NDEKLER TABLO LSTES.......................................................................................................................... V EKL LSTES............................................................................................................................VI RESM LSTES. .........................................................................................................................VII GR. ........................................................................................................................................1 ................................................................................................3 Sorun ve Kavramsal ereve. Yntem.

.............................................................................................................................12 ULUSAL VE YEREL BASINDA IRKI-AYRIMCI EREVELER.......................................................20 Irklk-Ayrmclk Kart eriklerin Gazete Sayfalarndaki Grnm.......................................28 Irk-Ayrmc eriklerin Gazete Sayfalarndaki Grnm........................................................37 Irk-Ayrmc Sylemlerin Balklarda Grnrlemesi.........................................................38 Szckler..................................................................................................................41 Balklarda Terr ve Krt Sorununun Birliktelii..........................................................43 Balklarda lan Edilmeyen Trkiyenin Dmanlar . ...............................................47 Trkiyeye ve Trklere Kar lenmi Su: Hrant Dink Cinayeti....................................51 Trklerin Farkll ve Trk Olmayan Karsndaki stnl. .......................................55 Mslmanlar, Hristiyanlar ve Geleneksel slamn Kabul Edilebilir Snrlar Dnda Kalanlar ...................................................................................................................56 Balklardaki Daimi Madur: Trkler. ..........................................................................59 ULUSAL VE YEREL BASINDA IRKI-AYRIMCI SYLEMLERN ORTAK AIKLAYICI STRATEJLER..67 Aka Ynlendirmekten Kanmamak: Ayrmclk Yapmyoruz Ama..................................68 Tehdit Algsnn Yeniden retilmesi Yoluyla Irkln-Ayrmcln Hedefindeki Saptama.......73 Fotoraflarda Yaratlan stnlk Fantezisi..........................................................................83 Masumlatrma ya da zmszl Merulatrma...........................................................86 Trklerin Maduriyetini Olumlama. ............................................................................86 Trklerin Haklln Kalpyarglarla Dillendirme ya da Irklk-Ayrmcl Normalletirme..............................................................................88 Sadakatle Bal Olana Abartl vg. ..........................................................................90 Trkler Soykrm Yapmaz nancna Yaslanma ya da Irkl-Ayrmcl Hakllatrma. ...93 Yedi Dvelin Trkiyeye Kar Olduu Endiesini Besleme ya da Irkl-Ayrmcl Yerletirme: Ermeni Sorunu...................................................................................96 -Sorun: . ...................................................................................................................97 -Nedenleri:................................................................................................................98 -zm(szlk): .....................................................................................................102

III

Ayrmcln nkrn Kolaylatrmak. .................................................................................105 Politik sorunu yoksayma dorultusunda ifadeleri oaltma: Krt Sorunu. .............105 -Sorun:. ...................................................................................................................105 - Nedenleri..............................................................................................................107 - zm(szlk): ....................................................................................................109 Yaygn inan dndakilere tahammlszl/hogrszl besleme....................111 -Hristiyanlarn Hal Seferi: Santoro cinayeti ve misyonerlik faaliyetleri.....................112 -Papann Ziyareti ve Hristiyan-Mslman Kartlnn Temalatrlmas....................117 -Tehdit Algsnn Odanda Geleneksel slamn Dndakiler. .....................................120 rtica Tehlikesinin Simgesi-Hak Araylarnn rts kiliinde Tartma: .................................................................................125 Kartlklar Yaratarak Anlatma. Yabanclar Araclyla D Tehdit/Saldr Algsnn Bytlmesi..................................127 Ayrmclk tiraflarndaki Eletiri Snrll...................................................................134 IRKI-AYRIMCI SYLEMLERN ARKAPLANI............................................................................141 Irkln-Ayrmcln Haber emalar ve Argmantasyon Yaplarnda Yerlemesi....................141 Habercinin Tercihi.............................................................................................................150 Satr Arasna Gizlenen Ayrmclk......................................................................................152 m Edilenin Dlaycl...................................................................................................152 nkabuller: Olumlu Kendi ve Olumsuz tekine Dair Verili Kabul Edilenler........155 Olumlu ve Olumsuz Eylemlerin Aktrleri: Biz ve Onlarn dili . ...........................155 Ayrntlarda Gizlenen Ayrmclk...............................................................................156 Anlamsal Stratejiler: Irk-Ayrmc Sylemlerin Kurgusu.....................................................158 Amann Ardna Gizlenen Masumlatrmalar.........................................................158 Kt Muameleyi Hak Edenler .................................................................................159 Asl Suluyu lan Eden Abartmalar. ...........................................................................162 Irk Sylemlerin Hamlelerinden Biri Olarak Glnletirme, Alay ve roni.................163 Biz Deil, Asl Onlar: Suu Kar Tarafa Atma. .......................................................163 Olumlu Kendi-Olumsuz teki kiliinde Karlatrmalarn Rol. ........................164 eridekiler ve Dardakiler Ayrm....................................................................166 Irk-Ayrmc Sylemlerin Biem ve Retorii.......................................................................167 Irk-Ayrmc Dilin Szlkesi....................................................................................168 Szdizimi ve Cmle Yaplarnn m Ettii ................................................................170 Irk-Ayrmc Retorik................................................................................................173 SONU...................................................................................................................175 KAYNAKA. ............................................................................................................177
IV

TABLO LSTES Tablo 1 Haber ve yazlarda fotoraf kullanm..........................................................................22 Tablo 2 Irklk-ayrmclk kart ieriklerin gazetelerin sayfalarna gre dalm........................30 Tablo 3 Irklk-ayrmclk kart haberlerin kimleri konu edindiine ve gazetelere gre dalm. ..........................................................................................................................30 Tablo 4 Irklk-ayrmcl kimlerin yapt ve kimlerin rklk-ayrmcla maruz kald.............31 Tablo 5 Irklk-ayrmclk kart haber ve yazlarn konularna gre dalm. .............................32 Tablo 6 Irklk-ayrmclk kart haber ve yazlarn konularna ve gazetelere gre dalm. ........33 Tablo 7 Irk-ayrmc ve kart ieriklerin bir arada yer ald haber ve yazlarn temalara gre ..................................................................................................................................36 dalm. Tablo 8 Irk-ayrmc ieriklerin haber veya yaz iindeki yeri.....................................................40 Tablo 9 Haber balklarnda geen szcklerin kullanl sklna gre dalm ........................42 Tablo 10 Haber ve yazlarn konularna gre dalm..............................................................74 Tablo 11 Irk-ayrmc ieriin yer ald haber ve yazlarn konularna ve gazetelere gre dalm. ..................................................................................................................................75 Tablo 12 Haber ve yazlarda ounluk aktrlerinin dalm......................................................77 Tablo 13 D rkln-ayrmcln hedef ald aznlk aktrleri. ...............................................79 Tablo 14 D rkla-ayrmcla yer veren haber ve yazlarda aktrlerin konulara gre dalm. ..........................................................................................................................80 Tablo 15 rkln-ayrmcln hedef ald aznlk aktrleri...................................................81 Tablo 16 rkla-ayrmcla yer veren haber ve yazlarda aktrlerin konulara ..........................................................................................................................82 gre dalm. Tablo 17 Irk-ayrmc ieriin bulunduu haberlerde fotoraf kullanmnn aktrlere gre dalm. ..........................................................................................................................83 Tablo 18 Haber ve yaznn konusuna gre ounluk aktrlerine yklenen rollerin dalm. .......87 Tablo 19 Haber ve yazlarn konusuna gre aznlk aktrlerine yklenen rollerin dalm...........88 Tablo 20 Trklerin yceltilmesine araclk eden kalpyarglarn gazetelere gre dalm. ............90 Tablo 21 Irk-ayrmc ierikteki haber ve yazlarda aznlk aktrleri ve aktrlerin olumsuz temsiline araclk eden kalpyarglar.........................................................................................93 Tablo 22 Irk-ayrmc ieriklerin kodland haber ve yazlarn temalarna gre dalm............95 Tablo 23 Haberin ematik yaps............................................................................................141 Tablo 24 Haber ve yazlarda szck seimi: Irk-ayrmc szlkenin kavramlar.....................168

EKL LSTES

ekil 1 Irk-ayrmc ieriin ve rklk-ayrmclk kart ieriin yer ald haber ve yazlarn gazetelere gre dalm..........................................................................................................21 ekil 2 Ekim aynda, rk-ayrmc ierikle ilikili haberlerde kullanlan fotoraflarn alannn gazetelere gre dalm (cm).................................................................................................23 ekil 3 Irk-ayrmc ierikler ve kart ieriklerdeki haberlerde kullanlan fotoraf saylar..........24 ekil 4 Gazetelerde yer alan haber ve yazlarn aylara gre dalm. .........................................25 ekil 5 Ekim aynda yaynlanan haber ve yazlarn kaplad alan (cm).....................................26 ....................................................................27 ekil 6 Yazlarn trsel z elliklerine gre dalm. ekil 7 Irklk-ayrmclk kart ieriklerin yazlarn trne gre dalm...................................28 ekil 8 Irklk-ayrmclk kart ieriin bulunduu haber ve yazlarda aznlk aktrlerinin .............................................................................34 olumlu temsiline araclk eden kalpyarglar. ekil 9 Irklk-ayrmclk kart ieriin bulunduu haber ve yazlarda aznlk aktrlerinin olumsuz temsiline araclk eden kalpyarglar. ...........................................................................35 ekil 10 Irk-ayrmc ieriklerin yer ald yazlarn trlerine gre dalm.................................37 ekil 11 Irklk-ayrmclkla ilikili ieriklerin gazetelerin sayfalarna gre dalm.....................38 ekil 12 Balklarda ounluk aktrlerinin tanmlanma biimleri...............................................59 ekil 13 Balklarda ounluk aktrlerinin ilikilendirildii eylemler...........................................60 ekil 14 Balklarda ne kan aznlk aktrlerinin dalm. .......................................................60 ekil 15 Balklarda aznlk aktrlerinin tanmlanma biimi.......................................................61 ekil 16 Balklarda aznlk aktrlerinin ilikilendirildii eylemlerin nitelii.................................62 ekil 17 Balkta szleri alntlanan aktrler. .............................................................................63 ekil 18 Balkta szleri alntlanan aktrlere yklenen roller. ....................................................64 ekil 19 Balkta cmle yapsnn aznlk ve ounluk aktrlerine gre durumu.........................65 ekil 20 Haber ve yazlarda i ve d rklk-ayrmclklarn dalm...........................................78 ekil 21 Metinlerde aznlk ve ounluk aktrlerine yklenen roller..........................................86 ekil 22 ounluk aktrleri olarak Trklerin yceltilmesine araclk eden kalpyarglar..............89 ekil 23 Aznlk aktrlerinin yceltilmesine araclk eden kalpyarglar.......................................91 ekil 24 Aznlk aktrlerinin olumsuz temsiline araclk eden kalpyarglar.................................92

VI

RESM LSTES

Resim 1 Ayrmclk yapmyoruz ama..., Gneyde mece, 13.12.2006........................................70 Resim 2 Kenede siyonist parma, Sonsz, 26.07.2006...........................................................72 Resim 3 PKKya Roman daya, Posta, 03.04.2006..................................................................85 Resim 4 Hepimiz Ermeniyiz izaha muhta garabet, Hrriyet, 25.01.2007.............................101 Resim 5 Kaak 70 bin Ermeni ii var hepsini kovalm, Posta, 10.10.2006..............................103 Resim 6 Tre cinayeti, Krt kltrnn paras, Hrriyet, 19.08.2006..................................107 Resim 7 Gneydou kandrld, Posta, 02.04.2006................................................................109 Resim 8 Trkiyeyi yakan katil, Posta, 07.02.2006. .................................................................113 Resim 9 Misyonerlik hat safhada, Yeni Balkesir, 03.05.2006. .................................................115 Resim 10 Hovarda rahipler kiliseyi soymu, Posta, 02.10.2006...............................................120 Resim 11 Alevilerin din dersi almyorum deme lks yok, Hrriyet, 06.07.2006...................121 Resim 12 Mritle sevime, Posta, 17.12.2006. .......................................................................124 Resim 13 Gasp turist, Posta, 02.10.2006............................................................................129 Resim 14 Ben varsam yabanc hakem olmaz, Zaman, 15.04.2006.........................................131 Resim 15 Turist kz bize tecavz etti, Posta, 09.01.2007........................................................133 Resim 16 Alevi dedenin misyoner torununa gzalt, Zaman, 17.10.2006...............................143 Resim 17 Bu Ermeniler adam olmaz, Hrriyet, 31.01.2006....................................................145 Resim 18 PKK Ankarada, Posta, 20.06.2006........................................................................151 Resim 19 Bizim keneler terrist kt!, Yeni Balkesir, 04.07.2006...........................................154 Resim 20 Katiliyle kavga etmi, Posta, 07.02.2006................................................................157 Resim 21 Korkutan fke, Posta, 09.09.2006. ........................................................................160 Resim 22 DTPliler nce kkrtt sonra yattrd, Zaman, 30.03.2006.....................................161 Resim 23 zmire soyu krklar ant yapalm, Zaman, 18.10.2006.........................................164 Resim 24 Yunan denize att biz kurtardk, Posta, 27.09.2006................................................165

VII

VIII

NSZ Elinizdeki bu kitap nsan Haklar Ortak Platformu adna, 2009-2010 yllar arasnda ulusal ve yerel, yazl basnda rk-ayrmc sylemlerin yaygnlatrlma biimini ortaya koymak zere yrttmz bir aratrmann rn. Medyann ayrmc-rk kan ve grleri yaygnlatrma, merulatrma ve yeniden retme ilevinin etnik ve rk ilikileri konusundaki yaygn rzann retiminde gerekli olan sembolik kaynaklarn kontrolne sahip olmas nedeniyle zellikle nem tadn dnyoruz. Medya, toplumdaki ounluun dorudan ok az bilgi sahibi olduu aznlk gruplar ve onlarla ilikili olaylar hakknda, kamusal bilgi ve ak veya gizli kanlar yayar; daha da nemlisi aznlk gruplarna ilikin nyarglara ve ayrmcla meruluk da salayabilecek ideolojik bir ereve kurar. Medyann ayrmcl merulatran ve kuatan ideolojik erevenin kurulmasndaki etkililiine odaklanan bu alma, etkililiin dil kullanmlarn ve sylemlerini grnr hale getirmenin ayrmcln nlenmesi iin yurtta topluluklarna diren kazandrmak amacyla seilecek yollardan biri olduu kabulnden yola kmakta. almaya konu olan gazete haberlerinin toplanmasnda, tasnifinde ve kodlanmasnda Ankara niversitesi letiim Fakltesi aratrma grevlileri ve Ankara niversitesi Sosyal Bilimler Enstits doktora rencileri olan Hatice oban ve lkay Karann youn emekleri var. Tablolar ve ekilleri nan zdemir dzenledi; kitapta yer alan haber fotoraflar Tuba Kanlya ait. Feray Salman ve Bieng zdil analiz kategorilerinin oluturulduu ilk aamada bizimle birlikte altlar. Aratrma ekibi, gazete haberlerinin topland, okunduu ve irdelendii aylarda, gazete sayfalarnda, haber ve ke yazlarnda karlatklar rk ve ayrmc sylemin bombardman altnda karamsar, zor gnler geirdi. Kk Boran, annesi Haticenin karnnda, onun deien ruh hallerinin eliinde, rk sylemin gazete sayfalarndaki yaygnlna tank oldu. Kk Naz annesinin ona gre nedensiz fkesini, krgnln, bezginliini anlamaya alt. ocuklarnn da okuyabilecei, eitlik ve zgrlk mcadelesinin yannda yer alan haber ve ke yazlarna kk bir katk yaratabilmek iin alan annelerini affetmeleri de gazetelerin deiimi kadar zor olacak gibi gzkyor. Sonuta ortaya kan metin, Trkiyede rkln-ayrmcln grnr klnmas konusunda son birka yldr sivil toplum kurulular ve akademik evreler tarafndan yrtlen almalar serisine eklenebilir. TV dizileri, filmler, reklamlar, arklar, haber bltenleri, internet ortamndaki yazmalar ve forumlar, ders kitaplar, akademik tezler, parlamento konumalar, hukuk metinleri ile yaygnlk ve meruluk kazanan ayrmc ve rk sylemlerin grnr hale gelmesi iin yaplacak yeni almalar, demokratik toplumlarda her trl gndelik yaam pratii ve bu pratiklere anlatm ve anlam imkn sunan dilsel kullanmlar araclyla salnan rklk ve ayrmclkla mcadelenin admlarn oluturmaya devam edecektir. Aratrma yayna hazrlanrken okuyageldiimiz, dehetengiz rk-ayrmc haberlerle aresizliimiz artt. Gazetelerde 4 Aralk gn polis tekmeleriyle bebeini dren gen kadnn etrafna ylan haberlerde politikac ve muhabir/yazar/editrlerin yorumlarndaki cinsiyeti dil kullanmlar karsnda szsz kalmak istemedik; bu alma o gen kadna ithaf edilmitir.
IX

Eser KKER, lk DOANAY Aralk 2010, Ankara

GR Her trl ayrmclkla mcadele etme stratejilerinden biri olarak tayin edilen, ulusal devletleri ve uluslararas rgtleri insan haklarn yasal teminat altna almaya yneltme giriimlerinin olduka baarl olduu sylenebilir. Yasal teminata kavuturulan ayrmcl men eden temel insan haklar hem ulusal devletlerin hem de uluslararas szlemelerin gvencesi altndadr. Ancak bu gvenceleri iten ie rten kktenci sa ve kar kmac (reaksiyoner) ideolojilerin yaratt iklimin deitirilmesi sorun tekil etmektedir. Modern kapitalist demokrasilerde bu ideolojiler belirli zaman dilimlerinde hegemonik liberal ideolojiyi yerinden etmekte, liberal sylemlerin bileenlerinden, eklemlerinden biri olmaktan kmakta, rakip hkim ideoloji haline dnmektedir. Ayrmclk, toplumlarda sadece snfsal, etnik, rksal, dini ve cinsiyet temelli iliki eksenlerinin kurulmas ile grnrlk kazanmamakta, her trl gndelik yaam pratii ve bu pratiklere anlatm ve anlam imkn sunan dilsel kullanmlar araclyla salnmaktadr. Bu dilsel kullanmlar ieren iletiim ve etkileim biimleri, bir yandan ayrmclklarn yol at biz ve onlar ikiliinin srekli yeniden kurulmasn olanakl hale getirirken dier yandan da bu ikilikleri krmaya ynelik kkrtc performanslarn ksmi de olsa dolama girmesine izin vermektedir. Etnik ve rksal nyarglar ve ideolojiler farkl sylem ve iletiim tipleri tarafndan gelitirilir ve olumlanrlar: Aile iindeki sosyalletirici konumalar, gnlk konumalar, hukuk metinlerini, ders kitaplarn, hkmetlerin yaynlarn, parlamento konumalarn, akademik sylemleri, reklamlar, filmleri ve haberleri farkl sylem ve iletiim trleri olarak ayrtran Teun A.van Dijk (1991), bu metin ve konuma trlerinin sembolik sermayeyi kontrol altnda tutan elit gruplarca retildiine dikkat ekmekte, bu gruplarca retilen ancak onlar tarafndan ayrmc olduu kesinlikle reddedilen, ayrmc hatta rk sylemlerin olumasn ve dolamn mmkn klan ima, eda, slup ve retorikle bezeli, n adlandrma ve gerekelendirmelerle ykl anlatm aralarna sahipliin yol at durum hakknda tartmay gerekli bulmaktadr. Ayn gereklilik Trkiye iin de geerlidir. Zira Trkiyede de ayrmcl merulatran milliyeti ve rk sylemlerin dolam biimleri egemen gruplarn kontrol altndadr. Akademik, entelektel, estetik, medyatik ve politik anlam ve deer reten gruplarn ayrmcl merulatran ve kuatan ideolojik erevenin kurulmasnda etkili olduu kabul edilerek, bu etkililiin dil kullanmlarn ve sylemlerini grnr hale getirmek, ayrmcln nlenmesi iin yurtta topluluklarna diren kazandrmak amacyla seilecek yollardan biri olarak dnlmtr. Bu dorultuda aa kartlmasna ve tartlmasna gereksinim duyulan bilgi bekleri aada sralanmaktadr: a. Her trl ayrmcl konu alan akademik almalar kesen sylemleri ortaya koyabilmek iin ncelikle bu nitelikteki almalarn arivlenmesi, bir n adm olarak elektronik ortamda kayt altna alnmas bir gerekliliktir. ncelikli olarak, ayrmclk temelli bibliyografyalar hazrlanmas ve baslmas olas almalar kolaylatracaktr. b. Ders kitaplarnda ayrmclk Trkiyede allm konularn banda gelmektedir. Bu almalarda ortaya kan bulgularn tartld toplantlar, sosyo-kltrel yaplar iindeki ayrmcln salnm biimleri zerine dnme yollarna duyarllk salanmasn kolaylatrd gibi ayrmclk trleri arasndaki geililiin de yeniden dnlmesine imkn hazrlayacaktr. c. Hukuk metinlerine szan ayrmc sylemlerin analizleri hem yksek mahkeme kararlar zerinde hem de birinci derece mahkeme kararlar zerinde almay
I

gerektirmektedir. zellikle popler hukuk dergileri zerinden yaplacak bir n almada, ayrmcl merulatran hukuki dil ve sylemlerin tartlmasn olanakl klmak gerekir. d. Parlamento konumalarnda ayrmcln izdmlerini okuyabilmek iin oluturabilecek bir alma grubuyla tarihsel bir sre iinde milletvekillerinin anlamlandrma biimleri sorgulanabilir. e. Medya metinlerinde etnik/dini ayrmclk biimleri reklam filmlerinden TV dizilerine, sinema filmlerine varan bir oullukta ve eitlilikte irdelenebilir. Birlikte izleme ve okuma alkanlklarna dayanarak aile ii konumalarda medya metinlerinin nasl yayld, i yerindeki konumalarda medya elitlerinin metinlerine nasl yer verildiine odaklanan konuma analizleri, ayrmcln gndelik yaam pratikleri ile balantsnn kurulmasn olanakl hale getirebilir. Ayrmcln gndelik yaam pratikleri iinde srekli yeniden retilebilirliine odaklanan almalar medya metinleri ve medya elitlerinin yelemelerinin tartlmasn sorunlatracaktr. Bu analizlerin yan sra kamusal konumay ynlendiricilii ve politik ilevleri dikkate alnarak medya metinleri iinde, zerinde arlkl olarak durulmas gereken bir anlat tr olarak haber, medya elitlerinin rettii, ayrmcl merulatran anlatm biimi olarak ilgiyi hak etmitir. Medyaya metin olarak bakmann dnda: i. Srekli takibat altnda bulunan, ak ve gizli sansr biimlerine tabi tutulan etnik ve dini yaynclk rnlerinin sansr gerekeleri tarihsel bir bak asyla irdelenebilir; ii. Etnik olarak farklln ifade etme olana bulan muhabir ve editrlerin alma yaamnda karlatklar sorunlar sistematize edilerek tartmaya alabilir; iii. Cinsel ayrmcln pekitirilmesini olas klan getiren mesleki rgtlerin tutumlar tartlr hale getirilebilir; iv. Etnik, rksal, dinsel ayrmcla maruz kalanlarn yaynlarn destekleyecek kamusal fon oluturma zerine bir siyasal tartma balatlabilir; v. Alternatif yayncln ierdii farkl yayn trlerinin desteklenmesi iin arlar dzenlenebilir; vi. Bar gazetecilii, yurtta hak habercilii gibi zgn yaynclk trlerinin yaygnlaabilmesi iin eitim programlar gelitirilebilir; vii. Irklk-ayrmclk ile mcadele eden uluslararas kurulularla ilgili, bunlara nasl bavurulacann bilgisini de ieren rehberler hazrlanabilir. Aada anlacak akademik dzeyde giriilen uluslararas almalar rk-ayrmc sylemlerin dolama sokulmas ve yaygnlatrlmas balamnda medya zerine odaklanan ilgiyi kuatmtr. Bu birikimden yararlanarak, Trkiyede ulusal ve yerel basnda ayrmcl olanakl klan n kabullerin, n yarglarn ifade edili biimlerini ve merulatrlmasn salayan dilsel kullanmlar irdelemek zere, haber anlatsnn analizine dayal bu almann sorunu ve kavramsal erevesi hazrlanmtr:

Sorun ve Kavramsal ereve Haber metinlerini analize ynelik bu almada ayrmclk geni anlamyla tanmlanacaktr. Zira ayrmcla yol aan rklk, cinsiyetilik ve milliyetilik sylemleri hem birbirleri ile hem de kendi ilerinde ylesi eklektik bir biraraya gelme ve etkileim dngs kurmaktadrlar ki, birini dierinden ayran snrlar ou zaman belirsizlemektedir. Balibarn vurgulad gibi, rkln geni tanm, biyolojik kuramlatrmalar olsun olmasn, tm dlama ve aznlklatrma biimlerini hesaba katar []zellikle de farkllklarn doallatrlmasnda kullanlan ortak mekanizmay inceleyebilmek iin, biimsel olarak eitliki bir toplumda toplumsal gruplarn (etnik gruplarn, fakat ayn zamanda kadnlarn, cinsel sapknlarn, akl hastalarnn, proletaryann altndakilerin vb.) rklatrlmas grnglerine yol aan aznlklarn ezilmesi grnglerini rklk ad altnda topla[r] (2007b: 66). Bylece, ayrmclk ekonomik, sosyal, kltrel ve politik hegemonyann birok biimine brnebilmekte ve tahakkm ilikilerinin gizlenmesine araclk etmektedir. Balibarn Taguieffe atfla rksz rklk olarak adlandrd rkln bu yeni grnmnde baskn tema biyolojik soyaekim olmaktan kar ve kltrel farkllklarn almazlna odaklanr. Bireyleri ve gruplar bir doa gibi alglad kltre hapsettii iin fark rklk, bir meta-rklk1 olarak da adlandrlabilir (Balibar, 2007a:32-33). Bu nedenle, almada etnik, dinsel, kltrel ve kimlik temelli ayrmcln toplumdaki her trl ayrcalksz grubu hedef alan sylemlerle eklemleni biimini ifade etmek zere, rklk ve ayrmclk kavramlar bir arada ve/veya birbirinin yerine kullanlmtr. Ayrmclk politik, ekonomik, sosyo-kltrel eitsizlik yaplarn barndran bir sistemin varln ngerektirir. Bu sistemin ileyiinde dlama, marjinalletirme sre ve pratikleri gibi sosyo-bilisel temsiller de sosyo-politik kltrel yaplarca retilerek, ideolojik ve sylemsel olarak srekli yeniden kurularak iletilirler. Bu ynyle, tamamen farkl tabiatlara sahip toplumsal gruplar, rklatrma grngs, birbirinden bamsz bir dizi tanmsz nesne karsnda uygulanan, sadece benzer sylem ve tutumlarn yan yana gelmesini deil, birbirine bal, birbirini tamamlayan dlama ve tahakkmlerin oluturduu tarihsel bir sistemi temsil etmektedir (Balibar, 2007b: 66-67) Bu tarihsel sistem, geni yaps iinde rkln inas iin her zaman gerekli olduu milliyetilikle eklemlenmesine, rklktan milliyetilik ve milliyetilikten de srekli olarak rklk kmasna araclk eder (71-73). kisi arasndaki iliki, ulusal btnln tehlikede olduu, kimliin ve kltrn soysuzlat iddialar ile ak bir grnrlk kazanrken toplumsal gruplar birletirici zellikleri dtalk ve kartln izleri haline getirile[rek] rklatrlrlar (81).2 Aznlklarn kltrel, ekonomik ve sosyal alardan ak ve/veya rtl biimde baskya ve ayrmcla uramas srecinde dil, sylem ve iletiim nemli bir rol oynamaktadr. Etnik n yarglar ve ideolojiler farkl sylem ve iletiim tiplerinin geliimine yol amakta, dil, din, giyim-kuam ve benzeri gndelik yaam pratikleri iinden yeniden deneyimlendirilmektedir. Bu deneyimleri adlandrmada ve hayali ayrmlarn glendirilmesinde adlandrma, tasarlama, aklama yollarn kullanarak
1 Murat Ergin, rkn grnmn biyoloji dndaki yeni bir boyuta tadn belirttii meta-rkln gruplar arasndaki farkllklar ve eitsizlikleri tarihsel ve kltrel deimezlere balamak yoluyla daha tehlikeli bir temele oturduuna deinir (2009: 389). Meta-rkln temel stratejilerinden biri ise, srekli kendisine referans verip rk olmadn, nk farkllklar biyolojik deil de kltrel ya da dilsel olarak kurguladn srarla savunmasdr. Bir yandan dil, gelenek, yaam biimi gibi kltrel elerin etrafna almaz duvarlar ren bu yaklam, te yandan kendisini rklk kart bir dnce olarak sunar (390). 2 Irklk ve milliyetilik arasndaki iliki iin ayrca bkz. Schnapper, (2006); Smith, (2003).

kamusal sz oluturma becerilerine sahip olan medya nemli ilevlerle donanmtr. Bu ilev ve konumu irdeleyen almalar, genel olarak kitle iletiim aralar ve zelde yazl basnn, rk/ayrmc gr, deer ve tutumlarn gizlenmesi, srdrlmesi, yaygnlatrlmas ve merulatrlmasna araclk ettiini gstermektedir. Gazeteciler, muhabirler, editrler ve ke yazarlarndan oluan medya elitleri, aznlk gruplarna ilikin kanlarn oluturulmasnda ve ileyiinde nemli bir role sahiptir. Kamusal syleme ulaabilme gleri ve ne sahip olmalar asndan elitler, aznlk gruplarna ilikin yaygn deerleri, hedefleri ve karlar oluturarak, saduyuyu formle ederler (Van Dijk 2008:107). Toplumdaki ounluk grubu yelerinin dorudan ok az bilgi sahibi olduu sosyal gruplar ve olaylar hakknda, medya elitleri, kamusal bilgi ve ak veya gizli kanlar yaymakla kalmaz, daha da nemlisi etnik olaylarn yorumlanmas konusunda, aznlk gruplarna ilikin nyarglara ve ayrmcla meruluk da salayabilecek ideolojik bir ereve sunarlar. Bu noktada her gn gazetede okuyoruz cmlesi stratejik bir nem tar ve gnlk konumalarda nyarglarn dorulanmasnda kullanlr. Van Dijk, gnlk konumalar iinde rk tutumlarnn sosyal ve hukuki adan kabul grmeyeceini bildii iin byle damgalanmaktan endie eden, buna karlk nyarglarna rasyonel bir aklama getirmeye alan bireylerin kulland bir dier yaygn formlasyonun altn izer: .lere kar deilim ama Bu formlasyonda bo braklan yerleri Krtlere, Alevilere, Romanlara, Trkiyede alan yabanc kadnlara gibi szcklerle doldurduumuzda, aslnda ayrmcl bu trden aklamalarla zeri rtl hale getirme, hogrlr klma biimlerinin gnlk konumalarda olduu gibi medyada da ne kadar yaygn olduunu kolayca fark edebiliriz. Van Dijk, bu trden ikiyzlln medyann etnik konulara bakyla ilikili olduunu; insanlarn konumalarnda kant olarak kullandklar ve aznlk gruplarna atfettikleri olumsuz zellikleri ounlukla bu kii ve gruplarla birebir ilikilerde bulunmadklarndan daha ok medyadan edindikleri ve hatrladklar bilgiler iinden szdklerini belirtir (1991:7). Medya, etnik ilikiler konusundaki yaygn rzann retiminde gerekli olan sembolik kaynaklarn kontrolne sahiptir. Bu kontrol gc, haber deeri atfetme pratikleri, haber kaynaklar ve politik-ekonomik g gruplaryla ilikiler, istihdam politikalar ve profesyonelleme gibi haber retim srecinin i dinamikleri de dikkate alndnda, rklk kart grlerin kamuoyunun gznden gizlenmesinde medyaya ayrcalkl bir yer verir. Amerika ve Avrupada medyann rk ilikileri ve etnik/kltrel farkllklar haberletirme biimi zerine yaplan, tarihi 1960l yllara kadar uzanan ok saydaki alma, yukarda medyaya atfedilen ilevi somut rneklerle dorulamaktadr. Amerika Birleik Devletlerinde Kerner Komisyonu, 1960lardaki Sivil Haklar Hareketi srasnda ortaya kan ayaklanmalar ve kargaay aratrrken bu konuya da eilmi, medyann rk ilikilerinin altnda yatan problemleri ve atmalarn neden ve sonularn yeterince yanstmadn saptamtr (akt. van Dijk 1991:11). Takip eden almalar da siyahlarn su ve dzen bozucu eylemlerle ilikilendirilerek temsil bulduklarn, karlatklar ayrmclk, eitim, konut, salk hizmeti yetersizlikleri ya da siyahlar iin nemli olan gemi sivil hak kazanmlar ve yoksullukla mcadele gibi konulara ulusal ve yerel basnn yeterli ilgi gstermediini (Lowenstein, 1967; Lyle, 1968; Johnson, Sears ve McConahay 1971; Knopf 1975; Martindale, 1986; Daniel ve Allen, 1988); Latin Amerikallarn ve dier aznlk gruplarn siyahlarla benzer ekilde stereotipletirilmi bir ereve iinden, sula, uyuturucu sat ve kullanmyla ilikilendirilerek, alamayacak kadar tembel, sorunlu
4

insanlar olarak ve biz/onlar ayrm iinden haberletirildiini (Wilson ve Gutierrez, 1985) gstermektedir. Siyahlar, bu haberlere gre yalnzca spor ve elencede baarl olabilmekte, beyazlar ve siyahlarn bir arada temsil bulduu durumlarda beyaz haber aktrleri daha gl ve kontrol sahibi olarak grlmekte, siyah haberci ve haber editrlerine ok dk oranlarda i verilmekte, rk konularnda bile beyaz uzmanlarn ve politikaclarn szne bavurulmaktadr (Daniel ve Allen, 1988; Greenberg ve Mazingo, 1976). Farkl gmen gruplarn bir arada barndran Kanadada ise, basnn ideal gmenler olarak niteledii Bat Avrupal ve ngilizlerin karsnda Fransz Kanadallar, Gney ve Dou Avrupallar, Hintlileri, inlileri, Japonlar ve Latin Amerikal gmenleri ya grmezden geldii ya da stereotipletirilmi ve rk bir ereve iinden beyazlarn istihdam karsnda bir tehdit ya da potansiyel sulular olarak- tanmlad, aznlk kadnlarna ise hi yer vermedii saptanmtr (Indra, 1979). ngilterede 1970lerden bu yana gmenler, aznlklar, etnik konularla ilgili yrtlen almalar Amerika ve Kanadadakine benzer sonular ortaya koymaktadr. Hartmann ve Husbandn almas (1974) beyaz olmayanlarn ngiliz toplumunun isel bir paras olarak grlmediklerini, basnn ngilterenin beyaz insanlarn yaad bir lke olduu imajn yanstmaya devam ettiini gstermektedir. Medya, bir yandan aznlk gruplarn ayrmcla maruz kaldn ileri srerken dier yandan bunlarn bir problem ya da bir tehdit olduu izlenimini yeniden retmeye devam etmekte, Asyal mltecilerle ilgili olumsuz hikyeler aktarmaktadr. 1960larda g sorununa odaklanan ve gmenleri dsal bir tehdit olarak tanmlayan ngiliz basn, 70lerden itibaren onlar ierideki yabanclar olarak grmektedir (Troyna, 1981). Hall ve arkadalarnn (1978;1980) Kltrel almalar Merkezi bnyesinde yrttkleri almalarda da, medyada rklarn temsili sorunu, toplumsal olarak paylalan rksal tutumlar, haber deeri atfetme sreleri ve haber retimini belirleyen ideolojiler, haber okuma /almlama pratikleri asndan irdelenmektedir. Yakn tarihli almalara bakldnda, rlandada yazl basnn gmenleri tekiletirmesi zerine yaplan bir ereve analizi almasnda ngilteredekine benzer biimde medyann kamuoyunda gmenlere ynelik korkuya dayal bir temsilin olumasna katkda bulunduu belirlenmitir (Haynes ve ark., 2006). Karim Murji (2006), ngilterede Irksal Eitlik Komisyonunun (Commission for Racial Equality-CRE)3 reklamlarnda stereotiplemi grntlerin kullanm zerine yapt almada, Hartman, Husband (1974) ve Rossa (1992) atfta bulunarak, medyadaki stereotipletirilmi temsillerin kolektif sosyal ve kltrel stereotiplerin dorudan alglarn deil, toplumdaki yaygn dncelerin yansmas olmas nedeniyle kamuoyu ve popler hissiyat zerinde etkili olduunu belirtmektedir (262). alma, stereotipletirmeler ve rklk arasnda gl bir iliki olduunu saptam ve CREnin rklk kart kampanyasnn rk stereotipleri yeniden retmesini sorunlatrmtr. Trklerin gmen nfusun nemli bir blmn oluturduu Almanyada ise etnik konularn haberletirilme biimine ynelik yrtlen sistematik ierik analizlerinde nyarglar ya da kaytszlk yoluyla, yerel gazetelerin zenofobik gndelik teoriler oluturduu ortaya konulmakta; yabanclarn Alman kaynaklarna ynelik tehditler
3 CRE, 1976da ngilterede Irk likileri Kanunu ile rk ayrm ile mcadele etmek ve rk eitliini salamak zere oluturulmu bir kamu kuruluudur. 2007 ylnn Ekim aynda Irksal Eitlik Komisyonunun (CRE), zrl Haklar Komisyonunun (the Disability Rights Commission -DRC) ve Eit Frsatlar Komisyonunun (the Equal Opportunities Commission -EOC) grev ve ilevlerini stlenen, ayrca cinsiyet, ya, din ve inan, insan haklar konusunda yeni sorumluluklar da yklenen Eitlik ve nsan Haklar Komisyonunun (Equality and Human Rights Commission- EHRC) kurulmasyla birlikte varl son bulmutur. (http://www.equalityhumanrights.com)

olarak deerlendirildii, Trklerin ve dier aznlklarn ancak egemen Alman kltr iinde asimile olduklarnda kabul grdkleri saptanmaktadr (Ruhrmann ve Kollmer, 1987). Benzer bir alma, 2003 ylnda Fsun Alver tarafndan gerekletirilmi, yazar Avusturya4 yazl basnnda yabanclarn hangi temalarla nasl temsil edildiini, ierik analizi teknii ile ortaya koymutur. Basnda Yabanc Tasarm ve Yabanc Dmanl balkl bu alma, basnn yabanclara ilikin etnik ayrmcl yeniden rettiine, nyarglarn sylemsel olarak retilmesi ve pekitirilmesinde biz ve onlar ayrmnn rol oynadna dikkat ekmektedir: Yabanclarn kltrel ve fiziksel farkllklarn vurgulayan medya, Avrupann yerlileri ile yabanclar arasndaki gerilimi ve dmanl trmandrmaktadr. Alverin bir dier almas olan Kapitalist retim Srecinde Irklk, Futbol ve Medya, medyann rk tasarmlarn yaygnlamasna araclk eden futbolla ilikisini sorunlatrmaktadr. Alver, haber retim srecinde ticari kayglarla sansasyonel ve negatif ierikli haber faktrlerine ynelen medyann yabanc futbol takmlaryla yaplacak karlamalar iin ar ulusu hatta yabanc dman ve rk iletilere yer vererek gerginlik yarattn, futbol karlamalar sonrasnda ise, stadyumlardaki iddeti sansasyonel sunum biimi ile yeniden rettiini vurgulamaktadr (2008:241). Benzer sonular, Donald Mathesonun ngilterede canl spor yorumlar srasnda dolama giren ve sporcularn deri rengine odaklanan rk sylemler zerindeki yazsnda karmza kmaktadr. Yazar, rk yarglar[n], aka dile getirilmemekle birlikte, yaync ve dinleyicinin spor olaylarnda ne olup bittiine dair paylalm bililerinin nemli bir ksmn oluturduunu ortaya koymaktadr (2005: 155). 11 Eylln ardndan batda ykselen slam kartl da rklk-ayrmclk konusunda aratrmaclarn dikkatini ekmitir. Nancy Caro Hollander (2010) ABDde slam kart nyarglarn dayand etnik tekine ilikin psiik kullanmlar aratrd almasnda, 11 Eyll terrist saldrlarnn Araplara ve Mslmanlara kar dmanl nasl beslediini ve bu nyarglarn ABDdeki beyaz rk gelenekten beslendiini saptamtr. Meer ve Modood (2009) da Avrupada Mslman aznlklarn gerek ya da alglanan Mslmanlklar nedeniyle Yahudiler gibi dier dinsel aznlklara gre daha az sempati gryor olmalarnn nedenlerini aratrrken gazetecilerle grmeler yaparak medyann slamofobi ve kltrel rklk arasndaki ilikiye katksn tartmaya amlardr. Er ve Ataman, Avrupada Birlikte Yaama Tecrbesi zerine(2008) balkl almalarnda Avrupa Birlii Kurullar tarafndan oluturulan slamofobi ile ilgili raporlar irdelemilerdir. Gnmzde, yaanan terr olaylarnn demokrasi ve insan haklarnn beii olarak kabul edilen Bat dnyasnda Mslmanlara kar var olan n yarglar iyice pekitirdiini (2008:1) iddia eden alma, bu tr nyarglar ortaya karan nemli unsurlardan birinin Mslmanlarn kendi dnya gr ve geleneksel yaam tarzlaryla Bat toplumlarnn sosyal yaplar iinde kendilerine rol edinme abalar olduunu ileri srmektedir. Avrupada slamofobinin zellikle 11 Eyll olaylar ile birlikte
4 Avusturyada rk sylemler zerine yaplan bir dier alma, Ruth Wodak ve Martin Reisigl tarafndan gerekletirilmitir. Yazarlar, sava sonras Avusturyasnda anti-semitik gndelik sylemleri inceledikleri almalarnda Yahudi dmanlnn kamusal alanda, zel alanda ve politik evrelerde 1945 sonrasndaki dnemde de eitli sylemsel biimler araclyla devam ettiini ileri srmektedir. alma, bir yandan antisemitik kodlar ieren sylemler her yere yaylrken ve zellikle kamusal alanda geleneksel antisemitik ierik ve kalpyarglar yeni ve ustalkl sylemler iinde ifade edilirken, dier yandan da politik toplantlar ve zel konumalar iindeki antisemitik elerin eskisi gibi ak ve kesin bir ekilde devam ettiini ve sadece Yahudi dmanl yapmann sfatlarnn deitiini ortaya koymutur (2001:91-93).

yaygnlaarak, fiili ve entelektel saldrlar ifade etmek iin kullanld saptamasndan yola kan yazarlar (2008:9) bu tr olaylar slama kar bir senaryonun paras olarak deerlendirmektedirler (14). Arun Kundnani (2007) ise, Integrationism: the politics of anti-Muslim racism balkl yazsnda, ngilterede kltrel eitlilii ulusal birlik karsnda bir tehdit olarak alglayan muhafazakr ve liberal politik gruplarn ngrd asimilasyon politikalarnn insan haklar ve demokrasi prensipleriyle ekillenen ngiliz kltrel eitlilii ile elitiini ileri srmektedir. Van Dijk (1991), ngiliz ve Hollanda basnnda rk sorunlarnn haberletirilmesi zerine yapt kapsaml sylem analizinde nceki almalarla benzer sonular ortaya koymu; haber balklarnn yaps ve bieminin gazeteciler ve editrler tarafndan etnik konularla ilikilendirilen balca temalar ortaya koymakla kalmadn; etnik aznlklarn bu konular iinde olumsuz rollerle ve g sorunlar, su, iddet, etnik ilikiler gibi stereotipletirilmi temalar erevesinde tanmlandn saptamtr. Ayrca alma kapsamnda okurlarla yaplan grmeler sonucunda da, basnn mevcut kan ve tutumlar salamlatran etnik bir uzlama salayarak rkl yeniden rettii, insanlarn ne dneceinden ziyade etnik konularda nasl dnecei ve konuacan ekillendirdii ortaya konulmutur. Van Dijk, basnn rk tutum ve sylemleri yeniden reten sembolik ilevinin tek bana ele alnmamas gerektiini, birok adan politik, ekonomik ve dier kurumlarla ya da genel olarak elitlerle ilikili olduunu belirtmektedir5 (254).Gnmz rklnn en nemli zelliklerinden birinin inkra dayal olarak srdrldn Discourse and the denial of racism (Sylem ve Irkln nkr) isimli almasnda ayrntl olarak inceleyen van Dijk, basndan, ders kitaplarndan ve parlamento konumalarndan ald eitli metinlerde rkln inkra dayal olarak yrtlme biimlerini sosyo-bilisel ve sylemsel olarak analiz etmi; aznlklara, gmenlere kar rkln dilsel ve sylemsel pratiklerle st rtk, gizli bir ekilde yaplmasna olanak tanyan inkr stratejilerini ortaya kararak, bu stratejilerin elit syleminin nemli bir karakteristii olduunu saptamtr (1992b)6.
5 Yazarn basn dndaki rk kamusal syleme odakland bir dizi alma bulunmaktadr. Amsterdam nivesitesinde on yl akn sreyle yrtt proje medyada, ders kitaplarnda, akademik alanda, i hayatnda ve politik arenada rk sylemlere odaklanmtr. Elite Discourse And The Reproduction Of Racism (Elit Sylemi ve Irkln Yeniden retimi) isimli almasnda van Dijk; basnda, ders kitaplarnda, akademik metinlerde ve parlamento konumalarnda etnik olaylar ve aznlklar hakknda baz nemli sylem biimlerini sistematik olarak analiz etmi, nyarglar ve etnik davranlarla ilikili sosyal bilince yerlemi etnik ierikleri incelemitir. erik, sylem ve bilisel analizlerin birlikte kullanlmasnn konuya ok disiplinli yaklamak olarak nemli olduunu belirten van Dijk, kurumsal sylemlerin, toplumda rk uygulamalarn ortaya kmasnda ve ifade edilmesinde, merulamasnda ve renilmesinde kiileraras metinler ve konumalar kadar nemli rol oynadnn altn izmektedir (1992a: 2-8). Avrupa ve Kuzey Amerika parlamentolarndaki rk siyasal sylem zerine yrtt almasnda ise, politikaclarn rk ve etnik ilikiler, gmenler, snmaclar ve dier aznlklar hakkndaki konuma biimlerini ve sylemlerinin medyada yer almas araclyla- beyaz egemen toplumlarda etnik oydamaya nasl katkda bulunduklarn incelemitir (1997: 31). Van Dijk, eitlik, hogr, yardmseverlik gibi insani deerlerle donanan bu tr konumalarn, ayn zamanda g ve aznlk ilikileri gibi konular gndeme geldiinde elit rkla zg unsurlar barndrdn ortaya koymutur. spanya ve Latin Amerika lkelerinde rkn sylemsel ve sosyal olarak yaplanma biimlerine yakndan bakt Racism and Discourse in Spain and Latin America (spanya ve Latin Amerikada Irklk ve Sylem) isimli almasnda spanya parlamentosunda zellikle g hakknda yaplan drt parlamento tartmasn ele alan van Dijk, gn, g dalgas, negatif g ak, heyalan, vb su metaforlar ile anlatlmas yannda, gmenlerin dierleri, yabanclar vb sfatlarla tanmlandn ortaya koymutur. Ayrca ders kitaplarnda farkl kltrlere ilikin sylemlerin ocuklarn dier kltrlerle ve lkelerle karlamalarnn, kltrel zerklik, oulculuk ya da kaba bir asimilasyon asndan entegrasyonunun nasl olacan ynlendirdiini belirterek, bu ayrmclk pratiklerinin, Mslmanlar, ingeneler vb aznlk gruplarnn Avrupa lkelerindeki okullarda ayrmc uygulamalara maruz kalmalarnda nemli rol oynadn ileri srmtr (2005). Latin Amerika zerine yapt incelemelerde ise, rkln kendini gsterdii ilk pratiklerin, i, gelir, eitim, ev vb. yaam koullarndaki sosyal eitsizlikler olarak ortaya ktn, rkln yoksulluun ilk gstergesi olarak belirdiini ortaya koymutur. Ayn kitapta gnlk konumalarn analizine yneldii bir baka almasnda ise etnik olarak kark toplumlarda, aznlk gruplar ve etnik ilikilerin gnlk konumalarn balca konusu olduu savndan hareket ederek, gnlk konumalarda retilen ve pekitirilen rk-ayrmc sylem stratejilerini aa kartr. Aznlklar veya gmenler hakknda dorudan kiisel deneyimlerden ve kitle iletiim aralarndan dolayl olarak rendiklerimizle kendi fikirlerimizi formle ettiimizi ve bylece resmi olmayan bir ekilde yeniden rettiimizi saptayan van Dijk, etnik olaylarla ilgili ortaya kan uzlamann resmi olmayan gnlk konumalar iinde renildiini ne srmtr. 6 Biz deil, onlar eklinde ifadelenen tersine evirme, rkln sebebini bakasna ynlendirme; transfer etme, bize ilikin olumsuz eylemleri geitirme ya da stn rterek ifade etme; yumuatma, onlarn bazlar medeni, fakat geneli. vb ifadelerde kendini aa karan, ayrtrma ve yle demek/yapmak istemedim, beni yanl anladnz vb. ifadelerde yaplan eylemin ya da niyetin inkr edilmesi gibi stratejiler, rkln sylem iinde inkra dayal yaplanma biimlerini aa karmada belirlenen sylemsel stratejilerdir.

Irkln geleneksel iletiim aralar dolaymyla merulatrlmas ve yeniden retilmesini konu edinen, yukarda birka rnekle7 zetlemeye altmz ok saydaki aratrmann yan sra son yllarda, internet gibi yeni iletiim teknolojileri araclyla yaylan bilginin de rk/ayrmc ereve ve sylemlerin oluumundaki yerini tartmaya aan almalarn yaygnlatna dikkat ekmek gerekir. Bu trden almalara verilebilecek yakn tarihli iki rnek arasnda Cassandra Van Burenin (2006) Amerikan toplumundaki Arap kart rk tutumlar pekitiren 9/11 sonras Web Animasyonlar zerine tarihsel bir bakla gerekletirdii incelemeyi ve Chris Attonun (2006) ngiliz Ulusal Partisinin (BNP) internet sitesini ele ald ve partinin ye ve destekilerini rkln sylemsel kuruluuna nasl dhil ettiini irdeledii yazsn rnek verebiliriz. Trkiyede gerek ulusal dzeyde gerek yerel dzeyde medyann rk, milliyeti ve cinsiyeti sylemleri eklemleme tarzlar ve bunlarn mzakere edilme biimleri zerinde yaplm almalarda, etnik /dini/ cinsiyet temelli ayrmcln, biz ve onlar kurgusunun varl saptanmtr. rnein Sevda Alanku-Kuraln TV araclyla yaygn medyann, toplumun meru ounluu ve iktidar edenler ile onlarn karsndaki her trden gayrmeru aznlklar aras hegemonya mcadelesindeki tarafn resmetmek (1995:94) amacyla gerekletirdii Trkiyede medya, hegemonya ve tekinin temsili balkl almasnda, eitli program trlerinden ve dizi filmlerden seilen rnekler araclyla dinsel ve etnik tekilik tiplemelerinin sylemsel kuruluuna odaklanlmtr. alma, Krtlerin televizyon dizilerinde hkim mitleri yeniden retecek ekilde, kriminal dnyann insanlar, dolaysyla bize de zararlar dokunabilecek harici tekiler olarak resmedildiklerini (102), trbanl kadnn ise daha ok te dnyaya dnk olarak yaayp, bugne aktif olarak katlmay reddeden birisi olarak stereotipletirilirken iyiletirilebilir teki olarak kurulduunu (97-98) ortaya koymaktadr. Dier yandan, BAnn8 Hak Habercilii bal altnda diziletirerek yaynlad ocuk Odakl Habercilik, nsan Haklar Habercilii ve Kadn Odakl Habercilik balkl almalar, toplumdaki ayrcalksz kesimlerin hak ihlallerine odaklanmakta ve medyann ocuklarn (bkz. Alanku Kural, 2007: 27-28; Erdoan Tosun, 2007; Duran, 2007; Koman, 2007), kadnlarn hak ihlallerine nasl araclk ettiini (bkz. Keresteciolu 2007; Glbahar, 2007; Kker, 2007), genel olarak insan haklar ihlalleri asndan medyann insan grmezden gelen tutumunun dourabilecei sonularn neler olabileceini (Haksever, 2007: 149); hak ihlalleri ve haber kaynaklar ilikisinin biimini ve hak ihlallerine ilikin haberlerin ne karlmasnn, hak kurulular kl haberlerin daha ok izlenmesinin nemini (Samer, 2007:129) ele almaktadr. Nilgn Grkan ise yine BA tarafndan yaynlanan Medya ve Toplum balkl kitapta yer alan yazsnda, Trkiyede merkezi basnn ulusal birlik ve beraberlik kaygsnn korunmas ve var olan savunma mcadelesinin nemli bir paras olma konumunu srdrdn (2005:155-156), baka bir deyile kendini toplumsal
7 ounlukla Kuzey Amerika ve Bat Avrupada yrtlen bu almalarn yannda, rk tutumu ile nsan Haklar Komisyonunun soruturmasna da konu olan Gney Afrika basnnn da aratrmaclarn ilgisini ektiini burada saptamak gerekir. Kevin Durrheim ve arkadalar (2005), basnnn rkl inkr ederken ortaya koyduu sylemsel stratejiler zerine yaptklar almada medyann kaydrmaca, yer deitirme, greceliletirme, nemsizletirme, tersyz etme gibi stratejilerle nyarglar aklclatrma ynnde kabul edilebilir argmanlar gelitirdiini ve siyahlarn deneyimini marjinalletirdiini belirlemilerdir. Bat d toplumlardaki rk sylemi konu edinen bir dier alma Hana Herzog, Smadar Sharon ve Inna Leykin (2008) tarafndan gerekletirilmitir. srail yerel medyasnda Filistinli yurttalarla ilgili politikalara ynelik rklk kavramnn ne zaman ve nasl kullanldn konu edinen alma 1990l ve 2000li yllarda rkln kurumsallam ve kapsayc bir sylemsel terim haline dntn ortaya koymaktadr.

8 BA, 1997den bu yana bamsz medyann glendirilmesi ve gnlk haber retiminin tesinde, iletiim srecinin btn uraklarn dntrme hedefiyle faaliyet gsteren srekli bir projedir (Ayrnt iin Bkz: www. bianet.org).

istikrarn savunulmasna adayan medyann bu istikrara tehdit olarak grd her farkl projeyi dlamak ve marjinalletirmek (165) yoluyla poplist milliyeti sylemle ilikilendiini ileri srmektedir. Drt ulusal gazetenin ilk sayfalarnda yer alan haber balklarnda eitli gruplarn, kurumlarn veya bunlarn zdeletirildii anlay ve deerlerin tekiletirilme tarzlar zerine odaklanlan, Yurdagl Bezirgan Arar ve Nuri Bilgin tarafndan kaleme alnan Gazete Haber Balklarnda tekinin nas balkl almada ise bir olay veya kiiyi, adlandrma ile etiketleme, etiketleme ile damgalama ya da tekiletirme arasndaki snrlarn olduka esnek ve geirgen olduuna vurgu yaplmaktadr. Bezirgan Arar ve Bilgin, toplumdaki baat grubun temel zellik, deer ve trelerinin teki olarak alglananlarda bulunmay ve tekiletirilenlerin tehdit kayna olarak grlmesinin ya da bir olayn faili olarak sulanarak dman grlen dier gruplarla ilikilendirilmesinin haber balklarnda en sk rastlanan temalatrmalar arasnda yer aldn saptamtr: Bu konjonktrde tekiletirme, kendi kimliini negatif bir kutba, kt bir referans noktasna kart olarak ina etme abalarnn bir rn olarak grnmektedir. (2009:153). Gazeteler zerinden yrtlen bir dier alma, Vakitin birinci sayfalar ve manetlerini millet ve milletin dmanlar ikiliinin sylemsel kuruluu asndan irdeleyen Onur Bakrn Muhafazakr Poplizm, Neoliberalizm, Nefret Sylemi ile Ar ve Ilml slamclk Ayn Potada Nasl Eritilir: Vakit Gazetesi rnei balkl yazsdr. alma, yazarn millet kavramn slam mmetinin bir paras anlamnda kullandn belirttii Vakitin bu sylemsel tercihinin Trkiyede yaayan herkesi Trk olarak tanmlayan asimilasyoncu-inkrc anlayla ilikisinin zayf olmadn, aksine, bir tr mazlumluk konumu ile beslenen ve halk ve halkn dmanlar, millet ve milletin dmanlar, biz ve bizden olmayanlar gibi ikiliklere dayanan poplist (milliyeti) sylemce beslendiini ortaya koymutur (2008:82-83). Dier yandan, Kker vd., medya ve milliyetilik ilikisini inceledikleri Seim Srecinde Milliyeti-slami Tema ve Sylemlerin Yaygnlatrlmas: 2007 Milletvekili Genel Seimleri zerine Bir nceleme balkl almada, milliyetiliin rk ve ayrmc sylemle ilikileni biimini gz nne sererken; milliyeti sylemlerin olaanlatrd biz ve onlar kurgusunun, seim kampanyalarnda, politikaclarn konumalarnda ve medyann seimi haberletirme biiminde nasl iselletirildiini ortaya koymulardr. Ulusal gazetelerin seimle ilgili haberleri, televizyon ana haber bltenleri, siyasal partilerin kampanya rnleri ve internet sayfalarnn milliyeti ve slamc temalarn yaygnlatrlmas balamnda niteliksel ierik analizi tekniiyle incelendii ve siyasal parti liderlerinin seilen konumalarnda milliyeti sylemlerin dolam biimlerinin ele alnd alma, Trkiyede iletiim almalar ile milliyetilikleri konu alan yazn arasndaki ilikinin zayflna da vurgu yapmakta; zellikle milliyetilik ve medya arasndaki ilikiye dair ortaya konan yaznda kimlik inas asndan daha ok yazl basnn inceleme arac olarak seilmi olmasnn alandaki bilgi birikimi asndan yaratt bolua dikkat ekilmektedir (Kker vd, 2008). Basna odaklanmayan ancak milliyetiliin ve onunla eklemlenen rk tavr allarn
9

toplumsal srelerini konu edinen almalar da, medyay konu edinen almalarla benzer sonular ortaya koymaktadr. rnein, Fsun stel ve Birol Caymaz, Sekinler ve Sosyal Mesafe (2009) isimli almalarnda, prestijli orta retim ve yksek retim kurumlarndan (kamu ve zel) mezun olan, orta st gelir grubundan, iyi mesleki pozisyonlara sahip, kendisini cumhuriyeti-laik deerlerlerin taycs olarak gren kesimlerin Trkiye siyasetinin temel problemlerine ynelik alg ve temsillerinden hareketle Lozan aznlklar, Krtler ve slmi kesimlere ynelik sosyal mesafe alglarnn komplo teorileriyle beslenen bir tr tekiletirme dili iinden kurulduunu ortaya koymulardr. Murat Ergin, komplo teorilerine kolaylkla meyleden bu dilin, Trklk kavramnn vatandaln tesine geen bir tzsel ekirdeinin bulunduunu varsayan deimezlik varsaymnn tezahrlerinden biri olan i ve d dmanlar sylemi, aznlklara kar nyargl ifadeler ve yer yer ortaya kan yabanc dmanl ile ilikisine deinir (2009:406). Ferhat Kentel, Meltem Ahska ve Frat Gen (2009) tarafndan yaplan, Milletin Blnmez Btnl: Demokratikleme Srecinde Paralayan Milliyetilik(ler) balkl alma da, rk kanlarn, tutum ve davranlarn olumasnda etkili olan aktrlerin inasnda rol oynayan milleyetiliin gndelik hayattaki grnmlerine odaklanarak eski hale, bir birlik ve btnlk mitolojisine dn talebinin kurguland tepkisel dilin hem ortak tarihi hem de kolayc komplocu teorileri seferber etme anlamnda makro bir dzeye ar yapsa da, esasen herkesin durduu yerden konutuu mikro yaam alanlarnda gerekletiini ortaya koymaktadrlar (Aytar, 2009:3). Bu mikro yaam alanlarn teknolojiyle dolaymlanm birliktelikler yoluyla dntrme potansiyeli nedeniyle son dnemde aratrma konusu haline gelen facebook gibi paylam alar, rk-ayrmc sylemlerin dolama girmesi ve yaygnlamasna zemin hazrlamaktadrlar. Ali Toprak vd. (2009) tarafndan hazrlanan Toplumsal Paylam A Facebook balkl alma, facebookun rk, zenofobik ve homofobik rgtlenmeler tarafndan olduka etkin ekilde kullanldn saptamakta, bu rgtlerin Facebookta atklar gruplar zerinden radikal/ar ve etnik milliyeti propaganda yaptklarn, nefret sylemlerini yaygnlatrdklarn ortaya koymaktadr (209-210). Yksek lisans ve doktora dzeyinde yaplan kimi almalarda ise9, etnik ve kltrel ayrmcln milliyeti sylemlerin refakatinde ortaya konulduuna iaret edilmektedir. Ayrmcln sistematik varln saptayan bu almalardan yola karak, ulusal btnle, birlik ve beraberlie, kamu dzenine ve genel ahlak ilkelerine yaslanlarak ayrmcln merulatn sylemek mmkndr. Bunlarn arasnda Trkiyede, rklk/ayrmclk sorununu, etnisite ve kimlik ilikileri, milliyetilik, uluslararas ilikiler ve mevzuatlar, kamusal dzenlemeler ve hukuk gibi balamlarda ele alan dikkat ekici almalarn

9 Tezlerle ilgili literatr taramas ve zeti iin Sleyman Gven, lkay Kara ve Hatice oban Kenee, ayrca literatr zetindeki katklar iin Hatice oban Kenee teekkr ederiz.

10

bulunmasna karn10, rk/ayrmc sylemlerin medya yoluyla yaygnlatrlmasn ele alan ancak snrl sayda almann varlndan sz edebiliriz11. Yukardaki rneklerden de grld gibi, niceliksel ve niteliksel analiz tekniiyle yaplan aratrmalar iinde, hangi dilsel kullanmlar ve dilsel stratejiler ayrmcl meru klan ideolojik erevenin sylemsel retiminde etkilidirler? sorusu snrl sayda almann konusunu oluturmaktadr. Bu almayla, eksik kalan sylemsel yelemeleri irdelemek amacyla yeni bir alma tasarmna gidilmi; sylemsel retimi olanakl klan metin yaplar zerinde younlamak hedeflenmitir. Bir baka deyile, etnik ve dinsel aznlk gruplar hakknda ne sylendii/sylenemediinin ya da yazld/ yazlamadnn aratrld bir ierik sorgulamasna gidildii kadar, bu ieriklerin nasl formlletirildii, slup ve retorik zellikleri, argmantasyon ve anlat yaplar da analiz edilmitir. Uygarlklarn beii, Medeniyetlerin bulutuu yer, 700 yllk hogr birlikte yaama kltrnn zenginlii, Dinlerin biraradal Hepimizin karde olduu klielerine dayal adlandrmalarla toplumsal mekn sabitleyen, birlik ve beraberlik zamanna gndermelerde bulunarak aciliyet zaman yaratan, dini ve etnik kkeni biz tanmnn dnda brakarak srekli sadakat talep eden, Irk, milliyeti, oven deilim ama cmlesiyle balayan yazlar srekli gndemde tutan ulusal basn, Trkiyede yaayan hkim dini ounluk karsnda Alevileri sadece Mslman bizin bir paras olarak gndeme getirdii gibi, dier baz aznlklar dinleri, zellikle de kiliseleri araclyla iaretlemekte, aznlklarn etnik kkenlerini belirtirken terr, suikast, isyan gibi ortakl tehdit eden adlandrmalar kullanmaktan ekinmemektedir. Yabanc kadn ii fuhu, uyuturucu, su ile birlikte anlmakta, mlteciler yoksulluk ve yoksunluk anlatlarnn zneleri olarak kurulmaktadr. Bu durumu saptayan cmleleri tamamlamayabilmek iin girimeyi planladmz aratrmada, Trkiyede ayrmcln dedii gruplar zerine yaplan haberler irdelenmitir. Bu balamda, ulusal ve yerel basnda etnik kkene dayal ayrmcln farkl ynelimlerini grmek iin ulusal basnn iddet eylemleriyle srekli yan yana getirdii Krtleri konu alan haberlere odaklanlm;
10 Szkonusu tezlerden bazlar: Gkdemir, M., (2006), fade zgrl Kapsamnda Trkiyede Dini Aznlklarn Durumu, Yksek Lisans, Delilba (Savc), S., (1998), Krtlerin Etnik Kkenleri ile lgili Teoriler, Yksek Lisans, Karaman, Y., (1999) Gneydoudan Gn Toplumsal Etkileri, Yksek Lisans, Ertrk, K., (2000), Malatyann Etnik Yapsnn Siyasi Hayata Etkileri, Yksek Lisans, Bor, Y., (2005), Etnik Kimlik Kaynakl Ayrlk Hareketler, Yksek Lisans, Deliceolu, S., (2006), Kuzey Iraktaki Etnik ve Dini Gruplar ve Blge Politikalarndaki Etkileri, Yksek Lisans, Nas, F., (2003), Trkiyede Topluluklar Sosyolojisi: Midyat rnei (Sryaniler, Yezidiler, Araplar ve Krtler), Yksek Lisans, Dursun, ., (2006), Kuzey rak Krtleri, Ayrlk Krt Hareketinin Devletleme Sreci ve Trkiyeye Etkileri, Yksek Lisans, eker, N., (2002), Ethnic Conflicts in Anatolia and the Establishment of The Turkish Republic, Doktora, zyurt, S., (1995), Kltrel Kimlik ve Trkiyede Birlik uuru Aisinden Trk Kimlii Meselesi, Doktora, lter, R., E., (2003), The Ethnic Conflict Factor in Demokratic Consolidation, Doktora, Kuruba, E., (2000), Trkiyede Krt Sorununun Uluslararas Boyutu, Doktora, ken, M., M., Kemal, (2006), Trk Modernlii ve Krt Etnik Milliyetilii, Doktora. 11 Bu almalardan ikisi Hrant Dink ve Orhan Pamuk davalar srecinde medyann szkonusu davalar karsndaki konumunu ele almtr. Avrupa Birlii Srecinde Basnda Milliyetilik: Orhan Pamuk Davas rnei (2006) balkl yksek lisans tez almasnda Ece Koal, Orhan Pamukun Trkiyede aznlklarla ilgili soykrm aklamasnn ardndan balayan yarglama srecinde, ke yazarlar arasnda bir blnme olduunu saptar. Merkez basnda yer alan ke yazarlarnn sylemlerinde farkl trden milliyetiliklerin hayat bulduunu ne sren Koal, yazarlarn kimisinin Pamukun Trk imajna zarar verdii, kimisinin ise aklamalarnn dnce zgrl kapsamnda deerlendirilmesi gerektiini savunduklarn belirterek, Orhan Pamukun yarglanma srecindeki tartmalarn, milliyeti sylemin gcn gsterdiini iddia eder. Trkiyede Basnn Kamuoyu Oluturmas, rnek Olay: Hrant Dinkin Hedef Haline Gelen Bir Siyasal Figre Dntrlmesi (2007) balkl yksek lisans tez almasnda ise Gkta, Hrant Dink rnek olayndan hareketle, Trkiyede egemen kamusal alanda Trk milliyetiliinin temel deer olduu, rk bir ideolojinin argmanlarnn milli birlik ve beraberlik sylemiyle sunulduunu ne srer ve aznlklarn bu kamusal alanda ancak teki olarak konumlandrldn ve anayasal erevenin izdii vatandalk tanmnn bile gerisinde rk bir ayrmcln hedefi olduu sonucuna varr. Etnik aznlklar, Kltrel Entegrasyon ve Medyada Temsil: Nusayri rnei balkl yksek lisans tez almasnda, Esin Demirba, kltrel entegrasyon kavram odanda Nusayri (Arap kkenli Aleviler) topluluunun ulusal ve kltrel entegrasyonunda medyann oynad role ve bunun nasl bir temsil sistemiyle gerekletirdiine odaklanmtr. Yazl basnda bu toplulukla ve Alevilikle ilgili haber ve ke yazlarnn niteliksel olarak analiz edildii alma, Nusayrilerin de, dier etnik, dini aznlklar gibi bir kimlik sorunu yaadklarn ortaya koymutur. Etnik aznlklarn kltrel entegrasyonu baarmalar orannda gndeme geldikleri ve klie temsillerle yer bulduklar, bu almann sonular arasndadr. Tijen Keta, Trk ve Amerikan Filmlerinde ingenelere Ynelik Ayrmclk (2006) balkl yksek lisans tez almasnda analiz ettii filmlerde Trk ve Amerikan toplumu arasnda Romanlara ynelik rk tutum konusunda benzerlik olduunu saptar. Keta, sinema filmlerini analiz ederek Romanlara kar rk tutum barndran ve zgn yaam tarzlar konusunda gerek olmayan bir imaj ina eden sylemin altn izer.

