Petri Lombardi Libri IV Sententiarum, Liber III. Et IV. - Tomus II (Ad Claras Aquas 1916)

'
.'1'
.A^T.
^'jJSt
Âî^:
%i
'
:V;::::;
'**.v'H-i/-'
'-
''Jl.
Itf
<-
'
'*i:'::X,'..
'
'
i"*^-'
.. //.
'
'>Vj
',.-'
--V
"^,'''. "^;^'.
^''''
.
v'
>*Wi.
.'i?n*.jir
-T
^t/.
sj?';
Digitized by the Internet Archive

in
2011 with funding from

University of Toronto
http://www.archive.org/details/libriivsententia02pete
PETRI LOMBARDI
LIBRI IV SENTENTIARUM
STUDIO ET CURA
PP.
COLLEGII
IN
S.
BONAVENTURAE
EDITI
LUCKM
LIBER
III.
ET
II.
IV.
TOMUS
SECUNDA EDITIO
AD FIDEM ANTIQUIORUM CODICUM MSS. ITERUM
RECOGNITA
AD CLAKAS AQliAS
propo Florentiam
EX TYPOGMAIMJIA
COfJ.K^;!!
S.
hONA VKNTIMtAK
lou;.
APR
1 G
1241
Proprietas
lilteraria.
LIBER TERTIUS
INCIPIUNT CAPITULA LIBRI TERTII.

DlSTlNCTIO
I.
Cap.

1.
Quare
Filius
carnem assumsit, non Pater
vel Spirilus sanctiis.
II.
Uirum
Pater vel Spiritus sanctus " potuerit incarnari.

qui tantum carnem accepit, fecerit aliquid,
111.
An
Fiiius,
quod non
Paler
vel
Spiritus sanctus.
DlSTINCTlO
II.
Cap.
I.
Quare totam humanam naturam
II.
III.
accepit, el quid nomine humanilatis humanae naturae intelligitur ^. De unione Verbi et carnis mediante anima. Quod simu! assumsit carnem et animam Verbum, nec prius caro
vel
est
concepia
quam assumta
^.
DlSTINCTIO
III.
Cap
I.
De carne assumla, qualis ante
fuerit ^.
hic,
II.
Quod
nuilus est sine peccalo

fuit
excepta Virgine
in
^
^
III.
Quare Christus non
decimatus
Abraham,
sicut
Levi.
IV.
Quare caro
Chrisli
non dicta
est peccalrix, sed
similis ^.
DlSTINCTIO IV.
Cap.
I.
Qiiare Spiritui sanclo tribuatur incarnatio,
cum
sit
opus
Trinitatis.
II.
III.
Quare dicatur Christus conceptus

Quare Apostolus
dicit
et
nalus de Spiritu sancto.
Christum factum,
DlSTINCTIO V.
quem
nos fatemur nalum.
Cap.
I.
Si
persona vel natura personam vel naturam assumsit, et

incarnata.
si
nalura Dei
sit
Z add.
sit.
'
scilicel.
Ia\.
ulrum. U anima.
<^
U om.
[)
'^
Ed. el
^
\'
inlelliyeu-
dum
Z accepta.
prius.
ila
quaeslioncin
De carne quam Verbum assumsil, et qualis assumta sit. li om. * V om. hoc cap. D add. in; V .idd. cum caro quam accepit, in eo fuit ^ V hoc modo (piaeslioncm proponit: Ona ralione caro peccato ohnoxin. Clirisli in Scriptura dicta est non fuisse pcccatrix, sid similis, quo aperitur quare obligala peccato non faerit.
ponit:
'
544
Cap. H.
D
III.
LIBER
IH.
CAPITULA.
An
(livinM
natura debeat dici caro facta.
Quape non accepit personam hominis, cum
assumslt
hominem, (|uod
quidam probare nitimiur.

DlSTINCTIO VI.
Cap.
I.
II.
De intelligentia harum locutionum Deus homo, tres sententias ponit. Prima ^ eorum qui dicunt, in incarnatione
:
est
homo
",
Deus factus
est
et
carne constilutum,
et illum
hominem quendam hominem factum esse Deum,

^
^*,
ex anima
et
Deum
lil.
hominem; et auctorilales quibus Secunda est corum qui dicuni, hoininem

illum
vel ex
iia
'^
asserunt, ponlt.
illum
ex
iribus ^ substanliis,
^
duabus naluris constare;

et auctoritates,
et
hunc falentur unam esse

in
*'.
perso-
nam, ante incarnationem simplicem tantum, sed

positam;
incarnalione ^ com-
quibus se muniunt, proponit
IV. Tertia est
gant,
eorum qui non solum personam ex naturis ^ compositam sed etiam aliquem hominem vel aliquam subslantiam ibi
'
ne-
ex
ani-
carne
'"
et
anima compositam
diffilentur; et
sic
illa illis
duo,
scilirei
mam
vel
et
carnem, Verbo unita dicunt,

componeretur, sed
morlalibus oculis
accipiunt.
,
illis
ut
non ex
qui
aliquo
subslantia
"
persona
ut
duobus veiut indumenlo
Deus
vestiretur,
appareret;
ralionem incarnalionis
secundum habitum
V. Deinde auctoritates inducit

VI.
quibus haec sententia roboratur.

p.
Quatuor species habilus distinguit
DlSTlNCTIO VII.
Cap.
I.
Deinde quae singulis sententiis adversari videntur, ponil.
U. E.v
III.
quo sensu
?
dicitur Christus praedestinatus.

dici
Quod non
debet
homo dominicus
DlSTINCTIO VIII.
^*.
Cap.
I.
An
divina natura debeat dici nata de Vlrgine.

nativitate Christi,
II.
Dc gcmina
quibus
"^
natus
est.
DlSTlNCTIO IX.
Cap. umcum. Dc adoratione exhibenda humanitati Christi.

DlSTINCTIO X.
Cap.

I.
II.
III.
An Christus, secundum quod liomo, sit persona, vel aliquid An Chrislus, secundum quod homo, sil adoptivus Hlius. An persona, vel natura praedestinala sit.
add.
rlc.
'.
"
et
sequentia om.
<*
''
lla
U D; ed. add.
'"
tmn;
^
VH
oin. in.
B anclores.
^*
Ita
B quibus.
'
uaturL^.
Z om. B om. (/. h.
"
v.
;
\\
B om. t. s. i. '" D corpore.

dicunlur.
bis.
'
i.
*
B incnrnaUV; ed. add. esse; Z ea. * Z om. ex ^ V ponit.

est.
'^
Ita
U; ed. dislinijuuntur
divinitus.
Cd. et
VD
qui
VB
U includit. Z nonduvi, pro Quod non. om. hoc cap.; D om. vel aliquid.
vestimenlo.
LIBER
III.
CAPITULA.
345
DlSTINCTIO XI.
Cap.

L Utriim Christus
II.
III.
sit
creatura
Arii.
fuerit.
vel factus.
De
perfidia et
ille
poena
An homo
semper
DlSTlNCTlO XII.
Cap.
I.
An Deus alium sumere

Si Si
potuerit, vel aliunde
quam de genere
*.
Adae.
II.
homo
ille
potuerit peccare, vei non esse Deus.

in
III.
Deus potuit assumere hominem
sexu muliebri
DlSTINCTIO XIII.
Cap. UNicuM. De sapientia et gratia Christi hominis, an in eis proficere potuerit.

DlSTINCTIO
XIV.
Cap.
I.
Si
anima
Christi habuerit sapientiam
parem cum Deo,
et si
omnia
scit,
quae Deus.
II.
Quare Deus non dedit
illi
animae potentiam omnium,
ut scientiam.
DlSTINCTIO
XV.
Cap.
I.
De hominis
defectibus,
et
quos assumsit Christus.

tristitiae.
II.
III.
De propassione
passione (imoris vel
De quibusdam
nis
capitulis Hilarii obscuris,
quibus a carne ^ Christi passio-
dolores submoveii videntur.

Christi et eius causa
IV.
De
tristilia
secundum eundem.
DlSTINCTIO XVI.
Cap.
I.
An
De
in
Christo
fuit
necessitas paiiendi ^ et
moriendi,
quae
est
generalis
defeclus.
II.
statibus hominis
^,
et
quid Christus
^'
de singulis acceperit.
DlSTINCTIO XVII.
Cap.

I.
Si
omnis
'
Christi
oraiio, vel volunlas impleta
sit.
II.
De
voltiniatibiis Chrisli
secundiim duas naturas.

et Hilarii, ubi
lli.
De
capilnli^
(piibusdam Ambrosii
de dubilatione
et
timore
Chrisli * agitur.
DlSTINCTIO XVIII.
Cap.
n
I.
Si
Chrislus meruil sibi et nobis,

a conceplii
e(
(jiiid
sibi,
et
quid nobis.
II.
Quod
meruit Christus
sibi
illi
idem quod per passionem.

nomeii,
(|uod
esi
III.
De co quod
scriptiim osl:
Donavit
supra
omne
nomen
"
Z nalura.
'
^
U feminino
*
/ mnlieris.
f
''
D om.
'^
animae,
^
pro a carne.
^
lA. oin.; L add. scilicet.

I)
Z peccandi.
B om.
om.
U hominis.
om.
'
W om.
B^
rL4
546
V. Do causa passionis
LIBER
III.
CAPITULA.
^
Cap. IV. Si Christus sine omni
merito habere
valiiit,
quod merilo
obtinuil
'^.
et
morlis Christi.
DlSTINCTIO
XIX.
Cap.
r>
1.
Qualiler a diabolo et a peccato redemit nos ^ Christus per mortem.
II.
Cur Deus
^"
homo
et ^
mortuus.
^.
III.
IV.
Quomodo a poena nos redemil Christiis Quomodo poenam nostram portavit.

De mcdiaiore.
V. Si solus Christus redemptor, ut'^ mediator, debet

VI.
VII.
dici.
Secundum quam naturam
sit
mediator.
DlSTlNCTIO
XX.
Cap.
I.
Quod
Quare
aiio
isto
II.
modo modo
potuit liberare.
potius.

j>
III.
IV.
Qua iustitia sit victus De causa inter Deum

Utrum
diabolus.
et
hominem
opus
et
diabolum
Deo,
a
^.
V. De Iraditione Christi facta a luda,

VI.
Christi passio sit
ludaeis.
Dei, vel
ludaeorum.
DlSTINCTlO
XXI.
anima
vel caro
^
Cap.
I.
Si
in
Chrisli
morte separata
fuerit
Verbo.
II.
Qua
ralione dicitur Christus
mortuus
vel passus.
UlSTlNCTlO XXII.
Cap.
I.
Si Chrislus in
Si
morte
fuit
homo.
'",
II.
Christus,
ubicumque
cst
sit
homo.
sed non totum; ultotusest*'
III.
Quod
Christus ubique tolus
est,
homo
vel
Deus, sed non totum.
IV. Si ea
illo
quae dicuntur de Deo

de
filio
vel
de
Filio
Dei,
possint
dici
de homine
vel
hominis
DlSTlNCTIO XXIII.
Cap.
I.
II.
Sl Christus
habuerit fidem, spem, et p caritatem.
Quid Quid
sit
fides.
fides.
in
III.
Quot modis dicilur

sil
IV.
credere Deo, vel
Deum
i,
vcl
Deum.
est.
V. De informi qualilate montis, quae

VI. VII
in
malo christiano
Quomodo
ab
eo, in
dicatur una fides.
Qiiod fides est de his quae non videnlur propric, ipsa
tamen videtur
^"
quo
est.
"
Z om.
"
f
*
<*
^5/.
U liiimano. Z Dem. V
*
''
Z abstinuit.
vel.
''
Z om.
add.
et,
et;
B om. hoc cap.
'
Z add.
'
Christi.
om.
possinl... hominis.
lla
UD;
ed.
dicitur; Z dicitur quod sit. " B om. Z add. cum. B videntur. B om. Deo. ut; Z
'"
''
LIBER
Cap. VIII. Descriptio
fidei.
III.
CAPITULA.
547
IX. Quare
sola fides dicitur
fiindamentum.
DlSTlNCTlO
C.\p.
j>
XXIV.
est:
1.
Quomodo
Si aliqua
intelligitur
quod scriptum
Ut
cum
factum
fuerit,
credatis.
II.
Si Petrus iiabuerit
fidem passionis, quando vidit
hominem
illum pati.
III.
sciuntur,
quae creduntur.
DlSTINCTIO
XXV.
Cap.

I.
De anliquorum
De
flde.
II.
flde simplicium.
Quae ante advenlum credere sufiiciebat. IV. De fide Cornelii. V. De aequalitale ^ fidei, spei, caritatis et operis.
III.
DlSTlNCTIO
XXVI.
Cap.
B

I.
De
spe, quid
sit
sit.
11.
De quibus
spes
'^.
III.
Quo
dilTerant fldes et spes.

^.
IV. Si in Christo fuerit fides vel spes
V. Si in inferno
iusli
fidem
et
spem habuerunt.
XXVII.
in Christo est et in nobis.
DlSTINCTIO
Cap.
I.
De
Si
caritate Dei et proximi,

sit
quae
II.
Quid
caritas.
III.
eadem
caritate diligitur
Deus
et
proximus.
IV.
Quare dicuntur duo mandala
caritatis.
V. De
VI.
modo
diligendi.
De implelione Quae
illius
mandati: Diliges
in
Deum
ex loto corde.
VII.
VIII.
Quod alterum mandatum
altero est.
caritate diligenda sint.
DlSTINCTlO XXVIII.
Cap.
*
I.
Si f
iubemur totum proximum

in
sil
diligere et nos lolos.
II.
III.
Quod
Quis
dilectione proximi includitur dilectio
Angelorum.
proximus.
IV.
Quibus modis dicilur proximus.

DlSTINCTIO
XXIX.
Cap.

I.
II.
111.
De ordine diligendi, quid prius, (|ui(l jxist. An omnes homincs pariler diligendi sutil ^. Dc gradibus caritalis.
"
D om.
hoc cyp.
'
15
V D
p.
nunlitdtr.
'
V
H
fides.
'^
Ila
omnes codd.;
illo
ed.
f
hoc cap. om.

totos
unpleuitudine.
'
>
r/worf;
Z add.
praecepto.
proximos,
i)ro
t.
\)
.idd.
Ue parentibus bonis
et mnlis.
548
LIRKR
111.
CAPITULA.
[)ISTINCT10
XXX.
qiiam ainicos.
Cap. unicum.
Si
meliiis est diligere inimicos
DlSTINCTIO
XXXI.
".
Cap.
I.
Si
caritas
semel habiia amitialur
II.
Qiiare fides, spes, scienlia

ipsa
sit
dicunlur
evacuari,
et
non
caritas,
cum
et
ex parte.
III.
Si Christus
ordinem diligendi servavit, quem

DiSTiNcrio
nos.
XXXII.
Cap.
1.
De
caritate Dei
'\
II. III.
Quomodo Deus
Quod
Si
dicitur
magis diligere
^,
vel
minus hunc
vel illum.
dupliciler inspicienda est dilectio Dei.
IV. Si quis magis vel
minus
diligitiir
Deo uno lempore quam

*.
alio.
V.
Deus ab aeterno
diiexit
reprobos
DlSTINCTIO XXXIII.
Cap.
I.
De quatuor principalibus
virtiuibus.
II.
III.
Utrum f in Christo De usibus earum
fuerint et in Angelis sint.
-^.
DlSTINCTIO
XXXIV.
Cap.

I.
De seplem donis
Spiritiis sancti.
et
II.
Utrum
sint
virtutes,
sint
in
Angelis
'".
III.
IV.
Utrum in Chrislo fuerint. De timorum ^ distinclione.

servili, et iniliali
'.
V. De casto, et *
VI.
VII.
Quomodo
renter ".
'"
differant castus et servilis.

servilis
ct
initialis
Quod timor
dicunlur
inilium
sapienliae,
sed
diffe-
VIII.
Quomodo
castus timor
qiii ^
permanet
in
in
aeternum.
fuit
IX. Si timor poenae,
fuit
Chrislo,
servilis vel
inilialis.
DlSTINCTIO
XX.XV.
*".
Cap.
I.
De
In
sapientia et scientia
qiio
'
^,
quo
ab
differant
inlellectu.
II.
dillerat sapientia
et
III.
Mtriim
intellectus
scientia,
qiiae
intor
dona
'
numerantur,
sint
illa
quae
naturalilcr habel
homo.
B itiUgit. V om. Iioc cap. B om. U om. hoc cap. f lid. et B add. et. Z om. reprobos; B om. hoc cap. ^ lla VB; ed. * B add. de. Z inimicati. eormn. B om. e. s. i. a. D timoris. " Ita U; D in quo ; cd. quo. " ^ Z quae Z amor. V indif}\'renter. f D add. in. B An, pro D om.; BD om. fuit. B om. hoc cap.
"
'' ""
<*
''
'
'
''
'
'^
in quo.
'
I)
hona; Z om. numerantur.
LIBER
lll.
CAPITULA.
o49
DiSTiNCTio
XXXVL
Cap.

\.
II.
III.
De connexione virliitiim, quae non separantur. An cunciae virtules pares sint, in qiiocumque sint.
Quomodo
in caritate tota lex pendet.
DlSTINCTlO
XXXVII.
in
Cap.
I.
II.
De decem mandatis, quomodo contineantur Quare idolum nihil esse in mundo dicitur.
Quare
in
duobus.
III.
Spirilu sancto proprie dicitur

et carnali
fleri
remissio peccatorum.
IV.
De sensu spirituali V, De furto. VI. De mendacio.
Legis
*.
DiSTiNCTio
XXXVIIL
Cap.
I.
II.
III.
IV.
De triplici genere mendacii. De oclo ^ speciebus niendacii. Quid sit mendacium, quid ^ mentiri. Quod ^ omne mendacium peccatum sit,
In
sive f prosit, sive
non
^, et
quare.
V.
quibus rebus
'^
cum
periculo erratur, vel non.
DlSTINCTIO
XXXIX.
Cap.

I.
De
periurio.
*
II.
III.
An
De
sit
periurium quod non est mendacium.
triplici
modo
periurii.
IV.
An
luratio sil
malum.
flt
V. De iuramento, quod
VI.
per creaturas.
Quae
iuratio sit gravior,
an quae
*.
flt
por
Deum, an quae
fit
per crea-
turas, vel per

Evangelium
Per
VIL Quid
VIII.
est dicere:
Deum
K
'".
De
Si
illis
qui iurant per falsos deos

vel
IX.
Quod iuramenlum
est periurus qui
illis
promissio contra
facit
Deum
facta,
non
est (enenda.
X.
Xl.
Xll.
non
quod " incaute iurat.

^.
De
De
qui
verborum
caHiditale iurant.
illo
qui cogil aliquem iurare
DlSTINCTIO
XL.
Cap.
li
I.
Quare
J'
Lex
dicilur
comprimere manum, non animum.

dislaritia.
II.
III.
Quae sil De Legis
lillera
occidens.
el Kvangelii
KXPLICIINT CAPITCLA
''.
"
**
U lantnm; Z om.
sit,
Ed. add,
ct orii.
add. prosit.
*
^
om.
V. p.
E.
'
" U novem ; D septem. V om. hoc cap. f U qune. ' \\ add. non. (Juid sit mcndacium ^ * IJ (/uid. U speciebus ; Z om. rehus cuin. " B quae. W om. hoc caf). U om. hoc rap.
saticlo.
Z add.
f)e
concitio Aurelinnensi.
''
tiune.
''
Iia
UV;
ei\. i\{l(\. tei'tii til)rt.
mCIPlT LIBER TERTIUS

DE INCARNATIONE VERBI
ET HUMANI GENERI8 REPARATIONE
InCIPIT PROLOr.US
lain
".
nuuc
^
his
inteHigenclis alque
perlractandis, qiiae ad Verbi

meiitis consideratione
incarnati
mysterium pertinent, integra
inten-
dainus, ut de ineffabilibus vel
modicum
aliquid fari,
Deo revelante,
in
valeamus. Sic
enim
rationis
ordo postulat, ut qui
primo
libro
de inexplicabili mysterio
summae
Trinitalis irrefragabili
Sanctorum
'^
attestatione aliquid diximus, ac deinde in secundo libro conditionis
rerum ordinem hominisqiie lapsum sub

insinuavimus, de eius reparalione,
per
certis auclorilalis
regulis
gratiam
Mediatoris
Dei
et
hominum
sequenter
praestita,
atque humanae redemptionis Sacramentis, quibus
contritiones hominis alligantur, ac vulnera peccatorum ciirantur, conin
tertio et in
^'
quarto libro disseramus, ut Samaritanus
ad
vulneratum, medicus ad inlirmum, gratia ad miserum accedat.

llXPLlClT
PnOLOGllS
^.
DISTINCTJO
1
I.
Cum^
venit igitur plenitudo lemporis, ut ait
Apostolus ^
misil Deus Filium
ut eos qui sul) lege
suum, factum dc muliere, factam sub lege, adoptionem fdiorum erant redimeret, ut
''
Dei reciperemus
'.
Tempus autem
plenitudinis dicitur
suinsit.
Iloc
tempus
est
gratiae,
quod ab
et
adventu Salvatoris exordiiim

"
Ita
tempus miscrendi
*
(\\\\
ct
add.
'^
terlii libri feliciter;
ed om.
Ed. incarnationem,
'
om. mnstcrium. f Ita U; ed. om.
Z
])
Hic.
Z\
''
auctorilatum.
iu
;
lia
l>;
ed.
Krf.
om.
rc-
fjuando.
Alii:
Erf.
etc.
add.
in.
Z om.;
ciperemur, scd iinnotat:

'
ut
adoptionem
reciperemus.
Gal. i,
i.
LIBER
III.
DIST.
I.
CAP.
I.
o31
annus
benignilatis , in quo gratia

^:
et
veritas per
facta est
gratia, quia per caritatem iinpletur
lesum Christum quod in Lege praeci
piebatur;i;m7a5,quia perChristi adventum exhibeturatque perficitur
humanae redemptionis
est ipsa incarnatio
^
sponsio facta ab antiquo.
Fihi
in
ergo niissio
Eo enim missus
est,
^
quod
forma hominis
dictum
est.
niundo
visibihs apparuit, de
quo
supra
sufficienter
Cap. L
Quare Filius carnem assumsit, non Pater

vel Spiritus sanctus.
Dihgenter
^"
vero est annotandum, quare

incarnatus:
solus
Fiiius,
non Pater
^*
vel 2
Spiritus sanctus, est
namque
Filius
hominem
fecit
assumsit.
Quod utique
ordine
congriio, alque
alto Dei
sapientia
consiho, ut Deus, qui in sapientia sua
mundum
^.
condiderat, secunin ^
dum
ihud
^
*:
Omnia
et
in sapientia fecisti, Domine,

terris restauraret
eadem quae
est
in caelis
sunt
quae in
Haec
mulier
^,
evangelica, qnae accendit lucernam, et
drachmam decimam
Patris,
quae
hu-
perdita
fuerai,
reperit, Sapientia scilicet
quae testam
manae infirmitalis lumine suae hominem reparavit, nomine regis

tius milti
divinitatis
et
accendit
perditumque
congruen- 3
Filius
imagine insignitum.
Pater, quia
Ideo etiam ^ Filias missus est, et non
debebat qui est
ab
alio,
quam
libro
qui est
'
a nullo;
autern a Patre est, Pater vero a nullo alio
est.
Ui enim
"
ait
Augustinus
in
De Trinitate'^: Ab
illo
Non
habet de quo
sit .
Sicut ergo Pater genuit, Filius genitus esl, ita

Filius
congrue Pater
ter
misit,
missus est.
enim convenienillo
mitlilur Dei
est;
Vêrbum, ciiius est

milliliir qiiod
Verbum; ab
mittitiir,
qiii
de
quo natum
*
genitum est; Pater voro,

^
I)
misit.
D om.
'
'
(iftfi;
orn.
^
supni.
nl.
I)
ncld.
hic.
''
'^
D add.
est incar'
nalHS qui.
*
D om.
IJ
caelo.
euim.
VA. om.
D om.
'
B Pnter enim noii;
Pater von; ed.
el
Z Non enim.
^
Hcspic. Ps. 101,

40, n. 6 (P
U;
'^
Ps.
Gi,
12, et
loaii.
I,
I,
17.
c. 2.
Aij{,'iisI.,
///
loan.
iract.
*
3''),
1080).
Liic.
lAhv.
dist.
XV,
Psalm. 103, 2i.

siimla rst c\
c.
Resi)lr.
Eph.
I,
10.
15, H
se(|f|.
Tr)l.'i
liacc
'
(ixfôsilio
Orcgor., hom. 3i /n Jknmj. n. 6 (P L 76, 12iy).

et 29, et
Lihr.
p.
IV,
20, n. 28
Ucriim 28
(PL
42, 907). Cfr. Iliigo,
II.
I)e
Sacram.,
I, c.
(PL
176,
371 et
.Heq.).
5o2
LIBER
III.
DIST.
I.
CAP.
II.
a nullo est . Ideoqiie Pater missus non est, ne,

alio esse
si
initteretur,
ab
putaretur.
^"
Missus est ergo primo

etiam
in
^"
Filius,
qui
a solo Patre est; deinde
Spiritus sanctus, qui est a Patre et Filio; sed Filius solus

est,
carne missus
''
non Spiritus sanctus, sicut
nec
Pater.
Quod
ideo
tate
factnm
est,
ut qui erat in divinilate Dei Filius, in humanifilius.
fieret
hominis
Non
Pater
esset
si
vel
Filius,
Spiritus
alius
in
sanctus carnem
induit, ne alius in divinitate
humanitale, et
ne idem esset Pater
et Filius,
Deus Pater de homine nasceretur.

^
:
Unde
in
Ecclesiasticis
dogmatibus
in
Non Pater carnem

qui erat
filius,
asin
filii
sumsit neque Spiritus sanctus, sed

divinilate Dei
Filius,
Filius
tanlum, ut
ipse
fieret
homine hominis
^
ne
nomen ad alterum
transiret, qul
non esset aeterna

filius,
nativilale filius.
Dei ergo Filius hominis factus est
natus secundum veritatem
naturae ex Deo Dei
Filius, et
secundum veritatem nalurae ex honon

adoptione, non appellahaherel, et
^
mine hominis
tione,
filius,
ut veritas geniti
nativilate
filii
sed in ulraque
nomen nascendo
Deus^ et verus homo unus filius. Non ergo duos Christos, neque duos filios, sed Deum et hominem unum filium ", duahus in dicimiis, manentem quem pioplerea el unigenitum
essel
verus
'
substantiis, sicut
el
naturae
veritas
contulit,
non confusis naluris

societate
neque immixtis,
sicut
Timotheani
voliint, sed
unitis.
Fcce habes, quare Filius, non Pater vel Spirilus sanctiis, car-
nem
assumserit.
Cap.
II.
Utrum Pater
4
Si
vel Spiritus
sanctus potuerit incarnari.
vero quaeritur, utrum Pater vel Spiritus sanclus incarnari

vei
[Hjluerit,
etiam
modo
possit,
sane responderi potesl: et [)oluisse

"
olim et posse
nunc carnem
sumere
Sicut
trem quain S[)iritum sanctum.

ita
hominem fieri lam Paenim Filius homo factus est,

et
Pater vel Spiritus sanctus [}oluit et potest.

^
Krf.
"
Z prim.
\U.
:
Kd. quin.
iidd. scilicct.
Z
''
oin.
adil.
quoque.
*"
B D om.
Z ndd. Z add.
ei
add. coufitcmur. Ijf. aiuiotal:
Alii:
'
jiitemur
et sic in
originali; nlii non habent hoc.

*
D unicum,
pro unum.
Dcum; D
add. Filium.
Z assumere.
Timolheo, Eulychiano.
'
Cap. 2 (P L 5S, 981). Timotheani vocanliir
sic a
LIRER
III.
DIST.
I.
CAP.
III.
553
cap.
ni.
An
Filius, qui
tanlum carneni accepit, aliquid qiiod non Pater vel Spiritus sanctus.
:
fecerit,
Sed forte aliqui dicent

Filius
Cum
Pater
facit
iiidivisa
et
sint
opera Trinitatis,
sanctus;
si
carnem
assuQisit,
tunc
Pater
Spiritus
fecit
quia
si
Filius
carnem assumsit, nec
hoc
vel
Spiritus sanctus,
at
non
""
omne quod
facit
Filius,
Pater et
Spiritus sanctus;
omnia simul Pater

corditer operantur.
et Filius et
amborum
Spiritus pariter et con-
Ad quod dicimus ^ quia nihil operatur Filius sine Patre et Spiritu sancto, sed una est horum trium operatio indivisa et indissimilis, et
tamen
Filius,
non
Pater
vel Spirilus
sanctus,
carnem
sicut
assumsit.
Ipsam tamen carnis
assumtionem
Trinitas
operata
est,
Augustinus
dicit
in
libro
De
fide
ad Petrum^:
Reconciliati
sumus per solum Filium secundum carnem, sed non soli Filio secundum deitatem. Trinitas enim nos sibi reconciliavit, per hoc quod solum Verbum-carnem ipsa Trinitas fecit .
Trinitas igitur carnis
vel
assumtionem
fecit,
sed Verbo, non Patri

Filius
sibi,
Spirilui
sancto.
Si
enim Pater
sibi,
et
vel
Pater
Filio,
et Filius Patri
carnis
assumlionem operatus
trium,
et
esset,
iam
non
eadem
libro
esset operatio ulriusque, sed divisa. Sed sicut

est unitas substantiae
ita
inseiârabilis
in
et indivisa
ut
ait
Augustinus
catholici
De Trinitate^,
docuerunt, sed
et operatio;
non tamen eandem Trinisepullam

Iracta-
tatem nalam
tores
in
de Virgine, crucifixam
tantummodo Filium; nec eandeui Trinitatem

caelo
'^
:
specie
columbae descendisse super lesum, sed lantum Spiritum

''
sanclum; nec
sed tanlum
el
Filiiis
eandein dixisse de
Ju
es Filiiis
meus \
Pater
inseet
Patris
vocem
fuisse ad
Filium factam, quamvis

sunl,
ita
et Spirilus
sanctus,
sicut inseparabiles
<=>
Z B add. enim.
''
V sed
nec.
ZDAC
add. dilectus.
'
Qiio.id doclrinafr
\i(l<'
Aii;<usliiii
libnini
ir.
I,
ii.
Conlrn Sennonnn Avidnavnni

c.
c.
C.
c.
(PL (PL
i2, 6H(j;. Cfr. Ilugo,
Sum.
''
Sant.,
II
ac
II.
I)e
Sticram.,
\>.
I,
I,
176, 60, 373 el scq.).

c.
Cap.
i2,
2,
23 (P L
'
iO, 766).
Libr.
.{,
5, n. 8; el IV,
21,
n.
30
(I'
H2i, 909;.
Hcspic. MaUli.
12;
17, 5;
Marc.
I,
11.
554
parahiliter
LIBER
III.
DIST.
II.
CAP.
fides
I.
operentur.
Haec
el
mea
esl,
quoniam
haec
est
cathohca
fides .
Licet igitur sohis Fihus
carnem
assumserit, ipsam
tamen
in-
carnationem
cnm
Palre et Spiritu sancto operatus est.
DISTJNCTIO
Cap.
I.
II.
Qiiare lolam
humanam naluram
vel
accepit,
et
quicl
nomine
humanitatis
6
humanae naturae
intelligitur.
vitio
Et quia in
homine
id
tola
totam
assumsil,
esl
humana iiatura animam et carnem,
corrupta
erat,
ut
totam
curarei et
sanclificaret.
Quod autem humanae naturae

et
sive humanitalis vocabulo
anima
esse
caro
intelligi
debeant, aperte docet
Hieronymus
in
in
Expositione
Filii
catholicae fidei (Wcens: Sic confitemur
Christo
unam
personam, ut dicamus, duas

id
perfectas et integras esse substantias,
est deitatis ^ et
.
humaniiatis, quae ex
aninia continetur et cor-
pore
Ecce aperte ostendit, humanitatis nomine
animam
*
et
corpus
intelligi,
quae duo assumsisse Dei

vel
Filius intelligitur, ubi
hominem
sed
sive
7
humanitatem
humanam naturam
accepisse
legitur.
Errant igitur qui nomine

proprietatem quandam, a quo
huinanitatls
non
^.
substantiam,
significari
homo nominatur,
conten-
dunt, iibicumque Christi humanitas
memoratur Ait enim loannes Damascenus^: Sciendum quidem quod deitatis et humanitatis nomen substantiarum, scilicet naturarum, est repraesentativum. Natura enim non sic accipitur in Christo, ut cum dicitur una natura esse omnium hominum quod eviden*",
;
ter
idem
loannes
ostendit, differentem rationem
dicti
assignans,
cum
lura
humana in omnium hominum.

natura
Christo nominatur, et
Ait
enim
"*
cum una dicitur Cum unam hominum

"^
na-
na-
V om.; D assumsisse. otmnum; U litam; V omninm, pro hominum.

divinitatis.
*
'^
ZD
cd. add. est.
'^
Z add.
Explanatio Symboli ad
Damasum
sqq
Libr.
).
111.
(P L 30, 176). Pro hoc cap.

^
cfr.
c.
Hugo,
2 el 5
998).
loc.
ciL c. 6
o8, 981
c.
(PL
176,
383
et
^
Cfr. fide
De
ecdesiast.
c.
dogm.
(PL
*
et scq.).
I)c
orthod.
(PGL
9i,
Ibid.
3.
LIBER
III.
DIST.
II.
CAP.
II.
555
et
turam dicimus, sciendum

dicere Domini
""
est,
quod non considerantes ad animae
corporis rationem hoc dicimus. Impossibile enim est unius naturae
corpus
et
animam, ad invicem comparata. Sed quia
plurimae personae hominum sunt, omnes autem eandem suscipiunt
omnes enim ex anima et corpore compositi sunt, et omnes naturam * animae participant et substantiam corporis communem speciem plurimarum et differentium perpossident
rationem naturae
sonarum unam naturam

duas naturas
habentis et
dicimus, uniuscuiusque
in
scilicet
personae
^,
duabus
In
perfecte
naturis
existentis
animae scihcet
et corporis.
communem
ahquando
tate
^
speciem accipere.
Domino autem lesu Christo non est Neque enim factus est, nec est ^ nec
^
fiet
ahus. Sed Christus, ex deitate et humanitate, in dei-
et
humanilate Deus perfectus, est

igitiir
idem
est
Totam
hominis naturam,
sive
id
homo perfectus ^ animam et carnem,

et
"
et
horum
carnem
stra
proprietales
accidentia
assumsit
Deus,
non carnem
''^
sine anima, nec

et
animam animam cum
sine ratione', ut haeretici voluerunt, sed
sensibus suis.
Unde
loannes Damascenus
plantavit, Dei
et
^
ait^:
Omnia quae
""
in
no-
natura
animam
intellectualem,
toti
Verbum assumsit, scilicet corpus et horum idiomata. Totum enim totus'*

gratificarel.
assumsit me, ut
mihi sahitem
Qiiod
enim
inas-
sumtibile est, incurabile est^^.
Cap.
II.
De unwne Verbi
et
carnis mediante anima.

8
Assumsit igitur Dei Filius carnem et animam, sed carnem mediaiile
anima:
Lnitum
est ^ carni
per
medium
intelleclum, Ver-
bum
nisi
^
Dei ^. Tanlae
enim
subtilitatis
atque simplicitatis est divina

iion
essentia, ul corpori de limo terrae
formato uniri
congruerit,
mediante rationali
Z
delevii, el
esi
in
'^
essentia.
annolavil:
'^
in
iiiarg.
Domini non
'
ori^Mnali.
^ lla
D natura.
:
Z add. quoque.
Krf.
U Z B; ed.
Alii
Domini non esl iitlera; Erf. annolal: ^ V D oni. Z uJd. alius. ^ V sumsit. om. U add. est.
'^
'J
carne, sed in marg. dicii:
sine ratione.
"'
* lla
UV;
ed. add.
**
et.
'
td. Dcns; quod in Z esl add.
inierl.
orit,'inali:
Ctiristus.
>'
Krf.
annoUit:
''
In
D oin.; V secundum. U add. quod enim inassnmtum, non curatum.
B add. enim.
'
l)
add. inlellccla
inferius
et.
Ibid. c. 6;
pariim
(IMi h
94,
lOOG).
'
Damasc,
ibid
Darnasc., ibid.
536
Illa
libf:r
iii.
dist.
ii.
cap.
iii.
aiitem unio inexplicabilis est adeo,

sanctificatus, se
iit
eliam
loannes^
ab utero
non esse dignum fateatur solvere corrigiam

unionis
calceamenti lesn, quia

plicare
illius
modum
investigare aliisque ex-
non erat
sufficiens.
Non sunt
igitur
audiendi qui non
verum hominein Filium

falsam carnem
^
Dei suscepisse dicuni, neque

et
nalum de
feinina, sed
imaginem corporis simulatam ostendisse videntibus

fieri
. In
quem
tamen
*
errorem prorumpunt, quia timent, quod

ne humana carne veritas
praedicant, istum
gere, et eos
visibilibus
et sidjslantia
non
polest, scilicet,
et
Dei
inquinetur;
visibilem solen)
radios per
Si
omnes
ergo
faeces " spar-
mundos immundis
et sinceros servare.
visibilia
munda
",
contingi
et
possunt et non coinquinari

Veritas,
quanto
magis incommutabilis
et
invisibilis ^
per spiritum
animam
conta-
per
animam corpus
el
suscipiens, totum iiominem sine sui
minatione assumsit,
hic dicit,
ab omnibus infirmilatibus liberavit^. Kcce

assumsisse
Dei Sapientiam per spiritum
aiiimam
et
per
animam
corpus. Spiritns enim, scilicet pars aiiimae superior, maiori
similitudine
Deo propinquat quam anima,
scilicet ipsa
eadem secun-
dum
inferiorem partem, et anima inagis
quam
corpus; el ideo non in-
congrue anima dicitur assumta per spiritmn,

Cap.
et
corpus per animam ^
111.
Quod simul assumsii carncm

nec caro prius
9
Si
et
est
concepta
animam Vet-hum, quam assumta.

animam carnem quam aniet
autem quaeritur, utrum Verbum carnem simul
assumserit, an prius
animam
illa
(jiiam
carnem,
in
vel
main;
et
et
ulrum caro
assumta;
prius fuerit
utero Virginis
concepta
dicitur,
poslea
verissime et
absque ulla ambignitale
quia,
sibi
ex quo hominem Deus assumsit, totum assumsil, simulque

univit
animam
^
et
carnem
in
nec
caro
prius
fnit
concepta,
in
et
postmodum
assumta, sed
^.
conceptione
assumtii
et
assum-
tione concepta
"
<*
Ed. add. pt soj^des

p.
i.
corponm.
Ed.
ol
Z add.
(t.
^"
VZH
inqiiiiiari.
D om.
'
yosi.
Baplisla,
iil
nairatiir loan.
' '
1,
27.
Aiigiist.
"*
De ngoiip
liher
iv.
cliristiano c.
et
IS,
n.
c.
20
li
(PL (PL
40, 300).
iO, 78U).
\\\s.
Cfr.
loc. cit.
Iliigo,
Cfr.
De
c.
.'ipirilu
anima
Sinn. Sent.,
I,
\e
(PL
176, 72).
LIBER
111.
DIST.
III.
CAP.
fide
I.
557
^:
Unde
sime tene,
tale
Augustinus
et
in
in
libro
De
non
^
ad Petrum
Christi
Firmis-
nullateiius dubites,
carnem
sine
divini-
conceplam
utero Virginis, priusquam susciperetur a Verbo,
sed ipsum
Verbum Domini, Verbum

in
Deum
'^
suae carnis acceptione
conceptum, ipsamque carnem Verbi incarnatione conceplam.
Idem
mediator,
verus,
tas,
libro
De Trimtate^:
idem Deus, idem
Non
esset Dei
in
hominumque
et
nisi
esset
homo,
utroque unus
quam
servilem formam, a solo Filio susceptam, tota Trini^*
cuius una est
voluntas et operatio,
fecit.
Non aulem
in
utero
Virginis prius caro suscepta est, et
carnem,
sed
mox
ut
postmodum ^ divinitas Verbum venit in ulerum ^, servala

est ^
venit in veritate
id
propriae naturae, factum est caro et perfectus

in
homo,
est,
veritate carnis el
animae natus
est .
in
De hoc etiam
nuntianle
'
Gregorius^
.
Moralibns
ait:
Angelo
iiitra
et
Spiritu adveniente, inox
Verbum
in
utero,
mox
uterum Verbum caro
DISTINCTIO
Cap.
I.
111.
De carne assumta, qualis ante
fuerit,
Quaeritur etiam de carne Verbi, an, priusquam conciperetur, 10

obligala fuerit peccalo, et an
lalis
assumta
fueril a
Verbo
''
*.
Sane
lionis
dici
potest et
credi
oportet,
iuxla
Sanclorum
atlesla-
convenienliam, ipsam
prius
peccato
fuisse
obnoxiam, sicut
'
lla
UD;
'
ed.
om.
V.
I).
V.;
IJ
oin.
1).
V.
'J
'>
V
V
a couceplionc.
ed.
e(.
om. om.
postea.
Z ydd. Virginh.
*
\U\
U V;
om.
''
M.
Pro|.
<
iunior,
in Moralihns.
Z annunliante.
oin.
Cap. 48 (P L 40, 772).
Scilicel v.iiiis
II.
iii
locis in iiiuim colleclis.

c.
.'J,
ppima;
Non
esset elc.
rollecl;i
esse videlur ex
Ue Trin.
n. 0, et IV,
ct 8, c. 20, n.
30 (P
42, 850,
c.
89o
el seq., 009).
Seciinda prop.:
42,
Nov autem
eliaiii
r.
eic.
rHioad
c.
sensiim occnnil Xlli,

n.
17, n.
lihr.
22 (P
I.
1031).
Cfr.
Eurhirid.
S (V
\.
36,
(PL
"
iO,
in
250),
et
Coutra
iioiiiuillis
Sermonem Ariauorum
verbis
42, 688).
Convenil
Liljr.
senlcnlia
c.
cl
riinm
*
(ircôr.
Cfr.
lo(()
iiiox
cilando.
XVIII,
II.
52, n. 85 (P L 76, 90).

p.
I,
Iliigo,
Suui.
Sent.
ir.
1, c.
16; (l
II.
I)e
Sacram.,
c.
(PL
176, 73, 381).

2
LoMBARDtk.
558
reliqiia Virf(inis caro,
IJBKR
III.
DIST.
III.
CAP.
I.
sed Spiritiis sancli operalione
ila
miindalam,
ul ab
oinni
iion
piiccali
conlagione
immiinis
nnirelur
Verbo,
poena
lanliim.
necessilale sed
(juotpie
voliinlate assumentis,
in
remanente.
"
Mariam
a
lolam S[)iritus sanclus,
eam
praeveniens,
pcccato prorsiis (ûrgavit et a fomite peccati etiam liberavit, vel

^
fomilem ipsum penitus
evacuando, ut quibusdam
ei
placel,
vel
sic
debilitando et exlenuando, ut
postmodiim peccandi occasio nul^
lalenus exstiteril; [)otenliain ([iioque

Virgini
generandi absque
Kvangelii docent,
viri
iibi
semine
Aiigelus
praeparavit.
Ita
enim vtMba
:
Virginem alloquens
vocabitur
ait
Spiritus
tihi, et
sanctas
saperuenirl
te
in
te,
et
virtas Altissimi obumbrahit

Filias
inilii
f)ci.
qaod nascetur ex
Virgo
respondit:
sanctum,
Cui
sacra
fJcce ancilla
Doniini; fmt
11
secandam verbum taum.
Quod
sanctae
cxjioiiens
loannes^^
dixit Angelus,
ait:
Post
^
concessum
in
aulem
Vîrgiiiis,
Spinlus sancliis praevenit
ipsain,
^
seciindum
[)olentiam
verbum Domini quod

deilatis Verbi
purgans ipsam
simul
aiitem
et
rcceptivam
prae[)arans,
"
et
generati-
vam. VA lunc obumbravit

Virliis existens,
slantialis,
id
ipsam
Doi altissimi
Pairi
per
se
Sapienlia et
est
Filius Dei,
;
liomousios \
ipsi
id est
consub-
sicul
divinum semen
et copulavit sibi
ex
sanctissi-
mis
et
[)urissimis i[}sius Virginis sanguinibus nostrae anliquae con-
spersionis cariiem,
animatam anima
Spirilum
rationali
et
inlellectiva,
non
seminans, sed
siinul
[)er
sanctum
creans.
Quare simul caro,
Dei caro, simiil caro animata rationali et intellectiva

^
simul
Dei
Verbi caro animala
rationali
et
intellectiva .
Z endem.
ipsius potius, pro
add. Damascenu.s.
Ed. et
p.
i.;
i.
praevenil in ipsaw,
^
\)i'o
Ed. el Z (iiilerl.) f Ed. pervenit. ^ Z add. Z consensum. IJ om.; Z praeparans. VZ Iwmousion.

i.
p.
Z ergo.
'^
''
'
Va\.
oin.
5.
c.
a.
r.
e.
Kif.
reclo annolat: lloc

ila
[s,
c.
a.
v.
e.
i.]
non
est in
originali IJamasceni. Codices noslri
inter
se
dilTeriint
el
falsis
Jîc
lenionibtis
abundanl,
iit
eoriiin
testiinonio vcra
loclio slabiliri
vix possit.
pro rationali
in ori-
e( intrl/ecliva
U Z \ C habenl
ralionalitjue et intellectu; asi

et
Z annolat: sed
ratione
ginali: intellectivo.
Infra
V habel ratioualique
intetUijibili;
L)
el intellectu.
pro intellectiva, oniiies codd. (exceplo B) liabeiu intellectivo. Slanle codicdin

duximiis priorem icclioncm Magisiri (qiiam
scil.
varicijiic, sefjiicndain
liic
soliis
B ctiam
liabcl)
nbi oinncs codd. convenimil,
paulo supra
anliquae conspersionis
Ed. add. anima.
caructn, tuiimatam
anima nUionali
et
intellectiva.
'
'
Luc.
AdY'^'^
I,
3'),
38.
cc.aa
Libr.
III.
De
fnte orthod. c.
2: toaxe Siia oapg, &|ia
HsoO
oapS?
oap^ ^wV^yS^^j
ôy',y(.ri
xs y.ai ^ôzpy. (P
G L
9i,
987)
*.
LIBKR
III.
DIST.
III.
CAF.
II.
ET
III.
559
scilicel
Ex
his
perspicuum
et
fit
quod ante diximus^ carnem omni labe
Verbi
simul conceptam
assumtam, eandemque, immo tolam Virginem,

peccali castificatam. Cui
viri, sine
Spiritu sancto " praeveniente, ab

collata est potentia
libidine concipientis,
novo more generandi, ut sine coitu

in
utero Virginis celebraretur conceptus Dei et
hominis
dignatus
.
est,
Ula
enim caro, quam
Deus ex
Virgine
sibi
unire
sine vitio concepta, sine peccato nata

caelestis,
est^.
Hanc
carnem lamen non
non aereae, non
alterius
cuiusquam
pules esse naturae, sed eius, cuius est
omnium hominum caro*.
Cap.
II.
Quod nullus
esl sine
peccato hic, excepta
Virgine.
Quod aulem sacra Virgo ex tunc ab omni

exsliterit,
peccato immunis 12
Augustinus
inquiens
:
evidenler ostendit, in libro
De natura
et
gratia
Excepta sancta Virgine Maria, de qua propter
honorem Domini nullam prorsus, cum de peccatis agitur, haberi volo quaestionem (inde enim scimus, quod ei plus gratiae sit collalum ad vincendum ex omni parte peccatum, quod concipere ac
parere meruit,
quem
si
constat nullum habuisse peccatum); hac ergo
Virgine excepta,
et quaererelur
nisi
omnes
Sancti
et
Sanctae
congregari possent,
ab
eis,
an peccalum haberent, quid responderetur,
quod loannes ait^: Si dixerimus, quia peccatiim non ha't
bemus, nos ipsos seducimus

lia
llla
autem
Virgo singulari gra-
praeventa est atque replela, ut ipsum haberet venlris sui frucinilio
lum, quem ex
habuit
universitas
Dominum
ut
illud
quod nasc<'batur ex propagine primi hominis, tantummodo generis

et
non criminis originem duceret

Cap.
111.
Quare Ch?istus non
fuit
decimatus in Ahraham, sicut Levi.

excellentia
singiilaris
Cum aulem
plicari
illa
caro, cuiiis
es.set
verbis ex- 13
fuerit pec-
non
om.
II,
valet, antefpiain
*
Verbo
iinila,
obnoxia
VZ
de, ct oni.
fkits.
'
Disi
n.
c.
iilt.
''
Fiilgeiil.,
Dr
fide
ad Pelnm,
^
c. 2, n.
.'Hi,
16 (P
40. 7o8).
\\)\i\.
15.
lljid.
tr.
ininicdjytc; supcriiis.
I,
Cfip.
I.
n.
42 (PL ii, 2G7).

'
Cfr. Iliigo,
Sum. SenL,
c.
16
40,
(PL
176, 73).
*
loun.
1,8.
J)e
J)e /ide
c.
ad
n.
1'etruTn,
2,
n.
17
(P L
758).
Aiik'isl.,
XIII.
Trin.
18,
23
(PL
42, 1032).
560
calo in Maria el in
LIBER
aliis,
III.
DIST.
III.
CAP.
III.
a quibus
propagatione Iraducta
est,
non
di-
immerito videri potest
in
Abraliam peccato subiacuisse, cuius uniquaeri

solet,
versa caro peccalo subiacebat. Unde catur
quare Levi
decimatus
uterque
in
Abraham,
est
et
non
Christus,
cum
in
lumbis
Abrahae
fuerit
secundum
materialem
^
rationem, quando
Abraham decimatus est, id decimas dedit Melchisedech. Tunc enim Apostolus Levi decimatum dicit in Abraham tanquam in materiali causa, quia ea decimatione, sicut Abraham
minor Melchisedech oslenditur, cui personaliler decimas
et Leviticus ordo, qui
erat, et
in
solvit,
ita
Abraham secundum rationem seminalem

licet
ibi
ex eo per concupiscentiam carnis descendit. Christus autem

decimatus, quia
inde
fuerit
non
est
secnndum carnem, non
tamen
descendit
secundum legem
etiam
in
communem,
'^
scilicet
per
sed
carnis libidinem; sicut
Adam omnes
Genesim'^:
peccaverunt,
non Christus.
Unde
cante, qui
Augustinus Super
in
Sicut,
Adam
pec-
lumbis eius erant, peccaverunt,

eius
in
sic
Abraham decimas
hoc non sequia non
fuerit,
dante, qui in lumbis
erant,
decimati
et
sunt. Sed
quilur
in
Christo,
licet
lumbis Adae
Abrahae
secundum concupiscenliam carnis inde descendit. Cum ergo Levi et Christus secundum carnem essent in lumbis Abrahae, quando decimatus est, ideo pariter decimati non sunt, quia secundum aliLevi . Sequen) modum non erat ibi Christus, quo erat ibi
'*
cundnm rationem quippe

tioiie
""
illam
seminalem
in
ibi
fuil Levi,
qua
ra-
per concnbitum venlurus erat

ibi
matrem, secundum quam
rationem non
fuerat
'^
erat Christi caro,
llle
Mariae
fuit
est, in
caro^.
secundum ipsam ibi ergo decimatus est in Abraham,

quamvis
sicut
ille
qui sic
sui,
id
lumbis Abrahae,
fnit
in
luinbis
ille
^
patris
qui sic est natus de patre Abraham, sicut

est,
de suo
palre natus
scilicet
per
legein
carnis et invisibilem
concu-
piscentiam
* .
"
'
Ed.
et,
pro id
ihi.
est..
add. de praeda.
^
\-a\.
'^
B om.
^
''
oin.
quia idem
pro
ijtia
ratione.
el
fiirrit.
EvL annolal:
in origiiiali:
iiwincihilem.
Ilobr.
7,9.
I)e
\).
(iecinialione
I,
Abrahae
efr.
Gen. 14,
18.
Cfr.
^
Hugo,
Libr.
loc. cit.,
et
II.
De Sacram.,
litt.
c.
."i
(P L
176, 381
et .sqq.).
X Super
Gen. ad
''
c.
19, n. 3i,
3(3
ox variis
[)roposilionibus
"
excerptum (P L 34, 423).
Ibid.
c.
20, n.
(P L 3i, 424).
ihid.
n.
36*.
LIBER
III.
DIST.
III.
CAP.
IV.
561
Cap. IV.
Quare caro
Quocirca
Christus
cati
^
Christi
non dicta
est peccatrix,
sed similis.
dicitur
primiliam nostrae massae recte
assumsisse
\ quia non carnem
peccati, sed similitudinem carnis pec-
accepit.
Misit
enim Deus Filium suum, ut

Assumsit
in
militudinem carnis peccati.

catrici
Apostolus^, in sienim Verbum carnem pecait

*
similem
in
poena, et non
culpa, et ideo non peccatricem

peccati
esl.
hominum omnis caro, caro peccali, quia non eum mater

cetera vero
cepit.
Sola
illius
non
est
concupiscentia,
carnis
et
sed gratia
con-
Habet tamen similitudinem

sitiit
peccati per passibilitatem

^.
et mortalitatem, quia esuriit,
huiusmodi
Licet ergo
ea-
dem
caro
sit "
quae
et nostra,
non
tamen
ita
facta est in
utero,
sicut nostra.
Est
illa
enim
sanctificata in utero et nata sine peccato, et
nec ipse
in
unquam
est,
peccavit. In
poena ergo simihs
est nostrae,
non
nata
in
qualilale peccati, quia pollutionem,
quae ex concupiscentiae
carnali delectatione
^,
molu concepta
esl.
omnino non habuit, nec ex Venit ergo ad corpus immaculatum

conceptum
nec
;
quod praeter
Ideoque
libi-
dinis concupiscentiam fuit
nec illud
in
in se
habuit vitium,
quod
in
aliis
est
causa
peccati,
eo peccavit.
vere
dicitur Verbi caro non fuisse in Christo obligata peccalo.

llli
autem
ait
sententiae,
qua supra diximus
^,
carnem Verbi non

Solvite
15
anle fuisse conceptam
quam assumtam,
videtur obviare quod

legitur ^:
gustinus
hoc,
et
Super /oannem^, ubi

diebus
Autemplum
et
in
tribus
et
excitabo illud.
est
Dixerunt ergo /udaei:

hoc
Quadraginta
sex annis aedificatum

Hir,
templum,
tu
'^'
tribus diebus excitabis illud?
inquit,
numerus
^,
perfectioni
dominici corporis conveiiit, qnia, ut dicunt physici
tot
diebus fornia
humani corporis
[)erncilur .
V Quo
cura.
Ed. add. caro.
Ed. add. eius.
I)
in.
'
Cfr. I0CU8
Damasceni,
7
c.
1,
pag. 55S,
''
nol.i
2
3.
cilaliis.
^
Cfr. Iliigo,
Mallli.
4,
II.
l)e
Sn-
cram.,
19, 28.
p.
1,
*
c.
(PL
c.
176, 389).
^
Hom.
c.
8,
Cfr.
2;
loan.
Sap. 8, 20.
I,
Dist.
II,
3.
Pro his qiiac

'
scciiniiUiir,
n.
cfr. Ilii^ô,
Sum.
IV.
'
Senl.
ir.
16
(PL
176, 72).
Tract. 10,
12 (P L 35, ii73);
(\.
De
Trin.
c.
5,
n. 9
iLi
(P L i2, 893), el praecipne

(jlossii
S3
Qq.
56 (PL 40, 39).

l)e
loan. 2,
19; cfr.
Lyrani.
*^
Lrf.
annolat: DV^r.
IX
animalibua.
56^
16
UBKW
III.
DIST.
IV.
CAP.
I.
llorum occasione veibornm quidam dicere praesumsernnt, dominici cprporis
formam
lot
diebus ad
modum
et
aliorum
corporum
illum
perfeclam
Dei
^"
et
membrorum
carnem
iineamentis distinclam, et
et
mox Verbum
sibi
uniisse
animam;
^,
hoc
modo dicunt
numerum
17
perfectioni dominici corporis convenire.
Sed
verbi.
illa
alia ratio illius dicti existil
ex qua sana orilur
intelligentia
Non enim ideo
illud dixit
Augustinus,
quin mox, ut caro
opere Spiritus sancti sanctilicata
et a reliqua separata fuit,
Verbo
Dei
cum anima
ipso
et
uniretur, ul perfecluset verus Deusesset perfeclus et
verus bomo, sed quia

in
membrorum
illius
dominici corporis distinclio,
momento
parva, ut
conceptionis et unionis Dei et hominis, adeo tenuis

posset subiici
;
erat
illis,
humano visui vix quos memorat Auguslinus,
diebus
aulem
perfecta est et notabilis facta.

ait
Incarnatum
et a
est igitur
Verbum, ut
loannes Damasce-
nus''^
natum
eius
propria incorporylitale non excessit, et lolum incar-
est,
et
totum
est
incircumscriplum. Minoratur corporaliter
et contrahitur,
et divine est
incircumscriptum, non coextensa carne

In
cum
incircumscripta divinilale.
omnibus
igitur el
in
super
ipso
^
omnia
erat, et in
utero sanctae
^
'^
Genitricis existebal, sed
actu incarnalionis
DISTINCTIO
Cap.
I.
IV.
Quare Spiritui sancto tribualur incarnatio,
cum
18
est,
sit
opus Trinitatis.
in
Cum
tione
vero incarnatio Verbi, sicut

vere
sit
superioribus
tractatum
investiga-
operatio
Palris et
Filii
et
Spiritus
sancti,
dignum nobis
videtur, quare in Scriptura Spirilui sancto hoc

*
;
Ed. atld. (licittir.
Ed. extitU;
ut.
"^
excital.
"
VB
(luod in
est add. inteii.
Z add.
U om.; D add.
Dei.
om. Damascenus, U Z B ipsa;

^
sed
U
'
corr. inteii. ipso.

Libr.
\\\.
De
fide orthod. c.
7 (P(iL 94, lOM).
Oamasc.
loc.
cilaio;
(jui
lociis est in
in
pluribns codd. corruptus. Recentior versio sic habet:

et
Et qui-
dem
omnibus
.
supra omnia erat etiam tum,

&'(ioi(;
cum
in
sanctae Deiparae utero
essel (xal v
x^ yaoxpl uTidpxwv z^z

*
eoxdxou);
al in
eo per incarnalionis
operationem
cram.,
p.
Disi.
I,
c.
ult.
Pro
lioc et seq. cap.
cfr.
Hugo,
II.
De Sa-
1, c.
8 (P L 176, 391
et S(iq.).
LIBFR
opiis
saepiiis
III.
DIST.
IV.
CAP.
II.
o63
conceplns
et
tribiialur
*,
el
de ipso
Christns
naliis
nnemorelnr.
Non
quia
eniin
*,
ideo operatio incarnationis
Spiritni
sanclo
saepins
sed
altribuitar
quod eani
sanctus
caritate
'^
ipse solus sine Patre ac Filio

est
feceril,
Filii
Spiritus
"^
cnritas et
^
donum
Patris et
et
ineffabili
bili ^
Dei
Verhum
Dei
sibi
caro faclum
est ^, et inaestinia-
Dei dono Filius
univit
formam
illo
servi.
Non
igilur ^
vel
frequens denominatio Spiritus sancti ab
opere Patrem
Fi-
lium secludit, sed

saepe
fit
potins,
uno
^.
nominato, tres
inlelliguntur,
sicut
in
aliis
operibus
Unde Augustinus, super hoc movens quaestionem,
in
liunc
modum eandem
illam creaturam
delerminat
in
Enchiridio^,
ita
inquiens':
Cum
se-
quam Virgo
concepit et peperit, quamvis ad solam
personam
Filii
pertinentem, tota Trinitas fecerit
neque enim
parabilia sunt opera Trinitatis
cur
quando
in
ea fîcienda Spiritus sanctus
solus nominatus est
An
et ^
iinns
Trium
iii
aliquo opere
nominatiir,
universa
Trinitas
operari inlelligitur
Ita
vere
esl,
et
exemplis doceri potest.

Audistis propositam qnaestionem
eiusdemque
'
ex[)ositionem.
Cai>.
II.
Quare dicatur Christus conceptus
et
naius de Spiritu sancto.

Illud
Sed non est

'"'
in
hoc
*^
diutius
immorandum.
enim mo-
19
vel,
quomodo dictus est Christus natus de filius nullo modo sit Spiritus sancti * .
Spiritu
sancto,
cum
Nunqni<l dicturi sumus, patrem hominis Christi esse Spiritum
s;inctum, ut Deiis Pater
Verbum
genuerit, Spiritus sanclus

esset, el
hominem,
",
ex qua utracpie su[)Stantia (^hristus unus
Dei Patris filius
secundum Verbnm, quod eiim S[)iritiis

genuisset? (Juis
lioc
et
S[)iritus sancti
filius
secundiim
eius,
ita
homiiKMii
sanctus, lan(|uani
diceif;
[)ater
de Matre Viigine
sit
audcbit,
cum
<=
hoc
V om.
absiirdnm,
iit
l>J.
nltribnntw.
Dci.
'
''
tvifniilur.
^
^ Va\.
''
iuiirstimabili.
'
*
*
V Z H D adrl. C Ptinm. V quod.

'
VA. iwffnbili.
<(!.
Z enim.
rcl.
V om.
Z
liir,
h om.
///
li.i
U V;
.'idd.
.soliitioncni
"'
pro
hnc.
"
li
.'MJd.
inlLTJ.
idfo.
Cfr.
2, 7.
I.
Sful. disl.
Phil,
Wll, c Qip. 38 (PL 40,
'1
\hu\.
<
i.
'^
|{es|)ic.
I(;m.
1,14,
rl
251).
Augiist. ihid.
564
nullae
fidelium
""
LIBKH
III.
DIST.
IV.
CAP.
^
II.
aures
id
valeant sustinere
Pioinde
rum
fa-
teaimir
Chrislum
sit
nalum
filius
sit
de
Spirilu
saiicti,
sancto
et
sil
ex
filius
Maria
Virgine,
quomodo non
et de
illo
Spiritus
Virginis,
cum
el
de
illa
nalus, explicare difficile est. Procul dubio
non
sic *
^
de
.
illo,.
ut de patre, sic
autein
de
illa,
ut
de
malre,
natus est
20
Non
est
autem
concedendum
rei ^
'',
quidquid de
aliqua re na-
scilur, continuo
eiusdem
filium
filium,
filius;
nuncupandum. Ut enim omitaliler
tam, aliter de liomine
nasci
capillum \ pediculum,
^
liimbricum, quoruin nihil est
ut ergo haec
omittam, quo-
niam tantae
rei
deformiler
^
comparanlur, certe qui

filios
nascuntur ex
aqna
xerit,
el
Spirilu sancto
(Jicuntur
filii
non aquae
Dei
Patris
eos
rile ^
quispiam
di-
sed
et "
malris Kcclesiae.
filius
Sic ergo
de Spiritu sanclo natus est Christus, nec tamen

sancli; siciit e converso non
est
Spirilus
filii,
omnes qui
gehennae
itaque de
^,
dicuiitur alicuius
illi
con-
sequens
tantur.
illam
est,
ut de
illo
etiam nati
lilii
esse dicanlur, ut
qui adopsed
in
Dicuntur etiam
'
non ex
illa
nati,
praeparati
ita
Cum
ahquo nascatur
inodus
iste,
aliquid, et
non
sit
ut
sil
filius;
nec rursus, omnis qui dicitur

profecto
el
filius,
de
illo
nalus, cuius dicitur filius;

filius,
quo natus
esl
Christus de Maria sicul
de Spiritu sancto non sicul

nullis praecedentibus
filius,
insinuat nobis gratiam Dei,

in ipso
qua homo,
meritis,
exordio naturae suae, quo esse coepit, Verbo Dei copiilaretur

Dei,
in
tantam personae unilalem, ut idem esset Filius

;
qui
filius
homiiiis, et filius hominis, qui Filius Dei
et sic in
illi
nalurae humanae
liomini
naturalis,
susceplione
fieret
[)ossit
quodam modo
ipsa gratia
qua nulhim
etiam Dei
admillere peccalum.
Quae
gralia
sic
ideo per Spiest
ritum sanclum est significata, quia ipse proprie

sit
Deus, ut
sanclo
domim
Per hoc ergo, quod de

aliiid
S[)irilu
esse nalivitas Christi dicitur, quid

stratur, (jua
quain
i[)sa
gratia
demonesl ad^
homo, mirabili
et
inefTabili
modo. Verbo Dei

cor^ôraliter
iunclus alque concretus et divina
gralia
replelus
V U confilmmur. f Z add. m\unm. alUer. * V conceptione.

"
''
sil.
''
V credemUm.
^
**
D om.
*
''
atld.
lui.
recle.
H add. snnctne.
;uld.
eius.
Aiig.,
ibid.
paiilo superius.
^
Ibid.
infra.
'
loan. 3, 5.
Respic.
c.
Mauh. 23,
'
15.
Aug., Enchir.
c.
39
(PL
40,
252).
Ibid.
40.
Ibid.
c.
37;
cl
c.
41.
LIBER
III.
DIST.
IV.
CAP.
lil.
563
ideo natus de 21
Polest etiam dici Ctiristus,
secundum hominem,
ijDse
Spiritu sancto, quia
eum fecil. In quantum enim homo est, et stolus^ Conceptus ergo et natus
""
factus est, ut ait
Apo-
de Spiritu sancto dicilur, non
quod
tiam
Spiritus
sanctus
fuerit
Virgini
pro semine (non
enim de
gra"^
substantia Spiritus sancti
semen partus
Spiritus
accepit) sed quia per
Dei
et
operationem
sancti,
de
carne Virginis est
assumlum, quod Verbo

Et in Evangelio
ria,
^
est unitum.
secundum hanc
intelligentiam legitur de Ma-
quod invenla
Cuius
dicli
^
esl in
uiero liabens de Spiritu sanclo.
rationem
ait:
Ambrosius
aliquo
insinuans
est,
in
II
libro
De
**,
Spiritu sancto
Quod ex
aut ex substantia
Filius, qui
^
aut ex polestate eius est: ex substantia, sicut

et Spirilus sanclus, qui a Palre Filioque procedil;
a Patre,
ex polestate autem,
habuit Maria ex
in
^
sicut
ex Deo omnia.
conversus
Quomodo ergo
Non
in
utero
Spiritu sancto? Si quasi

et ossa
est.
ex substantia, ergo Spirilus^

utique. Si vero quasi ex
carnem
"
operatione et
do-
poteslate eius, Virgo concepit, quis
neget
Spirltum sanclum
minicae incarnationis auctorem
Cap.
III.
Quare Apostolus
dicil
Cfiristum factuin,
queni nos fatemur natum.

Sed qiiaeri potest,
cum cum
nos
Salvatorem
natum profiteamur, 22
',
cur
Aposlolus
euni factum dicat ex semine David, el

*,
alio loco,
factum ex muliere
aliud
sit
fieri,
aliud nasci. Aliqiiid ergo
significavit hoc dicto''.
Quia enim non hiirnano seniine concreta

ulero Virginis et corpus fflecla,
ideo
^'(^(^
'
est caro
Domini
iii
efiêctu et virtiUe sancli S[)iritus;
Apostolus
"
dicit
factum, non nalum. Aliud

Z
9
esl eniin
semine
P8t;
om
'
dicilur.
f
''
affuevit.
^"
W oni.
''
^*
'
Z V
add. inierl.
loco.
i-sl.
de.
Z add. sanclus.
:
oni.
Z add. nt. Kd. om.

*
hrf.
cunceptd, sed annolni
Alii,
cuncreta.
boli
Gal. i, 4. (jtuj/id (-m (juae .seijnunltit, cff. Explanatiu Hom. I, * Mallli. ad iMmasum, inler opera Hieronymi (P L .30, 176).
*
'.\;
SyinI,
(
18;
ilt.
Luc.
I,
27
.3;
"
Cap.
4.
ft,
n.
i2 el
se^j.
(P L
16, 761).
c.
Locc.
i.-iin
Bom.
I,
Gal.
i,
r.fr.
Ahael. Stc et nun,
6H iPL !7H, liil).
066
MBKR
III.
DIST.
""
V.
CAP.
l.
adniixto el sanguiriis coagulo

sed sed
virlnle procreare.
generare, aliud est

^
nm
pennixlione
Possunt
hoinines generare
filios
homines
et
"*,
non facere.
Ecce,
quare dixit
'^
Apostolus factnm,
quae
fuil
non
naluin, ne eius scilicet

slrae similis pularetur,
nativilas,
sine viri seuiine, no-
quae conncitur seminum commixtione.

facLuni
elsi
Ideo
aulem,
cum
quia,
diceret
Apostolus^,
addidil
in
ex
semine
David,
non intercessit semen
hominis
conesl,
ceptione Virginis,
tamen, quia ex ea carne Christus formatus

(juia
fjiclus
quae constat ex semine, recte dicitur
est ^
DISTINCTIO V.
Cap.
I.
Si persona vel natiira personam vel

et
naluram assumsit,
sit.
si
natura Dei incarnata

oportet,
23
f^raeterea inquiri
cum ex
scilicet
praemissis coiistet,
in
Verbum
qiiid
Dei
carnem
natura
et
animam simul assumsisse

concedendum
vel
ita
sit,
unitatem [)ersonae,
horum
vel
potius
qiioii ^
persona personam,
nalura
naturam,
persona
naturam,
divinam
vel
personam
assumserit; et an
natain, sicut
conveniat
et
dici,
naturam esse incar-
Deus incarnalus
Verbum
iiicarnatum sane dicitur.
Haec inquisitio sive quaerendi ratio iuxla sacrarum auotorita-
tum
testimonia parlim implicita atque perplexa, [wrtim
vero
ex-
plicita " est et aperta.
Certum enim
[)ers()nam,
est et sine
'
ambiguitate verum, quod non natura

^.
nec [)ersona [êrsonam, sed persona naturam assumsit

subditis comprolâtur
^
24
Quod Sanctorum
tur documentis.
"
*
lestimoniis et astrui-
V snnguine
f
V om.
V
^ *
Z expticatn,
probatur.
U add. enim. Z add. ex se diceudum; V add. inlerl. D sod corr. inlorl. vel expticita.
congulato, pro
.s\
c.
Ed. om.
^
^
D om.
B an.
est.
e,r
semine.
add.
omni; V om.
'
Qnao praocedunl
Sent.,
ir.
1. c.
in
hoc
cop.
siinl
in
Glossa
ad
Hom.
2090).
176, 70,
1,
3,
^
sumla
^f,.
c,\
.Vutjiisi..
td-posU. inchoata Epistolae ad liom.

15; ac
II.
n. i (PI. 35,
l,
Uiigo,
Sum
(PL
De Sacram.
p.
c.
(PL
393
el
sqq
c.
);
Abael. Sic et
non
cc.
63
el
64;
ac Pseudo-Abaoj. Epitome Tlieol.
clirist.
24
178,
1431, 1732).
LIBER
Ait
III.
DIST.
V.
CAP.
I.
d67
^:
enim .\ugustinus
diim
in libro
De
fide
ad Petrum
Dens
unigenitus,
conciperetur,
veritatera
carnis
accepit
ex Vir-
gine; et cuni nasceretur, integritatem virginitatis servavit in Matre.

El paiilo post^:
Hic
^
""
Deus humanam naturam

humilians per
implevit.
in
unilatem per-
sonae suscepil, qui

Virginis
id
est
se
misericordiam, incorruptae
uterum ex ea nascilurus
^
Formam
ergo servi
^,
naturcun servi
*:
Item
suam accepil Deus ille personam . Deus enim Verbum non accepit personam hominis,
in
sed naturam .
Item
^: Dei Filius unigenitus, ut
carnem hominis animamque

est .
mundaret, susceptione carnis animaeque ralionalis incarnalus

His aliisque pluribus
'^
auctoritalibus evidenter ostenditur, non
naturam personam, nec personam personam, sed personam naturam

accepisse ^
De quarto vero quaesiionis
articuio,
inter
utrum
scilicet
natura na- 25
est,
turam assumserit, scrupulosa etiam

el
in
doclos quaestio
quia
hoc plurimum dissentire videnlur, qui auctoritate

^
praeclari,
alii
aliisque
doclores
in
sacra
''
Pagina
a
exstilerunt. Nec
lantum
ab
a.liis,
verum etiam iidem

enim
^
se ipsis
dissonare videntur, sicut
subiecta capitula docent.
Legitur
in
Concilio Toletano octavo

est
et
'^
traditum sic:
Soliim
Verbum caro facium

sit
habitavit in nobis; et
cum
tota Trinitas operata
formationem suscepti
Trinitatis
hominis
quoniam
divinae
inseparabilia
sunt
opera
solus tamen Filius accepit
hominem
naturae,
in
singularitatem
id
personae,
non
Filii,
in
unitatem
id
est,
quod
est
proprium
'
non
quod
commune
est Trinitati
Item in Ojncilio undecimo credimus Deum Patrem et Filium

turn Filiiim, qui
assunisll.
soliis
Toletano:
<
Unius substantiae
et
Spiritiim sanctum, non

.Maria Virgo genuerit,
in
tamen
dicimiis, ul huiiis Trmilatis unitatem
sed tan-
natiiram nostram
unitalem persoiiae suae

Dci tota Triiiitas operata
Incarnationem qiioque
hiiiiis l^lii
Ed.
gic.
VA.
^
({110(1.
'
oni.
''
i.
c.
n. s.
''
orii.
V plnrimis.
''
'
*
D
B
(iSAum.sis.se.
IM.
(iliis.
VA.
cl
I)
doctiorcs.
/
N'
ipsi.
etifim.
lla
oriines corld., sed
(TrotUM';
ed. lecle sexltt.
'
orn.
Cap.
2,
11.
17
AiJg., Ibid. c. 17
(PL (PL 40,
Ô, 758).
'-'
II/kI.
n.
|H.
'
Hcspic.
7:jH).
IMiil.
2,
fi.
H.
772).
I,
lln<l.
c. 2, n.
17 (Pf.
^
-iO,
"
1
Coiic. VI,
.{0,
:;.')<>).
cap. 4,
apud Isidorum Mercnl. (P
130, 487).
lii
prolo^ô (IM.
508
LIBKR
ill.
DIST.
V.
CAP.
I.
esse credenda esl; solus tanien Filins
formam
servi accepit in sin-
gularilatem personae
His insinuari
videtur,
quod persona tantum naturam, non

si
na-
tura naturam assumserit:

accepit
t)us
enim quod commune

divina,
est Trinitali
est
non
tri-
hominem, ergo non natura

videtur obviare quod
quae communis
personis.
26
Gui
Augustinus
ait
in
""
libro
est a
De
fide
ad Petrum^:
Patris,
Nec
id
divinitas Christi,
inquit, aliena
natura
secundum
est.
Illa
quod in principio erat Verhum^; nec humanilas
eius
aliena est a natura Matris,
secundum
id
quod Verfmm caro

ex Virgine
.
factiun
enim natura, quae semper genita manet ex Patre,

suscepit, ut nasceretur
naturam nostram sine peccato

Hac auctorilale videtur
suscepit; ubi
aeleriialiter
cipiat;
tradi,
quod divina
natura
humanam
genitam
hic ac-
vehementer
dicit,
moveri
nisi
possumiis, quod
eam
ex Patre
si
forle
naturam pro persona

^
alioqiiin,
dixerimus,
naluram
nobis
tribiis
personis
commutractatu
nem genilam
sed
esse.
occurrunt
^,
ex adverso
quae
in
De Trinitate disseruimus
ram, ciim ima eademque
genuisset
27
;
ubi diximiis,
si
non
naturam
natiiram,
personam personam genuisse; quia,

sit
i
natura
genuisset natu-
natura Trinilatis, eadem res se ipsam
qnod A u g u s t n us ^ posse fieri negat. Sed alibi certum reperimus documentum, quo natura naluram
''
assumsisse
Ait
monslratiir.
enim
Augustinus
minor faclus
in
libro
De Trinitate^:
Eliam
se ipso Christus
est,
formam
et
servi accipiens. Neque
enim
sic
accepit
formam
servi,
ut amitteret
in
formam
Dei,
in
qua
erat aequalis Patri,

sit
uf
in
Ibrma servi
forma Dei idem ipse

servi .
nnigeiiitus Filius Patris, qiiia
forma Dei accepit formam

dubio
Si
aulem forma Dei forniam

accepit.
servi accepit, sine
natiira
na-
turam
Formae enim nomine nalura

denter docet
aiidis,
in libro
significatur,
^:
iit
Augustinus
inquit,
evi-
De fde ad Petriim
eral, oportet
Cum,
de Christo
quia
in
forma Dei
*
te ^
agnoscere firmissimeque
V
sujnsisss.
"
I)
alienata.
et.
D
oin.
huius.
add. de.
**
^"
Kd. et
V B
add.
f VA.
'
C.ip.
'2,
n.
*
i4 (PL 40, 757)

Libr.
I
*.
Respic.
1
I.
lo:<n.
1,
i.
'
Libr.
n.
I,
disl.
V,
II,
c.
I.
De
Trin.
83())-
c.
I,
n.
^
(l>L 42, 819).

2,
"^
Cap.
7,
14,
el c.
n.
22 (P L 42, 828,
(-M>-
n.
19
(PL
40, 759).
LIBER
lenere, in
ligi.
III.
DIST.
V.
CAP.
I.
o69
inlel-
illo
formae nomine naturalem pleniliiciinem ciebere

igitur Dei
",
In
forma
erat, quia
in
natnra Dei Patris semper
erat, de
quo
"^
*nalus erat .
in
Hilarius quoque
forma Dei non
Didicisti
sti,
**,
libro XII
De Trinilate'^
ait:
Esse in
.
alia
intelligentia est,
quam
in Dei
fieri
manere natura
nomine formae intelligentiam

servi
nalurae, et audiest,
quod forma Dei formam
suscepit;
unde consequens
quod nalura divina naturam humanam susceperil.
Quod eliam
secundum
illam
illud
Hieronymus
in
ExpUinalione fidei^ evidenter

iion putative,
id est
insinuat inquiens^:
Passus est Filius Dei

est,
sed vere;
passus
quod
pati
poterat,
non secundum
substanliam, quae
assumsil, sed
secundum
illam,
quae
as-
sumta est. Ex quo apparet, divinam subslantiam assumsisse hu-
manam.
Ex verbis autem Augustini superius
ligentia,
^
positis,
adhibita
et
di- 28
innui
videtur,
solum Verbum carnem factum,

et
naturam
solum suscepisse humanam,

Ait
divinam naturam eandem accepisse.
enim*: Ti-initas nos sibi reconciliavit per hoc, quod solum Verbum carnem ipsa Trinitas fecit. In quo sic veritas incommutabilis manel divinae humanaeque nalurae, ut sicut vera semper est eius divinitas, quam de Palre habet, ila vera ^ semper atque incommutabilis eiiis sit
humanitas,
quam
dixit
sibi
unitam
summa
et
'^
divinitas gerit .
Ecce, et solum
vinitati
Verbum
carnem factum,
dixit,
humanitatem
di-
unilam.
^
Idem quoque superius

susceplam,
servilem formam a solo Eilio
quam
tota Trinitas fecit.
lam
facile est agnoscere,
quam
diversa et multiplicia
super
quaeslione
pro[)osita
auctores
tradiderunt;
ideoque posteriores ea
legenles varias atque conlrarias, ex praedictis occasionem sumenles,
promunt
sententias.
Nos aulem
omnis
mendacii et conlradiclionis nolam a
sacris 29
Paginis secludere cupientes, orthodoxis Patribus atque calholicis doctoribus, riulla pravae intelligentiae sus()icione
notatis,
consenlimus
\ orii. V Z li D ipre.
<*
''
Z
^
7//.
'^
t)d.
qiui.
'
''
jidd.
inlerl.
cr^jo.
'
(liccns.
Z suprrma.
I)
oin.
Niim. 6
fide
{VI
40, 436).
2, n.
Ad DamanHm
ff \.
(V\. 30, 170).

'
"
Disl.
I,
3.
!k
ad relrnm c
23
40,
700;.
Disi.
II,
r.
3.
07()
LIBER
III.
DIST.
V.
CAP.
II.
hnmanam, el naturam divinam hnmanae nalnrae in Kilio unilain, eamque sibi unisse vel assumsisse, unde el vere incarnala dicitur K Qnod vero dicitur solus
(Jicenles, el [)ersonani Filii assninsisse
nalurain
Filius
torinam servi accepisse, per hoc
non
exclnditur divina naPater
lura ab acceptione servilis ft>rmae, sed aliae duae personae,

scilicet "
et Spiritus sanrtus.
Filii,
Item et illud aliud, scilicel

^
id
quod
ac-
est
proprinm
sic
non quod
intelli^n,
""
commnne
id
est Trinilati,
in
hominem
Filii,
cepit,
in
oportet
est,
proprie
divina
hypostasi
non
natu-
tribus
''
communiter
univil.
^
personis,
natura
humanam
^
ram
30
(ini
sibi
Qiii
sensus ex
verbis
loannis Damasceni
in
confirmatnr,
esse,
totam divinam naturam

\n
una hypostaseon
^
incarnatam
evidenter asseril, dicens:
humanatione
Dei Verbi,
"
aimus^ omparti.
nem
el
perfectain
id est
natnram
unilam
^
(Jeitatis in
nna eius
unilam
hypostaseon incar-
natain esse,
hurnanae naturae, el non parlein

esse
Omni enim humanae

naturam
naturae, aimns
oinnein
deitalis
vel snbstanliam .
Item^:
personarum;
et
Eadem est natura in singula hypostaseon, id est quando dicimus, naturam Verbi incarnatam esse,
^"
secundum beatos
et
Athanasium
et
Cy
lluin, deitatem dici-
mus
esse unitam
confilemur.
sidet, et
unam natnram Dei Verbi incarnatam Verbum autem et quod commune est substantiae poscarni, et
est
quod proprietatis
habens hypostaseos
, id est personae.
Fx
Unde
et
his manifeste oslenditur,
quod natura divina
in(;arnata est.
eadem vere
dicitur suscepisse
humanam
naturam.
Gap.
II.
An dwina natura
31
facta,
debeat dici caro facta.
Sed (piaeritur, utrum eadem divina

sicut
natura
Si
ita
debeat
dici
caro
incarsit
Verbum
est
dicitnr
fieri,
caro factum.
videri
enim idem
debere
est
nari
quod
carnem
potest
dici,
quod
caro facta, sicut dicitur incarnata.

"
^
1)
oni.
D om.
''
<=
corporalitcr.
^
13
V om.
Iid.
in.
D incaruatione. D unaquaque.
Z dicimus.
om.
el
D add.
esse.
Kd.
om.
Tolelano snpra
ibid.
iii
'
Hacc secunda proposilio ex

c.
Coiicilio
^
(^H.
Libr.
III
De
/iile
orth.
(P(JL
9i,
1007).
Oamasc.
line
capituli.
LIBER
III.
DIST.
si
V.
CAP.
III.
571
sacra Scriptura redicitur in-
Ad quod dicimus, quia,

periretur, ex
illud
dictum
in
eadem
intelligenlia
acciperetur,
qua cum
divina
carnata. Sed quia illud auctoritas sublicuit, atque locutionis
modus
assesigni-
nimiam videretur facere expressionem,

rere, ne,
ficari
si
natura
diceretur
caro facta; melius hoc silere puto vel negare,

si
quam lemere
naturam
illud
dicatur, converlibilitas naturae in
putetur.
Ex
praemissis
indubilabiliter
constat,
quod persona Verbi
sive natura,
hominis naturam,
hominis.
scilicet
carnein et aniujam, assumsit,
sed non personam

Si
aulem
naluia
vel
divina naturam hominis accepit, quare non 32

esse
dicilur facta
homo,
dici
homo,
sicut
Verbum
Dei
Ad quod
esse
in
potest,
quod Dei
Filius dicitur factus
homo,
vel
homo, non solum quod hominem
assumsit, sed
est
quia
ipsum
Nafor-
unilatem et
singularitatem
sui,
id
personae,
id
accepit.
tura aulem divina
hominem quidem
non
in
accepit,
est,
hominis
sui.
mam
sibi
univit, sed
singularitatem et unitalem
Ser-
vata enim proprietate ac diversitate
duarum naturarum, personae
singularilas exstitit. Ideoque non sic dicitur divina natura esse honô,
vel
facta
homo,
sicut
Dei
Filius.
Qiiidam lamen indifterenter utrumque concedunt.
Cai>.
111.
Quare non
personam hominis, cum. assumsit Jiominem, quod quidam probare nituntur.

accepit
Ideo vero non
personam hominis assumsit, quia caro

in
illa et
ani- 33
ma
illa
non erant unita

illis
unam personam, quam

illis
assumserit, quia
est:
non ex
nani
sibi
constabat
persona, quarido
cuiii
unitum Verbiim
uiiila
invicem sunt unita simul,

siint
Verbo
sunt. Altera
et
lamen unione invicem unita

alia
illa
diio,
scilicel
anima
caro,
nnione
Verbo unita sunt; quia

"
alia
est
unio animae
illiiis
ad
carnem,
el alia esl
unio Verbi
Dci
''
a(J
animam
illam et carnem.
natiiraiii,
Non
qiiia
ergo accepit Verbiim
[)ersonam
Z
orii.
hominis, sed
H
orri.
add.
///.
''
I'.
orn.
'
'^
Ilic c.
I.
Qii.ic
sequuiilur-, cl li.ini
ir. I,
pici-fKiuc
in
(fii.
'2,
(oiivcniuiU
>
(
iiin
fliigone, Suvi. Scnl.

3y.3 el s(|q.).
c.
1.5;
m:
II
Ue Sncniw.
p.
1,
<.
P L
I7ii,
70,
072
non erat ex carne
I.IBER
III.
DIST.
V.
CAP.
III.
illa^ el
anima
illa,
nna coinposita persona

assumseril
individuae
(juain
Verbum
34
sona.
acceperit, sed accipiendo nnivit, et uniendo accepit.
Hic a quibusdain opponilur,
quod personain
rationalis
si
pernatu-
Persona
;
enim
est
subslanlia
igitur
rae
hoc
''
autenrest anima;
animani assumsit,
et
per-
sonam.
Qiiod ideo non sequilur, quia anima non est persona,
alii
quando
enim
rei
est
unita personaliter, sed

est,
rei
quando per
Illa
se est: absoluta
a corpore persona
fuit,
sicuti
Angelus.
;
autem anima
nunquam
quin esset
alii
coniuncta
ideoque non, ea assnmla, per-
sona est assumla.

35
Aliter
quoque nituntur probare, Verbum Dei

ergo aliquem hominem.
assiimsisse
per-
sonam, quia assumsit aliquem

lesum Christum
;
liominem: assumsit eiiim
bominem
Quod aulem hominem lesum Christum assumserit, Augusti-
nus
in
Exposllione Syinboli^^ sub analhemale tradit dicens:
Si
quis dixerit atque crediderit, homiiiem lesiim Christum a Fiho Dei
assumtum non
Qui
etiam
cutionibus:
fuisse,
in
aiiathema
sit .
^
pluribus scriplurae locis
huiusmodi ulitur
lo-
ille
homo
.
Verbo
est
assumtus
ille
homo
factus est Chrlstus

VA
Propheta,
de homine Christo loquens, Dô
d^\\,^:
Beatxis,
quem
elegisli et assumsisti.
Ex quibus consequi videtur, quod

a Verbo, et
36
ila
aliquis
homo assumlus
sit
persona a persona
sit
assumta.
Sed quia hoc nefas est dicere aut sentire, praemissae locntiones
eisque similes secundum
ul
haiic
ille
intelligentiam
sane
accipi
debent, dicatur
sit
hoino
Christus,
sive
hoino,
sive
quidam
et
hoino
assumtus a Verbo, sive unilus Verbo, non quia hominis persona
assumta
vel
unita Verbo
in
^*,
sed quia aniina
illa
caro
illa
assumla
hominis,
sunt et unita Verbo,
quibus subsistit
persona Dei
et
ul ad hominis naluram, non ad personam respicias,
cum assumtum,
sive...
"
oiu.
''
V haec.
Ed. add. Dei.
**
B om. A Verbo
Vevbo.
noclhiiis
De Unn Pcrsona
(iilias
el
duabus naturis
qiii
'
c.
3 (P L 6i,
1313
I.
et
seq.).
Polius esl
Scnno 233
2,
in
129 de lenipore),
iiiscribiliir
Serm.
De
fide
'J
catfiolica, n.
nppendice (P L 39, 2176).

36, 665, 778); L
cil.
Enarrnt.
in
c.
Ps. 56, n.
15,
ii.
el
in Ps.
6i, n. 7
(PL
l)c
"
praedest. Sanctor.
30 (P L
4i, 9SI); cfr. Pseudo-.Abael. loc.
Psalm.
6.i,
5.
LIBER
vel
III.
DIST.
VI.
CAP.
in
I.
573
unitum, vel quemdam,
vel
aliquem
huiusmodi locutionibus
scriptura memorat.
vel
cum quidam homo

Quocirca,
quaeritur sine proposita auctoritate, an aliquis,

sit
assumtus a Verbo,
non
est hic
""
vel
unitus Verbo, sine
distinctione intelligentiae
reddenda responsio, quoniam

instantiae
^
multiplex
praemissa est
si
quaestio;
sed
quaerentis
ita
si
determinato ^
de hominis persona quaeris, respondeo"^: non;

^,
de hominis natura
dico: est.
DlSTJiNCTlO VI.
Cap.
1.
De
intelligentia
harum locutionum: Deus

est
est liomo,
Deus factus
homo,
tres sententias ponil.
Ex praemissis autem emergit quaestio, plurimum continens ulilitalis, sed nimium difficultatis atque perplexilatis. Cum enim
omnesque catholici unanimiter fateantur, Deum esse factum hominem, et Cbrislum verum Deum esse et verum ' hominem, quaerilur, an his locntionibus: Deus factus est homo, Filius Dei factus est filius hominis, Deus esl homo, et homo est Deus, dicatur Deus factus esse
constet ex praedictis et ex
^
37
aliis
pluribus
lestimoniis,
aliquid,
vel
esse aliquid, vel

:
aliquid dicalur esse Deus;
et
an
ila
conveniat
dici
Ilomo faclus est
Deus, et
et
si
(ilius
''
hominis faclus est

loculionibus non
',
Filius Dei, sicut e
converso dicitur;
aliquid,
et
vel
his
dicitur
Deus factus esse
esse aliquid
^.
quae
sit inlelli-
genlia
In
harum loculionum
huins profMjidilatis
similium
reseratione
et
scrupulosae
quaestionis
exposilione,
phirimnm
differre inveniuntur sapientes \
"
*
BC
sic;
(m.
KrJ.
vi
A instantinin.
\\
^"
^"
Z dclennim).
''
''
i)
(Lici).
add. qnaei'is.
*
f VA.
ot
oni.
''
oin.
l^d.
ut
\\
add. cx
add. m.
oni. i\ e. a.
Z consimilinvi.
'
Cfr. iliJiTo,
Sum. Smt.
Tlipnl.
ii.
I,
c.
I.')(IM.
170,71;; pro
et sc(i.).
t.
lola
liac
disi.
cfr.
P.scudo-Abael. Epit.
ckrisl. (P
L I7H, 1732
\h\
iribiis
I')1,
seiUenliis
hic expoiiendis, cfr. S, l5oriavenlijrae,
Ojirrn ojnnin,
III,
p.
Schulion.
3
LOMBARDI
S.
II.
574
MBKR
III.
DIST.
VI.
CAP.
II.
Cap.
II.
Prima
eorum qui dicunt, in incarnalione hominem quendam ex anima el carne constilutum, et illum hominem factum esse Deum, et Deiim illurn hominem; et aucloriCates, quibus
est
ita asserunt, ponit.
38
daiii
Alii
enim
diciinl,
in
ipsa
et
Verbi
incarnatione
hominein quen-
ex anima
ralionali
linmana carne
constilutum, ex quibus
duobus omnis verus homo consliluitur;

esse
et ille
homo
et
coepit
esse
Deus, non quidem natura Dei, sed persona Verbi;
Deus coepit
hominem illum assumtum " a Verbo et unitum Verbo, et tamen esse Verbum; et ea ratione trahominem, vel esse hominem, dunt ^ dictuin esse, Deum factum quia Deus factus est, id cst, coepit esse quaedam substantia ex aniiria rationali et humana carne subsistens; et illa subslantia facta est, id esl, coepit esse Deus. Non tamen demigratione naturae in naille.
homo
Concedunt etiam,
"^
**
turam, sed ulriusque
naturae servata
illa
proprietate, factum
esl,
ul
Deus
homo,
esset
illa
substantia, et
^
substantia esset Deus. Unde vere

factus
filius
^
dicitur:
Deus factus
homo,
et
homo
Deus;
et
Deus esse
et
homo
dicant,
"^
Deus;
et Filius Dei
hominis, et e converso.
Cumque
illum
hominem ex anima
liumana;
et
rationali et
humana carne
composi-
subsistere, non
tamen fatentur, ex
nec
duabus
illius
naturis esse
tum, divina
ras,
scilicet et
partes esse duas natu-
sed
animam tanlum
carnem.
loqui
39
VA ne de suo sensu tantum
putentur, hanc senlentiam
pluribus muniunt teslimoniis.
enim A u g u s t n u s in libro De Trinitate ^ Cum legitur Verbum caro factum est, in Verbo inlelligo verum Dei Filium, in
Ait
i
carne agnosco verum hominis filium,
et
utrumque simul unam perconiunctum

.
sonam,
Deum et hominem Idem in Enchlridio homo aiitem natus est de

"
inedabilis gratiae largitale

'^
:
Christus
lesus
Deus de Deo
esl,
'
Spiritu sancto ex Maria Virgine. Utra-
acUl.
*
esse.
Ila
ila dicuni.
adtl.
esse.
'^
V
U
add. ex
anima
est.
ralionali.
9
U VB;
''
ed. add. esf, (iiiod

est.
expuiixit.
f l(a
B; ed. add.
Ld. ct
esl.
Z add.
ex.
'
Libr. Xlll,
c.
).
19,
i.
24 (P L 42, 1033).
loan.
1,
14.
Cap. 38,
n.
12
(PL
40, 251
LIBER
III.
DIST.
VI.
CAP.
II.
575
est
que
"
substantia, divina
scilicet et
humana,
Filius
unicus Dei
Patris omnipotentis, de
quo procedit
Spiritus sanctus ;
utrum-
que unus, sed aiiud propter Verbum, et aliud propter hominem, non duo filii, Deus et homo, sed unus Dei Fihus, Deus sine initio,
homo a certo inilio ^ . Item ^ in eodem -:

esset?
Quid natura humana
in
Christo homine
meruit, ut in unilalem personae unici Fihi Dei singulariter assumla
Quae bona voluntas, quae bona opera praecesserunt, quibus mereretur iste homo una fieri persona cum Deo? Nunquid antea
homo,
et
fuit
hoc
ei
singulare beneficium praestitum est, ut singu-
lariter
promereretur
ahud
Dei
coepit esse
'^,
Deum? Nempe ex quo homo esse coepit, non homo quam Dei Fihus, et hoc unicus; et propterea^
illa
Verbum
quod
est
ita
suscepta caro facta

quilibet
""
est,
utique Deus; ut
scilicet
quemadmodum
nalis et caro,
una persona
sit
homo, anima
ratio-
Verbum et homo. Idem Siiper foannem^: Agnoscamus geminam substanliam Christi, divinam scilicet, qua aequalis est Patri, et humanam, qua
Christus una persona,
minor
est Patre ^;
utrumque autem
qualernitas,
simul,
trinitas
non duo, sed unus

Deus.
est Chrislus,
ne
sit
non
Ac
per hoc
Cliristus est Deus,
anima
in
rationalis et
caro.
Idem quoque
llle
libro
Patri
De praedeslinatione Sanctorum^:
coaeterno, in unilatem personae asesset,
homo, ut a Verbo,
praecessit, ut ad
sumtus, Filius Dei unigenitus
unde hoc meruit? Quod eius

perveniret
?
bonum
Faciente
coepil,
hanc
irKiffabilem excellentiam
ac ^
suscipiente
Deo-Verbo \
.
ipse
homo, ex quo
esse
Filius Dei
unicus esse coepit
Item^: Homo quicumque ita gralia homo ille ab initio factus est
'^
gratia
fit
Christianus, sicut
Christus.
De mine Christo commendatur; vero coniunctus ', una cum

in
Idem
libro XIII
Trinitate^':
Gratia Dei nobis
in
ho-
quia
illo
nec ipse, ut, tanta unitate Deo
[)ersona Filius Dei fieret, ullis est
"
'
I)
ulrumque.
(po.sl
^'
Ed. idem.
lul.
proplrr.
^
;
/ add.
ed. ci
id est.
lia
corr.) et
D;
VZ A
*
(piod ab
i. s.
illo
suscepta caro facta

f
''
H (juod
e. I*.
illn
"
suscepto caro factum, pro 7.

^
c. f.
\J
Z om.
Z aulem.
Z Dei-Verho.
maior V orn.
est l*atrr,
'
pro m.
.-idd.
est vl.
Aiig. ibid. c.
:i'',
ri.
10.
i:;.
''
\\)'u\.
c.
:{<),
11.
II.
^'
Trncl. 7S,
iljid.
n.
:}1
(PL
35, 183G).
n.
C.-ip.
n.
:{0
(l>L 44,
<.ISi).
ArJKirst.
n.
Cap. 17,
22 (PL 42, 1031).
076
LIBEB
III.
DIST.
VI.
CAP.
III.
praecedentibus meritis assecutus, sed ex quo

illo
homo
esse coepil, ex
Unde dictum est: Verbum caro faclum estiy. Hilarius quoque in X libro De Trinilale^ ait: Christum non ambigimus esse Deum-Verbum, neque rursus Filium hominis ex anima et corpore constitisse ignoramus. His aliisque aucloritatibus utuntur, qui hominem quendam, ex compositum, Deum .factum dicunt, sed anima rationali et carne gratia, non nalura. Sola enim gratia habuit ille homo, non meesl et Deus.
^"
ritis
vel
natura, ut esset Deus, sive Dei Filius, ul haberet

el
omnem
est
ille ^
scientiam
potentiam
quam
et
habet
Verbum, cum
legitur,
quo
una
sit
persona. Nec tantum in superioribus
quod homo
una
persona
cum Verbo
sit
ipsum Verbum, sed

sit,
etiam,
sit,
quod
Deus.
anima
rationalis et caro
eadem persona
Cap.
et Christus
et
111.
Secunda
est
eoruni
qui
dicunf,
hominem
illum ex tribus subet
stantiis, vel
ex duabus naturis constare;
liunc fatentur
unam
se
esse
personam,
ante
incarnationem siinplicem tanet
tum, sed in incarnatione compositam:
auctoritates, quibus
muninnt, proponit.
et alii,
40
Sunt aulem
qui
islis
in
parte consentiunt, sed dicunt,
hominem illum non ex anima rationali et carne tantum ^ sed ex divinitate, humana et divina natura, id est ex tribus substantiis carne et anima constare, et hunc Christum fatentur. Et unam personam tantum esse, ante incarnationem ^ solummodo simplicem,
"*,
sed
late.
in
incarnatione
factam compositam ex divinitate
et
humani-
Nec
est ideo alia

in
persona
quam
prius,
est
sed cun) prius esset
Dei
tantum persona,
incarnatione facta
etiam hominis per-
sona; non ut duae
essent
personae, sed
ut
una
et
eadem
esset
persona Dei
in
et
hominis. Persona ergo, quae prius erat simplex et

in
una tantum natura existens,
duabus
et
ex duabus
"^
siibsistit
naturis; et persona, quae
tanlum Deus
debet
^
erat, facta
est eliam
ve-
rus homo, subsislens non lantum ex anima et carne, sed etiam ex

divinitate; nec
tamen persona
*
illa
dici
facta persona,
quam-
ad(i. esse.
D om.
i.
'^
V om.
'^
I)
add. ex.
'^
VZB
add. vero.
Z post incaruationem, pro

"
i.
factus.
iNum. 57
(PL
10, 389).
LIBER
vis dicalur facta
III.
DIST.
VI.
CAP.
III.
577
persona hominis. Facta
est igitur illa persona, ut qui-
busdam
sistens,
placet,
quoddam
subsistens ex anima et carne, sed non est
facta persona, vel substantia, vel natura. Et in
quanlum
est,
est illud sub-
composita est;
in
quantum autem Verbum
simplex
est.
De boc Augustinus in libro Sententiarum Prosperi^ ait: Modisomnibusapprobare conlendimus, Sacrificium Ecclesiae duobus constare, duobus confici elementorum visibili specie et invisibili Do:
41
mini nostri lesu Christi carne et sanguine

cramenti, id est corpore
conficitur ex
*,
Sacramenlo
persona
el re Sa-
Chrisli; sicut Christi
constat
sit
et et
Deo
et
homine,
cum
ipse
Christus verus
Deus
verus
in
^"
homo; quia omnis
res illarum
rerum naturam
In
et veritatem
se continet,
ex quibus conficitur.
De hoc eodem loannes

stro ^
lesu Christo duas
Damascenus^:
Domino
no-
quidem naturas cognoscimus % unam autem hyposlasim ex utrisque ^ compositam. Incarnatus est igitur
assumens
^
Christus, ex Virgine
exstilerit in
primitiam noslrae massae, ut ipsa

^
carne
fiierit,
^ hypostasis,
quae Dei-Verbi
hypostasis ef^ com;
posila facta
quae prius simplex erat Verbi hypostasis

perfeclis
com"^
posita vero ex
duabus
naturis: deitate
filiationis
et
humanitate;
de-
el ferat ipsa divinae Dei-Verbi
characteristicum et
est a
terminativum idioma, secundum quod divisa
Patre et Spiritu
sanclo, et " carnis characteristica et determinativa idiomata, secun-
dum
quae
difTerat a
Matre
el
reliquis
Filii
hominibus
Dei
Item'*:
naluris
Unam hypostasim
se
confitemur
in
dual:)us
perfecte
habentibus,
et
deitatis ^ et
humanitatis, et ^ inet
carnatam eandem hypostasim;

nere
in
has duas naturas custodiri
ma^
ipso
'''
post unionem, non

'
seorsum
in
et
'
secundum partem
ponentes singulam, sed
unilas
invicem
unam composilam
hy-
postasim. Substanlialem enim inquimus unionem, scilicet veram et

" Ita
^ ^ *
UB;
sit.
ed.
^
quiddam; Z
orn.
' \)
corr.
inlerl.
vel
quidam.
add.
agnoscimus.
"'
^Kd. ulriusque.
oiii.
^
'
U add. scilicet. D assnmmdo.
Ita
U
et
(interl.)
orii.
VZB; DA
'
carnis, ed. carni,
in.
Kd. et B
Z divinitaU.
Z B
id est.
'
Z add. iiitorl. esl. " Z add. ferat.

'"
Ed.
lla
deiUUis
divinitalis.
'
^ Kd. oiii.
sihi.
Christo.
id est.
U
'
VD;
ed. partes.
U add.
Haec apiid
Aiig.
p.
non
2,
c.
c.
legiintur, sed, siiiiiuiitur Ncrliolcnus

9,
c.\
Ivoric
(m(i
noiensi,
'*
Decretum
III.
el
I.
Panormia
994).
v.
WM
^
(P K
101,
152,
c.
1075).
Kihr.
Ue
fide orthod.
*
(PtiL 94, 998).

9.i,
Daniasc. ibid.
7 (P
9i,
lOIOj.
\hH\. c. 3
(P(]L
578
lABEn
III.
DIST.
VI.
CAP. IV-VI.
non secuiidum phantaslam; subslantialem autem, non duabus naturis perficienlibiis

alterarn,
scilicet
unam compositam naluram,

compositam
Filii
:
sed unitas invicem in
unam
hypostasim
Dei, et
manere eandem
creabile
tale
"*
substantialem
differentiam
increabile
delerminamus
increabile
^,
quod
mor-
mansit creabile, et quod
et
mortale, et immortale immortale, et circumscriplibile

et
circum-
scriptibile,
incircuinscriptibile incircumscriplibile; et hoc
quidem
ait:
refulget miraculis .
De hoc etiam
Augustinus
eadem
in
libro
De Trinilale^
"^
Quemadmodum secundum
deitatem una est Patris Filiique

est Matris et
Filii ^
^,
natura,
ita
etiam, iuxta humanitatem,
natura.
Fx
utraquc autem substantia,
et divinitatis et
humanitatis
unus atqne
Deus verus,
idem
ita
est
Deus, Dei
et
hominis
Filius, lesus Christus, ut
etiam
homo verus
in
Idem
tuit
libro
XIII
De Trinitate^^:
et
Sic
Deo coniungi popersona;
humana
natura, ut ex duabus substantiis fleret una

^'
ac per hoc iam

His aliisque
ex tribus: Deo, anima

pluribus
se
carne
personam
Christi
muniunt auctoritatibus, qui (hcunl, compositam esse, vel factam sive constantem ex
ex tribus
substantiis.
duabus
naturis, sive
Cap. IV-VH.
Tertia est eorinn qui
non solum pcrsonam ex naturis compositam negant, sed etiam aliquem hominem vel aliquam suh' stantiam ibi ex carne et anima compositam diffitentur; et Verbo unita. disic itla duo, scilicet animam et carnem, cunt, ut non ex illis aliqua substantia vel persona componeretur, sed illis duobus velut indumento Deus vestiretur,
ut mortalibus oculis appareret; qui rationem incarnationis
secundum habitum
42
accipiunt.
qui in incarnatione Verbi non solum per-
Sunt etiam
et ^ alii,
sonam ex naturis compositam negant,
verum etiam hominem

*
ali-
liic
et infra
'^
cavsabilc, pio creabile.

