 1e baknz. 4) Hava boluklu sandvi duvarlarda Sra no 1de verilen deerler kullanlr. 5) Yap bileeninin i meknda yer almas durumunda, hesaplamalarda i ve d yzey sl iletim diren deerleri ayn kabul edilmelidir.

ekil 1: Yap bileenlerinin tasarm ve yerleimi (numaralar izelge 1deki sra numaralarna gre verilmitir)

2.1.5 Asmolen ve Benzeri Boluklu Bitiik Yzeyli Yap Bileenleri Farkl sl geirgenlik direnlerine sahip birka bitiik tabakadan oluan bir yap bileeni sz konusu olduunda, daha kesin bir dorulama gerekletirilmedike, ortalama sl geirgenlik direnci (R), yap elemanlarnn uzunluk oranlarna gre (L1/L, L2/L,.....Ln/L) eitlik 5 kullanlarak hesaplanr.

341

s yaltm

nemli Not: Bu tr malzemeler iin youma tahkiki hesaplamalar (Ek F) yaplrken, aadaki 5 nolu eitlie gre hesaplanan ortalama sl geirgenlik direnci kullanlamaz. Bu durumda 1 nolu eitlie gre bulunan R1, R2, R3,...Rn direnlerinden en kk olan dikkate alnmal ve hesaba katlmaldr. . ..................................................................................(5) Burada ; R : Isl geirgenlik direnci (m2.K/W), L : Yap elemanlarnn toplam uzunluu (m), L1...Ln : 1den nye kadar olan yap elemanlarnn uzunluu (m), (L1...Ln)/L : Uzunluk oran (birimsiz)dir. rnek:

Bu rnekte, malzemenin eiminden kaynaklanan kk sapmalar ihmal edilerek meydana gelen 3 farkl sl geirgenlik direnci aadaki gibi hesaplanabilir.

Istma enerjisi hesabnda kullanlacak olan yap elemannn ortalama sl geirgenlik direnci, eitlii ile elde edilir. Youma tahkiki hesaplamalarnda en kk sl geirgenlik direnci (bu rnekte R3) kullanlmaldr. Birka bitiik tabakadan oluan bir yap bileeninin ortalama sl geirgenlik direnci (R), 4 no'lu eitlikten alnan toplam sl geirgenlik katsays (U) ile, eitlik 6ya gre hesaplanr. .................................................................................................................... (6)

342

EK-3 Trk Standard

izelge 2 Hava Tabakalarnn Isl Geirgenlik Direnci Hesap Deerleri

Hava tabakasnn Sra No Durumu Kalnl (d) mm

> 10 11 20 1 Dey 21 50 51 100 100 > < 10 2 Yatay (s ak aadan yukarya) 11 20 20 > < 10 3 Yatay (s ak yukardan aaya) 11 20 20 >

Isl iletkenlik direnci (R) m2K/W

0,14 0,16 0,18 0,17 0,16 0,14 0,15 0,16 0,15 0,18 0,21

2.1.6 Yap Bileeninin Is Kayb Hesab Kararl durumdaki bir s ak younluu (q), eitlik 7ye gre hesaplanr. q=U.(i - e) ................................................................................................(7) Burada; q : Is ak younluu (W/m2), i : ortam scakl (C),

e : D ortam scakl (C),

U : Yap bileeninin toplam sl geirgenlik katsays (W/m2.K)dr. 2.2 Genel Bilgiler Yeterli seviyede s yaltm salanm bir binada, stma periyodunda, i ortamda belli bir i scakl (i) salamak iin gereken s enerjisinin bir ksm i kaynaklardan ve gne enerjisinden salanr. Kalan miktarn stma sistemi tarafndan i ortama verilmesi gerekir. Aada tanmlanan hesap metodu kullanlarak, stma sisteminin i ortama vermesi gereken s enerjisi miktar belirlenir. Yllk stma enerjisi ihtiyac olarak tanmlanan bu miktar, toplam kayplardan gne enerjisi kazanlar ve i s kazanlar kartlarak hesaplanr. Tanmlanan hesap metodunda, yllk stma enerjisi ihtiyac stma dnemini kapsayan aylk stma enerjisi ihtiyalarnn toplanmas ile bulunur. Bylece binann sl performansnn geree daha yakn bir ekilde deerlendirilmesi mmkn olacaktr. Ayrca, tasarmcya, nerdii tasarmn gne enerjisinden faydalanma kapasitesini deerlendirme imkn salayacaktr. Hesap metodunda stlan ortamn snrlar, bu ortam d ortamdan ve eer varsa stlmayan ortamlardan ayran duvar, deme, at, kap ve pencereden oluur. Hesaplamalarda dtan da ller kullanlr. Eer binann tamam ayn scakla kadar stlyorsa veya ortamlar arasndaki scaklk fark 4 K'den fazla deil ise, binann tamam iin ortalama bir i scaklk deeri hesaplanarak bina tek hacimli olarak ele alnr ve stma

343

s yaltm

enerjisi ihtiyac Madde 2.2.1de aklanan metod uygulanarak hesaplanr. Aksi takdirde farkl stma blgelerinin snrlar belirlenmeli ve hesaplar Madde 2.2.2ye gre yaplmaldr. Bu standartta deiik bina tipleri iin stma enerjisi ihtiyacnda kullanlacak olan ortalama i scaklklar Ek B, Madde B.1de verilmi olup, bina iindeki blmler (banyo, mutfak, ofis, vb.) ortalama scaklk hesabnda dikkate alnmaz. 2.2.1 Tek Hacimli Bina in Yllk Istma Enerjisi htiyacnn Hesab Binalarda tek bina blm iin yllk stma enerjisi ihtiyac aadaki eitlik ile hesaplanr. Qyl = Qay ................................................................................................(8)

Qay = [H(i - e) - ay (i,ay + s,ay)].t ............................................................(9)

Burada; Qyl : Yllk stma enerjisi ihtiyac ........................................................(Joule), Qay : Aylk stma enerjisi ihtiyac ........................................................(Joule), H : Binann zgl s kayb ................................................................(W/K), : Aylk ortalama i scaklk ................................................................(C), : Aylk ortalama d scaklk ..............................................................(C), : Kazanlar iin aylk ortalama kullanm faktr ......................(Birimsiz),

i e ay

i,ay : Aylk ortalama i kazanlar (sabit alnabilir) ..................................(W), s,ay : Aylk ortalama gne enerjisi kazanc ............................................(W),
t : Zaman, (saniye olarak bir ay = 86400 x 30) ..............................(s)dir.

NOT: 9 nolu eitlikte keli parantez iindeki ifadenin pozitif olduu aylar iin toplama yaplacaktr. Negatif olan aylar dikkate alnmaz. Hesaplamalar aada verilen ilem srasna gre yaplmaldr: a) Istlan ortamn snrlar ve gerekli ise farkl scaklktaki blgelerin veya stlmayan ortamlarn snrlar belirlenir. b) Tek hacimli bir binada, binann zgl s kayb (H) hesaplanmaldr (Madde 2.2.1.1). c) Aylk ortalama i scaklklar (i) Ek B, Madde B.1den alnmaldr. d) Aylk ortalama d scaklklar (e) Ek B, Madde B.2den alnmaldr. e) Aylk iletim ve havalandrma ile s kayb [H(i-e)] eitlii kullanlarak hesaplanmaldr. f) Aylk ortalama i kazanlar (i,ay) hesaplanmaldr (Madde 2.2.1.2). g) Aylk ortalama gne enerjisi kazanlar (s,ay) hesaplanmaldr (Madde 2.2.1.3). Hesap srasnda kullanlacak (Ii,ay) deerleri Ek Cden alnmaldr. h) Aylk ortalama d scaklk deerleri kullanlarak aylk kazan/kayp oran (KKO) ve s kazanc yararlanma faktr (ay) hesaplanmaldr (Madde 2.2.1.4). i) Aylk ortalama deerler kullanlarak, [ay (i,ay + s,ay)]eitlii ile faydal kazanlar W cinsinden hesaplanmaldr. j) Aylk stma enerjisi ihtiyac eitlik (9)a gre hesaplanmaldr. k) Yllk stma enerjisi ihtiyac eitlik (8)e gre hesaplanmaldr. Istlan binann blmlerinde farkl scaklklar isteniyorsa, hesap Madde 2.2.3te verilen metodlardan birine gre yaplmaldr.

344

EK-3 Trk Standard

2.2.1.1 Binann zgl Is Kaybnn Hesab Binann zgl s kayb (H), iletim ve tanm yoluyla gerekleen s kayb (HT) ve havalandrma yoluyla gerekleen s kaybnn (Hv) toplanmas ile bulunur. H = HT + Hv ....................................................................................................................................(10) 2.2.1.1.1 letim ve Tanm Yoluyla Gerekleen Is Kaybnn Hesab letim ve tanm yoluyla gerekleen s kayb (11) nolu eitlikle hesaplanr. Bu eitlikde yap elemanlarnn bnyesinden iletilen s kaybna, varsa s kprlerinden iletilen s kayb eklenir. Is kprs, bitiik yzeye gre bileimi deiik, s kayb binann ortalama s kaybndan daha yksek ve kn kararl durum iin i yzey scaklnn daha dk olduu blmdr. HT = AU + l Ul ..............................................................................................................................(11)

AU = UDAD + Up.Ap + Uk.Ak + 0.8 UT.AT + 0.5 UtAt + UdAd + 0.5 UdsAds ..................................(12)
Burada; UD : D duvarn sl geirgenlik katsays ....................................................................................W/m2K, Up Uk UT Ut Ud : Pencerenin sl geirgenlik katsays ....................................................................................W/m2K, : D kapnn sl geirgenlik katsays ....................................................................................W/m2K, : Tavann sl geirgenlik katsays ..........................................................................................W/m2K, : Zemine oturan tabann /demenin sl geirgenlik katsays ..............................................W/m2K, : D hava ile temas eden tabann sl geirgenlik katsays ..................................................W/m2K, sl geirgenlik katsays ........................................................................................................W/m2K, : D duvarn alan ..................................................................................................................m2, : Pencerenin alan ..................................................................................................................m2, : D kapnn alan....................................................................................................................m2, : Tavan alan............................................................................................................................m2, : Zemine oturan taban/deme alan ......................................................................................m2, : D hava ile temas eden tabann/demenin alan ..............................................................m2,

Uds : Dk scaklklardaki i ortamlar ile temas eden yap elemanlarnn AD Ap Ak AT At Ad

Ads : Dk scaklklardaki i ortamlar ile temas eden yap elemanlarnn alan ..........................m2dir. UYARI: at demesi dorudan d hava ile temas ediyorsa, eitlikte yer alan UTnin nndeki 0,8 katsays 1 olarak alnr. U deerinin hesaplanmas Madde 2.1de belirtilen hesap metodu ile yaplr. Hesap yaplrken kullanlmas gereken ve malzemelerin sl iletkenliini gsteren h deerleri Ek Ede milli veya milletler aras standartlar olan malzemeler iin verilmitir. (11) nolu eitlikde l, s kprs uzunluunu (m cinsinden) Ul, s kprsnn dorusal geirgenliini (W/mK cinsinden) gstermektedir.

345

s yaltm

Is kprs olmas durumunda ilgili byklkler TS EN ISO 10211-1, TS EN ISO 10211-2 ve TS EN ISO 14683e gre veya TS EN ISO 6946da verilen metot ile hesaplanmaldr. NOT: Dorudan sl geirgenlik katsaysnn; i,e <0,1 W/m.K olarak hesapland ayrntl durumlarda, s kprlerinin etkisi ihmal edilebilir. Bu durumda 11 nolu eitlikde Ul deeri sfr olarak alnr. 2.2.1.1.2 Havalandrma Yoluyla Gerekleen Is Kaybnn Hesab Havalandrma yoluyla gerekleen s kayb (13) nolu eitlik ile hesaplanr. Hv = .c.V ......................................................................................................................................(13) Doal havalandrma: Hv = .c.V = .c.nh Vh = 0.33 nh Vh Burada; : Havann birim hacim ktlesi ........................................(kg/m3), c : Havann zgl ss........................................................(J/kgK), V : Hacimce hava deiim debisi ......................................(m3/h), nh : Hava deiim oran ......................................................(h-1), Vh : Havalandrlan hacim (Vh = 0,8 x Vbrt) ........................(m3)dir. ve c scaklk ve basnca bal olarak az da olsa deiir, fakat aadaki denklemde bu durum ihmal edilmitir. Alnan deerler 20 C ve 100 kPa iindir. Giren ve kan hava arasndaki entalpi art ihmal edilmitir. 0,33 katsaysnn hesabnda kullanlan eitlik aada verilmitir. 0,33 = (.c/3600) = (1,184 . 1006 / 3600) = 0,33 Jh/m3Ks = Wh/m3K Doal havalandrma yaplan binalarda havalandrma yoluyla gerekleen s kayb hesabnda havalandrma says nh deeri 0,8 (h-1) olarak alnr. Mekanik Havalandrma: Binada mekanik havalandrma uygulanyorsa, hacimce hava deiim debisi aadaki eitliklerden faydalanlarak hesaplanr ve 13 nolu eitlikte yerine konularak havalandrma yoluyla gerekleen s kayb hesaplanr. Hacimce toplam hava deiim debisi, sistem vantiltrleri alrken vantiltrlerdeki ortalama hacimce hava deiim debisi ile, hava sznts ile oluan ilve hacimce hava deiim debisinin toplamna eittir: V = Vf + Vx ......................................................................................................................................(14) Burada; V : Hacimce toplam hava deiim debisi (m3/h), Vf : Sistem vantiltrleri alrken vantiltrlerdeki ortalama hacimce hava deiim debisi (m3/h), Vx : Hava sznts ile oluan ilve hacimce hava deiim debisi (m3/h)dir.

346

EK-3 Trk Standard

Sistem srekli ve kararl hlde alyorsa: hacimce hava deiim debisi (Vf) , taze hava giri debisi (Vs) ile k debisinden (VE)den byk olana eit alnr. Vx in yaklak olarak hesaplanmas iin aadaki eitlikten yararlanlr: ..................................................................................................................(15)

Burada; Vh : Havalandrlan hacim (m3), n50 : ve d ortamlar arasnda 50 Pa basn fark varken hava deiim oran (izelge 3ten alnr), f : Binada d ortama ak bir yzey varsa 15, birden fazla yzey varsa 20 alnr, e : izelge 4ten alnacak katsay, Vs : D ortamdan alnan taze hava giri debisi (m3/h), VE : Hava k debisi (m3/h)dir.
izelge 3 ve D Ortamlar Arasnda 50 Pascal Basn Fark Varken, Oluan Hava Deiim Oran

Katta ok daireli binalar

n50 < 2 2 < n50 < 5 5 < n50

Katta tek daireli binalar

n50 < 4 4 < n50 < 10 10 < n50

Bina zarfnn szdrmazlk durumu

Yksek Orta Dk

izelge 4

Bina Snf ve e Deerleri

e deeri Bina snf Birden fazla da ak yzey

0,10 0,07 0,04

Da ak bir yzey
0,03 0,02 0,01

Ak alandaki binalar veya ehir iindeki 10 kattan daha yksek binalar Krsal alandaki binalar ehir merkezlerindeki 10 kattan daha az katl binalar

Binadaki havalandrma sistemi zaman zaman kapatlyorsa ; hacimce hava deiim debisi iin aadaki eitlik kullanlr: V = V0 (1-) + (Vf + Vx). Burada; V0 : Vantiltrlerin almad durum iin hacimce hava deiim debisi,

: Vantiltrlerin alt zaman orandr.

Mekanik sistem farkl Vf ler iin tasarlanmsa, Vf olarak ortalama deer kullanlr. Mekanik havalandrma sistemi dar atlan havadaki s enerjisi ortama gnderilen havann n stmasn salamak amacyla kullanlacak bir s deitiricisine (eanjrne) ve geri kazanm sistemine sahip ise; mekanik havalandrma ile meydana gelecek s kayplarnn hesaplanmasnda bir azaltma faktrnn kullanlmas gerekir. Bu amala hacimce hava deiim debisinin hesaplanmasnda aadaki eitlik kullanlr.

347

s yaltm

V = Vf (1-v) + Vx Burada; v : Havadan havaya s geri kazanm sisteminin verimidir. Yukardaki eitlik, s geri kazanm sistemi dar atlan havadan alnan s enerjisini, scak su sistemine veya s pompas gibi bir baka sistem araclyla stma sistemine iletiyorsa kullanlmaz. Bu durumlarda azaltma, ilgili sistemin enerji tketiminin hesaplanmas srasnda dikkate alnmaldr. NOT: Mekanik havalandrma tesisat ve havalandrma ihtiyac ile ilgili hesaplamalar yaplrken gerekli olan bina kabuuna ait sl geirgenlik katsaylar iin hesaplanm kesin deerler olmadnda Madde A.3te verilen U deerleri kullanlr. 2.2.1.2 Aylk Ortalama Kazanlar (i,ay) kazanlar aada verilenleri kapsar: nsanlardan kaynaklanan metabolik s kazanlar, Scak su sisteminden kaynaklanan s kazanlar, Yemek piirme ileminden kaynaklanan s kazanlar, Aydnlatma sisteminden kaynaklanan s kazanlar, Binalarda kullanlan muhtelif elektrikli cihazlardan kaynaklanan s kazanlar.

Ortalama deerler ile allmas hlinde, aydnlatma dndaki ortalama deerler yl boyunca hemen hemen sabittir. Bu standartta aydnlatmadan kaynaklanan kazanlar da sabit kabul edilmitir ve her bir kaynak iin alnacak deerler aada verilmitir. Konutlarda, okullarda ve normal donanml (bro binalar vb.) binalarda i kazanlar olarak birim kullanm alan bana en fazla 5 W/m2 alnrken; yemek fabrikalar gibi piirme ileminin arlkl olduu binalarda, normalin stnde elektrikli cihaz altrlan binalarda (aydnlatmann sadece elektrikle saland binalar, tekstil atlyeleri, vb.) veya etrafa s veren sanayi cihazlarn kullanld binalarda, i kazanlar iin birim deme alan bana en fazla 10 W/m2 deeri alnr. Konutlarda, okullarda ve normal donanml binalarda ........... i,ay 5 x An (W) (W)

Yksek i enerji kazanl binalarda ........................................ i,ay 10 x An An : Bina kullanm alan (m2)

An = 0,32 x Vbrt ........................................................................................................................... (16) Vbrt : Binann stlan brt hacmi (m3) 2.2.1.3 Aylk Ortalama Gne Enerjisi Kazanlar (s,ay) Bu madde pencerelerden salanan dorudan gne nmnn hesaplanmasn tarif etmektedir. Pasif gne enerjisi sistemlerinden salanacak kazanlar ihmal edilmitir.

348

EK-3 Trk Standard

Aylk ortalama gne enerjisi kazanlar (s,ay); TS EN 832de verilen ayrntl hesaplama metodu uygulanarak hesaplanabilecei gibi, binann durumuna bal olarak izelge 5te verilen glgelenme faktr (ri,ay) deerleri dorudan alnp 17 nolu eitlik kullanlarak da hesaplanabilir. Aylk ortalama gne enerjisi kazanc (s,ay) aadaki eitlikle hesaplanr. s,ay = ri,ay x gi,ay x Ii,ay x Ai ..........................................................................................................(17) Burada; ri,ay : i ynnde saydam yzeylerin aylk ortalama glgelenme faktr, gi,ay : i ynndeki saydam elemanlarn gne enerjisi geirme faktr, Ii,ay : i ynnde dik yzeylere gelen aylk ortalama gne nm iddeti (W/m2), Ai : i ynndeki toplam pencere alan (m2)dr. Ii,ay deerleri Ek Cden alnr.
izelge 5 Saydam Yzeylerin Aylk Ortalama Glgelenme Faktr (ri,ay )

ri,ay
Ayrk (mstakil) ve/veya az katl (3 kata kadar) binalarn bulunduu ynlerde Aalardan kaynaklanan glgelenmenin olduu ve/veya 10 kata kadar ykseklikteki binalarn bulunduu ynlerde Bitiik nizam ve/veya 10 kattan daha yksek binalarn bulunduu ynlerde 0,8 0,6

0,5

Gne enerjisi geirme faktr : gi,ay = Fw.g ....................................................................................................................................(18) Burada; Fw : Camlar iin dzeltme faktrdr. Fw = 0,8 alnr g : Laboratuvar artlarnda llen ve yzeye dik gelen n iin gne enerjisi geirme faktrdr. l deerlerinin olmamas durumunda g iin aadaki deerlerler kullanlabilir.
izelge 6 Laboratuvar artlarnda llen ve Yzeye Dik Gelen In in Gne Enerjisi Geirme Faktr

Cam tr
Renksiz tek cam iin Renksiz yaltm cam birimi iin * Isl geirgenlik katsays 2 W/m2Kden daha kk olan dier s yaltm birimleri iin

g
0,85 0,75 0,50

* Isl geirgenlik katsays 2 W/m2Kden daha kk olan dier s yaltm birimleri iin imalat firma tarafndan belgelendirilmi geirme faktr (g) varsa, beyan edilen bu deer alnarak hesaba katlr. 2.2.1.4 Kazan Kullanm Faktr () kazanlar ve gne enerjisi kazanlarnn toplamnn, stma enerjisi ihtiyacnn azaltlmas asndan faydal enerji olarak kabul edilmesi her zaman uygun olmaz. nk s kazanlarnn yksek olduu srelerde, ka-

349

s yaltm

zanlar anlk kayplardan fazla olabilir veya kazanlar stmann gerekmedii zamanlarda gelebilir. ortam scaklk kontrol sistemi mkemmel deildir ve yap elemanlarnn bnyesinde bir miktar s depolanr. Bu nedenle i kazanlar ve gne enerjisi kazanlar bir yararlanma faktr ile azaltlr; bu faktrn bykl, kazanlarn ve kayplarn bal byklne ve binann sl ktlesine baldr. Aylk ortalama kazan kullanm faktr, aada verildii gibi hesaplanmaldr. ay = 1 - e(-1/KKO ay) ..........................................................................................................................(19) Burada; KKOay Kazan / kayp oran olup, aada verildii gibi hesaplanmaldr. KKOaay = (i,ay + s,ay) / H(i,ay - e,ay) ............................................................................................ (20) Burada; i,ay : Aylk ortalama i ortam scakl [Ek B, Madde B.1den alnr(C)], e,ay : Aylk ortalama d hava scakl [ Ek B, Madde B.2den alnr(C)], i,ay : Aylk i kazanlar [Madde 2.2.1.2ye gre hesaplanr (W)], s,ay : Aylk ortalama gne enerjisi kazanc [Madde 2.2.1.3e gre hesaplanr (W)]dr. KKOay oran 2,5 ve zerinde olduunda o ay iin s kayb olmad kabul edilir. 2.2.2 Birden Fazla Hacimli Bina in Yllk Istma Enerjisi htiyacnn Hesab Binadaki farkl amalar iin kullanlan birimler ierisinde scaklk fark 4 K'den byk ortamlar mevcut ise, farkl stma blmlerinin snrlar belirlenerek tek hacimli bina iin verilen hesap metodu, farkl scaklktaki her bina blm iin ayr ayr uygulanmal ve her bina hacmi iin hesaplanan stma enerjisi ihtiyac toplanmaldr. 2.2.3 Ortalama Scaklk Kullanlarak Yllk Istma Enerjisi htiyacnn Hesab Binadaki farkl amalar iin kullanlan birimler ierisindeki scaklk fark 4 K'e eit ya da daha kk ortamlar mevcut ise, farkl stma blmlerinin snrlar belirlenerek Madde 2.2.2deki birden fazla hacimli bina iin verilen hesap metodu uygulanabilecei gibi, bu binalarn farkl amala kullanlan blmlerinin i scaklk deerleri ile zgl s kayplar dikkate alnarak bulunacak ortalama i scaklk deeri (eitlik 21) tek hacimli bina iin verilen hesap metodunda kullanlarak Madde 2.2.1deki hesap metodu da uygulanabilir. Farkl bina tipleri iin stma enerjisi ihtiyacnda kullanlacak olan ortalama i scaklklar Madde B.1de verilmi olup, bina iindeki blmler (banyo, mutfak, ofis, vb.) ortalama scaklk hesabnda dikkate alnmaz. Ortalama i scaklk deeri aadaki eitlik ile hesaplanr.

