You are on page 1of 75

Dnml Kt letmecilii Temel Bilgiler

Mnir Karncaolu 2009

Mnir Karncaolu /Dnml Kt letmecilii Temel Bilgiler/ 2009

Dnml Kt letmecilii Temel Bilgiler Giri: Neden hurda kt 1. Proses kavramlar (Sayfa 6) 1.1. Ktle, arlk, hacim ve younluk nedir? 1.2. Basn nedir? 1.3. Fark basn nedir? 1.4. Vakum nedir? 1.5. Seviye nedir? 1.6. Ak nedir?(Debi) 1.7. Scaklk ve s nedir? 1.8. Kesafet nedir 1.9. Rutubet ve gramaj nedir? 1.10. , g ve enerji nedir? 2. Genel kavramlar (Sayfa 20) 2.1. Balya nedir, iindekiler nelerdir ve nasl uzaklatrlrlar? 2.2. Hafif rejekler ve ar rejekler nelerdir? 2.3. Tampon, bo tampon, bobin nedir? 2.4. Iskarta ve dkntler nelerdir? 2.5. Vals nedir, silindir nedir? 2.6. Elek nedir, kee nedir? 2.7. Testliner, Fluting, Kraft nedir? 2.8. Raspa, raspa duda ve raspa hamili nedir? 3. Proseste kullanlan ve borularda dolaan maddeler (Sayfa 25) 3.1. Taze su, Temizlenmi su, Beyaz su nedir? 3.2. Hamur nedir? 3.3. Buhar nedir? 3.4. Hava nedir? 3.5. Yalar nedir? 3.6. Kt fabrikasnda kullanlan kimyasallar nelerdir? 3.6.1. Kuru Mukavemet artrclar 3.6.1.1. Sentetik mukavemet artrclar 3.6.1.2. CMC karboksimetilselloz 3.6.1.3. Niasta 3.6.2. Retansiyon maddeleri 3.6.3. Poly Alminyum Klorr 3.6.4. Kpk sndrcler 3.6.5. Boyar maddeler 3.6.6. Elek pasivasyon maddesi 3.6.7. ATC 3.6.8. laym Kontrol Maddeleri 3.6.9. Tutkallama maddeleri 3.6.10. Sudkostik 3.7. Doal gaz

Mnir Karncaolu /Dnml Kt letmecilii Temel Bilgiler/ 2009

4. Ekipmanlar (Sayfa 32) 4.1. Pompalar 4.1.1. Santrifj pompalar 4.1.2. Sv halkal Vakum pompalar 4.1.3. Kademeli pompalar 4.2. Vanalar 4.2.1. Bakl srgl el vanalar 4.2.2. Kelebek tipi el vanalar 4.2.3. Globe tipi (tkal, oturtmal) el vanalar 4.2.4. Kresel tip el vanalar 4.2.5. Kontrol vanalar 4.2.6. Pnmatik on-of vanalar 4.3. Kartrclar 4.4. Redktrler 4.5. Kay kasnakl hz deitiriciler 4.6. Pulperler 4.7. Temizleme elekleri (Hafif younluktakileri temizleyenler) 4.8. Klinerler (Ar younluktakileri temizleyenler) 4.9. Fanlar ve krkler 4.10. Refinerler 4.11. Kompresrler 4.12. Hidrolik niteler 4.13. Yalama niteleri 4.14. Boru hatlar 4.15. Vinler 4.16. Tanklar 4.17. Bteler 5. Kt fabrikasn meydana getiren niteler (Sayfa 43) 5.1. Ham madde ve stok sahas 5.2. Konveyrler ve pulper blgesi 5.2.1. Konveyrn altrlmas 5.2.2. Pulper 5.2.3. Pulperdeki hurda kt-hamur-su dengesi nasl salanr? 5.2.4. Pulper iinde neler olur? 5.2.4.1. Kuyruk nasl oluur? 5.2.4.2. Kr barsak veya p kapan (Junk trap) nasl alr? 5.2.4.3. Detrashpac (p ayrma elei) 5.2.5. Naylon ayrma tamburu (Seleckpac) 5.2.6. Klinerler ar kirlilikleri temizler 5.3. Hamur hazrlama blgesinin almas 5.3.1. Kaba temizleme kademeleri 5.3.2. nce temizleme kademeleri 5.3.3. Fraksinatr 5.4. Yaklam blgesi (Approach flow)

Mnir Karncaolu /Dnml Kt letmecilii Temel Bilgiler/ 2009

5.5. Hamur kasas 5.6. Elekler 5.7. Presler 5.7.1. Preslerin hidrolik niteleri ve basklar 5.7.2. Preslerin tahrik ksm 5.7.3. Pres valsleri 5.7.4. Pres raspalar ve raspa hamileri 5.7.5. Pres keeleri 5.7.6. erit verici 5.7.7. Pres fskiyeleri 5.8. Vakum sistemi 5.8.1. Dk vakum blgesi 5.8.2. Eleklerde yksek vakum blgesi 5.8.3. Vakum pompalar ve halka suyu sistemi 5.8.4. Vakum sisteminde otomasyon 5.9. Kurutma ksm ve havbe 5.9.1. Kurutma silindirleri 5.9.2. Kurutma gruplar 5.9.3. Buhar kondense sistemi 5.9.4. Yalama sistemi 5.9.5. Kurutma keeleri 5.9.6. Kt sevk sistemi 5.9.7. Mal sarc ve gramaj lm erevesi 5.10. Bobin makinesi 5.11. Mamul ambar 5.12. Buhar retim merkezi (Kazan) 5.12.1. Buhar retimi iin gerekli donanmlar unlardr 5.12.2. Kazann almas 5.13. Atk artma 6. Elektrik, otomasyon ve l aletleri (Sayfa 69) 6.1. Fabrikann elektrii nasl geliyor? 6.2. Trafolar 6.3. A.G alt panolar 6.4. MCC panolar 6.5. Motorlar 6.6. Tahrik sistemi 6.7. Donanm ve yazlm nedir? 6.7.1. Basn transmitterleri (PT= Pressure Transmitter) 6.7.2. Fark basn transmitterleri (dP= Differential pressure Transmitter) 6.7.3. Seviye transmitterleri (LT= Level Transmitter) 6.7.4. Akmetreler (FT= Flow Transmitter) 6.7.5. Kesafet transmitterleri (CT= Consistency Transmitter) 6.7.6. Kontrolrler 6.7.7. Kontrol vanalar

Mnir Karncaolu /Dnml Kt letmecilii Temel Bilgiler/ 2009

Giri: Neden hurda kt? Kdn dier atklara gre avantajlar vardr. Hem dnmldr hem de zaman iinde tabiatta yok olur. Yeniden kda dntrldnde elyafa yeni bir mr kazandrlm olur. Yeniden dnm kt fabrikalarnda olur. Her yeni dnm nedeniyle elyafta zayflama olacandan baz tr ktlarn retimi ya dorudan sellozdan ya da bir miktar selloz ilave edilerek yaplr. Fakat dnml fabrikalarn ounda selloz kullanlmamaktadr. Bir geri dnm sonras l elyaflar sistemden uzaklatrlr. l elyaflardan kt yaplmas mmkn olmaz. l elyaflar toz eklinde atk suya geerler. Elyaflarn kalan salamlar kullanlarak kt yaplr. Bu nedenle ktta geri dnm sanki sonsuz kere mmknm gibi grlr. Selloz ise aalarn kaln olan ksmlarnn kabuklar alnarak elde edilir. Burada nce yongalama ilemi yaplr. Ardndan kimyasal maddelerle piirilen yongalar refinerlerde tlr. tlen elyaflarn boylar ok uzundur. Baz fabrikalar sellozu bu haliyle ileyerek, boylarn ve enlerini daha da klterek kada dntrr. Bazlar ise elyaflar bu haliyle, kaln tabakalar halinde kurutarak selloz elde eder. Bunlar ticari sellozlardr. Trkiye aa ynnden fakir olduundan sellozu ithal eder. Selloz fotokopi kad ve tuvalet katlar yapmnda kullanlr. Pek ok fabrika hurda kat ileyerek ekonomiye nemli bir girdi salar. Hurda kat iin baz nemli kaynaklar bulunmaktadr. Bunlardan en nemlisi marketlerin kutu atklardr. kinci nemli kaynak belediye plkleridir. pe den kat byk lde kayba urar ve kat maddeler asndan zerinde kirlilikler tar. Ayrca slanan kat rmeye balar. Bu nedenle kullanlan katlarn temiz ve kuru olarak ayr bir ekilde atlmas ekonomiye kazan salar. Bu bilinsizlik yznden atk kadn yarsndan fazlas kayba uramaktadr. Atk kadn bir p olmadn bilerek, evremize bilgi aktarmalyz. Unutmayalm ki kat alanlar olarak biz de gelirimizi atk kada borluyuz.

Mnir Karncaolu /Dnml Kt letmecilii Temel Bilgiler/ 2009

Atk kt hakknda baz gerekler bize bilinlenmede g verecektir. 1. Her yl milyonlarca ton atuk kt ortaya kar. 2. Bunlarn neredeyse % 40 geriye dner. Kalan % 60 dnya iin kayptr. 3. Geriye dnm Trkiyede dolaysyla dnyada yaklak 8 milyon aacn kesilmemesi demektir. Atklarn geri kazanlma oran arttka kesilen aa says azalacak dnyamz daha ok yamur alacaktr. 4. ounlukla bizim rettiimiz tr ktlarda yani oluklu katlarnda selloz ilavesi yaplmaz. Bu durum hi aa kesilmemesi demektir. 5. Geri dnml kt retimi iin fabrikalarda neredeyse 10 000 insan alr. Buna hurda toplayclar, nakliyeciler ve hurda dnm merkezlerinde alanlar dhil deildir. 6. retilen kt Trkiyeye milyonlarca dolar dviz kazandrr. 7. Trkiyede retilen ktla dnyann etrafn 2,5 metre enindeki ktla 150 kere dnmek mmkndr. 8. Trkiye kt tketimi ve retimi srekli artan bir lkedir. 9. Kii bana kt kullanm gelimi lkeleri yakalayabilmesi iin, mevcut fabrikalarn kapasitelerini 10 kat arttrmak gerekir. Yatrmlar srekli olarak yaplmakta ve bu fark hzla kapanmaktadr. Ormanlarn kesilmemesi orada yaayan bitki ve hayvanlarn yani doann yok olmamas anlamna da gelir. Unutulmamaldr ki kresel snmann nedenlerinden biri de yok olan bitki rtsdr. Bir ormann meydana gelmesi binlerce hatta on binlerce yllk bir gelime sonucudur. lkemizin kt olan kaynaklar kullanlrken ok dikkat edilmelidir. Kat fabrikalarnda youn elektrik ve su kullanlr. Bunlarn da zenle kullanlmas maliyetleri dreceinden, irketlerin ayakta kalmas kolaylar. Bu nedenle fabrikamzn verimli hale getirirlmesi iin allmal ve her tr neri getirilmelidir. Bu kitapk bir fabrikann nasl altnn kolayca anlalmas ve alanlarn azami lde katklarnn salanmas amacyla dzenlenmitir. Konunun anlalmas baz kavramlarn iyi bilinmesine baldr. Ortak bir dil kullanlmadka konularn anlatlmas ve anlalmas zorlar. Bu nedenle sadelie ncelik verilmi ve ok zel ekipmanlar dikkate alnmamtr.

Mnir Karncaolu /Dnml Kt letmecilii Temel Bilgiler/ 2009

1. Proses kavramlar 1.1 Ktle, arlk, hacim ve younluk nedir? Cisimlerin yer ekimi olmayan yerlerde arlklar yoktur. Bu nedenle uzayda her ey yzer. te bu ortamda cisimlerin ktleleri gene de vardr. Ktle bir cisimdeki madde miktarn belirtir. Kg olarak adlandrlr. Ktle iki kefeli terazilerle llr ve m harfi ile gsterilir. Cisimlerin ktlelerine yer ekimi tarafndan bir kuvvet etki eder. Yer ekimi olmasayd cisimlerin arlklar anlalamazd. Arl ortaya karan yer ekimi ivmesi G ile gsterilir ve m/sn olarak ifade edilir. Arlk cisme etki eden yer ekimi kuvvetidir. m=ktle (kg) G= yer ekimi ivmesi (m/sn) Dnya iin 10 m/sn olarak alnabilir. F= G X m = Newton veya kgm/ sn Arlk dinamometre ile llr. Dinamometre kancal arlk len aletlerdir. Birimi, Newtondur. Ayda yer ekimi dnyadakinin 6 da birine dtnden cisimlerin arlklar da dnyaya gre altda bir olarak llr. Altta dinamometre ve terazi ile arlk lm grlmektedir. Terazi zerinde iki adet cisim grlmektedir. Birinci cisim arl llecek cisimdir. Hem ktlesi hem de yer ekimi ivmesi bulunmaktadr. Dier kefede ise kilo bulunmaktadr. Bu durumda yer ekimi ivmesi her iki kefeye de etki etmektedir.

Cisimlerin bir de hacimleri vardr. Hacim o cismin uzayda kaplad yerdir. Cisimler boyutlu olduklarndan hacimler cm , dm , m gibi boyutlar ile ifade edilirler. Hacim lmnde hacmi bilinen kaplardan yararlanlr. Younluk ise birim hacimdeki madde miktardr. Yani birim hacmin ktlesine younluk denir. Birim hacim bir santimetre kp veya bir litre olarak alnabilir. Bir litre suyun arl bir kilogramdr ve bir litre demire gre azdr. nk iindeki madde miktar demirdeki madde miktarna gre azdr. Younluk birimlerinin en bilinenleri gr/cm, kg/m, gr/litre, kg/litre, ton/m tr ve d harfi ile gsterilir.

Mnir Karncaolu /Dnml Kt letmecilii Temel Bilgiler/ 2009

Younluu farkl cisimler su iine atldklarnda ya batalar ya da yzerler. Suyun younluu 1 gr/cm veya 1 kg/litredir. 1.2 Basn nedir? Kat, sv ve gazlar arlklar nedeniyle zerinde bulunduklar yzeye bir kuvvet uygularlar. Kuvvetin kayna ne olursa olsun birim yzeye dik olarak etki eden kuvvete basn (P), btn yzeye dik olarak etki eden kuvvete de basn kuvveti (F) denir.

P: Basn ( At, bar, paskal) F: Kuvvet (Kg) A: Alan (cm, m)

Hava bir gaz karm olduundan yeryzne bir basn uygular. nsan vcudu bu basnca alk olduundan basnc hissetmeyiz (Tpk su altndaki balklarn etkilenmemeleri gibi). Bu basncn bykl bir atmosfer basncdr ve 1 Ata diye adlandrlr. Manometreler bu basnc okumazlar. Yaklak 10 metre yksekliindeki bir su stununun bir santimetre kareye yapt basnca eittir. O zaman unu syleyebiliriz. 10 metre derinliindeki bir havuzun tabannda bir santimetrekare alan zerine yaklak 1 kg kuvvet etki etmektedir. Buna bir atmosfer diyoruz. Aada bir alan grlmektedir. Bu alann kenar uzunluklar santimetre olarak verilmektedir. Bu alan yaklak bir kitap byklndedir. zerine atmosferin yapt toplam kuvvet nedir?

A(alan)= 30x 15= 450 cm F= AxP = (450 cm) X (1kg/cm) = 450 Kg. Bu kuvvet neredeyse yarm tona yaklamakla birlikte kitaba her ynden etki ettiinden hissedilmemektedir ve hissedilmedii iin sfr olarak kabul edilir. Yani dnya zerinde basn konuurken atmosferin etkisi dikkate alnmadan bu deerden sonras iin konuulur. Tm boru hatlarnda yaplan lmler pompa tarafndan salanan net basnc anlatr. Manometre veya basn transmitterleri zerinde bunlar okumak mmkndr.

Mnir Karncaolu /Dnml Kt letmecilii Temel Bilgiler/ 2009

Basn iin kullanlan alan birimi nemlidir. Bir santimetre kare iin konuurken At veya bar terimi kullanlr. Bir metre kareye etki eden kuvvet iin paskal tanm kullanlmaktadr. Bu nedenle birimleri birbirine dntrmek gerekebilir. Son yllarda paskal birimi tm dnyaca kabul grmtr. Aada bu dnmleri yapabilmek iin bir tablo verilmitir.

evirim tablosu
Kat fabrikalarnda karlalabilecek baz basn birimleri ve evirim faktrleri
Pascal bar atm

1 Pa (N/m2)=

10-5

0.98710-5

1 bar (daN/cm ) =

105

(0.1Mpa)
101325

0.987

1 atmosfer =

(0,101325 Mpa)

1.013

Statik basn bir cismin dierlerine gre ne kadar yukarda olduunu ifade eder. Yani atya konmu bir su tank hem binaya bir arlk yani basn uygularken pompa olmakszn bu basnla alt katta suyun kullanlmasn salar. Ayni tank aada ise yukarya su basabilmek iin pompa gerekir. Bu durumda dinamik basn konuulur. Dinamik basn bir kuvvet uygulayarak yani cismi harekete geirerek elde edilir. Bu nedenle pompalar dinamik basn retmek iin kullanlrlar. Rzgr dinamik basn retir. Kuvvet bir cismin zerine yer ekimi uygulanmasyla ortaya kar. Kuvvet ayrca dner makinalarla ve piston gibi aletlerle retilir. Pompa svy iterek bir kuvvet uygular. Bu kuvvet boru iindeki duvarlarda basn olarak ortaya kar. Dner makinalarn rettii dn kuvvetine moment denir. Levye ile ve kaldra ile kuvvet bytlerek cisme aktarlabilir. Hava ve gazlar stldka genilerler. Bu esnada kapal bir kap iinde iseler genileyemediklerinden kap iinde basn artmaya balar. Buhar retimi bu ekilde olur. Kapal bir kap iinde stlan su buharlaarak basnc artmaya balar. Basncn artmas scakln etkisiyledir. O zaman scaklk arttrlarak yksek basnl buhar elde etmek mmkndr. Bunun terside dorudur. Basnc yksek buharn scakl da yksektir.

Mnir Karncaolu /Dnml Kt letmecilii Temel Bilgiler/ 2009

Suyun buharlaabilmesi iin deniz kenarnda 100 C ye kadar stlmaldr. Bu noktada buhar hale gelmesi iin stlmaya devam edilmesi gerekir. Bu nedenle 100 C buharn iindeki enerji, 100 C suyun iindeki enerjiden ok fazladr. Bu enerjiye gizli s denir. Kt makinasndan kazana dnen 100 C deki kondensat-buhar karm, enerji ynnden ok zengin olduundan s geri kazanma asndan kaybedilmemesi gerekir. 1.3 Fark basn nedir? Svlar gibi akkan halde bulunan tm cisimler boru iinden geerken srtnrler. Srtnme enerjinin kaybolmas demektir. Bu nedenle sv basnc mesafe arttka der. ok uzun hatlarn sonunda basn nerdeyse kaybolur. Binalarn st katlarna su kmamas bu nedenledir. Buralarda hidrofor pompalar kullanlr. Buna srtnme kayb denir. Bazen srtnme kaybnn getirdii sorunu amak iin boru ap bytlr veya pompann basma basnc arttrlr. Pompann k ile boru hattnn daha sonraki bir noktasn arasnda basn farll meydana gelir. Bu durum istenmeyen bir durumdur. Fark basncn zellikle istendii durumlar da mevcuttur. Kt fabrikalarnda fark basn; Temizleyicilerde iyi temizleme olmas iin Buhar silindirlerinde kat kuruduka giri ve k borular arasnda Buhar hatlarnda Buhar ak miktarnn bulunmasnda Hamur kasas ve buhar seperatrleri gibi basnl kaplarda seviye lmnde kullanlr.

Elek tipi temizleyicilerde elek zerinde basn kayb meydana gelir. Hamur elee belli bir basnta girer ve elek gzeneklerinde basncn kaybederek dk basnla kar. Burada basn dmesinin yani fark basncn elek tipine gre belirli bir deerde olmas istenir. Elek gzeneklerinin ar tkanmas fark basncn artmasna neden olur. Tam tersine basn fark olmuyorsa veya ok dkse gelen tm hamur elekten dorudan geiyor demektir. Buda temizliin olmad anlamna gelir. Buhar hatt zerinde ak miktar lmek iin kastl olarak bir blgede daralma yaratlr. Daralma sonucu bu daralmann nndeki basnla daralma sonrasnda basn fark oluur. Buhar ak arttka basn farkll artyor demektir. Bu prensip buhar hatlarnda basn lm yaplmasn salar. Basnl kaplardaki seviye lm daha sonra seviye konusu ilenirken anlatlacaktr.

