KAVURMA VE KAVURMA TERMODNAM DENEY

BLM 1: GR Kavurmay, eitlerini, mekanizmasn, termodinamikle ilikisini, dier ilemlerle balantsn belirlemek ve belirli scaklklar da referans alarak incelemektir. BLM 2 :TEORK BLG Kavurma ilemi, oksijen gaz ve katlarn yksek scaklkta tepkimeye girmesi olarak tanmlanabilir. Cevheri oksitlemek iin uygulanan bir yntemdir. Genelde n ilem olarak uygulanan kavurmann temel amac; gaz ile tepkimeye sokulan katnn, safszlatrma ve ileri rafinasyon ilemlerinde daha kolay ve hzl tepkimeye girmesini salamaktr.*1+ Kavurmaya etki eden faktrler: 1. 2. 3. 4. Kimyasal faktrler Termal faktrler Mekanik faktrler Fiziksel faktrler

Kavurma ilemi genellikle, ergitme ncesi slfrl cevherlere uygulanr. Kavurma ilemi sonras cevher oksitlenmi olur. Kavurmann genel tepkimesi u ekildedir: MeS + O2 MeO + SO2 rnein bakr, inko ve kurun oksitlenme tepkimeleri: 2CuS + 3O2 2CuO + 2SO2 2ZnS + 3O2 2ZnO + 2SO2 2PbS + 3O2 2PbO + 2SO2 Tepkimelerde de grld gibi, slfrn oksitlenmesi sonucu SO2 ortaya kar. lem genelde reverber frnlarda gerekleir. Bu admda ortaya kan SO2'den slfrik asit eer konsantrasyonu %8 ve zerinde ise retilebilir. Reverberde bu oran %1,5-3 olduu iin slfirik asit retimi gerekletirilmez. Kavurma ilemi As, Sb gibi oksitlenebilen safszlklar iin de uygulanr. Bu durumda bu safszlklar As2O3 ve Sb2O3 eklinde oksitlenerek gaz formuna dnrler.

Kavurmann Kimyasal ve Fiziksel artlar: Bir cevher veya konsantrenin otojen olarak yanabilmesi drt arta baldr: 1. Cevherdeki slfr ieren mineralinin cinsine 2. Cevherdeki slfrl mineralin yzdesine 3. Kullanlan kavurma frn tipine 4. Cevher veya konsantrenin parack boyutu

1. Pirometalurjik Yntemler

Kavurma Ergitme

Kavurma: Kavurma prosesinde kat-gaz reaksiyonlar esastr. Balca alt gruba ayrlr. 1. Kalsinasyon Kavurmas: Bu ilem 1000 - 1200 derece scaklkta karbonatlara veya 1200 derece scaklkta oksihidratlara uygulanr.*2+ CaCO3 CaO+CO2

2. Slfr cevher veya Konsantreleriinin oksitleme kavurmas: Bu tip kavurma slfr minerallerinin oksit veya slfat bileiklerine dntrlmesi iin uygulanr.[2] 900-1000 derece scaklkta; ZnS+3/2 O2 500-600 derece scaklkta ise; ZnS+ZO2 3. Sinterleme kavurmas: Daha ok ince toz halindeki malzemeyi topaklatrmak iin uygulanr. Malzeme ya sv hale gemeksizin rekristalizasyona urar,veya ok az bir ksm ergime yoluyla topaklanr. 2PbS+3O2+SiO2 PbO+PbO.SiO2+2SO2 ZnO+SO2 ZnSO4

Bu yntem daha ok cevherin yksek frn ilemine sokulmasndan nce uygulanr.[2]

4. Redkleme Kavurmas: Balca 2 gruba ayrlr. Demir Cevherinin 500-700 santigrat derecede kavrulmas; Fe2O3 +CO 2Fe3O4+CO3 (Dk manyetik zellikli cevherin yksek manyetik zellik kazanmasn salar.) 700-900 santigrat derece scaklkta; rnein UO3 ve U3O8 cevherlerinin UO2 ye dntrlmesi iin uygulanr.[2] UO3 +H2 UO2 +H2O

