Gnmz

Trkesi le Lozan Antlamas (Tam Metin) LOZANDA MZALANAN SENETLER 30 OCAK VE 24 TEMMUZ 1923 I.BARI ANDLAMASI 24 TEMMUZ 1923 TARHNDE MZALANMITIR Bir yandan, NGLZ MPARATORLUU, FRANSA, TALYA, JAPONYA, YUNANSTAN, ROMANYA, SIRP - HIRVAT - SLOVEN DEVLET, Ve te yandan, TRKYE, 1914 ylndan beri Dou'nun huzurunu bozan sava durumuna kesin bir son vermek iin ayn istekle duygulu olarak, Uluslarnn ortaklaa refah ve mutluluu iin gerekli olan dostluk ve ticaret ilikilerini aralarnda yeniden kurmak zlemi iinde, Ve bu ilikilerin, Devletlerin bamszlna ve egemenliine sayg temeline dayanmas gerektiini dnerek, Bu amala bir Andlama yapmay kararlatrmlar ve Tamyetkili Temsilcilerini aada belirtildii zere atamlardr: MAJESTE BYK-BRTANYA VE RLANDA BIRLEK-KRALLII VE DENZLER TES NGLZ LKELER KRALI, HNDSTAN IMPARATORU: ok Sayn Sir Horace George Montagu RUMBOLD, Baronet,
1

G.C.M.G., stanbul'da Yksek-Komiser; FRANSA CUMHURBAKANI: Korgeneral Sayn Maurice PELLE, Fransa Bykeli, Cumhuriyet'in Dou'da Yksek-Komiseri, LYgion d'Honneur Ulusal Niann Grand Officier rtbesi; MAJESTE TALYA KRALI: Sayn Marki Camile GARRONI, Krallk Senatr, talya Bykelisi, stanbul'da Yksek-Komiser, Saints Maurice et Lazare Nianlaryla Couronne d'Italie Niannn Grand-Croix rtbesi; M.Jules CYsar MONTAGNA, Atina'da Olaanst Temsilci ve Tamyetkili Ortaeli, Saints Maurice et Lazare Nisanlarinin Commandeur rtbesi, Couronne d'Italie Niannn Grand Officier rtbesi; MAJESTE JAPONYA MPARATORU: M.Kentaro OTCHIAI, Jusammi, Soleil Levant Niannn Birinci Snf rtbesi, Roma'da Olaanst ve Tamyetkili Bykeli; MAJESTE YUNANLILAR KRALI: M.Eleftherios K. VENISELOS, eski Babakan, Sauveur Niannn Grand-Croix rtbesi; M.DYmtre CACLAMANOS, Londra'da Tamyetkili Temsilci, Sauveur Niannn Commandeur rtbesi; MAJESTE ROMANYA KRALI: M.Constantin I.DIAMANDY, Tamyetkili Ortaeli; M.Constantin CONTZESCO, Tamyetkili Ortaeli;
2

MAJESTE SIRPLAR, HIRVATLAR VE SLOVENLER KRALI: M.Dr.Miloutine YOVANOVITCH, Bern'de Olaanst Temsilci Tamyetkili Ortaeli; TRKYE BYK MLLET MECLS HKMET: SMET Paa, Dileri Bakan, Edirne Milletvekili; Dr.RIZA NUR Bey, Salk leri ve Sosyal Yardm Bakan, Sinop Milletvekili; HASAN Bey, eski Bakan, Trabzon Milletvekili. BU TEMSILCILER, yetki belgelerini gsterdikten ve bu belgeler usulne uygun ve geerli kabul edildikten sonra, aadaki hkmler zerinde anlamaya varmlardr: BLM I SIYASAL HKMLER MADDE 1. bu Anlamann yrrle girii tarihinden balayarak, bir yandan ngiliz mparatorluu, Fransa, talya, Japonya, Yunanistan, Romanya Srp-Hrvat-Sloven Devleti ve te yandan Trkiye arasnda olduu kadar, bunlarn uyruklar arasnda da, bar durumu kesin olarak kurulmu olacaktr. Taraflar arasnda resmi ilikiler kurulacak ve Taraflarn lkelerinde diplomasi ve konsolosluk grevlileri (agents diplomatiques et consulaires), yaplacak zel anlamalara halel gelmeksizin, Devletler hukukunun genel ilkeleri uyarnca ilem greceklerdir. KESIM I
3

i.LKEYE LKN HKMLER MADDE 2 Karadeniz'den Ege Denizi'ne kadar Trkiye'nin snrlar aadaki gibi saptanmtr (I sayl Haritaya baklmas): 1. Bulgaristan ile: Rezvasya'nn denize dkld yerden, Trkiye, Bulgaristan ve Yunanistan snrlarnn birletikleri noktada, Meri'e kadar: Bulgaristan'n Gney snr, imdiki durumuyla saptanm olduu gibi; 2. Yunanistan ile: Buradan, Arda ve Meri'in birletikleri yere kadar: Meri'in akm yolu; Buradan Arda kaynana doru (vers l'amont de l'Arda) bu nehir zerinde ve rek Ky'n hemen yaknnda olmak zere arazi zerinde saptanacak bir noktaya kadar: Arda'nn akm yolu; Buradan, Gney-Dou dorultusunda, Bosna Ky'n, nehrin denize dkld ynde (en aval) 1 kilometre uzaklnda bulunan bir noktaya kadar: Bosna-Ky' Trkiye'de brakan, belli olacak lde dz bir izgi, rek Ky, 5 nci maddede belirtilen Komisyonca, nfusunun (halknn) ounluunun Trk ya da Rum olarak kabul edileceine gre Trkiye'ye ya da Yunanistan'a verilecektir; 1 Ekim 1922 den sonra bu kye g etmi olanlar hesaba katlmayacaklardr;
4

 Buradan, Ege Denizi'ne kadar; Meri'in akm yolu. MADDE 3 Akdeniz'den ran snrna kadar, Trkiye'nin snr aadaki gibi saptanmtr: 1. Suriye ile: 20 Ekim 1921 tarihli Trk-Fransz Andlamasnn 8 nci maddesiyle saptanm olan snr; 2. Irak ile: Trkiye ile Irak arasndaki snr, ibu Andlamann yrrle giriinden balayarak dokuz aylk bir sre iinde Trkiye ile ngiltere arasnda dosta bir zm yoluyla saptanacaktr. ngrlen sre iinde iki Hkmet arasnda bir anlamaya varlamazsa, anlamazlk Milletler Cemiyeti Meclisine gtrlecektir. Snr izgisi konusunda alnacak karar beklerken, Trk ve ngiliz Hkmetleri, kesin gelecei [kaderi] bu karara bal olan topraklarn imdiki durumunda herhangi bir deiiklik yapacak nitelikte hi bir askeri ya da baka bir harekete bulunmamay karlkl olarak ykmlenirler. MADDE 4 bu Andlamada belirtilen snrlar, Andlamaya eklenmi 1/1,000,000 lekli haritalar zerine izilecektir. Andlama metni ile haritalar arasnda uyumazlk karsa, Andlama metni stn tutulacaktr.
5

MADDE 5 bu Andlamann 2 nci maddesinin 2 nci paragrafnda tanmlanm snr, toprak [arazi] zerinde izmekle, bir Snrlandrma Komisyonu grevlendirilecektir. Komisyon, Trkiye ile Yunanistan'in -her Devlet iin birer temsilci olmak zere- temsilcilerinden ve bunlarn nc bir Devletin uyruklar arasnda seecekleri bir Bakan'dan kurulacaktr. Snrlandrma Komisyonu, her yerde, ynetsel snrlarla yerel [mahalli] ekonomik karlar, elden geldii lde gz nnde tutarak, Andlamalarda verilmi tanmlamalar en yakndan izlemeye alacaktr. Komisyonun kararlar oyokluuyla alnacak ve bu kararlar ilgili Taraflar iin balayc nitelikte olacaktr. Snrlandrma Komisyonunun giderleri ilgili Taraflarca eit olarak yklenilecektir. MADDE 6 Bir nehrin ya da bir rman kylaryla deil de akm yollaryla tanmlanan snrlar bakmndan, ibu Andlamadaki tanmlamalarda kullanlan "akm yolu" (mecra "cours" ya da "chenal") terimleri, u anlama gelmektedir: Bir yandan, gemilerin gidi-geliine (ulama) elverili olmayan nehirlerde, akar suyun ya da ana kolunun ortay izgisi (ligne mYdiane), ve te yandan, gemilerin gidi-gelilerine (ulama) elverili nehirlerde, ana gidi-geli yolunun ortay izgisi (ligne mYdiane du chenal de navigation principale). Bununla birlikte, akm ya da gidi-geli yolunda deiiklikler olmas halinde, snr izgisinin, bu biimde tanmlanm olan akm yoluyla gidi-geli yolunu mu izleyeceini, yoksa, bu yolun, ibu Andlamann yrrle giri anndaki durumunda olduu gibi kesin olarak saptanm m kalacan kararlatrmaya, ibu Andlamada ngrlen Snrlandrma Komisyonu yetkili olacaktr.
6

bu Andlamada aykr bir hkm bulunmadka, deniz snrlar, kyya milden daha yakn bulunan adalar ve adacklar da iine alacaktr. MADDE 7 lgili Devletler, Snrlandrma Komisyonuna, grevlerini yerine getirmesi iin gerekli her trl belgeleri, zellikle imdiki ya da eski snrlarn saptanmasna ilikin tutanaklarn doruluu onanm rneklerini, elde bulunan en byk lekli btn haritalar, geodezik verileri, yaplm fakat yaynlanmam yerlmesi [mesaha] haritalarn (levYs), snrdaki akar sularn yatak deitirmelerine ilikin bilgileri vermeyi yklenirler. Trk makamlarnn elinde bulunan haritalar, geodezik veriler, yaynlanmam olsa bile yerlmesi [mesaha] haritalar, ibu Andlamann yrrle konulmasndan sonra en ksa sre iinde, stanbul'da, Snrlandrma Komisyonunun Bakanna teslim edilecektir. lgili Devletler, bundan baka, btn belgeleri, zellikle planlar, kadastrolarla tapu ktklerini ve, Komisyon isterse, mlkiyet durumuna ve ekonomik akmlara ilikin bilgilerle gerekli her eit bilgileri Komisyona iletmeleri iin yerel makamlara ynergeler [talimat] vermeyi de ykmlenirler. MADDE 8 lgili Devletler, Snrlandrma Komisyonuna, grevlerini yerine getirebilmesi iin gerekli olan ulam, konut, igc ve malzemeye (direkler ve snr iaretleri) ilikin her trl yardm gerek dorudan gerekse yerel makamlarn araclyla yapmay ykmlenirler. zellikle, Trk Hkmeti, Snrlandrma Komisyonunun grevlerini yerine getirmesinde, gerekli grnrse, teknik personel yardmnda bulunmay ykmlenir. MADDE 9
7

 lgili Devletler, Komisyonca konulmu nirengi noktalarn, snr iaretlerini, talarn, kazk ya da direklerini korumay ykmlenirler. MADDE 10 Snr iaretleri [ta, kazk ya da direkler], birbirinden gzle grlecek uzaklklarda konulacaktr; bunlara say verilecek ve yerleriyle saylar bir haritaya ilenecektir. MADDE 11 Snrlandrmaya ilikin kesin tutanaklar, bunlara ekli haritalar ve belgeler, her biri de asl nusha saylmak zere, nusha olarak dzenlenecektir; bunlardan ikisi snrda Devletlere, ncs de, doruluu onaylanm birer rneini ibu Andlamay imzalam Devletlere gnderecek olan, Fransa Cumhuriyeti Hkmetine verilecektir. MADDE 12 mroz (Imbros) adas ile Bozcaada (Tenedos) ve Tavan adalar (Iles aux Lapins) dnda, Dou Akdeniz adalar ve zellikle Limmi (Lemnos), Semadirek (Semendirek, Samothrace), Midilli (MitylYne), Sakz (Chio), Sisam (Samos) ve Nikarya (Nicaria) adalar zerinde Yunan egemenlii konusunda 17/30 Mays 1913 tarihli Londra Andlamasnn 5 nci ve 1/14 Kasm 1913 tarihli Atina Andlamasnn 15 nci Maddeleri hkmleri uyarnca alnan ve 13 ubat 1914 tarihinde Yunan Hkmetine bildirilen karar, bu Andlamann, talya'nn egemenlii altna konulan ve 15 nci Maddede belirtilen adalara ilikin hkmleri sakl kalmak zere, dorulanmtr. bu Andlamada aykr bir hkm bulunmadka, Asya kysndan 3 milden az bir uzaklkta bulunan adalar, Trk egemenlii altnda kalacaktr. MADDE 13
8

Barn srekli olmasn salamak amacyla, Yunan Hkmeti, Midilli, Sakz, Sisam ve Nikarya adalarnda, aadaki tedbirlere uymay ykmlenir: 1. Bu adalarda hi bir deniz ss kurulmayacak, hi bir istihkam yaplmayacaktr. 2. Yunan askeri uaklarnn Anadolu kys topraklar stnde umalar yasak olacaktr. Buna karlk, Trk Hkmeti de askeri uaklarnn bu adalar stnde umalarn yasaklayacaktr. 3. Bu adalarda, Yunan askeri kuvvetleri, askerlik hizmetine arlm ve bulunduklar yerde eitilebilecek normal asker saysnda ok olmayaca gibi, jandarma ve polis kuvvetleri de, btn Yunan lkesindeki jandarma ve polis kuvvetlerine orantl bir sayda kalacaktr. MADDE 14 Trk egemenlii altnda kalan mroz adasyla Bozcaada, yerel [mahalli] ynetim ile can ve mal gvenlii bakmndan, Mslman-olmayan yerli halka gerekli btn gvenceyi salayan, yerel unsurlardan kurulu bir zel ynetim rgtnden yararlanacaktr. Bu adalarda dzenin korunmas yukarda ngrlen yerel ynetim rgtnn araclyla yerli halktan seilmi ve bu rgtn emrinde bulunan bir polis kuvvetince salanacaktr. Rum ve Trk halklarnn mbadelesine ilikin olarak Trkiye ile Yunanistan arasnda kararlatrlm ya da kararlastrlacak olan hkmler, mroz ve Bozcaada adalar halkna uygulanmayacaktr. MADDE 15 Trkiye, aada saylan adalar zerindeki btn haklarndan ve sfatlarndan talya yararna vazgeer: Bugnk durumda
9

talya'nin igali altnda bulunan Stampalia (Astropolia), Rodos (Rhodes, Rhodos), Kalki (Calki, Khalki), Skarpanto (Scarpanto), Kazos (Casos, Casso), Piskopis (Piscopis, Tilos), Miziroz (Misiros, Nisyros), Kalimnos (Calimnos, Kalymnos), Leros, Patmos, Lipsos (Lipso), Simi (Symi) ve stanky (Cos, Kos), adalar ile, bunlara bal adacklar, ve Meis (Castellorizo) adas (2 sayl Haritaya baklmas). MADDE 16 Trkiye, ibu Andlamada belirtilen snrlar dnda bulunan topraklar zerindeki ya da bu topraklara ilikin olarak, her trl haklaryla sfatlarndan ve egemenlii ibu Andlamada tannm adalardan baka btn teki adalar zerindeki her trl haklarndan ve sfatlarndan vazgemi olduunu bildirir; bu topraklarn ve adalarn gelecei [kaderi], ilgililerce dzenlenmitir ya da dzenlenecektir. bu maddenin hkmleri, Trkiye ile snrda olan lkeler arasnda komuluk durumlar yznden kararlatrlm ya da kararlatrlacak olan zel hkmlere halel vermez. MADDE 17 Trkiye'nin Msr ve Sudan zerindeki btn haklarndan ve sfatlarndan vazgeisi, 5 Kasm 1914 tarihinden balayarak yrrle girmi olacaktr. MADDE 18 Trkiye, Msr vergisiyle gvence altna alnm Osmanl borlanmalar -baka bir deyimle 1855, 1891 ve 1894 borlanmalar- konusundaki btn ykmlerinden ve borlarndan aklanmtr [ibra edilmitir]. Bu borlanmann hizmetleri iin Msr'n yapt yllk demeler, bugn Msr Devlet Borcu hizmetlerinin denmesinin bir parasn oluturmakta olduundan, Msr, Osmanl Devlet Borcuna [Dyun-u Umumiye-i Osmaniye'ye] ilikin olarak baka her trl borlardan
10

aklanmtr. MADDE 19 Msr Devletinin tannmasndan doan sorunlar, ilgili Devletler arasnda saptanacak artlar iinde, sonradan kararlatrlacak hkmlerle zme balanacak ve ibu Andlama uyarnca Trkiye'den ayrlan topraklara ilikin olarak sz geen Andlamann hkmleri Msr Devletine uygulanacaktr. MADDE 20 Trkiye, ngiliz Hkmetince 5 Kasm 1914 tarihinden ilan edilen, Kbrs'n [ngiltere'ye] katln tandn bildirir. MADDE 21 5 Kasm 1914 tarihinden Kbrs adasnda yerlemi bulunan Trk uyruklar, yerel kanunun saptad artlar iinde, ngiliz uyrukluunu edinecekler ve bu kimseler Trk uyrukluunu yitireceklerdir. Bununla birlikte, ibu Andlamann yrrle giriinden balayarak iki yllk bir sre iinde, Trk uyrukluunu seme yetenekleri olacaktr; bu durumda, seme hakkn (option) kullandklar tarihi izleyecek oniki ay iinde Kbrs adasndan ayrlmalar zorunlu olacaktr. bu Andlamann yrrle girdii tarihte Kbrs adasnda yerlemi olup da, bu tarihte, yerel kanunun ngrd artlar iinde yaplm bavurma zerine ngiliz uyrukluunu edinmi bulunan ya da edinmekte olan Trk uyruklar da bu yzden Trk uyrukluunu yitireceklerdir. uras kararlatrlmtr ki, Kbrs Hkmetinin, Trk Hkmetinin rzas olmakszn Trk uyrukluundan baka bir uyrukluk edinmi olan kimselere, ngiliz uyrukluunu reddetme yetenei olacaktr. MADDE 22
11

 Trkiye, 27 nci Maddenin genel hkmlerine halel gelmemek artyla, 18 Ekim 1912 tarihli Lausanne Andlamas ve bu Andlamaya ilikin senetler uyarnca, ne nitelikte olursa olsun, Libya'da yararland btn haklarnn ve ayrcalklarnn kesin olarak sona erdiini tandn bildirir. 2.ZEL HKMLER MADDE 23 Batl Yksek Taraflar, Boazlar rejimine ilikin bugnk tarihle yaplm olan Szlemede ngrld zere anakkale Boaz'nda, Marmara Denizi'nde ve Karadeniz Boaz'nda, denizden ve havadan, bar zamannda olduu gibi sava zamannda da, gei ve gidi-geli (ulam) serbestlii ilkesini kabul ve ilan etmekte gr birliine varmlardr. [Boazlar rejimine ilikin olarak bugnk tarihle yaplm] bu Szleme, Yksek Taraflar bakmndan, sanki bu Andlamann iindeymi gibi, ayn g ve deerde olacaktr. MADDE 24 bu Andlamann 2 nci Maddesinde tanmlanan snr rejimine ilikin olarak bugnk tarihte yaplm olan Szleme, ibu Andlamaya taraf olan Devletler bakmndan, sanki bu Andlamann iindeymi gibi, ayn g ve deerde olacaktr. MADDE 25 Trkiye kendisiyle yan yana savam olan Devletlerle teki Batl Devletler arasnda yaplm Bar Andlamalar ile ek Szlemeleri tam geerli olarak tanmad, eski Alman mparatorluu, Avusturya, Macaristan ve Bulgaristan topraklarna ilikin olarak alnm ya da alnacak kararlar kabul etmeyi ve yeni Devletler [bu andlamalarda] saptanan snrlar iinde tanmay ykmlenir.
12

MADDE 26 Trkiye, imdiden, Almanya'nn, Avusturya'nn, Bulgaristan'n, Yunanistan'n, Macaristan'n, Polonya'nn, Romanya'nn, Srp- Hrvat-Sloven Devletinin ve eko-Slovakya Devletinin snrlarn - ibu snrlar 25 nci Maddede belirtilen Andlamalar ya da bunlar tamamlayc btn szlemelerde saptanm olduu ya da saptanabilecei zere- tandn ve kabul ettiini bildirir. MADDE 27 Trk lkesinin dnda, ibu Andlamay imzalayan teki Devletlerin egemenlii ya da koruyuculuu (protectorat) altnda bulunan lkelerin uyruklar ile Trkiye'den ayrlm lkelerin uyruklar zerinde, Trk Hkmeti ya da Trk makamlarnca, siyasal, yasamaya ya da ynetime iliskin herhangi bir nedenle olursa olsun, hi bir g ya da yetki kullanlmayacaktr. uras kararlastrlmtr ki, Mslman din makamlarnn ruhani yetkilerine halel verilmi deildir. MADDE 28 Batl Yksek Taraflar, her biri kendi ynnden, Trkiye'de Kapitlasyonlarn her bakmdan kaldrldn kabul ettiklerini bildirirler. MADDE 29 Fransz uyrukluundaki Fas'llara ve Tunus'lulara, Trkiye'de, her bakmdan, teki Fransz uyruklarna uygulanan rejim uygulanacaktr. Libya uyrukluunda olanlara, Trkiye'de, her bakmdan, teki talyan uyruklarna uygulanan rejim uygulanacaktr. bu Maddenin hkmleri, Trkiye'de, yerlemi, Tunus, Libya ve Fas kkenli kimselerin uyrukluunu etkilememektedir.
13

 Buna karlk, Trk uyruklar, halk 1 nci ve 2 nci fkralarn hkmlerinden yararlanan lkelerde, Fransa ile Italya'da yararlandklar ayn rejimden yararlanacaklardr. Birinci fkradaki hkmlerden halk yararlanan lkelerden gelen ya da bu lkelere gnderilen mallara [ticaret esyana] Trkiye'de uygulanacak rejim ile, buna karlk, Trkiye'den gelen ya da Trkiye'ye gnderilecek mallara bu lkede uygulanacak rejim, Fransz Hkmeti ile Trk Hkmeti arasnda anlama ile saptanacaktr. KESIM II UYRUKLAR MADDE 30 bu Andlamann hkmleri uyarnca, Trkiye'den ayrlm lkelerde yerlemi Trk uyruklar hukuka (de plein droit) ve yerel yasalarn ngrd artlarla, bu lke hangi Devlete braklmsa o Devletin uyruu olacaklardr. MADDE 31 Onsekiz yan am olup da Trk uyrukluunu yitiren ve 30 ncu Madde uyarnca hukuk asndan yeni bir uyrukluk edinmi bulunan kimseler, ibu Andlamann yrrle giri tarihinden balayarak, iki yllk bir sre iinde Trk uyrukluunu seebileceklerdir. MADDE 32 bu Andlama uyarnca, Trkiye'den ayrlan bir lkede yerlemi ve bu lkede halkn ounluundan soy [rk] bakmndan ayr olan, 18 yan am kimseler, ibu Andlamann yrrle giri tarihinden balayarak iki yllk bir sre iinde, halkn ounluu seme hakkn (droit d'option) kullanan kiinin soyundan olan
14