..................................................................(21)

Burada; i,ortalama : Bina blmlerinin tamam iin hesaplamalarda kullanlacak olan ortalama i scakl .. (C), i1, i2 Hz H1,H2 : Farkl scaklktaki her bir bina hacminin i scakl ....................................... ................ (C), : Binann z hacmindeki blmnn zgl s kayb........................................................ (W/K), : Farkl scaklktaki her bir bina hacminin zgl s kayb............................................... (W/K)dr.

350

EK-3 Trk Standard

3. HESAP RAPORU
3.1 Birimler Bu standarda gre yaplacak hesaplarda ve raporun hazrlanmasnda SI birimleri kullanlr. Buna gre scaklk K veya C, enerji Joule ve g Watt olarak belirtilmelidir. Toplam sl geirgenlik deeri olan U ise W/m2K birimi ile gsterilmelidir. Birimler arasndaki dnm katsaylar aada gsterilmitir. 1 kCal 1 kCal 1 kWh 1 kCal/m2hC 1 m2hC/kCal 1 kJ 4,187 1,163 x 10-3 860 1,163 0,86 0,278 x 10-3 kJ kWh kcal W/m2K m2K/W kWh

3.2 Hesap raporu Bu standardn amac, Madde 0.4te belirtildii gibi, binalarn enerji verimliliklerinin arttrlmas amacyla uzun mrl ve salad enerji tasarrufu kalc olacak ekilde, binalarda s yaltmnn salanmasdr. Bu amala sektrde mevcut yaltm malzemelerinin ve tekniklerinin karlatrlarak o proje iin en uygununun seilebilecei bir hesap metodu nerilmitir ve sonu olarak bir s yaltm projesi hazrlanmas gerekmektedir. Bu projede, standartta belirtilen hesap metoduyla binann enerji ihtiyacnn bu standartta verilen snr deerlerin altnda kalmasn salayacak ekilde malzeme seimi, eleman boyutlandrlmas ve ayrntl zmlerinin belirtilmesi gerekmektedir. Istlacak yap hacmi (Vbrt) ile ve binann kullanm alan (An) ile ilikili olarak azami yllk stma enerjisi ihtiyac deerleri (Atop/Vbrt) oranlarna bal olarak Madde A.2de verilmitir. Binann kullanm alanyla (An) ilikili olarak verilen yllk stma enerjisi ihtiyac snr deeri (Q) sadece, temiz ller verildiinde oda ykseklikleri 2,60 m veya daha az olan binalarda kullanlabilecektir. Oda yksekliklerinin 2,60 mnin zerinde olmas durumunda ise stlacak yap hacmiyle ilikili olarak verilen yllk stma enerjisi ihtiyac snr deeri (Q) gz nne alnarak hesaplama yaplacaktr. Is yaltm projesinde aadaki verilen bilgiler bulunmaldr: a) Is kayplar, s kazanlar, kazan/kayp oran, kazan kullanm faktr, aylk ve yllk stma enerjisi ihtiyacnn byklkleri, bu standartta verilen binann zgl s kayb ve yllk stma enerjisi ihtiyac izelgelerindeki rneklerde olduu gibi izelgeler hlinde verilmeli ve hesaplanan yllk stma enerjisi ihtiyacnn (Q), Ek Ada verilen yllk stma enerjisi (Q) snr deerinden byk olmad gsterilmelidir. b) Konutlar dnda farkl amalarla kullanlan binalarda yaplacak hesaplamalarda, binadaki farkl blmler arasndaki scaklk fark 4 Kden daha fazla ise bu binada birden fazla blm iin yaplacak olan stma enerjisi ihtiyac hesabnda, bina blmlerin snrlar ematik olarak izilmeli, snrlarn lleri ve blmlerin scaklk deerleri zerinde gsterilmelidir. c) Binann s kaybeden yzeylerindeki d duvar, tavan ve taban/demelerde kullanlan malzemeler, bu malzemelerin eleman iindeki sralan ve kalnlklar, duvar, tavan ve taban/deme elemanlarnn alanlar ve U deerleri belirtilmelidir. d) Pencere sistemlerinde kullanlan cam ve erevenin tipi, btn ynler iin ayr ayr pencere alanlar ve U deerleri ile ereve sistemi iin gerekli olan hava deiim oran (nh) belirtilmelidir. e) Duvar-pencere, duvar-tavan, taban/deme-duvar birleim yerlerinin detaylar izimlerle gsterilmelidir. f) Havalandrma tipi belirtilmeli, mekanik havalandrma sz konusu ise, hesaplamalar ve sonular belirtilmelidir. g) Binann s kaybeden yzeylerinde oluabilecek youma, Ek Fde belirtildii ekilde incelenerek gerekli izim ve hesaplamalar yaplmaldr.

351

s yaltm

HESAP RNEKLER : rnek 1: 3nc derece gn blgesinde bulunan ve dtan da 9 m eninde, 10 m boyunda ve 5,5 m yksekliinde olan iki katl yma olarak inaa edilmi bir konut rnek alnarak Madde 2.2de belirtilen tek hacimli binaya rnek olarak yllk stma enerjisi ihtiyac aadaki ekilde hesaplanr. ncelikle binadaki d duvar, pencere, tavan, taban/deme, d ortamla temas eden deme alan vb. alanlar hesaplanr. rnek binamzda bu alanlar aadaki gibi hesaplanmtr. Pencere alan, AP = 20 m2

Betonarme alan, Abet= ((10 x 2 + 9 x 2)x(0,12 x 3)) = 13,7 m2 D duvar alan, AD = (9 x 5,5 x 2 + 10 x 5,5 x 2 ) - AP Abet AD = 173,3 m2 Tavan alan, Deme alan, AT = 9 x 10 = 90 m2 At = 9 x 10 = 90 m2dir.

D kap alan, Ak = 2 m2 Atop = 389 m2, Vbrt = 9 x 10 x 5,5 = 495 m3 An = 0,32 x Vbrt = 0,32 x 495 = 158,4 m2 Daha sonra yap elemanlarnn ayr ayr U deerleri hesaplanr. rnek binamzda yaltmn standarda uygun olmas hedeflenmitir. Duvarlarda tula ve betonarme zerine d taraftan = 0,035 W/mK olan yaltm malzemesinin kalnl 5 cmdir. Pencereler ok katl camdr. Tavanda = 0,040 W/mK olan yaltm malzemesinin kalnl 12 cmdir. Demede = 0,030 W/mK olan yaltm malzemesinin kalnl 6 cmdir. Burada anlatlan hesaplamalar izelge 7 ve izelge 8de rnek olarak gsterilmitir. Ayrca elemanlarda youma olmayacak ve s kprs meydana gelmeyecek ekilde tedbirlerin alnd kabul edilmi olup, kat aras betonarme Madde 1.3te belirtildii ekilde R direnci 0,8 olacak ekilde yaltlmtr. Dolaysyla yap elemanlarnn U deerleri belirtilen klsik hesap metoduna gre, UD= 0,471 W/m2K, UDbet = 0,575 W/m2K, Up= 2,4 W/m2K, UT= 0,305 W/m2K, Ut=0,432 W/m2Kdir. Uk= 4 W/m2K Binadan iletim ve tanm yoluyla olan s kayb HT ise 11 nolu eitlie gre, HT = 173,3 x 0,471 + 13,7 x 0,575 + 20 x 2,4 + 0,8 x 90 x 0,305 + 0,5 x 90 x 0,432 + 2 x 4 = 186,9 W/Kdir. Yukardaki iletimle olan s kayb hesab yaplrken, rnek olarak seilen binada ynetmelik gerei btn betonarme blmler s kprs meydana getirmeyecek ekilde yaltldndan 11 nolu eitlikteki l x UI katks ihmal edilmitir.
ekil 2

352

EK-3 Trk Standard

Binadan havalandrma ile olan kayplar iin, mekanik havalandrma olmadndan 0,33.nh.Vn eitlii kullanlr. Doal havalandrma olduundan nh = 0,8 h-1 alnr. Binann havalandrma hesabnda kullanlacak olan hacmi (Vh ) ise 0,8 x Vbrt = 0,8 x 495 = 396 m3 bulunur. Bu durumda; Hv = 0,33 x 0,8 x 396 = 104,54 W/Kdir. Dolaysyla binann zgl s kayb (H); H = HT + Hv = 186,9 + 104,53 = 291,43 W/Kdir. Bina konut olarak kullanlaca iin i s kazanlar 5 W/m2 olarak alnabilir (Madde 2.2.2). Bu durumda rnek bina iin i kazanlar; An x 5 =158,4 x 5 = 792 Wtr. Gne enerjisi kazanlarnn hesaplanmas srasnda kullanlacak olan glgelenme faktr iin, binann 3 kattan daha az katl ve etrafnn ak olduu kabul edilerek ve ri,ay = 0,8 deeri seilir (izelge 5). gi,ay deeri pencere sisteminde ok katl cam kullanlm olduu iin g deeri olarak 0,75 (izelge 6) alnr ve gi,ay = Fw.g eitlii kullanlarak hesaplanr. Bu rnekte gi,ay = 0,80 x 0,75 = 0,60dr. Ai deerleri, yani her yn iin toplam pencere alanlar hesaplanr. rnek olarak seilen binada aada verilen pencere alanlar hesaplanmtr. Agney = 8 m2, Akuzey = 4 m2, Adou = 4 m2, Abat = 4 m2 Ii,ay deerleri ise her ay iin Ek Cden alnr. Ocak ay iin rnek olmak zere Ek Cden alnan aylk gne nm iddeti deerleri aadaki gibidir. Igney,ocak Ikuzey,ocak = 72 W/m2 = 26 W/m2

Ibat/dou,ocak = 43 W/m2 s,ocak deeri 16 nolu eitlie gre aadaki ekilde hesaplanr. s,ocak = 0,8 x 0,6 x 72 x 8 + 0,8 x 0,6 x 26 x 4 + 0,8 x 0,6 x 43 x 4 + 0,8 x 0,6 x 43 x 4 = 492 Wtr. Kazan kullanm faktrnn hesaplanmas iin nce KKOocak 20 nolu eitlie gre hesaplanr. Bu eitlikte gerekli olan I ve s,ocak deerleri ile H deerleri daha nce hesaplanm idi. Bina konut olarak kullanlaca iin i , Ek B.1den 19C alnr. e,ocak ise Ek B.2den alnr. nc derece gn blgesi iin bu deer -0,3 Ctur.

353

s yaltm

KKOocak = (792+492) / 291,44 x (19-(-0,3)) = 0,23 Kazan kullanm faktr ocak ise eitlik 18e gre; ocak = 1 - e-1/KKOocak =1-e-0,23= 0,99

olarak hesaplanr. Bu durumda Ocak ay iin s kazanlar; ocak (I + s,ocak) = 0,99 x (792 + 492) = 0,99 x 1284= 1271,2 W olarak bulunur. Bulunan deerler aadaki eitlikte yerlerine konulduunda; Qay = [H (i - e) - _ (i,ay + s,ay)] . t Qay = [ 291,44 x (19 (-0,3)) 1271,2] x 86400 x 30 x 10-3 Qay = 11.284.510 kJ olarak bulunur. Buraya kadar yaplan hesaplar her ay iin tekrarlanarak toplam s kayb bulunur ve karlatrma yaplarak standarda uygunluu kontrol edilir. Bu hesaplamalarn daha kolay takip edilebilmesi iin izelge 7 (binann zgl s kayb) ve izelge 8 (yllk stma enerjisi ihtiyac) rnek olarak verilmitir. NOT: Hesap rneinde d lleri verilen rnek binann oda ykseklii 2,60 mden kktr.

354

EK-3 Trk Standard

izelge 7 Binann zgl Is Kayb

1 Is kaybeden yzey

2 Binadaki yap elemanlar

3 Yap eleman kalnl d (m)

4 Isl iletkenlik hesap deeri h (W/mK)

5 Isl iletkenlik direnci R, 2 (m K/W) 0,130 0,02 0,48 1,429 0,023 0,040 2,122 0,130 0,02 0,096 1,429 0,023 0,040 1,738

6 Is geirgenlik katsays U (W/m2K)

7 Is kaybedilen yzey A (m2)

8 Is kayb AxU W/K

Duvar yzeyleri

1) RI 2) Sva DD tayc tula 3) Is yaltm malzemesi4) 2) Sva 1) Re

0,02 0,24 0,05 0,008

1 0,5 0,035 0,35

Toplam
1) RI 2) Sva 5) Betonarme Is yaltm malzemesi4) 2) Sva 1) Re

0,471

173,3

81,62

Duvar yzeyleri (betonarme) Toplam

0,02 0,24 0,05 0,008

1 2,5 0,035 0,35

0,575

13,7

7,88

Tavan

1) RI 2) Sva 0,02 5) Betonarme 0,12 Is yaltm malzemesi4) 0,12 1) Re

1 2,5 0,04

0,130 0,022 0,048 3,000 0,080 3,278 0,305 x 0,8 90 21,96

Toplam RI PVC yer demesi 6) 7) ap

1)

0,005 0,030

0,23 1,40 0,03 1,40 1,10

0,170 0,022 0,021 2 0,014 0,091 0 2,318 0,432 x 0,5 90 2 20 19,44 8 4 186,9

Is yaltm malzemesi4) 0,060 7) 0,020 Taban/De- Tesviye ap 8) Hafif beton 0,100 me 1) Re Toplam

D kap 4 Pencere 2,4 Yap elemanlarndan iletim ve tanm yoluyla gerekleen s kayb toplam =
1) 2) 3) 4) 5) 6) 7) 8)

izelge 1den alnacaktr. Ek E Sra no 4ten alnmtr. Ek E Sra no 7den alnmtr. Ek E Sra no 10dan alnmtr. Ek E Sra no 5ten alnmtr. Ek E Sra no 9dan alnmtr. Ek E Sra no 4ten alnmtr. Ek E Sra no 5ten alnmtr.

AU = UDAD + Up.Ap + 0,8 UT.AT + 0,5 UtAt + UdAd +.... AU = 186,9 W/K zgl s kayb ; H = HT + Hv letim ve tanm yoluyla gerekleen s kayb ; HT = AU + l Ul Havalandrma yoluyla gerekleen s kayb Hv = 0,33 . nh . Vh = 0,33 x 0,8 x 396 = 104,54 W/K H = HT + Hv = 186,9 + 104,54 = 291,44 W/K

355

s yaltm

izelge 8 Yllk stma enerjisi ihtiyac

zgl s kayb Aylar H =HT+Hv (W/K) Ocak ubat Mart Nisan Mays Haziran Temmuz Austos Eyll Ekim Kasm Aralk 291,44

Is kayb Scaklk fark i-e (K,C) 19,3 19,1 14,9 8,9 4,6 0,5 e yksek e yksek 1,8 7,4 13,4 17,7

Is kayplar H(i-e) (W) 5.625 5.567 4.342 2.594 1.341 146 0 0 525 2.157 3.905 5.158

s kazanc i (W)

Is kazanlar Gne Toplam enerjisi kazanc s T =i +s (W) (W) 492 612 760 791 943 993 966 904 1.284 1.404 1.552 1.583 1.735 1.785 1.758 1.696 1.554 1.410 1.259 1.222

KKO (-) 0,23 0,25 0,36 0,61 1,29 12,23 0,00 0,00 2,96 0,65 0,32 0,24

Kazan kullanm faktr ay (-) 0,99 0,98 0,94 0,81 0,54 0 0 0 0 0,79 0,96 0,98

Istma enerjisi ihtiyac Qay (kJ) 11.285.153 10.863.279 7.473.047 3.400.108 1.047.427 0 0 0 0 2.703.715 6.988.965 10.265.460

792

762 618 467 5.158

Qay = [H ( - e) - (i,ay + g,ay)] . t (J) Toplam s kayb Konutlar iin i s kazanc Gne enerjisi kazanc Kazan kayp oran

(1k J = 0.278 x 10 kWh)

-3

-3

Qyl = Qay = 54.027.154

Qyl = 0,278 x 10 i,ay 5 . An

x 54.027.154 (kj) = 5.020 kWh (W)

s,ay = ri,ay x gi,ay x Ii,ay x Ai KKOay = (i,ay + s,ay) / H(i,ay - i,ay)

Kazan kullanm faktr ay = 1 - e(-1/KKOay) rnek binadaki kullanm alan An bana den yllk stma enerjisi ihtiyac; Q = Qyl/An = 94,82 kWh/m2 An = 0,32 Vbrt = 158,4 m2

Atop/Vbrt=0,785 oran 3. blge iin Ek Adan alnan Q = 76,3 A/V + 36,4 eitliinde yerine konulduunda rnek bina iin olmas gereken en byk s kayb Q = 96,30 kWh/m2 bulunur ve hesaplanan Q ile karlatrlarak projenin s kayb asndan uygunluu tanmlanr. rnekte Q < Q (94,82 < 96,30) olduundan bu bina iin hesaplanan yllk stma enerjisi ihtiyacnn olmas gereken en byk deerin altnda olduu grlmektedir. O halde bu proje, bu standartta verilen hesap metoduna gre uygundur.

356

EK-3 Trk Standard

rnek 2 Bu rnekte de, birincisinde olduu gibi s kaybeden bina zarfnn ayr ayr alanlar karlarak benzer ekilde hesaplamalar yaplr. Bu rnekteki binann 2nci derece gn blgesinde olduu kabul edilmitir. Deme alanlar Ataban = 326,21 m2 Toprak temasl taban alan Ad = 42,15 m2 kma alan

Pencere alanlar kap alanlar AP,Kuzey = 15,30 m2 AP,Gney AP,Dou AP,Bat AP = 70,78 m2 = 46,17 m2 = 41,85 m2 = 174,10 m2

Akap 1 Akap 2

= 2 m2 Bodrum kat kaps alan = 7 m2 Giri kaps alan

Akap, i 2 = 2 m2 Istlmayan i hacime alan kap alan

Duvar + betonarme alanlar AD,kol-kiri = 305,45 m2 Adsc,kol-kiri AD,dolgu Adsc,dolgu = 18,84 m2 m2 = 442,60 = 28,24 m2

(Toplam kiri - kolon alan) (Dk scaklkl hacime bitiik toplam kiri - kolon alan) (Dolgu duvar alan) (Dk scaklkl hacime bitiik dolgu duvar alan)

at alanlar Atavan = 236,81 m2 Aat = 130,16 m2

(at aras ) (at alan)

Toplam alan Atoplam = 1715,56 m2 Brt hacim Vbrt = 4312 m3 Net kullanm alan An = 1379,84 m2

357

s yaltm

A A KEST

B B KEST

C C KEST

358

EK-3 Trk Standard

BODRUM KAT PLANI

ZEMN KAT PLANI

359

s yaltm

1.KAT PLANI

2. KAT PLANI

360

EK-3 Trk Standard

2. KAT PLANI

361

s yaltm

izelge 9 Binann zgl Is Kayb

1 Is kaybeden yzey

2 Binadaki yap elemanlar

3 4 Yap Isl eleman iletkenlik kalnl hesap deeri d h (W/mK) (m) 0,02 0,19 0,045 0,008 1 0,36 0,035 0,35

5 Isl iletkenlik direnci R, (m2K/W) 0,13 0,02 0,528 1,143 0,023 0,04 1,884 0,13 0,02 0,1 1,143 0,023 0,04 1,456 0,13 0,02 0,528 1,143 0,023 0,13 1,974 0,13 0,02 0,01 1,143 0,023 0,13 1,54 0,130

6 Is geirgenlik katsays U (W/m2K)

7 Is kaybedilen yzey A (m2)

8 Is kayb AxU W/K

Duvar yzeyleri (d ortama ak, dolgu) Toplam Duvar yzeyleri (d ortama ak, betonarme) Toplam Duvar yzeyleri (dk scaklkl, dolgu)

1) RI 2) Sva Yatay delikli tula 2) Is yaltm malzemesi 4) 2) Sva 1) Re

0,53

442,6

234,58

1) RI 2) Sva 5) Betonarme Is yaltm malzemesi 4) 2) Sva 1) Re

0,02 0,25 0,04 0,008

1 2,5 0,035 0,35

0,687

305,45

209,84

RI Sva Yatay delikli tula Is yaltm malzemesi Sva Re

1) 2) 2) 4) 2) 1)

0,02 0,19 0,04 0,008

1 0,36 0,035 0,35

Toplam
1) RI 2) Sva Duvar 5) Betonarme yzeyleri 4) (dk scaklkl, Is yaltm malzemesi 2) Sva betonarme) 1) Re

0,5 x 0,507 28,24

7,16

0,005 0,030 0,060 0,020 0,100

0,23 1,40 0,03 1,40 1,10

Toplam RI Tavan (zeri ak)

1) 2) Al Sva Al Karton Plaka 7) 5) Betonarme Is yaltm malzemesi 4) 2) ap 8) Mozaik 1) Re

0,5 x 0,649 18,84

1,546

0,02 0,008 0,12 0,06 0,02 0,010

0,70 0,21 2,5 0,03 1,4 3,5

Toplam RI Tavan (atl)

1) 2) Sva 0,02 5) Betonarme 0,12 Is yaltm malzemesi 4) 0,08 1) Re

0,003 0,038 0,048 2,000 0,014 0,003 0,040 2,276 0,130 0,02 2,048 2,000 0,080 2,278

0,439

130,16

57,14

1 2,5 0,04

Toplam

0,8 x 0,439 236,81

83,17

362

EK-3 Trk Standard

1 Is kaybeden yzey

2 Binadaki yap elemanlar

3 Yap eleman kalnl d (m)

1) 6) 2) 4) 2) 5) 1)

4 Isl iletkenlik hesap deeri h (W/mK)

5 Isl iletkenlik direnci R (m2K/W)

6 Is geirgenlik katsays U (W/m2K)

7 Is kaybedilen yzey A (m2)

8 Is kayb AxU W/K

Taban (toprak temasl)

RI Sert Odun lifi levha ap Is yaltm malzemesi Tesviye ap Hafif beton Re

0,005 0,030 0,040 0,020 0,100

0,13 1,40 0,030 1,40 1,10

Toplam
1) RI ne yaprakl ahap 6) 2) ap

0,170 0,038 0,021 1,333 0,014 0,091 0 1,667 0,170 0,077 0,014 0,048 1,143 0,023 0,04 1,515

0,5 x 0,6

326,21

97,86

Taban 5) (ak Betonarme geit Is yaltm malzemesi 4) 2) zeri/kma) Sva 1) Re Toplam D kap D kap kap Pencere

0,01 0,020 0,120 0,040 0,008

0,13 1,40 2,5 0,035 0,35

0,66 4 4 0,5 x 2 2,4

42,15 7 2 2 174

27,82 28 8 2 417,6 1179,26

Yap elemanlarndan iletim ve tanm yoluyla gerekleen s kayb toplam = AU = UDAD + Up.Ap + 0,8 UT.AT + 0,5 UtAt + UdAd +....
1) 2) 3) 4) 5) 6) 7) 8)

EK EK EK EK EK EK EK EK

F, izelge 7den alnacaktr. E Sra no 4ten alnmtr. E Sra no 7den alnmtr. E Sra no 10dan alnmtr. E Sra no 5ten alnmtr. E Sra no 8den alnmtr. E Sra no 6dan alnmtr. E Sra no 1den alnmtr.

