You are on page 1of 146

STANBUL KLTR NVERSTES SOSYAL BLMLER ENSTTS

EDP CANSEVERN RNDE ANLATI ELER

YKSEK LSANS

Tez Danman : Prof. Dr. Durali YILMAZ

2007

NSZ Edip Canseverin iirinde Anlat geleri isimli alma blm altnda incelendi. I. Blmde Edip Canseverin iir evreni iinde kalan akmlar, anlaylar, iir meseleleri ve air ile ilikilendirilebilmesi zerine, II. Blmde ise Canseverin eserleri hususunda kronolojik bir sralama ile fikirler aktarld. Son Blm Edip Canseverde anlat iiri ve gelerinin tespitine alld. Bu geler de olaylar, meknlar ve kiiler olarak alt balk altnda topland. Edip Canseverin iir yazd srete tm iirleri gz nnde tutularak airin iire bak, duruu dneminin anlaylar iinde deerlendirildi. Ayn zamanda tm iirlerine genel bir bak da Edip Cansever iirindeki izlekleri ortaya koymakta fayda salad. Anlatnn ve gelerinin tm Cansever iirlerine yansmalar takip edilebilir balantlaryla incelenmeye alld. Bu almam iin bana yol gstericilik yapan ve danmanlm stlenen hocam Prof. Dr. Durali YILMAZa, desteini her zaman yanmda hissettiim hocam Prof. Dr. skender PALAya, yardmlarn hibir zaman, hibir hususta benden esirgemeyen deerli hocalarm Do. Dr. mr CEYLANa, r. Gr. sa KOCAKAPLANa ve destekleri iin Okt. Rekin ERTEMe, Dr. Oktay Selim KARACAya, Yard. Do. Dr. Hacer GLENe sonsuz teekkr bor bilirim. Yalnz bu almamda deil hayatmn her annda yanmda olan annem Nejla AHAN ve babam brahim AHANa zlemle minnetlerimi sunarm.

NDEKLER NSZ ____________________________________________________________ I NDEKLER ____________________________________________________ II ZET ____________________________________________________________ IV ABSTRACT ________________________________________________________V CANSEVER VE LK RLER, REDDETTKLER ZERNE ........................... 1 CANSEVER VE KNC YEN R ....................................................................... 8 CANSEVERDE BREYSELLK TOPLUMSALLIK SORUNU VE VAROLUU R................................................................................................... 13 UZUN R KISA R, SOMUT R SOYUT R, CANSEVERDE RN MALZEMES .............................................................................................. 18 ESERLER ................................................................................................................ 22
KND ST.................................................................................................................. 23 DRLK DZENLK ...................................................................................................... 27 YEREKML KARANFL .......................................................................................... 31 UMUTSUZLAR PARKI................................................................................................. 34 PETROL........................................................................................................................... 36 NERDE ANTGONE ...................................................................................................... 37 TRAGEDYALAR............................................................................................................ 43 ARILMAYAN YAKUP............................................................................................. 44 KRL AUSTOS ........................................................................................................... 46 SONRASI KALIR ........................................................................................................... 49 BEN RUH BEY NASILIM............................................................................................ 53 SEVDA LE SEVG ........................................................................................................ 54 ARN SEYR DEFTER ............................................................................................. 57 EYLLN SESYLE...................................................................................................... 60 BEZK OYNAYAN KADINLAR .................................................................................. 63 LK YAZ KYETLER ......................................................................................... 64 OTELLER KENT .......................................................................................................... 67

CANSEVERDE ANLATI R VE GELER .................................................... 70


OLAYLAR ....................................................................................................................... 85

II

MEKN............................................................................................................................ 92 KLER .......................................................................................................................... 98


Armenak: .................................................................................................................................. 102 Vartuhi:..................................................................................................................................... 102 Diran:........................................................................................................................................ 102 Lusin:........................................................................................................................................ 103 Stepan: ...................................................................................................................................... 104 Yakup, onlar (kurbaalar) ve Avukat Kadn: ........................................................................... 107 iek Sergicisi:......................................................................................................................... 109 Meyhane Garsonu:.................................................................................................................... 111 Meyhanenin Patronu:................................................................................................................ 111 Yorgo, Kars ve Anjel: ............................................................................................................ 112 Genelev kadn:......................................................................................................................... 113 Otel Ktibi: ............................................................................................................................... 113 Cenaze Kaldrcs dem:......................................................................................................... 115 Dn Gn ve Hayrnnisa: .................................................................................................... 115 Ruhi Bey ve Limonluktaki Yangn:.......................................................................................... 116 Cemile: ..................................................................................................................................... 122 Cemal: ...................................................................................................................................... 123 Seniha: ...................................................................................................................................... 124 Ester:......................................................................................................................................... 127 Eros Otelinin Kambur Mdr:................................................................................................ 130 Otel Mdrnn Yardmcs:.................................................................................................... 131 Metrdotel: ................................................................................................................................. 131 Tenis retmeni: ...................................................................................................................... 132 Bayan Sara:............................................................................................................................... 133

SONU .................................................................................................................... 135 KAYNAKA ............................................................................................................ 136

III

niversite Enstits Anabilim Dal Program Tez Danman

: : : : :

stanbul Kltr niversitesi Sosyal Bilimler Trk Dili ve Edebiyat Trk Dili ve Edebiyat Prof. Dr. Durali YILMAZ Yksek Lisans Eyll 2007

Tez Tr ve Tarihi :

ZET EDP CANSEVERN RNDE ANLATI GELER Kayhan AHAN Trk Edebiyat Tarihinin nemli airlerinden olan Edip Cansever, iir dnyasn aramak, sorgulamak ve yenilenmek zerine kurmutur. yle ki bu yenilenme esnasnda inkr ettii iirleri ya da aidiyetini kabul etmedii dneminin iir hareketleri olmutur. Cansever arad syleyii anlat trlerinin imknlarndan faydalanarak yaratmtr. ekilsel ya da biimsel bir faydalanmdan ziyade oluturduu takip edilebilir izleklerle kendine has sesini ve slubunu ortaya koyabilmitir. Dzyaz ile olan bu temasnda dengeyi son derece hassas bir terazi ile kuran Cansever, iirden asla dn vermemitir. Canseverin iiri yitirip nesre dnme riskini barndran bu iir kurgusunda onun btn airlik meziyetlerini grmek mmkn olmutur. O dramatik iir deil iir yazan bir airdi. Biz de bu almamzla onun iirden vazgemeyen tarz ile dramatik iir arasndaki fark gstermeye; anlatdan yararlanmnn ynlerini ve anlat gelerinin tespitine altk. Anahtar Szckler: Edip Cansever, Dramatik iir, Anlat iiri, Anlat geleri, Cansever iirinde Kiiler, Mekn, Olaylar, Canseverin Eserleri, kinci Yeni, Ksa iir, Uzun iir, Soyut iir, Somut iirin Malzemesi, Canseverde Bireysellik, Canseverde Toplumsallk Bilim Dal Saysal Kodu: IV

University Institute Department Programme Supervisor

: : : : :

Istanbul Kltr University Institute of Social Sciences Turkish Language and Literature Turkish Language and Literature Prof. Dr. Durali YILMAZ MA September 2007

Degree Awarded and Date :

ABSTRACT ELEMENTS OF PROSE IN EDP CANSEVERS POEMS Kayhan AHAN Edip Cansever, one of the most important poets in the history of Turkish Literature, planned his poems within the framework of searching, asking and renewing. In fact, he denied some writings that he had written and he didnt accept to be a part of a school of poem. Cansever created his own style by benefiting from the advantages of prose. He formed his unique style and voice by means of the elements that can be fallowed rather than form. Cansever, who balanced this with prose remarkably, did not deviate from poetry in any way. It is possible to see all of his capabilities in poetry that there was a risk of losing poetry and chancing it into prose. He didnt write dramatic poetry but poetry. We have tried to show the difference between Cansevers unique style and dramatic poetry, the aspects of his benefiting from narration and to find these aspects. Key Words: Edip Cansever, Dramatic Poetry, Narrative Poem, Elements of Narration, Settings, Persona, Events, Tense in Cansevers Poems, Works of Cansever, kinci Yeni, Short Poems, Long Poems, Abstract Poems, Concrete Poems, Materials of Poems, Individualism in Cansevers Poems, Sociality of Cansevers Poems. Science Code:

CANSEVER VE LK RLER, REDDETTKLER ZERNE Edip Cansever, yazn hayatna stanbul Halkevleri yayn organ olan stanbul dergisinde yaynlad iirlerle balamtr. 1947de de kindi st isimli ilk iir kitabn yaynlamtr. air daha sonra Fikirler, Edebiyat Dnyas, Kaynak gibi dergilerde iirlerini yaynlam, 1951de 8 say yaynlanacak olan Nokta dergisini kurmutur. Dergi kapandktan sonra iirlerini Yeditepe dergisinde yaynlam ve 1954te de ikinci kitab olan Dirlik Dzenliki yaynlamtr. Ne var ki Cansever, 1981 ylnda kendi seimiyle hazrlad Cem Yaynevinin bast Yeniden isimli toplu basma ve 1982 ylnda yine kendi oluturduu Adam Yaynlarndan bir toplu basmn ilk kitab olan Yerekimli Karanfile (ikinci kitabn ad da airin Seyir Defteri olmutur.) kindi st adl kitabn almamtr. Dirlik Dzenlikten ise drt iire (Masa da Masaym Ha, Dipsiz Testi, Mesire Yerleri, ekerli Gerek) yer vermi, Yerekimli Karanfilden de be iiri (Gnein Yazd, Anahtar Delii, Dolgun, Gzlerim, Altn Ayak) yine bu kitaplara almamtr. KND ST I nsan her eye alyor. Scak bahar ikindilerine Harbe, sevda ekmeye. Kk gazetecim her gn byle marur. Benim vanilya kokulu dondurmacm Gene kap nlerinde. te taze ikindi gneim. Pencerelerde kk sarnlar,

Her ey iyi, her ey sade Anlyamyorum u i skntm. Yaamak dersen yaamak, Sarholuum sarholuk. Ah! Hatrlamak olmasa eski gnleri. (Sonras Kalr I, YKY, 2005, s. 36.) KND ST II Beni megul ediyor bugnlerde Ufak eyler, can sknts, Scak ikindi iirleri En tazesi aklarmn, Aalar, vesaire Bugn eski sevdalar tazeleniyor iimde. (Sonras Kalr I, YKY, 2005, s. 40.) GNEN YAZDII Altk bakvermeye, az ey mi balkondaki deniz Son gzlerimizi harcadk, en ok da gnein tuttuu Sras gelmiken syliyeyim de Biz onunla gnei, suyu aka eviriyoruz Bana uzun mu uzun portakal dilimlerini anlatyor Duvarlar boyatyor her sonbaharda imdi ise ne yapalm? bilemiyoruz. Salarla gzleri kesiyoruz makaslar konusunda Ayaa kalkyoruz ayaa gece gndz Her elde bir gkyz var alyacamz geliyor bir trl ocuklar bekleme yaplar gibi sokaklarda Biz ki ok alml bir balkonu olan Sarkarak darya Bunca olanlara bakar gibisine belki nsanda bir trk var onu karyoruz. (Sonras Kalr I, YKY, 2005, s. 104.)

airin bir toplu basm yaplmas esnasnda bir kitabndan seki oluturmas garip karlanamaz ancak Cansever, basmndan tam otuz yl sonra 1977 ylnda da ne yazk ki bugn bile yakam brakmayan bir kitab yaymlyorum.1 dedii kindi stn tamamen grmezden gelmitir. Fakat biz de bu tutumu desteklediimizi syleyebiliriz. nk Dirlik Dzenlik kitabna bakldnda oradan ald drt iir Canseverin kinci Yeni dairesinde verecei iirlerin ilk rnekleri ve Yerekimli Karanfilin mjdecisi saylabilirler. rnein Umutsuzlar Parkndaki ayn ismi tayan iiri daha sonralar yazaca anlat iirine bir balang sayabiliriz. Yalnz kindi stnde yer alan iirler, deil Cansever iirinin herhangi bir dnemini oluturmak, bir mjdeci olmaktan dahi uzaktr. Canseverin iir dnyasnda herhangi bir ekilde balang bile saylamayacak kadar zayftrlar. Biz bu iirlerden olsa olsa ancak Canseverin yaad ve iirle henz ok yeni tant sonucunu karabiliriz. Bir airin elbette acemi ve usta dnemleri olabilir ama bu acemilik eserleri de ustalk dneminde verdii iirlere en azndan taban hazrlar nitelikte olup airin iirindeki geliime de rnek oluturmaldr ki Cansever de byle iirlerine zaten sekilerinde yer vermitir. Canseverin dergilerde kalan iirler ve kindi st ile Dirlik Dzenlik kitaplar iin yazldklar dnemin hkimi olan Garip akmnn etkilerini grmek mmkndr denilebilir. Ancak bu iirler, Garip akm dnemi iin de baarl saylamazlar ve olduka sradandrlar. Konuma dili gerekten gnlk konuma dili olarak kalm, iir dzenine geememitir. Meyhaneler, caddeler, parklar, baheler vazgeilmez meknlardr iirlerinin. Gen ve rahat hayat tarzn benimsemi birinin, en akrak yazd duygusal iirlerdir bunlar. te bu yzden de Canseveri bu iirlerini grmezden geldii iin sulamak taraftar deiliz. Yaz gnleri scack meyhanelerde, Taptaze salkmlar iinde. Limana insan grltsne kar Konuan olmasa uzun mddet bakp kalacakt Caddelere kolkola gezen kzlara.
1

Edip Cansever, Yaam yks, Gl Dnyor Avucumda, stanbul, Adam Yaynlar, 5.b, 2000. s. 28.

Unutmamt yalnzln gen adam Btn gn ayn caddelerde. Pencerelerde ayn sarn kzlar Halbuki o sarnlardan hi holanmazd. (Sonras Kalr I, YKY, 2005, s. 17.) Edip Cansever, Erdoan Albayrakn kindi st isimli bir yaptnz var m sorusuna evet, var cevabn vermitir. Ancak Yeniden isimli toplu basmda olmayan iirleri konusu alnca konuya Dirlik Dzenlikle giri yapm kindi stn azna dahi almamtr: Dirlik Dzenlik adl yaptm acemilik yllarmn ilk rnlerini kapsyor. O dnemin iir ortamn aamad gibi mizacm belirtmekten de uzak iirler. Yalnzca drt iir almamn nedeni balangla daha sonra yazdklarmn arasndaki ba saptamak kaygsndan douyor. Yerekimli Karanfilden fantezi gesi ar basan iirleri kardm yalnzca. Ben karmasam da kitap onlar dlyordu zaten.2 erif Akta da kindi st ve Dirlik Dzenliki kastederek Bu ilk iki kitap onun aray dnemi eseridir; Garip hareketi evresinde gelien anlaya uygun iirleri ihtiva ederler.3 der. Mustafa erif Onaran ise Canseverin iirlerini mer Edip olarak yazd ilk dnem iirlerini de ikiye ayrr: stanbul ve Fikirler dergisinde yazdklar. Ve Canseverde Garip etkisini de pek kabullenmez: mer Edip, Edip Cansevere geerken iirinde de bir alaysama vard. Genelleme yapma kolaylna kaan ozanlar, o alaysamann Garip iiri etkisinden geldiini sanr. Bylece allm bir gr yinelenmi olur; Dirlik Dzenlikteki Salh Birsel alaysamas gzden kaar. Salh Birsel alaysamas ile Behet Necatigil bilgelii rtrken Edip Canseverin insana bak deimeye balad. nsann toplum iindeki durumu, birey olarak kendini kurtaramay; iirin ak iinde, yer yer, derinlikler, burgalar oluturuyordu.4 Asm Bezirci, Canseverin ilk iirlerinin bohem hayatna zenen aylak bir ehir delikanlsnn evrenini yansttn dnyor ve iirlerden alntlarla delikanlnn akamlar yalnzlktan, gndzleri isizlikten sklp zamann kahvede, parkta,

Erdoan Albayrak, Canseverle Sylei, Varlk, 889, 10. 1981, s. 7. erif Akta. Edip Cansever. Trk Dili, 462, 06. 1990, s.273. 4 Mustafa erif Onaran, mer Edipten Edip Cansevere iirli Yol Varlk, 1135, 4. 2002, s. 55.

meyhanede ldrdn sylyor.5 Gven Turan Cansever iirinin doumuna baktnda bir karanlkla karlatn belirtip ilk iirleri hakknda btn bildiinin Dirlik Dzenlik kitab olduunu syler ve ekler: 1947de yaymlad kindi st adl kitab ise bir bakma Canseverin gmd bir kitaptr.6 Cansever, ilk iirlerini kendi hazrlad toplu basmlarda yok saym, zerine konumaktan bile holanmamtr grdmz kadaryla. Ancak lmnden yllar sonra ilk basmn Nisan 2005te Yap Kredi Yaynlarnn Bedirhan Toprak editrlnde yapt Sonras Kalr I ve II isimli toplu basma kindi st isimli yapt dhil edilmitir. Bu durum son yllarda pek alk olmadmz biimde bir edebiyat krizine yol am ve gazete sayfalarna tanmtr. zellikle Hilmi Yavuz ve Enis Batur tarafndan kindi stnn kitaba dhil edilmemesi airin vasiyeti olarak grlm ve kar klmtr. Hilmi Yavuz Zaman Gazetesindeki yazsnda Edip Cansever'in salnda, 1981 ylnda, yaymlanm olan 'Yeniden' balkl toplu iirlerinde, 'kindi st' yoktur; -o kitap, yani, 'kindi st', 'mer Edip Cansever'e aittir; nk 'Edip Cansever'e deil! Buras ok nemli; zira sorun, bir 'kimlik' ve 'aidiyet' sorunudur: Edip Cansever, 'kindi st'n biyografisinden karmakla yetinmemi; kendi adn, salt bu nedenle deitirerek, o kitabn 'aidiyet'ini de reddetmitir. Dolaysyla bir kez daha belirteyim: 'kindi st', Edip Cansever'e 'ait' deildir!7 der. zdemir nce ise Hrriyet Gazetesindeki kesinde bu konudaki farkl grlerini aklamtr: Kendi yantm, teki airlerin ve editrn yantlarn okuduktan sonra, bu konuda grlerimi daha ak seik yazmam gerektiini dndm ve u sonuca vardm: Bir air ve yk yazar dergilerde ve kitap olarak yaynlanm yaptlarn reddetmek hakkna sahip deildir. Bir romanc yaynlanm romann reddedemez. Bir yazarn lmnden ortaya kan yaynlanmam yaptlar, kendisi aksini vasiyet etse bile yaynlanabilir. Bu yaynlanabilirlii yazarn hayattayken yaynlad yaptlar noter vastasyla yasaklamas, noterden tasdikli vasiyet brakmas durumunda bile savunuyorum. Dergilerde yaymlanm iirleri kitaba almamak, yaynlanm bir kitab yok saymak airin bilecei bir i ama bu bir tartlmaz hak deil. Bir air iirleri arasnda en beendiklerini, kendisini en iyi temsil edeceini sand iirleri bir araya getirip nsz yazarak Seme iirler bal altnda yaynlayabilir. Bunun kendisi asndan bir nemi olabilir, ama sanat
5

Asm Bezirci, Edip Cansever, Dost, 27, 12. 1959, s. 23-30. Gven Turan, Yzler ve Maskeler Edip Canseverin iirine Genel Bir Bak, Adam Sanat, 13, 12. 1986. s. 43. 7 Hilmi Yavuz, " 'kindi st', Edip Cansever'e 'ait' deildir", Zaman, 05. 09. 2007.
6

tarihi bu zel seimi hi umursamaz, ayrca bu seimi sama da bulabilir.8 Yine Hrriyette Doan Hzlan da Hilmi Yavuzun alnt yaptmz yazsndan yola karak unlar sylemitir: Ben, okurun, edebiyat tarihisinin, incelemecinin bu kitaptaki iirleri okumas gereini, okuma hakkn savunuyorum. airin bu kitab reddi, onun iir anlayn, poetikasn deerlendirmede nemli bir ipucudur. Okuru, yayncy, eletirmeni, edebiyat tarihisini balayc yan yoktur.9 Yine bu konuyla ilgili birka farkl gr buraya ard ardna alntlyoruz: lk Tamer: Sonras Kalr iyi ki kindi sty de ieriyor. Bir sanatnn balad yerde nasl kalmadn, nerelerden nerelere geldiini somut bir biimde gsteriyor. Sonras Kalr iin yaplan deerlendirmelerin, edilen szlerin kindi stne getirilip kilitlenmesine akl erdiremiyorum. Bin sayfay akn bir yaptn ilk 30 sayfasndan baka bir ey konuulmuyor neredeyse. Ben o ilk 30 sayfay da keyifle okudum. Acemilik, zenti... Olumsuz ne isterseniz var. Edip orada kalsayd elbette keyifle okuyamazdm. Ama o iirler Nerde Antigoneyi, arlmayan Yakupu, Kirli Austosu, airin Seyir Defterini, Oteller Kentini yazm bir sanatnn ocukluk yaramazlklar... Ciddi ciddi reddetmi miydi, reddetmemi miydi tartmalarna girilmesi, kimse kusuruma bakmasn, komiime gidiyor."10 Fazl Hsn Dalarca: Elbette bir airin tm iirleri klliyatna konulabilir. nk air tm yazdklaryla bir btndr. Cansever'in o iirleri reddetmesi o gnn artlarna gre verdii fevri tepkiler. O iiri madem o yazmtr onundur. Her zaman da okunmal ve kitaplarda yer almaldr. Kendisinin reddetmi olmas bu anlamda pek nemli deil.11 Mehmet Kenan Kaya: Sanrm 'kindi st'nn yaymlanmas da, deminden beri szn ettiim o ticari kaygdan kaynaklanyor. '50 yldr yaymlanmad iin merakls oktur, bu yzden ok satar' diye bir airin 'klliyat'n zedelemek, en hafif ifadesiyle; Cansever'in vasiyetini inemek anlamna geliyor.12 airi yaymlad bir kitab kabullenmiyorsa onu bu kitaba balamak ok da anlaml gzkmyor. Sanrz bir air ya da yazar da yaynlad bir kitaptan, fikirlerinden, belki slubundan holanmama ve piman olma hakkna sahip olabilmelidir. Ancak dier bir taraftan reddettikleri de iinde olmak zere hazrlanan
zdemir nce, "airin vasiyeti", Hrriyet, 08 Mays 2005. Doan Hzlan, "Kitabn arayan iirler", Hrriyet, 11 Mays 2005. 10 lk Tamer, "Gelecee de kalacak", Milliyet, 8 Mays 2005. 11 Efnan Atmaca, "air istese de istemese de", Radikal, 29 Nisan 2005. 12 Mehmet Kenan Kaya, "Edip Cansever'in inenen vasiyeti", Akam, 5 Mays 2005.
9 8

toplu basmlar, zellikle aratrmaclarn, inceleme yapacak olanlarn tm iirleri bir arada grebilmesi asndan faydal olmaktadrlar. yle ki Canseverin kindi st isimli eserinin Cansever iirini yanstmakta, deerlendirmede hibir katks olamayacan syleyebiliriz. Ancak bunu sylemek iin de incelememizi yaparken Sonras Kalr I II isimli bu toplu basmdan faydalandmz da belirtmeliyiz.

CANSEVER VE KNC YEN R Asm Bezircinin Her yenilie ilk katlan ve ilk ayrlan bir gezgin13 olarak niteledii Cansever, kinci Yeni airleri arasnda nemli bir isim olarak yerini almtr. Ancak Cansever kinci Yeni ilikisine gemeden nce bir akm m, yoksa bir kar k, reddedi mi, gruplama m hususunda tartmalarn bugn hl neticelenmedii kinci Yeni iiri zerinde durmak istedik. kinci Yeni dneminin deerlendirilmesinde nemli bulduumuz birka hususu belirtmek isteriz. Birincisi belirgin zelliklere sahip bir iir akmndan ka ya da kar kn yeni ve baka bir akma zemin hazrlamasnda bir yanllk olmamasdr. Oluan yeni bir anlay salt Garip akmna tepki olarak geliti yaftasyla anmak doru olmayacaktr. Kald ki bu noktada tm edebi iir akmlarnn inkr, yenilenme, kar duru temelleri hatrlanmaldr. kincisi kinci Yeni airlerinin ortak bir bildiriye imza atmam olmalar konusudur. Ortada yaynlanm bir bildiri bulunmamasna karn dnemin airleri arasndaki ortak hareket gzden karlmamaldr. Gerek imgenin iirimize girmesi gerekse bunun bir getirisi olarak szdiziminin krlmas ve zellikle usun iirde zorlanmas belirgin izgilerle airleri eski iirden ayrr. Hatta denilebilir ki dnemin iirlerinin z ve ekil olarak ekilecek genel bir resmi yazlm bir bildiri grevini stlenebilir. nc ve en nemlisi ise kinci Yeni dneminde bu anlayla iir yazan airlerimize kinci Yenici damgasnn - ki sulamalar anlamsz ve anlalamazlk zerine kurulmu bir iir olduu zerinedir - bir daha hi silinmeyecekmiesine vurulmak istenmesidir. Yenilenme taraftar bu airler bir balk altnda toplanma ve hareket alanlarnn kstlanmas haline de elbette kar kacaklardr. yle ki lhan Berki, Cemal Sreyay bugn bile kinci Yeni airi olarak niteleyebilmemize
13

Hseyin Cntrk Asm Bezirci, Turgut Uyar Edip Cansever. De Yaynevi, 1961, s.84.

ramen Edip Cansever iirinde yenilenmeye devam etmi ve bizce daha Umutsuzlar Park ile de ayrln sinyallerini vermitir. Burada hemen belirtmekte yarar var: bizce kinci Yeni, Trk iirinde yeni bir dnem, gizli bir bildiriye dahi sahip iir akmdr. Edip Canseverin bu akm iindeki yerine gelince, evet, Cansever bir kinci Yeni airidir. iir hayatnn ksa saylamayacak bir zamann bu akma dahil olarak, bu anlayla geirmi ve Canseveri Cansever yapan iirini de bu akmn iindeyken ekillendirmitir. Ancak onun adalarndan fark yenilenmeye devam etmi olmas ve Trk iirine mstakil olarak Edip Cansever adn yazdrmasyla ortaya kmtr. Mehmet H. Doan bir bildiride unlar syler: Elli yla yakn bir sredir tartld halde ne id hl kesinlikle saptanamayan bir akm m, rastlantsal bir iir hareketi mi, bir kar kma m yoksa bir ka iiri mi? ama ne ettii iyice bilinen kinci Yeni iiri iindeki asal airlerden biri, Edip Cansever. Edip Canseverin iir servenini izlerken, bir bakma, kinci Yeni iirinin k nedenleriyle ilgili ipularna da rastlyoruz. lk yllarda, belki de iirdeki deiimin ve yenilemenin cokusu iinde kimsenin kar kmad kinci Yeni ad, daha sonra balatlan ve krk yldr bir trl bitmeyen saldrlar karsnda, Cansever, Sreya, Uyar gibi bu iirin balatclar tarafndan bile reddedilen bir aidiyet, zerinden atlmas zorunlu bir melamet hrkas haline gelmitir.14 Doann belirttii gibi gerekten yeni bir iirin, anlayn, beeninin yaratmnda yer alan airler iin aidiyet, bir fikre balanp kalmak, onunla anlmak skntl ve kabullenilemez olmutur. Cansever ve kinci Yeni airi olarak anlan birok ada, kinci Yeni akmn, ona ait airler olduklarn reddetmilerdir. Trk Dilinde 1977de yaplan bir soruturmadaki kinci Yeniden ne anlyorsunuz? sorusuna Cansever yle yant vermitir: Nedir kinci Yeni? 1977 ylnda kinci Yeni nedir? zerinde o kadar duruldu ki dorusu yantlamakta glk ekiyorum. Kimine gre kinci Yeni bir iir akmdr, yerilesi ya da vlesi bir iir akm. Kimine gre ak seik ilkeleri, bildirisi olmayan soyut bir kurum niteliindedir ki isteyen bir ye gibi girer, istemeyen istifay basp kar. Bana sorarsanz, kinci Yeni diye bir akm yoktu, olmad. Ama u gerei de
Memet H. Doan, airin Seyir Defteri, O Ben ki: Edip Cansever, Haz. Yaln Armaan, Alkm Yaynevi, Alkm Yaynlar Sempozyum Kitaplar4, stanbul, 2005, s.48.
14

yadsmamak gerekir: 1955lerden sonra iirimizde yaygn bir yenileme ve gelime dnemi balad. te ben bu parlamay, bu alm bir takm airlerin bir araya gelerek; eilim, ynelim ve amalarn saptayarak, belli temel ilkelerden ve belli bir dnya grnden hareket ederek, ksaca bir n antlama dzeyinde balatmadklarn iyi biliyorum. Nedir ki yazn alanmzda grlen toptan yarglama alkanl ya da bir bakma kolayl, kinci Yeni olayn yadsnamaz duruma getirip brakt. Ancak kendi adma konuabileceime gre; dtan baklan, yalnlatrlm, hatta basite indirgetilmi kk insandan insana, insann karmak yapsna, onun ayn zamanda toplumun bir bireyi olmasna karn bireyliine de arlk verme giriimidir benim genel anlaym. Arada ksa molalar da hesaba katmak gerek elbette. Bu dzeni, bu dzen iindeki elikileri, uyumsuzluklar bir motif olarak deil de, doku olarak sergilemek balca abamdr benim. Gene de iirin ipular sayszdr. Kiinin ne kadarn derleyebildii sonunda belli olur. nnde sonunda kinci Yeni olayn varsaymak zorundaysak, niye susmal, yayld, geniledi, etkisi byk oldu. An iir kitaplarn, an sanat dergilerini, bugn okuduunuz iirlerin byk bir bl bu zden, bu biimden, bu kvamdan ve ayr ayr mizalardan kaynaklanmaktadrlar. 1955lerde balayp zenginleen bu yenilemeye ayak uyduramayp onu kyasya yerenler, yararl bir ilacn ancak yan etkilerini duyabilen onmasz hastalardr, diyeceim sonu olarak.15 Cansever, yoktu ve olmad dedii bir akmn eletirilmesinden de olduka rahatszdr. Ayn soruturmada zdemir nce bu soruyu yantlamaya gzel bir betimleme ile balamtr: kinci Yeni, yakn akrabalar sahip kmad iin, ls belediye tarafndan kaldrlan, ama miras yenilen bir garip akrabadr.16 Sorular Tomris Uyarn ynelttii bir akoturuma Cansever, Cemal Sreya ve Turgut Uyar katlmlardr.17 Tomris Uyarn da bir yanlg olarak belirtip kinci Yeni konusunu amas zerine Turgut Uyar bunu toplumun bireyleri kurallara balayp toptan zme alkanlna yormutur. Benzerlik varsa da bunun dil asndan olduunu savunmutur. Cansever ise dilin yannda ada olmann

15

Soruturma: kinci Yeniden Ne Anlyorsunuz? Neden Byle Bir iire Ynelmek Gereksemesi Duydunuz? (Sorusuna lhan Berk, Edip Cansever, zdemir nce ve Turgut Uyarn Yantlar), Trk Dili, 309, 06. 1977, s.527. 16 Age s.527. 17 Ya ve iir stne Akoturum, Varlk, 1079, 08. 1997, s.19-24.

10

getirdii benzerliklerden sz amtr. Sreya da gen olduklarn ve birbirlerini etkilediklerini belirtmitir. Cansever, Adnan Benk, Tahsin Ycel ve Nuran Kutlu ile birlikte katld bir tartmada kinci Yeni akm kavramn ve bu akma aidiyetini kesinlikle reddetmitir: unu hemen aklamak istiyorum. Ta bandan beri o Pazar Postas yllarndan, 1957lerden beri kinci Yeni diye bir ad koydular be airin kna ya da deimesine. Gene bandan beri kimse kinci Yeninin bir akm olduunu kabul etmedi. Bir lhan Berk kt kinci Yeninin akm olduunu savunan. lhan Berk ok ayr bir air, syledii szler de kendi iiri zerinedir kimseyi ilgilendirmez. Yani biz zaten birlikte k yapm deiliz. Onun iin demin de syledim, konuacaksam ben diye konumak zorundaym, biz diye konumak hakkna sahip deilim, o zaman da ben diye konutuuma gre soru bana yneltilmeli demek istiyorum. nk ben kinci Yeni diye bir akm kabul etmiyorum ki! Kuramsal bir ey deil nk ayr ayr yazlar yazld, herkes ayr bir ey syledi. Ben hi birine uyduumu sanmyorum. Demek ki bir ad da yok yaptmn, konmam, belki ileri de bir ad da konabilir buna. Ya da hi konmayacaktr, airler tek tek ele alnacaktr ileride.18 Yaplan birok deerlendirmede ise Cansever iirinin bir kinci Yeni dneminden bahsedilmitir. Ramis Dara, 1957de yaynlanan, 1958de Yeditepe iir dln alan Yerekimli Karanfil adl kitabnda Canseverin kinci Yeni akm ierinde devindii dnemin iirlerini topladn syler.19 Prof. Dr. erif Akta da bir yazsnda yle der: 1955 sonras iirimizde grlen genel deime iinde Edip Canseverin yaz tarz da deimeye balad. 1957 ylna kadar yazdklarn Yerekimli Karanfilde bir araya getirdi. Bu iirler, lhan Berk, Cemal Sreya, Turgut Uyar, Ece Ayhan, Sezai Karako ve lk Tamerin ayn yllar yaymlanan eserleriyle ve yazlaryla birlikte iirimizdeki deimeyi aka gzler nne sererler. Bu deiiklie kinci Yeni ad verildi. Ancak kinci Yeni iinde dnlen airler arasnda ortak bir iir grnn olduunu sylemek olduka g.20 Canseverin Yerekimli Karanfil adl eseri biroklar tarafndan kinci Yeninin nemli eserleri arasnda saylr. Bir baka deyile Canseverin bu kitabnda kinci Yeni akmnn tm etkileri gzlenebilir. zdemir nce de airin Dirlik Dzenlik
18

Edip Cansever, Edip Canseverle Yaam Besleyen lm stne, ada Eletiri, 4, 06. 1982, s. 16. 19 Ramis Dara, Sknt Avcs Bir Ozan: Edip Cansever, Yazko Edebiyat, 15, 1982, s.104-110. 20 erif Akta, Edip Cansever, Trk Dili, 462, 06. 1990, s.273.