11

medyada gayr- Mslimler olarak nitelenen Ermeniler, Rumlar, Yahudiler ve Sryanileri konu alan dier haberlerdeki yabanclk vurgusu, gmenleri ve mltecileri konu alan haberlerle ortaklanmaya allmtr. Bu haberler iinde zellikle yabanc kadnlarla (turist kadnlardan evlilik yoluyla Trkiyeye gelen kadnlara kadar geni bir yelpaze iinde) ilgili olanlar, hem cinsiyet temelli ayrmcln hem de etnik kkenli ayrmcln kesitii yeri gsterecei iin zel bir nem atfedilerek irdelenmeye allmtr. Bu noktada, Balibarn, rksal niteliklerin ister psikolojik ister bedensel olsunlar her zaman iin cinsiyet farkllna dair metaforlar olduu ynndeki saptamalarn gz nnde bulundurmak gerekmektedir (2007:76). Ayrmcln cinsiyeti sylemini tartabilmek iin baklmas ngrlen bir dier haber bei de ecinsel ve travestileri konu almtr. Yntem alma, 2006 yln ve 2007 ylnn ilk ayn kapsamaktadr. Bu dnemin seilmesinde, 2006 ylnda Trkiye gndeminde Hrant Dinkin Trkle hakaret sulamasyla 301. Maddeden yarglanmas; Elif afakn ayn sulamayla yarglanmas; Avukat Kemal Kerinsizin bu davalar srasnda saldrgan ve rk olarak nitelenebilecek bir slupla yapt aklamalar; Orhan Pamukun Nobel Edebiyat dln almas ile 2005 ylnda Ermeni Soykrm hakknda yapt aklamann yeniden gndeme gelmesi; Fransa Parlamentosunun Ermeni soykrmnn inkr edilmesini cezalandran bir yasay kabul etmesi gibi olaylar erevesinde rk sylemlerin yaygnlamas esas oluturmaktadr. Bilindii gibi, Hrant Dinkin kimi evrelerce hedef gsterilmesine kadar varan sulamalarla ykselen gerilim 2007 ylnn Ocak aynda ldrlmesi ile yeni bir boyuta tanm, basnda rklk kart sylemlerle cinayeti merulatrmasa bile hafifletici nedenlerini sralayan ifadeler bir arada yer bulmutur. 2006 ylnda ayrca Rahip Santoro cinayeti, emdinli davas, PKKdan kaan kadn terristlerin PKK kamplarnda tecavze uradklaryla ilgili haberler, tre cinayetlerinin Krt kltrne zg olduuna ilikin haberler, smailaa Cemaatinin nde gelenlerinden birinin ldrlmesi ile meydana gelen olaylar; Cbbeli Ahmet Hoca haberleri, Papann Trkiye ziyareti; Alevilere zorunlu din dersi ile ilgili AHM kararlar, niversitelerde barts yasa ile ilgili haberler, Yunanistanla yaanan mlteci krizleri, seks iisi olarak kullanlan ve/veya sua bulatrlan yabanc kadnlar ve genel olarak turist kadnlarla ilgili haberler dolaymyla da etnik, politik, kltrel ve cinsiyete dayal ayrmcln eitli biimlerinin sylemsel kuruluuna yaygn biimde tank olunmaktadr. alma kapsamnda incelenecek ulusal gazeteler belirlenirken, rk-ayrmc ierikleriyle bilinenler deil, rk-ayrmc grlerin kamuoyunda yaygnlatrlmasna araclk etmeleri nedeniyle en ok satan gazeteler esas alnmtr. 2006 yl iindeki tirajlar dikkate alnarak belirlenen ulusal gazete olan Zaman, Hrriyet ve Postada yer alan haber, ke yazs ve yorumlar ana akm yazl basnn yukarda belirtilen gruplara ynelik nyargl ve ayrmc sylemleri yaygnlatrma biimleri aratrlmak zere analiz edilmitir. Benzer ekilde, yerel basn rnekleri seilirken de rk-ayrmc ierikleriyle bilinenler yerine, Trkiyenin farkl etnik/kltrel yaplara sahip blgelerinde yksek tirajlar ve okunma oranlaryla yerel ilikiler, deer yarglar ve normlarn yeniden retilmesine araclk ettii ngrlen gazeteler seilmitir: Balkesir, Mersin ve Malatyann en ok okunan yerel gazetelerindeki (srasyla Yeni Balkesir, Gneyde mece ve Sonsz) haber,
12

yorum ve ke yazlar incelenmitir. Ulusal gazeteler Ankara niversitesi letiim Fakltesi ktphanesinden, Milli Ktphaneden, yerel gazeteler ise gazetelerin arivlerinden temin edilmitir. Analiz kategorilerinin ve erevesinin gelitirilmesinde, van Dijkn ngiliz basn zerine yapt alma esas alnmtr (bkz. van Dijk 1991). alma sylem analizini esas almakla birlikte ilk aamada rk ve ayrmc sylemlerin genel dalmn ve yaygnln ortaya koyabilmek ve sylem analizine temel oluturacak haber ve yazlarn yapsal zellikleri ile ilgili kimi saptamalara ulaabilmek zere 2006 ylnn son ayn ve Hrant Dink cinayetinin yaand 2007nin ilk ayn kapsayan drt aylk dnemde yer alan tm haber ve yazlar niteliksel ierik analizine tabi tutulmutur. Zaman ve kaynak kstll, niteliksel ierik analizinin alma kapsamnda yer alan tm zaman dilimine uygulanmasn engellemitir. almann ierik analizini esas alan bu ilk blmnde, ncelikle rklk ve ayrmclkla ilikilendirilen haber ve yazlar, gazetenin ad, tarihi, yaz tr (haber, ke yazs, yaz dizisi, yorum) -anlatmda kolaylk salamak zere, zellikle belirtilmesi gerekmedii durumlarda bundan sonra tm iin yalnzca haber veya haber ve yaz ifadesi kullanlacaktr-, haberin boyutlar12 gibi genel zellikleri asndan deerlendirilmitir. Haberde rklk-ayrmclk kart ieriin bulunup bulunmad ayrtrlarak incelenen gazetelerde yer alan haber ve yazlarda bu konuda ne lde duyarllk gelitirilebildii saptanmaya allmtr. Bu kategoride oklu kodlama yoluyla rklk-ayrmclk kart ierikle bir arada yer bulabilen rk-ayrmc ieriklerin de saptanmas hedeflenmitir; bylelikle yukarda belirttiimiz gibi, van Dijkn rk deilim ama ifadelerinin arkasna saklandn vurgulad rk-ayrmc tutumlarn Trkiyedeki ulusal ve yerel basn zerinden daha ak biimde rneklenmesi beklenmitir. Haber ve yazlarda rk-ayrmc ieriin bulunup bulunmadnn niteliksel analizi aadaki kategoriler esas alnarak gerekletirilmitir: o Irklk-ayrmclk kart ieriklerin kimi/kimleri hedef ald (rk/ ayrmc olmakla kimin suland) ve kimi/kimleri konu edindiinin (kime/kimlere kar ayrmclk yapld); gazetelerin bu trden ieriklere hangi konular/olaylar balamnda yer verdiinin aratrlmas yoluyla medya profesyonellerinin ayrmclk karsndaki tutumlar; ayrmcln hangi trlerini grme, hangilerini grmezden gelme yolunu setikleri aratrlmtr. o Gazetenin yayn politikas ve editoryal tercihlerini yanstmas asndan ne kan haber balklarnn rk-ayrmc ierikleri yanstma biimi balklarda yer alan szcklerin seimi; aktrlerin ve kaynaklarn nasl tanmland, hangi ilikiler iinde aktarld; cmle yaplarnn nasl olduu gibi sorular araclyla incelenmitir. o Haber ve yazlarn konular (rn. g, etnik ve rk ilikileri, eitim, dinsel
12 Haber ve yaz saysnn okluu ve almann kstllklar nedeniyle haber ve fotoraflarn alanlarnn yalnzca analize konu olan ilk ay (Ekim 2006) iin llebilmesine neden olmutur. Bununla birlikte, aada grlecei gibi, incelenen dnemdeki haber ve yazlarn te birinin bu ilk ayda yaynlanm olmas bu lmlerin bir genelleme yapma olana salayabileceini dndrmektedir.

13

cemaatler, su ve terr) ve temalarnn (basit cmleler halinde formle edilmi bir dizi nerme araclyla) ayrtrlmas yoluyla yazl basnn incelenen dnem iinde rk-ayrmc sylemlere araclk eden konusal tercihleri ortaya konmaya allm; baka bir deyile basnn etnik, dinsel aznlklar ve ayrcalksz gruplar hangi konular ve temalar araclyla haberletirdiinin haritas oluturulmaya allmtr. Bu haritalandrma giriiminin ncesinde, yaplan bir n alma ile gazetelerde rk-ayrmc ieriklerle ilikilendirilen haber ve yazlarn oluturduu genel anlamsal ereve tanmlanmaya allm; bu ereve iinde yaplar gerei rkayrmc tutumlarla kolayca ilikilendirilebilen bilmezden gelme ve bilme isteminin13; grlebilir olgular gizli nedenlerle aklama eiliminin kolay kavranabilir, kitlelere hitap eden, basmakalp yarglar, klieleri oaltma abalarnn (Balibar, 2007a:27-29); biz deil onlar rk, herkes bize kar, Trkiye aleyhine komplolar dzenleniyor; Trkiyede ayrmclk/ rklk yaplmaz; yabanclara, Ermenilere, Krtlere gvenilmez gibi nermelere nasl dntnn izi srlmeye allmtr. o Balibarn ulusal alanda aznlklam bir nfusa yneltilmi i rklk ve yabanc dmanlnn bir u biimi olarak ulusal snrlar bir lt olarak varsayan d rklk (2007b:53) arasnda yapt ayrtrmadan yola karak gazetelerde i ve d rklk-ayrmclk trlerinden hangilerinin yer bulduu aratrlmtr. Bylelikle haber ve yazlarn dili iine yerleen ve belli aktrleri hedef alan rk-ayrmc yap ve sylemlerin medya profesyonellerinin haber gndemi ncelikleri ve haber deeri atfetme pratikleri ile nasl ilikilendii de ortaya konulmaya allmtr. o Yukardaki ayrtrmalarla da balantl olarak, rk-ayrmc ieriklerin yer bulduu haberlerde ounluk aktrlerinin kim ya da kimler olduu hem rk-ayrmc ieriklerin kimlerin azndan aktarldn hem de bu ieriklerin merulatrlmasnda kimlere atf yapldn ortaya koyabilmek asndan incelenmitir. o Gazetecilik pratikleri ierisinde fotorafa verilen nem ve fotorafn haberin okurla kurduu iliki asndan tad rol dikkate alnarak haberlerde fotoraf bulunup bulunmad, fotorafta aznlk aktrlerinin grntlerinin bulunup bulunmad ve nasl temsil bulduklar (olumlu ya da olumsuz) sorgulanmtr. o Haber metninde aznlk aktrlerinin ve ounluk aktrlerinin nasl tanmland (olayn/eylemin maduru ya da faili olarak) ve bu aktrlerin olumlu ya da olumsuz hangi rollerle ilikilendirildii saptanmaya allm; bylece rk sylemler, pratikler ve temsillerin bir klieler a iinden seilen farkllk iaretleri ve koruma ya da ayrm imgeleri araclyla retildii (bkz. Balibar, 2007a:27-28) de dikkate alnarak, haber metninde ounluk aktrlerinin yceltilmesine ve aznlk aktrlerinin olumlu veya
13 Balibar, Irk karman ok nemli bir bilmezden/tanmazdan gelme ileviyle (ki bu olmadan iddet, onu kullananlar iin bile tahamml edilebilir olmaktan kard), toplumsal ilikilere dair gl bir dorudan bilme arzusunu, bir bilme istemini, iinden klamaz bir ekilde birbirine kartrdn belirtir (2007a: 29).

14

olumsuz temsili durumuna araclk eden kalpyarglarn hangi ortak zellikler araclyla kurulduu aratrlmtr. Kodlama, aratrmaclar tarafndan n eitimden geirilen doktora rencileri tarafndan gerekletirilmi, kodlama formlarndaki saysal veriler SPSS program kullanlarak deerlendirilmitir. almann ikinci aamasn oluturan sylem analizi, ierik analizine konu olan drt aylk sre iindeki haber yklerinden ve yorum/ke yazlarndan seilen rneklerin yannda, 2006 ylnn daha nceki aylarnda yer alan ve yukarda sralanan dier belli bal konularla ilgili haberlerden seilen rnekleri kapsamtr. Bunun iin, ierik analizi iin seilen 1616 haber ve yaznn yannda, 2006 ylnn geri kalanna ilikin genel bir tarama yaplarak farkl konu ve tema kategorilerinden rk-ayrmc ierikleriyle dikkat eken 831 haber ve yaz daha saptanm, daha sonra toplam 2447 haber ve yaz iinden 331i sylem analizi14 iin seilmitir. almada haber sylemleri zerine yrtlen analiz aadaki evrelere odaklanmtr15: Analizin ilk evresinde haber balklarnn ierik ve yaplar ele alnmtr. Balklar, nemli metinsel ve bilisel ilevler ortaya koyarlar. Metinde aktarlan en nemli bilgiyi zetleyip, haberin ana konusunu ifade ederler. Ayn zamanda haberin ilk gze arpan ksm olmalar nedeniyle okur haberin ne hakknda olduunu anlamak iin balklara bavurur; hatta okurlarn ounun balklardan tesini okumad bilinmektedir. Balktaki enformasyon, okurun hafzasnda haberin anlalmas iin gereken bilginin artrlmasna da yol aar. Ayrca hafzada haberde aktarlan olayn temsiline ynelik rgtleyici bir ilke oluturur. Balklar, olayla ilgili en nemli bilgiyi aktardklar iin anlamlandrma srecini de ynlendirecek, belli bir bak asn reteceklerdir. Haber retiminin gnlk rutinleri iinde de balklarn nemli bir yeri vardr. Okurlar gibi muhabirler de kaynaklarndan edindikleri bilgileri anlamak ve hatrlamak iin balklar kullanrlar; ounlukla balklar muhabirler tarafndan deil editrler tarafndan hazrlanr ve onlar sadece baln haber metnini en iyi ekilde zetlemesi ile ilgilenmez, bunun yannda okur iin arpc-ekici olacak ya da gazetenin yayn politikasna en uygun decek bal da bulmaya alrlar. Bu nedenlerle balklar ounlukla ideolojik imalar barndrmaktadrlar. o Balklar dzeyinde yrtlen inceleme ilk olarak almaya konu olan dnemde rk-ayrmc sylemle ilikilendirilebilecek ka haber ve yaz balnn bulunduunu, bunlarn haberlerin konularna ve gazetelere gre dalmn ele almaktadr. o Bunun ardndan, balklarda kullanlan szckler incelenmi, szck seiminin durumun tanmlanmasnda oynad rol aa karlmaya
14 Sylem analizi, ncelikle dilin kullanm ve iletiime dair bilisel, sosyal, tarihi, kltrel ve politik balamlarn haber ierikleri, anlamlar, yaplar ve metinlerinin iine nasl iledii sorusu zerine odaklanm; sylemin bu balamlarn yapsnn nasl isel bir paras olduunu ve bunlara katkda bulunduunu aratrmtr. Bu erevede, haberlerin rgtlenmesi ve anlamlarnda sosyal ve politik yaplarn oynad rol kadar, haberlerin okurlarn sosyal-bilisel geliimi ve deiiminde, elit grlerinin merulatrlmas ve yeniden retilmesinde nasl yer ald sorular da ele alnmtr. 15 Aada analiz kategorilerine ve bu kategorilerin ileyiine dair aklamalarn tm, rnekler hari olmak zere, Van Dijkn 1991 tarihli almasndan zetlenerek aktarlmtr.

15

allmtr. rnein, Trkiyede fuhu etelerinin eline den yabanc uyruklu kadnlarla ilgili haberlerin balnda bu kadnlar ifade etmek iin seks klesi szcklerinin seilmi olmas, bu kadnlara ilikin belirli bir yargy haberin balna tamaktadr. Bylece haberin bal yalnzca durumu zetlemekle kalmamakta, bu kadnlar hakknda ne dneceimizi de belirlemektedir. o Balklarla ilgili analizin bir dier aamasn balk yaplarnn incelenmesi oluturmaktadr. Balkta yer alan szckler arasndaki iliki haber aktrleri arasndaki ilikileri ve bunlarn rollerini belirlemektedir. Baka bir deyile, eylemin aktrlerinin ya da madurlarnn kim olarak tanmland eylemi ve aktrleri nasl anlamlandracamz da belirleyecektir. Bu erevede, aktrlere yklenen rollerin olumlu, ntr ya da olumsuz eylemlerle ilikilendirilmesi de nem tamaktadr. rnein gsterici polis panzeri ile duvar arasnda skarak ld cmlesi gstericiyi olumsuz bir durumla ilikilendirirken kendi lmnden sorumlu aktif bir zne olarak kurmakta; polisin ise bu lmdeki roln gizlemektedir (bkz. Kker ve Doanay, 2004). Bu aamada tm balklar, haber aktrlerinin kimler olarak tanmland ve balca haber aktrlerine belli roller, eylemler ve iliki biimlerinin hangi sklkta yklendiini saptamak zere kodlanmtr. o Belli bal yklerin/olaylarn balklarda nasl tanmlandna odaklanlarak balklarn niteliksel zellikleri ortaya konmaya allmtr. Bylece balklarda aktrlerin sosyo-politik konumlarnn tanmland ideolojik imalar ortaya karlmaya allmtr. kinci olarak haberlerin konusal ve tematik analizi yaplmtr. Tematik analiz basnn etnik ilikileri hangi ieriklerle haberletirdii hakknda bilgi verir: Basn etnik konularda ne yazyor ya da yazmyor, neden ve nasl sorular bu yolla yantlanmaya allmtr. Sylemsel ilevlerinin yannda temalar haber sosyolojisi ve psikolojisinin farkl boyutlarn yanstrlar: Konularn seimi ve metinsel oluumu haber retim rutinlerinin bir rndr ve haber reticilerinin olayla ilgili en nemli bilgi olarak neyi yorumladn ortaya koyar. Bu ynleriyle temalar profesyonel, sosyal ve kltrel ideolojilerin karmak an, egemen gruplarn aznlklar hakkndaki etnik konsenssnn gndemini ve nceliklerini yanstr. Dier yandan, temalar anlamsal styaplar olarak ilerler; haberdeki enformasyon btnn zetledikleri iin iletiimde nemli ilevler grrler. Baz temalar dierlerine gre daha yksek bir hiyerarik konumdadr ve bazen de bu konum haberciler tarafndan maniple edilir; daha alt dzeydeki bir tema bala tanma yoluyla ne karlabilir. Bu durum, okurlarn metni yorumlama biimini de etkileyecektir. rnein, aznlklarn kart bir kentsel iddet olay anlatlrken olayn sosyal ardalan arka plana atlp adli boyutu ne karlabilir. Alternatif bilgi kaynaklar olmad srece, bu durum okurlarn dnyay alglama biimini; dolaysyla da belli etnik olaylar ve durumlarla ilgili temsillerini etkileyecektir. Bu erevede haberlerin tematik analizinin, gazeteciler iin etnik konularla ilgili en nemli enformasyonun ne olduu ve bu nem sralamasnn ardnda yatan genel bilgi, tutum ve ideolojilerin neler
16

olduunu ortaya koymas beklenmektedir. o Bu aamada ilk olarak van Dijkn Racism and the Press (1991) balkl almasnda gelitirdii sylem analizi yntemi takip edilerek haberlerin konular ayrtrlmtr. Temadan farkl olarak konular, g, su, eitim gibi tekil kavramlardr. Her haberin kendine zg temalar vardr ve bunlar tek bir kavramdan deil, karmak bir kavramlar yapsndan oluur; temalar belirli olaylara, eylemlere veya kiilere yneliktir. Bu erevede, her haber en ok ilgili olduu en fazla konu asndan kodlanmtr. Bu konu kategorileri iinde belli bal taraflarn/unsurlarn kimler/neler olduu, rolleri ve birbirleriyle ilikilerinin ne olduu zerinde durularak haber aktrleri ile konusal dalm arasndaki iliki ortaya konulmaya allmtr. o Konularn analizinin ardndan, en ok rastlanlan tema ve anlam yaplar zerinde durulmu ve konular iinde balca hikyeleri temsil eden belli bal tema dizileri seilerek analiz edilmitir. nc olarak, haber emalar ve argmantasyon yaplar ele alnmtr. Haberler, belli bir izgisel dzen ve hiyerarik rgtlenme sergileyen bir dizi uylamsal kategoriden oluur. Haber metinleri manetler ve balklardan oluan bir zet kategorisiyle balar. Ana olay, haber metninin gvdesini oluturan bir dier zorunlu kategoridir. Haberde aktarlan olayla ilgili enformasyonu rgtler. Bu iki kategori, tm haberlerde bulunan zorunlu aamalardr. Kimi haberlerde olay, bir arka plan kategorisi eliinde verilir. Arka plan bilgisi olayn balamna ya da tarihine ilikin olabilir. Ayrca, bir olay dizisinin paras olarak da aktarlabilir. Olayn en yakn nedeni ya da daha nce olup bitenler, nceki olaylar kategorisi iinde aktarlabilir. Ya da aktarlan olay baka sonular dourmaktaysa sonular kategorisi yer alr. Bu sonular, haber metni iinde ana olay haline de gelebilir; nk haber yaps iinde iki ya da daha fazla olay tazelii dikkate alnarak ayn nem iinde aktarlabilir. Szl tepkiler kategorisi, balca haber aktrlerinin ana olaylarla ilgili kanlarnn aktarlmasdr. Haberciler olaylar zetlerken insanlarn bunlar hakknda ne dediini de aktarr. Bylece olaylar hakkndaki yorumlar ve grleri aktarma olana bulurlar. Son olarak, haber metinlerinde yorumlar kategorisinin de bulunmas olasdr. Ana olayn deerlendirilmesi ya da bir sonraki aamada ne olacana dair ngr veya beklentilerin aktarlmas bu kategori araclyla gerekleir. zellikle ke yazlar ve makalelerde bu kategorinin kullanld grlr. Bu kategorilerin kendi i ileyilerinde de baz kurallar vardr. rnein hepsinde, en nemli enformasyon ilk srada verilir. Tazelik, ilgililik/ilginlik, haber deeri tamak gibi unsurlar da benzer bir nem sralamasn oluturur. Haber yapsndaki bu yukardan aaya sralama, okurun gazetede okuduu bir olay hakkndaki zihinsel modellemesini de etkileyebilir. Haber metinlerinin olduu gibi dier yaz trlerinin de, daha karmak olmakla birlikte, kendilerine zg ematik rgtlenmeleri vardr. Yorumlar, ke yazlar ve makaleler gazetelerin ideolojilerinin formlletirildii yerlerdir. Sosyal durumlar anlamlandrmaya ynelik ortak-duyusal ereveler sunarlar. knaya ynelik ilevleri nedeniyle zengin bir argmantasyon yaps ierirler. Genel olarak argmanlar bir gereke ve bir sonu kategorisinden
17

oluur. Gerekeler, sonucu olas ve inanlr klacak belli gerekliklerle ilgili saptamalar, genelletirmeler ya da dier bilgi ve kanlar ierirler. Ayrca argmantasyonda gizli bir diyalog ilkesi iler; teksesli metinlerde bile yazar olas itirazlara ya da kart savlara yant verecek argmanlar kullanr. rnein bir durumun/olayn tanmlanmas, aklanmas, olas sonular ve neriler bu argmantasyon yapsnn balca aamalar olarak belirebilir. Ayrca biz ve onlar ayrm iinde ekillenen aktrlere ve bunlarn nasl tanmlandna, retorik unsurlarn kullanmna ve btn bunlar kanalyla ideolojik deerlerin nasl yaplandrldna da bakmak gerekir. Alntlar ve kaynaklar: ounlukla gazeteciler haberlerini hazrlamada bakalarnn tanklklar, basn konferanslar ve aklamalar, dier medya metinleri, raporlar, mlakatlar, telefon grmeleri, resmi belgeler, kitaplar vs. gibi dier kaynak metinlere bavururlar; bunlar gazetecilerin haberlerini yazarken kullandklar sylemsel materyallerdir ve bu metinlerin iinden ilgili bilginin seilmesi ve zetlenmesi gerekir. Yaplacak alntlar, birok ilevin yannda znel yorumlarn, aklamalarn, kanlarn aktarlmasna da olanak tanr. Bu noktada, Kim konuuyor, szlerine bavurulan haber aktrlerinin ne sklkta, ne lde, hangi konuda grlerini aklamasna izin veriliyor? sorular, aznlklarn basna eriimi ve haberlerde alntlanma artlar hakknda da bilgi vermeleri nedeniyle nem tamaktadr. zellikle haberlerin anlamsal yapsnn ekirdeini oluturan haber metninin bir nevi zetini sunanbalklarda aktrlerin szlerinin alntlanma veya aktarlma biimleri, medya profesyonellerinin aktrler karsndaki konumlanlarn da ortaya koymaktadr. Bu aamada ilk olarak aznlk ve ounluk aktrlerinin balklarda alntlanma oranlar saptanm, ardndan bu aktrlerin hangi temalardaki haberler iinde alntlandklar zerinde durulmutur. Sylemin yerel/mikro dzeylerini aratrmak zere haber syleminin ideolojik erevesini oluturan yerel anlam yaplar ve stratejileri zerinde durulmutur. Bak alar, nkabuller, imalar, karmlar, belirsizlikler, soyutlamalar, rtmeceler, inkrlar, hafifletici sebepler, glnletirmeler, abartmalar, gizlemeler, bahane bulmalar, kurban sulamalar, karlatrmalar, kartlk kurmalar, olumsuzlamalar ve genel olarak olumlu kendi sunumu karsnda olumsuz teki gibi anlamsal elerin barndrd dolayllk ve zeri rtllk altnda basnn ideolojik kan ve tutumlar yanstlmaktadr. Analizin bu aamasnda, bu trden anlam stratejilerinin arkasna gizlenen rkln aa karlmas hedeflenmitir. Bu erevede, nce anlamsal btn oluturan nermeler ele alnm, daha sonra bu nermelerin nedensellik ilikileri iinde birbirine nasl balandna baklarak haberlerin toplumdaki nedensellik ilikilerine ilikin genel tutum, bilgi ve ideolojileri yanstma biimine odaklanlmtr. Analizin son evresinde rklkla ilgili haberlerin ifade dzeyini oluturan biem ve retorik zerinde durulmutur. Biem, gazetecilerin aznlklarla ilgili yazlarnda setikleri szckler ve bu szckleri rgtleyen cmle kalplaryla ilgilidir. Biem hem konumacnn, yazarn kiisel grlerini hem de dil kullanmnn toplumsal balamn ortaya koyar. Retorik ise ses tekrarlar ya da mecazlar gibi okurun dikkatini ekmeye ynelen ve bylece belli bir ikna amacn yerine
18

getiren szck seimlerini ifade eder. Biemin analizi, belli bir sylem tr ya da durumda anlam ifade etmek iin hangi szcklerin kullanmnn uygun olduunu ve szdiziminin belli anlamlar aktarmadaki roln ortaya koyar. Retorik analizi ise anlamlarmz ve inanlarmz aktarmada en etkili olan yolun hangisi olduu hakknda bilgi verir. Bu erevede, ses tekrarlar, uyaklar, benzetmeler, abartmalar, hafifsemeler, dzdeimeceler ve karlatrmalar zerinde durulmutur. Muhabirler ve sayfa editrlerinin bu konudaki tutum ve alglarna ilikin bir alan aratrmas ve gazete okurlar zerinde yrtlecek bir almlama almas hem zaman, hem de bte ve aratrmac konusundaki snrllklar nedeniyle aratrma tasarmnn dnda braklmtr. Bu nitelikteki almalarn yan sra alternatif (radikal) medyadaki ayrmc sylemler de ayr bir inceleme konusu olacak kadar genitir. Bu nedenle bu tr bir inceleme de almann kapsamna dhil edilememitir. Bylece, almada disiplinleraras bir yaklamla sosyal yaam niteleyen metin ve konuma biimlerine ynelik daha geni apl bir aratrmann ilk admlarndan birini oluturmak hedeflenmitir. Yukarda belirlenen analiz erevesi iinde, alma kapsamnda yer alan haber ve yazlar, u ayrtrmalar ile irdelenmitir: lk olarak, ulusal ve yerel basnda rk-ayrmc erevelerin oluumunu ortaya koymak zere, rklk-ayrmclk kart ve rk ieriklerin gazete sayfalarndaki grnm ele alnmtr. Bu kapsamda, rk-ayrmc ieriklerin niteliksel analizine ve rk-ayrmc sylemlerin zellikle haber balklarnda nasl grnrletiine odaklanlmtr. kinci olarak, rk-ayrmc sylemlerin ynlendirme, masumlatrma, abartma, maduriyet, hakllk, inkr, tehdit algs, itiraf gibi ortak aklayc stratejilerine baklmtr. almann son aamas, rk-ayrmc sylemlerin arkaplann oluturan anlamlarn haberin yazm tekniklerine ve diline nfuz ediine odaklanmtr. Bu balamda, ilk aamada rk-ayrmc sylemlerin haber emalar ve argmantasyon yaplarna nasl yerletiine baklm; ardndan imalar, kartlklar, ayrntlar, masumlatrmalar, hakllatrmalar, abartmalar, alay ve ironi, sulama, karlatrma, ayrm gibi anlamsal stratejiler yeniden ele alnm, ayrca rk-ayrmc sylemlerin biem ve retoriine deinilmitir.

19

ULUSAL VE YEREL BASINDA IRKI-AYRIMCI EREVELER alma kapsamnda ulusal ve yerel gazetede toplam 1616 haber ve yaz niteliksel ierik analizine tabi tutulmutur. Bunlarn 1379u ulusal gazetelerde 237si ise yerel gazetelerde yer almtr. Ulusal basnda tirajlar dikkate alnarak belirlenen Zaman, Posta ve Hrriyet gazetelerinde rklk-ayrmclkla ilgili olduu saptanan 1513 haber ve yaznn dalmna bakldnda, ticari yayncln en byk tekelinin en yaygn ve eski gazetesi olan Hrriyetin 610 haberle (%40) etnik-dinsel gruplara veya farkl kimliklere ynelik rk-ayrmc ierikteki haber ve yazlara, kararl bir siyasal izgiye dayanmayan melez karakterli Postann (%15, 234 haber) neredeyse misli fazla yer vermesi dikkat ekici grnmektedir. Hrriyet rk-ayrmc sylemleri gncel haberlerin popler dili iinde yeniden retmek konusunda daha az ekingen bir tavr benimsemitir. Irkayrmc ierik barndran haber ve yazlarn 443 ise (%29) yeniliki slamc siyasete dayanan grlerin temsiline arac olan Zamanda yer bulmutur. Posta gazetesinde dier iki gazeteye oranla daha az ayrmc haberin yer almasnn nedeni gazetenin habercilik anlayndan kaynaklanmaktadr. Bilindii gibi anlan gazete melez bir bulvar gazetesi niteliindedir. Bu nitelik nedeniyle gazetedeki haber says kstldr. Magazinletirilmi haber metinlerinin iine sinmi ayrmcln analiz edilmesi ve zmlenmesi iin niteliksel de olsa ierik analiz teknii ile yaplm bir aratrmann yorumlama yetenei snrl olmaktadr. Posta gazetesindeki haber ve yorumlarda ayrmcln nasl erevelendii, sylem analizi teknii ile yaplacak bir sorgulama ile ortaya konulabilir ki bu, almann ilerleyen ksmlarnda ele alnmaktadr. Tiraj en yksek gazetenin azmsanmayacak oranlarda ayrmc ierik tayan haberi okuyucularna sunmalar ayrmcln olaan kabul edilmesine ve onu yeniden retmede hakl gerekeler sunulmasna katkda bulunmaktadr (bkz. ekil 1). Yerel basnda ise rklk ve ayrmclkla ilgili ieriin yer bulduu haberlerin dalm Kemalist-sol izgideki Gneyde meceyi16 ne karmaktadr. Irk-ayrmc ierikle ilgili olduu kodlanan haber ve yazlarn %9unun (137 haber ve yaz) , yerel basn iinde kodlanan haber ve yazlarn ise %61inin bu gazetede yaynlanm olmas Kemalist ideolojinin farkllklar yok sayan btnletirici izgisinin gazetenin yayn politikasnda belirleyici olduu biiminde deerlendirilebilir. Gneyde meceyi 62 haberle muhafazakr milliyeti izgideki Yeni Balkesir17 ve 27 haber ve yazyla muhafazakr milliyeti Sonsz18 izlemektedir. Ulusal tecimsel yaynclk alannda en yksek tiraja sahip gazetelerin yan sra, yerel basnda da ayrmc ierikli haber ve yorumlarn younluu, ayrmcln ve rkln normalliinin bir gstergesi olarak deerlendirilebilir. Farkl ideolojik sylemler
16 Mersinde yaynlanan Gneyde mece gazetesinin genel yayn ynetmeni, 19 Haziran 2009 tarihinde yaplan telefon grmesinde gazetenin yayn izgisini Atatrk, Cumhuriyeti, sosyal demokrat; odanda insan olan, insana dair tm deerleri gzeten, toplum ve lke karlar dnda hibir konuda taraf olmamay ilke edinen bir gazete olarak tanmlamtr. erik analizine konu olan dnemde gazetede yaklak 6000 haber yaynlanmtr. nceleme kapsamna alnan yerel gazeteler iinde rk-ayrmc ieriklerle ilikilendirilen en yksek sayda (-drt aylk sre iin-137) haberin bu gazetede yaynlanm olmasn, gazetenin hmanist deerleri benimsemi grnmekle birlikte ulusalc-Cumhuriyeti izgisine uygun biimde balanm olduu aydnlanmac ideallerin etnik-dinsel ve kimlik bazl farkllklar hogrmeyen ynyle ilikilendirebiliriz. 17 Yaynlad haber ve yazlarn genel deerlendirmesi gazetenin muhafazakr-milliyeti bir izgide olduunu gstermektedir. Bununla birlikte Yeni Balkesir gazetesi genel yayn ynetmeni, kendisiyle 17 Haziran 2009 tarihinde yaplan telefon grmesinde gazetesinin yayn izgisinin merkezde olduunu, politik eilimine baklmakszn her trl habere sayfalarnda yer verebildiklerini belirtmitir. Bu gazetede de incelenen dnem iinde yaklak 6000 haber ve yaznn yaynland hesaplanmtr. Bunlarn arasnda rk-ayrmc sylemle ilikilendirilebilecek haber ve yaz saysnn greli azl, gazetenin genel yayn ynetmeninin muhafazakr-milliyeti izgisine ramen yapt aklama da gz nnde bulundurulduunda, dikkatleri zerinde toplayarak liberal evrelerin tepkisini almaktan ekindii ynnde yorumlanabilir. 18 Sonsz gazetesinin genel yayn ynetmeni ve sahibi, kendisiyle 16 Haziran 2009 tarihinde yaplan telefon grmesinde gazetenin yayn izgisini devletine milletine bal- milliyeti olarak tanmlamtr. Bununla birlikte, incelemeye konu olan dnemde toplam ortalama 6000 haber iinde rk-ayrmc ierie olduka dk oranda yer verilmi olmas, gazetenin milliyeti-muhafazakr izgisinin muhafazakr yannn ne ktna dair bir iaret olarak okunabilir. Bu durum, zellikle yerel dzeyde milliyeti grlerin Trkiyede ykselmesine paralel olarak medya profesyonellerinin de kendilerini tanmlarken ilk azdan milliyeti ve muhafazakr olduklarn beyan etmekte saknca grmemelerinin de bir rnei olarak deerlendirilebilir; ancak gazete haberleri zerinden gerekletirilen analizden yola karak, milliyetilikle muhafazakrln zellikle de Trkiyede muhafazakrlkla daha kolaylkla bir araya gelen siyasal slamcln, zaman zaman rtmediini belirleyebiliriz.

20

iinde yuvalanan ayrmclk, gazetelerin siyasal izgilerini aarak hem ulusal dzeyde bizin hem de yerel dzeyde bizin deimez bir bileeni olarak ortaya kmaktadr (bkz ekil 1).

ekil 1 Irk-ayrmc ieriin ve rklk-ayrmclk kart ieriin yer ald haber ve yazlarn gazetelere gre dalm

Irklk-ayrmclk kart ieriklerin gazetelerde ancak 144 haber ve yazda yer ald grlmektedir. Bunlarn gazetelere gre dalm en fazla haber ve yaznn zellikle Mslmanlara ynelen dinsel ayrmclk karsndaki duyarllnn haber ve yazlarn diline de yansdn syleyebileceimiz Zamann sayfalarnda (82 haber ve yazda) yer bulduunu gstermektedir. Bununla birlikte, incelemeye konu olan drt aylk dnemde Zamanda yaklak olarak 10 bin haber ve yaznn yaynland dikkate alnrsa, bu rakamn ne kadar dk olduu dikkati ekecektir ayrca kodlanan 82 haber ve yaznn dikkate deer bir ksmnn Mslmanlara ayrmclk yapld iddiasnda olduu aada grlecektir-. Hrriyet gazetesi de rkla-ayrmcla kar ierie drt aylk sre iinde yaynlam olduu hesaplanan toplam 9 bin haber ve yaznn 36snda -ki aada ayrntlarn greceimiz gibi, bunlarn 18inde Trkiyede ayrmclk yapldn kabul etmekte, 6snda ise asl ayrmclk yapann Avrupa olduunu iaretlemektedir- yer vermektedir. Ulusal lekteki gazeteler arasnda etnik-dinsel aznlklara ve toplumdaki ayrcalksz gruplara ynelik rk-ayrmc eylem ve tutumlar neredeyse grmezden gelen Posta ise yaklak olarak toplam 9 bin 500 haber ve yaz iinde bu ieriin kodland yalnzca 9 haber yaynlamtr19. Yerel gazeteler arasnda Gneyde mece 12 haberde rklk-ayrmclk kart ierie yer verirken Yeni Balkesirde yer alan haberlerin yalnzca 5inde bu ierik kodlanabilmi, Sonsz ise bu trden bir kart ierie stunlarnda hi yer vermemitir.
19 Gazetelerde yaynlanan haber ve yaz says, ilgili dnem iinde bir gnde yaynladklar ortalama haber ve yaz says dikkate alnarak hesaplanmtr. Buna gre, Zaman gnde ortalama 85, Posta 80, Hrriyet ise 75 haber ve yazya yer vermitir.

21

Irk-ayrmc ieriklerle ilikili olduu kodlanan toplam 1616 haber ve yaznn %61inde (985) fotoraf kullanlmtr. Bunlarn iinde (yazarn fotorafnn dnda) fotorafa yer veren yorum ve yazlarn says 40tr. Buna karlk 918 haberde fotoraf yer almtr (bkz. Tablo 1). Fotoraflarn Ekim ayndaki gazetelerde toplam alan 54.621 cm2dir. Fotoraf kullanmnn gazetelere gre dalmna bakldnda, muhabir ve teknik donanm asndan daha geni olanaklara sahip olan ulusal gazetelerin yerel basna gre fotoraflara ok daha fazla yer verebildii grlmektedir (bkz. ekil 2).

Haber tr Haber Ke yazs ve yorum Sylei Yaz dizisi Okuyucu Mektuplar Dier Toplam

Fotoraf ieren haber says 918 40 20 7 0 0 985

Fotoraf iermeyen haber says 353 275 0 0 2 1 631

Toplam 1271 315 20 7 2 1 1616

Tablo 1 Haber ve yazlarda fotoraf kullanm Tm gazetelerde rk-ayrmc ierikte kodlanan haberlerde yer alan fotoraflarn kaplad alan Ekim ay iin 52848 cm iken rklk-ayrmclk kart haberler iin 1773 cmdir.

22

ekil 2 Ekim aynda, rk-ayrmc ierikle ilikili haberlerde kullanlan fotoraflarn alannn gazetelere gre dalm (cm)

Ayrmclk kart haber ve yorum yazmnn grsel anlatm imknlarnn snrl olduu, yukardaki Tablo 1de aka gzkmektedir. Ayrmc ierik tayan haberlerin fotorafl anlatm ayrmclk kart haberlerin fotorafsz verilmesi ile birletirildiinde, ayrmcln gereklii bir kez daha ortaya kmaktadr. Haberin gereklik algsnn glendirilmesinde etkin bir ilev yklenen fotoraf kullanm konusunda uylam iinde olan medya profesyonelleri, ayrmclk kart haberleri fotorafsz vererek bu trden ierikleri nemsizletirmektedir.

23

ekil 3 Irk-ayrmc ierikler ve kart ieriklerdeki haberlerde kullanlan fotoraf saylar

Irklk-ayrmclk kart ieriin kodland 144 haber iinde fotoraflarn yer bulma oran %42 iken rk-ayrmc ierikteki haberlerde bu orann %63e kmas (bkz. ekil 3), -ileride aktrlerle ilgili analizde ayrntlaryla grlecei gibi- basnn etnik-dinsel aznlklar, yabanc kadnlar, ecinseller, gmenler gibi ayrcalksz gruplar haberletirmede grsel elere arlk vermesi ile aklanabilir.

24

ekil 4 Gazetelerde yer alan haber ve yazlarn aylara gre dalm

ncelenen haber ve yazlarn aylara gre dalm, yarya yaknnn (%48) Fransz Parlamentosunda Ermeni soykrmn reddedenlerin cezalandrlmasn ngren yasa tasarsnn oyland Ekim aynda ve yaklak drtte birinin (%23) ise Hrant Dinkin ldrld Ocak aynda yaynlandn gstermektedir (bkz. ekil 4). Irklk ve ayrmclkla ilikili olduu saptanan haberlerin %48inin yaynland Ekim aynda rk-ayrmc ierikleri barndran haberlerin alt gazetede toplam 225.042 cmlik alan kaplad belirlenmitir. Haber ve yazlarn alanlarnn gazetelere gre dalm yaynlanan haber saysyla da uyumlu grnmektedir (bkz. ekil 5).

25

ekil 5 Ekim aynda yaynlanan haber ve yazlarn kaplad alan (cm)

Haberin gerekliinin kurgulanmas gibi haber zamannn da kurgulanmakta oluu, gazetelerin ayrmclna iaret etmektedir: Ulusal kar kamu karnn nnde tutarak mevcut iktidar blou iinde yerini salamlatran ulusal yayn kurulular, Fransz Parlamentosunda Ermeni soykrmn reddedenlerin cezalandrlmasn ngren yasa tasarsnn oylanmasna, Hrant Dinkin ldrlmesinden daha fazla yer ayrabilmektedir. Ekim aynda ulusal gazetelerin sz konusu tasarya odaklanm olmas ayrmclkla ilgili haberlerin younlamasna yol at gibi ayrmclk ile ilikilendirilebilecek konularn ulusal karlar sz konusu olduunda ncelik kazandna da iaret etmektedir. Ayrmcl ileyen ya da ayrmcla kar bir ierikle donanan haberlerin gazete sayfalarna tanmas iin ulusal karlarn zedelenme ihtimalinin belirmesinin bir n art olarak deerlendirildii anlalmaktadr20. Ulusal karlarn zedelenme ihtimalinin haber deeri oluturmas gibi, suikastlar da geleneksel olarak haber deeri tayan olaylardr. Nitekim Ocak aynda younlaan haberler Dinkin ldrlmesini konu edinmitir. Burada kastedilen ulusal basnn haber deeri atflarnda geleneki bir tutum izledii, ayrmclk etrafnda gelien olaylar izlemek ve haberletirmek iin zgl zaman yaratmaddr. almaya dhil edilen yazlar trsel zelliklerine gre ayrtrldnda ke yazlarnn ve yorumlarn bunlarn yaklak bete birini oluturduu grlmektedir. Gazetelerin ideolojilerinin formlletirildii ve sosyal durumlar anlamlandrmaya ynelik ortak-duyusal erevelerin sunulduu bu trden yazlarn aznlklara veya toplumdaki ayrcalksz kesimlere ynelik nyarglarn yaygnlatrlmasndaki rol dikkat ekicidir (bkz. ekil 6). Hrriyette yer alan rklk-ayrmclkla ilikili haber ve yazlarn %24 (151 yaz), Zamanda yer alanlarn ise % 26s (136 yaz) yorum ve ke yazlarndan olumaktadr. Bu oran Postada yalnzca %8dir (18 yaz). Yerel basnda ise rk-ayrmc ierikle ilikili olduu kodlanan ke yazlarnn oran Yeni Balkesirde yaynlanan 66 yaz iinde 8 ve Gneyde mecede yaynlanan 144 yaz iinde yalnzca 9dur. ncelenen
20 Bu konuda benzeri saptamalarda bulunan bir dier alma iin baknz Kker vd (2008).

26

dnemde konuyla ilgili 27 yaz saptanan Sonszde ise ke yazs kodlanmamtr. Bu durum yerel basnn ulusal basna gre etnik, dinsel ve kltrel nyarglar oaltmada ke yazlarndan ok gncel haberlerin popler dilini yelediini dndrmektedir.

ekil 6 Yazlarn trsel zelliklerine gre dalm

Haberlerde ayrmcl onaylayan ulusal basnn ke ve yorum yazlarnda liberalletiini sylemek yanl olmayacaktr. Zira haber metinlerinde ayrmc figrleri sklkla kullanmakta bir ekince grmeyen ulusal basn, ke yazlarnda sergilenen tutuma dayanarak kendi konumunu glendirecektir. 1980lerin sonlarndan itibaren gazetelerin farkl siyasal grlerden ke yazarlarna ayn sayfada yer amas bir siyasa olarak benimsenmitir. Yazarlarn kiisel durular ile gazetelerin siyasal sz arasnda bir ortaklk bulunmas gerei ve gelenei terk edilmi, gazeteyi ok sattran nedenin gazetelerin siyasal izgisinin tutarszl olduu genel kabul grmtr. Siyasi gazete geleneinin zedelenmesi anlamna gelen bu durum ulusal gazeteleri belirgin biimde popler ulusalc izgiye kaydrm, ulusalc izginin oluturulma alan olarak da haberler seilmitir. Her trl ayrmcln haberlerde sklkla tekrarlanmas ulusal karlarn abartl yandal yoluyla srdrlmektedir ki bu almann ilerleyen sayfalarnda Biz Trklerin nasl bir ounluk olarak yaratld ortaya konulmaya allacaktr.

27

Irklk-Ayrmclk Kart eriklerin Gazete Sayfalarndaki Grnm Etnik-dinsel ve kltrel gruplara ynelik rklk-ayrmclk yapldn iaretleyen yazlarn yardan fazlas (%52) ke yazs ve yorumlardan olumaktadr. zellikle Zamanda 25 habere karlk bu konuya deinen 54 ke yazs ve yorumun bulunmas, rklk-ayrmclk kart tutumlarn, haberlerin haber kaynaklar ile ilikiler, muhabirlik pratikleri ve haber retim sreci ierisinde yaplandrlm diline karlk ke yazlar ve yorumlar gibi yazarna grece zerklik tanyan metinler iinde daha kolay yer bulabildiini gstermektedir (bkz ekil 7). Bu saptama, rklk-ayrmclk kart ieriklerin gazetelerin yorum sayfalarnda daha kolay (48 haber ve yazda) yer bulabiliyor olmalarnca da desteklenmektedir (bkz. Tablo 2). Editoryal srecin sk denetimine maruz kalan birinci sayfalarda bu trden haber ve yazlar olduka snrl yer bulabilse de (15 haber) gncel/ gndem sayfalar (37 haber ve yaz) ve d haberler sayfalar rklk-ayrmclk kart ieriklerin aktarlabildii dier sayfalar olarak ne kmaktadr. D haberler sayfasnda yer alan bu trden 18 yaz ve haberin temalarna gre analizi yapldnda 8 haber ve yazda asl ayrmclk yapann Trkiye/Trkler deil Avrupa ve Avrupallar olduunun vurgulanyor olmasna dikkat ekmekte fayda vardr.

ekil 7 Irklk-ayrmclk kart ieriklerin yazlarn trne gre dalm

Yazlarn trsel zellikleri zerine gelitirilen yorumda da belirtildii zere, siyasi gazetecilik geleneinin zedelenmesi ile birlikte ke yazar ve yorumculara terk edilen liberallik, ayrmclk kart anlatlarn onlar tarafndan oluturulmasna imkn hazrlamaktadr. Zaman gazetesi de benzeri bir tutum izlemekte, farkl ideolojik grleri yan yana sunmaktadr. zellikle ke ve yorum yazarlarnn bir platform oluturacak kadar geni bir siyasal yelpazeyi paylayor olmas gazetenin haber metinleri dnda ayrmclk kart metinlere yer atna iaret etmektedir. Bununla birlikte, ulusal basnda ayrmclk kart anlatlarn ke yazlarnda ve yorumlarda ileniyor olmasnn yaynclk alannda ayrmcln sorunlatrlmasna katk saladn sylemek gtr. ncelikle ke ve yorum yazarlarnn nemlice bir ksm meslek olarak gazetecilik pratiklerinden
28

gelmemektedir. Dolaysyla bu pratikleri etkilemeleri ve haber deerine ynelik uylamlar zerinde etkide bulunmalar beklenmemektedir. Akademisyen ve edebiyatlarn arlkl gruplar oluturduklar ke yazarlar iin bireysel durularn vurgulanmas yeterlidir. Editoryal mdahaleye uzaklk her ne kadar ayrmclk kart grlerin ifadesini olanakl klyorsa da siyasal balantszlk bu grlerin yaylmas ve gazete iinde sze dnmesine engel oluturmaktadr. Bu durum ayrmclk kart haberlerin d haberler sayfalarnda yer bulmasnn gerekelerinde aka ortaya kmaktadr. Ayrmcln Avrupada ve Avrupallar tarafndan yapldn rnekleyen haberlerin varl, editoryal seimde ke yazarlarnn liberal tutumunun etkisizliine rnek gsterilebilir. Irklk-ayrmcla kar ieriin bulunduu haberler iinde Ermenilere kar ayrmclk yapldn teslim edenlerin oran %35tir (49 haber ve yaz). Hrant Dink cinayeti dolaysyla, Ermeniler zellikle Hrriyet (21) ve Zamandaki (18) haber ve yazlarda ayrmcla uradklar iaretlenen balca grup olarak ne kmaktadr. Bunu 19 haber ve yazda Mslmanlar (17si Zamanda olmak zere), 18 haberde Trkler (17si Zamanda olmak zere) 15 haberde de Krtler (12si Zamanda olmak zere) izlemektedir. Trkiye nfusunun %97sini oluturan Mslmanlarn ayrmcla urad iddialarn bir kenara braktmzda, slamc-muhafazakr izgideki Zamann Ermeniler ve Krtler gibi dier aznlk gruplarna kar da duyarl bir sylem gelitirmi olmas dikkat ekicidir. Gneyde mece de inceleme kapsamnda ele alnan yerel basn iinde Ermenilere ayrmclk yapld ynndeki haber ve yaz ieriklerine (6) yer veren tek gazete olmutur (bkz. Tablo 3). Trkiyede Romanlara, Araplara, Sryanilere, Yahudilere, Hristiyanlara, siyahlara, ecinsellere, yabanc kadnlara, cemaat ve tarikatlara, Avrupallara, Asyallara ynelen ve gndelik dilin iine bu gruplara zg rksal, kltrel zelliklere dair stereotipler araclyla yerleen ayrmcln yerel ve ulusal basn tarafndan neredeyse hi grlmemi olmas ise dikkat ekicidir. Ulusal yaygn tecimsel gazetelerin ayrmclk kart haberlere yer verme oranlarna bakarak, Trkiyede ayrmclk kart haber yazma ve yorumlama dilinin kurulmad sonucuna varlabilir. Bu ifadelendirilemeyi, yerel dzeydeki yaynclkta daha gldr. Zira yerel dzeyde ayrmclk kart haberlerin neredeyse yokluu, olan haberlerin de haber kaynaklarnn yerel deil de ulusal sorunlarla ilikilendirilmi olmas, hak habercilii ile ilgili bir donanmn salanmadn ve medya profesyonellerinin ayrmclk kart haber yazma pratiklerinin ilemediini gstermektedir. Ayrmclk kart haberin yokluu, ayrmcln sorunlatrlmamas ile aklanabilir. Ksmen haberlere szan ayrmclk yapld bulgusunu rten hakllatrmalarn, zellikle de her yerde, Avrupada, Amerikada ayrmclk yapldna dair cmlelerin yaygnl ve evet, ayrmclk yaplmtr belki ama bunlar mnferit olaylardr cmlelerine gizlenen tekilletirmenin okluu, ayrmcla kar farkndalk yaratlmas nnde bir engel oluturmaktadr. Ayrmclk kart haberler yazma alkanlnda olduu saptanan Zaman gazetesinin dini ayrmcla kar bir tavr almakta olduu sylenebilirse de mevcut siyasal koullar ve kltrel iklimin bu tavrn sergilenmesini imknl kld gz nne alnacak olursa, sadece dini ayrmclk kart bir ifadelendirme biimine kap aralayan hak haberciliinin muhalif bir politik zemine dayanmadn sylemek zor olmayacaktr.

29

Gazete sayfas

Sayfada yer alan toplam haber says

Yorum Gncel D haberler/dnya 1. sayfa Balksz Ekonomi Politika Magazin TV/sinema/sanat Spor Blgeden Toplam

48 37 18 15 12 4 4 2 2 1 1 144 Tablo 2 Irklk-ayrmclk kart ieriklerin gazetelerin sayfalarna gre dalm

Politik gndemin balca sorunu olan Krt sorununa odaklanan haberlerde ayrmcln ynetsel ve rgtl olduunu belirleyenler, Ermenilere ynelen ayrmcl tarihe brakm gzkmektedirler. Ermenilere kar yaplm ayrmcln failini Trkler olarak niteleyen haberlerde, bunun politik-ynetsel bir sorun olduu maskelenmekte, Trklerin bir zamanlar ayrmclk yapt kurgulanmaktadr. Trkiyede hayli popler olan soykrm olup olmadn tarihilere brakalm yargs yer deitirmeyle tarihsiz klnan Trklere indirgenmektedir.

Ayrmcln yneldii grup Ermeniler Mslmanlar Trkler Krtler Dier Aleviler Hristiyanlar Barts takan kadnlar Aydnlar/sanatlar/dnrler Romanlar Araplar, Sryaniler Yahudiler Siyahlar Ecinseller Cemaatler/tarikatlar Avrupallar Asyallar Toplam

Hrriyet 21 0 1 2 3 1 3 0 0 1 1 1 0 1 0 1 1 37

Posta 4 0 0 0 0 0 1 0 3 0 0 0 0 0 0 0 0 8

Zaman 18 17 17 12 7 2 1 4 2 0 0 0 1 0 1 0 0 82

Yeni Balkesir 0 2 0 0 0 2 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 5

Gneyde mece 6 0 0 1 3 2 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 12

Toplam 49 19 18 15 13 7 5 5 5 1 1 1 1 1 1 1 1 144

Tablo 3 Irklk-ayrmclk kart haberlerin kimleri konu edindiine ve gazetelere gre dalm

30

Ayrmcln kim tarafndan yapldna ilikin deerlendirme, kamu kurum ve kiilerinin birinci srada iaretlendiini (57 haber ve yaz); bylece Trkiyede ayrmclk sorununun ynetim sorunu ile ilikilendirildiini (zellikle Krtlere ynelikbu konudaki 15 yaznn 14nde- ve Ermenilere ynelik ayrmclkla bu konudaki 49 yaznn 17sindeilgili olarak) gstermektedir. Bununla birlikte genel olarak Trklerin de ayrmclk yaptna iaret eden haber ve yazlarn (32) oran dikkate deerdir (%21). Bunlarn nemli bir ksm (20 haber ve yaz) Trklerin Ermenilere kar ayrmclk yaptna iaret etmektedir. Dier lke kurum ve kiileri ise 27 haber ve yazda, zellikle Trklere (15) ve Mslmanlara (5) kar ayrmclk yapmakla sulanmaktadr (bkz. Tablo 4).

Ayrmcln yneldii grup

EtnikKamu kurum Kamuoyunda kltrelve kiileri/ tannan kiiler dinsel politikaclar gruplar 17 0 10 2 14 5 5 1 1 1 0 0 0 0 1 0 0 0 57 2 0 2 0 1 0 0 0 1 0 0 1 0 0 0 0 0 0 7 4 0 0 0 0 2 0 2 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 8

Dier lke kamukurum ve kiileri 0 0 5 15 0 1 0 0 1 0 1 0 1 1 0 1 0 0 26

Dier lke halklar 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 2

Genel olarak Trkler 20 0 1 0 0 3 2 2 0 4 0 0 0 0 0 0 0 0 32

Dier Toplam

Ermeniler Siyahlar Mslmanlar Trkler Krtler Dier Aleviler Hristiyanlar Barts takan kadnlar Aydnlar/ sanatlar/ dnrler Romanlar Araplar, Sryaniler Yahudiler Ecinseller Cemaatler/tarikatlar Avrupallar Asyallar Dier Toplam

6 1 1 0 0 1 0 0 2 0 0 0 0 0 0 0 0 1 11

49 1 19 18 15 12 7 5 5 5 1 1 1 1 1 1 1 1 144

Tablo 4 Irklk-ayrmcl kimlerin yapt ve kimlerin rklk-ayrmcla maruz kald

Irklk-ayrmclk kart ieriin kodland haberlerin konularna gre dalm, bu ieriin arlkl olarak (%32) Hrant Dink cinayetini konu edinen haberlerde ortaya ktn gstermektedir. Ne var ki, Hrant Dink cinayeti ile ilgili 148 haber ve yazda rk-ayrmc ieriklerin yer almasna karlk (bkz. Tablo 10) yalnzca 46 haber ve yazda kart ierie rastland ve Ermeni sorunu ile ilgili rk-ayrmc ieriklerin yaygnlatrld 441 haber ve yazya karlk yalnzca 25 haber ve yazda ayrmcla kar bir ifade ya da tutumun
31

sergilendii dikkate alnrsa, Trkiyede ulusal ve yerel basnn rk-ayrmc sylemlerinde Ermenileri hedef alma konusunda bir oydama iinde olduu belirlenebilir (Tablo 5 ve 6, bu saptamamz destekler niteliktedir). Benzer ekilde, rklk-ayrmclk kart ieriklerin aktarld 25 haber ve yazya konu olan Krtler de, Krt sorununu konu edinen 167 haber ve yazda rk-ayrmc sylemlerin hedefi haline getirilmitir (bkz. Tablo 10). Dier yandan, yukarda da belirtildii gibi Romanlara, Sryanilere, Rumlara, Araplara, Alevilere ve dier dinsel aznlklara, Trkiyede yaayan-alan yabanclara ve zellikle de kadnlara ynelik ayrmcl grmeyen ulusal ve yerel yazl basnn Ermenilerin maruz kald ayrmcl ve rkl ancak ilerinden biri Ermeni olduu iin ldrldnde, yine de snrl biimde stunlarna tayabilmesi; benzer ekilde Fransada oylanan yasa tasars nedeniyle Ermenileri hedef alan dmanca sylemi yaygnlatran yzlerce haber ve yaz yaynlarken (bkz. Tablo 10) bu sylemi sorgulayabilecek ya da karsnda zayf da olsa direnme noktalar oluturabilecek haber ve yazlara neredeyse hi yer vermemesi, Trkiyede medya profesyonellerinin rklk ve ayrmcla kar bir hassasiyet gelitirme konusundaki zaafiyetlerini arpc biimde rneklemektedir.
Haberin Konusu Hrant Dink cinayeti Ermeni sorunu Krt sorunu rtica tehdidi Terr Dinleraras ilikiler (misyonerler) D ilikiler Kltrel farkllklar Barts sorunu Eitim Trkln vgs Ekonomik ilikiler/alma hayat Cinsiyet kimlikleri/rolleri Spor Su ve iddet Namus/namus cinayetleri G Dier Toplam Ayrmclk kart ierik tayan haberler 46 25 25 13 9 5 4 4 4 2 1 1 1 1 0 0 0 3 144 Tablo 5 Irklk-ayrmclk kart haber ve yazlarn konularna gre dalm

Gazetelerin tercihlerine bakldnda, Hrant Dink cinayetini konu edinen haber ve yazlar iinde Hrriyetin Ermenilere ynelik rk-ayrmc tutuma eletirel bir bak getirebildii 20 haber ve yazsnn bulunduu saptanmtr. (Buna karlk, aada rkayrmc ieriklerle ilgili analizde grlecei gibi Hrriyet gazetesi Hrant Dink cinayeti ile ilgili 67 haber ve yazda Ermenilere ynelik ayrmc sylemlerin yaygnlatrlmasna
32

araclk etmitir. Zamanda ise, Hrant Dink cinayetini konu edinen 16, terr konu edinen 9, Krt sorununu konu edinen 13, irtica tehdidi ile ilgili 13 ve barts sorunu ile ilgili 3 haber ve yaz ile rklk ve ayrmcla kar dier gazetelere gre daha duyarl bir ierik gelitirildii sylenebilir (bkz. Tablo 6). Bu greli duyarllk, gazetenin yukarda sz edilen uzlamay srdrme eilimindeki yazlarn ve yazarlarn yannda etnik konularda, ama zellikle de slamn farkl yorumlar konusunda Kemalist ideoloji ile elien ve onu sorgulamaya aabilen yazlara yer verme ynndeki yar-liberal tutumu ile ilikilendirilebilir. Bu tutumun ortaya koyduu eklektik tablonun bir grnm, ayn gazetenin Ermeni sorunu ile ilgili 151, Hrant Dink cinayeti ile ilgili 27, Krt sorunu ile ilgili 50 ve genel olarak terr ile ilgili 60 haber ve yazda rk-ayrmc ieriklere yer vermesinde ortaya kmaktadr (bkz. Tablo 11).

Haberin Konusu Hrant Dink cinayeti Krt Sorunu Ermeni Sorunu rtica tehdidi Terr Dinleraras ilikiler Kltrel farkllklar Barts sorunu D ilikiler Eitim Ekonomik ilikiler/ alma hayat Trkln vgs Spor Cinsiyet kimlikleri, rolleri Dier Toplam

Hrriyet 20 8 1 1 0 1 0 0 2 1 0 0 0 1 1 36

Posta 4 0 3 0 0 2 0 0 0 0 0 0 0 0 0 9

Zaman 16 13 19 11 9 2 2 3 2 0 1 1 1 0 2 82

Yeni Balkesir 0 1 0 0 0 0 2 1 0 1 0 0 0 0 0 5

Gneyde mece 6 3 2 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 12

Toplam 46 25 25 13 9 5 4 4 4 2 1 1 1 1 3 144

Tablo 6 Irklk-ayrmclk kart haber ve yazlarn konularna ve gazetelere gre dalm

Haber ve yazlarda eitli gruplara ynelik rklk ve ayrmclklar iaretlenirken bu gruplarn olumlu zelliklerine dair vurgular arlkl olarak onlara atfedilen sadakat kimlii ve ibirlii yapabilme kapasiteleri (23 haber ve yazda) araclyla kurulmaktadr (bkz. ekil 8). Bu ynyle, Ermeniler (17 haber ve yazda) Trklere ve Trkiyeye kar sadk olduklar-olabildikleri lde takdir edilmekte, Krtler sadakatleri (2 haber ve yazda) ve geleneklerine ballklar (2 haber ve yazda) ile, Aleviler geleneklerine ballklar (3) ve sadakatleri (1) ile temsil bulmaktadr. Aznlk aktrleri, adaletsizlik ve hakszlk yaptklar, iddete ve sua meyilli olduklar ya da hainlik yaptklar takdirde (Krtler 6 haber ve yazda), sadakatsizlik ve gvenilmezlik durumunda ve Trkiyeye hakszlk yaptklarnda
33

(Ermeniler 3 haber ve yazda); yaam biimlerinin farkllamas halinde (Aleviler, 1 yazda) ise olumsuz yarglarla temsil bulabilmektedirler (bkz. ekil 9).

ekil 8 Irklk-ayrmclk kart ieriin bulunduu haber ve yazlarda aznlk aktrlerinin olumlu temsiline araclk eden kalpyarglar

Ayrmcln ilendii haber ve yorumlarda da (bkz. ekil 22 ve 23) ayrmclk kart haber ve yorumlarda da gven ve sadakat odakl olumlu ve olumsuz yarglarn sklkla tekrarlanyor olmas ulusal basnn dlama tekniklerinde gndelik yaamn sradan duygulanmlarna arlk verdiine iaret etmektedir. Basn gven bunalmn zebilmek iin aznlk gruplarnn sadakatini ya da sadakatsizliini, gvenilir bulunup bulunmadklarna ilikin cmleleri hak ya hakszlk kavraylar ile bititirerek ahlaki bir ereve iinde deerlendirmektedir. Bu erevenin sorunlu yan bu ahlaki ynelimin politik-hukuki bir hak anlay ile bititirilememesidir. Haber ve yorumlarda zaman zaman insan haklar ibaresine yer verilmi olsa da sz konusu haklarn pozitif yorumlarndan snrl sz edi, normatif ve evrensel yorumlarna dair deinilerin neredeyse yokluu, yukarda belirtilen yargnn geerliliini artrmaktadr. Bu eilime eklenen, Batnn insan haklarn ihlal ettii yolundaki karlatrma cmlelerinin younluu (bkz. Tablo 7), metinlerin siyasi ve hukuki niteliinin zayflamasna yol amaktadr.

34

ekil 9 Irklk-ayrmclk kart ieriin bulunduu haber ve yazlarda aznlk aktrlerinin olumsuz temsiline araclk eden kalpyarglar

Aznlk gruplarna ve kesimlerine ayrmcln yapldn ifade eden haber ve yorumlarn milliyeti sylemlerle bezenmesi, ayrmcln siyasal bir sorun olarak tayinini ve ayrmcl engelleyebilecek hukuki dzenlemelere gidilmesi dorultusundaki taleplerin ortaya kabilme olasln zedelemektedir. Herkesin Trkiyeye ve Trklere kar olduu gibi etnosantrik bir ynelimin etrafna biriktirilen sz marifetiyle yaplagelen ayrmc uygulamalarn telafisi yoluna gidilmekte, ayrmclk kart haber ve yorumlarn kartlk tama nitelii yumuatlmaktadr. Etnik-dinsel gruplara veya toplumdaki ayrcalksz kesimlere ynelik rk-ayrmc tutumlara dikkat eken 144 haber ve yaznn 45inde ayrmcla kar kan ifadelere baka bir gruba (rnein Trk olmayana) ynelen ayrmclk ya da Trkl ycelten milliyetilik kurgular elik etmektedir. Bu ynyle bu 45 haber van Dijkn (1991) .lere kar deilim ama ifadeleriyle belirginletiini vurgulad, insan haklar retoriini besleyen ayrmclk kart normlara ballk grnmnn arkasna gizlenen yeni rk sylemle rtmektedir. Bu trden yorum ve yazlarda rnein Avrupann Trkiyeye ve Trklere kar tutumunun ayrmclk olduu iaretlenirken ayn anda Fransz, Rum, Ermeni kartlnn kurguland dmanca sylemler ne karlabilmektedir. Irkayrmc ve rklk-ayrmclk kart ierii bir arada barndran bu trden haberlerin temalarna gre dalm biz deil onlar rk-ayrmc iddiasnn bu haberlerin nemli bir ksmnda (10 haberde) ne ktn gstermektedir. 6 haber ve yazda ise Trkiyede ayrmcln varl kabul edilmitir. Bununla birlikte ayn bekte yer alan haber ve yazlar Krtlerin sua meyilli olduunu (4) ve gvenilmez olduunu (1), Hrant Dinkin vurulmasnn Trkiye aleyhine bir komplo olduunu (4), herkesin Trkiyeye ve Trklere kar olduunu (2) da iddia edebilmektedirler (bkz. Tablo 7).