Devletlerden birinin uyrukluunu, bu Devletin de buna raz olmas artyla, edinebileceklerdir. MADDE 33 31 nci ve 32 nci Maddelerdeki hkmler uyarnca, seme haklarn (droit d'option) kullanan kimseler, bunu izleyen oniki ay iinde konutlarn [ikametgahlarn], seme haklarn hangi Devlet iin kullanmlarsa o Devletin lkesine tatmak zorundadrlar. Bu gibi kimseler, seme haklarn kullanmazdan nce, oturmakta olduklar teki Devletin lkesinde malik olduklar tanmaz mallar ellerinde tutmakta serbest olacaklardr. Bu gibi kimseler, her eit tanr mallarn yanlarnda gtrebileceklerdir. Bu yzden, kendilerinden, bu mallarn karl ya da sokuluu iin hi bir vergi ya da resim alnmayacaktr. MADDE 34 bu Andlamann hkmleri uyarinca, Trkiye'den ayrilan bir lkenin yerli halkindan olup, 18 yasini asmis ve bu Andlamann yrrlge girdigi tarihte yabanci lkelerde yerlesmis bulunan Trk uyruklar, Trkiye'den ayrilan lkelerde yetkilerini [otoritelerini] kullanan Hkmetlerle, yerlesmis bulunduklari lkelerin Hkmetleri arasnda yapilmasi gerekli grlebilecek anlasmalar sakli kalmak zere, yerli halkinda olduklari lkedeki uyruklugu seebilirler. Bu seme hakk (droit d'option), bu Andlamann yrrlge girdigi tarihten baslayarak iki yillik bir sre iinde kullanilmalidir. MADDE 35 Bagitli Devletler, bu Andlamada, ya da Almanya, Avusturya, Bulgaristan ya da Macaristan ile yapilmis Bar Andlamalarinda, ya da Trkiye'den baska bagitli Devletlerle ya da onlardan biriyle Rusya arasnda, ya da kendileri arasnda yapilmis bir Andlamada
15

ngrlen ve ilgililere, kendileri iin edinilmesi mmkn her hangi bir uyrukluga geme olanagini saglayan seme hakknn (droit d'option) kullanilmasina, herhangi bir engel ikartmamayi ykmlenirler. MADDE 36 bu Kesimdeki hkmlerin uygulanmasinda, her bakimdan, evli kadinlarin durumu kocalarinin, ve 18 yasindan kk ocuklarin durumu da ana-babalarinin durumuna gre ayarlanacaktir. KESIM III AZINLIKLARIN KORUNMASI MADDE 37 Trkiye, 38 nci Maddeden 44 nc Maddeye kadar olan Maddelerin kapsadigi hkmlerin temel yasalar olarak taninmasini ve hi bir kanunun, hi bir ynetmeligin (tzgn) ve hi bir resmi islemin bu hkmlere aykiri ya da bunlarla elisir olmamasini ve hi bir kanun, hi bir ynetmelik (tzk) ve hi bir resim islemin sz konusu hkmlerden stn sayilmamasini ykmlenir. MADDE 38 Trk Hkmeti, Trkiye'de oturan herkesin, dogum, bir ulusal topluluktan olma [milliyet, nationalitY], dil, soy ya da din ayirimi yapmaksizin, hayatlarini ve zgrlklerini korumayi tam ve eksiksiz olarak saglamayi ykmlenir. Trkiye'de oturan herkes, her inancin, dinin ya da mezhebin, kamu dzeni ve ahlak kurallariyla atismayan gereklerini, ister aikta isterse zel olarak, serbeste yerine getirme hakkna sahip olacaktir. Mslman-olmayan azinliklar, btn Trk uyruklarna uygulanan ve Trk Hkmetince, ulusal savunma amaciyla ya da kamu
16

dzeninin korunmasi iin, lkenin tm ya da bir parasi zerinde alinabilecek tedbirler sakli kalmak sartiyla, dolasim ve g etme zgrlklerinden tam olarak yararlanacaklardir. MADDE 39 Mslman-olmayan azinliklara mensup Trk uyruklar, Mslmanlarin yararlandiklari ayni yurttaslik [medeni] haklariyla siyasal haklardan yararlanacaklardir. Trkiye'de oturan herkes, din ayirimi gzetilmeksizin, kanun nnde esit olacaktir. Din, inan ya da mezhep ayriligi, hi bir Trk uyrugunun, yurttaslik haklariyla [medeni haklarla] siyasal haklarindan yararlanmasina, zellikle kamu hizmet ve grevlerine kabul edilme, ykseltilme, onurlanma ya da esitli mesleklerde ve is kollarinda alisma bakimindan, bir engel sayilmayacaktir. Herhangi bir Trk uyrugunun, gerek zel gerekse ticaret iliskilerinde, din, basin ya da her esit yayin konulariyla aik toplantilarinda, diledigi bir dili kullanmasina karsi hi bir kisitlama konulmayacaktir. Devletin resmi dili bulunmasina ragmen, Trkeden baska bir dil konusan Trk uyruklarna, mahkemelerde kendi dillerini szl olarak kullanabilmeleri bakimindan uygun dsen kolayliklar saglanacaktir. MADDE 40 Mslman-olmayan azinliklara mensup Trk uyruklar, hem hukuk bakimindan hem de uygulamada, teki Trk uyruklaryla ayni islemlerden ve ayni gvencelerden [garantilerden] yararlanacaklardir. zellikle, giderlerini kendileri demek zere, her trl hayir kurumlariyla, dinsel ve sosyal kurumlar, her trl okullar ve buna benzer gretim ve egitim kurumlari kurmak, ynetmek ve denetlemek ve buralarda kendi dillerini serbeste
17

kullanmak ve dinsel ayinlerini serbeste yapmak konularinda esit hakka sahip olacaklardir. MADDE 41 Genel [kamusal] egitim konusunda, Trk Hkmeti, Mslman- olmayan uyruklarn nemli bir oranda oturmakta olduklari il ve ilelerde, bu Trk uyruklarnin ocuklarina ilk okullarda ana dilleriyle gretimde bulunulmasini saglamak bakimindan, uygun dsen kolayliklari gsterecektir. Bu hkm, Trk Hkmetinin, sz konusu okullarda Trk dilinin grenimini zorunlu kilmasina engel olmayacaktir. Mslman-olmayan azanliklara mensup Trk uyruklarnin nemli bir oranda bulunduklari il ve ilelerde, sz konusu azinliklar, Devlet btesi, belediye btesi ya da teki btelerce, egitim, din ya da hayir islerine genel gelirlerden saglanabilecek paralardan yararlanmaya ve pay ayrilmasina hak gzetirlige uygun llerde katilacaklardir. Bu paralar, ilgili kurumlarin (Ytablissements et institutions) yetkili temsilcilerine teslim edilecektir. MADDE 42 Trk Hkmeti, Mslman-olmayan azinliklarin aile durumlarilya [statleriyle, aile hukukuyla] kisisel durumlarin [statleri, kisi halleri] konusunda, bu sorunlarin, sz konusu azinliklarin gelenek ve grenekleri uyarinca zmlenmesine elverecek btn tedbirleri almagi kabul eder. Bu tedbirler, Trk Hkmetiyle ilgili azinliklardan her birinin esit sayida temsilcilerinden kurulu zel Komisyonlarca dzenlenecektir. Anlasmazlik ikarsa, Trk Hkmetiyle Milletler Cemiyeti Meclisi, Avrupa'li hukukular arasndan birlikte seecekleri bir st-hakem atayacaklardir. Trk Hkmeti, sz konusu azinliklara ait kiliselere, havralara,
18

mezarlklara ve teki din kurumlarina tam bir koruma saglamayi ykmlenir. Bu azinliklarin Trkiye'deki vakiflarina, din ve hayir isleri kurumlarina her trl kolayliklar ve izinler saglanacak ve Trk Hkmeti, yeniden din ve hayir kurumlari kurulmasi iin, bu nitelikteki teki zel kurumlara saglanmis gerekli kolayliklardan hi birini esirgemeyecektir. MADDE 43 Mslman-olmayan azinliklara mensup Trk uyruklar, inanlarina ya da dinsel ayinlerine aykiri herhangi bir davranista bulunmaga zorlanamayacaklari gibi, hafta tatili gnlerinde mahkemelerde hazir bulunmalari ya da kanunun ngrdg herhangi bir islemi yerine getirmemeleri yznden haklarini yitirmeyeceklerdir. Bununla birlikte bu hkm, sz konusu Trk uyruklarni, kamu dzeninin korunmasi iin, teki Trk uyruklarna ykletilen ykmler disinda tutar anlamina gelmeyecektir. MADDE 44 Trkiye, bu Kesimin bundan nceki Maddelerdeki hkmlerin, Trkiye'nin Mslman-olmayan azinliklariyla ilgili oldugu lde, uluslararasi nitelikte ykmler meydana getirmelerini ve Milletler Cemiyetinin gvencesi [garantisi] altina konulmalarini kabul eder. Bu hkmler, Milletler Cemiyeti Meclisinin ogunlugunca uygun bulunmadika, degistirilemeyecektir. Ingiliz Imparatorlugu, Fransa, Italya ve Japon Hkmetleri, Milletler Cemiyeti Meclisinin ogunlugunca razi olunacak herhangi bir degisikligi reddetmemegi, bu Andlama uyarinca kabul ederler. Trkiye, Milletler Cemiyeti Meclisi yelerinden her birinin, bu ykmlerden herhangi birine aykiri herhangi bir davranisi ya da byle bir davranista bulunma tehlikesini Meclise sunmaga yetkili olacagini ve Meclisin, duruma gre, uygun ve etkili sayacagi yolda davranabilecegini ve gerekli grecegi ynergeleri [talimati] verebilecegini kabul eder.
19

 Trkiye, bundan baska, bu maddelere iliskin olarak, hukuk bakimindan ya da uygulamada, Trk Hkmetiyle imzaci teki Devletlerden herhangi biri ya da Milletler Cemiyeti Meclisine ye herhangi bir baska Devlet arasnda grs ayriligi ikarsa, bu anlasmazligin, Milletler Cemiyeti Misakinin 14 nc Maddesi uyarinca uluslararasi nitelikte sayilmasini kabul eder. Trk Hkmeti, byle bir anlasmazligin, teki taraf isterse, Milletlerarasi Daimi Adalet Divanina gtrlmesini kabul eder. Divanin karari kesin ve Milletler Cemiyeti Misakinin 13 nc maddesi uyarinca verilmis bir karar gcnde ve degerinde olacaktir. MADDE 45 Bu Kesimdeki hkmlerle, Trkiye'nin Mslman-olmayan azinliklarina taninmis olan haklar, Yunanistan'ca da, kendi lkesinde bulunan Mslman azinliga taninmistir. BLM III MALI HKMLER KESIM I OSMANLI DEVLET BORCU MADDE 46 bu Kesime ekli izelgede belirtildigi zere, Osmanli Devlet Borcu [Dyun-u Umumiye-i], Trkiye, 1921-1913 Balkan Savaslari sonucu olarak kendilerine Osmanla Imparatorlugundan topraklar katilmis Devletler, bu Andlamann 12 nci ve 15 nci Maddelerinde belirtilen adalarla, bu Maddenin son fikrasinda belirtilen toprak parasi kendilerine birakilmis olan Devletler ve, son olarak, bu Andlama uyarinca Osmanli Imparatorlugundan ayrilmis Asya topraklari zerinde yeni kurulan Devletler arasnda, bu Kesimde belirtilen sartlar iinde, blstrlecektir. Bundan
20

baska, yukarda belirtilen btn bu Devletler, 53 nc Maddede gsterilen tarihlerden baslayarak, Osmanli Devlet Borcu hizmetlerinin denmesine iliskin yillik ykmlere [taksitlere] de, bu kesimde belirtilen sartlar iinde, katilacaklardir. Trkiye, 53 nc Maddede belirtilen tarihlerden baslayarak, teki Devletlere ykletilmis katilma paylarindan artik hi bir biimde sorumlu tutulmayacaktir. 1 Agustos 1914 tarihinde Osmanli egemenligi altinda olup, Trkiye'nin, bu Andlamann 2 nc Maddesinde saptanan snrlari disinda bulunan Trakya arazi, Osmanli Devlet Borcunun blstrlmesi konusunda, bu Andlama uyarinca Osmanli Imparatorlugundan ayrilmis gibi sayilacaktir. MADDE 47 Osmanli Devlet Borcu [Dyun-u Umumiye-i Osmaniye] Meclisi, bu Andlamann yrrlge giriinden baslayarak aylik bir sre iinde bu Kesime ekli izelgenin (A) Blmnde yazili borlanmalara iliskin olan ve ilgili Devletlerden her birine dsen yillik taksitlerin tutarini, 50 nci ve 51 nci Maddelerde kabul edilmis esaslara dayanarak saptayacak ve bu tutari sz geen Devletlere bildirecektir. Bu Devletler, Osmanli Borcu Meclisinin bu konudaki alismalarini izlemek zere, Istanbul'a temsilciler gnderebileceklerdir. Osmanli Devlet Borcu Meclisi, Bulgaristan ile yapilmis 27 Kasim 1919 tarihli Andlamann 134 nc Maddesinde ngrlen grevleri de yerine getirecektir. bu bu Maddede yazili ilkelerin uygulanmasi konusunda, ilgili taraflar arasnda dogabilecek her trl anlasmazliklar, 1 nci fikrada belirtilen bildirinin yapilmasi tarihinden baslayarak en ok bir ay iinde, Milletler Cemiyeti Meclisinden atanmasi rica edilecek bir hakeme sunulacak ve bu hakem, en ok aylik bir sre iinde kararini verecektir. Hakemin kararlari kesin olacaktir.
21

Anlasmazligin sz geen hakeme sunulmus olmasi, yillik taksitlerin denmesini geciktirmeyecektir. MADDE 48 bu Kesime ekli izelgenin (A) Blmnde gsterilen Osmanli Devlet Borcunun aralarinda blstrlecegi, Trkiye'den baska Devletler, 47 nci Maddede ngrlen aylik taksitlerden her birine dsen pay konusunda, 47 nci Madde uyarinca kendilerine yapilacak bildiri gnnden baslayarak aylik bir sre iinde, Osmanli Devlet Borcu Meclisine, kendi paylarinin gvence altina alinmasi iin yeterli saglancalar [karlklar, rehinler] vereceklerdir. Bu saglancalar yukarda belirtilen sre iinde gsterilmemis olursa, ya da bu saglancalarin uygun olup olmadigi konusunda anlasmazlik ikarsa, bu Andlamann Imzacisi Devletlerden herhangi birince, Milletler Cemiyeti Meclisine basvurulabilecektir. Milletler Cemiyeti Meclisi, saglanca olarak ayrilan gelirlerin toplanmasini, aralarinda Borcun blstrlms oldugu, Trkiye disindaki Devletlerde bulunan uluslararasi maliye rgtlerine emanet edebilecektir. Milletler Cemiyeti Meclisinin kararlari kesin olacaktir. MADDE 49 Ilgili Devletlerden her birine dsecek yillik taksitler tutarinin 47 nci Madde hkmleri uyarinca kesin olarak saptanmasina giriilecegi gnden baslayarak bir aylik bir sre iinde, bu Kesime ekli izelgenin (A) Blmnde gsterilen Osmanli Devlet Borcunun nominal anaparasinin blstrlme yol ve yntemlerini saptamak zere, Paris'de bir komisyon toplanacaktir. Bu blstrme, yillik taksitlerin blstrlmesi iin kabul edilen oranlara gre, borlanma szlesmeleriyle bu Kesimin hkmleri gz nnde tutularak, yapilacaktir. 1 nci fikrada ngrlen Komisyon, Trk Hkmetinin bir temsilcisiyle, Osmanli Devlet Borcu Meclisinin temsilcilerinden,
22

Birlestirilmis Bor ve Ikramiyeli Trk Tahvilleri [Dyun-u Muvahhide ve Ikramiyeli Trk Tahvilati, la Detta unifiYe et les Lots turc] disinda kalan Osmanli Devlet Borcunun bir temsilcisinden ve ilgili Devletlerden her birinin atayabilecegi birer temsilciden kurulacaktir. Komisyonda grs birligine varilamayacak btn sorunlar, 47 nci Maddenin 4 nc fikrasinda ngrlen hakeme sunulacaktir. Trkiye, kendi payini temsil etmek zere yeni bor senetleri ikarmaga karar verirse, Bor anaparasinin blstrlmesi, nce, Trkiye bakimindan, Trk Hkmetinin temsilcisinden, Osmanli Devlet Borcu temsilcisinden ve Birlestirilmis Bor ve Ikramiyeli Trk Tahvilleri disindaki borcun temsilcilerinden kurulu bir Komitece yapilacaktir. Yeni ikartilmis bor senetleri Komisyona teslim edilecektir; Komisyon da, bunlarin, bir yandan Trkiye'nin aklanmis [ibra edilmis] oldugunu, te yandan da bor senetlerini ellerinde bulunduranlarin, Osmanli Devlet Borcundan kendilerine bir pay dsen teki Devletlere karsi haklarini gz nnde tutarak, bor senetlerini ellerinde bulunduranlara verilmesini saglayacaktir. Osmanli Devlet Borcundan her Devlete dsecek payi temsil etmek zere ikartilacak senetler, Bagitli Yksek Taraflarin lkelerinde, her trl damga resimlerinden ya da bu senetlerin ikartilmasinin yol aabilecegi her esit vergilerden bagisik tutulacaktir. Ilgili Devletlerden her birine dsecek yillik taksitlerin denmesi, bu Maddenin, nominal anaparanin blstrlmesine iliskin hkmleri yznden, ertelenmeyecektir. MADDE 50 Yillik taksitlerin 47 nci Maddede ngrlen blstrlmesi ile, Osmanli Devlet Borcu [Dyun-u Umumiye-i Osmaniye] nominal anaparanin 49 ncu Maddede sz edilen blstrlmesi, asagidaki gibi yapilacaktir: (1) 17 Ekim 1912 tarihinden nce borlanmalar ve onlara iliskin ykmler, 1912-1913 Balkan Savaslarindan sonraki durumda
23

Osmanli Imparatorlugu ile, Balkan Savaslari sonucunda Osmanli Imparatorlugundan toprak almis Balkan Devletleri ve bu Andlamann 12 nci Maddesinde belirtilen adalar kendilerine verilmis olan Devletler arasnda blstrlecektir; bu savaslara son veren Andlamalarin ya da sonradan yapilan Andlamalarin yrrlge girislerinden bu yana meydana gelen lke degisiklikleri de gz nnde tutulacaktir. (2) Bu ilk blstrmeden sonra, Osmanli Imparatorlugunun zerinde kalmis borlanmalarin ve onlara iliskin yillik taksitlerin, 17 Ekim 1912 ile 1 Kasim 1914 tarihi arasnda, Osmanli Imparatorlugunun yapmis oldugu borlanmalarin ve bunlara iliskin taksitlerin ertelenmesiyle artmis olan geri kalan parasi [bakiyesi], Trkiye ile, bu Andlama uyarinca kendilerine Osmanli Imparatorlugundan toprak katilmis Asya'da yeni kurulmus Devletler ve bu Andlamann 46 nci Maddesinde belirtilen topragin kendisine verilmis bulundugu Devlet arasnda blstrlecektir. Anaparanin blstrlmesi, bu Andlamann yrrlge girii tarihinde her borlanmanin anaparasinin tutari zerinden yapilacaktir. MADDE 51 50 nci Maddede ngrlen blstrme sonucu olarak, Osmanli Devlet Borcu'nun [Dyun-u Umumiye-i Osmaniye'nin] yillik borlarindan, ilgili her Devlete dsen pay syle saptanacaktir: (1) 50 nci Maddenin lik fikrasinda ngrlen blstrme iin, nce, 12 nci ve 15 nci Maddelerde belirtilen adalar ile, Balkan Savaslari sonucunda Osmanli Imparatorlugundan ayrilmis topraklarin tmne dsen payin saptanmasina giriilecektir. Bu payin 50 nci Maddenin 1 nci paragrafi hkmleri uyarinca blstrlmesi gereken yillik taksitler toplam tutarina gre tutari, yukarda sz geen adalarla topraklarin, birlikte hesaplanan ortalama genel gelirinin, Osmanli Imparatorlugunun 1910-1911 ve 1911-1912 mali yillari iindeki -1907 yilinda konulmus ek
24

gmrk vergisi gelirini de kapsamak zere- ortalama genel gelirine olan oranina esit oranda olacaktir. Bylece saptanan tutar, daha sonra, bir nceki fikrada ngrlen topraklar kendilerine verilmis bulunan Devletler arasnda blstrlecektir; bu islem zerine, sz geen Devletlerin her birine dsen payin, aralarinda blslen toplam tutara gre orani, Balkan Savaslari sonucunda Osmanli Imparatorlugundan ayrilmis btn topraklar ile 12 nci ve 15 nci Maddelerde belirtilen adalarin -1910-1011 ve 1911-1912 mali yillari iindeki- genel ortalama geliri oraniyla ayni oranda olacaktir. Bu fikrada ngrlen gelirlerin hesaplanmasinda, gmrk vergi gelirleri dikkate alinmayacaktir. (2) 46 nci Maddenin son fikrasinda belirtilen topragi da kapsamak zere, bu Andlama uyarinca Osmanli Imparatorlugundan ayrilan topraklara gelince, ilgili Devletlerden her birine dsen payin, 50 nci Maddenin 2 nci fikrasi hkmleri uyarinca blstrlecek yillik taksitlerin toplam tutarina gre tutari, ayrilan topraklarin ortalama gelirinin 1910-1911 ve 1911-1912 mali yillari iindeki -1907 yilinda konulmus ek gmrk vergisi gelirini de kapsamak zere- Osmanli Imparatorlugunun, 1 nci paragrafta belirtilen topraklarla adalarin payinin dslmesinden sonraki ortalama toplam gelirine olan oranina esit oranda olacaktir. MADDE 52 bu Kesime bagli izelgenin (B) Blmnde ngrlen ndelikler [avanslar], Trkiye ile 46 nci Maddede belirtilen teki Devletler arasnda, asagidaki sartlar iinde blstrlecektir: (1) izelgede gsterilen ve 17 Ekim 1912 tarihinde varolan ndeliklerin, bu Andlamann yrrlge konulmasi tarihinde denmemis bulunan anaparasi varsa, bu anapara ile, bunun, 53 nc Maddenin birinci fikrasinda belirtilen tarihlerden bu yana birikmis faizleri ve bu tarihlerden sonra yapilmis bulunan demeler, 50 nci maddenin birinci paragrafi ile 51 nci maddenin
25

birinci paragrafi hkmleri uyarinca blstrmecektir. (2) Bu ilk blstrmeden sonra, Osmanli Imparatorlugu zerinde kalan borlara ve bu Imparatorluka 17 Ekim 1912 ve 1 Kasim 1914 tarihleri arasnda alinmis ve izelgede gsterilen ndeliklere gelince, bu Andlamann yrrlge giris tarihinde denmemis anapara varsa, bu anapara ile, bunun, 1 Mart 1920 tarihine kadar birikmis faizleri ve bu tarihten sonra yapilmis demeler, 50 nci Maddenin 2 nci paragrafi ile 51 nci Maddenin 2 nci paragrafi hkmleri uyarinca blstrlecektir. Osmanli Devlet Borcu Meclisi, sz konusu ndeliklerden [avanslardan] ilgili Devletlerden her birine dsen payin tutarini, bu Andlamann yrrlge giriinden baslayarak aylik bir sre iinde saptayacak ve bu tutari sz konusu Devletlere bildirecektir. Trkiye'den baska Devletlerin borlu tutulduklari paralar, bu Devletlerce, Osmanli Devlet Borcu Meclisine denecek, ya da Trkiye'nin bu Devletler hesabina gerek faiz gerekse borcun karsiligi olarak demis bulundugu para tutarina esit bir tutari buluncaya kadar, Trk Hkmeti hesabina gelir yazilacaktir. Bir nceki fikrada ngrlen demeler, bu Andlamann yrrlge giriinden baslayarak yillik bes esit taksitle yapilacaktir. Sz konusu demelerin Osmanli Imparatorlugunun alacaklilarina yapilacak parasi, ndeki szlesmelerinde sart kosulan faizleri de kapsayacak ve Trk Hkmetine dsen parasi ise faizsiz denecektir. MADDE 53 Balkan Savaslari sonucunda Osmanli Imparatorlugundan ayrilan topraklari kendilerine katmis olan Devletlerce denmesi gereken, bu Kesime ekli izelgenin (A) Blmnde belirtilmis bulunan Osmanli Devlet Borcu borlanmalarinin yillik taksitleri, bu topraklarin sz geen Devletlere katilmasini saglamis bulunan Andlamalarin yrrlge giris tarihinden baslayarak, denmesi
26

gerekli duruma gelecektir. 12 nci Maddede belirtilen adalara iliskin yillik taksit 1/14 Kasim 1914 den baslayarak ve 15 nci Maddede belirtilen adalara iliskin yillik taksit de 17 Ekim 1912 den baslayarak denmesi gerekli duruma gelecektir. bu Andlama uyarinca, Osmanli Imparatorlugundan ayrilan Asya'daki topraklar zerinde yeni kurulmus Devletlerin ve 46 nci Maddenin son fikrasinda belirtilen topragi kendisine katan Devletin borlu olduklari yillik taksitler, 1 Mart 1920 tarihinden baslayarak denmesi gerekli duruma gelecektir. MADDE 54 bu Kesime ekli izelgenin (A) Blmnde sayilan 1911-1912 ve 1913 yillari Hazine Tahvilleri (Bons de TrYsor), szlesmelerinde ngrlen deme tarihlerinden baslayarak on yil iinde, kararlastirilmis faizleriyle birlikte deneceklerdir. MADDE 55 Aralarinda Trkiye de bulunmak zere 46 nci Maddede belirtilen Devletler, bu Kesime ekli izelgenin (A) Blmnde gsterildigi zere Osmanli Devlet Borcundan kendilerinde dsen ve 53 nc Maddede belirtilen tarihlerden baslayarak denmesi gerekirken denmemis bulunan yillik taksitlerin tutarini Osmanli Devlet Borcu Meclisine deyeceklerdir. Bu deme, bu Andlamann yrrlge giris tarihinden baslayarak, esit yirmi taksitle, faizsiz yapilacaktir. Trkiye'den baska Devletlerin Osmanli Devlet Borcu Meclisine dedikleri yillik taksitler, Bor Meclisince, sz konusu Devletler hesabina Trkiye'nin demis oldugu para tutarini buluncaya kadar, Trkiye'nin borlu kalabilecegi gecikmis taksitler hesabindan dslecektir. MADDE 56 Bundan byle, Osmanli Devlet Borcu Ynetim Meclisinde,
27

