slamda Mezhep

Muhammed Sultan el-Msum

Tahkik Selim el-Hilli Terceme Ali Ebu Muhammed

NDEKLER
Mellifin nsz. slm ve mann Hakikat. Belli bir mezhebi taklid etmek ne vaciptir ne de mendup. slm'n esas Allah'n kitab ve Reslllah'n snnetiyle amel etmektir. Mteahhirun hereyi deitirip, tek bir kiiyi taklid etmeyi gerekli klmakla tefrikaya dtler. nsan ldnde kabirde mezhep veya tarikattan sorguya ekilirmi? Belirli bir mezhebe balanmann gerekli olduu sz siyasetle alakaldr. Ed-Dehlev'nin el-nsaf risalesindeki "Mezheb Bid'attir" konulu aratrmas. Raslullah'tan baka birisine uymada taassup gsteren sapk ve cahildir. Kemal b. Humm'n belirli bir mezhebe balanmann gereksiz olduunu belirtmesi. Uyulmas gereken imam Raslullah'tr. htilaf ve tefrikalar mezheplere tabi olma yzndendir. mam Eb Hanife'nin mezhebi Kur'n ve snnetle amel etmektir. Mtehid itihadnda hata da yapabilir, doruyu da bulabilir. Terde hata yapmayan sadece peygamberdir. Hak, kesinlikle Raslullah'n dnda hibir kimsenin gryle snrlandrlamaz. nemli br ikaz. Bu mmetin hali evvelkilerin islah olunduuyla slah olunur. Ulemann, dinin hkmlerini deitirdiine dair Fahreddin er-Raz'nn gr. (En byk imam) Raslullah'tr. Allah bize srat- mstakim'e girmemizi emrediyor. Gazaba urayanlar, hakk sadece kendi mezhebinden kabul ederler. Raslullah belli bir mezhebin insanlar iin gerekli olduunu sylememitir. Fasl. Kaynaklar.

MELLFN

NSZ

Bizi islm ve imanla hidayete erdiren, Kur'n- Kerm'in manasn renmeye ve Raslullar'n hadislerini anlamaya muvaffak klan Allah'a hamd senalar olsun. Salat ve selam, insanlk devam ettii srece ashabn ve tabinin takip ettii yolu bize ihsanla tam ve kamil olarak gsteren tm insanln ve cinlerin peygamberi Hz. Muhamed'e (s.a.v.) olsun. Kudret sahibi Mevlsnn iyilik ve ltuflarna muhta olan kulu Eb Abdurrahman Muhammed b. Sultan b. Eb Abdullah Muhammed el-Masum el-Mekk. Allah kendisini, Kur'n ile amel etmeye, Raslullah'n snnetine sarlmaya ve gzel bir sonuca (son nefesinde imanl olarak lmeye) muvaffak klsn der ki: "Bana, Uzakdou lkelerinden olan Japonya'nn Tokyo ve Oseka ehirlerinde oturan mslmanlar tarafndan bir mektup gnderildi. Mektup zetle u konudan bahsediyor: "islm nedir? Mezhep ne demektir? islm diniyle ereflenen birisinin drt mezhepten birisine veya baka bir mezhebe girmesi, yani Malik, Hanef, afi veya Hanbeli olmas gerekir mi, gerekmez mi? nk burada byk bir ihtilaf ve vahim bir mnakaa balad. Japon fikir adamlarndan birka aydn islm dinine girmek ve imanla merref olmak isteklerini Tokyo'da bulunan mslman cemiyetine atlar. Hindistanl mslman bir grup; "Kendilerinin, mmetin kandili olan Ebu Hanife'nin1 mezhebini semelerini". Endonezyal bir grup ise; "afi mezhebinden olmalar gerektiini" sylediler. Japonlar bu szleri iitince ok ardlar. Onlarn bu tutumlarna ok hayret ettiler. Mezhep sorunu onlarn mslman olma yolunu tkad. Muhterem Hocam, deerli bilgilerinizden reneceklerimiz inallah bu mkilatn zmne sebep olacaktr. Kalplerimizin mutmain olmas ve dnce ufkumuzun genilemesi iin bu konuyu aklamanz sizden arzu ediyoruz. Size
Mezheb taassubluu hadis uydurma ve yaylmasnda byk bir rol oynamtr. Muteassp Hanefiler. Ebu Hanife (r.a.)'n menkbeleri konusunda bir ok hadis uydurmulardr. Bunlardan birka; "Benden sonra bir adam gelecek, ona Numan bin Sabit denir, knyesi de Ebu Hanefe'dir. Allah'n dini ve benim snnetim onun eliyle ihya olunacaktr." Tenzihu'-eria, bni Arrak. 2/30: Hatibu'l-Badadi. Tarihi Badat. 2/289. Yukarda iaret edilen sfat bu rivayetlerin bazsnda gelmitir. Me'mun bin Ahmed el-Herev'ye, "afii'yi ve Horasanda ona tabi olanlar grmyor musun?" denildi. O da cevaben; bize Ahmed bin Abdillah haber verdi ona Abdullah bin Ma'dan o da Enes bin Malikten merfu olarak unu haber verdi: "mmetimden Muhammed bin dris [afii] adnda bir adam kacaktr, o mmetime iblisten daha zararldr. Yine mmetimde bir adam bulunacaktr ona Ebu Hanife denilir, mmetimin kandili odur." bni Hacer, Lisan'l Mizan. 5/7-8; Suyuti Tedribu'r-Rav. 1/277-278. bni Arrak. Tenzihu'-eri'a. 2/30 Hatibu'l Badadi. Tarihi Badat (5/309) adl eserinde, bu rivayeti uydurmakla ittiham edilenin Muhammed bin Said el-Burk olduunu Ebi Abdillah el-Hakim'den nakleder Bu uydurma hadis. Kur'n'n aklna muhaliftir. nk Allah'n, kitabnda nitelendirdii gibi; mmetin kandili Muhammed (s.a.v.)'dir; "Ey Peygamber! Biz seni gerekten ahit, mujdeleyici ve uyarc. Allah'n izniyle O'nun yoluna arc ve aydnlatc bir kandil olarak gnderdik" (Ahzab, 45-48). Mukallidlerin kendi imamlarna masum Peygamberin sfatn nasl giydirdiklerini iyice dn. Bunun iindir ki muayyen bir mezhebe balanmamak asl olmutur. Bylelikle masuma (peygambere) ittiba ile masum olmayana ittiba ayrlabilinir. nk muayyen bir mezhebi taklit eden kimse, aslnda peygambere tabi olma ile hata ve isabet eden fakiha tabi olmay msavi klmtr.
1

Allah'tan bol bol mkafatlar, Rus muhacirleri bizden de size ve doru yola tabi olan herkese selam ve sayglar." Esselam Aleykm. Muhammed Abdlhay Kurbanoglu Muhsin abanolu Tokyo. H. 1357

SLM VE MAN'IN HAKKAT: Ben de Allah'n bana rettii eyleri gerei zere cevaben yazdm. Kudret ve kuvvet yce ve azim olan Allah'ndr. Muvaffakiyetim onunladr. Doruya ileten de odur. unu biliniz ki, mslmanlarn birou, zellikle cahillerinden ok limleri2, bir mslmann Ebu Hanife, Malik. afi ve Ahmed b. Hanbel gibi mamlara nisbet edilen mezheblerden birine balanmas gerektiini iddia ederler. Halbuki bu hatadr hatta syleyenin cehaleti ve islm' bilmemesinden kaynaklanmaktadr. Sahihayn'da yer alan sahih mehur Cibril hadisinde islm'n tarifi yle yaplmtr: "Cebrail Raslullah'a (gelerek); islm nedir? diye sordu. Raslullah:
Yazarn, mukallidlere ilim sfatn koymas mnakaa gtrr bir husustur. nk ilim delilden meydana gelen marifettir. Delilsiz olunca o taklid olur. bnu'l-Kayym (r.a.) Nuniyye manzumesinde yle der "ilim deliliyle doruyu bilmektir. Bunun gerisi ve taklid msavidir." mam- afii (r.a.) yle der: "Bir kimsenin bir ey iin helal veya haramdr demesi ancak ilim cihetiyle olur. lmin ciheti ise kitap ve snnette, gelen haber, icma veya kyasladr." (er-Risale, s. 39) Allame Fulln de yle demitir: "Derim ki: Bu hadis ve eserler, ilim teriminin ancak Allah'n kitabnda. Allah resulnn snnetinde icma ve bu asllara (esaslara) gre nassn yokluunda kyas grenlerin indinde kyas yaplan eylere tlak olunacan tasrih etmektedir. Nebevi hadislere muhalif olmasyla birlikte mezhebi re'y kitaplarna, taklid ve asabiyyet ehlinin ilmi hasretmelerine gre deildir." yleyse ilmini faziletini ieren yet ve hadislerin kasdettigi gerek alim; delillerden hkm istinbat etmek iin gayret sarfeden mctehiddir. Mukallid ise, alim deildir. Asrlar boyunca ilim ehlinin ittifak ettii de budur. Allame atib (r.a.): Muvafakat isimli eserinde (4/293) "mukallid alim deildir" szyle tasrih etmitir. Ayn ekilde Ebu'l-Hasan Sind el-Hanefi' den naklen Suyut: "Mukallid alim diye isimlendirilmez" demitir. Sneni ibni Mace'ye Haiye 1/70. evkn (r.a.) de irad'l-Fuhl eserinde, (s. 267); "nk taklid cehalettir, ilim deildir" szyle cezmetmitir. Hanefi kitaplarnda cahilin kadla atanmasnn caiz olmad fetvas yer almtr. bni'l-Humam (r.a.) da, cahili mukallid terimiyle tefsir etmitir. Feth'l-Kadir 5/456. brahim el-Vezir (r.a.) ayb ekilde. "phesi: mukallid olan bir mftye, alim diye tesmiye edilmez" demitir. Ravdatu'l-Bsim 1/36. bn Abidin'den Risaleler mecmuasnn Resmu'l-Mfti eserinden naklen (1/32) mam Tahav' (r.a.) yle der: "Ancak cahil ve mteassb bir kimse taklid eder." bn Abdi'l-Ber, el-Cami eserinde (2/119) bu konuda yle bir icma nakleder: "Beyan (ak) olunmayan ve gerek bilgi saylmayan ey ilim deildir... mamlar arasnda taklidin fasidligi konusunda herhangi bir hilaf yoktur. Binaenaleyh bu meseleyi uzatmaya ihtiya yoktur" der. bn'l-Kayyim de 'lm'l-Muvakkin isimli eserinde(1/7) buna muvafakat etmektedir. Gznne serdedilen alimlerin szlerinin delili; sahih hadiste Abdullah bin Amr bin As'tan rivayeten Allah Rasl {s.a v )'nn u szdr: "Allah, ilmi, kullar mnazara ederken onlardan, almaz ilmi, ancak alimleri kabzederek alr. yle olurk hibir alim kalmaz Ondan sonra insanlar cahil kimseleri ba edinirler ve sorulurlar. Onlar da ilimsz olarak fetva verirler." (Buhar nin dier bir rivayetinde, 13/182] "Reyleriyle fetva verirler, hem saptrlar. hem de saptrrlar." Buhar. (Fethul-Bar) 1/194; Mslim (Nevevi erhi) 16/223-225; Tirmiz. 5/31; bni Mce. 1/30, Msnedi Ahmed, 1/181; Drim, 1/77; Musned'l-Humeyd, 1/265. te bu yce ismi hak eden kimselerin, asrlar boyunca az olduklarna bu hadis ak bir delildir. Haklarnda sairin u sz gereklemitir: "Onlar saydn zaman azdrlar. imdi ise azdan daha kymetli oldular."
2

Allah'tan baka ilah olmadna ve Hz. Muhammed'in (s.a.v.) O'nun kulu ve elisi olduuna ehadet getirmen, namaz klman, zekat vermen, Ramazan orucunu tutman ve gcn yettiinde hac yapmandr, buyurdu. Cebrail: man nedir? diye sordu. Raslullah: Allah'a, meleklerine, kitaplarna, resullerine, ahiret gnne ve kaderin hayrna ve errine inanmandr, buyurdu. Cebrail: hsan nedir? diye sordu. Rasiullah: hsan; Allah' gryormusun gibi ibadet etmendir. Sen onu grmesen dahi o seni grr, buyurdu."3 Abdullah b. mer'in rivayet ettii hadiste ise u tarif yer alr: "islm be esas zerine kurulmutur: Allah'tan baka ilah olmadna, Raslullah'n O'nun elisi olduuna ehadet getirmek, namaz klmak, zekat vermek, oru tutmak, gc yetenler iin hac yapmak."4
Sahih hadisten bir paradr. Buhar. (Fethu'l-Br) 1/144. 8/513, Mslim (Nevev)1/164. mam Ahmed Msnedinde, 1/65; bni Mce. 1/25. Ebu Hureyre'den Ebu Zur'a Amr bin Cerir yoluyla tahric etmitir. Mese. 8/101. Ebu Zer ve Ebu Hureyre'den tahric etmitir. Nesei'nin senedini eyh el-Bani Mikat'lMesabih'in tahkikinde (1/9-10) sahih kabul etmitir. Yine Mslim (1/150). Tirmiz (5/6-7), imam Ahmed ve dierleri Abdullah ibni mer'den o da babasndan Yahya bin Ya'mer yoluyla tahric etmitir. Taberan de mer'den Ata bin Ebi Rebah yoluyla tahric etmitir. Bu hadis ibni mer'den o da Raslullah'dan rivayet olunmutur. Mecma'uz-Zevid, 1/40. Tirmizi (5/8)'de der ki: "Sahih olan. rivayetin ibni mer o da babas mer o da Nebi (s.a.v.]' den olmasdr." imam Ahmed (1/64-65). Bezzar ise Mecma'uz-Zevid'de (1/19). bni Abbas'tan ehr ibni Haveb "yoluyla hasen grmtr. Fethu'l-Bari'de Hafz ibni Hacer bu tariki tahsin etmitir. ehr ibni Haveb hadiste zayftr. Hatalar yznden rivayetiyle ihticac olunmaz. Binaenaleyh Mslim baka bir rivayetle birlikte tahric etmitir. Mnzir'nin Terib'inde olduu gibi. Onun hakknda Hafz yle der: irsali ve evham ok olan saduk bir kimsedir. "Yine ehr ibni Haveb yoluyla Amr veya Ebi Amir veya Ebi Malik el-E'ar'den rivayeten imam Ahmed Musned'inde (1/64) tahric etmitir. Bezzar da Mecma'uz-Zevaid'de (1/40) Enes ibni Malik'ten rivayeti tahric: etmitir. Lakin hadisin senedinde Dahhak bin Nebras vardr. Mizanu'l-'tidal'de (2/326) kaydedildii zere bu ravi zayftr. 4 Bu hadis sahihdir Buhar 1/49'da merfu olarak. 8/183'de mevkuf olarak, (rivayetin hreti sebebiyle merfu olduu tasrih edilmemitir.) Mslim (1/176-177). Nesa (8/107-108), Tirmiz (5/5-6), Ahmed. Musned'inde (1/78), Beyhak. Snen'inde (4/199). Humeyd Musnedinde (2/308) eitli yollarla bni mer'den merfu olarak tahric etmlerdir. Taberan. Mu'cemu'l-Kebir'inde bni Abbas'dan: "islm be esas uzerine bina edilmitir. Allah'dan baka ilah olmadna ahadet etmek, namaz klmak. Ramazan orucunu tutmak. Bunlardan kim. bir tanesini terk ederse kafirdir, kan helaldir" hadisini tahr etmitir. Mnzir (1/196) ve Heysem (1/48) de bu hadis iin senedi hasendir demilerdir. Lakin eyh elBani. rvau'l-Galil eserinde [3/250) rivayeti zayf saymtr. Ebu Ya'l. Msnedi'nde (Mecmau'z-Zevaid, 1/48) bni Abbas'dan merfu olarak, islm'n kulpu ve dinin esaslar tr, islm bunlar uzerine tesis edilmitir" hadisini tahric etmitir. eyh el-Bani bu hadise zayf demitir. Silsilet'l-Ehdisi'd-Dafa ve'lMevdu'a. 1/132-131. mam Ahmed Musned'inde (1/79). Mecmau'z-Zevad'de [1/47), Heysem, hadise sahih demitir. Taberan de Mu'cemu'l-Kebir ve Sagir'inde Cerir bin Abdullah el-Becel'rin hadisini tahric etmitir. eyh el-Bani debu hadisin zayf olduunu rvau'l-Galil (3/280} eserinde sylemitir.
3

Mslim'de; Eb Hureyre'nn rivayet ettii bir hadistede: "Bir adam Raslullah'a gelerek, Ya Raslallah (yaptmda cennete girebileceim bir ameli bana retir misin? diye sordu. Raslullah: Allah ve Raslne inanman, namaz klman, zekat vermen. Ramazan orucunu tutmandr, buyurdu. Adam: Allah'a yemin ederim ki, ne bunlardan fazla birey yaparm ne de eksiltirim, deyince Raslullah; Bu arabi (bedev) doru sylyorsa kurtuldu, buyurdu.5 Mslim'de; hadis arihleri derler ki: Hadiste haccn zikredilmemesinin sebebi o zamanlar daha farz olmadndandr.6 Buhar'de; Enes (r.a.) bu konuda yle bir hadis nakleder; "Raslullah ile birlikte mescidde bulunduumuz esnada deve stnde birisi gelip devesini mescidin nne kerttikten sonra balad. Ondan sonra: Hanginiz Muhammed'dir? diye sordu. Raslullah eshabn arasnda dayanm oturuyordu. Biz: te dayanm olan u beyaz tenli adamdr, dedik. Adam: Ey Abdulmuttalib'in olu, diye hitap etti. Raslullah: Seni dinliyorum, diye buyurdular. Ben sana baz eyler soracam. Ama soracaklarm pek ardr. Gnln sakn benden incinmesin, dedi. Raslullah: Aklna geleni sor, buyurdu. Adam; Senin ve senden ncekilerin Rabbi iin syle, btn insanlara seni Allah m gnderdi? dedi. Raslullah:
Hadis sahihtir. Buhar. 3/261; Mslim, 1/174 ve imam Ahmed. 1/77. Ebu Zura yoluyla Ebu Hureyre'den merfu olarak tahric edilmitir. Yine Buhar. 3/269 ve Mslim 1/172. Musa bin Talha yoluyla Ebu Eyyp'den merfuu olarak tahric etmitir. Ve yine Mslim, 1/175 Ebi Salih ve Ebi Sfyan yoluyla Cabir (r.a.)'dan ve, Ebu Zbeyr yoluyla yine Cabir'den merfu olarak tahric etmitir. Buhar'de. 1/l06,4/102. 5/287, 12/330, Mslim ise. 1/66, Mesa. 4/122, 8/118. imam Malk Muvatta'nda 1/175. mam Ahmed 1/68. Ebu Sheyl yoluyla Talha bin Abdllah'dan merfu olarak tahric etmitir Ebu Davud Snen'inde l/16'da zikretmitir. 6 Hals erifte haccn zikredilmemesinin sebebi zerine hadis sarihleri bir ka tefsir zikretmilerdir. Bunlardan bir tanesi yazarn (r.a.) zikrettiidir "Hafz bni Hacer yle der: Hadiste hacc zikretmemitir. nk o an hac idi Sylemi olabilirde, lakin ravi ksaltmtr." Fethu'l-Bar. 3/265 Ahmed el-Benna ise mam Nevev'den naklen yle der: "Bu rivayette hac zikrolunmamtr. Ya daha farz olmamt veya ravi ksaltmtr." Bu ikinci sebebi teyid eden ey baz rivayetlerde Nebi (s.a.v.)'in slm'in iarlarn ona haber etmesidir. Bylelikle dier farz olanlarda buna girmi olmaktadr." Bulu'l-Eman. 1/77.
7
5

Evet dedi. Adam: Allah iin, gnde be vakit namaz klmay Allah m sana emretti? Raslullah: Evet, dedi. Adam: Allah iin, syle, senenin Ramazan aynda oru tutmay sana Allah m emretti? dedi. Raslullah: Evet, dedi. Adam: Allah iin zekat zenginlerden alp fakirlere datmay sana Allah m emretti? dedi. Raslullah: "Evet" deyince, Adam: Sen ne getirdin ise ben ona iman ettim. Arkamdaki kavmime eli benim. Ben Sa'd b. Bekr kabilesinden Dmam b. Sa'lebe'yim. dedi."7 te Allah'n kullarna emrettii ve Raslullah'a aklamak iin gnderilen "SLM" budur.8 DRT MEZHEBTEN BELL BR MEZHEB TAKLD ETMEK NE VACPTR, NE DE MENDUP Mezhepler, mtehidlerin grleri, baz meselelerdeki anlay ve itihatlarndan ibarettir. Ne Allah ve ne de Rasl bu gr, anlay ve itihatlardan birine uymay kiiye farz klmaz. nk bu gr, anlay ve itihatlarda dorular olduu gibi hatalar da vardr. Sadece doru olan, hi hata bulunmayan gr Raslullah'dan sabit olanlardr. Mtehidlerin ou, bir meselede gr beyan ettikten sonra gerek ortaya ktnda gerei benimseyerek eski gr ve itihatlarndan vazgemilerdir.9 Bu sebeple kim slm dnine girmek, iman etmek isterse, sadece Allah'a ve Raslune inanmas (ehadet getirmesi), be vakit namazn klmas, zekatn vermesi, Ramazan orucunu tutmas ve imkn bulursa hacca gitmesi gerekir. Drt mezhebten veya dierlerinden birine intisab etmek ise vacip olmad gibi mendup da deildir. Bir msimann bir mezhebe balanmasnn gerei ve zorunluluu da yoktur.
Hadis sahihtir. Buhar. 1/148, Mesa. 4/122; bni Mace, 1/449; Ahmed. 1/67. erik bin Abdillah yoluyla Enes bin Malik'ten tahric etmitir. Yine Nesei. 4/24. Said bin Ebi Said el-Makber yoluyla Ebu Hureyre'den tahric etmitir Darm de 1/165-167. bn Abbas'n rivayetini tahric etmitir. 8 Bu hadislerden maksad islm'a girmek isteyen iin onun kolayln gstermek kelime-i ehadet telaffuz edip dier rknleri yapmann yeterli olduudur. Birok furuata ve mezhebe girme veya girmeme konusuna gelince, islm'a girmede art deildir slm mmeti iin onlardan bir grubun arz olunan eylere fetva vermeleri iin din ilerde fkh renmeleri yeterlidir. 9 Yazar (r.a.) burada ilim talebeleri indinde bilinen meseleleri takrir etmektedir. Yani mezheblerde bir takm meseleler sadece rey ile sylenmitir Bunlar, hakknda nas bulunmayan itihadi meselelerdir ki, uymak vacip deildir. Zannnca shhatli (doru) oluu galip gelirse, ancak o zaman uymak caiz olur.
7