35

Haberin temas Biz deil onlar rk-ayrmc Trkiyede rklk veya ayrmclk vardr Hrant Dinkin vurulmas Trkiye aleyhine bir komplodur Krtler sua meyillidir Herkes Trkiyeye, Trklere kar Trkiyedeki Ermeniler Trk dostudur Trkler soykrm yapmaz Tarikatlar sapkn/ykc/sahtekrdr Barts takmak bir haktr Trkiyede rklk veya ayrmclk yaplmaz Ermenileri destekleyenler Trkiye aleyhine alyorlar Krtlere gvenilmez Tm Trkler Mslmandr Aleviler Mslmandr Trkler/Trkiye stndr Dier Toplam

Irk-ayrmc ve kart ieriklerin birlikte yer ald haberler 10 6 4 4 2 2 2 2 2 2 1 1 1 1 1 4 45

Toplam 454 11 82 153 113 24 61 52 11 36 51 33 54 12 113 356 1616

Tablo 7 Irk-ayrmc ve kart ieriklerin bir arada yer ald haber ve yazlarn temalara gre dalm

36

Irk-Ayrmc eriklerin Gazete Sayfalarndaki Grnm Etnik-dinsel aznlklara ya da toplumdaki ayrcalksz gruplara ynelik rk-ayrmc ieriklerin kodland 1513 yaznn trsel zelliklerine gre dalmna bakldnda, rklk-ayrmclk kart ierik bulunanlarn aksine bunlarn iinde ke yazs ve yorumlarn bete bir orannda (1231 habere karlk 252 ke yazs ve yorum) yer tuttuu saptanmtr. Bu durum, ayrmcln dilinin anonim nitelii baskn olan haber retim srecinin iine daha kolay yerleebildiinin bir gstergesi olarak deerlendirilebilir. Ke yazarlar ve yorumcular, altna imzalarn attklar yazlar nedeniyle modern toplumun insan haklar retoriinin kabul edilemez olarak iaretledii rk ya da ayrmc damgasn yeme riskini gze alamamaktadrlar (bkz. ekil 10).

ekil 10 Irk-ayrmc ieriklerin yer ald yazlarn trlerine gre dalm

Haber ve yazlarn sayfalara gre dalm, rklk ve ayrmclkla ilikili olduu kodlanan ieriklerin gazete sayfalarnn btnne yaygnlam olduunu, ancak ayrcalksz gruplar, etnik ve dinsel aznlklar, yabanclar teki olarak iaretleyen dilin birinci sayfalarn ve arka sayfalarn (%16) yannda, gncel/gndem sayfalarnda yer alan cinayet, iddet, magazin haberleri iinde daha kolay (%39) misafir edilebildiini gstermektedir. Haber konularnn dalmnda da grlecei gibi (bkz. Tablo 10), d haber sayfalar da (%16) zellikle bizden olmayann dman, pheli en iyimser haliyle ayrks olarak iaretlendii yerler olarak ne kmaktadr (bkz. ekil 11).

37

ekil 11 Irklk-ayrmclkla ilikili ieriklerin gazetelerin sayfalarna gre dalm

Basnn ayrmcl politik bir sorun olarak tayin edemeyii ve ahlaki bir ereve iine hapsetme giriiminin belki de en aklayc rnei nc sayfaya ayrmc ierii tamasdr. Birinci sayfa ve d haberler sayfasnda % 15ler civarnda gzken bu nitelikteki ieriin, sradan duygulanmlarn dolam alannda, gncel haberler sayfasnda % 40lara yaklamas, gndelik yaam deneyimleri ile kesien ve duygularla kavranan satrlarda biriktirilen ayrmcln normallemesine ve olaanlamasna zemin hazrlamaktadr. Irk-Ayrmc Sylemlerin Balklarda Grnrlemesi Yazl basnda balklar, nemli metinsel ve bilisel ilevler ortaya koyarlar. Metinde aktarlan en nemli bilgiyi zetleyip, haberin ana konusunu ifade ederler. Haberin ilk gze arpan ksm olmalar nedeniyle okurlar haberin ne hakknda olduunu anlamak iin balklara bavururlar; hatta okurlarn ounun balklardan tesini okumad bilinmektedir. Balklar, olayla ilgili en nemli bilgiyi aktardklar iin anlamlandrma srecini de ynlendirecek, belli bir bak asn reteceklerdir. Balktaki enformasyon, okurun hafzasnda haberin anlalmas iin gereken bilginin artrlmasna yol amakla kalmaz; hafzada haberde aktarlan olayn temsiline ynelik rgtleyici bir ilke de oluturur. Balklarn ideolojik ierimleri onlarn haber retimi srecindeki yerleriyle de ilgilidir. ounlukla balklar, muhabirler tarafndan deil editrler tarafndan hazrlanr ve onlar sadece baln haber metnini en iyi ekilde zetlemesi ile ilgilenmez, bunun yannda okur iin arpc-ekici olacak ya da gazetenin yayn politikasna en uygun decek bal da bulmaya alrlar (van Dijk, 1991: 50-51). Bu nedenlerle balklar zerinde yaplacak inceleme, rk-ayrmc sylemlerin yaygnlatrlmasnda gazetelerin editoryal tercihlerini ortaya koymak asndan nemli bilgiler ortaya koyacaktr. Sylem analizine konu olan 13 aylk dnemde, rk-ayrmc ieriklerle ilikilendirilebilecek haber ve yazlarn balklarnn genel dalm, 2006 ylnda ve
38

2007nin ilk aynda gazetelerin haber gndemini megul eden belli bal olaylarn bir profilini yanstmaktadr21. 2006nn ilk aylarna damgasn vuran emdinli Davas22 (Ocak); PKK kamplarnda kadnlara tecavz hikyeleri (Ocak ve ubat), Nevruz kutlamalarnda yaanan iddet olaylar (Mart) ve yl iinde eitli kesimlerden gelen tre cinayetinin Krt sorunu olduu aklamalar, DYP Genel Bakan Mehmet Aarn dada silah tutmak yerine dz ovada siyaset yapsnlar szleriyle ifade ettii PKKya af nerisi zerine kan tartmalar23 nedeniyle Krtler; Karikatr Krizi24 nedeniyle Danimarka ve dier Avrupa lkeleri (ubat); Santoro Cinayeti25 nedeniyle Trkiyedeki Hristiyanlar ve misyonerler (ubat) haber ve yazlarda rk-ayrmc sylemlerin aktrleri haline gelmilerdir. Ayn yln haziran aynda Trkle hakaretle yarglanan aydnlar (Hrant Dink, Orhan Pamuk ve Elif afak) dolaysyla 301. Madde tartmalar26 gndeme gelmi ve bu isimler eitli haber ve ke yazlarnda Trklerin dmanlar olarak iaretlenmitir; yaz aylar zellikle Posta ve Hrriyet gazetelerinde turist kadnlarn, sua kart ve fuhu yapt iddia edilen yabanc kadnlarn ayrmc sylemlerle balklara tand dnemler olmutur. 2006nn

21 22-28. ve 44. dipnotlar iin Hatice oban Kenee teekkr ederiz. 22 Basnda emdinli Davas olarak anlan srece neden olan olaylar, 9 11 2005 tarihinde Hakkrinin emdinli ilesinde bir kitabevine bomba atlmasyla balamtr. Bu sre, baz vatandalarn bombalama eyleminin faillerini yakalayarak teslim etmeleriyle devam etmi, yakalanan bu kiilerin emniyet glerinden olmalar gerekesiyle serbest brakldklar iddias zerine de sokak atmalarna dnmtr. Vatandalar ile gvenlik gleri arasnda gnlerce sren atmalar sonucu ki kii hayatn kaybetmi ve ok sayda kii yaralanmtr. emdinlideki olaylarn farkl illerde de protesto edilmesiyle olaylar yaylmtr. Dier yandan ordunun eylemlerinin sorgulanmas ve adalet mekanizmasnn ileyii zerine younlaan tartmalar da emdinli Olaylarn Trkiyenin demokratiklemesi tartmalarnda balca gndem maddesi haline getirmitir. Dnemin Genel Kurmay Bakannn iddianamede adnn gemesi ve olaylarla ilgili olarak dinlenmesi gereklilii talebi, HSYKnin iddianameyi hazrlayan Van Cumhuriyet Basavcs Ferhat Sarkaya hakknda verdii meslekten men karar gibi gelimeler de Ocak 2006da grlen emdinli Davasnn ordu-siyaset-adalet mekanizmalar arasndaki ilikinin sorgulanmas iin bir krlma noktas haline getirmitir. 23 Bu sz, milletvekili genel seimlerinin erken yaplmasna ilikin tartmalarn yrtld bir dnemde; 7 10 2006 da Mehmet Aarn Gneydou blgesine yapt gezinin ilk dura olan Diyarbakrda sylenmitir. Mehmet Aar etnik ayrmcla dayal siyasetin gnmzde kabul edilemeyeceini belirterek DTP ve MHPyi etnik tabanl partiler olarak eletirirken Krt sorunu iin yeni ve kalc bir zm bulma noktasnda sz konusu neriyi ileri srmtr. Bu szn arkasndan yryen tartmalar ise bir yandan dnemin Genelkurmay Bakannn konuya mdahil olan szleriyle ordu-siyaset ilikisine dair grleri yeniden gndeme tam, dier yandan da Genelkurmay Bakannn Aarn szn olumsuzlayan tavrna eklemlenen ve hem Aara hem de Aarn szleri zerinden AKP iktidarna ve onlarn demokratik alm sylemlerine kar bir eletiriyi de beraberinde getirmitir. CHP, MHP ve ANAPtan oluan muhalefet partilerinin konu hakknda yaptklar eletiriler, Aar ve AKPnin tavrnn DTP-PKK-APO geninin PKKnn siyasallatrlmas talepleriyle paralellik tayor olmas ve ayn zamanda bu taleplerin uluslararas bir senaryonun paras olmas noktasnda younlamtr. 24 Karikatr Krizi basnda 30 Eyll 2005 tarihinde Danimarkada bir gazetenin slam Dini ve onun Peygamberine hakaret ettii iddia edilen karikatrleri yaynlamasyla balayan gerilimli sreci ifade etmek zere kullanlan adlandrmadr. Karikatrlere ilk tepki Danimarkada yaayan Mslman aznlklardan gelmi ve bu tepkiler Ortadoudaki baz Mslman lkelere de srayarak devam etmi, Danimarka rnlerinin boykot edilmesi, bayraklarnn yaklmas, eliliklerinin baslmas vb. protesto hareketleriyle trmanmtr. Benzer protestolar Trkiyede de yaanm ve nemli gndem maddesi haline gelmitir. Danimarkaya kar yaplan protestolar nedeniyle dier baz Avrupa lkelerinin de Danimarkaya destek vererek, karikatrleri tekrar yaynlamalar olaylarn bymesine, 2006 ylnn ilk aylarnda da tm Mslman lkelerde protestolarn srmesine neden olmutur. Bu sre, Mslmanlk-Hristiyanlk atmasn gndeme getirmek yannda, dnce zgrlnn snrlarnn da geni bir arenada tartlmasna araclk etmitir. 25 Santoro cinayeti basnda Trabzonda Santa Maria Katolik Kilisesinin rahibi Andrea Santoronun bir suikast sonucu 5 ubat 2006 tarihinde ldrlmesi olayna verilen addr. Cinayeti ileyen 16 yandaki Ouzhan Akdin, bilerek ve tasarlayarak adam ldrmek suundan mebbet hapse arptrlm, ancak cinayeti iledii dnemde yann 18den kk olmas ve iyi hal gibi gerekelerle 16 yl sekiz ay hkm giymitir. Rahip Santoronun ldrlmesi Trkiyede yaayan Hristiyan din adamlar ve vakflarn misyonerlik faaliyetleri iddialarnn gndeme tanmasn da beraberinde getirmitir. 26 Ad geen yazarlar araclyla snrl bir evrenin gndeminden karak kamuoyunun gndeminde de tartlan 301. Madde ilk olarak yazar Orhan Pamukun 2005 ubatnda svirede yaymlanan dergiye verdii rportajda Bu topraklarda 1 milyon Ermeni 30 bin de Krt ldrld szleri gereke gsterilerek yarglanmasyla gndemde geni bir yer bulmutur. Ancak dava, Adalet Bakanlnn sorgulama iznine ilikin bir yazy gndermemesi zerine 22 01 2006da dmtr. Yine bu yasaya dayanlarak, Eyll 2006da Agos gazetesinin 21 Temmuz 2006 tarihli saysnda yer alan 301e Kar 1 mza balkl haber ve Ermeni Soykrmna inandn sylemesi nedeniyle gazeteci Hrant Dink iin de Trkl aalamak iddiasyla dava almtr. Dava sonucunda gazeteci Hrant Dink 6 ay ceza almtr. Bu dava ile birlikte 301. madde kamuoyunun gndeminde tartlmaya devam etmitir. 301. Maddenin gndemde kalmasnda etkili olan bir baka dava da Eyll 2006da benzer gerekeyle Baba ve Pi isimli romannda Trkl aalad ne srlen yazar Elif afak hakknda almtr. Mslman-Trk Kazanc ailesi ile Ermeni asll Amerikal akmakyanlarn yer ald kitabn davaya gereke gsterilen pasaj yledir: ... btn akrabalarn 1915te kasap Trklerin ellerinde kaybetmi bir slalenin torunuyum, kklerime ihanet etmeyi rendim, soykrm inkr etmek zere yetitirildim..., Sen kalk gel Orta Asyadan, dal dosdoru Anadolunun barna, sonra bir bakmsn her yerdeler. Orada yerleik milyonlarca Ermeniye ne oldu peki? Asimile edildiler, eridiler, yetim brakldlar, srldler, mal mlklerinden oldular (29 Temmuz 2006 Radikal). Bu ifadeler yazarn Trkl aalamasna kant olarak gsterilmitir. Ancak Elif afak da 21 Eyll 2006da grlen durumada su unsuru olumad gerekesiyle beraat etmitir. Bu davalar nedeniyle 301. Maddenin dnce zgrl ile badamadna dikkat eken baz AB parlamenterlerinin aklamalar hem basnda hem de hkmet kanadnda kendine bir karlk bulsa da, dnemin adalet bakan ABnin bu srece mdahalesini hukuki deil, siyasi olarak tanmlam, ABnin Trkiyenin yeliini engellemek iin bu sreci bahane olarak kullanmasyla ilikilendirilmitir. 301. Maddenin belki de en ok tartlmasn salayan olay, gazeteci Hrant Dinkin ldrlmesidir. Bu cinayet, 301. maddenin tm ynleriyle tartlmasna araclk etse de 301. Madde hl yrrlkte olup, soruturma ve dava almasna dair izin yetkisi Adalet bakanlna bal olarak uygulanmaya devam etmektedir.

39

son aylarnda ise Papann slam diniyle ilgili aklamalar27 (Eyll) ve takip eden Trkiye ziyareti (Kasm) nedeniyle Hristiyanlar; Fransz Parlamentosunda Ermeni soykrmn inkr edenlerin cezalandrlmasna ynelik yasa tasarsnn oylanmas nedeniyle Ermeniler, Franszlar ve Avrupallar (Ekim); eitli sulamalarla balklara tanmtr. Ermeni soykrm ile ilgili yasa tasarsnn Fransz Parlamentosunda oyland dnemde Orhan Pamukun Nobel Edebiyat dl almasyla birlikte Trkiyedeki aydnlarn Ermenilerle ibirlii iinde olduu iddialar ne kmtr. Ayn aylarda, smailaa cemaatinin nde gelen isimlerinden Bayram Ali ztrkn ldrlmesi ve katilin camide lin edilmesi (Eyll) ve Cbbeli Ahmet Hocann tatil fotoraflarnn ekilmesi (Ekim) ile tarikatlar ve cemaatler sapknlar olarak balklara tanmlardr. Dantayn trban karar ve Mays aynda Dantay yelerine yaplan saldr, bartsnn irtica simgesi olup olmad ynndeki tartmalarla basnn gndemini igal etmitir. 2007nin Ocak ay ise Hrant Dinkin ldrlmesi ile Trkiyenin dmanlar syleminin haber ve yazlarn balnda yeniden canland bir dnem olmutur. Bu ayn ortasnda dzenlenen Trkiye Barn Aryor Konferans28, Krt sorununun zellikle ke yazlar ve yorumlarda yeniden gndeme gelmesine yol amtr. Ekim 2006-ubat 2007 tarihleri arasnda rk-ayrmc ieriklerin kodland 1513 haber ve yaz zerinde yaplan inceleme, haber ve yazlarn %63nde (952 haber ve yaz) bu trden ieriklerin balklara tandn gstermektedir. Ke yazlar ve yorumlarda rk-ayrmc ieriklerin balklara tanma oran haberlere gre dktr. 252 yorum ve ke yazsnn 83nde (%33) ayrmclk belirten ifadelerin balklarda yer bulmasna karlk, 1231 haberin balk ve alt balklarnn 857sinde (%70) bu trden ifadelerle karlalmaktadr (bkz. Tablo 8). Bu durum, rk-ayrmc tutum ve yarglarn, gazete sayfalarnda, yazarnn ve bal atann kimliinin ounlukla anonimletii haber format altnda daha kolay yer bulabildiini ve haber editrlerinin okurun dikkatini ekebilecek sansasyonel balklar atmak adna aznlk gruplara ilikin nyarg ieren ve dmanca sylemleri yeniden retmekte saknca grmediklerini ortaya koymaktadr. Yazarn imzasnn ne kt yorum ve ke yazlarnda ise bu trden yarglarn yokluundan sz edilemese bile, bunlarn ounlukla metnin iine, satr aralarna yerletii iddia edilebilir.
Yaz tr Haber Ke yazs ve yorum Dier Toplam Balklar ve metinde 849 79 16 944 Sadece metinde 374 169 14 557 Sadece balnda 7 1 0 8 Sadece alt balklarda 1 3 0 4 Toplam 1231 252 30 1513

Tablo 8 Irk-ayrmc ieriklerin haber veya yaz iindeki yeri

27 Papa XVI. Benedictusun 12 Eyll 2006 tarihinde Almanyada katld bir konferansta slam Dini ve Peygamberi iin syledii szlerin hakaret olduu iddias zerine, Mslman lkelerde Karikatr Krizi olarak adlandrlan srecte yaananlara benzer tepkiler gelimitir. slam dinine hakaret eden bir figr olarak Papann Trkiye gndeminde de uzun bir sre yer bularak tartlmasnn nedeni ise, hakaret olarak kabul edilen szleri sylemesinden ksa bir sre sonra Trkiyeye geleceinin aklanmas ve 28 11 2006da da beklenen ziyareti gerekletirmesiyle ilikilidir. 28 Trkiye Barn Aryor nisiyatifi tarafndan dzenlenen bu konferans 13-14 Ocak 2007 tarihinde Ankarada yaplmtr. HD, MAZLUMDER, GNSAD, DSK, KESK gibi birok sivil toplum rgt, yazarlar, akademisyenler, politikaclar ve gazetecilerin katlmyla gerekleen konferansta gndem konular genel olarak, Krt sorunu ve zm, Krtlerin etkin zneler olarak siyasete katlmalar, Krtlerin youn olarak yaad blgelerdeki yoksulluun dier blgelerle denge gzetilerek giderilmesi, kamusal alanlarda Krtenin zgrce kullanlmas, koruculuk sisteminin kaldrlmas gibi balklardan olumutur. Konferansn amac ise Krt Sorununun barl ve demokratik bir zme kavumas iin; her trl iddeti ve ayrmcl reddeden, zm Trkiyenin i dinamiklerinde arayan, yaananlarn herkesin ortak acs olduu gereinden hareket eden, sosyal bar sosyal adaletten ayr dnmeyen, bir toplumsal mutabakat salamaya ynelik abalar glendirmek ve bar programlamak olarak belirtilmitir (8.01.2007 Sabah).

40

Szckler Balklarda yer alan szcklerin kullanlma sklklarna gre dalmna bakldnda ortaya kan tablo (bkz. Tablo 9), Trkiyede haber editrlerinin etnik-dinsel gruplar ve toplumdaki ayrcalksz kesimlerle ilikilendirdikleri haberleri okura sunarken erevelemeyi Trkl ve Trk kimliini ne karan szck yelemeleri iinden yaptklarn gstermektedir. erik analizine dhil edilen 1616 balk iinde Trk, Trkler, Trkiye ve Trke szckleri toplam 218 kez yinelenmitir. Ayrca lke ve vatan szcklerinin anld 22 ve biz szcnn yer bulduu 24 haber bal saptanmtr. ncelenen dnemde Hrant Dink, Orhan Pamuk, Elif afak davalaryla gndeme gelen ve Trkle hakaret iddialarnn dayanan oluturan 301. Madde de 28 haber ve yaznn balnda anlm, bylece lkenin, vatann, Trkiyenin, Trkln karsnda tehdit oluturan aznlklar, yabanclar, d mihraklar sylemi balklarda Krtlere, Ermenilere, Avrupaya, ABDye ve Rumlara yaplan gndermeler araclyla kurulmutur. Bu ynyle, balklara yansyan szcklerin dalm, Trklk ve onun karsndaki tehditleri, tehlikeleri iaretler gibidir. Haber balklarnda Trkle yaplan vurguya karlk Trkiyede etnik-kltrel kimlikleri nedeniyle ayrmcla maruz kalan birinci grup olarak ne kan Krtlerin (Krt, Krtler ve Krte szckleri) ancak 46 haberde bala tanabilmeleri dikkat ekicidir. DTPyi de Krtlerin hak taleplerini dile getiren bir politik aktr olarak deerlendirdiimizde bu say ancak 64e ulaabilmektedir. Buna karlk, PKK szcnn yer bulduu 82, terr szcnn yer bulduu 23 ve terrist szcnn yer bulduu 10 haber bal dikkate alnrsa, haber editrlerinin zellikle Krtlerin arlkl olarak yaadklar Dou ve Gneydou Anadolu blgelerindeki PKK varl ve terr-iddet olaylarn balklara tama konusunda Krtlerin hak talepleri karsndaki ilgisizliklerini srdrdkleri sylenemez. Balklarn Trkiyedeki dinsel aznlklara ynelik tercihleri de benzer bir tablo izmektedir. slam ve Mslman szcklerinin kodland toplam 47 habere karlk, Aleviler ancak 17 haberde bala tanabilmilerdir. Rumlarn yer bulduu 30 baln tamam d haberlerle ilikilidir; Sryaniler ise ancak bir haber balnda yer bulabildikleri iin gazete sayfalarnda olduu gibi aadaki tabloda da grnmez durumdadrlar. Trkiyede yaayan dier Hristiyanlarn balklardaki durumu da benzerdir. Ancak, 69 haber ve yaznn balnda anlan Papann ziyareti dolaysyla, yukardaki tabloya giremeyecek kadar snrl sayda haberin balnda adlar gemektedir. Balklarda adlar anlmayan Hristiyanlar, Trkiyedeki misyonerlik faaliyetlerinden sz edilen 3 haber balnn gizli aktr konumundadrlar. ncelemeye konu olan dnemde ekim ay iinde- gndemde nemli bir yer tutan Fransz parlamentosunda Ermeni soykrmn inkr edenlerin cezalandrlmasyla ilgili yasa tasarsnn oylanmas, Ermenilere ama ayn zamanda Franszlara, Avrupallara ve ABDye ynelik nefret, saldrganlk ve aalama szcklerinin balklara tanmasna vesile olmutur. Balklarda Fransa, Fransz ve Chirac szckleri toplam 224 kez, Avrupa ve AB 86 kez, ABD ve Amerika ise 31 kez yinelenmitir. Ermeni szcnn getii 87 balktan ancak 18i Trkiyedeki Ermenilerle ilgiliyken aada rnekleriyle grlecei gibi, haber editrleri Ermeni diasporasn balklarda Trkiyenin dman olarak iaretlemekten ekinmemilerdir. 72 haber balnda szde soykrmdan ya da soykrm iddialarndan; soykrm yoktur aklamalarndan; soykrmn inkrn su ilan etmenin aptallndan sz edilmektedir. 2007 ylnn Ocak aynda cinayete kurban
41

gitmesi nedeniyle Hrant Dinkin adnn anld 64 balk iinde ise Ermeni szcnn Dink ile birlikte anld yalnzca bir baln yer bulmas, haber editrlerinin maktuln etnik kimliini gz nne sermeme hassasiyetini gstermektedir.

Szck says 151 109 98 87 86 82 72 69 64 61 32 31 30 30

Szck Fransa Trk-Trkler Trkiye ErmeniErmeniler Avrupa-AB PKK Soykrm Papa Dink (Hrant) Fransz Krt-Krtler ABD-Amerika Bu Mslman

Szck says 21 20 19 19 18 18 18 18 17 17 17 16 16 16

Szck Siyaset-Siyasi Pamuk (Orhan) Dava Tasar Ankara DTP Kar Uyar Alevi Irak slam Byk Dnya renci

Szck says 12 12 12 12 12 11 11 11 11 11 11 10 10 10

Szck Cppe Kadn Liste Mesaj Vurmak Ana-Anne Bakan k Kabul Trke Yol Baykal Cezayir Da Erdoan (Recep Tayyip) nkr Kbrs-KKTC Milliyeti Okul rgt Rapor Satmak Su Tartma Dedi

Szck says 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 8 8 8

Szck Gen Gl Hkmet Kerkk Kurun zgrlk Plan Silah Skandal Tecavz Tre Ant Deitirme Demokrasi

30

Rum

16

Sorun

10

Hoca

28 25 25 24 24 23 22 22 22 22

301. Madde Boykot Yasa Biz Tarih Terr Cinayet Uyarmak lke-Vatan Yabanc

16 15 14 14 14 14 13 13 12 12

Yunan Krte Irk Karar Nobel Terrist Aar Onlar Bayrak Chirac (Jacques)

10 10 10 10 10 10 10 10 10 9

8 8 8 8 8 8 7 7 7 7

liki rtica Kan Karde Parti Sezer Af Atekes Bar Devlet

Tablo 9 Haber balklarnda geen szcklerin kullanl sklna gre dalm (Ekim 2006-ubat 2007 arasndaki balklar- ilk 100)

42

Balklarda Terr ve Krt Sorununun Birliktelii erik analizinin konu edindii drt aylk dnemde, Krtlerle ilgili balklarda haber ve yazlarn konusal analizinin Krtlerin 179 haberde terrle ilikilendirildiini gstermesine ramen (bkz. Tablo 10) Krt ya da DTP ile PKK ya da terr szcklerinin bir arada yalnzca 6 balkta (1-6) yer bulmas, Mehmet Aarn terr rgt yelerini dz ovada siyasete davet ettii, PKKnn geici atekes ilan ettii ve Krt sorununa zm araylarnn yln zellikle ilk yarsna gre daha fazla gndemi igal ettii 2006 ylnn bu son eyreinde, gazetelerin haber editrlerinin haber ve yazlarn metinlerinde Krtler ve iddet/terr arasnda kurulan ilikiyi balklara tamayarak gizleme ynndeki tercihlerini gstermektedir.
1) Krtler zm stiyorsa iddete Tavr Almal (Zaman, 18.11.2006) 2) DTP Tabanna Gre PKK Terrist Deil (Hrriyet, 19.10.2006) 3) DTPlilerden APOya Sayn Terriste Gerilla Hitab (Zaman, 28.11.2006) 4) MHP: Krt Konferans PKKnn Grleriyle rtt (Yeni Balkesir, 19.01.2007) 5) PKK ile Mcadelede Krt Kart ddias (Zaman, 20.10.2006) 6) Krt Sorunu Yok Terr Sorunu Var (Zaman, 05.01.2007)

Buna karlk DTP taban nitelemesiyle (2) iaretlenen Krtleri, iddete tavr almaya (1) aran bu balklarn yl iinde rastladmz dier rnekleri de dikkate alndnda, haber editrlerinin ve ke yazarlarnn DTPnin PKK destekisi, hatta PKKnn siyasal kanad olduu (2-3) ve DTPli belediye bakanlarnn PKKy aka destekledikleri ifadelerini, hatta bizzat PKKl olduklar imalarn balklara tamakta tereddt etmedikleri saptanabilir. Balklarda kullanlan szcklerin seimi ve szdizimleri, editrler kanalyla yayn organlarnn olaylara ilikin sosyal ve politik tavrlarn yanstmakta, ideolojik konumlanmalar ortaya koymaktadr. Yl iinde rastlanan ve aada rneklediimiz balklar bu adan okuduumuzda, srasyla, DTPnin PKK ile ilikisinin sorgulanamaz, yadsnamaz, ayrlmaz bir iliki biimi olan kardelikle zde grld (7); bu kardelik ilikisinin bir metafor olmakla kalmayp siyasal alanda grnrlk kazanan Krtlerin (rnein eski HADEP il bakannn) z kardelerinin bizzat terrist olmasyla phe gtrmez bir hal ald (8); hatta Postann byk harflerle manete tad DTPnin Ankaradaki kongresiyle ilgili balkta grld gibi, bu ilikinin kardelikten te, bir zdelik aynlk boyutu ierdii (9) vurgulanmakta; bir siyasal parti olarak mecliste temsilcileri bulunan DTPnin Ankaradaki varlnn PKKnn bakentteki varl anlamna geldii ima edilmektedir.

7) PKK-DTP kardelii (Posta, 22.04.2006) 8) Canl bomba eski HADEPli il bakannn kardeiymi (Hrriyet, 14.03.2006) 9) PKK ANKARADA (manet, Posta, 26.06.2006)

43

Bir zdelik ilikisi yerine PKK ile ortakln (10), bir kopamama halinin (11) vurguland balklarda ise bu durum fesatlk (10) ve inat (12) gibi irrasyonel nedenlere balanarak varsaylan ilikinin nedenlerine ilikin aklc bir aklamann n kesilmektedir. Ayrca kitleleri nce kkrtan sonra ise yattran (13) DTPnin gerek yzn gstermedii takiyye yapt- (14) belirtilerek DTP ve DTPli siyasetiler balklarda barl bir politikay savunmak yerine terrist zihniyeti srdren (15) terr srarla destekleyen (12, 16) aktrler olarak iaretlenmektedirler. Tayyip Erdoann azndan DTPye yneltilen takiyye yapma sulamasn bala tarken trnak iareti kullanmaya gerek duymayan haber editr, bylece bu iddiay genelgeer bir yarg olarak sunmaktadr. Burada, takiyye szcnn Trkiyenin siyasal literatrndeki yerine de dikkat ekmek gerekir. nce bir zamanlar yesi olduu Refah Partisi, daha sonra ise kuruculuunu ve genel bakanln yapt AK Partiye ynelen ve gerek niyetlerinin eriat dzenini getirmek olduu sulamalarn ifade eden bu szcklerin Tayyip Erdoann azndan DTPyi hedef alarak sylenmesi ve bunun Zaman tarafndan bala tanmas, DTPyi dolaysyla Krtleri- rejimin karsndaki gerek tehdit olarak iaretleme giriiminin bir sonucu olarak deerlendirilebilir.
10)Mersinde PKK-DTP ortak fesad (Hrriyet, 05.04.2006) 11) Etnik siyaset PKKdan kopamyor: DTPnin Trkiye partisi hayali bitiyor (Zaman, 06.04.2006) 12) DTPnin terr inad (Posta, 10.04.2006) 13) DTPliler nce kkrtt sonra yattrd (Zaman, 30.03.2006) 14) DTP takiyye yapyor (Zaman, 09.04.2006) 15) Hl ayn terrist kafa (Posta, 03.04.2006, DTP ebakan Ahmet Trk iin) 16)Parti fonundan terre kontr (Posta, 09.10.2006)

DTPnin terr rgt ile yakn ilikiler iinde olduu savlar, balklarda DTPli belediye bakanlarnn eitli eylem ve aklamalar ile desteklenmektedir. Buna gre, belediyenin olanaklarn terristlerin kullanmna sunduu byk harflerle vurgulanan (17, 128), esnafa kepenk kapattran (19) DTPli bakan(lar) terristlerin ardndan gzya dkmekle gerek niyetlerini aa vurmakta (20-21), PKK yanls yayn yapmakla sulanan ROJ Tvye destek verdikleri iin hukuki incelemeye konu olmaktadrlar (22). Dahas, PKK iin af isteyerek (23) ve calan liderleri olarak tanmlayarak (24) haklarnda alan soruturmalar ne kadar da hak ettiklerini kantlamaktadrlar. zellikle bu son balkta, lider szcnn trnak iinde veriliyor olmas, yukarda Erdoann DTP takiyye yapyor szlerini bala tarken alnt olduunu belirlemeyerek genelletiren haber editrnn calan lider olarak grenin DTPli bakan olduunu vurgulama zenini aa karmaktadr.

44

17) Belediyenin cipi ile TERRSTLERE servis (Posta, 11.11.2006) 18) Belediyenin kiralk cipinde PKK malzemesi (11.11.2006; Hrriyet) 19) DTPli bakan Siirtte kepenkleri atrmad (Hrriyet, 30.03.2006) 20) Bakann terrist acs (Posta, 30.03.2006) 21) Baydemir: Acmz 14t bugn 16 oldu (Hrriyet, 30.03.2006) 22) 56 bakana ROJ takibi (Posta, 03.01.2006) 23) Baydemir, PKK iin af istedi (Yeni Balkesir, 13.02.2006) 24) DTPli belediye bakannn lideri terrist calan, (Zaman, 25.03.2006)

Siyasal arenada boy gsteren Krtleri, DTP zerinden terr ve PKK ile ilikilendiren editrler ve yazarlarn, 2006 yl iinde alma kapsamnda ele aldmz ulusal ve yerel basn organlarndan hibirinde DTPyi Krtlerin hak taleplerini dile getiren bir siyasal oluum olarak sunan bir haber ve/veya yaz balna yer vermemi olmas dikkat ekicidir. Bu tutum, yalnzca DTPye ilikin deildir. ncelenen dnemde, Krtlerin hak taleplerine ilikin hibir haber veya yaz balna da rastlanamamtr. Dahas, bu dnem zarfnda, sorunun zmne ilikin clz da olsa kimi seslerin duyulmaya balamasna ramen, Krt sorununu inkr eden szler balklarda ne kmtr.

25) Krt Hakk Diye Bir Sorunumuz Yok (Hrriyet, 19.12.2006) 26) Krtlerin Hak Sorunu Yok ki (Posta, 19.12.2006) 27) Krt Sorunu Yok, Terr Sorunu Var (Zaman, 05.01.2007) 28) DYPnin Anketine Gre Krtlerin En Byk Sorunu sizlik (Zaman, 11.10.2006)

Her ulusal gazete de, Erdoann Krtlerin hak sorunu olmad( 25, 26), asl sorunun terr olduu (27) ynndeki aklamalarn, alnt olduunu belirtmeden bala tayarak Krtlerin siyasal bir oluumu gerekli klacak sorunlarla kar karya olmad; yani Trkiyede siyasal yollardan zlebilecek bir Krt sorununun bulunmad, sorunun olsa olsa ekonomik yollarla ya da terre kar mcadeleyle (28) nihayetlenebilecei yargsn genelletirmek iin kullanmlardr. Bu yarg ile tutarl biimde, balklarda Krte konumak ve resmi yazmalar Krte yapmak gibi taleplerin gayr- meruluu iaretlenmekte, Trke varken Krte konumann tuhafl ya da kabul edilemezlii Trkeyi brakt da szleriyle vurgulanrken (29) davalar, alan soruturmalar ya da yasal uyarlar (30-34), yerel ynetimlerin Krte yazma srarnn bir tehdit olarak alglannn kant olarak sunulmaktadr.

45

29) Trkeyi brakt da Krte konutu (Posta, 11.11.2006) 30) Krte davetiye davasna Krte savunma (Hrriyet, 16.12.2006) 31) Krte szleme uyars (Gneyde mece, 13.11.2006) 32) Toplu szlemeye Krte soruturmas (Posta, 21.10.2006) 33) Yargtaydan Krte dilekeye red (Gneyde mece, 04.12.2006) 34) Krte yeni yl kartna soruturma ald (Yeni Balkesir, 28.01.2006)

zellikle Krtlerin taleplerinin ya da genel olarak Krt sorununun tartmaya almasnn rejime ve lkenin btnlne ynelik tehdit oluturduu ynndeki alg, yine eitli isimlerin aklamalarnda geen ifadelerin anonimletirilmesi yoluyla yaygnlatrlmaktadr. Trkiye Barn Aryor toplantsndaki Gerillann adn terrist koyduk, kendi halkyla savaan lke olduk aklamas nedeniyle eletirilere maruz kalan Yaar Kemal iin Blcnn adn aydn koyduk deseydi diyen Hukukun Egemenlii Dernei bakan Erdem Akyzn bu szlerinin Hrriyet gazetesinde Yaar Kemalin fotorafnn zerine yerletirilen Gerilla szne tepki yad aklamas eliinde bala tanmas, bu ifadeleri kullanan yazara ynelik blclk sulamasn genelletirme giriiminin rneklerinden biridir (35). Hrriyetin Halacolunun bir zihniyet deiiklii olmazsa Trkiyenin toprak btnlnn bozulaca (36) ve MT mstear Emre Tanerin ulus devletin tehdit altnda olduu (37) uyarlarna balklarda anonimletirerek itibar etme biimi de benzer bir tehdit algsn yaygnlatrma giriimi olarak deerlendirilebilir. Yerel basn ise tehdidin adn Krtler- aka koymakta tereddt etmemektedir (38).

35) Blcnn adn aydn koyduk deseydi (Hrriyet, 15.01.2006) 36) Bu kafayla bu topraklar elde tutamayz (Hrriyet, 05.10.2006) 37) Ulus devlet tehdit altnda ( Hrriyet 06.01.2007) 38) Krtler Trkiyeyi igal ederse teorisi (Yeni Balkesir, 29.01.2007)

Bu balklar gazetelerin sayfalarna tamaktan ekinmeyen medya elitleri, Krtlerin hak taleplerini grmezden gelmekle kalmamakta, aadaki Tre cinayeti, Krt kltrnn paras (39) balnda olduu gibi, aka rk bir cmleyle Krtlerin kltrel kimliklerini olumsuz olarak iaretleyebilmektedir. Bu balklar ayn zamanda yukardaki Krt sorunu yoktur iddialarn da destekler biimde asl Krt sorununun feodal yap, gelenekler ya da kltrel zellikler olduunu iaretlemektedir. Bylece, gerek Krt sorununun, Krtlerin sorunu tre cinayeti olduu ortaya kmaktadr (40). Tre cinayeti ve Krt szcklerine bir arada yer verilmeyen balklarda ise, Krtlerin arlkl olarak yaad ve yerel ynetimler araclyla politik taleplerini dile getirdikleri Diyarbakrn ad anlmaktadr (41).

46

39) Tre cinayeti, Krt kltrnn paras (Hrriyet, 19.08.2006.) 40) Tre cinayeti Krt sorunu (Hrriyet, 14.06.2006) 41) Diyarbakrdaki aratrmadan tre cinayeti ve intihar kt (Zaman, 07.12.2006)

Sonuta, Krtleri ve Krtlerin haklarn savunmaya ynelen her trl siyasal oluumu, terr ve iddetle ilikilendiren, gayr- meru gren, rejimin karsnda bir tehdit olarak alglayan bu sylemin kendisi de bir tehdide dnebilmektedir. Posta, Sakaryada Diyarbakrl fndk iilerinin PKKl olduklar sylentisi zerine galeyana gelen halk tarafndan nasl lin edilmek istendiini byk harflerle manete tarken korkutan fke szcklerini yelemitir (42). Bu balk, halkn fkesinden korkmas gerekenin tm Trkiye mi yoksa yalnzca Krtler mi olduu noktasnda iki ynl bir okumaya ak grnmektedir. Ayn gazete, Dolapdere sakinlerinin DTPnin stanbulda dzenledii eylemlere ellerinde baklar, sopalar ve Trk bayraklar ile mdahalesini ise PKKya Roman daya bal ile duyururken eyleme katlanlar bir kez daha PKKl olarak damgalamaktan kanmamakta, incelemeye konu olan dnemde gazete sayfalarnda tamamen grmezden gelinen, Trkiyedeki varlklarna ve sorunlarna ilikin hibir habere yer verilmeyen Romanlar ise bu sefer iyi vatandalar olarak iaretlemektedir (43). Ancak Romanlara yklenen bu iyi vatandalk konumu bile, onlarn ancak iddet ve sula ilgili eylemleriyle gazete sayfalarna tanabildii gereini deitirmemektedir. Balktan anlald gibi, Romanlar bu sefer de dayak attklar iin, yani yine iddete bavuran aktrler olarak haberletirilmilerdir. Yeni Balkesir ise Bugn gazetesinden alarak sayfalarna tad, vatandan blc terre duyduu tepki ile PKKl avna ktn ileri sren Emin Pazarcnn yazsnn balnda, kpeksiz kyde deneksiz geziyorlar(44) deyimini kullanarak Krtleri hedef gstermektedir.

42) KORKUTAN FKE (Posta, 09.09.2006) 43) PKKya Roman daya (Posta, 03.04.2006) 44) Kpeksiz kyde deneksiz geziyorlar (Yeni Balkesir, 04.04.2006)

Bylece balklarda hak talepleriyle deil tehdit unsurlar olarak ve terrle ilikili yer bulabilen Krtlerin, kltrel veya politik kimliklerinden dolay maruz kaldklar ayrmclk ve her trl tehdit, meruluk zeminine tanmaktadr. Balklarda lan Edilmeyen Trkiyenin Dmanlar 2006 ylnn Ekim aynda Fransz Parlamentosunda Ermeni soykrmn inkr edenleri cezalandrmaya ynelik yasa tasarsnn oylanmas, haber editrlerinin ve ke yazarlarnn hem Ermenileri, hem de soykrm savlarnda Ermenileri destekleyenleri rk-ayrmc sylemlerin hedefi haline getiren balklar atmalarna vesile olmutur. erik analizi sonular bu konunun incelenen haber ve yazlar iinde nemli bir yer
47

tuttuunu gstermektedir (bkz. Tablo 10). Dier yandan, haberlerin yl iindeki dalmna bakldnda, zellikle sz konusu yasa tasarsnn parlamentoya sunulduu bahar aylarnda Fransa ve Franszlarn Ermenilerle birlikte gazetelerin balklarna tand grlmektedir. Trkiyedeki tarihsel neme sahip etnik aznlklardan birini oluturan Ermenilerin gazetelerin haber gndemlerine ancak Ermeni sorunu balamnda girebilmeleri dikkat ekicidir. Ermenilerin Ermeni soykrm tartmalar dnda gazetelerin balklarnda ancak Hrant Dinkin trajik bir cinayete kurban gitmesi ile anlmalar, basnn Trkiyedeki aznlk gruplarn haberletirme tercihlerini de ak biimde gstermektedir. Tpk Krtler gibi Ermeniler de bir iddet ve tehdit unsuru olarak alglanmadklar zaman basn tarafndan grnmez kabul edilmekte, bunun istisnasn emdinli olaylar ve Hrant Dink cinayetinde grld gibi, yine bir tehdit algsna yol aacak iddet eylemlerine kurban gitmeleri oluturmaktadr. Balklarda bu Ermeniler, Ermeniler, Ermeni szckleri, Ermenilere ynelen adam olmamak (1-3), btn dnyay aldatmak (2), Trk dmanl (8) antajclk (3) gibi sulamalar genelletirmek zere kullanlmtr. Bu Ermeniler adam olmaz bal, Ermenileri gemite olduu gibi gelecekte de dzelmeyecekleri aldatc, antajc, dman olmaya devam edecekleri- yargs ile damgalarken Trkiyedeki ve diasporadaki Ermenileri hedef alan rk nyarglar yeniden retmektedir. Postann soykrm iddiasndaki Ermenilerin 70 milyonluk Trkiye karsnda sayca kklklerini ima etmek iin kulland Bir avu Ermeni (2) bal, Trkiyenin karlar yerine Ermenileri savunan tm dnya, AB ve Fransann bu tutumlarnn herhangi bir hakllk zemini tamadn iaret etmektedir. Tm dnya bu Ermeniler tarafndan kandrlmakta, antaja kurban gitmekte (3), Ermeni gruplarnn tutsa haline gelmekte (4), bir baka deyile Trkiye gibi onlar da Ermenilerin maduru olmaktadrlar. Bylece, Trkiyenin uluslararas arenada aidiyet ba kurduu Avrupa ve Batnn, ancak kendi deerleriyle elimesi, bir yanlsama, grmeme, kandrlma, Fransannki gibi aptallama (5-6) durumunda Ermeni iddialarn destekleyip Trkiyeyi kaybetmeyi gze alabilecei (7) vurgulanmakta; Trkiye ile birlikte Ermeni tezlerinin doruluuna inanan bat da kurbanlatrlmaktadr.
1) Bu Ermeniler Adam Olmaz (Hrriyet, 31.01.2006) 2) Btn Dnyay Bir Avu Ermeni mi aldatyor? (Posta, 03.10.2006) 3) Ermeni antajnn bir baka yz (Hrriyet, 03.06.2006) 4) Fransa Meclisi Ermeni gruplarn tutsa oldu (Zaman, 12.05.2006) 5) Libert, galit, stupidit (Hrriyet, 12.10.2006) 6) Parisinki gln ve aptallk (Hrriyet, 25.10.2006) 7) ABnin Trkiyeyi kaybetmesi aptallk olur (Zaman, 12.10.2006)

Bir yandan ABnin ve zellikle de Fransann Ermenilerce kandrld/kullanld iddialarn balklara tayan medya elitleri, dier yandan olup bitenleri tm dnyann Trkiyeye ve Trklere kar olduu argman ile desteklenen poplist milliyeti sylem29
29 Van Dijk, bu maduriyet konumu arayn bir tr zalim-mazlum ilikisine gnderme yapan kurbanlatrma stratejisi ile aklar. tekilerin olumsuz adan temsil edildii ve tehditlerle badatrld durumlarda i grup da byle bir tehdidin kurban olarak temsil bulur. (2003: 107). Murat Ergin, poplist milliyeti dilin sklkla bavurduunu saptadmz i ve d dmanlar syleminin aznlklara kar nyargl ifadeler

48

ile aklama abas iindedir. Ulusal ve yerel basn, asl kullanlann Ermeniler olduu (89), Fransann Trkiyeye kar hain bir plan (10) iinde bulunduu, soykrm bahane ederek Trkiyenin ABye giriini engellemeye alt (11-12), bunun Trk milletine yaplm bir hakszlk olduu (13-14) balklarn, yukardaki balklarla neredeyse arka arkaya vermekte bir saknca grmemitir. Gazetelerin daha ok okura hitap edebilmek iin benimsedikleri poplist dil, haber ve yazlarn analizinde de grlecei gibi, milliyeti duygularn harekete geirilmesi sz konusu olduunda ayn aktrlere hem fail hem madur konumlarn ykleyebilmekte, bylece Avrupa hem Trkiye aleyhine hareket eden Ermenilerin kurban hem de Trkiye aleyhine Ermenileri kullanan olabilmektedir. Bu trden balklarda, Trk milletinin hakszla maruz kalan (13), sulu gsterilmek istenen (14) olarak kiiselletirilmesi, poplist milliyetiliin duygusal dozu artrmak zere talep ettii maduriyet konumu ile kalabalklarn zdelemesini salamak zere kulland sylemsel stratejilerinden birisi olarak deerlendirilebilir.
8) AB Trk dman Ermeni yetitiriyor (Gneyde mece, 17.11.2006) 9) Fransz yer salkm, Ermeniye kalr talk (Zaman, 11.10.2006) 10) Fransann hain plan geri tepti (Posta, 9.11.2006) 11) Soykrm bahane, Fransann amac Trkiyenin ABye giriini engellemek (Zaman, 12.10.2006) 12) Ermeni sorununu Avrupadaki Trkiye kartlar kullanyor (Zaman, 23.04.2006) 13) Trk milleti bunu hak etmedi (Gneyde mece, 16.10.2006) 14) Trk Hukuk enstits Mersin ubesi: Trk milletini sulu gstermek istiyorlar (Gneyde mece, 14.10.2006)

Fransz Parlamentosundaki oylama, ulusal ve yerel basnda, yalnzca Ermeni soykrm iddialarnn gerek d olduu ynndeki haber ve yazlarn yeniden gndeme gelmesine yol amakla kalmamtr. Balklarda, Ermeni zulm, mezalimi, terr tamlamalaryla (15-17) yaplan genellemeler tm Ermenileri sulu konumuna tarken asl madurun Trk soykrm tamlamasna (17) konu olan, katledilen (18), kesilen (19) Trkler olduu belirtilerek yukarda altn izdiimiz duygusal ton vurgulanmaktadr. Dier yandan, bu duygusal tonun gerekiliini salamay profesyonel habercilik kodlarnn olmazsa olmaz olarak gren haber editrleri ve yazarlar, Ermenilerin Trklere zulm ve ikence yapt iddialarnn (15, 20) bilimsel ya da kantlanabilir gereklikler olduunu, attklar balklarda sergi (17), konferans (15), belge (16) gibi szcklere yer vererek gstermilerdir.

14) Ermeni Zulm konferans verildi (Sonsz, 27.05.2006) 15) Ermeni mezalimi, belgeleriyle askeri mzede (Zaman, 9.11.2006) 16) Trk soykrm ve Ermeni terr sergisi ald (Sonsz, 20.11.2006) 17)Tehcir ncesi Karsta 30 bin Trk katledildi (Zaman, 25.04.2006) 18)Trkleri Tanaklar kesti (Hrriyet, 09.11.2006) 19) Ermeni etelerinden Trklere 20 eit ikence (Zaman, 13.03.2006)

ve yer yer ortaya kan yabanc dmanlnn Trklk kavramnn vatandaln tesine geen bir tzsel ekirdeinin bulunduu ynndeki deimezlik varsaymnn tezahrleri arasnda bulunduunu belirtir (2009: 406-407)

49

Haber ve yazlarn balklarnda Trkiyeye yklenen maduriyet konumu biz deil asl onlar soykrm yaptlar iddias arkasna saklanan bir aklama ve hedef saptrma giriimi ile pekitirilmektedir. Posta, asl soykrmc onlar spotunun zerine Eli kanl Fransa baln (21) atarak, Zaman Avrupay yeteri kadar gnah olmakla sulayarak (22) ve Fransann Cezayirde soykrm yaptn iddia ederek (23) Trkiyeyi soykrmla sulayanlarn kendi gemilerinden dolay buna haklarnn olmadn ima etmektedir. Gneyde mecenin Franszlarn Ermenileri ldrd iddiasn tarihi bir an nitelemesiyle aktard balnda ise biz deil onlar yapt argmannn bir hedef saptrma giriimin tesine tand grlmektedir. Bu balkta dile getirilen iddiay aktarann kimlii, Ermeni yurtta olarak iaretlenerek iddiann geerliliinin alt izilirken, Trkiyede yaayan Ermenilerin Ermeni soykrm meselesinde Trk tezlerine yaknl dolaysyla bu tezlerin hakll ve doruluu-, bu vesileyle de vurgulanmaktadr.

21) Eli kanl Fransa (asl soykrmc onlar- spotuyla birlikte), (Posta, 13.12.2006) 22) Yeteri kadar gnah olan Avrupa Ermeni meselesinde akl vermemeli (Zaman, 18.11.2006) 23) Fransa, Cezayirdeki soykrmn unutuyor mu? (Zaman, 15.10.2006) 24)Ermeni yurttatan tarihi bir an Franszlar Ermenileri de ldrmt (Gneyde mece, 17.10.2006)

ncelemeye konu olan dnemde, Trkiyede yaayan Ermeniler, gazetelerin gndemlerine herhangi bir hak talebi ya da yurttalk sorunu balamnda deil, Fransadaki oylama srasnda Trkiyenin tezlerini destekleyip desteklememeleri lsnde girebilmekte ve Trk dostu olma ya da olmama konumlarna indirgenmektedirler (25-26). Trkle hakaret ettii iddiasyla yarglanan ve eitli basn organlarnca hedef gsterilen Hrant Dink de, bu sefer Fransann hakszlna tank gsterilmi, fotorafnn altna atlan bala ufak bir dzeltmeyle tanan szleri Trk tezlerinin hakllnn kant olarak sunulmutur (27). Dinkin haber metninde alntlanan gerekirse Fransaya gider, o yasaya kar kar, o suu ilerim szlerinin bala tanrken o yasann suu olarak deitirilmesi tesadf deildir: O su yerine o yasann suu szlerinin kullanlmas, aslnda ortada bir su olmad imasn tamaktadr. Trkiyenin tezlerini desteklemeleri dnda ise Ermeniler, balklarda ancak potansiyel tehdit unsurlar olarak yer bulabilmekte, adn deitiren (28), Mslman olarak Krtleen (29) ve bylece gizli gndemleriyle asl kimliklerini saklayan Ermenilerin tpk Krtler gibi Trkiye -ya da Trkler- aleyhine hareket edebilecekleri kabul edilmektedir. Hrriyetin Trkiye aleyhtar olduklarn iddia ettii iki ABDli politikacnn bu konumlarn dorulamak zere Ermeni yanls ve PKK sempatizan nitelemelerini kulland balk (30), Ermenileri ve Krtleri olas dmanlar olarak yan yana getirmesi asndan da dikkat ekicidir.

50

25) Tasar Trk dostu Ermenileri rahatsz etti (Zaman, 16.10.2006) 26) Trkiye Ermenilerinden Fransaya byk tepki (Gneyde mece, 14.10.2006) 27)Gerekirse Fransaya gider, o yasann suunu ilerim (Zaman, 11.10.2006) 28) Trkiyede Adn Deitiren 500 bin Ermeni Var (Zaman, 07.01.2007) 29) eyh Saitin Torunu: Dedemlerin Zamannda Binlerce Ermeni Mslman Olup Krtleti (Zaman, 26.10.2006) 30) Biri Ermeni Yanls Dieri PKK Sempatizan (Hrriyet, 18.11.2006)

Trk vatanda olan ya da Trkiyede bulunan Ermeniler, Fransz Parlamentosundaki oylamann ardndan ileri srlen misilleme arlarnn da balca hedeflerinden olmutur. Zaman, Trkiye Kamu alanlar Vakfnn Paristeki soykrm antna misilleme olarak zmire soyu krklar ant yaplmas nerisini kaynan belirtme ihtiyac duymadan bala tarken (31), Posta, Trkiyedeki kaak Ermeni iileri kovmay nerirken (32) apak rk sylemleri, misilleme yapma arzusunun hakll iddialarnn arkasna saklamtr.

31) zmire soyu krklar ant yapalm (Zaman, 18.10.2006) 32) Kaak 70 bin Ermeni i Var Hepsini Kovalm (Posta, 10.10.2006)

Trkiyeye ve Trklere Kar lenmi Su: Hrant Dink Cinayeti Ayrmcla kar farkndalk yaratma yoluyla yurttalar arasnda ifade zgrlnn snrlarnn geniletilmesi iin kamu hizmetinde bulunma anlaynn hayli tesine yerleen tutumuyla ulusal basnn inkrc ve grmezden gelici tavr, demokratik hak ve zgrlklerin korunmasna kar bir taraf oluunu da iaret etmektedir. Bu taraf olu hali etnik ve dini aznlk gruplarndan sz edemeyii ierdii gibi sz ettiinde ise dman metaforundan yardm almaktadr. Kovulmas gereken, snrlarn tesine srlmesi gereken, savalmas gereken dman, kh Kurtulu Savana gnderme yaplarak tarihle ilikilendirilmekte, kh Avrupa Birliine kar duruun sergilenmesi gibi gncel bir politik sorunla birletirilmektedir. Dman, bir devlet, bir halk, ibirliki aydnlar, yabanc iiler, iddet yanls rgtler klna sokulmakta, bu klklar arasnda mutlak ortaklklar kurulmak suretiyle bedenselletirilip bala tanmaktadr. Politik olan Schmidti bir anlayla dost-dman ayrm iinde tanmlayn rahata rnekleyebilecek balklaryla ulusal basn, yurtta topluluu arasnda nefretin ve tiksintinin olaanlamasn daha da imknl hale getirmektedir. Trk Ceza Yasasnn 216. Maddesinde Halk kin ve dmanla tahrik veya aalama balyla aka dzenlenmi bir hkmn varlna ramen yurtta topluluunun bir ksmn hain, dnek, terrist ve benzeri sfatlarla sistematik biimde anmay kural haline getirme pratiinin almas iin iletiim zgrlnn snrlarnn geniletilmesi gerekmektedir. Yukarda sz edilen ulusal basnn yurttalar topluluunun bir kesimini dmanlatrmas olgusunun vahameti, Hrant Dinkin ldrlmesini takip eden gnlerde
51

atlan balklarda bir kez daha ortaya kmaktadr. Gazetecilere ynelik suikastlarn basn zgrlne kar yz yllk bir tehdit oluturduunun deneyimini arkada brakm olmas beklenen ulusal basnn, lmn yasn tutmak yerine ulusal karlar savunmay yeledii grlmektedir. Fransz Parlamentosundaki yasa tasarsnn oylanmas srasnda ve sonrasnda Ermenileri hedef alan rk-ayrmc sylemler iinde Trkiyeye ve Trklere atfedilen maduriyet konumu ve hedef saptrma giriimleri, Hrant Dinkin ldrlmesinin ardndan yazl basnn cinayete ykledii anlamlar araclyla yeniden grnrlk kazanmtr. Cinayetin hemen ardndan Hrriyetin att gvercini vurdular (34) bal ve Dinkin einin, cenaze trenindeki szlerini alntlayan (35-37) balklar, olay melodramlatrarak duygusal dozu abartrken cinayetin kim tarafndan, neden ilendii sorularn ve madurun etnik kimliinin cinayetle ilgisini arka plana itmitir. Bunun yerine, Rakel Dinkin byk harflerle alntlanan szleri yinelenerek Dinkin lkesine ne kadar bal olduunun alt izilmi; lke, poplist milliyeti syleme uygun biimde uruna can verilecek topraklar olarak mitletirilirken (bkz. Bora, 1994 ) can verenin lkesinde, etnik kimliinden dolay ldrlm olduu gerei gizlenmitir. Benzer bir gizleme eilimi, cinayetin dnce ve ifade zgrlne kar ilenen bir eylem olduunu dile getiren balklarda (38-40) karmza kmaktadr. Bu balklarda, cinayetin Dinkin 301. Madde kapsamnda, Trkle hakaretten yarglanarak hedef gsterilmesi sonucunda ilendii ima edilmekte, ancak olayn Trkiyede birok kez yaanan gazeteci cinayetlerinden farkna, madurun etnik kimlii-nedeniyle maruz kald rk-milliyeti tepkilerle ilikisine deinilmemektedir.

34) Gvercini vurdular (Hrriyet, 20.01.2007) 35) LKENDEN AYRILMADIN SEVGLM (Hrriyet, 24.01.2007) 36) E RAKEL DNKN ALATAN VEDASI (Hrriyet, 24.01.2007) 37) Sevdiklerinden ayrldn lkenden ayrlmadn (Posta, 24.01.2007) 38) fade zgrlne ok ar bir darbe (Hrriyet, 20.01.2007) 39) Dnce yasta (Gneyde mece, 22.01.2007) 40) Gazeteci Dinke hain suikast (Zaman, 20.01.2007)

Bunun yerine, medya elitleri, cinayetin Trkiye aleyhine dzenlenen komplonun bir paras olduunda hemfikir grnmektedirler. Tercman gazetesinin att Katil Ermeni manetine ok satan gazeteler itibar etmemi grnseler de, eitli aktrlerin cinayetin bir sabotaj(41), komplo(42), karanlk ellerin ii (43), Trkiyeye ynelik operasyon (44), istikrara kar (45) ve tahrik (46) amal bir eylem olduu szleri bala tanarak bu konuda bir konsensus yaratlmaya alld dnlebilir.

52

41) Trkiyeyi sabote eden cinayet! (Zaman, 21.01.2007) 42) Dink Komplosu (Hrriyet, 23.01.2007) 43) Karanlk eller yine bizi seti (Hrriyet, 20.01.2007) 44) Trkiyeye ynelik bir operasyonun iaret fiei(Zaman, 20.01.2007) 45) lkenin istikrarna kurun skld, (Zaman, 20.01.2007) 46) Hrant Dinki Tahrik ve stikrar in Kurunladlar (Sonsz, 21.02.2007)

Bylece, Trkiyenin -ya da Trklerin- cinayetteki sorumluluu gizlenmekte, aksine Trkiye kurunlarn gerek hedefi, cinayetin asl maduru (47-50) olarak iaretlenerek bu maduriyet konumu yukarda rneklediimiz herkes bize kar sylemine eklemlenmektedir. Hrriyetin Dinki vurdular yerine Trkiyeyi vurdular (47) bal ile bavurduu metaforik anlatm, basnn madurun etnik kimliini grmemekle kalmayp birey olarak varln da yok saydn ok iyi rneklemektedir. Bu yok sayma yle ileri gidebilmektedir ki, balklarda cinayetin Trkiyenin imajna zarar verdiinden (51) ya da Trkiyenin zorda kalacandan (52) sz edilebilmektedir.

47) Trkiyeyi vurdular (Hrriyet,. 20.01.2007) 48) Bu kurun Trkiyeye skld (Zaman, 20.01.2007) 49) O kurun Trkiyeye skld (Hrriyet, 20.01.2007) 50) Kurun Trkiyenin huzuruna sklmtr (Sonsz, 21.01.2007) 51) Hrant Dink Cinayeti Trkiyenin majna Zarar Verdi (Zaman, 21.01.2007) 52) Trkiye zorda kalacak (Zaman, 20.01.2007) (yorum)

Cinayetin Trkiyenin imajna zarar verdii ve Trkiyeye kar komplo olduu ynnde atlan balklarn, kaybedilen yaamn savunduu deerlerin ortakl aracyla bizi ve ortakl yeniden tarif edebilme imkn yerine etnik bizi yceltme giriiminde bulunmas sadece reaksiyoner milliyetiliin sznn talanmas deil, ayn zamanda Dinkin demokratik toplumda politik szn reten yaynclk anlaynn inkrdr. Hrant Dink cinayetinin ardndan demokrat/aydn kesimin tepkilerini dile getirmek iin benimsedikleri hepimiz Ermeniyiz slogannn tand yalnzca iki balk (Bugn Ben Ermeniyim ve Neden Hepimiz Ermeniyiz Hrriyet, 21.01.2007-) bulunmasna karlk slogana ynelen tepkiler Trkl, Mslmanl, hatta Osmanll (53-57) Ermenilie kar konumlandran ve ycelten balklarda ifade bulmu; bir baka deyile Trkiyede Ermeni olmann kabul edilemezlii ilan edilirken Trklk, yceltilen st kimlik olarak kendini dayatmaya devam etmitir.

53

53) Hepimiz Ermeniyiz zaha Muhta Garabet, (Hrriyet, 25.01.2007) 54) Hepimiz Osmanlyz, (Zaman, 28 01 2007) 55) Hranta Trkt Demek Doru Olurdu (Hrriyet, 29.01.2007) 56) Elhamdlillah Mslmanm (Hrriyet, 26.01.2007) 57) Ben Trkm (Yeni Balkesir, 24.01.2007)

Bu slogana gsterilen tepkiler ylesine ileri gidebilmektedir ki Yeni Balkesir gazetesi, Bandrma Belediye Bakannn szleri araclyla cinayetin Trk diplomatlar ldrm olan ASALA rgtnn gemiteki eylemlerinin bir bedeli olduu imasn bala tamaktan ekinmemitir (58). Yeni Balkesir, adeta, ulusal basnn Hrant Dink cinayetine gsterdii ilgiye tepki duyan milliyeti evrelerin szcln yapmaktadr (59).
58) ztaylan sert kt: 30 Trk diplomat lrken NEREDEYDNZ? (Bandrma belediye bakan- Yeni Balkesir, 25.01.2006) 59) Tunsiper: Ulusal basn cinayeti olduka abartt (Yeni Balkesir, 24.01.2007)

Hrant Dinkin adnn getii balklardan bir ksm ise ehit Hrant Dinke At (Hrriyet, 21.01.2007), eker mamdan Hrant Dink Hutbesi (Sonsz, 27.01.2007) rneklerinde olduu gibi kurbann Hristiyan kimliini inkr eden bir sylem iinde, Mslmanlk ritellerini ne karmaktadr. Buna karlk, Trkiyede yaayan Ermenilerin varlklar ve cinayete ilikin tepkileri balklarda grmezden gelinmitir. Trkiyedeki Ermenilerin varl, Gneydou Anadolu blgesine hitap eden Gneyde mecenin att st balkta Trkiye snrlarndaki tek Ermeni ky olarak niteledii Hatay snrndaki Vakfl Ky ile snrlandrlrken (60), Hrriyet gazetesi de Ermenilerin bu merkezden uzak, otantikletirilmi temsilini TrkErmeni oturma eylemi (22.01.2007) bal altnda verdii haberinde ulusal basn adna onaylamakta, eylemin gerekletii yer olan Vakfl Kyn haberin ilk cmlesine tamaktadr. Bunun dnda Ermeni aydnlar, eitimciler, din adamlar, Ermeni cemaatinin nde gelen isimlerinin ve yaptklar aklamalarn balklarda yer bulamamas, basnn aznlk gruplara ynelik olaan durumlardaki grmezden gelme tutumunun basit bir ilgi yoksunluu ile aklanamayacan; bu grmezden gelme halinin, daha ok cinayet gibi olaanst artlarda da varln srdren bir grnmez klma giriimi olarak deerlendirilmesi gereini ortaya koymaktadr. Bunun istisnas, Zaman gazetesinin Trkiye Ermenileri Patriinin Trkler ve Ermeniler karde aklamasn bala tamasdr (61). Mutafyann szlerinin bu bala tanmasn olas klan kardelik vurgusu, Trklerin ve Ermenilerin yllarca bir arada ve bar iinde yaad ynndeki baskn sylemi yeniden retme ilevi grmekte, kardelik ilikisinin arkasna gizlenen eitsizlikleri nemsiz klmaya ve arka plana itmeye devam etmektedir. Postann Dinkin cenaze treni ile ilgili haberinde Trke dua ve Ermenice ezginin yan yanalna yapt vurgu da (62) cinayetin faili ve madurunun kimlikleri arasndaki atmay benzeri bir kardelik syleminin glgesine saklamaktadr.
54

60) Vakfl Kynde yas var (Gneyde mece, 22.01.2007). 61) Patrik: Trkler ve Ermeniler karde, cinayet zerinden siyaset yapmayn (Zaman, 24.01.2007). 62) Trke dua ve Ermenice ezgiyle uurland (Posta, 24.01.2007)

Trklerin Farkll ve Trk Olmayan Karsndaki stnl Irk-ayrmc sylemlerin olumasnda, biz ve onlar kartl nemli bir yer tutmaktadr. Balklarn niceliksel analizi bu kartln te tarafnn arlkl olarak Krtler ve Ermeniler olduunu gstermitir. Niteliksel bir deerlendirmede ise, Trkln vgs ve yceltilmesinin, neredeyse her zaman, Krtler ve Ermenilerle ilgili balklarn arka-plan bilgisini oluturduu gzlemlenebilir. Balklara tanan dier aznlk aktrleri iin de basmakalp yarglarla beslenen benzer bir kartlk ilikisi arasaldr. Biz ya da Trkler, acmasz ve korkak Yunanllar karsnda merhametli ve yrekli olarak nitelenmekte (1-4), kimi zaman ise herhangi bir karakter zelliine bavurmaya gerek duymadan Trkiyenin bykl (5) ilan edilmekte, Trklerin fetih gemiini antran balklarla (6-8) dnyaya meydan okunmaktadr.