ellerinde bor senetleri bulunduran Almanlarin, Avusturya'lilarin ve Macarlarin temsilcileri [vekilleri] bulunmayacaktir. MADDE 57 Osmanli Devlet Borcu borlanmalariyla faizlerine ve karsiligi Misir vergisi ile saglanmis olan 1855, 1891 ve 1894 borlanmalarina iliskin faizsiz kuponlarin sunulmasina iliskin sreler ile, sz geen borlanmalardan adekme vurmus olan bor senetlerinin denmek zere sunulma sreleri, Yksek Bagitli Taraflar lkesinde 29 Ekim 1914 tarihinden baslayarak bu Andlamann yrrlge giriini izleyecek ayin sona ermesine kadar ertelenmis sayilacaktir. KESIM II ESITLI HKMLER MADDE 58 Bir yandan Trkiye ve te yandan (Yunanistan disinda) teki Bagitli Devletler, bu Devletlerle (tzem kisileri de kapsamak zere) uyruklarnin, 1 Agustos 1914 tarihiyle bu Andlamann yrrlge giris tarihi arasndaki sre boyunca ugramis olduklari, gerek savas eylemleri, gerekse zoralim, haciz, diledigi gibi kullanma ve elkoyma tedbirlerinden dogan kayip ve zararlardan dolayi her trl parasal istemde bulunanma hakknda karlkli olarak vazgeerler. Bununla birlikte, yukardaki hkm, bu Andlamann II nc Blmnde (Ekonomik hkmleri) ngren hkmlere halel getirmeyecektir. Trkiye, Almanya ile yapilmis 28 Haziran 1919 tarihli Bar Andlamasnin 259 ncu Maddesinin birinci fikrasi ve Avusturya ile yapilmis 10 Eyll 1919 tarihli Bar Andlamas 210 ncu Maddesinin birinci fikrasi uyarinca, Almanya ile Avusturya'nin geirmis [transfer etmis] olduklari altin paralar zerindeki her
28

trl haktan, (Yunanistan disinda) teki Bagitli Devletler yararina vazgeer. Srme [tedavle] ikarilan birinci tertip Trk kagit paralarina iliskin olarak, gerek 20 Haziran 1331 (3 Temmuz 1915) tarihli szlesme, gerekse sz konusu kagit paralarin arkasinda yazili metin uyarinca, Osmanli Devlet Borcu Meclisine ykletilmis btn deme ykmleri geersiz sayilmistir. Bunun gibi, Trkiye, Osmanli Hkmetince Ingiltere'ye ismarlanmis ve Ingiliz Hkmetince 1914 de elkonmus olan savas gemileri iin denmis bulunan paranin geri verilmesini Ingiliz Hkmetinden ya da Ingiliz uyruklarndan istememegi kabul eder ve bu yzden her trl istemde bulunmaktan vazgeer. MADDE 59 Yunanistan, Anadolu'da, savas yasalarina aykiri olarak, Yunan ordusu ya da Yunan ynetiminin eylemleriyle islenmis zararlari onarma ykmn kabul eder. te yandan, Trkiye, Yunanistan'in, savasin uzamasindan ve savas sonularindan dogan mali durumunu dikkate alarak, onarimlar karsiligi olarak, Yunan Hkmetine karsi yneltebilecegi her trl zarar-giderim isteminde kesinlikle vazgeer. MADDE 60 Gerek Balkan Savaslari sonucu olarak gerekse bu Andlama ile, kendilerine Osmanli Imparatorlugundan bir toprak parasi ayrilmis ya da ayrilan Devletler, Osmanli Imparatorlugunun bu toprak parasinda bulunan her trl tasnr ve tasinmaz mallari, herhangi bir karlk demeksizin, edinmis olacaklardir. surasi kararlastirilmistir ki, 26 Agustos 1324 (8 Eyll 1908) ve 20 Nisan 1325 (2 Mayis 1909) tarihli Iradelerde, Hazine-i Hassa'dan (Liste civile) Devlete geirilmesi buyrulmus olan tasnr ve tasinmaz mallarla, 30 Ekim 1918'de, bir kamu hizmeti yararina
29

Hazine-i Hassa'ca ynetilen mallar, sz geen Devletler Osmanli Imparatorlugunun yerini almis olduklarindan ve bu mallar zerinde kurulmus bulunan Vakiflarin geerli taninmasi sartiyla, bir nceki fikrada belirtilen tasnr ve tasinmaz mallarin kapsami iinde bulunmaktadirlar. Gerek Balkan Savaslari sonucu olarak, gerek daha sonra Yunanistan'a gemis eski Osmanli Imparatorlugu topraklarinda bulunan ve Hazine-i Hassa'dan Devlete gemis tasnr ve tasinmaz mallar konusunda, Trk Hkmeti ile Yunan Hkmeti arasnda ikan anlasmazlik, 1/14 Kasim 1913 tarihli Atina Andlamasna ekli zel bir protokol uyarinca yapilacak bir hakemlik szlesmesine gre, La Haye'de bir hakemlik mahkemesine gtrlcektir. bu Maddenin hkmleri, Hazine-i Hassa adina yazitli bulunan ya da Hazine-i Hasa'ca ynetilen ve bu Maddenin 2 nci ve 3 nc fikralarinda ngrlmeyen tasnr ve tasinmaz mallarin hukuksal niteligini degistirmeyecektir. MADDE 61 Trk sivil ya da askeri emeklilik maasindan yararlananlardan, bu Andlama uyarinca Trkiye'den baska bir Devletin uyrukluguna gemis bulunanlar, emeklilik maaslarina iliskin olarak Trk Hkmetine karsi herhangi bir istemde bulunamayacaklardir. MADDE 62 Trkiye, Almanya ile Versailles'de 28 Haziran 1919 tarihinde yapilmis Bar Andlamasnin 261 nci Maddesi, ve Avusturya ile 10 Eyll 1919 da, Bulgaristan ile 27 Kasim 1919 da ve Macaristan ile 4 Haziran 1920 de yapilmis Bar Andlamalarinin bu konuyla ilgili maddeleri uyarinca, Almanya, Avusturya, Bulgaristan ve Macaristan'in, Trkiye'den olan btn alacaklarinin [Bagitli Devletlere] geirilmesini [transferini] kabul eder.
30

Bagitli teki Devletler, bu yzden Trkiye'ye dsen borlardan Trkiye'yi aklanmis [ibra edilmis] saymayi razi olurlar. Trkiye'nin, Almanya, Avusturya, Bulgaristan ve Macaristan'dan olan alacaklari da sz geen Bagitli Devletlere geirilmistir. MADDE 63 Trk Hkmeti, teki Bagitli Devletlerle grs birligi iinde, savastan sonra Almanya'dan Trkiye'ye gnderilecek mallarin tutarina karlk olarak, Alman Hkmetince srme ikartilmis kagit paralari belli bir kambio degeri zerinden kabul edecegi konusunda girmis oldugu ykmlerden Alman Hkmetini aklanmis [kurtulmus, ibra edilmis] saydigini bildirir. BLM III EKONOMIK HKMLER MADDE 64 Bu Blmde, "Mttefik Devletler" (Puissances alliYes) terimi, Trkiye'den baska bagitli Devletler anlamina gelmektedir; "Mttefik uyruklar" (ressortissants alliYes) terimi, Trkiye'den baska bagitli Devletlerin uyruklugunda bulunan ya da bu Devletlerin koruyuculugu (protectorat) altinda bulunan bir Devletin ya da bir lkenin uyruklugunda olan gerek kisileri, dernekleri ve kurumlari kapsamaktadir. Bu Blmn, sz geen "Mttefik uyruklar"na iliskin hkmleri, Mttefik Devletlerin uyruklugunda bulunmamakla birlikte, bu Devletlerin olgusal [fiili] korumasindan (protection) yararlanmis bulunmalari yznden, Osmanli makamlarinca kendilerine Mttefik uyruklar gibi islem yapilmis ve bu yzden de zarar grms olan kimselere de uygulanacaktir. KESIM I
31

MALLAR, HAKLAR VE IKARLAR MADDE 65 bu Andlamann yrrlge giris tarihinde Trk egemenligi altinda kalmis bir lkede bugn de bulunup kimligi ortaya konulabilecek ve 29 Ekim 1914 tarihinde Mttefiklerin uyrugu olan kimselere ait mallar, haklar ve ikarlar, bulunduklari durumlariyla, derhal hak sahiplerine geri verilecektir. karlkli olarak, 29 Ekim 1914 tarihinde Mttefik Devletlerin egemenligi ya da koruyuculugu altina konulmus lkelerde ya da Balkan Savaslarindan sonra Osmanli Imparatorlugundan ayrilarak bugn sz geen Devletlerin egemenligi altina konulmus lkelerde bulunup da Trk uyruklarna ait olan mallar, haklar ve ikarlar, derhal hak sahiplerine geri verilecektir. bu Andlama uyarinca Osmanli Imparatorlugundan ayrilmis lkelerde bulunan ve Mttefik Devletler makamlarinca tasfiye konusu yapilmis ya da baska herhangi olaganst tedbirler uygulanmis, Trk uyruklarna ait olan mallar, haklar ve ikarlar konusunda da bu hkm uygulanacaktir. bu Andlama uyarinca Osmanli Imparatorlugundan ayrilmis bir lkede bulunup, Osmanli Hkmetince uygulanan kural-disi [istisnai] bir savas tedbirine konu olduktan sonra, bu lkede yetkilerini [otoritesini] kullanan Bagitli Yksek Taraflarin simdi elinde bulunan mallardan kimligi ortaya konulabilecek olanlar, bulunduklari durumlariyla, mesru maliklerine geri verilecektir. Bu lkede yetkilerini [otoritesini] kullanan Bagitli Devlete tasfiye edilmis tasinmaz mallar konusunda da ayni islem yapilacaktir. zel kisiler arasnda bunlar disinda kalan istemler, yetkili yerel mahkemelere sunulacaktir. Istenmis mallarin kimin oldugu ya da bunlarin geri verilisi konusunda ortaya ikacak her trl anlasmazliklar, bu Blmn V nci Kesiminde ngrlen Hakemlik Karma Mahkemesine sunulacaktir.
32

MADDE 66 64 nci Maddenin 1 nci ve 2 nci fikralarindaki hkmleri yrrlge koymak iin, Bagitli Yksek Taraflar, en hizli bir ynetim sreci uygulayarak, maliklerin rizasi olmaksizin konmus olabilecek her trl ykmlerden ya da yararlanma haklarindan arinmis olarak, maliklere, mallarini, haklarini ve ikarlarini geri verdireceklerdir. Mallari, haklari ve ikarlari, bu geri verdirmeyi yaptiracak olan Hkmetten dolayli ya da dolaysiz olarak edinmis olan ve bu geri vermeden zarara ugramis bulunabilecek nc kisilerin zararlarini gidermekle, geri verdirmeyi yaptiran Hkmet ykml olacaktir. Bu zarar-giderim konusunda ortaya ikabilecek olan anlasmazliklarin zmnde ortak (genel) hukuk mahkemeleri yetkili olacaklardir. Btn teki durumlarda, zarar-giderimde bulunmalari gerekenlere karsi, zarara ugramis nc kisilerin dava ama haklari olacaktir. Bu amala, Bagitli Yksek Taraflarca, dsman mallarina, haklarina ve akarlarina iliskin olarak alinmis btn kullanim (geirim) islemleri ya da baska olaganst savas tedbirleri -henz tamamlanmamis bir tasfiye sz konusu ise- derhal kaldirilacak ve durdurulacaktir. Istemde bulunan maliklerin mallari, haklari ve ikarlari -bunlarin sahipleri belli olur olmaz- derhal geri verilerek, bu istemler yerine getirilecektir. Geri verilmesi 65 nci Maddede ngrlen mallar, haklar ve ikarlar, bu Andasmanin imzasi tarihinde Bagitli Yksek Taraflardan birinin yetkili makamlarinca tasfiye edilmis bulunursa, bu Bagitli Taraf, tasfiye tutarini, mallarin, haklarin ve ikarlarin maliklerine deyerek, geri verme ykmnden aklanmis [kurtulmus, ibra edilmis] olacaktir. Malikin basvurmasi zerine, Hakemlik Karma Mahkemesi, tasfiyenin hakli bir degeri tutturacak kosullar altinda yapilmamis oldugu kanisinda bulunursa, bu Mahkeme, taraflar anlasamazlarsa, tasfiyeden elde edilen geliri, hakgzetirlige uygun grecegi lde arttirabilecektir. Sz konusu mallar, haklar ve ikarlar,
33

malikleriyle yapilmis anlasmadan ya da yukarda ngrlen Hakemlik Karma Mahkemesinin kararindan sonra iki ay iinde deme yapilmamissa, geri verilecektir. MADDE 67 Bir yandan Yunanistan, Romanya, Sirp-Hirvat-Sloven Devleti, ve te yandan Trkiye, Trkiye lkesinde ve karlkli olarak, Yunanistan, Romanya ve Sirp Hirvat-Sloven Devleti lkelerinde, ordularinca ya da ynetim makamlarinca elkonmus, haczedilmis ve geici olarak elkonulmus olup da simdi de bu lkede bulunan her trl tasnr mallarin kendi lkelerinde aranmasini ve bulunanlarin geri verilmesini, gerek uygun dsen ynetim tedbirleri alarak, gerekse bunlara iliskin btn belgeleri teslim ederek, kolaylastiracaktir. Bu arastirma ve geri verme, Almanya, Avusturya-Macaristan ve Bulgaristan ordularinca makamlarinca, Yunanistan, Romanya ve Sirp-Hirvat-Sloven Devleti lkesinde haczedilmis ya da geici olarak elkonulmus ve Trkiye'ye ya da Trk uyruklarna geirilmis mallarla, Yunanistan, Romanya ve Sirp-Hirvat-Sloven Devleti ordularinca Trk lkesinde elkonularak ya da haczedilerek Yunanistan'a, Romanya'ya ya da Sirp-Hirvat-Sloven Devletine ya da bunlarin uyruklarna geirilmis mallar iin de uygulanacaktir. Bu arastirmalara ve geri vermelere iliskin istemler [dilekeler], bu Andlamann yrrlge giris tarihinden baslayarak alti aylik bir sre iinde sunulacaktir. MADDE 68 Trkiye'de Yunan ordusunca isgal olunan blgelerde, bir yandan Yunan makamlari ve ynetimleri ile, te yandan Trk uyruklar arasnda yapilmis szlesmelerden dogan borlar, bu szlesmelerde ngrlen sartlar iinde, Yunan Hkmetince denecektir.
34

MADDE 69 1922-1923 mali yilindan nceki mali yillar iin, Mttefiklerin uyruklarndan ya da bunlarin mallarindan, Mttefik uyruklarnin ve mallarinin 1 Agustos 1914'de yararlandiklari stat uyarinca bagli kilinmamis bulunduklari hi bir vergi resim ya da ek-resim (vergi) alinmayacaktir. 1922-1923 mali yilindan nceki mali yillar iin, 15 Mayis 1923'den sonra para alinmis bulunuyorsa, bu Andlama yrrlge girer girmez, bu paralar hak sahiplerine geri verilecektir. 15 Mayis 1923 den nce alinmis paralar iin hi bir basvurmada bulunulamayacaktir. MADDE 70 65 nci, 66 nci ve 69 ncu Maddelere dayandirilacak istemlerin, bu Andlamann yrrlge konulusundan baslayarak yetkili makamlara alti ay iinde ve, anlasmaya varilamazsa, Hakemlik Karma Mahkemesine onsekiz aylik bir sre iinde sunulmus olmalari gerekmektedir. MADDE 71 Ingiliz Imparatorlugu, Fransa, Italya, Romanya ve Sirp-Hirvat- Sloven Devleti ya da bunlarin uyruklar, kendi mallari, haklari ve ikarlarina iliskin olarak, 19 Ekim 1914 tarihinden nce Osmanli Hkmetine istemlerde bulunmus ya da dava amis olduklarindan, bu Kesimin hkmleri, sz geen istemleri ya da davalari hi bir zaman etkileyemecektir. Ingiliz Imparatorlugu, Fransa, Italya, Romanya ve Sirp-Hirvat-Sloven Hkmetlerine Osmanli Hkmetince ya da Osmanli uyruklarnca sunulmus istemlere ya da ailmis davalara da ayni islem uygulanacaktir. Bu istemler ya da davalar, Trk Hkmetiyle bu Maddede belirtilen teki Hkmetlere karsi, Kapitlasyonlara son verilmis oldugu gz nnde tutularak, kovusturulacaktir.
35

 MADDE 72 bu Andlama uyarinca Trk kalan topraklarda, Almanya'ya, Avusturya'ya, Macaristan'a ve Bulgaristan'a ya da bunlarin uyruklarna ait olup da, bu Andlamann yrrlge giriinden nce Mttefik Hkmetlerce elkonulmus ya da isgal edilmis olan mallar, haklar ve ikarlar, [Mttefik] Hkmetlerle Almanya, Avusturya, Macaristan ve Bulgaristan Hkmetleri ya da ilgili uyruklar arasnda anlasmalarin (dzenlemelerin) yapilmasina kadar, Mttefik Hkmetlerin elinde kalacaktir. Bu mallar, haklar ve ikarlar tasfiye edilmislerse, yapilmis tasfiyelerin geerli oldugu dogrulanmistir. bu Andlama uyarinca Trkiye'den ayrilan topraklarda, Almanya'ya, Avusturya'ya, Macaristan'a ve Bulgaristan'a ya da bunlarin uyruklarna ait mallari, haklari ve ikarlari, sz konusu lkelerde yetkilerini [otoritelerini] kullanan Hkmetler, bu Andlamann yrrlge konulusundan baslayarak alti ay iinde, tasfiye edilebileceklerdir. Daha nce yapilmis ya da yapilmamis olsun, tasfiyelerden elde edilen para, tsafiye edilmis mallar Almanya, Avusturya, Macaristan ya da Bulgaristan Devletelrinin mlkiyetinde ise, ilgili devletle yapilmis Bar Andlamasnin kurmus oldugu Onarimlar Komisyonuna [Tmirat Komisyonuna, La Commission des RYparations] denecektir. Tasfiye edilen mallar zel kisilerin ies, tasfiyeden elde edilen para, dogrudan dogruya mallarin sahiplerine denecektir. bu Maddenin hkmleri, Osmanli anonim ortaklarina [sirketlerine] uygulanmayacaktir. Trk Hkmeti, bu Maddeded ngrlen tedbirlerden hi bir biimde sorumlu olmayacaktir. KESIM II
36

SZLEsMELER VE SRE AsIMLARI MADDE 73 82 nci Maddede tanimlandigi biimde, sonradan dsman durumuna girmis bulunan taraflar arasnda ve bu Maddede belirtilmis tarihten nce yapilmis, asagidaki kategorilere giren szlesmeler (contrats), bu szlesmelerin kapsadigi hkmlerle bu Andlamann hkmleri sakli tutulmak sartiyla, yrrlkte kalacaklardir: a) Teslim islemi 82 nci Maddenin hkmleri uyarinca taraflarin dsman durumuna girmelerinden nce gerekten yapilmis bulunan, tasinmaz mallarin satisina iliskin szlesmeler - asil satis islemi usulne uygun olarak gereklestirilmis olmasa bile; b) zel kisiler arasnda yapilmis kiralama, kiraya verme szlesmeleriyle, kira vaadi szlesmeleri; c) Madenlerin, ormanlarin ve tarim topraklarinin isletilmesine iliskin olarak, zel kisiler arasnda yapilmis szlesmeler; d) Ipotek, teminat ve emanet konusunda szlesmeler; e) ortaklklarn kurulmasina iliskin szlesmeler; bu hkm, ynetildikleri kanun uyarinca, ortaklarin kisiliginden ayri bir kisilik olusturmayan kollektif ortaklklara (partnerships) uygulanmaz; f) zel kisilerle ya da ortaklklarla, Devlet, vilyetler, belediyeler ya da bunlara berzer ynetim tzel kisileri arasnda, herhangi bir konuda, yapilmis szlesmeler; g) Aile durumuna [statsne] iliskin szlesmeler; h) Her esit bagislara, [hibe ve teberrulara, des donations ou des libYralitYs] iliskin szlesmeler.
37

bu Madde, szlesmelerle, yapildiklari siradaki degerlerinden baska bir deger verdine amaciyla ne srlemeyecektir. bu Madde, ayricalik [imtiyaz] szlesmelerine uygulanmayacaktir. MADDE 74 Sigorta szlesmelerine, bu Kesimin Ek'inde ngrlen hkmler uygulanacaktir. MADDE 75 73 nc ve 64 nc Maddelerde sayilan szlesmelerle, ayricalik [imtiyaz] szlesmeleri disinda, sonradan dsman dukuna girmis kimseler arasnda, taraflarin dsman durumuna girmeleri tarihinden nce yapilmis olan szlesmeler, bu tarihten baslayarak sona erdirilmis sayilacaktir. Bununla birlikte, szlesmenin taraflarindan her biri, gerekirse, teki tarafa, szlesmenin yapildigi tarihte yrrlkte tutulmasi istenilen andaki kosullar ararisnadki farki karsiyalacak bir zarar - giderim [tazminat] denmesi sartiyla, bu Andlamann yrrlge giriinden baslayarak aylik bir srenin geisine kadra, teki taraftan, bu szlesmenin uygulanmasini isteyebilecektir. Bu zarar-giderim, taraflar kendi aralarinda anlasamazlarsa, Hakemlik Karma Mahkemesince saptanacaktir. MADDE 76 bu Andlamann yrrlge giriinden nce, 73 nc Maddeden 75 nci Maddeye kadar olan Maddelerde belirtilen szlesmelerde, demede kullanacak para ya da kambio degeri konusundaki szlesmeleri de kapsamak zere, zellikle bu szlesmelerin sona erdirilmesine, yrrlkte tutulmasina, uygulama sartlarina ya da bu szlesmelerde yapilacak degisikliklere iliskin olarak, taraflar arasnda yapilmis btn islemlerin geerli oldugu dogrulanir.
38

MADDE 77 30 Ekim 1918 tarihinden sonra, Mttefik uyruklaryla Trk uyruklar arasnda yapilmis szlesmeler geerli kalmaktadirlar; bunlara genel (ortak) hukuk kurallari uygulanir. 30 Ekim 1918 tarihinden sonra, 16 Mart 1920 tarihine kadar Istanbul Hkmetiyle usulne uygun olarak yapilmis szlesmeler de geerli kalmaktadirlar; bunlara genel (ortak) hukuk kurallari uygulanir. 16 Mayis 1920 den sonra Istanbul Hkmetiyle usulne uygun olarak yapilmis bulunan ve bu Hkmetin etkin yetkili [otoritesi] altindaki topraklara iliskin btn szlesmeler ve anlasmalar, bu Andlamann yrrlge giriinden baslayarak aylik bir sre iinde ilgililerin istemesi zerine, Trkiye Byk Millet Meclisinin uygun bulusuna sunulacaktir. Bu szlesmeler uyarinca yapilmis bulunan demeler, bu demelerde bulunmus olan tarafin hesabina, geregi gibi, alacak yazilacaktir. Bu szlesmeler uygun bulunmazlarsa, ilgili tarafin, gerekiyorsa, dogrudan dogruya ve gerekten ugranilmis zarari karsilayacak bir zarar-giderime [tazminata] hakk olacaktir; dosta bir anlasmaya varilamazsa, bu zarar-giderim Hakemlik Karma Mahkemesince saptanacaktir. bu Maddenin hkmleri, ayricalik [imtiyaz] szlesmelerine, ayricalik geirimlerine ve kamu hizmeti ayricaligina iliskin isletme szlesmelerine uygulanmayacaktir. MADDE 78 Sonradan dsman olmus taraflar arasnda, ayricalik [imtiyaz] szlesmeleri disindaki szlesmelere iliskin olarak ortaya ikmis bulunan ya da, asagida gsterilen alti aylik srenin bitiminden nce ortaya ikabilecek olan her trl anlasmazliklar, Hakemlik Karma Mahkemesince zmlenecektir; bununla birlikte, tarafsiz Devletlerin kanunlari uyarinca bu Devletlerin ulusal
39

mahkemelerinin yargi yetkisi iinde bulunabilecek olan anlasmazliklar, bu kuralin disinda kalmaktadir. Bu durumda, bu esit anlasmazliklar, Hakemlik Karma Mahkemesince degil, fakat bu ulusal mahkemelerce zmlenecektir. Bu Madde uyarinca Hakemlik Karma Mahkemesinin yetki alanina giren anlasmazliklara iliskin sikayetlerin, bu mahkemenin kurulus tarihinden baslayarak alti aylik bir sre iinde bu mahkemeye sunulmalari gerekecektir. Bu srenin sona erisinde, Hakemlik Karma Mahkemesine sunulmamis olacak anlasmazliklar, genel (ortak) hukuk hkmleri uyarinca yetkili olan mahkemelerce zme baglanacaktir. bu Maddenin hkmleri, savas boyunca ayni lkede oturmus ve hem kendileri hem de mallari bakimindan diledikleri gibi davranmis olan btn taraflar arasndan yapilmis grsmelerde, taraflarin dsman olduklari tarihten nce yetkili bir mahkemece hkme baglanmis anlasmazliklara uygulanamaz. MADDE 79 Bagitli Yksek Taraflarin lkesinde, dsmanlar arasndaki iliskilerde, sre asimina, kanunda ngrlen srelere uyulmamasi yznden dava ama hakknn snrlanmasina ya da yitirilmesine iliskin btn sreler, ister savasin baslangicindan ister nce, ister sonra islemege baslamis bulunsun, 29 Ekim 1914 tarihinden baslayarak bu Andlamann yrrlge giriinden sonra ayin geisine kadar ertelenmis sayilacaktir. Bu hkm, zellikle, faiz ve kazan [temett] kuponlarinin sunulmasi srelerine ve adekme ile ya da baska herhangi bir nedenle denmesi gerekli her trl bonolarin srelerine uygulanacaktir. Yukarda belirtilen sreler, Romanya bakimindan, 27 Agustos 1916 tarihinden baslayarak kesilmis sayilacaktir. MADDE 80
40

