Fosforik Asit

retim Projesi

Dizayn Senaryosu
Ham ve ara madde ynnden tamamen da baml olan lkemizde kullanlan fosforlu gbrelerin toksik metal ierikleri ynnden herhangi bir yasal dzenleme mevcut deildir. Bu metallerin tarm rnleri tarafndan alnmasyla besin zincirine girmesi ya da topraktan ykanarak su ortamna ulama olasl, byk bir evresel tehlike oluturmaktadr. Ayrca bu tip metaller toprakta mevcut doal organik asitler ile bileikler olutururlar. Bu da metallerin topraktan aa tanmn hzlandrarak yeralt suyuna karmalarna dolaysyla ime ve sulama sularnn kirlenmesine neden olmaktadr. Fosforlu gbre retmek iin tamamen yurt dndan ithal edilen ham fosfat kayasnn ar metal ierikleri yksek bulunmutur. Cd, Pb, Ni ve As konsantrasyonu srayla 358, 335, 386 ve 531 mg/kg P olarak belirlenmitir. Dier gbrelere kyasla fosfat kayas en yksek Cd ve As konsantrasyonuna sahip bulunmutur. Son yllarda fosforlu gbre retiminde ham kaya fosfatnn yerini alan fosforik asitin ar metal ierii olduka dktr. Sonu olarak, tarm topraklarnda verimi artrmak amacyla tketilen fosforlu gbre yapmnda fosfat kayas yerine fosforik asit kullanlmas evre kirliliini nler.Bu nedenle fosforik asit retimine geilmitir.

Fosforik Asit Kimyasal Ve Fiziksel zellikleri

Dier Ad Kimyasal Formul Molekl Arl Kaynama Noktas Younluu Bulunduu Faz Donma Noktas Buhar Basnc znrlk
Grnm

: Ortofosforik asit : H3PO4 : 98 gr/grmol : 213 C (%85) , 135 C (%75) : 1.685 g/ml : Sv : 21 C (%85) , -18 C (%75) : 0.0285 mmHg (18 Cde) : Scak suda gayet iyi znr.Souk
:Beyaz

suda ise 548 gr/100 ml orannda znr. ya da renksiz kat ve vizkoz sv(42 C den byk)

Fosforik Asitin Dnyadaki retimi

Fosforik asitin geni bir kullanma alanna sahip olmas nedeniyle son yirmi yldr dnyadaki bir ok lkede fosfat kayasnn ilenmesi ynndeki eilimler sz konusu olmutur . zellikle G. Afrika , USA bunlarn banda gelmektedir . Fakat bunlarn yannda Orta Dou ve inde bu eilimi gstermektedirler . Ancak Bat Avrupadaki baz fabrikalar ekonomik ve evresel nedenlerden tr kapatlm durumdadr. Fosforik asite olan talep ylda %2 ile % 2.5 orannda artmaktadr.

Fosfor Ve Fosforik Asidin Tarihesi

Fosfor tarihsel kaytlara ilk kefedilen element olarak gemitir. Fosfor ad yunan kaynaklarnda havayla maruz kaldnda ve karanlkta parlama zelliinden dolay parlakla sebep olan anlamna gelmektedir. Nitrik veya slfirik asid kemiklerde meydana gelen kimyasal reaksiyonlarla birletiinde fosforik asid oluur.Kmrle stld takdirde basit fosfor elde edilir.Bu fosforun ticari retimdeki ilk metodudur. 18.yy dan itibaren Avrupada fosfat kayasndan yola klarak ya ve termal proses yntemleriyle fosforik asit retimi gerekletirilmektedir. Gnmzde fosfrik asit retiminde en yaygn yntem ya proses yntemidir.

Fosforik Asit Kullanm Alanlar

Fosforik asit ok geni bir kullanm alanna sahiptir. Kat stabilizasyon ve kauuk lateks proseslerinde koagulasyon olarak kullanlr. Kmen , etilbenzen , propilen ve btan polimeri retimlerinde kataliz olarak kullanlmakla beraber gda endstrisinde de gdalara baz zellikler kazandrmak iin de kullanlmaktadr .

