Professional Documents
Culture Documents
ELEKTROMANYETK UYUMLULUK
Levent SEVG Elektronik-Haberleme Mhendislii Blm, DOU niversitesi, Zeamet Sokak, No 21, Acbadem / KADIKY lsevgi@dogus.edu.tr levent.sevgi@ttnet.net.tr http: //www3.dogus.edu.tr/lsevgi
L. Sevgi
erik
EHMB
EMC Kavramlar ller, Testler ve Ortamlar Korunma Yntemleri (topraklama, ekranlama ve filtreleme) Bina ii kablo deme ve EMC
L. Sevgi
EM Alan ve Dalga Teorisi Devre Teorisi ve Transmisyon Hatt Ed. Anten Teorisi ve Dalga Propagasyonu Frekans Analizi (FT, FS, DFT, FFT) Elektronik Elemanlar ve Frekansla Davranlar Stokastik Modelleme ve Grlt Analizi aret leme Yntemleri Sistem Analizi
ETMD 14 Aralk 2002
L. Sevgi
Sk Kullanlan Szckler
EHMB
: Imm : Yaylm (letim) : Yaynm (Sznt) : Yayn (?) : Uyumluluk : Baklk : Salma : Krnm
ETMD 14 Aralk 2002
Susceptibility : Alnganlk
Den bir yldrmn telefon sistemlerini, evlerdeki elektronik cihazlar alamaz duruma getirmesi, Evdeki ya da ofisteki bilgisayarn FM dalga radyo yaynlarn bozmas, Elektrik sprgesinin TVlerde karlanmaya neden olmas, Floresan lambalar yandnda bilgisayar ekrannn krpmas, Klima her devreye girdiinde video cihaznn saatinin sfrlanmas, Radyo dinlerken polis telsizlerinin araya girmesi, Havaalan radarlarnn diz-st bilgisayardan etkilenmesi, Cep telefonlar ya da bilgisayarlarn aralarn ABS fren sistemini kilitlemesi, Radyo kulesi yaknnda uan bir helikopterin kontrolden kabilmesi, Bilgisayar ana kartna eklenen ilave bir kartn ya da bellek elemannn daha takarken yanmas,
ehir ebekesi
Grlt Akmlar
Motor Grlts ebeke Dalga ekli Motor, Rle, Anahtar Tra Makinasndan Dorudan Ima Motor Grlts
letkenlik EMI
L. Sevgi
EM Giriim Kaynaklar
EHMB
rnekler: Elektrik Makineleri Fluoresant Aydnlatma Endksiyon stmas Ark ocaklar Eviriciler (inverter) Enerji hatlar Lokal osilatrler Gerek Spektum Kullanclar Bilgisayarlar (PC) ve dierleri
DOAL
Gne Inlar Yldrm
NSAN YAPISI
Elektromagnetik Darbe (EMP)
Kozmik Kaynaklar
Elektrik ve Elektronik Sistemler (ESD) Elektrostatik Dearj L. Sevgi ETMD 14 Aralk 2002
EMC problemi genelde zordur, ancak karmak deildir ! EMC problemi kurallara ya da yasalara uymayan ayrntlarla ilgilenir ! EMC problemine genelde ilgilenilmesi zorunlu olan bir angarya gzyle baklr ! EMC problemiyle genel EM mant dnda bakarak ilgilenmek gerekir ! Sistemler -biz beensek de beenmesek de- gerek dnyada almak zorunda !
ETMD 14 Aralk 2002
L. Sevgi
EMC MHENDSL
CHAZ - CANLI (DOKU) ETKLEM
BEM MHENDSL
olarak anlr.
L. Sevgi
Eik Deerler
EHMB
Eik Deerler
EHMB
ICNIRP : International Committe on Non-Ionizing Radiation Protection ICNIRP Guidelines for Limiting Exposure to time-varying electric, magnetic, and electromagnetic fields (up to 300GHz), Health Physics, 74, 4494-522, 1998
TEMEL LMTLER
zel durumlarda 10 kat gvenlik pay Genel durumda 50 kat gvenlik pay
L. Sevgi
TEMEL LMT
137V/m 61V/m
0.08 W/kg SAR
42 V/m
1MHz
L. Sevgi
Frekans
10MHz
400MHz
2GHz
ETMD 14 Aralk 2002
Eik seviyesi
Tanmlar
EHMB
Elektromanyetik Uyumluluk; Bir sistem veya cihazn iinde bulunduu elektromanyetik ortamda fonksiyonlarn, bu ortamda telafi edilemez bir bozulma yapmakszn yerine getirebilme yetenei olarak tanmlanmaktadr.