Her meselede sadece bir mezhebe balanmann gerei ve zo runluluunu savunan kimse mutaassp ve hatal grl olup hereyi krkrne taklid eden birisidir. Bu kii dinini paralayan, insanlar guruplara ayran kiilerden birisidir. Allah ise dinde tefrika ve paralanmay yasaklamaktadr: "Ey Muhammed! Frka frka olup dinlerini paralayanlar ile senin hibir iliiin olamaz. Onlarn ii Allah'a kalmtr, yaptklarn onlara sonra bildirecektir."10 "Sakn mriklerden olmayn. Onlar dinlerini datmlar, blk blk olmular... ve her blk kendi elindeki ey ile sevinmektedir."11 slm dini tek bir dindir. Onda Raslullah'n gsterdii yol ve siretten baka uyulmas gereken mezheb ve yollar yoktur. Allah Tel yle buyurmutur: "Ey Muhammed! De ki; Benim yolum budur; ben ve bana uyanlar bilerek insanlar Allah'a arrz. Allah' noksan sfatlardan tenzih ederim. Ben asla Allah'a e koanlardan deilim."12 Bu mezhepleri de, mukallidler (taklitiler) tarafndan kendi mezhebi lehine ortaya atlan bilgisizce mnakaa ve mcadeleler oaltmtr. Allah Tel yle buyurur: "Allah'a ve peygamberine itaat edin; ekimeyin, yoksa korkar, baarszla dersiniz ve kuvvetiniz elden gider. Sabredin, dorusu Allah sabredenlerle beraberdir."13 Halbuki Allah, birlik ve beraberlii ve Kur'n'a uymay emrediyor: "Toptan Allah'n ipine sarln, ayrlmayn. Allah'n size olan nimetini ann: Dmandnz, kalplerinizin arasn uzlatrd da onun nimeti sayesinde karde oldunuz..."14 SLM'IN ESASI ALLAH'IN KTABI VE RASLULLAH'IN SNNETYLE AMEL ETMEKTR Hak olan slm dini budur. Kayna ve dayand temel, Kitap ve Snnettir. Bu iki kaynak muslmanlarn ihtilafa dtkleri her konuda mracaat edecekleri kaynaklardr. htilaf konusunu zmek iin bu iki kaynaa mracaat etmeyip baka kaynaklara bavuran mmin deildir. "Hayr, Rabbine andolsun ki, aralarnda ekitikleri eylerde seni hakem tayin edip, sonra senin verdiin hkm ilerinde bir sknt duymadan tamamen kabul etmedike inanm olmazlar"15 ayetinde Cenb- Hakk'n buyurduu gibi.
10 11

En'am Sresi, yet 159 Rm Sres. ayet 31-32 12 Yusuf Sresi, yet 108 13 Enfal Sresi, yet 46 14 Ali mran Sresi, yet 103 15 Nisa Sresi, yet 65

mamlardan (mtehidler) hibiri, "Benim kabul ettiim gre ve itihadma tabi olun" dememilerdir. Bilakis, "Bizim aldmz kaynaklardan siz de alnz" demilerdir. Bu mezheplere sonraki asrlarda birok anlaylar eklendi.16 Bunlar arasnda da ok hatalar vardr. ylesine farazi17 (hayali) meseleler vardr ki, intisap ettikleri mezhep imamlarndan birisi o hatalar grse o mezhepten ve o kiinin sylediklerinden uzak dururdu. Selef imamlarndan ilim ve dini muhafaza edip koruyan herbir imam. Kitap ve Snnetin zahirine sarlm, insanlar Kur'n ve snnete sarlmaya ve onlarla amel etmeye tevik etmitir, imam Ebu Hanife, mam Malik, mam afi, Ahmed b. Hanbel, Sfyan es-Sevr, Sfyan b. Uyeyne, Hasen el-Basr, Ebu Yusuf, Muhammed b. Hasan e-eyban, el-Evza, Abdullah b. Mbarek, Buhar, Mslim ve dier birok imamlardan byle sabit olmutur. Bunlardan her biri; din konusunda bid'atlerden ve
Mezhepilik mukallidlerin sadece kiilerin sz ve grlerini Kur'n'n sarahatine ve sahih snnete takdim etmelerine gtrmemi, imamlarn (r.a.) syledikleri sahih kavilleri bile unutturmutur, imamlarn mezhebi zannettikleri muteahhirine ait szlerle aralarnda hi bir ayrm ve aratrma yapmadan almakla iktifa ettiler. Bu da ancak taassubun iddetli oluundandr, imamlarn mezheblerini kitaplarda tedvin edip, ictihadlarn sahih grdklerini bunlarda koruduklar bilinmektedir. mam Malik (r.a.); mezhebini Muvatta eseri korudu, imam afii mezhebini bilmek istersek kendi kitaplarna (kaynaklarna) mracaat ederiz. Kendinden bakasn talep etmemiz uygun deildir. Bunu izah etmek iin de unu derim; mam Malik. afi ve Ebu Hanife'nin sz ve amel olarak fetva vermedikleri bir ok eyler onlara nisbet edilmektedir. Malikler namazn kyamnda ellerini salmakta ve sabah namaznda kunut yapmaktadrlar. Halbuki imam Malk, Muvatta'nda(17158) namazda bir eli dierine balama babnda baz eserler (rivayetler) irad ettiini grrz Bunlardan birisi udur: Abdlkerim bin Ebi'l-Mehark el- Basrden O yle der: "Utanmazsan istediini yap sz nbvvet szleridendir. Namazda elini dierine koyma, iftara acele etmek ve sahuru te'hir etmek vardr" Malk mezhebin mteahhirn olanlar imam Malik'in namazda ellerini saldn delillendirmee kalkyorlar. Bu hal taklid ettikleri mezheblerini iyi bilmediklerindendir. nk Cafer bin Sleyman Medine'nin valisiydi. H. 146 senesinde mam Malik'i Kamlad. yle kolu soyuldu ki namazda bir elini dierine balama gcn bulamad ve ellerini sald. (El-ntika s. 44). Zaten Muvatta kitabn bu olaydan iki sene sonra yazmt. Yine imam Malik sabah namaznda kunut adl batmda yle bir eser (rivayet) irad eder: "Abdullah bin mer namazda kunut yapmazd." Muvatta. 1/109. mam afi'nin peygambere salat getirmenin snnet olduu grs, bilinmeden kendisine nisbet edilmitir. Halbuki o farz olduunu sylerdi. Allah {c.c.) Rasl'ne salat getirmeyi farz klarak yle demiti: "phesiz Allah ve melekten Nebi (a.s.) salat getirirler. Ey iman edenler! Siz de ona salat getirin ve selam veriniz." (Ahzab, 56). Salat getirmenin farziyyeti. namazdan daha evla bir yerde olmamtr. Allah Rasl'nden namazda kendisine salat getirmenin farz olduu vasfnn delaletini bulduk. Allah daha iyisini bilir." (el-Umm, 1/117). te Hanef mezhebinin muteahhirun kitaplarndan Hulasat'l- Keydan "Namazda haram olan eylerden birisi hadis ehli gibi parmak iaretinde bulunmaktr" diye irad ediyor. Mesudi'nin namaz kitabnda ise "Parmakla iaretin mtekaddimin alimlerce snnet olduu. ia ve Rafiziler de yaptndan Ehl-i Snnetten olan mteahhrun alimler bunu terkettiler. Bylelikle mensuh oldu" denilirken, Hanef ulemasnn byklerinden olan bnul-Hmam'n Fethu'l-Kadir kitabnda: "Parmak iareti snnettir, olmadn syleyen rivayet ve dirayetin hilafna sylemitir Bilakis imam Muhammed bin Hasen eeyban (Ebu Hane-fi'nin talebesi) Muvatta'da bunun snnet olduunu nakletmistir" ibaresini buluruz. Bu rneklerde mezheb taassubunun asrlarn en hayrlsnn yolundan mslmanlar uzaklatrdna ak delil yok mudur? 17 Yani vuku bulmayan meseleler, rey meseleleri mugalatalar da denilmektedir. Bunlara dalmay ve uramay Selef-i salihin nehyetmitir. Bu konuda bak. Cmiubeyani'l-lm ve Fadhili. 2/139-144, bnu Abdilber.
16

10

masum (hatasz) olmayan kiileri taklid etmekten sakndrmlardr. Masum olan sadece Raslullah'tr. Onun dnda kim olursa olsun masum deildir. Masum olmayan kiilerin. Kitap ve Snnet'e uygun olan szleri kabul edilir. Bu ikisine muhalefet edenler ise, kim olursa olsun szlerine itibar edilmez. Nitekim mam Malik, Raslullah'n kabrini gstererek; "Bu kabir sahibinin dnda, herkes sylediklerinden tenkide tabi tutulur" demi ve Allah Rasl'nn kabrine iaret etmitir.18 Btn muhakkik (tahkikd) mtehidler bu yolu takip etmilerdir. Onlarn hepsi krkrne taklidden sakndrmlardr. nk Allah Kur'n'n birok yerinde kat taklideri ktlemitir. nceki milletlerden kafir olanlarn ou; alimlerini, ruhbanlarn ve babalarn taklid etmelerinden dolay kafir olmulardr. mam Ebu Hanife, mam Malik, mam e-afi, mam Ahmed b. Hanbel ve baka imamlarn yle syledikleri nakledilmektedir: "Bir kimsenin, grmz nereden aldmz bilmedii halde onu kabul etmesi veya bizim grmzle fetva vermesi helal olmaz."19 Bu imamlarn herbiri "sahih hadis benim grmdr"20 szn aka beyan etmitir. Yine onlar devamla yle derler: "Bir sz sylediimiz vakit onu Allah'n kitabi ve Raslullah'n snnetine arzediniz. Eer onlara uyuyorsa kabul ediniz, uymuyursa reddediniz ve szmz duvara alnz."21 Bu szler bu byk imamlarna aittir. Allah onlar cennetine koysun. Fakat ne yazk ki, halkn, masum mtehid ve ulemadan zannettii kt karalayan mteahhirundan mukallid mellifler, insanlarn drt mezhep veya mehur mezheplerden birini taklit etmeleri gerektiini sylerler. Bu gereklilikten sonra, o mezhep imamn gnderilmi ve itaat edilmesi gereken bir nebi kabul ederek, bakasnn gryle amel etmekten sakndrrlar. Keke onlar imamlarnn gryle amel etselerdi. Ne yazk ki onlarn ou tabi olduklar imamn sadece ismini bilirler. Baz mteahhir ulema, bir takm meseleler icad ederek grler ortaya koydular. O grleri imamlarna nisbet ettiler. Kendilerinden sonra gelen insanlar da o grn kendi imamna ve mezhebine ait olduunu zannettiler. Halbuki o gr mezhep imamnn sylediklerine ve karar kldklarna muhaliftir ve o, kendine nisbet edilen
ok beli bir hikmetle dklen bu gzel sz mmetin alimi Abdullah bin Abbas (r.a.) sylemitir. Takiyyuddin Subk bu szn gzelliine taaccb ederek, el- Fetav (1/148) kitabnda irad eder. Camiu'lBeyani'l-ilm ve Fadlih 1/91: el-hkam fi Usul'l-Ahkam. 1/45 kitabnda olduu gibi. Bu sz, Mcahid. bni Abbas'dan almtr. Mucahid'den de imam Malk alm, ona nisbet edilerek ondan mehur olup, yaylmtr. Onlardan da imam Ahmed (r.a.) almtr. Ebu Davud yle der: "Ahmed'i yle sylerken iittim; Nebi (s.a.v.)'in dnda herkesin gr alnr veya terkedilir." imam Ahmed'in Meseleleri, s. 276. 19 Yukardaki sz imam Ebu Hanife'nin szlerindendir. esitli rivayetlerle kendisinden sabit olmutur elntika s.145. bni Abdilber; 'lam'l-Muvakkn. 2/309. 20 Bu sz aka syleyen imam Ebu Hanife ile mam afii (r.a.)'dr. bni Abidin risaleleri, Resm'lMfti, 1/4; Fulln, kaz'l-Hmem. 62. 107 kitabna baknz. a'ran yle der: "Yani kendisinin veya bakasnn indinde sahih olursa" demek istemitir. Derim ki; bunun delili de imam afii'nin imam Ahmed'e u szyle hitap etmesidir; "Siz benden hadisi daha iyi biliyorsunuz ayet sahih hadis size ularsa bana onu haber ediniz ki, o gre sahip olaym. Gelen rivayet ister Hicaz veya Kufi, isterse Msrl'dan olsun frketmez, el-ntika 76, bni Abdilber. 21 mam afi'nin szlerindendir. el-Mecm, 1/63: 'laml-Muvakin, 2/361, bn'l-Kayyim.
18

11

eyden uzaktr. Hanef mezhebinin birok muteahhir ulemasnn, teehhdde iaret parmann kaldrlmasn haram kabul etmeleri, "Allah'n elinden" maksadn "Allah'n kudreti" olduu, yahutta "Allah zatyla her yerdedir, fakat ara istiva etmemitir" grleri buna rnek olarak gsterilebilir.22 Bu ve buna benzer olaylar, mslmanlarn birliini ayrd, cemiyet ve toplumlar paralad, artk yama delie kk gelmeye balad. Ufuklar nifak ve ayrlklarla doldu.
Ey slm kardei! Allah kendisine itaatla seni mesud klsn, izniyle hakta muvaffak etsin ve seni hak ehlinden eylesin. unu bilki yazarn. mteahirrn Hanefilerden zikretmi olduu meselelerde hak aada geldii gibidir. a) Teehhdde ahadet parmayla iaret konusu: Yazar, eserinin bir ok yerinde mteahhrn Hanefilerin parmak iaretini inkar ettiklerini syler. 16 rakaml dipnotta ksmen buna deindim. Bununla mezheblerinden tahkik olan alimlere muhalefet etmektedirler. Allame imam Tahav, parmak iareti hadisi hakknda unu syler: Bu hadiste parmak iaretinin namazn sonunda olacana delil vardr. (erh Meani'l-Asar). eyh Ebu'l-Hasan Sind, Sneni Nese Haiyesinde (52/236) syle der. "Parmak iareti hadisi gemitir, alimlerimizin cumhuru ve dierleri bu grs almtr. eyhlerimizden bunu inkar edenlerin inkarna itibar edilmez." Parmak iaretinde snnet olan teehhdn btnnde ehadet parman hareket ettirmektir Vail ibni Hucr'un hadisinde olduu gibi. imam Ahmed'in Msnedi, 4/138: Ebu Davud. 727; Nese. 2/236; Darim. 1/314-315: bn'l-Carud. Mnteka'snda 208, bn Huzeyme Sahihinde 714, senedi sahihdir ve rivayette u da vardr; "Sonra parmaklarndan ikisini (yani ba parmak ile orta parma) halka yapp (enadet) parman kaldrd ve hareket ettirerek onunla dua ediyordu. Ve sonra, souk bir zamanda geldim. Herkesin zerinde (klk elbiseleri vard.) Parmaklarn elbiselerinin altndan hareket ettirdiklerini grdm" Abdullah bin. Zubeyr'den gelen, "Nebi (s.a.v.); teehhdde dua ettii zaman parmayla iaret eder ve hareket ettirmezdi." Ebu Davud (989) hadisi isnad ynyle sabit deildir nk senedinde Muhammed bin Adan vardr. Hafz Zeheb onun hakknda syle der: "Hfzda orta derecelidir." Bunun gibi ravinin kendisinden daha sika (gvenilir) olan raviye muhalefet ettiinde hadisiyle amel edilmez. nk hadisi az durumuna der Binaenaleyh mam Mslim bunun hadisini ancak mutabaat ksmnda tathric etmitir Velevki bu hadis sabit olmu olsa bile mezkur ameli nefyeden durumundadr. Vail bin Hucr'un hadisi ameli isbat ediyor. Usul fkh ilminde bilindii gibi isbat eden nefyedene mukaddemdir. nk ispatlayan da bilgi ziyadelii vardr. Bilen bilmeyene hccettir. Abdullah bin Ebi Zeyd el-Kayravn el-Malik'in Risalesi'nde (s.27) ve Drt Mezhebin Fkh Kitabnda (5.98) grld gibi, imam Malik (r.a.) bu amelin snnet olduu grndedir, imam Ahmed'e soruldu? Kii namazda parmayla iaret eder mi? "Evet, iddetlice eder" dedi." ibra Han rivayetiyle imam Ahmed'in Meseleleri, 1/80'e baknz. b) Allah'n ycelik sfatnn nefyi konusu: Bu mukallidlerin batln savuran en byk delil, Fkhu'l-Ekber s.19'da gelen rivayet olsa gerek: "Ebu'l-Mt el-Belh, Ebu Hanife'ye (r.a.) "Rabbim gkte mi yoksa yerde midir bilmiyorum" diyen bir kimse hakknda soru sordu? Dedi ki; Kafir olmutur. nk Allah Kur'n'nda "Rahman ara istiva etti" demekte, ar'da yedi kat semann stndedir. Dedim ki, "Arda olduunu sylyor lkin arn gkte mi yoksa yerde midir bilmiyorum derse ne olur?" Dedi ki: "Yine kafir olmutur. nk Allah'n semada olduunu inkar etmitir. Kim ki onun semada olduunu inkar ederse kafir olur." mam Tahav; akide Kitabnda; "Allahu Tel ar ve onun dndakinden mstanidir. Her eyi ihata etmitir ve onun stndedir" demekle aka beyan etmitir. Tahav akidesini erh, eden, Ebu'l-zz el-Hanefi de bu gre kail olmutur. Kitabnda, (323) bu muteahhirn mukallidler hakknda yle der: "Ebu Hanife'ye intisab etmi olup, bunu inkar edene iltifat edilmez. Mutezile taifesi ve dierleri ona intisab ettikleri halde itikada dair bir ok eylerine muhaliftirler." Bu ve benzeri aklama Ebu Hanife ve ashabndan ilk olanlar mteahhirn tahkiki alimler, Allah'n mahlukat zerine ycelik sfatna iman, konusunda selefle beraberdirler. Cariye hadisi: dier sahih hadisler ak ifade ettii ve sarih ayetlerde ak beyan ettii gibi; Allah semadadr. Mlk Sresi'nde Cenb- Hak yle buyuruyor: "Gkte olan (Rabbnzdan) gven mi aldnz. Yer sarslrken sizi onun dibine batrmasn diye!" yet 16.
22

12

Herkes birbirini bid'atilikle suluyor, her cemaat kendine muhalefet edeni en ufak hususta bile sapklkla suluyor, hatta birbirlerini tekfir ediyor ve birbirlerini ldryorlard. Durum Raslullah'n haber verdii hale geldi: "mmetim yetmi frkaya blnecektir. Onlardan biri dnda dierleri cehennemdedir." "Kurtulan frka kimdir?" diye sorulunca Raslullah, "Benim ve ashabmn yolunu takip edenler" cevabn verdi.23 MTEAHHRUN HEREY DETRP, TEK BR KY TAKLD ETMEY GEREKL KILMAKLA TEFRKAYA DTLER Mslmanlar, Hulefa-i Raidin ve Tabin gibi mkemmel mslman olduklar, islm'a bal ve sadk kaldklar mddete muzaffer olup lkeler fethettiler ve dini ycelttiler. Ne zaman ki Allah'n emirlerini deitirdiler, Allah bir ok ayetinde de buna iaret ettii gibi, nimetlerini deitirmekle, devletlerini almakla ve hilafeti kaldrmakla onlar cezalandrd.24 zel bir mezhebe intisap etmek, batl grleri de olsa o mezhebe taassup gstermek, deiiklie urattklar konulardr. Bu grler nc asrdan sonra ortaya km bid'at ilerdir. Bunda hi phe yoktur. Bid'atle amel etme ve ondan bir sevap umulmas sapklktr.25 Selef-i salihn; Kitap, Snnet ve ikisinin delalet ettiklerine, bir de mmetin icmana sarlyorlard. Allah onlara merhamet etsin, onlardan raz olsun ve etsin, bizi de onlardan klsn ve onlarla birlikte hasretsin. Fakat mezheplerin bidatleri yaylnca, o bid'atlerden, ayrlklar ve birbirlerini sapklkla sulamalar dodu. yleki,
Hadis sahihtir. Ebu Davud. 2/503; Tirmiz. 5/25: mam Ahmed Msned'inde,6/24: bni Mace. 2/1331; Hakim, Mstedrek'inde, 1/128 ve dierleri Ebu Hureyre'den merfu olarak tahric etmilerdir. Yine Ebu Davud 2/503-504; Darim 2/2-11; mam Ahmed erhi (Fethurrabbani)23/173. 24/7. Hakim mstedrekinde 1/128. Muaviye bin Ebi Sfyan'dan (r.a.) merfu olarak tahric etmi ve mam Zeheb de Hakimin tashihine muvafakat etmitir. bn Mace'de, 2/1322; Ahmed, erhi 24/6 (Fethurrabbani). Enes bni Malik'in hadisini merfu olarak tahric etmitir. Yine ibni Mace. 2/1322. Avf bin Malik'in hadisini merfu olarak tahric etmi, eyh el-Bani de Silsilet'l-Ehadsi's-Sahha kitabnda (3/480) sahih kabul etmitir. tib, el-l'tisam. 2/189190, Muhammed bni'l-Vezir. er-Ravd'l-Bsm 2/110 gibi ilim ehlinden bir cemaatta hadisin sahih olduunu sylemilerdir. Allame ibni Kesir, Tefsirinde (1/390) hadisin takviye ediliine iarette bulunmu. Hafiz ibni Hacer, Tahric'l-Keaf, 63'de, senedi hasendir demitir. Yazarn zikretmi olduu Abdurrahman bin Zyad al-Afrik yoluyla Abdullah bin Amr hadisini Tirmiz, 5/25'de tahric etmitir. Afrika'nn kads olan Abdurrahman ibni Ziyad el-Afrik, hfz ynyle Hafz bni Hacer'in Takrib'de dedii gibi zayftr. Lkin hadisi hasen rtbesine karan baka rivayetten ahidi vardr Bunu Abdullah bin Sufyan el-Meden yoluyla Enes bin Malikten merfu olarak Ukayl, Duaf kitabnda Taberan'de Mu'cemus-Sagr s.150'de tahric etmitir Binaenaleyh Hafz el- Irak hadisin hasen oluuna el-Mugn an Hamli'l-Esfar fil Esfar fi Tahrici'l-hya mine'l-Ahbar eserinde (3/199) iaret etmitir. eyh el-Bani de Sahihul Camiu's- Sagir'de (5/80) rivayete hasen demitir. 24 Cenb- Hakk'n u yetinde olduu gibi: "Bu, bir milletin kendilerini deitirmedike. Allah onlara verdii nimeti deitirmez (kanunundan dolay byledir) ve Allah iiten ve bilendir. (Kimin neye mustehak olduunu bilir)" (Enfal 53) 25 Bu konuda Allame Ebi shak e-atib'nin (r.a.) 'tisam kitabna mracaat et.
23