AU = 1179,26 W/K zgl s kayb ; H = HT + Hv letim ve tanm yoluyla gerekleen s kayb ; HT = AU + l U Havalandrma yoluyla gerekleen s kayb Hv = 0,33.nh.Vh = 0,33 x 0,8 x (0,8 x 4312) = 910,7 W/K H = HT + Hv = 1179,26 + 910,7 = 2089,96 W/K

363

s yaltm

izelge 10 Yllk Istma Enerjisi htiyac

Is kayb zgl s kayb Aylar H =HT+Hv (W/K) Ocak ubat Mart Nisan Mays Haziran Temmuz Austos Eyll Ekim Kasm Aralk 2.089,96 i-e (K,C) 16,1 14,6 11,7 6,2 1,0 e yksek e yksek e yksek e yksek 4,9 10,5 15,2 H(i-e) (W) 33.648 30.513 24.453 12.958 2.090 0 0 0 0 10.241 21.945 31.767 6.899 i (W) Scaklk fark Is kayplar s kazanc

Is kazanlar Gne Toplam enerjisi kazanc s T =i +s (W) (W) 4.454 5.534 6.591 7.345 8.522 8.992 8.740 8.174 6.865 5.572 4.207 3.899
-3

KKO (-) 0,34 0,41 0,55 1,10 7,38 0 0 0 0 1,22 0,51 0,34

Kazan kullanm faktr ay (-) 0,95 0,91 0,84 0,60 0,13 0 0 0 0 0,56 0,86 0,95

Istma enerjisi ihtiyac Qay (kJ) 59.259.989 49.763.730 34.010.669 11.434.867 0 0 0 0 0 8.442.766 32.124.833 55.751.069

11.353 12.433 13.490 14.244 15.421 15.891 15.639 15.073 13.764 12.471 11.106 10.798

Qay = [H ( - e) - (i,ay + s,ay)] . t (J) Toplam s kayb Konutlar iin i s kazanc Gne enerjisi kazanc Kazan kayp oran

(1k J = 0.278 x 10 kWh)

-3

Qyl = Qay = 54.027.154

Qyl = 0,278 x 10 i,ay 5 . An

x 250.787.923 (kj) = 69.719 kWh (W)

g,ay = ri,ay x gi,ay x Ii,ay x Ai KKOay = (i,ay + s,ay) / H(i,ay - i,ay)

Atoplam = 1715,56 m2 Vbrt = 4312 m3 Kazan kullanm faktr ay = 1 - e(-1/KKOay)

rnek binadaki birim hacim bana den yllk stma enerjisi ihtiyac; Q = Qyl/ Vbrt = 16,17 kWh/m3 Atop/Vbrt = 0,4 oran 2. blge iin Madde A.2den alnan Q=22,4 x A/V + 7,8 eitliinde yerine konulduunda rnek bina iin olmas gereken en byk s kayb Q=16,69 kWh/m3 bulunur ve hesaplanan Q ile karlatrlarak projenin s kayb asndan uygunluu tanmlanr. rnekte Q < Q (16,17 < 16,69) olduundan bu bina iin hesaplanan yllk stma enerjisi ihtiyacnn olmas gereken en byk deerin altnda olduu grlmektedir. O halde bu proje, bu standartta verilen hesap metoduna gre uygundur.

364

EK-3 Trk Standard

Ek A A.1 En Byk ve En Kk Atop/Vbrt Oranlar in Istma Enerjisi Deerleri A/V < 0,2 iin 1. Blge 2. Blge 3. Blge 4. Blge

A/V > 1,05 iin 56,7 18,2 97,9 31,3 116,5 37,3 137,6 44,1 kWh/m2,yl kWh/m3,yl kWh/m2,yl kWh/m3,yl kWh/m2,yl kWh/m3,yl kWh/m2,yl kWh/m3,yl

An ile ilikili An ile ilikili An ile ilikili An ile ilikili

1.DG

= = = = = = = =

19,2 6,2 38,4 12,3 51,7 16,6 67,3 21,6

Vbrt ile ilikili Q Q

1.DG

2.DG

Vbrt ile ilikili Q Q

2.DG

3.DG

Vbrt ile ilikili Q Q

3.DG

4.DG

Vbrt ile ilikili Q

4.DG

A.2 Blgelere ve Ara Deer Atop/Vbrt Oranlarna Bal Olarak Snrlandrlan QInun Hesaplanmas 1. Blge 2. Blge 3. Blge 4. Blge

An ile ilikili An ile ilikili An ile ilikili An ile ilikili

1.DG

= 44,1 x A/V + 10,4 [kWh/m2,yl] = 14,1 x A/V + 3,4 = 70 = 22,4 x A/V + 7,8 [kWh/m3,yl] [kWh/m3,yl] x A/V + 24,4 [kWh/m2,yl]

Vbrt ile ilikili Q Q

3.DG

1.DG

Vbrt ile ilikili Q Q

3.DG

1.DG

= 76,3 x A/V + 36,4 [kWh/m2,yl] = 24,4 x A/V + 11,7 [kWh/m3,yl] = 82,8 x A/V + 50,7 [kWh/m2,yl] = 26,5 x A/V + 16,3 [kWh/m3,yl]

Vbrt ile ilikili Q Q

3.DG

1.DG

Vbrt ile ilikili Q

3.DG

A.3 Blgelere Gre En fazla Deer Olarak Kabul Edilmesi Tavsiye Edilen U Deerleri

UD (W/m2K)
1. Blge 2. Blge 3. Blge 4. Blge 0,70 0,60 0,50 0,40

UT (W/m2K)
0,45 0,40 0,30 0,25

Ut (W/m2K)
0,70 0,60 0,45 0,40

UP* (W/m2K)
2,4 2,4 2,4 2,4

* : Pencerelerin sl geirgenlik katsaylar (UP) Madde A.3te ve Madde A.4te verilmi olup pencerelerden olan s kayplarnn en aza indirilmesi asndan UP deerinin kaplamal camlar kullanlarak 1,8 W/m2Ke kadar drlecek ekilde tasarmlanmas tavsiye edilir. Dier kap ve pencere trleri iin TS 2164te verilen 11.05.2000 revizyon tarihli izelge 6a ve izelge 6b kullanlarak sl geirgenlik katsaylar bulunur ve hesaba katlr. Baz pencere tipleri iin TS 2164ten faydalanlarak bulunan Up deerleri Madde A.4te verilmitir.

365

s yaltm

A.4 Baz pencere sistemlerinin Up deerleri Trkiyedeki s blgelerine uygun cam seiminde kullanlmak zere hazrlanm pencere sl geirgenlik (Up) katsaylar W/m2K DORAMASIZ D O R A M A AHAP DORAMA (mee, dibudak/sert aalar) TEK CAMLI PENCERE 6 5,7 5,1 3,3 3,3 3,1 3,4 3,2 4,0 3,4 FT CAMLI PENCERE (kaplamasz cam) ARA BOLUK (mm) 9 3,0 3,1 2,9 3,2 3,0 3,9 3,2 12 2,9 3,0 2,8 3,0 2,8 3,7 3,0 16 2,7 2,8 2,6 2,9 2,7 3,6 2,9 6 2,6 2,8 2,6 2,9 2,7 3,6 2,9 FT CAMLI LOW-E KAPLAMALI PENCERE ARA BOLUK (mm) 9 2,1 2,3 2,2 2,4 2,2 3,1 2,4 12 1,8 2,2 2,0 2,3 2,1 3,0 2,3 16 1,6 2,0 1,8 2,1 1,9 2,8 2,1

AHAP DORAMA 4,9 (ine yaprakl yumuak aalar) PLASTK DORAMA (2 odackl) PLASTK DORAMA (3 odackl) 5,2 5,0 5,9 5,2

T ALMNYUM DORAMA P ALMNYUM DORAMA (yaltm kprl) Aklamalar

Bu izelge 11 Mays 2000 tarihinde revize edilen TS 2164 izelge 6a ve izelge 6b esas alnarak hazrlanmtr. Bu izelgede yer almayan dier pencere sistemlerine ait sl geirgenlik katsaylar TS 2164te verilen izelge 6a ve izelge 6bden yararlanlarak bulunabilir.

366

EK-3 Trk Standard

Ek B B.1 Farkl Amalarla Kullanlan Binalar in Hesaplamalarda Kullanlacak Aylk Ortalama Scaklk Deerleri [i (C)]

Istlacak binann ad
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 Konutlar Ynetim binalar ve hizmet binalar Otel, motel ve lokantalar retim binalar Tiyatro ve konser salonlar Klalar Ceza ve tutuk evleri Mze ve galeriler Hava limanlar Hastaneler Yzme havuzlar malat ve atlye mahalleri

Scakl (C)
19

20

22 26 16

B.2 Farkl Derece Gn (dg) Blgeleri in Is Kayb ve Youma Hesaplamalarnda Kullanlacak Aylk Ortalama D Scaklk deerleri [e (C) ]

1. Blge
OCAK UBAT MART NSAN MAYIS HAZRAN TEMMUZ AUSTOS EYLL EKM KASIM ARALIK 8,4 9,0 11,6 15,8 21,2 26,3 28,7 27,6 23,5 18,5 13,0 9,3

2. Blge
2,9 4,4 7,3 12,8 18,0 22,5 24,9 24,3 19,9 8,5 8,5 3,8

3. Blge
-0,3 0,1 4,1 10,1 14,4 18,5 21,7 21,2 17,2 11,6 5,6 1,3

4. Blge
-5,4 -4,7 0,3 7,9 12,8 17,3 21,4 21,1 16,5 10,3 3,1 -2,8

367

s yaltm

Ek C Btn Derece Gn Blgeleri in Hesaplamalarda Kullanlacak Olan Ortalama Aylk Gne Inm iddeti Deerleri [W/m2]

Ocak ubat Mart Nisan Mays Haziran Temmuz Austos Eyll

I gney I kuzey I bat/dou 72 26 43 84 37 57 87 52 77 90 66 90 92 79 114 95 83 122 93 81 118 93 73 106 89 57 81

Ekim Kasm Aralk

82 40 59 67 27 41 64 22 37

NOT: Ara ynlerin aylk ortalama gne nm iddeti deerleri olarak, hakim ynlerin deerleri, yatay camlamalarda ise Gney yn iin verilen deerler alnr.

368

EK-3 Trk Standard

Ek D llere Gre Derece Gn Blgeleri

1. BLGE DERECE GN LLER ADANA AYDIN ANTALYA HATAY MERSN ZMR OSMANYE

li 2. Blgede olupda kendisi 1.Blgede olan belediyeler AYVALIK (Balkesir) DALAMAN (Mula) FETHYE (Mula) BODRUM (Mula) DATA (Mula) KYCEZ (Mula) GKOVA (Mula) 2. BLGE DERECE GN LLER SAKARYA ANAKKALE ADIYAMAN DENZL AMASYA DYARBAKIR BALIKESR EDRNE BARTIN GAZ ANTEP BATMAN GRESUN BURSA STANBUL K. MARA KLS KOCAEL MANSASNOP MARDN MULA ORDU RZE SAMSUN SRT DZCE ANLI URFA IRNAK TEKRDA TRABZON YALOVA ZONGULDAK

MARMARS(Mula) MLAS (Mula)

li 3. Blgede olupda kendisi 2.Blgede olan belediyeler HOPA (Artvin) ARHAV (Artvin) li 4. Blgede olupda kendisi 2.Blgede olan belediyeler ABANA(Kastamonu) BOZKURT (Kastamonu) NEBOLU (Kastamonu) CDE (Kastamonu) 3. BLGE DERECE GN LLER AFYON BURDUR AKSARAY ANKIRI ANKARA ORUM ARTVN ELAZI BLECK ESKEHR BNGL IDIR BOLU ISPARTA li 1. Blgede olupda kendisi 3.Blgede olan belediyeler POZANTI (Adana), KORKUTEL (Antalya) li 2. Blgede olupda kendisi 3.Blgede olan belediyeler MERZFON (Amasya), DURSUNBEY (Balkesir), ULUS (Bartn) li 4. Blgede olupda kendisi 3.Blgede olan belediyeler TOSYA (Kastamonu) 4. BLGE DERECE GN LLER ARI ERZURUM ARDAHAN GMHANE BAYBURT HAKKR BTLS KARS ERZNCAN KASTAMONU KAYSER MU SVAS VAN YOZGAT ATALZEYTN (Kastamonu) DOANYURT (Kastamonu)

KARABK KARAMAN KIRIKKALE KIRKLAREL KIREHR KONYA KTAHYA

MALATYA NEVEHR NDE TOKAT TUNCEL UAK

li 2. Blgede olupda kendisi 4.Blgede olan belediyeler KELES (Bursa) EBNKARAHSAR(Giresun) ELBSTAN (K.Mara) ULUDA (Bursa) AFN (K.Mara) GKSUN (K.Mara) li 3. Blgede olupda kendisi 4.Blgede olan belediyeler KII (Bingl), PLMR (Tunceli), SOLHAN (Bingl)

MESUDYE (Ordu)

Not: Ekte ad bulunmayan yerleim birimleri, bal bulunduklar belediyenin blgesinde saylr.

369

s yaltm

Ek E Yap Malzeme ve Bileenlerinin Birim Hacim Ktlesi, Isl letkenlik Hesap Deeri (h) ve Su buhar Difzyon Diren Faktr ()* Sra No 1 1.1 1.2 1.3 1.4 1.5 1.6 1.7 1.8 1.9 2 2.1 2.2 3 3.1 3.2 3.3 3.4 3.5 3.6 Malzeme veya bileenin eidi Birim hacim ktlesi1,2) kg/m3 Isl iletkenlik hesap deeri h3) W/mK Su buhar difzyon diren faktr 4) 10000 200 / 250 200 / 250 15 / 20 10000 10000 10000 200 / 250 40 / 50 800 / 1000

DOAL TALAR Kristal yapl pskrk ve metamorfik talar (mozaik vb.) > 2800 2600 Tortul, sedimante talar (kum ta, traverten, 2600 konglomeralar vb.) Gzenekli pskrk talar < 1600 Granit Bazalt Mermer Al ta Yapay talar Arduvaz DOAL ZEMNLER (doal nemlilikte) Kum, kum-akl Kil, alvyon DKME MALZEMELER (hava kurusunda, zeri rtl durumda) Kum, akl, krma ta (mcr) 1800 0,70 3 Bims akl (TS 3234) Yksek frn crufu Kmr crufu Gzenekli doal ta mcrlar Genletirilmi perlit agregas (TS EN 14316-1) 1700-2200 1200-1800 2500-2700 2700-3000 2800 < 2600 1750 2000-2800

3,5 2,3 2,3 0,55 2,8 3,5 3,5 2,3 1,3 2,2

2,0 1,5

50 50

1800 < 1000 < 600 < 1000 < 1200 < 1500 100 100 < 400

0,70 0,19 0,13 0,23 0,22 0,27 0,060 0,16

3 3 3 3 3 3 3 3

NOT: Bu ekte; TS 825 standardnda tanmlanan hesaplamalarda kullanlmak zere; sl iletkenlik gruplar ve/veya birim hacim ktlesine bal olarak yap ve yaltm malzemelerinin sl iletkenlik hesap deerleri ile su buhar difzyon diren faktrleri yer almakta olup, yap projesi burada verilen tasarm sl iletkenlik deerlerine gre hesaplanacaktr. Ancak, Bayindirlik ve Iskan Bakanlii Tarafindan yetkilendirilen bir uygunluk deerlendirme kuruluu tarafndan belgelenmi tasarm sl deeri beyan, baka bir temel gerek ile ngrlen artlar etkilemedii ve mal sahibinin tbi olduu, hale Kanunu veya zel szlemeler gibi hukuki gereklere zarar getirmedii mddete sorumluluu rn imalats tarafndan stlenilmesi halinde, yap projesinde kullanlabilir.

370

EK-3 Trk Standard

Sra No 3.7 3.8 3.9

Malzeme veya bileenin eidi

Birim hacim ktlesi1,2) kg/m3 < 200 15 200 150

Genletirilmi mantar paracklar Polistiren, sert kpk paracklar Testere ve planya tala

Isl iletkenlik hesap deeri h3) W/mK 0,055 0,050 0,070 0,058

Su buhar difzyon diren faktr 4) 3 3 2 3

3.10 Saman 4 4.1 4.2 4.3 4.4 4.5 4.6 4.7 4.8 SIVALAR, APLAR VE DER HAR TABAKALARI Kire harc, kire-imento harc imento harc Al harc, kireli al harc Sadece al kullanarak (agregasz) yaplm sva Al harl ap imento harl ap Dkme asfalt kaplama Anorganik esasl hafif agregalardan yaplm sva harlar Genletirilmi perlit agregasyla yaplan svalar ve har ve tabakalar

1800 2000 1400 1200 2100 2000 2100 800 900 1000 400 500 600 700 800

1,0 1,60 0,70 0,51 1,20 1,40 0,70 0,30 0,35 0,38 0,14 0,16 0,20 0,24 0,29

15 / 35 15 / 35 10 10 15 / 35 15 / 35 50000

4.9

BETON YAPI ELEMANI (Bu blmde yer alan elemanlar tek bana bir yap elemann ifade etmektedir. Yap elemannn bir rg harc kullanlarak uygulanmas durumunda h deerleri Sra no:7den alnmaldr.)

5.1

Normal beton (TS 500e uygun), doal agrega veya mcr kullanlarak yaplm betonlar Donatl Donatsz Kesif dokulu hafif betonlar, (agregalar aras boluksuz) donatl veya donatsz

2400 2200

2,50 1,65

80 - 130 70 / 120

371

s yaltm

Sra No

Malzeme veya bileenin eidi

Birim hacim Isl iletkenlik ktlesi1,2) hesap deeri 3 kg/m h3) W/mK 800 900 1000 1100 1200 1300 1400 1500 1600 1800 2000 0,39 0,44 0,49 0,55 0,62 0,70 0,79 0,89 1,00 1,30 1,60

Su buhar difzyon diren faktr 4) 70 70 70 70 70 70 70 70 70 70 70 / / / / / / / / / / / 150 150 150 150 150 150 150 150 150 150 150

5.2.1 Gzenekli hafif agregalar kullanlarak ve kuvars kumu katlmakszn yaplm betonlar (TS 1114 EN 13055-1'e uygun agregalarla 6)

5.2.2 Sadece genletirilmi perlit kullanlarak ve kuvars kumu katlmakszn yaplm betonlar (TS 3649'a uygun) 6) 300 400 500 600 700 800 900 1000 1200 1400 1600 5.3 Tuvenan hlindeki hafif agregalarla yaplan hafif betonlar (agregalar aras boluklu) 5.3.1 Gzeneksiz agregalar kullanlarak yaplm betonlar 0,10 0,13 0,15 0,19 0,21 0,24 0,27 0,30 0,35 0,42 0,49 70 70 70 70 70 70 70 70 70 70 70 / / / / / / / / / / / 150 150 150 150 150 150 150 150 150 150 150

1600 1800 2000 600 700 800 1000 1200 1400 1600 1800 2000

0,81 1,10 1,40 0,22 0,26 0,28 0,36 0,46 0,57 0,75 0,92 1,20

3-10 3-10 5-10 5-15 5-15 5-15 5-15 5-15 5-15 5-15 5-15 5-15

5.3.2 Gzenekli hafif agregalar kullanlarak kuvartz kumu katlmadan yaplm betonlar 6)

372

EK-3 Trk Standard

Sra No

Malzeme veya bileenin eidi

Birim hacim Isl iletkenlik ktlesi1,2) hesap deeri 3 kg/m h3) W/mK 400 450 500 550 600 650 700 750 800 900 1000 1100 1200 1300 0,12 0,13 0,15 0,16 0,18 0,19 0,20 0,22 0,24 0,27 0,32 0,37 0,41 0,47

Su buhar difzyon diren faktr 4) 5-15 5-15 5-15 5-15 5-15 5-15 5-15 5-15 5-15 5-15 5-15 5-15 5-15 5-15

5.3.3 Yalnz doal bims kullanlarak ve kuvars kumu katlmadan yaplm betonlar

5.4

Organik bazl agregalarla yaplm hafif betonlar 400 600 800 1000 1200 600 700 350 400 450 500 550 600 650 700 750 800 900 1000 0,14 0,19 0,25 0,35 0,44 0,14 0,17 0,11 0,13 0,15 0,15 0,18 0,19 0,21 0,22 0,24 0,25 0,29 0,31 5-15 5-15 5-15 5-15 5-15 5-15 5-15 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 / / / / / / / / / / / / 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10

5.4.1 Ahap testere veya planya tala betonu

5.4.2

eltik kap betonu

5.5

Buharla sertletirilmi gaz betonlar (TS EN 771-4'e uygun yap elemanlar dahil)

373

s yaltm

Sra No

Malzeme veya bileenin eidi

Birim hacim Isl iletkenlik ktlesi1,2) hesap deeri 3 kg/m h3) W/mK

Su buhar difzyon diren faktr 4)

6 6.1

YAPI PLAKALARI VE LEVHALAR Gaz beton yap levhalar (TS EN 771-4'e uygun plakalar) 400 500 600 700 800 350 400 450 500 550 600 650 700 750 800 800 900 1000 1200 1400 750 900 1000 1200 600 750 900 800 0,20 0,22 0,24 0,27 0,29 0,11 0,13 0,15 0,16 0,18 0,19 0,21 0,22 0,24 0,25 0,29 0,32 0,37 0,47 0,58 0,35 0,41 0,47 0,58 0,29 0,35 0,41 0,25 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10

6.1.1 Normal derz kalnlnda ve normal harla yerletirilen levhalar

6.1.2 nce derzli veya zel yaptrc kullanlarak yerletirilen levhalar

6.2

Hafif betondan duvar plakalar

6.3

Aldan duvar levhalar ve bloklar (gzenekli, delikli, dolgu veya agregal olanlar dhil) (TS 451 EN 12859, TS EN 520, TS 1474'e uygun)

6.4

Genletirilmi perlit agregas katlm al duvar levhalar (TS EN 13169a uygun)