Mnir Karncaolu /Dnml Kt letmecilii Temel Bilgiler/ 2009

10

Fark basn transmitterlerinin kullanld yerler 1.4 Vakum nedir? Boluk, havaszlk anlamnda kullanlan 'vakum' terimi ou kez yanl anlalr. Normal artlarda, deniz seviyesinde, vcudumuzun her santimetrekaresi zerinde bir kilogram hava basnc vardr. Parmanza bir kilogramlk bir yk taksanz zor tarsnz ama parmanzn minik bir bozuk para byklnde olan ksm zerinde her zaman bu arlk vardr. (Baknz Basn)

Basncn, santimetrekareye bir kilogram olan atmosfer basncnn (1 ata) altna dmesine vakum denilir. rnein santimetrekarede 0,8 kilogramlk (800 gram) bir basn pratikte atmosfer basncnn ne kadar altnda ise o kadar yani l 000 800= 200 milibar vakum olarak ifade edilir. Vakumda, yani hava basnc atmosfer basncndan daha dk olduunda zerimizdeki basn da azalm ykmz hafiflemi olduuna gre vcudumuz da daha rahat etmez mi? Hayr, tersine. Vcudumuzun i basnc atmosfer basncna gre ayarldr. Dmzdaki basn derse, denge bozulacandan ve i basncmz fazla geleceinden bata damarlarmz olmak zere tm organlarmz zarar grebilir, devam etmesi durumunda ise insan lme gtrebilir. Hakiki veya mutlak vakum tam sfr hava basncna ulamaktr ki, bu pratikte mmkn deildir. Vakum metrelerde bu noktay -1 olarak okumaktayz. Uzayda bile hakiki vakum yoktur. Bir ortamn hakiki yani mutlak vakumda olmas iin, iinde molekl, atom, elektron ve atomun dier kk paracklarndan hibirinin

Mnir Karncaolu /Dnml Kt letmecilii Temel Bilgiler/ 2009

11

olmamas gerekir. Uzayda bile hakiki vakum vardr diyemiyoruz. Ancak uzay o kadar byk, paracklar da o kadar kktrler ki yzde 99,9999 vakumdur diyebiliriz. Elinize bir ie alp havasn boaltp, azn da szdrmaz ekilde kapatrsanz ienin iinde vakum olumutur diyebiliriz. ienin kapanda bir delik aarsanz dardaki hava derhal ieri hcum eder, ierdeki vakumun yerini alr. O halde dnyamz evreleyen hava tabakas niin uzayn boluuna, vakumlu ortamna kamyor? Atmosferin st katmanlarna gittike de hava basnc sfra yaklar. Havann vakumlu ortama kamasn yaratacak bir hava basnc yoktur, bu nedenle uzayn boluu hava molekllerini ekemez, atmosfer tabakamz da uzayn boluuna kap gitmez. Moleklleri yer ekimi etkiler ve hava kaamaz.

1.5 Seviye nedir? Kt fabrikalarnda seviye tanklar, bteler, buhar ve vakum seperatrleri, hamur kasas gibi yerlerde llr. Seviyesi llecek kabn bir sfr noktas bir de % 100 denilen en st noktas vardr. Seviye bir tankn veya btenin bo veya dolu olduunu grmek amacyla llr. Tankn tamamas veya hamur yokluundan retimin aksamamas iin gereklidir. Seviye transmitteri tankn tabanna monte edilir. Aslnda basn lm ile seviye llmektedir. Tankn tabanndaki Transmitter yaplan basnca bakarak zerinde ne kadar metre sv olduunu bilir. Bu basnca statik basn denir. Seviye arttka statik basn ayni oranda artar. Bu arada baz kaplarda svnn zerinde bir buhar veya hava basnc olabilir. Bu durumda tabana yaplan basn fazla olacandan seviye lm hatal olacaktr. Hatay ortadan kaldrmak iin ortamdaki basn, fark basn transmitterinin her iki koluna etki etmelidir.

Seviye lm

Mnir Karncaolu /Dnml Kt letmecilii Temel Bilgiler/ 2009

12

1.6 Ak nedir? (Debi) Bir boru, iinden geecek svya veya buhara klavuzluk yapar. Onun emniyet iinde yerine ulamasn salar. Boru iinde ak salayabilmek iin pompalar, fanlar, kompresrler, buhar kazanlar veya statik seviye kullanlr. Hamur ve su pompalar bunun iin vardr. Sarnlardan su kendi statik basnc ile akarken, pompaya ihtiya duymaz. Ak miktar retim srasnda doru miktarda akkann gemesi iin gereklidir. Su ve doal gazda ak miktar bilinmiyorsa, kalite ve tasarruf salanamaz. Yaplacak retime gre istenilen mal akn, istenilen ykseklie basmak iin pompalar kullanlr. Ak miktar pompann kndaki vanalarla ayarlanabilir. Baz noktalarda ak miktar retimin kalitesini etkilediinden, ak miktarnn dorudan llmesi gerekir. Ak miktar litre/dakika veya ton/saat olarak ifade edilir. Buna ayni zamanda debi de denir. Debi Birim zaman iinde akan madde miktar olarak tanmlanr. Toplam ak miktar ise sadece gnlk, haftalk veya aylk tketim rakamlarn renmek iin kullanlr. Buradan ya fatura dzenlenecektir. Ya da ton retim bana kullanlan su, kimyasal madde, doal gaz gibi maddeler hesaplanacaktr. imdi rnek olarak Pulperde 1 ton hurda kdn % 4 kesafette almas iin kullanlacak su miktarn bulalm. Hurda kdn iinde yabanc madde olmadn dnelim; Bu durumda % 4 elyaf olan bir hamurun % 96 s su demektir. Yani 4 ton elyaf iin 96 ton su gerekmektedir. O zaman 1 ton elyaf iin 24 ton su gerekir. Saatte 6 ton elyaf alan bir pulperde kullanlacak su miktar 6X24ton=144 ton/saattir. Suyun debisi saatte 144 tondur denir. Hamur hazrlamas 200 ton/gn iin yaplm olan bir tesiste pulperde saatte 8340 kg elyaf almaldr. O zaman saatte gereken su miktar= 8,34X24ton = 200 Ton/saat su gerekir. Demek ki pulper su deposundan pulpere verilecek su miktar 200 ton/saattir. Ve bu debide suyun pulper su deposuna mutlaka gnderilmesi gerekir. Bu depodan baka yerlere kullanlacak sular varsa bunlar da dikkate alnmaldr. Bu rnek debinin yani ak miktarlarnn ne kadar hayati nem tadn gstermek iin verilmitir. te yandan ak miktarlarnn llebilmesinin de nemi ortadadr. Bunun iin ak metreler kullanlmaktadr. letmelerde kullanlan ak metrelere rnek aada verilmitir; Manyetik ak metreler, alt ve st kat gramaj kontrolnde ve fraksinatr giri ve klarnda, refiner girilerinde pulper klarnda kullanlmaktadr. Su sayalar iletmeye su salayan kuyulardan ve artma tesisinden geri dnen suyun miktarn lmek iin kullanlmaktadr. Kimyasal dozaj iin kullanlan ufak rotametreler Buhar ak iin kullanlan orifis metreler

Mnir Karncaolu /Dnml Kt letmecilii Temel Bilgiler/ 2009

13

Manyetik ak metreler, alt ve st kat gramaj kontrollerinde, fraksinatr giri ve klarnda, refiner girilerinde kullanlmaktadr. Alt ve st elee verilen elyaf miktar dorudan gramaj kontroln hedeflemektedir. Fraksinatrde ise alt kata ve st kata gidecek ksa ve uzun elyaflarn miktar oransal olarak belirlenir. Hamur kasasndan nceki n ayarlar iin kullanlr. Manyetik ak metreler borudan geen svy bir iletken gibi grerek hamurun hzna gre elektrik retirler.

Su sayalar kuyu gibi temiz su hatlarnda, iletmeye gelen suyun miktarn lmek iin kullanlmaktadr. Bu miktarlar hem kuyularn performansn hem de gnlk tketilen su miktarlarn bilmemizi salar. indeki dner ark suyun miktarna gre hzlanarak ak toplam olarak ler.

Kimyasal dozaj iin kullanlan ufak rotametrelerin amac verilen kimyasal miktarn grebilmektir. Miktarlar dozaj pompalar ile deitirilebilir.

Orifis plakalar: Buhar ak iin kullanlan orifis plakalar buhar hatt zerinde daralma yaratarak basn dmn lerler. Meydana gelen fark basn iinden geen buhar miktar ile artar.

Mnir Karncaolu /Dnml Kt letmecilii Temel Bilgiler/ 2009

14

Buhar hatlarnda debi lm Debinin hesaplanmas Debi hesaplanmasnda u yntemler kullanlabilir. Hamuru veya suyu basan pompann basma miktar bilindiinden belirli bir zaman aralnda baslan mal miktar hesaplanabilir. Hamurun hz biliniyorsa Ak miktar = Boru kesiti X hamur hz

Genellikle kt fabrikalarnda hamurun hz 1 m/sn veya en fazla 1,5 m/sn arasndadr. Boru apndan kesit alan hesaplanarak bu alandan belirli srede geen hamur miktar bulunabilir. 1.7 Scaklk ve s nedir? Scaklk ve s ok kartrlan iki kavramdr. Scaklk kelimesi derece cinsinden bir bykl anlatrken s kelimesi enerjiyi anlatr. Enerji i yapma yeteneidir. Odann veya itiimiz suyun scakl 25 C dediimizde, bunun scakl veya soukluu anlattn bilmeliyiz. Bir odann veya suyun scakln deitirmek iin stmak veya soutmak gerektiini bilmeliyiz. 25 C deki oday 30 C ye karmak iin olduka fazla enerji harcarz. Yani s veririz. Fakat 25 C deki bir bardak suyu 30 C ye karmak iin elimizde biraz tutmamz yeterli olur. Vcudumuzun ss yani enerjisi yeterli olur. Bu arada 25 C deki denizi 30 C ye karmak iin gnein ss da yetmez. te strken veya souturken ortama s veririz veya s alrz. Istmak ve soutmak iin bir araca ihtiyacmz vardr. Doal gaz kombileri, sobalar veya klimalar s reten aralardr. Scakl lmek iin sadece termometre gerekir. letmelerde scaklk lm buhar hatlarnda, havbe iinde, soutma kulesi giri ve klarnda ve laboratuar gibi baz odalarda yaplmaktadr. Is ise buhar elde etmek iin buhar kazanlarnda retilmektedir. Bu nedenle kazanlara s veya buhar santral da denir. Elektriinde retildii sistemlere enerji santral ad verilmektedir. Is iin kullanlan birim kw, BTU, kalori gibi tanmlardr. Is kalorimetre denilen ktle iine hapsolmu veya dier bir ktleye aktarlan enerji miktarn gsteren aletlerle llr. ok eitli kalorimetre eidi bulunur. Isnn yaylmas iin, Scak cisim souk cisme temas ederek str. Is gzle grnmeyen bir k kartarak kardaki cismi str.

Mnir Karncaolu /Dnml Kt letmecilii Temel Bilgiler/ 2009

15

Ortamda sy iletecek hava gibi bir ara bulunmaldr.

Soutma kuleleri vakum pompalarndan kan szdrmazlk suyunun scakln drmek iin kurulmutur. Souk olarak vakum pompalarna giren su snarak kar Scak olarak soutma kulesine giren su kulenin fan yardmyla souyarak kar. Burada souma olay fann suya hava flemesi ve bunun sonucunda suyun buharlaarak soumas eklinde olur. Buharlama srekli su kayb demektir. fleme yoluyla soutma yapabilmek iin ortamn scakl ve deniz kenarna gre ykseklik nemlidir. Bu yolla su Trkiyede ancak 29 C ye kadar soutulabilir. 1.8 Kesafet nedir? Kesafet sadece kt fabrikalarnda hamur iin kullanlan bir terimdir. Hamurun iindeki elyaf miktarn yzde (%) olarak ifade eder. Yani % 3 kesafetteki 100 kg hamurda 3 kg elyaf ve 97 kg su var demektir. Bir dier tanm hamurun iindeki kuru madde miktarnn % de olarak ifadesidir. ounlukla kolaylk asndan dolgu maddesi kullanlmayan ktlarda, kuru madde miktar ile kesafet ayni amala kullanlr. Kesafet lm iletmelerde pulper knda, fraksinatr giri ve knda, elekli temizleyicilerin giriinde, alt ve st elek makine btesi klarnda bulunmaktadr. Pulperde kesafet kontrolunun amac pulper iindeki kesafeti grmek ve iletmeye verilecek kat madde miktarlarn kontrol etmektir. lm kesafet transmitterleri ile yaplr. tr kesafet transmitteri vardr. Birinci tr transmitter bakl tiptir. Boru iine taklr. Boru iinden geen hamur miktar bak zerinde bir kuvvet oluturur. Hamur ne kadar fazla ise kuvvet o kadar fazla olduundan kesafet lm doruya yakn yaplr. kinci tr kesafet transmitterleri hamur iine mikrodalga sinyal gnderir. Kardaki alglayc kesafete gre sinyali daha az alglar. Bu tip transmitterler daha salkl lm yaparlar. nc tr transmitterle motorlu tiptir. letmelerde her tip taransmitter grlebilir. imdi ak ve kesafet kavramlar bilindiine gre bir hamur kasasna madde miktarn hesaplayabiliriz. Bunun iin nce ak miktarn grelim. DCS ekran zerinde manyetik ak metreden gelen bilgi 2800 (2.8ton/dakika) olarak okunmaktadr. Bunun anlam saatte 2,8x 60=168 verildiidir. giren kuru QCS veya kg/dakika ton hamur

Bu hamurun % 3 kesafette olduu kesafet transmitterinde biliniyorsa kuru madde miktar 168X 3/100 = 5,04 ton kuru madde gemektedir. Grld gibi ak ve kesafet kdn gramajn tayin eden ok nemli iki kavram olmaktadr.

Mnir Karncaolu /Dnml Kt letmecilii Temel Bilgiler/ 2009

16

1.9 Rutubet ve gramaj nedir? Satlacak kt iin rutubet ve gramaj gibi iki nemli parametre daha bulunmaktadr. Bunlar daima yan yana olarak seslendirilirler. Satlacak kdn zelliklerini mterinin istekleri belirler. ok rutubetli mal mteri tarafndan kullanlamaz ve kdn tutkalla yaptrlmas zellii kaybolur. retiminde aksamalar meydana gelir. ok kuru kt ise abuk patlama zeliine sahiptir ve kurutmak maliyetli bir itir Bu nedenle kdn rutubeti ortalama % 7-7,5 olarak alnr ve belli bir tolerans olur. % 7 rutubet 100 kg ktta 7 kg su bulunduunu gsterir. Kesafet konusunda makinaya verilen kuru madde miktar 5.05 ton/saat olarak hesaplanmt. Rutubet buna eklendiinde ve kenar skartalar dikkate almaz isek bu kuru maddenin tampondaki kt olarak % 7 rutubette 5.04X 100/93=5.42 ton olaca hesaplanr. Kdn gramaj ise gene mteri tarafndan belirlenmektedir. Bir metre kare kdn terazideki arlna gramaj diyoruz. Baz makinalarda gramaj 90 gr/m den 200 gr/m ye kadar deitirilebilmektedir. Bu bilgilerden u hesaplamalar yaplabilir. 225 cm eninde, 100 gr/m kttan, 370 m/dakika makine hznda retim yaplmaktadr. Bir saatin sonunda ne kadar kt retilir? Bir metre/dakika hzda dakikada 2.25 m kt retilebilir. 370 metre/dakika hzda Dakikada 2.25m X 370 m/dakika X 0,1 kg/m=83.25 kg kt retilir. Bu rakam bir saat sonra 83.25kgX 60dakika=4995 kg/saat olur. 1.10 , g ve enerji nedir? Bir i yaplmak istendiinde enerji harcanr. Enerji s verilerek veya hareket ettirilerek harcanr. Enerji iin bir kaynaa ihtiya vardr. Bu durumda iin tanm Bir d kuvvet tarafndan bir cisme aktarlan ve onu harekete geiren enerjidir. Merdiven karak enerji harcanr. Enerjinin kayna vcudumuzdur. Yerekimine kar bir kuvvet uygularz. Merdiveni kmak iin enerji harcarz. Suyu pompa ile bir yerden bir yere gndermek iin enerji harcarz yani i yaparz. Tm kuvvet uygulamalarnda cismi hareket ettiremiyorsak, enerji harcarz fakat i yapm olmayz. Merdiven zerinde bir saat beklersek merdivene bir kuvvet uygulam oluruz. Fakat i yapm olmayz. Enerji de harcanm olur. Enerji harcanmas da i yapldn gstermez. n kapal bir pompa enerji harcar fakat i yapmaz. yapma enerji harcayarak sonu elde etmektir. Aharcanan enerji yaplan ie gre oksa alma verimsizdir denir. Enerji kaynaklar eitli olabilir. Rzgr, su, gne gibi. Enerjinin balca iki eidi vardr. Hareket halindeyken var olan enerjiye kinetik enerji denir. Duran bir cismin depolad enerjiye potansiyel enerji denir.

Mnir Karncaolu /Dnml Kt letmecilii Temel Bilgiler/ 2009

17

Enerjinin ekilleri de vardr. Ik enerjisi, s enerjisi, mekanik enerji, elektrik enerjisi, kimyasal enerji, nkleer enerji, ses enerjisi, hidrolik enerjii enerjinin dier ekilleridir. Sanayide en ok bilinen enerji tr elektrik enerjisidir. Elektrik enerjisi harcanarak motorlar dndrlr. Dnen motor elektrik enerjisini mekanik enerjiye evirir. Kazanda yanan doalgaz s enerjisi retir. Kt bu enerji ile kurur. Fabrikadaki lambalar elektrik enerjisini k enerjisine dntrr. Akler ve piller kimyasal enerjiyi elektrik enerjisine dntrr. Barajlarda biriken suda potansiyel enerji vardr. Bu enerji barajdaki cebri borudan aktlarak dinamik enerjiye dntrlr. Hareket eden suda trbini evirecek enerji vardr. Trbinin dn mekanik enerjiye dnr. Trbine bal olan elektrik dinamosu mekanik enerjiyi elektrik enerjisine dndrr. Elektrik enerji birimi kilovat saattir. Evlerimizde elektrik faturas kilovat saat olarak yazlr. Sayalar bu deeri okur. Kazanlarda doalgaz metre kp olarak satn alnr. Fakat faturas evlerde metrekp olarak gelirken sanayide kilovat saat olarak gelir. Neden enerji tketim deerlerinin sonunda saat bulunmaktadr? nk enerji harcanrken bir zaman iinde harcanr. Ayni enerji yani kilovat saat ne kadar ksa sre iinde harcanrsa fatura deimez fakat biz ksa sre iinde ok enerji harcam veya i yapm oluruz. Bir de kilovat nedir ona bakalm. Kilovat bir g tanmdr. Bir ampul 40 vatlk ise 100 vatlk ampule gre daha az k saar yani daha az k retir ve daha az elektrik enerjisi harcar. G tanmnn iinde zaman grmeyiz. G bir kuvvetin ifadesidir. Birim zamanda harcanan enerjiye g denir. Yani bir saatte 1 kilovat harcayan bir elektrik stcsnn gc bir kilovattr. G iin eskiden kullanlan kelime takat idi ve gerekten insanlara bir ey ifade etmektedir. Biz gl olan tanyabiliriz. 55 kilovat gcnde bir motor 5,5 kilovat gcndeki bir motordan on kat daha gldr daha kuvvetlidir, fakat ayn zaman iinde on kat fazla elektrik enerjisi harcar. Halbuki 5,5 kilovat gcndeki motor 10 saat iinde 55 kilovat harcar. imdi bir deponun kna nce 55 kilovatlk motoru olan bir pompa balayarak depodaki suyu 1 saatte boaltalm. Ayni depoya ayni miktarda su doldurarak 5,5 kilovatlk motoru olan baka bir pompa balayalm. Bu durumda depoyu on saatte boaltrz. ayet pompa 0,55 kilovat gcnde olursa depo 100 saatte boalr. Her durumda harcanan enerji 55 kilovat saat olacaktr. Fakat in sresi deimitir. Gl olan pompa ii bir saatte yaparken gsz olan 10 saatte, daha gsz olan ise 100 saatte yapmtr. Fakat yaplan i iin elektrik faturas ayni gelecektir. nk yaplan i yani harcanan enerji ayni miktardadr. O zaman g ile enerji kavramlar arasnda zaman gibi bir deer girmektedir. Gsz olmak az enerji harcamak anlamna gelmez. in sresinin ksalmas bizi gc arttrmak zorunda brakr. Ayni deponun 6 dakikada boaltlmas gerekseydi 550 kilovat gcnde motoru olan pompa gerekecekti. Bir ii yapmak iin verilen sre gc belirler. Gc artrarak zaman ksaltabiliriz. Bu durum fabrikalarda kapasiteye bal olarak pompa glerinin neden deitiini gsterir. Bir saat iinde 5 ton kt retmek istiyorsak ortalama olarak 2000 kilovat saat elektrik enerjisi harcarz. Bir saat iinde 10 ton kt retmek iinse 4000 kilovat saat elektrik enerjisi harcamak gerekir. Yaplan i iki katna knca harcanan enerji de iki

Mnir Karncaolu /Dnml Kt letmecilii Temel Bilgiler/ 2009

18

katna kar. Ayni ekilde kullanlacak s enerjisi elde etmek iin kullanlan buhar miktar da iki katna kar. imdi bir kilovat gcn ne yapabileceine bakalm. Bir kilovat kaypsz bir ortamda bir kilogram arlndaki herhangi bir eyi bir saniye iinde 100 metre yukarya karabilecek bir aletin gcdr. Bu tanma gre gre 100 kilogram metre/saniye bir kilovattr. Pompa hesaplarnda bu tanmdan her zaman yararlanmak mmkndr: Saatte 240 ton suyu 18 metre yukarya basacak bir pompann gc ne olmaldr? Bu pompa 24 saatte ne kadar enerji harcar? Yukardaki tanma gre hesap yaplacak olursa; bir saatte 240 ton su baslmas bir saniyede 67 kg su baslmas demektir. 67 Kg/saniye X 18 metre= 1206 kilogram metre/saniye yaptndan suyun yukarya karlmas iin 12,06 kilovatlk bir enerjiye ihtiya vardr. Pompann yzde yz verimli olmadn biliyoruz. nk pompalar suyu basarken kendi iindeki aklklardan su geriye kaar. Pompann verimi ayet % 70 ise 12,06 / 0,7=17,22 Kilovatlk bir pompa gerekmektedir. Bunun motoru 18,5 kilovat olarak seilir. 24 saatlik alma sonunda bu pompada harcanan enerji; 24 saat X 17,22 kilovat= 413,28 kilovat saattir. Grld gibi tanmlar iin temelinde yatan kavramlardr ve tm hesaplamalar tanmlar olmakszn yaplamazlar.

