ANALOG HABERLEME

Alper

ANALOG HABERLEME

BLM 1
Alper

ANALOG HABERLEME GR KONULARI 1 Temel Kavramlar

1.1 Haberleme
Anlaml bir bilginin dei toku edilmesine haberleme denir. (Exchanging Information). Gnmzde internet haberlemesinin ve elektronik medyann gelimesi iletiim kavramna kresel (global) bir anlam katm ve iletiim kresel bilgi dei-tokuu anlamn kazanmtr . ( Global Exchanging Information) letiimin teknik,ekonomik ,sosyal ve kltrel boyutu vardr. Tam , kesintisiz ve yzde yz iletiim iin iletiim engellerinin almas gerekir. letiim engelleri: mesafe iletim ortam zayflatmalar teknolojiyi takip iin yeterli para dil ve kltrel farkllklardr Uzun mesafeler zerinden haberleebilmek iin gerekli teknik donanmn salanmas telekomnikasyonun konusudur.

1.2

Dnya letiim Gn (World Telecommunication Day)

Birlemi Milletler tarafndan Maysn 17 si Dnya letiim Gn olarak kabul edilmitir.Dnya letiim Gnnn amalar: Global bilgi toplumunda , sosyal ve ekonomik hayatta iletiimin neminin tartlmas ITU (Intenational Telecom Union) Uluslar aras Telekom Birliinin almalarnn altnn izilmesi ve dikkatlerin ITUya dolayl olarak da Birlemi Milletlere ekilmesidir.

1.3

ITU (Intenational Telecom Union)= Uluslararas Telekom Birlii

Uluslar aras Telgraf Toplants ilk defa 17 Mays 1865 ylnda Pariste yaplmtr. Bu toplantda telgrafla ilgili ilk standartlar imza altna alnmtr. Bu toplant ITUnun temelini oluturmutur. Birlemi Milletler Anayasas 1945 ylnda kabul edilmi ve 1947 ylnda ITU Birlemi Milletler ierisinde bir ihtisas komisyonu olarak kurulmutur. Bu komisyonun amac dnya apnda telekomnikasyon alannda ibirliini salamak ve iletme kolaylklar gelitirmektir.Tekilat merkezi Cenevrededir. u anda 185 lke ITUya ye durumundadr.

ANALOG HABERLEME

Alper

1.4

Elektronik-Haberlemenin Tarihesi
Haberlemenin tarihsel geliimi ierisinde yer alan nemli olaylar aada belirtilmitir.

Tarih 1844 1865 1876 1889 1895 1921 1923 1947 1961 1965 1969 1969 1978 1981 1983 Telgrafn kefi

nemli Olay Paris te Uluslararas Telgraf Toplants Telefon patentinin Amerikal Alexander Graham Bell tarafndan alnmas Alman B.Strowger tarafnda ilk telefon santralinin yaplmas Radyo yaynlarnn balamas Amerikada resmi radyo yaynnn balamas Televizyonun kefi Birlemi Milletller inde ITUnun Kurulmas lk Uydunun frlatlmas DARPAda bilgisayarlarn biribirleriyle iletiim kurabilmesi Arpanet erevesinde internet haberlemesi Apollo 11 in aya inmesi ve uydu iletiim projelerinin younlamas Mikroilemci ve mikrodenetleyicilerin yaygnlamas IBM tarafndan ilk PC nin yaplmas TCP/IP protokolnn Arpanet ierisinde kullanlmas

ANALOG HABERLEME

Alper

1.5

Haberleme Sisteminin Balca Elemanlar

Tm haberleme sistemleri aada gsterilen forma sahiptir.

VERC LETM ORTAMI

ALICI

GRLT

ekil 1 Haberleme Sisteminin Elemanlar

1.5.1 Verici Gnderilecek iareti ortamda iletilecek ekle sokan veya kodlayan elektronik devrelerdir. Telsiz vericileri 2W-600 W, radyo vericileri 1000 W-10KW, baz istasyonlar 25W, cep telefonu 3W (beklemede 500 mw) k gcne sahiptirler. 1.5.2 letim Ortam Verici tarafndan kodlanan sinyali iletmeye yarar. letim ortamlar Klavuzlu (guided- kablolu) veya klavuzsuz (unguidedkablosuz olmak) olmak zere ikiye ayrlr. Klavuzlu iletim ortam: Bakr kablo , bkml kablo , koaksiyel kablo, fiberoptik kablo, mikrodalga klavuzu gibi kablolu ortamlar ifade etmek iin kullanlr. Klavuzsuz iletim ortam:Hava, su, boluk gibi doal ortamlardr. 1.5.2.1 letim Ortamndan Kaynaklanan bozulmalar ve grlt aret Zayflamas (Attenuation): letiim mesafesi arttka sinyal zayflar ve alcya yeterli enerji ulamaz. aret distorsiyonu : Ortam zerinde ilerleyen sinyalin ierdii farkl frekanslarn farkl zayflamalarla hedefe ulamas

ANALOG HABERLEME

Alper

Gecikme distorsiyonu (dispersiyon) bozulmas : Sinyali oluturan farkl frekanslarn veya fiber optik kablo iindeki k nlarnn farkl yollar takip etmesi sebebiyle hedefe farkl zamanlarda varmasnn sonucu olrak iaret eklinin deimesi Grlt: areti bozan ve sisteme ne zaman girecei belli olmayan herhangi bir enerjidir.Gne ,flouresan lamba,motor ateleme sistemleri birer grlt kaynadr. Grlt (bozucu etkiler) eitleri: Interference:stenmeyen sinyaller sistemimize girerek sinyalimizde bozucu etki meydana getirebilirler. stenmeyen sinyallerin sisteme girerek sinyali bozmasna interference denir. Interference etkisinden kurtulmak iin istenmeyen sinyal kaynaklar sistem den uzaklatrlr. Termal (Isl ) Grlt: Devreyi oluturan; diren,transistr vb. elemanlarda bulunan serbest elektronlar ortam scakl nedeniyle grlt oluturabilirler. Bu eit grlt; termal grlt , beyaz grlt ya da Johnson grlts olarak isimlendirilirler. Grlt tarafndan oluturulan gc Johnson g forml ile ifade edilir. Pn=4kTB

Bu formlde ; Pn:Grlt tarafndan retilen g k: Boltzman sabiti 1.38*10-23 J/K T:Scaklk (Kelvin) B:Bant genilii (Hertz) Diren tarafndan oluturulan termal grltnn efektif voltaj deeri aadaki forml ile ifade edilir. e n = 4kTBR Intermodulations Sinyaller harmonik ferkanslarnn toplamndan oluur . 1 kHz lik bir kare dalga ;1KHz, 3KHz, 5KHz, 7KHz,...gibi sonsuz sayda sinzoidal tek harmonik frekanslarnn toplamndan oluur. ki tane farkl kare dalga birlikte ykseltildiklerinde bu frekanslarn harmonikleri de beraber ykseltilirler. Bu harmonikler iinde yer alan 2 harmonik frekansnn birbirine karmas intermodlasyon grlts meydana getirir.

ANALOG HABERLEME

Alper

Crosstalk (apraz konuma) Ayn klf ierisinde yan yana bulunan kablolardaki sinyallerin birbirine tesir etmeleridir.Crosstalk etkisinden kurtulmak iin kablolar bkml yaplr. Shot grlts Shot grltsne transistr grlts de denir. Bir diyot iindeki darbe grlts aadaki forml ile gsterilir.

in = 2qe I dc BW
qe : Elektron arj (1,6*10-19 C) Idc:Dc akm (Amper) BW : Bant Genilii (Hertz) Darbe Grlts: alma artlarna bal olarak ortaya kan etkilerdir.Elektrik motorlarlarnn, ateleme sistemlerinin ,elektromekanik rlelerin rettikleri grltler iletilen data zerinde bozucu tesir edebilirler Grlt ile ilgili formller sinyal grlt

SNR =

sinyal gc(W) grlt gc(W) sinyal voltaji(V) SNRdB = 20Log grlt voltaji(V) SNRdB = 10Log Shannon letilebilecek max bit kanal kapasite forml C = B*log2(1+SNR) 1.5.3 Alc Verici tarafndan kodlu olarak gnderilen iaretin kodunu zen ve bilgiyi orijinal haline dntren elektronik devrelerdir.

ANALOG HABERLEME

Alper

1.6

Frekans ,Peryot ve Dalga Boyu Frekans:aretin 1 saniyedeki tekrarlama saysdr.Birimi Hertzdir

f=

1 T

f=1 KHz=1000Hz=103 Hz f = 1 MHz=1 000 000= 106 Hz f=1GHz=1 000 000 000=109 Hz

Peryot: 1 Herztlik iaretin kendini tamamlama sresidir.Birimi saniyedir.

T=

1 f

Dalga Boyu:Bir hertzlik iaretin ald yola dalga boyu denir. Birimi
metredir = = = =

khz c = frekans f

c 300000000 m / sn = f Hertz 300 [m] ) f (MegaHertz 30 [cm] ) f (GigaHertz

Dalga boyunun pratik bulunuu: Aadaki formller frekans gznne alnarak dorudan kullanlabilirler Eer frekans MHz olarak verilmise ; = Eer frekans GHz olarak verilmise ; =

300 [m] f (MHz)

30 [cm] f (GHz)

ANALOG HABERLEME _________________________________________________________ RNEK: f = 10 MHz ise = ? =

Alper

300.000.000 = 30 m 10.000.000

______________________________________________________________ RNEK: f = 300 MHz ise = ? =

300 =1m 300

______________________________________________________________ RNEK: f= 50 MHz ise = ? =

300 = 6m 50

______________________________________________________________ RNEK: Cep telefonunda f= 1GHz ise dalga boyunu bulunuz. =

30 = 30 cm 1

RNEK:

Cep telefonunda f = 900 MHz ise

300 = 0,33 m = 33 cm 900

ANALOG HABERLEME

Alper

FREKANS VE DALGA BOYUNA AT RNEKLER _____________________________________________________________ RNEK: ZM: f=1 GHz iin dalga boyunu ve iaret peryodunu izerek gsteriniz.

dalga boyu 30 cm

peryot T=1nsn

T=

1 =10-9 saniye= 1 nano saniye f

______________________________________________________________ RNEK: Aada bir testere dii iaretin osiloskopta elde edilen ekli verildiine gre bu sinyalin frekansn bulunuz.

ANALOG HABERLEME

Alper

Toplam

833 mikrosaniye

ZM: Bir hertzlik sins iin geen sre (T) 833sn T= = 104,125sn 8 1 Frekans = T f=
1 1000000 = = 9604 Hertz 104,25sn 104,125

1.7

Modlasyon
zelliin

Bilgi iareti tarafndan tayc frekansna ait herhangi bir (genlik,frekans,faz vb.) deitirilerek , bilgi iletilmesine modlasyon denir.

1.8

Modlasyonun Gereklilii

Bilgi iaretini gndermek iin gerekli anten boyu , dalga boyunun katlar olmak zorundadr.fm=3kHz lik bir bilgiyi modlesiz gnderirsek dalga boyu 100 km olur.Ayn iareti fc=100 MHz lik bir tayc ile gnderirsem dalga boyum 3 m olur. Anten boylar genellikle /2 ve /4 uzunluktadr.

ANALOG HABERLEME ______________________________________________________________ RNEK: fm = 3 kHz = =

Alper

c 300 = f 0,003 MHz

300000 = 100000 m 3
ise 4

Anten boyu

Anten boyu 25000 metre olmaldr

RNEK:

fc = 100 MHz =

c 300 = =3m f 100

ise 4

Anten boyu

Anten Boyu 75 cm olur

______________________________________________________________

10

ANALOG HABERLEME

Alper

1.9

Modlasyon eitleri:

Farkl modlasyon trleri aadaki tabloda verilmitir

Modlasyon

Analog Modlasyon

Saysal Modlasyon

Genlik Mod.

A Mod. Tam Saysal Modlasyon Analog Saysal Modlasyon

VSB

SSB

DSB

PM

FM

Delta Mod. Taycs Bastrlm ift Yan Bant Taycs Bastrlmam ift Yan Bant

PCM

PPM

PWM

PAM

1.Analog modlasyon 1.1 Genlik Modlasyonu 1.1.1 ift Yan Bant Modlasyonu 1.1.1.1 1.1.1.2 Bant Modlasyonu Taycs Bastrlm ift Yan Bant Modlasyonu 1.1.2 Tek Yan Bant Modlasyonu (SSB) 1.1.3 Artk Yan Bant Modlasyonu (VSB) 1.2.A Modlasyonu 1.2.1 Frekans Modlasyonu (FM) 1.2.2 Faz Modlasyonu (PM) ekil 2. Modlasyon Trleri

2.Dijital (Saysal ) Modlasyon 2.1 Analog Saysal Modlasyon 2.1.1 PAM Modlasyonu (Darbe 2.1.2 PWM Modlasyonu (Darbe Genilik Modlasyonu) 2.1.3 PPM Modlasyonu (Darbe Pozisyon Modlasyonu) 2.2 Tam Saysal Modlasyon 2.2.1 PCM Modlasyonu (Darbe Kod Modlasyonu) 2.2.2 Delta Modlasyonu

Taycs Bastrlmam ift Yan Genlik Modlasyonu)

11

ANALOG HABERLEME

BLM 2
Alper Zayflayan bu sinyaller hatta verilirler. labaratuvar yeniden kuvvetlendirilerek

HABERLEME SSTEMLERNDE G ORANI VE ARET DZEY BRMLER

2-1 Bell ve Decibell
Sinyaller iletim hatt zerinde giderken zayflarlar. tekrarlayclar vastasyla

Zayflamann ya da kuvvetlendirmenin logaritmik ls Bell isimlendirilmitir.

tarafndan Amerikal Alexander Graham Bell in hatrasna Bell olarak Bell ; bal g ya da voltaj dzeyini logaritmik olarak ifade etmekte kullanlr. Piki Pgiri

Bell= Log 10

(Glerin orannn logaritmas Bell dir)

Bell byk bir birim olduu iin Bell in 10 kat olan decibell (dB) tanm yaplmtr.. letim hatt zerinde sinyal kuvvetlendirmesi varsa dB pozitif ,sinyal zayflamas varsa dB negatif kar. Pgiri Pk

Kuvvetlendirme veya Zayflatma

dB = 10 Log 10 dB = 20 Log 10

Piki Pgiri Viki Vgiri

(Glerin oran olarak dB tarifi) (Voltajlarn oran olarak dB tarifi)

12

ANALOG HABERLEME ______________________________________________________________ rnek: zm: Pgiri=1W Kuvvetlendirme Pk=100W

Alper

Kuvvetlendirici girii 1Watt olan bir sinyal , kuvvetlendirici tarafndan 100 Watta kartlyorsa kuvvetlendiricinin kazancn dB olarak bulunuz.

10 Log 10

100 Watt =20 dB 1Watt

_____________________________________________________________ rnek: zm: Pgiri=100W Zayflatma Pk=1W Zayflatc girii 100 Watt olan bir sinyal, zayflatc tarafndan 1 Watta drlyorsa zayflatmay dB olarak bulunuz.

10 Log 10

1Watt = -20 dB 100 Watt

______________________________________________________________ rnek: zm: Pgiri=1W Kuvvetlendirme Pk=2W Bir kuvvetlendiricide k gc, kazanc bulunuz. giri gcnn 2 kat ise dB olarak

10 Log 10

2 Watt = 3dB 1Watt

13

ANALOG HABERLEME NOT:

Alper

3 dB lik bir art k gcnn giri gcnn 2 kat olmas anlamna gelir. -3dblik bir azalma k gcnn giri gcnn yars olmas anlamna gelir.

______________________________________________________________ rnek: zm: Pgiri=1V Kuvvetlendirme Pk=2V Bir kuvvetlendiricide k voltaj , giri voltajnn 2 kat ise dB olarak kazanc bulunuz.

20 Log 10

2 Volt = 6dB 1 Volt

NOT: 6 dB lik bir art ktaki voltajn 2 kat artmas anlamna gelir. -6dblik bir azalma ktaki voltajn yarya dmesi anlamna gelir ______________________________________________________________ rnek: zm: Pgiri=1W Kuvvetlendirme Pk=1W Bir kuvvetlendiricide k gc, giri gcnn ayn ise dB olarak kazanc bulunuz.

10 Log 10

1Watt = 0 dB 1Watt

14

ANALOG HABERLEME ______________________________________________ rnek:

Alper

Radyo alclar seicilii ve duyarll olan ortalama 120 dB voltaj kazanc salayan ykseltme devreleridir. Bir radyo alcsnn antenine 1 mikrovolt luk bir sinyal geldiinde hopalr kndaki voltaj bulunuz.

zm:
1 microvolt

120 dB Radyo Alicisi

Vgiri=1 V

Kuvvetlendirme 120 dB

Vk=?

120 dB= 20 Log 10

Vk 1 mikro Volt

6dB= Log 10

Vk 10 6 Volt

106=

Vk 10 6 Volt

Vk=106*10-6 Vk=1Volt

15

ANALOG HABERLEME

Alper

rnek:

Bir radyo alcs 60 dB g kazanc salamaktadr. Bu radyo alcsnn antenine 1 mikrowattlk bir g geldiinde hopalr kndaki gc bulunuz.

zm: Pgiri=1 W Kuvvetlendirme 60 dB Pk=?

60 dB= 10 Log 10

Pk 1 mikro Watt

6dB= Log 10

Pk 10 6 Watt

106=

Pk 10 6 Watt

Pk=106*10-6 Pk=1 Watt

2.2

Referans Dzeyli Decibell

dBm: Referans dzeyi olarak 1 mW alnr dB= 10 Log 10 Piki Pgiri Piki 1mW

dBm= 10 Log 10

16

ANALOG HABERLEME ______________________________________________________________ rnek: 200 mW dBm olarak ifade ediniz? zm: 10 log 200 = 23 dBm ______________________________________________________________ rnek: 2 W ka dBmdr. zm: dBm = 10log2W / 1mW dBm = 10log2000mW / 1mW dBm = 10log2000 = 33,41 =33,41 dBm dBv: Referans dzeyi olarak 1 Volt alnr dBv= 20 Log 10 Viki 1Volt

Alper

_____________________________________________________________ rnek: 25,7 Vun dBv deeri nedir? zm: 20log 25,7 = 28,2 dBv ____________________________________________________________ rnek: zm: 0,05 Vu dBv olarak ifade et? 20log 0,05 = 26 dBv

17

ANALOG HABERLEME ______________________________________________________________

Alper

dBw: Referans dzeyi olarak 1 W alnr dB= 10 Log 10 Piki Pgiri Piki 1W

dBw= 10 Log 10

dBkw: Referans dzeyi olarak 1 kW alnr Piki 1 kW

dBkw= 10 Log 10

______________________________________________________________ rnek: Bir radyo istasyonunun k 2kWdr. Bunu dB kW olarak hesap ediniz? zm: dBkW = 10logPk / 1 kWatt dBkW = 10log2kW = 3 dBkW Neper Bir iletim hatt boyunca sinyal zayflatmasn ifade etmek zere neper kullanlr. Neper teorik almalar iin uygun olan bir birim olup pratikte decibel daha ok kullanlmaktadr. Neper akmlar orannn tabi logaritmasdr I2 N = Log e I 1 Neper ve decibel arasnda aadaki forml ilikisi vardr. dB=8.686*N Burda: dB: Decibel N:Neper

18

ANALOG HABERLEME ___________________________________________________________ rnek: 10 Neper kadecibel yapar? dB=8.68*10=86.8 10 Neper 86.8 dB yapar ______________________________________________________________ rnek: 10 decibell ka neper yapar? N=10/8.68=1.152 Neper Yapar ____________________________________________________________

Alper

2-3

dB Verildiinde g oranlarnn pratik bulunuu

Sinyal seviyelerindeki 10 dB lik bir art oran olarak sinyal gcnn10 ile arplmas anlamna gelir Sinyal seviyelerindeki 10 dB lik bir azalma oran olarak sinyal gcnn 10 ile blnmesi anlamna gelir Sinyal seviyelerindeki 3 dB lik bir art oran olarak 2 kat arta karlk gelir Sinyal seviyelerindeki 3 dB lik bir azalma oran olarak sinyal gcnn 2 ile blnmesi anlamna gelir ________________________________________________________ rnek: Giri gc 3W olan bir sinyal 6 dB kuvvetlendirilirse k gc ne olur? zm: 3 W nce 3 dB kuvvetlendirilirse 6 W olur. Daha sonra 6W ,3dB kuvvetlendirilirse 12 W olur. 6 dB= 3 dB+ 3 dB * 2 * 2 =*4 k gc=giri gc*4 k gc=3*4=12 W

19

ANALOG HABERLEME

Alper

UZUN YOL LE ZM dB= 10 Log 10 6= 10 Log 10 0,6= Log 10 100,6= Piki Pgiri

Piki 3W Piki 3W

Piki 3W

Pk=3,98*3=11,94W ______________________________________________________________ RNEK: Giri gc 3W olan bir sinyal 16 dB kuvvetlendirilirse k gc ne olur? 16 dB= 10dB+3 dB+ 3 dB

*10

*2

* 2 =*40

k gc=giri gc*40 k gc=3*40=120W ______________________________________________________________ RNEK: ZM: 3 W nce 3 dB zayflatlrsa yarya der 1,5W olur. Daha sonra 1,5W ,3dB zayflatlrsa 0,75W olur. -6 dB= -3 dB - 3 dB / 2 / 2 =/4 k gc=giri gc/4 k gc=3/4=0,75W ______________________________________________________________ Giri gc 3W olan bir sinyal 6 dB zayflatlrsa k gc ne olur?

20

ANALOG HABERLEME

Alper

RNEK: Giri gc 3W olan bir sinyal 17 dB kuvvetlendirilirse k gc ne olur? ZM 17 dB= +10dB+10 dB- 3 dB *10 k gc=giri gc*50 k gc=3*50=150W *10 / 2 =*50

2.4

dB Verildiinde voltaj oranlarnn pratik bulunuu

______________________________________________________________ RNEK: Giri voltaj 3Volt olan bir sinyal 6 dB kuvvetlendirilirse k voltaj ne olur? ZM: 3 Volt ,6 dB kuvvetlendirilirse 6 Volt olur. 6 dB *2 k voltaj=giri voltaj*2 k voltaj=3*2=6 Volt ______________________________________________________________ RNEK Giri voltaj 3Volt olan bir sinyal 14 dB kuvvetlendirilirse k voltaj ne olur? ZM: 3 Volt ,6 dB kuvvetlendirilirse 6 Volt olur. 14dB= 20dB- 6 dB *10 /2 =5

21

ANALOG HABERLEME

Alper

k voltaj=giri voltaj*5 k voltaj=3*5=15 Volt

22

ANALOG HABERLEME

BLM 3
Alper

GENLK MODLASYONU
3.1
edilir.

ift Yan Bant Genlik Modlasyonu Tanm

Tayc iaretin genlii bilgi iaretine gre deitirilirse genlik modlasyonu elde

3.1.1 ift Yan Bant Genlik Modlasyonu Elde Edilmesi

Genlik modlasyonu retmekte kullanlan devreye modlatr denir

Anten Tasiyici frekans reteci Vc Balanced modulator Vm V Modleli ikis Rf ykselte ikis Ykselteci Bant geiren filtre

Bilgi frekans reteci

ekil 3.1 ift Yan Bant Genlik Modlasyonlu verici blok emas

23

ANALOG HABERLEME

Alper

3.1.2 Bilgi areti

Bilgi iareti dk frekansl iarettir. (Ses band iin fm=3KHz lik bir iaretttir)

Bilgi iaretinin matematiksel ifadesi : vm=VmSin2fmt Bu formlde;

vm =Bilgi sinyalinin anlk ac deerini

Vm = Bilgi sinyalinin max genliini fm :Bilgi sinyalinin frekansn gsterir.

V (Volt)

Vm

t (sn)

ekil 3.2 Bilgi sinyali ( f= 1Hz)

3.1.3 Tayc aret

Tayc iaret yksek frekansl sins ya da cosins aretidir. Tayc iaretin matematiksel ifadesi : vc=VcSin2fct Bu formlde;

vc =Tayc sinyalinin anlk ac deerini

Vc = Tayc sinyalinin max genliini fc :Tayc sinyalinin frekansn gsterir.

24

ANALOG HABERLEME

Alper

V (Volt)

VC

t (sn)

ekil 3.3 Tayc Sinyali

3.1.4 Modleli aret

Modlasyonlu arette Tayc Genliinin Deimesi

Volt (V)

Zaman (t)

ekil 3.4 Genlik Modlasyonlu iarette tayc genlii ve frekans

25

ANALOG HABERLEME

Alper

3.1.5 Modleli aretin Analizi

Tm

Vm t-t

Tc

Tc:Tayc iaretin peryodu 1 fc = Tc Tm:Bilgi iaretinin peryodu 1 fm = Tm Vm t-t :Bilgi iaretinin tepeden tepeye genlik deeri

Vm =

Vm ( t t ) 2

ekil 3.4 Modleli aret de bilgi iaretine ait byklkler

26

ANALOG HABERLEME

Alper

3.1.6 Modleli aret Zarf

Modlasyonlu aretin Zarf Dalga ekli

Genlik ( Volt )

Zaman ( t )

ekil 3.5 Modleli iaret zarf

3.1.7 Genlik Modlasyonunun Matematiksel fadesi

vm=V Sin2f t (Bilgi iareti) vc=V Sin2fct (Tayc iaret) v = (V + V Sin2fmt)* Sin2f t (Tayc genliine binen bilgi
m m c c m c

iareti=Modleli iaret )

VcSin2fct

VmSin2fmt*Sin2fct iki tane sins arpm

taycnn kendisi

1 Vmsina*Vcsinb= - Vm * Vc[cos(a + b ) cos(a b )] 2 1 sina*sinb= - [cos(a + b ) cos(a b )] 2 Cos (a b) Cos (a + b) sina*sinb= 2 2 Vm Vm Cos2t(fc-fm) Cos2t(fc+fm) VmSin2fmt*Sin2fct= 2 2

27

ANALOG HABERLEME

Alper

ift Yan Bant Genlik Modlasyonun Matematiksel fadesi

VcSin2fct tayc iaret

Vm Cos2t(fc-fm) 2

Vm Cos2t(fc+fm) 2

Modleli iaret

alt yan bant iareti

st yan bant iareti

m=

Vm Vc

Vm = mVc

Vm mVc = 2 2

ift Yan Bant Genlik Modlasyonun Matematiksel fadesi (Modlasyon ndisli )

VcSin2fct tayc iaret

mVc Cos2t(fc-fm) 2

mVc Cos2t(fc+fm) 2

Modleli iaret

alt yan bant iareti

st yan bant iareti

3.1.7 Modlasyon ndisi

Modlasyon indisi yaplan modlasyonun iyilik derecesini gsterir.

m=

Vm Vc

m (Modlasyon indisi)

Vm : Bilgi genlii Vc: Tayc genlii m >1 ise bozuk bir genlik modlasyonu. m = 1 % 100 genlik mod. (deal modlasyon) 0,5 < m < 1 iyi bir modlasyon vardr. ___________________________________________________________ RNEK Vm = 3 blm Vc = 4 blm m = 3 / 4 = 0,7 ( %70 modlasyon vardr)

28

ANALOG HABERLEME

Alper

3.1.8 Trapezoidal Dalga ekilleri

Trapezoidal dalga ekillerini elde etmek iin; osiloskobun Ch-1 giriine Verici kI balanr. Ch-2ye Bilgi iareti balanr

Osiloskop X-Y moduna alnr. Aadaki ekle benzer trapezoidal ekli elde edilir.

L2

L1

m=

L 2 L1 formlnden modlasyon indisi bulunur. L 2 + L1

______________________________________________________________ RNEK zm
m=

L2=4 Birim L1=2 Birim ise modlasyon indisini bulunuz.

L 2 L1 42 = =2 / 6 = 1 / 3 = 0,33 L 2 + L1 4+2

29

ANALOG HABERLEME

Alper

YB (DSB) Genlik Modleli ekillerin Anlam

ZAMAN EKSENL DALGA EKLLER
m<1 in modleli iaretin dalga ekli

TRAPEZODAL DALGA EKLLER m<1 in trapezoidal ekil

m=1 in modleli iaretin dalga ekli

m=1 in trapezoidal ekil

m>1 in modleli iaretin dalga ekli

m>1 in trapezoidal ekil

ekil 3.6

Modleli iaret zarfnn trapezoidal dalga ekilleri

30

ANALOG HABERLEME

Alper

3.1.10 Genlik Modlasyonunun Osiloskop le Bulunmas

Osiloskop ile modlasyon indisini bulmak iin ; DSB vericinin anten k osiloskoba balanarak modleli iaretin dalga ekli osiloskop ekrannda elde edilir. ekil 3.7 elde edildikten sonra Vmax ve Vmin llr.

m=

V max V min V max + V min

formlnden modlasyon indisi bulunur Modlasyon ndisinin Bulunmas

Genlik ( Volt )

Vmax

Vmin

Zaman ( t )

m=
ekil 3.7

V max V min V max + V min

Modleli iaret zarfndan modlasyon indisinin bulunmas

31

ANALOG HABERLEME

Alper

kinci yol
Osiloskop eklinden Modlasyon ndisinin Bulunmas

Modlasyon indisi : m

Genlik ( Volt )

m=
Vmax(t-t) Vmin(t-t)

V V

V max( t t ) + V
max( t t )

min( t t ) min( t t )

ekil 3.8

Modleli iaret zarfndan modlasyon indisinin bulunmas

3.1.11

Bant Genilii
Bant Genilii:aretin frekans spektrumunda igal ettii yere bant genilii denir.