1) Yunan denize att biz kurtardk (Posta, 27.09.2006) 2) Yunanldan farkmz yreimiz (Hrriyet, 25.08.2006) 3) te Farkmz (Posta, 27.01.2006) 4) te Trkn merhameti (Posta, 13.04.2006) 5) Byksn Trkiye (Posta, 13.01.2006) 6) Frtnalar dursun yana, yol ver Trkn bayrana (Hrriyet, 02.01.2007) 7) Snrlar aan Trkler (Posta, 05.03.2006) 8) 21. Yzyl Trk yl olacak (Sonsz, 03.06.2006)

Bu syleme, her zaman Trk olmayandan duyulan kuku elik etmekte, yle ki Trkiyeye gelen turistler -yaz aylarnda bikinili fotoraflar ve Trk erkeine duyduklar hayranlk imalaryla cinsiyeti saldrlara maruz kalmadklar zaman bile (9, 10)- ancak sula ilikilendirilebildiklerinde gazete sayfalarna tanabilmekte; gasp (11) ya da profesyonel fahie (12) olarak yerlerini almaktadrlar. Postann tecavzle sulanan genlerin turist kz bize tecavz etti szlerini bala tayarak (13) makulletirdii on gencin tecavzne urayan turist kadnla ilgili haberindeki yabanc dmanlnn yukarda rneklerini verdiimiz asl madur biziz sylemi ile rtmesi, traji-komik bir rastlant olmaktan te, Trk olmayanla ilikinin kurulduu anlamsal erevenin taraflara ykledii konumun srekliliini gstermesi asndan dikkat ekicidir.
9) Antalyada ak tatili (Hrriyet, 16.05.2006) 10) Ukraynadan Olymposa (Hrriyet, 19.05.2006) 11) Gasp turist (Posta, 02.10.2006) 12) Turist kz bize tecavz etti (Posta, 09.01.2007) 13) Fuhu klesi deil profesyonel kt (Hrriyet, 08.10.2006)

55

Ekonomik ilikiler sz konusu olduunda ise, gvenilmezlik, yabanc olanla ilikiyi tanmlayan balca nitelik olmakta, zellikle yoksul lkelerden Trkiyeye almak zere gelenler dolandrc (14) ya da gvenilmez (15-16) olarak iaretlenmektedir. teki tarafn yoksulluu, yabanc dman sylemin besi-alanlarndan biri olarak ne ksa da, dmanlk sylemine araclk eden kuku duyma hali yoksul nc dnya kadar, zengin baty da hedef alabilmektedir. Haber editrleri ve ke yazarlar, Trkiyeye yatrm yapmak iin gelen ya da Trkiyeden i alan yabanc irketleri hedef alan balklarda (17-18) bu kuku duyma hali ile beslenen Trkiye zerinde gizli emelleri olanlar sylemini poplerletirmektedirler.

14) Laleli esnafnn Afrikal dolandrclarla ba dertte (Zaman, 06.10.2006) 15) Ucuz diye yabanc bakcya ocuunuzu teslim etmeyin (Zaman, 28.08.2006) 16) Yabanc retmenlerin ou Trkiyeye macera iin geliyor (Zaman, 14.01.2007) 17) Elin yabancs gelip arama yapyor (Sonsz, 17.05.2006) 18) Bankaclktaki yabanc paynda gizli snr olmal (Zaman, 09.11.2006)

Mslmanlar, Hristiyanlar ve Geleneksel slamn Kabul Edilebilir Snrlar Dnda Kalanlar Trklk kadar Mslmanln laik yorumu da rk-ayrmc sylemlerin beslendii, ounluk aktrlerini ayran ortak zellik olarak ne kabilmektedir. Hristiyanlar ve Kemalist milliyetiliin sylemsel erevesi iinde kabul gren (bkz. Bora 1994) geleneksel slam izgisinin dnda kalanlar, bu sylemin teki taraflar olarak iaretlenmektedirler. zellikle Karikatr krizinin ve Papann slam dini hakkndaki aklamalarnn ardndan ve Trkiye ziyareti ncesinde, Papann kiiliinde Hristiyanlar hedef alan, hakaret olarak yorumlanabilecek ifadeleri bala tayarak (1-4) kamuoyunun nabzn tutmak iddiasndaki medya elitleri, bu balklar atarken yzde 97si Mslman olan Trkiyede yaamaya alan ve bu balklar nedeniyle incinebilecek Hristiyanlarn varln grmezden gelinecek bir ksrat olarak deerlendirebilmektedirler.
1) AKP: Papa cahil ve zavall biri (Posta, 19.09.2006) 2) Papaya ho geldin kitab: Papa Bir Puttur (Yeni Balkesir, 15.10.2006) 3) PAPAan Siyaset (Yeni Balkesir, 28.11.2006) 4) Papaturka (Hrriyet, 01.12.2006)

Bu grmezden gelme halini, incelenen 13 aylk dnem zarfnda Trkiyede yaayan Hristiyanlarn sorunlarna veya taleplerine ynelik hibir habere yer verilmemesi de pekitirmektedir. 2006 yl banda Trabzonda Rahip Santoronun ldrlmesinin ardndan bile, Trkiyede yaayan Hristiyanlarn sorunlarna eilen bir balk gazete sayfalarna tanmamtr. Aksine, cinayetin ardndan atlan balklar, yaklak bir yl sonra, Hrant Dink cinayetinin ardndan atlacak balklarn provas gibidir. Santoro cinayeti, balklarda, bir ocuun ii ve Trkiye aleyhine bir komplonun paras olarak tanmlanmtr (5-7).
56

5) Trkiyeyi yakan katil (Posta, 07.02.2006) 6) Zanl ocuk yata (Hrriyet, 06.02.2006) 7) YNE O BLNEN PROVOKATR (Hrriyet, 06.02.2006)

Dahas, cinayetin hemen ardndan basnn Trkiyedeki misyonerlik faaliyetlerine ynelen ilgisi, papazn misyonerlik yapt iin ldrld imalarnn eliinde, misyonerlii cezalandrlmas gereken bir su (8-9), misyonerleri aramzdaki hainler (9-12) olarak tanmlayan bir sylemsel ereve olutururken, Trkiyedeki Hristiyanlarn tmn hedef gstermektedir.
8) MTin misyonerlikle sulad vakfn okullarn Atatrk kapatm, (Zaman, 03.02.2006) 9) Jandarmadan Taksimde misyoner baskn, (Hrriyet, 16.10.2006) 10) Trkiyede Misyonerlik faaliyetleri (Sonsz, 30.03.2006) 11) Trkiyede 3.5 ylda 40 bin kilise ald, (Sonsz, 05.07.2006) 12) Misyonerlik hat safhada (Yeni Balkesir, 03.05.2006)

Mslman olmayana ynelen ayrmc sylem, yalnzca Trkiyedeki Hristiyanlar hedef almamaktadr. D kaynakl haberler iinde, Hristiyan din adamlarnn ya da dinci olarak nitelenen liderlerin sbyanc, tacizci, ecinsel, tecavzc ilan edildikleri balklar ne kmaktadr (13-19). Ecinsellikle ahlakszl aka zdeletirmekte bir saknca grmeyen balklar, bu almann kavramsal erevesinde rkln-ayrmcln geni tanmlanmas ynndeki kabul hakllatrr biimde, ounluun cinsel kimliiyle uyumad iin olaan grlmeyeni sapknlkla sulayan homofobik sylemin nefret erevesinin ayrmcln hedefindeki dier gruplarla nasl ilikilenebileceini de gstermesi asndan ilgi ekicidir. Bu sylemsel eklemlenme/geililik iinde homofobik sylemin heteroseksel bizden olmayana ykledii zelliklerden birisi olarak ahlakszlk, slam-d olduu iin doru yoldan sapm olana, yani gayr- Mslime yneltilmektedir. Aada, rk-ayrmc ieriklerin kodland haber ve yazlarn temalarna gre dalmn konu edinen Tablo 12de de grlebilecei gibi, kodlamaya dhil edilen drt aylk sre iinde Hristiyanlarn ve yabanclarn sapkn, ehvet dkn ve ecinsel olarak kodland 50 haber ve yaznn saptanmas bu iddialarmz desteklemektedir.

13) Gay vekili taciz eden papaz da konutu (Hrriyet, 21.10.2006) 14) Dinci lider gay kt (Hrriyet, 04.11.2006) 15) Ar dinci, okulu taciz iin bast (Posta, 04.10.2006) 16) GAY PAPAZ TRAF ETT, CEMAAT PERAN Ahlakszn tekiyim (Hrriyet, 07. 11. 2006) 17) Papa sbyanclar kollam (Hrriyet, 02.10.2006) 18) EKSELANSLARI TECAVZC (Hrriyet, 17.10.2006) 19) Azgn teke sendromu kiliseyi feci kzdrd (Hrriyet, 17.01.2007)

57

Balklarda, Hristiyanlar basmakalp yarglarla ve ayrmam bir btn olarak deerlendiren sylem, Mslmanln da tek bir olas yorumunu meru grmektedir. Bu ereve iinde, tm Trkler Mslmandr yargs srekli olarak yeniden retilirken Aleviler ancak Mslmanln btnletirici eperi iinde yer aldklarnda kabul grebilmekte, Aleviliin slamdan ayr bir din olmad, Alevilerin Trkiye topraklarnda yaayan bir aznlk olmadklar (20,21), aksinin blclk olarak yorumlanaca (22), balklarda homojenletirilmi bir kitle olarak Alevilere yaplan atflarla ilan edilmektedir. Bu sylemsel erevenin dna taan her trl deneyim ise ya Alevilerin zorunlu din dersinin kaldrlmas ynnde AHMye yaptklar bavurunun gerekelerine haber ve yazlarda yer verilmemesinde olduu gibi grmezden gelinmekte, ya da bir tehdit unsuru olarak deerlendirilebilmektedir: Zamann att balkta, gzalt gerektiren bir su olarak iaretledii misyonerlik faaliyetinin bir Alevi din adamnn (dedenin) torunu tarafndan gerekletirildiinin altnn izilmesi bu anlamda dikkat ekicidir (23). Burada Alevilii slamn olaan-zararsz bir yorumu olarak niteleyen sylemsel ereve aralanmakta, Aleviler, slam-d, sapkn, ve potansiyel tehdit unsurlar olarak alglanmaktadrlar.
20) Aleviler, AHM ve aznlklara kar ayakta (Zaman, 19.11.2006) 21) Aleviler uyaryor: AHMdeki aznlk aray tarihi hata olur (Zaman, 18.11.2006) 22) Aleviler blc m oldu? (Zaman, 01.12.2006) 23) Alevi dedenin misyoner torununa gzalt (Zaman, 17.10.2006)

Yeniliki-slamc siyasete dayanan grlere araclk eden Zamann Alevileri Snni ounluun yaad slamn olaan snrlar iine kapatma ynndeki bu giriimi karsnda, Hrriyet ve Posta gazetelerinde, hangi slam yorumunun olaan kabul edilebilecei, Kemalist ideolojinin izdii snrlarla belirlenmektedir. Ahlak, bu sefer de laik-Mslman bizi dinsel sapknlardan, yani eriatlardan ve ar dincilerden ayrmak iin bavurulan zellik olmaktadr. Tarikatlar, eriatlar, cemaatler, sapkn, garip, hrsz, sahtekr ve tehlikeli olarak nitelenmektedirler. Yasak ak ilikilerinin ifa edilmesi ile magazinletirilen tarikat ve cemaat haberleri, bu trden aidiyetleri sapknlk olarak nitelerken, liderlerin ahlakszlnn (24-26) ve sahtekrlnn (27) altn izerek bunlarn peinden gidenlerin nasl da kandrld ve sua bulatrldn (28, 29) vurgulamakla, resmi ideolojinin laiklik ilkesinin kabul edilemez olarak iaretledii kimliklerin dlanmasnn gerekesini oluturmaktadr.

24) Mritle sevime (Posta, 17.12.2006) 25) TARKATTA AK VE CNAYET (Hrriyet, 12.12.2006- manet) 26) eyh, karsna k olduu mridini ldrtt iddias (Hrriyet, 12.12.2006) 27) Vay sahtekr vay (Posta, 15.12.2006) 28) Camide kan ve lin (Hrriyet, 04.09.2006) 29) Cppeliler din iin en tehlikelisi (Hrriyet, 24.10.2006)

58

Balklardaki Daimi Madur: Trkler Balklarla ilgili analizin bir dier aamasn balk yaplarnn incelenmesi oluturmaktadr. Balkta yer alan szckler arasndaki iliki, haber aktrleri arasndaki ilikileri ve bunlarn rollerini belirlemektedir. Baka bir deyile, eylemin aktrlerinin ya da madurlarnn kim olarak tanmland, eylemi ve aktrleri nasl anlamlandracamz da etkileyecektir. Bu erevede, aktrlere yklenen rollerin olumlu, ntr ya da olumsuz eylemlerle ilikilendirilmesi de nem tamaktadr. Bu aamada, rk-ayrmc ieriklerle ilgili olduu kodlanan haberlerin balklar, haber aktrlerinin kimler olarak tanmland ve balca haber aktrlerine belli roller, eylemler ve iliki biimlerinin hangi sklkta ve nasl yklendiini saptamak zere incelenmitir. Ekim 2006-ubat 2007 tarihleri arasnda ulusal ve yerel gazetelerde rk-ayrmc ierikte olduu saptanan 1513 haber ve yaz balnn toplam 635inde genel olarak Trkler (361 haber ve yaznn balnda), kamu kurum ve kiileri (240), kamuoyunda tannan kiiler (sporcular, gazeteciler, sanatlar, bilim adamlar) (67) ya da Mslmanlardan (46) oluan ounluk aktrlerine ilikin30 bir tanmlama yer almaktadr. Bu balklarn 268inde (%42) ounluk aktrleri olayn ya da eylemin madurlar, 286snda (%44) ise failleri olarak tanmlanmaktadrlar. ounluk aktrleri 337 balkta (%50) olumlu eylemlerle ilikili, 59 balkta ise olumsuz eylemlerle ilikili olarak kodlanmtr (bkz. ekil 12 ve 13).

ekil 12 Balklarda ounluk aktrlerinin tanmlanma biimleri

30 Bu kategoride oklu kodlama yaplmtr.

59

ekil 13 Balklarda ounluk aktrlerinin ilikilendirildii eylemler

Aznlk aktrlerinin bala tand haber ve yaz says ise 1059dur. Bu aktrlerin iinde Avrupallarn (Franszlar, Yunanllar, sveliler vs.) balklarnda aktr olarak yer bulduklar haber ve yazlarn says 420dir. Krtler 207, Ermeniler 151, Hristiyanlar 100 balkta aktr olarak kodlanmlardr31. Balklarda ne kan aznlk aktrlerinin dalm ekil 14da grnmektedir.

ekil 14 Balklarda ne kan aznlk aktrlerinin dalm

31 Bu kategoride oklu kodlama yaplmtr. zellikle d rkl tespit edebilmek iin, Amerikallar, Rumlar, Avrupallar gibi aktrler, - kodlama srasnda istisnalar dnda- her zaman Trklerin ounluk aktr olduu kabul edildii iin aznlk aktrleri arasnda kodlanmtr.

60

1059 balk iinde aznlk aktrlerinin eylemin ya da olayn maduru olarak tanmland haber ve yaz oran %10u bulmamaktadr (100 balkta). Balklarn %72sinde ise (769 balkta) eylemin ya da olayn failleri olarak tanmlanrken bu balklar iinde aznlk aktrlerinin olumlu temsil bulduu haber ve yaz says 53te kalmaktadr. 768 balkta ise aznlk aktrlerinin olumsuz eylemlerle ilikilendirildii grlmtr. (bkz. ekil 15 ve 16).

ekil 15 Balklarda aznlk aktrlerinin tanmlanma biimi

61

ekil 16 Balklarda aznlk aktrlerinin ilikilendirildii eylemlerin nitelii

Balklarda ounluk ve aznlk aktrlerine yklenen anlamlar ve grevler, yukarda Trklerin maduriyet konumuna yaplan vurgunun arkasna gizlendiini rneklediimiz ayrmc sylemlerin nasl ilediini de gstermektedir. Madur olarak kodlandklarnda da, fail olarak kodlandklarnda da, ounluk aktrleri (genel olarak Trkler ya da bazen Mslmanlar), ekil 12 ve 13n de gsterdii gibi, hakllklarn teslim eden olumlu bir anlamlandrma erevesinin iine yerletirilmektedirler. Aznlk aktrleri olarak Avrupallar, Krtler, Ermeniler, Hristiyanlar vd. ise, kendilerini aznlk konumuna tayan sylemsel kurgu iinde, neredeyse daima fail olarak ve olumsuz eylemlerle ilikilendirilerek yer bulmaktadrlar. Gazetelerin yayn politikalarnn en kolay takip edilebildii manet, balk ve spotlarda aznlk konumuna tananlarn maduriyetlerinin inkrn dayanan bu sylem, sayfa editrlerinin batdaki meslektalarnn aksine, rkayrmc yarg ve tutumlar balklara tamama ynnde bir hassasiyet gstermediklerini de ortaya koymaktadr. ounlukla gazeteciler, haberlerini hazrlamada bakalarnn tanklklar, basn konferanslar ve aklamalarna, raporlar, mlakatlar, telefon grmeleri, resmi belgeler, kitaplar vs. gibi dier kaynak metinlere bavururlar; bunlar gazetecilerin haberlerini yazarken kullandklar sylemsel materyallerdir ve bu metinlerin iinden ilgili bilginin seilmesi ve zetlenmesi gerekir. Yaplacak alntlar, birok ilevin yannda znel yorumlarn, aklamalarn, kanlarn aktarlmasna da olanak tanr. Bu noktada, Kim konuuyor? Szlerine bavurulan haber aktrlerinin ne sklkta, ne lde, hangi konuda grlerini aklamasna izin veriliyor? sorular, aznlklarn basna eriimi ve haberlerde alntlanma artlar hakknda bilgi vermeleri nedeniyle nem tamaktadr (bkz. van Dijk, 1991: 50-52).

62

ekil 17 Balkta szleri alntlanan aktrler

Hangi aktrlerin szlerinin bala tandna bakldnda ortaya kan tablo, sayfa ve haber editrlerinin durularn egemen g odaklaryla eklemlenme yoluyla kurma ynndeki tercihlerini daha da aa kmaktadr. ncelenen 1513 haber ve yaznn %30unda (463 balk) aktrlerin szleri alnt yoluyla aktarlmtr. Bunlar arasnda yorum ve ke yazlarnn says 11le snrldr. Szleri bala tanan aktrlerin kimliine bakldnda, aznlk aktrlerinin szlerinin alntland balk saysnn 81 (%18) olduu grlmektedir (bkz. ekil 17). Bu balklarn ise yalnzca 8inde aznlk aktrleri olumlu eylemlerle ilikilendirilmitir. Buna karlk politikaclar, hukukular, gazeteciler, aydnlar, sanatlar, iktidar blouyla ilikiler iinde bulunan eitli rgtlerin liderleri veya szclerinden oluan ounluk aktrleri, 463 baln yaklak %70inde kendi szleriyle yer bulabilmilerdir; bu nitelikteki 319 haber ve yaznn tam yarsnda, bala aktarlan szleri onlarn olumlu temsiline araclk etmitir (bkz ekil 18).

63

ekil 18 Balkta szleri alntlanan aktrlere yklenen roller

Balklarn cmle yaplarna bakldnda, ounluk aktrleriyle ilgili balklarn %12si edilgenken aznlk aktrleriyle ilgili balklarda bu orann %17 olduu grlmtr. Bylece szleri bala daha az tanan aznlk aktrlerinin balklarda daha ok edilgen cmle yaplar iinde, aktr kimlikleri ikincil plana yerletirilerek temsil edildikleri belirtilebilir (bkz. ekil19).

64

ekil 19 Balkta cmle yapsnn aznlk ve ounluk aktrlerine gre durumu

Aznlk aktrlerinin szlerini bala tamayan, tadnda ise neredeyse her zaman olumsuz eylemlerle ilikilendiren medya profesyonelleri, kaynak kii gsterme yoluyla grlerini aktarmaya deer bulduklarn ilan ettikleri ounluk aktrlerinin bala tadklar yarglarndaki rk-ayrmc ierikleri bu yolla merulatrmada da saknca grmemektedirler. Trnak iinde verilen bakasnn sz bala tanma yoluyla deerli klnrken, basnn yanszl iddialarnca beslenen bir profesyonellik anlay iinde bu szn ieriinin onu aktaran balamad iddia edilebilir. Buna karlk, yukarda balklardaki ayrmc sylemlerin kuruluuyla ilgili incelememizde yer verdiimiz pek ok rnek, kimin hangi szne haber deeri atfedildiinin ve balkta alntlanmak yoluyla kimin sznn ne karldnn yanszlk iddialarn aan bir tercih meselesi olduunu ortaya koymaktadr: Hrant Dink cinayetiyle balants olduu iddia edilen bir kiiyle ayn fotorafta yer alan BBP Genel Bakan Yazcolunun Ne olmu yani? (1) aklamasn, u lgn Trkler kitabnn yazar Turgut zakmann Hranta Trkt Demek Doru Olurdu (2) szlerini, ya da MHP Balkesir l Bakannn cinayetin ardndan ortaya kan tepkileri eletirmek iin syledii Bizi katilmiiz gibi bir psikoza soktular (3) szlerini bala tayan haber editrleri -ortalama gazete okurunun ou zaman yalnzca haberlerin balklarna gz atmakla yetindii de dikkate alnrsa- bu rneklerde deerli atfettikleri szlerin aktard rk-ayrmc tutum ve yarglarn sorgulanmadan benimsenmesine ya da yaygnlatrlmasna araclk etmi olmaktadrlar. Dahas, Babakan Tayyip Erdoann Krt sorunu yok terr sorunu var (4), Eitim-Bir-Sen Balkesir ube bakanlnn yapt aklamada geen Fransa kuyruuyla oynuyor (5), Atatrk Dnce Dernei Malatya ubesi bakannn Dinkin ldrlmesi Trkiyeye ynelik bir operasyonun parasdr (6) ya da evre ve Orman Bakan Osman Pepenin Yunanldan farkmz yreimiz (7) szlerinin balklatrld haberlerde olduu gibi, balklara tanan bu yarglarn trnak iareti kullanlmayarak ya da kimin dile getirdii aka belirtilmeyerek kamuya mal edildii durumlar, rk-ayrmc tutumlarn anonimletirilmesine ve/veya gazetecinin kendi sz haline getirilmesine de rnek tekil etmektedir.
65

1) Ne olmu yani? (Gneyde mece, 26.01.2007) 2) Hranta Trkt Demek Doru Olurdu (Hrriyet, 29.01.2007) 3) Bizi katilmiiz gibi bir psikoza soktular (Yeni Balkesir, 27.01.2007) 4) Krt sorunu yok terr sorunu var (Zaman, 05.01.2007) 5) Fransa kuyruuyla oynuyor (Yeni Balkesir, 17.10.2006) 6) Dinkin ldrlmesi Trkiyeye ynelik bir operasyonun parasdr (Sonsz, 21.01.2007) 7) Yunanldan farkmz yreimiz (Hrriyet, 25.08.2006)

Aznlk aktrlerinin szlerinin bala tand az sayda haberde ise, bu szlerin ounluk aktrlerinin grlerini pekitirmek ve ounlukla rk-ayrmc gr ve tutumlara araclk eden iddialar yaygnlatrmak zere kullanlmas dikkat ekicidir. Bu durumda, szlerin sahibinin etnik kimlii de Ermeni yazar (8), Ermeni patrii (9), eyh Saitin torunu (10) gibi nitelemelerle balkta zellikle belirtilmektedir. Hrriyetin Trkiye Musevileri Hahamba sak Halevann Hrant Dink cinayetini Trkiyeye yaplm bir hakszlk olarak niteledii szlerini bala tad haberi (11), basnn bu konuda aznlklarn szne ancak cinayeti Trkiye aleyhine bir komplo olarak niteleyen sylemini destekledii zaman deer verdiini gstermesi asndan arpc bir rnektir.

8) Ermeni yazar Dabayandan ABye tepki: AB Trk dman Ermeni yetitiriyor (Gneyde mece, 17.11.2006) 9) Almanya Ermeni Patriinden ilgin aklama: Trkiyede, adn deitiren 500 bin Ermeni var (Zaman, 07.01.2007) 10) eyh Saitin torunu: Dedelerim zamannda binlerce Ermeni Mslman olup Krtleti (Zaman, 26.10.2006) 11) Trkiyenin hak etmedii bir yara ( Hrriyet, 23.01.2007)

Sonu olarak, haber balklarnn ayrntl irdelenmesi demokratik toplumda politik sz reten bir yaynclk anlayna basnn uzak duruunu ortaya koymaktadr. Szleri bala neredeyse tanmayan, tandnda edilgen cmle yaplar iine hapsedilen, olumsuz eylemlerle ilikilendirilen aznlk gruplarna dair szlerin, ounluun bunaltc, yani etnik stnln bbrlenici bir edayla yineleyen szleriyle boulmas, liberal demokratik tahayyle balln tarafsz ve nesnel yaynclk iarna sdrdn iddia eden basnn alternatif sz yapsal olarak dladn gsterdii gibi her trl ayrmcln srdrlmesini ancak bu yolla olanakl kldna da iaret etmektedir. Bu yarg, haber ve yazlar konu ve temalara gre ayrtrldnda dorulanmaktadr.

66

ULUSAL VE YEREL BASINDA IRKI-AYRIMCI SYLEMLERN ORTAK AIKLAYICI STRATEJLER Bu aamada ilk olarak haber ve yazlarn konularnn ayrtrlmas yoluyla Basn etnik konularda ne yazyor ya da yazmyor?, neden ve nasl sorularna yant aranmaya allmtr. Konularn seimi ve metinsel oluumu haber retim rutinlerinin bir rndr. Gazetecilerin haber konularna ilikin nceden belirlenmi repertuvarlar, belirli zamanlarda belirli olaylara haber deeri yklenmesinde etkili olur. Bu almada, geleneksel konu yelemelerinin, eitim, terr, su, iddet, g, spor, din vb. konularn yan sra, aslnda konu olarak ayrtrlmaya ok uygun dmeyen ancak Trkiye iin zel bir nitelii olan irtica tehdidi, barts sorunu, Ermeni sorunu vb. de konu olarak tayin edilmitir. Byle bir ikili ayrmaya gidilmesinin nedeni, gazetecilerin konularla temalar arasndaki ilikiyi nasl kurduklarn da gstermeye yneliktir. Geni bir sosyal veya politik alanla ya da basnn sonsuz sayda haber sunduu karmak bir meseleyle ilgili olan konulara karlk, temalar tek bir kavramdan deil, karmak bir kavramlar yapsndan oluur; belirli olaylara, eylemlere veya kiilere yneliktir (van Dijk, 1991: 78). Temalar, olay zetleyen makro-nermeler olarak kabul edildiinde, ideolojilerin savszleri olarak nitelenebilirler. Bu nedenle, haberin temasn ortaya koymaya ynelik olarak ierik analizinde llebilecek nitelie brnen 35 nerme kurulmu32 bu nermeler yoluyla profesyonel, toplumsal ve kltrel ideolojilerin karmak a, egemen gruplarn aznlklar hakkndaki etnik konsenssnn gndemi ve ncelikleri (71-72) aratrlmaya allmtr. Ele alnan drt aylk sre iinde rk-ayrmc ierikte olduunu saptadmz 1513 haber ve yaznn tamamn kapsayacak ve her birinin en az bir, en fazla kez kodlanmasn33 salayacak bir konular listesi oluturmak zere yaptmz n alma, bize ilk elden, Trkiye gndemini megul eden temel meseleler olarak terr, iddet, gvenlik; Krt sorunu; Ermeni sorunu; irtica tehdidi; barts sorunu; namus cinayetleri; dinleraras ilikiler gibi konularn ne kabileceini gsterdi. almann odakland dnemin belirlenmesinde nemli bir rol oynad iin Hrant Dink cinayeti de, balbana bir konu kategorisi olma zellii tamamasna ramen ve tek bir olaya ynelik bir adlandrma olma nedeniyle tematik snflama iinde yer almas yukarda yaplan tema ve konu ayrm asndan daha doru olaca halde, aada eitli nermelerle ifade bulan temalarla ve almann dier deikenleriyle ilikisinin daha net kurulabilmesi amacyla bal bana bir konu olarak belirlendi. Bunlara ek olarak, bu almann kuramsal erevesinde rk-ayrmc sylemlerle milliyetilik arasnda kurulan ban bir yansmas olarak ve Trkiyede milliyetiliin son yirmi yllk ykselii iinde medyann ulusal devletin kltrel politikalarnn taycs olarak milliyetilik sylemleriyle ilikilenerek kendi misyonunu ulusal gvenliin bekiliini yapma ileviyle gerekelendirme yoluyla oynad rol (Kker vd. 2009: 78) de ortaya koymas asndan, Trkln vgs aadaki farkl tema kategorilerinin bir araya gelmesine araclk eden bir konu bal olarak seildi. Ayrca, spor, ekonomik ilikiler, eitim, cinsiyet kimlikleri, kltrel farkllklar ve g de rk-ayrmc sylemlerin yaygnlaabilecei konular olarak saptand.
32 Bunun iin aratrmaclar ve kodlayclar birok kez bir araya gelmi ve rk-ayrmc sylemlere araclk edebilecek olas nermelerin saptand ve test edildii toplantlarda, rk-ayrmc ierikte olduu belirlenen tm haber ve yazlarn kodlanmasna olanak salayacak 35 maddelik bir nermeler dizgesi oluturulmutur. Bu dizge iinde ounluk aktrnn yceltilmesi; rkln-ayrmcln kabul ve reddi ve etnik, dinsel ya da kimlik zelliklerine gre tanmlanan aznlk aktrlerini hedef alan rk-ayrmc yarglarn ifade bulmasna araclk eden olas nermelerin tmnn kapsanmasna zen gsterilmitir. 33 Bu kategoride oklu kodlama ok az sayda haber iin gerekletirilmitir. yle ki, rk-ayrmc ierikteki haber ve yaz says 1513 iken, oklu kodlamann yapld haber ve yazlarla birlikte ulalan toplam say yalnzca 1543 olmu; baka bir deyile en fazla 30 haber ve yaz iin oklu kodlama yaplmtr.

67

Aka Ynlendirmekten Kanmamak: Ayrmclk Yapmyoruz Ama Haberin tematik yapsn oluturan nerme dizgesinin sralan biiminin medya profesyonellerinin ya da yayn kuruluunun ideolojik tercihlerini ortaya koyacak biimde maniplasyona urayn rneklemek zere, ilki Gneyde mece ve ikincisi de Sonsz gazetelerinde yaynlanan iki haber zerinde durulacaktr. Bunlardan birincisinde, Kuvvay Milliye Dernei Mersin Temsilcilii almalarn kylerde younlatracak st balnn altnda, dernek yneticisinin yapt aklamadan alnan ayrmclk yapmyoruz ama szleri bala tanmtr. Bu balk, van Dijkn gnmzde rk deilim ama ifadelerinin ardna gizlenen rk-ayrmc sylemlerin merulama-yaygnlama biimine dair saptamalarn rneklemesi asndan da arpcdr. Ancak buna ilikin deerlendirme, ileride temalar ve dilsel zelliklerin analizini konu edinen balklar altnda yaplacaktr. Bu yzden, burada sadece habercinin haberin metnine ve diline sinmi kar duruuna ramen, bala tanan szcklerin haber aktrnn aka rk-ayrmc gr ve tutumlarn hakllatrma ilevi grdn, anlamsal dizge asndan ama szcnn, arkasndan gelen argmanlar masumlatrdn belirtmekle yetineceiz ve ncelikle haberin anlamsal makro-yapsnn bu masumlatrmaya yapt katknn zerinde duracaz.
Kuvvay Milliye Dernei Mersin Temsilcilii almalarn kylerde younlatracak Ayrmclk yapmyoruz ama 1. 2. Kuvvay Milliye Dernei almalarn zellikle kylerde younlatrmay hedefliyor. Vatansever Kuvvetler Gbirlii Hareketi Dernei ube bakanlndan istifa ederek Kuvvay Milliye Derneinin yeni alan Mersin tekilatnn bakan olan Kemal Canay ile dernein kurulu bildirgesinde yer alan ifadeler hakknda grld.

2.1. Dernek Atatrkdr. 2.2. Dernein elinde vatan hainlerinin listesi bulunmaktadr. 2.3. Trkiye dinci, devirme ya da dnmeler tarafndan ynetiliyor. 2.4. PKK Kuvvay milliye iktidar olduunda ininde boulacak. 3. Kemal Canayla Mersine ilikin deerlendirmeleri hakknda grld. 3.1. Mersinde Trkler deil Krt feodal yap, PKK ve Siyonistler su ve iddet eylemlerinden sorumlu. 3.2. Mersinin Krt feodal yap tarafndan igal edildiini ve su ileyenlerin yzde 90nn doulu olduunu syleyen Canay bunun ayrmclk yapmak olmadn syledi. 4. Dernek kylerde yrtecei almalarn ardndan byk bir miting dzenleyecek.

Balklar, haberlerin anlat yaplar iindeki balca temay ya da baka deyile aktarlan enformasyon iinde birincil nem atfedilen unsuru ortaya koyarlar. Bu ise, genellikle haber metninin banda yer verilen temadr. Baz durumlarda ise, haber anlatsn oluturan piramit yap34 iinde altta yer alan bir unsur, ayrnt niteliindeki bir e,
34 Van Dijk, haberlerin anlamsal makro-yaplarn enformasyonun olaya-eyleme yklenen nem srasna gre aktarld bir piramide benzeterek aklar. Piramidin en altnda, aktarlan olay ve eylemle ilgili olarak en karmak ve ayrntl enformasyon yer alr. Piramidin daha yukardaki aamalarnda ise olay zetleyen makro nermeler yer bulur. Metnin btnndeki anlam, piramit yapya uygun biimde bir nermeler hiyerarisi oluturur.

68

bala tanarak nemli klnr. Gneyde mecenin haberi bu trden bir maniplasyonu rneklemektedir. Haberde dikkati ilk eken ve ou okurun haber metninin tamamn okumak yerine gz gezdirmekle yetindii balklar ve alt balklar (spotlar), pratikte metni zetleyen makro nermeler olduklar iin, haberin tematik yapsn da ortaya koymaktadr. Spotlarda zetlenen nermelerin de ortaya koyduu bu tematik yap bize u enformasyon sralamasn gstermektedir: st balk ve balk, okura, almalarn kylerde younlatracak olan Kuvvay Milliye Dernei Mersin temsilciliinin ayrmclk yapmadn sylemektedir. Bu bakmdan silik ve kk punto ile yazlm st bala tanan enformasyonla haberin ilk ve son paragraflarnda yinelenen enformasyon (1 ve 4) ayndr. Alt balklar ise dernein elinde bir hainler listesi bulunduunu, bunlarn dinci, devirme ya da dnmelerden olutuunu, dernein amacnn hainleri (bu sefer PKK) inlerinde bomak olduunu sylemektedir (2.2; 2.3 ve 2.4) . Bu ilk grupta yer alan altbalklar, ayn zamanda haber metninde dernek bakan Kemal Canayn dernein kurulu bildirgesinde yer alan ifadelerle ilgili aklamalar olduu belirtilen ikinci sradaki makro-nermeler (temalar) dizgesini oluturmaktadr. Haberin anlamsal yaps iinde nc sradaki nermeler dizgesi ise Canayn Mersine ilikin deerlendirmelerini oluturmaktadr. Bu grupta iki temel nerme bulunmaktadr: Mersinin Krt feodal yapnn igali altnda olduu (3.1) ve dernein ayrmclk yapmad (3.2). Bala ayrmclk yapmyoruz ama ifadeleri ile tanan ayrmclk Kuvvay Milliye ruhuna ters der szleri, haberin makro yaps iinde nc srada olan bu nermeler dizgesinin sonuncu esinden olumaktadr. Bylece, silik ve kk punto ile yazlm st bala karn koyu ve byk puntolarla dizilen ayrmclk yapmyoruz ama szlerini aktaran balk, piramit yapnn ancak en altnda yer bulan (3.2) bir ierii yukarya tayarak nemli klm, dahas, -haberi yazann gerek niyeti bu olmasa bile- altbalklarda aka grnr hale gelen rk tutumun gerekte bir ayrmclk olmadnn altn izmitir. Haberin son paragaraf ise, ilk srada verilen ve st bala tanan enformasyonu yinelemekte ve buna dernein byk bir miting dzenlemeyi hedefledii ynndeki ikincil bir bilgiyi (4) eklemektedir.

69

Resim 1 Gneyde mece, 13.12.2006

Malatyada yaynlanan Sonsz gazetesinin Kenede Siyonist Parma balkl haberinde bala tanan temann metin iindeki yeri de haber yazmnda benimsenen piramit yapnn kimi durumlarda bozulmaya uratlabildiini, gazetecilerin balk ve altbalklara ilikin tercihinin haberin geri kalannn da nasl okunacana dair bir mdahaleyi ortaya koyduunu gstermektedir.

70

Kenede Siyonist parma Saadet partisi (SP) Genel Bakan Recai Kutan, Trkiyede lmlere neden olan kenelerin srailli kadn MOSSAD ajanlar tarafndan getirildii iddialarnn ciddi olduunu belirterek, hkmetin bu konuya en ksa zamanda aklk getirmesini istedi. 1. Saadet Partisi Genel Bakan Recai Kutan, Trkiye Muhtarlar Dernei yneticileri ile grt.

1.1. Ziyarette, muhtarlara gereken nemin verilmediini syleyerek hkmeti eletirdi. 1.2. Muhtarlar Dernei Genel Bakan, ilk ziyaretlerini Mecliste temsil edilmemesine ramen halk arasnda byk tabana sahip olan Saadet Partisine yaptklarn syledi. 1.3. Saadet Partisi Genel Bakan Yardmcs evket Kazan da AK Partiyi eletirdi. 1.4. Muhtarlar Dernei Bakan, SP yneticilerine teekkr plaketi sundu. 2. Kutan ziyaretin ardndan gazetecilerin sorularn cevaplad.

2.1. Kutana Saadet Partisi Bolu l Bakannn lmlere neden olan kenelerin srail gizli servisinin kadn ajanlar tarafndan Trkiyeye getirildii ynndeki iddialar soruldu. 2.2. Kutan, srailli kadn ajanlarn gittikleri blgelerde lmcl kenelerin ortaya kmas nedeniyle hkmetin kamuoyuna bu konuyu aklamasn istediklerini syledi. 2.3. srailin Lbnan saldrs konusunda, hkmetin giriimlerinin sraili etkilemedii, sraili D-8 lkelerinin fiili mdahalesinin durdurabileceini syledi. 2.4. Babakann danman Cneyt Zapsunun bykelilerle grerek Trkiyenin d politikasna yn vermeye kalkmasn eletirdi.

Bu haberde Muhtarlar Dernei yneticilerinin Saadet Partisine yapt ziyaret ana olay dizgesini oluturmaktadr (1.1, 1.2, 1.3. ve 1.4). Bununla birlikte, ne haber balnda ne alt balkta ne de haber metninin iinde yer alan ara balkta bu ziyarete ilikin herhangi bir enformasyona yer verilmemitir. Ziyaretin ardndan Parti Genel Bakannn gazetecilerin sorularna verdii yantlar ise, Kutann farkl konulardaki gr ve aklamalarna dayanan ikinci nermeler (temalar) dizgesini oluturmaktadr (2.1, 2.2, 2.3 ve 2.4). Bu yantlarn haber metninin ilk yarsnda yer alan ziyaretle ve ziyarette dile getirilen grlerle ilgisi yoktur. Buna karlk, hem genel olarak Yahudileri hedef alan rk-ayrmc sylemi yaygnlatran haber bal, hem de kadn olmalarnn altn izerek Trkiyede yaylan lmcl hastalktan srailli ajanlar sorumlu tutan rk ve cinsiyeti altbalk Kutann bu konuda kendisine yneltilen sorulara verdii yantlarn iinden karlmtr. Bylece, haberin tematik yaps iinde alt sralarda olmas nedeniyle metin iine gizlenmi konumda bulunan rk-ayrmc iddialara bala tanma yoluyla nem atfedilmi; okurun dikkati bu iddialarn ciddiliine ekilmitir.

71

Resim 2 Sonsz, 26.07.2006

72

Tehdit Algsnn Yeniden retilmesi Yoluyla Irkln-Ayrmcln Hedefindeki Saptama Ekim 2006-Ocak 2007 tarihleri arasnda ulusal ve yerel basnda rk-ayrmc ieriklerin saptand yaz ve haberlerin konularna gre dalm, Fransa Parlamentosunda Ermeni soykrmn inkr edenlerin cezalandrlmasna ynelik yasa tasarsnn oylanmasnn da etkisiyle, Ermeni sorununun 441 haber ve yazyla (%29) birinci srada yer aldn gstermektedir. Ocak aynda ilenen Hrant Dink cinayeti ile ilgili haberleri de eklediimizde rk-ayrmc ieriklerin Ermeni sorununu ya da Ermenileri konu edinen toplam 589 haber ve yazda karmza kt grlmektedir. Terr konu edinen 179 haberde -aada ayrca deinilecei gibi- zellikle de Krtlere ynelik ayrmc ierikler kodlanmtr. Krtler, Krt sorununu konu edinen 167 haber ve yaznn olduu gibi su ve iddeti konu edinen 75 haber ve yaznn da ana aktrlerindendir. Papann Trkiyeye ziyaretinin gndeme tad dinleraras ilikiler ve misyonerlerin Trkiyedeki faaliyetleri (144 haber ve yazda; %9) dinleraras ilikiler bal altnda, rk-ayrmc ieriklerin retilmesine araclk eden konular arasnda kodlanmtr. Trkiyenin d ilikilerini konu edinen 120 haber ve yazda da rk-ayrmc ierikler ne kmaktadr. rtica tehdidini konu edinen 68 haberde zellikle tarikat ve cemaatleri ve dini Kemalist-laik ideolojinin olaan grd snrlarn dnda yaayan Mslmanlar teki olarak iaretleyen kalpyarglar retilirken, barts sorunu ile ilgili 13 haber ve yazda da barts takan kadnlar ayrmc sylemlerin hedefi haline getirilmitir. Bu tablo, medya elitlerinin, zellikle ulusdevletin btnletirici-homojenletirici yaps, ulusal gvenlik sylemine eklemlenen birlik ve btnlk vurgusunun ieriden ve dardan tehdit altnda olduu imas gibi ulusdevletin ideolojik kurgusu asndan merkezi olan konulardaki yaygn uzlamay yeniden retirken, rk-ayrmc sylemlere bavurmada bir saknca grmediini; ayrca bu ulus devlete balanmay salayan btnletirici kimlik olarak Trkln yannda lml, siyasal hayat zerinde talepkr olmayan bir slama yapt vurgu araclyla da kabul gren yorumun dndaki dinsel kimlikleri aforoz etmekten ekinmediini ortaya koymaktadr. Bu saptamalarmz destekleyecek ekilde ve konu kategorilerinin tasarm srasnda beklendii gibi, rk-ayrmc sylemlere araclk eden milliyetilik zeminini besleyen Trkln vgs 60 haber ve yaznn balca konusu olmutur (bkz. Tablo 10).

73

Haberin konusu Ermeni Sorunu Terr Krt Sorunu Hrant Dink cinayeti Dinlerarasi ilikiler D ilikiler Su ve iddet rtica tehdidi Trkln vgs Ekonomik ilikiler Cinsiyet kimlikleri, rolleri Kltrel farkllklar Spor Barts sorunu Namus cinayetleri Eitim G Dier Toplam

Haber says 441 179 167 148 144 120 75 68 60 27 23 21 15 13 11 7 5 19 1543 Tablo 10 Haber ve yazlarn konularna gre dalm

Dier yandan, rklk-ayrmclk szkonusu olduunda, haber ve yazlarda hangi konularn ne kt kadar, hangilerinin gz ard edildii de nemlidir. G ve eitim gibi toplumsal-ekonomik sorunlar, rk-ayrmc ieriklerin kodland haber ve yazlar kadar rklk-ayrmclk kart ieriklerle ilgili haber ve yazlarda da neredeyse tmyle grmezden gelinmitir (bkz. Tablo 5 ve 10). sizlik, salk, barnma, yoksulluk gibi sorunlar etnik ve rk ilikileriyle ilintilendiren ieriklere incelenen dnemde yazl basnda hi yer verilmemi olmas da bu grmezden gelme halinin ardnda ayrmcln toplumsal boyutlarn yadsyan bir politika tercihinin yattn dndrmektedir. Benzer ekilde, incelenen rnekler iinde, Trkiyede yaayan etnik ve dinsel aznlklarn varlklarna, sorun ve taleplerine dair bir konulatrmaya da rastlanamamtr.

74

Haberin konusu Ermeni Sorunu Terr Krt Sorunu Hrant Dink cinayeti Dinleraras ilikiler D ilikiler Su ve iddet rtica tehdidi Trkln vgs Ekonomik ilikiler/ alma hayat Cinsiyet kimlikleri, rolleri Kltrel farkllklar Spor Namus cinayetleri Barts sorunu Eitim G Dier Toplam

Hrriyet 126 76 67 67 43 68 41 38 11 18 15 10 4 6 3 4 3 10 610

Posta 69 21 11 27 43 25 15 6 7 0 2 3 3 0 0 2 0 0 234

Zaman Yeni Balkesir 151 60 50 27 31 16 18 17 32 6 5 4 7 5 7 1 1 6 444 17 4 11 7 16 1 0 0 3 2 0 1 0 0 0 0 0 0 62

Gneyde mece 57 16 21 12 9 8 1 4 1 0 0 2 0 0 0 0 1 4 136

Sonsz 13 0 0 8 2 1 0 0 2 1 0 0 0 0 0 0 0 0 27

Toplam 433 177 160 148 144 119 75 65 56 27 22 20 14 11 10 7 5 20 1513

Tablo 11 Irk-ayrmc ieriin yer ald haber ve yazlarn konularna ve gazetelere gre dalm

Zaman, Ermeni sorununu rk-ayrmc ierikle yanstan en fazla sayda (151) haber ve yazya yer veren gazete olmutur. Bu tutumuna paralel olarak Zaman, Hrant Dink cinayetini daha dk bir oranda (27 haber ve yazda) sayfalarna tamtr. Krt sorununu ve terr konu edinen rk-ayrmc ierikteki haberlerin te birine yaknnn (srasyla 50 ve 60) da bu gazetede yaynlanm olmas gazetenin milliyetimuhafazakr izgisine dair yukardaki saptamamz desteklemektedir: Ulusal basnn nemli temsilcisi olan Hrriyette yaynlanan terrle ilgili haber ve yazlarn 53, Zamanda yaynlananlarn ise 51i Krtleri konu edinmektedir. Dier yandan, Hrriyet Ermeni sorunu ile ilgili 126 haber ve yazda olduu gibi Hrant Dink cinayeti ile ilgili haberlerinde de (67) Ermenilere ynelik ayrmc yarglar yaygnlatrma yoluna gitmitir. Hrriyette yaynlanan su ve iddet konulu 41 haberin 11inde yabanc kadnlarn iaret edilmesi ayrmcln bu gazete iin de etnik ya da dinsel kimliklerle snrl olmadn gstermektedir. Yerel basnda ise Ermeni sorunu ile ilgili 57 haber ve yazda ve Hrant Dink cinayeti ile ilgili 12 haber ve yazda rk-ayrmc ieriklere yer veren Gneyde mece ne kmaktadr. Kemalist izgideki bu gazetenin Krt sorunu (21) ve terr (16) konusunda yaynlad rk-ayrmc ierikteki haber ve yaz says da alma kapsamnda yer alan yerel gazeteler iinde Gneyde meceyi ne karmaktadr. Yeni Balkesir ise, Ermeni sorunu ve Hrant Dink cinayeti ile ilgili 24 ve zellikle Papann Trkiye ziyareti balamnda yaynlad dinleraras ilikileri konu edinen 16 haber ve yazda muhafazakrmilliyeti izgiyi ne karan rk ve ayrmc ieriklere yer vermitir. Sonsz gazetesinde bu nitelikteki haber ve yazlarn says grece az grnmekle birlikte, aadaki analizde
75

grlebilecei gibi, zellikle Hrant Dink cinayeti ve Ermeni sorunu konusundaki haber ve yazlarnda ar grlere yer verebiliyor olmas, bu gazetenin yayn politikas iinde, rk-ayrmc sylemlerin radikalleebildiini gstermektedir. Bu nedenle, haberlerin konularna gre dalmna ilikin frekans tablolar deerlendirilirken, bu tablolarn rkayrmc sylemlerin yaygnlatrlmasna ilikin ortaya koyduklarnn buz dann yalnzca grnr yz olduunu dikkate almak gerekir. Irk-ayrmc sylemler, ou zaman konusal kategoriler gibi st dzey yaplara deil haber metninin diline ve satr aralarna ilerler. Haber syleminin anlam, biem, retorik gibi mikro dzey ve yerel unsurlarnn analizi, tablolarn ortaya koyduu bilginin tamamlanabilmesi iin zorunludur. Ancak bu analize gemeden nce konu ve temalarla yakndan ilikili olan haber aktrleri zerinde durulacaktr. Irk-ayrmc ieriklerin yer bulduu haber ve yazlarda ounluk aktrlerinin kim ya da kimler olduu, bu ieriklerin hem kimlerin azndan aktarldn hem de merulatrlmasnda kimlere atfta bulunulduunu ya da kimlerin sznn deerli klndn- ortaya koyabilmek asndan nemlidir. Bu erevede, ierik analizine konu olan drt aylk dnemde ounluk aktrlerinin kodlanabildii 1301 habere bakldnda, rk-ayrmc tutum ve yarglarn arlkl olarak (632 haber ve yazda) ounluun Trk halk ya da kamuoyu gibi anonimletirilmi kimliinin arkasnda yaygnlatrld grlmektedir. Bylece, gazetede her gn okuyoruz nermesine eklemlenen herkes byle dnyor yargs rk ayrmc sylemlerin olaanlatrlarak masumlatrlmasna araclk edebilmektedir. Genel olarak Trkler gibi, Mslmanlar da (78 haber ve yazda) etnik ve dinsel kimlikleri bakmndan aznlk konumunda bulunan kii ve gruplarn hedef alnd rk-ayrmc sylemlerin biz kurgusuna araclk eden genel aktr kategorileri arasnda yer bulabilmitir. Tablo 12, bir genel kategori olarak Mslmanlar, Trkler ya da kamuoyunun dnda, kamu kurum ve kiilerinin ve politikaclarn da (369 haber ve yazda) rk-ayrmc ieriklerin kodland haberlerde ounluk aktr olarak ne ktn gstermektedir. Baka bir deyile, medya profesyonelleri, politikaclar ve eitli kurumlarn temsilcisi konumundaki kiilere ait ayrmclk ieren kan ve yarglara haber deeri atfetmekte saknca grmemekle kalmamakta; politik retoriin semenin duygularna hitap etme yollarndan birisi olarak bavurduu kkrtc sylemin politik taraftarlk ilikilerinin iinde zmsenmesine araclk etmektedir. Sanatlar, sporcular, gazeteciler, bilim insanlar gibi kamuoyunda tannan kiilerin (103 haber ve yaz) ounluk aktrlerine atfedilen rk-ayrmc kan ve grlerin bavuru kayna olarak yer bulduu haberler de, yukardakine benzer bir ilevle, herkes byle dnyor, onlar bile yargsn yaygnlatrmaktadr. Bu tabloda asl dikkat eken, demokratik bir toplumda insan haklarnn savunucusu olmas beklenen sivil toplum rgtleri temsilcilerinin rk-ayrmc ierikteki haber ve yazlarda ounluk aktr olarak kodlanma skldr. Bu nitelikteki 80 haber ve yaznn yardan fazlasnda Ermeni sorunu (41 haber ve yaz) ve Hrant Dink cinayeti (11 haber ve yaz) dolaysyla eitli sivil toplum rgtlerinin Ermenileri hedef alan aklamalarna yer verilmitir. almann snrllklar nedeniyle bu sivil toplum rgtlerinin hangileri olduuna dair bir kodlama yaplmamasna ramen, haber balklarna bakarak bunlarn sadece milliyeti, Atatrk, Kuvva-y milliyeci rgtlerle snrl kalmadn, Fransadaki soykrm yasa tasarsna gsterilen tepkiler nezdinde tketici rgtlerinin ya da esnaf, tccar ve retici birliklerinin de ayrmc sylemlerin aktrleri olarak ne kabildiini, baka bir deyile rk-ayrmc tutum ve yarglarn ekonomik ilikilerin politik arenada rgtlenmesi yoluyla da yaygnlatrldn tespit edebiliriz.
76

ounluk aktr Genel olarak Trkler (Trk halk, kamuoyu) Kamu kurum ve kiileri; politikaclar Kamuoyunda tannan kiiler (sporcular, sanatlar, gazeteciler, bilim insanlar) Sivil toplum rgtleri Mslmanlar Dier Toplam

Haber says 632 369 103 80 78 39 1301 Tablo 12 Haber ve yazlarda ounluk aktrlerinin dalm

Konularn dalm, haber ve yazlarn hedef ald aznlk aktrlerinin35 i ve d rklk ayrm zerinden deerlendirilmesini gerekli klmtr. nceleme kapsamnda rk-ayrmc ieriklerin saptand 1513 haber ve yaznn yaklak te ikisi (956 haber) Trkiye snrlar dnda yer alana -baka ulus, etni ve dinden olanlara- ynelen bir sylem oluturmaktadr. (Bu say, sadece d rkln kodland haber ve yazlarn saysna -848- i ve d rkln bir arada kodland 108 haber ve yaznn eklenmesi ile elde edilmitir (bkz. ekil 20). almaya konu olan dnemde Trkiyede basnn gndemini oluturan olaylar iinde Fransz Parlamentosunda Ermeni soykrmn inkr edenlerin cezalandrlmasna ynelik yasa tasarsnn oylanmas nemli bir yer tutmutur. Bunun da etkisiyle, rk-ayrmc ieriklerle ilikilendirilen haber ve yazlarn dikkate deer bir ksm almada d rklk-ayrmclk olarak adlandrdmz, Trkiyede yaamayan ve Trk olmayann dmanlk, horgr, husumet sylemi iinde iaretlenmesine ynelmitir. Trkln ve Trk olann, kimi durumlarda da 1980lerin ortalarndan itibaren Trkslam sentezi adlandrmas ile deer kazanan ideolojinin Trk kimliinin doal bir uzants olarak grd Mslmanln karsnda bizden olmayan, yabanclar olarak iaretlenen Avrupallar, -Kuzey Irak sorunu ile ilikilendirildii noktada Amerikallarve mutlaka Hristiyanlar d rkln-ayrmcln yneldii balca aznlk aktrlerini oluturmulardr. ronik biimde, medya, Cumhuriyetin adalama projesinin batya ykledii misyonu ve deerleri neredeyse hi sorgulamadan benimsemi grnrken, ulusal gvenlik ve karla ilikilendirdii konulardaki tavr ve tutumuyla Trkiyeyi ve doal olarak kendisini zdeletirdii egemen g blounun politika tercihlerini eletiren baty kar taraf olarak iaretlemekten ekinmemekte, hatta Fransadaki Ermeni soykrm yasa tasarsnda olduu gibi, bu konudaki ar milliyeti tepkileri provoke edebilmektedir.

35 alma srasnda aznlk aktr ve ounluk aktr kategorileri ile ilgili kodlama yaplrken haber ve yazlardaki rk-ayrmc ieriklerin hedef ald kii ve gruplar nfus younluu dikkate alnmakszn aznlk aktr olarak deerlendirilmi; haber syleminin zeri rtl ya da ak biimde biz olarak niteleyerek aznlk aktrnn karsnda konumlandrdklar ise ounluk aktr olarak kodlanmtr.

77

ekil 20 Haber ve yazlarda i ve d rklk-ayrmclklarn dalm

Tablo 13te grld gibi, Avrupallar ve zellikle de Franszlar, yukarda belirtilen nedenlerle, haber ve yazlarn yarsndan fazlas (571 haber ve yaz) ile d rklnayrmcln birincil hedefleri arasnda yer almaktadr. Avrupallarn Ermeni sorunu ile ilgili olarak kodland haber says ise 361dir (bkz. Tablo 14). Bu rakamlar, haber ve yazlarn Fransz Parlamentosundaki Ermeni soykrm oylamas gibi Trkiye gndemini etkileyen nemli d kaynakl olaylar dnda da Avrupallara ilikin rk-ayrmc tutum ve yarglar yaygnlatrdklarn ortaya koymaktadr. Hristiyanlar (103 haber ve yaz) ve Trkiyenin d politikasn belirleyen temel sorunlarla ilgili olarak Ermeniler (83 haber ve yaz), Rumlar (48 haber ve yaz) ve Amerikallar (47 haber ve yaz) d rkln-ayrmcln dier nde gelen hedefleridir. Kuzey Irak sorunu nedeniyle Krtler de 64 haber ve yazda d rkln-ayrmcln hedefleri arasnda yer almlardr. Ayrca d ilikileri konu edinen 55 haber ve yaz Avrupallar, 30 haber ve yaz Rumlar, 20 haber ve yaz ise Kuzey Irak dolaysyla Krtleri hedef almtr (bkz Tablo 14). Trkiyenin d politikasnda nemli dm noktalarn iaret Ermeni sorunu, Kbrs sorunu ve Kuzey Irakla ilikiler gibi konularda bu ilikilerin kar taraflarnn rk-ayrmc sylemlerle aznlk aktrleri konumuna tand haber ve yazlarn bu derece yaygn olmas, yazl basnn Trkiyenin d politikasna dair milliyeti-poplist sylemlerin desteiyle retilen ve merulatrlan zmszlk siyasetinde oynad rol gstermesi asndan da dikkat ekicidir.

78

Aznlk aktr Avrupallar Hristiyanlar Ermeniler Krtler Rumlar Amerikallar (Yabanc) kadnlar (Genel olarak) Yabanclar Yahudiler Asyallar Araplar Siyahlar Romanlar Dier Toplam

Say 571 103 83 64 48 47 26 25 9 5 5 4 1 8 999 Tablo 13 D rkln-ayrmcln hedef ald aznlk aktrleri36

Dier yandan, yabanc kadnlarn aznlk aktr olarak tanmland 26 haberin kodlanm olmas (bkz. Tablo 13), baka bir ulusa, etnisiteye ya da dine ait olana yklenen olumsuz zelliklerin kadnlk kimlii ile ilikilendirildiini ortaya koymaktadr. Nitekim Tablo 14, yabanc kadnlarn zellikle su ve iddeti konu edinen haberlerin (19 haber ve yazda) aktrleri olduunu gstermektedir.

36 Bu kategoride oklu kodlama yaplmtr.

79

Haberin konusu Ermeni Sorunu Dinleraras ilikiler D ilikiler Krt Sorunu Terr Su ve iddet Trkln vgs Ekonomik ilikiler/alma hayat Cinsiyet kimlikleri, rolleri Hrant Dink cinayeti Kltrel farkllklar G Barts sorunu Eitim rtica tehdidi Spor Namus cinayetleri Dier Toplam

Krtler 0 1 20 6 31 3 0 1 0 0 0 0 0 1 0 0 0 1 64

Avrupallar Hristiyanlar Ermeniler 361 22 55 37 20 16 22 7 1 5 8 3 1 3 1 1 1 7 571 0 91 0 1 0 3 2 0 2 0 0 0 0 0 3 0 0 1 103 59 0 5 5 1 0 1 1 0 11 0 0 0 0 0 0 0 0 83

Rumlar 1 4 30 5 0 0 0 2 0 0 4 1 0 0 0 0 0 1 48

Amerikallar 8 4 10 2 7 4 1 1 7 2 0 0 1 0 0 0 0 0 47

Genel olarak (Yabanc) yabanclar kadnlar 3 0 1 1 2 0 1 6 9 1 0 0 0 0 0 0 0 0 1 25 2 0 1 0 19 0 0 0 0 0 0 2 0 1 0 0 1 26

Dier 2 4 3 2 1 3 4 2 1 0 0 0 1 0 1 1 0 4 29

Toplam 434 129 124 61 60 49 36 23 12 18 12 4 5 4 6 2 1 16 999

Tablo 14 D rkla-ayrmcla yer veren haber ve yazlarda aktrlerin konulara gre dalm

Trkiyede yaayan etnik, dinsel aznlklar ya da ayrcalksz gruplar hedef alan haber ve yazlarda ise Krtlerin 257 haber ve yazyla (%38) birinci sradaki aznlk aktr olarak ne kt; Ermenilerin (228 haber ve yaz), cemaatler ve tarikatlarn (57 haber ve yaz), Hristiyanlarn (35 haber ve yaz) ve Alevilerin (17 haber ve yaz) dier aktrler olarak sraland grlmektedir (bkz. Tablo 15). Tablo 16da grld gibi, Krtleri aznlk aktr olarak betimleyen haber ve yazlarn 149u (%58) terr konu edinmektedir. Bu rakama Trkiye dndaki (Kuzey Iraktaki) Krtleri hedef alan d rklk kategorisinde terrn ve iddetin konu olarak kodland 31 haber ve yazy da eklemediimizde, genel olarak Krtleri aznlk aktr olarak konumlandran 321 haber ve yaznn %56snda Krtlerin terr ve iddetle ilikilendirildii ortaya kmaktadr. Buna karlk, Krt sorunu, d rkln kodland haberlerin yalnzca 6snda Krtlerle (Kuzey Irak) ilgili bir sorun olarak ele alnm, bunun yerine zellikle (bu kategorideki 61 haber ve yaznn 37sinde- bkz. Tablo 14) Avrupallarn sorundaki rolne iaret edilmitir.

80

Hedef alnan aznlk aktr Krtler Ermeniler Cemaatler/tarikatlar Hristiyanlar Aleviler nananlar/Mslmanlar Trkiyede alan yabanclar iddet maduru kadnlar Barts takan kadnlar Araplar, Sryaniler Yahudiler Siyahlar Ecinseller Romanlar Trkiyede alan yabanc kadnlar Mlteciler Turistler Dier Toplam

Say 257 228 57 35 17 18 12 12 11 6 4 4 4 3 2 2 1 6 679

Tablo 15 rkln-ayrmcln hedef ald aznlk aktrleri

Tablo 15te snrl saydaki haber ve yazda iddet maduru kadnlarn (12); Trkiyede alan yabanclarn (12); barts takan kadnlarn (11) da rk-ayrmc sylemlerin hedefleri arasnda yer bulduu grlmektedir. Dier yandan, ecinseller, Romanlar, Trkiyede alan yabanc kadnlar, siyahlar olduka az sayda haber ve yazya konu olmu gibi grnseler de, bu oranlarn dkl aldatc olmamaldr. Yazl basn, bu gruplar ancak grsellii-izlence boyutu ya da magazin ieriiyle haber deeri yksek olaylara kartklarnda konu edinmektedir. Romanlar ve ecinseller gibi Trkiyede alan yabanc kadnlar da su ilediklerinde ya da fuhu yaptklarnda haberletirilmekte, zellikle turist kadnlar, yaz aylarnda, bikinili grntleri ile fotoraflanmaktadrlar. Bu erevede, incelemeye konu edilen gazetelerde, yayn politikasnn bir uzants olarak haber gndemine dair nceliklere (gndemi igal eden olay ve konular iinde neyin nemli olduuna dair profesyonel kodlamalara) gre de rk-ayrmc sylemlerin yneldii gruplarn deiiklik gsterebileceini saptamak gerekmektedir.

81

Haberin konusu Hrant Dink cinayeti Terr Krt sorunu Ermeni Sorunu rtica tehdidi Su ve iddet Dinler aras ilikiler Trkln vgs D ilikiler Spor Cinsiyet kimlikleri, rolleri Kltrel farkllklar Namus cinayetleri Barts sorunu Ekonomik ilikiler/ alma hayat Eitim G Dier Toplam

Krtler 2 149 71 1 0 9 0 6 7 0 1 1 5 0 2 3 0 0 257

Aleviler Hristiyanlar Ermeniler 1 0 12 0 0 0 0 0 1 0 0 3 0 0 0 0 0 0 17 0 1 6 0 0 4 19 3 2 0 0 0 0 0 0 0 0 0 35 139 0 15 60 0 2 3 2 2 0 0 0 0 0 1 0 0 4 228

Trkiyede alan yabanclar 0 0 1 0 0 2 0 0 0 7 0 1 0 0 0 0 0 1 12

iddet Cemaatler/ Barts takan nananlar/ maduru tarikatlar kadnlar Mslmanlar kadnlar 0 0 1 0 45 6 3 0 0 0 1 0 0 0 1 0 0 0 57 0 0 0 0 5 0 1 0 0 0 0 0 0 5 0 0 0 0 11 0 0 0 0 0 2 0 0 0 0 3 0 6 1 0 0 0 0 12 0 0 0 0 12 1 4 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 18

Dier 0 2 2 0 1 3 1 2 0 4 3 1 0 0 0 0 1 12 32

Toplam 142 152 108 61 63 29 31 13 12 11 8 7 11 6 4 3 1 15 679

Tablo 16 rkla-ayrmcla yer veren haber ve yazlarda aktrlerin konulara gre dalm

rkln-ayrmcln kodland haber ve yazlar iinde, Ermenilerin Ermeni sorunu ve Hrant Dink cinayetini konu edinen haberlerin balca aktr (228 haber ve yaznn 199unda) olarak ne kmas beklenen bir sonutur. Bununla birlikte, Ermenilerin Krt sorunu ile ilgili olarak kodland 15 haber ve yaznn bulunmas, Krtleri ve Ermenileri Trklere ve Trkiyeye kar bir komplonun ibirlii iindeki aktrleri olarak dmanlatran rk syleme medya profesyonellerinin de itibar ettiini gstermektedir. Irk-ayrmc ierikteki haber ve yazlarn gndemde arlkl bir yer tekil etmesinin nedeni ulusal karlara endeksli bir yaynclk anlaydr. Fransz Parlamentosunda soykrma ilikin yasa tasars, Papann ziyareti, Hrant Dink suikast ve terr, rk ve ayrmc ierikte haberlerin yaygnlatrlmasna zemin oluturmu gzkmektedir. Ancak bu ierikteki haberler, sadece siyasi gelimelerin paralelinde anlatm bulmamakta, ayrmclk sadece birinci sayfada dolanmamakta, gazetenin tm sayfalarnda ayn younlukta olmasa da yer bulabilmektedir. Su ve iddet konulu haberlerde Krtlere ve yabanc kadnlara ynelen gl ayrmcln varl, rk-ayrmc haber ve yazlarn gizli ieriini de ortaya koymaktadr. Bu haber ve yazlarn Krt sorunu ile iddeti eletirerek sorunun siyasal zmlerine kap aralamamak diye ksaca ifade edilebilecek tavr, sorunun 30 yllk zmszlnde basnn iktidar ortaklnn altn izmektedir. Bu iktidarn gcnn hem Murat Belgenin (2008) nitelemesi ile zenofobik karakteri hem de ataerkil nitelii, yabanc kadn bedenini nesneletirmesinden gemektedir ki bu ilem -fotoraflara dair analizin de gsterecei gibi- grsel malzemeyle desteklenen bir tehircilik halini de beraberinde getirmektedir. Yabanc kadn su ve iddetle ilikilendirerek aalanmasn mmkn klma yoluyla dlama, haberlerde bir yazm alkanl haline dnmtr.
82

Anlan zenofobik karakter zellikle Baty yabanclatrma ve kendi etnik zn abartl bir biimde mutlaklatrma halinin yaygnln da birlikte getirmekte, Trklk vgs haberin ezber cmlelerini oluturmaktadr. Ezber cmlelerin altnda biriktirilen maduriyet halinin yeniden inasnn yklenmesi basnn balca anlat izleklerinden birini oluturmaktadr. Yukardaki zmlemeden ve tablolardan aka grlebilecei gibi hakszla uram Trklk kurgusuna dayal olarak kurulan ounluk aktr, yedi dvelin karsnda boyun emeyen Deli Dumrul ykmesi her trl ayrmcln mazur grlmesini kolaylatrmaktadr. Fotoraflarda Yaratlan stnlk Fantezisi Haberlerde fotoraf kullanmnn aktrlere gre dalmna bakldnda dikkat eken, yabanc kadnlarn 25 haberin 23nde (%92), cemaat ve tarikatlarn 35 haberin 27sinde (%77), Amerikallarn 26 haberin 18inde (%69) ve Hristiyanlarn 99 haberin 67sinde (%68) fotoraf kullanm araclyla grsel eleri ne karan ieriklerde rkayrmc sylemlerin hedefi haline gelmi olmalardr. Tablo 17, aznlk aktrlerine ilikin fotoraf kullanmnn genel dalmn gstermektedir.
Aznlk aktr Avrupallar Krtler Hristiyanlar Ermeniler (Yabanc) kadnlar Cemaatler/tarikatlar Amerikallar Rumlar Genel olarak yabanclar iddet maduru kadnlar Siyahlar Mlteciler Ecinseller Mslmanlar Aleviler Asyallar Yahudiler Dier Toplam Aktre ilikin fotoraf kullanm says 99 76 67 60 23 27 18 13 15 6 6 2 2 3 5 3 2 8 435

Tablo 17 Irk-ayrmc ieriin bulunduu haberlerde fotoraf kullanmnn aktrlere gre dalm

Sylem analizine konu olan 13 aylk dnemde yaynlanan haberlerde de aznlk aktrlerine ynelen rk-ayrmc sylemlerin fotoraflarda yer alan grsel eler
83

araclyla desteklendii grlmektedir. zellikle yabanc kadnlara ynelen rk sylemlerin cinsiyetilikle eklemlenme biimi, bu trden haberlerde fotoraf ne karmaktadr. yle ki, haberlerin bir ksm srf bedeni sergilenen yabanc kadn fotorafna metin oluturmak zere yazlm gibidir: Fotoraflarda, yukarda kolaylkla sula ilikilendirildiklerini saptadmz yabanc kadnlar fuhu kleleri, profesyoneller, Trk erkeklerine hastalk bulatran canl bombalar olarak tehir edilmekte; yabanc kadnlara ynelen ayrmclk, zellikle yaz aylarnda bedenlerinin objeletirildii grntlerde netlemektedir. Haber ajanslarndan alnan birbirine benzer fotoraflarda, katalog ekimlerindeymiesine benzer pozlarda ve bikinileriyle grntlenen sar sal yabanc kadnlar erkek okurun ilgisini ekmek zere gazetelerin arka sayfalarn sslemekte, fotorafn altna yerletirilen bir reklam bant iimi gzel, keyfi uzun slogan ile okuru belli bir markann birasn tketmeye davet edebilmektedir. Fotoraflarn altnda yer alan metinlerde ise Rus, Ukraynal, Moldoval gzellerin kendi lkelerinde uluslararas ilikiler, tp, iktisat okuduklarn, Trkiyeyi ok sevdiklerini, Trk misafirperverliinden ok memnun kaldklarn ve yine geleceklerini ya da scaktan bunalarak kendilerini souk sulara attklarn belirten standart ifadeler, haber deerinin metinde aktarlan olay, bilgi ya da eylemler deil, bizzat fotorafn kendisinde olduunu gstermektedir. ngiliz, Alman turistlerin ya da Trkiyede yaayan Kuzey Avrupal mankenlerin benzer fotoraflarnn altnda ise Trkiyede tantklar barmenlik ya da garsonluk yapan gence k olup ailelerini karlarna almak pahasna Trkiyeye yerletiklerini, Trk erkei ile film gibi bir ak yaadklarn anlatan tektip hikyelere yer verilmekte, bylece yoksul lkelerin eitimli gzelleri ve refah lkelerinin sevgiye muhta gzelleri zerinden kurulan fantezi araclyla Trkiyenin ve Trk erkeklerinin stnl fantezisi pekitirilmektedir. Postann PKKya Roman daya balkl haberinde ise basn aklamas yapmak isterken polisin mdahalesiyle karlaan DTPlilere ellerindeki baklar ve sopalarla saldran Romanlarn fotoraf, zerine aklamalar eklenerek kullanlmtr. Bu aklamalarda bak, sopa, dner ba etiketlerinin arasnda yer alan Trk bayra etiketi, basnda ou zaman iddet ve sula ilikilendirilerek yer bulan Romanlarn bu sefer iddet aralarna bavurma nedenlerini merulatrma ilevi grmektedir. Fotorafta grlen, ocuklarn n saflarda yer bulduu37 fkeli kalabaln, bu sefer hayrl bir i iin iddete bavurduu ima edilmektedir. lerleyen blmlerde deinilecei gibi, haberin dili de bu imay destekler niteliktedir.

