VER YOLU

10.04.2006

ANA KART

Fiberglastan yaplm, zerinde bakr yollarn bulunduu, genellikle koyu yeil dz bir levha dr. Ana kart, tm sistemin temelini oluturmaktadr. zerinde, mikroilemci, bellek, genileme yuvalar(PCI-AGP-ISA) , BIOS ve dier yardmc devreler yer alr. Dier kartlar (I/O kart, ekran kart, vb.) ana kart zerindeki genileme yuvalarna taklr.

Bilgisayar iindeki dier btn donanm birimleri ana kart zerinde taklr ve ana kart zerindeki veri yollar vastasyla haberleir.

VER YOLLARI
Ana kart zerindeki bileenlerin birbirleriyle etkileimde bulunmasn salarlar. Bilgisayarn bir bileeninden dierine verileri iletmek iin kullanlan devrelere veri yolu (bus) ad verilir. Tipik bilgisayar 2 veri yolunu kullanr. 1. Sistem veri yolu (system bus) yada yerel veri yolu (local bus) yada FSB (Frontside bus) dr. Direk ilemciye ve sistem belleine balanan yoldur. 2. kinci yollar ise ISA AGP yada PCI yollarn,kprler araclyla sisteme balarlar. Bu kprler veri trafiini dzenleyen ana kart zerinde yer alan ipsetlerdir.

Yonga Seti (Chip set):

Yonga seti (chip set), ana kartn "beynini" oluturan entegre devrelerdir. Bilgisayarn trafik polisleri dir. Bu devreler (cipset) ilemci, nbellek, sistem veri yollar, evre birimleri, ksacas bilgisayar iindeki her ey arasndaki veri akn denetler. Veri akn denetlemesi nedeniyle performans etkiler. Eer yonga setiniz kaliteli olursa veriler daha hzl bir ekilde abucak gerekli blgelere iletilecektir. Eski sistemlerde bilgisayarn farkl bileen ve ilevlerini, ok sayda yonga denetlerdi. Yeni sistemlerde hem maliyeti drmek, hem tasarm basitletirmek, hem de daha iyi uyumluluk salamak iin bu yongalar tek bir yonga seti olarak dzenlendi. Gnmzde en yaygn yonga seti Intel tarafndan retilmektedir. Intel kendi yonga setlerini, bunlarn destekledii veri yolu teknolojilerini de temsil edecek ekilde PCI set ve AGP set olarak da adlandrmaktadr. Silicon Integrated Systems (SiS), Acer Labs Inc. (ALI), VIA gibi retici firmalarn da gelitirdii popler yonga setleri vardr.

VER YOLU

Bu yollarn banda ISA (Industry Standard Architecture), PCI (Peripheral Componet Interconnect) ve AGP (Advanced Graphics Port) olarak isimlendirilen, genileme yuvalar gelir.

Tm veri yollar 2 gruba ayrlmaktadr. Bunlar standart veri yolar ve adres veri yollar'dr. Standart veri yolu bilgisayarda yaplan ilemlerle ilgili verileri aktarrken, adres veri yolu, verilerin nerelere gideceini belirler. Bu veri yollarnn ucunda da genileme yuvalar bulunabilir.

 Veri yolunun kapasitesi nemlidir,nk bir seferde ne kadar veri transfer edileceini belirtir.

rnegin, 16 bit'lik veriyolu bir seferde 16 bit, 32 bit'lik veriyolu 32 bit veri transfer eder.
Her veriyolunun MHz cinsinden bir saat hz (frekans) deeri vardr.

Yeni kuak sistemlerde kullanlan veri yollar

1. ISA 2. PCI 3. AGP 4. USB veri yolu 5. Firewire (IEEE 1394) veri yolu 6. MN PCI veri yolu 7. AGP Express veri yolu 8. PCI Express veri yolu 9. IDE 10. SCSI 11. Seri ATA veri yolu

1. ISA (Industry Standard Architecture) veri yolu :

Ana kartn kenarna yakn yerde bulunan uzun siyah kart yuvalar ISA yuvasdr.
ISA veri yolu; taklan 16 bitlik bir ISA kartla alr. 17 yldan beri kullanlan eski bir veri yolu mimarisidir. 1984'te 8 bit'ten 16 bit'e karlmtr. Ama bugn bile 8 bitlik kartlar olabilir.

rnein bir ISA kartn, yuvaya giren iki blmeli kntsnn sadece bir kenarnda balant bacaklar varsa, bu 8 bitlik bir karttr. 90'lardan itibaren ou aygtn daha hzl PCI modeli ktndan ISA yava yava terkedilmeye balanmtr. Hatta bugn ISA veri yolu olmayan ana kartlar da bulunmaktadr.