3.1.11.1 ift Yan Bant Genlik Modlasyonunda Bant Genilii ift yan bant Genlik Modlasyonunda bant genilii bilgi iaretinin frekansnn 2 katdr. BW=2fm

mV c 2

Vc

mV c 2
f (frekans)

fc-fm

fc

fc+fm

BW

ekil 3.9

ift yan bant GM iin frekans spektrumu

32

ANALOG HABERLEME ______________________________________________________________ RNEK fc = 100 kHz fm = 1 kHz Bant genilii nedir? ZM BW=2fm BW=2 kHz ______________________________________________________________ RNEK: Bir YB GM sisteminde Frekans aada spektrumunda verilen

Alper

deerler olan

kullanlmaktadr.

oluacak

frekanslarn deerlerini ve genliklerini bulunuz, spektrumu iziniz ve bant geniliini bulunuz. VERLENLER Vm = 10 V STENEN Frekans spektrumunu iz ve bant geniliini bul. ZM: m= Vc = 10 V fc = 100 kHz fm = 1 kHz

Vm =1 Vc

fc+fm = 101 kHz

fc-fm = 99 kHz

mVc =5 2

33

ANALOG HABERLEME

Alper

10 V 5V 5V

99 KHz

100 KHz

101 KHz

f (frekans)

fc-fm

fc

fc+fm

BW

Bant genilii =2*fm= 2 kHz ekil 3.10 rnek iin frekans spektrumu

3.1.12

YB (DSB) Genlik Modlasyonunda G Hesab

Veff

Vmax

t (sn)

ekil 3.11

AC iaretin efektif deeri

34

ANALOG HABERLEME

Alper

AC arette G Hesab P=Veff*I Veff Veff P=Veff* = R R Veff =

2

iftYanBant GM in G Hesabi

Ptoplam=Ptayc+Pstyanbant+Paltyanbant
V Pc = = c R 2R Veff
2 2

V max 2

V max Veff = 1,41

Veff = 0,707Vmax V max 2 P= R P= V max 2 2R
2

Pstyanbant= Paltyanbant =

m 2 Pc 4

Ptoplam=Pc+

m 2 Pc m 2 Pc + 4 4

P lsb

m Pc = 4

Pc

m 2 Pc Pusb = 4

f (frekans)

fc-fm

fc

fc+fm

ekil 3.12 ift Yan Bant Genlik Modlasyonunda g spektrumu

35

ANALOG HABERLEME _____________________________________________________ RNEK: ZM V max 2 P= 2R P=

100 100

Alper

R = 50 Vmax = 10V ise P=?

P= 1W RNEK Bir ses sinyalinin matematiksel ifadesi 10sin23200t dir.Bu bilgi iareti matematiksel ifadesi 20Sin2300000t olan bir taycy modle etmekte kullanlmaktadr. a) Ses sinyalini iziniz. b)Tayc sinyalini iziniz. c) Modleli dalgay lekli iziniz. d)Modlasyon indisini ve modlasyon yzdesini bulunuz. e) Frekans spektrumunda oluacak frekans ve genlikleri iziniz f) V=? (Modleli iaretin matematiksel denklemini yaznz.) g) Bu iaretin frekans spektrumunda igal ettii bant genilii nedir? BW=? h) Bu iaret empedans 50 olan bir anten ile ma yaptrlrsa ; Pc=? Payb=? ZM: a)
Bilgi (Ses) aretinin dalga ekli
30 20 Genlik (Volt) 10 0 -10 1 -20 -30 Zaman ( t )

Pyb=? Ptoplam=?

ekil 1 a )Ses sinyali

36

ANALOG HABERLEME b)
Tayc Sinyali
30 Genlik ( Volt ) 20 10 0 -10 1 -20 -30 Zaman ( t )

Alper

ekil 1 b)Tayc Sinyali c)

Modlasyonlu aretin Zarf Dalga ekli
30 20 Genlik ( Volt ) 10 0 -10 -20 -30 Zaman ( t )

ekil 1 c) Modleli iaretin dalga ekli d) Modlasyon indisi (m) V 10 m= m = = 0,5 Vc 20

m=0,5
Modlasyon yzdesi (M) M=m*%100

M=%50

37

ANALOG HABERLEME e)
Vc=20 V

Alper

5V

mV c V 10 = m = = 5V 2 2 2

fc-fm 296,800 KHz

fc 300 KHz

fc+fm 303,200 KHz

frekans ekseni

ekil 1 e) Frekans spektrumu f)

v = (Vc + VmSin2fmt) Sin2fct v = Vc Sin2f c t +

vm=VmSin2fmt vc=VcSin2fct

(Bilgi iareti) (Tayc iaret) (Modleli iaret)

Vm V Cos 2t ( f c f m ) m Cos 2t ( f c + f m ) 2 2

v=20Sin2300000t +5Cos2296800t-5Cos2303200t

g) BW=2fm=2*3200=6400 Hz

BW=6400 Hz

38

ANALOG HABERLEME

Alper

h) Ptoplam=Ptayc+Pstyanbant+Paltyanbant
V 400 Pc = = c = =4W R 2R 100 m 2 Pc 0,5 2 * 4 Pstyanbant= Paltyanbant = = = 0,25 W 4 4 Veff
2 2

Ptoplam=4 W+0,25 W+0,25 W=4,5 W Ptoplam=4,5 W

______________________________________________________________

3.2

Tek Yan Bant Modlasyon

3.2.1 TekYan Bant Modlasyonunun Elde Edilmesi Genlik modleli iaretin alt yan bant ya da st yan bandndan birisinin filtre yoluyla seilmesiyle elde edilir.Uzak mesafelere bilgi gndermek iin tercih edilir. SSB:Single Side Band 3.2.2 SSB (Tek Yan Bant Modlasyonu) Elde Etme Metodlar 3.2.2.1 ki filtre kullanan SSB Verici Genlik Modleli sinyal elde edildikte sonra anahtarlama devresi ile alt yan bant ya da st yan bant tan bir tanesi seilir.

39

ANALOG HABERLEME

Alper

YB FILTRE

Kuvv.

Anten

Tasiyici

Balanced mod

SSB IKIS
AYB FILTRE

ses

ekil 1 e) Frekans spektrumu ki filtre kullanan SSB Verici

fc-fm

fc

fc+fm

f (frekans)

st yan bandn seilmesi

40

ANALOG HABERLEME 3.2.2.2 ki kristal kullanan SSB Verici

Alper

Balanced mod

filtre

Fm (Bilgi)

SSB IKIS

AYB KRISTAL

YB KRISTAL

ki Tayc Kullanan SSB Verici

____________________________________________________________ RNEK: Bilgi sinyali fm=2 kHz olsun. Yan bant filtresi 1000 kHz Kristal

geirmek iin ayarl olsun. LSB (AYB) ve USB (UYB) frekanslarn bulalm. st yan bant forml fc + fm = UYB fc+fm= 1000 kHz fc2 = 1000-2 = 998 kHz Alt yan bant forml fc-fm=AYB Alt yan bant de filitre sabit fc1=1002 kHz 3.2.2.3 SSB de BANT GENL BW=fm dir. (GM nu bant geniliinin yarsdr.) 41

ANALOG HABERLEME

BLM 4
Alper

RADYO ALICILARI
4.1 Sperheterodin Alc

Radyo alclar ortamdaki elektromanyetik sinyali alr kuvvetlendirir ve hoparlre iletir. Radyo alclarnda iki zellik bulunur, bunlar 1) Duyarllk 2) Seicilik Duyarllk; radyo alclarnn ortamdaki zayf sinyalleri yakalayp kuvvetlendirebilme zelliidir. Kuvvetlendirme devreleriyle ilgilidir. Seicilik; ortamdaki farkl sinyaller ierisinden istediimizi ekip alabilme zelliidir. Filtre devreleriyle ilgilidir Radyo alcs tasarlarken ilk nce filtre devreleri tasarlanr

Anten Mixer Ara Frekans Ykselteci Demodlatr

RF Ykselte

Ara frekans 455 kHz

Ses Ykselteci

Local Osilatr

Otomatik Kazan Kontrol

ekil 4.1. Genlik Modleli sperheterodin radyo alcsnn blok emas

42

ANALOG HABERLEME

Alper

4.2

Elektronik Tuner
Rf ykselte ,mixer ve lokal osilatr lsnden meydana gelen devreye tuner kat denir. Tuner katnn grevi ; sinyali seip almak, ykseltmek, ve ara frekans elde etmektir. Farkl frekanslar semek iin tuner katnda varikap diyot kullanlyorsa bu tip tunere elektronik tuner denir. Aada elektronik tunerin blok emas verilmitir.

Anten

RF Ykselte

fs
Ls

Mixer

fif
Ara frekans katina

Cs
Csmax Csmin

fs Cs
Csmax Csmin

Cs
Csmax Csmin

Ayarlanabilir diren

fo

-1 ile -15 V arasi tuner voltaji

Local Osilatr Cs
Csmax Csmin

Lo Cpader

ekil 4.2. Elektronik Tuner

43

ANALOG HABERLEME

Alper

4.2.1 Tuneri Oluturan Katlarn Grevleri

1. RF Ykselte Katnn Fonksiyonu 1. stenen frekans semek 2. stenmeyen sinyalleri filttre etmek. 3. Zayf RF sinyalini kuvvetlendirmek 4. Alcnn toplam kazancnn kontrolne yardmc olmak 5. Hayal frekansnn girmesini engellemek 2. Mixer Katnn Fonksiyonu Lokal Osilatrden gelen fo frekans ile , Rf ykselteden gelen sinyalini kartrrarak ara frekans retir. Genlik modleli alclarda ara frekans gerekli olan filtre devresi ile seilir. fo-fs fs-fo fo+fs fs fo fif= fo-fs=455 kHz dir Mixer k aadaki frekanslardan birisi olabilir.Bu frekanslardan fs

3. Local Osilatr Katnn Fonksiyonu Ara frekansn retilebilmesi iin gerekli olan fo frekansn retir. fo = fs + fif fo frekansn fs frekansndan ara frekans kadar yksek yapabilmek iin, lokal osilatr katnda Cs varikap kondansatrne seri olarak bir kondansatr balanr. Bu kondansatre pader kondansatr denir. Pader kondansatrn bulmak iin aadaki forml kullanlr.

C O max C S max (C s min + C p ) = C O min C s min (C s max + Cp )

Lo = Lo =

(2f o max )2 C o min

(2f o min )2 Co max

44

ANALOG HABERLEME

Alper

4.2.2 Ykselte Transistr Devresi

Antenden gelen sinyalleri transistr tarafndan komple ykseltir. Ancak transistre bal olan LC devresi istenilen frekans semeye yarar.

4.2.4 Radyo Alclarnda Filtre Devreleri

Filitre devreleri genellikle L-C devreleridir. LC devreleri seicilik ilemini yaparlar. Filtre devreleri istenen bant geniliini szerler.Filtre erisi aadaki ekilde gsterilmitir.Seicilik erisinde rezonans frekansnn 3 dB aasnda kalan noktalar arasnda kalan blge bant genilii olarak tanmlanr. ( BW= f2-f1) fr = Q= 1 2 LC L R Rezonans frekans Q: yilik faktr

=2 f r

zayiflatma

0 dB

-3 dB

-3 dB

fc1 fr

fc2 f (frekans)

BW

ekil 4.3. Seicilik Erisi

45

ANALOG HABERLEME

Alper

LC Seici devrenin bant geniliini u formlden buluruz. BW = fr Q

BW : Bant genilii. Bant geniliinin klmesi iin Qnun bymesi gerekir. R: Bobin sarglarnn i direnci Dar bant genilii iin, byk Q gereklidir. Qnun bymesi R direncinin klmesi baldr. R direncinin mmkn olduu kadar kk olmas gerekiyor. ______________________________________________________________ RNEK: ki dnml bir sperheterodin alcda istenmektedir. (1.ara frekans deeri =10 MHz) girmediine karar veriniz. ZM fr 50 = = 5MHz Q 10 fc2=52,5MHz BW = fc1=47,5 MHz Bant 47,5 MHz ile 52,5 MHz arasndadr f=50 MHz alnmak Q=10 olduuna gre

iaretin bant geniliini bulunuz.Hayal frekansnn sisteme girip

46

ANALOG HABERLEME

Alper

0 dB

-3 dB

-3 dB

fc 1 47,5 MHz

fr 50 MHz

fc 2 52,5 MHz f (frekans)

BW= 5 MHz

ekil 4.4. Soru 4 iin filtre erisi

Birinci hayal frekans fi1=fr+2ff fi1=50+20=70 MHz (Hayal frekans bandn dndadr.) kinci hayal frekans fi2=fr-2ff fi2=50-20=30 MHz (Hayal frekans bandn dndadr.) Sonu:Hayal frekans sisteme girmez _____________________________________________________________

4.2.5 Varikap Diyot

+ =

EKL 4.5 Varikop diyot ayarlanabilir kondansatre e deerdir

47

ANALOG HABERLEME

Alper

Varikap diyot zerine uygulanan ters voltaj ile kapasite deeri deien diyotlardr. Varikap diyot tuner devrelerinde ,FM modlatr devrelerinde kullanlr. Tuner devrelerinde kullanlan varikap diyot ile seilebilecek frekans ayar oran: Frekans ayar oran
2

Cs max f s max = Cs min f s min

RNEK:

Bir LC rezonans devresinde kullanlan bobinin deeri 20 mH ve varikap diyotun deeri 20pF ile 180 pF arasnda olduuna gre ; a) Frekans ayar orann bulunuz b) Maksimum ve minimum rezonas frekansn bulunuz

ZM L=10mH Cmin=20 pF Cmax=180 pF Frekans ayar oran C max f max = C min f min
2

f max 180 =9= f 20 min

f max 9 = f min f max =3 f min

Maximum rezonans frekans: frmax = 1 2 LC min

48

ANALOG HABERLEME 1 2 100 * 20 * 10 16 1 2 * 10 8 2000

Alper

frmax = frmax =

frmax

10 8 = = 355892 Hz 2 * 44,72

frmax=355,892 KHz Minimum rezonans frekans: frmin = frmin = frmin = frmin = 1 2 LC max 1 2 10 * 10 3180 * 10 12 1 2 100 * 10 4180 * 10 12 1 2 100 * 180 * 10 16 1 2 * 10
8

frmin = frmin = frmin

18000

2 * 10 8 * 134,16 10 8 = = 118627 Hz = 118,627 KHz 2 * 134,16

frmin=118,627 KHz lemin Dorulanmas f max 355,892 = =3 f min 118,627

49

ANALOG HABERLEME

BLM 5
Alper

FREKANS MODLASYONU
5-1 Frekans Modlasyon htiyac

Yksek gl vericiler yapldnda sinyal/grlt orannn iyi olmas istenir.Genlik modlasyonlu vericilerde yksek glerde sinyal/grlt oran problem olarak karmza kar.Bu problemden kurtulmak iin frekans modlasyonu gelitirilmitir.GM devrelerine gre FM devrelerinde farkl olarak limiter devreleri, PLL sentezr devreleri ve vurgu (emphasis) devreleri kullanlr. Frekans modlasyonunda tayc iaretin frekans, bilgi iaretinin genliine gre deiir.

5.2

Frekans modlasyonunun avantajlar ve dezavantajlar

Avantajlar: 1. Sinyal zerine binen grlt seviyesi kesilebildii iin ses kalitesi yksektir 2. Frekans modlasyonunun iyidir. 3. FM in yakalama etkisi vardr. Bu etkiden dolay istenmeyen sinyalleri kolaylkla yok edebilir. ( Yakalama etkisi (Capture) :Ayn frekanstaki iki sinyalden hangisinin k gc fazla ise o sinyal alc tarafndan alnr. 4. PLL sentezr devreleri kullanr Dezavantajlar 1. FM ok byk bant genilii kullanr 2. FM devreleri daha pahaldr. grlt bakl genlik modlasyonundan daha

50

ANALOG HABERLEME

Alper

5.3

FM Matematii
c = VcSin2fct (Bilgi iareti) m = VmSin2fmt (Tayc iareti) fi=fc+kvm (Anlk frekans) fi=fc+k VmSin2fmt f=KVmmax fi=fc+ f Sin2fmt c :fm modleli iareti gstersin c = VcSin[2(fc+ fSin2fmt)t] c = VcSin[2fct - f / fm Cos2fmt] Sin.Sin = Cos mf = mod. indisi c = VcSin(2fct - mfCos2fmt) Tayc frekansnn genlie bal olarak deimesine tayc salnm Cs denir. Tayc Salnmas Cs = 2f Bilgi genlii max ise f = fc + f Bilgi genlii min ise f = fc f mf = f fm

mf = Mod. ndisi f = Frekans Sap fm = Bilgi areti Yzde modlasyon M = (fgerek / fmmax) x100 _______________________________________________________________ rnek. Tayc frekans fc = 108 MHz. ve f = 1 MHz (frekans sapmas) ise taycnn alaca maksimum ve minimum frekans deerini bulunuz. f = fc+f = 109 MHz Bilgi iaretinin genlii max. ise f = fc f = 107 MHz Bilgi iaretinin genlii min. se

51

ANALOG HABERLEME

Alper

5.4

Frekans modlasyonunda bant genilii

Bir FM sinyali sonsuz sayda yan bant ierir. Bant genilii hesaplanrken nemli yan bant says hesaba katlr. Aadaki ekilde bir FM sinyalin frekans spektrumu gsterilmitir.

J0 J1 J1 J2 J3 J4 J5
fc+5fm Frekans ekseni FM Sinyal Iin Frekans Spektrumu

J2 J3 J5
fc-5fm

J4

fc-4fm

fc-3fm

fc-2fm

fc-fm

fc

fc+fm

fc+2fm fc+3fm

fc+4fm

ekil 5.1 FM Sinyal in Frekans Spektrumu

Frekans modlasyonunda bant geniliini bulmak iin 2 forml kullanlr. 1. BW = 2 x fm* nemli bant says 2. BW = 2* (f + fm) (Tablo kural) (CARSON Kural)

nemli yanbant says belirlerken harmonik genliine baklr. Tayc genliinin %1 oranna kadar olan harmonik genlikler alnr. Geri kalan ksm alnmaz.

52

ANALOG HABERLEME

Alper

nemli yan bant says belirlenirken aada verilen tablo kullanlr. Tablo tayc genlii 1Volt alnarak normalize hale getirilmitir. Mod. nd. 0,0 0,25 0,5 1,5 1 2 3 4 5 J0 Tayc 1,00 0,98 0,94 0,51 0,77 0,22 -0,26 -0,40 -0,18 J1 1 st J2 2nd J3 3d J4 4th J5 5th J6 6th J7 7th J8 8th

0,12 0,24 0,56 0,44 0,58 0,34 -0,07 -0,33

0,03 0,23 0,11 0,35 0,49 0,36 0,05

0,06 0,02 0,13 0,31 0,43 0,36

0,01

0,04 0,13 0,26

0,01 0,05 0,13

0,02 0,05

0,02

0,03 0,13 0,28 0,39

Bessel Fonksiyonuna bal olarak elde edilen, modlasyon indisine bal yan bant ve tayc genliklerini gsterir tablo

53

ANALOG HABERLEME rnek. ZM

Alper

Vc=1Volt (Tayc genlii ) iken m=1 iin nemli yan bant genliklerini frekans ekseninde gsteriniz.

J0 0.77 J1 0.44 J2 J3 0.02 0.11 J1 0.44 J2 0.11 J3 0.02

Frekans ekseni

m=1 iin nemsenebilir yan bantlar

______________________________________________________________ rnek. Bir FM sinyal iin ; tays frekans fc=100 MHz, mf = 2 , fm = 3 kHz verildiine gre bant geniliini bulunuz, frekans spektrumunu iziniz. zm 1. Tablo kuralna gre;BW = 2 * fm * nemli yanbant says BW= 2 x 3 x 4 = 24 kHz 2. Carson kuralna gre; BW = 2* (f + fm)

mf =

f fm

f = m f * f m f = 6

54

ANALOG HABERLEME

Alper

BW=2*(6+3)=18 kHz Frekans Spektrumu fm=3kHz=0.003MHz fc+fm=100+0.003=100.003 MHz fc-fm=100-0.003=99.997 MHz

0.58

0.58

J1
0.35 0.13 0.03

J1
0.22 0.35

J2

J2

J4

J3

J0

0.13

J3

0.03

J4

99.988

99.991

99.994

99.997

100

100.003 100.006 100.009 100.012

Mega Hertz Frekans ekseni

Soru iin frekans spektrumu ___________________________________________________________________ rnek Cep telefonlar iin frekans sapmas 12 kHz ve bilgi frekans(ses) 3 kHz olduuna gre bant geniliini bulunuz . zm F = 12 kHz fm = 3 kHz BW = 2* (f + fm) CARSON Kural BW = 30 kHz ________________________________________________________________ rnek. Verilenler: Vc = 5V fc = 100 MHz Vm = 5V fm = 20 kHz (Tayc frekans genlii) (Tayc frekans) (Bilgi iaret genlii) (Bilgi iaretinin frekans)

55

ANALOG HABERLEME

Alper

K = 1 kHz / 1V

(Frekans sapma sabiti)

stenen: Spektrumda oluacak olan frekanslar iziniz. Bant geniliini bulunuz. Fm spektrumu iziniz. zm K nn kullanlmas: f=KVmmax K = 1 kHz / 1V ise, fc = 100000 kHz. bilgi iaretinin genliindeki 1 V art tayc frekansn 1 kHz artrr ve tayc frekans 100001 kHz olur. Bilgi iaretinin genliindeki 5 V art, tayc frekansn 5 kHz artrr ve fc = 100.005 MHz olur. f = 1kHz *5v / 1V f = 5 kHz mf = f 5 = f m 20

mf = 0,25 Bessel fonksiyon grafiinden veya tablodan mf = 0,25 iin baklr J0 = 0,98 J1 = 0,12 Tayc genlii 5 Volt alndnda tablo deerleri 5 ile arplr ( Tablo , tayc genlii 1 V alnarak dzenlenmitir.) J0 = 0,98*5=4.9Volt J1=0.12*5=0.6 Volt fm = 20 kHz =0.020 MHz fc+fm=100.02 MHz fc-fm=99.98 MHz

56

ANALOG HABERLEME

Alper

0.98*5=4.9 Volt J0

0.12*5=0.6 Volt J1

0.12*5=0.6 Volt J1

99.98

100

100.02

Mega Hertz Frekans ekseni

Soru iin frekans spektrumu

5-4

FREKANS MODLEL VERC BLOK EMASI

fvco=fref*k

n Vurgulu VCO RF Ykselte RF ikis Hesaplama rnei Ses Ykselteci Kati Dip Switch 1 de SW5 Ak ise k=656 Dip Switch2 de SW3 Ak ise h= 16 fref=2.4576/16=153.6 kHz VCO frekans = k*fref =656*153.6=100.7 MHz n Blc Ses Girisi Faz Karsilastirici Dip Switch 1 Switch1 on k=640 Switch2 on k=644 Switch3 on k=648 Switch4 on k=652 Switch5 on k=656

fvco

f0 fref

Programlanabilir Blc

Blc

Ana Osilatr

Ana osilatr frekansi 2.4576 MHz

Switch1 Switch2 Switch3 Switch4

Dip Switch 2 on h=18 fref=2.4576/18=136.5 KHz on h=17 fref=2.4576/17=144.56 KHz on h=16 fref=2.4576/16=153.6 KHz on h=15 fref=2.4576/15=163.84 KHz

57

ANALOG HABERLEME

Alper

Rf osilatr

anten
Modlatr RF g Ykselte

Preemphsis Ses ykselteci

mikrofon

Basit FM Verici Blok emas

Rf Ykselte

Mixer

Ara Frekans ykselteci

Genlik Sinirlayici

PLL Demodulator

Deemphasis ve Ses ykselteci

Local Osilatr

FM Alc Blok emas

58

ANALOG HABERLEME

Alper

Ses Girisi

Frequency modulator R1 R2

Pre-emphasized n vurgulu Fm output

(a) Pre-emphasis circuit n-vurgu devresi

Tiz sesler kuvvetlendirilir

Preemhasis devresi (n vurgu devresi)

6 dB/octave slope 3 dB 0 dB Fu = 30kHz 2122 Hz (b) Pre-emphasis Preemphasis erisi

59

ANALOG HABERLEME

Alper

Fm giris

Fm demodulator PLL demodulator

De-emphasis circuit Audio (Ses ikisi) out

( c ) De-emphasis circuit
Tiz seslerdeki kuvvetlendirme kaldirilir

Deemphasis devresi

+3 dB 0 dB -3 dB

Pre-emphasis frequency response Combined frequency response De-emphasis frequency response frequency (e) Combined frequency response

2122 Hz (d) De-emphasis curve

Deemphasis erisi ve alcda alcda preemhasisin deemphasis ile yok edilmesi

60

ANALOG HABERLEME

Alper

5-5

PLL Faz Dedektr

Faz dedektrleri ;fm sentezrl vericilerde , fm alclarda demodlasyon ileminde , uydu takip devrelerinde , dar bant keskin filtre devrelerinde kullanlrlar.

DC O U TP U T

INPUT SIGNAL fm

Phase PHASE detector DETECTOR

Low-pass LOW-PASS filter FILTER

vco VCO

LOCKED OUTPUT

fm

fvco=fc

PLL Devresinin blok emas Faz dedektr :arpc devredir.fm ve fvco retir. Low pass filter: Alak geiren filtre.arpc devre kndaki toplam ve fark frekanslarndan fark frekans ieren bileeni geirir. 1 VmSina*VcSinb= - Vm * Vc[cos(a + b ) cos(a b )] 2 VmSin2fmt*VcSin2fct= Filtre k =Vdc=
Vm * Vc Cos2t(fc-fm) 2

frakanslarn arpar.Giriindeki iki

iaret arasndaki frekans fark ya da faz farkna orantl olarak knda dc voltaj

Vm * Vc Cos2t(fc+fm) 2

Vm * Vc Cos2t(fc-fm) 2

Faz dedektr giriinde fc=fm ise PLL kitlenir ve

Cos0=1

Vdc=

Vm * Vc olur. 2

VCO: (Voltage controlled Oscillator) Serbest salnm frekansn retir.Filtre kndaki DC voltaja gre salnm yapt frekans deerini deitirir.

61

ANALOG HABERLEME

Alper

Vdc(Faz dedektr k) Vmax

Vmax+Vmin ----------------2

Vmin (Faz fark) 00 Faz dedektrnn k 900 1800

Vdc

Vdc

Vmax

Vmax

V max + V min 2
Vmin 00 derece 900 derece

Vdc

VCO

V max + V min 2
Vmin

1800 derece

faz

fmin

f free

fmax

f frekans

VCO nun rettii frekans giriindeki dc voltaj ile ters orantldr

62

ANALOG HABERLEME

Alper

5.6

PLL Entegreler:
(VCO serbest salnm frekans : 300 KHz den 500 KHze kadar)

LM565 from National

LM565C from National (VCO serbest salnm frekans : 250 KHz den 500 KHze kadar) NE 560B from Signetic (VCO serbest salnm frekans : 15 MHz den 30 MHze kadar) NE 564 from Signetic (VCO serbest salnm frekans : 45 MHz den 50 MHze kadar) 74HC/HCT4046A /7046A (Philips High speed CMOS based) 17 MHz e kadar frekans blc olarak 74192 veya 7490 veya The more modern version of the TTL 74192, is the 74HC/HCT192 NE560-TO NE567 from signetics MC4046 COS-MOS from MOTOROLA NTE989 from NTE ELECTRONICS

Vin input

PHASE COMPARATOR DETECTOR

Vd

FILTER

Signal output

Vo AMP

Voltage controlled oscillator

Vf

Reference output

Referans k ucu 6 numaral ucdur

63

ANALOG HABERLEME

Alper

5-7

PLL Frekans Sentezr

DC O U TP U T

INPUT referans SIGNAL fm

Phase PHASE detector DETECTOR

Low-pass LOW-PASS filter FILTER

vco VCO

LOCKED OUTPUT

N*fm

fc
:N

PLL frekans sentezr devresinin blok emas

Sabit kristal frekansi fm=100KHz fc

DC O U TP U T

Phase PHASE detector DETECTOR

Low-pass LOW-PASS filter FILTER

vco VCO

LOCKED OUTPUT fx

1 MHz

fc=100KHz

:N

Frekans anahtarlama devresi

PLL Frekans Sentezr Kararl referans osilatrnn frekans frekans sentezleyici vericinin k frekanslar arasndaki art admlarn verir.Kanal 1 den Kanal 2 ye gei srasnda , frekans kararl referans osilatrnn frekans kadar artar.