;idd.
*
bis incausabile.
^
'^
Z oni.
ait.
^ E(l. et Filii.
''
Kdd.
m)a.
add. svhstanlia.
cc.
D add.
Ita
UV;
ed.
ed. add. est.
Slando codicibus,
4-6 coniungimiis.
* Ila
U V;
^
om.
39, 2185).
Potius Serm. 23a, n. 3 (P
!.
Cap. 17,
n.
22 (PL 42, 1031).
I-IBKR
111.
DIST.
VI.
CAP. IV-VI.
ibi
579
et
quem,
positam
et
sive eliani
^"
aliqiiam substantiam
sic
ex anima
carne com-
vel
factam tlitlitentur; sed
illa
duo, scilicet
animam
persona
carnem, Verbi
illis
personae
^
vel
naturae
unita
esse aiunt, ut non
ex
duobus, vel ex
bis Iribus
"
aliqua
substantia vel
fieret sive
componeretur, sed
illis
duobus velut indumento Ververitatem carnis et anivel
bum
mae
Dei vestiretur, ut
mortalium oculis congruenter appareret ^

unitatem suae
Qui ideo dicitur factus verus homo, quia

accepit.
Quae duo etiam

legitur,
sit
in
singularitatem
personae accepisse
illis ^
non
quia
illa
duo,
vel aliqua res
ex
composita,
illis
quia,
una persona cum Verbo, vel sit Verbum, sed duobus accedentibus Verbo, non est personarum numefierel quaternitas
in
rus auctus, ut
Trinitate; et quia ipsa
persona
Verbi, quae prius erat sine indumento, assumtione indumenti

est
non
divisa
vel
mutata,
sed
una
Qui
secundum
enim
habitum
Deum
eademque immutata permansit. hominem factum dicunt ^. AcciDeus faclus homo;

vere
"^
piendo
hominem, dictus
dicitur dicitur
est
et et
propter
propter
acceptum
inquiunt
lur, tunc
hominem
Deus
esse
homo;
assumentem
illi,
Deum
Deus
homo
esse Deus.
Nam
si
essentialiter,
esse
homo,
et e
vel
homo
in
esse
Deus
intelligereet
si
Deus hominem assumsisset
sexu muliebri,
mulier
essentialiter
Deus
sexu
esset,
converso; at potuit Deus assumsisse

potuit
igitur
hominem
converso.
in
muliebri;
mulier esse Deus,
et e
[Cap. V].
niis
in
Ne aulem
^
et
isti
de suo influere videantur, testimo- 43
medium
enim
:
productis,
quod dicunt contirmant.

in
Ait
Augustinus
unus homo
libro
De gratia novi Tesla-
menli
Sicut
non augetur numerus personarum, cum caro ac;
cedit animae, nt sit
sic "
iit
non augetur numerus persit
sonarum, cum liomo accedit Verbo,
unus Christus. Legitur
<
add. csse.
^
''
in.
'>
^
I)
Z
i.
.'idd.
l.
ex.
^
**
iidd.
duobus.
'
Ed. el Z venis.
on.
om.
ita.
'
H.jer;
fiiit
senlenlia
Ali.iel.-irdi,
di!
(|iia
(Ir,
indji
di.sl.
t.
10,
c.
c.
I,
nola
I.
'
iu*!".
annolal: Ista
(Jregor.,
I.
videtnr fuisse
Ezechiel.
II
npinio Gfindulphi, Sent.

Iioni.
i.O,
III,
io.
Cfr.
rfr.
Super
(|.
H,
n.
3
2i
et
2')
(P
I.
76, 860);
de
i,
se(|(i.
11.
Augusl., 8.3 O7.
(\n.
1i).
|.;piî
(jiij.,^
120) lio^
,..
II
("t
12
rPL
3.3,
.)i2).
580
\A\i\:i\
III.
DIST.
VI.
CAP. IV-VI.
itaqne Deiis-liomo, ul inlelligamus huiiis
personae
singularilalem,
.
^:
non ut suspicemur
in
carnem mulatam divinitatem

ostendit, dici
fdem quoque
ventiis est " ut
tractans illud
verbum Apostoli
Habitu infacium esse
homo, manifeste
Deum
liominem, vel esse hominem secundum habitum,
in libro
83 Quaehabi-
stionum
ita
inquiens:
Multis modis habitum dicimus: vel
tum
quae
animi, sicut discii)linae perceptionem usu lirmatam; vel habilum
corporis, sicut dicimus alium alio validiorem; vel

^
habitum eorum,
membris accommodantur exlrinsecus, ut cum dicimus aliquem vestitum, calceatum et huiusmodi. In quibus ^ omnibus generibus
esl, in
manifestum
ea re dici habitum
'^,
quae accedit^
^
alicui,
ita
^
ut
est
eam
ab
nobis,
possit etiam
non
habere.
Hoc autem
nomen ductum
illo
verbo, quod est habere. llabitus ergo in ea re dicitur, quae

ut habeatur, accedit''.
44
[Gap. VI].
',
Verumtamen hoc
interest,
qnia
quaedam eorum
sapientia,
quae accedunt
tant,
in
ut habitum faciant,
non
mulantur, sed ipsa musicut
se integra et inconcussa
manentia;
acce^
dens homini, non ipsa mutatur, sed

stulto sapientem
facit.
hominem mutat, quem

ut
de
Quaedam vero accedunt

ab exilitate
""
sic
mutent
et
mutentur, nt
el
ci-
bus, qui amittens speciem

refecti,
suam,
in
corpus vertitur \
in
nos cibo
valentiam
atque
languore
robur
atque
mutamur.
Tertium genus*
est,
cum
eis
ea " quae accedunt, nec mutant ea
quibus accedunt, nec ab

in
ipsa
mutantur, sicut anulus

^.
positus
digito;
quod genus rarissime reperitur

esl,
Quartum genus
cum
ea quae
et
accedunt, mutantur, non

accipiunt, ut est ve-
a sua natura, sed aliam speciem

stis,
formam
habet
accipit
quae deiecta atque

indula: induta
deposita
non
eam
formam, quam
sumil
enim
membris
formam, quam non
V B om.
<]ui.
*"
Kd. om.
<^
D om.
"^
Ita
U,
quod
dein-
ceps saepiiis;
f
ZBD
VZD
accidit vel accedit, qiiod deinceps saepius; ed. et
accidit.
oin.
-"
dictum.
vel
in
Ita
ed. accidit vel accedit, qiiod deinceps

*
saepiiis.
'"
Ed. accidit
"
accedit.
I)
imbecillilate.
his,
pro
cum
ea.
Z D quae. " V invenitur.

'
convertitur.
'
Phil.
2, 7.
Quaest. 73, n.
OM.
40,
8i
ct
sqq.).
LIBER
III.
DIST.
VI.
CAP. IV-VI.
""
581
comparalioni. Dei
*
habebal
exuta.
Qiiod
genus
congruit
huic
enim Filius semetipsum exinanivit ^ non formam suam mutans, sed formam servi accipiens, neque conversus aut transmutatus in
homineni, amissa
incommutabili
stabilitate,
sed
in
similitudinem
hominum
et
"*
""
faclus est ipse susceptor,

id
habitu inventus est ut homo,
verum hominem suscipiendo, est, habendo hominem inven^
tus est ut
homo, non
sibi,
sed eis quibus in homine apparuit
Quod autem dicit ut homo veritatem exprimit. Nomine ergo habitus satis ^ significavit Apostolus,
ter dixerit
qualitransfi-
in
similitudinem
sed
hominum
factus, quia non
guratione
in
hominem,
sibi
habitu
faclus est
^ cum indutus
est
hominem, quem
modo atque conformans, immortalitati aeternitatiqne sociaret. Non ergo oportet intelligi mutatum esse Verbum susceplione hominis, sicul nec membra veste inuniens quodam
duta mutantur, quamvis

pienti
illa
susceptio ineffabililer susceptum susci-
copularet
His verbis aperte innuere videtur
Augustinus^, Deum
dici
factum
hominem secundum habitnm.

eliam
in
Qui
ipsius
incarnationis
modum
^
volens
Si
expriinere \ 45
quaerentibus
incarnatio
IV
libro
De Trinitate
sit,
ait:
quaeritur, ipsa
Dei dico
quo
est
modo
facta
ipsum
Verbum
tamen
in
carnem
con^
factum,
est,
id
liominem
factum, non
,
hoc, quod factum
conversum alque mutatum
sed carne, ut
carnalibus
ibi sil
gruenler appareret, indulum.
Ita
sane factum, ut
sed
non tan-
tum Verbum
Dei et hominis caro,

et
si
etiam rationalis
propter
hominis
anima; atque hoc totum

propler hominem. Quod
a peccatis abstinendo el
Deus dicatur
difficiie
intelligitur,
difficilia
^
:
Deum, et homo mens fide purgetur,

enim sunt haec
^
bona operando;
fide
.
sit
Idem
nus:
;
in
libro
et
De
ad Petrum
Dei
Filius,
cum
Deus aeternus
in
verus, pro nobis
eo verus, quia verain

qiiia
ram plenus, in eo vero animam ralionalem .

"
'
'
homo verus et plehabet ille Deus humanam natuet carnem humanam suscepit et
faclus esl
7.
convenit.
f
\)
lla
UZ;
''
ed. Deus.
''
'^
Z hominis.
esse.
*
'^
Va\.
om.; Z ndd.
*
in.
I)
om.
orn.
Z om.
e.rprirni.
D om.
DA
>
Deus.
Phil.
2,
7.
"
'
Aug.,
loc.
cil.
Aug.
2,
n.
ihid. n. 2.
Cap. 21,
n.
:jl
(PL
42, JlOy.
Aiig., ihid.
Cap.
10 (P L
40, 750).
o82
Itern
^:
id
LIBKH
IIF.
DIST.
illa
VII.
CAP.
l-II.
Non aliud
est
fuit
Dei
summi
exinanilio, nisi for-
mae
in
servilis,
naturae humanae susceptio. (Jlraque igitur est

**
Ctirisio forma,
quia ulraque
vera et plena est

^
:
in Cliristo
sub-
stantia , clivina scilicet et
humana.
Id e
in libro
Coiilra
in
Maximinum
Cum
essel per se
ipsum
invisibilis,
visibilis
.
homine apparuit, quem de femina suscipere

^:
dignatus est
Item
nem
in
eodem
in
Nos Christum
in
Domihum
verum homihomi^,
suscepisse credimus, el
ipso
ipso
visibiiiter
invisibilem
nibus apparuisse,
ipso ab hominibus
inler
homines conversatum fuisse

^
in
humana
in
pertulisse, in ipso
libro
"*
homines docuisse.
Hilarius
Dei
Filius
quoqiie
X De
nisi
Trinitale'' ait:
Quomodo
Verbum caro factuni est, scilicet quod Dei esset, formam. Filius Dei, cum in forma servi accepitl Unum tamen eundemque non Dei defectione, sed hominis assumtione profitemur, et in forma Dei per naturam divinam, et in forma servi ex conceptione Spiritus sancti secundum
natus ex
iMaria
est,
quod
hominis habitum repertum fuisse.
<
Non
illa
fuit
habitus
ille
tamen
in
hominis, sed ut hominis; neqiie caro
caro peccati, sed
si-
militudine carnis peccati

Audistis tres
secundum diversos
positas senlentias, et pro
siii-
gulis in(hicta testimonia.
DISTINCTIO Vn.
Cap.
I-II
^.
Deinde quae singulis sententiis adversari videntur, ponit.

46
Secuiidum primam vero dicitur: Deus

factus Deus, quia
factus
homo,
et
homo
Deus coepit esse

*
quaedam
^
substantia rationalis,
"
0(1(1.
fonnn.
add. nostricm.
Z ndd. quoqne.
M.
''
V mntrc
ed. (nn-
Z ndd. Virgine; B add. matrc ; D dc Maria,
\)V0 e.
lla
I
U V B;
tum; Z
coir. inlerl.
tanlnm.
Ob
lexlus connexionein,
cc
et 2
coniungimus.
'
Ibid.
n.
20, 21.
'^
Est poiius liber

c.
De
fidc
contra Manichaeos
'
c.
22
(Pl. 42, 1145).
Ibid.
n.
26.
Respic. Bar. 3, 38.
Num. 22
(PL
10, 360).
"
Ibid.
2o.
LIBKR
III.
DIST.
VII.
CAP.
II.
583
esse Deus, et hoc
recte dicitur Chri-
quae anle non fuerat;

gratia
stus,
,
et
illa
subslantia
habuit.
coepit
non natura,
vel
nieritis
Unde
quantum homo, praedestinatus esse Fihus Dei. Huic autem sententiae opponitur: Si illa subslantia coepit esse Deus ^, et Deus illa; quaedam igitur substantia est Deus, quae non semper fuit Deus; et quaedam substantia est Deus, quae non est
in
fuit.
divina substantia; et Deus est aliquid, quod non semper
Quod
qui ait:
addidit:
et
illi
concedunt,
Origenis^
id
"^,
testimonio
^
innitentes
Factus est sine
dubio
quod prius
non erat; sed
secundum carnem; secundum Deum vero erat prius, et hon erat quando non erat . Aliis quoque pluribus modis illi sententiae potest opponi qui;
bus supersedemus, exercitationis studium

alia ^
lectori relinquentes, et
ad
properantes.
hi
secunda vero sententia, huius

dicitur:
"
dictionis talis videtur
ratio, 47
ut
cum
Deus factus
homo,
vel
intelligatur
coepisse
esse
subsistens
verso,
ex duabus naturis,
factns
est
^
tribus
substantiis; et e conin
homo
Deus, quia
potius
subsistens
factus
'^
duabus
et
'
natue
ris coepit esse
Deus;
vel
homo
Deus,
con-
verso dicitur, quia

est
Deus
assumsit hominem,
et
homo
:
assumtus
a Deo.
illa
Unde A u g u s n u s dicit in libro De Trinitale ^ Talis fuit susceptio, quae hominem faceret Deum, et Deum hominem .
t
i
Variatur autem intelligentia,
cum
dicitur:
Deus
"^
est
homo,
in
et
homo
biis
est
Deus. Dicitur enim Deus esse persona subsistens

et
dua-
et
ex duabus naluris;
Deiis,
id
persona subslstens
ex duabus napotest
luris dicitur esse
est
Verbum,
vel
vel
natura divina:
enim praedicari persona simplex,
natura de persona composita.
Non
" est
aulem, ut
vel
ait
loannes Damascenus^,
idem
dicere
naturam,
personam.
"
^
U per
;
(jrnliam.
*
V
^
.'idd. <iii(ie
non sempcr
*
fuit Deus.
V
^
ulenles.
lla
D
V
idpm.
Z (uUe.
on.
Z nliam sententiam; W\\

''
aliam..
(jtii.
UV;
ed. add. esl

'
W
'"
Deus.
///
I)
exsistens.
el.
V D
^ lid. add. est.
ideo.
Ed. add.
(hiahns
"
1)
add. eniin,
oiii.
nntem.
'
In
Epist. (id
Bom.
cil.
1,
'
3,
n.
:i
(P(il.
i,
848)
c.
''
Libr.
'.)i,
1,
13,
ri.
28
(VL
42, KiOj.
loc. disl.
Lil>r.
III,
Dr
fide nrlli(nl.
(IM.
1.
\)H1].
Clr.
Pseudo-Abael.
pr.icc.
584
48
MBKR
[Cap.
II].
111.
DIST.
Vll.
CAP.
I-II.
Isti
diciint,
est,
Christum esse
praedestinatum,
in
quan-
tum
est
homo,
scihcet
id
in
quantum
est
subsislens ex duabus sub-
stantiis,
nilatis,
anima
et carne.
Nam quantum
non
sed
in
ad naturam divi-
non
est ipse
praedestinatus;
est,
ergo, in
vel
ea subsistit, praedestinatus
id est
*
quanlum in ea quantum subsistit in

hoc
est, in
ahis duabus substantiis,
in
anima
et carne,
quan-
tum
49
est
homo.
conveniunt sen-
Determinant etiam auctoritates, quae primae

tentiae et huic contradicere videntur, ut
cum
legitur ^:
Homo
una
ille
assumtus a Verbo
sona
est
in
singularitate
personae, vel factus

intelligitur,
per-
cum
Verbo, de natura
humana
quae Verbo unita
in
singularitate personae, id est, ita

erat, sine
quod eadem persona, quae

el
prius erat, et simplex
incremento numeri
vero huius
immutata
permansit,
licet
composita. Compositionis
aliam dicunt
esse ralionem,
quam
sit
"^
in
aliis
hominibus, quia huius ex Iribus,
aliorum ex duabus substantiis est compositio.
Negant
quoque,
naturam
humanam
esse
personam,
vel
Dei
Filium; et sicut
et
unum eundemque
Dei, ita
dicunt esse
hominem
idem,
et
Deum,
el
filium liominis et Filium
unum
quae
et
non aliud
aliud, sicut nec alium et alium.
50
Sed
pitulis.
his
**
videnlur
adversari
subditis
continentur
ca-
Ait
enim
A ugu
n us
Super loannem
^
:
Aliud
est,
id
est
Ver-
bum
que
^
Del, aliud
alia
homo;
sed
Verbum
caro factum
esthomo;
utrum-
non itaque
Verbi, alia est
hominis persona, quoniam
Christus et una persona .
Idem Ad Felicianum
filius;
Aliud
Dei
Filius,
aliuiK hominis
sed
non alius
^:
in
Item
Dei
libro
Filius aliud
I
de Patre, aliud
''
de
iVlatre .
Idem
et
De Trinilate^:
Deus,
alia
Cum
.
Filius sil
et
Deus
homo,
E.l.
alia subslantia
homo
et
B C odd.
esse.
^
scilicet
*
persoimm
scilicet,
illam,
quod U hnbei, sed

est
;
siipra scripsil
<"
glossa;
^*
V om.
])ei.
ZBD
pro id
esi.
oiii.
in.
''
V om.
alins.
om.
Ed. add.
esl.
Z add.
alius.
Z add.
^
Disl. VI,
c. 5.
Cfr. Abael., Sic et

^
non,
c.
19 (P L 17S,
U\).
Tracl. 69,
n.
(P L
35,
c.
1817).
12 (P
Polius Contra Felicianum,
Arianum, De Unilate
^
Tnmtalis
n.
II,
42,
Il65elseq.).
Augusl., ibid.
Cap. 10,
20
(PL
42, 834).
LIBER
III.
DIST.
VII.
CAP.
I-II.
585
quia,
Haec aiUem
Aliud
in
hunc modum determinant,

aliud
cum
dicitur: 51
alia
Verbum
Dei,
homo,
est
sive
"^
alia
substantia
in
Deus,
homo,
alterius naturae significatur

et alterius, in
Christus esse,
et
quantum
est
est
homo,
quantum
qua
est
Deus;
ahud natura, qua
homo,
aliud natura,
ait
Deus. Inconverse et inaldivina

in
Ut enim
loannes Damascenus^:
invicem naturae,
terabiliter unitae sunt ad
neque
distante
a propria simplicitate, neque
humana aut conversa

^,
deitatis na-
turam, aut
in
non-existentiam divisa
neque ex duabus una

^
facta
composita natura.
Composita enim nalura, neutri earum, ex quinaturis,
bus componilur
potest,
homousia,
id
est
consubstantialis,
esse
ele-
ex
alteris
perficiens alterum, ut corpus ^
ex quatuor
mentis
compositum, nec ignis nominatur, nec aer, nec terra, nec
aqua, nec
horum
alicui
homousion
dicitur.
Si
igitur
secundum
exslitit,
haereticos Christus unius compositae naturae post
unionem
et et
ex
simplici
natura
conversus est
in
compositam,
est
neque
Patri
simplicis naturae existenti,
neque Matri
sed
homousios;
neque
et erit
Deus
neque homo denominabitur ^

scilicet Christus,
Christus
solum;
hoc nomen,
non personae ipsius nomen, sed unius,

naturae.
secundum
unius
ipsos,
compositae
Nos autem Christum

et
non
compositae
naturae dogmatizamus,
hoc
nomen,
scilicet
Christus, personae dicimus non monotropos, id est
uno modo
dicet
tum, sed duarum naturarum esse significativum,

humanilatis.
scilicet deitatis
Ex
deilate
autem
et
et
humanitate
Deum
perfectum et
et
in
hominem perfectum eundem

bus naturis confltemur.
Sic ergo dicitur
esse et dici ex
duabus
dua-
aliud
esse
Filius
Dei,
aliud filius
in
hominis, 52
^
quia
Dei
''
allerius
;
est
in
substantiae
vel
naturae,
filius
illa
quantum
non
est
id
Filius
alleriiis,
quanlum
sit
'
est
hominis;
diversa,
quod
duae
"
ipse
di-
Filius
Dei
et
horninis
duo
IX
versae naturae.
Aperle enirn llilarius
in
libro
De Trinitale^^
""
^\i:
Cum
non aliud
"
(lîod.
''
'
sit
filius
hominis, neque aliud

Ed. conversa.
Filius Dei
cl
I)
Verbum
intoil.
r.s7.
Z add. Ikm.
'
'^
oni.
ui.
i<l
rst.
'
'^
W add.
VZliA
*
denominnlur.
sinf
^
[)
f
oiii.
'
l^d.
iidd.
td. udd.
ei.
I!
alius.
'"
(ilius.
'
Libr.
ill.
1)6 /ide
iii
nrlkod.
c.
3 (P
G L
I,
'.\.
94, 9S7).
-
1'riiii.i
p.irs
liiiiii.s
lexlus
liabelur fliyrn
dlossa Lyr.mi, Horii.
.Niiiii.
iO
(PL
10,
.'{l.}).
586
eiiini
LiBKR m. DiST. vn. cap.
i-ii.
caro factam
sit
est
et
cum
"
qni Filius Dei esl, ipse et hofilio
minis
rilius,
tlicit,
requiro, quis in lioc
liominis glorificatus
et aliud
sit .
Evidenter
non aliud esse Tilium Dei
filiuin liominis.
53
Ex quo praemissa roboratur et approbatur determinatio. Qnod eliam dictum est: Ulrumque est Christus et una persicut et illud qnod Aufûslinus sona, inovere potest leclorem in libro De Trinitale^: Quia forma Dei formam servi dicit accepit, utrumque Deus, utrumque iiomo. Sed utrumque Deus
;
propter accipientem Deuin, et utrumque
liomo
propter
acceptum
hominem
Et
illud
quod idem
est,
ait
in
libro
De bono perseverantiae
-^
Qui
fidelis
in
eo veram
ita
naturam
humanam
qiii
credil
et
*,
susci-
pienle
cepit
Deo Verbo,
una
sublimatam, ut
suscepit
quod susineflabiliter
esset in Trinilate
persona, assumtione
et
^
illa
faciente personae unius in
Deo
homine veritatem
est
Si
autem
qui suscepit et quod
suscepit
est
una
persona,
ergo
natura hu-
mana cum Verbo una

54
persona,
Sed haec omnia ex
tali
sensu dicta fore tradunt, ut utrumque

in
dicatur esse Christus et una persona, quia

stus
^*,
ulroque unus Chri-
una persona
subsistit.
Ita
etiam susceplum
cum
suscipiente
dicilur
una persona, quia susceptum

^
suscipienti est
sociatum
in
unitate personae, id est

ita,
ita,
quod unilas personae permansit, non

quia, ut
ait
ut caro et
est
anima
sint
Deus,
Hieronymus^,
Verbum
Et
est
Deus, non caro assumta.

in
55
De Spiritu sancto ^ ^ ait: Aliud quod ^ assumsit, et aliud quod assumtum est. Est autem et aliud, quod huic sententiae plurimum videtur
libro
111
Ambrosius
obviare.
Ait
enim
Augustinus
est
in libro
Contra Maximinxnn
el
^:
Chri-
stus
est.
una persona
geminae subslanliae, quia

vel
Deus
et
homo
potest;
Nec tamen Deus,

Ed. et Z add.
^
liomo pars huius
"
personae
dici
"
ille ;
B add. ipse ;
V
qui.
et caeteva,
'^
pro
el
cum.
^
13
add.
Tri-
naluram.
nitale.
^
Z add.
in.
^ Ed. add. et.

in
D om.
id est.
D De
VsL annolat:
originali
'*
Z unius.
'
Cap.
7,
n.
14 (P
^
42, 829).
siyj, j)g
^j^y^Q
pcrsev.
c.
24, n. 67
(P L 45,
1033).
c.
G,
Sorn).
(non genuinus)
^
Eustoch.
13 (P
n. 01
L 30, i3o).
(P L 10, 833).
Reciius
^
De Assumtione ad Paulam et De Incarnalionis Dominicae sacraII,
mcnto,
c.
Libr.
c.
10, n. 2
(PL
42,
763).
LIBER
alioquin Filius Dei
erat
lotus,
dicit
III.
DIST.
VII.
CAP.
I-II.
S87
Deus, antequam
susciperet
formam
servi,
non
Ecce,
per-
el crevit,
cum homo
illius
divinitati
eius
accessit .
ilia
Deum
non esse partem
personae; unde videtur
sona non constare ex Deo et homine.
Ad quod etiam illi dicunt, illam personam non ita constare ex Deo et homine, quasi totum ex partibns. Ita enim partes alicuius lotius conveniunt, ut ex illis quod non erat constituatur. Xon autem sic humana et divina natura in Chrislo uniuntur:
inexplicabilis
enim
esl
islius
unionis,
ibi
quae non
est partium, ratio.

signiticari
'Quidam tamen nomine Dei

quia de tribus agebat personis,
personam
non
putant,
quarum nullam
est
est,
Trinitatis esse par-
tem dicebat,
persona
personae.
sicut pars istius personae
Deus.
Quod
est
si
de
intelligitur,
manifestum
quia
persona
non
pars
Posita est diligenler sententia

in
secundaet eius explanatio,

lerlia
cui
nullo vel in modico obviant auctoritates in

est.
senlentia in-
duclae, quae iam consideranda

In
hac igitur
accepit;
""
senlentia
sic
dicitur:
Deus factus
faclus
^
homo, quia
quia as-
56
hominem
vel
et sic dicitur esse
homo, quia hominem habet,

Deus,
quia
est
habens hominem;
Deo;
et
et
homo
sumlus
Deus.
tur, vel
est a
homo
esse Deus, quia

""
habens horninem est

vel
Cum
ergo
"^,
dicilur:
Deus
est
homo,
habitus praedica-
persona
sed humanata.
Et
quod
persona
humanata
in
praedicetur,
est,
Cassiodorus
ostendere
videtur,
^
dicens:
Factus
ut
ila
dixerim \ huma-
natus Deus, qui

lit
etiam
assumtione carnis Deus esse non destiaccipi

potest,
Quod lamen
dici
varie
ut
dicatur:
Deus
factus
humanatus,
sane
vel Christus factus ^
Deus humanatus; utrumque enim
potest.
Cum
istos
ergo dicitur: Faclus est Deus homo, mulfit
liplex
ceplsse,
secundum
vel
intelligentia, ut
naturam humanam ac-
humanatum Verbum esse incepisse intelligalur. Nec lamen, si incepit esse humanatum Verbum, ideo sequitur, quod inceperit esse Verbum; nec si Deus factus est humanalum Verbum, sequitur, (juod factus sit Verbum; sicut de aliquo dicitur:
Z om.
cl
"
'"
K(l.
/ add.
esl.
iii.
Z
I)
oin.
orii.
^*
iidd.
non simplex.
'
Z (liximus.
(juiu;
oni.
'
'
Cfr. (ilossa
Lyr.ini
<jd
U(mii.
I,
'.i
(siib
nomiiK;
Oriigênis).
588
Iiodie
iste
LIBKR
coepit
esse
III.
DIST.
VII.
CAP.
III.
bonus
homo,
Christus,
vel
factiis
est
bouus homo;
nec tamen hodie coepit esse homo, vel factus est homo.
57
secundum quod homo, praedestinatus esse Filius Dei, quia est praedestinalum a Deo ab aeterno, et in tempore collatum ei per gratiam, ut ipse, ens homo, sit Filius Dei. Hoc enim non semper habuit, sed in tempore per
istos dicilur
""
Secundum
gratiam accepit.
Quod videtur Augustinus notasse in libro Ad Prosperum et Hilarium ^ dicens: Praedestinatus est lesus, ul, qui futurus erat secundum carnem filius David, esset in virtute Filius De*i .
Hi
^
etiain,
cum
dicitur: Christus
minor Patre, secundum quod

id
est, in
homo, secundum habitum hoc
inlelligunt dictum,
quan-
lum habet hominem sibi unitum. Unde Augustinus in libro

Deo
Patri
De
Trinilate^:
In
<f
Deus
Filius
natura est aequalis, habitu minor.

in
forma enim servi
minor
ideo
est Patre,
forma Dei aequalis
est
Patri .
est
Et quia
secundum habitum accipienda
incarnationis
ratio,
Deum humanatum, non hominem deificatum dici tradunt. Unde loannes Damascenus^: iNon hominem deificatum ^ dicimus, sed Deum liominem factum.
Cap.
UI.
Quoil non debet dici /lomo dominicus.
58
Et licet dicatur
homo Deus, non tamen congrue

in
dicitur
homo
video,
dominicus.
Unde
Auguslinus
libro
Relractationum
Non
utrum recte dicalur homo dominicus, qui est mediator Dei et hominum, Christus lesus, cum sit utique Dominus; et hoc quidem *
ut dicerem, apud
quosdam
legi
tractatorcs catholicos. Sed
ubicum-
que hoc
dixi, dixisse
me
nollem. Postea quippe vidi, non esse di^
cendum, quamvis nonnulla

"
ratione possit defendi
Cd. et
R add.
''
cst.
hic.
"-
B om.
d.
t.
U.
I.
I).
\.
h.
d.
utique.
D add. me.
Cap. 7,
'
Id
est
I)e
praedest. Sanctor.
'
c.
lil.
15,
I)e
n.
31
fide
(P L
44, 982).
c.
M.
*
li
(PL
I,
'*2,
829).
Libr.
orlhod.
(PGL
94, 987).
Libr.
c.
19, n. S (P
L 32, 616).
LIBER
III.
DIST.
VIII.
CAP.
I.
o89
in
Secunduin
islos
etiam dicilur persona
Filii
duabus
et
ex 59
duabus existere
altera
Satis
naturis,
^
secundum adhaerentiam
altera inest.
et
inhaerentiam:
enim inhaeret
diligenter
et
ei,
iuxta
diversorum sententias, supra positani

tractavi
'^
'^
absque assertione
praeiudicio
quaestionem. Verumta^ ditBcili,
men
nolo
in
re tanta
sibi
tamque
^
ad agnoscendum
sufficere
putare
lectorem istam
nostram
debere
dispulalionem; sed
et ea
legat et alia melius foi te considerata
atque tractata,
si
quae hic
movere possunt,
discutiat,
in
vigilantiore atque intelligentiore,
potest,
mente
hoc
firjniter tenens,
quod
"
Deus hominem assumsit, homo

Dei dignatione;
Deum
transivit,
non naturae
in
versibihtate, sed
ut nec Deus mutaretur
humanam
et
substantiam, assumendo homiin
nem, nec homo
in
divinam, glorificatus
Deum
quia mntatio vel

facit
^
versibilitas naturae
diminulionem
abolitionem substantiae
DISTINCTIO
Cap.
I.
VIII.
An
dum
sit
divina nalura deheat dici nata de
Virginc.
coiicedei]- 60
Post praedicta iiiquiri deljet,

sit,
utrnm de nalura divina

nata
quod de Virgine
sit
nala, sicut dicitur in Virgine incarnata.
Et videlur utique non debere dici
de Virgine,
cum non
in
nata de Patre: quae enim
res non est de Patre genita, non vi-
detur de
Matre
nata,
ne res
aliqua
in
tiliationis
nomen habeat
humanilale, quae il!ud non teneat
divinitate.
sit
Videlur tamen posse probari, quo(J

si
nata de Virgine, (jnia,
hoc est Deuin
'
nasci de Virgine, scilicet
hominem
^
assiiniere in
sit
utero Virginis,
cum
^"
natura divina
sup(;rius
dicta
hominem
assumsisse, videtur detjere dici nala.
De hoc autem
sic ail:
.\ugustinus
in
libro
'
De
fide
ad Petram'^
Natura aeterna atque (hvina non posset temporalitcr conhtUuris.

^
''
.1(1(1.
i'i.
L(l.
nilkiwret, {\\m\
''
iii
csl corr. iii((!il.;

'
I)
(mi. ciiini
V
f
'
iL'i,
1-a\.
pro
K(l.
el
V
''
posilns.
\)
V Z
I)
IJ
Irnclnvivius.
'
niilntnus.
e{.\ diijnosamduin.
in libro.
oni.
''
oni.
oin.
'^
lul. cl
Zl) oin.
orii.
liennjjd.,
2,
II.
I)i'
i-ccifsiust.
iloijni.
(P
I.
'>8,
OSIj.
Disl.
V,
c.
1.
"
Cap.
U PL
II.
io, 7.j7;.
LoMB.xnofs.
590
cipi
libi:r
iii.
dist.
viii.
cai>.
ii.
el
nasci
ex natiira huniana,
nisi
secundum susceplionem
conceptionem
est
et
ve-
rilalis
humanae, veram
in
teinporaliler
nativitatem
ineflabilis
se divinitas accepissel.
el
Sic "
Deus aelernus vera.
citer
secundum teinpus
si
conceptus et natus ex Virgine

natuia
divina
sit
Ista
aiictoritale
videtur insinuari, quod
nata et con-
cepta de Virgine. Sed
dihgenter nolentur verba, polius de perel .de
sona agi intehigitur, quae sine dubitalione

tre
Palre et de
""
Ma-
nata esse dici debet.
Cap.
II.
De gemina nativUale
61
Christi,
quibus naius
dici
esl.
Quaeri etiam
dicitur
[)ei
solet,
ulrum debeat
Filins.
Christus bis genitus, ut
et
hominis
dici
Ad quod
potesl,
Chrislum
bis iialum esse,
duasque
nali-
vilates habuisse.
Unde
aelernum
Augustinus
.
in
libro
De
fide
ad Pelrum'^:
sibi
Pater
et co-
Deus de sua natura genuit Filium, Deum

Idem
coaequalem
^
quoque
de
unigenilus
Deus secundo natus
esl:
^-
semel ex Patre, semel ex Matre. Natus est enim
de Patre Deus
Verbum, natus
et
est
Matre
Verbum caro
factum. Unus igitur

in
alque idem Dei Pilius nalus est ante saecula, et natus
saeculo;
^
utraque nativitas unius est
Filii
Dei, divina scilicet et
humana
De hoc etiam ^ loannes Damascenusâit: Duas Christi nativitates veneramur: unam ex Palre ante saecula, quae est ^ super causam et ralionem et lempus et naluram; et unam, quae in ullimis ", propler iios et secundum nos et super nos: propter nos,
quia propler noslram salutem; secundum nos, quia natus esl
ex
muliere,
et
'
tempore conceplionis, non ex semine,

sed
scilicet
homo novem mensium

sancto et sancta
super nos, quia
ex Spiritu
duas esse
Virgine, su[)ra legem conce()lionis .
Fx
his
bis
manifeste apparet,
Christi
nativitates,
eun-
demque
natum
''
fore.
sicnt.
;
add. aulem.
U aiilem
VZB
'
oin.
Dnmascenus.
Z om. ^ V
'^
D om.
om,
q.
c.
'^
lla
^
U VA;
Va\.
ed. Dei.
DA
ot
Z add.
temporibus.
\'
ex.
Cu\).
III,
2,
10
(PL
40,
c.
7.">6).
'
August.,
ibid.
parum
inferius.
Liljr.
l)c fidc
ovthod.
7 (P
GL
9t,
101 Oj.
LIBER
III.
DIST.
IX.
CAP. UNICUM.
o91
DISTINCTIO
IX.
Cap. Unicum.
De adoratione exhibenda humanitali
Christi.
Praelerea invesligari oportet, iitriim caro Chrisli et anima iina 62
eademque cum Verbo debeant adoratiune

latria dicitur.
Si
adorari,
Christi
^
illa scilicet,
quae
enim.
animae
vel carni
exhibetur
debitus)
latria,
(quae intelligitur
servitus sive cullus
soh
Creatori
sit,
cum
anima
qnod
Christi
soli
vel
caro
creatura tantum
creaturae
exhibetur
deputatur.
Creatori debetur;
""
quod
esse
facienti in idololatriam
illa
Ideo
quibusdam videtur, non

vel
adoratione, quae latria est,

illa
carnem
est,
Christi
animam
adorandam, sed
list
quae
dulia
*
cuius duas species vel modos esse dicunl.

dulia,
soli
enim cuiusdam
est
;
modi
quae creaturae
"
cuilibet exhiberi
potest; et
alii
quaequia
dam
humanilati Christi
exhibenda, non
creaturae
Christi
hunianitas super
omnem creaturam
divinilati
est
veneranda
ei
et dili-
genda; non tamen adeo, ut cultus

qui cultus
in
debitus
exhibeatur,
reverentia
id
dilectione et sacrificii
exhibilione atque
consislit, qui
Latine dicitur pietas, (iraece

id
autem theosebia,
est
Dei cultus, vel eusebia,

Aliis
est
bonus cultus.
autem
placet, Christi
humanitatem
se,
una adoratione cum 63

**
Verbo esse adorandam, non propter

scabellum, cui est unita; nec
^'
sed propter illud

vel
cuius est
ipsa
humanitas sola
se,
nuda, sed
cum
nec
Verbo, cui est uniia;

facit
nec
propter
sed
^
propter illud est

potest, quia
adoranda. Nec qui hoc

soli
idololatriae reus
iudicari
creaturae, nec
propter ipsam, sed Creatori

servit.
ita
cum
tiumani-
tale et in
humanitate sua
'^^ ^j
De hoc loaniies
tioiie et
ait:
Duae sunt nalurae
Christi, ra-
modo
undf!.
co(l(i.
''
dilTerentiae
^
unilae vero
<^
secundum
liypostasim.
\\\
Unus
iiilerl.
**
I)
D huiusmodi.
;
oid,
Christi, \\\m\
U D
Z
est
Ed. et
hio el infni illum
(jiiye
form.i aiili(|uiliis
vel.
;
sa(3|)iiis
pro neuiro su(intorl.) el
nieljatiir.
td. neque.
''
\\
add. iudicjindus est
l-d.
add. iJatnuscenux.
hd.
(posl corr.j el
diffcrcnles
corr. interl. di/ferenliae.
Pro quonlibiis
c.
cfr. F>etr.
Lomb. Super
''
/'.s-.
1)8,
.'i
(IM. 191, K95); et Abael.,
Sicetnon,
'.olv
89
(('
L 17, 1475;.
'^'^^
Libr.
III,
De
fide urlhud. c. 8:
Âo yap
ai ôot'.^ xoO xP"^'^'^^t ^'iTV
xpontp xf^Q 5ia'f opdJg
(P
(j
L 9i, 1014).
592
LIBER
III.
DIST.
IX.
CAP. UNICUM.
igitnr Christus est
Deus perfectus
,
mus cum
eius,
Patre et Spiritu
homo perfectus, quem adorauna adoratione cum inconlaminata carne

et
non inadorahilem carnem dicentes
adoratur enim
in
una
sed
Verhi hypostasi, quae hypostasis generata
est
non creaturae ve-
nerationem praebentes. iNon enim

ut
^"
iit
nudam carnem adoramus
unitam
deitati,
in
unam hypostasim
utraque
^
Dei-Verbi duabus reduclis
naturis.
Timeo carbonem
"^
taiigere propter
hgno copulatum ignem.

carni
Adoro Christi
mei, simul
propter
in
unitam
deila-
lem
non enim quartam appono personam

et carnis
Trinitate, sed
unam
personam confiteor Verbi

His
eius.
verbis insinuari videtur, Christi humanilatem

esse adorandam.
s
t
i
una adora-
tione
cum Verbo
turheliw
De hoc eliam A u g u
n u s
ita
ex sermone
dicil:
Domini, ubi
haeretici,
dicit
Non
quia,
cor
vestrum,
Dicunt
Filium
est,
non natura esse

si
Deum, sed creatum. Quibus respondendum

est
Filius
non
ut
Deus natura, sed creatura, nec colendus
est
omnino,
et
nec
Deus adorandus, dicenle Apostolo^: Coluerunt
servierunt potius creaturae
quam
Creatori.
est,
Sed
illi
ad hoc replicabunt et dicent: Quid

esse non negas, simul
quod carnem
^
eius,
quam creaturam
non minus
cc
cum
in
divinitate
ado-
ras, et ei
quam
divinitati
''
deservis?
Christo humanita-
Ego dominicam carnem, immo perfectam

sed
tem, ideo adoro, qnod a divinitate suscepta et deitati unita esl; ut
non alium
et alium,
unum eundemque Deum

si
et
hominem, Dei
Filium esse confitear. Denique
nunquam credo
nec servio; velut
hominem separaveris a Deo, illi si quis', purpuram vel diadema

^
regale iacens inveniat, nunquid ea conabilur
adorare
si
Cum
cum
vero
ea rex fuerit indutus, periculum
mortis
in
incurrit,
ea
rege
adorare quis contempserit.
Ita
etiam
Christo
Domino humanita-
tem
non
solam
vel
nudam, sed
et
divinitati
si
unitam, scilicet
unum
Filium,
seril,
Deum verum
hominem verum,
quis adorare coiilemp-
aeternaliter morietur .
"
U add.
iiiierl.
sancto.
^
B genita.
'^
V)
oin.
'^
Dei ; od. add. Dei.
Kd. utramque
^
naturam.
^
Z igilur Christi V Iirf. iu ser'
moue, D de
*
vcrbis,
pio
c.
s.
deitate.
deitati.
oin,
Z add.
quis.
'
Servi. 2i{\,
loc.
cit.
n.
6 (in iippendice, alins 58)

-
De
1,
verbis
2j.
Dom.{Pl
39, 2200);
et Abacl.,
loaii.
i,
I.
Roni.
LIBER
III.
DIST.
X.
CAP.
I.
593
scahellum
in
(dem Super Psalmum 98^, ubi dicitnr: Adorate pedmn eius, quoniam sanctum est: Sciendum ^ qnia
de terra terram, quia caro de terra
est,
Christo
lerra est, id est caro, qnae sine impietale adoratur: suscepit

et
enim
car-
de carne
Mariae
nem
accepit
^.
Haec sine impietate, a Verbo Dei assumta, adoratur
a nobis, quia
nemo carnem
eius manducat, nisi prius adoret; sed

""
qui adorat, non terram intuetur, sed
il!um
potius, cuius scabel-
lum
esl,
propter
quem adorat.
His auctoritatibus praemissae investigationis absolutio explicatur.
DISTINCTIO X.
Cap.
.4 Christus,
I.
secundum quod homo,

quibusdam
^
sit
persona, vel aliquid.

64
Solet etiam a
inquiri,
sil
"*
utrum Christus, secundum

aliquid
^.
quod homo,
enim
sit
persona, vel eliam

quaestionis
Ex utraque parle
persona
sit,
argumenta concurrunt.
Si,
Quod
quod
Sed
his
vel
edisserunt
rationibus.
secundum
est.
homo, ahquid
rationalis,
ralionalis.
tia,
est:
^
persona, vel substantia, vel aliud

si
aliud non; ergo

vel
Si
persona, vel substantia. Sed
substantia esl: vel

;
irrationalis.
Sed non esl irrationalis substantia
ergo
vero,
secundum quod homo,

^"
est ^ rationalis substan-
ergo persona, quia haec est

individuae
definitio
Si
personae:
Substantia
rationalis
naturae
ergo,
secundum quod homo,
est aliquid, et,
secundum quod
est.
^
^
iiomo, persona est.
'
Ed.
el
adfl.
svscppit.
9
Ed.
''
el
B D om.
oni.
ZC
'
add. huius.
Ed. add.
vet.
D om.
(PL
V om.
^
Aiigusl. Ennvvdt.,
iii
Ps. 98, 5,
n.
37, I264)fiiii
Senlenli.i
docens
Chrislum, sef.iindum qiiod liomo, non esse

III.
ali(|uid
ul liiierelica
dumnala
pag. 152
ah Alexandro
in el
De quo arjjiimenlo
Gliellinck,
cfr. Giell,
Die Sentenzen Roldnds, pag. I7G,
nola; el
sefjq.;
J.
De
Le mouvement theotoyique au
JiW
siecle,
ac S. IJonavenliirae,
Opevn ornnin,
l.
III,
p.
\'M\,
Scholion. CAr. eliam

,
(iilb.
Porrelaniis,
Comment.
esse,
in tiljvtim lioftfiii
Quomodo
suhstnntine honne sint
iibi ail:
Hicnolandiim
videliir, iiiiod
di\ersorum philosopliorum
in diversis facul
lalibus usu diverso,

ci seq.).
"
el
esse aliiiuid,
diversiim dicunlui"
et
(PL
64, 1307
c.
Haec aiilem
dcfiiiitlo IJoelhli l)e
Pevsonn
dunhus natuvis
ila
leKilur: Persona esl naliirae raiionalis
individua
siibsianiia
(P L 6i, 1343).
594
Sed e converso
tia
""
LIBEH
si
lll.
DIST.
X.
CAP.
I.
secundum quod homo, persona

Sed alia non
;
esl, vel lerin
in
Trinilate,
si,
vel alia.
ergo
lertia
Trinitate
in
persona. At
tate,
secundum quod
liomo, persona est lertia
Trini-
ergo Deus.
Propter haec jnconvenientia et
aiia,
65
quidam dicunl, Chrislum

aliquid, nisi forte se
secundum hominem non
esse
personam nec
cundum
sit
expressivum
:
unitalis personae.
Secundnm
enim mul-
tiplicem habet rationem
aliquando enim exprimit conditionem vel
proprielatem
naturae
divinae,^ vel
humanae; aliquando unilatem

Cuius diin
personae; aliquando nolat
habilum; aliquando causam.

^
stinctionis rationem diligenter
leclor
animadverlat alque
sensus,
sinu
memoriae recondat, ne eius confundatur

sermo occurrerit.
lllud
cum
de
Chiislo
tamen non sequitur, quod

esl,
in
argumenlatione
superiori
indnctum
tia
ralionalis,
secundum quod homo, est substanergo persona. Nam et modo anima Christi esl subquod
si
Christus,
slanlia ralionalis,
non tamen
rei
persona, quia
Illa
non
esl
per
se so-
nans,
immo
alii
coniuncta.
illis
tamen
personae descriplio non
est data
pro Iribus
personis.
66
Sed adhuc aliter nitiinlur probare, Christum secundum homi-
nem
esse
personam
esl,
deslinalus
destinatus esl;
ut
sit
secundum quod homo, praeut sit Dei filius^; sed illud est, quod ut sil, praeergo si praedestinatus est secundum quod homo,
:
quia Christus
^*,
filius
Dei; et
dici
secundum quod homo,

Christum esse
id, sit
est filius Dei.
Ad quod
est
potest,
quod ut
filius
sit,
praedesliipse vere
natus esl: est enim praedestinalus, ut

filius
Dei, et
Dei.
Sed secundum
hominem
hoc
habet,
praedestinatus
est,
ut
sit
filius
Dei, quia per gratiam
tamen secundum hominem

tatis
""
est filius Dei,

sit
secundum hominem; nec nisi forle secundum unisensus: ipse qui est hon)o,
sit
personae
filiiis;
si
sit
expressivum, ut
ipse,
est
Dei
ul
autem
^.
ens homo,
Dei filius, per graliam

^
habet. Sed
causa notetur, falsiim est; non enim

esl
quo homo
esl,
eo Dei
filius
Z add.
est.
li
dil/yens.
"^
D add.
est.
'^
V om.
'
unitatcm.
add. de.
'
Rom.
I,
1,
4.
Cfr. Abael., Sic et non, c.
69 (P L 178, 1441).
cfr.
De
di-
slinclione,
quae
est in
praecedenti
responsione,
Glossa
apiid
Lyianum ad
Koin.
4.
LIBER
III.
DIST.
X.
CAP.
II.
595
Cap.
11.
An
Si
Chrutus, secundum quod honio,

vero quaeriliir an
sive alio
""
sit
adopfivus
filius.
Christus
sit
ailoplivus filius, secunduQi 67
quod homo,
tivum filium
filius
modo; respondemus, Chrislum non

modo, sed
gratia.
esse adop-
aliquo
tanlum
naturalem, quia
natura
est,
non adoplionis
sic
Non aulem
non enim eo
filius '^
dicitur filius
est,
naUira, ut dicitur Deus nalura:

est
"",
filius
qno Deus
quia proprietate nativilatis
natura divinitatis Deus

filius,
est'';
et
tamen dicitur natura,
vel
naturae
naturau),
quia
ille
naluraliter
est
filius,
eandem
scilicel
liabens
quam
qui genuii.
filius
Adoplivus autem
non
esl,
quia non prius
luil, el
poslmoquia
dum cum
filius.
adoptatus est
iiati
in
filium, sicut nos

filii,
dicimur adoptivi
facti
filii,
fuerimus irae
per graliam
noii
filius;
sumus
non
est
filii
Dei ^
Chrislus vero
nunquam
fuit
et
ideo
adoptivus
Sed ad hoc opponilur
sic: Si ^
Christus
filius
hominis
Si
^
est, id est 68
Virginis, aut gratia, aut nalura,
vel
utroque modo.
;
vero nalura:
aut divina, aut luimana; sed divina non

lura, aut
ergo aut
humana
na-
non natura
si
est filius
hominis.
Si
non natura, ergo gratia

gratiam.
lanlum;
Si
et
etiam natura humana, non ideo minus per

filius
ergo
gralia
sit
Virginis
"
est,
adoptivus
filius
esse videtur,
ur idem
naturalis filius Patris, et adoplivus filius Virginis,

dici
Ad quod
vei
potest,
;
Christum
nec tamen
filium
Virginis
filius
nalura
esse
',
naturaliler et gratia
adoptivus
Virginis est,
quia non per adoptionem, sed per unionem,

citur: filius f^nim
filius
in
Virginis esse di-
Virginis
'^
dicilur, eo
quod
'
Virgine
noii
hominem
naturae.
accepit in unilatem personae; et hoc fuit
graliae,
:
Unde A u g u
n u s
Super loannem
Qiiod llnigenitus est

iii
aequalis Palri, non est graliae, sed naturae; quod auteiii
unitale*''
"
..
^'
;i(l(l.
Iki.
(jtti.
t'
^
lia
V U om.
IJZ, sed
CHt,
(|ij()(1
in
11
esl
si.
wM.
'>
iMtcrl.
^
"
'
a(J(l. iiiierl. cst.
'
IJ
U om. sic; ed. om.

c.
''
D om.
V homiim.
V om.
'"
Kd. ei
\
;
cssr el luUiirn, pro n.
\\\)
add. essc.
lla
L'
ed.
nnilatein.
'
Kph.
2,
.3.
flfr.
Abael., Sic ft non,
c. (\1
(\*\.
\1H,
li;i7).
Tr.icl.
71,
In Innn. Evamj.
n.
.'}
(f L
.3.'i,
IH28).
596
personae
IJnigenili
LIBKH
III.
DIST.
X.
CAI>.
II.
assiiinliis esl
homo, graliae
est
esl,
non nalurae
fihus,
Chrislus ergo nec Dei nec
hominis
el
adoplivus
sed Dei
nalnrahler, et hominis naturahter

69
dit''
gralia iilius.
Qiiod vero nalurahter

in
sit
hominis fihus,
Augustinus
filius
osten-
lihro
De
ftde
ad Pelrum
Ille,
scilicet
Deus, factus est

unigenitus
Dei
iiaturaliter
hominis
filius,
qui esl naluraliter
Patris
Quod autem
ex
sutjditis
noii sit
adoplivus
filiiis ^,
el
tamen gratia
sit filius,
probatur leslimoniis.
ny
H e
i
mus
lesu scriptum est,

esset,
esl,
Super Epistolam ad Ephesios ^ ait De Christo quia semper cum Patre fuit, et nunquam eum, ut
:
voluntas paterna praecessit

Ille
et
filius
ille
quidem natura
fuit;
filius
nos vero adoptione.
niinquam
Filium
ill
non
nos,
antequam
accepi-
essemus, praedestinati sumus, et tunc Spiritum
adoptionis
mus
'',
quando credidimus
in
in
Dei
Hilarius quoque
se esse filium
lalis
libro
De Trinitale^
ait:
Dominus
'^
dicens^: Clarifica Filium tuurn, non solo nomine contestatus
est,
hic filius
\ sed etiam proprietate. Nos filii Dei sumus, sed non ^. Ilic enim verus et proprius est filius origine, non
.
adoplione; veritate, non nuncupalione; nativitate, non creatione
Augustinus
gralia,
etiam Super foannem
ait:
Nos sumus
gratia.
Ita
filii
non natura; Unigenitus autem

in
natura, non
An hoc
.
etiam
ipso Filio ad
hominem referendum est^?

in libro
I
sane
Ambrosius
filius
quoque
De Trinitale'^
naturam;
ait:
Christus
est
non per adoptionem, sed per

dicimur,
ille
per
adoptionem.
nos
filii
per veritatem naturae est .
Fx
tia
his evidenter ostenditur,

Illa
quod Christus non

gralia
sil
fihus gra-
adoptionis.
enim gratia
intelligitur,
cum Augustinus eum

sed
non esse gratia
(ilium asserit;
Filiiis
enim,
non
adoptionis,
immo
unionis,
Dei est filius hominis, et e converso.
oin.
1)
0111.
"
I)
recepimus.
f
('
testatus.
lla
U V D;
non Arinm :
ed. ndd. Dei;
Z ndd.
smm.
:
add.: Contra
Nestoritnn:
;
origine,
ndoptione
confra
"
Snhellium
veritnte,
non
nuncupntione
contra
nntivitnte elc.
D om.
'
Cap.
2,
11.
14
(PL
*
iO, 757).
''
Cai).
I,
(PL
*
"'
26, 448).
""
Hieron.,
!7, 5.
il)i(L
panim
inferlus.
Num.
II
(P L
10,
82).
Hespicilur loan.
TracL 82
In loan. Evang. n. 4 (P L 35,
1844).
Cap. 19,
n.
126 (P L
16, 557).
LIBER
III.
DIST.
XI.
CAP.
I-ll.
597
Cap.
III.
An
Deinde,
si
persona, vel nalura praedestinata

quaeritur,
sit
sit.
utrum praedestinatio
fuit,
iila,
quaui
comme-
70
morat Apostolus,
et
de persona, an de natura; sane

esse praedeslinatam
'^,
dici potest,
personam
Filii,
quae semper
ut
secundum
perso-
hominem assumtum,
et
ipsa scilicet
ens tiomo, esset Dei Filius;

Palris
naturam humanam esse praedestinatam, ut Verbo
najiter uniretur
DISTINCTIO
Cap.
I-II
XI.
Utrum Christus
Solet etiam quaeri,
cedi,
sit
creatura, vel factus.

simpliciter
dici
utrum debeat
atque con- 71
Christum esse
'^
factum, vel creatum, vel creaturam.
Ad quod
enunlietur
dici
potest,
dici
;
hoc simpliciter et absque determinatione

et
si
minus congruenter
ter
'',
quandoque
brevitatis causa simplici:
ul
nunquam tamen simpliciler debet intelligi quia, Augiistinus in libro De Trinitale^^ ait, cum de Christo
I
loquimur, quid, secuiidum quid,

et (liligens
Qiii
in
I
et
propter quid dicatur, prudens
ac pius lector intelligere debet .

vel
Christum
[)e
et
Dei Filium non esse factum, vel creaturam,

ila
libro
;
Trinitate^ ostendil
inquiens:
/n principio erat
Verbum
liiram.
Verhum caro faclum

liriiiido
est; et
omnia per ipsum facta

id
sunt. Neqiie dicit omnia, nisi quae facla sunt,

Und(}
est
omnem
per
crea-
apparet,
si
ipsum
facUun
non
esse,
quem
autem
facla sunt
omnia;
esl,
et
factus non est, creatura non est. Si
rreatura
iioii
eiusdem cum Patre substantiae est: omnis enim
"
<^
V om.
oni.
<^
^*
Ob
Kd.
inlimain lcxlns
el
ronnoxioncrti, cc.
'
<
cl
2 ('oniimjsMmus.
BDAC
'
Z dmuulielin'.
U m.
I).
T.
f:fr.
Aljoel.,
Sic
et
non,
49
tr.
(PL
I,
17K, Uil).
1S
C.ip.
13,
n.
2K (P L
Sic et
respi-
42,
840).
c.
I.
Cfr. Ilugo, Snvi. Seni.

I
r.
'
(PL
6,
n.
176, 76);
9 (P
I-
el
Aljuel.,
ulii
non
(
67 (P L 17,
lonn.
I ,
i.37
el H(jq.).
Cjip.
42, 825),
i(ur
i.
598
subslanlia, qiiae
est,
LIBKH
lil.
DIST.
XI.
CAP.
I-II.
Dens non
si
est,
crealiira est; et
qnae creatnra non

est,
Dens
",
est.
Se<l
Filins
non einsdem snhslanliae

et
si
cnins Pa-
ter
ergo facta snbstaiilia est;
facla snbslantia esl,

siint;
non omnia
facla
per ipsnm facta snnl; at omnia per ipsnm facta

snbslanlia non
est,-
igitnr
sed
^:
nna cnm Palre

Si
infecla snbstantia est.

fecit
Item
cit
in
eodem
vel
^
Filinm
Pater,
qnem non
fe-
ipse Filins,
non omnia per
Filinm facla
snnt; at
omnia per
Filinm facla snnt; ipse igilnr factns non esl,nt
cnm
Patre faceret
omnia qnae
facta
in
snnt.
Idem
qnid
tnra.
fecit
libro
""
83 Quaestionum
ip-^nm facla sn nt
Dicitnr
creatura
quidcrea-
Pater
Dens per Filium, qui non omnia

libro
potest appellari
.
quoniam per
Ambrosins
minnm mandasse
sunt,
sibi
qiii
in
De Trinilale'^:
Probemus,
in
inqnil,
creaturam non esse Filium
Dei.
Audivimus enim
Fvangelio, Do-
discipnlis*:
Praedicate Evangeliiim. universae'^

dicit
creatarae: qni universam creaturam
nnllam excipit. Et ubi
creatnram
Chrislnm
appellant?
Nam
si
crealura essel,
mandaret Fvangeliiim
[)raedicari ,
et subieclns esset vanitati.
quia testante
Aposlolo^: Omnis creatura
vanitati subiecta
est.
Non
igilnr Cbristns creatnra est, sed
Creator, qni
docendae crea-
tnrae discipulis mnndat oflicinm.
72
[Cap.
II].
Arii
haec fnisse perfidia legilnr, nt Christum creatu^,
rain faterelnr.
dins,
Ideo efl"nsa snnt viscera Arii

in
atque crepnit me-
prostratus
faciem, ea quibns Christum negaverat foeda ora
pollnius .
73
His aliisqne pluribus testimoniis instruimnr, non debere falcri
simpliciter,
Christnm esse faclnm,

<lici
ve!
crealnram; sed addita deter-
minatione, recte
vel
potest,
nt
si
dicatnr factns
secnndum carnem,
'^
secunduin hominem, nt factura hnmanilali, non Deo attribualnr.

Ut enim
ait
Ambrosins
in
libro
De Trinitate
Non
Deus
"
fjictns est,
sed Dens Dei Filins nalus est; postea vero secun(hiin
ZBD
cnm
Pntrc,
pm
cnins Pntev.
''
l)
juld.
ipsum.
U om.
IH) omni.
Cap. G,
11,
n.
n.
12 (P L 42, 827;.
16, 549).
I.
Quaesl. 67,
15.
n.
(P L
"
10, 66).
8,
='
Cap.
I)e
86 (P L
cfr.
Murc. 16,
19, n.
Rom.
356
20.
''
Aiii
poena
I
AmJjros.,
Dc
fule c.
123 seqî.
(PL
16,
el sqq.).
'
Ibid. c.
i,
n.
93 seq.
LIBER
lll.
DIST.
est.
XI.
CAP. MI.
599
carneFn
homo
non
factiis
ex Maria
de
Misit
^
facium ex muliere, factum sub Lege

scilicel
enim Deus Filium suum, ^ Filium, inqiiit, suum,

dicit,
unum
mnltis.
Cum suum
Postea
sed
generationis aeasse-
lernae proprietatem significavit.

ruit,
factum ex muliere
corporis
carnis
ut
faclura
non
divinitati,
assumtioni
propter

ascribe-
retur.
Factum
non
igitur ex muliere
dicit,
susceptio-
nem; sub Lege propter observanliam Legis.

tioni
Generatio genera-
praeiudicat, nec caro divinitati
^ .
Deus enim aeter-
nus incarnationis sacramentum suscepit, non dividuus ^ sed unus

et
in
utroque unus,
scilicet
divinitate et corpore.
Non enim
alter
ex Patre, alter
ex
Virgine; sed
idem, aliter
ex
Patre, aliler
ex
Virgine^,
rae,
qui factus est
secundum nostrae susceptionem nalu-
secundum aeternae substanliam vitae * ; quem legivam primogenitum e\ unigenitum: primogenitum, quia nemo ante
non
ipsum; unigenitum, qnia nemo post ipsum
Ex
his evidenter tradilur

"^,
",
qua
inlelligentia
accipiendum
sit,
cum
dicilur Christus factus
vel
simpliciter, vel
cum
additamento,
ut faclura scilicet vel creatura non ad
assumentem Deum, sed ad

potest,
assumtum hominem
In
in
I
referatur.
^
Deo enim creatura
esse non
ut
ait
Ambrosius
est Christus?
^
libro
De
esse
^
Trinilale^:
Nunquid
Christus?
dicto
factus
Nnnquid mandato creatus

creatura
polest
?
esl
Quomodo autem
simplicis
accidat,
in
Deo
non
Elenim
Deus
naturae
est,
coniunctae
atque
in
compositae, cui nihil

.
sed solum
quod
divimun
Etsi
est
natura liabeat sua
ergo Chrislus secundum

''
hominem
dicilur
dicitur
creatura, non 74
lamen Christus
simpliciter praedicandns est creatura.
Nec ex
eo,
quod
Christus
secundum hominem
sic
^
esse
creatura,
potest
quis progredi,
aigumenlaniJo:
ralionalis,
Si
secundum quod homo, Chrinon, vel quae est

noii
slus est crealura: vel
vel
Deus,
vel
non; nilens per hoc probare, Christum esse aliquid

quia qiiod ipse est secundiim horninem, ipse
<*
divinum;
si
est.
Et ideo,
seciincoir.
;i<l(l.
add. w/ pos qui sith

'
liuje
erant rpdimeret.
'^
dioisus, sed
''
mar{^. vel dividum.
Irudil.
.'dd.
B add.
''
iiULTl.
(11111
Iiomn.
nec
est.
D
i.
ergo.
'^
'
wUurae.
Kd.
Z D om.
c.
'
V om.
11.
'
(jal.
4,
Amliros., l)e Incnruat. (lominicjtp sncnimpnto,

ibid.
''},
3G
(PL
fule,
16, S27).
c.
Amhros,
n.
.15.
'
lljid.
11.
'M.
"
Ambros.,
10,
ii.
I.
Dp
14.
fi.
K9 (PL H),
(!l
r,i:i);
cfr.
Wr.wl., loc
cil.
C.ip.
IO.;s('(|.
(PL
Mi,
.'').'i2
s(!q).
600
LIBER
III.
DIST.
XI.
CAP.
III.
dmn hominem
non divinum.
Sed
processio;
tiira,
est aliqua snbstantia
non
non
<livina, est
ntique aliquid
ex
illa
Iropicis
loculionibus
esL
recta
argumentationis
dicitur crea-
autem
locutio Iropica est,

vel
qua Christus
vel
""
simpliciter,
cum
adiunclione.
Cap.
III.
An homo
75
ille
semper
fueril.
ille
Post praedicta quaeritur,
utrum homo
coeperit esse, vel

vel
semper
fuerit,
sicut simpliciter
enuntiamus, Christum,
Dei Fi-
lium semper fuisse nec coepisse.
De hoc
buit
filius,
A ugu
n u s inquit
"^
ita
Super loannem
habuit
^
:
Ha-
aliquando
quia
Dei Filius quo(J
nondum
idem
nec
ipse
homo
era-
nondum erat homo . Item in eodem^: Priusquam

Dei et
:
unindus
esset,
"*
nos
nuis, nec ipse mediator
hominum, honio
Christus lesus.
etsi
Item Super Psalmiim'^

recens
^'
Christus noster,
.
ille
forte
homo
est,
tamen
est
aelernus Deus
.\libi^ vero legitur, quod puer
creavit stellas; et Chri-
slus dicit, se esse principium, el esse ante

llis
Abraham
in
^.
igitur auctoritatibus
in
nullo
resultantes,
dicimus, houii-
nem
esl,
illum, in
quantum homo
est.
coepisse;
quantum
Veibum
semper
llic
fuisse.
enim absque distinclione non
est ferenda ^ responsio.
Nam
et
ipse
^'
Augustinus
id
huiusmodi
utitiir
dislinctione
facta, in
in
pliiribus
locis
dicens, per Christum
omnia esse
est,
quantum Verbum
dic,
est;
secundnm
Si
vero,
quod homo
personam
si
ipsuin esse factum et glo-
rificatiim.
igitur ad
respicias, confidenter
homi-
nem eum
"
'
illum
sem[)er fuisse;
vero ad
naturam
hominis,
concede
coepisse.
U om.
^
li
;uld. auteni.
est.
"^
lui.
dicit;
Z om.
ilti.
<*
l^
om.
U add. Chrislus;
'
om.
ir.
\BC
17)
\\\
faciemla.
lu loan. Etany.
36,
in
lOG
(l:
n.
5 (P L 3o,
80, n.
13
1910).
.* Tracl.
105,
n.
(PL
V. 8,
1907).
Enavrat.
Ps.
*
(PL
n.
37,
2,
1039).
Esl elinm
il)id.
'
10
Glossa interlineari.
et 58.
^
Glossa in Mallh. 2.
loan.
Ir.
apud Lyranum.
I;
II.
loan.
25
In Evang.
1.
105
c.
el
ir.
1.
n.
n.
9
2
et seqq.
(P L 35,
1905,
Einst.
1384);
Contra
c.
Ala.riinin.
3. n.
17;
el
c.
17,
(PL
12, 766), el
187 (alias 57)
8 (P
L 33, 835).
LIBER
111.
DIST.
XII.
CAP.
I.
601
DISTINCTIO
Cap.
XII.
I.
An Deus alium sumere potueril, vel quam de genere Adae.

Solet etiam quaeri, utriini
aliunde
alium
liominem, vel
aliunde
lio-
76
rainem
quam de genere
dici
illius
Adam, Deus assumere

ipsum aliam animam
et
potuerit.
Ad quod sane
potest,
aliam car-
nem
potuisse assumere, quia gratia lantum assumta est

^
anima
illa
et caro
a Verbo Dei.
illa
Etenim
ait
Augusti nus
igiliir
^"
^
:
In
rebus
per tempus orlis
summa
"*,
gratia est,
quod homo
Deus
in
unitate per-
sonae coniunclus est Deo. Poluit

aliam carnem sumere
et
aliam
^
animam
et
carnem utique aliunde
quam de
^
:
ge-
nere Adam.
rat
Unde A u g u s t n u s, in libro XIII De Trinilate ^ ulique Deus ^ hominem aliunde suscipere, in quo
i
Pote-
esset
mecreaalio
diator
Dei et
homimim, non de genere
illius
Adam, qui peccato

''
suo genus obligavit

vit,
humanum,
alicuius
sicut ipsum,
quem primum
vel
sic,
non de genere
vellet
creavit.
Potuit ergo
'
vel
quo
nere,
modo
creare
unum
et
alinm, de
'^
prioris.
Sed melius iudicavil,
de ipso
quo vinceretur victor quod victum fuerat ge;
assumere hominem, per quein hominis vinceret inimicum

fides,
et
tamen ex Virgine, cuius conceptum Spiritus, non caro,

libido
non
praevenit, nec inlerfuit carnis concupiscentia,
qua
ceteri con-
ci[)iimtur qiii originale trahunt
peccatum; sed credendo, non con'^
(iindjendo sanria
\i\
est fecundala
virginitas .
et
his aperle oslenditiir, et aliiiin
aliunde
hominom Deiim
assumere poluisse.
"
i>u\.
''
.'1(1(1.
ilia.
"
\)
;i(l(l.
m
I)
libro
o
\\
l)e
TrinHnle.
//.
'^
VA. cL
fissumere.
'
"
V alinm.
om.
*
.idd.
'
nit.
orii,
"'
I).
ll.)
U V
cd. prirno.
inlerl.
I)
nl.
fnrln.
Z fecnndn, scd
cor.
vel fecnndnln.
\Afv. Xlll
i2,
I0:}2).
l)e
Trin.
c.
I'.),
ii.
21 (P L
i2,
lO.Jii).
''
Cjip.
18,
ii.
i:\
(PL
602
LIBER
IH.
DIST.
XII.
CAP.
II.
Cai>.
II.
Si
homo
ille
potueril peccare, vel non esse Deus.
77
Ideo non inimerito quaeritiir, nlriim

care, vel non esse Dens. Si
si
homo
ille
potuerit pec-
enim potuit peccare,
et
si
poluit potnit
damnari;
perrare,
^
poluit damnari, poluit non esse Deus; ergo
potuit non esse Deus; quia esse
Deum
et
posse velle iniquitatem
simul nequeunt esse.

Hic distinctione opus est,
utrum
de
persona,
an
de
natura
agatur.
Si
enim de persona agitur,

nec Deus
manifestum
Si
est,
quia peccare
non
poluit,
esl,
non esse potuil.

de
vero de natura, discu-
tiendum
utrum
agat
ea ut Verbo unita,
enti,
id
an
de
ea,
ea tan-
quam
noii
unita Verbo, et
fuit
tamen
est,
an
de
secun-
secundum quod esse potuit unita Verbo. Non est enim ambigiium, animam illam, et non unilam Verbo, peccare non posse; et est sine ambiguo enlem
unita Vêrbo, an de ea,
""
dum quod
verum, eandem,
78
si
essel et
non unita Verbo, posse peccare.

etiam
ita
Quidam tamen probare conantur, eam

[)osse
unitam
Vêrbo,
in
peccare, quia liberum arbitrium habet, et

partein.
est,
potest flecti
utramque
el
Quod frivolum
tamen
^ ?
cum
homo,
et Angeli
liberum arbitrium habeant,

ut
^
gratia
Deo
ille
sunt
confirmati,
cui spirilus
peccare
nequeant.
Quanto magis ergo
esl
datus sine
men-
sura
est
Inducunt quoque auctoritatem ad probandum idem. Scriptum
Qui potuit transgreiii, et non est transijressus ; facere malum, et non fecit. Sed hoc accipiendum esl secundum membra, vel partim de
enim
"^
in
libro Sapientiae ^:
capile,
partim de
membris; de capite:
;
iion est
transgressus,
el
et
non
fecit
malum
de
membris:
poluit
transgredi,
facere
maluni.
fidd.
id est.
''
Z add. snnclus.
'^
V om.
Ilic fortasse respiciliir P.s. o,
5: Quonitim
tr.
I)e
lioc Ciip. cfr.

;{,
Ilu^jo,
3
Sum.
|.^^.(,li.
Senf.
31,
10.
I,
c.
non Deus volens iniquilatem in es. aespic. 18 (P L 176, 78).
loan.
31.
g^.i|
LIBER
III.
DIST.
XIII.
CAP. UNICUM.
603
Cap.
III.
Si Deus poluit assumere

Solet etiaDi qnaeri,
hominem
in
sexu muliebri.
si
quamvis cnriose, a nonnullis,
Deus hu- 79
in
fe-
manam natnram
Quidam mineo sexu,
ut
ita
poluil
assumere secundum muliebrem sexnm.
arbilrantnr,
eum
potnisse
assnmere
hominem
ut assumsit in
virili;
sed
opportnnius
atque conve-
nientins faclnm est, ut de femina nasceretnr et
virum assnmeret,
^
utrinsqne sexus liberatio ostenderetur.

in
Unde Augustinus
liberatio in
libro
83 Quaestionum
Hominis
ntroque sexu debnit apparere. Ergo quia virnm opor^,
tebat
snscipere
qui
sexus
hinc
honorabilior est, consequens erat, ut

appareret, quod
ille
feminei
sexus
liberalio
vir
de femina
Filius,
natus est. Sapienlia ergo Dei, quae dicitur nnigenitus
ho-
mine suscepto
indicavit.
in
ulero et de utero Virginis, liberalionem hominis
DJSTINCTIO
XIII.
Cap. Unicum.
De sapientia et gratia Cliristi liominis, an in eis proficere potuerit,

Praelerea sciendum
est,
Christum secundnm hominem ab ipsa 80

spiritus datus est
conceplione graliae plenilndinem recepisse, cui
non ad mensuram,
poraliter
lla
*.
el
in
quo ptenitudo divinitatis habitat corail
vero
habilat,
ut
Augustinus Ad Dardanmn
ila
^,
(juod
ii)
omni
gratia
[jNmius est;
non
habitat in Sanctis.
Ul et
iiostro
corpore inest sensus singulis membris, sed non qnantnm

ibi
in
capite;
enim
et
visus est et audilus el olfactus

soliis est
et
gnstus
el laclus, in celeris
aulem
lla
taclns;
Ita
et in
Clnislo ha-
accipere.
''
U V
i).
(!'
"
I);
c<l.
orn.
'
Quaf.-sl.
n
ir.
fP
l,
L
c.
iO,
''
loan.
7.3
3,
:J4,
ct
cfr.
c.
Coloss. 2,
Ah.-icl.,
'.)
cfr.
Ilugo,
c.
Summ.
(PL
Senl.
16
L 170,
\:\A^L
el sc(j.);
(.'ilias
Sic el non
73
178,
Mii
cl sqq.).
H7
lil)
13,
n.
iO (P L 33, 8/*7).
604
bilal oinnis
LIBFJt
III.
DIST.
XIII.
CAP. rNICUM.
ille
plenitudo
In
"
divinilatis,
qnia
est capul,
in
quo snnt
ODines
.ênsus.
Sanclis vero quasi solus tactus est, quibus dalus
est spirilus ad
mensurain,
illius
cum
de
iilias
plenitudine acceperunt K
.\cceperunt autem de
sed
plenitudine
non
secundnin essenliam,
illam
^
secundum similitudinem, qnia nunfpiam

et
eandem essenille
tialiter,
sed similem acceperunt gratiaiii. Pner ergo
pienns sa-
pientia
gratia
fuit
ab ipsa coiiceptione.
recte dicil:
Unde
leremias^
Nouum
;
faciet
"^
Iknninus super
terram; mulier circumdahit virum

fectus vir exstilit, noii
quia
in
ulero Virginis per-
solum propter animam
el
carnem, sed eliam
propter sapientiam et gratiam, qua plenus erat.

81
lio *
lluic autein
sententiae videtur obviare quoiJ
in
Lucae Kvaiige-
legilur: lesus proficiebat sapientia et aetate et gratia

et
apud
''
Deum
homines.
Si
enim
proficiebat
sapientia et gratia, non
videtur a conceptione habuisse pleniludinem gratiae sine mensura.

.\d
quod sane
dici
potest, ipsuin
secuiidnm
gratiae
et
in
liominem
tanlam
*"
conceptione
ei
accepisse
sapientiae
et
pleiiiludinem,
iii
Deus
plenius conferre non
[loluerit;
tamen vere dicilur

se,
[10-
fecisse sapienlia et gralia,
non quidem
sed
in
aliis,
qui de
gratiae
eius sapientia et gralia
proficiebaiit,
aetatis,
dum
eis sapientiae
et
munera, secundnm processum
magis ac magis palefaciebat.

"^
Unde Gregorius''
nis
in
quadam homilia
non quod
ait:
luxta
liomi-
naturam proficiebat
sapientia,
ipse sapientior esset^
ex lempore, qui a prima conceplioms hora spiritu
sapientiae ple-
nus permanebat; sed eandem qua plenus

ciebat aetate de infantia
erat
sapientiam, ceteris
ex tempore panlalim demonstrabal. luxla hominis nalnram profiad
iuventutem;
iuxta
hominis naluram
proficiebat gratia, non ipse quod non habebal per accessum tem[)oris
accipiendo,
et
sed
pandendo donum
gratiae,
qnod
habebat.
Apud Deum
Jiomines, quia quantnm, proficienle actate, [)alefa-
ciebat hominibus dona gratiae, quae sibi inerant, el sapientiae. t;m-
lum eos ad laudein
Dei excitabat; et sic Deo Palri ad laudem,

.
et
hominibus ad salutem proficiebat

"
In
aliis
ergo
',
non
('r(jo.
'
in
se, [)ro-
;i(l(l.
corpornlilcr.
^
llcj
''
illi.
I)
ct.
''
''
juld.
"
(lUotL
(hkkI.
I)
Au(justiniis.
inloii.;
alii
0111.
Z honuvi.
iuhl.
lojjn.
1,
1(5.
jn.
-2^
io.
ler.
31, 22.
'
(:;i|).
2,
.H2.
-'
In
{^losso
;ul
cii.
I.
lociim ;illiibuiuir Grc'{ôrio, sed esl polius ;ipu(l ne(l;ini,

1)1,
llo}/i.
in
Dominicam
posl Epipli. (P L
G7)
*.
LIBKR
ficiebat sapientia
""
III.
DIST.
XIII.
CAP. UNICUM.
GOo
^
et
et
gratia.
Unde
in
eodem
Evangelio
pner
ille
plenus sapientia
cura
gratia perhibelur.
Sic ergo dicilur
profecisse
sapientia et gratia, ut aliquis reclor ecclesiasticus dicitur proficere

in
sibi
credita,
dum
per eius industriam

reperitur, cjuod
^
alii
proficiimt.
Alibi
tamen scriptum
secundum sensum ho- 82

'^
minis profecerit, sicut aelate hominis

Ait
profecit.
enim
Ambrosius^
in
libro
Kl
^
Deus perfectionem naturae assmnsil
De Spiritu sancto sic: humanae. Suscepit ^ seninflatus.
sum hominis, sed non sensu carnis fuit animam dixit turbatam ^; sensu hominis
hominis profecit,
et
Sensu
hominis
esurivit et rogavil; sensu

fesiis
sicut
scriptum
est ^:
proficiebat
aetate
?
sapientia
aetatis
et
gratia.
Qnomodo
proficiebat sapienlia Dei
ProIdeo
feclus
et ^
piofectus
sapienliae \
sed
humanae
'^
est.
aetalem commemoravit, ut secundum hominem crederes

aetas
dictum;
'"
enim non
divinitatis,
sed corporis est ^
Ergo
si
proficiebat
aetate hominis, proficiebnt sapientia hominis. Sensns

ficil
"^,
autem
^'
proSi
quia sensus,
ideo
'^
sapientia.
si
Quis
sensus
proficiebat?
humanus, ergo
ipse susceplus esl;

proficit,
divinus, ergo
in
mutabilis per
profeclum; quod enim
mutatur
melius; sed quod diviest
num
est
non mutatnr; quod ergo mutatur non
divinum. Sen-
sus igitur proficiebat humanus; sensum ergo suscepit
humanum
Non poterat
confortari
impleri.
virtus
''
Dei, nec
crescere
Deus, nec
altitudo sapientiae Dei
Quae igitur implebalur, erat non Dei, sed nostra sapientia. Nam quomodo implebatur, qui, ut omnia impleret, descendit^l Per quem autem sensum dixit Isaias'', quod palrem puer nesciebat aut matrem ? Scriplum est enim Priusquam sciat puer patrem aut matrem, accipict spolia Samariae. Sapientiam enim Dei fulura et occulta non fallunt. Kxpers aulem agnitionis infantia, per hmnanam uticjue im[)ru(len'
'
D ndnte.
^'
VA. cmn.
'
I)
orn.
''
'^
Itn
omiics codd.;
f
(ul.
lihro
de
Incarnntiunis dominicae sncramento.
W suscepit.
;
i)
'
Z QKod SKScrpit;
''
U Snscepit Crentor.
Dd. esse conturbntnm

*
et.
'
esse tnrbntam.
/'.s7.
Ed. add. non dicinne.

]'j\.
Z add.
"
l)
esse.
orii.
"'
Z
l)
'
fioniinis.
"
'I
vA
(int(!rl.)
I)
add.
Z udd. profccit
oni.
et.
>'
ndd. ipse.
I)
Z quod,
corr.
inteil.
ccl (pti.
Kd. ;jdd. rocnre.
(jnippe.
'
X.wr.
2,
iO.
Ifi,
'^
Ucclius
\\\)\u
);
l)e
Incnmntionis ddminicne sncrnmento,

(
r. 7, n.
*
71, 72 (lL
i,
8.36 el
K,
sqq
i.
cfr.
Ahnel., loc.
il.
'
Hcspic.
I-iic.
2,
52.
Kl.hcH.
10.
II.
C.-if).
LoiiBAnnus.
606
liain,
LIBKR m. DIST.
qiiod
XIII.
CAP. UNICUM.
adhuc non
principales
didicit ignorat.
Sed verendum
esl,
inquam,
Christo
ne,
si
duos
sensus,
aut
geminam sapientiam
,
trihuimus, Christum dividamus. Nunquid

et
cum
et divinitatem eius
carnem
adoramus,
Christum
dividimus? Nunquid,
imaginem Dei crucemque veneramur, dividimus

certe, qui
cum in eo eum? Apostolus
de eo dixit \ quoniam, elsi crucifixus est ex infirmi-
tate iiostra, vivit
visus
est
lamen ex virtute Dei, ipse dixit quia ^ non diChristus. Nunquid etiam, cum dicimiis, quia animam
capacem, dividimus
rationalem et inlellectus nostri suscepit
eum
Deus-Verbum pro anima rationali et intellectus capaci in carne sua fuit; sed animam rationalem et intellectus capacem, et ipsam humanam, et eiusdem substantiae cuius nostrae aniinae, et carnem nostrae similem, eiusdemque cuius caro est noNon enim
ipse
stra
83
substantiae, suscipiens, perfectus etiam
homo
fuit
H;iec
verba
Ambrosii
pia
diligentia
inspicienda sunt, quae

parte,
ex parle, hominis
duos
ignorantiaui
intellecta
instruunt et illuminant, ex
ministrant.
His
errandi fomitem male

traditur,
in
etenim evidenter
Christo esse principales sensus sive
geminam
sa-
pientiam. Neque ideo unitas el singularitas personae dividitur, sed
iuxta du.is naturas, duas habet sapientias:
unam non
creatam, sed
et
genitam, quae ipse est; alteram non genitam, sed creatam
per
gratiam
scet
ei
collatam.
Nain
Isaias^ de eo
et
praetestatur
"^:
Requie-
super
eum
spiritus sapienliae
id
intellectus etc. Spiritu ergo

et
intelligenlia,
sapientiae et inlellectus,
est sapientia
per Spi-
ritum sanctum gratis data, Christus erat sapiens secundum animam;
secundum Deum vero sapiens erat sapientia Deus est, bonus est. Et sicut, in quanlum
quae
ipse est, et iustus iustitia naturali,
genita
^,
quae
ipse
est bonitate
est,
ila
naturali,
quae ipse
eius
sapiens
sapientia nalurali,
et iusta,
ita
quae
ipse est.
Anima vero
quae
sicut
bona
non
est
est,
bonitate vel
iustitia gratis data,
ipse vel ipsa

"
est
"
sapiens sapientia gralis data, quae ipsa

in
non
est.
Kt licet
est,
gemina
quae,
in
Christo
sit
sapientia,
'
una tainen eademque persona

in
quantum
est
Deus, vel
quantum
est
divina natura,
"
juid.
enim.
f
L W nostrae.
9
"^
\id. cl
'*
protestatur.
'
<*
Z B aeterua.
Z H Deus.
oni.
v om.
V D
ipse.
Z om.
11.
Cor.
2.
13,
i.
I.
Cor. 1, 13.
Ainbros.,
ihiil.
c.
T,
n.
71-76.
Cap.
II,
LIBER
III.
DIST.
"".
XIV.
CAP.
I.
607
sapiens esl
sapienlia aeterna
id
In
quanliim
vero
eadem persona
in
homo
est,
est
est subsistens
secundum hominem acceptum, vel ex anima et carne, sapiens est sapientia

^
quantum
gratuita. Sa-
piens est igitur
humano sensu
illius
et divino.
dicti
Sed ex
proficiebat
qua causa
intelligentia,
scihcet
sensus 84
humanus, assumenda
innuere, quod Christus
est? Aperte
enim videtur
Amet
brosius
fecerit, et
secundum humanum sensum profuerit, et
quod
infantia eius
expers cognilionis
Ecclesia
patrem
malrem
Sed
ignoraverit;
quod nec
recipit,
nec
praemissae
auctoritates patiuntur sic

ita
intelligi.
sane potest accipi, ut quantum ad visum
hominum
et
sui sensus ostensionem, Christus profecisse dicatur. Proficiebat
ergo
humanus sensus
opinionem.
fanlia,
Ita
ita
in
eo secundum ostensionem, et aliorum
hominum
etiam
patrem
et
matrem
si
dicitnr ignorasse in in-
quia
se habebat et gerebat, ac
agnitionis
"^
esset expers.
DISTINCTIO XIV.
Cap.
Si
I.
anima
Chrisli habuerit sapientiam

el
parem cum
Deo,
si
omnia
scit,
quae Deus.
Christi esset sapiens sapientia 85
Hic quaeri opus est,

gratuita,
cum anima
sapienliam
habeat,
utrum
habuerit
aequalem Deo,
id
sive
omnium
sciat,
rerum scientiam quae Deus scit. Quibusdam

nec
liabuerit vel
est,
utrum
omnia
placet,
quod nec parem cum Deo habeat scientiam,

"*,
omnia
sciat,
quae Deus
quia
in
iiullo
creatura aequatur
Kd. et Erf. add. (iecliones meliorum codd. uncis includimus): scilicet sa-
pientin genita, [ingenila, quae est I'alcr] id est se ipsa, et sapientia,

(jenita,
quae non
est
quae cominnnui
est trihus
personis; non
tamm
(jrmina sapientia, (/uia

(inae
non
est alui et alia
sapienlia sapientia (jenita,
[in^'oiiilaJ
tantum Fdius
vacat
(icjjcnda
[Pater] est, et sapienlia, (fuae
commaniter Pater
in
tcxlii,
est et Filius et Spiritus sanctus.
Iri
et
liaec quideni
li;iljcnliir
scd
per
v(;iI)mim
esse indiciliir.
est textus,
!n
Z inclMdiinlur
inler |>arenllieses, ct in
inartîiu! Ie;îtiir:
aljsîiic
iillo
Noji
sed (jlossa (juae accipitur.
V
ln
1)
liabet
in
texlii
signo
indicanle liacc essc ex()Mn;,'cnda.

in
e.
;Hidii.Mr:
vacal
secundum (jnosdam.
Italienl lianc titteram,
''
AC
penitiis oinillumui
''
oni.
l.rf.
i.
.innolat:
r.
'
Alii
I)
non
us(/ue ihi: in (|uantum.
I)
cjxjnitumis.
Z add.
scil.
608
Crealori.
IJBKR
III.
DIST.
illa
XIV.
CAP.
I.
Cum
igilur
ariima
creatura
sit,
in
nullo aequaUir
Creatori, ergo nec in sapientia; non ergo habet aequalem
cum Deo
^,
sapientiam, nec scit omnia, quae scit
""
Deus.
Item
si
anima
in
illa
aequalem
habet
cum Deo
sapientiam
non ergo Deus

eius creatura.
86
omni bono maiorem habet sufficientiam quam

auctoritales
Inducunt etiam
ad
idem
assumti
probanduiu.
:
Ait
enim
est
Propheta^
scientia
ex ex
persona
hominis
Mirabilis facla
tua
me
ail^:
^,
et
Cassiodorus
quia
scientia, vel
in
non potero ad eam. Quod exponens Vêritas humanae condilionis ostenditur,

subslantiae
homo assumlus
alio .
divinae
non
polest
aequari in
Apostolus^
His aliisque
etiam ait:
Newo
novit
qiiae
sunt
Dei,
nisi
Spiritus Dei, qui solus scruiatur omnia, etiam profunda Dei.

pluribus
ralionibus et
auctorilatibus
nidinlur
**,
qui
animam
Christi asserunt nec
parem cum Deo habere scienliam,

si
nec omnia
ergo creare
87
scire,
quae Deus; quia

scit
omnia
scit,
quae Deus,
^"
scit
mundum,
in
etiam creare se ipsam.
Quibus respondentes dicimus

gratis
datam
scire,
ita
Verbo
scit
Dei, cui
animam Christi per sapienliam unita est, quod ^ perfecte inlelligit,

*,
omnia
quae
Deus, sed
non
omnia
capit, ut
posse,
quae potest
et
Deus, nec
clare ac perspicue
in
^
omnia
etsi
Deus;
ideo non
aequalur Creatori suo
scientia,
oinnia scial, quae et ipse;

illa
nec est eius sapientia aequalis sapientiae Dei, quia

dignior, digniusque et perfectius
sapienlia.
multo
est
omnia
capit
quam
illius
animae
Deus,
Ergo
et
in
scientia
maiorem
est
habet
sutTicientiam
quam
anima,
illa,
quae dignior
omni creatura.
'^
lllud
vero Apostoli, quod inducunt: JSemo novit quae Dei
sunt, nisi Spiritus Dei, qui solus

facit.
scrutatur onmia, pro nobis

!Vos
Mox enim
addit
Apostolus
'
^:
autem Spiritum Dei ha'

Dei
nec
^"
bemus, ut
scil.
Ita
<^
per Spiritum
quem
habebat,
profunda se
scire
^ D om. cum Deo; Z add. UZ; ed. oiii. Z ntuutur. D add. conforlatus est.
<*
scit omnia quae Deus f Ita UVB; D om.
ed. add. eliam.
etiatn.
D om.
atlil.
Dei.
Psalm.
138, 6.
cfr.
E.rposit. in Psalter. lor.
cil.
ad
v.
5 {P L 70, 985).
Quoad doclrinam
animae
Hiigo,
Sum.
2,
Seut.
cfr.
tr.
1,
c.
16, et opiisciilum
De Snpientia 73 (P L
178,
Chrisli (P L
^
176, 7i, 8|;i);

I.
'
Abael.,
*
Sic
et
non,
c.
U4i
Senl.
el sqq.).
l.
Cor.
I.
II,
iO.
12.
Erf.
annotat: De hoc Gandulph.,
III,
c.
9().
Cor. 2,
LIBER
ostenderet. Sed
III.
DIST.
XIV. CAP.
II.
609
anima
illa
prae omnibus Spiritum Dei habuit, cui

ut
ait
Spiritus non est datiis

gelista
ad mensuram,
scivit
loannes Evanet
scivit,
^ Dona
^
igitur Spiritus sancti sine
mensura habuit, ergo

si
sapientiam ^
Omnia ergo
anima iha:
omnia.
enim quaedam
quaedam
non, non sine mensura scientiam habuit; sed sine

scit igitur
men-
sura scientiam habuit;
Fulgentius^
bus
asseril,
etiam
in
sermone quodam multa
inducit, qui-
auctoritate
animam illam rerum omnium scientiam habere, utens Apostoli dicentis^: In quo sunt omnes thesauri saabsconditi.
ratione potest probari sic: Nihil scit aliquis,
pientiae
et scientiae
Quod etiam
omnia
scit;
id
quod 88
eius anima ignoret; sed Christus,
Ad
secundum omnium concessionem, igitur anima eius omnia scit. vero quod dicunt: Si omnia scit, ergo scit creare munipsam
;
89
dum
Deus
sui
vel
se
respondemus, quod
scientiam
habet
scit,
creandi
mundum,
sed non potentiam, et creandi
animam;
^
et
quomodo
non
se ipsau] creaverit; habet ergo scientiam sui creatae, sed
creandae, quia non est creanda, sed
creata.
Cap.
II.
Quare Deus non dedit
illi
animae potentiam omnium,
ut scientiam.
Si
vero quaeritur, quare
Deus non
ei
dederit potentiam fa- 90
ciendi omnia, ut scienliam, res[)onderi potesl, quia naturahter

est scientiae; et ideo id ei
capax
congrue datum
est sine
ei
mensura, cuius
datum posse facere omnia, quae Deus facit, ne omnipotens et per hoc Deus putaretur. Verumtamen forte nec polentiam laciendi omnia ei Deus praestare
ipsa naluraliter
est.
capax
Non
est
autem
potuit, elsi
igilur
polenliam faciendi aliqua, quae non facere potest. Scit

Cliiisti
anima
oiiinia,
quae Deus,
''
in
Verbo
Dei,
quod
ei
liqui-
dius et praesentius
omni creatura
quae Dei sunt
illa
contemplatur, ut
unila, in
quo eliam Angeli

Sed
si
et
et
qnae
taiitain
fiituia sunt, cognoscunl.
aiiima
non
liabet
laiilain
[)otentiam,
quantam
et
et
Deus, nec
homo
assuintus
U
[lolentiam,
(juanlam
pxt.
''
Deus,
add. habnit.
^'
.Kid.
vei'o.
^'
I)
ndd.
i:d.
creatuvnc.
'
loan. 3, 3i.
2, :l
''
Kpisl.
\i
Ad Ferrandum,
((.
:j,
ii.
29 (P L 65, 418).
'
r:oio88.
610
qiiomodo ergo
MBEH
intelligitiir
III.
DIST.
XV. CAP.
I.
illnd
Ambrosii"
^
Sujier
erit
Angelns de nascituro
lius Altissimi
Filio
Virginis
ait:
Hic
Lucam^, magnus et
ubi
Fl-
vocabitur? Non
ideo, inquit, erit
magnus, quod anle
magnus non fueril, sed quia potentiam, quam Dei Filius naturaliter habel, homo erat ex tempore accepturus, ut una sit persona homo et Deus . Ecce aperte dicit, quod homo erat acparturn Virginis
cepturus ex tempore potentiam,

91
vel
wSed si
quam
habuit Dei Filius naluraliter.
homo accepturus
si
erat illam potenliam, ergo vel persona,

et
natura hominis; sed persona non, quia semper habuit

natiira,
habet;
ergo natura;
ergo anima:
nam de carne
constat,
quod
accipere non posset.
Ad quod dicimus,
in
illud
esse accipiendum de persona, sed non
quantum est Dei ^, immo in quantum est ^ hominis persona. Una est enim persona Dei et hominis, Filii Dei et filii hominis, quae, in quantum est Dei persona, semper et naturaliter omnipotentiam habuit, sed in quantum est hominis, non semper fuit. Illa
ergo persona, quae semper fuerat Dei, futura eral hominis persona;
et
secundum
hoc,
quod
"".
futura
erat hominis
naturaliter et
persona, acceptura
erat ex tempore potentiam,

in
quam
semper habuerat,
pos-
quantum Dei persona Secundum hanc distinctionem

in
illud
et similia sane accipi
sunt; quae distinctio

saria adversus
pluribus
quaestionum
articulis est
''.
neces-
quorumdam perplexam
in
verbositatem
Sed
cum de
rebus constat,
verbis frustra habetur controversia.
DISTINCTIO XV.
Cap.
l.
De hominis defectibus, quos assumsit Christus.

92
lllud
(pioque praelermiltendum
^
non
est,
quod Dei
Filius
na-
turam
hominis
passibilem et
"
'^
animam passibilem, carneQi mortalem. Ut enim probaretur verum corpus habere,

accepit
passibilein,
^
corr. iiUerl. vel Bedae.

^
adtl. sic.
^
*"
Z add. persona.
U add. m.
^
Z add.
esl.
volubililatem.
B om.
;ul
Beda, Homil. in Annunt.

I,
(PL
94,
II);
apud Lyranum
luinc
loium
Luc.
32, sub
uomine Ambrosii.
LIBER
siiscepil defecliis corporis,
III.
DIST.
XV. CAP.
el
""
I.
611
et
famem
et
sitim
tiuiiismodi;
et ut
scili-
veram
animam probarelur habere,

timorem, dolorem
suscepit defectus animae,
cet tristiliam,
huiusmodi.
esl
:
Omnis autem sensus

Unde
corpus
animae
Siiper
non enim caro
sentil,
sed
anima utens corpore velut instrumento.
Auguslinus
in
Genesim
in
libro
XIM:
.
Non
sentit,
sed anima per

se ipsa
corpus, quo
velut
nunlio utitur ad
Sicut ergo
conlirmandum
anima, quod
audit,
ita
quod exlrinsecus nuntiatur
foris est
per corpus tanquam instrumentum videt vel
etiam
per corpus
quaedam
et sitim
sentit
el
mala, quae sine coriin-
pore non sentiret, ut
famem
huiusmodi; unde non
merito defectus corporis dicuntur.
Quaedam autem non

ei
per corpus,
immo
igilur
etiam sine corpore sentit, ut est timor
huiusmodi. Sentit
^
anima
dolores, sed
quosdam
per
inslriimentum
corporis,
quosdam vero non.

Suscepit autem Christus sicut veram naturam hominis,
veros defectus
ila
ti
93
hominis, sed
non
omnes. Assumsit enim
defectus
sed
poenae, sed
non
culpae;
'^
nec
tamen
omnes defeclus poenae,
eos omnes, quos homini

tati
eum assumere
expediebat, et suae digniest,
non derogabat. Sicut enim propter hominem homo factus
ita
propter eum, hominis defeclus suscepit: suscepit enim de nostro,

Iribueret
'-,
ut de suo nobis
ut
noslrum
tolleret
Suscepit enim
nostram
vetuslatem, ut
ille
suam nobis infunderet

id
novitatem.
Sim-
plam
accepit
,
vetustatem,
est
est
poenae,
^.
ut
noslram
duplam
omnia
illis
consumeret
id
poenae
^,
et
culpae
Tradit auctoritas
infirmitatis nostrae,
quod Dominus nosler
in
se suscepit
94
praeter peccatum.
'^
Quod
nisi
accipiatur de
'^
Ed. om.
Z imlrumenta.
U fiominem.
Va\.
ot
\'
iuld. et.
U D A C (omncs secunda manii) add. defectum.

'
Cap. 2i,
liic
n.
.'ii
(P
l>
.'U,
47oj. Cfr. Iliigo,
Sm.
Simt.
Ir.
I,
17,
e.\
tjuo
MagLsier
et
c.
mulLji, jilicjiiyndo verboteniis, excei psit (P
L 176, 75)
Cfr. .Abuel., Sic
non
9G.
cc.
28-;i0
2
(PL
c.
178,
i53
el
sriq.);
Lrf. 3,
remittil ad (iandiilpli.
n.
Sent.
et
1.
3,
Cfr. Aiigust.,
IV. I)e
iO,
Trin.
c.
'
5 ct
fi
(PL
42,
889
.sijri.);
I.
Serm. De Symh.
c.
5 (P L
M9.'i).
Lrf.
iciU! aimolat: llugo, Sent.
II,
[ir.
I,
c.
dam quod
<|ui(l;m
in
(PL 176, 75 jj dicit, (juod Sermone de Xativ. Domini ; et

17
est
est
Leonis Papae;
et
addiint qni-
Dama.sc,
c. 6'U.
Vpiid
Lconem
loaiiii.
seiilentia
hacc verLotenus non

l'.H,
III.
iebîtiir,
sed
in variis sermoniljiis
De natali
Domini
xai
e.^ponilur (P L 54,
195, 201
etc).
Verbolenus Miilem apiid

20:
hnmasc'. occurril, qui sic

tAu','j.
-Jj.
ail in
Dfi ortli. fide, c.

tiay^v
xfî;
"OXov yap xiv 5viVp(OKov,

(P
(i
zrjî
av.^pdmo') dvXa|it,
'4|iapx(ai;
L 91, 1081).
(il^
LIBKH
III.
DIST.
XV. CAP.
I.
lanliim, (jiiao enin sutnere
"
pro nobis oportuil
nec dedecuil,
fal-
sum
sit
esse probahilur.
Non enim assumsil ignorantiam aliquam, cum

scili^-
ignorantia quaedam, quae (JeCectus est, nec peccatum esl,
cet ignorantia invincibilis

(le
nam
vincibilis
peccatum
est,
si
tamen
his est,
quae nobis expedit scire; sunt enim quaedam, quoium

aflert,
scientia
laliiim
non
vel
ignorantia
non
impedit
salulem;
et
in
forle
rerum ignorantia defectus non

atque dilTicultatem
est.
Constat autem,
vel
nobis
esse
ignorantiam
volendi
faciendi
bonum,
quae ad miseriam nostram pertinent.
Inde Augiistinus
probare, inqnit,
alqiie
falsa
in
libro
veris,
III
De
libero arbilrio^:
^
Ap-
pro
ut
erret
invitus, et
^
resistenle
lorqiiente
dolore
carnalis
est
vinculi,
non posse
a libidinosis
operibus
temperare,
.
non
natura
instituti
hominis, sed poena

inflicta, liberal
'',
damnati
Kx qua miseria, peccantibus iustissime
non homo libero arbilrio cadere potuil etiam surgere \ Ad quam miseriam pertinet ignorantia et ddlicultas, quam patitur omnis homo ab exordio nativiiatis suae, nec ab
Dei gratia, quia sponte
isto
malo qiiisquam,
hic
nisi
gratia
Dei,
liberatur
.
^
Ecce evidenter
dicit
Augustinus,
et
ignorantiam, qua quis
invitus falsa pro

se
veris approbat,
didicullatem,
qua
non potest
temperare a
malo, ad miseriam nostram pertinere et poenam esse hominis. Haec
aulem Christus non
habuit;
non
igitur
accepit
omnes defectus
nostrae infirmitatis, praeter peccalum.

95
Sed forte aliquis dicel,

Cui obviat quod
illa
esse peccatum
''.
Augustinus
ante
tradere
in
videtiir,
haec
scilicet
Deum
ita
inculpabiliter
peccatum
ei
exordio conditionis homini

libro
potuisse indere, ut essent

inquieiis:
natnralia, in
ditlicnllas,
Relractationum
si
'
Ignorantia
el
etiam
essenl
hominis
primordia naturalia, nec
sic cul()an(lus
Deus, sed laudandus essel.
Sed
si
haec
(3o
homo
in
primordio naturaliler habuisset, nunquid eset
senl in
defeclus
poenae?
Si
defectus
vel
poena
ei
indita
Z nssumcve; D oiii. eum. " Z resurgere. D add. se.

"
Z udd. inlerl. (jui$. V qudmvis, pro ({Ud
V add.
Z
se.
(juis;
quistjue,
\)\\\
quis.
lidhuif.
''
peccatu.
Clr.
II.
Sent. disl.
Wll,
9,
cil.;
c.
o.
l)e
'
Cap
18,
et
n.
62 (P L 32, 1296);
c.
cfr.
(^P
I.
Betrnct. c. 9, n. 5 (P L 32, 597), cl

^
I.
miiurn
gratin
67,
n.
c.
1
81
1,
4i, 287).
lietrnct. c.
n
oi
(PL
32, 598), cl
De douo persev.
cit.;
n.
27
(PL
ii,
1008).
Loc.
l)e
(totio
persev. loc.
cfr.
Abael., loc. ciu
LIBKR
fuisset ante
III.
DIST.
XV. CAP.
I.
613
si
peccainm, ininsle
cnm
non
sicut
eo
agi
viderelnr,
ante cul-
pam
sentiret
poenam.
sane dicimns,
illa
Ob hoc
fuisse
defectus vel
poenas,
si
naturaliter homini
infnissent,
non
^ fuit
homini, ante pecca-
tum nondum gratiam

cere. Sed
adepto, defectus sive poena non posse profirecepit, per
postquam graliam
quam
ei
proficere
potuit et
ad tempus etiam profecit, eamque culpa sua post amisit, simulque

proficiendi facultatem
proficere, scilicet
perdidit, defectus fuit
^
et
poena non posse
malum
declinare, et
bonum
Sunt
facere.
Omnes
ei
igitur
defeclus nostros suscepit Christus praeter
peccatum, quos
con-
veniebat suscipere et nobis expediebat.
enim
plura aegritu-
dinum genera et corporis vitia, a qnibus omnino immunis exstitit. Quos enim defectus habuit, vel ad ostensionem verae humanitatis,
ut limorem et tristitiam, vel ad
"^
impletionem operis, ad quod ve-
nerat, ut passibilitatem et mortalitatem, vel ab immortalitatis despe-
ratione
spem noslram erigendam, ut mortem, suscepit. Hos autem defectus non conditionis suae necessitate, sed mi'^
96
serationis
vohintate suscepit. Veros quidem habuit defectus, sicut
et nos, sed
non
eadem causa. Nos enim ex peccato
originali lios
defectus trahimus, sicut
quidem propler
riendi
Apostolus^ insinuat peccatum mortuum est, id est,

Christus autem non ex
dicens:
Corpus
necessitatem
mo-
habet
in
se.
peccato huiusmodi ha-
buit defectus, quia sine peccato est conceptus, et natus, et in lerris
conversatus
^.
Sed ex sola miserationis voluntate

infii
de
nostro
in
se
Iranstuiit verain
milalem,
sicut accepit ^
potuit, sicut
veram carnem, quam

absque culpa eandem
sine
omni
infirmitate
assumere
'^
suscepit.
Sed quia nonnulli
de sensu
'
in
passione humanitatis Christi 97
male sensisse inveniuntur,
asserentes,
simililndinem
aUpie imagi-
nem
passionis el doloris Christum liominem pertulisse, sed

vel
nullum
omnino dolorem
passionem
sensisse,
auclorilatum testimoniis
eos convincentes, indubitabile fariamns qnod su[)ra diximus.
naturae.
inleii.
''
Krf.
a malo, sed iinnotal:

add. suae.
f
Alii,
malum.
ea-.
'
^
l)
oni.
Z add.
nd.
'
'
l{
VA. ndd.
add. quod.
D ngmmxit.
I
add.
iiiicii.
mo.
''
i>,
lioin.
10.
''
\Ws\)\(:
n.
Haiii<
li
W,
.iS.
Clr.
n.
I
Aiigiisl.,
Ik hncresih.
I^
n.
21, loqiiens
de Ccrdonianis,
Ahael., loc.
46,
dc
iManiclia'is;
i,
dr Marcionc (P
42,
2'J,
M,
28);
cfr.
cil.
614
Prophela
el
LIBKB
III.
DIST.
XV. CAP.
I.
Isjiias^
(Jicil:
Vere languores
noslros ipse lalit
dolores nostros ipse portavit.