2. PCI (Peripheral Component Interconnect) veri yolu:

Ana kartta PCI yuvalar, ISA yuvalarnn hemen yannda bulunur; beyaz renkte ve ISA'dan biraz daha ksadr. PCI veri yolu PCI genileme yuvasna taklan PCI kartla alr. PCI veri yolu Tak alr desteklidir. Tak altr zellii : sisteminize taklan bir donanmn otomatik olarak sistem tarafndan tannarak ona ait srclerin yklenmesidir. 1993'te Intel tarafndan gelitirilen bu veri yolu 64 bit'liktir, ama uyumluluk problemleri nedeniyle uygulamada genelde 32 bit'lik bir veri yolu olarak kullanlr.

33 veya 66 MHz saat hzlarnda alr.

32 bit ve 33 MHz PCI veri yolunun kapasitesi 133 MB/sn dir.

PCI nasl alr?

Kasay ap, ses kartnz ana kart stndeki bo bir PCI yuvasna takn kasay kapatn. Sistem BIOSu - PnP BIOSu(taklan cihaz otomatik alglayan bios) balatacaktr. PnP BIOS, PCI yuvasndaki karta sinyal gnderip kendini tantmasn syler. PnP BIOS ESCD (extended system configuration data) y kontol ederek ses kart iin daha nceden yaplm bir konfigirasyon kayd var m bakar. lk kez taklyorsa bulamaz. Pnp BIOS yeni kart iin bellek adresi tahsis eder, ayarlar yapar. Ve bu bilgileri ESCD ye kaydeder. Windows 9X alt yeni donanm otomatik tanr, tanmazsa disketini takmanz istenir.

3. AGP (Advanced Graphics Port):

Sadece ekran kartlar iin karlm bir veri yoludur. Ekran kartnn ilemciye dorudan ulamasn salayacak, ona zel bir veri yolu olan AGP, 1997 sonunda intel tarafndan gelitirilmitir. PCI kapasitesi, snrl bant geniliinden dolay, gerek zamanl 3D grafiklerin ilenmesinde yetersiz kalyordu. PCI a gre daha performansl ve direk sistem belleine erie bildii iin AGP tercih edildi. AGP NEDEN HIZLI? AGP kanal, 32 bit lik veri yolu ile 66 MHz hznda alr. Yani saniyede 66 milyon kere 32 biti transfer eder. Transfer hz 2xAGP ve 4xAGP ve 8x olarak da artar. ANA kart stnde tek AGP olmas demek, bu veri yolunun baka aygtlarca paylalmadn gsterir. Dolaysyla ekran kart burada max kapasite ile alr.

AGP daha hzl almak iin Pipeline (verileri toplu olarak ileten teknoloji) teknolojisini kullanr. AGP 32 bit veri yolu dnda daha hzl ilem yapmak iin 8 bit adres yolunu kullanr. Yani bir yandan veri ilerken bir yandan veri adresleyebilir.

CPU L1 Cashe

L2 Cashe

Grafik Altsistemi KUZEY KPRS

DDR SDRAM
DDR SDRAM

Ses ATA Portlar LAN KLAVYE/FARE GNEY KPRS USB Bios Destei

ANA KART

PORTlar Bilgisayar ile alrken kasa kapal olduundan ana kart grmeyiz. Ama eitli aygtlar balamak iin kasann arkasnda yer alan giriler (portlar) dorudan ana karta baldr. ATX form faktr ile bu portlar ana kart ile btnleik duruma gelmitir. Yani ana kartn bir kenarnda bulunan bu portlar, tam kasann arka ksmndaki boluklara denk gelmektedir. Ana kartnz ve kasanz ATX formundaysa (artk tm yeni bilgisayarlarda yle) kasann arkasnda tipik olarak bir klavye portu, bir fare portu, iki USB portu, iki seri pc (COM) portu, bir paralel (LPT) portu greceksiniz.