64

ANALOG HABERLEME

Alper

Sistemin almas VCO nun balagtaki serbest salnm frekansn 1 MHz alalm .Sistemin kitlemesi iin N=10 ve fc=100 KHz olmas gereklidir. N=11 yaplrsa fc=90,90 KHz ve fm>fc dir. fm nin fc den byk olmas faz asn bytr. Faz as byynce faz dedektr kndaki Vdc klecek ve VCO k frekans ykselecektir. Sistem kitlendiinde; VCO k 1,1 MHz , N=11 ve olacaktr. N=9 yaplrsa fc=111.11 KHz ve fm<fc dir. fm nin fc den kk olmas faz asn kltr. Faz as klnce faz dedektr kndaki Vdc byyecek VCO k frekans klecektir.. Sistem kitlendiinde VCO k 900 KHz , N=9 ve fc=100 KHz olacaktr. Sistem kitlendiinde fm ve fc iaretleri arasndaki faz fark 90 derece olacaktr. N blm oran neticesinde ortaya kan frekansn PLL devresinin capture yakalama frekans iinde olmak zorundadr. N blm oran deitirilerek PLL devresinin capture yakalama frekans ierisindeki herhangi bir frekans verici knda elde edilebilir. fc=100 KHz olur. Sistem kitlendiinde fm ve fc iaretleri arasndaki faz fark 90 derece

65

ANALOG HABERLEME

BLM 6
Alper

STEREO VERC VE ALICILAR

6.1 Stereo Sinyal Kodlama/Kod zme Teknikleri

Stereo kelimesi, yunanca 'da " boyutlu" anlamna gelen bir kelimeden gelmektedir. Modern anlamda stereoda ise boyut etkisi, dinleyiciden belli bir mesafe uzaklkta bulunan iki-kaynakl bir ses sistemiyle salanr. Stereo sistemde alc, iki-kaynakl bir sinyali ayrabilecek, verici de iki kaynakl program yaratacak ekilde dizayn edilmitir. Stereo yayn iin sadece FM kullanlr. Dier modlasyon eitleri AM, DSB, SSB gibi FMin salad kaliteyi salayamazlar. Stereo kodlama, FM vericisinin akustik blm olarak kabul edilir ve ses devresiyle modlatr arasna yerletirilir. Stereo kod zc, dedektr ve akustik blm arasndaki bir FM alcsdr. ekil 1deki iki ses kayna mikrofon olarak belirtiliyor; fakat herhangi bir ift-program kayna olabilirdi. Sol kanal iin "L" (left), sa kanal iin se R (right) kullanlmtr. Her kanal, bamsz bir n amplifikatre sahiptir ve her kanaln k seviyelerini dengelemek iin genel bir kazan kontrol vardr. Genel kullanma sunulan yeni bir sistem genellikle mevcut sistem ile uyumludur. Stereo yaynclk, ancak FM-mono iyi bir ekilde kurulup milyonlarca FM-mono alcs kullanlmaya baladktan sonra gelitirilmitir. Stereo kodlama prosedr standartlatrlrken, mevcut sistem ile uyumlu olmasna dikkat edilmitir. Yani tek-kanal alcsnn iki ses kanalnn, kalite kayb olmadan bir hoparlrden alabilmesi iin iki ses kayna birletirilmitir. ki kanal alcs kullanan dinleyici ayn program, iki ses kayna tarafndan kullanlan iki hoparlrden, ayn anda duyacaktr. Bu iin ilk ksmn gerekletirmek iin, sol ve sa kanal sesleri mono-akustik (teksesli) bir program oluturmak amacyla 50 Hz ile 15 kHz arasnda bir frekansla basite birbirine eklenir. Bu sinyal "L+R" olarak adlandrlr. Bu, ekil 1'de iki kare dalgasnn toplam olarak; ekil 2'de de 50 Hz ve 15 kHz aras banttaki frekanslarn, herhangi bir kombinasyonu olarak gsterilmitir. (burada kare dalgalar devre performansn anlamay kolaylatrmak iin kullanlmtr; gerek hayatta programlamann sinzoidal olaca aktr). kinci ksmda fazladan birka adm daha vardr. n amplifikatrden sonra, sa kanal (R) sinyali, sol kanal (L) sesine gre ters evrilir. (180 faz kaydrmas). Herhangi bir genel verici amplifikatr veya ters evirici op-amp (ilem amplifikatr) devresi bunu salar. Daha sonra ters evrilen R sinyali (-R), L sinyaline L - R elde etmek iin eklenir. Bu ikinci kmedeki sinyaller ayn frekans aralnda olacaktr, 50 Hz ile 15 kHz arasnda, fakat sinyaller ilk kmeye direk olarak eklenmez. Bunun yerine ilk olarak L-R sinyalinin, dengelenmi modlatrdeki 38 KHz tayc zerine genlik modlasyonu yaplr. Bu modlatr, tayc frekanstaki voltaj durdurur. Bylece oluturulan yan band lar, ekil 2'de gsterildii gibi, 38 KHz 'in 15 kHz altndan(yani 23 kHz) 38 KHz 'in 15 kHz stne (yani 53 kHZ) frekans bandnda yer alr. L-R sinyalinin (dengelenmi) modlasyonlu yan balar, iki kme arasnda karma 66

ANALOG HABERLEME

Alper

imkan tanmadan modle olmam L+R sinyaline eklenebilir nk frekans ayrm vardr ve de biri modle olmu dieri olmamtr.

67

ANALOG HABERLEME

Alper

Burada ekleyici ve ters eviricilerden "basit" devreler olarak sz ediliyorsa da, bunlarn FM radyo yaynn destekleyen yksek kalite devreler olmas gerektii akldan karlmamaldr. Stereo mesaj sinyalini yeniden elde etmek veya demodle etmek iin, ilk olarak tayc yeniden yerletirilmeli ve AM sinyali olarak demodle edilmelidir. Yeniden yerletirme amacyla 38 kHz tayc oluturmak iin, vericiyle ayn frekansta birka milyon alc beklemek ok fazla ey istemek olur. 30 Hz 'lik (%0.08) bir frekans kaymas, hoparlrde ok yksek, rahatsz edici bir ses olarak duyulur. Bundan kanmak iin, 19 kHz pilot sinyali (38 kHz 'in yars) ses sinyalleriyle birlikte alc iin bir referans tonu olarak iletilir. ekil 1'de programla birlikte iletilmek iin 19 kHz osilatrle oluturulan ve birletirilmi toplam sinyalin %10'undan daha az genlie sahip bir pilot tonu oluturuluyor. Daha sonra pilot sinyal frekans, dengelenmi modlatre tayc giri olarak kullanlmak iin ikiye katlanr (38 kHz). Kuvvetlendirilmi L+R sinyali, pilot sinyali ve L-R sinyalinin modle olmu st ve alt yan bandlarnn toplam birletirilmi paketi, ekil 2'deki mesaj sinyalini oluturur. Bu mesaj, daha sonra istasyon taycsn frekans-modle etmek iin vericiye uygulanr. Yine, stereo ileminin tamamnn, frekans modlasyonu iermesine ramen, vericinin akustik blmne dt kabul edilir. Bu yzden alc tarafnda da, stereo demodlasyon, akustik blmnn ii olarak kabul edilmeli ve FM detektrnden sonra yer almaldr. Alc, stereo sinyalini vericinin izledii srann tersine ileme sokar. Vericinin son yapt btn sinyalleri birletirmekti; bu yzden alcnn ilk yapt ekil 3'te grld gibi btn sinyalleri ayrmaktr. Dk frekans L+R sinyali, toplam sinyalden alak frekans filtresiyle kolayca ayrlr. Burada tek dikkat edilecek nokta filtre kesme noktasnn, 15 kHz sinyali ok az zayflattn veya hi dokunmadn, fakat 19 kHz sinyali en azndan 20 dB azalttn gzlemleyebilmektir. L+R sinyali, daha fazla ileme sokulmadan nce sktrlr. Modle olmu L-R ift-yan band sinyalleri, sadece 23 kHz ile 53 kHz arasndaki sinyallerin stereo demodlatre gemesini salayan band-geirici filtre tarafndan ayrlr. Daha sonra 19 kHz pilot taycnn frekans 38 kHz alttayc sinyali oluturmak ve stereo gstergesini altrmak iin ikiye katlanr. ift-yan band L-R sinyali bir transformatre tanr ve 38 kHz 'lik tayc sinyal, transformatrn ikincil merkez knda ikiye katlanr. Bununla yan bandlar yeniden birletirilir ve D1 ve D2 redresrlerine uygulanr. D1 diodu, sadece yeniden birletirilmi AM tayc dalgasnn pozitif yarmperiyodunu dorultmak iin polarize edilir. Filtre devresi C1 - R1, taycy yok eder ve demodle olmu L-R sinyalini amplifikatrn sol kanalna geirir. Bu noktada, sktrlm L+R sinyali sisteme geri verilir, iki sinyalin toplam elde edilir: (L+R) + (L-R) = 2L Bir sinyalin pozitif sa paras, dier sinyalin negatif sa parasn iptal eder; geriye kalan sadece sol sinyalin iki kat genlikte bir sinyaldir (2L).

68

ANALOG HABERLEME

Alper

69

ANALOG HABERLEME

Alper

D2 diodu, birletirilmi AM tayc dalgasnn sadece negatif yarmperiyodunu dorultmak iin polarize edilir. C2 - R2 filtresi taycy yok eder ve demodle olmu -(L- R) sinyalini sa kanal amplifikatrne geirir. Bu noktada sktrlm L+R sinyali sisteme geri verilir, ve sonu iki sinyalin toplamna eittir. sonu: ( L+R ) - ( L -R ) = 2R Bir sinyalin pozitif sol paras, sa sinyalin iki kat genlikte bir sinyal brakarak (2R) dier sinyalin negatif sol ksmn iptal eder. Ayrlm R ve L sesi daha sonra herbir amplifikatre (zde) farkl iki tip hoparlr oluturmak iin verilir. Ton, denge ve ses kontrolleri akustik (ses) blmnn iidir. Kuadrofonik ses drt-kanall bir sestir. Sol arka, sol n, sa arka ve sa n sinyalleri ieren ses datm sistemini iletme teoremi zerine 1972 'den beri allmaktadr. Birok teoremde "Kabul Edilebilir Bir Sistem" iin drt konfigrasyon n plandadr. ekil 1'deki verici blok diyagramn inceleyin; sol veya sa ses kaynan, n ve arka mikrofonlardan oluan dier bir komplike devreler kmesi olduunu veya ekil 3 'teki alcnn sol kanal sesini, sol n ve sol arka sesi olarak ayrdn gzlemleyin. Her ne kadar baz sistemler modlasyon ileminde faz as (rnein L arka -45 ve L n +45 ) ierseler de elektronii zor deildir. Btn sistemler u yasay salamaldr : mono akustik alcya giden btn ses tek hoparlrden, toplam stereo ses iki-kanal alcya, ve drt ses kanal da Kuadrofonik alcya. ekil 2 'de henz sonulandrlmam bir konu fark edilebilir. Bu frekans spektrumunda, mevcut sistemlere en az zarar verecek ve dier sinyallerle harmonik oluumla giriime sebep olmayacak, modle olmu dier bir yan bandlar kmesi eklemek iin en iyi yer neresidir. Henz "kabul edilebilir" bir sistem yoktur.

70

ANALOG HABERLEME

BLM 7
Alper A GRUBU

RNEK SINAV SORULARI

SM: NUMARA MERSN NVERSTES MMYO ANALOG HABERLEME DERS FNAL SINAV SORULARI S-1 Bir GMlu sistemde Vmaxtepe-tepe=10 V ve Vmin tepe-tepe=6 V ise modlasyon yzdesi nedir? a) %25 b) %35 c) %40 d) %65 S-2 Bir GMlu sistemde Fm=9KHz ise toplam bant genilii nedir? a) 36KHz b) 27KHz c) 9 KHz d) 18 KHz S-3 Spektrumda 1.255 GHz ile 1.245 GHz arasnda yer igal eden bir sinyalin bant genilii nedir? a) 10 KHz b) 100KHz c) 1 MHz d) 10 MHz S-4 Bir ykseltecin girii 1 Watt , k 20 Watt ise bu ykseltecin kazanc ka dB dir? a) 3dB b) 13 dB c) 100 dB d) 10Db S-5 Bir ykseltecin girii 1 mikrovolt , k 10 volt ise bu ykseltecin kazanc ka dB dir? a) 70 dB b) 700 dB c) 140 dB d) 1400 dB S-6 Bir tunerdeki paralel rezonans devresi 24 MHz de rezonansa gelmektedir. Bu devrede bulunan bobin deeri 10 mikroH ve bobin i direnci 6.28 ohm olduuna gre devrenin bant genilii nedir? a) 1KHz b) 100 KHz c) 12KHz d) 120KHz S-7 Bir SSB retede yan bant filtre merkezi 5MHz dir.Bilgi sinyali 5 KHz olduuna gre st ve alt yan bantlar iin tayc frekanslar ne olmaldr? a) 4995 ve 5005 kHz b) 10000 ve 10005kHz c) 4995 ve 5005kHz d) 5000 ve 5005kHz S-8 f=250 kHz iin dalga boyu nedir? a) 200m b) 600m c) 1200m d)1600m

S-9 Bir GMlu sinyalde Vc=10V ,m=%50 ,Fm=10KHz ve Fc=1MHz ise st yan bant frekans nedir? a) 1010MHz b) 1100MHz c) 1.010MHz d) 990 KHz

74

ANALOG HABERLEME

Alper

S-10 Bir GMlu sinyalde Vc=10V ,m=%50 ,Fm=10KHz ve Fc=1MHz ise Vm bilgi iaretinin genlik deeri nedir? a) 2V b)3V c) 4V d) 5V S-11 Bir GMlu sinyalde Vc=10V ,m=%50 ,Fm=10KHz ve Fc=1MHz ise alt yan bant frekans nedir? a) 1010MHz b) 1100MHz c) 1.010MHz d) 990 KHz S-12 Bir GMlu sinyalde Vc=10V ,m=%50 ,Fm=10KHz ve Fc=1MHz ise modleli sinyalin maksimum tepe deeri nedir? a) 15V b) 20V c) 25V d)30V S-13 Bir tunerde varikap diyotun kapasitesi 15 pF ile 100pF arasnda deitiine gre bu tuner ile alnabilecek frekans ayar oran nedir? a) 1.8 b) 2.1 c) 2.6 d) 3.2 S-14 Bir filtre devresinin st kesim frekans 4 MHz ve alt kesim frekans 2 MHz dir.Devrenin iyilik faktr nedir? a) 1.5 b) 1.6 c) 1.7 d) 1. 8 S-15 Bilgi iareti 5 KHz olan bir FM sinyalin ald maksimum frekans deeri 100.02 MHz ve minimum frekans deeri 100MHz dir.Bu frekans modlasyonlu sinyalin tayc salnm nedir? a)5Mz b)10KHz c)20kHz d)100KHz S-16 Bilgi iareti 5 KHz olan bir FM sinyalin ald maksimum frekans deeri 100.02 MHz ve minimum frekans deeri 100MHz dir. Bu frekans modlasyonlu sinyalin tayc frekans nedir? a)100.5Mz b)100.5KHz c)99.900kHz d)100.01MHz S-17 Bilgi iareti 5 KHz olan bir FM sinyalin ald maksimum frekans deeri 100.02 MHz ve minimum frekans deeri 100MHz dir. Bu frekans modlasyonlu sinyalin frekans sapmas nedir? a)5Mz b)10KHz c)20kHz d)100KHz S-18 Bilgi iareti 5 KHz olan bir FM sinyalin ald maksimum frekans deeri 100.02 MHz ve minimum frekans deeri 100MHz dir. Bu frekans modlasyonlu sinyalin modlasyon indisi nedir? a) 2 b) 3 c) 9 d) 10 S-19 Bilgi iareti 5 KHz olan bir FM sinyalin nemli yan bant says 5 olduuna gre bu iaretin bant genilii nedir a) 20 Khz b) 50 Khz c) 90 Khz d) 100 Khz

75

ANALOG HABERLEME

Alper

S-20 Bir radyo alcsnn tuner devresinde Comax=500pF Comin=100pF ve Csmax=100pF Csmin=10pF olduuna gre pader kondansatrnn deeri nedir? a) 80 pF b)850 pF c) 900 pF d) 100 pF Snav sresi 50 dakika ve her soru 5 puandr. Baarlar r.Gr. A.T.Alper

A GRUBU SINAV SORU ZMLER SM: NUMARA

29.1.2003
MERSN NVERSTES MMYO ANALOG HABERLEME DERS FNAL SINAV SORULARI _________________________________________________________________________________ S-1 Bir GMlu sistemde Vmaxtepe-tepe=10 V ve Vmin tepe-tepe=6 V ise modlasyon yzdesi nedir?

a) ZM-1

%25

b) %35

c) %40

d) %65

m=

V max V min 10 6 4 = = = 0,25 = %25 V max + V min 10 + 6 16

_________________________________________________________________________________

S-2

Bir GMlu sistemde fm=9KHz ise toplam bant genilii nedir? b) 27KHz c) 9 KHz d) 18 KHz

a) 36KHz ZM-2

ift Yan Bant GM iin BW=2fm=2*9=18 kHz _________________________________________________________________________________

S-3 Spektrumda 1.255 GHz ile 1.245 GHz arasnda yer igal eden bir sinyalin bant genilii nedir? a) 10 KHz b) 100KHz c) 1 MHz d) 10 MHz

76

ANALOG HABERLEME

Alper

ZM-3 1,255 GHz=1255 MegaHertz BW=1255-1245=10 MegaHertz _________________________________________________________________________________ S-4 a) 3dB Bir ykseltecin girii 1 Watt , k 20 Watt ise bu ykseltecin kazanc ka dB dir? b) 13 dB c) 100 dB d) 10Db

ZM-4 dB=10log20=13 dB _________________________________________________________________________________

S-5

Bir ykseltecin girii 1 mikrovolt , k 10 volt ise bu ykseltecin kazanc ka dB dir?

a) 70 dB ZM-5

b) 700 dB

c) 140 dB

d) 1400 dB

10volt 10 6 * 10 dB= 20 Log = 20Log = 20 Log10 7 = 140 dB 6 1 1 * 10 volt

_________________________________________________________________________________

S-6 Bir tunerdeki paralel rezonans devresi 24 MHz de rezonansa gelmektedir. Bu devrede bulunan bobin deeri 10 mikroH ve bobin i direnci 6.28 ohm olduuna gre devrenin bant genilii nedir?

a) 1KHz ZM-6

b) 100KHz

c) 12KHz

d) 120KHz

Q=

X L 2 * * f r * L 2 * * 24 * 10 6 * 10 * 10 6 = = = 240 R R 6.28 f r 24 * 10 6 240 * 10 5 = = = 10 5 = 100 000 Hz = 100 KHz Q 240 240

BW=

77

ANALOG HABERLEME

Alper

S-7 Bir SSB retede yan bant filtre merkezi 5MHz dir.Bilgi sinyali 5 KHz olduuna gre st ve alt yan bantlar iin tayc frekanslar ne olmaldr? a) 4995 ve 5005 kHz b) 10000 ve 10005kHz c) 4995 ve 5005kHz d) 5000 ve 5005kHz

ZM-7 5 MHz=5000 KHz 5000+5=5005 KHz 5000-5=4995 K Hz

_________________________________________________________________________________

S-8

f=250 kHz iin dalga boyu nedir? b) 600m c) 1200m d)1600m

a) 200m ZM-8 250 KHz=0.25 MHz 300 = = 1200 m 0.25

_________________________________________________________________________________

S-9 Bir GMlu sinyalde Vc=10V ,m=%50 ,fm=10KHz ve fc=1MHz ise st yan bant frekans nedir? a) 1010MHz b) 1100MHz ZM-9 fuyb=fc+fm=1000+10=1010KHz=1.010 MHz
_________________________________________________________________________________

c) 1.010MHz d) 990 KHz

78

ANALOG HABERLEME

Alper

S-10 Bir GMlu sinyalde Vc=10V ,m=%50 ,fm=10KHz ve fc=1MHz ise Vm bilgi iaretinin genlik deeri nedir? a) 2V ZM-10 m = Vm Vm = mVc = 0.5 * 10 = 5 Volt Vc b)3V c) 4V d) 5V

_________________________________________________________________________________

S-11 Bir GMlu sinyalde Vc=10V ,m=%50 ,fm=10KHz ve fc=1MHz ise alt yan bant frekans nedir? a) 1010MHz b) 1100MHz c) 1.010MHz ZM-11 fayb=fc-fm=1000-10=990 KHz
_________________________________________________________________________________

d) 990 KHz

S-12 Bir GMlu sinyalde Vc=10V ,m=%50 ,fm=10KHz ve fc=1MHz ise modleli sinyalin maksimum tepe deeri nedir? a) 15V b) 20V c) 25V d)30V

ZM-12 Vm Vm = mVc = 0.5 * 10 = 5 Volt Vc Vmax=Vc+Vm Vmax=10+5=15 Volt m =

_________________________________________________________________________________

79

ANALOG HABERLEME

Alper

S-13 Bir tunerde varikap diyotun kapasitesi 15 pF ile 100pF arasnda deitiine gre bu tuner ile alnabilecek frekans ayar oran nedir? a) 1.8 b) 2.1
ZM-13

c)

2.6

d) 3.2

C max f max = C min f min

100 f max = 15 f min 6.66 = 2.58

_________________________________________________________________________________

S-14 Bir filtre devresinin st kesim frekans 4 MHz ve alt kesim frekans 2 MHz dir.Devrenin iyilik faktr nedir? a) 1.5 ZM-14 BW=4-2=2 MHz f + f alt 4 + 2 f r = st = = 3 MHz 2 2 BW= fr f 3 Q = r = = 1.5 Q BW 2 b) 1.6 c) 1.7 d) 1. 8

__________________________________________________________________________

80

ANALOG HABERLEME

Alper

S-15 Bilgi iareti 5 KHz olan bir FM sinyalin ald maksimum frekans deeri 100.02 MHz ve minimum frekans deeri 100MHz dir.Bu frekans modlasyonlu sinyalin tayc salnm nedir? a)5Mz b)10KHz c) 20kHz d)100KHz

ZM-15 Cs=100020KHz-100000KHz=20 KHz

_________________________________________________________________________________

S-16 Bilgi iareti 5 KHz olan bir FM sinyalin ald maksimum frekans deeri 100.02 MHz ve minimum frekans deeri 100MHz dir. Bu frekans modlasyonlu sinyalin tayc frekans nedir? a)100.5Mz ZM-16 fc = 100020 + 100000 = 100010KHz = 100.01MHz 2 b)100.5KHz c)99.900kHz d) 100.01MHz

___________________________________________________________ S-17 Bilgi iareti 5 KHz olan bir FM sinyalin ald maksimum frekans deeri 100.02 MHz ve minimum frekans deeri 100MHz dir. Bu frekans modlasyonlu sinyalin frekans sapmas nedir? a)5Mz b) 10KHz c)20kHz d)100KHz

ZM-17 f = f max f c = 100020 100010 = 10 kHz f = f c f min = 100010 100000 = 10k Hz

81

ANALOG HABERLEME

Alper

S-18 Bilgi iareti 5 KHz olan bir FM sinyalin ald maksimum frekans deeri 100.02 MHz ve minimum frekans deeri 100MHz dir. Bu frekans modlasyonlu sinyalin modlasyon indisi nedir? a) 2 b) 3 ZM-18 f 10 = =2 fm 5 c) 9 d) 10

m=

S-19 Bilgi iareti 5 KHz olan bir FM sinyalin nemli yan bant says 5 olduuna gre bu iaretin bant genilii nedir a) 20 Khz ZM-19 BW=2*fm*nemli yan bant says BW=2*5*5=50 KHz _____________________________________________________________ b) 50 Khz c) 90 Khz d) 100 Khz

82

ANALOG HABERLEME

Alper

S-20 Bir radyo alcsnn tuner devresinde Comax=500pF Comin=100pF ve Csmax=100pF Csmin=10pF olduuna gre pader kondansatrnn deeri nedir? a) 80 pF b)850 pF c) 900 pF d) 100 pF

ZM-20

C O max C S max (C s min + C p ) = C O min C s min (C s max + Cp ) 500 100 (10 + C p ) = 100 10 (100 + Cp ) (10 + C p ) (100 + Cp ) (10 + C p ) (100 + Cp )

5 = 10

0.5 =

50+0.5Cp=10+Cp 50-10=(1-0.5)Cp 40=0.5Cp Cp=80pF

_______________________________________________________________________________

83

ANALOG HABERLEME

Alper 9.1.2004

ELEKTRONK-HABERLEME BLM ANALOG HABERLEME DERS FNAL SINAV SORULARI S-1 Bir ses sinyalinin matematiksel ifadesi 5sin210000t dir.Bu bilgi iareti matematiksel ifadesi 10Sin21000000t olan bir taycy modle etmekte (ift Yan Bant Genlik Modlasyonu yapmakta ) kullanlmaktadr. Ses sinyalini iziniz. Tayc sinyalini iziniz. Modleli dalgay iziniz. Modlasyon indisini ve modlasyon yzdesini bulunuz. Frekans spektrumunda oluacak frekans ve genlikleri iziniz V=? (Modleli iaretin matematiksel denklemini yaznz.) Bu iaretin frekans spektrumunda igal ettii bant genilii nedir? BW=? Bu iaret empedans 50 olan bir anten ile ma yaptrlrsa ; Pc=? Payb=? Pyb=? Ptoplam=? S-2 Bir SSB retede yan bant filtre merkezi 2 MHz dir.Bilgi sinyali 4 KHz olduuna gre st ve alt yan bantlar iin tayc frekanslar ne olmaldr? S-3 Bir LC rezonans devresinde kullanlan bobinin deeri 10 mH ve varikap diyotun deeri 10pF ile 160 pF arasnda olduuna gre ; a)Frekans ayar orann bulunuz b)Maksimum ve minimum rezonans frekansn bulunuz S-4 Bir radyo alcsnn tuner devresinde Comax=500pF Comin=100pF ve Csmax=100pF Csmin=10pF olduuna gre pader kondansatrnn deeri nedir? S-5 Bir filtre devresinin st kesim frekans 64 MHz ve alt kesim frekans 60 MHz dir. Devrenin iyilik faktr nedir? S-6 Bir Frekans modlasyonlu iarette aadaki bilgiler verilmitir.(Tablo arka sayfadadr.) Bilgi iaretinin genlii 10 Volt Bilgi iaretinin frekans 10 KHz Tayc iaretin genlii 10 Volt Tayc iaretin frekans 106,5 MHz ve modlasyon indisi 2 olarak verildiine gre ; a)nemli yan bant saysn bulunuz. b)Her bir yan bandn genliini ve frekansn bulunuz. c)Frekans sapmasn (f) bulunuz. d)Bant geniliini arka sayfada verilen tabloya gre bulunuz. e) Bant geniliini Carson kuralna gre bulunuz.