L. Sevgi
EMI Ortam
EHMB
EMI Problemi
EHMB
EMC
YAYINIM
BAIIKLIK
LETKENLK
IINIM
LETKENLK
IINIM
AIRI GERLM
ESD
HIZLI GE
ELEKT. YK
ETMD 14 Aralk 2002
L. Sevgi
Yaynm
EHMB
(1) letkenlik (Conduction) Farksal (differential mode) ya da ortak (common mode) modda
olabilir.
L. Sevgi
Yaynm
EHMB
(2) Inm (radiated) Farksal (differential mode) ya da ortak (common mode) modda
olabilir.
L. Sevgi
EMC ve Kurulular
EHMB
IEC CISPR
CENELEC
Ulusal Komiteler
(AB) Almanya Ingiltere talya Portekiz sve Trkiye
L. Sevgi
Aktarlm Ulusal Stn. DIN EN xxxxx BS EN xxxxx CE EN xxxxx NP EN xxxxx SS EN xxxxx TSE xxxxx
ETMD 14 Aralk 2002
retilen cihaz;
(a) Oluturduu Elektromanyetik karmaa, haberleme ve dier cihazlarn tasarlandklar ekilde almas iin belirlenen limitleri amamaldr. (b) Tasarland seviyelerdeki elektromanyetik karmaaya elverili olmaldr.
L. Sevgi
AB EMC Kurulular
EHMB
Uzman Otorite (Competent Authority): ye lkelerin Uzman Kurulu (Competent Body): EMC Direktifleri Annex IIyi
salar. EN45001 uyumluluunu denetler. Atanm kurulu (notified) olmasna gerek yoktur. Teknik raporlarn onaylanmas ve belgelenmesinden sorumludur. Yeterlilii, uzman otorite veya ye lke uzman otoritesini temsil eden akreditasyon kuruluunca tannr. Test merkezi olmas gerekli deildir.
tarafndan seilir ve AB Komisyonuna ve dier ye lkelere bildirilir. AB tipi uygunluk belgelerini ve teknik raporlar onaylar. ye lkelerin Atanm Kurulu oluturmalar zorunlu deildir.
L. Sevgi
(EN 45000 serisi) uygun olarak oluturulmu yasal uzman kurululardr. Yanlzca AB lkelerinde yer alrlar, lme laboratuar ve belge dzenleme kurululardr. ETMD 14 Aralk 2002
AB EMC Standartlar
EHMB
Temel
L. Sevgi
belirleyici zelliktedir. Bakla ilikin Temel EMC tandartlar IEC, yaynma ilikin Temel EMC standartlar CISPR tarafndan dzenlenmektedir. rnein: IEC 1000-4-2 Elektrostatik Dearj Standarddr. Genel Standartlar (Generic Standards):Belirli bir ortama zgdr. Minimum temel gereksinimleri ve test yntemlerini belirtir. Ortamda alan tm rn ve sistemlere uygulanabilir. rn, rn ailesi, sistem ya da kurulum standartlarnda ikinci dereceden nemlidir. Temel EMC Standartlarna kaynak oluturur. Yaynm ve bakl ilgilendiren test ve gereksinimleri ierir. Teknik/ekonomik olarak en az sayda testleri ve snrl saydaki gereksinimleri belirler. rn Ailesi Standardlar (Product Familiy Standards):Bir grup rn ailesi iin tanmlanan EMC standartlardr. rnein CISPR 22, Bilgi Teknolojisi Cihazlar iin yaynm standarddr. rn Ailesi standard bir ok temel standard ierebilir. rne zel Standart (Product Specific Standard):zel bir rn iin tanmlanan standartlardr. rnein prEN50220 iitme cihazlar iin baklk standarddr. ETMD 14 Aralk 2002
EMC Limitleri
EHMB
EMC Marjini
L. Sevgi
CE Markas
EHMB
Hangi direktif uygulanyor ? rne ait yeni bir direktif ufukta grnyor mu ? Uygunluk iin hangi yollar geerli ? Uygunlua giden yollardan hangisi bu rne daha uygun ? rnn kullanlaca ortam neresidir ? rne hangi standartlar uygulanyor ? rn etkileyebilecek rne zel standart var m ? Pazar tarafndan talep edilen zel bir standart var m ? rne ilikin olarak direktiflerin ve standartlarn aydnlatlmas gereken alt balklar var m ?