13

drt mezhep mntesipleri Ehl-i Snnet olduklarn sylemelerine ramen, afi imamn ardndan Hanef'nin uymas caiz olmadna dair fetva verdiler.26 Fakat amelleri onlar yalanlad, szlerindeki elikiler onlarn bu grlerini boa kard. Mescid-i Haram'daki drt makam bu bid'atlerden dodu.27 Cemaatler eitlendi. Her mezhepli kendi mezhebindeki cemaat bekledi. Bu bid'atler sayesinde eytan mslumanlar tefrikaya drmek, onlar eitli gruplara blmek gibi maksadlanndan birini daha elde etmi oldu. Bundan Allah'a snrz. NSAN LDNDE KABRDE MEZHEP VEYA TARKATTAN SORGUYA EKLR M? Ey akll ve insafl mslman! Allah iin sana sorarm. insan ldnde kabirde veya hesap gnnde; "Niin falann mezhebine tabi olmadn?" "Niin falann tarikatna girmedin?" gibi sorulardan sorguya ekilir mi? Allah'a yemin ederim ki, bunlardan asla sorguya ekilmeyeceksin. Bilakis; "Neden falann mezhebine intisap ettin" veya "Niye falann tarikatine suluk ettin diye sorulacaksn. nk byle bir hal phesiz Allah'dan gayr alimleri ve ruhbanlar rab edinme tutumudur. Bu zel mezhepler ve mehur tarikatler dinde bid'attir. Her bid'at ise sapklktr. Ey insan, sen ancak, Allah'n sana farz kld, Allah'a ve Rasl'ne iman edip ve imann gereiyle amel edip etmemenden sorguya ekilirsin. Falann mezhebine veya filann tarikatna tabi olmak, Allah'n emirlerinden deildir. Evet, zikir ehli olan limlere, Kitap ve Snnetten cahil kaldn eyleri sorman; ilimlerinin shhatinden phe ettiini Kitap ve Snnete havale etmen onun icablarndandr. O da Raslullah'n getirdii slm'n ta kendisidir. Ey mslman, dinine dn. O, dinde Kur'n ve Snnetin zahiriyle ve salih mtehidlerin icmayle amel etmektir. Senin kurtulu ve saadetin bundadr. Muvahhid bir mslman ol. Allah'tan bakasna kulluk etme. Sadece Allah'dan mit et ve sadece ondan kork. Kendini her mslman iin karde kabul et kendin iin sevdiini onlar iin de sev. mam Tirmiz'nin Snen'inde rbaz b. Sariye'den rivayet ettii u hadis sana yeter. rbaz b. Sariye yle rivayet eder:
Bilakis durum; bazlarnda bir Hanefi, afi olan bir kzla imanda istisna meselesi yznden kafir olduu iin evlenmesinin yasaklna fetva vermee kadar gitmi. emseddin Muhammed el-Kahi'nin Camiu'rRumuz (Muhtasaru'l-Vikaye)'ye yapt erhde olduu gibi. Mftiyyu's-Sekaleyn olarak bilmen dier birisi ehli kitaba kyasen bu evliliin caiz olduuna fetva vermitir. Bu kyasa gre ehli kitaptan birisinin mslman bir kzla evlenmesi caiz olmad gibi, bir afi'nin de Hanefi bir kzla evlenmesi caiz deildir. (Lakin bunun aksi olan caiz grlmtr, kyasa binaen). 27 Redd'l-Muhtar kitabnda, bni Abidin bu drt makamn (mihrabn) H. 500 senesinden sonra mansb sevgisi galebe ald zamanlarda yapldn aklar. Ve ihlasl kimseler buna kar kmtr. Ama kt alimler bunu sultanlara gzel gstermitir.
26

14

"Raslullah, birgn sabah namazndan sonra gzleri yaartan, kalpleri rperten beli bir vaznasihat yapt, iimizden biri: "Bu konuman bizden ayrlacan anlamna gelen bir konumadr. Bize ne tavsiye edersiniz?" diye sordu. Raslullah: Allah'tan korkmanz, banzda bir Habeli kle dahi bulunsa onu dinleyip, ona itaat etmenizi tavsiye ediyorum. Sizden yaayacak olanlar ok ihtilaflar grecekler. Sizi dinde olmayan eyleri (bid'atleri) ortaya atmaktan sakndryorum. nk bid'at sapklktr. Sizden kim bu duruma yetiirse ona benim snnetim ve drt raid halifenin yolu gereklidir. Snnetime sk skya sarlnz." buyurdu.28 Durum byle olunca donuk taklidden kesinlikle saknmak gerekir. nk her meselede belirli bir mezhebin grn taklit etmek, ou sahih hadislerle amel etmeyi terketmeyi veya onlara muhalefet etmeyi gerektirir. phe yok ki bu, sapklktan baka bir ey deildir. Bu yzden Hanef Mezhebi'nden bir ok muhakkik ve dierleri (Kemal b. Hmam'n et-Tahrr'inde ve bni Abidin es-am'nin Reddu'l-Muhtar'nn balarnda belirtildii gibi) "Belli bir mezhebi taklid etmek gereksizdir." aklamasnda bulunmutur. Belirli bir mezhebe balanmann gereklilii gr ise zayftr.

BELRL BR MEZHEBE BALANMANIN GEREKL OLDUU SZNN ASLI SiYASETLE LGLDR Belirli bir mezhebe balanmann gerekli olduunu sylemek, siyas gerekelere, zamanla ortaya kan gelimelere, nefsan duygulara ve isteklere dayanr. Daha sonra aklayacamz gibi tarih bilgilere sahip olan akll bir kii bilir ki, farz ve gerekli olan, HAKK'I bilip onunla amel etmektir. Bilmelisin ki, gerek mezhep, tutulacak ve tabi olunacak yol, ancak Raslullah'n mezhebi (yolu)'dur, O, kendisine uyulmas farz olan en byk imam (nder)'dir. Sonra Hulefa-i Raidin'in yoludur. Rasluliah'tan baka hi bir kimse, sadece kendisine uyulmas gerektiini emredemez. Bu sadece Raslullah'a ait bir haktr. Allah onun hakknda yle buyurmaktadr: "Allah Rasl (s.a.v.) size neyi getirirse onu alnz, neyi yasaklarsa ondan da saknnz."29 Raslullah da: "Benim ve Hulefa-i Raidin'in snnetine uyunuz." buyurur.30
Hadis sahihtir. Tirmiz, 5/44 rivayetin akabinde: hadis hasen ve sahihtir der. bni Mace, 1/15-17; Ebu Davud, 2/611 hadis rakam 4607. mam Ahmed. 4/126-127. Hakim, Mstedrek'inde 1/95-97'de yle der: "Sahihtir, herhangi bir illeti yoktur." Zeheb de bu sze muvafakat etmitir. ey el-Bani de Zilalu'l-Cenneti fi Tahrici's-Snne'de (1/17-19) sahih olduunu sylemi. Mikat'l-Mesabih(1/58) kitabna yapt talikte "ilim ehlinden bir cemaat tashih etmi, bunlardan birisi de Ziyau'l-Makdis'dir: ttibau's-Sunen ve ctinab'l-Bid'a. 1/79." demitir. 29 Har Sresi, yet 7 30 Sahihi Buhari 1/83'de tahric etmitir.
28

15

mam Ebu Hanife, mam Malik ve hibir mezhep imam, "Benim szm alnz" veya "Benim mezhebimi kabul ediniz" dememilerdir. Hatta Hz. Ebubekir ve Hz. mer de byle birey sylememitir. Bilakis onlar, byle bireyden nehyetmilerdir, iin asl byle olunca, bu mezhepler nereden geldi, niin yayld ve niin mslmanlarn sorumluluuna verildi? Dn ve ibret al ki, bu mezhepler, hayrl nesillerden (Ashab, Tabin, Tebeu't-Tabin) den sonra yayld. Mezheplere balanma, ancak zalim emirler, cahil idareciler ve sapk alimler tarafndan gerekli grld. MEZHEBN BD'AT OLUU KONUSUNDA DEHLEV'NN ARATIRMASI ah Veliyyullah ed-Dehlev, el-nsaf adl risalesinde (s.68) der ki: "unu biliniz k I. ve II. hicri yzylda insanlar muayyen bir mezhebi taklit etmiyorlard. Ktu'l-Kulb eserinde, Ebu Talib el-Mekk yle der: "Kitap ve mecmualar sonradan kmtr. nsanlarn grlerini kabul, insanlardan birisinin mezhebiyle fetva verme, her eyde szn kullanp beyan etme ve bir mezhep zerine fkh renme ii eskiden nsanlarda -yani l. ve 2. yzylda- yoktu." kinci asrdan sonra fkh tahric etme olay kt. Aratrmada da grld gibi 4. yzyln insanlar dahi bir mezhebi taklit, onun fkhn renip beyanda bulunma zerinde birlemi deillerdi. Bilakis insanlar alim ve cahil (avam) olmak zere iki snft. Mslmanlar arasnda veya umum mctehidler arasnda ihtilaf olmayan icma meselelerinde, avam tabakas ancak eriat sahibine uyuyorlard. Abdestni, ykanmann eklini, namaz ve zekat ve benzeri hkmleri babalarndan veya beldelerinin alimlerinden reniyorlar ve bu minval zerine gidiyorlard. Balarna nadir bir olay geldii zaman, bir mezhebi tayin etmeden herhangi bir mftye soruyorlard. Tahric kitabnn sonunda bn'l-Hmm yle der; "Bir mftye balanmakszm bazen birisine bazen de dier birine sorarlard." Dehlev (r.a.), deerli eseri Huccetullahi'l-Balia kitabnda (1/153) mezkr szn zikredip unu belirtir: "Taklid etmek haramdr. Hi bir kimse iin, delil olmadan, peygamberden bakasnn szn almas Cenab- Hakk'n u yeti kermeleriyle haramdr; "Rabbinizin indirdiine uyunuz, O'ndan baka kimselere tabi olmaynz."31 "Allah'dan inen ayetlere uyunuz, denildii zaman; biz babalarmzn bulunduklar yola tabi oluruz derler."32 Taklid etmeyenleri de medh sena ederek yle der: "Hak sz iitip de gzellikle tab olanlar mjdele, ite Allah onlar hidayete erdirmi ve akl sahipleri de onlardr."33 Ve yine: "Bir eyde ekitiiniz zaman hemen onu Allah'a ve onun Raslne havale ediniz. Eer gerekten Allah'a ve ahiret gnne
31 32

A'raf Sresi, yet 3 Bakara Sresi, yet 170 33 Zumer Sresi, yet 17-18

16

iman ediyorsanz"34 demektedir. Allah, ekiilen bir meseleyi Kur'n ve Snnetten gayr bir kimseye havale etmeyi helal klmamaktadr. Sahabe, Tabin ve Tebeu't-Tabin'in, bir insann sadece bir imamn szne uymasn yasaklamann Selef-i Salihnin bir deti olduuna dair icmalar sahihtir. Kim sadece Ebu Hanife'nin veya mam Malik'in veya afi'nin veya Ahmed b. Hanbel'in grlerinin tmn alrsa, Kitab ve Snnet'te gelen eylere itimat etmemi saylr. O kii icma-i mmetin tmnn ilkine ve sonrakine muhalefet etmi, vlen asrda kendisine bu konuda nclk eden bir kimseyi bulamayp, mslmaniarn yolunun dnda bir yola yakinen tabi olmutur. Binaenaleyh bu fakihlerin hepsi kendilerini ve bakalarn taklid etmeyi yasaklayp, taklid edenlere muhalefet etmilerdi. Bunu mam el-z b. Abdusselam, Kavaid'l-Ahkam fi Me salihi'l-En'm adl eserinde, eyh Salih el-Fllan se kazu Hi-memi Uli'l-Ebsar adl eserinde zikretmilerdir.35 Ne ilgintir ki, yaygn bid'ati mezhepleri krkrne taklid edenler, delilden uzak olduu halde mezhebe nisbet edilen gre uyar ve mezhebin imamnn sanki bir peygamber olduuna inanr. Bu tutum, hak ve dorudan uzaklamadr. Biz ok tecrbe ettik ve ahid olduk ki, bu taklitiler, imamlarnn hata yapmayacana, her sylediinin mutlak doru olduuna inanrlar. Delil, mezhebinin grnn aksine bile olsa taklidi terketmeyecei grn kalbinde gizlerler. Bu durum, Tirmiz ve dierlerinin Adiy b. Hatem'den rivayet ettii hadisin konusuna tpatp uygundur: "Raslullah'; "Onlar Allah' brakp alimlerini ve rahiplerini Allah'dan gayr rab edindiler...36 yetini okurken iittim. Ona: Y Raslullah! Onlar alimlerine ve rahiplerine ibadet etmiyorlard dedim. Bana: Onlar bireyi helal kabul ettiinde onu helal kabul ediyorlar, bir eyi haran grdnde onu haram kabul ediyorlard. Bu, onlarn ruhban ve alimlerine ibadet etmeleridir "buyurdu."37
Nisa Sresi, yet 59 Izzeddin bin Abdisselam'n Kavaidu'l-Ahkm f Mesalihil-Enam (2/134-136). Salih bin Muhammed elAmr el-Fullan s. 77-78'e baknz. 36 Tevbe Sresi. yet 31 37 Bu hadisi Tirmiz. 5/278: bni Kesir. Tefsirinde, 2/137; Taber. Tefsirinde 10/81: Beyhak, sneninde,10/116, tahric etmitir. Senedinde zayflk vardr. Zayflk illeti ise Guteyf bin A'yuni'l-Cezer'dir. Tirmiz onun hakknda: hadiste bilinen bir kii deildir Dare Kutn de bunu zayf saymtr. Mizn'l-'tidal, 3/336'da olduu gibi. Yine bn Abdilber Camiu'lBeyani'l-lm. 2/109 muallak olarak, bm'l-Cevzi. Zd'l-Mesir. 3/425; Suyut de Drer'l-Mensur. 3/230'da tahric etmitir. Hadis hasen mertebesine kmaktadr. nk Tirmiz zayf sayd halde rivayeti hasen rtbesine karmtr. Ayn zamanda bu hadisi ahd olarak teyid eden Huzeyfe bn'l-Yeman (r.a.)'nn rivayetidir. Bunu Taber. Tefsirinde (10/81). bn Abdilber mezkur eserinde (2/109). Beyhak. Snen'inde (10/116) mevkuf olarak tahric etmilerdir. Lakin hadis usulnde olduu gibi merf hkmndedir. Yine bu mezkur hadisin ayr bir ahidi vardr O da ebu'l Aliye'nin Taberi, Tefsiri'ndeki (10/81) rivayetidir. Bylelikle hadis, mezkur rivayetlerin takviyesiyle hasen derecesindedir. Bu yzden eyh'l-slm bni Teymiye ktida'u Srat'l-Mustakm eserinde Allah Rasl'ne (s.a.v.) bu hadisin nisbetini cezmetmitir. man kitabnda (s.64) hasen olduunu sylemitir. eyh el-Bani de bu hadisin,
35 34

17

RASLULLAH'TAN BAKA BRSNE TAASSUP GSTEREN SAPIK VE CAHLDR Ey mslman! Allah'n itaat etmemizi farz kld masum Raslullah'n hadisi bize ulatnda biz bu hadisi terkedip bir mezhebi taklid ederek o ahsa ve grne uyarsak, bizden daha zalim kim olabilir ve kyamet gn bu konuda Allah'a nasl bir mazeret ileri srebiliriz? Raslullah'n dnda bir kimseye taassup gsterip onun szn, dier imamlar nazar itibare almadan sadece kendi imamnn szne uymann farz olduunu ve en doru sz olduunu kabul etse, bu kimse sapk ve cahildir. Belki de tevbe ettirilmesi gereken bir inkarc olur. Tevbe ederse bu inkardan kurtulur, etmedii takdirde ldrlur. O insan bu kadar imamdan sadece kendi imamna tabi olmann insanlara farz olduuna inanrsa, o kiiyi Raslullah'n konumuna oturttuu iin kafir olur. yle denilmesi gerekir: Avam iin falan imam filan imam diye bir ayrm yapmakszn mtehitlerden birini taklit etmesi meru veya farzdr. Mtehitleri seven, onlardan zannnca snnete muvafk olan herbirini taklid eden kimse gzel bir i yapmtr. Btn Tabini terkederek sadece bir mtehide taassup gstermek, Rafz ve Hariciler'in yapt gibi btn sahabeyi brakarak sadece bir sahabeye taassup gstermek gibidir. Bu, Kitap, Snnet ve icma ile haktan ktklar sabit olan ve ktlenen bid'at ve heva ehlinin yoludur. eyhu'l-slm bn-i Teymiyye, Fetvayi'l-Msriyye adl kitabnda unlar zikreder: "Bir kii Ebu Hanife, imam Malik, imam afi veya Ahmed b. Hanbel'e tabi olsa ve baz meselelerde baka mezhebin grn daha kuvvetli grp ona tabi olsa, bu ok gzel bir davrantr. Bu davran, onun ne dinini ne de adalet ve doruluunu zedeler. Bilakis bu, geree daha yakn ve bu kii Allah ve Raslne, Raslullah'tan baka birine taassup gsterenden daha sevimlidir. Mesela Ebu Hanife'ye ok ar sevgi duyan bir kii Ebu Hanife'nin grnn tabi olunmas gereken tek doru olduunu kabul edip, dier imamlar nazar itibara almazsa bu kii cahildir ve hatta inkarcdr, byle birisinden Allah'a snrz." el-kna' ve erhinde unlar yer alr: "En uygun gr, herhangi bir mezhebe girmenin gerekli olmay ve baka bir mezhebe geebilme imkannn olmasdr. Cumhuru ulema hi kimseye belli bir mezhebe girmelerini ve Allah Raslne muhalefet edilen bir konuda bir imama tabi olmalarn gerekli grmez. Allah herkese, her halkrda Raslullah'a itaati farz klmtr." bn-i Teymiyye, el-Kaza mine'l-nsaf adl eserinde yle der: "Kim belli bir imam taklid etmeyi farz olarak grrse tevbe etmesi sylenir, yapmazsa ldrlr. nk bu farziyyet, rububiyyetin zelliklerinden olan teri" (hkm verme) konusunda Allah'a irk komadr."
Mevdud'nin Kur'n'da Drt Terim kitabna (18-20) yapt inceleme blmnde hasen olduunu zikretmitir.
18

KEMAL B. HMM'IN BELRL BR MEZHEBE BALANMANIN GEREKSZ OLDUUNU BELRTMES Kemal b. el-Hmm, Hanef fkhnn usul kitab et-Tahrr adl eserinde unlar zikreder: "Belirli bir mezhebe intisab etmenin gereklilii, sahih gre gre gereksizdir. Allah ve Rasl'nn farz kld eyin dnda bir farz yoktur. Ne Allah ne de Rasl, br kimseye, imamlardan birinin mezhebine intisabn dinin her hususunda onu taklid edipte dierlerini gzard etmeyi farz klmad. Faziletli devirler, mukallidlerin ounun; mamnn metodu hakknda bir bilgisi olmad halde "Ben Hanefyim veya afiyim" demelerine ramen, belirli bir mezhebe intisab etmenin gereklilii gr olmadan geti. Somut bir szle afi veya Hanef olunmaz. Birisi "Ben fakihim" veya "Ben katibim" demekle fakih ve katip olamayaca gibi, imamnn metodundan uzak olmakla ve sadece lafla o mezhebe girilmi olmaynca, somut iddia, anlamsz ve bo szlerle o mezhebe intisab etmek nasl doru olabilir?" kazu Himemi Uli'l-Ebsr adl eserinde Fullan "Mukallid ile muttebi (uyan. tabi olan)" arasndaki fark yle beyan eder: Mukallid, bir konuda Allah ve Rasl'nn hkmn deil de, mezheb imamnn grn sorar. Mezheb imamnn gr Allah'n kitabna ve Raslullah'n snnetine muhalif olduu ortaya ksa bile, asla Kur'n ve Snnet'e dnmez. Muttebi ise Allah ve Rasl'nn hkmn sorar, bakasnn grn ve mezhebini sormaz. Bana bir i gelse onu ilk alime sormay gerekli grmez, rastlad herhangi bir alime sorar. Bakasnn grlerini de duymadan birinci grle ibadet ve taassup etmeyi, verdii fetvann Kitap ve Snnetin nassna muhalif olsa bile ona iltifat etmeyecek derecede mdafaa etmeyi gerekli grmez, ite muteahhirunun taklidi ile selefin kabul ettii ittiba arasndaki fark budur."38 Taklid fkhda: Syleyen iin bir delil olmakszn onun grne uymaktr. Bu eriatte yasaklanmtr, ittiba (uymak, tabi olmak) ise delilini grerek uymaktr. Allah'n dini konusunda taklid sahih deildir, ittiba ise gereklidir. Avamn mftnn grn almas -mftnn hata etme ihtimali olmasna ramen, bu avam iin- uygun olur da, hadisi almas nasl uygun olmaz? Raslullah'n sahih snnetiyle falan veya filan amel edinceye kadar amel etmek caiz olmaz, amel etmede art olurdu ki, bu da batln batldr.39 Bunun iindir ki Allah insanlardan hibirine vermedii hccet ve delilleri Raslne vermitir. Hadisle amel eden veya anladktan sonra hadisle fetva veren kimse iin hata ihtimali tasavvur
Salih bin Muhammed el-Amr el-Fulln, s. 41 Yazar (r.a.) Buhar, Mslim, Malik, Ebu Davud, Nese. bni Mace'de yer alan Hiam bin Urve yoluyla gelen Hz. Aie hadisine iaret etmektedir. Allah Rasl (s.a.v.) yle buyurdular: "Ne oluyor bu insanlara. Allah'n kitabnda olmayan artlar kouyorlar Allah'n kitabnda bulunmayan her art batldr velevki yz art olmu olsa bile. Allah'n kitab art koyma ynnden dana layk ve Allah'n art daha salamdr."
39 38