84

ANALOG HABERLEME

Alper

S-7 Bilgi iareti 5 KHz olan bir FM sinyalin ald maksimum frekans deeri 100,06 MHz ve minimum frekans deeri 100MHz dir. Bu frekans modlasyonlu sinyalin modlasyon indisi nedir? Snav sresi 1 saattir. 1.soru 40 p 2.soru 5 p 3.soru 10 p 4.soru 10 p 5.soru 5 p 6.soru 25 p 7.soru 5 p Baarlar r.Gr.A.T.Alper

Mod. nd. 0,0 0,25 0,5 1,5 1 2 3 4 5

J0 Tayc 1,00 0,98 0,94 0,51 0,77 0,22 -0,26 -0,40 -0,18

J1 1 st

J2 2nd

J3 3d

J4 4th

J5 5th

J6 6th

J7 7th

J8 8th

0,12 0,24 0,56 0,44 0,58 0,34 -0,07 -0,33

0,03 0,23 0,11 0,35 0,49 0,36 0,05

0,06 0,02 0,13 0,31 0,43 0,36

0,01

0,04 0,13 0,26

0,01 0,05 0,13

0,02 0,05

0,02

0,03 0,13 0,28 0,39

Bessel Fonksiyonuna bal olarak elde edilen, modlasyon indisine bal yan bant ve tayc genliklerini gsterir tablo

85

ANALOG HABERLEME

BLM 8
Alper

TRGONOMETRK FORMLLER

ARPIM (Mixer) FORMLLER

sina*sinb= - 1 [cos(a + b ) cos(a b )]

2

sina*cosb=

1 [sin (a + b ) + sin (a b )] 2

cosa*cosb=

1 [cos(a + b ) + cos(a b)] 2

Baz alarn trigonometrik deerleri (derece) sin cos tan cot

00 0 1 0 tanmsz

300
1 2 3 2 3 3 3

450
2 2 2 2

600
3 2 1 2 3 3 3

900 1 0 tanmsz 0

1800 0 -1 0 tanmsz

2700 -1 0 tanmsz 0

1 1

86

ANALOG HABERLEME

Alper

( 0, 1)

( 1, 0 )

( -1, 0 )

( 0, -1 )

Trigonometrik emberde ki blmler kinci Blge Birinci Blge

Sin(90+)= cos(90+)= tan(90+)= cot(90+)= Sin(270-)= cos(270-)= tan(270-)= cot(270-)=

cos -sin -cot -tan

Sin(90-)= cos(90-)= tan(90-)= cot(90-)=

cos sin cot tan

nc Blge

-cos -sin cot tan

Sin(270+)= cos(270+)= tan(270+)= cot(270+)=

Drdnc Blge

-cos sin -cot -tan

1.blge 2.blge 3.blge 4.blge 0 0 0 0 0 0 (derece) 0 <<90 90 <<180 180 <<270 2700<<3600 sin + + cos tan cot

+ + +

+ +

+ -

87

ANALOG HABERLEME

Alper

88

ANALOG HABERLEME

Alper

ANALOG HABERLEME LABARATUVARINDA YAPILABLECEK DENEYLER

4200 A AM/DSB VERCS ETM SET
B4200A eitim seti herhangi bir standart AM alc ile kullanlabilmesine karn B4210A, AM/DSB alcs ile birlikte kullanlmas tavsiye edilir. Her iki B4200A ve B4210A'nin g kaynaklar stabilize edilmi -+ 15V voltaj kayna tarafndan salanabilir. B4190 g kaynann kullanlmas tavsiye olunur.

SSTEMN AIKLANMASI
ekil 1 eitim setinin n grnmn verirken, ekil 2 de detayl bir ekilde devreleri gstermektedir. Biz daha ok ekil '1'in blok diyagramna bakacaz, ekil 2 ise sistemin almasnda yerine getirilecek detaylarn derinine iner. Aadakiler her bloun karakteristiklerinin ve fonksiyonlarnn anlatmdr: Tost tone (ses) reticisi Daha nce de belirtildii gibi, bu ksm deneyin yaplmasn kolaylatrmak iin sisteme dahil edilmitir, fakat bu ileticinin kesinlikle bir paras deildir. Ses tonu reticisi, modle edici sinyal grevini grmek zere, genlii 1.2 ile 1.7 Vpp arasnda deiebilen bir sins dalgas retir. Bu sinyal, TR1'den oluan bir faz shift osilatr (bak ekil 2) tarafndan retilip, amplifikasyon iin TR7 buffer amplifikatre gnderilir. Not: Osilatr, osilasyonun lineerliini ve trmann belirleyen bir P4 kazan kontrol devresini iermektedir. Para yalanmas, s sapmas, voltajn temin edilmesindeki deiiklikler, vs., sonucu osilatrn doru bir ekilde ilemesi iin P4 'n yeniden ayarlanmas gerekebilir. Eer P4 yetersiz bir ekilde ayarlanrsa, osilatr yeterli genlii (1 .2 Vpp 'nin altnda) vermeyebilir veya osilasyon balamayabilir. Eer P4 fazlasyla ayarlanm ise, sinyalin genlii ar ykselebilir ve dalga ekli bunun sonucu olarak bozuk kar. P4 'n en iyi ayarlanma seviyesi 1.5 Vpp sinyal seviyesidir. AF Amplifikatr Bu, modlatr ve vericin modleli girii arasnda diren eletirmesini temin eden, seviyesi ayarlanabilen bir amplifikatrdr. Modlasyon sinyali olarak kullanlacak en iyi sinyal seviyesi 1 .5 Vpp 'dir. Bu deer vericiye nominal k gcn garantiler. Dengelenmi modlatr Bu devre blou, gelimi IC olan MC1496'y kullanr. MC1496 IC si devrede balant ekline gre, modern sistemlerde dengelenmi modlatr, dengelenmi mikser (kartrc), rn dedektr, vs., olarak ok ekilde kullanlmaktadr. Bu IC ile ilgi reticinin teknik notlar ve veri sayfas bu kitapa ilitirilmitir. Bu IC 'nin al mas ile ilgili zet bir aklama aadadr. MC1496 (ekil 2 de IC1) sadece birisinin kullanld 1 ve 4 numaral ularda iki eit modlasyon giriine sahiptir. Dengeleme kontrol potansiyometresi P1, iki girii polarizasyonunu kontrol eden blmdr.

89

ANALOG HABERLEME

Alper

Tayc sinyali girii iin, 10 ve 8 numaral ualara da iki eit giri daha bulunmamaktadr. E3u uygulamada, sadece 10 numaral u kullanlmaktadr. 6 ve 12 numaral ularda iki k bulunmaktadr. Bu klar birbirinin fazkart kopyas olup, bu zellik mkemmel bir simetrik yap salar.

90

ANALOG HABERLEME

Alper

DENEY NO. 1 - SSTEMN ALIMASI

Bu ilk deney, renciye sistemin fonksiyonlarnn nasl kullanldn anlatmakta ve sistemi tantmaktadr. ekil 3'e baknz. B4200A panelini B4190 g kaynana balaynz. Paneli ekil 3'de gsterildii gibi balayn: Test tonu reticisini modlasyon giriine (AF amplifikatr giriine) balayn En az 2 metre uzunluundaki bir para kabloyu anten olarak balayn. Byle bir antenin vericinin alma frekans ile uyum salama ihtimali uzak olacandan kablonun bir dier ucunu da yapay yke balayn. Bylece k amplifikatr yapay yk grebilir. Darya verilen enerji en az seviyede olacaktr, fakat testin performans iin yeterlidir. Taycnn frekans dmesini yarya ve modlasyon seviyesini de 3/4'e ayarlayn. Osiloskop ile aadaki noktalar test edin: Modlasyon sinyali : yaklak olarak 1.5 Vpp genlikli bir sins dalga sinyali eklinde belirmelidir. Tayc sinyali : iyi linearitesi olan bir sins dalga eklinde belirmelidir. Dengelenmi modlatrn klar : dengeleme kumanda dmesi her iki utan birine yakn olduu zaman, dalga ekli tayc tarafndan modle edilmi bir AM dalgas eklinde belirir. Dengelemeyi ve modlasyon sinyallerin seviyelerini temiz ve iyi bir dalga ekli elde etmek iin ayarlayn. Deiik AM genlikleri ve deiik modlasyon indeksleri elde etmek iin yeniden ayarlayn. Dengeleme kumanda dmesi yarya getirildii zaman, mkemmel bir denge elde edildii ve dalga ekli bastrlm tayc sinyali olan tam bir DSB grntsnn elde edildii noktaya kadar , tayc sinyal yava yava kda azalr. Dengeleme kumanda dmesi iki u pozisyonda (saat yn ve ters saat yn) iken elde edilen dalga ekillerinin genlikleri arasnda ok az bir fark olduu grlr. Bu IC1'in, MC1496, asimetrik modda kullanlmasnn verdii ikinci bir etkidir (sadece bir tane modlating girii, sadece bir tane tayc girii, sadece bir tane k). En yksek tayc seviyesi veren taraf sein. G amplifikatrn kndaki anten sinyali. Tayc sinyal genliinin yksek olduu durumlarda dalga eklinin doyuma (saturation) ulatn gznnde bulundurunuz. Tayc (denge kontrol) ve modlasyon seviyelerini maksimum genlikte bozulmam sinyali ve dilediiniz modlasyon endeksi iin ayarlaynz.

91

ANALOG HABERLEME

Alper

Geici olarak yapay yk devreden karn. sinyal genlii ykselecek ve dalga ekli doyuma gidecektir. Yapay yk yeniden devreye balaynz.

92

ANALOG HABERLEME

Alper

93

ANALOG HABERLEME

Alper

arpma ileminde arta kalan tayc, AM dalgasnn grntlenen ynn belirler, bu da AM dalgasnn MODULASYON ENDEKS inde daha iyi gsterilir. Tayc dalga ekli olmayan saf DSB 'de, iki yan paralarn toplam tipik simetrik ekiller tarafndan verilmitir. Bu BEATNG (arpma) dediimiz prosedr olarak isimlendirilir. LABORATUVAR ALIMASI Gerekli aletler : Osiloskop ve frekans metresi, Zorunlu olmayan aletler: Spektrum Analiz Cihaz (eer varsa). Deney Setini Deney No. 1 'de grld zere, hazrlaynz. Osiloskopu anten ktsna balaynz. Modlasyon giriini imdilik ak brakn. u anda siz sadece taycy izlemektesiniz. Dengelemeyi taycnn kusursuz null (hkmsz) seviyesine ayarlayn. Bastrlm tayc sinyali olan iyi bir DSB izlemek iin, modlasyon sinyalinin genliini, diyelim ki, 4 Vpp 'ye karn. imdi, modlasyon sinyali genlii~`e dokunmadan, %100 modle olmu AM sinyali elde etmek iin, taycy ykseltiniz (Dengelemeyi ayarlayn). Tepeden tepeye olan voltaj lnz. Modlasyon sinyal genliine dokunmadan, modlasyon sinyal k kablosunu karn. Sadece tayc gsterimde kalacaktr. Taycnn p-p genliini kaydedin. Eer ilemler doru yaplm ise, bu yazdnz deerin, orijinal DSB sinyalinin deeri olan 4 Vpp deeri ile ayn olduunu greceksiniz. Nedenini aklaynz, ve sonra saf bir DSB sinyali ve ayn genlikle elde edilen %100 modle edilmi AM dalgasnn grafiini (Genlie 'e kar frekans ' ) izin. eitli paralarn genliklerini eletirin. Yukardaki ilemden sonra kardnz sonu u olmaldr; Toplam AM genliine, taycnn genliinin katks %50 ve her bir kenar bandnn katklar ise %25'dir. 100% modle olmam bir AM dalgas iin, bu lleri ve hesaplamalar tekrarlayn ve ekil 58'i inceleyin. Eer bir spektrum analiz cihaz varsa, vericinin ksna balayn ve yukarda verilmi olan durum, saf DSB, %100 modle olmu AM dalgas, ve ara modlasyon seviyesinin AM dalgas iin spektrum paralarnn genlik lmlerini yapn. Test tone (ses) reticisinin frekansn ln, sonra bu rakam ile modle olmu dalgann spektrumundaki paralar arasnda iliki kurun.

DENEY NO. 3 - MODULASYON ENDEKS

Paneli alma iin hazrlayn. Bu genel prosedr iin, Deney no. 1'de verilmi olan genel bilgilerden yararlann. Osiloskopu anten ktsna balayn. ekil 6'ya bakn.

94

ANALOG HABERLEME

Alper

Dengeleme ve modlasyon seviyelerinin zerinde alarak, ekil 7'deki gibi bozulmam ve iyi bir AM dalgas grntleyin. Tekrar ekil 7'ye bakarak, Vm, Vc, ve T parametrelerini ln ve kaydedin. Modlasyon endeksini, Vm/ Vp oran olarak hesaplayn. Panel kontrollerini, 0, 25, 50, 75, %100 modlasyon endeksi olan AM dalgas iin ayarlayn. Bu sizin bir bakta verilen bir dalgann modlasyon

endeksini deerlendirmenizi kuvvetlendirir ve bu parametrenin tam anlamn kavramanza yardmc olur.

DENEY NO. 4 - MODULASYON DORUSALLII (LINEARITY)

Paneli ilem iin hazrlayn. Bu genel prosedr iin ekil 8 ve deney no. 1'den yararlanabilirsiniz. Osiloskopun CH1 giriini verici kna ve CH2" giriini ise modlasyonlu sinyal kna balayn. %100 modlasyon endeksli, en az 8 Vpp' temiz bir AM dalga ekli elde etmek iin ayarlama yapn. Osiloskop 'u XY moduna deitirin. "Lissajous says" olarak anlan bir rakam ekranda belirecektir. Bu modlasyon koullarnn annda temsilidir. Paneli deiik alma koullarna ayarlaynz ve sonular ekil 9'daki rakamlarla karlatrnz.

DENEY NO. 5 - G
Bir AM dalgasnn, osiloskop dalga eklinin lmleri ile balayarak, spektrum paralarnn genliklerinin nasl hesaplandn deney no. 2'de rendik. ekil 10 bu prosedrn zetini vermektedir. imdi daha ileri giderek, her spektrum parasnn gcn hesaplayp sonra leceiz ve sonra iletilen total gc hesaplayp leceiz. Paneli ilem iin hazrlayn. Detaylar iin deney no. 1'e bakn. Yapay yk ve osiloskop'u panele balayn. Paneli, yaklak olarak %50 modlasyon endeksli ve tam genlikli olan AM dalgasna ayarlayn. Ses kaynann balantsn geici olarak kesiniz. Taycnn tepeden tepeye genliini ln ve kaydedin. Ses kaynan balayn. ekil 10'da belirtildii gibi Vm 'i ln Yapay yk taycsnn gcn aadaki gibi hesaplayn Pc=(Vcx0.707)2/R (R=150ohm) Her kenarnn bandnn gcn yle hesaplayn PS=(1/2Vmx0.707)2/R ve total gc yle Pt=Pc+2Ps Gerek bir RMS voltmetresi kullanarak, vericinin k RMS voltajn ln. Bu rakam bir nceki rakamla karlatrn. Bu ilemi bastrlm taycs olan saf bir DSB sinyali iin de tekrarlayn, sonra sonular bir nceki ile karlatrn.

95

ANALOG HABERLEME

Alper

96

ANALOG HABERLEME

Alper

97

ANALOG HABERLEME

Alper

98

ANALOG HABERLEME

Alper

99

ANALOG HABERLEME

Alper

DENEY NO. 6 - RF KATI IKI DRENC

Paneli deney no. 1'deki gibi hazrlayn. Osiloskopu, verici kna balayn. k ak brakn (anten veya yapay yk olmasn). Paneli, bozulmam ve modle edilmemi maksimum taycya hazrlayn (diyelim ki 10 Vpp). p-p deerini kaydedin. 150 ohm yapay ykn balayn. kt voltaj daha dk bir deere inecektir. Bu p- p voltajn kaydedin. ekil 12'den yararlanarak, vericiniz iin k empedansn (aslnda k rezistansn) hesaplayn.

DENEY NO. zmlemek)

TROUBLESHOOTING

(Aksaklklar

saptayp

B4200A, panelinin arkasnda kartlabilir kapan altndan ulaabileceimiz bir mikroalter ile altrlan hata simulatr bulunmaktadr. Hatalar, retmenin, 8 mikroalterden birini altrmasyla oluur, her bir mikroalter simule olmu bir hataya tekabl eder. Hatalarn yerini gsteren genel bir ema 'da bu klavuza eklenmitir. renci, ilk olarak sistemin alma prensibini tam olarak anladktan sonra hatay izlemeye balamaldr. rencinin mikroalteri saklayan kapa kaldrmas, ve zm burada aramas yanltr, nk bunun bir yarar olmaz. Hatann bulunmasndan ziyade anlalmas nemlidir.

100

ANALOG HABERLEME

Alper

101

ANALOG HABERLEME

Alper

102

ANALOG HABERLEME

Alper

103

ANALOG HABERLEME

Alper

104

ANALOG HABERLEME

Alper

B4200B AM/SSB VERCS, B4210B AM/SSB ALICISI

BLM 1 : B4200B SSB VERCS
GENEL TANIM
Verici, mesaj sinyalini anten sistemiyle evre alanlara gnderilebilecek ekle sokan bir elektronik sistemdir. Bir verici aada belirtilen ileri yapabilmelidir. Kendini dier lokal vericilerden ayran bir tayc frekans retmeli Alcya gndermeden nce mesajla birlikte tayc sinyali kodlamal Kodlanm taycnn verici ve alc arasnda gidip gelebilmesi iin yeterli gc salamal. Bunlar g snflandrlmalarna baklmakszn, tm vericiler iin geerlidir. B4200B paneli AM/SSB vericisinin her ynyle tam bir eitici modelidir. Eitim Setinin kullanm erevesinde; B4200B vericisinin, endstri-tipi cihazda bulunmayan baz kendine has zellik ve kolaylklar vardr. Bunlar: Modlasyon sinyalinin referans kayna olarak kullanlacak panel test tonu jeneratr 550-1600 kHz bandnda dme ayarl iletim frekans. Birok verici sabit ayarl frekansla alt iin, bu zellik pek yaygn deildir. Fakat modelimizdeki bu zellik, deneylerin tatbikinde, daha fazla bir esneklik salar. Snrl k gc : RF k gc, panelin olas bir yanl kullanma dayanabilmesi iin zel olarak dizayn edilmitir. Ancak, hem deneylerin doru tatbiki iin, hem de Kamu Yayn Servisine herhangi bir rahatszlk vermemek iin, sinyal dzeyleri, yaylm gc uygun bir minimum seviyede tutmak amacyla snrlandrlmtr. Bu snr yaklak olarak 100 mW 'dr. Eitim Seti kullanlrken bu duruma sayg gstermek iin, dikkatli davranlmaldr. Panel zerinde bulunan yapay yk, yayn yaplmak istenmediinde antenin yerine balamak iindir. B4200B Eitim Setinin, B4210B AM/SSB alcsyla kullanlmas tavsiye edilir. B4200B ve B4210B'nin g gereksinimi, 15V 'luk stabilize voltaj kaynandan elde edilebilir. G kayna olarak B4190 g kaynann kullanlmas tavsiye edilir.

SSTEMN TANIMI
ekil 1 , Eitim Setinin nden grntsn; ekil 2, ise detayl devrelerini gstermektedir. ncelikle ekil 1'deki blok emadan yararlanacaz, dier ynden ekil 2 ise, uygulama detaylar iin gereklidir. Aada karakteristiklerin tanm ve her bloun fonksiyonu anlatlmtr:

105

ANALOG HABERLEME

Alper

106

ANALOG HABERLEME

Alper

Test ton jeneratr: Daha nce de bahsedildii gibi, bu birim deneylerin uygulamasn; kolaylatrmak iin panele dahil edilmitir, ancak tam anlamyla vericinin bir paras deildir. Ton jeneratr modlatr sinyali olarak hizmet verecek, 1.2 1.7 Vpp genlikle sins-dalga sinyalini salar. Bu sinyal, TR8 faz tabakas osilatryle (phase :-shift oscillator) ve TR7 ara ykseltici (buffer amplifier) ile retilir (bak. ekil 2). Not : osilatr, slilayonun artn ve lineerliini belirlemek iin ykseltme kontrol (gain kontrol) ierir (P10). Paralarn ypranmas, s deiiklikleri, voltaj deiimi gibi sebeplerden dolay osilatrn alma deerleri bozulursa bu durumda osilatrn yeniden R10 ile ayarlanmas gerekebilir. Eer P10 doru ayarlanmam ise, osilasyon balamayabilir ya da yeteri kadar genlik alnamaz (1.2 Vpp 'nin altnda). Eer P10 normalden fazla ayarlanmsa, k genlii artar ve dalga ekli srekli bozuk olur. P10 'un en uygun ayar kta 1 .5 Vpp elde edildii durumdur. AF Ykselticisi (Amplifikatr): , TR9 transistr ile dizayn edilmi ayarlanabilir seviyeli bir ykselticidir. Modlatrle vericinin modlasyon girii arasnda i diren uyuumu salar. modlasyon sinyali olarak kullanlabilecek en uygun sinyal dzeyi 1.5 Vpp 'dir. Bu durumda verici knda nominal g elde edilir. 107

ANALOG HABERLEME

Alper

Alt-Tayc (Sub-Carrier) Jeneratr : Bu devre; sistemde SSB sinyali reten ksmdr: tayc ve ses frekans, dengelenmi modlatre uygulanmtr; dengelenmi modlatrn k bastrlm bir ift Yan Band Tayc sinyalidir. Bu sinyalin bir yan band bastrlma iin filtre edilir ve dier yan band ise 'fek Yan Band olarak braklr. Alt tayc jeneratrnn devresi TR6 transistr, L2 dntrc (transformatr) ve balantl devrelerden oluur (ekil 2). C20, L2'in ikincil bobiniyle;, TR6'nn verici devresi arasndaki geri beslemeyi salar. Frekans, P4 potansiyometresiyle polarizasyonlar ayarlanabilen bir grup D9-D12 Varicap; diotlar yoluyla ayarlanabilir. Bu nedenle P4, daha sonra grlecei gibi st ve Alt Yan bantlar seebilmemizi ve alttayc frekansnn ince ayarn yapabilmemizi salar. TR5, osilatr ve yk arasnda4ci zlmeyi (decoupling) salar. Tayc osilatr, yaklak 460-470 KHz arasndaki sins-dalgay verebilecek ekilde ayarlanmtr. Dengeli Modlatr Bu devre blou, gelimi bir entegre devre (IC) olan MCl496 kullanr. MC1496, balanma biimine bal olarak modern sistemlerde, dengeli modlatr (balans modlatr), dengeli mixer, rn dedektr vs. olarak yaygn bir kullanm alanna sahiptir. Bu aygtn nemi gznnde bulundurularak, imalatnn teknik notu ve veri kad bu klavuza eklenmitir. alma ekli zet olarak aadadr: MC1496'nr (ekil 2'deki IC3) 1. ve 4. no 'lu ucunda iki eit modlasyon girii vardr ve bunlardan sadece biri kullanlr. Tayc sinyali iin, 10. ve 8. no 'lu ularn kullanld iki eit giri daha vardr. Bu uygulamada da sadece 10 no 'lu u kullanlr. 6. ve 12. no 'lu ulardan elde edilebilen iki k vardr. Her utaki sinyal dierinin faz kart kopyasdr; bu, aygtn simetrik i yaps sayesindedir. 6 no 'lu utaki k B12deki test noktasna devre ileminin grntlenmesi iin gnderilirken, uygulamamzda sadece 12 no 'lu u k olarak kullanlmaktadr. ekil 2'deki gibi balanan IC, tam bir polarizasyon salanlrsa ve doru seviye sinyalleriyle beslenirse, belirli lineerlii ve safl olan AM/DSB sinyali olan bir k salar (harmonik artlardan arndrlm).

SSB Filtresi ve Ykselticisi: Bu blm DSB sinyalini dengeli modlatrden alr ve iki yan bandn birini sktrr Bylece seilen Yukar Yan Band (USB) veya Aa Yan Band (LSB)'dan meydana gelen tek bir yan band sinyali geriye kalr. Filtre tek bir nite iine yerletirilmi, piezoseramik paralarn biraraya gelmesidir Frekans-seici unsurlarn uyumu ve dzeni, aygtn imalat yaplrken salanmtr

108

ANALOG HABERLEME

Alper

Filtrenin merkez nominal frekans 455 KHz 'dedir. Filtre, sabit frekansta alt iin, gemek iin hangi yan bandn seilecei alt tayc jeneratrnn ayarlanmasyla belirlenir. Endstri-tipi cihazlarda, tayc frekans bir seici anahtar ile ayarlanr. B4200B deyse potansiyometre (P4) tarafndan salanan, deneylerin uygulanmasn kolaylatran srekli bir ayar vardr. Tayc Jeneratr Bu kademe, SSB filtresinden gelen sinyali, frekansa dntrp RF katna hazrlayan bir tayc sinyal retir. Tayc jeneratr, P1'in kuruluuna bal olarak 100 KHz 'den 1150 KHZ 'E olan sinyalleri aktarr. , Bu sinyal, 455 KHz SSB sinyaliyle giriimlendirilmitir (heterodyned), ve 100 + 455= 550 KHz 'den, 1150 + 450 = 1600 KHZ 'e kadar RF sinyali salar. Bu jeneratr, MC4046 aygtnn VCO blmnn kullanlmas ile basit bir oluturulmutur (bak. ekil 2). P5 ve P6 ayar noktalar minimum ve maksimum frekans ayarlarnn yaplabilmesini salar. Dengeli Kartrc: Bu blm, uygun olarak hazrlanm baka bir MC1496 aygt (IC2) kullanarak yukarda belirtilen yukar-dnm metodunu tatbik eder. Bu fonksiyon iin kullanlan gelimi IC, mkemmel dorusallk ve bu bloun knda ihmal edilebilir istenmeyen karm rnleri salar. Bu bloun ilemini biraz daha akla kavuturmak iin, tayc frekansnn 1MHz olduunu farzedin. Bunu 445KHz SSB sinyaliyle kartrarak, 1000 455 = 545KHz ve 1000 + 455 = 1455 KHZ 'de iki deiik sinyal ile gzard edilebilecek genlikte istenmeyen bir sinyal elde ederiz. Sadece 1455 KHz 'lik sinyalin iletilmesi gerektiinden, bant geirici bir filtre seip 545 KHz olann ayklar. RF Ykselticis ve Bandgeirici Filtre: Bu bloun fonksiyonu, geen blmde anlatlmt. L1 ve CV 'den olumaktadr (bak. ekil 2). Bant geirici filitre, dnm metodunda ortaya kan st yan band geirmek iin ayarlana bilir trden olmaldr. Yan band, 550-1600Hz aras deiken olduu iin, filtre de merkezi frekansn ayn aralkta deitirebilmelidir. Bu filtre, endstri standardndaki tm vericilerde, tayc jeneratrnn dmesiyle mekanik veya elektronik olarak ilenmitir. te yandan B4200B eitim seti modelinde, BP filtresi, rencinin frekans spektrumunda tatbiki olarak aratrmasn ve sistemin nasl ilediini anlamas iin ayr bir dmeden ayarlanmasn salar. (Bunu dezavantaj iletim frekansnn her deiiminde, filtre de elle ayarlanmaldr, ancak daha sonrada gsterilecei gibi anlk bir olaydr).

109

ANALOG HABERLEME

Alper

k Ykselticisi: T3 ve T4'den oluan lineer bir ykselticidir, simetrik bir tamamlayc konfigrasyonu (push-pull complimentary configuration) vardr. k ykselticisi, dk zdiren yk salamak iin, yeterli sinyal gc salar (uyumlu antenler iin ortak zdiren deeri 50 - 600 ohm arasndadr). Uyumlu antenler MW bandnda pratik olmayan llerinden dolay seyrek kullanldndan, k blm, belirsiz, hatta uygunsuz yk kaldracak ekilde kurulmutur. Yapay Yk: 150 ohm 'luk nominal deerli, indktif olmayan basit bir direntir. Yapay yk, yayn yaplmas istenmedii zamanlarda, k kademesini yklemek iin, kullanlr. Yapay yk ayn zamanda, leride gsterilecei gibi uygunsuz antenleri balamak i in de kullanlr.

DENEY NO. 1- SSTEM LETM

rencinin vericiyle tanklk salamas iin, bu ilk altrma sistemin fonksiyonel testiyle ilgilidir. ekil 3'te gsterilen montaj kullanlmaldr. B4200B'yi B4190 g kaynana balaynz. Paneli ekil 3'te gsterildii gibi balaynz. test ton jeneratrn modlasyon giriine anten olarak en az 2 metre uzunluundaki bir para tel. Byle bir anten vericinin alma frekansna uygun olmayacandan telin dier ucunu da yapay yke balaynz. Bu ekilde k ykselticisi hemen hemen yapa yk "grr". Yaylan enerji en aza indirgenmi olup, testi gerekletirmek iin de yeterlidir. Tayc frekans dmesini yarya getirin ve modlasyon dzeyini de 3/4'e ayarlaynz. Aadaki noktalar osiloskopla inceleyin:

110

ANALOG HABERLEME

Alper

Modlasyon sinyali : Yaklak 1 .5 Vpp genlikte bir sins dalga olarak grlmelidir. Alt tayc sinyali: Lineerlii iyi dzeyde olan bir sins dalga olarak grlmelidir. Genlii modlasyon sinyalinin genliine (2-3Vpp aras) bal olan, bir AM/DSB sktrlm-tayc grlmelidir (bak. ekil 4). Osiloskopta sabit bir grnt elde edebilmek, ve dardan hareketi geirmek iin modlasyon sinyali olarak (B14) kullannz. SSB Filtresinin k: Osiloskopu tekrar modlasyon sinyaliyle (B14'te mevcut) dardan harekete geirmede (external triggering) kullannz . Alt tayc frekans ayar dmesini tarafa veya dier yne oynatrken, B10'da ortaya gelen dalga eklini gzlemleyiniz.

