HSK Teknik Yayin No2

EKLER EKLER EKLER EKLER EKLER EKLER EKLER EKLER EKLER EKLER KLER KLER KLERRR
NDEKLER
Ar-Ge Teknik Blten No: 1
FANLAR
ISI GER KAZANIMI
EUROVENT SERTFKASYONU
ELEKTRK MOTORLARI
HESAPLAMALI AKIKANLAR DNAM
KLMA SANTRAL TEST PROSEDR
SES ve TTREM
NEMLENDRME ve NEM ALMA SSTEMLER
SOUTMA EVRM
3
9
23
39
53
61
67
73
83
Teknik Blten No: 1
E
K
I
M

2
0
1
0
anlar, klima sisteminde ktle transferini,
dolays ile basn fark salayarak
havann akn salayan cihazlardr.
Hareketli eleman olan ark hava zerinde i
yaparak ona statik ve kinetik enerji kazandrr.
Klima santrallarnda kullanlan fanlar, eitli
byklklerde seyrek veya sk kanatl,
galvanizli sac, alminyum veya plastik
malzemeden retilen radyal fanlardr. Fanlar
havann ark zerindeki ak dorultusuna
bal olarak santrifj (merkezka) veya aksiyal
(eksenel) olarak snflandrlrlar.
F
fanlar
RADYAL FANLAR
Sk (ileriye eik) Kanatl Fanlar
Seyrek (geriye eik) Kanatl Fanlar
Plug Fanlar
leriye Eik Sk Kanatl Santrifj Fanlar
Hava fan pervanesinin bir ya da her iki
tarafndan emilir ve fan miline dik bir a ile
baslr. Verimleri %50-65 arasnda
deimektedir, fan devirleri geriye eik
fanlara gre dktr ancak fiyat da
dktr. Basn erisi yatktr, maksimum
basncn solunda minimum yapmaktadr yani
maksimum basncn sanda kalan blgede
altrlmaldr.
1
3
Geriye Eik Seyrek Kanatl Santrifj Fanlar
Hava fan pervanesinin bir ya da her iki
tarafndan emilir ve fan miline dik bir a ile
baslr. Verimleri %70-80 arasndadr. Fan
devri ileriye eik kanatl fana nazaran yaklak
2 kat daha yksektir. Dolaysyla yksek hzla
dndnden konstrksiyonu daha gl
olmal, balans ayarlar ok hassas
yaplmaldr, temizliinin kolay olmasnn yan
sra fiyat da ileriye eik kanatlya gre daha
pahaldr.
teknik blten 01 ekim 2010
FAN SEM KRTERLER
Fan tipine alma artlar ve basn blgesine
baklarak karar verilebilir. Deiken debili veya
deiken basnl sistemlerde sk kanatl
kullanlmas tavsiye edilmez. Sk kanatllar
zellikle 500 Pa altndaki dk basnlarda ve
sabit debili konfor ve endstriyel
uygulamalarda tercih edilmektedir.
Hijyenik sistemler iin kesinlikle sk kanatl fan
kullanlmaz. Genel olarak geri eik ve plug tip
fan kullanm tavsiye edilir. stenen alma
noktas iin en yksek verimli fan seilmesi
tavsiye edilir. En yksek verimli fana alternatif
olarak en fazla %5 puan altna kadar seim
yaplmas nerilir. fleme hzlarnn ise 12-13
m/s deerini gememesine dikkat edilmelidir.
Serbest Dnen, Eksenel Akl Plug Fanlar
Salyangozu yoktur ve rotoru seyrek
kanatldr. Eksenel fanlarda hava, fan miline,
santrifj fanlardaki gibi dik ada deil, paralel
olarak akar ve darya atlr. Montaj edildii
hcrenin her tarafnda eit basn uygular ve
hcrenin herhangi bir noktasndan at az
alnabilir. Temizlenmesi ok kolaydr ve
hijyenik santrallarda zellikle tercih edilir. Fan
fleme hzlarnn 12-13 m/s deerini
gememesi nerilir Bu deerin almas
durumunda hza bal ar grlt
olumaktadr.
2
4
Sk Kanatl ve Seyrek Kanatl Fanlarn
Karlatrlmas
GER EK
SEYREK KANATLI
Orta ve yksek
basnca uygun
Hijyene uygun
NE EK
SIK KANATLI
Orta ve alak
basnca uygun
Hijyene uygun deil
Bu deerin almas durumunda hza bal
olarak ar grlt olumaktadr. Grlt ses
seviyesi ise fan devri ile ilgilidir. Devir says
dtke ses iddeti azalmaktadr.
FAN ETLKLER
Debi devir ile doru orantl deiir.
Toplam basn fan devrinin karesi ile orantl
deiir.
ekilen g fan devrinin 3. Kuvveti ile orantl
deiir.
Fan Eitliklerinin Kullanm
Belirli bir statik basn ve debiye gre seilen
fann kullanld klima santralnn montaj
esnasnda, seimde kullanlan kanal basncnn
az tespit edildii grlmtr. Bu artlarda
artan gerek kanal basnc dahil edilerek
bulunan statik basnca gre nceden seilen
fann uygunluu u ekilde tespit edilebilir.
Toplam verim %79,4
Statik verim %75,9
Statik basn 600 Pa
Hz basnc 28 Pa
Toplam basn 628 Pa
Fan gc 2.197 kW
Motor gc 2.526 kW
Hava debisi 10.000 m
3
/h
Hava hz 6,8 m/s
Fan devri 1275 rpm
Scaklk 20,5 C
Motor verimi %85
Spesifik fan gc 0,93 kW/(m
3
/s)
10.000 m
3
/h debi 600 Pa statik basntaki fan grafii
130 Palk bir kanal basnc artnn yeni devir
ve motor gcne gre deimi yeni grafii
u ekilde grlebilir:
10.000 m
3
/h debi 730 Pa statik basntaki fan grafii
Fan devri ve motor gc yeni durum iin
hesaplandktan sonra ilk durumdaki motor
gcnn bu durumu karlayp karlamad
kontrol edilir. lk durumda fan gc 2,197 kW
olduundan 3 kWlk bir motor seilmiti. Yeni
durum iin hesaplama yapldnda gereken fan
gcnn 2,95 kW olduu grlr. Dolays ile
3 kWlk motor gc bu durum iin de istei
3
5
Yllk ek enerji maliyeti = 673 TL
TAHRK ELEMANLARI:
KAYI VE KASNAKLAR
Kay kasnak mekanizmalar g ve enerji iletim
mekanizmalardr. Kay kasnak mekanizma-
snda hareket, dndren ve dndrlen
kasnaklara sarlan ve olduka esnek olan bir
kayn yardmyla salanr. Hareketin iletilme-
sinde kay ile kasnak arasndaki srtnme
nemli bir rol oynar. Aralarnda aklk byk
olan veya ayn ortamda olmayan kuvvet ve i
makineleri arasnda irtibat salarlar.
Mekanizmann balca stnlkleri u ekilde
sralanabilir:
Basit olmalar nedeniyle, dier
mekanizmalara gre olduka ucuz bir
konstrksiyon olutururlar.
Birbirlerinden uzakta bulunan iki mil
arasnda g ve hareket iletebilirler.
Kay elastik bir malzemeden yaplm
olduundan, darbeleri karlama ve
snmleme kabiliyeti byktr.
Ani yk bymelerini iletemez; bu nedenle
bir emniyet eleman olarak alr.
Buna karlk u mahsurlar sralanabilir:
Kay ile kasnak arasndaki ksmi
kaymalardan dolay tam ve sabit bir evrim
oran salanamaz.
Hareket iletimi iin kayn kasnak zerine
bastrlmas gerekir, yani bir basma
kuvvetine ihtiya gsterir. Bu basma
kuvvetinin etkisi altnda miller ve yataklar
dili ark ve zincir mekanizmalarndakine
gre daha byk zorlamalara maruz kalrlar.
Kayta zamanla bir geveme meydana
geldiinden, mekanizmann bir gerdirme
tertibat ile donatlmas gerekir.
Kaynaklar
1. ISKAV Klima Santrallar Kitab
2. Kocaeli Makine Mhendislii deney raporu
karladndan motorun deitirilmesine gerek
yoktur.
Fakat deerin deiimi ek bir maliyete sebep
olacaktr. Bu maliyet hesaplanacak olursa;
Gnlk alma sresi : 16 saat
alma gn : 365 gn
Ek motor gc : 0,753 kW
Motor verimlilii : %85
Elektrik creti : 0,15306 TL/kWh
4
Fan devri - statik basn arasndaki iliki
Fan gc - statik basn arasndaki iliki
Hava debisi - statik basn arasndaki iliki
F
a
n

d
e
v
r
i
H
a
v
a

d
e
b
i
s
i
F
a
n

g
6
Hazrlayanlar
HSK AR-GE Mhendisleri
7
Scaklk gradiyentinin eimi s geirme
(kondktivite) katsaysna () gre
deimektedir. Zamana bal olarak
scaklklarn deiime uramas, snn birden
fazla ynde hareket etmesi ve s geirme
katsaysnn ktle iinde deiik deerler
tamas gerek s transferi uygulamalarnda
daima olasdr. Ayrca, kondksiyon s geirme
A
R
A
L
I
K

2
0
1
0
1
Teknik Blten No: 2
ISI TRANSFER MEKANZMALARI
Is transferi olay 3 deiik ekilde
olmaktadr ve bunlar:
a) Kondksiyon (iletim)
b) Konveksiyon (tama)
c) Radyasyon (ma) diye
adlandrlmaktadr.
Kondksiyonla Is Transferi (iletim)
Is, ktlenin bir yerinden baka bir yerine
atomsal seviyede, kinetik enerji eklinde
tanarak iletilir. Bu olayn, gaz ktlesinde
molekllerin elastik arpmas ile; svlarda
ve yaltkan kat malzemelerde kafes sisteminin
boyuna salnmlar ile; metallerde ise aynen
elektrik akm gibi serbest elektronlarn
hareketiyle meydana geldii varsaylmaktadr.
Fransz fizikileri Fourier ve Biot 1822 ylnda
kondksiyon s transferini aadaki ekilde
ifade etmitir;
Burada, birim zamanda (d), belirli bir
alandan (A) belirli bir ynde (x) geen snn,
scaklk (t) gradiyenti ile doru orantl ve
gei alanna (A) dikey olduu, s gei
ynnn scakln azald yne doru (-
iaretinin anlam) olduu ifade edilmektedir.
9
katsays scaklk deiimlerinden de
etkilenmektedir. Bu nedenle, soutma
sistemlerinin projelendirilmesinde scaklklarn
zamana bal olarak deimedii, s geirme
katsaylarnn belirli bir malzeme iin tm
ktlede sabit kald varsaylarak hareket
edilmektedir.
rnek: Homojen, Beton -160 malzemeden 30
cm kalnlndaki dz duvarn i yzey scakl
20 C ve d yzey scakl -20 C olarak
saptanm olsun. 5.0 x 3.0 m boyutlarna sahip
bu duvardan saatteki kondktif s geii ne
kadardr? = 1.75 kcal/h m
2
C olup;
bulunur.
teknik blten 02 aralk 2010
2
Konveksiyonla Is Transferi (tama)
Konveksiyon s transferinde s, aynen bir
ykn tanmasndaki gibi, maddenin kendi
hareketi vastasyla farkl scaklklardaki bir
yerden dier bir yere tanr, transfer edilir.
Buradan da anlalaca gibi konveksiyonla
s transferi sv ve gazlarda (Akkanlarda)
meydana gelmektedir ve bu nedenle de
akkanlar dinamii ve kanunlaryla ok
yakndan ilgilidir. Isnn tanmasn salayan
hareketli blmlerin hareketini salayan etki
ise cebri/zorlayc (Cebri konveksiyon)
olabilecei gibi sistemin kendi bnyesinde
meydana gelen tabii artlarla da oluabilir
(Tabii-Naturel konveksiyon). Cebri
konveksiyon eklinde akkann hareketini
tahrik edici, zorlayc bir d etki mevcuttur.
rnein, bir boruda suyu pompa ile basmak
veya vantilatr ile havay harekete geirmek
gibi. Tabii konveksiyonda ise akkann
hareketi, genellikle farkl scaklklarn sonucu
olarak ortaya kan younluk farkllklarndan
dolay oluur. Ayrca, akkann kendi iinde
meydana gelen kondksiyon s transferi ve
i s retimi de konveksiyon s transferini
etkiler. Dier etkenler, yzeyin ekli, ls,
przll, karakteri, akkann ak hz ile
yn, viskozitesi, younluu, snma ss,
kondktif s geirgenlii, genleme katsays,
scaklklar, ekim kuvvetleri eklinde saylabilir.
Deikenlerinin bu kadar fazla oluu nedeniyle
konvektif s transferinin matematiksel analizi
ok karmaktr.
Konveksiyonla s transferinin matematiksel
olarak ifadesi;
Q = .A.t
eklinde yaplmtr. Burada , konvektif s
transfer katsays veya film katsays olup birim
alandan birim scaklk farknda konveksiyonla
tanan s miktarn ifade etmektedir. Yukarda
da belirtildii gibi konveksiyonla s transferinde
ok sayda deiken mevcut olup verilen
matematiksel ifadenin basit grnmne
aldanmamak gerekir. Zira nce konvektif s
geirme katsays () yukarda saylan tm
deikenlerden etkilenmektedir (yzeyin ekli,
boyutlar ve przll ile akkann hz ve
yn, viskozitesi, younluu, snma ss,
kondktif s geirgenlii ve yzey ile akkann
scaklk dalmlar gibi), sonra da yzey alan
(A) ile scaklk farknn (t) tespitinde kolayca
yanlgya dmek mmkndr.
10
Bu duvardan saatte geen s miktan ise;
Q = K.A.t = 0.583 x (2.0 x 1.50} x (30-0)
Q = 52.47 Kcal/h bulunur.
Soutma yklerinin hesaplanmasnda
kullanlmak zere deiik duvar, tavan ve
deme konstrksyonlar iin hesaplanm
hazr K deerlerini veren tablolar birok
soutma literatrnde verilmektedir.
3
Is transfer problemlerinde en ok
karlatmz durum ise kondksiyon ve
konveksiyon mekanizmalarnn duvar zerinde
beraber kullanld durumdur. Oda duvarndan
geen s, i ve d yzeylerde konvektif s
transferiyle, duvarn kendi gvdesinde ise
kondksyon yoluyla gemektedir. Burada
transfer olan s;
bulunur ki;
birletirilmi s transferi katsays (K) olarak
adlandrlr ve yukardaki rnekte bu deer
kondksyon ve konveksiyon s transferi
katsaylarnn birlikte etkisini vermektedir.
rnek: 2 m uzunluunda 1.5 m yksekliinde
bir Flexline santral panelinden (1 mm galvaniz
+ 50 mm kayayn + 1 mm galvaniz) saatte
geen s ne kadardr?
K=0.583 kcal/hm
2
C bulunur.
Radyasyon (ma)
Bu bir elektromagnetik dalga hareketidir.
Radyasyon dalgalar da radyo dalgalar,
x-nlar, k dalgalar gibi bir dalga hareketi
olup farkll dalga boyu uzunluunun deiik
olmasndandr.
Isnn radyasyonla transferinde, kaynakta s
nce elektromagnetik dalgalara dnr, sonra
bu dalga hareketi balanty salayan
hacimden geer, daha sonra kart yzeyde
ksmen veya tamamen tekrar s enerjisine
dnr. Radyasyon yoluyla transfer olan s,
dt yzey tarafndan ksmen absorbe
edilir (
), ksmen geri yanstlr (
) ve ksmen
de transit ekilde geirilir (
).
Bu deerin toplam bir btn olmak gerekir
(
= 1). Cam ve benzeri elemanlarda

transmissivite (
) olduka yksektir. zerine

gelen/den radyasyon enerjisinin tm dalga
11
4
boylarnda tamamn absorbe eden bir cisim
tam siyah olarak adlandrlr ki byle bir cismin
absorbtivitesi tam ( = 1) olacaktr fakat
tabiatta byle bir cisim mevcut deildir. Dier
yandan tm cisimler scaklna ve yapsna
gre radyasyon enerjisi yayarlar ve bu zellie
emmissivite () denilir. Emmissivitesi yksek
cisimlerin absorptivitesi de yksek olmaktadr.
Bir cismin birim yzey alanndan birim
zamanda yayd radyasyon enerjisine radyant
huzme skl denilmektedir. 1879 ylnda
deneysel sonulara dayanarak J. Stefan tam
siyah bir cismin yayd radyasyon enerjisinin,
cismin mutlak scaklnn drdnc kuvvetiyle
orantl olduunu kantlamtr. Be sene sonra
L. Boltzmann ayn sonucu termodinamik yoldan
matematiksel olarak gstermitir. Onlarn adna
izafeten Stefan-Boltzmann Kanunu diye anlan
ve tam siyah bir cismin birim zamanda yayd
radyasyon enerjisini veren eitlik
= A T
4
eklinde gsterilir. , Stefan-Boltzmann
sabitesi diye anlr, ki metrik sistemdeki saysal
deeri 4.9 x 10
-8
kcal/hm
2
(C)
4
olmaktadr
(5.67 x 10
-8
W/m
2
K
4
), ngiliz birimleri ile ise
0.1714 x 10
-8
BTU/h.ft
2
(F)
4
olmaktadr. Ancak,
tabiatta mevcut cisimler tam siyah tarifini
salayamadndan, emissivitenin scaklk ve
dalga boyundan etkilenmedii varsaylarak
Stefan-Boltzmann Kanunu = A T
4
eklinde gsterilebilir. Fakat, emissivite deeri
bilhassa cismin scaklndan olduka
etkilenmektedir.
Karlkl iki cismin etraflarna gnderdii
radyasyon enerjisi ayr ayr bu cisimlerin
scaklklarnn drdnc kuvvetiyle orantl
olacaktr. Ayrca, gnderdikleri radyasyon
enerjisinin bu iki cisimden alak scaklkta olan
tarafndan alnan net radyasyon miktar bu
iki cismin birbirine gre olan konumlarna da
baldr. ok geni alanl tam siyah iki
yzeyden daha scak olan T1 mutlak
scaklnda dieri T2 mutlak scaklnda
ise bu yzeylerden birisinin (A) byklndeki
alanna scak cisimden souk cisme
radyasyonla geen net enerji miktar;
olmaktadr.
Burada F
1-2
yzeylerin birbirine gre olan
geometrik konumunun etkisini hesaba alan bir
katsaydr ve Konum Katsays diye adlandrlr.
Bu iki yzey birbirine paralel ise F
1-2
= l
olacaktr.
rnek: Paralel konumdaki tam siyah ve
boyutlar ok byk iki dzlemden birisi 100
C dieri 300 C scaklkta ise dk scaklktaki
dzlemin birim alan tarafndan alnan net
radyasyon ss ne kadardr?
T
1
= 300 + 273 = 573 K
T
2
= 100 + 273 = 373 K
Q = 4.9 x 10
-8
x (573
4
- 373
4
) = 4333 kcal/hm
2
olur.
KLMLENDRME SSTEMLERNDE ISI GER
KAZANIM
klimlendirme sistemlerinde mahal havasnn
istenen retim veya konfor artlarna gelebilmesi
iin, geirmi olduu termodinamik sreler
nedeniyle zelliini yitirmesinden dolay
deitirilmesi yani yerine temiz hava alnp
tekrar mahal artlarna getirilmesi
gerekmektedir. Bu durum sisteme ek bir yk
getirmekte ve mahal havas atk s olarak dar
atlmaktadr. Oysaki s geri kazanm sistemleri
kullanarak atk slarn %25 ile %90 arasndaki
ksmnn geri kazanlmas mmkndr. HVAC
sistemlerinde bu oran optimum zml
uygulamalar iin %35 ile %80 aralndadr.
12
5
Is geri kazanm nitelerini genel olarak
2 ana kategoriye ayrabiliriz:
1. Rekperatif Sistemler
2. Rejeneratif Sistemler
- Dner tamburlu
- Sirklasyonlu
- Is borulu
klimlendirme sistemlerinde
kullanlan s geri kazanm
cihazlar, d artlarda alnan
taze havann egzoz havas
yardm ile n stlmasn
(soutulmasn) salayarak,
taze havann entalpi ve
scakln, i hacim artlarna
yaklatrmaktadr. Ancak bu
tip sistemlerde enerji baka
bir sistemden alnrsa, s geri
kazanm olmaz. VDI 2071 e
gre ktlenin transferi s geri
kazanm deildir. Yani hava
kartrlarak s geri kazanm
yaplamaz.
Is Geri Kazanm Nem
Transferi Yaplmadan,
Is/Enerji Geri Kazanm ise
Nem Transferi Yaplarak
Uygulanabilir;
13
6
PLAKALI REKPERATR LE
ISI GER KAZANIM
REKPERATF ISI GER KAZANIM
PLAKALI ISI DETRCLER
Bu nitelerin plakalar korozyon direli
alminyumdan imal edilirler. Temiz
hava scakl 0Cnin altnda ise egzos
havas tarafndaki youan suyun
donma riskine kar by-pass damperi
kullanlmaldr. Verim deerlerinin
scakla bal olarak %4560 arasnda
olmas tavsiye edilmektedir.
Egzos havas filtre edilerek s geri
kazanm nitesine gnderilmelidir.
REJENERATF ISI GER KAZANIM
DNER TAMBURLU TP (ROTARY) ISI
DETRCLER
Tayc konstrksiyon zerinde yataklanm
ve erevelenmi dnen bir s deitiricidir.
Genellikle ince alminyum eritten retilen
rotor dolgusu, yatay blme zerinde hava
kanallar ile ikiye blnmtr. Kanallar, alttan
egzost havas - stten taze hava (veya tersi)
geecek ekilde dzenlenmitir. Egzost
14
7
havasnn starak veya soutarak enerji
ykledii rotor dolgusu, dn turunu
tamamlayp taze (d) hava tarafna geldiinde,
yklendii enerjiyi taze havaya aktararak, taze
havay stacak veya soutacaktr. Anlald
zere madde dolgulu s deitiricidir. Dner
tambur iindeki oluklu alminyum levhalar s
transferini salar.
Levha yzeyleri genellikle higroskopik madde
ile kapldr. Egzost havasnn hem duyulur ss,
hem gizli ss dardan alnan havaya transfer
edilir. Verim deerlerinin scakla bal olarak
%70-75 arasnda olmas tavsiye edilmektedir.
Rotor dn hznn kontrol edilmesi sayesinde,
deien egzost ve taze hava scaklklarnda
dahi yksek ve sabit verimlilik ile altrlmalar
mmkndr.
Sprme Blmesi (Purge) Nedir?
Sprme blmesi ve sprme havas, s
tekerlekleri iin en nemli unsur ve kavramdr.
Dn havas iinden artlandrlm taze hava
iine tanan kirli havann nlenmesi iin
gelitirilmi bir blme zerinden yaplan etkili
bir uygulamadr. Is deitirici dolgusu ile
birlikte d hava dilimine geen kirli havann,
bir miktar d hava kullanlarak, dolgu iinden
sprlp egzost havas tarafna nakledilmesi
esasna dayanr.
Is tekerleklerinde sprme blmesi ve havas
iki ayr ynden nem tar. artlandrlm hava
iine tanabilecek kirli dn havasnn dar
atlmas salanrken, dn havas tarafndan
kirletilen dolgu da temizlenmi olur. Is tekerlei
seimi yapacak teknik elemann da iyi eitilmi
ve konuya hakim olmas zorunludur. Is tekeri
seimleri srasnda, istenilen reel d hava
miktarnn tutturulabilmesi ve gerekli basn
farklarnn yaratlabilmesi, seimleri yapan
teknik insann bilgi birikimi ve tecrbesi ile
yakn ilikilidir. Ayrca dolgu tipi de (youturma
dolgulu - entalpi transferi dolgulu veya
adsorbent) uygulamann baars ve ekonomisi
asndan doru seilmi olmak zorundadr.
% 3E KADAR SIZINTIYA ZN
VEREN UYGULAMALARDA
PURGE KULLANIMI GEREKMEZ.
15
8
ROTORLU
ISI GER KAZANIM
YOUTURMA
ROTORU LE
ISI/ENERJ GER
KAZANIM
16
9
ENTALP ROTORU LE
ENERJ GER KAZANIM
SORPTION (NEM ALICI-
DESICCANT) ROTOR LE
ENERJ GER KAZANIM
SRKLASYONLU TP ISI DETRCLER
(RUN-AROUND)
Is, birbirine balantl iki serpantinin zerinden
geen havalar sayesinde transfer olur.
Serpantinlerden biri taze hava tarafnda, dieri
ise dn havas tarafndadr ve bunlar
birbirlerine bir borulama ile balanr. Is
transferini salayan akkan bu borularn iinde
dolar. ki bataryal bu sistem genellikle hijyenik
uygulamalarda tercih edilir. Bataryalar
genellikle bakr boru alminyum kanatl olarak
tasarlanr. Egzost havas tarafnda bulunan
bataryadaki suya transfer edilen s (havadan
suya), temiz hava tarafndaki batarya yardmyla
bataryadan geen havaya transfer edilir (sudan
17
10
havaya).
ki batarya arasnda dolaan suya d hava
scaklna bal olarak (donmaya kar) glikol
katlmaldr. D hava scakl -15 C olduunda
glikol oran yaklak olarak %30 olmaldr.
Egzost havas filtre edilerek s geri kazanm
nitesine gnderilmektedir. nite veriminin
scaklk bazl olarak %30-50 arasnda olmas
tavsiye edilir. Tavsiye edilen maksimum aln
hz 3 m/sdir. Batarya taraf hava basn
kaybnn 200 Pa gememesi tavsiye edilir.
Egzost tarafndaki bataryada havann youma
olasl gz nnde tutularak youma tavas
ve damla tutucu kullanlmas tavsiye edilir. ki
bataryay birletiren boru devresi zerinde
scaklk kontrol vanas ve genleme tank
kullanlmaldr.
18
11
ISI BORUSU (HEAT PIPE)
ki katl kanatl borulu s deitiricisinden
meydana gelmitir. Bataryalarda sy transfer
etmek iin R134a, R410a gibi soutucu
akkanlar kullanlr. Scaklk verimleri %40-50
arasndadr. Egzost havas filtre edilerek s
geri kazanm nitesine gnderilmelidir. Tavsiye
edilen hava hz 3 m/s, maksimum alma
scakl 50 Cdir. Egzost havasndaki nemin
youma olasl nedeniyle youma tavas
ve seperatr kullanlmaldr.
Is borusu (heat pipe) evriminde ekilde
grld gibi soutma bataryasnn nnde
ve arkasnda olacak ekilde bulunur. Soutma
eanjrnden nceki ksm n soutma yaparak
hava scaklnn bir miktar drlmesini
salar. Bu n soutma sayesinde soutucu
eanjrn kapasitesi drlm olur.
Eanjrden kan ar soumu hava ise s
borusunun stc blgesine geer ve scakl
ykselir. Buradaki stma, gelen hava akndan
absorbe edilen s enerjisi tarafndan salanr.
Bu sistem ile son stma sonras nem de
alndndan konfor artn salayacak
deerlere eriilmi olunur.
19
12
Kaynaklar
HSK Teknik Katalog
m Makine Is Geri Kazanm Teknik Bilgileri
Uygulamal Soutma Teknii - MMO
Hava Ak
Biimleri
Cihaz Boyutu
Kapasitesi
Verimlilik
n Yz Hz
Basn Dm (Pa)
Scaklk Blgesi
stnlkleri
Snrlandrmalar
Kar Akma Sznt
Plakal
s geri kazanm
Ayn ynl paralel,
ters ynl dik akm
90 m
3
/h ve
yukars
Duyulur
(%45-60)
0,5-5,0
5-450
-
Hareketli para yoktur
Sznt yoktur
Deiik boyutlarda
Deiik malzemelerde
Dk basn dm
Yksek verimlilik
Kolay temizlik
Gizli sl
olanlar
Yalnzca zel
niteler
%0 - %5
Rotorlu
s geri kazanm
Ayn ynl paralel,
ters ynl paralel akm
90 m
3
/h -
125.000 m3/h aras
Duyulur (%50-80)
Gizli (%45-55)
2,5-5,0
100-300
(-60C) - (800C)
Gizli s transferi
Kompakt byk boyutlar
Dk basn dm
Yksek verimlilik
Souk iklimlerde
servis hizmeti fazladr
Kar hava kirleticilii
olasdr
%1 - %10
Sirklasyonlu tip
s geri kazanm
Ayn ynl paralel,
180 m
3
/h ve
yukars
Duyulur
(%30-50)
2,0-4,0
100-500
(-40C) - (35C)
Hareketli para yoktur
Sznt yoktur
Deiik boyutlarda
zin verilen basn fark
60 inch ss
Fan yeri tehlikeli deil
Verimlilik basn dm
ve fiyatla snrldr
retici
snrldr
0%
Is borulu
s geri kazanm
Ayn ynl paralel,
180 m
3
/h ve
yukars
Duyulur
(%40-50)
-
100-500
-
Egsoz hava akm
Taze hava akmndan
uzakta (ayr) aktlabilir
Verimlilik basn dm
ve fiyatla snrlanm olabilir
retici
snrldr
0%
20
bunlar biliyor musunuz?
NEM ALMALI (DESICCANT ROTORLU) SOUTMA SSTEMLER
Desiccant nem alma
ynteminde, Lityum klorit,
molekler siev, aktif aluminat
ve silikajel (Silica Gel) gibi
yksek nem tutma
kabiliyetina haiz kimyasal
rnlerle nem alnr.
Atmosferden alnan nemli
hava, fan vastasyla rotor
zerinden geirilir. Rotor,
zerinden geen havadaki su
buharn byk lde
zerinde tutar, bylece elde
ettiiniz kuru havay
pnmatik olarak istediimiz
herhangi bir noktaya
gnderebilirsiniz. Bu
yntemde, rotorun devaml
olarak nem alabilmesi iin,
zerinde biriken su buharnn
tahliye edilmesi
gerekmektedir. Bu amala
rotora, ters taraftan, yine
atmosferden alnan, nceden
stlm hava verilir. Isnan
hava daha fazla nem
tayabilecei iin, rotor
zerinde biriken nem scak hava
ile birlikte, rotordan uzaklar ve
tahliye edilmi olur.
13
21
1) HSK IGH rnlerinde kullanlan s geri
kazanm tipi
2) Isy birbirine balantl iki serpantin
zerinden geen havalar sayesinde
transfer eden s geri kazanm tipi
3) Svlarn akmaya kar gsterdii diren
4) Boru tesisatnda kullanlan hat kesme
ara elaman
5) Istmak ya da enerji retmek amacyla
su buhar ya da scak su reten cihaz
6) Damperlerde havay ynlendirmeye
yarayan eleman.
7) Verilen bir basnta saf maddenin
kaynamaya balad scaklk .......
scakl olarak tanmlanr
8) Bir cismin birim zamanda ald yol
9) Derli toplu, ilevine gre az hacimli
10) Elektrik yknn madensel bir tel ya da
baka bir iletkenden gemesine
verilen ad
11) Periyodik cetvelde N simgesi ile
gsterilen element
12) Buharlatrc
13) Baz elementlerin atom ekirdeinin
kendiliinden paralanarak etrafa
yayd alfa, beta ve gama gibi nlar
14) "International Organization of
Standardization" ksaltmas
15) Bir lme arac
16) Klima santral d kabuu
17) Bir svy bir kaptan baka bir kaba
aktarmaya yarayan, deiik uzunlukta
iki kolu olan bklm boru
18) Maddenin halinden biri
19) Scakl deimeden hal deitiren
bir maddenin verdii s
20) Ortam
21) Atk gazlarn ak havaya atlmas iin
uygun artlar salayan sistem
Aadaki kavramlara karlk gelen kelimeleri, yatay, dikey ya da
apraz sralarda bulabilir misiniz?
bulmaca
R E K P E R A T F
V E T S T A B E E I R
V A J A A N A S S A
R N E C F M E T O D
S A F A N C O L M Y
K A Z A N E O N Z A A
O D O Y M A R D A H S
Z H I Z N A A G A Y
M K O M P A K T L O
T A T K G Z L N
E V A P O R A T R F
nceki bltendeki bulmacann zm
R V E D I S I K
A T B Y P A S S A
E S K T A T S S
B D P K L M A N
A A R R H M M A
S M F O R O A E K
I P A M A A T V N
N E N B E T T O A
R R D E B R
R O I Y A K E R
T S I C A K L I K
1) KASNAK
2) ISI
3) NEM
4) HAVA
5) STATK
6) DEB
7) BYPASS
8) FAN
9) TORBA
10) KLMA
11) KAYI
12) SICAKLIK
13) ASPRATR
14) ROTOR
15) BASIN
16) DEVR
17) DAMPER
14
Hazrlayanlar
Sefa BULUT HSK AR-GE Ba Mhendisi - Merve NVEREN HSK AR-GE Mhendisi
Hazrlayanlar
22
1
teknlk b/ten 03 - Ocok 20!!
urovent Sertifikasyonu, iklimlendirme
ve soutma rnlerinin, Avrupa ve ulus-
lararas standartlara gre performans de-
recelendirmelerini onaylar. Ama, rekabete dayal
oyun sahasn tm imalatlar iin ayn seviyeye ge-
tirerek ve de endstriyel performans derecelendir-
melerinin btnln ve doruluunu artrarak
mteri gveni oluturmaktr.
Sertifikasyon - son kullanc ve imalat iin
benzer ekilde faydaldr
Kullanclar iin:
Son kullanclar, rnn tasarm zelliklerine uy-
gun olarak alaca, enerji maliyetinin doru e-
kilde belirtilecei ve bylece satn alnan rnn
balangtaki yatrma uygun olaca konusunda
gven ierisinde olacaktr.
malatlar iin:
Eurovent Sertifikasyon programlar imalatlara
eit artlarda ve mukayese edilebilir verilere dayal,
adil bir rekabet zemini sunar. Neticede, tm sekt-
rn imaj ve btnl gelitirilirken, imalatlar ile
projeciler arasnda daha iyi bir gven tesis edile-
cektir.
Eurovent sertifikasyonu, her biri bir tip soutma
veya iklimlendirme rnne karlk gelen, farkl
programlardan oluur. rnleri sertifikalandrlan
bir imalat katlmc olarak adlandrlr.
Eurovent Sertifikasyonu tarafndan aadaki rn
tipleri sertifikalandrr:
- Plakali Tlp Hava-Hava Lan[rler (AAHL)
- Dner Tlp Hava-Hava Lan[rler (AAPL)
- l2 kw'in altinda soutma kapaslteslne sahlp
Konfor Kllmalari (ACl)
- l2 kw lla 45 kw arasinda soutma kapaslteslne
sahlp Konfor Kllmalari (AC2)
- 45 kw lla l00 kw arasinda soutma kapaslteslne
sahlp Konfor Kllmalari (AC3)
- Kllma Santrallerl (AHU)
- Souk Klrller (C8)
- Hassas Kontrol Kllma Clhazlari (CC)
- Pan Coll Unltelerl (PC)
- Kanalli Tlp Pan Coll Unltelerl (PCP)
- nce Hava Plltrelerl (P5-P9 Sinifi) (P|L)
- Souk Oda Lvaporatrlerl (HLCOOL)
- Hava Soutmali Kondenserler (HLCOND)
- Kuru Soutucular (HLDCOOL)
- |sitma ve Soutma 8ataryalari (HLCO|LS)
- Soutma Gruplari (LCP)
- Soutmali Tehlr Dolaplari (PDC)
Teknik Blten
No: 3
O
C
A
K