L. Sevgi ETMD 14 Aralk 2002
CE Sreci
EHMB
Uygulanabilir Standart mevcut deil zel Koullar var veya Onayl standartlardan sapmalar var Teknik Standartlara gre Teknik Yaplanma bamsz sertifikasyon Dosyas (Technical Construction File -TCF) & Uzman Kurulu onay Genel Standartlar ve rn Ailesi Standartlar Mevcut
RF verici cihazlar
CE MARKASI
L. Sevgi ETMD 14 Aralk 2002
CE Markas
EHMB
CE Markas
EHMB
Teknik Yaplanma Dosyas: (Technical Construction File) - Uzman Kurulula temasa geilir, - Bir TCF dzenlenerek, - Cihazlarn tanm yaplr, - Test plan hazrlanr, - rne zel standart mevcut deilse genel standartlar kullanlr, - TCFde belirlenen test planna uygun olarak test edilir.
L. Sevgi ETMD 14 Aralk 2002
CE Markas
EHMB
Teknik Yaplanma Dosyas (2) : (Technical Construction File) - Uzman Kurulu sonular kontrol eder, - Uzman Kurulu yeterlilik belgesini verir, - retici ya da temsilcisi DEKLERASYONU mzalar, - CE markas baslr. Daha pahal ve karmaktr, karmak cihazlara uygulanr. Standartlarn deimesi durumunda yeniden test edilmesi zorunluluu daha azdr.
L. Sevgi ETMD 14 Aralk 2002
Frekans
aret Genlii
Zaman
Empedans
Geometri
ilikileri gz nne alnmaldr !
L. Sevgi
Zaman
- Frekans
L. Sevgi
EM Giriim srekli (frekans domeni) ya da geici (zaman domeni) olabilir. EMI problemiyle frekans domeninde daha kolay ilgilenilebilmektedir. Bilgisayar saatleri gibi darbesel ve srekli iaretlerin bir ok frekans bileeni vardr. Fourier Analizi ile hemen btn EMI problemleri frekans domeninde ele alnabilmektedir.
L. Sevgi
RF iareti
Dar band zaman
Frekans
Yldrm iareti
Geni band
zaman
L. Sevgi
Frekans
ETMD 14 Aralk 2002
Darbe ve Spektrumu
EHMB
Genlik
tr
A T1 T
20dB/Dec 40dB/Dec Zaman
2 AT1 T
Genlik
1 f1 = T1
1 fk = tr
Frekans
Fourier katsaylar
L. Sevgi
2 AT1 T1 T1 An = Si n Si n T T Tr
ETMD 14 Aralk 2002
tr
EM sznt ykselme zaman ve darbe tekrarlama frekans ile, baklk ise sadece ykselme zaman ile ilgilidir.
L. Sevgi
letim hatlar ve anten etkileri sz konusudur. letim hatt frekansa bal olarak anten gibi davranabilir.
letim Hatt
L. Sevgi
Anten
ereve Anten
ETMD 14 Aralk 2002
letim hatlar
EHMB
Sonlandrlm Hat
EHMB
Gerilim
Zo
R
Sonu AD Hat
Sonu KD Sonu KD
Sonu KD Hat
R>Zo R<Zo
L. Sevgi ETMD 14 Aralk 2002
Hat empedans
EHMB
Zo
Zi
Im {Z}
ZL
Z L + jZ o tan( !) Zi = Zo Z o + jZ L tan( !)
AD
[ ]
KD
Endktif Endktif
Kapasitif
L. Sevgi
Kapasitif
ETMD 14 Aralk 2002
Eit ve zt akmlar EM may azaltr. Geometri, yani boyutlar (uzunluk ya da alan) anahtar parametredir. EM ma frekansla, akm iddeti ile ve boyutlarla deiir. ereve anten etkisine tipik bir rnek PCBlerdir. Dipol anten etkisine tipik bir rnek kablolar ve balantlardr. Slot antenler dipol antenler gibidir. Yarklar ve delikler slot anten gibi davranrlar (/2 de baskn, /20 de hala etkili) Daima PCB alanlarn kltnz ve kablo boyutlarn azaltnz.
ETMD 14 Aralk 2002
L. Sevgi
stenen fonksiyonun nndeki genel engel empedanstr. Lehim yerleri endktans etkisi yaratr ve iletim hattn bloke eder. Balant ve sznt kapasiteleri alternatif iletim yollar oluturur. Elektronik elemanlarn empedans davranlar da farkldr.