11

kitabndan birka iirde kinci Yenici Edip Cansever izlerini bulabileceimizi syler ve iirde yaanan deiimle Canseverin de kinci Yenici dnmn belirtir.21 Dirlik Dzenlikteki kinci Yeni mjdesi konusunda nce ile hemfikir olan Mustafa ne Yerekimli Karanfili kinci Yeni akmnn ilk gl rnekleri arasnda gsterir.22 Yine Yerekimli Karanfil ile kendine zg bir kiilik izgisi izdiini syleyen Asm Bezirci, Canseverin bu izgiyle kinci Yeniye katldn bildirir.23 Mustafa erif Onaran ise kinci Yeniye farkl bir bak sergiler: Bir ozann sesini aramas zordur. Hele iirini belli bir dorultuda derinletirmiyor da yeni yneliler iinde datyorsa kendine zg sesi bulmas kolay olmaz. Ellili yllarda kinci Yeninin k; ortak bir almaya girimeden, allm duyarlklar kullanmak istemeyen birka ozann aray diye yorumlanmaldr.24 Bizim bir akm olarak kabul ettiimiz kinci Yeni dnemi zerine bugn de tartmalarn son bulmayaca ve eitli fikirlerin var olacan kabul ediyoruz. Ancak belli bir etkileimi, ortak aray ve bir iir dairesinin varln herkes kabul etmektedir. Cansever de bu dairenin iinde bir dnem devinen airlerimizdendir. Dirlik Dzenlik kitabndaki birka iiri ile balayan Canseverin yeni iir igisinin etkilerini de neredeyse 1961de yaynlad Nerde Antigoneye kadar grmek mmkndr.

21

zdemir nce, Edip Cansever: Yani O Kendine Srgn Olan, Hrriyet Gsteri, 121, 12. 1990, s. 28-34 22 Mustafa ne, Canseverin lk iirleri, Yeni Dergi, 76, 01. 1971, s.31-39. 23 Asm Bezirci, Edip Cansever, Dost, 27, 12. 1959, s. 23-30. 24 Mustafa erif Onaran, mer Edipten Edip Cansevere iirli Yol, Varlk, 1135, 4. 2002, s. 56.

12

CANSEVERDE BREYSELLK TOPLUMSALLIK SORUNU VE VAROLUU R Canseverin iir srecinde, toplumsal yaklamlar, bireyden toplum geneline ynelme ve bireyin toplumdaki skntl, yalnz duruu da tartmal konulardr. Cansever iirinde toplumcu eilimler yer ald m? Birey, kiisel bunalmlarn aktarmnda m kullanld yoksa toplumsal bir genellemeden sz edilebilir mi? Son olarak da Varoluu felsefenin Cansever iirine etkisi nedir ve Cansever bir Varoluu mudur? ncelikle Edip Cansever toplumdaki skntya gzn kulan tkam bir air deildir. Aslnda bunun ok net grld bir durum, deiim de yaamtr Cansever iiri. 1960larda yakalad iirdeki zirve noktasn 1970lerin hemen banda Sonras Kalr ile terk etmitir. Elbette Yerekimli Karanfil ile kinci Yeninin en nemli eserlerinden birini veren Cansever iirinde toplumcu geler, bir dnemin deerlendirilmesinde skntlar da beraberinde getirmitir. Mustafa erif Onaran da bu durumu kinci Yeniye yaplan eletirinin de vurgusunu yaparak yle deerlendirmitir: Ama onun toplumcu duyarla yakn bir ozan olduunu dnmek artc bir elikidir. nk nyargl bir anlayla kinci Yeni, toplumcu duyarlktan ka diye nitelendirildi.25 Onaran da aslnda burada Canseverin toplumcu ynelimini kabul etmi ancak kinci Yeniye yaplan toplumcu duyarlktan ka eletirisini nyargl bulmutur. Mehmet Saliholu ise Edip Canseveri de Petrol yaymladktan sonra kinci Yeninin en nc, en gz pek airlerinden sayabiliriz artk. Petrol batan baa yeni, olgun iirlerle dolu.26 der ve iirine yeni bir z, yeni bir dzen, yeni bir disiplin verme yoluna girdii iin Canseveri kutlar. Ancak erif Akta Canseverin Umutsuzlar Park ile kinci Yeni iirinden ayrlma gayreti iinde olduunun
25 26

Mustafa erif Onaran, mer Edipten Edip Cansevere iirli Yol, Varlk, 1135, 4. 2002, s. 56.-57. Mehmet Saliholu, Cansever ve kinci Yeni, Yeditepe, 17, 01. 1960, s. 7.

13

grldn syler ve Petrolde ferdin yannda evrenin de iire girdiini belirtir. Akta Nerde Antigoneda Canseverin kinci Yeniden de tamamen ayrldn dnmektedir.27 Ramis Dara da Petrolde kinci Yeninin izlerinin silinmediini ancak evre unsurunun iire girdiini ve Nerde Antigoneda Canseverin kinci Yeniden iyice uzaklatn syler.28 Canseverin kinci Yeniden kopuu, evre unsurunun iirine girmesi ve bunun bir lt oluturmas da aslnda Canseverin bu yllarda birey zerinde younlamasndan kaynaklanmaktadr. T. Asi Balkar bir derlemesinde Cansever iiri iin Toplumsala ve doa sorunsalna baknda odak yine bireyin bireyle iten ve dtan serveni biiminde yer alr.29 der. Bireyi iirine temel alm, bunu da yapabilmek iin iirle adeta yorulmu Canseverin zaman zaman iirinde kendi sesini bile yabanclayabilecek, tanyamayacak kadar iirinden ekilip yerine bireyi koyduunu hatrlarsak, toplumsal duruma bakn da daha kolay zmleyebiliriz. Cansever, toplumdaki rahatszl iirinde bireyin omuzlarndan grntlemi ya da bireye bakarak resimlemitir. Bireyin girdii ki Cansever ou zaman bu bireyleri isimlendirmekten bile hi kamamtr iirde haliyle kiisel baklar (belirtmekte yarar var: Canseverde bu durum zellikle toplum normlar dna taarak ya da problemli yaamlarn zihinlerinin almas ile salanmtr.), karakterler, ilikiler, problemler boy gstermeye balayacaktr. Bunlar da Cansever iirine bir yalnzlk ve sknt yanlgsn beraberinde getirecektir. Hlbuki yalnzlk ve skntnn bu trl yaratlm bir iirde, bireyin omuzlar zerinde ykseldii srece doal bir netice olaca unutulmamaldr. Toplumla bark, i ie yaamlar Cansever iirinin hatta belki bir iirin oluumuna uygun ortam hazrlayamayacaktr. iirlerdeki hkim sknt, lm vurgusu, yalnzlk fikri Varoluu felsefenin bir getirisi olarak alglanmamaldr. Bu yllarda Sartre ve Camusnn zellikle romanlarnn etkisi mutlaka tartlabilecek bir konudur ve byk ihtimalle de Canseveri de etkiledii ynleri olduunu sylemek mmkndr. Ancak biz Canseverdeki bu toplumdan uzaklama ve bunalmn bir kuramn neticesi, bir uygulama olduunu dnmemekteyiz. Yani birey, iirde bir felsefenin uygulamas olarak yer almamaktadr. Bireyin varl, devrin toplumu iindeki konumu sknt ve yalnzl
27

erif Akta, Edip Cansever, Trk Dili, 462, 06. 1990, s.272-275. Ramis Dara, Sknt Avcs Bir Ozan: Edip Cansever, Yazko Edebiyat, 15, 1982, s.104-110. 29 Edip Cansever, Bir iir Vurgunu Edip Cansever, Derleyen: T. Asi Balkar, Yarn, 59, 07. 1986, s.39.
28

14

dourmaktadr. Belki Cansever iirinin toplumcu eilimini de doru tespit edebilmek iin yola tam da bu noktadan klmaldr. Cansever ve Varoluuluk zerine erif Aktan fikirleri yledir: Edip Canseverin varoluulua bal bir sanatkr olduu sylenebilir. Bu akm, 1950 sonras Trk edebiyat ve sanat dnyasnda moda haline gelmiti. 1960 sonrasnda birok sanatkr varoluuluu bir tarafa brakt halde, Cansever bu akma balanabilecek meseleleri eserlerinde ilemeye devam eder. Onun 1955ten itibaren yazd iirlerde, ad geen dnce tarzndan hareketle, ferdin bunalmlarn konu aldn sylemek yerinde olur. lm, yalnzlk Canseverde asl temalar durumundadr, onda hayat-lm tezad i ie girerek endie ve skntnn, hayatn her sahasna yaylmasna sebep olmutur.30 Toplumcu ynelim konusunda ise Darann grleri Bireyi iirine eksen olarak alrken de toplumsaldan uzak dmemeye alan Edip Cansever Sonras Kalrla iyiden toplumsala ynelir. 12 Mart 1971 sonrasnn aclarn iire geirir. Gerekstc iirler yazarken, balayan II. Dnya Savayla direnme iirleri yazmaya ynelen Eluard, Ren Char vb. Fransz ozanlar gibi Cansever de yaad toplumun aclarndan, sorunlarndan uzak duramaz: Glemiyorsun ya, glmek / Bir halk glyorsa glmektir / Ne kadar benziyoruz Trkiyeye Ahmet abi der. Sutur ocuun olmak derken ocuklarnn znts, aclaryla inleyen anne babalarn duygularn dile getirir31 eklindedir. Ahmet Oktay da Cansever iirinin dnsel kaynaklar iinde Varoluuluu da sayar: Edip Cansever de daha iyi bir dnya istei zlemini Markslktan, yalnzlk, umutsuzluk ve iletiimsizlik duygusunu ise Varoluuluktan esinlenmitir. Gerekten de bence Edipteki asl ana yn deitirmeyi Yerekimli Karanfilden daha yetkin biimde ortaya koyan Umutsuzlar Park, tmyle Varoluu Szl kullanr ve air, bu szl son kitab Oteller Kentinde bile elden brakmaz.32 Oktay, Cansever iirine toplumsal-siyasal kaynaklar da gstermitir: Trkiyedeki siyasal hareketlenme ve baskc/zgrlk giriimler, air olarak yakndan etkilemitir Canseveri de elbet. 27 Mays, 12 Mart ve 12 Eyll kadar TPin kuruluu da. Edip TPin sanat brosunda grev almt. Gelgelelim Cansever, siyasetle iir arasndaki dolaym ve iki alann ayr sylemler gelitirmesi gereini biliyordu. Bu yzden onun iirinde baz evrelerce istendii biimde ak bir siyasal yan bulunmaz. Dahas,
30 31

erif Akta, Edip Cansever, Trk Dili, 462, 06. 1990, s. 273. Ramis Dara, Sknt Avcs Bir Ozan: Edip Cansever, Yazko Edebiyat, 15, 1982, s. 105. 32 Ahmet Oktay, airin Kan, Milliyet Sanat Dergisi, 146, 06. 1986, s.20.

15

yaad olaylarn giderek siyasal mcadeleye umutsuzlukla bakmasna yol at da sylenebilir. Yine de, 12 Mart darbesinin aydnlar evresindeki ar etkilerini ta yreinde duymu, basknn karsna zgrln imgelerini karmaktan geri kalmamtr. Sonras Kalr, bu tutumu yanstan ok gzel iirlerle doludur.33 Edip Canseverin, bizim onunla Varoluuluk arasndaki ba deerlendirmemize hak verir nitelikte ve daha aydnlatc olacak bir aklamas vardr. iirlerini Varoluu felsefeye bal bir iir sayabilir miyiz? sorusuna u yant verir: ncelikle Varoluulua yatkn deilim. Felsefi bir akm olarak da benim dnya grme ters der. Yalnz birey ve toplum karsnda aldm tavr, baz noktalarda Varoluulukla yan yana getirir gibi olmutur beni. nsan dramna fazlaca arlk vermemden tr, baz yazarlar benim Varoluuluktan yararlandm kansna gtrmtr. Bir de u var: her zaman nemle belirttiim gibi, ben toplumun ya da bireyin, yaad koullar iinde saptamasn ve sergilemesini yapmaya altm. Elbette varoluun bir sancs var. Szgelimi umutsuz deilim ama bir umutsuzluk gereini de grmezlikten gelemem. Ksacas hibir zaman bitmeyecek olan i dnyamzdaki elikiler, kiiyi hareketle hareketsizlik arasnda brakmaktadr. Bu olgu nesnelere de iirin dekoru saylabilecek her eye de yansmaktadr.34 Baka bir syleide Cansever, Erdoan Albayrakn iirindeki yalnzlk zerine ynelttii soruyu da u ekilde cevaplar: nsan yalnzdr, yalnzln bakalaryla gideren tek yaratktr. Kapank bir yaamm yok. Her zaman kalabalklarn iindeyim. Ne var ki, gene de ou kez yalnzm. Belki bireyliimin (bireysellik deil) bilincine vardm iin. Belki de genel geer duyarlklardan skldm. Kendimi aklayarak yaamaktan bkm da olabilirim. Ama sorun bu kadar zel deil. Kendimi toplumdan istesem de soyutlayamam. Toplumla, toplumsal olaylarla kopmaz balarm var. Ayrca iirlerimi yaammdan zmlediime gre yleyse insansal bir durum bu, daha ok zamanla ilgili. Kii kendindeki kartlarla yayor. ou kez de birinden birini seerek.35 Daha nce Cansever iirindeki skntnn doal bir oluum olduunu, zaten aksi ynde devirle bark hayatlarn ve kiiliklerin iirine uyum gsteremeyeceini dndmz sylemitik. Bir syleide Edip Canseverin skntnn yaamndaki ve iirindeki yerinin sorulmas zerine verdii yant buraya alntlyoruz: lkin unu
33 34

Ahmet Oktay, airin Kan, Milliyet Sanat Dergisi, 146, 06. 1986, s. 21. Edip Cansever, Edip Canseverle Yeniden stne Konuma, konuan: Sennur Sezer, Yazko Edebiyat, 18, 04. 1982, s. 136. 35 Edip Cansever, Canseverle Sylei, konuan: Erdoan Albayrak, Varlk, 889, 10. 1981, s. 7.

16

sormak gerekir: sknt nedir? yle sanyorum ki buna verilebilecek en kestirme yant, skntnn kendisinin de bir soru olduunu sylemektir. Ne gnlk olaylara inmek ne de gnlk olaylarn dar snrndan kurtulup lmsz bir ze ynelmek!.. kisi de sknty kaldramyor ortadan. Nedenlerine gelince ayr bir yaz konusu bu; toplumsal kmazlardan tutun da en kiisel bunalmlara kadar bir yn sorunu kurcalamak gerekiyor. imdilik unu diyebilirim: iirlerime yerleen her szck, ancak bir skntya bulandktan sonra eyleme geebiliyor. Bir zamanlar Sait Faikler, Orhan Velilerle ykl yaznmzda bir yaama sevinci trksdr gidiyordu. Trksdr, diyorum; nk bu, yaamaya, dnceye dayal bir anlatm yolu olmaktan ok aka bir zenti, kiilie zt bir davrant. Gerekli olmasna karn kiiliksizdi. Bir yazarn yaama sevinci, bir baka yazarn yaama sevincine uygun dyordu ou zaman. Bylece onlarn yaznmza braktklar derinlik, ksa sreli deiimlerin, ufak apta kiiliklerin bile kapatabilecei bir derinlik oldu. Ne var ki bu szlerin kapsam dnda kalan yazarlar da kmad deil. rnein S. Faik de O. Veli de tedirgin ve sklan kiilerdi; yaama sevincine tutunduklar oranda sklan kiiler nk onlarn yaamaktan duyduklar sevin, gerek kiilikleriyle kaynat zaman aresiz bir bunaltya dnyordu. Ama diyebilirim ki o yazlarn en belirli zellii gene de bir yaama sevincini yaznmza srm olmalaryd. Bugnse daha bir kiilikten hareket ediliyor. Sonu ne olursa olsun hareket noktas bu. Bense yaamayla dnceyi birbirinden ayramyorum. Bylece evrenden evrenle ilgisizlie kadar kocaman bir sknt oluyor iirim.36

Edip Cansever, Edip Cansever Anlatyor, konuan: Muazzez Menemenciolu, Varlk, 540, 12. 1960, s. 8.

36

17

UZUN R KISA R, SOMUT R SOYUT R, CANSEVERDE RN MALZEMES iirde hacim belki ok arka planda gzken bir zelliktir. Uzunluk ya da ksalk kstaslar belirlenemeyecei gibi terazisini oluturmak da mmkn gzkmemektedir. Peki, yine de iirde bir uzunluk-ksalk konusundan sz etmek imkn var mdr? Evet, Trk iirinde rneine ok az rastlansa da uzun iir muhteva olarak, z olarak ve anlat zellikleri ynyle tespit edilebilir ayrcalklara sahiptir. Cansever ile ne ortak bir iir dnyasndan ne de anlaytan sz edemeyeceimiz iki air olan Nazm Hikmet ve bir miktar da Ahmed Arifde uzun iirin rneklerine rastlarz. Ancak Edip Cansever iirini bunlardan ayrmak gerektiini kesinlikle belirtmeliyiz. iirin hacmi dorudan airin ele ald konuyu ilemek istedii slup ve anlat geleriyle alkaldr. Yani aslnda yine burada uzun iir diye isimlendirdiimiz iir znde bir msra saym deildir. Anlk duygular veren ya da anlk durumu ortaya koyan iirler yaplar gerei genellikle birka sayfa ile snrl kalmtr. Tabi ki bunu bir kaide olarak vermiyoruz, hacim yine airin tercihleriyle ekillenecektir. Bu iirlerin ksa iir olarak adlandrlmas da ite bu anlk vurgusunda yatmaktadr. Canseverin iir yolculuunda varmak istedii noktaya uzun iirin imknlaryla ulatn biliyoruz. Anlk vurgusu karsna uzun iir tematik, dramatik unsurlarla ve ayrnt ile kar. te zaten bu unsurlarn getirisi olarak da iirlerin hacmi geni olmak durumundadrlar. Geleceimiz nokta udur: iirleri eklen deerlendirmeye ve isimlendirmeye kalkmak yanltc olacaktr. Yani bu iirlerin birbirinden n planda ayrldklar ynleri kesinlikle hacimleri deildir. Bu ynleri ile de isimlendirilerek bir ayrma gidilmesi doru olmayacaktr. Kald ki bu iki iir birbirlerinden zaten ierik, slup ve nitelik olarak ayr ynde hareket etmektedirler. Ancak kesin izgilerle ayrlan iki iir dnyas bu ynleri zerinde durularak bir isimlendirmeye

18

gidilmemitir. Sanrz bunun iin de aslnda arka planda olan tarafyla, kolayca ksa iir ve uzun iir olarak ayrlma yolu seilmitir. Cansever de bu durumdan rahatszln bir rportajda neden uzun iire gidiyorsunuz?sorusu karsnda dile getirmitir: Bizdeki iir trleri blklendirilirken nitelie verilmesi gereken nem kayboluyor da; uzun ksa, biimsel zsel gibi yzeyde kalan ayrmalara bavuruluyor nedense. Gerekte iir uzun da olsa ksa da olsa air kiiliinden gelen tek sz sylemi oluyor. Bu tek sz de kimi zaman uzun iiri kimi zaman da ksa iiri yaratyor.37 Ancak dediimiz gibi henz nitelikleri ile birbirinden ayrln belirtecek bir kategorilendirilmesi yaplmayan bu iki iir hareketinin ifadesinde Cansever de zorlanmtr: Yrngemde iki iir devinimi oluyor. Bunlardan biri gene de bir btnsellik iinde yazdm (Sevda ile Sevgide olduu gibi) ksa iirler. Anlk duygulanmlarn iirleri de denilebilir. tekisi ise dnceye arlk veren, bir sorunsal ieren iirler.38 Cansever, uzun iir ksa iir meselesine bakn ve uzun iirin asl hedefledii iir olduunu baka bir konumasnda gsterir. ncelikle uzun dediimiz irin snrlarn belirlemek gerekir. Szgelimi Tragedyalar, arlmayan Yakup, Ben Ruhi Bey Naslm zellikle uzundur Ya da uzun iirlerden olumu kitaplardr. Tragedyalarn son iiri altm sayfa falan. Sonra Kirli Austostaki iirler uzun mu deil mi rnein? Bunun niceliksel bir snr yok bence. Ksa iir deyince sanyorum geleneksel bir alkanlk olacak nicelik olarak bir sayfay amayan, nitelik olarak da anlk bir duyguyu ya da dnceyi ileten iir anlalr. Bu nitelikte iire Orhan Velinin Ne var ki yolculukta / Her sefer alatr beni diye balayan iirini rnek verebilirim. Anlk bir duygu ite. Uzun iirlerimde ise bir sorunsallk sz konusudur. Bu bakmdan bir konusu olabilecei gibi bir temay da ileyebilir. Bu yzden yk, tiyatro, dzyazsal iir gibi gelerden de yararlandm olur. Her airin bir formasyonu, belli bir iir anlay vardr. Ksa olsun uzun olsun bir iire iir deerini gzeterek bakarm. Kald ki benim yazdm ksa iirlerin says da az deildir. Ama niye saklamal, insan kendine yakn olan grmek ister bir yerde. Onu daha bir sever.39 Yenilenme, aray ve geliim izgisi hi durmayan Cansever iiri, imgenin iire iyice yerlemesi dneminde verdii, daha sonra ise birey temelli, dramatik unsurlar
Edip Cansever, Edip Cansever Anlatyor, konuan: Muazzez Menemenciolu, Varlk, 540, 12. 1960, s. 8. 38 Mustafa ne, air Yaad Zaman Diliminin Dna kabilir, Gsteri, 2, 01. 1981, s. 7. 39 Edip Cansever, Edip Canseverle, konuan: Fsun Altok, Trk Dili, 319, 04. 1978, s. 326-327.
37

19

barndran, zaman zaman toplumcu meyiller gsteren eserleriyle soyut somut iir konusunda da sk sk sorgulanmtr. Ancak Edip Canseverin bu konudaki anlay son derece net ve tutarldr. Hatta Edip Canseverin bu konudaki grleri ou zaman bir karmaaya dnm imge hususunda da aydnlatc olmutur. nk imgenin yaratt szdizimindeki krlma ve msradan kelimeye gei aamas iirin anlalmasnda baz skntlar yaratmtr. O dnemin iinde bu zorluklar anlalmaz, sama iir fikrini akllara getirmi ve soyut iir, imge gibi kavramlar da bazen bu durumun msebbibi gibi bazen neticesi gibi gsterilmitir. Cansever ise airin tm duygu, dnceleri sonuna kadar kafasnda soyutlayp daha sonra soyutu somutlamasnn iiri meydana getirdiini savunmutur. Byle olunca soyut iir diye bir kavram da kabullenmesi bile mmkn olmamtr. iir bir somutlamadr ile szn ettiiniz yeniden-retim bir bakma zdeleiyor. yle ki bir nsoyutlama, yeniden-retimin balangc saylabilirse. iir her eyden nce soyutlamayla balar. Hatta soyutlamann doruuna ulamak gerekir. Ne var ki somutlanmam hibir iir tketime hazr deildir.40 Cansever, Fethi Naci ile bir konumasnda da Szcklerin, deyimlerin en soyutuna kadar gitmek bence airin evreninin zenginliini gsterir. Gerein anlatm, geree ok yanllk kazandrlmas iin en doal yol soyutlamadr. Bu da bir uygarlk sonucudur. Varlklar yeni zellikler kazandka soyut szckler de ayn oranda artacaktr. Ama airin ii burada bitmiyor. Onun ii soyutu somutlamaktr. Olanaklar daha ok soyutlamakla geliyor. Somutlamaya gelince artk olanaklardan deil iirin kendisinden konumak gerekir. nk somutlamaktr iir.41 der. Mustafa nele konumasnda42 da yaratnn ilk koulunu gnceli (gncel bir olay, gncel bir durum vb.) soyutlayp daha sonra somutlayarak (iir bir somutlamadr nk) bir genellie varp onu zamanlara yaymak, zamann telerine gtrmek olarak belirtir. Yine Muazzez Menemenciolu ile konumasnda batnn soyut iiriyle ksa bir karlatrma yapar: Soyutu somutlamak ksaca iirsel szn yaamdaki yerini bulmasn salamaktr. iir salt bir bulgu (icat) ii deil ki.. yle olsayd somutu soyutlamak da bir o kadar ilginlik kazanrd. Kanma gre bat iirini soyut iirin u noktasnda grmek yanltyor bizi. nk o iirler, gnlk olaylarn yannda; o toplumun tarihi, ekini, iir gelenei ve en nemlisi zengin bir dile yaslanmalaryla da
40 41

Erdoan Albayrak, Canseverle Sylei, Varlk, 889, 10. 1981, s. 7. Fethi Naci, Edip Canseverin Antikac Dkkannda, Dost, 31, 04. 1960, s. 21. 42 Mustafa ne, air Yaad Zaman Diliminin Dna kabilir, Gsteri, 2, 01. 1981, s. 6-7.

20

somutlanyorlar. Yani bolukta kalmyorlar hibir zaman. Bizdeki rneklerse yerini aryor imdilik.43 Canseverin somutlamas ve imgeleri zerine Vecihi Timurolu unlar syler: Hep bilinen imge rgsne yaslanlarak kurulmutur iirimiz. mge, bir anlk srede, zihinsel ve duygusal eylerin karmn gsterir. Apayr dnlerin btnletirilmesidir. Edip Cansever, imgenin bu niteliklerini kavrayarak, dnerek ve aratrarak iirini ryor. Yaamn ayrntlarn yanstmaya altndan belirsiz genellemelere iltifat etmeden yneliyor iire.44 Etrafnda her kim varsa bir kiilikten tm topluma kendisi de dhil ve her ne varsa somut soyut her eyi zeksyla soyutlatran Cansever, bunlar soyut haliyle anlalmaz olarak ki bunu zaten iir saymaz- kda dkmez. Somutlar (iir haline getirir). te bu da Edip Cansever ismine Trk iiri iinde zel bir yer almasn salamtr. Canseverin somut soyut iir kavramlarna bakn tmden grebilmek iin onun 1962de Deiim dergisine yazd ve Gl Dnyor Avucumda adl derlemesine de ald Soyut Somut balkl yazsn aynen buraya almay uygun grdk.

Edip Cansever, Edip Cansever Anlatyor, konuan: Muazzez Menemenciolu, Varlk, 540, 12. 1960, s. 8. 44 Vecihi Timurolu, iiri Sevenler in, Adam Sanat, 6, 05. 1986, s. 49.

43

21

ESERLER Edip Cansever, 1947 ylndaki kindi st adl kitabndan 1985 ylnda yaynlanan Oteller Kentine Yenidenin(Toplu basm) sonuna alnan Eylln Sesiyleyi de sayarsak 17 eser kaleme almtr. Bunlar srasyla: kindi st, Dirlik Dzenlik, Yerekimli Karanfil, Umutsuzlar Park, Petrol, Nerde Antigone, Tragedyalar, arlmayan Yakup, Kirli Austos, Sonras Kalr, Ben Ruhi Bey Naslm, Sevda ile Sevgi, airin Seyir Defteri, Eylln Sesiyle, Bezik Oynayan Kadnlar, lkyaz ikyetileri ve Oteller Kentidir. 1987 ylnda ise Canseverin lmnn ardndan yaynlanmayan iirleri, birka dzyazs ve hakknda yazlanlar toplayan Gl Dnyor Avucumda yaynlanmtr. Cansever iiri ve anlat unsurlar konusunun bahsinde birok kez Canseverin iirlerinden alntlar yapyoruz. Eserleri blm altnda ise bu rneklendirmelere girmeyen, ksa iirlerini barndran kitaplarndan Cansever iirinin o dnemini yanstacak birka iiri rnek olarak buraya alntladk.

22

KND ST kindi st, Canseverin 1947de henz 19 yandayken yaynlanm ilk kitabdr. Bu kitaptaki iirlerin daha sonralar kendi seimlerinden oluturulan toplu basmlarda yer almadn ve Canseverin de bunlar kendi iirini yanstmaktan uzak bulduunu sylemitik. Bu kitapta Canseverin I. Yeni akmnn dil ve ierik zelliklerinden etkilenmi olduunu sylemek mmkndr. mge ve sz sanatlar pek grlmemektedir. Dz bir syleyi hkimdir iirlerinde. Mevsimlerden Sonbahard, / nce ince yamurlar yayordu seyyar vitrinlere. / Tenha bir panayrda alveri ediyordu. / Sessizdi btn ehir.45 Daha 19 yanda olan bir gencin gznden d tasvirlerin arlk kazand, derin gzlemlere yer verilmeyen, ounluk renkli bir hayatn izleri grlr. Akamlar lo bir barda / ark sylerdi kumral bir Yahudi kz. / Caddeler daha aydnlkt o zaman, / Gzleri daha aydnlkt46 Cansever iirini zel bir noktaya tayan slup zelliklerine ve anlatya bu iirlerinde rastlanlamamaktadr. Skntnn yerine yaama sevinci, yalnzln yerine kzlar, kl caddeler ve vitrinler grlmektedir henz. Bu kitabnn genel zelliklerini yanstacan dndmz birka iirini rnek olarak buraya alyoruz. Bu be iirde de kalplam ifadeler, gndelik tasvirler, tekrarlar ve kelime haznesindeki darlk gze arpmaktadr: rzgr, vitrinler, klar, aydnlk, kzlar vb. SICAK HAZRAN GECELER Saadetin iimde, Yldzlar gibi kaynat geceler; Ben de artk yalnz deilim, Rzgrn btn serinliini duyuyorum. Geen yl da Hazirann scak gnlerinde ocuktum, byle ktm.

45 46

Edip Cansever, Sonras Kalr I, stanbul, YKY, 2005, s. 19. Edip Cansever, Sonras Kalr I, stanbul, YKY, 2005, s. 19.

23

Rzgrlar yakard ayak bileklerimi, imi en gzel sevdalar sarmt, Caddelerde gider gelirdim. Akamlar parklar tenhalar, Gzleri glerdi kzlarn. Vitrinler aydnlanrd birdenbire: Gelip geen otobslerden. Kzlarn yzleri de aydnlanrd. Byle ay nda geceleri Btn konutuklarn duyardm kadnlarn; Rzgrlar getirip gtrrd. Nehir gibi deniz geerdi kprnn altndan. Byle scack ehirlerin Parklarn ve rzgrlarn severim. Byle ay nda geceleri, Sebepsiz zlrm. Scak Haziran geceleri, Aydnlk bir limann nnde, Vinlerin, mavnalarn grlts duyulurdu. Hafif bir mehtap dolard vitrinlere. Her gnk saadetini dnrd insanlar. Bir ara kprnn stnde Iklara bakarken grrdm. phesiz yalnzlm bilirdi. Martlar uard, bir tuhaf olurdum. Yosun kokular yakard iimi. (Sonras Kalr I, YKY, 2005, s. 27.)

24

ARTIK HAYATIM DET lk defa geliim Ankaraya; Scak bir rzgrla karlatm. Vitrinlerin klar gittike azalyordu, Henz snyordu aalar, Yrdke saadeti duyuyordum. nsan yeni bir ehre geldi mi baka oluyor. Bundan byle sade geecek hayatm. Eski bir ak hatrlayacam zaman zaman, Her yeni gnle deiecek gkyz, Bir scak rzgrdr esecek. Akamlar yle bir uzanacam; Krlara, genlik parkna. Kaya trenine bindin mi ehir d eceim ayakst bir eyler, Madem ki karar verdim sade ve yalnz yaamaya. Alacam zamanla hereye, Bu ehrin yabancsym nsanlar dost, scack bir ehir. Bak, adm atm bile deiti, Artk yeni bir hayat balyorum. (Sonras Kalr I, YKY, 2005, s. 41.)

KND ST I nsan hereye alyor. Scak bahar ikindilerine Harbe, sevda ekmeye. 25

Kk gazetecim hergn byle marur. Benim vanilya kokulu dondurmacm Gene kap nlerinde. te taze ikindi gneim. Pencerelerde kk sarnlar, Herey iyi, herey sade Anlyamyorum u i skntm. Yaamak dersen yaamak, Sarholuum sarholuk. Ah! Hatrlamak olmasa eski gnleri. (Sonras Kalr I, YKY, 2005, s. 36.)

KND ST II Beni megul ediyor bugnlerde Ufak eyler, can sknts, Scak ikindi iirleri, En tazesi aklarmn, Aalar, vesaire Bugn eski sevdalar tazeleniyor iimde. (Sonras Kalr I, YKY, 2005, s. 40.)

YAAMAK TELAI Hi byle snmamtm; Daldaki vineye, Vitrindeki aynaya, Sala kokusuna mutfamn, Akan dereye, uan buluta, Hi byle snmamtm yaamaya. (Sonras Kalr I, YKY, 2005, s. 39.)

26

DRLK DZENLK Dirlik Dzenlik, Edip Canseverin 1954te yaynlad ikinci kitabdr. Cansever iiri iin bir etkilenmenin gelitii ve yeni bir arayn balad kitap olarak grlebilir. ncelikle Garip akmnn etkisi daha ok grlmektedir ancak bu kez Cansever de daha iyi rnekler ortaya koymaktadr. iir isimlerinin bir ksmndan da anlalaca gibi Cansever iirine halktan insanlar sokmaya balamtr: Alinin Yz, Zurnac Mehmet, Berbere Bak, brahimin Evi. Bu tutum tabi ki Canseverdeki birey konusu ile henz ilgisizdir. Olsa olsa Garip akmyla balantl olarak bir topluma yaklama abas olarak dnlebilir. Ancak ilk kitabndaki etkilenmeler bu kitabnda daha yerine oturmu, daha olgun rnekler ortaya kmtr. Garip akm airlerinden ise genel anlamda esprili ve artc ifadelere yer vermeyerek ayrlmtr. Toplumculuu daha sert sylemlerle sokmutur iirine. Canseverin iir dilinde de bir yerleme ileriye etkisi olmayacak olsa da grlmektedir. Dildeki sadelik, nesir havasndaki dizelerden kurtulup bir iir dzeni oluturma yoluna girmitir. Gze arpan bir baka zellik de Canseverin ilk kitabnda bir dzyaz ekillendirircesine kulland noktalama iaretlerinden bu kitapta tamamen vazgemesi gsterilebilir. KARITLIK Ak konualm ayp deil Donumuz dizimize dt Bu i fizikle mantkla kapanmaz Ellem yoksulluumuzu grd Biri kt durumu aklad size Siz de bir bakasna anlattnz unlar dediniz utanmak aklnzdan bile gemedi Herifler beyim dpedz hrriyete aeriyor Ama bir dnn hele bir iyice dnn

27

Beni severseniz eve gidince de dnn Yoksulluk nerde donsuzluk nerde Hele yoksulluk dediin urda dursun nce bir alsnlar bakalm hrriyete Hele bir kapasnlar aklarn Biraz olsun konumay becersinler sonra Bu laflar daha da uzayp giderdi ya Benim bir nsezim vardr p diye durduruverdim herifi Be adam dedim senden hrriyeti soran kim Donum yokluuna yok ama Ben de bal gibi hrriyeti severim Sen de seversin teki de sever Yani aa sevmez mi fstk iei sevmez mi Kumru sevmez mi hokkabaz kuu sevmez mi hrriyeti Bu tavuk yeili aa Bu cam gbei nehir Hrriyetle adama benzedi u da ilekleri yaban elmalar Basma ieinden gzelse Hrriyetle bydnden Bana bak Ben yle kendine gveni olmyanlardan deilim Bkmm artk uzunlu ksal lflardan Sz yok otur oturduun yerde Ben yoksulsam sen de yoksulsun Ben insansam elbette beni seveceksin Gcn savamak iin yenilenmiyecek ekip gidecek o iimizdeki noksanlk te beyler bu lflarn sonunda Topluma bir insan daha kazandrdk (Sonras Kalr I, YKY, 2005, s. 81.)