El
Vêrilas
ipsa
in
Kvangelio
eliain
ait:
Tristis
est
anima mea
paoere
et
usr/ue
ad mortem;
ubi
legilur^:
Coepit
lesus
taedere.
Proptieta" etiam ex persona Christi ail^: Repleta est malis Non vianima mea ; quod exponens A u g u s t n u s ^ inquit
i
''
:
tiis
et
peccalis, sed
Christi,
hninanis malis,
id
est
doloribus,
iNon
"^
repleta
fuit
anima
poris
quibus ipsa compatitur carni.

sine
enim dolor coretiam
polest
esse
anima; dolere autem
anima,
non
dolenle corpore, potest. Hos

sicut ipsain
autem
humanae
infirmilalis
affeclus,
carnem ac
"^
mortem,
suscepit.
in
non
conditionis
necessilale,
sed
miserationis voluntale
Ambrosius
est
^
:
eliam
libro
De Trinitate
ait:
Scripluin
Pater, si possibile
est,
transeat a
me
calix
iste
Timet
Petrus
inea
ille
ergo Christns;
dixit:
dum Animam meam

et
Petrus
non
te
;
limet, Christus
limet.
pono
pro
est
^
Christus
rationis
dicit:
Anima
el
turbatur. Ulriimque
verum
et
ille
plenum, (juod
qui est inferior, non timel; et

lis
qui superior esl, gerit timen-
alTeclum .
Idem
in
eodem
^:
Ut
homo
lurbatur, ut
homo
flet,
ut liomo
" ^ >.
crucifigilur ; per
naluram hominis
et taediavit et resurrexil
Non turbalur
eius virtus, non
turtjatur
eius
divinilas, sed
tur-
balur anima,
lur
".
secundiim
suscepit
humanae
fragilitatis
assumlionem turba[)osset ^^ .
Nam
^
qiii
animam, suscepit etiam animae passionem:

erat, aut
non enim
eo,
in
quod Deus
turbari, aut mori

tristiliam
Idem
tristitiam
eodem
(pii
^^
:
Suscepit
ineam, conlideiiler
habuit tristitiam,
nomino,
"
crucein praedico. Ut
homo
quam meo
dolet.
suscepit alTectu, mihi compatitur, inihi tristis esl, mihi
Lrgo pro
Z
<i(l(l.
me
et
in
me
(lil.
doluit, (jui
pro se nihil habuil, quod

'^
"
idem.
""
''
VA.
'
oin.
Z
/.
mi.^êratiune-rolunldtis.
a.
pro
7n.
r.
I)
irdnsfer a
me
calicnn iMnm, pro

''
m.
i.
^
''
Z add.
mirn,
quod.
Ed. el
Alii,
I)
add.
C/tr.9///s.
alii,
V D
otii.
'
VD
udd.
in.
Krl.
sed annotal:
meo;
in eo.
Cap. 53,
in
i.
'^
Mailh. 26, 38.
jîj,,.,.
'
j^
33,
II,
ps
^7^
;.
^'
Enarral.
!(),
cit.
Ps.
'
S7, n. 3
(PL
37, iliO). Malth.
Libr.
c.
o,
n.
i3 et
4I
(PL
Liic.
^"
068).
^
In
sc(|iienlibws rcspi(;.
26, 39; loan.

^
cil.
13, 37; 12,

Ibid. c. 8, n.
21;
T/.t.
22, 42.
('.
.Anibros., ibid. c. 7, n.
56 (P L 16, lu\). 53;

clr.
Ibid.
7,
n.
56.
''
Ibid. c.
7,
n.
Ilugo, loc.
I.IBER
III.
DIST.
"^
XV. CAP.
lesii,
^
I.
61o
vulnera,
doleret
Doles
igitnr,
te,
Doiiiine
inea
non
lua,
quia In non pro
sed pro
me
in
doles
Hieronymus
passibilis
quoque
Explanatione fidei^
Filio
ait:
Nos
ita
dicimus hominem passibilem a Dei
susceptum, ut Deitas
im-
permaneret. Passus est enim Filius Dei non putative, sed

testatur,
vere,
terat,
Filii
omnia quae Scriptura

scilicet
secundum
ila
illud
quod
pati po-
secundiim substantiam assumtam. Licet ergo persona

passibilem homiiiem,
susceperit
tamen eius habilalione

est,
se-
cundum
suam
subslantiam
nil
passa
ut lota Trinilas,
quam
passi-
impassibilem necesse est confiteri .

His aliisque auctoritatibus
perspicuum
in
fit,
Christum vere
bilem assumsisse
hominem, atque
""
eo defectus et affectus nostrae

necessitatis conditione.
infirmitatis suscepisse, sed
voluntate, non
in
Quaedam lamen reperimilur

praemissis adversari videnlur.
Sanctorum
tractatibus,
quae 98
Nam
vere
iutn
super illam locum Psalmi: Clamavi^,

tradere videtur,
esse,
sic
el
non exaudies,
qni pecca-
Augustinus^
Iristatum
Christum nec vere timaisse, nec
dicens:
Quomodo hoc
sui,
id
dicit,
non
fecil,
nec invenlus est dolus in ore

'^
eius^'^.
Sed de nobis,
Ecclesiae,
corpore suo, hoc
dicil;
corporis enim
alibi,
est
ge-
rebat personam; sicut et

iste,
cum
dixit^:
Transeat a
me
;
calix
pro nobis loquiliir,
nisi
forte
putalur timuisse mori

resurrecturus,
sed iion
vere timebat Dominus
pati,
lertia die
cum
arderet
^'
Paulus
les
dissolvi et esse
cum
eigo
Cliristo.
Non enim
fortior est miet
quam
imperator.
Miles
coronandus gaudet mori,

?
Doreil-
minus coronaturus
lorum erat
H lorem
.
timel
mortein
Sed
inlirmitatem
noslram
praesentans, pro suis infirmis, qui liment mori, haec dixit; vox
ierony m us
timuisse
^ ^
etiam
et
ait:
Erubescant qui
putant
Salva-
mortem,
passionis
pavore dixisse:
Transeal a
me
calix isle
"
I)
fwM. Clirisle.
'
L'
accepisse.
^
IJ
'-'
D inveniuntur.
iUin.
'^
\i(\.
e(
IJ
chi-
iwiljo.
uii\.
f I) (luderel.
'
Ihid.
c.
7,
n.
54. Kndoin Miilmi Arnbros.
iri
Exposit. in Ernnfj. Luc.
lil.
\,
c.
22, n.
56
el
8(|(|.
(P L
l.'>,
1HI7
in
ci
s(j(j.).
Erplnnnt. Snniholi nd Dnintis.

.3
(PL
2,
30,
176).
Enarrnt. 2
Ps
:\\\.
21,
:\,
n.
"
(V\.
I,
'.M\
IH7).
^
I.
Pclr-.
22;
Isai.
I
53, 9.
MjiIIIi.
26,
Phil.
2:5.
Commrnt.
in
Matlh. 26,
(PL
26,
190);
cfr.
Hiiko,
\or.
cii.
616
LIBER
III.
DIST.
XV. CAP.
II.
Cap.
II.
De propassione
99
et
passione limoris, vel

aliqiia
in
trisliliae.
Ne aiUem
tetur,
in
sacris
litleris
adversa
diversilas esse pn-
harum auctoritalum verba
hunc
modum
vel
accipienda
""
di-
cimus, ul non veritatem timoris
et
tristitiae
sed timoris el tristitiae necessitatem et

visse intelhgantur.
propassionem ^ passionem a Christo remo-
Ilabuit
enim
"^
''
Christus
hominis, sed
non sicut
nostri,
verum limorem et trislitiam in nalura nos, qui sumus membra eius. Nos eniin,
defectibus
causa
peccati
isti
his
necessario
subiacemiis, et in
et
nobis sunt
iii
defectus
secundum propassionem
passionem, sed
Christo nonnisi
secundum propassionem.
Sicut enim in peccatis
gradns quidam notantur propassio

afTeclibus
^.
et passio, ila et in his
poenalibus
ut
Atficitur
enim quis interdum timore
vel
tristilia, ita
mentis intellectus non inde moveatur a reclitudine vel Dei contemplatione, et tunc propassio est; aliquando vero
et
movetur
ila
el
lurbatur,
in
lunc passio
vel
est.
Chrislus vero
non
fuit
turbatus
anima
dicitur
timore
trislitia,
ut a rectitudine vel Dei contemplatione aliqua-
lenus dedinaret; secundum
quem modum
intelligitur,
cum
^
:
non timuisse
vel
i
trislis
fuisse.
Unde H
coiitristari
^
e r
et
ny
mus
Super Matthaeum, ubi

esl,
legitur
Coopit
moestus
esse,
ut veritaleni, inquil, probaret as-
sumti hominis, vere contristatus

lur animo,
est
sed non passio eius domina-
verum propassio
esl.
Undeail: Coepit contristari. Miud
enim
contristari, aliud incipere contristari ,
quod
est, aliter
con-
tristalur (juis per propassionem, aliter per passionem.
Ideoque se-
cundum hanc
Irislitiam, sed
dilionis.
distinclionem aliquando
dicilur
Christus
non
vere
timuisse, aliquando vere limuisse, quia
verum
timorem
habiiit et
non secundum passionem, neque ex necessitate con-
Unde A u g u
s ti
nu
s ^,
ex his causis volens assumi diclorum

vel
in-
telligentiam, dicit,
Christum non vere timuisse

''
Iristatum esse.
V add.
^55^.
0111.
'
attamen.
^ Ed. elJectibus.
VZ
tristari.
'
De passione
;^7
et
propassione
clr.
GIossn
ad
cil.
Mnllli.
^"
5,
28,
apnd Lyranum.
in Ps. 93,
n.
Cup. 26,
(PL
26,
197); cfr. llugo, loc.
Enarrat.
19
(PL
:n, 1206) *; cfr.
Mugo,
ioc.
cil.;
AbaeL
loc.
cil.
LIBER
et in
in
III.
DIST.
XV. CAP.
III.
617
continenti,
veram
Iristitiam
ail:
babuisse, his verbis:
Infirmos
se praesignans
Dominus,
arderet
et
Pater,
si
fieri
potest,
pali,
transeat
lertia die
me
calix
iste.
Non enim vere timebat Dominus
resurrectnrus,
Isle
cum
Paulus
tristis
dissolvi et esse
cum
C/iristo.
gaudet coronandus,
est
Dominus coronaturus ? Ecce

Sed tristitiam
sic
hic videtur tristitiam et
timorem a Chrislo removere.
Continuo autem subiunxit"^:
assumsit, quo
modo carnem. Fuit enim tristis, ut Evangelium dicit. Si enim non Tristis est anima mea ^ etc, Irislis fuit, cum Evangehum dicat ^:
ergo
dicit et
^
quando
dicatur
illo
dicit:
Dormivit
lesus,
non
dormivit; vel
quando
relinque-
manducasse, non manducavil;

etiam,
et ita nihil
^
sanum
est.
tur,
ut
quia corpus
non erat verum.
Quidquid
et
trislis
ergo de
fuit,
scriptum
est,
verum
est, et facturn
Ergo
sed
voluntale tristitiam
.
suscepit veram,
quo modo volunlale

contradicere,
intelligentia
nisi
carnem veram
Aperle
varias
^
noscis,
eundem
si
sibi
in
his
verbis
dictorum discerneret causas, ex quibus

est:
verbo-
rum assumenda
enim discernatur
intelligentiae causa prae-
dictorum verborum,
nihil
occurrit contradictionis.
Cap.
m^.
a carne Christi
De quibusdam
capitulis Hilarii ohscuris, quibus
passionis dolores submove?i videntur.
Verumtamen magis movent
ac difficiliorem afferunt
tradere, ictus
et
quaestio- lOO
nem verba Hilarii, quibus

huiusmodi,
sic
in
videtur
vulnera et
Christum
incidisse, ut
passionis dolorem non invel
cuterenl, sicut telum, tractum
per
aquam
ignem
vel
aera, oa
"
adiunxil.
Kd. add. nsque ad mortem.

''-
'^
Z
III,
adtl.
interl.
cum.
I:
^ Ed. el
\\
iiUerl.
add. eim.
VA. Ecce nperte.
f Hic; edilores iiosUi

t.
incipiiint disl.
t
XVI,
asl annotanl, S. Uonnv.,
Opera omnia,
codd.
I):
p.
.Tii,
nol;i
Cum
XVI
verbis quae soqiiunliir: llic oritvr, in

;
aliis
et
edd.
llic
incipit
oritiir
haec
qnne-
d.
et alibi
ilerum (ihid.
\r.\'^.
3i.'>,
n(la
A verbis
stio etc, a (|uihiis in
nostra edilioni' oriliir 3. rap. d. XVI, tiim a|)iid

iii(if)it
U. Alher-
liim tiim apiid S.
Tliomam
d. .\VI . Codicibiis igitiir slando, diio seqiientia
rapitiila disiinctioni
XV
coniiincta relin(piimus.
Aug.,
loc.
cit.
îa,.^.
j^
3^.
f.|-,.
h,j^,q^
|,,,.
^.^^
^.
^g ^p|^
i-yg^
^-y
G18
facit,
LIBEH
qiiae et, ciirn
III.
DIST.
pei'
XV. CAP.
III.
Irahitnr
corpora animala,
ingerit, quia
qiiia perforat et
con)pnrigit,
non lanien dolorem

Ita
non
snnt
illae
"^
res
tloloris capaces.
et
corpns Christi sine sensu poenae, vim poecorpns

ita
nae excepisse
dicit,
quia, sicnt
noslrum
non habet lalem

^
naturam, ut valeat calcare undas,

buisse naturam
nostri
corpus Christi
dicit
non hado-
doloris, quia
non habuit
iialuram ad
lendum.
Ait
enim
sic
"^
in
libro
De Trimlate
^,
^
:
Unigenitus
Deus
hominem verum secundum similitudinem

ciens a se Deo, sumsit. \n
nostri
hominis, non defiictus incideret, aut
quo
quamvis aut
vulnus descenderet, aut nodi concurrerent, aut suspensio elevaret,

aflerrent
quidem haec impetum
passionis,
non tamen dolorem pas-
sionis inferrent:
aquam perforans, vel ignem compungens, vel aera vulnerans, omnes quidem has passiones naturae suae infert, ut foret^ ut ^ compungat, ut vulnerel; sed naturam suam in hoc ^ passio illata non retiiiet, dum in natura non est vel aquam
ut telum aliquod
forari, vel
et
pungi ignem,
vel
aera vulnerari, quamvis naturae
teli sit
vulnerare el compurigere et forare. Passus quideu) Christns
est,
ir-
durn caeditur,
dum
et
suspenditur,
fuit
dum
moritur; sed
in
corpus
ruens passio nec

exercuit,
poris sine
non
passio,
non
tamen
naturam passionis
desaevientis excepit.
dum
poenali
ministerio poena desaevit, et virtus cor-
sensu
poenae
^
vim
poenae
in
se
Habuit sane illud domini
corpus doloris
nostri
naturam,
et fluclus
si
cor-
pus nostrum
eat,
id
naturae habet, ut calcet undas,
desuper
nec clausae
domus
obstaculis
sit,
arceatur.
At
vero
^
si
Domini
corporis solum ista natura
ut feratur in humidis
et sistat
in
hquidis et structa transcurrat: quid per naturam humani corporis
carnem ex
est,
Spiritu
"'
conceptam iudicamus? Caro

est,
illa
de caelis
et
est,
et horno ille
de Deo
habens ad
patiendum corpus;
.
passus
sed naturam non habens ad
dolendum
Idem
mitatem
in
eodem
^:
Videamus, an
ille
passionis
Dilatis
ordo
infir-
in
Doinino doloris permittat
intelligi.
enim
causis,
oni.
(f
Dei.
"^
Ed. om.
''
'^
V quem.
'
f
*
ef.
BD
haec.
'
Z D natura.
corr. inlerl. rel
Ed. et
dominici.
Z D undis; Z
D perforet. D dominicum. '" humidis. Ed. el Z

'
Ed. el Z
el
Ed.
add. sancto.
Niim. 23
178,
(PL
10, 361).
-
Cfr.
Pseudo-Abael.,
Epit.
Theol.
christ.
c.
2o
*.
(PL
1734
et seq.).
Hilar., ibid. n.
26
el
27 (P L 10, 366
el seq.)
LIBER
III.
DIST.
XV. CAP.
*
111.
619
res ipsas, ut gestae
ex
"
qiiibus
metum Domino
enim
haeresis
fieri
ascribit,
sunt, conferamus. Nec

in
polest, ut limor eius significetur
verbis, cuius fiducia contineatur in factis.
Timuisse
igitur,
hae-
retice,
passionem videtur? Sed ob ignoranliae

satanas
et
huius errorem, Pe-
Irus vius
^
et
scandahim
est
^ Anne timuit qui armatis oboccursum

concidecredis,
prodiit? El in corpore eius infirmitas fuit, ad cuius
consternata
persequentium
agmina
supinatis
corporibus
runf*? Quam
limuit?
lis
igilur infirmitatem
dominatam huius corporis
cuius lantam habuil natura virtutem?Sed forte vulnerum dolorem
Quem,
rogo, o tu
Dominicae infirmitatis assertor, penetran^
carnem
clavi habuit
terrorem, qui excisam
aurem
solo restituit
attactu? Producens haec

nus, qui alteri dolorem
aurem
manus clavum
non
reliquit?
dolet, et sentit vul-
vulneris
Pungendae carnis
virtutibus,
metu
tristis
est,
cuius ^ attactu, caro post caedem sanatur ?

igilur
Item^:
Collatis
dictorum
in
geslorumque
demonstrari non est ambiguum,
natura corporis eius infirmitaet
tem corporeae naturae non

corpori
licet
sil,
fuisse,
passionem
corpori
illam, hcet illata
non tamen
coi'poris
naturam
dolendi
intulisse;
quia,
forma
nostri
esset in
Domino, non
tamen
vitiosae
infirmitatis
nostrae forma erat in corpore, quod ex conceptu Spi-
ritus sancti
Virgo progenuit.
Audisti, lector,
verba Hilarii, quibus dolorem excludere

et
vi- lOl
delnr.
Sed
si,
excussa sensus
impietatis
hebetudine, praemissis
diligenter inlendas, alque

cias,
ris,
ipsius
scripturae
circumstantiam
inspi-
dictorum rationem .ilque virtutern percipere utcumque

et
pote-
intelligenliam
arguere
non
altentabis.
in
Inlelligitur
enim ea
ratione dixisse,
dolorem passionis
'
Christum
non
non
incidisse, et
virtutem corporis Christi
excepisse vim poenae sine sensu poenae,

in
Quod videtur notasse, uhi ait: Non hahens naturam ad dolendum. Kt ideo nori iiidicanda est caro illius secundum naturam nostri corpoiis. Nec in eo etiarn dominium habuit passio''; ita etiam non hahuit
se
quia causam et meritum doloris
hahuit.
"
'
in.
''
haereiicns
annolal:
Alii,
'^
Krf
obvmm,
''
scd
I)
;iniu)(<u:
Alii,
obvius.
l>f.
E<l.
recidervnt,
sc*d
cnnciderunt.
orii.
f
Iiif:
iibscisdm.
ponil,
'J
autem.
ni.'jrînc
Kd. add. in.

llii:
Z A ndd.
sibi.
Ijf.
isifr.i,
si{:îium
I0:{].
el in
.innol.il:
infnil nohihi
[((ii.'iiii
vidcsis
n.
'
Respic.
.Maiili
Ui, 2:{
:f
Iojiii.
18,0.
'
Uilrir.,
ihid
n.
V.\
(P
l.
10,
:\1\).
620
natnram
natnram,
las
fuit
""
FJBKR
III.
DIST.
XV.
CAP.
IV.
ad limendnm,
in
vel
trislandiiin,
quia
non
habnit
talem
qna
essel cansa
fnit
in
timoris,
vel
tristitiae.
Itaque necessi-
timendi non
in
eo,
sicut est in
nohis;
ncc natura doloris
eo,
sicut est in
nohis.
Cap. IV.
De
102
tristiiid
Christi
et
eias
causa secandum eundem.

asserit,
Trislitiam
tamen
in
eo fuisse, consequenter
sed
cau-
sam
eius exstitisse non
suam mortem,
non
sed defectum Petri et alio-
rum Apostolorum.
Dicit
enim,
Christum
propter
inortem,
sed
usque ad
sil ^
mortem
Iristem fuisse, his verhis^:
hiterrogo, quid
tristem
est,
Iri-
esse usque
ad m,orlem.
est,
illic
x\on
et
enim
eiusdem
significationis
stem esse propter mortem,
u,sque
ad mortem,
tristitiae
quia, ubi propter
mortem
stitia
trislitia
mors
est,
causa
inors
esl;
ubi
vero
esl,
tri^'ixX
usque ad mortem
non
Iristitiae
causa
^
finis .
Adeo autem non propter mortem

per
suscepla
sihi
est tristitia,
est,
ut
sit
destituta
in
mortem
Non
ergo
tristis
sed
illis
qui
scandalo per iiifirmilatem carnis erant fuluri, quos mo-
riel
orare, ne inducantur in tentationem^, qui anle poHiciti erant

scandalizari
in
^
se noii
103
Ililarius^
tatem
^
libro
De Synodis
'^
^:
Cun\ haec passionnm ^ genera

farliis
'',
infiiiiii-
carnis afficiant, Deiis
lamen Vcrbnm, caro
noii
esl,
potuil
licel
'
<e
(iemutabilis ^ esse paliendo.

sioni subdiderit,
Verbum enim
est
qiiod
'
caro
factum
"'
se paspali
non lamcn demulatum
passibiliiaie
patiendi.
N;uii "
poiuit, et passibilis esse

est; passio
non
esl
potuil, cpiia passibilitas

'^,
naturac infirmae significatio
autem eorum
quae sunt
illata,
perpessio.
"
Z om.
in
Z add. Cliristum.
est collateralis.
In
B susceptam.
in
Ilaec nolula
;
in
U D
est
marginalis,
li
Z D liabelur
pleno lexlu
in
Z (piidem post
.3;
verba
in (lua esset
causa fimoris
vet tristitiae
circa linem cap.

in
in
post
vcrba
^ Ed.
'"
<i
aut vultierare, aut puugere, aut /orare

"
medio cap.
"
H.
Krf.
annolai:
Ilaec notuln.
V om.
*
//.
/.
/.
d.
*
S.
passionis.
'
IJl.
I)
iufirmitate.
factum.
lul.
ad.
I-^d.
V
"
mulabitis.
lui.
(juia;
om. enim.
Kd. possibitHale.
"
om.
I)
oin.
'
Ililar.,
ibid.
n. 36.
*
Ililar.,
ibid.
fine.
parum
'
inferius.
i'.>
lêspic
Matlh. 26, 41.
llilar.
ibid.
n.
Dl
in
.Num.
(P L 10, oI6).
LIBEF^
III.
DIST.
XVI.
CAP.
I.
621
DISTINCTIO XVI.
Cap.
I
\
et
An
in
Christo fuerit necessitas patiendi
moriendi,
quae
Hic oritur tiiiaestio
est
est
generalis defectus.
ex
praedictis
in
(iucens
originein.
Dictiim 104
enim
siipra
\ quod
esl,
Christus
se
nostros defectus suscepit,

generalis
praeter peccatum; est autem

qui peccatum non
scilicet
hominis
quidam
vel
defectus,
necessitas
patiendi,
moriendi.
Unde corpus nostrum non tantum morlale, sed etiam mortuum dicitur, quia non tantum aptitudinem moriendi, sed etiam necessitatem habet.
pore
""
Ideo
quaeriliir,
utrum
necessitas talis in Christi cor-
fuerit.
De aptitudine enrm moriendi, quod in eo non est; quae etiam ante peccatum in homine
in
fuerit,
fuil,
iila
arnbiguum
aliquis
quando
tunc
in
eo non fuil defectus; nec igitur mortalitas

'^
eo
fuit
defectus, quia naturae

talitatem
in
ei
erat.
Unde etiam quidam lalem mor-
nobis non esse defectum non improbe tradunl, sed ne-
cessilatem moriendi, vel patieridi, qiiae etiam mortalitas dicitur vel

passibilitas.
Dicitur
enim hoino nunc

defeclus fuit
passibilis,
vel
mortalis,
non
modo propter aplitudinem,

Sed miriquid
eius,
liic
sed etiam propter necessitalem.

in
Christi carne?
Anima quoquo
fuit in
cum
[)assibilis exstiterit^
Si
ante inortem, nunquid necessitatem

[)atien(b
[)atiendi
habuil?
enim
sola
necessitas
vel
moriendi
Christo,
non
videlur
volunlate
miserationis defeclus
nostros
accepisse.
\i\
quod
lios
dici
[)otest,
Chrisliim voliintate non necessitate suae 105

alios
'',
naturae
defectiis,
iri
siciit
suscepisse \ scilicet
necessitaiii
tem patiendi
anima,
simiil
aiitem [)atiendi et moriendi
(ariic.
"
''
Cfr.
siiprn, iitim. 09,

'
nola
''
f.
Irahcns.
rluirn.
'
V
'
l)
airnc;
/////.
I)
om.
;im-
\i(\.
mlnra.
Alii,
pins.
''
^
1)
V>
rorr.
'
irilcrl.
l!ir.
scd
nolai:
e.rntitertl.
illos.
/15 nrrrpissc.
'
Diftl.
XV,
<:
II.
I.OMnARItCS.
0:22
LIBER
III.
DiST.
XVI.
CAP.
II.
Verum hanc
nis,
necessitalem non habuit ex necessitate suae condilio-
quia
peccato
immunis,
sed
ex
sola
voluntale
in sole
accepit de
nostra infirmitate, ponens tabernaculum

sul)
suum
^
scilicet
""
temporali mutabilitate et labore.
Unde Super Epislolam ad Hebraeos

sicut
auctoritas
dicit,
quod
hominibus
et
aliis
iure et
lege
naturae
statutum
est seniel
mori,
ila
Christus eadem necessitale et iure naturae semel obla-
tus est, et non saepe . Nec ideo dicit iure haturae,
quod ex nanon pro-
tura suae condilionis hunc defectum traxerit, qui

venit nobis ex
eliam
natura,
secundum quod
omnibus
prius est instituta, sed ex
ea peccalo
vitiata.
Et ideo dicitur hic defeclus naturalis, quia quasi

in
pro natura inolevit,
diffusus.
Cap.
II.
De statibus hominis,
106
et
quid C/iristus de singulis acceperit.
Et est hic
accepisse, qui
nolandum, Christum de omni statu hominis aliquid

venit salvare.
omnes
Sunt enim qualuor status hopost

^.
minis:
primus ante
statu
peccatum,
secundus
peccalum
et ante
gratiam, tertius sub gratia, quartus in gloria
De primo
accepit
immuiiitatem
peccati.
Unde
Auguid
slinus^
venit,
est
illud
loannis
est,
Evangelislae
dicit,
exponens: Qui desursum

venisse
super omnes
Christum
desursum,
humanae nalurae ante peccatum, quia de illa altitudine assumsit Verbum Dei humanam naturam, dum non assumsit culpam, cuius assumsit poenam . Sed poenam assumsit de
de altitudine
stalu
secundo ^
et alios defectus;
de tertio vero
gratiae pleiiitu-
diiiem; de quarto, non posse peccare, el Dei perfectam contempla-
tionem.
sicut et
Habuit enim simul
bona viae quaedam,
el
bona
palriae,
quaedam mala
viae.
"
id esl.
D add.
sicul.
"
Z add.
inlerl. statit.
Hcspic. Ps.
18,
G.
Cap. 9,27,
ol cst
Glossa ordiiiaria apiid Lyranum.

c.
Clr. noeih.,
De Versona
cfr.
II.
el
duahus naturls
\.\V,
c,
eic.
8 (P
L 64, 1353). De quair.
luor slalibiis
c.
S''ut.
li-il)iis
disi.
6.
Boelliiiis el
Hugo, Sum. Sent.,

*
I,
IS,
loquuiUur de
lanliim
slalihus (P
L 176, 78).
Glossa super
loan. 3, 31, aptid Lyraiunn relata sul) iiomine Auguslini.
LIBER
III.
DIST.
XVII.
CAF.
l-II.
623
DISTINCTIO XVII.
Cap.
I-ll
^
sit.
Si omnis Chrisli oratio, vel voluntas impleta
Post praedicla considerari oportet,

luerit vel oraverit,
utrum
quod
Cliristus aliquid
vo- 107
quod factum non
sit.
Hoc enim
aestimari potest per
id
ipse ait^:
Pater, si
possibile est, transeat
a me calix
ego volOy sed quod
tu vis. Uic
Verumtamen non quoii ^ namqiie voluntatem suam a Patris

iste.
vohintate discernere videtur.
[Cap.
II].
Quocirca ambigendum non
est,
diversas
scilicet
in
Christo 108
fuisse volunlates iuxla

et
duas naturas, divinam
voluntatem
humanam.
Et liumana voluntas est affectus rationis, vel afTectus sensuali-
talis; el alius est affectus
animae secundum rationem, alius secundicitur
dum
fectu
sensualitatem; uterque tamen
liumana voluntas.
Af-
autem
rationis id volebat
quod voluntale
non volebat,
**,
divina, scilicet pati
el mori, sed affectu sensualitatis
immo
refugiebat.
Nec tamen
in
eo caro contra spiritum
vel contra
Deum
est
con-
cupiscebat, quia, ut ait
Augustinus^,
hoc
^
nonnullum
y>.
vitium,
cum caro
concupiscit adversus spiritum'^
Caro autem dicta^
est concupiscere, quia
secundum ipsam ^ agit anima, sicut anima per aurem audit, et per oculum videt. Caro enim nihil nisi per animam concupiscit; sed concupisere dicitur, cum anima
''
carnali concupiscentia spiritui reluctatur, habens carnalem delecla-
lionem de carne
habel. Ipsius
et a
'
carne, adversus deleclationem
quam
s[)iritus
aulem carnalis concupiscentiae causa non

lextiis
I)
est in
anima
Ob
inlirnan)
connexionciu, cc.
vel spiritus
^'
cl 2
coninngimus.
'^
VA. sicul.
Ed. sicul.
^
^
udcl.
amtrn cnrnem.
spiritum.
'
dicilur, oni. est.
Z om.
Z add. cnrnrm.
I)
15
e.r.
'
MalU. 26/39. Cfr. dc liac disl.

Jipit.
tlirot.
c.
IIii^m),
Sum.
2'i
Scn/,. ir.
2i
(!
^
c.
17 (IM. 17(1, 75);
cfi.
''
Pseudo-Abacl.,
rlinst.
n.
cc
cL
17,
l>,
1734
17.
cl sqq.).
Libr.
XIX
iJe
cii.
Dei,
i,
3 (l'L
41, 629).
(ial.
624
sola,
LIBER
111.
DIST.
XVII.
CAP.
I-II.
nec
in
carne sola; ex lUroque enim
fit,
qnia sine utroque de-
lectalio
talis
non sentitnr
'
109
Talis igitur rixa talisque concertatio in
anima
ibi
Christi
nulla-
tenus
potuit esse, quia

""
carnalis coiicupiscenlia
esse
nequivit.
Dei etiam
voluntas erat et rationi placebat, ut
id
secundum car-
nem
que
vellet,
quatemis
veritas
humanitalis
in
eo probarelur.
Nam
qui hominis naturam suscepit, quae ipsius sunt, subire debuit. Ideosicul in
ita
nobis duplex esl afTeclus, menlis scilicet

in
et
sensua-
litalis,
el
eo debuit esse geminus affectus. ut mentis afTectu

afTectu
nollet
vellet
fil.
mori, et sensualitatis
sicut
in
viris
sanctis
Petro enim ipsa Veritas dicit ^:

et
Cum
senueris, exlendes
manus
morad
il-
tuas,
alius cinget
te et
ducet^ quo tu non

dicit
vis, scilicet ad
tem.
Quod exponens
Augustinus^
est
^ quod Pelrus
lam molestiam nolens

lens
ductus
^;
nolens ad
eam
venit,
sed
vovult
eam
vicit;
el
reliquit
affectum
infirmitatis,
quo
iste;
nemo
sed
mori, qui adeo est naturalis, ut
eum
Petro nec senectus abslulerit.
Unde etiam Dominus ait*:
Transeat a
in
me
calix
vicit
eum
tus,
vis
amoris. Ergo
eius
et
Chrislo
secundum humanitatem,
rationis,
et
in
membris
infirmitali
geminus
^
est afTectus:
unus
vull;
caritate informa-
quo propter Deum quis mori

propinquus
ait
alter
sensualitatis, carnis
et
ideo
"^
coniunctus, quo
'
mors
refugitur.
Ut enim
dissolvi et esse
cusal.
Augustinus^: Pius cum Christo ^; sensu autem

affectus,
inentis
ralione
cupit
carnis refugit et re^
Hoc habet humanus

.
quoniam
diligit
vilam. odit
morlem
tinuit
Secuiidum
istiim
istiim
affeclum Christus mori noluit: nec obafTectum

petiit.
quod secundum
affectu
et
110
Kx
igilur
humano, quem de Virgine

Orat, transire
traxit,
volebat
non mori,
IJiide
calicem transire orabat.
Beda'^:
calicem,
quia
homo
est
'
di-
cens:
Pater, si fieri potest^'',
transeal
a me calix
oid. nfjectu.
''
iste.
Ecce,
^ Z oni. Z aulem. ^ U ail. ^ Z ndductim. Z ndd. qtii. marj?. Iiomo.
'^
Z add. mori ;
proximus.
'
^
ei.
'l
*
ndd.
te.
'
I)
lln
'"
UV;
ed.
/*.
Z add.
*^
Ed. eraf.
V om.
s.
f.
p.
'
I'X
locls Angiisl.,
l)e
\. De Genesi ad
c.
lilt.
c.
12,
n.
20
el 2!
(P
.3i,
il6
el sc(|.), et
contineiHin,
-
8,
n.
19
/
(PL
/^,^j
iO, 361);
.
'
cfr.
Glossa ordinnrin ad
(pi^ 35, i969);
(alias
Gal. 5,
17.
loan.
21,
*
I,
18.
,23^ . 5
ost
etiam
in
Glossa ibid.
Mallh. 20, 39.

2.3.
"^
KpisL
in
UO
120)
c. 6. n.
16
(PL
X\, 5i4).
Phil.
Comment.
Mnrc.
i,
36 (P L 92, 276).
LIBER
III.
DIST.
XVII.
CAP.
I-II.
625
habes volunlatem
humanam expressam.
quod
lu vis.
scilicet
Vide iam rectum cor: Sed

alibi ^ ^:
non
qiiod ego volo, sed
Unde
Non
veni
f'a-
cere voluntatem
gine, sed
meam, quam
temporaliter sumsi
de
Vir-
voluntatem eius qui

Patre. Hic aperte
misit
dicil,
me, quam
duas
in
scilicet
aeternus
habui
tates,
cum
i
Christo fuisse volun-
secundum quas diversa voluit. H e r n y m u s ^ quoque super illum locum Spiritus ^ promptus est, caro autem infirma, dans inlelligi, hic duas voluntates
:
exprimi,
ait
ita"":
Hoc contra Eutychianos, qui dicunt

Hic
in Christo
unam tantum
prompla
cens:
est
voluntatem.
carnis
autem
ostendit
humanam, quae
et divinam,
propter infirmitatem
recusat
passionem,
quae
perficere dispensationem .
.\ugustinus^
etiam duas
in
Christo
asserit voluntates,
di- iii
Quantum
distat
Deus
ab homine, tantum voluntas Dei a

ostendit priva-
voluntate horninis.
Unde hominem gerens Christus

in
tam quandam hominis voluntatem,

ravit, qui
qua
et
suam
et
nostram figupertinemus.
iste
*.
capul noslrutn
est,
et
ad
eum
sicut
membra
Pater, inquit, si fieri potest,
transeat
a me calix
Haec
humana
lens.
voluntas erat, proprium aliquid et tanquam privatum vo-
Sed quia rectum vult esse hominem et ad
Deum
si
dirigi,
sub-
dit:
le
^
Non quod
in
ego volo,
sed quod
tu vis; ac
velle,
diceret: Vide
velit.
me, quia potes aliquid proprium

^
ut Deus aliud
Concedilur hoc
humanae
fragilitati .
in
Idem
luutates
alibi^: Christus
passione
duas expressit
:
in
se
vo-
secundum naturas duas; ait enim Pater\ si fieri potest, transeat a me catix iste. Ecce, habes hominis voluntatem, quam ad divinam continiio dirigens, ait: Vcrumtamen, non sicut ego
voto, sed sicut tu
^.
Ambrosius
etiam
in
',
libro
II
f)e
Trinitale^^:
Scriplum
esl: Pater, si possihite est

"
'
transfer a
me caiicem
^
liunc.
Verba
Z sicut,
U om.
hoino.
'
l)
nd(J.
f
'L
(juidem; ou\. lociim.
oin.
t/s.
'^
U add
ei.
oiu.
''
Z
s.
I)
A add.
e.
'
ZD
om,
* Ed. fide.
li.i
I!
IJi
ed. ni fieri potest,
|)io
p.
'
loan.
cid
f),
.'iH.
''
Apiid Hieronymiifn
iioii
invcniliir,
scd liacc \erbii sinU

praecise
.'{6,
cx beda,
hnnc locum (Marc. M, 3R)

i!>id.
I.
collw.la (P
I\s. .'i2,
L 92, 277);
scrm.
^'
invc-
nninlnr in (ilossa
*
Kiuintit. 2, in
I,n. 2 (P L
277).
.Mallli.
2G, VJ. Cfr.
Sent. dist. XLVIII,

'J.'l,
c
''
I.
VcrboitMius apud PcUiim

\\\
Lomb.
illum
in
Glosm ad
n.
l's.
1.*>
(PL
191, X70;, c.xccrpla cx Auf^nsl. Eudrnit.
locum
19 (P L Ti, 1200 cl seq.).
Cap.
.),
n.
il,
42 (P L 10, 567).
626
Cliristi
siint,
LIBER
sed
III.
DIST.
XVII.
CAP.
III.
quo modo
gerit,
et
in
siia
forma diranlur,
affectum.
adverte:
hoininis
qiiasi
substantiam
hominis assumsit
loquitur .
Non ergo
ail:
Deus, sed quasi
homo
Suscepit
dixit,
quidem vohin-
latem meam. Mea est vohintas,

sicul ego volo, sed sicut tu vis
quam suam
^
cum
Am
Cum autem
nitiil
dixit -:
Omnia
.
quae habet
Pater,
mea
sunt, quia
et
excipitur,
sine dubio,
^
quam dem ^
vilam
Pater habet,
est Christi
eandem
Sed
Filius
^
habet
voluntatem
Ea^
volunlas, quae
alia
paterna
* .
Una ergo voluntas

Christi
in
est Patris et Filii ^.

in
vohintas hominis, alia Dei, ut scias
voluntate esse hominis,
passionem
^
autem
vo-
luntate divina, ut pateretur pro nobis
His testimoniis evidenter docelur, in
Christo
duas fuisse voin
luntates; politana
quod quia negavil Macarius

Synodo condemnatus
est.
archiepiscopus,
Metro-
112
illud
Kt
ex
affectu
humano
sensualitatis
quidem,
Nec
non
rationis,
voluit et petiit,
quod non impetravit.
ideo petiit ut imillud;
pelraret, quia sciebat,

fieri
Deum non
esse
facturum
nec
illud
volebat afTectu rationis, vel voluntate divinitatis. Ad quid ergo
peliit? Ut
membris formam praeberet, imminente

et
turbatione, cla-
mandi ad Dominum
tati,
subiiciendi
voluntatem suam divinae volun"",
ut,
si
pulsanle
si
molestia
tristantur
pro
eiusdem
amolione
orent; sed
nequeunt
fuit,
:
vitare, dicant
quod
ipse Christus.
^
Non ergo
^
ad insipientiam
quod Christus clamans
non audilur
ad sa-
hitem corporalem
bonum quidem
petiit, scilicet ut
non moreretur,
sed melius erat, ut moreretur; quod et factum est.
Cap.
III.
De capitulis quihusdam Amhrosii

duhitatione
113
et
et
Hilarii, uhi de
timore CJiristi agitur.
Ceterum non parum nos

significare
'
movent verba Ambrosii, qud)us
videlur, Christum,
)gitii7\
*
secundum humanum alTectum, de

^
po-
Z add.
Z add.
est.
contristmitur.
Z exclmmns.
Z exauditur.
^
Anibros., ihid.
ibid.
c.
^
c. 7,
n. o3, ciim locis Scripturae
iam
citalis.
,
loan. 16, 15.
^
'
Ambros.,
Ibid. n.
6, n.
51 (IM.
n.
16, 570).
*
'
Ambros
ibid.
parum
superius.
50.
Ibid. c. 7,
52.
clr.
Ana.slasius Dibliolh.,
et seq.); cfr.
De
citis
fioman. Pondf.
'^
Do Macario, palriarcha Antiocheno, n. 81 (S. Agalhonis) (P L I2S,

sequitur convenil
807
Hugo,
in
loc. cit.
Quod
cum
Petri
Lom-
bardi
Commcnt.
Ps. 21, 6 (P L
101, 229 et seq.).
LIRER
tentia
III.
DIST.
XVII.
CAP.
II
III.
6^7
""^
Patris dubitasse, sic dicens in libro

^
De Trinilale
qno dubilat? De
fer
se,
an de Patre
De eo ntiqne,
cui dicit:
De Trans:
\ dubitat hominis afTectu. Nani Deus de Palre non dubilat, nec de morte forinidat. Propheta ^ etiam non dubital, qui nihil Deo
asserit.
esse irnpossibile
Num
intra
homines constitues
tu
^
Propheta non dubitat,

ergo dubitat, ut
et
Filium
dubitare
credis?
Deum ? Ut homo
homo
locutus est.
His verbis innui

est
vel
videtur,
quod Christus, non

^,
in
quantum Deus
Dei
Fihus, sed
quantum homo
accipi gessit
dubitaverit aflectu hu-
mano. Quod ea ratione dictum

taverit, sed
potesl,
non
quia ipse dubi-
quia
modum
dubitantis et
hominibus dubitare
videbalur.
Illud
etiam ignorandum non

sibi,
est,
quod Hilarius asserere
vi- 114
^
'^,
detur, Christum non
sed suis orasse,
cum
dixit:
Transeat
'
a me
ita
etc. ",
sicut
nec
sibi,
sed suis timuit; nec
eum
erat,
voluisse
ut sibi non esset passio, sed
ut
suis
transiret
calix
passionis,
inquiens^:
Si
passio
honorificalura
est
eum
sicut,
luda
exeunte, ait^:
tristein
Nunc
honorificatus
Filius
hominis, quomodo
eunf metus passionis effecerat? Nisi forte lam irrationabilis

ut pati
fueril,
mortem timueril
quae patientem
'*'
se
glorificatura
esset? Sed forle limuisse usque eo

se calicem deprecatus sit dicens
'^:
aestimabitur, ut transferri
Pater, transfer calicem hunc a

transferri
me. Quomodo enim per patiendi inetum

se,
deprecaretur a
quod per dispensationis studium
festinaret implere?
et
Non enim
convenit, ut pali nolit quod pati
velit;
gnosceres, religiosius fuerat hoc confiteri,

tiliae
cum quam
pati
euin velle coid
ad
impiae stulorasse,
sibi
prorumpere,
iit
eum
assereres,
ne
sibi
paleietur
trislis,
quem
orat
pati
velle cognosceres .
Non
in
ergo
neque
^
Iransire calicem, sed discipulis, ne in eos calix passionis incumhal,
qiiem a se transire orat, ne

rogat, ne
his scilicet
maneat
Non
eiiim
secum
sit,
sed ut a se transeat. Deinde ait:
Non
sicut ego
**
Ed. Fide.
infra.
''
(in
^*
de.
'
iidd.
(i
ine r(il,u:em istuin.
''
ll.i
UV;
Z
''
intet-; ed.
lla
orn.
add.
*
e.st.
''
\i(\.
trnns/er.
UB;
alii
caliJ: iste;
ed, cnticem kunc.

"'
V enim.
Z ornsse.
'
Z metnnl ; V
oin.
mortem.
l)
nden.
"
Z oni.
'
Cap.
.-1,
n.
i.3
(.'l
i2
'
(I'
l<>,
r>(i);
''
clr.
Abael.,
Sic
et
non
ii.
c.
HO (P L 30 (P L
ns, U57
10,
el sîq.).
*
lob 22,
17.
l;{,
Libr.
^'
I)e
Trin.
ibid.
29
.{7.
el
368
el scq.).
Hespic
lo.ni.
.'{I.
Ililar.,
ii.
0^8
IJBtH
^.
III.
DIST.
XMII. CAP.
in
I.
volo, sed sicul lu vis
Huinanae
se
solliciUulinis
sibi
significans
consorlium, sed non discernens sententiam

tre
voluiilalis
^
communis cum
transire
Pa-
Pro
liominibus
ergo
vult
calicen],
per
tur
quem omnes
"^
teiilandi
eranl discipuli; et ideo pro Petro
roga-
^,
ne deficiat fides eius^.

desitura, usque ad
nisi
isle,
Sciens igilur,
haec
**,
omnia posl
et scil,
niorlem suam
mortem
biberit;
tristis est
hunc
si
calicem non posse transire,
ideoait^:
illuni,
Pater mi,
noa
potesi Iransire
calix
in
nisi
bibam
pal volunlas
transiturum,
lua, sciens,
qui, nisi
consummata
bibisset
^,
se passione,
metum
calicis
eum
transire non
posset, nec finis terroris, nisi
consummala passione
per
retur
terrori
succederet, quia
infirmilatis
post
mortem
eius,
pelle-
virtulum
* .
gloriam, apostolicae
scandalum
ne
Inlonde,
inortis.
lector,
bis
verbis
pia
diligentia
",
sint
libi
vasa
DISTINCTIO
Cap.
I.
XVlll.
Si Clirisius nieruil sibi

115
[)e
el
nobis,
et
quicl sibi, ei (juid nobis.

'
merito
'^
etiam
"
('bristi
praetereundum
sibi,
non
'
est
de (pio
ine-
quidam dicere
ruerit
^.
solent,
quod non
sed
membris
a
lantum
Meruit quidem membris redemptionem

a
diabolo, a peccato,
^,
poena, et regni reseralionem, ut, amota ignea romphea

vêd
libere
pateret iiitroitus.
latis
et
ail
sibi
ineruit impassibilitatis
et
immorlali-
gloriam,
sicut
Apostolus^:
et
Cliristus factus est
pro
nobis obediens usque
ad mortem, mortem autem crucis; propter

dedii
illi
quod
onine
el
Deus cxalinuii iilum,

Aperle
dicit
nornen, quod est super
nomm.
V om.
a
suis.
ori).
Apostolus,
'-
(-hristum
propterea exal-
" f
^
V omnibus.
"
Z rogal.
''
''
Z add.
e(
atera.
'"
Z dicU.
iuld.
intclli(jentia.
'
Z antem.
Ed. praelermiUemlum.
Z dicunl,
solenl.
Z add. eius.
'
Ililar.,
II.
il)i(l.
pauU)
lliUir.,
sn|)(;i'iiis.
Ilespic.
Cfr.
Luc. 22,
liac
:V2.
=*
Hilar.,
ibid.
3H. I,c. IS
ibid.
n.
39.
^'
de
dis(inclione
Hugo, Sum.
IMiil.
Scul.
[V.
(PL
176, 76elsqq.).
CAv.
(len.
3,
2i.
'
2,
8,
9.
LIBER
111.
DIST.
XVm. CAP.
11.
6^9
tatum per impassibilitatis gloriam, quia

nis obedientiam; hnmililas ergo
nis,
est huuiiliatus per passio-
passionis
meritum
fuit
exaltalio-
et
exaltatio
praemium
humilitatis.
Unde
Augustinus \ exponens praemissum
capitulum,
ait:
Ut Christus resurrectione clarificaretur, prius humiliatus est pas-
sione; humilitas claritatis est merilum, claritas humilitatis est prae-
mium. Sed hoc totum factum est Dei semper fuit et erit claritas .
in
forma servi
in
forma enim
Quid
Item Ambrosius^, idem

et
^"
capitulum tractans,
.
ait:
cjuantum humilitas mereatur, hic ostenditur

His testimoniis evidens
fit,
quod Christus, per humilitatem

id
et
obedienliam passionis, meruit clarificationem corporis, nec

sed etiam impassibilitatem animae.
solum,
Anima enim
ipsius ante
mortem
erat passibilis, sicut caro morlalis; sed post morlem, merito humiblalis et
anima
impassibilis facla est, et caro immortalis.
Ulrum
aulein
anima
sit
facla
impassibilis,
quando caro
facta 116
esl immortalis, scilicet ipso resurrectionis
momento, de aucloritate
anima
nobis certum non est; sed vel

impassibililate
mox
in
post carnis separationem
donata
est,
aul
resurrectione,
quando caro re-
floruil
^.
Cap.
II.
Quod a conceplu meruil
Cliristus sibi idem,
quod per passionem.

iNec
solum haec
sed
meruil Christus, quando Patri obediens cru- I17
cem
esl,
subiit,
etiam
ab
ipsa
conceptione, ex
virliites,
sibi
quo homo
in
factus
per carilalem el iuslitiam et alias

fuit
qiiarum pleni-
tiidine
.<ecundum hominem conditus,
lantum meruil, qiian-
lum
ideo
posl per marlyrii

in
tolerantiam. Tanta enirn plenitudo s[)irituafiiil,
lium charismalum
i[)siiis
eo
qiiod
in
eis
proficfTC non
([iiam
[)()tuit;
el
^
melior anima
(|iii;t
fieri
non
in
[joluit,
ab
initio
siiae
conditionis exslitit,
()rolicere
meritis noii
valiiil.
"
Z Uluui.
''
td.
cl
IJ
luic.
I)
ipsiiis.
'
///
I-:i:niij.
lonn. u.
lOi, m
IN.il.
(I*
.15,
1903).
'-'
Supcr
Epist. aiJ Phil.
2,
9 (lL
17,
tOl);
27, 7.
030
(Jt
LIBICR
III.
DIST.
ait:
XVII!.
CAP.
III.
enim
^"
Gregorius'
Non
liabnil
in
oinnino
Chrislns
inxta aniinae nieritnm, quo polnisset [)roficere;
membris autem,
quae
iios
suinus, qnotidie proficit

sibi
Non ergo plus mernit
per crucis palituilum, quain a conigitur
ceptione ineruit per gratiam
virtutnm; non
profecit secun^;
dum
animae meritnm, quantum ad virtutem meriti
profecit ta-
men quantum ad nnmerum meritornm: pluraenim habuit merita in passione quam in conceptione; sed maioris virtutis non exstileriint in merendo plnra, quam ante fuerant panciora. Meruit er^jo
a conceptione non
corporis, sed etiam
inodo gloriam
'^
impassibililatis
et
immortalitatis
impassibilitatem
[)erfectam,
pati
animae. Per qnid? Per obetnnc primnin

'^
dientiam et volunlatem
bnit,
quam non
mori
:
ha[jer-
nec maiorem,
et
cnm
coepit et
obediens
fuit
enim
fecte
bonus
exstitit
secnndum hominem, ex quo

illa
homo.
118
Habuit igitur anima
aliqnod
igitur
bonum
melior
in
se
post
morlem,
quod non habuit

ante? Absit, quod
ante.
Num
vel
beatior fuit
quam
in
melior
fnerit
^ quia
in
non
sanctior,
non gralia
cumulatior; nec etiam beatior
fuit
Dei
contemplatione,
dici
in
quo
sim-
praecipne beatitudo consistit. Potest tamen

tior,
hoc fuisse beainferri
quia ab omni miseria immunis;
ex
qno
ne(|uit
pliciter,
qnod beatior
fuerit.
Cap.
eo
III.
f)e
quod scnptum esl: Donavil illi nomen, quod est supra omne nomen.
im[)assibilitatis
et
119
Nec tantum gloriam

sed etiam donari
sibi
immortalitatis
meruit,
nomen, quod esl super omne nomen, scilicel honorificentiam, quod vocatnr D(mis. IIoc tainen nomen ante mortem habnit: habuit enim hoc nomen Dei Filius ^, in quantum
Deus
est,
est,
ab aeterno
[jer
natnram
in
quantum vero homo
factus
'^
habnit ex tein[wre
[")er
gratiam.
"
[)
VA. nndr. pro

f Ed.
iit
enim.
''
''
mcriior\nn.
esl.
"
Z oin.
''
Ed. primn.
om,
om.
V om.; Z om.
'
Libr.
Ilomil.
hi
lizech.
Iiom.
(i,
n.
8 (P L 76, 852); est eliam in Glossa
super Kxod. 25, 31.
LIBER
III.
DIST.
XVIII.
CAP.
III.
631
donatiim esse
in
^"
Veriimtamen Angustiniis^
illnd
dicit,
homini
nomen, non Deo, quia
illud
nomen
habuit,
cum
forma Dei
et
tantum erat; sed

donavit
propter
illi
cum
dicitur:
esl
id
Propler quod illum exaltavil,

satis
nomen, quod
exaltaverit,
sit.
super omne nomen,

est
apparet,
in
cjuid
propter
obedientiam,
et
qua
fonna exaltatus
In
qua enim forma crucitixus

est
^
est, in
ea exal-
latns est, et in ea
donalum
ei
nomen,
Dei
:
ut
illi
cum
ipsa
forma
est
servi^ nominetur unigenilus
Filius
hoc
donatum
igitur
ut
homini, quod iam habebat idein ipse Deus . Hoc

tiam accepit, ut ipse ens
est in
per
graid
homo
vel
subsistens in
sit
^
forma
servi,
anima
et ^
carne, nominetur et
Deus.
est,
Sed nunquid hoc meruit? Supra
enim dictuin
hoc nomen
quia hor 120

"^:
tantum bonum homo
ille
non meruit; quomodo ergo hic dicitur

^
Propter obedientiam donalum est
ei
Secundnm tropum
piendum
scirent
est,
illum, in
Scriptura creberrimum, hoc accifieri,
quo
et
v dicitur
in
res
quando
est
innotescit
Post
^,
resurrectionem vero
evidenti
*.
posilum
quod anle erat

illius
ut
homines
ei
daemones
^,
Manifestationem ergo
illam
nominis
donavit
Deus post resurrectionem, sed

eo quod obedivit
meruit per obeest
dientiam passionis, qui
patiendo, exaltatus
resurgendo,
et
per hoc manifestum est nomen.

tropo
Hoc eodem
cens
quocJ
"* :
usus
est
etiam
'
post
resurrectionem
et
di-
Dala
esl
mihi omnis potestas in caelo
in terra,
non
tunc primo acceperit, sed

potestas.
quam
anle habebat,
tunc manife-
stala " est
Celerum A inbrosi us*'

non
homini
;
dicit,
^
et
virJetur
secus
nomen illud donatum verborum superficiem

licet
i(J
esse Deo, 121

oppositiis
sapiat.
Augustino; sed intelligentia non obviat, Nam Ambrosius de iiaturali (Jonatione

aeternaliter
diversum
dictum
intelligit,
qua
Pater
*
generando dedil
^"
Kilio
nomen,
et
(piod est
^
suj)er
<*
Z om.
*
'^
Z om. V add. m. Ed. xecundum.

'
Z om, f ori).
add. id est in
'
nuhna
;
airne.
V/
ndd.
///.
li
ydd. in obscvro
ct
Z ndd.
iiUerl.
''
obscurum.
lla
UV;
cd.
.idd.
l)omi)ius.
Z manifestd.
l/ibr.
Conlra Marimin.
c.
5,
ci
II.
c.
2 (P L 12, 68(),
2, 9.
^
7.'i9);
\(!rl)a
indo
exlracta verboteniis le(?imlijr in (ilossa ad

' *
Pliil.
Di.sl.
(\.
VII, c. 2, miin. T)?.
lla
(Jualier. a
.S,
Vicl. (?)
Quaeslion. in Epist.
''
ad
l'liit.
fP L
175,
578),
Giialtcr
17,
a S.
Vicl. (?)
ibid.
.Mallli.
2H,
IK.
///
/:/>.
nd
riulip. 2, 9
(PL
ilO).
63:2
UliliW
III.
DIST.
XVIII.
CAP.
IV.
ET
V.
omiie nomeii,
scilicet esse
Deiim per nalnram, qnia gennit ab ae-
lerno Filinm plennm el
sibi
aeqnalem Denm; qnod tamen nomen
"*
Apostolns
propter passionis obedientiam Cliristo donalum dicit

est.
^.
Sed praemisso locutionis modo accipiendum

Cap. IV. Si Christus sine
omni
nterito liahere valuil,
quod merito
122
Si
obtinuit.
'^
vero quaeritnr,
ulrum
Chrislns
illam
immortalitatis
sine
et
impassibililatis gloriam et nominis Dei
manifestationem
omni
merito habere
ila
potnerit, sane dici
polest, qnia
in
hnmanam nalnram
poluit; sed
"
gloriosam snscipere potnit, sicut

et
'^
resurrectione exstitit, no-
menqne suum
passibilis esse
rito
aliter
hominibns manifestare
fuit,
homo
me-
non polnil, sicnt
el
ad illam gloriam
sine
pervenire.
Potuil
quidem pervenire ad
illam
sine
merito passionis, qnia

vestiri,
potuil,
consumta mortalitate, immorlalitatis gloria

et caritatis,
sed
iioii
sine merito iustitiae
aliarumque virtutnm. Non enim

pleniludo virlntum
et
Christus
homo
esse poluit, in
qno
ei
graliae
in-
non fuerit; nec virtntes inesse

dulo, quin per eas mereretur.
poluerunt,
igitur
cilicio mortalitatis
Habens
has
virlutes
secun-
dnm hominem
rilo
passibilem
ac
mortalem,
non
potuit
non
mereri
gloriam immortalitatis; non ergo potnil,

gloriam
impassibilitatis
et
factns mort.ilis, sine
me-
immortalitatis
ac
^
manifestationem
sine inerito pas-
Dei nominis conseqni. Potuit tamen haec assequi

sionis,
quia per passionem
nil
sibi
mernil, qnod non ante per vir-
tutes mernerit.
Cap.
De causa passionis
123
Ail "
et
mortis Christi.
si
(piid
ergo volnit
?
pati
te,
et
mori,
[)ro
ei
virtutes
ad
[)ro
meren-
dnm
i[)sins
illa
sntriciebant
et
t^ro
tibi
non
se.
Qnomodo
forma
me?
It
[)cissio
mors
esset forma et causa:
virlutis et
humililatis, causa gloriae et libertatis;

ol)ediendi, el causa
forma Deo usque ad inortem

bealitudinis.
tuae liberationis
ac
Meruit enim
"
*"
aild.
?//
ait.
'^
fuit.
^
"
Z om.
''
Z om.;
ed. elidin.
I)
(jratiam.
U conseqHi.
/.
LIBEK
III.
DIST.
XVIII.
CAP. V.
633
per
praecedentia
nobis per mortis et passionis
tolerantiam,
paradisi et
qnod
non meruerat,
scilicet aditiim
redemptionem a peccato,
haec nos adepti snmus,
adoptionem.
Ipse
a poena, a diabolo; et per

scilicet
mortem
eius
redemptionem
est
et riliornm
gloriae
enim
moriendo factns
hostia nostrae
liherationis.
et
Sed quoMiodo per mortem nos a diabolo

mit et aditum gloriae aperuit?
^"
peccalo rede- 124
Decreverat Deus
in
mysterio,
ut ait
Ambrosius^
in
propter
id est
primum peccatum non

Dei coiitemplalionem
steret humililas,
intromitti
hominem
nisi
in
^"
paradisum,
^
ad
non admilti,
uno hominum
tanla exi-
quae
fuit
omnibus
homines
suis
sufficere ^ posset, sicut in
primo homine tanta

est
nisi
superbia, quae omiiibus suis nocuit.

aliquis,
Non
^,
autem inventus
leo
inter
quo^
el
id
possel impleri
de frihu luda, qui aperuit librum

in
solvit
signacula
^ ^,
implendo
se
omnem
iustiliam
^,
id
esl
consummatissimam hu^'
militatem, qua maior esse non

erant, et vix
lus ergo
polest.
Nam
alii
oinnes
debitores
unicuique
^
sua
virlus sufTiciebat
et
humilltas.
Nul-
eorum
'.
hostiam poierat offerre
sufficientem noslrae reperfecta fuit

liostia,
conciliationi
Sed ('hristus
homo
sutficiens et
qui
miilto amplius est humiliatus,

ille
amaritudinem morlis
ligni
vetiti
gustando,
quam
Adam
*.
superbiit, per esiim

igitur
illius
noxia delectalione
perfrueiido
Si
superbia
omnium
^^'
exstitil ruina,
ipsum
de paradlso mittens foras aliisque accludens

gis Christi
lestis
ianuam; mullo maingressum regni caevaluit at(pie
humilitas, qua
suis,
mortem
^.
guslavit,
omnibus
impleto Dei decrelo, aperire
de-
creti delere
[}[
chirographum
eniin ait
Ambrosius
^:
Tantum
fuit
peccatum nostrum,
iiio-
ul salvari non possemus, nisi unigenitiis Dei Filius pro nobis

reretur, debilorihiis inortis, sed sic dignos nos
fecit
testamenli et
U
*
D om.
0(1.
Kn U V;
;
((].
komine.
'
\'
Sfitis
"
li
oiii.
fjui.
'^
Jla
(inicil.)
VB;
''
proficere
snfjicere et
perficere.
'
VA.
f Ed. implere.
'
^ V add. eius. Z D reconcilintionis.
Ed. add. omnes.

"*
1'a\.
cl
IJ
liomuies.
oin.
Ed. ofxtudens.
'
Comment.
.3,
in Episl. litnn.
*
.'J,
li
6.
fl
'
E 17, 9i)*.
Hesp. Colos.
(ii>id.),
Apoc
14.
.'>,
5.
In
'
llcsp.
,-id
Mailh.
l'i.
Hcsp.
(Jeii.
.'{,
2,
"
(.iossji
llebr. 9,
15
S.
.'i|)iid
I.yiviiiiini,
siinil.i
cx Alcnino
(pii,
pjiiicis
niiiliilis,
c;iiii
sumsil ex
n.
.'dio
(^hiysoslomo
a
(;id
c.undcm
siio
I
lociimj.
AmlHosius
iiiilcm
(/w
/'.v.
/7,
iiiillo
1*) lanlum dicil:
Ul sanîiine
iiiimdiim lavarcl, ciiius
|ieccatiim
rnodo poluisscl aboleri
(l*L
i,
1152).
034
LIHKH
III.
DIST.
XIX. CAP. I-IV.

ita est
promissae haeredilalis"
alio
Qnod non
intelligendum, quasi non
niodo
salvare
nos
polueril
quam
per
morlem snam
regni
fuit,
^
^,
sed
quod per aliam

iieri
liosliam
non poluil nobis aperiri

Uiiigenili,
adilus et
ut dictum
in
salus nisi
per
mortem
cuius
lanta
est,
humilitas et palientia, ut eius

aditus regni.
ut
liceat
merito
pateret
Unigenili
credentihus
praestita
in
eum
Magna ergo
in
in
morte
sunt
nobis,
nobis redire
patriam, sicut olim

refugii
morte summi
secure
^
^
Pontilicis
his qui
ad civitalem
confugerant,
ad
propria remanere.
Ecce, aliquatenus ostensum est, qualiter
per
Christi
mortem
aditus regni
sit
nobis paratus.
DISTINCTIO XIX.
Cap. I-IV^
Qualiler a diabolo
a peccalo ei a poena redemit nos Cliristus per mortem.

el
125
Nunc
igitur
quaeramus, quomodo per mortem

peccalo
iii
ipsius a dia-
bolo et a peccato et a poena redempti sumus.
A diabolo
igilur ^ et a
ait
per
Christi
mortem
ipsius
liberati
sumus, quia ut
Apostolus^,
saiiguine
iusiificati
sumus,
diabolo
126
et in eo,
quod sumus
iuslificali, id
est a peccatis soluti, a
sumus liberati, qui nos vinculis peccatorum lenebat. êd quomodo a peccatis per eius mortem soluli sumus? Quia per eius mortem, ut ait Apostolus^, commendatur nobis caritas Dei, id est, apparet eximia et commendabilis carilas Dei erga
nos
in lioc,
quod Filium
Exliibita
suum
Iradidit in
mortem pro
nobis pec-
catoribus.
aulem tantae erga nos
dilectionis arrha, et nos
movemur accendimurque
lum
^
ad diligcndum E)eum, qui pro nobis tanid est "
fecit;
et
per hoc instificamur,

igitnr Christi
iios
soluti
a peccatis, iusli
eflicimur.
Mors
in
iustifical,
dum
per
eam
carilas
excitatur
cordibus noslris.
^
^ Erf. beatiludinis , sed Jinnotal: Alii, luwreditatis.

caelestis.
c;.
''
orn.
Z add.
Ed. el
cc. 5-G,
1)
Adii. licebat.
'
Ob iiuimam
^
lextus connexionem,
^
l-i
ei,
et infra
coniunclim ponimus.
Z om.
Ed. iania.
pio id
est.
V eum.
-
'
Ilic
rcspic. iosue 20, 6.
Hom.
3,
24, 25.
'
Hom.
5,
8,
9.
LIBKR
111.
DIST.
XIX. CAP. I-IV.

"^
635
iustificari,
Dicimur quoqne
et aliter
per niortem Chrisli
quia 127
per fidem mortis eius a peccatis mundamur.
Unde Apostolus^:
item
* ^
:
lustitia Dei est per fidem lesu Christi;
Quem Deus
id
proposuit propitiatorem per fidem in sanpassionis, ut olim
guine ipsius,
bantur
^.
est
per fidem
aspicientes in
**
serpenlem aeneum,
Si
in
iigno erectum, a
^
morsibus serpenlum sana-
ergo
in
rect;ie
fidei
intuitu in illum respicimus, qui pro
nobis pependit
ligno, a vinculis diaboli
solvimur,
id
est a
in
pec-
catis; et ita a diabolo liberamur, ut nec post
hanc vilam
nobis
inveniat quod puniat.
Morte sua quippe, uno verissimo
sacrificio,
quidquid culparum
erat,
unde
nos
diabolus ad
luenda supplicia
tentando, nobis
detinebat, Chrislus exslinxit*,
ut ^ in
hac
vila
non praevaleat. Licet enim nos
tentet post Christi
mortem, quibus
territus
modis anle tentabat, non lamen vincere
potest, sicut ante vincebat.
Nam
gavil
Petrus, qui ante Christi

^, ?
mortem, voce
ancillae
^,
ne-
post
mortem, ante reges
et praesides
ductus, non
cessit.
^',
Quare
id
quia
fortior, id est Christus,
veniens in
habilabat,
domum
alligavit
fortis
est in
est,
corda nostra, ubi
diabolus
fortem,
ei
id
a seductione
compescuil fidelium, ut
tentationem, quae
adhuc permittilur, non sequalur seductio.

Itaque in Christi sanguine, qui solvit
quae non
rapuit
ul ait
re-
dempli sumus a peccato,
et
per hoc a diabolo.

inimicae
^
Nam,
Augupote-
stinus^,
stales,
in
''
ipso vincunlur
iiivisibiles
nobis
invisibiles
ubi
vincuntur
cupiditates . Fuso
enim sanguine
sine culpa,
bilores, qui
omnium culparum chirographa in eum credunt, a diabolo ante

effundetur
'^
'**
delela sunt, quibus de-
tenebantur; unde: Qui
pro
muLtis
Per
illum
ergo
redempti sumus,
in
quo princeps mundi
nihil
invenil.
<
U om.
"
''
Md. ibidem.
''
Z om.
Ckrislo.
ideo.
Z pnterrilas.
Z add.
Ed. D om. V inimiciiiae.

'-
recte.
'
Hom.
Trin.
:\,
22.
1'},
''
Honi.
17 (P
!.
.3,
25.
=*
llespic.
iibi
.Nunior.
21
\).
Aiii,Misl.,
1\.
tur.
"
"
I)e
c.
n.
42, 899),
in
"
eliani
(juae
2,
se(|uiinlur',
insiiiuan-
Vcrba
Aiiûsiini
sunl eliani
s(mj(|.
(ilossa
ad
(>olos.
12,
^
apud Lyranum.
Hesp.
M.
I)e
I>s.
Hespir. Kuc. 21, 50
Hesp. Lue.
II,
22.
'
(iS.
6.
De
(ujone cfinstiuno,
v.
c.
2,
n. 2
(PL
44,
iO,
29j.
Aufe'.,
peccalor.
2(),
meritUi et remiss.
''
30, n. i9
Il.jer
(PL
180;,
ubi
alliidilur
ad
Maitli.
in
28.
Hcsp.
2,
loaii.
14,
30.
oinnia
ipjae
praeceduiU
lc^^Minliii'
(ilossa
ad
C.iAos.
15, apiid
L>iainiiii.
636
Unde
nis
tnr,
I.IBKM
IIl.
DIST.
XIX.
CAP.
I-IV.
Angustinns\
:
caiisain el mo<lurn
noslrae
redemplio-
insinnans, ait
Nihil
invenit diabolns in Christo, nt
morerehabens
sed
pro volnnlale
Patris
mori
Chrislns volnit;
"
non
mortis ransam de peccalo, sed de obedientia et

gnslavit,
institia,
morlem
servnm
^'
per
qnain
nos
redemit a servitnle
saecnli,
diaboli.
Incideramns
et
enim
fecit,
in
principem
""
hnins
qni
sednxit
Adam
êA\
coe|)itque
et
nos qnasi vernacnlos possidere;

dece[)lor.
ei
^
venil
'^
Redemprpiasi
tor,
victus
est
Et qnid
fecil
Redemptor
ca[)livalori
ibi
nostro? Tetendit
mnscipnlan) ciucem snam,

Ille
posnil
escam sangninem snnm.
a*ntem sangninem fndil

'\
non-debiloris,
per qnod recessit a debitoribns
llle
qnippe
''
ad hoc
sangninem
tenebal
suum
nisi
fndit,
nt peccala nostra deleret.
Unde ergo
non
istae erant
dial)olns nos le-
nebat, deletnm est

vinculis
sanguine Redemptoris:
";
enim
nos
peccatorum nostrornm
ille,
catenae caplivo-
rum. Venit
in
alligavit
est
forlem vincnlis
in
^
passionis
nl)i
i[)se
snae;
inlravit
domum
eius, id
corda
eornm.
ille
habilabal, et
vasa
sna.
eins, scdicet ^ nos, eripuit,
qnae
impleverat
et
amaritndiiie
faciens, fnd it
Dens anlem
'
noster
vasa
eins
eripiens
[)er
sua
amaritndinem
tis
et
implevit dnlcedine,
mortem suam
a [)ecca-
redimens, et adoptionem gloriae filiornm largiens.
128
[Gap.
II].
Factns est igitnr

Nisi
homo
mortalis, nt moriendo
dial)')-
Inm
Sed
vinceret.
enim homo
ei tolli
esset, qni
dialjolum vinceret, non

iili
iuste, sed violenler

si
homo
videretnr, qni se
sponte subiecit.
eum homo
Si
vicit,
iure manifesto
hominem
qni
vel
[lerdidit. Et nt
vincaf, necesse esl, nt
Dens
se
in
eo
sit,
eum
[Deccalis
in
homo immn-
nem
facile
faciat.
enim
[)er
homo
esset,
Angelns
homine,
.
peccaret,
cnm utramqne naturam

hominem
nobis
per se constet cecidisse
Ideo Dei Filins

stavit;
[lassibilem snmsit, in
qno
el
mortem gnid
qno caelum
a[)ernit et a servitute diaboli,
est a
'".
peccato (servitns enim diaboli [)eccatum esl) et a [)oena redemit

"
corr. intcrl. id est.

''
*
ei.
'
Z add.
^
peccati.
D ndd.
ergo.
"
'
juld.
noster.
'"
Z qnidem. V add.
'
V enim; Z enim U om.

''
V add.
id esl hominHyus.
^
V mitem
oni.
id est.
H add. sudm.
pecCfUi.
lla
verbolemis
ex
in
(ilo^sa
ad
llcl)!-.
2,
M
(PL
-
(apud
L>ranijm),
H.
quam Deda
l)e
(ibid.)
siimsit
c.
Augnsl., Serm.
.'il
130, n. 2
181).
38, 726); el
peccntor.
meritis etc.
31, n.
[VL
il,
Glossa ad Uehr. 2,
II,
apud Ly-
ranum. Quae
secjuunliu- sunl
ibid. senlentialiter.
"
LIBKR
[Cap.
lll].
III.
DIST.
XIX. CAP.
V-VI.
637
ab aeterna qui- 129
in
A qna poena? Teiiiporali

a temporali
et aeterna:
dem relaxando debilum;
vero penitus nos liberabit
futuro, qiiando novissima
mors inimica deslnielur ^ Adhuc enim

^;
exsprctamfis redemptionem corporis
secuiidum animas vero iam
redempti sumus ex parte, non ex toto: a culpa, non a poena, nec
omnino a culpa: non enim ab ea

sed ut non dominetur.
sic
redempti sumus, nt non
sit,
[Cap.
IV].
Peccata
quoque
in
""
nostra,
id
est
poenam nostrorum
130
peccatorum, dicitur in corpore sno super ligniim portasse^, quia

per ipsius
poenam, quam
cruce
lulit,
omnis poena temporalis,

Baptismo penitus relaxa-
quae pro peccato converso

tur
^,
debetur,
in
ut nulla a baptizato
illa
exigatur, et in Poenitentia minoratur:

ligat
non enim sufficeret

Christi
poena, qua poenitenles

"^
P>xlesia,
nisi
poena cooperaretur, qui
pro
nobis
**,
solvit.
Unde peccata
iiisti'
iustorum, qui fuerunt ante adventum
in
sustentalione Dei fuisse
usque ad
Christi
mortem,
dicit
^.
Apostolus, ad ostensionem
est,
tiae eius in
hoc tempore
^
Ecce, ex
parte expositum
quomodo
et
quid Chrislus per
morlem
nobis meruit et impetravit.
Cap.
V-VL
Si Christus solus redemptor, ut mediator, debet dici.
Unde
ipse ^ vere dicitur
mundi redemptor
in
et
Dei
hominumFiliiis ^;
131
que mediator. Sed mediator
Scriptura dicitur solus
re-
demptor vero aliquando

propter
etiam Pater, vel Spiritiis sanctus; sed hoc
usum
potestatis,
non propter exhibitionem Immilitatis

polestatis
et
obedienliae.
Filius
Nam secundum
et
simul et obedientiae usum,

in
proprie dicitur redemptor, quia et
se explevit
per quae
iustificati
sumus,
ipsam iiistificationem
est
operatus potentia deiin
latis
cum
Patre et Spiritu sancto. Est igitur redemptor,

'
qiianlum
est Deus, potestalis usii, et in
qiianlum homo, tiumilitalis enêctu.

^
D commissn;
'
'
d, conversis.
f 'A
B laxntur.
''
f)
qmm.
.nrid.
adti.
Domini.
^*
VA. a.
Christm.
'^
inlcrl.
dirifin'.
Z add. usum.
orn.
'
Epist.
.3,
1.
Cor. 15, 26.

"^
'*
Hespic
Titn.
2,
llorn.
.'i;
S,
:{,
2:\.
''
Kijisl.
I.
P'lr.
i.
i>,
2i.
Uorn.
ifi.
li.
KpiHi.
I.
..d
(i.ii.
20; hai. 41,
LOMDARDI S
638
tlt
LIBKR
III.
DIST.
XIX.
CAP. V-VI.
saepius dicilnr redeniplor

et
in
serundnm humauilalem, quia secunilla
dum eam
ea suscepit et im[)levit
sacramenta, quae sunt
causa nostrae redem[)lionis. Proprie igilur Filius dicilur redemptor.
132
[<'ap.
VI].
Qui solus dicitur mediator, non Pater, vel Spiritus
sanctus.
De quo A p o s to u
I
^
:
Unus medialor Dei

hominem, quasi
est
in
et
hominum, homo
est
Chrislus lesus,
ad
id
esl,
[jer
id
medio, arbiter
componendam
est arbiter,
[jacem,
ad
reconciliandum homines Deo.
Hic
queu) lob- desiderat: Utinam esset nobis arbi-
ter^ >K
Reconciliali
Christi.
enim sumus
iJeo,
ut ait
A postolus
*,
per
ei
mortem
sic
Qnod non
sic
est
intelligendum, quasi
nos
reconciliaverit Christus, ut inciperet

inimico, ut
(iiligenti
amare quos
amici,
oderat, sicut
reconciliatur inimicus
deinde sint
reconciliati
qui ante
se
oderant; sed iam nos
Deo
sumus.
nos
^
Non enim,
coepil
^ .
ex quo
ligere,
ei
reconciliati
sumus per sanguinem
Filii,
di-
sed ante
mundum,
priiisquam nos aliquid essemus

reconciliati
?
Quo-
modo ergo diligenti nos Deo sumiis tum cum eo habebamus inimicitias,
iniquitalem
^
Propler
nos
^,
[jecca-
qui
habebat erga
carita-
lem, etiain ciun inimicitias exercebamus adversus euin

.
Ita
operando
sunt
ergo inimici eramus Deo, sicut
iustiliae
inimica peccata; el ideo, remissis peccatis, tales inimicitiae finiuntur, et
reconciliantur iusto quos ipse iustificat
Christus ergo dicitur mediator, eo quod medius inter
Deum
et
homines,
i[)sos
tollit
reconciliat Deo.
Reconciliat autem,
id
dum
ofTendiciila
hominum
133
riliis
ab oculis Dei,
est,
diim
peccata
delet,
(juibus
Deiis odendebatur, et nos inimici eius erainus.

Siid
cum
[)eccata
deleat non solus rilius, sed et Pater et Spi-
sanctiis, deletio
quoriim est nostra

mediator
Ait
?
ad
Deiim
reconciliatio,
quare solus
Christo
noii
Tilius
""
dicitur
Nam
de Patre legitur, quod

in
reconciliaverit sibi
mundum.
enim Apostolus^: Deus erat

Ciim igitur
reconciliet,
mundum
sibi reconcilians.
quare
dicilur
mediator?
^
V om.
I.
D Deum.
5.
^
^"
U om.
33
.'i,
'
A(l
n. n.
f)
Tiin.
S
2,
I.
Q,p
'
g^
Augusl., Enarrat.
^
'
in
Ps.
103,
Serm.
tr.
i,
(P
37,
I3<<3).
Kom.
10
AugusL, In Evang. loan.

l)e
110,
21
(IM. 35,
I9>3).
*
">
Aug., ibid.
Aug., XIH.
Trin.
c.
IG,
n.
(IM.
4>,
1030).
II.
Cor. 5, 19.
LIBKR
Qiiia nec
III.
DIST.
XIX.
CAP.
et
VII.
639
in se
mediiis est
"
inter
Denm
homines, nec
ha-
buil
illa
sacramenta,
Deo.
quornm
fide et
imitatione iustificemur, id est

tota
reconciliemur
usu, scilicet
tiae,
Reconciliavit
igitur nos
Trinitas
virtutis
dum
peccata delet; sed Filius solus implelione obedien-
in
quo patrata sunt secundum humanam
naturam, per quae
credentes et imitantes iustificantur.
Cap.
VII.
Secundum quam naturam

Unde
et
sil
mediator.
medialor dicitur secundum humanitatem, non secun- 134
dum
divinilatem.
Non
est
enim mediator
Deus; sed inter
Deum
et
Deum, quia unus est hominem, quasi inter duo extrema, quia
inter
et
Deum
medius esse non potest

in
nisi
in
inter
aliqua
Mediator est igitur,

est
^
quantum hoino; nam

Patri est,
quantum Deus, non
mediator, sed
aequalis
hoc idem quod Pater,
cum
Patre
unus
Deus.
Mediat ergo Inter homines et Deum-Trinitatem secundum
hominis
naturam,
tati
'';
in
qua suscepit
illa,
per quae
reconciliamur
Deo-Trini-
secundum eandem habet aliquid simile Deo et aliquid simile hominibus; quod mediatori congruebal, ne per omnia similis hominibus longe esset a Deo, aiit per oinnia Deo similis longe meesset ab hominibus, et ita mediator non esset. Verus igitur diator Christus inter mortales peccatores et ^ immortalem iustum,
et
"*
apparuit morlalis
cum
inter
hominibus, iustus
cum Deo;
et
in
per infirmi-
latem propinquans nobis, per iustitiam Deo.

dictus
est
est,
Recte igitur mediator
quia
Deum immortalem
in
hominem mortalem
tantum mediator,
est
in
Deus-homo, reconcilians hominem Deo,

^
qiiantum est
quia unus
homo;
quantum autem Verbum, non
inedius,
cum
^
Palre Deus.
^
\)
Z om.
^
lla
U V;
cd.
otii.
'-
\)
Patri.
'^
IJ
oin.
add. inter.
in.
011).
'
An{?ijst.,
Erpos.in
s<misuiii,
Epist.
nd Gnldtas
|tluiiljijs
n,
2i (P L
3?>,
2122). Qiinc soqiiiinconlnjxil
(nr
senindinn
c.
rclcnlis
n.
\erbis, McJgislcr
ex Augusl.,
eti'im
X. Confcss.
42 et 43,
67
a<;
68 (P L 32, K07
Cfr.
et se<|.).
I.
Inveniuntur
in
(iUma od
c.
3:1,
I.
Tini, 2, 5,
apud Lyranuin.
AuiJûsi.,
Ik conseiisu Evanyclist.
n.
.'i.i
fPI.
.'ii,
\(mi.
640
Si
LIBKR
ni.
DIST.
XX. CAP.
vos,
?
I-IV.
ergo Christus
secundnm
erit
haeretici,
ita sit
unam tanlum
sit
habet naturam, unde medins

propter naturam divinitatis, et
Nisi
medius, ut Deus
homo
propter humanilatis naluram;
quomodo humana in eo reconciliantur divinis^? Nam ipse veniens prius in se humana sociavit divinis, per utriusque naturae coniunctionem in una persona; deinde omnes fideles per mortem reconciliavit Deo, dum sanati sunt ab impietate, quicumque humilitalem
Chrlsti
credendo dilexerunt,
et
diligendo imilati sunt.
Ecce, hic aliquatenus insinuatur, quare Christus solus dicitur
mediator Dei
scilicet
et
hominum;
et cui
et
secundum
quam naturam
mediet,
hunianam;
mediet, scilicet
Deo-Trinitati ^: Trinilati
enim nos
servitute
reconciliavit per
diaboli.
mortem, per quam etiam nos redemit a
Nam,
ut
Petrus
ait^^,
non
corrwptibilibus
auro
et
argento
redempti sumus, sed pretioso sanguine Agni
immaculati.
DISTINCTIO XX.
Cap.
MV
alio
'.
Quod
135
Si
alio
modo
potuit liberare.
vero quaerilur, utrum
modo
posset Deus
^*
hominem
liberare
quam
per
mortem
Christi,
dicimus, et
alium
modum
nostrae
fuisse possibilem Deo, cuius potestati cuncta subiacent; sed
miseriae sanandae
convenienliorem
modum
alium
non
fuisse,
nec
esse oportuisse. Quid
enim mentes nostras tantum
erigit et
ab imDeus,
et
mortalilatis desperatione liberat,
quam quod
tanti
nos
fecit
ut Dei Pilius immutabiliter bonus, in se
manens quod
erat,
a
",
nobis accipiens quod non erat, dignalus nostrum inire consortiiim
mala nostra moriendo perferret
V om.
ob
Deo.
''
lla
UB;
l-3j
ed. add. in
Canonica Epistola.
et insuper c.
"
Codices
prioet
sub una rubrica

ribus
loxtus
ponunt
cc.
quos sequimur,
4 Iribus
cc.
connexionem
^*
coniungimus.
''
Ob eamdem
ut.
rationem
unienda eranl.
li
om.
Ed. et
add.
Quae praecedunt sumta esse Euiychelen, n. 15 (PL 62, U5).

^
videntiir
ex
c.
Vigilio
Tapsensi, V. Contra
'
Epist.
I,
1, <8, 19.
August., XIII.
De Trin.
v.
10, n.
13
(PL
42, 1024)*.
LIBER
[Cap.
liberare
lia
^
""
III.
DIST.
XX. CAP.
I-IV.
641
II].
Est et alia ratio, quare islo j3otius
modo quam
^
alio 136
voluit:
quia
id ^
sic
iustitia
sit,
superatur diabolus, non potenexplicabo, ut potero

.
Et
quomodo
in
factum
Qua-
dam
iustitia Dei
potestatem diaboli traditum est genus
humanum,
omnes originahter transeunte et ilhus debito omnes ^ obligante; unde omnes houiines ab origine sunl sub principe diabolo. Unde Apostolus^: Eramus natiira filii irae;
peccato primi hominis'* in
natura, scilicet ut est depravata peccalo, non
lU
est
in
recta
creala
ab
initio.
Modus autem
ita
ille,
quo
traditus est
homo
diaboli
fecerit
Illo
'^
po-
teslatem, non
fieri
debet
inlelligi,
tanquam Deus hoc

invasit.
^,
aut
dese-
iusserit,
sed quod lantum permiserit, iuste tamen.

illico
rente peccantem, peccati auctor

tinuit in ira
Non lamen Deus conpermisit, quia nec
sua miserationes suas
nec hominem a lege suae

esse
polestatis amisit,
cum
in
diaboli
est
potestate
diabolus a polestate Dei
alienus,
sicut
nec
bonitate.
nisi
qualicumque
vila diabohis vel

^
homo
non subsisteret,
per
Nam eum
qui vivificat omnia

se
illi
Non ergo Deus hominem
deseruit,
nt non
exhiberet Deum, sed inter mala poenalia, etiam malis multa
praestitit
bona;
et
tandem hominem, quem commissio peccatorum

non potentia.
diabolo subdidit, remissio peccatorum, per sanguinem Christi dala, a

^'
diabolo eruit, ut sic iustitia vinceretur diabolus,
[Cap.
esl ea?
III].
Sed qua iustitia? lesu Christi. Et quomodo victus 137

^,
yuia
in
eo nihil dignum morle inveniens

est,
occidit
eum
.
ta-
men.
Et
in
utique iustum
ut debitores, quos tenebal, liberi dimilsine ullo debito occidit

^
lantur
euni credentes,
quem
Ideo
aulem potentia vincere

amalor
mines magis
|)Otenliae
tale
noluit, quia diabolus vitio
perversitalis suae,
est potentiae et desertor
oppugnatorque
iustitiae; in
quo
ho-
eum
imilantur, qui, neglecla vel etiam perosa iustitia,

vel
magis sludent eiusque
adeptione laetantur, vel cu()idi-
inflanimanlur. Ideoque [)lacuit Deo, ut non potentia, sed iuslitia
vincens, homiiu;m erueret \ in qiio

<*
homo eum
^
imitari disceret
^'
ad(J.
noii.
lul.
;
add.
e.l.
'
*
oni.
\A. add. enim
V add. tamen.
erveret.
Z hoc modo. ^ U om. d.
li
parenlis.
''
v. h.
l)
oin.
Erf.
emerel; sed annolal:

Aug.,
2, 3.
'
Alii,
ibid.
*
c.
13,
ii.
17
fPL
'
42,
1027).
cil.
'-'
lljid.
c.
II,
ii.
\'o.
Eph.
Pi. 76,
10.
.\lll.
Aiig., loc.
c.
I
c.
12,
n.
16*.
1028).
Hcspic.
"
Luc. 23, 46.

ibid. c.
1.3,
II.
Aum)8l.,
Ik Trm.
i,
n.
IK
(PL
i2,
Aug.,
17.
642
LIBER
III.
DIST.
XX. CAP. V-VI.
Post vero in resurredione seciita est potentia, quia revixil mor-
tuus,
nunquam
poslea moriturus
si
Sed nonne iure aequissimo

Christus
vinceretur diabolus,
voluisset? [Jtique,
potentia lantum
cum
illo
agere
prius
sed
^
postposuit
.
Cliristus
quod
potuit, ut
ageret quod oportuit

histitia
tia "
ergo humililatis hominem liberavit,
quem
sola
polen-
aequissime liberare poluit.

[Cap.
IV].
138
Si
enim
tres
illi
in
causam venirenl,
scilicel
Deus,
homo
^,
diabolus, diabolus et horno quid adversus

'^
Deum
dicerenl,
non
haberent. Diabolus enim de iniuria Dei

eius, scilicet
convinceretur, quia servum
hominem,
^
et
fraudulenter abduxit et violenler tenuit.
Homo
ria
etiam iniurius
Deo convinceretur, quia praecepta eius con^
lempsit, et se alieno dominio
mancipavil. De hominis eliam iniu'\\\u\\\
convinceretur diabolus, quia
et
prius fallaci
promissione
decepit, et post,
mala inferendo,
laesit. Iniuste igilur
diabolus quan-
tum ad
diabolus
se,
tenebat
hominem, sed
liomo
iuste
tenebalur;
quia
nunquam meruit
potestalem habere
super
^
hominein, sed
.
homo meruit
Si igitur
per culpam pati diaboli tyrannidem
Deus, qui utrique praeerat, polentia
hominem
liberare
vellet,
sola
iussionis virtute
hominem
est,
polerat
rectissime liberare,
uti voluit.
i(J
sed,
in
ob causam praemissam,
iustitia humilitatis
iustificati
Qui
dum
carne morlali crucifixus
sumus,
est per reniis-
sionem peccatoruin eruti de potestate diaboli,

diabolus victus
esl,
et ita a Christo iustitia

in
non potentia. Quomodo autem

^
eius sanguine
nobis [)eccata sint dimi^sa, supra
expositum
est.
Cap. V-VI.
De tradUione Christi facta a luda, a Deo, a ludacis.

139
Christus ergo est sacerdos, idemque

strae reconciliationis, qui
"
hoslia
el
pretium
''
no-
se in ara
crucis
et.
'"
non diabolo, sed

Z Deo.
iV/
'^
Deo-
Z add.
Dei.
Ed. cl
Alii,
V D
add.
<"
el
Erf. iniu^
riosus; sed Erf. annotal:

'
iniurius.
Z add.
est diabolo.
iu.
Aiiff.,
ibid. c.
U,
c.
n. 18.
4
Aug., ibid. pariim siiperius.

307).
*
lla
Uugo,
'
I.
Dc Sacrntn.
20;
p. 8,
9,
(P L
176,
5,
9.
Dist.
XIX,
c.
l.
Cfr.
Ps. 109, 4; Hebr.

r.al.
20; Uom.
2;
Inferius respiciliir Houi.
8,
32;
Isai.
53, 7;
cfr.
2,
Eph.
5,
Mnllh. 26, 25.
47;
27,
18.
el
Quoad sequeutia
seq.);
et
liU.
Augusl, Enarrnt.
I.
in
Ps.
c.
93,
n.
28
(P L 37,
1214
Magisui,
Senl. disl.
XLVIIL
2.
LIBER
Trinitati
obliilit
III.
DIST.
XX. CAP.
arl
"',
V-VI. prelii
643
sulTicienliam, sed
pro oinnibiis qiiantuin
pro
quantum ad tum salulem efTecit. De quo et

eleclis
tantiim
etricaciam
legilur,
quia praedestinatis lansit
quod
tradilus a Palre,
et
et
quod
se
ipsum
tradidit,
et
quod ludas eum
tradidit,
ludaei.
Ipse se
Iradidit,
tradidit,
quia
sponte ad passionem accessit; et Pater

Patris,
et
eum
quia
volunlate
immo
tolius
Trinitatis
passus est;
ludas
tradidit
prodendo,
ludaei
instigando.
et
Et fuil actus ludae et

Patris
Filii
ludaeorum malus,
et
actus
Chrisli
vel
bonus.
Opus
Christi
fiiit
Patris
bonum, quia bona

id
Patris et
voluntas;
intentio.
malum
Diversa
opus
ibi
ludae et
ludaeorum, quia
est
mala
diversi
fnit
fiierunt
facla sive opera,

^"
actus, et
una
'^
res sive factum, scilicet passio

^"
ipsa.
illo
Ideo
doctores aliquando uniunt

^,
in
facto
Patrem, Filium,
uo
Iiidam, Iiidaeum
aliquando disiungunt. Respicientes enim ad pas-
sionem, iinum opus illorum dicunt; attendentes inlentiones et actus,

facta diversa discernunt.
Unde
facta est
est.
Augustiniis^:
Facta
est
est,
inquil,
Iradilio a
Patre,
Iradilio a Filio, facta
traditio a
luda: una
res facta
in
Quid ergo discernit inter eos? Quia hoc

ludas
^
fecit
'^
Paler et Filius
rarilate;
vero
in
proditione.
Videlis
quia non quid faciat

In
homo, sed qua voluntate, considerandum

venimus Deuin, quo ludam
vendidil
;
est.
eodern facto
in-
Deum
benedicimus, ludam detestanuir;
quia Deus cogitnvit salutem nostram, ludas cogitavit pretium, quo
Dominum,
Filius pretlum,
quod dedit pro

sit
nobis. Diversa ergo res
intentio diversa facla facit,
cum
ibi
tainen
una
ex
diversis .
Fcce
fiiit
unam rem
dicit
fuisse et diversa facta, quia
una
ibi
passio, sed
diversi
actus; et actus
quidem ludae ac ludaeo-
riim inali, quibiis operati siint Christi

el
passionem, quae
bonum
est,
opus Dei
[<\\v.
est.
VI].
Passio ergo Christi et opus
ludaeorum
dicitur, (juia 141

id
ex aclibus eoriim
volente,
fuil.
provenit, et opus Dei, qiiia eo
aiictore,
est
'
lla
U Z
'*
'
(mari,'in.) el
Vs\.\ va\. cfficienlinm.

^"
''
L add. fnw.
''
'"
V
pro
juld.
ChriMi.
"
\j\.
ifimqur.
iunfjnnt.
*
l-iJ.
''
Z Indneos.
'
\)
hidaeus
et,
ct
ladns.
i.
D om.
V add.
id est.
om.
Va\.
ol
Z add. cn ; V
e.
'
/n Epist.
r.
I.
lonn.
ir.
7,
ii.
(l>
.15,
20'{2).
V.vf.
icmitlil
.kI
(Jiiii(liil|li.
I.
III,
lOi.
644
Uiide
LIBFR
III.
DIST.
XXI. CAP.
I.
Angiisliiins
^:
Neino anfert
"
animani Christi ab eo,

ecce habes anclo-
qnia poleslalem liabet ponendi

reni
et
sumendi^:
operis.
Ponet animam: ecce habes opns aucloris. Et nt genein
raliter
concludam, qnoties
carne Christus aliqnid
patilnr,
opns
anctoris est, qnia enim sua volnntate, non alio cogente, perpetitnr^
ipse anctor est operis .
142
Cnm anlem
qne operali
eos operalos
sint
ibi
passio Chrisli opus Dei
sit,
ei
ideo
bonum, eamsit,
Indas et Indaei,
esse
quaerilnr, an
concedendnm
qnod
id
bonnm.
est:
Hic distinguendnm
Potesl
enim
dici,
operali
est
sint
boiinm,
Christi;
actio
qiiia
et
ex
aclibus
eornm boiium
sint
provenit,
passio
ilem,
qnod operali non

fnit
bonum,
sed
maluin, quia
eornm non
bona, sed mala.
DISTINCTIO XXI.
'
Cap.
I.
Si in Chrisli morte separcUa
fiiit
anima
vel
caro a Verbu.
U3
sit
Post praedicta considerandnm esl,
utrnm
in
morle a Verbo
separata anima, vel caro
^.
Qnidiim putaverunt carnem, sicut

in
ab anima,
ita
divinitale
""
morle fnisse divisam.

sibi
Si
enim, iiiqniunl, anima media

superius
*
divini-
tas carnein
nnivit,
sicut
[)raetaxatum
est,
ergo
quando
quin
^
divisa est
caro
ab anima,
seiungi,
divisa est
etiam
divinilate,
quia non potnit
ab
aniina
per
quam Verbo
ut ait
erat unita,
in
a Verbo divideretnr. Fuit aiitem^ divisa ab
anima
morte,
alioqnin vera
inors,
mors
iion
ibi
non
fuisset,
qnia,
Augnslinus\
qiiam timenl homines, separatio
est
animae a carne; mors
autem,
quam
ndd.
timent
'\
separatio est aniinae a Deo. Utraque V(M'o
E(l.
('(im.
"^
et
Va{.
"
imlitur ; sed Erf. annolal:
Alii,
pprpetitur.
V mediante.
Z dictum.
nisi.
Z enim.
U ndd. homines.
Poliiis
Vigiliiis
-
Tiipsensis,
De Cnitnte
10,
18.
\).
Trinit.
'^
contr. Fetician.
c.
1i (P L
.i2,
1109).
ir.
II.
Hespic. loan.
el
^
II.
Clr.
de
linc
disl.
Hiigo,
Sum.
Se.nl.
*
I,
c.
19,
I)e
Sacram.
in
1,
c.
10
(P L
176,
7R,
399
et sqq.).
Disl.
c.
2.
Enarral.
Ps.
48, serin. 2, n. 2 (P
L 36, 556).
LIBKR
diaboli
111.
DIST.
XXI. CAP.
.
^,
I.
645
in
suasu, homini
fuit,
propinala esl
ibi
Si
ergo
Christo homine
vera mors
divisa est
anima
ac per hoc divinitas a carne.
Hnic suae probabilitati addunt auctoritatis testimonium.
Ambrosius
cruce, voce
enim
*,
tractans de Christi derelictione, qui in
magna clamans, dixit^: Deus, Deus meus,
ut
quid
moriesse
me
dereliquisli? ait:
Clamat homo separatione

sit,
divinitatis
turus.
Nam cum
nisi
divinilas mortis libera

vita
utique
^
mors
ab
ibi
non polerat,
videtur tradi,
discederel,
divinitas
quia
vita
sit
divinitas
est .
Hic
quod
separala
in
morle
homine,
ad car-
quae
nisi
discessisset,
homo
ille
mori non posset. Quod
illi
nem
referunt,
quam
dicunt a Deo separatam.

sic esse
Quibus respondemus, illam separationem

sicut intelligitnr derelictio,
accipiendam,
:
U4
quae
illis
verbis
significatur
Ul quid
nie dereliquisli?
Quomodo
igilur Christus derelictus erat a Patre,
cum
in
cruce
ita
se
derelictum clamabat?
essel solula
Non
recesserat
Deus ab
fuit
tiomine,
quod
unio
Dei et
hominis: alioquin
et
quoddam lempus, quando

Deus; quia,
Christus,
se
adhuc vivus, homo erat

clamabat,
non
adhuc
Dei
vivus,
derelictum
unionis
non derelin-
quendum.
Si
ergo derelictio
et
illa,
intelligalur solulio, ante

esset.
facta fnit solutio
hominis,
Sed quis hoc dicat? Pateamui'
quam Christus mortuus igitur, Deum quodam modo

persequentium
illum
hominem
dil,
in
morte deseruisse, quia potestati
eum
exposuit ad lempus; non

ut
suam potentiam exercendo^

foris,
illum defen-
non moreretur.
Sep;iravit se divinitas, quia
sublraxit prout non adSi
tectionem, sed
non solvit unionem; separavit se
essel ad defensionem, sed
non intus
defiiit
ad unionem.
moreretiir
est
^
non
ibi
cohibuisset
potentiam,
sed
exercuisset,
non
id
Christus.
Mnrtuus
tiae
*
est Cliristus, divinilate
recedente,
Hic
est
eflectum
poten-^,
defeiidendo non extiibente.
hircus
apopompaeus
qui, altero hirco immolato, in solitiidinem
mittctâtur, ut legitur in
intelli-
Levilico
^.
Duo
(1
ciiirii
hirci
Ijiimanitas et divinitas Christi

orji.
'
.'i(lrl.
rjirnc.
fniteni
1)
\U\.
otTi.
^ f
\\\) Krl'.
exerendo ; sed VsL wuwiAhi:
h\\\,
exercendo
Kd. adci. in.
wM.
emia-
mrius.
'
.-idfi.
id esl ejnissnrins.
In Evnmj.
Uiaie X.
Ii65
cl
ii.
127
Krf.
(P L
If),
.'id
1830).
Cfr.
\\nu,
Snit.
I.
Sic
III,
et
v.
non
10.5.
c.
^
81
(PL
I7H,
serj.;;
''
icmiltit
10,
(i.iiidiilpli.,
Kespic. Mallh. 27, 40.

Qiiae HequiinUir
<id
Cn\).
iii
10.
Aiiopoiiipaciis (dTiozoiiTcatog) esl

lociitn
cniissariiis.
ei
.'ipiid
siiiii
(ilossa
ad praelacdiiii
iiinl.iio
apiid Lyraniim
llesyctiiiitti
ciitirlctn
lo( iiin,
scd
proposilioiiuin ordiiic.
6^16
I.IIJKM
III.
DIST.
XXI.
CAP.
I.
gunliir.
icl
Ilnmanitate igiliir" inimolala, divinitas

caeliim.
in
solitiidinem abiit,
id
esl in
Unde Hesyr h us
i
''
In
solitudinem.
pst
in
caeliim, tempore passionis, divinitas ahiisse dicitur, non

tans, sed
locum mupor-
quodam modo virtutem

Ahiit ergo,
^,
cohihens,
id
ut
possent impii con^,
summare passionem.
lavit iniquilates
est,
virlutem cohihuil
sed
ut
et
nostras
non
est
'^
ut
.
haheret,
consumerel.
Deus enim ignis consumens

Ex
his satis ostenditiir,
iit
praemissa verha
Amhrosii
sic
esse
accipienda,
145
in
Alii
praediximns.
''
qiioque
aiictoritati
innitunlur, qui
asserunl, divinitatem
morte recessisse ah homine secundum carnem.

Ait
enim
Athanasius*:
Filius,
iVialediclus,
qiii
V(!l
totum
hominpiii,
tertia
quem
assumsit Dei
denuo assumtuin
non confitetur.
in
litjeralum,
die a mortuis resurrexisse
Fiat, fiat .
Si, iiHjuiunt,
denuo assumtus
vinitas in
est
homo
resurrectione,
qiiem
separata
assumsiMal
erg<t
fuit
in
incarnatione, deposuit ergo eiim in morte;
di-
morte
ah humanitate.
si
Quibiis respondemus, quod

ligalur,
his
verhis assumtio
talis inlel-
secundum unionem, non carnem tantiim, sed tolum hominem, id esl animam et carnem, denuo sihi iinivit in r*surrectione, quia non simpliciter hominem, ^î\ lolum hnminem assumtum dicit. Totuiu igitiir homiiiem in morte deposuit, id ol
qiiae sit
animain
et
carnem. Sed quis,

?
nisi nisi
hostis veritaiis, dicat
Verbo depositam
sit
Va tamen,
eis
hoc
illa
fateantur, qiiod
auctoritas,
animam a lotiis homo

lotum
dicit
assumlus, non pro
facit
quae
assumtum.
Sciendum
^
est igitur,
Athanasium
id
dixisse
contra
illo-
rum
"
'*
perfidiam, qui resuirectionem Christi negaL)ant, putantes, morle
V ChrislL
Ed. el
in
Z add. supev Lcviticum.

movte.
f Ed. el
"
Z add.
in.
''
ct
f)
potentiam.
Z nutem.
V om.
Z B
iuld.
Sed
scirih
dum, om.
igituv.
'
Supev Lecilicum {ViiL 93, 992)*..

4,
Respic.
I<;u.
o^
II.
""
Uespir.
lilulus
Dcuter.
24.
Apnd Vigilium Tnps.
VI.
De
Tvin.,
cuius" VI. lihii
esi l)e beatiludine fidei et

lico
de pvoscvipfione sectae pessimae.
E.\hil)elur ihi haere-
respondeus
Ailiau.isius, in
ista
euius inmen operihus <x(usis, haec vcrha nou iuci(., (|ui
veniuiUur. Magister
iranscripsit ex Hujjfone loc.

Cfr.
tamen
ad
falso
nominal
Sent.
lOo.
Anaslasium, pro Athanasio.

l.
Abael
loc.
cit.
Krf.
remiltit
Ilug:on.,
I.
II,
c.
uliimo
[ir.
I,
c.
19,
PL
17G, 80], el ad
(landulph. Senf.
III,
c.
LIBKR
detineri
"-
III.
DIST.
XXI.
CAP.
^
I.
647
Ideo maledicil illnm,
qui soliis inler
mortuos
liber
est.
qui non confitetur, totum

id
liominem denuo assumtum, resurrexisse,

et in
illis
est
Christum animam denuo corpori coniunxisse

in
duo-
bus,
denuo coniunctis
^
resurrectione, vere
secundum hominem
vixisse, sicut ante
mortem.
est
Nam
Christus
""
in
morte separata
anima a carne (unde vere dicitur 146

est a
mortuus) sed neutrum separatum
Verbo Dei,
sicut
Augustinus Super loannem ^ docet^, tractans illud Domiiii verbum ^ Ego pono animam meam, ut iterum sumam eam, Nemo toLlit eam a me, sed ego pono eam a me ipso^; potestatem habeo ponemli eam ^ et iteruni sumendi eam ^. Hic animam dicit emis:
sam. A quo emissa est? A se
ipsa
non
est emissa,
quia se ipsam
non posuit;
nec
Verbum animam
posuit vel carnem.
Caro ergo
'^-
animam
deitatis
posuit, sed
potestate in se manentis deitatis;
potentia ergo
Dei.
anima
divisa est a carne, sed

t
i
neulrum
Verbo
Unde A u g u s n u s * Vêrbum, ex quo suscepit hominem, id est carnem et animam, nunquam deposuit aniinam, ut esset anima a Verbo separata; sed caro posuit animam, quando exspi^
:
ravit,
qua redeunle surrexit ^ Mors

separavit, sed
ergo
ad
Dei.
tempus carnem
Caro
igitur
^
et
animam
el
neulrum a Verbo
ponit
sumit animam, non potestate sua, sed potestate inhabitantis car"*
nem
a
deitatis .
in
Hic evidenter tradilur, nec

''
Verbo Dei
morte
divisam, ut aliquo
animam nec carnem modo soluta fuerit unio.