2
0
1
1
eurovent
sertifikasyonu
E
23
2
Klima santralleri ile ilgili Avrupa birliinde EN 1886
ve LN l3053 standartlari mevcuttur.
8u standartlar,
- LN l886 8lnalarin Havalandirilmasi - Kllma
Santrallerl - Mekanlk Performansi
- LN l3053 8lnalarin Havalandirilmasi - Kllma
Santrallarl - 8lumlerln, Komponentlerln ve
Clhazlarin lumu ve Performanslari
Klima santrallerinin test edilmesi iin Eurovent
"Model 8ox" ve "Peal Unlt" adlari altinda lkl adet
santral lstemektedlr. 8unlardan,
Model box, mekanlk performans testlerlnl gerek-
letirilmesi iin kullanlmakta,
Gerek unlte lse, isitma soutma kapasltelerl, hava
debisi, fan devri, ses gleri, basn dm, g
giriini belirlemek amac ile kullanlmaktadr.
EN 1886
8u standart, havalandirma ve lkllmlendlrme lle llgl-
li imalat, tasarm, montaj ve bakm konular ile ilgili
olarak komple bir hava ileme nitesinin mekanik
performansn belirler. nitenin bireysel blmleri-
nin grevleri ve karakteristikleri, hava ileme nite-
lerini kapsayan bir baka standart serisinde dikkate
alnacaktr.
UGULANAN TLSTLLP
24
3
1. MAHFAZANIN MEKANK DAYANIMI
ekll l. Hava lleme unltelerlnln panel ve ereve
aklklarnn ematik gsterimi
ekll 2. Hava lleme unltesl ereve ve panellerlnln
sehimi
Deney
Sehim, hava ileme nitesi normal tasarm artla-
rinda aliiyorken 0,5 mm'llk blr toleransla lul-
melldlr. rneln: ekll 3'e gre, P'S' aralii lln X'X",
PQ aralii lln XX" lulmelldlr.
X'X" sehlml panel katiliinin blr fonkslyonudur. XX'
sehimi ise hem ereve hem de panel katlnn
blr fonkslyonudur. ereve sehlml PP' ve SS"dlr.
rnek:
PQ 2 m
P'S' PS l m
lulen XX" sehlml 8 mm
lulen X'X" sehlml 5 mm
8u sebepten. P'S' araliinin sehlml 5 mm/m ve PQ
araliinin sehlml 4 mm/m'dlr. Sinif, lulen sehlm-
lerin en yksek deerde olanna gre belirlenir.
8u rnekten, P'S' nln sehlmlnln sinif D2'ye karilik
geldii belirlenir.
2. MAHFAZANIN HAVA SIZINTISI
Hava sizinti deerl, hava kanallarinin sininandiril-
mas temeline dayanr.
a) Sadece Negatif Basn Altnda alan niteler
Montaj yaplm hava ileme nitelerinin hava sz-
dirmazlii 400 Pa negatlf basinta (vakum basinci)
denenmeli ve aada verilen kabul edilebilir debi-
leri amamaldr.
400 Pa negatlf basinta makslmum kaak orani,
Aksi belirtilmedike, kabul edilebilir debi, hava i-
leme nitesi iindeki hava filtrelerinin verimlilii-
nln blr fonkslyonu olmalidir. Hava flltreslnln blrden
daha ok kademesl olduunda, sininandirma fllt-
renin en yksek derecesinin verimlilii esas aln-
malidir. 400 Pa'dan sapma durumlarinda, denenen
nitelerin mahfazalarnda, her bir szdrmazlk snf
iin msaade edilen en yksek sznt debisi aa-
dakl eltllkten hesaplanmalidir,
8u eltllkte:
f
m
: Gerek deney basincinda musaade edllen en
yuksek sizinti (l/s.m)
f
400
: 400 Pa'da musaade edllen en yuksek sizinti (l/s.
m)
25
4
b) Hem Negatif Hem Pozitif Basn Altnda al-
an niteler
Pozltlf basin altinda alian blumlere sahlp hava
ileme nitelerinin, vantilatrn hemen kndaki
alima basinci pozltlf 250 Pa'i atii tum durum-
larda, pozitif basn blmleri nitenin geri kalan
kismindan ayri denenml olmalidir. Pozltlf basin
250 Pa'i amiyorsa blr tek, blrlelk, negatlf basin
deneyl kabul edlleblllr. Pozltlf basin blumlerlne
uygulanan deney basinci pozltlf 700 Pa olmali veya
hava ileme nitesinin en yksek pozitif alma
basincindan daha buyuk olmalidir (hanglsl daha
buyukse). Unltenln kalan kisimlari a) maddeslne
gre denenmeli, kabul edilebilir sznt debisi, van-
tilatrn hemen giriindeki filtrenin verimlilii ile
belirlenmelidir.
700 Pa negatlf basinta makslmum kaak orani,
700 Pa'dan sapma durumlarinda, denenen unlte-
lerin mahfazalarnda, her bir szdrmazlk snf iin
msaade edilen en yksek sznt debisi aadaki
eltllkten hesaplanmalidir,
8u eltllkte:
f
m
: Gerek deney basincinda musaade edllen en
yuksek sizinti (l/s.m)
f
700
: 700 Pa'da musaade edllen en yuksek sizinti (l/s.
m)
Not: Model box'lardakl kaak testlerl hem 400 Pa
negatlf basin hem de 700 Pa pozltlf basin lln ya-
plmaldr.
2.1 Deney
Deney donanimi, en azindan deney basinci/ba-
snlarnda beklenen sznt debisini karlayacak
kapasitede bir vantilatr kullanlarak, ekilde g-
rld gibi olmaldr.
Sznt deney donanmnn kapasitesi iin nite ok
bykse veya teslimat iin eriim snrlamas ni-
tenln blumler/alt monta[ hallnde denenmeslnl
gerektiriyorsa deney tarihinden nce alc ve satc
arasindakl anlamayla bellrlenlr. enlden isi kaza-
nml cihazlarn monte edildii yerlerde, besleme
ve boaltma blumlerl, 400 Pa negatlf basinta tek
bir nite imi gibi beraber denenmelidir.
Temel test gerekslnlmlerl,
Deney donaniminin vantllatru alitirilir ve deney
unltesl llndekl basin, bellrtllen deerln % 5 tole-
rans dahilinde, statik deney basncna ulancaya
kadar ayarlanr.
8u basin 5 daklka lln sablt tutulur ve basin ka-
rarl hale gelinceye kadar herhangi bir okuma kay-
d yaplmaz.
Sznt debisi ve deney basnc kaydedilir. Kayde-
dilen sznt debisi, msaade edilen sznt debisin-
den byk deilse nitenin bu standarda uygun
olduu kabul edilir. nite, blmler halinde dene-
niyorsa, tm blmler iin kaydedilen sznt debi-
lerinin tamamnn toplam, standarda uygun olup
olmadnn belirlenmesinde esas alnr.
3. FLTRE BY-PASS (YAN GET) SIZINTISI
Plltre hucrelerlnln ereveslnden by-pass (yan ge-
lt) havasi flltre edllemeyecelnden, flltrenln ve-
rimliliini, zellikle de yksek verimli olannn ve-
rlmlllllnl, azaltacaktir. laveten, flltrenln ikiinda
mahfazadan ieriye olacak bir sznt da ayn etkiyi
yapar. 8ununla beraber, vantllatrun glrllne yer-
letirilmi filtreler iin, filtre ve fan arasndaki mah-
fazann alan ve hava szdrmazl filtre by-pass
sizinti deblslnl etklleyebllecek faktrlerdlr. 8u stan-
darttakl zelllkler, 400 Pa'lik deney artlarinda flltre
by-pass'in sinirlandirilmasi esasina dayanir.
Kabul Edilebilir Filtre Bypass Kaa Oranlar
Aadaki izelgede denenecek hava isleme ni-
telerinin hacimsel anma veya belirtilmi debisinin
yuzdesl olarak, farkli flltre sininarina gre kabul
26
5
edlleblllr toplam sizinti debllerl verllmltlr. Plltre
vantilatrn giriinde ise filtre ve vantilatr arasn-
daki blmlerin szntlarnn belirtilen deerleri
kapsad varsaylr. k tarafndaki filtreler duru-
munda, belirtilen deerler sadece filtre etrafndaki
by-pass iindir.
Kabul edilebilir sznt debisi q
va
,
q
va
k.q
vnon
/l00
8u eltllkte,
q
vnom
, filtre blmnn belirtilmi hacimsel debisi
(m
3
/s) veya flltre blumunun haclmsel anma debl-
sidir.
k, belirtilmi hacimsel debi veya hacimsel anma
debisinin yzdesi olarak toplam szntdr.
Model box tum flltre yuzeylnde keslt hizi 2,5 m/s
olmaldr.
Llstelenml yuzdeler, 400 Pa deney basinci lln ve-
rilmitir.
8ellrlenen sizinti deblsl lln bellrtllml deer, kabul
edilebilir sznt debisi q
va
'dan buyuk dellse, unlte
bu standarda uygun saylr.
Ayn nitede ki Veya Daha Fazla Filtre Blm
Hava lleme unltesl lerlslnde lkl veya daha fazla
filtre blm varsa, filtre by-pass sznts, her bir
filtre iin ayr ayr denenmelidir.
3.1 Deney
Vantilatr knda filtre blmleri (pozitif ba-
sn)
Deney lln, denenen flltre blumunun glrl aik-
l hava szdrmaz bir plaka ile kapatlmaldr. Sz-
drmazlk deney dzenei ekilde gsterildii gibi
balanmalidir. Denenen flltrenln iki aiklii aik
braklmaldr.
Deney, 400 Pa'lik pozltlf blr deney basincinda lkl
aamada gerekletirilmelidir.
8lrlncl aama:
Mahfazadan olan szntlarn toplam q
L
ve filtre
hcresi. ereve ile mahfaza arasndaki
balantlardan szntlar q
Lf
:
q
Lt
q
Lf
+ q
L
klncl aama:
Mahfazadan olan sizdirmazlik qL flltre hucresl er-
eve ve mahfaza arasndaki balantlarn hava sz-
dirmazlii salanarak (rneln, yapikan bantla)
llmelidir. Sznt hakknda karar vermek iin kul-
lanilan deer,
q
Lf
q
Lt
- q
L
eitliiyle belirlenir.
Vantilatr giriinde filtre blmleri (negatif ba-
sn)
Deney lln flltrenln iki tarafi negatlf basin altin-
daki bu blmn k akl hava szdrmaz bir
plaka ile kapatlmaldr.
Deney, 400 Pa'lik negatlf blr deney basincinda ya-
plmaldr. Mahfazadan szntlarn toplam q
Lt
, ve
27
6
filtre hcresi ereve ile mahfaza arasndaki ba-
lantlardan szntlar llmelidir:
q
Lt
q
Lf
+ q
L
8u sizinti hakkinda karar vermek lln kullanilan de-
erdir.
rnek:
4 flltrell blr flltre blumu lln blr deney yapilmitir.
uzey keslt alani : l,49 m
2
uzey hizi : 2,5 m/s
Haclmsel anma deblsl : 3,725 m
3
/s
Aadaki deerler belirlenmitir:
a) Denenen flltre blumlerl vantllatr ikiinda
(pozltlf basin)
Szntlarn toplam q
Lt
:5,5 x l0
-3
m
3
/s
Mahfazadan sznt q
L
: 2,9 x l0
-3
m
3
/s
Plltreden sizinti q
Lf
: 2,6 x l0
-3
m
3
/s
Sizinti yuzdesl : % 0,07
Kullanilablllr flltre sinifi: P9
b) Denenen flltre blumlerl vantllatr glrllnde
(negatlf basin)
Szntlarn toplam q
Lt
: 4,9 x l0
-3
m
3
/s
Plltreden sizinti q
Lf
: 4,9 x l0
-3
m
3
/s
Sizinti yuzdesl : % 0,l3
Kullanilablllr flltre sinifi: P9
4. MAHFAZANIN ISIL PERFORMANSI
8u deney lleml, standartlatirilmi yapim zelllk-
lerine sahip bir deney zarf kullanarak, hava ileme
unlteslnln isil gelrgenlllnl sininandirmaya lmkan
salar.
Deney, ayni zamanda, yapisal tasarimla llglll isi
kprsnn bir lmn salamak iin de kulla-
nlabilir.
4.1 Isl Geirgenlik
|sil gelrgenllk U (w/m.K) kararli alima sicaklii
farki 20 K lle 25 K arasinda lken bellrlenmelldlr.
8u artlar altinda. U'nun deerl aaidakl lzelge-
ye uygun sininandirilmalidir. U deerlnl hesaplama
amacyla kullanlan alan mahfazann d yzey ala-
n olmaldr.
U : |sil gelrgenllk (w/mK)
P
el
: |sitici ve slrkulasyon faninin gu glrll (w)
A : Di yuzey alani (m)
t
air
: Hava sicaklik farki (K)
lzelge 5. Hava lleme unltelerl mahfazalarinin "U"
isil gelrgenllk sininandirmasi
4.2 Is kprs
Deney artlarinda l ve di sicakliklar arasindakl or-
talama sicaklik farki 20 K lle 25 K arasinda kararli
olduunda, d yzeydeki herhangi bir nokta ile or-
talama i hava scakl arasnda en dk deerde
blr sicaklik farki oluturulur. Uygulanan isi kprusu
seviyesini gstermek iin, en dk scaklk fark ile
havadan havaya ortalama scaklk fark arasndaki
oran kullanlr.
|si kprusu faktru "kb" aaidakl glbl bellrlenlr:
kb t
enaz
/ t
air
(6)
8u eltllkte,
t
enaz
,( t
s
- t
enok
) en duuk sicaklik farki,
t
air
, ( t
i
- t
a
) havadan havaya sicaklik farki,
t
i
, ortalama i hava scakl
t
a
, ortalama di hava scakl
t
enok
, en yksek d yzey scakldr.
Mahfazanin isi kprusu faktru "kb', aaidakl lzel-
geye gre sininandirilir.
28
7
T83 ve T84 sininarinda: vldalar, menteeler ve ben-
zerlerlnden dolayi, di yuzeyln % l'l duuk blr isi
kprs faktrne sahip olabilir.
|si kprusu etkllerlnln hassaslyetle deerlendlrll-
mesi gerekiyorsa, hava sznts ve d hava hareket-
leri gibi dier faktrlerin etkisi dikkate alnmaldr.
8ununla beraber, bu sininandirma kilavuz olarak
kullanlabilir, nk dk hava scaklklaryla kar-
ilailabllen yerlerde, kb'nln daha duuk deerle-
rinden dolay, nitenin bu paralar zerinde daha
byk youma olmas ihtimali vardr.
8u bllglyl pratlkte kullanabllmek adina k8 isil kp-
rleme farktrnn bir uygulamasna bakacak
olursak,
|sil kpruleme faktru: 0,6
hava sicaklii: l0C
Di yuzey sicaklii: 30C olarak alinirsa,
t
min
l0C x 0,6.(30-l0)C 22C
Dolayisi lle yuzey sicaklii 22C'nln altina dumedl-
i takdirde youma olmaz.
4.3 Deney
4.3.1 Deney tesisat
Normal retim programnn bir paras gibi, imalat-
tarafndan kullanlan montaj metodu ve tasarm
tipiyle bir zarf yaplmaldr. Zarf, aadaki zellikler
dikkate alnarak yaplmaldr:
- uksekllk ve genlllln di boyutlari 0,9 m lle l,4
m arasnda olmaldr.
- Toplam di yuzey alani l0 m lle 30 m arasinda
olmaldr.
- Zarf, denenen tasarm iin normal metotlara uy-
gun, bir niteye balanm en az iki blmden olu-
an bir montaj grubunu oluturmaldr.
- Her blr blumun blr glrl kapisi olmalidir.
Gerek blr hava lleme unltesl zarfi kullaniliyorsa,
serpantinler veya filtreler gibi iteki tehizatlar -
karlmaldr. Montaj grubunun tamam, hava akm
olmayan bir deney odasnn zemininden, zarfn
zemlnl 300-400 arasinda yukarida olacak ekllde,
yalitim bloklari lle desteklenmelldlr. (hava aki hizi
0,l m/s den kuuk olmalidir) alitim bloklarinin
toplam alan, hava ileme nitesi taban alannn %
5'lnl gememelldlr.
Zarfn i tarafna:
a) Gerlllm harlcl olarak kontrol edllebllecek ekllde
elektrikli stc elemanlar,
b) Saatte en azindan l00, en fazla ll0 hava del-
imi salayabilen bir serbest hava hacimli dolam
(slrkulasyon) vantllatru, monte edllmelldlr.
sicakliklar, komu panellerden l00 mm mesa-
fedeki noktalarda, zarfn her bir kesindeki ter-
mometreler ve termokupl (isi lftl) glbl, 0,2 K has-
sasiyetle lme yapabilen, uygun scaklk lme
clhazlari kullanilarak lulmelldlr. kl yan panelln
merkezlnden l00 mm mesafede, lkl llave lme
yaplmaldr.
Tum l ve di hava sicakliklari lumlerl isil radyas-
yona kari korunmalidir. lulen hava sicaklii 0,l
K hassaslyetle, lulen yuzey sicaklii 0,2 K hassa-
siyetle llmelidir.
Di hava sicaklii, zarfin tum drt duey duvarinin
merkezlnden 0,25 m mesafede lulmelldlr.
4.3.2 Deney ilemi
Kararl bir g kaynandan stc ve iteki vantila-
tre enerji verilir ve lmeler, ortalama i scaklk
ile d scaklk arasndaki fark kararl hal scaklna
ulaldn gsterene kadar gerilim sabit tutulur.
Kabul edlleblllr her lkl lme serlsl de, 30 daklka-
lik blr perlyot boyunca l K'l amayan blr standart
sapma sergllemelldlr. Parkli glrl gucu sevlyelerln-
deki, veriler toplam giri gcne karlk ortalama
i scaklk ile d scaklk arasndaki fark gsteren
bir grafik zerine izildiinde, orijinden ve lm
noktalarndan geen dz bir izgi izilebilecek e-
kilde, fazladan en az iki deney yaplr.
ten dia, ortalama kararli hal sicaklik farki 20 K ol-
duunda, grafikten belirlenen harcanan giri gc
29
8
isil gelrgenllk lndeksl olacaktir. lulen deerler
arasinda enterpolasyonla 20 K'llk fark elde edllebll-
melidir. Kararl deney artlarnda, s kprsnden
etkilenebilen metal balantlar ve ereve eleman-
lar gibi noktalardan yzey scaklklar llr.
5. MAHFAZANIN AKUSTK YALITIMI
8u llem, hava lleme unlteslnln yaklaik llave ses
kaybi deerl "Dp" 'yl bellrtmek lln blr yol gsterlr.
Deney lln, monta[ metoduyla ve tasarim tlplnde
bir zarf yaplr. Zarfn i tarafnda ve demenin
merkezinde, zemin titreimini engelleyecek ekil-
de tasarlanm, bir ses kayna esnek olarak monte
edilmelidir.
5.1 Deney
prLN l3053'te tanimlanan zarf yuzey metoduna
gre, hassasiyet snfna bal lme noktalar d-
zenlenlr. l25 Hz'den 8 kHz'e kadar oktav bantlarin-
da oktav esasl ses basn seviyesi belirlenir.
Her frekans araliinda en az l0 s. sureyle kaydedl-
len ses basin sevlyelerlnln ortalamasi alinir. lk ola-
rak zarf lumu Lp
l(Oct)
yaplr.
Sonra, zarf kaldrlr. Ses kaynann ve lme nok-
talarinin konumlari ayni kalmalidir. ukarida tanim-
lanan metot uygulanr ve zarfsz ortalama ses ba-
sin sevlyesl (L'p
2(Oct)
)

belirlenir.
D
p
Lp
source
- Lp
enclosure
30
9
EN 1886DA MODEL BOX TEST YENLKLER VE
KARILATIRILMASI
31
l0
32
11
EN 13053
LN l3053 standardinin yenl ener[l etlketlemeslnln
temellnl oluturacak ekllde revlze edllmltlr. 8u
revizyonla standartta aadaki ana deiiklikler
yapilmitir ve kllma santrallerlnde ener[l tuketlml 3
ana faktr araclyla tanmlanmtr.
- |si gerl kazaniminin sicaklik verlml ve basin kaybi
- Clhazin l kesltlndekl hava hizi
- Pan motorlarinin ektll gu

8u faktrlerln blrblrlerlyle olan lllkllerlnl ortaya
koyan formller ve yine enerji etiketlemesinde bu
yenl dellkllklere bali olarak kllma santrallerl 3
ana gruba ayrlmtr.