Fosforik Asit retim Prosesleri

Fosforik asit ya ve termal proses olmak zere 2 yolla retilir.Ya prosesle Fosforik asit retimi genelde gbre retiminde kullanlrken termal proses ile yaplan fosforik asit Deterjan , gda v.s endstrilerde kullanlr . 1987 de ya yntemle H 3 PO 4 eklinde 9.9 milyon ton retim yaplm ve yaklak 400.000 ton H3PO4 de termal prosesden retilmitir.

Ya retim Prosesi
Ya prosesin kolayl ; Fosforik asitin fosfat kayas ve H2SO4 n reaksiyona sokulmasyla elde ediliyor olmasdr. Fosfat kayas ezilir , kurutulur ve devaml olarak H2SO4 ile birlikte reaktre beslenir.Reaksiyon sonucu CaSO 4 oluur ve genelde jibs formunu alr . Jibs, reaksiyon zeltisinden filtrasyon ile ayrlr. U.Sde CaSO4.2H2O eklinde jibs reten proses kullanlr.Bu proses yksek konsantrasyonda H3PO4 retimi ve evre kirlilii asndan avantajldr. Bu avantajlarndan dolay baz US irketleri bu prosese gei yapmaktadrlar. Ancak ya prosesle fosforik asit retimi en ok ya prosesle yapldndan tr burda termal prosese fazla deinilmeyecektir. Ya prosese ait kimyasal reaksiyon; Ca3(PO4)2 + 3 H2SO4 + 6H2O 2 H3PO4 +3(CaSO4.2H2O)

Kuvvetli fosforik asit elde etmek ve buharlatrc maliyetini azaltmak iin normalde %98 lk H2SO4 kullanlr . Reaktrde kayaya verilecek olan uygun miktardaki asit oran tam otomatik proses kontrol elemanlar tarafndan besleme akmlarnda yaplr.

Reaksiyon boyunca jibs kristalleri ktrlr ve filtrasyon ilemi ile asitten ayrlr. Ayrlm kristaller, szlm fosforik asit ile dikkatlice ykanr. Ykamadan sonra jibs, depolanmak zere jibs tankna pompalanr.

Ya prosesle retilen fosforik asit %78 orannda H3PO4 retilmektedir. Gbre iin kullanlacak fosfatn daha konsantre olmas istendiinden tr 2 yada 3 vakum buharlatrc kullamlarak gbre tiplerine gre fosforik asit genelde %80 ile %95 arasnda deriikletirilir.

Termal retim Prosesi

Termal prosesle fosforik asit retimi iin gerekli olan hammaddeler; hava,su ve elemntel fosfattr . Termal prosesle fosforik asit retimi 3 aamada gerekleir ; yanma , hidrasyon ve demisting dir. Yanmada,sv elementel fosfor 1650 ile 2760 C derece scaklklarnda P 2 O 5 oluturmas iin hava ile yanma odalarnda yaklr. (reaksiyon 2) P4 + 5O2 2P2O5 Sonra P2O5 suyla hidrate olur.(reaksiyon 3) 2P2O5 + 6H2O 4H3PO4 Demisiting,son adm olup,gaz akm atmosfere braklmadan nce gaz akmndan fosforik asit sisi kar . Bu genelde yksek basnta yaplmaktadr . Termal prosesle retilen fosforik asit konsantrasyonu % 75 ile % 85 orannda deimektedir . Bu yksek asit konsantrasyonu yksek derecedeki kimyasal proseslerde retim yapmak iin gereklidir . Verimli fabrikalar , elementel fosforun % 99.9 nun yaklmasyla fosforik asite dnmn gerekletirmektedirler.

Ya Proses

Termal Proses

Avantajlar

Fosfat kayasnn kalite snr aranmaz. Scaklk olduka dktr(70-80C) Islak kayada kullanlabilir. Jibs tanm kolaydr. Islak kaya tlebilir. Dizayn olduka basittir. Tek filtrasyon kullanlr.