Mnir Karncaolu /Dnml Kt letmecilii Temel Bilgiler/ 2009

19

2. Genel kavramlar 2.1. Balya nedir, iindekiler nelerdir ve nasl uzaklatrlrlar? Balya atk ktlarn toplama merkezlerinde hidrolik balya preslerinde sktrlmas ile elde edilir. Normal artlarda atk kt, salkl kadn ve kat rnlerinin kullanm sonucu dkme tabir edilen ekilde ortaya kar. Bu ekilde toplanarak atk kat alm noktalarna getirilen kat yn durumundadr. Bu kt ynnn iinde ayrca ipler, cam ieler, tahta paralar, plastik paralar, suda zlemeyen tutkallar, metal paralar, ta paralar, straforlar, metal zmba telleri ve kda saplanm olarak kum paralar bulunabilir. Tm bu sz geen cisimlere yabanc kat maddeler denir. Yabanc kat maddeler bir atk kat balyas iinde yaklak olarak kdn arlnn % 5 i kadar tutar. Atk kat alm merkezinde eitli kat trlerine gre ayrlarak balyalanr. Saf selloz balyalar ise onu reten fabrikalardan balyal olarak karak kullancya ular.

Kt rutubet alma zellii yksek olduundan ar miktarda suyu emebilir. Bu nedenle atk kt balyasnn iinde % 40 lara kadar ykselebilen su bulunmaktadr. Atk kt almnda aldanma olmamas iin, hurda kdn iindeki yabanc kat madde miktar ve su miktar dikkate alnarak fire olarak dlr ve atk kat buna gre faturalandrlr. Balya iindeki en nemli kalem atk kttr. Buna hurda kat ta denir. Hurda kt denildiinde iletmeler iin oluklu mukavva artklar, beyaz hurda ktlar ve gazete ktlar anlalr. Fakat bunlarn hurda iinde bir miktar kark olarak grlmeleri bazen sorun yaratmaz. Balya haline getirilen ktlar balya teli ile balanr. Balya telinin srekli alan pulperlerde kuyruk oluumuna katks vardr. Bu nedenle teller ounlukla alnmadan hurda kt pulperine verilir. Kuyruk pulper iine sarktlan halata denir. Bu halata balya telleri sararak naylon ve ipleri toplar. Pulper iindeki hamurun temizlenmesine yardmc olur. Kuyruk kalnlatka pulperden ekilerek alnr. ok fazla kalnlaan kuyruk hem naylonlar alamaz hem de pulper motoruna ek yk getireceinden, pulper motorunun termik amasna neden olur. Onun iin kuyruun ara sra pulperden darya ekilmesi ve kesilerek uzaklatrlmas gerekir. Balya iindeki byk kat maddeler pulperin zel bir cep ksmndan belirli aralklarla dar alnr. 10 mm ve altndaki kk kat maddeler ve hamur ise pulper tabanndaki szgeten geerek hamur hazrlamadaki eitli temizleme kademelerinde temizlenir.

Mnir Karncaolu /Dnml Kt letmecilii Temel Bilgiler/ 2009

20

2.2. Hafif rejekler ve ar rejekler nelerdir? Pulperde kaba olarak temizlenen hamurun iinde hal temizlenmesi gereken ve byklkleri 10 mm yi gemeyen kat kirlilikler bulunur. Bu kirliliklere genel olarak rejek denir. Hafif rejekler naylon paralar, ip paralar, strafor paralar ve tutkal artklardr. Bunlarn younluklar birin (1 gr/cm) altndadr. Bu nedenle daha ok yzmeye meyillidirler. Fakat koyu bir hamur iinde maddenin hareketi zorlatndan serbest hareket edemezler. Hamura tutunarak hareket ederler. Bu tr kirlilikler sepetli elek tr temizleyicilerde temizlenirler. Ar rejekler younluu sudan ar olan rejeklerdir. Bunlar kum, cam paralar, zmba telleri gibi kirliliklerdir. Bu tr kirlilikler, kliner ad verilen kademeli siklonlarda temizlenir. Bu tr kirlilikler de koyu hamur iinde skacaklarndan temizlenmeleri zordur. Bu nedenle bu tr kirliliklerin temizliinde hamurun kesafeti nemlidir. Kesafetin drlerek uygun hale getirilmesi temizlemeyi kolaylatrr. Tm bu temizleme ilemleri bir kerede bitirilemediinden temizleme yani rejek alma ilemleri hep kademeli olmaktadr. Her seferinde bir miktar yabanc maddenin rejek olarak alnmas mmkn olabilmektedir. Bu durum hamur hazrlama ksmnda ve makina yaklam blgesinde ilk bakta karmak gibi grnen bir makina younluu yaratr. 2.3. Tampon, bo tampon, bobin nedir?

Tampon, retim srasnda mal sarcda sarlmakta olan kda denir. Mal sarcda belli apa geldiinde tam tampon olur ve makinadan dar alnr. Bazen imalat srasndaki artlar nedeniyle eksik apta yarm tampon kabilir. Hi mal sarlmam bo haldeki valse bo tampon denir. Bo tamponlarn sert lastikle kapl yzeylerinin izilmemesine, falata ile kesilmemesine dikkat edilmelidir. Bobin, tampondan mterinin istedii ende, bobin makinasnda kesilmi ve etiketlenmi kda denir. Bobinlerin eni ve gramaj mterinin istedii gibi olacandan ok fazla bobin eni ve gramaj ls bulunabilir. Makina enine gre bir tampondan birden fazla bobin elde edilebilir. Bu mal sarc ve bobin makinasnn kapasitelerine baldr. Bazen bobin eni bobinin iki veya veya daha ok ebatta para olarak kesilmesini gerektirir. Paralarn her biri ayr mteri talebi olabilir. Bobin makinas genellikle kat makinas hznn 2 veya 3 kat hzdadr. Bobin retildikten sonra tartlp, sarlarak etiketlenirler ve mamul ambarna alnarlar. Buradan mterilere sevk edilir. 2.4. Iskarta ve dkntler nelerdir?

Bobin kesimi srasnda kenardan bir miktar erit kesimi yaplmak zorundadr. Buna kenar skarta denir. Kesilen kenar skartalar, kenar skarta fan ile (hava ile) uzaklatrlarak paralanr ve mal sarcnn altndaki pulpere dklr. Burada hamur hale getirilerek yeniden kullanlmak zere hamur hazrlamaya gnderilir.

Mnir Karncaolu /Dnml Kt letmecilii Temel Bilgiler/ 2009

21

Bobin makinasnda bobinin sarm ncesinde ve sonrasnda bir ksm skarta daha ortaya kar. Bunlar da mal sarc altndaki pulpere atlarak hamur hale getirilir. Bir baka tabirle alr. Kt kopmalar srasnda da bir miktar skarta ortaya kar. Bunlar da mal sarc pulperinde alrlar. retimi hatal yaplm mallar da skarta olarak adlandrlr. Bunlar da tampon zerinde kesilerek mal sarc altndaki pulperde alrlar. Hatal retilen bobinler ounlukla hamur hazrlama pulperine gnderilirler Bu arada kt makinasnn altna kt kopmalarnda bir miktar skarta der. Bunlar da alt kattan elle toplanarak ana pulpere gnderilirler. Kt makinasnda kuru ve ya ksmdan alnan ve geri dndrlen hamura dknt denir. Elekte geni olarak safiha haline getirilen kdn kenarlar arzu edilen dzgnlkte gramaja sahip deildir. Hem salon tarafndan hem de tahrik tarafndan kenar kesici fskiyelerle kesilerek, elek alt dknt btesine gnderilirler. (Makinada operatrn bulunduu tarafa salon taraf (operatr taraf), tahrik motorlarnn bulunduu tarafa tahrik taraf denir.) Eleklerdeki dkntler de kartrlarak hamur hale getirilir ve hamur hazrlamadaki dknt btesine aktarlrlar. Preslerde ve elekte kopan safiha elek ve pres alt dknt btelerine der. Tm skarta ve dkntlerin geri kazanlmalar verimlilii etkiler, fakat bunlarn azaltlmalar verimlilie ok daha fazla katk salar. 2.5. Vals nedir, silindir nedir?

Kt fabrikalarnn kt makinas ksm birbirine benzeyen silindir ve valslerden meydana gelir. Silindiri valsten ayran en nemli zellik iine buhar veriliyor olmasdr. Bu nedenle ya ksmda bulunan tm dner ksmlara vals denir. Ayni ekilde presler de valslerden kuruludur. Kurutma ksmnda ise hem silindirler hem de valsler bulunur. Bazen kurutma silindirlerinin buhar verilmeyen trleri de bulunabilir. Bunlar gene de silindir olarak geerler. Valslerin muhtelif eitleri bulunur. Bu nedenle baz valslerin zel adlar vardr. Hamur kasasndan hemen sonraki valse gs (breast) valsi denir Hamur kassndan gelen mal gsleyen vals olarak bilinir. Elein en sonunda tahrik valsi bulunur. Bu valsin hemen yannda Gau vals bulunur. inde vakum bulunan valse sifon valsi veya Gau vals denir. Aralarda sevk valsleri, gergi valsleri ve regle valsleri vardr. Bu valslerin grevleri elei dzgn ekilde tamaktr. Elee yardmclk yaparlar. st elein olduu makinalarda kad alt elee veren birleme yerindeki valse birletirme valsi denir. Bu valslerin iletmelerde imalat tarafndan verilmi zel isimleri de olabilir. Pres valsleri bulunduu ksma gre adlandrlrlar. Birinci pres, ikinci pres, nc pres gibi adlar alrlar. Baz makinalarda birinci pres ve ikinci pres birlemitir. Preslerde ift vals bulunuyorsa alt vals st vals gibi adlar verilir. Birinci ve ikinci presin birleik olduu sistemlerde ortaya bir vals eksilmitir. Yani iki preste toplam 3 vals

Mnir Karncaolu /Dnml Kt letmecilii Temel Bilgiler/ 2009

22

vardr. Birinci presin st valsi ve ikinci presin alt valsi ortak hale gelmi ve orta vals adnda bir vals ortaya kmtr. Kurutma ksmnda da sevk valsleri bulunur. Baz valsler kd ynlendirme veya ama iinde kullanlrlar. Bunlara kambur vals denir. Mal sarc giriinde ve bobin makinas giriinde bu valslerden bulunur. Bir baka vals grubu ise regle valsi olarak adlandrlr. Bunlar elek veya keenin kamasn otomatik olarak nleyen valslerdir. Baz valslerde ise gergi elle ayarlanr. 2.6. Elek nedir, kee nedir? Elek, hamurun iindeki suyun szlerek safihann olutuu ilk ksmdr. Genelde safihann oluumu uzun elek diye tabir edilen ksmda olur. Baz makinalarda st kat diye adlandrlan ikinci bir elek grubu daha monte edilmitir. Her iki elek bir noktaya kadar safihay tayarak daha sonra birleirler. Bylece ift katl kt retmek mmkndr. Safiha genellikle ya ksmdaki kadn addr. Kee ise elee gre daha kaln yapdaki dokumalardr. Elekten fark suyu iinde tutabiliyor olmasdr. Pres valsleri kda kee ile birlikte basarlar. Kdn iindeki su kee tarafndan emilirken dier taraftan da vakumla bu sular keeden uzaklatrlr. Preslerde kullanlan keelere pres keesi denir. Kurutma ksmnda da keeler bulunur. Bu keelere kurutma keeleri denir. Amalar kd silindirle kee arasna alarak kdn silindire iyice basmasn salamaktr. yi bir kurutma iin bask gereklidir. Buhar ise keenin arasndan geerek uzaklar. Tm gergi ve regle valsleri elek ve preslerde olduundan farkszdr. Bunlar sonsuz olarak retilmezler. Fermuarla halka ekline getirilirler. 2.7. Testliner, Fluting, Kraft nedir? Dnyada yzlerce kt eidi vardr. Atk katlardan lkemizde genellikle bunlardan birka eidi retilmektedir. Fluting ad verilen kt oluklu mukavvann ortasnda kullanlr. Gramaj 90160 gr/m arasndadr. Bu rakam giderek aaya doru dmektedir (70 gr/m). Dayanm ynnden dk dayanml ktlardandr. Tek kat olarak sadece alt elek kullanlarak retilirler. Hurda kt olarak zel seilmi ktlar kullanlmaz. Testliner denilen kt ise iki katl olarak ve st kat boyanarak retilir. Hurda kalitesi yksek olmak zorundadr. Gramajlar daha ok 115 gr/m ve zerindedir. Oluklu mukavva yapmnda s kat ve alt kat olarak kullanlrlar. Kutunun dnda kullanlmalar nedeniyle grnleri temiz ve renkleri dalgasz olmaldr. Testliner ktlar iki tr retilirler. Baz fabrikalarda sadece esmer Testliner retilmektedir. st kata beyaz hurda kt hamuru verilebilen yerlerde beyaz Testliner retilebilir. Bunun iin ayr bir pulper ve beyaz hurda kd aartmak iin beyazlatma nitesi gerekmektedir.

Mnir Karncaolu /Dnml Kt letmecilii Temel Bilgiler/ 2009

23

ok zel ve temiz seme oluklu hurdalar kullanlarak daha dayankl ktlar retmek mmkndr. Bunlara bazen imitasyon Kraft denmektedir. Kraft saf sellozdan retilen ktlara denir. Dayanmlar son derecede yksektir. Esmer Kraft sellozu imento torbalarnn yapmnda kullanlmaktadr. Beyaz Kraft kt ise gene beyaz torbalarn yapmnda, iecek bardaklarnda ve dayankl st kutularnn yapmnda kullanlmaktadr. 2.8. Raspa, raspa duda ve raspa hamili nedir?

Raspalar (Doctor blade) silindir ve valslerin yzeyine yapan kirlilikleri syrmalar iin kullanlrlar. Kurutma silindirlerinde kullanlanlar metal ve dier valslerde kullanlanlar ise kolay anabilen fiber ve plastik kkenli malzemelerden yaplmlardr. Raspa anrken valsin veya silindirin yzeyinin anmamas gerekir. Raspa bir kanaln iine tutturulur. Bu kanall paraya raspa duda (Doctor holder) denir. Raspa ve raspa dudan tayan aseye de raspa hamili (Doctor body) denir. Baz raspalar sabit yaplmlardr. Yani alrken ileri geri hareket yapmazlar. Baz raspalar ise ileri geri hareket ederler. Bu tr raspalara salnml (osilatrl) raspa denir. Osialtrl raspalar ya haval bir sistemle ya da motorlu bir sistemle salnm yaparlar. Bir raspann hareketli olmasnn nedeni gerek raspann gerekse silindir yzeyinin dzenli anmasn salamaktr. Raspalarn vals zerine yatrlmalar elle veya pistonlarla yaplr. Bu esnada raspann sert hareketle vals zerine dmemesi gerekir. Krlm veya anm raspalarn vals yzeyine saplanma ve valsin kaplamasna zarar verme riski bulunur.

ekil: Raspa hamili

Mnir Karncaolu /Dnml Kt letmecilii Temel Bilgiler/ 2009

24

3. Proseste kullanlan ve borularda dolaan maddeler 3.1. Taze su, Temizlenmi su, Beyaz su nedir?

Kt fabrikalar ok su kullanan yerlerdir. Suyun ok kullanlmas genellikle retilen kt miktaryla orantldr. Bu nedenle kt fabrikalarnda su temini kuyulardan yaplr. Fabrikalarda arazi zerinde alm kuyular bulunur. Kuyular yaklak 100 m ve altndaki derinliklerden su eker. Bu suyun ad taze sudur. Fabrikalarda taze su iin yaplan zel su depolar bulunur.

ekil: Derin kuyu pompalar Taze su fabrika iinde kullanlmas sonucu kirlenir. Bu amala suyun temizlenerek yeniden kullanlmas gerekir. Bylece su ihtiyac olduka azalacaktr. Ayni zamanda temizleme ilemi sonucu elyaf kazanm ve kimyasal maddeler ynnden zengin olan suyun geri kazanlmas mmkndr. Bu suya temizlenmi su denir. Ayrca atlan suyun iinde enerli sakldr. nk alnacak taze su scakl, atlan su scaklna gre dk olduundan, enerji kayb sz konusudur. Bu kayplarn olmamas iin suyun artlmas ilemi yaplr. Artma ilemi suyun iinden l elyafn, yani askdaki kat maddelerin alnarak temizlenmi suyun canllarn yaayaca oksijene kavuturulmasdr. Bunun iin nce Flotasyon niteleri ve eitli havuzlar kullanlr. Artma nitesinden kan su, elekteki baz fskiyelerde, baz temizlik ilerinde ve salmastralarda kullanlabilir. Artma ilemleri sonucunda kullanm d fazla su varsa darya gnderilir. Elekten szlen sulara ise beyaz su ad verilir. Bu su elyaf ynnden zengin olduundan fazlas atlmaz, pulperde hamur almasnda kullanlr. Fazlas ise kesafet drme ve temizlenmi su elde edilmesinde kullanlr. Sistemdeki tm sularn pompa ile baslmas gerekir. Su pompalarnn yksek basnl olanlar tehlikelidir. nk basnl boru hatlarnn kaaklar tehlike yaratr. 3.2. Hamur nedir?