Grup 1: K tasarm d hava scakl minimum <
9C olan %l00 veya kariim hucrell kisml taze ha-
val niteler
Grup 2: Peslrkulasyon unltelerl veya tasarim glrl
sicakliinin her zaman > 9C unlteler (8u gruba n
koullandirmadan gelrllen unltelerde dahlldlr.)
Grup 3: Hucrell asplratrler
Enerji etiketlemesinin uygulanaca gruplarn ta-
nmlanmasndan sonra bu gruplar aadaki tablo-
da gzkt zere referans tabloya oturtmular
ve A'dan balayarak P'ye kadar 6 ana ener[l sinifi
tanmlanm ve ilgili formlleri oluturulmutur.
Test metodlari, oranlar lln gerekslnlmler ve tum
kllma santrallnln performansini lerlr. Gerekslnlm-
ler, nerller, sininandirmalar ve test edllen zel
ekipmanlar tm klima santrali kapsamna alnabilir.
Snrlar belirli boyutlarda ve zel dizayn nitelerde
uygundur.
Uygun olmadii durumlar lse yle nltelendlrllebl-
llr,
- 8lnadakl llmltll blr alana hlzmet eden
unlteler (fancoll)
- erlelk blnalardakl unltelerde
- Uretlm proseslerlndekl havalandirma
nitelerinde
33
l2
Tm Klima Santrali Deerleme ve Performans
1. Aerodinamik Performans Testleri
Hava deblsl aki oraninin toplam di basin lle kar-
latrlmas
P
total
P
total.outlet
- P
total.inlet
- Ortalama flltre basin duumu toplam di basin
deeri arttrlarak simle edilmitir.
- Ler son flltrenln basin duumu, dlzayn edllen
basn dm ise d basn dm deeri
zerindeki dzeltici deerdir.
- Test kuru soutma bataryasi artlarina gre
yaplr.
- Hava deblsl |SO 580l'e gre lulur.
- |si gerl kazanim unltesl barindiran blr santralde
kaak oran gz nne alnmaldr.
- Karakterlstlkler standart hava younluu
l,2 kg/m alinarak hesaplanmalidir.
Hava deblsl aki oraninin ekllen motor gucu lle
karlatrlmas:
- Ler fan hiz kontrolu (rneln frekans konvert-
ru) gerekll lse, ekllen ener[l hiz kontrolundekl
kayplar da iermelidir.
- Karakterlstlkler standart hava younluu
l,2 kg/m alinarak hesaplanmalidir.
- oklu lumler standart nomlnal fan hizina gre
yaplmaldr, fakat doal hz sapmalar iin yap-
lan dorulamalar dnda deiken motor ykle-
rinden kaynaklanr.
2. Akustik Performans Testi
Kanalda Doan Gurultu Testl:
- lumler LN |SO standartlarina gre yapilmalidir.
- ankilanma odasi (374l), bo alan (3744),
kanal ll (25l36)
- lumler bellrtllml noktalardan yapilmalidir.
- Sonular ses uremesl ayarlama aparatindan
etkilenmemelidir.
- Uygulanan kanalin son kontrollerl 374l ve
3744'te kabul edllenler dorultusunda yapilir.
Karkastan |inimla ayilan Gurultu Testl:
- 8lr LN |SO standardina gre lum yapilir.
- ankilanma odasi lln LN 374l, serbest alan testl
lse LN 3744 veya 3746'ya gre yapilir.
- lumler bellrll blr grev noktasindan yapilir.
- Sonular, kanal gurultusunden etkllenmemelldlr.
- Sonular, daralmadan kaynaklanan gurultuden
etkllenmemelldlr. (yapay di basin)
3. Toleranslar ve Sapmalar
Aerodinamik ve akustik performanslar:
- Tolerans orani (t)
- lulen deerlerln keslnslzlll (u)
- Kabul edlleblllr sapma ()
- lulen deer (v
m
)
- Dlzayn deerl (v
s
)
zln verllen: v t x v
s
+ u x v
m
Kabul edlleblllr toleranslar,
Blmlerin, Komponentlerin ve Cihazlarn l-
m ve Performanslar
1. Klima Santrali Karkas
Eurovent sertifikasyonu ilikili olmadan, dizayn
yap ve kurulum gereksinimlerini ierir.
2. Fan nitesi
Pan selmlerl ortalama llk haldekl ve flnal duru-
mundaki filtre basn dmlerine gre yaplma-
lidir, aksl takdlrde kabul edllmeyecektlr. (rneln
sadece flnal basin duumunun alindii durum).
Soutma bataryalar iin batarya basn dm
34
l3
kuru art gz nne alnarak yaplmaldr.
Pan unltesl: Ortalama hiz sininari
(Hizlar, ltekl flltrelerln veya fanin enlne kesldl gz
nune alinarak verllmltlr.)
Pan unltesl: Absorbe edllen motor gucu
Pan + surucu tarafindan sourulan motor gucu lln
referans deerl,
Pm
ref
: Sourulan gu lln referans deerl (kw)
P
stat
: Llde edllen statlk basin (P
internal
+ P
external
) (Pa)
q
v
: Panin hava deblsl (m/s)
Pan unltesl: Panin gu tuketlm sininandirmasi

3. Istma ve Soutma Bataryalar
8ataryalar LN l2l6'ya gre sininandirilmalidir. (l-
len hava ve su taraf performanslar arasnda
makslmum %5'llk blr sapma orani lle verllmelldlr.)
Hl[yenlk gerekslnlmler vD| 6022/3803'den adapte
edilmitir ve Eurovent sertfikasyonu ile ilikili de-
ildir.
4. Is Geri Kazanm niteleri
Kategorller LN 308'e gre sininandirilmitir.
Performanslar her zaman kutlesel debl dengesl
baz alinarak deerlendlrllmltlr. (kutlesel debl ora-
ni l:l) ve egzoz havasinda hl youma olmadii
kabul edilir.
Kategorl l: Pekuperatrler
Kategorl 2: Ara isi tranfer ortami lle
||a - Paz dellklll olmadan
||b - Paz dellklll olan
Kategorl 3: Pe[eneratrler (blrlken kutle)
|si gerl kazanim slstemlerlnln temel ener[l verlmll-
lll tablosu,
Pevlze edllml standartta bellrlenen karakterlstlk
deerler,
- Sicaklik verlmlllll:
- |si gerl kazanimda
basn dm:
- Llektrlk gu tuketlml:
el
lln standart deer 0,6 olarak alinmaktadir. P
HPS

ise tabloya gre belirlenir.
- |si gerl kazanim
performans:
35
l4
t
LTA
ve T
ODA
standart deerlerl 25C ve 5C lln LN
308'e gre bellrlenmektedlr.
- Performans faktru:
- Lner[l verlmlllll:
8ellrlenen karakterlstlkler sonucunda elde edllen
isi gerl kazanim sininandirmalari,
5. Karm niteleri
Damperler, kariim verlmlllll ve kariim sicaklii
Damperler LN l75l'e gre test edllml olmalidir.
Karm verimlilikleri resirklasyon damperinin
%90, %50 ve %20 aik olduu duruma gre lul-
melidir.
Karm scakl ise aadaki forml yardm ile l-
uleblllr,
Kariim sicaklii sininandirilmasi lncelenek olursa,
6. Nemlendiriciler
ildir.
7. Filtre niteleri
ildir.
Plltrelerde makslmum flnal basin duumu
Kaynaklar
- HSK Teknlk Katalog
- LN l886
- LN l3053
- http://www.eurovent-certlflcatlon.com/
- Lurovent-|SK|D Sunumu - Kees van Haperen
36
l5
aklna Muhendlslerl Odasi tarafindan
zmlr ubesl yurutuculuunde "Lner-
[l, Dunden Daha Az" ana temasiyla
gerekletlrllecek olan l0. Ulusal Teslsat Mu-
hendlslll Kongresl l3-l6 Nlsan 20l0 tarlhle-
rlnde zmlr'de gerekletlrllecek.
Teskon, l993 yilindan bu yana sempozyumla-
r, seminerleri, konferanslar, atlye almalar,
panelleri, bildirileri, forumlar, sabah toplantla-
r ve sosyal etkinlikleriyle, sektrdeki etkinlikler
iinde tay yukar tamay amalayarak kong-
re program almalarn srdrmektedir.
Teskon 20ll programi 5 sempozyum, 8 seml-
ner, l7 kurs, 4 atlye alimasi ve l panel lle ha-
zrlk almalarn tamamlamak zeredir.
Teskon 20ll bu yil 270 blldlrl zetl lle blldlrl
katiliminda rekor sayiya ulamitir. Gelen blldl-
ri zetleri ve youn etkinlik program, onuncu
kez duzenlenen Teskon'un ulatii boyutun en
gzel ifadesi olmutur.
HSK da, "CPD Anallz ntemlyle Kllma Santral-
lerlnde l kayiplarin azaltilmasi" konulu blldlrlsl
lle Teskon Kongreslne katilacaktir.
EXQODUELOL\RUPXVXQX]"
TLSKON Teslsat Muhendlslll Kongresl
M
37
16
EXOPDFD
K G E R L M E S
A U Z T R E H T E
L D R S M U N G R
N E O B E K E O S T
E S V K O S R S A
K E A A N J T P F
T B N V E M A
E E T E R M A L K K
L L S B N A K E A
Z O L A S Y O N T
l) Pusya kallte belgesl
2) 8lrlm yukun elektrlksel alandan kaynakla-
nan potansiyel enerjisi
3) Atom numarasi 6 olan ametal
4) Kapsama gucu, yima siniri, sidirma siniri
5) yapabllme yetenel
6) |sil
7) Plzlkte elektrlk ener[lsl ve isi ener[lsl gel-
ren cisimlerin genel zellii
8) kl farkli ortam arasindakl sicaklik, nem,
ses vb. farkllk transferini azaltmak veya
tamamen durdurmak icin yaplan ilem
9) Maddeden oluan blr ortamda yayilan,
mekanik bir titreim dalgas
l0) Ses frekans blrlml
ll) Ses lddetl blrlml
l) PLKUPLPATP
2) PL1LNLPATP
3) vSKOZTL
4) vANA
5) KAZAN
6) KANAT
7) DOMA
8) H|Z
9) KOMPAKT
l0) AK|M
ll) AZOT
l2) LvAPOPATP
l3) PADASON
l4) |SO
l5) TLST
l6) PANLL
l7) SPON
l8) GAZ
l9) GZL
20) MAHAL
2l) 8ACA
l2) 8lr kaptan, blr borudan sizan gaz veya sivi
l3) Kll veya urunun bllgl gerektlren herhangl
bir konuda niteliini gsteren belge
l4) kllmlendlrme, soutma, kllma alaninda
kullanlan belli bal rn gamlarna y-
nelik istee bal alnan, uluslararas bir
ispat belgesi
l5) lnde oturmak, herhangl blr amala
kullanlmak zere yaplan kapal ve ii
gerekli ekilde blmeli yap
Aadaki tanmlara karlk gelen kelimeleri
bulunuz. Kelimeler yukardan aaya, aa-
dan yukarya, saa-sola yatay ve her ynde
apraz ekilde bulunabilir. Ayn harf birden faz-
la kellmenln ortak harfl olablllr. KALAN HAPP-
LLPDLN OLUAN KLLML 8ULUNUZ
nceki bulmacann zm
Hazrlayanlar
Sefa 8ULUT - HSK AP-GL 8a Muhendlsl - Merve UNvLPLN - HSK AP-GL Muhendlsl
Hazrlayanlar
38
1
teknlk b/ten 04 - ubot 20!!
lektrik motorlar, elektrik enerjisini meka-
nik enerjiye dntren aygtlardr. elekt-
rik motoru biri sabit (Stator) ve dieri ken-
di evresinde dnen (Rotor ya da Endvi) iki ana
paradan oluur. Bu ana paralar, elektrik akmn
ileten paralar (rnein: sarglar), manyetik aky
ileten paralar ve konstrksiyon paralar (rnein:
vidalar, yataklar) olmak zere tekrar ksmlara ayrlr.
Basit bir elektrik motoru temelde manyetik alan de-
iimlerinden faydalanarak alr. Elektrik motorla-
rnn temel gruplama yntemlerinden biri yukarda
grnmektedir.
DORU AKIM (DC) MOTORLARI
Hareketleri dzgn, kesin ve gldr. Hzlar ko-
laylkla deitirilebilir; ama bunlar alrken kvl-
cm karr. Eer bir motor hem sk sk durup ala-
cak, hem hassas hz ayarlarna elverili olacak hem
de yk altndayken ani frenlemeler yapacaksa, by-
le bir motorun seimi kolay deildir. Bu koullar, en
yksek verimin istendii uygulamalarda aranr. Bu
durumda, gleri onlarca megawatta ulaan doru
akm motorlar kullanlr.
Bu tip motorun en byk kusuru, bir kolektr
akmla besleyebilmek iin fralarn kullanlmas zo-
Teknik Blten
No: 4
U
B
A
T

2
0
1
1
elektrik
E
runluluudur. Fralar bu ii kolektre srtnerek
gerekletirir, dolaysyla da kolektr hem andrr,
hem de kvlcm retir. Bu nedenle doru akm mo-
torlar tmyle kapal bir erevenin iinde bulun-
durulur ve ieriye toz veya nem girmesine izin ve-
rilmez. Akaryakt deposu gibi patlama tehlikesinin
bulunduu yerlerde bu tip motorlar kullanlmaz.
Buna karlk, doru akm motorlarnn ok geni bir
alma dzenine sahip olma gibi bir stnl var-
dr. Bu motorlarn hz, bal deer olarak 1 ile 300
arasnda deiebilir, oysa ayn gteki bir asenkron
motorun alma aral kez daha dardr.
Fral Doru Akm Motoru (Brush DC Motor)
En temel doru akm motoru fral doru akm mo-
torudur. Motor, manyetik alanda merkezi
darya mekanik enerji aktaran bir afta bal ola-
rak dnen bir ksm ierisinde barndran
mknatsl bir yapdr. Manyetizma konusunda anla-
tlan yasalara gre bir manyetik alanda
zerinden akm geen bir iletkene manyetik alan
tarafndan kuvvet uygulanr (Lorentz Force).

Sabit manyetik alan oluturan ve ierdeki dnen
ksm evreleyen yapya stator denir. zerinde sar-
glar bulunduran ve afta bal olarak manyetik
AC
(Alternatif Akm)
Motorlar
Evrensel
(Universal)
Motorlar
Elektrik
Motorlar
DC
(Doru Akm)
Motorlar
Adm (Step) Frasz Fral
Asenkron
(ndksiyon)
Senkron
39
2
alanda dnen i ksma ise rotor (bazen armatr)
denir.

Armatr, Lorentz kuv-
vetleri etkisinde hareket
ederken yandaki resime
gre dik dikey pozisyo-
nu getiinde kuvvetler
zt ynde etki etmeye
balar. Bu da dnme
hareketinin durmasna
neden olur. Bu nedenle
armatrdeki sarglara
akmn gemesini salayan eviriciler (commuta-
tors) besleme voltajndan gelen iletkenlere fra-
larla baldr. Bu fralar sayesinde motor kuvvetin
yn deitirecei dikey pozisyonu getikten sonra
sarglardaki akmn yn deiir ve kuvvetler ayn
ynde etki etmeye devam eder.
Frasz Doru Akm Motorlar (Brushless DC
Motor)
Frasz doru akm motoru (brushless DC motor),
komtasyon ilemini mekanik olarak deil elektro-
nik olarak salayan bir motor trdr. Fra ieren
DC motorlarda, rotordaki sarmlara elektrik iletimi
fra-kollektr yaps ile salanr. Dilimli bir yapda
olan kollektr dzenei sayesinde, rotor sarmla-
rndan geen akmn yn motor dnerken ken-
diliinden deiir. Bu sistemin kvlcm oluturma,
bakm gerektirme ve fralarda anma gibi prob-
lemleri vardr.
Frasz doru akm motorlarnda fra-kollektr d-
zeneinin grevini elektronik bir denetleyici (kont-
rolr) stlenir. Denetleyicide, yksek akm anahtar-
lama grevini yrten yariletken devre elemanlar
ve anahtarlama ile ilgili zamanlamay salayan mik-
ro denetleyici bulunur. Motorun dnnde aksa-
ma olmamas iin denetleyicinin uygun bir hzda
rotoru takip etmesi gerekir. Bu ilem, rotor pozis-
yonunun bilinmesini gerektirir. ou uygulamada
Hall efect sensr-
leri kullanlarak ro-
tor pozisyonu ko-
layca tespit edilir.
Frasz doru akm
motorlar iki farkl
tasarma sahip ola-
bilir. lkinde, srekli
mknatslar, d-
nen rotor zerine
monte edilmi va-
ziyettedir ve stator
bobinleri rotoru
evreleyecek ekil-
de yerletirilmitir.
Elektronik kom-
tasyon teknii ile
bobinler uygun
zamanlama ile
enerjilendirildiinde rotor dnmeye balar. Dier
tasarmda ise bunun tersi sz konusudur. Stator sa-
bit ekilde motorun merkezinde bulunur ve onun
evresindeki srekli mknatsl rotor dner. Bu tr
motor yaps, bilgisayar kasalarnn iindeki sout-
ma fanlarnda bulunur.
Frasz doru akm motorlar, fral olan trlere
gre daha verimli alr. Yani, ayn giri gc uygu-
landnda, frasz motor fral olana gre elektrik
gcn mekanik gce daha verimli olarak dn-
trr. Frasz motorlar, sahip olduu avantajlar
nedeniyle pek ok cihazda tercih edilmektedir. r-
nein, hardisk, CD/DVD oynatc, PC soutma fanla-
rnda bu motorlar kullanlr. Daha yksek gl uy-
gulamalar ise direct-drive olarak adlandrlan motor
srme ynteminde, endstriyel uygulamalarda ve
elektrikli tatlarda kullanlr. rnein, lkemizde
son zamanlarda baz firmalar tarafndan frasz
doru akm motoru ieren bulak makinesi retimi
gerekletirilmektedir. Bylece, ebeke gerilimdeki
dalgalanmalardan (d ve ykselilerden) kay-
naklanan problemlerin giderilmesi salanmaktadr
Stepper (Adm) Motor
Elektrik motorlarnn uygulama alanlarnda srekli
hareketin (fral doru akm motoru) olduu kadar
hassas konumlandrmann da nemi ok byktr.
40
3
Bu nedenle hassas, adm
adm hareket edebilen ve
toplanmayan ok dk
hatalarla alan adm
(stepper) motorlar geliti-
rilmitir. Adm motorlar te-
melde frasz doru akm
motorlardr. Ancak hassas
konumlandrma iin bir-
ka farkl zellie sahiptirler. Adm motorlar da di-
er doru akm motorlar gibi temelde 2 ksmdan
oluur; afta bal,
genelde sabit mkna-
tstan oluan dnel
ksm (rotor) ve ze-
rinde sarglar bulun-
duran motorun sabit
ksm (stator).
ALTERNATF AKIM (AC) MOTORLARI
Alternatif akm ile alan elektrik makinalarnda
manyetik dner alanlar oluur. ayet rotorun daki-
kada yapm olduu devir says stator-dner alan-
nn dakikada yapt devir says ile ayn ise, byle
bir makineye senkron makine denilir. Rotorun de-
vir says dner alan devir saysndan kk ya da
byk ise, bu tr makine asenkron makine olarak
anlr (senkron elemeli; asenkron = elemesiz).
Bu motorlarn asenkron tipleri standart bir aygt
olmutur. Senkron tipleriyse, byk g gerektiren
yerlerde kullanlabilir. Alternatif akm motorlar iki
grupta toplanabilir: asenkron motorlar (indksiyon
motorlar) ve senkron motorlar. Btn bu motorla-
rn temel ilkesi, metalden yaplm bir ktlenin, d-
ner bir elektromanyetik alan yardmyla srklen-
mesine dayanr.
Bu iki grup motorlarda da eksenli iki armtr bu-
lunur: bunlarn ilki olan stator sabit, ikincisi rotor-
sa hareketlidir. Senkron motorun statoru asenkron
motorun statoruyla ayn ekilde ve ayn yapdadr;
birbirinden vernikle yaltm manyetik salardan
oluan bir bilezik biimindedir; bu salarn zerin-
deki yivlere fazl akmlarla beslenen bir sarg sa-
rlmtr.
Bir senkron motorda manyetik alan, rotorun sarg-
sn besleyen bamsz bir doru akm yaratr; bu-
rada rotorun alma hz vardr. Bu tip motorlarn
balca yetersizlii, rotorun kendi bana harekete
gememesi sorunudur. zsenkron denen motor-
larda, rotorun sargs yerine sabit mknatslar kulla-
nlr.
SERVO motorlar
Kk apl ve genellikle
ierisinde kompanzasyon
sargs olan, kuvvetli man-
yetik alan boyu uzun do-
ru akm motorlarna servo
motor denir. D.C. motorlar
gibi imal edilirler.
1 devir/dakikalk hz blge-
lerinin altnda bile kararl
alabilen, hz ve moment kontrol yapan yardm-
c motorlardr. rnein hassas takm tezghlarnda
ilerleme hareketleri iin genellikle servo motorlar
kullanlr. Servo motorlarn AC ile alan modelleri
frasz, DC ile alan modelleri ise fraldr. Bunlar,
elektronik yapl src/programlayc devrelerle
birlikte kullanlr. Gnmzde yaplan servo motor
altrma srcleri, tamamen mikroilemci kont-
roll ve dijital yapldr.
EX-PROOF motorlar
Exproof motorlarda koruma snfarna gre yzey
scaklklar limitlenmitir ve yine koruma snfna
gre alev, kvlcm ve ark szdrmazlk zellikleri bu-
lunmaktadr.
ELEKTRK MOTORLARINDA VERMLLK
Trkiye net elektrik enerjisi tketiminin yaklak
%48i sanayi sektrnde, sektrden
sektre farkl olmakla birlikte sanayide tketilen
elektrik enerjisinin de ortalama %70i ekil: Asenkron Motor
41
4
elektrik motor sistemlerinde tketilmektedir. Ayrca
sanayide kullanlan elektrik motorlarnn %90
fazl alternatif akm asenkron motorlardr.
CEMEP (Avrupa Elektrik Makinalar ve G Elektro-
nii malatlar Komitesi) elektrik motorlar enerji
verimlilii iin farkl verim snfar belirlemitir.
1,1 - 90 kW, 2 (3000 devir/dak) ve 4 (1500 devir/dak)
kutuplu 3-Fazl Asenkron Sincap Kafesli Motorlar
iin belirlenmi 3 farkl verim snf;
EFF1 yksek verimli > EFF2 verimi arttrlm > EFF3
dk verimli
Elektrik motorlarnda harcanan toplam enerjinin
%80 i 1,1-90 kW 2 ve 4 kutuplu motorlar tarafndan
tketilmektedir.

