"Kim Bir Kavme Benzerse, O da Onlardandr" Hadisi Muhammed Zhid el-Kevser1 ev. Dr.

Bekir TATLI

Allme e-eyh Muhammed Bahit rahimehullah'n Mecelletu'l-slm el-arr'nn 27. saysnda nakledilen fetvlar iinde u ifadeler yer almtr: "Bu hadis hakknda, her ne kadar es-Sehv el-Maksdu'l-hasene adl kitabnda: 'Hadis imamlar onun zayf olduuna hkmetmilerdir' demi olsa da, tariklerinin saysnn oalmasyla kendisiyle ihticc edilir ekilde hasen olmutur ve onu destekleyen evhidi vardr." Hadisin ihticc edilir bir hasen oluu dorudur; fakat onun es-Sehv'ye (v. 902) isnd ettii "Hadis imamlar onun zayf olduuna hkmetmilerdir" sz el-Maksdu'l-hasene'de esasen mevcut deildir. Bunun ona isnd, ancak bir sebk- kalem (kalem hatas) olabilir. es-Sehv'nin el-Maksdu'l-hasene s. 192'de yer alan ifadeleri:() "Kim bir kavme benzerse, o da onlardandr." eklindedir.2 Bu hadisi Ahmed3, Eb Dvud4 ve el-Kebr'de Tabern5, bn mer'den merf olarak nakledilen Eb Mnib el-Cura hadisi olarak rivyet etmitir. Senedinde zafiyet vardr. Fakat bu hadisin hidi6 vardr ki, el1

Bu yaz M.Zhid el-Kevser'nin (v.1371 h.) Makltu'l-Kevser (ty., yy.) adl eserinin s. 68-70 arasnn evirisidir. alma boyunca geen melliflerin vefat tarihleri ve dipnotlar eviren tarafndan konulmutur.
2

.. lhiyat Fakltesi Hadis Aratrma Grevlisi. e-posta: btatli@cu.edu.tr / tatlibekir@yahoo.com

Bkz. Sehv, emsddn Eb'l-Hayr Muhammed b. Abdirrahman (v. 902), el-Maksdu'l-hasene f beyni kesrin mine'l-ehdsi'l-mtehira al'l-elsine, s. 407, no: 1101, Msr, 1375/1956. Hadis iin ayrca bkz. Zurkn, Muhammed b. Abdilbk (v. 1122), Muhtasaru'l-Maksdi'l-hasene f beyni kesrin mine'l-ehdsi'lmtehira al'l-elsine, s. 214, no: 1012, thk. Muhammed b. Lutf es-Sabb, Riyd, 1424/2003.
3

Ahmed, Eb Abdillah bn Hanbel e-eybn (v. 241), Msned, II, 50 (bn mer'den), 92 (bn mer'den), I-VI, Msr, ty.
4

Eb Dvd, Sleyman b. el-Eas es-Sicistn (v. 275), Snenu Eb Dvd, Libs 5 (no: 4031, bn mer'den), I-III, Beyrt, 1409/1988.
5

Ebl-Ksm Sleyman b. Ahmed b. Eyyb et-Tabern'nin (v. 360), el-Mu'cemu'l-kebr (I-XX, Musul, 1404/1983) adl eserinde bu rivyete ulaamadk. Ayn mellife ait eserlerden olan el-Mu'cemu'l-evsat'ta Huzeyfe rivyeti vardr. Bkz. VIII, 179, I-X, Kahire, 1415. Msnedu'-miyyn'de ise bn mer'den nakledilen rivyet yer almaktadr. Bkz. I, 135, I-II, Beyrut, 1405/1984.
6

hid, bir hadise lfz veya mana ynnden, yahut sadece mana itibariyle benzeyen lfzlarla bir dier sahbden rivyet edilen ve bu rivyetle tekine muvfakat eden hadis anlamna gelmektedir. Bkz. bnu's-Salh, Eb Amr Osman b. Abdirrahman e-ehrezr (577-643), Ulmu'l-hads, s. 82-85, Dmek, 1406/1986; Uur, Mcteba, Ansiklopedik Hadis Terimleri Szl, s. 370-371, Ankara, 1992; Koyiit, Talat, Hadis Terimleri Szl, s. 435-436, Ankara, 1992.