5.Klorlama Kavurmas veya Klorlama: Oksit veya slfrleri klorr bileiklerine dntrmek iin uygulanr.[2] rnein; 800-900 santigrat derecede ZrO2 +2Cl+C ZrCl4(gaz)+CO2 6.Florlama Kavurmas: Metal oksitleri florrlere dntrmek iin uygulanr.[2] rnein; 500-900 santigrat derecede UO2 + 4HF Kavurma Frnlar: Kavurma frnlarn drt byk ksma ayrmak mmkndr: 1. Yaktla maddelerin temas ettii frnlar: Yatay ve dikey frnlar diye ikiye ayrlrlar.*3+ 2. Alev frnlar: Kendi kendine yanmayan yani az kkrtl veya husule getirdii slfat g bozunan cevherler iin cihaza yakt ilave etmek lazmdr. Bu husus da iki frn kullanlr: alev frnlar ve mufla frnlardr.*3+ 3. Potal frnlar: Bilhassa blendin kavurmas iin kullanlan bu nevi frnlarda, yanmadan doan maddelerin cevherlerle temas ettii malumdur.*3+ 4. Konverterler: Bir bakmdan birinci snfta yer almas lazm gelen bu cihazlar bilhassa kurun slfrn kavrulmasnda kullanlr.*3+ BLM 3: DENEYN YAPILII Deneyde ilk olarak kolkopirit peletleme ilemi ile boyut byltlmesi yapld. Frnn altrlarak frn scakl 500 kadar karld.Daha sonra yksek scakla dayankl kap ierisine konulan kolkopirit hassas tartda 50.54 g olarak tartld ve frn ierisine konuldu 15dk bekletildi. Sonra kap scaa dayankl eldiven ve maa yardmyla dar karld ve soumas beklendi. Kap souduktan sonra kap hassas tartda tartld frna koyulup 15dk beklenildi. On be dakka sonra alnan kap soutulup hassas tartda tekrar tartld ve 47.74 g olarak okundu.

UF4+2H2O

BLM 4: SONULAR Sonu olarak 10 gr kolkopirit ( ) cevherinin yapsnda bulunan kkrt scakln belirli aralklarla deimesiyle oksijen gaz ile tepkimeye girerek gaz olarak uzaklatrld ve bunun sonucunda cevher miktarnda azalmalar gzlendi. Bu sayede gzenekli FeO bileii elde edildi.

BLM 5:DENEY RAPOR VERLER Soru 1.a) Aglomerasyon, Yksek frnda kullanlacak toz cevherin iri ktleler haline getirilmesi ilemidir. Briketleme Sinterleme Peletleme Nodlleme olmak zere drde ayrlr. Pelet teknolojisinin dier aglomerasyon tekniklerine gre fazlaca tercih edilmesinin nedeni 1. Yksek demir miktar ve cruf yapc minerallerin miktarnn az olmas. 2. Demir oksitlerin yksek oksidasyon derecesi. 3. Cruf yapc minerallerin peletlerde homojen dal dolays ile yksek ergime hz. 4. Peletlerde mikro porlarn fazla oluu nedeni ile indirekt redksiyonun kuvvetli olmas 5. Peletlerin bykl ve ekli nedeni ile yksek frnlarda gaz geirgenliinin ideal olmas ve bylelikle redksiyon gazndan iyi istifade edilmesi, redklenmenin abuk olmas ayn zamanda hazne yzeyine tekabl eden kok kmr miktarnn oaltlabilmesi. Peletin ham demir retimine elverililii yannda sinter'e nazaran u iki avantaj vardr : 1. Yksek mekanik zelliklere sahip olan peletlerin kolay tanabilirliinden dolay pelet tesisleri cevher yata yanna kurulabilir. 2. Peletlemede temini kolay ve ucuz olan yakt maddeleri (fuel oil, doal gaz vs.) kullanlabilir. Ayn zamanda yakt enerjisi ihtiyac sinterlemeye nazaran ok azdr b) Konverter ilemi ; zabe rn ergimi metalik fazn konverter ad verilen frnda oksijen veya hava flenerek oksitlenmesi yolu ile ham metalin elde edilmesi ilemidir. Konverterdeki oksitlenme reaksiyonlar s veren trden reaksiyonlar olduundan konverterde yakt kullanmna gerek olmad gibi, fazla sdan yararlanmak ve frnn scaklk ykselmelerine engel olmak iin konvertere souk hurda yklenir.
BAKIR KONVERTERi REAKSYONLARI 1) CURUF OLUUMU AAMASI