IEC 60034-30 (2008) Elektrik Motorlar Enerji Verim-
lilii Standard :
IEC 60034-30:2008 standardna gre tek hzl, 3 fazl,
kafesli endksiyon motorlar iin 3 IE (International
Eficiency) verim snf tanmlamaktadr.
Standart ayrca IE3 premium verim snfndan daha
verimli olan IE4 (Super Premium Verim) verim sn-
fn da ortaya karmaktadr. Fakat IE4 verim snf
rnlerin ticari olarak kullanm henz mmkn
deildir.
IE3 Premium
IE2 Yksek Verimli
IE1 Standart verimli
42
5
Asenkron Motorlarn Toplam Enerji Maliyeti
Standart 5,5 kW 1500 devir/dak asenkron motor
- lk Mallyet 326 TL
- verlml %85,7 (LPP2) lse ,
k Gc %90 yklenme ile 5,5 x 0,9 = 4,95 kW
Giri Gc = 4,95 / 0,857 = 5,775kW
Yllk 4.000 saat alma ile
5,775 kW x 4000h = 23103 kWh
Harcanan Enerji Maliyeti ;
23103 kWh x 0,16 TL/kWh = 3697 TL
15 yllk almada = 55449 TL
lk maliyet fiyat, toplam enerji maliyetinin ~%0,58i
Motorun tm yaam ierisinde maliyetinin %2-
2,5u satn alma, %1,5u bakm, %96s tkettii
elektrii verir.
3 kW 4 Kutuplu EFF3 motor yerine EFF2 motor
kullanm
- iki Gucu (P2) %90 yuklenme lle 3 x 0,9 2,7 kw
- verlm LPP3 %80,0
- verlm LPP2 %82,6
Harcanan enerji (Giri Gc - P1);
EFF3 2,7 / 0,80 = 3,38 kW
EFF2 2,7 / 0,826 = 3,27 kW
Tasarruf 3,38 - 3,27 = 0,11 kW
Yllk 4000 saat almada 0,11kW x 4000 h = 440
kWh
Yllk tasarruf miktar 440 kW x 0,16 TL = 70,4 TL
kullanm
LPP2 %82,6
LPPl %87,4
Tasarruf 3,27 - 3,09 = 0,18 kW 0.18 x 4000 h =
720 kWh x 0,16 TL = 115,2 TL
kullanm
Tasarruf 3,38 - 3,09 = 0,29 kW 0,29 x 4000 h =
1.160 kWh x 0,16 TL = 185,6 TL
MOTOR STANDARTLARI
Elektrik Motorlarnn standartlarn belirleyen ve
bunlar yaynlayan iki temel kurum IEC ve NEMAdr.
IEC (International Electrotechnical Commission)
Avrupa tabanl bir kurulu iken NEMA (National
Electrical Manufacturers Association) Amerikan
standartlarn iin almaktadr.
Trkiyede ise konu ile ilgili dzenleme Trk
Standartlar Enstits (TSE) tarafndan IECye
dayanarak yaplmtr.
Koruma Snfar IEC 34 - 5 :
Motorlar, koruma derecelerine gre I P_ _ koduyla
G
kW
1500
dev/dk
EFF1-
EFF2
Fiyat
Fark (TL)
*Yllk 4000h
almada elde
edilen tasarruf
(kW)
Yllk
Tasarruf
(TL)
Geri
deme
Sresi
1,1 33 471,3 75,4 5 ay
2,2 44 611,1 97,8 5 ay
5,5 72 906,5 145,0 6 ay
7,5 87 1067,8 170,8 6 ay
15 148 1579,2 252,7 7 ay
37 298 2474,9 396,0 9 ay
EFF2 yerine EFF1 motor kullanm
* Yklenme oran %90 olarak hesaplanmtr.
lk Rakam Kat Maddelere Kar kinci Rakam Sv Maddelere Kar
0 - Korumasz 0 - Korumasz
1 - 50 mmden byk cisimlere kar koruma. El temas gibi. 1 - Dikey olarak gelen sulara kar koruma. Su damlamas gibi.
2 - 12 mmden byk cisimlere kar koruma. Parmak gibi. 2 - Dikeyden 15 ye kadar ayla gelen sulara kar koruma.
3 - 2.5 mmden byk cisimlere kar koruma. El aletleri gibi. 3 - Dikeyden 60 ye kadar ayla gelen sulara kar koruma.
4 - 1 mmden byk cisimlere kar koruma. nce teller gibi. 4 - Tm ynlerden gelen srayan sulara kar koruma.
5 - Toza kar koruma 5 - Tm ynlerden gelen fkran sulara kar koruma.
6 - Toza kar tam koruma 6 - Tm ynlerden gelen gl su fkrmalarna kar koruma.
7 - Geici sre suya daldrmaya kar koruma. 0.15 m. ile 1 m. aras.
8 - Srekli suya daldrmaya kar koruma.
43
6
snfandrlmlardr.
I P _ _ (Ingress Progress) diziminde ilk rakam kat
maddelere kar korumay tarif ederken ikinci
rakam svlara kar korumay belirtmektedir.
Aada anlatlan standardn Trk Standartlarndaki
(TS) karl TSEnin TS3209 / Nisan 1999
kitapnda detayl olarak anlatlmtr.
ZOLASYON SINIFLARI IEC 34 -1
IEC standartlarnn 34-1 blmnn ierisinde
izolasyon deerlerinin derecelendirilmesi de
yer verilmitir. Motorlarn sarglar ve kullanlan
izolasyon malzemeleri dayandklar sya gre
snfandrlm ve bu ayrm harferle ifade edilmitir.
Pek kullanm alanlar bulunmasa da Y ve C snf
izolasyon snfar da mevcuttur. Bunlardan Y
snf (eski gsterimi Odur) 90 C scaklk snrn
belirtirken, C snf 180 Cden byk scaklk snrn
belirtmektedir.
Standart motorlar 40C ortam ssna ve 1000
m. rakm yksekliine gre imal edilmilerdir.
Bu deerleri aan alma artlar motorun
performansna etki edecektir. Etkilenme oranlar
aadaki tabloda belirtilmitir.
Uzun yllarn tecrbelerine ve gzlemlerine
dayanarak snma ve izolasyon hakknda u iki
saptama yaplabilir ;
1 Motor ykndeki % 4 lk bir art, sda % 10 luk
bir arta neden olmaktadr.
2 zolasyon snfnn, kzgn noktasnn % 10
almas, izolasyon mrnn % 50 ksalmas ile
sonulanmaktadr.
ALIMA REJMLER (DUTY) IEC 34 1
NEMA standard alma rejimini sadece srekli,
aralkl ve zel (genelde dakika ile ifade edilir)
olarak e ayrm iken IEC bunu 8 ksmda
derecelendirmitir. Bunlar ;
S1 Srekli alma. Motor sabit ykte s dengesine
ulamaya yetecek zaman kadar alr.
S2 Ksa sreli alma. Motor sabit ykte s
dengesine ulamaya yetecek zaman bulamadan
alr. Durma sreleri motorun ortam ssna
dnmesine yetecek zaman kadardr.
S3 Aralkl periyodik alma. Sabit yk ile,
ardk (birbirini izleyen), zde alma ve durma
dnemleri. Is denge noktasna asla ulalmaz.
Balang akmnn s ykselmesine ok az etkisi
vardr.
S4 Kalkl, aralkl periyodik alma. Sabit yk ile,
ardk, zde kalkma, alma ve durma dnemleri.
zolasyon Snf
A E B F H
Is ykseklii 105 120 130 155 180
Maksimum sarg ss 100 115 120 140 165
Ortam ss 40 40 40 40 40
Kzgn nokta iin snr 5 5 10 15 15
40 C nin zerindeki ortam slarnn motor gcne etkisi
(1000 m.den dk rakmlar iin)
Ortam Iss
C
nerilen k
Gc
40 % 100
45 % 96.5
50 % 93
55 % 90
60 % 86.7
70 % 79
1000 m.nin zerindeki rakm
yksekliklerinin
motor gcne etkisi
(40 C den dk ortam slar
iin)
Rakm Ykseklii nerilen k Gc
1000 m. % 100
1500 m. % 97
2000 m. % 94.5
2500 m. % 92
3500 m. % 86.5
4000 m. % 83.5
44
7
Is dengesine asla ulalmaz fakat kalk akm s
ykselmesi zerinde etkilidir.
S5 Elektrik frenleme ile aralkl periyodik alma.
Ardk, zde kalk dnemleri, sabit ykte alma,
elektrik frenleme ve durma. Is denge noktasna
ulalmaz.
S6 Aralkl yk ile srekli alma. Sabit ykte ve
yksz, ardk, zde alma dnemleri. Durma
periyodu yoktur.
S7 Elektrik frenleme ile srekli alma. Ardk,
zde kalk dnemleri, sabit ykte alma ve
elektrik frenleme. Durma periyodu yoktur.
S8 Yk ve hzda periyodik deimeler ile srekli
alma. Ardk, zde kalk, sabit ykte ve belli
bir hzda alma, dier bir yk ve hzda alma
dnemleri. Durma yoktur.
TSE tarafndan yaymlanan TS3205 / Nisan 1978
kitapnda ayn bahis derinlemesine ekillerle ve
izelgelerle yer almaktadr.
En sk kullanlanlar asndan ksaca zetlemek
gerekirse; S2 tr alma rejimi iin simgeden
sonra rejim sresi belirtilir. rnek S2 30 dakika.
S3 ve S6 alma rejimi trleri iin simgelerinden
sonra alma katsays verilir. rnek S3 % 25, S6 %
40 gibi.
Yukardaki paragrafta belirtilen alma rejimlerinin
genelde (standart deer deildir) motor k
gcne katsay olarak etkileri ise aadaki tabloda
verildii gibidir.
SOUTMA EKLLER IEC 34 - 6
IEC standartlarnn 34-6 blm elektrik
motorlarnn soutma ekillerine ayrlmtr.
International Coolingin ksaltmas olan IC harferi
ile ifade edilen blmde ksaltmay iki haneli
rakamlar takip eder. Bunlardan birincisi soutma
devresinin dzenlemesini, ikincisi ise soutucunun
dolamn salayan gcn beslenme yntemini
gsterir. Konu ile ilgili detayl bilgi TSE 3210/Nisan
1978 kitapnda bulunmaktadr.
Soutma eklini daha detayl ifade eden karmak
dzenlemeler mevcut iken (rnein, soutucu
alma
Rejimi
Aklama 10
dk.
30
dk.
60
dk.
S2 Ksa
sreli
alma
Motor
k
Gc
Katsays
1.6 1.3 1.05
Sre
(toplam alma sresinin % si)
%10 %20 %40 %60
S3 Aralkl
periyodik
alma
1.6 1.4 1.25 1.1
S6 Aralkl
yk ile
srekli
alma
1.6 1.5 1.4 1.25
lk Rakam
soutma devresinin dzeni
kinci Rakam
soutucu gcn beslenme
yntemi
0 - Serbest dolam. 0 - Serbest yaylml
1 - Giri borulu havalandrma. 1 - Kendinden dolaml
2 - k borulu havalandrma. 2 - Havalandrma, motordan
ayrlmaz olan ve ayr bir mile
balanm aygt ile salanm
3 - Giri ve k borulu
havalandrma.
3 - Havalandrma, motor
zerine taklm baml bir
dzen ile salanm.
4 - Gvde yzeyinden soutma. 4 - Kullanlmyor
5 - evreleyen ortam
kullanlarak, motoru, motordan
ayrlmaz bir soutucu ile
soutma
5 - Havalandrma, motordan
ayrlmaz olan bamsz bir
dzen ile salanm
6 - evreleyen ortam
kullanlarak, motoru, motor
zerine taklm bir aygt ile
soutma
6 - Havalandrma, motorun
zerine taklm bamsz bir
dzen ile salanm
7 - evreleyen ortam
kullanlmadan, motoru,
motordan ayrlmaz bir aygt ile
soutma
7 - Havalandrma, motordan
bamsz ve ayr bir aygt ile
salanm
8 - evreleyen ortam
kullanlmadan, motoru, motor
zerine taklm bir aygt ile
soutma
8 - Havalandrma, bal yer
deitirme ile salanm.
9 - Bamsz monte
edilmi soutma aygt ile
havalandrma.
45
8
akkannn cinslerinde hava A ile, hidrojen H
ile, azot N ile, karbondioksit C ile, su W ile, ya
U ile ksaltlmaktadr) bu tr ayrntlara burada
girilmemitir.
Son olarak, baz NEMA standartlarnn IEC 34 - 6ya
karlklar ise yledir :
IC 01 ifadesi NEMAnn ak dizayn (open design)
karldr.
IC 40 ifadesi NEMAnn TENV (Totally Enclosed Non-
Ventilated) karldr.
IC 41 ifadesi NEMAnn TEFC (Totally Enclosed Fan
Cooled) karldr.
IC 48 ifadesi NEMAnn TEAO (Totally Enclosed
Over) karldr.
YAPI EKLLER IEC 34-7
Motorlarn yapm (ina) tiplerinin ve kurma (montaj)
dzenlemelerinin eitlerinin snfandrlmas
IEC 34 7 blmnde yaynlanmtr ve kolaylk
asndan IM (International Mounting) olarak
ksaltlmtr.
Bu blmn simgelemesi iki ayr kodlamadan
olumutur.
Kod I : Yalnzca yan kapaklardan yataklanm ve tek
mil kntl motorlar kapsamaktadr. B harfi yatay
milli motorlar ifade ederken, V harfi dey motorlar
simgelemek iin seilmitir. Bu tip motorlar (yan
kapaklardan yataklanm ve tek mil kntl) B veya
V harferini takip eden bir say ile gsterilir. En ok
kullanlan bazlar aada belirtilmitir.
Kod II : Bu ksm genel ve zel kullanm
iin tasarlanm tm elektrik motorlarn
kapsamaktadr. IM harferini takip eden 4 adet
rakam ile snfandrlmtr. Rakamlarn anlamlar
ise aada belirtilmitir.
1. rakam Yapm tipinin snfn gsterir
2. ve 3. rakam Kurulma (montaj) dzenini gsterir
4. rakam Mil uzantsn gsterir.
1. rakam 2. ve 3. rakam 4. rakam
1 - Yalnzca yan kapak yatakl ayakl motorlar
Pek ok kombinasyon mevcut
olduundan detaya girilmemitir.
(bkz. TS 3211 izelge 1-9)
0 - Mil uzants yok
2 - Yalnzca yan kapak yatakl ayak ve fan
zerine kurulu makineler
1 - Silindirik bir tek mil uzants
3 - Flan yan kapak zerinde olan yalnzca yan
kapak yatakl ve fan zerine kurulu makineler
2 - Silindirik iki mil uzants
4 - Flan gvde zerinde olan yalnzca yatakl
fan zerine kurulu makineler
3 - Konik bir tek mil uzants
5 - Yataksz makineler 4 - Konik iki mil uzants
6 - Yan kapakl ve ayakl yatakl makineler 5 - Flanl bir tek mil uzants
7 - Yalnzca ayakl yatakl makineler 6 - Flanl iki mil uzants
8 - 1-4 saylarnda kapsanma yan dey
makineler
7 - D-ucu uzants fal N-ucu uzants silindirik
9 - zel kurulma dzenli makineler 8 - Dier tm mil uzants
46
9
Kod I ile Kod II arasndaki banty gsteren tablo
ise aadadr.
Yukarda anlatlan kurulma ve yap tipleri ile ilgili
detayl bilgi TS 3211 / Nisan 1978 fasiklnde
mevcuttur. Ayrca, kurulum ve yap tipleri ekillerle
de ifade edilerek anlalmas kolay hale getirilmitir.
GRLT SINIRLARI IEC 34-9
Elektrik motorlarnn (1 KW 400 KW aras
gler iin geerlidir) 600 r.p.m. ile 3750 r.p.m.
hz aralnda ve bota alrken hava ortamna
yaydklar ses gc dzeyinin maksimum snrlarn
ve yine hava ortamnda yaydklar ve motor
yzeyinden 1 metre mesafe uzaklktaki grlt iin
ortalama ses basncnn maksimum snrlar IECnin
34-9 blmnde anlatlmtr.
Bahsi geen deerlerin tablo halinde gsterimi
IECnin bahsi geen blmnde anlatld gibi
TSnin 3213 kitapnda da belirtilmitir. Konu
edilen tablolara geniliinden dolay burada yer
verilmemitir. stek halinde Femsandan talep
edilmesi rica olunur.
TTREM DEERLER SINIRLARI IEC 34-14
Elektrik motorlarnn (56 mm eksen yksekliinden
bykler iin geerlidir) 600 r.p.m. ile 3600 r.p.m.
hz aralnda ve bota alrken sahip olmalar
gereken maksimum mekanik titreim deerleri
IEC 34-14 ksmnda ve TS 9555 / Kasm 1991
kitapnda belirtilmitir.
lm yaplacak motor serbest aslma ile elastik
ekilde monte edilmi olmaldr. Kama yuvasna
yarm kama taklmaldr. Doru akm motorlar
nominal hznda alaca voltajla beslenmelidir.
lm yaplmas gereken noktalar atfta bulunulan
standartlarn detaynda belirtilmitir. Elde edilmesi
gereken maksimum deerlerin belirtildii tablo ise
aadadr.
Kod I Kod II Kod I Kod II
IM B 3 IM 1001 IM V 6 IM 1031
IM B 5 IM 3001 IM V 8 IM 9111
IM B 6 IM 1051 IM V 9 IM 9131
IM B 7 IM 1061 IM V 10 IM 4011
IM B 8 IM 1071 IM V 14 IM 4031
IM B 9 IM 9101 IM V 15 IM 2011
IM B 10 IM 4001 IM V 16 IM 4131
IM B 14 IM 3601 IM V 18 IM 3611
IM B 15 IM 1201 IM V 19 IM 3631
IM B 20 IM 1101 IM V 21 IM 3015
IM B 30 IM 9201 IM V 30 IM 9211
IM B 34 IM 2101 IM V 31 IM 9231
IM B 35 IM 2001 IM V 36 IM 2031
Derece Nominal
Hz Devir /
dakika
56 H
132
132 < H
225
H > 225
Normal 600 1800 1.8 1.8 2.8
> 1800
3600
1.8 2.8 4.5
Dk 600 1800 1.71 0.12 1.8
> 1800
3600
1.12 1.8 2.8
zel 600 1800 0.45 0.71 1.12
> 1800
3600
1.71 1.12 1.8
Deerler mm/s (milimetre saniye) cinsindendir.
Ex-Proof Motor Scaklk Snfar ve
Kullanm Alanlar
Scaklk
Snfar
Maksimum Motor
Yzey Scakl
Patlayc Gazn
Atelenme Scakl
T1 450 >450
T2 300 >300
T3 200 >200
T4 135 >135
T5 100 >100
T6 85 >85
47
10
Thermal Switches
Termal switchlerde termistr gibi sarg zerine
monte edilip ar snma durumunda motor
enerjisinin kesilmesini salarlar. Termal switchler
fiziki olarak daha byk olduklarndan dolay daha
yksek akm kapasitesine sahiptirler ve kontrol
devresine seri olarak balanabilirler.
Youma nleyici Istc
(Anti Condensation Heater- Space Heater)
Youma nleyici stc; motorun sargsna monte
edilen bir stcdr. Motorun enerjisi kesildiinde
devreye girer, youma ve buhar oluumunu
engelleyerek motor sarglarnn scak ve kuru
kalmasn salar. Motor byklne gre farkl
g ve gerilimlerde retilirler.
Tropikal zolasyon (Tropical Insulation)
Motor sarglarnn mantar ve youmaya kar
ilave bir vernikle verniklenmesiyle salanr. Sarg
arasndaki boluklar doldurularak daha przsz
bir yzey elde edilir ve bylece youmann etkileri
azaltlm olur. Tropik blgeler iin kullanlr.
FREKANS KONVERTRLER
Frekans konvertrleri; nvertr, Deiken Hzl
Srcler (VSD), Deiken Frekansl Srcler
(VFD) veya Frekans dntrcs gibi birok
isimle bilinmektedirler. Tm bunlarn tanmlad
ey elektrik motorlarnda kademesiz hz ayarn
salayan bir elektronik cihazdr. Gnmzdeki VFD
sistemleri, sistem ierisindeki dier elemanlarn
Kullanm Alan Grup
areti
Kullanm Alan ve
Patlayc Karmn
Tanm
Tipik Gaz
Tr
Madencilik I Yeralt, Maden
ocaklar, gaz ve kmr
tozu
Metan
Dier
Endstriler
II A Madencilik hari tm
endstriyel gazlar (
metan dahil )
Propan
Dier
Endstriler
II B Madencilik hari tm
endstriyel gazlar (
metan dahil )
Etilen
Dier
Endstriler
II C Madencilik hari tm
endstriyel gazlar (
metan dahil )
Hidrojen
ve Asetilen
Koruma Tipi EEx d EEx de EEx e EEx n Zone21
sim Explosion Proof
Patlama Korumal
Explosion Proof with
increased safety
Gvenlii Artrlm
Terminal Kutulu, Patlma
Korumal
Increased Safety
Gvenlii Artrlm
Non Sparking
Kvlcm retmeyen
DIP
Hedef Dahili bir
patlamann d
ortama yaylmasna
izin vermez
zel klemens kutulu.
Dahili bir patlamann d
ortama yaylmasna izin
vermez
Kalkta ve normal
almada kvlcm ve
ar snmaya sebep
olmaz
Normal almada
kvlcm ve ar
snmaya sebep
olmaz
Kvlcm ve ar
yzey ss sebebiyle
ortamdaki tozun
tutumasna sebep
olmaz
Konstrksiyon Kuvvetli gvde zel klemens kutulu
kuvvetli gvde
zel klemens kutulu
standart motor benzeri
zel klemens kutulu
standart motor
benzeri
IP66 koruma
snfnda standart
motor benzeri
ELEKTRK MOTORLARINDA OPSYONEL
ZELLKLER
Termistr (PTC Thermistors)
Termistrler her faza bir tane ve seri balantl
olmak zere motor sarglarna monte edilirler.Ar
yklenme,dk yada ar gerilim gibi sargnn ar
snmas durumunda kumanda panosuna sinyal
vererek motorun enerjisinin kesilmesini salar.
PTC termistrler ok dk akm kapasitesine
sahip olduklarndan dorudan kumanda devresine
balanmamaldrlar, mutlaka bir PTC rlesi yada
amplifikatr ile birlikte kullanlmaldrlar.
48
11
kontrol ve korunmas gibi farkl fonksiyonlar da
yerine getirirler.
Vantilatrler, pompalar ve kompresrler gibi
ak reten cihazlar genellikle hz ayar olmadan
kullanlmaktadrlar. Bunun yerine ak geleneksel
metodla reglatrler, valfer ve supaplar yardm
ile kontrol altna alnmaktadr. Ak deiken motor
hzyla kontrol edilmediinde, motor srekli tam
hzda alr, bu da enerji israfna neden olmaktadr.
Frekans konvertr ile motor hznn ayarlanmas
%70e varan bir enerji tasarruf imkan sunmaktadr.
FAN ETLKLER;
- Debl devlr lle doru orantili dellr.
- Toplam basin fan devrlnln karesl lle orantili
deiir.
- ekllen gu fan devrlnln uuncu Kuvvetl lle
orantl deiir.
Bu kanunlardan, debinin hz ile doru orantl
olarak artt ve basncn da hzn karesi ile orantl
olarak artt grlmektedir. Enerji tasarrufu
bakmndan en nemli nokta, g tketiminin hzn
kb ile orantl olarak artmasdr. Bunun anlam,
devir saysnn en kk seviyede azalmasnn dahi
elektrik tketiminde byk tasarrufara sebep
olacaidir. Dolayisiyla, hizi %75 mertebeslne
ekmek, deblyl %75'e ekerken harcanan gu, tam
hizda alian motorun ener[lslnln %42'sldlr. Debl
%50'ye eklldllnde
bu g tketimi
%l2,5 sevlyeslne lner.
Sonu olarak, tipik bir
sistem nadiren ihtiya
duyulan maksimum
talebi karlayabilecek
ekilde tasarlanmtr.
Bu, vantilatr ve
pompalarn iletim
srelerinin byk
bir blm iin
gerektiinden daha
byk seildiini
gsterlr. Dolayisi lle
alma esnasnda
ounlukla kullanlan
kapasite %100n
altndadr. Pompa
veya vantilatr
motorlarnn devir
saylar ayarlanabilir
olduu takdirde yln
byk bir blmnde
tam kapasite
almak zorunda
k a l n m a y a c a k ,
bylece byk bir
enerji tasarrufu
salanm olacaktr.
Kaynaklar
MLGLP - Llektrlk Llektronlk Teknolo[lsl -
Kumanda Devre Llemanlari
Lner[l ve Tabll Kaynaklar 8akanlii
ODTU Pobot Topluluu Notlari
CentraLine c/o Honeywell GmbH
49
12
lk ticari motor 1880lerde, elektrik ve
manyetizmada 1820lerin balarnda
yaplan temel keiferden yarm asr
sonra ortaya kmtr. lk defa 1821de Mic-
hael Faraday, bir mknats ve hareketli telden
srekli bir dnme hareketi elde edebileceini
gstermltlr. 8lr Amerlkali demlrcl olan Thomas
Davenport l837'de elektrlk motoru lln llk pa-
tenti almtr. 1860 ve 1870lerde ok almalar
yaplm, hatta bu srada doru akm jenera-
trnn tersine alabilecei, yani baka bir
doru akm jeneratr tarafndan bir doru
akm motoru gibi altrlabilecei anlalm-
tr. 1888lerin sonlarnda doru akm motorlar
byk miktarlarda imal edilmeye balanmtr.
Byk ehirlerdeki ulam ihtiyac motorlar iin
yeni imkanlar ortaya koymutur. Atla ekilen
arabalarn elektrik motorlaryla da hareket etti-
rilebilecei fikri ortaya atlm, bu arada elektrik
motorlarnn teorisinde de gelimeler kaydedil-
mitir.
1888de talyan Galileo Ferrari birbi-
rinden 90 faz fark olan iki alternatif manyetik
alannn sabit dnen bir manyetik alan olarak
grlebileceini gstermitir. Ayrca, bir tek
akmn, fazlar farkl iki manyetik alan douran
fazlar farkl iki akma ayrlabileceini gster-
mltlr. Dnen tek blr manyetlk alanin moto-
run rotasnda bir dnme meydana getirdiini
gzlemlemitir. Bylece ilk indksiyon motoru
domusa da bunun sanayideki uygulamasn
Ferrari devam ettirememitir. 1888-1896 ara-
sinda Nlkola Tesla baimsiz olarak gelltlrdll
indksiyon motorunun patentlerini almtr.
George westlnghouse, Tesla'nin patentlerlnl
alarak ileri almalar yaptrm ise de, ekono-
mik kriz ve elektrik akm tekniinin gelimeleri
bu almalar engellemitir. 1890lardan itiba-
ren eitli lkelerde alternatif akm motorlar
ortaya ikmitir. ok fazli elektrlk motorlari ge-
litirilmitir. Bylece elektrik motorunun temel-
leri atlmtr. Bundan sonraki gelimeler genel-
likle esas deitirmeden yaplan gelitirmeler
olmutur.
EXQODUELOL\RUPXVXQX]"
LLLKTPK MOTOPU
50
EXOPDFD
E K O N V E R T R
I L F I R A S I Z
E C E M E P T F A
C P A K O V R E S E
A N A H T A R D C B
S A R G I A S T E
A N A M L U R D T K
S E N K R O N I E
I L A R I F O K M
R T S M R E T R
l) Komutasyon llemlnl mekanlk olarak dell
elektronik olarak salayan bir motor tr
2) Is ile direncini degistiren bir diren
3) Avrupa elektrlk maklnalari ve gu
elektronii imalatlar komitesi ksaltmas
4) International Electrotechnical Commission
ksaltmas
5) Mlllerln lstenen yndekl hareketlerlne
msaade eden, istenmeyen ynlerdeki
hareketlerini de engelleyen dnen
elemanlar
6) Asal konumu admlar halinde deitiren,
ok hassas sinyallerle srlen motorlar
7) Kademe kademe gvdelere sahlp, paket
tipi alterlerin genel ad
8) Elektrik motorlarnda akmn iletilmesinde
kullanlan temel paralardan
9) Elektrik motorlarnda kademesiz hz
ayarn salayan elektronik bir cihaz
10) Elektrik devrelerindeki akm kesmeye ya
da akmn bir iletkenden baka bir iltkene
yn deitirmesini salayan devre eleman
11) Motorda bulunan elektromknatslarn
kutuplarn deitirmek iin fra kullanan
motorlar
l) GOST
2) GLPLM
3) KAP8ON
4) KAPASTL
5) LNLP1
6) TLPMAL
7) LLTKLNLK
8) ZOLASON
9) SES
l0) HLPTZ
ll) DLS8LL
l2) KAAK
l3) SLPTPKA
l4) LUPOvLNT
l5) 8NA
Kellme:
MUKAvLMLT
l2) Potor sargilarina uygulanan dc gerlllml
sayesinde, statorundan uygulanan ebeke
ile ayn frekansda dnen motorlar
l3) Ulke apinda yayginlatirilmi ulaim ve
iletiim rgs, a
14) Maddenin Elektron, pozitron, proton
vb. paracklarnn hareketleriyle ortaya
kan enerji tr
l5) 8lr maklnenln dnme devlnlmlnl lletmeye
yarayan ve ucuna dili arklar, tekerlekler
ya da pervane balanan mil
l6) Kuuk apli ve genelllkle lerlslnde
kompanzasyon sargs olan, kuvvetli
manyetik alan boyu uzun doru akm
motorlar
l7) Doru akim kisaltmasi
bulunuz. Kellmeler yukaridan aaiya, aai-
dan yukarya, saa-sola yatay ve her ynde
apraz ekilde bulunabilir. Ayn harf birden faz-
la kellmenln ortak harfl olablllr. KALAN HAPP-
LLPDLN OLUAN KLLML 8ULUNUZ
nceki bulmacann zm
Hazrlayanlar
Hazrlayanlar
51
1
teknlk b/ten 05 - Mort 20!!
hendislik hesaplamalarnda, akkan dav-
rannn doru tespit edilmesi olduka
nemlidir. Analitik yntemlerle direkt olarak
hesaplanamayan kompleks modellerde, s transferi,
basn kayplar, ak hzlar gibi verilerin nmerik
yntemlerle, parann tasarm aamasnda iken
belirlenmesi, zaman ve maliyet asndan reticiye
nemli avantajlar salamaktadr.
Hesaplamal Akkanlar Dinamii (Computational
Fluid Dynamics-CFD), ilgili alanda detayl hesap-
lamalarn yaplabildii, ak alan ve dier fiziksel
detaylarn gsterilebildii, bilgisayar tabanl bir
mhendislik yntemdir. CFD analizlerinin sonular,
Simlasyon Tabanl rn Tasarm srecinde rnn
almasn, varsa problemleri bilgisayar ortamnda
simle etmeye ve rn performansn optimize
etmekte nemli faydalar salar.
Mhendislik hesaplamalarnda, akkan davran-
nn doru tespit edilmesi olduka nemlidir. Analitik
yntemlerle direkt olarak hesaplanamayan kompleks
modellerde, s transferi, basn kayplar, ak hzlar
gibi verilerin nmerik yntemlerle, parann tasarm
aamasnda iken belirlenmesi, zaman ve maliyet
asndan reticiye nemli avantajlar salamaktadr.
Teknik Blten
No: 5
M
A
R
T