5 / 10 5 / 10 5 / 10 8 / 25

6.5

Al karton plakalar (TS EN 520ye uygun)

374

EK-3 Trk Standard

Sra No

Malzeme veya bileenin eidi

Birim hacim Isl iletkenlik ktlesi1,2) hesap deeri kg/m3 h3) W/mK

Su buhar difzyon diren faktr 4)

7 7.1 7.1.1

KGR DUVARLAR (har fugalar- derzleri dhil) Tula duvarlar TS EN 771-1e uygun tulalarla yaplan kgir duvarlar, dolu klinker, dey delikli klinker, (TS 4562) seramik klinker (TS 2902) 1800 2000 2200 2400 1200 1400 1600 1800 2000 2200 2400 550 600 650 700 750 800 850 900 950 1000 550 600 650 700 750 800 850 900 950 1000 0,81 0,96 1,20 1,40 0,50 0,58 0,68 0,81 0,96 1,20 1,40 0,32 0,33 0,35 0,36 0,38 0,39 0,41 0,42 0,44 0,45 0,27 0,28 0,30 0,31 0,33 0,34 0,36 0,37 0,38 0,40 5 5 5 5 / / / / 10 10 10 10

7.1.2

TS EN 771-1e uygun dolu veya dey delikli tulalarla duvarlar

5 / 10 5 / 10 5 / 10 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10

7.1.3

Dey delikli tulalarla duvarlar (TS EN 771-1'e uygun AB snf tulalarla, normal derz veya har cepli)

7.1.3.1

Normal har kullanarak AB snf tulalarla yaplan duvarlar

7.1.3.2

TS EN 998-2ye uygun ve younluu 1000 kg/m3n altnda olan har kullanlarak AB snf tulalarla yaplan duvarlar

375

s yaltm

Sra No

Malzeme veya bileenin eidi

Birim hacim Isl iletkenlik ktlesi1,2) hesap deeri kg/m3 h3) W/mK

Su buhar difzyon diren faktr 4)

7.1.4 7.1.4.1

Dey delikli hafif tularlarla duvarlar (TS EN 771-1'e uygun W snf tulalarla, normal derz veya har cepli) Normal har kullanlarak W snf tulalarla yaplan duvarlar

550 600 650 700 750 800 850 900 950 1000 550 600 650 700 750 800 850 900 950 1000 600 700 800 900 1000 700 800 900 1000 1200 1400 1600 1800 2000 2200

0,22 0,23 0,23 0,24 0,25 0,26 0,26 0,27 0,28 0,29 0,19 0,20 0,20 0,21 0,22 0,23 0,23 0,24 0,25 0,26 0,33 0,36 0,39 0,42 0,45 0,35 0,40 0,44 0,50 0,56 0,70 0,79 0,99 1,10 1,30

5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5

/ / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / /

10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10

7.1.4.2

TS EN 998-2ye uygun ve younluu 1000 kg/m3n altnda olan har kullanlarak W snf tulalarla yaplan duvarlar

7.1.5

Yatay delikli tulalarla yaplan duvarlar (TS EN 771-1)

7.2

Kire kum ta duvarlar (TS 808 EN 771-2'ye uygun)

5 / 10 5 / 10 5 / 10 5 / 10 5 / 10 5 / 10 15 / 25 15 / 25 15 / 25 15 / 25

376

EK-3 Trk Standard

Sra No

Malzeme veya bileenin eidi

Birim hacim Isl iletkenlik ktlesi1,2) hesap deeri kg/m3 h3) W/mK

Su buhar difzyon diren faktr 4)

7.3 7.3.1

Gaz beton duvar bloklar ile yaplan duvarlar (TS EN 771-4e uygun) Normal derz kalnlnda ve normal harla yerletirilmi bloklarla yaplan duvarlar

400 450 500 550 600 650 700 800 350 400 450 500 550 600 650 700 750 800

0,20 0,21 0,22 0,23 0,24 0,25 0,27 0,29 0,11 0,13 0,15 0,16 0,18 0,19 0,21 0,22 0,24 0,25

5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5

/ / / / / / / / / / / / / / / / / /

10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10

7.3.2

TS EN 998-2ye uygun ve younluu 1000 kg/m3n altnda olan har kullanlarak veya zel yaptrcsyla yerletirilmi (blok uzunluunun en az 500 mm olmas artyla) gaz beton bloklarla yaplan duvarlar

7.4 7.4.1

Beton briket veya duvar bloklar ile yaplan duvarlar Hafif betondan dolu briket veya dolu bloklarla yaplan duvarlar (TS 406'ya uygun ve kuvars kumu katlmakszn yaplm briket ve bloklarla) 5) 450 500 550 600 650 700 800 900 1000 1200 1400 1600 1800 2000 0,31 0,32 0,33 0,34 0,35 0,37 0,40 0,43 0,46 0,54 0,63 0,74 0,87 0,99 5 / 10 5 / 10 5 / 10 5 / 10 5 / 10 5 / 10 5 / 10 5 / 10 5 / 10 5 / 10 5 / 10 10 / 15 10 / 15 10 / 15

377

s yaltm

Sra No

Malzeme veya bileenin eidi

Birim hacim Isl iletkenlik ktlesi1,2) hesap deeri kg/m3 h3) W/mK

Su buhar difzyon diren faktr 4)

7.4.2

Doal bims betondan dolu bloklarla yaplan duvarlar (TS EN 771-3'e uygun DDB tr bloklarla, kuvars kumu katlmakszn yaplm)

450 500 550 600 650 700 800 900 1000 1200 1400 1600 1800 2000

0,28 0,29 0,30 0,31 0,32 0,33 0,36 0,39 0,42 0,49 0,57 0,62 0,68 0,74

5 / 10 5 / 10 5 / 10 5 / 10 5 / 10 5 / 10 5 / 10 5 / 10 5 / 10 5 / 10 5 / 10 10 / 15 10 / 15 10 / 15

7.4.3

TS EN 998-2ye uygun ve younluu 1000 kg/m3n altnda olan har kullanlarak doal bims betondan dolu bloklarla yaplan duvarlar (TS EN 771-3'e uygun DDB tr bloklarla, kuvars kumu katlmakszn yaplm)

450 500 550 600 650 700 800 900 1000 450 500 550 600 650 700 800 900 1000

0,23 0,24 0,25 0,26 0,27 0,28 0,30 0,32 0,35 0,18 0,20 0,21 0,22 0,23 0,25 0,27 0,30 0,32

5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5

/ / / / / / / / / / / / / / / / / /

10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10

7.4.4

Kuvars kumu katlmakszn doal bimsle yaplm betondan zel yarkl dolu duvar bloklaryla yaplan duvarlar (TS EN 771-3'e uygun SW tr bloklarla)

378

EK-3 Trk Standard

Sra No

Malzeme veya bileenin eidi

Birim hacim Isl iletkenlik ktlesi1,2) hesap deeri kg/m3 h3) W/mK

Su buhar difzyon diren faktr 4) 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 / / / / / / / / / / / / / 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10

7.4.5

TS EN 998-2ye uygun ve younluu 1000 kg/m3n altnda olan har kullanlarak kuvars kumu katlmakszn doal bimsle yaplm betondan zel yarkl dolu duvar bloklaryla yaplan duvarlar (TS EN 771-3'e uygun SW tr bloklarla)

450 500 550 600 650 700 800 900 1000 500 600 700 800

0,16 0,17 0,18 0,19 0,20 0,21 0,23 0,26 0,29 0,26 0,29 0,32 0,35

7.4.6

Genletirilmi perlit betonundan dolu bloklarla yaplan duvarlar (kuvartz kumu katlmakszn yaplm bloklarla) (TS EN 14316-1e uygun agregayla TS 406'ya uygun olarak yaplm bloklarla 6) Boluklu briket veya bloklarla yaplan duvarlar Hafif betondan boluklu bloklarla yaplan duvarlar (kuvars kumu katlmakszn TS EN 771-3e uygun BDB tr bloklarla) Hafif betondan boluklu bloklarla yaplan duvarlar (kuvars kumu katlmakszn TS EN 771-3e uygun BDB tr bloklarla) 1 sra boluklu; genilik 115 mm, 1 sra boluklu; genilik 150 mm, 1 sra boluklu; genilik 175 mm, 2 sra boluklu; genilik < 240 mm, 3 sra boluklu; genilik < 300 mm, 4 sra boluklu; genilik < 365 mm, 5 sra boluklu genilik < 425 mm,

7.5 7.5.1

7.5.1.1

450 500 550 600 650 700 800 900 1000 1200 1400 1600

0,28 0,29 0,31 0,32 0,34 0,36 0,41 0,46 0,52 0,60 0,72 0,76

5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5

/ / / / / / / / / / / /

10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10

6 sra boluklu; genilik < 490 mm olan bloklarda

379

s yaltm

Sra No

Malzeme veya bileenin eidi

Birim hacim Isl iletkenlik ktlesi1,2) hesap deeri kg/m3 h3) W/mK

Su buhar difzyon diren faktr 4)

7.5.1.2

TS EN 998-2ye uygun ve younluu 1000 kg/m3n altnda olan har kullanlarak hafif betondan boluklu bloklarla yaplan duvarlar (kuvars kumu katlmakszn TS EN 771-3e uygun BDB tr bloklarla) 2 sra boluklu; genilik < 240 mm , 3 sra boluklu; genilik < 300 mm, 4 sra boluklu; genilik < 365 mm, 5 sra boluklu genilik < 490 mm, 450 500 550 600 650 700 800 900 1000 1200 1400 1600 0,23 0,25 0,27 0,28 0,30 0,32 0,36 0,40 0,52 0,60 0,72 0,75 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 / / / / / / / / / / / / 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10

6 sra boluklu; genilik < 490 mm olan bloklarda

7.5.2 7.5.2.1

Normal betondan boluklu briket ve bloklarla yaplan duvarlar (TS 406'ya uygun) 2 sra boluklu; genilik < 240 mm , 3 sra boluklu; genilik < 300 mm, 4 sra boluklu; genilik < 365 mm, olan bloklarda <1800 0,92 20 - 30

7.5.2.2

2 sra boluklu; genilik = 300 mm, <1800 3 sra boluklu; genilik = 365 mm, olan bloklarda 1,3 20 - 30

7.6

Doal talarla rlm moloz ta duvarlar Tan birim hacim ktlesi; < 1600 kg/m3 > 1600,< 2000 kg/m3 > 2000,< 2600 kg/m3 > 2600 kg/m3

0,81 1,16 1,74 2,56

380

EK-3 Trk Standard

Sra No

Malzeme veya bileenin eidi

Birim hacim Isl iletkenlik ktlesi1,2) hesap deeri kg/m3 h3) W/mK

Su buhar difzyon diren faktr 4)

8 8.1 8.1.1 8.1.2 8.2 8.2.1 8.2.2 8.2.2.1 8.2.2.2 8.2.3 8.2.3.1 8.2.3.2 9 9.1 9.1.1 9.1.2 9.1.3 9.1.4 9.2 9.2.1 9.2.2

AHAP VE AHAP MAMULLER Ahap ne yaprakl aalardan elde edilmi olanlar Kayn, mee, dibudak Ahap mamulleri Kontrplk (TS 4645 EN 636), kontrtabla (TS 1047) Ahap yonga levhalar Yatk yongal levhalar (TS EN 309, TS EN 12369-1) Dik yongal levhalar (TS 3482) Odun lifi levhalar Sert ve orta sert odun lifi levhalar (TS 64) Hafif odun lifi levhalar KAPLAMALAR 1200 Deme kaplamalar 700 Linolyum 1500 Mantarl linolyum 200 Sentetik malzemeden kaplamalar (rnein PVC) Hal vb. kaplamalar 2000 Suya kar yaltm kaplamalar Mastik asfalt kaplama > 7 mm Bitm ve bitm emdirilmi kaplamalar 0,70 0,06 0,23 0,08 0,17 800-1000 600 800 1000 <200 <300 0,13 0,15 0,17 0,046 0,058 70 70 70 5 5 700 700 0,13 0,17 50/100 20 800 0,13 50-400 600 800 0,13 0,20 40 40

381

s yaltm

Sra No 9.2.2.1

Malzeme veya bileenin eidi

Isl iletkenlik Birim hacim hesap deeri ktlesi1,2) h3) kg/m3 W/mK 1100 1200 900 2000 2000-5000 0,19 0,19 0,19 0,19 0,19

Su buhar difzyon diren faktr 4) 2000 14000 100000 14000 20000

Armatrl bitml pestiller (membranlar) Bitml karton Cam tl armatrl bitml pestil 0,01 mm Alminyum folyolu bitml pestil Cam tl armatrl polimer bitml membran Polimer bitml su yaltm rtleri Armatrl veya armatrsz plastik pestil ve folyolar Polietilen folyo PVC rt PIB polyisobtilen rt ECB etilen kopolimer rt EPDM etilen propilen kauuk rt ISI YALITIM MALZEMELER Ahap yn levhalar TS EN 13171 16) Kalnlk d < 25 mm Kalnlk d 25 mm Isl iletkenlik gruplar 065 070 075 080 085 090

9.2.3

1000 1200 1600 1000 1200

0,19 0,19 0,26 0,19 0,30

80000 42000 300000 80000 100000

10 10.1

460-650

0,150

2-5

360-460

0,065 0,070 0,075 0,080 0,085 0,090

2-5

10.2 10.2.1

Yerinde imal edilmi kpk malzemeler Poliretan (PUR) - (DIN 18159-1e uygun) Isl iletkenlik gruplar 035 040 0,035 0,040

(>45)

30-100

10.2.2 Reine - formaldehit kp (UF) (DIN 18159-2ye uygun) Isl iletkenlik gruplar 035 040

(10)

0,035 0,040

1-3

382

EK-3 Trk Standard

Sra No

Malzeme veya bileenin eidi

Birim hacim Isl iletkenlik ktlesi1,2) hesap deeri 3 kg/m h3) W/mK

Su buhar difzyon diren faktr 4)

10.3

Sentetik kpk malzemeler

10.3.1 Ekspande polistiren kpk (PS) levhalar 10.3.1.1 Polistiren Parackl kpk - TS 7316 EN 13163'e uygun Isl iletkenlik gruplar 035 040

15 20 30

0,035 0,040

20-50 30-70 40-100

10.3.2 Ekstrde polistiren kpk (XPS) levhalar 10.3.2.1 Ekstrde polistiren kp - TS 11989 EN 13164'e uygun Isl iletkenlik gruplar 030 035 040 10.3.2.2 Ekstrde polistiren kp -TS 11989 EN 13164'e uygun - Bina su yaltmnn d tarafnda 8) rnein at rtsnn 9) Isl iletkenlik gruplar 030 035 040

( 25)

0,030 0,035 0,040

80-250

( 30)

0,030 0,035 0,040

80-250

Poliretan sert kpk (PUR) levhalar 10.3.3 10.3.3.1 Poliretan sert kpk TS 2193, TS 10981 ve TS EN 13165e uygun Isl iletkenlik gruplar 025 030 035 040

( 30)

0,02515) 0,030 0,035 0,040

30-100

383

s yaltm

Sra No

Malzeme veya bileenin eidi

Birim hacim Isl iletkenlik ktlesi1,2) hesap deeri kg/m3 h3) W/mK

Su buhar difzyon diren faktr 4)

10.4 10.4.1

Fenol reinesinden sert kpk (PF) levhalar Fenolik sert kpk - TS EN 13166'ya uygun Isl iletkenlik gruplar 030 035 040 045 Mineral ve bitkisel lifli s yaltm malzemeleri (cam yn, ta yn vb.) TS 901 EN 13162 10)'ye uygun Isl iletkenlik gruplar 035 040 045 050 Cam kp Cam kp TS EN 13167'ye uygun Isl iletkenlik gruplar 045 050 055 060 10.6.2 Cam kp - bina su yaltmnn d tarafnda Isl iletkenlik gruplar 045 050 055 Ahap lifli s yaltm levhalar - TS EN 13168'e uygun Isl iletkenlik gruplar 035 040 045 050 055 060 065 070

( 30)

0,030 0,035 0,040 0,045

10-50

10.5

(8-500)

0,035 0,040 0,045 0,050

10.6 10.6.1

(100-150)

0,045 0,050 0,055 0,060

11)

10.6.2

(110-150)

0,045 0,050 0,055

11)

10.7

(110-450)

0,035 0,040 0,045 0,050 0,055 0,060 0,065 0,070

384

EK-3 Trk Standard

Sra No

Malzeme veya bileenin eidi

Birim hacim ktlesi1,2) kg/m3

Isl iletkenlik hesap deeri h3) W/mK

Su buhar difzyon diren faktr 4)

10.8 Mantar yaltm malzemeleri Mantar levhalar - TS 304 EN 13170'e uygun Isl iletkenlik gruplar 045 (80-500) 050 055

0,045 0,050 0,055

5-10

1) Bu Ekte verilen birim hacim ktleleri, bir yap malzeme veya bileeninin gerek birim hacim ktlesinden farkl olabilir. Bu gibi durumlarda gz nnde bulundurulacak sl iletkenlik hesap deeri, esas malzemenin (mesel, tula duvarda tulann) kuru durumdaki birim hacim ktlesine (varsa iindeki boluk ve delikler dhil birim hacim ktlesi) en yakn, ancak ondan daha byk olan birim hacim ktlesi iin verilen deerdir. Bir malzeme veya bileen iin sadece bir birim hacim ktlesine bal olarak daha dk veya ayn sl iletkenlik hesap deeri verilmise, malzeme veya bileenin gerek birim hacim ktlesi farkl da olsa bu ekteki daha dk olmayan deer geerlidir. Gerektiinde, yap malzeme veya bileenlerinin birim alan ktlelerinin hesabnda da bu ekteki birim hacim ktleleri yukardaki esaslara gre gz nnde bulundurulur. 2) 10 sra numaral s yaltm malzemeleri blmnde parantez iinde verilen younluk deerleri sadece birim alana tekabl eden ktlenin belirlenmesi amacyla verilmitir (mesel, yaz artlarnda yaplan sl korumann dorulanmas durumunda). 3) Baz gevek dokulu malzemeler kullanld yerlerde, zerine gelen ykler sonucu skabilirler (mesel deme kaplamas altndaki gevek dokulu yaltm tabakalar gibi). Bu gibi durumlarda malzemenin skm olarak birim hacim ktlesi, bu malzeme iin bu ekte verilen birim hacim ktlesi deerinden daha byk deilse, verilen sl iletkenlik hesap deerleri aynen geerlidir. Ancak yaplacak sl geirgenlik direnci hesaplarnda, malzemenin skm durumdaki kalnlnn gz nnde bulundurulmas gerekir. Ayrca, gevek dokulu veya skabilir malzemeler zerine yaplacak kaplamalarn, zerlerine gelecek sabit ve hareketli ykleri, zarar grmeden tayacak ekilde seilmesine ve uygulanmasna zen gsterilmelidir. 4) M () deerlerinin kullanm ile ilgili olarak malzeme imalatsnn TSE belgeli tek deer olarak beyan yok ise, yap bileenleri iin her durumda verilen aralk deerlerinden kk olan alnr ve hesaba katlr. lve olarak, bina kabuunun d tarafnda yer alan malzemeler iin nn deeri olarak verilen byk deer alnabilir. Yap konstrksiyonu iin uygun olmayan deerler her defasnda gz ard edilir. 5) TS EN 998-2ye uygun ve younluu 1000 kg/m3n altnda olan hafif rg harc kullanlmas durumunda, bu ekte; TS 406 kapsamnda yer alan briket ve bloklarla yaplan duvarlar iin verilen sl iletkenlik hesap deerleri 0,06 W/mK kadar azaltlabilir. 6) Kuvartz kumu katlmadan yaplm beton elemanlar iin verilen sl iletkenlik hesap deerleri, kuvartz kumu katlmas durumunda % 20 arttrlarak uygulanr. 7) Bir yap bileeni veya eleman birden fazla, deiik sl iletkenlik hesap deerine sahip malzemeden meydana geliyorsa, o yap bileeni veya elemannn sl iletkenlii hesap deeri; her bir malzemenin kalnlklar ve alan/uzunluklar dikkate alnarak sl geirgenlik direnleri hesaplanr, bylece yzey yzde (%) veya uzunluk yzde (%) oranlarna gre ortalama sl iletkenlik deerleri bulunur ve bileen veya elemann boyutlarna gre derz durumlar da gz nnde bulundurularak hesaplanr.

385

s yaltm

8) TS 11989 EN 13164te belirtilen zelliklere ilveten, toprak temasl perde duvar yaltmnda, WD12) veya WS13) tipi uygulamalarda aadaki zellikler gereklidir: Is yaltm plakalarnn her iki yzde zrhl olmaldr. Basma mukavemeti %10 ekil bozukluunda > 0,30 N/mm2 (300 kPa) olmaldr. TS EN 12088e gre difzyonla su emme oran 50C il 1C arasnda % 3ten az olmaldr. 9) TS 11989 EN 13164te belirtilen zelliklere ilveten, ters teras at yaltmnda, WD12) veya WD13) tipi uygulamalarda aadaki zellikler gereklidir. Basma mukavemeti %10 ekil bozukluunda > 0,30 N/mm2 (300 kPa) olmaldr. TS EN 12088e gre difzyonla su emme oran 50C il 1C arasnda % 3ten az olmaldr. Is yaltm levhalarnn kenar profili binili (lmbal) olmaldr. 10) Ses yaltm malzemelerinin ambaljlarnn zerinde sl iletkenlik grup deerleri verilmelidir. 11) Pratik buhar geirmezlii deeri Sd 1500 mdir (TS EN 12086 veya TS EN ISO 12572). 12) WD: Darbe ses yaltmnn aranmad yke maruz kalan demelerde veya scak atlarda nefes alan su yaltm membran altnda kullanlan s yaltm malzemeleri. 13) WS: zel uygulamalar iin yke maruz kaldnda daha byk dayanm deerlerine sahip olan s yaltm malzemeleri (rnein otopark katlarnda). 14) Bu Ekin 10uncu maddesinde verilen sl iletkenlik grubu tayini ile belirlenecek olan malzemelerin sl iletkenlik hesap deerinin ara deerlerde olmas halinde, kendisinden byk olan ilk grupta olduu varsaylr ve hesaba katlr. 15) Sadece iki tabaka arasna pskrtme metoduyla yaplan uygulamalar iin kullanlr. 16) Kalnl 15 mmden kk olan ahap yn levhalar, sl iletkenlik hesaplamalarnda dikkate alnmaz.