111

ANALOG HABERLEME

Alper

Gzlemlenen dalga ekillerini anlamak iin, alt tayc frekansn oynatarak yan bant seiminin prensibini hatrlaynz: alt tayc frekansn f ekseninde oynatarak ekil 5'e baknz, USB(yukar yan bant) ve LSB(alt yan bant)'den oluan DBS spektrumu da, yan bantlarn her birisinin doru frekansla filtreden gemesi iin oynatlr. F.ADJUST dmesini, B10 'da gzlemlenen sinyalin en st noktas iin, sol yarya eviriniz. En st seviye elde edildii zaman, USB filtreden geirilir ve osiloskop bunu sins dalgas eklinde grntler. B10'da elde edilen sinyali en st seviyeye getirmek iin F.ADJUST dmesini sa-yarya kadar eviriniz. Yine, en st seviye elde edildii zaman, osiloskop LSB 'nin filtreden gemesiyle oluan sins-dalgasn, gsterir. SSB filtrenin dik-eim zellii vardr ancak bu mkemmel bir diklik deildir. bylece USB ve LSB doruk durumlarnn her ikisinde, dier parann az bir miktar arta kalr ve bu miktar seilen kenar bandnda drlm olarak gzkr, bu durum da grntlenen dalga eklinin bozuk grnmesine yol aar. Ayrca, iki yan bant en st seviyeye ulatklar zaman, genlikleri farkl grlecektir. Bu, dz filtre alanndaki sertliin etkisidir. SSB filtresinin tipik bir band geiricisi iin ekil 6'ya baknz. Para yalanmas, s deikenlii ve benzeri durumlar iin son birka hatrlatma : F.ADJUST 'n tamamen evrilmesiyle, hem USB hem de LSB grlmelidir. Eer bu olmuyorsa; rnein en st seviyelerden birine ulalamyorsa, yani potansiyometrenin son noktadaki durumunda dahi salanamyorsa, bu halde dntrc (transformatr) L2'nin ekirdeine yeniden dokunmak yeterlidir. G ykselticisi kndaki anten sinyali. Yksek modlasyon sinyalseviyelerinde, dalga eklinin doyumu ortaya kabilir. Bu seviyeyi maksimum genlikli deforme olmam sinyale ayarlaynz. Yapay ykn geici olarak balantsn kesiniz: sinyal genlii ykselecek ve byk bir olaslkla dalga eklinin dzlemesi (doyumu) grlecektir. Yapay ykn balantsn geri balaynz.

112

ANALOG HABERLEME

Alper

113

ANALOG HABERLEME

Alper

114

ANALOG HABERLEME

Alper

Verici-Alc balantsn test etmek iin, 842108 alcs kullanlmaldr. Bu panelin hazrlan ve kullanm, bu klavuzun sonraki blmmnde detayl bir ekilde anlatlmtr.

DENEY NO. 2 - DSB JENERATRNN ANALZ

lk nce AM hakknda baz temel teorik kavramlarn tekrarn yapacaz. rencinin daha nceden teori derslerinde bunlar ilediini gz nne alarak, bu aklamalar laboratuvar almalar iin gerekli ynleri ile hatrlatmakla snrl kalacaz. Matematiksel olarak anlatlan iki sins-dalgasna bakalm: vc = Vc coswct vm = Vm coswmt burada vc ve vm "t" zamanndaki hazr deerler, Vc ve Vm doruk deerler ve wc ve wm ise asal frekanslardr. Daha yksek frekansl olan dalgaya tayc dalga dierine ise modlasyon sinyali denir. Eer imdi iki dalgay ARPICI "MULTIPLIER" giriine uygularsak yle bir veri elde ederiz: v = vc . vm = Vc . Vm. coswct . coswmt = 1/2 Vc . Vm [cos (wc+wm)t + cos (wcwm)t] Bu durumda, orijinal frekanslarn toplam ve karm ile elde edilen ve iki paradan oluan asal frekansl bir dalga elde ederiz. ekil 7'de bu durum grafiksel olarak gsterilmitir: prensipte tayc ve modlasyon sinyalinin dntrlmesinin sonular etkilemeyecei aktr, yani en son elde edilen iki parann pozisyon ve amplitdn. renci, ekil 7'ye dikkatlice bakmal ve aadaki kavramlar anlamaldr:

115

ANALOG HABERLEME

Alper

AM modlatr, tayc ve modlasyon dalgann analog arpcsdr. Eer arpm ofsetsiz uygulanrsa (yani eer DENGEL bir arpmsa), k saf bir IFT YAN BANT(DUAL SIDE BAND), BASTIRILMI TAIYICI AM(SUPPRESSED CARRIER AM) olmayacaktr. Eer byle deilse, sonu TAIYICILI BR AM(AM WITH CARRIER) olacaktr. B4200B panelimiz, modlasyonu Dengeli modlatr (IC3) sayesinde yapar. Saf taycsz-DSB dalga yapsnda, tipik simetrik dilim metodu, iki yan aygtn st ste konmasyla salanr (= anlk eklemeyle). Bu genellikle ARPIM(BEATING) ilemi olarak belirtilir.

LABORATUVAR ALITIRMASI Gerekli aletler: Osilaskop ve frekans ler. stee bal: Spektrum analizcisi (eer varsa)

116

ANALOG HABERLEME

Alper

117

ANALOG HABERLEME

Alper

Deney no 1 'de.de grld gibi Eitim Setini ileme hazrlayn. Osiloskopu, Dengeli Modlatrn (B12) kna balaynz. Osiloskopun harici harekete geirici (external triggering) giriine modlasyon sinyalini (B14) uygulaynz. Osiloskopta DSB sinyalin eklini gzlemleyerek, modlasyon sinyalinin genliini ykseltiniz. Aadaki noktalara dikkat edin ve kaydedin: Modlasyon sinyalinin yksek seviyelerinde mmkn olabilecek deformasyonlara dikkat ediniz. Deformasyon olmadan nce, maksimum k seviyesini kaydedin. Eitim Seti her zaman bu deerin altnda kullanlmaldr. Dengeli modlatrdeki doru tayc sfrn, modlasyon sinyalini sfra ayarlayarak ve DSB sinyalinin de sfrlandn (osiloskop deerinde 100 mV/div.) gzlemleyerek dikkat ediniz. Yksek AF seviyelerindeki DSB dalga simetrisine dikkat ediniz. ki yan bandn genliindeki muhtemel eitsizlik, asimetrik dilim rnei gibi grnmektedir. Alttayc frekans ayar dmesini tamamen evirirken, DSB-SC dalga yapsn inceleyiniz. Sistemin ilevini etkilemeyecek baz genlik deiimleri meydana gelebilir. Frekans metreyle maksimum ve minimum tayc frekanslarn ln ve kaydedin.

DENEY NO. 3 - SSB FLTRES

Paneli ilem iin hazrlaynz. Bu genel prosedr iin Deney no. 1'deki genel bilgilerden yararlannz. Osiloskopu SSB filtresinin kna (B10) balaynz. AF modlasyon sinyaliyle osiloskobu harici harekete geirmeyi (external triggering) oluturmak iin ayarlaynz. F.ADJUST potansiyometresini bir utan dier uca hareket ettirirken, grnen dalga yapsn gzlemleyin. Yapdaki deiimleri anladnza emin olmak iin ekil 5 'e baknz. P4'n (USB tarafn) sol yanndan balayp saat ynnde devam ediniz. Dalgann maksimum genlie ve minimum dalgalanmaya sahip olduu bir durumla karlalacaktr. Bu, USB 'nin filtreden gemesini salamak iin alt taycnn ayarlanaca durumdur. Biraz daha ilerleyin. Grnt karmaktadr; nk LSB 'nin ykselen ksm USB sinyalinin alalan ksmyla birlikte filtreden gemektedir.

118

ANALOG HABERLEME

Alper

Filtreden geen sinyalin, az ok DSB 'ninkine benzemeye balad bir noktaya gelinecektir. SSB dar filtresi hem USB hem de LSB yi doru genliklere geiremeyeceinden grnt bozulacaktr. Daha ileriye giderek, LSB parasnn filtreden getii yerde bir en st noktaya ulalacaktr. Bu durumda, sinyal, maksimum genlie ve minimum dalgalanmaya sahip gibi grnecektir. En st seviyedeki dalgalanmann, drlmemi dier ksmn "arpma" etkisinden dolay olduunu hatrlatalm (en st seviyeye USB veya LSB 'de ulamanza bal olarak USB veya LSB 'dir). USB veya LSB 'de en st seviyeye ulald zaman, sinyal genlikleri genellikle deiiktir. Bu nemsiz nokta, filtrenin dz alanndaki dzgnszle baldr. En st seviyeye ulaldnda oluan alttayc frekansn ln ve kaydedin. Test Tone frekansn ln. nceki iki frekans deeri, Test Tone frekansnn yaklak iki kat olarak fark edecektir. Bunun nedenini aklaynz, daha sonra ilgili sinyallerin frekans spektralarn iziniz.

DENEY NO. 4 - TAIYICI JENERATR, RF-AMPLFKATR VE BP FLTRES

Paneli ileme hazrlayn. Bu genel prosedr iin Deney no. 1'e baknz. Osiloskopla tayc jeneratr sinyalini inceleyiniz (dzletirilmi yzl kare dalgalar). Minimum ve maksimum tayc frekanslarn lnz. Bu deerler, 455 KHz SSB sinyalini, 550 - 1600 KHz aralna, doru iletmek iin srasyla 100 KHz 'den az ve 1150 KHz 'den fazla olmaldrlar. BP filtresinin almasn aadaki gibi inceleyin. lk olarak tayc frekans dmesini yarya getiriniz. AF giri seviyesini B12'de maksimum DSB sinyaline ayarlaynz. Alt tayc jeneratrnn F.ADJUST dmesini istenildii gibi USB veya LSB 'ye ayarlaynz, daha sonra B'10'daki sinyali izleyerek seilen yan bantta en st seviyeye ulanz. Osiloskop probunu B6'ya (BF filtresinin kna) balayn. Osiloskopta ortaya kan sinyal ularn gzlemlerken, filtrenin ayar dmesini bir utan dierine hareket ettiriniz. Her birisinin genlik ve frekansn ln ve kaydedin, daha sonra sinyal spektrumunun deiik paralarn tanmak iin, sonular analiz ediniz. st-deiim parasn bir bakta tanmak iin, taycnn 1000KHz ve SSB 455 KHz nominalde olduunu farzedin, aygt 1455 KHz 'de bulunacaktr, yani filtre dmesinin saat ynnde bitiine ok yakndr (maksimum frekans aslnda yaklak olarak 1600 KHz 'dir).

119

ANALOG HABERLEME

Alper

DENEY NO. 5 IKI KATI

ekil 3'te gsterildii gibi paneli ileme hazrlayn, ve nceki Deneyde anlatld gibi ayar ilemlerini tatbik edin. k kat lineer bir simetrik (push-pull) tamamlayc transistr nfigrasyonudur. Yapay yk 150 ohm 'luk resistrdr. Osiloskop probunu anten kna balaynz. Sinyali, AF modlasyon sinyallerinin deiik dzeylerinde inceleyin, zellikle de sfr AF dzeyinde tayc yokluunu ve maksimum AF 'de artan doyumu kontrol ediniz (eer doyum bir trl olmuyorsa, yapay yk geici olarak kaldrn). k dalga yapsn gzlemlerken, alt tayc frekans dmesini ve BF filtre dmesini maksimum k iin, eviriniz.

DENEY NO. 6 RF BLMUNN IKI DRENC

Deney No. 4'teki prosedr takip ederek , paneli ileme hazrlayn. Osiloskobu vericinin kna balayn. k ak brakn (ne anten, ne de yapay yk). Paneli bozulmam, modle edilmemi, maksimum tayc iin kurun (diyelim ki 10 Vpp), p-p deerini kaydedin. 150 ohm 'luk yapay yk balayn. k voltaj dk bir deere inecektir. Bu p-p genliini de kaydedin. ekil 8'den yararlanarak, vericiniz iin k i direncini hesaplayn (aslnda k rezistans) Ykleme durumundaysa, voltaj RL ykne decek ve dahili diren RI, ayr ayr ohm 'luk deerlerle orantl olacaktr.

120

ANALOG HABERLEME

Alper

121

ANALOG HABERLEME

Alper

BLM 2 : B4210B AM/SSB ALICISI

GENEL TANIM
Bu Eitim Seti, orta dalga bandnda (550- 1600 KHz aras) alan bir AM/SSB alcsdr; SSB iletiiminin prensiplerini almak ve ispatlamak asndan 842008 AM/SSB vericisiyle kullanmak iin zellikle dizayn edilmitir. Eitim Seti aadaki blmleri iermektedir: Birleik bir AF ykselticisi, lokal osilatr, kartrc Otomatik kazan kontroll IF ykselticisi SSB de modlasyonu iin alt tayc jeneratr ve, AM/SSB olduu kadar klasik AM 'i de altrabilecek bir retim detektr Panel hoparlrl ses ykselticisi Klasik sperheterodin AM alclarndan hareketle, bu nite, Eitim Seti yardmcs olarak kullanlabilen zel kolaylklar ierir: Blok ema panel zerine izilerek test gei noktalar belirtilmitir. Deneylerde tam bir alma iin, kaba ve ince ayar dmesi Hem AM/SSB hem de klasik AM 'i altrma prensiplerini gsterebilecek rn detektrnn yannda, standart Zarf detektr olarak ilem yapabilecek AM detektr. B4210B Eitim Panelinin g ihtiyac 15V stabilize g kayna ile salanmaktadr. G kayna olarak B4190 g kaynamzn kullanlmas tavsiye edilir.

DENEY NO. 7 ALICININ BLOK EMASI

B42l0B 'nin blok emas ekil 9'da gsterilmitir. Alc, tipik bir sper heterodin alc gibi grnr. Kartrc ve lokal osilatr, sperheterodin hareketine anahtardr. Daha ileri ykseltmeler iin seilmi RF sinyalini sabit frekansa dntrrler. Bu durumda sabit frekans, genelde orta frekans yada "IF" olarak kullanlan 460 KHz 'dir. Giren RF sinyalini 460 KHz 'e dntrmek iin, ya kartrlm ya da tam olarak 460 KHz 'in stnde veya altnda olan sinyalle heterodinletirilmi olmaldr. Yani, seilmi RF sinyaliyle lokal osilatr arasndaki fark 460 KHz olmaldr. B4210B alcsnda, lokal osilatr giren sinyalden daha yukarda ayarlanr, bu durumda eer istenilen sinyal 1000 KHz 'se, lokal osilatr frekans tam olarak 1000+460 = 1460 KHz 'e ayarlanmaldr. Kartrcya hem RF hem de lokal osilatr sinyalleri uygulanr. Kartrc, k kademesinde orijinal sinyal ve karm rnlerin sinyallerini toplam ve farkn reten linear olmayan bir devre elementidir. Kartrc knn sabitayar 460 KHz . olduundan, sadece fark sinyali (bu rnekte 1460 - 1000 = 460 KHz) kartrcdan ayrlr ve ykseltilir.

122

ANALOG HABERLEME

Alper

IF ykselticisi aslnda sabit ayarl RF ykselticisidir. Bu, alcnn daha fazla duyarll ve seicilii anlamna gelen yksek kazan ve dar bant genilii salar. Sabit ayarl olduklar iin, kazanlar ve bant genilikleri de sabittir. IF ykselticisinin her kademesi, ya "en st seviyeye karlr" ya da orta frekansa ayarlanmtr. IF ykselticisinden kan sinyal, orijinal bilgisinin geri getirildii yerde dedektrle birleir. Ortaya kan ses, daha sonra ykseltilip, hoparlre tatbik edilir .

123

ANALOG HABERLEME

Alper

B4210B modlnn dedektr hem sradan zarf dedektr gibi hemde senkron dedektr gibi alabilen zel bir devredir. Bunlardan ilki taycl klasik AM iin, dieri ise AM/SSB iin kullanlr. Senkron dedektr gibi altrmak iin panelde, demodle olmu bir tayc retilir (bak. "arpma Osilatr" olarak isimlendirilmi blok). Genlii bir dmeyle ayarlanabilir yaplmtr ve frekans da dmeyle ayarlanabilir. Standart alclarda ok ender olan bu son zm, burada gelitirilmi deney esnekliiyle sunulmaktadr. Klasik AM 'i altrmak iin arpma osilatr, tayc seviye dmesi saat ynnn tersine ve sonuna kadar evrilerek devre d braklmaldr. Kural olarak, bu dme, SSB de modlasyonun denenmesi dnda her zaman bu pozisyonda tutulmaldr. Prosedr; Bu deney, rencinin alcy tanmasn salamak ve deiik blmlerin aka ve gvenilir bir ekilde tanmlamasna yardmc olmak amacyla sistemin hazrlann ve ileme geiini ierir. arpma osilatrnn devre d kaldna emin olun (tayc kumanda dmesi saat ynnn tamamen tersine). B 4210B panelini, B4190 g kaynana balayn dzeyi

Alcnn uygun terminaline bir anten (1 metre uzunluunda kablo uygun olacaktr) balaynz, sonra cihaz devreye sokun. Byk kumanda ayar dmesini ileme sokarak, bir istasyona ayarlayn. Sesi istenildii kadar ayarlayn ve alcy NCE AYAR kumanda dmesini kullanarak dikkatlice istasyonun yayn frekansna tam olarak ayarlayn.

DENEY NO. 8 - OTODN DNM DEVRES

ekil 10, 84210A alcsnn genel ematiini gstermektedir. Bu devrede, TR1 transistr, lokal osilatrn ve kartrcnn fonksiyonlarn salar. Devrenin anahtar L2 dntrcsdr. L2 bobinin primer sargs, TR1'in kollektr sinyalini alr ve deiken kapasitr CV 'nin bir blm tarafndan belirlenen frekansa rezonansa gelmek zere seconder sargya ulatrr. Daha sonra C5, L2 bobinin seconder sargsnda oluan osilasyonu TR1 transistrnn emiter ucuna ulatrr. Transistr sinyali ykseltir ve L5'in srekli geri beslemesi osilasyonlar bastrr (sustain). Bylece TR1 , bir Armstrong osilatr gibi iler.

124

ANALOG HABERLEME

Alper

125

ANALOG HABERLEME

Alper

Antende bir sinyal mevcut ise, sinyal, deiken kapasitr CV 'nin bir blmyle salnan L1 sayesinde ilk seildii seviyeye dner. Sinyal daha sonra, TR1'in baz ucuna uygulanr ve lokal osilatr devresiyle kartrlr. TR1'in k orta frekansa ayarl olan L3 tarafndan filtre edilir. Bylece, fark sinyali, ayrlr ve IF kademesine uygulanr. Bu ekildeki devre, ticari AM yayn alclarnda ok yaygndr. Gerekli Aletler: ift-izli osiloskop AM Modle edilmi sinyal jeneratr Frekans sayac Prosedr: Devreyi ekil 1 1'de gsterildii gibi balaynz. Alc giriine sinyal jeneratr kndan, yeterli zayflatmay salamak iin direk balant yapmaynz, direk metal balantdan saknarak, sinyal jeneratrnden kan teli ve alcya giden teli birbirine burunuz. Giriim (beating) osilatrn seviyesini, aadaki lmleri yaparken, minimumda (tamamen saat ynnn tersine) tutmay unutmaynz. Jeneratr, 1 KHz 'lik ses frekans sinyaliyle modle olmu 1 MHz taycya ayarlaynz. Aktarlan sinyali hoparlrden ak ve yksek bir ekilde duymak iin, alcy ayarlaynz. Panelin ayarl olduu orta frekansn, frekans metreyi IF ykseltici (B8) kna balayarak lnz. lmn bu noktada, uygulanmaya konmas, devrenin daha yksek seviyeli sinyalde almasn salar ve bylece lm basitletirir. Lokal osilatr frekansn, frekans metreyi (veya osiloskopu) test noktas B5'e balayarak lnz. Merkez IF frekans, modlnzn ayar kondisyonlarna bal olarak deiir. llen orta frekans 460 KHz civarnda olmaldr. Lokal osilatrn frekansnn, orta frekans deeriniz ile 1 MHz 'de aldnz gelen sinyal frekansnn toplamna eit olduunu hesaplayarak kontrol ediniz. Alcnn paneli zerinde almay, devrenin nemli noktasnda beliren dalga yaplarn inceleyerek ve tartarak bitiriniz.

DENEY NO. 9 - IF YKSELTCS

IF ykselticisi basite sabit kurulu RF ykselticisinin 440 KHz 'lik nominal bir frekansa ayarlanm halidir. Her kademe bir nceki veya sonrakine, helezon ekilli manyetik merkezle ayarlanabilen bir seici dntrcyle bal giri ve k devrelerine sahiptir. 460 KHz 'lik nominal, bir seramik filtre, IF ykselticisine dahil edilmitir.

126

ANALOG HABERLEME

Alper

IF ykselticisi, Otomatik Kazan Kontrol Sistemine sahiptir. Yani kazan alnan sinyalin averajn takiben otomatik olarak ayarlanr. Bu da, gl istasyonlarn sinyallerinin kademeyi doyurmamasn ve te yandan zayf istasyon sinyallerinin de yeteri kadar ykseltilmesini garantilemek iindir. IF ykselticisinin performans, seicilik, hassasiyet, harmonilerin reddedilmesi, bant kalnl, vs gibi alcnn tm performans iin sorumludur. Gerekli malzemeler: Osiloskop AM Modle edilmi sinyal jeneratr Frekans metre Prosedr: Alcnn iyi kalibre olduu varsaylmaktadr. Eer durum byle deilse ayarlama prosedrne tahsis edilmi olan Deney 'n ncelikle uygulanmas gerekmektedir. Altrmann ilk blm, IF ykselticisinin bant geirici karakteristiklerinin kaydedilmesinden olumaktadr:

127

ANALOG HABERLEME

Alper

AM jeneratrn alcnn anten giriine balaynz. Eer jeneratr yeterli zayflatmay salayamayacak kapasitedeyse, (maksimum sinyal mV 'nin birka ondaln gememelidir.), Deney No. 2 'deki hileleri kullann; biri jeneratr kndan gelen ,dieri de alcnn giriine giden izole iki kabloyu birbirine sarnz. Giriim (beating) Osilatrnn dzeyinin minimumda olduuna emin olunuz. Osiloskopun probunu, ikinci IF ykselticisinin kna balayn ve 1 ms/cm baz- zamanna ve 100 mV/cm yatay duruma ayarlayn. lk olarak, %50 1KHz 'lik modle edilmi taycy, rnein jeneratrden alcya 1 MHz geiriniz, sonra alcy, grntlenen sinyalin maksimum amplitd iin ayarlaynz. Osiloskop balant kn B10'a hareket ettirin (demodlatrn kndan). kta stste konmu demodle tonla beraber bir DC pozitif voltaj grnecektir. AGC 'nin merkez kontrol alannda altmza emin olmak iin, jeneratr dzeyini ayarlayn. Taycnn frekansn ve genliini sabit tutarak, frekanstaki AM modlasyon sinyalini 0'dan 10 KHz 'e kadar taraynz, ve demodle olmu sinyalin her llm noktadaki genliini (Bir maximum seviyeden dierine) okuyunuz. Sabit tayc tutmamzn nedeni, AGC 'nin tm lm aralnda doru almasn salamak iindir. Beklenilen sonular (dk modlasyon frekanslarndan ayr) yaklak 3 KHz 'lik olduka dzgn bir izgi, ve daha sonra abuk bir ykselmenin ardndan frekansn , ykselmesiyle abuk bir dtr. Sonular bir grafik zerinde iziniz. k genliinin deerleri sinyalin kendi doruk deeri ile ilgili olmaldr. Altrmann ikinci blm AGC karakteristiklerinin yeniden kodlanmasyla ilgilidir. Yukardaki montajn aynsn kullanarak (AM jeneratr sinyali anten giriine, osiloskopsa test noktas B10'da), giri sinyalinin genlii incelenmeli ve demodle k genlii kaydedilmelidir. Buna ilaveten, B8'deki genlik voltaj ve, minimum ve maksimum deerleri AGC 'nin ilem limitlerini belirlediinden, B6'nn knda grnen DC voltaj da kaydedilmelidir.

DENEY NO. 10 - ALICININ AYARLANMASI

Gerekli malzemeler: AM jeneratr Osiloskop Frekans Sayc

128

ANALOG HABERLEME Prosedr:

Alper

Aadaki ayar prosedr boyunca, Giriim (beating) Frekans Osilatrnn seviyesini minimumda tutunuz. Bir frekans saycy lokal osilatrn kna balaynz. Ayar dmelerinin her ikisini (kaln ve ince) saat ynnn tersine eviriniz. Bu durumlarda, osilatrn frekans olan 550 KHz ile (F frekans deeri (460 KHz) toplamndan biraz dk olmaldr, rnein 1010 KHz. Bylece 950 KHz 'den 1 MHz 'e kadar bir deer, alcnn, MW alannn alt ucuna ulamasn garantiler. L2 eviricinin ekirdeini, bu frekans deerine ulamak iin hareket ettirin. Her iki dmeyi de tamamen saat ynne eviriniz (osilatrn maksimum frekans). Bu durumda frekans 1600 + 460 = 2060 KHz 'e ya eit yada da bu deerden yksek olmaldr. Eer bu deerin ayarlanmas gerekiyorsa, arka kapan kaldrlmas gerekmektedir. Bundan sonra, deiken kapasitr CV 'n arkasndaki trimmer kapasitre ulalabilir hale gelir. Gerektii ekilde ayarlaynz. 1 KHz 'de %50 modle-edilmi, yar tayc frekans (mesela 1 MHz) ile bir AM sinyali uygulaynz. Eer gerekiyorsa, daha nce, jeneratr ve anten arasnda yeterli zayflatmay salamak iin bahsedilmi olan ksa devreyi kullanabilirsiniz (biri jeneratrden dieri de antene giden iyi izole olmu iki teli birbirine sarnz). Alcy bu frekansa ayarlaynz, Jeneratrn sinyalini IF 'in doymasn nlemek iin istenilen ekilde drnz. Eer ayarlama, olduka dzensiz IF 'den dolay g ise, ksa devre kablosunu 86 (AGC) ile toprak arasna yerletiriniz. Bu AGC 'nin seviyesini blok eder ve IF kazancn ' maksimuma getirir. Kazan maksimumdayken IF 'de muhtemel osilasyon ykselmelerine dikkat edin. k voltajn (B8'de), L2, L3 ve ince ayar dmesiyle birlikte alarak, en st seviyeye getirin. IF 460 KHz seramik filtre ierdiinden, bu gereklidir ve bu paralar, sabit-deerli aygta dzenlenmelidir. Jeneratr devreden ayrnz. Bir istasyona ayarlaynz ve sonra eer gerekiyorsa, n ulu bobin L1'i, B10'da ki maksimum DC k ve ses sinyalinin en iyi dorusall iin ayarlaynz. Bu, L1'in ekirdeine ulamak iin, modln arka kapann kaldrlmasn gerektirmektedir.

DENEY NO. 11 - B4200B VERCSNN B4210B ALICISI LE ALIMASI SENKRONZE BULMA

Deneyin ilk blm iki modln, AM/SSB vericisi ve AM/SSB alcsnn Senkronize Detection 'u ilgilendiren bir sonraki deneyin tatbiki iin, birbirleriyle almalarn basit bir altrmasdr.

129

ANALOG HABERLEME

Alper

Vericiyi, bu klavuzun ilgili blmnde anlatld zere hazrlaynz. Yaklak 1 MHz 'lik bir frekansa ayarlaynz. Bir para teli, 2 metre uzunluunda, verici anteni olarak balaynz. Bu uygun bir anten olmadndan, telin br ucunu yapay yke balaynz. Vericiyi, anten knda, yaklak 10 Vpp 'lik sinyal iin ayarlaynz: Bunu anten kna bal olan osiloskop ile kontrol ediniz. Alcy, osiloskopta B8'de (IF ykselticisinin k) dalga yapsn grntlemek iin ayarlaynz. Zarf dedektr, sadece taycl AM ile alr, SSB iinse orijinal sins dalga yapsn restore edemez. Bunu dedektrn kndaki (B10), DC seviyesi gibi gzken, sinyali inceleyerek kontrol edebilirsiniz.

Senkronize De modlasyon SSB sinyalinin de modlasyonu, nominal frekans IF frekansna (460 KHz) eit olan TR5'in etrafna ina edilmi (bak. ekil 2) alt tayc jeneratr tarafndan salanr. Jeneratrn frekans, nominal deeri etrafnda, alcnn n kapandan ulalabilen potansiyometre (P4) sayesinde ayarlanabilir hale getirilmitir. Jeneratr seviyesi ayn zamanda P2 tarafndan da ayarlanabilir. Alt tayc jeneratr (ya da "giriim jeneratr") sinyali, IF sinyalinin de getirildii, TR3 'n baz ucuna ular. Sonu olarak iki sinyal toplanr ve bir "Giriim" ilemi oluur. TR3'n kollektrnde oluan frekans, IF ve giriim sinyalleri arasndaki farka eit frekansta olan bir sinyaldir. Bu aygt TR3' takip eden zarf dedektr tarafndan bulunur ve filtre edilir. Doru sinyalin tekrar elde edilebilmesi iin, alcdaki alt taycnn frekans, vericideki alt tayc modlasyonu ile SSB filtresinin merkezi frekans (bak. ekil 12) arasndaki farka eit olan IF frekansndan farkl olmaldr. Pratik almaya nceki deneyde braktnz yerden devam ediniz: B4200B vericisi alcnn IF kna modle olmam sins dalgas olarak beliren bir SSB sinyali gnderir.