2
0
1
1
M
ok fazl aklar, newtonian veya newtonian
olmayan aklar, kat-sv etkileim analizleri, ileri
trblans modelleri, dnen paralarn analizleri gibi
bir ok uygulamada CFD, doru ve hzl sonu elde
etmenizi salar.
Akkanlar mekanii ile ilgili hesaplamalar, uzay
ve havaclk, otomotiv, kimyasal prosesler, stma,
soutma, havalandrma, biyomedikal ve gemicilik
gibi birok endstriyel alanda karmza kmaktadr.
hesaplamali akiskanlar
dinamigi
53
2
Mekanik Uygulamalar
Medikal cihazlar
Istma, soutma, havalandrma sistemleri
Motor soutma sistemleri
Jet motorlar ve turbomakinalar
Aerodinamik ve hidrodinamik gvde tasarm
Giri ve egzost sistemleri
Yakt sistemleri
Transmisyon sistemleri
Frenler, kavramalar
Termostatlar
Valfer
Pompalar
Kompresrler
Fanlar
Is deitiriciler
Frnlar, ocaklar
Soutma sistemleri, dondurucular
Tesisat sistemleri
Sulama, yamurlama sistemleri
Atk ileme ve artma sistemleri
Kimyasal, gda, malzeme prosesleri
Jeneratr sistemleri
Yakt hcreleri
Askeri savunma sistemleri
Elektronik Uygulamalar
Kabin tasarm
Fan tasarm, yerleimi
Cihaz seviyesi tasarm
Sistem seviyesi tasarm
Hava ve su soutmal sistemler
Sistem seviyesi heatpipe simlasyonlar
Telekomnikasyon sistemleri
Bilgisayarlar ve evre birimleri
G kaynaklar
Projektrler
Tketici elektronii
Medikal elektronik
Askeri elektronik
Otomotiv elektronik
Akkanlar Dinamii Denklemleri
Boltzman
Srekli
Navier-Stokes
Adasz
Euler
Girdapsz
Full Potential
Dorusal
Wave Equation or
Prandtl-Glauert Equation
Sktrlamaz
Laplace Equation
S
r
e
k
l
i
S
l
a
b
i
l
i
r
D
o
r
u
s
a
l

o
l
m
a
y
a
n
G
i
r
d
a
p
l
V
i
s
k
o
z
S
e
y
r
e
l
t
i
l
m
i
Boltzman
x x x x x x
Navier-Stokes
x x x x x
Euler
x x x x
Full Potantial
x x x
Pransdtl-Glauert
x x
Laplace
x
Hesaplamal Akkanlar Dinamiinin Admlar
Birincil Admlar (Pacing items):
- zum alari (Grlds)
- Turbulans (Turbulence)
- 8llglsayar Donanimi (Computer Hardware)
- zum yntemlerl (Solutlon Methodologles)
kincil Admlar (Secondary items):
- zum alari (Complex Geometry Deflnltlons)
- ncekl- ve Sonrakl- leme (Pre- and Post-
Processing): Tecplot, Fieldview, Ensight, ...
- Algorltmalar (Algorlthms)
54
3
Hesaplamal akkan dinamii nerede kulanlr
ve ne zaman tercih edilir?
- Hesaplama ve tasarim alimalarinda
- 8enzetlm tabanli tasarim
- CPD deneysel akikan dlnamllne gre daha
maliyet-etkindir ve sonucu daha abuk ulalabilir
- CPD llgllenllen aki blgesl llnde
deneysele gre daha ayrntl incelenebilir ve
deerlendirilebilir veriler sunar, deney
esnasnda llemeyen, gzlemlenemeyen
pek ok veriye hesaplamal akkanlar
dinamii ile ulalabilir
- Deney yapilmasinin gu ya da lmkansiz
olduu fiziksel olaylarn modellenmesi
- Tam lek benzetlmler, rneln gerek
denizalt zerindeki, eitli kule konumlarnn,
pervanenin akustik nitelikleri zerindeki
etkisinin incelenmesi gerekli olsa bu verilere
deney yoluyla ulamak hemen hemen imknsz
olurdu.
- evresel etkller, rneln ngrulen blr
kasrgann gemi st yaps zerindeki etkisi
incelenmek istendiinde,
- Tehllkell olaylar, patlamalar, radyasyon,
kirlenme gibi
- Plzlk, yildiz gelllml, karadellkler vs.
- Akikan flzll hakkinda yenl kuramlarin
gelitirilme almalarnda
HVAC UYGULAMALARINDA CFD ANALZ
Hesaplamal akkanlar dinamii uygulamalar
stma-soutma-havalandrma sektrnde de nemli
bir yer tekil etmektedir. HSKnn bu konuda yapm
olduu almalar mevcuttur ve yeni almalar da
hzla devam etmektedir.
HVAC sektrnde klima santralleri, genel olarak
hava artlandrma niteleri olarak tanmlanabilir.
Kullanim amaci, kapali blr mekana lstenllen sicaklik
ve nem deerlerinde filtrelenmi temiz hava sa-
lamaktr. Fakat artlandrma esnasnda hava, farkl
klima santrali bileenleriyle karlamakta, dolays ile
her karlat engel bir basn dm oluturmak-
tadr. Basn dmlerinin yksek olmas ise daha
byk g gerektiren motor seimine sebebiyet
vermektedir. Dolays ile i kayplar azaltldnda
kapasiteler klecek, daha dk enerji tketen
klima santralleri tasarlanabilecektir.
HSK'nin, "Kllma Santrallerlnde 8asin Kayipla-
rnn Azaltlmas projesinde kullanlan CFD analiz
program olan FLUENT, karmak geometrideki akn,
s geiinin ve yanma gibi kimyasal reaksiyonlarnn
modellenmesi iin gelitirilmi bir bilgisayar progra-
mdr. zmlemek zere ele alnan geometrinin
boyutlu hcre yaps oluturularak saysal zmle-
me yapma imkn salar.
Saysal zmleme aadaki aamalardan olu-
maktadr:
1. Modelleme hedeferinin tayini: Modelden istenen
sonular nelerdir ve nasl kullanlacaklar? Modelden
istenilen hassasiyet nedir? ekil 1: Klima Santrallerinde Maliyetler
55
4
2. Saysal zmleme modelinin seimi: Modelle-
necek fiziksel sisteminin belirlenmesi, zmleme
blgesinin balang ve sonunun belirlenmesi, Snr
artlarnn saptanmas, Problemin iki veya boyutlu
modellenmesinin belirlenmesi, Uygun grid yapsnn
seilmesi.
3. Fiziksel modellerin seimi: Akn laminer olup
olmadnn belirlenmesi. Is geiinin neminin
belirlenmesi. Akn sktrlabilir olup olmamasnn
belirlenmesi.
4. zm metodunun tayini: Problem mevcut -
zmleyici kullanlarak zlebilir mi? Problemin
yaknsama zaman nedir?
Problemin nemli zellikleri belirlendikten sonra
yaplacak ilemler aada sralanmtr:
1. Model geometrinin oluturulmas
2. Modelin a yapsnn (mesh) oluturulmas
3. kl veya u boyutlu model lln uygun zumleyl-
cinin altrlmas
4. Gridin kontrol
5. zmleyici seimi
6. zm modellerinin seimi: laminer veya trb-
lansl, kimyasal bileenler veya reaksiyonlar, s gei
modellerl. lave modellerln tanimlanmasi: fanlar, isi
deitiricileri vb.
7. Malzeme zeliklerinin belirlenmesi
8. Snr artlarnn belirlenmesi
9. zm kontrol parametrelerinin ayarlanmas
10. Ak alannn balatlmas
ll. lk zumlemenln yapilmasi
12. Sonularn deerlendirilmesi
13. Sonularn kaydedilmesi
14. Gerekliyse grid yaps iyiletirilmesi veya saysal/
fiziksel modelin gzden geirilmesi.
Geometriyi izmek ve a yapsn oluturmak
iin GAMBIT program kullanlmaktadr. A yaps
oluturulurken iki parametre nem kazanmaktadr.
Bunlar hcre says ve grid younluudur. Yaplacak
modellemede kritik noktalarda gridin youn olmas,
dier noktalarda ise kaba a yaps oluturulmas
gerekmektedir. Bu ekilde geometri optimum hcre
yapsna blnp optimum zm zaman elde
edilebilir. Bunlarn dnda, a yaps oluturulurken
kullanlan hcre eleman da nem kazanmaktadr.
GAMBIT bu konuda eitli eleman tipleri tanmla-
maktadr. En genel olarak boyutlu geometri iin
iki hcre eleman tipi kullanlmaktadr. Bunlar gen
yzeylere sahip tetrahedral elemanlar ve drtgen
yuzeylere sahlp hexahedral elemanlardir.
alima lrdelenecek olur lse, Solldworks progra-
mnda izilmi olan santral blmleri Gambit prog-
ramna okutulmutur. Gambite aktarlan geometri
zerinden l alnarak, ilgili hcre Gambit progra-
mnda tekrar izilmitir. izilen geometri hcrelere
ayrlm (meshlenmi) ve snr artlar girilmitir. Bu
ilem her hcre iin ayr ayr yaplmtr. Elde edilen
geometri kaydedilmi ve mesh yaps ile birlikte
"export" edllmltlr. Gambltte oluturulan meshlenml
geometri Fluent programna okutulmu ve daha
nce tanmlanm zellikleri kontrol edilmitir. Geo-
metrinin a yapsnn uygunluu kontrol ettirilmitir.
Pluent programinda llglll modeller sellmltlr. lglll
hcrenin modellenmesi iin gerekli snr artlar in-
celenmi ve gerekli veriler tespit edilmitir. Model
Fluent programnda koturularak, kan sonular
irdelenmitir.
56
5
CFD LE ISITMA VE SOUTMA HCRES ANALZ
Hcre stma, soutma bataryalar ve damlack
tutucudan olumaktadr (ekil 1). Istma ve soutma
bataryalarnn gerek geometrileri izilmemi, ger-
ek bataryalarda oluan basn kaybn oluturacak
ekilde radyatr snr art olarak modellenmitir.
Damlack tutucunun gerek geometrisi modelle-
mede kullanlmtr. Bataryalarn zellikleri Tablo
1de verilmitir.
Istc
Batarya
Soutucu
Batarya
Kuru Termometre Giri Scakl (C) -1.35 33
Kuru Termometre k Scakl (C) 16.7 26
Hava Taraf Basn Kayb (Pa) 30 87
Tablo 1: Batarya zellikleri
ekil 1: Istma ve soutma hcresinin mesh yaps
ekil 2:
Istma soutma
hcresi (orjinal)
(a) Yatay dzlemde
hz dalm
(a) Yatay dzlemde
hz dalm
(b) hava giri kesitinde
hz dalm
(b) hava giri kesitinde
hz dalm
(c) Statik basn
deerleri
(c) Statik basn
deerleri
ekil 3:
Istma soutma hcresi
(yeni geometri, scak zm)
ekil 2ada yatay dzlemde hz dalm verilmitir.
Hava hznn stc batarya ncesinde daha dk
olduu, sndktan sonra bir miktar art grl-
mektedir. Geometrideki kesit genilemelerinde l
blgeler olutuu grlmektedir (daire ve drtgen
ile gsterilen ksmlar). Akta yn deitirmeler
oluturmak amacyla kesiti dzenlenmi olan dam-
lack tutucunun baz ksmlarnda ok dk hzlar
olumaktadr. Giri dey dzlemindeki hz dalm
ekil 2bde verilmitir. En d kenarlarda havann
durgun olduu, i ksmlara doru artarak en byk
hz deerine ulat grlmektedir. En byk hz
deeri bant eklinde kenarlara yakn olumutur.
Merkeze doru ilerledike hz dmekte homo-
jen dalm olumaktadr. ekil 2cde ematik ekil
zerinde hcrenin ortasndan geen yatay izgi
boyunca statik basn deerlerleri verilmitir. En fazla
basn kaybnn soutma bataryasnda gerekletii
grlmektedir.
ekil 3ada yeni geometride scak durum iin
yatay dzlemde hz dalm verilmitir. ekil 2ada
verilen hz dalm ile kyaslandnda hcre giri
ve knda yaplan geometrik deiikliklerin l
blgeleri ortadan kaldrd grlmektedir (daire
iindeki ksmlar). Dier gei blgelerinde genile-
me ve daralmann etkisi ile hz dalmnn etkilendii
grlmektedir. Konik geiler oluturulduunda st
ksmlarda kalan keli ksmlar l blgeler olu-
turmaktadr (drtgen iindeki ksmlar). Giri dey
dzlemindeki hz dalm ekil 3bde verilmitir.
ekil 2bde verilen orijinal geometride hcre giri-
inde hz dalm ile karlatrldnda al geiin
oluturulduu geometride hz dalmnn daha
homojen olduu grlmektedir. Orijinal geomet-
ride kenarlarda meydana gelen dk hz ve bant
eklinde oluan hz kademelemesinin bu zmde
57
6
olduka dar bir ksma indirgendii grlmektedir.
Giri kesitindeki al geometri hz dalmnda ho-
mojenlii arttrmtr.
ekil 4te soutma durumu iin orijinal ve yeni
geometrideki statik basn deiimi verilmitir. Istma
zmnde olduu gibi en fazla basn kaybnn
soutma bataryasnda gerekletii grlmektedir.
Istma ve soutma hcresindeki profiller l
blgelerin olumasna ve statik basn deerinde
kayplara sebep olmaktadr. Hcre giri ve knda
ve hcre iindeki gei blgelerinde al yapnn
kullanm l blgeleri azaltm, hcre giriinde daha
dzgn hz dalm olumasn salamtr.
ekil 4. Statik basn deerleri (souk zm)
(a) Orijinal geometri (b) Yeni geometri
- l920'ler, llk temeller, sayisal anallz aratirmalarinin balamasi
- l950'ler, temel gellmeler, nemll sayisal yntemler gelltlrllmesl
- l960'lar ve 70'ler, hizli gellmeler, ok sayida HAD algorltmasinin gelltlrllmesl
- l980'ler, gerek uygulamalarin balamasi, llk hava dlnamll zumlerlnln gerek uygulamalar lln
denenmesi, aratrmaclar kendi konularna ynelik uygulamalar iin kendi yazlmlarn meydana
getirilmesi
- l990'lar, tlcarl yazilimlar, teknolo[l bellrll blr sevlyeye erltllnden, gerek genel amali uygulamalar
gerekse zel amal uygulamalar iin pek ok ticari yazlm gelitirildi ve piyasaya srlmesi
- 2000'ler, kullanilmasi kolay ve mevcut bllglsayar destekll tasarim slstemlerlne gmulu otomatlk
ticari yazlmlarn ortaya kmas
CVOMBSCJMJZPSNVTVOV[
Hesaplamal Akkanlar Dinamiinin
Zaman inde Geliimi
Baz hesaplamal akkan dinamii tabirleri ve bunlar iin kulanlan
Trke karlklar
CFD; Computational Fluid Dynamics Hesaplamal Akkan Dinamii
EFD; Experimental Fluid Dynamics Deneysel Akkan Dinamii
Preprocessing nilem
Postprocessing Sonilem
Grid rg
Mesh rg
Structured Dzenli
Unstructured Serbest
Domain Etki alan
Computational domain Hesaplama alan
Adaptation Uyarlama, uyarlanma
Adaptive Uyarlanm
Mesh refinement rg iyiletirme
Node Dm
3D 3B
Simulation Benzetim
58
7
CVMNBDB
Y A N A L T K
A M E S H C F D O
K A W D A R L T M
I N T I F O U I P
T E O R K E B L
V A N G F A N M E
A S I N I R T A K
L L A K I G S
F Z N A K I K A
1) CFD analizde a yaps
2) Hemen kavranamayan, zm,
kavranmasi gu olan, karmaik
3) Fluent izim program
4) Newtonun viskozite kanununa uyan
akkanlara verilen ad
5) Akma ii veya biimi
6) Manuel veya uzaktan kontrolle
(elektrik veya pnmatik olarak) hava, su,
hidrolik gibi akkanlarn yolunu ap
kapayan, yn deitiren musluk
benzeri alet
7) Lner[l uretmek lln yakilabllen herhangl
bir madde
8) Hesaplamali akikanlar dlnamll
ksaltmas (ing)
9) CPD anallzde zum ai
1) FIRASIZ
2) TERMSTR
3) CEMEP
4) IEC
5) RULMAN
6) ADIM
7) PAKO
8) SAPG|
9) KONvLPTP
l0) ANAHTAP
11) FIRALI
12) SENKRON
13) EBEKE
14) ELEKTRK
15) AFT
l6) SLPvO
l7) DC
Kelime:
STATOR
l0) Sihhl teslsatta lkl boruyu dndurmeden
birbirine balanmasn salayan
balant paras
11) Kendilerine zg bir biimleri olmayp
iinde bulunduklar kabn biimini
alan (sv veya gaz), seyyal, likit.
12) Tartda arl az gelen, yeni, ar kart
13) Bir CFD analiz program
14) zmsel, zmlemeli, tahlili
15) Bir eyin yaylabilecei ya da
genileyebilecei son izgi, u
16) Uygulama dnda kalan, akla dayanlarak
ileri srlen dnce
bulunuz. Kelimeler yukardan aaya, aadan
yukarya, saa-sola yatay ve her ynde apraz
ekilde bulunabilir. Ayn harf birden fazla keli-
menin ortak harfi olabilir. KALAN HARFLERDEN
OLUAN KELMEY BULUNUZ.
nceki bulmacann zm
Hazrlayanlar
Hazrlayanlar
59
1
teknlk b/ten 0 - Moyts 20!!
SK, rnlerin performanslarn henz
imalat alannda iken lebilmek ve ulusla-
raras standartlara uygun klima santralleri
retebilmek iin 2000 ylnda Klima Santrali Test
ve Performans lm Odasn hizmete sunmutur.
AR-GE kapsamnda yaplan rn gelitirme alma-
lar iin ve imal edilen rnlerin performanslarn
belirli periyotlarla (1/250 santral) test etmek iin
kullanlan bu test odas, rnlerin yksek kalite ve
teknolojisini yanstmasnda en nemli aralardan
biri olmaktadr. Bunun yannda, yatrmclar satn
aldklar rn fabrikadan kmadan alr ve istenen
deerleri salar durumda grebilmektedirler.
HSK AR-GEdepartmannn bir senelik titiz almas
sonucu ortaya kan bu test odasnn tamam Ameri-
kan AMCA / ASHRAE Standartlar uyarnca yaplmtr.
AMCA 210-85 Standardnn amac fanlarn ve dier
hava tayclarn laboratuar testlerini, performans-
larn deerlendirerek, ak oran, basn, g, hava
Teknik Blten
No: 6
M
A
Y
I
S

2
0
1
1
H
younluu, devir ve verimlilik olarak garanti amalar
ve deerleme iin uniform metodlar ile birletirmek-
tir. Bu standart fan, kompresr gibi hava tayclarn
temel testlerinde kullanlabilir.
Test odasnda AMCA / ASHRAE standartlarna gre
yaplan lmler 3 grupta toplanr;
1. Klima Santralnda Yaplan lmler:
- Glrl ve iki hava sicakliklari ve nem deerlerl
- Hucre bazinda dahlll statlk basin kayiplari
- Santral bazinda dahlll statlk basin kayiplari
- Pan motorlarinin akimi ve gucu
- ebeke hattinin gerlllm ve frekansi
- Panlarin devlrlerl
2. Test Tnelinde Yaplan lmler:
- Test basinci
klima santrali
test prosedr
ekll l. HSK Test Laboratuari
Klima Santrali Test ve Performans
lm Odas
61
2
- Nozzle n basinci
- Nozzle n sicaklii
- Nozzle fark basinci
3. Atmosferik lmler:
- Kuru termometre sicaklii
- Atmosferlk nem deerl
- Atmosferlk basin deerlerl
Yaplan bu lmler neticesinde klima santrali debisi
hesaplanm olur.
Performans testlerinde, klima santralinin monte
edilecei kanal sistemine ait basn kayplar simle
edilebilmekte ve bu deere bal olarak performans
llmektedir. Debi lm srasnda d basn
kaybn veri olarak girdikten sonra, yazlm otomatik
olarak debiyi hesaplamaktadr.
Klima Santral Test ve Performans lm Odasnn,
laboratuarlar iin hazrlanm zel bilgisayar yazlm,
veri toplama cihazlar, lm sensrleri ve ortam
artlarndan etkilenmeyen bilgisayar test sistemine
uygun olarak seilmitir.
Teste Hazrlk ve Test Sreci
Klima santrali test cihaznn k kesitine kanal
balants ayn eksende olacak ekilde yardmc
destek elemanlar ile yerletirilmelidir. Hava k
damperi test cihaz giri kesitine e olacak ekilde
konumlandrlmal ve hava kaa olmayacak bir
ekilde balants yapldndan emin olunmaldr.
Test nitesi elektrik panosundan klima santrali-
nin g girii HSK ehliyetli elektrik teknisyenleri
tarafndan yaplmal, motor dn yn kontrol
edilmelidir. Klima santrallerinin damperlerinin ak
olduu, kaplarnn kapal olduu ve hava geiine
uygun olup olmad kontrol edilmeli, uygun ise
test cihaz kontrolne geilmelidir. Gerekli basn
dmn yaratmak ve kanal simle etmek amac
ile kullanlan nozzlelerden hangilerinin ak-kapal
olduuna baklmaldr.
Tm bu kontrollerin ardndan sistem almaya
hazrdr. Test edilecek klima santrali test tnelinin
giriine balanp sensr montajlar yapldktan sonra
operatr sistem yazlmndan hedefenen test basn-
cn girerek santrali ve ayarlanabilir k sistemini
altrr. Santral sabit devir says ile dndnden
k basnc da sabittir. Ayarlanabilir k sistemi ise
klimatize edilen ortam gibi davranarak santrali yk-
ler. Youn teorik aratrmalar sonucunda elde edilen
matematiksel bilgi ve formller sistem yazlmna
uyarlanmtr. Bu veriler sonucunda yorumlanan
otomasyon rutinleri hedefenen yk oluturabilmek
iin k sistemini otomatik olarak ayarlar ve hava
debisini hesaplar.
Test srasnda llen byklklerin herbiri iin bir
alarm deeri tanmlanmtr. Operatr test srasnda
alarm durumlarn, lm sonularn saysal gster-
gelerde ve grafiklerde izleyebilmekte gerektiinde
sisteme mdahale edebilmektedir. Test edilen her
klima iin otomatik olarak .xls formatnda rapor olu-
turmaktadr. Test cihaznn altrlmasnn ardndan
ekll 2'dekl ekranda grulen debl, akim, gu devlr,
basn vb. deerler okunmaya balanacaktr. Bu
ekran zerinden var olan deerler okunabilecei
gibi fan devri de manual olarak deitirilebilmekte,
dolays ile arzu edilen farkl koullar iin de deerler
okunabilmektedir.
ekll 3. Test Laboratuari ve Santral 8alantisi
ekll 2. Test Laboratuari Lkrani
62
3
AMCA 210-85 Standard
AK| vL 8AS|N POPMULLLP
Bir veya birden ok odackl nozzleye giren hacimsel
debi (Q
5
);
Test koullarndaki fan debisi;
Nozzlede Hiz,
Nozzlede Pan hiz basinci,
Pan atii dlrek atmosfere olduundan, fan hiz basinci
atmosferik basnca eittir.
P
v
= P
v2
Pan ekll dlrek atmosferden gerekletlrlldllnden
Pt1 basnc da atmosferik basnca eit kabul edilir
yani 0dr.
P
t1
= 0
Pan ikii dlrek di odaya lse, ikitakl statlk basin
ortalama oda basncna P
s7
eit kabul edilir.
P
t2
= P
s7
+ P
v
Pan toplam basinci,
P
t
= P
t2
- P
t1
Test koullarndaki fan statik basnc;
P
s
= P
t
- P
v
NOTLAR
l) Pan glrllnde bellrtllen keslkll lzgl blr glrl ve kanal
giri simlasyonundaki bir edeer kanal apn
belirtir. Kanal titreimi dikkate alnmamtr.
2) Pan ikiindakl keslkll lzgl, fan ati alaninin %0,5'l
kadar 2 ya da 3 edeer apl ve fan kn uygun
eklllendlren unlform blr kanali bellrtlr. iki kana-
lndaki titreim dikkate alnmamtr.
3) Pan, son odaciin sonuna monte edlldll takdlrde
k kanal dikkate alnmadan da test edilebilir.
4) Deiken egzoz sistemi yardmc bir fan veya bir
daralma (ksma) aygt olabilir.
5) En byk nozzlenin sistem k yzeyine uzakl-
ndan kast en byk nozzlenin minimum 2,5 dar
geit ap kadar olmaldr.
6) Jnin boyutlar; dnme eksenine ak ynnde
dikey ise fanlar iin edeer fan k ap en az 1
kat, dnme eksenine ak ynnde paralel ise fanlar
iin edeer fan k ap en az 2 kat olmaldr.
7) t
d7
scakl, t
d5
scaklna eit olduuna dikkat
edilmelidir.
Laboratuardakl blr fanin test raporunda ama,
sonular, test bilgileri ve tanmlamalar mevcuttur.
Laboratuar blr lslm ve yer lle nltelendlrllmelldlr.
Pan testl sonulari performans erllerl lle gste-
ekll 4. Di Oda Kuruluu (Odada oklu Nozzle)
63
4
rilmektedir. rnek bir fan erisi aadaki ekilde
grlmektedir.
Pan deblsl performans erllerl yatay eksende lzlllr.
Pan basin Pan toplam basinci, statlk basinci veya
ikisi birden gsterilebilir.
Sonu olarak youn bir AR-GE almasyla oluturul-
mu bu klima santrali test laboratuar, kendi alannda
Trkiyedeki ilk laboratuardr. Bu test laboratuar
ile yatrmclar sahip olduklar klima santrallerinin
verdii hava debisinden emin olarak santrallerini
klima tesisat iinde gvenle kullanabilmektedirler.
Belirti Muhtemel Sebepler
Yksek k zg nl k
(superheat)
- Dk Soutkan arj
- Yetersiz ar souma (sv hattnda kabarcklar)
- Dzgn ayarlanmam TGV
- ten dengelemeli TGVde ar basn dm
- Pisliklerin valfi tkamas
- TGVnin kuyruk arj azalm (kaak nedeniyle)
Dk kzgnlk
- Kt kuyruk balants (kuyruk yksek scaklk hisseder)
- Dzgn monte edilmemi TGV
- Pisliklerin valfin tam kapanmasn engellemesi
- Gereinden byk kapasiteli valf
- Buharlatcda kompresr yann birikmesi
Genleme valfinin
avlanmas
- Gereinden byk kapasiteli valf
- Hatal kuyruk arj (X - apraz- arj en iyi kararll salar)
- Birden fazla evaporatrl sistemlerde dengesiz sl yk dalm (baz bu-
harlatrclarda ar soutkan nedeniyle tama meydana gelmesi) emi hatt
scakln etkiler.
Termostatik Genleme Valferi (TGV) ile ilgili sorun giderme ipular
64
5
5
CVMNBDB
T P E R F O R M A N S
E E L A K A L T E E
S R K P E R Y O T N
T A N A M P K E S
B V N G O O D E B
N E A L M R R
A D L A N O Z Z L E
F A S H R A E J T U A
N O Y S A L M S R
1) Baarm, verim gc
2) Bir lme arac
3) Bir kesitten birim zamanda geen akkan
miktar
4) erlslnden blr madde gelrebllmek
amacyla alm biimli girinti
5) Genel anlamda lme, nesneleri ya da
zellikleri, eitli kurallara gre sembollere
veya saylara ayrma ilemidir
6) Bir kurulu veya iletmeye gerekli olan
eya, takm
7) Une
8) Alglayc, alc, sezici
9) Mala deer verdiren, yapm, d manzara,
renk ve tat gibi ona ait zelliklerin hepsi
10) Scak veya souk havay dengeli olarak
savuran havalandrma arac
11) Birim zamandaki dnme says
12) Bir sanayi dal ile ilgili yapm yntemlerini,
1) MESH
2) KOMPLLKS
3) GAM8T
4) NLwTON|AN
5) AK|
6) vALP
7) YAKIT
8) CPD
9) GPD
10) RAKOR
ll) AK|KAN
l2) HAPP
l3) PLULNT
l4) ANALTK
l5) S|N|P
l6) TLOPK
Kelime:
ANALZ
kullanlan ara, gere ve aletleri kapsayan bilgi
13) American Society of Heating, Refrigerating
and Air-Conditioning Engineersn
ksaltlm
14) Devir
l5) Plzlksel, duunsel ya da ahlaksal blr etkl
yapabilme; bir etkiye direnebilme yetenei,
kuvvet
16) Teoriksel ya da gercek fiziksel bir sisteme
ait neden sonu iliskilerinin bir bilgisayar
modeline yanstlmasyla,deiik koullar
altnda gerek sisteme ait davranlarn
bilgisayar modelinde izlenmesini salayan
bir modelleme teknii
bulunuz. Kelimeler yukardan aaya, aadan
menln ortak harfl olablllr. KALAN HAPPLLPDLN
OLUAN KLLML 8ULUNUZ.
nceki bulmacann zm
Hazrlayanlar
Hazrlayanlar
65
1
teknlk b/ten 07 - Pozlron 20!!
at, sv ve gaz halindeki maddelerin olu-
turduu tanecikli (maddesel) ortamlarda
dalgalar eklinde yaylabilen enerji trne
ses denir. Ses, titreimlerden oluan bir enerji trdr.
- Ses kaynaklari tltreerek ses meydana getlrlr. Ko-
numann temel esi sestir ve insan sesi de titreim
sonucu oluur.
- Tltrelm, blr clsmln llerl gerl gldlp gelme hareketldlr.
(Ses veren her ey titreir ve titreen cisimler ses
oluturur).
- nsanlarin blrblrlerlyle lletllm kurmalari, duygu
ve dncelerini aktarabilmeleri iin konumalar
gerekir.
Sesin zellikleri
Sesleri birbirinden ayran zellik vardr. Bunlar
sesin iddeti, sesin ykseklii ve sesin tnsdr.
a) Sesin iddeti:
Sesin zayf veya kuvvetli olmasna sesin iddeti denir.
Sesin iddeti desibel (dB) birimi ile belirtilir. 0 60
(dB) arasndaki sesler insan kulan rahatsz etmez.
Teknik Blten
No: 7
H
A
Z
R
A
N