Kt fabrikalarnn borularnn ounda hamur dolar. Pulperden kp hamur kasasna gelinceye kadar, hamur eitli kesafetlerde pompalanr. Bu dolamn

Mnir Karncaolu /Dnml Kt letmecilii Temel Bilgiler/ 2009

25

nedeni hamurun temizlenerek kt yaplacak hale getirilmesidir. yi bir kt retmenin temelinde iyi kt hamuru elde etmek yatar. Hamurun ilenmesi enerji harcadndan, hamur hazrlama ileminin abartlmamas fakat mterinin memnun olaca duruma getirilmesi yeterlidir. Hamurun tamas olduka maliyetlidir. Bu nedenle hamur tamalarnn nne geilmesi gerekir. Hamur bteler iinde depolanr. Her hamur btesinde hamurun kmemesi iin kartrc bulunur. Hamur kendi halinde kartrmadan braklrsa iki trl tehlike ortaya kar. Birinci tehlike hamurun faz yapmas yani suyun ve hamurun ayranda olduu gibi ayrmasdr. Bu durumda hamur pompas suyu basacandan sra koyulaan hamura geldiinde pompa skr. kinci tehlike ise hamurun iinden kabilecek yanc, boucu, zehirleyici ve patlayc gazlarn olmasdr. Bu nedenle uzun beklemelerde bte kartrclarnn durdurulmamas gerekir. 3.3. Buhar nedir?

Buhar, kt retiminde su ve hamurdan sonra gereken nc akkandr. Buhar kdn kurutulmas iin gereklidir. Kurutma silindirleri iine kd kurutmak iin buhar verilir. Buharn ekonomik kullanlmas gerekir. Her trl buhar kaa hem maliyetli, hem de i kazalarna ve yanklara yol aacak kadar tehlikelidir. Bu nedenle buhar hatlarndaki almalarda hattn tamamen boaltlmas gerekir. Kt retimi iin gerekli olan buhar parmak hesabyla bir kilo kt iin 1,5 kg buhardr. Buhar kazanda retilerek makinaya gnderilir. Bir ksm makinalarda makinaya gnderilen buhar basnc 10 bar civarndadr. Silindirler bu buhar kullanr. Baz makinalarda ise basn ncelikle 3-4 bar arasnda ara bir basnca drlr. Makinada ise silindirlerde 1,5 bar civarnda buhar kullanlr. Buhar basnc ykseldike buharn scakl ykselir. Bu nedenle buharn nakledilmesinde yksek basnlar kullanlr. Buhar borularndaki kayplar nedeniyle buharn tanmas fazla uzaa olmaz. Buharn borudan scaklnn kaybolmamas iin buhar borular izole edilir. Bylece ortama fazladan scaklk verilmemi olur. 3.4. Hava nedir?

Kt fabrikalarnda borularda dolaan 4. sradaki madde havadr. Hava kompresrlerde elde edilir. Fabrikalarda hava kompresrlerinin bulunduu zel mekanlar ayrlr. Havann fabrikalarda kullanld yerler; Elek ve keelerin kamalarn nleyen sistemler Kdn balanmas srasndaki ilemler Baz cihazlarn ve enstrmanlarn almas iin besleme havas Pistonlu on-of vanalarn almas iin hava gc

Mnir Karncaolu /Dnml Kt letmecilii Temel Bilgiler/ 2009

26

3.5.

Artma sistemlerinde havayla doyurma ileminde Makinaya gres ya basabilmek iin havann gcnden yararlanma Baz temizlik ilerinde Yalar nedir?

Yalarn borular iinde dolamasnn iki nedeni vardr. Birinci amac rulmanlarn yalanmasdr. Kt makinasnn kurutma ksmndaki vals ve silindirlerinde rulmanlar vardr. Rulmanlarn yalamalarnn dzenli yaplabilmesi iin yalama pompa istasyonundan borularla her rulmana srekli ya gnderilir. Bu ya snarak geri dner ve souyarak tekrar rulmanlara gnderilir. Yalama niteleri yksek basnl deildir. Ama yan dolamasnn salanmasdr. Burada kullanlan yalar scakla ve rutubete dayankldr. kinci kullanm yeri ise kuvvet elde etmektir. Preslerde olduu gibi gene hidrolik pompa istasyonundan hidrolik silindirlere gnderilir. Burada ama hidrolik pompa ile yksek basnlar elde ederek basma kuvveti yaratmaktr. Hidrolik nitelerde hidrolik yalar kullanlr. Bu yalar son derecede akkan yalardr. Yalama yalar ile hidrolik yalar ok farkl zelliklerde olduklarndan birbirlerinin yerine kullanlamazlar.

3.6. Kt fabrikasnda kullanlan kimyasallar nelerdir? (Hazrlayan Orhan Kuu) 3.6.1. Kuru Mukavemet artrclar Kadn kullanm srasnda dayankl olmas gerekir. zellikle atk katlarda yaplan retimlerde dayanm dmektedir bu nedenle kat retiminde baz kimyasallar mukavemeti arttrmak iin kada ilave edilirler. Bunlarn en nemlisi niastalardr. 3.6.1.1. Sentetik mukavemet artrclar

PVA polyvinil ve Alkol bazl mukavemet arttrclardr. 3.6.1.2. CMC karboksimetilselloz

znebilir selloz trevleridir.

Mnir Karncaolu /Dnml Kt letmecilii Temel Bilgiler/ 2009

27

3.6.1.3.

Niasta

Yllk bitki tohumlarndan kimyasal yollarla elde edilirler, Gda sektrnde, eker yapmnda ve mukavemet artrmak amacyla kt sektrnde kullanlr. Kt sektrnde trl uygulamas vardr. Yzeyden uygulama: Piirilmi modifiye niastalarn piirilerek ksmen kurutulmu kt zerine uygulanp tekrar kurutulmas eklinde uygulanr. 1050 kg/ton-kt aralnda kullanlr. En verimli ve yaygn mukavemet artrma yntemi olarak bilinir CMT ve patlama gibi parametreleri % 2050 aralnda artrd gzlenmitir kullanlan niastann fiyat dierlerine gre daha dk olmasna karn retimi drr ve kurutma maliyetini artrr. Sprey uygulamas: Suda znebilen niastalarn iki elek arasna ya da sadece alt elek zerine su izgisinden hemen sonra zel spreylerle uygulanmas ile yaplr. Uygulamada en ok dikkat edilmesi gereken eyin hamur scaklnn 60 C den az olmamas ya da % 50 kurulukta ilk 10 silindirde bu scakln salanmas ve akabinde de 105 C de jellemenin salanmas gerekmektedir. Yksek hzl modern makinalarda bu mmkn olamamakta genellikle dk hzl makinalarda uygulanmaktadr. Ya ksmdan Katyonik niasta uygulamas: Katyonize edilmi olarak satn alnan niasta 95 C de piirilerek ya ksm sonundan makine deposu veya kartrma deposuna uygulanr. Katyonik olduu iin hamurla birleerek kt makinasna doru yol alr bir ksm hamur ile birlese de birou elek altna geer zellikle hurda ktta bulunan kirlilikler nedeni ile elyaf ile birlemesi zor olduundan uygulama ncesinde PAC ya da Katyonik temizleyiciler (ATC) uygulanr. Kurutma blmnde jelleerek elyafa yaparak kuru mukavemet deerini artrr. Genellikle ton kt bana 515 kg. verilir %515 mukavemet art salanr.

3.6.2. Retansiyon maddeleri RETANSYON: Elein zerine verilen hamurdan elekte kalanlarn % olarak ifade edilmesidir. Uzun elyaflarn bykl elek gzeneinden byk olduu iin Retansiyon (Elek tutumu) hemen hemen % 100 dr ksa ve toz elyaflarla dolgu maddelerinin (Kalsit, talk kaolin v.s. ) bir ksm uzun elyaflara tutunarak elek zerinde kalrlar ancak byk ksm elein altna geer. Retansiyon maddesinin grevi elein altna geenleri azaltmak, hamurun su brakn kolaylatrarak elek'te daha fazla su brakmay salayarak buhar sarfiyatn drmek formasyonu dzeltmek ve dier kimyasallarn ileyiine yardmc olmaktr.

Mnir Karncaolu /Dnml Kt letmecilii Temel Bilgiler/ 2009

28

3.6.3. Poly Alminyum Klorr Kuvvetli Katyonik bir kimyasal maddedir. Niastann elyafa daha iyi balanmas iin niasta dozajndan hemen nce sisteme verilerek kirlilikleri fikse eder. Ayrca dual sistemlerde Retansiyon sisteminin bir ayan oluturur. Kdn su emiciliini azaltmak iin kullanlan anyonik reinenin elyafa tutunmasn, boyar maddelerin aktivitesini salar. 3.6.4. Kpk sndrcler Hamurun iine karan havay darya atarak sistemdeki kp nleyen ya da kesen poli alkoller ya da zayf asitlerdir. 3.6.5. Boyar maddeler Mterilerin istemi olduu kt rengini salamak iin hamura ya da yzeye uygulanan anyonik, Katyonik, ya da direkt nitelikteki maddelerdir. Toz, amur ya da sv olarak satlrlar. 3.6.6. Elek pasivasyon maddesi Hamur iinde bulunan sticky'lerin(yapkan) elee yapmasn nlemek amacyla gs valsinden nce fskiye yardm ile elee uygulanan Katyonik polyaminlerdir. 3.6.7. ATC Anyonik kirlilik giderici polimerlerdir. Eski kt bnyesindeki anyonik kirlilikleri fikse ederek dier kimyasallarn ilevlerini tam yapmasn salamak amacyla kullanlrlar. 3.6.8. laym Kontrol Maddeleri Hamur ve su ierisinde oluan bakterileri temizleyerek sistemi temiz tutarlar. Kt kopmalarn azaltrlar kokuyu giderirler giysi malzemelerinin temizliine yardmc olurlar. 3.6.9. Tutkallama maddeleri Kdn su direncini artrmak amacyla kullanlan organik ve sentetik reinelerdir. 3.6.10. Sudkostik Sanayi de en yaygn kullanlan bazdr. Kt retiminde Ph kontrolnde ya da reine veya yapkanlarn elek kee gibi giysi malzemelerinin temizlenmesi iin kullanlr.

Mnir Karncaolu /Dnml Kt letmecilii Temel Bilgiler/ 2009

29

3.7. Doal gaz Doal gaz son yllarda buhar elde etmek iin kullanlan enerji kaynadr. Tehlikeli olduu iin gvenlik nedeniyle korunmas gereken bir boru tesisatdr. Doalgazn amac buhar kazannda buhar elde etmektir. Doal gaz fabrikaya basnl gelir ve basnc drlerek kullanlr. Boru hatlar genellikle sarya boyanr. Doalgaz boru hatlarnn getii ksmlara yaklamak ve ilem yapmak sakncal olduundan, zel izinle allmas gerekir. Doal gaz esas olarak metan (CH4) ve daha az oranda etan (C4H10) ve propan (C3H8) gibi hidrokarbonlardan meydana gelir. Ayrca bileiminde azot (N2), karbondioksit (CO2), hidrojen slfr (H2S) ile helyum (He) gazlar da bulunabilir. Ancak H2S zararl bir bileen olduundan, doal gaz retim noktasnda bu bileenden temizlenerek boru hattna pompalanr. Doal gaz renksiz ve kokusuz bir gazdr. Doal gazn evsel kullanm ve merkezi stma olmak zere konutlarda iki farkl kullanm alan vardr. Bu farkl alanlardaki alternatif yaktlar da farkldr. Evsel kullanmda alternatifler hava gaz, LPG; stmada ise kmr ve fueloildir. Doal gazn en nemli zelliklerinden birisi zehirsiz olmasdr. Doal gazn solunmas halinde zehirleyici ve ldrc etkisi yoktur. Ancak ortamda ok fazla birikmise teneffs edilecek oksijen azaldndan dolay boulma tehlikesi vardr. Bu yzden ehre datmadan nce gaza koku verilmektedir. Bylece ortamda gazn varln hissetmek mmkn olmaktadr. Doal gazn en nemli tehlikesi dier gaz yaktlarda da olduu gibi belirli oranlarda hava ile karmas halinde patlayc olmasdr. Bu nedenle gaz szntlarnn olmamas, olacak kaaklarn hemen belirlenmesi ve gaz szabilecek yerlerin iyi havalandrlm olmas emniyet asndan ok nemlidir. Doal gazn dier nemli bir zellii havadan hafif olmasdr. Dolays ile hava iinde ykselme eilimindedir. Gaz kaaklar hava ile karmadan nce ykseklerde toplanr. Bu yzden havalandrma bacalarndan kolaylkla dar atlabilirler. Doal gaz kuru bir gazdr. Bu zellii dolaysyla dili balantlarda kurumayan trde szdrmazlk malzemeleri kullanlmaldr. Doal gazn sl deeri hava gazna gre daha fazla, tp gaza gre daha dktr. Doal gaz evreyi kirletmeyen bir yakttr. evreyi kirleten ana faktr doal gaz duman ierisinde bulunmamaktadr. Bunlardan birincisi kkrt oksitlerdir. Bu madde duman gazndaki ve havadaki nemle, slfrik aside dnr. Bylece hem kazan borularn, hem de asit yamurlar ile evreyi andrr ve tahrip eder. Ayrca solunmas halinde insanlar iin zehirleyici etkisi vardr. kincisi is ve uan kl paracklardr. zellikle kmr yaklmas halinde evreye yaylan bu kat paracklar temizlik ve insan sal asndan son derece zararldr. Ayrca kazan yzeylerini kaplayarak verimi ve sl kapasiteyi drrler. nc faktr ise yanmam gazlardr. Bunlar iinde zellikle karbon monoksit belirli dozlara ulatnda ldrc etkisi olan son derece zararl bir maddedir. Her zararl da doal gaz yanma rnlerinde bulunmamaktadr. Yanma rnleri iinde bulunan ve

Mnir Karncaolu /Dnml Kt letmecilii Temel Bilgiler/ 2009

30

evreye zarar veren bir baka bileen de Azot oksitlerdir. Azot oksitler fiziksel rahatszlklara, gzlerde yanmaya ve yksek dozda bulunduunda boulma hissine neden olur. Yanma rnleri iinde Azot oksit oluumunun ana nedenlerinden biri yanma scaklnn yksek olmasdr. Doal gaz temiz bir yakttr. Doal gazn temiz bir yakt olmas kazan bakm ve iletmesi asndan nemli bir avantaj salar. Fueloil veya kmr yaklmas halinde kalorifer kazan stma yzeyleri zerinde biriken kl ve kurum tabakas hem yzeyleri andrr hem de s geiini engelleyerek kazan verimini drr. Bu yzden kazan borular haftada en az bir kere temizlenmek zorundadr. Hlbuki doal gaz kullanmnda byle bir sorun yoktur. Doal gazn yaklmas iin n hazrlama ve depolama gerekmez. Doal gaz kullanlmas halinde yakt hazrlama ve kl atma ilemlerine gerek kalmaz. Hem fueloil, hem de kmr depolanmak zorundadr. Bu nedenle kazan dairelerinde yakt tank veya kmrlk hacimleri oluturulmaktadr. Hlbuki doal gazda buna gerek yoktur. Yakt dorudan ebekeden kazana boru ile balanmaktadr. zellikle yakt depolama zorunluluu dolays ile kat ve sv yaktlarda kazan dairesi bodruma yapld halde, doal gaz iin kazan daireleri at katnda oluturulabilir. Bylece deerli inaat alanlarndan nemli lde tasarruf yaplabilir. Yaklmadan nce fueloil stlmak, filtrelenmek ve basnlandrlmak zorundadr. Kmr ise krlmak, tanmak ve kurutulmak gibi ilemlere gerek gsterir. Ayrca mekanik olarak ocaa beslenmesi istendiinde pahal sistemler gerekir. Hlbuki doal gazda byle bir n hazrlamaya gerek yoktur. Otomatik kontrole uygundur. Doal gaz yakclar tamamen otomatik kontrolle, insana gerek duymadan ve emniyetli bir ekilde alrlar. Devreye abuk girip, devreden abuk kabilirler. Doal gaz kazanlar yksek verimlidir. Doal gazl kazanlarda sl verim de yksektir. Bir kazann sl veriminin yksek olmas, kazan terk eden duman gazlarnn scaklnn dk olmasna baldr. Fueloil veya kmr yaklmas halinde, daha nce sz edilen, kkrt oksitlere bal asit korozyonu nedeniyle duman scaklklar fazla drlmez. Hlbuki doal gazda byle bir sorun olmadndan daha verimli kazanlar yapmak mmkndr. Doal gaz ekonomiktir. Btn bu temizlik, depolama, yakt hazrlama ve kl atma maliyetleri gz nne alnrsa, doal gaz yaklmasnn gerek yatrm, gerekse iletme maliyetlerinde nemli kazanlar salad sylenebilir.

Mnir Karncaolu /Dnml Kt letmecilii Temel Bilgiler/ 2009

31

4. Ekipmanlar (Hazrlayan Cengiz Altunba) 4.1. Pompalar 4.1.1. Santrifj pompalar Santrifj pompalarn temel alma prensibi, iindeki fann ya da arkn dnmesi ile oluturulan merkezka kuvvetin etkisiyle svnn bir yerden bir yere naklidir. Bu esnada enerji harcanr ve bu enerji svya aktarlr. Bu enerji belli bir basnta ve debide svnn iletilmesini salar. Santrifj pompalar fan veya ark, ana gvde, fan mili, yataklama elemanlar, szdrmazl salayan salmastralar, kaplin ve motordan oluur.

ekil: Bir hamur pompas ve iletmemizdeki fan pompas Bu pompalarn seiminde istenen debi ve basn gz nnde tutulup, boru hatlarndaki basn kayplar, emi ykseklii, viskozite, svnn tr ve younluu, scaklk vs. dikkate alnr. Santrifj pompalar sfr debide maksimum basn ve minimum enerji (dk amper ekimi) tketirler. Bu yzden santrifj pompalar ilk devreye alnrken k vanalar kslr ve motorun ebekeden ani akm ekii nlenir. Maksimum vana aklnda pompa maksimum g eker. Bunun nedeni pompa maksimum i yapmaya balamtr. Eer pompa motoru dk gte seilmise motor bu ani akm ekiine dayanamaz. lk devreye almada dikkat edilmesi gereken bir husus da pompa ynnn doru tayin edilmesidir. Pompa ters ynde uzun mddet altrlrsa pompa arknn milden kmas olasdr. Nedeni ise ark i diinin hareket ynne ters sklm olmasdr. 4.1.2. Sv halkal Vakum pompalar Vakum, pompa ierisinde hacim deiiklii salanarak oluturulur. Pompa ierisindeki havann hacmi deitirilerek basn fark yaratlr. Vakum pompalarnda vakum hattna vana koyularak istenilen vakum basnc ve hava debisi salanr. Santrifj pompalarn aksine vakum pompasnn emiindeki vana kslmaya baladnda vakum basnc ve kullanlan g (ekilen amper) artar. Pompa daha ok i yapmaya balamtr. Su ringli vakum pompalarnda uygun bir vakum basnc iin gvde ile fan arasnda belli bir araln olumas istenir. Bu sebeple pompa ierisine belli bir miktar su verilir. Bu suyun az verilmesi istenen aralnn olumamasna

Mnir Karncaolu /Dnml Kt letmecilii Temel Bilgiler/ 2009

32

dolays ile istenen vakum basnc deerlerine ulalamamasna sonucunu olur. Suyun fazla verilmesi durumlarnda da istenen arala tekrar ulalamaz pompa fazla suyu her devirde belli bir miktar atacandan fazla su vakum basnc kaybna neden olur.

ekil: Sv halkal vakum pompasnn i grn 4.1.3. Kademeli pompalar Kademeli pompalarn alma prensipleri santrifj pompalar ile ayndr. Arka arkaya yerletirilen arklardan oluur. Yksek basnlarn istenildii yerlerde kullanlr.

ekil: Kademeli pompa 4.2. Vanalar letim hatlarnda debi dolays ile basn kontrolunde kullanlr. Bunun yannda bakm amal iletim hattndaki ak kesmek iin kullanlrlar. 4.2.1. Bakl srgl el vanalar Hamur hatlarnda elle debi kontrolnde pompalarn debi kontrollerinde dk basnlarda kullanlr. Ana eleman belirli llerde kesilmi plaka veya orta ksmnda dairesel delik olan plakalardr. yi bir debi ayar yapmak mmkndr. Orta derece younluktaki svlar iin uygundur.