Bezzr7 Huzeyfe ve Eb Hureyre'den, Eb Nuaym8 Trhu sbehn'da Enes'ten9, Kud10 mrsel olarak Tvus'tan nakletmektedir.11 Daha nce hemze maddesinde geen ve Hasen'den rivyet edilen: (" ) lim ancak taallm (renme) iledir" hadisinde: )
(" Bir kavme benzeyip de onlardan olmayan ok az adam vardr" eklinde dier bir

lafzla nakledilen bir eser (sz) bulunmaktadr.12 "Hadis imamlar onun zayf olduuna hkmetmilerdir" sznn es-Sehv'nin ifadesinde yer almad ortaya kmtr. Zaten iaret ettii hitlerle hadisin hasen olduunu gstermiken bu nasl olabilirdi ki? Eb Ya'l'nn (v. 307) tahric ettii: () "Kimde bir kavmin zellii galipse, o da onlardandr"13 eklindeki bn Mes'd hadisi bunun hitlerindendir.14 Yine (" ) Bizim dmzdakilere benzeyen bizden
7

Bezzr, Eb Bekr Ahmed b. Amr b. Abdilhlk (v. 292), Msned, VII, 368 (Huzeyfe'den), I-X, Beyrt-Medne, 1409. Bezzr'n naklettii Eb Hureyre rivyetine ulaamadk.
8 9

Eb Nuaym, Ahmed b. Abdillah el-sbehn (v. 430).

Sz konusu kitaba ve dolaysyla mezkur rivyete ulama imkn bulamadk. Yusuf zbek, Eb Ali el-Haddd rivyeti ile nakledilen bu kitabn tek cilt olduunu, Zikru ahbri sbehn bal ile iki cilt halinde 1931 tarihinde Leiden'de neredildiini kaydetmektedir. Bkz. Hadis Literatr, s. 263, stanbul, 1994.
10

Kud, Eb Abdillah Muhammed b. Selme b. Cafer (v. 454), Msnedu-ihb, I, 243-244 (Muz b. Cebel'den), I, 244 (Tvus'tan), I-II, Beyrt, 1407/1986.
11

Bu hadisin ulaabildiimiz dier baz kaynaklar yledir: Ma'mer b. Rid el-Ezd (v. 151), Cmi', XI, 453 (Hz. mer'in sz olarak), I-II, Beyrt, 1403; Eb Abdillah Abdullah b. el-Mbrek el-Mervez (v. 181), Cihd, s. 89-90 (Tvus), Tunus, 1972; Sad b. Mansr, Eb Osman el-Mervez (v. 227), Snen, II, 143 (Hasen'den merf olarak), I-II, Beyrut, 1985; bn Eb eybe, Eb Bekr b. Abdillah b. Muhammed el-Kf (v. 235), Musannef, IV, 212 (bn mer), 216 (Tvus), VI, 470 (Tvus), 471 (bn mer), I-VII, Riyad, 1409; Ahmed, Vera', s. 178, Beyrut, 1403/1983; Eb Muhammed Abd b. Humeyd b. Nasr el-Kiss (v. 249), Msned, s. 267, Khire, 1408/1988; Hakm et-Tirmiz, Eb Abdillah Muhammed b. Ali b. el-Hasen (v. 295), Nevdiru'l-usl, I, 375, I-IV, Beyrt, 1992; Beyhak, Eb Bekr Ahmed b. el-Huseyn (v. 458), uabu'l-mn, II, 75 (bn mer), IVIII, Beyrt, 1410. Bu hadis hakknda etrafl bir inceleme iin ayrca bkz. Tokpnar, Mirza, "Men teebbehe bikavmin fe-huve minhum Hadisi zerine Bir nceleme", Hadis Tetkikleri Dergisi, c.III, s. 2, yl: 2005, ss.85-109.
12

