Teknik Blten No: 2

ISI TRANSFER MEKANZMALARI Is transferi olay 3 deiik ekilde olmaktadr ve bunlar: a) Kondksiyon (iletim) b) Konveksiyon (tama) c) Radyasyon (ma) diye adlandrlmaktadr. Kondksiyonla Is Transferi (iletim) Is, ktlenin bir yerinden baka bir yerine atomsal seviyede, kinetik enerji eklinde tanarak iletilir. Bu olayn, gaz ktlesinde molekllerin elastik arpmas ile; svlarda ve yaltkan kat malzemelerde kafes sisteminin boyuna salnmlar ile; metallerde ise aynen elektrik akm gibi serbest elektronlarn hareketiyle meydana geldii varsaylmaktadr. Fransz fizikileri Fourier ve Biot 1822 ylnda kondksiyon s transferini aadaki ekilde ifade etmitir; Scaklk gradiyentinin eimi s geirme (kondktivite) katsaysna () gre deimektedir. Zamana bal olarak scaklklarn deiime uramas, snn birden fazla ynde hareket etmesi ve s geirme katsaysnn ktle iinde deiik deerler tamas gerek s transferi uygulamalarnda daima olasdr. Ayrca, kondksiyon s geirme

Burada, birim zamanda (d), belirli bir alandan (A) belirli bir ynde (x) geen snn, scaklk (t) gradiyenti ile doru orantl ve gei alanna (A) dikey olduu, s gei ynnn scakln azald yne doru (iaretinin anlam) olduu ifade edilmektedir.
1

A R A L I K 2 01 0

teknik blten 02 aralk 2010

katsays scaklk deiimlerinden de etkilenmektedir. Bu nedenle, soutma sistemlerinin projelendirilmesinde scaklklarn zamana bal olarak deimedii, s geirme katsaylarnn belirli bir malzeme iin tm ktlede sabit kald varsaylarak hareket edilmektedir. rnek: Homojen, Beton -160 malzemeden 30 cm kalnlndaki dz duvarn i yzey scakl 20 C ve d yzey scakl -20 C olarak saptanm olsun. 5.0 x 3.0 m boyutlarna sahip bu duvardan saatteki kondktif s geii ne kadardr? = 1.75 kcal/h m2 C olup;

Deikenlerinin bu kadar fazla oluu nedeniyle konvektif s transferinin matematiksel analizi ok karmaktr.

Konveksiyonla s transferinin matematiksel olarak ifadesi; Q = .A.t eklinde yaplmtr. Burada , konvektif s transfer katsays veya film katsays olup birim alandan birim scaklk farknda konveksiyonla tanan s miktarn ifade etmektedir. Yukarda da belirtildii gibi konveksiyonla s transferinde ok sayda deiken mevcut olup verilen matematiksel ifadenin basit grnmne aldanmamak gerekir. Zira nce konvektif s geirme katsays () yukarda saylan tm deikenlerden etkilenmektedir (yzeyin ekli, boyutlar ve przll ile akkann hz ve yn, viskozitesi, younluu, snma ss, kondktif s geirgenlii ve yzey ile akkann scaklk dalmlar gibi), sonra da yzey alan (A) ile scaklk farknn (t) tespitinde kolayca yanlgya dmek mmkndr.

bulunur. Konveksiyonla Is Transferi (tama) Konveksiyon s transferinde s, aynen bir ykn tanmasndaki gibi, maddenin kendi hareketi vastasyla farkl scaklklardaki bir yerden dier bir yere tanr, transfer edilir. Buradan da anlalaca gibi konveksiyonla s transferi sv ve gazlarda (Akkanlarda) meydana gelmektedir ve bu nedenle de akkanlar dinamii ve kanunlaryla ok yakndan ilgilidir. Isnn tanmasn salayan hareketli blmlerin hareketini salayan etki ise cebri/zorlayc (Cebri konveksiyon) olabilecei gibi sistemin kendi bnyesinde meydana gelen tabii artlarla da oluabilir (Tabii-Naturel konveksiyon). Cebri konveksiyon eklinde akkann hareketini tahrik edici, zorlayc bir d etki mevcuttur. rnein, bir boruda suyu pompa ile basmak veya vantilatr ile havay harekete geirmek gibi. Tabii konveksiyonda ise akkann hareketi, genellikle farkl scaklklarn sonucu olarak ortaya kan younluk farkllklarndan dolay oluur. Ayrca, akkann kendi iinde meydana gelen kondksiyon s transferi ve i s retimi de konveksiyon s transferini etkiler. Dier etkenler, yzeyin ekli, ls, przll, karakteri, akkann ak hz ile yn, viskozitesi, younluu, snma ss, kondktif s geirgenlii, genleme katsays, scaklklar, ekim kuvvetleri eklinde saylabilir.
2