Mnir Karncaolu /Dnml Kt letmecilii Temel Bilgiler/ 2009

33

ekil: Bakl srgl bir el vanas 4.2.2. Kelebek tipi el vanalar Bu tip vanalar kt fabrikalarnda su hatlarnda kullanlr. Genellikle dk basnlarda ve temiz su hatlarnda kullanlr. Kelebek vanalarda hassas debi ayar dier tip vanalara nazaran daha zordur. Bu nedenle kt fabrikalarnda tam ak veya tam kapal (ama kapama vanas yani dier adyla kesme vanas) olarak kullanlrlar.

ekil: Kelebek el vanas trleri

Mnir Karncaolu /Dnml Kt letmecilii Temel Bilgiler/ 2009

34

4.2.3. Globe tipi (tkal, oturtmal) el vanalar Bu tip vanalar dk younluktaki akkan iletim hatlarnda yaygn olarak kullanlr. Su buhar gaz v.s. Yksek basnlarda kullanm yaygndr. Debi ayar yapabilme zellikleri son derecede iyidir. Elle ayar vanas olarak kullanlrlar. Ayar gerektiren taze su hatlar iin uygundurlar.

ekil: Globe vana ve i grn 4.2.4. Kresel tip el vanalar Genellikle ama ve kapama gerektiren yerlerde, kresel kesitli ii belirli apta delik olan paralardan yararlanlr. Bu nedenle kesme vanas olarak kullanlrlar. Younluu yksek olan akkanlar iin uygun deildir. Su hatlarnda buhar ve gaz hatlarnda kullanlr.

ekil: Kresel vana ve i grn 4.2.5. Kontrol vanalar Kontrol vanalar debi, seviye, kesafet, basn gibi deerlerin ok hassas kontrol edilmesi istendii yerlerde kontrolrden gelen sinyallere gre elektriksel bilgiyi mekanik harekete dntrp iletim hattnda belli oranlarda ksma ve ama yaparlar. Adndan da anlalaca gibi amalar ak miktarn ayarlayarak seviyeyi, kesafeti, gramaj kontrol etmeye yararlar. Fabrikamzda ok miktarda kontrol vanas mevcuttur.

Mnir Karncaolu /Dnml Kt letmecilii Temel Bilgiler/ 2009

35

ekil: Kontrol vanas 4.2.6. Pnmatik on- of vanalar Hattaki ak kesmek iin elektrik valfine gnderilen sinyal ile valfe giren havann yn deitirilerek iletim hatt Pnmatik pistonun hareketiyle kapatlr veya alr.

ekil: Pnmatik srgl vanalar 4.3. Kartrclar Bir depoda, iki farkl maddenin karmnda veya karma homojenlik salamak amacyla karma belli bir hareket veren mekanik elemanlardr.

ekil: btelerde kullanlan kartrc

Mnir Karncaolu /Dnml Kt letmecilii Temel Bilgiler/ 2009

36

4.4. Redktrler Redktrler stenen g ve hz deerlerini salamak amacyla elektrik motorlarna bal olarak alan makinelerdir. Bu iletim redktrn bnyesindeki deiik di saylarndaki dili guruplar ile yaplr.

ekil: Bir redktr ve iindeki paralar 4.5. Kay kasnakl hz deitiriciler levleri Redktrler gibi istenen g ve hz deerlerini salamak amacyla kullanlrlar. Ancak burada yararlanlan malzemeler kay ve kasnaklardr.

ekil: V kay kullanan kanall bir kasnak

4.6. Pulperler Pulper hurda kd tekrar kt hamuru haline getirmek iin yaplm zel baklar olan kartrclardr. Pek ok pulper tipi mevcuttur. Fabrikamzdaki pulper srekli alan trdedir. Hamur elde etmenin yannda dier bir grevi hurda kttaki kirliliklerin byk bir ksmn prosese sokmadan sistemden uzaklatrmaktr. Pulperin iinde bir bak ve tannda szge delikleri vardr. Bu haliyle pulper bir kyma makinas gibi alarak hurda kd paralar ve alttaki
Mnir Karncaolu /Dnml Kt letmecilii Temel Bilgiler/ 2009

37

szgelerden geebilecek bykle getirir. Paralanamayan hurda kt alt szgeten geemeyeceinden paralanncaya kadar pulper iinde kalr. Kesikli pulperlerde bu ksm paralanmadan rejek olarak kmaktayd.

ekil: Bir pulperin i grn

ekil: Pulper tabanndaki bak ve elek 4.7. Temizleme elekleri (Hafif younluktakileri temizleyenler) Kt hamurundaki yabanc maddeleri strafor naylon vs. sistemden uzaklatrmak iin kt hamurunu belli bir devirde dnen silindirik zerinde belli ap ve adette delikleri olan makinelerde ileme tutulurlar. 4.8. Klinerler (Ar younluktakileri temizleyenler) Kt hamurundaki kum, demir ta gibi younluu yksek maddeleri sistemden uzaklatrmak iin kt hamuru konik(siklon) ekilli konstrktif elemanlardan geirilir. Burada hamur merkezka kuvvetiyle enerjilendirilir ve bu etkiyle ar materyaller siklon cidarlarndan koniin dar ksmna ilerleyerek dar atlr.

Mnir Karncaolu /Dnml Kt letmecilii Temel Bilgiler/ 2009

38

ekil: Ar kirlilik temizleyicisi 4.9. Fanlar ve krkler alma prensipleri santrifj pompalar gibidir. Ancak fanlardan belli basnta ve debide hava iletiminde yararlanlr. Yksek basnta hava retimi fanlardan beklenemez ancak ok yksek hava debilerine ulaabilirler. Vakumlarda kullanlan trde olan aada gsterilmitir. Bunlara hava krkleri de denir.

ekil: Fanlar ve krkler 4.10. Refinerler

Refinerlerin amac elyafn tlmesidir. Bunun iin hamurun nce temizlenmi olmas gerekir. Refinerlerin iinde karlkl duran iki plaka vardr. Plakalarn zerinde bak kanallar bulunur. Hamur bu iki plakann arasndan geirilir.

Mnir Karncaolu /Dnml Kt letmecilii Temel Bilgiler/ 2009

39

ekil: Refiner ve iindeki baklar


4.11. Kompresrler

Sistemde kullanlan Pnmatik pistonlar, Pnmatik on of vanalar kontrol vanalar gibi proses enstrmanlarnda 6-7 bar civarnda hava istenir. Bu basnlardaki havay salamak iin kompresrlerden yararlanlr. Yksek basn ve dk debi retirler. zel kullanm alanlarna gre bu basn zel basnl hava retme makinalaryla daha da arttrlabilir. Fabrikamzda kullanlan kompresrlerin knda havay temizleyen filtre elemanlar bulunur. Ayrca kompresrde retilen hava kompresr iindeki soutucuda soutulur.

ekil: Bir hava kompresr 4.12. Hidrolik niteler

Sistemlerde yksek kuvvet gerektiren yerlerde kullanlan pistonlara basnl akkan gndermek iin dizayn edilirler. Basnc oluturmak iin pozitif deplasmanl pompalardan (dili pompa, paletli pompa, vidal pompa, Pistonlu pompa) yararlanlr. Basn iletiminde belirli viskozitedeki yalardan yararlanlr. Hidrolik nitelerde ya scakl nemlidir.

Mnir Karncaolu /Dnml Kt letmecilii Temel Bilgiler/ 2009

40

ekil: Hidrolik nite 4.13. Yalama niteleri

Dnen veya iki yzeyin beraber alan ekipmanlardaki anma mrn en aza indirmek iin srtnmenin ve bundan kaynaklanan snn minimuma indirilmesi gerekir. Bu nedenle belli debi ve scaklklarda yan dnen elemanlardan geirilmesi iin yalama nitelerinden yararlanlr. Buralarda da istenen basnc oluturmak iin pompalardan yararlanlr.

ekil: Merkezi yalama nitesi 4.14. Boru hatlar

Bir svy gaz veya katy bir yerden bir yere istenen basnta ve debide nakletmek iin kullanlrlar. inden geecek maddeye, ak miktarna, basncna, scakla gre borularn teknik zellikleri ve malzemesi tayin edilir.

Mnir Karncaolu /Dnml Kt letmecilii Temel Bilgiler/ 2009

41

4.15.

Vinler

Malzemeleri kaldrmak ve baka bir yere nakletmek iin kullanlrlar. Kullanm amacna gre deiik tip ve ebatta retilirler.

ekil: Bir tavan vinci 4.16. Tanklar

Tanklar genelde sv ve gaz malzemelerin kullanma girmeden nce belli hacimlerde ve basnlarda depolamak veya nakil edilmelerinde kullanlrlar. Genelde yksek basnlara dayankl olmalar iin metal malzemelerden yaplrlar.

ekil: Paslanmaz bir tank 4.17. Bteler

Sisteme giren kt hamurunu homojen hale getirmek ve belli hacimlerde depolamak iin kullanlrlar. Paslanmaz sacdan olabilecekleri gibi betondan da yaplrlar.

Mnir Karncaolu /Dnml Kt letmecilii Temel Bilgiler/ 2009

42

5. Kt fabrikasn meydana getiren niteler

Mnir Karncaolu /Dnml Kt letmecilii Temel Bilgiler/ 2009

43

Her kt fabrikas birbirinin ayni deildir. nk retilen kdn cinsine ve retim miktarna ve tasarmcnn ngrlerine gre makinalarn sralan ve iletilmesi farkldr. Bunun yannda fabrikann bulunduu blgedeki yasal kurallar ve salanan imknlar, suyun sertlii, iklimin farkll, alan insanlarn nitelikleri, pazara yaknlk, mterilerin farkllklar ve en nemlisi ham madde olan hurda kdn karm fabrikalar birbirine benzemez yapmaktadr. Aadaki blmlendirme yaplrken genel olarak tm fabrikalarda grlebilecek blmlendirmeler yaplmtr. Farkllk detaylarda olacaktr. Bu nedenle aadaki blmlendirmeyi bilmek, genel kltr olarak bir fabrikann anlalabilmesini salayacaktr. Her blmn kendi iindeki detaylar ise rnek olarak anlatlmtr. Bu tantmn amac kiiyi uzman yapmak deildir. Fakat i aknn nasl gelitii kolaylkla anlalabilecektir. 5.1. Ham madde ve stok sahas Kt fabrikalar ham maddeyi eitli kaynaklardan salarlar. Bunlarn banda atk toplama iini yapan kii ve irketler bulunur. Ayrca market ve eitli kurulularn artklar deerlendirilir. 3. ve nemli kaynaklardan biri de ithalat yoluyla hurda kt getirilmesidir.

Resim: Hurda ktlar Hurda ktlar ya dkme olarak ya da balyal olarak gelirler. Genellikle nakliye giderlerinin drlmesi, beslemenin kolay olmas asndan balyal hurda kt tercih nedenidir. Balyal gelen kdn iinde kt d maddelerin okluu dikkati eker. Balyal kdn iindekiler daha nce anlatlmt. Gelen balyalarn analizinin yaplmas gerekir. Bu durum hurda kda denmesi gereken parann tespit edilmesine yarar. Bundan baka ve nemli dier yarar fabrikay alamaz hale getirecek yabanc maddelerin bilinmesi ve hurda kd gnderecek kiilerin uyarlmas gerekir. Yabanc kat maddelerin az olmas ileme maliyetini drr. Genellikle kum ve rutubet iki nemli fire nedenidir. Bunlar kadar nemli olmasa da hurda kdn iindeki dier kt trlerinin miktarlar da nemlidir. Kdn elyaf kalitesi retim iin son derece nemlidir. Hurda kdn iinde % 1 in zerindeki yabanc maddeler fireye tabi tutulur. Bu gn iin yabanc madde miktar % 5 ve zerindedir. Atk kadn bulunma zorluu firenin artmasna yol amaktadr. kinci fire olan rutubet ise hurda ktta % 10

Mnir Karncaolu /Dnml Kt letmecilii Temel Bilgiler/ 2009

44

olarak snrlanmtr. % 40 gibi rutubet deerleri hurda ktta yaygn rakamlardr. % 10 un zerindeki rutubet gene fire olarak dlr. Rutubet ve yabanc madde miktarnn tespitini laboratuar yapar. Rasgele alnan balya iindeki yabanc maddeler ve rutubet, analizle llr. Buna rnekleme denir. Bir balyann brt arl 1-2 ton civarndadr. Buraya kadar ham madde anlatlmtr. Gelen hurda kt kamyonu nce kantara alnarak kamyonun dolu arl tespit edilir. Daha sonra hurda ktlar i makinasyla kamyondan hurda kt alanna boaltlr. Bu arada laboratuar rnekleme yapar. Gerektii takdirde analizler tekrarlanr ve baka balyalardan lmler yaplr. Bo kamyon tekrar kantara girerek bo daras alnr ve Dolu ile bo arasndaki arlk llm olur. Bu fark gelen brt hurda kat miktarn verir. Analiz sonucu fire miktar belirlenerek gelen hurda miktarndan dlr. Bylece net hurda miktar ortaya kar. Hurda kt alanndan bir taraftan kt retimi iin ham madde alnrken bir taraftan da hurda gelii devam eder. Bylece srekli bir hareketlilik yaanr. Hurda kt alannn fazla miktarda hurda ktla doldurulmas yangn ve kaza riskini arttrr. Bu nedenle her fabrikann stok miktar kendi tercihi dorultusunda deiiktir. Hurda kt miktar fabrikalarn retim kapasitesine gre artar. Hurda kt alannn zemini de kdn kalitesi asndan nemlidir. Beton zemin kirlilii azaltr. Sahann aydnlatmasnn da iyi olmas gerekir. Bu i kazalarn nler ve hareketleri kolaylatrr. Hurda alannda yangn sndrme tertibatnn bulunmas ve yamur sularn tahliye edecek kanallarnn olmas istenir. makinalarnn almasna engel olacak engebeler ve aydnlatma direkleri olmamaldr. Trafiin ileyebilmesi iin yollarn yaplm olmas ve iaretlemelerin olmas gerekir. Bu alanda yeralt tesisat bulunmamaldr. Gelen hurda kt cinsine gre depolanmaldr. 5.2. Konveyrler ve pulper blgesi 5.2.1. Konveyrn altrlmas Konveyrn amac hurda kd pulpere gndermektir. Konveyr metal paralardan yaplm sonsuz olarak balanm bir palet grubudur. Zincir ile tahrik edilir. Konveyrn hz pulpere mal besleyebilmesi iin ayarlanmtr. Pulper ii yeterli hamur kesafetine sahipse mal beslemesi konveyr durdurularak yaplr. Konveyrn zerine asla kesilmemi telli balya konmamaldr. Balyalarn telleri demir makasyla kesilmi olmaldr. Bylece balya paralara ayrlabilmelidir. Pulpere atlacak btn balya, pulper kesafetini ar ykseltir. Teller kesilmeyecek olursa balyann ayrlmas imknszlar. Balya telleri kesildikten sonra genellikle alnmaz ve pulpere sarktlan kuyruk tarafndan tutulurlar. Konveyorn bakm iin aadan retim iin yukardan altrlmas mmkndr. Zincirli yaps itibariyle olduka arzaya temaylldr. zellikle ar balyalarn bant zerine konulurken darbe yapmas ve dzensiz balya beslemesi konveyr tahrip eder.

Mnir Karncaolu /Dnml Kt letmecilii Temel Bilgiler/ 2009

45

ekil: Bir pulper besleme konveyr 5.2.2. Pulper Kt fabrikalarnda iletme asndan iki pulper tr bulunur. Birinci tr pulper doldur boalt yntemiyle alan pulperdir. kinci tr pulper srekli alan ve durdurulmamas gereken bir pulperdir. Bu amala srekli otomatik konumda braklmas arzu edilir. Bak yaps asndan ise iki tr paralayc bulunur. Yksek kesafet pulperlerinde bak bir am aac grnmndedir. Bunlar genellikle doldur boalt tr pulperlerde kullanlr. ekildeki pulper dk kesafetli bir bak yapsna sahiptir. Srekli alan pulperlerde bak yaps bu ekildedir.

ekil: Pulperin i grn Pulpere mal beslemesi pulper operatr tarafndan yaplr. Pulperin seviyesi ve kesafeti kontrol edilmesi gereken iki nemli noktadr. Pulper iinde paralanan kt hamuru, pulper boaltma btesine alnr. Pulperin iinde ve tabannda bakl bir kartrc vardr. Pulper tabannda bulunan szgecin (elek) zerinde bak dner (Baknz ekil). Bu bak hem kartrc, hem de kyma makinasnn ba gibi dnerken elyaf paralar. Paralanan elyaf elekten geerek pulper boaltma pompann emiine gelir. Pompa elekten geenleri bteye basar.

Mnir Karncaolu /Dnml Kt letmecilii Temel Bilgiler/ 2009

46

Bu arada pulper seviyesi der. Genellikle pulper zerinde elyafl su deposu bulunur. Pulperin seviyesine gre srekli su girii salanr. Bu sisteme pulper seviye kontrol sistemi denir ve otomatik olarak seviye dtke su girii yapar. Srekli su girii ve mal k pulper iindeki kesafeti drr. Bu nedenle konveyrn aralklarla pulpere mal almas gerekir. Kesafete gre otomatik olarak hurda kat beslemesi yaplr. Pulperin beslemesi konveyr altrarak salanr. Pulper ii kesafet ve seviye kontroln takibi pulper operatrnn grevidir. 5.2.3. Pulperdeki hurda kt-hamur-su dengesi nasl salanr? imdi bir pulpere alrken giren ve kan mal dengesine bakalm. Saatte 5 ton kt retilecektir. Bunun iin pulpere yaklak 6 ton hurda kt beslenmelidir. nk balya iinde yabanc madde olduu ve balyalardaki rutubetin % 10 un zerinde olduu dnlrse, 5 ton retim iin yaklak 6 ton hurda gerekecektir. Bu yaklam aritmetii kolaylatrmak ve konuyu anlalr hale getirmek iin yaplmak zorundadr. 6000 kg kt hurdas 1 saatte verileceinden her on dakikada bir 1000 kg kt hurdas pulpere verilmelidir. Dolu Pulperin toplam i hacminin 30 m olduunu varsayalm. Pulper ii kesafetin % 3,5 ta tutulmas isteniyorsa, pulper iinde bu kesafette 1000 kg mal bulunmaldr. te bu nedenle arl 1000 kg gelen bir balyann pulpere atlmas kesafetin % 7 ye kmas anlamna geleceinden btn balya beslemesi yaplmamaldr. Her seferinde 200 kg gibi bir beslemenin yaplmas uygun olacaktr. Bu durumda pulper kesafeti % 34 arasnda oynayacaktr. Bu da ortalamann % 3,5 olmas demektir. Bu durumda her 10 dakikada 1000 kg besleme yaplacaksa ve her seferinde 200 kg besleme yaplmas uygunsa otomasyon sisteminin mal beslemesi iin her iki dakikada bir konveyrden pulpere 200 kg mal almas uygun olur. Bu miktarn llmesinde loadcellli kantar kullanlabilecei gibi operatrn kiisel becerisi de kullanlabilir. Saatte Brt 6 ton elyaf amak iin gereken su miktar ise % 3,5 kesafet iin 165 ton/saat olacaktr. Pulper kna konulacak pompa snrlama getirilmedii srece pulperi boaltmak isteyecektir. Bu nedenle pompa kndaki vana kslarak, pulperi boaltmadan ve bteyi tarmadan pulper seviyesini ve kesafeti kontrol altnda tutmak mmkndr. 5.2.4. Pulper iinde neler olur? Pulper iine atlan hurda kdn iinde yabanc maddeler bulunduu daha nce sylenmiti. Bunun iin balya ve iindekiler blmne baklmaldr. Hurda kt pulper iinde hamur hale getirilir. Hamur iindeki yabanc maddeleri, younluu hamurdan ar olanlar ve younluu hamurdan hafif olanlar diye ikiye ayrmak gerekir. Her iki yabanc madde trnn temizlenmesinde eitli aamalarda farkl temizleme ilemleri yaplr. Bu ilemler iyi bir hamurun hazrlanmas ve sonuta kaliteli bir kadn retilmesi iin gereklidir.

Mnir Karncaolu /Dnml Kt letmecilii Temel Bilgiler/ 2009

47

5.2.4.1.

Kuyruk nasl oluur?