130

ANALOG HABERLEME

Alper

131

ANALOG HABERLEME

Alper

CH1'deki osiloskop probunu giriim (beating) osilatrn (B11) kna ve CH2 probunu da demodle kna (B10) balaynz. Taycnn seviyesini yavaca ykseltiniz ve CH2'deki DC + sinyal seviyesinin buna bal olarak ykseldiini gzlemleyiniz. ekil 12'de gsterilen durum meydana geliyor. Hoparlrde bir ses duyulmakta. Ses dzeyini istediiniz ayara getiriniz. Alcdaki alt tayc seviyesini uygun bir deerde braknz ve frekans kontroln LSB ucundan USB 'ye ve USB ucundan LSB ucuna, hareket ettiriniz. Hoparlrde duyulan sesin frekans da buna bal olarak deiir. Sesin durmas veya duyulmayacak kadar dk olan frekans, yaklak olarak Alt tayc frekans kontrolnn yarya yakn bir noktasnda elde edilir. Bu, giriim (beating) frekansnn neredeyse IF 'e eit olduu noktadr. imdi vericideki orijinal AF sinyalini yeniden oluturmak iin, alt tayc frekans yeterli miktarda ve doru ynde (vericide seilen USB veya LSB) hareket ettirilmelidir. B10 'a bir frekans sayc balayn. Saycnn gsterdii frekansn vericinin AF jeneratrnn frekans deerine eit olacak ekilde frekans ayarlayn. Eer vericiniz rnein LSB zerindeyse USB 'deki giriim frekans kullanarak de modlasyon deneyebilirsiniz ve bunun tersi de dorudur. Sonu hep doru frekansn bir sins dalgas eklinde olacaktr, nk biz sins-dalga test tonuyla alyoruz, fakat demodle olmu dalga TERS EVRLM olacak.- yani dk frekans olarak yksek bir AF frekans retilecek. Demodle sinyal konuma olsayd sonu anlalamayacakt. Not: De modlasyon zerine deneyler gerekletirirken ince ve kaln ayar dmelerine dokunmayn, ya da daha iyisi, bu kontrol dmelerinin demodle olmu sinyal zerinde Alttayc frekans ayar dmesiyle ayn frekans-kaydrma etkisi olduunu bilerek kullann.

132

ANALOG HABERLEME

Alper

133

ANALOG HABERLEME

Alper

134

ANALOG HABERLEME

Alper

B4210A AM / DSB ALICISI ETM SET

GENEL TANIM
Bu eitim seti orta dalga bandnda (550-1600 KHz) alan, ve modern bir dizayna sahip AM alcsn iermektedir. Eitim seti aadaki blmlerden olumaktadr: Birleik RF amplifikatr, lokal osilatr ve mikser Otomatik kazan kontrol ve AM dedektr ile birlikte IF amplifikatr Baskl devre zerine yerletirilmi hoparlryle ses amplifikatr. Bu eitim seti, allm Sperheterodine AM alclarnn da farkl olarak, eiticim amal olarak kullanldndan, aada grlen zel imkanlar ierir: Blok ema panel zerine izilerek test gei noktalar belirtilmitir. retmenin, arka kapan gizledii mikroalterleri nceden kurarak ortaya karabilecei, simle hata sistemi ile donatlmtr. Deneylerde tam bir alma iin, kaln ve ince ayar dmeleri Standart Zarf dedektr, taycyla deiik tip AM/ift Yan Bantn kullanlma prensiplerini gstermek iin senkronize dedektr, Ksmen veya tamamen bastrlm tayc olarak alabilen AM dedektrn iermektedir. B4210A alcs, B4200A AM/DSB vericisiyle kullanla bilinecek ekilde dzenlenmitir. Ancak herhangi bir standart AM vericisiyle de kullanla bilinir, bu durumda bu klavuzda anlatlan belirli deneyler yaplamayabilir. B4210A eitim panelinin g ihtiyac 15 V stabilize g kayna ile salanmaktadr. G kayna olarak B4190 g kaynamzn kullanlmas tavsiye edilir.

DENEY N0.1

ALICININ BLOK EMASI

Tanm: B4210A modlnn blok emas ekil 1'de gsterilmitir. Alc, zel tip demodlatrn ve ilgili alt tayclarnn dnda tipik, standart sperheterodine yayn alcs gibi grnmektedir. Mikser ve lokal osilatr sperheterodine 'in almasnda anahtar yerlerdir, seilmi RF sinyallerini daha fazla amplifikasyon iin sabit frekansa dntrrler. Bu durumda 460 KHz olan sabit frekans "Ara Frekans" veya "IF" olarak kullanlr. Gelen RF sinyalini 460 KHz 'ye dntrmek iin, bu sinyalin 460 KHz st veya 460 KHz alt bir sinyalle kartrlmas veya heterodin edilmesi gerekmektedir. Seilmi RF sinyali ' ve lokal osilatrn arasndaki fark 460 KHz olmaldr. B4210A vericisinde lokal osilatr, gelen sinyalin stnde bir deere ayarlanmtr, bylece, eer istenen sinyal 1000 KHz ise, lokal osilatrn frekans 1000 + 460 = 1460.KHz olacak ekilde ayarlanmaldr.

135

ANALOG HABERLEME

Alper

Hem RF hem de lokal osilatr sinyalleri miksere uyarlanr. Mikser, knda karm sinyallerin farklar ve toplamlar ile orijinal sinyaller reten dorusal olmayan (nonlinear) bir devre elemandr. Mikserin k 460 KHz 'ye ayarl olduu iin, sadece sinyal fark (bu durumda 1460 - 1000 = 460 KHz) mikserden kp, ykseltilir. 136

ANALOG HABERLEME

Alper

IF amplifikatr aslnda sabit ayarl bir RF amplifikatrdr. Bu, alcnn daha hassas ve seici olduu anlamna gelen, hem yksek kazan hemde dar bant genilii demektir. Sabit olarak ayarland iin kazan ve band genilii de sabittir. IF amplifikatr ara frekans seviyesine ayarlanmtr. IF amplifikatrnden kan sinyal daha sonra orijinal modlasyon bilgisinin bulunduu dedektr devresine gnderilir. Elde edilen ses ykseltilir ve hoparlre gnderilir. B4210A modlnn dedektr, hem sradan bir zarf dedektr hemde sinkronize demodlatr gibi alabilmek zere dizayn edilmitir. lk modu, taycl klasik AM, ikincisi ise tamamen veya yar bastrlm taycyla AM/DSB olarak alabilir. Sinkronize dedektr olarak alabilmek iin, de modlasyon taycs panele dahil edilmi (panelde "BEATING OSCILLATOR" olarak iaretlenmi blm) ve genlii bir dme ile ayarlanlabilinir hale gelmitir. uras nemlidir ki, klasik AM 'in almas iin BEATING OSCILLATOR genlik dmesinin tamamen saat yelkovan ynnn tersine evrilerek, ilem d braklmas gerekmektedir. Kural olarak, DSB de modlasyonun denemesinin dnda, bu dme her zaman kapal (saat ynnn tersi) posizyonunda bulundurulmaldr. Sinkronize de modlasyon, klasik AM 'in kullanm esnasnda eer istasyon tam ayarlanmamsa, hoparlrden gelen iddetli bir ses (slk) oluturur. Prosedr: Bu deney, rencinin alcya almas, deiik blmleri akca ve gvenli bir ekilde tanmas amac ile sistemin hazrlanmas ve ileme konmasndan oluur. Modln arkasndan ulaabileceiniz, hata simulatrnn mikroalterlerinin pozisyonunun simle hata yapmayacak ekilde ayarlanm olmalarna dikkat ediniz. Baz hata simlatr mikroalterlerin doru ayarlar iin bu kitapn sonundaki blme baknz. arpan osilatrn (Beating Oscillator) ilem d braklmasna zen gsterininiz (tayc seviye dmesi tm olarak saat ynnn tersine doru evrili olmaldr.) B4210A panelini B4190 g kaynana balaynz. Alcnn doru terminaline, bir anten (bir metre uzunluundaki bir para tel uyabilir) balaynz, daha sonra deney setini anz. Byk ayar dmesiyle, bir istasyona ayarlaynz. Sesi istenilen dzeye getiriniz ve alcy ince ayar dmesiyle dikkatlice ayarlaynz.

DENEY NO. 2

OTODN EVRME DEVRES

Tanm: ekil 2, B4210A 'nn genel emasn gstermektedir. Bu devrede, transistr TR1, lokal osilatr ve mikser olarak grev yapmaktadr. Devrenin anahtar L2 transformatrdr. L2 'nin primer sargs, TR1 Kollektr ucundaki sinyali sekonder devreye iletir. Bu sinyal CV deiken kondansatr tarafndan belirlenen frekans ile rezonansa gelir. C5 bylece, L2'nin ikinci sargsnda meydana gelen osilasyonu TR1 'in emitr ucuna balar. Transistr sinyali ykseltir ve L5 'in devaml geri beslemesi osilasyonlar bastrr. Bylece TR1, Armstrong osilatr gibi alr.

137

ANALOG HABERLEME

Alper

Antende bir sinyal olduu zaman, bu sinyal, deiken kapasitr (CV) ile L1 rezonans bobini tarafndan bir n elemeye tabi tutulur. Bu sinyal daha sonra, TR1 'in baz ucuna ular ve lokal osilatr devresiyle kartrlr. TR1 'in k, ara frekansa ayarlanm L3 tarafndan filtre edilir. Bylece, fark sinyali ayrlr ve IF kademesine uygulanr. Bu tr devre tannm AM alclarnda ok kullanlmaktadr. Gerekli Cihazlar : ift-izli (dual- trace) osiloskop AM modlasyonlu sinyal jeneratr Frekans sayc Prosedr: Deney Setini ekil 3 'de grld gibi hazrlaynz. Sinyal jeneratr kndan verici giriine yeterli zayflatma (attenuation) salamak iin, direk bir balant yerine, sinyal jeneratrnden kan tel ile alcdan gelen teli, metal balantdan kanarak, birbirine sarnz. Aadaki lmleri yaparken, arpan Osilatrn (Beating Oscillator) seviyesini minimumda tutmay unutmaynz (tamamen saat ynnn tersine). Jeneratr, 1 KHz 'lik ses frekans sinyali olan 1 MHz 'lik modle olmu taycya ayarlaynz. Aktarlan sesi hoparlrde aka ve yksek olarak alabilmek iin, alcy ayarlaynz. Frekans sayacn IF amplifikatr (B8), zarf dedektr dioduna balayarak, panelinizin ayarl olduu ara frekans deerini lnz. Devrenin bu noktasnda bu lmn ileme konmas, devrenin daha yksek seviyeli sinyali ile lm kolaylatrr. Lokal osilatr frekansn, frekans metreyi (veya osiloskopu) test noktas B5'e balayarak lnz. Merkez IF frekans modlnz ayarlama kondisyonlarna bal olarak deiir. llen ara frekns deeri 460 KHz civarnda olmaldr. Lokal osilatrn frekans deerinin, ara frekans deeri ile 1 Mhz de alm olduunuz frekansn toplamna eit olduunu kontrol ediniz.

138

ANALOG HABERLEME

Alper

Alcnn stnde almaya, devrelerin nemli noktalarnda beliren dalga ekillerini inceleyerek ve tartarak son veriniz.

DENEY N0.3

IF AMPLFKATRLER

Tanm: IF amplifikatr, sadece sabit ayarlanm ve 460 KHz nominal frekansa ayarlanm RF amplifikatrdr. Her kademe, ncesinde veya sonrasnda bulunan ve ekirdekleri sayesinde ayarlanabilen secici transformatrlere bal giri ve ka sahiptir. IF amplifikatr, alnan ortalama sinyal seviyesine gre otomatik olarak ayarlama yapabilen Otomatik Kazan Kontrol devresi ile donatlmtr. Otomatik Kazan Kontrol devresi, gl istasyon sinyallerinin kademeyi doyurmasn nlemek ve tersine zayf istasyon sinyallerini yeteri kadar ykseltmek grevini stlenmektedir.

139

ANALOG HABERLEME

Alper

IF amplifikatrn performans, seilicik, hassasiyet, imaj reddi, bant kalnl, vs gibi alcnn genel performansn son derece etkiler. Gerekli Cihazlar : Osiloskop AM modlasyonlu sinyal generatr Frekans metresi Prosedr: Alcnn iyi ayarlanm olduu varsaylmaktadr. Eer durum byle deilse, ayarlama prosedrn gsteren altrma (Deney no. 4) nce uygulanmaldr. Altrmann ilk blm, IF amplifikatrn bant geirici (band pass) karakteristiinin kayt ilemi ile ilgilidir. AM jeneratrn alcnn anten giriine balaynz. Eer jeneratr ile yeterli zayflatma (attenuation) salayamayacak durumdaysa (maksimum sinyal seviyesi mV 'un birka ondaln gememelidir), yapmanz gereken Deney no. 2'de anlatld gibi izole olmu biri jeneratr kna biri de alc giriine giden iki teli birbirlerine sarnz. arpan (Beating) Osilatr seviyesini en azda olmasna dikkat ediniz. kinci IF amplifiktr kademe kn Osilaskop probunu balaynz ve 1 ms/cm temel- zaman (base-time) ve 100 mV/cm dikey olarak ayarlaynz. lk olarak, %50 modlasyonlu 1 KHz taycy rnein jeneratrden alcya 1 MHz olarak gnderiniz ve sonra alcy, izlenen sinyalin maksimum genlii iin ayarlaynz. Osilascop Probunu B10 'a (demodlatrn kna) balaynz. Bu durumda kta de modleli ses ile birlikte bir DC pozitif voltaj belirecektir.

140

ANALOG HABERLEME

Alper

AGC 'nin merkezi kontrol alannda altmza emin olmak iin, jeneratrn seviyesini ayarlaynz. Alcnn AM modlasyon sinyalini, taycnn genliini ve frekansn sabit tutarak, 0 dan 10 KHz 'e kadar taraynz ve her lm noktasnda demodle sinyalin tepeden tepeye genliini okuyunuz. Taycy sabit tutmann sebebi, AGC 'nin tm lm alannda doru almasn garanti etmek iindir. 141

ANALOG HABERLEME

Alper

Beklenen sonular (dk modlasyon frekanslar hari) yaklak 3 KHz deerine yakn dz bir izgi halinde olacaktr, daha sonra frekans ykselirken abuk bir de geen bir izgi halinde olacaktr. sonular bir grafie iziniz. Sinyalin kendisinin tepe deerine bakarak k genliklerini inceleyiniz. Bu altrmann ikinci blm, AGC karakteristiklerinin kaytlaryla ilgilidir. Yukardaki ayn balanty (AM generatr sinyalini anten giriine, osiloskop test noktas B10'da), kullanarak, giri sinyalinin genlii taranmaldr ve ktaki demodle sinyalin genlii kaydedilmelidir. Buna ilaveten, minimum ve maximum deerleri AGC 'nin ilemini snrlad iin, B6 knda grlen DC voltaj ve B8 'deki genlik voltaj da kaydedilmelidir.

DENEY N0.4 ALICININ AYARLARI

Gerekli Cihazlar AM generatr Osiloskop Prosedr: Takip eden ayarlama prosedr boyunca, arpma Frekans Osilatrnn (Beating Frequency Oscillator) seviyesini minimum deerde tutmaya zen gsteriniz. Frekans sayacn, lokal osilatrn kna balaynz. Ayarlama dmelerinin (ince ve kaln) her ikisini de saat ynnn tersine eviriniz. Osilatrn frekans, 550 KHz ile IF frekansnn deeri toplam (460 KHz) yani 1010 KHz 'den biraz aa olmaldr. 950 KHz 'den 1 MHz 'e 'kadar olan bir deer, alcnn MW alanndaki aa uca ulamasn salar. L2 transformatrnn ekirdeini bu deere ulancaya kadar ayarlaynz. Ayar dmelerinin her ikisini de tamamen saat yelkovan ynne eviriniz (osilatrn maksimum frekans). Bu durumda frekans, 1600 + 460 = 2060 KHz 'ye ya eit yada daha yksek olacaktr. Eer bu deerin ayarlanmas gerekiyorsa, arka kapan kaldrlmas gerekmektedir.

142

ANALOG HABERLEME

Alper

143

ANALOG HABERLEME

Alper

Bundan sonra, deiken kapasitrn CV arkasndaki trimmer kapasitre ulala bilinir. Eer gerekiyorsa ayarlaynz. %50 modlasyonlu 1 KHz de bir AM sinyalini rnein 1 MHz tayc ile uygulaynz. Eer anten ve jeneratr arasnda yeterli zayflatma salanamyorsa, daha nce bahsedilmi olan kestirme yntemi kullanabilirsiniz (biri jeneratrden dieri de antenden gelen iki izoleli teli birbirine sarabilirsiniz). Alcy bu frekansa ayarlaynz. IF 'in doymasn nlemek iin gerektii kadar jeneratr sinyalini drnz. Eer ayarlama ilemi , tamamen yanl ayarlanm IF 'den dolay g ise, birletirici kabloyu (jumper cable) toprak ile B6 (AGC) arasna yerletiriniz. Bu AGC seviyesini blok eder ve IF kazancn maksimuma kartr. Kazan maksimumda olduu zaman, IF 'deki muhtemel osilasyon ykselmelerini gzlemleyiniz. L2, L3 ve nce Ayarlama dmeleriyle srayla alarak, k voltajn (B8'de) maksimuma getirin. IF, 460 KHz seramik filtre ierdii iin, bu elemanlarn ayarlarnn birlikte seramik filtreye gre yaplmas zorunludur. Jeneratr devreden karnz. Bir para teli anten olarak balaynz. Bir istasyona ayarlaynz - ve eer gerekiyorsa - ses sinyalinin en iyi lineerlii ve B10'da maksimum DC k iin, L1, n-u bobinini (front-end coil) ayarlaynz. L1'in ekirdeine direk ulalmas iin modln arka kapann kaldrlmas gerekmektedir.

DENEY NO. 5 B4200A VERCSYLE 84210A ALICISININ LEY, SENKRONZE DEDEKSYON

Senkronize Dedeksiyon Deneyin ilk blm iki modln, AM/DSB vericisi ve AM/DSB alcsnn Senkronize Detection 'u ilgilendiren bir sonraki deneyin tatbiki iin, birbirleriyle almalarn basit bir altrmasdr. . Vericiyi, bu klavuzun ilgili blmnde anlatld zere hazrlaynz. Yaklak 1 MHz 'lik bir frekansa ayarlaynz. . Bir para teli, 2 metre uzunluunda, verici anteni olarak balaynz. Bu uygun bir anten olmadndan, telin br ucunu yapay yke balaynz. . Vericiyi, anten knda, yaklak 10 Vpp 'lik, %80 modlasyon indexli sinyal iin ayarlaynz. Bunu anten kna bal olan osiloskop ile kontrol ediniz. . Alcy, osiloskopta B8'de (IF ykselticisinin k) dalga yapsn grntlemek iin ayarlaynz. Rahat bir iitme iin ses seviyesini ayarlayn. . Vericideki denge kontroln (balancement control) daha dengeli bir kondisyona doru yavaca oynatn (denge dmesini ortaya kadar). Bunu yaparken alnan 144

ANALOG HABERLEME

Alper

sinyalin dalga eklini izleyiniz: grnt, normal AM 'den biraz daha az taycl, DSB sinyaline deiir. Akas zarf dedektr sadece AM taycsyla beraber iyi alr, yarm veya tamamen bastrlm taycyla DSB 'ye gelince, orijinal sins dalga eklini restore edemez. Bunu dedektrn (B10) kndaki sinyali inceleyerek kontrol edebilirsiniz. Hoparlrde duyulan sesin tonu, sinyal taycl AM den bastrlm taycl AM 'e dnrken deiir. Bu, B8 ve B10'daki sinyalleri kontrol ederek ve diyot dedektrnn almas gz nnde bulundurularak aklana bilinir. Senkronize Demodlas1ron Bu noktada teorinin ksa bir hatrlatmas uygundur: yarm veya tamamen bastrlm taycyla birlikte olan bir AM/DSB sinyali, taycnn yeterli seviyeye geri getirilmesiyle, rnein sinyali allm AM 'e (AM-with-carrier) sinyale dntrmek iin bir tayc ilave edilmesi ile, zarf dedektr tarafndan demodle edilebilecek hale getirilebilir. Bu ekil 7A'da gsterilmektedir. Doru de modlasyon elde etmek iin, de modlasyon taycnn frekans ve faznn orijinal taycnnkiyle eit olmas gerekir. Bunun nemini anlamak iin ekil 7B'ye baknz. Demodlatr taycs A ve B paralarn C ve D ile filtreden geen yksek frekans paralarn vermek iin frekans olarak toplar ve karr. C, negatif frekans deerinde, matematiksel bir kartmadr (mathematical abstraction). C, aslnda toplam D olan demodle olmu, dk frekans deerli baka bir sinyale E 'ye tekabl eder. Ayn ekilin nc blm (7C), de modlasyon frekansnn doru olmamas halindeki durumu gstermektedir. Az ok ayr olan iki dk frekans terimleri elde edilir. Bu paralar, ses amplifikatrnden ve hoparlrden geince, ho olmayan bir ses verirler. Test tonu deilde, gerek konuma gnderildiinde, hibir ey anlalamaz. Yukarda da hatrlatld gibi, yarm veya tamamen bastrlm tayc DSB sinyalini demodle edebilmek iin, alcda kesin bir de modlasyon taycs bulunmaldr. Byle bir tayc jeneratrn dizayn etmek gerekten kolay deildir, yle ki, bastrlm DSB taycnn kullanm uygulama alannn ok daraltr ve bu durum telefon ve telgraf sistemlerinde kullanm esnasnda kendini ok hissettirir. Panel zerinde de modlasyon tayc jeneratr ile donanm olan B4210A alcmzn bu zellii hibir ticari yada endstriyel cihazda bulunmamaktadr. De modlasyon osilatr, rencinin yarm veya tamamen bastrlm AM tayc ile uraarak deneyleri tam olarak tamamlayamamas problemini ortadan kaldrmtr. stenilen frekans ve faz kalitesine ulaabilmek iin, B4210A'nn de modlasyon osilatr, taycnn minimum miktar iin dizayn edilmitir. Bylelikle osilatr

145

ANALOG HABERLEME

Alper

jeneratrden fazla REJENERATR gibi davranmakta rnein; sinyalde arta kalan bir miktar orijinal taycy ihtiya duymaktadr. Bunun anlam da, devrenin sadece yar bastrlm DSB taycs ile alacadr (tamamen bastrlm tayc ile deil). Doru alma limitleri anlalp incelenecektir. Pratik ilere geen deneyde braktnz yerden devam ediniz: B4200A vericisi, B4210A alcsna alagelmi AM sinyalleri gnderip bu sinyaller hoparlrde duyulmaktadr.

146

ANALOG HABERLEME

Alper

147

ANALOG HABERLEME

Alper

Osiloskop probunu (CH1) arpan (beating) osilatrn (B11) ksna ve dier probu (CH2) de modleli sinyal kna balaynz. Taycnn seviyesini yavaca ykseltiniz ve DC+sinyal seviyesi deiimini CH2 de gzlemleyiniz. Bu durum ekil 7A'da gsterilmektedir. 148

ANALOG HABERLEME

Alper

Taycnn seviyesini uygun bir deerde braknz, daha sonra tayc rejeneratrne hareket (pace) kaybettirmek ve alcnn ayarn bozmak iin ince ayar dmesini bir yada teki tarafa doru yavaca eviriniz. Bu olunca, orijinal ses zerinde (zayflatlm) olarak bir slk sesi duyacaksnz. f3unun nedeni de gelen tayc, frekansta takip edilemeyen ve jeneratrden gelen sinyal ile arptlmaktadr (beat). Normal ayara geri getiriniz. De modlasyon dalga eklini izlerken, vericideki Denge dmesini daha dengeli AM 'e doru eviriniz (DSB sinyalindeki taycy azaltnz). De modlasyon dalga ekli lineerliini kaybetmeye balad zaman istenilen de modlasyon tayc genliini ayarlaynz ve vericideki DSB sinyalinin dengesini demodlatrn ktsndaki lineerliin korunamayaca ekilde ayarlaynz. Denge dmesini daha fazla oynatmadan, osiloskop probunu vericiden anten kna gtrnz. Sinyalin p-p genliini lnz ve kaydediniz. Geici olarak modlasyon giri sinyali kablosunun balantsn kesiniz. Osiloskopta sadece tayc izleniyor olmaldr. Bu deeri de lnz ve kaydediniz. B4200A klavuzunun Deney no. 2 'de rettii gibi, kaydedilmi rakamlardan yan bantlarn (sidebands) genliini hesaplaynz. Bundan karabileceimiz sonu, alcnn senkronize de modlasyon yapabilmesi iin yan bantlarn genliinin tayc genliine orannn minimum olduu bir deer vardr. Bu deeri hesaplaynz.

DENEY N0.6 ARIZALARIN BULUNMASI VE ZMLENMES

B4210A eitim seti, panelin arkasnda karlabilir kapan altndan ulaabileceiniz bir mikroalter tarafndan altrlan hata simlatr ile donatlmtr. Hatalar, retmen tarafndan, 8 mikroalterden birisini altrlarak elde edilir, her bir mikroalter bir simle olmu hataya tekabl etmektedir. renci, sistemin alma prensiplerini anladktan sonra hatalar izlemeye balamaldr. rencinin mikroalterleri saklayan kapa kaldrp, zm burada aramas son derece yanltr, nk bu ona pek yardmc olmaz. Hatann bulunmasndan ok anlalmas nemlidir.

B4220A FM / PM VERCS ETM SET

GENEL AIKLAMALAR
Bu eitim seti, mar ile seilebilir frekansta, 88-108 MHz 'de alan tam bir verici iermektedir.

149

ANALOG HABERLEME

Alper

Eitim seti, herhangi bir stereo FM vericisi ile beraber altrlabildii gibi, tam bir FM verici / alc sisteminin retimini tamamlamak iin B42208 FM alcs ile kullanlmas tavsiye edilmektedir. Vericinin mimarisi, referans paneldeki kristal osiloskop ve blc ile yaplan ve VHF frekansnda alan bir PLL sisteminin merkezi evresinde ina edilmitir. VCO ve frekans, Direk Frekans Modlasyonu ve Dolayl Modlasyonu ve PM 'i sergilemek zere deitirilebilir. Sentez olarak verici aadaki devre bloklarn iermektedir : . n-vurgulamal (pre-syntesis) ses giri amplifikatr . Mikroalterden ayarlanabilen kristal osiloskop ve frekans blcs Referans sinyali iin Faz modlatr . Faz kyaslaycs, ayarlanabilen mikroalter tablo blcleri, lcs, ve VCO'lu bir VHF Faz Kilitli Loop cihaz . RF ve g ampflikatr Verici, +15 V 'li bir d stabilize cihaz tarafndan altrlr. Vericinin k gc yayn servislerinin karmasn nlemek iin snrlanmtr.