Bkz. Sehv, el-Maksdu'l-hasene, s. 107-108, no: 210; Zurkn, Muhtasaru Maksdi'l-hasene, s. 83, no: 190. Baka kaynaklarda bu rivyetin Hasen'den gelen tarikini gremedik. Ayrca ulatmz tariklerde rivyetin son ksmnda yer alan bir kavme benzeme konusu da mevcut deildir. Ulatmz tarikler unlardr: bn Eb eybe, Musannef, V, 284 (Abdullah b. Mes'd'un sz olarak); Eb Abdillah Muhammed b. smil el-Cuf elBuhr, (v. 256), Sahhul-Buhr, lim 10 (Muallak), I-VII, Beyrt, 1410/1990; Bezzr, Msned, V, 423 (bn Mes'd'un sz); Tabern, el-Mu'cemu'l-kebr, XIX, 395 (Muviye'den merf olarak); a.mlf. el-Mu'cemu'levsat, III, 118 (Eb'd-Derd'dan merf), I-X, Khire, 1415; a.mlf. Msnedu'-miyyn, I, 431 (Muviye'den merf); Eb Nuaym Ahmed b. Abdillah el-sbehn (v. 430), Hlyetu'l-evliy, V, 174 (Eb'd-Derd'dan merf), I-X, Beyrt, 1405; Beyhak, uabu'l-mn, VII, 398 (Eb'd-Derd'nn sz); Hatb Eb Bekr Ahmed b. Ali elBadd (v. 463), Trihu Badd, V, 201 (Eb'd-Derd'dan merf), IX, 127 (Eb Hureyre'den merf), I-XIV, Beyrt, ty.; smil b. Muhammed el-Acln el-Cerrh (v. 1162), Keful-haf ve mzlul-ilbs amme-tehera minel-ehds al elsinetin-ns, II, 314, I-II, Beyrt, 1405.
13 14

Bkz. Sehv, el-Maksdu'l-hasene, s. 426, no: 1170; Zurkn, Muhtasaru Maksdi'l-hasene, s. 223, no: 1070.

Bu rivyetin Eb Ya'l'nn hangi eserinde olduu tasrih edilmemitir. Eb Ya'l Ahmed b. Ali el-Musenn elMevsl'ye ait eserlerden olan el-Mu'cem (Faysal bd, 1407) ve el-Msned'de (I-XIII, Dmak, 1404/1984) bu rivyete ulaamadk. bn Hacer de el-Metlibu'l-liye'de (V, 182, no: 1704) bu rivyeti Eb Ya'l'dan nakletmektedir. Belki nsha farkll da sz konusu olabilir. Ad geen rivyet u kaynaklarda mevcuttur:

deildir"15 eklindeki Tirmiz hadisi de bunun hitlerindendir. Her ne kadar bunun senedinde bn Leha16 olsa da, o ancak, kendi ashb iinde drt Abdullah'n (abdile) dnda birisi rivyet ettiinde zayf kabul edilir. Halbuki bu, o drt kiiden biri olan Abdullah b. elMbrek'in (v. 181)17 ondan rivyet ettii hadislerdendir. Amr b. uayb'n18 babas ve dedesi yoluyla naklettii rivyet ise, baz noktalardan da olsa imamlarn almaktan ekindii rivyetlerdendir. Bu konuda sylenecek sz oktur. Kefu'l-haf19 II, 240'ta grlecei zere bn Hibbn (v. 354) ve el-Irk (v. 806) bu hadisin sahih olduunu sylemilerdir. bn Hibbn'n tashih (sahih deme) konusundaki geveklii, onun, gvenilir olmayan bir adam hakknda srf cerhe muttali olmad iin onu gvenilir kabul etmesidir. Onun bu hadise sahih demesine gelince, bu durum hadisin pek ok kii tarafndan rivyet edilmesinin yan sra, senedde bulunan Abdurrahman b. Sbit'in gvenilir olmasn tercih etmesi ynndendir. Ona gre sahih, haseni de ierir. Nitekim bu, onun eyhi olan bn Huzeyme (v. 311) ve bakalarnn da grdr. bn Teymiye'nin (v. 728) ktizu's-srt'l-mstakm'daki (s. 39) ifadelerinin metni yledir: "Eb Dvud Snen'inde rivyet etmektedir: Bize Osman b. Eb eybe rivyet etti; (o dedi ki) bize Eb'n-Nadr -yani Him b. el-Ksm- rivyet etti; (o dedi ki) bize Abdurrahman b. Sbit rivyet etti; (o dedi ki) bize Hassn b. Atyye, Eb Mnb el-Cura'den, o da bn mer radiyallahu anhum'dan naklen rivyet etti. O dedi ki: Raslullah sallallhu aleyhi ve sellem yle buyurdu: (" ) Kim bir kavme benzerse, o da onlardandr." Bu ceyyid20 bir isnddr; nk bn Eb eybe21, Eb'n-Nadr22 ve Hassn b. Atyye23 Sahhayn
Deylem, Eb uc reveyh b. ehridr (445-509), el-Firdevs bi mesril-hitb, III, 519 (bn Mes'd'un sz olarak) I-V, Beyrt, 1986; Acln, Kefu'l-haf, II, 360 (bn Mes'd'dan merf olarak). Bu rivyet ayrca benzer anlamda Hasen-Enes b. Mlik tarikiyle merfu olarak da nakledilmitir. Bkz. Eb Bekr Ahmed b. Amr b. Eb sm e-eybn (v. 287), Snne, II, 627, I-II, Beyrt, 1400; Hatb, Trhu Badd, X, 40.
15