Tek filtrasyon kullanlr. Dorudan %40-48 lik kuvvetli P2O5 retilir.

Dezavantajlar

Yksek enerji kullanlr. %4 ile %6 P2O5 kayb olur. P2O5 in etkinlii %94-96 dr.

Reaksiyon yksek scaklkta gerekleir. Byk filtre alan gereklidir. Dizayn kompleks yapdadr. Saf hemihidrat retilir. P2O5 etkinlii %90-94 den azdr. Fazla enerji sarfiyeti gerektirir

Kabuller
%98 H2SO4 %73 H2SO4 Ca3(PO4)2 %78 H3PO4 %65 H3PO4 %36 H3PO4 CaSO4.2H2O MA(g/mol) 98 98 310 98 98 98 172 d(g/cm3) 1,87 1,61 --1,82 ---1,27 2,87

Reaksiyon verimi Reaksiyon scakl Fosfat Kayas bileimi

: %87 : 80 C : %72 Ca3(PO4)2 %28 nert Younluu : 1.5 g/cm3

Sisteme besleme yapan elevatr sadece 8-16 saatleri arasndaki gndz vardiyasnda almaktadr.

Srekli olarak 1 devir/dk hzla alan ve dzenli olarak her devirde 30 mm kalnlnda kek oluturan 45 m2 szme alanna sahip standart dner filtre kabul ile: (Kek younluu=2.1 g/cm3)
Evoparatre giren akmn %20 si geri devir ile evoparatre beslenmektedir. Sistem 300 gn ve gnde 24 saat almaktadr.

Hesaplamalar
retim Kapasitesi: 40.000 ton/yl 1 saatlik kapasite:
(40.000 ton/yl).(1 yl/300 gn).(1 gn/24 st).(1000 kg/1 ton).(78/100).(1 kmol/98 kg)=44.2 kmol/st

Gerekli Fosfat Kayas Miktar:

(44.2 kmol/st).(1/2).(100/87)(310 kg/1 kmol).(100/72)=10937.1 kg/st=7.3 m3/st

H2SO4 miktar:
(44.2 kmol/st).(3/2).(98 kg/1 kmol).(100/87)=7468.27 kg/st

%73lk H2SO4 miktar:

(7468.27 kg/st).(100/73)=10230.5 kg/st

%98lik H2SO4 miktar:

(10230.5 kg/st).(73/98)=7620.2 kg/st

Gerekli H2O miktar:

10230.5-7620.2=2610.3 kg/st

Jibs miktar:
(44.2 kmol/st).(3/2).(172 kg/1 kmol)=11403.6 kg/st

Filtre etrafnda ktle denklii yaplrsa:

(4333.3 kg/st).(100/36)=12036.94 kg/st (%36lk H3PO4)

Evoparatr etrafnda ktle denklii yaplrsa:

(12036.94 kg/st).(36/78)=5555.5 kg/st (%78lik H3PO4)

Reaktr k akm:
Reaktr k akm=(Jibs +H3PO4)=(11403.6+4333.3)=15736.9 kg/st

Jibs Depolama Tank (T3)(30 gnlk):

(11403.6 kg/st).(1m3/2870 kg).(24 st).(30 gn)=2860.3 m3

Bunker hacmi:
(7.3 m3/st).(24 st)=175 m3

Dner Filtre Says:

Srekli olarak 1 devir/dk hzla alan ve dzenli olarak her devirde 30 mm kalnlnda kek oluturan 45 m2 szme alanna sahip standart dner filtre kabul ile: (Kek younluu=2.1 g/cm3) (11403.6 kg/st).(1 st/60 dk)(1 dk/1 devir).(1devir/0.03 m).(1/5 m2).(1 m3/2100 kg)=0.6=1 adet

Evoparatrn stnden kan su buhar miktar:

(12036.94 kg/st)-(5555.5 kg/st)=6481.4 kg H2O buhar

Evoparatr Hacmi:
Evoparatrde birikme olmad dnldnde giren akmlar da gz nne alnrsa evoparatr hacmi 10 m3 olarak hesaplanr.