^
:
Unde
diderit:
Augustinus^
enim hoc
ita
Contra
^,
Felicianum
in
Absit,
ut
sic
Chrislus senserit mortem, ut

si
quantum
se esl, vita vitam
per-
esset, vilae fons aruisset. Sensit igitur

'^
mor-
lem
participatiorie
humani
affectus,
quem
per
''
sponte
susceperat^;
vivificat.
non natiirae suae perdidit

Sic
in
potentiam,
'
quam cuncta
" non
.sepulcro
carnem suam
commoriendo
deseruit,
sicut
'^
H(I(I.
eufN.
''
.'uld.
Cliristi.
"
(J
om.
didl.
Kd. ndd.
.Mii,
ci.
f
*
^ U oni. V (i me. D add. super loannem.
mim
'^
ip.sdm;
Krf.
autem, scd imnolat;

'
enjo.
Ed. add. esse.
\)
.idd
in
^"
D quam.
'
D acceperat.
"* D quidem. D in se. i \ in. V) hunHiiui. Kxposilionr fidei. " D moriendo. Z D add. Christus.
resurrexit.
f>
'
'
P.salm. 87,
(>.
Tr.uL M,
p.
I,
ii.
II
II
(l|,
3:'),
1738) , m[v^\< ad
''
x.tImiiii
.i|md
*
llii^M.ncm,
II.
I)e
Sacram.
.'i|iid
r.
(|>L i7(i, 401)

10, 17.
''
loan.
10, 17, IS.
Ibid.,
Sd
ad
i2,
Ncrfjiim
l.>r;iinim,
lo.in.
Ue
IJuitale
Trin.
c.
\k
(PL
1109).
648
iri
URKH
III.
DIST.
XXI. CAP.
II.
Lilero
Virginis connascendo fonnavit.

vila,
Morluus
ponendi
est ergo,
non
di-
scedente
sicnt
passns
est,
non [lereunte potentia.

liabet
"^
Nenio
tollit
animam
eius ab eo, qnia poteslatein
et
sumendi
''.
Ecce el hic habes,
Christiim
non
deseiuisse carnem in inorte, et
vitam non discessisse a mortuo, et qiiod
sponle
tradidit spiritum,
non alius
extorsit.
Unde
qiiasi
Ambrosius^
in
^:
EmisU
et
Christ.us spiritum, et
"^
tamen
Sed
arbiler eruendi
suspendendique
cruce,
corporis, emisit spirituin,

^
non amisit; pendebat
omnia commovebat
unde emisil
Ex
carne.
Quo
emisit? Ad Patrem ^.
Cap.
II.
Qaa
147
ralione dicitur Christus mortuus vel passus.

;
Hecedente vero anima, morlua est caro Christi

est,
et
quia caio
dicilur
mortua
[)eus,
mortiius
est est
Christus.
Sicut
enim
morluus
^
quando mortuus
ergo
et
^
homo,
ila
mortuus
dicitur
homo, quando
.
mortUxi est caro.
Separatio animae
mors carnis
mortua
fuil
Propter
carnem
morluus,
unitam
Verbo,
et
quae
est,
dicitur
Deus
'*'
propter
carnem
passus,
animam, quae
divinilas
utraque
doloris
dolorem
exors
sensit, dicitur
Deus
cum
oainis
existeret.
Unde
Augustinus^:
est,
iit
\'erbum
caro
factum
est,
iit
per
cariiem panis caelestis ad infantes Iransiret; et
Verbum crucifixum
in
illo
sed
non
est
'
secundum hoc, i[)sum mutatum iii homineiii; homo

erat.
miitatus est,
erat,
melior
fieret,
quam
i(J
Per
Deiis
id
ergo (juod
homo
dici
morluus
est
Deus;
et
[)er
quod
erai,
homo
[lotest
excitatus est et resurrexil. Quid([nid

iion
passus est homo, non

eral
passus
'
Deus,
te
quia
Deus
homo:
si
quomodo
lua
non
'^
potes dicere, non

lur,
[)assum
iniuriam,
sis
tii.
vestis
conscinda-
quamvis
"
vestis
lua
non
Mullo
magis
ergo, (jiiichinid
add. eam.
;uld.
e<im.
e.
''
L add.
in
libro de Spiritu sancto.

esi
'
^
""
Ed.
exuendi,
suscipiendi,
f
pro
^
[)
s.;
in
''
suscipiendi
corr.
interl.
V mocebal.
Bd.
oiii.
'
a.
om.
V expers.
Z ndd. Verhum.
i-^d.
add. esse.
II.
De Incarnat. dominicae sacram. c. ^ Hngo, loc. cit. De Sncram. loc. cil.

^
.">,
n.
39
*
(^l* 1.
16, S-28).
in
Ungo,
n.
Enarvat.
III,
Ps.
I3'0,
10
(PL
37,
1711);
Ijf.
remillii
ad (iandnlph., Seni.
I.
c.
106.
LIBER
111.
DIST,
XXI.
CAP.
11.
649
licel
patilur caro unila Verbo, debet dici
pati
mori nec corrumpi nec mutari potuerit.

sus
est,
in
Verbum nec Sed quidquid horum pasDeus,

libro
carne passus est

etiam
^
^
De
ait:
se,
lioc
Ambrosius
"^
in
lll
De Spiritu sancto^^
in
Quod Verbi
caro patiebatur, manens

referebat,
carne
Verbum
in
pro
corporis assumtione
ut
pati
diceretur,
quia
>k
caro patiebatur, sicut

Hic docelur,
dicitur,
scriptum
est^: Chrislo
vel
in
carne passo
vel
est,
qua ralione Deus

mortua
Dei Filius
in
passus
mortuus
sed quia
non quia mortem senserit,

unita,
est.
quantum Deus
caro
ei
Secundum
Cuius
in
quam
rationem
dicit
dixerit atque crediderit, Filium

dicli
Dei
Augustinus^: Si Deum passum, anathema

sumenda
quis
sit .
causam, ex qua
Si
intelligentia
est aperiens
eodem
subdit:
quis dixerit, quod in passione dolorem sen-
tiebat Filius Dei
Deus, et non caro tantum
cum anima,
est
^,
quain
sibi
acceperat, anathema sit.
Sane igilur
morluus,
persona
et
dici
potesl,
quod
mortuus
non
passus
Deus
passa
et
non 148
tertia
passus
est
Dei
Filius et
est
non passa, crucifixum est Verbum

p;HSSus
est,
et
non crucifixum
alteram
^'
secundum alteram naturam

passibilis.
secundum
ista
im-
Unde
Ambrosius*^:
Filius
et
Generalis
fides est,
quia
Chri-
slus est Dei
natus
ex
'^
Virgine,
quem
quasi
gigantem
Propheta^
sil,
describit, eo
quod biformis geminaeque naturae unus

.
consors divinitatis et corporis
Idem ergo patiebatur

et
et
non
patietjalur; moriebatur et
non moriebatur; sepeliebatur non

resurgebat:
non se-
peliebalur;
resurgebat et
carnem, quae mortua fueral,
secundum non secundum Verbum, quod apud

resurgebat
Deum semper manebat
"
'
D om.
^
V om.
Ambrosius.
^ U add. sic. 9 [} add. Z om. * Z de.
'^
esl.
Z add. inlerl. Dei, Z add. nnturam.

*^
V
^
susceptione.
D om. nnde
'
.Nunc inscriplo
"
De Incnrnal. dominicne sncram.

I.
c.
5,
n.
14
(PL
16,
829
el scq.y.
n.
Hespic.
in
Pelr.
i,
I.
^^pf.jn.
233
(alias
*
121)
Aiifej.,
de Tomp.)
ibid.
"
2,
nunc
invefiiliir
appeiidice
c.
(P L 39, 21 70).
;i,
n.
.3.
De Incarnal. dominicne sncrnm.

18, 6.
'
n. 3'i (P
M),
27
et seq.) *
Hesplc.
Ps.
Arribros., ibid.
n.
36.
()O0
UBKR
III.
DIST.
XXII.
CAP.
I.
DISTINCTIO XXII.
Cap.
I.
Sl Clirislns in jnorle fuit horno.

149
Hic quaerilnr,
lioino.
ulrnm
in
""
illo
triduo
inortis,
Chrislus
fuerit
Quod non videtur quibusdam, quia morluus erat, et liomo mortuus n(n est homo. Addunt eliam: Si * tunc erat homo: vel mortalis, vel immortalis;
sed mortalis non, quia mortuus; nec immortalis, quia

post resurrectionem
tan-
lum
^
licel
Quibus respondemus, quia,
homo mortuus
et
fuerit,
erat
lamen
et
in
morte Deus-homo, nec mortalis quidem, nec immortalis,

Illae
fidei
tamen vere erat homo.

liberum.
'*
enim
huiusmodi
a
arguliae
in
creaturis locum habenl, sed
sacramentum
philosophicis ar-
gumentis
est
Unde
tur.
In
Ambrosi us
dialecticis .
in
^:
Aufer argumenta,
ubi fides quaeri-
ipsis
gymnasiis suis iam dialectica taceat; piscatoribiis cre-
ditur,
non
Dicimus ergo,
morte Christi
Deum
vere fuisse hominem, et
tamen mortuum;
dicitur
et
hominem quidem nec mortalem nec immortavel
lem, quia unitus erat animae et carni seiunctis. Alia enim ratione
Deus homo,
dicitur
liomo
et e
Deus,
quam
Martinus vel
loannes:
ho-
homo enim
Deus
n us
converso, propter susceptionem
minis, id est aniuiae et carnis.
Unde A u g u
Talis
erat
illa
susceptio, quae
Deum
Deus
Deus
"
hominem
faceret, et
Cum
homini
erat
et
ergo
illa
hominem Deum . susceptio [)er mortem non
defecerit, sed
homo
Deo, sicut anle, unitus erat vere; et
lunc
homo
et e converso,
quia unilus animae et carni; et

*
*
homo
Z nn, pio ulnnn

in libro de
in.
ll;
U V;
oni.
cd.
quod
si.
'^
D add.
hoc.
;i(ld.
Trinitate.
Cfr.
1
Ilujjô,
II.
De Sacrani.
13,
n.
loc.
cit.,
ex
quo
Magislcr
'
mulia
I
excerpsil.
c.
Libr.
De
fide,
c.
84 (P L 16, 548)*.
Libr.
De Trin.
13,
n.
28 (PL. 12, 840).
LIBEK
III.
DIST.
XXII.
CAP.
eral.
II.
651
morluus
eral, quia
"
anima a carne divisa
Propter separationem
animae a carne
subsislerel, ex
morluus, sed propler utriusque secum unionem,

sic erat
homo. Non autem
homo, ut ex anima
dicitur aliquis
el
carne simul
iunctis
qua ratioue
ahus homo. Et
ipse forte
ante mortem hoc etiam

fuil;
in
modo erat homo \ et post resurrectionem morle vero homo erat lantum propter animae et carnis
et
secum unionem,
morluus propler
Cap.
inter illa
duo divisionem.
II.
Si Christus, ubicumque
Hic quaerilur,
si
est,
sit
liomo.
et
si,
Chrislus
in
morle alicubi erat homo;
150
ubicumque est, homo sit. Ad quod dicimus, quia non ubicumque
eral,
est
homo
^
eral,
nec
dei-
modo
ubicuinqiie est,
homo
est;
qiiia
ubique
secundum
ialem, nec ubique homo, qiiia non ubique
homini
esl.
unilus^; sed
ubicumque
hominem,
est
secniidum hominem,
ibi
homo
et
in
morlis, et ubique erat secundiim

et
in
Deum,
Tempore aulem sepulcro secundum

in
^.
inferno
et
in
cundum animam,
ergo erat homo,
secundum hominein: sed sepulcro secundum carnem

^
inferno
In
se-
sepulcro
qiiia
huinanitati
unitus,
etsi ^
non
loti,
quia carni
tantum;
loti,
et
in
inferno erat hoino, quia humanitati unilus, sed non
quia animae tantum.
Sed
si
in
inferno aniinae tanlum,

in
et
\n
sepulcro carni tan-
tum
iiec
^'
unitus erat, ergo nec

sepulcro.
inferno unitus erat animae et carni,

hic vel
ibi
in
Qiioniodo ergo
?
homo
esse dicitur?
Quae
caini
est ralio dicti

Qiiia
in
una eademque unione unitus erat animae

sepulcro; el
sic
in
inferno, et
erat
illis
duohus, tunc
se|)aratis,
unitus,
sicul anle separationem, id
esl aiite
Si
moitem.
Ad hoc aulein
o[)[)onitur:
Christus
animam
homo;
taiiliiiii
vel car- 151
nem lantum
(jue
assumsisset, non fuisset verus
sed pro[)ter utrius-
assiimtionem verus
'^
homo
om.
^
^
fuit;
sic ergo, iibi

^
carnem
et
\)
aiiimam
om.
''
;i(J(l.
hcnno.
L<l.
y(J(l.
''
I)
lioino.
VA.
'm$\.
tnntnm;
I)
in
seputcluo.
'
'
evat.
acd, $H) etsi.

flisl.
V
liic
orn.;
(U.
oin.
I)c
har
fjiisa
o|)inione
ci
I.
<
fr.
siiprn
c
iill.
VI. Ijf.
rcniiltil
nd
Ilufôn.,
II.
I)e
c.
Sitcram.
lOH.
('fr.
loc.
cil.
.S>///.
(PI.
l.
iTb, 7K), el
p.
(i.iiKliilpliiiiii,
'^
liluo
III,
S. Bonav.,
Oprm
/Ji'
omnia,
(idr
III,
452, Scliolion.
c.
Verba
isla
eicerpla suni ex Fulgenlio,
nd frlrnm,
2,
n.
(P L 40, 757).
" ;
Go^
sibi
LIBKR
nnilani
Ili.
DIST.
XXII.
CAI.
ibi
II.
non liabebal, verns homo

illa
;
non
eral.
in
Sed
tempore
morlis
in
nnsqn.im
inferno, nec alibi

A(J
duo unila habebat, qnia nec nusquam ergo erat hoino.

non
assumsissel; sed
sed
sepulcTO, nec
quod
dicinuis, quia Chrislus utiqiie verus

et
homo non
fuis-
sel,
si
carnem
animam
tamen, quia fx
nnioiii-
quo assumsit, neutrum deposuil,
cnm ulroque eandem

contraxil,
vel
esl.
nem
homo
erat
indesinenler tenuil,
quam assumendo
vel
ideo noii
est,
congrue, ubicumque animae

esse dicilur, quia
et in
ibi
carni
utrique nnitus
ibi
humanatus
Ergo
et
in
sepnlcro
homo,
inferno erat homo, (juia utrobique

et
humanatns eral
licet
Christus, el
unam eandemque cnm anima

el "
in
carne,
in
separalis,
iacuit
habebat unionem,
uno eodemque tempore
sepulcro
Christus, et ad infernum descendit; sed
sepulcro iacuil secundum
solam carnem,
el in
infernum descendit secundum solam animam.
Unde Auguslinus^: Quis non est derelictus in inferno? Chrislus, sed in anima sola. Quis iacuit insepnlcro? Christus, sed
in
carne sola; quia

et singiilis
in
his
singulis
.
Chrislus
est,
Chrislnm
in
his
omnibus
confitemur
Ex
his evidenter
ostenditur,
sicul
quod
in
carni
iacenti
in
sepulcro
si
unitus erat Christus,
animae
in
inferno; alioquin,
carni
morluae non essel unilus, non

cro.
ea
diceretnr iacuisse
in
in
sepul-
Anima
igitur ad
infernum
descendit, caro
in
sepulcro iaonit,
positis,
Sapientia
ail
illic
Am
cum utroque permansit ^, quae brosius ^, lumen vitae fundebat

^*
inferno
ut
aeternae.
Radiabat
in
lux
vera
Sapienliae,
illuminabat
infernum, sed
inferno
non claudebatur. Quis enim locus
est Sapientiae?
de qua scriplum
homo mas qua abyssus dicil: Non

esl
^
:
Nescit
eius, nec inuenta est

est
in
inler
homines
est
de
in
me; mare
caro,
dicil:
Non
mecum
mors
tri-
ergo nec
in
tempore, nec
In
loco Sapientia esl, cui nec
buenda
esl .
ligno
enim
* .
non
illa
operalrix
omnium
iacuisse
sola.
substantia divina, pendebat
Confitemur tamen, Christum

in
pependisse
in
in
ligno
in
et
sepulcro, sed
in
carne; et fuisse
Z nd.
inferno, sed
anima
U add.
in.
'
Spiritu snncto.
U add. enim.
ir.
Z vemansit. f V om.
3o,
'^
D add.
/;i
tertio libro
de
Jn Evnng. fonn.
c.
78, n. 3 (P
I.
1836).
el seq.).
De Incnrnnt. dominic.
^
Sacram.
Ambros.
5,
n.
41
6,
ol n.
12
.oO.
(P L
16,
828
lob 2S, 12
se(j(|.
ibid., c.
LIBER
III.
DIST.
XXII.
CAP.
III.
653
Cap.
III.
Qiiod Christus ubique totus

ut
totiis
est,
sed non totum;
est
homo
vel
Deus, sed non totum.
El ulique lotus
eodem teinpore
enim
illa
erat in inferno, totus in caelo, 152
totus ubique. Persona
aeterna
sibi "
non
maior
erat,
ubi caralterurn
nem
et
animam simul
unitara
habebat,
quam
ubi
utrumque simul, vel alterum tanlum unitum habebat, quam ubi erat neutrum habens unitum. Totus
tantuin; nec maior erat, ubi
ergo Christus
et
perfectus ubique erat.

^:
Unde
Augustinus
Non
dimisit
Patrem
Christus,
cum
apud
venit in Virginem, ubique totus, ubique perfectus.
Uno
^
igilur eo-
demque tempore
tolus erat in
inferno, totus
in
caelo:
erat
inferos resurrectio
mortuorum,
in
*-'
erat super caelos vita

et
viventium;
vere mortuus, vere vivus,

excepit, et vitam divinitas
Filius et in
quo
non
mortem
susceptio mortalitatis
perdidil .
iMortem
igilur
Dei
anima non
pertulit, et in
maiestate non sensit; sed tanest .
tum
"^
participatione infirmilatis
his apparet,
in
Rex gloriae crucifixus
Ex
quod
(^.hristus
eodem
^
tempore
sicut et
lotus erat in
est,
sepulcro, totiis
inferno,
totus ubique
nôdo totus
ubicumque
Nec
in
est,
sed non totum.

^
sepulcro vel
in
inferno
totum
erat, etsi
totus; sicut 153
Christus lotus est Deus, totus homo, sed non totum, quia non so-
lum
est
Deus
vel
homo, sed
totus
et
Deus
^
et
homo.
Totum
enim ad
naturam
et
refertur,
autem
ad hyposiasim; sicut aliud

vero
^"
aliquid
ad naturam,
alius
et
aliquis
ad
per-
sonam referunlur. Unde loannes ^: Totus Christus est Deus perfeclus, non autem totuin Deus est; non enim soliim Deus est, sed et homo; et lolus homo perfectus, non aulem tolum homo, non solum enim
*
'^
"
'
oin.
fuit.
U
*
;i(ll.
vera.
''
'^
(Itvinitntis.
''
lul,
*
Imiw.n.
.1(1(1.
f lui
U B; ed. nec.
\>
l)
om.
''
I)
oin.
td. cl
;idd.
iJammfcenus.
.n\(\.
lotns.
'
he
IJniiate
III
Tnnit. conlra FHician.

c.
li (p L
i2,
1170).
lo;inrics
Darnysc,
De
fide orthnd.
II.
7 (l'(iL
'.>',
1011).
LoMnARDrs.
6o4
honio, sed et Deus.
LIBKR
III.
DIST.
XXII.
CAP.
IV.
Totnm enim
sicnt
;
natnrae esl repraesentativum,
totus
>
autem hypostaseos; autem hypostaseos
ahnil
el
quidem
est
naturae,
ahus
sic
"^
huiusmodi.
Cap. IV.
Si ea qitae dicuntur de Deo vel de Filio Dei, possinl
dici de Jiormne
illo
vel de filio
hominis.
154
vel
Solet etiam quaeri,

ille
si
congrnenler
dici
possit
filius
hominis,
homo
vel
descendisse de caelo, vel
uhiqne
esse, sicut dicitnr
Filius Dei
Dens de caelo venisse,

Si
vel
nhique esse.
Ad quod dicimus:
telligenlia,
ad nnitatem personae referatnr dicti in;
sane
dici
polest
si
vero ad
dislinctionem
naturarum,
nnllatenns concedendnm
esl.
^ ^
:
Unde Augusti nus

homo. Ideo dicilnr^:
dit
Una persona
est Christus,
Deus
et
Nemo
ergo
ascendit in caelum, nisi qui descenattendas distinctionem
de caelo,
etc.
Si
substantiarum,
si
Filins
Dei descendit, et filius

filius
hominis
crucifixns est;
vero nni-
tatem personae, et
fixus.
hominis descendil, et Filius Dei est crnci-
Propler hanc
unitatem personae, non solnm filinm

in
hominis
loquere-
descendisse de caelo, sed etiam dixit esse

tur in terra .
cifixus, qni
caelo,
cum
Propter hanc eandem dicitur^ Deus gloriae cru-
lamen
ex
forma
servi
tantnm
crucifixus
'^
est,
non
secundnm hoc quod Deus

cat suos; et
gloriae est, et
secundum
infirmitale
qnod
glorifi-
tamen dicilnr
virtnte
et
Deus
'^
gloriae crucifixus, recte
qui-
dem, non ex
divinilatis,
sed
ex
carnis.
Quid
ergo propler qnid,
qnid secnndum quid dicatur, prudens et di*
ligens et pius lector inlelligat

Ilaec
de corrigia
calceamenti
dominici
in
^ ^
sufiiciant,
^.
ne
ossa
regis
Idnmaeae consnmantur usque
cinerem
0(11.
1)
ndd.
libro dn Trinitate.
.idd.
"^
add. hoc.
'^
D rex.
virtute.
f lui
VZB
D; U
docuisse
ed. add. dicta.
Llbr.
I.
II
Contra Maximin.
8.
^
c.
20,
I.
n. 3
(P L 42, 789).
c.
loan. 3,
13.
ilespii:.
Cor. 2,
I,
Aiig.,
De Trin.
2,
I.
13,
n.
28 (P L
42,
8i0).
l.
Hespic. loan.
diibiiiin
27.
Ilesp.
Amos
ClV.
S.
Bonav. Opera omnia,
III,
ad
V,
|).
466.
LIBER
III.
DIST.
XXIII.
CAP.
I.
ET
II-III.
635
DISTINCTIO
Cap.
I.
XXIII.
Si Christus habuerit ffdeni, spem,
et
caritatem.
Cumque
fuisse,
^"
supra
perhibilum
sit,
Christum
plenum
et
gratia 155
Eon
est
supervacuum inquirere, utrum fidem

si
spem, sicul
carilatem, habuerit:
enim
his caruit,
non
videtur plenitudinem
gratiarum
"^
habuisse.
Ut autem haec quaestio valeat apertius"* explicari, de his sin-
guhs aliqua
in
medium
cuius
profereiida sunt; et primuui de fide, secunpraecipit
dum mensuram
Apostolus^
unicuique
sapere.
Cap. Il-IIK.
Quid
a
sit fides,
et
quot modis dicitur.

^
Fides
^ est
virtus,
qua credunlur quae non videnlur

videntur,
ait
Quod
sed
156
tamen non de omnibus quae non

de his tantum, quae credere, ut
accipiendum
est,
Augustinus*, ad
religio-
nem pertinet : multa enim sunt, quae si Christianus metuendum est, quia non ideo a religione deviat.
[Cap.
III].
ignoret, nihil
Accipilur
aulem
fides tribus modis, scilicel " pro eo 157
quo
tus
credilur, et est virtiis; et pro eo

^;
quo
Aliud
creditur, et non est vir-
et
pro eo quod creditur, quod
aliud esl ab eo
^
quo
creditur.
Unde
tur, aliud
Augustinus^
*''
inquil:
sunl ea (piae credunin
fides,
qua creduntur:
illa
enim
^
rebus sunt, quae

prnehnbitum.
lla
^
f)
UZ; D cum
<*
ergo; ed. curn vero.

*
I)
VaL
.'mnolat: Alii
(jratiae.
U om.
ponimus.
n.
e. e.
orn.
^
Ob
'
inliniam lcxlus connoxioncm,

^
cc.
2 el 3 coniunclim
e.
Z add. autem.
el.
D om.
'"
'
ex-
punxil
p.
e.
q.
c.
v.
Z D
alia.
Z add.
est.
'
Disi.
XIII, c.
1.
II.
Hespic.
Hom.
c.
12, 3. 39, n.
csl
in
1
Cfr.
3.'),
Aiit,Misl.,
Emhirid.
IS, a|)ud
l)e
c.
I.
(PL
iO,
c.
1
23
i);
Quaeslion. Erjmij.
(PL
1352). Cfr. AIkicI.,

I,
Introd.
(l'L
178, 9SIj;
ad vcrlHim
(Jlossa
ad Uom.
*
Lyranum.
Trin.
c.
Au^?.,
n.
Euchirid.
lOIO).
9,
n.
(PL
40, 235).
Libr. XIII
2,
5 (P L i2,
656
vel esse, vel
LIBKR
fuisse,
est,
III.
DIST.
^"
XXm. CAP.
esse
IV.
vel
ei
futiira
dicuntur;
haec
autem
in
animo credentis
Et
tanlum conspicua cuius

fidei
est .
et
illud
tamen nomine
censetur
utrumque,
ibi ^:
scilicet
quod
creditur, et id
Id
quo
creditur.
quod creditur,
dicitur fides, sicut

fideliter
Haec
est fidesca*,
tholica,
quam
nisi
quisque
firmiterque crediderit
salvus
esse non poterit .
Fides
caritas,
autem qua
ut ait
creditur,
si
cum
caritate
sit,
virtus est, quia

,
Ambrosius^,
^
mater est omnium virtutum

vera virtus
est.
quae omnes
informat, sine qua nulla

virtus est,
Fides
ergo
operans per dilectionem

158
qua non
visa creduntur.
ait
Haec est fundamentum, quod mutari non potest, ut
Apoid
stolus^, quae posita in fundamento neminem Unde Augustinus^: Fundamentum est

est Christi
fides,
perire
sinit.
Clirislus lesus,
scilicet
in
quae per dilectionem operatur, per quam

^,
Christus habitat
Alia
cordibus
est
quae neminem perire

fides
sinit
^
dilectione
est:
vero
non
fundamentum:
et
enim
alia
^
sine
inanis est; fides
cum
dilectione Christiani
est;
.
daemonis
nam
et
daemones credunt
contremiscunt
Cap. IV.
Quid
159
sit
credere Deo, vel in

interest,
Deum,
vel
Deum.
Sed multum
vel in
Chrislum
in
utrum quis credat Christum, vel Christo, nam ipsum esse Christum daemones crediderunt,
"*
nec tamen
160
Christum crediderunt
est
^
^ .
Aliud
enim
credere
in
Deum,
aliud
credere Deo, aliud
credere Deum. Credere Deo, est credere vera esse quae loquitur;
quod
et
mali faciunt; et nos credimus homini, sed non

^
in
hominem.
sinil.
Ed. fniurae.
<^
B om.
f.
f.
c.
B om. Unde Augustinus...

et in
Verba
Sed muUum... crediderunt,

sequuntur.
'
in
ed.
codd.
ponunlur ad tlnem
cap. 3. Ast evidens est cuique, textum
Magistri examinanli, haec

f
ponenda esse
cum
^
his (juae hic
Z om.
add.
est.
Symbolum Alhanasianum.
14,
8,
1
Cfr. Abael.,
ibidem
in
c.
3.
In Epist.
I
ad
Rom.
L Cor.
(P L
17,
167),
et
apud
5, 6.
Lyranum
*
Glossa
3,
ad
1
Rom.
^
'
i,
5, et
2.
c.
Resp.
(ial.
Resp. L Cor.
1.
De
fide et
lac.
operibus,
2,
16. n.
27 (PL 40,
Ir.
215).
I,
Resp. Eph.
3,
17.
Resp.
19. Cfr.
Hugo, Sum. Sent.

verbis Domini)
c.
2 2
(alias 61
De
c.
2,
n.
(PL 176, 44). (P L 38, 788).
August., Serm. 144
LIBER
III.
DIST.
XXIII.
CAP. V ET
sit
VI.
657
mali
Credere Deum,
est credere
quod
est
ipse
Deus; quod etiam

in .
faciunl. Credere in
ire,
Deum,
credendo amare, credendo
eum
credendo
ei
adhaerere
et eius
membris incorporari
Ea enim sola
:
Per hanc fidem

cipiat per
iustificalur
impius, ut deinde ipsa fides in-
dilectionem
^"
operari
opera
bona
^
di-
cenda sunt, quae
fiunt per dilectionem Dei
ipsa etiam
et falsi
dilectio
opus
fidei
dicitur.
Fides igitur,
est,
quam daemones
informis,
Christiani
est,
habent, quahtas mentis
sed
quia
sine
caritate
Nam
lus^
et
malos fidem habere,

"^
cum tamen
fides
caritate careant,
Aposto-
ostendit
dicens: Si hahuero
etc.
;
omnem
etiam
sunt.
fidcm, caritatem aiiDei dici potest,
tem non hahuero,

quia et
in
quae
donum
malis
quaedam Dei dona

Cap. V.
De informi qualitate mentis, quae

Si
in
malo Christiano
qualitas,
est.
vero quaeritur, utrum
illa
informis
qua
malus 161
Christianus universa credit, quae bonus Christianus, accedente caritate,
remaneat
et fiat
^
virtus, an
sil,
ipsa eliminetur, et alia qualitas'* sine
succedat, quae virtus
utrumlibet
ilia
periculo
dici
potest;
mihi tamen videlur, quod
qualitas,
quae prius
erat,
remaneat,
et accessu caritatis virtus fiat.
Cap. VI.
Quomodo dicatur una
fides.
Cumque diversis modis dicatur unam esse fidem, ut ait A postolus

Sive enim
^
fides, *:
fatendum
est
lamen, 162
fides.
unus Dominus, una
accipiatur fides pro eo quod creditur, sive pro eo
quo
crediliir,
recte dicitur fides una. Si
pro eo quod creditur ac-
qui.
lla
UB;
ed. enim.
''
'^
teatatur
dicit,
et orn.
dicens.
Cfiritas, corr.
marg. qualilns.
I)
ndd. succedat.
V om.
Augiisl.,
in
P-s.
serm.
l)e
Sijmh.
(;ili;is
IHI
cl
de Tcmp.)
In Evawj.
c.
(P L 40, 1190), et
Ir.
Ennn-nt.
35,
77, n. 8 (P L 36, 9H8),

Ab;iel.,
Imn.
2,
29,
n. 6
(P
1630).
Cfr.
Exposilio Symboli Apost. (P L 178, 621).

(lossa
(i7,
Ludem
1.
scn-
liMilia
ad Vfrhiim
esl
iii
iii
ad
il
Hom.
(P
i,
;>,
v.l
I.ic.
23, apiid
Lfiisl.
Lyninnm.
13,
2.
AugusL, Enarrat.
Ps.
n.
L 36, S38).
Cor.
658
cipiatur,
LIBER
III.
DIST.
XXIII.
CAP.
VII-VIII.
ex hac
intelligenlia dicitur
est,
una
fKles,
quia idem
iubemur
fidelibus:
credere; et
unum idemque
quod creditur a cunctis

est
iinde fides catholica

fides
dicitur, id
universalis.
dicitur
Si
vero accipitur
esse fides, non
^
pro eo quo
sit
ereditur, ea
in
ratione
una
id
quia
una numero
s
t
i
omnibus, sed genere,

^ ^
:
est
similitudine.
Unde A u g u
n u s
Fides,
quam
qui habent, fideles vo-
cantur, et qui non habent, infideles,
communis est omnibus ^ fidehbus, sicut pluribus " hominibus facies communis esse dicitur, cum tamen singuli suas habeant. Non enim fides numero est una,
sed genere; quae,
similis,
cum
sil
in
uno, est
et in
aliis,
non
ipsa,
sed
et propter similitudinem
magis
mullas.
sit
Sicut idem
volentium dicitur
unam dicimus esse, quam voluntas una, cum cuique ^

dicilur facies
sua voluntas; et
duorum simillimorum
Cap. VIl-VIII
^.
una
Quod
fules est
ile
his cjaae
non videntur, proprie,

eo,
ipsa tamen vidctur ab
in
quo
est.
163
Notandum quoque
bus lanlum
est.
est,
quod
fides
proprie
de non
apparenti-
Unde
tionem .
Gregorius^:
Apparentia non habent fidem, sed agni-
Idem^:
citer dicitur
Cum Paulus
^\
dicat*: Fides
est
substantia
re-
rum sperandarum
credi,
videri
argumentum non apparentium, hoc quod non valet videri. Nam credi iam
polest .
vera'
non
cre-
potest,
didit:
et
quod
Thomas
aliud
est,
vidit,
et
aliud
hominem vidit, et Deum Dominus meus ^ .

"
confessus
dicens^: Deus
meus
* D el, pro id est. ^ Ed. add. libro Xll! D qua unvm, pro q. i. ^ lla U V; ZD unicmque ^ D om. D et plurimis. De Trinitale. ^ Ob lextiis connexionem, cc. 7 el 8 coniiingimus. ed. tamen cuique.
V om.
^
Z om.
n.
Libr. XIII
homil. 26, n.
*
De Trin. c. 2, 8 (PL 7G, 1201).

Cfr. Abaol., loc.
5 (P L 42,
1016).
Libr.
c. 6
II
/n Evaug.
Greg. IV. Dialog.

'
(P L 77, 329).
*
Hebr. II,
loc.
1.
cit.
c.
2.
loan. 20, 28.
Greg. In
Evang.
c.
cii.
(PL
176,
-ii).
Quae praecedunl, sumsil Magisler ex Hugone, Sum. Sent. Ir. 1, Hugo lusius de fide agil I. De Sacram. p. 10 (PL 176,
327
el sqq.).
LIBER
111.
dTsT.
XXIII.
CAP.
VII VIII.
659
videl qnis-
De hoc eliam
Angnslinus^
si
ail: vel
Fi<lem ipsam
esse,
si
qne
in
corde sno esse,
cre(Jit;
non
non credit; non

imagines ipso-
sicul corpora,
quae videmns oculis corporis,
et per
rum, quas memoria lenemus, etiam absentia cogitamus; nec sicut

ea quae non vidimus, et ex
liis
quae vidimus, cogitatione iitcum-
formamus et memoriae commendamus; nec sicut hominem ^, cuius animam, etsi non videmus, ex noslra coniicimus^; et ex
que
^"
motibus corporis homiiiem, sicut videndo didicimus, intuemur etiam

cogilando: non sic videtur fides
est, in
corde, in
"*
quo
igitur
est,
"^
ab eo cuius
credere
sed
eam
tenet certissima
id
scientia.
Cum
ideo
iubeamur, quia
quod credere
est
iubemur,
in
videre
non
in
possumus,
nobis, quia
foris
ipsam lamen fidem, quando

el
nobis,
fides,
videmus
rerum absentium
in
praesens est
et
rerum quae
ex
sunt,
inlus est fides, et
rerum quae non videntur, videlur

cordibus
fides;
el ipsa
temporaiiter
fiunt,
fit
hominum;
et
si
fidelibus
infideles
perit
ab
eis .
His ^ evidenter traditur
\ fidem ipsam
et
in
corde hominis ab ipso
homine
et
videri,
non corporaliter, non imaginarie, sed inlelleclualiter;
ipsam tamen absentium

Ct enim
eorum quae non

alibi
videntur, esse.
Augustinus^
iit
ait:
Credimus, ut cognoscaest
mus; non cognoscimus,

ritas,
credamus. Quid
enim
fides, nisi cre-
deie qiiod non vides? Fides ergo esl quod non vides credere; ve-
quod
credidisli
videre
>.
Unde
tur
recte
fides
dicitur
si
argumentum
est,
(vel
convictio
^)
rerum 164
proba-
non apparenlium,
'',
quia
fides
ex eo convincitur
fides
et
aliqua
esse
non apparentia, cum
non
sit
nisi
de non
apparentibus.
[Cap. VIII]. Ait eniin
,
Aposlolus'*: Fides
^
est
suhsUintta re- 165
rum sperandarurn argumentum
\^
^
(vel convictio)
non apparentium.
cov. rnarg. coniici^
\)
ufrnmfjue.
idd.
videmvs.
^ lin
''
Z coytwscimus,
.'idd.
mu8.
^
r/.
Z ydd. hoc.
B; ed.
verbis.
*
osfenditur.
,'idd.
fjui/i
si
de eis dubitetur, pcr [idem probatur.
oni. s. n.
'
Libr, Xlll
ri.
*J
l)e
.'J;>,
Trin.
I,
ri.
.3
(l>
L 42, lOU).
convictio esl
; IiimKj. loan.
.'inrK|tiii
ir.
iO,
(PL
Xlll
1600).
II,
1),
r.
I
"
Voc.TtjiiJiirn
cfr.
;ili.-i
ver'sio
lcrrnini
iO,
l\v(y/jq,
(Uvhv
dc (pio
\,
Auûsl.,
i).
Enchirid.
<
I
c.
K,
n.
I.i,
2 (P
2.3i), cl
Dc Trni.
ir. I,
u.
I.
.'{
(1
L i2, 101
p.
Coi".
2
/i:i,
Cfr.
lliiKo,
Sum.
Senl.
uc
Dr Sacram.
10,
c.
2 (V\.
17(5,
:i27
el sqq.);
AbneL,
loc. cil.
660
LIBKH
III.
DIST.
XXIII.
CAP.
IX.
quia per fidem subsistnnt
in
nobis, etiam
modo speranda,
"^
et subsi-
stent in fiituro per experientiam.
Ei ipsa esl probatio
et
convictio
non apparentium, quia
si
quis
de
eis
dubitet,
per fidem
ila
pro-
bantur, ut adhuc probatur fiitura resurrectio, quia
crediderunl
sint
Patriarchae et ahi Sancti
vel
probatio esl et cerlitudo, quod

esl.
ahqua non apparentia, ut supra dictum

dicitur subslantia
et
I^roprie
autem
fides
rerum sperandarum ^, quia quia fundamentum est bonorum, quod nemo

Si
sperandis substat,
miitare potesl.
166
vero quaerilur, nn haec

^
"*
descriptio
spei
conveniat,
sane
et alia
concedi
pliira,
test,
potesl ulrumlibet. Si
autem dicatur convenire, sunt

^
;
qnibus difTerunt fides

fidei
et spes
;
sed
non
improbe
dici
po-
soli
convenire, non spei
quia
fides
sola
fundamentum
dileclionem
spe,
^
dicitur,
non quia fides-virtus possit esse sine spe

Augu
s
t
i
et caritate.
Unde
utique
^
s ^ ^
Fides operans per

nec
et
sine spe
non
potest esse,
sine
amor
fides
sine sine
nec sine
niliil
amore
prodesl
spes,
* .
nen
utrumque
credi
fide;
amore
nihil
Potest
tamen
aliquid,
quod non speratur;

Ideoque
autem
est
potesl
sperari,
fidei,
quod
non
creditur.
credere,
quod
actus
nisi
naturaliler praecedit sperare,
quod
;
est actus spei; quia
aliquid
credalur,
^.
non
potest
in
spt-rari
creditur
autem quod
non speralur
Inde est, quod
Scriptura
plerumque reperitur,
;
quod
fidei fidei
(ides
praecedit spem, et spes sequitur fidem

spei
non quod virtus

quia
actus
praecedat virtutem
naluraliter praecedit
fidei,
tempore
spei;
vel
causa, sed
actum
quod etiam quidam concedunt
de ipsa virlute
ut naturaliter praecedat spem, non tempore.
Cai>.
IX.
Qiiare sola
fid.es
dicitur
fundamentum.
167
et
Unde et recte ea bonorum operum.
sola dicitur
fundamentum omnium virlulum
'
npprobatio.
^
lla
UZB;
ed. his.
^
"
ndil.
scilicet.
'^
illa.
dici.
add. in Enchiridio.
ubique.
Cfr.
G.
infra
*
disl.
XXVI.
I.
Enchirid.
"
v.
(P
40,
235).
=*
Respic.
c.
Ual.
:;,
Besp.
Cor.
13, 3.
Cfr.
Hiigo,
Sww.
Sent. U\
1,
2.
LIBER
III.
DIST.
XXIII.
CAP.
IX.
661
Non autem
lis,
""
fundamentum
est caritatis,
quia non ipsa carita-
sed caritas ipsius virtutis
fidei
causa est: caritas
enim
enim
causa
est et
mater omnium virtutum,

si
quae
si
^
desit,
.
frustra
liabentur
Spiritus
cetera;
aulem
est,
adsit,
in
liabentur
omnia
^
^
Caritas
est.
sanctus
ut
superioribus
praelaxalum
aliqua
Ipsa est
ergo
est,
causa
omnium
virtulum, non ipsius
virtulum
causa
quia omnia munera excellit.

L'nde A u g u s
ti
n u
s ^
Respice
ad
munera
,
Ecciesiae, et
^*
universis excellentius caritatis
munus cognosces
^ .
quae ut oieum
non potest premi

vel
in
imo, sed superexsilit
Non ergo eius causa,

dicit
fundarnentum
fides est.
Gregorius tamen
fides
Sîper
Ezechiekm
quia, nisi prius 168

attingitur:
teneatur, nullatenus ad spiritualem

caritas fidem, sed
fides
amorem
non
po-
enim
test
carilatem
,
praecedit, quia
nemo
non
amare quod non crediderit

enim
sicut nec sperare.
Sed hoc accipi polest dictum

ipsa
fidei,
de
fide,
quae
virtus
est;
spem
et
caritatem
frequenter
caritatis
praecedit;
vel
de actu
qui forle
naturaliter
aclum
ea,
praecedit, sicut
actum
spei;
quod verba praemissa diligenter notata innuunt,

addit
et ea etiam,
quae
ad
dicens ^:
Nisi
inquit,
quae
audis,
;
credideris,
^
amandum
noii
visis
^'
ea qiiae audis, non inflammaberis

est,
quae tantum
nostra
est;
de
ut ante diximus.
^
:
Uride
Ch r ysostom us
est fides,
Fides
in
anima
fîcit
subsistere ea qiiae non videntiir, de quibus proprie fides

visis
de
enim non
sed agnitio
A iigusliniis
niliii
ii)
\\hro
De praedestinaUone Sanctorwn^:
.
Crederc ipsiim jgg
esl aliiid
quam nim
assensione cogitare
IJ
add. ipsa.
coir.
*'
V om.
fantnm.
iii
B add. tamen.
f lla
**
1)
add.
in.
li
D tamen; Z
iu
iiu<;rl.
U V
B;
ed.
add.
loannes.
Haec nolula
UB
eal marginalis;
ed.
<3t
VZDAC
omiililur.
'
Aii-usi
///
Liawj.
(P L
loan.
iv.
2
'.,
u.
|
(P
I.
3;i,
(jjj.^
i<i2).
Cfr.
a
Abael., IV.
Theol. chrisl.
P.
10.3,
S?),
{F>
L 17, 1285).
u.
' '.
ji^,.
,^y^
*
;^yi|
Enarrat.
tr.
(i,
\\\
serm.
|.i:{:i).
1,
.'iT,
i:U:i).
Aiig. In
Evang. loan.
981).
"
n.
20
(PL
'
IJhr.
II,
liom. 4, n 21,
n.
i:j
(PL
(i.I,
7(i,
(iregor.,
ihid.
11.
r,
In
Epist.
ad Uebr.
liom.
(P(iL
IT)!)*.
Cap.
2,
(PL
44, %.3).
^G^^
LIBER
lil.
DIST.
XXIV. CAP.
I.
DISTINCTIO XXIV.
Cap.
I.
Quomodo
intelligilur
quod scriplum
fue7'it,
est:
Ul,
cum
quomodo Ve-
factum
170
credatis.
visis est,
Hic qnaeritur,
ritas Aposlolis ait^:
si
ricles
tanlum de non
i\unc dico vobis, priusquam

innui
videtur,
fiat,
ut,
cum
fiierit
factum
de
faclis
fuerit, credatis? ubi

et
visis.
quod
fides
illis
Super quo
ita
Augustinus^
Quid
si
movel
Ut,
qiiaestioiiem
et
absolvit
inquiens:
est
sibi
vult:
cum factum
videtiir.
fuerit, credatis?
Haec
laus fidei,
^
:
quod creditur non

vidisti
^
Nam
et
^
Thomas,
credidit,
cui dictum est
Quia
me, credidisti, non boc

tangebat
quod
vidil.
Cernebat enim
et
carnem
viventem,
quam
viderat morientem, et credebat
Deum
in
carne ipsa latenlem. Cre-
debal ergo mente, quod
non
videbat per hoc qiiod sensibiis corvidentur, sicut dicit

est
poris apparebat. Si vero dicuntur credi quae
unusquisque oculis
suis ^ credidisse,
non
ipsa
quae
in
in
nobis
aedificatur fides, sed ex
rebus quae videniur, agitur
nobis, ut
ea credantur quae non videntur.

\l\
his aperte
intelligitiir,
quod
in
proprie fides
non apparen-
tium
est;
nec
illa
fides est,
qua
Christo aedificamur, qun dici-
mus
171
usitata
Alibi
locutione, nos ea credere

dicit
in
quae videmus.
fidem esse de rebus prae-
tamen
sentibus; quod erit
Augustinus^, futuro, cum per
speciem
Deum
praeseiitem
conlemplabimur;
Est,
inqiiit,
(juae
tamen non proprie dicitur

non
fides, sed verilas.
fides,
qua creduntur ea quae non videnlur; sed

rerum, quando
;
ta^
men
est etiam
fides
verbis, sed
[)er
rebus
^
ipsis
praesentibus
creditur
(jiiod
erit,
cuin
speciem
manifeslam
V om.
solvit.
oni.
Z om.
'^
ndd.
xe.
'
add. ipsam.
'
loan.
c.
1,
29.
Pliira
hic se(]iienlia desiimta siinl

^
ex
79,
Uiifjono,
n.
I
Sum.
*
Sent.
ir.
1,
(PL
I.
176,
i4).
c.
Aijgusl., ln
\li<,
1
lonu.,
'
ir.
(P L 35, 137)*.
Libr.
II
r.lV.
Abael.,
Introd.
2 (P L 39, n.
985).
loan. 20, 29.
Qiiaestion. evangelic, q.
(P
L 35, 1352).
LIBER
se
III.
DIST.
XXIV. CAP.
11
KT
III.
663
conlemplandam Sanctis praebebil Dei sapienlia. Sed non prodicitur

iit
prie haec
fides,
immo
""
fidei
merces,
ad
qiiam credendo
in
peryenietiir,
ex
fide
verboriim Iranseat
iustiis
fidem rerum.
Cap.
II.
Si Petrus hahuerit fidem passionis,
quando
vidit
hominem illum
Si
pati.
vero quaeritur, utrum Petrus fidem passionis habuerit,

pati
cum
quia
172
hominem Christum ocuMs

sionis
^
cernebat \ dicimus,
habuisse, non
in
in
eo
quod
credebat
eum hominem
esse
fidem paspati,
hoc videbat, sed
eo quod credebat
Deum
^"
qui patiebatur.
pali
Non enim
patiebatur.
virtus fidei erat,
qnod credebatur
homo
et
mori,
quod hidaeus cernens credebat; sed quod credebatur Deum
esse qui
Unde A u g u
ei in
n u
s ^
super illum locum Psalmi
"*
:
Respondit
via virtutis suae:

illum
Laus
et
^
fidei
est,
non
quia
credit homi-
nem
mortuum, quod
paganus
credit, sed
quia credit
eum
verum Deum o. Credit igitur fides Deum mortuum, et hominem glorificaturn. Non igitur fuit Petro fides credere hominem illum mori, quod ^ oculis cernebat, sed credere Deum esse
glorificatum et
qui moriebalur.
Nec nobis etiam
fides
in
hoc meretur, quod cre-
dimus hominem illum mortuum, quod

credimus hominem-Deum morluum
Cap.
^.
et
ludaeus credit, sed quia
111.
Si alirjua sciuntur, quae creduntur.

Post haec quaeri solel, cuin fides
sit
de non a[)[)arenlibus
si
et 173
non
visis,
utrum
est,
sil
etiam
(Je
incognitis
tantum:
enim de incoex-
gnilis
tantum
non
de his
esl,
vi(h'tur
''
esse
lanlum quae ignorantur.

sit
Sed sciendum
terior,
Iris
quod
cum
visio alia
interior, alia
est
est fides
de
subiectis
cxteriori
ra[)iiiiiliir.
visioni;
tamen de
quae visu
"
I)
inleriori
utfuuKjiK;
'
El ([iiacdam uti([ue sic
sp(J.
''
\'
orn.
L'
l)
cprnebalur.
esse.
''
'^
Z om.
^"
;i(l(l.
c.ssc.
DC
qiiem.
\[i\
V; ed.
.uld.
I)
orii.
Cfr.
2,
n.
lliiKo,
loc. cil.
(l'L
170, Mj).
''
Jinarm/.
in
!>.
101
(v.
2i),
stTrn.
7 (P
L 37, 1308).
664
LIBKR
III.
DIST.
etsi
XXIV. CAP.
nt
""
III.
capinnlnr, nt inlelliganlnr,
noii
in
futnro;
qnaedam auqnae
^
tem non, qnia, cum

interiori,
fides sit
ex audilu ^ non modo exteriori sed
non potest
esse
de eo qiiod
pertinet,
fides
omnino
ut
ignoratnr;
^"
ipsa ad
sensnm corporis non
Augustinus
nobis
sit,
tradit
dicens:
Quamvis ex audilu
in
non
lamen ad
non
est
ista,
eum sensum
non corporis
corporis pertinet, qui
dicitnr
anditns, quia
sonus; nec ad nllum sensum corporis, quoniam cordis est res

.
Qnaedam ergo fide crednntur, quae intellignnlur naturali ratione; quaedam vero, quae non intellignnlur. Unde Propheta^: Nisi credideris, nou inlelliges. Quod A ngusti nus ^ aperte dislinguit: Alia sunt, inquit, quae nisi
intelligamns, non credimus; alia, qnae
nisi
rredamns, non
nisi
inlelli-
gemus
ligat,
Nemo tamen
fides sit
in
polest credere
in
Deum,
aliqnid
intel-
cum
ex auditu praedicalionis.
Idem
lianc
libro
De Trinilate^:
cognitio
Certa
fides
ntcumque
nisi
"^
in-
choat cognitionem;
vero
certa
non
perficitur
post
vitam
Ambrosius^
ubi cognitio
^,
quoque
ait:
Ubi
fides,
non
slalim cognilio;
fides praecedit .
Ex
lur, nisi
his apparet, aliqua credi,
quae non inlelliguntnr

inlelligi ^
vel
scinn-
prius credantnr;
quaedam vero
aliqnando, etiani
anteqnam credantur.
174
Nec tamen
sic
inteHlguntnr
modo, ut
in
fulnro
scientnr; et
inlellignn-
nnnc etiam per fidem, qua mundantur corda, am[)lius

Inr,
qnia, nisi
per
fidem diligatnr
Deus,
non
mundalnr cor ad
scire,
nisi
eum
sciendnm.
Unde A u g u
nu
s ^
Qnid
est
Deum
et
eum
mente conspicere. firmeque percipere? Sed

perspicere et percipere
nisi
prinsquam valeamus
Denm,
sicut percipitur a
mundis cordibns,
'\
per (idem diligatnr, non poterit cor mundari
quo
ad
eum
D om.
D
quia.
'^
Ed. et
'^
add.
in
XI 11
est.
libro de
^
%it.
Trinitate.
^
9
Z vlramqae,
Ed. et Z
corr.
tnarg. utcumqae.
Ed. add.
intelliguntar.
add. in
VIH
libro de
Trinitate.
" -D
add.
Respic. Hoin. 10, 17.

7,
9.
*
jiij,.
xill
De Trin.
serm.
c.
2,
n.
5 (P L 42, 1016).
3 (P
Isai.
Enarral.
^
in
P.s.
118
c.
(v. 73),
I,
18,
n.
L 37, 1552).
Cfr. Abaei., loc.

iy.
cil.
Libr. IX,
15,
n.
(P L
'
12,
9GI).
In Ps.
c.
118
n.
76), serm.
42, 951).
10,
n.
31
(P L
1342).
Libr.
VIII
De Trin.,
4,
(PL
LIBER
III.
DIST.
XXV. CAP.
aperte
''.
I.
665
qiiia
videndum
sciri
sit
aptiim .
priiis
Ecce
hic
habes,
non
polest
Dens,
nisi
^
dihgendo credaliir
est,
Supra
nisi
ligi
antem dictum
intelligalur.
nisi
quod nemo potesl credere

colligitur,
in
Deum,
credi,
aliquid
Unde
et
non
posse sciri et inlel-
credenda quaedam,
prius intelligantur;
^
prius credantur; et
ipsa
quaedam non
nisi
per
fidem
amplius
intelligi;
nec
^
ea quae
lur
^,
prius creduntur
fides sit
quam
intelligantur
^ penitus ignoran-
cum
ex auditu; ignoranlur tamen ex parte, quia

^
non sciuntur. Creditur
ergo quod ignoratur, sed non penitus, sicut
etiam amatur quod ignoratur.
Unde
diligi
Augustinus
^ ^:
Sciri
aliquid et non
diligi
potest, polest,
vero quod
diligit
nescitur,
quaero,
utrum
possit.
Si
non
nemo
fides,
spes,
sperante et
Deum, antequam scial . Ubi aulem sunt illa tria: caritas, nisi in animo credente quod nondum scit, et amante quod credit? Amatur ergo et quod ignoralur,
sed tamen creditur.
DISTINGTIO XXV.
Cap.
I.
De antiquorum
fide.
Praedictis adiiciendum est de sufficientia fidei ad salutem

Illis
175
qui
praecesserunt
advenlum
Christi
et
qui
sequuntur,
videlur piofecisse fides

fecit
cognitio.
Fides
vel
secundum temporis processum, sicut proquippe magna dicitur cognitione et articuloconstanlia

et
rum
fidei
quantitate,
dcvotione. Est autem

salus.
quaedam
mensura, sine qua nunquam potuit esse
Unde Aposto-
VA. ei
credendo diligntur, pro

'
d.
c.
H om.
'f
'^
\\
jidd.
nec.
ifjnoramus.
{{uae.
D cum
dicitur.
D add.
in
VII libro
de Trinitate.
'
In
hoc ipso
176, 331
c.ii).
c. '
c.
.3
(PL
ac
I.
j;
Almel., Sic et
nnm. 173, pag. 66i. Cfr. IIu^ô, I. De Sacram. p. Loc. non c. 2 (P L 178, 1353).
10,
cil.
In 3,
lioc cap.
mulla, eliam verbolenii.s, siimmUiir cx Hufônc,

p.
Sum.
33ft);
Sent.
cfr.
ir.
1,
Df Sacram.
\.
10,
II.
(PL
c.
176,
6 (P
45 el scq. ac
Abael.
IV.
Theoi;
Introd.
c.
15,
Introd.
L 17H, 1285, 1008, 4056).
666
LIBKR
III.
DIST.
^
XXV. CAP.
I.
lus^:
nerator
Seii
Oporlel
est
accedentem
in
credere
quia
est,
et
quod remuvel
sperantium
^
se.
quaerilur,
utnim hoc
sufTecerit.
rredere
ante
adventum
gratiae
credi,
ante
Legem, ad salutem.
lissime
Nam lempore
constat cer-
hoc
non
sulTicere:
oportet enim
universa
quae
in
Symbolis'' continentur.
Sed nec anle adventum nec ante Legemvidetur hoc suffecisse, quia sine fide Mediatoris nullum hominem, vel ante, vel post fuisse
salvum, Sanclorum auclorilales conlestanlur.
Unde
liberari
tivitate
Augustinus
^
x\d
Optatum^:
sive maioris
llla
Gdes sana
parvulae
est,
qua
"*,
credinuis, nullum
a contagio
contraxil,
hominem,
per
cuius
salvi
sive
aetatis
mortis et obligatione peccali, (|uod prima na-
nisi
unmn mediatorem
hominis
sunt, qui,
Dei
et
hominum
in
^,
Christum
fide
Jesum^;
illi
eiusdemque Dei
saluberrima
car-
etiam
iusti
in
facti
priusquam veniret
nem, crediderunt
nationem sive
tionis Ghristi,
carnem venturum.
noslra et illorum .
post,
Eadem enim fides Proinde cum omnes iusti, sive anle

nisi
est et
incar-
nec vixerint nec vivant
ex
fide
incarna-
profecto
quod scriptum
est,
?ion
*,
esse aliud
illo
nomen
^
sub
caelo, in
quo oporteat saluari nos
ex
tempore valet
.
ad salvandum genus humanum, ex quo
in ^
Adam
vitiatum est
Idem^:
Adam,
nisi
Nemo
Eadem
liberalur
danmatione, quae facla est per
per fidem lesu Christi.
Idem^:
Christum
ila
illi
fides
Mediatoris,
quae
nos
salvat
",
salvos
iustos faciebat antiquos, pusillos

in
cum
magnis, quia, sicut credimus,

et sicut
ita
illi
carne venisse,
ita
illi
venturum;
nos mortuum,
morilurum;
illi,
el sicut
nos resurrexisse,
resurrecturum
.
et
et nos et
ad iudicium vivorum et luortuorum venturum
Gregorius^ Super
Ezechielem
El
qui praeibant
filio
qui sequebantur clamabant dicentes: Ilosanna
Dauid^, etc,
"
lia
UBD;
^
cd.
add. ad
sit,
Deum.
*
*
Z om.
a.
s.
Ed. symbolo.
^
D minoris
aelatis
pro
''
p. a.
Ed. el
Z conlagione.
Z add. ko-
m,inem.
b om.
D laiat
U add. quoque.
'
Episl.
ad Ilebr. II,
0.
2,
^p^^f
*
iqq
^j,|i.,s
157)^ c. 2, n. 5 ei 6 (P L
i,
'^
33, 858).
*
Uespic.
el
I.
Tim.
c.
5.
1
1
Respic.
AcL
12.
.\iig.,
II.
ibid. n. 8.
De corrept.
c.
gratia
7,
n.
(P L 44, 923).
liabolur
Aiig.,
De nnpliis
XLI,
c.
et
3.
concupisc.
II, n.
5,
24 (P L 44, 4oO),
n. 2
eliam
I.
Sent.
dist.
Libr.
II,
hom.
(P L 76, 985)
Maic
il, 9 et 10.
LIBER
III.
DIST.
XXV. CAP.
II.
ET
III.
667
quia omnes
electi,
qui in ludaea esse potuerunt, sive qui nunc in Ecet
lesia sunt, in
Mediatorem Dei
hominum crediderunt
et
credunt.
His aliisque pluribus testimoniis perspicue docetur, nulli ^ un-
quam
salutem esse factam,

^
nisi
per fidem Mediatoris. Oportet ergo, ac-
cedentem
credere quae supra dixit
Apostolus,
sed non sufficit.
Cap.
11.
De
Quid ergodicetur de
fide
simplicium.
illis
simplicibus,quibus non erat revelatum 176

pie
mysterium incarnationis, qui

Dici
credebant quod
vel
"^,
eis
traditum fuit?
cui
vel
potest,
nullum
vel
fulsse
iustum
velata
^
salvum,
aperto
non
in
essel
facta
revelatio,
distincla vel
in
myste-
rio: distincta,
ut Abrahae el Moysi
fidei
aliisque maioribus, qul distinc"*
lionem articulorum
habebant; velata, ut
simplicibus, quibus
illi
revelatum erat ea esse credenda, quae credebant

cebant, sed
maiores
et
do-
eorum distinctionem apertam non habebant.

non valent, omnia tamen credunt, quae
ignorant, habentes
in
Sicut et in
Ecclesia aliqui
et assignare
tinentiir;
minus capaces sunt, qui articulos Symboli distinguere
Symbolo confacta maio-
credunt enim quae

;
fidem velatam in
sibi
mysterio
ila
et tunc
minus capaces ex revelatione
ribus credendo inhaerebant, quibus fidem
suam
quasi committebant.
Unde
eos.
Bove-s arabant,
et
asinae
pascebantur
iuxta
Simplices et minores sunt
asinae pascentes iuxta

in
boves, quia
et
humilitate
illi
maioribus
adhaerendo,
mysterio
fuit
credebant quae
^"
in
mysterio docebant, qualis forte
vidua
Sareptana
^.
Cap.
111.
Quae anle adventum. credere

Sed quaeritur, ciim
salus, sicul nec
illa
sufficiebat.
siiie
fide
Mediatoris
o[)()rtuerit
antiquis
illos
non
fuorit 177
modernis, utriim
qiiaf;
credere
omiiia
de Medialore,
"
nimc cnMlimiis.
;i(l(l.
I)
mdlfim.
'^
lid.
(it/
Di-nm.
'
"
llii
H V; ed.
Jidd.
ccl;
Alii,
\\
.'idd.
icilicet.
\)
vero in; / nl
in.
IJI.
innticr, sod aiinolal:
vidua.
'
(inn
22,
18, el
loan
S,
.%; hxod.
loci
3.1,
2.
Cap.
I,
li.
11.
"
III.
Hetf.
17,
n.
10
HiM|(|.
Sirnilom
exiiosilionen)
lob
habet
(Jie^'or.,
Moral.,
c.
46,
72 (PL
7'j,
589;
; est
clium
in
Cilossa (iljid.).
068
LIHKU
III.
DIST.
XXV. CAP.
illis
IV.
Qnibiisdam videlur, qiiod sufTecerit
quatiior
"*
taiituni cre-
dere, scilicet nativitaleni, inorlem, resurrectionein et
advenlum ad
colliguiit,
iudicium; quod ex
ista
praemissis
verbis
.\uguslini
id
ubi
quatuor
Aliis
posiiiX
^
de mysterio incar-
autem
videtur, babila fide Trinitatis,
nalionis fidei sufTecisse, ut Dei crederetur Kilius nasciturus de ho-
mine
rei
el
iudicalurus;
qui de
loanne
et
Baptista
documentum buius
in
assumunt, qui de morte Cbrisli

dubitasse
videtur,
descensu ad inferos
Evan^,
gelio
secundum
discipulos^:
quasi:
expositionem
(iregorii
quando interrogavit
per
Tu
per
es,
qui venturus
es,
an alium exspeclamus?
Quidam
de pietale,
*
Es
tu
te
ipsum descensurus
ad iiifernum, an alium ad baec sacramenta missurus es?

tainen dicunt,
est,
eum non
*
dubitasse de ignorantia, sed
id
dubitare se ostendisse, non quia ignoraverit, sed

esse
Cbristo, et eius
pietatis afTectu
compassum
biimilitalem ad-
mirando insinuasse.
Cap. IV.
De
178
fide Cornelii.
Solet etiam quaeri de Cornelio,

buerit,
'^
utrum fidem
incarnationis baelee-
cum dictum est ei per Angelum^: Acceptae sunt mosynae tuae, et exaiiditae sunt orationes tuae. Si enim
incarnationis non babebat, tunc
ei
fidem
erat
ergo
^,
sine
fide
incarnalionis
ct
iustitia,
Si
quia de
illo
scriptum est
quod iustus eral
timens
Deum.
est ad
vero incarnationis fidem babebat; ad quid

Petrus
?
ergo missus
eum
Sane
lionis
dici
potest,
eum,
sicut
fidem
Unitatis
^*,
ita
^
el
incarnaFi-
babuisse Dei revelatione, sed incarnatum iam
esse Dei
Z add.
illa.
U om.
Alii,
Z om.
*
Trinitntis; sed Erf. annolal:
Unitatis.
omnes codd.; U om.

^
Ita
ed.
ei
Iirf.
Pro hoc cap.
cfr.
Ihigo,
Sum.
Sent.
loc.
cit.,
el
I.
De Sacra^n.
p.
10,
c.
3 et 6
(PL
i7f), 46, 3.32, 337). In

I)e
ullimo loco
cil.
Hugo
et
*
plura sumsit ex S. Ber-
nardo, Tractat.
2
baptismo
1,
aliisqi(e qfiaestionibus c. 3
n. 5 (P
(P L 182, 963acsqq.).
I.
Libr.
I
I.
In Ezech., Iiom.
76, 1096).
In
^
L 76, 788)*;
7, 19.
In
Evanij.,
Iiom. 6,
n.
(PL
Mallli.
1,
11,3; Luc.
19,
n.
llaec senlenlia insinua'
lur
ab Ambros., V.
10, 22.
Luc.
98
(P L
15,
1662)*.
Act.
10,
i.
Acl.
LIBblR
III.
DIST.
XXV. CAP.
acl
V.
669
ut iam
lium ignorasse;
Dei Filium
ferret.
ei
et
ideo niissus esl
eum
Petrus,
nalum
confutura
annunliaret, et
Sacramenlum regeneralionis
ad
ei ^
Habebat igitur fidem

noverat; et
ita
incarnationis, sed an facta, an
esset non
per fidem venit

fide.
opera, et per opera
amplius solidatus est
in
Per fidem
enim, ut
ait
Gregovenit ad
rius^
opera;
venilur ad opera .
Cornelius
etiam
per fidem
eius
Deum enim uiumi

^
credebat, sed Filium
nesciebat infide
carnatum; per fidem placuerunt Deo eius opera: Sine

impossihile esl placere
enim
Deo
^.
Augustinus^
qiiam
in
vero
dicit,
Cornelio dictum
et
esse per Ange-
lum^: Acceptae sunt eleemosynae tuae

et orabat.
oraliones tnae^, antefide
Christum crederet; nec tamen sine aliqua
donabat ^
si
Nam
quoinodo invocabat
salus,
posset sine fide Christi esse

tectus Fcclesiae, Petrus .
quem non non ad eum

in
credebat? Sed
mitteretur archi-
Attende. quod
et tainen
ait,
sine fide
Christi
non
posse esse saUitem,

in
Cornelium exauditum, antequam

potest intelligi, scilicet
crederet
sciret
Christum;
incar-
quod
ita
antequam
Christum
natum,
in
quem credebat
in
mysterio.
Cap. V.
De
Illiid
aerjualitate fidei, spci, caritatis et operis.

qiiod
fides,
etiam non est praetermiftendum,
spes,
ca- 179
ritas et operalio
secundum
^
aliquid aequalia sunt in praesenli.
Unde Gregori us
ralionem,
^:
Fidem, spem, carilatem

sibi
atque
ope-
dum
iii
liac
vila
vivimus, aequales
esse
et
apud
nos
invenimns, quia quanlum credimus, tantuin
amamus;
^
quantum
tan(jiian-
amainus, tantiim de spe praesumimus.
Qiiisque
et
enim
fidelis
lum
tiim
credit,
qiiantum sperat
et
et
ainat;
lanliim
operatur,
cicdit
amat
et S[)erat.
Sed
lamen
inaior spc et fidc ca-
rilas dicitur, quia,
ciim ad Doi speciem p(!rvenilur,
spes
et
fides
D om.
*
ZH
add. nlifiuem.
''
rlc.
pro
t'..
o.
t.
''
iidd,
eleemosynam.
/ ndd. nuper EzecUielem.
(jui.sijiiis.
'
lAhr.
II
/n
/'^zecli.
horn. 7,
ii.
'.
(V
I.
\.
7(i,
lOISj.
''
llo.spic
llclir.
II,
ir.
II
0.
I,
//a
l)e praede.il. Stmctin'.
c.l,
*
u.
12 (P
Arl.
ii, 970j. Cfr.

i,
Ijii-^ô,
Sum.
''
Senl.
Libr.
<:.
(PL
17(J,
47).
II.
Urspic
70,
10,
el
Horn.
10,
14.
Ezecli
lioiii.
10,
17
i\' I-
I(h;k,.
LOMBARDCS.
II.
070
Iransil,
MBKR
III.
DIST.
XXVI. CAP.
sed carilas permanet , el quia

^
carilas
maler
esl
omnium
quod ex
enim-
virtiUiim
qiiae non ideo posl fidem
et spein
ponitur,
eis oriatur,
sed
quia
post
illa
remanebit
^
aiicta:
carilas
nunquam
interiorum
180
excidit^. Praemissa
^
autem
aequalitas [^roprie
secundum
quod
corde
u-
actuum inlentionem consideranda est. Huic vero ^, quod hic et superius ^ dictum est,
ex
fide et
^
scilicet
caritas non est
spe, sed
converso, videtur
obviare
^
quod
ait
et
Apostolus^:
conscientia bona
cor
accipil
Finis praecepli est

et
caritas
de
puro
fide
non
/icta^.
et
Quod exponens A
gustinus^,
Qualis,
pro
intellectu,
conscientiam pro spe.
inquil, caritas
est
est finis praecepti,

nihil
et
procedens de corde
""
puro,
mulata
ritalem
id
de puro intellectu, ul
id
nisi
Oeus diligatur*;
ficta,
id
et si-
conscientia^,
.
ost
de
spe bona;
fide
non
est
Non
igitiir
caritas fidem
vel
spem, sed
fides et spes ca-
praecedere videntur.
ralioiie
Hoc ergo ea
causa
vel
Iraditum
intellige,
non quod
fides et spes
tempore caritatem,
omnium bonorum malrem,

in
sil fides
praeceilla
danl; sed quia carilas sine

sine caritale possunt esse,
carilate.
nulli
illis
aliquo esse non potest, sed
quamvis non
pia vel spes sine
Ideo igitur ex fide et spe procedere

istis.
dicitur carilas, quia
provenit sine
DISTINCTIO XXVI.
Cap.
I.
De
igl
tur,
spe, quid
sit.
Est aiilem spes virtus,

id
qua
spiritualia et aeterna
^.
I^^st
bona speran-
est
cum
^
(iducia exspectantur
enim
^
"
certa exspecta-
Z om.
de.
Z enim.
U om.
*
Z crgo.
igititr
*
Ed.
om.
/"
1)
cx
lla
Z venieiu
D add.
''
id est sbnutata.
Non
om.
caritas fidem et
spem prae'
cedcre lidelar.
Z corporr.
"'
inteltigatur.
dicitur.
Z ndd. bona.
" Ld. et
omiies codd., ed. add. non.

^
procedit,
ZH
add. spes.
llieron., Iipisl.
2.
2
I
82 .\d Tlieophilum,
i;}
n. II
(PL
22, 742); cfr. siipra pag. 636,

c.
ult.
^
I.
iiola
^
l.
(^(.^
s.
c.
3
I
ii)
II
s,v,,^
(liî
x.MII,
el
Tim. 1,5.
I)e doclr.
c/</7.s7.
40,
n.
4i (PL 3i,
in
3(1);
Enchirid.
c.
^
121, n. 32 (P
40, 2S^), ct verhoteniis in Giossa Lyrani

(liiae
illiim
locum.
Ir.
Ilaec et plura,
se(|uun(ur, siimli
Aliael.,
I.
sunl
c,\
Ilugone,
'.)SI).
Sum.
Sent.
I,
c.
(PL
176, 43).
CAv.
hilrod. (P
L I7S,
LIBKR
tio
in.
DIST.
XXVI. CAP.
II.
ET
III.
671
fnturae beafitudinis, veniens ex Dei gratia et ex meritis prae-
cedentibus vel ipsam spem,

speratam,
id
quam natura
:
praeit
caritas, vel
rem
est
beatitudinem aeternam
sine meritis
enim aliquid
sperare, non spes, sed praesumtio dici potest.
Cap.
II.
De quibus
sit
spes.
Et sicut fides, ita et spes est de invisibilibus.
182
earum rerum quae non videntur. De spe quoque dicitur ^: Spes^ quae videiur, non esl spes. Quod enim vidct quis, quid^ sperat y>1 Quod attiUnde
""
Augus ti nus
^:
Fidem
appellamus
net ad non videre vel quae creduntur, vel quae
'^
sperantur, fidei
speique
commune
est.
Cap.
III.
Quo
Distinguitur tamen
differenlia.
dijferant fides
^
et spes.
fides a spe, sicul vocabulo, ila rationabili i83
Est
enim
fides
et
malarum rerum
hoc
fide
et
boiiarum, quia
et
bona
creduntur
et mala,
^
bona, non mala.
Est etiam
fides et
praeteritarum rerum et praesentium et

Christi,
futurarum: credimus enim mortem
quae iam
praeteriit;
iudi-
credimus sessionem, quae iiunc
est;
credimus venturum ad
alienarum
candum, quod fulurum
est.
Item
fides et
suarum rerum
aliis
est et
nam
et se
quisque credil esse, coepisse nec fuisse iitique sempiternum,

atque
alia
et alia
non modo de
hominibus multa, quae ad religioiiem
pertinent,
verum eliam de Angelis credimus. S[)es autem non nisi bonariini r(Mum ", nec
perlinentium,
(jui
nisi
futurarum
^
et ad
eum
D add
Alii,
'aniin
s[)('m
gerere [)erhibetur
in
Emhiridio.
'^-
''
;i(l<l.
'
(lulem.
I)
''
l)
ol
IjC.
qnomodo;
l>rf.
annolat:
'J
([md.
^
7.
oin.
cnim.
Z cnim; U om.
\Ulcs.
li i)
ileium.
i:<l.
va
.Kld. cst.
Enchirid.
c.
H (l>L iO,
23.'i;.
.-ipiid
n,
^ î.
II.
='
Aii|,Mist
Enckirid.,
c.
(.:.
H (F*L 40, '23i)*; 16
vcrboHMUis
(.fr.
ll.-iyrnoiicrii,
Al;icl.,
J)c
it.
cdriclole
Ulnunnm,
(PL
118, 807;;
Iliigo,
loc.
cil.;
lor.
<
672
LIBER
ill.
DIST.
XXVI. CAP.
IV.
ET
V.
Cap. IV.
Si in Christo fuerit fides vel spes.

184
Post haec superest invesligare, utrnni fides et spes

fuerint,
in
Ctiristo
unde tractalus
sicut in
iste
sumsit exordium ^
videtur, fidem-virtutem et
Quibusdam non indocte

non
et
fuisse,
spem
in
eo
Sanctis iam beatificatis vei in Angelis non sunt;
tamen Sancti
credunt et
sperant
in
resurrectionem
eis
futurani,
et
Angeli
eandem credunt; nec tamen

futuram
sive
fides vel
spes-virtus est,
in
quia et Deo per speciem conlemplando fruuntur, et
Dei
Verbo
resurreclionem
iudicium
non per speculum in oeSi
nigmate
^,
sed praeclarissime inspiciunt.
enim, quia credunt rehabere, ergo ea
surrectionem futuram, ideo verum est eos fidem
consummata, post iudicium

credent
similiter et fidem
habere dicentur'^, quia
eam
praeteritam. Sed sicut tunc credent, nec tamen fidein,
quae
dunt
fideles facit,
erit
habebunt
quia non
credent absque scientia,
quae non
aenigmalica, sed
per speciem
;
ita
et
modo
et
cre-
et sperant
resurrectionem
*.
nec tamen fidem habent, quia creeis
dendo cognoscunt
Venit
enim
est ^;
quod perfectum
enim
Ita
est,
eva-
cuatum
est quocl
ex parte
venit
spes.
cognitio, et evacuata
in
est fides; venit species,
et desiit
et Christus,
quo fue-
runt bona patriae, credidit quidem

die futuram, pro vel
et speravit
resurrectionem lertia
qua
et
Patrem
oravit'';
nec tamen fidem-viriulem

et
spem habuit, quia non aenigmaticam
specularem, sed
perfectius
clarissi-
mam
in
de ea habuit cognitionem, quia non
eam cognovit
fidem
vel
praeteritam,
quam
ait:
**
intellexit
futuram. Speravit tamen Christus, sicut
Psalmo
/n
te,
Domine, speravi; nec
tamen
spem-virtutem
habuit, quia per speciem videbat ea quae credebat.
Cap. V.
Si in inferno iusti /idem

185
et
spem habuerunt.
inferos
Do antiquis vero Palribus, qui apud
usque ad passiofideln
et
nem
tenebantur, non incongrue dici potest,

Erf.
quod
spem-
creduntur, scd annolat:

'^
Alii,
dicnntur;
alii,
diceulur.
D agnoscunt.
'^
rogavit.
^
V spem Surnma
vel virlutem.
Cfr. Hiigo,
=
Sent.
13,
iv.
I,
c.
*
18 (P
L 176, 77).
I.
Respic.
\.
Cor.
13,
12.
Respic. L Cor.
10.
Psalm. 30,
LIBER
III.
DIST.
XXVII. CAP.
I.
ET
II,
673
virtutem hcabuerint, quia credebant et sperabant se visuros Deuna
per speciera, qualiter
eum
tunc non videbant; quia non patuit
eis
cognilio Dei per speciem ante passionem Chrisli,
qua consummata,
""
fide
transierunt ad speciem.
DISTINCTIO XXVII.
Cap.
I.
De caritate Dei
et
proximi, quae in Christo
est et in nobis.
spem non habuerit, dilectionem tamen habuit in quantum homo tantam, qua maior esse non valet; qui ex caritate eximia animam posuit pro amicis et inimicis ^
Christus fidem et
Cum autem
186
habuit enim
in
corde caritatem,
quam opere
nobis
exhibuit,
ut
exhibitionis forma nos ad

Hic aliquid
dihgendum
instruerel.
dicendum
est de caritate et
modo
et
ordine
dih-
gendi
Deum
et
proximum.
Cap. n.
Quid
Caritas est dileclio,
sit
caritas.
qua
^.
diligitur
Deus propter se
et
proximus 187
propter
Deum
vel
in
Deo
in
*,
Haec habet duo mandata,
unum
pertinens ad dilectionem Dei,

et
quod
toto
in
est
niaximum
'^,
Lege
illi
mandatum,
simile.
^,
alterum
est:
pertinens ad
diligendum proximum
corde
ex tota
''
Primum
Diliges
Deum
ex
est
mcnte
ex tota anima, quod scriptum
Secundum est^: Ditiges proximum tuum sicut te ipsum. In his duohus praeceptis lota Lex pendet, et Prophetae. Finis enim praecepti est ditectio ^ et ea gemina, id
Deuleronomio
^.
;
est Dei et proximi
est.
I)
dtf.
Z dilectionem pruxirni, pro

el.
''
d.
j).
add. lao.
<*
lla
UZB;
'
ed. add.
Lciilico.
Kfspic.
c.
I.
loan.
.3,
16, cl
Rom.
5,
7 ol
8.
Cfr. fliigo,
/i/><7.
II.
I)e
Sncrnm,
c.
j.
1.3,
6 (l>L
176,
")2H
el s(j(j.);
"
Is'ijdo-AlKi('l.,
*
tlieol.
''
ckrisl.
I.
32
5.
(PL
m,
<74H
etsqci.).
Caj). 6, 5.
MaUli. 22, 37.
Tim.
1,
674
LIBER
III.
DIST.
XXVII. CAP.
III.
ET
IV.
Cap,
III.
Si
188
eadem
carilate diligitur
si
Deus
et
proximus.
Deus, qua di-
Hic quaeritur,
ligitur
ex ea ipsa dileclione
alia
sit
diligitur
proximus, an
dilectio
Dei, et alia proximi.
Eadem sane
dilectio est,
qua
^
diligitur
Deus
^
el
proximus; quae
est.
Spiritus sanctus est,
ut supra
i
dictum
oa n n e
s
est,
"^
quia Deus caritas

ait
:
Unde A u g u s t diligere, quem. non

Sed
si
n u s
Non
potesl
Deum
diligit.
videt,
qui fratrem
^,
quem
videt,
non
eum quem
Deum, qui
videt
humano
visu, spirituali
caritale
diligeret,
videret
lest.
est ipsa caritas,
visu
interiori,
diligit,
quo
videri
poest
Qui igitur
fratrem,
quem
videt,
non
Deum, qui
dilectio,
qnomodo potest diligere? Ex una enim eademque caritale Deum proximumque diligimus, sed Deum propter Deum, nos vero et proximum propter Deum .
qua caret qui fratrem non
diligit,
Cap. IV.
Quare dicuntur duo mandata

189
citur
Si
caritatis.
vero
"^
una eademque
caritas Dei est et proximi, quare di-
gemina?
Propler duo dilecta,
id
est
Deum
et
proximum:
scilicet
etsi
enim una
et
sit
caritas,
duo tamen diversa ea diligunlur,

Pro quo etiam
et
Deus
hoino
vel Angelus.
duo sunt mandala,
quia,
cum eadem
^'
caritas utroque
commendetur, diversa lamen

Arbitror ideo
^
diligi
praecipiuntur.
bis da-
Unde Augustinus"**:
tum, semel
in
Spirilum
terra et iterum de caelo, ut cominendarenlur nobis
duo praecepta carilalis ^ scilicet et duo praecepta, unus Spiritus

diligit
Dei et proximi.
et
Una
qua
est
caritas
duo
data, quia alia caritas
non
proximum
nisi
illa
quae
diligit
Deum
^
ergo caritate
Alii,
D supev loannem.
^
*
"^
vero.
caritas.
oin.
Z add. sumn. Z igitur.
Erf.
ergo,
scd
annoial:
^ i(a
UVD;
ed. add. sanctum.
Libr.
4,
I.
disl.
XVII,
c. 2.
ii^,.
vijj
cil.
/> Trin.
*
c. S,
n.
12
(PL
42, 958).
inier ad-
I.
loan.
20. Cfr. Pseudo-Abael., \oc.

c.
Serm. 265
(alias 6
dilos a Parisiensibus)
8, n. 9 (P
L 38,
122.3);
cfr.
Bed a, Co77W. ad Rom. 5,5
Ed. Colon. 1688,
t.
VI, col. 83.
LIBER
III.
DIST.
XXVII. CAP.
V.
675
esL
proxinuim
diliginius, ipsa
Denni
iina
diligimiis.
Sed
qiiia aliiid
Dens,
aliud est ptoximus, elsi
rarilate
dilionnliir ,
ideo forle
duo
praeoepta dicuntur, et alterum maius, et alterum minus; vel propler
duos molus, qui
in
menle geruntur
dum Deus
diligitiir et
proxi-
mus: movetur enim ^ mens ad diligendum Deum, movetur et ad diligendum proximum, et nmlto magiserga Deum quam erga proximum.
Cap. V.
De modo
Consequeiiter
"
diligcndi.
190
modum
ut
utriusque dileciionis adverlamus.
Haec
^"
regula,
ait
Augustinus^
propter se
"^
dilectionis
et
divinitus
constitula
diligas
est, ut
Deum
id
toto corde,
proximum
le
sicut le
ipsum,
in
est,
ad quod et propler quod

et
ipsum
diligere
debes:
in
bono enim
^
propler
Deum
le
ipsum diligere
in
debes,
bono ergo
diligendus est
proximus, non
malo, et
propter Deum.
Proximum
vero ornnem
hominem
oportet
intelligi,
quia
nemo
est,
cum quo
operandum male. Qui ergo amat bomines, vel quia iusli sunt, vel ut iusti sint amare debet, hoc est in Deo vel propler Deum; sic enim et se ipsum amare debet, scilicet in Deo vel
sit
propter Deiim,
aliler
id
est,
quia iustus
est,
vei
ut iustus
sit.
Qui enim
ut
sit
se diligit,
iniusle se diligit, quia ad
hoc se
diligit
diligit.
in-
iustus, ad hoc ergo ut sit

diligit
malus: non ergo iam se
Qui enim
iniquilatem odil
est
animam suam
non
diligal.
Sic f condila
mens
se
et
luiinanu, ut niinqiiani sui
non memineril,
(jui
niin(|iiani
191
se
illi
non
intelligat,
nunciuam
Sed quoniam
odit aliquem, nocere
sludel,
non immerito
sibi
viilt
mens
^,
liominis, (juando sibi nocel, se
odisse dicilur.
.Nesciens
enim
male
dum
non
piilat sibi
obesse qiiod
viilt,
sed tamen
male
'^
sibi
vult,
(juando id vult, quod obsit
sibi;
seciindum
illud *:
Qni
diligit
'^
Krf.
gifjnuntuj', sad annotat: Alii, f/^;*w/wr.

et.
'
Fi
D om.
in
in
'^
I)
instituta.
'^
Ita
LIV; ed. add.

sed
in
\)
om.
^ ilaijc
nolula
UZRAC
-^
liabclur in
pleno textu;
tuUi;
^
annolalur vacnt;
insiiper
in
s.
i.
UA
l)
margine habent: noU malum.
iii C nil annotatur; in V cst collaleralis; U matum. * Ed. unde scriptum rsf, pro
omittitur.
Libr.
in
Df docAr.
capilulo
in
II
cfirist.
c.
22,
n.
21
(P L
M,
et
27),
iibi
.'>
eliam
cl
fJ
(luae
se-
qiiiintur
lioc
senlcnlialiler habentiir. Qiia! in cr.

l)r
c.
exponunlur,
53.'> et s(|(|.).
Wuiio fusiuH Iradal

^
Sficram.
fi,
p.
I.'},
cc. 9
10
(PL
I7(),
ls.
Augum,
VIII.
t)r
Trin
cit
n.
'.)
(P L
i2,
U.-iO);
allcgatur
10,
6.
Cfr.
p!*eudo-Abael.,
loc.
670
iniquildlem odit
LIBKn
III.
DIST.
Qiii
XXVII.
CAP.
VI.
ammam
suam.
si
ergo diligere se novil,

diligit,
Deiim
diligil
qui
est,
vero
non
diligil
Deum, eliam
se
qiiod
id agit,
ei
naturaliler
sibi
indilum
tamen non incongrue ipsum tanquam

192
se odisse dicilur,
cum
^'
quod
adversalur et se
suiis inimicus insequilur-
'
Modiis ergo (liligendi praecipiendus est liomini,

se diligat, lU prosit sibi.
id
est,
quo-
modo
sibi
Quin autem se
diligat
et
prodesse
velit dubitare,
dementis est^. Modus autem praecipitur,
cum
^*.
ait:
Si
sicut
te
le
ipsum, ut
proximum
te
diligas
'^,
ad quod
propter
te
ipsum
illiim,
ergo
non propter
diligere debes,
finis
sed
ubi
dilectionis tuae rectissimus
est,
non
succenseat
alius
aliquis
bomo,
si
et
ipsum propter Deum
diligis.
Hnius dilectionis
vobis,
vos,
itl
modum
diligatis
ut
Veritas insinuat dicens ^:
Mandatum novum do
id
invicem, sicut dilexi vos,

filii
^
est,
ad
quod
dilexi
scilicet
ul^ vitam habeatis. Dilectionis autem Dei modus

silis,
id
insinuatur, cuin
dicitur:
id
Ex
toto corde,
est
ex toto inlellectu; ex tota anima,

id
est volun-
tate;
et
ex tota mente,
vitam
et
est
memoria*,
intellectum
ut in
omnes
cogitationes
omnem
omnem
^
illuni
conferas,
quo
bal)es ea
quae confers
Haec dicens,
nullam partem vitae no-
strae reliquit, quae vacare debeat, sed quidquid venerit in

illuc
^
animum,
rapiatur,
quo
dilectionis impetus currit^ . Et diligere

isti
Deum
dili-
propler se modus est diligendi Deum. Et sunt

gendi
duo
modi
Deum,
ut quibiisdam
placet.
Cap. VI.
De imptelione
193
llliid
iliius
mandali: Diliges Deum ex

impletur
tolo,
in
tolo corde.
aiitem
vila,
|)raeceptum iion penitus

sed
ab
boinine
in
bac mortali
ex
parte,
non ex
'^
quia ex parte
dili-
gimus, sicul
bitur ex
toto.
ex
parte
cognoscimus
fnturo
autem
im[)le-
(liliyes,
Ed. ei
V
9
se no)),
d.
iltic.
i)io
'^
s.
s.
U persequitur.
t.
'^
et
proximum
lucis.
pro
u. p.
D om.
u.
p. d. a. q.
U add.
interl.
f Ed. et.
Aug. \!V. De Trin.

c.
c.
i,
n.
18
(PL
42,
1049).
13, 34.
,
^
"
August.,
I.
I)e
doctr. christ.
lineari
25, n.
26 (P L 34, 29).
"^
loan.
Ex Glossa
inler-
Mallh. 22, 37.

cit.
'
August.,
I.
I.
De doctr. christ
13, 9.
c.
22, n. 21 (P
L 34,
27).
Aug., loc.
Uespic.
Cor.
LIBER
IIl.
DIST.
XXVII.
CAP.
VII.
677
Unde Augiistinus^ Cum adhuc est aliquid carnalis conex tola anima diligitur Deus. Caro cupiscentiae, non omni modo
""
tamen non dicilur concupiscere,

piscit.
nisi
quia carnaliter anima concuest,

sit,
Cum autem
est
venerit
id
quod perfectum
^,
ut
destruatur
quod ex parte
caritas
^,
est
iam non ex parte
sed
In
ex
toto,
non auferetur, sed augebitur
et implebitur,
qua
pleni-
ludine illud
praeceptum
caritatis
implebitur:
etc.
Diliges
Dominum
Deum tuum
anima,
ex toto corde tuo^,
Tunc
est
erit iustus
sine peccato,
quia nulla erit lex repugnans menti; tunc prorsus toto corde, tota
tota
mente diliges Deum, quod

ista
summum
si
praeceptum ^.
in
Sed cur praecipitur homini
perfeclio,
cum
hac
vita
eam nemo habeat? Quia non est. nesciatur. Quomodo aulem

deretur
^
recte
curritur,
si
quo currendum
praeceptis osten-
sciretur,
nullis
?
est,
Ecce habes, cur illud praeceptum

pleri
quod
hic
penitus
imper-
non potest; impletur tamen ex parte,

viae. Alia
scilicet
secundum
fectionera
enim
est ^ perfectio currentis, alia pervenientis.
Facit hoc
mandatum,
ut cursor, qui
Deum
ante omnia et prae
om-
nibus
diligit,
nec tamen omnino perficit.
Cap.
VII.
Quod alterum mandatum

a
in altero
est.
Cum autem duo

sine
sint
praecepta caritatis,
* ,
pro utroque
saepe 194
unum
lurn
ponitur, nec immerito
quia nec Deus sine proximo, nec
proximus
Diliges
Deo
diligi
potesl.
id
Unde
Apostolus omne mandahoc verbo:

^ .
Legis dicit iustaurari,
est contineri et impleri in

te
proximum tuum
specialius
nem proximi
mandalum
'
ipsum commemorat dicens:

sicut
''
Et
Christus dileclio-
Mandatum novum
^ ;
do vohis, ut dUigatis invicem, sicut dilexi vos

dileclionis
ubi illud inaius

iiilel-
Dei videtur
[)raetermissum. Sed bene
V omnino,
mnndfUum,
I.
pro
o.
in.
ergo.
Kd. ciim Z add. vt.

f
I)
**
Kd.
om.
d.
v.
Krf.
scd nolal:
^
Alii,
prnrccptnm.
otn.
>
I)
oiii.
u. d.
s.
d.
c.
dicitur.
'
Dc perfectione
\'i,
iustitine liomini.s c.
Aiig., il/id., el cliiirn
s,
ii.
I'.)
(!'
L iJ,
*.
.'U)l).
*
'^
Hcspic.
VIII.
I.
Cor.
10.
7,
n.
ti
.
'
(jiiac
8C(piiiiiliir
Aii{?iist.,
'
I)p
//(
Trin.
r.
10
()'>.
(P L 42,
ii.
\m).
.'{.j,
Cfr.
Pscndo-Ahacl., loc dl.

*;
An{,Misl.,
I
f-Adnt/. lonn.
2 (Pf.
1809;
vcrbotcnns
in CJlossa
ad Uorn.
.'<,
9.
678
LIBKR
III.
DIST.
XXVIII.
CAP.
I.
ligenlibns lUriimqne inveniliir in singiilis, quia qui diligil Deiim potest
non
eum contemnere quem Deus
praerepit diligi;
e't
qni
dilif^ît
proximum, quid in eo diligit nisi Deiim ? Ipsa est dilectio ab omni mundana dilectione discrela, quam distinguens Dominusait: Sicut (lilexi vos. Quid enim nisi Deum dilexit in nobis, non quem habebamus, sed ut haberemus, sicul medicus aegros Et quid in eis
""
!
diligit
nisi
?
salutem
quam
ciipit
revocare, non
expellere
Sic et nos invicem diligamus, ut,
"morbum quem venit quanlum possumus, inattrahamus

^
vicem ad habendum
Deum
in
nobis ex dilectione
Cap.
VIII.
Qaae
195
"êiX
carilate diligenda sin^

sint,
quae hac dilectione diligenda

ut ait
iam inquiramiis.
quibus
utendiim
qua-
Non enim omnia,
Augustinus^,
homo
vel
est,
diligenda sunt, sed ea sola, quae vel nobiscum societate
dam
referunlnr
in
Deum,
^
sicut esl
Angelus, vel ad
nos
ita
^
relata beneficio Dei
per
nos
indigent, ut
corpus,
qiiod
praecipiendum
est diligi, ut ei ordinate
prudenterque consulatur
DISTINCTIO XXVIII.
Cap.
I.
Si iubemur loiurn
196
llic
proximum
diligere et nos totos.
polest quaeri,
id
lum proximum,
est
^.
utrum illo mandato dilectionis proximi loanimam et corpus, nosqiie ipsos lolos diliillis
gere praecipiamur
Ad quod dicimus, omne genus diligendarum rerum

bus mandatis contineri.
diio-
Quatuor enim diligenda sunt, nt

est,
ait
Augusti nus^: unum,

ter-
quod supra nos
scilicet
est,
Deus; alterum, quod nos sumus;
tium, qiiod iuxla

"
iios
scilicet
proximus; qiiarlum,
qiiod
infra
Z add.
iiUeri.
qiiem.
D
I
oni.
Augiisl. loc.
c.
cit.
^-
Libr.
-*
Dr doctnna
Cfr.
christ.
23, n. 22
p.
(PL
13,
c.
34, 27).
Aug., ibid.
25, n
"
26.
Libr.
I
Ilugo, IL
clirist.
De Sacram.
c.
7 (P L
176, 531
el sq(i.).
De
lioctr.
23, n. 22 (P
L 3i, 27).
LIBER
III.
DIST.
XXVIII.
CAP.
I.
679
nos
est,
scilicet
scilicet
corpus. De seciindo et qiiarlo nulla praecepta danda

ut diligeremus nos vel corpus nostruin; praecipitur
et
erant,
autem
veritate,
Deus
diligi
proximus.
^
Ut
autem quisque
se diligat,
praecepto non est opus
quantumlibet enim
homo
iusti,
excidat a quia
qui
et
remanet
cainiem
illi
dilectio sui
oc/io
et dileclio corporis sui,

viri
nemo
cor-
unquam
oderunt
Hic
suam
habuit^: nam
pus suum crucianl, non corpus, sed corruptiones eius

^ .
pondus
non 197 non
videlur
Auguslinus
vel
tradere,
quod
ex
praeceplo
si
teneamur diligere nos ipsos
corpus nostrum. Qnod
est,
omne genus diligendarum rerum illis dnobus praeceptis continelur ^, cum et nos ipsos ^ et rorpus nostrum diligere debeamus, ad quod ^ necessarium praeceptum est, cum scriptum sit^: Qui diligit iniquila/em odit animam suam.
Sed
ciali
speciale de hoc
praeceptum non erat dandum,

id
nec
spe-
praeceplo opus erat

qnia
tradi, ut
quisque se
vel
corpus suum
diligerel,
hoc
in
illo
praecepto continetur^: Diliges proxi\\)\
mum
lotum
tuum
sicut
te
ipsum:
in
enim
et
proximum tolum
et
te
inlelligere debes.
Unde Augnstiniis
est
animam et corpus, et homo enim ex anima

in
eodem ^: Si le totum inlelligas, id proximum totum, id est animam et corpiis,

conslat et corpore
nullnm rerum
est.
dili-
gtindariim genus
his diiobus praeceptis
praetermissum
Cum
enim praecurrat
Sed
sinuil
dicil,
dilectio
Dei, eiusqiie dilectionis
modus
praescriptns
app.ireat, et sequatur dileclio proximi, de tua dilectione nihil

videliir.
diclum
sicut te
cnm dictum
et
iri
est:
Diliges
proximum tuum
^
ipsum,
aperte
tiii
abs
te
dilectio
praetermissa non est. Iicce hic
illo
[^raecepto
non modo
proximi sed
et
mei
di-
leclionem contineri, et tolius [)roximi lotiusque mei.
Kx
esl
qiio ap[)aret,
qiiod
ct
dictum
est de
de dileclione noslri
ila
cor[)oris nostri
seciindo et quarto
in
id
nulla praecepla danda

(jiiia
esse,
esse inleHi^'endiim, scilicet S[)ecialia ct divisa,

^
illo
uno
"
lotiim
continetiir,
et
(jiiia
id
fjiioc]
sumiis, et
([iiod
iiilVa
'
Z om. Ed. tnntummodo.

Aii^., ibirl. c.
10,
.34,
K(l.
cl
lUJ
.uld.
(juia.
U om.
'^
\a\.
ijiiid.
ioio.
'
26, n. 27.
.M.itih.
1'.),
I'.).
Kph.
.'i,
29.
I
Aug.,
i)i(l.
c.
23, 24 26,
ii.
*.
*
(J
Ps.
C.
''
I.ihr.
\)e
dorlr. rhrisl.
27
29).
680
nos
esl,
LIBICa
III.
DIST.
XXVIII.
CAP.
II-IV.
ad nos lanien perlinens, naturae etiam

est.
lege
diligimus, quae in
^,
besliis
Ideoque
et
de
illo
quod supra nos

^
et
de
illo
quod iuxta nos
est, divisa
praecepla sumsimus
in
quorum
altero
eius quod sumus, et illius quod infra nos est, dilectio conlinetur
Cap. ll-IV^.
Quod
198
in dilectlone
proximi includilur
dilectio
Angelorum.
Oritur autem hic de Angelis quaestio, ntrum ad illud praedilectionis
ceptum
diligere,
proximi
etiam
dilectio
**
perlineat
Angelorum.
Nam quod nullum hominem

Dominus
qui
in
exceperit
qui
praecepit
ostendit,
proximum
parabola semivivi
^
relicti
eum
dicens
proximum
erga
illum
^
exstitit
misericors.
Deinde subdit^:
inlel-
199 Vade, et tu fac .similiter
[Cap.
111]
ut
eum proximum
si
ligamus, cui vel

vel
exhibendum
esset,
si
est ollicium
misericordiae,
indiget,
esse,
exhibendum
indigeret.
sit
Nullum
vero
exceplum
Ditigite
"^
cui misericordiae
negandum
^
officium, quis non videat,

sit,
cum usque
ini
ad inimicos etiam
porreclum
Domino dicente^:
qui oderunt vos
esse
*
micos veslros
et ^
henefacite his
iManife^
stum
est igitur,
omnem hominem proximum

esl,
^
deputaiiduin
Proximi vero iiomen ad aliquid
nec quisquam esse proximus
nisi
proximo
potest
.
est,
Cnde consequens
et cui
praebendum
proximi
et a
quo praebenManireslum
Angelos
ollicia.
dum
est
est otlicium
misericoidiae, recte
dilectionis
proximum
etiain
dici.
igitur
praeceplo
sanctos
contineri, a quibus tanta
nobis
misericordiae impenduntur
se
Ex quo
et
Dominus proximum
significat
et
in
nostrum
dici voluil, ut in
parabola
saiicii ^
Prophela^: Quasi
proximum
et
quasi fratrem nostrum
sic
complacebam.
Posl continetur, in
Sed quia
U
excellenlior
Sic
Ed. et
(cfr.
VZ
et
add.
est.
iLernin redil noUilii

lleni
'^
condita
supra, nuni.
191), sed ileruni per vacat expungilur.
pariim repelil
posl verba se
2, 3 et
non
diligni add. etc. ut svpra.

<^
connexioneni, ce.
3
\\
4
'^
iunguntur.
D om.
;
D hominem.
et.
add.
add.
Ita UV; ed. om Z mandatum. omncm hominem proximum esse deputandum
etc. ceteris omissis.
V hif eam Ob texlus f D circa. D om.
Aug., loc.
cit.
Luc.
*
10, 37.
5,
August.,
I.
De doctr.
^'
christ. c.
30,
cit.
n.
31
(PL
3i, 30).
n.
Mallli.
4i, et Luc. 6, 27.
Aug.,
loc.
Aug., ibid.
32.
Aug., ibid.
n. 31.
Luc. 10, 33 seqq.
Psalm. 34, 14.
LIBER
111.
DIST.
XXIX. CAP.
I.
681
ac siipra nostram naturam est divina

lectionis
substantia,
^
praeceptum
.
dilicet
Dei a proximi dilectione dislinctum est

beneficia,
Ideoque
Deus omnia nobis impendat

includitur in
illo
non tamen nomine proximi

sicut nos diligere
praecepto;
toto
in
quem non
et ^
debemus,
sed plus
quam nos
corde
anima.
quantum homo est, sicut nos diligere debemus, eiusque secundum hominem dilectio illo continetur mandato; quem etiam secundum hominem magis quam nos, sed non qnantum Deum, debemus diligere, quia in quantum est homo, minor est Deo.
Christum vero,
[Cap. IV]. Hic
scilicet
notandum
esl,
proximum
spe
^
dici
diversis modis, 200
condilione primae
nativitatis,
conversionis,
.
propinqui-
tate cognationis,
ratione beneficii exhibitionis
DlSTliNCTlO XXIX.
Cap.
I.
De ordine diligmdi, quid prius, quid posL

Post praedicta,
de
ordine
in
carilatis
sponsa
Introduxit
me rex
enim qui
agendum cellam vinariam

agit:
est,
quia
dicit 201
et
ordinavit in
post
'^
me
caritatem. Videamus
Peccat
igitur
ordinem, quid
praepostere
prius, quid
esse debeal.
facias
**,
nam
scire
quid
et nescire
ordinem
^
faciendi
non
est
perfectae
cognitionis:
ordinis
namque
est qui
ignorantia
conturbat meritorum formam.
Ordmem autem
Ipse
diligendi
Augustinus"^
insinuat
dicens:
ordinatam
habet dilectionem,
ne aut diligat
est,
quod
non
est diligendum, aut
non
diligat
quod diligendum
est,
aut aeque
diligat
quod minus
vel
amplius diligendum
est.
aut miruis vel
am-
pliiis
quod aeque diligendum
cator est, non est diligendus; et
Onmis peccator, in quantum pecomnis homo, in (juantum homo esl,

vero propter se ipsum.
et
[il
diligendus est propter
Deum; Deus
Deus
(juis-
propter se
omni
*
hoiniru;
amplius dili;jendus est;

'
amplius
'^
'L
et.
Ed.
iidd. tola.
Kd. pdsleriiis.
''
(lyis.
'^
add. saepe.
f Ed.
om.
p. 3.
'
Aug.,
ibirl.
n. 3.3.
'^
(Jlossa
iii
Ps.
4,
M,
.J,
.ipiid l.yr;miiiii.
I7(J,
l'2(ij.
"
'
Ci\ul.
2,
I
4.
l'ro
hoc cap.
cfr.
c.
Iliigo,
Suvi. Sent
ir.
7 (IM.
Mlir.
l)e
doctr. christ.
27, n. 28
(PL
34, 29;.
68^
qiie Deiini
LIBER
III.
DIST.
XXIX. CAP.
II.
debet diligere
quam
se ipsum. Ilem,
amplius alius homo
(liligendus est
quam rorpus
iiostrum, quia propter

'',
Deum omnia
ista
diligenda sunt, et polesl nobiscum Deo perfrui
quod non polest

nos amipsos,
corpus, quia corpus per
animam
vivit,
qua fruimur Deo.

expressum
vel
est,
Audisti aliqua de ordine caritatis, ubi

plius debere diligere
et
amplius
In
Deum quam omnes homines animam alicuius * hominis quam corpus
nos
nostrum.
^
enumeratione etiam
quatuor diligendorum, superius
po-
sila,
prius ponitur quod supra nos est; secundo, quod
nossumus;
Ubi ordo
est au-
tertio,
quod iuxta nos

insinuari
esl; quarto,
quod
infra nos
esl.
^.
diligendi
videtur ex
ratione enumerationis
pariter
iNon
tem apertum, utrum omnes homines

tantum, quantum nos vel minus.
debeamus
diligere et
Cap.
II.
An omnes homines
202
pariter diligendi sunt.
Unde
et ^
super hoc
saepe
movetur
quaestio,
quam
perple-
xam
faciunt
Sanctorum verba varie

eiiim
^
prolala.
Quidam
observanda
tradere videntur, quod pari affectu
omnes
di-
ligendi sint; sed

sit.
in
effectu, id est in exhibitione obsequii, distinctio
Unde Augustinus''-:
Sed
Omnes homines aeque

possis,
diligendi sunt.
cum omnibus
est,
prodesse non
et
his
vel
potissimum consulen-
dum
qui
pro locorum
temporum
tibi
quarumlibet
sorte
rerum
colli-
opportunitatibus
constrictius
est,
quasi
quadam
tibi
iunguntur.
Pro sorte enim habendum

gatius adhaeret, ex
quo quisque
potius
illi
temporaliter
dandum esse. Idem Saper Epistolam ad Galatas^^: Operemur bonum ad omnes, maxime aulem ad domesticos fidei, id est ad Christianos: Omnibus enim pari dileclione vita aeterna optanda est,
quo
legis ^
frui.
alterins; ed. et Erf. alius
Erf.
annolat:
Alii,
nltrriits.
b n\nnerntionis.
^
^ Ed.
om.
eligis.
V tamen.
''
f
s.
add. in libro
I)e
doctrina
chrisliana.
Ed. el Z
Z om.
E. a. G.
'
Disl.
c.
XXVIII,
176,
c.
I.
i^)c.
^
cil.,
c. c.
28, n. 29*. Cfr. Iliigo,

6,
Sum.
Sent.
ir.
4,
7 (l'L
125).
Super
10 el n. 61
(l>
35, 2146);
sed
verba magis conveniunt

cL llieronvmi.
cum
Glossa
(ibi),
ciuae contlala est ex verbis Auguslini
LIBER
tsi
III.
DIST.
XXIX. CAP.
II.
683
quae
non omnibiis eadem possnnt
exhiberi
dilectionis officia,
fratribus
maxime suni exhibenda, quia sunt invicem membra, qui habent eundem Patrem . His aliisque testimoniis innituntur qui dicunt, omnes homines
pariter dihgendos esse caritatis affectu, sed
in
operis
exhibitione
differentiam
"".
Quibus obviat
terram.
bus,
nisi
illud
*
praeceptum Legis
et
de diligendis
parenli- 203
bus: Honora patrem

Ut
matrem
tiiam^, ut sis longaevus super

illud
quid
enim
specialiter
praeciperetur de parenti-
maiori dilectione forenl diligendi?

illi
Sed hoc
in
referendum dicunt ad
exteriorum exhibilionem,
dixit,
qua praeponendi sunt parentes. Unde honora

Obviat etiam
illis
non
dilige.
^
quod
Hieronymus
Super
'^
Ezechielem
204
ail,
scilicet
ut ordine carilatis, sicut scriptuin est:
Ordinavit in
me
carilalem, posl
omnium
^
patrem, Deum, carnis

el
filia,
quoque pater
diligatur et mater et
filius
frater et
soror.
^
Ambrosius^
illud
quoque
diligendi
in
exprimens ordinem, super
Canticorum: Ordinavit
me
caritatem, secundo capitulo
ait:
Multorum
vel
'^
caritas
inordinata est^:
quod
in
primo
est,
est,
po-
nunt lertium
parenles, inde
quarlum.
filii,
Primo
Deus diligendus
qui,
si
secundo
filiis
post domestici;
in
boni sunt, malis
praeponendi sunt. Secundum hoc

lionem proprium ponit*: Diliges
Evangelio
ad
cuiusque dilec^
Dominum Deum tuum

tuis
et
'*'
ex tolo
^
corde tuo
sicut
te
^,
et
ex
et
omnibus viribus
inimicos
proximum. tuum
non
et
ipsum,
sed
.
non ex
tota virtute,
sicut
te
ipsum,
simpliciter.
Sufficit
enim, quod diligimus
non odio
haljemus
Ecce ex praemissis aperte

talis distinclio
sit
insinuatur, quae
"*
in
affectu cari-
habenda, ut differenti affectu, non pari, homines

; (id.
" ^
*
esse diffcrmtiam
dt/Jerentiam faciimt.
u.
s.
l.
^
*^
Ua U U; ed.
tinnolat:
^
t.
i\ik[.
tuurn.
D om.; Z
Ed. om.
{)
ydd. etc,
f
el
om.
elc
s.
t.
tlrf.
Alii,
carius.
7///.
V secundum Apostolum, \wo

*
s.
c;
t.
I) orii. s. c.
add,
''
^ el
**
lerlio.
Z add.
\>
el
et
om.
e.
l.
c.
e.
e.
0.
'
v.
I)
li
add.
ex
lota
anima tua;
add.
ex
tota
mente tua.
oin.
'"
I)
om.
n quod.
Exod. 20, 12
2'i
'
(cfr.
2.'i,
Deiiler.
/i,
16;
MalUi.
I.j,
4).
j|.
xill,
liic
in
Ezedi. 44,
iPL
sil
442).
"
A
2,
Sclioiaslicis
11.
erronce
;
iriljuiliir
locns
Ambiosio, <!um
in
ex Origeiie
in
nioiii.
S)
*
siimliis
.Mallli.
vcrha
liaec
inveniunUir
(jlossa ordinaria
Imnc lociim
(v.
i).
22, 'M.
684
(liligainus,
LIBKR
et ante orniiia
et
III.
DIST.
XaIX. CAP.
II.
Deum, secundo nos

^
ipsos,
terlio
parentes,
inde
205
filios
fratres,
illi,
post domesticos,
demnm
inimicos diligamus.
Sed inquiunt
quae
de ordine dileclionis supra dicuntur,
esse referenda ad .opernm exliibillonem, quae differenter
proximis
exhibenda sunt: primo parentibus, inde
filiis,
posl
domesticis, de-
mum
inimicis;
Deum
vero
tam affectu qnam obsequii exhibilione
ante omnia diligendum.
Quorum
xiinos esse
'^
etiam nonnulli trarhuit, affectu caritatis tantum prodiligendos,
quantum nos
ipsos diligimus.
Quod confirmant
illa
auctoritate
Augustini^S
carilatis fratri
qui ait^:
Nec
iam quaestio moveat, quantum
debeamus impen-
dere, vero,
quanlum Deo. hicomparabiliter plus Deo quam nobis; fralri quanlum nobis; nos autem tanlo magis diligimus, quanlo
^
magis
diligimus
et
Deum
Ex hoc
praemissis testimoniis
et
Augustini
asserunt,
omnes
homines pariler diligendos a nobis,
tantum, quantum nos;
Deum
vel
autem plus quam

proximos.
nos, corpus vero
nostrum minus quam
nos,
Nec
in
enumeratione
praemissa qualuor diligendorum
ordinem
206
diligendi assignari
dicunt, sed lantum quae sunt diligenda.
Verum quia praemissa verba Ambrosii ordinem diligendi secundum affeclum magis quain secundum effectum diligenler intuentibus explicare videntur, non indocte aiii dicunt, non modo in
exhibitione operis, sed etiam
in
affectu carltatis
ordinem dilTerennos,
lem esse statutum, ut ante omnia diligamus Deum, secundo

lertio
parentes, quarto
filios
vel
fratres et huiusmodi, postea do-
mesticos,
demum
inimicos.
Quod vero Augustinus dicit, pariter omnes esse diligendos, el pari dilectione omnibus vitam oplandam, ita accipi potest, ut parilas non ad affectum referatur, sed ad bonum, quod eis oplatur, (|uia caritate ^ omnibus optare debemus ut paria bona niereantur, sicut Apostolus^, dicit: Volo, omnes homines^' esse
sicul me.
fianl
Optanda
et sic
est
enim minoribus perfectio maiorum, ut

p;irein
ipsi
perfecti
id
mereantur
beatiludinem;
vel
pari
di-
lectione,
esl,
eadem
Z Imnen.
dilectione
omnes
''
diligendi sunt.
Z
a.
qni.
*
*
Z om.
Z confinnat Avgustini auctoritas,

f
I)
pro
c.
A.
^
add.
///
Vlll tibro de Trinitate.
oni.
Ed. ca-
ritatem.
Kd. vos.
Libr.
Vlll
\)e
Trln.
c.
S,
n.
12 (P L 42, 959).
I.
Cor. 7, 7.
LIBER
III.
DIST.
XXIX. CAP,
II.
685
llem,
ita
qiiod ail:
potest,
id
Ul lantum diligamus fratres, quantum nos,

ad tantum
eis
inlelligi
est
bonum diligamus
oplemus
in
fratres,
ad
quantum
tiim
est,
nos, ut
tantum bomim
aeternilate,
quan-
nobis, etsi
non tanto affectu;
vel ibi
quantum
similitudinis
non quantitatis.
Solet etiam quneri: Si
parentes noslri mali sunt, vel

diligendi sint aliis
bonis, liac
filii,
vel 207
fratres, an
magis
vel
minus
ratione
nobis non copulalis.