teknik blten 02 aralk 2010

Is transfer problemlerinde en ok karlatmz durum ise kondksiyon ve konveksiyon mekanizmalarnn duvar zerinde beraber kullanld durumdur. Oda duvarndan geen s, i ve d yzeylerde konvektif s transferiyle, duvarn kendi gvdesinde ise kondksyon yoluyla gemektedir. Burada transfer olan s;

Bu duvardan saatte geen s miktan ise; Q = K.A.t = 0.583 x (2.0 x 1.50} x (30-0) Q = 52.47 Kcal/h bulunur. Soutma yklerinin hesaplanmasnda kullanlmak zere deiik duvar, tavan ve deme konstrksyonlar iin hesaplanm hazr K deerlerini veren tablolar birok soutma literatrnde verilmektedir.

bulunur ki;

Radyasyon (ma) Bu bir elektromagnetik dalga hareketidir. Radyasyon dalgalar da radyo dalgalar, x-nlar, k dalgalar gibi bir dalga hareketi olup farkll dalga boyu uzunluunun deiik olmasndandr.

birletirilmi s transferi katsays (K) olarak adlandrlr ve yukardaki rnekte bu deer kondksyon ve konveksiyon s transferi katsaylarnn birlikte etkisini vermektedir. rnek: 2 m uzunluunda 1.5 m yksekliinde bir Flexline santral panelinden (1 mm galvaniz + 50 mm kayayn + 1 mm galvaniz) saatte geen s ne kadardr?

Isnn radyasyonla transferinde, kaynakta s nce elektromagnetik dalgalara dnr, sonra bu dalga hareketi balanty salayan hacimden geer, daha sonra kart yzeyde ksmen veya tamamen tekrar s enerjisine dnr. Radyasyon yoluyla transfer olan s, dt yzey tarafndan ksmen absorbe edilir (), ksmen geri yanstlr () ve ksmen de transit ekilde geirilir (). Bu deerin toplam bir btn olmak gerekir ( + + = 1). Cam ve benzeri elemanlarda transmissivite () olduka yksektir. zerine gelen/den radyasyon enerjisinin tm dalga
3

K=0.583 kcal/hm2 C bulunur.

teknik blten 02 aralk 2010

boylarnda tamamn absorbe eden bir cisim tam siyah olarak adlandrlr ki byle bir cismin absorbtivitesi tam ( = 1) olacaktr fakat tabiatta byle bir cisim mevcut deildir. Dier yandan tm cisimler scaklna ve yapsna gre radyasyon enerjisi yayarlar ve bu zellie emmissivite () denilir. Emmissivitesi yksek cisimlerin absorptivitesi de yksek olmaktadr. Bir cismin birim yzey alanndan birim zamanda yayd radyasyon enerjisine radyant huzme skl denilmektedir. 1879 ylnda deneysel sonulara dayanarak J. Stefan tam siyah bir cismin yayd radyasyon enerjisinin, cismin mutlak scaklnn drdnc kuvvetiyle orantl olduunu kantlamtr. Be sene sonra L. Boltzmann ayn sonucu termodinamik yoldan matematiksel olarak gstermitir. Onlarn adna izafeten Stefan-Boltzmann Kanunu diye anlan ve tam siyah bir cismin birim zamanda yayd radyasyon enerjisini veren eitlik = A T4 eklinde gsterilir. , Stefan-Boltzmann sabitesi diye anlr, ki metrik sistemdeki saysal deeri 4.9 x 10-8 kcal/hm2 (C)4 olmaktadr (5.67 x 10-8 W/m2K4), ngiliz birimleri ile ise 0.1714 x 10-8 BTU/h.ft2 (F)4 olmaktadr. Ancak, tabiatta mevcut cisimler tam siyah tarifini salayamadndan, emissivitenin scaklk ve dalga boyundan etkilenmedii varsaylarak Stefan-Boltzmann Kanunu = A T4 eklinde gsterilebilir. Fakat, emissivite deeri bilhassa cismin scaklndan olduka etkilenmektedir.