Pulper iine sarktlan halata kuyruk denir. Bunun tanm daha nce yaplmt. Kuyruun amac hamurun iindeki naylon ve ip tr hafif kirlilikleri daha fazla ufalanmadan sistemden ayrmay amalar. Burada temel felsefe btn olan her tr yabanc maddenin daha fazla ufalanarak sistemde temizlenemez hale gelmelerini nlemektir. yi bir pulperleme veya elyaf ama kd paralarken kirliliklere fazla dokunmamay gerektirir. Paralanm kirlilikler pulperden geebildiklerinden daha sonra temizlenmeleri gleir. Bu nedenle kuyruk oluumunda kuyruun pulperden belirli aralklarla darya ekilmesi gerekir. Bunun iin kuyruk ekme tamburu bulunur. Otomatik olarak alabilecek kuyruk sistemleri bulunmaktadr. Balya telleri de kuyrua sarldklarndan kuyruk oluumuna katkda bulunurlar. Teller naylonlar ve ipleri daha iyi toplarlar. Belirli kalnla ulaan kuyruk darya ekilir. 5.2.4.2. p kapan nasl alr?

Ar kirlikler pulper tabanna keceklerinden baa zarar vermemeleri iin daima dipten uzaklatrmalar gerekir. Pulper zerindeki p kapan dibe inen ar kirlilikler iin yaplm bir n temizleme ilemidir. Amac pulperin iinde mmkn olduu kadar temizlik yapabilmektir. Tpk midede hazm olmayan kat paracklarn apandisite kamas gibi, ar kirlilikler pulperde kendilerine ayrlan kapan iine dolarlar. Zaman ayarl vanalarla pulperden darya atlrlar. Atlma ilemi kat cisimlerin miktarna bal olarak sre ile oynayarak daha fazla miktarda ar kirliliin uzaklatrlmas salanr. Her kirliliin uzaklatrlmas beraberinde bir ksm hamurun da atlmas anlamna gelir. Bu kural fabrikadaki tm temizleme kademeleri iin geerlidir. Bu nedenle sk boaltm yaplmas arzu edilmez. Boaltm sresi tecrbe ile ve hurda kdn temizlii ile ilgili olarak tespit edilmelidir. Bunun kararn pulper operatr verebilmelidir. Kontrol ise pulper blge sorumlusu tarafndan yaplmaldr. Bu sistemin tm ar kirlilikleri uzaklatrabildii sylenemez. Bunun dnda bir kez pulperden hemen sonra bir kez de eleklerden nce iki kez daha kum, cam, tel paralar temizleme ilemi yaplr. Daha sonra bunlar anlatlacaktr. 5.2.4.3. pten elyaf ayrma elei

Byk hafif kirlilikler kuyrukla ve dier ar kirlilikler p kapanndan uzaklatrlrken, halata tutunamayan hafif kirlilikler de zaman ayarl olarak pulperden uzaklatrlrlar. Pulper iinden belirli hacimde hamur alnarak p eleine gnderilir. indeki naylon ve ip tr maddeler kk bir pulper gibi alan ayrma eleinden alnrlar. op eleinden kazanlan hamur tekrar pulpere dner. p elei yeniden kirli hamur alarak pulperin hafiflemesini salar. lem srekli devam eder. Pulperin toplam hacmine ve p eleini hacmine gre gerekli zaman ayarlar yaplr.

Mnir Karncaolu /Dnml Kt letmecilii Temel Bilgiler/ 2009

48

5.2.5. Naylon ayrma tamburu p ayrma elei pulper iinden kan hafif pleri ayrarak naylon ayrma tamburuna gnderir. Tambur yatay bir helezon gibi iine gelen naylonlar ileriye doru gnderir. p olmasna ramen hala bir miktar hamur bula bulunmaktadr. indeki fskiye ile hamurlar geri kazanlr. Kazanlan hamurun pulpere pompalanmas gerekir. Hafif kirlilikler ise tamburun sonundan darya dklrler. 5.2.6. Klinerler ar kirlilikleri temizler Pulperden ekilen hamurun iinde kum, cam ve metal tr kk ebatl kirlilikler vardr. Bunlarn ncelikle temizlenmeleri tm sistemin anmasn azaltr. Temizleme kademeli bir kliner sistemi ile salanr. Birinci kademeden kan kirlilikler ikinci kademede elyaf geri kazanma ilemi iin yeniden elden geer. kan temizlenmi hamur bir bteye gnderilir. Bu noktadan sonra hamur, hamur hazrlamaya ulam olur. Pulper operatrnn amalarndan biri de bu bteyi dolu tutmaktr. Bu btenin seviyesi pulper panosunda izlenebilir olmaldr. 5.3. Hamur hazrlama blgesinin almas Hamur hazrlama ksm bir bte ile balar ve makine btesinin knda son bulur. Tm amac hamurun iindeki kirliliklerin temizlenmesidir. Bu nedenle pek ok temizleme kademesi pompa ve bteden oluur. Olduka basit yaps ok kademelilik nedeniyle karmakm gibi grlr. Tm kademeler birbirine benzer. Bu ksm alt balklara ayrmak mmkndr. 5.3.1. Kaba temizleme kademeleri Bu blgede srasyla kaba temizleme elei ve baz seperatrler bulunmaktadr. Ama bteden gelen hamurun iindeki naylon ve ip paralarn tutmaktr. Temizleme eleinin giri kesafeti % 2,5 veya % 2,8 arasnda ve basnc 1,5 bar olmaldr. Elein zerinde 0,5 bar basn dm beklenmektedir. Temizlenen hamurun % 80 i dorudan ince temizleme kademesine gnderilir. Rejek olarak kalan % 20 miktardaki hamur turbo seperatre gnderilir. Bu durum kaliteli temizlik iin gereklidir. Turbo seperatrden temizlenen hamur ileriye verilirken kan rejek ise rejeksortere gelir.

Mnir Karncaolu /Dnml Kt letmecilii Temel Bilgiler/ 2009

49

5.3.2. nce temizleme kademeleri Bu blm temizleme elekleri, sarsak elekler ve teksif eleklerinden meydana gelmektedir. Her bir elein rejek ksm bir sonraki elekte ilenir. Son elein rejekleri ise sarsak elek zerine dklr. alma srasnda tm eleklerin de altrlmas zorunludur. Bu nedenle bu blgedeki en zorlu ekipman grubu ince temizleme kademeleridir. lemler srasnda hamur kesafeti dmektedir. Dk kesafetle kendisinden sonra gelen gruba girmemek iin teksif elekleri ile kesafetin arttrlmas gerekir. Kaba temizleme eleinde olduu gibi her elein giri ve k basnlarnn kontrol altnda tutulmas gerekir.

Sarsak elekler 5.3.3. Fraksinatr Kaba ve ince temizleme kademelerini geen hamurun kt makinasnda alt elee ve st elee gnderilmesi iin bir oran dhilinde ikiye ayrlmas gerekir. Genellikle st elee % 3540 ve alt elee % 6065 civarnda hamur gnderilir. Hamuru miktarsal olarak ikiye blmenin yannda fraksinatr hamuru uzun ve ksa elyaf diye ikiye ayrr. Fraksinatr aslnda bir elektir. Uzun elyaf alt kata

Mnir Karncaolu /Dnml Kt letmecilii Temel Bilgiler/ 2009

50

ksa elyaf st kata gnderilir. st kata gnderilen hamura boya ilave edilir. Boyanm ksa elyaf daha uzun ve kirli olan alt katn zerini kapatarak dzgn ve boyal bir st yzey ortaya karr. Bu kda Testliner denir. Fraksinatrn giriinde 1, 5 bar basnta % 3 kesafette hamur olmaldr. Elek zerinde 0,5 bar basn dm beklenmelidir. Fraksinatrden kan uzun elyaflar iindeki dmlerden riyafnerler araclyla kurtulurlar. Rifaynerden kan hamur makine btesine dklr.

5.4. Yaklam blgesi (Approach flow) Yaklam blgesi adn hamurun kt makinasna yaklamasndan alr. Adndan da anlalaca gibi amac kt makinasnn, yani hamur kasasnn ihtiyac olan ve hamur hazrlamada hazrlanan hamuru dzenlemektir. Makine btesinin kndaki pompa, hamuru nce seviye kasasna basar daha sonrada sulandrlm olarak klinerlere yani ar kirlilikleri temizleyen kademelere gnderir. Burada ama hamurun kt retilebilecek zelliklere kavuturulmasdr. Elyaf nce sulandrlr ve son kez ar ve hafif kirliliklerden temizlenir. Bu blge makinaya verilen hamurun kesafetinin ve miktarnn belirlendii yerdir. Gramaj deerlerinin ve kt kalitesinin deimesinde bu blgedeki olaylar etkilidir. Bu blgede hamur kesafeti dktr yani % 1 civarndadr. Bu blge iinde hamur kasasndan nceki son ekipman fan pompas ve basnl elektir. Fan pompas hamurun dalgalanmadan basnl elee ve oradan hamur kasasna gelmesini salar. 5.5. Hamur kasas Hamur kasas kt makinasnn ilk parasdr. Amac elee hamurun dzgn verilebilmesini salamaktr. Hamur yaklam blgesinde hamur kasasnda sorun yaratmayacak zelliklere getirilmi ve kesafeti % 0,8 ile % 1 arasna drlmtr. inde yabanc madde braklmamtr.

Resim: Hamur kasas

Mnir Karncaolu /Dnml Kt letmecilii Temel Bilgiler/ 2009

51

Hamurun elee akt akla cetvel az denir. Cetvel az tm elek eninde eit aralkta yaplmtr. Bu aklk deitirilebilmektedir. Aklk ayar zerine taklm olan komparatorlarla ayarlanr. Bunlar hassas lm yapan cetvellerdir. yi cetvel ayarna sahip hamur kasalar dzgn gramaj dalml kt karrlar. Hamur kasasnn iinde hamurun dalmn dzgn hale getiren dner delikli valsler bulunur. Bunlar ad stvanedir. alrken stvaneler fskiye ile temizlenmektedir Bylece deliklerin tkanmas nlenir. Hamur kasas iinde hamur seviyesinin sabit olmas beklenir. Bir taraftan kasaya hamur girerken dier taraftan hamur kmaktadr. Bu denge bozulmamal ve hamur hasas iindeki seviye sabit tutulmaldr. Bu amala seviye kontrolu konulmutur. Hamur kasasnn elek zerine hamuru dkmesi kendiliinden olmaz. Kasaya hamur basan fan pompas bu ite yardmc roldedir. Hamuru iten g hamur kasasna verilen hava basncdr. Hava basncnn kontrolu iin bir vana kullanlmaktadr. Buna ramen kasa basncnn sabit tutulabilmesi fan pompasnn grevidir. Fan pompasndaki hz kontrolu kasa i basncnn sabit kalmasn salar. retimin artmas iin kt makinasnn hzlanmas gerekir. Hzlanmas iin tahrik sisteminden komut verilir. Kt makinasnn hzlanmas durumunda elek de hzlanacaktr hamur kasasndan akan hamur miktar deitirilmez ise gramaj der. Bu durumda kasa ii basnc arttrlarak elee dklen hamur miktar arttrlr. Elek hz ile hamur kasasndan kan hamurun hz (jet hz olarak geer) arasnda dorusal iliki olmaldr. Hamur elekten daha hzl aktnda ise hamurda ylma olur. Elein hz hamurdan fazla ise gramaj der. Gramaj kontrolu hamur miktarn arttrdnda kesafet ykselir ve safiha bozulur. zetle belirli bir gramaj kat retimi iin hamur kasas iindeki kesafetin fazla deitirilmemesi gerekir. Makine hzlandka jet hz basnla oynayarak arttrlmaldr. Buna elek/jet oran denir. Makine hzlandka bu oran sabit tutulmaldr. Baz fabrikalarda iki hamur kasas bulunur. Her elek iin bir hamur kasas gerekmektedir. st hamur kasas da ayni mantkla alr. Alt hamur kasasnda sulandrma kontrolu yaplmaktadr. Sulandrma kontrolu kdn enine gramaj deiimi olmas durumunda o blgeye su vererek veya su keserek o blgedeki elyaf miktarn deitirmeyi amalar. Bir noktada hamur kasas iinde blgesel olarak kesafetle oynar. Hamur kasasna baslacak sulandrma pompas suyunu elek altndan alr. 5.6. Elekler Hamur kasasndan dzenli olarak akan hamur elek zerinde safiha haline gelir. Hamur kasasndan preslere doru hamur giderken kademeli olarak iindeki suyu brakr. Hamur kasasnda % 0,8 kesafette hamur gndermek demek saatte 6 ton elyaf iin 750 ton su gndermek demektir. Elekten % 20 kurulukta maln

Mnir Karncaolu /Dnml Kt letmecilii Temel Bilgiler/ 2009

52

kabilmesi iin, iindeki suyun 726 tonunu elek ksmnda brakm olmas gerekir. Bu durum elein su almada ne kadar nemli olduunu gstermektedir. nce elee gelen hamurun iindeki su elekten kendi arl ile akar. (Baknz ekil) Hamur kasasndan hemen sonraki blgelerde vakum yoktur.

ekil: Elekte suyun alnmas ekilde mavi renkli olarak gsterilen ksmlarda vakum bulunur. Vakum miktar hamur kasasndan uzaklaldka artar. Vakum bilerek arttrlr, nk suyun aaya szlmesi giderek zorlar. Bu ksmlarda vakum fanlar elein altndan emi yaparak suyun szlmesini arttrrlar. Suyun szlmesine drenaj da denir. Vakum fanlarnn emi gc dktr. Suyun emilmesi bir sre sonra gene zorlar. Daha fazla suyun emilmesi iin vakum pompalar devreye girer. Bylece elekte su szlmesi ciddi enerji harcanarak yaplmaya balanr. Elekten kmadan nce sifon valsi ile son kez vakumlama yaplr. Elek zerindeki mavi kutulara vakum kasalar denir. Vakum nedeniyle elein vakum kasasna srten ksmlarna vakum italar konulmutur. Hem elekte hem de vakum italarnda anmalar olur.

ekil: Vakum kasas Elek ksm dnen valslerden, su alma elemanlarndan ve elee destek olacak ase paralarndan meydana gelir. Elein kendisi de srekli alan dner bir para olduundan, anr ve belirli srelerde deitirilir. Elek plastik kkenli dokunmu malzemelerden yaplmtr. Deitirilmesinin tek nedeni anmalar deildir, bunun yannda delinmeler, geirimsizliin artmas ve bazen sevk valslerinin derek elei paralamas gibi nedenlerdir. Elek dn srasnda dnme gcn elek tahrik motorundan alr. Motor altrlmadan nce elein slatlmas gerekir. Buna elein artlandrlmas denir. artlandrma dk hzda yani srnme hznda devam eder. Yeni taklm bir elek bir sre sonra uzayacandan gerginlii azalr. Bu nedenle elein gerginlii elek gergi sistemi ile deitirilir. Elein yanlara kamasn nleyen kenar alglayclar bulunur. Bunlar elein bir tarafa gitmesi durumunda ayar valsinin pozisyonunu deitirerek elei yerinde tutarlar.
Mnir Karncaolu /Dnml Kt letmecilii Temel Bilgiler/ 2009

53

Elein makinaya gre uzunluu belirlidir. Eni de makinann durumuna gre hesaplanmtr. Bu nedenle elek, zel olarak sipari edilir. Geirgenlii farkl elekler vardr. Makinada retilen kt tr ve kdn gramajna gre elek seimi yaplr. Elein hi ek yeri yoktur daha dorusu fabrikasyon eklidir. Makinaya halka eklinde geirilir. Bu nedenle elek deiiminde, baz paralarn sklmesi gerekir. Bu ise zaman alcdr. Gerek elein pahal oluu gerekse, skp takmann uzun olmas elein dikkatli kullanlmasn ve korunmasn gerektirir. Elein zerindeki safiha elek sonunda preslere aktarlr. Bu ilem pikap valsi ile olur. Kenar kesme fskiyesi ile nde ve arkada artan paralar ise elek zerinden aaya elek alt pulperine der. Elee yapan hamurlar ilk frsatta fskiyeler yardm ile temizlenirler. Tm bu paralar da elek alt pulpere inerek geriye kazanlrlar. Elekte alnan su preslerde kdn kopmadan durabilmesine yarar. Elekten szlen sular elek alt btesi ve vakum ayaklar havuzlarnda toplanarak tekrar hamurun, hamur kasasna sulandrlarak verilmesini salarlar. Elein gzenekleri zaman iinde eitli kirlilikler tarafndan doldurulur. Bu nedenle elekte ara sra kimyasallarla ve deterjanlarla temizlik yaplr. Alt elekte elei eviren bir veya iki adet motor bulunur. Bunlar elei birlikte ortaklaa ekerler. Elein ekilmesi hz ve ykler arttka zorlar ve byk gler gerekir. Tek bir noktadan ar kuvvetle elein ekilmesi elei zorlar. Elekte uzamalar ve kamalar meydana gelir. Bunu nlemek iin motor says ikiye bazen e karlr. st elek tek motorla tahrik edilir. Alt elekte geerli olan genel bilgilerin tamam st elek iin de geerlidir. 5.7. Presler Preslerin temel amac kdn iindeki suyu bask uygulayarak karmaktr. Elekte vakumla su alma ilemi tamamlanm ve vakumla suyun alnmas imknsz hale gelmitir. Bu nedenle safihaya bask uygulanarak suyun alnmas gerekir. Genellikle basknn kademeli olarak arttrld pres kademesi bulunur. Pres kademeleri btn kt makinalarnda grlr. Preslerin arasnda uzun mesafeler kt sarkt iin dayanm bozarlar. Bu nedenle presler birbirlerine ok yaklatrlrler. Hatta birinci ve ikinci presler tek bir presmi gibi grlebilirler. Ortadaki vals, hem birinci presin st valsi hem de ikinci presin alt valsidir. Her iki prese ortak bir ad verilmi olabilir. Birinci pres valsin ayni zamanda pikap valsi grevini de yapar. Safihay elekten prese geiren valse pikap valsi denir.

Mnir Karncaolu /Dnml Kt letmecilii Temel Bilgiler/ 2009

54

ekil 1: Birinci ve ikinci presin yandan grn

5.7.1. Preslerin hidrolik niteleri ve basklar Preslerin basklar hidrolik gle salanr. Hidrolik gc hidrolik pompalar salarlar. Hidrolik nite iine akkan hidrolik ya doldurulur. Yan viskozitesi preslerin almasn etkiler. Viskozite dkse preslerin alrken titreimi fazla olacaktr. Fazla viskozite ise yan dolamn zorlatrr. Ya basn altnda iken snr. Bu nedenle hidrolik nitelerde yan soumas iin tedbir alnmas gerekir. Preslerin basn ayarlar suyun iyi alnabilmesi iin her preste daha fazla olmak durumundadr. nc pres basks ikinciden ok ve ikinci pres basks birinciden ok olmak durumundadr. nk her pres kademesinde daha nce alnamayan suyun bir miktarnn alnmas istenir. imdi hidrolik basklarn nasl uygulandna bakalm. Bunun yolu hidrolik nitelerdeki ayarlanabilir kumanda valfleridir. Hidrolik pompa sabit basnla ya basar ve valfler istenilen basnc preslerin hidrolik silindirlerine gnderir. Bu sayede her pres kademesinde farkl basn oluur. Silindirlere piston da denir. Kurutma silindirleri ile karmamalar iin bundan byle piston olarak adlandrlacaklardr. Pistonlar valse her iki ucundan basarlar. Ama iki silindir arasnda bask izgisi oluturmaktr. Bask izgisine Nip ad verilir. pres olduundan pres Nipi bulunur. Aada birinci presin sembolik resmi verilmitir. Konunun anlalmas iin yataklar ve dier detaylar izilmemitir.

Mnir Karncaolu /Dnml Kt letmecilii Temel Bilgiler/ 2009

55

ekil 2: Birinci pres imdi birinci presin bask deerlerine bakalm. Hidrolik nitedeki pompann basnc her iki pistona da gelir. Bu piston iindeki hidrolik yan basncdr. Preslerde ikinci bir izgisel kuvvet deeri vardr. Yukarda buna bask izgisi yani nip denmiti. Bu izgi zerine oluan kuvvete Nip kuvveti denir. Pres valslerinin uzunluu boyunca yaplan basknn deeri nemlidir. Presler iin nip kuvveti kN/m olarak ifade edilir. Her iki utan pistonlarn bir valse eit basmas nemlidir. Bu durum nip kuvvetinin eit dalmasn salar. Yani gstergelere bakldnda basklarn her iki uta ok kk oynamalarla eit olduu grlmelidir. Farkl deerler varsa bunu dzeltmek mmkndr. imdi 2. presteki duruma bakalm.

ekil 3: Simpresin nden grn kinci preste yaplan basklarn daha fazla olmas gerekecektir.