Videtur, quod magis
sint
inali
diligendi
boni,
qiii
nobis
""
carne
non sunt coniuncti, quam
carne
coniuncti; quia nobis sunt
coniuncli corde. glutino caritatis: saiictior est enim copula cordium
quam corporum.
Unde
Beda^
de
illis
IJomini
verbis:
ait:
Mater mea
et
fratres
negligit
mei
hi sunt, qui
verbum Dei faciuni,
Non
iniuriose
matrem, nec mater negatur, quae etiam de cruce agnoscitur, sed

religiosiores monstranliir copulae
mentium quam corporum.

^,
Verumtamen
quaestio latebrosa est haec

alia.
illis
nec a
nobis [)lene
absolvenda properantibus ad
Movemur enim super

virtute,
verbis^:
Inimicos
non ex
lota 208
non sicut
non
te
ipsum
iiibet
diligere, sed
simpliciter: sutlicit
enim, qiiod diligimus et non

Qiiod
micuiii et
sicut te
ita
odio
habeamus
.
tibi
accipiendum
te
esl,
quasi sulliciat
^, et
diligere iniet inimicos,
non sicut
ipsum, quia oinnes
amicos
ipsum diligere debes. Sed ad oslendendum gradiis diligendi
Deum
proximum et inimicum, qiii tnmen proximus esl, propria Dominiis ponit, cum ait"^: iHlige.s Deuni ex tota virtute, et proxunum sicut te ^, noii ait, ex tola oirtate, ut ostendat, proximum
et
diligendum minus qiiain Deuin. Dicit etiam^:

addit ex tota virlute, nec sicut te
tkiim,
(jiiod
Diiiijite
inimicos, nec
Sutlicil
ipsum, sed
sim[)liciler.
",
diligimus et non odio habemus,
id esl
suflicit dicert',
ul diligamus et
non odio habeamus, non
(|uin
eos "diligere debea-
"
'
\)
add.
in.
''
7///
:i
airiK' sioit; IJ
f.
;i(l
nudi
orii.
//
noliil: Alii, nlii.
^
IJ;
/D
v{\.
oiu.
jidd.
I)
add, hnmines; ed.

'^
V om.
''
rt.
''
1)
c.
c.
n.
li.i
ilisinn.
\)
0111.
/.
r.
(jiun
nos,
pro
'
KxpOMttio
19, 25) (P
in
iAdnij.
4.3.3).
Lncar
Vcrhn
K,
1'.)
(<fr.
.Mallli.
12,
11);
.M.irc.
('iin<l(;in
.i,
M;
cfr.
loan.
libr.
L 92,
siinila
'*
.Hunl
ex Anihrosio
in
locnm
VI, n.
.1
(P L
1",
.1.
1678).
^
Scil.
:i7.
Amlirosji, \c|
'
poliiis
OriKcnis;
supra pag.
68:i,
nol.i
II.
M.tiili.
22,
I.ik
6,
27.
LOMBARDUS.
10
G86
LIBKR
siciit
III.
DIST.
XXIX. CAP.
III.
mus
209
cos,
nos, qiiia proximi

alios
sunl;
sed sufTicil,
'^
si
eos
ininus di-
ligimus
quam
alibi
proximos; quod diclionis
genus
innuit.
iiiimi-
Qiiaeri etiam solet,
cur Dominus praeceperit
(]iligere
^
cum
praecipiat odio habere parentes et
filios
Ad quod dicendum ^ est, duo esse diligenda in homine: naluram et virlutem, jitium vero et peccatum odiendum. Et parentes ergo, in quantum rnali sunt, odiendi sunt, et inimici diligendi, in quantum homines ^. Diligamus ergo inimicos lucrandos
""
regno Dei,
et
in
et
odiamus
in
pro[)inqnis,
si
impediunt
regno Dei,
fecit
^.
omnibus communiter naturam diligamus quam Deus
Cap.
III.
De gradibus
210
cariialis.
Sciendum quoque
est,
diversos esse gradus caritatis: est enim
carilas incipiens, proficiens, perfecta, perfectissima.
Unde
paratus
tur,
sil
Augustinus^:
Perfecta
caritas
hacc
esl,
ut
quis
pro fralribus etiam mori.
Sed nunquid
ut perficiatur,
mox
cum
ut nasci-
iam prorsus perfecta est?
Immo
nascilur;cum
fuerit ro-
fueril nata, nutritur;
borala, perficilur;
dissoloi, et esse
cum fuerit nnlrila, cum ad perfectionem

Ckrislo
^\
roboratur;
venerit
^,
dicit^:
Cupio
cum
etc.
Hic aperle progressus et perfectio
carilalis
insinuatur,
quam
di-
perfectionem etiam Veritas

leciionem
commendat dicens*: Maiorem hac
nemo habel, quam ut animam suam ponat quis pro Quod ulique dictuin est de opere dilectioms, quia amicis suis maior dilectioiiis effectus " non est quam ponere animam pro aliis. Nec te inoveat quod ail pro amicis: qui enim ponit animam i)ro
'.
amicis, ponit et pro inimicis, ad
hoc
iit
i[)si
(iant ainici.
^
I)
II
\U\
UZB;
7.
C(l.
dilectionis ;
^
distinclionis,
^
^
sod
correcl.
^"
inleri.
locutionis.
dicimas verum.
oin.
D udd.
csse.
add. sunt.
oni.
e.
VZ
C.
li
add. nos.
'
D.
f.
Z pervenerit.
affeclus.
Z B U
e.
c.
Z om.
quam
ut...
suis.
I)
An;;usi.,
in
1.
lietrncl.
c.
19,
n.
(P
32,
Gla),
et
I.
De Sermone Dosunl sen5,
mini
monte,
c.
15,
n.
H
I,
(P L
31,
1
1250), ex quibus
iocis suinlae
lcniiac sccjucnlcs. Allud. ad
Luc.
2.5.
i,
26.
*
In
13.
I.
Epist.
loan.
ir.
n.
(PL
3i, 2014).
'^
Phil.
loan.
15,
LIBER
III.
DIST.
XXX. CAP. UNICUM.
687
DISTINCTIO XXX.
Cap. Unicum.
'
Si melius est diligere inimicos

sil
quam
amicos.
Hic solet quaeri, quid polius

cos, an diligere inimicos.
plurisque merili, diligere ami- 211
Sed haec comparatio implicita
esl.
Si
""
enim conferatur
et
dilectio
auiicorum
tantum,
dilectioni
^.
amicorum
si
etiam
inimicorum,
dili-
perspicua esl absolutio

git
Sed
in
aliquo
uno homine, qui

sit,
simul
amicum
et
inimicum, quid horum potius

quia
quaeratur,
obscura
motu mentis agitur, de quo non est nobis facile iudicium, an unus et idem motus sit erga amicum t inimicum, sed erga amicum intensior; an duo, unns erga inimicum, qui dicitur difficilior, alter erga amicum, qui videtur ^ ferest
responsio,
de
ventior.
Nec incongrue putatur melior

est
"*
qui est ferventior; vel

ardentior,
si
unus idemque
aestimatur.
inde
potior,
ubi
est
non
improbe
Augustinus
micuin
et benefacere eis;
tamen sentire videtur, maius esse

neque hoc a tanta mullitudine
diligere ini- 212
quam amicum,
in
^,
qui perfectorum esse dicit diligere inimicos

impleri, quanta
exauditur
oratiorie dominica,
cum
(iicilur^:
Dimille
nobis
de-
hila nostra
sicut
et
nos dimittimus debitoribus nostris.

multis im[)leri, qui
lllam
enim sponsionem
micos.
Ait
dicit a
nondum
diligunt initibi
enim sic^^:
Magnum
est,
si
est
erga
eum
qui
nihil
mali fecerit, esse benevolum et beneficum; illud multo grandius et
magnificentissimae bonitatis
et ei
velis
ut
tuum
potest,
(jikkjuo
facit,
inimicum
sem|)er
diligas,
qui
tibi
maliun
vult, et
lu
boniim
Diligite
faciasque
quod
et
possis,
audiens
dicenlem
lesum^:
et
inimicos vestros,
benefacile his qui oderunt vos,

vos.
orate pro
persequentibus
et
calumnianiibus
Sed
quoniam perfectoriim
VI) om.
"
'^
po.sleriori
maiiu coircxM iniiniconun

''
mI.
vA
etinvi.
^
ilil.
sn-
iutio
; \)
om.
i.
dicitiir.
''
VZUd
.s.
iidd.
iltr.
VA
I)
idcm;
iiol.U:
Alii, ibi.
;nJd.
etc, cl
om.
e.
n. d. d. n.
add. in Enckindio.
'
M.illh. 6, 12.
''
Aii{,Mis(.,
/nchirid.
l.i
(PL
iO, 206).
"
Mullh. 5, ii;
I.iic.
6, 27.
688
filiorum Dei esl
LIBER
istiul,
111.
DIST.
XXX. CAP. UNICUM.

se debet
quo quidem
omnis
^,
^"
fidelis
exlen""
dere et
humanum animum
^
ad liunc efTectum
orando Dominum
secumque agendo luctandoque, perducere'*;
tamen, quia hoc lam
magnum
exaudiri,
bonum cum in
huius
lantae multitudinis
non
est,
quantam credimus
debita
oratione
dicitur:
Dimitte
nobis
nostra,
sicut et nos dimittimus
dcbiloribus
si
nostris,
procul
dubio verba
profecit ut
sponsionis
implentur,
homo, qui
dimittit
et
nondum
ita
etiam diligat inimicum, tamen, quando rogatur ab homine qui peccavit in
eum, ut
ei
dimittat,
^'
ex corde; qui
^
etiam
sibi
roganti
vult dimitti,
cum
orat
dicit:
sicut et nos dimittimus
debitoribus nostris .
peccavit,
si
Quicumque vero
movetur ut
diligere
sit
rogat
hominem
est
in
quem
peccalo suo
roget,
non
adhuc depuerat
'^
tandus inimicus, ut
eum
diCQcile,
sicut
quando
non
di-
inimicitias exercebat. Quisquis vero roganti et poenilenti

mittit,
non aestimet a Domino sua

quae,
peccata
dimilti;
quia
mentiri
in
Veritas non potest,
cum
et
^
docuisset
orationem,
hanc
ea
sententiam
posilam commendavit dicens^: Si dimiseritis liominivobis Pater vester vobis

^.
bus
peccata eorum, dimittet
Si vero non
^
dimiseritis, nec Pater vester
dimittet
"*
peccata vestra
scilicet
Ecce hinc haberi videtur, quod

ris
praelaxavimus,
benefacere
ei,
maioillum
virtutis esse diligere

fecit,
inimicum
vel
et
quam
qui nihil mali nobis

213
amicum.
simpliciler
Quod
minet
ista
"*
si
quis concedere
noluerit
illud
dicens: diligitur
isto;
ibi
intensius amicus
quam
inimicus, et ideo
potius
deler-
secundum praemissam
et
intelligentiam dicens,
compa-
rationem
et illam
factam inter dilectionem, qua

inimicus diligitur.
tantum dihgitur amicus,
qua amicus
vero,
Illud
quod sequitur, magis nos movet, quod

ubi
scilicet dicit,
non esse tantae multitudinis diligere inimicos. quanta exauditur,

dicitur:
cum
cui a
fratri
Dimitte ^wbis, etc,
dat
^'
intelligi,
quod
si
ali-
Deo dimittanlur peccata

roganti, qui
in
non
diligenti
inimicum,
tamen
non
se peccavit, dimitlit.
Sed
cum
peccata
Z vnnsquisqne.
ihI.
^
lla
UAC;
*
quod Z
^
luibuil,
sod mulavit
*"
\u
n/fectum,
^
quod habet
^
lid.
e.
Deum.
p.
Z proficere.
*
Z om.
B om.
ergo.
B om.
v.
Z om.
dimiltentur
vohis peccata
'
vestra, pro d.
^'
e.
P. v.;
et.
V
"
add. caelestis peccata vestra.

Kd. add. esse.
D om.
p
P. v.
lla
UB:
ed. add.
Ed. et
datur.
sed.
Matlh. G,
II,
15.
^Yg^ jbjj
^.
74^
LIBER
diinitlantur
alicui
III.
DIST.
XXXI. CAP.
I.
689
adulto,
nisi
caritatem habeat, sequitur ut cari-
tatem habeat qui non
diligit
inimicum.
in
Si
illo
Quomodo ergo nomine

mandalo^: Diliges
^
pro-
ximi omnis
homo
sicut
intelligitur
te
proxiest,
mum
tunc
*
tuum
ipsum?
est,
^.
enim omnis homo

^
proximus
inimicus; praecipimur ergo
inimicos diligere. Et quia illud

dili-
praeceplum generale
gere, etiam inimicos
omnibus praecipitur omnes homines
Quidam quod
ligere
hic dicitur simpliciter tenere volentes, illud prae- 214

illic
ceptuu) determinant dicentes,
perfectis dari
in
praeceptum
vero
in
di-
omnem hominem,
praecepium
etiam inimicum; minoribus

^
con-
silium, in
is,
vero
eos diligere, qui
nihil
mali fecerunt
et inimicos
non odire.
est,
Sed melius
ut intelligalur,
omnibus
illo
mandato praecipi
unctos diligere, etiam inimicos; cui sensui attestanlur superius positae auctoritates,
lllnd
et aliae
multae.
vero
^
Augustini
intelligitur,
novissime
positum, de
perfecta
est,
cari-
late
dictum
quae
tantum
perfectorum
qui non
solum amicos
exaudilur
sed etiam inimicos perfecle
diligunt eisque
benefa-
ciunt; quae perfectio dilectionis non est lantae multitudinis, quanta

in
oralione
dominica.
Et
hoc
re vera
grande
ita
est
et
et
eximiae
dicit^:
ila
bonitatis, scilicet perfecte diligere
inimicum;
ab
cum
non
acci-
impleri
verba
diligat
illius ^
sponsionis
,
homine^
qui
profecil
ut
^.
inimicum
de
dilectione
perfecta
pieridum est
DISTINCTIO XXXJ.
Cap.
I.
Si caritas semcl /lahila amillalur.
praetereundum \ (juod quidam asse- 215 runt, caritatem semel habitam ab ali(|uo iioii ()()sse excidere, milIII
iid
quo(|ue
non
esl
dilige.
Va\.
iidd. cl.
-^
Kd.
cl
15
add.
"
el.
"^
I)
udd. cui
f
senxui aUesldnlur supei'ins posilac auclovitates.

^
enjo.
rtil.
''
W otn.
ipsiux.
orii.
tl.
p. n. e.
I)
quidem,
cl
un\.
Z prnc-
lermittpudum,
sc;d
mvv.
\\\Wv\.
irl
praetereundum.
.Mallli.
22,
'17.
'
S(il,
Aiigiisliiius,
lo(
siipr.i
iioi;i
'.\
cil.
690
LIBER
III.
DIST.
XXXI. CAP.
I.
lumque damnandum hanc aliquando habere; qui hanc Iradilionem subdilis muniunl teslimoniis K
Apostolus^ ait: Caritas nunquam excidel . .\ugustinus^ etiam inquit: Caritas quae
^'
deseri
potest^
nunquam vera Item*:
fuit .
Caritas est fons proprius el singularis

Alieni
bonorum,
cui
non comrnunicat alienus.
sunt
omnes- qui audituri
sunt^:
Non
sit
novi vos. De hoc proprius,

el
tihi
Fons aquae vivae nemo alienus communicet tibi . Si autem

fonte
Scriptura ait^:
alieni
sunt qui audiluri
sunt
illam
vocem,
non
ergo
huic
fonti
communicant damnandi.
Ilem,
esl caritas,
Augustinus Super
securus esto;
nihil
in
Epistolam /oannis
procedere pcUesl
"^
'^
<(
Radicala
mali
Item,
dilectio
^.
Gregorius
Virtuti
Moralihus
dileclio
Valida
est
ul
mors^
enim mortis
comparatur, quia
nimirum
occidil .
mentem quam semel

Item,
visibilis
ceperit, a dilectione
mundi funditus
^^:
illi
Augustinus Super
quae
in
Epistolam loannis
fuerit,
Unctio inerit,
caritas est,
quocumque
radix
solis,
quae
ardente sole arescere non potest: nulrilur calore

Item,
speciale
non arescil.
est,
Beda Super
Dei
loannem'^'^:
Quaerendum
est
"*
Filii
agnoscendi
signum
fueril,
quomodo quod super enm deFilio
scenderit et manserit Spiritus. Quid magni

ipso
Dei,
quod
in
manere Spiritus astruitur? Nolandumque quod semper in Domino manserit Spiritus, in wSanctis vero, quamdiu mortale corpus
semper maneat, parlim rediturus secedat^- mabonis
insistant
^
gestaverint, partim
net enim
apud
eos, ut
actibus; recedit
vero ad
tempus, ne semper infirmos curandi, morluos suscitandi, daemones

"
*
Ed. et Z excidit.
^ Ed.
D om.
Z om.
i.
M.
Ed. notandnm.
recedal.
avtem.
'
Cfr.
Ilugo,
c.
II.
De Sacram.
p.
ct
13,
c.
).
!l
(PL
^
|
176,
539
13,
el
8.
sqq.);
Abael.
ei
Sic
et
non,
138 (P L 478, 1574
sqq
Cam\
Haec
fere
omnia testimonia, quae sequunlur, leguntur etiam

dist.
in
Decreto Gratiani,
l)e Poenit.,
2.
Sed apud (jialianum

(t.
I,
alio
ordine occurrunt, ac plerique texlus sunt lontesiimonia inveniuntur etiam

c.
giores.
loc. cit.
* 6
p.
^
1190
et sqq).
Quaedam
1,
apud
Abael.,
De salntaribns docnmentis ad qncnd. comitem

in
7 (P L 40, 10i9).
'
<^
Aug., Enarrat. Prov.

5,
Ps. 103, serm.

'
n.
9 (P L 37,
1343).
Matth. 7, 23.
c.
18,
17.
Tracl. 8, n. 9 (P L 35, 2041).
Libro X.
21,
n. 39
(PL
75, 942 et seq.).
Alluditur ad Cant. 8, 6.
I,
Tract. 3, n. 12
(PL
35, 2004).
"
/w Evang. loan.
33
(PL
92, 650).
LiBb:n
m.
dist.
xxxi. cap.
i.
691
M.inet ergo
ve-
eiiciendi,
vel
eliaiii
prophetancli
haheant
"^
facnltalem.
semper, ut possinl habere virlntes, ut

nit
mirabiliter ipsi vivant;

signa,
ad tempus, ut etiam
aliis
per
miraculorum
quales sint
intus, effulgeant .
Item,
Gregorius^:
virtutes
In
Sanctorum
Spirilus,
in
cordibus
quasdam
semper manel
in
secundnm
secundum quasdam requibus
cessurns venit et venturus
recedit.
his virtutibus, sine
ad vilam non pervenitur,

in his vero,
eleclorum suorum cordibus permanel;

in
per quas sanctitatis virtus oslenditur, nt
exhibitione
miraculorum, aliquando
Item,
adest, aliquando se subtrahit.

Ficta
Ambrosius^:
*
caritas est,
quae
in
adversitale
deserit .
Haec
tatnr.
innuere videntur, quod caritas semel habita non amit- 216
Ideo
quidam
in
praetaxatam prosilierunt audaciam, dicentes,
caritalem a damnandis non haberi, nec a

amitti; quos ratio vincit
et
auctoritas
sunt boni, qui postea fiunt mali, et e
qnoqnam habitam posse ^. Qnidam enim ad tempus converso. Unde quorumdam

qui
nomina Christus
abicrunt relro
sed
^.
dicit *
scripla in lihro vilae,

dicit
tamen
postea
Sed scripla
non
secundum praescientiam,
deserviebanl, quia digni
"^
secundum
illo
praesentem
iusliliam, cui
erant tunc
scienliam.
bono, quod habituri sunt scripti
secundum praeesl
in
Lnde
ut Sauli
^,
Ambrosius^:
ludae
^,
Quibusdam
gratia data
usum,
retro.
et
illis
discipulis quibus
Dominus'^ dixit: Ecce

post
nomina
vestra scripla sunt in caelis \ el
ahierunt
Sed hoc dixit propter iustitiam, cui deserviebant, quia boni eranl.
Prequenler enim anle sunt mali, qui

ties
(liiiii
fiituri
sunt
boni, et ali(|U()-
prius sunt boni, qui fiituri sunt et permansuri mali ; secunqiiod

diciintiir
scribi
iii
libro
ait:
vitae et deleri.
Qiiod
lalenus
vero
illis
A[)OSlolns
facil.
Caritas
(Miim
nunquam
raritatis
excilit, niil- 217
pro
Dignilalem
ostendens, dicit
"
^
lla
Kd.
et ;
pt nt.
*
''
Erf.
I)
tlac
orii
nnctoritalps,
^"
sed
nolat:
Alii,
hnec.
L'DC;
<*d.
pracscripti.
V cado; Z
lihro vitac.
'
Libr.
///
Iizrch.
Iiorn
'
/i,
ii.
II
<V\.
76,
(i,
S2fij
(i
cfr.
II.
.Moral.
*.
c.
^
.%,
Cfr.
n.
91
(PL
7.';,
698).
ln
II.
/>>/.
*
ad Cor.
Hespic
17,
*
(P L
10, 20.
17,
.lOO)
^
Hijgo, loc. ciL

*
(PL
'
176, 512.
t-l
Lik;.
loiin.
6,
G7.
/n Epist,
(ilos.Hrt.
nd
liom. 9, 13
f:fr.
I.
li
(i.
(PI>
i:jr);
|iririi;i
vcrl);!
l('^,Minliir
fnnliini
in
Ilrg.
II,
Liic.
10,
20.
692
eaiii
IIHKH
III.
DIST.
XXXI. CAP.
fiituro
II.
non excidere, qnia
liic
el
iii
cril;
setl
fides el
spes
evaciiabiinlur et scientia ^
IteiTi,
quod
dicitui'^ caritas
nunquain
Cuisse vera,
quae deseri
quia
potestj^,
iion
non ad essentiain
caritas,
caritatis referlur, sed
ad
eflicientiain,
efTicit
quae deseritur, hoininem vcre bealuin, nec perdamnandi, non
ducit ad
verum bonum.
fonti
alieni,
id
Huic eliam
scilicet
in
fine,
est
communicant,
sunt, de
quia non perseverant.

lioc
218
Potest
tamen
et cetera,
soli
quae de caritate
dicia
perfecta intelligi,
quam
perfecti
habent, qiiae semel habita non
amittitur; exordia vero caritatis ali(]uando crescunt, aliquando deficiunt

^.
Sunt enim virtulis exordia

disrernit, qui
et
^
profectus et perfectio, fjuos

illam
intelligit:
gradus
ille
parabolam
Sic est rein
gnum
Dei,
et
quemachnodum
exurgat semen
et
si iaciel
liomo semen
et
lerra
Etsi ^
et
(lormiat,
germinet
crescat, etc.
ergo
perfecta carilas sic
radicata est, ut
amilti
nequeat
^,
incipiens ta-
men
non
el
provecta amitti potest, et saepe amitlitur; sed
dum
habelur,
sinit
habentem criminaliter pecc;u(\
Quod
caritas;
fuerit,
Augustinus
est
ostendit
^,
inquiens
'^
:
Quia
radix
est
omnium malorum
alia
^,
cupiditas
et
radix omniuin
nisi
bonorum
aliquis
simul ambae esse non possunt:

plantari
si
una rndicitus evulsa
non
potest.
Sine causa
conatur
.
ramos
incidere
radicem non contendit evellere
Cap.
II.
Quare
fides,
spes, scientia
dicuntur euacuari,
ipsa
sit
et
non caritas,
cum
219
et
ex parte.
Advertendum
ex parte
etiam
est,
quomodo
^,
fides.
spes
et
scienlia di-
cantur euacuari, quia ex parte sunt

sit:
et
non
caritas, cuin et ipsa
ex pnrle enim,
id
est
imperfecle, diligimus, sicut ex
"
V om.
Va\.
si.
'^
Z B
.'KJil.
rel.
^*
(licens.
'
.
exciikve.
U atlendendum.
Hiigo, loc.
cil.
(PL
I7G.
^
;UI
Cfr.
ol seq.).
.Miirc.
^
I.
(iregor.,
*
II.
/n Ezech. hom.
(alins
8.
S,
3,
in
n.
i el
^ (Pl. 76, 960)*.

1
4,
26.
6,
Senno 270
I.
rippendice), n.
(P L V), 2248).
Tim.
10.
Cov.
i:3,
LIBER m. DIST. XXXI. CAP.
III.
693
parte scimus,
iit
ait
Hesychius Super
cur
Levilicum \
caritas
Cum
igitnr
omne quod ex parte est, evacuetur, dicitur nunquam excidere^?

Caritas
excipilur,
quae
quidem etiam
ex parle
et
est,
ut saepe
Sancti docent,
in
quia ex parte diligimus nunc;
ideo ipsa
evacuabitur,
quan-
lum ex
ligas
parte est, quia
tolletur imperfectio, et
et
""
addetur perfectio;
diligendi,
"*
remanebitque ipsa aucta
actus
eius
et
Deum
propter se et
toto corde, el
modus proximum
ut di^,
sicut te
sed
modus eliminabitur ^. Fides vero et spes penitus vacuabuntur scientia vero secundnm actum et modum suum, qui nunc est, non secundum sui essentiam tolletur ipsa enim virtus scientiae remanebit, sed alium tenebit usum et modum.
imperfectionis
;
:
Cap.
III.
Si Christus ordinem diligendi servavil, qiieni nos.
Nunc iam
homo, ordinem
superest
diligendi
invesligare,
si
^
Christus,
praescriptum
omnem hominem
vit,
sicut se
ipsum
dilexit;
secundum quod 220 servaverit. Quod si est, omnibus ergo vitam optasalvi
ita
omnesque salvos fieri voiuil^\ sed non omnes noii est factum quod optavit.
Sed non est ignorandum,
in
sunt
et
eo
fiiisse
caritatem iuxta
implesse, qui
siint,
id
modum
servaest
eis
patriae, non
viae,
eumque ordinem
in
diligendi
in
tur in palria, non

healificati
suiit,
via.
Qui
enim
f)ei
patria
iam
pla-
adeo
iustitiae
addicti
sunt ut
nihil
ceat,
nisi
quod
Deo placet;
ac
per
vult,
hoc illorum
lantum
sicut
salu-
lem
volunt, (juos
Ila
Deus
salvari
eosque
sicut
solos
se
se dili-
guiil.
el
Chrislus eleclos
lantum
dilexit
eoruinque
salulem optavit.
" '
\a\.
orn.
f
*'
orn.
^"
VA. ex.
''
lid.
^
el
I)
ndd.
''
tnum.
Ikl.
teipsum.
\)
evficuatntur cel eliminabitnr.
orn.
cl
Z B
(idd. diliyuiil et.
'
Libro
1,
c.
2, 2
i:i,
(P(i L
c.
9:j,
800);
176,
n[)iid
.'141
Lyrnnurn
.'t
in (ilosso.
='
Cfr.
llu;;o,
II
Ue Sncram.
Hcspi*
.
p.
(P L
s.mi.j.
Cfr-.
siipru
disu .\.\IX.
I.
Tirn. 2, 4.
69/4
LIBKR
III.
DIST.
XXXIl.
CAP.
I.
KT
II-III.
DISTINCTIO XXXll.
Cap.
I.
De caritate
221
Dei.
ipse
''.
Praemissis adiiciendum esl de dileclione Dei, qua

nos,
diligit
quae
non
est alia,
quam
illa ^
qua diligimus eum

^
Diledio aulem Dei divina usia esl; eademque dileclione Paler

el Filius
et.
Spiriius sanctus se diligunt et nos, ul supra

dilectio sit immulabilis et aeterna,
diligil.
"^
disserui-
mus; cumque eius

magis, alium minus
alium lamen
Unde
Augustinus
Deus
in
^:
Incomprehensibilis est dileclio atque

fecil, si-
immutabilis, qua
unoquoque noslrum amat quod

in
cut et odit quod fecimus. Miro igilur et divino modo, etiam

odit, diligit
quanda
Quis
nos; et hoc
quidem
omnibus
intelligi
potest.
ergo digne possit eloqui, quantiim diligat
membra
Unigeniti sui, et
quanto amplius Unigenitum ipsum^? De ipso^ etiam dictum est^:

Niliil odisti
eorum
qiiae fecisti.
Ex
Vidit
his percipilur,
quod Deus omnes creaturas

odisti
suas
et
S'\
diligat,
quia scriptum esl:
i\i/iil
eorum quae
diligil:
fecisti;
iteiu^:
Deus cuvcla
fecil,
qiiae fecerat, et erant valde

et
hona.
omnia
dili-
quae
git,
bona sunt,
et
omne boiium
magis
sunt
omnia
igitur
quae
illis
fecit;
inter ea
diligit
rationales
creaturas,
sui,
et
et
de
eas am[)lius, quae
membra
Unigeniti
multo
magis ipsum Unigenitum.

Cap.
ll-Ill '.
Quomodo Deus
dicitur magis diligere vel
minus
hunc
222
vel
vel illum.
sit,
Cum aulem
remittilur,
si
dileclio
Dei immutabilis
et ideo
non intenditur
dicilur
quaeritiir,
quae
qune.
sit
ratio dicti,
cum
i.
'
ma-
"
'^
Erf.
quia, sed nolal:
Alii,
*"
U om.
f
q.
^7. Deum.
oni.
D ad(i. snper loiinnem. Ob lexUis connexioncni,

^
U Christum.
ZD
quo;
ZH
etiam.
cc.
2 el 3 coniungimus.
Libr.
n.
Sent. disl.
.\,
c.
et disl.
XVII,
23.
c.
i.
"*
1n Evang. loan.
31.
Ir.
110,
(PL
3o,
1923).
^j^p
n^
Gen.
I,
LIBER
gis vel
ligere,
III.
DIST.
XXXII. CAP.
illiid,
Il-III.
695
omnia
di-
minus
^
diligere
hoc quani
et
cum
dicilur ^
dicimus, dileclionem Dei, sicut pacem,
exsuperare
omnem
sensum
humanum,
^
ut ad tantae altitudinis intelligentiam vix ali-
quatenus
ligi
aspiret.
Polest
tamen
inlelligi
ea ralione dici: omnia diei,
a Deo, quae
fecit,
quia omnia placent

sunt, nec
omnia approbat,
vel
in
quantum opera
runt
ei,
eius
tunc
"^
prius,
amplius placue-
cum
facta sunt;
ei,
sed et
antequam
fierent,
immo ab
vel
aeterno
omnia'* placuerunt
non minus quam postquam esse coeperunt^.

creaturas,
id
Quod vero
tis
ralionales
est
homines
Angelos, 22S
alios magis, alios
minus
diligere dicilur,
alios ad
non mutabilitatem caritaalios
eius significat, sed

alios
quod
maiora bona,
ad
^
ad minora
^.
dilexit,
ad
meliores
usus, alios
minus
bonos
Omnia
etiam
enim bona noslra ex eius

ergo alios magis, alios
nunc, quia
aliis
dilectione nobis
dilexit
proveniunl. Electorum
et diligit
minus
aliis
ab aeterno,
maiora,
minora ex dilectione sua praeparavit

minora bona
^
bona, aliisque
maiora, et
aliis
confert
in
lempore.
Unde magis
[Cap.
vel
minus
dicitur hos vel illos diligere.
III].
Consideralur enim duobus modis dilectio Dei: secun- 224

eflicienliam.
dum
magis
essentiHm et secnndum
Non
lecipit
magis
'^
vel
minus secundum essenliam, sed lantum secundum

dilecti
elTicientiam,
ut
dicantur, quibus ex dilectione ab aeterno

in
maius boquibus non

et
niim praeparavit el
lanluin.
tempore
tribuit, el
minus
dilecti,
Inde etiam est, quod
aliqiii,
quando
convertuntur
iu-
slificanlur,
dicuntur
tiinc
incipere diligi a Deo, non
quod Deus nova

dilectione
dilectione
dilexil
tunr,
quemqiiam
possit diligere
-^
immo sempiterna
quoscumque
vel
ante
wumli
constilutionem
diligit
sed
dicuntiir inci[)ere diligi al)eo'*)>, ciim aeternae Dei dilectio-
nis sortiuntiir
effectum, scilicet graliam
gloriam.
^
Unde
.\iigiisti n
us
^"
^:
Al)sit, iit
Deiis temporaliter aliquem

ipso
diligal quasi
nova
dilectiorie,
(juae
in
ante
non
eral,
apud
K(\.
el
17/.
(Inlerl.)
add.
'
Dpus.
f)
V
*
\\
add.
(i
D om.
e.
^"
Z add. sensus hvmnnus. f Z om. honum. Z om.

^*
^
''
Va\.
el
'^
V mdius.
Oeo, pro n.
\)
add. in
V.
dc.
Trinitnlc.
'
I)
(ili(juid.
'
Hespic. Phij.
,
i,
7.
''
Cfr. liii^jo,
e.
Sum.
Senl.
Ir.
4,
(.
K (P
L 176, 126);
I,
\'sf'Au\o-\\)iw\
*
Jipit. (he(d. chrisl.

'
32 (lL 178, 174K).

c.
Htspic. Kph.
i2,
i.
Miio, loe.
1(m:.
cil. .
Lihr.
V /V Tnu.
16,
n.
17
flM.
921).
Clr.
liugo,
cil.
696
LIBKR
iiec
IIF.
DIST.
XXXI!. CAP.
IV.
ET
V.
quem
praelerita Iransierunl, el futura iam
facla
sunt.
Itaque
onmes Sanctos suos anle mundi conslitutionem

destinavit. Sed
dilexit, sicut
prae-
cum convertunlur
modo
^
et
inveniunt illum, tunc incipere
ab eo
diligi
dicuntur, ut eo
dicatur,
quo
Ut
potest
humano
af-
fectu capi
quod
bonis,
dicitur. Sic
etiam,
cum
ipse.
iratus
malis dicitur et
infirmis
placidus
aspera,
ita,
illi
mutantur,
est,
non
lux
oculis
firmis
lenis
ipsorum
scilicet
mutatione,
nun
sua ,
ipse
cum
aliquis per iustificationem incipit esse

^
amicus
Dei,
muiatur, non Deus
Cap. IV.
Si quis
magis
vel
minus
diligitur
a Deo uno tempore quam

^
alio.
225
Si
vero quaeritur de aliquo uno

alio,
utrum magis
est
diligatur a
Deo
vero
uno
Si
tempore quam
distinguenda
dictionis ^
intelligentia.
si
enim referatur ad
dilectionis effeclum, concessibile est;

infiliabile
est.
ad dilectionis essentiam,
Cap. V.
*
Si Deus
al)
acterno dilexit reprobos.
226
De reprobis vero, qui praeparali non sunt ad vitam, sed ad

mortem,
dilexeril
si
""
quaeritur,
eos,
utrum debet
concedi,
quod Deus ab aeterno

hoc esse conad
iustitiam
qiios
dicimus, de electis solis simpliciter

^ dilexit,
cedendum, quod Deus ab aeterno eos

et
coronam praeparavit. De non
electis
vero simpliciter est conce-
dendnm quod odio habuit, id est reprobavit, sicut legitur^: lacoh dilcxi, Esau^ odio liabui; sed non est simpliciter dicendum, quod dilexit dilexil, ne praedestinati intelligantur, sed cum adiectione " et quales eos, in quantum opus eius futuri erant, id est, quos
:
facturus eos erat.
D quo.
Alii,
l)
''
V B
sical.
^
''
Va\.
on).
^ Ed.
f
Evf.
el
Z
"
dilectionis ; Erf.
annotai:
"
dictionis.
Kd. ditcxit.
Z om.
U add. autem.
V n
quod.
Aiig.,
ibid.
Maiach.
I,
2 et
3.
et
Rom.
9,
13.
Cfr.
Ilugo, loc.
cil.
LIBER
III.
DIST.
XXXIII.
CAP.
1.
II.
ET
!ll.
697
DISTINCTIO XXXIII.
Cap.
I.
De qaatuor principalibus
virtuiihus.
Posl praeclicta de qiialuor virtiitibns, quae principales vel car- 227

dinales
vocantur,
disserendum est; quae
sunt
iustilia,
fortitudo,
prudentia, temperantia.
De quibus
Augustinus^
ait:
liistitia
est
in
subveniendo
miseris; prudentia in praecavendis insidiis; fortitudo in perferendis

molestiis; temperantia in coercendis delectationibus pravis .
De
his dicitur
in
libro Sapientiae^:
et
Subrietatem
et
pruden-
tiam docet, iustitiam

Hae
<r
virtutem
".
Sobrietatem vocat temperan-
tiam. et virtutem vocat fortitndiiieni.

virtutes
in
cardinales
dicimtur,
ut
ait
Hieronymus^,
vi-
quibus
liac
mortalitate bene vivitur, et post ad aeternam

.
lam pervenitur
Cap.
II.
Utrum
in
Christo fuerint
et
in Anyelis sint.
(juae in Christo plenissime fuerunt et
sunt, de
cuius pleni- 228

^,
tudine nos
in
accepimus^;
in
quo habuerunt usus eosdem

viae.
quos
patria habent, el
quosdam etiam
Cap. HI.
De usibus eorum.
Verumtamen, an
incipianl, qui,
sinarit esse,
**
<<
hae virtutes (cum

prius esset,
[^crdiixfMint,
reptilunt.
et
ipsae in
animo esse 229

erat) deesl.
cum sine illis cnm ad aelorna

veritalem, (juod
tamen aninuis
nonmilla
''
(jiiaestio
VZB D
inff.i
Z H
(inlcil.)
add. omnes.
"
eisdem.
'
Libr.
lor.
XiV
(ii.;
l)e
Trin
c. 9,
n.
i2 (PL 42, lOiG).

civ.
'^
Cnp.
8,
7.
''
IV.lius
Augusl.
noiiii:
*
cfr.
l.
XXII.
Ik
Dei,
v..
2i, n.
sic
'.i
(l>L i\,
780).
Lrf.
hic
(inndulph.
111.
Sent. cnp. penuttimo
inlilubU
Unnc nnrturitntem.
lo.ui
1,10,
Qu.'n; s('(|iiunlur
suiuUi sunl cx Augiisl.,
XIV
l>e
Trin.
r.
'.>,
n.
12
(PL
42,
IOi.'>
cl sc(|.)*.
698
LIBKR
III.
DIST.
XXXIII.
""
CAP.
III.
Qnibusdarn visum
esl,
esse
desilnras, et de tribiis quidem,

hoc'' dicitur,
priideiitia scilicet*,
nihil
dici
fortitudine, temperanlia, cuni
non
no-
videlur.
Iiistitia
enim immortalis
est et
magis tunc perficietur

conlemplatione
inslituil
in
bis,
quam
esse cessabit,
cum
beate vivemus
"*
natu-
rae divinae, quae creavit omnes, ceterasque

nihil
est.
naturas, qua
iuslitiae
melius et
amabilius est; cui
regenti esse
subditum
in illa
Et ideo inmiorlalis esl

talis
omnino iustitia^ nec

erit,
beatitudine
esse desinet, sed
ac tanta
ut
perfectior
et
maior
esse
non
possit.
Fortassis et aliac
tres
virtutes:
prudentia
sine
ullo
iam
periculo erroris,
fortitndo
sine
^
molestia
tolerandornm
in
illa
malorum,
felicitate,
temperantia sine repugnatione

iit
libidinum, erunt
prudentiae
ibi
sit
nullum bonum Deo praeponere

cohaerere;
lemperantiae,
vel
aequare;
defeclu
fortitudinis, ei
firmissime
nullo
noxio delectari.
((
Qnod vero
in
niinc agit iustitia

insidiis,
in
in
subveniendo miseris, quod

forlitudo
in
prudenlia
molestiis,
prapcavendis
quoil
perferendis
pravis;
quod
lemperantia
ibi ^,
coercendis
mali
erit.
delectalionibus
Ista
non
erit
omnino
praeteritis
iibi
nihil
igitur
virtutum
referenda
opera
liiiic
morlali vitae necessaria, sicut fides, ad
quam
sunt, in
habebuntur
Ecce aperle hic dicit

in
Aiigustinus, quod
Super Exodum
id esl
^
praedictae virlutes
futuro erunt, sed alios usus tunc habebunt
quam modo.
ita
Cui
Beda
consentit,
dicens:
caeli
Co-
lumnae, ante quas appensum est velum, potestates

tuor eximiis virtutibus praeclarae,
sunt qua-
forliludine, prudentia,
tem-
perantia, iustitia, quae aliter in caelis servanlur ab Angelis el ani-
mabus
sanctis,
quam
hic
fidelibus.
Et
consequenler assignat
et
IJeda nsus illarum

statum, imilans
virtutum
seciindum
in
praesentem
futurum
Augustinum
praemissis assignationibus.
^
*
\)
creatasque.
0111.
.s.
Z udd. eas; EvL eas, pro * Z om.

/i.
esse, scd notat; Alii, esse.

/"
^
"
Z.om.
ergo.
hic.
VZ
repuijnatitia.
Z om.
'
Hcspic. Sap.
1,
15.
Libr.
II
l)e
Tabermw.
c.
8 (P
L 91, 446);
in
Cjilossa
apiid Lyranuin ad Lxod. 26, 32.
LIBER
III.
DIST.
XXXIV. CAP.
I.
ET
II.
699
DISTINCTIO XXXIV.
Cap.
I.
De seplem donis Spiritus
sancti.
Nunc de septem donis

considerandum
turo desitura
est,
Spirilus sancti
agendum
est,
ubi prius 230

in fu-
an haec dona virtutes sint; secundo, an

vel
sint,
onmia,
vel
horum
aliqua; deinde,
an
in
Christo fuerinl cuncta haec dona.
Cap.
II.
Ufruni sini virlules,

Haec dona virtutes esse nec
ostendit, ea septem
et sint
in Angelis.
in
futuro desitura,
Ambrosius
231
fore virtutes dicens, el in

Dei,
i!la
Angelis abundantiscaelestis,
sime esse,
sic:
Civitas
lerusalem
non meatu
alicuius fluvii lerrestris ablnilur, sed ex vitae fonte procedens Spirilus sanctus
,
cuius nos brevi satiamur hauslu,
in
illis
caelesti-
bus
spiritibus
redundantius videtnr efHuere, pleno septem
virtueditis
tum
spiritualium fervens
meatu.
Si
enim
*
fluvius
riparum
superfusus exundat, quanto magis Spiritus
omnem supereminens
quadam
autem
sancti-
creaturam,
cum
nostrae mentis arcana tanquam inferiora perstrin-
gat, caelestem
illam
Angelorum naturam
'^
efl'usiore''
ficationum ubertate laetificat!

iJeinde sanctificationes
ficalionibus, rpias
expoiiens subdil
^
^,
^:
His
sanctiet
cnnmerat Isaias
dicens: Spirilus sapientiae
intellectus
ris
^,
consilii et fortitudinis
'^
scientiae
el
pietatis et tinio-
Dei^. Lniim esl

.
ergo flumen, sed multi spiiilualium donorum
mealus
Qiiamvis ergo mulli dicanliir spiritus, ut spiritus saelc,

uiiiis
pientiae
et intellectus,
lamen
est Dei Spiritus,

r//?;/^/e/i.s'
suae liber'
lalis arbiter,
omnia pio
*
aiirtoritale voliuitatis
singulis
^
"
giont'.
''
Z
U
orn.
<<
K(i.
add. sducliis,
(jiiod
*"
in
csl
;i(l(l.
poslciior.
t'
rfjii-
Kd. sfincti/iaitKniem.
cd.
l^d.
..
<'i(i(l.
spiritiis.
'
\.i\.
add. spinlns.
ll;i
I);
l)ommi;
7.
om.
consilii
Ihi.
I)
om.
Mi, 740).
-'
Libr.
n.
Dr .Spuitu snncto
cfr.
II.
10,
ii.
I7K
(l> I.
Amlîos.,
*
ibid.
I.
179;
c.
12, n.
cit.
UO
(F
IG, 772).
c.
Ciij.
II,
2.
c*.
Ucspic.
ii.
I
Cor. 8, 8. Amhros., loc.
|i<-inim
10, n.
17'.),
jinrlim
ibid.
12,
10.
700
ijbi<:h
m.
dist.
xxxiv. cap.
ui.
Hic expresse Iraditiim esl, septem
dona
et
virlntes
esse
sanclifi-
cationesque fidelinm mentinm, el

et in
in
fiUnro non desilnra,
cnm
sint
Angelis.
Cap.
III.
Utrum
232
In
in Ckrislo fuerinl.
Chrislo etiam haec
eadem
fnisse,
et
Isaias^
ostendil dicens:
Egredielur virga de radice

det, et
et
lesse,
flos
de radice eius ascen-
requiescet super
eum
spiritus Domini, spiritus sapientiae

fortiludinis,
inte/lectus, spiritus consilii et

et
spiritus scientiae
et pietatis,
replebit
eum
spiritus timoris Domini.
His
dicit
anlem videtnr
sic
obviare
scilicet
quod
Beda^
de
in
timore
Domini
super parabolas,
qnod omnis timor

:
fuluro cessabit.
Ait
enim
super illum iocum
Timor Domini principium sa;
pientiae^:
Duo sunt timores Domini

est,
servilis, qni princi[)ium
est
sapientiae; et amicalis, qui

vilis
perfectionem sapienliae comilalur. Serqnia qui post errata sapere

inci()it,
principium sapientiae
limore
corripilur
^.
primo
divino, ne pnniatur; sed
hunc perfecta
auget;
caritas foras mittit
Snccedit huic timor
Domini sanctus, permacaritas, sed
nens in saeculum saeculi^, quem non excludit
quo timet
Uterque
filius,
ne vel
in
modico oculos amanlissimi patris olTendat.
in
futuro cessabit. Caritas \ero

n
*
nunquam
excidet'^.
.4^/0-
us qnoque super illum locum Psalmi ^ ^: rabo ad templum sanctum tuum in timore tuo, timorem turum dicit sic: Timor Doinini est magniim praesidium
cientibus ad salutem, sed pervenientibus
A ugusti
desiprofi-
foras mittitur: non eniin
timent iam amicum, cuin

perducti fuerint .
scillcet
ad
id
quod repromissum
non
nec
'^
est,
Ex
233
Si
his auctoritatibns significatur, (juod timor
erit in futuro.
autem
tiinor
non fuerit
in
in
futnro, ergo
"
septein
sanclis.
dona
erunt, nec inodo sunt
Angelis sive
in
animabns
Z om.
Erf.
Z n vero.
Alii,
Z om.
'^
Z D proniissuju.
'
Iid.
liif.
el
nec; sod
annolal:
sive.
Cap.
^
II,
-3.
5,^p,,,.
p^.^y
'
I,7(PL
I.
91, 939).
Respic.
I.
loan.
in
4,
18.
8,
Kespic. Ps.
18,
10.
Uespic.
Cor. 13, 8.
c.
Enarvat.
Ps.
5,
n. 9
(PL
3G, 87j. Cfr. Abiicl., Sic et uon
78 (P L 178,
i4o3
el sijq.).
LIBER
III.
DIST.
XXXIV. CAP.
IV.
701
Ad quod dicimus,
sunt et
in
auctoritatum
praemissarum
illa
quae
videtur
repugnantiam dirimentes, quod septem

in
dona
usus
et in Angelis
*
modo
erunt
animabus
sanctis
"^
feliciter
viventibus
et in nobis
futuro, sed
non babebunt
oumia
et
bos
sive
baec
facit
ollicia,
quae nunc habent; ut verbi

ne
gralia, timor filialis

"*
modo
timere
facit
offendamus
etiam
quem diligimus, in nos revereri eundem

;
ne separemur
vero
faciet
ab
eo,
futuro
vel
nos reveieri,
quando non
separationis
timebimus
vel
separari,
offendere.
in
Non
vel
ergo metus
^
offensionis
nunc
est
Angelis
animabus
sicut
sanctis, nec in
nobis erit in futuro, sed reverentia, quae est mixta''

dilectio;
cum subiectione stolus dicit in

exauditus
est
quae etiam
^
'^
in
^
Chrislo
fuit,
Epistola ad Hebraeos
loquens de Chrislo:
ApoQui
pro sua reverentia.

'in
Quidam tamen secundum effectum timorem

Angelis tantum esse contendunt.
Christo et in
Cap. IV.
De timorum
Et quia de
esl,
dislinctione.
timore
tractandi
scilicel
nobis
occurrit
sive
locus,
sciendum 234
ser-
quatuor esse timores,
mundanum
sive
vilem, initialem, castum vel filialem
humanum, amicalem ^
^,
Itumanus limor
pati
est,
ut ait
Cassiodorus
in in
quando timemus
pericula carnis, vel perdere bona mundi, propter quod delinest \ qui
quimus. Hic timor malus

deseritur,
primo gradu
Evangelio
^
cum mundo
ti-
quem Dominus
prohibet
dicens: Nolite
mcre eos qui occidunt corpus, etc. Timor autem servilis est, ut ait A ug ustinus
timorem gehennae continel
iudicis et
'"
'^,
cum
facil,
per
se
homo
a peccalo, (luo
praes(,Mitiam
iion
poenas meluit,
*
et
timore
^
''
facit,
quidquid
boni
'^
[)
om.
aniiolat.
''
timpnliljus.
^^
Z omnes ; A omnino;
ejl.
Evl'.
iilrarrxjiic
varianlcm
'^
nt.
II.
L)
lla
'
UVIi;
V
add.
''
in.
\)
nm.riina.
\)
orn.
infra,
Z
'
orn.
in E. a.
orn.
"*
(/uod.
Wd. amirahilrm, (juod
8ac'i>iu.s
add. .supcr Psalmuni.
Cap.
;,
7.
"^
In
iirolof,'0
Suppv
apiid
(!' I<
l\s.
127 (P L 70, 031)*; scd liaec

ihid.
v.
cl
(juac
si;(|inmlur
fcrc
v<.'rl)olciiiis
ii.
I.yiMniim
.'{7,
1,
ct (jiioad
scnsiim
ir.
apiid Aiigust. ibid.

c.
*
Enanat
ct
1777;. Tfr. Iluffo,

'
Sum.
2H
;
Senl.
3,
i.
17 (F>L
I.oc.
cil.
I7(i,
M.';j,
Abacl., loc.
cil.
Mallli.
10,
Liic 12,
LoMnAROIS.
II.
702
liniore
MBKR
amitlenili
III.
DIST.
XXXIV. CAP. V.
patiendi
bonum, quod non amat, sed timore malum, quod forinidat. Non timet, ne perdat amplexus
aeternnm
""
pulcherrimi sponsi; sed

iste
timet,
ne mittatur per
in
gehennam. Bonus
fil
est
tiinor et utilis,. licet

iustitiae.
insufficiens,
quem
incipit
paulatim con-
suetudo
Et
succedit
et sic
initialis
limor,
quando
quod durum eral
amari;
incipil excludi
servilis
timor acaritate.
Et succedit deinde limor castus sive amicalis,
quo timemus, ne
non permanens
sponsus tardet, ne discedat, ne ofTendamus, ne eo careamus. Timor

iste
de amore venit.
Ille
quidem
servilis esLutilis, sed

"^
in
aeternum, ul
Et attende,
iste ^;
limor divinus
comes
est per
onmes gradus.
235
quod qualuor hic distinguuntur timores, cum supra

esse.
Beda
rem
fuit
dixerit,
duos
Sed
Beda humanum
praetermisit timo"*,
et
^,
nomine
Servilis
duos,
el
quos hic distinguimus
complexus
dicit.
scilicel
servilem
initialem;
amicalem vero castum

et
^
Augustinus quoque servilem discernit, dum Epistolae ad Romanos

enim accepisiis spiritum
pistis
castum
'^
timorem
aperte
illum
locum exponit:
Non
tiinoti-
servilutis
iterum in timore, sed acce^,
spiritum adoptionis filiorum Dei

unus, qui est
in
ita
dicens:
Duo
in
res hic insinuantur:
perfecta caritate, scilicet

'^
mor
castus; alter, qui non est in caritate, id est
servilis,
si
quo
fiat
quamvis
quod
Deo credatur,
iion
tamen
in
Deum
et
bonum
non tamen bene.

est
facit
Nemo enim
invitus bene facit, etiamsi
bonuin
Cap. V.
De casto
236
et
servili et initiali.
lalius disputat^
De
Sed qui
liis
'^
eisdem
timoribus
iudicii;
si
dicens^:
Coepit
aliquis credere
'"^
diem
coepit credere,
coepit et timere.
in
adhuc
liinel,
nondum
habet
'^
fiduciam
die
iudicii,
Z ut; D quod.
Alii,
VZ
Z
add. castus.
D qui
diutius. Erf. Domini, sed
annolal:
divinus.
correxil in districtius; el
^
om.
''
Iiic.
pro
c. f.
i.
Z
*
iltud, oni. locurn.
Z om.
'
s. a. s. a. f.
D.
Ed.et
V inclusit, VZ B sciticet,
^
*"
pro
e,
Z om.
|.'),
*^
Z om.
add.
inierl.
Auyustinus.
loan.
Ed. quia.
Cap.
35,
8,
(iiieiii
2
lociim Aiigiist. exponil
In Evnng.
c.
ir.
85,
n.
3
j
(PL
\.
1849).
c.
Aiigiisi.,
De Spiriiu
^
et
litt.
32,
n.
56 (P L 44, 236)
I.
Confess.
3*;,
12.
n.
19
(PL
32, 83:^).
loc.
Aug., /n Epist.
loan.
ir.
9,
n.
(PL
20i6). Clr. Abael.,
ciL
LIBER
III.
DIST.
XXXIV. CAP.
si
V.
703
in
illo
nondum
caritas,
est
in
illo
perfecta caritas ;
perfecta
esset
iu-
non
timeret.
Perfecta
enim
caritas faceret perfectam
stitiam, et
non
haberet,
quare timeret, immo haberet, quare deveniat regnuni

caritate
?
sideraret, ut transeat iniquitas, et
Dei.
in
Ergo limor
inchoata.
In
non est
in
caritate.
Sed
in
qua
Non
qua ergo? In perfecta. Perfecta, inquit ", carilas foras mittil timorem ^ Ergo incipiat timor, quia initium sapientiae timor Domini^. Timor quasi locum praeparat caritati; cum autem xoeperit caritas
habilare,
illa
pellitur
timor,
qui
ei
praeparavit
iocum.
fit
Quantum enim
terior,
crescit, ille
decrescit; et
caritas,
est
quantum
minor
timor,
illa
in-
timor pellitur
foras.
Si
Maior
timor;
minor
caritas,
maior timor.
sicul
autem
nullus
non
est
qua
inlret caritas;
videmus, per setam introduci linum ^ quando

"*
aliquid suilur;
sic
seta prius intrat, nisi
exeat, non succedit linum;
timor primo occupat mentem, non
aulem
^
ibi
remanet
timor,
quia ideo intravit, ut introduceret caritatem

Est
si
quae videtur huic esse contraria, 237 non habet pium intellectorem. Dicitur enim in Psalmo*: Timor
alia senteotia,
autem
^
Domini
nobis
castiis
permanet
timorem,
est
in
saeculum
saecuti.
Aeternum quensi
dam limorem
aeternum
dicit:
nobis
ostendit, sed
castum.
Quod
illi
ostendit
ista
ille
nunquid
contradicit
Epistola,
quae
Timor non
in caritate, sed
perfecta
per
caritas foillud
Si ^
ras mittit timofxnn? Hoc enim dictum

est per
dictum
est
loannem,
David. Sed
duas
nolite putare,
alium esse Spiritum.
unus
flatus
inflal
tibias,
non
potest
unus Spiritus implere

uno,
id est
duo corda
et agitare
duas hnguas?
Si spiritu
uno
flatu,
impletae duae tibiae consonant, impletae duae linguae Spiritu Dei ^

dissonare possunt^?
daui concordia;
hnmo quaedam
est ibi
consonantia, est quaeiion
sed au(Jilorem desiderat

Dei,
et
studiosum,
otiosum.
Ti-
Ecce movit duas linguas Spirilus
audivimus ex una:
alia'':
mor non
cst
in
caritate;
audivimus
saeculi.
'.
ex
Timor Domini
tioc? Dissonant?
castus pcrmanet in saeculum
Quid
est
Non. Excute aures, intende melodiam

"
<j(l.
*^
Non
sine causa hic addidit
er(j()
^'
15
7/<o.
''
'^
I)
filiitn
irl linum.
f
KJd.
''
inl(!rl.
prius;
niim.
ciirri
ZI)
et
nisi.
'
Z perrndnet.
*
snnctiis.
'
Va\.
.idd.
I)
sducto.
.idd
nhsif.
filtera.
Ijl.
melodias, scd nmioiat:
Alii,
melodiam.
'
I.
loan.
^,
1K.
'
Kccli.
I,
10.
"
Aii^,^
il.id.
ii.
i.
Ps.ilrii.
IH.
!().
704
caslus;
stus; est
illic
LIBEH
III.
DIST.
XXXIV. CAP.
est
VI.
non
addidit,
quia
timor
aliquis, qui
dicilur
ca-
aulern
alius
tiinor "
qui
non dicilur castus.
Discerna-
mus istos duos timores, et intelligamus consonantiam tibiarum. Quomodo discernimus? Attendat caritas vestra. Sunt homines, qui
propterea timent
Deum, ne mittantur
venit, ut exeat:
sic
si
in
gehennam, ne
qui
forie ar-
deant
cum
diabolo in igne aeterno. Ipse est timor,

sic
introducit
caritatem; sed
enim
propter
poenas times
desideras, sed
incipis
le
Deum, nondum
desiderare;
stus.
amas quem
eo,
*
times; non
bona
mala caves. Sed ex
quia mala caves, corrigis

erit
te, et
bona
cum
est
bona desiderare coeperis,
in
timor ca-
Quid
timor castus? Timere ne amittas ipsa bona, timere

te.
Deum, ne
recedat a
Cum autem
eum,
times
^"
Deum, ne
desideras
^
te
deserat
praesentia eius, amplecteris
ipso frui
Cap. VI.
Quo
238
dijfejânt
castus
et
servilis.
Non poles melius explanare, quid
intersit
inter
istos
duos
timores,
quam
si
ponas duas
facere
mulieres
maritatas,
timet,
quarum
unam
constiluas volentem
adulterium, sed
ne damnetur a
marito. Timet maritum, quia adhuc amat nequitiam. Huic non est
grata,
sed
onerosa
mariti
praesentia; et
si
forle
vivil
nequiter,
timet maritum, ne veniat. Tales sunt qui timent diem iudicii. Fac,
alteram
'^
amare virum, debere

illa ^
illi
caslos amplexus, nulla se adulIlla

llla
terina immunditia maculare velle: ista oplat praesentiam viri.

timet, et dicet:
timet.
lam
ergo
inlerrogentur, quare
illa
^'
timeant.
^,
timeo virum, ne veniat;

Illa
dicet:
timeo virum
^,
ne
di-
scedat.
dicet: timeo virum,
ne damnet
illa
dicet:
ne deserat K Pone hoc in animo, et invenis

mittit caritas, et alium
"^
timorem,
^ quem foras
in
timeo
timorem
caslum
permanentem
saecu-
lum
saeculi
lllum timorem perfecta caritas foras mittit, quia
Ed. om.j
"
ZD
UZ;
*
o/n.
aulem.
^
etiam.
*
lla
ed. ista.
lia
V cumque. Ed. et D ista.

*
perfrui.
^
'"
add.
^
^
Z om.
U damner.
Ed. invenies.
Ed. el
BD
ista.
UZB;
5
*.
ed. add.
virum.
desei'ar.
August., ibid.
n.
Aug., ibid. n.
in
6.
Cfr.
12,
In Evang. loan.
n.
tr.
43,
n. 7
(PL
35,
1702);
120)
Enarrat.
c.
Ps.
118,
serm.
(P L
37,
cit.
1534);
Bpist.
140, (alias
21, n. 52
(PL
33, 559). Cfr. Abael. loc.
LIBER
ille
III.
DIST.
XXXIV. CAP.
VI.
705
",
timor
tormentum habet, lorquetur conscientia peccatorum

Est
ibi
nondum
facla est iustificatio.
quod
titillet
mentem, quod
securitatera in
pungat, quod stimulel. Stim.ulat

sanat quod vulnerat timor
^
ille
timor, sed intrat caritas, quae

facit
Timor castus
animo.
a
Audivimus dnas
de timore Dei
"^ ;
tibias
dicit,
^,
loannem
et
David
est
consonanilla
tes.
Illa
quo timet anima, ne damnetur;

llle
de limore ^ quo timet anima, ne deseratur.

caritas
timor,
quem
excludit
^
ille
est
timor,
qui
permanet in saeculum
saeculi
in
Ecce
quis
sit
his verbis
praedictis
aperte ostendit
Augustinus,
qui nec ex tolo 239
aliquid de serti-
timor caslus, et quis servilis, et qualiter differant.
In
quibus etiam initialem timorem
significavil,
est servilis nec

vili
ex
tolo castus, sed,
tanquam medius,
:
et aliquid
de casto timore habet
facit
enim servire parlim
more poenae, partim amore iustitiae % per quem timemus puniri, et timemus ofTendere. Iste est timor in inchoata carilate, non in perfecla; et quanlum crescit carilas, tanlum decrescit iste timor,
quantum ad metum poenae, id est quanlum ad id quod facit timere poenam, et quantum ad lorrnentum conscientiae: nam quanto''
diligimus, tanlo minus timemus. Iste timor notalur
iii
illis
verbis
Augustini, ubi non negat, timorem esse in carilate inchoata, sed perfecta. Quod non posset dici de servili, quia, ut ipse supra dixit,
servilis
nisi
timor non remanet

ille
^,
veniente caritate; nec
intrat caritas,
prius
timor
exeat;
nec
in
illo
timore
si
aliquis credit in
Deum, etsi credat Deo; nec bene facit, etiam facit. Non est ergo timor ille in caritate etiam
qui carilatem liabel,
licet
bonum
est
qnod
et
inchoata, quia omnis

in
non
servilis
perfectam, et
bene bona
ritate
^'
facil.
Quare
est
sit.
non
est
timor
Deum credit in ille, quem

caritate,
ca-
inchoala fore concessil, el (piem,

ille
crescente
decre-
scere dixit; sed

caritate, nisi
limor
initialis,
quem non
negat esse in
perfecta
" et
Erf.
annolal:
^
Alii,
peccatnr.
*
'^
Ij\.
.idd.
scUicct ;
'^
Ml)
I)
oin.
lonnuem
enim.
Kd. add.
Dncid.
Ed.
a.ld.
Dei
dicil.
I)
l)
foris
mittit.
^
1)
iidd.
fncit
"
f lla
UVZ;
ed. add.
mnyis ;
add.
pliis.
retinel.
opern, el onj. hrne.
>
Aug., /n
/.
Episl.
lonn
l<.c. (ii.
n. 4 (I'
I-
:{.'),
201).
Aiife^,
ihid.
ii.
S.
706
LIBER
III.
DIST.
XXXIV. CAP.
VII.
ET
VIII.
Cap. VII.
Quod. timor servilis
et
initialis
dicuntur initium sapientiae,
sed differenter.
240
Sciendum tamen
initialis,
est,
qnod lUerque timor,

^
scilicet
servilis et
in
Scriplurae diversis locis

si
dicitur
"
initium
sapientiae,
in
et
ila
fore comperies,
diligenter annotaveris
fit
loca Scripturae,
et
quibus de timore Domini
menlio; ex
alia
tamen ratione
"
causa
diversa dicitur servilis inilium sapientiae, et ex

Servilis
alia
inilialis.
enim ideo dicitur

el
initium
sapientiae,
quia
praeparat
locum sapientiae
ducit
ad sapientiam, sed tamen non remanet
cum
""
ea,
immo
foras exit.
in
Initialis
vero dicitur initium sapientiae, quia est
inchoata sa-
pientia;
quem cum
quis habere incipit, sapientiam et caritatem ha-
bere
incipit.
Inde etiam est,
quod uterque timor

Scripturae
loca.
dicilur initialis,
quod
timor
invenire poteris per diversa
Uterque
etiain
interdum dicitur
^
servilis,
quia et ipse
initialis,
qui est in caritate

sicut et
inchoata, aliquid habet de servili, scilicet

aliquid habel
angorem poenae,
de casto,
scilicet
quod timet ofTendere^ ac separari.
Cap.
Vlll.
Quomodo
241
Illud
castus timor permanet in aeternum.

diligenter
est
quoque
notandum, quod
in
superioribus
per quod
^'
Augustinus
dicit,
castum
timorem esse aeternum;

scilicet
confirmatur praemissa sententia,
quod
spirilus timoris erit in
futuro, sicut et alia dona Spiritus
sancti.
faciet
Sed non habebit
omnem
revereri
illum
usum, quem
Fuit ergo
et
in
modo habet:
Chrislo
^
enim
sed
tunc
nos
Deum, non timere
separari vel carere.

in
timor
ille,
iuxta
usum
illum,
quem
rari,
habebit
vel
futuio
in Sanctis.
Non enim timuit Christus sepaprae omnibus reveritus

in.
ofTendere
*
Deum,
D
dicitur.
sed
eum
^
est.
D om.
oni.
ostendere.
Z quae.
Psnlm. 110, 10; Prov.
c.
'
I,
7; 9,
^
10; Eccli.
1,
16.
Cfr.
Hugo, Sum. Sent.

cit.
tr.
3,
17
(PL
176,
115).
^fp
Hebr.
5,
7.
Cfr.
Hiigo, loc.
LIBKR
III.
DIST.
XXXV. CAP.
I.
707
Cap. IX.
Si timor poenae, qui fuit in Christo, fuit servilis,
vel initialis.
Cnm
aiitem fuerit in Christo timor poenae, qiiaeritur, an isle 242

servilis,
limor fuerit mundanus, vel
vel
in
initialis.
Ad quod dicimus, nullum eorum

danus malus
est,
Christo fuisse, quia

et
in
in
mun-
ut supra
dictum
vel
est,
primo gradu
perfecta
cum
mundo
non
deseritur; servilis
vero,
initialis
caritate
esl.
Nullus ergo timorum istorum

fuit
fuit
in
Chrislo.
Polest limor
inest,
isle
ille
Quis ergo
dici
timor
ille,
quo poenam limuit?

qui
243
naturalis sive
humanus,
omnibus
hominibus
timor
quo
horretur mors ac formidalur

ralis,
poena.
Et dicitur
nalu-
non quia accesserit homini ex natura, secundum quod prius

quia non
sed
cui
fuil
iste
fuit
instilula,
timor concretus
^"
homini, nec de
per
^
bonis naluralibus,
quia
ex
corrupla
inolevil,
natura
peccatura
nalurahs.
omnibus advenit,
corruplio
tanquam
esset
Et est iste limor effeclus peccati, ul praedictum est.
DISTINCTIO XXXV.
Cap.
I.
De sapientia
Post praemissa
sapientia a scientia.
^
ct
scientia, (fuo (lifferant.
diligenter
considerandum
'*
est,
in
(pio differat 244
De hoc Augustiniis^
sapientia definierunt
ita
ait:
Philosoptii (hsputantes de
eam
dicentes: Sapientia
rum
dici
divinariimqiie scientia.
id
Kgo (pioqiu;
rerum humanautrariimque rerum cogniest

et
lionem,
est divinariim et
humanariim,
iiixla
sapienliam et sci(uitiam
posse, non
^
:
nego.
Venim
distinctionem
atii
dixit
Alii
datur serrno
sapientiae,
Apostoli, qua senno sci.entiae, illa

pcr
K(l.
cl
(corr. inlcii.)
''
concrentm.
^*
Krf.
pvopler, sfd .innolnl:
Alii,
Z prneilicAn.
I)
orn.
'
Hlr-
r.
i.
'
l.if.r.
XIV
Itr Triti. c.
1,
n.
.1
(l'L i2, 1077).
"
Cor. 12, 8.
708
FJBKR
iit
III.
DIST.
XXXV. CAP.
I.
definilio dividenda est,
reruin divinarnni co^^nitio sapienlia pro-
prie niinciipetnr,
liunianaruin
vero
cognilio
sciri
proprie scientiae noin
inen obtineat.
Neque vero quidquid

tribuo,
ab houiine potest
rebus
buinanis, ubi
est,
phirimum supervacuae
sed
ilhid
vanitatis et noxiae curiositalis
buic scientiae
tanlum, quo
ducit,
lides
saluber-
rima, quae
ad veram
beatiludinem
scientia
".
gignitur,
fideles
*
nutrilur, depliirimi,
fendilur, roboratur;
vis
qua
non pollent
polleant ipsa fide
plurimum
Aliud est enim
scire
quamtantummodo
beatam
et
.
'';
quid
aliiid
homo
est
credere debeat
propler adipiscendam
et
piis
vitam
scire,
quomodo hoc ipsum
opitiiletur
contra
impios defendatur,^quae proprio vocabulo appellatur scientia

245
I3e
his
quoque duabus virlulibus idem

eas
assignans,
Augustinus^
dif-
ferenliam
pienlia a
definiens
Psalmmn ait: Distat sascientia, testante sancto lob^, qui quodam modo singula ait: Sapientki csl pielas, scieatia vero est ahstincrc a
inter
super
malis
dicilur
^.
Pielatem vero hoc loco
posuit
Dei
cullum,
quae Graece
eius
theosebia, qiiae est in cognitione et dilectione

est
et
quod
semper
nere
incommutabililer
est
in
manet,
quod
est
Deus.
^
Absti-
vero
malis
medio pravae
haec duo
aperte
nalionis
prudenter
versari ^
Idem
Distat
quoque, inter
^'
distinguens,
qiia
ait"*:
ulimur
ab aeternorum
rebus;
illa
contemplatione
illa
actio,
bene
lemporalibus
quanivis
et
et
sapienliae,
est,
haec scientiae
depulatur;
scientia,
quae
sa[)ientia
possit
nuncupari
scio
ut
Apostoliis^
loquitur,
ubi
dicit^:
\unc
vult
cx parte; quain
In
scientiam profecto contemplationis Dei

differentia est, quia ad
scienlia [)ertinet .
intelligi.
hoc
ergo
contemplationem
sa[)ientia,
ad actionem vero
Ecce a[)erte demonslratum

pientiae et spiritus
scientiae,
sit
esl,
in
(juo
differat
spirilus
sa-
scilicet
ut sapientia
divinis,
scienlia
humanis attributa
"
rebus.
BD
plurimi.
^"
oni.
f
<=
U homnn
sed corr.
^
iiU.
vcl bedlam.
Z malo.
I)
qui.
Z conversari.
in.
dicit vel
(lislinyiiit
*
Augustinus, pro
15
d. a., el
asserit;
om.
u. d.
^ Ed. ei
cnm D
ed
conlimiai in libro
XII de
Trinitate.
dijferani.
"
Enarrat.
28, 28.
i2,
in
Ps.
^ 5
I3."),
n.
(PL
2,
37, I760j*; cfr. Enchirid.

15.
^*
c.
fPL
c.
40, 231).
Cnp
Hespic. Phil
I.
Libr. XII
De Trin.
U,
n.
22
(PL
1009).
Cor. 13,
12.
LIBER
Et lU docet
sto,
scilicel et
III.
DIST.
XXXV. CAP.
II.
709
in
Angiistinus"^
divinam
et
lUriimque agnoscimus
Chri- 246
*
rem
est, in
rem
humanam,
Dei
et ideo
de ipso
habemus sapienliam
caro factum
agnoscitur
'^
et scientiam.
Cum
enim iegitur^:
Verbum
V'erbo intelligitur verus

filius .
Fihus, in carne
verus hominis
Item
in
^,
cum
dicitur:
Vidimus
et
fiiit
plenum gratiae
et veritatis,
^
gratiam referamus ad scientiam,

Christo scientia et
^
veriiatem ad sapientiam, quia

plenarie, et
est et
sapientia
nos scientiam et
sapientiam de eo
habemus, qui Deus

Cap.
homo.
II.
/n cjuo dilferat sapientia ab intellectu.
Ostensa differentia inter
scientiam
et
sapientiam,
quid distet 247
inter sapientiam et intellectum

In
videamus.
hoc differunt
illa
duo, quia sapientia est proprie de aeter-
nis,
quae Verilati
aeternae
contemplandae intendit^;
intelligentia
vero non
modo de
aeternis est, sed etiam ^ de rebus
invisibilibus
et spirilualibus temporaliier exortis. Per
eam enim
et
natura
summa,
omnes
est,
quae
JpsHin
fecit
omnes naturas,
spiriluales et
id
est divina,
consideratur, et quae post
sunt
invisibiles
naturae, ut Angeli et
In
animae bonae
affectiones conspiciuntur.
linc
ergo ditTerentia
quia sapientia Creator tantum

tor et crealura
^
inspicitiir \
intelleclu
vero et Crea-
quaedam.
^.
!tem,
intellectu
intelligibilia
capimus
lanlum, sapientia vero non modo capimus superiora, sed etiam

cognitis delectamur
Sic
in
ergo
distingiii
polest inter
"^:
illa
tria,
scilicet
scientiam, in-
tellecliim et sapientiam
scieiitia
valet
ad rectam
administratio-
nem rerum
"
lemporaliiim iti^ ad Ijonam inler malos conversationem;
I)
add. in libra dc
<*
liiiiitfite.
IJ
Christo
Z
f
oiii.
d.
i.
cikjho-
scitiir.
f^
V om.
'
^'
iîme;
ndd. ideo.
^
I)
Z Deo.
.'irinoUil:
iiilelliijit.
Z om.
Z n
ftccipirnus.
lla
'
U V '" V
ed.
jjdd.
conspicitur.
(luin.
IJf.
Alii,
creatn.
"
id
rsl.
'
Libr.
lor.
Xlll
rii,
l)f
Trin.
*
v.
19,
liic
ii.
2i
(PL
de
42,
lO.i'})'.
''
loaii.
1,
i.
Aiig.,
(jiific
,
di<iniliir
(ifiu-s.
<)l)i(;clo
lill.
doni
24,
Deiis,
iiilclliTliis
(sxciMpla
.14,
csse
iihi
vldenliir
cx
Au},mihI
\ll
Dr
ad
c.
n. 'iO (P
spiriliis
I.
474), oiimiH
idem
dot.eliir
dc
iiiiclli^'eii(ioe
liimiin' , (|iio
cl
animae
nfl(;<-lio
hoiia
iiitclli^'.'iliJi'.
710
inlelligentia
:ui
LIBKR
III.
DIST.
XXXV.
CAI.
III.
Crealoris et
crealnrarnm
invisibiliiini
speculatio-
nem
sapienlin
vero ad solius aeternae Verilatis conlemplalionem et
deleclalionem.
Cap.
III.
Uirum
intelleclus et scientia,
quae
inter
dona numerantur,
sint illa
quae naturaiiter habet homo.

intellectus et scientia,
248
Et
notandum, quod
quae dicuntur dona

sunl,
Spiritus sancti, alia sunt ab inlelleclu et scientia, quae naturaliter
sunt
in
anima hominis
^.
Hae enim
fidelium,
^
virtutes
quae per gravivanl;

^, illa
tiam infunduntur
animis
ut
per
eas
recte
vero naturaliter habet
homo ex
virtules,
beneticio
creationis
a Deo ta-
men. Per has autem

illa
quae dicuntur Spiritus
sancti dona^
in-
naturalia
reformantur atque adiuvantur, nt
verbi gralia,
tellectus naturalis,
peccato oblenebratus, per virtutem

spiril.us intelligentiae,
ita
quandam
et
gratiam, quae
(hcitiir
reformatur alqiie iu-
vatur
ad intelligendum;
et
per illam
eiigitur
virtutem,
meiitis
quae dicilur
ratio
spiritus sapientiae, iuvatur
atque
^
ad
con-
templationem
249
llliid
dilectionem
aelernae Veritalis.
etiam sciendum est \ quod sapientia, de
qua nunc
n
dis*"
serimus
'^,
non
est,
est
illa
''
D<'i
sapientia,
ut
ait
.\ugusti
eius est
ns
^^
quae Deus
duin
colat
sed
hominis sapientia;
verumiamen quae secun'^.
Deum
est ac
verus et praecipuus cultus
Si
ergo
cuius
mens hominis
illius
Deum, cuius ab eo capax

(It,
facta est, el
esse particeps potest, sapiens ipsa
et
non
sua luce, sed sumergo hominis saut ea sapiens sit
mae
lucis
participatione
sapiens
ita
fit ^.
Ista
est,
pientia etiam
Dei est;
verum non
sui
^
Dei
Deus; non enim participatione

patione Dei. Sic etiam
iustus est, sed etiam
dicitur
sapiens est, sicut uipns particiDei non solum

illa
iiislitia
qua ipse
illa
quam
dat homini,
cum
iustihcat
impium.
Z add.
nd.
oin.
oiii.
'^
creatoris.
et
"
U enm.
Tri-
^ Iid. et Z adiuvatur. D naturaliter. ^ Z deseruimus. D om. D om. ^ v D " D ndd. ^.s7. D om. nitate.
'
^
"*
Eil.
V B
in
delectationem.
libro de
'J
V D ndd.
aIv
oin. et vou...
fit.
D enim.
'
Libr.
XIV
l)e
Trin
l,
n. 1; cfr. ibid. c.
12,
n.
15 (P L i2,
1035
ot
seq.,
104S).
LIBER
III.
DIST. XXXVI.
CAP.
I.
ET
II.
7H
DISTINCTIO XXXVI.
Cap.
I.
De connexione virtutum, quae non separanlur.

Solet eliam quaeri,
lUriim
virtiUes
ita
sint
sibi
coniiinctae, 250
lU separalim non possint possideri ab aliquo, sed qui
unam
habet,
omnes
habeat.
De hoc
Hieronymus
quidem
^,
'^
ait:
qui una caruerit,onmibus careat.
Omnes virtutes sibi haerenl *, ut Qui ergo unam habet, ornnes habet.
Quod
et cuncti
probabile
in
id
i
est.
Cum
enim
caritas
mater
sit
omnium virtulum
filii
quocumque mater
est
s
ipsa est,
scilicet
caritas
eius,
virtutes,
^ ^
:
recte fore creduntur.

est,
Unde A u g u s t n u deesse? Ubi autem non

nitudo Legis
Ubi caritas
quid
est
quod
possit
est,
quid est quod
p(ssit
prodesse?
Cur
ple-
ergo non dicimus, qui hanc virlulem habet, habere onmes,

sit
cum
caritas^t quae quanto magis
est in
homine, tanto
magis
est
virtute praeditus; quanto vero minus, tanto
minus
"*
inest
virtus; et quanto
minus
inest virlus,
tanto magis est
vitium ^.
Cap.
II.
An
cunctae virtutes pares
sint,
in
quocumque
sint.
Utrum vero pariter quis omnes possideat virlutes, an aliae magis, aliae minus in aliquo lerveant, quaestio est. Quibusdam enim ^ videtiir, qiiod aliae magis, aliae minus habeantur ab
"
<*
251
aliqiio,
sicul
in
lob
''
patientia emiriuit
^,
in
David hu-
lly
D f(l(l. U Fi; ed.

Libr. VI
c.
sufjer Isninm.
inest.
^
ndd.
iln.
add. snper loamiem.

i)
Z elidm
f VA. et
V emicuit;
/Jf,,
-'
enituil.
romni.
in
hni
l.'>70
IG,
12; el
XV.
(P L 2i,
siipr.j
.')3S).
Abnel., Sic
et
nrm
In
137 (P L 178,
ir.
et s(|(j.).
3.5,
Cfr.
*
pufj^.
G70,
noia
^"
I.
Einnfj. lonn.
83,
c. 3,
n.
3 (P L
11
(!
IKUi).
llom.
13,
10.
Auj;.,
Epist.
167
(aliaH
29)
n.
L 33, 737),
"
(|tiae ost cliafn /tpLst.
132, n. II,
\{v^.
(i,
Inier Kpisl. Ilieronymi
(P L 22,
1113; ^
Cfi.
lac.
.'i,
11;
II.
22;
ndv.
de Moyse
I'el/ujinn.
rfr.
.Nurn.
12, 3.
Hiiic opinioni favet lucus Hieronyrni,

.'ill
I.
I)inl()(ju.^
n.
IH,
19 (P L 23,
et
s('(|
),
iiln
('liaiii
ait,
\irliilcs csse
coiinexfm
parlicipatione,
non
proprietal;.
712
niililas,
MBER
in
III.
DIST.
XXXVi. CAP.
II.
Moyse inansuelurlo. Qni etiam concedunt, magis aliquem
mereri per aliquam

plenius liabet
unam
aliam.
""
virtutem
quam
per
aliam,
sicut
eam
lia-
quam
Non lamen magis per aliquam

nec aliquam
igitur
mereri
dicunt
beri
quam per caritalem, quam caritalem. Alias

dicunt,
^
plenius
alias
quoqiiam
in
magis, et
carilate,
minus
^
aliquo
gignil;
esse
sed
nullam
plenius
quae
celeras
hasque
dicens:
dicunt esse mullas facies, quas memorat
Apostolus^
pares
in
Ex
personis
muUarum
onmes
una
facierum
et
alteri
etc.
Alii
verius dicunt,
virtutes
simul
et
esse in
quocumque
sunt, ut qui in
sit.
par
extiterit,
omnibus
eidem aequalis
Unde Augusti nus ^ ^: Virtutes, quae sunl in animo humano, quamvis alio et alio modo singulae intelliganlur, nullo modo tamen separantur ab invicem, ul quicuinque fiierint aequales,
verbi gratia in fortitudine, aequales

et
sint et
prudentia et iuistos
in ^
slilia
temperantia.
illum
Si
enim dixeris, aequales esse

prudentia,
forforii-
litndine, sed
praestare
sil;
sequitur
ut
huius
ludo minus piudens

quia est
invenies,
illius
si
ac per hoc nec forlitudiiie aequales sunt,
forlitudo prudenlior. Atque ita de ceteris virtutibus

.
omnes eadem consideralione percurras

ciarescit,
in
Kx
eliam
iiis
pares
omnes virtutes non modo esse connexas, sed animo hominis. Cum ergo dicitur aliquis aliqua
ut
praeeminere virtute,
Abraliam
est,
fide
in
^,
lob patientia,
seciindum
usus exleriores accipiendum

minuin, quia vel humililatis
fidei,
vel
comparatione alioriim ho-
habiliim
maxime
^
praefert, vel
opus
vel
alicuius celerarum
aliis
virtutum praecipue
inter alios
exseqnilnr. Lnde
singiilariter
et ea
prae
pollere,
vel
homines
scilicet
ex-
ceilere ^ dicitur
secundum hunc modum,

dicil,
in
secundum
magis esse
ratio-
nem actuum exleriorum.

252
Alibi
"*
Augustinus
aliquo
aliam
virsic:
tutem, aliam minus, et
unam
esse \ et non alteram
Ait
enim
Clarissima dis[)utatione tua satis apparuit, non placuisse auclori-
"
id est.
Z has quoqne.
^
DA
*
el
Erf.
in
'^
VII libro de Trinitate.
Z add. m.
commemorat. ^ D om.
<*
V D
D
add.
celeros.
Z excedere.
B add. virtutem.
aliam.
II.
Cor.
1,
II;
cfi-.
Lyi"niHis
^
in
hiiiic
lociini.
Libr.
VI
De Trin.
I,
c.
*
i, n.
(PL
42, 927).
c.
Clr.
Hebr.
II,
8-12,
*.
17-20;
Hom.
3 seqq.
Epist.
167 (alias 29)
2,
n.
(P L 33, 735)
LIBER
III.
DIST.
XXXVI. CAP.
II.
713
si
bus
nostris,
immo
ipsi
Verilali,
sit
omnia paria esse peccata, etiam

quia,
etsi ^
hoc de virtulibus verum
verum
qui
est
*,
eum
qui
habet unam, omnes habere virtutes,
et
^
eum
unam non
habet,
nullam habere, nec

est
^,
sic
""
peccata sunt
paria, quia ubi virtus nulia

di-
nihil
rectum
est;
Si
ita
nec tamen ideo non est pravo pravius
stortoque dislortius.
teris congruentius,
autem, quod puto esse verius sacrisque

sunt animae intentiones, ut corporis
locis
Lit-
mem-
bra
et
(non
alius
quod
videantur
sed quod
^
sentiantur
alius
affectibus)
illuminatur
profecto ut
auiplius, alius
minus,
nmnino caret
nihil,
sic
lumine;
est,
quisque
in
''
illustratione
piae
carilatis aftectus
^
in
alio actu
magis,
alio
minus,
in
aliquo
dici
potest habere aliam, et aliam
non
et
et
habere, et
aliam magis, aliam

islo
isto,
minus habere virtutem

in
illo
^.
Nam
maior
est
in in
caritas,
quam
illo,
recte
possumus
dicere;
aliqua
nulla
in
quantum pertinet ad caritatem, quae pielas est; et in uno homine, maiorem habeat pudicitiam "^ quam patientiam, et maiorem quod hodie quam heri, si proficit; et adhuc non habeat continenliam, et habeat non parvam misericordiam. VA ut generaliter breviterque
^
complectar
quam de
aliis
virtute
est,
habeo
notionem: virtus est caritas,

haec
in aliis
qua
id
quod diligendum
in
diligitur;
minor,
in aliis
maior,
augeri,
nulla
hic
est;
plenissima
vivit, in
vero,
quae iam " non
possit
quamdiu
homo
nemine^^.
dici
Hic insinuari videtur, quod aliquis ea ratigne possit
ha-
bere
unam
in
virlutem magis
actu
afficilur
quam aliam, quia per caritatem magis unius virtutis quam ^ alterius, et propter diiTedici
lentiam actuum ipsas virtutes magis vel minus habere

et
polest,
aliquam non habere;
cum tamen omnes

vel essentiam
simul et pariter habeat

cuiusque.
hi
quantum ad mentis habilum

aliam magis,
aliam
iuslus, utens coniiigio,
nori
actu vero
minus habet,
lialjet
aliam etiam
non
in
habet, ul vir
ia-
continentiam
actu, (juam
men habet
in
liabilii.
Ciir ergo
non dicanlur paria peccata

(jiii
Porte quia magis facit 253

(jui
conlra carilatfMii
graviiis peccat,
Uwav.iuU),
minus
{\me
'^
leviiis.
Nemo enim
Leg is ; uUh)
f
peccal, nisi adversiis illam
eî plenilLKJlo
y
'
\)
Z om.
et.
''
^
I) l)
r)m.
H
"
si.
'
essc.
'
Z om.
lid.
(tm.
r.
quisqiuim.
Z
I)
nliit
fjuofine.
"
H
'
<Mn. k.
7.
^"
prudmlidm
(-.
om.
VZ
.Kld.
rsl.
;i(i(l.
in.
'
Aiig., ibid.
i,
[i.
14 el
l'j.
714
recle dicitiir^:
id
LIBKR
III.
DIST.
XXXVI. CAP.
III.
Qiii olfmderit in uno, factus

*,
est
omnium
^
reus,
est
"^,
contra caritatem facit
in
qua pendent omnia
Cap.
111.
Quomodo
254
esl
^,
in caritate tota
in
Lex pendet.
quibus, ut
Cum duo
tota
sint
praecepta carilatis,
el
praelaxatum
esl,
Lex pendet
in
Proplietae^,
advertendum
quomodo
hoc
sit,
cum
si
"^
Lege et Prophetis multa fuerint caeremonialia man-
data, quae,
ad caritatis sanctificationem pertinuissent, viderentur

iustificationis gratia,
nondum
facit
debere cessare. Quia vero non

instituta sunt,
quam
carilas,
^'
sed
in
figura
futuri
et
in
onus im-
posila
ideo ^ clarescente veritate

et
^ cessaverunt velut umhra \ Veintellectum,
rumtamen
ipsa caeremonialia
secundum spiritualem
in tabulis scripla,
quem
continent, et
omnia moralia ad carilalem
referunlur. Pertiubi
in
nent enim omnia ad decem mandata
omnium
sermone
ipsa
summa
et sicut
perslriiigitur,
ex quibus cetera emanant, sicut

'^
Domini octo virtutes praemittuntur, ad quas
celera
referuntur;
^,
ad decem mandata decalogi cetera referuntur

caritatis
^.
ita et
decem ad duo mandaia

tanquam
''
Omnia ergo ad duo mandala

implenlur,
et
caritatis pertinent, quia per caritatem
ad
caritatem
finem referri debent.

^:
Unde Augusti nus
Totam
magnitudinem
et
amplitudi-
nem divinorum Eloquiorum

que
ait:
lae.
possidet caritas,
est
qua Deum proximumVeritas

et
diligimus,
quae
radix
oinnium
^
bonorum. Unde
Lex pendet
perscrutari,
Jn his duobus
Si
mandatis universa
Prop/ie-
ergo non
vacat
omnes Paginas sanctas

omnium. Tunc enim
ad
omnia
involucra
sermonum
et
evolvere, tene caritatem, ubi pendent omnia ,

finis
quia perfectio est

silia
et
praecepla et con-
recte fiunt,
cum
referunlur
diligendum
Deum
el
proxi-
mum
propter Deum.
Quod vero timore poenae,

agit.
vel aliqua inten-
add. qni.
^
'^
mn.
iam.
clnrilate.
quae.
D om.
et sicut...
refevuntur.
^ VA. add. ad.
tota.
Rcspic.
lac.
2,
'''
10.
s^^^^^
\q^.^ ^,\^
I
^.^
5^ ^
17,
^^-^^^
XXVII,
I
c. 3.
*
'
Mauli. 22, 40.
Kespic.
I.
Cor. 10,
I.
Respic. Hebr. 10,
Acl. 15, 28.

o, 3
seticj.
Respic. Colos. 2,
17.
I.
Hic respiciiintur
Kxod. 20,
(alias
Mallli.
CIV. Glossa
Lyrani ad
Tiin.
1,5.
"
Sermo 350
39 de Tempore),
n. 2
(PL
39,
lo5i).
LIBER tione carnali

fieri
fil,
III.
DIST.
XXXVil. CAP.
I-IIl.
713
nt non
leferalur ad carilatem,
nondum
enim
'',
fit
sicut
oportet,
quamvis
fieri
videatur
Inimicus
iustitiae
est qui poenae timore non peccat;
amicus vero
qui eius
amore
non peccat
Omnium igitur haec summa est, ut omnium divinarnm Scripturarum plenitudo

proximi
^
intelligatur
Legis et
Dei et
esse
dilectio
DISTINGTIO XXXVII.
Cap.
l-lll
\
in
De decem mandatis, quomodo contineantur

Sed iam dislributio Decalogi,
pletur
^,
duobus.
qui
in
duobus mandalis com- 255
consideranda
est.
^
Habet enim Decalogus
decem praecepta, quae sunt decasunt

distribula, ut tria,
scilicet
iii
chordum Psallerium; quae

in
sic
quae sunt
et
prima tabula, pertineant ad

septem,
.
Deum,
ad
cognitionem
dileclionem Trinitatis;
quae sunt
est^:
secunda labula, ad
dileclionem proximi
I*rimuiii
in
Non habebis deos alienos; non fucies tibi sculptile ncque omnem similltudinem etc. Haec Origenes^ dicit esse duo mandata, sed Augustiprima
tabula
,
2bQ
nus*^
lum,
vel
unuiii.
Hoc ipsum enim, quod
dixerat:
coli
non habebis deos
alienos, perCeclius explicat,

similitiidinem
<
cum
sit
prohibet
rei
;
figmenla, scilicet ido-
alicuius
quae duo
habel
rei
;
Origenes^
siinile
ita
dicit dislare,
ut
idolum
quod
nihil
sui
similisi
ludo vero, qiiod habel speciem
alicuius
ul
verbi gratia,
"
;i(J(l
iuslUme.
I)
*
'
Slando
(.'odl(yil)us,
('c.
1-3 coniiingimus.
el
1)
'^
con-
linelur.
oni.
Z add. didl.
f VA.
on.
'
Augnsl, Enchirid.
(lL
3.3,
c.
''
121
(P L 40, 288).
1.
"
^^j,g^ f^^^î^
,45
(ali.,^
^)
de
(l> 1.
n.
*
?i9i).
s(;f|(j.
r,,
''
Ang.,
.5,
Dp
doclr. rhrist.
''
^.-i,
n.
3<)
(P L 3i, 3i).
911
Kxod. 20, 3
c.
vA
I)(mi(.
s(!(j(|.
(
Aii(,nisl.,
Scrmo
Simt.
'
9 (nlias
4,
v.
Tcni|on'j,
II.
(PL
3S, 79;
K,
I).
**
Ir.
IIuj,'o,
Sum.
3")l).
u-.
no,
121).
(jujifsl.
//1
/ijod.
lioiii.
(P(iL
cil.
12.
11.
Qmicslion. siiper
a|)ii(l
Exod.
71
PI. 34, Hilj.

in
l.oc.
3; vcrlolcnns
Lyr.inuni
in (j|oHS'i
ordinaria
locuiu
ci(.
716
quis
in
libi:r
iii.
dist.
xxxvii. cap.
i-in.
aiiro vel
rei,
ligno vel alia re faciat speciem serpentis vel avis

^
vel aliiis "
et staluat ad
adoranduni, non idolum, sed similispeciem,
tudinem
fecit.
Qui
vero
ut
si
facit
quam non
vidit oculus, sed
aninuis sibi
finxit ^,
vel
in
quis humanis
memhris caput canis

facies,
vel
arietis formet,
uno habitu hominis duas

facit,
non
similisi-
tudinem, sed idolum

mile sui .
quia
facit
quod
non
habet
aliquid
257
in
[Cap.
II].
Ideo
dicit
Apostolus^
quia idolum
nihil
esf
rnundo. Non enim aliqua ex rebus constanlibus assumilur spesed quod
cies,
mens
otiosa et curiosa reperit.

vel
in
Simililudo vero est,

in
cum
aliquid ex his
.
quae sunt
vero
caelo vel in terra vel
aquis
formatur
Augustinus^
in
ita ^
exponit
illud:
Idolum
nihil
idoli;
est
ina-
mundo,
id
est,
inter creaturas
mundi non
slultitia
est
forma
teriam
eiiim ^
formavit Deus, sed
Quaecumque
non
est
facta suiit
in
naturaliter,
facta
hominum formain dedil. sunt per Verbum; sed

nihil fiunt
forma hominis
idolo
non
est facla
per Verbum, sicut peccatum
factum per Verbuin, sed est nihil; et

.
homines,
cum
258
peccant
Sed quaeritur, quomodo hic dicatur forma

per Verbum, ciim
alibi
^
idoli
non esse facta
legatur:
Omnis forma, omnis compago,
omnis concordia partium
facta est per
Verbum
Hoc autem a diversis varie solvitur.
Quidam enim dicunt, omnem formam, et quidquid est, a Deo esse, in quantum est, et formam idoli, in quanlum est, vel in quantum forma est, a Deo esse, sed non in quantum esl idoli, id est, posila ad adorandum: in hoc enim non est creatura, sed perversio creaturae. Sicut illud quod peccatum est, in quantum pec*
'^
catum
ab
illo
est
*^,
nihil
est *;
et
homines, cuin peccant, nihil
fiunt,
quia
qui vere est, separantur.
"
'
lla
UZB;
'
ed. alicuius.
^
V om.
q.
si.
^*
''
Ed.
el
V
'
/inyil.
B ideoque. Z om.
Z Z om.
oni.
"'
D super loamiem.
/.
Z iqm.
U om.
Z om.
p.
e.
I.
Cor.
8,
4.
llic
continualiir locus Origenis.

Cfr.
^ ^
/?i
Evang. loan.
tr.
1,
n.
*
13 (P L 35,
Cfr.
II.
1385)*.
Hugo,
c.
loc.
cil.
Aug., ibid.
parum
inferius.
Sent. dist.
XXXVII,
2.
LIBER
III.
DIST.
"*
XXX VII. CAP.
I-III.
717
est,
Unde Hierony
vere
est,
mus
^-
Quod ex Deo non
qui
a
solus
non esse dicitur. Ideoque peccatum, quod

*
nos
vero
esse abducit, nihil esse vel

Alii
non esse dicitur.

scilicet
vero dicunt,
omnem formam, quae

^
non
naturaliler est,
idoli
et
omne quod
naturaliter est
esse a Deo; sed

servit.
forma
Id
non
est naturaliter, quia naturae iustiliae

liter
enim
naturaest,
esse dicitur,
quod simplici naturae
iustitiae,
quae Deus
militat,
non
resultat. et
naturam creatam non

est:
vitiat.
Secundum praeceptum
Non assumes nomen Dei

*
lui
in 259
vanum; quod
nihilo
est
dicero
"":
secundum
vero
litteram:
Non
ut
iurabis
pro
nomen
Dei
aliegorice
praecipitur,
non
putes,
creaturam esse Cliristum, Dei Filium, quia omnis creatura vani^,
tali subiecta est
sed aequalem
Patri
Tertium vero est: Memento, ut diem Sabbati sanctifices ; nb\ 260
secundum
litteram praecipitur Sabbati observantia; allegorice* vero,

^
ut requiem et
hic a vitiis et in
id
futuro
in Dei
contemplatione ex-
specles ex Spiritu sanclo,
est
ex caritate
et
dono Dei, non quod
Spiritus sanctus sine Patre et Filio hoc operetur.
[Cap.
III].
Accepit uliijue Fcclesia hoc
donum,
ut in Spiritu 261
sancto
faciat,
fiat
remissio peccatorum;
quam remissionem cum

^,
Trinitas
proprie lamen ad Spiriturn sanctum dicitur pertinere,

^
quia
Filii
ipse est
Spiritus adoptionis filiorum
ipse
est
Patris
et
Amor
et
Connexio
ei
vel
Communitas
ideoque
iustificatio
noslra
et requies
Ilaec et
attribuitur saepius.
^'
sunt
tria
mandata primae tabulae ad Deum pertinenlia;

est
primum quidem, quod

in
de iino Deo colendo,
[)ertinet ad Pa-
secundum ad Filium, in quo est aequalitas; tertium ad Spiritum sanctum, in quo est utiiuscjue communitas ^.
Irem,
quo
est unitas vel auctoritas;
"
'^
add. super Ezechielc.m.

'
Z orn.
tai.
c.
v.
^"
I) \)
om.
e.
o.
'
</.
;/.
r.
ad.; Z om. dicere.

inleri.
Z add.
^ Va\. cl
om.
Z om.
B add.
igilur.
Eput. 15
25, 215)
.
(alias 57),
'^
n.
8,
(P L 22, 357)*; cl VIII.

''
Snprr
n.
/'Jzrrh
c.
c. 2li,
2'.),
'
19
.i
(PL (PL
Hom
20.
cil.
\sU\()i-.,
*
(Juarsliones in
loc.
l)e
cil
,
Ii.rnd.
i.
u.
83, 301). Cfr.

*
Hiio, loc.
Aiigusl,,
sc(|).
[
Isidor.
Ucspic
n.
Roin. 8, 15.
cl V.)
Sertno 71
Cfi.
II.
(alias
II,
rrrhi.<i
.|.
Ihnn.), <.
17,
{'.,
2H
(PL
3R, 4fiO cl
(Jnnr.<tli(in
in
'^
ll.rod
Cfr.
71
Idc.
(lL
rii.
^21).
Cfr.
I.
Srnl. disl.
II.
XXXI;
IIm;.'(.,
Ioc
cit.
llii^'o,
LoMBARftUS.
12
718
umw
iii.
DiST.
XXXVII. c\v. iv-vi.
Cap.
III
(conlinualio)- VI.
".
De mandalis secundae tabulae

262
In
secunda vero
labula seplem eranl mandala ad dilectionem
proximi pertinentia.
Quorum primum
et
ad patrem carnalem.refertur, sicut

est ^-
primum
sci-
primae tabulae ad Patrem caelestem, quod

tuiim
licet ^
Honora patreni
eis
rnatrem tuam,
ut
sis
longaeuus super terram,

sic
vivenlium. Iârentes vero
sunt honorandi, ut
debita
reverentia exhibeatur, et necessaria ministrentur.