olmaktadr. Burada F1-2 yzeylerin birbirine gre olan geometrik konumunun etkisini hesaba alan bir katsaydr ve Konum Katsays diye adlandrlr. Bu iki yzey birbirine paralel ise F1-2 = l olacaktr. rnek: Paralel konumdaki tam siyah ve boyutlar ok byk iki dzlemden birisi 100 C dieri 300 C scaklkta ise dk scaklktaki dzlemin birim alan tarafndan alnan net radyasyon ss ne kadardr? T1 = 300 + 273 = 573 K T2 = 100 + 273 = 373 K Q = 4.9 x 10-8 x (5734 - 3734) = 4333 kcal/hm2 olur. KLMLENDRME SSTEMLERNDE ISI GER KAZANIM klimlendirme sistemlerinde mahal havasnn istenen retim veya konfor artlarna gelebilmesi iin, geirmi olduu termodinamik sreler nedeniyle zelliini yitirmesinden dolay deitirilmesi yani yerine temiz hava alnp tekrar mahal artlarna getirilmesi gerekmektedir. Bu durum sisteme ek bir yk getirmekte ve mahal havas atk s olarak dar atlmaktadr. Oysaki s geri kazanm sistemleri kullanarak atk slarn %25 ile %90 arasndaki ksmnn geri kazanlmas mmkndr. HVAC sistemlerinde bu oran optimum zml uygulamalar iin %35 ile %80 aralndadr.

Karlkl iki cismin etraflarna gnderdii radyasyon enerjisi ayr ayr bu cisimlerin scaklklarnn drdnc kuvvetiyle orantl olacaktr. Ayrca, gnderdikleri radyasyon enerjisinin bu iki cisimden alak scaklkta olan tarafndan alnan net radyasyon miktar bu iki cismin birbirine gre olan konumlarna da baldr. ok geni alanl tam siyah iki yzeyden daha scak olan T1 mutlak scaklnda dieri T2 mutlak scaklnda ise bu yzeylerden birisinin (A) byklndeki alanna scak cisimden souk cisme radyasyonla geen net enerji miktar;
4

teknik blten 02 aralk 2010

klimlendirme sistemlerinde kullanlan s geri kazanm cihazlar, d artlarda alnan taze havann egzoz havas yardm ile n stlmasn (soutulmasn) salayarak, taze havann entalpi ve scakln, i hacim artlarna yaklatrmaktadr. Ancak bu tip sistemlerde enerji baka bir sistemden alnrsa, s geri kazanm olmaz. VDI 2071 e gre ktlenin transferi s geri kazanm deildir. Yani hava kartrlarak s geri kazanm yaplamaz. Is Geri Kazanm Nem Transferi Yaplmadan, Is/Enerji Geri Kazanm ise Nem Transferi Yaplarak Uygulanabilir;

Is geri kazanm nitelerini genel olarak 2 ana kategoriye ayrabiliriz: 1. Rekperatif Sistemler 2. Rejeneratif Sistemler - Dner tamburlu - Sirklasyonlu - Is borulu

teknik blten 02 aralk 2010

REKPERATF ISI GER KAZANIM PLAKALI ISI DETRCLER Bu nitelerin plakalar korozyon direli alminyumdan imal edilirler. Temiz hava scakl 0Cnin altnda ise egzos havas tarafndaki youan suyun donma riskine kar by-pass damperi kullanlmaldr. Verim deerlerinin scakla bal olarak %4560 arasnda olmas tavsiye edilmektedir. Egzos havas filtre edilerek s geri kazanm nitesine gnderilmelidir.