 Dsmanlar arasndaki iliskilerde, savastan nce yapilmisolan hi bir ticaret senedi, salt kabul ya da deme iin gerekli olan sre iinde sunulmamis olmasi, ya da denmemis bulunmasi yznden, ya da savas sirasinda ekicilerle [kesidecilerle, tireurs] ykleneceklere [cirantalara, endosseurs] kabul etmeme ya da dememe bildirisinde bulunulmamasi nedeniyle, ya da protestoda bulunulmamis olmasindan veya baska herhangi bir islemi yerine getirmemis olmasi yznden, geersiz sayilmayacaktir. Bir ticaret senedinin kabul ya da denmesi iin sunulmasi gerekli olan sre, ya da kabul edilmeme ve dememenin ekicilerle [kesidecilerce] ykleneceklere [cirantalar] bildirilmesi gerekli sre, ya da senedin protesto edilmesi iin gerekli olan sre, savas iinde gemisse ve senedi sunmasi, protesto etmesi ya da kabul edilmedigini, ya da denmedigini bildirmesi gereken taraf, savas sirasinda byle bir davranista bulunmamissa, senedin sunulmasi, kabul edilmediginin ya da demediginin bildirilmesi ya da protesto dzenlenmesi iin, kendisine, bu Andlamann yrrlge giriinden baslayarak, aylik bir sre taninacaktir. MADDE 81 denmesi gerekli olmus borlarin gvencesi olarak savastan nce kabul edilmis ipotekli bir tasinmaz malin ya da bir saglancanin [rehnin] paraya evrilmesi iin savas sirasinda yapilmis olan satislar, malikine haber verilmesi iin gerekli btn islemler yapilmamis olsa bile -sz konusu borlunun, her trl zarar ve ziyanlar konusunda hesaplasmak zere, alacakliyi Hakemlik Karma Mahkemesine agirmasi hakk aika sakli tutulmak sartiyla- geerli sayilacaktir. Mahkeme, taraflar arasndaki hesaplari tasfiye etmekle, saglanca ya da gvence olarak verilen malin satilis sartlarini incelemekle ve alacakli kt niyetle davranmissa ya da saglancayi satmaktan kainmak iin ya da bu satisin gerek fiyatiyla yapilmasini saglamak bakimindan elinden gelebilecek her yola basvurmamis ise, borlunun satis yznden ugramis olabilecegi zarari onarma
41

zorunluluguyla alacakliyi ykml tutmakla grevli olacaktir. bu hkm, yalniz dsmanlar arasnda uygulanabilecek ve yukarda ngrlen islemlerden 1 Mayis 1923 tarihinden sonra yapilmis olanlara uygulanmayacaktir. MADDE 82 bu Kesimdeki hkmler uyarinca, bir szlesmeye taraf bulunan kisiler, aralarinda ticaret iliskilerinin olaylar yznden gerekten imkansiz oldugu, ya da bu taraflardan birinin bagli oldugu kanunlar, kararnameler ya da tzkler (ynetmelikler) yznden yasaklanmis ya da hukuka aykiri sayilmis bulundugu tarihten baslayarak, dsman sayilacaklardir. Bununla birlikte, 73 nc Maddeden 75 nci Maddeye kadar olan Maddelerle, 79 ncu ve 80 nci Maddelerde ngrlen hkmler, (ortaklklar da kapsamak zere) dsman kisiler ya da onlarin temsilcileri arasnda, Bagitli Yksek Taraflardan birinin lkesinde yapilmis szlesmelere -bu lke, bagitlanan taraflardan biri iin dsman lkesi idiyse ve bu lkede hem kendisi hem de mallari bakimindan diledigi gibi davranabilmisse- uygulanmayacaktir; bu szlesmelere genel (ortak) hukuk kurallari uygulanacaktir. MADDE 83 bu Kesimin hkmleri, Japonya ile Trkiye arasnda uygulanmayacak ve bu hkmlere konu olan sorunlar, bu iki lkeden her birinde, yerel [ulusal] kanunlari uyarinca zme baglanacaktir. EK I. HAYAT SIGORTASI 1. Bir sigortaci ile, sonradan dsman olan bir kimse arasnda
42

yapilmis hayat sigortasi szlesmeleri, savasin baslamasi ya da bu kimsenin dsman durumuna girmesi yznden sona erdirilmis sayilmayacaktir. Bir nceki fikra uyarinca sona erdirilmis sayilmayan bir szlesme geregince, savas sirasinda denmesi gerekli olmus sigorta altinda bulunan bir para tutarinin, savastan sonra, denmesi istenebilecektir. Bu para tutarina, denmesi gerekli oldugu tarihten deme gnne kadar, yillik %5 faiz eklenecektir. Sigorta cretlerinin [primlerinin] savas sirasinda denmemesi, ya da szlesme hkmlerinin yerine getirilmemesi yznden, bir szlesme geersiz duruma dsmsse, sigortalinin ya da vekillerinin ya da hak sahiplerinin, bu Andlamann yrrlge giriinden basliyarak oniki aylik bir sre iinde her an, sigorta senedinin [poliesinin] geersiz ya da sona erdirilmis sayildigi gnk degerini, yillik % 5 faizlerin de eklenmesiyle, sigortacidan istemege haklari olacaktir. Hayat sigortasi szlesmelir 29 Ekim 1914 tarihinden nce imzalanmis olup da, bu szlesmelerin hkmleri geregince primlerin denmemis bulunmasi yznden szlesmeleri sona erdirilmis ya da degeri indirilmis bulunan Trk uyruklarnin, bu Andlamann yrrlge giris tarihinden baslayarak aylik bir sre iinde ve bu sirada yasiyorlarsa, sigorta edilmis para tutarinin tm iin, sigorta senetlerini [polielerini] yeniden dzenlemege haklari olacaktir. Bunun iin, Sigorta Ortakliginin [Kumpanyasinin] doktorunca Ortakligin yeterli sayacagi bir saglik denetiminden geirildikten sonra, birikmis primleri % 5 bilesik faiziyle deyeceklerdir. 2. simdi Mttefik devletlerden birinin uyruklugunda bulunan ortaklklarla Trk uyruklar arasnda, 29 Ekim 1914 tarihinden nce yapilmis olup da, primleri 18 Kasim 1915 tarihinden nce ve sonra, ya da yalniz bu tarihten nce, Trk Lirasindan baska bir para ile denmis bulunan hayat sigortasi szlesmelerinin,
43

asagidaki gibi uygulanmasi kararlastirilmis: (1) 18 Kasim 1915 tarihinden nceki dnem iin sigorta edilen kimsenin haklari, sigorta senedindeki [poliesindeki] genel sartlar uyarinca, szlesmede ngrlen para ile ve bu paranin, onu ikaran lkedeki degerine gre dzenlenecektir (regin, Frnak, altin Frank, ya da kagit para Frnak olarak belirtilmis tutarlar, Frnasiz Frangi olarak dnecektir); (2) 18 Kasim 1915 tarihinden sonraki dnem iin, kagit para Trk Lirasi ile ve Trk Lirasinin degeri savas ncesi degerine esit sayilarak denecektir. Szlesmeleri Trk parasndan baska bir para zerinden yapilmis olan Trk uyruklar, primlerini, 18 kasim 1915 tarihinden bu yana, szlesmelerde ngrlen para ile demis oldukarini ispat ederlerse, bu szlesmeler de, 18 Kasim 1915 tarihinden sonraki dnem iin bile, bu para ile ve bu paranin, onu ikaran lkedeki degeri zerinden dzenlenecektir. simdi Mttefik devletlerden birinin uyruklugunda bulunan ortaklklarla, 29 Ekim 1914 tarihinden nce Trk parasndan baska bir para zerinden szlesme yapmis bulunan Trk uyruklarnin szlesmeleri, primlerinin denmis olmasi yznden bugn de yrrlkteyse, bu Trk uyruklarnin, bu Andlamann yrrlge giriinden basliyarak aylik bir sre iinde, sz konusu para ile ve bu paranin, onu ikaran lkedeki degeri zerinden, anapara tutarinin tm iin sigorta senetlerini [polielerini] yenileme haklari olacaktir. Bunun iin, 18 Kasim 1915 tarihinden bu yana, sreleri gelmis olan primleri bu para ile demeleri gerekmektedir. Buna karlk, sz konusu Trk uyruklarnin, belirtilen tarihten bu yana kagit para Trk Lirasiyla demis olduklari primler, onlara, ayni esit parayla geri verilecektir. 3. Trk Lirasi olarak yapilmis sigorta szlesmeleri, kagit para Trk Lirasi olarak hesaplanarak denecektir. 4.
44

 Sigorta ortakligi ile zel bir szlesme yaparak, sigorta senetlerinin [polielerinin] degerini ve primlerin nasil denecegini daha nce dzenlemis bulunan sigortalilarla, ibu Andlamann yrrlge giris tarihinde sigorta senetlerini kesin olarak demis olan sigortalilara 2 nci ve 3 nc pragraflarin hkmleri uygulanacaktir. 5. Yukardaki paragrafin uygulanmasi bakimindan, hayat sigortasi szlesmesi sayilacak szlesmeler, taraflarin karlkli ykmlerini hesaplamak iin, insan yasantisinin olasiliklarina dayanan ve bunlarin faiz tutarlari eklenerek hesaplanan sigorta szlesmeleridir. II. DENIZ SIGORTALARI 6. Taraflarin dsman olmalarindan nce, tehlike [risk, risque] dogmus bulunmaktaysa ve sigortalinin, uyrugu bulundugu Devlete ya da bu Devletin mttefiklerince giriilmis savas eylemlerinden dogan zararlari karsilamak sz konusu olmamak sartiyla, deniz sigortalari szlesmeleri, bu szlesmelerdeki hkmler sakli kalmak zere, sona erdirilmis sayilmayacaklardir. III.YANGIN SIGORTALARI VE TEKI SIGORTALAR 7. Bir nceki paragrafta belirtilen ekince [ihtirazi kayit] yrrlkte kalmak zere, yangina karsi sigortalarla btn teki sigortalara iliskin szlesmeler sona ermis sayilmayacaklardir. KESIM III BORLAR
45

MADDE 84 Bagitli Yksek Taraflar, savastan nce yapilmis szlesmeler uyarinca, savastan nce ya da savas sirasinda denmesi gereken ve savas yznden denmemis kalan borlarin, szlesmelerde ngrlen sartlar iinde, zerinde anlasilimsi para ile ve o paranin ikartildigi lkeldeki degir zerinden denmesi gerekeeceginde grs birligine varmislardir. bu Blmn II nci Kesimi Ek'indeki hkmlere halel gelmemek sartiyla, surasi kararlastirilmistir ki, savastan nceki bir szlesme uyarinca yapilmasi gereken demelerin savas sirasinda, sz konusu szlesmede gsterilen paradan baska bir para ile tm olarak ya da yalniz bir parasi alinmis bir para tutarinin karsiligi olmalari durumunda, bu demeler, gerekte alinmis olan para tutarlari iin hangi cins para ile yapilmis ise, ayni cins para ile yapilabilecektir. Bu hkm, ibu Andlamann yrrlge konulmasindan nce, ilgili taraflar arasnda dosta bir anlasma ile yapilmis buna aykiri hkmlere halel getirmeyecektir. MADDE 85 Osmanli Devlet Borcu [Dnyun-u Umumiye-i Osmaniye], grs birligi iinde, ibu Blmn (Ekonomik hkmler) bu Kesimiyle teki Kesimlerinin disinda birakilmistir. KESIM IV ENDSTRI, EDEBIYAT YA DA SANAT YAPITLARI MLKIYETI MADDE 86 bu Andlamann hkmleri sakli kalmak zere, endstri, edebiyat ya da sanat yapitlari mlkiyetine iliskin haklar, Bagitli Devletlerden her birini yasalari uyarinca 1 Agustos 1914 tarihindeki durumlariyla, Bagitli Yksek Taraflarin lkelerinde,
46

ibu Andlamann yrrlge giris tarihinden baslayarak, bu haklardan savas durumunun basladigi anda yararlanmakta olan kimseler ya da bunlarin hak sahipleri yararina yeniden taninacak ya da geerli sayilacaktir. Bunun gibi, savas ikmamis olsaydi, endstri mlkiyetinin ya da bir edebiyat veya sanat yapitinin yayinlanmasini korumak iin, yasalar uyarinca yapilmis bir istem sonucu olarak, savas sresince edinilebilecek haklar da, ibu Andlamann yrrlge giris tarihinden baslayarak, hak sahibi durumunda olan kimseler yararina yeniden kabul edecek ya da yeniden geerli sayilacaktir. Yukardaki hkm uyarinca, sahiplerine yeniden taninmasi gerekecek haklara halel gelmemek sartiyla, savas sirasinda Mttefik Devletlerden birinin yasama, yrtme ya da ynetim makamlarindan birince, Osmanli uyruklarnin endstri, edebiyat ya da sanat yapitlari mlkiyeti haklarina iliskin olarak, alinmis olabilecek zel tedbirler, yapilmis kamusal islemler (lisans vermeyi de kapsamak zere), yrrlkte kalacak ve hukuk aisindan tam geerli sayilacaklardir. Bu hkm, herhangi bir Mttefik Devlet uyruklarnin haklarina iliskin olarak Trk makamlarinca alinmis olabilecek tedbirler iin de, ayrintilarda gerekli degisikliklerle (mutatis mutandis) uygulanacaktir. MADDE 87 1 Agustos 1914 tarihine kadar edinilmis bulunan, ya da savas ikmamis olsaydi, savastan nce ya da savas sresi iinde yapilmis bir istem ile o tarihten bu yana edinilebilecek olan endstri mlkiyetine iliskin haklarin sakli tutulmasi ya da iade edilebilmeleri, veya bu konuda bir itirazda bulunabilmeleri amaciyla, Bagitli Devletlerden her birinin lkesinde Trk uyruklarna, ek vergi ya da her hang ibir ceza olmaksizin, gerekli btn islemleri yapmak, her trl usul gereklerini yerine getirmek, her esit vergi demek ve genel olarak her Devletin kanunlarinda ve tzklerinde [ynetmeliklerinde] ngrlen her trl ykm yerine getirmek iin, ibu Andlamann yrrlge giris tarihinden basliyarak, en az bir yillik bir sre taninacaktir.
47

Herhangi bir islemin yapilmamasindan, bir formalitenin yerine getirilmemesinden, ya da bir harcin denmemis olmasi yznden, endstri mlkiyetine iliskin olarak, yitirilmis sayilan haklar yeniden geerli kabul edilecektir; bulus belgeleri [ihtira beratlari, brevets] ile desenler [dessins] konularnida, bunlarin, geersiz sayildiklari sre iinde isletmis ya da kullanmis olan nc kisilerin haklarini korumak iin, her Devletin hak gzetirlik bakimindan gerekli sayacagi tedbirleri alabilmek hakk saklidir. Bir bulus belgesinin [ihtira beratinin] isletmeye konulmasi, ya da fabrika ve ticaret markalarinin, ya da desenlerin kullanilmasi iin taninan sre bakimindan, 1 Agustos 1914 tarihi ile ibu Andlamann yrrlge giris tarihi arasndaki dnem hesaba katilmayacaktir; bundan baska, 1 Agustos 1914 tarihinde geerli bulunmakta olan hi bir bulus belgesinin, fabrika ya da ticaret makrkasinin veya desenin, ibu Andlamann yrrlge giriinden basliyarak iki yillik bir sre gemedike, salt isletmeye konulmamis ya da kullanilmamis olmasi nedeniyle, geerli olmaktan ikmis ya da hkmsz sayilmayacagi da kararlastirilmistir. MADDE 88 Bir yandan Trk uyruklar ve Trkiye'de oturmakta olan ya da Trkiye'de bir is tutmus kimselerle, te yandan Mttefik Devletler uyruklar ya da Mttefiklerin lkesinde oturan ya da bu lkede bir is tutmus kimselerce, ya da bu kimselerin savas sirasinda haklarini kendilerinden yana birakmis olabilecekleri nc kisilerce, savas durumunun baslama tarihi ile ibu Andlamann yrrlge konulus tarihi arasnda geen sre iinde, teki tarafin lkesinde meydana gelmis olabilecek ve savas sresinin herhangi bir aninda varolmus ya da 86 nci Madde uyarinca yeniden taninacak endstri, edebiyat ya da sanat yapitlari mlkiyeti haklarini bozmus gibi sayilacka olaylar yznden hi bir dava ailamayacak, hi bir istemde bulunulamayacaktir. Yukarda sz edilen olaylar arasnda, Bagitli Yksek Tarafllarin Hkmetleri ya da onlarin hesabina, ya da onlarin rizasiyla,
48

herhangi bir kimsece, endstri, edebiyat ya da sanat yapitlari mlkiyeti haklarinin kullanilmasi bulundugu gibi, bu haklarin uygulanacagi her trl rnlerin, ara ve gerelerin, ya da her trl nesnelerin kullanilmasi, satisi ya da satisa ikartilmasi da bulunmaktadir. MADDE 89 Bir yandan Mttefik Devletler uyruklar ya da bu Devletlerin lkelerinde oturan ya da orada bir is tutmus olan kimlerle, te yandan Osmanli uyruklar arasnda, savas durumundan nce yapilmis olan isletme lisanslari ya da edebiyat veya sanat yapitlarinin ogaltilmasi konularindaki szlesmeler, Trkiye ile Mttefik bir Devlet arasnda savas durumunun baslamasi tarihinden sona ermis sayilacaktir. Ancak, her konuyla ilgili olarak, daha nceleri bu esit bir szlesmeden yararlanmakta olan kimsenin, ibu Andlamann yrrlge giris tarihinden baslayarak alti ay iinde, hak sahibinden yeni bir lisans ayricaligi istemege hakk olacak ve bunun sartlari, taraflar arasnda anlasma olmazsa, bu Blmn V nci Kesimiyle ngrlen Hakemlik Karma Mahkemesince saptanacaktir. Mahkeme, gerekirse, savar sresince haklarin kullanilmis olmasi yznden, denmesini adalete uygun grecegi parayi da saptayabilecektir. MADDE 90 bu Andlama uyarinca Trkiye'den ayrilmis bulunan lkelerde oturanlar -bu ayrilma ve bunun dogurdugu uyruklar degisikligi gz nnde tutulmaksizin- Osmanli yasalarina gre, bu lke geirimi [transferi] aninda sahip olduklari endstri, edebiyat ve sanat yapitlari mlkiyetine iliskin haklardan, Trkiye'de tam ve eksiksiz olarak yararlanmaya devam edeceklerdir. bu Andlama uyarinca Trkiye'den ayrilmis lkelerde, bu ayrilma aninda geerli olan ya da 86 nci Madde uyarinca yeniden taninacak ya da geerli sayilacak olan endstri, edebiyat ve sanat yapitlari mlkiyetine iliskin haklar, sz konusu lkenin geecegi Devletlerce taninacak ve Trk [Osmanli] kanunlari uyarinca
49

kendilerine verilecek sre iinde bu lkede geerli olacaklardir. MADDE 91 Osmanli Imparatorlugu Hkmetinin, 30 Ekim 1918 tarihinden bu yana, Istanbul'da ya da baska yerlerde, unsulne uygun olarak vermis oldugu ya da ktge geirmis bulundugu btn bulus belgeleri [ihtira beratlari] ya da fabrika markalarinin baskalarina geirilmesi ya da birakilmasina iliskin istemler, ibu Andlamann yrrlge giriinden baslayarak aylik bir sre iinde yapacaklari istem zerine, Trk Hkmetine sunulacaktir. Bu ktge yazitlanma, ilk yazitlanma tarihinden baslayarak geerli sayilacaktir. KESIM V HAKEMLIK KARMA MAHKEMESI MADDE 92 Bir yandan Mttefik Devletlerden her biri ve te yandan Trkiye arasnda, ibu Andlamann yrrlge giriinden baslayarak aylik bir sre iinde, bir Hakemlik Karma Mahkemesi kurulacaktir. Bu Mahkemelerden her biri, ikisi ilgili Hkmetlerden her birince atanmak zere, yeden olusacaktir; bu Hkmetler birok kimseyi ye olarak gstermege yetkili olacaklar ve duruma gre, Mahkemede ye olarak bulunacak kimseyi, bunlar arasndan seeceklerdir. Baskan, ilgili iki Hkmet arasnda anlasma ile seilecektir. bu Andlamann yrrlge girii tarihinden baslayarak iki aylik bir sre iinde bu anlasmaya varilamazsa, sz konusu Baskan, ilgili Hkmetlerden birinin istemesi zerine, La Haye Milletlerararasi Daimi Adalet Divani Baskaninca, savas sirasinda tarafsiz kalmis Devletlerin uyruklar arasndan seilecektir. Sz konusu iki aylik sre iinde, ilgili Hkmetlerden biri,
50

kendisini Mahkemede temsil edecek yeyi atamamis olursa, ilgili teki Hkmetin istemesi zerine, Milletler Cemiyeti Meclisi bu yeyi atamakla grevli olacaktir. Mahkeme yelerinden birinin lm ya da grevden ekilmesi halinde, ya da herhangi bir neden yznden Mahkeme yelerinden birisi grevini yapamayacak bir durumda bulunursa, bu yenin yeri, atanmasinda izlenen yntem uyarinca doldurulacaktir; ngrlen iki aylik sre, lmn, grevden ekilmenin ya da grev yapma olanaksizliginin usulne uygun olarak saptandigi gnden baslayarak hesaplanacaktir. MADDE 93 Hakemlik Karma Mahkemisinin toplanma yeri istanbul'da olacaktir. Davalarin sayisi ve niteligi hakli gsterirse, ilgili Hkmetler, her mahkemede bir ya da birka ek Daire kurmaya yetkili olacaklardir. Bu Dairelerden her birinin toplanmasi iin, gerekli grlebilecek herhangi bir yer saptanabilecektir. Bu Dairelerden her biri 92 nci Maddenin 2 nci fikrasindan 5 nci fikrasina kadar olan fikralarinda ngrldg biimde, bir baskan yardimcisi ile iki yeden olusacaktir. Her Hkmet, Mahkemede kendisini temsil ettirmek iin, bir ya da birka ajan atayacaktir. Bir Hakemlik Karma Mahkemesinin ya da bu Mahkemenin Dairelerinden birinin kurulusundan baslayarak yil sonra ibu Mahkeme ya da Daire alismasini bilirlememis bulunursa, bu Mahkemenin ya da Dairenin toplanti yerinin bulundugu lke Devleti isterse, szkonusu Hakemlik Karma Mahkemesinin ya da bu Dairenin toplanti yeri bu lkenin disina ikartilacaktir. MADDE 94 92 nci ve 93 nc Maddeler uyarinca kurulmus Hakemlik Karma Mahkemeleri, ibu Anlasma uyarinca yetkilerine giren anlasmazliklar konusunda hkm vereceklerdir.
51