263
Secundum
micidii
est:
Non
occides; ubi
secundum
litteram actus ho-
dendi.
secundum spiritiim vero etiam voluntas occiUnde huic mandato secundum litteram fit superadditio in
prohibetur,
^,
Evangelio
quia
litiera
Evangelii
exprimitur,
quod
Legis
littera
non exprimebatiir.
[Cap.
Evangelii
264
IV].
litlera
exprimit
inlelligentiam
spiriluaspirituali-
lem,
ler
id
est,
quam
liltera
spirituales habent, et
secundum quam
id
vivitur;
Legis sensum
carnalem,
esl,
quem
carnales
habent, et
peradditio.
secundum quem
est:
carnaliter
vivitur;
cui
facta est su-
265
Tertium
exceplo
Non moechaberis,
matrimonii.
a id est,
^
ne
**
cuilibet miscearis,
intelligitur
^
:
foedere
igitur
A parte enim
lotum
Nomine
266
moechiae omnis concubitus
illicilus
illoruinque
'^
mem-
bro!'um non legitiinus usus prohibitus debet
intelligi
Quartum
buit, sed furti
est:
Non furtum
facies; ubi sacrilegium et rapina

permisit, qui
omnis prohibetur.
pationem
Non enim rapinam

inlelligi
^
furtum prohiillicitam
nomine bene
.
voluit
omnem
usur-
rei
alienae
Sacrilegium tribus modis committitur, quando

sacro, vel non
scilicet vel sa-
crum de
"
lln
sacrum de sacro,
el
vel
sacrum de non sacro

Ob
*
oiTiiies
codd. lexluin dividunl

et cc.
hanc rubricam prae|)onunt.

sola rubrica
;
lextus
connexioncin sequentia
<^
i-6 sub
^
Iiac
ponimus.
Z om.
V>
om.
'^
adci.
mulieri.
igilnr
Z om.
Deut. 5, 16;
cfr.
Fliigo,
1 i.
loc.
*
cit.
Mattli.
5,
21.
Glossa interli-
nearis super Kxod. 20,
August., Qunestion. in Exod. quaest. 71, n. 4

clV.
(P L
.Tf,
G22i.
''
Glossa ordinaria ibid.;
Hugo,
loc.
cit.
I.IBER
III.
DIST.
XXXVII. CAP. IV-Vl.
719
esl cultui
""
auferUir
Sacrum vero
dicilur quidquid
mancipalum
divino, ut ecclesia vel res ecclesiae.
Hic eliam usura prohibelur, quae sub rapina continetur.
267
Unde
et nihil
Hieronymus^:
Usuras quaerere, vel fraudare aut

fratri
rapere nihil interest.
Commoda
tuo, et accipe
in
quod
dedisti,
superfluum quaeras, quia superabundantia

i>.
usura com-
pulatur
Est
in
enim usura, ut
vel
ait
Augustinus
quam
*:
^ ^,
cum
quis phis exigit
iniuria,
qualibet re,
acceperit.
!tem
in
Hierony mus
est,
si
Putant aliqni, usuram tanlum esse
pecunia; sed intelligant, usuram vocari
superabundanliam,
si
sci-
hcet quidquid
ab eo quod dederit, plus est; ut

et
in
in
.
hieme
demus decem modios,

[Cap. V]. Si
messe quindecim recipiamus

de
vero quaeritur
filiis
Israel, qui,
Domino
et
iu- 268
bente, ab Aegyptiis mutuaveruiit vasa aurea et argentea

pretiosas,
et
vestes
asportaverunt, ulrum
furtum commiserint, dicimus,
eos qui, ut parerent Deo iubenti, illud fecerunt, non fecisse furtum
nec omnino peccasse.
Unde Augustinus"*^:
Israelitae
^.
non furtum fecerunt, sed
Deo
iubenti ministerium praebuerunt
Hoc enim Deus

eliam
iussit,
qui
lex
Legem
cidat,
dedit; sicut minister iudicis sine peccato occidit

si
praecipit, sed
id
sponle faciat
^,
homicida
esl,
quem si eum
qui
oc-
quem
''
scit
a iudice occidendum .
Infirmi
autem,
sunt hoc
ex
cupidllate
illis
'
Aegyptios deceperunt, magis permissi
facere
qui lalia iure passi sunt,

Hic opponilur,
quam
iussi
quod eliam boni
in illo
opere peccaverunt, quia 269

et
naturalem legem, cui concordat Evangelium

"
<*
lex
moralis
prae-
divini.
add.
D add. super Exodum

*
super Psalmum.
"
l)
add. siiper Ezechielem.
D Domino.
Z fecerunt.
e.
Ita
ed. fnciet;
orn. sed.
''
Z proptcr cupidilalem, pro
c.
oni.
'
AiJgusl.,
2
(
loc.
ii^,.
cil.;
Ivo,
Dccret.
tS,
p.
8,
c.
279
(P L
ilii
161,
645);
IIu;j:o,
loc.
cil.
VI
/,j
Ezecfi.
(!'!.
2o,
171);
ihi
ioqiiitur
alihi
tiui(l'rn
de
nsiira,
scd
ipsa
verha
apud
llieronyniiun
ipsi
ncc
ncc
^
invcniiiniur,
in
licel el
Hiigo
loc. cil, et Magi-^lcr
cadcru
Peir.
iribunrit.
L(irnl).
Enarrat.
In
Ps. Vti,
fJi,
n.
(PL
.39
36, 6.3Kj*;
*
'.ii,
verbolcMius
Lihr.
in
Commentar.
'
Ps.
in
.'{7,
(PL
191, 511).
\l
"
///
Ezech. 1K,
6.
in
Qnaestion.
E.rod.
quaesl.
(P L
60H;.
v.
Aug., Enarrat.
Ps.
104, n. 2H (Pl.
1400);
XXII. Contra
Enustum
71
fP L 42, 4i5)
720
ceptionis,
ceris;
in
LIBEB
III.
DIST.
XXXVIII. CAP.
I.
transgressi sunt,
quae
in
est:
Quod
tibi
non
vis'',
alii
ne
fe^
quam
ibi
Veritas scripsit
corde hominis; et quia non legebat
corde, ileravit in tabulis, ut voce forinsecus admota redirel

inveiijret
in
^
ad
cor^, et
cati
quod extra
legeret.
Hanc
ut
Igitur
illi
praevarisibi
fieri.
videntur
illo
facto, aliis facientes
quod nolebant
iioii
Sed
ibi
subintelligendum
est:
iniuste,
alii,
scilicet
iniuste, facias
est iudex,
illud
quod
tibi
iion
vis fieri.
Alioquin huius praevaricator

sibi fieri. Ita
dum
punit reum, nolens aliquid tale

^:
eliam
Domini
verbum
etc.
**,
Omnia quaecumque
bonis accipiendum
vultis,
ut
faciant
invi-
vobis homines,
de
est,
quae nobis
270
cem exhibere debemus. Quintum praeceptum
est:
Non
loqueris contra
et
proximim tuum
prohibetur.
sit
falsum testimonium; ubi crimen mendacii

271 [Cap.
VI].
periurii
Solet
autem quaeri, utrum prohibitum

illud
omne
et
mendacium. Quidam dicunt,

non prodest
ei
^
lantum prohiberi, quod obest

^
cui
dicitur.
Tale enim non
est
^
adversus
.
proxi-
mum;
ut ideo videatur hoc addidisse Scriptura

est,
Sed de mendacio magna quaestio
nec cito explicari potest.
DISTINCTIO XXXVIII.
Cap.
1.
De
272
triplici
genere memlacii.
esse genera
Sciendum
non
et
est
tamen,
tria
mendaciorum.
vel
Sunt enim mendacia quaedam pro salute
commodo
alicuius,
malitia, sed benignitate dicta, qualiter obsletrices menlitae sunt
Raab ^
Cst
et
aliud
mendacii genus, quod
fit
ioco,
quod non
fallit:
scit
enim cui
VA
dicitur, causa ioci dici.
haec
duo genera mendaciorum non sunt
sine culpa, sed
non cum magna.
Kd. Z (inlerlin.) el
illis.
^
add. peii.
f
Kd. legebatur.
^
oii).
"^
Z haec
et vos /aciatis
Z om.
^
U om.
B om.
Resp.
Is.
46, 8.
^|amj
7^
i2; Luc. 6, 31.

^
Aiigusl.,
cfr.
Quaestion.
I,
in
Exod. quaest. 71 (P L
los. 2, 4;
34, 622).
De obslelricibus
in
illis
Exod.
19;
de Kaab
ad rem August., Enavrat.
Ps.
5,
n.
7 (P L 36, 83).
LIBER
Perfeclis vero
vita alicuius,
lll.
DIST.
XXXVIII. CAP.
II.
721
pro temporali
non convenit mentiri, nec etiam
ne pro corpore alterius animam suam occidant''. Licet
autem
verum tacere, sed * non falsum dicere, ut si quis non vult hominem ad morlem prodere, verum taceat, sed non falsum dicat.
eis
Tertium vero genus mendacii

plicilate
est,
quod
"^
ex malignitate
et
du-
prodit
cunctis valde cavendum.

illa
His innui videlur, mendacia
^ quae
esse
fiunt ioco vel
pro sa- 273
lute alicuius, imperfectis esse venialia peccata, perfectis vero illud
quod pro commodo

de mendacio
ioci ^
alterius
dicitur,
damnabile;
si
quod etiam
pulari potest, praecipue

^
iteretur.
De mendacio aulem
obstetricum
et
Raab, quod fuerit veniale,

sicut obstetrices
Augustinus^
et propler
tradit dicens:
Forsitan,
non re-
muneratae snnt quia mentitae sunt, sed quia infantes liberaverunt,

hanc misericordiam veniale
fnit
'^
peccatum, non tamen
nullnm;
sic
Raab
liberata
'
propter liberationem exploratorum, pro
qua
fuit veniale
si
peccatum. Sed ne putel qnisquam
in ceteris pec-
catis,
propler liberationem
hominum
alicui
fiant,
ita
posse concedi ve.
niam: multa enim
mala detestanda
et
'
talem
sequuntur errorem
si
Possumus
ita
enim
furando
prodesse,
tollitur,
pauper cui dasenlit
tur, senlit
commodum,
et
et dives cui
non
incommoei
dum
adulterando possumus,
si
aliqua, nisi ad
et
si
hoc
con-
sentiatur, appareat
amando moritura,
vixerit, poenitendo
^
pur.
ganda. Nec ideo peccatum grave negabitur tale adulterium
Cap.
II.
De
oclo speciebus mendacii.
Sciendiim est etiam, octo esse genera mendacii, ut
Augustinolanda
274
niis
iii
lihro
l)e
meru/acio
^"^
tradit,
sil
quae
"
diligenler
sunt, ut appareat,
quod mendacium
Z om. Z om.
in.
veniale, et (juod damnabile.
"
'
L'
[)
perdant.
f \A. cl
I)
orii.
rst;
^
'"
I)
orii.
c
l.
7.
'^
Va\.
promlit.
/'.s7.
om.
IJI)
/0C0.90.
'
add. hoc.
i.
Kd. add.
*'
lla
UZ;
ed. (\\im\up.
I)
add.
oiu.
I).
vi.
Z om.
'
Lihr.
6'MTO.
III
Qanfxtion. in rcnlotcuch.
Ir.
(iii
Levit.j
j.
08
"
(P L
.'Ji,
70S).
c.
Cfr.
Hugo,
iênt.
"
4,
I
c. i.
5
n.
(P L
176,
123).
10, fior,). Cfr.
el 9(\(\.)\
(j.
Aug.,
Eurhirul
|>.
22
(PL
el
iO, 2i4j.
Cnp.
(P L
25 (PL
779,
\\o, Pecret.
,
12, e. 1,
r.
VIII.
Pan.
c.
I2i
i61,
\:m
Abael
(I.
I,
Sic
et
uon
\'M
(PL
17,
1602
el seq.); C.
Pnuium
(8) c. 22,
K69).
722
LIBER
III.
DIST.
XXXVIII. CAP.
III-IV.
Primum
capilale est mendaciiim longeque fugiendum,
quod
fit
in
doctrina religionis, ad quod
nulla
causa quisquam
*
debet adduci.
alicui.
**,
Secundum, quod
lium, quod
tiendi
ila
""
tale est,
alii
ut nulli prosit sed

"",
obsit
Ter-
prodest
fallendique
fit
quod
placendi
Quartum sola menlibidine, quod mirum mendacium est. Quinlum, cupidilate de suaviloquio. His omnibus evilatis,
ut obsit alteri.
^
sequilur sextum genus, quod et nulli obest et prodest alicui, ut

quis pecuniam alicuius iniusle lollendam sciens, ubi
mentiatur.
quis, nolens
sil
si
nescire se
ut
si
Seplimum, quod
'^
nulli
obest et prodest
alicui,
hominem ad mortem quaesitum

nulli
prodere,
mentialur.
Octavum, quod
In
obest et
ad
hoc prodest ut ab immundilia
corporali aliquem
his
tueatur .
peccat,
autem tanto minus^ quisque
cum
mentitur,
esse
quanlo magis a primo recedit. Quisquis

mendacii, quod peccatum non
piter,
sit,
vero
aliquod genus
putaverit, decipit ^ se ipsum tur^
cum honesluin esse deceptorem aliorum arbitretur . Omne ergo genus mendacii summopere fuge, quia omne
est a
mendacium non
Deo
Cap. ni-iv \
Quid
275
Hic
sit
mendacium, quid
quid
sit
mentiri.
videndum
est,
mendacium,
sit
et
quid
et
sit
mentiri;
deinde,
utrum omne mendacium
peccatum,
quare.
Mendacium
intenlione
est,
ut ait
Augustinus^,
Ul ergo
intentione fallendi
falsa significatio vosit,
cis
cum
fallendi .
mendacium
:
necesse est
ut falsum proferatur et
est ^
cum
hoc enim malum

pectore \ aliud
proprium mentientis, aliud habere clausum

in
in
promptum
lingua
* .
Z quidem.
Ed.
ei.
'^
lla
U;
VZ
alievi;
D nni;
^
Ita
ed. et
alicui.
et.
^
9
Ita omnes codd.; ed. mernm. Z add. quod fii. B add. vndiTgiu. non numerositaie, sed perversiiate. * Z add. Stando codicibus cc. 3 el 4 coniunsrimus.
^ Ed. et
VZD
^
add.
UZ;
ed. decipiei.
et est.
ZBC
corde.
Aug.
cc.
loc. cit.
c.
21, n. 42 (P
L 40,516).
el
Cfr.
Ivo, locis
^
cit.
Ivo, Vlli.
Pan.
*
126
et
c.
127 (P L 161, 1335

12, n.
c.
seq.).
Contra mendacium ad
et
Consenlium,
26 (PL 40, 537).
Cfr. Ivo, locis cit.;
Hugo,
locis cil.
Aug., Enchirid.
18
(PL
40, 241).
LIBER Menliri
sive
illud
""
III.
DIST.
XXXVni. CAP. IIMV.

conlra hoc qnod
723
vero
est
sit,
loqiii
aninio senlil qnis, 276

qui
verum
sive
non.
Omnis
oranis
ergo,
loquilur
menid
dacium, mentilur, quia loquitur conlra hoc quod animo

est voluntate
dicit,
sentit,
fallendi;
sed
non
qui
mentilur,
mendacium
e
quia quod verum est loquilur aliquando

est.
mentiendo, sicut
converso falsum dicendo, aliquando verax
Unde
est, est,
Augusti nus
ipse,
^"
^
:
Nemo
sane
mentiens
iudicandus
in
qui dicit falsum, quod
putat
verum, quia, quantum

igitur
ipso
non
fallit
sed fallitur. iNon
mendacii arguendus est
qui falsa incautius credil ac pro veris habet; potiusque e contrario

ille
mentitur, qui dicit verum'*, quod putal falsum.
Quantum enim^
quod
ille
ad
animum
eius atlinet
'',
non verum
dicit,
quia non
dicit.
sentit
dicit,
quamvis verum inveniatur esse quod
Nec
liber est
a meridacio, qui ore nesciens loquitur verum, sciens autem voluntate mentitur .
Hi-
quaeri solet,
sentiat animo,
si
ludaeus dical
Christum esse Deum, cum 277
utrum loqunlur mendacium. Non esl mendacium quod dicil, quin, licet aliter teneat animo, verum tamen est quod dicit; et ideo non est mendacium; mentitur lamen, illud quod verum est dicens. Quod vero omne mendacium sit peccalum, Augusti nu s ^ 278 insinuat ^: Mihi, inquit, videtur omne mendacium esse peccatum; quibus rebus quisque sed mullum inleresse ^^ quo aniino, et de
non
ita
'
mentiatur. Non enim
sic
peccal qui consulendi, ut qui nocendi vo-
luntate mentitur; nec tantum
nocet qui viatorem mentiendo

qui viam vitae mendacio
'^
in di.
verso itinere
niittit,
quantum
depravat
[Cap. IV
'].
Porro
omne mendacium
sit:
ideo
dicendum ^ esse pec- 279

gerit, sive
illud ve-
calum, quia hoc debet loqui homo, (piod animo
rum
sil,
sive
putetur, et non
veiha enim ideo sunl

sed
''
instilula,
non ut per ea liomines invicem

*
f;illant,
per ea
in
alterius no-
^*
\\$'
v(\.
jV/.
iruipil r.ip.
i.
lul.
add.
^
(tit.
''-
.'KJd.
in
linchiridio.
''
<*
Z add.
\n
Z
'
(tii.
f $
pertinrl.
*
l!rf.
;
I)
add. in EnchiriiUo.
Alii,
lla
I);
ed. interest.
^
ou).
'"
mentimdn, sed annolat:
mrnddcio.
ut.
ed. esl (n\). 5.
lU)
ed. add. rst.
lla
Ulll); nl. add.
'
Enchirid.
''
\oc.
cil.,
p.inirii
siip'iiii.>*.
Cff.
c.
.'l
Ivo,
VIII.
fon.
c.
13.'}
(FM.
161, 1337).
loc. cil.
lhiK,
Sum.
Srnt.
ir.
i,
(P L 176,
123).
Enchirid.
724
tiliam
acl
IJBKR
sn.is siint
ill.
DIST.
XXXVIII. CAP.
V.
iiti
cogilaliones feranl;
inslitula,
verbis ergo
est.
ad fallaciam, non
quod
peccalum
Nec ideo eliam ullum menda-
pulandum est non esse peccatum, quia possumus alicui aliquando prodesse mentiendo: possumus enim, ut praedictum est, et furando et adulterando prodesse ^ . Mendacium quoque non tunc tantum esse, possiimus dicere, quando aliquis lae(Jitur: cum enim a sciente dicitur falsum, mendacium est, sive quis, sive nemo ^
cium
laedatur
^
Ecce ex his constal,
omne
*
mendaciuin
est
esse
illiid^:
peccatum.
Non
ocvi-
tamen de omni mendacio
accipiendum
illud *:
Perdes omnes
iventitur,
qui loquuntur me.ndacium; nec

cidit
Os,
quod
animam;
detur,
omne mendarium isto praecepto prohiheri nec praemissa descriptione mendacium ioci includi ^.
nec
Cap.
/n qulbus rebus
^.
cum
esl,
in
periculo erratur, vel non.
280
lllud
etiam sciendiim
quod
in
quibusdam rebus magno

In
malo,
in
quibusdam
nihil
parvo,
inlerest
quibusdam nullo fallimur^.

capessendum
Dei
quibus rebus
ad
regnum, ulrum
falsa,
credantur, an non, vel ulrum vera pulentur

sive non
;
\ an
sive
sint,
in
his errare,
id
est aliud
si
pro alio putare, non arbilran^
dum
Et
est esse
peccatum;
vel
esl,
minimum alque levissimum

quae
Et
",
sunt vera, quamvis
non videantur.
^
nisi
licet
<^('x\
credantur,
error
ad
vilam aeternam non potest perveniri
maxima
in
cura cavendus
sit,
non
modo
in
maioribiis
etiam
mino-
ribus rebus, nec
nisi
reruin
ignorantia possil errari, non esl lamen
consequens, ut continiio erret, (juisquis aliquid nescit, sed quisquis

se
^
existimat scire quod nescit:

est erroris
inter(\st
j)ro
vero enim
in
ap[)robat falsum,
re quis(pie
sil
^
quod
rel,
proprium.
siint
Verumlamen,
eniin
qua
er-
plurimiim:
quae
^
nescire
melius
quam
covv.
inlorl.
''
vet'0.
1)
mdtus.
D
Z
oni.
Z omne meudacium, sod

('jtp.
^ Z de omni mendncio. U add. rebus; Z oin. elinm.
includit.
f In ed. est
6.
add. esse.
luld.
quod.
Kd. el Z quisquis.
'
Ang., Enchirid.
(in
c.
22
Pentateuch.
">
Levit.)
q.
(PL 68 (PL
L
161,
40, 2i3).
34, 707).
'
Angnsi.,
Ps. 5, 7
III.
Ounestion. in
*
Sap.
n.
1,11.
7. Cfr.
Angnst., Enchirid.
Vlll.
19 (P
40, 241).
Ang., ibid.
,
c.
21,
n. 7.
Ivo,
Pan.
c.
132 (P L
1337).
Ang
ibid.
c.
20,
LIBKR
scire; item,
Ilf.
DIST.
XXXIX. CAP.
I-III.
725
in
nonnuHis errare profait aliqnando, sed
via
pedum,
non
in
via
morum
Solet ^ quaeri de lacob, qui se dixit esse

sentiens,
Esau, aliler
animo
281
utrum mentitus De hoc A u g u s t n u

i
sit.
s ^
ait
lacob quod
matre
fecit
auctore,
ut falleret patrem,
si
diiigenter attendatur, videtur non esse
men-
dacium, sed mysterium. Intendebat enim matri obedire, quae per

Spiritum
""
noverat mysterium.
Et ideo propter familiare consilium

lacob.
Spirilus sancti,
quod mater acceperat, a mendacio excusatur
DISTINCTIO XXXIX.
Cap.
I-III
De periurio.
Nunc
^
de periurio videamus.
^
Periurium
est
mendacium
est
iu- 282
ramento firmalum
Hic quaeritur,
ulrum
est,
sit
periurium, ubi
auctorilate
non
mendacium.
di-
Quod quibusdam centis: Adverlendum
videtnr, ex
Hieronymi''*
non
erit
quod iusiurandum
si
tres babet comites^:
verilatem, iudicium et iustitiam;
isla
defuerinl,
iura-
mentum,
Si
sed periurium.
Ubi
elsi
aulem
noii
sit
falsuin iuratur, veritas deest .

ibi "
ergo falsum inretur,
iiitentio
fallendi,
videtur
esse periurium, quia deesl veritas.
[Cap.
II].
Qiiibiisdam
placet
',
iion
esse periurium, ubi iion est 283

ila iu^,
mendaciiim, el sicut dicitur alifjuando fnlsum sino meiidacio,

ratiir
falsiim sine f)eriurio.
Ealsum
forte dixit
Apostolus
ei
cum
se
venlurum ad Corinlbios promisit; nec
tainen, sicut
impoiKjba-
B add.
lexliis
iiilerl.
ctimn.
cc.
''
I)
7'//.
'"
U
I)
'
inU\.
iiucrl.
sduchiin.
^
I)
**
Ob
connexionem,
'^
1-3
(oniiingiindir.
''
'
Deinde.
.Kid.
siiper leremifim.
Z add.
scilicet
l)
om.
.idd.
diam.
'
Aii^,'.,
ibid. c.
n,
n.
.'j.
"
Coiitra mnitldc.
ad Cnnsenl.
ir. i. c.
:>
c.
I.
10,
n.
2i
(PI. iO, 5.13); cfr. Gcn. 27, 9

^
s(;(j(|.;
Hugo. Suni. Senl.

*
(P
I7G,
c.
122).
Huj,'o,
loc.
cil.
(PL
176,
I2:j).
Mhr.
Cnmment.
c.
in
1.
lerem.
i (P
24, 706j; Ivo, Decret. p.

C.
12,
22;
(|.
cl
VIII.
I,
Vnn.
123 (P
^
I.
lOl, 7K:i,
10,
.'i.
133i);
Animndvertendnm
(2) c. 22,
(t.
H()7).
Cor.
726
tur,
LIBKH
III.
DIST.
XXXIX. CAP.
sic
I-Ill.
culpam mendacii contraxil, qnia
animo
senliebat. Et
si
iiira-
niento illud conlirmasset, non periuriiim incurrissel, quia,

in
ipso fuit,
foret,
verum
non
est
dixil
et
si
iurationem addidisset,
aliter
qnanlum quanlum in
dixil.
se
verum
^'
iurasset,
elsi
eveneril,
quam
Ideo,
dicit,
sicut quis
mendax,
nisi
aliler sentiat
animo quam
sive
ila sit,
sive non, ita videtur

aliter sentiat
quibusdam, neminem periurum conloquitur," sive ita

sit,
stitui, nisi
animo quam
sive non.
284
[Cap.
111].
Sed melius creditur

iurat; et qui
et
ille ^
peierare,
qui
falsum
est,
voluntalH
fallendi
falsum,
putans
est,
quod
verum
vel
iurat; et qui
verum, pulans quod falsum
iurat.
'^
Unde Augustinus^:
fallnnt,
vel
est,
llomines
putat
scit
falsum
iurant,
cum
quod
et
cum
et
^
fallunlur:
aut
homo
vel
verum
esse
esse
falsum
lemere iurat; aut

iurat,
el
putat
falsum,
lamen pro vero
nibilominus
cum
scelere
iurat.
Distant
autem
ista
periuria duo, quae
commemoravi. Fac illum
iurare, qui
verum
esse pulat pro
quo
iurat;
verum putat
^ sed
esse, et
tamen
fal-
sum
est:
non ex animo
iste
^
periurat
fallitur;
boc pro vero
habel, quod falsum est, non

ponit.
rat,
pro falsa
re, sciens,
iuralionem inleriu-
Da alium qui
ista
scit
sit,
falsum esse, et dicit verum esse; et
tanquam verum
sit
quod
scit
falsum esse. Videtis
quam
de-
lestanda
belliia.
sit,
Kac alium qui putat falsum esse, et iurat,
tanquam verum
pluit in
^
et forte
illo
loco; interrogas
verum est. Verbi gratia, ut inlelligatis, bominem, et dicit " pluisse; et tunc
pluisse,
cum pluil ibi, sed ^ putat non quemadmodum verbum procedat

^
periurus
est.
Interest,
ex
animo:
ream
linguam
non
facit
nisi
rea
mens
vel
His evidenter traditur,
quod
tripliciter
peierat
homo, ut supra quod veperiu-
diximus,
dum
iurat,
sciens falsum iurat, vel piitans falsum
rum
285
est,
vel
existimans verum quod falsum
est,
iurat.
si
Sed boc extremum non videtur esse periurium, vel
rium nominelur, eo quod falsum iuralur, non

periurii qui sic iurat, quia
videtur
esse
reus
non
^
est eius
mens
est.
rea, et ideo nec lingua.
"
oni.
VZ
^
illum.
Z quod falsiim
lamen.
^
oiii.
*
"
Z add.
ita.
f Ed. peierat.
*
Z ndd.
inlerl.
add.
tibi.
Ed. el Z om.
si.
verbis.
Sermo 180
Pan.
c.
(alias
28 De
161,
verbis Apost.),
c.
2,
n.
(P
38, 973);
Ivo,
Vlll.
111
(PL
1331).
LIBER m. DIST. XXXIX. CAP.
IV.
727
Immo
veruin
est,
eius
mens
rea est,
dnm
iurare praesumil quod perspicue
non
deprehendit.
Non
igitur
onme periurium mendacium

mentiens, sive non, peieral.
est,
nec omnis qui peierat, mentitur; sed omnis menliendo iurans
peierat, el
omnis qui falsum

vero quis iurat
ibi
sit
""
iurat, sive
Cum
est,
quod verum
aestimans esse faisum, 286
quaeritur. quid
periurium. Ipsa enim significatio vocis vera
quia verum nescienter loquitur; non igilur ipsa significalio vel

est,
faisum vei mendacium
quia vera est; et quod verum
est,
per-
iurium non videtur
esse.
sic,
Ad quod
leslatione
lione,
^
dicimus, loqui
scilicet
conlra
mentem sub
at-
iuramenti, esse periurium; mentiri ergo, adhibita iuraest.
periurium
Periurium ergo
iurando
esl vel
iurando loqui falsum

sine
cum
intentione fallendi, vei

vel
loqui
falsum
intenlione
fallendi,
iurando loqui verum

Si
cum
tei
intentione fallendi.
iural,
Hic opponilur:
alicui
faciet,
omnis qui falsum

'^
peierat,
tunc
qui 287
promiltit dare sub
certo
mino
aliquid,
quod tamen non

ita
e\ quo iuravit, peieravil, quia falsuin iuravil: non enim

erat,
^
futurum
ex
ul iuravit.
dici
Ad hoc
est,
potesl, quia
non omnis qui iurat quod

sicut iste, de
falsum
qiio
iurat,
periurus
vel
esl,
quo agimus; sed ex

iuratio talis
fit
quo propositum mulal,

periurium reatu.
terminum transgreditur,
Cap. IV.
An
Si
luralio
sit
malum.
'^
autem quaerilur, utrum

^,
iurare
sit
malum, dicimus,
vel
ali-
288
quando malum esse

Sponle enim
aliquando non.
necessilate
necjissitale
et sine
est.
iurare,
faisum
iurare
vel
'',
peccalum grande
foedera
est eis
[)acis
Kx
autem
iiirare,
scilicet
ad
confiiinanda, vel ad
[)ersuadendum
'.
aiiditoribiis
qiiod
uliie,
inaliim non esl, qiiia ncccssarium

iis "
'
:
Liide
A ugiistl n
pigri
''
luramentiim
faciendum
est
in
ncIii-
cessariis, curn
*
'
*
siinl
liomines
credere quod eis est

''
iitile.
Z periurnt.
f
<,'(J.
li.i
UZ;
;
(m1.
hoc.
Z coutesltUionr.
o
''
''
Z pro.
v.
f.
i.
Z quod.
llii
I)
iurnlio
*
orn. mt.
ile
U
*
|{,
add
I)p
csl.
Z udd.
in
.{;
I,
Z oni. sermoue Ihnnini

c.
oin.
in
monlc.
.ii,
Libr.
serm. Dontini
p
i\.
monte,
VIII
17,
ri.
.'Jl
(I*
r26'>).
Iîo lioc
cap.
C.
cfr.
Ivo,
Drcrcl.
c.
12,
I
r.
l'(in.
S4
(P
I.
Mil, 7KI,
1326);
el
Itn
eryo (6)
22,
(l.
^('2).
728
ratio
LIBRH
in.
DIST.
XXXIX. CAP.
V.
non
est
""
est
bona, nori lamen mala,

sicnt
cum
enim
^
est
necessaria ,
id est,
*
non
mala,
appetenda
est
ita
bona,
non
est
tamen
fugienda
tanquam
cum
necessaria.
intelligitur
Non
contra praeceptum Dei

ut,
in
Dominus prohibuisse a iuramento, quantum in ipso est, quisque non iuret quod multi faciunl, ore habenles iurationem tanquam magnum atque suave aliquid
iuratio, sed
Apostolus enim
289
novit praeceptum Domini,'et

'^
tamen
iuravit
Prohibemur ergo iurare
cupiditate, vel delectalione iurandi.
Quod ergo Christus ^ ait in Evangelio^: Ego ilico vobis, non iurare omnino, ita inlelligitur praecepisse, nequisquam sicut bonum
appetat iuramentum, et assiduitate iurandi labatur
in
periurium
non,
Quod vero
addit:
Sit
sermo
vesler: est,
esl,
non^,
est,
bonum
id
est et
si
appetendum. Quod autem amplius

cogeris,
scias de necessitate
est,
^
a malo
"
est,
iurare
venire
infirmitatis
malum est, unde nos quotidie liberari precamur dicentes: Libera nos a malo^. Ideoque non dixit: quod amplius est^ malum est: tu enim non facis malum, qui bene uteris iuralione; sed a malo est illius qui
eorum quibus
aliquid suades;
quae infirmitas utique
aliter
est,
non credit^,
id
est
ab
infirmitate,
Ibi
quae aliquando
poena
aliquando poena et culpa.
ergo Dominus prohibuit malum,
suasit
bonum,
indulsit ^ necessarium.
Cap. V.
De iuramenlo, quod
290
fit
per creaturas.
Quaeritur etiam, utrum
liceat
in
iurare per crealuram.

^
Quod non
tem
piat,
^
videtur,
cum
Lege
el
scriptum
in
sit:
Reddes au^
Domino iuramenta tua;
Christus
Evangelio
praeci-
non iurare omnino, nec per caelum, nec per terram, nec per Hierosolymam, nec per caput tuum.
ludaeis,
quasi parvulis, concessum fuil iurare per Creatorem,

'",
et
praeceptum
ut,
si
iurare contingerel, non nisi per Creatorem
Z D om.
el
siciil;
e.
D
n.
"'
nl.
Z B
est
nou, pro
^
e.
n.
D om. ^ Z evenire.
'^
Ed. el
V
''
add. vel.
"
Z om.
li
itu.
oni.
indixit.
oin.
;idd.
erat.
Angiisl.,
^
Expos.
I.
in Gnl. (I, 20) n. 9 (P
L 35. 2110).
loc. cil.
iîatHj.
5,
34
el 37.
Ang.,
De serm. Domini
monte,
Levit.
Matlh. 6, 13.
Aug.,
49,
loc.
cit.
"^
Matth. 5, 33;
cfr.
19,
12,
et
Deul. 23, 21,
cum
Ps.
U.
Malth. 5, 3i.
LIBKR
iurarent, non
ni.
DIST.
XXXIX. CAP.
VI.
ET
VII.
729
et
per
creaturam;
quia
iuranles
et
per
Angelos
ele-
menta creaturas venerabantur honore;
melius erat hoc exhiberi
Deo quarn creaturis

qui
in
Infirmis ergo*^ illud prohibuit, sanctis vero,
crealuris
^
Creatorem
venerabantur lantum, non
prohibuil.
Unde loseph
per salutem Pharaonis iuravit,

in
Dei iudicium in eo
veneratus, quo positus erat
infimis
Christus
in
vero
eis
ita
per
creaturas iurare prohibuit, ne vel aliquid divinum

tur,
credereiurantes
pro quo
reverentia
eis
deberetur;
vel
ne
""
per eas
falsum, homines se iuramento non teneri putarent.
Cap. VI.
Quae
iuratio
fit
sil
gravior,
an quae
fit
per
Deum,
an quae
Si
per creaturas, vel per Evangelium.

qui
aulem quaeritur, quis magis teneatur, an

per
per
Deum,
qui
291
an qui
Evangelium,
vel
**
per
creaturas
^
iurat,
dicimus,
per Deum, quia per
eum
iurat
haec facla
^:
sunt.
Unde
videtur
^'
Chrysostomus
qui
fecisse
Si
;
qua causa
qui
fuerit,
modicum
Scrip;
facere
per
Deum
vero
per
est:
Evangelium,
Stulti,
maius aliquid
turae propter
ita
videtur.
Quibus dicendum
sunt, non
*
Deum
sanctae
Deus propter Scripturas
et creaturae sanctae "
sunt per
Deum.
Cap.
VI!.
Quid
Hic quaeritur, quid
est dicere:
sil
Per Deuni.
dicere:
per
Deum
iuro.
292
Hoc
est
lestem
Deum
adhibere:
si
iuravit
enim Apostolus'*
dicens: Testis est rnihi
Deus; ac
dixisset: per
Deum,
hoc
iuras.
ita
si
est.
Unde
per
Augustinus^: Ridiculum est putare Deum , iuras; si dicas, teslis est Deus w, non
vero.
*
dicas,
est
Quid
f)
infirmis.
VD
om.
o
''
I)
{idd.
I)
qui.
fnclne.
'
H snncta;
^
ed. snnrja facln.
^
l"d.
Z add. lonnues.
Ld. el \
\a\.
et
VD
facUie.
'
propter.
'
llieron.,
Comm. nd
(l. I,
Mntlh. o, 3i (lL 29, 5iGj *;

1.127).
c.fr.
Ivo, DecreL. p. 12, c.

i:;
(i;
et VIII. l>an. c.
87 (PL 101, 782,

HG;j).
>
Cfr. (ien. 42,
el 16. Cfr. C.
Movet
(Ui)
*
c.
22,
(|.
1,^2
^
I.
Opits
imperf
e.
.s!(j(|.
in Mntlk. homil. ii (P(i

17,
ii.
5(i, SS.Ij.
Honi.
I, '..
l)e
serm. Dotn. in monte,

)
51
(PL
Ki (P
.'U,
1255);
vlSermo
180
(alia.s
28
l)e
verbis Apost
c. 6, n. VIII.
(i
(I
:J8,
975); pro
1
lioc cnp. cfr. Ivo,
Itecret.
p.
12,
(c.
r\
el
3i, ac
Pan.
cc.
115el
L Kil, 7K8, 1332).
730
enim
IJBER
III.
DIST.
XXXIX. CAP.
VIII.
per
Deum
iiisi
teslis est
Dens
;
^"
aul quid est testis est

iurare, nisi ius
Deus
dere,
, nisi per
quando per
Deum Deum
? Quid est autein
Deo rediu-
iuras ? ius scilicet veritatis et non falsitatis.

caritati
Item
rat falsum,
^:
Ecce dico
;
vestrae: et qui per lapidem
periurus est
quia non lapidem, qui
non
audit, sed
eius Creatorem adliibet testem. Hoc est ergo iurare per quamlibet
creaturam,
293
Est
scilicet
Creatorem eius
testein
adhibere.
fit
etiam quoddam genus iuramenti gravissimum, quod
per exsecrationem, ut
vel
illud contingat
filiis
cum homo
dicit:
si
illud
feci,
illud
patiar,
meis^. Secundum quem
modum
accipitur
etiam interdum,
vel
cum
meos
i
aliquis iurando dicit:

,
per salutem
meam
per
filios
et
huiusmodi. Obligat enim haec Deo.

: :
Unde A H g u s l n u s * ^ Cum quis ait per salutem meam salutem suam Deo"" obligat. Cum dicit: per filios meos , oppignerat
eos Deo, ut hoc eveniat
si
in
caput eorum, quod exit de ore ipsius:

falsum.
Et
verum
.
"*,
verum;
si
falsum,
ila
sicut
per
hoc
iurans
aliquando hoc Deo obligat,

testem
Iii
per
Deum
iurans, ipsum
testis
sit
adhibet
aut
omni ergo iuratione aut Deus
adhibetur,
iurare,
creatura Deo obligalur et oppigneratur, ut hoc
scilicet
Deum
testem adhibere, vel Deo aliquid oppignerare \
Cap.
VIII.
De
294
illis
qui iiirant per falsos deos.

fide
Post haec quaerilur, iitrum
eius
utendum
sit,
qui
per
daeinonia vel idola iuraverit.
De hoc Augiistinus scribens

prius considerare volo, utruin,
verit et fidem
si
Ad
Puhlicolam
^
ait
Te
Bis
quispiam
^
libi
per deos falsos
iura-
non servaveril, non

^
videtur bis
peccasse.
et
utique peccavit, quia et

pollicitam fecit fidem,
^
iuravit,
per quos non debuit;
contra
il-
quod non debuil. Ideoque qui

in
utitur fide
Z om.
inlerl. dicit.
Z add.
^
Z add.
Ed. et
^ Z Domino. sermone de periurio. iurare per quamlibet V B add. Hoc est ergo
creaturavi, scilicet Creatorem eius testern adhibere, quod

f
expiuixii per va...cat.
oin.
D
cil.
quisquain.
180,
(inlerl.)
an.
VA. el
D om.
Enarrat.
*
n. 3 (alias
Sermo (PL 36,
c.
=
12, n.
13(PL
cit.
*.
38, 978).
Aiig.,
in
Ps.
7,
99).
Sermo
180, c. 6, n. 7
(PL
(t.
38, 975).
Epist.
c.
47
117
154), n. 2 (P
L 33, 184)
Cfr.
te
Ivo, Decret. p. 12, c.

c.
35; VIIL Pan.
(PL
101, 789,
1333); C. Movet
(16)
22, q.
1,
865).
LIBER
lius,
III.
DIST.
XXXIX. CAP. IX-Xl.
731
"^
quem
constat iurasse per deos falsos, et utilur
non ad
naa-
lum sed ad bonum, non peccato illius se sociat, quo per daemonia iuravit, sed bono pacto eius, quo ^ fidem servavit. Et. sine dubitatione minus malum est per deos falsos iurare veraciter, quam per Deum verum fallaciter. Quanto enim, per quod iuratur, magis sanc-
tum
est,
tanto magis est poenale periurium .
Cap. IX-XI
'.
Quod iuramentum
Nunc superest
Si
vel
promissio contra
est
Deum
facta,
non
videre,
tenenda.
sit.
utrum omne iuramentum implendum

et carilatem,
in
295
enim quis aliquid iuraverit contra fidem
quod
observatum peiorem vergat
exitum, polius est
mutandum quam
nonnunquam
in
adimplendum.
Unde
Item voto
Ambrosius
Isidorus
"*
^:
Est contra officium

fecit .
pro-
missum solvere sacramenlum, ut Herodes

^:
In
inalis
promissis rescinde fidem;

vovisti,
turpi
muta decretum. Quod incaute
non facias; impia est
promissio, quae
scelere adimpletur .
est
si
Item^:
permanendi
Ilem
^
Non
observandum sacramentum, quo malum

quis adulterae perpetuam fidem
Tolerabilius est enim
in
incaute promittitur, ut
cum
ea
polliceatur.
non implere sacra-
mentum, quam permanere
stupro
Beda*:
wSi
quid nos incautius iurare contigerit, quod

in
observalurn peiorem vergat
exitum, libere
illud
salubriori
con-
mulandum noverimus; dum esse ^ nf)bis, quam pro

silio
ac magis, instante necessitate, peieranvitando periurio in aliud crimen gra^
vius esse divertendum. Denique iuravit David
per
Deum
occidere
Nabal, virum slultum; sed ad
minae
[irudenlis,
.ê
remisit
tali
primam intercessionem Abigail, feminas ^, revocavit ensem in vaginam, nec
aliquid culpae
periurio contraxisse doluit .
"
ZD
add. fide
'^
illins.
''
IJ
7//^
*
'^
Ob
texlus
f
connexionem
orn.
'
cc.
9-H
coniunijinius.
I)
add. cum.
Z manendi.
I)
ivmn.
IJbr.
l)e olficiis,
?J0, n.
25 i (P
et
I^
Mi, 100). Oriines se(|uenles locos
li.-ibet
Ivo, Decret. p. 12, vv.
10-13
ri
.'{6;
VIII.
Pnn.
22,
(|. II.
cc. '.194 el
4, cc.
\:\
(P
I,
I.
1G1, 7K2,
132H elsîq.); (jadern

*
II.
liabel(jr;ilian.,
.J8).
Caum
2-0 et 13
c.
(t.
\)
S7.'> el S(|q.).
Sijnon. n.
."i8
(P L 83,
Isid.
Smt.
31, n.
''
(PL
I.
83, 034).
2.'),
Ilonill.
20
in
feslo Uecoll. S. loan.
n.ijil.
(Pl,
'J4, 21V.)).
rir-.
Hcg.
13.
732
LIBfc:R
III.
DIST.
XXXIX. CAP.
XII.
Item Aiigusti n
nis efTusionein
us
Qnod David iuramentuni per sanguipietas

fnit.
non implevit, maior
luravit
.
David
te-
mere, sed non implevit iurationem maiori pietate
Ex
his aliisque pluribus ostendilur,
esse observanda; et qui sic iurat,
quaedam iuramenta non vehementer peccat. Cum aulem

et
mutat, bene
facit;
qui
autem non mutat dupliciter peccat:

quod non
debet.'
quia
iniuste iuravit, et quia facit
296
[Cap. X]. Qui vero mutat,

^
Beda supra tale loannes eliam * Apocrisari us

a
utrum periurus debeat dici, solet quaeri. iuramentum vocavit periurium.

^^ orientalium sedium dixit:
est,
Sermo
patris nostri
"*,
Sophronii significat, quod melius

servare sacramentum
^
iuran-
tem periurare
quain
in
fractione sancta-
rum imaginum
peierare
sit
^
Sed periurium dicitur
tale
iuranientum
non observalum,
et
qui non implet, quia falsum iuravit'', non quia inde reus
iuravit iniustum ex
quod non observat, sed quia

ille
quo reus
est,
sicut
qui peierat.
297
[Cap. XI]. Hoc etiam
sciendum
est \
quod
quacumque
testis est, ita
arte
verborum quis
accipit, sicul
iuret,
Deus tamen, qui conscientiae

Dupliciter
hoc
fit,
ille
cui iuratur, intelligit.
aulem
in
reus
qui el
nomen
Dei in
vanum assumit
Cap.
et
XII.
proximum
dolo capit
* .
De
298
illo
qui cogit aliquem

peccat qui
ait:
iiirare.
^
Quaeritur etiam,
si
hominem
iurare cogit.
De hoc
interest,
si
Augustinus^
vel
Qui exigit iurationem, multum

scit. Si
nescit,
\i\\,tr\.
illum iuraturum falsum, an
enim
nescit,
corr.
qm.
D om.; Z aulem.
*
rizarius.
^ Ed.
^
peierare.
Erf.
^
^ Z add. id iuramentum, sed annoiai:

'"^
est thesauAlii,
sacraiiirat.
menium. * Z om.
1
D sacramenlum.
add. peccando.
(alias
cit.
Ed. add. dicitur.
Ed. et
Sermo 308
c.
11)
c.
2,
n.
(PL
^
38,
U08). Verba: Quod...

c.
fuit,
II
habet
solus Gratian. loc.
c.
3; ultima habet etiam Ivo, Decret. p., 12,
et VIII.
Pan.
c.
(t.
93
(PL
^
161, 783,
c.
1528).
Ilic
c.
9.
ClV.
Ivo,
Decret. p.
c.
12,
13; et
1,879).
VIII.
Pan.
Ivo,
98 (P L 161, 784, 1329); C. Actione quarta (18)

c.
22, q. i
Decret. p. 12,
36;
VIII.
Isid.,
Pan.
II.
c.
112 (PL 161,789, 1332);

c.
C.
^
Quacumque (9) c. 22, q. Sermo 180 supra cit., c. VIII. Pan. c. 110 (PL 161,
(t.
I,
885);
1
Sent.
31, n. 8 (P
L 83, 634).
12, c.
I,
10,
n.
(P
L 38, 978);
Ivo,
c.
Decret. p.
30;
787, 1331); C. Qui exigil (6)
22, q. 5 (L
884).
LIBER
et
111.
DIST.
XL. CAP.
ei
sit,
I.
733
est
ideo dicit:
iura mihi, ut fides
non
peccatnm, tamen
et ^
humana
tentatio est
Si
vero
scit,
eurii
fecisse,
cogit
eum
iurare, homicida est .
Idem^:
est,
ille
Qui provocat hominem ad iurationem,
et scit
eum
falsum iurare, vincit homicidam; quia
homicida corpus occisurus

et eius
animam, immo duas animas,
quem mrare provofacienda,
cavit, et
suam
.
nisi
Sancta
fideles ieiuni
Synodus decrevit,
pro
^.
pace
ut
omnes
ad sacramenta accedant
DISTINCTIO XL.
Cap.
I.
Quare Lex dicitur comprimere manum, non animum.

Sextum
ximi
tui.
praeceptum
est *:
Non
desiderabis
uxorem protui,
299
Septimum *: Non concupisces doinum proximi vum, non ancillam, etc.
non
ser-
Sed videtur praeceptum de non concupiscendis rebus proximi
unum
de non
esse
cum
eo quo
^"
dicilur:
iVon furaheris
esse
el
praeceptum
"*
concupiscenda
uxore
unum
cum
eo
quo
dicitur:
in
ilia
Son
moechaberis.
Poterat enim
[iraeceplum non furaridi
generalitate inlelligi, ubi de non concupiscenda re proximi

[)itiir;
praeciillud
et in eo
quod
diclum
est:
Non moechaberis,
proxinii
tui.
[joteial
iri
intelligi:
Non concupisces uxorem

iri
Sed
illis
(hiobus
praeceptis non moechandi et non furandi, ipsa opera iiotata suiit et

prohibita,
difTerunt
ditio
his vero
extremis ipsa conciij)iscentia

praecepto
noii
iMullum ergo
fil
illa
ab
istis. [.'nde illi
moechaiidi
sujierad-
in l:]vangelio,
iibi
omnis concupiscentia moechandi piohilHHur.

V
Z
"
Z add. lnmen.
VA.
cl
\\
juld. rst.
^"
(jund.
'^
Z qwul.
*"
\\ (jiio.
'
Hespir.
VIII.
I\,
I.
Cor.
10,
l.l.
'^
Xw^.,
il/ul.
(.4,
ii.
i.
(.'i)
Clr.
c.
Iv,
Dpcrcl. p. 12,
.')
c.
^
2S;
Cfr.
ran. lOH (L L Uil, 7k7,

Dccrcl. p.
12, cc.
c.
1.130;;
(\\);
C. tUe (/ui
I'(in.
*
22,
(j.
(l.
I,
KS.i).
33
(|.
n
'>
VIII.
r.
120
(I
l\,
M\\, 7f)K, 797,

21. Cfr.
"^
l.33i); C.
11.
Ihneslitm (16)
22,
(L
I,
8K7;.
(j.
DciiUt.
AugusL,
Aiigiisl
,
QiuicslidH. in Ventiitcncli.
(
(\\\
lixodiirii)
71
<:.
(I
L 3i,
fP L
<)2I).
I7r.,
\'li).
!or.
ii.
iJe
.sc(jq.
cfr.
lln^,'o,
Siini.
Scnt.
Ir.
\,
LoMBARbCS. IL
734
300
rei,
LIBER
III.
DIST.
XL. CAP.
II.
ET
III.
Sed
cum
hic prohibetur concupiscentia ahenae uxoris et alienae
quare dicitur Lex comprimere

et
manum
et
non animum, Evan-
genum vero
Illud
manum
iri
et
animum?
de Lege dicitur secundum caerimonialia, non secundum

Lege non est generalis prohibilio omnis mortiEvangelio.
moralia; vel quia
ferae concupiscentiae, ul in
Cap. IL
Quae
301
Si
sit
liitera occidens.
vero quaeritur, quain dicat
Aposlolus^
litteram occiden-
tem,
ea certe est Decalogus, qui non dicilur littera occidens, eo

sit
quod mala
scentiam
Lex, sed quia, prohibens peccatum, auget

praevaricationem,
in
nisi
concupi^
et
addil
liberet
gratia
quae
ergo
^
gratia non sic abundabat
Lege, ut
gratia,
in
Evangelio"; Lex
sit
bona
est,
et
tamen
occidit sine
cum
virtus
peccati^;
quae
rat,
iubet,
et
quod
sine gratia impleri
non potest. Gratia autem dee-
ideo litlera occidens erat.
Cap.
IIL
De Legis
302
Distat
et
Evangelii dislantia.
littera
autem
ibi
Evangelii
Legis
littera;
quia
diversa
sunt promissa:
terrena, hic caelestia promitlit"^; diversa etiam
Sacramenta, quia
illa
tantum significant^, haec conferunt gratiam.
Praecepta etiam diversa quantum ad caerimonialia:

ad moralia sunt eadem, sed plenius
Audistis
in
nam quantum
*.
Evangelio continentur
decem chordas
Psalterii
utrique sexui impositas, quae

ferae occidantur
^.
caritate tangendae sunt, ut vitiorum
EXPLICIT LIBER TERTIUS.
Ed. ct
VB
add. vel secunihnn

'^
eonim cavnalem
inlelligentinm.
vero,
promittuntur.
Ed.
et
Z B D significabant.
II.
Cor. 3, 6; cfr. Hiigo, loc.

II.
cil.
Aii{?iisl.,
De
c.
spiritu et
n.
litl. c.
i, n.
(PL
et
44, 203/;
loc.
\\\
Contra Adversar. Legis

^
I.
et
Proph.
*
"
7,
25 (P L 42, 652);
9 (alias 96 de
Glossa
cii.
ad Cor.
15,
56.
Qiiae praecedunl liabet Augiisl.,

An^nist.,
Enarrat.
Ps.
9, n.
73, n. 2
13 (P
(P L 30, 931).
85).
Sermo
Temp.),
c.
L 38,
LIBER QUARTUS
INCIPILNT CAPITULA LIBRI QUARTL
DlSTlNCTlO
I.
Cap.
II.
De Sacramentis. Quid sit Sacramentum.

Quid
slt ^
III.
signum.
IV.
Quo
De
difTerant
signum
^
et
Sacramentum.
V. Quare instituta
VI.
VII.
VIII.
sint
Sacramenta.
et
diirereniia
Sacramenlorum veterum
novorum.
De circumcisione.
Quod remedium
De
illi
habuerunt, qui fuerunt ante circumcisionem.
IX.
instiiulione circumcisionis ei causa.
X. De parvulis defunclis anle diem octavam ^ qua fiebat circumcisio.

DlSTINCTIO
II.
C^p.
>
I.
I.
De Sacramentis novae
De
differentia
utililaiis
legis
^ De baptismo.
et Christi.
^.
II.
baptismi loannis
III.
Quid
habuii baptismus loannis

ille.
IV. Si fuit
Sacramentum baptismus
loannis.
V.
De forma baplismi
DlSTINCTlO
p.
I,.
III.
Quid
sit
baplismus.
^?.
II.
De forma baplismi
.
III
Qiiod Aposloli in Chrisli nomine baplizaverunt.

Si in
IV.
non)ine Patris lantum vel ^ SpiriUis sancii
po.sslt
tradi
baptismus.
V De
.
inslilulione baplismi.
in
VI
VII
VIII
Quare
aqua lantum
liul.
De immersione, quoiies
fleri
debeat.
Quando
'^
circumcisio amisit vim suam.

inslitulionis baplismi.
IX
De causa
hoc cap.
Z om.; D (;m. Iioc V srplimdrn; hoc cap. ^ B om. hoc el

"
(
.'i|).
V
f.
(/uiit.
<^
U om.; Z
u\\\.
I).
infiniUi;
11.
V om.
l\
'^
\\
om.
7.
c.
^"
V.
S.
I. IJ
om.
|)raece(lcns cap.
'
llu
'^
lecie solus
(posl corr.);
alii
et
Filii et,
pro
t.
\j\.
omj.
t.
v.
S.
s.
(uiU'
D nnde.
736
LIBER
IV.
CAPITULA.
DlSTlNCTIO IV.
Cap.
1.
De
illis
qui suscipiiint
Sacrameiitum
et
ei rein,
et
rem
et
non Sacramen-
tum,
II.
III.
et
Sacramentum
acced^ntibus.
non rem.
Quotquot
De
ficte "
Quomodo
stum
intelligatur illud ^:
in
Christo
baptizati estis, Chri-
induistis.
IV.
Quod
Quid
passio supplet vicem baptismi et fldes et contritio.

<^
V. Quid prosit
VI.
VII.
baptismus
cum
fide accedenlibus.
dimittitur in baptismo iustis.

rei
sit
Cuius ^
Sacramentum baptismus, quem

DlSTINCTIO
recipit iustus
V.
Cap.
I.
Quod baptismus aeque bonus

De potestate baptismi
et
est a
bono
vel f
malo datus.
II.
minislerio.
III.
Quae
fuit
potestas baptismi,
quam
Christus ? potuit dare servis et non dedit.
DlSTINCTIO VI.
Cap.
I.
Quibus
Si
liceat baptizare.
II.
rebaptizandi sunt ab haereticis baptizati.

nullus in materno utero baptizatur
sit,
III.
Quod
^.
^
IV.
Utrum baplismus
illo
cum verba
corrupte
proferunlur.
V. De
VI.
VII.
qui pro ludo immergitur.
De responsione patrinorum. De catechismo et exorcismo.

DlSTlNCTIO VII.
Cap.
I.
De Sacramento confirmationis.
II.
Quod non
Quid
iiisi
summis sacerdotibus
sit
tradi polest.
III.
^ sit virtus huius Sacramenti.
IV.
Utrum hoc Sacramentum V. Ulrum possit iterari.
dignius baptismo.
DlSTINCTIO VIII.
Cap.
I.
II.
De Sacramento altaris. Quod huius Sacramenti

baptismi.
in
veteri
Testamento flgura praecessit,
sicul
et
III.
De
institutione
Sacramenti.
IV.
De forma.
"^
V. Quare Christus post alium

VI.
VII.
cibum dedit hoc Sacramentum
discipulis.
De sacramenlo
et re.
Quod
res sacramenti duplex est.
fide.
r.
i.
B om.; Z add.
/"
ita.
^"
facit.
<^
ciii.
"
Z
"^
accipit
iniustus, pro
in maiori
D add. Si parvulis datur

Iid.
in baplismo
a.;
gratia qua proficei'e

est.
aetute possunt.
''
et
Z add.
B om.
B add.
interl. sibi retinuit et.
D add. Rebaptizandi sunt qui nesciuntur baptizatU

^
Z corrupta.
^ Ed. et
D quae.
Ita
UZ;
ed. add.
huius.
*"
alterum'
LIBER
IV.
CAPITULA.
737
DlSTlNCTIO IX.
Cap.
I.
11.
111.
De duobus manducandi modis. De enore illorum qui dicunl, tantum corpus Christl a bonis De intelligentia quorundam verborum ambiguorum.
DlSTINCTlO X.
surni.
Cap.
I.
De haeresi illorum qui dicunt, corpus
Chrisli
non esse
in altari nisl in signo.
II.
De Sanctorum
in allari.
leslimoniis, quibus probatur,
verum corpus
Christi
esse
DlSTINCTIO XI.
Cap.
I.
De modo
conversionis.
dicitur corpus Chrisli
alia
'^
11.
Quomodo
Quare sub
confici
de substanlia panis.
lil.
specie sumatur.
specie.
IV.
Quare sub duplici
V. Quare aqua misceatur.

VI. Quale corpus dedit Christus discipulis in coena ^.
DlSTINCTlO XII.
Cap.
i>
I.
Ubi
illa
accidenlia fundenlur.
II.
De
fraclione et parlibus.
III.
De confessione Berengarii.
Quid
Si
illae
IV.
paries signiflcenl.
in
V.
Christus immolalur
allari
quolidie, et
an
sit
sacrificium,
quod
sacerdote gerilur.
VI.
De causa
institulionis.
DlSTINCTIO XIII,
Cap.
I.
Si
hoc Sacramentum conficiatur ab haereticis

faciat liaereticum, et
vel
excommunicatis.
II.
Quid
quid
sit
haereticus.
DlSTINCTIO
XIV.
Cap.
1.
De
poenilenlia, et
sit sil
unde
f.
dicitur poenitentia.
II.
Qiiid
poenitenlia.
III.
Qiiid
poenitere
IV.
De solemni
et unica
poenilenlia.
V. Qiiod peccala saepe dimittunlur per poenitentiam.

DlSTINCTlO
X\.
nisi
Cap.
I.
Qiiod
pliiribiis
irreiilus pcccalis
non polcsl vere de uno poenilere,
el ^ d* omriibiis
II.
poeniteat.
''.
Quibiis de
cniisis conlinKUfil n.ig<'lla

t
III.
De Argypliis
Sodomilis
(]ui
lemp(raliler dicunliir piiniri, ne in aeler-
num
|)crirenl.
Z om.
**
B om.
f
*=
Z add.
I)
schismfiticis vet.
li
H om. i. / iiM. om. cip. 3; Z om. nip.

"^
add.
immonitnr oxtemlnulo pofnilrnlinm uon
ruji
L om. ClirUtus. 9 Kd. cl U om. 2. druiio iilio drnuo retento.

c. ;
738
V. Qiild
LIBER
IV.
CAPITULA.
Cap. IV. De generibiis eleemosynae.
sil
eleemosyna.
mortali peccato
dici satisfacere.
VL
Ulriim
in
permanentes
et
largas eleemosynas
facientes
debeant
VII. Utriim
bona, qiiae fiunt ab aliquibus

fuerint ad
malis,
valeant ad
meritum
vitae,
cum
bonum
conversi.
DlSTINCTIO XVI.
Cap.
I.
De
tribus in poenilentia considerandis
^,
scilicel
compunctione, confes-
sione, satisfactione.
Quae sit vera satisfaclio. III. Quae sit salisfactio falsa. IV. De tribus actionibus poenitentiae. V. De mnltitudine venialium, quae graval VI. De satisfactione venialium.
II.
ut
unum grande peccatum
^.
DlSTINCTIO XVII.
Cap.
I.
Utrum
Si
sine confessione dimittantur peccata.
II.
III.
sufTicit soii *
Deo
confiteri. confiteri, si possit confiteri sacerdoti.
IV.
Quod non sufflcit soli Deo An sufficit confiteri laico. V. Ad quid valeat confessio.
DlSTINCTIO XVIII.
Cap.
I.
De remissione, quam praestat sacerdos. De clavibus.
II.
III.
De usu clavium.
IV. Si sacerdos potest dimlttere peccata
vel retinere peccata.

f.
V.
VI.
VII.
Quomodo Quomodo Quomodo

Quae
sacerdotes dimittunt peccata, vel retinent

sacerdotes ligant, vel solvunt a peccatis.
inteJligendum
sit
illud^:
'
Quodcumque
solveris
'^,
elc.
VIII.
sint interiores
tenebrae et
interior macula.
DlSTINCTIO
XIX.
Cap.
I.
II.
Quando ^ hae claves dantur et quibus. Utrum per indignos transfunditur gratia
dignis.
^
III.
Quomodo
inlelligendum
sit:
Maledicam benedictionibus
vestris.
IV. Qualis esse debeat iudex ecclesiasticus.
DlSTINCTIO
XX.
Cap.
I.
II.
III.
De De De
his qui
in
fine poenitent.
his qui poenitenliam non complent.

illo
cui sacerdos indiscretus iniungit poenitentiam.
IV.
Quod
morienlibus non esl imponenda satisfactio, sed innotescenda.
"
<*
\\
add. quae.
*
H consideranda sunt.
v.
B om.
Ita
U V; cd. om.; Z om.

Z om.
r. p.
^ B om. B om. hoc cap.

^
w. . g. p.
s
z om.
^ Ed. solveritis;
add. quae.
U unde.
maledictionibus.
LIBKR IV. CAPITULA.

Cap. V.
739
^.
Quod non
cessitale
esl
poenilentia neganda vel reconciliatio in necessitale
VI. Qiiod presbyter
non reconciliet aliqiiem, inconsulio episcopo,
nisi
in
ne-
VII.
An
oblatio eiiis
sit
recipienda,
qiii
ciirrens
ad
poenitentiam
praeveni-
tur morte.
DlSTINCTIO
XXI.
Cap.
I.
De
peocatis,
his qui
^
quae post hanc vitam dimittuntur.

aedificant
II.
De
aurum, argentum, lapides pretiosos

tardius purganlur.
^.
'^,
foenum,
slipulam.
III.
De igne purgatorio, quo

Quid
sit sit
alii
citius,
alii
IV.
aedificare lignum, foenum, stipulam
V. Quid
VI.
VII.
aedificare
aurum, argentum, lapides

etsi
pretiosos.
veniali.
Quod aliquem
Quid
vere poenitet,
non de omni
sit f generalis confessio.
VIII.
Quod nemo debet

De poena
confiteri
peccata, quae non fecit
^.
IX.
sacerdotis, qui
peccatum
confilentis ^ publicat.
DlSTlNCTIO XXII.
Cap.
I.
Si
peccata dimissa redeant.

sit
II.
Quid
sacramentum
et res.
DlSTI.NCTlO
XXIII.
Cap.
I.
De Sacramento
unctionis extremae.
II.
III.
De tribus generibus unctionis.
quibus
fuerit
hoc Sacramenlum institutum.
IV.
De
iteratione huius Sacramenti.
DlSTINCTIO
XXIV.
sint.
Cap.
I.
De ordinibus
Quare septem
ecclcsiasticis,
sinl.
quot
II.
III.
Quales assumendi
sint a
clero ^
IV.
De corona
el
tonsura.
V.
VI.
VII.
VIII.
De
Dc
lecioribus.
osliariis.

^)
De
Dc De
I)e
rxorcistis.
acolytis.
IX.
siibdiaconis.
X.
XI.
XII.
.\I1I.
dlaconis.
preibyleris.
.sacri.
De
Qui dicimttir ordines

Qiiid ap|)(!llalui- ordo.
"
'
sntufnclio.
\i
B om.
/.
n.
^
\'
qunr.
**
Kd. el
V D
*
add. lifjnum.
'^
f Z om. V om. hoc cap.

'
prnxil.
V add.
ronfitrnlis
,
puhlicnt.
I).
h <>m.;
I)
(Juid
iftt
snrrnmrnluin
1!
\)\o
s.
D de ; V om.
lla
UZD;
ed.
nd clerum; V n Drn;
om.
n. c.
740
XV. De
XVI. De
LIBER
IV.
CAPITULA.
.
Cap. XIV. De nominibus digniuitis et onicii
episcopo.
pontifice.
XVII. De quadripartito^ episcoporutn ordine.
XVIII.
De
vate.
^.
XIX. De cantore
DlSTlNCTIO -XXV.
Cap.
I.
II.
De ordinatis ab haereticis. De simonia, unde ^ dicilur,

De
el
quid
sit.
III.
his qui a simoniacis ordinantur scienter, vel

his qui dicunt, se
distin(;tione
non.
IV.
De De
emere corporalia
ab haereticis
^.
et
non
spiritualia.
V. De
VI.
VII.
simoniacorum.
vel
his qui violenier
ab
aliis*
simoniacis ordinantur.
De aelate ordinandorum
DlSTiNCTIO
XXVI.
Cap.
I.
De Sacramenlo
De
coniugii.
II.
institutione eius ^ et causa.

^*
III.
Quando
sit
secundum praeceptum
et
secundum indulgentiam contractum
coniugium.
IV.
Quibus modis accipitur indulgentia.
\\
VI.
Quod
Cuius
nuptiae bonae
rei
sintl
sit
Sacramenlum
coniugium.
DlSTINCTlO
XXVII.
'^
Cap.
I.
Quae
Quid
sinl
sit
consideranda
in
coniugio
II.
coniugium.
elTicit
III.
De consensu, qui
^
coniugium.
esse ante carnalem
IV.
V.
Quando incipit esse coniugium. De opinione quorundam, qui dicunt, coniugium non
copulam.
VI.
VII.
Quod sponsa potest eligere monasterium Quod coniugatus sine coniugis consensu
De adulterinis coniugiis.
sine sponsi consensu.
nequit profiteri continentiam.
VIII.

IX.
Quod mullipliciter sponsus et sponsa accipitur. X. Quae sponsa sit vidua, mortuo sponso, et quae non.
DlSTINCTIO XXVIII.
Cap.
1.
Si
consensus de futuro etiam iuramento firmatus

his (juae pertinent
faciat '"
coniugium.
II.
De
ad subslantiam
ol
ad " decorem Sacramenti.
B om.
e.
0.
lul.
om.
^
Z creatore.
'^
Ed.
ut.
lid.
et
om.
in
al) aliis;
Z om.
ab.
Hoc
caj).
coipore textus habent hanc rubricam

^
Nicolam Papa. ^ Z add. de propriis Kd. et D om.

*'
B om.
'
''
omnes De aeiale ordinamlorum Ed. el D nnde; A quod.

:
codd. (el ed.) hic omittunt, sed

ita
*
decrevit
legitimis.
DAC
unde ; B om. hoc cap.
Z quae. '" B îat.
LIBER
Cap.
IM.
IV.
facit
CAPITULA.
njatrimoniunri,
sit
741
de carnali copuia, an
Utrum consensus
Quare de
ille,
qui
de cohabitalione, an de
alio.
IV.
latere viri
formaia est mulier.

DlSTINCTlO
XXIX.
est coactio.
Cap. unicum.
Quod non
est
consensus legitimus, ubi

DlSTINCTIO
XXX.
Cap.
I.
II.
III.
IV.
De errore, qui evacuat consensum. De coniugio iMariae et losepli. De flnali causa coniugii. Quod malus finis non conlaminal Sacramentum.
DlSTlNCTIO
XXXI.
Cap.
I.
De tribus bonis coniugii
".
De duplici separatione ^. De his qui procurant venena sterilitatis. IV. Quando ^ sint homicidae, qui procurant abortum. V. De excusatione coitus, quae fil per bona coniugii.
II.
III.
VI.
VII.
De indulgentia, quam De malo
facit
Apostolus.
incontinenliae.
VIII.
De carnis
delectalione,
quae peccatum
DlSTINCTlO
sit,
vel
'^
non.
XXXII.
Cap.
I.
De solutione
carnalis debili.
e.x
II.
De continentia
communi consensu servanda

sit
III.
Quando cessandum
a coilu.
sinl
IV.
Quibus lemporibus non
celebrandae nupliae.
DlSTlNCTIO
XXXIIL
Cap.
I.
De diversis legibus coniugii.
II.
Utrum loannis
virginilas
sit
praeferenda
caslilati
Abrahae.
III.
Quac
eral consuetudo coniugii sub Lege.

luiir
IV.
Vau licebal
plures ^ liabere, vel non.

DlSTINCTIO
XXXIV.
Cap.
I.
De personis
De
legilimis
o.
II.
frigidis separniidis, vel
non.
III.
De
his (pii
fiiriosis.
iiialeliriis
impediti coire iiequcunl.
IV.
Dc V. De
his qui
noii
dormiunl ciim
est dimillend.i
diiabiis sororibus.
iixor
[tro
VI. Qiiod
arwpia
iii.k
iil.i
((iipdris.
"
VB
om.
'
Iioc M pr.Mv '(lciis
iip
''
\
;
Lniisnlrnilninr.
'
\l
'^
utidp ;
\) nii.
i/mp.
H om.
^ Kd.
add. u.mrps
\
(tiii
irl non.
add.
Dp
virgmitatp vwntis;
oni. op.
ei
2.
74^
LIBKR
IV.
CAPITULA.
DlSTlNCTIO
XXXV.
vir,
Cap.
I.
I)e
iure viri et mulieris.
II.
Quod
nis,
foinicariam nequit dimittere

et
nisi
ipse expers fuerit fornicalio-
e conVerso.
qui propter A)rnicationem separantur.
^
III.
De reconciliatione eorum
IV.
De
illis
qui anle coniunclionem se polluerunt per

DlSTINCTIO
adulterium.
XXXVI.
fieri
Cap.

I.
II.
III.
IV.
De servis. Utrum propier extremam conditionem possit De copula servi et ancillae diversorum dominorum. De viro, qui se facit servum, ut dividatur ab uxore. De aetate conlrahentium.
DlSTINCTIO
separatio
^.
XXXVII.
Cap.
1.
In
quibus ordinibus nequeat coniralii malrimonium.

inlerfectoribus
li.
De
suorum coniugiim.
DlSTlNCTIO
XXXVIII.
Cap.
I.
De
De
votis.
II.
De votorum
illis
differentia
^.
III.
qui post longam caplivitatem redeunt.

DlSTINCTIO
XXXIX.
Cap.
I.
II.
III.
IV.
De dispari cultu. De coniugio fidelis et infidelis et duorum infidelium. De fornicalione spirituali, propter quam dimitti coniux Pro quibus peccatis possit fleri separatio, vel non ^.
polest.
V.
VI.
VII.
Quando ^ liceat fideli aliam ducere, vel Utrum coniugium inter inftdeles ^ sit. Quod ^ coniugium sit legitimum.
DlSTINCTIO
non.
XL.
Cap.
1.
IL
III.
De cognatione carnali. De computatione graduum consanguinitatis.

Quare septem
^
gradus computantur.
^ Gregorii habita ad
IV.
De dispensatione
Anglos ^
DlSTINCTIO XLI.
Cap.
I.
De
afiinitatis
gradibus.
II.
De
variis iradilionibus aHinilalis.
Quare ^ lia UZB; ed. et an; Z om. v. n. grande malum sit adulterium. " U fidele.f; Z add. vel non W om. fideU; Z om. v. n.; V om. hoc cap. ^ V ulrum. ^ Ila omnes codd.; ed. disputatione U sex. fideles. Ita UVD; ed. et B anglicos; Z angelos. B om. Gregorii.
Z om.
U propier.
Ed. om. u. p.
"
e. c. p. f. s.
add.
'
LIBER
Cap. IH. Si coniugium
sit
IV.
CAPITULA.
743
inter eos qui nota consanguinitale dividuntur.

testificanlibus, sint
IV.
Quibus personis
sit
dirimenda coniugia.
V. Quid
VI.
VII.
fornicatio.
Quid
sit ^
stuprum.
Quid
adulterium.
VIII.
Quid incestus.
IX.
Quid raptus,
DlSTINCTlO XLII.
Cap.
I.
De
Qui
spiritnali
^
cognatione.
spirituales.
II,
sint
filii
III.
IV.
De copula De copula
Si
spiritualium vel adoplivorum et naturaliiim filiorum.

filiorum, qui ante
compaternitatem
*
^,
vel post naii sunt.
V.
cui liceal
duas commatres ducere, unam
post altenim.
VI. Si vir et uxor simul valeant tenere

VII.
puerum.
De secundis
et terliis et
deinceps nupliis.
DlSTINCTIO XLIII.
C.\p.
I.
De resurrectionis De voce tubae.
et iudicii
conditione.
II.
III.
De nocte media.
De
libris,
IV.
qiii
tunc aperienlur.
si
V. De
VI.
VII.
memoiia electorum,
lunc praeterita mala teneat.
De
his qiii vivi reporiuntur.

inlelligitur Chrisius iudex
Quomodo
vivorum
el
mortuorum.
DlSTINCTlO
XLIV.
Cap.
I.
De
aetate et statura resurgentium.
II.
Quod resurget quidquid fuit de in eadem parle coiporis.
subslantia et natura
corporis,
etsi
non
III.
Qiiod sine omni deformitale resurgent.
IV.
Ulrum reproborum corpora cum deformitatibus resurgant, quas

biierunt.
hic ha-
V.
VI. Si
VII.
Quod non consumenlur malorum corpora, quae tunc ardebunt. daemones corporali igne cremantur,
Si
animae
sine rorporibiis f sentiiint

foeiibiis ct
ignem materialcm.
VIII.
De abortivis
monslris.
DlSTINCTIO
XLV.
posl
Cap.
I.
l;
(li\crsis
siilTragiis
ofTiciis
.'iiiiin.'iriiin
rccf^ptaciilis
moitcm.
II,
De
De
De
defuiictorum.
III.
sepnlliirac.
l\'.
diiobii.s
acque bonis, ({uoriim

''
nller
IIim'
posi morl(>m
rcpciti.
pliir.i
liabcl aiixilin.
V. Qijlbiis siirfragiis
iiivabiiiilnr
iii
'
D om.
^
''
.idd.
sit.
'
V
''
fjuid.
''
B pdlernUalcm.
'
tld.
et
15
(lUernm.
V cnrponitHm.f.
nu.Tiliis.
744
Cap. VI.
LIBKR
IV.
CAPITULA.
et
Quomodo
et
Sancli el glorificali
eis.
Angeii
audiiinl
preces
supplicanlium
intercedunt pro
DiSTiNCTio
XLVL
Cap.
L
11.
Si
valde maiis praestutur mitigatio poenae.

Dei iudicio.
et misericordia
De occulio De
iustitia
ill.
Dei
*.
IV.
Quare quaedam opera dicuntur

nitalis
iustitiae,
quaedam
misericordiae vel bo-
Dei.
V.
Quomodo
universae viae Domini dicuntur misericordia et veritas.

DlSTINCTIO XLVII,
Cap.
I.
De sententia
iudicii.
II.
III.
IV.
V.
Quod Sancti iudicabunt, et quomodo. De ordinibus eorum qui erunt in iudicio ^. De ordine iudicii et ministerio Angelornm. Si post iudicium daemones praeerunt hominibus ad puniendum
DlSTINCTIO XLVIII.
'^.
Cap.
I.
De forma
iudicis
11.
Qualis appnrebit forma servi.
III.
Quare secundum formam

loco iudicii
qualilale
^,
scrvi dicitur Christus suscitaturus ^ corpora.
IV.
De V. De
luminarium
^ et
temporis post iudicium.
DlSTINCTIO
XLIX.
'
Cap.
I.
De
Si
differentia
mansionum
gaudii.
in
caelo
et in
inferno.
inlelligant
*^
II.
quid
ibi
cognoscitur ab
^
alicjuo,
quod non
oinnes.
III.
De
parilitate
IV. Si
maior
sit
beatitudo Sanctorum post iudicium

DlSTINCTlO L.
'".
Cap.
I.
Si
mali in inferno peccabunt.

oxieriores.
II.
Quare dicunlur lenebrae

Si
III.
damnatoium animae
et divite.
nolitiam habeant
eorum quae
"
hic fiuiU
^.
IV.
De Lazaro De chaos
V. Si mali et boni invicem se vident.

VI.
VII.
iiUer
bonos
et
malos.
Ulrum
visa
impioium
poena minuat, vel augeal gloriam bonorum.
LXPLICIUNT CAPITULA.
praebelur.
f
q.
V om.
'
Z om. hoc cap.

^
<^
V finiendunu
Z aequalilale
V iudicii. horarum; pro

^
U remscitalurus.
V om. hoc
De
cap.
*
''
L; D om. hoc cap.

'"
V add.
capiiul.
el in terra.
cognoscunt.
"
Ed. ci B parilate.
Z add.
<pinsi
dijjerentia.
V Z
qui.
fueriut.
't'
B impio.
mCIPIT LIBER QUARTU8

DE DOOTRINA SIGNORUM
Incipit prologus.
His traclatis quae ad doctrinam renini pertioent, qiiibus fruen-
dum
est
^,
et
quibus utenduin
est, et
quae
fruuntur et
utuntur ^
ad doctrinam signorum accedamus.
ExPLICn 'PROLOGUS.
DISTINCTIO
Cap.
I.
I.
De Sacramentis.
Samaritanus enim
^,
vulneralo appropians, curationi

^,
eius
Sa-
cramentornm alligamenta adhibuit

et aclualis
quia contra originalis peccali

instiluit.
^ ^
:
vulnera,
Sacramentorum remedia Deus

in
De quibus quatuor primo consideianda occurrunt
quid
sit
Sacramentum; quare institutum;

et
quibus consistat
et
et conficiatur
legis.
quae
sit
distantia inter
Sacramenta veteris
Cap. II-IV
f.
novae
Quid
sil
Sacramentum.
.
Sacramentum est sacrae rei signum ^ cramentum etiam ^ sacrum secretum, sicut
Dicilur
tameii
Sa- 2
dicitur
quae.
'^
sacramentum
'^
D om.
el
0.
Z ad(L
(0(1(1.
et fpiantinn.
!J(I(L
V om.,
pro
c.
le^Mt
/"
Samahtano, pro Samaritanus.

(j.
D autem; V considcrandnm. est,
SliUulo
2-4
((iriiim;,n[mjs.
V om.
jninia
lihro
:
'
A(l
verb.')
tptihns
jruendnm,
tihro
;
\a\.
;jiiii<)i;ii:
In
et
iu\
ijnihu.f
ntendum: In secundo
''
jkI
quae frunntnr
uluntar
I^,
In
tertio
tdno^
1
Cfr. Lur. 10, liO.
Cfr.
*
flii{,'o,
Sum.Sent.
n.
.'H
ir.
4, c.
'.',
Ik Sacram.
-it,
p. 9, v.
11.
(l'L I7G,
H7,
317),
et
AukhsL, X.
I)e civ. iJei, c.
(PL
282);
el
Contra
adiersar.
Leijvi
f*rophet.
'J,
(P L 42, G/jK). Cfr.
Mugd,
locis cil.
746
deitalis
",
iit
LIBER
IV.
DIST.
I.
CAP.
II-IV.
Sacramenliim
sil
sacrum signans
et
sacrum signatum;
est
sed nunc agitur de Sacramenlo,
secundum quod
signum.
ItemS
3
[Cap.
Sacramentuni
est invisibilis gratiae
visibilis
forma
III].
Signum vero
est
res
praeler
in
speciem,
^
quam
in-
gerit sensibus, alind aliquid
ex se faciens
alia
cogilationem
venire^ .
[Cap. IV].
ficans
Signorum vero
^
sunt naluralia, ut fumus signi-
ignem;
alia data
; et
:
Sacramenta, quaedam non
eorum quae data sunt, quaedam sunt omne enim Sacramentum est signum, sed
signum
* .
non e converso.
Sacramentum
Si
"^
eius rei similitudinem gerit, cuius
est.
enim Sacramenta non haberent similitudinem rerum quarum

proprie
Sacramenla sunt,
Sacramenta non dicerenlur
SacraDei et
mentum enim
invisibilis
proprie dicitur
quod
ipsius
"*
ila
signum
est gratiae
gratiae
forma,
ut
imaginem
gerat
et
causa
exislat
^.
Non
igitur significandi
^\
tantum gratia Sacramenta
institula
sunt, sed etiam sanctificandi

5
Quae enim
observantiae
^
significandi
gralia
tantum
instituta
sunt,
solum
signa sunt, et non Sacramenta; sicut fuerunt sacrificia carnalia et
caerimoniales Veleris legis

.\
"^,
quae nunquam poterant

^,
iustos facere olTerentes; quia, ut ait
poslolus
sanguis hircoinquinatio
^
rum
bat
et
taurorum
et
cmis vilulae aspersus inquinatos sanctifica'

illa
ad emundationem. carnis, non animae: nam

Unde
erat contactus mortui.
Augustinus
nisi
^:
Nibil
aliud
intelligo
inquinalionem,
quam Lex mundat, tigerat, immundus
contactum mortui
hominis,
quem
qui te-
erat
septem diebus; sed purificabatur secunet
dum Legem
traret
die tertio et septimo,
mundus
erat , ut iam in-
templum.
a corporali
lepra
illa
Mundabant etiam interdnm

E6. divinitatis.
^
legalia; sed
W ZC
f
cognitionem.
B add.
^
interl.
enim.
add.
gratiae.
Z add.
III.
eius.
Z observationes.
84
itli.
Augiisl.,
Quaestion. in Pentateuch.
Abaol.
I
(\.
(P
L 34, 712).
'
Cft*.
Hugo,
Sum.
cpist.
Scnt.
loc.
cit.;
I,
I.
Introd. c.
2 (P L 178, 984).
^
August., W.
*
De
doctr. christ. c.
n.
(P L 34, 35).
August.,
loc. cit. n. 2.
August.,
9H
(alias 23)
cit.
'^
Ad Bonifacmm
Clr.
9,
episc. n.
cit.
^
9 (P L 33, 36i).
Cfr. Ilugo, loc. ciL
Cfr.
Hugo, Sum.
'^
Sent. loc.
16,
15.
Hugo,
13.
loc.
"
Cfr.
Levil.
Hebr.
Libr.
19,
IV
II.
Quaestiou.
in
Pentateuch. q. 33
(PL
3i, 735j*, ubi rospicitur
Num.
LIBER
IV.
DiST.
1.
CAP. V.
iuslificalus
fierent.
est,
747
ut ait
nunquam ex operihus Legis
aliquis
Apo-
stolusS
suit ea
turi
^
etiam
in
si
in
fide et caritale
Quare? quia impoidolis.

Illa
Deus
servitutem, non in iustificationem, et ut figura fusibi

'^
essent,
volens ea
potius offerri
licet
quam
ergo
signa erant, sed tamen et Sacramenta,

turis saepe vocantur, qnia
minus proprie
sacrae,
in Scrip-
signa
erant
rei
quam
utique
non praestabant.
Illa
autem
Apostolus^
in
opera Legis
dicit
quae
tantum
significandi gratia vel
onus
instituta sunt,
Cap. V.
Quare
Triplici
instilula sint
Sacramenta.
instituta sunt:
autem ex causa Sacramenta
propter 6
humilialionem, eruditionem, exercitationem.

a
Propter humilialionem quidem, ut

infra
dum homo
in *
sensibili-
bus rebus, quae naiura

reverendo
subiicit,
ipsum sunt, ex praecepto Creatoris

et
se
ex hac humilitate
obedientia Deo magis pla-
ceat et apud
eum
^
mereatur, cuius imperio

illis,
salutem quaerit
a Deo.
sunt, ut per id
in
in-
ferioribus se, etsi non ab
sed per
illa
Propler
eruditionem eliam
instituta
quod
foris
est,
in
specie visibili cernitur, ad invisibilem virtutem, quae intus

"^
agnosceiidam
mens erudialur: homo

videbat,
[)er
enicn, qui ante
peccalum
sine
medio
Deum
peccatum
^.
adeo hebuit, ut nequeat
divina capere, nisi

"
humanis excitatus
non
possil,
Propter exercitalionem similiter
^"
instituta
ei
sunt: quia,
cum
lionio otiosus esse

citalio
in
.
(^roponitur
et
utilis et
salubris exer-
Sacramentis,
qua
us
^
vanam
monel
noxiam declinet occupatioqui bono vacat exeraliquid operis facito,
nem
ut
Non enim
11
i
facile capilur a tentatore,
cilio; und(*
le
i'
ti
Semper
occufiatum diabolus inveniat
Sunt autem exercitationum

pertinet, alteia ad cor''
Ires species:
una ad
alia
aediflcaliorK.Mn
"^
animae
poris
<*
fomentum,
Ua
II
ad iitriusqiie siibversionem
lU)
.idd.
Z; ed
.'jdd.
I)
\\
ipsi;
ipse
V Drus
^
sibi ipsi.
''
I)
oiii.
*^
B secunda jjropter ;
\)
secundo jtroplrr.
etitiin.
C cuijnoscendiuu.
'^
Kd. et
p.Tercitatu.%.
<
V
''
attera.
Hom.
!.',
3,
20;
*
(iid.
2,
Mi.
I.
llcspic
p.
I
Honi.
*.),
.'i,
11.
(jii.ifd.im
31'.)
(^l
"
l.oc.
\
(il.
ct
A(
10,
llnk'(',
Iê
Siirrnvi.
Ir.
i\.
-i,
c.
',i,
iilioiciuis,
.ic
iilici
coiilrnclirii;
cfr.
i)
Suvi. Senl.
c
(P
I.
(I*
170,
s|(|.,
117).
'
Kpisl.
\2'6
(alias
Ad
Hustir.
II
22, 107M).
"
llii;,'o,
luc. cit.
748
LIBER
IV.
DIST.
I.
CAP. M.
KT
VII.
Cum
igilur
absque
Sacrairientis,
quibus non
^,
alligavit potenliann
suaui Deus,
honnini
instituit.
gratiam
donare posset
praedictis de
causis
Sacramenla
7
Duo autem sunt

et
^,
in
quibus Sacramentum
Trinitalis;
res,
consislit,
scilicet
verba
et
res:
verba, ul invocatio
.
ut
aqua,
oleum
huiusmodi
Cap. VI.
De
8
differentia
Sacramentorum veterum
'-
et
novorum.
el
lam videre
reslat distantiam
Sacramentorum veterum
res
no-
vorum, ut Sacramenta vocemus quae antiquilus

bant, ut sacrificia et oblationes et huiusmodi.
sacras signa-
Eorum autem
dicens
differentiam
breviter
Augustinus^
assignat
quia
illa
promiltebant tantum et significabant, haec au-
tem dant salutem
Cap. VII.
De circumcisione.
9
Fuil tamen et inter
illa ^
Sacramentum quoddam,
scilicet cir-
cumcisionis, idem conferens
remedium contra peccatum, quod nunc Kx quo institula est circumcisio tunc signacutum iustitiae ficlei ^, ad
et
baptismus.
Unde
in
Augustin us
Dei,
^ ^:
populo
quae
erat
purgalionem valebat magnis

cati;
nis,
parvulis
originalis
velerisque pec-
sicut
baptismus ex
illo
valere coepit ad innovationem homi-
ex quo
Item
institutus est .
Beda^*:
in
Idem
salutiferae
curationis
auxilium
agebal,
cir-
cumcisio
Lege
contra
originalis
peccati
vulnus
^ ^
quod
Z add. tamen; D dare, pro donave.

est
^
oni.
Ed. ot
differen-
Ed. add. Saa'amenta; D om. coir. interl. ^ Z add. ad ValeD Sncramenta, pro Sacramentum. ^ add. Evangdium. D super rium; D add. ad Valentinum.
tiam, qiiod in Z
ed. et
13
om.
et;
Enarrat.
c.
in
Ps. 73, n. 2 (P
i4,
cupisc.
II,
n.
24 (P L
^ Libr. WDe nnptiis et conL 36, 931). 450). Omnia quae sunt in ir. 7-10 huius dist.,
sumsit Magisler ex Ilujône,

Sic
c.
^
Sum.
C.
1
Sent.
tr.
4,
c.
(PL
p.
176,
I,
119);
cfr.
I.
Abael.,
et
II
non
c.
109
80,
25.
(P L
178,
1504);
Ivo,
(6),
Decret.
c.
50;
4
Panorm.
I,
(PL 101, Hespic. Rom. 4,
1049);
*
Ex quo
De consccrat.
in
dis(.
(t.
1363).
54).
Uomil.
(super Luc. 2)
Circumcis. Domini (PL 94,
LIBRR
IV.
DIST.
I.
CAP.
Vlli.
ET
IX.
749
baptismiis agere revelatae gratiae tempore consnevit, excepto quod

regni caelestis
""
ianuam necdum inlrare poterant; tamen

beata
in
sinu
Abrahae post morlem
requie
.
consolati,
supernae
pacis in-
gressum spe
felici
exspectabant
His aperle Iraditur, per circumcisionem,
ex quo
inslitula fnit,
remissionem peccali originalis
et
actualis
parvulis et maioribus a
Deo praestitam,
sicut
nunc per baptismum datur.

Cap.
Vlll.
Qiwd
rer)iedium
illi
/labuenmt, qid fuemnt
a nle circ umcisionem

Quaeritur autem
et
""
de
viris,
qui fuerunt anle circumcisionem, 10

et
de feminis, quae fnerunt
ante
post,
quod remedium contra

valuisse ad remis-
peccatum habuerint.
Quidam
dicunt, sacrificia et oblationes eis

^.
sionem peccaii
Sed melius est dicere,

iustificatos;
illos
qiii
de Abraham pro-
dierunt, per circumcisionem

et o[)eralionem
si
mnlieres vero per fidem

erant, vel
bonam,
vel
suam,
si
adultae
parentum,
parvulos
scili-
parvulae; eos vero

fide
qui
fuerunt ante
circumcisionem
in
parentum; parentes vero per virtutem sacrificioium,

intelligebant spiritualiter in
^'
:
cet
quam
illis
sacrificiis
*,
iustificatos.
Unde Gregori us ^ " Quod apud nos valet aqua baplismi, hoc egit apud veteres vel pro parvulis sola fides, vel pro maioribiis
virtus sacrificii
",
vrl
pro his
.
qiii
ex
Abraiiae stirpe
prodie-
rant
mysterium circumcisionis
Cap.
I.\.
De
inslilulione circumcisionis
iii
et
causa.
Hic dicendiim csl,

et
(|uo instiluta fuerit circumcisio; et (jiiare;
cnr mulala
"
\'
[)er
bajiliMiiiiiii.
om.
/
^*
Z srd
|iro
l(nnen
r.
I)
IfUifmn.
'
'^
ndd. ccnntrn.
^
I)
**
rr-
mrdinm pcrrntarum,
Ithro IV.
''
p.
^
I)
\:i\.
;idd.
/'.^sv.
.idd.
ni Morn/Jiiis
siicrijiri(n'}nn.
prddicrnnt.
Llhr. IV
c.
1
Mornl.
r.
.\
in
[ir.icr.il
!(.
(PL
ciL;
7'i,
<');
<rr. p.
IIiii-m).
Sn^n
il).
i
I
Scnl.
ir.
i,
(PL
170, W.)),
SO, ll)i')j;
11.
Abjn-I.
Ivo,
(S),
Dccrrl.
1,
Pnn.
\M\i).
c.
10
(PL 1GI,
C.
Qnod nntcm
Dr conscrnil.
disl.
(l
I,
LoMBAniM->.

750
LIBER
IV.
DIST.
I.
CAP.
IX.
^
^
Abraham primus
semini eius,
id
"
mandatiim circumcisionis habuit

ei
ad pro-
balionem obedientiae; nec

est
soli
praecepta fuit circumcisio, sed el

fiebat
omnibus Hebraeis; quae

circumcisio
secundum Legem
causis, scilicet ut
octava die, lapideo cultro, in carne praeputii.

12
Data
autem
fiiit
pluribus
de
per obedientiafu mandali
Abraham
Data
se
placeret Deo, cui per praevari-
cationem
fidei
Adam
displicuerat.
""
eliam
fuit
in
signum magnae
in
Abrahae, qui
credidit,
habilurum
filium,
quo
fieret
benedictio
omnium. Deinde,
ille.
ut hoc
signo a ceteris nationibus dis-
cerneretur populus
In
in
carne vero praeputii ideo iussa est

institula
est
fieri
circumcisio
^,
quia
remedium
in
ibi
originalis
in
peccati,
quod a parenlibus
magis dominatur.
sensit,
Irahimus per coi^cupiscentiam, quae

Et quia
deciiit
iit
parte
illa
parte
illa
culpam inobedientiae
die, petrino cullro
primus homo
signum obedienliae acciperet.
Fiebat
tione
autem oclavo
abscindelur
\ quia
Chrisli
el
in
resurrec-
communi, octava
aetate
futura,
et
per petram Christum omnis
ab
electis
corruplio,
per
resurrectionem,
in
octava die faclam, circumciditur a peccatis anima cuiusque

credentis.
Diiae
eum
igitur res simt illius

est
Sacramenli
13
Ideo
autem mutata
et
Ibi
circumcisio per
baplismum, quia Sapleniori

^
cramenlum baplismi
gratia
communius
est et perfectius, quia
accumulatum.
enim peccata soluin
dimittebantur, sed
nec gratia ad bene operandum adiutrix, nec virlutum possessio vel
augmentum
lentur
ibi
praestabatur
sed
^,
ut in baptismo, ubi non
modo aboet
peccala,
etiam
gralia
^
adiulrix
dicitur,
confertur,
virlules
et
augenliir. Uiide
iaiii
''
aqaa
refeclionis
quae aridos fecundat
fruclificantes
ampliori
ubertale
doiiat; quia,
quantumcumita
que
'
per fidem et caritalem ante habitam aliquis iuslus ad baplisaccedit,
mum
uberiorem
ibi
recipit
graliam, sed non
in
cir-
Z priinum.
9
Z susccpU.
"-'
qnae.
^
^'
V
^
oin.
caltello.
V solammodo.
u parabatur.
A etiam.
Z quandocumque.
CU'.
(uMi.
17,
10 se(i.; deinde los. o, 2,
de
(iiiibus ngitur etiain
iiUVa.
Toliini lioc cap. siimltim esl ex Glossa ad lioin. 4, 10; Gen. 17, 10, et loan. 7, 22.
2
lliigo,
Sum.
^
Sent.
ir.
4,
c.
(PL
cfr.
176,
tr.
119);
ipse
IIii^ô
hanc uliimam proClr.
posiiionem siimsit cx August., In loan.

loc.
ci:.
30, n. 5 (P
L 35, I63i).
Abael
Kespic. Ps. 22, 2;
ibi
(jilossa
inlerlinearis.
LIBER
IV.
DIST.
II.
CAP.
I.
7ol
iastificaio
cumcisione.
Unde
niliil
Abrahae per fidem

ei
iam
signaculum
lantum
"-
fuit,
intus
contulit.
Cap. X.
De 'parvulis defunctis ante diem octavam, qua fiebat circumcisio.

Si
vero quaeritur
de
parvulis, qui
ante
diem octavam moex Lege, utrum

sentitur de
sal-
14
riebantur, ante
quam
"^
non
fiebat circumcisio
varentur vel non, idem potest responderi,

vulis ante
quod
par-
baptismum
defunctis,
quos perire constat.

terribiliter el saet
Unde Beda^:
lubriter clamal-:
Qui nunc per Evangelium
Sisi quis renatus fuerit

^
ex aqua
^,
Spiritu
cla-
sancto
'^
non potest intrare

:
in
regnum Dei
ipse
dudum
mat per suam Legem ^ Anima, cuius praeputii caro circumcisa non fuerit, perihit de populo suo, quia pactum meum irritum
fecit.
Forte
lamen
sub Lege,
ingruente
sine
necessitate
filios,
mortis, ante
octavam diem
Ecclesia
fil
circumcidebant
.
peccato
sicut
modo
in
de baptismo
DISTINCTIO
Cap. L
II.
De Sacramentis novae
lam ad Sacramenta novae
unctio exlrema,
ordo,
legis
legis.
accedamus, quae sunt: bap- 15

^,
tismus, confirmalio, panis benediclionis

lentia,
id
est eucharistia,
alia
poeni-
coniugium.
Quorum
remedium
alia
conlra peccatum praebent el gratiam a(Jiutricem conferunt, ut bap-
lismus;
alia
in
r(.Miw.'dium
tantum sunt, ut coniugium;
gratia
el virtule nos fulciimt,
ut eucharistia el ordo.
**
D om.
('l
virliilis.
(M
'^
VA. vX
^
I)
anlvqunm,
oni.
'>
nun.
'^
V om.
'
lul.
V, l)
iiilrnhil,
om.
potcsl.
V Z caclorum.
bencdiclio.
'
I.OCO
siipra
cil.
vx
cli.im
iii
Commcnl.
in
Luc.
(PL
D2,
\VM
*).
loon. 3, 5.
lien.
17,
U.
752
16
Si
LIBER
IV.
DIST.
II.
CAP.
II-III.
vero quaeritnr, quare non

post hominis lapsum
^,
fiierint
in
haec Sacramenta
*
insti-
tula
mox
cum
his
sit
iustitia et salus
dicimus, non
ante
adventum
Christus
et
Christi, qui
graliam
attuht, gratiae
Sacramenta
fuisse danda,
quae ex ipsius
morte
et passione virlu-
tem
sortita sunt.
autem venire
nohiit,
antequam
neulra
homo
^
de lege
posset.
naturah
scripla
convinceretur, quod
iuvare
Fuit
tamen coniugium etiam

^
'^
ante peccatum institutum, non

et
utique propter remedium, sed ad

post peccatum vero fuit in
liae
^
Sacramentum
ad
officium
remedium contra carnaHs concupiscen^.
corruptelam
de quo suo loco tractabimus
Cap.
Il-lll
De haptismo. De
17
differentia baptismi loannis et Christi.
Nunc vero de baptismi Sacramento videamus, quod inler novae gratiae Sacramenta primum est. Baptismum Christi loannes suo baptismo praenuntiavil, qui
primus baptizasse
ait*:
legitur, sed
in
aqua, non
in
Spirilu, sicut
ipse
Ego baptizo vos in aqua

^
in poenitentiam.
Sola
enim cor-
pora abluebat, a peccatis vero
non mundabat
18
[Cap.
III].
;
Baptismus
loannis erat
in
in
poenitentiam \ non
;
in
remissionem
baptismus vero Christi
remissionem
quia loannes
"^
baptizans homines ad poenitentiam vocabal, et quos baptizabal, poenitere
docebat,
secundum illud^:
Veniebant ad
loannem
in
Jordaneni, confitentes peccata sua.
Sed
in
loannis
in
baptismo non
baplismo.
dabatur peccatorum remissio, quae data
est
Christi
'
Z casum.
f
*
propter.
Z add. seplem. ^ Ed. ad. D om.

^
^
'^
Ed. ivvarL
^ Ed. ol
Z B om.
Slando codicibus
'
cc. 2 el 3 con'"
iungimiis.
V om.
Z add. vero.
add. sed.
V om.
/.
i.
Ilugo,
Sum.
2,
Sent.
tr.
4, c.
(P L 176, 118).
p.
'
Ilugo,
I.
De Sacram.
Marc.
I,
p. 8, cc.
12 et 13; M. De Sacram.
24.
^
11, cc.
et 3
*
(PL
176, 314, 480, 481).
Hespic, Gen.
Inlia dist.
XXVI.
Matlh. 3,
^
cfr.
8;
cil.
Luc.
3,
16;
loan. 1, 26; Act. 1, 5 et 19, 4.
Hugo, Sum. Sent.
loc.
Matth. 3, 6; Marc.
1,5.
LIBER
IV.
DIST.
II.
CAP.
IV.
V.
ET
VI.
753
Cap. IV.
Quid
a
xitililatis
hahuit baptismus loannis.

erat
""
Ad qnid ergo
ulilis
baptismus loannis? Quia homines 19
usu
baptizandi praeparabat ad
^*,
baptismum
Quia
Christi
Sed
quare diclus
est loannis baplismus, sicut Veritas dicit^: 20

est ?
ibi
Baptismus foannis unde

tantum erat exlerius
loannis operatio visibilis

gratia Dei
interius
lavanlis,
nun
invisibihs
operantis. Sed lamen et iUa loannis operatio a
Deo
erat, et baptis-
inus ihe erat a Deo, non ab homine; sed hominis dictus est, quia
nihil
ibi
gerebalur, quod non ageret homo.
Cap. V.
Si fuit
Si
Sacramentum bnptismus
Sacramentum
fneril,
ille.
vero quaeritur, an
potest
satis
con- 21
cedi
ex eo sensu, quo legaha signa dicuntur Sacramenta. Signabaf^

scilicet
enim baplismus loannis rem sacram,

non tanlum
est
baptismum
Christi, qui
poenitentiae, sed et remissionis peccatorum.
Cap. VI.
De forma baptismi loannis.

Hic considerandum est,
sint
si
baptizati a loanne iterum baptizali

sit
22
baptismo Chrisli,
Illi
et
qua forma verborum usus
loannes.
qui baplizati sunt a loanne, nescientes Spirilum sanclum esse,

in
illius
ac
spem ponenles
Ba[)lismus
ba[)lismo, postea baptizati sunt baplisrno

in
Christi.
autem loannis
^
nomine venluri tradebatur.
Unde ilieronymus
slum credere,
claros oculos.
el
Super Joelem:
in
Qui
dicil,
se in Chri-
non credit
baplizati
Spiritum
sanctum, nondiun habet
Unde
quia
a loanne in
nomine venturi ^
si
id
cst
^
Domini
lesu,
dixerunt^: Sed nefjue,
Spiritus
sanctus
**
valet,
(i(l.
pro
u. e.
;
**
D per usnm.
ljf.
Ila
U V
li;
ed. add. qunrritur.

'
''
lUi
\j\\,
;
shjnifiaihnt
1
sed
annolat:
Alii,
sifjunhnt.
7.\)
Krf.
hnplizandt
^c.d
l.
;iiinulat:
Alii,
hnp/iznti.
\ om.
'
lliigo,
loc.
cit.
'
M.itlli.
t>,
21,
c.
<
2:;.
'
Comment.
I27j.
in loel c. 2
"^
(PL
4
2;'),
%3).
Cfr.
r.fr.
Iliigo,
loc.
Sum.
Sent, U.
(P L 170,
Acl.
11),
el
2.
Iliigo,
cil.
754
est,
LIBER
IV.
DIST.
III.
CAP.
I.
aiuHvimus, iterum baptizabantur, immo verum baplisma acvero,
cipiebant ^ .
Illi
qui
spem
non
posuerunt
in
baplismo loannis,
et
Fâtrem et Filium el Spiritum sanctum credebant,

zati
non post baplieos
fuerunt ^ sed impositione
manuum, ab Apostolis super

Alii
facta^, Spiritum
sanctum receperunt.
vero, qui
non
^
ita
crede-,
bant, baptizati sunt baptismo Christi, ut praedictum est.
Unde
Hieronymus^:
Qui Spiritum sanctum

iterum
nesciebant,
cum baplismum
a loanne acceperunt,
baptizati
sunt , ne
quis ex ludaeis vel gentibus putaret,
aquam
sine Spiritu sancto ad
salutem posse sufficere.
De hoc eliam
Spiritum sanctum,
Ambrosius
cum
^"
*:
Quidam negaverunt,
dicerent
loannis
se scire
baptizatos
se
baplismo,
Isti
qui in ^ advenientis lesu, non in suo baptizavit nomine.
ergo,
quia nec
in
Christi
nomine nec cum

Christi,
fide
Spiritus
sancti
;
baplizati
baplizati
^,
fuerant, non
potuerunt accipere baptismi Sacramentum

in
sunt igitur
sed
nomine
nec iteratum est
in his
baptisma
novatum
^ .
DISTINCTIO
Cap.
l.
II].
Quid
23
et
sit
baptismus.
sit
Post haec
videndum
est,
quid
baptismus, et quae
^.
sit
forma,
quando
instiiutus, et causa institutionis

tinctio
'\
Baptismus dicitur
facta
id
est
ablutio
Si
corporis
fiat
exterior
sine
sub forma
verborum
ibi
praescripla.
enim
ablulio
verbo, non est
Sacramentum, sed accedente

n
verbo ad elemen-
D percepenmt. ^ U om. sancto. ^ lla omnes codd.; ed.
Z om.
Ed. et
f
add. in
primo
^
libro de Spiritu
Z om.
add. Chrisli.
Z G innovatum.
intinctio;
est,
pro dicitur.
Opinio iMagislri commiiniler reprobata.

cit.
I
* ^
De impositione maniium super

Episl.
baptizatos vide Act. 8, 17. Cfr. Hugo, loc.
69
(aiias
c.
83)
n.
Ad
4!
Oceaet
num
(PL
c.
1
n.
(PL
176,
22, 660).
^
Libro
De
Spiritu sancto
Ir.
3,
42
6,
16, 713)*.
Gfr. Ilugo,
et sqq.).
Sum.
Seni.
o, c.
2; U.
De Sacram.
p.
(PL
128, 441
LIBER
IV.
DIST.
III.
CAP.
II
III.
7oD
fit
tum, i]f Sacramentiim
non
nliqiie
ipsum
elementum
Sacra-
mentum, sed abkuio facta in elemento. Unde A u g n s l n u s ^: Verbo baptisma consecratur delrahe verbum, et quid est aqua nisi aqua ? Accedit verbum ad elemenhaec tanta virtus ^ aquae, ut tum, et fit Sacramenlum. Unde esl
i
"^
"^
corpns tangat
et
cor abluat,
nisi
faciente
sed quia creditur.
Nam
et
in
ipso
verbo?non quia dicitur, verbo ahud est sonus transiens,

scilicet
ahud
est virtus
In
immanens^.
consislit
alia
duobus ergo
Rrgo
Sacramentum baptismi,
desint,
est
verbo
et elemento.
etsi
quae ad
decorem Sacramenti
el sanc-
institula sunt,
non ideo
minus
verum Sacraraenlum
verbum sit ibi et elemenlum. Nam et in hoc Sacramento et in aliis quaedam solent fieri ad decorem et honestatem Sacramenti, quaedam ad substanliam et causam Sacramenti pertinentia. De substantia huins Sacramenti sunt verbum et elementum, cetera ad so-
tum
^,
si
lemnitatem eius pertinent.
Cap. 11-I1I\
De forma baplismi.
Sed
fit
*
quod
est
illud
verbum, quo accedente ad

Sacramenti
elementum, 24
Sacramentum?
Veritas le docet, quae huius
lle,
discipulis^:
docele
Palris
et
Filii et
^
omncs geiiles, Sjmilus sancti ^. Invocatio ergo

et
formam Iradens ait hapiizanles eos in nomine

Trinitatis ver-
bum
quo baptisma consecralur; boruin, sub qua Iraditur baptismus.

dicitur
haec est forma
ver-
Unde
in
'"
Za
c h a r
as
papa "
Firmissime
[)raeceptum
est
Synodo Angloriim
"
li
ijcjtl.
",
quicumque
^
sine invocalione Trinitatis
merZ
vis.
inieil.
ihi.
illud.
<^
Z accedm.
'
'^
Z om.
f lla
U B;
'
0(i.
pimiis.
manens. V Et; Z om.