2
0
1
1
K
b) Sesln Tinisi:
Ayn sesin eitli mzik aletlerinden kt zaman
gsterdll farklilia sesln tinisi denlr. Tini, sesln farkli-
ln ifade eden bir terimdir. (Ayn notay (tonu) alan
bir kemanla bir ft arasndaki temel fark, tn farkdr
ve bu nedenler farkl sesler kar. Enstrmanlarn
yapildii malzemelerln farkli olmasi, enstrumanlarin
oluturduu sesin farkl bir tnda olmasn salar).
c) Sesin Ykseklii (Frekans):
nce sesl kalin sesten ayiran zellle sesln yukseklll
denir. Ses ykseklii, ses kaynann titreme hzna
baldr. Ses kaynaklar hzl titretii zaman sesin
ykseklii artar ve ses ince (tiz) kar. Ses kaynaklar
yava titretii zaman sesin ykseklii azalr ve ses
kalin (pes) ikar. (Ses kaynainin l sanlyedekl tltrelm
saysna frekans denir. Frekans birimi hertzdir ve Hz
ile gsterilir. Frekans byk olan ses kayna ince,
frekans kk olan ses kayna kaln ses verir.) Sesin
ykseklii ses kayna olarak kullanlan telin boyuna,
ses ve titresim
SES VE GRLT
67
2
gerginliine, kalnln (kesitine) ve cinsine baldr.
Ses Klrlllll
Sesin abartl ve gelii gzel kullanlmas sonucu ses
kirlilii ortaya kar. Ses kirliliine grlt denir. Ses
kirlilii insan sal iin ok zararldr.
Ses lddetl blrlml deslbeldlr (d8). ltllebllen en ha-
fif sesin iddeti 0 (sfr) desibel olarak kabul edilir.
Normal konuma sesl 30 - 60 d8 arasindadir. (nsan
kula, frekans 20 titreim/saniyeden kk olan
sesleri iitmez fakat bu seslerden olumsuz etkilenir.
Ses alt denilen bu titreimlerin etkisinde uzun sre
kalan insanlarda sarlklar grlmektedir).
SES DALGALARININ FZKSEL ZELLKLER
Dalgalar genel olarak, mekanik ve elektromanyetik
dalgalar olmak zere iki ana gruba ayrlr. Elektro-
manyetik dalgalar, yaylmak iin bir ortama ihtiya
duymazlar ve bolukta da yaylabilirler. Mekanik
dalgalar ise, enerjilerini aktarabilmek iin ortam
taneciklerine ihtiya duyarlar. Bu yzden bolukta
(rnein uzayda) yaylamazlar. Ses dalgalar da me-
kanik dalgalar olduklarndan yaylmak iin maddesel
bir ortama ihtiya duyarlar.
FREKANS (SIKLIK):
Bir dalgann frekans, dalgann hava veya baka bir
ortam llnden geerken ortamdakl partlkullerln ne
sklkta titretiine baldr. Frekans ileri geri titreim-
lerln zamana bali olarak lulmesl lle hesaplanir.
Saniyedeki titreim says zel olarak Hertz birimi
ile ifade edilir.
1 Hertz = 1 dng/saniye
Yksek frekans deerleri iin Hertzin bin kat olan
'kllohertz' (kHz) blrlml kullanilir. nsan kulainin
duyabildii sesler 20 ile 20000 Hz (20kHz) arasnda
frekansa sahlp olablllr. Ler blr frekans 20 Hz' ln
altnda ise bu tr titreimlere ses alt titreimler,
frekans 20 kHz in zerinde ise bunlara da ses st
titreimler denir.
SESN DDET:
iddet, ses dalgalarnn tadklar enerjiye bal
olarak birim alan uyguladklar kuvvettir. Birimi ge-
nellikle metrekare bana Watt (W/m2) olarak ifade
edilir. Sesin iddeti, ses kaynana olan uzakln
karesi ile ters orantldr.
DESBEL (DB):
nsan kulai ok duuk ve ok yuksek lddette ses-
lerl duyabllme yetenelne sahlptlr. nsan kulainin
alglayabilecei en dk ses iddeti, eik iddet
olarak blllnlr. Kulaa zarar vermeden lltllebllen
en yksek sesin iddeti ise, eik iddetinin yaklak
l mllyon kati kadardir. nsan kulainin lddet algi
aral bu kadar geni olduundan, iddet lm
iin kullanlan lek de 10un katlar, yani logaritmik
olarak dzenlenmitir. Buna desibel lei denir. Sfr
desibel mutlak sessizlii deil; iitilemeyecek kadar
dk ses iddetini (ortalama 1.10-12 W/m2) gsterir.
Desibel, bir oran
veya greceli bir
deeri gsterir ve
bel biriminin 10
katdr. Alexander
Graham Bell in an-
sna bel ad verilen
birim, iki farkl b-
ykln orannn
logaritmas olarak
tanmlanmaktadr.
Yani 1 bel, birbirlerine oranlar 10 olan iki byk-
l gstermektedir (rnein 200/20). Bu orann
ok byk olmasndan dolay Desibel ad verilen
ve oranlarn logaritmasnn 10 kat olarak tanmla-
nan birim daha yaygn olarak kullanlmaktadr. Bu
saylardan biri bilinen bir say olarak alndndan,
Desibel; sz konusu bir bykln (Pi) referans
bykle (Pref) orannn logaritmasnn 10 katdr
(dB=10.log [Pi/Pref]). dBA ise insan kulann en ok
hassas olduu orta ve yksek frekanslarn zellikle
vurguland bir ses deerlendirmesi birimidir. G-
rlt azaltmas veya kontrolnde ok kullanlan dBA
birimi, ses yksekliinin sbjektif deerlendirmesi
ile ilikili bir kavramdr.
Eik iddetindeki ses sfr desibeldir ve 1.10-12 W/m
2

deerine edeerdir. 10 kat daha iddetli ses 1.10-11
W/m
2
; yani 10 dB iken, 100 kat daha iddetli ses 20
dBdir. Aadaki tabloda, gnlk hayatta sklkla
karlatmz baz ses kaynaklar ve bunlarn ret-
tii seslerin desibel olarak iddetleri karlatrma
amacyla verilmitir.
Ses dalgalar enerjilerini 3 boyutlu ortamda tarken,
kaynaktan uzaklatka ses dalgalarnn iddeti azalr.
Artan uzaklkla birlikte ses dalgalarnn iddetinin
68
azalmas ses dalgalarndaki enerjinin daha geni
alanlara yaylmasndan kaynaklanr. Ses dalgalar 2
boyutlu bir ortamda dairesel olarak yaylr. Enerji
korunduu iin enerjinin yayld alan arttka g
azalmaldr. iddet ve uzaklk arasndaki iliki ters-
kare ilikisidir. Bu yzden kaynaa olan uzaklk 2
katna ktnda iddet ne der. Benzer ekilde
kaynaa olan uzaklk ne dtnde iddet 16
katna kar. Uzaklk arttka sesin iddeti, uzakln
karesi orannda azaltr.
TTREM
Titreim Nedir?
Tltrelm, bellrll zaman araliklarinda, blr kutlenln
bellrll blr mesafede yapmi olduu perlyodlk ha-
reketlerdir. Buradaki mesafe genlik, bir saniyedeki
tltrelm sayisi lse frekans olarak adlandirilir. Tltrelm
kontrolnde en nemli olaylardan birisi rezonanstr.
Rezonans, cihazn alma frekans ile titreim al-
cnn doal frekansnn ayn zaman diliminde ayn
frekansta olmas durumudur. Rezonansn olumasn
engellemek lln clhazi destekleyen yapinin dlnamlk
sertliinin titreim alc sistemin en az kat olmas
gerekir. Yani rahatsz edici frekansn, doal frekansa
oran 3 olduunda, teorik olarak titreimin %90
elimine edilmi olur.
HVAC Sektr Titreim Kontrol
HvAC / |sitma, Havalandirma ve kllmlendlrme Sls-
temleri, binalarda grlty meydana getiren kay-
naklarn en nemlilerindendir. Mekanik sistemlerin
meydana getirdii grlt ve bu grltnn bina
genel akustik ortam zerindeki etkileri de tasarm
aamasnda dikkate alnmaldr.
Ofls konfor artlari uzerlnde yapilan aratirmalara,
ofls ortaminda sicaklik problemlerlnden sonra en
ok ikayet yaratan konunun HVAC sistemlerinden
kaynaklanan ar ses seviyesi olduunu gstermitir.
Bu ar ses seviyesi, tasarm hatalarndan, izolas-
yon eksikliinden veya ses ve titreim sorunlar
dnlmeden gerekletirilen maliyet drc
giriimlerden kaynaklanabilir.
Tasarimcilar tarafindan kullanilan tltrelm lzolatr-
lerine ve titreim kontrol elerinin daha fazla
dikkate alnmasna ramen, gnmzde hala HVAC
sistemlerinden kaynaklanan ses ve titreim sorunlar
mevcuttur.
Sessiz cihaz seimi ve ses ve titreim kontrol iin
zel bir takm malzemelerin kullanlmas HVAC ta-
sariminin blr parasidir. Tasarimda ses ve tltrelm
asndan konulan hedefere ulamak maksad ile
mahallerdeki ses seviyelerini belirlemek, ses ve
titreim kontrol malzemelerini semek iin baz
hesaplar yapmak gereklldlr.
Kllma santrallerl veya fancoll-
lerde grltnn ve titreimin
en aza indirilmesi iin zellikle
fan seimine zen gsterilmeli,
sistem minimum basn kayb
yaratacak ekilde tasarlanmal,
kanal sistemi ve buna bal
eklpmanlarin yuksek verlmll
seilmesi gerekmektedir.
Sistem tasarm esnasnda
alnacak nlemlerin ardndan,
bitmi sistemlere titreim
kontrolu yapilmalidir. Tltre-
lmln, deplasmani, hizi ve
ivmesi llerek uygunluu
tesplt edllmell ve gunumuzun
VIBRATION SEVERITY PER ISO 10816-1
Machine
Class I
Small Machines
Class II
Medium Machines
Class III
Large Rigid
Foundation
Class IV
Large Soft
Foundation
in/s mm/s
V
i
b
r
a
t
i
o
n

V
e
l
o
c
i
t
y

V
r
m
s
0.01 0.28
0.02 0.45
0.03 0.71 GOOD
0.04 1.12
0.07 1.80
0.11 2.80 SATISFACTORY
0.18 4.50
0.28 7.10 UNSATISFACTORY
0.44 11.20
0.70 18.00
1.10 28.00 UNACCEPTABLE
1.77 45.90
69
4
konfor artlarndan titreim
ve ses kontrol de gz ard
edilmemelidir.
Tltrelm testl esnasinda
titreim miktar llecek
olan cihaz mmkn oldu-
unca d etkilerden arn-
drlmal, titreim lm
aleti konusunda da hassas
davranlmaldr. Cihazn
ayak ve taban ksmndan
gerekll lumler yapilarak
titreim miktar deerlen-
dirilmelidir ve bu titreim
miktarlar makinenin sal
asndan ISO 10816ya gre
deerlendirilmelidir.
Tltrelm yaratan clhazlarin evreye etkllerl deerlendlrllecek olursa sinir deerler "evresel Gurultunun
Deerlendirilmesi ve Ynetimi Ynetmeliinde belirtildii ekilde aadaki gibi alnmaldr.
* 1Hz-8 Hz arasnda, 1.5 mm/sden 0.3 mm/sye logaritmik izilen grafikte dorusal olarak azalmaktadr.
** 1Hz-8 Hz arasnda 3.5 mm/sden 0.6 mm/sye logaritmik izilen grafikte dorusal olarak azalmaktadr.
Cihazlar belirtilen deerler dahilinde kalmal, bylece HVAC sektrnde scaklk ikayetlerinden sonra en
ok gndeme gelen ses ve titreim konusu da gz ard edilmemi, maksimum konfor salanm olur.
1
0

-

1
0
0
0
H
z

/

>

6
0
0

m
i
n
-
1
2

-

1
0
0
0
H
z

/

>

1
2
0
0

m
i
n
-
1
V
i
b
r
a
t
i
o
n

V
e
l
o
c
i
t
y
11.00
7.10
4.50
3.50
2.80
2.30
1.40
0.71
mm/s rms
Setting Strong Soft Strong Soft Strong Soft Strong Soft
Machine type
Pumps > 15 KW
radial, axial, diagonal
Medium size
Machines
15 KW < P < 300 KW
Great machines
300 KW < P < 50 MW
Standard traction Intermediate shaft /
belt drive
Enginees
160 mm < H < 315 mm
Enginees
315 mm < H
Group Group 4 Group 3 Group 2 Group 1
70
5
Degazr nedir?
Buhar ve kaynar su sistemlerinin iki
dman vardr: Sudaki kire gibi
sertllk ve ta yapici malzemeler ve
Oksijen (O
2
) ve Karbondlokslt (CO
2
)
gibi korozif gazlar. Oksijen (O
2
),
havada ve taze kazan besleme suyu
iinde znm halde bulunur.
Su, hava ile temasnda ok kolay bir
ekllde oksl[en alir. Karbondlokslt
(CO
2
), ham suyun geici sertliini
oluturan veya yumuatma ilemin-
den sonra nitelik deitiren sertlik
yapici malzemelerln (karbonatlarin)
sicaklik ve basin altinda paralanarak ayri-
mas sonucu oluur.
Buhar kazanlar besleme suyu ve kaynarsu
kazanlar tamamlama suyu iinde znm
olarak bulunan serbest oksijen (O
2
) ile ka-
zanlar llnde karbonatlarin paralanmasiyla
oluan karbondioksit (CO
2
) gazlar, kazan-
larda, buhar kullanan cihazlarda ve zellikle
teslsatlarda gzenekler ve paslanarak erl-
meler eklinde korozyona neden olurlar. Bu
gazlarn etkileri taze besleme suyu oran ve
sistem iletme basnc arttka daha da artar.
Kazan besleme sularinin O
2
ve CO
2
gazlarn-
dan arndrlmalar iin degazr cihazndan
geirilerek degaze edilmeleri arttr.
1. Scaklk + basn esasna gre alan
degazrler
Scaklk + basn esasna gre alan dega-
zrler, zellikle taze besleme suyu orannn
yksek olduu yksek basnl kazanl
sistemlerde kullanlrlar. Bu cihazlar, ksmen
kondens tankinda paralanan karbonatlarin
kendl bunyelerlnde de paralanmalarini ve
gazlarn aa karmalarn da salarlar. Bu
cihazlarn iletme scakl 102 - 105 C, ilet-
me basinci 0,2 - 0,5 atu mertebeslnde olup,
gaz alma verimleri %96 - %100 aralndadr.
Scaklk yksek olduundan kazan besleme
pompalarinin kavltasyona neden olmadan
salikli alimalarini salamak amaciyla pom-
palardan asgarl 4 -4,5 metre yuksekllkte tesls
edllmelerl zorunludur. 8u tlptekl degazr
sisteminde stc buharn dier bir ksm, zel
bir karm donanm ile dorudan degazr
tank iindeki suya verilerek, suyun kaynaya-
rak gazn brakmas salanr ve yeniden gaz
almas engellenir.
2. Scaklk + pulverizasyon esasna gre
alan degazrler
Sicaklik + pulverlzasyon esasina gre alian
degazrler, zellikle taze besleme suyu
orannn dk olduu orta basnl kazanl
sistemlerde kullanlrlar. Bu cihazlarn iletme
scakl 90 - 95 C, iletme basnc atmos-
ferik, gaz alma verimleri %90 - %95 aral-
indadir. Karbonatlarin paralanmasi kendl
bnyelerinde veya kondens tanknda gerek-
leir. Scaklk yksek ve kavitasyon tehlikesi
olmadndan kazan dairesi zemininde veya
kondens tank zerinde tesis edilebilirler.
Her iki degazr sistemininde besleme suyu
pulverlze edllmek ve degazr tavalarindan
geirilmek suretiyle buharla kartrlarak
scakl arttrlr ve bylece O
2
ve CO
2
gazlar
besi suyundan ayrtrlr. Serbest kalan O
2
ve
CO
2
gazlar degazr zerindeki otomatik gaz
atma vanasndan dar atlr.
8UHAP KAZANLAP| DLPS NOTLAP| -
Do. Dr. Husamettln 8ULUT
71
6
6
Hazrlayanlar
CVMNBDB
D K T S U K A R
E A U T A K E
P S L L Y K T Z
L E G A A O R O
A S E A K Y Z N
S D E S B E L A
M I N I T O N
A H E R T Z M Y S
N K L N E G E U
M R T A L O Z
1) Saniye bana den devir says
2) Gerlldll zaman ener[l depo eden, kendl
haline brakld zaman kendini germek
iin sarf edilen enerjiyi, ayn miktarda geri
veren bir makine eleman
3) Bir dalgann normal konumundan
ykselme ve alalma mesafesi
4) Bir dalga rntsnn tekrarlanan
birimleri arasndaki mesafe
5) Belirli bir frekansta titreen bir sistemin,
ayn frekanstaki d titreimin tesirinde
kalarak yksek genlikle titremesi olay
6) Enerji nakil hatlarn, alt sahalar ve
daitim merkezlerlnde baralari, tesplt
edildikleri yerden yaltan ve tayan
elemanlar
7) Maddeden oluan bir ortamda yaylan,
mekanik bir titreim dalgas
8) Atmosferde oluan ses dalgalarnn
kulaimiz tarafindan toplanmasindan,
1) PERFORMANS
2) TLST
3) DL8
4) KANAL
5) LUM
6) LKPMAN
7) NOZZLL
8) SENSR
9) KALTL
10) FAN
ll) DLvP
l2) TLKNOLO1
13) ASHRAE
l4) PLPOT
l5) GU
l6) SMULASON
Kellme: Laboratuar
beyindeki merkezlerde karakter ve anlam
olarak alglanmasna kadar olan sre
9) Yer deitirme, yerinden oynama
l0) Turlu muzlk aralarinin verdll seslerl
birbirinden ayrt etmeyi salayan ses
zellii
11) Yank bilimi
12) Ses iddetini gsteren birimin onda biri
l3) 8lr tepklnln balamasinda, ortaya
kmasnda etkili olan ruhsal,
fizyolojik nokta
l4) 8lr eyanin altina kipirdamadan dlk
durmas iin yerletirilen aa kama, ksk
15) Ban her iki yannda bulunan iitme organ
bulunuz. Kellmeler yukaridan aaiya, aaidan
yukariya, saa-sola yatay ve her ynde apraz
menln ortak harfl olablllr. KALAN HAPPLLPDLN
OLUAN KLLML 8ULUNUZ.
nceki bulmacann zm
Hazrlayanlar
72
1
teknk b/ten 08 - 7emmuz 20!!
avann nemi iinde tad su buhardr. Ta-
nmlanan artlarda havann tad suyun
arl havann mutlak nemi, tanmlanan
artlarda havann tad su buharnn, tanmlanan
artlarda tayabilecei en ok su buhar miktarna
oran ise oransal nem olarak adlandrlr. Nem ile
mcadele etmek iin bu iki kavramn iyi bilinmesi
ve dierleri ile birlikte bu kavramlarn da psikomet-
ri zerinde kritik edilebilmesini gerektirir.
Psikrometri
Nemli hava bilimidir (Psikros eski Yunancada so-
uk, taze anlamna gelir). termodinamik biliminin
bir blmn oluturur ve havann termodinamik
zelliklerini ele alr.
Buhar
Suyun gaz halidir.
Doymu buhar, kzd-
rlm buhar ve doy-
mam buhar olarak
e farkl zellik gs-
terir.
Teknik Blten
No: 8
T
E
M
M
U
Z