Eb s Muhammed b. s b. Sre et-Tirmiz (v. 279), el-Cmius-Sahh (Snenut-Tirmiz), sti'zn 7, no: 2695 (Mellifin ifadesine gre isnd zayftr; bu hadisi bnu'l-Mbrek bn Leha'dan rivyet etmi ve ref etmemitir); Tabern, Evsat, VII, 238; a.mlf. Msnedu'-miyyn, I, 289; Kud, Msnedu'-ihb, II, 2065.
16

Eb Abdirrahman Abdullah b. Leha b. Ukbe el-Hadram el-Kd el-Msr (v. 174). Bkz. Buhr, et-Trhu'lkebr, V, 182, I-VIII, Dru'l-fikr, ty., yy.; Zeheb, emsddn Eb Abdillah Muhammed b. Ahmed b. Osman b. Kaymaz (v. 748), Siyeru a'lmi'n-nubel, VIII, 11-31, I-XXIII, Beyrut, 1413.
17

Abdullah b. el-Mbrek el-Mervez (v. 181). Bkz. Ebl-Fadl Ahmed b. Ali b. Hacer el-Askaln (v. 852), Takrbu't-Tehzb, s. 540 , Riyd, 1416.
18 19

Amr b. uayb b. Muhammed b. Abdillah b. Amr b. el-s (v. 118). Bkz. bn Hacer, Takrb, s. 738.

smil b. Muhammed el-Acln el-Cerrh'ye (v.1162) ait, Keful-haf ve mzlul-ilbs amme-tehera minel-ehds al elsinetin-ns adl eser kastedilmektedir.
20

Ceyyid, "sahih" yerine kullanlan terimlerdendir. Bkz. Uur, age., s. 55; Koyiit, age., s. 79-80; Ycel, Ahmet, Hads Istlahlarnn Douu ve Geliimi Hicr lk Asr, s. 162, stanbul, 1996.

riclinden sika, mehur ve nemli kiilerdir. Onlar, "Sahhayn riclindendir" denilmeye bile ihtiyalar olmayacak derecede stn rvilerdir. Abdurrahman b. Sbit b. Sevbn'a24 gelince; Yahy b. Ma'n25, Eb Zur'a26 ve Ahmed b. Abdillah (el-'Icl)27 onda beis olmadn sylemilerdir.28 Abdurrahman b. brahim Duhaym29, o sikadr demitir.30 Eb Htim31 ise onun mstakmu'l-hads (hadisi salam)32 olduunu belirtmitir.33 Eb Mnb el-Cura'ye34 gelince, Ahmed b. Abdillah el-'Icl onun hakknda: "O sikadr; onun kt olduunu syleyen kimse bilmiyorum" demitir.35 Hassn b. Atyye de ondan hadis iitmitir.36 mam Ahmed ve bakalar bu hadis ile ihticc etmilerdir."37 Daha sonra o, Mlik (v. 179), Eb Hanfe (v. 150), e-fi (v. 204), Ahmed (v. 241) ve dier imamlarn mezhebinde bu hadis zerine bina edilen meseleleri serdetmek iin konuyu uzatmtr.
21