Mnir Karncaolu /Dnml Kt letmecilii Temel Bilgiler/ 2009

56

ekil 4: nc pres nc preste ise nip bask kuvveti dahada fazla olmaldr. nc pres hidrolik nitesi Pres ksmnda kdn eni deimediinden her pres bir nceki prese gre daha fazla bask uygular denilmiti. Bunun sonucu tahrik motorlarn gleri de giderek artar. Zaman iinde pres nip bask kontrolu yaplarak preslerin dzgn bask yapp yapmadklar kontrol edilir. 5.7.2. Preslerin tahrik ksm Her pres bir motor tarafndan dndrlr. bamsz preslerde valsin sadece biri dndrlr ve ikinci vals birinci valsin bask etkisiyle dner. Birinci ve ikinci valsler birlikte dnyorsa durum farkldr. ki pres bulunmasna ramen drt yerine vals bulunur. Birinci ve ikinci presin birer valsi dndrlr. Ortadaki vals kendiliinden dner. Orta vals her iki pres motoruna tabi olarak dner. Birinci presin motoru ana motor olarak geer. Birinci pres elein hznda dner. Birinci pres elekten farkl bir hzda ise kt kopar. Bu tr olaylarda birinci presin hz bir miktar arttrlp azaltlabilir. Bylece elekle ayni hzda dnmesi salanr. Birinci prese hz kontrol uygulandndan elek hznda dnmek zorundadr. Fakat kinci prese gellikle yk kontrol uygulandndan birinci presle yk paylamas beklenir. Yk paylamnda hzlarda eitlik kaybolabilir. Toplam ykn belirli bir yzdesini birinci pres, kalann ikinci pres almaldr. kinci presin srekli olarak birinci pres ykne bakmas istenir. Bunun anlam ikinci preste hzn kontrol edilmedii ykn kontrol edildiidir. Bu durumda ikinci presin hz birinci prese gre yk nedeniyle farkl olabilir. Orta valsin dn temas yoluyla hem birinci prese hem de ikinci prese olmaktadr. Orta valsin dnn birinci pres belirlediinden ikinci presin farkl hzda dnmeye almas orta valsta srtnmeye yol aar. Bu nedenle yk kontrolu yznden birinci prese gre farkl bir ikinci pres dn hz grldnde operatr hzlar eitleyebilmek iin ikinci presin hzn eki kontrolundan ayarlamaldr (draw). Burada nemli olan nokta hzlar eitlemek adna ykn tamamnn birinci pres motorunun srtna kalmamasdr ve yk kontrolu bu durumu ayarlamaya alr.
Mnir Karncaolu /Dnml Kt letmecilii Temel Bilgiler/ 2009

57

Zaten hz kontrolu yerine yk kontrolunun ncelikli olmas bu nedenledir. kinci pres hz birinciye gre ar sapacak olursa hz farkllnn presleri durdurmas gerekir. Bunun iin verilmi olan hz farkll tolerans bulunur. Bu deer alacak olursa presler duracaktr. Tekrarlamak gerekirse hzlarn eitlenmesine allrken mutlaka yk paylam ekranda dikkate alnmaldr. Baka bir sorun yoksa adil yk paylam hzlarn birbirine eit veya ok yakn olmasn salayacaktr. Sonu olarak ikinci preste hz yk ve operatr birlikte belirler. 5.7.3. Pres valsleri Pres valsleri zel malzemelerle kaplanmtr. Vals yzeyindeki bozulmalar retimin yaplamamasna neden olur. Bu nedenle zaman zaman vals yzeylerinde talama yaplmas gerekir. Pres valslerinin yzleri gerekesi ne olursa olsun bozulmamaldr. Valsler her iki ucundan millerine yataklanmtr. Yataklar zerine ar ykler bindiinden pres valslerini yalamalar ve kontrollar srekli yaplmaldr. Bu sayede valsler sorunsuz dnerler. kinci pres st valsi ile nc pres alt valsinde zel soutma sistemi bulunur. 5.7.4. Pres raspalar ve raspa hamileri Raspalar daha nce anlatlmt. Pres raspalar pres valsleri zerinde biriken ve yapan elyaf ve kirlilikleri syrmaya yarar. Raspa hamileri raspay tutan paslanmaz elik tutuculardr. Anan raspalar zaman iinde grevlerini yapamazlar. Bu nedenle salon tarafndan mdahale edilerek deitirilmeleri gerekir. Sim presin orta valsindeki raspa bask srasnda hareketlidir. Bu salnml raspa trndendir. Salnmn hava ile yapar. Vals zerine Pnmatik olarak indirilir. Raspalar bir tr syrma ba olduundan dikkatli davranlmal ve keskin raspa aznn tehlikeli olduu bilinmelidir. 5.7.5. Pres keeleri Keelerin amac safiha sklrken ortaya kacak suyu tutmalar ve mmkn olan en fazla suyu ortamdan uzaklatrmalardr. Bu esnada kdn dayanm deerleri bozulmamaldr. Kee ayni zamanda kd tayarak bir sonraki ksma gtrr. Suyun uzaklatrlmas baskya ve makine hzna bamldr. Keeler de makinaya gre zel uzunluklarda tam kapal halka olarak eksiz imal edilirler. Aslnda ek yerleri bulunmakla birlikte imalat bunu grnmeyecek hale getirmitir. Keeler de kirlilikler tarafndan tkanrlar. Elekte olduu gibi keelerinde temizlenmeleri gerekir. Kenara kamalar nleyecek dzenekler keeler iin de sz konusudur. Kenara kama genellikle havann olmad zamanlarda veya valslerin kirlilik nedeniyle n ve arka taraftaki basklarnn deimesi sonucu olur. Bu durumda kee hzla kenara kaarak katlanr.

Mnir Karncaolu /Dnml Kt letmecilii Temel Bilgiler/ 2009

58

Keelerden suyun uzaklatrlmas eleklerde olduu gibi vakumla olur. Preslendikten sonra keeye geen su vakum sistemi ile keeden uzaklatrlr. Vakum sistemi ayrca anlatlacaktr. Keeler zaman iinde kirlenirler. Kimyasal olarak temizlikleri yaplr. Temizlenemeyen keeler deitirilirler. 5.7.6. erit verici Pres ksmnda ikinci presten nc prese ve nc presten kurutma ksmna kdn verilebilmesi iin konmu dzenee erit verici denir. Amac safihadan bir u kopartarak bu ucu hava ile daha n tarafa gndermektir. 5.7.7. Pres fskiyeleri Keelerin su ile temizlenmeleri iin konulmu fskiyelerdir 5.8. Vakum sistemi Vakum pompalar kt fabrikalarnda mutlaka olmak zorundadr. Makina kapasitesindeki art vakum ihtiyacnn artmasna neden olur. Kapasitenin bymesi nedeniyle vakum pompas says birden fazla olmak zorundadr. Vakum kt makinasnn ya ksmnda uygulanr ve her uygulama noktasnda baka vakum deeri kullanlr. Vakum miktarnn da farkl olmas pompa saysnn ok olmasyla birleince ortaya her blgeye ayr vakum pompas konmas fikri ortaya kmtr. Vakum ihtiyac elekle balar. Elek zerinde hamur kasasndan sonra belirli bir blgede hamurun suyu serbest olarak elei geer. Daha sonra vakum ihtiyac u sray takip eder; 5.8.1. Dk vakum blgesi Bu blgede alt elek iin vakum fan bulunur. Bu vakum bir ksm vakum kasasna baldr. Vakum deerleri olduka zayftr. Bu deerler bile ar su emilmesine yardmc olur. st elekte ise gene benzer bir sistem bulunur. Vakum fanlar gerekte ters ynde dnen hava fanlardr. Bunlar elein hemen yaknna monte edilirler. Elekten szlen sular vakum kasalarna iner. Bu fanlar elekteki safihadan emi yaptklarndan vakum szdrmazlklar safihann geirgenliine baldr. Vakum kasalar iine gelen sular vakum seperatrne ynlendirilir. Vakum seperatrleri emilen havay ve suyu birbirinden ayrmak iin kullanlrlar. Seperatr iindeki hava vakum fan ile emilerek bir bacaya pompalanr. Geriye kalan sular bir boru ile havuza inerler. Bunlara vakum ayaklar denir. Bu havuz iindeki sular ise taarak beyaz su btesine inerler. Havuz iinde daima su bulundurulmas seperatrn k azn tamamen szdrmaz yapmaktr. Aada basit olarak bu sistemin resmi verilmitir. Burada vakumu kontrol eden vanalar, enstrmanlar ve dier el vanalar gsterilmemitir.

Mnir Karncaolu /Dnml Kt letmecilii Temel Bilgiler/ 2009

59

ekil: Eleklerde alak vakum blgesinde vakum sistemi 5.8.2. Eleklerde yksek vakum blgesi Elekte dk vakum blgesi bittikten sonra yksek vakum blgesi balar. Yksek vakum blgesi vakumun arttrld ksmlardr. Fanlarla vakum arttrlamadndan vakumu yaratmak vakum pompalarnn grevidir. Vakum pompalarnn elee balant emas vakum fanlarndan farkszdr. Aradaki tek fark vakum emiinin fazla olmasdr. Vakum arttrlarak bir miktar daha suyun elekten szlmesi salanr. Vakumun fazla olmasnn sonucu olarak vakum ayaklar alt kata indirilir. Bunun nedeni yksek vakum nedeniyle suyun da emilerek vakum pompalarna doru gelmesinin nlenmesidir. Vakum ayaklarnn alt kata indirilmesi zorunlu olduundan alt kattan beyaz su btesine suyun verilmesi pompa ile salanmaktadr. Yksek vakum ihtiyac iin fabrikalarda birden fazla vakum pompas bulunur. Pompalar srasyla aadaki noktalarda grevlendirilmilerdir. Alt elek yksek vakum pompas Elek Sifon valsi vakum pompas st elek yksek vakum pompas 1. Pres pikap valsi vakum pompas Pikap keesi vakum pompas 2. pres st kee vakum pompas 3. pres alt kee vakum pompas Yedek vakum pompas

Mnir Karncaolu /Dnml Kt letmecilii Temel Bilgiler/ 2009

60

Aada eleklerin yksek vakum blgesinde nasl bir vakum sistemi kurulduu grlecektir.

ekil: Eleklerde yksek vakum blgesinde vakum sistemi Elek sifon valsi ile preslerde kullanlan vakum pompalar 3. tr seperatr sistemi kurulmasna neden olmutur. Bu blgeler en fazla vakumun olduu noktalar olduundan alt kata sifon ayaklarnn indirilmesi seviye iin yeterli olmaz. Bu vakum miktar alt kattaki vakum ayaklarndaki suyu emmeye balar. Bu nedenle vakum ayaklarna birer pompa balanmtr. Baz vakum seperatrleri st kattadr.

ekil: Sifon valsi ve preslerde vakum sistemi

Mnir Karncaolu /Dnml Kt letmecilii Temel Bilgiler/ 2009

61

5.8.3. Vakum pompalar ve halka suyu sistemi Vakum pompalarn vakum fanlarndan ayran birinci zellik vakum miktarnn yani emi gcnn fazlaldr. kinci zellik ise pompalarn iine szdrmazlk iin su verilmesidir. Vakum pompasna szdrmazlk suyu veya halka suyu verilmedii takdirde vakum pompalar emi yapamazlar. Bu suyun ar verilmesi durumunda ya ar vakum olacak termik aacak ya da vakum yaplamayacaktr. retimin devamnn salanmas iin vakum pompalarnn ektikleri akm gzlenmeli ve termik ama nlenmelidir. Bunun dnda halka suyunun vakum pompasnda kullanldktan sonra atlmas su sarfiyatn arttracandan vakum pompalarndan kan halka sular bir depoya gelmelidir. Buradan tekrar kullanlmak zere vakum pompalarna baslmaldr. Bu durum suyun ar snmasna neden olur. Kapal bir vakum halka suyu sisteminde mutlaka suyun soutulmas gerekir. Bu amala sistemde soutma kulesi kullanlr. Soutma kulesine 40 C olarak giren su 28-30 C olarak kmaktadr. Aada vakum halka suyu sisteminde, suyun nasl dolat grlmektedir.

ekil: Vakum halka suyu sistemi Bu sistem kapal bir sistem olduundan suyun soumas durumunda buharlama ile su kaybedeceinden su takviyesi gerekir. Buraya ayrca vakum seperatrlerinden srklenme yolu ile de su gelir. Bu durum seperatr pompalarnn almamas durumunda iyice abarr. Sistemdeki havuzlardan su tamaya balar. Sistemin tamamas iin su dengesinin srekli kontrol edilmesi gerekir.
Mnir Karncaolu /Dnml Kt letmecilii Temel Bilgiler/ 2009

62

Soutma kulesindeki srekli buharlama yoluyla bir sre sonra vakum halka suyu kalitesini kaybeder. Hem iindeki elyaf miktar artar, hem de scakln etkisiyle bakteri rer. Bu arada suyun sertlii artmaya balar. Suyun sertlii pompa iinde kirelenme yaratrken bakteriler de metalleri yemeye balar. letme srasnda kimyasal maddelerle durum kontrol altna alnr. Zaman zaman havuzlardaki suyun boaltlarak yeniden temiz su ile balanlmas gerekir. 5.8.4. Vakum sisteminde otomasyon Vakum sistemi otomasyon asndan olduka fazla sayda enstrmana sahiptir. Vakum pompalarnn iine giren halka suyunun ak grlmelidir. Havuzlardaki suyun eksikliini tamamlamak iin seviye kontrolu vardr. Dolaan suyun scakl temizlenmi su alarak kontrol edilir. Bu durum seviye ykselmesine yol aar. Bu nedenle seviyenin gzlenmesi bir miktar suyun boaltlmas gerekir. Vakum pompalarnn vakum yaptklar yerlerde vakum miktar kontrol edilir. Bunun amac hamurdan dzgn su alnmasn salamaktr. Aada makine zerinde herhangi bir noktadaki vakum kontrol emas tipik olarak verilmektedir. Genel olarak tm vakum kontrol devreleri birbirine benzemektedir. Vakum borular elek zerinde bal olduu emi noktasndaki havay emerek seperatre getirir. Vakumla beraber srklenen sular da seperatre gelir ve oradan kendi arl ile vakum ayaklarna iner. Hava ise seperatrn stnde kalr ve oradan vakum pompasna gider. stenilen vakum miktar Ekran zerinden deer olarak girilir. V1 kontrol vanas istenilen vakum miktarn salarken, ar vakum olmas durumunda sistemi tehlikeye sokmamak iin V2 vanas dardan bir miktar hava emerek vakumu ayarna katkda bulunur. Vakum ayaklarna inen sular oradan beyaz su btesine inerler.

ekil: Vakum sistemindeki vakum kontrol devresi

Mnir Karncaolu /Dnml Kt letmecilii Temel Bilgiler/ 2009

63

5.9.

Kurutma ksm ve havbe 5.9.1. Kurutma silindirleri Safiha pres ksmn geince kurutma grubuna gelir. Kurutma grubunun grevi safihay kurutmaktr. Kurutma ii kurutma silindirleri iine buhar vererek olur. En bataki silindirlere az buhar verilir. Silindire gelen buhar silindir gbeindeki buhar balndan ieriye girer. Silindir iinde souyarak su haline dnr. Youan buharn su haline kondensat denir. Kondensat buharn girdii buhar bal iindeki farkl bir yoldan buhar seperatrlerine dner. Kondensat geriye dndren kuvvet buharn basncdr. Buharn basnc tamamen kaybolmusa kondensatn k imknsz hale gelir. Seperatre gelen kondensat buradan kondensat tankna oradan da kazandaki kondensat tankna pompalanr. Kondensatn geri kazanlmasnn nedeni yumuak su olmas ve iinde enerji bulunmasdr.

ekil: Kurutma silindirinin ii ve buharn girii kondensatn k 5.9.2. Kurutma gruplar Kurutma silindirlerinden bir ksm ortak dili sistemi ile dnerler. Byle ortak dnen kurutma silindirleri topluluuna kurutma grubu denir. Makinalarda kurutma gruplarnn says olduka fazladr. Temizlik katlarnda daha byk bir kurutma silindiri olan yanki bulunmaktadr. Onunda alma ekli aynidir. Fakat bir silindirden oluan gruptur. 5.9.3. Buhar kondense sistemi Kurutma silindirleri buhar dalm genel olarak 3 gruptur. kinci grup, nc grup, drdnc grup ve beinci gruplarn tamam ana kurutma gruplar olarak adlandrlrlar. Ana gruplara gelen buhar olduka canl gelir. Burada

Mnir Karncaolu /Dnml Kt letmecilii Temel Bilgiler/ 2009

64

kullanlarak canlln kaybeden buharn kondensat seperatre iner buhar ksm ise altnc ve yedinci gruplara gelir. ayet altnc ve yedinci gruba gelen buharn basnc yetiyorsa ilave canl buhara ihtiya olmaz. Fakat bir miktar canl buhar kondensatn atlmasna katkda bulunabilir. Bu gruplara gelen buharn kondensat kendi seperatrlerine iner. Buhar ise birinci kurutma grubuna verilir. Bylece birinci kurutma grubu en l ve fazla scak olmayan buharla beslenir. Bu nedenle birinci grupta kondensatn atlamamas olay ska yaanr. Vakumla kondensatn emilmesi gerekir. Aada ematik olarak gruplara gelen buharn ve iindeki kondensatn ayrlmas gsterilmektedir. Otomasyon sistemi ve vanalar gsterilmemitir.

ekil: Buhar kondense sistemi 5.9.4. Yalama sistemi Kurutma gruplar buharla alrlar. Buhar kurutma silindirini sttndan kurutma silindirlerinin yataklarnn gres ya ile yalanmas durumunda scaklk yznden akma olacaktr. Sv yalama yann srekli olarak sistemde

Mnir Karncaolu /Dnml Kt letmecilii Temel Bilgiler/ 2009

65

dolatrlmas hem yan ar snmamasna hem de kurutma silindirlerinin srekli olarak kaliteli bir yala yalanmasn salar. Bu amala bir ya deposu ve bir yalama pompas yan dolatrlmasnda kullanlr. Ya pompadan ktktan sonra ince borularla her rulmana ayr ayr gider. Rulman yaladktan sonra gene ayr bir borudan geri dner. Yalamann olup olmad gstergelerle izlenir. Ya miktar bu gstergelerden ayarlanabilir. 5.9.5. Kurutma keeleri Kurutma ksmnda da preslerde olduu gibi keeler bulunur. Bu keelere kurutma keeleri denir. Amalar kd silindirle kee arasna alarak kdn silindire iyice basmasn salamaktr. yi bir kurutma iin keede gl bask gereklidir. Kttan kan buhar ise keenin arasndan szlerek kar. Tm keelerin gergi ve kamay nleme mekanizmalar elek ve preslerde olduundan farkszdr. Gergiler elle ayarlanr. Kamay nleme sistemi ise hava ile bir valsin ileri geri hareket etmesini salar. Kurutma keeleri sonsuz olarak retilmezler. Fermuarla iki ucundan kilitlenerek halka ekline getirilirler. 5.9.6. Kt sevk sistemi Kdn kurutma grubundan geirilebilmesi kdn hava ile ileriye doru tanmas sayesinde olur. Elle yaplan sevk ilemi hayati tehlike yaratr. Her silindirin olduu yerde hava vanas alarak kt ileriye doru ynlendirilir. Makinann baz noktalarnda bu i iin hava gc yetersiz hale gelir ve Sevk ilemi sevk ipi ile yaplr. 5.9.7. Mal sarc ve gramaj lm erevesi Kt kurutma grubunun sonuna geldiinde imalat bitmi demektir. Bu durumda kdn iindeki rutubet ve kdn gramaj dalmnn bilinmesi gerekir. Mal sarc ncesi konulan ereve ve zerindeki sensrler bu ilevi yerine getirir. Srekli tarama yaparak ktla ilgili bilgileri toplar. Gerekli grldnde operatr tarafndan gramaj ve rutubet istekleri bilgisayar ekran zerinden deitirilir. ereveden hemen sonra mal sarc bulunur. Burada kt tampon halinde sarlr. Belli apa gelen tampon makinadan alnmadan nce yeni bo tampona kt aktarlr. Daha sonra da bo dolu tampon bobin makinasna gnderilir. Mal sarcda kopma olduu takdirde alt kattaki pulpere skartalar gnderilir. Buradan da dknt btesine baslr.