 Kararlar oyokluguyla alinacaktir. Bagitli Yksek Taraflar, Hakemlik Karma Mahkemelerinin kararlarini kesin saydiklarini ve kendi uyruklarna iliskin olarak bunlara uyulmasini zorunlu kilacaklarini ve Mahkeme kararlari kendilerine bildirilir bildirilmez, hi bir yrtme karari [tenfiz karari, exequatur] beklemek gerekmeksezin, lkelerinde bunlarin uygulanmasini saglayacaklarini kabul ederler. Bagitli Yksek Taraflar, bundan baska, zellikle yargi bildirilerinin iletilmesine ve kanitlarin toplanmasina iliskin konularda, kendi Mahkemelerinin ve makamlarinin, Hakemlik Karma Mahkemelerine, elden gelen her trl yardimi dogrudan dogruya yapmalarini ykmlenir. MADDE 95 Hakemlik Karma Mahkemeleri adalet, hakgzetirlik ve iyi niyet uyarinca karar vereceklerdir. Her Mahkeme, kendi nnde kullanilacak dili saptayacak, islerin iyice anlasilmasini saglamak iin gerekli evirileri de yaptiracaktir; her Mahkeme, kendi nnde izlenecek usul kurallarini ve srelerini saptayacaktir. Bu kurallarin asagidaki ilkelere uygun olmasi gerekecektir: 1. Yargilama usul, taraflarin karlkli olarak bir layiha (mYmoire) ile bir karsi-layiha (contre-mYmoire) sunulmasini gerektirecektir; bir cevap layihasi (rYpliue) ile bir karsi-cevap (contre-rYplique) sunulabilecektir. Taraflardan biri szl aiklamalarda bulunmak isterse, teki tarafa da byle davranma olanaginin saglanmasi sartiyla, kendisine bu yolda izin verilecektir. 2. Mahkeme, sorusturma yapilmasini, belgeler sunulmasini, bilirkisiye basvurulmasini buyrumaga, yerinde arastirmalar ve denetlemeler yapmaga, her trl bilgiler istemege, btn taniklari
52

dinlemege ve taraflardan yazili ya da sz aiklamalarda bulunmalarini istemege her bakimdan yetkili olacaktir. 3. bu Andlamadaki aykiri hkmler disinda, Mahkemenin kurulusundan baslayarak alti aylik bir srenin gemesinden sonra, her bir istem kabul olunmayacaktir; meger ki, sz konusu Mahkemece verilmis ve uzaklik ya da kainilmaz zorunluluk (force majeure) gibi bir nedene dayanan kural-disi [istisnai] olarak hakli gsterilebilecek zel bir izin ola. 4. Bir yil iinde sekiz haftayi asmayacak tatil dnemleri disinda, Mahkeme, davanin abuk grlmesi iin her hafta gerekli sayida oturum yapmakta grevli olacaktir. 5. Davanin Mahkemece grslmesine de baslandigi anlamina gelen, durusmanin bitimi tarihinden sonra en ok iki ay iinde, hkmlerin verilmis olmalari gerecektir. 6. Davada szl durusmalar olursa, bunlar aik oturumda yapilacaktir; hkm, her zaman, aik oturumda bildirilecektir. 7. Her Hakemlik Karma Mahkemesinin, islerin iyi yrtlmesi iin gerekli grrse, oturumlarin yapildigi yer disinda, bir ya da birka oturum yapabilme yetkisi olacaktir. MADDE 96 Ilgili Hkmetler, aralarinda anlasarak, her Mahkeme iin, bir Genel Sekreter ile bir ya da birka Sekreter atayacaklardir. Genel Sekreter ile Sekreterler Mahkemeye bagli olacaklardir. Mahkeme, ilgili Hkmetlerin de uygun bulmalariyla, yardimlari gerekli grlecek btn grevlileri de atayabileceklerdir. Her Mahkemenin Sekreterlik daireleri Istanbul'da olacaktir; ilgili Hkmetler, gerekli grlecek baska yerlerde de Sekreterlik daireleri kurabileceklerdir. Her Mahkeme, kendisine sunulmus olacak davalara iliskin
53

arsivleri, belgeleri ve yazismalari saklayacak ve grevi sona erince, bunlari, oturumlarin yapildigi lke Hkmetinin arsivlerine teslim edecektir. Bu arsivler, ilgili Hkmetlerce her zaman aik tutulacaktir. MADDE 97 Her Hkmet, Hakemlik Karma Mahkemesine atadigi yenin, her ajanin ve sekreterin denecegini kendisi karsilayacaktir. Baskanla Genel Sekreterin denekleri, ilgili Hkmetler arasnda anlasmayla saptanacak ve bu deneklerle her Mahkemeye iliskin ortak giderler, ilgili Hkmetlerce yari yariya karsilanacaktir. MADDE 98 bu Kesim, Trkiye ile Japonya arasnda, ibu Andlama uyarinca, Hakemlik Karma Mahkemesinin yetki alanina girebilecek islere uygulanamayacaktir; bu anlasmazliklar, her iki Hkmet arasnda varilacak anlasmayla zme baglanacaktir. KESIM VI AndlamaLAR MADDE 99 bu Andlasmanin yrrlge girmesiyle ve Andlamann baska yerlerindeki hkmlere halel gelmeksizin, asagida belirtilen ekonomik ya da teknik nitelikteki ok-tarafli Andlamalar, Szlesmeler ve Anlasmalar, Trkiye ile bunlara taraf olan teki Devletler arasnda yeniden yrrlge gireceklerdir: 1. Denizalti kablolarinin korunmasina iliskin 14 Mart 1884, 1 Aralik 1886 ve 23 Mart 1887 tarihli Szlesmelerle, 7 Temmuz 1887 tarihli Kapanis Protokol (Protocole de clture); 2. Gmrk tarifelerinin yayinlanmasina ve gmrk tarifelerinin
54

yayinlanmasi iin bir Uluslararasi Birlik kurulmasina iliskin, 5 Temmuz 1890 tarihli Szlesme; 3. Paris'de Kamu Sagligi Uluslararasi Kurumu (Office Internationale d'Hygine Publique) kurulmasina iliskin, 9 Aralik 1905 tarihli Szlesme; 4. Roma'da bir Uluslararasi Tarim Enstits (Institut Internationale Agricole) kurulmasina iliskin, 7 Haziran 1905 tarihli Szlesme; 5. Escault nehri zerinde geis resmi haklarinin satin alinisina iliskin, 16 Temmuz 1863 tarihli Szlesme; 6. bu Andlamann 19 ncu Maddesinde ngrlen zel hkmler sakli kalmak zere, Sveys Kanali'nin serbest kullanilmasini gvence altina alacak bir rejim kurulmasina iliskin, 29 Ekim 1888 Szlesmesi; 7. Madrid'de 30 Kasim 1920 tarihinde imzalananlari da kapsamak zere, Dnya Posta Birligi'e (Union Postale Universelle) iliskin Szlesmeler ve Anlasmalar; 8. 10/22 Temmuz 1875 tarihinde Saint-Petersbourg'da imzalanan Uluslararasi Telgraf Szlesmesi ile, 11 Haziran 1908 de Lizbon'da Uluslararasi Telgraf Konferansinda kararlastirilan ynetmelikler ve tarifeler. MADDE 100 Trkiye, asagida belirtilen Szlesmeler ya da Anlasmalara katilmagi ya da bunlari onaylamagi ykmlenir: 1. Otomobilllerin uluslararasi dolasimina iliskin, 11 Ekim 1909 Szlesmesi; 2. Gmrk uygulanacak vagonlarin kursunlanmasina iliskin, 15 Mayis 1886 tarihli Anlasma ve 18 Mayis 1907 tarihli Protokol;
55

 3. Denizde atmalar, deniz kazalarinda yardim ve kurtarma konusundaki kurallarin birlestirilmesine iliskin, 3 Eyll 1910 tarihli Szlesme; 4. Hastane gemilerinin liman resim ve harlarindan bagisik tutulmalarina iliskin, 21 Aralik 1904 tarihli Szlesme; 5. Kadin ticaretinin yasaklanip nlenmesine iliskin, 18 Mayis 1904, 4 Mayis 1910 ve 30 Eyll 1921 tarihli Szlesmeler; 6. Aik-saik [mstehcen] yayinlarin yasaklanip nlenmesine iliskin, 4 Mayis 1910 tarihli Szlesme; 7. 54 nc, 88 nci ve 90 nci Maddelere iliskin ekinceler [ihtitazi kayitlar] sakli kalmak zere, 17 Ocak 1912 tarihli Saglik Szlesmesi; 8. Filoksera (phylloxYra) ya karsi alinacak tedbirlere iliskin, 3 Kasim 1881 ve 15 Nisan 1889 tarihli Szlesmeler; 9. Afyon konusunda La Haye'de 23 Ocak 1912 tarihinde imzalanmis Szlesme ve 1914 tarihli ek Protokol; 10. Uluslararasi Radyo-Telegrafi konusunda, 5 Temmuz 1912 tarihli Szlesme; 11. Afrika'da alkoll maddelere uygulanacak rejim konusunda, Saint-Germain-en-Laye'de, 10 Eyll 1919 da imzalanmis Szlesme; 12. 26 subat 1885 tarihli Berlik Senedi'nin ve 2 Temmuz 1890 tarihli Brksel Genel Senedi ile Brksel Bildirisinin yeniden gzden geirilmesine iliskin olarak Saint-Germain-en-Laye'de, 10 Eyll 1919 da imzalanmis Szlesme; 13. 1 Mayis 1920 tarihli Protokol hkmlerinin uygulanmasiyla, Trkiye, cografya aisindan durumunun gerekli kildigi degisiklik
56

yapilmasini elde ederse, Hava ulasiminin dzenlenmesi konusunda, 13 Ekim 1919 tarihli Szlesme; 14. Kibrit yapiminda beyaz fosfor kullanilmasinin yasaklanmasina iliskin olarak, Bern'de, 26 Eyll 196 da imzalanmis Szlesme. Trkiye, bundan baska, Telegrafi ve Radyo-Telegrafi konusunda, uluslararasi yeni Szlesmelerin hazirlanmasina katilmayi da ykmlenir. BLM IV ULASIM YOLLARI VE SAGLIK SORUNLARI KESIM I ULASIM YOLLARI MADDE 101 BLM ULASIM YOLLARI VE SAGLIK SORUNLARI ------------- KESIM I ULASIM YOLLARI ------------- MADDE 101 Trkiye, transit serbestligi konusunda Barselona Konferansinca 14 Nisan 1921 tarihinde kabul edilmis olan Szlesme ve Stat ile, uluslararasi yarari olan su yollari rejimine iliskin olara, ayni Konferansa 19 Nisan 1921 tarihinde kabul edilen Szlesme ile
57

Statye ve ek Protokole katildigini bildirir. Bunun sonucu olarak, Trkiye, ibu Anlasmanin yrrlge giriiyle, bu Szlesmelerin, Statlerin ve Protokollerin hkmlerini uygulamaya koymagi ykmlenir. MADDE 102 Trkiye, "deniz kysndan yoksun Devletlerin bayrak hakknn (droit au povillon) taninmasina iliskin", 20 Nisan 1921 tarihli Barselona Bildirisine katildigini bildirir. MADDE 103 Trkiye, uluslararasi rejim uygulanan limanlara iliskin olarak, 20 Nisan 1921 tarihli Barselona Konferansinin Tavsiyelerine katildigini bildirir. Trkiye, bu rejim altina konulaca limanlarini sonradan aiklayacaktir. MADDE 104 Trkiye, 20 Nisan 1921 tarihli Barselona Konferansinin, uluslararasi demiryollarina iliskin Tavsiyelerine katildigini bildirir. Bu Tavsiyeler, karlkli olmak ekincesiyle [ ihtirazi kaydiyla], ibu Andlamann yrrlge giriiyle, Trk Hkmetince uygulamaya konulacaktir. MADDE 105 Trkiye, ibu Andlamann yrrlge giriiyle, 14 Ekim 1890, 20 Eyll 1893, 16 Temmuz 1895, 16 Haziran 1898 ve 19 Eyll 1906 tarihlerinde Bern'de imza edilen, demiryollariyla yk (marchandises) tasinmasina iliskin Szlesmeler ve Dzenlemelere katilmagi ykmlenir. MADDE 106 Yeni snrlarin izilmesi sonucu olarak, ayni lkenin iki parasn
58

birlestiren bir demiryolu bir baska lkeden geerse, ya da bir lkede baslayan bir demiryolu kolu [sube hatti, ligne d'embranchement] bir baska lkede sona ererse, iki lke arasndaki ulasima iliskin isletme sartlari, ilgili demiryollari isletmeleri [idareleri] arasnda yapilacak bir anlasma ile dzenlenecektir. Bu isletmeler [idareler], byle bir dzenlemenin sartlari zerinde anlasmaya varamazlarsa, bu sartlar hakemlik yoluyla saptanacaktir. Trkiye ile komsu Devletler arasndaki btn yeni snr- istasyonlarinin (gares frontires) kurulmasi ve bu istasyonlar arasndaki demiryollarinin isletilmesi, ayni sartlar iinde yapilacak anlasmalarla dzenlenecektir. MADDE 107 Trkiye'den ya da Yunanistan'dan gelecek, ya da Trkiye'ye ya da Yunanistan'a gidecek ve Dogu demiryollarinin Yunan-Bulgar snr ile Kuleli Burgaz yakininaki Yunan-Trkiye snr arasnda bulunan parasindan transit geerek yararlanacak yolcularla mallar [ticaret esyasi, yk, marchandises], bu transit yznden, hi bir vergi ya da resmi, pasaport islemine ya da gmrk denetimine bagli kilinmayacaklardir. bu Maddedeki hkmlerin yrtlmesi, Milletler Cemiyeti Meclisinin seecegi bir Komiser araciligiyla saglanacaktir. Yunan ve Trk Hkmetlerinden her birinin, bu Komiserin yanina birer temsilci atamaya hakk olacaktir; grevini yapmak iin gerekli btn kolayliklardan yararlanacak olan bu temsilci, yukardaki hkmlerin uygulanmasina iliskin her sorunu, Komiserin dikkatine sunmakla grevli olacaktir. Bu temsilciler, ihtiya duyacaklari alt-kademe memurlarin sayisi ve niteligi konusunda, Komiserle anlasacaklardir. Komiser, sz geen hkmlerin yrrlge konulmasina iliskin sorunlardan, kendi basina zemedigi her sorunu, Milletler Cemiyeti Meclisinin kararina sunabilecektir. Yunan ve Trk
59

Hkmetleri, Milletler Cemiyeti Meclisinin oyokluguyla alacagi her karara uymagi ykmlenirler. Sz konusu Komiserin maasi ve hizmetinin yerine getirilmesine iliskin giderler, Yunan ve Trk Hkmetlerince esit paylar olarak karsilanacaktir. Trkiye, ileride, Edirne'ye Kuleli Burgat ile Istanbul arasndaki demiryoluna baglayacak bir demiryolu yaparsa, bu Maddenin, Kuleli Burgaz ile Bosna-Ky yakinindaki Yunan-Trk snr noktalari arasnda karlkli olarak transite iliskin hkmleri geerli olmaktan ikacaktir. Ilgili iki Devletten her birinin, ibu Andlamann yrrlge giriinden baslayarak be yillik bir srenin bitiminde, ibu Maddenin 2 nci fikrasindan 5 nci fikrasina kadar olan fikralarinda ngrlen denetimin yrrlkte tutulmasinin gerekip gerekmedigine karar verilmesi iin, Yunan-Bulgar snr ile Bosna- Ky arasnda Dogu demiryollarinin iki parasinda transit bakimindan, ilk iki fikra hkmlerinin yrrlkte kalmasi kararlastirilmistir. MADDE 108 Trk Hkmetinin ya da zel ortaklklarin mlkiyetinde olan ve ibu Andlama geregince Osmanli Imparatorlugundan ayrilan lkelerde (topraklarda) bulunan limanlarin ve demiryollarinin geirimine [transferine] iliskin zel hkmlerle, ibu Andlamann ayricalik [imtiyaz] sahiplerine ve memurlarin emeklilik islerine iliskin mali hkmleri sakli kalmak zere, demiryollarinin geirimi [transferi] asagidaki sartlar iinde yapilacaktir: 1. Btn demiryollarinin yapilari ve tesisleri (auvrages et installations) btnyle ve mmkn oldugu kadar iyi bir durumda birakilacaktir; 2. Kendisine zg tekerlekli ara ve gereleri (materiel roulant) olan bir demiryolu sebekesi, btnyle, Osmanli
60

Imparatorlugundan ayrilmis bir lkede bulunmakta ise, bu ara ve gereler, 30 Ekim 1918 dkmne [envanterine] gre, eksiksiz olarak birakilacaktir; 3. bu Andlama geregince, ynetimi blslms demiryollari baskimindan, tekerlekli ara ve gerelerin blslmesi, demiryolunun esitli kollari kendilerine verilen isletmeler arasnda, dosta anlasmayla yapilacaktir. Bu anlasmada, 30 Ekim 1918 tarihli son dkme gre, bu demiryollari zerinde ktge geirilmis bulunan ara ve gerelerin nemi, hizmet hatlarini da kapsamak zere demiryollarinin uzunlugu, trafigin niteligi ve nemi gz nnde tutulmak gerekir. Anlasmaya varilamazsa, uyusmazliklar hakemlik yoluyla zmlenecektir. Bu hakemlik, gerekirse, her kesime birakilacak yolcu ve yk (esya) vagonlarini belirtecek, bunlarin teslim sartlarini saptayacak ve simdiki isyerlerine tasinan ara ve gerelerin, snrli bir sre boyunca, gnlk bakimi iin gerekli grecegi dzenlemeleri yapacaktir; 4. Donatim depolari, demirbaslar ve takimlar, tekerlekli ara ve gerelere uygulanan ayni sartlar iinde birakilacaktir. MADDE 109 Aykiri hkmler bulunmadika, yeni bir snrn izilmesi yznden bir Devletin sular sistemi (kanal amalar, su tasimalari, sulama, akalama (drainage) ya da benzeri konular), bir baska Devletin lkesinde yapilan alismalara bagli bulunursa, ya da bir Devletin lkesinde, savas ncesi kullanimlar uyarinca, kaynagi bir baska Devletin lkesinde olan sular ya da su gc (Ynergie hydraulique) kullanld durumlarda, ilgili Devletler arasnda, her birinin ikarlarini ve kazanilmis haklarini sakli tutacak biimde, bir anlasma yapilmasi gerekir. Anlasmaya varilamazsa, bu anlasmazlik, hakemlik yoluyla zmlenecektir. MADDE 110
61

Romanya ile Trkiye, Kstence-Istanbul kablosunun isletme sartlarini hakgzetirlikle saptamak zere, aralarinda anlasacaklardir. Anlasmaya varamazlarsa, bu konu, hakemlik yoluyla zme baglanacaktir. MADDE 111 Trkiye, kendi adina oldugu kadar uyruklarnin adina da, artik kendi lkesinde karayla birlesmeyen kablolarin tm ya da bir parasi zerindeki -ne nitelikte olursa olsun- btn haklarindan, sifatlarindan ya da ayricaliklarindan vazgeer. Yukardaki fikra uyarinca el degistirmis [transfer edilmis] olan kablolar ya da bunlarin bir parasi zel mlkiyette ise, bu kablolarin kendilerine geirilmis oldugu Hkmetler, maliklere zarar-giderim [tazminat] deyeceklerdir. Zarar giderimin tutari konusunda anlasmaya varilamazsa, bu tutar, hakemlik yoluyla saptanacaktir. MADDE 112 Trkiye, kendi lkesinde, kara ile hi olmazsa bir noktada birlesen kablolar zerinde, eskiden sahip oldugu mlkiyet hakkn elinde tutacaktir. Sz konusu kablolarin, Trk olmayan lkede kara ile birlesmelerine iliskin haklarin kullanilmasi ve bunlarin isletilme sartlari, ilgi Devletlerce dosta anlasarak dzenlenecektir. Anlasmaya varilamazsa, uyusmzlik, hakemlik yoluyla zme baglanacaktir. MADDE 113 Bagitli Yksek Taraflar, her biri kendisiyle ilgili olmasi bakimindan, Trkiye'de yabanci postanelerin kaldirilmasini kabul ettiklerini bildirirler. KESIM II
62

 SAGLIK SORUNLARI ------------- MADDE 114 Istanbul Yksek Saglik Meclisi kaldirilmistir. Trkiye kylarinin ve snrlarinin saglik islerinin dzenlenmesi ile Trk Ynetimi grevlidir. MADDE 115 Trk bayragi ile yabanci bayraklar arasnda hi bir ayirim yapilmaksizin, btn gemilere ve Trk uyruklaryla yabanci Devletlerin uyruklarna, ayni sartlar altinda, oranlari ve sartlari hakgztir olmasi gereken, bir tek ve ayni tarifesi uygulanacaktir. MADDE 116 Trkiye, aikta kalmis olan saglik memurlarinin, eski Istanbul Yksek Saglik Meclisinin fonlarindan bir zarar-giderim [tazminat] alma haklarini, ve bu Meclisin saglik memurlari ve eski saglik memurlariyla bunlarin hak sahiplerinin kazanilmis [muktesep] btn teki haklarini tanimagi ykmlenir. Bu haklara, eski Istanbul Yksek Saglik Meclisi yedek fonlarinin kullanimina verilecek yne, eski saglik ynetiminin mali ve ynetsel bakimlardan kesin tasfiyesine iliskin btn sorunlarla, bunlara benzer ya da bunlarla baglantili btn sorunlar bir zel (Ad Hoc) Komisyonca zmlenecektir; bu Komisyon -Almanya, Avusturya ve Macaristan disinda- Istanbul Yksek Saglik Meclisine katilan Devletlerden her birinin birer temsilcisinden kurulacaktir. Gerek yukarda belirtilen tasfiye ve gerek bu tasfiyeden sonra artacak paralarin ne ynde kullanima ayrilacagina iliskin bir sorun yznden, bu Komisyon yeleri arasnda anlasmazlik ikarsa, bu Komisyonda temsil edilen Devletlerden her birinin Milletler Cemiyeti Meclisine basvurmaga hakk olacaktir; Milletler Cemiyeti Meclisinin kararlari son ve kesin olacaktir.
63

 MADDE 117 Trkiye ile, Kuds ve Hicaz Hac Yolculuklarinin ve Hicaz demiryolunun denetiminde ilgili bulunan Devletler, uluslararasi saglik szlesmeleri uyarinca, uygun dsen tedbirleri alacaklardir. Bu tedbirlerin uygulanmasinda tam bir tekdzen (uniformitY) saglamak amaciyla, bu Devletlerle Tkkiye, bu Hac yolculuklarina iliskin saglik isleri iin bir Esgdm [koordinasyon] Komisyonu kuracaklardir; bu Komisyonda Trkiye Saglik servisleriyle, Denizcilige Iliskin Saglik ve Karantina Isleri Iskenderiye Meclisi temsil edilmis olacaktir. Bu Komisyon, lkesinde toplanacagi Deletin rizasini nceden almak zorunda olacaktir. MADDE 118 Hac Isleri Esgdm [Koordinasyon] Komisyonunun alismalarina iliskin raporlar, Milletler Cemiyeti Saglik Komitesiyle, Kamu Sagligi Uluslararasi Kurumuna, ve haclarla ilgili olup da raporlari isteyecek her lkenin Hkmetine gnderilecektir. Komisyon, Milletler Cemiyetince, Kamu Sagligi Uluslararasi Kurumunca ya da ilgili Hkmetlerce, kendisine sunulacak her konu zerinde grsn bildirecektir. BLM V ESITLI HKMLER --------------- I.SAVAS TUTSAKLARI --------------- MADDE 119
64