Eb'l-Hasen bn Eb eybe Osman b. Muhammed b. brahim b. Osman el-Abs (v. 239). Bkz. bn Hacer, Takrb, s. 668.
22 23 24

Eb'n-Nadr Him b. el-Ksm b. Mslim el-Leys el-Badd (v. 207). Bkz. bn Hacer, Takrb, s. 1017. Eb Bekr Hassn b. Atyye el-Muhrib ed-Dmek (v. 120'den az sonra). Bkz. bn Hacer, Takrb, s. 233.

Abdurrahman b. Sbit b. Sevbn el-Ans ed-Dmek (v. 165). Bkz. Hatb, Trihu Badd, X, 224; Zeheb, Miznu'l-i'tidl f nakdi'r-ricl, IV, 264, I-VIII, Beyrut, 1995; bn Hacer, Takrb, s. 572.
25

Mehur cerh ve ta'dil imamdr. Eb Zekeriyy Yahy b. Man b. Avn el-atafn el-Badd (v. 133). Bkz. bn Hacer, Takrb, s. 1067.
26 27

Eb Zur'a Ubeydullah b. Abdilkerim b. Yezd b. Ferrh er-Rz (v. 264). Bkz. bn Hacer, Takrb, s. 642.

Eb'l-Hasen Ahmed b. Abdillah b. Salih el-'Icl el-Kf (v. 261). Bkz. bnu'l-Kaysern Muhammed b. Thir (v. 507), Tezkiratu'l-huffz, II, 560, I-IV, Riyd, 1415; Zeheb, Tabaktu'l-muhaddisn, s. 75, 102, Umn, 1404.
28

Bkz. 'Icl, Ebl-Hasen Ahmed b. Abdillah b. Slih el-Kf (v. 261), Ma'rifetu's-sikt, II, 73, I-II, Medne, 1405/1985; bn Eb Htim, Eb Muhammed Abdurrahman b. Muhammed b. drs er-Rz (v. 327), el-Cerh ve'tta'dl, V, 219, I-IX, Beyrt, 1271/1952; Mizz, Cemluddn Ebl-Haccc Yusuf b. ez-Zek Abdurrahman b. Yusuf (v. 742), Tehzbu'l-Keml, XVII, 15, I-XXXV, Beyrt, 1400/1980; Zeheb, Mznu'l-i'tidl, IV, 264.
29 30

Eb Sad Abdurrahman b. brahim b. Amr el-Osmn ed-Dmek (v. 245). Bkz. bn Hacer, Takrb, s. 569.

Bkz. Mizz, age., XVII, 16; Zeheb, age., IV, 264; bn Hacer, Tehzbu't-Tehzb, VI, 136, I-XIV, Beyrt, 1404/1984.
31 32 33 34

Eb Htim Muhammed b. dris b. el-Mnzir el-Hanzal er-Rz (v. 277). Bkz. bn Hacer, Takrb, s. 824. Ycel, age., s. 124. Bkz. Mizz, age., XVII, 16; bn Hacer, Tehzb, VI, 136.

Eb'l-Mnb el-Cura ed-Dmek (ismi bilinmiyor). Bkz. bn Eb Htim, el-Cerh ve't-ta'dl,IX, 440; Zeheb, Mizn, VIII, 218-219; bn Hacer, Takrb, s. 1211.
35

el-'Icl'nin kitabnda yer alan ifade: ( ) eklinde olup, "onun kt olduunu syleyen kimse bilmiyorum" ifadeleri bulunmamaktadr. Bkz. Ma'rifetu's-sikt, II, 428. el-'Icl'nin konuyla ilgili grne iaret eden baka kaynaklardaki ifade de bizim verdiimiz gibidir. Mesela bkz. Mizz, age., XXXIV, 324; Zeheb, Mzn, VIII, 219; bn Hacer, Tehzb,XII, 271.
36 37

Bkz. bn Eb Htim, age., IX, 440; bn Hacer, Tehzb,XII, 271.