37 Basnn son yllarda eylemlere karan ta atan Krt ocuklar haberletirme biimiyle burada fotorafta yer alan Roman ocuklar grmeme ya da hogrme hali arasnda tam bir ztlk vardr. Fotoraf alt yazsnda, ocuklarn grntsnn tam altnda terristlere geit vermeyen Bostan Mahallesinde yaayanlardan sz edilmekte, bylece ocuklarn iddete karmalar tepkilerini iddete bavurarak dile getiren yetikinlerinki gibi olaanlatrlmaktadr.

84

Resim 3 Posta, 03.04.2006

85

 Yabanc kadnlar ve Romanlar gibi, tarikatlar da fotoraflarn ncelikli aktrleri arasnda yer almaktadr. Tarikatlarla ilgili haberlerde liderler ya da cemaat cbbeli, arafl, takkeli, sakall grntleriyle tehir edilmekte, bu sra d grntler onlarn haberlerin balk ve metinlerinde betimlenen sapkn, toplumd, sahtekr, sulu konumlarn desteklemek zere kullanlmaktadr. Masumlatrma ya da zmszl Merulatrma Haber ve yazlarda rk-ayrmc sylemler Trklere atfedilen maduriyet konumlar, Trklerin haklln kantlama, rkl-ayrmcl normal, hakl gsterme ve buna gerekeler sunma giriimleri araclyla yaygnlamaktadr. Aada aktrler, konular ve temalar zerinden yaplan analizle, yazl basnn bu trden aklayc stratejilere bavurma biimleri rneklenecektir. Trklerin Maduriyetini Olumlama Genel olarak haber ve yazlarn ieriine bakldnda ounluk aktrlerinin olumlu eylemlerle ilikilendirildii 813 (%54) haberin kodlanm olduu grlmektedir. ounluk aktrleri yalnz 59 (%4) haberde olumsuz eylemlerle ilikilendirilmitir. Aznlk aktrleri ise olumlu temsil bulduklar 61 (%4) haber ve yazya karlk 1207 (%83) haber ve yazda olumsuz eylemlerle ilikilendirilmitir (bkz. ekil 21).

ekil 21 Metinlerde aznlk ve ounluk aktrlerine yklenen roller

Haber ve yazlarn konularna gre dalmna bakldnda, Hrant Dink cinayeti ile ilgili 148 haber ve yaznn 66snda arlkl olarak kamu kurum ve kiileri (29 haber ve yazda) ve genel olarak Trkler (25 haber ve yazda) kategorilerinden oluan ounluk aktrleri olumlu temsil bulurken bunlarn olumsuz eylemlerle ilikilendirildii haber ve yazlarn says 14le snrl kalmtr (bkz Tablo 18). Aznlk aktrleri olarak Ermenilerin ise
86

Hrant Dink cinayetini konu edinen haber ve yazlarda olumsuz olaylarla ilikilendirilerek anldklar haberlerin says (28), olumlu olaylarla ilikilendirildiklerinden (17 haber ve yaz) daha fazladr (bkz. Tablo 19). Yukarda, haber balklarnn analizinde de grld gibi, gazeteler cinayeti Trkiyeye ynelik bir komplo, hatta Ermenilerin komplosu olarak aklarken ounluk aktrleri Trkleri maduriyet konumuna tamay yelemilerdir.

Haberin konusu Ermeni Sorunu Terr Dinleraras ilikiler Krt Sorunu Hrant Dink cinayeti D ilikiler Trkln vgs Su ve iddet rtica tehdidi Ekonomik ilikiler Spor Eitim Kltrel farkllklar Cinsiyet kimlikleri, rolleri Namus cinayetleri G Barts sorunu Dier Toplam

Olumlu eylemlerle ilgili 283 98 99 79 66 56 51 17 15 11 6 5 5 5 4 2 2 7 811

Olumsuz eylemlerle ilgili 9 3 4 2 14 2 1 1 9 3 0 0 2 4 0 0 4 1 59

Ntr 141 76 41 79 68 61 4 57 41 13 8 2 13 13 7 3 4 11 642

Tablo 18 Haber ve yaznn konusuna gre ounluk aktrlerine yklenen rollerin dalm

Terr konu edinen 179 haber ve yazda da ounluk aktrleri arlkl olarak olumlu eylemlerle (%55) ilikili ve olayn-eylemin maduru (112 haber ve yazda; %63) olarak yer bulmulardr. Haber ve yazlarn konulara gre dalm, ayrca etnik ve rk ilikileri ile ilgili ieriklerin, dinleraras ilikilerin, Ermeni sorununun konu edildii durumlarda, ounluk aktr olarak Trklerin olumsuz ve hatta ntr temsile gre ak farkla (283 haber ve yazda) olumlu temsil bulduunu gstermektedir (bkz. Tablo 19). Buna karlk, aznlk aktrlerinin arlkl olarak olumlu temsil bulduklar tek bir konu kategorisi bile saptanamamtr. Hrant Dink cinayetini konu edinen 138 haber ve yaznn 17sinde aznlk aktrleri olarak Ermeniler olumlu bir ierikle yer bulabilirken bunlarn 28inde olumsuz eylemlerle ilikilendirilmi olmalar, yukarda balklarn ve temalarn analizinde de grld gibi, cinayetin arkasnda Ermenilerin rol ald ima ve yorumlarnn ya da cinayetin Trkiyenin aleyhine bir senaryoya hizmet ettii iddialarnn medya elitlerince de ksmi kabul grdn ortaya koymaktadr (bkz. Tablo 19).
87

Haberin konusu Hrant Dink cinayeti Dinleraras ilikiler Krt sorunu Eitim Trkln vgs Spor Ermeni Sorunu rtica tehdidi D ilikiler Cinsiyet kimlikleri, rolleri Su ve iddet Ekonomik ilikiler Kltrel farkllklar Terr Barts sorunu Namus cinayetleri G Dier Toplam

Olumlu eylemlerle ilgili 17 13 8 6 5 5 3 2 2 1 1 1 1 1 0 0 0 1 67

Olumsuz eylemlerle ilgili 28 110 28 6 22 5 418 55 109 17 67 22 16 170 6 10 4 14 1107

Ntr 93 16 17 1 12 2 8 8 6 3 6 4 2 8 4 1 1 2 194

Tablo 19 Haber ve yazlarn konusuna gre aznlk aktrlerine yklenen rollerin dalm

Trklerin Haklln Kalpyarglarla Dillendirme ya da Irklk-Ayrmcl Normalletirme Haber ve yazlarda ounluk aktrleri olarak Trklerin olumlu temsiline araclk eden kalpyarglarn hangi ortak zellikler zerine kurulduu aratrldnda, Avrupann ve dnyann Trkiyeye ve Trklere hakszlk yapt iddialaryla paralel olarak Trklerin hakll, hak hukuk araynn (260 haber ve yaz- %27) ne kt grlmektedir. Ermeni sorununu konu edinen haber ve yazlarn 148inde ounluk aktrleri hakllk aray iinde temsil edilmektedirler. Yazl basn, terr konu edinen 72, etnik-rk ilikilerini konu edinen 23, Ermeni sorununu konu edinen 23, Hrant Dink cinayetini konu edinen 16 ve d ilikileri konu edinen 11 olmak zere, toplam 192 (%20) haber ve yazda Trkiyenin gll ve blnmezliine yapt gnderme araclyla poplist-milliyeti38 sylemle eklemlenmitir. ne kan ve yinelenen kalpyarglardan bir dieri ise Trklerin modernleebilme, adalaabilme becerilerine vurgu yapan 89 haber ve yazda karmza kmaktadr.
38 Trkiyede poplist milliyetiliin geliimi ile ilgili bir deerlendirme iin bkz. Bora, Canefe (2008).

88

Arlkl olarak d ilikileri (23 haber ve yaz) ve etnik-rk ilikilerini (9) konu edinen bu trden haber ve yazlar, yukarda grld gibi d ilikilerin aktrleri olarak Baty ve Avrupallar rk-ayrmc ieriklerle ilikilendirme yoluyla poplist-milliyeti tepkisellikle beslenen bir sylemi benimseyen yazl basnn, bu ilikilerin kar tarafnda grd Trkiyeyi ve Trkleri yine de Batnn deerleri ile zdeleme konumuna tayarak Kemalist modernleme projesinin ilkelerine balln gstermesi asndan dikkat ekicidir. Ulusal ve yerel gazetelerin, yukardaki tercihlerine uygun biimde, ayrmc ierikleri Trk rknn safl ve stnl, ya da Trk dnyasnn bykl ve Trkln yaygnlatrlmas gibi aka rk yarglar zerinden kurma konusunda ise grece ihtiyatl davrandklar grlmektedir (bkz. ekil 22).

ekil 22 ounluk aktrleri olarak Trklerin yceltilmesine araclk eden kalpyarglar

Trklkle ilikilendirilen kalpyarglarn gazetelere gre dalmna bakldnda, Trkiyenin blnmezlii ve btnl (50 haber ve yazda), Trklerin adalaabilme becerileri (50 haber ve yazda), Trklerin dier gruplar asimile etme becerileri (19 haber ve yazda), Trk dnyasnn bykl (15 haber ve yazda) gibi kalpyarglar Hrriyet gazetesinde; Trkiyenin hakll (100 haber ve yazda), Trkiyenin gll ve blnmezlii (55 haber ve yazda), Trk tarihinin ve gemiinin ycelii (46 haber ve yazda), Trklerin dinsel seilmilikleri (38 haber ve yazda) ise Zamanda en sk yinelenen kalpyarglar arasnda yer almtr. Posta ise Trkiyenin gll ve blnmezlii (19 haber ve yazda), yannda Trklerin geleneklerine balln (14 haber ve yazda) ne karmaktadr. Yerel gazeteler iinde Gneyde mecenin Trkiyenin gll ve blnmezlii (20) yannda Trklerin modernleebilme-adalaabilme (11) ve dier gruplar asimile edebilme becerilerini (8) ne kararak Kemalist-milliyeti syleme bal bir izgi benimsedii saptanmtr. Ayrca Gneyde mecenin incelenen yerel gazeteler arasnda Trk rknn safl ve stnl yargsna bavurduu 7 haber ve yaz ile ne
89

kmas, Gney Dou Anadolu blgesinde yayn yapan gazetenin Krt sorununa baknda radikal/rk bir milliyetilik izgisine kaydn dndrmektedir (bkz. Tablo 20).
Kalpyarglar Trklerin hakll Trkiyenin gll ve blnmezlii Trk tarihinin ycelii Modernleebilme becerileri Dinsel seilmilik Dier gruplar asimile etme becerisi Trklerin kltrel zelliklerinin stnl Trk dnyasnn bykl ve trdelii Trkenin gzellii ve stnl Deimeyen kiilik zellikleri Trk rknn safl ve stnl Trklerin dnya uygarlna katklar Dier Toplam Hrriyet 41 50 14 50 10 19 6 15 7 8 7 4 0 231 Posta 29 19 12 9 7 9 14 7 7 5 1 2 1 122 Zaman 100 55 46 18 38 11 15 5 3 4 2 10 6 313 Yeni Balkesir 11 10 8 1 8 0 2 2 1 0 1 1 0 45 Gneyde mece 11 20 6 11 3 8 6 2 2 3 7 0 3 82 Sonsz 5 5 8 0 2 1 0 0 0 0 0 0 0 21 Toplam 197 159 94 89 68 48 43 31 20 20 18 17 10 814

Tablo 20 Trklerin yceltilmesine araclk eden kalpyarglarn gazetelere gre dalm

Sadakatle Bal Olana Abartl vg Aznlk aktrlerine ilikin bir tanmlamann bulunduu 1456 haber ve yazda aznlk aktrlerinin yceltilmesine araclk eden kalpyarglara yer verilen haber ve yaz says yalnzca 63tr. Bunlarn nemli bir ksm ise (42 haber ve yaz) etnik ve dinsel aznlklara yklenen (Ermeniler 18 haber ve yazda; Hristiyanlar 10 haber ve yazda; Krtler 4 haber ve yazda) sadakat ve ibirlii kimliine odaklanmaktadr. Bylelikle aznlklara atfedilen olumlu zelliklerin ounluk aktrleri ile ilikilerinin niteliine gre tanmland grlmektedir. Baka bir deyile, yazl basn tarafndan etnik ya da dinsel aznlklara yklenen balca olumlu nitelik onlarn ekmeini yedikleri, suyunu itikleri, yzyllar boyunca onlara kucak am bu topraklara, Trkiyeye minnet duymalar lsnde geerlilik kazanmaktadr (bkz. ekil 23).

90

ekil 23 Aznlk aktrlerinin yceltilmesine araclk eden kalpyarglar

Bu sylemsel kurgu ile uyumlu biimde, aznlk aktrlerinin kk grld, aaland ya da suland haber ve yazlarda yinelenen kalpyarglara bakldnda, sadakatsizlik ve gvenilmezliin 280 haberle (%20) dikkat ektii grlmektedir. Krtler (99 haber ve yazda), Ermeniler (71 haber ve yazda); ve Avrupallar (90 haber ve yazda) sadakatsiz ve gvenilmez olarak iaret edilen aznlk aktrlerinin banda gelmektedir (bkz. ekil 24). Aznlklarn olumsuz temsiline araclk eden kalpyarglar arasnda nc srada geleni iddete ve sua meyilli olmaktr. Bu kategoride kodlanan 243 haber ve yaznn (%17) 169unun Krtlerle ilgili olduu dikkat ekmektedir. yle ki dier hibir aznlk kategorisi, iddete ve sua dair kalpyarglarla ilikilendirilmek konusunda, yukarda arlkl olarak terrle ilgili haberlerde anldklarn saptadmz Krtlerle yaramamaktadr. Krtlerden sonra ikinci srada 19 haber ve yazyla Avrupallar gelmektedir.

91

ekil 24 Aznlk aktrlerinin olumsuz temsiline araclk eden kalpyarglar

Dinsel farkllklar da toplam 144 haber ve yazda (%10) aznlklarn olumsuz temsiline yol aan kalpyarglarn retilmesine araclk etmitir. Ayrmc ierikler, Hristiyanlarn aznlk aktr olarak iaretlendii 56, Avrupallarn aznlk aktr olduu 28 ve Alevilerin aznlk aktr olarak iaretlendii 10 haber ve yazda dinsel farkllklar ortaya koyan kalpyarglar araclyla kodlanmtr. Bu trden haber ve yazlarn okluu, nfusunun %97si Mslman ve byk ounluu Snni olan Trkiyede gazetelerin sayfalarn farkl dinsel kimliklere dair yaygn hogrszl yeniden reten ve merulatran sylemlere kolaylkla aabildiini de gstermektedir (bkz. Tablo 21).

92

Aznlk aktrleri Avrupallar Krtler Ermeniler Cemaatler/ tarikatlar Hristiyanlar Aleviler Amerikallar nananlar/ Mslmanlar Rumlar iddet maduru kadnlar Trkiyede alan yabanclar Asyallar Ecinseller Araplar, Sryaniler Genel olarak yabanclar Yabanc kadnlar Barts takan kadnlar Yahudiler Turistler Siyahlar Dier Toplam

Sadakatsizlik/ Ahlaki Gelenekler gvenilmezlik deerler 90 101 79 4 17 0 11 1 18 0 1 0 0 1 9 1 0 0 0 0 1 334 1 5 0 0 0 0 0 0 0 2 0 0 0 0 0 2 0 0 0 0 3 13 12 3 0 2 13 0 11 0 1 5 3 1 3 0 1 12 0 2 0 1 1 71

Din 28 0 1 3 56 10 6 11 2 0 0 0 0 1 0 0 2 1 0 0 2 123

Yaam biimleri 6 2 0 37 2 1 0 0 0 1 0 0 0 0 1 2 2 0 0 0 1 55

Hainlik, korkaklk Adaletsizlik/ iddete/ sua gibi kiilik hakszlk Dier Toplam meyilli olmak zellikleri yapmak 17 4 9 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 31 19 169 7 3 1 0 3 1 3 0 1 0 0 2 0 6 0 1 1 0 1 218 361 6 53 0 4 1 7 0 21 0 0 0 0 1 2 0 0 2 0 0 4 462 3 2 2 2 0 0 0 0 1 0 2 1 0 0 1 0 0 1 0 1 0 537 293 151 51 93 12 39 12 45 8 7 2 3 4 14 23 4 6 1 2 13

13 1320

Tablo 21 Irk-ayrmc ierikteki haber ve yazlarda aznlk aktrleri ve aktrlerin olumsuz temsiline araclk eden kalpyarglar39

Gazetelerin yukarda belirtilen haber gndemiyle de ilgili olarak, i ve d rkln kodland haber ve yazlarn toplam 462sinde adaletsizlik/hakszlk yapmak aznlk aktrlerinin olumsuz temsiline araclk zellikler arasnda yer almtr. Balca Ermeni sorunu, Krt sorunu ve Trkiyenin AB ile ilikileriyle ilgili olarak Avrupallar 361, Ermeniler 53, Rumlar 21 yaz ve haberde Trkiyeye ve Trklere hakszlk yapmakla sulanmaktadrlar (bkz. Tablo 21). Trkler Soykrm Yapmaz nancna Yaslanma ya da Irkl-Ayrmcl Hakllatrma Irk-ayrmc ieriklerin kodland haber ve yazlarda bu ieriklerin oluturulmasna araclk eden temalarn dalm yukarda aktrlerin haber metinlerinde temsiline ilikin saptamalarmz destekleyecek niteliktedir. Tablo 22de grlecei gibi, Trkler soykrm yapmaz (189), Trkiyede rklk/ayrmclk yaplmaz (93) ve Trkiyede
39 Bu tablo i rkln hedef ald aznlk aktrleri ve d rkln hedef ald aktrleri olduu gibi, i ve d rkln aktrlerinin bir arada yer ald haberleri de kapsadndan genel toplamlar frekans tablolarndan farkllaabilmektedir.

93

dinsel aznlklara kar ayrmclk yaplmamaktadr (3) nermelerinin kodland toplam 285, Trkiye ve Trkler stndr nermelerinin kodland 185 haber ve yaz, Trklere yklenen olumlu zellikler arasnda Trklerin hakll (260) ve dier gruplar asimile etme becerilerinin (51) de sayld haber ve yazlarla (bkz. ekil 22) birlikte deerlendirildiinde, bu hakllk konumunun inkr ya da grmezden gelme politikalar zerine kurulduu aklk kazanmaktadr. Bununla balantl olarak, rkayrmc ierikte olduu tespit edilen haber ve yazlarn iinde yalnzca 14 Trkiyede ayrmclk yapldn teslim etmektedir. Irklk-ayrmclk kart ieriklerin kodland 144 haber ve yaz da dikkate alndnda, Trkiyede ayrmclk vardr nermesi ancak 76 kez kodlanabilmitir. Bunlarn bir ksmnn ise Mslmanlara, inananlara ayrmclk yapldn iddia eden Zaman gazetesinde (15 haber ve yaz) yer bulduu grlmektedir. Dier yandan, Trkiyede Ermenilere kar zellikle Hrant Dink cinayetinin ardndan- 36, Krtlere kar ise yalnzca 10 haber ve yazda ayrmclk yapld teslim edilmitir. Baka bir deyile, medya profesyonelleri Trkiyede etnik-dinsel aznlklara ynelik ayrmcl grmezden gelme konusunda hemfikir grnmektedirler.

94

Temalar Biz deil onlar (Avrupa) rkdr Trkler soykrm yapmaz Trkler/Trkiye stndr Krtler sua meyillidir, TCnin dmandr Herkes Trkiyeye/Trklere kar Hrant Dinkin vurulmas Trkiye aleyhine bir komplodur Trkiyede rklk/ayrmclk yaplmaz Ermenileri destekleyenler Trkiye aleyhine alyor Tm Trkler Mslmandr Krtlere gvenilmez Ermenilere gvenilmez Tarikatlar sapkn/ykc/sahtekrdr Iraktaki Krtler ABDnin kuklasdr Yabanclara gvenilmez Hristiyanlar/yabanclar sapkn/ehvet dkndr Trkiyedeki Ermeniler Trk dostudur Trkiyedeki aydnlar Ermenilerin ibirlikisidir Krtler medeni deildir Yabanc kadnlar ahlakszdr Trkiyede ayrmclk vardr Barts bir haktr Aleviler Mslmandr Bartsn savunanlar irticacdr Geleneklerine uymayan kadnlar namus cinayetine kurban gider, cezalandrlr Yabanc kadnlar sula ilikilidir Siyahlar da ayrmcla maruz kalr slamiyet/ Mslmanlar stndr Ermeniler Trklerden zr dilemeli Misyonerler Trkiyenin/Trklerin aleyhine almaktadr Travestiler ve ecinseller sula ilikilidir Mlteciler g yolunda lr Trkiyede dinsel aznlklara kar herhangi bir ayrmclk yaplmamaktadr srail Mslmanlara zulmetmektedir Trkiyedeki gmenler sula ilikilidir Dier Toplam

Temalarn grlme skl 454 189 185 180 132 106 93 92 69 65 62 56 42 41 40 34 28 23 22 14 13 13 12 11 9 8 8 6 5 5 3 3 2 1 10 2036 Tablo 22 Irk-ayrmc ieriklerin kodland haber ve yazlarn temalarna gre dalm40

40 Bu kategoride oklu kodlama yaplmtr.

95

Temalarn dalm iinde biz deil onlar rk nermesinin 454 haber ve yazyla (%22) ve aslnda herkes tm dnya- Trkiyeye ve Trklere kar nermesinin 132 haber ve yazyla (%6) kaplad yer, inkr ve grmezden grme stratejileri araclyla oluturulan bu sylemsel kurgu iinde kar tarafn aznlk aktr konumuna tanarak asl sulu ilan edilmesinin olaan bir taktik olarak benimsendiini ortaya koymaktadr (bkz. Tablo 20). Bu taktiin bir dier rnei, Hrant Dink cinayeti Trkiye aleyhine bir komplodur temasnn ilendii 106 haber ve yazda karmza kmaktadr. Bu temaya, Ermenilere gvenilmez ve asl Ermeniler Trklerden zr dilemeli nermelerinin kodland toplam 68 haber ve yaz elik etmektedir. Trkiyede rklk, ayrmclk yaplmaz nermesinin temalatrld haber ve yazlarn hedeflerinden birisi Ermeniler ise dieri de Krtlerdir. Krtler, 180 haber ve yazda sua meyilli olduklar nermesi, 65 haber ve yazda gvenilmez, 23 haber ve yazda ise gayr medeni ve iddet eilimli olduklar nermesi aracl ile temsil bulurken, gazetelerin srarla Trkiyede ayrmclk-rklk yaplmad iddiasn sayfalarna tamalar ironiktir. Haber ve yazlarn temalarna gre kodlanmasnn ortaya koyduu dikkat ekici sonulardan bir dieri ise Hristiyanlarn ve yabanclarn sapkn, ehvet dkn ve ecinsel olarak kodland 50 haber ve yaznn bulunmasdr. Aleviler ise, aktr olarak kodlandklar haberler ve yazlarn tamamna yaknnda (13) onlarn da Mslman olduu temalatrmas araclyla yer bulabilmilerdir. Haber ve yazlarda aktarlan olay, eylem ve grlerin nasl temalatrld, aktarlan en nemli tematik enformasyonun ne olduu, bu sorunla ilikilendirilen ya da gz ard edilen, gizlenen temalarn analizi, aktrlerin bu temalatrma biimleri iindeki konumlar, almann bundan sonraki aamalarna zemin hazrlamak asndan nem tamaktadr. Bununla birlikte, zellikle haberin anlat yaps iinde birincil nem atfedilen nermelerin balklara tanmasna ynelik profesyonel kabul dikkate alndnda, balklarn analizinin sorunun yazl basnda nasl temalatrldna ilikin genel bilgiyi ortaya koyduu dnlebilir. almann bu aamasnda ise, yukarda balklarn analizi altnda izilen genel erevenin dnda, her zaman haber ve yazlarn balklarna tanmasa da aktarlan olay, eylem ve grlere ilikin anlamlandrma srecinde belirleyici olan temalatrma biimlerine ilikin bir deerlendirme yaplmaya allacaktr. Bu deerlendirmede, Tablo 22de belirlenen nermeler/temalar dizgesi yol gsterici olmakla birlikte, her haberin kendine zg tematik nermelerden olutuu ve bunlarn kimi zaman birbirine eklemlenen binlerce zgl nermeyi oluturaca gz nnde tutulmaldr. Bu balamda, aadaki analizde Tablo 20de yer verilmeyen (bununla birlikte tabloda aktarlan genel temalarla eklemlenebilen) nermelere de deinilmesi kanlmazdr. Yedi Dvelin Trkiyeye Kar Olduu Endiesini Besleme ya da IrklAyrmcl Yerletirme: Ermeni Sorunu Konularn dalmnn gsterdii gibi, Ermeni sorunu gerek ierik analizine konu olan drt aylk dnem iinde gerekse almann kapsad 13 aylk srede, yazl basnn gndemini nemli lde igal etmitir. Hrant Dinkin ldrlmesi ise, dorudan doruya bu sorunla ilikilendirilmese bile, gazetecinin etnik kimliine yklenen anlamlar nedeniyle sorunla ilgili deerlendirilmelidir. Burada, Ermeni sorununun tanmna, nedenlerine ve sonu ya da zmlerine ilikin argmanlarn ifade bulduu nermelere/ temalatrmalara deinilecek, ayrca basnda Hrant Dink cinayetine ilikin haber ve yazlarda ne kan argmanlarn bu temalatrmalarla ilikisi kurulmaya allacaktr.
96

-Sorun: 2006 ylnda, yazl basnn gndemini oluturan olaylarla balantl olarak Ermeni sorunu, Avrupadaki Trkiye kartlarnn (zellikle de Fransann) Ermenilerin soykrm iddialarn bilerek gndeme getirmesi ile temalatrlmaktadr. Hatta Ermenileri kkrtann da Avrupadaki Trkiye dmanlar olduu iddia edilmektedir. Bu deerlendirmenin arka-plann oluturan tema, Ermeni lobisinin haksz yere Trkiyeyi soykrm yapmakla suladdr. Baka bir deyile, hem Avrupann hem de Ermenilerin Trkiyeye hakszlk yapyor olmas, temel sorun olarak nitelenmektedir. Yukardaki tablodaki Herkes Trkiyeye kar, Ermenileri destekleyenler Trkiye aleyhine alyor, nermeleri ile ifade bulan sorun tanm, haber ve yazlarda u ekilde dile getirilmektedir: Ermeni meselesi de Trkleri istemeyenlerce kullanlyor (Zaman, Yeteri kadar gnah olan Avrupa, Ermeni meselesinde akl vermemeli balkl haber, 18.11.2006); Trkiye-Ermenistan adamlar Dernei Bakan Kaan Soyak, Soykrm bahane, Fransann asl amac Trkiyenin Avrupa Birliine giriine engel olmak diyor (Zaman, ayn balkl haber, 12.10.2006). Haber ve yazlarda, Ermeni sorununa resmi ideolojinin dnda, resmi tezlerle uyumayan bir bak getiren herkes, sorunun ana kayna olarak grlmektedir. 2006 ylnda Orhan Pamukun Nobel dl almas da onun Ermeni sorunu ile ilgili aklamalarna balanr. Keyazarlar, Orhan Pamukun Nobel dl aldnn aklanmas ile Fransz Parlamentosunda Ermeni soykrm yasasnn kabulnn ayn gne denk gelmesini manidar bulurlar. Emin laan, Hrriyetteki kesinde bu konuya birok kez deinir: Hayat renmekle geiyor! imdi bir eyi daha renmi olduk. sveten Nobel kazanmak iin Orhan Pamuk gibi olacaksn. Trklerin Ermenileri ve Krtleri kestiini engin bilginle aklayacak, hatta bilanoyu bile vereceksin! Bir milyon Ermeni, 30 bin Krt!Ama o veciz szlerinde Ermenilerin kestii on binlerce Mslman Trk, PKKnn ehit ettii alt bin askerimiz ve polisimiz yer bulmayacak. (Hrriyet, Emin laan, Nobelli Trk Maskenin arkas balkl yazs, 17. 10. 2006) Hele hele Bir milyon Ermeni, 30 bin Krt kestik diye demeler verip konumalar yapn, kitaplarnzda Atatrk aalayn, birka kez mahkeme nne kp ifade verin, arkanza ABD ve AB desteini alverin, vallahi Nobel Edebiyat dl bile kazanrsnz. (Hrriyet, Emin laan, nl olmann kolay yollar balkl yazs, 25. 11. 2006) Benzer ekilde, Hrant Dink cinayeti de Trkiyeye yaplan byk bir hakszlk, vatana ihanet, Trkiye aleyhine yrtlen bir komplo olarak nitelenmektedir. Ne zaman Trkiyemiz ileri bir adm atacak olsa elme taklyor. (Gneyde mece, Trkiye snrlarndaki tek Ermeni ky Vakfl Kynde yas var balkl haber, 22.07.2007) Millet olarak bir kez daha ak ve hain bir provokasyon ile kar karya
97

bulunuyoruz. (Hrriyet, Kanl ellere cevap verilecek balkl haber, 21.01.2007) Trkiyeye ynelik Kerkk merkezli ve Ermeni soykrm merkezli bir operasyon yrtlmektedir. Bunlar ayn operasyondur. (Sonsz Dinkin ldrlmesi Trkiyeye ynelik bir operasyonun parasdr balkl haber, 21.01.2007) Ayrca cinayeti izleyen ilk gnlerde, cinayetin ardnda rgtl bir tepki olmad iddias, stanbul Emniyet Mdrnn aklamalarnda cinayetin kandrlm, psikolojik faktrlerle hareket eden fanatiklerin milliyeti duygularla iledii mnferit bir olay olduu ifadeleriyle gazete sayfalarna tanm (Hrriyet, Beklenen aklama: rgt yok, milliyeti duygu var balkl haberi, 22.01.2007), bir baka deyile milliyeti duygular, aada da grlecei gibi, cinayeti merulatrmasa da mazur gsteren nedenler arasnda deerlendirilmitir. Buna karlk, cinayete ilikin yaygn deerlendirme, bunun insanlk d, menfur bir eylem olduu ve kurunun aslnda Trkiyeye skld konusundaki sz birlii zerinden gereklemitir. -Nedenleri: Sorunun nedenleri haber ve yazlarda sklkla Trkiye zerindeki gizli emellerle aklanmaktadr. Hrant Dink cinayetinde olduu gibi, Fransadaki Ermeni soykrm yasa tasars da, Ermenilerin soykrm iddialar da Trkiye aleyhine oynanan oyunlarn bir paras olarak grlmektedir. Baka bir deyile, Ermeniler soykrm iddialarn Trkiyenin topraklarnda gz olduu iin gndemde tutmakta, Avrupa ise sorun tanmnda da belirtildii gibi, Trkiyenin aleyhine olduu iin bu iddialara itibar etmektedir: Ermenilerin, Bat Ermenistan hayalinden vazgemelerinin mmkn olmad bunun anayasal bir gereklilik olduu belirtildi (Sonsz, Ermenistan hayali bitti mi? balkl haber, 19.02.2006) Ermeni lobisi her yl soykrm yalann yutturmak iin yz milyonlarca dolar para harcyormu. Ne iin? 4T diye bir tekerlemeleri var; Tannma, Tanttrma, Tazminat ve Toprak (Zaman, Kerim Balcnn Armenizm balkl yazs, 16.10.2006) Ermenilere gvenilmez nermesi haber ve yazlarda sklkla dile getirilen temalardan birine zemin hazrlarken Zaman, farkl din ve milletlere mensup olmalarna ramen kendilerini Trk ve Mslman gibi gsteren kiilerin varln Trkiyede, adn deitiren 500 bin Ermeni var balkl haberin ilk cmlesine tayabilmekte, baskya ve ayrmcla maruz kald iin kimliini gizlemek/deitirmek zorunda kalanlara kar bile tahammlszlk sergileyerek bunlar bir tehdit unsuru gibi deerlendirmektedir (07.01.2007). Soykrm tartmalarnn Trkiye ve dnya kamuoyunda yeniden gndeme gelmesine yol aan ve haberlerde bu ynyle esas sorun olarak da tanmlanan- Fransz Parlamentosundaki yasa tasars ve oylamann nedenleri ise Ermeni lobisi ve diaspora

98

Ermenilerinin oylarna talip olan parlamenterlerin seim hesaplaryla ilikilendirilmekte, bylece sz konusu yasa tasarsnn irrasyonelliinin alt izilmektedir: nl [Fransz] tarihi, Fransz Parlamentosunun Ermeni gruplarn tutsa haline geldiini vurgulad (Zaman, ayn balkl haber, 12.05.2006) tasarnn, sadece Ermeni lobisi oylarnn peine den milletvekillerinin ksa sreliine Meclise gelip verecekleri kabul oyu ile gemesi bekleniyor. (Hrriyet, Libert Snav balkl devam haberi, 12.10.2006) Soykrm iddialarnn gerekdl da Fransz Parlamentosundaki yasa tasarsnn hakszln gsteren nedenler arasnda yer bulmaktadr. Ermeni fesadnn sarslmaz tarihsel gereklere dayanmad, hukuk asndan da gsz olduu, her geen gn daha iyi anlalyor. (Hrriyet, zdemir ncenin Ermeni antajnn bir baka yz balkl keyazs, 03.06.2006) Hatta Emin laann Soykrm Uzman Trkler balkl yazsnda olduu gibi, gerek kymn Ermeniler tarafndan yapld, Trkiye nfusunun hl bir parasn oluturan Ermenileri Mslmanlar, kadn ve ocuklar katleden hainler olarak gstermekten ekinmeyen, adeta ders kitaplarndan aktarlm cmlelerle ilan edilmektedir: Osmanl vatanda Ermeniler, Rusyadan sevk edilen Ermeni eteleriyle birlikte ordumuzu arkadan vurmaya balad. Korkun bir Mslman kym yaand. Ermenilerle byk sava yaand. Devlet, kendini korumak iin nlemler ald ve bunlarn biri de toplu g olay idi. Hadise budur. ( Hrriyet, Emin laann Soykrm uzman Trkler balkl yazs, 09.05.2006). Ermeniler daha ziyade Trkleri krmtr (Zaman, Dedem eyh Sait zamannda yzlerce Ermeni ky, Mslman olup Krtleti balkl devam haberi, 26.10.2006) Ermeni etelerinin Trklere 20 eit ikence uygulad ortaya kt (Zaman, Ermeni etelerinden Trklere 20 eit ikence balkl haber; 12.03.2006) Bylece, ortada bir soykrm olmadna gre, sorunun gerek nedeninin Trkiye aleyhine oynanan oyunlar olduu iddialar haber ve yazlarn balca temalarndan birini oluturur. Avrupa ve ABD, Trkiyenin dzeninin, birliinin bozulmasndan fayda bekleyen emperyalist gler olarak tanmlanrlar. zellikle son on yldr sa tandansl milliyetimuhafazakr sylemlerle demokrasi ve insan haklar adna atlan her trl adm rejim kartlyla, blclkle ve emperyalizmle ilikilendirme noktasnda ortaklarken bu tutumunu ABnin ve ABDnin ulus-devlet zerindeki dayatmalarna kar bamszlk/ antiemperyalist bir tavr olarak deerlendirme yoluna giden sol milliyetilik, Krt sorununun olduu gibi Ermeni sorununun inkrn41 da byle temalatrr.
41 Bu trden haber ve yazlarda Krt sorununun da Ermeni sorunuyla birlikte anlmas dikkat ekicidir. Ermeniler gibi Krtlerin de taleplerinin hakszl, ABnin ya da ABDnin ua olarak kendi balarna hareket etme kabiliyetinden yoksunlatrlan aktrler olmalaryla desteklenir. Hatta 26 10 2006 tarihli Zaman gazetesinin eyh Saitin Torunu: Dedemlerin Zamannda Binlerce Ermeni Mslman Olup Krtleti balkl haberinde olduu gibi, Krtlerin bir ksmnn aslnda Ermeni olduu iddialarna itibar eden medya profesyonelleri, basnn gndemini megul eden iki olas dman kategorisini zdeletirerek bir tala iki ku vurmu olurlar.

99

Bunlarn hepsi Avrupann oyunlardr. Buradaki birlik ve beraberliimizi bozmaya alyorlar (Gneyde mece, Ermeni Yurttatan Tarihi bir An: Franszlar Ermenileri de ldrmt balkl haber, 17.10.2006) Bush ve Brksel evrelerinin Orhan Pamuka verdii destein nedenleri ortaya kyor. Ben sylemiyorum, kendileri sylyor. Emperyalizmin irkin yznn iimize yansyan arpkln yayoruz. Smrgecilerin ekmeine ya sryorsunuz ve bunu zgrlk adna, demokrasi adna diye pazarlyorsunuz. Ne ac (Hrriyet, Emin laann Nobelli Trk Maskenin arkas balkl yazs Erol Manisalnn Cumhuriyet gazetesindeki yazsndan aktarma- 17.10.2006) Hrant Dink cinayetinin nedenlerine ilikin aklamalar da, Ermenilere gvenilmez nermesine eklenmektedir. Haber ve yazlarn balklarna olduu gibi metinlere de tanan ifadelerde, Dinkin son zamanlarda Ermeni diasporasyla da ters dt, hatta Dinki ldrenin ya da arkasnda yatan glerin- bizzat Ermeni olabilecei iddia edilmektedir. Trkiyenin, bu corafyann insanyd, inandn zgrce syleyebiliyor, gerektiinde diasporay karsna alabilecek kadar yrekli davranyordu. Yazdklar ve syledikleri zaman zaman Ermeni cemaati tarafndan da eletirilmiyor deildi; bir mcadele adam olarak tehlikeyi seviyordu. (Hrriyet, Yaln Bayerin Ortak ehit balkl yazs, 20.01.2007) Hrant Dink makul bir Ermeniydi. Ve cesurdu. Cesaretini sadece Trkiyenin azgn rklarna kar deil, asl Ermeni diasporasnn azgn rklarna kar ispatlamt. Emin olun, bu cinayetin iki sevineni olacaktr. Irk Trkler ile rk Ermeniler. (Hrriyet, Erturul zkkn Ali Kemale vatan haini dememitim balkl yazs, 20.01.2007) Dier yandan Dinkin Trkle hakaret sulamasyla 301. maddeden yarglanm olmas cinayetin nedeni olarak gsterilebilmekte; yarglamaya yol aan hakaret suunun ierii yeniden gndeme getirilerek belleksizletirilen kamuoyuna hatrlatlrken basn cinayetin bu hakl gerekelerini sergilemekte saknca grmemektedir. Dahas, 301. Maddeden yarglanan aydnlar, gazeteciler, yazarlar hainler, soy zrller, etnik ayrlklar olarak ilan edilmekte, toplumu (cinayete) tahrik etmekle sulanmaktadr. 301. Madde, fikir Hrriyetini engelleyen deil bu millete svmeyi cezalandran bir maddedir. Nerede bir hain, nerede bir soy zrl, nerede bir etnik ayrlk varsa bu maddeden rahatsz olur. Bu gazeteci bu maddeden hkm giymitir. (Yeni Balkesir, Bizi katilmiiz gibi bir psikoza soktular balkl haber MHP Balkesir il bakannn aklamalar-, 27.01.2007) imdi dikkat edin, bir kesim Trkle ve Trk deerlerine hakaret edecek, Trk milletini sank sandalyesine oturtacak, milleti mahkm, toplumu tahrik edecek, sonra bu toplum iinden iki gen bir ey yapacak. (Gneyde mece, Ne olmu yani? balkl haber BBP Genel Bakannn aklamalar- 26.01.2007) Benzer gerekelerle mazur gsterilen milliyeti tepkiler, Hrant Dinkin cenazesinde atlan Hepimiz Ermeniyiz sloganlarnn kabul edilemezliine dair szlerin Dinkin cenazesi ile ehit cenazeleri arasnda yaplan karlatrma yoluyla yaygnlatrlmasna da araclk etmektedir: Bu karlatrmann bir tarafnn Trkle hakaretten yarglanan ve ldrlen Ermeni asll bir gazeteci; dier tarafnn ise vatan uruna can veren ehitler
100

olmas medya profesyonellerince manidar bulunmam olmal ki, keyazlarna olduu gibi haber metinlerine de tanmasnda saknca grlmemitir. Ermeni asll bir vatandamz hedef alan insanlk d cinayet Trkiyeyi derinden sarst. Ancak baz evreler, ezik ve sulu bir Trk toplumu portresi izmek iin birbirleriyle melanet yarna girdiler. ehit cenazelerinde hi grlmeyen bu evrelerin, imdi madurun etnik mensubiyeti zerinden slogan gelitirmeleri, izaha muhta bir garabet. (Hrriyet, Hepimiz Ermeniyiz izaha muhta garabet balkl haberden- MHP Genel Bakannn aklamalar- 25.01.2007).

Resim 4 Hrriyet, 25.01.2007

Hatta baz keyazlar ve haberlerde, Hrant Dinkin ldrlmesine gsterilen tepkinin arlnn altn izmek iin, ASALAnn Trk diplomatlara ynelik cinayetleri hatrlatlmaktadrlar. Slogan atanlarn zamannda 30 tane Trk diplomatn Ermeni terr rgt tarafndan ldrlrken nerede olduklarn soran Bakan ztaylan Bu cinayet tabii ki hepimiz adna znt vericidir. (Yeni Balkesir, ztaylan sert kt: 30 Trk diplomat lrken NEREDEYDNZ? balkl haber, 25.01.2007) Tam aksine, Trklerle Ermeniler arasnda dostluun, kardeliin gelimesi iin alt hep. Bizler bu milletin byk fedakrlklarla yetitirdii diplomatlarn terre ehit verirken de hep Asala terrnden sz ettik. (Hrriyet, Erturul zkkn Bu Ermeniler adam olmaz balkl yazs, 31.01.2007)
101

-zm(szlk): Yukarda balklarn analizinde de vurguladmz gibi, sorunun tanmlanmas ve nedenlerinin aklanmasnda bavurulan nermeler, esas itibariyle sorunun gereki biimde adlandrlamamasn da kapsayan bir zmszlk siyasetinin arkasnda yatan duygusal tonun medya profesyonellerince de zmsenmi olduunu gstermektedir. Sorunun tanmlanma biimi nasl sahte dmanlar yaratmaya dayal bir hedef deitirme stratejisi zerinden kuruluyorsa, zm de grmezden gelme ve inkr stratejileri araclyla sahte zmler retme yolunu izlemektedir. Trkler soykrm yapmaz, asl Ermeniler sulu, onlar Trklerden zr dilemeli, asl Ermeniler Trkleri ldrd, bizi soykrmla sulayan Avrupann kendisi soykrmc gibi nermeler bu inkr stratejilerinin izleklerini oluturmaktadr. Bu nermelere Trkiyede yaayan Ermenilerin herhangi bir sorununun olmad, ldrlen Hrant Dinkin de gerekte vatanna k bir Ermeni olduu temalar eklenmektedir. Hatta Gneyde mecenin aktard Ermeni asll yazar Dabayann konumasnda grld gibi, st kimlik olarak Trkln kapsaycl, dier kimliklerin inkr iin de zemin hazrlamaktadr: Eer Trkler olmasayd, bugn Ermeniler olmazd . Trkiyede Ermeni, Laz ve Krt yoktur, Trkiyede Trk vardr. ( Gneyde mece, AB Trk dman Ermeni yetitiriyor balkl haber, 17.11.2006) Bir dier izlekte ise, Fransz Parlamentosundaki oylamaya misilleme olarak Fransz mallarnn boykot edilmesi, hatta Fransaya diplomatik ve ticari sava ilan edilmesi; soykrm iddialarna misilleme olarak da Trkiyede kaak alan Ermenilerin snr d edilmesi nerileri ve dzenlenen Ermeni mezalimi sergileri (Zaman, Ermeni mezalimi, belgeleriyle askeri mzede balkl haber, 09.11.2006), konferanslar (Sonsz, Ermeni Zulm konferans verildi, 27.05.2006) gndeme getirilmektedir. Tm bunlar Trk milletinin gzleri nnde ftursuzca oynanan bir oyunun parasdr. Trk milletini her trl Fransa maln boykota aryoruz (Gneyde mece, Trk hukuk Enstits Mersin ubesi: Trk milletini sulu gstermek istiyorlar balkl haber, 14.10.2006) Fransa Trklerin szde Ermeni soykrm yapt iddiasn inkr edene hapis cezas getiren tasary Perembe gn oylayacak. Kabul edilmesi beklenen tasarya kar Trkiye de 3 ayr cephede intikam plan hazrlad (Posta, 3 CEPHEDE SAVA balkl haber, 10.10.2006) Eski bykeli ve Dileri Bakan AKP Milletvekili Yaar Yak Fransann karmak istedii soykrm inkr su sayan yasaya kar intikam nerisinde bulundu. Trkiyede 70 bin civarnda Ermeninin kaak altn syleyen Yak Bu iileri snrd edelim dedi. (Posta, Kaak 70 bin Ermeni ii var hepsini kovalm balkl haber, 10.10.2006) Hrant Dink cinayetinin ardndan da, Trkiyede ykselen rkla dikkatin ekilmesine ramen, haber ve yazlarda Ermenilerin bu ayrmclk atmosferine kar tepkilerine ve taleplerine neredeyse hi yer verilmemekte, bunun yerine sorunun zm Ermenilerin ve Trklerin karde olduu syleminin arkasna gizlenerek apolitikletirilmekte veya yeniden Trkiyenin dmanlar syleminin zmszlne tanmaktadr.
102

Resim 5 Posta, 10.10.2006

103

Dier yandan, haber ve yazlarda cinayetin bakasna tahammlszln, rkln, birlikte yaayamama halinin, ykselen milliyetiliin bir sonucu olduu temalar da yer bulabilmektedir. Buna karlk, bu tema ve nermelere eklenen argman, ounlukla asl bu ii kimin yaptrdnn sorgulanmas gerektii, ya da baka deyile Trkiye aleyhine bu komplonun arkasnda kimlerin olduunun saptanmasdr. Bylelikle, cinayetin ardnda yatan rk-milliyeti tutumlarn yaygnlamasna dikkati eken sylemler bile, genel olarak zmszlk siyasetini yeniden retmeye yarayan Trkiyenin dmanlar sylemine eklemlenerek kendi iine kapanabilmektedir. Kurun Trkiyeye skld sylemine tepki gsteren az sayda ke yazar ise, bu sylemi insann ve madurun kale alnmad, masumun ldrlmesini ikinci plana atan bir dil olmas nedeniyle eletirirken cinayetin ardndaki ykselen milliyetiliin merulatrd rk tutumlara dikkat ekmektedir. nsann ve madurun kale alnmad bir dil bu. Maktuln ve madurun haklarn nemsizletiriyor. ... Giderek says artan bir kesim, Trkiyenin keye kstrldn, paralanma tehlikesi yaadn dnp her geen gn biraz daha saldrgan bir milliyetilie doru savruluyor. (Zaman, Ali Bulan Kurun Kime Skld? balkl yorum yazs, 22.01.2007). Bir masumun ldrlmesi ikinci plana atlyor, lke zarar grd diyoruz. lke yara almasa olay daha az zc, farkl bir anlam olacakmasna. Oysa sorun bir vatandan Ermeni olmas fark etmiyor, deil mi?- siyasi, ideolojik ve hatta rk bir cinayete kurban gitmesidir. (Zaman, Herkl Millasn lkemizde hain yok balkl yazs, (22.01.2007). Bu, tekinden sonsuz d koptuu iin o tekine nefret saan cinnet igdsdr. Farklla kin ve tahammlszle mersiye ideolojisidir. Byle bir ideoloji ise ancak kolektif hafzadaki travmalar kkrtarak ykselebilir. Misyoner faaliyetleriyle lke blnyor ve Mslmanlar Hristiyanlatrlyor provokatrlyle Katolik ruhban ldrecek katili retir. Ve de tabii ki, internette Hrant Dinkin Trk kan zehirlidir (!) dedii yalann yayarak onu Osmanbeyde katledecek dier katili yaratr. (Hrriyet, Hadi Uluenginin Dink komplosu balkl yazs, 23.01.2007) Ne var ki gazeteler, bu trden yazlarla ayn sayfalarda kurunun Trkiyeye skld, cinayetin Trkiyeyi sabote ettii, Ermeni lobilerinin ekmeine ya srd iddialarna yer verebilmektedir. rnein Zaman gazetesi, Herkl Millasn ve Ali Bulan Dink cinayetinde beden kazanan Ermeni dmanlna ve rkla dikkat ekerek cinayetin ardndan hatta babakann azndan- yksek sesle telaffuzunda hibir kabahat grnmeksizin dile getirilen Trkiyenin imajnn zarar grd iddialarndaki42 insaniyet yoksunluunun altn izdikleri yazlar ile bu iddialara yer veren haber ve yazlara ayn sayfalarda yer vermitir. Bu biraradalk hali, rklk kart duruun dierlerinin arasnda kaynayp gitmesine, sradanlatrlmasna ve bylece insani dayanaklarnn nemsizletirilmesine yol amaktadr.

42 rnek iin bkz. Gnseli zen Ocakolunun Hrant Dink suikast Trkiyenin imajna zarar verdi balkl yazs, Zaman, 22 01 07

104

Ayrmcln nkrn Kolaylatrmak Politik sorunu yoksayma dorultusunda ifadeleri oaltma: Krt Sorunu Gerek 2006 yl iinde, gerekse 2007 ylnn incelemeye dhil edilen ilk aynda, Trkiye nfusunun nemli bir ksmn oluturan etnik grup olan Krtleri dorudan ya da dolayl olarak konu edinen haber ve yazlar, bu alma kapsamnda arlkl olarak resmi ideolojinin cumhuriyetin ilk yllarndan bu yana rettii sorunun inkr politikalarn (Yeen, 1999) srdrme uzlasndaki yazl basnn ak bir adlandrmay yelememesine karn, Krt sorunu bal altnda konulatrlmtr. Sorunun basnda ele aln, genel olarak Krtleri terr ve iddetle ilikilendiren bir tematik ereveyi ne karmaktadr. Buna ek olarak, Krtlerin kltrel zelliklerini sorunun gerek kayna olarak ileri sren temalatrmalar da sorunun inkrna odaklanan sylemsel kurgularn ortak noktalarndan birini oluturmaktadr. Bu erevede, Krt sorununun nasl tanmland, sorunun nedenlerine ilikin aklamalar ve sorunun zmszlne odaklanan inkr stratejilerinin dayand rasyonelletirme biimleri zerinde durulacaktr. -Sorun: Krtleri konu edinen haberlerin nemli bir ksmnn PKK terr ile ilikilendirildii yukarda saptanmtr (bkz. Tablo 14). Haberlerin incelemeye konu olan bir yllk sre iinde de benzer bir dalmla, Krtleri zeri rtk ya da ak biimde PKK terr ile ilikilendirerek and; PKKnn Dou ve Gneydou Anadolu blgelerinde Trklerle birlik ve beraberlik iinde ve kardee yaayan halk; ocuklar ve genleri kandrarak daa kard iddiasn eitli versiyonlaryla ne kard grlmektedir. Bu ynyle, haber ve yazlarda Krt sorunu aslnda bir terr sorunu olarak erevelenirken, Krtler sua meyillidir ya da TCnin dmandr nermeleri ile ifade bulan bir temalatrma iinde balca tehdit unsuru olarak grlmekte; Krtlerin hak taleplerinin ardnda PKK yandalnn ve ayrlkln yatt iddia edilmektedir. yle ki, emdinlide bir kitabevinin gvenlik gleri mensuplarnca bombalanmasnn ardndan yrtlen ve basnda emdinli davas olarak anlan yarg sreci devam ederken gazeteler kitabevi sahibinin PKK mensubu olduu ve bombalama eyleminin ardndan yaplan gsterileri PKKnn organize ettii iddialar, ilgili kiilerin dinleme kaytlar yaynlanarak ilan edilmitir. emdinlide 1 Kasmdaki ilk patlama ve 9 Kasmda .a ait kitabevinin bombalanmasnn ardndan ilede yaanan olaylara k tutan telefon konumalar, 11 CD halinde Van 34. ar Ceza Mahkemesine verildi. Konumalarda, .n PKKnn da kadrosunda bulunan Sabri kod adl Ali Kskyolla grmeleri de var. Kskyol, sk sk DEHAPllarn emrinden kmayn. Onlar ne diyorsa yapn uyarsnda bulunuyor. (Hrriyet, DEHAPllar ne diyorsa yapn balkl devam haberi, 30.03.2006) emdinli olaylar nedeniyle tutuklu bulunan Astsubay Ali Kaya, hakkndaki iddialar avukat araclyla deerlendirdi. Oraya silahla deil de kaval m alp gitseydik? diyen Kaya, kitabevi bombalanan .n Hac kod adl terrist olduunu, bunun telefon kaytlarnda saptandn syledi.43 (Hrriyet, Terrist Hacnn szyle sulandk balkl haber, 17.03.2006) emdinli olaylarnn yaand dnemde blgede youn siyasal destek gren DEHAPn PKK ile organik iliki iinde olduu iddias da yukardaki alntlarda grld
43 Yeniden adn anmamak iin kitabevi sahibinin haberlerde aka belirtilen ad alntlarda bo braklmtr.

105

gibi, haber ve yazlarn balca nermeleri arasnda yer almaktadr. Benzer ekilde, kapatlan DEHAPn devam olarak grlen Demokratik Trkiye Partisinin (DTP) de gerek niyetinin barl olmad; DTPnin ve Diyarbakrl belediyelerin PKK destekisi olduu; DTPnin halk kandrd- kkrtt iddialar sorunun aslnda bir terr sorunu olduu nermesinin kantlar olarak ne karlmaktadr. Krt sorununu zme iddiasyla etnik temele dayal kurulan partiler, terr rgt PKKnn etkisinden kurtulamaynca ayn akibeti paylayor. . Gemiten ders alnd iddiasyla yolan kan eski DEP milletvekillerinin kurduu Demokratik Toplum Partisi (DTP) de eski partilerle ayn noktaya geldi. (Zaman, Etnik siyaset PKKdan kopamyor; DTPnin Trkiye partisi hayali bitiyor balkl haber, 06.04.2006) Terr rgt PKKnn Diyarbakrda 3 gn yas ilan etmesiyle balayan olaylar devam ediyor. Demokratik Toplum Partisi (DTP) yetkililerinin kkrtmasyla sren olaylarda PKK yandalar ehri sava alanna evirdi. (Zaman, DTPliler nce kkrtt sonra yattrd balkl haber, 30.03.2006) Demokratik Toplum Partisinin (DTP) 1inci Olaan Byk Kongresi dn Ankara Atatrk Spor Salonunda yapld. Salonda bir tek Atatrk resmi yoktu ama her taraf, 30 bin kiinin katili blcba Abdullah calann posterleriyle doluydu. Militanlar yzlerini kapayarak szde PKK bayra olan bez paralarn kongre boyunca sallad. (Posta, PKK ANKARADA balkl haber, 26.06.2006) Krtlerin her trl siyasal rgtlenmesi ve hareketini terr yandal ile ilikilendiren bu trden bir sylemsel yeleme, hak taleplerinin de gerekte ayrlklk anlam tad ve niter devlet karsnda tehdit oluturduu iddialarna meruluk zemini hazrlarken Krtleri bir btn olarak bu tehdit algsnn merkezine oturtan sylemin rk-ayrmc niteliini gizlemektedir. Anadilde renim bir srecin balangcdr. Sonra zerklik, federasyon ve bamszlaarak ayrlk gelir. Bu nedenle anadilde renim hakknn anlam gelip ayr devlete dayanr (Hrriyet, zdemir ncenin Demek ki neymi?! balkl yazs, 21.11.2006) Ben, Bulgaristann Avrupa Birliine girmesiyle Diyarbakr Sur lesindeki ok dilli belediyecilik soytarln birlikte deerlendirmek istiyorum. Sur Belediyesinin eyleminin ne anlama geldiini ok iyi biliyorum. Taa anadilde retim saptrmalarnn balad yllardan bu yana biliyorum. (Hrriyet, zdemir nce, Sevdiim airlerin lkesi Bulgaristan balkl yazs, 16.01.2007) (vurgu bize ait). Krtlerin sorunlarn olduu gibi, genel olarak Krt sorununu zmeye ynelik giriimleri rejime ynelik bir tehdit addeden yazarlara ve yazlara sayfalarn aan gazeteler, bugn olduu gibi, incelemeye konu olan dnemde de her trl zm araynn bu tehdit algsyla ilikilendirilmesine araclk etmektedirler. Aadaki alntlarn ilkinde Trkiye Barn Aryor konferansna katlanlarn PKKnn szcs olduu balca tematik nerme olarak ne karken, ikincisinde Bilgi niversitesinin dzenledii Trkiyenin Krt meselesi sempozyumunun gerekletii yerin karsna Genelkurmayn ehitler gn afileri astrmasna haber deeri atfeden gazeteci(ler), bylece Trkiyenin Krt meselesinin aslnda bir terr sorunu olduu ynndeki ideolojik kurguyu yeniden retmektedirler.
106

Trkiye arad bar kimle yapacak? PKK ile mi? Bu adan baknca zaten konferansn PKK temsilciler meclisi gibi dnp davrand grlyor. (Hrriyet, zdemir ncenin Pandorann kutusu balkl yazs, 28.01.2007) Trkiyenin Krt meselesi balkl sempozyumun srd Bilgi niversitesi Dolapdere Kampusunun karsndaki ilan panolarna dn sabah 18 Mart ehitler Gn nedeniyle Genelkurmay Bakanl tarafndan hazrlanan afiler asld. lk afite ehidim Emanetin erefimdir yazs ve bir gencin fotoraf yer alyor. (Hrriyet, Krt konferans karsna ehit afii balkl haber, 13.03.2006) - Nedenleri Terr ve iddete odaklanan sylemsel ereve genel olarak Krt sorununun inkrna dayand iin haber ve yazlarda sorunun nedenlerini saptamaya ynelik bir giriime de rastlamak zordur. Genel olarak, Krtlere gvenilmez, Krtler PKKnn ibirlikisidir, DTP art niyetlidir, emdinli olaylarn PKK yandalar karmtr nermeleri ile ifade bulan sylem ou zaman rk-ayrmc tutum ve yarglara rasyonel aklamalar arama yoluna gider. Bu aray iinde, kh PKK kh DTP tarafndan kandrlmaya bylesine ak tasvir edilmesiyle ocuklatrlan Krtler, terr haberlerinin aktrleri olmakla kalmamakta, namus cinayeti bir Krt geleneidir temalatrmas araclyla medeniyet d, geri kalm ve irrasyonel olmakla sulanarak Krt sorununun da balca sorumlusu haline getirilmektedirler. Basnn namus cinayetlerini srarla tre cinayeti olarak adlandrma eilimi, bu trenin sahipleri olarak bizden olmayan yani Krtleri iaretleme giriiminin de bir uzantsdr.

Resim 6 Zaman, 19.08.2006

107

Trkiyenin batsnda yaayanlar ise namus cinayetlerinin Krtlere ait bir sorun olduunu biliyorlar ve biraz da bu utanc zerlerinden atma gdsyle bir sylem gelitiriyorlar: Tre cinayetleri, Doudaki feodal dzenin kalnts ve Trklerin deil Krtlerin sorunu Tehis doru, ama savunma yntemi yanl. (Hrriyet, Zeynep Gn Hak ettim vurdu balkl yazs, 28.10.2006) Mnih niversitesinde retim yesi olan Dr. Aydn Fndk, tre cinayetleriyle ilgili bir aratrma yapt. Fndk, Tre cinayetleri Krt kltrnn bir paras ve yazl olmayan bir yasas dedi. (Hrriyet, Tre cinayeti, Krt Kltrnn paras balkl haber, 19.08.2006) Artk bu sorunun adn aka koyma zaman geldi. Tre cinayetleri, Trkiyenin deil Dounun zellikle Gneydounun sorunudur. Eer Trkiyede bir Krt sorunundan sz ediyorsak, bu da Krtlerin gerek anlamda bir Krt sorunudur. (Hrriyet, Erturul zkkn ASIL KRT SORUNU BU balkl yazs, 14.06.2006) Yukardaki rneklerin de gsterdii gibi, medya profesyonellerine gre sorunun nedeni Krtlerin gelenekleri, kltrel zellikleri, feodal yap ya da airet dzenidir. Ancak Krtleri hedef alan rk sylem, onlar yalnzca feodal yapnn, geleneklerin, airet dzeninin kurban, edilgen bir kitle olarak betimlemekle yetinmez. Krtleri sorun haline getiren balca zellikleri arasnda isyankrlklarnn, yani Cumhuriyet dzenine kar olularnn altn izer: [Trkiye Barn Aryor konferansnn sonu bildirgesinde] Cumhuriyet kurulurken skalanan bar, yeni bir yzyln banda skalamayacaz diyorlar. Iskalamaya neden olan Krt isyanlar (1924, 1930, 1937) mahkm edilmeden, PKK mahkm edilmeden, Konferansn itenliine kimse inanmaz. Airet dzeni ve feodalizmin dikenli kucanda bar nasl kuracaklar? (vurgu bize ait) (Hrriyet, zdemir ncenin Trkiye Barn Aryor Konferansnn ltimatomu balkl yazs, 27.01.2007) Grdm kadaryla ister gnll ister gnlsz olsun doulu gmen vatandalarn Mersinde yerleim, eitim, salk hizmetleri alannda herhangi bir sorunlar yok. Mlk edinme ve iyeri ama konusunda da herhangi bir bask ve engelle karlamyorlar. Geldiklerdi yerlere oranla ok daha ada bir ortamda yayorlar ve Mersin halkndan herhangi bir ayrmclk ve kt muamele grmyorlar. (vurgu bize ait) (Hrriyet, zdemir nce, Trk Bayra olmasayd balkl yazs, 08.04.2006)

108

- zm(szlk): Krt sorununu terr ve blclkle ilikilendiren, bunu yapmadnda ise medenileemeyen Krtlerin sorunu olarak adlandran ideolojik kurgu, genel olarak inkr sylemi araclyla yaygnlk kazanmakta ve ortada bir sorun olmadna gre sorunun zmne ynelik her trl giriim de gayr- meru addedilebilmektedir. yle ki, bu yaznn kaleme alnd gnlerde medyann gndeminin ncelikli maddeleri arasnda yer alan Krt Almnn (gelen tepkiler zerine ve medyann da yelemesiyle deitirilen adyla Demokratik Almn) 44 mimar Tayyip Erdoann 2006 yl iinde, zellikle ABnin talepleri balamnda telaffuz ettii Krtlerin bir hak sorununun olmad iddias bala, hatta manete tanmaktadr: Krtlerin Trkiyede hak diye bir sorunu yok ki. lkedeki dier etnik unsurlar hangi haklara sahipse, onlar da ayn haklara sahipler. (Posta, Krtlerin hak sorunu yok ki balkl haber, -Erdoann konumasndan aktarma- 19.12.2006) Babakan Erdoan, Gneydou ve Dou insannn yllarca Sen Krtsn dlanyorsun diye kandrldn syleyerek, Halk byle istismar ettiler. imdi hizmet gitti. Elerindeki bu nemay kaybettiler diye konutu. (vurgu bize ait) (Posta, Gneydou kandrld balkl haber spot- 02.04.2006)

Resim 7 Posta, 02.04.2006

44 Krt alm ilk olarak Cumhurbakan Abdullah Gln Mart 2009da rana yapt ziyaret srasnda Krt sorunu konusunda iyi eyler olacak aklamasyla gndeme gelmitir. Ardndan Babakan Recep Tayyip Erdoann, Krt sorununa ilikin zme ok yaknz (Milliyet, 31.05.2009) demeciyle gelien sre kamu gndeminde nemli bir tartma alan yaratmtr. Sivil ve askeri evrelerin Trkiyede yaayan baka etnik kesimlerin tepkisine, ayrmcla, blcle neden olaca iddiasyla kar kt Krt almnn ad ileri Bakan Beir Atalayn 29.07.2009da yapt basn toplants ile Demokratik alm olarak belirlenmitir. TBMMde ilk kez Krt sorununun tartlmas gerekliliinin gndeme gelmesiyle ve belirlenen takvime (10.11.2009) yaklalmasyla da hkmet yetkilileri tarafndan demokratik alm adlandrmasna yaplan vurgular artm ve zaman zaman yine st dzey hkmet yetkililerince Milli Birlik Projesi olarak da adlandrlmtr (Milliyet, 11.11.2009).Hem kamuoyunda hem de meclis gndeminde tartlagelen Krt alm bu almann kaleme alnd sralarda i ve d politik evrelerdeki gncelliini korumaktadr. zellikle CHP ve MHP etrafnda toplanan muhalefet odaklar, yukarda belirtilen tehdit algsn, zellikle almn PKKya hizmet ettii ya da Trkiyeyi blecei iddialar ile yeniden retirken hkmet evrelerinde almn ieriine dair net bir izlenim olumamakla birlikte tarihi bir frsat olarak adlandrlmakta, toplumsal bar ve daha fazla demokrasi talepleriyle ilikilendirilmektedir.