PLAKALI REKPERATR LE ISI GER KAZANIM

REJENERATF ISI GER KAZANIM DNER TAMBURLU TP (ROTARY) ISI DETRCLER Tayc konstrksiyon zerinde yataklanm ve erevelenmi dnen bir s deitiricidir. Genellikle ince alminyum eritten retilen rotor dolgusu, yatay blme zerinde hava kanallar ile ikiye blnmtr. Kanallar, alttan egzost havas - stten taze hava (veya tersi) geecek ekilde dzenlenmitir. Egzost
6

teknik blten 02 aralk 2010

havasnn starak veya soutarak enerji ykledii rotor dolgusu, dn turunu tamamlayp taze (d) hava tarafna geldiinde, yklendii enerjiyi taze havaya aktararak, taze havay stacak veya soutacaktr. Anlald zere madde dolgulu s deitiricidir. Dner tambur iindeki oluklu alminyum levhalar s transferini salar. Levha yzeyleri genellikle higroskopik madde ile kapldr. Egzost havasnn hem duyulur ss, hem gizli ss dardan alnan havaya transfer edilir. Verim deerlerinin scakla bal olarak %70-75 arasnda olmas tavsiye edilmektedir. Rotor dn hznn kontrol edilmesi sayesinde, deien egzost ve taze hava scaklklarnda dahi yksek ve sabit verimlilik ile altrlmalar mmkndr. Sprme Blmesi (Purge) Nedir? Sprme blmesi ve sprme havas, s tekerlekleri iin en nemli unsur ve kavramdr. Dn havas iinden artlandrlm taze hava iine tanan kirli havann nlenmesi iin gelitirilmi bir blme zerinden yaplan etkili bir uygulamadr. Is deitirici dolgusu ile birlikte d hava dilimine geen kirli havann, bir miktar d hava kullanlarak, dolgu iinden sprlp egzost havas tarafna nakledilmesi esasna dayanr. Is tekerleklerinde sprme blmesi ve havas iki ayr ynden nem tar. artlandrlm hava iine tanabilecek kirli dn havasnn dar atlmas salanrken, dn havas tarafndan kirletilen dolgu da temizlenmi olur. Is tekerlei seimi yapacak teknik elemann da iyi eitilmi ve konuya hakim olmas zorunludur. Is tekeri seimleri srasnda, istenilen reel d hava miktarnn tutturulabilmesi ve gerekli basn farklarnn yaratlabilmesi, seimleri yapan teknik insann bilgi birikimi ve tecrbesi ile yakn ilikilidir. Ayrca dolgu tipi de (youturma dolgulu - entalpi transferi dolgulu veya adsorbent) uygulamann baars ve ekonomisi asndan doru seilmi olmak zorundadr. % 3E KADAR SIZINTIYA ZN VEREN UYGULAMALARDA PURGE KULLANIMI GEREKMEZ.

teknik blten 02 aralk 2010

ROTORLU ISI GER KAZANIM

YOUTURMA ROTORU LE ISI/ENERJ GER KAZANIM

teknik blten 02 aralk 2010

ENTALP ROTORU LE ENERJ GER KAZANIM

SORPTION (NEM ALICIDESICCANT) ROTOR LE ENERJ GER KAZANIM

SRKLASYONLU TP ISI DETRCLER (RUN-AROUND) Is, birbirine balantl iki serpantinin zerinden geen havalar sayesinde transfer olur. Serpantinlerden biri taze hava tarafnda, dieri ise dn havas tarafndadr ve bunlar birbirlerine bir borulama ile balanr. Is transferini salayan akkan bu borularn iinde dolar. ki bataryal bu sistem genellikle hijyenik uygulamalarda tercih edilir. Bataryalar genellikle bakr boru alminyum kanatl olarak tasarlanr. Egzost havas tarafnda bulunan bataryadaki suya transfer edilen s (havadan suya), temiz hava tarafndaki batarya yardmyla bataryadan geen havaya transfer edilir (sudan
9

