ran ii ulus devletilii ve Ortadoudaki rol

Abdullah CALAN Gncellenme : 07.04.2013 05:28

ran devlet gelenei, Trkiye Cumhuriyeti gibi minimalizme ekilmeyi kolayca kabul etmemektedir. Modern adaki ran ahl bile cumhuriyetten daha ok minimalizme kar direndi. 1979 ran slam Devrimi, Ortadouya zg snrlar izilen ulus devlet minimalizmine ve denge sistemine kar nemli bir tavr gelitirdi. Bandan itibaren srail hegemonyasna kar kendi hegemonyasn dayatt. Trkiye Cumhuriyeti ve Arap ulus devletleri sraili mmkn klan ulus devlet sisteminin meruiyetini kabul etmi olduklar halde, ran slami Devrimi, tm tutarszlna ramen, izilen staty olduu gibi kabul etmemi, kar hegemonyay oluturma abasna girimitir. Gnmzde gzlemlenen ran-srail gerginlii sadece iki ulus devlet arasnda olmayp, hegemonya peinde koan iki g sistemi arasnda cereyan etmektedir. Hegemonya peinde koan ikinci bir g olmas nedeniyle ran zerinde daha yakndan durmak gerekir. Savunmann dier ciltlerinde de bahsettiimiz gibi, ran devlet geleneinin kkeni Med Konfederasyonuna kadar (M 1000-550) gitmektedir. Med-Krtlerle benzer bir kltr paylamaktadr. Zerdtlk ve mitraizm, bu kltrn tarihte varln duyuran iki nemli kaynadr. lk rani devlet olan Pers mparatorluu tamamen Med Konfederasyonunun tad izler zerinde kurulmutur. Bir nevi Medlerin de baat rol oynad bir imparatorluk aamasdr. lka kleliinden antika (M 1000-500) kleliine geite temel rol sahibidir. Grek ve Roma antik klecilii varln Pers-Med yaylmaclna borludur. skender fetihleriyle balayan Helenistik a (M 300-MS 300), Dou-Bat kltr arasnda yaratc bir sentezi ifade eder. Roma ile Partlar ve Roma (Bizans) ile Sasaniler (yaklak M 100 MS 630) arasnda yzlerce yl sren dnya hegemonya savalarnn yaratt derin bunalm, islamiyetin hegemonik g olarak ykseliiyle sonulanmtr. ran devlet gelenei islami fetihlerden Safevi Hanedanlnn kuruluuna kadar geen (MS 6501500) yaklak bin yllk sre boyunca kendi kltrne yabanc Arap, Trk ve Mool Hanedanlklar tarafndan temsil edilmitir. iilik Safevi Hanedanlyla devlet ideolojisi haline