"
U sncrum. I) add. Amen.

;
^ Aiictorilalc codd. cc. 2 c( 3 (oniiin-
esl.
'"
Ua U V; cd. add.
lionifacio episcopo.
Kd. add. ait
Z add. L
35,
tr.
scribit.
lla
U V; cd. add.
Calaclysmo,
?//.
'
/n loan. Eianf/.
Ir.
80,
n.
.3
(P
1810);
5,
cl
l)c
c.
3,
n.
fPL
40, 0'.)!); cfr.
Iliigo,
c.
1,
i>>um.
f|.
1
Senl.
(t.
I,
c
'^
(P L
176, 129); ncc non
C. DetraUe lerfmvi (54),
370).
, c. 2
Matlh. 28, 19. Cfr. Ilugo,

'
Sum.
Sent.
tr.
5,
3;
I.
II.
f)e
Sncram.
c.
(l.
p.
(P L 17, 129, 443).

C.
Ivo,
Decret. p.
1,
c.
169;
Pan.
63 (P L Kil, 102, 1060);

I,
In Sijnodo Anijlo-
rnm
(H3;, l)e Consccral. disl. i
1389;.
756
LIBER
IV.
DIST.
III.
CAP.
IV.
sus fuissel, quod Sacramentufn regenerationis
non
haberet; quod
^-
omnino verum
sine invocatione
est,
quod
Filii et
si
mersus
perfectus
in
baptismi fonte quis
fuerit
nisi
Trinitatis,
et
Chrislianus non
est,
la
nomine Palris
25
Spiritiis sancti fnerit baptizatus .
[Cap.
III].
^V^
Legitur tamen
in
Actibus Apostolorum
in ^
^ Apostolos
baptizasse
noinine Christi; sed
hoc nomine, ut exponit

enim,
AmChriet
brosius^,
stum
dicis,
tota Trinitas inlelhgitur: Intelligitur

et
cum
Pater, a
quo unctus
est,
et
ipse qui
unclus
est,
Spiritus sanctus, per
quem
iinctus est.
Unde Nicolaus papa''^:

tos asseritis, et quid
in
A quodam ludaeo multos baptizasit,
inde agendimi
vel
consulitis.
Hi
profeclo,
si
nomine sanctae
Trinilatis,
in
nomine
Christi, sicut in Acti-
bus Apostolorum legimus, baptizentur, baplizati sunl;
unum enim
idemque
est,
ut sanctus exponit
Ambrosius.
Cap. IV.
Si in
nomine Patris tantiim
vel Spiritus sancti
possit traiii baptismus.

26
Hic quaeritur, an baptismus esset verus,
si
diceretur in
dicitur in
no-
mine
Patris lantum, vel Spiritus sancti, ut

*.
cum
si
nomine
Christi
Ambrosius^
nitatis
videtur dicere
"*,
quod
fide
mysterium Tri-
lenealur, et
;
una persona
si
tantum
tres
^
nominetur,
et
plenum esse
non recle de
Sacramentum
aliquo
Ubi
et e converso,
nominentur,
illorum senliatur,
vacuum
fieri
mysterium. Ait enim sic:
plenum baptismi Sacramentum, nec principium nec species aliqua baptismi aeslimalur. Plenum autem est, si Patrem
non
est
et
Filium el Spiritum
si ^
sanclum
in
fatearis.
Si
unum
neges,
vel
tolum
Patrem,
subrues. Kt sicut
unum
c
sermone comprehendas,
U V;
ed. add.
'^
1)
otn.
om.
Itn
add. in libro de Spirilu sancto; ed. oni. quod.

9
ad consulta Bulgarorum. ^ Z vanum. ^ Z add.
scilicet.
Ed. om.
Cap.
c.
8,
12.
jyg
spiritu sancto
c. 3, n.
44 (P L
[2i),
*
16, 715).
|vo,
1.
Pan.
I,
29 (P L 161, I0o2); C. A
c. 6,
1
quodam ludaeo
(PL
178, 1505).
176,
De Consecrnl.
ClV. llugo,
'^
dist.
(t. tr.
1368); Abael., Sic et non

c.
10
Sum.
cit.
Sent.
n. 42.
5,
3;
II.
De Sicram.
p.
c.
2 (P L
129, 446).
Loc.
LIBER
vel Filium, vel
IV.
DIST.
III.
CAP.
IV.
757
nec
est
Spiritum
sanctum,
fide
autem
Palrem, nec
ficiei
Filium,
nec
ita
Spiritum
sanctum
vel
abneges,
et
plenum
el
Sacra-
mentum;
clicas,
etiam, licet Palrem

Filii
Filiura
Spiritum
sanclum
et
Patris vel
Spiritus sancti
.
minuas poteslatem, va-
cuum
est
omne mysterium
Cum
dicitur in
nomine
in
Christi, per
iinilatem nominis
impletum
est
^
mysterium; nec a Cbristi baptisSpiritu^^.

sicut ^ in
ita
male Spiritus separatur, quia
Christus baptizavit
Nunc consideremus, utrum, mns baplismi plenum esse Sacramentum,

tantum nuncupato,
nihil
Christi
nomine
Spiritu
legi-
etiam
sancto
desit ad
myslerii
pleniludinem. Rationem
signavit";
et
si
sequamur. Qui
dicas
^,
unum
dixerit,
Trinitatem
est
^,
Christum
".
et
Patrem, a quo unctus
Filius,
ipsum qui unctus

est,
est Filium, et Spiritum
sanctum
Patrem lamen
quo
unctus
designasti
Scriplum
Spiritu
est
enim
^:
Hunc lesum a
si
si
Nazaretli, quem. unxit Deus

Filium eius et Spiritum oris
^
sancto.
Et
dicas,
id
eius pariter indicas,

si
etiam
a
corde
comprehendas.
et
Kt
Spiritum
'^
dicas,
Deum
Patrem,
quo
procedit,
Filium,
cuius est Spiritus, nimcupasli. Unde, ut rationi copuletur auctoritas,
Dominus dicit ^: Vos autem baptizabimini in Spiritu sancto * . Ex quo indicat, nos recte posse baplizari in Spiritu sancto. Ex his aperle intellexisli, in nomine Christi verum baptisma tradi; ubi nihilominus insinuari videlur, verum baptisma dari posse in nomine Patris lantum, vel Spirilus sancti, si tamen ille qui "^ baptizat, fidem Trinitatis teneat, quae Trinitas in quolibet horum nominum intelligitur. Si autem aliquis, perverse credens et errorem inducere inlen(Jens, unum de tribus tantum nnncupet, iion
^
implevit myslerium.
Quofl
vero
ait,
nominalis tribus, vacuum esse

Filii
'*
mysterium,
si
27
baptizans minuat imtestatcm Patris vel

esl,
vel
Spirilus sancti ,
id
male senliat de potrnlia alicuius

Iriiim,
liorum,
non
credens
qui iion
unam
iiilen-
poleiiliam
intelligendum est hoc super
eum
"
Krf.
virtutem,
'^
e(\
*
'
nnnoun:
Krl.
l)
'1
\\\\,
I)
Siinrto.
v(\.
V
'
I)
orn.
oin.
:iil<I
oin.
oiii.
Z cmn; I) (tiii. V (ludvins. SKjuificniU. * / add. sanctuin. V oin.

umtnteni.
''
^
''
V
l!
iidd.
Un
"'
VI);
;idd.
'
trium.
*'
ihrilnr.
'
Anibros., ihid.
I,
ii.
4?,;
res[)ic,
io.-in.
cfr*.
1,
'.V.\
ci
Act.
I,
*>.
'
Acl.
10, 3.
ii.
Acl.
o.*Ue cxposilionc
I0:{.'i).
Arnljrosii
il.i<l.
IU'rn;ird.,
Trncl.
I)r
hnptismo
c. 2,
IPI
182,
Ambroî.,
u.
4i
'.
758
dil
LIBER
IV.
DIST.
III.
CAP.
V.
nec credit baplizare, qni non tantnm caret
fide,
sed etiam in-
tenlionem baplizandi non habel.
Qni ergo"" baptizat

nitatis,
ibi
in
nomine
Chrisli, baptizat in
nomine
Tri-
quoniam
ut
in
ibi
intelligitur.
Tutius est tamen, Ires personas

et
nominare,
dicatur:
in
nomine Patris
in
Filii et Spiritus
in iiivoratione vel
sanctl; non
in
ibi
nominibus, sed
Patris
et
Filii
nomine,
Spiritus
id est
coiifessione
'^
et
ibi
sancli;
invocalur
sicut
enim
vi-
Trinitas, ut invisibiliter
operetnr
per
in
^.
se,
extra
sibiliter
ibi
per minislrum
^.
Si
autem dicatur
nominibus, non est
Sacramentum, quia non servatur forma

Cap. V.
De
28
institulione baptismi.
De
Alii
institutione baptismi,
quando
^
coeperit, variae
sunt
aesti-
mationes.
dicunt baptismum tunc

JSisi
institutum,
stus
ail ^:
quis renatus
fiierit
Alii
dicunt inslitulionem baplismi
cum Nicodemo Chriex aqua et Spiritu saneto^\ factam, cum Apostolis dixit^:
eos
^
Ite,
docete
omnes
gentes, f)aptizantes
sancti.
in
nomine Pairis
passionem
ad
et
Filii et Spiritus
Sed
hoc dixit
eis
post resurrectionem,
praecipiens eis de vocatione gentium,

el
quos ante
ludaea et
binos
binos miserat ad praedicandum
in
baptizandum,
dicens^: In viam gentium ne afneritis.
lam ergo institutus erat
baptismus, quia baptizabant simul et praedicabant.

29
Si
vero quaeritur,
potest: in
qua forma tunc baptizaverunl, sane dici nomine Trinitatis, scilicet in ea forma, in qua postea baptiin
zaverunt gentes; quae ante passionem potest

hcet non
Iradidil,
sit
intelligi fuisse tradita,
scriptum. Non ergo tunc illam formam Christus prius''
cum
ad evangelizandum gentibus misit; sed

^
quam
ante Ira*"
diderat, mittens
in
ludaeam, post
ileravit,
cum
ad genles
misit.
Z vero.
alli
E(\.
et
niam;
minus.
^
qnae.
Ed. et
^ lla
D quae; V qmndoquidem ; Erf. annotai: ^ V Z ministerium. Z add. tota.

*
Alii,
Ita
qno-
UBD;
ed. add. baptismi.

^
UVD;
et
ed. add. esse ;
AC
VD
om.; ed.
'"
B add.
etc.
" ZB I)oom. bapiismum. * D primuni. ^ Z om.
Ed. add. eos.
Z add.
eos.
loan. 3, 5. Cfr. Ilugo,
II.
De Sacram.
^
p. 6,
c.
4,
ex
19.
quo quasi
totum
praesens cap. desumitur (P L 176, 449).
^jgm^
98,
Mallh. 10, 5.
LIBKR
IV.
DIST.
III.
CAP.
VI.
ET
VII.
759
Commodiiis ergo
loanne
baplizatus
volueril,
^
dicitiir
in
inslitiUio
facta,
quando Chrislus a
non
est
lordane;
peccato
quod dispensavit,
fuerit,
quia
mundari
cum
sine
sed
quia
contactu
ut
mundae
garetur.
carnis suae vim
regenerativam conlulit aquis^,
qui
postea immergeretur, invocato
nomine
est
Trinilatis,
peccatis purin
Tunc
igilur
"^
institutus
ibi
baptismus Christi,
quo
Trinitas, cuius
mysterium
innotuit, interius
hominem
baplizal.
Cap. VI.
Quare
Celebralur
in
in
aqua tantum
Sacraiuentum
fiat.
autem
^,
hoc
tanlum
quis
in
aqua,
non 30
ex
inila
aho Nquore
"",
ut
Christus ait^:
Nin
in
renatus fuerit
aqua
etc.
Ideo uniformiler id
sicut
fieri
aqua praecipitur, ut
telligalur,
quod
aqua
sordes
corporis ac vesles abluit,
baplismus maculas animae sordesque vitiorum

git^. Vel
in
emundando
quod posset
absterfieri, si
ideo,
"*
ut nullum
inopia excusaret:
vino et
oleo fieret; et ut
communis maleria
significavit,
baptizandi invelatere Christi
niretur apud omnes.
Quod aqua
quae de
manavit; sicul sanguis alterius Sacramenti signum

in
fuit.
Non
igitur
alio
liquore polest consecrari baplismus nisi
in
aqua.
Cap.
VII.
De immersionc, quoties
De immersione vero
cise
si
fieri debeat.
quaeritur
quomodo
fieri
debeat prae- 31
^ respondemus: vel semel, Unde (iregorius^: De

responderi
^*
vel terlio,
pro vario more Kcclesiae.

l)aptismi
nil
trina
^"
immersione
ipsi
ve-
rius
potesl,
quam quod
;i(l(l.
sensistis;
quia
Z
in
una
D enim,
e.
el
I)
nirn Z
;i(l(l.
\\
invocato
''
orri.
a.;
^
lui
vl
Spiritu; ed.
nomine Trinilatis. om. fuerit. V

'^
''
adil. aU</no.
*
vet in.
lel
quoUes.
U V;
cd. ;idd. vos.
Cfr. Mallli.
.3,
iO; Marc. 1,8; Liic. 3, 22; loan. 4

(l.
I,
1,
^
27.
.J,
f,,.
(^
Xnnquam
130, 130).
100).
('fr.
'.,
aquae
*
(10). D; Conseeral. dist.
1.304).
tr.
loai.
5.
Ilor et se(iiiens
cap. siimijiiHjr esi ex IIn^'on',
Sum.
0.
.SVv</.
5, c.
ct
10 (P L
170,
17,
Comment. Iliigo, Snm.

43
in Epiit.
ad liom.
5,
r.
(iiiKT
opcra Amliros.) (P L
1.30).
''
Senl.
ir.
10 (P L 170,
9,i'X\.)\
\.
Kpislolar.
I,
iiidiclion.
I.
episl.
(alias 41)
(PL
77, 497
f)e
rfr.
Ivo, Decrct.
p.
c.
I.JO;
Van.
I,
v.
00
(PL
161, 'H, 10r,9);(:.
trinn merxione {HO), De consecrat.
disl. 4.
(l.
I3KK).
760
LIBER
IV.
DIST.
III.
CAP.
VII.
^
fide nihil officif^ Ecclesiae sanctae in
consueludo diversa. Quia enim

est,
Iribus subsislentiis
una subslantia
reprehensibile esse nui-
latenus potest, infantem in baptismo vel ter vel
semel mergere
et
in
"",
quia et
in
tribus
mersionibus
personarum
Trinitas,
una
mersemel
potest Divinitatis singularitas designari.
Nos vero, qui

sed
terlio
.
gimus, etiam Iriduanae sepulturae sacramentum signamus
Secundum hoc enim

tantum mergere.
32
Ibi
licel
non
modo
ter,
etiam
tamen dumtaxat semel mergere

talis
licet,
ubi
consuetudo Kc-
clesiae ^
talis
existit.
Si
quis v6ro
id
facere incipiat, ubi consuetudo
non
est,
vel
semel
tanlum
suo
mergendum
sensu
esse
asserat,
re-
prehensibilem se
coiistiluit.
Unde Haymo'^^:
In
abundabat
Cy prian
in
us,
cum
semel mergebat
in
baptismo
parvulos; qui quod intelligebat,

licet
studiose implebat, bonis operibus abundando,
hoc nescius
^
delinquerel. Sed quia bonis operibus abundabat, postea, correctus
a Deo, abundavit alliori sensu, ter
illos
mergendo.
mersit;
sed
Ecce habes,
quia deliquit
illius
qui
semel
hoc
ideo,
quia aliter se 'habebat
Ecclesiae
consuetudo, vel quia
unam
tanlum faciendam mersionem asserebat.

33
De
dere
^
trina
mersione
Augustinus^
in
ait:
Postquam nos cre-
promisimus,
^
tertio capita noslra
sacro fonle dirnersimus,
qui ordo baptismi
duplici
mysterii signihcatione celebratiir. Hecte

'"*
enim
tertio
mersi
estis,
qui
accepistis
"*
baplismum
Illa
in
^
nomine Triin
nitatis.
Recte terlio mersi qui

qui ^ die
'^
accepistis
baptismum
.
nomine
Chrisli,
tita
terlia
resurrexit a mortuis.
enim
tertio repe-
mersio
typum dominicae exprimit sepullurae

tertio
Conslat ergo, baplizandos

si
debere
immergi
"^;
et
tamen
Et qui
semel tanlum
immergantur, verum
baplisma accipiunt.
Erf. annotat:
''
Alii,
nocet.
Z om.
f
'^
Va\.
^
immevgere.
'^
V
^
add.
inlelUgUur.
Ita
D; ed.
'
om.
Ed. et
'^
V
ei
om.
z D om.
^
add. super
epistolam ad Romanos.
baptizandi.
1
"'
correptus.
quia.
Ed.
quia.
Z add. Deo. Z om.
Ed.
z quia.
Ed. immersio
Z dimersio.
'"
B mergi.
Exposit. in Epist. ad l\om.
U,
(P L
M7,
et
488).
Gfr.
Abael.
loc.
cit.
Sermo De mysterio bapUsmi

disl.
(P L 40, 12ii);
C. Postqiiam
c.
vos
(78),
De
Erf.
Consecrat.
(t.
I,
1388); Abael., Sic et
non
112 (P L 78, 1510);
annotat: Gandulphus,
l.
IV,
c.
21
dicit esse
Gregorii in komilia.
LIBER
IV.
DIST.
III.
CAP.
Vlll.
ET
IX.
761
consiietudo ob-
semel immergit tantiim, non peccat,

sistat,
nisi
fieri
Ecclesiae
asseral.
vel
hoc
modo lantum debere

Cap.
VIII.
Quando circumcisio amisit vim suam.

Solet
"^
quaeri,
si
circumcisio
amisit
statum
ab
institutione 34
baplismi ^
Ad quod dicimus,
in
Christi
morte lerminata
ita
legalia
omnia.
Ex lunc
profecit
igitiir
'^,
circumcisio perdidit vim suam,

obfuit observatoribus
Si
quod poslea non

usque ad
pascha
oblale-
potius
suis,
sed
tionem verae hostiae potuit prodesse.

galia finem
scipuliis
enim ante
passionem
babuissent, non, ea imminente, vetus

^.
cum
di-
manducasset
Cap. IX.
De causa
Causa vero
instilutionis baptismi.
institutionis baptismi est innovatio mentis, ul
homo, 35
qui per peccatum vetus fuerat,
per
gratiam
baplismi
renovetur,
Sic
quod
fit
depositione vitiorum et
collatione
virtulum.
enim
fit
quisque novus
Abolilio
homo, cum,
pellit
abolitis
peccalis,
;
ornatur
virtutibus.
aflert
peccatorum
et
foedilatem
appositio
virtutum
scilicet
decorem,
munditia.
haec
est
res
huius
Sacramenli,
interior
Si qiiaerilur,
ulrum baplismus aperueril caelum,

sed
hoslia
illiiis
(jiiod
non ape- 36
ruil
circumcisio, dicimiis, quia nec baptismus nec circumcisio adir<'gni
tum
nobis aperuit,
Salvaloris,
quae
si
tempore
'^
circiimcisionis oblata
intra.s.senl.
fuisset,
lemporis liomines
iustificatio est.
in
legnum
Ues ergo huius Sacramenli
"
'^
\j\
ii
.Kid.
etunn.
Kd. stalim t:im
snmn.
'
VA. JHid. cssc.
VZ D
add.
.led.
Ld.
om
Cfr.
Iliigo,
Su7n. Scnt.
M.mc.
\v.
I
n,
;
v.
(P
22,
L 176, 128).
1;
h.iiii.
l.i,
f.
lii
his ol
sni(|.
respic. Mallh. 20, 2;
H,
I.iir.
762
LIHKH
IV.
DIST.
IV.
CAP.
I.
KT
II.
DISTINCTIO
Cap.
I.
IV.
De
et
illis
qui suscipiunt Sacramentum

et
et
rem,
et
rem
et
non Sacramentum,
Sacramentiim
non rem.
et
'',
37
rem ^ aliquos Sacramentum et non rem, alios rem et non Sacramentnm ^ Sacramenlum et rem simul suscipiunt oumes parvuli, qui in baptismo ab originali mundanlur peccato; quamvis quidam diffiteanHic dicendiim est, aliquos
suscipere
Sacramentum
"^
tur,
illis
qui perituri
illi
sunt parvulis
in
baptismo
dimitti
in
solis
peccata,
electis
innitentes
efiiciunt
verbo
Augustini
^
^:
Sacramenta
quod figurant"*; non
intelligentes, illud
esse ita accipien-
dum:
eis ad
quia,
cum
in
aliis
efficiant
.
remissionem,
non boc faciunt
salutem, sed solis electis
Nam quod omnibus parvulis in baplismo remitlatur peccatum evidenter dicil Augustinus ^^: A parvulo, inquit, recenter ^ nato
usque ad decrepitum senem, sicut nullus probibetur a baptismo,
ita
nullus
est,
qui
non
peccato
^
moriatur
^;
sed
parvuli
tanlum
quoque,
originali,
maiores vero etiam

illud ,
nisi
omnibus quae male vivendo addienormitas

impediat. Adulti
et
derunt ad
qui
vilae
cum
fide
baptizantur,
Sacramentum
Cap.
II.
rem
suscipiunt.
De
38
ficte
accedentibus.
vel
ficte,
Qui
vero
sine
*.
fide
accedunt
Sacramentum, non
rem, suscipiunt
add. sacramenti.
Ed. aliquos.
percipiunt.
annolal:
^
Alii,
figu-
ratum.
V om.
^ Ed. add. in baptismo.
D add. in Encliiridio. * V om.

Iv.
^ Erf.
recens.
Cfr.
Hugo, Sum. Sent.

libr.
II
5,
c.
5 (P L 176, 130).
et remis.
c.
^
Locus videlur
esse collecius cx
De peccator. meritis
et
27, n. 44 (P
44, 177);
sed vera senienlia Augusl. expriniitur in scq. loco.
Enchirid.
c.
43, n.
13
(PL
c.
40, 253); ck.
khwiA, Sic
non
c.
107 (P L 178, loOlj;
\\o, Decret.\).
M,
4 (PL 101, 1847); C. A parindo (134), De Consecrat.

Cfr.
disl.
(l.
I,
1406).
Hugo,
loc.
cit.
LIBER
IV.
DIST.
IV.
CAP.
II.
763
haerelico-
Unde
fide
Hieronymus^:
in ^
Snnt lavacra
In
gentilium,
rum, sed non lavant
saliitem.
Ecclesia etiam, qui non plena

.
baptismiim accipiunt, non Spiritum sed aquam accipiunt
Augustinus^
Sacramenta, sed
virlus
eliam
ait:
ludaeis omnibiis
communia erant
communis omnibus ^ erat gratia, quae est Sacramenlorum; ita et nunc baptismus communis est omninon
bus
baplizatis, sed
non virtus baptismi,

"^
id
esl ipsa
gratia .
Idem
tus est
^,
^:
Omnis qui iam

accedit ad
suae volunlatis
arbiter
constitu-
cum
Sacramentum
fidelium, nisi poeniteat
veteris vitae,
novam non
suli
polest inchoare.
Ab hac
poenilentia,
eum cum
baptizanlur,
parvuli
immunes sunt
His aliisque testimoniis aperte oslenditur, adullis, sine fide et
poeniludine
vera, in baptismo non

fide
conlerri
gratiam
remissionis,
quia nec parvulis sine

<]atur in
aliena, qui
Si
propriam habere nequeunt,

ticte
baptismo remissio.
quis ergo
accedat, non habens
contritionem cordis veram, Sacramenlum sine re accipit.
Videlur tamen
Augustinus
fraternum,
et
dicere,
in
quod
ficte ^
accedenti, 39
bapti-
qui eliam habet odium

zatur,
ipso
momento, quo
omnia condonentur
dicil,
post
lianc
baptismum
opinionem
His qui
mox
et
redeanl;
sed
non hoc asserendo

aut
immo
praemissam sencorde baptizan-
lenliam conferendo. Ait enim sic*:

tur,
ficto
peccala
nullalenus
fJ.cium)
^
dimittuntur (quia Spiritus

aut
in
sanctus
per
disciplinae
elfugiet
ipso
temporis
puncto
vim Sacramenti dimissa, ilerum per ficlionem replicantur; ut eliam

illiid
veruin sit^: Quotquot
in
ClirisLo
baptizati estis^, etc, et
illud:
Spiritus sanctns
ilisciplinae
effugiel
fictum; ut
induat
eiim
Chrislum
sanclitas
baplismi, exuat
eum Christum
pernicies
liclionis>.
iNam redire dimissa peccata, ubi fralerna caritas non
'
Z ad.
f
**
Ktl.
0111.
fmmbus; V om.
''
crat.
oni.
'^
V om.
Z om.
VA. cl Krl. poenilentia, sed Krf. iinnolal:
Alii,
jjoenltiidine;
ed.
el
V vernm,
*
pro vera.
^
Z om.
''
Kd. elifim
V udd. CUristmn
indnistis.
sic ut.
'
Libro IV
Commenl.
''
iit
Ezech.
iii
10,
(P L
2o,
127);
\)K\).
vcrljoUMUis .ipiid
''
L>i;iniini loc.
(alias p.
1,
.'iO
(.-11.
Ennrrat.
v. 2,
Ps. 77, n. 2 (P
L
Ir.
3(i,
Srrmo
inm
S.ip.
.{51
inlcr lioniil
n. 2
(PL
Mil,
39, ir;37); Si,

c.
IIii^m), Ujc. cil.
Ivo, Dvcrel.
c.
70;
I,
1.
I'nn. c,
35 (P L
to:ii);
el
C.
Omnis
1.'J09).
(jni
*
''
(96),
I.
'l.
ibid. (L
I)e
*'
139.1;; Ahael., ^n: rl
nnn
c.
III
n.
(PL
17K,
i3,
Aii^misI.,
I,
linpliMno
3,
conlrn Donnli.slns,
12,
19 (P L
119;,
(i\.
27.
764
est,
LIBKR
IV.
DIST.
illo
IV.
CAP.
III.
aperte Dominus docel

peliit,
in
servo, a
qno Dominus dimissum

noluit
^
debitum
etiam
quia
ille
conservo
dimittere
Sic
non
impedilui'
si
baptismi
.^ratia,
quominus omnia
percala
dimitlaiitur
fraternum, odium
in
eius cui dimiltuntur
animo perseverat.
-
Solvitur enim hesternus dies, et quidqiiid superesl; solvilur etiam

ipsa hora
momentumque
esse
ante baplismum et
incipit,
in
baptismo. Deinceps
aulem continuo reus

et
non
solum consequentium, sed
praeteritorum dierum, horarum, momenlorum, redeuntibus omni^
bus quae dimissa sunt
Hoc aulem, ut praediximus, non

ostenditur ex eo quod ait
in
sub assertione dixit; quod

Si
eodem
libro sic ^:
ad baptismum
^
fictus accedit, dimissa sunt ei
peccala, aut non sunt

si
dimissa;
id
eli-
gant qnod volunt. Ecce aperle cernis,

xisse
tamen
intendis,
et
di-
Augustinum
Idem
enim
ait *:
^
non
asserendo,
sed
quaerendo,
aliorum
opinionem referendo.
Tunc
valere incipit ad salutem baptismus,

in
cum
litia
illa
fictio
veraci
confessione recesserit, quae, corde
mali-
perseverante, peccatorum ablutionem non slnebat

ficte accedenli ^
fieri .
Non
igitur
peccata dimittuntur.
Cap.
III.
Quomodo
intelligalur illud: Quotquot in Ckristo

estis,
baptizati
40
Christum
iniluisl.is.
Quaeritur
ergo,
quomodo accipiendum
qiii ^
sit
^.
illud
Quofquot
in Christo haptizati estis,

Potest dici,
Christum induistis
in
quod
Christo, id est in Christi conformi-
tate baptizantur, (ut
scilicet
moriantiir
vetustati
peccati^,
per
sicut
Christus
velustati
poenae) induunt
Chrislum,
quem
graliam
V emm.
V
sit.
add.
^
ei.
V vera.
q.
Z add. ad baptismum.
^
Ed. accipiatur, om.
quotquot, pro q
Z add. mortuus
est.
Aug., ibid. n. 20.

Ivo,
Ibid.,
loc.
cit.;
Decret.
p.
c.
panim inferiiis; 163 (PL i6l, 99);

ii\),
ibid.
cfr.
cfr.
Miigo, loc.
loci
(l.
I,
cit
Abai'!.,
Ires
!^
praecodenl<'s, siiiu
eimm
ibid.,
np(K\ GvaWan., C.
n.
Quomodo exaudit
18,
*
\'M1).
Aiig.,
18; respic. MaUli.

(t.
I,
34;
Abael. loc.
cit.;
C. Ostendilur illos
(i2),
ibid.
(t.
^*'
(32),
ibid.
^
1371).
Ibid.; ol C.
Tmic valere
cil.
I,
1379).
Rom.
6, 4.
4,
Pro hoc cap.
cfr.
Hiigo, loc.
(PL
I7G,
131).
Alliiditiir
ad Epli.
23.
LIBER
IV.
DIST.
IV.
CAP.
IV.
765
inhabitantem habent.
induere
Potest
et
""
aliter
solvi
Duobus enim modis

Sacramenli,
vel
rei
Christum
"^.
dicimur: vel
"^^
:
assumtione
perceptione
Unde Augusti n us
ficationem
Induunt liomines Chrislurn aiiquando

vilae sancti-
usque ad Sacramenti perceptionem, aliquando usque ad

;
primum bonis et malis esse potest commune, hoc autem proprium est bonorum et piorum . Omnes ergo, qui
atque ilhid
in Christi
nomine baplizantur, Christum induunt
vel
secundum Sa-
cramenti perceptionem, vel secundum sanctificationem.
Cap.
IV.
Qiiod passio supplet vicem baptismi
et
fides et contritio.
Sunt
et alii,
ut supra posuimus, qui
suscipiunt
rem
et
non
lesu,
41
Sacramenlum.
elsi
Qui
enim
n u s
^
fundunt
sanguinem
^.
pro
nomine
non Sacramentuu), rem tamen percipiunt
Unde A u g u
rationis
Quicuinque,
Chrisli
si
non
percepto
regeneeis
lavacro,
pro
confessione
moriuntur,
lantum
valet ad
dimiltenda peccala,
.
quanlum
abluerentur sacro fonle
baplismi
Audisli
^ quod
passio,
pro nomirie
lesu
suscepla, supplet vi-
cem
et
baptismi.
Nec
lanlum
ubi
passio
vicem
baplismi
implet,
sed
eliam
sicut
fides 42
conlrilio,
necessitas
excludit
Sacrameiiliim,
aperte
docet
Angustinus^*
'\
dicens:
illo
liaplismi
vicem
ali(|iiaiid()
im-
plere passionem
de lalrone
cui
iion
baplizato dicliim esl'':

iii
llodie
meciim
Vj
eris in
paradiso,
bealus
Cy[)rianns
^
libro
IV
^
<*
a<l(l.
hoc.
ZUAC
per assumptionem.
'
'/A\\V. pnceptioncm.
f VA.
cl
add. jn tihro de baptismi).

^
1)
lla
VD;
''
erl.
1)
effvmtunt.
conffssioncnt.
nudistis.
.'idd
in
lihrn dr hnptismo.
I.ihro
l)c
hiiplismo
contrn Donalistns,
'.J
c.
2i, n.
liii^ô,
M
1 ,
(P L
i.'},
ID.i);
.',
cl
r.
Quomodo exnudil, ul s(ipi;i ^ IjImo XIII (PL 17H, I.Hj.

Trnrt. J)e hnplismo,
c. 2, n.
2'.)
1.
'^
(\\v.
v,.
Sum.
/i
Sciil.
d.-.
ir.
c.
5
,
l)e
cir.
I)ci,
7
*
(PL
l<c.
3SI);
Ucriwiid
(PL IH2,
43, 17.3);
Aliacj.,
c.
i
IO:U)>.
cfr.
Liliro IV l)e
cii.
hnplismo contra
II.
Donntistns,
p.
c.
22, n.
(PK
rnn
dis(.
lIiit,M,
cl
1.
v,i
I)e
Snrrnm.
Ivo,
ci-
r.
(P L
76,
4.')3);
I.
Sic et non
fP
I,
c.
106
(P
17,
1196);
linplismi
Decrcl. p. 1, c. 177;
IO'J
([.
I,
161, lOi,
'
I06S);
23,
C.
rcw
(3i),
Do Comcrr.a.
II
1372).
\.\w.
i3.
LotlDAROI^
IH
766
LIBER
"-
IV.
DIST.
IV.
CAP.
IV.
*
De baptismo
sti
non leve documentum assumit. Quod
etiam atque
etiam considerans invenio, non tanium passionem pro nomine Chriid

"^
quod baptisnio deerat, posse supplere, sed etiam fidem con^*
versionemque
in
cordis
si
forte ad
celebrandum mysterium baptismi

potest.
aiigustiis
temporum succurri non

est,
Neque enim
latro
ille
pro nomine Christi crucifixus
sed pro meritls facinorum sed dumpatitur, credit.

^
suo-
rum
lum
ait
nec quia credidit, passus

igitur etiam
""
est,
Quan-
valeat sine visibili baptismi
Sacramento (quod
Apostolus^: Corde
fit
creditur
illo
ad
iitstitiam, ore
autem consed
fessio
ad salutem)
invisibiliter,
in
latrone
declaralum
baptismi
esl;
tunc
impletur
religionis,
cnm mysterium
necessilatis
^,
non
contemptus
baptismus
con-
sed
articulus
excludit .
cordis
Et
quidem
potesl etiam
inesse
ubi conversio
inesse,
defuerit;
versio aulem cordis potest
quidem
non
non perceplo baptismo,

ullo
sed contemplo
baptismo,
potest; nec
modo dicenda
^
est
.
conversio cordis ad
Deum, cum
Dei
Sacramentum contemnitur
etiam
ubi
Ecce hic
contritionem
''^
habes, non
solum
passionem, sed
fidem et
conferre
latrane
remissionem,
illo
non
contemnitur
Sacra-
mentum,
43
vit *
ut in
ostenditur, qui non per passionem, sed
per fidem salvatus est sine baptismo.
Sed quidam dicunt,
Augustinum
cum
dicerem,
hoc retractasse. RelractaAit
quidem
exemphim, sed non sententiam.

^
enim
sic:
In
libro IV
De baplismo
vicem
illius
baptismi
latronis
posse ha-
bere passionein, non

quia,
satis
idoneum posui
exemplum,
ulrum non
Unde
fuerit
baptizatus, incertum est .
Constat igitur,
slne Ijaptismo aliqnos lustificari et salvarl.
Ambrosius^
Dc Valentiniano
Ventrem
.
meum
do-
leo
^,
ul prophetico ular eloquio, quia

ille
quem
regeneraturus eram,
amisi;
lamen gratiam quam poposcit, non amisit
V D om.
,
i.
L IV. D.
b.
Ed. ei B
D add.
ego.
Z om.
^
*=
\ D
con-
fessionemque sed V corr.

fkies.
*-
inierl, vel
contritionem
D om.
d.
b.
lla
B; ed. esse, et
; Z contrilionem. ^ Z om. om. etiam.
Ed. udd.
V enim.
K(i,
om.
'
I-pisl.
A(l
luhaianum
c.
(73),
cfr.
n.
22
(PL
3,
cit.
1121).
j^^^
Ivo,
-*
iq,
io.
.\ngusl, ibid.
I,
2o, n. 32;
loc. cit.
Abael. loc.
(P L
178,
1497);
k.
Decret.
p.
c.
178; \.Van.
c.
(P L
Kil, 105, 1069); et Can.

iliijô,
cil.
Libro
loc.
4,
II
Retract.
^
18 (P L 32, ()38). Cfr.
Sam.
Sent.
loc.
cil.;
cit.
Abacl.,
*^
fit.
l)e
obitu
Vatentin. n. 29 (P L
IG,
I3f)8). Cfr.
Ilngo, loc.
ler.
19.
LIBER
His
IV.
DIST. IV.
CAP.
IV.
767
qitis
autem
^"
videtur
obviare
et
si
quod Dominus ait^: Nisi

sancto, non intrabit
^
renalus fuerit ex aqua
Spiritu
in
re-
gnum caelorum
Sed
illud
**
^.
Quod
generaliter
verum
est,
non
videntur
esse vera superius posita.
inlelligendum est de his qui possunt et contemnunt
baptizari ^; vel ita inlelligendum est: Nisi quis renatus fuerit ex
aqua
et
et
Spiritu sancto,
id
est ea regeneralione,
quae
fit
per
aquam
fit
Spirilum
sanctum,
non
salvabitur;
et
illa
autem
regeneratio
non tantum per baptismum, sed
per poenilentiam et sanguinem.

pluraliter
Unde auctoritas
dicit,
ideo
Apostolum
^
dixisse
fundamentum
Sacramentum
ficalio,
baptismatum, quia est
baptismus
ideo
in
aqua, in san-
guine, in poenitentia .
Hoc autem non
dicit,
quod baptismi
id
fiat nisi in aqiia,
sed quia ipsius virtus,

sed
est^ sanctivel
"
datur
iion
modo per aquam,
per
sangulnem,
poenitentiam \
Ratio etiam id suadet. Si enim parvulis non valentibus credere
sutTicit
baptismus,
multo magis
^.
suflicit
fides
adultis
volentibus,
sed
non valentibus baptizari
Unde Augusti
sanctificare potest,
us
-^:
Quaeris,
:
quid
Si
sit
maius:
fides,
an
est,
aqua; non dubito, quin respondeam
fides.
ergo quod minus
nonne quod maius
esl, id est fides?
de qua Cbristus
ait^:
Qui crediderit in me, etiam si mortuus fuerit, vivetn. Sed dicunt aliqui, nullum adultum in Cbrislum credere vel
nisi
45
caritatem habere sine baptismo,
sanguinem fundat pro Domino,

tempore, quo Salvator dixit^:
subdita inducentes
testimonia.
ait:
Augustinus^
Sisi
Kx
illo
quis
renatus
fuerit ^,
etc,
absque
Sacramento
baptismi,
praeter eos qui in Ecclesia sanguinem fundunt, aliquis vitam aeter-
nam
accipere " non potest .
Z om.
'^
lla
UV;
'
ed.
'J
polest
lla
intrtirc.
;
''
Z
et
Dci.
'^
I)
om.
ex
Z fnndamenUi.
l)
f
et.
Z om.
lla
UV
ed.
<'l.
''
Z
"'
per.
'
Ld. add.
iulerias.
UV;
"
I)
ed. introducenles.
lla
UV;
cd. add.
aqua
'
el
Spiriln sanclo.
percipere.
load.
iii
.{,
:;.
''
r:fr.
nu-o,
l.
l)e
Sacram.
.S?/m.
p.
),
c.
.'i
(P
L 176, 32i) \
in
'
Glossa
Nebr.
G,
\,
apiid Lyrainim; scnlenlia .siimla csl ex

*
Habano
(P
I.
Imnc
esl
io,
lociim
''
iPL
iii
112, 746).
Aiiiûsl.
Cfv.
Ilii^jo,
Sent.
loc.
cil.
17, 132).
cil.,
I.
Loriis
non
'*
cst
nobis invciiiiis; sed apiid fliiiôncm,

2;i.
'
loc.
Hcnlcnlia slmilis.
loan.
11,
c.
l)r
fide <ul
l*ctr.
r.
^
.{,
n.
43 (P
3, 5.
767). Cfr. Ahacl., Sic el
wm
106
(I I.
I7K,
I4'jr.)'.
loaii.
768
LIBER
IV.
DIST.
IV.
CAP.
IV.
Item^^:
rio,
Nullnm
catecliumenum, quamvis
habere
^
in
bonis operi-
bus defunctum, vitam aelernam
credimus, excepto marly.
ubi baptismi tota Sacramenta complentur
Item^:
Sed quod
supplevit;
et
Baptizatis
in
lantum
dixit,
^
iter in
esse salutis credimus.

aliis
his
minus
sic
capitulis
supra positis
soli
ideo
haec
Si
intelligenda
sunt, ut
habentes
vo-
tempus excipiantur.
luerit baptizari et
enim
aliquis
habens fidem
et caritatem
non
polest, necessitate praeventus, supplet

^.
Onmi^
potentis benignitas ^
quod Sacramento defuerat
Dum
enim solvere
tamen
vult,
polest, nisi solvat, tenetur; sed
cum iam non
potest, et
non imputat
46
ei
Deus^, qui suam potentiam Sacramentis non
alligavit.
Quod vero invisibilis sanctificatio sine visibili Sacramento quibusdam insit, aperte Augustinus Super Leviticum tradit ^ dicens,
invisibilem
sanctificationem
quibusdam
posse
afTuisse et profuisse
sine visibilibus Sacramentis; visibilem vero sanctificationem,
quae
fit
Sacramento
desse
".
visibili,
sine invisibili
visibile
adesse
^,
non
posse pro-
Nec tamen
Sacramentum ideo contemnendum \ quia

non
potest.
contemptor eius
et qui
invisibiliter sanctificari
Hinc Cornelius
cum
eo
erant,
^
iam
Spirilu
'^
sanctificati,
baptizati
sunt^;
nec superflua
praecessit.
iudicata
visibili
est visibilis
*^
sanclificatio,
quia invisibilis
esse potest, et
invisibili
Sine
ergo
invisibilis
fit
sanctificatio
prodesse;
visibilis
autem, quae
Sacramento tenus, sine

omnis
illius utilitas.
prodesse non potest,

visibilis
cum
ista
sit
Simoni Mago
sed qui-
baptismus non profuit^, quia

profuit.
invisibilis
non
affuit;
bus
47
invisibilis affuit,
Nec tantum
valel fides aliena parvulo,
quantum propria
adullo.
si
Parvulis enim non sufficit fides Ecclesiae sine Sacramento, qui
abs-
que baptismo fuerint defuncti,etiam cum deferuntur ad baptismum'\

damnabuntur,
sicut multis
Sanctorum testimoniis comprobalur.

^
D om.
Z B implentur.
^
Z om.
^
Z cum;
n. p. p.
'"
Z Dominus. om. iam. * U add. sancto. Ed. et Z D add. est. '^ oni. D a. b. D add. huiusmodi.
*
^
ZB
Z add. sed tamen.

'
D omnipolem Deus, pro o. b. ^ D om.

Ed. iudicanda.
Gennadii De ecctesiast. dogmai.

\.
c.
74 (P L 58, 997);
ibid.
c.
Ivo, Decret. p.
1,
c.
211;
Pan.
c.
I,
107 (P L 161, 112, 1068); G. Catechumenum

1375).
^
(37),
De Gon-
secrat. disi. 4
(t.
Oennadins,
Sent.
paulo superius. Cfr. Hiigo,

*
Swm.
Sent. ioc.
cit.
Gfr. !Iugo, Su7n.
7 (P L 176, 133).
Libro Hl
^
Quaestion. in Penlateuch. q. 84 (Levit.
21,
15)
(P L 34, 713).
Respic.
AcL
10,
44 seqq.
Hesp. Aot.
8,
13 seqq.
LIBER
IV.
DIST.
IV.
CAP. V-VI.
769
Ad qnod
tene,
hoc
unum
sufficiat
parvnlos, qui vel in uteris

nati
Augustini''^: Firmissime matrum vivere incipiunt et ibi

Sacramento baptismi de hoc
etsi
moriuntur, vel de matribus

propriae actionis non
sine
saeculo transeunt, aeterno supplicio puniendos, quia,
peccatum
^
habuerunt, originale
.
tamen
peccalum
car-
nah conceptione traxerunt

delium adscribuntur,
Et sicut parvuli, qui sine

ila
baptismo
moriuntur,
numero
infi-
qui
baptizantur
fideles vocantur, qui
fidelium consortio non separantur,

defunctis. Fideles igitur sunt
cum
orat Ecclesia pro fidelibus

"^
non propter virtutem, sed
fidei
Sa-
cramentum.
Unde
quae
detur,
sed
"*
Augustinus^:
id
Parvulum,
consistit,
etsi
nondum
fides
fidei
illa,
in
credenlium vohintate
est baptismus,
iam tamen ipsius
Sa-
cramentum,
ita
fidelem facit; sicut credere respon-
etiam fidelis vocatur, non
rem ipsam mente annuendo,

.
ipsius rei
Sacramentum percipiendo
Cap. V-VI \
Quid prosit haptismus cum

Solet'' quaeri
fide accedentibus.
de
illis
qui iam sanctificati Spiritu

eis
cum
fide et 48
caritale ad
baptismum accedunt, quid

eis
conferat baptismus. Nihil
enim videtur
praestare,
cum
per fidem et contritionem iam re-
missis peccatis, iuslificati sint.
Ad quod sane
tionein
dici
polest, eos
est
quidem
peccali
per
fidem
et
contri-
iustificatos, id
macula
purgatos et a
debito
aeternae poenae absolutos, tamen adhuc teneri satisfactione lemporali,
qua
"
poenitenles ligantur in Ecclesia.

si
Cum autem baptismum

conversionem
conet
percipiunt, et a percalis,
(lua
interim
post
traxerunl,
<"
inundanlur
el
ab exteriori satisfactione absolvuntur,

poiiit
Ed. el
D Augustinus,
^
\)
el
puiuiiim posi
^
snfficifit.
I)
ndd.
*
non
propria aclione sed.
ydd. propter.
f Ld.
et
Z add. potius.
etinm.
^
Va\.
Suuido
codd. cc. 5 ct 6 (:oniimf,MmiJS.
VZ
;idd
fjuin.
'
l)e fide
ad
h'tr.
l\o,
r.
27
{\U.
p.
1,
40,
774);
27;
I.
rfr.
I'fiu.
(t.
Abacl.,
Sic
el
non
7;j,
*
v.
lOG
(PI.
el C.
17,
l/iOO);
Dccret.
\k\
c
I,
(PL
UJi,
1049);
Firmi.mme
tene (3),
Consccnil. dist. 4
I.
\'.M\2).
Epist.
11
(alias 23)
Afl iittniffic. u. 10
I,
fP
<.
Vi, :iGi):
cfr.
c.
1
Ilii^ô,
:ii
Sum.
1(11,
Sent.
IU(1,
c.
(P L
176, 1.36); Ivo, Decrct. p.
1^7;
I.
I'(in.
(PL
I,
10:58); el C.
Mhil
est aliud (76),
De
Coiisecrat. dlst.
4,
^j
(t.
1387).
770
LIBER
IV.
DIST.
IV.
CAP. V-VI.
gratia adiutrix omnisqiie virtnsaugetur, ut vere

dici
possit.
novus homo tunc
Fomes quoque
peccali
dicit
in
eo amplius debilitatur.
fides
Ideo
Hieronymus^
habenli, ut
quod
quae
fideles
facit,
in
ibi
aquis baptismi dalur vel nutritur; quia non habenti aliquando

datur, et iam
plenius habeatur
Sic et
de
aliis
in-
telligendum
est.
49
[Cap. VI]. Qui ergo
inundus
^
accedit
^.
ibi
fil ^
mundior,
omni
etiam hahenii ibi amplius
dalur
Quod vero omnis exterior
satisfactio
ibi
relaxelur,
Ambro-
sius^
Dei
et
ostendit, super illum
locum: Sine poenilentia sunt dona

non requiril gecondo-
vocatio, dicens:
vel
Gratia Dei in baptismo
mitnm
nat .
est;
planctum
vel
aliquod
opus
"*,
et
omnia gralia
planctu
sed
Quod quidem de
sine
inleriori
exteriori gemitu vel
accipiendum
exteriores
ibi
nam
nemo
adultiis
renovatur;
satisfactiones et afflicliones, scilicet sordes
poenitentium,
dimit-
tuntur.
ficato,
Multum ergo
qui
^
confert baplismus etiam iam per fidem iusti-
accedens ad baptismum, quasi ramus a cohimba por;
tatur in
arcam
vero
ante intus erat iudicio Dei, sed nunc etiam
iudi-
cio Ecclesiae intus est.
50 rior
dicti
Cum
in
baptismo peccatum deleatur,
et
satisfactio exte-
non imputetur, quaeritur, cur poenalilas, cui pro peccato ad-
sumus, non
Hoc ideo
tollatur.
fieri
tradunt Sancti,
^
quia,
si
a poena homines per
baptismum
raen
^
liberarentur, ipsam
putarent
baptismi
pretium, non
aeternum regnum.
manet, ut
aliena
Ideo, soluto reatu

vita stndiosius
peccati,
temporalis poena ta-
illa
quaeratur, quae erit a poenis

sit fideli
si
omnibus
pugnaret,
Ed.
^ .
Ideo etiam manet, ut
certandi " mate^
ria et vincendi occasio, qui

si
non vinceret,
fieret.
non
pugnaret
nec
in
baptismo immortalis
^
et.
Z add. datur.
et.
V om.
f
5^
plenius.
'^
VZD
^
sed, pro
^
^
Ed. quia.
add. liberationem.
Z add. Inle; ^ Z iantum.
B D conceriandi.
^
nisi,
pro
non.
inveniri in
lam cod.
Erf. annotat,
^
liunc
locum non
Hieronymo.
Respic.
ad Rom. 11, 29 (P L M, 154); cfr. Wngo, Sum. Sent. c. 5 (P L 176, 130); dcest apud Ivon.; cfr. C. Sine poeniten* Verbolenus apud Isidoruin, iia (99), De Consecral. dist. 4 (t. I, 1393). 1. Sent. c. 22, n. 3 (PL 83, 58S); secundum sensum apud August., XIII. De
Malth. 25, 29.
Comment.
in Epist.
civ. Dei,
c.
(P
41, 379); cfr.
Hugo, Sum. Sent.
c.
(P L 176, 136).
LIBKR
IV.
DIST.
IV.
CAP.
VII.
771
Cap.
VII.
Cuius rei
Si
'^
sit
Sacramentum baptismus, quem

baplismus
ille
recipit iustus.
51
quaeritiir, cuiiis rei
sit
Sacramenlum, qui
rei
datur iam iusto, dicimus, Sacramentum esse

sit,
et
quae
praeces-
id
esl remissionis ante
per fidem datae, et

si,
"'
remissionis tempo^;
si-
ralis
poenae, sive peccali,

"^
quod interim commiltitur, habetur

ibi
et novitatis
ac
munditiae
praestitae.
Omnis etenim
rei
gnum
est,
cuius causa est

mireris,
^.
Nec
quibus,
fuit
rem
aliquando praecedere
in
illis
Sacramentum, cum 52
qui
ficte
aliquando etiam longe post sequatur, ut
accedunt,
cum
post poenituerint, incipiel baptismus prodesse, in quibus
baptismus
^
Sacramenlum
huius
sanctificalionis,
quam
poeni-
tendo
habent.
si
Sed
rei
rei,
nunquam
fieret,
si
poenilerent nec a figmento recederent, cuius
Sacramentum
quae
ibi
esset baptismus
ab
^
illis
susceptus? Potest
dici
non illorum
si
enormitas impediret.
Solet etiam quaeri,
parvulis in baptismo datur gratia, qua, 53

et
cum tempus
habuerint ulendi libero arbitrio, possint velle

digne
recipiunt
et
''
cur-
rere ^ De adultis enim, qui

ambigitur, quin
Sacramentum, non
perceperint,
*
gratiam
^
operantem
si
cooperantem
quae in vacuum
taliter
eis
cedit,
per liberum arbilrium post
mor'^
deliquerint; qui merito peccati gratiam appositam

et
perdunt.
Unde
dicuntur contumeliam facere Spiritui sancto

^.
et
ipsum
a se fugare
De parvulis vero, qui nondum

an
in
ratione
uluntur, quaestio
est, 54
baptismo
receperint
gratiam,
qua ad
gratia
maiorem
venienles
aetalem possint velle et operari bonum.

Videlur, quod non receperint,
fides
(juia
illa
caritas est et
dixerit, eos
quae voluntatem prae[)arat

*"
et adiuvat.
Si
Sed
(piis
accepisse
fidem el caritatem
vero
gratiam
non
receperunl,
"
sed.
^
(jralifie.
î
V marum.
^"
V orn. Z add. mcramentnm. lla UV; (h1. omnis f Z .'i(!d. modo ; V om. (luain. U om. r. r. s. e. c. c. e. I) otn. Z (uxipinnt. li Spiritmn. Z jidd.
^
''
'*
''
'^
'
illam.
haberc.
liespic.
sil
Uom.
1,
Ui.
''
lle.-^p.
II.
Cor.
(ilossa
0,
.'id
I.
'
Hcsp. Ilebr.
.'{0.
10,
2'J.
Qiiid
fu(jnre Spiritnm S. diciliir
iii
lipli.
i,
772 qua
eis
in
LIBKR
IV.
DIST.
V.
CAP.
I-IL
bene operari possinl,

tioc
cnm
fuerint
adulti,
non ergo
per
illam
sufficit
statu gratia in
baptismo data, nec
possunt
modo boni esse, nisi alia addatur; quae si non additur, non est ex eorum culpa, quia iustificati sunt a peccato. Quidam putant, gratiam operantem et cooperantem cunctis parvulis in baptismo dari in munere, non in usu, ut, cum ad maiorem venerint aelalem, ex munere sortiantur usum, nisi per liberum arbitrium usum muneris exstinguant peccando; et ita ex culpa eorum est, non ex defectu gratiae, quod ^ mali fiunt; qui ex Dei munere valentes habere usum bonum, per liberum arbitrium renuerunt, et usum pravum ^ elegerunl.
"^
DISTINCTIO V.
Cap.
I-II ^.
Quod baptismus aeque bonus

vel
est,
a bono
a malo
ilatus.
55
Post haec sciendum est,
Sacramentum baptismi
^
a bonis et a
malis ministris dari, sicut a bonis et a

est bapLismus, qui
malis sumitur. Nec melior
per meliorem datur; nec minus bonus qui per

;
minus bonum datur; nec malus qui per malum datur nec maius munus dalur in baptismo ^ a bono dato ^, nec minus in baptismo
dato ^ a malo, sed aequale; quia non est hominis, sed Dei munus.
Quod totum
in
subditis declaratur testimoniis.

ait:
Augustinus^
rium datur
.
Baplismus
qualis
est
talis
ille,
est,
qualis
est
ille,
cuius potestate datur, non
per
cuius
ministe-
Item
tismum,
el 2
9
^:
Prorsus
fieri
potest, ut aliqui
.
verum habeant bap-
et
non habeant veram Rdem

^
pprvenerint.
V quo.
coniungiimis.
datore.
^
Ed. et
V malum. f V V D oni.
^
'^
Siando codd.,
pi"0
cc.
i.
per buplisimm,
b.
V datur.
5, n. 6 (n
'
In loan.
c.
Evang.
Aiig.,
Ir.
L 35, 1117);
Ivo,
necrct.
p.
1,
c.
156;
dist.
I.
Pan.
I,
31
(PL
*
161, 95, 1053); et C. liaptismus talis (26),
De ConsecraL
n.
(L
1368).
De unico bapt. contra
Petilian. c.
1,
18
(PL
43, 604).
LIBER
IV.
DIST.
V.
CAP.
l-ll.
773
sit
Item^:
Don
Si
iiiler
bonos ministros,
qui
cum
alius alio melior,
est melior baptismus,

est qui
per
meliorem
datur,
nullo
modo
malus
etiam per
malum
datur, quia idem baplismus datar.
Et ideo per minislros
dispares, Dei
munus aequale
est,
quia non
illorum sed eius est .
Idem
est,
""
^:
Cum
baptizat malus, illud
quod datum
est,
unum
nec impar propter impares ministros, sed par et aequale propter

^:
hoc
Hic
est
qui bapiizat
Item
tet esse
^^:
Ego
dico, et nos dicimus

"",
omnes, quia iustos oporiudicis mi-
per quos baptizatur

Sint
in
iustos oportet esse tanti
nistros.
iusli,
ministri
iusti,
si
volunt;
si
aulem
noluerint
fecit
esse
qui
cathedra Moysi
sedent,
dicit:
securum
Hic
est
me
magister
.
meus, de quo Spiritus sanctus
qui baptizat
Item^:
ergo**
erat,
Quos
baplizavit ludas, Ghristus baptizavit. Si quos

si
baptizavit
ebriosus, homicida, adulter:
baptismus
Ciiristi
Christus
baptizavit.
Non
limeo
adulterum ^ ebriosum, non

per
homicidam, quia columbam

esi
atlendo,
quam mihi
dicitur:
Hic
qui baptizat
Item^^: Homicida dedit baptismum Chrisli; quod Sacramenlum tam sanctum esl, ut nec ^ hoiuicida ministrante polluatur . Item ^: Si in haeresi quacumque vel ^ schismate quisquam
in
nomine Pairis
ei Filii et
Spiritus sancii baptismi Sacramentum

virtus
acceperit, inlegrum
est Sacramenti,
Sacramentum accepit; sed salutem, quae

si
non habebit^
extra calholicam Ecclesiam ipsum

ad
Sacramentum habnerit. Debet Sacramentum baptismi iterum
igilur
^
Ecclesiam
redire,
non ut
in
ali-
accipiat,
quod
nemo debet
<^
D
q.
add. super loannem.

b.
*
*
add. svper lonnnem.

^
V
9
qvi baptizant,
pro p.
^
l)
^
*
Z om.
V
*
add. non.
V om.
/ add. etiam.
add.
in.
accepit.
Z om.
'
Auj,'.,
III.
Contra Cre.scon. Donatist.,

I,
c.
6,
circ;)
finem (P
ol C.
I.
43, 499);
Ivo, Decret. p.
160;
I.
Pa7i. c.
30 (PL 161, 9G,

Ii29j;
I0:i.3);
1
I I
Si inter bonos
1.'iOi s(mi(| ).
(25), ihid.
2
(l.
I,
1368):
ir.
\h',\(i\.,
Sic et non cc. 110 cl

(P L
3.'i,
(PL
p.
t^S,
1,
* c.
In loan. Evamj.
6,
n.
Ivo,
4
Decret.
1,
160;
ci
C.
Cum
1,
I.
haptizat
*
matns
(27),
ir.
De Cunsecral. disL
5,
n.
(L
1369).
Ivo,
He.spic.
1,
(t.
loan.
33.
Aiig.,
il)id.
15 (P L 3o, 1422);
Decret. p.
'j
c.
I,
156;
l*an. c. 31
(PL
161, 95, 1053); cl C.
Uaptismvs
(
Inlis (26), ibid.
1369).
(j.
Aug., ihid. n. 1S; deesi apiid

I
Ivom.;
ii.
fr.
i\.
Uedit liaplismum (46),
c.
'
1,
I,
(l.
I,
376).
c.
"
Aiig
ihid.
IJ; el
in
eodem canonc
'j
2.
l)e lulc
ad
Vetr.
3, n.
43 M L
iO,
767;
*.
774
quo
"
lABEW
IV.
DIST.
V.
CAI.
I-II.
repetere, sed ul in societale ratholica
vitam accipial: bapibi
tisrnns
test
enim extra Ecclesiam nequit pro(Jesse;
euim cuique poscilicet
prodesse baptismus ^ cui potest
prodesse eleemosyna,
in
Ecclesia .
Ilein
Isldorus'^^:
sit
Romanus
Pontifex
non
honiinem iudi-
cal,
licet
qui
baptizat, se(i Spiritum
Dei subminislrare graliam baptismi,
paganus
In
qui baptizat .
his perspicue cernis,
baptismum verum bonis
et malis dari
a bonis et
ruis eius
a^
malis; et ipsum tamen aeque

in
sanctum esse
et
mu-
aequale
bonis ^ sive a bonis sive a malis baptizentur:
56 [Gap.
II.]
quia ministerium lantum habent, non potestatem baptismi

sibi
polestatem enim
retinuit
^.
Quod
novil loannes,
cum
vidit co-
lumbam descendenlem super Christum. ^. Unde Augustinus^: Quid noverat

''
loannes Baplista? Do-
minum. Quid non noverat? Potestatem baplismi dominici in nullum hominem transituram, sed ministerium plane a Domino
transiturum: polestatem a Domiiio
in
in
neminem, sed
tibi ^
ministerium
bonos
et
malos. iNon exhorreat columba ministerium malorum,

facil
respiciat
Domini poteslatem. Quid
minisler
malus, ubi
Dominus ? iêque qui plantal, neque qui rigal est aliquid, sed qui incrementum dat Deus *. Si superbus fuerit mibonus
est
nister,
cum
quod
diabolo
com[)utatur;
tluit
sed
non
est.
nil
coiitaminatur
donum
canalem
Christi;
transil
per
illum
piirum
Per lapidem
aqua ad areolas;
^
in canali
lapideo
igilur
generatur, sed hortus

el
fructus plurimos afTert
Habent
non modo boni, sed

'
mali ministerium baptizandi, sed neutri polestatem
baptismi.
Minislerium enim
*''
dedit Christus servis, sed potestalem sibi
retinuit,
quam
(piolihet.
si
vellet,
poterat servis dare, ut servus daret bap-
"
Z expimxil; V
I)
otn.
Z catlwlicam. ^ U ofd.
s.
""
Z add. Christi;
inarj?. et
cd. el
Z
^
ubi, pro cui.
Z ndd.
malis.
B baptismi
add. in.
sihi rctinuit Cliristus,

^
ihi.
'
pro
r.
'"
lla
UL); ed. hominum.
VZ
Z potentiaui.
Z autem.
Consecral.
legilur
el
^
Can. f\omanus Pontifex (23),
I)e
dist.
i.
Sed
'
loons
mullis
(|uaesilus in Isidoro
I.
non
c.
"
poluil
inveniri;
lamen apud
IM.
ligberlum Ebor.
c.
Poenitent.
p.
1,
(P L
I,
89,
40i);
Algerum,
(P L
(t.
I.
De Sacramento
(r.
(PL
180, 838).
loan.
I,
33.
I.
In loan.
c.
Evang.
1369).
I
o,
n.
II
(P L 35,
lilOj; Ivo, Decret. p.
c.
I5G;
Pan.
4,
31
I
161, 95,
1053); et C. Bap*
I.
tismus
^
iatis
(26),
n.
De Consecral.
disl.
Cor. 3, 7.
August., ibid.
15; et C. Si iustus (30),
c.
I,
q.
(l.
I,
371).
LIBER
lisQiuin
IV.
DIST.
V.
CAP.
IIl.
775
snum lanquam
vel
vice sua.
El polestalem
suam
poterat con-
stituere in aliquo
aliquibus servis suis, ut tanta vis esset in

est in
baptismo servi, quanta
baptismo Domini; sed noluit, ne serBaptizat servus
vus
in
servo spem poneret.
ut
si
minister; baptizat
daret
servis,
Dominus tamquam potestatem habens, quam

scilicel
ut
ipsorum esset quod Domini

^
erat,
tot essent sic
baptismi, quot
servi, ut, sicut diclus est
baplismus loannis,
fieret,
diceretur baptis-
mus
Petri
vel
Pauli.
Quod ne
^
tenuit sibi
Si
Dominus
servus
et
potestadicit,
tem baptismi, servis
ministeriiim
dedit.
ergo
se
baptizare, recte dicit, sed

differt,
cit tia
tanquam minisler baptizat;

^
ideo
non
di-
sive
bonus
sive
malus baptizet
dicat
Inde
etiam
nemo
baptismus meus,
cum tamen
In
in
Evangelium meuni, pruden-
mea,
licet
haec sint a Deo.
quibus differentia est: alins enim
alio
melius operatur
evangelizando, et alius alio prudentior est;
alius
autem
alio
magis
"^,
minusve
dici
baptizatus, sive ab inferiore sive
a maiore baptizetur
non potest^.
Cap.
III.
Quae
fuit polcsUis baptismi,

(lare servis et
quam
Christus poluit
non
dedit.
Ilic
quaeritur, quae
^
sit
illa
polestas baptismi,
quam
sibi
Chri- 57
stus tenuit
et ^
potuit dare servis.
Ilaec est, ut
plurimi volnnt, potestas dimittendi peccata
in
bap-
lismo.
Sed potestas dimittendi

Ideo
rurii,
alii
peccala,
noii
quae
est
in
Deo, est Deus. 58

alicui
vel
dlcunt, hanc potestatem

niilli
poluisse
dare
servo-
quia
potuit dare,
iit
esset
ciii
quod
lioc
ipse est,
ut habeposse. Di-
ret essentiain,
cuiit etiam:
Si
qiiam ipse habel,
est
esse qiiod
potuit,
hanc polentiam
alicui
dare
[)Otuit ei
dare
^.
creare crealuras, (juia non est hoc niaioris potentiae
quam
^"
illud
"
'
El.
el
;
I'.
I)
;irM
in.
''
V
f
uw\.
''
(inia.
I)
orn.
ll:i
UV;
'I.
rplinnil
orn. Chrislua.
V nec ;
el prr
potnit
hciltcl torr-. intcrl. raluit.
Aug.,
ibi(].
n.
*.
'^
Aii^'iisl.,
I,
V. /Jc hftptisjno conlru Ihmiilisfds,

c.
c.
U,
101,
Cfr.
n.
10
(PL
i3,
IH5); l\o, Decret. p.
107;
I.
hin.
S
I
c.
33
I,
(IM,
13SI).
101,
"
I0o3;; H C.
(ilossa
Cum
tfinlujn (17), I)c ConsJMTiiL
di.sL i,
(L
apud Lyranum
loan.
1i,
12.
776
Ad quo(J
lendi
""
LIRKR
dici
IV.
DIST.
V.
CAP.
eis
III.
potest, qnia
potuil
dare
poteiitiam dimit-
peccata, non ipsam eandeiii,
qna
^
ipse potens est, sed potentiain

^
creatam, qua servus posset dimittere peccata, non

sionis,
ut anctor remisut,
sed ut minister, nec tamen
sine
ita in
Deo auctore;
sicut in
ministerio liabet exterius sanctificare,
ministerio haberet intus^

et in
mundare;
et sicut
illud facil,
ita
Deo auctore, qui cum eo

interius,
Ita
eo ope-
ratur illud exterius,
mundaret
Deo auclore, qui eius

etiam possel Deus
^
verbo velut quodam ministerio uteretur.
per
aliquem creare aliqua, non per

strum,
eum tanquam auctorem,
sed mini-
cum quo
et in
quo operaretur;
tamen
ergo
id
^
sicul in bonis operibus no-
stris ^ ipse
operatur, et nos: nec ipse tantum, nec nos tantum, sed

et in
ipse
nobiscum
nobis, et
in
illis
agendis ministri
eius
sumus, non sumus auctores.

dimittendi
Ita
potuit dare servo polestatem ut

in
peccata in baptismo,
est,
inundatione
iiiteriori
servus
cum Domino
operaretur; non servus sine Domino, nec Domiet in
nus sine servo; sed Dominus cuin servo
servo
".
Unde
et
Do-
minus
servus
dicitur sanctilicare et servus; sed

visibili
Dominus
^ :
invisibili
gratia,
Sacramento.
i
Unde
Ego
gu s t Dominus, qui
A u
n us
Supcr
Levilicum
Domiiius
ail
saiictifico.
De Moyse etiam dictum est^: Et

visibilibns
sanctificabis eum.
Sed Moyses sanctificat

'^
Sacramentis
Spiritum,
per ministerium; Dominus
aulem
invisibili
gratia
per
ubi est totus fructus visibilium Sacramentorum.

catione visibilia Sacramenta nihil prosunt .
Si
Sine bac sanctiti-
quis hoc melius aperire poterit, non invideo
*.
"
lioc.
'^
lla
UV;
f
I)
ed. add.
tamcn.
^
""
V om.
^
'^
Ed. ci
VD
in-
terins.
oiii.
om.
vero.
Ed. et
VZD
servo,
iiUcrl.
add. sicnt in
exteriori ministerio
punxere per vacat.
Dominns operatnr cum servo et in * Z add. ^ Z Deus; corr. snm.
qnae U B exvet
Dominns.
LiI)ro
III
Qnaestion. in Pentntench. q. 84
^
(PL
34, 712).
LeviL 21, 15.
ExocL 29, 21.
Hacc
Majjistri
scnlcnlia commiinitcr non recipiliir.
LIBER
IV.
DIST.
VI.
CAP.
I.
ET
II.
777
DISTINGTIO
Cap.
I.
VI.
Quibus
Nunc, quibus
liceal
liceat baptizare.
baptizare, addamus.
ait:
59
solis
De hoc Isidorus"^
implere licitum
absentibus, et
^
Constat, baptisuia
sacerdo-
libus esse traditum, eiusque
ministerium
vel
nec ipsis diaconibus est

nisi
absque episcopo
ultima
presbytero,
his
et
procul
laicis
languoris
cogat
necessitas;
quod
fidelibus periuittitur
Item''-:
nisi
Mulier quamvis sancta, baptizare non praesumat,
necessitate cogente .
Cap. M.
Si rebaptizandi sunt ab haereticis baptizati.
De
ilhs
vero
**,
qui ab haereticis
baptizantur,
utrum
rebapti- 60
zandi sint, quaeri solet.
Ad quod breviter dicimus, quia quicumque

si
sit
qui baptizet,
servalur forma a Chrislo tradita, verum baptismum dat; et ideo
qui illum suinit, non debet rebaplizari.
Unde Beda^:
norosus quisque
ille
Sive haerelicus sive
schismalicus sive
faci-
in
confessione sanctae Trinitatis baptizet, non valet

Catholicis rebaptizari, ne confessio
aniiullari .
qiii
baptizalus est, a bonis

viihiatiir
et
Trinilalis invocatio
"
\)
ndd. in libro de
^
nfficiis.
l)
Kri.
"
ct
Z om.
I-^d.
add. rx concilio
Cartluifjinensi.
H om.;
etinm.
D add.
sanctae.
'
U\)ro\\ Deccclesiast.ofjiciis
8
v.
2H, n. D (P L
p.
I,
8.3,
I.
822); Wwô,
Sum.
(P
Sent.
161,
''
ir.
5, c.
(PL
176,
13.3);
l\o,
Drcrel.
07;
Pan.
i
(l.
I,
c.
23
L
c.
82, 4052); C. ConsUit, bnptisma (19), Concilio CarlliJigincnsi, n. 99 cl

I.
Do Consccral.
Hugo,
dist.
I.3(i7).
Kx
65;
In-
100;
ihid.
joc. cit.;
Ivo,
Drrrrt. p. i,
in
c.
Pan.
S.
c.
2'j;
C.
Mulirr (20),
Homil. acstiv. de T<,'mp.

Ioc,
I.
fcslo
venu
Cnicls (P L
m);
[i.
IImko,
cil.;
Abacl., Sic et
c.
8.'i
nun
110 (PL
106i);
C.
178, i:;Oi); Ivo,
Decm.
('il).
i, c.
(t.
I,
173;
1381).
Pan.
(P
1,
ir,|,
lo;},
Sive haerelicus
ihid.
778
Item A
11
LIBKR
IV.
^"
DIST.
VI.
CAP.
II.
11
n u
^
:
Qiiamvis uniim baplisma
sit et
hae-
relicorum, scilicet
eorum qui
in
nomine Palris
et Filii et Spiritiis
sancti
baptizant, et Ecclesiae
Calbolicae, tamen
qui foris
Eccle-
siam baplizantur non sumiint baptismum ad saliitem, sed ad perniciem, babentes
formam Sacramenti, virtutem autem

in
^"
eius
abne-
gantes; el ideo Ecclesia non eos rebaptizat, quia

nilatis
nomine Trini"^
baptizati sunt, et ipsa est

^:
forma Sacramenti.
Catholicum vero, immanissimiim
Item
perceperit,
Rebaptizare haereticum, qui haec sanclitalis signa

esl;
omnino peccatum
^
scelus est .
Ex
his apei te
colligitur,
quod qui etiam

reconciliandi,
ab haerelicis bap-
tizati
sunt, servato characlere Christi,

^
rebaptizandi
ut
non sunt, sed

sanctiim
lanlum
1
maniis
",
imposilione
Spirilum
accipianl
et
in
signum detestationis haereticorum.

^,
Sunt tamen nonnulli doctorum
ut
Cyprianus
posse
el alii
qui-
dam \ mum,
ab
qiii
dicere
videntiir,
ab haereticis non
tradi
baptis-
et eos esse ^ rebaptizandos,
cum
veniunt ad
Ecclesiam, qui
illis
dicuntur baptizati.
lioc
Sed
tizare
de
illis
verum
tamen
esl,
qui extra
formam
Ecclesiae bap-
praesumunt.
ibi
Cyprianus*
haeretico ait:
a veritate deviasse
videtur, qui
de
Quomodo sanctificare aquam polesl, cum ipse immundus est, et apud quem Spiritus sanctus non est; cum Dominus dicat in Lege^: Quaecumque tetigerit immumlus, immunda erunt?
Qiiis
polesl dare,
Iloc
quod
ipse
non habet ?
vero ex ignorantia
eum
dicens:
"
Martyrem gloriosum
ad quaestiones
^
Auguslinus^ innuit Cyprianum, qiii apud haereticos

dixisse
^
adcl.
Orosii.
f
atld.
id est extra.
9
^
''
ZB
om.
^ Z ndd. tantum.
^
apertissime.
'
D om.
D tamen.
B recipiant.
13
om.
^
''
n om.
insinual.
loc. cit.
Dialogus quaestion. 63, q. 59 (P L 40, 750); Ilugo,

c.
\\o,Decret.
(29),
ibid.
p.
(t.
I,
1,
160;
I.
Pan.
c.
28 (P L 161, 96, 1052); C. Quamvis

II.
unum
c.
l.iTO).
n.
Ibi
respicilur
Tim.
Ivo,
3,
5.
Augusl., Epist. 23 (alias 203), .Ad

1
Maximin.
103,
{ûsl.,
2 (P
L 33, 95);
Decret. p.
c.
172;
[l.
I.
Pa.,
Si (P L 161,
^
I06i); G. Rebaptizare liaerettcum (108), ibid.

VI. cl VII.
I,
1395).
aliique
Cfr.
Au-
Contra Donatistas (P L 43, 198

"*
et
223);
auctores de
liisloi*ia
ccclesiast. Iraclantes.
cit.
Lj)ist.
Ad lubaianum
(P L 178, 1507).
n.
eiusque episc. Cfr.

*
Jiu-o, loc.
(PL
176, \:V6);
AbacL,
loc. ciL
Ntnii. 19, 22.
De nnico baptismo conlra
Petilian. c.
13,
22 (P L
i3, 606).
Cfr.
Ilugo et
.\bael. locc. cilt.
LIBER
vel schismaticos
IV.
DIST.
VI.
CAP.
III.
779
datnm baptismiim nolebat cognoscere ^, dum eos nimis delestaretur, tanta eius merita usque ad triumphum martyrii secuta ^ sunt, ut et caritatis qua excellebat luce, obumbratio
fugaretur, et
^"
iila
si
quid purgandum erat, passionis falce lollereet
tur.
Nec nos, qui baptismi veritalem
haereticorum iniquitatem
agnoscimus, ideo
Cypriano
meliores sumus; sicut nec Petro, quia
genles iudaizare non cogimus.
Cap.
III.
Quod nullus
Hoc etiam sciendum
in
malerno utero baptizalur.
est,
quod
est,
licet ter
immergatur propter^ 62
^
mysterium
Illud
Trinitatis,
tamen unus baptismus reputalur
etiam ignorandurn non

si
quod
in
materno utero nullus

^
baplizari potest, etiam
mater baplizetur.
in
Unde Isidorus^: Qui

lizari
maternis uteris sunt, ideo

a(Jhuc
bap-
non
possunt, quia
qui
natus
secundum Adam non

neque
.
est,
secundum Chrislum non

dici
1
potest renasci,
regeneratio in
ûm
potest,
in
s
quem
t
i
generalio non praecessit

s ^
:
m, A u g u
sil .
II
Non
[)otest
quisquam
renasci, ante-
qiiam nalus
Si
vero opponitur de leremia et de
loanne Baptista
^,
qui ab 63
putant,
utero sanctificati leguntur, quod
etiam
de
lacob
quidam
dicimus:
rulis
Si
sanclificatio
poleiiliae
ibi
accipitiir
interior enuindatio, in
miraait,
divinae
esse
hat)endum,
Si
ut
Augustinus^
inqiiit,
ambigiie super hoc loquens:
usque adeo,
iit
in
illo
[)uero
acceleratiis est usiis rationis et voliinlalis,
intra maleriia viscera
iam posset agnoscere

^*
'^,
credere, qiiod
subsecuta.
el.
'
in aliis
parvulis exspectatur
H prdcilalem.
"
a(jnoscei'e.
'J
*
i'A
'^
nt.
Z per.
f L(J.
om.
Ilieron.,
c.
Kd.
;i(l(l.
Z expcclat.
fP L 20, 190); Ivo, Decret.
II.
Comment.
/v///.
in Episl.
ad
Epli. (4,
))
\).
1,
1,
I.il:
1.
c.
01
cfr.
.'i
(V\.
101, 91,
1059);
Sent.
Ir.
C.
;i,
Eodem modo
(Sl),
il)i().
(l.
i:iH9;.
I
Pro hoc cyp.

c.
Hiiko,
s:i,
Sum.
r,89);
in
9,
cii.
c
p.
12 (Pi.
1,
170, c.
1".;
(i.
'
l;{0).
Lihro 112
H(Msl.
Senl.
22,
ii.
a L
Ivo, Pecrel.
c
ihid.
I.
I'an.
i:i97).
I,
c.
'
(Pl.
101,
100,
/iH),
I,
lOTOj;
C.
Qui
c.
maternis
:n
7,
(l> 1.
ii.
{W",),
I.
IH7 (alias
(fr.
Ad Dardan.
l.').
'
n.
c.
Xi, Sii).
.3.3,
lcr.
(lc
loiinne
cil. c.
Luc.
Epist.
(|ii;isi
24 (Pl.
(IcsikiiI.i
RiO). Clv.
llii;;o
loc.
12,
vx
(jijo
HiMjiK.Mili.'!
vcrliolcmi^
siiiil
(PI>
170,
i:{7).
780
LIBKR
IV.
DIST.
VI.
CAP.
IV.
aelas ut possint, in miraculis est habenduni flivinae potenliae, non
ad humanae
trahenduin
^
exemplum
loculum
nalurae.
Nam quandn
voluit
Deus, eliam inmentum
est .
Idem
nec
iiisi
^:
De leremia legitur^: Priusquam exires de ventre^y

illa
sanclificavi le;
tamen
est .
sanctificatio,
qua efficimur templum

* ^
Dei,
renatorum
Nisi
enim
quis
renalus fuerit
ex
"*
aqiia
et
Spirilu sancto, non

^
intrabit
in i^tgnum
.
caelorum
illa
^.
Nemo autem
ficatio
renascilur, nisi
prius nascatur^
Cnde
sancti-
polest
secundum praedestinationem
loqui,
accipi
^ .
Ecce dubitanter videtur
qui
etiam
in
in
eodem
dicit ^:
Non dictum
est,
quia
credidit
infans
utero, sed exsultavit;
non Elisabeth
dicit:
exsullavit in fide, sed exsullavit ia utero meo.

^
Et poluit esse haec sanctificatio tantae rei a
maiori cognoscendae
indicium, non a parvulo cognitae .
Absque assertione de hac

qualiter intelligenda
sit
illa
sanctificatione loquitur,
non definiens,
rei,
sanctificatio,
an signum futurae
an
verilas iuslificationis per Spiritum ^ factae.
Sed melius
est,
ut di-
camus,
tia
illos
praeter
communem
legem
in uteris
iustificalos et graet
praeventos, dimissis omnibns peccalis;

teslimoniis
^
quod
multis Sanclo-
rum
edocetur.
Cap. IV.
Utrum baptismus
64
sit,
cum verba corrupte

corruple
proferuntur.
illa
Quaeri etiam
JKiplismus
sit.
solel,
si
proferanlur
verba,
an
De hoc Zacharias^
tui
milii,
Bonifacio
in
scribit:
Helulerunl
qui
nunlii
qu(Hl
fuerit
sacerdos
et
eadem
provincia,
Lalinam
linguam penitus ignorabat,
diim
'^
baptizaret,
nescius Lalini elomfrnrc; V om. snnclo;
ZBD
in.
vulm.
^ \U\
B
od.
oni.
Dei.
Ed. et
potcst
f
H om.
^*
U V;
''
V D
enim.
uld.
loco.
'^
D om.
add. sanctum.
Cfr. Niim.
:^,
22, 28.
^
s^yv^ ^
ijjnj
^,
,|o^
,^
30.
12,
I,
'
Rcspic.
n. 37.
I,
Itr.
'
I.
0.
lonn.
5.
n.
Aug., ibid. n. 33.

^
Aii^. ibid. c.
Aiig.,
ibid. c. 7,
23.
C.iw
Ambros., Svper Luc. libro
c.
n.
26 (PL
lo,
154 i); Bcda, ibid. cl liom. In solcninit. Dcipnrar, qunnilo
salutarit
^
Elisabctk
.Mer-
(PL
94,
15); lUM-nnrd.,
Epist. I7i, n. 3 (P
L l2, 333).
Apud
l.sidor.
culorem (P L 130, 1165); Hugo, loc. cil. c. 9 (P L 176, 135); Ivo, Dccrct. p. l, c. 237; I. ran. c. 65 (PL 161, 116, 1060); C. lictulcrunl {ii6), \b\(} (t. I, 1390).
LIBER
quii,
P'ilia
IV.
DIST.
VI.
CAP.
V.
le
781
in
infringens
et
si
linguam
diceret:
Baptizo
nomine Patria
"
et
Spiritu sancta; et
ille
propter
hoc
considerasti
rebaptizare.
Sed
qui baptizavit, non errorem

ignorantia
introducens vel
infringendo
haeresim,
sed pro sola
baptizans dixisset,
Romcmae non possumus

est,
locutionis
linguam
.
consentire, ut
illi,
denuo baptizetur
nulla
Praeterea sciendum
indicia
zati
quod
de quibus
vicinos
exslant 65
bapli-
inler
propinquos
vel
clericos
est,
vel
% quibus
fuisse doceantur,
agendum
eis
ul renascantur, ne
pereanl, in
ut videatur
quibus quod non ostendilur

iteralum.
gestum, ratio
videtur
(piod
non
sinit,
Conferendum
'^
cullatum
ubi
esse nescitur,
est diligentia
quia
non
^
temeritas
intervenit
praesumlioriis,
pietalis
Cap. V.
I)c
illo
qui pro ludo irmnergilu?'.

illo
Solet eliam quaeri de
qui iocans sicut mimus,
commemosit.
66
ratione tamen Trinitatis, immergilur,
utrum baplizatus
dehnil,
ila
Hoc
'^
autem
et
Augustinus^
mimice
^
non
iiiquiens:
Si
totum ludicre
et
sic
ioculariter ageretur,
utrum a[)probaniudicium
[ler
dus esset baptismus, qui

cuius
ser.'m
daretur,
divinum
aii-
revelalionis
>.
miraculum
oralione
implorandum
baplisma
ut
esse
cen-
\'i(ietur
iii
tamen sapientibus non

in
fuisse
in
cum
ali(|ui
balneum vd
^
niimeii
mergunliir
nomine
forrna
Trinilalis,
illiid
non esl
''.
lamen
baplismus, (juia non inlenlione
baptizandi
gerilur
Nam
in
hoc et
illud
in
aliis
SacranwHilis. sicul
esl
servanda,
ila
et intentio
lllud
celebiandi est li;ibenda.

te
eliam non
moveal, quod
iit
fjuidam
ad
non ca
vitain
(ide
[)ai- 67
viilos
tiir
ad baplismum lcnint,
s(id
[)er
S|)irilum
regeneren-
aelernam,
eos
[jiilant
hoc leinedio lerrqioralem rctinere vel
"
B ndd.
^
|)()Sl(,'ii()r
I)
mv.
fi.
II
''
Kd. (Innwstiros.
\
I)
^'
l.<l.
ndil. n.
''
''
iidd
//)/.
Z Uic.
om.
I.
r.
oin.;
nif/r.
l)
fii/ifnr.
'
S.
I.po,
K|>i<(.
H)7
(,'li.is
-1)
AiJ /(uslir. ,\iirhonf'n.s.,

I.
\\<\\\\s\i\(t
l<)
cl
17 (l*L
54,
I208J;
Ixo,
Dcrrfl.
-
j).
-238.
l)r
;
/V///.
c.
')
[>
l.
Ifil,
117, KXi?)^; C. Si
5:<,
ii.
nnlln (113), ibid.
l.ihro
\ll
hiipUAinn nnilrn Dfnuitislns, v

II.
I,
102
159);
(PL
4:<,
213);
cfr.
Hngo.
loc. cii.
il/id
ot
A>^
Snrrnni.
p.
fi,
\.\
(FM.
I7(i.
n. Snlet etifirn iiiinrri (il;,

l.flMRMfrXS
II.
f'l.
1371).
M)
782
reciperc sanilalem.
\AUVA\
IV.
DIST.
VI.
CAP.
illi
VI.
Nou
est
id
enini
[)roplerea
^
non regenerantur, quia
nec
68
al)
illis
hac intenlione ofTeruntnr

etiam,
est
in
Agnoscendiun
pora esse servandji,
baplizanclis
et
electis
iluo
in "
lemSab-
Pascha
Pentecosten,
ut
bato Paschae vel Pentecosles
baplismi
Qui vero necessitate mortis vel
Sacramentum celebretur -. ^ [)ericuli urgentur omni tempore
debent baplizari.
Cap. VI.
I>e
responsione palrinorum,
69
Porro cuncti ad baplismum
venientes
^*
fidem
"^
suam
profiteri
debent
et
exponere, quid petere
venerint ad
Ecclesiam. Inde el
a baptizando quaeritur:
Quid
venisti
ad Ecclesiam
id
pelere?
Q[\'\
si
adullus
est,
pro se respondet: Fidem,

Ita
est
Sacramentum
fidei, et
doctrinam.
etiain
et
per
singula
^.
interrogatus,
Si
res[3ondet, se creest, iion
dere
in
Patrem
Filium, etc.
aulem [larvulus
alio
valens
credere vel loqui, alius pro eo respondet.
Unde Isidorus^:
adhuc
loqui
vel
Parvuli,
profitente, baplizantur, qui
credere nesciunt, sicut eliam pro aegris, mutis vel
surdis alius [)rollletur,
dum
baptizantur
eo qui
Sic et de [)oenitenlibiis
[lotest,
agendum
est.
Si
autem
[)ro
res[)ondere
alius
liabel,
re-
spondeat, non ilidem valet

se loqualur . 70
vel
Si
^; sicut
dictum est^: Aclalem
pro
vero quaeritur, ex quo sensu pro [oarvulo dicatur: Credo,

(idei
fidem peto, dicimus, de Sacramento
id ^
esse
intelligen-
Z om.
ed.
''
Z add.
tales.
et
'^
;idd.
inm.
f
<'
BA
petenduj.
llji
U V;
i.
om.
etc.
add.
Spiritum sanctum.
lidetur calere,
pio
V.
lioc.
'
Aiigusl., Kpist.
(!,
9S
c.
{nWixs
23)
Ad
Bouifac.
n.
5 (P L 33, 361); \\o, Decret,

(\.
\).
I,
171;
I,
1./'//.
95 (PL iOI, 103, 1066);

'^
Son
iltud te
epis^:.
moveat
110); C.
(33),
il)id
(i
1372).
('.
(IIV.
Leo,
Kpi.st.
16,
|>.
Ad
I,
II
universos
'.
per Sicitiam
constitutos,
(PL
I
oi, 701); Ivo, Decref.

I,
197 (P L
161,
Duo
tempora
*
(12),
ibid.
(i.
1365).
Lihro
De
ecctesiast. ofjiciis, c. 25, n. 7

(l.
I,
(P L S3, 822); Ivo,

Aiifîist,
l'au. c. 13
(PL
p.
(l.
161, 1050); C. Parvuti (71), ibid.

c.
\.
13S7).
IV.
De ttaptismo coutra Donalistas,

i\o, Decret.
(77),
ibid.
I,
I,
2i, n. 31
(P L
i3,
175), iibi
cicuiir loi.n.
(1.
9,21;
c.
I2i;
I'au. v. 15 (P L
161, 90, 1050);
Cum
pro parvutis
1387).
LIBER
IV.
DIST.
VI.
CAP.
VI.
""
783
ad
Ecclesiarn, et
*
duin, quod respondelur petere,
cum
defertur
habere,
id
cum
baptizatur; ut
sit
sensus,
cum
dicilur:
Fidem
peto,
Sacramentum fidei praesto sum recipere; creclo, id cramenlum fidei suscipio; quod est: hic parvuhis praesto
est,
est,
Sa-
est Sa-
cramenlum tidei accipere. Unde Augustinus^:

habere; el ideo,
Nihil
ahud
fidem
est
credere
quam
fidei
fidem
cum
respondetur credere parvulus, qui
nonSaSa-
dum
habet affeclum, respondetur,

et
habere
propter
propter
fidei
cramentum,
convertere
se
ad
Deum
conversionis
cramentum . Sed adhuc

deatur
:
quaeritur, ex
Ciêdo in
quo sensu pro ^ parvulo responDeum Patrem et in lesum Christum et in Spifidei,
71
ritum sanctum. Nunquid de Sacramento

ibi ^
an
de fide inentis
agitur?
Si
Si
de Sacramento, cur nominatim distinguuntur perfidei
sonae?
vero de
affectu,
quomodo verum
parvulus
diaboli
reat parvulus?
An
^
illud
facturus
cum eo caspondetur, cum creest,
verit? re;
sicut
si
et
omnibus
pompis
factus
spondetur
abrenuntiaipse,
quod
?
non
servaverit
adullus,
tenebitur
vel
sponsor
Sane
dici
si
potesl,
ibi
sponderi
pro
parvulo,
quod,
"^
ad
et
raaio-
rem aetatem
sione
ut
venerit, et
pompis
diaboli
renuntiabit
sanam
spontamen,
fidem tenebit, cuius lunc Sacramentum

parvulus,
recipit.
Hac autem
si
'
pro quo
fil,
tenebitur,
in
non
sponsor;
caulio
a
impleatur,
patrino,
quantum
diligens
"
se est,
operam dederit^;
pro
quia
exigitur
circa
eum,
quo
respondit \
soHiciludo.
De
hoc
Auguslinus^:
dia[)oli
Certissimam
emisislis
cautionem,
qua renuntiare pompis
s[)opondistis .
'^
I)
deferunl.
^
sit
''
Z
''
'<nU\..profitetur.
[)
ad
'
hoc.
^ lul.
om.
''
(Uit.
.s/.
l)
hic.
ex.
IJ
abrenunliahit.
l.vL
dtnn, sed amiolat:

.spiijnmdit.
Alii,
Kd, ut
diligens;
I)
adcJ.
cura.
'
\i(\.
ci
Episl.
(;.
98
I.
(alias 23)
Ad
Honifac. episc.
Kil,
!()(),
II.
u.
\)
(P
l.
:\:\,
36i);
Ivo,
Decret.
p.
(l.
1,
I,
87;
Pan.
''
c.
.'ifi
H' L
(
lOSS); C. Niliil est aliiid (70), ilml.

l)e
I3S7).
I
Ciica
rcm
I, c.
fr.
Iluô,
Sncrain.
p. 6,
12
(PL
170,
/i/iH).
StTfno
|.u(J
l)e
nitfster. haptisin.
(iiilcr
I.
opcra
Aui^'iisl.)
(P L iO, 1201));
!(;'.),
verljo(<M\iis
Ivon., Uecrel. p.
Ibid.
(i.
I,
l'Ji;
I'an. c. oJS (P
L 161,
1057), el C.
rrimu
iijttur (73),
130).
784
LIBKH
IV.
DIST.
VI.
CAP.
VII.
Cap.
VII.
Pe calechismo
72
llla
^
el
exorcismo.
ficlei fil
aulein iiiterrogalio et responsio

Aiile
io
catechumeno
fit
cul et additur exorcismus.

et
baptismum enim
'^
catechismus
ul
exorcismus^;
'^
post
catechisinum sequitur
exorcismus,
ab
eo qui iam fide
inslruclus esl, adversaria virtus pellalur.

in
I^xorcismus de Graeco
Lalinum dicitur adiuratio; calechis-
mus, instructio;
dimentis
fidei;
catechizare est inslruere, ut de

est
Symbolo
eo,
ac
ru-
exorcizare
adiurare, ut:
Exi ab
quia
immunde
lolius
fidei
spiritus^. Symboliim (Jicitur sigiium, vel collatio: signuin. ([uia eo

fideles
ab infidelibus discernuntur;
exorcismus
collatio,
ibi
^"
sufficientia et inlegritas collata est.
Catechismus
cramentalia
et
neophytorum
debent.
sunt,
magisque
ad
saIn-
quam Sacramenta
dici
Neophytus novilius
nuper
fideii]
terpretatur vel rudis; et dicitur neophytus
con-
versus, vel in disciplma religiosae conversationis rudis.
Haec igitur praecedunt baptismiim, non quod sine

sit
istis
non pos-
esse verus
baptismus, sed ut baptizandiis de
fide
instruatur, et
sciat cui debitor fiat deinceps, et ul diaboli poteslas in eo ^
minuatur.
in
Unde
Rabanus^:
et sciat cui
Ante baptismiim, catechizandi debet

fidei
homine praevenire
ollicium, ut
catechumenus
fiat .
accipiat
rudi-
mentum,
Ilem,
debitor deiiiceps
Augustinus*:
baptismum
Dei
^'
Parvuli exsufilanlur et exorcizantur,
ut pellatur ab eis diaboli potestas,

verlere, ne
ne
'
iam contendat'' eos sub
consequantur
vel
Non
ergo
sed
in
'
infan-
libus creatura
exsutllatiir
.
exorcizatur,
diabolus, ut
recedat ab homine
"
Ed.
('.
el
'^
C (secmui;! m;unij catcchismo. quod

7.
in
I)
.\
csl corr. inltM'1.

^
''
V Z
om.
^
e.
fit.
^ lid.
*
om.
'
I)
co.
'
oui.
nlf.
Z ndd. pnnlntim.
Z om.
^
n nec.
Kd. contendant.
Pro
lioc cap.
cCr.
llugo,
Snm.
Sent.
'^
tr.
."),
c.
13;
II.
l)e
Sacnim.
'
p. 6,
1
c.
8-10 (PL 176, 138, ioi

Pan.
cl stjq.).
c.
Marc. 5, 8; Luc.
i,
35.
p.
(l.
Llbro
c.
De instHutione clericorum,
I.
2o (P L
107,
310);
Ivo,
Decret.
ibid.
1,
1,
82;
c.
38 (PL 101, 81, 105ij; C. Ante bnptismum (5i),

seviu.
I,
I382j.
I,
De Symholo nd catechum.
94;
I.
c.
I,
n. 2
'PL
40, 628);
Ivo, Decret. p.
(l.
I,
c.
^
Pan.
ibid.
c.
42 (P L Mil, 80, -1055); C. Sjcm/ W05//5 (62), ibid.

"
1383).
Haban.,
^. 27.
Augusl.,
loc.
cil.
LIBER
IV.
DIST.
VII.
CAP.
I.
II.
ET
III.
785
DISTINCTIO
'Cap.
I.
VII.
De Sacramento confirmalionis.
Niinc de Sacramenlo confirmalionis
virliite
addendnm
esl,
de
ciiiiis
73
quaeri solet.
est,
Forma enim aperia
scilicet
verba ^ qiiae
dicit episcopiis,
cum
baptizalos in frontibus ^ sacro signat chrismate.
Cap.
II.
Quod non
nisi
a summis sacerdotibus tradi

^
potest.
nisi a
Quod Sacramentum
sacerdolibus,
ab
aliis
perfici
non potest
summis
ipsis
74
nec
^"
lempore
Apostolorum
aliis
si
ab
aliis
"^
quam ab
Aposlolis legitur
tenont, perfici
irriluin
peractum, nec ab
quam
aliter
qui locum
eorum
fuerit,
potest aul debet.

et
Nam
praesumtum
tangere
in
habetur
Licel
vacuum, nec
inler ecclesiastica reputabitur Sa-
cramenta.
sed
^"
autem presbyteris
in
baptizatos
^.
peclore,
non chrismate signare
fronte
Cap.
III.
Quid
Virtus vero
^
sit
virtus liuius Sacramenti.
huius Sacramenti est donalio Spiritus sancti

^
ad 75
robur, qui
in
baptisino dalus est ad
remissionem.
sacerdote
iit
Lnde
Rabanus'':
A summo
''
per
impositionem
per Spiritum
manus
"
'
Paraclitiis
traditiir
Ijaptizato,
roboretur
^*
I)
fronte.
f
(jin,
Z add. m. V ergo; Z orn.

^
Z
in.
.'idd.
fuisse.
^
V
ta
dtilvr, el
Z A C udd. ab illis. om. baptizato.

confirmo
'^
'
Krf.
annol.Tl:
Qiuie suut luwc:
Eijo skjho
et
1
siffno cntcis, et
le
chrismate snnctn, in nomine Volris

cap. cfr. Hugo,
ei
Filii el
(I' 1,
Sjfirilns soncti.
Pro hoc
1,
Snm.
c.
(t.
Sent.
(( I.
ir.
0,
c
''
170, 1.37); Ivo, Decret. p.
c.
257
297;
I.
PaH.
llfi
I,
461,
120,
\'M,
1069);
C. Maniis
siinl
(puHiue
(4),
Dc Dc
Cfr.
Consecral. disl. 6
p.
I,
UI3).
116
llacx*
iillima
verha
el
r.
apiid Ivoii., Derret.
c.
263;
I.
I*an. c.
((.
I,
(PL
101, 121,
1070).
rii.,
C. rresbyteris (119),
Consecrai. dim. i
Hiigo, loc.
rit.
1398).
l.oc
30
(i>
107,
314).
78G
LIREH
IV.
DIST.
VII.
CAP.
IV.
sanctuni ad praedicandum
aliis
illiid
quod
ipse
in
baplismo con-
seculus est .
Ilem^:
nem
posl
Omnes
.
fideles
per
manus episcoporum
imposiliopleni
haptismum accipere debent Spirilum

inveniantur
^
sanctum, ut
Christiani
76
Gregorius"
dam
lainen laniiario episcopo
ita
scribil:
Pervenit ad nos, qiios-
scandalizatos fuisse,
sunt, prohibiiimus; et nos
quod presbyteros chrismale tangere eos qui baptizali quidem secundum veterem iisum noslrae ecclesiae feciiibi
mus. Sed
leri
si
de
liac re
omiiino aliqui conlrislantur,
episcopi desunt, ul presby-
eliam
^ in
fronlibus baplizatos clirismate tangerc debeant,
concedimus.
^
Sed
istud pro scandalo
sedando
semel tanlum concessum
^ aeslimatur
Cap. IV.
Utrum
77
Scilole,
lioc
Sacramentum
sit
(lignius haptismo.
utrumque magnum
esse
Sacramentum, sod
* .
unum
non ob
maiori veneratione teiiendum, sicut a maioribus dalur
Ecce maius dicit Sacramenliim
confirmalionis
conferat,
fit,
'^;
forle
maiorem virtutem
gnioribus
vel forte,
^
vel
ntililatem,
(juam
sed
id
quia a di-
dalur, et in digniori
paite corporis
est in fronte;
quia maius
virtutum
augmentum
praestal, licel baplis-
mus
ad remissionem plus valeat.
Quod videtur innuerc

tismi Spiritum
Rabanus^
ad
dicens,
in
unctione bap-
sanctum
descendere
habitationem
Deo conseple-
crandam;
in
hac vero eiusdem septiformem gratiam

^
cum omni
.
nitudine sanctitatis et virtutis
venire in
hominem
quidem U D
^
" Ilaec
notula habelur in
U V
l)
in
lextu, et
illam hoc loco poin
nunt;
teralis;
et ed.
ad finem dislinclionis; sed U annolat: volatilis;
B
<^
esl
colla-
"^
Z omittitur. Ed. el VZD om. tamen. * Ed. Ed. mihi concessmn esse; D concessme. ^ V add. interl. et scientiae. ribns.
in
H om.
seil.
B D om. B maio-
el
Z add.
'
Ivo,
Decret. p
jtdeles (1),
epist.
1,
c.
260
ei
296;
\.
Pan.
6
(l.
c.
I,
M3 (PL
1413).
(I),
I.
161, .121, 131, 1069);

'
C.
Omnes
12,
De Consecrat.
dist.
Eibro IV Regist.
indict.
3
26 (P L 77, 695);
el ibid.
C.
Pervenit
*
dist.
95
c.
(t.
I,
331).
Gratian
supcr C. Presln/teros. (2)

(3),
Ivo,
(t.
;
Pan.
lU
c.
(P L 161,
II.
1069); C. De his vero
De Consecrat. disL 5
'
I,
1413);
Ivo,
I.
cfr.
Hugo,
De
Sacram.
161,
p. 7, c.
4 (P
L 176, 461).
(6),
Loc.
I,
cil.
et
Pan.
118
(PL
1070); ac C. Novissime
ibid.
(t.
1114).
LIBEH
IV.
DIST.
VIII.
CAP.
et
I.
787
Iradi
Hoc Sacrainentum tantum a ieiunis

sicut
*
ieinnis
debel
'',
78
et
baptismus,
nisi
aliler cogat
necessilas
Cap. V.
Utrum
Nec debet
iterari,
pQssit iterari.
sicut nec baptismus vel ordo. Nulli

fieri
enim Sa- 79
cramento facienda
esl iniuria; (]uod
putatur, quando non-ite-
randum
ileratur.
iterari
Sed utrum aliqua vel nulla
possint quaestio est.

iterari,
80
Nam
de baptismo et ordine, quod non debeant

ait'':
aperte
Augustinusordinatur.
rari ,
Utrumque Sacramentum
est
et
consecratione datur: iliud quidem,
cum
baptizalur; illud
'^
quadam vero cum

licet
ite-
Ideoque
in
catholica Ecclesia
utrumque non
quia neutri facienda est iniuria.

aliis
^ ^.
de conGrmatione tenendum est; de

leant vel debeant,
Quod indubitanter etiam ^ vero, ulrum iterari va-
poslea disseremus
DISTINCTIO
Cap.
I.
VIII.
De Sacramenlo
Post
altaris.
81
Sacramentum baptismi et conlirmationis sequitur eucharistiae Sacramentum. Per baptismum mundamur, per eucharistiam in bono consummamur. Haptismus aestus vitiorum exstinguit, eucharistia
'^
spiritualiter
reficit.
Unde excellenter dicilur euhoc Sacramento non modo

ille
'^
charistia,
est
id
est
bona gralia,
(juia
in
augmentum
virtutis et gratiae, sed
totus
sumitur,
(|ui
est
fons el origo
^
totiiis
gratiae
^*.
dicitur.
"
sic.
'
ICd.
'
cl
7.
dicit.
'^
I)
om.
"
V om.
Z asseremus.
?j(I(I.
rtiam.
tanlunimodo.
Qiioad
ieiiiniiiiii
cfi
l\o, Dfcrct.
ol
\).
1,
<.
254;
(7),
I.
htn.
(l.
I,
c.
119 (P
I.
MH,
iion
r.
20,
1071); ac C. Ut ifiuni (G)

II.
Ut rpiscopi
'^
ibid.
liU);
(P L
Disl.
ik'<
Hugo,
n.
!)e
Saanm.
70);
p. 7,
5.
l.iljro
II.
Contrn Epist. Parmeninni,

III.
j,
13,
1H.->,
2H
4147);
*
(PL t:j, C. Quod

Sent.
ir.
Ivo,
Decrel. p. 2, r. 07;
'.;
Pan.
.393).
77
**
101,
fjuidtim (97), r. 1, q. 1,
(t.
XXIII,
c. i.
In
hoc
el scq. cap.
0,
.Magislcr pliira, (piJindo(|iie verholciiiis, siitnsil cx
IIu{<onc,
Sum.
2 (IM. 170,
I.JO).
788
i.iBF':^
IV.
DisT.
VIII.
v.\\\
ii.
Cai'.
II.
Quod kuUis Sacrdnicnli
In Deleri
et
Testamriito flgura praecc.ssil,
sicut
82
Ciiiiis
baptisiyii.
figura praeressil,
(luariflo
inanna Deus pluit Palrihus

:
in
\ qni qiiotirJiano caeli pascehanlur aliinenlo; unde - Panem Angelorum maiulucavit liomo. Serl lunc panem illuin qui
(leserto
inanducaverunt mortiii sunt;

descendit
^,
iste
vero
panis
iliiid
vivus, qui de caelo

e
"*
vltain
mundo
tribuit.
^,
Manna
caelo, lioc super

"^ ;
caelum
illud
scaluiiebal
in
diem alterum reservatum
hoc ab
omni corruptione alienum quicumque
religiose gustaveril, corruplio-
nem non
83
lllnd
videhit * .
datum
fuit
anlirpiis
post
Iransitum
ita
inaris
ruhri,
ubi,
suhmersis Aegyptiis,
liberati
sunt Hehraei ^;
Panis
ille
hoc caelesle manna
non
nisi
renatis prêstari debel.
corporalis |)opiilum an-
tiquum ad terram promissionis per deserlum

caelestis
fideles
eduxit^';
haec esca
in
huius
saeculi
'^
deserlum
transeunles
caelum
subvehit. Unde recte vialiciim appellatur, quia, in via nos reficiens,
usque
lismi
in
patriam deducit.
ita
Sicul ergo in mari
ruhro figura bapcorporis.
praecessit,
in
manna
significatio dominici
siint,
84
Haec duo Sacramenta demonstrata

sanguis
et
ubi de latere Chrisli
aqua fluxerunt^';
et
quia
Chrislus
per
sanguinem
et a
re-
demptionis
aquam
ahlulionis nos
redimere
a diaholo
pec-
calo venit, sicut Israelitas per sanguinem agni

rninalore et per
85
paschalis ab exler^*.
aquam maris ah
^
Aegypliis libeiâvlt
lluius etiarn
Sacramenti
ritum
Melchisedech
ostendit,
ubl
panem
et
vinum Ahrahae
ait
obtnlil.
iiilelligi
Unde,
Ambrosius^^,
daliir,
.
anleriora esse Sa-
cramenta Chrislianornm (piam ludaeoriim

lla
'
U V
R; ed. de.
''
^
'
VA. acld. rennibus,

\
(\\\()(\
in
est
^
add.
inleil.
Sfrvatuui.
W Mk\. pcr.
Z nd.
non
c.
f E6.
profluxerunt.
\ B autem.
Ps. 77, 25.
'
Cfr.
Kxod.
IG, iri; Abael., Sic el

"
117 (Pi. 178, l.522\

n.
loan. G, 41.
Arnbros., J)e mnsleriis,

c.
c. S,
17
el
48
(PL
<6,
404 seq.);
Ivo,
(t.
'
I,
Decret.
p. 2,
7 (P L
161,
145);
16,
1339).
Uespic. Kxod.
14.
Bevera (09), De Consecrat. dist. 2 Uespic. Exod. 14, 2o seqq.
Hespic. loan. 19, 31.