teknik blten 02 aralk 2010

havaya). ki batarya arasnda dolaan suya d hava scaklna bal olarak (donmaya kar) glikol katlmaldr. D hava scakl -15 C olduunda glikol oran yaklak olarak %30 olmaldr. Egzost havas filtre edilerek s geri kazanm nitesine gnderilmektedir. nite veriminin scaklk bazl olarak %30-50 arasnda olmas tavsiye edilir. Tavsiye edilen maksimum aln hz 3 m/sdir. Batarya taraf hava basn kaybnn 200 Pa gememesi tavsiye edilir. Egzost tarafndaki bataryada havann youma olasl gz nnde tutularak youma tavas ve damla tutucu kullanlmas tavsiye edilir. ki bataryay birletiren boru devresi zerinde scaklk kontrol vanas ve genleme tank kullanlmaldr.

10

teknik blten 02 aralk 2010

ISI BORUSU (HEAT PIPE) ki katl kanatl borulu s deitiricisinden meydana gelmitir. Bataryalarda sy transfer etmek iin R134a, R410a gibi soutucu akkanlar kullanlr. Scaklk verimleri %40-50 arasndadr. Egzost havas filtre edilerek s geri kazanm nitesine gnderilmelidir. Tavsiye edilen hava hz 3 m/s, maksimum alma scakl 50 Cdir. Egzost havasndaki nemin youma olasl nedeniyle youma tavas ve seperatr kullanlmaldr.

Is borusu (heat pipe) evriminde ekilde grld gibi soutma bataryasnn nnde ve arkasnda olacak ekilde bulunur. Soutma eanjrnden nceki ksm n soutma yaparak hava scaklnn bir miktar drlmesini salar. Bu n soutma sayesinde soutucu eanjrn kapasitesi drlm olur. Eanjrden kan ar soumu hava ise s borusunun stc blgesine geer ve scakl ykselir. Buradaki stma, gelen hava akndan absorbe edilen s enerjisi tarafndan salanr. Bu sistem ile son stma sonras nem de alndndan konfor artn salayacak deerlere eriilmi olunur.
11

teknik blten 02 aralk 2010

Plakal s geri kazanm Hava Ak Biimleri Cihaz Boyutu Kapasitesi Verimlilik n Yz Hz Basn Dm (Pa) Scaklk Blgesi Ayn ynl paralel, ters ynl dik akm 90 m3/h ve yukars Duyulur (%45-60) 0,5-5,0 5-450 Hareketli para yoktur Sznt yoktur Deiik boyutlarda stnlkleri Deiik malzemelerde Dk basn dm Yksek verimlilik Kolay temizlik Snrlandrmalar Gizli sl olanlar Yalnzca zel niteler %0 - %5

Rotorlu s geri kazanm Ayn ynl paralel, ters ynl paralel akm 90 m3/h 125.000 m3/h aras Duyulur (%50-80) Gizli (%45-55) 2,5-5,0 100-300 (-60C) - (800C) Gizli s transferi Kompakt byk boyutlar Dk basn dm Yksek verimlilik Souk iklimlerde servis hizmeti fazladr Kar hava kirleticilii olasdr %1 - %10

Sirklasyonlu tip s geri kazanm Ayn ynl paralel, ters ynl paralel akm 180 m3/h ve yukars Duyulur (%30-50) 2,0-4,0 100-500 (-40C) - (35C) Hareketli para yoktur Sznt yoktur Deiik boyutlarda zin verilen basn fark 60 inch ss Fan yeri tehlikeli deil

Is borulu s geri kazanm Ayn ynl paralel, ters ynl paralel akm 180 m3/h ve yukars Duyulur (%40-50) 100-500 Egsoz hava akm Taze hava akmndan uzakta (ayr) aktlabilir

Verimlilik basn dm Verimlilik basn dm ve fiyatla snrldr ve fiyatla snrlanm olabilir retici snrldr 0% retici snrldr 0%

Kar Akma Sznt

Kaynaklar HSK Teknik Katalog m Makine Is Geri Kazanm Teknik Bilgileri Uygulamal Soutma Teknii - MMO

12

teknik blten 02 aralk 2010

bunlar biliyor musunuz?