KARAKTERSTKLER, ZELLKLER VE DEVRE MODLLERNN KULLANIMI

Bu blm panelin karakteristiklerini, zelliklerini ve devre modllerinin kullanmn anlatmaktadr. renci deneyleri yapmadan nce, cihazlar tanmak iin bu blm dikkatlice okumaldr. Aadaki aklamalarda ekil 1'e, panelin n grnts, ve ekil 2'ye, ema diyagram, olarak deyinilmektedir. nvurgulu ses ampflikatr Bu modle edici sinyalinin giri ampflikatrdr. Bu devrenin fonksiyonlar unlardr : Seviye adaptasyonu: AF sinyalinin mevcut giri seviyesi 0.6'dan 0.75 Vpp 'ye kadard r z diren elemesi n-vurgulama. Bu ilem, kompleks feedback a IC8 (bak. ekil 2) tarafndan yaplr

150

ANALOG HABERLEME

Alper

151

ANALOG HABERLEME

Alper

Faz Kilitli Loop Verici sisteminin en nemli ksm aadaki devre bloklarndan olumu PLL sentezcisidir (bak. ekil 1 ): Voltaj kontroll Osilatr, Yaklak 80 ile 100 MHz aralnda alan bu osilatr, Varicap diotlar D8 ve D9, polarizasyon voltaj tarafndan frekans kontrol edilen transistr TR1 'i iermektedir. Prescaler, bir ECL entegre cihaz olan hzl blc IC4'dan oluur. Programlanabilinir Blc, IC7 ve ilgili devrelerden oluur. Programlama, DP alteri'nin 5 mikroalterlerinden birini ayarlamakla elde edilir. Bu da vericinin ilem frekansn ayarlar. 152

ANALOG HABERLEME

Alper

Faz Kyaslaycs, Blclerden geip VCO 'dan gelen sinyali ana osilatrden gelen referans sinyali ile eletirir. Faz kyaslaycs, IC6/1 , EX OR blmn ierir. Bu blm az, faz hatas ile orantl bir sinyal retir ve bu sinyalin ekli ise bir deiken ilem dngsndeki kare dalga eklindedir. Daha sonra bu sinyal filtre andan (R26, R27, R28, R29, C13, C53, C15) geirilerek dzeltilir. Bu sinyal, VCO polarizasyonunu kontrol etmek iin sisteme verilen bir "hata sinyali"dir. Bylece tm sistem bir PLL gibi alr. Unutmayn ki, hata sinyali bir AF sinyali (ekil 1'deki girdi B10'undan) ile toplanr, ve bu da PLL halkasnn kilitlenme frekansn modle eder. Frekans retim zinciri. Sistemin bu ksm yukarda anlatlan PLL zincirinin yksekkararllk frekans referans sinyalini temin eder. Bu ksm quartz-kontroll ANA Osilatr, blcler ve faz modlatrnden olumaktadr (bak. ekil 1 ). ekil 2'ni emasnda, bu bloklar IC6 ve bunun kristal quartzlar QZ, ICI, CMOS 4safhal blcler, ve IC3'den olumaktadr. Ana osilatr, klasik bir devre olduundan ok komut gerektirmez. Blc, IC1, 4 mikroalterin ayarlanmasna bal olarak, 15, 16, 17, 18, blebilir ve nceden ayarlanabilir. Blme ilemi katsaysn seebilme yetenei, vericinin ilem frekans araln belirlemek iindir. Bu ilem daha sonra klavuzda aklanacaktr. 4 mikroalter, panelin arka kapan kaldrarak ulalabilinen DP ALTER 'inin bir parasdr. Blcy takip eden faz modlatr, Dolayl Modlasyon 'u (veya faz modlasyonu) gstermek iindir. unu da syleyelim ki, bizim vericinin iki tane modlatr vardr; birincisi, bu faz modlatrdr. Bir dieri ise VCO polarizasyon voltajnn direk modlasyonudur. Bu duruma hi bir endstri-standartlarndaki vericide rastlanmaz nk bu cihazlarn iki tane modlatr yoktur. Eitim setinde iki modlatr retim amac ile yaplmtr. Faz modlatr, tek-chip PLL olan ve ok iyi bilinen MC4046 entegre devresi, IC3 ile yaplmtr. PLL ,blcden gelen referans sinyaline kilitlenir ve bylece knda referans sinyalini "tekrarlar". Fakat VCO kontrol voltajna (IC3'deki 9 numaral u) AF sinyali eklendiinde, k faz modleli olur. PLL zinciri referansa kilitli kalr, fakat AF sinyali 'nin genliine orantl olan referans (14 nolu u) zerinden k sinyalinin faz deiimi (4. nolu u) belirir. RF Ksm VCO 'dan gelen VHF sinyali TR2 tarafndan ykseltilir ve son RF amplifikatr olan TR3 ile birletirilir ve en son olarak da verici antenine gider. RF blm, eitim setinin n ksmndan girilebilir kk bir kart zerine yaplmtr. RF paneli, baz jumper ile seilebilir paralar iermektedir : JP1: Bu jumper yerine koyularak, vericinin k, vericiyi ayarlamada kullanlacak olan ve DC seviyesi reten bir RF dedektrne balanr. JP2: 75 ohm direnli bir yapay yk, vericinin kna balar. Bu da deney amac iin kn yklenmesini salar.

153

ANALOG HABERLEME

Alper

JP3: TR3 'n emiter direncine paralel bir kapasite balar. Bu vericinin k gcn ykseltir. G ve uygunsuz radyasyon konusunda rencinin aadaki bilgileri bilmesinde yarar vardr: kontrolsz aktarmalar yaplmamaldr, zira bu durumda bu frekans araln kullanan halk yayn sistemleri ve dier servisler bu durumdan rahatsz olabilirler; B4220A vericisi, yanl kullanma kar korunan k blm ile donatlmtr. Nominal ilem gc, RF 'nin azaltlm. amplifikasyonu ile, g amplifikatrnn yaklak olarak 100 mW ya ayarlanmas ile kstlanmtr. Tabii bu cihazlarn doru koullarda ayarlanmalarna baldr; cihazlarn yanl kullanm, (yanl anten yklemi ve/veya RF blmnn yanl ayarlanmas) RF blmnn kontrol altna alnamayan frekanslarda FM radyasyonu retmesine yol aar. Total gcn azaltlm limitler dahilinde olmas halinde bile bu durumdan kanlmaldr. Aada RF blmlerinin tm paralar tarafndan yaplan fonksiyonlarn zeti yer almaktadr: L1 VCO bobini. Sentezci referans a kilitlenecek ekilde ayarlanr. C44 Bir nceki RF ampflikatrn son RF blcs ile eletirir. C44 maksimum sinyal transferine ayarlanmaldr. C45 RF k devresini anten ile eletirir.

DREK / DOLAYLI FREKANS MODLASYONU

Daha nce de akland gibi, B4220A Vericisi, renciye tam bir aklama vermek iin iki modlatrden olumaktadr. Modlasyon metotlarnn geleneksel snflandrmas direk ve dolayl modlasyondur. Aslnda bu blmler, modern sistemlerde zellikle B4220A gibi PLL frekans kontrol olan sistemlerde kullanld zaman ok kararllkla almazlar. Direk modlasyon sistemlerinde aktarlacak olan tayc direk olarak AF sinyali~ tarafndan modle edilir. Bu durumda B10 modle edici girii (bak. ekil 1 ) direk modlasyon girii olarak grlmelidir, nk B10 VCO 'nun varikaplarnn (varicaps) frekans belirleyici polarizasyonunu kontrol eder. Dolayl modlasyon uygun bir frekansn tayc sinyalinin modle edilmesidir (genellikle faz modlesi) ve bu sinyal daha sonra iletici sinyali oluturmak iin frekansta arplr. Bu yzden B4220A vericisinin Faz Modlatr dolayl bir modlatr olarak ilem grlr "tayc" y modle eder (tayc frekans blmesinden sonra gelen referans sinyalidir) ve bu da frekans arpmcs (multiplier) gibi davranan PLL frekans-sentezcisinin referans olarak kullanlr.

154

ANALOG HABERLEME Vericinin alma Frekans

Alper

Vericinin bir PLL sentezcisini modle olmu jeneratr olarak kulland daha nceden aklanmt. PLL zincirinin dinlenme frekans panelin iletme frekansdr. Bu deer PLL zincirindeki blclerin lm faktrleri ve Referans Sinyalinin deeri tarafndan belirlenir Referans Sinyali ayn zamanda mikroalterler tarafndan nceden ayarlanabilir. (Bak.ekil 4). ki grup alterlerde yaplan n ayarlama kombinasyonlar alma frekansn belirler bu da aadaki tablodan hesaplanabilir: PLL Zincirindeki Blm Faktrleri (Dip alter 1 ): alter 1 ak "ON" alter 2 ak "ON" alter 3 ak "ON" alter 4 ak "ON" alter 5 ak "ON" k=640 k=644 k=648 k=652 k=656

Ana Osilatrn Frekans: 2.4576 MHz Referans Frekansnn Blm Faktrleri (Dip alter 2) alter 1 ak "ON" alter 2 ak "ON" alter 3 ak "ON" alter 4 ak "ON" h = 18; Frif = 2.4576/18 = 136.5 KHz h = 17; Frif = 2.4576/17 = 144.56 KHz h = 16; Frif = 2.4576/16 = 153.6 KHz h = 15; Frif = 2.4576/15 = 163.84 KHz birleik olarak vericinin almasnda kullanlan frekans

ekil 4 ve tablo vermektedirler. Not :

Her seferinde her DIP ALTER grubunda sadece bir tane alter "ak" durumda olmaldr. lemlerin, hi bir alter "ak" olmadan veya birden fazla alter "ak" olarak yaplmas halinde, doru sonu alnamaz. Verici, DIP ALTER 1 'in 5 inci ve DIP ALTER 2 'nin 3 nc alteri "ON" durumunda fabrika ayarldr. Buna gre de ilemin frekans 100.7 MHz 'dir. Verici frekansnn deitirilmesi her zaman mmkndr. Eer yeni frekans, bir nceki frekansa yakn deilse, vericinin yeniden ayarlanmas gerekmektedir (bunu yapmak iin bu klavuzda verilen prosedr takip edin). DIP ALTER 1 'e panelin n ksmndan ulalabilirken, DIP ALTER 2'ye panelin arka kapan geici olarak kaldrmakla ulalr.

155

ANALOG HABERLEME

Alper

156

ANALOG HABERLEME

Alper

DENEY NO. 1 N VURGULU (PRE EMPHASS) GR AMPLFKATR

Aklamalar: Bu altrma amplifikatrn n vurgulama karakteristiklerini kaydetmek iindir. Bu yksek seviyeli deneyi yapmak isteyen rencilerin, aletlerin kullanmlarn ve test prosedrlerini bildiklerini dnerek, yapacamz deneylerde bu detaylar verilmemitir. Gerekli olan aletler: ift izli osiloskop, 2OMHz Ses sinyal jeneratr (sins dalgas 0'dan 20 kHz 'e kadar) Frekans Metresi

157

ANALOG HABERLEME

Alper

prosedr: Ses giriine 600 mVpp 'lik bir audio ses uygulayn (nominal seviye 500mVpp'den 750 mVpp 'ye kadar). Test noktas B3'de n vurgulu ses ampflikatrnn ktsn grntleyin (bak.ekil 5). Vericiyi hi bir zaman ak AF sinyalinde altrmayn. Alnan grlt (no ise) bir ses (sound) olarak aktarlr. Ses ayn zamanda gzlemlerinizi de bozabilir. Kullanlmayan girii etkisiz hale getirmek iin kapatn veya seviye kontroln ters saat ynnde tutun. Sabit genlikte giri sinyalini 0 ile 20 KHz frekans aralnda deitirin ve ses amplifikatrlerinin n vurgulu karakteristiklerini inceleyin.

DENEY NO. 2 FREKANS SENTEZCS / FM DREK MODLATR

Aklamalar: Sentezcinin almas incelenmekte ve ayarlar yaplmaktadr. Ayn zamanda, FM modlasyon ilemleri allmaktadr. Gerekli aletler: ift izli osiloskop Frekans sayac LF sinyal jeneratr (sins dalgas 0'dan 20 KHz 'e kadar) Prosedr: 1 ) Quartz Kontroll Referans Jeneratr QZ, ana osilatr 2.4576 MHz 'de kontrol eder. Osilatrden gelen sinyal IC1 'den oluan bir blc zincirden geer. Bu yolla retilen referans sinyali "FRIF" TP 'c:e elde edilen 153.6 KHz lik bir kare dalgadr. Bu dalgay inceleyin ve ln.

158

ANALOG HABERLEME

Alper

2) VCO, Prescaler ve 8lcler Daha nce de belirtildii zere, TR1 voltaj kontroll VMF osilatrdr. Bunun k sinyali IC4 'e gnderilir ve burada blnr, ve IC7. tarafndan bir kere daha blnr. Programlanabilir blcy DIP alter no. 5'i kapatarak ayarlaynz. Buna gre vericinin 100.7 MHz 'de almas beklenir. CH t osiloskop balant kn, B7 deki FRIF 'e (153.6 KHz) ve CH2 probunu da . B8 deki FO 'a balaynz. FRIF 'i tetikleyin. FRIF ve F0, EX-NOR faz kyaslaycsnn (comparator) iki giriidir. Bu iki iz (trace) sabit grndnde ve osiloskop 'ta eitlendiinde PLL kilitlenir. PLL kilidini kontrol ederken, sfr AF girii kullann (yoksa bir iz dierine gre sarslr). Ayn zamanda vericinin kna uzunluu en az 80 cm olan bir anten teli balayn. Bunun nedeni, son RF amplifikatr tarafndan retilen gc kaldrmaktr. Eer g, yk 'e balanmaz ise, VCO osilatrne ve bir nceki blcye yeniden verilir ve bu durum da sabitsizlik yaratr. 159

ANALOG HABERLEME

Alper

PLL 'yi kilit durumuna ayarlamak iin, endktif olmayan bir aletle, tercihen merkez pozisyonundan balayarak L1 zerinde aln. Osiloskop'u gzlemlerken bir taraftan da L1 'in merkez vidasn yavaca saat ynnde evirin.' Her iki FO ve FRIF sabit ve birbirlerine eit grndkleri zaman durun. Bu ilemi yaparken, alma zemininden en az 2 metre uzaklkta, 100.7 MHz lik bir FM alcs bulundurmak uygun olur. PLL 'nin kilitli olmad durumda, alcda sadece serbest sesler (istasyon sesi olmayan sesler) duyulabilir. PLL kilitlendii zaman, osiloskopta ki iki iz durgun bir hale gelir ve ayn zamanda grlt kesilir (vericide AF 'nin sfr olduu ve bylece sadece modle olmam taycnn iletildii farz edilmitir). Bu arada harmoniklere kilitlenmemeye dikkat edin. ki izin de ayn frekansta eit grnmesi arttr. L1'in merkezini FO ve FRIF arasnda 90 derecelik bir faz deiimi verecek ekilde ayarlayn. Bu en iyi iletme kouludur. Standart 500 - 750 mVpp, 1 KHz 'lik sins dalgasn verici giriine uygulayn ve . amplifikatr kn DREK MODLASYON elde etmek iin amplifikatr giriine balayn. FO ve FRIF 'i grntde brakarak AF seviye dmesini maksimuma getirin. FRIF 'in giri seviyesine oranla nasl belirdiini grn. Bunun nedeni frekans deiikliidir. FM alcs imdi aktarlan tonu almaktadr.

DENEY NO. 3 DOLAYLI MODLASYON (FAZ MODLASYONU)

Aklama: Bu altrma bir nceki altrmay, sentez halkas deiim metoduna bir baka metod sunarak tamamlamaktadr. Bu metodun ierii VCO 'ya direk deiim yerine referans sinyaline Faz Modlasyon (dolayl modlasyon) uygulama metodudur. Gerekli aletler: ift izli osiloskop Frekans sayac LF sinyal jeneratr sins dalgas 0'dan 20 KHz 'ye kadar Prosedr: ekil 6 da gsterilen balantlar yapn. Ses sinyali "DOLAYLI MODLASYON" (INDIRECT MODULATION) isimli girie uygulanmaktadr. Bylece referans sinyalinin faz modlatr kullanlmaktadr. CH1 osiloskop balant kn 86 'ya ve CH2 'i B7 'e balayn, bylece referans sinyalini faz modlasyonundan nce ve sonra grntleyebilirsiniz. CH1'i tetikleyin. Modlasyon sinyali olarak 1 KHz 'lik 500 den 750 mVpp 'ye kadar olan bir sins dalga uyarlayn.

160

ANALOG HABERLEME

Alper

Ses amplifikatrnn seviyesini ykseltirken CH2 deki modlasyonlu referans sinyalinin grntsn inceleyin. letilen sinyali grntlemek iin 100.7 MHz 'e ayarlanm bir FM alcs kullann (eer DP ALTERLER 1 ve 2 fabrika ayarlarnda ise bu seviye verici frekansdr). Bir nceki deneyde de grdnz gibi vericinin ilemlerini almaya devam edin.

DENEY NO. 4 RF KISMI

Aklama: Sentezci / modlatr ilemlerinin analizinden sonra, vericinin anlatmn tamamlamak iin RF ksm anlatlmaktadr. Gereken aletler: . ift izli osiloskop, 20 MHz (eer arzu edilirse) 100 MHz osiloskop . Avometre (multimeter) . Frekans metresi . LF sins dalga reticisi (0'dan 20 KHz 'ye kadar)

161

ANALOG HABERLEME

Alper

162

ANALOG HABERLEME Prosedr:

Alper

Verici, RF k seviyesini grntlemek iin antene paralel olarak balanm RF prob devresi ile temin edilmitir. Prob, RF seviyesini belirten bir DC kts retir. Aletleri daha nceki deneylerde grdnz gibi hazrlayn: AF giriine 1 KHz, 500 ile 750mVpp aras bir ses (tone) uygulayn. AF amplifikatr kn vericinin Direk Modlasyon giriine (f310) balayn. Osiloskopun CH1 giriini FRIF 'e ve CH2 giriini ise FO 'a balayn (FRIF ve F0, sentezci /modlatr 'n faz kyaslaycsna verilen giriler olup, srasyla ekil 6'da B7 ve B8 olarak isimlendirilmilerdir.) FRIF 'i tetikleyin. Bir anten veya 80 santimetrelik bir teli anten olarak balayn. RF monitr devresini antene balamak iin JP2 jumpernn kullann. Avometre yi toprak hatt ile TP "RF metre" arasna, (B11), balayn. DC voltmetre ilemi iin hazrlann, 10 V tam lm, DIP SW 1 5 inci alterinin ve DIP SW 2'nin 3 nc alterinin fabrika ayarlarnda olduunu kontrol edin. Buna gre aktarlan frekans 100.7 MHz' dir. Aleti an. Osiloskop'u grntleyerek kilit durumunu kontrol edin. ki izin de ayn grnmesi gerekmektedir ve ikisinin de sabit olmas gerekir, birbirleri arasnda 90 derecelik bir deiim olmaldr. Eer PLL kilitlenmi grnmyorsa, bu durumu elde etmek iin L1'in merkez vidasn ayarlayn. Eer kilitlenme zor veya sabit deilse bunun nedeni RF ksmnn stabilitesinin olmayndandr. Anteni devrelerden uzaklatrn. Zorluk hala devam ediyorsa, RF g amplifikatr ile src arasndaki elemeyi bozmak iin C44 ' 1/8 lik bir evirme ile her hangi bir yne doru evirin. Daha sonra PLL 'yi kilitlenmeye ayarlayn ve C44 ' aadaki gibi ayarlamaya devam edin: Kilit durumunu grebilmek, iin bir gznz osiloskopta ve seviyeyi kontrol etmek iin de dier gznz avometre olsun. C44 ve C45 'i, avometre de maksimum belirti iin ayarlayn. Yaklak olarak 2 V 'luk bir belirti yeterlidir. Bu belirtini 7-10 V arasna birden ykselmesi RF devresinin kendi osilasyonu ve stabilite bozukluu olarak anlalmaldr. Bu durumda, C44 ile elemeyi tekrar bozun ve daha doru bir C44 ve C45 kombine pozisyonu bulun. RF tepe dedektrnn voltaj gstergesi anten girii zerindeki tam bir voltaj belirleyicisi olarak deil, vericiyi ayarlamada yardmc olmak iin ina edilmitir. En son olarak, kilitlenme durumuna ulaldn kontrol etmek iin aleti arada bir ap kapatn. lemden daha da emin olmak iin, anteni ksa bir sre iin yerinden karn. PLL kilitli kalmaldr. Anten balantdan karlmken aleti ap kapayn. PLL her seferinde kiliti durumunu koruyacakt r.

163

ANALOG HABERLEME

Alper

Vericinin ileminin son kontrol: bir FM alcsn 100.7 MHz 'e ayarlayn, iletilen sesi dinleyin. Alcnn ayarn 88/108 MHz aralna getirin ve bu aralkta yapay radyasyon olmadna dair kontrol edin. Not: Bunu yaparken, alcy vericinin ok yaknnda bulundurmayn. Bunun nedeni udur: vericinin almas kare dalga sinyali ile alan frekans sentezcisine (multiplier) baldr, Kare dalgalarnn yksek harmonik ierikleri vardr ve bu sebeple verici alcya yakn konulduu zaman doru bir sinyal (100.7 MHz) art alcnn lsnde eitli yerlerde duyulabilir fakat zayf bir yapay enerji yakalar. Eer vericinin arkas kapalysa ve alc vericiden en az 5 metre uzaktaysa bu etki ihtimal edilir duruma gelir. Bir baka yapay radyasyon kayna da osiloskop balant kdr. Eer bu balant ,k, kare dalga sinyallerinin mevcut olduu bir test noktasna bal ise yapay radyasyon elde edilir. Dier tarafta, osiloskop balant kn panele bal olarak brakmak radyasyonu arttrr, nk bu durumda verici toprak hatt (ground) ve asesi Osiloskop asesi zerinden osiloskopun koruma toprak hattna balanmtr. Bu deneyler, az deneyimli rencilerin cesaretini krmak deil, tam tersine, yksek frekanslarda cesaretlendirmek ve renciyi bu efektleri kullanmasnda harekete geirmek iin planlanmtr.

B4220B FM STEREO ALICISI ETM SET

NSZ
Bu eitim seti, 88-108 MHz band geniliinde alan ve gelimi bir dizayn ile tn kademelerinde entegre devrelerin kullanld bir FM alcy ihtiva etmektedir. FM komnikasyon eilim sisteminin tam olarak aklanabilmesi iin, bu eitim sisteminin B42.20A stereo verici ile birlikle kullanlmas nerilir. Alc aadakileri kapsamaktadr Gelimi bir IC etrafnda ina edilmi RF amplifikatr / local osilatr / mixer Varicap frekans ayar ve otomatik frekans kontrol (AFC) Piezo-seramik filtreli IF n-amplifikatr Gelimi bir dier monolitik IC etrafnda ina edilmi IF amplifikatr / AGC kontrol ve FM dedektr 164

ANALOG HABERLEME Plot tayc LED indikatr ve de-emphasys devre ile stereo decoder Ton ve ses kontroll iki kanall ses amplifikatr

Alper

Tm alc blmlerini kap~ayan ve mikro anahtarlarla altrlabilen yapay hatalar Eitim seti
+ - 1

5V klara sahip harici bir g kayna ile altrlmaktadr.

Bu eitim seti, aadaki kalemleri kapsayan temel ve st seviye telekomnikasyon kurslar ile meslek eitim kurslarnda kullanlabilir. FM sper heterodin alcsnn alma prensipleri deneyleri Alcnn herbir blmnn lm ve kalibrasyomla Arza bulma teknikleri zerinde pratik almalar

GENEL TANIMLAR
Alcnn n blm, ana baskl devre zerine monte edilmi kk bir baskl devrE zerinde bulunmakta olup, bu blme n panelden ulalabilir. RF amplifikatr ve mixer / konvertr fonksiyonlar gelimi bir IC olan IC1 ile yerine getirilmektedir. L2 osilatr devresinin bir paras olarak ilev grrken L1 anten sinyalin IC1 'e ulatrr. L1 ve L2 'nin sekoncler sarmlar varicaplar ile akort edilir ve elektrikse olarak bileik polarizasyonlar salanr. L3 birinci ara transformatr konumundadr. Filtre edilmi IF sinyali ykseltilmek zere L1'in sekonder sargsndan TR1 transistrne gnderilir. TR1 transistr 10.7 MHz seramik filtreyi srmektedir. Daha sonraki sinyal ilemleri bir monolitik IF ilemcisi olan ve IF amplifikatr, Limiter, FM Dedector, AF=C ve AGC jeneratr fonksiyonlarn kapsayan IC2 (LM3089) tarafndan yrtlr. L4, FM dedektr bobinidir. IC2 'nin k sinyali 'bir stereo decoder olan IC3 ile ileme ta tutulur. IC3, bnyesinde bulunan PLL, giri sinyalinin 19 KHz deki pilot taycsna kitler Kitleme ilemi stereo LED gstergesinin yanmas ile anlalr ve bileik compos stereo sinyal retilir. IC3 'n k Sa ve Sol kanallardan olumu ve kodu zlm iki adet LF sinyalidir. klara istenen standart sinyal yapsn salamak iin devre elemanlar balanmtr.

165

ANALOG HABERLEME

Alper

ki kanaldan oluan stereo sinyal Tone, Ses ve Balanca kontrollerinden getikten sor ykseltilmek zere, IC4 ve IC5 den oluan iki kanal ses amplifikatrne geer. Kolay referans iin aad tm kontrol ve ayar noktalan belirtilmitir. P1 Frekans ayar P2 Frekans aral st nokta ayar P3 Frekans aral alt nokta ayar L1 Giri seici devresi L2 Osilatr bobini L3 Birinci If transformatr L4 Dedector bobini P4 P5 P7 P8 P9 Sessizletirme aral Bass ton kontrol P6 Tiz ton kontrol Kanal balance ayar Ses Kontrol Stereo decoder serbest frekans ayar

DENEY NO 1 ALICININ LETLMES Aklamalar Bu deney, nceki laboratuvar derslerinin sonucu olarak alcnn iyi bir ekilde kalibre edilerek brakldn kabul etmektedir. Eer alc almyorsa, alcnn iletilmesi konusunu tekrar incelemek gerekebilir. Byle bir durumda De;ney No. 2 nceli yaplmaldr. Alcnn zerindeki fonksiyonel alma, devrelerde bulunan anahtar noktalardaki dalga yaplarnn incelenmesini ve aklanmasn kapsamaktadr.

166

ANALOG HABERLEME

Alper

167

ANALOG HABERLEME

Alper

168

ANALOG HABERLEME

Alper

169

ANALOG HABERLEME

Alper

170

ANALOG HABERLEME Bu deney iin aadaki cihazlar gerekmektedir : ift izli, 20 MHz osiloskop, (istee bal olarak) 100 MHz Osilascop, Multimetre, Frekans sayc, FM sinyal jeneratr Yntem : 1) Alcnn n blm ve Frekans ayar

Alper

Uygun bir anten (80 cm uzunluundaki bir tel yeterli olacaktr) balaynz ve cihaz anz. Multimeteyi LEVEL Meter kna (B10) balaynz ve DC voltage 5V F.S seviyesine ayarlaynz. lk olarak frekans ayarlama sistemini devre emas zerinde inceleyiniz ve daha sonra multimeteyi B14 'n ularna balayarak frekans ayar voltajnn maksimum ve minimum deerlerini inceleyiniz. Ayn lm Tunerin plastik kapa alarak C46 'nn ularndan da yaplabilir. Multimeteyi direk olarak varicap 'larn ularna balamaynz. nk bu durumda polarizasyon deiecek ve alc almayacaktr. Veya : balaynz ve alcnn almadn gzleyiniz. IC2 tarafndan oluturulan AFC sinyali R15, C7 ve R14 'den meydana gelen yksek empedans filtresinden geer ve frekans ayar devresine ular. AFC sinyali, yaklak 5 ile 6 V arasnda bir DC seviyede olup, bu sinyal dedektrde retilir ve deeri, IF sinyalinin nominal IF deeri olan 10.7 MHz den ayrlrken artar veya azalr. Bu sinyal, alcnn akord voltajn kontrol etmekte kullanlr, bylece seilen istasyonda doru akord yapm garantilenmi olur. Osilaskop probunu B12 ucuna balayn ve AFC sinyalini skala evresinde ayarladnz biimde gzlemleyin. Gl bir istasyon aldnzda durun ve daha sonra ayar dmesini en iyi ayar pozisyonu evresinde hafife deitirin. Bu esnada AFC sinyalinde meydana gelecek deiiklikleri istasyon tamamen kayboluncaya kadar gzleyin. Otomatik kontrol 'n nasl olutuunu aklayn. IC1 'in 11 inci ayana bal olan frekans sayc ile lokal osilatr frekansn ln. IF frekansnn 10.7 MHz olduunu bilerek frekans ayar araln hesaplayn. Eer frekans ayar aralnn ayarlanmasna gerek olduunu dnyorsanz, bu ayar P2 ve P3 ile yaplabilir. Ancak bu ilemin nasl yapld bir sonraki deneyde anlatlacaktr. 2) IF Kademesi

171

ANALOG HABERLEME

Alper

IF sinyalini izlemek iin osiloskobu L3 'n sekonder sargsna veya B13 ucuna balayn. Frekans ayar dmesi ile istasyon ayarlarn deitirin ve istasyonun gl ve zayf olduu yerler ile kanaln bo olduu yerlerdeki IF frekansnn ortalama genliinin nasl deitiini gzleyin. Osilascop zerinde grlen IF, yatay band zerinde olup, ok iyi anlalamayan izgilere sahiptir. IF ' TR1 tarafndan ykseltildikten ve CF ile filtre edildikten sonra tekrar izleyin. IC2, birok fonksiyonunun yannda, daha ncede grld gibi AFC voltaj ve dahili olarak IF kazancn kontrol eden AGC voltajn retir. Mono ses sinyali (89) test noktasnda bulunmaktadr. Osilaskop ile bu sinyali izleyiniz. 3) Stereo Decoder Stereo decoder olan IC3, giri stereo sinyalinin 19 KHz pilot taycsna kitlenen bir PLL 'e sahiptir. Osilaskop prob larn "19 KHz monitr" olarak iaretlenmi test noktalarna balaynz (B8) ve dalga yapsn (kare dalga) inceleyiniz. Osilaskop prob larn skerek yerine frekans sayc prob larn balaynz ve stereo istasyonlar ayarlayarak tekrar ayar bozunuz. stasyon ayar bozulduunda PLL 'nin serbest alma frekansna dndn (bu frekans 19 KHz 'e ok yakn bir frekanstr), istasyon ayar iyi iken 19 KHz 'de kitlendiini gzlemleyiniz. Osilaskop prob larn ses klarna balaynz (B6 ve B7) ve bu noktalarda sinyal inceleyiniz. Stereo istasyonlar iin sinyal, ar yksek frekanslardan dolay etkilenmi ve de multiplexing ileminin sonucu olarak kk bir genlie sahiptir. Bu durumda ses grnts irkin olacak ancak ok yksek frekanslar insan kula tarafndan duyulamayaca iin ses kalitesinde bir bozulma olmayacaktr. 4) Tone Kontrolleri Bu blm tam olarak klasik bir grnmdedir. Bass ve tiz kontroller ayr olarak yaplmaktadr. Devrenin iki blm (sa ve sol kanallar) ayn anda birleik potansiyometreler ile kontrol edilir. Tone kontrol devreleri, her kanal iin ayr olarak bulunan alak ve yksek frekans komponentleri ile alr. Osilaskop prob larn deiik test noktalarna uygulayarak dalg2 yaplarn izleyiniz. Bu deney bir FM jeneratrnn sinyal kayna olarak anten giriine uygulanmas ve alcnn bu frekansa ayarlanmas ile ok etkin bir ekilde yaplabilir. Tekbir frekansn demodle ses sinyali olarak ulamas, devrenin almasnn anlalmasn daha basit ve ak bir hale getirecektir. 5) Ses Amplifikatr IC4 ve IC5 'dan olumu iki adet edeer devreden olumaktadr. Bu monolitik se: amplifikatrleri ok popler olup birok ticari ses sistemlerinde uygulanmaktadr. Deiik ses seviyelerinde, giri ve klarda dalga yaplarn izleyiniz ve yksek se~ seviyelerinde distorsiyonun trmann izleyiniz.