1.Is Deitirici(HX1):
Q=NH2SO4.CpH2SO4. T Q=(10230.9 kg/st).(1 kmol/98 kg).(10.45 j/kmol.C).(130-80)=40628.1 j/st Bu s su tarafndan alnr: Q=Msu.Cpsu T Msu=(40628.1 j/st)/(4.18 j/kg).(30-20)=972 kg/st

HX1n s transfer alan: Q=A.U. Tln T1=(130-30)=100 C T2=(80-20)=60 C Tln= (100-60)/(ln100/60)=75.8 C A=(40628.1 j /st)/(268 j/st.m2.C).(75.8 C)=2.0m2

2.Is Deitirici(HX2):
Nsubuhar=360 mol/st Q=N.Cp. T Q=(360 mol/st).(4.18 j/mol.C).(105-80)=37620 j/st Bu s su tarafndan alnr. Q=Msu.Cpsu T Msu=(37620 j/st)/(4.18 j/kg).(30-20)=900 kg/st

HX2n s transfer alan:

Q=A.U. Tln T1=(105-30)=75 C T2=(80-20)=60 C Tln= (75-60)/(ln75/60)=67.2 C A=(37620 j /st)/(268 j/st.m2.C).(67.2 C)=2.1 m2

3.Is deitiri(HX3):
Evoparatre giren akmn %20 si geri devir ile evoparatre beslenmektedir. Devrettirilen akm=(12036.94 kg/st).(20/100)=2407.4 kg/st Q=NH3PO4.CpH3PO4. T Q=(2407.4 kg/st).(1 kmol/98 kg).(13.56 j/kmol.C).(105-80)=11661.6 j/st Bu s su tarafndan alnr. Q=Msu.Cpsu T Msu=(11661.6 j/st)/(4.18 j/kg).(30-20)=5022 kg/st

HX3n s transfer alan:

Q=A.U. Tln T1=(105-30)=75 C T2=(80-20)=60 C Tln= (75-60)/(ln75/60)=67.2 C A=(11661.6 j /st)/(268 j/st.m2.C).(67.2 C)=0.65 m2

4.Is Deitirici(HX4):
Q=NH3PO4.CpH3PO4. T Q=(5555.5 kg/st).(1 kmol/98 kg).(15.27 j/kmol.C).(105-65)=42145.2 j/st Bu s su tarafndan alnr: Q=Msu.Cpsu T Msu=(42145.2 j/st)/(4.18 j/kg).(35-20)=1299.1 kg/st

HX4n s transfer alan:

Q=A.U. Tln T1=(105-35)=70 C T2=(65-20)=45 C Tln= (70-45)/(ln70/45)=56.6 C A=(42145.2 j /st)/(268 j/st.m2.C).(56.6 C)=2.8 m2

Pompalar: P1 pompas(H2SO4 basan):

(7468.27 kg/st).(1 m3/1870 kg)=3.9 m3/st P1 pompas iin Karbon eliinden yaplm santrifj pompa kullanlr.

P2 Pompas(suyu basan):
(2610.3 kg/st).(1 m3/1000 kg)=2.61 m3/st Su basma ileminde literatrden edinilen bilgiler dorultusunda santrifj pompa kullanlmaktadr.

P3 pompas(jibsi basan):
(11403.6 kg/st).(1 m3/2600)=4.38 m3/st P3 pompas olarak pistonlu pompa kullanlr.

Gerekli reaktr hacmi:

Vreaktr=(Fosfat kayas + %73lk H2SO4 + Su) Vreaktr=(7.3 m3)+(3.9 m3)+(2.61 m3)=13.81 m3/st

Adet
1

Kodlanmas
T-1

Tanm
H2SO4 depolama tank
Fosfat kayas depolama tank Jips depolama tank Seyreltme tank

Kapasitesi
3.9m3/st

Yapm malzemesi
Karbon elii(Cam astarl) Karbon elii Karbon elii Karbon elii(Cam astarl) Karbon elii(Cam astarl) Karbon elii