386

EK-3 Trk Standard

Ek F
Yap elemanlarndan buhar geiinin tahkiki ve snrlandrlmas F.1 Giri Bir yap elemannn iki yz arasnda, scaklklarn ve bal nemin farkl olmas dolaysyla farkl ksmi buhar basnlar meydana gelir. Bu basn fark nedeniyle havadaki buhar moleklleri s akm ile ayn ynde hareket ederek yap eleman gzeneklerinden geer ve d ortama ulamaya alr. Su buhar bu geii srasnda yap eleman ierisinde, doyma scaklnda veya daha dk scaklkta bir yzeyle temas ederse, bir ksm youarak su hline geer ve yap eleman ierisinde veya yzeyinde birikerek yapya zarar verir. Yap eleman yzeyindeki youma kendisini siyah lekeler, kf, mantar vb. organizma oluumu ile gstererek, insan sal ve ortamn konfor artlarn olumsuz etkiler ve yap malzemesinde hasarlarn olumasna neden olur. Yap elemanlar arasnda meydana gelen youma ise; zellikle yaplarn tayc ksmlarndaki donatlarn paslanarak ilev ve dayanmlarnn zamanla azalmas neticesinde yap mr ve deprem dayanmnn olumsuz ynde etkilenmesine neden olmaktadr. Ayrca youma; yap elemanlarnn rmesi, btnlklerinin bozulmas ve s kayplarnn artmasna da neden olur. Yukarda bahsedilen olumsuz sonularn ortadan kaldrlmas iin, bu standartta tarif edilen hesap metoduna gre yap elemanlarndan buhar geiinin tahkiki, snrlandrlmas ve neticelerin raporlanmas gerekmektedir. Bylece salkl ve konforlu bir yaam ile uzun mrl binalarn yansra nemli oranda enerji tasarrufu da elde edilmi olacaktr. F.2 Hesap metodu Bu blmde kullanlan hesap metodu su buhar difzyonundan dolay yap elemanlar arasndaki youma riskinin deerlendirilmesi Ile ilgili metod belirlemektedir. Kullanlan metod, yapm aamasndaki suyun kuruduunu kabul eder ve aada verilen bir grup fiziksel olguyu gz nne almaz: a) Isl iletkenliin, nem miktar ile bamll, b) Serbest kalan ve emilen gizli s, c) Nem miktarna bal olarak malzeme zelliklerinin deiimi, d) Kapiler emme ve malzeme ierisinden sv nem (su) geii, e) atlaklar veya hava blmleri arasndaki hava hareketleri, f) Malzemelerin higroskopik nem kapasiteleri. Yap malzemelerinin kalnlklar, s geii ve su buhar difzyonuna gsterdikleri diren ve malzemelerin dizili sras, yap malzemeleri ierisindeki oluan scaklk dalm, yapnn kullanm amac ve yapnn bulunduu blgenin iklim artlar youma oluumuna etki eden temel faktrlerdir. Hesaplamalarda kullanlan giri verileri aada tanmlanmtr. F.2.1 Malzeme ve mamul zellikleri Isl iletkenlik hesap deeri h ve su buhar difzyon diren faktr homojen malzemeler iin kullanlabilirken, sl diren R ve su buhar difzyonu e deer hava tabakas kalnl Sd, ncelikle kompozit mamul veya sistemlerde kullanlr. Btn yap malzemelerinin sl iletkenlik hesap deerleri ve su buhar difzyon diren faktrleri Ek Eden alnmaldr.

387

s yaltm

Hava tabakalar iin R, izelge 2den alnr. Hava tabakasnn Sd deeri kalnlk ve eimden bamsz olarak 0,01 m olarak kabul edilir. F.2.2 ve d ortam artlar Hesaplamalar iin aadaki scaklk ve bal nem deerleri kullanlmaldr. a) D hava scaklklar: D hava scaklklar Madde B.2de verilmitir. b) Yap bileenlerine temas eden toprak scakl: Madde B.2de verilen ortalama scaklk deerleri kullanlr. c) hava scakl: Binann kullanm amacna uygun olarak Madde B.1de verilen i scaklk deerleri 1C arttrlarak kullanlr. rnein; konut, ofis veya benzer artlara sahip dier binalarda i ortam havasnn scakl 20C (19+1) alnacaktr. d) Bal Nem: ortamn bal nemi; doal havalandrma yaplan binalarda % 65, mekanik havalandrma yaplan binalarda % 55 olarak alnr. D ortamn bal nemi; il ve ilelere ait deerler Ek Gde verilmitir (ekte yer almayan belediyeler, bal olduklar ile veya illere ait bal nem deerlerini kullanacaktr). Toprak temasl yap blmlerinde yaplan youma tahkiklerinde topran (d ortamn) bal nemi i=%100 olarak alnacaktr.

F.2.3 zel durumlar Binann kullanm amac ve iletme artlarna uygun olarak zel artlar gerektiren yaplarda (yzme havuzlar, tekstil fabrikalarnn imalat blmleri, vb. yaplar) i ortam artlar iin yukarda verilen kabuller kullanlmamaldr. Bu durumda, yapya uygun olarak belirlenen tasarm deerleri kullanlmaldr. F.2.4 Tarifler F.2.4.1 Kabul edilebilir en dk scaklk deeri Kf oluumunun balamamas ve konfor artlarnn bozulmamas iin i yzey scakl en dk, Ek Fde verilen 2.2.c) maddesine gre kabul edilen i ortam scaklk deerlerinden (at, duvar vb. btn yzeyler iin) en fazla 3 C, dk olacak ekilde tasarmlanmaldr. Bu artn saland, rnekte verildii ekilde yap elemannn scaklk tablosunda gsterilmelidir. F.2.4.2 Su buhar difzyonu - e deer hava tabakas kalnl Bir yap eleman katmannn su buharnn geiine gsterdii dirence edeer direnci gsteren hareketsiz hava tabakasnn kalnl olarak tanmlanr ve aadaki eitlik ile hesaplanr. sd = .d........................................................................................................(F.1) Burada; Sd : Su buhar difzyonu e deer hava tabakas kalnl (m), : Su buhar difzyon direnci katsays (birimsiz), d : Yap malzemesi tabakasnn kalnl (m)dr.

388

EK-3 Trk Standard

F.2.4.3 Bal nem Hava iindeki, ayn scaklktaki ksmi su buhar basncnn, doymu durumdaki su buhar ksmi basncna oran olarak tanmlanr ve aadaki eitlik ile hesaplanr. ....................................................................................... (F.2)

Burada; p : Ksmi su buhar basnc (Pa), : Bal nem (birimsiz), ps : scaklndaki, doymu su buhar basnc (Pa), (izelge F.11)dr. Bal nem (), bir ondalk kesir hlinde denklemde yer almaldr. F.2.4.4 Yzeyin kritik nemi Yzeyin bozulmasna, zellikle kf oluumuna neden olan yzeydeki bal nem olarak tanmlanr. Bal nem deerinin, ksa sreler iin bile % 80 ve stndeki bir oranda yksek olmas durumunda, yzeylerde kf oluma riski vardr. F.2.4.5 Doymu buhar basnc ve scakl Doymu buhar basncnn bir fonksiyonu olarak scaklk, aada verilen denklemler ile bulunabilir.

ps 610,5 Pa iin

(F.3)

ps 610,5 Pa iin

(F.4)

Bir dier seenek ise eitlik 5 ve eitlik 6ya gre doymu buhar basnc deerinden scakl bulmak iin ps (doyma basnc) ile (scaklk) arasndaki ilikiyi gsteren bir tablo veya bir grafik hazrlanmasdr.

0C

iin

(F.5)

< 0C

iin

(F.6)

Eitlik 5 ve eitlik 6; scakln fonksiyonu olarak suyun doymu buhar basncn veren ampirik eitliklerdir. Bu eitliklerin yerine doymu su buhar tablolar da kullanlabilir. izelge 1de 30,9 C il (- 20,9C) arasndaki scaklklarda doymu su buhar basnc deerleri tablo hlinde verilmitir. F.2.4.6 Yzeysel sl iletim direnci Youma tahkiki hesaplamalarnda yap elemanlar i ve d yzeylerindeki yzeysel sl iletim diren deerleri iin Ri = 0,25 m2K/W ve Re = 0,04 m2K/W deerleri kullanlmaldr.
1

Doymu su buhar basnc (ps) ayn zamanda eitlik 5 ve eitlik 6 kullanlarak yaklak olarak hesaplanabilir.

389

s yaltm

izelge F.1 (30,9 C) l (- 20,9 C) Arasndaki Scaklklarda Doymu Su Buhar Basnc

Doymu su buhar basnc (Pa) Scaklk C 30 29 28 27 26 25 24 23 22 21 20 19 18 17 16 15 14 13 12 11 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 -7 -8 -9 -10 -11 -12 -13 -14 -15 -16 -17 -18 -19 -20 0,0 4241 4003 3778 3563 3359 3166 2982 2808 2642 2486 2337 2196 2063 1937 1817 1704 1598 1497 1402 1312 1227 1147 1072 1001 935 872 813 757 705 656 611 611 562 517 475 437 401 368 338 309 283 259 237 217 198 181 165 150 137 124 113 103 0,1 4265 4026 3800 3584 3379 3185 3000 2825 2659 2501 2351 2210 2076 1949 1829 1715 1608 1507 1411 1321 1236 1155 1080 1008 941 878 819 763 710 661 615 616 567 521 479 441 405 371 341 312 286 262 239 219 200 182 166 152 138 12 114 104 0,2 4289 4050 3822 3605 3399 3204 3018 2842 2675 2516 2366 2224 2089 1961 1841 1726 1619 1517 1420 1330 1244 1163 1087 1015 948 884 824 768 715 666 619 621 571 526 484 444 408 375 344 315 288 264 241 221 202 184 168 153 139 127 115 105 0,3 4314 4073 3844 3626 3419 3223 3036 2859 2691 2532 2381 2238 2102 1974 1852 1738 1629 1527 1430 1338 1252 1171 1094 1022 954 890 830 774 721 671 624 626 576 530 488 448 412 378 347 318 291 266 244 223 203 186 169 154 141 128 116 106 0,4 4339 4097 3867 3648 3440 3242 3055 2876 2708 2547 2359 2252 2115 1986 1864 1749 1640 1537 1439 1347 1261 1179 1102 1029 961 897 836 779 726 676 629 631 581 535 492 452 415 381 350 320 294 269 246 225 205 187 171 156 142 129 117 107 0,5 4364 4120 3889 3669 3460 3261 3073 2894 2724 2563 2410 2266 2129 1999 1876 1760 1650 1547 1449 1356 1269 1187 1109 1036 967 903 842 785 731 680 633 636 586 539 496 456 419 384 353 323 296 271 248 227 207 189 173 157 143 130 119 108 0,6 4389 4144 3912 3691 3480 3281 3091 2911 2741 2579 2425 2280 2142 2012 1888 1771 1661 1557 1458 1365 1278 1195 1117 1043 974 909 848 790 736 685 638 641 591 544 500 460 422 388 356 326 299 274 250 229 209 191 174 159 145 132 120 109 0,7 4414 4168 3934 3712 3501 3300 3110 2929 2757 2594 2440 2294 2155 2024 1900 1783 1672 1567 1468 1374 1286 1203 1124 1050 981 915 854 796 741 690 642 647 596 548 504 464 426 391 359 329 301 276 252 231 211 193 176 160 146 133 121 110 0,8 4439 4192 3957 3734 3522 3320 3128 2947 2774 2610 2455 2308 2169 2037 1912 1794 1683 1577 1477 1383 1295 1211 1132 1058 988 922 860 801 747 695 647 652 601 553 509 468 430 394 362 332 304 278 255 233 213 194 177 162 147 134 122 111 0,9 4464 4216 3980 3756 3542 3340 3147 2964 2791 2626 2470 2323 2182 2050 1924 1806 1693 1587 1487 1393 1303 1219 1140 1065 994 928 866 807 752 700 652 657 605 557 513 471 433 398 365 335 307 281 257 235 215 196 179 163 149 135 123 112

390

EK-3 Trk Standard

F.2.5 Yap elemanlar iindeki youmann hesaplanmas F.2.5.1 Genel Bir yap elemannn iki yz arasnda, scaklklarn ve bal nemin farkl olmasndan kaynaklanan farkl buhar basnlar meydana gelir. Istma periyodu olan k mevsimini dikkate aldmzda, genellikle i tarafta yksek buhar basnc vardr ve i ortamda gaz hlinde bulunan su buhar s akm ile ayn ynde hareket ederek d ortama ulamaya alr. Su buharnn d ortama gaz olarak ulamas hlinde yap elemannn gerek kullanm mr ve gerekse sl performans asndan bir problem yoktur. Ancak yap elemann oluturan malzemelerin su buhar geiine gsterdikleri dirence ve malzemelerin srasna bal olarak, yap elemanndan geerken, su buharnn gaz hlinden sv hle gemesi, yani youmas ihtimali mevcuttur. stenmeyen bir durum olan youmann meydana gelme riski, aada tanmlanan metodla tahkik edilmeli ve youma olmas hlinde Madde F.2.5.7de verilen artlar salanmaldr. F.2.5.2 Prensip Youmann, tahmin edildii ilk aydan balayarak, ortalama aylk d artlar, yln her bir ay iin youma veya buharlama miktarnn hesaplanmasnda kullanlr. Youmann meydana geldii bu aylarn sonunda biriken youma suyu miktar ile yln geri kalan blmndeki buharlama miktar karlatrlr. Tek boyutlu, kararl rejim artlar kabul edilir. Yap elemanlar ierisinden olan hava hareketleri ele alnmaz. Aada verilen eitlikle, nem geiinin sadece su buhar difzyonundan olduu kabul edilir. ..................................................................................(F.7)

= 2x10-10 kg/(m.s.Pa)dr. Burada , su buhar difzyon direnci olup scaklk ve barometrik basnca bal olarak ok kk deiiklikler gstermektedir. Bu standartta bu deikenlerin etkileri ihmal edilmitir. Birim alandaki s ak miktar aadaki eitlikle verilmitir ........................................................................................(F.8)

Burada scaklk fark olup, sl iletkenlik " ve sl diren R deerlerinin sabit olduu kabul edilmektedir. Paralel yerletirilmi homojen malzemeler iin, R = d/dr. F.2.5.3 Hesaplamalar F.2.5.3.1 Malzeme zellikleri Metal levhalar gibi baz malzemeler, etkili bir ekilde su buhar geiini nlerler ve bu sebeple sonsuz deerine sahiptirler. Bununla birlikte hesaplama ilemi iin malzemenin sonlu bir deerinin olmas gerektiinden bu tr malzemeler iin deeri 100.000 olarak alnacaktr.

391

s yaltm

Dtan ie doru n adet ara yzeyin toplanm su buhar difzyon e deer hava tabakas kalnl hesaplanr. ............................................................................................(F.9)

..............................................................................................(F.10) Toplam sl diren ve su buhar difzyon - edeer hava tabakas kalnl eitlik (11) ve eitlik (12) ile verilmitir. ................................................................................(F.11)

..............................................................................................(F.12)

F.2.5.3.2 Is ak younluu, scaklk ve doymu buhar basnc dalm Is ak younluu Bir yap elemannn s ak younluu (q), eitlik 13e gre hesaplanr. q = U.(i-e) ................................................................................................(F.13) Burada ; U : Isl geirgenlik kat says (W/m2K), i : ortam scakl (C), e : D ortam scakl (C)dr. yzey scakl Bir yap bileeninin i yzey scakl (yi), eitlik 14e gre hesaplanr. yi = i - Ri.q ................................................................................................(F.14) Burada ; yi : yzey scakl (C), Ri : yzeyin yzeysel sl geirgenlik direnci, q : Is ak younluu (W/m2)dur. D yzey scakl Bir yap bileeninin, d yzey scakl (yd), eitlik 15e gre hesaplanr. yd = e + Re.q ............................................................................................(F.15) Burada ; yd: D yzey scakl (C), Re : D yzeyin yzeysel sl geirgenlik direncidir.

392

EK-3 Trk Standard

Ara yzey scaklklar Malzemeler arasndaki her bir ara yzey iin scaklk deeri aadaki eitlie gre hesaplanr.

..................................................................................(F.16)

..........................................................................................(F.17)

Burada; R : Yap bileeninin sl geirgenlik direnci (m2.K/W), d : Yap bileeninin kalnl (m), h : Yap bileeninin sl iletkenlik hesap deeri (W/m.K)dir. Srekli rejim artlarnn kabulnden dolay her bir katman iin scaklk dalm dorusal olarak verilmitir. (ekil F.1).

ekil F.1: ok katmanl bir yap elemanndaki scaklk dalm

Her bir malzeme katman arasndaki ara yzeylerdeki scakla gre su buhar doyma basnc hesaplanr. NOT: Scakln fonksiyonu olarak, su buharnn doyma basnc denklem 5 ve/veya eitlik 6ya gre hesaplanr.

393

s yaltm

F.2.5.3.3 Balang ay Balang ay, yap bileeninin herhangi bir yerinde yl ierisinde youma gereklemesi hlinde, youmann balad ilk aydr. Hesaplamalara balang ayndan balanarak, scaklk, su buhar doyma basnc ve bileen ierisindeki buhar dalmlar bulunarak balanr. Hesab yaplan yap bileeninde youma tespit edilmesi hlinde Madde 2.5.7de belirtilen kriterlere uygun olacak ekilde ve bu maddede belirtilen metodlara gre youan suyun ktlesi hesaplanr. Balang aynn tespiti ve hesaplamalar aadaki verilenlerden uygun olana gre yaplr. a) 12 aydan herhangi bir tanesinde youma bulunmamsa, bileende youma olumad raporlanr. b) 12 aydan herhangi biri veya bir kanda youma bulunursa yl ierisindeki youmann grld ilk ay balang ay olarak alnr ve bu aydan sonraki her ay iin hesaplamalar yaplarak youan suyun ktlesi bulunur. c) 12 ayn tamamnda youma belirlenmise, herhangi bir aydan balanarak, yap bileeni ierisindeki youan suyun ktlesi hesaplanr. F.2.5.3.4 Buhar basnc dalm Her bir katmann buhar difzyon e deer hava tabakas kalnl Sdye gre yap elemannn kesiti izilir (ekil F.2). Malzemeler arasndaki her bir ara yzeydeki doymu buhar basnlar dz izgiler ile birletirilerek izilir.

ekil F.2 ok katmanl bir yap elemanndaki buhar basn dalm

F.2.5.4 Youma hesab Bir nceki ayda youma birikmesi yoksa, i ve d buhar basnc (pi ve pd) arasnda dz bir izgi eklinde buhar basn profili izilir. Bu izgi herhangi bir ara yzeyde doyma basncn amyorsa youma meydana gelmez. Yap bileeni ierisindeki su buhar doyma basncnn, bileen ierisindeki her noktada, buhar doyma basnc deerinden kk olduu durum (ekil F3). Yap bileeni ierisindeki buhar ak miktar (debi) eitlik 18 ile hesaplanr. ................................................................................................(F.18)

394

EK-3 Trk Standard

ekil F.3 erisinde herhangi bir youmann olmad ok katmanl bir yap elemannda buhar difzyonu

Buhar basnc herhangi bir ara yzeyde doyma basncn ayorsa, buhar basnc izgileri seri (dizi) olarak, su buhar doyma basnc profilinde mmkn olduunca bir ka noktada teet olacak, fakat gemeyecek ekilde tekrar izilir (ekil F.4 ve ekil F.5). Bu noktalar, youma ara yzeyleridir.

ekil F.4 Yap eleman ierisindeki bir ara yzey dzleminde youmann olduu durumdaki su buhar difzyonu.

Youma miktar, tanan nem miktar ile youmann olduu ara yzeyden tanan nem miktar arasndaki farktr:

....................................................................(F.19)

Birden fazla youma ara yzeyine sahip bir yap bileeninde, her bir ara yzey iin youma miktarnn kayd (deeri) tutulur.

395

s yaltm

ekil F.5 Yap eleman ierisindeki iki ara yzeyde youmann olduu durumdaki su buhar difzyonu

ki youma ara yzeyi olumas durumunda youma miktar; her bir youma ara yzey iin birbirini izleyen dz izgiler arasndaki eim farkndan hesaplanr (ekil F.5).

..........................................(F.20)

..........................................(F.21)

ekil F.6 Yap eleman ierisinde yzey boyunca youma olduu durumdaki su buhar difzyonu

396

EK-3 Trk Standard

Yap eleman iersinde ara yzey boyunca youma olumas durumunda youma miktar; aadaki eitlik ile hesaplanr (ekil 6):

..............................................................(F.22)

nemli Not : 18den 22ye kadar verilen eitliklerde 1 saniyedeki youma miktarn vermekte olup aylk youma miktarn bulmak iin elde edilen miktarn saniye cinsinden 1 aylk sre ile arplmas gerekmektedir. Bu sre daha nce s yaltm hesaplarnda kullanlan zaman ile ayndr (t = 86400 x 30). my = g x t (kg/m2) ......................................................................................F.23) Burada; my : Youan ve/veya buharlaan suyun miktar (ktlesi), g : 1 saniyede youan ve/veya buharlaan suyun miktar (ktlesi), t : Saniye olarak 1 aylk zaman (86400 x 30)dr. F.2.5.5 Buharlama Bir veya daha fazla ara yzeyde, nceki aylardan biriken youma olduunda, su buhar basnc, doyma basncna eit olmal ve buhar basnc profili, youma ara yzeyleri, d buhar basnc ve i buhar basncn temsil eden deerler arasna dz doru olarak izilmelidir (ekil F.7). Buhar basn deerleri, doyma deerlerini herhangi bir ara yzeyde ayorsa, Madde F.2.5.4e gre buhar basn erileri tekrar izilir.

ekil F.7 Yap bileeninin bir ara yzeyindeki buharlama

Buharlama miktar aadaki eitlikle hesaplanr: ..................................................................(F.24)

NOT: Buharlama ve youma miktarlar iin ifadeler ayndr. fade pozitif (+) ise youma, negatif ise (-) buharlama oluur.