2
0
1
1
H
- Doymu uhar
Daha fazla sv alma kapasitesi olmayan buhardr. Bu
buhar tipi, su ile hala dorudan temas halindedir.
- Doymam uhar
Doymu buharn daha fazla stlarak ya da hacmi-
nin sabit basn altnda artrlmasyla oluan buha-
rn zellii.
- kzdrIm uhar
Doymu buharn sabit basnta tutularak stlmas
ile oluur. Artk doymu deildir.
Nemlendirme ve
Nem Alma Sistemleri
Nem Nedir Nasl llr
73
2
aI Nem
Ayn scaklk ve %100 doyma seviyesinde havann
ierisinde bulunabilecek nem miktarna bal ola-
rak ortam havasnn iinde bulunan nem miktarn
tanmlar. Havann iindeki su buharnn ksmi basn-
cnn o havann i noktasndaki nemin doyma ba-
sncna orandr. Genellikle yzde olarak ifade edilir.
Mutlak Nem
1 kg kuru hava ierisinde bulunan buhar ktlesidir
(x). Sonu her zaman: (1+x) kg hava/buhar karm-
dr. Birimi g/kg olarak verilir.
Youma
Buharn soumas ile oluur. Youma, havann i
noktasna ulaldnda, yani havann belli bir scak-
lkta daha fazla su alamayaca zaman, doal ola-
rak ortaya kan bir olgudur.
CnIk Hayatta Nem
Metallerin paslanmas, gdalarn veya ahabn r-
mesi, kfenme, mantar remesi, cildin yap yap
olmas ve toz gdalarn topaklanmas, ahap mobil-
yalarn almas veya arplmas, nefes alrken zor-
lanma, gdalarn zerinin kabuk balamas ve renk
deitirmesi gibi benzer gnlk problemler scak-
lk deiikliinin yannda zellikle nem deiikliin-
den kaynaklanan olgulardr. Yaam artlarn zor-
latran, mal ve para kaybedilmesine sebep olan
bu durum zellikle yksek nem ile ilgilidir. Kaste-
dilen nem solunan hava ile tanan sudur. klim ve
hava koullarna gre insan kontrol dnda dei-
en nem, insan saln ve eya konforunu bozan
en nemli etkendir. Ar yksek nem; remesine
yardmc olduu mantar ve kfer ile insan sal-
na, paslanma ve buna bal anma ile tm metal
eyaya aksama-makinaya, kuru gdalarn su ekme-
si sonucu bozulmasna rmesine, bask tesislerin-
de materyallerin uzamas ve ksalmasna sebep ola-
rak bask kalitesinin bozulmasna, elektrikli ve elekt-
ronik eyalarn paslanmasna-bozulmasna-ksa dev-
re yapmasna, higroskopik maddelerin nem eke-
rek kullanlmaz hale gelmesine, beton iindeki de-
mirlerin paslanmasna yol aarak bina statiinin za-
yfamasna, tohumlarn zamansz imlenerek zayi
olmasna, zararl mikro organizmalarn daha fazla
remesine yol aarak tm canllarn riske girmesi-
ne, boya-kat ve bezleri etkileyip metalleri paslan-
drarak metal-ahap veya kuma sanat eserlerinin
zarar grmesine, bulduu souk yzeylere yapa-
rak buz pistlerinin bozulmasna, evaparatr yzey-
lerine yaparak ar enerji sarfiyatna, kltr ve sa-
nat eserlerini tahrip ederek mze ve ktphanele-
re zarar veren nemli bir olumsuzluktur.
Nem AIma ve NemIendirme
Hava, belirli bir scaklkta ancak belirli miktarda su
buhar tutabilir. Daha fazla nem tutamayacak duru-
ma gelen doymu havann bal nemi yzde 100dr.
Havann scakl ykseldike tutabilecei su buha-
r miktar artar, scakl dtke bu miktar azalr.
nk hava souduka tad buharn bir blm
younlaarak suya dnecektir. Demek ki, doyma-
m hava belirli bir dereceye kadar soutulduunda
doyma noktasna ular; daha da soutulduunda
iindeki nem su damlacklar halinde havadan ayr-
lr. Bu scakla i noktasdenir.
Grld gibi, havadaki fazla nemi gidermenin
bir yolu havay i noktasnn altna decek kadar
soutmaktr. Havay kolayca nem tutan maddelerin
zerinden geirmek de ikinci bir yntemdir. Bildii-
niz gibi yazn mutfaktaki tuz nemlenir ve tuzluktan
akmas gleir. nk sofra tuzu (sodyum klorr)
ok kolay nem tutan bir maddedir. Ama metalleri
andrd iin nem giderici olarak kullanmaya el-
verili deildir; bu amala en ok silis jeli (silikajel)
ve lityum klorr kullanlr. Byle bir madde, rnein
silis jeli bir tepsiye yaylp zerinden nemli hava
geirildiinde, doyma noktasna gelinceye kadar
havann btn nemini sourur. Daha sonra bu tepsi
otomatik olarak dar srlr ve yerine kuru jel dolu
yeni bir tepsi geer; bu arada nemli jel de stlarak
kuruduunda yeniden devreye girer.
ok kuru havay nemlendirmek iin de havay bir su
haznesinin zerinden geirmek ya da dua benze-
yen incecik deliklerden zerine su pskrtmek gibi
birka yntem uygulanabilir.
Havadaki nem orannn denetlenmesi ncelikle in-
sanlarn rahat asndan nem tar. Bunun dn-
74
3
da baz fabrikalarda retilen rnlerin nitelii de
byk lde havann nemlilik derecesine baldr.
Yazn scak ve nemli havalarda baz yiyecek madde-
leri ylesine nemlenir ve yap yap duruma gelir
ki rn paketlemek bile gleir. zellikle eker-
leme, makarna, ila, fotoraf filmi ve kt fabrika-
larnda nem ve scaklk koullarnn denetlenmesi
ok nemlidir.
NemIendirme ve Nem AIma SistemIerinin
UyguIama AIanIar
- Bina havalandrma kanallar
- Klima Santralleri
- Nemlendirme odalar
- Frnlar
- Seraclk, hayvanclk
- arap mahzenleri
- Pamuk ve tekstil retim-
depolama tesisleri
- Meyve-Sebze depolar
- Ttn bekletme depolar
- Ahap ve kat retim-depolama tesisleri
A) NemIendirme SistemIeri
- Adyabatik NemIendirme
- Pskrtmeli Hava Ykaycl Adyabatik Nemlen-
diriciler
- Yksek Basnl Fskiyeli Nemlendiriciler
- Adyabatik Buharlamal Pedli Nemlendiriciler
- Ultrasonik Nemlendiriciler
- uharI NemIendirme
- Istcl Buharl Nemlendiriciler
- Elektrotlu Buharl Nemlendiriciler
- Proses Buharl Nemlendiriciler
) Nem AIma SistemIeri
- Souk uzeyde Soutarak Nem Alma
- Hava lne Souk Su Puskurterek Nem Alma
- Deseslf-Lvaporatlf Soutma Slstemlerl
- Kat Maddeli Nem Alc DES Sistemleri
- Sv Maddeli Nem Alcl DES Sistemleri
NEMLENDRME SSTEMLER
Nemlendiricinin seimi iin aada da verilen pa-
rametreler belirlenir:
- lave edilecek nem oran
- Kullanlabilecek buhar veya artlandrlm su te-
mini
- Nem kontrol yaplacak mahallin kontrol tolerans
Aadaki tabloda ortam havasnn bal neminin,
insan salna etkisi zetlenmitir. HSK klima sant-
rallerinde kullanlan nemlendirme niteleri ile nem
ayar hassas bir ekilde salanabilmektedir.
1) Adyabatik NemIendirme
Atomize (adyabatik) nemlendiriciler ve sistemleriyle
hava nemlendirilmesi ilemidir. Atomize nemlendiri-
ciler evaporasyon evresinde enerjiye ihtiya duyan
aerosoller retirler. Gerekli enerji, evredeki hava-
dan s olarak alnr. Bu nedenle adyabatik nemlen-
dirme ileminde ek olarak soutma etkisi de salanr.
Aerosoller; ierisinde pus gibi asl duran madde
zerreciklerinin (duman gibi kat partikller veya
sis gibi svms maddeler) bulunan gazlardr. Hava
nemlendirme terimleri ierisinde aerosollar, yakla-
k 1-20 boyutunda dzgn su damlalar olarak
75
4
nitelendirilirler. Atomize nemlendiriciler tarafndan
retilirler ve ortamdaki havaya gnderilirler. Aerosol
nemlendirme her zaman adyabatiktir.
Nemli hava iine sv su pskrtlerek bu havann
iindeki nem artrlabilir. Bu ileme ait ematik bir
dzenleme ekil grlmektedir. Yaplan ilemin ad-
yabatik olduu kabul edilirse,
m
a
. h
1
+ m
w
.h
w
= m
a
. h
2
m
a
. W
1
+ m
w
= m
a
. W
2
denklemleri yazlabilir. Bu denklemler yardm ile de
(h
2
- h
1
) / (W
2
- W
1
) = h
w
Psikrometrik diyagramda bu bant, bu olaydaki
deimin havann cihaza giri noktasndan itibaren
doyma erisine doru, dorusal bir deiim gster-
diini vermektedir. Bu dorunun eimi de pskr-
tlen suyun h
w
entalpisine eittir.
a) PskrtmeIi Hava YkaycI Adyabatik
NemIendiriciIer
Pratikte ykama ile nemlendirmede yukarda hesap-
lanan m
w
su miktarndan ok fazla miktarda su kul-
lanlr. Fskiyeden pskrtlen sudan ancak mw ka-
dar buharlaarak havaya karr. Geri kalan havu-
za dklr ve ayn su sirkle edilmeye devam eder.
Pratikteki su ile ykama ekilde ematik olarak ve-
rilmitir. Burada eer ykama yaplan suyun scakl-
, havann ya termometre scaklnda ise proses
yine adyabatiktir. Eer pskrtlen suyun scakl,
havann ya termometre scaklnda deilse, ilem
artk adyabatik deildir. Ancak ayn su sirkle edili-
yorsa, bir sre sonra havuzdaki su havann ya ter-
mometre scaklna der ve ilem yine adyabatik
nemlendirmeye dnr. Bu nedenle ykama ilem-
leri adyabatik nemlendirme olarak ele alnr.
b) Yksek asnI NemIendirme
Yksek basnl atomize nemlendirme sistemleri,
bilinen dier tipte nemlendirme sistemlerine gre
daha yksek performans sunmakla birlikte ilk yat-
rm ve iletme maliyetlerini de drr.
Yksek basnl nemlendirme sistemleri, herhangi
bir byklkteki kapal mekann ierisinde tm ala-
n kapsayacak ekilde, ortama 5-10 mikron apnda
su zerrecikleri datarak nemlendirme salar.
Sistemin esnek olmas ve her trl yapya kolayca
monte edilebilme zellii sebebiyle, kurulduklar
ortamda ok dzgn ve eit nem dalm gerek-
letirilebilir. Ortam ierisindeki bal nem seviyesi
%25 ile %95 arasnda hassas olarak ayarlanabilir.
c) Adyabatik uharIamaI PedIi NemIendiriciIer
Hava slak bir dolgudan geirilmek suretiyle nem-
lendirme yaplr. Dolgu sirklasyon pompal sistem
vastasyla veya direkt olarak ebeke suyu ile slat-
lr. Kullanlan nemlendiricilerin verimleri % 65, %85,
76
5
%95 tir. Dolgunun tkanmamas iin havann nem-
lendiriciye gelmeden nce filtrelenmesi gerekmek-
tedir. 3,5 m/s zerindeki hava hzlarnda nemlendi-
ricide separatr kullanlmaldr.
d) UItrasonik NemIendiriciIer
Ultrasonik nemlendiriciler, su damlacklarnn hava-
nn kolayca absorbe edebilecei ok kk zerre-
cikleri, mekanik olarak paralamas prensibi ile a-
lmaktadr. Akm yksek frekans sinyaline dn-
trlr. Bu frekans sinyali, bir su haznesi yatana
monte edilmi analog sinyal dntrcye trans-
fer edilir. Dntrc bunu yksek frekansl me-
kanik titreime dntrr.
Analog sinyal dntrc yzeyinin yksek hzda
titremesine bal olarak su yzeyinden ok kk
su zerrelerinin atomizasyonu salanm olmakta-
dr. retilen nem hava tarafndan kolaylkla absor-
be edilmektedir. Bu tip nemlendiriciler, deminera-
lize su ile beslenmektedir. Bylelikle znmemi
partikllerin, hava akmnn iinde toz olarak dola-
mas da engellenmitir.
2) uharI NemIendiriciIer
Buhar silindiri, daldrma tip elektrotlar, paslanmaz
buhar distribtr ve elektronik kumanda modl
standarttr. Buhar nitesine su giri-k balantlar
yaplr. Buhar silindirinde retilen buhar, distribtr
yardm ile havaya gnderilir. Nemlendirme ihtiya-
cna gre datc saylar ve buhar silindirleri dei-
mektedir. Buharl tip nemlendiriciler, ya bir tesisteki
mevcut kazanda retilen buharn, direkt olarak kli-
ma santraline verilmesi veya rezistanslarla stlarak
elde edilen buharn, klima santrali iine yerletirilmi
olan buhar datm kolektrleri ile hava akm iine
pskrtlmesi ile temin edilir. Dizaynlardan ilkinde
mevcut buhar kaynan kullanr ve tesiste kurulu
kontrol sistemiyle buhar kayna ve kondens drena-
j kontrol edilir. Alternatif dizaynda ise buhar silindi-
ri vetm kontroller, paket halde kendi iindedir. Bu
tip nemlendiriciler, deiik kapasite ihtiyalar olan
mekanlarda kullanlabilir kapasite aralna sahiptir.
Ktle ak hzlar: m
1
+ m
3
= m
2
kg/s
Entalpi Denklemi: m
1
. h
1
+ m
3
.h
3
= m
2
. h
2
kW
Nem debileri: m
1
. w
1
+ m
3
= m
2
. w
2
kg/s
a) IstcI uharI NemIendiriciIer
Havaya nem eklenmesinde en hijyenik yntem, hava
kanalnn yan tarafarnda bulunan elektrik rezis-
tansl stclardan buhar enjekte edilmesi ile uygu-
lanr. me suyu ebekesinden alnan musluk suyu-
nun scakl, mikroorganizmalarn aktif hale gee-
bilecei scakln altnda, 10C civarndadr. Suyun
100Cye karlmas ve atmosfer basncnda kayna-
tlarak buhar haline getirilmesi sayesinde, enjekte
edilen nem hava kanallar iinde youtuu halde
bile bakteri oluumu nlenmi olacaktr. Buhar tak-
viyesi ekonomik ve shhi nedenlerden dolay dikkat-
le kontrol edilir. Buharn zgl entalpisi, nemlendi-
rilen havannkinden daha yksektir. Duyular snma
ok az miktarda gerekleir. Havann nem ierii ar-
tar. Kuru termometre scakl ise nem oran alt s-
nrna yaknln korur.
b) IektrotIu uharI NemIendiriciIer
letken su (rnein musluk suyu) ile kullanma uy-
gundur. Elektrotlar bir buhar silindiri iindedir. Su
ile temas ettii zaman, elektrotlar arasndaki elekt-
rik devresi kapanr ve su snr. Sonu tamamen te-
miz ve kokusuz su buhardr.
Daldrma elektrotlu buharl nemlendiricilerde u
77
6
elemanlar vardr:
- Buhar silindiri, elektrotlar, paslanmaz elik buhar
datclar, kondens drenaj; su seviye kontrol,
elektriksel iletkenlik lm ve kontroln ger-
ekletiren elemanlar.
- Daldrma elektrotlu tip buharl nemlendiricilerde,
elektrik rezistansl sistemlere kyasla ok daha hz-
l kaynama salanmaktadr.
Bu aamada dikkat edilmesi gereken; bize ilk artn
mutlaka verilmi olmasdr. stteki tablodan hw de-
erleri alnabilir. Bu tabloda verilen scaklk deerle-
rinden sklkla kullanlacak olan 100 ve 110 C olan-
lardr. Eer bu be deerin arasnda bir deer veri-
lirse rahatlkla enterpolasyon yaplabilir. mw = ma .
(w2 - w1) bants kullanlarak da gerekli buhar de-
bisi hesaplanr.
c) Proses uharI NemIendiriciIer
Nemlendirici var olan bir buhar devresine entegre
edilir. Kuru buhar, ar derecede ksa sourma ara-
lklarna msaade eder.
NEM ALMA SSTEMLER
Mahaleverilen havannbazen yksek nem deerle-
rine sahip olmas ve bazende (zellikle mobilyave
elektroniksanayii gibi endstri dallarnda) havann
kuru olmas istenir. Bu gibi hallerde havann iin-
de bulunan nemi istenilen deerlere ekmek ge-
rekmektedir. Hava iinde bulunan fazla nem genel
olarak soutma ya da sourulma usulleri ile ekilir.
1) Souk Yzeyde Soutarak Nem AIma:
Hava soutulduu zaman nem tutma kabiliyeti aza-
lr bu nedenle; souk bir yzeyde soutulan hava
iindeki fazla nem younlaarak su haline gelir. Sis-
temde iindennem ekilen hava son stcda tekrar
mahal hava scaklna kadarstlarak mahalefe-
nir. K aylarnda, mutlaknemi dk olan d hava
stlarak mahale fendiinde mahal havasnn ne-
mini drlr.
2) Hava ine Souk Su Pskrterek Nem AIma:
Kanaldan akmakta olan sistem havasnn iine s-
cakl havann i noktas scaklnn altnda buhar
pskrtld zaman da hava ile birebirtemas et-
tiinden havay doygunluk snrnn altnda soutur.
Bylece doygunluk snrnn altnda souyan hava
tad fazla nemiyzeylerde brakr.
3) Desesif-vaporatif Soutma SistemIeri
Adsorpsiyon ve absorpsiyon ile nem almann esasn-
da maddenin higroskopik olma zellii yatar. Nem-
li hava iindeki su buharnn ksmi basnc nem al-
78
7
nan madde iindekinden daha fazla olunca, hava-
dan bu maddeye nem geii olur ve bylece hava-
nn nemi azalr. Maddenin stlmasyla da nem al-
c maddeyi rejenere etmek yani nemini alarak eski
durumuna getirmek mmkndr.
Desisif-evaporatif soutma iin gerekli olan ilk ey
muhakkak ki d hava neminin alnmasdr. DES sis-
temlerinde d havann nemi ya sv ya da kat nem
alc maddeler kullanlarak azaltlmaktadr. Bu mad-
deler sorbant olarak isimlendirilmektedir. Kat sor-
bantlar genellikle bir tayc madde zerine getiril-
mektedir. Bu kat nem alclarn dnda sv nem al-
clar da bulunmaktadr.
Nem AIma Iemi a: kat madde iIe, b: sv madde iIe
Nem alma ilemi ekilde psikrometrik diyagramda
gsterilmitir. Kat madde ile nem alma sabit en-
talpide olmaktadr (a erisi). Sv maddeli nem al-
clarda youma ss ksmen sv madde tarafndan
sistem dna karldndan, ilem sabit entalpi ile
sabit kuru termometre scakl durum deiimleri
arasnda oluur (b erisi).
eitIi kat MaddeIerin Sorpsiyon zotermIeri
Sv Nem AIcIarn Sorpsiyon zotermIeri
a) kat MaddeIi Nem AIc DS SistemIeri
Kat maddeli nem alcl DES sistemi ekilde gste-
rilmitir. Bu sistemin psikrometrik diyagramda gs-
terimi ekilde verilmitir.
Atmosferden alnan d havann (1 noktas) mutlak nemi,
kat maddeli nem alclardan (genelde dner nem alc)
geirilerek yaklak sabit entalpide azaltlmakta ve bu
arada scakl ykselmektedir. 2 noktasna gelen bu
hava bir s eanjrnden (genelde dner rejeneratr)
geirilerek (3) noktasna kadar soutulur. Bu hava bir
nemlendiriciden geirilerek T4 scaklna getirilir ve ik-
limlendirilecek mahale (5 noktas) verilir. Verilen taze
No T h x v T Ty
1 38,0 80,3 39,7 16,6 0,9 21,9 26,0
2 61,9 80,2 5,2 7,0 1,0 9,0 26,3
3 26,5 44,4 32,7 7,0 0,9 9,0 16,0
4 17,0 44,4 90,0 10,8 0,8 15,4 15,9
5 28,0 58,2 50,0 11,8 0,9 16,8 20,4
6 21,5 58,1 90,0 14,4 0,9 19,8 20,3
7 56,4 93,9 13,6 14,4 1,0 19,8 29,2
8 61,1 98,8 10,9 14,4 1,0 19,8 30,1
9 42,0 98,7 42,1 22,0 0,9 26,5 30,0
T [C] : Kuru Termometre Scakl
Ty [C] : Ya Termometre Scakl
T [C] : i Noktas Scakl
h [kJ/kg] : zgl Entalpi
[%] : Bal Nem
x [gr/kg] : zgl Nem
v [m
3
/)kg] : zgl Hacim
No T h x v T Ty
1 38,0 80,3 39,7 16,6 0,9 21,9 26,0
2 47,0 80,2 19,2 12,9 0,9 18,1 26,3
3 39,0 64,7 22,9 10,0 0,9 14,3 22,3
h [kj/kg] : zgl Entalpi
[%] : Bal Nem
x [gr/kg] : zgl Nem
v [m
3
/)kg] : zgl Hacim
79
8
hava, odadan kullanlm hava olarak, oda artlarnda
(5 noktas) alnr. Filtre ve vantilatrden geirildikten
sonra nemlendiriciye verilerek T6 scaklna dr-
lr. Bu scaklktaki hava eanjrden geerken temiz d
havann ssn alarak T7 scaklna gelir. Burada fazla
hava d ortama atldktan sonra kalan hava stlarak
T8 scaklna ykseltilir. Bu scak hava nem alma reje-
neratrne gnderilir. Burada taze havadan nem ala-
rak nemlenen hava dar atlr ( 9 noktas).
b) Sv MaddeIi Nem AIcI DS SistemIeri
ekilde sv maddeli nem almann prensibi aklan-
mtr. D hava dolgulu kuleye (DK1) verilmekte ve
sv nem alc ile temas ederek nemi azalmakta ve
dolgulu kuleden dar alnmaktadr. Su ile yklen-
mi nem alc pompa 1 ile baslarak eanjr 1de s-
tlmaktadr. Istlm sv ikinci dolgulu kuleye (DK2)
gelmekte ve d hava ile temas ederek nemini ha-
vaya vermektedir. Bu sv pompa 2 tarafndan basl-
makta ve eanjr 2de soutulduktan sonra tekrar
kullanlmak zere DK1e gnderilmektedir.
ekilde sv nem alc DES sistemine bir rnek veril-
mitir. Bu sistemin psikrometrik diyagramda gsteri-
mi de ekilde aklanmtr. D hava (1) by-pass hava-
s (2) ile birletirilerek, (3) filtre edildikten sonra vanti-
latr vastasyla nem alcya verilmektedir. Hava nem
alcdan nemi alnarak ve scakl artarak kar (4). Bu-
radan dner rejeneratre gelerek scakl drlr
(5). feme scaklna gelmesi iin nemlendirme ya-
plr (6) ve bu hava iklimlendirilecek ortama verilir (7).
Odadan alnan hava tekrar nemlendirilerek scakl
drlr (8) ve dner rejeneratrden geerken s-
cakl artar (2). Bu havann da bir ksm by-pass ha-
vas olarak kullanlr ve kalan ksm da atmosfere atlr.
Sv nem alcl DES sistemi ok eitli rejenerasyon
alternatiferi iin Lowenstein tarafndan aratrlm
ve bu sistemlerin eitli scaklklarda 0.57 ile 1.85
arasnda COP deerlerine sahip olduu gsterilmi-
tir. Lowenstein ve Gabruk da bu sistemlerdeki ab-
sorpsiyon nitesi konstruksiyon ve debilerinin sis-
tem performansna etkilerini incelemilerdir.
Pratikte ekilde gsterilen sistem eitli biimlerde
gerekletirilmektedir. En ok kullanlan nem alc-
larn banda ise LiCl zeltisi gelmektedir. Sv nem
alc sistemler daha ok endstriyel uygulamalarda
kullanlmaktadr. Bunlardan nemlileri film yapm,
ila retimi ve lastik retimidir. LiCl zeltisi bakteri-
lerin de remesine izin vermediinden hastanelerde
de kullanlmas uygun grlmektedir.
kaynakIar
- HSK Klima Santralleri Teknik Katalog
- Desesi f- Evaporati f Soutma Si steml eri
Tuncay Ylmaz Orhan Bykalaca (MMO)
- Sleyman Demirel niversitesi-Temagem notlar
Temel Britannica Cilt 8
No T h x v T Ty
1 38,0 80,3 39,7 16,6 0,91 21,90 26,00
2 30,7 67,6 52,1 14,4 0,89 19,90 23,00
3 33,0 71,8 47,7 15,1 0,88 20,50 24,10
4 35,7 53,7 19,4 7,0 0,89 9,00 19,10
5 26,5 44,3 32,8 7,0 0,86 8,99 16,00
6 17,0 44,4 90,0 10,8 0,83 15,40 15,90
7 28,0 58,2 50,0 11,8 0,86 16,80 20,40
8 21,5 58,1 90,0 14,4 0,86 19,80 20,30
h [kJ/kg] : zgl Entalpi
[%] : Bal Nem
x [gr/kg] : zgl Nem
v [m
3
/)kg] : zgl Hacim
80
9
Soutmann Tanm ve Tarihesi
Bir maddenin veya ortamn scakln onu evre-
leyen hacim scaklnn altna indirmek ve orada
muhafaza etmek zere snn alnmas ilemine so-
utma denilebilir.
En basit ve en eski soutma ekli, souk yrelerde

tabiatn meydana getirdii kar ve buzu muhafaza
edip bunlarn scak veya ss alnmak istenen yer-
lere koyarak soutma salanmasdr.K aylarnda
meydana gelen kar ve buzu muhafaza ederek s-
cak mevsimlerde soutma maksatlar iinkullanma
usul M.. 1000 yllarndan beri uygulanmakta ol-
duu bilinmektedir. Msrllar, geceleri ak gky-
zn grecek tarzda yerletirilen toprak kap iin-
deki svlarn soutulabileceini tespit etmilerdir.
Bu soutma ekli,gkyznn karanlktaki scak-
ln mutlak sfr (-273C) seviyesinde olmasndan
ve ma (radyasyon) yolu ile snn gkyzne ile-
tilmesinden yararlanlarak gereklemektedir. m-
parator Neron, gnein etkisinden korunmak iin
duvarlar samanla izole edilmi odalar yaptrm
ve bu odalarda sebze ve meyvelerin uzun zaman
muhafazasn salamtr.
Ticari maksatla ilk byk buz sat 1806 ylnda Fre-

deric TUDOR tarafndan gerekletirilmitir. Antil
adalarna, Favorite adl tekneyle 130 tonluk buz g-
trlmtr. Tudor, ilk macerasndan zarar etmesi-
ne ramen bu olumsuzluun depolanmadan kay-
naklandn,gerekteisebuz iinde byk kazan-
lar olduunu grm, nakliye esnasnda buzu uzun
sre muhafaza etmek iin teknesinde deiiklik-
ler yaparak ylda 150,000,000 Tona ulaan bir buz ti-
careti hacmi gelitirmitir. Hatta baka lkelere buz
satmtr. Tabiatn bahettii buz ile soutma eklin-
den 1880li yllara kadar geni lde yararlanlmtr.
Buz ve kar ile elde edilen soutma eklinin gerek za-

man gerekse bulunduu yer bakmndan ou kez
pratik ve ucuz bir soutma salayamayaca bir ger-
ek olduundan mekanik ara ve cihazlarla sout-
ma teknikleri zerinde aratrmalar balamtr.
1755 ylnda Dr. William Cullen, eline eter srd-

nde meydana gelen buharlama sonucunda eli-
nin serinlediini hissederek ilk mekanik soutma-
nn temelini atmtr. Dr. William Cullen bu olaya
dayanarak, 1775 senesinde Vakum prensibine da-
yanan buz yapma makinesini imal etmi fakat
laboratuar aleti olarak kalm ve gelitirilememitir.
1792 ylnda, Pellas adnda bir Norvelinin ynetti-

i kifer gurubu Kuzey Sibiryann Lena Nehri yak-
nnda kamp kurmular, dondurucu souktan korun-
mak iin adrlarna snm olan gezginler kpek-
lerin havladklarn duyarak darya karlar, karla-
r telala eeleyen kpekleri grrler, kpeklerin ya-
nna gittikleri zaman kar altnda gml duran bir
mamutun bozulmam ban grrler. Dev mamu-
tun gvdesini saran buzlar temizleyip bir para et
keserler. Mamuttan kesilen bir para eti piirip yiyen
gezginler etin bozulmam olduunu fark ederler.
Bu yk besinlerin souk ortamda uzun zamansak-
lanabileceini gsteren gerek bir rnektir. Bu y-
ky duyan bilim adamlar 1792 senesinden son-
ra soutma iine tekrar nem vermeye balamlar-
dr. 1834 ylnda Jakop PERKNS adnda Amerikal bir
Mhendis Londrada eter ile alan pistonlu bir so-
utma makinasnn patentini almtr. Otuz yl boyun-
ca bu prensiple alan makineler yaplm, elektrik
enerjisi olmayan yerlerde alan bir makine zerinde
de durulmu ve 1858 ylnda Fransz Ferdinand CAR-
RE absorbsiyon sistemini bulmutur. 1886 senesinde
mhendis Windhausen CO
2
gaz ile alan sistem ya-
parak -80C dk scaklk elde etmitir.
- 1910 ylnda J.M. Larsen irketi tarafndan ilk k-

k buzdolab yaplm fakat otomatik olmad
iin pek fazla tutulmamtr.
- 1918 ylnda Kelvinatr irketi ilk otomatik buz
dolabn piyasaya srmtr.
- 1930da R-12 gaz bulunarak CFC soutucularn
temeli atlmtr.
- 1935te R-22 soutucu akkan bulunarak HCFC
kkenli akkanlar gelitirildi
- 1989da R-134 A ve R-123 soutucu akkanlar
bulunarak ozon tabakasna zarar vermeyen HFC
kkenli akkanlar gelitirilmitir.
- 1990l yllarn banda R-22 ve R-502 yerine kul-
lanlmak zere ikili ve l alternatif soutucu
akkan karmlar gelitirilmitir.
Gnmzde ise zellikle ozon tabakasna, insan
salna zararlar daha az miktarlarda olan sou-
tucu akkanlar gelitirilmekte, gelitirilen veya bi-
linen akkanlarn da verimlilikleri arttrlmaya al-
lmaktadr.
81
10
10
HazrIayanIar
CVMNBDB
N V A P 0 R A 7 F
0 U N N 7 A L P
Y P L 0 S 0 R A U
S M 7 A N M L M H
A D D R N A 1 A A
L L P k A L 7 U M R
U R D S S F
k I M A M Y 0 D U 0
R Y 0 U M A N S
S L 1 A k L S
S 0 R P S Y 0 N k
1) Buharlamalnn Latincesinin
Trkelemi hali
2) Dolanm, dolam
3) Psikrometrik diyagramda %100 bal
nemli havann ulat scaklk noktas
(youmann balad nokta)
4) Kat sourmal soutma
5) Bir tr nemlendirme sistemi
6) Svlarn ve baz kat maddelerin s
etkisiyle getii durum
7) Bir zeltideki bileen deriimlerinin,
zeltinin tektrelliini deitirecek snrn
altnda kald durum, doyma noktasna
ulamam olan
8) Hidrojenle oksijenden oluan, sv
durumunda bulunan, renksiz, kokusuz,
tatsz madde
9) Bir adyabatik nemlendirme sistemi
10) Referans kabul etmeyen, gerektirmeyen
11) Havada bulunan su buhar
12) Sourma, adsorbsiyon, desorbsiyon,
1) HERTZ
2) YAY
3) GENLK
4) DALGABOYU
5) REZONANS
6) ZOLATR
7) SES
8) TME
9) DEPLASMAN
10) TINI
11) AKUSTK
12) DESBEL
13) EK
14) TAKOZ
15) KULAK
Kelime: TTREM
kemisorbsiyon, iyon deiimi, diyaliz vs.
ilemleri iin kullanlan genel terim
13) Bir sistemin i enerjisi ile basn-hacim
arpmnn toplam
14) Bir blgedeki suyun doal ya da yapay
olarak ve denetim altnda boaltlmas
15) Gaz ierisinde dalm ve gazla sarlm 10
mikrometreden daha kk apl sv veya
kat paracklarndan oluan ok fazl sistem
16) Gaz evreden sv evreye gei
17) Laboratuvar ortamnda retilen, gnlk
hayatta besinlerin, bitkisel rnlerin, deri
eyalarn, kimyasal boya ve bozulabilecek
ou eyin nemini alarak bozulmasn
engelleyen maddelerin genel ad
Aadaki tanmlara karlk gelen kelimeleri bu-
lunuz. Kelimeler yukardan aaya, aadan
menin ortak harfi olabilir. KALAN HARFLERDEN
OLUAN KELMEY BULUNUZ.
0nceki buImacann zm
Hazrlayanlar
82
1
tekOk C/teO 09 - LkN 20!!
ir maddenin veya ortamn scakln onu
evreleyen hacim scaklnn altna indir-
mek ve orada muhafaza etmek zere s-
nn alnmas ilemine soutma denilebilir.
Bir soutma evrimi, soutucu bir akkann sy
emmesi ve daha sonra yaymas ile oluan deiik-
liklerin tanmland, bir soutucu iinde gerekle-
en evrimdir.
DEAL BUHAR SIKITIRMALI SOUTMA
EVRM
En yaygn soutma evrimidir. Soutucu akkann
dk basnta evreden s alarak buharlamasn
salayan eleman evaporatrdr. (buharlatrc) Eva-
poratrden alnan buhar yksek basnl kondense-
re basan eleman kompresrdr. (sktrc) Kompre-
srden gelen scak kzgn gazn ssn alarak onun
younlamasn salayan eleman kondenserdir. (yo-
unlatrc) Sv hale gelen soutucu akkann top-
lanabilecei eleman sv deposudur. (receiver) Sv
deposundan gelen sv soutucu akkann geii-
ni eitli metotlarla kstlayarak evaporatrde d-
k basn olumasn, dolaysyla soutucu akka-
Teknik Blten
No: 9
E
K
M