19

edilmez. Bu (hadisle fetva vermek) br eit ehliyeti (ihtisas) olanlar iindir. Ehliyeti yoksa: "Bilmiyorsanz lim ehline sorunuz."40 yetine uymas grevidir. Fetva isteyenin, mftnn veya hocasnn sznden kendisi iin yazlanlara gvenmesi caiz olduuna gre. sika ravilerin Raslullah'tan yazdklarna itimat etmesi daha evladr. Hadisi anlamad kabul edilse bu, mftnn fetvasn anlamayan gibidir. Anlamn bilen kiiye sorar. Hadis de byledir. Dediler ki: Haber, hccet olma konusunda, kyas ve itihattan nce gelir. Hadisle amel etmek ise rivayetle amel etmekten daha evladr." Allame bnu Nceym, Bahr'r-Rik adl eserinde yle der: "Ak (sarih) bir nassla amel etmek kyasla amel etmekten daha evladr. Eer hadisin manas zahir ise onunla amel etmek vacip olur." zetlersek, doru anlay sahibinin hadisten anlad kadaryla amel etmek dini maslahatlardan olup, hepisinde mezheb budur. Bu yzden imam Ebu Hanife fetva verdiinde yle derdi: "Bu konuda ulaabildiimiz bilgi noktas budur. Bundan daha mkemmeli bulunursa doru olmaya en uygun odur." Bu gr a'ran de "Tenbihu'lMutern" de nakletmektedir Aliy'l-Kr yle der: "Bu mmette bir kiinin Hanef, Malik, afi veya Hanbel olmas gerekmez. Alim olmayan her insann bilmediini ilim ehlinden birine sormas gerekir. Drt imam da ilim ehlindendir. Bunun iin "Bir alime tabi olan Allah'a salimen 41 ular" denilmitir. Her mkellef Peygamberlerin efendisi Muhammed (s.a.v.)'e uymakla emrolunutur. UYULMASI GEREKEN MAM RASLULLAHTIR Allame Abdlhak ed-Dehlev, es-Srat'l Mstakm adl kitaba yazd erhinde yle der: "Gerekten uyulmas gereken imam Raslullahtr. Bakasna uymak aklllk deildir. Bu Selef-i Salihnin - Allah bizi de onlardan klsn - yolu dur." imam afi (r.a.) yle der: Kendisine Raslullah'n bir hadisi aklanan kiinin, baka birinin sz ve gr iin o hadisi terketmesinin helal olmad konusunda mslmanlar icma (gr birlii) halindedirler.42 phe yok ki, ehl-i hak Raslullah'n izini takip eder, ne kadar eitli olursa olsun bazen biriyle bazen tekisiyle olmak zere onun amel ve emirleriyle amel eder. Raslullah 'tan sonra da Hulefa-i Raidn ve sahabeyi (r.a.) bu ayetlere dayanarak rnek alrlar. "Ey Muhammed, de ki: "Allah' seviyorsanz bana uyun. Allah da sizi sevsin ve
Nahl Sresi, yet 43 Bu sz muayyen bir mezhebe veya hususi bir alime balanmadan avam iin geerlidir. Sorduu mftden delil talebinde bulunabilir, insanlardan bir cu bu szn Peygamber (s.a.v.)'den geldiini zannetmektedirler ilim ehline gre bu szn rivayetten bir asl yoktur. Zayf hadisler silesi 2/551. 42 bn'l-Kayyim (r.a.) 'lam'l-Muvakin, 1/7'ye baknz.
41 40

20

gnahlarnz balasn, Allah affedici ve merhamet sahibidir."43 "Allah Rasl size ne getirirse onu alnz, neden de sakndrrsa ondan'da saknnz."44 Bu konuda daha birok yet vardr. HTLAF VE TEFRKALAR MEZHEPLERE TAB OLMA YZNDENDR Baz konularda Raslullah'tan gelen rivayetler ok oldugu ve hangisinin nce hangisinin sonra olduu bilinmezse ve tarih belli olmazsa, Raslullah'n yaptn yerine getirmek ve ona tabi olmak iin, bazen birini, bazen tekini olmak zere hepsini yerine getirmek gerekir. Bylelikle Allah Rasl'nn her yaptn yapm ve ona tabi olmu olursun. O rivayetlerden birini seip dierini yadrgadn vakit, senin durumundan cidden korkulur. Yahutta nassn karsnda bir kusur aramaya kalkarsan, farkna varmadan haktan km olursun. Mslman bir kimse iin; hevasndan konumayan, konutuklar sadece vahiy olan Raslullah'tan sabit olan eyi yadrgamas nasl uygun olabilir? insanlar baz grleri alp baz grleri terketmeyi alkanlk haline getirince, eitli mezhepler ortaya kt. Bizim grmz, sizin grnz, bizim kitaplarmz, sizin kitaplarnz, bizim mezhebimiz, sizin mezhebiniz, bizim imammz, sizin imamnz deyip durdular. Nefret, kibirlenme, hased ve bbrlenmeden mslmanlarn ilerinin dank olmas; cemaatlerin, zorba ve frenklerin lokmas haline gelecek kadar paralara ayrlmas neticesini dourdu. Mslman mtehidlerinin herbiri. Ehl-i Snnetten olan bizim imamlarmz deil midir? Allah onlarn zumresiyle birlikte bizi haretsin. Mutaassplara ise yazklar olsun. Allahm bizi ve mutaassplar doru yola ilet. Meseleyi objektif bir aratrmayla incelediimiz vakit mezhepler, mslmanlar tefrikaya drmek, paralara ayrmak iin slm dmanlar tafndan sslendirilip, ho gsterilip ortaya atld. Yahutta yahudi ve hrstiyanlara benzemek isteyen cahiller tarafndan uyduruldu. Birok ilerdeki durumlar byle olduu gibi mutaassp cahiller, her devirde ok olup insafl davranmamlar, hak ile batl ayrdedeme milerdir. bn Abdilberr ve bn-i Teymiyye yle der: "Raslullah'tan gelen haber sahih olduu vakit hibir insann sz Raslullah'n szne denk olamaz. Raslullahn snneti alnmaya ve amel edilmeye daha layktr. Her mslman byle davranmaldr. O, rey ve mezhebe yet ve hadsten nce yer veren taklid gruplarnn yapt gibi yapmaz. Belki de mtehid bu nass grd de, bildii bir illetten veya baka bir delili grmesinden dolay onu terketmitir, demek suretiyle akli ihtimaller, nefsan hayaller ve eytan mutasaasspikla Kitap ve Snnete kar gelmez." Bu ve buna benzer olaylar, mutaassp frkalarn bu ie dkn olmalar ve takliti cahillerin de bunu uygulamalarndandr.
43 44

Ali mran Sresi, yet 31 Har Sresi, yet 7

21

Hz. mer yle der: "Snnet (yol), Allah ve Rasl'nn gsterdii yoldur, Re'yin (grn) hatasn bu mmete yol olarak gstermeyin. Allah Hz. mer'den raz olsun. Sanki o bunun olaca kendisine bildirildi ve ondan bizi sakndrd. Bu asrlarda ahit olduk ki, Raslullah'n snnetine muhalif, Allah'n kitabndaki nasslarla atan ne varsa onu yol olarak gsterdiler, ona din olarak inandlar, ihtilaf halinde ona mracaat ettiler ve onun adna da "mezhep" dediler. Allah'a yemin olsun ki bu slm ve ehline bir musibet ve beladr, taassupuluk ve taraftarclktr. Biz Allah iiniz ve ona dneceiz. mam Abdurrahman el-Evza (r.a.) yle der: "insanlar seni terketse bile selefin rivayet ettikleri haberlere uy. Sana gzel, ssl, yaldzl szler syleseler de kiilerin re'y ve grlerinden kan." Bilal b. Abdullah b. mer'den rivayet olunmutur ki: Babas Abdullah b. mer (r.a.) yle demitir: "Raslullah; "Kadnlar mescidlerden alkoymayn" buyurdu.45 Ben de; "Ama ben ailemi alkoyuyorum, dileyen braksn" deyince, bana dnerek: Allah sana lanet etsin. Allah sana lanet etsin, Allah sana lanet etsin. Raslullah'n onlar mescidlerden menetmemeyi emrettiini duyduun halde nasl byle konuursun, dedi ve kzarak kalkp gitti."46 Allah (c.c.)Sahabelerin tmnden raz olsun.47
Bu hadis sahihtir. Buhar. 1/222-223. lk yerin lafz yle: "Geceleyin hanmlarnz mescidlere gitmek isterlerse onlara izin veriniz." Mslim. 2/32, Ahmed. Musned'inde. 2/79, 57, 140, 143, 156; Darim, Sunen'inde 1/293 u lafzla rivayet edilmitir: inizden birinizin ailesi mescide gitmek iin izin istese ona mani olmasn. "Hz. mer'den Salim bin Abdillah yoluyla gelmitir Mslim ve Ahmed. 2/16, 36: "Kadnlarn. Allah'n mescidlerine gitmelerine mani olmayn" lafzyla Naf yoluyla Abdullah bin mer'in hadisini tahric etmitir. Yine Ebu Davud, 5/67: Hakim. Mstedrek'inde. l/209 ("Buhar ve Mslim'in artna uygundur" demitir. Zehebi de buna muvafakat etmitir.) Ahrned, Msnedinde 2/76-77; Beyhak, Snen'inde. 3/131; bni Huzeyme, Sahih'inde, 1684. Hubeyb bin Ebi Sabit yoluyla Abdullah bin mer hadisini tahric etmilerdir Bu rivayette, "Evleri kendileri iin daha hayrldr" ziyadesi vardr. Yine Ebu Davud 565; Darm. 1/293, bn'l- Carud, Munteka'snda 179; Beyhak. 3/134; Ahmed 2/438, 475. 528. Ebi Seleme yoluyla Ebu Hureyre hadisini tahric etmitir. Allah Rasl {s.a.v.) yle buyurdular: "Kadnlar, evden kokusuz karlarsa Allah'n mescidlerine gitmelerine mani olmayn." Ahmed, Msned'inde 5/192-193: bni Hibban, Sahihinde Ebu Hureyre hadisi gibi olan Zeyd bni Halid elCuheni'nin hadisini tahric etmi. Heysem de Mecmau'z-Zevaid'de (2133) hasen olduunu sylemitir. 46 Yazarn zikrettii rivayeti Hakim, Ma'rifetu Ulumi'l-Hadis s. 182; Taberande Bilal bin Abdillah yoluyla Abdullah bin mer'den tahric etmitir Bu. birok rivayetlerle sabit ve mahfuzdur. Bunlar a) bni mer'in olu (dier bir rivayette ismi Vkid'dir) yle demiti: Camiye gitmelerini ifsade vesile olarak kullanmalarna rnsade etmeyeceiz. bni mer de onu knad (dier bir rivayette gsne vurdu. Baka birinde de kt sz syleyerek kzd. Dier birinde de Allah sana syle yle yapsn) devamnda yle dedi: Ben sana Allah Rasl'nn dediini sylyorum, sen de hayr onlar brakmayz (bir rivayette de izin vermeyiz) diyorsun. Bu hadisi Mslim: 4/162. 164: birinci, ikinci, beinci rivayeti Beyhak, 3/132: Tirmiz, 2/459, ise drdnc ve altnc rivayeti Ebu Davud, 1/211, h. 568; Abdur'r-Rezzak Musannafnda 3/147, nc rivayeti tahric etmitir, b) Bilal bin Abdillah yle dedi: "Evet Allan'a yemin olsun ki mani olacaz." (Dier bir rivayette: yleyse vallahi man olurum.) Ravi dedi ki: Abdullah bin mer ona yneldi, ok kt szler syledi. Daha nce kendisinden bu gibi szler iitmedim. (Dier bir rivayette. Ona yle irkin sz etti ki daha ni bir kimseye byle sz ettiini grmedim. Sonra sana Raslullah'tan haber veriyorum (Dier bir rivayette Allah Raslnden haber verirken beni iittiin halde: Biz vallah
45

22

MAM EBU HANFE'NN MEZHEB KUR'AN VE SNNETLE AMEL ETMEKTR Hdaye48 sahibinden rivayet edilmitir: "Ebu Hanife (r.a.)'ye: Sylediiniz sz Allah'n kitabna muhalefet ediyorsa ne yapalm, diye sordular. O: Allah'n kitab iin benim szm terkedin, dedi. Raslullah'n haberine muhalefet ediyorsa, diye sordular. O: Raslullah'n haberi iin benim szm terkedin, dedi. Sahabenin szne muhalefet ediyorsa, diye sordular. O: Sahabenin sz iin benim grm terkedin. dedi." Beyhak'nin Snen'inde el-mta' adl kitapta yer alan bir rivayette imam afi yle der:
man olacaz.) (Dier bir rivayette: Sen de cevaben byle sylyorsun.) Abdullah bin mer onunla lnceye kadar konumad. Bu hadisi, Mslim, 4/161-162; drdnc zyadelii bn Huzeyme, Sahihinde, h. 1684; birinci, beinci, altnc ziyadelii, Darim, Snen'inde 1/117-118; birinci, ikinci rivayeti bni Mace, 1/8; ikinci, drdnc rivayeti Ahmed, 5/194, 195,196 ve Abdu'r-Rezzak 3/147, son ziyadeiii tahric etmilerdir Derim ki: bni mer'in olunun ismi konusunda ihtilaf edildi. Bilal m yoksa Vkid midir? Hafz bn Hacer, Bilal ismini tercih etmitir. (Fethu'l-Bri, 2/348). Dierleri ise iki ismi de cem ederek yle cevap vermilerdir: Hem Bilal, hem de Vkid olabilir. Bu ya bir veya iki mecliste vuku bulmutur. Nefsi mutmain eden bu grtr. nk Bilal ismini tasrih eden rivayette Allah Rasl'nn hadisine gelen itirazn her hangi bir sebebi zikredilmemitir. Lakin Vkid'in rivayetinde bu sebeb zikrolunmutur htimalen Bilal bin Abdillah sze balayan olmu, babas ona "Allah sana lanet etsin" szyle karlk verince Vkid bin Abdillah. Bilal'n balatt itirazn sebebini aklaynca babas azarlayp knamtr. Allah daha iyisini bilir. 47 Kim olursa olsun kendi re'y yznden snneti reddeden kimseyi knama konusunda Abdullah bin mer'den gelen en kuvvetlisi bu olaydr. Bu deerli sahabinin menkbelerine vakf olmak istersen. Allame Sefar'nn Slasiyat Msned'l imam Ahmed'e yapt erhe mracaat edebilirsin Hafz bni Hacer Fethu'l- Br'de (2/349) yle der: "Abdullah bin mer, oluna yapt knamasndan, snnetlere hevasyla itiraz eden bir alimi veya re'yi ile kar gelen bir kimseyi te'dip etmesi, oglu byk yata olsa bile uygunsuz sz syledii zaman babasnn onu te'dip etmesi gibi baz faideler alnmtr" Fkh bir kaide: Kadnn kokusuz olarak namaz iin camiye gitmesi Peygamber (s.a.v.)'in u hadisine gre caizdir "(Ey kadnlar!) iinizden biriniz camide hazr bulunduu zaman koku srlm olmasn." (Mslim, 2/12). Allah Rasl'nn hadislerinde getii gibi, fitneye seteb olmaktan emin olmas gerekir. Amr binti Abdirrahman, Allah Rasl'nn ailesi Hz. Aie'yi (r.a.) yle derken iitmistir."Allah Rasl (s.a.v.) (bugnk) kadnlarn neler kardklarn grm olsayd srailogullar'nn kadnlarna yasaklanld gibi bunlarn da mescide gitmelerini yasaklard " (Mslim 2/34). Kadnlar iin efdal olan evlerinde kalmalardr, nk kadnlarn en hayrl mescidleri evleridir. Allah Rasl (s.a.v.) syle buyurdular: "Kadn mahremdir, evden kt zaman eytan onu aydnlatr Rabbisine en yakn olduu yer evinin iidir" (Tirmiz, 3/476). Son cmleyi zikretmeksizin tahric etmi ve sonunda hadis hasen ve garibtir demitir. bni Huzeyme (3/93) ve bni Hibban. Sahihinde tamamyla tahric etmitir. Mecmau'z-Zevaid'de (2/35), el- Heysem yle der: Taberan, Mucem'l-Kebir'inde rivayet etmitir Ravileri gvenilir kimselerdir." eyh el-Bani, rvaul-Galil kitabnda (1/303) sahih olduunu ifade etmitir. Bu babta ok hadis vardr. Bu konuda yine eyh elBni'nin ahih Terib ve Terhib adl eserine (1/135-137) mracaat ediniz. 48 Kitabn ismi: el-Hidayet fi Revdati'l-Ulemui'z-Zendevisiyye, Mergirant.

23

"Bir gr ortaya attmda, Raslullah'tan benim grme aykr bir rivayet varsa, Raslullah'n sznn doru olmas daha evldr. O halde beni taklid etmeyiniz." mam el-Harameyn, bu olay afden bizzat nakletmitir. Bunda phe yoktur. Kafi'de u grler yer alr: "Kad, bir konuda itihat yapp fetva verse, Raslullah'tan da ayn konuda, o fetvaya aykr bir hadisin var olduu sabit olsa, hadisle amel etmek gerekir. nk Raslullahn sz, kadnn grnn altnda olamaz. Sahih hadis, kadnn grnden daha dk derecede olamaz. Kadnn gr er'i bir delile uygun olduu var kabul edildiin de, Raslullah'n sz daha fazla neme sahip ve tercihe lyktr." bn Kayym el-Cevziyye, 'lamu'l-Muvakkin49 adl kitabnda yle der: "imam Eb Hanife'nin arkadalar, zayf hadisin kyas ve re'yden nce geldii konusunda mttefiktirler. Ebu Hanife, mezhebini bu gr zerine kurmutur." Hadisle amel etmek vacip deil veya caiz deildir diye kim diyebilir? Bunu ancak, srf vehim ve hayal ile Allah'n hccetini reddetmek isteyen kii syleyebilir. Bu, mslman birisinin tutumu deildir. Kim anlalmazlk zrn getirirse bu geersizdir. Allah, kitabn amel edilsin ve manalar anlalsn diye indirmi ve Rasl'ne de onlar tm insanlara aklamasn emretmitir. "Sana; insanlara gnderileni aklayasn diye zikri (snneti) ndirdik. Belki dnrler."50 Nasl olur da Raslullah'n insanlara aklam olduu szleri, sadece bir kii tarafndan anlalmtr denilebilir? Hele hele bu zamanda, bunlarn iddialarna gre bir kii dahi anlayamaz. nk dnyada asrlardan beridir mtehit yoktur. Muhtemeldir ki bu szler Kur'n ve Snnete muhalif grnn avam, tarafndan anlalmamasn isteyen bazlar tarafndan ortaya atlm, bununla hkmlere sebeb olan Kitab ve Snnetin anlalmas, tihad ehline mnhasr klnmak istenmitir. Sonra da dnyada tihad ehli yok denilmek suretiyle nefyedilmistir. Neticede bu gibi kelimeler aralarnda yaylmtr, iin hakikatini Allah daha iyi bilir. Ya da bazlarnn Kitap ve Snnet'in zahirine uygun dier mezhepleri tercih etme eilimlerini engellemek iindir. Bazlar buna ilaveten, insanlar tercihe yol bulmasnlar, tercih konusunu arzu etmesinler diye, bir mezhepten bir mezhebe gemenin caiz olmadn sylemiler ve Telfik'i (Bir meselede bir mezhebin, dier bir meselede dier mezhebin grne gre amel etmek) yasaklamlardr.51 Basiret ehli kiilerce bilinmektedir ki, bu ve buna benzer szlerin islm dininde bir etkisi ve kymeti yoktur. Bunlarn ou akla ve nakli rivayetlere aykrdr. Bununla birlikte ilim ehlinden bir ou farz olmasna ramen Raslullah'a itaatten kanrlar,
lam'l-Muvakkn c.1.s 77 Nahl Sresi, yet 44 51 Mezheplerdeki telfkin iki ekli vardr, l- Mslmann mezhepl erdeki ruhsatlar aratrp houna giden, arzusuna uyan ve karlarn gerekletirecek olanlar almak, ittifakla caiz deildir. 2- Yetki sahibi bir miislmaran mezheplerden (o meselede) delili en kuvvetli ve tercihli olan almasdr, ite bu trl bir telfike ilim ehli adna ittiba demektedir. Her gc yetene bu vaciptir. Yazarn siyakndan anlaldna gre ikincisini kastedmektedir.
50 49

24

sahih isnadlarla sika ravilerin rivayet ettikleri Raslullah kelamna iltifat etmezler. Mezkur mezhep sahiplerinin isnadsz olarak mezhep kitaplarndaki rivayetlerine rabet gsterirler. Birisini hadis ve Kur'n' imamn szne tercih etmeye yneldiini grdklerinde onu sapk ve bidati olarak kabul ederler!!! Her mslmann hadislerde sabit olan eylerle amel etmesi vaciptir. Ona muhalefet eden kimsenin durumu ok korkuntur. "Peygamberin arsn, kendi aranzda birbirinizi armanz gibi tutmayn. Allah iinizden svp gidenleri bilir. Onun buyruuna aykr hareket edenler, balarna bir belann gelmesinden veya can yakc bir azaba uramaktan saknsnlar."52 Bir hadis ittiba iin ortaya konulsa, o zaman mslman taklidde israr etmemelidir. Bununla birlikte taklidde israr ederse yetteki u kimselerin durumuna ne kadar benzemitir: "Sen, kitab verilenlere her trl delili getirsen, yine de kblene uymazlar, sen de onlarn kblesine uyacak deilsin. Onlar birbirlerinin kblesine de uymazlar. Andolsun ki, eer sana gelen ilimden sonra onlarn heveslerine uyarsan, phesiz o zaman zulmedenlerden olursun."53 Mslmana gereken hadisi almasdr. Falann veya filann mezhebinden olmas onu bu davranndan alkoyamaz. "Ey inananlar! Allah'a itaat edin, Peygambere de itaat edin ve sizden buyruk sahibi olanlara da. Eer bir eyde anlamazla derseniz Allah'a ve ahiret gnne inanyorsanz - onun hallini Allah'a ve peygambere brakn, bu sonu itibariyle en gzeldir."54 Mracaat; anlamazlk halinde Raslullah'a, onun szne ve grlerine bavurmaktr. mmet arasndaki anlamazlklar meydana geldiinde Raslullah'n szne mracaat etmek vacip olur.