109

Yerel basn da, Krtlerin bir hak sorununun olmad ve Trkiyenin dmanlar tarafndan aldatldklar iddialarna haber deeri atfetmektedir: Krt kardelerimizin zerinde oynanan oyunlar, konunun uzmanlaryla il merkezi ve ilelerde konferanslar verdirerek belgelerle anlatacaz. Trkiyede Krt meselesi olmadn, bunu bat emperyalizminin kkrttn herkese gstereceiz. ( Sonsz, Krt kardelerimize oynanan oyunlar, belgelerle anlatacaz balkl haber Malatya Trk Ocaklar Bakannn aklamalarndan aktarma- 21.04.2006) PKK propagandalarnda belirtildii gibi blgedeki halkn Krt kimlii Krte dil gibi bir sorunu yok. Blge halk mazlum, inanl, itikatl, devletine bal, iinde gcnde insanlar, fakat PKK zellikle genlere ynelik propagandalarla aldatyor. Dou ve Gneydoudaki sorunun zlmesi iin nce terr nlenmeli (Yeni Balkesir Oyuna gelmeyelim. balkl haber, -Yurt Partisi l Bakan Turan Gnein aklamalarndan aktarma- 06.10.2006) Krt sorununu terr ve Trkiyenin dmanlar sylemiyle ilikilendiren bylesi bir ideolojik kurgu, sorunun zmn rejim dmanlarna kar radikal (hatta askeri) nlemlerde grmektedir. Ancak yazarlar, sklkla hkmetin bu konuda yeterli kararll gstermediinden ikyet etmektedir. Bu durumda are, halkn kendi nlemlerini kendi eliyle almasnda grlmektedir. Trk Ceza Yasasnn 216. Maddesinde yer alan Halk kin ve dmanla tahrik veya aalama suuna ynelik hkmlere ramen, sayfa editrleri bu suu ven ya da aka ileyen yazlar yaynlamakta bir saknca grmemektedirler. Benim korkum, Trkiyenin Krt kkenli olmayan nfusunun bu artlar kabul etmesi ve dahas (kz ldne gre deyip) ortakln sona ermesini istemesi Konferansn bu olasl da dnerek, stanbul, zmir, Bursa, Ankara, Antalya, Mersin, Adanada (vb.) yaayan Krtlerin kaderlerine de proje retmesi gerekmez mi? (vurgu bize ait) (Hrriyet, zdemir ncenin Pandorann kutusu balkl yazs, 28.01.2007) Bir szm de PKK ve Krt fesatlarna: Cumhuriyete sadk vatandalar, sizin marklklarnza bakarak lkenin korumasz kaldn dnmeye balarlarsa neler olur? Bu olasl hkmet de, gvenlik gleri de ciddi ciddi dnmelidir. (Hrriyet, zdemir ncenin Krt sorunu neyin fesad? balkl yazs, 26.03.2006) Blc terre duyulan tepki artk durdurulamaz bir hal ald. Vatanda da sokaa dkld! Trk Bayraklar ald. lerinde kadn ve ocuklarn da bulunduu gruplar, sopalar ve kazma-krekle terrist avna balad. Apak ortada; vatanda artk blclerin sergiledikleri densizliklere katlanamyor. Gnlerdir olup bitenleri hazmedemiyor. Eline ne geirirse sokaa frlyor. PKKl avna kyor! (Yeni Balkesir, Emin Pazarcnn Kpeksiz kyde deneksiz geziyorlar balkl yazs, Bugn gazetesinden aktarma, 04.04.2006) Hatta gazete sayfalarnda, Krt kkenli vatandalar Krte konuan tarm iilerini ya da DTP yandalarn- PKKl olarak damgalayarak hedef alan iddet eylemlerini lin giriimlerini- mazur gren ya da ven haberler olaanlaabilmektedir:
110

Giderek trmanan terr, artan su oranlar toplumu ldrtma noktasna getirdi. Halkta Cezay kendim veririm fikri iyice yerleti. Toplumda lin kltr olutu. te bu tehlikeli trmann bir rnei nceki gece Akyazda yaand. Birileri kente gelen fndk iilerinin PKKl olduu dedikodusu kard. 4 Diyarbakrl iiyi polis linten havaya ate aarak kurtard. (Posta, KORKUTAN FKE balkl manet haberi , 09.09.2006) stanbulda gsteri yapmak isteyen terr yandalarnn dersini Dolapdereli Roman vatandalar verdi. ou Roman olan vatandalar silah, satr, i, bak, sopa, dner bayla sokaklarda eylemcilerin peine dt. Roman vatandalar ehitler lmez vatan blnmez, Trkiye laiktir laik kalacak sloganlar atarak daha sonra evlerine dnd. DTP stanbul l Bakan Doan Erba, Muta 14 PKKlnn ldrlmesini knamak iin basn aklamas yapmak istediklerini syleyerek mdahale eden polisi knad. (Posta, PKKlya Roman daya balkl haber, 03.04.2006) Yukardaki alntda, Krtlerin karsnda rejimin bekileri olarak Roman vatandalara yklenen deer ayrca dikkat ekicidir. ncelemeye konu olan 13 aylk dnemde, ulusal basnda Trkiyede yaayan Romanlarla ilgili baka bir habere rastlanmamtr45. Genelde basnn ancak folklorik zellikleriyle ya da kapka ve hrszlk olaylar gibi sula ilikilendirerek grnr kld Romanlar, bu sefer ellerindeki baklar ve sopalarla, yani yine iddetle ilgili; ancak sadk vatandalar olarak yer bulmulardr. Yaygn inan dndakilere tahammlszl/hogrszl besleme Irk-ayrmc sylemlerin yaygnlatrld haber ve yazlarda ne kan konulardan bir dieri dinleraras ilikilerdir. Bu konu kategorisi altnda, zellikle i ve d rkln ncelikli hedefleri arasnda yer alan Hristiyanlara ilikin ayrmc tutum ve yarglarn, Trkiyedeki misyoner faaliyetleri, genel olarak Hristiyanlarn ve zellikle de Hristiyan din adamlarnn slam kartl gibi temalatrmalar iinden yaygnlatrld grlmektedir. Bu erevede, incelemeye konu olan dnemde basnn gndemini megul eden Karikatr krizi, Rahip Santoro cinayeti, Papann Trkiye ziyareti gibi olaylar genel olarak Mslmanlar stndr temas ile ifade bulan ortak kimlik vurgusunu yaygnlatrrken dine dayal biz/onlar kartlnn teki tarafna, zellikle de Hristiyanlara ynelik ayrmc sylemlerin meruluk zeminine tanmasna da arac olmutur. Dier yandan dinleraras ilikiler, Trkiyede yaanan Mslmanln farkl yorumlar ve mezhepleri arasndaki atmann da ayrmc sylemlerin retilmesine araclk eden temalatrmalarla ne kt konu kategorisini oluturmaktadr. Burada ilk olarak Hristiyanlarn hal seferi bal altnda Hristiyanlara ynelen ayrmc sylemlerin temalatrlma biimleri zerinde durulacak, daha sonra ise slamn resmi ideolojice kabul gren olaan yorumu dnda kalanlar hedef alan temalatrmalar ve bunlara araclk eden Aleviler Mslmandr, Tarikatlar sapkn/ykc/sahtekrdr, Bartsn savunanlar irticacdr nermeleri ele alnacaktr.
45 Romanlarla ilgili Yeni Balkesir gazetesinde yaynlanan 22 Nisan 2006 tarih ve Polisten afak operasyonu balkl haberde ise, allageldii gibi, Roman vatandalarn oturduu ardaktepe diye adlandrlan mahalleye sabaha kar saat 05.30da operasyon dzenleyen polislerin ok sayda alnt olduu bildirilen ve zerinde asi numaralar bulunmayan motosikletlere el koyduu, aramalarda bir adet av tfei, ok sayda fiek ile evlerin bahelerinde sakslara ekilmi uyuturucu maddesi olarak kullanlan otlardan ele geirdii belirtilmektedir. Bylece, operasyonun dzenlendii mahallede Roman vatandalarn oturduunun altn izen gazete, Romanlar dorudan doruya su ve iddetle ilikilendiren genel rk yargnn da yeniden retilmesine araclk etmektedir.

111

-Hristiyanlarn Hal Seferi: Santoro cinayeti ve misyonerlik faaliyetleri 2006 ylnn banda Danimarka ve baz Avrupa lkeleri basnnda slam dini ve Peygamberine hakaret ierdii iddia edilen karikatrlerin yeniden yaynlanmas ile Mslman lkelerde ve Trkiyede dile getirilen tepkiler ve protesto gsterileri, basnn da nde gelen gndem maddelerinden birini oluturmutur. Bu tepkilerin ne kt bir dnemde Trabzonda bir rahibin ldrlmesinin ardndan, hem cinayetin nedeninin karikatrlere duyulan tepki olduu aklamalar hem de ldrlen rahibin Trkiyede misyonerlik faaliyetleriyle bilindii iddialar adeta hafifletici sebep olarak sunulurken, medya profesyonelleri ve yazarlar, ldrlen rahibin nezdinde kimlik kazanan Hristiyanlarn Mslmanlara ve Trkiyeye kar komplolar iinde olduklar; misyonerlerin Trkiyenin/Trklerin aleyhine alt nermeleri zerinde hemfikir grnmektedirler. Bu erevede, Santoro cinayeti, daha sonra Hrant Dink cinayetinde ortaya kan sylemin provasymasna, Trkiyeye ynelik bir provokasyon olarak adlandrlmtr. Sklan kurunlar hepimizin huzurunu, lkemizin saygnln, baka dinlerin mensuplarna kar iimizde hep tadmz hogry hedef alyor nk (Hrriyet, Mehmet Y. Ylmaz Drt ay sonra dmeye kim bast? balkl yazs, 06.02.2006.) Cinayetin ferdi bir eylem olduu iddialar da provokasyon iddialar ile ezamanl olarak yer bulabilmektedir. Ayn sayfalarda, cinayetin nedeni, karikatr krizine ve/ veya misyonerlik faaliyetlerine balanabilmekte, dnyada ve Trkiyede karikatrlere gsterilen yaygn tepki, rahibin ldrlmesi haberi ile yan yana verilebilmektedir. Ancak katil psikolojik anlamda kullanlm olabilir. Hatta Hazreti Muhammedin karikatrnn izilmesi olay da katili azmettirmek asndan kullanlm olabilecei zerinde duruyoruz. (Trabzon Polisinin aklamas) (Hrriyet, Yine provokasyon balkl devam haberi, 06.02.2006) Saldrnn, Danimarkada Jyllands-Posten gazetesinin yaynlad Hz Muhammedi ve slam dinini aalayan karikatrlere tepki olarak ilendii sanlyor. Bu karikatrlere tm slam lkelerinde tepki var. Protesto gsterileri durmuyor. Ancak Katolik bir din adamnn, srf bu nedenle ldrlmesi provokasyona ynelik bir hareket olarak nitelendirildi. (Posta, Mslmanlk bu deil balkl manet haberi, 06.02.2006) Bir Emniyet yetkilisi Cinayet kesinlikle ferdi eylem. rgt balants veya siyasi yn yok. Baz kiilerce kahraman gibi gsterilen Papa suikasts Acaya zenmi bir ocuun ii bile olabilir dedi. (Posta, Katiliyle kavga etmi balkl haber, 07.02.2006) O.A. polisteki ilk sorgusunda cinayeti itiraf etti ve Hz. Muhammedi aalayan karikatrlere duyduum tepki nedeniyle papaz ldrdm dedi. (Posta, Trkiyeyi yakan katil balkl haber, 07.02.2006) Santoro cinayeti ile hafifletici sebep olarak karikatr krizi arasnda kurulan iliki, karikatre gsterilen tepkinin bykl ve haklln temalatran haberlerle pekitirilmektedir. yle ki, medyann genel olarak haber retim kodlar ve haber deeri atfetme sreleri iinde zellikle de sol ya da egemen deer ve ilikiler ayla ters den- toplumsal eylemlerin epizodik temsilini ne karma eilimi bulunmasna
112

karn46, bu sefer gstericilerce atlan sloganlar bile teker teker sralanmakta; bylece eylem akliletirilerek hakll bir kez daha teslim edilmektedir:

Resim 8 Posta, 07.02.2006

slam dnyasnda fke seline neden olan Hz. Muhammedin karikatrlerinin yaynlanmas dn Halkalda ounluu Caferi cemaatine mensup yaklak 500 kii tarafndan protesto edildi. Gsteride saygsz barbarlar, Peygambere uzanan eller kesilir, Peygambere uzanan diller kesilir, Kahrolsun ABD siyonizmi, Rehber nerede biz oradayz, Kahrolsun Rasmussen, Oraya geliriz kalemini krarz, Canmz Peygambere feda olsun sloganlar atld (Hrriyet, Karikatre fke gibi balkl haber, 07.02.2006) Dier yandan, rahibin misyonerlik faaliyetleri de, cinayetin birincil sebebi olarak grlmektedir. rnein 6 ubat 2006 tarihli Posta gazetesi, Mslmanlk bu deil balkl haberinde ldrlen rahibin fotorafnn altnda papaz Andrea Santore, tatil iin 1 ay nce talyaya gitmi ve 3 ubatta Trabzona dnmt. Santorenin47 misyonerlik faaliyetinde bulunduu phesiyle daha nce tehdit edildii renildi. aklamalarna yer vermitir. Gazetenin ertesi gnk saysnda ise, polis kaytlar ve grg tanklar misyonerlik iddialarnn kant olarak sunulmaktadr:
46 Iyengara (1991) gre medyann oluturduu anlamlandrma ereveleri iki biimde gerekleir: Epizodik ereveler olaylara, somut durumlara odaklanmtr. Tematik anlamlandrma ereveleri ise bir konunun ya da sorunun ierii ile ilgilidir; genel gelimeler, eilimler, sorunlar oluturan koullar zerinde younlar. Iyengarn ayrm, haberin akliletirici elerinin arlkl olarak tematik temsil araclyla kurulduu anlamna gelir. Yani eylemin nedenine, eylemci gruplarn talepleri ve hedeflerine, eylemin olas sonularna tematik temsil iinde yer verilir. Medyann toplumsal eylemlerle ilgili haberlerinde arlkl olarak benimsedii temsil biimi olan epizodik temsilde ise eylemin nedenleri, eylemcilerin taleplerinden ok duygusal unsurlar, izlence boyutu ne kar (Kker, Doanay, 2004: 54). 47 Cinayetin ardndan ulusal gazetelerin ldrlen talyan rahibin adn doru yazma konusundaki vurdumduymazlklar yabanc olan karsndaki toplumsal alg hakknda da fikir vermektedir. 6 ubat tarihli Hrriyet gazetesi rahibin adn Sentore, Zaman Santaro, Posta ise Santore olarak duyurmaktadr.

113

Santa Maria Katolik Kilisesi rahibi 61 yandaki Andrian Santoronun misyonerlik faaliyetleri nedeniyle polis kaytlarnda sakncal grld iddia edildi. Bu yzden Santoronun ikamet izninin uzatlmad, talyann devreye girmesiyle krizin ald da ne srld. Grg tanklar misyonerlik faaliyeti olarak genlere ncil iinde 50-100 dolar aras para verdiini ne srdkleri Santoronun son Roma gezisinden nce bu nedenle bir lise rencisiyle tarttn anlatt. (Posta, Katiliyle kavga etmi balkl haber, 07.02.2006). Santoro cinayeti, yasal olarak bir su olmamasna ramen polis kaytlarna girdii, polisin yetkisinde olduu, MT tarafndan soruturulduu ya da jandarma tarafndan gz altna alndklar48 gerekeleriyle misyonerliin gerekte bir su tekil ettii imalarnn ve Hristiyanlarn Trkiyede yoksullar, ocuklar ve kadnlar bir baka deyile geleneki-cinsiyeti ve otoriter sylemlerin akil olmayanlar olarak iaretlediini- kandrarak yoldan kard iddialarnn da yeniden gndeme gelmesine vesile olmutur: .. Misyonerlik faaliyeti var myd? Bu benim iim deil, polisin yetkisinde. Ancak sadece Trabzonda deil ki, Trkiyenin her yerinde misyonerlik faaliyeti yaplyor. Bakanlm dneminde bu duyumlar alnca baktrmtm. Bana verdikleri cevap, mahallelerde fakir insanlar, genleri bulup, onlar para karlnda mahalle sorumlusu etmeleriydi. O zaman 100 mark veriyorlard. zellikle bayanlara verdiklerinin tespitini yaptrdm. Bizim oras muhafazakrdr. Bu tr almalar karlk bulmaz. (Hrriyet, Yaln Bayer, Yeter Sz Milletin balkl yazs AKP Trabzon milletvekili Asm Aykanla yapt syleiden aktarma- 07.02.2006) Trkiyede misyoner faaliyetlerinin artt iddialar Santoro cinayetinin hemen ncesinde gazete stunlarna tanm; misyonerliin gizli yaylnda Hristiyan kltrn yaygnlatran eitim kurumlarnn rol vurgulanmtr. Misyonerlik yapt Milli stihbarat Tekilat (MT) raporuyla belgelenen Salk Eitim Vakfnn (SEV) selefi Amerikan Borda ait Tarsus Amerikan Kolejinin dini propaganda yapt gerekesiyle kapatld ortaya kt. . Hacettepe niversitesi retim yesi Do. Dr. Ayten Sezer, Bursa Amerikan Kz Kolejinin de kontrolnn Amerikan Bordda olduunu sylyor. En byk misyoner tekilat. Din deitirin demek yerine Hristiyan yaam biimini rencilere empoze ettiler diyor. (Zaman, MTin misyonerlikle sulad vakfn okullarn Atatrk kapatm balkl haber, 05.02.2006) Misyonerlerle ilgili almalar ile tannan ve yapt aratrmalar Milli stihbarat Tekilatnn (MT) yaynlad rapor ile dorulanan gazeteci Adnan Odaba, amlca Suba Camiinde kldklar ba ak namazla gndeme gelen grubun misyoner
48 rnein 16.10.2006 tarihli Hrriyet gazetesi, Jandarmadan Taksimde misyoner baskn balnn altna att spotta Silivride ilkretim okulu rencileri zerinde misyoner faaliyet gsterdikleri ne srlen iki kiinin gzaltna alndn duyurarak, yasal olarak serbest olmasna ramen misyonerlii gzaltna alnmay gerektirecek bir su olarak tanmlamtr. Haberin devamndan ise gzaltna alma sebebinin misyonerlik olmad anlalmaktadr.

114

olduunu iddia etti.( Zaman, Ba ak namaz klan grup, MTin de misyonerlikle sulad SEVle balantl balkl haber, 26.01.2006). Cinayetin ardndan ise eitli aktrlerin azndan aktarlan bu trden faaliyetlerin hat safhada olduu, neredeyse bir hal seferi niteliine brnd, misyonerlerin Trkiyenin her tarafn sard, drt bir tarafta cirit att aklamalar ile Trkiyede yaayan Hristiyanlarn, zellikle de Hristiyan din adamlarnn rk-ayrmc sylemlerin yaygn stratejilerinden olan potansiyel tehdit algsnn hedefine yerletirildikleri grlmtr. Bu yerletirme, kukusuz tehdit olarak grlenin, Santoro cinayeti ile somutluk kazanan bir tehdit altnda olma durumuna da tanmas anlamna gelmektedir. ABnin basklar zellikle de din alannda kendisini gsteriyor. Misyonerlik faaliyetleri had safhaya ulat. (Yeni Balkesir, Misyonerlik hat safhada balkl haber, - Trk Diyanet Vakf-Sen Genel Bakannn szlerinden aktarma- 03.05.2006)

Resim 9 Yeni Balkesir, 03.05.2006

yle ki, Malatyada yaynlanan Sonsz gazetesi, nce Trkiyenin tm byk illerinin, sonra ise Malatyann misyoner igalinde olduu haberlerine yer verirken aka adres gstermekten kanmam, tepki gsteren vatandalar sfatyla anonimletirdii okurlarn, misyoner faaliyetlere kar mcadele etmeye davet etmitir49. [Trk Diyanet Vakf-Sen Genel Bakan Bilal Eser] 11 Eyll olayndan sonra misyonerlik faaliyetlerinin hz kazandn savundu. Trkiyenin drt bir tarafndan
49 Sre, 2007 ylnn Nisan aynda Zirve Yaynevi basknnda Hristiyann misyonerlik faaliyetleri nedeniyle ldrlmesi ile sonulanmtr.

115

Hristiyan misyonerlerin cirit attn ve farkl kimliklerle almalarn yrttn ifade eden Eser, Bugn peygamberler diyar dediimiz anlurfa gitmitir elimizden. lelerine, kylerine varncaya kadar. Misyonerler brakn byk illeri, il merkezlerini, deprem blgelerini, Trkiyenin her tarafn sarm. Bugn Sincan misyoner kaynyor. 15 tane kilise var. rtica hortluyor denilerek tanklarn yrd Sincanda eklinde konutu. (Sonsz, Trkiyede Misyonerlik faaliyetleri balkl haber, 30.03.2006) Malatyada kendilerine Malatya Ev Topluluu adn veren bir grup misyoner, . Oteli, . Salonunda50 dn Paskalya Bayram Kutlamas ad altnda toplant dzenledi. Toplantya tepki gsteren baz vatandalar durumu, Mslman mahallesinde salyangoz satlyor eklinde deerlendirdi. Vatandalar kentte misyoner faaliyetlere kar mcadele edilmesi ve misyonerlere her ne ekilde olursa olsun destek verilmemesi, kap almamas konusunda herkesin duyarllk gstermesinin byk nem tadn szlerine eklediler. (Sonsz, Mslman mahallesinde salyangoz! balkl haber, 17.04.2006) 3 Mays 2006 tarihli haberinde Trkiyede misyonerlik faaliyetlerinin had safhada olduunu duyuran Yeni Balkesir ise, daha sonra Trkiyede son yedi ylda sadece 350 kiinin Hristiyanla getiinin, baka deyile misyonerlerin hal seferinin baarya ulaamadnn altn izer. Le Figaro gazetesi de sanki Trkiyede Hristiyan kart bir iklim oluuyor grn dile getirdi. Gazetede Trkiyede yedi ylda sadece 350 kiinin Hristiyanla gemesine karn Diyanetin, misyonerleri Trkiyede bir hal seferi yrtmekle suladna dikkat ekti. (Yeni Balkesir, Le Figaro: Trkiyede Hristiyan kartl byyor balkl haber 06.07.2006) Fransada yaynlanan Le Figaro gazetesine atfta bulunan haberin Trkiyede Hristiyan kartl byyor bal ilk bakta ayrmclk kart bir ierii aktaryor gibi grnmekle birlikte, gazetelerin haber gndemi iinde misyoner faaliyetlerinin yaygnl iddialarna stelik bu haberde Diyanet leri Bakanlna bavurularakyklenen meruluk konumu dikkate alndnda, haberin btnnn Trkiyedeki Hristiyan kartlndaki artn bu faaliyetlere gsterilen tepki ile ilgili olduu sonucuna gtren bir sylemsel kapanmay ortaya koyduu dnlmektedir. Benzer ekilde, Rahip Santoroyu cinayet failin aklamalarna gre Hz. Muhammedi ve slam dinini aalayan karikatrlere tepki olarak, birok haber ve yazda ise maktuln misyoner kimlii nedeniyle ilenmitir- ldren gencin51 annesinin Devleti, milleti iin yatyorsa helal olsun benim evladma. O da Allah iin yatyor. Hibir ey demeye hakkmz yok szlerine yer veren Zaman gazetesinin Rahibin katiline 19 yl hapis cezas (11.10.2006) ve Bilseydim ocuum papaz vuracak, gider nne kalkan olurdum (17.10.2006) balkl haberlerinde misyoneri cezalandrann bunu devleti, milleti, Allah iin yapt iddiasna atfedilen haber deeri, okurun zihninde bu iddiann doruluuna ya da en azndan bakalarnn da byle dndne dair bir fikrin olumasna yardmc
50 Gazetede aka belirtilen adres, ev sahiplii yapan ilgili kii ve kuruluun adlarnn yeniden anlmamas iin burada gizlenmitir. 51 Genlerin medyada arlkl olarak iddet olaylaryla ilgili temsil bulabildiine dair ABDde yaplm bir alma iin baknz : Aitken ve Marchant (2003)

116

olmas nedeniyle, rk-ayrmc tutum ve yarglar yaygnlatrmaktadr. -Papann Ziyareti ve Hristiyan-Mslman Kartlnn Temalatrlmas mit zdan Yeni Balkesirde yaynlanan ke yazsnda, yukardaki haberlerden anlald gibi basnn bir ibadet mekn olmaktan ok Katolik inancnn yaygnlatrld merkezler olarak yanstt kiliseler gibi, Ortodoks Rumlarn Patrikhanesi ve ruhban okulu da fesat yuvas olarak anlmaktadr. Ayasofyann yeniden kilise olarak ibadete almas ihtimali kadar Patrikhanenin evrensellik stats de Trkiyeye ayrlk, uyumazlk getirecek bir felaket simgesi olarak deerlendirilmektedir. Bu srada, Avrupa devletlerine ve Yunanistana kar yrtlen Kurtulu Sava ve bylece Trkiyede yaayan ve yazarn vatandalktan ok hemehrilik sfatna layk grd Hristiyanlarn aslnda Hristiyanlara kar yrtlen bu bamszlk savann kalntlar olduu anmsatlarak Atatrkn Patrikhane ile ilgili szlerine bavurulmaktadr. ABnin Trkiye zerindeki politikalarnn eletirisi de, gerek misyonerlik faaliyetleri gerekse Trkiyedeki gayr- Mslim aznlklara AB mevzuat ile tannan haklar balamnda, bu trden yazlarn balca temalarndan birini oluturmaktadr: Atatrk savatan sonra Patrikhaneyi yle deerlendirmitir: Bir fesat ve ihanet oca olan lkede ayrlk ve uyumazlk tohumlar saan Hristiyan hemehrilerimizin huzur ve refah iin de uursuzluk ve felaket simgesi olan Rum Patrikhanesini artk topraklarmzda barndramayz. Bu fesat yuvasnn gerek yeri Yunanistan deil midir? Bir yandan Heybeliadada Ruhban okulunun almas te yandan Ayasofyann tekrar kilise olmas konusu 1990larn banda tekrar tartmaya ald. Ne zaman ki Trkiyenin sanal AB tam yelik sreci balam ve lkemizin zerine drt bir yandan ullanlm, iste o zaman Fener Rum Patrikhanesi de szde patrikhanenin evrensellii stats gndeme gelmitir. (Yeni Balkesir, mit zdan Patrikhane ile devam edelim-2 balkl yazs, 24.07.2006) Anlalmaktadr ki, Trkiyedeki Hristiyanlara, dinsel kimliklerini ne karmadklar, ibadethane gibi hak taleplerinde bulunmadklar, Hristiyanl vmedikleri ve ounluk dini Mslmanlk hakknda kt konumadklar srece hemehri statsnde tahamml gsterilebilmektedir. Aksi bir durum, sz konusu Hristiyann bir din adam deil de karar alma konumundaki bir resmi grevli aadaki rnekte rektr- olmas halinde hogrlemez olmakta, kolayca aramzdaki dmann ihaneti olarak alglanabilmektedir: Dokuz Eyll niversitesi Rektr Emin Alcnn Keke Anadolu Mslman olmasayd szlerine toplumun her kesiminden tepki yayor. Gazete merkezini arayan vatandalar, Anadolunun Mslman olmaktan gurur duyduunu dile getirerek rektrn haddini atn kaydettiler. Hristiyan olduunu aklayan Rektr Alcnn bakasnn dinine karma hakk bulunmadn syleyen Eitim-Bir Sen genel Bakan Ahmet Gndodu Anadolu, Mslman olmaktan rahatszlk duymuyor, gurur duyuyor. Hristiyan olduunu syleyen rektr Mslman mahallesinde salyangoz satyor. Gndodu, Papann zrva tevil gtrmez denilebilecek aklamasndan sonra rektrn konumasnn Papann danmannn bir aklamas gibi olduunu savundu. (Zaman, Mslman mahallesinde salyangoz satyor balkl haber, 28.09.2006).
117

Yukardaki rnekte gazete merkezini arayan vatandalarn kimliinde genelletirilen Mslmanlktan gurur duyma konumu, Mslman olmayana yneltilen nefretin de gerekesini aklar grnmektedir. En iyimser ifadeyle haddini amakla, bakasnn dinine karmakla itham edilen rektr, Mslman ounluun arasnda grlerini dile getirdii iin Mslman mahallesinde salyangoz satmakla; dahas, Papann zrva tevil gtrmez olduu tespit edilen aklamalarn savunduu iin hyanetle sulanmaktadr. Burada, rektr ekmeini yedii yere ihanet etmekle sulayan aktrlerin szlerine haber deeri atfeden ve hatta ezici ounlua ait Mslman kimliinden farklln bala karan medya profesyonelleri, rektr tali vatandalk konumuna tayan ayrmc sylemi yeniden retmekte herhangi bir saknca grmemektedirler. Benzeri bir dman algs, slam hakknda aklamalarda bulunan Papay hedef gstermektedir; Papann szlerine duyulan tepkiler ve ardndan gerekletirdii Trkiye ziyareti, eitli aktrlerin Trkiyede yaayan Hristiyan aznl rencide edici, hakaret ieren aklamalar balklara tanarak ve haberletirilerek aktarlmtr. Katolik dnyasnn ruhani lideri Papa 16. Benediktus, getiimiz gnlerde Almanyada yapt konumada, Hazreti Muhammede dil uzatp slam ile iddetin i ie olduunu sylemiti . AKP Grup Bakanvekili Salih Kapusuz, dn bir aklama yaparak Papa 16. Benediktusun slam hakkndaki gerekleri bilmemesinin Acnacak bir cehaletin rn olduunu syledi. CHP Grup Bakanvekili Haluk Ko Papann rencide edici ifadelerle slam dnyasn karsna almas ok byk bir talihsizlik. Bu banaz dnce Hal Seferleri dnemine dayanyor dedi. (Posta, AKP: Papa cahil ve zavall biri balkl haber, 19.09.2006) Papann szlerine ve Ayasofya Camiini ziyaretine gsterilen tepkilerin meruluu ise, 100 kiinin gerekletirdii byk eylemi, eylemcilerin sloganlarna da yer vererek haberletiren Zamanda ilan edilmektedir. Alperen Ocaklarna bal yaklak 100 kiilik grup, Papa 16nc Benediktin stanbula geliini protesto etmek iin mzeye evrilen Ayasofya Camiinde byk bir eyleme imza att. Gstericiler Ya Allah, ya bismillah, Allahu ekber, Papa arma sabrmz tarma, Babu Muhsin eklinde sloganlar att. (Zaman, Papay protesto etmek iin Ayasofyada namaz kldlar balkl haber, 23.11.2006) Papann ziyaretini Hristiyan-Mslman kartl iinde temalatran Yeni Balkesir gazetesi yazar M. Blend Salam ise, Ruhbann hedefinin Ayasofya Camiini kiliseye evirmek olduunu syleyerek yukarda vurgulanan tehdit algsn yeniden retirken, Binlerce yldr, yzlerce kez yere serdiklerimizi, srtmda tamak zorunda braklmak bana ok zor geliyor szleriyle Trkiyede yaayan Hristiyan aznla korku salmaktan da geri kalmamaktadr: Oysa ki, Ayasofya Camiini ilk frsatta kiliseye evirecekleri hususunda yerleik bir ana fikri ve planl hedef olan, bu ziyareti Ruhban ve yandalarn anlamak ok kolay (Yeni Balkesir, M. Blend Salam, PAPAan Siyaset balkl yazs, 28.11.2006). imdi, bilen bilmeyen, btn medya PAPAan gibi, bu Ruhban ziyareti zerine
118

ahkam keserken gzden karlanlar gz nne koymak vacip oldu!... Papa ayakkablarn kartt!... Cenap, ltuf etti!... Ne yapacakt ya? mmeti slamn o pak alnlarn secdeye kapattklar tertemiz hallara, kpek pislii bulam olmas muhtemel papular ile mi basacakt!... Bir Trk yere serip zerine oturduunu bir daha srtna giymez!... Binlerce yldr, yzlerce kez yere serdiklerimizi, srtmda tamak zorunda braklmak bana ok zor geliyor ( Yeni Balkesir, M. Blend Salam, Huzurda Papa balkl yazs, 05.12.2006) (vurgu yazara ait). Papann slam dini hakkndaki aklamalar ve Trkiye ziyareti, Papann ocuklara tacizde bulunan Hristiyan din adamlarnn sularn rtbas ettii haberlerinin de gazete sayfalarna tanmasna yol amtr. 2006 ylnn son eyreinde, Hristiyan din adamlarnn ensest iliki yaad, seks skandallarna, ecinsel ilikilere kart, dolandrc, alkolik, sbyanc, kadn ve sefahat dkn olduu haberleri de hem yerel, hem de ulusal basnda yer bulmutur: Taceddin Uraln yazd kitapta, Benediktin kardinallii dneminde, ocuklara cinsel tacizde bulunan rahipleri kollad iddia edilirken, Vatikana bal ocuk tacizcilerinin saysnn 4 bin 450ye ulatna ilikin itirafna da yer veriliyor Papa Bir puttur isimli kitap, Trkiye ziyaretine hazrlanan Papa 16. Benedikte tatsz bir srpriz yerine geecek. (Yeni Balkesir, Papaya ho geldin kitab: Papa Bir Puttur balkl haber, 15.11.2006) BBCde dn gece yaynlanan ok bir belgesel programa gre Papa 16. Benedikt, henz kardinal olduu yllarda Katolik rahipler arasnda yaygn olan sistematik sbyanclk olaylarnn rtbas edilmesinde barol oynam. (Hrriyet, Papa sbyanclar kollam balkl haber, 02.10.2006) Amerika-Miamideki Aziz Vincent Ferrer Kilisesinin iki Katolik rahibinin, kiliseden 8.7 milyon dolar (13.1 milyon YTL) ald ortaya kt. Alkolik, kumarbaz ve kadn dkn olan Francis Guinann tm parasn tkettii renildi. (Posta, Hovarda rahipler kiliseyi soymu balkl haber, 02.10.2006) Hristiyan din adamlarnn ahlakszl haberleri iinde ecinsellik de bir sapknlk olarak tanmlanmaktadr. Tablo 22de Hristiyanlar/yabanclar sapkn/ehvet dkndr nermesi ile kodlanan bu haberlerde, Hristiyan din adamlar gibi, politikaclar da cinsel kimlikleri nedeniyle sulu ilan edilebilmekte, ahlakszlkla damgalanmaktadrlar: ABD Bakan George Bushu yeniden setiren etkin Evanjelik liderlerden olan Papaz Ted Haggard, ahlaksz biri olduunu syledi. Haggard, iren ve karanlk diye tanmlad bu tarafyla hep mcadele ettiini, ancak bir cinsel ahlaksz, hilekr ve yalanc olduunu belirtti. (Hrriyet, GAY PAPAZ TRAF ETT, CEMAAT PERAN Ahlakszn tekiyim balkl haber, 07.11.2006). ABD Bakan George W. Bush, bugnlerde kendi partisinden gay bir vekilin adnn kart seks skandalnn yaralarn sarmaya alyor. Bushun, chat skandaln iren diye tanmlamas tepkileri yattrmaya yetmedi. (Hrriyet, CHAT, SEKS ve SKANDAL balkl haber, 05.10.2006)

119

Resim 10 Posta, 02.10.2006

-Tehdit Algsnn Odanda Geleneksel slamn Dndakiler Balklarn analizinde de grld gibi, slamn geleneksel ya da resmi ideoloji tarafndan kabul gren yorumunun dnda kalanlar, Alevileri ve tarikatlar konu edinen haber ve yazlarda balca iki temalatrma biimi ne kmaktadr. Bunlardan birincisi, zellikle Alevilerin Snni Mslmanlardan farklln yadsmaya ynelmektedir. Tablo 22de Aleviler Mslmandr nermesi ile ifade bulan bu temalatrma biiminde Alevilerin inan ve ibadetlerindeki farkllk yerine st kimlik ve ortak ba olarak Mslmanlk ve hatta Hrriyetin aadaki Washington Times gazetesinden alnt yaparak Diyanet leri bakannn szlerini aktard haberinde grld gibi, Snnilik ne kmaktadr: Washington Times gazetesi, bu kez Trkiyedeki Alevilerin sorunlarna da el att. Gazete, Ali Bardakolunun Her inan grubu bizim ortamz dedikten sonra Alevilerin asl Snni olduunu savunduuna dikkat ekti. Bardakolu Cemevlerine
120

kar deiliz ancak camilerin bir alternatifi deil. Alevilerin semahlar olabilir ancak oru da tutmallar eklinde konutu. (Hrriyet, Aleviler oru tutmal balkl haber, 24.05.2006)

Resim 11 Hrriyet, 06.07.2006

121

eitli aktrlerin, Alevilerin Mslmanlktan farkl bir kimlik oluturmad ynndeki aklamalarna haber deeri atfeden medya profesyonelleri, Alevilerin AHMye zorunlu din dersinin kaldrlmasna ynelik bavurularnn da meru olmad ynndeki haber ve yazlara gazete sayfalarnda yer verebilmektedir: zellikle Din ve Ahlak Kltr dersi almayacam deme lksnz yoktur. Siz Trkiye Cumhuriyeti devletinin vatandaysanz bu dersi alacaksnz. Alevilerin Mslman olup olmadnn tartlmas Mslmanla hakarettir. Bunlar birer zenginliktir. (Hrriyet, Alevilerin din dersi almyorum deme lks yok balkl haber, - Milli Eitim Bakan Hseyin elikin szlerinden alnt- 06.07.2006) Pir Sultan Abdal Dernekleri Federasyonunun Alevilik slamdan ayr bir dindir grn AHMye tamas Alevilerin tepkisini ekti. Zamann dn manetten yaynlad haber zerine deerlendirmelerde bulunan isimler, Alevilerin yzde 99u kendilerini Mslman grp bu lkenin asli unsuru saymaktadr. grn dile getirdi. (Zaman, Aleviler, AHM ve aznlklara kar ayakta balkl haber, 19.11.2006). Zamann yukarda alntlanan haberinin devamnda, eitli aktrlerin konuyla ilgili aklamalarna yer verilirken Alevilerin slam corafyasnn bir paras olduunun ve ezici ounluunun Trk olduunun alt izilmekte, Alevilere aznlk stats verilmesi ynndeki taleplerin, Krt meselesini de kullanan AB tarafndan Trkiye zerindeki karlarn gerekletirmek ve kaos oluturmak amacyla kkrtld vurgulanmaktadr. Benzer bir vurgu, keyazlarnda da grlmekte, bylece Ermeni sorunu ve Krt sorunu ile ilgili haber ve yazlarn bir ksmnda da grdmz, sorunun d kaynakl olduu ve emperyalist glerin Trkiye zerindeki oyunlarndan kaynakland ynndeki iddialara dayanan inkr stratejileri, Alevilerin Mslman olduu temalatrmasnn ilerlik kazanmasnda rol oynamaktadrlar: Trkiyenin hasmlar, milletimizin dmanlar milli bnyemizi zaafa uratacak konular; deiik gizli servis almalar, provokasyonlar ve kutuplamalar ile srekli canl tutmaya alyorlar. PKK blcl ile istediklerini tam elde edemeyenlerin karmza kard ikinci byk potansiyel tehlike, Snni-Alevi ayrl/atmasdr. (Zaman, Hseyin Glerce, Aleviler ve AK Parti balkl yazs, 23.11.2006) Bir st kimlik olarak Mslmanlkla badamadklar zaman ise Alevilerin bir tehdit unsuru olarak haberletirilmeleri kolaylamaktadr. Zaman gazetesinin Alevi dedenin misyoner torununa gzalt balkl haberinde misyonerlik faaliyetlerinden dolay sulu ilan edilen kii ad aklanarak hedef gsterilirken Alevi kkenli olduu zellikle vurgulanmakta, hatta Aleviler arasnda Hristiyanlaanlarn okluunun alt izilmektedir: Jandarmaya bal istihbarat ekipleri tarafndan misyoner olduklar iddiasyla Taksimdeki ofislerinde gzaltna alnan ve .nin ilgin gemileri var. Sivas doumlu ve Alevi kkenli biri. 2004 ylnda Aleviler arasnda Hristiyanln yaygnlamasn irdeleyen haber iin Zamana konuan ... babasnn ateist, dedesinin ise saygn bir Alevi dedesi olduunu sylemiti. Taksim Protestan Kilisesi cemaatine mensup olduunu belirten ..., kiliseye devam edenlerin drtte nn de Alevi kkenli olduunu savunmutu. 52 (Zaman, Alevi dedenin misyoner torununa gzalt balkl haber, 17.10.2006).
52 Gazete haberinde aka belirtilen isimler burada kiilerin yeniden anlmamalar iin bo braklmtr.

122

kinci temalatrma biimi, resmi ideolojinin laikliin kabul edilebilir snrlar iinde tanmlad geleneksel slamn dnda kalan tarikatlar ve cemaatleri konu edinmektedir. Haber ve yazlarda eriat olarak adlandrlan bu gruplar, balklarn analizinde de ortaya kt gibi, bir tehdit unsuru olarak alglanmakta; liderleri, eyhleri sapkn, dolandrc, sahtekr, ikiyzl olarak tanmlanrken bunlar tarafndan kandrlm mritlerin psikolojik sorunlarnn alt izilmektedir. Konyada polis 4 gn nce Sofular adl gruba operasyon dzenledi. Trkiyedeki laik dzeni ykmak isteyen grubun, Kara Ses olarak bilinen Cemalettin Kaplann tekilatyla ilikisi varm. Kfirlerin maln almak sevap diyen eriat Sofular, frsat bulduklar hemen her yerde hrszlk yapmlar. rgt eletirdikleri iin kzlar ve eleri ellerinden alnanlar korkudan polise gidememi. (Posta, Hrszlk Serveti balkl haber, 03.06.2006) Tarikat yelerini gerek Mslman olmamakla sulayan sylem, bir kez daha Mslmanln resmi ideolojinin kabul edilebilir snrlar dnda kalanlar rejim dman, ahlaksz, kt, ikiyzl olmakla itham etmektedir. Niin tarikatlarn aklna baka bir ey geliyor?.. nk; bu tarikatlar; gerek Mslmanlarn deil, dini kar amal kullanan, kat ve samimi olmayan insanlarn rgtdr. (Hrriyet, Bekir Cokun, Pardsnn srr balkl yazs, 26.10.2006) Cumhuriyetten yana, Cumhuriyeti olan bir tek Snni tarikat bulamazsnz. Gelenekleri ve misyoner ilikileri dolaysyla Cumhuriyet kartdrlar. (Hrriyet, zdemir nce, Demokrasinin nndeki engel: Tarikatlar balkl yazs, 01.10.2006) Tarikat liderleri ise, jet-ski zerinde ekilmi fotoraflar yaynlanan Cbbeli Ahmet Hocay hedef alan yazlarda olduu gibi, inanl insanlarn duygularn smrerek tarikatlar kazan kaps haline getiren din baronlar olarak nitelenmitir: Bunlar din baronu olarak grev yapar, Mslmanlarn, inanl insanlarn srtndan mal gtrr. Mminlerin karsnda farkl, baka yerlerde farkl yaarlar. (Hrriyet, Emin laan, Parkart balkl yazs, 11.10.2006) Gelelim asl meseleye Ne cami bodrumlarndaki cemaat mahkemeleri Ne jet-ski zerindeki lks hayat tasvirleri. smailaa pandora kutusunun simgeledii tarikat dzeninin kapa daha yeni alyor.. (Hrriyet, Erturul zkk, mamlara ve hocalara mektup balkl yazs, 12.10.2006) Bu haberlerde dikkat ekici bir dier zellik ise, tarikat lideriyle yasak ak yaayan ya da Postann 3 Haziran 2006 tarihli haberinde grld gibi bunlar tarafndan el konulan kadnlarn, veya evli erkekleri ana dren sahte kadn peygamber(ler)in tarikatlarla ilgili magazinletirilen haber yklerindeki deimez yeridir. Trkiyede szde erkek eyhlerin mritlerini dolandrdklar, kendilerine inanan kadnlar batan kardklar daha nce ok grld. Ancak ilk kez bir kadn, kendisini sahte peygamber ilan etti ve dolandrclk yapt. (Posta, Vay sahtekr vay balkl haber, 15.12.2006)
123

Ktahyada ortaya kan sahte kadn peygamber nun dini duygular istismar ederek erkekleri kendisine seks klesi yapt belirlendi. Sahte kadn peygamberin ana den erkeklerden biri olan . Mritler salondayken beni odaya alrd ve saatlerce seviirdik. Sadece benimle deil, houna giden her erkekle ilikiye girerdi dedi53. (Posta, Mritle Sevime balkl haber, 17.12.2006)

Resim 12 Posta, 17.12.2006

Batan karc kadn figr, tarikatlarn sapknlnn ahlak dlnn- kant olarak sunulurken rk-ayrmc sylemlerin bir kez daha cinsiyeti sylemle ilikilendii grlmektedir. Hrriyetin camide kan ve lin balkl haberinin devamnda, eitli aktrlerin cinayetle ilgili grlerine bavurulurken Kar-kz ii olabilir54 ve Tiksindirici alt balklar atlm, bu balklarn altnda u aklamalar yer almtr: Tarikatlarda cinayet ve benzeri durumlara ey neden olabilir. Bunlardan birincisi tarikattaki liderlik, eyh olma araylar. kincisi, tarikatlarda kiiler psikolojik dalgalanmalar yaamaya balayp, yanl inanlar gelitirebilirler. ncs bu tr kapal topluluklarda kadn-kz meseleleri etken olabilir. (Hrriyet, -Zekeriya Beyazn aklamalar- Camide kan ve lin balkl devam haberi, 04.09.2006) Tarikatlarn bir ylan ininden daha rpertici ve tiksindirici olduunu daha nce de sylemitim. Kadn, para ii olabilir. (Hrriyet, -smail Nacarn aklamalarCamide kan ve lin balkl devam haberi, 04.09.2006) Eine k olduu mridini ldrten eyhle ilgili haberlerde de tarikatlar iinde yasak ak ilikilerinin ve bunlarla ilgili suun yaygnlna dair genel yarglar magazinletirilirken
53 Taraflarn yeniden madur edilmemesi iin burada haberde aka belirtilen isimler bo braklmtr. 54 Haber metninde Zekeriya Beyazn aklamasnda kadn-kz meseleleri szckleri yer bulurken bunlarn bala argolatrlarak kar-kz ii diye aktarlmas bal atann kadnlara bakn gstermesi asndan da dikkat ekicidir.

124

bu kez batan karc kadn bir mridin ei olarak kimlik bulmakta, eyh ise genelde olduu gibi, mritlerini sua ve ahlakszla zorlayan tarikat lideri olarak iaretlenmektedir. anlurfada ili zikir trenleriyle bilinen Rufai tarikat cinayetinde ok gelime: Mridi ldren tetikiler, eyh mridin eine kt, bize Onu ldrn dedi ifadesini verdiler. (Hrriyet, TARKATTA AK VE CNAYET balkl manet haberin spotu, 12.12.2006) rtica Tehlikesinin Simgesi-Hak Araylarnn rts kiliinde Tartma: Kartlklar Yaratarak Anlatma 2006 yl iinde, Dantayn bartl bir retmenle ilgili ilemi onaylamas, bu kararn ardndan Dantaya yaplan silahl saldr, AHMnin niversitede barts yasan onaylayan karar, barts sorununun eitli balamlarda gazetelerin gndemine tanmasna neden olmutur. Bartsnn irticann m yoksa din ve vicdan zgrlnn m sembol olduu konusunda, alma kapsamnda incelenen gazetelerden Hrriyet ve Posta (yerel basndan ise Cumhuriyet izgisinde yayn yapan Gneyde mece) ile Zaman (ve yerel basndan Sonsz) arasnda ak bir farkllama olduu grlmektedir. Bartsn ya da trban irtica ile ilikilendiren haber ve yazlar, bunlarn laikdemokratik cumhuriyete kar tehdit oluturduunu vurgulamakta, Dantay yelerine trban karar nedeniyle silahl saldr dzenlenmesini ise kant olarak ileri srmektedirler. Dantay binasndaki X-Ray cihaz kontrolnden avukat kimliini gstererek geen saldrgan, yelerin bulunduu ek binaya yneldi. 5inci kattaki mzakere salonuna giren Arslan, Allahn askeriyiz, eliyiz. Trban davas yznden cezalandrlacaksnz diyerek 11 el ate etti. (Hrriyet, Dantaya saldr: 1 l, 4 yaral balkl haber, 17.05.2006) rticann Dantay basp, trban karar ald diye yarglar kuruna dizmesi Baka dinlerin ibadethanelerinin baslp papazlarn baklanmas ya da ldrlmesi. Bugn ocuklarn neredeyse yarsnn tarikat kurs ve okullarnda eitim grmeleri Kentlerin giderek tesettre brnmesi Say, say bitmez (Hrriyet, Bekir Cokun, rtica ile saklamba balkl yazs, 03.10.2006) Bu yazlarda trbann irticayla ilikisinin kantlar Allah adna yarglar kuruna dizen, baka dinlerin ibadethanelerini basp papazlarn ldren, kentlerin sokaklarnda tesettrleriyle grnrlk kazanan mrtecilerin varlnda somutlatrlrken bart ile trbann arasndaki farkn da alt izilmektedir. Kadnlarn geleneksel rtnme biimi olan barts karsnda siyasal slamn simgesi trbann sakncalar trban takan herkesin ayn kalp altnda deerlendirildii homojenletirici bir sylemsel kurgu iinde vurgulanmaktadr. Trban Siyasal slamn bir simgesidir ve laik demokratik cumhuriyete kar olanlarn kulland bir silahtr. Artk u gerei grmek zorundayz: Laik
125

demokratik rejimi yok etmek isteyen darbe heveslileri de, eriatlar da ayn hedefe ate ediyorlar. (Hrriyet, Tufan Tren, Demokratik rejime ayr saflardan alan ate balkl yazs, 02 06 2006) (vurgu yazara ait) nk bunlarn elinde sadece bir tek silah kald: Skmaba. Dinimizin, Kuran- Kerimin neresinde Salarnz gstermeyin, sanzn her bir telini rtn diye bir hkm-emir olduunu bugne kadar hi kimse ortaya koyamad. Trk kadnnn geleneksel barts tu kaka edildi, Ortadoudan ithal edilen bu kavramla bazlarn rttler. Yeni bir niforma yarattlar. Pekou erkeklerin basksyla, bazlar da eitli maddi olanaklar iin rtnmek zorunda kald. (Hrriyet, Emin laan, Ellerinde kalan tek silah balkl yazs, 03.05.2006) (vurgu yazara ait) Emin laann yukarda alntlanan yazsnda skmaba olarak adlandrd trbann dini bir zorunluluk deil, Ortadoudan getirilen siyasal bir sembol olduu vurgusu ve geleneksel Trk kadnnn rts ile Ortadoulu Araplarn skmaba arasnda kurduu kartlk, ayn zamanda Araplar, eriat, anti-modern, geri kalm addeden basmakalp yarglar da yeniden retmektedir. Yazlarda, milletvekillerinin elerinin kapal olmasndan yola klarak Arap kltrnn etkisi altndaki bartl kadnlarn iinde bulunduklar toplumsal evreye, aile ortamna dair nyarglar merulatrlrken ailesinin basksyla ya da maddi olanaklar iin ban rtt iddia edilen kadn aadaki alntda da grld gibi, kendi iradesiyle hareket edemeyen, edilgen, zne olamam bir varlk, karikatrletirilmi bir kimlik olarak sunulmaktadr: Kapal e, bir karakteri anlatr bize. Tutucu, dinci, Arap kltrn ve yaam biimini semi kimsedir karmzdaki. Cumhuriyetin devrim yasalarn sevmez. Kadn, onun iin ikinci snf insandr ve kadnn zgrl elbette snrldr. Erkek erkee sohbetlere baylr. Kadnnn konumasndan holanmaz. Onun erkeklerin olduu bir ortamda bulunmasndan rahatsz olur, ona harem ister. (Hrriyet, Bekir Cokun, Trbann dili vardr balkl yazs, 21.03.2006) (vurgu yazara ait) Bylece, tarikatlarla ilgili haber ve yazlarda olduu gibi bartsnn bir sorun olarak temalatrld haber ve yazlarda da rk-ayrmc sylemlerin cinsiyeti sylemle kolayca ilikilenebildii grlmektedir. Zaman ve Sonsz gazetelerinde yaynlanan haber ve yazlarda ise barts ile ilgili yasaklarn din ve vicdan zgrlne aykr olduu temalatrmas arlkldr. Bu temalatrma, ierik analizi srasnda rklk/ayrmclk kartl kodlamasna dhil edilmitir. Bununla birlikte aadaki haber ve yazlardan da grlebilecei gibi, bartsn bir hak olarak deerlendiren aklamalarda, bu milletin en nemli vasf inan ve imandr, bartsne tepki gstermek inanca hakarettir nermeleri ne kmakta, bu nermeler toplumu farkllklarndan ayklayarak homojen bir btn olarak deerlendiren rk-ayrmc sylemlerin temel stratejilerinden birine araclk etmektedirler: Totalize edici bu inanl-Mslman biz algs, inanl olmann dnda bir kimlik tanmna olanak tanmamas nedeniyle dlaycdr.55 Babakan Tayyip Erdoan Dantayn bir retmenle ilgili ald karar hukuk
55 Muhafazakr-slamc evrelerin din ve vicdan zgrl taleplerinin inan ve din dndaki kimlik tanmlarn dlayc yanna deinen bir alma iin bkz. Doanay (2007).

126

ierisinde tanmlayamadn belirterek, Kalkp da vatandamzn din ve vicdan zgrln kimsenin kstlama hakk yoktur. dedi. (Zaman, zgrlkler lkesinin babakan olarak bart kararn knyorum balkl haber, 12.02.2006) Bu milletin en nemli vasf inan ve imandr. Bu topraklar vatan yapan, bayran ve devletin erefini koruyan. Sayn Demirel gibilere Cumhurbakanl yapma erefini kazandran, ehitlerimiz ve gazilerimizdir. (Sonsz, OK STYORSAN APKANI AL GT balkl haber, -Muhsin Yazcolunun szlerinden aktarma- 04.05.2006) Bartsn bir hak olarak tanmlarken geleneksel olarak kadna atfedilen analk, baclk rollerini olas tek kadnlk konumu olarak iaretleyerek cinsiyeti bir nitelie de brnen bu sylem, baka trl dnenlere meruluk zemini tanmamakla kalmamakta, mtedeyyin Trk halknn karsna solcular ve PKKy yerletirerek haklln kutuplamalar ve tekiletirmeler zerinden de kurmaktadr. Bu karara gre Trkiyede barts takan analarmz, baclarmz, hepsi laiklik kart demektir. Bu karar hukuka sdrmak mmkn deil. (Zaman, Dantayn barts kararna tepki yayor balkl haber, -Oltan Sungurlunun szlerinden alnt- 10.02.2006) Sol grl kamu grevlileri sz konusu olunca MT raporlar hukuken yeterli saylmyor. Hukuk sadece solcular ve blcler iin mi var? Merak ediyorum, barts mtedeyyin Trk halknn deil de szgelimi PKKnn meselesi olsayd, AHMden malum karar kar myd? (Sonsz, Dantay kararna sessiz kalanlar knyoruz balkl haber, -Muhsin Yazcolunun szlerinden aktarma- 28.02.2006) Taleplerini dile getirirken bavurduklar bu ayrmc sylem nedeniyle, bartsn din ve vicdan zgrl ile ilikilendiren haber ve yazlar, aadaki ayrmclk kart temalatrma erevesinde ele alnmamtr. Yabanclar Araclyla D Tehdit/Saldr Algsnn Bytlmesi Balktaki nermenin temalatrld haberler yabanc sermayenin Trkiyedeki hareketlerinden, Trkiyeye yasad yollarla ya da almaya gelen yabanclarn su ve iddete bulatklarna, gvenilmez olduklarna, yabanc kadnlarn fuhu sektrnde alarak Trk erkeklerine hastalk bulatrdklarna kadar birok alt temada ifade bulan rk-ayrmc sylemleri yaygnlatrmaktadr. Yabanclara mal satlmas, yabanc sermayenin Trkiyeye girmesi gibi konular, Trkiyenin dmanlar sylemine ve Trk olmayana ynelen tehdit algsnn temalatrlmasna yol amaktadr. Emin laann yabanc lkelerin bankaclk sektrndeki operasyonlaryla Trkiyeye bir kazk atmaya yeltenebilecei iddias, komplo teorileriyle ilikilenen bu tehdit algsnn snrlarn gstermesi asndan dikkat ekicidir.

127

u anda bankaclk sektrnn, yani bankalarmzn yzde 24.1i YABANCILARIN eline gemi durumda. Yarn yabanc lkeler Trkiyeye bir kazk atmaya yeltendii anda, birka yabanc bankann yapaca operasyon Trk ekonomisini altndan kalklamaz krizlere srkleyecek. Bunu bankalar biliyor, herkes biliyor. Yabanc sermaye geliyor, en verimli ve krl kurulular, fabrikalar ucuza satn alyor. (Hrriyet, Emin laann Satlk Trkiye balkl yazs, 08.10.2006) (vurgu yazara ait) Benzeri bir tehdit algs, aslnda yalnzca yabanc lkelere deil, yabanc olan herkese ynelmektedir. Haberlerde, Afrikallarn bu ii hep yaptklarn ima etmek zere ustaca kurduklar belirtilen tezghlaryla zor durumdaki Trk tekstilcileri dolandrdklarnn alt izilirken bavurulan genelleme ile Trkiyede bulunan-bulunmayan tm Afrikallar potansiyel sulu ilan edilmekte, kapka ya da gasp olaylarna karan yabanclarn geldikleri lkeler Rusya ve Azerbaycan- belirtilerek bu lke vatandalarnn sula ilikisine dair nyarglar yeniden retilmektedir. sektrn ba imdi de dolandrclarla dertte. Afrikal dolandrclar tekstilcilerin inle yaad zor rekabeti frsat bilerek sahte belge ve dokmanlarla firmalar kandrmaya alyor. Kurduklar ustaca tezgh ise grenleri akna eviriyor. (Zaman, Laleli esnafn Afrikal dolandrclarla ba dertte balkl haber, 06.10.2006) Antalyada tatil yapan Rus turist Victoria Vileenko (36) nceki gece krmz kta bekleyen C.A. (40) adl kadnn otomobiline arka kapsndan bindi. Kadnn srtna silah ss verilmi sert bir cisim dayayan turist, yola devam etmesini istedi. (Posta, Gasp turist balkl haber, 02.10.2006) stanbulda kadnlarn antalarn kapp kaan 2 Azerbaycanl lkeleriyle yaptklar telefon grmesi sayesinde yakaland. (Posta, BUNU DA GRDK balkl haber, 11.07.2006) Trkiyede alan yabanclar da rk-ayrmc sylemlerin hedefi olurken Zaman gazetesinin haberlerinde bunlarn gvenilmezliine ve kltr farkna zellikle vurgu yapld grlmektedir. Yabanc uyruklu ocuk bakclarna, yabanc retmenlere Trk ocuklarnn emanet edilemeyecei, bunlarn olumsuz tavrlaryla ocuklar kltr atmasna sokan ya da istismar eden kiiler olduklar ynndeki uzman grleri, rk-ayrmc sylemlerin Trkiyede alan yabanclarla ilgili balca temalatrma biimlerinden birine de kaynaklk etmektedir. Bu arada, aadaki haberde grld gibi, bu kiilerin geldikleri lkelerdeki yoksulluklarnn alt da izilmektedir.

128

Resim 13 Posta, 02.10.2006

lkelerinde 80 dolara alan kadnlarn Trkiyede dadlk ve hasta bakclk yaparak ayda 400 ile 800 YTL arasnda para kazandklar belirtiliyor. Bu durum ocuk bakclarnn yabanc uyruklu olmasnn ocuklar zerindeki etkilerini gndeme getirdi. Fizyoterapist Faik zdengl ise, ocuklarn model alma yoluyla rendiine dikkat ekerek, bakclarn olumsuz tavrlarnn ocuklara yansyaca uyarsn yapyor. Dk cret talepten dolay tercih edilen yabanc uyruklu kadnlarn ocuk bakcs olarak altrlmasn tavsiye etmeyen psikolog Tekin, Yabanc lkelerden gelenler, farkl kltr, inan ve deer yarglarn yanstrlar. Bu nedenle sz konusu uygulama son derece yanltr diye konuuyor. (Zaman, Ucuz diye yabanc bakcya ocuunuzu teslim etmeyin balkl haber, 25.09.2006) ocuk istismaryla ilgili son gnlerde yaanan hadiselere yabanc uyruklu retmenlerin isminin karmas Trkiyedeki bin civarndaki yabanc eitimcinin durumunu tartmaya at. zel Okullar Dernei Ynetim Kurulu yesi Nurullah Dal, Trkiye gibi lkeleri tercih eden yabanc retmenlerin nemli blmnn psikolojik problemli olduunu ve macera aradklarn ileri srd. (Zaman, Yabanc retmenlerin ou Trkiyeye macera iin geliyor balkl haber, 14.01.2007) Tpk ocuklarn emanet edilemeyecei yabanc bakclar ve retmenler gibi, byk takmlarn kalelerinin emanet edilemeyecei yabanc kaleciler ve tarafszlklarndan phe duyulan yabanc hakemler de gvenilmez olarak iaretlenirken, yabanc kalecilere tahammlszln nedeni takmn geleneki yaps ile aklanabilmektedir. Haberlerde, Trk kaleci ile lejyoner, lke insan hakem ile dardan gelen adam arasndaki kartlk bir gvenme-gvenmeme ilikisi zerinden kurulmaktadr:
129

Daha ok yerlilere kaleyi teslim eden Sar-Lacivertlilerin geleneki yaps bu mevkide yabancya tahammlszl de ortaya koyuyor. 1991den balayarak bugne kadar geen zamanda hep Trkn koruduu filelere bir ara lejyonerin geirilmek istenmesi ters tepmiti. Engin pekolu, Rt Reber gibi st dzey Trk kalecilerden sonra transfer edilen Robert Enkeye tahamml edilemedi. (Zaman, FENERN KAPISINDAN 50 YILDA SADECE 5 YABANCI KALEC GET balkl haber, 04.01.2007). Futbol Federasyonu Bakan Haluk Ulusoy, kendisi grevde olduu srece Trkiyeye asla bir yabanc hakemin ma ynetmek iin gelemeyeceini syledi. Ben lkemin insanna gvenmeyeceksem, dardan gelen adama neden gveneyim ki? Dardan neden bir hakem getireyim ki? (Zaman, Ben varsam yabanc hakem olmaz balkl haber, 15.04.2006)

130

Resim 14 Zaman, 15.04.2006

131

Yabanc kadnlar, yalnzca ev ve bakm hizmetlerinde altrldklarnda tehdit oluturmakla kalmamaktadrlar. Gazeteler, fuhu yapan yabanc kadnlarn salkl Trk erkekleri iin oluturduu tehlikeyi srarla vurgularken Posta, seks klesi olarak adlandrd 26 yabanc uyruklu kadnn 22sinde hastalk tespit edilmesini Canl bombalar! balyla duyurmakta; terr olaylarnda kullanlan terminolojiye bavurarak yabanc kadnlar hedef alan tehdit algsnn boyutlarn ortaya koymaktadr. Gazetenin bir hafta sonraki haberinde, yabanc uyruklu 10 bin bomba bal, argoda kullanld ekliyle bu kadnlarn gzelliini vurgulamak iin deil, snrd edilen 18 bin 710 kadnn 10 bininin salk kontrolnden geirilmemi olmasnn yaratt tehlikenin boyutlarnn altn izmek zere kullanlmtr. Bylece salk kontrolnden geirilmedikleri, yani hasta olup olmadklar bilinmedii halde, bu 10 bin yabanc kadn, yalnzca hasta deil, ayn zamanda potansiyel sulu ilan edilmilerdir. Seks klesi 26 yabanc uyruklu kadnn 22sinde cinsel yolla bulaan hastalklar tespit edildi. Yetkililer, bu kadnlarla ilikiye giren kiilere en ksa srede salk kurulularna bavurmalar asnda bulundu. (Posta, Canl bombalar! Balkl haber 14.07.2006) Mlkiye bamfettileri, 2001-2005 arasnda fuhu yaptklar gerekesiyle 18 bin 710 yabanc uyruklu kadnn snrd edildiini, yaklak 10 bin kadnn herhangi bir bulac hastalnn olup olmadnn tespit edilmesi iin salk kontrolnden geirilmeden snr d edildiini saptad. (Posta, Yabanc uyruklu 10 bin bomba! balkl haber, 26.07.2006)

132

Resim 15 Posta, 09.01.2007

Haberlerde, fuhu yapan kadnlarn yabanc uyruklu olular zellikle belirtilmekte, habercilerin tabiriyle fuhu klesi olmalar, yani insan ticareti yapan su rgtleri tarafndan fuhu yapmaya zorlanmalar durumu hogrlebilirken; kendi iradeleriyle fuhua yneldiklerinde sular bymektedir. Hrriyetin aada alntlanan haberinde, devletin yardmyla seks kleliinden kurtarlan Moldoval kadnn sanld gibi fuhu maduru deil, profesyonel olduu, sulayan bir ifadeyle bala tanmaktadr. Moldoval gen kadn, fuhu iin zorla tutulduunu iddia ettii evden kamak isterken apartman boluunda 20 saat mahsur kald ve itfaiye tarafndan kurtarld. Ayn kadn lkesine gnderildikten 10 gn sonra Antalyada bir pansiyonda fuhu yaparken yakaland. Fuhu maduru olarak devletin yardm ettii ve cebine 500 YTL koyarak biletini alp lkesine gnderdii Zinai Bulmagann, 10 gn sonra
133

yine Antalyaya geldii ve bir pansiyonda fuhu yapt belirlendi. (Hrriyet, Fuhu klesi deil profesyonel kt, 08.20.2006) Yabanc kadnlar hastalk, fuhu ve suun faili ve tek sorumlusu olarak gsteren bu sylem, rklk konusunda o kadar ileri gidebilmektedir ki, Posta gazetesi, yukarda balklarn analizinde de grdmz gibi, 10 kiinin tecavzne urayan Guatemalal turist kadnla ilgili haberinde, tecavz zanllarnn kendilerini savunmak iin syledikleri Turist kz bize tecavz etti szlerini bala tayabilmektedir (ayrca bkz. Resim 17). stanbulda tatil yapan Guatemalal kz Anna I.B., ylbanda gtrld harabe bir binada 10 kiinin tecavzne uradn iddia ederek polise snmt. Savcla sevk edilen zanllardan biri, Emniyet knda gazetecilere, Biz tecavz etmedik. O bize tecavz etti dedi. (Posta, Turist kz bize tecavz etti balkl haber, 09.01.2007) Yukardaki rneklerde yabanc kadnlar kolayca hastalkl, gasp ve fuhu nedeniyle sulu ilan edilebilirken Postann 10 kiinin tecavzne urayan turist kadnla ilgili haberinde, zanllar sulu gstermemek iin gsterdii zen ve kulland dil dikkat ekicidir. Tecavzn maduru Guatemalal kz olarak ilan edilirken, adeta okurun zihninde Latin Amerikal kadnlarn seksapeline ilikin fanteziler canlandrlmak istenmektedir. Haberin bal ve devam da bu fantezilerle bezenmi rk ve cinsiyeti sylemi onaylar biimdedir. Salk kontrolnden geirilmedikleri iin 10 bin yabanc kadn bomba olarak nitelemekte saknca grmeyen ayn gazete, kadnn tecavze uradn iddia ettiini ve tecavzle sulanan genlerin zanl olduunu itina ile belirtmekte; dahas genlerden birinin biz ona deil o bize tecavz etti eklindeki aklamasn yaynlanmaya ve bala tanmaya deer grmektedir. Ayrmclk tiraflarndaki Eletiri Snrll almann birinci blmnde belirtildii gibi, ayrmcla kar bir ierikle donanan haber ve yazlarn gazete sayfalarnda yer bulabilmeleri iin ulusal karlarn zedelenme ihtimalinin belirmesi neredeyse bir n art olarak ortaya kmaktadr. Ulusal karlar zedeleyecek, Trkiyeyi batnn ve ABnin gznde kk drecek, sulu gsterecek nemli bir olay yaanmadnda Trkiyede yaayan etnik-dinsel aznlklara, kadnlara, ecinsellere ve Trkiyede alan yabanclara ynelen ayrmcl ve dman sylemini sorunlatrmamakla kalmayp srekli olarak yeniden reten ulusal ve yerel basn, ayrmcl ve rkl iaret eden haber ve yazlara ancak bir cinayetin ya da uluslararas kamuoyunu ilgilendiren, Trkiyenin bat ile ilikilerini etkileyebilecek bir olayn ardndan, snrl olarak yer vermektedir. Baka bir deyile, Trkiyede Ermenilerin maruz kald ayrmclk Hrant Dink ldrldnde haber deeri kazanmakta, Hristiyanlara ynelen ayrmcln birka yazda dile getirilebilmesi iin rahiplerin ya da misyonerlerin ldrlmesi gerekmekte, Alevilere ynelen ayrmclk AHMnin din dersi kararnn

134

ardndan, aznlklarn durumu ise ABnin aznlk vakflaryla ilgili talepleri balamnda gndeme gelebilmektedir. Bunun istisnas, batnn Trkiyeye ya da Mslmanlara kar ayrmclk yapt haberlerinin yaygnldr. Ulusal ve yerel basn, asl ayrmcla urayann Trkiye, ayrmclk yapann ise Trkiyeyi insan haklar ve evrensel deerler konusunda yarglayan batnn ta kendisi olduunun altn izerken, milliyeti ve rk ideolojilerin maduriyet ve inkr stratejilerine dayal sylemlerine meruluk kazandrmaktadr. Hrant Dink cinayeti, bata Zaman olmak zere ulusal ve yerel basnda Trkiyede ayrmclk ve rklk yapld temalatrmasnn cinayetin Trkiyenin karlarna zarar verdii iddialar eliinde de olsa, yer bulmasna yol amtr. rnein Hrriyet gazetesi yazar lter Trkmen, Hrant Dinkin katlinin aznlklara kar uygulanan ayrmcln eitli ynlerini btn plakl ile milli gndemimize tadn belirtmekte (Aznlk vakflar ve ayrmclk, 27.01.2007), Yaln Doan ise Hrant Dinkin yaam boyunca ayrmcla maruz kaldn, Trkiyede glenen milliyeti dalgann aznlk dmanln krklediini56, ezme, sindirme kltrnn niversitelerden mahkeme salonlarna kadar nasl yaygnlamakta olduunu vurgulamaktadr: Nfus czdannda ve mahkeme kararlarnda ad Frat Dink olarak yazl. O yine de, yurtta Frat Dink deil, Ermeni Hrant Dink. smini deitiriyor, ama hedef olmaktan kurtulamyor. Milliyetiliin azgnlat bir dnemde, Trkiyedeki aznlk dmanl en akl almayacak kaleleri zaptediyor. Srf, Ermeni olduu iin, Hrant Dink askerde bile er kartlyor. Aznlk kltr ezme, sindirme kltrne dnyor. (Hrriyet, Yaln Doann O yurtta Frat Dink deil Ermeni Hrant Dink balkl yazs, 23.01.2007) (vurgu yazara ait). Hrriyet gazetesi yazarlar Hadi Uluengin ve Ahmet Hakan da, zellikle milliyeti ve rk sylemlerin revata olduu dnemlerde komplo teorilerine duyulan ilginin farkllklara tahammlszln bir grnm olduunu iddia etmektedirler. Komplo teorilerinin grnr/grnmez dman araynn ekillendirdii anlamsal dizge, bu dman darda veya ieride, ama mutlaka bize benzemeyenlerin arasnda kurgulamaktadr. tekilerde olduu gibi son cinayetinin arkasnda da tek ama tek bir komplo var: Komplo teorilerinin ta kendisi! Bizatihi kendisi! z be z kendisi! Bu, tekinden sonsuz d koptuu iin o tekine nefret saan cinnet igdsdr. Farklla kin ve tahammlszle mersiye ideolojisidir. [Bu ideoloji] Misyoner faaliyetleriyle lke blnyor ve Mslmanlar Hristiyanlatrlyor provokatrlyle Katolik ruhban ldrecek katili retir. Ve de tabii ki, internette Hrant Dinkin Trk kan zehirlidir (!) dedii yalann yayarak onu Osmanbeyde katledecek dier katili yaratr. (Hrriyet, Hadi Uluenginin Dink komplosu balkl yazs, 23.01.2007). O zaman, tm topluma sirayet etmi ve ktlklere kaynaklk eden bir iklimle epeevre sarldmz kabul etmemiz gerekecek. Vatan elden gitti diye atp tutmalarmz Ermeni szcn hakaret olarak kullanmalarmz be evde kilise ald diye Btn Trkiye misyoner igali altnda diye c masallar
56 Yazarlarn ayrmcl ykselen milliyetilikle aklayan szleri modern ada rklk ve milliyetilik arasndaki ontolojik ilikinin bir kez daha gz nne serilmesini salamaktadr. Balibar, Milliyetilik ve rklk arasndaki ban bir sapma sorunu ya da biimsel bir benzerlik sorunu deil, bir tarihsel eklemlenme sorunu olduunu belirtir ve milliyetilie eklemlenen rkln milliyetilik iin nasl gerekli olduunun altn izer. (2007: 67-68). Milliyetilik ise, modern ada rkln geliimi iin bir zemin salamaktadr (51).