397

s yaltm

Bir yap bileeni ierisinde birden fazla youma ara yzeyi olumas durumunda buharlama miktar; her bir ara yzey iin ayr ayr hesaplanr (ekil 8).

ekil F.8 Bir yap bileeni ierisinde 2 ara yzeyde youma olutuunda buharlama

ki buharlama ara yzeyi iin buharlama miktar aadaki gibi hesaplanr (ekil 8). ................................(F.25)

......................................(F.26)

Hesaplanan ay sonudaki bir ara yzeydeki biriken youma miktar negatif ise bu deer 0 sfr olarak alnr. F.2.5.6 Buharlama ve Youma Birden fazla youma ara yzeyinin olduu bir yap bileeni ierisinde, bir ara yzeyde youma, dier ara yzeyde buharlamann olduu aylar olabilir (ekil 9).

ekil F.9 Bir ara yzde buharlama ve iki ara yzde youmann olutuu durum

398

EK-3 Trk Standard

Youma miktar gsw veya buharlama miktar gev her ara yzey iin ayr olarak hesaplanr :

.............................. (F.27)

.................. (F.28)

F.2.5.7 Yaplarn Deerlendirilmesinde Kullanlan Kriterler a), b), c), d) ve e) maddelerine gre hesaplama sonular rapor edilir. a) Herhangi ayda herhangi ara yzeyde youma olmamas durumu Bu durumda yapnn, yap elemanlar arasndaki youmann olmad rapor edilir. b) Bir veya daha ok ara yzeyde youma olmas durumu Yap bileenlerinin kararll ve bu yap bileeni ierisinde kullanlm olan s yaltm malzemesinin, bnyelerindeki nem muhtevasndaki art nedeniyle zayflamamalar veya bozulmamalar iin aadaki artlar yerine getirilmelidir. b.1 Youma esnasnda ilgili yap bileeninin iinde toplanan su miktarnn, buharlama sresi boyunca buharlaarak tekrar evredeki atmosfere verilebilmesi salanmaldr. Youan su miktarnn tamamnn buharlama sresi boyunca sistemden uzaklamamas durumunda yap bileeni yeniden tasarmlanmal ve uygunluk salanana kadar youma tahkiki tekrarlanmaldr. b.2 Tavan, duvar ve yap bileenlerinde oluan youma suyu ktlesinin miktar toplam olarak 1,0 kg/m2'yi amamaldr. Bu art aadaki b.3) ve b.4) maddeleri iin geerli deildir. b.3 Betonarme duvarlara ieriden yaltm yaplmas durumunda, msaade edilen youma suyu ktlesinin miktar 0,5 kg/m2'yi amamaldr. b.4 Ahap malzemelerdeki nem muhtevasnn ktle cinsinden ifade edildii durumda, ahap malzemenin ktlesinin nem nedeniyle %5'ten daha fazla artmasna izin verilmez. lenmi ahap mamullerinde (sunta vb.) ise %3'ten daha fazla artmamaldr. c) Yap elemannn i yzeyinde youma meydana gelmesi durumu Bu durumdaki yap eleman standarda uygun deildir ve yeniden tasarmlanarak uygunluk salanana kadar youma tahkiki tekrarlanmaldr. d) Grafiklerin rapor edilmesi Youma hesab yaplan yap bileeninde hibir ayda youma gereklememi olsa bile en azndan Aralk ve Ocak aylar iin difzyon ak grafikleri raporda yer almaldr. Yln bir veya birden fazla aynda youma gereklemise bu durumda youmann balad ayn bir nceki ayndan balanp youmann en son gerekletii aydan bir sonraki ayda dhil olmak zere difzyon ak grafiklerine yer verilmelidir (rnein bir yap elemannda Kasm, Aralk ve Ocak aylarnda youma gereklemise Ekim ve ubat ayn da kapsayacak ekilde sz konusu yap eleman iin toplam 5 adet grafik verilecektir).

399

s yaltm

e) izelgelerin rapor edilmesi Hesaplanan her bir yap eleman iin Ek Hde verilen btn izelgeler, yaplan projeye uygun olarak dzenlenerek rapor edilmelidir. Youma rnei zellikle ahaptan mamul malzemelerdeki kstlamann da hesaplamalarda gsterilmesi amacyla, rnek bina duvar prefabrik bir yapdan seilmitir. Dier btn hesaplamalarda benzer ekilde yaplacaktr. rnek bina duvarnn, 3nc derece-gn blgesinde bulunan Ankara ilinde ina edildii varsaylm, youma hesaplamalar iin Ankarann bal nem deerleri ve 3. Blge iin youma hesaplamalarnda kullanlmak zere Madde B.2de verilen d scaklk deerleri kullanlmtr.

Ek E sra No 8.2.2.1de verilen 19 mm yatk yongal levha Ek E sra No 10da verilen polistren sert kpk levha Ek E sra No 8.2.2.1de verilen 19 mm yatk yongal levha 30 mm hava tabakas (havalandrmal) 20 mm giydirme cephe d kaplamas

3nc blge iin Ek 2 Bde verilen d scaklk deerleri, Ek 7de verilen Ankara iline ait d ortamn bal nem deerleri ile tm hesaplamalarda btn aylar iin alnacak olan i ortam scakl ve i ortamn bal nem deerleri aadaki gibidir.
izelge F.2 Ankara line Ait Ortam Scakl ve Bal Nem Deerleri

D ortam scakl (C)

Ocak ubat Mart Nisan Mays Haziran Temmuz Austos Eyll Ekim Kasm Aralk -0,3 0,1 4,1 10,1 14,4 18,5 21,7 21,2 17,2 11,6 5,6 1,3

D ortam bal nemi (%)

0,76 0,71 0,65 0,62 0,59 0,55 0,49 0,48 0,52 0,62 0,72 0,78

ortam scakl (C)

ortam bal nemi (%)

20

65

400

EK-3 Trk Standard

izelge F.3 Yap bileeninin termofiziksel zellikleri izelgesi

Stun

No

Tabaka

2 3 Tabaka Su buhar kalnl difzyon direnci katsays

4 Difzyon dengi hava tabakas kalnl Sd m 0,95

d 1 D yzeyin yzeysel sl iletkenlik direnci Ek E sra no 8.2.2.1de verilen 19 mm yatk yonga levha Ek E sra no 0.3.3.1de verilen polistiren sert kpk levha Ek E sra no 8.2.2.1de verilen 19 mm yatk yonga levha yzeyin yzeysel sl iletkenlik direnci m 0,019

50

5 6 7 8 Difzyon Isl Yzeysel Yzeysel dengi iletkenlik sl sl iletkenlik hava hesap iletkenlik direnci, tabakas deeri direnci, malzemenin kalnl malzemenin sl direnci (kmltif) sl direnci (kmltif) h SdT R RT M 0,95 W/(m.K) 0,13 m2.K/W 0,04 0,15 m2.K/W 0,04 0,186

0,10

20

2,00

2,95

0,04

2,50

2,686

0,019

50

0,95

3,9

0,13

0,15

2,832

0,25

3,082

SdT = 3,9 m

1/U = 3,082

Madde B.2 ve ilgili eitliklerden faydalanarak bu yap bileeninin scaklk ve basn dalmlar, youma ve buharlama miktarlar her ay iin ayr ayr karlr. Ayrca bu ekte belirtildii ekilde gereken grafiklerde izilecektir. q= U.(i - e) eitliinden her ay iin deien s ak younluu, yi = i - Ri.q ve yd=d + Re.q eitliklerinden i ve d yzey scaklklar, 1 = yi - Ri.q ve 1 - R2.q eitliklerinden ise ara scaklklar hesaplanr ve scaklklara karlk gelen doymu buhar basnlar izelge1den okunarak grafikler izilir.
izelge F4 Yap bileeninin basn ve scaklk dalm izelgesi

Kasm

Aralk

Ocak

ubat

Mart

Scaklk Basn Scaklk Basn Scaklk Basn Scaklk Basn Scaklk Basn dalm dalm dalm dalm dalm dalm dalm dalm dalm dalm (C) (Pa) (C) (Pa) (C) (Pa) (C) (Pa) (C) (Pa) D ortam D yzey 1. Ara yzey 2. Ara yzey yzey ortam 5,6 5,8 6,5 18,1 18,8 20,0 909 921 965 2082 2173 2337 1,3 1,5 2,4 17,6 18,5 20,0 671 683 727 2011 2126 2337 -0,3 0,0 0,9 17,4 18,4 20,0 596 609 653 1985 2109 2337 0,1 0,4 1,3 17,4 18,4 20,0 615 627 671 1992 2113 2337 4,1 4,3 5,1 18,0 18,7 20,0 819 831 876 2057 2157 2337

401

s yaltm

Ele alnan yap bileeninde tek noktada youma gereklemitir. Aralk, Ocak ve ubat aylarnda youma gereklemi olup bu standartta belirtilen bir gereklilik olmas nedeniyle bu aylarla birlikte bir ay ncesi olan kasm ay ve bir ay sonras olan mart aylar iin de grafikler verilmelidir.

Kasm ay difzyon grafii

Aralk ay difzyon grafii

Ocak ay difzyon grafii

ubat ay difzyon grafii

Mart ay difzyon grafii Aada verilen eitlik ile youma ve buharlama hesaplanarak aada verilmitir. Pozitif olan deerler youma, negatif deerler ise buharlamay gstermektedir. ........................................................(F.29)

402

EK-3 Trk Standard

pi = i.psi = 0,65 x 2337 =1519,0 Pa Ocak ay iin rnek bir hesaplama yaplrsa youan suyun ktlesi; pd,ocak = d.psd = 0,76 x 596 = 452,6 Pa psw = 653 Pa

gsw,ocak = 1,656 x 10-8 my = g x t (kg/m2)

-8

t = 86400 x 30 (saniye olarak 1 ay)

my =1,656 x 10 x (86400 x 30) = 0,0429 kg/m2 bulunur. Benzer hesap dier aylara da uygulandnda
izelge F.5te verilen sonular elde edilir.
izelge F.5 Yap Bileenindeki Youma ve Buharlama Miktar izelgesi

Aylar Aralk Ocak ubat Mart Nisan Mays Haziran Temmuz Austos Eyll Ekim Kasm

e (C) 1,3 -0,3 0,1 4,1 10,1 14,4 18,5 21,7 21,2 17,2 11,6 5,6

d (%) 0,78 0,76 0,71 0,65 0,62 0,59 0,55 0,49 0,48 0,52 0,62 0,72

my (kg/m2) 0,0278 0,0429 0,0213 -0,0743 -0,2427 -0,4142 -0,6385 -0,8993 -0,8812 -0,6067 -0,2896 -0,0724

my (kg/m2) (kmlatif) 0,0278 0,0707 0,0920 0,0176 -0,2251 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000

Youmann gerekletii 3 aydaki youan suyun toplam ktlesi 0,092 kg/m2dir. Yap elemannda biriken su, Mart ayndan itibaren buharlamaya balamakta ve Nisan ayndan sonra sistemde su kalmamaktadr. Sonu: 1. yzey scaklklar yi > 17C olduundan kf oluma riski yoktur. 2. Aralk, ocak ve ubat aylarnda toplam 0,092 kg/m2 youma gereklemitir. Ancak bu miktardaki su miktar snr deer olan 1 kg/m2den daha kk olduundan kabul edilebilir snrlar ierisinde kalmtr. 3. Youan suyun tamam yaz aylarnda buharlamaktadr. 4. Madde 2.5.7de youan suyun ktlesinin ahap ilenmi ahaptan mamul malzemenin ktlesini % 3'ten daha fazla artmamaldr denmektedir. Ahaptan mamul malzemenin ktlesinin % 3 m = 0,03 x 0,019 x 700 = 0,399 kg/m2 dir. Aralk, Ocak ve ubat aylarnda youan toplam su miktar 0,092 kg/m2 olduundan, ahap mamuln ktlesini % 3 orannda artrmamaktadr. Youma tahkiki yaplan yap bileeni standartta verilen btn kriterleri saladndan standarda uygundur. NOT: Yukarda rnek olarak verilen hesaplama, sadece bir duvar rnei iin verilmi olup, yapnn d hava temasl dier blmleri ve toprak temasl duvarlar iin tekrarlanr.

403

s yaltm

Ek G llerin ve Baz lelerin Aylk Ortalama Bal Nem Oranlar (%) L/LE ADI ABANA ADANA ADIYAMAN AFN AFYON ARI AKSARAY AMASYA ANKARA ANTALYA ARDAHAN ARHAV ARTVN AYDIN AYVALIK BALIKESR BARTIN BATMAN BAYBURT BLECK BNGOL BTLS BODRUM BOLU BOZKURT BURDUR BURSA CDE ANAKKALE ANKIRI ATALZEYTN ORUM DALAMAN DATCA DENZL DYARBAKIR DOANYURT DURSUNBEY DZCE EDRNE ELAZI Oca 77 66 69 79 78 82 70 68 76 65 77 72 64 70 77 81 84 78 72 78 71 77 64 80 80 74 71 74 84 80 77 78 73 65 73 75 71 74 81 82 75 ub 76 64 66 75 73 82 66 62 71 64 76 70 63 67 76 78 81 71 71 75 69 77 63 76 80 69 70 72 81 74 76 73 72 63 70 70 72 72 75 75 72 Mar 77 65 62 69 67 81 61 58 65 67 75 71 61 65 75 75 79 67 67 71 65 75 63 73 80 65 69 72 81 67 77 68 75 64 67 67 72 69 72 73 66 Nis 79 68 59 61 63 75 58 58 62 70 70 74 60 63 74 71 79 64 61 68 60 70 63 71 80 62 68 75 81 67 79 67 76 63 63 65 66 66 71 69 60 May 80 67 50 59 61 70 56 57 59 67 70 77 63 57 69 68 78 57 60 67 54 64 59 72 81 58 64 76 78 66 80 67 73 60 57 56 74 64 71 65 55 Haz 77 68 35 52 57 64 51 55 55 60 71 79 66 49 64 61 77 42 58 65 43 55 52 73 80 51 60 74 73 62 77 64 65 54 49 38 71 60 70 61 43 Tem 76 71 31 46 54 59 47 54 49 58 69 82 70 51 63 61 78 35 54 65 37 51 50 72 79 46 58 75 69 58 76 61 66 52 48 29 75 59 72 57 36 Au 76 71 34 48 54 57 46 55 48 61 67 82 71 56 65 63 80 36 54 66 37 53 54 72 79 46 61 76 70 59 76 62 69 53 50 30 73 61 73 58 36 Eyl 78 65 36 53 56 59 49 57 50 62 65 82 67 57 68 64 82 41 53 66 42 55 56 72 80 51 65 77 74 62 78 63 69 54 54 35 74 61 74 63 41 Eki 80 62 50 64 65 70 58 62 62 60 71 81 66 62 74 72 84 58 62 72 59 67 61 77 82 59 71 77 78 69 80 69 71 61 63 52 77 68 78 73 59 Kas 77 66 64 74 73 79 66 67 72 66 75 78 64 68 79 79 84 72 69 75 68 75 65 78 79 70 73 74 83 77 77 75 75 66 70 68 72 73 79 80 72 Ara 77 68 72 79 79 83 71 70 78 68 79 74 65 73 79 82 85 79 73 78 73 79 67 82 80 77 73 72 84 80 77 79 76 68 76 76 69 76 81 83 76

404

EK-3 Trk Standard

Ek G (Devam) L/LE ADI ELBSTAN ERZNCAN ERZURUM ESKEHR FETHYE GAZANTEP GRESUN GKOVA GKSUN GMHANE HAKKAR HATAY HOPA IDIR NEBOLU ISPARTA STANBUL ZMR K.MARA KARABK KARAMAN KARS KASTAMONU KAYSER KELE KII KLS KIRIKKALE KIRKLAREL KIREHR KOCAEL KYCEZ KTAHYA MALATYA MANSA MARDN MARMARS MERSN MERZFON MESUDYE MLAS MULA MU Oca 74 75 78 79 66 75 71 73 79 71 71 75 66 66 77 71 79 71 70 73 76 82 75 77 69 66 68 79 79 79 78 68 71 73 75 66 73 68 77 77 70 76 80 ub 70 72 77 75 63 72 71 71 76 68 71 71 67 59 76 68 76 69 66 68 73 81 71 74 67 64 64 74 75 75 75 66 68 68 70 63 71 68 73 74 67 73 79 Mar 66 66 75 69 64 68 74 73 73 65 67 70 72 50 77 65 75 67 62 64 67 81 66 68 64 62 61 67 73 69 74 66 63 61 67 60 73 70 69 72 67 71 77 Nis 63 60 67 66 65 66 79 73 69 63 60 71 75 48 79 63 74 64 60 64 59 74 66 63 63 59 57 65 69 67 72 65 60 55 64 54 73 73 66 69 66 69 69 May 61 59 63 64 62 59 80 68 66 64 54 70 79 49 80 59 74 60 56 59 57 73 65 63 59 54 49 62 66 63 71 59 58 51 56 43 68 75 67 70 61 63 62 Haz 58 54 59 61 57 50 79 59 59 64 44 71 78 45 77 53 70 53 53 58 51 72 64 58 57 49 46 58 64 58 69 50 57 41 47 34 59 77 67 70 52 53 51 Tem 55 50 54 57 57 47 79 57 54 64 39 73 80 43 76 49 71 51 54 59 46 72 60 52 55 45 50 54 60 53 71 50 56 35 45 29 57 78 64 68 51 49 42 Au 55 51 51 58 59 50 77 60 56 64 37 73 80 45 76 51 74 54 55 61 47 69 61 52 54 44 51 53 63 53 73 54 57 35 48 30 60 76 65 71 56 51 40 Eyl 57 54 54 61 60 53 78 62 61 63 38 69 78 50 78 56 75 58 53 61 51 67 65 55 56 46 48 56 66 56 73 56 58 40 53 33 62 69 65 71 60 56 45 Eki 65 68 66 68 63 62 77 68 69 68 54 66 76 62 80 6 80 64 58 65 61 73 71 64 62 57 49 65 73 65 78 62 63 56 63 47 68 65 69 73 64 65 64 Kas 72 75 75 74 67 73 72 74 76 71 64 71 69 65 77 69 79 70 68 71 71 80 76 72 66 65 60 75 78 75 78 69 68 70 73 58 74 66 74 76 70 75 77 Ara 74 77 79 80 68 77 70 76 81 72 72 76 63 68 77 75 80 73 73 75 77 83 78 77 71 68 70 80 80 80 78 72 73 75 78 68 76 68 77 78 73 80 82

405

s yaltm

Ek G (Devam) L/LE ADI NEVEHR NDE ORDU OSMANYE POZANTI PLMR RZE SAKARYA SAMSUN ANLI URFA .KARAHSAR SRT SNOP IRNAK SVAS SOLHAN TEKRDA TOKAT TOSYA TRABZON TUNCEL ULUDA ULUS UAK VAN YALOVA YOZGAT ZONGULDAK Oca 70 75 68 64 66 75 75 76 68 72 71 73 72 69 77 75 82 69 74 69 75 72 80 74 65 73 80 70 ub 69 71 69 61 63 74 74 75 70 67 68 67 72 69 74 74 79 65 68 68 72 73 75 71 65 72 78 69 Mar 63 65 72 62 64 71 76 73 74 63 64 64 75 65 69 71 79 59 61 72 66 71 71 68 65 73 74 69 Nis 60 60 75 63 64 64 76 73 80 60 60 59 78 59 64 64 79 60 60 76 61 69 72 66 59 73 70 70 May 58 59 75 62 60 59 77 73 80 48 61 51 78 56 63 57 77 61 61 78 57 63 70 62 54 73 68 72 Haz 54 54 72 61 59 54 77 71 77 38 60 37 76 52 61 47 74 60 59 76 48 62 70 56 47 71 65 71 Tem 52 48 72 65 59 49 79 74 74 35 57 30 77 52 59 40 71 58 54 76 40 59 68 52 44 72 61 74 Au 51 49 72 63 57 49 79 75 74 38 56 29 76 48 58 40 73 59 55 76 39 59 68 52 42 73 60 74 Eyl 51 51 72 58 56 51 80 75 75 41 56 34 75 50 59 43 75 60 56 75 44 61 74 56 45 73 61 72 Eki 59 62 74 59 61 65 81 79 76 51 63 51 75 54 66 59 79 66 62 75 62 65 78 63 57 77 69 74 Kas 66 70 71 63 66 75 78 78 71 65 69 65 75 59 74 70 82 70 70 71 73 71 78 71 64 75 77 69 Ara 71 75 69 68 68 76 76 77 68 74 73 74 73 66 78 77 82 72 77 68 76 77 82 78 66 73 81 70

NOT: Ekte ad bulunmayan yerleim birimleri iin, ekte verilen bal bulunduklar belediyenin bal nem deeri alnr.

406

EK-3 Trk Standard

Ek H
izelge H.1 Yap Bileeninin Termofiziksel zellikleri

Stun No

1 Tabaka

2 3 Tabaka Su buhar kalnl difzyon direnci katsays D -

4 Difzyon dengi hava tabakas kalnl Sd m -

5 6 7 8 Difzyon Isl Yzeysel Yzeysel dengi iletkenlik sl sl iletkenlik hava hesap iletkenlik direnci, tabakas deeri direnci, malzemenin kalnl malzemenin sl direnci (kmltif) sl direnci (kmltif) SdT h R RT M W/(m.K) m2.K/W 0,04 m2.K/W

1 .. .. .. ..

D yzeyin yzeysel sl iletkenlik direnci

M -

0,25 1/U = ....

SdT = .... m

izelge H.2 Yap bileeninin basn ve scaklk deiimi

Buharlamann Balang ay ..... ....... Buharlamann biti ay balang ay Scaklk Basn Scaklk Basn Scaklk Basn Scaklk Basn Scaklk Basn dalm dalm dalm dalm dalm dalm dalm dalm dalm dalm (C) (Pa) (C) (Pa) (C) (Pa) (C) (Pa) (C) (Pa) D ortam D yzey ... 2. Ara yzey yzey ortam
izelge H.3 Yap Bileenindeki Youma ve Buharlama Miktar

Aylar Balang ay

e (C) Ek 2 B Ek Ek Ek Ek Ek Ek Ek Ek Ek Ek Ek 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 B B B B B B B B B B B

d (%) Ek 7 Ek Ek Ek Ek Ek Ek Ek Ek Ek Ek Ek 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7

my(kg/m2) my (kg/m ) (kmlatif)

407

s yaltm

Ek I (Bilgi iin) Binann zgl Is Kayb Hesaplama izelgesi Yap eleman kalnl d (m) Isl iletkenlik hesap deeri h (W/mK) Isl iletkenlik direnci R (m2K/W) Is geirgenlik katsays U (W/m2K) Is kaybedilen yzey A (m2) Is kayb AxU (W/K)

Binadaki yap elemanlar

Duvar yzeyleri

Toplam

Betonarme yzeyler

Toplam

Taban/ deme

Toplam

Tavan

Toplam D kap Pencere Yap elemanlarndan iletim yoluyla gerekleen s kayb toplam = AU = UDAD+Up.Ap+0,8 UT.AT+0,5 UtAt+UdAd+.. letim yoluyla gerekleen s kayb ; HT = AU + l U AU = zgl s kayb ; H = HT + Hv Havalandrma yoluyla gerekleen s kayb Hv = 0,33.nh.Vh = .................................W/K H = HT + Hv = ................................... W/K

408

EK-3 Trk Standard

Ek J (Bilgi in) Yllk Istma Enerjisi htiyac Hesaplama izelgesi Is kayb zgl s kayb Aylar H =HT+Hv (W/K) Ocak ubat Mart Nisan Mays Haziran Temmuz Austos Eyll Ekim Kasm Aralk Qay = [H (i - e) - (i,ay + s,ay)].t ( Joule) Toplam s kayb Konutlar iin i s kazanc Gne enerjisi kazanc Kazan kayp oran Qyl = Qay = i-e (K,C) H(i-e) (W) i (W) Scaklk fark Is kayplar s kazanc Is kazanlar Gne Toplam enerjisi kazanc s T =i +s (W) (W) KKO (-) Kazan kullanm faktr ay (-) Istma enerjisi ihtiyac Qay (kJ)

Qyl = 0,278x10-3 x .............. (kj) =...................kWh i,ay 5.An (W) g,ay = ri,ay x gi,ay x Ii,ay x Ai KKOay = (i,ay + s,ay) / H(i,ay - e,ay)

Kazan kullanm faktr ay = 1 - e(-1/KKOay) rnek binadaki kullanm alan An bana den yllk stma enerjisi ihtiyac; Q = Qyl/An =.............kWh/m2 An = 0,32 Vbrt = ............... m2 rnek binadaki stlan yap hacmi (Vbrt) bana den yllk stma enerjisi ihtiyac Q = Qyl/Vbrt Atop/Vbrt=..........oran.......blge iin Ek Adan alnan Q=..............eitliinde yerine konulduunda rnek bina iin olmas gereken en byk s kayb Q =.......kWh/m2 veya Q =..kwh/m3 bulunur ve hesaplanan Q ile karlatrlarak projenin s kayb asndan uygunluu tanmlanr. Yaplan hesaplamada ....<..... yani Q < Q olduundan bu bina iin hesaplanan yllk stma enerjisi ihtiyacnn olmas gereken en byk deerin altnda olduu grlmektedir. O halde bu proje, bu standartta verilen hesap metoduna uygundur.