28

Canseverin Dirlik Dzenlik isimli bu kitabnda toplumcu yaklamlarn yannda farkl bir arayla karlarz. Bu arayn ortaya kard drt iiri Cansever de toplu basmlara almtr: Masa da Masaym Ha, Dipsiz Testi, Mesire Yerleri, ekerli Gerek. Bu iirler kinci Yeninin tesiri altnda yazlm ve Yerekimli Karanfil kitabnn bir n almas olmutur. iire imge girmi ve dize anlaynda bir deiim, bozulma yaanmtr. Garip akmndan etkilenimlerini iirine bir trl oturtup yaktramayan Cansever, kinci Yeni akmnn ise en nemli, etkili rneklerini vermeyi baarmtr. Bu kez bir etkilenmeden bahsetmek de ok doru olmayacaktr aslnda. Bir yenilenmenin ba aktrlerinden olmu, yeni iir anlaynn ekillenmesinde nemli roller stlenmitir. DPSZ TEST Beni dinlersen skdara gitme brahimi grme iir yazma u herkesin bildii dzlk Bu deli alacas ayr Ard kuu trkl sokak Senin iin deil Sen yoksun evrende kimseler yok Zengin de olsan Yoksulluun gitmez (Sonras Kalr I, YKY, 2005, s. 56.) EKERL GEREK Ev karanlk kap kacak ine stnde Kars ocuklar var m yok mu belli deil Masa iskemle ocak Arama yle eyleri Bir sofra bir yayg Bir sedir olsun yok mu Yok o da yok ite reti bir yaay iinde adam 29

Duvarlar yalnzlk yemi bitirmi Gkyz stnde yldzlar daha stnde Kim rtsn dam duvarlar kim koysun yerine Adam bir hiliin stne uzanm Kimseler grmez Kl bir torba iinde sabunlar kmldar Sabaha kadar Adam bktn anlaynca hilikten Gelsin pencere gelsin duvar Gelsin kars ocuklar Islak talar sabah ileri Adam dkkna dner gene O gerek dediimiz ey l l Yapk sesler karr ekerlerin stnde. (Sonras Kalr I, YKY, 2005, s. 76.) zellikle ekerli Gerek iirine bakldnda byk deiim hemen fark edilebilmektedir. lk dizesi ile bunu ispat eder hemen Cansever. Farkl bir bak, syleyi vardr: Ev karanlk kap kacak ine stnde. lk bakta ireti bir yaay iindeki adam syleyii ve yok olarak saydklar yine bir toplumcu yaklam akllara getirebilir. Ancak Adam bir hiliin stne uzanm / Kimseler grmez dizeleriyle farkl yaklam sergilendiini grrz. Bu iirinde daha ziyade kiisel bir bkknlktan, skntdan sz edilebilir. Bir eylerin hatta karsnn ve ocuklarnn da var olup olmadklarn bilemeyiz. Yalnzln duvarlar yemesi de onlarn yokluunda m yoksa onlar varken mi gerekleir? sorusunu akllara getirir. Bu iirinde Cansever iki kitabndaki iirlerinden daha derinlikli bir anlatma ve iirsel bir syleme ulamtr. Bu kitabndaki Masa da Masaym Ha belki bugn bile onun en ok bilinen iiri durumundadr. Bu iiriyle de yeni anlayn bir rneini verir. iirin sonunda adam ekip merkeze masay koymasyla yalnzca dilde, dize kurulumunda deil tekniindeki deiimi de bulabiliriz. MASA DA MASAYMI HA Adam yaama sevinci iinde Masaya anahtarlarn koydu Bakr kseye iekleri koydu 30

Stn yumurtasn koydu Pencereden gelen koydu Bisiklet sesini krk sesini Ekmein havann yumuakln koydu Adam masaya Aklnda olup bitenleri koydu Ne yapmak istiyordu hayatta te onu koydu Kimi seviyordu kimi sevmiyordu Adam masaya onlar da koydu kere dokuz ederdi Adam koydu masaya dokuzu Pencere yanndayd gkyz yannda Uzand masaya sonsuzu koydu Bir bira imek istiyordu ka gndr Masaya birann dkln koydu Uykusunu koydu uyankln koydu Tokluunu aln koydu Masa da masaym ha Bana msn demedi bu kadar yke Bir iki salland durdu Adam ha babam koyuyordu (Sonras Kalr I, YKY, 2005, s. 52.)

YEREKML KARANFL Edip Canseverin kinci Yeni iir dairesinde verdii ilk kitabdr, 1957de yaynlanmtr. mgenin iyice yerletii bir iir anlaynn rn olan iirlerde geleneksel sz diziminin dna tald yeni denemeler ve dizeden ziyade kelime zerinde younlamalar grlr. Canseverin bu yaptndaki iirlerinde de henz

31

anlat unsurlar yer bulmamtr. kinci Yeninin tm zelliklerini bnyesinde barndran eser neredeyse bu akmn var olmayan manifestosu niteliindedir.

KESN Gzlerim bir baln onu tutma denizlerinde Gzlerim bir baln. Bir balk ellerimde, Balktan bir gz ellerimde; Kirpiksiz, tuzlu, kesin Baklar gnlerce. (Sonras Kalr I, YKY, 2005, s. 95.) Mustafa ne bu kitab iin unlar sylemitir: Yerekimli Karanfil Canseverin ilk nemli yaptdr. inde, gzlemlerle elde ettii izlenimleri, i d yaantlarnn verileriyle kendine zg biim ve oranlarda kaynatrarak oluturduu iirler yer almaktadr. Genellikle ya znel simgelere yada yer, zaman ve kii asndan belirsizlie, boyutsuzlua yaslanm dizelerden oluuyor bu iirler. Sesi ve anlatm glendirmeye yarayan uyarc nlemlere, buyruklara, dnsel boyutu artrmak ve belirsizlik salamakla grevli soru dizelerine de sk rastlanmakta47 Cansever daha canl daha okurla temas halinde iirler yazmaya balamtr. Aslnda Garip akm airlerinde de grlen bu yn Cansever bu kitabnda ortaya koymutur. Cansever Dirlik Dzenlikten sonra bu yaptyla tekrar noktalama iaretlerini kullanmaya balamtr. Ancak bu kez artk cmle oluturma amacyla, dzyaz formatnda deil, anlama katk salayacak ekilde noktalama yapmaktadr. Aaaa Bir sleyman grdm hibir yan kmldamyor Oturmu bir iskemleye Pek de oturmuluu yok iskemle ayaksz O nasl ey, bu adam soyut mu ne?

47

Mustafa ne, Canseverin lk iirleri, Yeni Dergi, 76, 01. 1971, s.35.

32

Baksan bir ilgisi var elleriyle Uzam, uzam, uzam dorusu elleri Sevmeye domuzlanyor gittike Konutum konumuyor Drttm drtlmyor Kzdm, bir pak salladm karnna Aaaa! Yok yahu bana msn demiyor. ardm, yokladm kendimi iyice Bir a m deitik sabah sabah ne? Artk lm insanlardan olmuyor. (Sonras Kalr I, YKY, 2005, s. 96.) YEREKML KARANFL Biliyor musun? Az az yayorsun iimde Oysa ki seninle gzel olmak var rnein rak iiyoruz, iimize bir karanfil dyor gibi Bir aa iliyor tkr tkr yanmzda Midemdi, aklmd u kadarck kalyor. Sen o karanfile eimlisin, alp sana veriyorum ite Sen de bir bakasna veriyorsun daha gzel O bakas yok mu? bir yanndakine veriyor Derken karanfil elden ele. Gryorsun ya bir sevday bytyoruz seninle Sana deiniyorum, sana snyorum, bu o deil Bak nasl, beyaza keser gibisine yedi renk Birleiyoruz sessizce. (Sonras Kalr I, YKY, 2005, s. 103.)

33

UMUTSUZLAR PARKI 1958 ylnda yaynlanan Umutsuzlar Park Canseverin iir kronolojisi iinde yine balang kitaplarndan biridir. Yerekimli Karanfil ile biim ynnden pek farkllk gstermeyen kitap Cansever iirinde benin yerinin oalmas ve syleyi farkyla ayrlmtr. Drt blmden oluan kitaptaki kitaba ismini veren nc blm iin yeni ve orijinal Cansever iirinin mjdecisi diyebiliriz. Umutsuzlar Parknda o, kendi iirinin konusunu ileyi tarzn bulmutur. iir artk bir problemle i iedir. Ancak o, bu kitabn getirdii syleyi tarz ve anlayndan ortak devaml yararlanacaktr.48 Yine toplu basmlara Cansever, bu kitabn ikinci blm olan ember iirlerinden bazlarn almamtr. Bu iirlerin ynleri ise szdizimindeki deformasyonlardr. Kitaba adn veren nc blmde Tragedyalarla balayan anlat iirinin her ne kadar henz netlememi olsa da syleyiini, tarzn buluruz. Hatta eer Cansever iirinin geliimini, dnmn baz alarak bir kronoloji dzenleseydik bu blm Tragedyalarn hemen ncesine yani kendinden sonraki Petrol ve Nerde Antigoneun sonuna koyabilirdik. Bence nc blm, kitabn en nemli blmdr. Yer yer tiyatrodan faydalandm syleyebilirim; iirden deer alan oyunlar gz nnde tutarak. Buna bir i sava da diyebiliriz. nsann kendisiyle konumalar, Beniyle tartmalar, derken bir i balam rgs. ykye gelince; iirin olanaklarn genilettikten sonra ondan kanmak gereksinmesini duymadm.49 Gven Turan da Umutsuzlar parkn deerlendirirken Umutsuzlar Parkn tek bir iir, bir uzun iir gibi deerlendirdiini syler ve yle devam eder: Ve o zaman Edip Canseverin ilk zgn ve Trk iiriyle hesaplamasnda, onu sekin bir yere oturtan zellii belirginleiyor. Gerek bizde gerekse genelde dnya iirinde, uzun iir, bir yk, bir ykleme zerine kurulmutur. Oysa Cansever bu iiri bir yk zerine deil, bir insanlk durumu zerine kurmakta. Trnn ilk rneklerinden olmasna karn acemilikleri bir hayli az bir iir ortaya kmaktadr. yknn uzun iirdeki belirgin rol, iirin belkemiini oluturup dalmasn nlemektir. Burada ise insanlk durumu dediim tematik ge yknn grevini stleniyor. iir dili de dikkat ekicidir Umutsuzlar Parknda. Edip Cansever bu iirde daha sonraki iirlerinde yerleecek olan, dramatik iirin bir gerei grebileceimiz, konuma
48 49

erif Akta, Edip Cansever, Trk Dili, 462, 06. 1990, s.274. Edip Cansever, Umutsuzlar Parknda Bir Umutlu ile Konuma, Gl Dnyor Avucumda, stanbul, Adam Yaynlar, 5.b, 2000. s. 76.

34

ritmini (o szde gnlk konuma dili deil sz konusu ettiim) iire getirir. Bu dil, ilk iirlerin gndelik klie deyimlerinden arnm olduu kadar rnein Yerekimli Karanfilin deforme edilmi dili de deildir.50 Kitaptaki drdnc ve son blmde Umutsuzlar Parknda yeniden umutlar yeerir. Ve bu iir biim ve syleyi olarak kitaptaki ilk iki iire daha yakndr. Cansever bir syleide son blm hakknda yle konuur: Umutsuzlar Parknn ise garip bir yazgs var. Son blm ilk blmle eliiyor. Buna kendi kendini yok ediyor da diyebilirim. Aka syleyeyim o yllarda umutsuzluu byk bir yanl olarak gryordum. Dtan gelen etkiler de daha farkl deildi. Bu edilgenlii silerek yapay bir umutla bitirdim kitabm. Sonu, ikinci bir yanlg oldu elbette. Son blmn stn izerek dnsel btnl koruduumu sanyorum.51 Olanca kuvvetimle bakyorum Her yerde bir eyler bulunuyor Dokunma ve renk datma eyleri. Bugn pazar kendimi selamlyorum Ve sanki kendimi tekrarlyorum durmadan te bir sarman son yapra gibi Gnee, yle birden ki gnee Bir erkek, bir dii olduum zaman. Demek ilk olarak kendimi tekrarlyorum Nokta Kim bilir, belki de ben Bu trl dnmenin ilk karl Kendi yaamamda NSAN SANA GVENYORUM SAYGILARIMLA. (Sonras Kalr I, YKY, 2005, s. 199.)
50

Gven Turan, Yzler ve Maskeler Edip Canseverin iirine Genel Bir Bak, Adam Sanat, 13, 12. 1986. s. 46. 51 Erdoan Albayrak, Canseverle Sylei, Varlk, 889, 10. 1981, s. 7.

35

PETROL Canseverin Petrolden bir nceki kitab Umutsuzlar Parknn bir iiri (Umutsuzlar Park) ile gei dnemi yaadn sylemi, bu iirin Tradgedyalara daha yakn olduunu belirtmitik. te 1959 ylnda yaynlad Petrol isimli kitab da yine kinci Yeni iir anlayna uygun olarak konumlandrlabilir. Biim asndan Yerekimli Karanfil ile daha ok benzerlikler gstermektedir. Umutsuzlar park, ayrca bir denemeydi. Yerekimli Karanfille Petrol arasnda biim bakmndan bir yaknlk var.52 Yine de Canseverin uzun dizeleri genel kabul gren iirin dna kmtr. lk Tamer Milliyet gazetesinde ilgin bir ansn anlatr Cansever ile aralarnda geen: Bir gn gen bir adam Edip Cansever'in Petroln ald, kitabn parasn deyip gitti. Yarm saat gememiti ki, al al moru mor koarak dnd. Kitab uzatt. ade etmek istiyorum dedi. Ben bunu petrol hakknda bir kitap sanmtm. Bir an durdu, sonra ekledi: Meer hikyeymi. Edip'e az taklmadk o hafta: yk yazp iir diye yutturuyorsun.53 erif Akta da bu kitabn henz kinci Yeni tesirinde olduunu dnr ve ferdin yannda iirine evrenin de girdiini syler.54 Ramis Dara da kinci Yeni zelliklerinin hl srdn ve Akta gibi evrenin iire dhil olduunu vurgular.55 Mustafa ne de bu kitabn tamamen stanbul gzlemleri olduunu dnr: 1959da yaynlanan Petrol, tmyle airin stanbul kenti gzlemlerine dayanan iirlerden oluur. Bunlar, daha ok her snftan insann kaynat Kapalar, Tahtakale gibi kalabalk i semtlerinin renkli kartpostallar grnmndedir. Cansever, objektifini ynelttii turistleri, hamallar, iileri olduklar gibi yanstmay stlenmitir.56 TAHTAKALE Gvdesi ince uzun, eliyse peynir ekmekli Beni mi szyor ne, ay m iiyor ne, anlamadm Bir asker, yle bir asker ki, doduu gnden beri izinli Dnyaya izinli, kadna izinli, sevmeye izinli
Edip Cansever, Edip Cansever Anlatyor, konuan: Muazzez Menemenciolu, Varlk, 540, 12. 1960, s. 8. 53 lk Tamer, "Gelecee de kalacak", Milliyet, 8 Mays 2005 54 erif Akta, Edip Cansever, Trk Dili, 462, 06. 1990, s.272-275. 55 Ramis Dara, Sknt Avcs Bir Ozan: Edip Cansever, Yazko Edebiyat, 15, 1982, s.104-110. 56 Mustafa ne, Edip Canseverin iirleri Kendisini Konu Alan Bir Yaam Tragedyasnn eitli Blmleri Gibidir, Gl Dnyor Avucumda, stanbul, Adam Yaynlar, 5.b, 2000. s. 197.
52

36

Bilmem ki nasl olmu her yerden kvermiler rkek ve devaml insan yzleri. Gneler gidiyor camlarda, Bayburt'ta akam yemei Kolunu kaldryor biraz, yzn ekitiyor biraz, biraz da Donkiotvari Biriyse elini atm durmadan kartryor Cebini kartryor, gldke glyor kadnn biri Gldke glyor ya da glmyor ite gldke Adamla sknt atlm silahlar gibi. ocuksun, anlamyorsun, sslemiler her yeri Dokunsan alayacak, konusan susmayacaklar bir daha Elleri vardr bilseniz, durmadan bizi gsterir elleri Baksanz baklrlar, sevseniz sevilirler kimseye benzemeden Biri de bir kadndr alnm efsanelerden Bir kadndr gzelim unutmu erkekleri. Bu sandk, tahta sandk, stnde gl resimleri Yannda bir adamla sanrm dou illerinden asker tra olmu, beyaza kesmi yzleri eker mi yiyorlar ne, d m kuruyorlar ne, anlamadm Belki de bir Tanrs var acnn, hznn, ayrln Ki durup dururken yle anszn yrdkleri... (Sonras Kalr I, YKY, 2005, s. 214.)

NERDE ANTGONE Canseverin 1961 ylnda yaynlad Nerde Antigone ile neredeyse kinci Yeni ile balar tamamen kopmutur. air kendi iir dilini iyice yerletirmi ve z olarak da kinci Yeni dairesinde verdii iirlerden ayrlmtr. Kitabn son iki iiri olan Salncak ve Ne Gelir Elimizden nsan Olmaktan Baka ile anlat unsurlar bir monolog, mekn tasvirleri vb. ekillerde grlebilir. erif Akta bu yaptn kinci

37

Yeni iirinden uzaklat, uur altn da aksettirmeye gayret ettii57 iirleri olarak yorumlar. L LD Dn btn gn yamurlard, bugn yaprak Ben yaprak diyorum ya Bizim ykk manastr yreimiz Ars tutmu bir tayfa, yalnayak Konumay bitirmi sessizlie geiyor Sessizlii bitirmi lm kullanarak Bizim ykk manastr yreimiz Bir pencere, iskemle ve shak. Ben, ben olanm diyen tanrs shakn Bizim ykk manastr yreimiz Sonu gelmi bir da tolu gibi kendine katlanarak Bir ka, bir bak alt, bir zehirli su Ve baklarmz gnn en byk satran oyuncusu Elimizden bir ey gelmiyorsa Bu zehirler bize sabah bulduracak. Ben shaka bakyorum, shak bana bakyor, shak Yzn klarn sndrd, l ld ekip gidecek bir gn buralardan koparak Eski bir yaz makinesine benzeyen gzleriyle Ne ac, ne hzn, ne ikence Sadece gzleriyle, o kadar Saati kurmadk ya, hibiri aklmzda kalmyacak. (Sonras Kalr I, YKY, 2005, s. 232.)

57

erif Akta, Edip Cansever, Trk Dili, 462, 06. 1990, s.274.

38

Mustafa ne de Canseverin bu eseri iin Nerde Antigonede iyice kendine, aile ve arkada evresine dnktr air. Bu gen iinde, tek dze, alkanlklarla srdrlen yaantnn skc yanlarn sergiler. kinci blm Ne Gelir Elimizden nsan Olmaktan Baka ve uzun iiri Salncakta, Edip Canseverin kinci Yeni dneminin son bulduu ileri srlebilir.58 der. Gven Turan da ilk iirlerini dramatik monolog olarak deerlendirir ve dier iki uzun iir iinse unlar syler: Salncak, diliyle, dilin dnyay kurmasyla, en nemlisi dramatik gelerin kullanmyla bence tam bir bayapt. Gelir Elimizden nsan Olmaktan Baka ise Umutsuzlar Park ile Tragedyalar arasnda kalm bir iir diyeceim. iirin ad bile Umutsuzlar Parkndaki birinci blmde geen bir nakarat dizenin yant gibidir: Dorusu elimizden ne gelir ki dizesinin.59 Cansever Nerde Antigone kitabndaki son iiriyle artk anlat iirinin eiinden admn atmtr. Syleyi, slup yerine oturmutur. NE GELR ELMZDEN NSAN OLMAKTAN BAKA I Ne kar siz bizi anlamasanz da Evet, siz bizi anlamasanz da ne kar Eh, yani ne kar siz bizi anlamasanz da. Hibir ey! Kadnlar getii o kadn kokusu anlarnda Ykanm, mayho ve taranm duygularyla Dnr iimizde az meneke bir sarmak Meneke hadi neyse, mor deriz sarmaklara Mor deriz, mor bilinir nk, bir yandan gneler kurur Her yandan gneler kurur, sanki yaz gnyledir Bir adam kayboluyordur bir tara skntsyla Deriz ki, "uram aryor" bir de, "bam dnyor", "yanyor avularm" Belki de bir lk m bu; bu sezi, bu yaknma Bir lk, hem de nasl: katlm, donmu, yayorcasna
Mustafa ne, Edip Canseverin iirleri Kendisini Konu Alan Bir Yaam Tragedyasnn eitli Blmleri Gibidir, Gl Dnyor Avucumda, stanbul, Adam Yaynlar, 5.b, 2000. s. 197. 59 Gven Turan, Yzler ve Maskeler Edip Canseverin iirine Genel Bir Bak, Adam Sanat, 13, 12. 1986. s. 48.
58

39

Uzansak ellerimizde, uzansak avularmzda, bir lk Nedir mi ellerimiz? Korkuntur bir elin bir kesinde insan olmalaryla Korkuntur insan olmalaryla kysnda bir yrein Kysnda gibi yangndan, ok karanlktan geilmez caddelerin Ve korkun anlamsz gzlerinde ha dnya ha bir park bekisinin Korkuntur insan olmalar; bir ceset, suda bir apka gibi sallanaraktan Bitmeyen bir selm gibi: hastayken, inceyken, yalnzlklarda aranan Korkuntur bunu anlyoruz bir yzn en oul beyaznda Korkuntur insan olmalar gz ortalarnda, eriyen trbe klarnda Ve korkun eriyip kaybolmalarn bir kesinde insan olmalaryla Korkuntur korkun! Diyerek: ben kimim, kime anlatyorum, neyi anlatyorum ayrca Neyim ben, bu olanlar ne, ya kimdir tketen isteklerimi Tketen kim? Hani bir yarn sonuna varm gibi Hani grmeden daha, sezmeden her eyin bittiini Ama ne zaman salar kurularken ok eski bir alkanlkla kerken stmze bir szn, bir gm kupann o sebepsiz incelii Anszn bir rperile: bitti mi, her ey bitti mi Yoo, hayr! yleyse kimdir tketen isteklerimi Bir rzgr, duyulup binlercesi birden bir rzgar Brakp beni bir kenara, bir uza, ya da bir boluu brakr gibi Ve ben ki hazrmdr bir sre unutulmaya Ama hep sorulur gibidir benden: ben imdi ne yapsam acaba Ben imdi ne yapsam, ben imdi ne yapsam ka kere yalnz Hem bunu ka kere sylemek, ne trl sylemek adna Eskimi fralarda, krlm ielerde, tozlanm il kutularnda Okunmaz kitaplarda, uzaks giysilerde, ocuksuz avlularda Anlamsz kahvelerde, bir yolun ok ucunda aslm koyun butlarnda Ben imdi ne yapsam, ben ite ne yapsam ka kere yalnz Ka kere yalnz, ama ka kere yalnz, gene ka kere insan olmalarmla Kapansam, evlere kapansam, ykanm bir deniz bulacaksam orada Anlar bulacaksam Anlar m dediniz? Ne sesli bir vuruma Odalar bulacaksam, odalarda kadnlar, iekler, ok aynalar 40

Raklar, gene raklar, krklar, sonsuz yaralar Bulacaksam orada, bir koltuu bir koltua doru Bir yz bir yze, bir eli bir ele doru yaklatran ocuklar Sinekler bulacaksam, kaskat yapan boluu sinekler Zorlanm bir glten irenip birden kusmalar, bulantlar Bulacaksam belki de: susanlar, bilmem ki niye susanlar ller bulacaksam l gzleri onlar, cesetler, giderek da vurmalar Ne dedik, da vurmalar m, yani ilk aydnl m lmn lmn ilk aydnl m, ne dedik, sahi biz ne deseydik bu konuda Ne deseydik bilmiyorum, ama var bu kadarck bir ey insann sonsuzunda Bu kadarck bir ey yi ya, peki, imdi kim var srada Sakn haaa!.. Biz youz, bizi unutun, yok deyin admza Yok deyin, nk biz biz ite korkuyoruz ne gzel korkumuzla Ne gzel ellerimizle Balayn, hadi balasanza rnein bir kahve fal? Az mzik? Diyorum biraz iskambil Ama hi seslenmiyelim seslenmiyelim iimizden oynyalm ayrca Drt kiiyiz! Hayr on!.. Bin kiiyiz! Bana kalrsa Ne kadarck bir fark var bizimle btn insanlar arasnda yleyse balyalm: Koz kupa! Ah u sinek onlusu, bire bir unutulmaya aynz souyacak! aynz m dediniz? Ne tuhaf biraz anlyorum karo! Pas diyorum! Susalm baylar, drt kupa! Ah u sinek onlusu! Koz kupa! aynz m dediniz? Susalm! Susalm Niye susalm Anlar m dediniz? Ne sesli bir vuruma! Ya sonra? Brakn u sonray, bilmem ki nedir o sonra Gene mi, baladnz m? peki imdi kim var srada Sakn haaa!.. biz youz, bizi unutun, yok deyin admza Yok deyin, nk biz biz ite korkuyoruz ne gzel korkumuzla Ne gzel azmzla Yok canm, ben var ya, istiyorum srada Olmay istiyorum Sahi mi ama isterseniz siz olun 41

Siz olun, biz olalm kim olacak? Hep byle oyalansanza Yani "u sinek onlusu, susalm baylar, koz kupa." Gibi oyalansanza Biraz oyalansanza. Bir oyun baka olamaz oyundan gibi Bir sz baka olamaz szden gibi Bir ey baka olamaz bir eyden gibi Tam yle gibi, varyor gibi bir mutlulua Ne gelir elimizden insan olmaktan baka Ne gelir elimizden insan olmaktan baka Ne kar siz bizi anlamasanz da Evet, siz bizi anlamasanz da ne kar Eh, yani ne kar siz bizi anlamasanz da. Hibir ey! Kimse bir gn gzlerimi sevmiyecek, biliyorum Kimse bir gn kimseyi sevmiyecek, korkuyorum Bir yal kadn en erkek boyutunda Kendisiyle iftleecek ka kere yalnz Ka kere yalnz, ka kere arm, bitkin ka kere Bir lgn ses bulacak sesinden ok uzaklara Vardr ya, hani bir yer, uzakta pek uzakta lm m? yok canm, ok sesli bir evrende ok erken daha stelik bilmiyoruz da, dorusu bilmiyoruz, lm m, bunu hi bilmiyoruz Diyoruz: yaasak kmazlar, sevisek olmyanlarla Tavans sramalarla bitirsek u orman Bylece, niye olmasn, ite bir orman daha Sanki bir glgeye geldik; yorulduk, acktk, susadk biraz Ve doyduk, ve itik, ayldk bir anlamda Ayldk ve sorduk, baktk ki hep ormandayz Ka kere lmemiiz, ka kere sormamz, bu kanc dalgnlmz Yani ka sesli bir evrende ka kere yalnz Ne lmek, ne ansmak! sadece yaamakla Tam yle gibi Demeyin: eh, biraz yorulsak da

42

Demeyin, sakn haa, yok u kadarck bir ey insann sonsuzunda u kadarck bir ey yleyse yani biz imdi ne yapsak acaba Biz imdi ne yapsak, biz imdi ne yapsak, biz ite biraz bilmiyoruz ya Diyoruz: yaasak kmazlar, sevisek olmyanlarla. (Sonras Kalr I, YKY, 2005, s. 247-252.)

TRAGEDYALAR

nk bir bir yklmakta asanz radyolar Sokaklar, kpekler, tanrnn btn eyalar. Cansever, 1964 ylnda yaynlanan Tragedyalar ile arad, hedefledii iirini bulmutur. Bu kitap, onu Trk iir tarihi iinde farkl ve zgn klan ilk eseridir. Sorunlarla, yalnzlkla, elikiler, saplantlar ve sknt ile yourduu kitab hikyesiyle adeta bir roman artrmaktadr. Biimde klasik tragedya unsurlarndan, karakterleri ve sorunlarn kurgulanmasnda roman unsurlarndan faydalanmtr iirlerini rerken Cansever. Tragedyalar yalnzca Canseverin deil Trk iirinin doruk noktalarndan biri sayan Gven Turan nce Tragedyalar ismi ve iiri ekillendirmesi zerinde durduu yazsnda unlar syler: Kitabn adndaki tragedya bu terimin mecazi anlamnda kullanlm. Dramatik bir yap olarak Attika Tragedyas denilen tr Kei arklarndan Tespisin oyunun iine bir ana kii katmasyla gelimeye balamt. Sofokles, oyuncu saysn e kartarak klasik tragedyay kesin biiminde dzenlemiti. Koro da satiroslarn arklarndan kp dramda yer alan kiilerin ortak sz olmutu. Oyunun genel yaps ise yle gelimektedir: koro nce Prologosu okur. Sonra da kendi ana parasn. Oyun episodla devam eder. Dram kiilerin diyaloguyla geliir. Eksodos ad verilen son episodla da balanr. Gelimi haliyle tragedyann baz kurallar da vardr. rnein bir oyunun tragedya olmas iin oyununda deitirilmez ve tanrsal bir kaderin yer almas gerekir. Oyun sonunda izleyicide korku deil, arnma duygusu uyandrmaldr, vb. bir tragedyada en azndan oyunun sonuna kadar asla umuda yer yoktur Btn bu zellikleri Canseverin tragedyasna tam tamna yerletiremeyiz. Kald ki Cansever de bir gerek oyun

43

yazmamtr. Dramatik bir iirdir, elimizdeki yapt. Klasik tragedya ile Canseverin Tragedyalar arasnda belki de en nemli iliki, yazmzn bandan beri zerinde durduumuz persona kavram evresinde olumaktadr. Bata da szn ettiim gibi szcn asl tragedyalarda kullanlan maskelerin addr, bu da gelierek kii kavramna dnmtr oyunlarda. Burada, bu ilahi deil, insani tragedyada biz yalnz Lusinin, Stepann, Vartuhinin, Armenakn ve Dirann yaamlarn, koro ve episodlarda onlarn ortak trajedilerini deil tm dnyann trajedisini izleriz: ve hibir klasik tragedya ustasnn ya cesaret edemedii ya da hayal bile edemedii byk insanlk cezasnn yok ediciliini: yalnzl, yalnzln eitli trlerini. yle ki Tragedyalarn sonunda ilahi ceza olmad iin ilahi arnma da gelmez ve umutsuzluk yalnz yapt srecinde deil sonra da srer.60 Canseverin iirinde kulland en nemli unsurlar olan kiiler: baba Armenak, anne Vartuhi, dier oul Diran ve onun kars Lusindir. Temelde hepsinin ortak noktas sknt ve sorunlu kiilikleri gsterilebilir. Ve alkol tanrnn dengesini yitirdii / Gibi bir grltyle trdyor / Ve tanrnn usuz bucaksz denizlerde gnelendii / Bir gnde alkol / Dnya bir skntnn ynetiminde ve uzun / Herkes biraz iiyor. Tabi bir de alkoln btn hayatlarn sarml vardr. Cansever, bu yaptnda toplumdaki deiimi, sknty, yalnzl, bunalmlar ve ktye gidii hi vazgememecesine, bandan sonuna dek ilemitir. iir dili en st seviyeye ularken dzyaz unsurlarndan da tm kitap boyunca faydalanmtr. Cansever bu kitapla tekrar tekrar okunas, dimalarda bir roman tad brakan, kendi iir dnyas iindeki bayaptlarndan birini yaratmtr.

ARILMAYAN YAKUP Canseverin 1966 ylnda yaynlad kitabdr arlmayan Yakup. Canseverin Umutsuzlar Parkndan sonra btn iirlerine nfuz eden sorunsal, yalnzlk, kimlik problemleri, sknt ve yeni olarak da topluma, insana yabanclama bu kitabna hkimdir. arlmayan Yakup iirine yabanclama sorununu yayan Cansever, bu kitaptaki dier uzun iiri olan Cad Aacnda da otobs ofrn de topluma yabanclamay

Gven Turan, Yzler ve Maskeler Edip Canseverin iirine Genel Bir Bak, Adam Sanat, 13, 12. 1986. s. 48.

60

44

ve insann kmazlarn bir monologla vermitir. Cad Aac iirini u dizelerle bitirir Cansever: kii iniyor, kii biniyor, biz kendi yarattmz bir yola sapyoruz Dalarda da iekleri ylece kalyor Ve tuhaf bir ekilde bir uuruma akyoruz Ne dmek, ne sarkmak, ne gitmek bir para ileriye ylece kalyoruz ylece kalyoruz ylece kalyoruz. (Sonras Kalr I, YKY, 2005, s. 401.) Kitapta bir de Pess ve Dkmc Niko ve Arkadalar isimli iirler yer alr. Cansever arlmayan Yakup kitab iin Sennur Sezer ile Yeniden zerine yapt bir konumada unlar sylemitir: arlmayan Yakup batan sona yabanclama olgusunun ne kt bir kitap oldu. Kendiliindenlikin snrlarn amadan, doal, saf bir biimde. Yakup, toplum tarafndan itilmi, hor grlm, uzaklatrlm bir insan simgeliyor sanrm. Bylece topluma, insana, kendine yabanclam bir tip olarak kyor karmza. Cad Aacndaki otobs srcs de Yakuptur, Yakup gibidir. Dkmc Niko ve Arkadalar iirindeki tipleri de az ok Yakupla aktrabiliriz. Pess iiri ise doaya yabanclamann yksdr, diyebilirim. Bu iirin ilk blmne dikkat edilirse, dzlkle savaan ve yenilen ama son dizelerde gene de yenilmeyen, savama hazr bir insan buluruz.61 Dara62 ve ne63, Canseverin iirsel dzlemde geriledii kitap olarak gstermilerdir arlmayan Yakupu. Vedat Gnyol da Yakupun Trkiye i Partisi tarafndan uzaklatrlan Canseverin kendisi olduu iddiasnda bulunmutur, bu bilgiden de mahrum olsa iiri anlamayacan belirtmitir.64 Ancak buna katlmamz mmkn deildir. nk arlmayan Yakup bir kiinin dramn ya da skntsn anlatmayacak kadar insann varoluu ve varoluun problemleriyle ilgili evrensel bir hikyeye sahiptir. Anlat unsurlarndan st seviyede faydaland, dekorunu tek tek kurduu iirinde Cansever, kendine has oluturduu dizeleri de adeta iire sabitlemitir, yerinden
61

Edip Cansever, Edip Canseverle Yeniden stne Konuma, konuan: Sennur Sezer, Yazko Edebiyat, 18, 04. 1982, s. 137. 62 Ramis Dara, Sknt Avcs Bir Ozan: Edip Cansever, Yazko Edebiyat, 15, 1982, s.104-110. 63 Mustafa ne, Edip Canseverin iirleri Kendisini Konu Alan Bir Yaam Tragedyasnn eitli Blmleri Gibidir, Gl Dnyor Avucumda, stanbul, Adam Yaynlar, 5.b, 2000. s. 195-199. 64 Vedat Gnyol, alakalem. stanbul, an Yaynlar, 1977. s. 280-285.

45

oynatmak mmkn deildir. arlmayan Yakup, gerek z gerekse biim olarak st perdeden sylenmi ayn zamanda Canseverin dili kullanmadaki baarsn arttrd nemli bir yapttr.