52 53

Nur Sresi.yet 63 Bakara Sresi, ayet 145 54 Nisa Sresi, yet 59

25

MTEHD THADINDA HATA DA YAPABLR, DORUYU DA BULABLR TERDE. HATA YAPMAYAN SADECE PEYGAMBERDR ok ilgintir ki, insanlar mtehidin doruyu bulabildii gibi hata edebileceini bilmelerine. Raslullah'n hatadan korunmu olduuna inanmalarna ramen, hepsi grld gibi mtehidin sznde israr ediyor. Raslullah'n szn terkediyorlar. Keke sadece mtehidin grlerini almakta srar etselerdi, aksine onlar her grlt koparan ve anran kimselerin yazdklarna yapyorlar ve onlar almakta srar ediyorlar. Mesela, Maveraunnehir blgesindeki Hanef cahilleri, Raslullah'tan sabit, sahabe ve mtehidlerin tamam ve zellikle de Ebu Hanife, Ebu Yusuf ve mam- Muhammed tarafndan yaplan ve kabul edilen bir snnet, zellikle de Muhammed b. el-Hasen eeyban'nin Muvatta's, Tahav'nin erhu Maani'l-Asr, Fethu'l-Kadir, el-'naye, Umdetu'l-Kar ve Hanefi Mezhebi'nin muteber fkh kitaplarnda olmasna ramen, elKeydan'nin teehhdde iaret parman kaldrmann haram olduunu sylemesine ve onlar bundan men etmesine itimat etmilerdir.55 Biz insanlardan itaat ve ibadet ehli grdk. Lakin hadisle amelde biraz ihmalkr davranyorlar. Hadisin emrine nem vermiyorlar. Fakat onlar mezheplerine ve kitaplarnda yazl olan eylere itina gsteriyorlar ve hadisleri sanki reddedilmi bir i olarak zannediyorlar. Bu dncenin kayna gerekten cehalettir. eyh Muhammed Hayat's-Sind yle der: "Her mslmann Kur'n ve hadislerin anlamlarn renmeye, mnlarn anlamay aratrmaya, onlardan hkm karmaya gayret gstermesi gerekir. Eer hkm karmaya g yetiremezse limleri taklid etmesi gerekir. Fakat belli bir mezhebi taklid etmesi gerekmez. nk byle bir taklid o mezhebin mamn nebi yerine koymak gibi olur.56 O kii iin her mezhepten en ihtiyatl olan grleri almas gerekir. Zaruret halinde ruhsatlarla amel etmesi de caiz olur. Zaruret olmad takdirde en gzeli ruhsat terketmektir. Gnmzde, belirli bir mezhebe intisap etmenin gerekliliini ortaya atan kiilerin bir mezhepten bir mezhebe gemeyi caiz grmemeleri cehalet, bid'at ve yoldan sapmadr. Onlar, mensuh olmayan sahih hadisleri terkettiklerini ve mezheplerine mesnedsiz ve dayanaksz balandklarn grdk." imam afi yle der: "Kim bir eyin hell veya haram olmas konusunda sahih bir hadisin aksine belirli bir mezhebi taklid eder taklid onu snnet ile amel etmekten alkoyarsa, taklid ettii kimseyi Allah'n haram kldn hell, helal kldn haram yapt gerekesiyle Allah'dan baka rab edinmi olur." Ne ilgintir ki, onlara sahabenin birinden sahih hadise muhalif bir haber ulatnda bunlarn aralarnda bir zm yolu bulamazlarsa, hadisin kendilerine
16 rakaml dipnota baknz. Yazar; "Nebi yerine koymak gibi olur" ifadesi hakknda yle der: "Bilakis onu (imam) rab edinmenin ta kendisidir." ("Onlar Allah'tan baka hahamlarn ve ruhbanlarn rab edindiler.") Ady bin Hatim (r.a.) hadisinde bu yet byle tefsir edilmekte.
56 55

26

ulamadn sylemeyi caiz grrler. Bu, onlara ar gelmezki doru olan da budur. Fakat, taklid ettikleri kimselerin grne muhalif bir hadis kendilerine ularsa, onu her ne ekilde olursa olsun kelimeleri gerek anlamlarndan kararak tevil etmeye alrlar. Muhalefet ettikleri haberle kendi grleri arasnda bir iliki olmad sylendii vakit veya taklid ettikleri kimseye bu hadisin ulamad sylendiinde kyameti koparr ve bunu ok irkin grrler. Bu, onlara zor gelir. u miskinlerin haline bak, Sahabeye (r.a.) hadisin ulamamasn caiz grrken mezheb sahipleri iin bunu kabul etmezler. Halbuki aralarndaki fark yerle gk gibidir. Bu gibi kimselerin hadis kitaplarn okuduklarn grrsn, fakat onlar bu konuda birey bilmezler. Hadis kitaplarn teberruken okurlar. Mezheplerinin hilafna bir hadis grdklerinde, onu te'vil ederler. Te'vil edemediklerinde ise; hadisi bizden daha iyi bileni taklid ettik, derler. Allah'n bu konudaki delilinin kendi haklarnda olduunu bilmiyorlar m? Mezheplerine uygun br hads grdklerinde sevinirler, muhalif bir hadis grdklerinde onu grmemezlikten ve duymamazlktan geliyorlar. "Hayr, Rabbne and olsun ki, aralarnda ekitikleri eylerde seni hakem tayin edip. sonra senin verdiin hkm ilerinde bir sknt duymadan tamamen kabul etmedike inanm olmazlar."57 Sind b. Anan, mam Malik'in Mdevvene isimli kitabna yazd erhde yle der: "Srf taklid ile yetinmeye hibir reid (olgun) kimse raz olmaz. Byle bir ey tembel ve cahil veya inad ve aklsz kiilerin iidir. Biz, taklid her ferde haramdr, demiyoruz. Fakat hkmn delilini, mtehidlerin grlerini bilmesini gerekli gryoruz. Avamn alimi taklid etmesini gerekli kabul ediyoruz. Taklid bakasnn grn kabul etmektir, hccet ve delil olmadan bu gr taklid etmekle asla bilgi elde edilemez. Belirli bir kiinin mezhebine girmek bid'attir. nk biz kesinlikle biliyoruz ki, sahabe asrnda byle bir mezhep anlay yoktu. Onlar Allah'n Kitabna ve Snnete, delilin yokluunda ise aralarnda istiare ettikleri gre mracaat ederlerdi. Tabin de byleydi, delil bulamadklarnda itihad ederlerdi. nc asrda da mam Ebu Hanife, mam Malik, mam afi, mam Ahmed b. Hanbel (Allah hepsinden raz olsun) ncekilerin metodu zere idiler. Onlarn zamannda belirli bir kiinin mezhebini takip etmek yoktu, imamlara tabi olanlar da (talebeleri) onlara yaknd. mam Malik ve benzerlerinin nice szleri vardr ki, o szlerde arkadalar kendilerine muhalefet etmilerdir. Taklid ehline alr ki, nasl oluyor da bunun (taklidin) eskiden var olduunu syleyebiliyorlar? Halbuki (taklid) Hicretten iki yz sene ve peygamberin vd asrlardan sonra ortaya kmtr." Ben derim ki: Sind b. Ann'n, belirli bir ahsn taklid edilmesini, onun grnn Kitap ve Snnete muhalif olsa bile din ve mezhep edinilmesini zemetme konusunda zikrettikleri dorudur. Bid'atn kt ve adi bir zellik, mslmanlar blmek ve paralamak, onlar arasnda dmanlk ve buzu yaymak iin eytann kurduu bir hile olduunda phe yoktur. Onlarn, Raslullah'n ashabndan hibirine yapmadklar ta'zimi mtehid imamlarna yaptklarn grrsn. Mezhebinin grlerine uygun bir
57

Nisa Sresi, yet 65

27

hadis bulduu vakit sevinir, ona boyun eer ve teslim olur. Mezhebinin dndaki mezhebin grn teyid eden, mensuh ve zd olmaktan uzak sahih bir hadis bulsa, onda uzak ihtimaller ve baka mnlar ileri srerek: sahabeye, tabiine ve ak nassa muhalefetine ramen kendi mamnn mezhebini tercih ynn arar. Hadis kitaplarndan birini erhetse, grne muhalif olan her hadisi tahrif eder. Bunu yapmaktan aciz kalrsa, ya husumetten ya da amel edilmesin diye ortada hibir delil yokken hadisin mensuh olduunu iddia eder. Krkrne taklid yapanlar, bu taklidi din ve mezhep edinirler. yleki, onlara nasslardan binlerce delil getirsen ona kulak vermez, bilakis arslandan kap rken eekler gibi onlardan kaarlar. Mescid-i Haram'a yakn oturan Hindistan ve Buharallar'n ou ellerinde tebihleri, balarnda sarklar Delail-i Hayrat, Hatm-i Hce, Kaside-i Brde ve bunun gibi kitaplar okumaya kesintisiz devam ederler ve bunun sevap olduunu zannederler.58 Onlar teehhdde ehadet parmaklarn
Halbuki bu risale (ve kasideleri) okumakta ecir yoktur. Hatta onlar Allah'a yaklama maksadyla okumakta gnah vardr. nk onlarn ierisi bir ok bid'at dalalet ve irkle doludur. Bunlar hakknda airin u sz yerindedir "Naklarn phesiz ben okumutum, lakin sevab tam aksine idi." ite ey okuyucu bunlar sana ksa bir ekilde beyan edeyim. Umulur ki rabbim bunu hatrlama ve ibret almay nasip eder. a) Delil'l-Hayrat: Dalalet ve helak yollar hurafe ve munker rehberi diye isimlendirmee deer Yazar mukaddimesinde Peygamber (s.a.v.)'i muhatap alarak "Hazretinden istimdat" tabirini kullanmaktadr Bu ise uluhiyyette irktir nk medet ve yardm ancak Allah'tan olur. Enfal Sresi 9. yette Cenb- Hak: "Hatrlayn ki; siz Rabbinizden yardm dilerken. Rabbiniz duanz kabul etti." Ben size takipi olar, bir melek ile yardm ederim" dedi." Binaenaleyh Peygamber (s.a.v.)'i bir durum zd veya bir sknt ald veya bir kederlendii Allah'a iltica eder ve duada azimkar olurdu. Dierleri ve Tirmiz (3524)'de hasen olan bu haisi tarikleriyle beraber tahric eder. Peygamberimiz (s.a.v.) yle seslenir: "Ya hayyu ya kayyum, rahmetinle medet diliyorum." Ayn ekilde yardm isteme ancak Allah'dan olur. Fatiha Sresinde 4. yette olduu gibi. "Biz ancak sana kulluk eder ve ancak senden yardm dileriz." Bu itibarla eitli hadisler uydurarak Peygamber (s.a.v.)'e nisbet eder Mesela "Bu salavat (duay) kim bir defa okursa: Allah ona kabul olunmu bir hac sevab, ismail (a.s.) neslinden bir kleyi azad sevab yazar. Allah da syle der: Ey meleklerim! Kullarmdan bir kul olan bu kimse habibim Muhammed'e ok salavat getirdi, izzet ve celalime yemin olsun syledii her harfe cennette bir kk vereceim, kyamet gnnde Daha hamd sanca altnda gelecek, yz dolun ay gibidir, eli habbm Muhammed'in elindedir." "Bu fazilet, bu salavat her cuma gn syleyen iindir. Allah byk fazilet sahibidir. Bu hadisi uyduran kimseye gunah olarak Peygamber (s.a.v.)'n hadisteki u sz yeter: "Kim kasden benim zerime yalan uydurursa cehennemdeki yerine hazrlasn." Akabinde Peygamber iin sadece Allah'n anna yakan isimler zikretmektedir. Yapt ey ne korkun. nk bu isimlerin ou Allah (c.c.)'nun isim ve yce sfatlarndandr: "Mnci (kurtarc), Muhyi (dirilteni, Seyyid (efendi). Gavs (medet dilenen, Sahib'l-Fere (sknty kaldran). Kavy [kuvvetti). Mekin (gvenilir). Metin (metanet sahibi}, Cebbar (zorlayan). Mheymin (gzeten). Berr (iyilik sahibi). Kefil (gvence veren). Kaf'l-Kurb (kederi kaldran), afi (ifa veren). Med'uv (dua edilen). Mucb (duaya icabet eden)." islm'da bilinmesi zaruri olan eylerden ki, kim isimlerden birini Allah'tan gayrsna (mutlak olarak) verirse helakn kenarndadr. A'raf Sresinde (yet 180) Cenb- Hakk yle buyurur: " Allah'n gzel isimleri vardr Bunlarla dua ediniz. Onun isimlerinde sapanlar brak, yaptklarnn cezasn greceklerdir." Sonra itikadnda sembolleen Allah'n, Muhammed (s.a.v.)'i kendi nurundan yaratt hurafesini u szlerle canlandryor "Allah'm yarattn nurundan ona nuru arttr." Bu batl inan. Kehf Sresi (yet 110)da Cenb- Hakk, u szn reddetmektedir: "De ki, ben ancak sizin gibi bir insanm" (Delail'l-Hayrat sahibi) yle bir salavat getiriyor: Allah'm, nurundan iekler yarlan nebiye salat et (rahmetini indir)" Halbuki iekleri, her eyi
28
58

kaldrmazlar. Birgn onlara; Bunun Raslullah'tan ashabn ve mtehidlerin bildirdii sabit bir snnet ve bu parma kaldrmak eytana demir sopayla59 vurmaktan daha iddetli olduu halde bunu niye yapmyorsunuz? diye sordum. leri gelenlerinden biri: Biz Hanefyiz, bizim mezhebimizde bu caiz deil, hatta haramdr, cevabn verdi. mam Malik'in Muvatta's, Tahav'nin erh Maani'l-Asar ve bn Hmm'n Fethu'l-Kadr'inden konuyu akladm. Bana: Bu mtekaddimunun (nceki alimlerin) grdr. Mteahhirun (sonraki alimler) bunu yasaklamtr, el- Mesud'nin Kitabu's-Salat ve el-Keydan'nin el-Hulasa adl eserlerinde olduu gibi bu hadis mensuh olduu iin terketmilerdir, dedi ve bu snneti terketmede srar etti. Cahil insanlar da byle hakk kabul etmemekte direnen inat kiileri salih ve vuslat ehli kimseler zannettiler. Evet onlar vuslat ehli kimselerdir, ama eytanlara!!! Ebu'l-Kasm el-Kueyr yle der:
yaratan Allah ayrmtr. Enam Sresi (95)inde buyruldugu gibi: "ekirdek ve taneyi ayran Allah'tr." Neticede yazar vahdeti vcud inancyla karanlk zerine karanlklara bouluyor. Allah'n Adem (a.s.)'dan Peygamber (s.a.v.)'e kadar gndermi olduu tevhid inancna cvk amur diye nitelendirerek bid'atl duasnda yle der: "Beni ehadiyyet (birlik) denizine daldr. Tevhidin cvk amurlarndan beni syr, beni birlik denizinin menbana garkeyle." Alaklktan, ins ve cin eytanndan Allah'a snrz. b) Busr'nin Kaside'i Brdesi: istediin kadar ondan bahset, bir beis yoktur. Kitabnda imandan baka her ey toplanmtr. Busr kasidesinde Allah Rasl'nu uluhiyyet sfatyla nitelendirerek Allah (c.c.)'dan rububiyet sfatn kaldryor: "Dnya ve ahret senin cmertliindendir. Levhi mahfuz ve kalem ilmi senin ilmindendir." ve yine yle sylyor: "Davetine aalar secde ederek geldiler. Ayaksz bir gvde ile ona doru yrdler" Halbuki aa sadece Allah'a secde eder. Rahman Sresi yet 6'da Allah (c.c.) yle buyurur: "Yldz ve aa ona secde ederler." Ondan sonra kiiyi buyk gnahlara ilemeye tevik ediyor: "Ey nefis (gznde) bym bir zelleden dolay mdini kesme. Byk gnahlar mafiretin yannda kk gnah gibidir." Bu durum aka Kur'n'n sarahatn yalanlamadr. Mecm Sresi yet 32'de. Bu durum aka Kur'n'n sarahatini yalanlamadr. Necm Sresi ayet 32'de Cenb- Hakk yle buyurur: "O iyiler ki, kk gnahlar hari, byk gnah ve fahi eylerden kanrlar." Bu beyitleri hazmedenin Kur'n fkhndan bilgisiz olduunu gsterir. nk Allah kitabda byk gnahlardan kanmak, kk gnahlara keffaret olacan bildirmitir. Aynen Nisa Sresi'nde olduu gibi; "Eer size yasak idilen byk gnahlardan saknrsanz, br ktlklerinizi (kk gnahlar) sileriz ve sizi ok gzel bir makama koyarz." te bir iirinde de mslumanlarla gnahkarlar (isyan ehli) bir tutmaktadr: "Umulur ki, taksim ettii zaman Rabbm rahmeti, Blndnde isyan nisbet'ne gre gelir." Busr, gece odun toplayan kii gibidir. Allah'n rahmetinin taksimini gelii gzel sanyor. Bu, alemlerin rabbi olan Allah hakknda batl bir zandr Allah bu kt zann reddediyor. Kalem Sresi 35-36'da Cenb- Hak yle buyuruyor; "Biz mslmanlar mcrimler gibi mi tutarz. Ne oluyor size, nasl hkm veriyorsunuz." (Ayn srenin 37'den 40. yete kadar baknz.) Gerekten zc olan, dallet ve irkle dolu bu kasidenin aratrc olan kimselerin bile kalplerinde bir saygya sahip olmasdr. Yoksa bu sayg islm'n hakikatini bilmemekten mi ileri geliyor? 59 Peygamber (s.a.v.)'in u hadisine iaret ediyor; "(Namazda) parmak iareti eytana demir kamdan daha iddetlidir." mam Ahmed, Msned'inde 4/16 (Fethu'r- Rabbani erhi), Mecmau'z-Zevid'de (2/140). Bezzar tahric etmitir eyh el-Ban de Sfata Salatu'n-Neb kitabnda (171 )'de hasen olduunu sylemitir.

29

"Hakk (gerei ve doruyu) arayan kiiler olarak bizim grevimiz hatadan beri olan kimseye uymamz, hata eden kimseyi taklid etmekten uzak durmamzdr. Mtehidlerden gelen eyleri Kitap ve Snnet'e arzederiz. Eer o ikisine uygunsa kabul ederiz, aksi halde terkederiz. Peygamberimiz (s.a.v.)'e ittiba etme konusunda kesin delil vardr. Fukaha ve sufilerin gr ve amellerine ittiba konusunda bize bir delil sabit olmamtr. Ancak, Kur'n ve Snnet'e arzedildikten sonra ittiba etmee delil vardr. Delillerden yzevirip, mezheplerinde taklidin doru olmad konularda taklidde srar edenlere yazklar olsun. er' deliller, fkh ve tasavvufi grler bunu reddetmektedir. Aratran, ihtiyatl davranan, anlamad yerde duran kimse vlr. Kim, imamn gr Kitap, Snnet, cma veya sahih kyasa muhalif olduu ortadayken, taklidde srar ederse, bu kimse davasnda ve imamna bu konuda uymasnda yalancdr. Taklidinde de yalancdr. Bilakis hevasna ve arzusuna tabi olmaktadr. mamlarn hepsi de ondan uzaktr. O kiinin imamlanyla ilikisi, ehl-i kitabn ruhbanlarnn peygamberleriyle olan ilikisine benzer. nk her imam, etban er' kaidelere muhalefetten sakndrmlardr." HAK KESNLKLE RASLULLAH'IN DIINDA HBR KMSENN GRYLE SINIRLANDIRILAMAZ Drt imam, hakk (doruyu) bir kimsenin gryle snrlandran kimseden uzak, o kimse de onlardan uzaktr. Bu dncede olan kii bid'ati, neva ve arzularna uyan, sapk ve saptran kiidir. Bu konuda hibir mslmann phesi yoktur. Hak kesinlikle hibir kimsenin gryle snrlandrlamaz. Ancak risalet sahibi Raslullah ile snrlandrlr. nk hak onun getirdikleriyle snrldr. nsafl bir kii dnrse, delilleri aratrmakszn belli bir mezhebi krkrne taklid etmenin, byk bir cehalet ve byk bir musibet, hatta srf arzulara uymak ve taassupuluk olduunu grr. Mtehid imamlar kesinlikle bunun dndadr. nk hepsinin, delilsiz krkrune taklidi ktleyip ibtal ettikleri sabit olmutur. Kim delile uyuyorsa imamna ve dier imamlara, Allah'n kitab ve Raslullah'n snnetine uymu olur. Delili aratrmakla imamnn mezhebinden km olmaz. Aksine, delilin zddna taklidde srar ederse, hem o mezhebin hem de dier mezheplerin dna km olur. nk eer mtehide shhatinde halel olmayan bir sahih hadis ulam olsayd, mutlaka kendi grn brakp hadise uyard. Bu durumda taklidde srar eden. Allah'a ve Rasl'ne isyan etmekte ve arzularna tabi olmaktadr. O bylece drt imamdan uzaklam, eytann ve arzusunun esiri olmutur. "Hevasn kendine ilah edineni grdnm? Allah onu ilim zere saptmtr."60 Kalbinden imann nuru gitmitir. Allah bizi, hidayeti bulduktan sonra (sapklktan) ve hakk grememekten korusun!! er-Reb b. Seleyman el-Cizi yle der: "Bir adamn bir meseleyi afi'ye sorduunu duydum. afi yle diyordu:
60

Casiye Sresi, yet 23

30

Raslullah'n yle yle buyurduu rivayet edilmitir." Soru soran adam: Ey Ebu Abdillah, (afii) sen de bu grte misin? afi endielendi, rengi sarard. Kzarak yle dedi: Yazklar olsun sana. Raslullah'tan bir hadis rivayet ettiimde ben o grte olmazsam beni hangi yer zerinde barndrr, hangi gk beni glgelendirir? "Evet, bam ve gzmn stnde yeri vardr" diyerek bu sz durmadan tekrarlamaa balad." el-Humeyd'nin rivayetinde, afi yle dedi: Beni belimde znnar, kiliseden karken mi grdn? Ben sana Raslullah yle buyurdu, diyeyim, sen bana; "Bu grte misin diyorsun? Raslullah'tan rivayet edeyim de o grte olmyaym?"61 Bil ki, insanlarn byk bir ksm ziyanda olup, az bir ksm kazantadr. Kim ziyanda veya kazanta olup olmadna bakmak isterse, kendini Kitap ve Snnete arzetsin. Eer ikisine uyuyorsa o kazanldr. Eer muhalifse o ziyandadr, ona yazklar olsun. Allah hsrandakilerin hsrann, kurtulanlarn kurtuluunu haber verdi. Asr Sresi'nde, btn insanlarn hsranda olduunu, ancak drt vasf tayanlarn kurtulduunu Asr'a yemin ederek bildirmektedir. Helal bir sebep olmakszn haramlar irtikap ederek, caiz bir sebep olmakszn vacipleri terkederek islm'a muhalefet eden birini; havada uuyor, suda yryor veya gaibden haberler veriyor grrsen, bil ki, o Allah'n kendisini cahillere fitne kld bir eytandr. Allah'n sapklk iin ortaya koyduu sebeplerden uzak deildir. eytan insann damarlarnda kann dolat gibi dolar. Sapklar iin fitne olsun diye deccal diriltip ldrecek, gkten yamur yadracaktr. Ylanlar yiyen, yanan atee girenler de bunlar gibidir. e-a'ran, ei-Mzan adl eserinde yle der: Ebu Davud der ki: "Ahmed b. Hanbel'e; Evza'ye mi yoksa imam Malik'e (r.a.) mi uyaym? diye sordum. Bana: Dni hi kimseden taklid etme. Raslullah(s.a.v.} ve ashabndan (r.a.) rivayet edilen eylere sarl, sonra tabinden gelen eyleri almada muhayyersin" dedi. Ne beni, ne imam Malik'i, ne imam Ebu Hanife'yi, ne afi'yi, ne Evza'yi ne de imam es-Sevr'yi taklid et.62 Onlarn aldklar kaynaklardan al. Dinini renmede insanlar taklid etmek, insann fkhnn (anlaynn) kt olmasndandr.63
Babi' bin Sleyman'n rivayetidir. Ebu Nuaym, Hlye. 9/106. Yakn bir lafzla Beyhak, afinin menkbeleri, 1/475. Hatib'l-Badadi. el-FKh ve'l-Mtefekkih isimli eserinde (1/150), sahih birsenedi tahric etmilerdir. Humeydnin rivayetini ise yine Ebu Nuaym, Hilye. 9/106 ve Zkru Ahbari Asfahan kitabnda eitli yollarla Humeyd' den. Beyhak de afii'nin menkbeleri eserinde (1/474) sahih bir senedle tahric etmitir. 62 Bu tavsiye muctehid iin deildir, bilakis mukallidi iindir. nk mctehid bir imam kendi gibi bir mctehidin tavsiyesine ihtiyac yoktur. 63 Ebu Davud: mam Ahmed'in Meseleleri adl eseri s. 277'ye bak.
31
61

bn'l-Cevziyye Telbis bls adl kitabnda yle der: "Taklidde akln faydasnn iptal edilmesi vardr. nk o bir ii gerei gibi dnmek ve tefekkr iin yaratlmtr. Eline aydnlanmak iin bir mum (akl) verilen kimsenin onu sndrp karanlkta kalmas ne kadar ktdr."64

NEML BiR KAZ unu bil ki, mtehidin itihad ve gr, Allah'n hkm olamaz. Eer Allah'n hkm olmu olsayd. mam Ebu Yusuf ve imam Muhammed'in Ebu Hanife'nin itihadna muhalefet etmeleri doru olmazd. Onun iin Ebu Hanife yle demitir: "Benim grm budur. Kim bundan daha hayrlsn ve dorusunu getirirse onu kabul ederim," Dier imamlar da: "Biz kendi reyimizle itihad ettik. Dileyen Kabul eder, dileyen etmez" demilerdir. Biz insanlardan sadece birini taklid edip dierini taklid etmeyene unu sormak isteriz: "Senin taklid ettiin bu kimseyi taklid etmenin dierini taklid etmekten daha stn olduunu gsteren zellik nedir?" "nk o asrnn en alimidir, onun fazileti ncekilerden daha fazladr" derse, ona: "Sen ilim ehlinden olmadn halde kendi kendinin tanklyla onun zamann en bilgini olduunu nereden biliyorsun? Bunu ancak mezheplerin delillerini, tercih edilen grlerini bilen bir kimse syleyebilir. "Kr olan biri paralar nasl seebilirki?" Eer sen en bilgilisini taklid etmek istiyorsan mmetin icmaiyle senin imamndan daha bilgili olan Hz. Ebubekir, mer, Osman, Ali ve bn- Mes'ud gibi ashab niye taklid etmiyorsun? Onlar taklid etsene.." denilir. Mukallide yle denilir: Taklid ettiiniz ve grlerini er' nasslar yerine koyduunuz falan ve filan limler yokken insanlar hangi ey zerindeydiler? (Neyi takip ediyorlard). Siz bununla yetinmediniz. Onlarn grlerini er' naslara uymaktan daha evl gsterdiniz. Bunlardan nceki insanlar hidayet veya sapklk zerinde mi idiler? Elbette onlarn hidayet zerinde olduklarn itiraf edeceksiniz. O halde onlarn Kur'n ve Snnete uymayp da Allah'n ve Raslullah'n grne, sahabenin rivayetlerine, o muhalif grleri takdim etmeleri, falan veya filann gr ve sz olmadan o muhalif eylerle hkm vermeleri nedir? Eer bu hidayetse, haktan sonra ancak sapklk vardr. O halde nasl evriliyorsunuz? Dnn. Her mukallid grup, sahabe, tabiin ve kendi taklid ettikleri imamlar hari tm mtehidleri szne gvenilmeyen, fetvasna baklmayan bir kimsenin durumuna drdler. Bu yolla onlar reddetmek iin urarlar. Onlarn grleri; yet ve hadisler tabi olduklar kimsenin grne muhalif olduu vakit, onlar tevil etmek ve nass delalet ettii mnnn dna karmak, tabi olduklar kiilerin gr doru olsun diye btn yollar denemeyi gerekli grmektir. Bunlarn bid'atlerini ve dini ykmak iin gsterdikleri taassubu Allah'a ikyet ediyoruz. Eer, Allah Tel, bu dini reten,
64

bnu l-Cevz. Telbisu blis, s. 8'e bakiniz.