409

L
Ek K (Bilgi iin) Derece Gn Blgelerine Gre llerimiz

410 s yaltm

EK-3 Trk Standard

Kaynaklar
TS EN 832:2007 - Binalarn sl performans Meskenlerde stma amacyla kullanlan enerjinin hesaplanmas TS EN ISO 10456:2002 - naat malzeme ve mamulleri - Beyan ve tasarm termal deerlerinin tayini iin metodlar TS EN ISO 10211-1:2000 - Bina inaatlarnda sl Kprler - Is aklar ve yzey scaklklar - Blm 1: Genel hesaplama metodlar TS EN ISO 10211-2:2001- Bina yapmnda sl kprler-Is aklarnn ve yzey scaklklarnn hesaplanmas-Blm 2: Dorusal sl kprler TS EN ISO 14683+AC:2000 - Bina inaat-Isl kprler-Lineer sl geirgenlik-Basitletirilmi metod ve hatasz deerler TS EN 12524:2000 - Bina malzemeleri ve mamulleri - Hidrosl zellikler - izelgeletirilmi tasarm deerler TS EN ISO 6946:2007 - Yap bileenleri ve yap elemanlar - Isl diren ve sl geirgenlik hesaplama metodu TS EN ISO 13788:2004 - Bina bileenlerinin ve bina elemanlarnn nemli ortamda sl performans - Kritik yzey nemini ve bina bileenlerinin iindeki youmay nlemek iin i yzey scakl Hesaplama metodlar TS EN ISO 7345:1996 - Isl yaltm - Fiziksel byklkler ve tarifler DIN 4108-2:2003 - Thermal protection and energy economy in buildings - Part 2: Minimum requirements to thermal insulation DIN V 4108-4:2007 - Thermal insulation and energy economy in buildings - Part 4: Hygrothermal design values DIN 4108-7:2001 - Thermal insulation and energy economy of buildings - Part 7: Airtightness of building, requirements, recommendations and examples for planning and performance

411

EK-4 Ynetmelik

EK-4
BNALARDA ISI YALITIM YNETMEL
9 Ekim 2008 PEREMBE Resm Gazete Say: 27019

YNETMELK
Bayndrlk ve skn Bakanlndan: BNALARDA ISI YALITIMI YNETMEL BRNC BLM Ama, Kapsam ve Dayanak Ama ve kapsam MADDE 1 (1) Bu Ynetmeliin amac; binalardaki s kayplarnn azaltlmasna, enerji tasarrufu salanmasna ve uygulamaya dair usul ve esaslar dzenlemektir. (2) Bu Ynetmelik, 10/7/2004 tarihli ve 5216 sayl Bykehir Belediyesi Kanunu kapsamndaki belediyeler dahil olmak zere, btn yerleim birimlerindeki binalarda uygulanr. (3) Mnferit olarak ina edilen ve stlmasna gerek duyulmayan depo, cephanelik, ardiye, ahr, al ve benzeri binalarda bu Ynetmelik hkmlerinin uygulanmas zorunlu deildir. (4) 180 sayl Bayndrlk ve skn Bakanlnn Tekilat ve Grevleri Hakkndaki Kanun Hkmnde Kararnamenin 32 nci maddesi kapsamna giren kamu kurum ve kurulular, il zel idareleri ve belediyeler, bu Ynetmelie uymak ve bu Ynetmelii uygulamakla ykmldrler. Dayanak MADDE 2 (1) Bu Ynetmelik, 13/12/1983 tarihli ve 180 sayl Bayndrlk ve skn Bakanlnn Tekilat ve Grevleri Hakkndaki Kanun Hkmnde Kararnamenin 2 nci maddesinin birinci fkrasnn (a) bendi ile 30/A maddesine dayanlarak hazrlanmtr. KNC BLM Projelendirme Genel Esaslar Is blgeleri MADDE 3 (1) Trkiyede binalarda s yaltm uygulamalar bakmndan oluturulan drt blgede yer alan il ve ileler EK 1-A'da listede ve EK 1-B'de harita zerinde gsterilmitir. Listede yer almayan belediyeler,bal olduklar ile deerlerini esas alr.

413

s yaltm

(2) Birinci blgede yaplacak olan binalarda, merkezi klima sistemi uygulanacak ise, bu binalarda yaplacak olan s yaltm projesinde, EK-2/Cde yer alan tabloda tavsiye edilen "U" deerlerinden, ikinci blge iin olan "U" deerleri geerli olur. Yllk stma enerjisi ihtiyac MADDE 4 (1) Binalar, s kayplar bakmndan evre artlarna ve ihtiyalarna uygun olarak yaltlr. Binalarn hesaplanan yllk stma enerjisi ihtiyac, EK 2-A ve EK 2-Bde blgelere gre verilen yllk stma enerjisi snr deerlerini aamaz. scaklk deerleri MADDE 5 (1) Farkl amalarla kullanlan binalar iin TS 825 hesaplamalarnda kullanlacak aylk ortalama i scaklk deerleri, aadaki tablodan alnr. Istlacak Binann Tr 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 Konutlar Ynetim binalar ve hizmet binalar Otel, motel ve lokantalar retim binalar Tiyatro ve konser salonlar Klalar Ceza ve tutuk evleri Mze ve galeriler Hava limanlar Hastaneler Yzme havuzlar malat ve atlye mahalleri 22 26 16 20 19 Scakl (C)

Is geirgenlik katsaylar MADDE 6 (1) Is yaltm hesab yaplan yeni binalarda, stlan hacimleri ayran duvar, deme ve/veya taban ile tavan ve/veya atlar iin alnacak "U" deerlerinin EK 2-C de yer alan tablodaki tavsiye edilen deerlerden byk olmamas tercih edilir. Ancak bunlardan herhangi biri veya birkann, EK 2-Cde yer alan tablodaki tavsiye edilen deerlerden % 25 daha byk olmas durumunda, binann s balansnn korunmas amacyla, dier "U" deerlerinden bir ya da birka iin seilecek olan deerler, EK 2-C de yer alan tablodaki tavsiye edilen deerlerin % 25inden daha kk olamaz. Ancak bu durumda yaplacak olan hesaplamalar neticesinde hesaplanan (Q) Yllk Istma Enerjisi htiyacnn, EK-2/A ve Bde verilen (Q) Snrlandrlan Yllk Istma Enerjisi htiyacndan kk olduu (Q>Q) gsterilmelidir. Proje zorunluluu MADDE 7 (1) Bu Ynetmelik hkmleri uyarnca TS 825 Standardnda belirtilen hesap metoduna gre yetkili

414

EK-4 Ynetmelik

makina mhendisi tarafndan mimari proje sistem detaylarna uygun olarak hazrlanan "s yaltm projesi" imar mevzuat gereince yap ruhsat verilmesi safhasnda stma/soutma tesisat projesi ile birlikte ilgili idarelerce istenir. zel durumlar MADDE 8 (1) Belediye snrlar ve mcavir alanlar iindeki mevcut binalarda, s yaltm yaplacaksa, TS 825'de belirtilen hesap metodu kullanlarak binann s yaltm projesi hazrlanmaldr. Bunun dndaki zel durumlar iin dikkat edilecek hususlar aadaki gibidir. a) Belediye hudutlar ve mcavir alan snrlar dnda, ky nfusuna kaytl ve kyde srekli oturanlarn ky yerleik alanlar civarnda ve mezralarda 2 kat'a kadar olan ve toplam deme alan 100 m2'den kk (d havaya ak balkon, teras, merdiven, geit, aydnlk ve benzerleri hari olmak zere) yeni binalar ile bu alanlardaki mevcut binalarda; 1) Yap bileenlerinin, s geirgenlik katsaylarnn (U) EK 2/C'deki tavsiye edilen "U" deerlerine eit veya daha kk olmas, 2) Toplam pencere alannn, s kaybeden d duvar alannn %12'sine eit veya daha kk olmas artlarn salayan konstrksiyonlar ve detaylarn mimari projede gsterilmesi halinde, 7'nci maddede belirtilen "Is Yaltm Projesi" yaplmas art aranmaz. Bu durumda, yukardaki artlarn salandn gsteren bir "Is Yaltm Raporu" dzenlenmesi yeterlidir. Ancak, herhangi bir "U" deerinin EK 2/C'deki tavsiye edilen "U" deerlerinden daha byk olmas halinde, bu binalar iin s yaltm projesi hazrlanr. b) Binann s kaybeden dey d yzeyleri toplam alannn % 60 ve zerindeki oranlarda camlama yaplan binalarda, pencere sisteminin s geirgenlik katsaysnn (Up) 2,1 W/m2K veya bundan daha dk deerde tasarmlanmas ve dier s kaybeden blmlerinin s geirgenlik katsaylarnn EK 2/Cdeki tavsiye edilen "U" deerlerinden % 25 daha kk olmasnn salanmas halinde, bu binalar standarda uygun kabul edilir. Bu tr cam yzeyi fazla olan binalar iin s yaltm projesi ve hesaplamalar aynen yaplmal ve bu hesaplamalar ierisinde, yukardaki belirtilen artlarn yerine getirildii ayrca gsterilmelidir. Bununla birlikte, yaz aylarndaki istenmeyen gne enerjisi kazanlar da tasarm srasnda dikkate alnr. c) ok katl olarak ina edilecek ve bamsz veya merkezi sistemle stlacak olan binalardaki bamsz blmlerin ara demeleri ile komu duvarlar; stlmayan i hacimlere bitiik taban ve duvar gibi dnlerek, Is geirgenlik direnci en az R=0,8 m2K/ W olacak ekilde hesaplanr ve yaltlr. Bu hesaplama, binann i s alverii kapsamnda deerlendirileceinden stma enerjisi ihtiyac (Q) hesaplamalarnda dikkate alnmaz. ) Merkezi sistem ile stlan binalardaki scak akkan ileten ana datm (tesisat) borular ve kolonlar, ekonomik yaltm kalnl hesaplanarak uygun ekilde yaltlr. d) Kolon kalnlklarnn hesaplanmasnda kolonun bal bulunduu kiri ile birletii yerdeki betonarme kiri kalnl ayn zamanda kolon kalnl olarak alnr ve kolon kalnlnn kiri kalnlndan daha fazla olmas dikkate alnmaz. e) D yzeylerde yer alan btn betonarme elemanlar (kolon, kiri, hatl ve perde duvar) yaltlr. Dolgu duvarlar ise, hesap sonularna gre gerekiyorsa yaltlr.

415

s yaltm

Projede bulunmas istenilen belgeler MADDE 9 (1) Is yaltm projesinde aada belirtilen bilgiler bulunmaldr. a) Is kayplar, s kazanlar, kazan/kayp oran, kazan kullanm faktr ve aylk ve yllk stma enerjisi ihtiyacnn byklkleri, TS 825de verilen Binann zgl Is Kayb ve Yllk Istma Enerjisi htiyac izelgelerindeki rneklerde olduu gibi izelgeler halinde verilir ve hesaplanan yllk stma enerjisi ihtiyacnn (Q), EK 2-Bdeki snrlandrlan yllk stma enerjisi ihtiyac (Q') formlnden elde edilecek olan snr deerden byk olmad gsterilir. b) Konutlar dnda farkl amalarla kullanlan binalar iin yaplacak hesaplamalarda, binadaki farkl blmler arasndaki scaklk fark 4Kden daha fazla ve bu binada birden fazla blm iin yllk stma enerjisi ihtiyac hesab yaplacak ise, bu blmlerin snrlar ematik olarak izilir, snrlarn lleri ve blmlerin scaklk deerleri zerinde gsterilir. c) Binann s kaybeden yzeylerindeki d duvar, tavan, taban/demelerde kullanlan malzemeler, bu malzemelerin eleman iindeki sralan ve kalnlklar, duvar, tavan, taban/deme elemanlarnn alanlar ve U deerleri belirtilir. ) Pencere sistemlerinde kullanlan cam ve erevenin tipi, btn ynler iin ayr ayr pencere alanlar ve U deerleri ile ereve sistemi iin gerekli olan hava deiim says (nh) belirtilir. d) Duvar-pencere, duvar-tavan, taban-deme-duvar birleim yerlerine ait mimari proje kesit detaylar verilmelidir. e) Havalandrma tipi ve mekanik havalandrma szkonusu ise, hesaplamalar ve sonular gsterilmelidir. f) Is yaltm projesinde, binann s kaybeden yzeylerinde meydana gelebilecek olan youma TS 825-EK Fde belirtilen ekilde tahkik edilir. g) Mevcut binalarn tamamnda veya bamsz blmlerindeki yaplacak olan esasl tamir, tadil ve eklemelerdeki uygulama yaplacak olan blmler iin, TS 825te verilen s geirgenlik katsaylarnn EK-2/Cdeki tavsiye edilen en yksek U deerlerine eit ya da bu deerlerden daha kk deerde olmas salanmaldr. ) TS 825te belirtilen hesap metodunun kullanlmas srasnda gerekli olan bilgiler, (youma hesab da dhil olmak zere) TS 825 standardndan (EK A - EK J) temin edilir. h) Bitiik nizam olarak (sra evler, ikiz evler) projelendirilmi olan binalarn, stma enerjisi ihtiyac (Q) hesab yaplrken, komu bina ile bitiik duvar olan blmleri de d duvar gibi deerlendirilir ve hesaba katlr. ) Bu maddede belirtilmeyen dier hususlar hakknda TS 825 Mays 2008'e uyulur. Is yaltm detaylar MADDE 10 (1) Mimari proje dzenlenirken, s yaltm detaylarnn hazrlanmasnda yol gsterici olmas amacyla s yaltm detaylar EK 4te verilmitir.

416

EK-4 Ynetmelik

(2) Yaplacak hesaplar sonunda bulunacak yap malzemesi kalnlklarna gre detaylar kesinletirilir. (3) Yap ve yaltm malzemelerinin temasnda (detayda) farkl "U" deerlerinden kaynaklanan s kprlerinin meydana gelmemesi iin, yaltm srasnda gereken tedbirler alnr. (4) Teknolojik gelimelere gre standartlarda yer alacak yeni malzemeler de detaylarda kullanlabilir. Mimari uygulama projesi MADDE 11 (1) Mimari uygulama projesi; sistem detaylarn, nokta detaylarn ve at-duvar, duvar-pencere ve taban-deme-duvar bileim detaylarn ihtiva etmelidir. Is yaltm projesi, mimari uygulama projesindeki detaylarda belirtilen malzemeler ve kalnlklarna (yaltm malzemesi hari) gre hazrlanmaldr. Is ihtiyac kimlik belgesi MADDE 12 (1) EK 3'te rnei verilen "Is htiyac Kimlik Belgesi", yetkili s yaltm projecisi ve uygulamay yapan makina mhendisleri tarafndan doldurulup imzalandktan ve Belediye veya Valilik tarafndan onaylandktan sonra yap kullanma izin belgesine eklenmelidir. Bu belge, bina yneticisinin dosyasnda bulundurulur ve bir kopyas da bina giriine aslr. NC BLM Kaloriferli Binalara Dair Uygulama Esaslar Kazan daireleri MADDE 13 (1) Kazan dairesi yapmnda aadaki hususlara uyulur: a) Kazan dairelerinin boyutlar, yakt cinsine gre belirlenir. b) Kazan daireleri, bir adet bina iine ve bir adet direkt bina dna alan, olmak zere iki adet kaps olacak ekilde dzenlenmelidir. c) Kazan dairesinin kaplar yanmaz malzemeden yaplr ve dorudan merdiven boluuna almamaldr. Koku, sznt ve yangn halinde, dumann bina iine girmesini engellemek zere arada kk bir giri odas yaplr ve bu odann kaplar szdrmaz zellikte olur ve alta eik konulmaldr. ) Kazanlarn n ve arkas ile sa ve sol yannda, her trl bakm onarm ve mdahalenin yaplmasna imkan salayacak aklk bulunur. d) Kazan dairesinde, yakt trne gre gereken temiz havay temin etmek ve egzoz havasn atmak zere uygun havalandrma salanr. e) Kazan dairesinin d duvarnn olmas veya s merkezinin ayr bir binada bulunmas halinde, doal havalandrmann salanabilmesi iin kazan dairesi taban alannn en az 1/12si kadar d duvarlara pencere konulur. f) Temiz hava giri menfezi zemin dzeyinde ve egzoz (pis hava atma) bacas aznn ise tavan dzeyinde olmas salanr.

417

s yaltm

g) Kat ve sv yakt kullanlan tesiste taze hava giri menfezi kesiti, duman bacas kesitinin % 50sinden az olmamak zere 50 kW (43000 kcal/h)a kadar 300 cm2, sonraki her kW iin 2,5 cm2 ilave edilerek bulunur. Egzoz bacas kesiti ise duman bacas kesitinin % 25'i kadar olmaldr. ) Gaz yaktl kazanlarda temiz hava giri menfezi, duman bacas ve egzoz bacas kesitleri gaz firmalar ve ilgili gaz datm kurulularnn istedii usul ve hesap deerlerine gre belirlenir. Kazan dairelerinde doal havalandrma yaplamayan hallerde cebri havalandrma uygulanr. Bu durumda; 1) Sv yaktta bu havalandrma kapasitesi kazann her kW' iin 0,5 m3/h olmal. 2) Cebri havalandrmal sv yaktl kazan dairelerinde; Vantilatr kapasitesi = (Brlr fan kapasitesi + aspiratr kapasitesi) x 1,1 olmal ve fann brlr ile ayn anda birlikte almas salanmaldr. 3) Kat yakt kullanlan teshin merkezlerinde mutlaka doal havalandrma yaplr. 4) Gaz yaktl kazan dairelerinde havalandrma seimi, gaz firmalar ile gaz datm kurulularnn kriterlerine gre yaplr. Sadece emi veya egzoz yaplan yar cebri havalandrmal kazan dairelerinde negatif basn oluacandan bu tr sistemler uygulanmaz. h) Kazan dairesinde farkl yaktl kazanlar var ise, en yksek deerdeki baca ve havalandrma kriterleri esas alnr. ) Souk blgelerde ve srekli kullanlmayan kazan dairelerinde donmaya kar tedbir olarak havalandrma panjurlarn otomatik kapayan donanm yaplr. i) Kazan dairesi ykseklii TS 2192'ye gre hesaplanr. j) Kazan kullanclarnn kullanlan yakt cinsine gre eitimleri yaptrlarak sertifikalandrlmalar salanr. k) Sv veya gaz yakt kullanlan kazan olmas durumunda, gerekli tedbirleri almak kouluyla, kazan daireleri atda tesis edilebilir. Bu durumda; 1) Statik hesaplarda kazan dairesi etkisi dikkate alnmaldr (Yaklak 1000-2000 kg/m2). 2) atnn altnda ve yanndaki mahallere rahatszlk verebilecek etkileri aktarmamak iin yeterli ses yaltm uygulanmaldr. Kazanlarn altna titreim izoleli kaide yaplmaldr. 3) Kazan dairesinden k iin uygun merdiven yaplmaldr. Kap ve pencereler ka ynnde, kilitsiz ve kolay alabilecek ekilde dzenlenmelidir. 4) Yakt boru hatt, doal havalandrmal, kolay mdahale edilebilen bir dikey tesisat kanal veya merdiven boluunda duvara yakn olacak ekilde dzenlenmelidir. 5) Havalandrma ve dier hususlardaki kriterler, bodrum katndaki kazan daireleri ile ayn olmaldr. Bacalar MADDE 14 1) Bacalarn yapmnda aadaki hususlara uyulur: a) Her kazan iin standardna uygun ayr bir baca yaplr. Ancak, gaz yaktl kazan bacalarnda, gaz firmalar veya gaz datm kurulularnca nerilen kriterlere gre ortak baca uygulanabilir. b) Kazan bacalarna, ofben, kombi, kat kaloriferi ve jeneratr gibi baka cihaz bacalarnn balants yaplmaz.

418

EK-4 Ynetmelik

c) Bacalar, mmknse bina iinde olmaldr. Zorunlu hallerde, bacann bina dnda yaplmas halinde, soumamas iin gerekli s yaltm ve d korumas yaplmaldr. ) Kat ve sv yaktl kazanlarda bacalar dolu tula (ii sval) veya ate tulas ile, gaz yaktl kazanlarda ise baca sya, youma etkilerine dayankl malzemelerden ve uygun retim teknikleri ile yaplmaldr. Metal bacalarda yanma sesinin yukarlara iletilmemesi iin gerekli tedbirler alnmal ve baca topraklamas yaplmaldr. d) Bacalarn en altnda bir temizleme kapa bulunmaldr. e) Gaz yaktl kazanlarda, temizleme kapana ek olarak drenaj dzeni yaplr. f) Bacalar, yanlarndaki bina ve engellerden etkilenmeyecek ekilde tesis edilir; bu engellerin en st noktasndan veya mnferit binalarda mahya kotundan en az 1 m ykseklikte olur ve zerine apka yaplr. g) Bacalar, mmkn olduunca dik yaplmal, zorunlu hallerde ise yatayla en az 60 ada tek sapmaya izin verilmelidir. ) Duman kanallar, elik malzemeden yaplr ve izole edilir. Gaz yaktl kazanlarda paslanmaz elik tercih edilir. Kanallar, kolayca temizlenecek ekilde dzenlenir ve gaz analizi iin zerinde lm delikleri braklr. Duman kanallarnn yatay uzunluu dikey bacann 1/4nden daha fazla olmaz; kanal ana bacaya direkt ve % 5lik ykselen eimle balanr, 2 adet 45lik dirsekten fazla sapma olmaz ve 90lik dirsek kesinlikle kullanlamaz. h) Baca ve duman kanallarnda uygun yaltm malzemeleri kullanlr. ) Yksek binalarn bacalarnda, genleme ve bacann kendini tamas iin gerekli tedbirler alnr. i) Baca kesiti zorunlu olmadka dairesel olmas gerekir. Radyatrler MADDE 15 (1) D duvarlara monte edilen radyatrlerin arkasna, zeri yanstc levha veya film kaplanm yaltm panelleri konulur. Otomatik kontrol MADDE 16 (1) Yakt tasarrufu iin sv ve gaz yaktl kazanlarda otomatik kontrol sistemi tercih edilir. Gaz firmalar ve ilgili gaz datm kurulularnca belirlenen esaslara gre, ayrca gaz kaak kontrol sistemi tesis edilir. DRDNC BLM eitli ve Son Hkmler Yap ve yaltm malzemelerinin standarda uygunluu MADDE 17 (1) Yap ve yaltm malzemelerinin sl iletkenlik hesap deerleri TS 825 EK - Ede verilmi olup, Is

419

s yaltm

yaltm projesi burada verilen deerlere gre hesaplanr. Bina yapmnda kullanlacak yap ve yaltm malzemeleri iin 8/9/2002 tarihli ve 24870 sayl Resm Gazetede yaymlanan Yap Malzemeleri Ynetmelii erevesinde, yap ve yaltm malzemelerinin CE veya G uygunluk iareti ve uygunluk beyan veya belgesi olmas zorunludur. (2) Birinci fkra hkmleri erevesinde beyan edilen sl iletkenlik hesap deerlerinin TS 825 EKEdeki deerlerden daha kk olmas ve bu deerin hesaplamalarda kullanlmak istenmesi halinde, bu tr malzemelerin deerleri iin ayn hesap yntemi kullanlr. Bu tr malzemelerin, beyan edilen sl iletkenlik hesap deerlerinin hesaplamalarda kullanlabilmesi iin, Bayndrlk ve skn Bakanlnca bu ama iin zel olarak grevlendirilmi bir kurulu tarafndan, malzemenin beyan edilen sl iletkenlik hesap deerlerinin belgelendirilmesi arttr. Eer bu belgelendirme yaplmamsa, hesaplamalarda, sz konusu malzemenin beyan edilen sl iletkenlik hesap deeri yerine TS 825 EK-E deki deerler alnr. Bu kuruluun alma usul ve esaslar Bayndrlk ve skn Bakanlnca belirlenir. Is yaltm denetimi MADDE 18 (1) naatn her safhasnda s yaltm ile ilgili denetimler 29/6/2001 tarihli ve 4708 sayl Yap Denetim Hakknda Kanun kapsamndaki illerde, yap denetim kurulular ile beraber belediye snrlar ve mcavir alanlarda belediyeler; belediye ve mcavir alan snrlar dnda il zel idareleri ve ruhsat verme yetkisine sahip dier idarelerce yaplr. (2) Binann s yaltmnn kontrol ile ilgili teknik sorumlu; inaatn taban, deme, duvar ve tavan yapm safhalarnda uygulanan yaltmn, projede verilen detaylara uygunluunun kontroln yaparak, belediye veya il zel idarelerine rapor verir. Yrrlkten kaldrlan ynetmelik MADDE 19 (1) 8/5/2000 tarihli ve 24043 sayl Resm Gazetede yaymlanan Binalarda Is Yaltm Ynetmelii yrrlkten kaldrlmtr. Yapm ii ihalesi ilan edilmi olan kamu binalar ve yap ruhsat alnm zel binalar GEC MADDE 1 (1) Bu Ynetmeliin yrrle giri tarihinden nce yapm ii ihalesi ilan edilmi olan kamu binalar ve yap ruhsat alnm zel binalar hakknda bu Ynetmelik hkmleri uygulanmaz. Yrrlk MADDE 20 (1) Bu Ynetmelik 1/11/2008 tarihinde yrrle girer. Yrtme MADDE 21 (1) Bu Ynetmelik hkmlerini Bayndrlk ve skn Bakan yrtr.