172

ANALOG HABERLEME

Alper

DENEY NO. 2 ALICININ KALBRASYON VE AYARLARI

Aklamalar : Ayar ilemlerinin tam olarak aklanabilmesi amac ile, alcnn yeni ve kalibrasyonlar hi yaplmam bir alc olduu kabul edilerek batan sona tm ayarlarnn nasl yaplaca bu blmde anlatlacaktr. Gerek bir uygulama ile ak ayar ve kalibrasyon ilemleri renciler tarafndan uygulanacakt r. Bu deney iin "aadaki cihazlar gerekmektedir : ift izli, 20 MI-iz osilaskop, FM sinyal jeneratr, Multimetre, Frekans sayc, Yntem : Multimetre yi DC voltmetre blmnde 5V FS 'e ayarlayarak "LEVEL METER" lm noktas ile toprak ucu arasna balaynz. P2 ve P3 ' (ses frekans ayar aral u nokta deerleri) saat ibresinin ters ynnde tamamen eviriniz. Frekans ayar potansiyometresini saat ynnde tamamen eviriniz (maksimum frekans ayar noktas) u anda herhangi bir anten bal olmadndan RF ve IF sinyalleri bulunmamaktadr. Bu durum stereo-decoder PLL 'nin serbest alma frekansnn ayar iin iyi bir durumdur. Frekans saycy doru test noktasna balayarak l9KHz deerine en yakn deeri okuyana kadar P5 ile ayar yapnz. Anteni ve FM jeneratr balaynz. Yeterli sinyal zayflatmasn salamak iin anten olarak kullanlan tel ile fm jeneratr kna balanan teli birbirine sarnz. Jeneratr yayn frekansnn st noktas olan 108 MHz deerine ayarlaynz. L1 bobininin ekirdeini orta noktaya getiriniz. Ses ayar seviyesini maksimum deerine ve L4 demodlatr bobini ekirdeini tamamen kacak ekilde ayarlaynz. L2 osilatr bobininin ekirdeini yavaa jeneratrn frekans deerini buluncaya kadar eviriniz (frekans bulunduunda hoparlrlerden sinyal duyulmaya ve multimetre de deer okunmaya balanacaktr). Frekans ayar dmesi daha nceden saat ynnde tamamen evrildiinden (frekans ayar aral st noktas) ve hassas ayarn minimum deerinde olan P2 ile yaplacandan osilatr bobin ekirdeini yarm tur geri eviriniz. 173

ANALOG HABERLEME

Alper

Jeneratr sinyalini tekrar bulana kadar P2 ile ayar yapnz. Bu ilem tamamlandktan sonra jeneratr frekansn 88 MHz 'e ayarlaynz ve frekans ayar dmesini saat ibresinin ters ynnde tamamen eviriniz ve P3 ile sinyali bulana kadar ayar yapnz. u andan itibaren gerek FM istasyonlarn veya jeneratrn frekansn izlemek mmkndr. Gerek FM istasyonlarnn izlenmesi nerilir. Alcy orta frekans deerlere yakn bir zayf istasyona ayarlamaya alnz ve L4 demodlatr (yeil renkli) bobin ekirdeinin tamamen st noktada olduundan emin olunuz. Daha sonra P4 (ses ksklk ayar) ile maksimum ses seviyesini alacak ekilde ayar yapnz. AFC sinyalini, B12 ucunu jumper kablosu ile topraklayarak geici olarak sfrlaynz. Gl bir istasyon yakalaynz. IF bobini (L3, portakal renkli), frekans ayar dmesi ve n giri bobini L1 ile daha nce balanm olan multimetre de maksimum deer okuyuncaya kadar dnmeli ve hassas ayarlar yapnz. En iyi ayar iin en azndan veya drt defa dnmeli ayarlar yaplmaldr. AFC sinyalini grntleyebilmek iin osilaskop prob larn balaynz. Demodlatr bobinini (L4, yeil) AFC voltajn GV (besleme voltajnn yars) olana kadar ayarlaynz. Bu ilem yaplrken, ses seviyesi ykselecektir. Ses seviyesini normal bir ayara getiriniz ve tekrar L4 (yeil) bobini ile ayar yaparak ses seviyesinin maksimum olduu noktay bulunuz. Bu durumda demodlatr ayar tamamlanmtr. B12 ucunu topraklayan jumper kablosunu karnz. Bu durumda frekans ayar voltajna DC voltaj eklendiinden istasyon ayar noktas bir miktar kayacaktr. Prensip olarak P2 ve P3 'n tekrar ayarlanmas gerekir, ancak eer bu ilemlerin nasl yapld tarafnzca yeterince anlalm ise tekrarlamaya gerek yoktur. Alcnn kalitesini zayf ve gl istasyonlara ayarlayarak kontrol ediniz (istasyonlarn zayf yada gl olduklarn LEVEL METER gstergesinden anlayabilirsiniz). Bir stereo istasyona ayar yaparak Stereo LED 'inin yandn kontrol ediniz.

DENEY NO. 3 ARIZA ARAMA TEKNKLER

Aklamalar : zel durumlarn sonucu olarak meydana gelebilecek arzalar genel hatlar ile bir arza arama teknik rehberi eklinde aklanacaktr. Genel olarak arza aranmak, belirtilerin dikkatli bir ekilde kontrol edilmesiyle balar. Bu, arzann sistemin hangi blmnde olduu konusunda bilgi verecektir. phesiz ki ncelikle sistemin nasl alt (en azndan blok diyagram seviyesinde) konusunda bilgi sahibi olmak gerekmektedir. Bir kere arzann hangi noktada olduu saptanrsa, sinyalin ak ynne gre ileri veya geri giderek kontrol yaplmasyla arzalar tespit edilebilir. Baz rnekler : Cihaz almasna ramen herhangi bir alma emaresi yoksa: Bu ancak besleme voltajnn cihaza ulamamasndan kaynaklanr ve bu durumda voltaj besleme devresi kontrol edilir. 174

ANALOG HABERLEME

Alper

Kanallarn birinde ses yoksa: Bir sebebi olarak sinyalin iki kanala ayrlmasndan sonra kaynakland dnlr ve bunun zerinde allr. Stereo alma yoksa: ncelikle bilinmelidir ki stereo sinyal stereo decoder katndan alnr. Bu noktadan hareketle arza takibi yaplr.

175

ANALOG HABERLEME

Alper

176

ANALOG HABERLEME

Alper

B4220C STEREO KODLAYICI/KOD ZC ETM SET

STEREO SINYAL KODLAMA/KOD ZME TEKNKLER
Stereo kelimesi, yunanca 'da " boyutlu" anlamna gelen bir kelimeden gelmektedir. Moderin anlamda stereoda ise boyut etkisi, dinleyiciden belli bir mesafe uzaklkta bulunan iki-kaynakl bir ses sistemiyle salanr. Stereo sistemde alc, iki-kaynakl bir sinyali ayrabilecek, verici de iki kaynakl program yaratacak ekilde dizayn edilmitir. Stereo yayn iin sadece FM kullanlr. Dier modlasyon eitleri AM, DSB, SSB gibi FMin salad kaliteyi salayamazlar. Stereo kodlama, FM vericisinin akustik blm olarak kabul edilir ve ses devresiyle modlatr arasna yerletirilir. Stereo kod zc, dedektr ve akustik blm arasndaki bir FM alcsdr. ekil 1deki iki ses kayna mikrofon olarak belirtiliyor; fakat herhangi bir ift-program kayna olabilirdi. Sol kanal iin "L" (left), sa kanal iin se R (right) kullanlmtr. Her kanal, bamsz bir n amplifikatre sahiptir ve her kanaln k seviyelerini dengelemek iin genel bir kazan kontrol vardr. Genel kullanma sunulan yeni bir sistem genellikle mevcut sistem ile uyumludur. Stereo yaynclk, ancak FM-mono iyi bir ekilde kurulup milyonlarca FM-mono alcs kullanlmaya baladktan sonra gelitirilmitir. Stereo kodlama prosedr standartlatrlrken, mevcut sistem ile uyumlu olmasna dikkat edilmitir. Yani tek-kanal alcsnn iki ses kanalnn, kalite kayb olmadan bir hoparlrden alabilmesi iin iki ses kayna birletirilmitir. ki kanal alcs kullanan dinleyici ayn program, iki ses kayna tarafndan kullanlan iki hoparlrden, ayn anda duyacaktr. Bu iin ilk ksmn gerekletirmek iin, sol ve sa kanal sesleri mono-akustik (teksesli) bir program oluturmak amacyla 50 I-4z ile 15 kHz arsnda bir frekansla basite birbirine eklenir. Bu sinyal "L+R" olarak adlandrlr. Bu, ekil 1'de iki kare dalgasnn toplam olarak; ekil 2'de de 50 Hz ve 15 kHz aras banttaki frekanslarn, herhangi bir kombinasyonu olarak gsterilmitir. (burada kare dalgalar devre performansn anlamay kolaylatrmak iin kullanlmtr; gerek hayatta programlamann sinzoidal olaca aktr). kinci ksmda fazladan birka adm daha vardr. n amplifikatrden sonra, sa kanal (R) sinyali, sol kanal (L) sesine gre ters evrilir. (180 faz kaydrmas). Herhangi bir genel- verici amplifikatr veya ters evirici op-amp (ilem amplifikatr) devresi bunu salar. Daha sonra ters evrilen R sinyali (-R), L sinyaline L - R elde etmek iin eklenir. Bu ikinci kmedeki sinyaller ayn frekans aralnda olacaktr, 50 Hz ile 15 kHz arasnda, fakat sinyaller ilk kmeye direk olarak eklenmez. Bunun yerine ilk olarak L-R sinyalinin, dengelenmi modlatrdeki 38 KHz tayc zerine genlik modlasyonu yaplr. Bu modlatr, tayc frekanstaki voltaj durdurur. Bylece oluturulan yan band lar, ekil 2'de gsterildii gibi, 38 KHz 'in 15 kHz altndan(yani 23 kHz) 38 KHz 'in 15 kHz stne (yani 53 kHZ) frekans bandnda yer alr. L-R sinyalinin (dengelenmi) modlasyonlu yan- balar, iki kme arasnda karma imkan tanmadan modle olmam L+R sinyaline eklenebilir nk frekans ayrm vardr ve de biri modle olmu dieri olmamtr.

177

ANALOG HABERLEME

Alper

178

ANALOG HABERLEME

Alper

Burada ekleyici ve ters eviricilerden "basit" devreler olarak sz ediliyorsa da, bunlarn FM radyo yaynn destekleyen yksek kalite devreler olmas gerektii akldan karlmamaldr. Stereo mesaj sinyalini yeniden elde etmek veya demodle etmek iin, ilk olarak tayc yeniden yerletirilmeli ve AM sinyali olarak demodle edilmelidir. Yeniden yerletirme amacyla 38 kHz tayc oluturmak iin, vericiyle ayn frekansta birka milyon alc beklemek ok fazla ey istemek olur. 30 Hz 'lik (%0.08) bir frekans kaymas, hoparlrde ok yksek, rahatsz edici bir ses olarak duyulur. Bundan kanmak iin, 19 kHz pilot sinyali (38 kHz 'in yars) ses sinyalleriyle birlikte alc iin bir referans tonu olarak iletilir. ekil 1'de programla birlikte iletilmek iin 19 kHz osilatrle oluturulan ve birletirilmi toplam sinyalin %10'undan daha az genlie sahip bir pilot tonu oluturuluyor. Daha sonra pilot sinyal frekans, dengelenmi modlatre tayc giri olarak kullanlmak iin ikiye katlanr (38 kHz). Kuvvetlendirilmi L+R sinyali, pilot sinyali ve L-R sinyalinin modle olmu st vP alt yan bandlarnn toplam birletirilmi paketi, ekil 2'deki mesaj sinyalini oluturur. Bu mesaj, daha sonra istasyon taycsn frekans-modle etmek iin vericiye uygulanr. Yine, stereo ileminin tamamnn, frekans modlasyonu iermesine ramen, vericinin akustik blmne dt kabul edilir. Bu yzden alc tarafnda da, stereo de modlasyon, akustik blmnn ii olarak kabul edilmeli ve FM detektrnden sonra yer almaldr. Alc, stereo sinyalini vericinin izledii srann tersine ileme sokar. Vericinin son yapt btn sinyalleri birletirmekti; bu yzden alcnn ilk yapt ekil 3'te grld gibi btn sinyalleri ayrmaktr. Dk frekans L+R sinyali, toplam sinyalden alak frekans filtresiyle kolayca ayrlr. Burada tek dikkat edilecek nokta filtre kesme noktasnn, 15 kHz sinyali ok az zayflattn veya hi dokunmadn, fakat 19 kHz sinyali en azndan 20 dB azalttn gzlemleyebilmektir. L-+-R sinyali, daha fazla ileme sokulmadan nce sktrlr. Modle olmu L-R ift-yan band sinyalleri, sadece 23 kHz ile 53 kHz arasndaki sinyallerin stereo demodlatre gemesini salayan band-geirici filtre tarafndan ayrlr. Daha sonra 19 kHz pilot taycnn frekans 38 kHz alttayc sinyali oluturmak ve stereo gstergesini altrmak iin ikiye katlanr. ift-yan band L-R sinyali bir transformatre tanr ve 38 kHz 'lik tayc sinyal, transformatrn ikincil merkez knda ikiye katlanr. Bununla yan bandlar yeniden birletirilir ve D1 ve D2 redresrlerine uygulanr. D1 diodu, sadece yeniden birletirilmi AM tayc dalgasnn pozitif yarmperiyodunu dorultmak iin polarize edilir. Filtre devresi C1 - R1, taycy yok eder ve demodle olmu L-R sinyalini amplifikatrn sol kanalna geirir. Bu noktada, sktrlm L+R sinyali sisteme geri verilir, iki sinyalin toplam elde edilir: (L+R) + (LR) = 2L Bir sinyalin pozitif sa paras, dier sinyalin negatif sa parasn iptal eder; geriye kalan sadece sol sinyalin iki kat genlikte bir sinyaldir (2L).

179

ANALOG HABERLEME

Alper

180

ANALOG HABERLEME

Alper

D2 diodu, birletirilmi AM tayc dalgasnn sadece negatif yarm-periyodunu dorultmak iin polarize edilir. C2 - R2 filtresi taycy yok eder ve demodle olmu (L- R) sinyalini sa kanal amplifikatrne geirir. Bu noktada sktrlm L+R sinyali sisteme geri verilir, ve sonu iki sinyalin toplamna eittir. sonu: ( L+R ) - ( L -R ) = 2R Bir sinyalin pozitif sol paras, sa sinyalin iki kat genlikte bir sinyal brakarak (2R) dier sinyalin negatif sol ksmn iptal eder. Ayrlm R ve L sesi daha sonra herbir amplifikatre (zde) farkl iki tip hoparlr oluturmak iin verilir. Ton, denge ve ses kontrolleri akustik (ses) blmnn iidir. Kuadrofonik ses drt-kanall bir sestir. Sol arka, sol n, sa arka ve sa n sinyalleri ieren ses datm sistemini iletme teoremi zerine 1972 'den beri allmaktadr. Birok teoremde "Kabul Edilebilir Bir Sistem" iin drt konfigrasyon n plandadr. ekil 1'deki verici blok diyagramn inceleyin; sol veya sa ses kaynan, n ve arka mikrofonlardan oluan dier bir komplike devreler kmesi olduunu veya ekil 3 'teki alcnn sol kanal sesini, sol n ve sol arka sesi olarak ayrdn gzlemleyin. Her ne kadar baz sistemler modlasyon ileminde faz as (rnein L arka -45 ve L n +45 ) ierseler de elektronii zor deildir. Btn sistemler u yasay salamaldr : mono akustik alcya giden btn ses tek hoparlrden, toplam stereo ses iki-kanal alcya, ve drt ses kanal da Kuadrofonik alcya. ekil 2 'de henz sonulandrlmam bir konu fark edilebilir. Bu frekans spektrumunda, mevcut sistemlere en az zarar verecek ve dier sinyallerle harmonik oluumla giriime sebep olmayacak, modle olmu dier bir yan bandlar kmesi eklemek iin en iyi yer neresidir. Henz "kabul edilebilir" bir sistem yoktur.

B4220C ETCS
B4220C eiticisi tek bir modlde, srasyla FM verici ile FM alcsnn kod zc ve kodlayc blmlerini ierir. ki devrenin tek bir modlde olmasnn avantaj, alma kolayl salamasnda ve verici ile alc arasnda komple bir deneysel balant kurmakszn iki blm zerinde deney yaplabilmesini salamasdr. Tek bana attrlma kapasitesi olduu gibi B4420C, B4220A vericisine bu verici stereo sinyalleri retmek iin balanabilir. FM iletim/alm eitimini tamamlayan B4220B eiticisi, kendi stereo kod zcsyle, B4220C 'nin benzeri bir stereo alc ile donatlmtr. ekil 4, B4220C eiticisinin n panelini gstermektedir. Panelin yukar yars kodlaycnn blok diyagram, aa yars kod zcnn blok diyagramdr. Kodlayc blm, stereo sinyal oluturmann temellerinin anlatld ekil 1 'in kiyle ayn gibi gzkyor. Tek fark 19 kHz ve 38 kHz sinyal retmedeki farkllktr: ekil 1'de 19 kHz 'ten 38 kHz retmek iin bir artrc gsterilmiti, B4220C eiticisinde ise ana osilatrden gelen 76 kHz sinyal srasyla 38 kHz ve 19 kHz 'e blnr. 38 kHz kare dalgalar, dengelenmi modlatrn iine konmu ( bir MC1496 entegre devresi etrafna kurulmu) transistrleri anahtarlamak iin kullanlr. 19 kHz, pilot sinyal olarak kullanlacak saf bir sins-dalgas retmek iin aktif filtrelemeden geer.

181

ANALOG HABERLEME

Alper

182

ANALOG HABERLEME

Alper

Kod zc blm, ekil 3 'n prensiplerine gre alrken, gelimi bir devre kullanlarak, MC 1310 PLL stereo cod zcs, eklenen birka blmn de yardmyla btn ii yapabilecek kapasiteye getirilir. MC1310 yerel yayn stereo alclarn iinde yaygn olarak kullanlr. Kod zcnn ileyii u ekildedir: Stereo bileik sinyali, alcnn detektr blmnden geldii giri amplifikatrne verilir. Amplifikatrn k yne gider: lk yn Faz Kilitli dngnn (Phase Loced loop) referans giriindedir. (fltreli "Faz Detektr", "Voltaj Kontroll Osilatr, Blcler bloklar). PLL bu son gelen stereo olduunda, gelen sinyalin 19 kHz taycsn bloke eder. Bileik sinyal 'in gidecei ikinci yn, eit-faz (n-phase ) faz-karlatrc giriidir Bu blok, PLL frekans pilot tayc ile ayn fazda olunca aktif bir k salar.bir baka deyile bu blok, PLL doru ekilde bloke edildiinde aa kar, yani gelen sinyal yeterli temizlik ve genlikte bir stereo sinyal ise. Eit-faz karlatrcnn k, 38 kHz de modlasyon frekansn, kod zcye gitmesi iin, balatan veya durduran bir balang devresine gider. Bileik sinyalin gittii nc yn de kod zcdr. Burada btn sinyal bir dengelenmi demodlatrde paralara ayrlr: (L-R) spektrumunun yukar yars orijinal 50 Hz - 15 kHz bandna dntrlr; yine dengelenmi modlatr geen dier alt para da (L+R) orijinal terim art harmonik toplama olarak bunun knda gzkr. Bu sonuncular sktrma filtreleriyle sktrlrlar ve yeniden retimin kalitesi etkilenmez. Kod zcnn btn ilemi, demodle taycnn (38KHz ) pilot (ve vericideki modlasyon iin kullanlan tayc) ile ayn fazda olmas gereine dayanr. Bunun eksikliinde, kod zcye verilen bileenlerine ayrlmam bileke sinyal ok kt ekilde parazitlenir ; L ve R sinyalleri orijinallerine kesinlikle benzemez. Bu eitfaz ; karlatrcnn, doru ekilde kod zme gerekletirilemediinde taycy durdurmasna sebep olur. sinyal daha sonra kod zcye iletilir, L ve R klarna paralel gzkr (tek sesli duyum). Bir k gstergesi doru kod zm salanp salanmadn gsterir.

DENEY NO:1

GR AMPLFKATRLER VE N GENLETME

n geniletmeli akustik amplifikatrleri : n geniletme,akustik sinyalin yksek frekans bileen lerinin genliini arttrmak iin gerekir ve bu yzden FM deki bu sinyaller iin daha iyi iletim artlar salar . Alcnn, dz akustik frekans cevab salamak iin tamamlayc fonksiyonda bir sktrma devresi vardr.

183

ANALOG HABERLEME

Alper

B4220C eiticisinin giri amplifikatrleri, geri besleme dngs iinde n geniletme a ieren ilem amplifikatrlerinden yaplmtr. bu amplifikatrlerin incelenmesi (bir tanesini incelemek yetecek) alak frekans sins dalga jeneratr ve ift iz osilatryle yaplr. Osiloskopun CH1 'ini, giri sinyalini, CH2 'sini ise k sinyalini grntlemek iin kullanarak, 50 Hz -15 kHz aralnda deneyler yapn. . Amplifikatr doyurmamak iin girii tepeden tepeye 100 mV 'ta koruyun, (Herhangi bir doyum fark ederseniz azaltn). Kullanlmayan amplifikatrn .giriini topraklamak iin kapatn ki ses ve benzeri bozukluklar olmasn. Deneyde hangi amplifikatr kullandnza bal olarak ayar dmesini tamamen saat ynnde veya saat yn tersinde eviriniz. lmlerinizi dikey eksen V1 yatay eksen de frekanslar (Log derecesinde) gsterecek ekilde bir grafikle gsterin.

DENEY NO. 2

L+R/L-R MATRKSLEME

n geniletme amplifikatrlerinin klar iki toplaycya gider; ihtiyaca gre L+R ve L-R elde etmek iin toplanr veya karlrlar. Aslnda L+R/L-R matrisi ters-iaretli sinyaller retmek iin oluturulur: -(L+R) ve -(LR), fakat bu terimsel anlamda nemsizdir nk iki bileen de ters evrilir. Bu devreyi Dk Frekans jeneratr ve ift iz aralnda inceleyin: LF jeneratrn ve osilaskop un prob larn toplaycnn her iki giriine de paralel olacak ekilde balayn. 100 mV ve 1kHz deerini ayarlayn. Ayar dmesini hareket ettirerek aralktaki izgileri gzlemleyin. Deiik ayar pozisyonlarnda lm yapn ve tartmak iin sonularnz kaydedin.

DENEY NO. 3

OK SEVYEL SNYAL

38 kHz ve 19 kHz test noktalarndaki dalga eklini gzlemleyin. Frekans metreyle frekans ln (panel iindeki trimmer sayesinde frekans deerinin dzeltilmesi mmkndr. Ayar veya frekans lm yapmadan nce 10 dakika snmasn salayn). Her iki L ve R akustik sinyali girilerine paralel eit sinyaller yerletirin, nceki altrmadaki gibi. Toplaycnn kndaki bileke sinyalinin eklini gzlemleyin ve sinyalin grnnn sadece L , sadece R, L=R sinyalleri uygulandnda nasl deitiini renin. L-R bileenini sfr dengesine ayarlayn. Dengelenmi modlatrn kn gzlemleyin ve sktrlmam taycnn genliini ln (bu ilemi yapmadan ikinci aralk probunu ve paneldeki herhangi bir balanty karn, yoksa aralk probu nedeniyle ykselen ve dier balantlarla indklenen parazit, lmeye altnz sinyali size geirmeyecektir). Tayc sfrnn dzeltilmesi panel iine yerletirilen bir trimmer ile mmkndr. Her iki akustik giriini topraklama iin kapatn. Pilot taycnn genliini ln. Bu deer, nominal genlik sinyali (100 mV) girilere uygulandnda, k genliinin

184

ANALOG HABERLEME

Alper

yaklak %10 'u olarak farz edilir. Dier %90'lk ksm L+R ve L-R bileenleri (modle olmu) arasnda eit olarak dalr. Eer gerekiyorsa pilot sinyalinin genliini ilgili trimmer ile ayarlaynz : lk olarak %45 'ini her iki girie de eit sinyal uygulayarak kontrol edin. Sfr L-R iin dengeyi ayarlayn. k genliini okuyun: Bu, toplamn %45 'ine eittir. Bu toplam hesaplayn; sonra da %10 'unu. L ve R girilerinin her ikisi de topraklanm halde 19 kHz ilemi yaplrken, trimmeri bu deer iin ayarlayn,

DENEY NO 4.

KOD ZC

1) PLL serbest alma frekans Sinyalin gelmedii bir durumda, PLL sadece kendi serbest frekansyla salnacaktr. Frekans-sayc ile bu deeri ln, daha sonra eer gerekiyorsa uygun trimmer ile ayarlamalar yapn. Doru ayar, alcnn ayn zamanda zayf ve/veya parazitli sinyali tespit edebilmesi iin nemlidir. Bir %5 sapma yine de bu tip herhangi bir stereo kod zcnn almasn engellemeyecektir. 2) Stereo ilemi Paralel olarak kodlaycnn her iki giriine bir 100 mV, 1 kHz sins dalga uygulayn. Kod zcnn kna ift-iz osiloskobu balayn. Kodlaycnn kn, kod zcnn giriine balayn. Stereo gstergesi harekete geer. klardaki dalga ekillerini gzlemleyin ve deiik denge ayarlar iin orijinalleriyle karlatrn. Son olarak, kodlaycnn 19 kHz test terminalini ksa devre edin. Bu ekilde iletilen sinyalden pilotu ayrrsnz. Stereo nn snmesini ve akustik sinyallerdeki deiimi gzlemleyin.

DENEY NO 5.

B4220A VERCSYLE LEM

B4220A vericisini stereo olarak kullanmak iin, bu son ilemde ilgili klavuzda verilen admlar takip edin, sonra akustik kaynaklar (iki LF jeneratr veya paralel her iki girie sadece bir tane) B4220C kodlaycsna balayn. Bu son admla retilen stereo mltipleks (ok dzeyli) sinyali, vericinin modlasyon giriine balayn. Stereo iletimi grntlemek iin B4220 FM alcs kullann.

GVENLK VE KULLANIM NERLER

Eitici, personel ve kendi donanm asndan maksimum gvenlikte dizayn edilip kurulmutur. Eitici dk-voltaj, dk-g kaynayla beslenir. G kayna tarafnda ksa devre olabilecei iin, otomatik akm-snrlandran B4190 g kayna kullann. Donanm, istenmeyen kazalara kar korunmutur: giri ve klar mmkn olduu kadar yanl balantlara, ksa devrelere ve harici potansiyallere kar korunmutur. Bu panelle retilen konu FM iletim ve alm konusu ile alkanlk gerektirdiinden, bu panel ile laboratuvar almas yaplacak en iyi yer, bizce, B4220A ve B panelleri konusunda derinletikten sonra, FM vericisi ve alcsdr. FM genellikle AM, DSB, 185

ANALOG HABERLEME

Alper

SSB vs. 'den sonra ilenir; bu eitici ile deneyi ilemek iin en iyi zaman Analog letiimler kursundan sonrasdr.

186

ANALOG HABERLEME

Alper

187