KRL AUSTOS Cansever, 1970 ylnda yaynlad erif Aktan tekrar iire dner dense yeridir65 diye niteledii Kirli Austos kitabnda biim ve teknik asndan anlat unsurlar geri planda kalmtr. stanbuldaki boucu, skntl hayatlardan, evlerin salonlarndan, meyhanelerden doaya doru bir yrye gemitir. Tomris Uyar da 1970 ylnda baslan Kirli Austosu Canseverin 1966 ylnda Yeni Dergide yaynlanan bir iiri vastas ile 4 yllk bir ngryle haber vermitir: Edip Cansever iirlerinde sk sk manastr, gemici, kavas, Tevrat, zango, Vartuhi gibi bize yakn gelen yabanclamalardan sz ediyor. Gne gzlkleri, oteller, duvar ktlar, daktilo makineleri, prospektsler, biyoloji uzmanlar gibi ada iretiliklere yer veriyor. Yeni Dergideki son iirleri Cin ve Oda, onun iinin evini gezmekten usandn, yine yazlk bir Doaya yerleeceini gsteriyor galiba. (Papirs, Temmuz 1966.)66 lk Bodruma gidiim de beni ok etkilemiti. Kirli Austosun byke bir blmn o etkiyle yazdm.67 diyen Canseverin kitabn Gven Turan da airin en yetkin yapt sayar ve dier nemli zelliini doay kefe balamas olarak gsterir68. Glten Akn da kitab bitmez bir dzln bir sknt gvdesinin bitip, yaamn kk soluklar verdii kirli de olsa renkli yaanm bir yazn iirleri69 olarak deerlendirir. CN Tapnrken bulduk kendimizi O sonsuz geceye Gece mi, deil mi, bir gece hayaleti mi belki
65

erif Akta, Edip Cansever, Trk Dili, 462, 06. 1990, s.272-275. Tomris Uyar, Bir Doa Vatanda Edip Cansever, Gl Dnyor Avucumda, stanbul, Adam Yaynlar, 5.b, 2000. s. 166. 67 Fsun Altok, Edip Canseverle, Trk Dili, 319, 04.1978, s. 328. 68 Gven Turan, Yzler ve Maskeler Edip Canseverin iirine Genel Bir Bak, Adam Sanat, 13, 12. 1986. s. 50. 69 Glten Akn, Trk iirinde lem Geliimi stne Notlar, II. Sinan Yll, 1973, s. 125.
66

46

Dolat durdu bizimle Btn gn dolat durdu ve Sindi Bylenmekten arta kalan bir bitkinlie. Sahi, o len kimdi. lkel bir ac gibi Dverdi ilk bak gzlerinden Kaskat. Ve belirdi sanki yznde Grnrdeki tek ey: daha sonra da olmak kard birden apkasn ve kard apkasn, apkasn apka m, deil mi, bir apka hayaleti mi belki Bir bira iti ve vurup gitti kapy ardndan Yrd, geti, kuru otlar Yapraklar yaklan bir caddeyi. Peki, o len kimdi. Tam o srada bir dolu bardak cin istemitin sen Bir dolu bardak cin, le zeri Damtlm gndzden Cin, cin! Seni bir daha kendine gmen, bir daha Kendine gmdke de bir nceki ac yenisinden Elbette ki gzeldir nsann insana verebilecei en deerli ey Yalnzlktr. Cin bitti. Cin bitti. Peki, o len kimdi reniyoruz lmden Usuz bucaksz bir deniz profili gibi 47

pince Dalgasz, kysz, rzgrsz ki tek parantez iinde Duruyoruz ylece. Ve durduka da Bir evet gibi ok Bir hayr gibi tenha reniyoruz lmden lm m, deil mi, bir lm hayaleti mi belki Hangisi Bilmiyoruz. Bildiimiz bir ey var Bir dolu bardak cin, le zeri Damtlm insandan Ve yalnz orda ite O derin imgesinde lmszln Hitler bir yahudiyle yatar. (Sonras Kalr I, YKY, 2005, s. 454.)

UURUM Bir aa srsnn stnden ok aal bir aa srsnn stnden Kesilmi limon dilimleri gibi dyor gne Votka bardamn iine Benim olmayan bir sevin duyuyorum. Kesiyorum durduumuz yeri ortasndan Ey grn! seni bir yerinden hi anlamyorum Dibinde deil ayaklarmn, damarlarnda Derinliini orda tutan, orda harcayan Usuz bucaksz bir uurum. Zamanla deil, bir yerde Benim olmayan bir eyle yalanyorum Geiyorum ilk eklimi tketerekten

48

Ar ar yanan bir tula harmann Billrdan sarkalaryla. Kalbim, sersemliim benim. (Sonras Kalr I, YKY, 2005, s. 467.)

LE SONU Titriyor sazan balklar Suyun altnda Daha altnda suyun salar kesik Bir kzn yry Gk bulank alarken. Krlang tarlaya yaslanm Buday giyinmi duruyor Tula ykl bir araba Geiyor yoldan Gsnde krlangcn Tulalarn iniltisi. le sonu yallktr biraz. (Sonras Kalr I, YKY, 2005, s. 477.)

SONRASI KALIR 1974 ylnda yaynlanan Sonras Kalr zerindeki en genel yarg 12 Mart darbesinin etkilerini tad ve toplumsal yaklamlar gsteren iirler ihtiva ettii zerinedir. Geri Canseverin neredeyse Umutsuzlar Parkndan sonra birey zerinden toplum hatta ou zaman insanlk sorunlaryla ilikili olduu rahatlkla sylenebilir. Ancak Sonras Kalr sanrz ayrmak gereken nokta taze olan, gndemdeki siyasi havann iirine etki etmesidir. Kirli Austos gibi bu kitap da anlat unsurlarn barndrmas bakmndan Tragedyalar ve arlmayan Yakuptan daha geridedir.

49

Ramis Darann okluk toplumumuzun scak, acl gnlerinin, hakszlklarn, gzyalarnn iirlerinin topland70 diye tanmlad Sonras Kalr ve kt dnemi Gven Turan yle deerlendirmitir: Sonras Kalr hazrlanmas, kmas drt yl alm bir kitaptr. Ve Trk iirinin byk dnm noktasnn, byk hesaplamasnn kendi bana rnei olacak bir kitaptr. Turgut Uyarda iirden kuku duymak eklinde kendini gsteren bu alkantl dnem, Edip Canseverde de izler brakr. (lhan Berk, grev zerine, in Devrimi zerine iirler yazar bir ara bu dnemde rnein) Kitap, umutla umutsuzluk, iyimserlikle karamsarlk arasnda gider gelir. Cansever, nceki iirlerinden sadece dilini biraz daha gndelik dile indirgeyerek karlar iirin politize olmasnn yaratt basky. Dikkat eken bir baka nokta da kitaptaki iirlerde sorularn azalmasdr. Bu da iirleri yalnlatrr. Geri, bana gre Sonras Kalr Edip Canseverin iir dnyas iinde rnein bir Tragedyalar kadar nemli bir geliim gstermez, ama Trk iirinin geneline bakldnda dneminin en gl iirleri gene de Edip Canseverin iiridir. Susmak ya da susturulmak szcklerinin de ok getii iirlerdir bunlar Ve gene dneminin en iyi politik iiri bu kitaptadr: Mendilimde Kan Sesleri. Bugn bile tad insansal duyarlkla, arpcln yaayan bir iirdir.71 erif Akta da Sonras Kalrn 12 Mart 1971 sonrasnn sosyal problemleri ve aclarn yanstan iirleri bulundurduunu syler72. Ahmet Oktay ise her eyi imgeye dntrp iirine yle soktuunu syledii Canseverin siyasal olgular da ayn ekilde imgesel dzeyde yaplandrdn syler: 12 Martn glgesinde retilen ve o glgenin dnsel/ideolojik ve bireysel ieriini reten Sonras Kalrda bu durum apak grlr. Bir dize, sorunu genelinde aar: Sutur ocuun olmak ve bir baka dize zelde bir yorum getirir: Biliyordur ki bir eylemdir yerine gre susmak.73 Canseverin gncel olaylardan etkilendii tek kitabdr Sonras Kalr. Ancak yine de Cansevercedir politika ya da siyasi bak, eletiri. Sloganlar, siyasal yandalk, vgler, svgler bulamazsnz iirlerinde. Dnemin etkisi aslnda belki de en ok Canseverin dnlebilir.
Ramis Dara, Sknt Avcs Bir Ozan: Edip Cansever, Yazko Edebiyat, 15, 1982, s. 110. Gven Turan, Yzler ve Maskeler Edip Canseverin iirine Genel Bir Bak, Adam Sanat, 13, 12. 1986. s. 51. 72 erif Akta, Edip Cansever, Trk Dili, 462, 06. 1990, s.272-275. 73 Ahmet Oktay, Edip Cansever, Hrriyet Gsteri, 57, 08. 1985, s. 161.
71 70

yabanclamadan,

skntdan

vazgemesinde

grlmtr

diye

50

L KALMI BR YAIYOR HER KS DE Hatrlanmasaydn sanki Su st dzgnlnde bir akln Ansn kaybetmi bir akln Deniz diplerinden seirtirkenki. imdi sen ldkten sonraki gzelliindesin Srtn denizi yalayan gemi ipleri gibi Biilmi bir ayrdr yar kapal duran gzlerin Gnein altnda Hzn sryorken asfalt yolun Bir gidi de olabilir bu bir bekleyi de. Ben doduum gnk kadarm Sense bir lm sonras gzelliinde Basaraktan geeceiz yeniden Yeniden yeniden yeniden Daha fkeli Yenikken braktmz ayak izlerimize. (Sonras Kalr I, YKY, 2005, s. 623.) SONRASI KALIR On kalr benden geriye, dokuzdan nceki on Dokuz deil on kalr On iek, on gne, on haziran On eyll, on haziran On adam kalr benden, onu da Bal gibi parlayan kekik gibi bunalan On adam kalr. Ne kalr ne kalr 51

Tuz gibi susayan, nane gibi yaylan Dokuzu unutulmu on yz m kalr Onu da unutulmu bir iir belki kalr On izik, on entik, on dudak izi Bir ay bardanda on dudak izi Aklardan sevgilerden Suya yeni indirilmi bir kayk gibi Akp gemisem, gidip gelmisem Bir de bu kalr. Ne kalr benden geriye, benden sonras kalr Asl bu kalr. On yerde adm gese gemese Dalardan tepelerden inen bir dzlktm, anlalr. Akam olur bir gnden dibe kerim Su ier dibe kerim yimser bir duvarcym her gn bir tula drrm elimden Bu yzden gecikirim Size bu sknt kalr. Ne kalr Kahvelerde kaln kaln kays vakti Dileri kesmeyenin en az kays vakti Dileri hi kesmeyenden Gn geer kendi kalr Kahvelerde kays. Gezginim, ak denizlerden yanaym Biraz da Akdenizliyim, bu ite byle kalr Akdenizli herkes konuur duyarln Baka ne kalr 52

Biz ki bir konuuruz geriye on ey kalr. Benim gm gvdemin byle yuvarlak vakti Kollar alm kalr. Ben buyum, dersin, arkada Sevgilim ben buyum Yreim vurgun, dilerim altn Ceketim sol omuzumda Vakit vakit incelen vakit. (Sonras Kalr I, YKY, 2005, s. 641.)

BEN RUH BEY NASILIM Cansever 1976 ylnda yaynlad Ben Ruhi Bey Naslm adl kitabyla 1977 yl TDK iir dln almtr. Biim, teknik, z olarak neredeyse Tragedyalarn devam niteliindedir bu kitap. Ksa bir roman andrr. Ben Ruhi Bey Naslmda Ruhi Bey adl kii evresinde ferdin i dnyasna ait eitli grleri sergiler. Bu kitaptaki insan, byk ehrin kalabal iinde yalnzdr. ehirlemenin getirdii problemler bu insann tabi dnyasn bozmu, onun bir sknty derinliine yaayan varlk haline gelmesine sebep olmutur. Ruhi Bey, kendisini iinde yaad topluma ve gemie balayan her ey ile atmakta, hayatn anlamszln srdrd yaama biimiyle ortaya koymaktadr. Bu kitap, Tragedyalar ve Umutsuzlar Park ile birlikte dnlrse Canseverin iledii asl temalar daha iyi anlalr. O, gelecei olmayan, hal ve gemile ilikisini kesmi byk ehirde yaayan varlkl insann i bunalmlarn aksettiren bir airdir.74 Cansever, bir kez daha uzun soluklu dizi iirle bireyin, bykkent insannn isel sorunlarna, ynsemelerine eilir. Ruhi Bey adl eksen kiinin evresinde deiik kiiler, kiilikler sunulurken, sayrla varan cinsel ynelimler, taklmalar sergilenir: vey annesiyle yatan Ruhi Bey, kaldrd plak cenazelerle etkilenen Cenaze Kaldrcs Adem vb. Ruhi Bey ve evresindeki tiplerle kentsoylularn dolayl

74

erif Akta, Edip Cansever, Trk Dili, 462, 06. 1990, s.274.

53

bir eletirisi yaplrken insann doal ve toplumsal sorunlar da (zellikle cinsellik) deilmektedir. nemli bir dizi iir.75 Ben Ruhi Bey Naslm, Edip Canseverin anlat unsurlaryla rd iirini anlam, dil ve syleyi asndan zirveye tad kitabdr. Selim leri de Cansever iin bir roman sylyor dedii Ben Ruhi Bey Naslm kiileri, dramatik ats ve deiik zaman dilimleriyle bir romann iiri olarak deerlendirir.76 Cansever, Ruhi Bey evresinde oluturduu yaamla iir dnyasna ald tm sorunsal (kendine topluma yabanclama, yalnzlk, bunalm vb.) neredeyse bir arada sergileyebilmitir. Ben Ruhi Bey Naslm Trk iirinde zel bir yere oturtulacak deerde bir eserdir.

SEVDA LE SEVG Canseverin 1977 ylnda yaynlad Sevda ile Sevgi, airin roman kurgusundan yararlanmad, ksa ve uzun iirlere (hacmen) yer verdii bir kitap olmutur. Sevda ile Sevgi Edip Canseverin zellikle kitaptaki ilk iirlerde iyice lirikletii bir yaptdr. Kitabn ad bile, bu lirizmin ince duyarllyla alglanabilir. Mutluluk dolu iirlerle balar kitap, d krklyla dnme urar, umutla umutsuzluk arasnda gider gelir ve Boversene Sen Niye Beklemeli ile bir biti, bir kar kma iiri olarak kapanr.77 diye tanmlar kitab Turan. iirlerin birbirleriyle balants konusunda da fikir ayrlklar vardr. air bir btn m oluturmutu yoksa bamsz ksa iirler mi yazmt? Mehmet H. Doann Sevda ile Sevgi zerine Cansever iin alk ve ustas olduu bir uzun iiri oluturuyor yine78 yorumuna katlmayan Ramis Dara unlar syler: iirler, ksa iirler tek balarna kalc ve etkileyici gzellikteler. Uzun iir olarak alndnda, sevgiyle sevda karlatrlr, sevginin nemi, vazgeilmezlii vurgulanrken yinelemelere dld grlr. Uzun iir yinelemeleri gtrr, tar, giderek gereksinir bile buna zaman zaman, denebilir. Yine de Sevda ile Sevgiyi bir btn olarak dndmde kimi yaznsal, iirsel tatlarn eksildiini duyumsadm. Kald

Ramis Dara, Sknt Avcs Bir Ozan: Edip Cansever, Yazko Edebiyat, 15, 1982, s. 106. Selim leri, Kimsesiz Bir Atlkarncadaym, Gl Dnyor Avucumda, stanbul, Adam Yaynlar, 5.b, 2000. s. 192. 77 Gven Turan, Yzler ve Maskeler Edip Canseverin iirine Genel Bir Bak, Adam Sanat, 13, 12. 1986. s. 51. 78 Mehmet H. Doan, 1977de iir. Nesin Vakf Edebiyat Yll, 1978, s. 43.
76

75

54

ki, ozan da kitabn ksal uzunlu ayr ayr iirlerden oluturmu.79 Akta da kitabn uzunlu ksal iirlerden meydana geldiini ama hepsinin bir uzun iirin paras olarak dnlebilecei fikrindedir.80 Biz de bu kitaptaki iirlerin birbirleriyle ilikili olduklar ancak ayr deerlendirilmesi gereken, balak olmayan iirler olduklar dncesindeyiz. Bu konuda en net bilgiyi yine Canseverin azndan Fsun Akatl ile yapt bir konumada buluruz: Sevda ya da ak dediimiz ey, en azndan bir zeni, disiplini, zveriyi gerektirir. Sevda, bir bakma iki kiilik bir dengeyi zgrce yaratmaktr. Sanatta bireyliin youn bir grndr. Toplumsal, evrensel olarak anladm sevgi ise toplumcu hmanizmaya ak bir kavram. Sevday, sevginin bir birimi olarak ele aldm bu kitapta. Son iki kitabmda yer alan iirleri dergilerde yaynlamadm. Ben Ruhi Bey Naslm batan baa bir btnd, blnemezdi, ayr ayr yaynlanamazd. Sevda ile Sevgiye gelince, geri o da bir btnd ama, daha ok bir resim sergisi gibi dndm. Hem birbirinden ayr, hem birbirine bal iirlerden olutu.81 NDEN DORU SEVDM SEN inden doru sevdim seni Baklarndan doru sevdim de Azndaki slakln buusundan Sesini yapan szcklerinden sevdim bir de Beni sevdiin gibi sevdim seni Kar braklm karanlndan. Yerletir bu sevday her yerine Yznde ter olan su damlacklarnn Kaynana yerletir Her zaman saklamadn, acszln son durana Gl tayan ocuuna yerletir Ve omuzlarna, darack omuzlarna m gibisin de sanki azck ne tardn
79 80

Ramis Dara, Sknt Avcs Bir Ozan: Edip Cansever, Yazko Edebiyat, 15, 1982, s. 106. erif Akta, Edip Cansever Trk Dili, 462, 06. 1990, s.272-275. 81 Fsun Altok, Edip Canseverle, Trk Dili, 319, 04.1978, s. 326.

55

Tam oraya ite, usuz bucaksz bir dzlkten Bir papatya tarlasyla ayrlm gslerine yerletir Ve esmerliine bir de, eski bir yangnn izlerinin renginde Salarnn yana dne, onlar blen ikiliye Alnndan balayan ve ayak bileklerinde duran Yani senin olmayan, seni bir boluk gibi saran hzne yerletir Kar taneleri gibi uuan Ve her gn biraz daha hafifleyen semtlerine Terletir bu sevday her yerine. Ekledim ben tattm her eyi denizlere Bildiim ne varsa onlar da hep denizlerden Sen de bir deniz gibi yerletir onu istersen Sevday Ve kpklendir Ve yalandr ki ite kederi anlamasn Ama dur, her deniz yaldr zaten renmez ama retir mutluluu Bizim sevdamz da yledir, iyi iirler gibi Biraz da herkes iindir. Ve gelinciin ikinci tadna benzemeli Var eden kendini birincisinden Yani bir sevday sevgiye dntren. Ben imdi bir yabanc gibi glmseyen Tanmadm bir lke gibi inde yaamadn bir zaman gibi Tam kendisi gibi mutluluun Beni bekliyorsun Ve onu bekliyorsun beni beklerken. (Sonras Kalr II, YKY, 2005, s. 116117.)

56

ADSIZ BR EK Rengini dnyaya ilk defa sunan Adsz bir iek gibi parlyorsa gzlerim Sevgilim Bana sen bir airsin dediin zaman. Yalnz sana yazyorum bu iiri stersen bir iir gibi okuma nk her yl yeniden yazaca onu Souklar balaynca havalanp Millerce yol katettikten sonra Gneyi tadan bir kuun sevinciyle. Ve yazm olacam bir de Her dnemde her ada Sevdann kendine zg diliyle. (Sonras Kalr II, YKY, 2005, s. 111.)

ARN SEYR DEFTER

Doann bana verdii bu dlden ldrp yitmemek iin ki insan gibi kaldm Birbiriyle konuan iki insan. Canseverin 1980 ylnda yaynlad eseri airin Seyir Defteri, Kirli Austos kitabnda olduu gibi doaya yaklama abasndadr. Hatta Akta bunu aynlemek olarak dnr ve bu kitapta yapsalcln izlerini bulur: Canseverin airin Seyir Defteri adl kitabndaki iirleri, onun tabiatla i ie olduunu, aynletiini ifade ederler. Ayrca, bu kitap, Canseverin yapsalcln imknlarn yokladn da ortaya koymaktadr. Sevda ile Sevgide olduu gibi, airin Seyir Defterinde de mutsuzluk, ac, hzn ve yalnzlk gibi Canseverin vazgeemedii temalar varln srdrmekte. Ancak bu iki kitapta airin hayata ve insana bak as durumunda olan

57

sknt ve endie ile karlalmyor.82 Bu yllarda dier yazn alanlarnda gndemde olan yapsalcln Cansever iirinde gndeme gelmesi de yine artcdr. Dier yazn trlerinin imknlarndan faydalanan Cansever, bu alanlardaki gelimelerinde yakn bir takipisidir. Yine Fsun Akatl ile konumasnda yeni denediin, yeni getirdiin zellikler var m? sorusuna u yant verir: Evet, szgelimi; ark szleri, ataszleri, halk trkleri, halk iirleri, ilanlar, afiler, halk arasnda yaygn argo deyiler gibi bir takm kalplarn, kkenini sezdirmeksizin kullanlmas ya da bunlardan yararlanlmas gibi bir dncem var. airin Seyir Defterinde byle bir ey denedim.83 U KK EY ndirdik mi suya denizi ndirmedik suya denizi ndirdikti suya denizi

Buruk ve unutulmu yapyor beni u akamst, u kk ey kerken sisleriyle kk bir vapurun kamarasn andran Dilsiz ve gcenmi bir yk gibi. Nice szler vardr belli belirsiz bir yangn yerine benzer Arasra kokusunu duyarz Ve aklar ekilsiz eylemlerdir gn gnden Biilmemi bir ayrdr btn yaam Durumlardr nk aklda kalan yalnz. rnein Bir alamdr Don nehriyle olohov. (Sonras Kalr II, YKY, 2005, s. 198.)

82 83

erif Akta, Edip Cansever Trk Dili, 462, 06. 1990, s. 275. Fsun Altok, Edip Canseverle, Trk Dili, 319, 04.1978, s. 330.

58

PATHETIQUE Scak scak scak scak Oturmuum otlarn zerine Eski bir tiyatronun ortasndaym Saydam bir sarka gibi sallanyorum durduum yerde Buhardan ve gne kokularndan. Uzanyorum topraa yzkoyun Papatyalar srtlarn dnm anieklerine Ne bir kmlt var, ne bir ses Ne de bir dnce, bir anmsama ite Diyorum, yaamma dadanan bir an bu Sophokles Aiskhylosa dargn belki de. (Sonras Kalr II, YKY, 2005, s. 205.) BE MEVSM Yaamm bir arkcnn i ekme andr Be mevsim yaarm ylda Blerim blerim bir kaysy, kard ses Bir yaknlk duygusudur yzmle sakalmla Yaamm bir arkcnn i ekme andr. Balklar dinlenirken sularda, sokak adlarnda Uykulardan geerim Ya sabahtr erkendir, ya kimseler rastlamaz bana Ya alp bam gitmek isterim Bir iir yazmmdr da gneyde Gneyde portakalda. Ben sanki bir gazetenin hi okunmayan yerlerindeyim Kalmmdr ya da bir kentin varolarnda Kendimle konuurum, ok tuhaf bir noterimdir ben mzam bir kynn ky olarak imzasdr Olurum byle ite kumda aklda.

59

Ben belki de bir yar arabasndaymdr kimbilir. Ellerim direksiyonda Kaplanmtr souumla her yanm Hibir ey duymuyorumdur hzmla sevimekten baka Bir de var her grnten tatmmdr bilirim Bir kozmonotumdur yani en son dnen dnyaya. Yaamm bir arkcnn i ekme andr Be mevsim yaarm ylda. (Sonras Kalr II, YKY, 2005, s. 207.)

EYLLN SESYLE Edip Cansever, 1981 ylnda Cem Yaynevi tarafndan Yeniden adyla baslan iirlerinin toplu basmna on iki yeni iir eklemitir. Bu iirlerini kitabn sonunda Eylln Sesiyle bal altnda toplam, bamsz olarak yaynlamamtr. airin Seyir Defteri ile doaya yaknlaan Cansever, bu iirleriyle sknty yeniden n plana karmtr. iirlerde lm bahsi de hayata yaklamlar evresinde deil daha somut olarak kendini gsterir. Bu dnyada yaamak can skc bir eydir baylar. der kitaba ismini veren iirde. Eylln geldiini tm iirlerinde hissettirir Cansever. EYLLN SESYLE Baylar Bin dokuz yz seksen birdeyiz Karnzda eylln sesi Austos ekildi, eylln sesi Birazdan konuacak Bu dnyada yaamak can skc bir eydir baylar. Tepelerde bulamalarn kahverengi eridii Eriyip sar sar akt bir mevsim Bir saat gibi ilerken avucumdaki gz iei Yosunlarn kaplara usulca

60

Trmanp yerletii Yani eylln sesi, buysa ok iyi baylar. Yaz geti, szgelimi midyelerden yorulduk Eni boyu belirsiz bir slaklktan Upuzun gndzlerden, sevimsiz otellerden Eyll ki, sorabilir mi Hznler i kamatryor, aklarsa niye yoksul Bir asfaltn kuru scak souundayz Oysa bir deniz feneri mevsimsiz lr baylar. Dahas Bu dmesiz giysileri ylece giymek Bir boluu giyinmek mi olur Olsun te karnzda ekimin sesi Kasmn sesi sonra Yamurun eliinde ocuu emziriyor yaz Bundan byle gnlerimiz nasl geecek baylar. Her ey o kadar dokunakl ki Eyllsem, istemeden krlyorsam bazen Dank, renksiz bir mozayk gibiysem stelik yalnzsam bir de telefonda ku sesleri Aynalardan duvarlara bir zn aknts Bu dnyada ekingen olmak ok iyi bir eydir baylar. Sonra bir kr kahvesi kendini okurken Masalar toplanm, bardaklar toplanm Tam kendini okurken Derim ki bir semti iyi tanmak kadar yi tanmal dnyay An radyolarnz: eylln sesi Bu dnyada can skntsnn bir baka anlam var baylar. 61

Elmalar silik silik krmz artk olsun Gzlerimiz tozlanm, kirli Gizlisi yok, bu dnyada byle sklmak iyi Sklmak iyi baylar Biz hazr tuttuka byle i yangnda alev alev D buz tutmu kalplerimizi. (Sonras Kalr II, YKY, 2005, s. 226.) GELM BULUNDUM Benmiim neymi? su sesiymi Oymu cam krklar gibi gvdemi yakan Yananda sardunya kokusuyla yazdan Kimmi o gelen ya giden kimmi Bir yabanc m, yoksa bir ermi Deilmi, bir ar bile yokmu uzaktan. Gne mi batarm bir zel ismi bitirir gibi Yanm bir aacn yapraklar mym kmldayan Ne kalm bir nceden ya da bir sonradan Kim koparm dalndan bu yabani incirleri Ya kimmi kyya eken hayalet gemileri Ne yazlm nereye bu garip kargaadan. Yldzlar, byl lke, adm unutturan Bir kaya, bir ot, bir akarsu Hangi yaz arkclarnn rpertili korosu Ki btn lleri sa karan Ve kenti bir lm derinliine salan Yani bir gl solarken bir gln ama korkusu. iirler yazdm, kitaplar okudum Elime bir bardak aldm, onu yeniden oydum Derinlerde kaldm byle bir zaman 62

Kim bulmu ki yerini, kim ne anlam sanki mutluluktan Ey yamur sonralar, lo baheler, akam sefalar Sylein benimle biraz bir kere gelmi bulundum. (Sonras Kalr II, YKY, 2005, s. 223.)

BEZK OYNAYAN KADINLAR Cansever, 1982 ylnda yaynlad Bezik Oynayan Kadnlar ile iirine gene yenilikler getirmitir. Bu kitabnda Cansever farkl anlat unsurlarndan faydalanr. ekilde mektup ve gnl kullanmtr. Ses zellikleri olarak da kafiye ve i sesin yerine iirin btnnde yer alacak akustii uygulamtr. Gven Turan da Bezik Oynayan Kadnlar iin unlar sylemitir: Edip Canseverin dramatik iirde ne denli usta olduunu bir kere daha ortaya koyar. Kitaptaki nemli bir yenilik, kiilerden birinin iirleridir. Yani Cansever maskenin maskesini yaratr.84 ekil ve ses uyumundaki farklardan baka nemli bir deiim daha gsterir Cansever iiri. Bu biraz da iirinde mektup, i konumalar ve gnlk yntemlerini kullanmasndan kaynaklanmaktadr. Daha nceki Tragedyalar, Ben Ruhi Bey Naslm gibi anlat unsurlarndan faydaland eserlerinde Cansever bir hikye iliyordu. Yani Tragedyalar yalnzca kiileri ile deil olaylar ve rgsyle de bir anlat idi. Ancak Bezik Oynayan Kadnlarn bir hikyesi yoktur. Aslnda daha doru bir ifade ile bu hikyenin bir olay yoktur. Kiileri, zaman ve mekn olsa da bunlar yalnzca kendileri iin vardr, bir olay ya da olaylar rgsn desteklemezler. Doan Hzlan Bir iir kitabndan ok bir dzyaz trne yarar bir ad. lle de istiyor ki airanelik artrmasn. Baaryor da. Bezik Oynayan Kadnlar hangi ucuz airanelii artrabilir ki?85 dedii Bezik Oynayan Kadnlarn yalnl iin unlar syler: Basitlii iter Cansever, yalnl yolda eder. Sylenende yalnlk, yalnl iirsellie kavuturur. Bezik oynuyoruz, rak iiyoruz / Ve konumuyoruz gerekmedike. Bir saptamay, yaamdan alnm ince bir kesidi iirletirmenin Edipesidir bu. Bezik Oynayan Kadnlar, Canseverin yaadmz kimi zaman da duyumsamadan yaadmz bize hissettiriyor. Syleyip de kulamz da bile yanklanmayan, bakp da grme zahmetine bile katlanmadmz ama btn bir
Gven Turan, Yzler ve Maskeler Edip Canseverin iirine Genel Bir Bak, Adam Sanat, 13, 12. 1986. s. 52. 85 Doan Hzlan, Sen Kenarda Dur airanelik, Tan, 12, 10. 1983, s. 11.
84

63

yaam dairesini izen nesneleri anlatyor. Yer yer gereki bir masal gibi yer yer iirin mant iinde yaratlm bir iirsellik gibi yer yer de btn duyularn vanalarn kapatarak.86 Cansever, Bezik Oynayan Kadnlar kitabnda, iirde akustik olarak adlandrd ses dalmn ilk kez ve kendi deyimiyle kk apta uygulamtr. Klasik ses uyumu yntemlerini iirinden kaldrp iirde yaratt dnyaya uygun den sesleri iirine yaymak istemitir. Cansever, katld bir tartmada iirde akustik zerine dncelerini anlatmtr: Son almalarmda iirde d sese ve i sese ok nem vermek istemiyorum. D ses dediim, uyak, ses benzerlikleri vb. ses ise bir dizeden br dizeye kvrlrken dizelerin bitimindeki ve balangcndaki seslerin uyumu. Bense son gnlerde yle dnmeye baladm: iirin iindeki sesi gezindirmek. Elimden gelse uyak ve ses benzerliklerini atacam. sesleri ve d sesleri attktan sonra ne getirebilirim yerine? Ben iirde akustik diye bir ey dnyorum: iiri bir yap, bir mimari olarak ele almak, seslerin dalmn tpk konser salonundaki gibi iirsel yapda datmak ve ortaya ok deiik bir ses karmak. Bunu ok kk apta da olsa son kitabmda yaptm, ya da dndm hi deilse. Ses dalm yani akustik. yi bir dalm elbette iirin ieriinden gelen biimdedir, sestedir. iirde, iirin temasnda bir yavalk, bir sessizlik varsa ses dalm da yava olacaktr. iirde sert, kl, kavgal, fkeli birtakm durumlar varsa bunun da sesi baka trl olacak ve iirsel yapda dalacaktr. Byle bir deney son zamanlarda kafam kurcalyor.87 Edip Cansever, bir olay rgs yaratmadan kiiler zerinden hareketle bir evdeki dnyay izmitir. Kiiler zerinden verdii verilerle bir altyap hazrlayan Cansever, okura da bu sayede bir dnme ve hayal alan yaratm olmaktadr.

LK YAZ KYETLER Edip Canseverin 1984 ylnda yaynlad kitabdr. Bezik Oynayan Kadnlar ile Oteller Kenti arasnda yazlan ksa iirlerinden oluturulmutur. Canseverin ksa iiri ihmal etmediinin de gstergesidir bu eser. Yine Sevda ile Sevgi kitabnda olduu gibi iirlerin ayr, ksa iirler olduunu belirtirken ayn dzlem zerinde yazldklar,
86 87

Doan Hzlan, Sen Kenarda Dur airanelik, Tan, 12, 10. 1983, s. 13. Edip Cansever, Edip Canseverle Yaam besleyen lm stne, ada Eletiri, 4, 06. 1982, s.

5.

64

hareket ettikleri de unutulmamaldr. Bu kitabnda Cansever doaya daha ok yaslanmay tercih etmitir. airin Seyir Defterinde Eylln Sesiylede balayan lm fikri Canseverin bu kitabnda da kendini gsterir. EKLER ZAMANINDA lm, seni mi dnyorum ne bugnlerde pekli bir mendili katlar gibi durmadan Sesini mi duyuyorum en ok Dnyaszln sesini. Ben iekler zamannda domuum Islak bir gkyz zamannda Ve annem olmam gibi domuum Sesini yakndan tanyorum. Braktm anlarm yan yana dizip Tam uralarda bir yerde duruyorum stersem yapabilirim Su diplerindeki esrikliime gvenip. (Sonras Kalr II, YKY, 2005, s. 379.) lm Sen en gzelsin bu saatlerde Bytm yetitirmisin beni Syler miyim hi sana hayran olmasam. (Sonras Kalr II, YKY, 2005, s. 378.) lk Yaz ikyetileri kitabnda Cansever, Bezik Oynayan Kadnlar kitabnda szn ettii ve ufak apta uygulamaya baladm dedii akustii bu kitabnda da baz iirlerinde uygulamtr. Bir meyhaneyi arka planda grntleyen Canseverin, iirine mekn oluturmakta da ok baarl olduu iiri Sona Kalsada akustii de hissetmek mmkn olmutur. Yeni tanan bir kadnla erkein meyhanede ilk kez oturduklar anlalan iir Usul usul konuuyorlar aralarnda dizesiyle balar. Canseverin de sylediklerinden yola karak, iirin ortamn gz nnde tutarak

65

iirdeki usul usulluku s ve seslerinde aramann uygun olabileceini dnyoruz. iiri bu harfleri vurgulayarak alntlyoruz: SONA KALSA Usul usul konuuyorlar aralarnda Denize bakyorlar bazen ataln gezdiriyor biri tabanda Glgesi bir ku ls Karda yeni budanm aacn Olsa, balanglar sona kalsa Kolyesiyle oturuyor kadn tabamda soyulmu elma Saatime bakyorum sk sk Kapy gzlyorum arada Biraz souk mu geliyor ne kapatr msn Sinirli bir krmzlk suya batyor Dnyorum, anszn bir dost yz m Grmemiim de yllarca. Gelse Deimi ok, yalanm da Sigaram yakyor durmadan stemem diyemiyorum ama yakmasa Konuuyoruz konuuyor muyuz Yazmay brakm oktan Geri bir roman tasla varm kafasnda Bir elimde elma, elmada bir el Diyorum Hayretle bakyor yzme Bir bardak bira iiyor, ekip gidiyor az sonra. Kadran krmz saat Plasterle tutturulmu krk cam urda burda plastik iekler Evet, aralk kapdan souk geliyor 66

Tam kalbimin zerine bu akam. lm Sen en gzelsin bu saatlerde Bytm yetitirmisin beni Syler miyim hi sana hayran olmasam. Bugn de ince, bugn de krld krlacak Bugn de Tam nerede kalmsam. (Sonras Kalr II, YKY, 2005, s. 377.)