Bkz. bn Teymiye, Ebl-Abbs Ahmed b. Abdilhalm el-Harrn (v. 728), ktizu's-srti'l-mstakm li muhlefeti ashbi'l-cahm, s. 213, Dru lemi'l-ktb, 1419/1999.

mamlarn bir hadisle ihticc etmeleri, onu sahih kabul ettiklerini gsterir. Hatta, her gruptan ilim ehli ounluk (cumhur), mmetin tasdik etmek veya kendisiyle amel etmek suretiyle kabulle karlad haber-i vhidin ilmi gerektirdii kanaatindedir. Nitekim bu konunun ayrntlarn Tevchu'n-nazar'da38 (s. 134) bulabilirsin. Abdurrahman b. Sbit aleyhine yorumda bulunanlarn szleri, ya onun kaderle ilgili baz grlere sahip olmasyla; yahut da, mrnn sonlarnda hfzasnn zayflamas ile alkaldr. Birincisi, muhakkiklere gre cerh edici bir sebep deildir. kinci hususa gelince, Him b. el-Ksm'n ondan rivyeti hfzasnn zayflamasndan ncedir. nk o, Abdurrahman b. Sbit'in vefat zamannda yirmi yandayd. Onun hfzasnn zayflamas ise lmnden az bir zaman nce olmutur. ez-Zeheb (v. 748) el-Mzn'da Eb Htim ve Duhaym'dan naklen onun sika olduunu rivyet etmitir.39 Ayn ekilde el-Hatb (el-Badd, v. 463), bnu'l-Medn'den40 naklen41 ve el-Fells (v. 249)42 da rivyetler muhtelif olmakla birlikte bn Ma'n'den naklen onun sika olduunu rivyet etmitir.43 Hibir kimse esasen bu hadisi mnkerleri44 arasnda zikretmemitir. Bu hadis cevmi'u'l-kelimdendir.45 Onbirinci asrn fi byklerinden olan en-Necm el-azz'ye ait Hsn't-tenebbh li ahkmi't-teebbh isimli geni hacimli bir ciltlik eserde bu hadisten karlan ahkmn beyan konusunda geni aklamalar mevcuttur. Dmak Zhiriye ktphanesinde bulunan bu eser, konusunda faydal ve baslmay hak eden bir kitaptr.

38

Tevchu'n-nazar il usli'l-eser, Thir b. Muhammed Slih b. Ahmed el-Cezir'ye (1268-1338 h.) ait bir eserdir.
39 40

Zeheb, age, IV, 264.

mam Buhr'nin (v. 256) mehur hocas Eb'l-Hasen bnu'l-Medn Ali b. Abdillah b. Ca'fer b. Nech es-Sa'd el-Basr (v. 234)'dir. Bkz. bn Hacer, Takrb, s. 699.
41

Bkz. Hatb, Trihu Badd, X, 224. Hatbu'l-Badd'nin kulland lafz: () eklinde olup, "Ali b. el-Medn onun hakknda gzel dncelere sahipti" demektir. Bu ksmda mellifin sarih olarak "sika" lafzn kullanmad anlalmaktadr. Elbette kullanlan lafz da sika gibi olumlu bir anlam ifade etmektedir.
42

Eb Hafs Amr b. Ali b. Bahr el-Fells es-Sayraf el-Basr (v. 249). Bkz. bn Hacer, age., s. 741. el-Fells'n czlk bir Trh'inin ve Tefsr'inin olduu kaydedilmitir. Bkz. zbek, Hadis Literatr, s. 114, 272.
43 44

Bkz. Zeheb, Mzn, IV, 266.

Mnker, rvinin muhlefetinden doan bir zayf hadis eidi olup, eitli ekillerde tarif edilmitir. Genel kabule gre, zayf olan bir rvinin gvenilir rvilere muhlif olarak rivyet ettii ve bu rivyetiyle tek kald hadise mnker denilmitir. Geni aklama iin bkz. Uur, age., s. 271-273; Koyiit, age., s. 338-340.
45

"zl szler" manasna gelen bu tabir, hadislerdeki cz ifade etmekte kullanlr. Bkz. Uur, age., s. 54; Koyiit, age., s. 79.