1 1 1

T-2 T-3 T-4

7.3 m3/st 3.97 m3/st 6.51 m3/st

R-1

Reaktr(kartrcl) H2SO4 basan pompa(santrifj) Suyu basan pompa(santrifj) Jibsi basan pompa(Piston)

13.81 m3/st

P-1

3.9 m3/st

P-2

2.61 m3/st

Karbon elii

P-3

4.38 m3/st

Dkme demir Karbon elii(Cam astarl)

E-1

Evaporatr

10 m3/st

T-1 H2SO4 depolama tank:

Tankn ykseklii h=20 m kabul ile r=8.5 m olur. Emniyet faktrl(%20) tankn toplam hacmi=4544.64 m3

Yanal Alan= 2..r.h

Taban Alan= .r2 Toplam Alan= Yanal Alan +Taban Alan=(1068.14 m2+226.98 m2)=1295.12 m2

Sac kalnl=5 mm=0.005 m

Toplam Hacim=(Sac kalnl).(Toplam Alan)=6.48 m3 T1 tanknn yapm iin yaplacak malzeme masraf: (6.48 m3).(7800 kg/1 m3).(5 $/1 kg)=252720 $ T-1 tankna izolasyon ilemi de uygulanacandan T-1 tank maliyeti: (6.48 m3).(5600 kg/1 m3).(12 $/1 kg)=435456 $ Toplam tank maliyeti=(252720+435456)=688176 $

T-2 H2O depolama tank:

Tankn ykseklii h=10 m kabul ile r=4.25 m olur. Emniyet faktrl(%20) tankn toplam hacmi=566.78 m3 Yanal Alan= 2..r.h Taban Alan= .r2 Toplam Alan= Yanal Alan +Taban Alan=(267.04 m2+56.75 m2)=323.79 m2 Sac kalnl=5 mm=0.005 m

Toplam Hacim=(Sac kalnl).(Toplam Alan)=1.62 m3

T1 tanknn yapm iin yaplacak malzeme masraf: (1.62 m3).(7800 kg/1 m3).(5 $/1 kg)=63180 $

T-3 Jibs depolama tank:

Tankn ykseklii h=20 m kabul ile r=7.39 m olur. Emniyet faktrl(%20) tankn toplam hacmi=3432.96 m3 Yanal Alan= 2..r.h Taban Alan= .r2

Toplam Alan= Yanal Alan +Taban Alan=(928.18 m2+171.48 m2)=1099.66 m2

Sac kalnl=5 mm=0.005 m Toplam Hacim=(Sac kalnl).(Toplam Alan)=5.5 m3

T-3 tanknn yapm iin yaplacak malzeme masraf: (5.5 m3).(7800 kg/1 m3).(5 $/1 kg)=214500 $

R-1 Reaktr:
Reaktr ykseklii h=3.5 m kabul ile r=1.1 m olur. Emniyet faktrl(%0) reaktrn toplam hacmi=13.22 m3 Yanal Alan= 2..r.h Taban Alan= .r2 Tavan Alan= .r2 Toplam Alan= Yanal Alan +Taban Alan+Tavan Alan=(24.19 m2+3.80 m2 +3.80 m2)=31.79 m2 Sac kalnl=5 mm=0.005 m Toplam Hacim=(Sac kalnl).(Toplam Alan)=0.159 m3 R-1 reaktr yapm iin yaplacak malzeme masraf: (0.159 m3).(7800 kg/1 m3).(5 $/1 kg)=6201 $ R-1 reaktrne izolasyon ilemide uygulanacandan R-1 reaktr maliyeti: (0.159 m3).(5600 kg/1 m3).(12 $/1 kg)=10685 $ Toplam reaktr maliyeti=(6201+10685)=16900 $

E-1 Evoparatr:
Evaoparatr ykseklii h=6 m kabul ile r=0.82 m olur. Emniyet faktrl(%15) evaoparatr toplam hacmi=12.65 m3