135

anlatmalarmz (Hrriyet, Ahmet Hakann Keke bu i ete ii olsa balkl yazs, 22.01.2007) Zaman gazetesinde de, kurun Trkiyeye skld sylemi ile bu sylemin bizzat insanlktan uzaklna ve barndrd ayrmc ieriklere dikkat ekenlerin grleri ayn sayfalarda yer bulmaktadr. hsan Da, cinayeti kkrtlan milliyetiliin ve tahammlszln bir rn olarak deerlendirirken (Milliyetilii yeniden dnmek 21.01.07) Etyen Mahupyan Trkiyedeki aznlklarn ounluk kimlii karsndaki krlganlklarnn altn izmektedir: Hrant, rkek bir gvercin olmay kabullenirken, bu topraklarda gvercine dokunulmadna gvendiini sylerdi. Ama bu toplum gvercinlere hep dokundu. Onlar srd, kltrlerini ezdi, dpedz ldrd. Bunu en iyi bilenlerden biri de Hrantt elbet. Bir lkede ounluk kimlii iddete meylediyorsa, o topran emanetisi kendi bahesindeki gvercini bile yaatmak istemiyorsa, orada hastalk vardr. Trkiye de hasta . (Zaman, Etyen Mahupyan,n Hrant balkl yazs, 21.01.2007) Herkl Millas ve Ali Bula ise, saldrgan milliyetiliin arkasna gizlendii nefret sylemlerinin balca stratejileri olarak soyutlama ve hedef saptrmalarn, iblisletirmelerin, sahte dman yaratmalarn Trkiyenin gerekliinde ne anlama geldiini sorgulamaktadrlar. imdi Hrantn ldrlmesiyle Trkiyenin de yara ald syleniyor. Bu sylem ayrca can skc. Bir masumun ldrlmesi ikinci plana atlyor, lke zarar grd diyoruz. Oysa sorun bir vatandan Ermeni olmas fark etmiyor, deil mi?- siyasi, ideolojik ve hatta rk bir cinayete kurban gitmesidir. Bir vatandan bir bireyinsomut ldrlmesi olaynn yerine bir soyutlama olan milli karn konuulmas, bu tr ilgi alannn kaymasnn ne denli yanltc olduunu bile gremedik. (Zaman, Herkl Millasn lkemizde hain yok balkl yazs, 22.01.2007) nsann ve madurun kale alnmad bir dil bu. Maktuln ve madurun haklarn nemsizletiriyor. Hrant Dink, 301in ve giderek derinlemekte ve bir yanardaa dnmekte olan bir nefretin patlamasnn kurban oldu. . Hrant Dink bir anda tekiletirildi, iblisletirildi ve bu lkenin varl, devletin bekas nndeki en byk engel, zararl bir unsur olarak gsterildi. Giderek says artan bir kesim, Trkiyenin keye kstrldn, paralanma tehlikesi yaadn dnp her geen gn biraz daha saldrgan bir milliyetilie doru savruluyor. (Zaman, Ali Bulan Kurun kime skld? balkl yazs, 22.01.2007) Milliyetiliin rklkla tekine atfta bulunma veya tekinden korkmann yannda kendine atfta bulunma (Balibar, 2007b:53), Mahupyann aada alntlanan yazsnda belirtildii ekliyle kendisini biricik hale getirme, yceltme yoluyla eklemlenme biimi, Ermeni sorunu ile ilgili yapt aklama nedeniyle Orhan Pamukun Nobel Edebiyat dln almasna gsterilen tepkilerde de kendini gstermektedir. Nobel Edebiyat dlnn Orhan Pamuka verilmesinin ardndan Trkiye yaygn bir psikolojik rahatszlk geiriyor. [milliyeti ve cemaati] bak kendisini biricik hale getiren, ycelten ve bylece insanln ortak birikiminden uzaklatran bir
136

zihniyetin sonucudur. Milli bak ifte standard olaan ve meru hale getirir, tekini anlamay deil kendi kimliksel karlarmz vurgular, gerein ne olduunu anlamaktansa kendi gereimizi nasl retebileceimizin ve bunu nasl bakalarna kabul ettirebileceimizin peine der (Zaman, Etyen Mahupyan, Pamuk Trkiye deil balkl yazs, 21.10.2006). Trkiyede ykselen milliyetiliin Trklk vurgusunun bir st kimlik olmaktan te, kan ve soy bayla tanmlanan bir rk yoruma ilimesinin kanlmazl, Mahupyann Hrant Dinkin yargland TCK 301. maddesi balamnda yazdklarnda da ortaya kmaktadr. Ksacas 301, Trkl Trk rknn uzants olan bir soydalk hali olarak alglayarak kavram rk temeline oturtmaktadr. Trklere has mterek bir kltrn var olduunu, hele bunun ortak bir varlk oluturduunu savunmak, vatandalk anlayndan ne denli uzak bir hukuk algs ile kar karya olduumuzu gstermekte. Hem Trkl rk temelinde tasavvur edecek hem de tanmlanmam bir hakaret anlayndan hareket ederek ls belirsiz bir zarara hkmedip orantsz cezalar yadracaksnz (Zaman, Etyen Mahupyan, 301 hangi kapnn numaras? balkl yazs, 16.10.2006). Zaman ayrca Ermeni Patrii Mutafyann birlik ve kardelik mesajlarnn dnda, TC vatanda Ermenilerin yaad ayrmcl ve bu ayrmcln ortadan kaldrlmasna ynelik taleplerini dile getiren szlerine de yer vermitir. Ne var ki, haberin balndan da anlald gibi, bu talepler haber anlats iinde ancak ikincil bir temalatrma oluturabilmektedir. Mutafyan zetle unlar syledi: Olay knarken, lkemiz aleyhine yaplan olumsuz aklamalar yreklerde yeni yaralar amaktadr. Bu tr davranlar merhum Hrant Dinkin yaklamna tamamen aykr dmektedir. Devletimizin ve Trk halknn Ermenilerin binlerce yldr bu topraklarda yaayan TC vatandalar olduuna, yabanc ve potansiyel dman olmadmz kabul edeceklerine bizlerin dman olarak alglanmamza neden olan uygulama, tutum ve zihniyeti deitirmek iin kitaplarndan ve okullarmzdan balayarak bu Ermeni dmanln yok etmeye ynelik almalarn ivedilikle ele alnacana dair inancmz hl koruyoruz. (Zaman, Dinki onbinler uurlad balkl haber, 24.01.2007) Hrriyet gazetesinde de patriin Ermenilerin potansiyel dman olarak grlmekten duyduklar rahatszl ve devletin bu algya yol aan uygulama ve tutumlar deitirmek iin giriimde bulunmas taleplerini dile getirdii szleri, Cenazesinde Trk-Ermeni diyalounu salad bal altnda ve Dinkin vatanna ne kadar bal olduu vurgusunun ardndan yer bulabilmitir (24.01.2007). Medya profesyonelleri, Hrant Dink cinayeti gibi kamuoyunda yaygn tepki alan ve gndemi uzunca bir sre megul eden bir olayn ardndan bile, -birka keyazs ve yorum dnda- Trkiyede etnik ve dinsel aznlklarn maruz kald ayrmcl haberletirme gerei duymamlardr. Trkiyede aznlklara ynelen rk-ayrmc tutum ve yarglarn ele alnd yazlarn odakland bir dier konu, Avrupa Birliinin Trkiyedeki aznlk vakflar ile ilgili talepleri
137

araclyla gndeme gelmitir. Baka bir deyile, Trkiyedeki aznlklarn durumu, ancak AB uyum yasalar balamnda gndeme geldiinde sorunlatrlmaktadr. rnein lter Trkmen, Hrriyet gazetesindeki 27.01.2007 tarihli yazsnda, AHMnin aznlk vakflar ile ilgili kararn deerlendirmi ve Hrant Dinkin katlinin aznlklara kar uygulanan ayrmcln eitli ynlerini ortaya koyduunu belirtmitir. Mehmet Ali Birand ise Postadaki kesinde Aznlk Vakflar Yasasna gsterilen tepkileri aznlklar bir zenginlik olarak grememenin ve cehaletin bir sonucu olarak deerlendirmekte ve irrasyonel olmakla sulamakta, Trkiyedeki gayrimslimlerin tarih boyunca kt muameleye maruz kaldna dikkat ekmekte ve yabanclarn da aznlklar gibi ayrmc davranlara maruz kaldnn altn izerek Trkiyede ayrmcln yaygnln temalatrmaktadr. Avrupa Birlii uyum yasalar iinde birka var ki, toplumumuzun aynas oldu. zellikle yabanclar ve vatandamz olan gayrimslmlerle ilgili deiiklikler, inanlmaz bir diren yaratyor. lkenin yzde 99u Mslaman ancak 2-3 kiliseye salanacak kolaylk, 15-20 kilise kurulma olasl insanlarmz ayaa kaldryor. Yabanclar en ok seven halk yalann icat etmiiz. Evet, birka gnlne gelen yabanc turiste kar ok dostuzdur ama evlerine geri dnmeleri kouluyla. bulmak, almak iin gelmi Afrikal, hatta Pakistanl birka yz iiye bile nasl kt muamele ettiimizi gazeteler yazmtr. Benim en ok merak ettiim, vatandamz olan gayrimslimlere gizli dmanlmzdr. (Posta, Mehmet Ali Birand, Aznlklarmz neden sevmiyoruz? balkl yazs, 27.09.2006) (vurgu yazara ait) Haber ve yazlarda Krtlere ynelen ayrmclk temalatrlmamaktadr. Krtlerin gayr- medeni, iddete meyilli, terrist olduunu her frsatta ilan eden ulusal ve yerel basn onlarn hak taleplerini dile getirmemekle kalmamakta, Krtleri hedef alan rk eylemleri de yukarda grdmz gibi kkrtma, provokasyon ya da vatandan olaan tepkisi olarak aktarmaktadr. rnein, yukarda grld gibi, yazlarnda Krtlerin Mersinde geldikleri yere gre ok daha ada bir ortamda yaadklarn, Trkiyenin Krt kkenli olmayan nfusunun ortakl sona erdirmek isteyebileceini, lkenin korumasz kaldn dnmeye balayarak harekete geebileceklerini, ok dilli belediyeciliin soytarlk olduunu ilan eden zdemir nce, Krtlerin rkla ve ayrmcla maruz kaldndan hi sz etmemektedir. Bununla birlikte, yazlarnda saf bir Trk rknn olamayacan, milliyetiliin rkla dayand snrdan uzak durmak gerektiini vurgulayarak resmi milliyetiliin bir st kimlik olarak Trkl ileri sren sylemsel balamnda konumlanmaktadr (Hrriyet, Irk yok, rk var balkl yazs, 16.12.2006). Laiklik vurgusu ile Kemalist milliyetilikle (Bora, 1994: 107) de eklemlenen bu temalatrma biimi rejim dmanlar olarak sulanan Krtlerin yannda laiklik kartlarn hedef almaktadr. Bu erevede, ncenin yazlarnda ayrmcla maruz kald iaretlenen balca grup, siyasal slam kart tutum ve oy tercihleriyle Trkiyede laikliin gvencesi olarak grlen Alevilerdir. Kukusuz, 10 metre ile 10 arn ne kadar birbirine eit ise, AKP iktidarnn Snni ve Alevi mezheplerine uzakl da o kadar eittir. Diyanet leri Bakanlnn kadro ve uygulamalarna bir gz atmak bu eit mesafeyi (!) bize kantlamaktadr. Zaten, Avrupa Birlii son lerleme Raporu da Alevi toplumunun durumuyla ilgili olarak hibir gelime yok. Aleviler ibadet meknlar olan cemevlerini amak konusunda zorluklarla karlayor. Cemevleri ibadet mekn kabul edilmiyor ve yetkili
138

makamlardan mali destek alamyor. Alevi ocuklar okullarda, kendi zelliklerine yer vermeyen zorunlu din eitimine tabi tutuluyor diyerek Babakan Erdoan ters ynde dorulamaktadr. Yani yalanlamaktadr! (Hrriyet, zdemir nce, Snni Bir Kz Sevdim balkl yazs, 03.12.2006) Kemalist-laik izgideki Gneyde mece de, yerel basn arasnda Alevilerin taleplerine yer veren ve Alevileri hedef alan ayrmcla dikkat eken gazete olmutur. Avrupa Alevi Birlikleri Federasyonu Bakan Turgut ker de, Bu lkede imam hatip mezunu birisi babakan olabiliyorsa, Alevi kkenli Aliler, Hseyinler de babakan olabilmeli, cumhurbakan olabilmelidir. Artk Aleviler asndan yeni bir sayfann almas kanlmazdr. Bizim geleceimizi elimizden alan, geleceimizi karartan, ocuklarmz Snniletiren ve Aleviliin kkn kurutan zorunlu din derslerine kar yrttmz kampanya Trkiyedeki ve Avrupadaki Alevilerin birliinin salanmasnda son derece nemli oldu. (Gneyde mece, Aleviler de cumhurbakan olabilmeli balkl haber, 15.01.2006). Trkiyede Alevilere ynelik ayrmclk, zorunlu din dersi ile ilgili ulusal ve uluslararas yarg kararlarnn ardndan gazetelerin gndemine gelebilmektedir. Yukarda Alevilerin de Mslman olduu temalatrmasna youn biimde yer verdiini saptadmz Zaman gazetesi, sayfalarnda Alevilerin slam iinde dinsel bir zenginlik olarak adlandrlmasnn yaratt ikincil konumun ve zorunlu din dersi uygulamasnn Alevilere ynelik ayrmclk olduunu tespit eden Ethen Mahupyann yazlarna da yer verebilmektedir: Niin Aleviler hep bir zenginlik olarak sunuluyor? Bunun anlam Aleviliin dinsel adan alt kategoride yer alan ikincil bir inan tasavvuru olduu kabul deil mi? Acaba niye kimse Snnilie zenginlik demiyor? Snniliin zaten Mslmanln esas olduu dncesi nedeniyle olmasn? (Zaman, Etyen Mahupyan, Aleviler bir zenginlik deil! balkl yazs, 10.07.2006) Beklenen ey Trkiye devletinin doru davranarak, Alevileri kendilerini ayrmcla maruz hissetmekten kurtarmas. Bu adan zorunlu din derslerinin kaldrlmas son derece nemli bir adm olacaktr. Alevilerin bu sonucu yarg yoluyla almasn yadrgamayanlarn, baka Alevilerin kendilerini slam dna atma isteini de yadrgamamas gerek. Ayrmclk yoluyla toplumu blenlerin, bundan ikyeti olanlar blclkle sulamalar resmi syleme sinmi olan ahlaki zaafn gstergesinden baka bir ey deil (Zaman, Etyen Mahupyan, Aleviler blc m oldu? balkl yazs, 01.12.2006) Zaman gazetesi, ayn dnemde, kamu grevlileri ve politikaclarn yannda Alevilii slam dnda gren, Alevileri blclk, ateistlik, komnistlikle sulamasn Trkiyedeki dinsel hogrszln kayg verici rnei olarak deerlendiren ahin Alpayn Aleviler, slam ve AKP balkl yazsna da yer vermitir (07.12.2006). Ulusal ve yerel basnn ve zellikle de yorum ve ke yazarlarnn Trkiyede rk ve ayrmc tutum ve yarglar tespitindeki bu ksmi ve konjonktrel ilgi, yalnzca rklk kart ierik ve sylemlerin rk-ayrmc temalatrmalarn hkim olduu gazete sayfalarnda
139

grnrln snrlamakla kalmamakta, ayn zamanda Krtler gibi, Trkiyede yaayan Romanlarn, Sryanilerin, Araplarn ve dier etnik, dinsel aznlklarn, Trkiyede bulunan, yaayan, alan yabanclarn ve zellikle de yabanc kadnlarn, ecinsellerin, travestilerin maruz kaldklar ayrmcln temalatrlmamasna, grmezden gelinmesine yol amaktadr. Bu grmezden gelme hali karsnda toplumsal ve profesyonel duyarlln gelitirilmesi, basnn aznlklar konusundaki tavrnda beklenebilecek bir deiimin de kilit noktasn oluturmaktadr.

140

IRKI-AYRIMCI SYLEMLERN ARKAPLANI Irkln-Ayrmcln Haber Yaplarnda Yerlemesi emalar ve Argmantasyon

Van Dijkn zet olarak adlandrd balk ve ana olay kategorileri, haberlerin ematik styaplarnn zorunlu unsurlardr. Bunlarn dnda, gazetenin niteliine ve tercihlerine gre olayn iinde gerekletii balam ve/veya daha nceki olaylarla ilikisini ortaya koyan bir arkaplan bilgisinin, olaylarn arasndaki neden-sonu ilikilerini ortaya koyan ve bylece en son olana ana olay nitelii ykleyen bir sonu kategorisinin de bulunmas beklenebilir. eitli aktrlerin olay(lar)a tepkisi ve bununla ilgili yaptklar aklamalar da kimi durumlarda gncellikleri nedeniyle ana olay haline gelen- bu sonu kategorisinin iinde yer bulur. Habercinin yorumu, olaylara ve sonularna ilikin bak, bu szl tepkiler kategorisinde aktre hangi soruyu ynelttii, aktrn hangi szne deer yklediine bal olarak gvenli biimde metin iine tanm olur. Ayrca, haber metni, gazetecinin kendi grlerini, beklentilerini veya ngrlerini ieren bir yorumlar kategorisi de ierebilir (1991: 119-120). zet ve ana olay kategorilerinin dnda kalanlar, haber emasnn zorunlu olmayan unsurlardr ve metin iinde kullanlma biimleri ya da sralamalar deiebilir. Van Dijk, ayrca her kategorinin iinde nemli en gncel- olan enformasyonun ilk srada yer bulduunun altn izer. Bylece, habercinin haber olayyla ilgili neye nem atfettii okurun zihnindeki anlamlandrma kategorilerini de ekillendirecek, haberin ematik kurgulan metnin tematik rgtlenii araclyla ideolojik bir boyuta tanacaktr. Hangi enformasyonun ilk srada, hangisinin daha sonra yer bulduu, hangi haber emas kategorisinin vurguland da bu yzden nemlidir (121). Aada yer alan rnekte, haberin ematik yapsnn yalnzca profesyonel kodlarla deil, habercinin medya profesyonellerinin- ideolojik tercihleriyle de ilikili olduu ve yukarda belirtilen kategorilerin rgtleni biiminin okurun zihninde olaya ilikin yorum ve kavraylarn olumasnda nasl ynlendirici olduu ortaya konulmaya allmtr (ayrca bkz. Resim 16).

Metin ALEV DEDENN MSYONER TORUNUNA GZALTI Jandarmaya bal istihbarat ekipleri tarafndan misyoner olduklar iddiasyla gzaltna alnan nn ilgin gemileri var. . Alevi kkenli biri. 2004 ylnda Aleviler arasnda Hristiyanln yaygnlamasn irdeleyen bir haber iin Zamana konu[mutu] babasnn ateist, dedesinin ise saygn bir Alevi dedesi olduunu sylemiti. Taksim Protestan Kilisesi cemaatine mensup Alevi kkenli olduunu savunmutu. Hristiyanla gemesine babas tepki gstermemi ancak dedesi ok kzm. Protestan Kiliseler Birlii Basn Szcs aklama yapt. n ilkretim rencilerine misyonerlik yapt iddiasna kar k[t] Jandarma istihbaratnn el koyduu bilgisayarlardaki listede 170 kiinin kaydnn olduunu ileri sren . dedi. Tablo 23 Haberin ematik yaps
141

Kategori Balk Ana olay 1 Arkaplan bilgisi balamArkaplan bilgisi tariheArkaplan bilgisibalam Arkaplan bilgisibalam Arkaplan bilgisi -tarihe Sonu szl tepki Sonu szl tepki

Zaman gazetesinde yaynlanan Alevi dedenin misyoner torunu balkl haberin zet kategorisini oluturan balk, misyonerlik faaliyetleri nedeniyle yakalanan kiinin Alevi din adamnn torunu olduunun altn izmektedir. lk cmlede ortaya kan ana olay misyonerliin gzaltna alnmay gerektiren bir su olduu nermesi ile ekillenir ve sulunun kimlii ile ilgili ikinci cmlede kurulacak arka plan bilgisine gnderme yapar: yle ki, ilk cmleyi takip eden balam bilgisi, suu ileyenin kkeni ve kimliinin suun kendisinden daha nemli olduunu ortaya koymaktadr. Arkaplan bilgisi, balamn ardndan tarihe ile devam eder. nce gazetenin iki yl nceki haberine gnderme yaplr ve Aleviler arasnda Hristiyanln yaygnlamas bir olgu olarak sunulur. Ardndan sulunun babasnn Ateist, dedesinin ise Alevi din adam olduu vurgulanarak balam kategorisi geniletilir. Aleviler arasnda Hristiyanln yaygnlamasnn kant, haberde ad geen kiinin Taksim Protestan kilisesine mensup ve Alevi kkenli olmasdr. Tarihe yeniden ne kar ve Ateist olan babann, olunun Hristiyan olmasna tepki gstermedii, Alevi din adam olan dedenin ise ok kzd belirtilir. Haberin sonu kategorisi, ana olaya dner ve yeniden misyonerlik faaliyetlerine odaklanr. Protestan Kiliseler Birlii szcsnn ilkokul rencilerine ynelik iddialarnn doru olmadna dair aklamas aktarlr. Haberin ematik yapsnn irdelenmesi, ana olaydan yalnzca sonu kategorisinde sz edildiini, haberin gvdesini oluturan arkaplan bilgisinin ise ayrntlaryla baka bir konuya, misyonerlik faaliyeti yapann Alevi kkenine odaklandn gstermektedir. Benzer ekilde, haberin bal da bu nem sralamasna gnderme yapmakta ve misyonerin Alevi kimliini vurgulamaktadr. Ana olayla arkaplan bilgisi arasndaki bu yer deitirme, arkaplan bilgisinin ana olayn nne kmas, haberin ematik yaps iindeki maniplasyonun gazetenin/habercinin olay karsndaki ideolojik konumlann yanstmas asndan dikkat ekicidir: Arka plan bilgisi, misyonerlik faaliyetiyle su ileyenin Alevi kimliini vurgularken Alevileri slam dnda tanmlamakta, Alevilerin Hristiyanlaabildii hatta Ateist olabildii vurgulanmaktadr.

142

Resim 16 Zaman, 17.10.2006

143

Haberler gibi yorumlar ve keyazlar da kendilerine zg ematik rgtlenme yaplarna sahiptirler. Genellikle her biri nermelerden ve bir sonutan olutur; ancak nermelerin trleri sonucu inanlr, olas klabilmek iin bavurulan stratejiler, iknaya ynelik argmanlarn yaps farkllaabilir. nermeler, belirli gerekliklerle ilgili saptamalarda bulunabilecei gibi kanlara ya da bilgilere ilikin genellemelere de bavurarak sonucu olas, inanlr, kabul edilebilir hale getirirler. Bu trden metinlerde, argmantasyonun diyalojik nitelii metnin kendisi monolojik olmasna ramen okurla kurulan ilikinin tr- yazarn metin iinde hayali ya da gerek bir kar taraftan gelebilecek itirazlara ya da sadece okura yant verecek argmanlar ve kar argmanlar gelitirmesine yol aar. Bu nedenle, her strateji sonucu daha inanlr klmak zere, yeni bir hamleye yol aacak bir hamleler dizisinin paras olarak deerlendirilmelidir. Szcklerin seimi, argmanlarn sralan biimleri, argmantatif stratejilerin kullanm, yazarn sonuca ulamak zere bavurduu patikalardr (van Dijk, 1991:124-125).

144

Erturul ZKK Bu Ermeniler adam olmaz RAHMETL babamn ocukluumda sk sk kulama fsldad u cmleyle bydm: Olum bu Ermeniler adam olmaz... Ben aksini sylesem de, o Sen bunlar bilmezsin diye srar ederdi. Fransadaki rencilik yllarmda, baz arkadalarm da ayn grteydi. Ben Ermenilerin, Ermeni diasporasnn deitiini syledike, onlar Hayr kardeim bunlar zrnk kadar deimezler. Ermeni Ermenidir derlerdi. Bense saftm. Hem de ok saf. En sevdiim arkadalarmdan birinin babas Madridde Ermeni terristler tarafndan ldrldnde bile hl Ermenilerin deieceine inancm koruyordum. Bat bakentlerinde ldrlen diplomatlarmzn arkasndan tek Ermeni gzyann dklmediini grmek bile beni bu muazzam saflktan kurtaramyordu. Ermeni katillerden birinin henz reit olmadn rendiimde, ayn arkadam te tam bu. Zaten Ermeni toplumu reit mi ki diye soruyor ve arkasndan u yorumu yapyordu: Ermeniler olgunlamas engellenmi bir toplumda yaarlar. Artk u soruyu sorma zaman da geldi. Acaba Ermeni toplumu, kendi kimlik sorununu tekine ynelten bir iddet eylemine dntrerek ayinletiren, bu iler iin ya kltlm bir toplum mudur? Sonu olarak bana hep u sylendi: Baz Ermeniler deiebilir tabii ama, teki Ermeniler asla deimez. Evet, btn hayatm Ermenilerle ilgili bu grleri dinlemekle geti. Ben de buna inanyorum. *** imdi biraz dangalakl brakp, gerek hayata ve ciddiyete dneyim. Rahmetli babam, hayatnn hibir annda Ermenilerle ilgili byle bir sz sylemedi. Sadece Ermeniler iin deil. Hayatn kurtarmak iin kap geldii Bulgaristann insanlar iin de sylemedi. Hayatm boyunca Bu Bulgarlar adam olmaz. Onlar katildir, hi deimezler gibi sze rastlamadm. Oysa Balkan Savanda kaybettiimiz yaknlarn says hi de az deildi. Benim Madridde babasn ASALA terristlerinin kalle kurunlaryla kaybeden sevgili arkadam da Ermeniler iin byle bir ey sylemedi. Tam aksine, Trklerle Ermeniler arasnda dostluun, kardeliin gelimesi iin alt hep. Bizler bu milletin byk fedakrlklarla yetitirdii diplomatlarn terre ehit verirken de hep ASALA terrnden sz ettik. *** yleyse ben byle iren bir konumay nereden uydurdum? Uydurmadm. Zaman Gazetesinde Etyen Mahupyann yazsnda okudum. Yani Agosun yeni genel yayn ynetmeninin yazsnda. Hem de Hrant Dinkin arkasndan en samimi atlar yaktmz, tarihimizin en byk cenaze trenlerinden birini yaptmz gnlerde okudum. Bir farkla. Onun yazsnn ana fikri uydu: Bu Trkler hi deimez... Yukarda benim Ermeniler iin yazdklarmn aynsn Trkler iin yazmt. Ben de srf bu mantn ne kadar yanl olduunu gstermek iin bu yazy kaleme aldm. O yzden bu lkede kendim kadar sevdiim saydm Ermeni vatandalardan zr diliyorum. Tandm Ermenilerin de o yazdan rahatsz olduklarna eminim. O nedenle Ermeni cemaatinin entelektellerinin de daha dikkatli bir slup kullanmalar gerekir. Resim 17 Hrriyet, 31.01.2006

145

Erturul zkkn yukardaki yazs, Etyen Mahupyann Hrant Dink cinayetinin ardndan kaleme ald Trkler balkl yazsna yant vermektedir. Yazda sralanan nermeler, Mahupyana ve onun kimliinde Trkiyedeki Ermenilere Trklerle ilgili konumalarnda, yazp izdiklerinde kullanmalar gereken slubun ne olup olmamas gerektiini gsterme sonucuna yneliktir. Yaz blme ayrlmtr. lk iki blm ara sonularla sonlanmakta, nc blm ise okuru yukarda belirtilen sonuca gtrmektedir. lk blm, baln da zetledii ara sonucu dorulamaya ynelik nermelerden olumaktadr: 1) Bu Ermeniler adam olmaz. Balk, tm yazy deil, yaznn ilk blmn zetler. Ermenilere gvenmenin, onlarn dzeleceini dnmenin yanlln ifade ederken, mevcut durumda Ermenilerin adam olmadklar yani onlara yklenen olumsuz zellikler ne ise bunlar henz koruduklarn teslim eder. 2) RAHMETL babamn ocukluumda sk sk kulama fsldad u cmleyle bydm: Olum bu Ermeniler adam olmaz... Giri cmlesi, yazarn babasnn tanklna bavurarak balkta ileri srlen iddiaya dayanak kazandrma giriimidir. Ermenileri hedef alan rk yargnn, yazara deil, babasna ait olduunu ve yazarn ocukluunun Ermeni sorununun sk sk konuulduu bir ortamda getiini anlarz. 3) Ben aksini sylesem de, o Sen bunlar bilmezsin diye srar ederdi. Yazar ise, babas gibi dnmemektedir; ancak henz ocuktur; babas deneyimlerine gnderme yapar ve olunun, bunlar Ermenileri tanmadn syler. 4) Fransadaki rencilik yllarmda, baz arkadalarm da ayn grteydi. Hatta sadece babas deil, Fransadaki arkadalar da Ermenilerin adam olmayacan sylemektedir. Bylece, bir yandan rkl inkr ederken dier yandan rk yarglarn haklln, tanklaryla dorulamaya alr. 5) Ben Ermenilerin, Ermeni diasporasnn deitiini syledike, onlar Hayr kardeim bunlar zrnk kadar deimezler. Ermeni Ermenidir derlerdi. Yazar Ermenilerin eskisi kadar kt olmadklarn, artk deitiklerini iddia etmektedir. Onun bu iyicil dncelerine ramen, babas gibi arkadalar da Ermeniler hakkndaki olumsuz yarglarnda srarcdr: Ermeni, olduu gibi, btn olumsuz yklemleriyle ayn kalacaktr.

146

6) Bense saftm. Hem de ok saf. Yazar, o zamanlar Ermenilerin gerekten kt olmadna inanmakla saflk ettiini kabul eder. Artk bu grte olmadn anlarz. Ancak ne denli saf olduunu, Ermenilerin olumsuzluklarndan dem vurarak pekitirme yoluna gider. 7) En sevdiim arkadalarmdan birinin babas Madridde Ermeni terristler tarafndan ldrldnde bile hl Ermenilerin deieceine inancm koruyordum. ylesine saftr, ylesine yanlmtr ki, Ermeni terristler Trk diplomatlar ldrdnde bile Ermenilerin hep byle kt kalmayacana inanr. Yazarn Ermenilere hep iyicil dncelerle yaklam olduu, buna karlk Ermenilerin ktlklerini srdrdkleri yeni rneklerle dorulanmaya allmaktadr. 8) Bat bakentlerinde ldrlen diplomatlarmzn arkasndan tek Ermeni gzyann dklmediini grmek bile beni bu muazzam saflktan kurtaramyordu. Muazzam safl, Ermenilerin ldrlen Trk diplomatlarn ardndan gzya dkmemelerine ramen srmektedir; baka bir deyile Ermenilerin deimeyecei ya da adam olamayaca iddias kantlaryla desteklenmektedir. 9) Ermeni katillerden birinin henz reit olmadn rendiimde, ayn arkadam te tam bu. Zaten Ermeni toplumu reit mi ki diye soruyor ve arkasndan u yorumu yapyordu: Ermeniler olgunlamas engellenmi bir toplumda yaarlar. Artk u soruyu sorma zaman da geldi. Acaba Ermeni toplumu, kendi kimlik sorununu tekine ynelten bir iddet eylemine dntrerek ayinletiren, bu iler iin ya kltlm bir toplum mudur? Nitekim arkada, gerekleri grmekte; reit olamayan Ermeni toplumunun iddetten kurtulamayacan vurgulamaktadr. Ancak bu yargnn ifade edili biimi, anlamn metinlerarasln ortaya koyar. zkk, Mahupyann Trkler balkl yazsnda Hrant Dinkle aralarnda Trklerin reit olamayan bir toplumun yeleri olduu konumalarnn getiinden sz etmektedir aslnda57. Yukardaki alnt, Mahupyann yazdklarna gnderme yapar. Ne var ki, bir tersine evirmeyle Mahupyann Trklerle ilgili szlerini Ermenilere ykleyen zkk, yazarn isyann gz nne seren bu szlerin sylenmesine yol aan cinayetin kabul edilemezliine deinmek yerine gemite Trk diplomatlara kar ilenen cinayetleri anmsatarak bir tr misillemeyi artrr. 10) Sonu olarak bana hep u sylendi: Baz Ermeniler deiebilir tabii ama, teki Ermeniler asla deimez. Evet, btn hayatm Ermenilerle ilgili bu grleri dinlemekle geti. Ben de buna inanyorum. Sonu ortadadr. Artk eski saflndan kurtulmu olan yazar, Ermenilerin deimeyeceini anlamtr. Onlar kendilerine atfedilen btn olumsuz zellikleri hak etmektedirler. Araya konulan yldzlar, blm sonunu iaret eder ve yaznn birinci blm bu
57 Mahupyann 22.01.2007 tarihli yazsnda u szler yer bulmaktadr: Hrant hazmedemeyen, onun varlna bile tahamml edemeyen teki Trkn cinayete uzanan elini tutacak, onu anlayacak halimiz yok. Katil henz reit deilmi... Hrant olsa tam da bu ite derdi, Trkler reit mi ki? Olgunlamas engellenmi bir toplumda yaadmzn farkndaydk zaten, ama belki u soruyu da sorma zaman geldi: Yoksa kendi kimlik sorununu tekine ynelen bir iddet eylemine dntrerek ayinletiren, bu iler iin ya kltlm bir toplum mu bu? Benim Trklerimin nndeki mesele artk ak... Toplu patolojiye doru hzla kaydrlmak istenen toplumun intiharn engellemek, herkesin kendisini insan hissedecei bir var olma halini ortaya koymak...

147

ekilde sonlanr. kinci blm, birinci blmde tanklar ve kantlaryla dorulanmaya allan argmann geersizlii zerinedir. Ermenilerle ilgili rk yarglar yeniden dolama sokulmutur bir kere. imdi ise yazar, doruluu konusunda kendisini ve okuru inandrd iddialar tersine evirir. Ancak bunu yaparken ilk blmde dile getirdii argmanlara kar argmanlar getirmeye almaz. Bunun yerine, onlarn karsnda iyicil bir biz kimlii kurmaya alr. Bizin ayrmclk yapmad vurgulanr: 11) imdi biraz dangalakl brakp, gerek hayata ve ciddiyete dneyim. lk cmlede, bu dnme biiminin dangalaklk ve ciddiyetsizlik olduu, gerek hayatla uyumad ifade edilir. Bunun rklk olduuna dair ise hibir ima yer almaz. Ardndan gelen nermeler, bu argman desteklemek zerine gelitirilecektir. 12) Rahmetli babam, hayatnn hibir annda Ermenilerle ilgili byle bir sz sylemedi. Sadece Ermeniler iin deil. Hayatn kurtarmak iin kap geldii Bulgaristann insanlar iin de sylemedi. Hayatm boyunca Bu Bulgarlar adam olmaz. Onlar katildir, hi deimezler gibi sze rastlamadm. Babas, ne Ermeniler ne de cann kurtarmak iin kamak zorunda kald Bulgarlar hakknda olumsuz bir sz sylememitir. Olumlu biz, babasnn kimliinde somutluk kazanr. Yazarn bir gereklik olarak kabul ettii Bulgar zulmyle kar karya kalm olan babas bile, sadece Ermeniler hakknda deil, Bulgarlar hakknda da kt sz sylememitir. 13) Oysa Balkan Savanda kaybettiimiz yaknlarn says hi de az deildi. zkk ailesinin, Balkan Savanda yaknlarn kaybetmi olmas, onlarn Bulgarlar hakknda olumsuz dncelere sahip olabilmesinin hakl sebebi olarak gsterilir. Buna karlk, olumlu biz iyicil dncelerle kendini kurmaya devam etmektedir. 14) Benim Madridde babasn ASALA terristlerinin kalle kurunlaryla kaybeden sevgili arkadam da Ermeniler iin byle bir ey sylemedi. Birinci blmde ldrlen Trklerin ardndan bir damla gzya dkmedii belirtilen Ermeniler karsnda, babas ldrlen Trk bile, kt sz sylememitir. 15) Tam aksine, Trklerle Ermeniler arasnda dostluun, kardeliin gelimesi iin alt hep. Hatta kin gtmek yerine olumlu bizin iyi ilikiler gelitirmeye alt belirtilerek yukardaki iddia pekitirilir. 16) Bizler bu milletin byk fedakrlklarla yetitirdii diplomatlarn terre ehit verirken de hep ASALA terrnden sz ettik. Biz, bu millet, yani Trk milleti olarak ifade bulur. Diplomatlar ASALA terrnn ehit ettii belirtilirken terrn ardndaki Ermenilerden sz edilmemi olmas, barl tutumun kant olarak sunulur. Bu argman, ayn zamanda Mahupyann yazsna gnderme yapmaktadr. Hrant Dink cinayeti nedeniyle Trklerin sorumlu tutulmasnn yanlln ima eder. zkke gre, Trk diplomatlar ldrlrken nasl bundan Ermeniler sorumlu tutulmadysa Dink cinayeti de bir terr olay olarak deerlendirilmeli, Trkler sorumlu tutulmamaldr. Bu blmn sonucu, tek bir cmlede ifade bulmamakla birlikte nermeler dizgesinin
148

btnnde vurgulanmaktadr: Biz Trkler, -ASALA terrne ramen- Ermenilere kar barl duygular beslemiizdir. nc blm yazarn kendi konumunu gerekelendirmesi zerinedir: 17) yleyse ben byle iren bir konumay nereden uydurdum? Babasyla arasnda geen Bu Ermeniler adam olmaz Sen bunlar bilmezsin konumasnn iren olduunu belirtir. Bylece, yazar rklk sulamasn reddetmektedir. 18) Uydurmadm. Zaman Gazetesinde Etyen Mahupyann yazsnda okudum. Ancak konumann gerekliini reddetmek yerine Etyen Mahupyann yazsna gnderme yapar. Bylece, Ermeniler hakknda yazd btn olumsuz szlerin sorumluluu Mahupyana aittir. Dahas, bu yaz hakknda kulland dangalaklk, ciddiyetsizlik, irenlik sfatlar Mahupyann yazdklarna yklenmi olur. 19) Yani Agosun yeni genel yayn ynetmeninin yazsnda. Mahupyann ldrlen Hrant Dinkin genel yayn ynetmenliini yapt Agosun yeni genel yayn ynetmeni olduunun alt izilir. Bunun niyeti aan bir hedef gsterme olabilecei bir yana braklrsa, cmle Mahupyann Ermeni gazeteci kimliini vurgulamakta; benzer ifadelerin bir Ermeninin azndan ktn iddia etmektedir. 20) Hem de Hrant Dinkin arkasndan en samimi atlar yaktmz, tarihimizin en byk cenaze trenlerinden birini yaptmz gnlerde okudum. stelik, Mahupyann yazs, biz Trklerin Hrant Dinkin ardndan atlar yakp tarihi cenaze trenleri dzenledii bir dnemde yaynlanmtr. Bu ynyle bir yandan olumlu biz kurgusu devam ettirilirken dier yandan bir Ermeninin ardndan atlar yaklrken baka bir Ermeninin bu yazy kaleme alm olmas sorunlatrlr. 21) Bir farkla. Onun yazsnn ana fikri uydu: Bu Trkler hi deimez... Yukarda benim Ermeniler iin yazdklarmn aynsn Trkler iin yazmt. Anlat bu noktada bir dm noktasna ular. Bu dm, yazy asl sonuca da gtrecektir. Mahupyan benzer szleri kaleme almtr; ancak Ermeniler iin deil Trkler iin. 22) Ben de srf bu mantn ne kadar yanl olduunu gstermek iin bu yazy kaleme aldm. Yazarn, Ermeniler hakknda syledii olumsuz szlerin gerek nedeni budur: Benzerlerinin Trkler iin sylenmi olmas. Ermenilere hakaret eden yaznn yazlma nedeni, Mahupyann Trklerle ilgili yazsndaki mantk yanlln gstermektir. 23) O yzden bu lkede kendim kadar sevdiim saydm Ermeni vatandalardan zr diliyorum. Bu aklamaya ramen, yazar rk olarak yaftalanmaktan ekinmektedir: Ermeni vatandalar kendisi kadar burada kendisini Trk olarak grd kabul edilirse Trkler kadar demek istedii sonucuna varabiliriz- sevdiinin ve saydnn altn izer. Szlerinden dolay onlardan zr diler. 24) Tandm Ermenilerin de o yazdan rahatsz olduklarna eminim.
149

Kald ki yazar, tand Ermeniler de Mahupyann Trklerle ilgili szlerinden rahatsz olduklarn dnmektedir. Anlat, yeniden tanklara bavurarak kendini dorulama ihtiyac duyar. 25) O nedenle Ermeni cemaatinin entelektellerinin de daha dikkatli bir slup kullanmalar gerekir. Sonu, Ermenilere ynelik rk yarglarla karlamak istemeyen Ermenileri yazdklarnda daha dikkatli olmaya davet etmektedir. zkkn yazsnda argmantatif yap, rkln inkr stratejilerinin kurulu ve ileyiini rneklemesi bakmndan da dikkat ekicidir. Yazar nce rk yarglar yeniden reten, yaygnlatran ve hakllatrmaya alan argmanlar sralam; ardndan yine rkln temel stratejilerinden olan biz-onlar kartl iinde, bu yarglarn yanllna dair nermelere bavurma gerei duymadan, kendisinin kimliinde somutlaan bizin yazara gre hakl nedenleri olduunda bile- byle yarglara bavurmadn kantlama yoluna gitmitir. Bu aba, ayn zamanda yukarda modern rkln balca sylemsel aralarndan olduu saptanan inkr stratejilerine de karlk gelmektedir. Yaznn son blm, birinci blmde Ermenilere kar sralanan argmanlarn aslnda bir Ermeni tarafndan Trklere yneltildiini ve bunun yanlln kantlama zerinedir. Argmantatif yap iinde rk nermelere yer verilirken bu nermelerin her iki taraf iin de ayrmclkrklk dourabileceine ilikin herhangi bir saptama ise yer almam, baka bir deyile zkk, Mahupyann yazsna cevaben kaleme ald szlerin barndrd rkln zerini rterek bir slup sorununa indirgemitir. Habercinin Tercihi Bak as, bir sylemde olaylarn ve eylemlerin kimin gzyle betimlendiini aa karmas nedeniyle, anlamlarn oluturulma biimine ilikin nemli bilgiler ortaya koyar. Yazarn, haber aktrlerinden birine ilikin yandal veya kartl ile ilgilidir. Yazarn olaya ya da eyleme kimin bak asyla yaklat, kullanlan fiiller ve sfatlarla aklk kazanr; bir gr veya kan verili kabul edilebilir ya da ima edilebilir. Bak as, tek bir szckte ortaya kabilecei gibi, metnin tamamna da yerlemi olabilir (van Dijk, 1991:179-180). Anlamlar ve ideolojilerle ilgili analizin imalar, nkabuller, rtmeceler gibi dier kategorileriyle de kesitii iin burada haberlerde bak asnn anlam belirlemede oynad rol, birka ak rnekle gsterilmeye allacaktr.

150

Resim 18 Posta, 26.06.2006

Posta Gazetesinin manetten verdii yukardaki haberde gazetecinin bak as, balktan altbala, spotlara ve metne kadar haberin tmnde aka DTP kartln ortaya koymaktadr. DTP kongresini haberletiren muhabir ve PKK Ankarada baln atan haber editr, DTP ile PKK arasndaki ilikiyi varsaymakla kalmamakta, bu ilikinin bir zdelik olduuna okuru ikna etmeye de almaktadr. Altbalkta yer alan parti yneticilerinin gerek yzlerini gsterdii iddias, metindeki her taraf, 30 bin kiinin katili blcba Abdullah calann posterleriyle doluydu, militanlar szde PKK bayra olan bez paralarn sallad, Kongre Trkiye Cumhuriyetinin bamszlnn simgesi olan stiklal Mar okunmadan ald ifadeleriyle ve ayrlklar kongrede spotuyla kantlanmaya allmaktadr. Gazetecinin bak as, aadaki rneklerde de italikle iaretlenen szcklerde grnrlk kazanmaktadr:

Kendilerini Vikinglerin torunu diye niteleyen Avrupann kk kompleksli lkesi Danimarka, devlet Bakan Ali Babacan Kopenhag Havalimannda aramaya kalkt. (Hrriyet, Viking msveddesi balkl haber, 17.11.2006) Devlet bakan ve AB Bamzakerecisi Ali Babacann nceki akam Danimarkaya girii srasnda Kopenhag Havalimannda Viking msveddesi snr polisi tarafndan

151

zerinin aranmak istenmesinin ardndan, Kuzey Avrupay kana bulayan vahi Vikinglerin torunlar olan Danimarkal grevlilerin Trk bakana kar takndklar tutum atalarn aratmad. (Hrriyet, nce Roj Tvyi sustursunlar balkl devam haberi, 17.11.2006) Ktahyada ortaya kan sahte kadn peygamber .58nun dini duygular istismar ederek erkekleri kendisine seks klesi yapt belirlendi (Posta, Mritle sevime balkl haber 17.12.2006) Satr Arasna Gizlenen Ayrmclk Okur ve medya profesyonelleri arasndaki iliki, ortak dil ve anlam paylamnn tesinde, inanlarn, nyarglarn ve zihinsel modellerin de paylald bir anlamlandrma btnnn varln gerektirir. Bu iliki iinde, metin yazarnn kulland szckler ve cmleler, van Dijkn ifadesiyle bir enformasyon buzda olan gerek metnin yalnzca kk bir ksmn oluturur. Enformasyonun geri kalan ile ilgili boluun, medya kullanclarnn paylalan modelleri tarafndan doldurulaca varsaylr. Sylemin bu zellii, rkln ve ayrmcln sosyal olarak kabul grmeyen bir tutum olarak deerlendirildii profesyonel ve kltrel kodlar iinde, gazetecinin daha tartmal enformasyon tiplerini, rnein yarglayc nermeleri ya da inanlar rtk brakmalar anlamna gelir. rtl anlamlarn analizi, gazetecilerin ardalan ideolojilerinin ortaya karlmas asndan nem tar (van Dijk, 1991: 181). Bu noktada, metnin iindeki imalar, belirsizlikler, tamamlanmam ya da ilgisiz enformasyonlar rtl anlamlarn belirdii balca sylemsel kategoriler olarak karmza kar. m Edilenin Dlaycl Haber ve yazlarda kullanlan szcklerin, cmlelerin ve nermelerin seimi; fiillerin ve sfatlarn kullanm, metnin dorudan aktard enformasyona elik eden nkabuller ya da yarglar araclyla eitli rtllk ve dolayllk trlerini ortaya koyar (van Dijk, 1991: 181). Bu balamda, haberde aktarlan eylemin ya da olayn faillerinin hangi szcklerle tanmland, eyleme/olaya ilikin hangi adlandrmalarn kullanld, bunlara elik eden rtl anlamlarn neler olduu konusunda da bilgi vermektedir. Yukardaki rneklerde szde PKK bayra, sahte kadn Peygamber ifadelerinin kullanlm olmas habercinin aktarlan olay/eylem karsndaki konumlann ve bunlara ykledii anlam ima etmektedir. Szde sfatyla, PKKnn bayraa sahip olabilecek bir rgt olarak grlmedii; sahte sfatyla da kadnn Peygamberliinin gerekd olduu ima edilmektedir. (Szck seimine, ilerideki balklarda yeniden dnlecektir.) Aadaki haber ise, rtl anlamlarn metnin ideolojik kurgusunu belirlemedeki roln ortaya koymas asndan dikkat ekicidir. Bizim keneler terrist kt! balkl haber, kenelerin Tokatta kylerin terr nedeniyle boaltlmasnn ardndan krsal alanda yaygnlat ve ABDde biyoterrizm ajan olarak kabul edildikleri enformasyonunu aktarmaktadr. Yeni Balkesir gazetesinde yaynlanan haberin altbal ise Yzyllardr srtmzdan geindiler. Kanmz emdikleri yetmedi imdi de terre bulatlar
58 Yeniden anmamak iin sz edilen kiinin haberde aka gsterilen ad burada bo braklmtr.

152

cmlelerinden olumaktadr. Bu cmleler, Krt sorununun yukarda grdmz gibi gazete sayfalarnda sk sk terrle ve PKK ile ilikilendirildii Trkiye gndeminde, ounluk aktrleri olarak biz Trklerin srtndan geinenlerin ve kann emenlerin isizlik, yoksulluk ve azgelimilik sorunlaryla bouan ve artk terre bulat ilan edilmi olan- dou halk ve Krtler olduunu dolayl biimde iaret etmektedir. Bylece haberin metinlerarasl salanrken okurun zihninde keneler, terr ve bu terrn sorumlular olarak grlen Krtler arasnda iliki kurulmaya allmaktadr.

153

Resim 19 Yeni Balkesir, 04.07.2006

154

nkabuller: Olumlu Kendi ve Olumsuz tekine Dair Verili Kabul Edilenler nkabuller, yazar ve okur tarafndan paylald varsaylan, bu nedenle metinde aka belirtilmesine gerek duyulmayan enformasyonlar veya olay ve eylemlere ilikin yarglardr (van Dijk, 1991: 183). Bu yarglar, rkln ve ayrmcln sylemsel olarak kurulduu biz/onlar kartlnda, onlarn olumsuz zellikleri ve bizim olumlu zelliklerimizin kurgulanmasna araclk eden verili kabul etme hallerini ierirler. Bylece neyin sylendii kadar, neyin sylenmedii de metnin anlamnn oluturulmas asndan belirleyici olur. PKK Ankarada balkl haberde (Resim 18), salondaki gvenlik grevlilerinin dadaki PKKllar gibi giyinmi olduu enformasyonu, PKKllarn nasl giyindiine ynelik paylalan bir bilgiyi varsaymaktadr. Benzer ekilde, DTP liderlerinin dile getirdii PKK ile devletin yaknlamas talebinin kstahlk olduu varsaylarak DTPden kstah neri bal atlmakta, salonda Atatrk resminin olmamasnn, stiklal marnn okunmam olmasnn ya da PKK bayraklarnn bulunmasnn DTPnin PKK ile zdeliinin rejim kartlnn- kant olduu, bir nkabul olarak ileri srlmektedir. nkabullerle ilgili arpc bir dier rnek, misyonerlik haberlerinde karmza kmaktadr. Yukarda, Alevi dedenin misyoner torunu balkl haberde (Resim 16) grld gibi, misyonerliin gzalt gerektiren bir su olduu, bu trden haberlerin tamamnda bir nkabul olarak benimsenmekte, jandarmann ya da polisin basknnn grnr nedenlerine dair enformasyona ya ok az yer verilmekte ya da hi yer verilmemektedir. Olumlu ve Olumsuz Eylemlerin Aktrleri: Biz ve Onlarn dili malar ve dolayllk birok kez belirsizlik olarak karmza kar. zellikle bu anlamsal zellik, edilgen fiiller ya da adlatrmalar araclyla olumsuz eylemlerden kimin sorumlu olduunu gizlemek iin kullanlr. Bylece, biz ve onlar kartl iinde onlar olumsuz eylemlerin aktrleri olarak tanmlanrken bize ait bu tr eylemlerin faili gizlenir (van Dijk, 1991: 184). Resim 3te grlen Postann PKKya Roman daya balkl haberi bu adan dikkat ekicidir. Haberde, basn aklamas yapmak isterken polisin mdahalesiyle karlaan DTPli grup terr yandalar ve terristler olarak adlandrlmakta, Taksim meydannda terr ovu yapmak istedikleri belirtilmektedir. Aadaki alntlarda italikle iaretlenen szckler, polisin ve lin giriiminde bulunan Romanlarn eylemlerini olumlu, gstericilerin eylemlerini olumsuz gstermek zere belirsizliin haber dilinde nasl kurgulandn ortaya koymaktadr: Polisin mdahalesiyle dalan eylemciler, bu kez ara sokaklarda topland. Bir kamyonet Molotof kokteyli ile yakld. ou Roman olan vatandalar silah, satr, i, bak, sopa, dner bayla sokaklarda eylemcilerin peine dt. Satrla yaralanan bir kii taksiyle kaarken polisin yakalad bir baka kii lin edilmek istendi. Polis eylemciyi havaya ate aarak kurtard.!(vurgu bize ait).

155

Szcklerin, etken ve edilgen fiillerin kullanl biiminin anlam nasl ynlendirdiini ortaya koyabilmek zere, olay baka bir haber diliyle anlatmaya alalm: Polisin mdahalesiyle eylemciler dald. Ara sokaklarda yeniden toplanan eylemciler bir kamyoneti Molotof kokteyli ile yaktlar. Eylemciler, ou Roman olan vatandalar tarafndan silah, satr, i, bak, sopa, dner bayla sokaklarda kovaland. Roman vatandalar bir kiiyi satrla yaralad polisin yakalad bir kiiyi ise lin etmek istedi. Eylemci, polis tarafndan havaya alan atele kurtarld. Grld gibi, alntda eylemciler edilgen cmle yaplar iinde, Romanlar ise haberin olumlu temsil ettii eylemlerin aktr olarak etken fiillerle yer bulmaktadrlar. Lin etme gibi haberci tarafndan olumlu anlam yklenemeyecek bir durumda ise Romanlar aktr olarak gizlenmekte, eylemcinin belirsiz bir aktr tarafndan lin edilmek istendii belirtilmektedir. Polis, alntda mdahale eden, eylemcileri datan, linten kurtaran aktif zne olarak yer bulmaktadr. Ayn haberin kaleme aldmz ikinci versiyonu ise, eylemcileri aktr olarak ne karmakta, haber kurgusunun merkezine tamaktadr. Romanlar, olumsuz eylemlerin faili olarak belirmekte, polis ise edilgen cmle yaplar ile olumlu eylemlerin uzak zneleri haline getirilmektedirler. Ayrntlarda Gizlenen Ayrmclk Van Dijk, anlat trleri iinde bir olayn daha genel bir ereve iinden olabilecei gibi, yalnzca eyleme odaklanarak, zet biiminde de betimlenebileceini belirtir. Haber metinlerinde de, olay ve eylemlere ilikin hikye kurgusu, daha genel bilgilerin aktarld st dzeylerden ayrntlarn aktarld alt dzeylere geildike eitlilik gsterir. Ayn olay farkl biimlerde betimlenebilir; bu dzeylerin her birinde betimleme tarz daha az ya da fazla ayrnty ortaya koyabilir; birok ayrnt verilebilir ya da az sayda ayrntya odaklanlarak bir seim yaplabilir. Bylece, haberin soyutlama dzeyine ya da ayrnt derecesine bal olarak farkl bak alar, deerlendirmeler aktarlrken, haber metnine eklenen ilgisiz bir ayrnt, bir kii ya da grubun daha olumsuz temsiline araclk edebilir (1991: 185). Ayrntlarn ve ilgisiz enformasyonun bu ekilde kullanl, incelediimiz haberler ierisinde olduka yaygndr. Bunun rneklerine, yukarda ele alnan Alevi dedenin misyoner torununa gzalt balkl haberde (Resim 16), misyonerlik nedeniyle gzaltna alnan kiinin babasnn Ateist, dedesinin Alevi olduu enformasyonunun haber metninin iinde ve balnda yer almasnda rastlanmaktadr. Ayrca, Sonsz gazetesinde yaynlanan Mslman mahallesinde salyangoz! balkl haberde (17.04.2006) paskalya kutlamas yapan grubun yesi Martin Delangenin Gney Afrikal olduunun bilgisine yer verilmesi; ayn gazetenin Kenede Siyonist parma (Resim 2) balkl haberinde Trkiyeye hastalk bulatran keneleri getirdikleri ileri srlen MOSSAD ajanlarnn kadn olduunun belirtilmesi, Postann PKK Ankarada balkl haberinde (Resim 18) DTP kongresi srasnda kongrede bulunan gvenlik grevlilerinin nasl giyindiinin zellikle vurgulanmas, Santoro cinayetinin ardndan Postada yaynlanan Mslmanlk bu deil (06.02.2006) balkl haberde rahibin fotorafnn altnda misyonerlik faaliyetinde bulunduu phesiyle daha nce tehdit edildiinin belirtilmesi ve Resim 20de grlen Katiliyle kavga etmi balkl haberde rahibin genleri para karl Hristiyanlatrd
156

iddialarnn yer almas, haber metninde bu trden enformasyon kullanmn rnekler. Ayrntlar ve ilgisiz bilgi, haber aktrnn olumsuz temsili iin kullanlmaktadr.

Resim 20 Posta, 07.02.2006

157

Benzer ekilde, Trkiyeye tatil yapmaya gelen turist kadnlar da Rus gzel, sarn, lkesinde tp eitimi gren Ukraynal gzel gen kadn gibi sfatlarn arkasna saklanan ilgisiz enformasyonlarla haberletirilerek cinsiyeti sylemlerin zneleri haline getirilmektedirler. Anlamsal Stratejiler: Irk-Ayrmc Sylemlerin Kurgusu malar, nkabuller, belirsizlik, gereksiz ayrntlar gibi yerel anlamsal stratejilerin yannda, okuru ya da kar taraf bir konuda ikna etmek zere, hedefe ynelik, ou zaman birden ok ilevsel hamleden oluan anlamsal stratejilere bavurulur (van Dijk, 1991: 187). Bunlarn analizi, zellikle rklk-ayrmclk gibi hassas konularda, gazetecinin anlam inkr etmek, hafifletmek ya da bahane bulmak, abartmak, glnletirmek, tersine evirmek, karlatrmak, kartlk ya da ayrm kurmak, itiraf etmek gibi stratejilerle rk-ayrmc sylemleri nasl yaygnlatrdn ya da hakllatrdn ortaya koymak asndan nemlidir. Kukusuz, bu trden stratejileri adlandrma giriimi yapay bir ayrma dayanmaktadr. Aadaki rneklerin pekounun gsterdii gibi, birden ok stratejik hamle ayn metin ve hatta ayn cmle iinde birlikte yer alabilmektedir. Amann Ardna Gizlenen Masumlatrmalar Irkln ve ayrmcln yasad olduu ya da ahlaksal olarak kabul grmedii toplumlarda, olumlu kendi kurgusu, rkln inkrn gerektirir. nkr, lere kar deilim ama szleriyle ifade bulurken devamnda mutlaka bir aznlk grubuna ynelik olumsuz ifadeler yer alacaktr. Van Dijk, bu stratejik hamleyi yalanlama olarak adlandrr. Bylece, inkr bakalar hakknda rk olarak snflandrlma tehlikesi olmakszn olumsuz eyler syleyebilme stratejik ilevi grr (1991: 188). Bunun rneini, Ayrmclk yapmyoruz balkl haberde (Resim 1) ak biimde grrz: Mersinin Krt feodal yap tarafndan igal edildiini, su ileyenlerin yzde 90nn Doulu olduunu ileri sren Kuvvay Milliye Dernei Temsilcisi Kemal Canay, tm bu iddialarnn ardndan u cmleyi de eklemeden gemiyor: Biz hibir siyasi partiye yakn deiliz. Sac, solcu, doulu, batl ayrm yapmyoruz. Ayrmclk Kuvvay Milliye ruhuna ters der. (Gneyde mece, 13.12.2006) Anlamn inkrna ynelik stratejik hamlelerden biri olan yalanlama, Erturul zkkn Bu Ermeniler adam olmaz balkl yazsnda da (Resim 17) karmza kmaktadr. zkk, Ermenilerle ilgili olumsuz yarglar ard ardna sraladktan sonra, bu yazdklarnn dangalaklk, ciddiyetsizlik, iren bir konuma olduunu belirtmi; baka bir deyile kaleme alarak yeniden rettii ve yaygnlamasna araclk ettii nyarglarn kendine ait olduunu yalanlama yoluyla reddetmitir. Bunun ardnda, kukusuz, gazetecilerin ve yazarlarn, okurun gznde olumlu bir izlenim brakma ihtiyacnn pay bulunmaktadr. Van Dijk, en nyargl olan yazlarnda bile, gazetecilerin rk olmakla sulanmaktan korktuklarn belirtir. Bu trden yazlarda rkln inkr bildik bir hamledir. Ya olumsuz zelliklerinden sz ettikleri grup iinde istisnalarn da olduundan bahsederler (rnein zkk, yukarda belirtilen yazsnda tand Ermenilerin de kendisini bu yaz yazmak durumunda brakan Mahupyann yazsndan rahatsz olduklarndan emin olduunu syler) ya da rkln kimi radikal, ar sa gruplara zg olduunun altn izerler (1991: 188). zdemir ncenin 16 Aralk 2006 tarihli Irk yok, rk var balkl yazs da, bir tr uzaklatrmay rneklemektedir. Yukarda, Krtlere kar rklk derecesine varan yazlarn rneklediimiz nce, bu yazsnda Trkln de, milliyetiliin de rkla dayand bir snr var. Bu snrdan uzak durmay bilmeli! uyarsnda bulunarak kendi yerini tanmlamaya almaktadr.
158

Irkln inkrna ynelik bir dier stratejik hamle ise biz deil onlar rk argmannn hakllatrlmaya alld kartlklardr (van Dijk, 1991:188). zellikle Ermeni sorununun haberletirildii 2006 ylnn Ekim ay iinde, parlamentosunda Ermeni soykrmn inkr yasasn oylayan Fransann gemite Cezayirde uygulad katliamlar sklkla anmsatlmakta, Ermenileri destekleyen lkelerin emperyalist gemilerinden dem vurulmaktadr. Benzer ekilde, Rahip Santoro ve Hrant Dink cinayetlerinin ardndan ve Krt sorunu gndeme geldiinde de Trkiyedeki hogr ve birlikte yaama kltrnden (Hrriyet, Mehmet Y. Ylmaz, Drt ay sonra dmeye kim bast balkl yazs, 06.02.2006) ve bu kltre zemin hazrlayan Osmanl gemiinden (Zaman, Mustafa Armaann Hepimiz Osmanlyz balkl yazs 28.01.2007) sz edilerek Trkiyede rkln varl inkr edilir. Mehmet M. Ylmaz, Hrant Dink cinayetinin ardndan ortaya kan tepkileri tartt yazsnda da, Trkiyenin rkln en az yaand lkelerden biri olduunu ilan ederek karlatrmalar yoluyla inkr stratejisine bavurmutur: Dnyann her yerinde, en medeni saydmz lkelerde bile ciddi bir rklk tehlikesi var. Fransada, Almanyada, Hollandada, Danimarkada, Finlandiyada, Srbistanda, Bulgaristanda, Romanyada, Yunanistanda Listeye yzlerce lke adn ekleyebilirim. Ve rklk konusunun temellerine inecek olursak belki de bu lkeler arasnda en masumu biz karz. rneklerini her gn bu lkelerin parlamentolarnda, sokaklarnda, spor sahalarnda grdmz bir sorun bu. Irklk bir tek bizde kald kompleksine kaplmak, bunun evrensel bir sorun olduu gereini grmemize engel olabilir. (italik bize ait) (Hrriyet, Modern polisler ynetici olsayd balkl yaz, 24.01.2007) Kt Muameleyi Hak Edenler Irk-ayrmc tutum ve yarglarn inkr edilemeyecek kadar grnr olduu durumlarda, olumsuz eylemi hafifletme ya da bahaneler bulma, rk-ayrmc sylemlerin yaygn stratejileri arasndadr (van Dijk, 1991: 190). rnein, Romanlarn DTPlileri lin etme giriiminin vld Postann PKKya Roman daya balkl haberinde (Resim 3) yasal ve toplumsal olarak kabul edilemeyecek bir suun, lin giriiminin hafifletici sebepleri olarak DTPliler terr yandalar olarak adlandrlmakta; Diyarbakrdaki olaylar stanbula tamaya altklarndan, molotof kokteyli atarak bir kamyoneti yaktklarndan sz edilmektedir. Lin edilmek istenenlerin basn aklamas yapmaya alrken polisin mdahalesiyle karlaan DTPliler olduu ancak haberin sonunda anlalrken, polisin mdahalesi de terrle gerekelendirilmektedir. Diyarbakrdaki eylemleri stanbula tamaya alan terr yandalar, karlarnda Roman vatandalar buldu. Polisin mdahalesiyle dalan eylemciler, bu kez ara sokaklarda topland. Bir kamyonet Molotof kokteyli ile yakld. Bu olaydan sonra Romanlarn bulunduu Bostan Mahallesine doru koan eylemciler yamurdan kaarken doluya tutuldu. (Posta, 03.04.2006) Aadaki haberde ise (Resim 21), giderek trmanan terr ve artan su oranlar Krt iilere ynelen lin giriiminin hafifletici sebebi olarak sunulmutur. Altbalkta halkn ldrma noktasna geldii tespiti terr ve suun halk ldrtma noktasna getirdii szleriyle ifade bulurken bavurulan belirsizlik, bu sefer olumsuz eylemin sorumlusu olarak halk gizleme ynnde stratejik bir hamle olarak ortaya kmaktadr.
159

Resim 21 Posta, 09.09.2006

160

Lin giriimlerinin hafifletilmesine ynelik bir dier rnek, DTPliler nce kkrtt sonra yattrd balkl haber yksnde grlmektedir (Resim 22). Haber, bal bana, DTPnin PKK ve terrle ilikisini kantlamak zere kurulmutur. Ancak haber yksnn sonuna ilgisiz bir ierik eklenerek, DTPli olmayan ve Adapazarnda Mahir ayann lm yldnm ile ilgili afi asmak isteyen iki kiinin yanllkla DTPli sanlmalar sonucu lin edilmek istendiinin haberi eklenmitir. Bylece, haberin btnnde DTPnin PKK ile ilikisine yaplan vurgu ile lin giriimi ve ardndan DTP il binasna yaplan saldr mazur gsterilmek istenmitir.