2
0
1
1
B
nn buharlaacak hale gelmesini salayan eleman
genleme valfidir. (expansion valve)
1: Kompresr girii
2: Kompresr k - youturucu girii
3: Youturucu k
4: Buharlatrc girii dersek,
Sogutma evrimi
83
2
Bu sistemdeki buharlatrcnn evreden ektii s:
Q
buharlatrc
= m * (h
1
h
4
) forml ile hesaplanabilir.
Burada m akkan debisi (kg/s) ve h entalpidir (kJ/kg).
Yoguturucuda (Kondenser) da atlan s:
Q
youturucu
= m * (h
2
h
3
) forml ile hesaplanabilir.
Kompresrn ektii elektrik enerjisi:
W
kompresr
= m (h
2
h
1
) /
forml ile hesaplanr. Buradaki kompresr me-
kanik ve elektrik verimini ifade eder.
Yoguturucu (kondenser) veya Buharlatrc (evapo-
ratr) deki s transferinin kompresre verilen me-
kanik ie oranna etkinlik katsays (COP) ad verilir.
COP
buharlatrc
= Q
buharlatrc
/ W
kompresr
COP
kondenser
= Q
youturucu
/ W
kompresr
Buharlatrc etkinlik katsays soutma sistemlerin-
de, youturucu etkinlik katsays ise stma sistem-
lerinde (Is pompalarnda) kullanlr.
SOUTMA EVRM ELEMANLARI
1.KOMPRESR
Kompresr evaporatrden kan doymu buhar, s-
ktrarak kzgn buhar haline dntrr. Kompres-
rn sistemdeki grevi, evaporatrdeki s ykl so-
utucu akkan buradan uzaklatrmak ve bylece
arkadan gelen, henz s yklenmemi akkana yer
temin ederek akn srekliliini salamak ve buhar
haldeki soutucu akkann basncn, kondenserde-
ki youma basncna ulatrmaktr. Kompresrler
pozitif sktrmal kompresrler ve santrifj komp-
resrler olmak zere ikiye ayrlr.
1.1. Pozitif Sktrmal Kompresrler:
Pozitif sktrmal kompresrler kendi arasnda pis-
tonlu, dner ve helisel tip olmak zere e ayrlrlar.
1.1.1. Pistonlu Kompresrler:
Bir silindir ierisinde gidip gelme hareketi yapan
bir pistonla sktrma ilemini yapan bu tip komp-
resrlerde tahrik motorunun dnme hareketi bir
krank-biyel sistemiyle dorusal harekete evrilir.
Bu gnk pistonlu soutma kompresrleri genel-
likle tek etkili, yksek devirli ve ok silindirli maki-
neler olup, ak tip (kay- kasnak veya kavramal)
veya hermetik tip (hava szdrmaz) motor kompre-
sr eklinde dizayn ve imal edilmektedir.
1.1.2 Scroll (Dner) Tip Kompresrler:
Scroll kompresrler gelitirilerek son yllarda geni
lde kullanlmaya balanan, dnel, pozitif sktr-
mal makinelerdir. Birisi sabit dieri uydu eklinde
dnen ve dar tolerans aralklaryla alan iki spiral
elemandan olumaktadr. Ar sv oranlarna daha
dayankl olmalar, daha yksek verime sahip olma-
lar ve ses-titreim seviyelerinin dk olmas gibi
stnlklere sahiptirler.
84
3
1.1.3. Helisel Tip Dner Kompresrler:
Vidal kompresrler piston yerine birbirine gemi
rotor iftinin kullanld pozitif yer deitirmeli ma-
kinalardr. Rotorlar bir mil zerindeki helisel loblar-
dan oluur. Rotorlardan biri erkek rotor olarak ad-
landrlr ve onun helisleri dolgun yuvarlak knt-
lardan (loblardan) oluur. Dier rotor dii rotor ola-
rak adlandrlr ve erkek rotorun loblarna karlk ge-
len yivleri vardr.
1.2. Santrifj Kompresrler:
Buhar sktrma evrimiyle soutma ilemi yapan
santrifj kompresrlerin, dier kompresrlerden far-
k pozitif sktrma ilemi yerine santrifj kuvvetler-
den faydalanarak sktrma ilemi yapmasdr. Sant-
rifj kompresrlerle zgl hacmi yksek olan ak-
kanlarn kolayca hareket ettirilmesi mmkn oldu-
u iin sk sk byk kapasiteli soutma ilemlerin-
de kullanlmaktadr.
2. EVAPORATR
Bir soutma sisteminde evaporatr sv soutkann
buharlat ve bu srada soutulan ortamdan sy
ald cihazdr. Dier bir deile evaporatr bir so-
utucudur. Evaporatrn yaps soutkann iyi ve
abuk buharlamasn salayacak, soutulan mad-
denin ssn iyi bir s gei salayarak, yksek bir
verimle alacak ve soutkann giri ve ktaki ba-
sn farkn en az seviyede tutacak ekilde dizayn
tasarlanmaldr. Ancak bu sonuncu koul ile ilk ko-
ul birbirine ters dmektedir. nk evaporatr-
de iyi bir s geiinin salanabilmesi iin girintili y-
zeylerin ve klcalln daha fazla olmas istenmekte-
dir. Bu durum ise basn dmlerinin artmasna ve
verimin dmesine neden olmaktadr. Bu nedenle
evaporatr yapm incelik isteyen bir konudur. De-
neyler sonucunda en uygun koullar saptanr ve is-
tenilen evaporatr retimine geilir. Evaporatrler
hava soutucu, sv soutucu ve kat soutucu ol-
mak zere e ayrlr.
2.1. Hava Soutucu Evaporatrler:
Bu tip evaporatrlerde ierisinden s ekilen ortam-
daki havadr. Hava soutucu evaporatrlerde hava-
nn s geirme katsays dk olduundan, bunu te-
lafi etmek ve hava gei yzeylerini arttrmak ama-
c ile kanatklar kullanlr. Ayrca hava gei hzlar-
n arttrmak iin vantilatrlerden faydalanlr.
2.2. Sv Soutucu Evaporatrler
Bu evaporatrlerde hava yerine herhangi bir sv so-
utulur. Soutucu akkann ve svnn dolamna
ve tasarma bal olarak birok tipleri mevcuttur. Bu
evaporatrlerin s geirgenlik deerleri (k) olduka
yksektir. Bundan dolay cebri hava soutmal eva-
poratrlere gre ayn yzeyden daha yksek sout-
ma kapasitesi salarlar. Su, st, kimyasal svlar ve
salamuralar gibi maddeleri soutmak amacyla yay-
gn olarak kullanlr.
85
4
2.3. Kat Soutucu Evaporatrler
Bu evaporatrlerde hava veya sv yerine herhan-
gi bir kat soutulur. Buz, buz paten sahas, metal-
ler ve benzeri maddeleri soutmak iin kullanlrlar.
3. KONDENSER:
Kondenser kompresrden kan kzgn buhar halin-
deki soutucu akkann ierisindeki sy atarak ide-
al evrimde sabit basn ve scaklk altnda doymu
sv haline dnmesini salar. Kondenserler su so-
utmal, hava soutmal ve evaporatif kondenser-
ler olmak zere e ayrlr.
3.1. Hava Soutmal Kondenserler:
Hava soutmal kondenserler kzgn buhar halin-
deki soutucu akkan zerindeki fazla sy almak
iin hava akmndan yararlanr. Bu ilemin daha ve-
rimli bir ekilde yaplabilmesi iin fanlardan yarar-
lanlr. zellikle 1 hp ye kadar kapasitedeki sistem-
lerde ok yaygn bir ekilde kullanlan bu sistem-
lerin tercih nedenleri; basit oluu, kurulu ve ilet-
me masrafarnn dk oluu, bakm ve tamirleri-
nin kolay olmasdr.
3.2. Su Soutmal Kondenserler:
Bu tip kondenserler soutucu akkann soutulma-
snda sudan yararlanr. Kondenser zerinde su gi-
ri ve klar bulunur. Soutucu akkan zerinde-
ki fazla s su yardmyla alnr ve soutucu akkan
kondenseri knda sv halinde terk eder. zellik-
le temiz suyun bol miktarda, ucuz ve dk scak-
lklarda bulunabildii yerlerde gerek kurulu gerek-
se iletme masrafar ynnden en ekonomik kon-
denser tiplerindendir.
3.3. Evaporatif Kondenserler:
Hava ve suyun soutma etkisinden birlikte fayda-
lanlmas esasna dayanlarak yaplmlardr. Evapo-
ratif kondenserler ana ksmdan oluur; soutu-
cu serpantin, su sirklasyonu ve pskrtme siste-
mi, hava sirklasyon sistemidir. Soutma serpanti-
nin iinden geen soutkan, hava soutmal kon-
86
5
derserde olduu gibi youarak gaz deposuna ge-
er. Serpantinin d yzeyinden geirilen hava, ters
ynde gelen atomize haldeki suyun bir ksmn bu-
harlatrarak soutma etkisi meydana getirir. Evapo-
ratif kondenserler gnmzde bakm ve servis g-
lkleri, abuk kirlenmeleri, sk sk bozulmalarndan
dolay ok fazla tercih edilmemektedirler.
4. GENLEME VALF (EKSPANSYON
VALF)
Genleme valfi soutma sisteminin yk gereksini-
mine gre, soutucu akkann akn balatan, dur-
duran ve ayarlayan soutma evrimi kontrol ekip-
mandr. Genleme valferini genel olarak grup-
ta toplayabiliriz;
4.1. Elektromanyetik genleme valferi:
Gnmzde, bu tip genleme valferi yaygn olarak
kullanlmaktadr.
a) Is-motor kontroll
b) Elektromanyetik modlasyonlu
c) Darbe modlasyonlu
d) Adm motor kontroll
4.2. Sabit Basnl Genleme Valferi:
Bu tip genleme valferi soutma sistemlerinde ilk
kullanlan genleme valferindendir. Sabit basnl
genleme valferi evaporatre girmesi gereken so-
utucu akkan miktarn, evaporatr veya valf -
k gre belirler.
4.3. Termostatik Genleme Valferi:
Bu tip valferde, evaporatre girmesi gereken sou-
tucu akkan miktar, evaporatr terk eden sou-
tucu akkann kzgnlk derecesine gre belirlenir.
5. SOUTUCU AKIKANLAR:
Bir soutma evriminde snn bir ortamdan baka
bir ortama gnderilmesinde ara madde olarak kul-
lanlan soutucu akkanlar genelde s alveriini
sv halden buhar haline ve buhar halden sv hali-
ne dnerek salarlar. Bu durum zellikle buhar s-
ktrmal evrim iin geerlidir. Soutucu akkan-
larn yukardaki grevleri yerine getirebilmesi, yani
sistemin verimli ve emniyetli bir ekilde alabilme-
si iin bir takm fiziksel ve kimyasal zelliklere sahip
olmalar gerekir.
Genel olarak bu zellikler unlardr:
1) Daha az enerji tketimi ile daha ok soutma
elde edilebilmelidir.
2) Soutucu akkann buharlama ss yksek
olmaldr.
3) Evaporatrde basn mmkn olduu kadar
yksek olmaldr
4) Youma basnc dk olmaldr.
5) Viskozitesi dk, yzey gerilimi az olmaldr.
6) Emniyetli ve gvenilir olmal, nakli,
depolanmas, sisteme
7) Yalama yalar ve soutma devresindeki
elemanlar ile zararl sonu verebilecek
reaksiyonlara girmemelidir.
8) Soutma devresinde bulunmamas gereken
rutubet ile bulunmas halinde bile ok zararl
reaksiyonlar meydana getirmemelidir.
9) Sistemden kamas halinde yiyecek
malzemelerine ve evredeki insanlara zarar
verecek bir etki yapmamaldr.
10) Havaya kartnda yanc ve patlayc bir
ortam oluturmamaldr.
6. KILCAL BORU (KAPLER)
Youturucu ile buharlatrc arasna yerletirilmi
i ap ve uzunluu soutma sisteminin kapasitesi-
ne gre seilmi olup, ounlukla ap 0.76 ile 2.16
mm arasnda deien ok kk apl bir boru ks-
mdr. ap ok kk olduu iin klcal boru ad
verilir. Esas itibariyle iki grevi vardr.
1) Kondenserden kan sv haldeki akkann
basncn drerek ve miktarn lerek
(gerekli miktarda) evaporatre ulatrr.
2) Kompresr durduu zaman alak ve yksek
basn devreleri arasnda bir kpr vazifesi
grerek yksek basn tarafndaki akkann
alak tarafna gemesini salar. Bu suretle her
iki devre basnc birbirine eit olur (Dengeleme
olay) ve kompresr tekrar kalk yaparken
byk bir basn yk ile karlamaz.
Kapiler boru en iyi, ykn az ok sabit olduu so-
87
6
utucular, dondurucular ve hatta konutlarda ilgili ve
kk, ticari iklimlendirme sistemlerinde kullanlr.
Eer, sistem geni bir yk aralnda almas iste-
niyorsa; basn drme ve soutucu hacim kontro-
lnn daha uygun ekilde yaplmas gerekir. Bu du-
rumda nerilen cihaz, termostatik genleme valfidir
.
7. TERMOSTAT
Soutulacak hacim, soutulacak akkan veya eva-
poratr gibi ksmlarn scaklklarn belirli deerler
arasnda kalmasn temin gayesi ile kumanda kont-
rol cihazlardr.
Termik genileme valfinde olduu gibi termostatn
hasssa olan ucu (kuyruk) soutma devresinin scak-
l kontrol edilecek ksmna tespit edilir. Ayar edi-
len scakla gre elektrik devresi alp kapanarak
kompresr tahrik eden elektrik motoruna veya
magnetik valfe kumanda edilir.
Termostat esas olarak hassas u, kapiler boru ve es-
nek bkml borudan meydana gelmitir. stenen
scaklk ayarna gre bir kutuplu deiken kontak
zerinden elektrik devreye kumanda yaplr. Has-
sas uta scaklk ykselmesi ile kapiler boru ve es-
nek bkml boru zerinden ona pim yay ile den-
ge oluncaya kadar yukarya hareket eder.
Diferansiyel termostatlar byk ve kk scaklklar
arasndaki farka gre elektrik devresini aar ve ka-
patr. Bu tip termostatlarda byk scaklk ve kk
scaklklar iin iki ayr hassas u bulunur. Ayar dis-
ki ile istenilen scaklk fark ayar edilir. Kk ve b-
yk scaklk hassas ularnn bulunduklar ortam s-
caklklar fark azalnca ona pim geriye doru hare-
ket eder. Ayar edilen scaklk farkna eriilince kon-
tak kolu zerinden kontak sistemi devresi alr. S-
caklk, ayar edilen scaklk devresi alr. Scaklk, ayar
edilen scaklk devresi takriben 2 C yi geince dev-
re yine kapanr.
8. KURUTUCU VE SZGE (DRAYER VE
SZGE)
Soutma sisteminin i temizliine baldr. Siste-
min iinde sadece kuru ve temiz soutucu akkan
ile kuru ve temiz ya dolamaldr. Akkann iine
gerek sisteme doldurmadan nce ve gerekse siste-
min dier elemanlarndan bir miktar su karabilir.
Bu su klcal borunun evaporatre giri yerinde do-
narak sistemi tkar ve soutmay nler. indeki toz
ve kk paracklar da tkama yapabilirler. Sistem
iine su ve tozlarn girmesini nlemek hemen he-
men mmkn deildir. Bunlardan baka soutucu
akkan iinde baz asitler de bulunabilir.
Kondenser kna konulan kurutucu ve szgecin
(drayer ve szge) grevi su ve asitleri emerek tut-
mak kk kat maddeleri de (toz vs.) szmektir.
Kurutucu ve szge (drayer ve szge) u ksmlar-
dan ibarettir.
1) Bakr borudan gvde, kondenser iindeki
basnc mukavim olarak yaplmtr. Her iki
ucunda borularn girebilecei delikler vardr.
2) Ufak kat maddeleri tutabilecek ince tlbent
delikli tel boruya doru gelecek ekilde taklr.
3) Nem emici madde zel surette yaplm olan
madde 4 5 mm emme zelliinden baka
soutucu akkan iinde bulunabilecek asitleri
de emerek tutma zellii de vardr.
Kaynaklar:
1- Bir Soutma evriminin Deneysel Olarak
ncelenmesi - Emrah Karamanl (Dokuz Eyll
niversitesi Bitirme Tezi)
2- Thermodynamics: An Engineering Aproach
Y.A engel, M.A Boles
3- MEGEP- Soutma Sistemi Elamanlar Ve
Soutucular
88
7
$70.#4A$+.+;14/75707<`
Termoelektrik (Peltier) Soutma Sisteml
Termoelektrik modl, elektriksel olarak seri bal,
sl olarak paralel bal P ve N tipi yar iletken malze-
melerden oluur. yaps ekilde grlen modln
alt ve st yzeyi seramik kapldr. Seramik, sl ola-
rak iletken, elektriksel olarak yaltkan zellik salar.
Termoelektrik modl, Peltier etkisi veya See-
beck etkisi ortaya karabilecek ekilde altrlabi-
lir. Peltier etkisini gzlemek iin termoelektrik mo-
dln balant ularna bir doru gerilim uygulanr.
Bylece yzeylerden biri snrken dieri sour. Eer
snan taraftaki s devreden atlrsa, souyan taraf-
tan srekli olarak s ekilebilir.
Seebeck etkisini gzlemek iin harici bir s kayna
yardmyla modln bir yzeyi stlr, dier yzeyi ise
soutulur. Yzeyler arasndaki scaklk farkndan do-
lay modl elektrik retmeye balar.
Gnmzde bilhassa kk elektrik devrelerinin so-
utulmasnda pratik olarak kullanlan bu sistem, COP
katsays standart soutma makinasnn verimine he-
nz ulamad iin byk sistemlerde pek kullanl-
mamaktadr. Bu sistemlerin tercih nedeni kk bo-
yutlarda kullanlabilmesi, sessiz almas ve gveni-
lirliidir. Peltier sistemlerinin COP deerlerini arttr-
mak iin yeni metal iftleri zerinde almalar sr-
mektedir, bu almalar sonucunda gelecekte stan-
dart soutma evriminin zerinde COP deerlerinin
yakalanmas mmkn olabilecektir. ekilde elektronik
devreleri soutmakta kullanlan bir Seebeck-peltier
sistemi ematik olarak gsterilmitir.
Peltier soutucular bilhassa ufak alandaki sout-
ma ihtiyalarnn giderilmesinde nem kazanmakta-
dr. Bilgisayar ve elektronik devrelerinin soutulma-
s, soutmal ara koltuklar, kk soutucu nite-
ler (rnein bira soutucular) gibi eitli uygulama-
larda kullanlmaktadr.
Kaynaklar:
1. Soutma Sistemlerinin Esaslar - Dr. M. Turhan O-
BAN
2. Bilim ve Teknik Dergisi Mart 2007
Seebeck devresiyle snn darya atlmas (sistemin
soutulmas)
89
8
8
Hazrlayanlar
4FGB #6-6T t )4, "3(& #B .IFOET .FSWF /7&3&/ t )4, "3(& .IFOET
$7./#%#
F Y Y R E Y A R D
L K O M P R E S R
A K S A M S A B K
V E U B O R U N K I
K I K A N B T H L
S T O N L U R E N
U R U T U C U L I
O P R I V I S F G
S I U E G Z S Z
I L C A L A S J E I
N U K A N A T L K
1. Soutma evrimindeki kurutucunun
dier ad
2. Kzgn, snm olma durumu
3. Soutma etkinlik katsays kslatmas
4. Is deitiricilerde, s transfer yzeyini
ve verimliliini arttrmaya yarayan dz,
delikli, trtll, zikzak vs. ekillere sahip olan
yardmc eleman
5. Evaporatrde buharlaan akkann
kompresre kolayca dndrlmesini
salayan hat
6. eitli akkanlarn tanmasnda kullanlan,
silindir biimli, ii bo gere.
7. Bulunduu kabn biimini alabilen ve st
yatay bir dzlem durumuna gelebilen
akkan cisim
8. Kompresr vastas ile scak gaz halindeki
akkan kondensere basan hat
9. Kompresrden gelen scak kzgn gazn
ssn alarak onun younlamasn
salayan eleman
10. Bir silindir ierisinde gidip gelme hareketi
yapan bir pistonla sktrma ilemini
yapan kompresr tipi
11. Bir akkan veya gaz, gereken basnca
1. EVAPORATF
2. SRKLASYON
3.
4. DESESF
5. PEDL
6. BUHAR
7. DOYMAMI
8. SU
9. ULTRASONK
10. MUTLAK
11. NEM
12. SORPSYON
13. ENTALP
14. DRENAJ
15. AEROSOL
16. YOUMA
17. SLKAJEL
gre sktrmaya yarayan alet, skma.
12. Akkan olan sv veya gaz szmeye
yarayan gzenekli madde, filtre.
13. Nemi, s veya hava akmyla uzaklatrp
iine konulan maddeleri kurutan alet.
14. Fiziksel bir olaya dayal, belirli bir l
zerine kurulmu olan scaklk ve soukluk
derecesi.
15. Kendilerine zg bir biimleri olmayp
iinde bulunduklar kabn biimini
alan (sv veya gaz)
16. Youturucu ve buharlatrc arasna
yerletirilmi i ap kk olan boru.
17. Su, buhar, hava gb akkanlar kontrol
etmeye yarayan ara.
Kelimeler yukardan aaya, aadan yukarya,
saa-sola yatay ekilde bulunabilir. Ayn harf bir-
den fazla kelimenin ortak harfi olabilir. KALAN
HARFLERDEN OLUAN KELMEY BULUNUZ
nceki bulmacann zm
N E V A P O R A T F
O U N E N T A L P B
Y P L O S O R E A E U
S E M T A N E M L M H
A D D R E N A J A A
L L P K A L T U M R
R D E S E S F
K I M A M Y O D U O
R Y O U M A N S E
S L E J A K L S
S O R P S Y O N K
Kelime: NEM ALMA
PROSES
L E J A K L S
Y O U M A Y O U M A
I M A M Y O D I M A M Y O D
O R P S Y O N
D R E N A J D R E N A J
N E M N E M
D E S E S F
K A L T U M K A L T U M
E N T A L P E N T A L P
O S O R E A L O S O R E A
B
U
H
A
R

P
E
D
L

P
E
D
L

U
T
N S
K
L
A
O D
R E
E S
K A
L
U
M T A
N S

L
A
O D
D R E
E S
K A
L O
U
S
U D
S
O
Y
S
A
L

K
R

S
E V A P O R A T F N
Hazrlayanlar
90
HAVALANDIRMA ENDSTR SAN. VE TC. A..
Merkez Fabrika
Sanayi Mah. 14. Yol Sok. V-2 Blok No: 7-8
Esenyurt-stanbul / Trkiye
T: 0212 623 22 10
F: 0212 623 22 15
Fabrika 2
T: 0212 771 13 02
F: 0212 771 13 08
stanbul Blge Mdrl
T: 0212 623 22 10
F: 0212 623 22 15
Ankara Blge Mdrl
T: 0312 472 50 01
F: 0312 472 50 98
Adana Blge Mdrl
T: 0322 458 35 25
F: 0322 458 36 25
www.hsk.com.tr

HSK Teknik Yayin No2

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

HSK Teknik Yayin No2

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

EKLER EKLER EKLER EKLER EKLER EKLER EKLER EKLER EKLER EKLER KLER KLER KLERRR

), ksmen geri yanstlr (

= 1). Cam ve benzeri elemanlarda

) olduka yksektir. zerine

En basit ve en eski soutma ekli, souk yrelerde

Ticari maksatla ilk byk buz sat 1806 ylnda Fre-

Buz ve kar ile elde edilen soutma eklinin gerek za-

1755 ylnda Dr. William Cullen, eline eter srd-

1792 ylnda, Pellas adnda bir Norvelinin ynetti-

- 1910 ylnda J.M. Larsen irketi tarafndan ilk k-

You might also like