FeS + 3/2 O= FeO + SO2 SiO2 (Curuf yapc) + 2 FeO = 2 FeO. SiO( Curuf)

2) BAKIR ELDE ETME AAMASI

Cu2S + O2 = 2Cu(Ham Bakr) + SO2 Elde edilen ham bakr (Blister Bakr) % 98 Cu ldr.

Soru 2 Kalkopirit (CuFeS2), Pirit(FeS2), Sfalerit(ZnS) PbS(Galen), Fe2O3,(Hematit) Fe3O4 (Manyetit) Kavurma ve kavurma eitleri; Bir cevherin bir gaz atmosferinde ergime olmakszn yksek scakla stlmas olayna kavurma denir. Oksit kavurmas, redkleyici kavurma, klorrletirici kavurma ve slfatlatrc kavurmadr. Cruf; zabe srasnda cruf yapc katk malzemesi etkisi ile metalik fazn zerinde gang minerallerinden oluan ve oksit karmndan meydana gelen atk cams silikat fazna denir. Koklatrma, Kmr yksek scaklktaki havasz ortamda starak bozundurma ve iindeki uucu bileenleri gaz olarak ayrma ilemi Kok, Uucu maddelerin kmr bnyesinden ktktan sonra kalan sert, gzenekli snger yapl ve karbon yzdesi ok yksek olan rne de kok ad verilir Afinite, Kimyasal ilgi, reaksiyona girme eilimi, izafi afinite, karlatrmal bal afinite demektir. Metallerin doada oksitli mi yoksa slfrl m bulunabilecei izafi afinite ile aklanr. Kalsinasyon, karbonat, eklindeki metal bileiklerinin stma yoluyla metal oksit haline dnmn belirleyen ilemlere kalsinasyon denilmektedir. (Kalsinasyon, bir bileiin dardan s verilerek, kendini oluturan alt bileiklere paralanmas) Kalsine,( Kavurma ilemine tabi tutulmu rn) Mat,(CuS+Fes Bir bakrslfr-demir slfr zeltisidir). Blister Bakr (Konverter ileminde yaplan ikinci flemeden sonra elde edilen rn) Ergime ve Erime arasndaki fark nedir? Ergime, bir maddenin stlmas sonucu Kat fazdan sv faza gemesi, molekller aras ban koparlarak sv faza dnme olarak tanmlanabilir. Erime, iyonlaarak bir katnn sv iinde znmesi

BLM 6: KAYNAKLAR [1] http://tr.wikipedia.org/wiki/Kavurma_%28metalurji%29,21.04.2010, 21:21. [2] http://malzemebilimi.com/metalurji/metalurjik_yontemler.html, 22.04.2010, 10:15. *3+ Prof.Dr.TEREM,Haldun,METALURJ,Metalurjide esas ameliyeler,irketi Mretibiye Basmevi-1965,ilaveli 3 nc bask,sayfa 212-220 aras. [4] http://tr.wikipedia.org/wiki/Kristal_yap%C4%B1,25.04.2010,15:55. [5] http://www.etimaden.gov.tr/tr/madensozluk/, 25.04.2010, 17:35. [6] Do.Dr. ARIK, Halil ,EKSTRAKTF METALURJ, prometalurji, Metsen Basmevi,2 inci Bask, sayfa 26-27.