32

mdfaa eden kimselerin bulunmasyla teminat altna almasayd, temeli yklmak ve imann rkn sarslmak zereydi. u kimseden hal ve edep bakmndan daha kt kim olabilir ki? Kendi mamnn szne gsterdii alakay Sahabe. Tabin ve dier limlerden hi biri zerinde gstermiyor ve haklarn iddetli bir ekilde hafife alyor, hatta o mamn Allah ve Rasl'nden baka vekil (gvenilecek kii) ediniyor. phesiz ki taklid frkas, Allah'n ve Raslullah'n emrine, ashabn yoluna, mtehidlerin hallerine muhalefet suu ilemitir, ilim ehlinin yolunun zddna bir yola girmilerdir. Bu kimseler, selefin yolunun aksine bir yol tutmular, dinin konumlarn tersyz etmiler. Allah'n kitabn, Raslullah'n snnetini, Hulefa-i Raidin'in ve ashabn szlerini tersyz etmilerdir. Bunlar, taklid ettikleri kimselerin grlerine arzetmiler; eer nasslar onun grne uyuyorsa ona boyun emi ve ona kulak vermilerdir. Tabi olduklar mamn grlerine muhalifse, hasm yle yle delil getirdi diyerek, onu kabul etmediler ve din edinmediler. Onlar onu reddetmenin imknlarn dndler. te bunlar dini paralayan, mslumanlar gruplara ayran kiilerdir. Her frka kendi tebaasna yardm ederek ona arr. Muhalefet edeni ktler. Onlarn grleriyle amel etmezler, sanki onlar baka bir dindendir. Halbuki onlara farz olan, aralarnda anlatklar sze boyun emeleridir. O sz de; ancak Rasle taat etmeleri ve birbirlerini Rab edinmemeleridir. Bil ki, ulemann szlerini ve kyaslarn almak teyemmm etmeye benzer. Suyun olmad yerde ona bavurulur. yle ki Kitap, Snnet, sahabenin grleri varsa onlar almak vaciptir. Onlar ulemann grlerine denk tutulmaz.65 Fakat sonraki taklidiler; (mtehidlerin taklidileri olan mteahhirun) falan ve filann grlerini alp amel etmede suvarken teyemmm yapm gibidirler, imam Buhar, Abdullah b. el-Mubarek, el-Evza, es-Sevr gibi imamlarn szleri ve fetvalaryla amel etmeyi terkederler. Hatta Said b. el-Mseyyeb, Hasan el-Basr. Ebu Hanife ve mam Malik ve benzeri olan gr sahibi kimselerin amel ve fetvalarn da terkederler. Tabi olduklar mteahhirun taklidilerinin grlerinin Ebubekir, mer, Osman, Ali, bni Mes'ud'un fetvalarndan nce geldiini kabul ederler. Bunlarn grlerini sahabenin grlerine msavi tutarlarsa Allah katnda kyamet gn zr beyan edemiyeceklerini bilmiyorlar m? Bunlar sahabeye (r.a.) tercih etmekle nasl olurlar? Onlarn grlerini alp, sahabenin grlerini reddedenler nasl bir zr beyan edecekler?

BU MMETN HAL ANCAK EVVELKLERN ISLAH OLUNDUUYLA ISLAH OLUNUR

Mellif el-Ma'sum (r.a.)nin ifadesi, mam afi (r.a.)'n er-Risle adl kitabnn 599-600. sayfalarndaki ifadesine benzemektedir: "Sahih hadis varken de kyas yapmak, helal ve caiz olmaz.. Suyun olmadnda, teyemmmn taharet olmas; aksi halde bunun caiz olmamas gibi, -teyemmmle taharet ancak suyun bulunmamasyla mmkndr.
65

33

mam Malik (r.a.) yle demitir: "Bu mmetin hali ancak evvelkilerin slah olunduuyla slah olunur." phe yokki, mmetin ilk kua ve en hayrls olan ashab, Kitaba ve Snnete sarlyorlard. Mslmanlar, Allah'n hkmnden yzevirip limlerini Rabb edinen kiilerden holanma vehmine kapldklar iin Allah'n mslmanlara vadettigi yardm kesmesinde alacak bir durum yoktur. nk bu kiiler Allah'n, mminleri vasfettigi btn vasflardan syrldlar. Birinci ve ikinci hicri yzylda krkrne taklid olmad gibi, bizim yaptmz taklid ibadetlerin ou yoktu. Akl sahibi birisi veya hassas bir toplum slm'a girse, neyi alacan, hangi mezhebe ve fkh kitaplarnn hangisine gveneceklerini arr. Bu dinin dosdoru hak din olduuna, btn ihtilaflarna ramen mezheplerin ayn ey olduuna onu ikna etmek bizim iin ok zor olurdu. Japonya'daki olaylarn benzeri bizde de oluyor. Biz mslmanlar, Kur'n'n hkmlerine ve Raslullah'n aklad nebev yolda kalsaydk, hibir ihtilaf olmayan, sapklktan uzak gerek dini, zorluk ve gl olmayan, msamahakr, hanif olan slm' anlamamz daha kolay olurdu. Fukahann grlerine, ihtilaflarna ve gruplamalarna gz attmzda ok hayrete deriz. nk onlardan biri: "phesiz ulaan haber (hccet) daha kuvvetlidir. Fakat bununla fetva verilmez ve amel edilmez." der. "Niin?" diye sorulduunda: "nk falan kii byle dedi" der. Maslahatn (umumi faydann) hadisin ifade ettii eyde olduu ortada olsa bile, birok insan arasnda gemiini tanmadmz birisinin sz, sahih snneti bunlara gre terketmeye yeterlidir. Bylece dinin asl ve kaynayla bizim iinde olduumuz durum arasndaki iliki kesilmi olur. Halbuki bir kimsenin, itikad ve ibadet konularnda Allah ve kitabn indii raslnden bakasna mracaat etmesi caiz olmaz. Hkmn, sadece Allah'a ait olduuna, dinin Allah'n dndaki kimselerden alnmayacana inanmamz gerekir. Bylece biz Kur'n'da emrolunduumuz gibi ihlasl ve tevhid ehli bir mslman oluruz. Kim bundan karsa baka Rabler edinen ve helak olan kimselerden olur. "Nitekim kendilerine uyulanlar, azab grnce uyanlardan uzaklaacaklar ve aralarndaki balar kopacaktr. Uyanlar: "Keke bizim iin dnyaya bir dn olsada, bizden uzaklatklar gibi biz de onlardan uzaklasak." Bylelikle Allah onlarn amellerini kendilerine bir pimanlk olarak gsterdi. Cehennemden de kacak deillerdir" derler."66 Bil ki bu yet, ibadet ve itikadda veya helal ve haramda taklid olsun, insanlarn dini olsun veya olmasn sz ve grlerine krkrne balandklar iin taklidileri sarsmaktadr. Btn bu hkmler Allah ve Rasl'nden alnr. Bu konuda kimsenin gr ve dncesine yer yoktur. Sapk ilim de buna girer. Hidayet zere olan mtehidler ise. herkesi Allah'tan bakasna ibadet yapmaktan ve Allah'tan bakasna gvenmekten, din konularda vahiyden baka kaynaa balanmaktan alkoyariar. Baz mfessirler bu gibi yetlerin kafirler hakknda olduunu iddia ederler. Evet, dedikleri dorudur. Bu szden, mslmanlarla Kur'n'n arasnn alacann anlalmas hatadr. nk bu yetlerdeki her azab mriklere, yahudiler ve
66

Bakara Sresi, yet 166-167

34

hristiyanlara atfettiler. Kendileri matlup olan ibret alma iinden kandlar.67 Binaenaleyh mslmanlarn, Kur'n'dan vaz nasihat almayp, gereini yerine getirmeden sadece dil ile kelime-i tevhid'i sylemenin ahirette kurtulmak iin yeteceini zannettiklerini grrsn. Kaldki bu kelime-i tevhidi kafir ve mnafklar da sylyorlar. Allah'n, irkin eitlerinden, kfirlerin vasflarndan ve hallerinden anlatmas, mminler iin bir ibret olmas ve mminlerin, onlarn durumuna dp helak olmamalar iindir. Taklidi reisler, islm'a girmeye hazrlanan kiilerin artk kalmadn, dierleri iin kolay olmayan baz bilgileri bilmek gibi sfatlar art koulduu iin onlar gibilerin daha bulunamyaca iddiasyla mslumanlarla kitaplar arasna girdiler. Bununla birlikte sahabe ve tabinin selefleri ve drt mezhep mtehidi, din konuda delilini bilmeden birisinin grn alnmamas konusunda ittifak halindedirler. Sonraki alimler ise, avam iin mftnn grn delil olarak gsterdiler. Bunlarn halefleri taklidde bouldular. yleki, Kitap ve Snnetin hangi hkm olursa olsun alnmasn yasakladlar. O hkmleri anlamaya alan ve onlarla amel eden kiilerin grlerinin bozuk olmasyla nitelediler. Bu hsrann, dkln ve din dmanlnn son noktasdr. nsanlar da bu konuda bunlara uydular ve bylece Allah'tan baka rableri oldu. Allah'n haber verdii gibi (Bakara/166) birbirlerinden kyamet gnnde uzaklaacaklardr. Ben bu yet hakknda bir risale yazdm ve adn "el-Burhanu's-Sat' fi Teberrui'l-Metbu' mine't-Tab" (Tabi olann tabi olduu kimseden uzak olmas konusunda ak delil) koydum. Bu risale Allah'n kuvvet ve kudretiyle Msrda baslmtr. Bu kitap sana gereklidir. Allah seni ve beni doru yola iletsin.

ULEMANIN DNN HKMLERN DETRDNE DAR FAHREDDN ER-RAZ'NN GR Yukarda zikretmi olduum dinde tahrifat ve deiikliin rneklerinin gemi asrlarda da meydana geldiini burada zikredeceim. Fahreddin er-Raz, Mefatihu'1-Gayb adl tefsirinde, "Onlar Allah' brakp hahamlarn, ruhbanlarn ve Meryem oglu Mesih'i rableri olarak kabul ettiler..."68 yetinin tefsirini yaparken bu konuya iaret etmitir.69 Yine el-Begav, Me'alimu't-Tenzl adl eserinde er Raz'nin ayn grlerini zikretmitir. yle ki: "Fukahay taklid eden bir cemaatle karlatm. Onlara baz meselelerde Allah'n kitabndan birok yetler okudum. Onlarn bal olduklar mezhebin grleri bu yetlere ters dyordu. Bu yetleri kabul etmediler, bana hayretler ierisinde bakakaldlar. Yani demek istedikleri uydu, seleflerimizden bu yetlerin aksine amel etmek nasl mmkn olur? Gerek bir
67 68

nk lafzn umumiliine itibar olunur, sebebin hususiyetine deil. Tefsiru'l-Kebir. Tevbe Sresi. yet 31 69 Baknz, 4/431
35

ekilde dnecek olursan bu hastaln dnya ehlinden birok insann damarlarnda dolatn grrsn. Bu kimselerin ou, eyhleri hakknda hulul ve ittihad iddia ederler. Bunlar, bu mmette var olan vakalardr." er-Raz'nin szleri burada bitti. Mezhep fkhlarn akaid, ibadet, helal ve haram konusunda, Allah'n kitabndan ve Raslullah'n snnetinden mtevatir bir amel ve delillii ak sahih bir hadis olmadan naslara muhalif grlerini bilgisizce taklid eden asrmzn mslmanlar bundan ibret alsnlar. Hatta gnmzde er-Raz'nin zikrettii kimselerden daha erlileri vardr. Dikkatli ol. eyh Muhammed Reid Rza, el-Menar adl tefsirinde bu konuya dikkat ekmektedir. Ben de Evzahu'l-Burhan fi Tefsiri mmi'l-Kur'an adl tefsirimde bu konuda yeterli aklamalarda bulundum. Bu tefsire mracaat et. (1357 H. senesinde Mekke'de mm'l- Kur matbaasnda baslmtr). MAM-I 'ZAM (EN BYK MAM) RASLULLAHTIR Allame Murtaza ez-Zebid. hyau Ulumi'd-din'e yazd erhinde yle der: "Taklid'etmemiz gereken kii bize syle dii ve emrettii eylerle eriatn sahibi Hz. Muhammed'dir. Eer yaptklar Raslullah'tan duyduklar ve grdklerine dayanyorsa sahabeye de uyulabilir. ite bu uymakla emrolunduumuz tek eydir. Bunun iin bn-i Abbas yle der "Raslullah'tan baka herkesin gr alnr veya terkedilir." elrakder ki: Bunu Taberan, Mu'cemu'l-Kebr adl eserinde rivayet etmitir. snad basendir." Bir mezhebi taklid etmek byk bir bela ve mzmin bir hastalk oldu. Bu bela tm alemi kuatt. Kitaplarna ve eyhlerinin grlerine, Kitap ve Sahih snneti tercih eden kiiler ok azdr. Fakat Allah'a hamdolsun ki u an saf tevhid inancna sahip bir cemaati karmzda grebiliyorum, insanlar tevhide aryorlar, Allah yolunda hakkyla cihad ediyorlar, taklidci, hurafeci sapklarla savayorlar. Bu gayeyi gerekletirmek iin tevhidi yaymak zere yardmlaacak cemiyetler kuruldu. Bu cemiyetler Hicaz, Msr, Sudan, Senegal gibi birok lkede bulunmaktadr. Allahm onlarn baarlarn artr. Onlar senin dinine yardm ettikleri mddete sen de onlara yardm et.(Amin) Seyyid Sddk Hasan, Fethu'l-Beyan fi Mekasd'l-Kur'n adl tefsirinde (4/117); "Onlar Allah' brakp hahamlarn, ruhbanlarn ve Meryem olu isa'y rableri olarak kabul ettiler..." yeti hakknda u aklamada bulunur: "Bu yet, dncesi ve dinleme duyusu olan kimseleri Allah'n dininde birisini taklid etmekten, Allah'n kitab ve Raslullah'n snnetine ncekilerin grlerini tercih etmekten meneder. Naslarn getirdiklerine, Allah'n hccet ve delillerine kitap ve peygamberlerin sylediklerine muhalefet etmek bu mmetin limlerinden birinin szne uymak iin mezhebi taklid etmek, yahudi ve hrstiyanlarn haham ve ruhbanlar Allah'dan gayr rab
36

edinmeleri gibidir. Muhakkak ki onlar o kimselere ibadet etmiyorlard. Fakat onlara itaat ediyorlar, onlarn haram dediini haram, helal dediini helal kabul ediyorlard. Bu mmetin taklidilerinin yapt da budur. Bunlarn durumu yumurtann yumurtaya, hurmann hurmaya suyun suya benzemesinden daha fazla yahudi ve hristiyanlarn durumuna benzer. Ey Allah'n kullar! Ey Hz. Peygamber'e tabi olanlar! Size ne oluyor ki, kitap ve snneti brakpta Allah'a kulluk hakknda sizin gibi hata yapabilecek insanlara Hakk'n temel esaslarna uymayan ve destek vermeyen uzak grleri dine yardmc kldnz. Kur'n ve Snnetin naslar en belagatli bir nidayla, en yksek bir sesle kendisine muhalefet eden, ayrlk ortaya atana haykrarak sularn yzlerine vuruyor; "Hakk iitmeyen kulaklar O'na rtl kalpler! Kt anlaylar! Zayf akllar! Yorgun zihinler! Bozuk dnceler! Brakn, sizden nceki llerin yazd, onlarla; sizin ve onlarn yaratcs olan Allah'n kitabn dei ettikleri kitaplar, brakn! O Allah ki (c.c.) sizin de onlarn da kulluk yapt; sizin de, onlarn da ma'budu olan Allah'tr. Ve imam diye ardklarnzn szlerini ve getirdikleri grlerini; sizin ve onlarn imam, sizin ve onlarn nderi olann szleriyle deitirin. Ben de sizi ve kendimi Allah'n (c.c.) hak yoluna irad edeyim. O ilk imam olan Muhammed bni Abdillah (s.a.v.)'dir. Brakn bakasn Muhammed (s.a.v.)'in sz varken; Dininde kendini tehlikeye atan, nicedir imn. Sapa hidyeti gsteren, akn ird eden. yolu belirten Allah'm... Bizi Hakk'a hidyet buyur ve bizi doru yola ilet. Hidyet yolunu ltfet." min. Delleti kati olan muhkem yetler de Allah'n bu dinin sahibi olduunu ve Raslullah'n ise bu dinin teblicisi olduunu vurgular: "Ey Muhammed! Sana den sadece teblidir."70 "Peygamberin grevi sadece teblidir.."71 "Yzevirirlerse, sana yalnz tebli etmek der."72 Kitap ve snnette sabit olan dinin rknleri (unsurlar) tr. a- Akid (inan esaslar) b- ibdet esaslar c- Haram ve helaller. Nas'da olmayan bir hkm (ummun maslahatn gzetmek zere) itihadla sabit olur. tihadn gayesi fayda salamak, zarar ortadan kaldrmaktr. Dn ve gafillerden olma. Bu konuda kitap, snnet nasslar ve selefi salihinin amel ve grleri oktur. te bu; snnetin beynnda sabit olan ve doru yolu bulmaya, Kur'n' anlamaya ynelik olan, mslmanlarn dvas; delillerden ve naslardan zikrettiklerimize yaptmz takviye; slm ulemsnn szlerinden bir rnektir. Kur'n ve snnette olan, zikir ve ibdetlerle iktifa; onlardan baka her eye haddi amadan, taassub gstermeden, klfet altna girmeden yetinme; bundan sonra da farz-
70 71

ra Sresi, yet 48 Maide Sresi, yet 99 72 Al Imran Sresi, yet 20: Ra'd Sresi, yet 40
37

kifyeleri yerine getirmek zere dierini brakma; islm' mdafaa etmek ve onu desteklemektir. slm ehlinden eziyeti, insanlarn birbirine kul olmasn ve zulm defedip uzaklatrmak; doru sistem ve ilimler zerine bina edilmi, meru yollarla ulalm serveti, Allah yolunda sarfetmek suretiyle bu mmete kuvvet ve destek vermek; insanlarn ortaya att, reddolunmu zikirlerden ok daha hayrl ve faziletli bir itir.