Yanal Alan= 2..r.h Taban Alan= .r2 Tavan Alan= .r2

Toplam Alan= Yanal Alan +Taban Alan+Tavan Alan=(39.91 m2+2.11 m2+ 2.11 m2)=35.13 m2 Sac kalnl=5 mm=0.005 m Toplam Hacim=(Sac kalnl).(Toplam Alan)=0.18 m3 E-1 evaoparatr yapm iin yaplacak malzeme masraf: (0.18 m3).(7800 kg/1 m3).(5 $/1 kg)=7020 $ E-1 evaoparatrne izolasyon ilemi de uygulanacandan E-1 evaoparatr maliyeti: (0.18 m3).(5600 kg/1 m3).(12 $/1 kg)=12096 $ Toplam evaoparatr maliyeti=(12096+7020)=19116 $

B Bunker fosfat kayas depolama tank:

Bunker ykseklii h=8 m kabul ile r=2.89 m olur. Emniyet faktrl(%20) bunkerin toplam hacmi=210 m3 Yanal Alan= 2..r.h Taban Alan= .r2 Toplam Alan= Yanal Alan +Taban Alan =(145.27 m2+26.24 m2)=171.51 m2 Sac kalnl=3 mm=0.003 m Toplam Hacim=(Sac kalnl).(Toplam Alan)=0.51 m3 B bunker yapm iin yaplacak malzeme masraf: (0.51 m3).(7800 kg/1 m3).(5 $/1 kg)=19890 $

Seyreltme tank:
Tank ykseklii a=1.625 m b=4 m c=1 m Emniyet faktrl(%10) tankn toplam hacmi=6.5 m3 Toplam Alan= =(6,5.2 m2)+(4.2 m2)+(1.625.2 m2)=24.25 m2 Sac kalnl=5 mm=0.005 m Toplam Hacim=(Sac kalnl).(Toplam Alan)=0.12 m3 Tank yapm iin yaplacak malzeme masraf: (0.12 m3).(7800 kg/1 m3).(5 $/1 kg)=4680 $ Seyreltme tankna izolasyon ilemi de uygulanacandan tank maliyeti: (0.12 m3).(5600 kg/1 m3).(12 $/1 kg)=8064 $ Toplam tank maliyeti=(8064+4680)=12744 $

Kod
T-1 T-2 T-3 P-1

Para Ad
H2SO4 depolama tank(Cam astarl) H2O depolama tank Jibs depolama tank H2SO4 transferi iin santrifj pompa H2O transferi iin santrifj pompa Jibs transferi iin pistonlu pompa Kartrmal reaktr Seyreltme tank Evaoparatr Bunker Dner filtre

Satnalma Maliyeti($)
700000 65000 22000 1700

P-2

1500

P-3 R-1 S-1 E-1 B F TOPLAM

2500 20000 14000 20000 20000 10000 876700

SABT SERMAYE YATIRIM MALYET

Harcama kalemi
Ekipman satn alma Ekipman kurulmas Enstrmantasyon ve kontrol Boru deme (kurulu)

Kat-akkan
100 39 13 31

Maliyet ($)
876700 341913 113971 271777

Elektrik (kurulu)
Yaplar (servis dahil) Saha dzenleme Servisler (kurulu) Arazi (satn alma gerekiyorsa) Mhendislik ve ynetim

10
29 10 55 6 32

87670
341913 87670 482185 52602 280544

Konstrksiyon masraflar
Mteahhit cretleri Belirsizlik Sabit yatrm sermayesi

34
18 36

298078
157806 315612 3708441

RN Maliyeti Tahmini Tablosu

Masraf kaleminin ad Masraf

Direkt retim Masraflar Ham Madde letme iilii Direkt ynetim ve nitelikli iilik tilite Bakm-onarm letme ikmali Sabit masraflar Ypranma Yerel vergiler Sigorta Tesis st Masraflar Genel Masraflar 555700 111100 55600 760400 2512200 963500 192700 567700 111100 16700

Ynetim
Datm ve sat Arge Finans (faiz) Yllk total rn maliyeti rn maliyeti ($/kg-rn)

190100
771900 385900 524600 7719200 2,1

BZ

DNLEDNZ N
TEEKKR EDERZ