ETMD 14 Aralk 2002
L. Sevgi
Empedans
c
Topraklama levhas
alak frekanslarda diren etkisi orta frekanslarda endktif etki yksek frekanslarda anten etkisi yaratr.
L. Sevgi ETMD 14 Aralk 2002
Endktans deeri 7-8 nH /cm olarak dnlebilir. rnein 100 MHzde 2.5cm uzunluklu bir toprak iletkeni
Z = 2 fL = 12
empedans yaratr.
L. Sevgi
ki iletken levha arasndaki kapasite deeri rnein 0.3m2 iki plaka 0.02m aralkl ise
C =0 A/d = 40 pF
deer oluur.
L. Sevgi
Inm Mekanizmas
EHMB
Manyetik Dipol (Farksal mod nm) Kapal bir evrimden akan akm Dk gerilim / Yksek Akm (Dk empedans) Yaknnda magnetik alan baskn Elektrik Dipol (Ortak mod nm) Dipol ya da dzlem zerindeki monopol yap Yksek gerilim / Dk akm (Yksek empedans) Yaknnda elektrik alan baskn
L. Sevgi
EMI Kaynaklar
EHMB
E dipol
Empedans ()
H dipol
Inm Mekanizmas
EHMB
Manyetik dipol Akm I = 1mA Kesit alan A = 50 mm x 5 mm Elektrik Dipol Akm I = 5A Monopol boyu L = 100 mm
Uzaklk R = 3m Frekans MHz 30 50 100 200 300
CISPR 22 LIMITS (Radiated) at 10m Frequency 30 - 230 MHz 230 - 1000 MHz Class A 40 dB V/m 47 dB V/m Class B 30 dB V/m 37 dB V/m
CISPR 22 LIMITS (Conducted) Frequency 0.15 - 0.5 MHz 0.5 - 5 MHz 5 - 30 MHz Class A 66 dB V 60 dB V 60 dB V Class B 46-56 dB V 46 dB V 506 dB V
L. Sevgi
E ~ f2
Ortak mod akmlarnn yaratt EM sznt alak frekanslarda BASKIN
E~f
L. Sevgi ETMD 14 Aralk 2002
RF ve Parazitler
EHMB
L. Sevgi
Grlt Spektrumu
EHMB
evre Gr . ( yerleim )
Alc Grlts
evre Gr . ( tara)
Kozmik Gr .
Patlamal Gne Atm . Grlt (gn ) Atm . Grlt (gece ) Frekans [Hz ]
L. Sevgi ETMD 14 Aralk 2002
Sakin Gne
Non-lineerlik Etkileri
EHMB
x
(f1;)
T= A + B(.) +
C(.)2
+D(.)3
+ ..
y
(2f1, 3f1, 4f1, 5f1)
Harmonik Oluumu
x1
T= A + B(.) + C(.)2 +D(.)3 + ..
y
(2f1, 3f1, 2f2, 3f2) (f1f2) (2f1 f2)
x2
arpm Oluumu
L. Sevgi
(mf1 nf2)
ETMD 14 Aralk 2002
arpma Devresi k
EHMB
2B-A
2A+B
2B+A 3B
A-B 2A 5
A+B 2B 15 20
ETMD 14 Aralk 2002
10 Frekans [MHz]
3.
5. Zaman
L. Sevgi
Dalga ekli Sins Kare gen Darbe (%50) Darbe (%25) Darbe (% 1 0)
Harmonikler nc Drdnc 0 0 0.424 0.090 0.2 1 2 0.1 50 0.1 72 0.0 0.0 0.0 0.0 0.1 5 1
L. Sevgi
Frekans Analizi
EHMB
Frekans analizinde temel bant ZAMAN BAND GENL = SABT eklindedir. Yani, " Zamanda sonsuz sreli iaretin (rn. sin(t)) enerjisi tek frekansta younlar. " Zamanda anlk iaretlerin (drt ya da ksa darbe) enerjisi neredeyse tm frekans eksenine yaylr. " Darbe eklindeki iaretler geni bandldr ve darbe sresi ksaldka frekans band geniler.
L. Sevgi ETMD 14 Aralk 2002
Frekans Analizi
EHMB
Sonu olarak, sonlu bir T zaman aralnda, t zaman aralklar ile N=T/t noktada gzlenen bir iaretin ayrk Fourier dnm ile alnan frekans spektrumunda u ilikiler vardr. Maksimum frekans: fmax = 1/2t
L. Sevgi
EHMB
Teekkrler !
1. Ders sonu
L. Sevgi