420

EK-4 Ynetmelik

EK 1 A:
1. BLGE DERECE GN LLER ADANA AYDIN ANTALYA HATAY

llere gre derece gn blgeleri

MERSN ZMR OSMANYE

li 2. Blgede olupda kendisi 1.Blgede olan belediyeler AYVALIK (Balkesir) BODRUM (Mula) GKOVA (Mula) DALAMAN (Mula) DATA (Mula) FETHYE (Mula) KYCEZ (Mula) MARMARS(Mula) MLAS (Mula)

2. BLGE DERECE GN LLER SAKARYA ANAKKALE ADIYAMAN DENZL AMASYA DYARBAKIR BALIKESR EDRNE BARTIN GAZ ANTEP BATMAN GRESUN BURSA STANBUL

KAHRAMAN MARA KLS KOCAEL MANSA MARDN MULA ORDU

RZE SAMSUN SRT SNOP ANLI URFA IRNAK TEKRDA

TRABZON YALOVA ZONGULDAK DZCE

li 3. Blgede olupda kendisi 2.Blgede olan belediyeler HOPA (Artvin) ARHAV (Artvin) li 4. Blgede olupda kendisi 2.Blgede olan belediyeler ABANA(Kastamonu) BOZKURT (Kastamonu) NEBOLU (Kastamonu) CDE (Kastamonu) 3. BLGE DERECE GN LLER AFYON BURDUR AKSARAY ANKIRI ANKARA ORUM ARTVN ELAZI BLECK ESKEHR BNGL IDIR BOLU ISPARTA li 1. Blgede olupda kendisi 3.Blgede olan belediyeler POZANTI (Adana) KORKUTEL (Antalya) li 2. Blgede olupda kendisi 3.Blgede olan belediyeler MERZFON (Amasya) DURSUNBEY (Balkesir) ULUS (Bartn) li 4. Blgede olupda kendisi 3.Blgede olan belediyeler TOSYA (Kastamonu) 4. BLGE DERECE GN LLER ARI ERZURUM ARDAHAN GMHANE BAYBURT HAKKR SVAS BTLS KARS ERZNCAN KASTAMONU li 2. Blgede olupda kendisi 4.Blgede olan belediyeler KELES (Bursa) ULUDA (Bursa) EBNKARAHSAR(Giresun) ELBSTAN (K.Mara) AFN (K.Mara) GKSUN (K.Mara) MESUDYE (Ordu) KAYSER MU VAN YOZGAT ATALZEYTN (Kastamonu) DOANYURT (Kastamonu)

KARABK MALATYA KARAMAN NEVEHR KIRIKKALE NDE KIRKLAREL TOKAT KIREHR TUNCEL KONYA UAK KTAHYA

li 3. Blgede olupda kendisi 4.Blgede olan belediyeler KII (Bingl) PLMR (Tunceli) SOLHAN (Bingl)

Not: Ekte ad bulunmayan yerleim birimleri, bal bulunduklar belediyenin blgesinde saylr.

421

s yaltm

EK 1-B:

422

EK-4 Ynetmelik

EK 2: A- En byk ve en kk Atop/Vbrt oranlar iin stma enerjisi deerleri A/V<0,2 iin An ile ilikili Q 1. Blge
1.DG= 1.DG=

A/V<1,05 iin 56,7 18,2 97,9 31,3 116,5 37,3 137,6 44,1 kWh/m2,yl kWh/m3,yl kWh/m2,yl kWh/m3,yl kWh/m2,yl kWh/m3,yl kWh/m2,yl kWh/m3,yl

19,2 6,2 38,4 12,3 51,7 16,6 67,3 21,6

Vbrt ile ilikili Q An ile ilikili Q

2.DG= 2.DG=

2. Blge

Vbrt ile ilikili Q An ile ilikili Q

3.DG= 3.DG=

3. Blge

Vbrt ile ilikili Q An ile ilikili Q

4.DG= 4.DG=

4. Blge

Vbrt ile ilikili Q

B- Blgeleri ve ara deer Atop/Vbrt oranlarna bal olarak snrlandrlan Qnun hesaplanmas An ile ilikili Q 1. Blge
1.DG= 1.DG=

44,1 14,1 70 22,4 76,3 24,4 82,8 26,5

x x x x x x x x

A/V + A/V + A/V + A/V + A/V + A/V + A/V + A/V +

10,4 [kWh/m2,yl] 3,4 [kWh/m3,yl]

Vbrt ile ilikili Q An ile ilikili Q

2.DG= 2.DG=

24,4 [kWh/m2,yl] 7,8 [kWh/m3,yl] 36,4 [kWh/m2,yl] 11,7 [kWh/m3,yl] 50,7 [kWh/m2,yl] 16,3 [kWh/m3,yl]

2. Blge

Vbrt ile ilikili Q An ile ilikili Q

3.DG= 3.DG=

3. Blge

Vbrt ile ilikili Q An ile ilikili Q

4.DG= 4.DG=

4. Blge

Vbrt ile ilikili Q

C- Blgelere gre en fazla deer olarak kabul edilmesi tavsiye edilen U deerleri

UD 1. Blge 2. Blge 3. Blge 4. Blge (W/m2K) 0,70 0,60 0,50 0,40

UT (W/m2K) 0,45 0,40 0,30 0,25

Ut (W/m2K) 0,70 0,60 0,45 0,40

UP* (W/m2K) 2,4 2,4 2,4 2,4

* : Pencerelerin sl geirgenlik katsaylar( Up) Madde A.3te ve Madde A.4te verilmi olup pencerelerden olan s kayplarnn en aza indirilmesi asndan Up deerinin kaplamal camlar kullanlarak 1,8 W/m2Ke kadar drlecek ekilde tasarmlanmas tavsiye edilir. Dier kap ve pencere trleri iin TS 2164te verilen 11.05.2000 revizyon tarihli izelge 6a ve izelge 6b kullanlarak sl geirgenlik katsaylar bulunur ve hesaba katlr. Baz pencere tipleri iin TS 2164ten faydalanlarak bulunan Up deerleri TS 825 Madde A.4te verilmitir.

423

s yaltm

EK 3:
ISI HTYACI KMLK BELGES

Ada/Parsel ....................................: Binann tanm ..............................: Cadde ve bina numaras..............: Semt/le/l....................................: Kullanlacak yakt tr ..................: Msade Edilen Maksimum Yllk Istma Enerjisi htiyac Atop = ........................m2 Vbrt =........................m3 A/V = ........................m-1 An =......................... m2 Birim hacim veya birim alan bana tketilecek yakt miktar [kg, m3] 860 x Qyl / (Yaktn kalorifik deeri x sistem verimi) [Kcal/(kg, m3] =.........[kg veya m3] yakt nemli Not: Buradaki hesaplama sonucu elde edilen yakt miktar, binann TS 825'deki kabullerine gre yaltlmas sonucu elde edilmektedir. Yerleim birimlerindeki iklimsel koullara gre deiiklik gsterebilecek olan bu deer her zaman gerek tketimi vermeyebilir.
Atop: D duvar, tavan, taban/deme, pencere, kap vb. yap bileenlerinin s kaybeden yzey alanlarnn

Hesaplanan Yllk Istma Enerjisi htiyac Q =....................kWh/m3 veya Q =...................kWh/m2

Q =................... kWh/m3 veya Q =.................. kWh/m2

toplam olup, d llere gre bulunur. Birimi "m2"dir. 3 Vbrt: Binay evreleyen d kabuun llerine gre hesaplanan hacimdir. Birimi "m "dr. -1 A/V: Is kaybeden toplam yzeyin (Atop) stlm yap hacmine (Vbrt) orandr. Birimi "m "dir.
Q':

A/V oranna bal olarak msade edilen maksimum yllk stma enerjisi ihtiyacdr. Birimi "kWh/m2, kWh/m3"dr. 2 3 Qyl: Bu bina iin hesaplanm olan yllk stma enerjisi ihtiyac. Birimi "kWh/m , kWh/m " dr. A : Binann net kullanm alandr (An = 0,32 x Vbrt forml ile hesaplanr).
n

Binann enerji verimlilii indeksi C Tipi Bina Normal enerji verimli bina Dzenleyenler Ad Soyad, nvan ......................................... ......................................... mza: ............................... Ad Soyad, nvan ......................................... ......................................... mza: ............................... B Tipi Bina yi enerji verimli bina A Tipi Bina Sper enerji verimli bina ONAY

NOT: Q yl 0.99 x Q1 ise C tipi bina Q yl 0.90 x Q ise B tipi bina Q yl 0.80 x Q ise A tipi bina blm iaretlenmelidir.

424

EK-4 Ynetmelik

EK 4: ISI YALITIM DETAYLARI

425

s yaltm

426

EK-4 Ynetmelik

427

s yaltm

428

EK-4 Ynetmelik

429

s yaltm

430

EK-4 Ynetmelik

431

s yaltm

432

EK-4 Ynetmelik

433

s yaltm

434

EK-4 Ynetmelik

435

s yaltm

436

EK-4 Ynetmelik

437

s yaltm

438

EK-4 Ynetmelik

439

s yaltm

440

EK-4 Ynetmelik

441

s yaltm

442

EK-4 Ynetmelik

443

s yaltm

444

EK-4 Ynetmelik

445

s yaltm

446

Kaynaklar

KAYNAKLAR
[1] [2] [3] [4] [5] [6] [7] [8] [9] [10] [11] [12] [13] [14] [15] [16] [17] [18] [19] [20] [21] [22] [23] [24] [25] [26] [27] [28] [29] [30] [31] [32] [33] [34] T.C. Babakanlk D Ticaret Mstearl, Dnya Petrol Piyasalarndaki Gelimeler, Dnyada ve Trkiyede Ekonomik Gelimeler, Say:11, Temmuz 2002. Dnya Enerji Konseyi Trk Milli Komitesi, 2003-2004 Trkiye Enerji Raporu, Ankara, 2004. International Energy Agency (IEA), Dnya Enerji Bak Raporu, OECD, 2002. Dnya Enerji Konseyi Trk Milli Komitesi, Trkiye Enerji Raporu 2009, Ankara, Aralk 2009. BP, BP Enerji statistikleri Raporu 2009, Haziran 2009. International Energy Agency (IEA), Key World Energy Statistics, 2006. Eilmez A., Dnya Enerji Politikalar ve Trkiyenin Konumu, Petrol- Aratrma Yaynlar, 2010. Pamir A. Necdet, Dnyada ve Trkiyede Doal Kaynaklar, DESEM, Ekim 2003. Pamir A. Necdet, Dnyada ve Trkiyede Enerji, Trkiyenin Enerji Kaynaklar ve Enerji Politikalar, Mays 2003. National Energy Policy Development Group, Reliable, Affordable and Environmentally Sound Energy for Americas Future, Report of National Energy Policy Development Group, Mays 2001. Yiit A., Kreselleen Dnyada Enerji Politikas ve Sava, Trkiye IV. Enerji Sempozyumu, TMMOB Makine Mhendisleri Odas, Aralk 2003. International Energy Agency (IEA), World Energy Outlook (WEO), 2008, http://www.iea.org/weo/2008.asp ktisadi Kalknma Vakf, Enerji Politikas, AB Kavramlar Szl, 2010, http://www.ikv.org.tr/sozluk.asp?bas_harf=E&anahtar=&sayfa=&id=1082 Zippel W., Enerji Kaynaklarn eitlendirme Yaklamlar Altnda ABnin Enerji Politikas, 2006, http://www.konrad.org.tr/Enerji/06ZIPPEL.pdf Trkiyenin Gen Adamlar Dernei (TGAD), Trkiyenin Enerji Sorunlar ve zm nerileri, Ocak 2003. Trkylmaz O., Dnyada ve Trkiyede Enerji Sektrnn Durumu, Mhendis ve Makine Dergisi, Cilt:48, Say:569, Haziran 2007. Dnya Enerji Konseyi Trk Milli Komitesi, Trkiye Enerji Raporu 2006, 2006. Trkylmaz O., Trkiyenin Enerji Grnm, TMMOB Elektrik Mhendisleri Odas, 2010. Yap Endstri Merkezi (YEM), Trk Yap Sektr Raporu, 2009. Ersoy M., Trkiye Kmr Sektrnn Analizi, Trkiye 10. Enerji Kongresi, stanbul, Kasm 2006. ODE, ODE Teknik Makale Arivi, 2007. zmit Ticaret Odas (TO), Cari Ak ve D Ticaret, Kocaeli, Haziran 2007. T.C. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl, Enerji Verimlilii, Austos 2010, http://www.enerji.gov.tr/index.php?dil=tr&sf=webpages&b=enerjiverimliligi&bn=217&hn=&id=587 EKED (Enerji Kaynaklar Etd Dairesi), SHEK 50.Yl Yetitirme Yurdu Binas Enerji Verimlilii Etd Raporu, Ankara, Kasm 2006. Diz T., Artk Yuvam % 63 Daha Verimli, zolasyon Dnyas, Say:62, Kasm-Aralk 2006. epel N. ve Ergn C.A., Temel evre Sorunlar, TEMA Vakf Yaynlar, 2010, http://www.tema.org.tr/CevreKutuphanesi/ Pdf/KureselIsnma/EM_Konu 12.pdf IPCC, Climate Change 2007: Synthesis Report, Intergovermental Panel on Climate Change, Geneva, Siwitzerland, 2007. http://elbistan.pol.tr/elbi/resimler/elbistanresimleri/termik_santrali.jpg Trkiye statistik Kurumu (TUIK), Sera Gaz Emisyon Envanteri, 2007. http://www.nasa.gov/centers/goddard/news/topstory/2006/2006_warm.html http://www.svalboard-images.com/spitsbergen/global-warming-e.php T.C. evre ve Orman Bakanl, Kyoto Protokol Esneklik Mekanizmalar ve Dier Uluslararas Emisyon Ticareti Sistemleri, evre ve Orman Bakanl zel htisas Komisyonu Raporu, Aralk 2008. http://cdm.unfcc.int United Nations (UN), Annual Report of the Joint Implementation Supervisory Committee to the Conference of the Parties Serving as the Meeting of the Parties to the Kyoto Protocol, Framework Convention on Climate Change, Kasm 2009. Hamilton K. ve ark., State of the Voluntary Carbon Markets 2009, Ecosystem Marketplace&New Carbon Finance, Mays 2009. T.C. evre ve Orman Bakanl, Trkiye klim Deiiklii Birinci Ulusal Bildirimi, 2007.

[35] [36]

447

s yaltm

[37] [38] [39] [40] [41] [42] [43] [44] [45] [46] [47] [48] [49] [50] [51] [52] [53] [54] [55] [56] [57] [58] [59] [60] [61] [62] [63] [64] [65] [66] [67] [68] [69] [70] [71] [72] [73] [74] [75] [76] [77] [78] [79] [80] [81] [82] [83] [84]

Bayndrlk ve skan Bakanl, Binalarda Enerji Performans Ynetmelii, 2008, 2010. Avrupa Parlamentosu-Avrupa Konseyi, Avrupa Binalarda Enerji Performans Ynetmelii, 2002. ECOFYS, Cost Effective Climate Protection in the Building Stock of the New EU Member States, Kasm 2005. http://www.intes.org.tr/ Swales T., Insulation The Ultimate Sustainable Product, 4th Global Insulation Conference&Exhibition, Prag, 2-3 Kasm 2009. Kulakszolu Z., Is Yaltm Sektr Aratrmas, Eyll 2006. Devlet Planlama Tekilat (DPT), Ulusal klim Deiiklii Strateji Belgesi, Ankara, Nisan 2010. G+H Isover, Warme-Technisches Handbuch, Isover Firmas Yaynlar, 1982. T.C. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl, 1.Enerji uras, stanbul, 7-9 Aralk 1998. Turan O., Yaplarda Is Yaltm Yetersizliinin Enerji Tasarrufu ve Hava Kirliliine Etkileri, ODE Arivi, 1997. Trk Standartlar Enstits, TS 825-Binalarda Is Yaltm Kurallar, Ankara, Kasm 2008. Turan O., Binyldz E. ve Trker A., Is-Ses-Su-Yangn Yaltm Eitimi, 17-18 Ocak 1997. Seiffert K., Wasserdampfdiffusion im Bauwasen, 3.Auflage, 1997. Bergamo Isolanti, Bergamo Isolanti Firmas Yaynlar, 1996. TIMSA (Thermal Insulation Manifacturers & Supplliers Association), Insulation Industry Handbook, 1997-1998. http://www.ode.com.tr/ Trker A., Polietilen Yaltm Malzemelerinde Gelimeler, ODE Blteni, Say 6, Sayfa:2-3, 1995. Kooltherm Insulation, Kooltherm Insulation Firmas Yaynlar, 1997. http://www.jjorly.com/ ILLBRUCK, Melamin Kp Bror, ILLBRUCK Firmas Yaynlar, 1995. Eicler F., Bauphysikalische Entwarfslehre, 3 Wamedaemmstoffe, Kln, Almanya, 1997. Jinan Haifu Plastic, http://www.haifusujiao.com/ Deccofelt Corporation, http://www.deccofelt.com/ Technologie Industriali, Calsil Bror, Technologie Industriali Firmas Yaynlar, 1994. Etibank Etiper, Genletirilmi Perlit, Etibank Etiper Yaynlar, 1995. Decosa, Decosa Firmas Yaynlar, 1996. Teknotherm Ltd. ti., http://www.teknotherm.com.tr/ Beyaztl T., Is Yaltm ve Yaamsal nemi, Termodinamik Dergisi, Yl:4, Say:38, Sayfa:30-31, Ekim 1995. EEE (Elektrik leri Etd daresi), Binalarda Enerji Tasarrufu Serisi, No:3, Austos 1992. Karako T. H., Enerji Ekonomisi, Demir Dkm Teknik Yaynlar, 1997. Karako T. H., Kalorifer Tesisat Hesab, Demirdkm Teknik Yaynlar, 2007. Toksoy M., Isl Konfor ve retkenlik, II. Ulusal Tesisat Mhendislii Kongresi ve Sergisi, TMMOB Makine Mhendisleri Odas, zmir, 1995. Pehlevan A., Isnmada Enerji Ekonomisi-Isl Konfor Etkileimi, Enerji Tasarrufu Semineri Teblileri, TYAP, Sayfa: 167-178, 21-22 Ocak 1993. zer M., Yaplarda Is-Su Yaltmlar, zer Yaynlar, Cilt: I, 1982. ODE, Ekstrde Poistren Kpk Bror, ODE ISIPAN, ODE Teknik Brorler, 2010. http://www.rockwool.com/ http://www.spray-insulation.ie/ Dow Firmas, Dow Firmas Yaynlar, 1997. http://www.eurima.org/ http://moghulinteriors.com/blog/?p=255 engel Y.A., Introduction to Thermodynamics and Heat Transfer, Mc Graw-Hill, 1996. PAROC, Technical Insulation, PAROC Yaynlar, 1996. Trker A., Tesisat Yaltmnda En Ekonomik Yaltm Malzemesi: ODEFLEX, ODE almalar-7, 1995. Dikmen V., Vana ve Armatrlerin Yaltm, 3.Pompa Kongresi Bildiri Kitab, Sayfa:134-138, 1998. Turan O., Tesisat Yaltmnda Grlen Uygulama Hatalar ve zmleri, 1996. http://www.nanoturk.com/ http://tr.percenta.com/nanoteknoloji.php http://www.msxlabs.org/forum/bilim/4722-nanoteknoloji-nedir-nerelerde-kullanilir.html

448

Kaynaklar

[85] [86] [87] [88] [89] [90] [91] [92] [93] [94] [95] [96] [97]

Nanoteknoloji Strateji Grubu, Vizyon 2023 Projesi, Nanobilim ve Nanoteknoloji Stratejileri, Austos 2004. http://www.nanoteknoloji.com/ Nanoforum, AB Aday lkelerinde Nanoteknoloji Raporu, 2. Nanoforum Raporu, Mart 2004. Ulusal Nanoteknoloji Aratrma Merkezi (UNAM), http://www.nano.org.tr/ Ayhan A., Yeni Bir Teknolojik an Kaps Aralanrken: Nanoteknoloji, pek Yolu Dergisi, Konya Ticaret Odas, Mart 2004. http://www.mme.itu.edu.tr/ http://stardust.jpl.nasa.gov/tech/aerogel.html http://www.nasa.gov/ http://www.haberortak.com/ Moon T., New Tools and Technology for the Offshore Industry, Apsen Aerogels, Ocak 2006. http://www.industrial-nanotech.com/ ODE, K-Flex Uygulama Kitab, ODE Yaynlar, 2010. http://www.izoder.org.tr/

449