Bagitli Yksek Taraflar, ellerinde kalmis savas tutsaklariyla gzalti edilmis bulunan sivilleri hemen yurtlarina geri gndermeyi ykmlenirler. Yunanistan'la Trkiye'nin, karlkli olarak tutuklamis bulunduklari savas tutsaklariyla gzalti edilmis sivillerin mbadelesi, ibu Hkmetler arasnda 30 Ocak 1923 tarihinde imza edilmis olan zel anlasmaya konu olmustur. MADDE 120 Disipline aykiri kabahatler yznden hkm giyebilecek ya da hkm giymis olan savas tutsaklariyla gzalti edilmis siviller, cezalarinin ya da kendilerine karsi baslatilmis kovusturmanin sona ermesini beklemeksizin, yurtlarina geri verileceklerdir. Disiplin sularindan baska olaylar yznden hkm giyebilecek ya da hkm giymis olan savas tutsaklariyla gzalti edilmis sivillerin tutukluluk durumu sregidecektir. MADDE 121 Bagitli Yksek Taraflar, kaybolmus kimselerin aranmasi, ya da lkelerine geri gnderilmeme istegini aiklamis olan savas tutsaklariyla gzalti edilmis sivillerin kimliklerinin belirtilmesi iin, kendi lkelerinde, her trl kolayliklari saglamagi ykmlenirler. MADDE 122 Bagitli Yksek Taraflar, ibu Szlesmenin yrrlge girmesiyle, savas tutsaklarina ve gzalti edilmis sivillere ait olan ya da olmus bulunan elkonmus her trl esyanin, paranin, degerli kagitlarin, belgelerin ya da kisisel esyanin geri verilmesini ykmlenirler. MADDE 123 Bagitli Yksek Taraflar, ordularinca ele geirilmis savas
65

tutsaklarinin bakimi iin yapilmis giderlerin istenmesinden, karlkli olarak vazgetiklerini bildirirler. 2.MEZARLAR --------------- MADDE 124 Asagidaki 126 nci Maddenin konusu olan zel hkmlere halel getirmeksizin, Bagitli Yksek Taraflar, ilerinden her birinin, 29 Ekim 1914 tarihinden bu yana savas alaninda can vermis, ya da yaralanma, kaza ve hastalik yznden lms askerleri ve denizcileriyle, ayni tarihten bu yana tutsaklikta lms savas tutsaklari ve gzalti edilmis sivillerin, kendi yetkileri (otoriteleri) altindaki topraklarda bulunan mezarlklarna, mezarlarina ve kemikliklerine ve onlari anmak iin dikilmis anitlarina saygi gsterecekler ve bunlarin bakimini saglayacaklardir. Bagitli Yksek Taraflar, karlkli olarak lkelerinde, sz geen mezarlklarn, kemikliklerin ve mezarlarin kimligini ortaya ikartmak ve bunlari ktge yazmak, bunlarin bakimiyla ugrasmak ya da bunlarin bulunduklari yerlere uygun dsecek anitlar dikmek isleriyle her birinin grevlendirebilecegi Komisyonlara, grevlerini yerine getirmeleri iin her trl kolayliklari gsterme konusunda anlasacaklardir. Bu Komisyonlarin hi bir askeri niteligi olmayacaktir. MADDE 125 Bagitli Yksek Taraflar, bunun baska, karlkli olmak sartiyla: 1. Tutsaklikta lms savas tutsaklariyla gzalti edilmis sivillerin kimliklerini belirtmeye yararli btn bilgileri de ekleyerek, bunlarin tam bir izelgesini; 2. Kimlikleri belirtilmeden gmlms bulunan llerin mezarlarinin sayisina ve yerlerine iliskin her trl bilgiyi,
66

birbirlerine vermeyi ykmlenirler. MADDE 126 Romanya lkesinde 27 Agustos 1916 tarihinden bu yana lms Trk askerlerinin, denizcilerinin ve savas tutsaklarinin mezarlari, mezarlklar, kemikleri ve bu askerlerle denizcileri anmak iin dikilmis anitlarin bakimi ile gzalti edilmis sivillere iliskin olarak 124 nc ve 125 nci Maddelerden dogan btn teki ykmler konusunda, Romanya Hkmeti ile Trk Hkmeti arasnda zel bir anlasma yapilacaktir. MADDE 127 124 nc ve 125 nci Maddelerin genel nitelikteki hkmlerini tamamlamak zere, bir yandan Ingiliz Imparatorlugu, Fransa ve Italya Hkmetleri, te yandan da Trkiye ve Yunanistan Hkmetleri, 128 nci Maddeden 136 nci Maddeye kadar olan Maddelerdeki zel hkmler zerinde anlasmaya varmislardir. MADDE 128 Trk Hkmeti, Ingiliz Imparatorlugu, Fransiz ve Italya Hkmetlerine karsi, kendi lkesinde, bunlarin, savas alaninda can vermis ya da yaralanmis, kaza ve hastalik yznden lms askerleri ve denizcileriyle, tutsaklikta lms savas tutsaklari ve gzalti edilmis sivillerine ait mezarlari, mezarlklar, kemiklikleri ve onlari anmak iin dikilmis anitlari kapsayan toprak paralarini [arsalari] bu Hkmetlerin kullanimina ayri ayri ve srekli olarak birakmagi ykmlenir. Bunun gibi, Trk Hkmeti, 130 ncu Maddede ngrlen Komisyonlara, bir araya toplama mezarlklar (cimetires de groupement), kemiklikler kurmak, ya da anitlar dikmek iin ileride gerekli grlecek toprak paralarini da, sz geen bu Hkmetlerin kullanimina birakacaktir. Trk Hkmeti, bundan baska, sz konusu mezarlara, mezarlklara, kemikliklere ve anitlara giris serbestligi tanimagi ve gerekirse, buralarda cadde ve yollar yapilmasina izin vermegi
67

ykmlenir. Yunan Hkmeti de, kendi lkesine iliskin olarak, ayni ykmleri kabul eder. Yukarda belirtilen hkmler, byle bir amala birakilmis olan toprak paralari zerinde, duruma gre, Trk ya da Yunan egemenligine halel vermez. MADDE 129 Trk Hkmetince kullanimi birakilacak toprak paralari arasnda, zellikle Ingiliz Imparatorlugu iin, 3 sayili Haritada gsterilmis olan Anzac (Ari Burnu) blgesindeki toprak paralari da bulunmaktadir. Ingiliz Imparatorlugunun yukarda adi geen toprak parasindan yararlanmasi asagidaki sartlara bagli olacaktir: 1. Bu toprak parasi, Bar Andlamasyla belirtilen amacindan baska herhangi bir amala kullanilmayacaktir; bu yzden, hi bir askerlik ya da ticaret amaciyla, ya da yukarda belirtilen asil amaci disinda kalan baska herhangi bir amala kullanilmayacaktir; 2. Trk Hkmetinin, bu toprak parasn -mezarlklar da kapsamak zere- denetlemege her zaman hakk olacaktir; 3. mezarlklari korumakla grevli sivil bekilerin sayisi, mezarlk basina bir bekiden ok olmayacaktir. mezarlklar disindaki toprak parasi iin ayrica bekiler bulunmayacaktir; 4. Bu toprak parasinda, ister mezarlklar iinde ister disinda, ancak bekiler iin kesin olarak gerekli konutlardan baska konutlar yapilmayacaktir; 5. Bu toprak parasnn kysnda, insan ya da yk yklemegi ya da karaya ikartmagi kolaylastirabilecek, hi bir rihtim, dalga kiran ya da iskele yapilmayacaktir;
68

 6. Bu toprak parasn ziyaret iin gerekli btn islemler yalniz Boazlar'in i kysnda yapilabilecek ve bu toprak parasina Ege Denizi kysndan girmege, ancak bu islemlerin tamamlanmasindan sonra izin verilecektir. Trk Hkmeti, mmkn oldugu kadar basit olmasi gereken sz konusu islemlerin, Trkiye'ye gelecek teki yabancilarin bagli tutulacaklari islemlerden daha klfetli olmamasi ve gereksiz her trl gecikmeye yol amayacak kosullar altinda yapilmasini, ibu Maddenin teki hkmlerine halel gelmemek sartiyla, kabul eder; 7. Bu toprak parasn ziyaret isteginde bulunan kimseler silahli olmayacaklardir; Trk Hkmetinin, bu yasagin uygulanmasini denetlemege hakk olacaktir; 8. Trk Hkmeti, 150 kisiyi asan ziyareti topluluklarinin giriinden, en az bir hafta nce haberli kilinacaktir. MADDE 130 Ingiliz, Fransiz ve Italyan Hkmetlerinden her biri, Trk ve Yunan Hkmetlerinin de birer temsilci gnderecekleri bir Komisyon kuracak ve bu Komisyon, mezarlara, mezarlklara, kemikliklere ve anitlara iliskin sorunlari, yerinde, zme baglayacaktir. Bu komisyonlarin baslica grevleri sunlar olacaktir: 1. llerin gmldg ya da gmlms olabilecegi blgelerde kesifler yaparak, oralarda bulunan mezarlari, mezarlklar, kemiklikleri ve anitlari ktge yazmak; 2. Mezarlarin, gerektiginde bir araya toplanmasina ne gibi kosullar altinda giriilecegini saptamak; Trk lkesinde Trk temsilcisiyle, Yunan lkesinde de Yunan temsilcisiyle anlasarak, bir araya toplama mezarlklarnin, kemikliklerin ve dikilecek anitlarin yerlerini kararlastirmak; bu amala ayrilacak yerlerin snrlarini, gerekli en kk alan lsnde, saptamak; 3. Kendi uyruklarna ayrilmis ya da ayrilacak mezarlara,
69

mezarlklara, kemikliklere ve anitlara iliskin kesin plani, her Komisyonun bagli oldugu Hkmet adina, Trk ve Yunan Hkmetlerine bildirmek. MADDE 131 Kendilerine toprak parasi ayrilmis olan Hkmetler, bu topraklari yukarda belirtilenden baska maksatlarla kullanmamagi ve kullanilmasina izin vermemegi ykmlenirler. Bu toprak paralari deniz kysnda bulunmakta ise, bu ky, kendisine toprak parasi ayrilmis olan Hkmete kara ya da denizle ilgili askerlige ya da ticarete iliskin baska hi bir maksat iin kullanilmayacaktir. Mezarlara ve mezarlklara ayrilmis olan yerler bu amala ya da anit dikilmesi iin kullanilmayacaksa, bu yerler, duruma gre, Trk ya da Yunan Hkmetlerine geri verilecektir. MADDE 132 128 nci Maddeden 130 ncu Maddeye kadar olan Maddelerde ngrlen toprak paralarina iliskin tam ve eksiksiz yararlanma hakknn Ingiliz, Fransiz ve Italyan Hkmetlerine srekli olarak birakilmasi iin gereken yasama ya da ynetim tedbirleri, 130 ncu Maddenin 3 nc fikrasinda ngrlen bildiriyi izleyecek alti ay iinde, Trk ve Yunan Hkmetlerince alinacaktir. Kamulastirmalar yapilmasi gerekirse, bunlar Trk lkesinde yapilacaksa Trk Hkmetince, Yunan lkesinde yapilacaksa Yunan Hkmetince gereklestirilecek ve giderleri lke Hkmetince karsilanacaktir. MADDE 133 Ingiliz, Fransiz ve Italyan Hkmetleri, kendi uyruklarna ait mezarlarin, mezarlklarn, kemikliklerin ve anitlarin yapimini, dzenlenmesini ve bakimini, uygun grecekleri bir yrtme organina [uygulama rgtne] emenat etmekte serbest olacaklardir. Bu rgtler [organlar] askeri nitelikte olmayacaklardir. Yalniz mezarlarin bir araya toplanmasi ve mezarlklarla kemikliklerin kurulmasi iin gerekli sayilacak
70

durumlarda l kalintilarinin mezarlardan ikartilmasi, tasinmasi ile, kendilerine toprak ayrilmis Hkmetlerin, yurtlarina gnderilmelerini zorunlu grecekleri l kalintilarinin mezarlarindan ikartilmasi ve tasinmasi islerinde yetkili olacaklardir. MADDE 134 Ingiliz, Fransiz ve Italyan Hkmetlerinin, Trkiye'de bulunan mezarlarinin, mezarlklarnin, kemikliklerinin ve anitlarinin korunmasini, kendi uyruklar arasnda atanacak bekilerce yaptirmaga haklari olacaktir. Bu bekiler Trk makamlarinca [resmen] taninacaklar ve mezarlarin, mezarlklarn, kemikliklerin ve anitlarin korunmasini saglamak iin, Trk makamlarindan yardim greceklerdir. Bekilerin askeri hi bir niteligi olmayacak, fakat kendilerini savunmak zere bir rvolver ya da otomatik tabanca tasiyabileceklerdir. MADDE 135 128 nci Maddeden 131 nci Maddeye kadar olan Maddelerde ngrlen toprak paralarina, duruma gre, Trkiye ve Trk makamlarinca, ya da Yunanistan ve Yunan makamlarinca herhangi bir kira, resim ya da vergi uygulanmayacaktir. Ingiliz, Fransiz ve Italyan Hkmetlerinin temsilcileriyle, bu mezarlari, mezarlklar, kemiklikleri ve anitlari ziyaret etmek isteyenler iin, buralara giris, her zaman serbest olacaktir. Trk Hkmetiyle Yunan Hkmetine kendi lkelerinde bulunan sz konusu toprak paralarina ulastiracak yollarin bakimini srekli olarak zerlerine alacaklardir. Trk Hkmetiyle Yunan Hkmeti, sz konusu mezarlarin, mezarlklarn, kemikliklerin ve anitlarin bakimi ya da bunlarin korunmasiyla grevlendirilmis kimselerin ihtiyalarina yetecek lde suyun saglanmasi bakimindan, Ingiliz, Fransiz ve Italyan Hkmetlerine her trl kolayliklari gstermegi, karlkli olarak ykmlenirler.
71

MADDE 136 Ingiliz, Fransiz ve Italyan Hkmetleri, Trkiye'den ayrilan lkeleri de kapsamak zere, kendi yetkileri [otoriteleri] altindaki lkelerde gml bulunan Trk askerleriyle denizcileri iin mezarlar, mezarlklar, kemiklikler yapmak ve anitlar dikmek konusunda, 128 nci Madde ile 130 ncu Maddeden 135 Maddeye kadar olan Maddelerdeki hkmlerden yararlanma hakkn, Trk Hkmetine tanimayi ykmlenirler. 3. GENEL HKMLER ------------------- MADDE 137 Bagitli Yksek Taraflar arasnda kararlastirilmis aykiri hkmler disinda, 30 Ekim 1918 tarihinden baslayarak, ibu Andlamann yrrlge giriine kadar, Istanbul'u isgal eden Devletlerin makamlarinca ya da bu makamlarla grs birligi iinde, kendi uyruklaryla yabancilarin ya da Trk uyruklarnin mallari, haklari ve ikarlari, ve bu kimselerin Trkiye makamlariyla iliskileri konusunda verilmis kararlar ya da buyruklar [emirler] geerli sayilacak ve bu kararlarla buyruklar yznden, bu Devletlere ya da onlarin makamlarina karsi hi bir istemde bulunulamayacaktir. Yukarda sz edilen kararlar ve buyruklar yznden ugranilan bir zarardan dogan btn teki istemler, Hakemlik Karma Mahkemesine sunulacaktir. MADDE 138 Genel affa iliskin bugnk tarihli Bildirinin IV nc ve VI nci paragraflarina halel gelmemek sartiyla, yargi konularinda, 30 Ekim 1918 tarihinden baslayarak ibu Andlamann yrrlge giriine kadar, Istanbul'u isgal eden Devletlerin yargilari, mahkemeleri ya da makamlarinca oldugu gibi, 8 Aralik 1912 tarihinde kurulmus geici Yargi [Adalet] Karma Komisyonunca da
72

Trkiye'de verilmis olan kararlar ve buyruklar, uygulama tedbirleriyle birlikte, geerli sayilacaktir. Bununla birlikte, bir askeri mahkeme ya da bir kolluk [polis] mahkemesince, hukuk islerinde, verilmis bir hkm yznden, bir zel kisinin, baskasinin yararina ugramis oldugu bir zararin onarilmasi iin bir istemde bulunmasi durumunda, ibu istem Hakemlik Karma Mahkemesine gtrlecek ve bu Mahkeme, gerekli grrse, bir zarar-giderimde [tazminatta] bulunulmasini, stelik, oldugu gibi eski duruma getirmeyi restitution) zorunlu kilabilecektir. MADDE 139 Sivil [mlki], yargisal ya da mali ynetim kurumlariyla vakiflarin ynetimine iliskin olup da, yalniz Osmanli Imparatorlugundan ayrilan bir lkenin Hkmetini ilgilendiren ve Trkiye'de bulunan arsivler, ktkler, planlar ve her trl belgelerde, Osmanli Imparatorlugundan ayrilan bir toprakta bulunup, yalniz Trk Hkmetini ilgilendiren bu esit belgeler, karlkli olarak, her iki tarafa birbirine verilecektir. Yukarda belirtilen arsivleri, ktkleri, planlari, senetleri ve teki belgeleri elinde bulunduran Hkmet de kendisini bu belgelerle ilgili saymaktaysa, bu belgeler, istek zerinde, ilgili Hkmete bunlarin fotografilerini ya da onaylanmis rneklerini [kopyalarin] vermek sartiyla, o Hkmete saklanabilecektir. Gerek Trkiye'den gerekse ayrilmis topraklardan alinmis arsivler, ktkler, planlar, senetler ve teki belgeler, yahniz alinmis olduklari lkeyi ilgilendirmekteyseler, bunlarin asillari, karlkli olarak geri verilecektir. Bu islemlerin gerektirecegi giderler, belgeleri isteyen Hkmete karsilanacaktir. Yukardaki hkmler, eski Osmanli Imparatorluguna ait olup da 1912 yilindan nce Yunanistan'a geirilmis bulunan ilelerdeki
73

[kazalardaki, districts] mallara ya da vakiflara iliskin ktklere de ayni sartlar iinde uygulanacaktir. MADDE 140 Trkiye ile teki bagitli Devletler arasnda, savas sirasinda ve karlkli olarak, 30 Ekim 1918 tarihinden nce elde edilmis btn deniz genimetleri [ganaim-i bahriye, prises martimes] hi bir isteme yol amayacaktir. Istanbul'u isgal eden Devletlerce, bu tarihten sonra, silah-birakisiminin [mtarekenin] bozulmasi yznden, yapilmis olan elkoymalar [zaptlar, prises] konusunda da ayni hkm uygulanacaktir. Surasi kararlastirilmistir ki, Istanbul'u isgal eden Devletlerin Hkmetleri ve uyruklarnca ya da Trk Hkmeti ve Trk uyruklarnca, bu Hkmetlerin, 29 Ekim 1914 tarihinden 1 Ocak 1923 tarihine kadar, kendi lamanlarina ya da isgal ettikleri limanlarda kullanmis bulunduklari her esit kk tonajli deniz tasitina, yatlara (yachts) ve mavnalara iliskin olarak, hi bir istem ne srlemeyecektir. Bununla birlikte, ibu hkm, genel affa iliskin olarak bugnk tarihle imzalanan Bildirinin VI nci paragrafi hkmne halel vermeyecegi gibi, 29 Ekim 1914 tarihinden nceki haklara dayanarak, zel kisilerce baska zel kisilere karsi ne srlebilecek istemlere de halel getirmeyecektir. 30 Ekim 1918 den sonra elkonulmus [zaptedilmis] Trk ve Yunan gemileri, her iki Hkmete, karlkli olarak geri verilecektir. MADDE 141 bu Andlamann 25 nci Maddesinin ve 28 Haziran 1919 tarihli Versailles Andlamasnin 155 nci, 150 nci ve 440 nci maddeleri ile III nc Ek'inin VIII nci Blmnn (Onarimlar) uygulanmasiyla, savas sirasinda Alman Hkmeti ya da Alman uyruklarnca Osmanli Hkmetine ya da Osmanli uyruklarna, simdi bu gemileri elinde bulunduran Mttefik Hkmetlerin rizasi olmaksizin geirilmis [transfer edilmis] bulunan btn Alman gemilerine iliskin olarak, alman Hkmetine ya da Alman
74

uyruklarna karsi kendilerine dsebilecek her ykmden Trk Hkmetinin ve Trk uyruklarnin kurtulmus (librs) sayildiklari bildirilir. Trkiye ile, Trkiye'nin yaninda savasmis teki Devletlerin iliskilerinde de, gerekirse, bi hkm uygulanacaktir. MADDE 142 Yunan ve Trk halklarinin mbadelesine iliskin olarak, Yunanistan ile Trkiye arasnda 30 Ocak 1923 de yapilmis olan zel Szlesme, sz konusu iki Yksek Taraf arasnda, ibu Andlamann iindeymi gibi, ayni g ve degerde olacaktir. MADDE 143 BU ANDLASMA, mmkn olan en kisa sre iinde onaylanacaktir. Onama belgeleri Paris'te sunulacaktir. Japon Hkmeti, onamanin yapilmis oldugunu, Paris'teki diplomatik temsilcisi araciligiyla, Fransa Cumhuriyeti Hkmetine bildirmege yetkili olacak ve bu durumda, Japo Hkmeti onama belgesini mmkn olan en kisa sre iinde gnderecektir. Imzaci Devletlerden her biri, bu Andlamayla birlikte, imzalamis olduklari ve Lausanne Konferansinin Son [Nihai] Senedinde belirtilen Senetler -bunlar onama gerektirmekteyseler- tek ve ayni belge ile onaylayacaktir. Bir yandan Trkiye, ve te yandan Ingiliz Imparatorlugu, Fransa, Italya ve Japonya, ya da bunlarin arasnda , onama belgelerini sunduklari zaman, bir ilk sunus tutanagi (procs-verbal de dpot) dzenlenecektir. Bu ilk tutanagin tarihinden baslayarak, Andlama, onu bylece onaylamis olan Bagitli Yksek Taraflar arasnda yrrlge
75

girecektir. Bundan sonra, teki Devletler iin, onama belgelerinin sunulusu tarihinde yrrlge girecektir. Fransiz Hkmeti, onama belgelerinin sunus tutanaklarinin dogrulugu onaylamis birer rnegini btn Imzaci Devletlere teslim edecektir. BU HKMLERE OLAN INANLA, adlari asagida belirtilen Tamyetkili Temsilciler, ibu Andlamay imzalamislardir. LAUSANNE'de, yirmi drt Temmuz bin dokuz yz yirmi tarihinde, yalniz bir nsha olarak dzenlenmistir; bu nsha Fransa Cumhuriyeti Hkmetinin arsivlerine konulacak ve bu Hkmet, Imzaci Devletlerden her birine, bunun, dogrulugu onaylanmis birer rnegini verecektir. (L.S.) Horace RUMBOLD (L.S.) PELLE (L.S.) GARRONI (L.S.) G.C. MONTAGNA (L.S.) K. OTCHIAI (L.S.) E.K. VNISLOS (L.S.) D. CACLAMANOS (L.S.) Const. DIAMANDY (L.S.) Const. CONTZESCO (L.S.) M. ISMET (L.S.) Dr.RIZA NUR
76

(L.S.) HASAN II. BOGAZLAR REJIMINE ILISKIN SZLESME 24 TEMMUZ 1923 TARIHINDE IMZALANMISTIR. ------------------ INGILIZ IMPARATORLUGU, FRANSA, ITALYA, JAPONYA, BULGARISTAN, YUNANISTAN, RUSYA, SIRP-HIRVAT-SLOVEN DEVLETI VE TRKIYE, Bugnk tarihli Bar Andlamasnin 23 nc Maddesiyle benimsenen ilke uyarinca, Bogazlar'da btn uluslarin gemileri iin Akdeniz'le Karadeniz arasnda geis ve gidis-gelis serbestligini saglamak kaygisiyla, Ve bu serbestligi srdrmenin genel Bar ve dnya ticareti iin gerekli oldugunu gz nnde tutarak, Bu amala bir Szlesme yapmagi kararlastirmislar ve Tamyetkili Temsilcilerini asagida belirtildigi zere atmislardir: MAJESTE BYK-BRITANYA VE IRLANDA BIRLESIK-KRALLIGI VE DENIZLER TESI INGILIZ LKELERI KRALI, HINDISTAN IMPARATORU: ok Sayin Sir Horace George Mantagu RUMBOLD, Baronet, G.C.M.G., Istanbul'da Yksek-Komiser; FRANSA CUMHURBASKANI: Korgeneral Sayin Maurice PELL, Fransa Bykelisi, Cumhuriyet'in Dogu'da Yksek-Komiseri, Lgion d'Honneur ulusal Nisaninin Grand Officier rtbesi;
77

MAJESTE ITALYA KRALI: Sayin Marki Camille GARRONI, Krallik Senatr, Italya Bykelisi, Istanbul'da Yksek-Komiser, Saints Maurice el Lazare Nisanlariyla Couranne d'Italie Nisaninin Grand-Croix rtbesi; M.Jules Csar MANTAGNA, Atina'da Olaganst Temsilci ve Tamyetkili Ortaeli, Saints Maurice et Lazare Nisanlarinin Commandeur rtbesi, Couronne d'Italie Nisaninin Grand Officier rtbesi; MAJESTE JAPONYA IMPARATORU: M. Kentaro OTCHIAI, Jusammi, Soleil Levant Nisaninin Birinci Sinif rtbesi, Roma'da Olaganst ve Tamyetkili Bykeli; MAJESTE BULGARLAR KRALI: M.Bogdan MORPHOFF, Demiryollari, Posta ve Telgraf Isleri eski Bakani; M.Dimitri STANCIOFF, Hukuk Doktoru, Londra'da Olaganst Temsilci ve Tamyetkili Ortaeli, Saint-Alexandre Nisaninin Grand- Croix rtbesi; MAJESTE YUNANLILAR KRALI: M.Eleftherios K.VNISLOS, eski Basbakan, Sauveur Nisaninin Grand-Croix rtbeki; M.Dmtre CACLAMANOS, Londra'ta Tamyetkili Ortaeli, Sauveur Nisaninin Commandeur rtbesi; MAJESTE ROMANYA KRALI: M.Constantin I.DIAMANDY, Tamyetkili Ortaeli; M.Constantin CONTZESCO, Tamyetkili Ortaeli;
78

 RUSYA: M.Nicholas Ivanovitch IORDANSKY; MAJESTE SIRPLAR, HIRVATLAR VE SLOVENLER KRALI: M.Dr.Miloutine YOVANOVITCH, Bern'de Olaganst Temsilci ve Tamyetkili Ortaeli; TRKIYE BYK MILLET MECLISI HKMETI: ISMET Pasa, Disisleri Bakani, Edirne Milletvekili; Dr.RIZA NUR Bey, Saglik Isleri ve Sosyal Yardim Bakani, Sinop Milletvekili; HASAN Bey, eski Bakan, Trabzon Milletvekili, BU TEMSILCILER, yetki belgelerini gsterdikten ve bunlar usulne uygun ve geerli kabul edildikten sonra, asagidaki hkmler zerinde anlasmaya varmislardir: MADDE 1 Bagitli Yksek Taraflar, asagida, "Boazlar" ("Dtroits") genel teriminin kapsamina giren anakkale Boaz'nda, Marmara Denizi'nde ve Karadeniz Boaz'nda, denizden ve havadan geis ve gidis-gelis serbestligi ilkesini kabul ve ilan etmekte grs birligine varmislardir. MADDE 2 Boazlar'dan Bar zamaninda ve savas zamaninda, ticaret gemileriyle ticaret uaklarinin ve savas gemileriyle savas uaklarinin geisi ve gidis-gelisi, bundan byle asagidaki Ek'in hkmleri uyarinca dzenlenmistir.
79