Resim 22 Zaman, 30.03.2006

161

CHP stanbul milletvekili kr M. Elekdan basnda yer alan Trkiyede 70 bin kaak Ermeni ii var; hepsini kovalm aklamasnn ardndan kendini savunmak zere Zamanda yaynlad Gemiiyle yzlemek (24.11.2006) balkl yazsnda da hafifletme stratejisinin yer ald grlmektedir. Elekda, bu yazsnda 70 bin Ermeniyi snr d etmekle ilgili nerisinin59 olaanlnn altn izerken Yunanistanla da kartlk kurmaktadr: Bu amala [Ermenistan hkmetinin soykrm iddiasna kar] Trkiye tarafndan bavurulacak nlemlerin banda, Trkiyede alan 70.000 kaak Ermenistan vatanda iinin kademeli ekilde lkelerine gnderilmesi gelmektedir. Bu yolla alnacak bir karar esasen yaptrm saylamaz. nk yaplacak olan, hatal olarak uygulanmasndan sarfnazar edilen Trk yasalarnn uygulanmasdr. lk defa gndeme getirdiimizde baz ke yazarlar bu nerinin gayri insani olduunu yazdlar. Ancak, gayri insanilik bunun neresinde? Biz Yunanistan gibi kaak gmenlerin denizin ortasna dklmesini deil, Trkiye Cumhuriyetinin yasalarnn uygulanmasn neriyoruz. Asl Suluyu lan Eden Abartmalar Bize ait olumsuz eylemler hafifletilirken onlarnkilerin abartlmas, rk-ayrmc sylemlerin bavurduu bir dier stratejik hamledir (van Dijk, 1991: 192). Bylece, ounluk aktrlerinin olumsuz yarg ve tutumlarna hakllatrc sebepler sunulmu olur. DTPnin PKK ile ilikili olduunu ilan eden haberlerin tm bu niteliktedir. Bu nedenle, bu tr haberler iinden iki rnek vermekle yetinilecektir. Demokratik Trkiye Partisi60, sonunda PKK ile ortak olduklarn ilan etti. Partinin Ebakan Ahmet Trk, PKK ile DTPnin taban ortak. Bana oy veren insanlarn ocuu dada dedi. Muta ldrlen 12 terristten 4nn cenazesinde Diyarbakr sava alanna dnmt. Kkrtclar arasnda Demokratik Trkiye Partisi (DTP) yneticileri de vard. (Posta, PKK-DTP kardelii balkl haber, 22.04.2006) Terr rgt PKKnn Diyarbakrda 3 gn yas ilan etmesiyle balayan olaylar devam ediyor. Demokratik Toplum Partisi (DTP) yetkililerinin kkrtmalaryla sren olaylarda PKK yandalar ehri sava alanna evirdi. DTP Siirt l Bakan Murat Avc, Siirtte nceki gn yaralanan Muhsin Etenin (19) askerler tarafndan vurulduunu ve cnn alnacan iddia etti. Avc, Mu yaylasnda ehit den bir arkadamzn cenazesini defnederken, bir arkadamz olay yerinde askeri birlik tarafndan vuruldu. Trk ordusu halkn zerine kurun yadrmaktan vazgemelidir. Bu ordu Krdistanda aktt kann hesabn vermek zorunda. diyerek rgtn eylemlerine destek verdi. (Zaman, DTPliler nce kkrtt sonra yattrd balkl haber, 30.03.2006).
59 Ayn neri, 10.10.2006 tarihinde, eski dileri bakan ve AKP milletvekili Yaar Yak tarafndan dile getirilmitir. 60 Haberde partinin adnn yanl yazlm olmas ve bunun tekrar edilmesi dikkat ekicidir. Gerekte, Demokrat Trkiye Partisi (DTP) adl bir parti, DYPden ayrlan milletvekillerince, 1997 ylnda kurulmu, Mays 2005te ise partinin ad Hrriyet ve Deiim Partisi olarak deitirilmitir. 2005 ylnn Kasm aynda kurulan Demokratik Toplum Partisinin bu eski DTP ile hibir ilgisi bulunmamaktadr.

162

Bu iki rnekte de DTPnin rejim dman ve terrist olduu gsterilmeye allrken DTPli aktrlerin szleri iinden bu iddiay destekleyici kantlar seilerek ne karlmaktadr. Irk Sylemlerin Hamlelerinden Biri Olarak Glnletirme, Alay ve roni Van Dijk, bahane bulma, abartma, inkr gibi stratejik hamlelerin yetersiz kald durumlarda, rk-ayrmc sylemlerin glnletirme ile kar taraf deersiz klma yoluna bavurduundan bahseder (1991:192). Emin laann Papaturka balkl yazsnda kullanlan dil ve bavurulan ironi, bu amaca hizmet etmi, laann Papann Trkiye ziyareti srasnda yaananlar eletirirken kulland hitap szc olan hazret, ar saygy deil alay ifade etmitir: Sevgili okuyucularm, Papa Hazretlerini ok krler olsun bugn sa salim, kazasz belasz uurluyoruz. Bu i hem bizim, hem de onlarn asndan bazen komediye dnt. Papa Trkiye gezisi boyunca ikili oynamay baard. Tavana ka, tazya tut dedi. Efes ayininde konumasna Sevgili kardelerim diye Trke balayp Aziz Meryem, bizim iin dua et diye yine Trke bitiren, Trkleri seviyorum diyen Hazret, eline Trk bayra alp fotoraf ektirmeyi de ihmal etmedi. . Bu izgisini srdrseydi ve lkemizde birka gn daha kalma durumu olsayd, Papa belki de Trk ve Mslman olacak, Vatikana cebinde TC pasaportu ile dnecekti! Zaten gezisi ncesinde kendisine arlar yaplmt. Papa Hazretleri dn (Trk vatanda!) Patrikle birlikte dua etti, sonra ikisinin ortak bildirisi yaynland. Papa bir miktar yalad ykad, sonra Patrikle birlikte ters keden goller att. u birka gn tiyatro gibi izledik. Byle ok ynl bir komedi dnyada olamaz, lkemizin deerini bilelim! (Hrriyet, Emin laan, 01.12.2006) (vurgu yazara ait) Biz Deil, Asl Onlar: Suu Kar Tarafa Atma nkr, hafifletme ve bahane bulma gibi stratejilerin yannda, suu kar tarafa atmak da rk sylemlerin dolama girdii haber ve yazlarda sk bavurulan stratejilerden biridir (van Dijk, 1991: 193). Bu strateji, balklarn ve temalarn analizinde de grld gibi, zellikle Ermeni soykrm iddialar karsnda asl zulmedenin/soykrm yapann Ermeniler olduunu ileri sren haberlerde karmza kmaktadr. Bu nedenle burada aadaki iki rnekle yetinilecektir. Zaman gazetesinde yaynlanan zmire soyu krklar ant yapalm balkl haberde Ermenilerin 1,5 milyon Trk katlettiinden sz edilmektedir. Balkta da yer alan soyu krklar szc ise barndrd ima ile Ermenileri hedef almaktadr. Sylemin onlara ykledii hakarete varan- bu olumsuz niteliklerin karsnda, bizin hogrsne, birlikte yaama kltrne yaplan gndermeler araclyla olumlu kendi kurgusu salamlatrlmaktadr.

163

Resim 23 Zaman, 18.10.2006

Kurban sulamann sylemsel strateji olarak kullanld haberler arasnda emdinli olaylarn konu edinenler de yer almaktadr. emdinlide bombalanan Kitabevinin sahibinin PKKl olduu iddialar, telefon dinleme kaytlar yaynlanarak haberletirilmekte; bylece madur sulu ilan edilmektedir: emdinlide 1 Kasmdaki ilk patlama ve 9 Kasmda .a ait kitabevinin bombalanmasnn ardndan ilede yaanan olaylara k tutan telefon konumalar[nda] .n PKKnn da kadrosunda bulunan Sabri kod adl Ali Kskyolla grmeleri de var. Kskyol, sk sk DEHAPllarn emrinden kmayn. Onlar ne diyorsa yapn uyarsnda bulunuyor. (Hrriyet, DEHAPllar ne diyorsa yapn balkl devam haberi, 30.03.2006) Olumlu Kendi-Olumsuz teki kiliinde Karlatrmalarn Rol Irk-ayrmc sylemler, genel olarak biz ve onlar arasndaki karlatrmalar yoluyla ilerler. rnein Trkiye ve Yunanistan ilikilerini konu edinen haber ve yazlarda olumlu kendi ve olumsuz teki kurgusu, baklavann bir Trk tatls olduundan, Trklerin merhametli, yrekli, Yunanllarn vicdansz, korkak olduuna kadar deien argmanlarla dile getirilen kartlklara ve karlatrmalara dayaldr. Postann Yunan denize att biz kurtardk balkl haberi (Resim 24) bu trden bir karlatrma stratejisini rneklemektedir. Haberde, Yunanistan Sahil Gvenlik botlarnn kaak gmenleri Trk karasularnda denize attndan, kaaklar Trklerin kurtardndan sz edilmekte; bylece merhametsiz Yunanllar ile mazlumlarn yannda olan, kurtarc konumundaki Trkler arasnda karlatrma yaplmaktadr.
164

Resim 24 Posta, 27.09.2006

Aadaki alnt benzeri bir karlatrmann iki taraf olarak Trkler ve Yunanllar ortaya koymaktadr: Biz Yunanistan gibi kaak gmenlerin denizin ortasna dklmesini deil, Trkiye Cumhuriyetinin yasalarnn uygulanmasn neriyoruz (Zaman, kr M. Elekda, Gemiiyle yzlemek balkl yaz, 24.11.2006)
165

Hrriyetin Yunanldan farkmz yreimiz balkl haberi de benzer bir mantkla karlatrma stratejisine bavurmaktadr. Bu haberin bal ve altbal ormanclarn yangna mdahale yetisi asndan Trkler ve Yunanllar arasnda bir karlatrma zerine kuruludur. Olumlu kendi tasarm, Trk ormanclarn ne denli cesur olduu zerinden kurulmu, kar tarafn korkakl ima edilmitir. Haberin devamndan, balkta bakann yapt aklamadan aktarlan ksmn Kurtulu Savana yaplan gndermelerle milliyeti sylemin mitletirdii bu trden bir Trk-Yunan ikiliine olanak salayacak biimde seildii anlalmaktadr. Metnin tamamnda, bakann benzer iklim artlarnda olup da Trkiyeden daha iyi olanaklara sahip olan Fransa, talya, spanya gibi lkelerle de karlatrma yoluna gittii, baka bir deyile biz ve onlar ayrmnn iki taraf olarak yrekli ama fakir dou ile zengin ve mreffeh batya ilikin kalplam yarglar yeniden rettii anlalmaktadr. Bakan Osman Pepe orman yangnlarna havadan yeterince mdahale edilememesine dnk eletirileri ilgin ekilde yantlad. Pepe, Yunanistann bizden ok ua var ama daha ok ormanlar yand. Bizim ormancmz yrekli dedi. Bizim ile ayn iklim artlarndaki Fransann, talyann, spanyann, komumuz Yunanistann bizden daha fazla ua var, bizden daha ok helikopteri var ama bizim 50, 100 katmz orman kaybediyorlar. Niye? Onlarn bizim ormanclarmz gibi yreini ortaya koyan ve bu ii yurt savunmas olarak kabul eden ormanclar yok. (Hrriyet, 25.08.2006) eridekiler ve Dardakiler Ayrm Karlatrmalar, ou zaman rk-ayrmc sylemlerin stratejik hamleleri olarak kartlklar araclyla kurulurlar. Yukardaki rneklerin pek ounda grdmz gibi, olumlu kendi ve olumsuz teki sunumu, sylem iinde bu kartlklar araclyla ortaya kar. Kimi durumda ise, rk-ayrmc sylemler, hedef aldklar ayrcalksz gruplarn iinde kartlklar ve blnmeler yaratarak kendi argmanlarn merulatrma yoluna giderler. rnein Ermeniler, diaspora Ermenileri ve Trk vatanda Ermeniler olarak ayrlrlar; ieridekilerin vatanna bal, barl insanlar olduu vurgulanrken, dardakiler dman konumuna tanr. Cinayete kurban gitmesinin ardndan iyi Ermeni olarak iaretlenen Hrant Dinkin temsil ettii ieridekiler ile diaspora Ermenileri arasnda kartlk kurulur: Hrant Dink makul bir Ermeniydi. Ve cesurdu. Cesaretini sadece Trkiyenin azgn rklarna kar deil, asl Ermeni diasporasnn azgn rklarna kar ispatlamt. (Hrriyet, Erturul zkkn Ali Kemale vatan haini dememitim balkl yazs, 20.01.2007) Ancak, Ermeni diasporas ile bizimle birlikte yaayan Ermenilerin yaklamlar ok farkl. (Posta, Mehmet Ali Birand, Ermeni diasporas m, Patrik Mesrob mu? balkl yaz, 20.05.2006) Batdaki Trk ve Trkiye aleyhtar lobinin eline altn tepside esiz bir vesile sunuldu ve belki de bu sre, u menhus soykrm yasasnn kabul ile sonulanacaktr;
166

bu noktadan sonra inannz ki hi nemi yok; yeter ki bizim Ermenilerimiz bu lkede yaamaktan tr gnl sancsna tutulmasnlar. bizim Ermenilerimiz bu memlekette misafir, snt, mlteci deil (vurgu bize ait) (Zaman, A. Turan Alkan, Gittike artyor tekilliimiz balkl yaz, 22.01.2007) Benzer stratejiler daha az rastlanmakla birlikte Krtler, haber ve yazlarda, genel olarak her zaman terr ve iddetle ilikili yer bulmaktadr- Krtleri de hedef alr. yi Krtler Dounun yoksul vatandalar, kardelerimiz olarak iaretlenirken, politik talepleri olanlarn tm terrist olmakla ve blclkle sulanr: Neticede yzyllardr ayn topraklarda yaayan akraba topluluklardan bahsediyoruz. Kopma, paralanma, blnme kime yarar Allah akna! Kalbini, kafasn, ruhunu emperyalist glere satm kk bir grubun dnda herkes birlik olmann, dirlik olmann abasnda. (Zaman, Ekrem Dumanl, Krt sorunu papatya fal deildir balkl yaz, 08.01.2007) PKK propagandalarnda belirtildii gibi blgedeki halkn Krt kimlii, Krte dil gibi bir sorunu yok. Blge halk mazlum, inanl, itikatl, devletine bal, iinde gcnde insanlar, fakat PKK zellikle genlere ynelik propagandalarla aldatyor. (Yeni Balkesir, Bu oyuna gelmeyelim balkl haber, 06.10.2006) Dost ve mttefik grnen bu devletler, en az be bin yldr can canna, kan kanna bulam, kz alm, kz vermi bizim z kardelerimiz olan Krte konuan vatandalar devletimize ve milletimize kar kkrtmaktadrlar. Krte konuan kardelerimiz bu oyuna gelmeyecek, terristler yalnz kalacaklardr. nk slamn gzellii ile tanan bir millet asla btnln bozmayacaktr. Krt kardelerimizin zerinde oynanan oyunlar, konunun uzmanlaryla il merkezi ve ilelerde konferanslar verdirerek belgelerle anlatacaz. Trkiyede Krt meselesi olmadn, bunu bat emperyalizminin kkrttn herkese gstereceiz. (Sonsz, Krt kardelerimize oynanan oyunlar, belgelerle anlatacaz balkl devam haberi, 21.04.2006) Bylece iyi Ermeniler ve iyi Krtler olarak iaretlenenlerle politik kimliklerini ortaya koyduklar ya da egemen politikalar ve deerlerle elitikleri iin kabul grmeyenler arasnda kurulan kartlk, inkr stratejilerinin ileyiini de kolaylatran bir sylemsel hamle olarak nem kazanr. Irk-Ayrmc Sylemlerin Biem ve Retorii Gazetecilerin aznlklarla ya da ayrcalksz gruplarla ilgili yazdklarnda kullandklar szcklerin seimi ve eitlilii, bu szckleri rgtleyen cmle yaplar, biemi oluturur. Biem, yazarn kiisel kanlarnn metin iindeki izinin srlmesinde aracdr; ayn zamanda dil kullanmnn sosyal balamn ortaya koyar. Biemin analizi, belli szck seimlerinin ya da cmle yaplarnn belli anlamlar oluturmada oynad rol ortaya koyar (van Dijk, 1991:209). Gazeteciler, haber metinlerinde aktrleri ve eylemleri u ya da bu szcklerle tanmlama yoluna giderken olaylara ve kiilere ilikin temel bak alarnn kurulmasna, anlamn oluturulmasna da araclk ederler. Bu nedenle, aznlklara ya da ayrcalksz
167

gruplara ilikin rk-ayrmc sylemlerin analizinde habercilerin biemsel tercihlerinin incelenmesi nem tar. Retorik ise belli szsel hamleleri ortaya koyar. Yinelemeler, metaforlar, okurun dikkatini ekmeye yarad iin ikna etmek amacyla kullanlrlar (209). Irk-Ayrmc Dilin Szlkesi Irk-ayrmc sylemlerin yaygnlamasnda haber ve yazlarda kullanlan szcklerin seimi nemlidir. Habercinin, olaylara, eylemlere ve aktrlere ilikin kan ve yarglar onlar adlandrma ve niteleme biimini ekillendirir. Bu noktada, anaakm habercilik kodlarnca yinelenen nesnellik ve yanszlk iddiasna karn, yazarn duruu ve bylece okurun aktarlandan ne anlamas gerektiine ilikin beklentisi- haberin diline yansr. Szck seiminin rk-ayrmc sylemlerin kuruluundaki ilevine ilikin rnekler, yukardaki analizimiz srasnda eitli balklar altnda ele alnmtr. Bu nedenle, burada sadece haber ve yazlarda, eitli aktrlerle ilgili anlamlandrma erevesinin oluturulmasnda rol oynayan szcklerin dalmna odaklanlarak bir szlke oluturulmaya allacaktr. alma kapsamnda ele alnan 13 aylk dnemde, ulusal ve yerel basnda eitli aktrleri hedef alan rk-ayrmc sylemlerin szlkesi, aktrlere ve durumlara gre lmldan arya, ok eitli bir tablo ortaya koymaktadr. Bu tablonun incelenmesi, haber ve yazlarda rk-ayrmc sylemlerin hangi szcksel yelemeler araclyla kurulduunu gstermektedir.

Krtler ve DTP Ermeniler

Kandrlan (halk), Krte konuan kardelerimiz, kstah, terr yanda, militan, blc, ayrlk, terrist, PKK(l) TC vatandalar, vatanseverler, Ermenistan, Diaspora, lobiciler, ASALA, terr, eteciler, mezalim, hain, soyukrklar Gzel, sarn, gen, turist, Trk erkei, eitimli, dil bilen, Moldoval, Krgzistanl, Kazakistanl, Trkmenistanl, Ukrayna uyruklu, Moldoval, eenistanl, Dastanl, Rus, hamile, kandrlan, utan klesi, fuhu klesi, seks klesi, profesyonel, hasta, bomba Misyoner. Cinayet, rahip, Papa, put, ecinsel, sbyanc, hovarda, dolandrc Mslman, eitlilik, din dersi, misyoner, ateist Skandal, cinayet, seks, ak, sahtekr, szde peygamber

Yabanc kadnlar

Hristiyanlar Aleviler Tarikatlar

Tablo 24 Haber ve yazlarda szck seimi: Irk-ayrmc szlkenin kavramlar

Krtleri betimlemek zere kullanlan szckler, genel olarak onlarn kandrlmlklarndan blc ve terrist olmalarna kadar genileyen bir szck seimini ortaya koyar. Krtler, Dounun yoksul, cahil, azgelimi halk olarak kavrandklarnda PKK ve d mihraklar tarafndan kandrlmlklaryla nitelenerek ocuksulatrlrlar. Bir etnik grup olarak varlklarn reddeden ar milliyeti-rk sylem, Krtler yerine Krte konuan kardelerimiz ya da vatandalarmz (Sonsz, 21.04.2006) adlandrmasn
168

yeler. Politik taleplerini dile getirdiklerinde, DTP ile ilikilendiklerinde ise ereve deiir: Kolaylkla kstahlkla sulanr (bkz. Resim 18; Posta 26.06.2006); terr yanda, militan, blc, ayrlk, terrist, PKK sempatizan ve hatta PKKl olarak adlandrlabilirler. Ermeniler iin de szck seimi, Krtler iin olduu gibi, ikili bir ayrm zerinden kurulur: Haber ve yazlarda Ermeniler iyiler ve ktler olarak ayrtrlrlar. yi Ermeniler Trkiyede yaayan, iyi TC vatandalardr. Szck seimi, bunlarn vatanseverliklerine odaklanr. Soykrm iddialarna kar karlar. Ermenistan, kt Ermenilerin Trkiye aleyhine faaliyetlerini ve akl almaz taleplerini dile getirdikleri yerdir. Trkiyedeki Ermeniler, sk sk bunlarla ters derler (Hrant Dinkle ilgili birok haber ve yazda onun Ermenistandaki ve diasporadaki Ermenilerle anlaamadnn alt izilir). Diaspora szc ise diaspora Ermenilerini ifade etmek iin kullanlr. Bunlar, Trkiyenin zararna, sinsice faaliyet gsteren, uluslararas lobicilik yapan kimseler olarak nitelenir. Ayrca, gemite Ermeni olaylarna katlm olanlarn oluturduu tarihsel bir Ermeni kategorisi katliam, hyanet, mezalim, Ermeni zulm gibi szcklerle ifade bulurken, ASALA rgtnn anld durumlarda, Ermeniler terr szc ile bir arada yer alr. Yabanc kadnlarla ilgili szlkede de ikili kategorizasyona gidilebilir. Turist olarak, batl lkelerden gelmi olanlar, genelde gzellikleri, sarnlklar, genlikleri, Trkiyeye ve Trk erkeklerine ilgilerini ifade eden szckler ile haberletirilirler. Eski Dou Blou lkelerinden gelen yoksul kadnlar ise, her zaman gzellikleri ile olmasa da, yine genlikleri ve eitimlilikleriyle ( dil bilmeleri, Hukuk Fakltesi mezunu olmalar gibi) anlrlar. Ancak bu kadnlarla ilgili haberlerin neredeyse tamam onlar seks, fuhu klesi olarak anarak yaptklar iin kabul edilemezliini vurgular. Utan klesi tamlamas da yaplan iin ahlak dlnn altn izmek iin kullanlr. Klelik, kadnlarn iradeleri dnda, zor kullanlarak bu durumu kabul ettiklerinin ya da mecbur brakldklarnn ifresidir. Kendi lkelerinde geim sknts yaayan bu yoksul ve eitimli kadnlarn i bulma vaadiyle kandrldklar; zorla alkonulduklar belirtilir. Buna karlk, lkelerine gnderilmelerine ramen yeniden Trkiyeye gelerek fuhu yapanlar sulayc bir dille, profesyonel olarak adlandrlrlar. Son olarak, geldikleri lkelerin ya da uyruklarnn mutlaka belirtildii haberlerde, kadnlarn hastalk tadklar, Trk erkekleri iin tehdit oluturduklar, canl bomba ya da yabanc uyruklu bomba gibi szcklerle ifade bulur (bkz. Posta, 14.07.2006; 26.07.2006). Hristiyanlarla ilgili szlke, Trkiyede yaayanlarn misyonerlik faaliyetlerine ilikin szcklere odaklanr. Cinayete kurban giden ya da saldrya urayan Hristiyan din adamlar ile ilgili haberlerde misyoner szc ou zaman yer bulur. Trkiye dndaki Hristiyanlar ise din adamlarnn cinsel sapknlklar, sbyanclklar ya da ecinsellik gibi farkl tercihlerini iaretleyen szcklerin eliinde haberletirilirler. Alevilerle ilgili kullanlan szckler ise yukarda belirtilen ya onlarn Mslmanlklar, slam dini ile badaklklar, slam dini iinde bir eitlilik olduklar ya da tam tersine Alevi dedenin misyoner torunu rneinde olduu gibi, misyoner veya ateist olmalar yani slam dlklar- balamnda ekillenir. Bylece, Alevilerin incelenen dnemde gndemde olan zorunlu din dersi karsndaki tutumu, onlarn Mslman olup olmadklar tartmasnn snrlarnn iine ekilir. Son olarak tarikatlarla ilgili haberlerde, szck seiminin bunlarn sapknlklar iddiasn destekler biimde oluturulduunu saptayabiliriz. Bu trden haber ve yazlarda, seks, ak, cinayet, dolandrclk, sahtekrlk, sahtelik ska rastlanan szcklerdir.
169

Szdizimi ve Cmle Yaplarnn m Ettii Szck seimlerinin olduu gibi, cmle yaplarnn da yukarda Olumlu ve Olumsuz Eylemlerin Aktrleri bal altnda rneklediimiz ekliyle, anlamn ideolojik kurgusu asndan nemli bir rol bulunmaktadr. Bu rol ortaya koyabilmek zere 03 Nisan 2006 tarihli PKKya Roman daya balkl haber zerinde gerekletirdiimiz zmlemeyi ilerleterek ayn olayn dier iki ulusal gazetede haberletirilme biimiyle karlatrabiliriz. Her gazetede de haber metinleri drt ana blmden olumaktadr. Postada haberin balnn altnda bir de alt balk bulunmaktadr. Hrriyetteki haber ise olaylar konu edinen ve sayfann tamamn kapsayan Elde poet, vahet balkl haberin altnda yer almaktadr. Bu ynyle baln kendisi bir alt balk niteliindedir. PKKya Roman Daya balnda, grld gibi fiil kullanlmam, bunun yerine adlatrma yoluyla habere konu olan eylem hafifletilmitir. Roman daya tamlamas, eylemin failini ortaya koymakla birlikte fiilin yklendii olumsuz anlamlar cmleden dlanmtr. Altbalkta da benzer ekilde znenin gerekletirdii eylem adlatrma yoluyla gizlenmi, kovalayan Romanlar yerine cmlenin znesi olarak gstericileri kurtarma yoluyla olumlu eylemde bulunan polis, ayn zamanda sz dizimi iinde ykleme yaknlatrlarak ne karlmtr. Hrriyette yaynlanan ayn tarihli haberin bal ise eylemi, eylemin failini, kime kar ve nasl yapldn aka ortaya koymaktadr: Romanlar PKKllar baltayla kovalad. Burada, sz dizimi Romanlarn su ve iddetle iliikliine dair nyarglara uygun biimde ykleme yaknlatrlan baltaya vurgu yapmaktadr. Ayrca her iki balkta da, DTPli gstericilerin PKKllar olarak adlandrld grlmektedir.
Balk: PKKya Roman Daya Diyarbakrdaki eylemleri stanbula tamaya alan terr yandalar, karlarnda Roman vatandalar buldu. Dolapdereli Romanlarn satr, sopa ve dner bayla kovalad eylemcileri polis kurtard. (Posta, 03.04.2006) Romanlar PKKllar baltayla kovalad (Hrriyet, , 03.04.2006) Mahalle sakinlerinden eylemcilere meydan daya (Zaman, , 03.04.2006)

Zaman gazetesi, Mahalle sakinlerinden eylemcilere meydan daya cmlesiyle Postada olduu gibi eyleme konu olan fiili hafifletme yoluna gitmi ve adlatrmaya bavurmutur. Zamanda meydan daya atanlar mahalle sakinleri olarak tanmlanarak etnik ve kltrel kimlikleri iaretlenmemi, yklemden uzaklatrlarak vurgu eylemcilere kaydrlmtr; ayrca gazete eylemcilerin PKKl olduu iddiasna da yer vermemitir. Postann haberinin devamnda Roman vatandalar ders verme eyleminin zneleri olarak yklemin yannda yer bulmulardr. Dersleri verilenler ise stanbulda gsteri -terr ovu- yapmak isteyen, yani terr kendi corafyalarndan merkeze tayan, terr yandalardr. Haberin ana olaynn aktarld bu giri blmnde, polis mdahale eden olarak fail, eylemciler ise bu mdahaleyle dalanlar olarak edilgen konumda tanmlanmaktadrlar. Eylemcilerin edilgen konumu kamyonetin yaklmasnda da devam etmekte, sz dizimi eylemcilerin iddet ve terr yanllnn kant olan- molotof kokteyline vurgu yapmaktadr. Polisten kaan Romanlarn eylemcilere mdahalesi ise yamurdan kaarken doluya tutulmak deyimi ile ifade edilmektedir.
170

Birinci blm: Ana olay stanbulda gsteri yapmak isteyen terr yandalarnn dersini Dolapdereli Roman vatandalar verdi. Terr yandalar dn nce Taksim Meydannda terr ovu yapmak istedi. Polisin mdahalesiyle dalan eylemciler; bu kez ara sokaklarda topland. Bir kamyonet Molotof kokteyli ile yakld. Bu olaydan sonra Romanlarn bulunduu Bostan Mahallesine doru koan eylemciler yamurdan kaarken doluya tutuldu. (Posta) Dolapderedeki olaylarn ounlukla Roman vatandalarn bulunduu semtte de devam etmesi zerine baz vatandalar gstericilere tepki gsterdi. (Hrriyet) Beyolu le Emniyet Mdrlnn yaknlarnda Tarlaba Bulvar zerinde yolu trafie kapatan grup, polis ekiplerine molotofkokteyli ve tal saldrda bulundu. Polisin ikinci kez mdahalesi sonucu le Emniyet Mdrlnn bulunduu Kalyoncu Kumruk Caddesine kaan grup burada tekrar polise saldrd. Polisler kalkanlarn oluturduu duvarla atlan talardan kendini korundu. Dolapderede kurulan halk pazar ierisine girerek polise tal saldrda bulunan gruba polis gaz bombas ile karlk verdi. (Zaman)

Hrriyet, olaylar ayn sayfadaki elde poet, vahet haberinde ayrntsyla aktarmtr. Bu nedenle, haber Roman vatandalarn gstericilere tepki gsterdii saptamas ile balamakta; tepki gsterilen yerine gstereni etkin zne olarak kurmaktadr. Zaman ise dier iki gazeteden farkl olarak eylemin failleri olarak gstericileri iaretlemi; bunlar terr ya da PKK yandalar yerine grup olarak adlandrma yoluna gitmitir. Ancak polis gruba mdahale eden, grup ise polis ekiplerine molotofkokteyli ve tala saldran ve tekrar polise saldran, yani olumsuz eylemin sorumlusu olarak konumlandrlmtr. Mdahale eden polis, saldr karsnda nce kendini koruyan ancak daha sonra grup halk pazarna girerek tal saldrya devam edince gaz bombas ile karlk veren olarak iaretlenmektedir. Burada, polisin savunma ve halk koruma amal mdahalede bulunduu; gstericilerin ise saldrgan tutumlarn srdrd, haberde hem cmle yaplar hem de szck seimi araclyla gsterilmektedir.

kinci blm: ou Roman olan vatandalar silah, satr, i, bak, sopa, dner bayla sokaklarda eylemcilerin peine dt. Satrla yaralanan bir kii taksiyle kaarken polisin yakalad bir baka kii lin edilmek istendi. Polis eylemciyi havaya ate aarak kurtard. (Posta) Ellerine kl, balta, sopa ve krek alan vatandalar, gruba mdahale etti. Romanlar arasnda elinde tabanca olan bir kiiye de polis engel oldu. mer Hayyam Caddesi ile civarndaki ara sokaklara kaan baz gstericiler de vatandalar tarafndan lin edilmek istenince, polis bu kiileri vatandalarn elinden ald. (Hrriyet) evik Kuvvet polisleri gstericileri kovalarken mahalle sakinleri de katld. Ellerine aldklar kazma ve kreklerle polise destek veren mahalleli, saldrganlarn yakalanmasna yardmc oldu. Ara sokaklarda yakalanan iki saldrgana mahalle sakinleri tarafndan meydan daya atld. Dayak yiyen saldrganlar kzgn mahallelinin elinden ta attklar polis kurtard. (Zaman)

171

Haberlerin ikinci blmnde Posta Roman vatandalar, Hrriyet ise daha nceki cmlede Roman olduunu belirttii vatandalar, silah, satr, i, bak, sopa, dner ba, balta, krek gibi aletlerle eylemcilerin peine dtklerinden veya gruba mdahale ettiklerinden sz ederken etkin zne olarak kurmaktadr. Postada yine su aletleri cmlede ykleme yakn konumlaryla ne karlmakta, Hrriyette ise mdahalenin eylemci gruba yapld vurgulanmaktadr. Hrriyette elinde tabanca olan bir kiiye polisin engel olduu yine zne ykleme yaknlatrlarak ilan edilmitir. Her iki gazetede de lin giriimi edilgen cmle yaps iinde verilmi, lin edilmek istenen kii ya da baz gstericilerden sz edilmi; lin eyleminin sorumlular ise Postada tamamen gizlenirken Hrriyette vatandalar szcyle anonimletirilmitir. Lin edilmek istenerek cmlenin znesi konumuna getirilen eylemcinin polis tarafndan kurtarld, yine her iki haberde de belirtilmektedir. Zamanda ise lin giriiminden hi sz edilmemektedir. Mahalleli, ellerine aldklar kazma ve kreklerle gstericileri kovalayan polise destek vermitir. Ara sokaklarda yakalanan iki saldrgana mahalle sakinleri tarafndan meydan daya atld cmlesinde hem eylem dayak olarak nitelenerek hafifletilmi, hem de yakalanan ve tal sopal saldrya urayanlar saldrgan zneler olarak vurgulanrken gstericileri yakalayan ve dayak atan mahalle sakinleri arka plana yerletirilmitir. Dayak yiyen saldrya urayan- saldrganlar ve kzgn mahalleli, ikinci blmn son cmlesinde iki kar taraf olarak kurulurken yine polis kurtarc zne konumunda yklemin yannda yerini almtr.

nc blm: Roman vatandalar ehitler lmez vatan blnmez, Trkiye laiktir laik kalacak sloganlar atarak daha sonra evlerine dnd. (Posta) Tarlaba Bostan Mahallesinde de Trk bayraklar aan bir grup Buras Bostan buradan k yok slogan atarak, PKK yandalarna sopa ve satrlarla saldrd. Vatandalar yakaladklar bir gstericiyi dvdkten sonra polise teslim etti.(Hrriyet) Yakalanan gstericiler gzaltna alnarak ifadeleri alnmak zere polis merkezine gtrld. Polise yardmc olan mahalle sakinleri Trk bayraklarn sallayarak blc terr rgt aleyhine sloganlar att. (Zaman)

Her gazetede de haberin nc blmnde Roman vatandalarn ya da polise yardmc olan mahalle sakinlerinin attklar sloganlar aktarlm, Trk bayra atklarndan sz edilmitir. Vatandalarn tepki szcklerini haberin metnine tayarak olayn/eylemin tematik temsiline olanak tayan sylem, PKK yanda olduklarna peinen hkmettii gstericilerin szlerine yer vermek yerine onlar iddet grntleriyle ilikilendiren epizodik temsili yelemitir. Hrriyetin haberinde Roman vatandalar ifadesi kullanlmad durumda gruptan sz edilmekte, ancak grubun Tarlaba Bostan Mahallesi sakinleri olduu belirtilerek Roman kimlikleri hatrlatlmaktadr. Benzer bir yolu Zamann da izledii, oturduklar mahalle ve sokan adn haberin banda vererek szn ettii mahalle sakinlerinin Roman olduklarn ima ettii grlmektedir.

172

Drdnc blm: DTP stanbul l Bakan Doan Erba; Muta 14 PKKlnn ldrlmesini knamak iin basn aklamas yapmak istediklerini syleyerek mdahale eden polisi knad. (Posta) Tarlaba ve Dolapderenin ara sokaklarndaki kovalamacada toplam 27 gsterici gzaltna alnd. (Hrriyet)

Haberin sonu blmnde, Hrriyet ve Zaman gstericilerin gzaltna alndklarndan sz etmektedir. Postadaki haberde ise daha nce terr yandalar ve PKKl olarak adlandrlan gstericilerin aslnda basn aklamas yapmak isteyen DTPliler olduu anlalmaktadr. Dier iki gazete bu enformasyona yer vermemitir. Irk-Ayrmc Retorik Ses yinelemeleri, tekrarlar, koutluklar, uyaklar, abartmalar, hafifsemeler, metaforlar (mecaz), karlatrmalar, benzetmeler ve metonimiler (dzdeimece), haber syleminin zorunlu olmayan unsurlardr. Okurun dikkatini ekerek dolayl yolla belli anlamlarn altnn izilmesine araclk ederler (van Dijk, 1991: 116-117). Burada, gazetelerde haber anlatsnn retorik figrlerinin ayrntl incelemesi yerine haber ve yazlarn balk ve metinlerinden rneklerle yetinilecektir. Bunun nedeni, yukardaki birok balk altnda yer alan deerlendirmelerimizin benzetmeler, karlatrmalar ve metaforlar gibi retorik stratejileri de kapsam olmasdr. Metonimi (dzdeimece): Parann btn ya da btnn paray ifade etmesidir. DTP taban, DTPye oy veren semeni ifade etmek zere kullanlrken PKKy terrist olarak grmeyenlerin DTPye oy verenlerin tamam olduu ynnde bir genellemeye bavurulmutur (1). Trkiye, corafi bir btn olmaktan te devletin ya da halkn yerine kullanlmakta, bylece benzer bir genelleme ile cinayetin tm Trkiyeye (Trkiye devletine ve halkna) zarar verdii vurgulanmaktadr (2-4). Diaspora, diaspora Ermenilerini (5), dnce ise dnce zgrlnden yana olanlar (6) ifade etmek iin kullanlmtr. Bu trden dzdeimeceler, metin iinde genellemelere bavurmak, anlam vurgulamak, abartmak gibi hedeflere hizmet etmektedir.

1) DTP tabanna gre PKK terrist deil (Hrriyet, 19.10.2006) 2) Trkiyeye ynelik bir operasyonun iaret fiei (Zaman, 20.01.2007) 3) Trkiyeyi sabote eden cinayet (Zaman, 21.01.2007) 4) Trkiyeyi yakan katil (Posta, 07.02.2006) 5) Trkiyenin, bu corafyann insanyd, inandn zgrce syleyebiliyor, gerektiinde diasporay karsna alabilecek kadar yrekli davranyordu (Hrriyet, Yaln Bayer, Ortak ehit balkl yazs, 20.01.2007) 6) Dnce yasta (Gneyde mece, 22.01.2007)

173

Metafor (mecaz): Benzeim ilikisi nedeniyle bir btnn baka bir btnn yerini almasdr. Aadaki balklar anlam glendirmek iin metafor kullanmn rneklemektedir.

1) PKK Ankarada (Posta, 26.06.2006): DTP yerine PKK kullanlmtr. 2) PKK-DTP kardelii (Posta, 22.04.2006): ki rgt arasndaki ilikinin niteliini vurgulamak zere kardelik metaforuna bavurulmutur. 3) Trkiyeyi yakan katil (Posta, 07.02.2006): Yakmak; zarar verme anlamn glendirmek iin kullanlmtr. 4) Karanlk eller yine bizi seti (Hrriyet, 20.01.2007): Karanlk eller, Trkiyeye kar komplo dzenleyenleri iaret etmek zere kullanlmtr. 5) Gvercini vurdular (Hrriyet, 20.01.2007): Hrant Dink gvercin metaforu ile anlmaktadr. 6) Krt sorunu kabuk deitiriyor (Posta, 05.01.2006): Kabuk deitirmek, sorunun yeni bir boyuta tandn ifade etmek zere kullanlmtr. 7) Yabanc uyruklu 10 bin bomba (Posta, 26.07.2006): 8) Canl bombalar (Posta, 14.07.2006) Fuhu sektrnde alan kadnlarn gzel ve tehlikeli olduu anlamn glendirmektedir.

Yineleme: Seslerin, szcklerin yinelenmesi ve uyaklar yoluyla okurun dikkatinin ekilmeye allmasdr.
1) Frtnalar dursun yana yol ver Trkn bayrana (Hrriyet, 02.01.2007) 2) Libert, galit, stupidit (Hrriyet, 12.10. 2006) 3) Krt sorunu yok terr sorunu var (Zaman, 05.01.2007) 4) Sevdiklerinden ayrldn lkenden ayrlmadn (Posta, 24.01.2007) 5) Krte davetiye davasna Krte savunma (Hrriyet, 16.12.2006)

Deyimler, ataszleri: Ortakduyusal ifadeler olan deyimler ve ataszleri, dile getirilen yargy anonimletirmek yoluyla hakllatrmak zere bavurulan retorik figrlerdendir. Aadaki rneklerde Kpeksiz kyde deneksiz gezmek deyimi (1) Emin Pazarcnn devletin Krtlere yeterince mdahale edemediini, bu yzden halkn kendi nlemini almak durumunda kaldn (lin giriimleriyle) ifade ettii yazsnn balnda, durumu zetlemek zere kullanlmtr. Fransz yer salkm Ermeniye kalr talk bal ise (2), kendisinin inanmad ve tutmad tleri bakasna kolayca veren kii iin kullanlan ele verir talkn kendisi yutar salkm deyiminin deitirilmesiyle olumu ve Fransann Ermeni soykrm yasas ile ilgili tutumunu eletirmek zere kullanlmtr. Sonszn Mslman mahallesinde salyangoz! bal ise (3) ise Malatyadaki misyonerlik faaliyetlerinin kabul edilemezliinin altn izmektedir. Son rnekte (4), adam olmak deyimi, Erturul zkkn yazsnda Ermenilere ynelik sulamalarn Ermenilerin geliemeyecei, iyiye gidemeyeceini vurgulamak zere, genellenmesi amacyla kullanlmtr.

174

1) Kpeksiz kyde deneksiz geziyorlar (Emin Pazarc, Yeni Balkesir, 04.04.2006) 2) Fransz yer salkm Ermeniye kalr talk (Zaman, 11.10.2006) 3) Mslman mahallesinde salyangoz! (Sonsz, 17.04.2006) 4) Bu Ermeniler adam olmaz (Erturul zkk, Hrriyet, 31.01.2006)

SONU almaya konu olan dnemde rasyonel bir tartma ortamnn oluturulmasna ve politik szn oaltlmasna imkn tanmayacak younlukta, sradan duygulanm alannn esnek szn kalplara sokacak oklukta ayrmc ierie sahip haber ve yaz, okuyuculara sunulmutur. Buna karlk ayrmclk kart metinlere sahip haber ve yazlarn ierikleri tahrif edilmi, ayrmc ierikteki haber ve yazlarn arasna adeta sktrlmlardr. Yerel ve ulusal dzeyde hak habercilii anlaynn filizlenmediine ilikin oklu yarglarn kurulmasna izin veren bu durum, bu ynelime sahip gazetecilik pratiklerinin, zellikle editoryal mdahalelerin zayflna da iaret etmektedir. Aznlk gruplarnn szn bala karmakta zorlanan editoryal mdahale, su ve iddet ile Krt sorununu yan yana getirmekte zorlanmamakta, etnik gruplar arasnda nefret ve irenme duygularn krkleyen ifade ve kalplar olaanlatrmakta, Trkl mutlak bir z halinde metinletirmek iin abartl vg ve maduriyet hallerinden beslenmektedir. Trkiyede yaayan Romanlara, Araplara, Sryanilere, Yahudilere, Asyallara, siyahlara, ecinsellere, cemaat ve tarikatlara ynelen ve gndelik dilin iine stereotipler araclyla yerleen ayrmclk ise gazete sayfalarnda grnmez klnmaktadr. Aksine, haber dili, bu trden gruplarn habere konu edildii durumlarda, yerleik stereotipleri yeniden retmektedir. Kald ki, Ermeniler, Hristiyanlar, Rumlar ve dier aznlklar, ancak gndemi megul eden nemli olaylarla ilgili olduklarnda haberletirilebilmekte; hak talepleri ve sorunlaryla ise hi yer bulamamaktadrlar. Bu grmezden gelme hali, ayrmcln toplumsal boyutlarn yadsmakta; isizlik, salk, barnma, yoksulluk gibi sorunlar etnik ve rk ilikileriyle ilintilendirme konusunda bulank bir tablo izmektedir. Aznlk gruplar gibi ecinseller, travestiler ve kadnlar da rkayrmc sylemlerle cinsiyeti sylemlerin kesime noktasnda, ya tekinin sapknlnn gstergesi olarak ya da tehdit unsuru olarak ne kmaktadrlar. Bu anlaty kuran dil, ayrmcl sorunlatrmazken hakllatrmalara, gerekelendirmelere ve inkra dayal sylemsel stratejilere bavurmaktadr. Kolaylkla milliyetilikle eklemlenen rk ve ayrmc dil, inkr stratejileri araclyla asl ayrmcla urayann Trkiye, ayrmclk yapann ise Trkiyeyi insan haklar ve evrensel deerler konusunda yarglayan batnn ta kendisi olduunu iddia edebilmektedir. ounluk aktrlerinin madurlar, aznlk aktrlerinin ise failler olarak tanmland ve olumsuz ieriklerle temsil bulduu bu sylemsel kurguda, gazetecinin szn hakllatrmak zere bavurduu kaynaklar ve yapt alntlar, rk-ayrmc yarglar genelletirmek, merulatrmak zere kullanlmaktadr61.
61 Avrupa nsan Haklar Mahkemesi, ifade zgrl balamnda, politikaclarn hogrszl alevlendirecek bir dil kullanmama konusunda sorumluluk sahibi olduunu belirtmitir. Medya ise, bu trden aklamalar sadece bildiriyorsa ve kendisi benimsemiyorsa haberletirebilir. Bakalarnn hretini korumak gibi belirlenmi snrlar amadka haber vermek medyann grevleri arasnda saylr (Avrupa Komisyonu Nefret Sylemleri El Kitab). Bununla birlikte, rk-ayrmc nitelikteki bir aklamaya haber deeri ykleyen medya profesyonelinin bu aklamay haberletirerek ve zellikle de bala tayarak yeniden dolama girmesini saladn, yaygnlk ve meruluk zemini kazanmasna araclk ettiini unutmamak gerekir. Bu noktada, neyin, kimin sznn deerli grnd ynndeki profesyonel tercihlerin nasl olutuu, kritik bir soru olarak ortaya kmaktadr.

175

almann bulgular, basnn rk-ayrmc dilinin olduu gibi aznlklar ve onlarn sorunlar konusundaki grmezden gelme halinin de deifre edilmesi, iletiim alannda yaygn medyay izleyen sivil kurulularn kamu otoritelerince desteklenmesi, izleme sonularnn yaygnlatrlmas iin fonlar yaratlmas, demokratik toplum ideali dorultusunda politik etkinlikte bulunan kolektif znelerin basn yoluyla halk kin ve dmanla tahrik edenlere kar yasal sre iinde yer alabilmelerini mmkn klan dzenlemelerin yaplmas gerekliliini bir kez daha ortaya koymaktadr.

176

KAYNAKA Aitkien S.C. ve R.C. Marchant (2003) Memories and Miscreants: Teenage Tales of Terror Childrens Geographies, vol. 1., s.151 164. Alanku-Kural, S. (1995), Trkiyede medya, hegemonya ve tekinin temsili, Toplum ve Bilim, 67, s. 76-108 Alver, Fsun (2003), Basnda Yabanc Tasarm ve Yabanc Dmanl, stanbul: Der Yay. Atton, C., (2006), Far-right media on the internet: culture, discourse and power, New Media&Society, 8 (4), 573-587 Aytar, V. (2009), Alglar ve Zihniyet yaplar: Milliyetilik Ekseni balkl sunu yazs, Milletin Blnmez Btnl, Demokratikleme Srecinde Paralayan Milliyetilik(ler), stanbul: TESEV Bakr, O. (2008), Muhafazakr Poplizm, Neoliberalizm, Nefret Sylemi ile Ar ve Ilml slamclk Ayn Potada Nasl Eritilir: Vakit Gazetesi rnei, Doudan, Temmuz-Austos, s. 78-98 Balibar, E. (2007a), Bir yeni-Irklk Var m?, Balibar ve Wallerstein, Irk Ulus Snf, stanbul: Metis Balibar, E. (2007b), Irklk ve Milliyetilik, Balibar ve Wallerstein, Irk Ulus Snf, stanbul: Metis Belge, M. (2008), Trkiyede Zenofobi ve Milliyetilik, iinde Modern Trkiyede Siyasi Dnce, Milliyetilik, stanbul: letiim. Bezirgan Arar, Y., N. Bilgin (2009) Gazete Haber Balklarnda tekinin nas, Kltr ve letiim, 12.2, s.133-157. Bora, T. (1994) Trkiyede Milliyetilik Sylemleri, Birikim, 67, 9-24. Bora, T., N. Canefe (2008) Trkiyede Poplist Milliyetilik, iinde modern Trkiyede Siyasi Dnce, Milliyetilik, stanbul: letiim. Daniel J. ve Allen, A. (1988) Newsmagazines, public policy, and the Brack agenda in G. Smitherman-Donaldson ve T.A. van Dijk (eds.), Discourse and Discrimination,, Detroit, MI: Wayne State University Press, 23-45 Demirba, E., (2004), Etnik Aznlklar, Kltrel Entegrasyon ve Medyada Temsil: Musayri Topluluu rnei, yaymlanmam yksek lisans tezi, A.. Sosyal Bilimler Enstits. Doanay, ., (2007), AKPnin Demokrasi Sylemi ve Muhafazakrlk: Muhafazakr Demokrasiye Eletirel Bir Bak, SBF Dergi, 62/1, Ankara. Duran, Ragp, (2007), ocuk Haklar Odakl Habercilik ve Rportaj, iinde Sevda Alanku (Der.), Hak Habercilii Dizisi 3, Bia Ips letiim letiim Vakf Yay., stanbul. Durrheim, K., Quayle, M., Whithead K., Kriel A., (2005), Denying racism: Discursive Strategies used by the South African Media Critical Arts, 19/1 ss 167-186
177

Ergin, M., (2009) Bizden Irk Olmaz Trk Kimlii ve Irksal Szlkler Modern Trkiyede Siyasi Dnce, c. IX, stanbul: letiim yaynlar Er, T. ve Ataman K., (2008), slamofobi ve Avrupada Birlikte Yaama Tecrbesi zerine Uluda ni. lhiyat Fakltesi Dergisi Cilt: 17, Say: 2, s. 747-770 Erdoan Tosun, G., (2007), ocuklar ve ocuk Haklarnn Medyada Temsili iinde Sevda Alanku (Der.), Hak Habercilii Dizisi 3, Bia Ips letiim letiim Vakf Yay., stanbul. Gkta, K. (2007), Trkiyede Basnn Kamuoyu Oluturmas, rnek Olay: Hrant Dinkin Hedef Haline Gelen Bir Siyasal Figre Dntrlmesi, yaynlanmam yksek lisans tezi, A.. Sosyal Bilimler Enstits, Gazetecilik ABD, Greenberg, B.S. ve S.L, Mazingo, (1976), Racial issues in mass media institutions, in P.A. Katz (ed.), Towards the elimination of Racism, New York: Pergamon Press ,309-340. Glbahar, H., (2007),Kadna Ynelik iddet Genelgesi ve Medyann Sorumluluu iinde Sevda Alanku (Der.), Hak Habercilii Dizisi 2, Bia Ips letiim letiim Vakf Yay., stanbul. Grkan, N., (2005), Trkiyede Gazetecilerin Gzlkleri/Medyann Dnmeyen Kodlar, iinde Sevda Alanku (Der.), Medya ve Toplum, Bia Ips letiim Vakf Yay., stanbul. Haksever, O., (2007), Hak Habercilii Ya Da Dzgn Habercilik, iinde Sevda Alanku (Der.), Hak Habercilii Dizisi 1, Bia Ips letiim letiim Vakf Yay., stanbul. Hall, S., C., Critcher, T., Jefferson, J. Clarke, ve B. Roberts (1978), Policing the Crisis: Mugging, the State and Law and Order, London: Methuen. Hall, S., D., Hobson, A., Lowe ve P, Willis, (eds) (1980), Culture, Media, Language, London: Hutchinson Hartmann, P. ve C. Husband, (1974), Racism and the Mass Media, London: DavisPoynter Haynes, A., E. Devereux ve M. J., Breen Fear, framing and foreigners, The othering of immigrants in the Irish print media, Critical Psychology, 100-121 Herzog, H., S. Sharon ve I. Leykin (2008), Racism and the politics of signification: Israeli public discourse on racism towards Palestinian citizens, Ethnic and Racial Studies, vol. 31 no. 6, s. 1091-1109 Hollander, Nancy Caro, (2010) Anti-Muslim prejudice and the psychic use of the ethnic other, International Journal of Applied Psychoanalytic Studies, vol. 7, i. 1, pp. 73-84. Indra, D. M. (1979), Ethnicity, social stratification and opinion formation: An analysis of ethnic portrayal in the Vancouver Press, 1905-1976, Ph. D. Dissertation, Simon Fraser University, Burnaby, British Columbia. Iyengar, s. (1991), News That Matters: Television and American Opinion, Chicago: Chicago University Press.
178

Johnson, P. B., D. O., Sears, ve J. B., McConahay, (1971), Black invisibility, the Press and the Los Angeles riot, American Journal of Sociology 76, 698-721. Kentel, F., M. Ahska, F. Gen (2009) Milletin Blnmez Btnl, Demokratikleme Srecinde Paralayan Milliyetilik(ler), stanbul: TESEV Keresteciolu, F., (2007), Hukuk-Basn likisi ve Kadnlara likin Yasal Deiiklikler, iinde Sevda Alanku (Der.), Hak Habercilii Dizisi 2, Bia Ips letiim letiim Vakf Yay., stanbul. Knopf, T. A. (1975), Rumors, Race and Riots, New Brunswick, NJ: Transaction Books Koal, E. (2006), Avrupa Birlii Srecinde Basnda Milliyetilik: Orhan Pamuk Davas rnei, yaynlanmam yksek lisans tezi, Mimar Sinas Gzel Sanatlar niversitesi, Sosyal Bilimler Enstts. Keta, T. (2006), Racism Against Gypsies in Turkish and American Films, Kadir Has niversitesi, Sosyal Bilimler Enstits. Kker, E., . Doanay (2004) Televizyonda Protesto Grntleri: Egemen Haber Sylemlerinde Toplumsal Eylemler, Kltr ve letiim, 7/2 Kker, E., . Doanay, F. Keskin. ve . zdemir., (2009) 2007 Milletvekili Genel Seimlerinde Medyada Milliyetilik Rekabeti, iinde: Medya, Milliyetilik, iddet, Hazrlayan: Bar oban, stabul: Su Yay. 73-101. Kker, E., . Doanay, B. Kejanlolu, F. Keskin, (2008) Seim Srecinde Milliyetislami Tema ve Sylemlerin Yaygnlatrlmas: 2007 Milletvekili Genel Seimleri zerine Bir nceleme yaynlanmam aratrma projesi, Ankara: TBTAK. Kker, E., (2007), Kadnlarn Medyadaki Hak hlalleriyle Ba Etme Stratejileri iinde Sevda Alanku (Der.), Hak Habercilii Dizisi 2, Bia Ips letiim letiim Vakf Yay., stanbul. Kundnani, A., (2007), Integrationism: the politics of anti-Muslim racism, Race & Class, vol 48 i. 4, pp. 24-44 Lyle, J. (ed.), (1968), The Black American and the Press, , Los Angeles: Ward Rithchie. Marthindale, C., (1986), The White Press and Black America, New York: Greenwood Press. Matheson, D., (1995), Racism as Social Cognition in Sports Commentary, iinde D. Matheson, Media Discourses, New York: Open University Press Meer, N., T. Modood, (2009) Refutations of racism in the Muslim question, Patterns of Prejudice, vol 43, i. 3/4, pp. 335-354. Murji, K. (2006) Using Racial Stereotypes in Anti-Racist Campaigns, Ethnic and Racial Studies, vol. 29 no 2, s. 260-290. Samer, Y., (2007), Ne Madur Olsun, Ne teki, Ne De Hak Habercilii iinde Sevda Alanku (Der.), Hak Habercilii Dizisi 1, Bia Ips letiim letiim Vakf Yay., stanbul.
179

Schnapper, D. (2006) Sosyoloji Dncesinin znde teki ile liki; stanbul: stanbul Bilgi niversitesi Yaynlanr Smith, A. D., (2002), Uluslarn Kkeni, Ankara: Dost Ruhrmann, G. ve J. Kollmer, (1987), Auslanderberichterstattung in der Kommune (Reporting foreigners in the community), Opladen: Westdeutscher Verlag. Toprak, A., A. Yldrm, E. Aygl, M. Binark, S. Breki, T. omu (2009), Toplumsal Paylam A facebook: grlyorum yleyse varm!, stanbul, Kalkedon Troyna, B. (1981), Public Awareness and the Media: A Study of Reporting on Race, London: Commission for Racial Equality. stel F., Caymaz B.(2009), Sekinler ve Sosyal Mesafe, stanbul: Ak Toplum Vakf Yay. Van Buren, C., (2006), Critical Analysis of Racist Post-9/11 Web Animations, Journal of Broadcasting & Electronic Media, September, 537-554. Van Dijk, T A. (2008), Discourse and Power, New York: Palgrave Macmillan Van Dijk, T. A. (2005). Racism and Discourse in Spain and Latin America, Amsterdam: John Benjamins Publishing Co. Van Dijk, T. A. (2003) Sylem ve deoloji: ok Alanl Bir Yaklam, iinde der. Bar oban, Z. zarslan, Sylem ve deoloji, stanbul: Su Yaynlar Van Dijk, T. A. (1997) Political Discourse and Racism: Describing Others in Western Parliaments iinde S. H. Riggins (Ed.), The Language and Politics of Exclusion. Others in Discourse. Thousand Oaks, CA: Sage, s. 31-64). Van Dijk, T. A., (1992a), Elite Discourse And The Reproduction Of Racism, iinde J. Stanfield and R.M. Dennis(eds), Medhods in Race and Ethnic Relations Research, Newbury Park, Ca: Sage .www.gigapedia.com (eriim:10 Eyll 2009) Van Dijk, T. A., (1992b), Discourse and the denial of racism. Discourse & Society, 3, s:87-118 Van Dijk, T. A. (1991), Racism and the Press, London: Routledge Yeen, M. (1999), Devlet Syleminde Krt Sorunu, stanbul: letiim Wilson, C.C. ve F., Gutierrez, (1985), Minorities and the Media, Beverly Hills, CA and London, Sage Publications Wodak, R., M. Reisigl, (2001), Discourse And Discrimination Rhetorics of Racism and Antisemitism, Newyork: Routledge

180

nsan Haklar Ortak Platformu Tarafndan Yaynlanm Kitaplar

nternet: Girilmesi Tehlikeli ve Yasaktr
nsan Haklar Ortak Platformunun (HOP) fade zgrl Program erevesinde Yaman Akdeniz ve Kerem Altparmak tarafndan yazlan nternet: Girilmesi Tehlikeli ve Yasaktr: Trkiyede nternet erik Dzenlemesi ve Sansre likin Eletirel Bir Deerlendirme balkl kitapta Trkiyede nternetteki ieriin yasal dzenlenmesi ve sansr konularnda bir durum deerlendirilmesi yaplmtr. almada, nternetteki ieriin yasal dzenlenmesi konusundaki dier giriimlerin yan sra yeni karlan ve ksaca 5651 Sayl Kanun diye anlan nternet Ortamnda Yaplan Yaynlarn Dzenlenmesi ve bu Yaynlar Yoluyla lenen Sularla Mcadele Edilmesi Hakknda Kanun ve onunla ilintili dzenlemeler de eletirel adan deerlendirilmitir. Kitap, mevcut dzenleme sistemlerinin nasl ilediini ve arlkl olarak Trk yargsnn yetki alan dnda bulunan web sitelerine eriimin mahkeme ve idari eriim engelleme kararlaryla nasl engellendiini rnekler vererek incelemitir. Bu incelemede 5651 Sayl Kanunun uygulanmasyla ilintili olduu lde Telekomnikasyon letiim Bakanlnn (TB) ve onun yasad etkinlikleri izleyen nternet Bilgi hbar Merkezinin kurulu ve ileyii de deerlendirilmitir. almada bu yeni dzenlemenin kapsam dnda kalan eriim engelleme kararlar da ele alnmtr. Kitabn Birinci Blmnde 5651 Sayl Kanundan nceki sansr uygulamalar, 5651 Sayl Kanunun geliimi ve yrrle girmesi, onun uygulamalar ve eletirel deerlendirmesi dhil olmak zere, Trkiyede nternet ierik dzenlemelerinin tarihesi ayrntl olarak ele alnmtr. Akdeniz ve Altparmak, kitabn son blmnde baz nemli tavsiyeler sunmutur. Bu blmde 5651 sayl Kanunun kamuoyundan destek grmediinin alt izilmi ve 5651 sayl Kanunun uygulanmasndan kaynaklanan sorunlar ve mevcut hukuksal rejim deerlendirilmitir.

ocuk Haklar Paradigmas ve ocuk Ceza Yarglamasna Hkim Olan lkeler Asndan Deerlendirmesi
Trkiyenin taraf olduu szlemeler ve belgelerle izilen uluslararas hukuk asndan Trkiyedeki ocuk ceza yarglamas dzenlemeleri ve uygulamalarnn genel olarak deerlendirildii ve n plana kan aykrlklarn belirlendii bu metin, Av. Aydn Atlgan ve Yrd. Do. Eylem mit Atlgan tarafndan hazrlanm ve nsan Haklar Ortak Platformuna aratrma raporu olarak sunulmutur.

Uluslararas Ceza Mahkemesi Temel Belgeler Derlemesi

Uluslararas Ceza Mahkemesi iin Trkiye Koalisyonunu destekleyen nsan Haklar Ortak Platformu UCM Temel Belgeler Derlemesi adyla UCM Roma Stats, Su Unsurlar, Usul ve Delil Kurallar, Ayrcalklar ve Baklklar blmlerinden ulaan UCM Temel Belgelerini Trkeye evirerek yaymlamtr. UCM ve Trkiye Koalisyonu hakknda daha ayrntl bilgiye http://ucmk. org.tr/ adresinden ulaabilirsiniz.

Ayrmcln nlenmesi ve Ortadan Kaldrlmas Kanun Tasla

Ankara niversitesi Hukuk Fakltesi retim Grevlisi Ayhan Tekinsoy, Bilgi niversitesi Hukuk Fakltesi retim Grevlisi dil Il Gl, Hacettepe niversitesi Siyaset Bilimi Blm retim grevlisi ve iHOP Yrtme Kurulu yesi Dr. Levent Korkut ve Uluslararas Aznlk Haklar Grubu Trkiye Program Koordinatr Nurcan Kaya tarafndan hazrlanan bu kanun tasla, Uluslararas Aznlk Haklar Grubu tarafndan yrtlen ve Avrupa Birlii tarafndan desteklenen Combating Discrimination and Promoting Minority Rights projesi erevesinde nsan Haklar Ortak Platformu (HOP) tarafndan koordine edilmitir. nsan Haklar Ortak Platformu, Uluslararas Aznlk Haklar Grubu ile birlikte 2009 ylnda ayrmclk uygulamalarnn ortadan kaldrlmasn amalayan bir almay yrtm ve uzmanlarn katksyla bir kanun teklifi tasla hazrlamtr. Ankara niversitesi Hukuk Fakltesi retim Grevlisi Ayhan
181

Tekinsoy, Bilgi niversitesi Hukuk Fakltesi retim Grevlisi dil Il Gl, Hacettepe niversitesi Siyaset Bilimi Blm retim grevlisi ve HOP Yrtme Kurulu yesi Dr. Levent Korkut ve Uluslararas Aznlk Haklar Grubu Trkiye Program Koordinatr Nurcan Kaya tasla hazrlayan alma grubunda yer almlardr.

PVSKdaki Deiiklikler Neden Kaldrlmaldr?

2007 ylnda yaplan deiikliklerle insan haklar ihlalleri iin yasal bir zemin oluturan Polis Vazife ve Salahiyetleri Kanununda Deiiklik Yaplmasna Dair Kanun ile ilgili olarak nsan Haklar Ortak Platformu tarafndan hazrlanan rapor, Kanunun yrrlkten kaldrlmasnn insan haklarnn tam olarak gereklemesi iin gerekli bir adm olduunu ortaya koymaktadr. Hazrlayanlar: Helsinki Yurttalar Dernei, nsan Haklar Dernei, MAZLUMDER, Uluslararas Af rgt Trkiye ubesi

nsan Haklar Ulusal Kurumlar: Farkl Corafyalar, Baka Deneyimler

nsan Haklar Ortak Platformunun ulusal insan haklar kurumlar program erevesinde yaynlad nsan Haklar Ulusal Kurumlar: Farkl Corafyalar, Baka Deneyimler aratrmas Veysel Esiz tarafndan hazrland. Aratrma raporu, dnya genelinde on lkede bulunan insan haklar ulusal kurumlarn, bu kurumlara ilikin olarak BM nezdinde kabul edilen Paris lkelerinden hareketle inceleme amacn tayor.

AB lkelerinde Ayrmclk Yasa ve Eitlik Kurumlar Aratrmas

Bu yayn, stanbul Bilgi niversitesinden Ula Karan tarafndan HOP iin hazrlanmtr. Bu alma, Avrupa Birlii tarafndan ayrmclk yasa alannda oluturulan yasal ereve sonucunda ortaya kan lke uygulamalar ile birlikte zellikle eitlik kurumlarna younlamaktadr. alma kapsamnda genel olarak Avrupa Birliinde yrrlkte olan ayrmclk yasan ilgilendiren mevcut hukuki erevenin kapsam ve snrllklar vs. gibi noktalar zerinde durulacaktr. zel olarak ise birlik hukuku ile ortaya konulan standartlar dorultusunda her ye lke ile ilgili ayrmcln tanm ve kapsam, hangi temellerde ayrmcl ierdii, ayrmclkla mcadele alannda kurulan mekanizmalarn kuruluu, yasal erevesi, yetkileri, rgtlenme biimi, btesi, idareden bamszl, alma biimi, madurlarn sahip olduu haklar ve sivil toplum rgtleri ile bu mekanizmalar arasndaki ilikiler gibi noktalar zerinde durulacaktr. Avrupa Birlii yesi lkelerde yrrlkte olan yasal mevzuat ve eitlik kurumlar hakknda alma ierisinde yer alan bilgiler byk lde Avrupa Birlii yesi lkeleri kapsayan ve Migration Policy Group tarafndan bu alanda uzman olan kiilere hazrlatlan, en gnceli 2007 yl banda hazrlanm olan lke raporlarndan derlenmitir. alma ierisinde bu tarihten sonra yaanan gelimelere mmkn olduunca Irkla ve Hogrszle Kar Avrupa Komisyonu (ECRI) raporlarndan ve Birlemi Milletler Irk Ayrmclnn Ortadan Kaldrlmas Komitesine sunulan lke raporlar ve Komitenin nihai gzlemlerinden yararlanlarak yer verilmeye allmtr.

182