ALLAH BZE SIRAT-I MSTAKM'E GRMEMZ EMREDYOR Allah bize bu dnyada rasllerine gnderdii kutsal kitaplarda vahyettii, cennete ulatracan haber verdii srat- mstakim'e girmemizi emrediyor. Kulun, Allah'n bu dnyada kullarna gsterdii bu yolda bulunduu nisbette ayaklar, cehennemin stne kurulan kprde sabitlesin. Binaenaleyh Allah (c.c.) yle buyuruyor: "Bu, dosdoru olan yoluma uyun. Sizi Allah yolundan ayr drecek yollara uymayn. Allah size bunlar saknasnz diye buyurmaktadr."73 Srat- mstakimin talibi, insanlarn slahn isteyince, insanlarn ou ondan kaarlar. O yola giren de yalnz kalmaktan, korkar. Halbuki Allah bu yoldaki dostlara iaret etti. O dostlar hidayete ve doru yola girmeye talip olan kiinin, zamann hem cins insanlarndan rpertisinin ve yalnzlnn giderilmesi, bu yoldaki dostlarn Allah'n kendisine dost olarak gnderdii kimseler olduunu bilmesi iin Allah kendilerine, nebiler, sddklar, ehidler ve salih insanlar gsterdi, bunlar ne gzel dost ve arkadalardr. Bu yoldan sapanlarn muhalefetine zlme. nk onlar say bakmndan ne kadar ok olsalar da deersiz kimselerdir. Nitekim Seleften bazlar yle der: "Hak yoluna gir, bu yola girenlerin azlndan korkuya kaplma. Batl yoldan sakn. htirasla batl yola ynelenlerin okluuna aldanma." (Medaric's-Salikn) Yalnz kaldn zamanlarda, ncekilere bak. onlara katlmaya al, onun dndakilerden baklarn evir. Onlar sana Allah'tan bir fayda salayamazlar. Devam ettiin doru yoldan seni evirmek iin sana barrlarsa, onlara dnp bakma. Ne zaman dnp bakarsan, seni alrlar, seni megul ederler. Bu yzden kunut duasnda; "Allah'm beni hidayete erdirdiin kimseler gibi hidayete erdir" cmlesi yer almtr. Yani "Allah'm beni dostlarnn zmresine sok, beni onlara dost ve arkada kl" demektir. Kulun, gazaba urayanlarn ve dalalete denlerin mezhebinden korunmas gerekir. Gazaba urayanlar, hakk bildikleri halde, yz evirip ilmi ve niyeti bozan kimselerdir. Sapklar ise ilimleri bozulup, haktan cahil kalan ve hakk bilemeyen
73

Enam Sresi, yet 153

38

kimselerdir.74 Hak ise baka insanlarn grleri, fikirleri ve terimleri olmakszn Raslullah'n ve ashabnn zerinde olduu eydir. Hangi ilim, amel, hal, makam ve gerek nbvvet kaynandan km Muhammed mhr varsa, ite bu Srat- Mstakm'dir. Byle olmayan yol ise ehl-i gazap, ehl-i dalal ve ehl-i cahimin yoludur.75 phe yok ki, Raslullah'n ashab dini ve Raslullah'n getirdiklerini dier insanlardan daha iyi biliyorlard. Raslullah'n ashabnn hakdan habersiz olupta onu Rafzi ve bid'at ehli kiilerin bilmesi muhaldir. Bu iki tarafn izlerine baktmzda Ehl-i Hakk'n yolunun apak olduunu buluruz. Raslullah'n ashab kfr beldelerini fethederek oralar islm beldelerine evirdiler. Kalpleri Kur'n, ilim ve hidayetle fethettiler. zleri, onlarn srat- mstakim'de olduuna delalet ediyor. Rafiz, bid'ati ve belirli mezheplere mntesip olanlarn ise her yerde ve her zaman bunun aksini yaptklarn grdk. Hicri 1360 ylnda Ramazan aynn onunc gn Taif'te Abdullah b. Abbas mescidinde Allah'n kitabn okuyordum. O srada okuduum yette Firavun'un (Allah'n laneti zerine olsun) insanlar hiziplere bldn, frka ve mezheplere (gruplara) ayrdn anladm. Buradan anlald ki, bir mezhebe mntesip olmak, gruplara ayrlmak, Avrupa devletlerinin siyasetinde yaygnca ve aka grld gibi Firavun'un adeti ve adi siyasettir. Allah Tel, Kasas Sresi'nde yle buyuruyor: "Firavun memleketin bana geti ve halkn frkalara ayrd. lerinden bir topluluu gsz brakarak onlarn ocuklarn boazlyor, kadnlarn sa birakyordu; nk o bozguncunun biriydi." (Rum Sresi 31,32)'de:"... Dinlerinde ayrla dp frka frka olan, her frkasnn da kendisinde bulunanla sevindii mriklerden olmaynz." (33) phe yok ki, peygamberlerin arasnda herhangi bir ayrm yapmadan hepsine iman etmek, getirdiklerine teslim olmak, nerede olursa olsun hakka uymak, onlara ikram ve sayg gstermek mhtedilerin (kurtulua erenlerin) sfatdr. Durum byle olunca peygamberlerin varisleri olan, sahabe, tabiin, drt imam gibi olan mtehid ve hadis ehline de ayn saygy gstermek gerekir. Birinin grn alp kabul ederek dierlerininkini terketmek veya baz mezheplerin mukallidlerinin yapt gibi bazsn sevip bazsna bugz ve dmanlk etmek mhted ve muttakilerin sfatlarndan deildir. Bu yzden, mezhebinde olmayan kiinin arkasndan namaza uymayacak derecede mezhep taraftarlar arasnda dmanlk domutur. Taassup, onlar cehalete srklemi, kalplerini ve gzlerini kreltmitir.
74 75

Baknz. Medaricu's-Saliki, Ibr. Kayym el-Cevzyye. 1/21-23 Onlar, Adiy ibn Hatem (r.a.)'den rivayet olunan ve eyh el-Bani'nin Sahh'ul- Cmiu's-Sar adl kitabnda (6/369) sahih bir senedle bildirdii, imam Tirmizi (r.a.) (5/204) ve imam Ahmed'in (r.a.) (18/68, Fethu'r-Rabbani} tahricini yapt hadiste belirtildii gibi. Yahudiler ve Hristiyanlardr. Bu hadiste Peygamber Efendimiz (a.s.); "Yahudiler kendilerine gazap olunmu. Hristiyanlar ise sapkla duenlerdir." buyurmutur. Ve Allah kitabnda. Yahudiler hakknda:"... Onun iin azap stne azaba uradlar..." (Bakara Sresi, yet 90) ve (c.c.) Hristiyanlar hakknda: "....gerekten sapm ve insanlarn ounu saptm ve yolun ortas olan islm'dan uzak kalm kimselerdir" (Maide Sresi, yet 77) bytlmtr. Ayrca bu konuda bir ok yet vardr.

39

Mezhebi asl kabul edip Kur'n' mezhebine gre yorumlayp tevile ve tahrife kalkan kii ehl-i sapktr. Bunda dk kimselerin ii ve sapklarn amas gibi. in dorusu Kur'n'n asl olmas, dindeki mezhep ve grlerin ona gre yorumlanmasdr. Kur'n'a uygun olan makbul (kabul grm), uygun olmayan ise merduddur (reddedilmitir.) GAZABA URAYANLAR, HAKKI SADECE KEND MEZHEBNDEN KABUL EDERLER Gazaba urayanlarn zellii, dinde, mezhepte veya tasavvufi merebte belli bir taifeye mntesip olanlarn bir ounda olduu gibi itikadlarnda gerekli olmayana uymamakla birlikte mntesip olduu kendi cemaatinden bakasnn gereklerini kesinlikle kabul etmez. Onlar, slm dininin Raslullah'n dnda hak, gr ve rivayet olarak kimden gelirse gelsin hibir ahs ayrtetmeksizin o kimsenin getirdii gre uymann gerekli olduunu bildirmesine ramen, sadece kendi cemaatlerinin gr ve rivayetlerini kabul ederler. "Halbuki, hikmet mminin kaybolmu maldr, onu nerede bulursa alr."76 Bir mezhebe tabi olan kimsenin kalbinde bir ahs bykleir. Babalarn veya beldesinin halkn takld ederek dnmeden O ahsa uyar. Bu sapkln ta kendisidir. nk syleyene deil sylenen sze bakmak gerekir. Hz. Ali (r.a.)'n dedii gibi: "Hak insanlarla bilinmez. Hakk' bil, hak ehlini tanrsn." Raslullah, ashabn ve selefin yapt ve emrettii her hayr hayrdr, dn konularda sonraki kiilerin uydurduklar her sapklk ve er de sapklk ve erdir. phe yok ki mezhep dinde bid'attir. Emir ve sultanlar mezhebi, siyasetlerine uygun olmas veya arzularna tabi olmas, mevki ve makamlarn korumak veya eyhlerin krkrne taklid edilmesi iin ortaya atmlardr. Bu durum tarih bilgisine vakf olan herkes tarafndan bilinmektedir. ah Veliyyullah ed-Dehlev "Tefnimt'l-lhiyye"de(1/206) yle der: "Halk zellikle gnmzde- her blgede ncekilerin mezheblerinden bir mezhebe bal olduklarn grrsn. nsann bir meselede bile olsa taklid ettii mezhebten ayrlmasn, dinden km gibi grrler. Sanki o mezhebin sahibi, gnderilmi peygamberdir. Ona itaati farz olarak kabul ederler. Hicri 4. yzyldan nceki imamlar ve asrlarn en hayrls olan insanlarn hibiri, bir mezhebe bal deillerdi." Ebu Talib el-Mekk. Ktu'l-Kulub adl kitabnda yle der: "Fkh ve fetva kitaplar yazmak, bir mezhebe gre bir gr beyan etmek veya fetva vermek, sonradan ortaya km eylerdir. nceki insanlar her konuda bir mezhebin grne
Hadis zayftr Tirmiz 5/51; bni Mace. 2/1395 ahric etmitir. Baz ilim talebelerin zannettii gibi sahih bir hadis deildir. Tirmiz'nin kendisi zayf olduunu syleyerek yle der: "Bu hadis gariptir. Ancak bu cihetle bilmekteyiz, brahim bin Fadl el-Meden el-Mahzun, hfz ynyle zayf saylmtr." MikatulMesabihte (1/70) muhaddis eyh el-Bani; Takrib'te olduu gibi metruk terkedilmi) birisidir; demitir. slhu'l-Mescid (Kasim, s. 127 kitabnn tahkikinde de yle der; "Senedi ok zayftr."
76

40

uymuyorlard. Fakat halk ise ister Medineli isterse Kfeli olsun alimleri nerede bulursa onlardan memleketlerindeki ya da hocalardan abdestin keyfiyetini, gusl, namaz, zekt, hacc, al-verie taalluk eden meseleleri ve benzeri konular reniyorlard, verdikleri fetva ile de amel ediyorlard. O limlerden hadis ehli olanlar hadislerin ve rivayetlerin ('sar) aklad konuda ancak eriat sahibi peygamberi (a.s.) taklid ederler. O kiiler, hadis ve rivayetlerin bulunmad konuda ise kendisine delil ulaana kadar limlerin gr ve szlerine uyarlard. Onlardan tahric ehli ise kendisinde nassn bulunmad konular zerine fkhlarn kaide ve esaslarn dzenleyip, tahric ediyorlard. Halkn bir mezhebe bal olmay gerekli grdkleri bir zamanda bn-i Arab77 gibi baz ehl-i keif kimseler mezhebe bal olmay uygun bulmuyorlard. (bn-i Arab) "Futuhat'l-Mekkiye" ve dier kitaplarnda yle diyordu: Bir kul, mezhebe bal olan toplumun meclisine girdii zaman bakasn grmyor. O kimseye, imamnnda grlerini ald kaynaa inmesi gerekir. O zaman btn imamlarn da faydaland denizin bir olduunu grr. Bylece mezhebe olan ball haliyle gider. Ve sonra nceden itimat ettii eyin hilafna, btn mezheblerin bir olmasna hkmeder. Bazlar, insanlar ihtilafa dmesin diye ya da ryasnda ve benzeri eylerde grd tercih sebeplerinden dolay mezhebe ball gerekli gryordu. Tedkk ehli byk limlerden Ebu Muhammed el-Cuveyn gibi bazlar, bir amel konusunda veya bakasna verdii fetvasnda hi bir mezhebe bal kalmadlar. Ve Cuveyn, el-Muht adl kitabn bir mezhebe bal kalarak tasnif etmeyi uygun grmemitir." Bu mesele insanlar korkuttu. Fitne ve taassuplar ortaya kartt.

O; sapklk ve irk dolu olan Fuss'l-Hikem. Futuhat'l-Mekkiyye gibi bir ok tasavvuf! telifleri bulunan Muhyddin ibni Arab et-Ta'dir. Baknz: Mecmu' Fefv eyhu'l-slm bni Teymiye, 2/130131. 240-248 ve 11/426-251.

77

41

RASLULLAH BELL BR MEZHEBN NSANLAR N GEREKL OLDUUNU SYLEMEMTR Gerek olan, Raslullah (s.a.v.)'in, imamlardan birinin mezhebine intisap etmeyi insanlara gerekli grmemesidir. O kendisine tabi olmay farz klmtr. Raslullah'n snnetine muhalefet eden kimsenin bu muhalefeti merduddur. Ve herhangi bir zr de kabul edilmez. Fakat hadis ona ulamamsa hadisi duyuncaya kadar mazur saylr, islm'a mntesip olan bir kimsenin "Ben hadisle amel etmem, ben ancak imammn szyle amel ederim" demesi doru deildir. nk onun bu sz -Allah-korusunonu dinden karr. Mslmann hadislerle sabit olan eyleri dnmesi, hep onlar gznnde bulundurmas, az dileriyle onlara sarlmas, elini ve kalbini onlarla korumas, hadise muhalefet eden kimseye kulak vermemesi, bu orta yolu bir gr olarak benimsemesi ve ondan ayrlmamas gerekir. Bu yoldan kanlar, abdestte ayaklar meshetmeyi, muta nikahn, ou sarholuk veren araptan az imeyi, evcil eek eti yemeyi helal grmler, le vaktinin sona ermesini; kendi glgesinden sonra insan glgesinin iki misli olmas eklinde kabul etmilerdir.78 Ey muslman! limde gayretli, takvada azimli ol. Kitab ve snneti iyice anlamaya al. Seleften birok lm byle yapmtr. Birbirine zd gibi grnen hadislerin arasn uzlatr. Muhaddislerin kitaplarnda sahih haberleri ve hasen rivayetleri aratr, onlardan en kuvvetlisini ve en muteberini al. Bu yolu elde etmek kolaydr. Muvatta, Sahihayn (Buhar, Mslim), Snen-i Eb Davud, Snen-i Tirmiz, Snen-i Nese ve Snen-i bn-i Mace'den fazlasna gerek kalmaz. Bu kitaplar mehur hadis kitaplardr ve bunlar okuyup anlamak mmkndr. Ksa bir mddette bunlar renmen gerekir. Eer bunu anlayamazsan, bilenlerden birisi varsa. Sana anlayacan bir dille bunlar retir.79 et-Tefhimat'ta (1/276) yle denir: Kendilerini fakih olarak isimlendirenlere Raslullah'n sahih hadislerinden birisi tebli edilse, bu taklidiler bu hadisle amel etmezler. Onlar amel etmekten, o grte olmayan kiileri taklid etmeleri
te bunlar, slm'a usul ve furu' bakmndan muhalif olan. i fkhnda yerlemi bulunan mukarrer ilerdendir; abdestte ayaklar mesh etmek Hakknda baknz: Vesilu'-i ve Mustedrektuh adl eser. mellif el-Harrll mil sayfalar: 1/369-383, 2/22-25. Muta nikahnn cevaz Hakknda baknz: Tahri'lVesile adl eser. Mellif Ayetullah Humeyn, sayfa 2/291 ve En'nihye adl eser. mellif et-Tus, sayfa 489 le vaktinin sona ermesinin: kendi glgesinden sonra insan glgesinin iki misli olaca gr hakknda, baknz: Mefatihu'l-Kerame erhu Kavaidu'l-Allme adl eser, mellif Muhammed l-Cevvad ibn Muhammed'l-Hseyn el-mil, sayfa 1/13-25. 79 Doru olan, snneti, bu hadis kitaplaryla snrlandrmamaktr. Bunlar mehur olsa dahi kanaatimize gre dierlerine de ihtiya vardr. Mesela imam Ahmed'in msnedi veya Darim sneni sadece bunlardan biridir, bilinsin.
78

42

alkoymutur. Bunlarn hepsi gr zayfl ve sapklk iindedir. Mtekaddimun fukahadan bir ou bu grtedir. u bir gerektir ki, hak ok aktr. Allah'a yemin ederim ki, Allah insanlar eriatyla kyamet gnne kadar amel etmekle mkellef klmakla ok yce ve adildir. Sonra o insanlar kr eder de hak ile batln arasn ayrdedemezler. Bilakis Allah hakk aka ortaya koydu. Allah ancak hakk kabul etmeyen inat kiileri helak eder. nsan sznn karmad apak yetler ihtiva eden kitab indirdi ve onu tahrif olmaktan korudu ve onu iki kiinin ihtilf edemeyecei, mtevtir eyledi. Raslullah'a ise hkmlerini vahyetti. Allah hadislerin ezberlenmesini, Raslullah'tan rivayet edilen hakk aklamay zerine alan emin vekillere brakt. Onlar grlerin dorusunu yanlndan ayrdlar. Allah'u Tel; hikmet ve hkmleri, lafzen olsun m'nen olsun mehuruyla, yanln ayran bir taife var eyledi. Lafzen mehur'a gelince; hadis edebiyatnda, doruluk ve takva sahibi kiinin Peygamber Efendimiz (a.s.)'dan rivayet ettikleri hadisin, btn ravilerinin saysnn ten yukar olmasdr. Peygamber Efendimiz (s.a.v.) sahabisinin (r.a.) mmetin en hayrl devri olduuna tanklk etti ve onlar ta'zim etmeye tevikte bulundu, onlara ynelik saldrlar, svmeleri de yasak etti. Mtevatir ve mehur hadisler bu yndedir. Ayrca rivayet biiminde her ne kadar ihtilaf veya ittifak olmusa da bu konuyla ilgili fkhi bablarda, siyer kitaplarnn ilgili konularnda bir ok hadis mevcuttur. Ma'nen mehur ise; mezheblerin ihtilafn ve aralarndaki ayrl kasdetmekteyim. Raslullah (s.a.v.)'den hak olarak gelen eriatn aklamasnda zorluk meydana getiren imamlar edindiler, Onlardan ehl-i snnet olan da vardr, olmayan da, ince anlayl bir kimse bunlarn baz meselelerde ittifak ettiklerini, bazlarnda ise ok ihtilaf ettiklerine gre u hkme varr: Her gelen nakil hakknda sapyorlar. Bylece yzyllar boyu etkilenip mslmanlar ihtilafa dt. Ancak byk bir topluluk bu ie sarldlar ve o eriata muhalefet edeni reddettiler. Ona delile dayanan bir hkmle gelsen aresiz kalarak, zm bid'at olan mezhebinde arar. Gizli yan olmayan, delillerin kendisinde topland kymetli slm milletinin hli budur. yleyse nefsine kar dil ol. nk m'min kendisine kar dil olan o kimsedir. Allah'u Tel'nn Mustafa (a.s.) iin setii ve onu en gzeliyie kuatt bu millet gibi bir konuma, asrlardaki hangi milletlerin sahip olmas mmkndr. Bundan sonra senin uyman gereken; ii hakkyla bilen kimselerin tanklk ettii, insanlardan ounun bilmedii hasen ve sahih hadislerdir. Kendisinde kimsenin dierini reddetmedii, iki gr zerinde ihtilaf etmek; Sahabi, Tabiin ve mezheblerden gnmze kadar gelmitir. Ancak, sz tercihte esaslara en yakn olan toplumun gr, kyas ve ictihadlarndan dar kmaman gerekir. Bazen de anlaylar ve grleri o konuda muhalefet ederse, sana gereken; zahirde kuvvetli olan gre uymaktr.

43

eriatn ilk mertebesini anlamayan ve iki mertebenin de hakkn eda etmeyen, ayrca az dileriyle ona smsk sarlmayan ve bid'ati olarak ihtilaf kartan, ihtiyatm gibi lime bavurmayan kimse chil ve sapktr. Allah'a, O'nun adyla yemin ederim k, Allah'tan baka hkm sahibi yoktur. Hakimiyet Allah'ndr. Allah vacip, mendub, mubah, mekruh ve haramla hkm verdi ve bunu mele-i a'la'da gerekletirdi. eriat insanlara risalet iin setii peygamberin lisanyla indirdi. Kim bir eyin kesin delil olmakszn haram veya vacip olduundan haber verirse o, Allah'a yalan isnad etmi olur. Dillerinizin "Bu helaldir, u haramdr" diye yalan olarak nitelendirdii eyi sylemeyin, zira Allah'a kar yalan uydurmu olursunuz. Allah'a kar yalan uyduranlar ise, phesiz kurtulamazlar."80 Bilkis hak, birinci mertebede itikad olup bir bozukluk kabul etmeyen eyi katiyyet ile belirtmemiz; ikinci mertebede ise sz meyledip yani katiyyet belirtemez, yle sylenir; sahabeden rivayet olan iki sz hakknda; ancak bu sz bize sevdirildi ve snnete daha yakn... Allah adna Allah'a yemin ederim ki, mmet iinde masum olmayan bir kii hakknda Allah bu adama uymay kesin farz kld ve bu adamn vacip kld ey vaciptir diye inanan kimse kafir olur. Halbuki slm bu adamdan nce bir zaman diliminde gelmitir. Nice limler onu ezberlemi, nice ravi ve fakihler onu anlatmtr, insanlar, ulemay slm' Raslullah'tan nakleden raviler anlamnda taklid etmekte ittifak halindedirler. O limden muhaddislerin shhatine ahid olduu bir sahih hadis bile rivayet edilse onunla amel ederler. Tabi olduu ahs o hadisle amel etmedii iin amel etmeyen kimse apak sapklk iindedir." Yine ayn eserde (1/212) yle denir: "slm iki mertebe zerinedir. l - Farzlar yapmak, kesin haramlardan kanmak ve dier slm hkmleri yerine getirmek. Bu ksm, yksekten kne, melik, emir, asker, ifti, tccar, kle, hr herkese gerekli ve farzdr. Bunda kolaylk ve msamahalk vardr. 2- Olgunluk ve gzellik mertebesi: Kim bu ksm alrsa iyilik sahibi bir kul olur. Bu ksmda Raslullah'tan, sahabe ve tabiinden rivayet edilen snnetler, adap ve ver' vardr. Bu iki mertebe arasnda byk bir fark vardr. Bu fark ihmal etmek, grmemezlikten gelmek, zorluk, hsran ve cehalettir. Bu iki fark ihmal edilerek ulemann ihtilafnn galibiyeti bundan ortaya kmtr. Allah'n helal veya haram kld eylerde naslar vardr. Onun indinde herey lldr. Birinci mertebede iyilii emretmek ve ktlkten alkoymak (yerine gre) sert veya yumuak olmas gerekir. Bu mertebede ihtiyatllk ve ver' yoktur, ancak haraml sabit olandan kanma vardr. Bu ynyle sahabenin i durumlar farkl olmutur, ilerinde savaan, meslek sahibi olan, maieti iin sefere kan tccarlar vardr. Bunlar sanatn aslyla yetinmilerdir. lerinde bid ve zahid olan vard. Bunlar dabn
80