EK BOGAZLAR'DAN TICARET GEMILERI VE UAKLARIYLA, SAVAS GEMILERI VE UAKLARININ GENE LKN KURALLAR ---------------- 1. Hastane gemilerini, gezinti gemilerini ve balk gemileriyle askeri olmayan uaklar da kapsamak zere, ticaret gemileri. a) Bar Zamannda: Bayrak ve yk ne olursa olsun, uluslararas saglk hkmleri sakl kalmak zere hi bir islem olmakszn, klavuz, fener, rmorkr ya da dogrudan dogruya yaplan ayn nitelikte baska hizmetlere karlk olanlar dsnda, hi bir vergi [resim] ya da har alnmakszn, stelik Trk Hkmetince ayrcalklar tannms [imtiyaz verilmis] kurumlarn ve isletmelerin bu konuda yararlandklar haklara zarar gelmemek sartyla, gndz ve gece, gemilerin gidis-gelis ve geisleri bakmndan tam serbestlik. Bu mali ykmlerin [rsumun, droits] alnmasn kolaylastrmak iin, Boazlar'dan geen ticaret gemileri, Trk Hkmetince gsterilecek yerlere adlarin, uyruklarn, tonajlarn ve gittikleri yeri bildireceklerdir. Klavuz almak istege bagldr. b) Savas zamannda Trkiye tarafsz kalrsa: Yukarda belirtilen ayn sartlar iinde, gndz ve gece, gidis-gelis ve geis bakmndan tam serbestlik. Tarafsz bir Devlet sfatyla Trkiye'nin sahip oldugu haklar ve ykml bulundugu devler,
80

sular ve havas Trkiye'nin tarafsiz oldugu bir savas sresince bar zamannda oldugu gibi tam serbektlik iinde kalmasi gereken Boazlar'da gidis-gelisi engelleyecek herhangi bir tedbir almasna Trkiye'yi yetkili klms olmayacaktr. Klavuz almak istege bagldr. c) Savas zamannda, Trkiye savasan bir Devletse: Tarafsz gemiler ve askeri olmayan tarafsz uaklar iin, bunlar zellikle dsmana savas kaag, dsman birlikleri ya da dsman uyruklar tasyarak yardm etmiyorlarsa, gidis-gelis serbestligi. Trkiye'nin bu gemileri ve uaklari denetleme ve arama hakk bulunacak ve bunun iin, sz konusu uaklar, Trkiye'nin bu amala gsterecegi ve hazrlayacag blgelerde karaya ya da denize inmele ykml bulunacaktr. Dsman gemilerine kars Devletler hukukunun kabul ettigi tedbirleri uygulama bakmndan, Trkiye'nin sahip oldugu haklar oldugu gibi kalmaktadr. Trkiye, dsman gemilerinin Boazlar' kullanmalarn nlemek iin gerekli grecegi her trl tedbirleri almaga yetkili olacaktr. Bununla birlikte, bu tedbirler, tarafsz gemilerin serbeste geisini nleyecek nitelikte olmayacaktr; Trkiye, bu amala, sz konusu gemilere gerekli ynergeler [talimat] ve klavuzlak saglamag ykmlenir. 2. Yardmc gemileri, asker tast gemilerini, uak gemilerini, uak gemilerini ve askeri uaklar da kapsamak zere, savas gemileri. a) Bar zamannda: Bayrak ne olursa olsun, hi bir islem, herhangi bir resim ya da har olmakszn, fakat kuvvetlerin toplamna iliskin olarak asagdaki kstlamalar iinde, gece ve gndz, tam geis serbestligi.
81

 Bir Devletin Karadeniz'e gitmek zere Boazlar'dan geirebilecegi en byk kuvvet, Karadeniz'de kys olan Devletlerden en kuvvetli donanmas olan Devletin, geis srasnda Karadeniz'de bulunan donanmasndan daha byk olmayacaktr; bununla birlikte, Devletler, Karadeniz'e her zaman ve her durumda, her biri 10,000 tonu gemeyen gemiyi asmayacak bir deniz kuvveti gndermek hakkn sakl tutmaktadrlar. Boazlar'dan geen gemilerin says yznden Trkiye'ye hi bir sekilde bir sorumluluk dsmeyecektir. Bu kuraln uygulanmas olanagn saglamak iin, 10 ncu Maddede ngrlen Boazlar Komisyonu, Karadeniz'de kys olan her Devletten, her yl 1 Ocak ve 1 Temmuz tarihlerinde, Karadeniz'deki zrhllarnn (cuirasss), savas kruvazrlerinin (croiseurs de bataille), uak gemilerinin (batiments porte-avions), kruvazrlerinin (croiseurs), muhriplerinin (destroyers), denazaltlarnn ve baska her tip gemilerle deniz uaklarnn saysn bildirmesini ve, bu bildiride bulunurken de, hizmette olan gemileri, mevcudu indirilmis, yedekte tutulan, onarm ve degisiklik grmekte bulunan gemileri, ayr ayr gstermesini isteyecektir. Boazlar Komisyonu, bu bildirileri aldktan sonra, ilgili Devletlere, Karadeniz'de en kuvvetli donanmann kapsadg zrhllarn, savas kruvazrlerinin, uak gemilerinin, muhriplerin, kruvazrlerin, denizaltlarn ve uaklarla -varsa- baska her tip gemilerin saysn bildirecektir; ayrca, bu donanmaya bagl bir geminin Karadeniz'e girii ya da oradan ks yznden dogan degsiklikler de, hemen, ilgili Devletlerin bilgisine sunulacaktr. Boazlar'dan Karadeniz'e gitmek zere geirilecek bir deniz kuvvetinin hesaplanmasnda yalnz hzmette olan savas gemileri gz nnde tutulacaktr. b) Savas zamannda Trkiye tarafszsa:
82

Bayrak ne olursa olsun, hi bir islem, resim ya da har olmakszn, 2 nci paragrafn (a) fkrasnda ngrlen ayn kstlamalar iinde, gndz ve gece, tam geis serbestligi. Bununla birlikte, bu kstlamalar, savasan [muharip] bir Devletin, Karadeniz'de savasanlk [muhariplik] haklarna zarar verecek sekilde uygulanmayacaktr. Tarafsz bir Devlet sfatyla Trkiye'nin haklar ve devleri, Trkiye'nin tarafsz oldugu bir savas sresince sular ve havas Bar zamannda oldugu gibi tam bir serbestlik iinde kalmas gereken Boazlar'da gidis-gelisi engelleyebilecek herhangi bir tedbir alnmasna Trkiye'yi yetkili klms olmayacaktr. Savasan Devletlerin savas gemilerinin ve askeri uaklarnn, Boazlar blgesinde herhangi bir yakalamaya [capture] kalksmalar, denetim ve arama hakkn kullanmalar ve dsmanca herhangi bir davransta bulunmalar yasak olacaktr. Savas gemilerine, yiyecek almak ve onarmda bulunmak konularnda, Deniz Savasnda Tarafszlga Iliskin 1907 XIII nc La Haye Szlesmesi hkmleri uygulanacaktr. Uaklar iin tarafszlk kurallarna iliskin kurallar saptayacak uluslararas bir Szlesme yaplncaya kadar, askeri uaklara, Boazlar'da, XIII nc La Haye Szlesmesinin savas gemilerine tandg islemlere benzer islemde bulunulacaktr. c) Savas zamannda, Trkiye savasan bir Devletse: Tarafsz savas gemileri iin hi bir islem, resim ya da har olmakszn, 2 nci paragrafn (a) fkrasnda ngrlen ayn kstlamalar iinde, tam geis serbestligi Dsman gemileriyle uaklarnn Boazlar'dan yararlanmalarn nlemek zere, Trkiye'ce alnacak tedbirler, tarafsz gemilerle uaklarn geis serbestligine zarar vermeyecek nitelikte olacaktr; Trkiye, bu amala, sz geen gemilere gerekli ynergeleri ve
83

klavuzlar saglamag ykmlenir. Tarafsz askeri uaklar, Boazlar'dan, karslasabilecekleri tehlikeli kendileri gze alarak, geebileceklerdir; bunlara, nitelikleri anlaslmak zere, denetleme hakk (le droit d'enqute) uygulanacaktr. Bunun iin, sz geen uaklar, Trkiye'nin bu amala gstereceg ve hazrlayacag blgelerde karaya ya da denize inmekle ykml bulunacaklardr. 3. a) Trkiye ile bar durumunda bulunan Devletlerin denizaltlar Boazlar'dan ancak su yznden geeceklerdir. b) Gerek Akdeniz'den gerek Karadeniz'den gelen yabanc bir deniz kuvvetinin komutan, komutas altnda bulunup Boazlar'a girecek gemilerin saysn ve adlarn, durmak zorunda olmakszn, anakkale Boaz'nn ya da Karadeniz Boaz'nn agznda bir isaret istasyonuna (station de signaux) bildirecektir. Trkiye, bu isaret istasyonlarn bildirecektir; bu bildiride bulununcaya kadar, yabanc savas gemileri iin Boazlar'dan geis serbestligi gene yrrlkte olacak ve bunlarn Boazlar'a girisleri bu yzden gecikmeye ugratlmayacaktr. c) Askeri uaklarla askeri-olmayan uaklar iin ibu kurallarla ngrlen sartlar iinde, Boazlar zerinden uus izni, sz konusu uaklar bakmndan sunlar da kapsamaktadr: 1. Boazlar'n dar geitleri zerinde onbe kilometreye kadar bir toprak seridi stnde uus serbestligi: 2. Zorunlu inis halinde, Trkiye'nin kylarna ya da karasularna inme serbestligi. 4. Savas gemilerinin geis srelerinin snrlandrlmas
84

 Boazlar'dan transit olarak gees savas gemileri, hasar ya da deniz rizikosu (avaries ou fortune de mer) durumlar dsnda, geceleyn demrlemey ve gem gvenlgn saglamak n gerekl srey de kapsamak zere, h br vakt, gesler n gerekl olan zamandan daha uzun br sre Boazlar'da duramayacaklardr. 5. Boazlar ve Karadeniz Limanlarnda durmak a. bu Ek'in 1 nci, 2 nci ve 3 nc paragraflar, gemilerin, savas gemilerinin ve uaklarn, Boazlar boyunca Boazlar'n stnden geisine uygulanr ve Trkiye'nin, limanlarn ve hava alanlarn ayn zamanda ziyaret edebilecek bir Devletin savas gemileriyle askeri uaklarnn saysna ve bunlarn kals srelerine iliskin olarak, gerekli grecegi kurallar koyma hakkna halel vermez. b. Karadeniz'de kys olan Devletlere de, kendi limanlarna ve hava alanlarna iliskin olarak, ayn haklar taninacaktir. c. Tuna Avrupa Komisyonunda temsil edilmekte olan Devletler, bu nehrin agzlarnda ve Kalas(a )Galatz) kadar, stationnaires olarak bulundurmakta olduklar hafif [savas] gemileri, 2 nci paragrafta ngrlen gemilere eklenecek ve gerektigi zaman bu gemiler baskalar ile degistirilebilecektir. 6. Saglk bakamndan korunmaya iliskin zel hkmler Ilerinde veba, kolera ya da tifs olaylar olan, ya da yedi gnden beri byle olaylar kms bulunan savas gemileriyle, bulask bir limandan, be kez yirmi drt saatten az bir sre iinde ayrlms bulunan gemiler Boazlar'dan karantinal geecekler ve Boazlar' bulastrmak olanagn kesin olarak ortadan kaldrmak zere gerekli btn koruma tedbirlerini, gemide bulunan btn olanaklar kullanarak almak zorunda olacaklardr.
85

 Ilerinde bir hekim bulunan ve Boazlar'dan durmakszn ya da yk bosaltmakszn dogrudan dogruya geen ticaret gemileri de byle davranacaklardr. lerinde hekim bulunmayan ticaret gemileri, Boazlar'a girmezden nce -Boazlar'da durmayacak olsalar bile- uluslararas saglk hkmlerinin gereklerini yerine getirmek zorunda olacaklardr. Boazlar'da bir limana ugrayan savas gemileriyle ticaret gemileri, bu limanda uygulanabilir uluslararas saglk hkmlerine bagl olacaklardr. MADDE 3 Boazlar'da geisi ve gidis-gelisi her trl engelden serbest tutmak iin, 4 nc Maddeden 9 ncu Maddeye kadar olan Maddelerde belirtilen tedbirler, Boazlar'n sularna, kylarna, Boazlar'da bulunan ya da Boazlar'a yakn adalara da uygulanacaktr. MADDE 4 Asagda gsterilen blgeler ve adalar askerlikten arndrlacaktr: 1. anakkale Boaz ile Karadeniz Boaz'nn, asagdaki gibi snrlandrlms blgeleri boyunca iki kys (ekli haritaya baknz): anakkale Boaz: Kuzey-Bat'da, Gelibolu Yarmadas ve Saros (Xros) Krfezi'nde Bakla Burnu'nun Kuzey-Dogusunda 4 kilometre uzaklkta bulunan bir noktadan baslayarak, Marmara Denizi zerindeki Kumbag'nda sona eren ve Kavak'n (bu yer dsarda kalmaktadr) Gneyinden geen bir izginin Gney- Dogusundaki blge; Karadeniz Boaz (Istanbul'a iliskin zel rejim sakl kalmak zere, Madde 8): Dogu'da, Karadeniz Boaz'nn Dogu kysndan 15
86

kilometre uzaklkta izilmis bir izgiye kadar uzanan blge: Bat'da, Karadeniz Boaz'nn Bat kysndan 15 klometre uzaklkta izilmis bir izgiye kadar uzanan blge. 2. Emir-Ali Adas dsarda kalmak zere, btn Marmara Denizi adalar. 3. Ege Denizi'nde, Semadirek (Semendirek, Samothrace), Limni (Lemnos), Imroz (Imbros), Bozcaada (Tenedos), ve Tavsan adalar (Iles aux Lapins). MADDE 5 Fransa, Ingiltere, Italya ve Trkiye Hkmetlerinden her birince birer yesi atanacak, drt yeli bir Komisyon, 4 nc Maddenin 1 nci fkrasnda ngrlen blgelerin snrlarn yernde saptamak zere, ibu Szlemenn yrrle giri tarihinden 15 gn sonra toplanacaktr. Komisyonda temsilcileri bulunan Hkmetlerden her biri, kendi temsilcilerinin hakk olan deneklerini kendisi verecektir. Komisyon islemesinin gerekli klacag genel harcamalar, temsil edilen Devletler arasnda esit olarak paylaslacaktr. MADDE 6 Istanbul'a iliskin olarak 8 nci Maddedeki hkmler sakl kalmak zere, askerlikten arndrlacak blgelerde ve adalarda, hi bir istihkam, yere bagl [sabit] topu tesisleri, sldak tesisleri, denizalt isleyen aralar, hi bir askeri havaclk tesisi ve hi bir deniz ss bulunmayacaktr. Buralarda asayisin korunmas iin gerekli bulunan ve silahlar, her trl topuluk dsarda kalmak zere, tfek, rvolver, kl ve her 100 kisiye drt hafif makineli tfekten olusacak, polis ve jandarma kuvvetlerinden baska hi bir silahl kuvvet bulunmayacaktr.
87

 Askerlikten arndrlms blgelerin ve adalarn karasularnda, denizalt gemisinden baska, deniz altnda isleyen hi bir ara bulunmayacaktr. Yukardaki hkmlere halel gelmeksizin, Trkiye, Trk lkesinin askerlikten arndrlms blgelerinden ve adalarndan ve Trk donanmasnn demirleme hakk olan bu yerlerin karasularndan silahli kuvvet geirmek hakkn elinde tutacaktr. p>Bundan baska, Trk Hkmetinin, Boazlar'da uaklar ve balonlarla, denizin yzn ve dibini gzetlemeye hakk olacaktr. Trk uaklar, Boazlar'n sular ve Trk lkesinin askerlikten arndrlms blgeleri zerinde, her zaman, uabilecekler ve buralarn her yerine, karaya ve denize, serbeste inebileceklerdir. Trkiye ve Yunanistan, askerlikten arndrlms blgelerde ve bunlarn karasularnda, silah altna alnacaklarn egitimi iin, bu blgeler dsndan gerekecek personeli getirip gtrmege de yetkili olacaklardr. Trkiye ve Yunanistan, kendi lkelerinin askerlikten arndrlms blgelerinde, her trl telgraf, telefon ve optik aralarla gzetleme ve haberlesme sistemi kurmaga yetkili olacaklardr. yunanistan, askerlikten arndrlms Yunan adalarnn karasularndan donanmasn geirebilecek, fakat bu sular Trkiye'ye kars hareket ss olarak, ya da bu amala, kara ya da deniz kuvvetleri ygmak iin kullanmayacaktr. MADDE 7 Marmara Denizi sularna, denizalt gemileri dnda, deniz altnda ileyen hi bir ara konulmayacaktr. Trk Hkmeti, Marmara Denizi'nin Avrupa [Rumeli] kylar blgesine, ya da Karadeniz Boaz'nin askerlikten arndrlm blgesinin Dousunda Darca'ya kadar Anadolu kylar blgesine, Boazlar'dan geise engel olabilecek nitelikte yere bal [sabit] hi
88

bir top bataryas ya da torpil atc yerletiremeyecektir. MADDE 8 stanbul (Stamboul), Beyolu, Galata, Adalar ve bitiik dolaylarn kapsamak zere stanbul (Constantinople) ile evresinde, bakentin ihtiyalarn karlamak zere en ok 12.000 kiilik bir garnizon bulunabilecektir. stanbul'da bir tersane ile bir deniz ss bulundurulabilecektir. MADDE 9 Sava kt zaman, Trkiye ya da Yunanistan, savaan Devlet haklarn kullanarak, yukarda ngrlen askerlikten arndrma durumunda degisiklik yapacak olurlarsa, barla birlikte, ibu Szlesmede ngrlen rejimi yeniden yrrlge koymakla ykml olacaklardr. MADDE 10 Istanbul'da, 12 nci Maddede belirtildigi zere, bir Uluslararas Komisyon kurulacak ve bu Komisyon "Boazlar Komisyonu" (Commission des Dtroits) adn alacaktr. MADDE 11 Komisyon, yetkilerini, Boazlar'n sular zerinde kullanacaktr. MADDE 12 Komisyon, bir Trk temsilcisinin baskanlg altnda, ibu Szlesmenin imzac Devletlerin olmalar bakmndan, Fransa, Ingiltere, Italya, Japonya, Bulgaristan, Yunanistan, Romanya, Rusya ve Srp-Hrvat-Sloven Devleti temsilcilerinden kurulu olacaktr. Amerika Birlesik Devletleri bu Szlesmeye katlrsa, Komisyonda bir temsilci bulundurmaya hakk olacaktr.
89

 Ayn hak, ibu Maddenin 1 nci fkrasnda adlar gemeyen Karadeniz'e kydas teki bagmsz Devletler iin de, ayn sartlar iinde, sakl tutulacaktr. MADDE 13 Komisyonda temsilci bulunduran Hkmetler, kendi temsilcilerinin hakk olabilecek denekleri kendileri vereceklerdir. Komisyonun her esit ek harcamalar, Milletler Cemiyetinin giderlerini blsmek zere saptanms oranlar iinde, sz geen Hkmetler arasnda paylaslacaktr. MADDE 14 Komisyon, 2 nci Maddeye bagl Ek'in 2 nci, 3 nc ve 4 nc paragraflar konusu olan, savas gemilerinin ve askeri uaklarn geisine iliskin hkmlerin geregi gibi gz nnde tutulup tutulmadgna bakmakla grevli olacaktr. MADDE 15 Boazlar Komisyonu, grevini, Milletler Cemiyetinin koruyuculugu altnda yapacak ve bu Cemiyet her yl alsmalarn gsteren bir rapor verecek, ayrca, ticaret bakmndan ve gemilerin gidis-gelisine iliskin btn bilgileri sunacaktr. Komisyon, bu amala, Boazlar'da gemilerin gidis-gelisi sorunuyla ugrasan Trk Hkmeti servisleriyle iliski kuracaktr. MADDE 16 Komisyon, grevinin yerine getirilmesi iin gereken ynetmelikleri yapmaya yetkili olacaktr. MADDE 17 bu Szlesmenin hkmleri, Trkiye'nin, Trk sularnda donanmasn serbeste dolastrma hakkna halel vermeyecektir.
90

 MADDE 18 Boazlar'n ve Boazlar'a komsu blgelerin askerlikten arndrlmasnn, Trkiye iin, askerlik asndan hakl gsterilmez bir tehlike yaratmamasn ve savas eylemlerinin Boazlar'n serbestligini, ya da askerlikten arndrlms blgelerin gvenlik ve asayisini tehlikeye dsrmemesini isteyen Bagtl Yksek Taraflar, asagda hkmler zerinde anlasmaya varmslardr: Geis serbestligine iliskin hkmlere bir aykrlk islenirse, ya da beklenmez bir saldr ve savas eylemleri yznden, gemilerin Boazlar'da gidis-gelis serbestligi ya da askerlikten arndrlms blgelerin gvenligi tehlikeye dsecek olursa, Bagtl Yksek Taraflar ve her halde Fransa, Ingiltere, Italya ve Japonya, bu konuda Milletler Cemiyetinin kararlataca btn tedbirlere basvurarak, bu eylemleri elbirligiyle nleyeceklerdir. Yukardaki fkrada ngrlen davrans gerektiren eylemler sona erer ermez, Boazlar stats, ibu Szlesme hkmleriyle dzenlendigi zere, yeniden kesinlikle uygulanacaktr. Boazlar'n askerlikten arndrlmasna ve serbestligine iliskin hkmlerin tamamlayc bir paras olan ibu hkm, Bagtl Yksek Taraflarn, Milletler Cemiyeti Misak uyarnca sz konusu olabilecek haklarna ve ykmlerine halel vermez. MADDE 19 Bagtl Yksek Taraflar, ibu Szlesmeyi imzalamams Devletlerin Szlesmeye katlmalarn saglamak iin btn abalarn gstereceklerdir. Bu katlma, diplomasi yoluyla, Fransa Cumhuriyeti Hkmetine bildirilecek ve bu Hkmet de, bunu, imzac ya da katlms btn Devletlere bildirecektir. Katlma, Fransz Hkmetince yaplacak bildirme tarihinden baslayarak geerli olacaktr.
91

MADDE 20 bu Szlesme onaylanacaktr. Onama belgeleri mmkn olan en ksa sre iinde Paris'de sunulacaktr. bu Szlesme, Bar Andlamasnn imzaclarndan olmayan ve bu ana kadar ibu Szlesmeyi henz onaylamams bulunan Devletler iin, bugnk tarihli Bar Andlamasyla ayn sartlar iinde yrrlge girecektir; ibu Szlesme, bu Devletler, Fransa Cumhuriyeti Hkmetince teki bagtl Devletlere bildirilecek olan onama belgelerini sunduka, [onlar bakmndan da] yrrlge girecektir. BU HKMETLERE OLAN INANLA, yukarda adlar yazl Tamyetkili Temsilciler, ibu Szlesmeyi imzalamslardr. LAUSANNE'da, 24 Temmuz 1923 tarihinde, yalnz bir nusha olarak dzenlenmistir. Bu nusha, Fransa Cumhuriyeti Hkmetinin Arsivlerine konulacak ve bu Hkmet, Imzac Devletlerden her birine, bunun dogrulugu onaylanms birer rnegini verecektir. (L.S.) Horace RUMBOLD (L.S.) PELL (L.S.) GARRONI (L.S.) G.C.MONTAGNA (L.S.) K.OTCHIAI (L.S.) B.MORPHOFF (L.S.) STANCIOFF
92

(L.S.) E.K.VNISLOS (L.S.) D.CACLAMANOS (L.S.) Const. DIAMANDY (L.S.) Const. CONTZESCO (L.S.) M.ISMET (L.S.) Dr.RIZA NUR (L.S.) HASAN III. TRAKYA SINIRINA ILISKIN SZLESME 24 TEMMUZ 1923 TARIHINDE IMZALANMISTIR. ----------------- INGILIZ IMPARATORLUGU, FRANSA, ITALYA, JAPONYA, BULGARISTAN, YUNANISTAN, ROMANYA, SIRP-HIRVAT-SLOVEN DEVLETI VE TRKIYE, Trakya snrlar zerinde Barn korunmas kaygsyla, Ve bugn imzalanan Bar Andlamasnn 24 nc Maddesinde ngrldg gibi, bu amala birtakm zel tedbirlerin karlkl olarak alnmasn gerekli sayarak, Bu konuda bir Szlesme yapmay kararlastrmslar ve asagda yazl Tamyetkili Temsilcilerini atamslardr: MAJESTE BYK-BRITANYA VE IRLANDA BIRLESIK-KRALLIGI VE DENIZLER TESI INGILIZ LKELERI KRALI, HINDISTAN IMPARATORU:
93

ok Sayn Sir Horace George Montagu RUMBOLD, Baronet, G.C.M.G., Istanbul'da Yksek-Komiser; FRANSA CUMHURBASKANI: Korgeneral Sayn Maurice PELL, Fransa Bykelisi, Cumhuriyet'in Dogu'da Yksek-Komiseri, Lgion d'Honneur ulusal Nisannn Grand Officier rtbesi: MAJESTE ITALYA KRALI: Sayn Marki Gamille GARRONI, Krallk Senatr, Italya Bykelisi, Istanbul'da Yksek-Komiser, Saints Maurice et Lazare Nisanlaryla Couronne d'Italie Nisannn Grand-Croix rtbesi; M.Jules Csar MONTAGNA, Atina'da Olaganst Temsilci ve Tamyetkili Ortaeli, Saints Maurice et Lazare Nisanlarnn Commandeur rtbesi, Couronne d'Italie Nisannn Grand Officier rtbesi: MAJESTE JAPONYA IMPARATORU: M.Kentaro OTCHIAI, Jusammi, Soleil Levant Nisannn Birinci Snf rtbesi, Roma'da Olaganst ve Tamyetkili Bykeli; MAJESTE BULGARLAR KRALI: M.Bogdan MARPHOFF, Demiryollar, Posta ve Telgraf Isleri eski Bakan; M.Dimitri STANCIOFF, Hukuk Doktoru, Londra'da Olaganst Temsilci ve Tamyetkili Ortaeli, Saint-Alexandre Nisannn Grand- Croix rtbesi; MAJESTE YUNANLILAR KRALI: M.Eleftherios K.VENISELOS, eski Basbakan, Sauveur Nisannn Grand-Croix rtbesi;
94