NEM ALMALI (DESICCANT ROTORLU) SOUTMA SSTEMLER Desiccant nem alma ynteminde, Lityum klorit, molekler siev, aktif aluminat ve silikajel (Silica Gel) gibi yksek nem tutma kabiliyetina haiz kimyasal rnlerle nem alnr. Atmosferden alnan nemli hava, fan vastasyla rotor zerinden geirilir. Rotor, zerinden geen havadaki su buharn byk lde zerinde tutar, bylece elde ettiiniz kuru havay pnmatik olarak istediimiz herhangi bir noktaya gnderebilirsiniz. Bu yntemde, rotorun devaml olarak nem alabilmesi iin, zerinde biriken su buharnn tahliye edilmesi gerekmektedir. Bu amala rotora, ters taraftan, yine atmosferden alnan, nceden stlm hava verilir. Isnan hava daha fazla nem tayabilecei iin, rotor zerinde biriken nem scak hava ile birlikte, rotordan uzaklar ve tahliye edilmi olur.

13

teknik blten 02 aralk 2010

Aadaki kavramlara karlk gelen kelimeleri, yatay, dikey ya da apraz sralarda bulabilir misiniz?
1) HSK IGH rnlerinde kullanlan s geri kazanm tipi 2) Isy birbirine balantl iki serpantin zerinden geen havalar sayesinde transfer eden s geri kazanm tipi 3) Svlarn akmaya kar gsterdii diren 4) Boru tesisatnda kullanlan hat kesme ara elaman 5) Istmak ya da enerji retmek amacyla su buhar ya da scak su reten cihaz 6) Damperlerde havay ynlendirmeye yarayan eleman. 7) Verilen bir basnta saf maddenin kaynamaya balad scaklk ....... scakl olarak tanmlanr 8) Bir cismin birim zamanda ald yol 9) Derli toplu, ilevine gre az hacimli 10) Elektrik yknn madensel bir tel ya da baka bir iletkenden gemesine verilen ad 11) Periyodik cetvelde N simgesi ile gsterilen element 12) Buharlatrc 13) Baz elementlerin atom ekirdeinin kendiliinden paralanarak etrafa yayd alfa, beta ve gama gibi nlar 14) "International Organization of Standardization" ksaltmas

bulmaca

15) Bir lme arac 16) Klima santral d kabuu 17) Bir svy bir kaptan baka bir kaba aktarmaya yarayan, deiik uzunlukta iki kolu olan bklm boru 18) Maddenin halinden biri 19) Scakl deimeden hal deitiren bir maddenin verdii s 20) Ortam 21) Atk gazlarn ak havaya atlmas iin uygun artlar salayan sistem

R V V S K O Z T E

E E A R A A D M A V

K T J N F Z O H K T A

S A E A A Y I O P

P T C N N M Z M K O

E A A F C E A N P G R

R B N M O O R A A A

A E A E N D A K Z T

T E S T L Z A G T L

I S O M A H A L R

F R A D Y A S Y O N F

nceki bltendeki bulmacann zm

1) 2) 3) 4) 5) 6) 7) 8) 9) 10) 11) 12) KASNAK ISI NEM HAVA STATK DEB BYPASS FAN TORBA KLMA KAYI SICAKLIK 13) 14) 15) 16) 17) ASPRATR ROTOR BASIN DEVR DAMPER
R A E B A S I N R T T S D A M P E R O S V B K P R F A N R I E Y K O M B D I C D P T L R R A E E Y A I A A H O A T B A K S S T M M A T T K L I S S A M E V O E I K A S N A K N A R R K

Sefa BULUT HSK AR-GE Ba Mhendisi - Merve NVEREN HSK AR-GE Mhendisi 14

Hazrlayanlar