Nahl Sresi. yet 116

44

kemaline riayet ederek ikinci mertebeyi almlardr, ilerinde bazen birinci bazen de ikinci mertebe arasnda bulunanlar vard. Maietiyle uraan kle, cariye, ifti meslek sahibi kimselere birinci mertebeden fazlasyla emredilse uygun olmaz. Yoksa eriat kendilerine zor gelerek, onunla amel etmeyi brakr ve ondan nefret ederlerdi. O zaman durum "iinizden nefret ettirenler var" hadisi hkmne girerdi. Kur'n'da ve Peygamberin (s.a.v.) hadislerinde, alimlerinkinde fazla avam tabakas hali nazar itibare alnmtr. Binaenaleyh avam tabakasnn, bildiklerine tasavvuf ve kelam ilmini kartrmas doru deildir. Bilakis onlara gerekli olan ey kitab ve snnette zahir olan bilgilerle yetinmeleridir. te bu (kitap ve snnetle) insanlarn her eidine hitap ediyorum. Akabinde, insan topluluklarna umumen derim ki: Ey insanlar! Ne oldu size? Neden frkalar haline gelip, her gr sahibi grne balandnz. inizden her birisi sapk ve saptran olduu halde kendini hidayeti gsteren kii yerine koyup, insanlar kendisine davet etmekle, Allah'n insanlara yol tutup rahmet olsun diye Peygamber (s.a.v.) lisanyla gnderdii yolu terkettiniz. Bildii az bir ilimle dnya menfaatini elde etmek iin nefsiyle hareket edip, dinini satan ve insanlarn biat ettii bu kimselerden raz olmayz. nk dnya menfaati ancak hidayet ehline benzemekle elde edilmektedir. Byle kimseler yol kesici olup sapk, yalanc, fitnelenmi ve fitneci kimselerdir. Onlardan saknn. Nefsine davet etmeyen ancak Allah'n kitabna ve Rasl'nn snnetine aran kimselere tabi olunuz. Ayrca toplant ve meclislerde sofularn irad saydklar eylerin yaylmasna raz deiliz. Ancak hsana razyz. Cenb- Hakk'n u yeti kermesinde size herhangi bir ibreti yok mu? "Bu, dosdoru olan yoluma uyun. Sizi Allah yolundan ayr drecek yollara uymayn. Allah size bunlar saknasnz diye buyurmaktadr."81 ilim talebelerine yle sesleniyorum: Ey kendinizi lim diye isimlendirenler! Yunan (mantk, felsefe) ilmi, sarf, nahiv ve belagat ilimleriyle urap, onlar ilim zannettiniz, ilim; ya Allah'n kitabndan olan bir ayetin bilinmeyen ynnn tefsirini, nzul sebebini, mkl olann tevilini veya Allah Rasl'nden kaim olan bir snneti ezberlemenizdir. Peygamber (s.a.v.) nasl abdest alr ve nasl namaz klard? htiyacn grmeye nasl gider, nasl oru tutar ve ne ekilde hac ve cihad yapard? Konumas nasld? Dilini kt szlerden nasl korurdu ve nasl bir ahlaka sahipti?... Onun yoluna tabi olunuz ve snnetiyle amel ediniz. Adil bir farz olan abdestin ve namazn rknlerini, zekatn nisabn, vacib olan miktar ve lden kalan mirasn taksimini reniniz. Siyer bilgisi, Sahabe ve Tabiinin ahirete rabet ettiren kssalarna gelince, bunlar renmek fazilettir. Fakat megul olup da ifratta olduunuz o ilim, ahiret ilminden deildir. O ancak dnya ilimlerindendir. Bir de sizden nce yaayan fukahann istihsan ve fer' meselelerine daldnz. Hkmn; Allah ve Resl'nn hkm olduunu bilmiyor musunuz? Olurki sizden birinize peygamberinden bir hadis ular da, amel etmeyip "Benim amelim falan mezhebe gredir, hadise gre deil" der.
81

Enam Sresi. yet 153

45

Ondan sonra kelime oyunu yaparak; hadisi anlamann ve onunla hkm vermenin maharetli kiilerin ii olduunu ve bu hadisin mezhep imamna gizli kalmadn ancak dinde bir nesih veya tercihli olmayan bir gr zahir olmas sebebiyle hadisi terkettiini syler. Biliniz ki dinde byle bir ey yoktur. Peygambere inanm iseniz, ona tabi olunuz. Tabi olduunuz mezhebe uysun veya uymasn. Mslman ilk nce kitab ve snnetle megul olmas gerekir. Anlayabileceini alp, faydalanmas ne gzeldir. Anlayamad yerlerde gemi ulemann doru ve snnetin uygun ve ak grd gr ve anlaylarndan faydalanabilir. Alet ilimleriyle (gramer gibi) fazla megul olmamaldr. nk bu ilimler Kur'n' anlamak iin alettir, gaye ve ama deil." Yine ayn eserde (2/161-162) yle denir: "Bir mam taklid eden bir kimseye, onun grne muhalif Raslullah'tan bir hadis nakledilse ve nakli sahih olduu kanat galip gelse, bakasnn gr iin hadisi terketmeye herhangi bir mazeret ileri sremez. Bunu yapmak mslmana yakmaz. Eer bunu yapyorsa o insann mnafk olduundan korkulur. Buhr ve Mslim'in tahric ettii bir hadiste Allah Rasl (s.a.v.) yle buyurdular: "ncekilerin yoluna kar kar, kula kula tabi olacaksnz. Hatta bunlardan biri kelerin deliine girse bile siz de onu takip edersiniz.. Sahbiler yle sordular: Ey Allah'n Rasl Bunlar (ncekiler) Yahudi ve Hristiyanlar mdr? Dedi ki: Baka kim olabilir ki, buyurdular." Allah Rasul (s.a.v.)'nn sz ne kadar dorudur. Biz itikad zayf yle insanlar grdk ki limlerin ve eyhlerin ardna dmler, eyhlerini rb ve ilh edinmiler, yahudi ve hristiyanlarn yapt gibi onlarn kabirlerini mescid edinmilerdir. Yine birtakm insanlar grdk ki, birtakm kelime ve kavranlar gerek yerinden oynatm, tahrif etmiler. "Bize ate ancak sayl gnlerde dokunacak" diyenler gibi. bunlarda, "Salih ve veliler, hem Allah'n hem de bizimdir" derler. Hakk sorduun zaman her taifedeki tahrif bylelikle ortaya kar. Tasavvufular yle grler ortaya koydular ki, kitab ve snnetle uyutuu bilinmiyor. Bu da hassaten tevhid meselesindedir. Sanki eriat onlar iin bir deer tamamaktadr. Baz fakihler yle iler uydurdular ki, bunu nereden aldklar bilinmez. Akl sahipleri, airler ve avamdan servet sahipleri tautlara ibadet etmeye baladlar. eyhlerinin kabirlerini mescid ve bayram yerine evirdiler. Onlarn bu azgnlklar nereye kadar gidecektir? Allah bizi bundan muhafaza etsin." Allame bnu'l-Kayym el-Cevziyye. i'lm'l Muvakkin (4/261) adl eserinde yle der: "Avam iin, bilinen mezheplerden birine intisap etmesi gerekir mi, gerekmezmi? Doru, sahih olan gre gre; gerekmez. Allah'n ve Rasl'nn farz kld eylerin dnda bir farz yoktur. Allah ve Rasl de hibir insana belli bir imamn mezhebine girmeyi farz klmad. Sadece kendi dinini taklid etmeyi emretti. Avam herhangi bir mezhebe intisap etse bile sahih olmaz. Faziletli devirler mezhepilikten uzak kalarak gp gitmitir. Avamn mezhebi olmaz. Birisi, ben afi'yim, Hanbelyim, Hanef'yim veya Malik'yim dese, birisi de ben fakihim, gramerciyim veya katibim
46

demesiyle katip olmuyor ve sadece bunlar szde kalyorsa, onun bu iddias da lafta kalr. Ben afi'yim, Hanef'yim veya Malik'yim diyen, o imama tabi olduunu, onun usln takip ettiini iddia eder. Bu da ancak; onun usln ilim, bilgi ve istidlalle takip ettii zaman sahih olur. Lkin imamn bilgisi, usl ve siretinden ok uzak ve cahil olan bir kimsenin, ona intisab nasl sahih olur? Bu soyut br iddia ve her ynden bo bir szdr. Avam iin bir mezhebe intisap etmenin doru olduu tasavvur edilemez. Birisinin tm grlerini alp, dierlerinin grlerini tamamen terkeden kimse iin herhangi bir mezhebe intisab etmesi gerekmez. Bu davran mmetin arasnda ortaya km hibir islm mtehidinin sylemedii irkin bir bidattir. O mtehidler en yksek mertebe ve deere sahiptirler. Allah ve Rasl'nn bunu emredip emretmediini daha iyi bilirler. Bir mezhebe intisab etmenin lzumuna veya drt mezhepten birine intisap etmenin lzumuna ait grler, bundan ok uzaktr. Allah iin ne acaip eydir ki: Allah Rasl'nn ashabnn, tabiin, tebei tabiin ve dier imamlarn grlerinin bir ou kaybolmutur. Yalnz bu fkh imamlar arasnda drt kiininki kalmtr!!! Hi bunlardan birinin syledikleri szleri arasnda benim mezhebime gelin arsnda bulunmu mudur? Sahabe, tabiin ve tebei tabiine vacip kldn, Allah ve Resul(s.a.v.), ondan sonra gelenlere de aynsn kyamete kadar vacip klmtr. Vacib olan ey deimez ve ihtilaf olunmaz. Velevki keyfiyeti, g, acizlik, zaman, mekan ve vaziyet ls farkl olsa bile. Avam iin bir mezhebi gerekli gren yle der: "Cahil olan bir kimse, intisap ettii bu mezhebin hak olduuna inanmtr. nanc gerei ona bal kalmas gerekir sz doru olsayd, intisap ettii mezhebin gayrsndan fetva talep etmesi, bulunduu mezhebin bir benzerine veya daha tercihli olana girmesi haram olurdu. Bu ve bunun gibi fasit etkenler yol at durumlarn bozukluuna delalet eder. Bilakis Allah ve Resul (s.a.v.) kavlini veya drt halifenin szn intisap ettii imamn grne muhalif olarak grse, bu gereke kendi imamnn gr iin onlarnkini terketmesini gerektirir. Bunun zerine o kimse iin drt imama tabi olanlardan veya dier imamlardan dilediinden fetva almas gerekir. Ne o kimse iin de ve ne de mft iin beldesinin ravilerinden veya baka beldenin ravilerinin rivayet ettikleri hadislere bal kalmas gerekli olmad gibi, icma ile drt mezhepten birine bal kalmas da gerekmez. Bilakis hadis sahih olduunda ister ravisi Hicaz'l, ister Irak'l, ister aml, ister Msr'l, isterse Yemen'li olsun o hadisle amel etmesi vaciptir."

47

FASIL Burada ben, her yerde bu mezheplerin yayl sebeblerinden vakf olduklarn akl olan ve dinleyenlere ibret olmas iin zikredeceim. Ahmed el-Mukr el-Marib "Nefhu't-Tayb min Gsni'l-Endlsi'r-Ratiyb, (3/158) adl eserinde yle der: "Magriblilerin mam Malik'in mezhebine bal olularnn sebebi; Magrib ve Endlsller nceleri, fethin ilk yllarndan itibaren Evza ve amllar'n mezhebine bal idiler. Endls Emevileri'nin nc halifesi Hakem b. Hiam dneminde fetvalar Malik b. Enes'in ve Medine ehlinin grlerine intikal etti. Bu, Hakem b. Hiam'n grd bir siyasi maslahattan dolay setii gr sebebiyledir. Bunu gerektiren sebepler konusunda ihtilaf ettiler. Cumhur bunun sebebinin Endls limlerinin Medine'ye g etmeleri olduu grndedirler. Endls'e geri dndklerinde mam Malik'in faziletini, ilminin geniliini, kudretinin stnln anlattlar, onu ycelttiler ve onun mezhebini tercih ettiler. Denildi ki, mam Malik Endlsllerden birine Endls melikinin hayatn sordu. Hayatn anlattlar. Bu vakitte Beni Abbas oullarnn siretinin, ahlk ve seciyesinin iyi olmasna hayret etti. mam Malik bu haberci ahsa yle dedi: Allah'n Mescid-i Haram' melikimizle sslemesini dileriz. Endls melikine imam Malik'in bilgisi ve grleri bu meseleyle birlikte nakledildi. Melik insanlar Evza'nin mezhebini terkederek imam Malik'in mezhebine girmeye tevik etti. En yisini bilen Allah (c.c.)'dr. Sonra Marib melikleri hkm ve amelde sadece bn'l-Kasm'n setii grler zerine olunmasnda ittifak ettiler. Hasl kelam, mezhebler meliklerin ve siyasetlerin oyunca oldu. Bu konuda dn..." Derim ki: Mezheplerin ve tarikatlarn ortaya k sebeplerini renmek istersen bn-i Haldun'un Mukaddimesi'ni okuman gerekir. O bu konuyu ok gzel incelemitir. Allah onu hayrla mkafatlandrsn. O mezheplerin ortaya kmasnn ve yaygnlamasnn cahil siyasetlerin, meliklik arzusu olan acemlerin istilasnn sebep olduunu ifade eder.82 bnu'l-Kayym el-Cevziyye, set'l-Lehfn min Mesid'-eytn (1/125) adl eserinde yle der: "nsanlara ayn grnn, ayn kyafet, ayn gr ve dncenin, belirli bir eyhin, icad edilen bir tarikatn ve belirli bir mezhebin gerekliliini emretmesi eytann hilelerindendir. Bunun farzlarn gereklilii gibi onlara gerekli birey olduunu emreder. Onlar o mezhepten kamazlar ve kan da tenkit ederler. Belli bir mezhebi taklid edenler ve Nakibendi, Kadiriyye, Shreverdiyye, Ticaniyye gibi eitli tasavvufi frkalarn mntesipleri onlar ktlerler.
Bu, ne srd eyin shhatine vakf olmak iin bn-i Haldun (r.a.)'n Mukaddime'sini okuma imkan bulamamakla beraber, bunlarn Mukaddime'de bulunduu yere mracaat ettim. Ve bn-i Haldun'un bu Konuya taalluk eden sebeplerden bir ksmn zikrettiini buldum. (445-451). Belki O. Mukaddime'sine ilave edecek bir takm ziyadelikler getirdi. Niyetim, bunu tahkik etmek iin, ortaya kacak ilk frsat deerlendirmeye yneliktir, inaallah.
82

48

Taassupuluk ve taklidilii zemmedenlerden iddetle saknmalarn isterler. Bunlar dinin ve hakikatin kalntlaryla megul oldular. Bid'at kalntlaryla dine vakf oldular. Ne fkh limleriyle ne de tasavvuf ehliyle birlikte oldular. Raslullah'n snnetini dnen, onun bunlarn hareket ve davranlaryla tezat'olduunu grr. Raslullah (s.a.v.)'in snneti. Rabb'inin emrettiinin dnda bir eye balanmamay emreder. Raslullah (s.a.v.)'n davranlaryla bunlarn davran arasnda uzak bir mesafe vardr."83 Eer slm'a ters den eitli mezheplerin ortaya kmasn renmek istersen aset'l-Lefhan adl kitabn zellikle son ksmn okuman gerekir, derim. Bu kitapta, bn-i Sina'nn, Nuseyr et-Tus'nn, Memlukler'in, Fatimler'in ve dier milletlerin hile ve desiselerini aklamaktadr.84 Netice olarak unu syleyebiliriz ki, slam dmanlar mslumanlar eitli mezheb ve tarikatlara ayrmak suretiyle slm hkmleri kartrmaya muvaffak oldular. mam ihabuddin Abdurrahman Ebu me (V. 665) "el-Memmel l'r-Redd ila'l-Emr'l-Evvel" adl kitabnda yle der: "nsanlar Kur'n ilimlerinden sreleri ezberlemekle ve baz kraat ekillerini nakletmekle yetindiler. Kur'n'n tefsiri, anlam ve hkmlerinin yorumlanmasndan gafil oldular. Hadis ilimlerinde ise kendilerinden daha bilgisiz eyhlerin kitaplarndan hadisleri dinlemekle yetindiler. Onlar insanlarn zikir ve fikir halkalaryla ve mezhebinin imamlarnn nakilleriyle yetindiler. Ariflerden birine mezhebin manas soruldu. "Din" anlamna geldiini syledi. "Dinlerinde ayrla dp frka frka olan, her frkasnn da kendisinde bulunanla sevindii mriklerden olmaynz."85 O arif kiinin, ulemann ileri gelenlerinden olduu sylenmitir. Ama o Allah ve gerek din alimleri yannda cahillerin en cahilidir."86 Yine ihabuddin Abdurrahman ayn eserinde(1/15) yle der: "Drt mezheb insanlar arasnda hret kazand, dierleri terkedildi. Drt mezhebe tabi olanlarn az bir ksm gayretlerini gsterdiler. ou rasullerin dndakiler) taklid etmenin haram olmasndan sonra mezhebieri taklid ettiler. Mezheb imamlarnn grleri iki asl kaynak (Kur'n ve Snnet) gibi telakki edildi. Bu u yetteki anlama geliyordu: "Onlar Allah' brakp hahamlarn, ruhbanlarn ve
Baknz: set'l-Lehfn min Mesid'-eytn, mellif ibni Kayym el-Cevziyye, sayfa, 2/266-268. Ubeydlerle, Ftimler arasnda da fark yoktur, ikiside Abdullah bni Meymun bni'l-Kaddah bni Diysn el-Bn'nin torunlarna nisbet edilen bir isimdir. Ancak kendilerini Ftmler olarak adlandrmalar itikatlarndaki Rafzilii gizlemekten baka bir ey deildir. Mecus devletleriyle Ehl-i Beyt (r.a.) arasnda en ufak bir soy ba olmadna dair gvenilir tarihiler de tanklk ederler: El-Bklan, bni Hazm, bni Hallikn, bni Hacer, Tarihu'l-Hulef adl kitabnda, sayfa 524'de "ok erli Ubeydiye Devleti" diye bahseden es-Suyut. Ubeyd yneticilerini Tarihu'l-Hulef'snn 525, sayfasnda: "Birbiri ardnca gelen ondrt zorba idareci" diye nitelendiren ez-Zehebi'yi de naklediyor, Hicri 6. yy."da devletleri yok olan Ubeydler'den kalan aznlk bir grup el-Hakim biemrillah'a tapmaktadrlar. Onlar am'da yaayan Drzler'dir. 85 Rm Sresi, yet 31-32 86 el-Muemmel li'r-Reddi ile'l-Emri'l-Evvel, imam ihabuddin Abdurrahman Ebu me, 1/10.
84 83

49

Meryem olu Mesih'i rableri olarak kabul ettiler. Oysa tek ilhtan bakas na kulluk etmemekle emrolunmulard. Ondan baka ilah yoktur. Allah onlarn kotuklar elerden mnezzehtir."87 Bu bilgileri toplayan Ebu Abdurrahman Muhammed Sultan el-Masum derki: Japonya'dan bana sorulan mezheplerin taklid meselesiyle alakal topladm bilgiler bu kadardr. Bu kadarla iktifa ediyorum. nk damlalar denizin olumasna sebep olur. Allah'n btn kullarn bu kitapla faydalandrmasn, rzasna uygun ve cennete girmemize sebep olmasn diliyorum. Kendi vechi keremi iin. 15 Muharrem 1358 tarihinde Mescid-i Haram yaknlarndaki Buhara Sokag'ndaki evimde bu eserimi tamamladm. Son duam udur; "zzet sahibi Allah' noksan sfatlardan tenzih ederim. Selam Resullerin zerine olsun. Hamd lemlerin rabbi Allah iindir."

87

Tevbe Sresi, yet 31

50

KAYNAKLAR Kuran- Kerm Sahihi Buhari Sahihi Mslim Sneni Ebi Davud Sneni Trmizi Sneni Nesei Snen bni Maceh Snen Darmi Msned Ahmed Mikat'l-Nesabih Msned'l-Humeydi Lisan'l-Mizan Tedribu'r-Ravi Tenzihu'-eria Tarihi Badat en-Nuniyye er-Risale Muvafakat rad'l-Luhul Fethu'l-Kadim Ravdatu'l-Basm Resm'l-Mfti Camu Beyan'l-lm 'laml-Muvakkn Fethu'1-Bari erhu Mslim Mu'cem'l-Kebir Mecmau'z-Zevaid et-Tergb ve't-Terhib Mizan'l-Fidal Sun'l-Beyhaki rs'l-Galil Msned Ebi Ya'la Silsilet'l-Ehadisi Daifa Muvatta el-ntika el-Umm Hulaset'l-Keydani el-Feteva mam Ahmed Meseleleri kasu'l-Himem el-Recmuu erh Meani'l-Asar el-Munteka Sahihu ibni Huzeyme er-Risale Fkhu'l-Ekber Akidet't-Tahavi erh Akidet't-Tahavi Mstedrek Silsilet'l-Ehadisi Sahiha el-'tisam Tefsir bni Kesir Tahricu'l-Keaf ed-Duafa Mu'cemu's-Sain el-Munian Hamli'l-Eslar Sahihu'l-Camiu-Sain mam Buhari mam Mslim mam Ebu Davut Sicistani mam Ebu sa et-Tirmizi mam Nesei mam bni Maceh mam Darimi mam Ahmed b. Hanbel Tebrizi Elbani mam Humeydi Hafz bni Hacer el-Askalani Suyuti bni Arrak Hatibu'l- Badadi bnu'l-Kayyim mam afi atbi evkani bni'l-Humam brahim el-Vezir bni Abidin bn Abdilber bnl-Kayyim Hafz bnu Hacer el-Askalani mam Nevevi Taberan el-Heysemi mam el-Mnziri mam Zebebi mam Beyhaki eyh Elbani mam Ebi Ya'la eyh Elbani mam Malik bn AbdilBer mam afi Keydani Hafz Subki mam Ebu Davud Fullan mam Nevevi mam Tahav bn'l-Carud bnu'l-Huzeyme Abdullah bin Ebi Zeyd el-Kayravani mam Ebu Hanife mam et-Tahavi Ebu'l-zz el-Hanefi mam Hakim en-Nsaburi eyh Elbani atibi bnu Kesir Hafz bni Hacer Ukayli Tberani el-Iraki eyh Elbani

51

Camiu Rumuz Reddu'l-Muhtar Zilalu'l-Cenneh tibau's-Snen Kavaidu'l-Ahkam Tefsiru't-Taberi Zad'l-Mesin Dureru'1-Mensur ktida'u Sratu'l-Mstakim Sahihu ibni Hibban Marifet Ulumi'l-Hadis Musannaf Sulasiyat Nusredu'l-mam Ahmed Kaside-i Burde Felhu'r-Rabbani Sfat Salatu'n-Nebi Hilyet'l-Evliya Menakib'-afi el-Fkhuve'l-Mfekkih Zikru Ahbari sbehani Telbisu blis Tefsiru'l-Kebir Medaricu's-Salkin slahu'l-Mesacid Mecmuu Feteva Vesailu'-ia Tahriru'l-Vesile Ennihaye Mefatihu'l-Kerame Mukaddime asetul-Lehfan Tarihu'l-Hulefa Tarihu'l-Hulefa el-Memmel

emseddin el-Kaha bni Abidin eyh Elbani Ziyau'l-Makdisi zzeddin bin Abdisselam mam Taberi bn'l-Cevzi Suyuti bni Teymiye bn'l-Hibban mam Hakim en-Nisaburi Abdurrezzak es-Sanani Allame Sefar Muhammed b. Said el-Busiri Abdurrahman es-Saati eyh Elbani Ebu Nuaym el-sbahan mam Beyhaki Hatbu'l-Beydadi Ebu Nuaymelisbehani bnu'l-Cevz Fahreddin er-Raz bnu'l-Kayym el-Cevziyye Cemaleddin el-Kasimi bni Teymiye el-Harril Amili Ayetullah Humeyni et-Tus el-Amili bni Haldun bni'l-Kayym el-Cevzi Hafz Suyuti Hafz bni Hacer Ebu me

52