OTELLER KENT Oteller Kenti, Canseverin 1985 ylnda yaynlanan kitabdr ve son eseridir. Edip Cansever bu kitabnda iirine anlat unsurlarn yine dhil etmitir. Bu iirinde otelleri dahi birer kiilik olarak buluruz. Kitap, Otel Oteli, Eros Oteli, Sera Oteli, Phoenix Oteli isimli drt blmden oluur. OTELLER OTEL Eskimi, krk dkk, yorgun Bir otel bile deildim ki o gnden bugne Ya ekip gitmilerdi bir bir. Ya da Yaayp lmlerdi otelleriyle. Iklarm sndrdm, sabah te sabah, dedim, sesimi Bir ay likr gibi dilimde kaydrarak Bir akl ka yn gsterirdi. Kristal Bir prizma ka yn Tam o kadar penceremi bolua atm Uzunca bir koridoru hemen getim Baheye ktm. Siz misiniz? Evet, ben begonyaym

67

Ben de karanfil Fulyaym ben de Gne glym Meneke

Benimle gelin benimle (Sonras Kalr II, YKY, 2005, s. 420.) Canseverin bu yaptnda bir baka zellik de erotizmin daha nceki hibir eserinde olmad kadar ne kmasdr. Kimi zaman st kapal, kimi zaman ak olarak erotizmin etkisi kitabn eitli yerlerinde grlr. Otelci iri bir kurabiye uzatyor onlara Daha nce blerek ortasndan Birletirerek sonra da bir iki kez yineleyerekten bunu Uzatyor kurabiyeyi ve Kayyor tezghn altna usulca Yalnzca bir kolunu grebiliyoruz artk Bir kolunu, bir kolunu Kadnlarsa iki gen kadn imdi Katla katla glyorlar buna Gittike daha ok glyorlar, daha ok, daha ok, daha ok Ve yorgun ve bitkin ylyorlar bir koltua. Yerletiriyor gzlerine bir opera drbnn Otelin giriindeki kadn Bir uzak bir yakn camn srekli Deitiriyor bakarken Tanrm! bu gidi geli her eyler arasndaki Bu sokulu, bu i ie gei Durmadan sunmuyor mu bana diyor iinden Dnyay bir haz akvaryumu gibi. (Sonras Kalr II, YKY, 2005, s. 429.) Vecihi Timurolu da Cansever ve bu kitab iin unlar sylemitir: iirin kiilii de bilimden ve felsefeden uzaklat oranda glenir. Edip Cansever, salt iirle uraarak, iirini felsefeden en ok uzaklatran airlerimizden olmutur. Eretileme, 68

sz sanatlarnn en youn kullanmna olanak tanmaya yardmc olur. Sz sanat kullanmak, iirin vazgeilmez ilkeleri arasnda saylmaldr. Ancak bu yolla, iir, yinelenemez bir szck rnts oluturur. Bylece, duyumsal ya da algsal yaantnn salt grsel olmayan canlandrlmas yaplm olur. Bir bakma, bu, yaanmn yeniden duyumsanmas yeniden yaanmasdr. te, btn bu iir tatlarn almak isteyen iir severler, Edip Canseverin Oteller Kentini okumaldr.88 Bu yaptnda iirlerin bir blmn dzyaz formunda veya bir tiyatro eseri formunda, sahneleri de verilmi halde buluruz. Oteller Kenti kitab bu ynyle Canseverin dzyaz trlerinden eklen en ok faydaland eseri olmutur.

88

Vecihi Timurolu, iiri Sevenler in, Adam Sanat, 6, 05. 1986, s. 48.

69

CANSEVERDE ANLATI R VE GELER Edip Cansever iirinin srekli yenilendiini sylemitik. Cansever aslnda bir aray iindeydi de denilebilir belki buna. nk Cansever iirinin izlerini grmek ve srmek hep mmkn olmutu. Biz yeni Cansever iirinin izlerine milat olarak Umutsuzlar Parkn veriyoruz. kinci Yeni akm etkisiyle yazlan iirlerinin yaynland dnemde, bu kitaba da ismini veren iirdir (blm) ayn zamanda Umutsuzlar Park ve yeni bir iirdir. Neden bu noktay milat aldmz ileriki blm altnda kitabn deerlendirmesini yaparken netletirmeye alacaz. Cansever, iirine bireyi, nesneyi, kiileri ve sahneyi katm hatta iir dilini dahi deitirmitir. ilk iirlerinde Garip akmnn etkisinden de bahsedilebilir bu noktada gndelik, konuma az hakimiyeti grlr. Ancak bu durumun da airin dilde sadelik amac gttnden kaynaklanmad, yalnz iire balang evresindeki iir dilini bulma aray olarak dnlebilir. Geen yl da Hazirann scak gnlerinde ocuktum, byle ktm. Rzgrlar yakard ayak bileklerimi, imi en gzel sevdalar sarmt, Caddelerde gider gelirdim. (Sonras Kalr I, YKY, 2005, s. 27.) Unutmamt yalnzln gen adam Btn gn ayn caddelerde. Pencerelerde ayn sarn kzlar Halbuki o sarnlardan hi holanmazd. (Sonras Kalr I, YKY, 2005, s. 17.)

70

kinci Yeni akm etkisiyle geleneksel szdizimi zerinde oynamalar ve msrann krlmas ile ortaya kan yeni iir dili Canseveri de etkilemi ve bu akmn en iyi rneklerini vermeyi de baarmtr. Bu byle kimin gittii? Sen dur ey! Belki de ellerimiz mi? biraz ince, biraz da ok kelimeli! Bu sanki niye durduumuz mu? akken sevime blgeleri Ay, pencere, gz! siz git ey! (Sonras Kalr I, YKY, 2005, s. 93.) Yok denecek bir ey ama var var Ylan ylan inkoya mavi Damn altnda ka sra tula eksik eksik Niyedir bilmiyorum pencere koysak myd adn? Bir rdek, bir kei yavrusuyla dars Gebe karnyla bir kadnn Gnein dnd tepsiye vurmulukla Vay! iekleri, kedileri bakmak bakmak yapan elim Nedendir bilmiyorum ellerim tutsak myd? (Sonras Kalr I, YKY, 2005, s. 101.) Umutsuzlar Parknda ise farkl bir dille kmtr karmza Cansever. iirine katt gelerle oluturduu yeni dnyay bu kez szdizimi kurallar iinde dili zorlayarak oluturmutur. Ancak bu kez ilk iirlerindeki bayalktan eser kalmamt ve kinci Yenideki kelime zerinde younlama abasn da baaryla anlama tamt. Cansever iirinde dize aramak yine hata olurdu ancak artk kelimeler babo gzkmyorlard. Ne kar sanki sardysam sizi kollarmla Unutmak, belki de unutmak olsun diye mi Onu da tatmak gibi Oysa ne bir evim oldu, ne de bir yerim var imdi gidecek Ama gitmenin saati geldi Kirli bir gmlei karp asmak Ykayp kurutmak ister ellerimi Su imek, saati kurmak ve sebepsiz dolamak biraz da Anca camlar diyelim camlar atk ya sonra? 71

Sonras u: ben bir cam, bir perdeyi am adam deilim Bilirim ama ok bilirim kapadm yle i olsun diye mi, hayr? Bilirim ierde kendimi bulacam Darda grldysem inattan baka deil Evet, nk bu karanlk iime en geleni Kendimi saklyorum ya, o bir yn lden gelen kendimi Oram buram drtyorum, bunu sahiden yapyorum Ve ayorum musluklar Diyorum sular m byle, sular m olmal Ne geldii, ne de gittii yer belli Olmuyor, gene kendimi dnyorum Altm istemiyorum. (Sonras Kalr I, YKY, 2005, s. 161.) Umutsuzlar Parkndan verdiimiz bu rnekte artk Canseveri Cansever yapan iire de gei yapm saylrz. Bu noktada ilkin unu sylemeliyiz: artk Canseveri deerlendirirken iirini bir btn iinde grmek en salkls olacaktr. Onun iirinde bir para, bir drtlk, bir dize aramak hata olacaktr. Elbette gze arpan dizeleri dahi olacaktr ancak Cansever bir btn anlat yaratmtr artk. Bu paralar da deerini, gzelliini en ok da btn tamamlad yerde, yerinde gstermektedir. Bu Umutsuzlar Park kitabnda ayn ismi tayan iirden aldmz rnekle bir nceki Yerekimli Karanfilden aldmz rnek arasnda airin dili kullanmndaki farklar barizdir. Ancak tek deiim dilde olmamtr. air ie kollaryla sarmak ve unutmak eylemleri ile balyor. Ne kar sanki sardysam sizi kollarmla derken bu sarlmann karsndakiler tarafndan pek istenmedii grlr. Zaten o da belki kendisinin bunu abucak unutacan dnd iin ya da onlarn abucak unutacaklarn bildii iin yapmtr. Yalnzlk burada Cansever iirine bir daha yanna hi kimseyi yaklatrmamak zere gelip yerlemitir. nc dizede unutmay kastederek Onu da tatmak gibi der. Buradaki da balac ile bir arka plan izilmitir iire. Cansever iirinde bundan sonra ska karlaacamz bir durumdur bu. Demek bu unutmak mevzundan nce yalnzlk zerine ok ey tadlmtr ki onu da deneyecektir. iirindeki btnlkten kastmz tam olarak da budur. Yani bu ok ey dediimiz nokta iirin daha nceki ksmlarnda sylenmi olabilir ya da bazen Cansever geri dnler yapar ve siz 72

bunun

aklamasn

ileriki

bir

blmde

bulabilirsiniz.

Bazen

de

hi

bulamayabilirsiniz. (Cansever iirinde bazen baz eylerin aklamasn baka bir kitabnda bulmanz bile mmkn olabilir.) nk air kendi istedii izgileri artk zihnimize ekmi, dnyay, arka plan kurmutur ve biz okurlar bu izgilerin arasnda dilediimizce dolaabiliriz. Ne evi ne de gidecek bir yeri olmayan kii evine(!) giderse evine gitmez ya gitmenin saati gelmitir nasl bir yalnzlk bekler onu? air artk nesnelerle ve anlatyla rmektedir iirini. Perdelerini kapad, etrafla tm ilikisini kesip srtn dnd bir eve gider. Biz Canseverin yalnzln kirli gmleinde, nedense zor geldii hissine kapldm ellerini ykamas, kurutmasnda, saati kurmasnda ve sebepsiz dolamasnda buluruz. Yalnzln sanki kirini, boluunu ve ittii aresizlii grrz bunlarda. Yalnzlnda yaad ie dn ise perde ile somutlatrmtr: sonras u: ben bir cam, bir perdeyi am adam deilim / bilirim ama ok bilirim kapadm. Kendini etraftan eker, saklar nk bir yn lden geldiini syler. Bunu bize aktaracaktr, canlandrr iiri bir anda Cansever ve bizi de dhil eder buna, inandrr: Oram buram drtyorum, bunu sahiden yapyorum. Ve son dizelerde air daha nce dedii gibi belki ellerini ykamak iin gitmitir musluun bana. (byk ihtimalle bir havlu olmamal ellerini kurulayacak!) Kendini dnr bunu hi yapmak istemese de. Ne geldii yer bellidir ne de gittii. Ve bizim aklmza yazar bunu musluktan akp giden su ile. Gerek nesneler gerekse anlat unsurlarn iirine dahil etme hususunda bu iir sanrz ilk rnek saylabilir ve air ileriki yllarda ok daha iyi eserler ortaya koyacaktr. Anlatt bir eyler vardr airin iirlerinde bundan byle. Ama duygulardan ziyade bir eyler. ncelik dnceler mesela. Bir dnya vardr artk airin kurduu ve etraftaki nesnelerle de, nesnelletirdii duygularla da beslenir. Zor bir itir Canseverin yapt. Ya iirinizden dn vereceksinizdir ya da hikyeden. Buradadr Canseveri byk ozan yapan sihir: onun iirinde hibir ey eksik kalmaz. Edip Cansever, Trk iirinde pek rastlamadmz bir anlayla yazmtr iirlerini. Bunlar dramatik iir olarak adlandrmak da ne kadar isabetli oluyor bilmiyoruz. nk Canseverin iirine katt yeni unsurlar, evet, bazen diyaloglara, sahnelere kadar tiyatral grntler olutursa da yalnz bunlarla snrl kalmamtr. Cansever iirinde bazen hikye, roman, destan unsurlaryla karlalr. Bunun temelinde de Canseverin ok kez zerinde durduu dnce ve anlatma eilimleri yatmaktadr. Birok yerde monologlar ve diyaloglar grlr. Cansever anlatmay, sormay tercih 73

etmitir ve bu yolda da dzyaznn tm imknlarndan iirinden hi taviz vermeden faydalanmtr. Buradan yola karak da iirine dhil ettii unsurlar ve airin ulamak istedii nokta gz nne alnrsa belki buna anlat iiri demek daha uygun olur grndeyiz. Henz 1962 ylnda Hseyin Cntrk de Nerde Antigone kitabnda yer alan Salncak iirini deerlendirirken daha nceki iirlerinden dramatik geler ve masal ruhu gibi isimler verilebilecek yenilikler getirdiini syleyerek ileriyi gren, ok isabetli bir tespit yapmtr.89 Doan Hzlan da 1983de yle deerlendirmitir Cansever iirini: Edip Cansever: airanelie kar bir air. Onun kimliine bunu yazmak isterdim. Yvk duyarlklar, gnle kurulan basit tuzaklar ne ok rahatsz eder Canseveri. Bylesine kavaflktan iirini kurtarabilmek iin lmcl bir sava verir. Her iirden nce poetikas zerine enine boyuna dnr, iirinin statik hesabn yapar. Bir yandan kuram-iir ilikisinin gemiten imdiye bir snamasn yapar, bir yandan da yeni iirinin metalsi iskeletini kurar. Konuyu, temay, anlatacaklarn anlatacaklar vardr masaya yatrr, iirin anatomisine fazla gelenleri iir neteriyle alr iirlerine kiiler de gelir oturur. Denizleri, usuz bucaksz ku umaz kervan gemez deildir, gkyz ban alp gitmez. O anda yaammza ve iire, gkyznn ve denizin katks ne kadarsa o kadardr. Snrszl iirine getirirken temann kan kaybetme tehlikesinden korkar. Kiileri; iir kiisi olmak iin zorlanmazlar, iirin iinde yer almalar haklardr, daha geni bir deyile iirsel haklardr. Kelime seimi, dilsel ayklama ilemi de onda bir bakadr. ok kendine zg kelimeler kullanmaz, bu tr bir kelimeciliin yaamn doasn asl hattndan kaydrd kansndadr.90 Cntrk ve Hzlann yorumlarndan sonra Canseverin anlat unsurlarn daha ustalkla ve youn olarak kulland bir rnei buraya alyoruz. arlmayan Yakup kitabndan ayn isimli iirden: Kurbaalara bakmaktan geliyorum, dedi Yakup Bunu kendine kere syledi Onlar ki kalabalktlar, kurbaalar O kadar oktular ki, dorusu ben ardm Ben, yani Yakup, her trl arlmann olaan ekli
89

Hseyin Cntrk, Salncak iiri, Gl Dnyor Avucumda, stanbul, Adam Yaynlar, 5.b, 2000. s. 143. 90 Doan Hzlan, Sen Kenarda Dur airanelik, Tan, 12, 10. 1983, s. 10.

74

Daha hi arlmadm Biri olsun Yakup! diye seslenmedi hi Yakup! Diye seslenmedi ki, dnp arkama bakaym Ve iimden durgun ve rk bir suyu dreyim Ceplerimdeki eskimi kat paralarn ataym Sonra bir gzel ykanaym da Ben size demedim mi. Evet, kurbaalara bakmaktan geliyorum Sanki byle niye ben oradan geliyorum Telal, agzl kurbaalara Bakmaktan Bilmiyorum Bilmiyorum, bilmiyorum Ben, yani Yusuf, Yusuf mu dedim? hayr, Yakup Bazan kartryorum. (Sonras Kalr I, YKY, 2005, s. 379.) Cansever bu iirinde bir monolog mu oluturmutur ya da belki bir diyalog okurla girdii? 3 hatta 4 kii girmitir iirine sessizce. nce anlatc, bize aktaran biri var Yakupun sylediini. Sonra Yakup oluyor birden ve sonra Yakupa seslenen kii. En sonunda da belki Yusuf Yalnzln karsna agzl, kalabalk kurbaalar koymutur. Cansever yalnzl yine canlandryor zihnimizde. Bir seslenme, dnp ardna bakma isteiyle glendiriyor anlatmn. Yalnz insann ceplerinde tad eski, belki hi gitmedii adres ya da hi aramad bir telefon numaras, belki bir mektup, ne varsa kurtulmak ismiyle seslenen birini bulduunda. Ve belki yine u kirlenmilik konusudur Sonra bir gzel ykanaym da dizesi. Son dizelerdeki kendini kartrmasn da yine yalnzln bir getirisi veya kimlik sorunu olarak dnebiliriz. Bu dizelerden nceki kez yinelenen bilmiyorum ifadesi ve niye kurbaalara bakmaktan geldiini bilmeyii de anlam pekitiriyor. Evet, bir belirsizlik de grlr dizelerde. Ama yalnz bu iire zg bir durum deildir. Canseverde ska karlalan bir durumdur ve iirlerindeki dnce temeli ile sorularla rd yapdan kaynaklanmaktadr: Uzun iirlerimde hibir sorunsal yantlamaya kalkmam. Sorular sormaya, bu sorular oaltmaya (ama yantsz 75

brakmaya) alrm hep. Nedeni, yazdka bilmediklerime, tanmadklarma, daha nce duyup dnmediklerime rastlarm da ondan. Zaten insann i dnyasn kesin olarak tantlamak demek, saltk insan yokken var etmek anlamna gelmez mi.91 Cansever, iirinde hkimiyeti dnceye vermitir. Tabi ki duygular kullanm ancak bunlarn dnce ile denetimini salamadktan sonra iirine sokmamtr. Metin Elolunun ksa iirle uzun iir yazarken ki durumunun ayn olup olmadn sormas zerine Cansever unlar sylemitir: Hayr, ksa iirlere uyguladm yntemle uzun iirlere uyguladm yntem bir deil. Ksa iirlerimde daha bir kendiliindenlik vardr. Dayandm tek ey, o iirlere hazrlkl olduumu bilmemdir. Bir olay, bir grnm, bir imge vb. beni etkilemeye yeter. Sonra btn bunlar belli bir dnce katnda yerlerini alrlar. Oysa uzun iirlerimde ilkin bir dnce vardr. Buna apak bir n-dnce de diyebilirim. Yazarken, bu belirlenmi dnceyi hareket noktas olarak ele alrm; sonra da ona uygun decek, onu iire kavuturacak baz objeler arar, bulur ve yaarm. yle ki bu yaadm objeler, beni ayrntlaryla etkilemeye balarlar. te o zaman gene ksa iirlerimde olduu gibi dizeler belirir, yerlerini alr, dncenin snrlar iinde iiri olutururlar.92 Bir baka syleide de Cansever, sorgulamasnn sebebini yle aklyor: iirin zgnlne, kural tanmazlna inancm var. Ne var ki dnden iirimde yararlanmak isterim, iirime bu dnce salamlnn bir g katmasn isterim. nk air iin dnce bir kaynaktr. Oysa filozof iin bal bana bir uratr. yle deil mi? filozofun btn ura dnce. Sonuna kadar. Filozof kavramlara yaslanr, alabildiine soyutlar; sistemini katlatrnca bir mutlulua eriir. air ise somutlayacaktr durmadan. En ok yaamla ilgilidir de ondan. Ksaca, airin dncesi iirdir, diyebilirim.93 Fsun Akatl farkl bir yaklamla olduka gzel vurgulamtr Canseverdeki anlat unsurlarn. Tragedyalarda da Ben Ruhi Bey Naslmda dabir anlat yaptnn harcn iirin potasnda karyordu Edip Cansever (Evet. Denebilir sanyorum byle bir ey). Ama Bezik Oynayan Kadnlar, bir roman deilse eer, mutlaka yk! Bylesi yaktrmalardan uzak durulmas gerektiine iten inanyor olmam bile alkoyamad bu kez beni, bunu dpedz byle sylemekten. Nedir anlatnn harc
91

Edip Cansever, iir stne Sylei Notlar, Gl Dnyor Avucumda, stanbul, Adam Yaynlar, 5.b, 2000. s. 64. 92 Metin Elolu, Canseverin i Gc, Gl Dnyor Avucumda, stanbul, Adam Yaynlar, 5.b, 2000. s. 85. 93 Fethi Naci, Edip Canseverin Antikac Dkknnda, Dost, 31, 04. 1960, s. 20.

76

dediim ey ki, bu iir beni ille de yk okumaya kkrtyor? ki basit grnen ge: Kii ve ayrnt. Bunlarn iirde rastlamaya alk olmadmz eyler olduklarn, anlatya zg kaldklarn ileri srecek deilim elbet. Ne ki, kullanlan, bavurulan, ne bileyim yararlanlan geler olmakla kalmayp yapnn onlardan ve onlarla olumas gibi bir durumu imliyorsa, okumamz bir baka biimde ynlendiriyorlar bunlar. Peki, iir nerededir bu kitapta? iir, hep olduu gibi, tabi yine imgededir, biimdedir, sestedir. Bu noktaya, - yeniden dnmek zere bir yana brakarak deil arln okumamzn her annda olanca nemiyle koruyarak yer vermek gerektiini dnyorum. Okuduum bir iirdir; bu iir bana yk(ler) anlatmaktadr.94 diyerek Akatl iirin getirdiklerini (iiri hikyeletirdii iddias tamadan) dzyazya dkm ve kendi tabiriyle iirin atmosferini yazmtr. Akatl, iirin ille de yk okumaya ittii iki geden biri olarak vurgulamtr ayrnty. Anlat iirine ayrnt doal olarak sinmitir. Ayrnty kullanrken okuyucuyu rahatsz etmemitir Cansever. Ayn zamanda iirindeki ayrntlar zerine aklamalar yaparken aslnda bir yandan imge konusuna da bakn gstermektedir. Aklamalar imgeyi iirin iinde bir dizede ve hatta ounlukla bir kelimede, sz sanatlarnda arayanlara bir cevap, yol gsterici metin niteliindedir: Ben iirin yaratldktan sonra ok nemli bir yaam olduuna inanan bir insanm. nsan gibi yaadna inanyorum. Ve kendimi yaama hazrlar gibi kuruyorum iiri de. Bu nedenle renkler birbirlerini buluyor, ayrntlar zaman zaman kopuyor, birbirlerini yakalyor. Belki de bir btne gitmek iin o ayrntlar da biraz silmek gerekiyor, nk iir hibir zaman ayrnt deildir, hatta sanat hibir zaman ayrnt deildir. Ayrnt vardr ama grnmeyen, silinmi ayrntlardr. Resimde de bu byle, sen resmi sk sk ele aldn iin sylyorum. Baktnz zaman, ite bu aa, bu aacn yapra, bu da altndaki yapran damar diye bakmyoruz resme. Bu ayrntlar silindikten sonra kalan ey oluyor resim. Bir eyi yrtmek, srdrmek iin ayrnt gerekli ama ayrntlarn okurun gznde yok olmas da zorunlu. Ayrnt bir marifet gibi kalmal.95 Baka bir syleide de Uzun iirlerimde ayrntlar ok nemlidir benim iin. Ne var ki ayrntlar bir bana kaldklar zaman, ayrnt olarak kaldklar zaman daha ok zenaate dnk olurlar. Btnn paralar olabildikleri oranda, bir btn oluturduklar zaman gerek ilevlerini yapm olurlar. Mozaik olarak yaplm
94 95

Fsun Akatl, Bir Deniz Kabuundan Daha ayrntl Bir iir zerinedir, Tan, 12, 10. 1983, s.5. Edip Cansever, Edip Canseverle Yaam Besleyen lm stne, ada Eletiri, 4, 06. 1982, s. 10.

77

sa yklerini dn rnein. Onlarda ayrntlar tek tek mozaik paralarndan balayarak eitli insan hareketlerine, jestlerine varr. Bylece bir btn yaratlm olur. Bizim grdmz mozaik paralar deil, o ykler ya da tasvirlerdir btnl iinde. Nitekim mimaride de ayn ey. Bir yapnn teker teker ayrntlarndan ok btnnde kendisini grrz. Ayrntlarn tek tek arpc olmas sakncal. Bir btne yedirilmi olmallar. Hani bir yazar dili gzel diye vmek ne kadar tersse, ayrntlar bakmndan bir sanaty vmek de o kadar ters gelir bana.96 Edip Cansever, iirlerini oluturmada dzyaznn imknlarndan faydalandn birok kez dile getirmitir. Hikye ve romann kii, mekn unsurlarndan ve tiyatronun sahne, diyalog, monolog unsurlarndan hatta baz yerlerde gnlkten faydalanmtr diyebiliriz. Bunlar elbet Cansever iirini canlandrm, bir devinim alan salam ve farkl klmtr. Cansever ok emek isteyen, iiri kaybetme tehlikesi tayan bir ykn altna girmitir. Onun iin yalnzca bu ykn altndan kalkabilmitir demek hakszlk olur. Cansever anlat unsurlarn iirine yedirirken mkemmel bir denge kurmu ve olanaklar sonuna kadar kullanm, bundan da iirinin krl kmasn salamtr. Cansever, iirine anlat unsurlarn dhil ederken somutlatrma abasn nesne ile salamlatrmtr. Kiilerin zellikle psikolojik durumlarn, duygularn somutlatrmada ve sahne, mekn oluturmada nesneden faydalanmtr. Bazen bunu somut bir olayla bir duyguyu badatrarak bazen de durumlara, duygulara ya da kiilerin psikolojilerine uygun dekorlarla salamtr. Eliotn kuramndan yola kan Cansever, bu tutumunda onun etkisinin ok olduunu kendisi de sylemitir: teden beri Eliotun Nesnel Karlk kuramna ok nem verdim. Yani duygularn, dncelerin, cokularn vb. nesnel bir karl olmas kuramna. Bylece iirsel bir dekor hazrlanmas sz konusu. iirlerim kk insandan, kk durumsal anlardan ok insan dramn, yani bir elikiler, kartlklar btnl iermeye ynelik olduundan, bu dekorun nesneleri de insanlar da daha bir hareket halinde grnyorlar sanrm.97 Canseveri etkisi altnda brakan Eliotn Nesnel Karlk (objective correlative) kuram yledir: Cokuyu sanat biiminde dile getirmenin tek yolu, ona bir nesnel karlk bulmaktr. Baka bir deyimle, o belirli cokunun rnei olabilecek bir nesneler dizisi, bir konum, bir olaylar zinciri bulmaktr. yle ki duyusal yaant erevesinde alglanacak o olgularn verilmesiyle coku birdenbire uyandrlm
96 97

Fsun Altok, Edip Canseverle, Trk Dili, 319, 04.1978, s. 327. Mustafa ne, air Yaad Zaman Diliminin Dna kabilir Gsteri, 2, 01. 1981, s. 6-7.

78

olsun.98 Nesnel karlk kuram zerine, kavramn Trkeye aktarm hususunda skntlar yaanmtr.99 Ancak biz burada bu tartmalara yer vermeyeceiz. nk Canseverin bu kuramdan kendi iirine ne pay kardn grmek de mmkndr, kendisi de syleilerde, rportajlarda bunu aklamtr. Bizim iin de nemli olan u noktada budur. Ben insann isel ve dsal dramn yazmaya alyorum. Bu karmak dnyay sergilerken de hem insann hem de nesnelerin boyutlarn oaltmam kanlmaz oluyor. Blp paralamakla sonra da btnlemekle, ok yanl bir uzamsal konum elde ettiimi sanyorum. Nesneleri didik didik etmem, insan didik didik etmemden kaynaklanyor bir bakma. Her iirimin bir dekoru yani bir nesneler altyaps var. nsann doal gstergesidir nesneler. Onlar (nesneleri) bir yana brakrsam insan da toplumu da soyut ve tamamlanmam olarak brakmam gerekirdi.100 Cansever, Tahsin Ycel, Adnan Benk ve Nuran Kutlu ile lkyaz ikyetileri isimli kitabndaki Sona Kalsa iiri zerine sohbetlerinde nesnel karlk kuram anlayn ortaya koyar: Yant vermek iin belli bir kuramdan yola kaym ama biliyorsun kuramlar iirde pek o kadar geerli deildir. Bir airin ii, bir yerde kuram da bozmaktr. Fakat bugne kadar bozmadm, bozmak istemediim T. S. Eliotun bir nesnel karlk kuram var. iire bir eit dekor hazrlamak bu. Benim burada anlatacam eylerin dekorunu kurmam gerek. Garsonuyla, bardaklaryla, masasyla, insanlaryla tmn anlatmam gerek. Yoksa niye kardaki aacn glgesi l bir ku olsun? Her eyi bir takm nesnelerle vermeyi her zaman yelerim. Vazgeemediim bir eydir bu. Eliotun nesnel karlk kuramndan yola kyorsak cokularmz, duygularmz, dncelerimiz iire aktarld zaman oradaki nesnel karlklarn bulmal. Bir iir, iindeki nesnelerle, iindeki yaam biimleriyle, ilikilerle ve daha bir sr geyle oluturulur. Ve ben buna ok inanyorum. Bu iirde gereksiz ayrnt saylabilecek eyler aslnda bir fon gibi gerekli olan gelerdir.101 erif Akta da Cansever iin iirde d dnyaya ait grnler asl sylenecek hususa, ya hazrlk olmak zere kullanlmtr veya bir duygunun dncenin dekoru

T. S. Eliot, Denemeler. ev. Akit Gktrk. stanbul, Afa Yaynlar, 1987, s. 57. Baknz: zdemir nce, iirde Devrim. Adam Yaynlar, stanbul, 2000. s. 129-135; Hilmi Yavuz, "Nesnel Ballam", Zaman, 07 Mays 2003; Hilmi Yavuz, " Nesnel Ballam, aslnda bir Yeniden retim deil mi?", Zaman, 14 Mays 2003 Ayrca Eliotun Denemeler adl eserinin farkl bir evirisi iin baknz: T. S. Eliot, Denemeler. ev. Halit akr. stanbul, Remzi Kitabevi, 1988. s. 69-75. 100 Erdoan Albayrak, Canseverle Sylei, Varlk, 889, 10. 1981, s. 7. 101 Edip Cansever, Edip Canseverle Yaam Besleyen lm stne, ada Eletiri, 4, 06. 1982, s. 9.
99

98

79

durumundadr. O, ifade etmek istedii duygu, dnce ve cokularn nesnel karl olmasna dikkat eden, insan iinde yaad elikiler btnl iinde vermeye alan bir airdir.102 demitir. te u yamurlar, ite u balkon, ite ben te u begonya, ite yalnzlk te su damlacklar, alnmda, kollarmda te yok oluumdan doan kent Hibir yere tamyorum, kendime szyorum yalnz Ben dediim koskocaman bir oyuk Koltuun stnde, aynadaki yansda Bir oyuk! sofada, mutfakta, yatamda Yaamay tersinden kolluyorum sanki Yetiip ne geiyorum sk sk. Szgelimi Bir iki saatte bitiveriyor bir mevsim yi Bugn pazartesi mi? kapnn, pencerenin durumu Saly gsteriyor. Salondaki byk saati sattm Saatin lebilecei Herhangi bir zaman paras yok Gittii yeri bilmeyen bcekler gibiyim Bir oyua, oyulmu bir yaama Ne gerei var ki saatin Balkona kyorum srekli Yollar yollar yollar katediyorum sanki bylece Bir semtin ilk rengini alyorum rnein mraniyede bir ay bahesindeyim Bazan Anlardan anlara bir yol Ve Anlardan anlara sallanan bahe

102

erif Akta, Edip Cansever, Trk Dili, 462, 06. 1990, s.273.

80

Hangi yapra koparsam son an avucumda kalyor yi. (Sonras Kalr II, YKY, 2005, s. 245-6.) Gven Turan Cansever iirindeki anlat unsurlar zerine yle demitir: Cansever, odaktaki insana gre, dnyay da yeniden kurar ve datr. Odaktaki insan: Edip Canseverin Umutsuzlar Parkndan balayarak sonuna dek dramatik iir yazdn sylemeliyim. Dramatik iirin en nemli zellii de bir anlatcsnn olmasdr. Bu anlatc bir diyalogun srdrcsdr ya da monolog kurar. Edip Canseverin yky silerek dramatik bir iir kurmas da nemlidir. Umutsuzlar Parknn tamam monologdur. Yer yer karsndaki bir kiiye yneltilmitir, yer yer bir i monolog halindedir. monologlarda kii, kendisiyle dnml olarak sen/ben karlnda konuur.103 Cansever de kendi iiri iin bu konuda unlar sylemitir: Hatta zaman zaman klasik bir iir retebilir miyim, ondan bir kitap karabilir miyim, becerebilir miyim diye dndm de olmutur. Bunlar uraklardr. Bir de ben hikye, roman, oyun gelerinden yararlanyorum iirde. Bunlar iirimi deitirmeye yol ayor, senin dediin gibi gerekten bir dzey dkl yoksa bunda iirde baka kaynaklardan yararlanmann da etkisi var, tabii iirin kendisinden sapmadan. Her air gzel bir iirden etkilenir doal olarak, etkiden de korkmamak gerekir. Ben ayn etkilenmeyi romandan, hikyeden, oyundan da karabiliyorum. Biliyorsun, gnmzde trler arasnda bir yaknlama var: birbirlerine yakn seyrediyorlar. br trlerden yararlandm zaman belki birok yanllk, ok boyutluluk kazanyorum. Dengeyi o yzden koruyabiliyorum sansndaym.104 Cansever, Asm Bezirciyle bir sohbetinde de ykden, iirin olanaklarn genilettikten sonra kanmas iin bir gereke olmadn belirtir.105 Selim leri Ben Ruhi Bey Naslm iirini deerlendirirken bir roman sylyor der Cansever iin: Edip Cansever, Ben Ruhi Bey Naslmda sanki bir roman sylyor. Uzun iirle roman arasnda ba kurmak olsa olsa iire hakszlk olur, yine de Ben Ruhi Bey Naslma bir romann iiri diyeceim, roman olamayacak bir zn

103

Gven Turan, Yzler ve Maskeler Edip Canseverin iirine Genel Bir Bak, Adam Sanat, 13, 12. 1986. s. 46. 104 Ya ve iir stne Akoturum, Varlk, 1079, 08. 1997, s. 21. 105 Edip Cansever, Umutsuzlar Parknda Bir Umutlu ile Konuma, Gl Dnyor Avucumda, stanbul, Adam Yaynlar, 5.b, 2000. s. 73-77.