PARALEL (LPT) PORT

Paralel portlara LPT1, LPT2 diye de isimlendirilmekte. En ok yazclar balamak iin kullanlr. Son yllarda paralel portlar bilgisayara baka tip aygtlar balamak iin de kullanlmaktadr ve yeni yazclar USB portlarn kullanmaktadr. Paralel portlar isimlerini verilerin porttan paralel bir biimde, yani bir seferde bir bayt olarak iletilmesi gereinden alrlar. Port sekiz adet veri hatt ierir ve baytn her biti bayttaki dier bitlerle hemen hemen ayn anda farkl bir hattan iletilir. Paralel portlar tek ynl idi. Yani veriler evre birimlerine iletilirlerdi. Fakat ters ynde iletilmezlerdi.

ift ynl paralel port 1987de ortaya kt ve evre birimlerinin PC ile ters ynde de iletiim kurmalar saland.
rnein bir yazc PCye durumuyla ilgili (kat skmas, kadn bitmesi gibi) bilgi gnderebildi. Paralel portlar 25 pinlik bir dii konnektr kullanrlar.

SER (COM) PORTLAR

Verileri porttan, seri bir biimde yani bir seferde tek bit olarak gndermesi den dolay seri port denir. Bunun sebebi portun her yn iin tek bir veri hattna sahip olmasdr. Seri portlara COM portlar da denilmektedir.

Seri portlara balanan en yaygn aygtlar modemler, mouse, printer ve ploter gibi seri yazdrma aygtlardr. Seri portlarn konnektrleri 25 ve 9 pin olmak zere 2 ekilde olur. Seri portlar ile paralel portlarn bir kyaslamas yaplmas gerekirse; 1. Seri portlar ile bilgilerin iletilmesi daha gvenlidir. nk bilgiler tek tek gnderilir. 2. Paralel portlar ise seri porttan ok daha hzldr. nk bilgileri sekizerli paketler halinde gnderir. Paralel port gvenilir bir veri iletimi salamazlar. zellikle kablo uzunluu arttka verilerin kaybolma riski doar.

Seri portlara genelde harici modemler balanr, ama seri port kullanan baka aygtlar da vardr (yedekleme aygtlar, dijital kameralar gibi).

4. USB (UNVERSAL SERAL BUS) veri yolu USB bilgisayar ile taklabilir bir aygt arasndaki arabirimdir. USB desdekli aygtlar : Joystick, klavye,fare, dijital kamera, CD_WR, Fla bellekler, modem, bluetooth, telefon, tarayc, yazc, tarayc, Tv kart gib Tak ve altr zellii vardr. USB ile yeni bir aygt herhangi bir badatrc kart kullanmadan ya da bilgisayar kapatmadan taklabilir. USB harici bir veri yolu olup (external) saniyede 12 Mbps veri transfer eder. USB1.0, USB 1.1, USB 2.0, USB 3.0 Bir USB kablo 5m olabilir. Eer USB hub ise 30m ye kadar klabilinir. Tek bir USB portu zerinden 127 tane evre cihaz balanabilir.

5.IEEE 1394 FIREWIRE

Saniyede 400 megabitlik veri transfer orann destekleyen yeni ve hzl bir yol standarddr.

400Mbps ile 1200Mbps arasnda bir bant geniliine sahiptir Tek bir 1394 portu ayn yol stnde 63 tane dsal aygta destek salar. Paralel port, IDE, EIDE; SCSI nn yerini almak iin tasarlanmtr. Apple bu teknolojiyi orijinal olarak gelitiren firmadr. Bu teknoloji iin firewire ismini kullanmaktadr. ok hzl ve esnek olmasna ramen IEEE 1394 ok pahaldr. Bu nedenlerden , dijital kamera, DVD src, dizst bilgisayarlar, gibi yksek veri transfer hz isteyen aygtlar iin kullanlmas beklenir.

USB gibi 1394n de tak ve altr zellii vardr.

1394 ve USB arasndaki ana fark 1394 standardnn daha hzl ve daha pahal olmasdr.

6. MINI PCI veri yolu

Diz st bilgisayarlar iin retildi Bu kartlar daha ok modem veya eternet kart olarak kullanlr PCI yuvasna taklan PCI kartlara gre olduka kktr Bu kart, telefon yada a kablosunu balamak iin bir RC11 yada RJ45 konektr ile balat hizmeti sunar

8. PCI EXPRESS

PCI Express bir endstiri standartdr. Yksek performans salayan, genel amal seri giri-k balants iin kullanlan, masast, sunucu, ilemci ve gml sistemlerde kullanlabilen bir teknolojidir.