 M. Dmtre CACLAMANOS, Londra'da Tamyetkili Ortaeli, Sauveur Nisannn Commandeur rtbesi; MAJESTE ROMANYA KRALI: M.Constantin I.DIAMANDY, Tamyetkili Ortaeli; M.Constantin CONTZESCO, Tamyetkili Ortaeli; MAJESTE SIRPLAR, HIRVATLAR VE SLOVENLER KRALI: M.Dr.Miloutine YOVANOVITCH, Bern'de Olaganst Temsilci ve Tamyetkili Ortaeli; TRKYE BYK MLLET MECLS HKMET: SMET Paa, Dileri Bakan, Edirne Milletvekili; Dr.RIZA NUR Bey, Salk leri ve Sosyal Yardm Bakan, Sinop Milletvekili; HASAN Bey, eski Bakan, Trabzon Milletvekili. TEMSILCILER, yetki belgelerini gsterdikten ve bu belgeler usulne uygun ve geerli kabul edildikten sonra, asagdaki hkmler zerinde anlasmaya varmslardr: MADDE 1 Ege Denizi'nden Karadeniz'e kadar, Trkiye'yi Bulgaristan ve Yunanistan'dan ayran snrlarn her iki yanndaki topraklar, asagdaki snrlar iinde ve yaklask olarak otuz kilometre genisliginde olmak zere, askerlikten arndrlacaktr (Ekli haritaya baklmas). 1. Trk lkesinde, Ege Denizi'nden Karadeniz'e kadar:
95

Bugnk tarihle imza edilen Bar Andlamasnn 2 nci Maddesinin 1 nci ve 2 nci paragraflarnda tanmlanan, Trkiye'nin Yunanistan ve Bulgaristan ile olan snrna olduka kosut [paralel] bir izgi. Bu izgi, Krk-Kilise blgesinde, Krk-Kilise kasabasn ve bu kasabann merkezinden 5 kilometre yarapnda bir evreyi askerlikten arndrlms blge dsnda brakmak sartyla, bu snrdan en az 30 klometre uzaklkta zlecektr. Bu zg, Ege Denz'nde brce Burnu'ndan (Cap brje-Burnu) baslayarak Karadeniz'de Serbes Burnu'nda (Cap Serbes-Burnu) sone erecektir. 2. Yunan lkesinde, Ege Denizi'nden Yunan-Bulgar snrna kadar: Makri Burnu'nun (Cap Makri) ucundan (Makri kasabas dsarda kalmak zere) baslayarak, Kuzeye dogru Tahtal'ya kadar Meri'in akm yoluna olduka kosut bir dogrultuda gittikten sonra, Meherkoz'un Dogusundan geerek Kk Derbend'in yaklask onbe kilometre Batsnda, Yunan-Bulgar snrnda saptanacak bir noktaya ulasan izgi. 3. Bulgar lkesinde, Yunan-Bulgar snrndan Karadeniz'e kadar: Yukarda tanmlanan noktadan baslayarak, Edirne yolunu Papas- Ky'n be kilometre Batsnda Kos-Kavak'da (Kossukavak) kestikten sonra, Yunan Bulgar snryla Trk-Bulgar snrndan en az 30 kilometre uzaklktan geerek ve yalnz Harmanl blgesinde Harmanli Kasabasn ve bu kasabann merkezinden be kilometre yarapnda bir evreyi askerlikten arndrlms blgenin dsnda brakmak sartyla, Karadeniz'de Anberler'in Kuzey-Batsnda bulunan krfezin en ierlek bir noktasinda sona erecek izgi. MADDE 2 bu Szlesmenin yrrlge giriinden baslayarak onbe gn iinde kurulacak bir snrlandrma Komisyonu, 1 nci Maddede tanimlanan snr toprak [arazi] zerinde saptamak ve izmekle grevlendirilecektir. Bu Komisyon, Fransa Ingiliz Imparatorlugu, Italya, Bulgaristan, Yunanistan ve Trkiye'nin -her Devletten birer
96

temsilci olmak sartiyla- atayacaklari temsilcilerden kurulacaktir. Bulgar, Yunan ve Trk lkelerinde kendilerine dsen islemlere katilacaklardir; bununla birlikte, bu islemlerin sonucu olarak ortaya ikacak alismanin tm, Komisyonun genel oturumunda karara baglanacak ve tutanaga geirilecektir. MADDE 3 Birinci Maddede tanimlanan blgelerin askerlikten arindirilmasi, asagidaki hkmler uyarinca yapilacak ve bu hkmlere bagli kalacaktir: 1. Bu blge iinde simdi varolan gerek srekli tahkimat, gerekse sahra tahkimati niteligindeki btn tesisler, lkesinde bulunduklari Devlete silahtan arindirilacak ve sklecektir. Sz konusu blgede bu esit hi bir yeni tesis yapilmayacak, hi bir silah deposu kurulmayacaktir; kara, deniz ve hava kuvvetlerine iliskin olarak, saldiri ya da savunma amacina ynelmis, baska hi bir tesis de kurulmayacaktir. 2. Jandarma, polis, gmrk memurlari, snr bekileri gibi, i dzeni saglamak ve snrlari gz altinda tutmak iin gerekli zel unsurlar disinda silahli hi bir kuvvet ne konaklayabilecek ne de dolasabilecektir. Hi bir hava gc bulunmamasi zorunlu olan bu zel unsurlarin mevcudu asagidaki sayilari asmayacaktir: a) Trk lkesinin askerlikten arindirilmis blgesinde toplam olarak 5.000 kisi; b) Yunan lkesinin askerlikten arindirilmis blgesinde toplam olarak 2.500 kisi; c) Bulgar lkesinin askerlikten arindirilmis blgesinde toplam olarak 2.500 kisi. Bunlarin silahlari -her esit top yasak olmak zere- yalniz
97

rvolver, kili ve tfekle, her 100 kisi basina 4 makineli tfek olacaktir. Bu hkmler, 27 Kasim 1919 tarihli Neuilly Andlamas uyarinca Bulgaristan'a dsen ykmlere halel getirmeyecektir. 3. Askerlikten arindirilmis blge zerinde -bayragi ne olursa olsun- kara ya da deniz askeri uaklarinin umalari yasaktir. MADDE 4 bu Szlesmede lkesi sz konusu edilen snrdas Devletlerden birinin, ibu hkmlere uyulmasi konusunda ne srecegi herhangi bir istemi olursa, bu Devlet, istemini Milletler Cemiyeti Meclisine bildirecektir. MADDE 5 BU SZLESME onaylanacaktir. Onaylama belgeleri en kisa sre iinde Paris'de sunulacaktir. bu Szlesme, Bulgaristan, Yunanistan ve Trkiye'ce onaylanir onaylanmaz yrrlge girecektir. zel bir tutanakta bu onamalar belirtilecektir. bu Szlesmeyi bu anda henz onaylamamis olan teki Devletler bakimindan, bu Devletler onama belgelerini sunduka, Szlesme yrrlge girecektir; Fransa Cumhuriyeti Hkmeti, bu Devletlerin onama belgelerini sunduklarini, teki Bagitli Devletlere bildirecektir. Japon Hkmeti, onamanin yapilmis oldugunu Paris'deki diplomatik temsilcisi araciligiyla Fransa Cumhuriyeti Hkmetine bildirmege yetkili olacak ve, bu durumda, Japon Hkmeti onama belgesini mmkn olan en kisa sre iinde gnderecektir. BU HKMLERE OLAN INANLA, yukarda adlari belirtilen Tamyetkili Temsilciler, ibu Szlesmeyi imzalamislardir.
98

LAUSANNE'da, 24 Temmuz 1924 tarihinde, yalniz bir nusha olarak dzenlenmistir; bu nusha Fransa Cumhuriyeti Hkmetinin Arsivlerine konulacak ve bu Hkmet, imzaci Devletlerden her birine, bunun, dogrulugu onaylanmis birer rnegini verecektir. (L.S.) Horace RUMBOLD (L.S.) PELL (L.S.) GARRONI (L.S.) G.C.MONTAGNA (L.S.) K.OTCHIAI (L.S.) B.MORPHOFF (L.S.) STANCIOFF (L.S.) E.K. VNISLOS (L.S.) D.CACLAMANOS (L.S.) Const. DIAMANDY (L.S.) Const. CONTZESCO (L.S.) M. ISMET (L.S.) Dr.RIZA NUR (L.S.) HASAN IV. YERLESMEYE VE YARGI YETKISINE ILISKIN SZLESME 24 TEMMUZ 1923 TARIHINDE IMZALANMISTIR. ----------------
99

 Bir yandan, INGILIZ IMPARATORLUGU, FRANSA, ITALYA, JAPONYA, YUNANISTAN, ROMANYA, SIRP-HIRVAT-SLOVEN DEVLETI Ve te yandan, TRKIYE, Trkiye'de teki Bagitli Devletler uyruklarnin yerlesme [ikamet, tablissement] sartlariyla, bu Devletlerin lkelerinde Trk uyruklarnin yerlesme sartlarini ve yargi yetkisine (comptence judiciaire) iliskin birtakim sorunlari agdas Devletler hukuku (droit des gens moderne) uyarinca dzenlemek isteyerek, Bu amala bir Szlesme yapmagi kararlastirmislar ve adlari asagida yazili Tamyetkili Temsilcilerini atamislardir: MAJESTE BYK-BRITANYA VE IRLANDA BIRLESIK-KRALLIGI VE DENIZLER TESI INGILIZ LKELERI KRALI, HINDISTAN IMPARATORU: ok Sayin Sir Horace George Montagu RUMBOLD, Baronet, G.C.M.G., Istanbul'da Yksek-Komiser; FRANSA CUMHURBASKANI: Korgeneral Sayin Maurice PELL, Fransa Bykelisi, Cumhuriyet'in Dogu'da Yksek-Komiseri, Lgion d'Honneur ulusal Nisaninin Grand Officier rtbesi; MAJESTE ITALYA KRALI: Sayin Marki Camille GARRONI, Krallik Senatr, Italya Bykelisi, Istanbul'da Yksek-Komiser, Saints Maurice et Lazare Nisanlariyla Couronne d'Italie Nisaninin Grand-Croix rtbesi;
100

M.Jules Csar MONTAGNA, Atina'da Olaganst Temsilci ve Tamyetkili Ortaeli, Saints Maurice et Lazare Nisanlarinin Commandeur rtbesi, Couronne d'Italie Nisaninin Grand Officier rtbesi; MAJESTE JAPONYA IMPARATORU: M.Kentaro OTCHIAI, Jusammi, Soleil Levant Nisaninin Birinci Sinif rtbesi, Roma'da Olaganst ve Tamyetkili Bykeli; MAJESTE YUNANLILAR KRALI: M.Eleftherios K.VENISELOS, eski Basbakan, Sauveur Nisaninin Grand-Croix rtbesi; M.Dmtre CACLAMANOS, Londra'da Tamyetkili Ortaeli, Sauveur Nisaninin Commandeur rtbesi; MAJESTE ROMANYA KRALI: M.Constantin I. DIAMANDY, Tamyetkili Ortaeli; M.Constantin CONTZESCO, Tamyetkili Ortaeli; MAJESTE SIRPLAR, HIRVATLAR VE SLOVENLER KRALI: M.Dr.Miloutine YOVANOVITCH, Bern'de Olaganst Temsilci ve Tamyetkili Ortaeli; TRKIYE BYK MILLET MECLISI HKMETI: ISMET Pasa, Disisleri Bakani, Edirne Milletvekili; Dr.RIZA NUR Bey, Saglik Isleri ve Sosyal Yardim Bakani, Sinop Milletvekili; HASAN Bey, eski Bakan, Trabzon Milletvekili.
101

TEMSILCILER, yetki belgelerini gsterdikten ve bu belgeler usulne uygun ve geerli kabul edildikten sonra, asagidaki hkmler zerinde anlasmaya varmislardir: BLM I YERLESME SARTLARI -------------- MADDE 1 bu Blmdeki hkmlerden her birinin Trkiye'de teki Bagitli Devletlerin uyruklarna ve ortaklklarna [sirketlerine] uygulanmasi, ibu Devletlerin lkelerinde Trk uyruklarna ve ortaklklarna tam bir karlkli islem [mtekabiliyet, rciprocit] uygulanmasi sartina baglidir. Bu Devletlerden biri, kanunlari yznden ya da baska bir nedenle, sz konusu hkmlerden herhangi biri iin karlkli islemde bulunmayi reddedecek olursa, bu Devletin uyruklar ve ortaklklar da Trkiye'de ayni hkmden yararlanamayacaklardir. bu Maddenin uygulanmasinda, dominion'lar, smrgeler ve Bagitli Devletlerin korumasi altina konmus lkeler, tek tek, bagitli lkeler (pays contractants) gibi sayilacaktir. KESIM I GIRIS VE OTURMA ----------------- MADDE 2 Trkiye lkesinde, teki Bagitli Devletlerin uyruklar, kisileri ve mallari bakimindan, ortak Devletler hukuku (droit international
102

commun) uyarinca kabul ve islem greceklerdir. Sz konusu uyruklar, kisileri, mallari, haklari ve ikarlari bakimindan, Trkiye'de, lke kanunlarinin ve makamlarinin en tam ve srekli korumasindan yararlanacaklardir. G konusundaki hkmlere halel gelmeksizin, bu uyruklar, Trkiye'ye giris ve orada yerlesme bakimindan tam bir zgrlk [serbestlik] iinde olacaklar ve bylece, lkede yrrlkte olan kanunlara ve ynetmeliklere [tzklere] uygun davranmak sartiyla, Trkiye'ye gidip- gelebilecekler ve orada oturabileceklerdir. MADDE 3 Trkiye'de, teki Bagitli Devletler uyruklarnin, lke kanunlarina ve ynetmeliklerine [tzklerine] uygun davranmak sartiyla, her esit tasnr ya da tasinmaz mal edinmege, bunlari mlkiyetlerinde tutmaga ya da baskasina geirmege haklari olacaktir; zellikle, bu mallari satis, degis-tokus, bagis, vasiyet ya da baska herhangi bir biimde kullanabilecekleri gibi, bu mallari yasa uyarinca miras, bagis ya da vasiyet yoluyla da edinebileceklerdir. MADDE 4 Trkiye'de, teki Devletler uyruklarnin, ve buna karlk da, bu Devletlerin lkelerinde Trk uyruklarnin esitli ticaret, meslek ya da endstri kollarinda alismalari, ibu Szlesmenin yrrlge giris tarihinden baslayarak oniki ay iinde, Trkiye ile sz konusu Devletler arasnda yapilacak zel szlesmelere konu olacaktir. Surasi kararlastirilmistir ki, sz konusu szlesmelerin yapilmasina kadar, 1 Ocak 1923 tarihindeki statu quo sakli tutulacak ve sz edilen oniki aylik srenin sone erisinde szlesme yapilamazsa, bireylerin [zel kisilerin] 1 Ocak 1923 tarihindeki kazanilmis [muktesep] haklarina saygi gstermek sartiyla, Bagitli Devletlerden her biri davranis zgrlgn yeniden elde edecektir. MADDE 5
103

 Tasima ortaklklaryla [nakliye sirketleriyle] sigorta ortaklklarni da kapsamak zere, Bagitli Devletlerden birinin lkesinde geregi gibi kurulmus bulunan ortaklklar, Trkiye'de de taninacaklardir. Bunlar, kuruluslari, hukuk aisindan yetenekleri ve mahkemelerde taraf olmalari [dava haklari] konularinda, kendi ulusal kanunlarina gre islem greceklerdir. Bu ortaklklar, Trkiye lkesinde yerlesebilecekler ve kurulduklari lke uyruklarnin girisebilecekleri ve sz konusu lkede ulusal ortaklklara yasaklanmamis her esit ticaret ya da endstri islerini yapabileceklerdir. Bu ortaklklar, Trkiye'de islerini, kamu dzenine iliskin hkmlere uygun davranmak sartiyla, serbeste yrtebilecekler ve bu bakimdan benzer her ulusal ortaklkla ayni haklardan yararlanacaklardir. Sz konusu ortaklklarn, lke kanunlarina ve ynetmeliklerine [tzklerine] uygun davranmak sartiyla, her esit tasnr mal edinmege, bunlari mlkiyetlerinde tutmaga ya da baskalarina geirmege haklari olacaktir; ortakligin isleyebilmesi iin gereken tasinmaz mallar bakimindan ayni hkm uygulanacaktir; ancak, tasinmaz mal edinimi ortakligin kurulus amaci olmamak gerekir. MADDE 6 Trkiye'de, teki Bagitli Devletlerin uyruklar, askerlik hizmetine iliskin kanunlara bagli olmayacaklardir. Sz konusu uyruklar, askerlik hizmeti yerine sayilacak her trl hizmetten, her esit ykmden ya da mali ykmden (vergiden) bagisik olacaklardir. Kamu yararina oldugu yasalara uygun olarak kabul edilmis bir nedene dayanmadika ve bu durumda da kendilerine adaletli ve nceden [pesin] denecek bir zarar-giderim [tazminat] verilmedike, sz konusu uyruklarn mallari kamulastirilamayacak ya da bu uyruklar mallarindan yararlanma haklarindan, geici bile olsa, yoksun biraktirilmayacaklardir. nceden ilan edilmedike, hi bir kamulastirma yapilmayacaktir.
104

 MADDE 7 Trkiye, gerek kanuna dayanan bir mahkeme karari, gerek ahlak, saglik ve dilencilik kolluguna [zabitasina] iliskin kanunlar ve ynetmelikler [tzkler] uyarinca, gerekse Devletin i ve dis gvenligiyle ilgili nedenlerle, teki Bagitli Devletlerin uyruklarni, her birine teker teker uygulanacak tedbirlerle, yurtdisi etme hakkni sakli tutar; teki Bagitli Devletler, bunlari ve ailelerini her zaman geri almagi ykmlenirler. Yurtdisi etme [tard ve teb'it, expulsion] saglik ve insanlik kurallarina uygun olarak yapilacaktir. KESIM 2 VERGILERE ILISKIN HKMLER ----------------- MADDE 8 Trk lkesinde oturmak ve yerlesmek bakimindan oldugu kadar, teki Bagitli Devletlerin uyruklarna, 4 nc Maddede belirtilen sartlar uyarinca, Trkiye'de izin verilen her esit ticaret, meslek, endstri ve isletme, ya da ne nitelikte olursa olsun, herhangi bir is yapabilmeleri iin, sz konusu uyruklara, niteligi ve adi ne olursa olsun, Trk uyruklarna uygulananlardan baska ya da daha agir hi bir vergi, resim ya da mali ykm uygulanmayacaktir. Sz konusu Devletlerin uyruklarndan, yurt disinda yerlesmis olup da, Trk lkesinden geisleri sirasinda herhangi bir is tutacak olanlara, ayni nitelikte ve ayni nemde bir is yapan Trk uyruklaryla, Trkiye'de yerlesmis yabancilarin, lkede uygulanmakta olan hkmler uyarinca, bagli olduklari vergi, resim ve mali ykmlerden -niteligi ve adi ne olursa olsun- baskasi ya da daha agiri uygulanmayacaktir.
105

Sz konusu Devletler uyruklarnin Trk lkesindeki mallari, haklari ve ikarlari, bunlarin edinimi elde bulundurulmasi ya da bunlardan yararlanma bakimindan oldugu kadar, bunlari baskasina birakma, bunlarin degis-tokusu ya da miras yoluyla baskasina geirilmesi bakimindan da, Trk uyruklarnin mallarina, haklarina ve ikarlarina uygulananlardan baska ya da daha agir, hi bir mali ykm, resim, dolayli ya da dogrudan bir vergi uygulanmayacaktir. MADDE 9 Tasima )transport) ortaklklaryla sigorta ortaklklarni da kapsamak zere, teki Bagitli Devletlerden birinin kanunu uyarinca kurulmus ve ibu Szlesmenin 5 nci Maddesi uyarinca Trkiye'de yerlesmis ya da orada is yapan ticaret, endstri ve maliye ortaklklarna, Trk kanununa gre, Trkiye'de kurulmus ayni nitelikteki ortaklklara uygulananlardan baska ya da daha agir -ne nitelikte ya da nasil bir adla olursa olsun- hi bir vergi, resim ya da mali ykm uygulanmayacaktir. Sz konusu lkelerin firmalarina ya da ortaklklarnin, 5 nci Maddede ngrlen sartlar iinde, Trkiye'de yerlesmis bulunan ya da Trkiye'de is yapan kollarina, subelerine, ajanslarina [acentalarina] ya da baska temsilciliklerine de ayni hkmler uygulanacaktir; surasi kararlastirilmistir ki, ibu firmalarin ve ortaklklarn ynetim merkezleri Trkiye disinda bulunmaktaysa, sz konusu kollar, subeler, ajanslar ya da baska temsilcilikler ancak Trkiye'de yatirilmis gerek sermayeleri zerinden, ya da, vergi uygulanacak sermaye aiklanamaz ya da denetlenemez ise, bu sermayeyi kestirmege yarayabilecek olan gerek kazan ve gelirler zerinden vergiye baglanacaklardir. MADDE 10 Trk Hkmeti, niteligi ve adi ne olursa olsun, vergi bagisikliklari koyacak olursa, bu bagisikliklar Trk uyruklarna ve Trk kanunlari uyarinca kurulmus ortaklklara oldugu kadar, teki Bagitli Devletlerin Trkiye'de yerlesmis uyruklarna ya da
106

ortaklklarna da uygulanacaktir. Bu hkm, Devlete kurulmus kurumlara ya da bir kamu hizmeti ayricaligi sahiplerine taninan vergi bagisiklarindan yararlanmak istemek zere, ne srlemeyecektir. MADDE 11 8 nci Maddeden 10 Maddeye kadar olan Maddelerde ngrlen btn konularda, Trkiye'de, teki bagitli Devletlerin uyruklarna, il ynetimlerince ya da yerel ynetimlerce ykletilebilecek mali ykmler, resimler ve vergiler, Trk uyruklarna uygulananlardan baska ya da daha agir olmayacaktir. MADDE 12 Trkiye'de yerlesmis ya da Trkiye'de is yapan teki bagitli Devletlerin uyruklarna ya da bunlarin Trk lkesindeki mallarina, haklarina ve ikarlarina ve sz konusu Devletlerden birinin kanunu uyarinca kurulmus olup da Trkiye'de yerlesmis bulunan ya da Trkiye'de is yapan ortaklklara, bunlarin kollarina, subelerine ya da ajanslarina, savas durumunda bile, hi bir zorunlu borlanma (emprunt forc) ya da olaganst varlik [servet] vergileri (prlevement exceptionnel sur la fortune) ykletilmeyecektir. MADDE 13 Kapitlasyonlara son verilmis oldugu iin, Trkiye, yabanci Devletlerin uyruklarna, kendi uyruklarna sagladigindan daha elverisli bir islemde bulunmayacak ve yukardaki hkmlerde ngrlen konular bakimindan, kendi uyruklaryla teki bagitli Devletlerin uyruklarna esit islemde bulunma ilkesini uygulayacaktir. BLM II YARGI YETKISI
107

 ------------ MADDE 14 Trkiye'de, teki bagitli Devletlerin uyruklar, ve buna karlk, sz konusu Devletlerin lkelerinde Trk uyruklar, 18 nci Madde hkmleri sakli kalmak sartiyla, lke mahkemelerine, lke uyruklaryla her bakimdan ayni sartlar altinda, serbeste basvurabilecekler, davaci ya da davali olabileceklerdir. MADDE 15 16 nci Madde hkm sakli kalmak sartiyla, Trkiye ile teki bagitli Devletler arasndaki iliskilerde, her konuda, yargi yetkisine iliskin sorunlar, Devletler hukuku (droit international) ilkeleri uyarinca zme baglanacaktir. Kaynak: www.abchukuk.com

108