81

iiri. Kiileriyle, dramatik atsyla, ok ynl duygulanmlaryla ve deiik zaman dilimleriyle bir yaam dile getiriliyor yaptta.106 (Gelsem gelsem bir solgunluktan gelirim Kzgn bir sardunyann stelik vey ocuu Pembe pembe azarlanrm O lr ben azarlanrm Kocaman bir konakta uzarm ksalrm Ellerim trnaklarm Yeni krplm bir koyun derisi gibi pespembe Ve scak Gzlerim, gzlerim benim Denizi ilk defa gren bir ocuun Birdenbire yalanmas neyse.) Sizinle grelim Ruhi Bey Vaktim yok, vaktim yok Ruhi Bey grelim Vaktim yok grmeye kimseyle Ruhi Bey! Kendimle bile, kendimle bile. (Sonras Kalr II, YKY, 2005, s. 35.) Edip Cansever, tm sanat dallarndan iirinde yararlanabileceini, onlarn iirin doal gereleri olduunu dnmektedir. Tabi unu da kabul etmek gerekir ki byle dnmesini farkl unsurlar iirinde eritebilmesindeki mahareti salamaktadr, yoksa her airin de kolayca dillendirebilecei basit, doal bir durum deildir bu. Oteller Kenti kitabndan yola karak iir stne Seyyit Nezirin yapt syleinin notlarnda Canseverin u szlerini buluruz: Btn sanatlarn iire, iirin de btn sanatlara katks vardr elbette. rnein Oteller Kentinin Sera Oteli blmndeki dzyazsal iirler dikkatle okunduunda grlecektir ki dizelerden daha youn bir dizeler bireimi n plana gemektedir. Bu byleyse, bir dzyaz rts, bir dzyaz dokusu iiri erevelemiyor, bunaltmyor, onun zgr yapsn kstlamyor demektir. Uzun
Selim leri, Kimsesiz Bir Atlkarncadaym, Gl Dnyor Avucumda, stanbul, Adam Yaynlar, 5.b, 2000. s. 192.
106

82

iirlerimdeki yk gesine gelince, ykden ok bir anlatma sz konusudur burada da. Ayrca her iir nnde sonunda (az ya da ok) bir anlatma deilse nedir? Ekleyeyim: Sait Faikin Hit Hit yksnde ne kadar iir varsa benim iirlerimde de o kadar yk vardr. Diyebilirim ki btn sanatsal trler, iirin potasnda eriyebildiince, iirin doal gereleridirler.107 Anlat, dzyaz trlerinin genel anlamda varolu sebebidir diyebiliriz. Yazar eserinde ya da eseriyle okura bir eyler anlatr. Bu anlatlar da baz unsurlarla salanr. Eser ister klasik, ister gerek veya gerekst olsun Olay rgs, kurgu, kiiler, zaman, mekn ya da bunlardan bazlar kullanlarak oluturulur. Tabi ki bunlar dzyaz trleri iin asli unsurlardr ve hatta okur bile bunlara ainadr, eser iinde arar, sorgular. Ancak bu unsurlar iir ierisinde grmeye pek alkn deiliz. Cansever, anlat unsurlarndan faydalanmtr derken, onun airlik meziyetleri zaten en banda dil olarak bir yararlanmn dnlmesini engeller. Salt ekilsel faydalanmlarn da manasz ve gereksiz olacan dnrsek u soru akla gelecektir: Cansever, anlatdan hangi ynleri ile ve nasl yararlanmtr? Elbette yalnzca iirde kii adlarnn yer almas, bir olaya gndermede bulunmak ya da hatrlatmak gibi zaten iirin de harcnda bulunan gelerden bahsetmiyoruz. ncelikle Cansever iirinde farkl olarak, dzyazdan altmz kurgu unsuruyla karlarz. Canseverin anlatacaklar vardr ve bunlar kafasnda bir kurguya dker. Kurgusunu olaylar ya da kiiler zerine kurar ki bunlar da yine geleneksel anlayta dzyaznn imknlar dhilinde bulunur. (Allm iir formu ise genellikle dnceyi bile arka planda brakr, hislerin hkimiyetini kabul eder.) Cansever, iirini btn olarak dnr ve rer. Canseverin kiileri de byle yaratlmtr, meknlar da. Bu da Cansever iirine bir roman, oyun, hikye gibi devam ve takip fonksiyonu katar. Cansever, iiri iin bir izlek yaratm olur. te bu yzden Canseverin bir roman syledii ya da hikye okumaya tevik ettii gibi syleyiler douyor. nk Canseverin iiri, anlat ile ortak bir zemine oturuyor. in bu ksmnda ince bir izgi, hassas bir terazi kyor ortaya. Meydana gelebilecek kk bir aksama ya da olmayacak bir eksiklik ortaya dorudan bir hikye ya da oyun kmasna sebep olabilir. Ancak Cansever izlei iirine yedirmekte ve airlikte, iir dili oluturmakta tartlmaz baars ile bu mkemmel dengeyi kurabilmitir. Bu sebepten iir deerinden hibir ey yitirmeyen Cansever iirini bir roman ya da hikyeye
107

Edip Cansever, iir stne Sylei Notlar, Gl Dnyor Avucumda, stanbul, Adam Yaynlar, 5.b, 2000. s. 65.

83

benzetmek ncelikle onun iirine bir hakaret olarak dnlmtr. Canseverin baars da burada yatmaktadr. Edip Canseverin iirinde yaratt izlei takip ederek bir olayn sreini, kiilerinin karakterlerini, psikolojisini, toplum iindeki durumunu ya da meknlarn etkisini grmek mmkndr. Hatta Cansever, Ben Ruhi Bey Naslmda olduu gibi bazen bu izlei gemie doru srp farkl bir kurguyla dahi karmza kmtr. Canseverde bir izlek yalnzca bir kitab iinde de kalmamtr zaman zaman. Baz olaylarn (ocuklukta yaanan travmalar, limonluktaki yangn vb.), baz kiiliklerin (Stepan-Ruhi Bey, Yakup-Dkmc Niko vb.), baz meknlarn (meyhane, pasaj, limonluk vb.) izleriyle ok farkl tarihlerde yazlm kitaplarnda karlalmtr. Biz de Canseverde izlekleri takip ederek bunun doal getirisi olan baz unsurlar tespit etmeye altk.

84

OLAYLAR Tragedyalar kitabnda baba Armenak ile anne Vartuhinin ilikilerinden balayan, Diran ve Stepann doumlar, Dirann evliliine kadar oluturulan srei alt yapnn da katksyla takip ederiz. Sonrasnda da Stepann doumundan itibaren getirdii sorunlar ve Lusin ile ilikisi olaylarn merkezine oturur. Diran ile Lusinin evliliklerindeki sorunlar bir baka kitabnda Ruhi Beyin Hayrnnisa ile evlilii olaynda da izleriz. Tm sorunlu, uyumsuz kiilerden oluan iir kiileri etrafndaki olaylar baladklar gibi sona erer. Bir sknt, yalnzlk belki onlarn belki herkesin dengesizlik iinde devinen hayatlar alkole hatta bazen esrara kadar bulanp srer. STEPAN Yok senin iskambillerin, yrtmtn hani bir gece ekmitin esrar da btn gn Ben krallar, din adamlarn sevmem diye Yrtmtn sonra onlar. ARMENAK Ha, sahi, unuttum, yrtmtm ben onlar. STEPAN Sonra da korkmutun, btn gn barmtn Ben cinayet iledim, ben cinayet iledim, diye. Tedirgin yolcu, geceye bitiik sabah, iek olmaktan syrl, odalara dolmak dekoru nnde var olan Armenak, Vartuhi, Diran, Lusin ve Stepan, Ve tedirgin bir yolcu biiminde. At duyulmaya Balayan bir yrekle gn iskeletinin O garip efsanesine, geceye Bitiik bir sabah gibi ayor. Ve ocuksu dlerin hep birden byttkleriyle Bir iek olmaktan syrlarak

85

Doluyor odalara Stepan, Vartuhi, Armenak Diran ve Lusin bu kez deimez yolculuk, gece, iek olmak, kan grmemi talara dmek dekoru nnde yok olacaklardr. Ve deimez bir yolcu biiminde. At bitirilmeye Zorlanan bir yrekle, gn iskeletinden O sonsuz efsaneye, geceye Ve bir iek olmada varlaarak Dyor kan grmemi talara Stepan, Vartuhi, Armenak Diran ve Lusin arlmayan Yakup kitabnda Canseverin daha nceki kitaplarnda iledii sknt, bunalm ve uyumsuzluun bireyde meydana getirdii yabanclamay buluruz. Yakup kurbaalara(!) bakmaya gider ve oradan dndn syler. Uykuyla uyanklk arasnda evde sayklamalar da olabilecek bu durum, gndz onlar diye bahsettii insanlar iinde yaad gerekler de olabilir. Bir mahkemeye karlr Yakup, yannda avukat da vardr. Salnverir sonra ve evine dner. Uyumak istiyordur. Zaten Canseverin skntl kiiliklerinin yabanclamas doal bir sonu olarak dnlebilir. Eve dn ve orada uyuma fikri de daha nceki kitaplarnda takip edilebilecek bir izlee sahiptir. Umutsuzlar Parkndan Size baktm yol uzamakta Kendime baktm yol uzamakta Yoruldum, bunaldm, canm sklyor Eve dnmeliyim, iyi bir yemek, uyumak istiyorum sonra (Sonras Kalr I, YKY, 2005, s. 27.) arlmayan Yakuptan 86

Bir gzel uyumak istiyorum, btn gn ok yoruldum Ben Gzlkten, ta hamurdan ve araflardan Ve biraz hi arlmamaktan yaplm Yakup Uyumak istiyorum. (Sonras Kalr I, YKY, 2005, s. 387.) Cansever bir yazsnda Ben Ruhi Bey Naslm iirine nasl baladn anlatr. iiri deerlendirmede de faydal olacan dnyoruz. Ben Ruhi Bey Naslm adl kitabm, bugnden ocukluuma doru uzanan bir izgiyi blm blm yazarak srdrmeyi dnmtm. Batan drt blm de bu amala yazmtm. Kitap hem yava yryordu, hem de bir yerde tkanp kalacak gibiydi. Bir sre yazmay braktm. Bir gn Krepen Pasajnda bir bama oturuyordum. Yazd, hava scakt. Pasaj da olduka tenhayd. Dipte kede bir garson uyukluyordu. Diyebilirim ki iirime bir dekor hazrlanyordu sanki. Nitekim biraz sonra ilk oyuncu sahneye girdi. Pasaja sk sk gidenler iyi bilirler, sakallar uzam, salar dkk ve yal, askl pantolonunu karnnn stne kadar ekmi, omzunda birka kemerle dolaan ve kimselerle konumayan bir adam vard. Daha nceleri ok grdm halde ilgimi pek ekmeyen bu adam, dardaki masalardan birine, tam karma oturdu. Dikkatle izlemeye baladm. Kendi kendiyle konuur gibi dudaklarn hafiften kprdatyordu. Bir kadeh iki verdiler, iti. Birdenbire Ruhi Beyi, daha yazlmam olan Ruhi Beyi bulduumu anladm. ocukluumdan, genliimden ve imdilerden syrlarak onun dnyasyla zdeletim. Eve dndm, ilk notlarm yazdm. Kitap o gnk rastlantdan sonra hzla geliti.108 iirin ilk drt blmyle kalan ksm deerlendirirken de sanrz bu bilgileri gz nnde bulundurmak gerekecektir. Ben Ruhi Bey Naslm iiri bir roman kurgusuna sahiptir. Cansever ilk drt blm ayrmtr. iiri yazd gnden ocukluuna gtrmeyi planlamaktadr. Ancak iirin bu ilk drt blmne bakldnda ya Canseverin mdahalesine uramtr ya da kurgulad balangca uygun bir Ruhi Bey profili yaratmtr. iirin ilk alt blmnde silik bilgiler, anmsamalar, Ruhi Beyin kendi kendine yine silik hatrlamalar grlr. Hayatn nemli ekilde etkileyecek olaylarn meknlarn

108

Edip Cansever, Yaammda lkler, Gl Dnyor Avucumda, stanbul, Adam Yaynlar, 5.b, 2000. s. 36-7.

87

(konak, bahe, limonluk) ve kiisini (vey annesi) aslnda bu blmde sayklamaktadr Ruhi Bey: Grdn m hi suyun yanmasn tuzda Grdm ben bu yaam boyu iniltiyi Byk bahelerin kk iinde Sakslardan birinde Grdm de Uyurken uyandrlm gibi Beni bir sardunya bytt belki. (Sonras Kalr II, YKY, 2005, s. 15.) O ben ki Bir kadnda bir ocuk hayaleti mi Bir ocukta bir kadn hayaleti mi Yalnzca bir hayalet mi yoksa. (Sonras Kalr II, YKY, 2005, s. 16.) Brakp gidiyor anlarm rzgr Denize braklm pler gibi Yol kenarlarnda birikmi gereksiz eyalar gibi Geri veriyor ve ekip gidiyor usulca. Bulank bir havuzun yannda buluyorum kendimi Bakmsz, talar krk bir havuzun yannda inden koyu yeil bir ocuun bakt rmeye yz tutmu yaprak renginde Alamas yamurlu bir sundurmaya benzeyen Krk iskemleleri, atlam mermer masasyla Yamurlu bir sundurmaya Ve pencerelerde belli belirsiz bir kadn Pencerelerde ve her yanda. Bir ocukta bir kadn hayaleti mi Bir kadnda bir ocuk hayaleti mi Yalnzca bir hayalet mi yoksa. (Sonras Kalr II, YKY, 2005, s. 26.) 88

Geri getiriyor bunlar rzgr Geri getiriyor anlmas krmz bir kona da niltili, hasta bir kona da atsnda baykularn tnedii Birtakm iplerin dmlendii tahtabolarda Ve btn konumalarn bir tek cmlede toplanp Suskunluu bir ant gibi ykselttii Bir kona ve konan olanca grkemini Geri getiriyor rzgr. (Konaksa yand oktan Tertemiz bir asfalt ezip geti onu yi biliyorum tertemiz bir asfalt Ezip geti onu Krmz bir konak mezar glgesi brakarak.) (Sonras Kalr II, YKY, 2005, s. 27.) Rzgra anlar yklerken Cansever, anlatacaklarnn da zeminini hazrlar. Artk gemie dneceinin sinyalleri grlebilir. niltili, hasta bir konaktan bahseder Cansever. Konaktan bahsederken de krmz rengi kullanmasyla cinsel armlar kuvvetlendirir. Yine bu konan atsna tneyen baykuu arlmayan Yakupta da benzer ekilde kullanarak uursuzluu ynyle iirini dekore etmiti. Uursuzluk ve virane meknlar burada da ak bir armdr. Ruhi Bey bir nevi sayklamalar ve anmsamalar blmn sonlandrr. Sylediklerini, syleyeceklerini zetler gibi hissettiklerini ve yaadklarn u dizelerle dile getirir: (Olmaz ki, kimse kimseyi sevemez Ama hi kimse.) (Sonras Kalr II, YKY, 2005, s. 35.) Bu noktadan sonra Cansever hikyesini farkl bir kurguya tar. Bir rportaj yaplm gibi eitli kiiler kendileri ve Ruhi Bey hakknda bildiklerini, fikirlerini sylerler. Ruhi Beyi tanyan bu insanlarn belki de aslnda Ruhi Beyin kendisi olma 89

ihtimali zerinde de durulabilir. iirin sonunda tm iir kiilerinin oluturduu koro yle der: Siz ne yaparsnz bundan sonra, biz ne yaparz Bir btnn paralaryz, bir btnn paralaryz. (Sonras Kalr II, YKY, 2005, s. 105.) Ancak Cansever bir konumasnda bu konuda daha net karar vermemizi salayabilecek aklamalar yapmtr: Ben Ruhi Bey Naslmdaki cenaze kaldrcs, Adem blmn, Balk Pazarnda, uralar cenaze kaldrmak olan kiiyle, gazeteci gibi rportaj yaparak, konuarak yazdm.109 Canseverin bu szleri uygulad teknii aka ortaya koymaktadr. Ayrca bu kiilerin (Adem vb.), Ruhi Beyin kendisi olduunun dnlmesi durumunda da Canseverin byle rportaj konumalara ihtiyac olmayaca zannndayz. Zira Krepen Pasajnda Canseverin kendi yaratt Ruhi Beyi tanmak iin kimseye ihtiyac yoktur ve onu en iyi kendisi anlatabilir. Bu noktadan sonra da iir bir belgesel roman gibi devam eder. iire giren kiiler kendileri ve Ruhi Bey hakknda bilgi verirler. Cansever iirini okurken geri dnler, blmler aras balantlar ve hatta kitaplar arasnda balantlar olabileceinden sz etmitik. Ben Ruhi Bey Naslm isimli kitabnda da Umutsuzlar Park ve Tragedyalar kitaplaryla mnasebetler bulunmaktadr. Ben Ruhi Bey Naslmda vey annesinin onunla cinsel ilikiye girmesi zerine belki intikam aln ya da izleri siliini anlatan Ruhi Bey ve Limonluktaki Yangn isimli iir u dizelerle son bulur: Bir gece uykudayd btn konak Gizlice baheye ktm Yaral bir hayvan gibi srnerekten Sokuldum limonlua usul usul Dktm bir ie gaz ve limonluu yaktm (Sonras Kalr II, YKY, 2005, s. 70.)

109

Fsun Altok, Edip Canseverle, Trk Dili, 319, 04.1978, s. 328.

90

Ben Ruhi Bey Naslm ile yaynlan tarihleri arasnda 18 yl bulunan Umutsuzlar Parkndaki u dizeler dikkat ekicidir: Bu ok hotur! size sylyorum yaramaz ocuk! Beni ne sandnz! evde mi? hayr! limonlukta Ve hemen kalktnz, bir yangn yeriydi oras Ya da aklnz olacak sizi bir yangn yerine balad Kzgn gnete bir ie ispirtoyu devirdiniz Kutsal bir i yaptnz ve yerleti sizde bu kan Belki de bir din devirdiniz; anneniz, annenizin salar Gm amdanlar, sabah , ve saire (Sonras Kalr I, YKY, 2005, s. 179.) Yine Ruhi Beyle Tragedyalar kitabndaki Stepan ocukluklarnda yaadklar baz olaylarn kt etkilerini tama ynnde ortaklk gsteririler. Yine Stepann kadnlara kar ilgisizlii ile Ruhi Beyin evliliinde kars ile olan baarszl, ilikide zorlanmas onlarn benzer ynleridir. Bezik Oynayan Kadnlar iirinde Cansever farkl bir kurguya ynelmi, kiilerin i seslerini dinletmitir bize. Bunu bir blmde dorudan i konumalar olarak adlandrarak yapm, dier blmlerde ise i sese imkn tanyan trleri kullanmtr: mektuplar, gnlk ve izlenimler. Kiilerin i konumalaryla rlen bu iirde olay yoktur. Bildiimiz tek balant her gn drt iir kiisinin bezik oynadklar ve iki itikleridir. Oteller Kenti kitabnda kiiler n plana kmtr. nsanlarn yaklamlar ve bak alar iirde daha hkim hale gelmi yerin, zamann ve olaylarn tesine gemitir. Bunlar takip ederken kiilerin kk yaamsal hareketleri iire yansmtr. (Otelin bahesine klmas, Sarann bir meyhaneye gidip oturmas vb.) Kitabn son iirin Phoenix Oteli ise bir olay zerine kurulmutur. Bu iirde baheye karlan bir piyanoyu her gn bir baka otel mterisi alar. Ve aldklarn hemen piyano banda bestelerler, ncesi ya da sonralar yoktur. nce mteriler yeni bir mzik yaratr sonra da mzik onlar yeniden yaratr. Dinleyici olan mteriler de bu yenilenmeye katlrlar. Sara ve Metrdotel tiyatro oyunu formunda yazlan iirde konuurlar. Sonra Tenis retmeni de onlara katlr. Ak, sevgi ve ilikiler zerine yine baklar, durular izleriz iirde.

91

MEKN Edip Cansever yaad yerin airidir. iirine yaad ehri evleriyle, topluma ak meknlaryla yerletirmitir. Ancak Canseverin meknlar hibir zaman stanbulun tarihi grnts ya da doal gzellikleri dekora yansmaz. O, evlerin salonlarnda, meyhanelerde, mehur stanbul pasajlarnda, konaklarda dolatrmtr iirini. Petrol kitabndaki Phoenix iirinde bir algl meyhanenin dekorunu buluruz: Ben orda, akamna orospular dadanan / Camlarnda pis sinekler gezinen, ben orda. Nerde Antigone kitabndaki Salncak iirinde de bir byk oda tasviri okuruz. Hseyin Cntrk de Salncak iirinin bir tahlilini, aklamasn yapt yazsnda yle der: Grdm ki Cansever bu iiri ile bir ergenlie kavumutur. Tek bir dal zerinde bile olsa, o bir btne varabilmitir. Salncak, yapra, iei ve meyvas ile eksiksiz bir yapt. zet u ki Canseverin baz ynsz ruh durumlar Salncakla bir anlam kazanyor, dank grnmden kp bir btn iindeki yerine oturuyor. Sonu olarak da bize tam bir dnya sunulmu oluyor. te bu dnya iirimiz iin yeni ve byk bir bulu olduundan Cansevere iyi air diyorum. SALINCAK I Byk bir oda. Baheye alan bir pencere Ortada bir masa Yanda bir kap Daha birka ey: rnein bir yunus bal camdan, bir heykel Sabah. Duvarda gn tanrlar Rezeneler, sedef otlar, kpe iekleri grnr pencereden Grnr ama grnmez Yani hibir ey yerinde deil pek. Bugn ne? Sal! O bile yerinde deil Bir bardak, bir srahi yerinden edilmitir; nereye koysak Nereye? Bilmem! Bir krk bir zaman dn kolaan eder yle

92

yi. Biz buna bir durumun snrsz geliimi diyoruz Diyoruz; sanki o her ey kadar bir her eyi getirir, yar krk Bir su grlts, bir pul koleksiyonu, bir duann yaratl duyulur bu ara Duyulmaz ama duyulur Balar nk onlar da; yani pul, su grlts, dua Balar bir insan gibi; sreyi, dzeni, lm tamaya Sabah. Duvarda gn tanrlar Birinin sresiz terlik giyecei tutmutur yukar katta Aada skemle gcrts, ayak Ttn kokusu, koku Yaz kelebei tadnda bir soluma Yer deitirme, kmlt Tekrar soluma Kadn Sessizlik. (Sonras Kalr I, YKY, 2005, s. 236-237.) Klasik bir mekn betimlemesi ile iire balayan Cansever, daha sonra da belirsizlii ve dzensizlii somutlatrp netletirmeye alr: Grnr ama grnmez / Yani hibir ey yerinde deil pek. Bugn ne? / Sal! O bile yerinde deil. nsann tad unsurlar da nesne ve ses ile karlar Cansever: pul sre, su grlts dzen, dua lm. Tragedyalarda ise mekn sorunlu ailenin yaad evin salonudur: Aynalarn ok olduu, konsollarn stnde iki ieleri bulunan, kadife perdeli. Bu salonda buluur ierlerdi Armenak, Stepan, Diran ve dierleri. Darack sokaklarda ufack meyhanelerde ien baba Armenakn bir arkadann da evinden sz edilir. Nikola evde kendi votka yapar ve resim resim kokan eski resimler bulundurur bolca. Nikolann evinde st ste odalar, bahe kaplar, terlikler, kolonya ieleri, rtler kar her yerden. Odalardan odalara bu kadar ok gemeler Kaplarn hi bitmeyen alp kapanmas 93

Kuru kan, l asker, austosbcei Gibi bir ses, bir yank Sonra bu yanky birden soutan Kurutup gne koyan bir anlam Aynalardan aynalara krlan sigara ateleri Ve alkol. Yani bir alkol yrngesi. Kocaman Bir gn iskeleti konsolun stnde Doann ve btn kzgn yaratklarn bartsndan Yanm bir gn Ve snrsz dourganl ar, kadife perdelerin Bir sarn uultusuyla, kaybolmu bir anahtarn Kemirilmi kalntsyla (Sonras Kalr I, YKY, 2005, s. 317.) arlmayan Yakup iirinde nce iirin ikinci blmnde bir adliye binasnn basamaklar grlr: Ta merdivenleri ar ar ktm, bunu ben byle yaptm / Eski ta merdivenleri. Anlamsz, yapkan bir yn talar betimlemesiyle de belki bu mekana Yakupun bak anlalabilir. Yaanan curcunay ve kalabal da aada bir lunapark kmldyordu diyerek hem somutlam hem de grntye katkda bulunmutur. iirin nc blmnde ise masalarda oturanlar, yaz makineleri, kt sesleri, ykseke bir yere oturmu biri, mbair tasvirleri ile bir mahkeme salonu canlandrlr. Kurbaalara bakmaktan geliyorum Dedi Yakup, bunu kendine kere syledi Masalarda oturmulard. Ben oradan geliyorum Yaz makineleri, kat sesleri Ben oradan geliyorum. (Sonras Kalr I, YKY, 2005, s. 385.) Daha sonraki dizelerde Yakup evine dner ve burann da ksa bir tasvirini buluruz: Ykanm amarlar duruyordu odamn penceresinde 94

Gk ite bu beyazlktan azck alp veriyordu, diyebilirim Bir krlang onu kirletmese Ki onlar o kadar ok siyahtrlar ki, ben Onlar hi sevmem Ve siyah bir eyleri ben hi sevmem Ve demek ki benim odamda hi kimseler yoktur Odamn dnlmesi halinde bile Kimseler yoktur Biri sanki arya kmtr srekli bir biimde (Sonras Kalr I, YKY, 2005, s. 387.) Ben Ruhi Bey Naslm iirinde de Ruhi Beyin ocukluundaki konak ana mekndr. Bahesinde havuz olan, grkemli ama zerine baykularn tnedii yani virane haline gelmesi an meselesi olan bir konaktr bu. Rzgrn getirdii anlarnda Ruhi Beyin yle grlr konak: Brakp gidiyor anlarm rzgr Denize braklm pler gibi Yol kenarnda birikmi gereksiz eyalar gibi Geri veriyor ve ekip gidiyor usulca. Bulank bir havuzun yannda buluyorum kendimi Bakmsz, talar krk bir havuzun yannda inden koyu yeil bir ocuun bakt rmeye yz tutmu yaprak renginde Alamas yamurlu bir sundurmaya benzeyen Krk iskemleleri, atlam mermer masasyla Yamurlu bir sundurmaya Ve pencerelerde belli belirsiz bir kadn Pencerelerde ve her yanda. (Sonras Kalr II, YKY, 2005, s. 26.) Geri getiriyor bunlar rzgr Geri getiriyor anlmas krmz bir kona da niltili, hasta bir kona da 95

atsnda baykularn tnedii Birtakm iplerin dmlendii tahtabolarda Ve btn konumalarn bir tek cmlede toplanp Suskunluu bir ant gibi ykselttii Bir kona ve konan olanca grkemini Geri getiriyor rzgr. (Sonras Kalr II, YKY, 2005, s. 27.) Krmzlyla konan cinsel armlar, baykula istenmeyen iliki

nesnelletiriliyor. Bunlar salayan olay da yine konan bahesinde yer alan limonlukta yaanmtr. Daha ileriki dizelerde konan ii konusunda da kk de olsa fikir sahibi oluruz. Bunlar daha sonra eletirecei kentsoylularn yaamn simgeleyen birka para eyadr. Gecesiz bir sarndm ve ite Btn kaplar atm kapadm Krdm paraladm elime ne getiyse Biblolar m olur, yal boya tablolar m, kristal takmlar m Elime ne getiyse Atm pencereleri dar attm. (Sonras Kalr II, YKY, 2005, s. 72.) Kiilerin ok n planda olduu Oteller Kenti kitabnn son blm olan Phoenix Otelinde Cansever oyun formunu kullanr. ki blmden oluan bu iirlerin giriinde de sahneleri verir air. Kitabn banda yer alan Otel Otelinde de khne bir otelin tenis kortu, yzme havuzu ve asansr grrz ancak bunlar ise bir mekn gibi deil bir kiilik gibi girmitir iire. (Sol yanda otelin salonunu koridorlara balayan kap, karda otelin bahe kaps, sa yanda bir bar, ortada yuvarlak bir masa, masann stnde cam ksede iekler. Bayan Sara bir taburede oturmakta, barn i blmndeki Metrdotel ile konumaktadr. Baheden belli belirsiz, ara sra kuvvetli piyano sesi gelmektedir. Gneli bir kuluk vaktidir. ) (Sonras Kalr II, YKY, 2005, s. 479.) (Sabah. Otelin bahesi. Sa yanda otelin bahe kaps. Karda eitli ieklerle, bitkilerle, aalarla kapl olduka geni bir alan. Gene karda, beyaz bir piyanonun banda, tepeden trnaa beyazlar giyinmi, piyano 96

almaktadr Metrdotel. Bayan Sara, elinde iki kadehi, nnde kk bir masa, hasr bir koltukta oturmaktadr. yiden iyiye sslenmitir. stndeki giysiler olduka gz alcdr. Tenis retmeni grnmez, yalnzca Bayan Sara ile konumalar duyulur.) (Sonras Kalr II, YKY, 2005, s. 487.)

97

KLER Edip Canseverin iirinde insann varolu problemleri ve toplum iindeki yeri, genele uyumsuzluk gibi etkenler kiilerini ekillendirir. Bylece benzer kiilerin ve ortak skntlarn, uyumsuzluklarn izini srmek de zor olmamaktadr. Bu kiileri yalnzca Canseverin bir kitab iinde de deil tm kitaplar iinde tutarllkla takip etmek mmkndr. Toplumdaki sknty ve tedirginlii, bunlarn etkiledii insan verecek iirlerinin ilk izlerine Umutsuzlar Parknda rastlarz. Cansever, zellikle kitabn ilk iki blmnde bunun zerinde durmutur. O tedirgin insan da bu blmde penguenle simgelemitir. Cansever, Asm Bezirci ile Umutsuzlar Park zerine konumasnda Bir toplumu anlamak iin en nce o toplumda yazlm iirlere bakmal. Basknn ya da zgrln, ilginin ya da ilgisizliin, mutluluun ya da mutsuzluun bunca etkisini grebilirsiniz o iirlerde. Eer bir topluma insan olarak sokulmusak, sanat olarak da sokulmuuz demektir. Olup bitenleri beeniyor ya da beenmiyorsak bu bizim kiiliimize de vuracaktr ister istemez. te Umutsuzlar Park byle bir alanda geliiyor. evresinden balayp evrensel konulara el atyor. Geleneklerinden silkinmi, balantlarn yitirmi insanlara yantlar hazrlyor bir bakma. Onlara kar karak deil, ayn durum iinde onlara katlarak. Yani kendimi ve ilgilerimi yokluyorum burada. Bir boluk iinde dengemi aryorum. Ben sadece yaamalarmz saptamaya urayorum. Umutsuzlar Park byle bir kitap. Bireyde zellikle duruum, onu toplumda canl klmak isteinden geliyor. Bence toplumsal sanat baarsnn ana kayna bu davrantr.110 demitir. Bezirci, bu kitabnda ska karlatmz pengueni sorunca da u yant vermitir: Kararsz, tedirgin bir insan Amerikan bilardosunun banda izgilemek istedim. Onun pengueni her nianlaynda, yerine getirilemeyen isteklerini belirttim.111 Bu gzler onunla az m yaadnz gzleri Bu dudaklar onunla az m sevitiniz Bana kalrsa gzleri saklamal
110

Edip Cansever, Umutsuzlar Parknda Bir Umutlu ile Konuma, Gl Dnyor Avucumda, stanbul, Adam Yaynlar, 5.b, 2000. s. 73-4. 111 Edip Cansever, Umutsuzlar Parknda Bir Umutlu ile Konuma, Gl Dnyor Avucumda, stanbul, Adam Yaynlar, 5.b, 2000. s. 75.

98

Eliniz yok mu, bastonla i grmeli Ya da bolua taklm bir eldiven Asln, kurtarn hemen Az ey mi kurtarp rahat etmek Ellerle gzleri. Bir penguen Nianla pengueni Siz krmz yerler, krmz salar severdiniz O penguen Bir anahtar, bir pencere, bir horoz ty O penguen ay masalar, le yemekleri, gezintiler O penguen lmek mi diyoruz, susturun lmleri O penguen Penguen penguen Hilikle kesilen tahin helvalar gibi Gnei eriten ocuk baklar gibi Bir tramvay gibi; gnmzde ke balar yapan Servenler, hafta tatilleri Portakal sular gibi imeyle erkekleen Penguen Vur dr pengueni Ama elinizden ne gelir ki Siz dolgun yaamaya bakn gnleri. (Sonras Kalr I, YKY, 2005, s. 139.) Cansever yine ayn kitaptaki bir iirinde dokunulacak bir bedenin soukluunu ve ona duyulacak isteksizlii sulardan rpermek gibi dokununca ile somutlar. Kimsesizlii ve yalnzl ise daha etkin biimde anlatabilmek iin i edinmek deyimini kullanr. Kendimi saymazsam hem niye sayacakmm kendimi ifadesi ile de toplumdaki yerini somutluyor Cansever.