Mnir Karncaolu /Dnml Kt letmecilii Temel Bilgiler/ 2009

66

5.10.

Bobin makinesi

Bobin makinas mterinin istekleri dorultusunda tampondan bobine dnm salar. Tamponun kenarlar kesim asndan dzgn deildir. Bobin sarma srasnda kenarlar talanr ve kenar skartalar mal sarc altndaki pulpere hava fan ile paralanarak gnderilir. Tampon bobin makinasnda nce ama ayaklar zerine alnr. Ayaklar ayni zamanda kdn gerginlinin salanmas asndan fren tertibatna sahiptir. Bobin makinas yaklak 1000 metre dakika hza kadar kabilir. Motoru DC beslemelidir. Bobin olarak sarlacak kdn merkezinde mihver boru bulunur. Bobin bu borunun etrafna sarlr. Mihver boru kenarlardan merkezlenerek sktrlr. Kdn ucu alarak merkezdeki mihver boruya birka tur sarlr ve sonra zerine arlk basarak sarma ilemi balar. Sarm hzn kdn dayanm belirler. Sarm ilemi biten bobin son u yaptrlarak emberlenir ve bobin kantarnda tartlr. Burada gerekli etiket retilir ve bobin zerine yaptrlr. Buradan mamul ambarna teslim edilir. 5.11. Mamul ambar

retilen bobinlerin mteriye gitmeden nce depolandklar geici depo alandr. Bu alan iinde ayni zamanda ykleme ileri de yaplr. deal olarak mamul ambarnda hi stok birikmemi olmas istenir. Fakat bazen rn kenarlarndan kk enli ktlar artabilir. Bunlara kombine artklar denir. zel bir talep oluncaya kadar beklerler. Mamul ambarnn rutubetten uzak ve temiz olmas istenir. Burada bazen bobinlerin st ste dizilmeleri gerekir. Bobinlerin kenarlarnn ezilmemesi ve darbe grmemeleri istenir. Etiketlerin ve emberin bozulmamasna zen gsterilir. Sevkyat kamyonlarnn brandalarnn olmas ve brandalarn delik olmamalar gerekir. Bobinler zel atamanl bobin forklifleri ile yklenirler. Yola kmadan nce sevk irsaliyeleri dzenlenerek daha sonra muhasebe tarafndan faturalar kesilir. 5.12. Buhar retim merkezi (Kazan)

Kurutma gruplarnn ihtiyac olan buhar kazanda retilir. Buhar retimi iin elektrik ve doalgazn yannda ilenmi ve yumuatlm su kullanlr. Buhar kullanldktan sonra meydana gelen kondensat geri dner. Bu nedenle su ihtiyac retilen buhardan azdr. 5.12.1. Buhar retimi iin gereken donanm unlardr

Su yumuatma nitesi buhar iin gerekli olan suyu yumuatr. Ama suyun iindeki kire ve benzeri sertlikleri almaktr. Bunun iin su yumuatma reineleri kullanlr. Suya sertlik veren maddeler kazan i

Mnir Karncaolu /Dnml Kt letmecilii Temel Bilgiler/ 2009

67

borularnda kirelenmeye sebep olurlar. Kirelenme kazan verimini drr. Ve borularda delinmelere yol aar. Biri yedek iki tank vardr. Bir tankn su yumuatma kapasitesi dmse dier tanka geer. Kapasitesi den tank tuzlu su ile rejenere edilir. Degazr tank kazana beslenecek suyun bulunduu tanktr. Hem suyun depolanmasna yarar hem de suyu 102 C -104 C arasnda tutarak iindeki oksijen darya atar. Su iindeki oksijen kazann ierden rmesine yani paslanmasna yol aar. Besi suyu pompalar, degazrde biriken suyun buhar retilebilmesi iin kazann iine pompalanmasn salar. Brlr sistemi, kazann buhar retebilmesi iin doalgazn otomatik olarak yaklmasn salar. Kazanda bu amala yanma hcresi bulunur. Yanma hava fan, doalgazn yanabilmesi iin gereken hava, yani oksijen hava fan ile salanr. Kondensat tank, iletmeden gelen kondensatn dolduu tanktr. indeki suyu degazre aktarr. Kazann almas

5.12.2.

Kazan brlr sistemi otomatik olarak alr. Kazann iinde su mevcutsa ve dier donanmlar almaya hazrsa brlr ve taze hava fan altrlr. Kazann snmas souk start durumunda uzun srer. Buhar basncnn kazan knda belirli bir deerde olmas istenir. Bu basn deeri kt makinas iin olduka yksektir. Bu nedenle basn drcler kullanlr. Fakat kdn balanmas srasnda ani ekilerde basn olduka der. Buhar basncn ayakta tutabilmek iin basn drlerek kullanlr. Kt makinasnda buhar kondense sistemi bu ileri yapar. Kazan kullanm srasndaki bu ilemleri bilmez. Kazan iinde gnlk olarak blf ilemi yaplmas gerekir. Su yumuatma cihazna ramen pas ve tortular kazanda birikirler. Gnlk olarak bir vanadan atmosfere atlrlar. Bu kazanda su ihtiyacn yaratr. Kaaklar yoksa tm buhar kondensat olarak geri dner. 5.13. Atk artma

Fabrikada kullanlan sular kuyulardan gelir. Kuyularn kapasiteleri kt fabrikasnda kullanlan suyu temin etmeye yetmelidir. Bunun yannda beyaz suyun bir ksm ve kanala giden atklar temizlenerek yeniden kullanlmaldr. Depolarda beyaz suyun fazla ksm depo edilir. Sarnlarda kullanlamayan su taar. Bu nedenle taan suyun temizlenmesi istenir. Artma nitelerinin amac darya gnderilecek suyu temizlemek ve bir ksmn yeniden kullanmaktr. Bir fabrika ne kadar kapal sistemle alyorsa evreye o kadar zararszdr.

Mnir Karncaolu /Dnml Kt letmecilii Temel Bilgiler/ 2009

68

6. Elektrik, otomasyon ve l aletleri Kt fabrikalar enerji tketen yerlerdir. Buhar yannda elektrik tketimleri olduka yksektir. Bu nedenle kt fabrikalar ile enerji santrallar ounlukla yan yanadr. Elektrik tesisleri ile kt fabrikalar i iedir. Eskiden kt fabrikalar bir derenin kenarna kurulur ve elektriini sudan retir ve suyunu dereden alrd. Ayni su ile kt retimi de yapard. 6.1. Fabrikann elektrii nasl geliyor? Elektrik tesisat fabrikaya gelen elektrik hatlar ile balar. Orta gerilimle fabrikaya elektrik nakledilir. Bunlara nakil hatlar denir. alt panolar elektriin datmnn yapld panolardr. Bu panolarn amac elektrii ksmlara blerek datmaktr. Bu amala alt panolarnn iinde trafolarn enerjisini verip kesebilecek kesiciler bulunur. Trafolarn elektriksel korumalar da bu ksmda yaplr. Bu datm sonucu fabrika blgelere ayrlm olarak elektrii alr. 6.2. Trafolar Orta gerilim alt panosunda datm yaplan enerji trafolara gnderilir. Trafolarn amac elektrii datmak ve ayni zamanda kullanlabilir gerilim seviyesine drmektir. Genellikle fabrikalara 32000 volt olarak gelen elektrik trafolarda 400 volta drlr. Son kullanm noktasnda bu gerilim 380 volt olur. 400 volt gerilim fazlar aras gerilimdir ve faz ntr aras gerilim 230 volttur. Bu gerilim de kullanm noktasnda 220 volt olarak grlr. Bylece tek fazl aletler 220 voltluk olarak alnrlar. 3 fazl aletler de 380 volt olarak alnrlar. Elektrikte gerilim dtke akm artar. Bunun iin elektriin iletilmesinde orta gerilim kullanlr. Akmn artmas ekilen kablolarn kesitini arttrr. Bu arada artan akm kablolarda gerilim dmesine neden olur. Gerilimin az dmesi istenirse kablo kesitlerini iyice arttrmak gerekir. letim hatlarnn ok byk kesitli olmamas iin gerilim nce trafolarla arttrlr. nce bir iletim hatt ile yerine ulatrlr. Yerinde tekrar gerilim bir trafo ile drlerek kullanlr. Trafolar belli bir bykle gre standart olarak retildiklerinden, tketim ihtiyac trafo saysn arttrr. 40 adet trafosu olan kt fabrikalar vardr. retilen kt miktar arttka trafo says artacaktr. 6.3. A.G alt panolar Trafolarda gerilim drldkten sonra, her trafonun knda tekrar alt panosu ihtiyac ortaya kar. Trafo gc byk olduundan kullanm blgelerinin ihtiyacna gre yeniden bir alt panosuyla datm yaplr. Buradan motor besleme panolarna (MCC) ve aydnlatma panolarna datm yaplr. Her trafonun alt panolar yaknnda olmas gerekir. Bu panolarda sadece alterler bulunur. alt panosu denmesinin dier amac da sadece alterlerden kurulu panolar olmalardr.

Mnir Karncaolu /Dnml Kt letmecilii Temel Bilgiler/ 2009

69

6.4. MCC panolar alt panosundan datlan enerji MCC panolar denilen ve motorlara enerji veren panolara gelir. Bu panolarn amac motorlara yol vermek ve onlar elektriksel olarak korumaktr. Bazen otomasyonun ihtiyac olan kumanda zellikleri bu panolara yaplmtr. MCC panolarndan her motor iin ayr ayr besleme yaplr. Birden fazla motor tek bir yol vericiden beslenmez. nk bu durumda motorlarn korumalar yaplamaz. Bunun iin kontaktrler kullanlr. Kontaktrler enerji altnda motoru kaldrabilir ve durdurabilirler. Motorlarn korumas iin baz yntemler gelitirilmitir. Srekli olarak motorun evirdii ykn motor gcnden byk olmas durumunda motor termii motora giden enerjiyi keser, yani kontaktr aar. Bu tr amaya termik ama denir. Termii atran neden elektriksel deil bir arza deil mekanikseldir. Bu durumda ya motorun yk fazladr ya da pompa gibi yklerde skma sz konusudur. Bazen motor yanabilir veya motor besleme kablosunda ksa devre olabilir. Bu durumda motor besleme alteri veya motorun sigortas atar. Bu durumda akm ok yksektir ve binlerce amper deere ulamtr. Sonu motorun ar akm ekmesinden farkl bir durumdur ve elektriksel arza gstergesidir. Bu tr amalara manyetik ama denir. Baz motorlar hz kontrollu olduklarndan frekans evirici yol vericilerle altrlrlar. Bunlar elektronik malzemeler olduklarndan kendi koruma sistemleri vardr. Hz kontrol niteleri tahrik sistemlerinde kullanlr. MCC panolarnn kontrol edilebilmesi iin otomasyon sistemi gerekir. Otomasyon sistemi bazen bir kumanda masas bazen de bir DCS veya LCD ekran, bazen de bir bilgisayar ekrandr. 6.5. Motorlar Fabrikalardaki elektrik motorlar genellikle 3 fazdan beslenen alternatif akm motorlardr. Tm sanayilerde bu tr motorlar yaygndr. Bu motorlarda bakm son derece azdr. Belirli dnemlerde byk motorlara ya baslr. Soutulmalar kendi pervaneleri olur. Pervanenin bulunduu ksmdaki petekler ve motorun zerinde hamur artklar ve kirlilikler olmamaldr. Ayrca motorlarda elektrik olduu iin zerine su tutulmamaldr. Motorlara elektriin getirilmesi kablo ile olur. altrlmalar iin kumanda sistemine ihtiya vardr. 6.6. Tahrik sistemi Tahrik sistemi kt makinasnn altrlmas iin gereken Redktrler, aftlar, motorlar ve hz kontrol nitelerinden meydana gelir. Tm bu sistemin altrlabilmesi iin ayni zamanda yazlm gerekmektedir. Makine kontrolunun en zor taraflarndan biri tahrik sistemidir.

Mnir Karncaolu /Dnml Kt letmecilii Temel Bilgiler/ 2009

70

Tahrik sistemi kdn kopmadan makine zerinde akmasn salayan ve hzlar birbirine uyumlu ardk motorlardan kuruludur. Makinann hz bu sistem zerinden kontrol edilir ve hz ayarlamalar buradaki panolar zerindeki ekranlardan yaplr. Hz kontrolu iin esas alnan hz deeri elekte llen deerdir. Kt makine sonuna doru uzadndan preslerden itibaren her tahrik motoru bir ncekine gre metre dakika olarak daha hzl dner 6.7. Donanm ve yazlm nedir? Otomasyon sistemlerinde baz terimler kullanlmaktadr. Bu terimlerin banda yazlm ve donanm kelimeleri gelir. Donanm otomasyon sistemi iinde elle tutulabilen paralara denir. Yazlm ise sistemin verilen manta uygun olarak alabilmesi iin retilen zel programlardr. Bunlara yazlm denmesi zel bilgisayar programlar olmalardr. PLC ve DCS birbirlerinden farkl fakat benzer ileri yapan donanmlardr. Kt fabrikalarnda her ikisi de grlebilmektedir. PLC daha ufak ileri yapabilirken, DCS daha byk alanlar kontrol edebilmektedir. Adnn ne olduuna bakmakszn tm otomasyon sistemleri kablolar aracl ile alrlar. Bunun iin 3 eit kablo tipi kullanlr. Haberleme kablolar anan gruplarn arasndaki haberleme srasnda kullanlr. Kumanda kablolar ise sahada monte edilmi bir cihazla kumanda merkezi arasna ekilen sinyal kablosudur. Bunlarn dnda enerji tamas iin ekilen kablolara besleme kablolar denir. Kablolar donanm ksmna girerler. Donanm ksmna giren dier aletler vardr. Bunlara genel adyla enstrman denir. Kontrol vanalar, transmitterler, kontrolrler ve eitli Sensrler enstrman grubundandr. Bunlar ounlukla sahada bulunurlar. Enstrmanlarn amac basnc, seviyeyi, ak, kesafeti ve scaklk gibi dier kt retimi srasnda gereken parametreleri lmek, gstermek, kaydetmek ve kontrol etmektir. Transmitterler yaplan ie ait bir deeri lerler ve standart bir elektrik sinyaline dndrerek kablo ile uzaa gnderebilirler. Bu sinyal genellikle 420 mA veya 0 10 volttur. Sensrler ise bir deeri sadece alglarlar fakat elektrik sinyali haline getirmezler. Svilerler sensr tiplerindendir. Bir kablo ile balansalar da hibir zaman elektriksel bir dntrc gibi almazlar. Sadece kapanan veya alan bir kontak olduunu sylerler. 6.7.1. Basn transmitterleri (PT= Pressure Transmitter) Boru iindeki basnlar lmek ve bunlar uzaa iletmek iin kullanlrlar. Basnc alglamak iin paslanmazdan diyaframlar bulunur. Diyafram zerine etki eden kuvvet diyafram arkasna iletilir. Diyaframn arkasnda ii ya dolu bir hazne bulunur. Ya ortamda basnc iletici bir grev yapar. Bunun da

Mnir Karncaolu /Dnml Kt letmecilii Temel Bilgiler/ 2009

71

arkasnda basnc hisseden bir sensr bulunur. Sensrn lt deerin elektrik sinyaline dntrlmesi iin ayr bir dntrme nitesi bulunur. Cihazn ekrannda deer grlebilmesi iin kablosunun bal olmas gerekir. Sinyal gndermesi iin balanan kabloda 24 volt gerilim bulunduundan sinyal kablosu ayni zamanda besleme kablosu olarak ta alr. Ekran zerinden eitli bilgilere ulamak ve onlar ayarlamak mmkndr.

6.7.2. Fark basn transmitterleri (dP= Differential Pressure Transmitter) Fark basn transmitterleri iki ayr yerdeki basnc lerek aradaki basn farlln gsteren transmitterlerdir. yaplar bir diyaframdan oluur. ki taraftan diyaframa basn etki ederek sanki tek taraftan etki varm gibi lm yaplr.

6.7.3. Seviye transmitterleri (LT=Level Transmitter) Basn transmitterlerine ok benzerler. Aslnda dk basn lenlerine seviye transmitteri bulunur. Bir tankn dibindeki seviye tank tabanna basn yapar. Bu basn seviye ile doru orantldr. Basn transmitterlerindeki yapy okuyunuz.

Mnir Karncaolu /Dnml Kt letmecilii Temel Bilgiler/ 2009

72

6.7.4. Akmetreler (FT=Flow Transmitter) Akmetreler dier transmitterlere benzemez. nk akmetrelerin alma prensibi hareketli bir iletkenin manyetik alan iinde braklmasna dayanr. Bu iletkenin ular arasnda gerilim meydana gelir. Su iletken olduundan akmetrenin iindeki elektrik bobini manyetik alan yaratr. Manyetik alan akmetrenin elektrotlar arasnda gerilim okunmasna neden olur. Okunan ok kk bir gerilim olduundan uzaa iletilemez. Bunun iin standart elektrik sinyaline dndrlmesi gerekir. Bu nedenle akmetrelere ek olarak transmitterler kullanlr. Akmetrelerin kalibrasyonlar iinden geecek ak miktarna gre yaplr. Kat hamurunda a.c. sinyalli akmetreler doru lm yaparlar.

6.7.5. Kesafet transmitterleri (CT= Consistency Transmitter) Farkl enstrmanlardan biri de kesafet transmitterleridir. trl kesafet transmitteri bulunur. Birinci tip transmitter bakl tr olandr. Hamur borusu iine daldrlan bir lama kendi zerine hamur tarafndan yaplan kuvveti ler. Bu kuvveti standart bir elektrik sinyaline dndrerek uzaa gnderir. Hamur kesafeti kuvveti arttrr. Uzun elyaf ve ksa elyafa gre hamur kesafeti deitiinden hata paylar yksektir. kinci tip kesafet transmitteri mikro dalga trdr. Borudan geen hamurun iine mikro dalga sinyal gnderir. Hamurun kesafetine gre gnderilen sinyal zayflayarak alglanr. Bu tr transmitterler halen en gvenilir transmitter trdr. Hamurdaki boyadan etkilenirler. nc tr transmitter arkl ve motorludur. Hamur iinde motor tarafndan dndrlen bir pervane bulunur. Hamur kesafeti pervaneyi zorlayarak motordan ekilen akm arttrr. ekilen motor akmna gre kesafet llr. Kesafet arttka motorun akm artar.

Mnir Karncaolu /Dnml Kt letmecilii Temel Bilgiler/ 2009

73

ekil: Mikrodalga ve bakl tr kesafet transmitteri 6.7.6. Kontrolrler Transmitterler tarafndan llen deerler bir i yapabilmek iin kablo ile bir kontrolre gelir. Kontrolr kontrol etme kararn verecek olan cihazdr. Kontrolr bir PLC veya DCS iindeki bir donanm olabilecei gibi bamsz bir nite de olabilir. Fabrikalarda bazen her tr kontrolr de bulunabilir. Buradan hem llen deer grlebilir hem de istenilen deer bilgisi girilerek proses kontrol altnda tutulur. Aada basit bir kontrol devresi grlmektedir.

lm noktas boru hatt zerinde veya tank zerindeki transmitterin takl olduu yerdir. Buna kesafet kontrolunu rnek alalm. Hamurun kesafeti transmitter tarafndan llerek kontrolre bildirilir. Kontrolrn iinde set deerini operatr daha nce girmitir. llen deer, set deeri ile mukayese edilir. Mukayese sonucu kontrolr kontrol vanasna gerekli mdahaleyi yapar. lm noktas daima kontrol vanasndan sonra akn dzgn olduu bir yerdir. 6.7.7. Kontrol vanalar Kontrol vanalar hava ile beslenirler. Fakat alabilmeleri iin kontrolrn rettii 420 mA sinyale ihtiyalar vardr. Hava ile alan her vana kontrol vanas deildir On-off Pnmatik vanalar kontrol vanalar ile kartrlmamaldr.

Mnir Karncaolu /Dnml Kt letmecilii Temel Bilgiler/ 2009

74

Bir hamur ak kontrol vanas

Mnir Karncaolu /Dnml Kt letmecilii Temel Bilgiler/ 2009

75

You might also like