gelmitir. Modern rann temelleri bu dnemde atlmtr. Krdistan zerinde Osmanl mparatorluuyla giritii hegemonik sava, 1639 Kasr irin Anlamasyla sonulanmtr. Krdistan modern aa girite ilk defa bu anlamayla ikiye blnmtr. Krdistanda modern bir devlet oluumu bu blnmeyle nemli darbe almtr. Krt beyliklerinde i zerklik temelinde hegemonik gle ortak yaama politikas iyice yerlemitir. Birka hanedan deitiren ran devleti, I. Dnya Savandan sonra tpk Trkiye Cumhuriyeti ve Afgan ahlnda olduu gibi ngilterenin hegemonik hesaplar sonucu modern bir ulus devlet olarak yeniden ina edilmitir. Tpk M. Kemalle uzlald gibi, Rza aha da iktidar minimal bir ran karlnda tevdi edilmitir. ngiltere bu dnemde minimize ettii Trkiye Cumhuriyeti, ran ve Afgan ahln Sovyet Rusyann gneye ini yolu zerinde birer tampon ulus devlet olarak kurgulam ve tesis etmitir. Bu alanlar klasik smrge rejimlerine dntrmemesi gszlnden deil, Sovyet Rusyann yaylmasndan ekindii iindir. Tampon devlet politikas, 19. yzyln balarndan gnmze kadar genellikle baaryla uygulanan bir ngiliz sistemidir. Rza ah Hanedanl ran kltr geleneini bir tarafa brakan Bat taklidi bir modernite program uygulad. nce ngiltere, sonra ABD ve hatta srailin uydu bir rejimi olarak ayakta tutulmaya alld. Ortadou ulus devletlerinin uydu devlet nitelii en ak biimiyle son Pehlevi Hanedanlyla sergilenmitir. Asker ve polis gcyle ayakta tutulan bu devletler, hegemonik gcn desteini ekmesiyle bir gnde devrilmilerdir. Pehlevi Hanedanlnn sonu da byle olmutur. 1979 ran slam Devrimi siyasi olduu kadar kltrel bir devrimdir. Bu devrim gcn sadece ii ulemann rgtlenmesinden almad; tersine esas gcn ran halknn kkleri tarihin derinliklerinde olan toplumsal kltrnden ald. Devrim balangta tpk Fransz, Rus ve Anadolu Devrimlerinde yaand gibi demokratik ulusal nitelikteydi. Geni bir demokratik ulusal gler ittifakna dayanyordu. Komnistlerden, ii mmetilerinden ve bata Krtler olmak zere dier rani halklarn yurtsever kesimlerinin geni dayanmasndan kaynaklanan demokratik ulus ittifak zaferin esas sahibiydi. Ama tarihsel ve toplumsal ynetim gelenei daha gl olan ii ulema ve orta tccar (bazar) zmresi, ksa sre iinde kendi hegemonyasn kurdu. Dier mttefiklerini acmaszca ezdi. 1920lerin Trkiye Cumhuriyetinde de benzer hegemonik bir sre yaanmt. Devrimin demokratik ulus temeli ii ulema tarafndan saptrlsa da, znde kapitalist moderniteye aykrlk tekil etmekteydi. ii oligari tarihsel ve kltrel anlam olduka byk olan bu antikapitalist birikimi kapitalist sistemin hegemonik glerine kar varln merulatrmada bir koz olarak kullanmak istedi. Halen de bu temelde kullanmak istemektedir. ran oligarisinin tm uras, devrimin antimodernist (antikapitalist) temelini Batl hegemonik glere kar bir silah olarak kullanp, Ortadou ulus devlet dengesinde onaylanm ve itibarl bir konuma yerlemektir. Farkl bir modernite anlamnda, znde kapitalist moderniteyle elikisi yoktur. Sistemle var olan eliki, tpk Arap ulus devletlerinde ve Trkiye Cumhuriyetinin birinci ve ikinci aamalarnda taktik hesaplarla sistem iinde azami pay elde etme, onaylanma ve desteklenme karlnda yararlanmalarna benzer bir amala kullanlarak, ayn sonular elde edilmek istenmektedir. ran geleneinde gl bir konumda olan bazarn tipik tccar pazarl sz konusudur. randa eliki de tam bu noktada balamaktadr. Gl kltrel gelenek, kapitalist moderniteyle uzlam bir ia oligarisini de kabul etmemektedir. Dolaysyla randaki elikinin iki alternatif modernite arasnda bir mcadeleye dnme ans her zaman vardr. Trkiye ve Arap ulus devletlerinde olduu gibi kolayca tasfiye edilecee de benzememektedir. Arlkl olarak sylem dzeyinde srdrlse de, ran oligarisi gnmzde sraille Ortadou zerinde hegemonik bir atmaya girimi bulunmaktadr. zellikle nkleer almalarn bu amala ikinci bir koz olarak kullanmaya almaktadr. ia gelenei tarihte de hegemonya peinde komutur. Arkasnda binlerce yllk hegemonik bir ran silah olarak tutmakta, fakat kapitalist modernite koullarnda gcn abartmaktadr. Sistemin azami kreselletii bir ada, eer kkl modernite tercihine ynelmezse, ran ia oligarisinin baar ans ok zayftr. Kendisini BRIC lkelerine benzeterek blok oluturma hesaplar da yapmaktadr.

AKPnin kinci Cumhuriyeti ile de anti PKK temelinde kurmaya alt ittifak Suriye ile birlikte geniletmek istemektedir. Tm bu hesaplarn hibir kymeti harbiyesi yoktur. Dier blge ulus devletleri gibi, ran ulus devletinin nnde de sorunlarn iki eksenli zme yolu vardr. Birinci eksenin zm vaadi, tpk ahlk rejimi gibi sistemle uzlamaktr. Aslnda ia oligarisi buna hazrdr. Ama sistem kendisini olduu gibi kabul etmemektedir. Fakat yrtlen uzlama grmeleri ya bar yolla ya da sava yoluyla kapitalist hegemonik gler lehine sonulanmak durumundadr. kinci eksende sorunlarn zm gndeme girdiinde, sistemden radikal bir kopu sz konusu olacaktr. Bu da hem ia oligarisi hem de Batl hegemonik gler (bata srail) zmsz ve gsz kaldklarnda, devreye girmesi kanlmaz olan demokratik modernite zm olacaktr.
Krt Sorunu ve Demokratik Ulus zm adl kitabndan alnmtr.