99

Bu kimin duruu, bu sizin en glmediiniz saatlerde Her cmlede iki tek gz, bu kimin Ya da kim korkuttu bu kadar sizi Bu nasl sevimek, stelik bu kadar hzl Ya da tam tersine Bo vermek perken, severken bo vermek sevmelere Sulardan rpermek gibi dokununca Ya da ben kimi sarmm byle kollarmla Kime sz vermiim, biraz da unutmak gibi Denir mi, ama hi denir mi i edinmiim ben edinmiim yle kimsesizlii Kendimi saymazsam hem niye sayacakmm kendimi nk herkese bal, nk bir yn lden gelen kendimi Konumak? Konuuyorum; almak? Evet alyorum da Sresiz, dtan ve yaamsz resimler gibi. (Sonras Kalr I, YKY, 2005, s. 160.) Petrol kitabndaki airin ezbere bildiim az iirlerden biri dedii Phoenix iirinde hem meknn iire giriini hem de intihara varabilecek skntlarn sahibi bireyi grrz. PHOENX Ben orda, akamna orospular dadanan Camlarnda pis sinekler gezinen, ben orda Eskimi bir tutula arabn iiyor Kadnlar da oluyor kadnsz baklarla Bayla ne dm yreiyle beraber Ya Tanrya inanr ya da isyana. Kimseye vermiyor ki aclardan artarsa Kuytular karyor sevimeler onlardan Bu nasl bir bak ki dnyaya intiharla Ya da hep kar yayor da dnmesi siyahtan 100

yle ya kim seviirdi aclar olmasa Kim bakard uzaa kpekleri saymazsam. Oras bir lmdr arabm doyuran lnen yzler gibi bir btndr adamlar Vaftizi gn nda bir garip protestan Tanrsyla seviir, herkes bilir sevimeyi o kadar Kim ne derse desin ben bu gn yakyorum Yeniden domak iin kardm yangndan. (Sonras Kalr I, YKY, 2005, s. 207.) Evet, benim ezbere bildiim says az iirlerimden biridir. Sen de ezbere bilirsin. Phoenix deil mi? Var, onun da bir nsz var. Tepebanda algl bir bar. Ge saatlerde birka arkada gittik. Yukardaki balkonlardan birinde hi kmldamayan bir adam ve masasnda yan yana dizilmi alt ie rak grdm. Ertesi sabah Phoenixi yazdm.112 Sanrz iirde Cansever, hi kmldamamasn lmle badatrp bunu yaparken de alt ie raknn etkisini dnerek iirine Phoenix ismini vermitir. Son iki dizede de bir nevi bunun aklamasn vermitir. Bu iirinde Cansever yine bir bireyin ruh halini ortaya koyar: Bu nasl bir bak ki dnyaya intiharla / Ya da hep kar yayor da dnmesi siyahtan. Ancak bu kez iirine evre unsuru u ekilde girmitir rnein: Ben orda, akamna orospular dadanan / Camlarnda pis sinekler gezinen, ben orda ya da Oras bir lmdr arabm doyuran / lnen yzler gibi bir btndr adamlar. Tragedyalar kitab, Canseverin kiileri tek tek rd, ehir yaants iinde bunalml, sorunlu bir ailenin yelerini, aralarndaki ilikileri izlediimiz eseridir. Daha nceki iirlerinde oluturmaya balad bireysel bunalmlar ve ilikilerdeki bozukluklar en net ele ald kitab olmutur. Armenak ve Diranda tedirgin insann izlerini srebilir, Lusinde aray bulabiliriz. ocukluktan gelen baz travmalarn etkisi, cinsel problemler gibi Stepann zelliklerinin izleini de Ben Ruhi Bey Naslmdaki Ruhi Beyde greceiz.

112

Fsun Altok, Edip Canseverle, Trk Dili, 319, 04.1978, s. 328.

101

Armenak: ncelikle tm kiilerde greceimiz sknt arpyor gze baba Armenakta: Baba Armenak durmadan sklyor / Eyalara bakarken sklan bir profili / Oymalarda skarak / Yeniden sklyor. Armenakn alkol sorunu da vardr ve bir de Diran ile Lusinin problemli evlilikleri de onu skmaktadr: Yani o alkol yrngesi onu katlatryor / Konsolun stnde. / Sonra bu saydam leke Diran ile Lusinin / Kark bir fotoraf stnde / Giderek eroinleiyor / Baba Armenak durmadan sklyor.Cansever ayn zamanda leke ile sknty getiren problemi somutluyor ve bunu getirip olu ve karsnn fotoraf zerine konduruyor. Bu lekeyi daha sonra eroinletirerek de aslnda daha sonra ortaya kacak olan bu evlilikteki problemin uyuukluk ve devamllk, zmszlk ynn somutluyor. leriki dizelerde yine leke olarak Armenakta kalan bir olay reniriz: Armenakn, Dirann kendi olu olmad dncesine / Bir sonsuz tortu brakan / Lekeler. Vartuhi: Sonra Vartuhi / O her yerde drbnleri olan kadn / Mineden, sedeften, baadan / Ve koynundan durmadan / Drbnler karan Vartuhi / Bir de ok uzaklara bakmak iin din kitaplarndan / Drbnler yapan / Ve her eyi birden yaamakta olan yzyle Ve dinsel in Mzii Vartuhi / Yar kalm bir iftlemedeki / Yar kalm yaratklar douran Etraf gizlice takibi, izlemesi de ileri dizelerde ortaya kar. ncil de Vartuhi iin nemli bir kstastr. Bir yank / Yani bir olayn baka bir olayda / Yeniden kazanlmas / Vartuhi, ksa sal Vartuhi / Bir gece gzetlerken Lusin ile Diran / Azn drbnleri gibi bytp kltt bir gece / Neden sanki Stepann onun srtn okayp / ncilin can alc bir yapran eline / Kfrden bir dua gibi brakmas Diran: Kark ve lekeli bir evlilii vardr Lusinle. Ve Diran, Armenakn sinirli olu / Sevimsiz bir bycnn ellerinde dolaan / irili, mavi bir kordela gibi / tl pantolonu, her trl mavi gzleriyle / Kl sars sakallar olan / Ve grnmez yarasalarn konaklad / O pirin karyolalarn altndan / Bir sezi gibi kt / Ve bir maden tadndan / Baka bir ey olmyan Diran / Gmlekleri ayiei, hlamur kokan / Lusinin ilk kocas Diran hakknda bir betimlemeyi verir Cansever ve onun sinirli ve yalnz, unutulmu durumunu da yarasalarn konaklamas, pirin karyola ile dekore 102

eder. Daha sonraki dizelerde de Dirann akamlar bir barda garsonluk yaptn reniriz. Diran ile Lusinin evliliindeki problem de birka dize sonra ortaya kar Diran iktidarszdr: Unutulmu bir erkekliin / Acsndan oluan bir Anka gibi / Ve yakan kendini durmadan / Zavall Diran / Dlerinde eriyen balmumundan bir olayn / Eridike izdii o yapkan yollardan / Geince evde olan / Bir dua gibi okunan Lusinin gzlerinde / Bir dua gibi / Ve ayakta Stepan / O sessizlik yrngesinin ucunda / Ve Diran baran, baran, baran / Bir yok olma tutkusuyla baran / Ki bundan bir daha doan isterik Diran. Bunun Diranda yaratt sorunlar da bu dizelerde grebiliriz. Lusin: Lusin yalnzdr. Kocas Dirann iktidarszl ve (dokunulmam) Lusinin isteklerini sonra da Stepana ilgisini buluruz dizelerde: Ve Lusin / Bembeyaz alamas Lusinin, dokunulmam Lusinin / Dokunan parmak ularna hep ayn / Parmak ularyla. Ve gzlerine / Hep kendi gzleriyle bakan Lusinin / Salarn salaryla yoklayan / Orglarn, ilhilerin / Cokuyla tkenen ve yangnlaan / Ve durmadan kendini / Bir tebeirle izer gibi karanla / Stepan Lusin Stepan! / O ceviz ekmecelerin kokusunca / Mumlarn ve btn trnak ularnn / Alnca avutan kendini / (Bir ermi mi yani Stepan ya da satran ustas / Ustalnca kaydran / Bir dua art gibi kendine / Lusini) Yine parmak ular, ceviz ekmeceler, trnak ular ve buna duyulan alk Lusinin yalnzl ve istekleri iin hazrlanm nemli dekoratif unsurlardr. Lusin bir gece yars Stepann odasna geer. Ve yalnzln anlatmak iin gayret etmektedir. Unutulmu gibiyim ben. Ve insan Bir bakma unutulmu gibidir Bilmem ki, nasl anlatmal, yalnz bile deilim Belki de yalnzlktan Daha fazla bir ey bu Unuttum ben kendimi de Stepan. Lusin yeniden bir doua hazrlandn dnmektedir ve nsan neyi daha ok zliyebilir. Ve neyi / Daha ok isteyebilir bundan, bilmem ki. der. Ama ben yceltmek istiyorum kendimi Etimi, her eyimi, yeniden 103

Yceltmek istiyorum. imdi sorarm sana Bir aknlk deilse bu, ksa bir mutluluk olsun deilse Ya nedir? Ancak Stepan ecinseldir. Dolaysyla ret cevab almtr Lusin. Bir deneme daha yapar ve Bana yardm edebilir misin? Daha dorusu / Bir yol gsteren deil, bir urak / Olabilir misin bana? der. Sonra da Stepana daha nce de dnd bir eyi syler: Diyorum bir geneleve gitmeli / Hi deilse bir kar koyma biimi. Ve belki / O yalanlardan, o yalan ilikilerden / Daha nemli bu, kim bilir. Stepan bunu bir kurtulu yolu olarak grmese de daha ileriki blmlerde Lusinin genelevlere gittiini anlayabiliyoruz. Stepan: Bir l gmme treninden domu olan Stepan (Armenakn byle bir gnn gecesinde / Topraks bir titremeyle Vartuhiye sokulduu / iftletii ve) Bir l gmme treninden domutur Stepan ve bunun aklamasn ileriki dizelerde buluruz. Stepan, bir yamurluun yerini bulamam hrts Kullanlm bir jilet yere dyor, o Bir konyak ier misin? Alyor, ite Stepan Dilidir Stepann bir konyak ier misin? Yani bir l gmme treninden domu olan Stepann. Bu dizelerden sonra parantez aar Cansever ve bu parantezin iinde de Stepann neden bir l gmme treninden geldiini anlarz. (Armenakn, Dirann babas sand birini Kumar oynarken vurduu o gecenin Sabahnda. Ve sessiz bir dncenin Kapatlm bir acnn yava yava yayld Ve kutlar gibi bir rahatl lnn Topraa saldrd olaan bir vazgeile te byle bir gnn gecesinde Armenakn Topraks bir titremeyle Vartuhiye sokulduu iftletii ve Sonra deliler gibi alad bu gzyams dllenmeye.)

104

Daha sonra da Stepann istenmeyen bir ocuk olduunun vurgusu yaplr ancak ilgin olan da Armenakn bunu hl unutamam olmas ve unutturmak da istememesidir. Armenak istenmeden gelen Stepan iin yle der: lr m hi Stepan, naslsa dodu bir kere. Ve Stepann doum gnnn hatrlatlmas zerine de Bence kaldrmal bu doum gnlerini / nsan bir yas gibi douyor yeniden. der. Stepan ecinseldir. Lusinin odasna geldii gece Lusinle arasnda u diyalog geer: STEPAN Bak ite en soylu isteklerle odama geliyorsun Ve dn, insanlnn en lml katnda Her ey bu kadar doal, her ey bu kadar gzelken Sorarm, neden byle yabanc kalyorum sana? LUSN Bilemem ki Stepan STEPAN Bak Lusin, nk ben sevmiyorum kadnlar Bu tuhaf alkanl, bu gereksiz yaknl Sense bencillik diyeceksin buna. Ya da Bir zevk dknl diyeceksin. Oysa hibiri deil LUSN Peki, ya nedir? STEPAN Olsa olsa bunca kmaz Srdrmek benimkisi bir zevk biiminde boyuna Ve yaratmak yeniden btn irendiklerimi. Cansever Fsun Akatl ile bir konumasnda Tragedyalar iek pasajn evreleyen yaplardan birini dnerek yazdn ve her gn ayn saatte gidip ayn yapnn iinde neler olup biteceini dnerek, tpk bir tuval karsndaki ressam

105

gibi altn syler.113 Cansever baka bir konumasnda da iek Pasajnda, Balkpazarnda, Asmalmescitte, Beyolunun arka sokaklarnda iki itiklerinden bahsederken Diyeceim, Tragedyalardaki Armenak oralarda ierdi. Hzn baduygumuzdu. der ve Tragedyalar nasl yazmaya baladn anlatr: Nasl baladm anlatmak isterim. Bilmem, belki de kimseyi ilgilendirmez bu. Olsun, ben gene de anlatacam. nce kendimi bir ar ekimde seyrediyorum. Sonra hzla bir geriye dn. Bak gibi bir anyla gncel bir yaamn birliktelii. Tragedyalar V byle filizlendi ite. Konuya girelim mi? Evet, girelim. Armenak, Vartuhi, Stepan, Lusin, Diran byle bir aileyi niin ve neden tasarladnz? Hemen hemen vardlar. Bana yazmak kald. Hepsi de olumsuz, dengesiz, uyumsuz kiiler. Evet, yle nce birer souk bira ielim, sonra siz anlatn isterseniz. Ben konyak imek istiyorum, Stepann adnn renginde. Nasl isterseniz. Sizi dinliyorum. Sanrm yl bin dokuz yz altm t. Bir akam st Kapalardan ktm. iek Pasajndaki meyhanelerden birine girdim. Cam nnde, mermer bir masann kenarndaki tabureye ilitim. kimi syledim. Nedensiz bir sknt vard iimde. Meyhanelerin stndeki binalar, pencereleri seyretmeye baladm. Bir yandan da belleim gemiten baz anlar tamaya balad. Birden Vartuhiyi grdm. Nasl m? yle: ocuk yam amtm. Yanmda bir eskiciyle Pasajn stndeki katlardan birine girdik. Bir eyler satn alacaktk. Babam gndermiti. Ne var ki kap alr almaz korkuyla kark bir duygu reklendi iime. Karmda salar ok ksa kesilmi (Vartuhi, ksa sal Vartuhi), iri yar, kadna benzemeyen bir kadn duruyordu. Hemen ayakst bir zr bularak eskiciyle birlikte kaarcasna ktm. Eskiciden kadn hakknda bilgi aldm. Bana, bu kadn zrafadr, dedi. Zrafann ne olduunu soramadm ama sonradan aratrdm, sevici kadn anlamnda kullanlan bir szck olduunu rendim. imdi gene altm lere gelelim. Pasajdaki binalara bakarken grdm (sanki grdm) o kadnd. Bylece ailenin ilk bireyini

113

Fsun Altok, Edip Canseverle, Trk Dili, 319, 04.1978, s. 328.

106

buldum. Gerisi kendiliinden geliti. Hepsinin de az ya da ok hasta tipler oluu, kmekte, kokumakta olan bir dzeni saptamak, sergilemek iindi. Dyor kan grmemi talara Stepan, Vartuhi, Armenak Diran ve Lusin Gene hepsinin bir masaln sonundaki gibi yok oluu, gelecein gemie kar bir utkusu olmalyd.114 Cansever, arlmayan Yakup isimli eserinde ise bireyin kendine ve topluma yabanclamas sorunu zerinde durmutur. Yakup, onlar (kurbaalar) ve Avukat Kadn: arlmayan Yakup iirini ise Kh Yakupun (ya da Yusuf mu demeli?) azndan, kh bir anlatcdan dinleriz. Daha ilk iki dizede konuan anlatc nc dizede sz Yakupa brakr: Onlar ki kalabalktlar, kurbaalar / O kadar oktular ki, dorusu ben ardm / Ben yani Yakup, her trl arlmann olaan ekli. Ve birka dize sonra da kimlik bunalm ortaya kar: Ben, yani Yusuf, Yusuf mu dedim? hayr, Yakup / Bazan kartryorum. Tabi burada hemen akla gelmektedir, Yakup ve Yusuf isimleri tesadfen yan yana gelmemi olabilir. Bize Tevratn Yaratl blmnde ve Kuran- Kerimde Yusuf Suresindeki Yakup ve Yusuf Peygamberin birbirlerinden koparlmasn dndrebilir. yle ki Yakup hi arlmamtr. Daha hi arlmadm / Biri olsun Yakup! diye seslenmedi hi / Yakup! Ancak bu noktada nemli olan Yakupun bir yerlere ekilip srklenmesidir. Evet, arlmyor Yakup ama ekitiriliyor: ekiverdi beni ta hamurun iinden / Pek yle grltyle deil / Bir baka yapkanln iine / ekiverdi beni , Ter iindeydik. Ellerimden ekiyordu. Ter iindeydik. Burada Canseverin iirinde ele ald bir sorunsal grebiliriz: kendini bulmak, kendisiyle ilgilenmek isteyen insann hayatn iinde srklenmesi, tela iinde oradan oraya ekilmesi problemi. Cansever iirinde agzl, telal olarak tanmlanan kurbaalar da yukarda bahsettiimiz ekitirilen hayatn iindeki ve belki bunun da farknda olmayan
114

Edip Cansever, Yaam yks, Gl Dnyor Avucumda, stanbul, Adam Yaynlar, 5.b, 2000. s. 34.

107

insanlardr. Evet, kurbaalara bakmaktan geliyorum / Sanki byle niye ben oradan geliyorum / Telal, agzl kurbaalara / Bakmaktan ve Sonra bir yer bulup oturdum. Hadi bir sigara ieyim dedim / Olmaz, dedi mbair klkl kurbaann biri dizeleri de bunu destekler niteliktedirler. I. iirde Yakupun durumunu grrz. ncelik tabi ki kimlik bunalmndadr. iirin bu blmnde Cansever bu bunalmn Yakuptaki etkilerini ortaya koyar. Dier insanlar lgn olarak tanmlar: Onlar ite hep boyuna kouyordu / Birileri kyordu ordan buradan / Hi kmamak halinde ve lgn / Birileri kyordu Yakup kendisi ve kendisi gibi olan insanlarn varlklarnn problemi zerinde de durur. Yani aslnda arlmayan Yakup, kiisel skntlarn deil, insanln, insann varolu problemlerinin iiridir. nsann yalnzl ve yalnzln uyumsuzluunu (uyumun uyumsuzluu) grrz u dizelerinde: Geceden kalma bir lamba yanyordu, ak Bir pencerenin sokaa doru iinde Bu uyum korkuntur Yakup! Yakupun olmas korkunluudur bu Dnyann insana doru iinde Yakup, Yakup! Geceden kalan lamba uyumsuzluun, sokaa bakan pencere uyumun (sradan, telal ve amacn unutmu hayatn) dekorudur. Gndz yaayan uyumlu insanlar karsnda gece boyu yanan ve belki sndrlmesi unutulmu uyumsuz lamba onu ele verir. Yakupun ve Yakuplarn varlnn ispatdr bu ve korkuntur. Sokaktan bakldnda pencerenin iinde gzken lamba gibidir insanlarn iinden bakldnda dnyada grlen Yakuplar: uyumsuz, aykr. Ve Yakup yaamay arayan, yeniden kefetmeye alan Yakuplara seslenir: Burdaym, yani ben evet, geliyorum / Lambay sndrmesinler, geliyorum / Siz btn lambalar yakn, evet. Kendine bilinmeyenler yaratan Yakup, btn ilgiler sizin olsun, ben artk hep byle istiyorum, ayp deil ya der. Yaamndaki ikilii bir baka dizede yle ifade eder: Durduum bir gnd, diyorum, yzm ge dourduum / Bir gnd ve yaar gibi kaldm bir yaama iinde. stem d srklenmesini de bu dizede grrz. Yaama genel bir ifadedir. Geneli, her eyi kapsar. Genelin iinde yaar gibi kaltr ite Yakup da, yaamaz. Sonra Yakup yolda l baykular ve rk evler (ileri sonsuz kayalar, muhtemel ksz) bulur. Bayku da bir dekor olarak durur 108

arka planda. Geceleri yaayan, geceleri gzleri gren bu ku, viraneliklerde yaar ve uursuz bilinir. Gittii yeri de viraneye evirecei dnlr. Bu ynyle uyumsuz insan figrn somutlar. arlmayan Yakupun II. iirinde Yakup ayaklarnn altndaki vck vck ta merdivenlerden kp kurbaalara(!) gitmeye alr. Yorulmutur Yakup ve ellerinden bir avukat tutar. Kendine zg bir duruu olmayan, gzlkl, ipekli bir giysinin altndaki gsleri pek ho, elleri, kalalar pek ho bir kadn avukattr. kisi de ter iinde kalrlar ve birlikte kurbaalara karlar. III. iirde ise hakim karsndadr Yakup. Hibir ey bilmez. Yakup dnda hibir sz anlamyor. Dier szler de zaten bann stnden geip dnyaya yaylyorlardr. Mahkemede neden bulunduunu Yakup gibi biz de bilmeyiz. Ancak mahkemeden salnverilir Yakup bunu reniriz. Son iirde ise Yakup evine gelir. Yalnzdr evinde de. Btn gn yorulmutur ve uyumak ister. Telatan, kouturmadan kan da basitlik geleri olarak bir dilim ekmei ve bir bardak st kullanarak ifade eder. Akama doru bir dilim ekmek yiyeceim belki / Bir bardak da st ieceim. Sonra / Bir gzel uyumak istiyorum, btn gn ok yoruldum / Ben / Gzlkten, ta hamurdan, araflardan / Ve biraz hi arlmamaktan yaplm Yakup / Uyumak istiyorum. Cansever, iire Yakupun iinden kamad bu dngy, aresizlii ve bitmeyen umutsuzluu (sonsuzun umutsuzlua doru iinde(!)) bildiren dizelerle son verir: Ve sabah bunlar bir bir kendime anlatacam Yakubun gene bir yoklua doru byyen iinde. Cansever farkl bir kurgu ile yazd Ben Ruhi Bey Naslm isimli iirinde bir belgesel roman teknii uygular. Dier kiilere sanki bir mikrofon uzatlmtr, onlar da kendileri ve Ruhi Bey hakknda malumat vermektedirler. iek Sergicisi: imdi ok yalym diyen iek sergicisinin akl karktr ve hatrlamakta glkler yaar. Ruhi Beyi erenkyden tandn syledikten sonra Ruhi Beyin babasndan bahseder. Cansever, Ruhi Beyin baba modelini ilk burada balayarak izer. ryani erii gibi gzleri olan Ruhi Beyin babas izme ve krbala hemen somutlanr. Bunlar, maddi imknlarn ykseklii, hkimiyet, bask ve cinselliin 109

nesnelletirilmesinde kullanlmtr. iek sergicisi, anlald kadaryla iini seven, iyi yapan biridir. Kukonmazlar sevmem, kullanmam / ieklerin aralklarna bakarm / Sanki ben onlar hep yeniden yaratrm, yontarm iek sergicisi 1943te birini kaybeder ve karanfil onun iin ok nemli bir hale gelir. Bin dokuz yz krk de biri ld Boynu deil, bir karanfilin sapyd, yana dt Dnce ld Bir llk sindi ellerime Bir llk bana sindi Ona sergimde her zaman bir yer ayrrm Kimseler bilmez Ben ite gizli gizli onu sularm Karanlk bir karanfillii Yoklukta bir karanfillii O gn bu gndr btn iekler Karanfildir benim iin. (Sonras Kalr II, YKY, 2005, s. 37.) Sergisinde her zaman yer ayrd, lmn bir karanfilin yana d gibi alglad kii karsdr. iirin daha nceki ksmnda syledikleri bunu ispatlar: Benim btn yaammda hep karanfiller olmutur Her zaman hatrlarm Sanki bir karanfilden srekli domuumdur Bin dokuz yz on iki doumlu bir karanfili Karm gsne takmt. imdi ben ok yalym imdi ben nedense ok yalym (Sonras Kalr II, YKY, 2005, s. 36.) imdi karsn kaybettikten sonra olsa gerek olunun yannda kalr iek sergicisi. Mezarn da satn almtr ve cenazesine Ruhi Beyin de geleceini dnr. Ancak bu Ruhi Bey erenkyden tand ondan iek alan deil imdiki Ruhi Beydir. Sergici, Ruhi Beyle bir btnlemeden de sz eder. Pek konuacaklar kalmamtr ikisinin ama sergicinin lme yaklat, Ruhi Beyin yaamaktan uzaklat noktada buluurlar.

110

Meyhane Garsonu: Garson sabah saat dokuz buukta meyhaneyi aar. Etraftakileri de az ok tanmaktadr ve onlarn yaptklarn, kendi yaptklarn sayarak da aslnda hayatndaki monotonluu gsteriri bize. iirin banda da Eklemek gerek / Bymesi gibi bir salyangozun / Yllarla deil, yllarla deil / Saniyelerle kvrlmtr kabuum. diyerek de srtndaki yk ve yorgunluunu vurgulamtr. Rportaj havas garsonun son szlerinde de sezilir: Evet, gelirdi Ruhi Bey mi dediniz, evet, gelirdi. (Sonras Kalr II, YKY, 2005, s. 45.)

Meyhanenin Patronu: Kim ne derse desin kadnlara dkndr patron! Bir esnaf tavryla herkesi iyi tandn syler patron. Patron, kendinden ok az bahseder fakat Ruhi Bey zerine bu ana kadarki en nemli gzlemleri aktarr. Ruhi Beyin ruhundaki ikilikten bahseder ve onun sanki bir ocua kar kzgnln gzlerinden okur. Nedense bulutlanr gzleri arada O zaman kimseyi grmez Uzaklara bakar yalnzca Benimle konuurken, gazetesini okurken Ruhi Bey uzaklara bakar Sanrsnz ki ite ok uzaklarda bir Ruhi Bey daha var Bana yle gelir ki durmadan geri arr onu Ama durmadan Ve alr karsna neden bilinmez Sulu bir ocuktur da sanki o, gizli gizli azarlar. (Sonras Kalr II, YKY, 2005, s. 47.) Patron, bir k gn onu bakladn, bileini kestiini syledii Ruhi Beyi yle anlatr: yle ki, bir ayakkab ivisi gibi kendine batar

111

arabyla batar, uykusuzluuyla batar Glmesi hznne Konumas susmasna batar. (Sonras Kalr II, YKY, 2005, s. 49.) Yorgo, Kars ve Anjel: Tepebandan Peraya girerken kk bir krk tamircisi dkknnn sahibidir Yorgo. Karsyla birlikte alrlar. Anjel de onlarn yannda almaktadr. Anjel yeni evlidir fakat kocas yannda deildir. Biraz ak seik giyinir, dizlerini dikip oturur. Donunun dahi gzkt zamanlar olur. Yorgo onu srekli uyarr ancak o umursamaz. Yorgonun Ruhi Beyi tanmas da Anjel sayesinde olmutur nk Ruhi Bey dkknn kapsna gelip Anjele bakmaktadr. Anjelin de 16 yalarnda, Yorgonun dkknnn karsnda alan bir yeeni vardr. Bir gn Ruhi Beyi Anjele bakarken yakalaynca dver. Yorgolarla birlikte karakolluk olurlar. Zaten Yorgo da Ruhi Beyi o gn tanr. Ruhi Beyin Anjeli seyretmesi stelik de byle garip bir yolla, dkknn kapsna dikilerek Ruhi Beydeki baz cinsel sorunlardan kaynaklanmaktadr. Bu belki vey annesinin de kendini tehir etmesiyle balantlanabilir ya da belki aralarndaki bir benzerlikten sz edilebilir. Gene mi Evet, geliyor Seyrek de olsa geliyor Bakyor bakyor bakyor yalnz Anjel desen yle Bacaklarn dikmi oturur Aldrd bile yok Ruhi bey de artk fazla kalmyor. (Sonras Kalr II, YKY, 2005, s. 55.) Ruhi Bey henz konaktaki gnlerine dnmemitir ancak geriye doru gtrmektedir anlar onu.

112

Genelev kadn: Genelev kadn Ruhi Beyin geliini ve odaya klarn anlatr nce. Bu arada Ruhi Beyden de beklemeyeceimiz ayn zamanda bir genelev kadnndan da ummayacamz bir yaknlamadan sz eder: Bir sigara yaktm, ona da verdim Ald Sigarasn ben yaktm Ksa bir glmseme yrd dudaklarndan Benim dudaklarma da geti ocuklar gibi kzardm teki kzlar gltler Ben kendimi sevdim, gvendim Salarm dzelttim, gsm biraz kapadm Bana elini uzatt, ellerimiz birbirine dedi Scakt, inceydi, kskanrm anlatmaya bu eli Ar ar odama ktk. (Sonras Kalr II, YKY, 2005, s. 61.) Genelev kadn Ruhi Beyin bir daha gelmediini syler ancak onu unutmaz ve her istediinde yanndadr Ruhi Beyin. iirin banda da kadn, Ruhi Beyin geneleve ilk giriinde onu Oysa bir sa tasviri gibi uumluydu, gzeldi diye tanmlamtr. zellikle sann seimi, onu bir kurtarc ve ona yeniden hayat verecek biri gibi grmesiyle alakal olsa gerek. Otel Ktibi: Otel ktibi ncelikle kendini, kendi yaamn sorgular. Kendinden irenir ve daha birok kimseden. Kendine ve topluma yabanclamann en youn grld blmdr Bir Otel Ktibi. Anlamadm u Ben neden bir otel katibiyim Eskiyim, renksizim, kimsesizim Yontulmu kalemlerden, sosisli sandvilerden irenirim Papazlardan, homoseksellerden irenirim

113

Kz kurularndan ve saldrgan dullardan Ve yal adamlarn sararm dudaklarndan Ve deli sarayllardan, onlarn ayba kokularndan Kendimden kendimden Ve nedendir ki ben Sararm bir srahide kirli bir su gibi bekletilirim. (Sonras Kalr II, YKY, 2005, s. 78.) Bir otelin ve ktibinin tm armlarn dker kendince otel ktibi. Mutsuzluunu okumak mmkndr bu dizelerde. Kokular vard ayr ayr, ben unutmuum Hepsi imdi bir otelin kokusu Kullanlm amarlarn ve bavullarn kokusu Ve telefonlarn ve kaps ak helalarn Ve hasta soluklarnn, tozlu yer hallarnn Sabaha kadar yanan ampullerin kzgn Birbirine karm, deimeyen kokusu. Ruhunda kasvetin suyunu buldu Kimdir Olsa olsa bir otel katibidir Gzlkl ve tedirgindir Hi ykanmam gibidir, parmaklar sardr n dileri rktr, avular terlidir Yllar var ki bir kuma dler kendine Ve bu yzden olacak sanki biraz terzidir. (Sonras Kalr II, YKY, 2005, s. 80.) Ruhi Bey de gider elbet bu katibin alt otele. Katip, Ruhi Beyin kan ve otele snn yolunu arm bir bcek gibi gelir diye betimler. arkclar, sokak algclar gelir en ok Sokak kadnlar, serseriler Evet, ara sra Ruhi Bey de gelir Kan renginde gelir, yolunu arm bir bcek gibi gelir Sapndan eilmi bir gelinciin le uykusu gibi 114

ocuksu, hafif Tam bizim otelliktir Sanrm elbisesiyle yatar, ayakkablaryla Sabah olunca erkenden kalkar Ve kalkar kalkmaz balar imeye, dorusu pek anlayamam Uak saatlerini sorar, lks lokantalar sorar bir de Pek anlayamam u var ki, kendiyle elenir gibi sorar Elinde vapur tarifeleri, kataloglar Atyar listeleri Yanar pencereye, a tutar birer birer hepsini Otel her zaman lotur Bakar bakar bakar. (Sonras Kalr II, YKY, 2005, s. 82.)

Cenaze Kaldrcs dem: Canseverin kiiyle rportaj yaparak yazdn syledii Cenaze Kaldrcs dem blm Ruhi Beyden bahsedilmeyen tek ksm iirin. dem kaldrd plak cenazelerden huylanr, stlerinde bulduu para ve altnlardan sz eder. Bir tek yz lira almtr bir lden bir kez. dem aslnda bir hamaldr ve srtnda iek tad gnleri de anlatr. Dn Gn ve Hayrnnisa: Hayrnnisa ile evliliini Beni lme uurlayan bir dn gn diye niteleyen Ruhi Beyin o gn babasn ve onun lmn hatrlamas da ilgintir. yle byle hatrlyorum Beni lme uurlayan bir dn gn Babam hatrlyorum Babamn lmn Krbacyla birlikte bir am aacna gml Annemse odasnda babamn Hasta yatanda Kmldamadan yatyor Pencerede sapsar bir limon grnts

115

Duvarda rengrenk bir krba koleksiyonu (Sonras Kalr II, YKY, 2005, s. 57.) Hayrnnisa vard ama Ruhi Bey yoktu. Dn sonrasnda konaktan bahseder yine Ruhi Bey ve sanki intikam alrcasna bir hayal oluturur. Eyalar konaktan karrken onun vcudundan kanlar iinde organlarn skyormu hazz duyar. Bu eya karma iini gerekten yapar m, yoksa artk hayatna Hayrnnisann girmesi ile hayali bir konaktan ve vey annesinin etkisinden kurtuluunu mu kasteder anlayamayz. Ve bir sabah ben vardm Koskoca bir kona bir bama soydum Yer hallarn kardm, kaln kadife perdeleri Maun konsolu, in porselenlerini, gm takmlarn Hatrlyorum Mineli pandantifleri kardm, altn zincirleri, prlanta yzkleri Byk kristal avizeleri, sedefli koltuklar Bursa atmalarn, Beykoz koleksiyonlarn, minyatrleri Hepsini, hepsini bir bir kardm Tutkuyla kardm, ehvetle kardm fkeyle Kann aktaraktan konan Hatrlyorum Konakta o gece konakla kaldm. (Sonras Kalr II, YKY, 2005, s. 59.)

Ruhi Bey ve Limonluktaki Yangn: Gemie doru yryen hikyenin silik ynleri iirin bu ksmnda zlr. Ruhi Bey bu blmde devreye girer ve kendi konumaya balar. On alt yalarnn konana (rengini krmz setii, eyalarn skt, krk tal havuzu ve limonluu olan konak) geri dner Ruhi Bey. Bu konakta krbal babas ve onu belki byten sardunya (vey annesi) vard. Bu yllarda vey annesinin onunla cinsel ilikiye girdiini reniriz. imdi Ruhi Beyin yaad skntlar, cinsel sorunlar, yabanclamas daha anlalr bir hale gelmitir.