Yksek seri balant teknolojisini kullanr.

Bu teknolojinin benzeri Seri ATA, SCSI dada kullanlmaktadr

PCI Expresin temel amac, sre gelen paralel ve paylaml yollarn yerine noktadan noktaya seri yolunu kullanmaktr.

SABT DSK (HARDDSK)

 Bilgisayarn iindeki depolama birimidir. Sabit disk manyetik bir ortam olan plakalardan oluur.

Bu plakalar bir motora baldr ve srekli dnerler.

Bu dn esnasnda okuma yazma kafas bu plakalar zerine veri yazar ya da okur.

Sabit diskin dn hz ne kadar fazla ise okuma yazma hz da o kadar fazla olur ve bilgisayarn hzn ok fazla etkiler.
Sabit diskin hz RPM (Repeat Per Minutes) (Dakikada Dnme Says). rnein gnmzde daha ok 5400 RPM ve 7200 RPM sabit diskler satlmaktadr. Sabit disk, disket, cd gibi depolama birimlerinin kapasiteleri (ne kadar veri depolayabilecekleri) kapasite lm birimleri ile llr. Bit, Byte (Bayt),KB(Kilo Byte), MB (Mega Byte), GB (Giga Byte), TB (Tera Byte).

Clinder :C Head : H Sector : S Sa (Kapasite) : C * H * S * 512 sonu (bayt) cinsinden kar. Gigabayta dntrmek iin : Sonu/1024/1024/1024

 SABT DSK ARA BRMLER

 temel sabit disk ara birimi bulunmaktadr.

1. IDE 2. EIDE 3. SCSI Bu yzden de sabit diskler bu isimlerle anlr. SCSI sabit sik gibi.

9. IDE-INtegrated Device Electronics

IDE bir arabirimdir ve ncelikle sabit diskleri kontrol amal kullanlr.
Bilgisayardaki sabit disk, disket srcs, CD ROM, DVD ROM, CD_WR bilgisayara IDE arabirimi vastasyla balanr. IDE ara birimi saklama aygtlarnn bilgisayara balanmas iin bir standarttr.

IDE KABLOSU (ATA)

IDE cihazlar birbirine balamak iin geni data kablosu kullanrlar. Bu kablolar 40 yada 80 ince telden ibarettir. Her kablonun ba ve sonunda bir konektr bulunur. Bazen ortada da bir konektr bulunur. Mavi ulu konektr daima ana karta balanr. Siyah konektr daima birincil (primary), ncelikli (master) aygta balanr. Bu genellikle sabit disk dir. Gri konektr daima ikincil (sekondary) baml (slave) aygta taklr. Bir kiisel bilgisayar 4 IDE aygtn destekler. IDE kablosunun ilk ucuna takl taklan aygt master olarak ilem grrken orta uca taklan aygt ise slave olarak ilem grr.

10.EIDE (Enhanced IDE) Bu sabit disk kapasitelerini 528MB snrnn zerine karmak iin tasarland. Daha hzl disk eriimi sunmakta, DMA y desteklemekte. Ana karta tmleik gelmektedir. Saniyede 100MB veri transfer edebilir.

12.SCSI
Dier bir sabit disk balant standartdr. 3 deiik trde gelmekte. SCSI 1 : 8 aygt desteklemekte SCSI2 : 16 aygta kadar desteklemekte. SCSI3: veri tansfer hz 160MBps ye karmakta. SCSI cihazlar birbirine balarken: birbirine balanacak cihazda 2 tane SCSI portu olmaldr.SCSI kablosu ilk cihazdan ikincisine, ikincisinden ncsne balanr. Balant byle devam eder. Son cihazn ikinci SCSI portuna sonlandrc taklr.

13.Serial ATA (SATA)

Sata kablosu dk voltajda alr. ncedir, uzundur, Hzldr. Saniyede 150MB veri transferi yapabilir. Master/slave jumperlar iermez. PATA 80 tel ierirken SATA sadece 7 tel ierir. uanda 3 SATA standart bulunmaktadr. 3 de ayn kablo ve konektr kulanmaktadr.

 www.bilgisayr dersanesi.com www.farukcubukcucom www.bilgisayarogren.com www.darkware.com.tr