116

vey annemdi benim, ben sarndm On alt yandaydm, sarndm Bulank km fotoraflar gibiydim, grnmsz Yalnzdm, karktm Beni tanyan kimseler yoktu Hi yoktu ime kapanktm Byk aalarn altnda Havuzun krk talar arasnda Bilmezdim mutluluk nedir Bilemezdim Alp bam gitmek isterdim sterdim ama, kalrdm (Sonras Kalr II, YKY, 2005, s. 64.) Ruhi Beyin bazen le saatlerinde uyuduu limonlua gelir bir gn vey annesi. Ruhi Bey ilk kez bir kadnla birlikte olur. Sokuldu bana iyice, bana sarld Dudaklarm ald, dudaklarm tard Kpren stler gibi tard Kpkler iinde kaldm Mevsim her zamanki gibi yazd Birden beyaz bacaklarn grdm Sonra her eyi grdm O her eyi ben ilk defa grdm Ses karmadm Ses karmadm, kpren stler gibiydik Beni yeniden pt, stne ekti beni Kpren stler gibiydik (Sonras Kalr II, YKY, 2005, s. 67.) Ruhi Bey vey annesinin tekrar gelmesini beklemi, istemitir. Ancak annesi bir daha gelmemitir. Ve sonraki dizelerinden Ruhi Beyin daha kk olduu yllarda vey annesinden iddet grdn anlarz. Ruhi Bey, vey annesinin kendisiyle 117

ilikiye girmesini farkl bir adan deerlendirir ve bunu neden yaptn kendine aklar: Anladm neden sonra Anladm ktlk olsun diye geldiini limonlua O bembeyaz dileriyle yoktu, ben vardm gndz daha geti, ben vardm On gn daha geti, sonra ben gnleri unuttum Unutmak! ben bydke o benim ocukluum O yoktu Beni uyard, beni yalnz brakt, anladm ocukken vururdu, kanatrd, ezerdi Bu kez de Anladm severekten Okayaraktan yapmak istedi ayn eyi. (Sonras Kalr II, YKY, 2005, s. 69.) iirin bu ksmnda dikkat eken bir baka nokta ise vey annesinin bembeyaz dileriyle olmamas ama Ruhi Beyin vardm demesidir. nk benzer dizeleri Hayrnnisa ile evlilii geen blmde buluruz. Ancak bu kez Hayrnnisa vardr ama Ruhi Bey yoktur. Bu olayn evliliine ve yaamna etkisini de imdi daha rahat grebiliriz: Hatrlyorum Dileri vard Hayrnnisann Hatrlyorum Bir eyler vard, ortasndan kesilir gibiydi Dileri bembeyazd Kesilen her ey bembeyazd O dileriyle vard, ben yoktum Seylan tal inenin altndaydm, ben yoktum Hayrnnisa vard, ben yoktum gn gece geti, ben yoktum On gn daha geti, sonra ben gnleri unuttum (Sonras Kalr II, YKY, 2005, s. 58.) 118

Ruhi Bey bir gece yakar kona: Bir gece uykudayd btn konak / Gizlice baheye ktm / Yaral bir hayvan gibi srnerekten / Sokuldum limonlua usul usul / Dktm bir ie gaz ve limonluu yaktm. Yaral bir hayvan gibi benzetmesinden Ruhi Beyin saldrganl ve kini de anlalyor. Konakta Son Gn Ve isimli blmnde Ruhi Beyin krp paralamak iin konaktan setii eyalar ve eve davet ettii insanlar evden gndermesi biraz da varlkl insanlarn yaamna bir tepki gibi gzkmektedir. Kentsoylular eitli sebeplerle eletirir bu blmde. (Kim ne derse desin iyi bilirler kovulmay da Azck srtrlar, azck da akaya filan alrlar Ve usuldan ve bozmadan hi durumlarn karlar krtaraktan dar Yalanla avunurlar, yalanla korunurlar Bilmezler utanmay hi bu kokumu kentsoylular.) (Sonras Kalr II, YKY, 2005, s. 76.) Kentsoylular ve konaktan daha nemlisi bu blmde Ruhi Bey, vey annesinin lmnden bahseder. Bu gerek bir cenaze midir yoksa yalnzca Ruhi Beyin onu iinden karp atmas mdr bilinmez. Ve yllarca sonra kadnn lsn Bir bulant cenazesi gibi kaldrdlar iimden. O gece konan btn lambalarn yaktm Elimde bir iki iesiyle ben Sanki bir insan ehrayini vard da, ben Gecesiz bir sarndm (Sonras Kalr II, YKY, 2005, s. 71.) Bu lm ayn zamanda Ruhi Beyin ilk kez iyiyim diyebilmesini salamtr. Yz binlerce kez yakar kona Ruhi Bey usanmadan. Yaktm kona da o gece Bir daha bir daha bir daha yaktm Yzlerce, yzbinlerce yaktm hi usanmadan 119

Aklmda bunlar kald sadece. Soluksuz sessiz Glgesiz devinimsiz Bir Ruhi Bey olarak Ruhi Beysiz. Kentin iine kadar sokuldum. Azmn ii zehir gibiydi Tuttum bir sigara yaktm Kravatm dzelttim Ayakkablarm sildim Ve sordum: Ben Ruhi Bey naslm Sahi siz naslsnz Ruhi Bey yiyim iyiyim. (Sonras Kalr II, YKY, 2005, s. 77.)

Dlyor lmn Ruhi Bey iirinde Ruhi Beyi bir sabah sayrlar evine yatrrlar. nc gn Ruhi Bey kendi lsn grr. Ertesi gn dler ve cenazede olmak ister. Ve o gn ilk defa lsn grd Ruhi Bey Soumu gvdesini grd Donuk gzlerini, durmu kalbini Grd neye benzerse bir l. Ben Ruhi Bey naslm Mutlusunuz Ruhi Bey.

Yarn gazetelerde kacak ilanlarm Ruhi Bey ld Bu lm treninde mutlaka bulunacam Bir daha grmek iin lm elenkler ylacak avluya Ki benim saysz llerime Yaldzl yapraklarn kprdatarak bakacaklar 120

Sevgiyle (Sonras Kalr II, YKY, 2005, s. 101.) Ruhi Bey dnda tm iir kiilerinin oluturduu koronun sylediklerinden tamamnn zaten l olduu ve Ruhi Beyin onlara doru yola kt dnlebilir. KORO elenklerimizle geldik, yoktunuz. Ara sokaklarda, pasajlarda aradk, yoktunuz. Meyhanelere baktk, otellere sorduk, yoktunuz Nerdesiniz Ruhi Bey? (Sonras Kalr II, YKY, 2005, s. 103.) RUH BEY O kadar bekledim ki, geliyorum lmm bekledim, geliyorum Bir ly ve lnn btn inceliklerini Bekledim geliyorum. (Sonras Kalr II, YKY, 2005, s. 104.) KORO yi biliriz sizi biz, iyi biliriz Nerdesiniz Ruhi Bey. RUH BEY Gmdm hepsini, geliyorum Btn llerimi gmdm, geliyorum. (Sonras Kalr II, YKY, 2005, s. 105.) Ancak daha ziyade dnlmesi gereken Ruhi Beyi yabanclatran, bunalma iten eyleri onun gmp hayatna tekrar balamas olmaldr. iirin Ruhi Beyden dinlediimiz son drtl de bizi bunu dnmeye iter. RUH BEY ller ki bir gn gmlr imizdeki ller, dmzdaki ller nsan yayorken zgrdr nsan yayorken zgrdr. (Sonras Kalr II, YKY, 2005, s. 107.)

121

Cansever, Bezik Oynayan Kadnlar kitabnda da Kurtuluta bir evde yaayan drt kii zerine kurmutur iirini. Elbette yine kiileri yalnzlk, sknt ve sorunlarla rlmtr. Cemile: Kitapta Manastrl Hilmi Beye yazlan drt mektup vardr. Kitap da bu mektuplardan yle balar. Mektuplarn sahibi Cemiledir. Ancak Cemilenin mektuplarn yazd Manastrl Hilmi Bey diye biri yoktur. Olmayan birine yazar Cemile. Kendini kendine yazar yani. Hibir yere tamayan yalnz kendine szan Cemile koskocaman bir oyuktur hayatta. Zamanszdr Cemile. Yani llmesi gereksiz bir zamanda yaar. Bir oyua, oyulmu bir yaama / Ne gerei var ki saatin. Nereye gittiini bile bilmez Cemile. Bunu da Ruhi Beyin durumuna benzer ekilde ifade eder: Gittii yeri bilmeyen bcekler gibiyim. Evdekilerle oturmalarn, her gn kombinezonlar stlerinde rak iip bezik oynadklarn anlatr. Ama evdeki kirli, krk dkk bir ha gibi olan drt kiinin de bir olduunu ve iyi olduklarn da belirtir: Biz burada iyiyiz, biz burda ok iyiyiz / Biz burda krk yandayz hepimiz / Drdmz bir kiiyiz de ondan. Yalnz Cemalin onu hi sevmediini ve sevmeyeceini de syler. Hilmi Beye de onu artk unutmak istediini syler. Aclar ve hznler tekrar tekrar doldurur hayatn Cemilenin, zamanla da hznler bile acya dner, aclar daha acya: Hznler aclayor Hilmi Bey / Geceler kat ve Parlak / - anszn yere den / Laciverd bir kestane sesi - / Aclar da aclayor gittike / Sanki / Bir azarlanmayla lmn dnen ocuklar gibi. Yllar gemedi, yllar eskidi diyen Cemile, Cemali okuldan ald bir gn Beyolunda eski bir lokantaya giderler. Mektubunda Cemalden bahseder Hilmi Beye: Cemalin Sadece pasta yiyor imdilik Duvardaki denizkzna bakyor ara sra Bir dmesi kopuk ceketinin Trnaklar tertemiz biraz Baz belirtiler baz belirtilerle buluunca Szleiyor kafasnda insann: Bu ocuk beni hi sevmedi 122

Sevmeyecek. (Sonras Kalr II, YKY, 2005, s. 285.) Ve Cemal ile kendini syle tanmlar Cemile mektubun sonunda: Bitti yalnzlklar, bir byk yalnzlk var artk ki kakts gibiyiz Cemalle ben Kendi llerimizden koparlm. (Sonras Kalr II, YKY, 2005, s. 285.)

Cemal: Cemalin i konumalarn okuruz iirde. Cemal yal bir ocuktur, ocuklarn en yalsdr. Salar uzundur ve yalnzdr Cemal. Herkesin zlemi onun zlemi deildir, az konuur bu yzden, tenhalarda durur. Etraftan uzaklaan insan Cemaldir bu kez Canseverin iirinde. Elimi buulu camdan ektim Salarm doldu yzme Salarm neden byle uzun kimbilir Sevmiyorum hi Yalnz yapyor beni Hem niye Herkesin zlemi benim zlemim deil ki Az konuuyorum bu yzden Tenhalarda duruyorum Sanki yaamm benim nce bir susuzluk vakti Suyu musluktan iiyorum sk sk Kimseye gstermeden Bylece Hi mi hi bitmiyor imem (Sonras Kalr II, YKY, 2005, s. 268.) Cemalin annesidir Cemile ve Seniha da teyzesi. ift kollu bir lambaya benzetir onlar Cemal. Esterin ise Cemal iin zel bir kokusu vardr. Ondan bahseder ama hemen devamnda kendini kendi ayaklar altnda ezilen otlara benzetir. Demin yanndan getim Bugn baka trl kokuyor Ester Dudam kanatan balk gibi deil 123

Baharda kar yaar m, yle kokuyor Kapsn ilk kez ap da eri giriliveren Yeni bir ev gibi kokuyor Bin trl kokuyor bugn Ester. (ok geni bir ayrda yryorum yryorum Ezilen otlar gibiyim Ezilen otlar gibiyim ayaklarmn altnda Kendi ayaklarmn Nedense Bu byle houma gidiyor.) (Sonras Kalr II, YKY, 2005, s. 271.) Cemal bir de Mhibbeden bahseder: Paras bitince onlara gelip birka gn kalan bir kadn. O gelince rak sofralarnda ut sesleri duyulur sabahtan akama. Cemalin odasnda pencere yoktur. Cansever onun ie dnmesini bu odann penceresizliiyle somutlamtr: Odamn penceresi yok daha iyi / Kendime bakyorum ben de / kendimden sarkm kollarma / Kendimden damtlm gzlerime, Odamn penceresi yok iyi ki yok / Konuuyorum kendimle. Ve yle der Cemal kendi kendine konuurken: nsan iki kii olmal, deil mi En azndan iki kii Sen yalnzsn Yalnzln her zamanki ikindisi. (Sonras Kalr II, YKY, 2005, s. 277.)

Seniha: Seniha, Cemalin teyzesi, evdeki drt kiiden biridir. Kenarlar saydam yaprakl aynann nnde durur. Omuzlar ak siyah giysisini giyer, topaz kolyesini takar ve gsnn ortasna ac, apac bir gl yerletirir. Muhassene urar. Aznda bir sakz ineme kmlts vardr. Bir elini kalasna koyar ve sorar: kimim ben?

124

Seniha! armadm ki kendimi Sordum, o kadar Ben kendimi kendime sunuyorum, o kadar Bu ie ok uygunum, o kadar Toprana karm bir ifti gibi Bir gn: yz olmayan bir erkek Bir gn: yanm st kokulu bir olan Gzkapaklarm indiriyorum Lacivert bir jaluziyi indirir gibi Kendimi kendime sunuyorum ben Seniha Bunu hep byle yapyorum. (Sonras Kalr II, YKY, 2005, s. 288.) Seniha zmir glerinden, bir Fransz okuluna gittiinden ve Pera Palastaki dnnden de bahseder. Ama en nihayetinde o gnleri de mutluluk mahzunluk oluyor fotoraflarda diye zetler. Fransz okulunda bir le sonras Btn yzlerde bir le sonras iirler okuyorum Rimbauddan Bir akam kucama oturttum gzellii Ac buldum onu, svp saydm. Anmsayamyorum gerisini Ka yl m geti? Elimi tutmutu o olan Gzleri griyle kark mavi Yznde gnele parlayan iller Ka yl m geti? Gelip attyd o dn gn Pera Palasta bir akam Akamn en ince keleri Kimler yoktu ki , o zamanlar ok kalabalktk Bir fotorafta tam on yedi kii Fotoraflar (Sonras Kalr II, YKY, 2005, s. 295.) 125

(Yaslam bir aaca omzunu Ben Birlikte bir gl tutuyoruz Onunla ben Bir vapur gvertesinde, denize bakyor Ben Bir otel kapsndaym, zmirde Ben.) Zamanlar getike neden Mutluluk mahzunluk oluyor fotoraflarda Acaba Keder mi, ac m, hzn m dnyann rengi Mahzunluk mu yoksa yaam Ve doruyu syleyen yalnz O mu, Rilke mi lmn iinde tayan. (Sonras Kalr II, YKY, 2005, s. 296.) Muhassenin ilettii eve gitmez artk Seniha. Ben bu evlere samam. der. Seniha bundan byle imzamdr benim dedii otellere gider. Otelin Seniha iin daha zel olan yan ise lmn arad zemini bulmasdr. Ve lm bahesini buldu Oteller imzamdr benim Ah ne gzel yaam! sevgilim lm! imdi bir otelin apac sevinciyim. (Sonras Kalr II, YKY, 2005, s. 301.) Seniha bu otele kapatmtr kendini. Buradan da kmay belki

dnememektedir. Yalanmlk hissini de bedeninde hissetmeye balam ve bunu bedeninde oluan bir kokuyla ifade etmitir. Hemen stne parfm skmas da Senihann bu fikirden(kokudan) hemen kurtulma abasn gsterir. Dnyaya bir kere daha baktm cam kapnn ardndan Dnyann kokusunu duydum 126

Kendi kokumu? Elbette duydum Gemeyen bir kokuydu yallk kokusu mu kardm antamdan Chanelimi Biraz srndm. Dedim ki, bugn de bitti gndzm Otel, ben, konyak Tanr-sa-Ruhlkuds Vahetin son yksym Belki ilk yksym Im sndrdm: beyaz karanlk. (Sonras Kalr II, YKY, 2005, s. 311.) SENHANIN GNLNDEN/VII zr dilerim dnya Ben bu otelden kamam mza: Seniha. (Sonras Kalr II, YKY, 2005, s. 312.)

Ester: Evdeki drdnc kii Esterdir. Cemale bin trl kokan Ester. Esterin syledikleri vardr iirde. Gerekten syler Ester. Etraf izler ve evdekiler hakknda fikirlerini ksa iirlerle anlatr. Kendi bakmalarn da yle tarif eder:, Kimseye kartm m? hi karmadm Bu ki bana tuhaf saylmad. Gzleyip sordum mu hi? hayr sormadm Bu ki bana yalan saylmad Acmak iim miydi? hayr Bir evden olmak kt myd? hayr Zamana zamanla bakmak ne idi ki Baktm Tarlay tarlayla ltm 127

Meyvay meyvayla ltm Denizi denizle ltm G gkle ltm Zaten insan insanla ltm ki Buruk bir tat m duydum Ve duydum Her ey ki bir yorumdu, sonu deildi Sonu ki zaten yoktu (Sonras Kalr II, YKY, 2005, s. 315.) Kendisiyle de vnr Ester, gzelliiyle: nk azm yle istedi Dudaklarm yle istedi Ve gsm ve avucumun ukuru Ve arkam ve nm ve boynum yle istedi plaklmla vnrm Diiliimle vnrm Benim olan her eyi kullanrm Kullanmak ayp mdr? deildir Ayp olan ki nedir? Ben bunlar bir gzellik bilirim (Sonras Kalr II, YKY, 2005, s. 316.) Seniha, Cemal ve Cemile iin yalnzlk temelli bir btnleme yapar Ester: Hey imdi ne oldular. Seniha elikili yaamna kovuldu Herkes ki biraz kovuldu Bydke yalanyorsa ocukluk Cemal ne oldu Bildiimiz tek ey yalnzlk O bile imdi ne oldu Hey imdi ne oldular. Cemile Anszn dnyasnda anlarnla bouldu (Sonras Kalr II, YKY, 2005, s. 320.) 128

Cemile, Hilmi Bey ve mektuplar zerine, Seniha zerine dardan grdklerini dile getirir. nsan ki yok ise yoktur Kimdir bu Hilmi Bey ki, yoktur Bu byle deilse benim szm hie insin yleyse ynla mektup Ne durur bir ekmecede O ki bir gn bunu bana syledi: Olana deil de olmayana yazmak nk beni ssledi (Sonras Kalr II, YKY, 2005, s. 323.) Sesi yok kendisi var Gzleri yok kendisi var Cemalsiz Cemilesiz Seniha bir otelde Ya l ya kimsesiz. (Sonras Kalr II, YKY, 2005, s. 325.) Glm slattm kar yad btn gn Daha yasn Kar yasn btn otellerin stne stne stne btn otellerin Kar yasn Lacivert gzlerine Senihann Hi bitmesin, yasn Karla dolsun gsnn katedrali Avluya den org uyansn zlemim sanadr, varsn 129

Kat yasn, daha yasn Seni arndrncaya kadar. (Sonras Kalr II, YKY, 2005, s. 326.) Oteller Kentinde bizi otelin kambur mdr karlar. Daha sonra otelin mdr yardmcs, tenis retmeni, Sara ve metrdotel ile karlarz. Canseverin nceki iir karakterlerden daha flu izilmilerdir. Eros Otelinin Kambur Mdr: lk olarak otelin mterilerini (misafir!) karlarken resmedilir kambur mdr. Onun hakknda net bilgi alamayz iirden ama anahtarlar buluruz. Brakn yaral geyik gitsin alasn Diri ceylan oynarken Byle sylyor gidenlere iinden Eilip de havuza bir Japon balnn Ssne brnr gibi Ve balk gibi oynataraktan gvdesini Ho geldiniz, diyor, ho geldiniz Siz, dnyann en byk bilgeleri Katln yaamn zsuyuna, katln siz de Kutsayn kambur kraln kutsal evini. (Sonras Kalr II, YKY, 2005, s. 427.) Gidenlerin ardndan syledikleri nemlidir. Yaral geyik mdrn kendisi ise alayan kendisi dnda bir de diri ceylan bulunduuna gre yalnzlk esas olmaldr bu sitemde. Ancak bu durumda daha nemli duran mdrn otelden ayrlanlarn arkasndan, iinden bir eyler syleyeme hassasiyetidir. Yalnzca otele gelmi bir mterinin ardndan bile kskn bak mdrn yalnzlnn hatta kimsesizliinin gstergesidir. Gelenler iin ise dnyann en byk bilgeleri tabirini kullanmas onun hayatna kattklar ile ilgili olsa gerek. Otelin kral gibi grr kendini mdr ama kambur olduunu da unutmaz. Kambur kral tasvirini kullanr kendisi iin. Bu olumlu ve olumsuz iki sfatn bir arada bulunmas da mdrn hayatndaki bu gidi gelileri niteler. Oteli evi olarak grmesi de onun bu otel dnda bir hayat olmadn, tm beklentisinin otel stnde olduu durumunu bir baka deyile yine onun yalnzln gsterir.

130

Otel Mdrnn Yardmcs: Mdr yardmcs gzlemleriyle vardr iirde. lk dizelerde kendinden bahsederken de bu zellii hemen anlalr. iirde Bakalm bugn kimler gelecek / kimler ayrlacak otelden yaklam da onun etraf gzleyen yann ispatlar. Ta kovuundan dz kumlara seirten Mor gzl, arsz bir ahtapotun Her bitii bir balangca ekleyen Srekli O doyumsuz seyircisiyim ben. (Sonras Kalr II, YKY, 2005, s. 428.) leriki dizelerde mdrden ve karlad iki kadndan bahsetmesi bu mor gzl, arsz ahtapotun, her bitii bir balangca ekleyen otelin mdr olduunu gsterir. Onun seyircisi olduunu sylerken doyumsuz demesiyle de bundan ald hazz grrz. Metrdotel: Metrdotel de yalnzdr. Kendini uyruu belirsiz olarak niteler. Gemisizdir, kkszdr ve ball yoktur hi kimseye. Boluktadr. Erkekliin gnderine ekilmi Kiiliksiz bir bayrak gibi Ve uyruu belirsiz Salnp duruyordum yle. Uyandm, yapayalnz uyandm, her zamanki gibi Bugn gnlerden ne Pazartesi yi. Sar ortumu giydim Gmleimin alttan iki ucunu Belime skca baladm Baheye ktm, bir ezlonga uzandm Ey sabahn mavi katmerli gl Gkyz, dedim

131

Yalnz deilim, neden beni yalnz braktn. (Sonras Kalr II, YKY, 2005, s. 430.) Metrdotelin yalnzl daha somut, kar cins zerine kuruludur. Yalnz uyanmasn da her zamanki gibi diye niteleyerek umutsuzluunu belirtir. Metrdotel, yalnzlnn msebbibini doa olarak gsterirken de sanrz bunun onda srekli oluu ve bunu kadere balamasyla ilikilendirilebilir. Tenis retmeni: Gencecik bir kz idim der tenis retmeni ve kendini yrtk bir tenis topuna benzetir. nc Set: Sonsuz Uyum ksmnda tenis retmeni kendisi hakknda ipular verir. Yrtlm bir tenis topu da olsam Ne kar nk ben Gene de Yuvarlak yusyuvarlak bir yaratm nce bir sz yuvarlaym. Sonra Azmla gzlerimle gslerimle Omuzlarmla ve kalalarmla Ve topuklarmla ve karnmla Ve dizkapaklarmla ve oyluklarmla Her yanmla, ama her yanmla Ufuksuz bir dnyayla rtnmm de sanki Bir sr yuvarlaktan olumu Yusyuvarlak bir yaratm. (Sonras Kalr II, YKY, 2005, s. 437.) Ah sonsuz uyum, sonsuz uyum Sapsar, gz kokulu, yank smbl gzl bir kzdm Daha sapsar, daha gz kokulu, daha yank smbl gzl bir kadn oldum Yaamn huyuydum artk. Kim bilir kimin Kimlerin ansydm st hal deniz kabuklarn iler gibi 132

Yaanan bir an arasndan fkrm Yepyeni bir a iler gibi Ar ar iledi bir deniz beni Suyu suyuma vurdu Suyu suyuma uydu Bylenmi bir krlangt da sanki Sonunda O sonsuz O derin O grkemli uyumu buldurdu bana. (Sonras Kalr II, YKY, 2005, s. 438.) ncelikle yuvarlaklk bahsi, sonsuz uyum ve yaratl ile dnyann yaratl, Tanrnn doaya uygulad form vurgulanyor. Tenis retmeni doayla btnlemesini ve Tanrnn yaratmnn bir paras olduunu hissettirir. Hemen ardndan ufuksuz bir dnya nitelemesiyle de bu uyumu (ya da uyumsuzluu!) somutlar. Tenis retmeni kendini doann paras ya da belki doa olarak grr. Metrdotel ise yalnzl hususunda doay sulamt. Metrdotelin daha sonraki ksmlarda Tenis retmenine olan ilgisini rendiimizde de bu durum daha ilikili gzkmektedir. Bayan Sara: Bir ayrl yaamaktadr Bayan Sara. Ancak bu yle bir ayrlktr ki tm hayatn kapsar Sarann. Anlar ve gemiinden sz eder srekli, eski evliliinden. yi O kk meyhaneye girdim yokuun sonundaki Eteimi dzelttim, oturdum Salarm arkaya ittim Bluzumun bir dmesini atm yle Tezghtaki ufack bir lekeyi sildim Aramzdaki ak Yayor kendi kendine Diye dnyorum bo masalara bakarak Bir bardak bira istedim. (Sonras Kalr II, YKY, 2005, s. 440.)

133

Bayan Saray daha ok o anlarnda yer alan erkekten, ayrld kocasndan Sera Oteli iirinde dinleriz. Yzyllarn tortusundan yaratlm gibiydi. Yzyse her aa uygun bir yzd. ekii ilkel bir glmsemeyle kucaklard, alamas ok eski bir arkyla. Uzaklardan geldin, atn deitirdin, yeniden uzaklara gittin, geceyi bir handa geirdin, uyannca baktn ki yola ktn yerdesin derdi. Ve derdi: Ayrlklar tanmam gibi olmann gene de bir suretidir. Ey suret! neden iki kiisin? (Sonras Kalr II, YKY, 2005, s. 459.) ok uzun bir yolculuktan yeni dnmtn. Yani kendinin bir o kadar uzana dmekten. Salarn salarnla, boynun boynunla, her yerin her yerinle tek izgide tek uyumda birleiyordu da yzn m? Merdivenlerden bir ini gibiydi yzn. Ama sevgiyle doluydun her zamanki gibi, beni de aan bir sevgiyle. Oysa sevmek belirsizlikti benim iin. Anlam bakt yerde kalan bir ift gz imgesiydi. yleydi. (Sonras Kalr II, YKY, 2005, s. 460.) Bu erkek Sera Oteli iirinde bir dnden bahseder. Ancak biz onun net olarak Bayan Sarann ayrld kocas olduunu ve yalnzca ksa bir sre mutlu olabildiklerini, kitabn son iiri olan Phoenix Otelinde Sarann Metrdotel ile konumas esnasnda reniriz.

134

SONU Edip Cansever farkl ve orijinal sesi, syleyii ile Trk iirinin en nemli isimlerinden biri olmutur. iire ilk balad yllarn hemen ardndan anlat unsurlarn iirine dhil etmeye balamtr. Dzyaz yerine anlat tabirini kullanmamzn temel sebebi de onun iirinde nesirden yalnzca biim ya da basit syleyi ynleriyle faydalanm olmamasdr. Cansever, iirinde takip edilebilir bir izlek yaratm, bunlar da belli bir kurgu iinde bize aktarmtr Cansever, iirinde dncelerini aktarmaya bir baka deyile 'anlatmaya' almtr. Aslnda ondaki toplumcu yn de en ok bu tavryla bilinmelidir. nk o iirine insanln aksayan ynlerini, problemlerini, skntsn yanstmtr. te bunlar yaparken de iirinde anlatnn eitli unsurlarna yer vermitir. Onun iirinin kiileri, olaylar, meknlar vardr ve kurgu iindedir. iir iin olduka tehlikeli bir izgidir ayn zamanda bu syleyi. Her an iirin nesre dnmesi yani iiri kaybetmek tehlikesini barndrr. Ancak Cansever, iirinden asla dn vermemi ve bu izgi zerinde mkemmel bir denge kurmutur. Btn tehlikeleri kendi lehine evirerek iirine geni bir hareket alan yaratmtr. Cansever'in baars ve orijinal sesi de bu denge ile olumutur. Cansever'in iirindeki hikye, roman, oyun lezzeti onun yaratt izleklerle gelmitir. Bir kiiliin, olayn, meknn ya da zamann Cansever iirinde hatta farkl kitaplar arasnda dahi izlerini srmek mmkndr. Cansever, bazen bir pasajda bazen bir meyhanede ama mutlaka hayatn iinde bulduu iir kiilerine ykledii ruhlarla, onlar destekleyen meknlar, neredeyse her nesnenin mekna katksyla Trk iirine 'bayapt' olarak geecek birok eser vermeyi baarmtr.

135

KAYNAKA Akatl, Fsun, Bir Deniz Kabuundan Daha ayrntl Bir iir zerinedir, Tan, 12, 10. 1983. Akn, Glten, Trk iirinde lem Geliimi stne Notlar, II. Sinan Yll, 1973. Akkanat, Cevat, Gelenek ve kinci Yeni iiri. T. C. Kltr Bakanl Yaynlar, Ankara, 2002. Akta, erif, Edip Cansever Trk Dili, 462, 06. 1990. Altok, Fsun, Edip Canseverle, Trk Dili, 319, 04.1978. Armaan, Yaln, Haz., O Ben ki: Edip Cansever, Alkm Yay. Sempozyum Kitaplar 4, stanbul, 2003. Atmaca, Efnan, "air istese de istemese de", Radikal, 29 Nisan 2005. (http://213.243.28.22/haber.php?haberno=151132) Ayhan, Ece. Bir Sk air: Edip Cansever, Edebiyat Dergisi, 4, 03-04. 1997. Bezirci, Asm, Edip Cansever, Dost, 27, 12. 1959. Cansever, Edip, Bir iir Vurgunu Edip Cansever, Derleyen: T. Asi Balkar, Yarn, 59, 07. 1986. Cansever, Edip, Canseverle Sylei, konuan: Erdoan Albayrak, Varlk, 889, 10. 1981. Cansever, Edip, Edip Cansever Anlatyor, konuan: Muazzez Menemenciolu, Varlk, 540, 12. 1960.

136

Cansever, Edip, Edip Canseverle Yaam Besleyen lm stne, ada Eletiri, 4, 06. 1982. Cansever, Edip, Edip Canseverle Yeniden stne Konuma, konuan: Sennur Sezer, Yazko Edebiyat, 18, 04. 1982. Cansever, Edip, Edip Canseverle, konuan: Fsun Altok, Trk Dili, 319, 04. 1978. Cansever, Edip, iir stne Sylei Notlar, Gl Dnyor Avucumda, stanbul, Adam Yaynlar, 5.b, 2000. Cansever, Edip, Umutsuzlar Parknda Bir Umutlu ile Konuma, Gl Dnyor Avucumda, stanbul, Adam Yaynlar, 5.b, 2000. Cansever, Edip, Yaam yks, Gl Dnyor Avucumda, stanbul, Adam Yaynlar, 5.b, 2000. Cansever, Edip, Yaammda lkler, Gl Dnyor Avucumda, stanbul, Adam Yaynlar, 5.b, 2000. Cansever, Edip, Sonras Kalr I, stanbul, YKY, 2005. Cansever, Edip, Sonras Kalr II, stanbul, YKY, 2005. Cntrk, Hseyin, Salncak iiri, Gl Dnyor Avucumda, stanbul, Adam Yaynlar, 5.b, 2000. olak, Veysel, Edip Canseverde airin Kan. Era Yaynclk, stanbul, 1997. Dara, Ramis, Sknt Avcs Bir Ozan: Edip Cansever, Yazko Edebiyat, 15, 1982. Doan, Mehmet H., airin Seyir Defteri, O Ben ki: Edip Cansever, Haz. Yaln Armaan, Alkm Yaynevi, Alkm Yaynlar Sempozyum Kitaplar4, stanbul, 2005. Doan, Mehmet H., 1977de iir. Nesin Vakf Edebiyat Yll, 1978.

137

Eliot, T. S., Denemeler. ev. Akit Gktrk. stanbul, Afa Yaynlar, 1987. Eliot, T. S., Denemeler. ev. Halit akr. stanbul, Remzi Kitabevi, 1988. Elolu, Metin, Canseverin i Gc, Gl Dnyor Avucumda, stanbul, Adam Yaynlar, 5.b, 2000. Fethi Naci, Edip Canseverin Antikac Dkknnda, Dost, 31, 04. 1960. Gnyol, Vedat, alakalem. stanbul, an Yaynlar, 1977. Hzlan, Doan, Sen Kenarda Dur airanelik, Tan, 12, 10. 1983. Hzlan, Doan, "Kitabn arayan iirler", Hrriyet, 11 Mays 2005. (http://hurarsiv.hurriyet.com.tr/goster/haber.aspx?id=318492&yazarid=4) Hseyin Cntrk; Asm Bezirci, Turgut Uyar Edip Cansever. De Yaynevi, 1961. leri, Selim, Kimsesiz Bir Atlkarncadaym, Gl Dnyor Avucumda, stanbul, Adam Yaynlar, 5.b, 2000. nce, zdemir, Edip Cansever: Yani O Kendine Srgn Olan, Hrriyet Gsteri, 121, 12. 1990. nce, zdemir, iirde Devrim, Adam Yaynlar, stanbul, 2000. nce, zdemir, "airin vasiyeti", Hrriyet, 08 Mays 2005. (http://hurarsiv.hurriyet.com.tr/goster/haber.aspx?id=317629&yazarid=72) Karako, Sezai, Bir Materyalist iir, Gl Dnyor Avucumda, stanbul, Adam Yaynlar, 5.b, 2000. Kaya, Mehmet Kenan, "Edip Cansever'in inenen vasiyeti", Akam, 5 Mays 2005. (http://www.aksam.com.tr/arsiv/aksam/2005/05/05/yazarlar/yazarlar377.html) Oktay, Ahmet, Edip Cansever, Hrriyet Gsteri, 57, 08. 1985. Oktay, Ahmet, airin Kan, Milliyet Sanat Dergisi, 146, 06. 1986.

138

Onaran, Mustafa erif, mer Edipten Edip Cansevere iirli Yol, Varlk, 1135, 4. 2002. ne, Mustafa, Canseverin lk iirleri, Yeni Dergi, 76, 01. 1971. ne, Mustafa, Edip Canseverin iirleri Kendisini Konu Alan Bir Yaam Tragedyasnn eitli Blmleri Gibidir, Gl Dnyor Avucumda, stanbul, Adam Yaynlar, 5.b, 2000. ne, Mustafa, air Yaad Zaman Diliminin Dna kabilir Gsteri, 2, 01. 1981. Saliholu, Mehmet, Cansever ve kinci Yeni, Yeditepe, 17, 01. 1960. Tamer, lk, "Gelecee de kalacak", Milliyet, 8 Mays 2005 (http://www.milliyet.com/2005/05/08/pazar/yazulku.html) Timurolu, Vecihi, iiri Sevenler in, Adam Sanat, 6, 05. 1986. Turan, Gven, Yzler ve Maskeler Edip Canseverin iirine Genel Bir Bak, Adam Sanat, 13, 12. 1986. Uyar, Tomris, Bir Doa Vatanda Edip Cansever, Gl Dnyor Avucumda, stanbul, Adam Yaynlar, 5.b, 2000. Yavuz, Hilmi, "Nesnel Ballam", Zaman, 07.05.2003. (http://arsiv.zaman.com.tr/2003/05/07/yazarlar/hilmiyavuz.htm) Yavuz, Hilmi, " Nesnel Ballam, aslnda bir Yeniden retim deil mi?", Zaman, 14.05.2003. (http://arsiv.zaman.com.tr/2003/05/14/yazarlar/hilmiyavuz.htm) Yavuz, Hilmi, " 'kindi st', Edip Cansever'e 'ait' deildir", Zaman, 05 Eyll 2007. (http://www.zaman.com.tr/webapp-tr/yazar.do?yazino=173189)

139

Soruturma: kinci Yeniden Ne Anlyorsunuz? Neden Byle Bir iire Ynelmek Gereksemesi Duydunuz? (Sorusuna lhan Berk, Edip Cansever, zdemir nce ve Turgut Uyarn Yantlar), Trk Dili, 309, 06. 1977. Ya ve iir stne Akoturum, Varlk, 1079, 08. 1997. Adan Zye Edip Cansever, Kitaplk (05. 2003 tarihli Kitaplk dergisinin ekidir.), Yap Kredi Yaynlar, stanbul, 2003.

140

You might also like