8,
Gfr.
txod.
c.
12, 13.
n.
Cfr.
Gen. 14,
138);
18.
'^*
Loc.
cit.
c.
n.
i4; et IV. I)e
Siuram.
3.
10 (P L
16,
cfr.
Abael., loc.
cit.
(PL
178, 1520).
LIBKR
IV.
DIST.
VIII.
CAP.
III.
ET IV-V.
789
Cap.
III.
De
Hic eliam anle
institutio,
""
instilutione Sacramenti.
alia
consideraiida occurriint qualuor, scilicet 86

res.
forma, Sacramentum et
Sacramentum Dominus corpus et sangninem suum

Unde
ait
instituit,
*
quando
posl
typicum agnuin
discipulis in
Coena porrexit.
Quia corpus assumtum
necesse
erat,
"^
Eusebius Emisenus^:
ablaturus erat ab oculis et illaturus

die Coenae
sideribus,
ut
ut
Sacramentum nobis corporis et sanguinis consecraret, coleretur per mysterium iugiter, quod semel offerebatur in
.
prelium
Cap. IV-V
^.
De forma.
Forma vero
corpus
est,
quam
ipse
est
fit
ibidem
edidit
dicens^:
Hoc
est Sl
meum ;
el
post:
Hic
sanguis
meus.
^
Cum
enim haec
cor-
verba proferuntur, conversio
panis et vini in subslantiam
poris et sanguinis Christi ^; reliqua ad Dei
laudem dicuntur.
hoc conficitur Sacra-
Unde A
mbr
us
Sermone
Christi
mentum, quia sermo Chrisli crealuram miilai, et sic ex pane fil corpus Christi, et vinum cum aqua in calicem missum fit sanguis
consecrHtione
lende,
verbi
caeleslis.
Consecratio
et
quibus
fit
verbis? Atest
quae sunt verba: Accipite
edite^ ex eo
et
corpus
meum ;
et
item'':
.
Accipite
bihite
omnes; Jioc ex eo^ omnes ;
hic
est sa}f(/uis
meus
Per reliqua omnia, quae dicuntur, laus Deo

[)ro
(lefertur, oratio
praemittitur
pofjulo,
pro regibus*.
"
K(J.
cl
IJ
inter; ed. et
i
IJ
om.
etiavi.
i)
om.
^"
^ Siando codd., cc.

f
el
5 vl deinccps cc. 6 el 7 conlungimiis. comcditc.

^
*
!(;
V Z add. in. V Domini.

IJZ; cd.
Iioc.
Christi.
''
i:d. ct
ZH
Kd. et
ZH
iteriim.
Homil. Dc
.30,
corp.
cl
<!sl
sfnnf.
inler
Christi,
ii.
inler
opera
llicror).,
Episl.
n.
.'{K
(P K
272);
eadem
(l.
I,
opera
Isidori,
4
.êrmo 4 De corp. ctc,
2 (P K
30, 271); Ivo, Decret. p. 2, c. 4 (P

secroi. disl. 2
L Oil,
39); C. Quia corpvs (35), Dc Con-
<325).
c. i,
'*
MaClh. 26, 26 el 27, qui locus et infra cilalur.

14 sefpj. (P
I.
Kibro IV De Sacram.
C.
n.
I,
1(1,
iV.)).
And)ros., ibid.;
rfr.
Panis
et (55j,
ibid. (l.
I33ij.
790
Itein,
sti
\A\m\
IV.
DIST.
VIII.
CAP.
IV-V.
est,
Angustinus
^:
Credenrlum
quod
in
verbis Chri-
Sacramenta conficiantur;
rerKiua
omnia
niliil
aliud
sunt quau>
laudes vel obsecrationes fidelium et petitiones .

Ecce, quae sit'^ institutio et forma tHiius Sacramenti.
88
[Cap.
V].
Ubi consideratione
di<,nium
^.
est,
quare
illtid
Sacra-
meiiliim
post
coenam
igitiir
dedit discipulis
Domimis
eis
lesiis
ad
invisibilia
paternae
Maiestatis mi<^ra-
turus, celebrato
cum
discipulis typico pascha,
quoddam memoriale
Sacramenta,
commendare volens, sub nem suum * tradidit eis, ut

quae praecipnum
eiat
specie panis et vini corpus et sangui-
ostenderet,
agni
Legis Veteris
inter
paschalis
sacrificium, in
in
morte
hoc
sua terminari, ac Novae Legis Sacramenta substiliii,

cellil
quibus e\lU
mysterium eucharisliae.
arctius
Ideo
etiam
post
alia
dedit,
unum
89
memoriae discipulorum
"^.
infigeretur, et
ab
Ecclesia
deinceps frequentaretur
Sed non exinde disciplinam sanxit

cibos sumatur; polius a
ieiunis
^
in
posterum, ut post alios
sumi oportet, sicut Apostolus*^

diiudicetur
*,
docet, ut singulari
aliis
reverentia
id
est,
discernatur ab
cibis;
quod Dominus Apostolis disponendum

'^:
reliquit.
Unde A ugusti nus

scipuli
^
\pparet,
cum primo
ieiunos.
acceperunl diideo lamen
eucharistiam, non eos accepisse

est
iNon
calumniandiim
sumitur.
univer.sae
Lcclesiae,
quod
in
ieiunis
tanti
semper
Sacra-
Placuit eniin Spirilui

in
sancto, ut
honore
menti
alii
prius
;
os Christiani
dominicum
servatur.
illud
".
corpus
intraret
quan>
cibi
ideo ubique
dedit,
^,
mos
iste
Non enim, quia
post cibos
illi
Dominus
faciebant
ideo pransi vel coenali
accipere debent, ut
Salvator,
(p]os
Apostolus''
arguit
Nam
quo vehepas-
mentiiis coirunendaret mysterii illius allitudinem,

liiit
ultimum hoc vo-
infigere cordibus et iiKMUoriae di.sci[)iilorum, a cpiibiis ad
V om.
f
D om.
D om.
^
e.
i.
n.
E. d.
"*
f.
////.
''
dpfercntid.
apostoli.
U add. hominis.
U om.
f.;
Z om.
B redoryuit.
Invenitur pracci.se
1
apud Paschasium Radbcrl. De corp.

et C.
<7
saua. Doinini,
(t. I,
^
c. 15, n.
-
(PL
120, 1322);
cfr.
'
Utrnm sub
I.
/igura (72), ibid. g 2 el 3
1342).
De scquenlibus
Cor.
II, 22.
(ilossa
ad
(ôr.
I.
II, 23, 21,

II,
apud Lyranum.
'
Respic.
I.
Alludilur ad
Cor.
;
34.
Kpist.
54
(alias
\.
118).
c.
Ad
lanuar.
(i,
ii.
e(
8 (P L 33, 203j
Ivo, Decret. p. 2, c. 112;

((.
I,
Pan.
Uo
(PL
Kil, 190, 1077); C. Liquido (54), ibid.
1333).
I.
Cor. II,
20et sqq-
LIBER
IV.
DIST.
VHI.
CAP. VI
Vll.
791
siimerelnr,
"-
sionem digressurns
Apostolis, per
eral.
Qno
aiilem
ordine
deinceps
erat,
quos
Ecclesias
dispositnrus
reseivavit
do-
cendum
Cap. VI-VII.
Dc Sacramento
Xunc, quid
ibi
et
re.
Sacramentum
quae
*
sit,
et
quid res, videamus.
90
Sacramentum
vini,
rei,
est invisibilis gratiae visibilis

ibi
forma
esl,
forma
si-
ergo panis vel
videtur,
Sacramentum
id
est
gnum
cies
sacrae
quia
praeter
speciem,
^
quam
^ .
ingerit
sensibus,
aliud aliquid facit in cogilationem
venire
Tenent ergo
et
spe^
vocabula
rerum, quae ante fuerunt,
scilicet panis
vini
[Cap.
licet
VII].
et
Huius autem Sacramenti gemina est

significata,
res,
una
sci- 91
contenta
altera significala el
non contenta.
Res
conteiiti
et significata
est caro Christi,

;
quam de
Virgine traxit, et
et
sanguis, quein pro nobis fudit

tenla est unitas
glorificalis
^ .
res autein
significala
non conet
Ecclesiae
in
praedestinalis, vocatis,
'^.
iustificalis
Haec est duplex caro Christi

^
Unde
guis. qui
Hieronymus
vel
^:
Dupliciter,
inquit, intelligitur caro

est
et
Chrisli et sanguis:
illa
quae crucifixa
lancea; vel
sepulta,
illa
et san-
militis efTusus esl

ait'^:
spiritualis
ac
divina,
de qua ipse
Caro mea vere est^ cibus, et sanguis meus vere est potus; ei"^ Nisi manducaveritis carnem meam et bibe' . rilis sanguinem meum, non liahebitis vitam aeternam
: -'
<*
servnvit.
I)
B qune.
Ed. coynitionem.
^ Ed.
^
el
Z
''
.uld.
Itii
rt
sunyuis.
ed. in
add. super Epislolnm
ad Ephesios.
D om.
UV;
vofm.
'
Aiijîisl.,
X. De
3,
civ.
Dei
(P E
c.
6 (P L 41, 2S2);
iOI);
cfr.
et
Epist.
lOo
j).
(jilias
166)
I.
Ad
Donnlistns,
c.
'
c.
n.
12
33,
Ivo,
Decret.
2,
c.
(l.
S;
I,
Pnn.
I32i).
p.
2,
130
R;
(PL
II.
161,
liS,
I07i); C.
Sncrificium
I,
(32),
1,
iliid.
Aiigust.,
\.
De doctr.
c.
clirislinnn, r.
n.
(PE
3i, 35); Ivo, Decret.

((.
*
I,
c.
'
Pan.
131
(PL
iOI,
I.
I4S,
1074); C.
Si(jnu7n (33), ihid.
132i).
(ilossa
Ivo, Dpcrel. p. 2, c. 9;
I.
/Vm.
132; C. Specie (34), ihid.

(^liani
Ex
ad
Cor. 11, 23, npiid

1,
Lyranim),
26, 4'i1);
iihi
hahcnliiu v(Tl)a lli^Monymi,

\).
Cnyn<.
ment. in Eph.
(PL
rfr.
Ko, Decrcl.
(t.
''
2,
3;
'
I.
rnn.
l.oc.
I3S
clr.
(PL
161,
136,
1076); C. DnpliriUr (iO) ibid.

ir.
I,
i:{32j.
cit.;
Hugo,
6'uy/i.
Sent.
6, c. 3
(Pl.
176,
140).
loan. 6, 56.
'
loan. 6, 4.
792
Stint
igitiir
LIBER
IV.
DIST.
Vlll.
CAP.
VI-VII.
hic Iria (listinguen(Ja:

est
nniiin, (juo(i
et
lantum
est
Sacrainentum; alteruni, qnod

quofJ est res et non
Sacrcimenlum
res; et terlium,
et
Sacromentum. Sacramentum
vini;
non res
esl
species visibilis panis vel
Sacramentum
et
res
caro Christi
propria et sanguis; res el non Sacramentum mystica eius caro.
Porro species
illa visibilis
Sacramenlum geminae
rei est,
quia
utramque rem
sam.
et
signat et ulriusque rei
similitu(Jinem geril expres-
Nam
sicut panis prae ceteris cibis corpus reficit et suslenlat,

laetifical
vinum hominem
^
:
al(]ue
inebriat, sic
S[)iritualiter
caro Christi intereticil et
riorem hominem plus celeris gratiis
saginat;
unde
sicut
Calix tuus
inebrlans q^âm praeclarus

n^ystica.
esL
Habet etiam
quia,
simililudinem
cum
re
quae
est
unitas
et
fideliuin^:
ex multis granis conficilur unus panis,

in
"^
ex pluribus acinis
[)ersonis uni-
vinum
unum
conflnit'^; sic ex
^
mullis
fidelium
tas ecclesiaslica constat

\]\](\e
Apostolus*:
.\
Unus panis
et
unum
unum
corpus
multi
sumus.
Unde
dicitur,
iigusti n us
Uniis [janis el
[)anis
corjûs Lcclesia
pro eo quod, sicut unus
ex
inultis granis, et
sic
uniim
multis
[)acis
cor[)us
ex
inultis
membris
com[)()nitur,
Kcclesia
ex
fidelibus,
caritate copulante, conneclilur .

iii
Hoc
myslerimn
et unitatis nostrae Christus
sua mensa
consecravit. Qui acci[)it

[)acis,
hoc mysterium unitalis,

mysteriiim pro
Cuiiis
et
non lenet viiiculum

^'
non accipit*
se,
sed contra se
eliain
Sacramentum
est ^ corpiis Chrisli
pro[)rinm de
Virgine
sumtum;
quia, ut corpus Christi e\
mullis
membris pumultis
^
rissimis el immaciilatis constat, ita societas ecclesiaslica ex

[)ersonis,
a criminali
maciila
liberis,
consistit.
In
cuius
rei
typo
facta
est
arca
Domini de lignis Sethim \ qiiae sunt mqiulribilia

'^
et albae
spinae similia
"
;>(1(1.
Z om.
I
'^
lul.
el
''
I)
7nciis.
''
oin.
'^
alJhiit
'
td. el B
lioc.
13
oin.
liuius.
'
P.âlm
22, 5.
el
'^
Cfr.
Augusl. lu
Cilo.ssa,
'
loan. Evang.
cfr.
li.
26,
n.
15 ei
*
I.
17
(PL
10,
3o,
1613
cfr.
seq).
Lyraiiiis.
ci(.
I.
Lx
^
"
loc. cil.;
IIm:o, loc. cil.
Cor.
\1
ibi(i.
Au^'.,
In loan.,
c.
iracl. cil.,
1
verbotenus aulem
136); C. Quia
apud Lyranum,
passus (36),
1.
loc.
Ivo,
Decrel. p. 2,
(P L 161,
^
ibid. ^
Hespic. Lxod. 25, 10.
Apud Lyranum,
Cor.
11, 24.
LIBER
IV.
DIST.
IX.
CAP.
I.
793
DISTINCTIO
Cap.
I.
IX.
De (luobus manducandi modU.

Et sicnt
duae snnl res
illins''
Sacramenti,
^,
ita
etiam et
el
dno 9S
modi manducandi: nnns sacramentalis

alter spirilualis,
quo boni
^
mali edunl;
quo
soli
boni manducant
Unde
hoc
est
Angustinus^:
in
Quid
est
Christum manducaie? Non
solum
Sacramento corpus eins accipere
Nam
mnlti
enim
in
indigne accipinnt
sed in ipso manere, et
habere
in
ipsum
se
manentem
Ecclesiae,
"^.
Spiritualiter
enim manducat qui

significal,
unitate Christi et
quam Sacramenlum
carnem
maiiet.
qui discorbibit,
^
dat a Christo, nec

etsi
Chrisli
manducat, nec sanf]fuinem

sni
lanlae rei
Sacramentum ad iudicium
qnotidie accipiat
Spiritualem manducatioiiem
cramentali,
ait:
.
Augustinus*
dentem
et
in
distinguens a sa- 93
?
Ut
quid
paras
ventrem
est
Crede,
^
et
manducasli
Credere
enim
eum, hoc
manducare
^
pa-
nem
et ^
vinum; qui
credit in
eum manducat eum
Quomodo maiiducandns est Christus? Quo modo ^ ipsedicil^: Qui manducat carnem meam el bibit sanguinem meum in me manel, et ego in eo. Si iii me manel, et ego in eo, tiinc bit)il; qui vero non in me manet, nec ego in illo, etsi accipit
Item*^:
Sacramentnm, acqnirit
"
<*
^"
magnum lormentum
U VZ;
''
huivs.
llii
od. oni.
'^
l(a
U V;
od. adtl. scUicet.

inlcri.
el
V add. contemnunl. ^ Z add. Z onfi. q. m.

'
V add. eum.
W add.
bibere.
sibi.
(il()ss;i
.')(!
I.
(\i)V.
M,
29,
apnd l.yfanuni,
Dum.)
^
iil)i
cliani diio
:^,
s(!(j(j.
loci Aii|^misI.
S^rmo
2,
c.
71
(alias
I.
II
(.
l)e
lerbis
II,
n.
17 (P L
45:});
Ivo, Decrel.
Di)
p.
/V/n.
135 (l>K Hil, 152, 1075); C. Qnid

1331).
i.ilno Sentent.
(rt5),
est
Cliristnm {i^},
i5,
Consecral. Hist. 2
Ivo, locc. ciU.;
(l. I,
rrosperi n. 341 (P L
*
IH90);
12
C.
Qui discordnt
cii.,
\).
ibid.
///
loiin. hjdnij.
ii.
2), n.
c.
(PL (PL n8,

C.
IJl
35, IG02); llugo, loc.
c. 7
(P L
4;
I.
I7(i,
Ii3);
c.
Ahacl.,
'loc.
cil.,
117
1532); Ivo, Decret.

(il), ibid.
2,
I,
c.
hin.
'
L36 (P L
ihid.
c.
161,
Ir.
I.
137,
1075);
I,
quid pnrax
can.
"^
(i.
1331).
Auj^v,
p.
2,
26, n.
l*/ni.
c.
cl
iii
eodem
11, 27.
Aog., ihid.
n.
1S; Ivo, Decret.

(jiii
S;
35
I.
(PL
(ioi.
161, 152,
1075); C. 46 supra
'
cil.,
inlfgre
legiinr
apiid
l)(Mlani
in
loan. 6, 57.
794
lleiM
^:
LIHKR
Nulli
IV.
DIST.
IX.
CAP.
II.
ambigendum
fieri,
esl,
tunc queinque corporis san-
guinis(iue Domiiii
ciliir;
parlicipem
quando
membrum
Chrisli effi-
nec alienari
ab
illius
panis
calicisque
bibat,
consortio,
eliam
si,
anletiuam [)anem illnm
edal et
calicem
de hoc saeculo
illius
in
unilale cor[)oris Clirisli constitiitus abscedal; quia

beneficio iion
Sacramenti
privatur,
quando
hi
ille
in
""
hoc qiiod
illiid ^
Sacramenet san-
tum significat, invenitur . guinem suum commendavit

nos corpus
ipsiiis
"^
illo
enim Sacrameiito corpus
nobis,
quod
et
fecit
nos ipsos.
Nam
et
racli
sumus.
a
Christo
Item^:
eius nec
sibi
''
Qiii
discordat
^,
non
manducat carnem
iudicium
sanguinem
etsi
tantae rei
Sacramentum ad
quolidie accipit
jj.
Cap.
II.
De crrove
illoriim qui dicunl,
lanlum corpus
CJirisli
a bonis sumi.
94
Haec verba
agitur,
suiit,
et alia
huiusmodi, ubi de spirituali manducatione

legentes,
quidam ^ obtuso corde
erroris
et
caligine
involuti
adeo ut dicere praesumserinl, corpus
sanguinem
Christi a
bonis tantum sumi et non a malis.
Sed indubitanter lenendum est a bonis
sumi,
non modo
sa-
cramentaliter, sed et spirilualiter; a malis vero sacramentaliter tan-
tum,
id
^
est
sub
Sacramento,
et
scilicet
siib s[jecie
visibili,
carnem
Christi
de Virgine sumtam
sanguinem pro nobis fusum sumi,
sed non mysticam, quae tantum
bonorum
in
'
est.
Quod
subdilis probatur testimoniis.

ait'':
Gregorius^
salubri eiricientia
.
Kst qiiidem
el
[leccatoribus et indigne
sumentibus vera Christi caro
verus
sanguis, sed essentia, non
" Kd. knbere.
D om.
om.
^
''
Clirisli;
ct
l)
eius.
'
''
et.
^"
Ed. ;ukl.
bibit.
Z mld. ex.
X^
lul.
U om.
D add.
Ckristi.
'
Uedii
,
iu
I.
Cor.
10,
16
(Cd. Coloniens.
;
1688, lom.
\'l,
rol.
365);
I
Hiigo
161,
ioc.
cil
c.
(PL
176,
liO); Abael., loc. ciL

(36),
'
-
(PL
135); C. Quin
pnssns
3.
ihid.
(L
I,
1326).
Libro Sent. Prosperi,

Lanfranci, De corpore^
c.
vidc piig. 793, uola

et snnij.
Locus non
esl Gregoiii, sed
Dom.
c.
20 (PL 150, i36). Cfr
llugo, loc.
cil.,
5 (P L 176, 142).
LIBER
llem,
IV.
DIST.
IX.
CAP.
III.
795
mini, de
Augustinns^: Mulli indigne accipiunl corpus Doquibus ail Apostolus^: Qai manducat et bibit cali-
cem Domini indigne, iudicium sibi manducat et bibit. Per quod docemiir, quam sit cavendum male accipere bonum. Ecce enim factum est malum, dum male accipitur bonum;sicut econtra Aposlolo faclum est bonum, cum bene accipitur malum, scilicet dum
slimulus satanae
patienter
portatur.
et
Ergo
et
mala prosunt bonis

malis:
sicut angelus satanae Paulo;
sancta
obsunt
bonis
et
sunt
inest,
ad salulem,
malis ad
iudicium. Unde qui
manducat
est .
bibit,
digne, iudicium sibi
manducat
et bibit,
non quia res
illa
mala
sed quia malus " male accipit quod
bonum
Idem
<juia
^:
Indigne quis sumens corpus Christi non
efficit, ut,
malus
est,
*,
malum
illis ^
sit
quod
accipit;
el
vel
quia
non
ad
salunihilo-
lem accipit
nil
accipiat.
Corpus enim
ait
sanguis
Domini
minus
digne
eral
,
in
quibus
Apostolus: Qui manducat
in-
etc.
Ilis
aliisque
pluribus
"^
aperle oslenditur, quod etiam a malis
verum corpus
spirilualiler.
Clirisli
et sanguis
sumilur, sed sacramenlaliter, non
Cai>.
III.
De
inlelligentia
quorundam verborum ambiguorum.

modos sumendi
Secundiim
lios
diios
intelligenlia
est.
quorundam
et
95
verborum ambigue diclonim dislinguenda

Ail eniin
ii
giis
ti
n iis *:
Boniis
accipil
et
rem Sacramenli;
maliis vero
dicit
Sacramentum
corpiis
Chrisli
Sacramentum non rem .
Sacramenliim hir
proprium, de
Virgine
duclum
st
^;
reiii
vuro, spiriliialem Christi carnem.

accipit,
Honus ergo iilramid
qiie Chrisli
carnem
maliis
vero
et
lanlum Sacramenliim,
corpus Chrisli sub Sacramento,
non rcm spirilualem.

add.
oni.
'
''
;i(l<l.
rt iilco efficinl
ut.
'^
I)
</<:
''
.'idd.
(rsli-
)ii()niis.
\a\.
iiutiim;
siiin/iini.
CollcTlus csl cx
ir.
ln luiin. liKnuj. w.
ihid.
(l.
I,
!.'>,
ct
1.
ir. (i-j,
n.
{V\.
'
'.V.\,
U:{2,
l>*01); C.
lip
.
Et mnrln
m),
I.J.iK).
'
C.uv.
M,
29.
Ivo,
i.ibn
|).
V
2,
ill.
hfiplismo roiilrn
Dntnilistas,
c.
K,
n.
\)
(l>
iU,
(i.
1,
ISIi;
I.H.iS).
lirrrrt.
9 (i'L <IJI.
lo7); C. Sirnt ludns (GS), ibid.

iii
Kx
locis
'OllccUis; vcrbolcniis
(iloHH<i
.'id
I.
(^r.
II,
-M,
.'i|iiid
l,yr.'imini.
79G
Ilern
(lucat;
^:
LIBER
IV.
DIST.
X.
CAP.
I.
Non nianducans manducal,
el
manlucans non man-
quia non manducans
sacramentaliler, aliquando
mnnducat
san^(uinis
(
spiritu.diler , el e converso.
VA qui
manducat
spirilualiler,
verilalem
carnis el
id
dicuntur sumere,
quia i[)sam
,
ellicientiam
liabenl,
sl
remis
sionem peccatorum
ficianl^ in nobis,
pro qua videlur orari,
cum
dicilur'^:
Per-
nenl; ut quae
Domine qnaemmus, lua Sacranienla quod coniinunc specic gerimus rerum verilale ca.piamus .
'^
Rernm
ita
verilalem dicit ipsam eCficienliam,

"^,
quasi:
per liaec Sacra('Jiristi
menta praesta
nt sicut sacramentaliler
carnem
sumimus,
spirilualiter
S[)ecie
sumamus.
Vel
petit
sacerdos, ut Chrislus, qui
nunc sub
panis el vini sumitur, manifesta visione, sicut in
essentia divinilatis est, quandoqiie capiatur'^.
Constat igitur, a
boms
et a
malis sumi
corpus Chrisli. sed a
bonis ad salulem, a malis ad perniciem.
DISTINCTIO X.
Cap.
f)e
I.
haeresi illorum qui dicunt, corpus Cliristi
non
96
esse in altari nisi in signo.
Sunt ilem
virtulem
^
alii,
[)raecedenlium insaniam Iranscendenles. qui Dei
iu-xta
modiim naturalium rernm metientes, audacius ac

iii
periculosius verilali conlradicunl, asserenles,
altari
non esse corvini
pus
('hrisli
vel
sangiiinem, nec substantiam [)ams vel

î^\\
m
^
sub-
slanliam cainis el sanguinis convcrti:

tloc est corpus
C/iristus.
ila
''
Clirisliim dixisse^:
meum,
enim.
signo, el
sicut
ibi
[loslol
iis
dixit:
Pelra
in
erat
Dicunt
esl
in
esse cor[)iis
Chrisli
lanlum
a
Sacra-
mento,
"
^"
id
lanlum
qnnd.
''
in
sigiio
maiiducari
''
nobis.
proficiant.
''
''
\a\.
ndcl.
(wtcrni^.
''
Z prnestnlnr.
/
.-nld.
I)
nnde.
'
M rerilntew, scd
cil.
-
coir. inleil cci rirlnlcm.
IM.
ci
((ulcni.
In
c.
(ilo.ssa
Apiui
I.aiirr.-iiic.,
nl
sii|>rii.
cl
Ixc.
Ifccrcl.
p.
2,
c.
.)
1.
Pnn.
132 (P L 161, lo7, 1074);

et sc(|iienliji.
II.
''
C. Spccies
ct
similitudn ^'M\
n.
ihid.
a.
I,
1324),
iil)i
(irefrorii
ct
Lihro Sacrnmenl.
jST (P L 78,
I
Ii2i;
cfr. (inilnuiiul.,
Dc Corporis
Alger.,
I. I.
sanfj.
Dom.
c.
.H
rerilale
(PL
i*).
1167);
imk
locc.
"
cill.;
Can.
2<i.
cil.;
"'
De Stcram.
4. Cfr.
Mauh.
2G,
Cor. 10,
Ilngo,
(PL ISO, 7:>3). Snm. Scnt. ir. 6, c.
Alger., ibid.
142).
(PL 176,
LIBKR
Qiii
IV.
DIST.
X.
CAP.
a
1.
797
Verilalis,
errandi
occasionem
sunfiiinl
verbis
^.
uncle
97
prima haeresis facla

^
:
esl in discipnlis Chrisli
Cuin
enim dice-
ret
Nisi qais manducaverit

habebit
cst Jiic
carncm meam
illi
ct
bibcrit sangui-
ncm meum, non dixerunt: Durus

runt retro.
Illis
vitam actcrnam,
non
intelligenles
ct
scrmo; quis
potest
cum audirc?
niliil
abie-
discedentibus,
inslruxit
;
duodecim qui
sunt.
remanse-
rant: Spiritus cst, \nqn\U qui viviffcat
caro
prodest. Verba
spirisic
quac locutus sum

tualiler
?
vobis, spiritus ct
et vita
vita
Intellixisli
Spiritus
sunl.
Intellixisti
carnaliler?
Iitian)
^
spiritus et vila sunt, sed
tibi
non sunt. Spiritualiter

videtis,
intelligite
quae
et
locutus sum.
bibituri
"^
Non hoc corpus, quod
manducaturi
^*
estis
illum sanguinem,
^
quem
fusuri sunt
qui
me
.
crucifigent.
Sacramentum aliquod
vivificabil
vobis
commendavi
^; spirilualiler intellecluin
vos; c;iro
et
^
autem non prodest quid(juam

alia
Sunt etiam
Ait
suiii
illorum
'
insaniae
fomitem
minislraiilia
finiatur,
est
".
98
enim
Auguslin us
in
^
:
Donec
'^
saeculum
sur-
est
Dominus; sed
tamen
(pio
etiam
hic
',
nobiscum
Veritcis,
Dominus. Corpus enim

verilas
resurrexit
uno
loco esse oporlet;
aulem eius ubi(pie
diffusa est .
**'
Item^:
quod Deus
Ciia
in
persona est
Deus
et
hoino,
est .
ubique
per
id
esl,
caelo " per

^:
id
quod homo
".
Christus etiam dicit
Paupcrcs scmpcr vobiscum habcbitis,

[)raefati
mc autem non scmpcr

His
erroris.
hahebitis
aliisque
utunlur
haeretici
iii
assertionem
''
sui
"
oin.
scilicet.
''
\j\.
inteltitji'.
^'
'
I)
;i(l(l.
pfi/is.
''
I)
Jidd.
t/l/.
'
'
fiinn/.
a(J(J.
Md. oin.
'
''
U imminislrantin.
Doviinn.s
;
I)
ndd. siiprr
"
l>
Psahn.
'*
'HS.
iiilorl.
<in.
iidd.
i'
cd. iuld
iii.
cin.
U add.
milrtn.
"
r/<\
Kd.
ci
a.ssrr/iniu'.
'
Quod
s(M|uiliir
(oll(.'(iuiii
'J
cst cx
Augusl., Eniirrn/.
in
Ps. -ii,
loj,Mliir
n.
iii
:i6,
I.
6il;, elin IN. UR, n.
(l>
L 37, I26i); vcrljoUMiiis
.iiilcm
IW J' I, Al-cio,
\*\.
Dc Siicnnn.
c M
ci
(!
V\.
cli.'iiii
180,
;i|.iid
772
vA sqi\.)-
AIi.kÎ.,
\>.
Sir
rt
nnn
I.
17, I533j; haliclur
Uoiicin,
Drrn'/.
iij,
2,
c
///
H:
c /V///. c
i
'l
117
\
VA
1
IM.
;.Ui,
IGI, loO,
'
I07i;;
1'rnnii
i/ini/rni
.'ii,
(>
I
hc Conscci
01.
M;:{>,
^
;ii.
di<i.
\,
l.oci
S(!ri|(urac siuit
(r. .'>0,
loan.
ii.
(>,
<)7,
3.'J,
Innn
Ivo,
:{,
/jnni/.
lo(
.
ii.
.'o,
II.
Ij cfr. cliam
*.;
12 mmj. ;II.
Kpisi.
I7()2j;
<ir
.
(ii.;
(!
I,
(an.
:{;{,
cil.
I. liic
Aut,'ii>l
187 (Hlias
îpud
I
Itl)
\tl
Dnrdnn.
(.
*.l
n.
I
10
8.36);
l(K-.
vA
'
prat^ cdcn^
Maiili
II
lo( iis
I
llu^'oii.,
{,
ihid.
i|>|,
ITd.
\'\^, ii
AIkhI
(!il.
2(i.
I
,
Mair.
7.
l.iiiR\ni
17
'
798
99
LiBKh
IV.
nisT.
x.
cap.
i.
Qiiae ex eadein ralione
omnia accipienda
eis
"
sunl.
vel
Non enim
in
liis
negatur,
sed
verum corpus
''
Chrisli
el
a fidelibus sumi
iii
allari esse;
his Verilas Apostolos
nos
instruxit,
illi
quod
ipsius
corpus non per

relro ierunl
invisibiliter,
^,
parles discerptum, ut putaverunl
discipuli, qui
s<hI
integrum; nec
panis
ct
visibiliter
vini,
in
forma humana, sed

et
sub forma
corpiis
sanguinem nobis
Ipsuin
Iraderet.
Qiiem
sensum
Augustinus^
^*,
confirmat
dicens'^:
quidem
et
non ipsum corpus non ipsum

Ktsi
quod videbatur, manducatur; ipsum

celebrari,
invisibiliier;
visibililer .
esl,
.
Item^:
esl
Ila
necesse
illud
visibiliter
necesse
lamen, invisibiliter inleHigi

eliain ^ intelligendum
est,
corpiis
Christi
esse
in
iino
id
loco,
scilicet
visibditer in
forma
humana;
"
veritas
est
tainen
eius,
est divinitas,
in
nbique
est,
illiid
t^st,
veritas eliam
eius, id
verum corpus,
omni
allari
ubiciimqiie celebratur.
Sic eliam
intelligendum est:
Pauperes semper habebiiis
uobiscum
lein
me aulem non semper

id
habebitis,
secundum corporasci-
f)raesentiam scilicel, qiia

Similiter [)er
qiiod
cum eis conversabatur ^. homo est, in caelo est^ visibiliter

allari,
licel;
iiivisibiliter
aulem
esl in
quia non
in
forina liumana
apparel, sed forina panis et vini operitur: unde et invisibilis caro

eiiis
dicilur, (|uae
vere est
in
allari; sed quia
non
in
sua specie
appaiel, invisibilis dicitur.

Ail eiiim
ii
ii
n u s
^*
lloc
esl
quod dicimus, quod
nio-
dis
omnibus appiobare
"
'"'
conlendimiis: sacriliciiim Ecclesiae" diio-
*-'/.[)
f
^"
^ I) in. Z vcthis Apostolos et in Apostolis Veritas. pro V. A. e. t. e. ^ V add. Ckristi. ^ n ndd. in epistola ad Irenaenm. V tamen. * V om. Z forma, " I> oin. Z om. Z om. " V jidd. modis. Z comprobare.
(iljierH)it.
"
''
'
'
Cfr.
Ivo,
IJecret.
\).
2,
c.
9;
I.
Pan
ii[)ti(i
v.
134 (P L IGI,
ibid.
150, 1075); C.
17(5,
Xon
.\l-
hoc corpus
(4/)),
cil.
ibid
c.
el
iinoMilur
-
Iliij,'on.,
(P L
n. 9
'
U())
oi
^(Mum,
cfr.
loc.
9.
cl
'
.\ugus(.,
ci(.;
Enarrat. in Ps. 98,

Ioc.
cil.
(P L 37,
1204);
Ivo,
locc. cid.;
cil. c.
(în.
el
.M^mm-.,
in
Cfr..
llugo, loc. cil.;

l)e
Abncl., loc.
.snnii.
.Non
iincnidir
i-21).
Augiis(ino, sed
in
Lanfranco,
corp.
et
Ihnn.
iliid.
lO
(P L
|;)().
I>i Jipiid
Hugonem,
ihid.c.
7(PL
170, 144);
aImcI.,
c.
c.
117
(PL
I.
I7.S,
c.
neivet. p. 2,
9;
Pan.
I,
I
(lirimus
(_iH),
ibid.
(i.
331
M\U)\ AIj;(T., ibid. c. 5 (P L f80, 752); Ivonen), 137 (PL tOI, 152, U)7"il; el in C. Iloc est (juod rcmiiliinl ;ul Auizus(., in libro Sentent. ), (|iii omncs
1'rosperi, ubi
(amcn non invcnidir.
LIBER
IV.
"",
DIST.
X.
CAP.
1.
799
et
invi-
bus
sibili
confici, diiobus constare
visibili
elemenlorum specie
Domini
noslri
lesu Christi carne et sanguine,
Sacramento
verus
et
re Sacramenti, id est corpore Chrisli, sicut Christi

el conficilur
persona constat
ex Deo
et
homine,
cum
Christus
sit
Deus
in
et
homo; quia omnis

continet,
siae
res illarum
rerum naturam
Conficitui'
id
et
verilatem
se
ex quibus conficitur.
^:
autem sacrificium
est
^
Eccle-
duobus
Sacramento
et re Sacrameiiti,
corpore Christi.
Est igitur
Sacramentum
et res
Sacramenti, idem
corpus Christi.
Ecce invisibilem dixil carnem Christi, quia forma panis operta
sumitur
et
et traclatur;
idemque
magis
"*
corpus
^
^
dixit
esse
Sacramentum
rem; ex quo
Deinde
'^
confirinatui-
quod supra
diximus.
Caro, inquit, lOO
addil quod
^
lectorem movel^:
in
eius est,
et
quam
forma panis opertam
Sacramento
accipimus;
sanguis eius,
quem sub
et
vini
specie ac sapore
est
potamus.
Caro
videlicet carnis,
sanguis Sacramentum
sanguinis; carne et
cor-
sanguine, utroque
invisibili, intelligibili, spirilnali ", significatur
pus Christi
visibile et palpabile,
plenum
tropo
gratia el divina Maiestate .
Allende his diligenter, quia
slinus, quo
significant.
solent res significanles
quodam utilur hic Augurerum sortiri vocabula, quas

'
Hic
enim
visibilis
specie panis vocatur
nomine
carnis,
inlelvi-
el
visibilis
species vini,
nomine sanguinis.
hivisibilis
vero et
hgibilis dicitur caro Christi, quia

d,'lui'
secundum
el
illam
speciem non
caro,
sed
inlelligilur;
ila
sanguis.
Caro ergo
invisibilis
dicilur esse
Sacramentum carnis
illa
visibilis, qiiia
species [)anis, secunvisibilis,
dum
(|uam
noii
videlur caro, esl Sacramentiim carnis

id
quia cariiM
invisibili,
est
specie,
secuiidum
Chrisli,
et
quam
quod
caro Chrisli
visibile et
(JebL't.
non videlur caro, significatur

palpabile, ubi in
corpiis
Ita
est
forma
siia
apparet.
de sanguine accipi
aperieiis
Qiiem
seiisiiin
confirmat
Aiigustinus^,
ciim
csl
;
qiialiler
prae(hcta intelligenda sint ((piia obsciiro dixeral), consequenler dicens,

ila
paiiem vocari
(:or()US Chrisli,
in
vere
sit
Sacramenliim
immolalio,
corp(ris Chrisli,
quod
cruce [)ositum
siciit
i[)sa
'^
U add.
scilicrL
<;(!.
V
''
add. mleil.
"
\-j\.
ituitUs.
\i
<^
Va\.
(U
I)
id cst.
I)
B i(lem tfuofim';
Ed. add. suh
;
idpin.
fst.
el
'
add. Christi.
(iiipvUnhiy.
ifou.
'
I)
otri.
oni.
I)
'
Disl.
VIII,
c.
7.
c.iii.
'^
Cfi.
ci
Iliij.'(j,
Alinel
loc.
lv(.,
cil. c.
jocc.
11.
ilt.
Al^^cr.,
l$i,
loc.
cil.
;
(PL
180, 11V$\ nc
,
cil.,
|.;ififr.'iiicim.
'
Idcc. cKl
i:an. cil
v;
2.
800
qiiae
fit
I.IBKR
IV.
DIST.
X.
CAP.
II.
manibus
sacerdolis, vocatnr Christi passio,

et siciit
non
rei veritate,
^
sed
significanti
mysterio,
est
Sacramentuin
^
fidei
dicitur fides
Satis
responsum
^
haereticis
in
obiectionibus
esse,
et
eoriim
in
qui
ne-
gant,
vel
verum
in
corpus Chrisli
allari
panem
corpus,
vinum
sangiiinem mystica consecratione
converti, dicentes:
Qnis audeat manducare

(piotidie formari
fuit
Dominum siium? Quis
etinm audeal dicere,
corpus Christi de maleria
vel substantia,
quae non
caro Virginis?
Cap.
II.
De Sanclorum
leslimoniis, quibus piôbalur,
verum corpus
101
Christi esse in allari.

in
Haec
et
his simiha obiiciunt ilh,
divino mysterio legem na-
turae sectantes;
Ait
quorum
perfidiam subdita
^,
convincunt
lestiiiionia.
enim Veritas^: Accipile
hoc
est
corpus meum.
Item,
tias
Ambrosius
'^
^: Si lantiim valuit
sermo
Eliae, ul
iil
ignem
de caelo deponeret
non valebit lantiim Chrisli sermo,

iniindi
igiliir
substanel
mutet? De
elc.
totiiis
operibiis legilur^\'\
Quia
ipse dixit,
facta sunt,
eiat,
Sermo
^
(\u\
potuit ex nihilo facere

id
quod non
?
non potest ea quae sunt,

est dare
Si
in
nuilare,
quod non erant

mixta
Non
enim minus
quam mutare novas

'S
nalriras rebus .
Item^:
ordinem quaerimus
viro
femina gene-
rare consueveral. Li(piet igitur, qiiod praeler naturae ordinem Virgo

generavit; el hoc qiiod conricimiis cor|)us, ex
hic quaeris nalurae
Virgine
esl.
Qiiiil
'
ordinem
in
Chrisli
corpore,
cum
pracler na-
turam
sil
ipse
partiis
ex \'irgine?
benedictionem
alia
Aiite
Item^:
Ante
species
nominalur:
post
consecralionem corpus signiticatur.
consecrationem aliud dici-
tur; post consecrationem sanguis nuncupatur.

est,
Tu
dicis:
.
Amoi, hoc
verum
"
est.
Quod sermo
''
sonat. alTectus sentiat
Ed. signifkandi.
\'a\.
///
el
luld. ct.
''
oiii.
<^
Z add
^
t't
roiiwdite.
in
V acciperet. V e.st corr.

^
f Va\. Jidd.
iiilorl.
''
rat Filius;
iiUcrl.
A(!
iidd, Clwisti.
'
Ed. creare, qiiod

od. add. ertjn.
\'
add.
nnturne.
lla
T B;
(^P
Augtisl., Kpisl.
cit.
^
9S
fajias
23)
Ad
lionifac.
^
episc.
n.
L 33, 364). 52 (PL

1
ClV.
Alger., loc.
(res
et in
**
M.-illh.
20, 2b.
p^, vnjsteriis, c. 9, n.
16, J06);
scqucnlcs
loci
suiil
apud Ivononi, Decret.

ibid.
;.
p.
2,
0.7 (P L 161,
*
li el sqq.);
1,
1
C. liecera mirahile (69;,
(l.
I,
1340).
c.
IV. Rejr.
i.
Ps.
UH,
5.
c.
Ambros., ibid. n. 53. Cfr. Hiigo, ihid.
(P L 176, 141);
Abacl.. loc.
cit.
Abnei., ibid.
M7
(PL
178, 1523).
'
Ambros..
ibid. n.
oi;
cfr.
LIBER
IV.
DIST.
X.
CAP.
11.
801
Item
Auguslinus^:
invisibiles
'^,
In
specie
panis et vini,
et
quam
vide-
mus, res
id
est
carnem
sanguinem,
honoramus;
nec similiter pendimus has dnas species, sicut ante consecrationem
pendebamus, cum
fideliter
fateamur,
ante
post
consecrationem
consecrationem
.
panem
vero
esse et vinum, quod
natura
formavit;
carnem
Chrisli et
sanguinem, quod benedictio consecravit

^:
Item,
Ambrosius
quod
Panis est in altari usitatus anle verba

fit
sacra; ubi accessit consecratio, de pane
Christi
?
caro.
Quomodo
autem
quae
fit
potesl,
panis est, esse corpus Christi
Consecralione,
Chrisli
^
sermone.
Si
Item
^:
tanta vis est in
sermone Domini, ut inciperent

est,
esse quae non erant,

erant, et in aliud
quanto magis operatorius

Et sic
ut sint quae
commulentur?
et sic
quod erat panis anle concorpus Chrisli,

et vi-
secralionem iam corpus Christi est post consecrationem, quia sermo

Chrisli
creatnram mutat;
in
ex pane
fit
fit
num cum aqua

caeleslis .
calicem missum
sanguis, consecratione verbi
Ilem, A u g u s
ti
^"
Sicut per Spiritum ^ vera caro sine
coilu creatur, ita per
eundem ex
substantia
veritas,
panis
et vini
idem
corpus Christi
et veritas est et figura:
dum
corpus Christi
et sanguis virlule Spiritus
ex panis vinique
.
subslantia efficilur^;
figura vero esl

Item,
id
quod exterius sentitur
Eusebiu^ Emissenus^:
in
Invisibilis
sacerdos
visi-
biles creaturas
substantiam corporis et sanguinis sui verbo suo
secrela poteslate
commulat
esse,
Ex
guniem
cie,
his aliisque pluribus conslat, veruiii

in
corpus Christi
et san-
allari
immo integrum Christum sub utraque

in
spe-
el
substantiam panis
corpus,
vinique
substantiam
in
san-
guiiiem converti.
"
visihiles.
"
l)
adrl.
Ambi'0$iuR.
'
V om.
**
Kd. el
B add.
sanctnm.
conjicilur.
'
l\o,
Decret. p.
2,
c.
'.)
I.
/Vm.
c.
\2l\
1.1.
(P L
'
161,
i;i3,
1071);
C.
Nos
c. 4,
aulem
n.
(il), ibid.; cfr.
Laiifranc., loc. ciL c.

^
Lihro IV De Sacrnm.
li (P
16,
43'J).
(l.
I,
Anibro.s.,
*
ibid. n.
lii;
diio loci
iinicccdcnles snnl in
il/id.;
'^
C. Pnnis est (55)

Pascliasiiis
[{inii)
,
I3:U).
Cnu. Ulriim
i,
suh /iynrn (72),

1
cfr.
De corp.
et sniuj. Christi c.
1
n.
(P L
120, 1278).
iliid.
Ivo,
Decret. p. 2, c. i (P
bolenijs 081 in Serni.
L 101,
i
iOj
C.
(Juiî
corpus (35)
n.
(L
I,
1325).
Vcr-
De corp.
cfr.
siipr.i
et snrKj.
\tav^.
Dom.
2,
Inlcr
opern
Isidori cl Ilie-
ronyrni (P L 30, 272);
17K, nni,! 7.
802
LIBER
IV.
DIST.
XI.
CAP.
I.
KT
II.
DISTINCTIO
Cap.
I.
XI.
De mo(/o conversionis.
102
Si
anlem quaerilur,
vel
cjualis
sit
illa
conversio, an
formalis,
an
subslanlialis,
alterius generis, definire non sufTicio.

esse, cognosco, quia species reruni
Formalem tamen non
quae
ante fuerant, remanenl, et sapor el pondus.
Quibusdam
tiam converti
in
""
videtur esse substantialis, dicentibus, sic subslan-
subslantiam, ut
^
haec essentialiler
fiat
illa.
Cui
sensui praemissae
103
auctoritates consentire videntur.

aliis sic:
Si
Sed huic sententiae opponitur ab
substantia panis,
inquiunl, vel vini convertitur substantialiter in corpus vel sangui-
iiem Chrisli, quotidie

sli,
fit
aliqua subslantia corpus vel sanguis Chriet
quae ante non erat;
hodie est aliquid corpus
(^hrisli,
quod
heri non erat; et quotidie
augeiur corpus Christi atque formatur
de maleria, de qua
Quibiis hoc
in
conceptione non fuit factum.

responderi
potesl
:
modo
quia non
ea ralione dicor[)us,
in
citur corpus Chrisli confici
verbo
caelesti,
quod ipsum
conceptu Virginis formatum, deinceps formetur; sed quia substantia
panis vel vini, quae
ante
non
fueral corpus
^"
Christi
vel
san-
guis,
verbo
caelesli
fit
corpus Christi
et sanguis.
Et ideo sacer-
doles dicuntur conficere corpus Chrisli et sanguinem, quia

ministerio
eorum
substantia vini
lil
sanguis
Christi;
nec
lamen aliquid
additur corpori vel sanguini, nec augetur corpus Christi vel sanguis.
Cap.
11.
Quomodo
104
Si
(licitur
corpus Christi confici de subsianlia panis.
vero * quaeris
fidei
modum quo
id
lieri
possit,
breviter
re-
spondeo: Mysterium
briter non
credi salubriter
polest,
invesligari
salu-
polest
add. lamen.
V
2
substantidliter.
'-'
lla
UZ;
ed.
om.
<^
V om.
Dist.
X,
c.
ull.
cf,.^
Aljjeius,
I.
/> Sacram.
c.
(PL
180, 767),
uhi cilaiur Angusl.,
in
libro Sentcnt.
Prosperi.
LIBER
IV.
DIST.
XI.
CAP.
in id
II.
803
Qnod ergo
lalur,
"
corpns Christi panis

vini
miUalione non aiigmen-
nec sangnis ex
conversione, eins volunlali el polentiae

fit
atlscribalur, qui
lia
illa
idem corpus eduxit de Virgine;
igitur substan-
augmento K Nec tamen quidain concediinl, quod substantia panis aliquando

isla,
sine huius
105
sit
caro Christi,
etsi
fiat
caro Chrisii
nec
sicut farina facla est

est
panis,
et
aqua
est
Alii
facla esl
vinum,
tamen dicitur: farina
panis, et
aqua
vinum.
vero concedunt, illud
quod
erat
panis
vel
vinum, post
sequilur:
consecrationem esse
panis est caro
nis vel
vini,
*
corpus
et
sanguinem;
nec
lamen
Christi, vel
vinum
est sanguis,
quia substantia pasanguis, non est
postquam
facta est Christi
caro vel
substantia panis vel vini, sed caro et sanguis.

Ideo distinguendum videtur, cuin dicitur: subslantia panis, vel
id
(juod erat panis,

est
modo
est
corpus Christi
id
(manens enim
id
panis
non
corpus Chrisli) sed miitata,
est,
quod
vel
facla est, est

vini
corpiis Chrisli.
Nec dicimus, substantiam panis

sanguinis
ipsa
"",
materiam
esse corporis vel
quia
in
non
illud
de ea ut de materia foret eflicitur

'^
matur corpus; sed
formalur
in
iilud.
Unde
sli
Augustinus
illud
libro
De TrinitcUc
Corpus Chriet
dicimus
quod ex
friictibus terrae
in
acceptum
prece my-
slica
consecratum sumimus
per
mernoriam dominicae
illam
passionis.
Quod
cnm
non
manus hominis ad
iil
visibilem
speciem
perducatur,
nisi
sanctificaliir,
S()irilu
sil
tam digniim
Sacramentum,
operante
invisibiliter
Dei .
sic
Quidam vero
ut siib
vini,
illis
dicunt conversionem illam esse intelligendam, 106
accidentibus, sub qiiibus erat priiis substanlia [)anis vA

""
post consecrationem
eis afllcialur
sit
substantia corporis et sanguinis, sic
lamen, ut non
in
'.
Kt sic asserunt
dictum
est
^",
panein transire
^.
corpiis Chrisli, (piia,
iibi
erat panis,
fit
nunc
corpus Christi
et
vini ?
Qiiod
dicunt, vel
si
est,
piid
ergo
de
substantia
|)anis
Illi
in
praeiacentem materiam resolvi,

cnrpug.
f
vel in nihiliim redigi.
"
I).
vero.
'
''
I)
"
Z add Domini.
''
'
lln
III);
v.i\.
oin.
/.
/.
T.
;i(|(l.
illnvi.
oni,
oin.
'
Uv.
M.
\\u\io,
Snm.
(]()(\
Sent.
ir.
0,
(.
f|> I.
170,
141)
''
l.ibro
III
Ih:
Tnn.
dist.
r.
(l.
l,
I,
10 flM. 42, 7i);

^ y.vf.
el C.
Corpus
Id
1337).
;Mino(.'i:
mnyuitiem (0), IJo Consccral. cst, iil non insinl corpori, sirnf
el
insuiif.
nccidentia guljiecto.
804
107
el
Alii
LIBKR
IV.
DIST.
XI.
CAP. U.
vero |jnlavernnl,
ibi
siihslanliain
panis cl vini
reinanere,
dici,
ibidein
corpns
Chrisli "
fieri
esso el sangninem; et hac ralione

nbi esl
illarn
snbslanliarn
esl)
el
islam, fjnia,
haec, est et
illa
(qnod
niirum
ipsam subsranliam panis
cl vini
dicnnt
esse Sacra-
mentum ^
Sed quod non
sil
ibi
subslantia
et
nisi
''
corpns Chrisli
cl snnguis.
ex praediclis aperte oslendilur

Ait
sterio,
"
ex
subdilis.
Ambrosins
"
illum utiqiie
Panem istum, quem sumimus in myintelligo, qui manu Spiritus sancti Ibrma^
^
:
<c
lus est in
cis.
Virginis lUero, et
igne
factus
passionis
est
decoctus
in
ara cru;
Panis .enim
''
Angeloruin
cibus
hominum
vila.
unde
^
ait
Eijo
sum panU
vions, qui de caelo descendi; et iterum
*:
Panis, quem. ego
daho,
caro
mea.
est
pro m.undi
\l\
his
namque duabus
non duo,
corpus,
sed
illiid
sent(.'ntiis
npcrle datur
et
intelligi,
quia panis
iste et ille
unus panis
vere,
in
una caro procul dubio unnm
etricitur
illud
sane, qiiod
sumtum
fideliiim
est
de Virgine, quod
resurrexit et
caelum ascendit.
''
i
Ilem
in
illo
Gregor us
^:
Qnis
liabere
dubium
el
possit,
in
ipsa
immolationis hora
ad sacerdotis
vocem
caelos aperiri,
Christi
mysterio Angelorum choros adesse,

qnid
summa
ima so-
ciari,
unum
ex
invisibilibus atque
et
in
visibihbus
fieri .
Idem*^:
in
Eodem momenlo
caelum rapilur, ministerio

sacerdotis
ita
Angelorum consociandum corpori

altari
Christi, et ante ocnlos
videtnr. Siciil Divinitas Verbi

illud
tolum
iinplet
munduin,
'^
miiltis
locis
corpus consecratur; nec sunt tamen
inulta corsive
pora Christi, sed

sive ininus quis
unum
^
corpus
et
unus sanguis. hieoque

aequaliter
plus
inde perci|)i<U,
.
oinnes
corpus
Chrisli
integerrime suinunt
Z om.
ile
"
f"
lln
UVl);
(uJ.
"
I)
oru.
'"
lln
UZ;
f
otl.
add. enim.
Veritas.
^
'
''
l)
add.
item.
in
''
lihro
Sacramcntis.
qnidem.
'
Z add.
^
V B
D add.
'
in homilia Paschalis.
VZU
S, c.
quidem.
V om.
V siiminms.
Cfr. Iliigo,
II.
I)e
Sicram.
v.
p.
9 (P L
176, 4G8).
c.
t
Locus colleclus
iOii e(
est
clr.
('.\
lihro
l)e
mysteriis
9, cl
I
IV.
I)e
Sacram.
5,
4
(IM,
in
V..
l(i,
i39)*;
Paschas. Hadb. ibid.

ibid.
c.
5)^
(t.
I,
c.
(P
L 120, 1267); verbotenus

^
Omnia quaecums
que (7i)
Uialoii.
(t.
I,
I3i4).
77,
|^j.,
(j^
i^^.,,,^
g^
59.
Libro IV
ibid.
(PL
"^
425
et
seq);
el
C Quid
l)e
sit
snuguis (73),
c.
1343).
(|ui cilal
Invenilur
apud Alcuinum,
diviuis oUiciis
40 (P L \0\,
C.U'.
1263);
loc.
(jregoriiuu, in (|uo saltem verba
non in\eniunlur.
(Iralian.,
cit.
2.
LIBER
IV.
DIST.
igiliir
XI.
CAP.
est
III.
ET
^"
IV.
805
panis vel
vini,
Posl conseoralionem
vini,
licet
non
ibi ibi
snbstantia
species remaneant:
est
enim
species panis et
sicut et sapor;
nnde armd
videtiir,
aliud inteiligitur .
Cap.
III.
Qiiare sub alia specie sximaliir.
Sub
alia
autem
specie tribus de
^"
causis
carnem
et
sangui- 108
ut
nem
Iradidit Christus
et
deinceps
sumendum
ratio
inslituit,
Hdes
scilicet
fides
haberet meriluin, quae est de his quae non videntur; quia
non habet meritum, cui humana
praebet experimen-
tum
Quia
Et etiam ideo, ne abhorreret animus, quod cerneret oculus:

in
quia non habemus

"^
usu carnem crudam
et
sanguinem comedere.
est, in
ergo Christum vorari dentibus fas non
mysterio car-
nem
et
sanguinem nobis commendavit. Et etiam

^
ideo,
ne ab incre-
dulis religioni
insultaretur.
^:
Unde Augusti nus

nis similitudinem
Nihil
ila
rationabilius,
et
quam
desit,
ut sanguiet
sumamus,
a paganis,
et
^
ut
verilas
non
ridicu-
luin nullurn
fiat
quod cruorem
^
occisi
hominis bibamus.
esset cruoris,
Ne
in
igitur
hoc
fieret,
ne veluli
quidam
.
liorror
similitiidinem accipis
Sacramentum
Ex praemissis iam
ista
^
liquet,
quare sub
alia
specie, et
quare sub
a nobis
hoc Sacramenlum Dominus celebraverit
et celebrari
instituerit.
Cap. IV.
Quare snb
Sed
tolus
sit
''
diiplici specie.
quare sub
duplici
sumitur
specie,
ciim sub alterutra 109
Chrislus?
Ut oslenderetiir, lotam
redjmeret:
hiimanam
carnem
U
^
'>
naturam
refertur,
assumsisse,
ul
tolam
panis enim ad
vinum ad
'
ani-
'^
orri,
''
\\
rero;
f
\'a\.
l)
oni.
'
orii.
add. chnsttanac.
ei
W accipimus.
I)
D qKoniam. ipsn. D
''
ll<i
I);
ud.
.mM. (/uaeritur.
GpcKor.,
Sent.
c.
i:j
II.
Ihnnil. in ikanij.,
Iioinil.
20, n.
"
(P L
7(J,
ll<)i). Clr-. Ilugo,

I)e
'.;
Sum.
l)om.
"
ir.
0,
c
120,
(\*\.
176, 141).
(\.
P.ischas.
HHdb.
corp. ct snny.
2
(t.
I,
^fL
1315);
Vtruvi suh fiyurn (72),

4, n.
ihid.
1342).
2, c.
Ambros., IV.
I)e
Sarraw.
c.
20 (P L
cit.
(l.
16,
I,
44.1);
Ivo,
Drcret
p.
(Pl. 161, lii); C. 1'anis est mr,), \or.
1334).
SOT)
niani, qiiia
pliysicis esse
LIBKri
IV.
DIST.
\l.
CAP.
V-VI.
iii
vimini
dicitur
operalur
"".
snnguiiiom,
qiio
se<les
animae
li
Ideo
ergo
in
in
diiabns
speciehns celebratnr,
ut animae et carnis susceptio
Chrislo, et utriusqne liberatio in
nohis significetnr
Valet enim, ut ait
Ambroslus^,
noslra offerlnr,
nostro
^"
ad
tnitionem corporis et
animae
(piod
[)e.rcipimns; quia
caro Christi
pro salnle
corporis,
sangnis vero pro nninia

ses'^:
sicnt
praefignravit
Moypro
Caro. inqnit,
;
[)ro corjôre
ofTertur, sanguis vero
anima
que
sed tamen
suh ntraque
'^
s[3ecie
sumitnr, qnod ad ulrumsl
valet,
qnia snh utraqne
snmitnr lotus Christns. Sed

id
in altera
tantum sumeretnr, ad alterins lantnm,

non utriusque
[)ariter
est cor[)oris
vel
animae,
inilionem valere significaretiir.

^'
Sub utraqne
utraqne, nec
lamen specie tolus sumitnr Chrislus; nec plns snh
minus snh
allera
tantnm snmitnr
* .
Eadem enim ^ ralio est, nt ait llilarius''^, in cor[)ore Christi, quae in manna praecessit; de qno dicilur^: Qui plus collegerat non habuil amplius, nec qui minus parauerat habuit minus >.
VA
licet
snb
niraqne
[)anis
specie totus
in
Christus
viiii
snmalnr,
nisi
lamen
sangui-
non
fit ^
;
conversio
nisi
carnen), nec
in
nem
nec dehent
dici
dno Sacramenta, sed
nnnm, quia snh ulrailerarl
que specie idem sumitnr; neque"^ Sacramentnm

dictio
^ qnia henealiae subslaii-
non repetitur sn[)er eandem S[)eciem;

veritatis offerri
^
neqne
tiae in sacrificium
debent, qnia de
aliis
non
[)olest
consecrari corpns Chrisli vel sanguis.
Cap. V-VI
Quare aqua misceatur.

110
cal
^,
Aqua vero admiscenda

qui
[)er
est
vino, (jnia
aqua
est.
[)0[)nlnin
signifi-
Chrisli
^
[)assionein
redemptus
^
'
Z ostenditur. f Z oin. U ah.

Stando codd.,
^
V
"
adil. percipitur.
ceslro.
debet.
'
"^
ad.1.
specie.
ixfferri.
add.
ibi.
Z add.
cc. 5 et G
sub mui nibrica ponimus.

26, apiid Lyraniim.
c.
^
L)
miscenda.
in
Glossa
aci
I.
Cor.
1,
Comment.
^
I.
Cor.
1,
26
23
(PL
(clV.
17, 243). Cfr. lliigo,
ibid.
(PL
^
176,
i2).
Respic. Deuler.
12,
Lcvit.
17,
il): Cnve,
*
ne snnijuinem
cil.
comedas; snnguui enim eorum pro

(l.
I,
anima est. eadem scnlenlia (PL 83, 1226).

17,
Hugo,
loc.
Can. Ubi pars (78), ibid.

4,
1346);
n.
inveniiiir apiid
Isidorum, sermo
18.
c.
'
De corp.
cit.
et
sang.
^
Dom.
Kxod. 16,
lltigo, loc.
Hespic. Apoc.
15. Clr.
Paschas. Hadb., ibid.
II
(P L 120,
1308).
LIBER
IV.
DIST.
XI.
CAP.
V-VI.
807
et
Calix ergo
""
doininiciis, iuxt;i
offerri;
canoniim praeceptnn], aqua

in
vino
ligi,
mixtum debel
in
quia videmus,
aqua populum
igitur in calice
intel-
vino oslendi sanguinem Christi.
Cum
aqua
ei,
vino miscetur, Cbristo populus adunatur, et credentium plebs
in
quem
in
credit
^,
copulalur; quae copulatio aquae

ut
et vini
sic
miscetur
si
calice Chrisli,
mixtio
illa
non possit separari.
Nam
si
vinum
lll
tantum quis
Si
offerat,
sanguis Christi incipit esse sine nobis^.

sit
vero quaeritur, an irritum

^,
quod geritur,
aqua prae-
termittalur
audi quid
sequitur
in
inquit, calix
Domini esse aqua

.
sola,
eodem canone: Non potest, aul vinum solum, nisi utrumnon est
"^
que misceatur
llem
Cyprianus^:
nisi
Calix Domini
aqua
sola,
aut
vinum solum,
natum,
et
utrumque miscealur^;
aqua sola ^
sicut nec
corpus Domini
fuerit
potest esse farina sola nec
nisi
utrumque
.
Si
adu-
panis unius
compage solidatum
haeresim,
esse
quis
lamen,
non
intendens
introducere
oblivione
vel
ignorantia
aquam
{iiaeicrmiserit,
non
videtur
irrilum
et
graviter esse
corripiendus;
dicitiir.
nam
Sacramentum; sed ille Graecorum Ecclesia non apvidetur

posse colligi.
Ait
ponere aquam
Quod etiam ex
enim
"*:
dictis
Cypriani
Si
quis de antecessoribus nostris vel

^,
ignoranter vel sim'
pliciler
non hoc servavit
quod nos Dominus facere

qui
exemplo
et
magisterio docuit, potest simplicitati eius, indulgentia Ddmini, venia

concedi. Nobis vero
structi
non
potest
ignosci,
nunc a Domino
in-
sumus,
iit
calicem Domini
cum
vino mixtum,
secundum
vi-
quod Dominus
obtulit,
offeramus.
si
Kx
lioc
videtur,
quod
quis simpliciter
conliciat.
vel
ignoranter
num
'
offerat sine aqua,
Sacramentum
vino
Aqna vero
nec panis
nisi
niillatenus sine
potest
offe:Mi
in
sacrificium;
de frumento; nec
granum
^
frumenti,
nisi
redactum
'^
**
Z vpro.
Itpm...
;i(l(l.
(idunntd.
f
Ed. et
[)
quod.
^
''
oin.
'
D om.
misceatnr.
Iioc.
*
UZU
Z M
oni. n. a. s.
.idd. pt.
*
"
serrfiierit,
'"
om.
Kd.
ci
Kd est. V om.
ob-
'
V om.
Ed. el B add. faerit.
(7),
11;
I.
I'an.
''
c
Cfr.
146
(F
L 61, 162,
d)id.
c.
'J
I07<);
C.
Cam
U")).
omne
=
ihid.
;;
(i.
I,
r3i:i).
IIujjo,
(PL
176,
(l.
I,
Epint. 63, n.
Ihid.
II.
\:\
(PL
jvo,
i,
3Ri);
(
el
Sic in sanctificando (2), ibid.

SC<|.
i:n4).
17;
rfr
lor.
il.
cl
Con.
808
in
LIHKR
IV.
DIST.
XII.
CAP.
dicit,
I.
paneni, qnia Chrislns et
panem
se
et
grano frunienli
se
comparat ^ Qnod ergo supra dictum

offerri,
nisi
est,
non posse vinum solum

:
determinari oporlet; recipit enim exceptionem

vel.
non potesl,
id
simpliciter
ignoranter
fial;
vel
non
potest,
esl,
non
debet.
Quibusdam tamen videlnr
lioc
generaliter verum.
112
[Cap. VI]. Colligitur etiam ex praedictis, quod Clirislns vinum
aqua mixtum dedit

liabiiit,
discipulis.
Corpns
vero tale dedit, qnale tunc
id
est
mortale et passibile; iiunc vero sumilur a nobis im-
mortale et impassibile; nec lamen maiorem liabet ellicientiam.

113
Eucbaristia quoque
"
inlincta non debet dari
populo pro sup-
plemento comnmnionis
^,
quia non legilur Chrislus alicui discipulo^
rum
praebuisse
panem intinctum
ante,
nisi
ludae.
Tunc vero non

^.
ac-
cepit Iiidas corpus Chrisli, sed
tantum panem, corpus vero

discipulis,
et san-
guinem
Christi
cum
aliis
perceperat
DISTINCTIO
Cap.
I.
\ll.
Vbi
114
Si
illa
accidentia fandealur.
accidentibns,
ipiae
vero quaeritur de
"^
remanenl,
scilicet
de speciebus
et
sapore
et
[mndere,
in
quo subiecto lundentur,

sine
nisi
potius videtur mihi fatendum,

in
exislere
subiecto, qiiam
esse
subiecto; qnia
ibi
non est substantia

illis
'^
corporis et sanguinis
dominici, (juae non atlicilnr

Christi
accidentibus.
in
Non enim
^
corfnis
lalem
in
se
illa
habet tbrmani, sed qualis
iudicio apparebil.
Remanent ergo
formain
'
accidentia per se subsistenlia
ad mysterii
ri-
tum, ad guslus [ideique sunragium, qnibus corpus Christi, habens

et
natuiam suam,
^
tegitur
^ .
vero.
U linctum.
'"
add. pauis
et
vini.
l)
aliquilms.
euistentia.
loan.
cfr.
(i,
48
el
12,
24.
Ivo, loc.
\v.
cil.
C.
Cum omne
35,
"
(7),
ibid.
I.
De luda
cil.
Aiigusl., In
loan Evany.
62, n. 3
cil.
(PL
1802), et Ilugo loc.
c.
(PL
176, U5).
Ilugo, loc.
Ilugo,
Sum.
Sent.
ir.
6,
c.
(PL
176, 141),
LIBER
IV.
DIST.
XII.
CAP.
II-IV.
809
Cap. II-IV
\
partibus,
et
De fractione
et
Solet eliam quaeri de fractione
partitione
est,
qiiae ibi
rei
vicle-
115
tur
in
in
fieri,
iitrnni
fial,
vera
sit;
et
si
vera fractio
ibi
ciiius
sit,
vel
si
qua re
cumque non
sit
alia
substantia
quam
sil,
Christi,
aliqua siibslanlia est
illa fractio, in
corpore Christi esse videtur ^

incorruplibile
esse
Sed econtra,
mortale
et
cum ipsum corpus

in
quia im-
impassibile,
^
ipso
non posse
partes
videtur.
Nam
et
Chrislus redarguit
Christi
carnalem sensum discipulorum, qui putahant,

in
carnem
''.
sicut aliam
dividendam
et
morsibus
la-
cerandam
Ideo
quibusdam
placel,
quod non
sil
ihi
fraclio,
sicut
vide- 116
lur; sed dicilur frangi, quia videlur frangi.
Quibus obiicitur quod
ait
Ambrosius^:
vel
Nihil
falsi
puprae-
tandum
stigiis,
est
in
sacrificio
verilatis,
sicut
fit
in
magorum
ubi delusione
quadam
dicunt^:
ita
fallunlur oculi,
ut
videant esse quod
noii
est .
Ad
quod
si
'^
illi
Non
fallit
nos
visus,
nec
fallitur;
est,
quod
(juia
essel,
crederetur
fidei,
frangi,
ut
videtur;
ita fit;
nec
illusio
ad utilitatem
non ad deceplionem
in
sicut et Christus
se oslendit
diiobus discipulis
talis
^.
via
in
specie
peregrini,
nec
in
eo tamen
forma
erat, sed
oculi
eorum tmebantur, ne eum

species
agnoscerenl
Alii
vero diciuit, (juod sicut
ibi
panis esl, et non est

ibi
ibi
res,
fit
'^
cuius
in
vel
in
re,
qua
(jiiia
sit
illa
species,
ibi
ita est
fractio,
qiiae
'^
non
Dei
aliqiia
fieri
nihd
ibi
hangitiir;
fractio,
iibi
(piod
nihil
mirabililer
rrangilur.
|)otenlia
diciint,
iit
sit
[Cap.
dividi,
cl
III].
Alii
Iradunt, cofpiis
('1
Christi
esênlialiler
frangi
el
117
lamen inlegrimi
cfxlicihiis,
iiicorruplibile e.xistere.
"
K<l.
'
Siiri(lo
<;l
vv.
2-i
'^
siil)
iiiia
ruhrir.-i
poniiiiiiv
'
'>
iHirtihus.
i'
IJ
iUl(iceran(Uim.
est.
''
ll;i
L'V; ed. Uor.
l'
.idd.
lur.
ciua.
Kit;
inirdhili.
'
In
lior
(;i|>.
piur'i,
(|ii;iiido(|iiP
f,2.
'
\(!rljolL'mjs,
lii
siiiil
1.
v.\
Hiiîonc, ihid. c. S
II,
(PL
l*(i,
*
lii).
loJin.
r,,
(;i(,s>;i
:id
Cc.r.
2\
(!' I.
17,
2i2).
Cfr.
Luc. 2i,
IG.
810
IJBKR
IV.
DIST.
XII.
CAP.
II-IV
Qiiod se colligere asseriinl ex
confessione
et
Berengarii,
episcopis
qui
pa-
confessns esl coram

nein
iion
el
Nicolao
in
Papa
pluribus
vinum,
quae
allari
seij
[)onunlur,
posl
consecralionem
el
solum SacrHmenlum,
eliam verum
corpus
sanguinem
serl
Chrisli
rilate,
esse; el scnsualiler,
non
solum
et
"
Sacramenlo
el
in
ve-
manibus
sacerdotum
traclari
fnmgi,
rKlelium
denli-
bus
atleri .
Sed quia corpus

fractio
illa
Christi
incorruplibile
est,
sane
dici
potest
et
partilio
non
in
substantia corporis, sed

sit
in ipsa
ibi,
forma
(it
panis sacramenlali
lieri,
ul vera fractio el partitio
qiiae
non
in
subslantia, sed
si
in
Sacramenio,
id
est,
in
specie.
Ne aiUem
ibi
mireris vel insultes,
accidentia
videantur
frangi,
in
cum
sint
sine subiecto, licet quidain asserant, ea fiindari
aere.
118
[3anis
list
ibi
vera fractio et
[)artitio,
quae
(it
in [)ane, id est in
furma
unde
Apostolus
frangitur
et
ail^: Panis,
iii
quem frangimiis
quia
forma panis
teger
ibi
iârles dividitur,
Chrislus vero in-
manet
et
totus est in singulis.
Quando Christus manducalur. vita manducatur. Sed quis audeat manducare Dominum suiim? Kt lamen ^ invitans nos ad manducandum ait *: Qui niamlucal me, vwit
Unde
propter me. Nec occiditur Christus, nt manducelur, sed mortuos
vivifical;
^
Augustinus^:
quando manducatur,
reticit,
non
deficit; vivit
maiiducatus,
quia
resurrexit occisus; nec, quando

in
manducamus,
fit
[ârtes
de
illo
facimus, et quidem
Sacramento
fideles,
sic
.
"^
Item
sti:
^:
Norunt
accipit
quomodo manducent carnem

et
i[)sa
Chri[xirles
[)er
unusquisque
partem suam, unde

et et
gratia
vocantur. Per [)artes

[)artes
manducatur,
Sacramento,
corde luo.
mnnet
inleger
totus^:
manducalur
totiis
in
in
manet integer totus
in caelo,
manet inteêr
!id(l.
in.
*
c.
lid.
ndd. Verilas.
t.
;idd.
manducatiis.
Z corpns.
oiu.
P. p.
m.
m.
i.
'
Ivo,
Dccrcl.
(42),
v.
|).
2,
c.
10;
I.
Vaii. c.
di.si.
-
2>
I,
(PI.
ir>l,
h)U,
J072);
C.
Ego
et
HcroHjarius
.mng. Ihm.
Aiij,nisl.,
l)e
Coiisccral.
2
I.
(l.
1328),
10, 16.
et
Lanfranc, De corp.
^
(PL
lk'da,
150, 411). lu
I.
Ccr.
Non
S (P
inveniliir
in
sod
in
Cor. 10, 16 (cd. Colonicns. 1638, loin. VI, col. 36i)*,

loc. cil.;
(i.
I,
ciin Clossa Lyrani;

C.
clr.
Iliigo,
Ivo,
Uecret. p. 2,
*
c.
L 161, <5I);
^
Invital
cil.;
Dominus
ior.
(70) ibid.
C.
1341).
(58),
loan. 6, 58.
ibid.
(l.
I,
Cfr.
Uugo,
Juc
l\o,
cii.;
Qni manilncnnl
1336).
LIBER
a
IV.
DIST.
XII.
CAP.
II-IV.
811
Ideo Ista diciintur Sacramenla, qnia in eis aliud videtur, et

^
aliud intelligitur
liant,
-calix
videlur panis et calix
^ quod
et
oculi
renun-
quod autem
esl
*
fides postnlat
instruenda, panis est corpus Christi,
sanguis.
Ex
videntur
his satis
fieri,
"^
datur
intelligi,
quod
id
fraclio et
est
in
partes"",
quae
ibi
in
Sacramento
tiunt,
ita
specie
visibili.
Ideo-
que
liler,
illa
Berengarii
verba
distinguenda sunt, ut
sensua-
non modo Sacramenlo, sed
in veritate,
dicatur corpus Christi

et atteri
Iractari
manibus sacerdotum,
in
frangi
vero
dentibus
^ est
ibi
vere quidem, sed

tritio
Sacramento
in
tantum.
Vera igitur
at-
et
partilio,
sed
singulis partibus totus Chrislus est.

^:
^
Cnde
Hieronymus
Singuli accipiiint Christum

",
Dominum,
^
et in singulis portionibus
lotus est
nec per singulos
minuilur,
sed inlegrum se praebel
in
singulis .
'^
Item Ililarius^:
Ubi esl
pars corporis, est
et
totum
[Cap. IV]. Quid

Iradit inquiens:
aulem
"'
partes
illae significent,
Sergius^ Papa
in
;
119
Triforme est corpus Christi ": pars oblatae
ca-
licem missa corpus Christi, quod
iam resurrexit
pars
^,
monstrat
altari
pars
comesta,
ambulans adhuc super lerram;

in
in
usque ad
in
^^
finem Missae remanens, corpus iacens linem saeculi corpora Sanclorum

Et sicul [)artes
illae in
sepulcro, quia usque
sepulcris erunt.
ila
mysticam tenent significationem,

et mortis est repraesenlatio.
etiam
120
fractio passionis Chrisli
Unde
.'>l
ipse ait
Hoc facUe
(;t
in
mcam commcmoralionem,
'''
id
in
memoriam
coiT. inlcrl.
f
''
passionis
meae moitis
oin.
o
*
'-
"
*
ciniun.
;
^'
VZ
VZ
add.
;
iiUie.
V quoque.
I)
U (jnidem
oiii.
Evl'.
partibiis
sod ynnolal:
tionibus.
oni.
el.
VZ
Z
'
add. Cliristwi.
^
Ua U D; od.
^
singula.î.
li om. Mu, porI) om.

'^
'"-
"
onj.
Z om.
|>ro
td. et
r.
IJ I)
.svrrrxit.
|)
ad.
Ed. udd.
Z pnssionis mcfw,
p.
m. m.
(iralian
(.
loc
cii.
'J
2.
i'Av.
siipra, pa-. xiO,
iiol.i
(i
I.
I,
1
'
Ivo, Dccrcf.
cl a|iii(l
-2,
c.
7 (IM.
\.
MJI,
li."ij;
C.
I.'>
Snujnti accipiunt (77),

(P
|(sl
I.
il/id.
;r5),
\l^;rnim,
I)p
Sarram.
ihid.
c.
180, 7Si), (jiiod similum csl ex

TlM;i(lianiam
''
(irc;,^>r., libr.
"*
S'ii:r(imnil.
fJhi
Piacfalio
Dom.
(i.
|,
'J
n.
I7i (P L 7S,
..
/j8)
(lan.
pars (78),
i:{i(i;. I.'i2l),
(.
jvo,
I.
ran.
I.
140
II,
(l>
L HJI,
a|.iiil
I07(J); C.
Trifin-me /22). Ibid.

Uc. cii. c. 9, el
II.
(l.
I,
cx (ilossa ad
8, c.
Cor.
I
'2i;
'.(J8j.
llii^joncm,
I.
DeSarram.
Ii;ilj(:iiiiir
10 (\*\.
il.id.
I7(J,
i;;,
"
Cor. II,
2i; vcrha
adici Ui
in
(ilossa,
81:2
LIHKH
IV.
DIST.
XII.
CAP.
in
V.
Nam,
res esse
121
ut ait
iii
Ambrosins^
edendo
.
qnia
morte
et
Christi
liljeiati
siimns, huius
et
bibendo carnem
sangiiinem
memo"
debemus
caveat
^.
Sed
quisque,
esl
ne
indigne
iste,
percipiat,
qiiia
in
iudkhim
fiilcit
-
manducat
panis
Sic
^
Non
enim panis
qui
vadil
corpus, sed
.
vitae
aeternae, qui animae

vive,
noslrne
substantiam
igitur
ut quotidie merenris accipere ^, nec accedas in-
dignus.
hidignus esl qui aliler
celebrat
mysleiium,
quam
Chri-
stus tradidit"^, vel qui

etsi
habens mortale peccalnm, accedit. non

sinl
Krgo
sint
peccata quotidiana vel
morlifera. anteqiiam aclibi,

^
cedatis, debiloribus
sic
Si
vestris dimitlile. Si dimiltis, dimittiliir

el noii
et
secnrus accede. Panis eniin salutaris est

ita
accedis, spiritualiter mandiicas:

^
spiritiialiter
venenum . enim mandu-
cat,
qui innocentiam ad altare portat
Cap. V.
Si Chrislus immolalur in altari quotidie,

sacrificiun2,
et
an
sit
quod a sacerdote geritur.

si
122
Post liaec quaeritur,

sacrificium vel
quod
si
gerit
sacerdos, proprie dicalur
immolalio;
et
Christus
quotidie
immoletnr,
vel
semel tantum immolatiis
sit.
Ad hoc brevller
dici
potest,
iliud
quod
orierlur et consecra-
lur a sacerdote, vocari

esl et repraesentalio
in
sacrincium
el
oblalionem, (]uia
memoria
sacrificii
veri et sanclae
immolalionis, faclae
est,
in
ara
"",
crucis.
Kl
semel
est
iii
Christiis
in
morluus
crnce
scili-
cet
liir
ibi(jue
immolalus
(piia
semetipso;
(piotidie aiilem
lil
'^
iiiimola-
in
Sacramenlo,
est semel.
Sacrainento rectndalio
illins
(piod
factuni
lla
UVH;
(>(l.
iuid.
sihi.
'>
;i<l(l.
istc.
'
Kd.
om.
''
ri/.
'
Commrnt. nd
I.
(uiiidiim
^l>l.
'
lociim v.
26
(êd.
(loloniens.); clr.
i\ o, />/</>'/.
{i.
I,
ji.
2,
c.
2
*
7;
I.
Piiti.
c.
Ul
ii.
I()l,
li:S 1077); C. Qnin
morte
c.
{}m/\\)\(\.
n.
I:i32).
Cor.
II,
29.
2"j;
Amhros,
Ivo,
V. I)e
Sacnim.
p.
2,
cil.
I,
21
^PF.
isti'
Iti,
iii).
(")()),
Ambros.,
(l.
I,
ihid.
l.V.iî).
crr.
Dccrrt.
c.
\
7:
27.
C.
Nint
"
iiiiuis
ibid
Aml)ros.,
Commrnt.
'
Aiigusl., In
i
loan.
i.37j;
Ecnnij.
C.
Ir
20,
n. II
(IM. X\,
1611).
(l.
I,
\\o, Dccrrt. p. 2,
c.
(IM.
IC)I.
Vnnem
cneteslcm (Oi), ibid.
I.SiJS).
LIBER
IV.
"^
DIST.
:
XII.
CAP. V.
813
Certum babemus, quia Christus rcsurgens ex morluis lam non morilur ^ ^, etc. tamen, ne obliviscamur quod semel factum est, in memoria nostri omni anno fit, Nnnquid tolies Christus occidiscilicet quolies Pascha celebratnr.
Unde
A ugu
s
t
i
n u s
tur? Sed tantum anniversaria recordatio repraesentat
^"
quod olim
factum est;
in
et
sic
nos
facit
moveri
'*,
tanqnam videamus Dominum

in
cruce
Item^:
men
quia
in
Seiuel
immoialus
esl Cbristus
semelipso, et ta-
quotidie immolalur in Sacramenlo.
Quod
Patri
sic inlelligeridum est:

""
manifestatione corporis el distinclione

in
membrorum semel
lantum
cruce pependil, offerens
se
hostiam redemplionis
efficacem
Iteiu
eorum
quos praedestinavit
hi
Ambrosius^:
Christo semel oblata est hostia ad
sahilem polens. Quid ergo nos? Nonne per singulos dies offerimus?
Etsi
quotidie olTerauuis, ad recordationem

hostia,
mortis eiusfil; et una
est
non
inultae.
Quomodo una
^
et
non
multae
Quia semel
esl illius;
immolatus
idipsum
Aho(juuj,
^
est Chrislus.
Hoc autem sacrificium exemplum

offertur,
semper
iiiipsun)
in
proinde hoc
est
sacrificium.
?
quoniam
mullis locis olfertur, multi sunl Christi

liic
Non,
ple-
sed unus ubi(jue est Cliristus, et
plenus
^
existens
et
ila
illic
nus;
sicul (juod
ubique offertur
unum
est corpus,
et
unum
nunc;
in-
esl sacrificium. Chrislus

se(\
hostiam obtulit, ipsam

sacrificii .
^ olTerimus
et
quod
rios
agimus, recordatio est

''
Nec causa suae
firmilalis repetitur, (piia

tidie
perlicit
hominem, sed nostrae, quia
qiio-
peccamiis
D
el
Jidd. suiJff
<^
l's(ilmmn 20.
repraesenlatio
U ndd.
m[()i's]
i.[\\\]
n[\[vi[\
y/[unj
d[o-
miiinljiiiir].
'
IJ
rrcordatnr,
/"
pro
r.
r.
i-^d.
moneri.
^
VZ
H (posl
correcl.) distensione.
''
conciliationem.
Kd.
;ifld.
et.
'"
'
U Z; ed. ydd. sciticet. V Z ad ipsurn, pro idipsum.

lla
V
'>
re-
Kd.
add. idem.
'
ptrnujn.
vnum
'
est sacrificium Cliristus.
U quam ; ei miilata puiicUiaiioiic, Ipsam liostiam quam Christus ohlulit.

I
ila
lcgii:
l) (jui.
"
Enarrat.
in
Ps. 21
n.
(l>
L
^
m,
170); Ivo, Dvcret. p. 2,

Cliristus
il>\),
c.
S;
1.
hm.
c.
(l.
U2
I,
(PL
n.
Mil,
2
I.jO,
1077);
(),
C.
Sc.m(d
l)e
consccral., disi. 2
13.32).
liom.
>.
AiikMisl.,
I-pisl.
9
IG
(alias
(l>
(1.
23)
iSO,
Ad
lionifac.
lv<,
episc.
9 (l>L 33, 363);

I.
Alf^cr.,
I.
Dc Sacram.
L Kil,
l.î.i,
737);
Drcret. p. 2, c. 0;
est (Jit), ibid. (L
I
Pan. c U3
*
(l>
1077);
Srinrt
imvadalus
I,
I333y.
ho, Drcrct.
(.')3),
;
p. 2,
<'l
0;
I.
Pan.v. lii(l>L 101,

13
i3,
4077);
i\.
In ChrisUt
I
semel
ibid.;
apiid
KaLaiiiim, luiarra/. in
Ikmii.
.3.
Epint.
ciirn
nd
llehr. 10,
fp L
lo;i).
112, 7H0)
'''
cfr.
ctiam Chry.sosL,
iliid.
in (1111(1.
lo-
n. 3
(l>(jL 63,
II.
Apiid L\iiimim,
v.
LdMriARDI-S.
IS
814
Kx
lari,
liis
MBKR
IV.
DIST.
XII.
CAI.
VI.
colligitur, sacrificinm
esse et dici
quod agitur
Sacramenti
in
al-
et
Christuin seniel ohlatuni et quotidie offerri, sed aliter tunc,

et etiain,
aliter
iiunc;
quae
sit
virtus
hnius
ostendi-
tnr,
remissio scilicet venialium peccatorum et perfectio virlutis.
Cap. VI.
De causa
123
instilulionis.
in
Institulum est enim
'^
hoc Sacramentum duahus de causis:

caritatis
^,
augmenlum
nae
^
virlutis,
scilicet
et
in
medicinam qnotidia-
innrmitatis.
Unde
in
Amhrosius^:
Si
quoties elTunditur sanguis Christi
**,
remissionem peccatorum elTunditur, deheo seinper accipere, qui

^
semper pecco, deheo semper hahere

llem
medicinam
Auguslinus^:
passus
sil,
Iteratur quolidie
haec
oblatio,
[)eccatis,
licet
Christus seinel
(piia
quolidie
peccamus
Et
sine
la-
qnihus mortalis infirmitas vivere non

himnr, qnotidie Christus
pro
nohis
[)otest.
quia quotidie
.
myslice immolalur
ut quia nos
^
Dedit
[jec-
enim nohis hoc Sacranientnm

camns,
sionem
ritale,
salutis,
[)otest,
quolidie
et
^
ille
iam mori non
[)er
hoc Sacrameiitum
i[)se
remis-
consequamur.
Qnotidie
comeditur
^
et
hihitur in ve-
sed
inleger el vivus
manet
fidei
Item^:
ihi
Mysterium
dicitur, quia
credere
debes
quod
audi,
salns nostra consistat .

Si
124
([uid
stiain
aulem quaeritur, utrum quotidie communicandum

Iradit
''
sit,
inde
ngusl
ii
ns
Si
^:
Qnotidie,
inquit,
euchari-
acci[)ere
ihc
lando, nec vilu[)ero;
omnihus
in
lainen dominicis
affectu [)eccandi
diehns commnnicandiim hortor.

est,
tamen mens
gravari inagis dico
eiicharistiae
[jerceptione
quam
purincari.
B om.; U aulem.
'^
tidianam.
''
I)
oiu.
Z qiioV adii. iii remissionem peccatonwi. f ^ V add. peccalorum. V accipere. Z om.

"'
I)
dicat.
Uhio
l(')l
IV
I)e
Sacram.
c.
(>,
n.
2S
(I'
IG,
44());
I,
Ivo,
Decrct. p. 2,
*
c.
28
(PL
siih
IG7): C.
Si (juotiescunKjue {\i), ibid.

^^
(l.
1319).
Can.
et
I.
Utrum
sang.
''^^3).
(hiura (72).
c.
il)id.
(t.
I,
i;}i2),
el
npiid Pasthas.,
sit
De corpore
(l-
Dom.
*
9 (P L
120, 1293).
^
-'
Can. Quid
sani/uis (73), ihid. S i

c.
Ihid.
immiHJiale supra.
Ivo,
Cionnad. Pe ecclesiast. dogmat.

I.
-33
(P L 3S,
C.
994);
Decret. p. 2,
ihid.
(l.
I,
c.
25:
Pan.
c.
U9
(P
L 161,
I6G.
1079);
Quo-
lidie (13),
I3IS).
LIBER
IV.
DIST.
si
XIII.
CAP.
I.
815
El licel quis peccato mordealur,
peccandi
el
tamen de cetero non

orationibus, accedal
habeat voluntatem
et
satisfaciat
illo
lacrymis
securus; sed hoc de

<r
dico,
quem
morlalia peccata non gravant .

in
Si
non frequenlius, saltem ter

forte
*
anno
homines communiin
"^
cent, nisi quis

et
""
criminalibus
Natali
^
impediatur,
igilur
^
Pascha
scilicet
Pentecoste et
Omnes
coinmunicent, qui
noluerint ecclesiasticis carere liminibus
DISTINCTIO
Cap.
I.
XIII.
Si hoc
Sacramentum
vel
conficiatiw ab haereticis,
excommunicatis,
i25
Solet etiam quaeri,
utrum pravi sacerdotes hoc Sacramentum

quod
aliqui,
"*,
conficere queant.
Ad quod
quia non
dici
polest,
licet
pravi
sint,
etsi
consecrant
vere, scilicet qui

in
intus
sunt nomine
Sacramento,
^
non vita;
merito consecrantis, sed efficitur

n
in
verbo Creatoris.
in
Unde Augiisti
us
'^:
Intra
catholicam
^'
Ecclesiam
^,
mya
sterio corporis et sanguinis
Domini
nihil
a
in
bono maius
nihil
malo minus perficitur sacerdote, quia non

sed in verbo perficitur Creatoris
el "
merito consecrantis,
sancti:
virtute Spiritus
cre-
deiidum
est
enim, quod
'
in
verbis Christi
ila
conficianlur Sacramenta.
Sicut ipse est
qui baptizat,
et
ipse est qui per Spiritum

.
sanctum
suam
ris
efficit
carnem
sanguinem
Item
Gregorius^:
Putant (juidam,
si
minus esse sanctificalam,
illorum
IIi.mi,
eorum
;idd.
''
oculis videtur ignobilis.
in
communionem corpofiat ofiicio, quorum vita quam magnum Lupieum

"
Kd. et
'-
D
I)
add.
/i/.
*
in.
''
VA.
et
B D ndd.
in.
orn.
^
<*
Cd.
el
V Z
et.
H add.
perficitnr sacrificium.
orn. n. a. b. in.
Z add.
'
in.
orn.
\\<j,
Decret. p. 2,
(t.
c.
I,
27;
I.
Van.
v..
1,'iO
(PL
161, 107, 1079); C. Etsi
mn
il)i(L
\^J,
frefjuenlins (16), ibid.

(l.
I,
1.'J19j.
Can. Pcracta consecratinne (10), ihicL

(77),
*
\:i\l).
'
Can. tnlra
8 (P L
calliolicam
C.
1,
q.
(l.
I,
:i5),
AI^m-i-.
IM.
(l.
l)e
I,
Sacram.
sqq. (P
c.
IHO, SiO).
loci
*.
Can. Mnlli saecuiarinm (84),

Isidorv,
3f*7).
Maior
par-s
huiiis
invcnilnr- .ipiid
VI.
/ili/mnlofj. c.
n.
.3H
L 82,
2f}o el
sqrj.)
816
libf:r
iv.
dist.
xiii.
cap.
i.
incidunt, ut divin:i et
occulta
mysteria
plus
ab
aliis
sanctificata
in
posse
fieri
credant,
cum unus idemque

ideo
;
Spiritus
sanctus
tota
Ecclesia invisibiliter ea mysteria et
operando
dicitur,
sanctificet et sancti-
ficando benedicat! Mysterium
quod
secrelam
et
re-
conditam
habeat dispensationem
sacrificiurn
vero,
quasi sacrum
factum, quia prece mystica
consecratur
in
pro
nobis in
niemoriam
dominicae passionis. Sacramentum est

res ita
fit,
aliqua
celebratibne, cuin
ut aliquid significatae rei accipiamus. Sacramenta sunt:

^,
baplisma, chrismn, Corpus
quae ideo Sacramenta dicuntur, quia sub
tegumento visibilium rerum divina virtus secretius salulem eorum-
dem Sacramentorum
stia dicitur,
operatur; unde a secretis virtutibus vel sacris

et calicis
Sacramenta dicuntur. Panis

latine
Sacramentum Graece euchariet
bona gratia interpretatur;

ergo
per
dispensetur,
quid melius corsive

^
pore et sanguine Christi? Sive

ministros
intra
bonos,
per
'^
malos
quia
Ecclesiam
Sacrum
^
tamen
est,
Spiritus sanctus vivificat; nec

pliatur
bonorum dispensatorum
Moc
de corpore
^
meritis
am-
nec
malorum
attenuatur.
Domini, hoc
etiam de baptismate et chrismate scienduin

virtus divina secretius operatur
in
eis,
est et
tenendum; quia
et
divina
solummodo
^ .
est
haec virtus sive

126
Illi
potestas,
non humanae
efficaciae
vero,
qui
excommunicati
sunt, vel de haeresi
manifeste
licet
nolali,
non videntur hoc Sacramentum posse conficere,
sacer-
dotes sint; quia
nemo
dicit
in
ipsa consecratione
ideo,
offero,
alia
sed ojfe-
rimus, quasi ex persona Ecclesiae. Et

Qiiod etiam
colite
cum
Sacramenta
Re-
extra Ecclesiam possint celebrari, de hoc non videtur.

''^
.\ugusti nus
tradere
!
videlur
dicens:
nomen
et advertite
veritatem
Missa enim
*
dicitur, eo
quod
per-
caelestis missus ad
consecrandum vivificum
^
corpus adveniat, iuxla

liaec
dictum sacerdotis dicenlis^:

ferri per
Omnipotens Deus, iuhe
manus
si
sancli Angeli tui in sublime altare
tuum
^
, etc.
Idcirco, nisi
Angelus venerit, Missa nequaquam iure vocari

hoc
potest.
iisur-
Nunquid enim,
" E(l. el
'
mysterium
^
haereticus
ausus
fueril
VZ
ndd.
f
C7ir/.s7/.
l)
V om.
^
\i(\.
sacramcnlum.
Alii,
"^
\)
Md.
^
est.
Ed. dicendttm.
et haec. ^
Erf.
1)
annoiat:
oin. iure
efficientiae.
Z om.
et
ad vivificandvm.
Non
esse;
esl Augiislini,
(jiii
poiiiis
cuni rommiini senlenlin

noii
conlrnriuni
-
docet.
.Missac
Unde Magisler sumseril hunc locum,

posi consecralionem.
inxenliniis.
In
cnnone
LIBER
pare,
IV.
DIST.
XIII.
CAP.
I.
817
Angelum de
caelis
miltit
Deus oblationem eius consecrare;
maxime cum eisdem per Prophelam comminalus sit dicens^: Maledicam bemdiclionibus vestris. Quod si benedictionibus eorum
se asserit maledicturum Veritas, quid erit de hostia? Ergo dicemus, illam posse ab
illo
benedici
Si
quem scimus
?
a Deo fore ^ maledictum

*,
cum
dicli
sua benedictione?
quis
enim Deus
praevalebil
maledixerit
et
simoniacus
benedixerit,
eorum
Nunquid benedictio male-
ad nihilum poterit redigere verba verissima comminantis Dei?

a
Gregorius^^
meis
^
Maledicmyi benedictionibus
vestris
id
est,
liis
quae 127
benedictionibus nunc'' possidelis, vel quidquid a vobis
benedicitur vel
quoniam non benedicunt
sanciis ex vero corde, vel quia qui inique
agunt benequidquid a 128
dicunlur ab eis aduianturque ^ peccatoribus,
dummodo
divites sint .
id
est,
Hieronymus'^^^:
vobis benedicilur, per
Maledicarn benedictioiiibus vestris,

erit
me
maiedictum
Ex
huius
his colligilur,
quod haerelicus a catholica unitate^* praesancti Angeli, qui

assistunt,
cisus neqaeat hoc
Sacramentnm conficere^, quia

tunc
mysterii
vel
celebralioni
non
adsunt
^
quando
haereticus
simoniacus
licet,
hoc
mysterium
temerare
praesumit.
Non enim dubitari

sleria geruntur,
In
ubi
corporis
dominici et sanguinis
myita
"^
supernorum civium adesse conventus.

129
scilicet
huius aulem myslerii expletione sicul formam servari,

ut
sit
ordinem haberl,
oporlet
",
sacerdos \ et intentionem adhiberi
ut illud facere intendat.

si
Sed
non credit de
illo
mysterio,
sicut
veritas habet,
""
nunnun-
quid potesl intendere

quid conficit?
illud
conficere?
Et
si
non
intendit,
Aliqui dicunt, etiam
non recte de
illo ^
rnysterio
sentientem
posse inlendere, non quidem illud conficere, quod iam esset recte
" lula
in
U om.; B forle, U csl marginalis
*
;
li
add. benedictionibus haerelicornm.

collaleralis,
Haec no:
in
V B
C
sed
in
tribus codd. iuxta verba
Ma-
ledicam benedictionibns ;
in
in
post
verba: vel se(/uilur,

^
ad
i:d.
(inem
eis.
Z\) omillimr. Kd.
orn.
Greyorius.
ed. //m,-
V om.
num. 131; ^ Ed. om.

mar^^
B add.
eis.
^ Ita
UB;
V om.
s.
lla
UA; Z
*
"'
/ide, corr.
vet Ecclesia; cd.
Ecctesia;
V
'
cathoticis, pr-o c. n.
Ita
UZ
(|)rima
manu);
ed. tenwrarie
cetebrare.
*'
Z om.
"
n. s. s.
intenlione
adhihere,
pro
/.
a.
l)
add.
sciticet.
Z om.
V add. Sacramenli.
:m).
40).
^
'
Mal. 2, 2.
2,
C Mulli saecutarium,
\',
';
(l.
I,
Comment.
24, 4
(l>
in
Mnt
.>2,
2
.
(PL
*
25,
155.^).
I)e
s.'(|q.
cfr.
Beda, Suixr
Lucam
623)
Hugo, Sum. Sent.
ir.
6, c. 9 (1
L 170,
818
LIBER
IV.
DIST.
XIII.
CAP.
II.
credere, sed id agere, quod

lur, et sic
geritnr
et
si
""
ab
aliis,
dum
illud
confici-
adhibetur
inlentio;
intentio dicatur deesse confiet agere,
ciendi
illud
myslerium, tamen, ex quo intendit ea dicere

geruntur
'\
quae ab
130
aliis
impletur mysterium.
lllud etiam dici
sane potesl, quod a brutis animalibus corpus

etsi
Christi
non sumilur,
videatur.
Quid
ergo sumit
^"
mus, quid
^"
manducat'*? Deus novit ^
De hoc
fideliler
caelesti
mysterio
aliqua
perstrinximus, a
his,
Catholicis
tenenda; qui enim contradicit
haereticus iudicatur.
Cap.
II.
Qiiid faciat haereticam, et quid

131
sit
haereticus.
Ne autem
ticus,
ignores, quid haereticum
faciat vel
quid
sit
haere-
audi breviter, quid inde sancti Doclores tradant.

ait:
Hilarius^
rum
Exstiterunt
plui'es,
qui caelestium verbo^',
simplicitalem, non veritatis ipsius absolulionem, susciperent
aliter interpretantes,
quam dictorum
virtus
postularet
^.
De
inlelli-
gentia enim haeresis, non de Scriplura est; et sensus, non sermo,

fit
crimen
. in
'^
VIP: Ilieronymus'*
Idem
incurritur haeresis
.
Intelligentiae sensus in
dicit,
crimine est.
quod
ex verbis inordinale prolatis
Augustinus^
cus est qui
^
definiens, quid
sit
haereticus, ait:
et
<(
Haereti-
alicuius temporalis
commodi,
maxime
vel
gloriae prinvel
se-
cipatusque sui gratia, falsas ac novas opiniones

quilur
'
gignit,
agitur.
^
Z agiuitur.
f
suinitur,
^
et oni.
inus.
^
V uian-
ducatur.
*
U om.
Ed. susceperunt.
* Ed. add. pro.
U
^
expostularet.
Kd. libro.
odd. super Oseae.

collnleralem,
V BD
sequenleni hic habent
notiilam
quom
UZ
om.:
Gregorius Super
aliter,
Ezechielem:
Qui
in
expositione sacri liloquii, ut auditoribus placeat, aliquid fingil, sua verba loquilur,
serit,
non Dei; qui autem

etsi
in verbis
dominicis
quani
is
qui
protulit,
sen-
sub
alio
intellectu,
lamen ad aedificationem
10,
n.
caritalis
lendit ,
Domini
sunt verba, quae
dicil.
[llom.
li (P L 76, 891)].
Cfr.
IIu-o,
II.
De Sacram.
^
p.
,
8,
c.
12
(PL
170, 470).
lijj,.^
*
jj^
Trin. n. 3 (P L
10, 51).
mar. De
in
12, 65).
Trin. n. 38
(PL
10,
231).
In
^
(t.
Glossa
ad Osee
2,
16,
apud Lyranum;
I,
Comment. Hieronymi non

Can. Ilaerelicus (28),
invenitur.
c.
De
I,
uti-
litate creilendi, c.
n.
(PL
24, q. 3
998).
LIBKH
IV.
DIST.
XIV.
CAP.
I-II.
819
DISTINCTIO XIV.
Cap. l-ll^
De poenilenlia,
et
iinde dicitur poenitentia.
Post liaec de poenilentia agendiini est. Poenitentia

tis ^
longe posi- 132
necessaria esl, ut appropinquenl.

Est enim, nt ait
HieronymnsS
secunda tabula post nauin
fragium; quia,
si
quis vesiem innocentiae
baptismo perceplam
potesl.
peccando corruperit, poenitentiae
remedio
vetus
reparare
hofno, et
Prima
tabula est baptismus, ubi deponitur
induitur no-
vus^; secunda,
poenilentia,
qua post lapsum resurgimus, dum veresumitur. Posl baptis^
tustas reversa repellitur, et novilas perdila
mum
prolapsi
:
per
poenitentiam
renovari
valenl,
sed
iion
per
baplismum
licet
homini saepius poenilere, sed non baplizari.

est
Baptismus lantum
Sacramentum, sed poenitentia dicitur

Est
et
et
Sacramenlum
poenitentia
et
virlus
:
mentis.
enim
poenitenlia
est,
interior
exterior
exterior
Sacramenlum
^*
interior
virtus
mentis est; et utraque salulis causa est
et iustificationis.
sit
Utrum vero omnis exterior

si
poenitentia
Sacramentum,
consequenter
vel
non omnis, qiiae hoc nomine censenda

^.
sit,
inve-
stigabimus
A poenitentia coepit loannis
praedicatio dicentis^:
Poeniten-
liam
lem
^
agile, appropinfjuabit
praeco docuit, idem

^
enim regnum caelorum. Quod auposl Veritas praedicavil, exordium ser*^
monis
sumens
II].
poenilentia
[Cap.
illicila,
Poenilenli;!
dicitur
piiniendo,
cpia
quis
[)unit 133
.
quae commisit:
cc.
|)oenilentiae
virliis
timore conci[)ilur
^*
Slando codd.,
cl 2
in
coniungimiis.
''
llii
U Z; cd. add. a Deo, (juod

<^
in
'
D
Krf.
esl addilio poslerior;
Z
^
est glossa
\'j\.
inlerl.
I)
repnrari.
oni.
annolal:
Alii,
antr.
illnd.
'
Kpisl.
el alia,
130,
Ad Demelrmdein
se(|uiinlijr,
'
(alias S)
n.
(l>
\v.
L
6,
*
22,
Ml.'ij;
cff.
(iiioiid
haec
quae
llii^'o,
iûm. Sent.
X.Xil, c. 2.
10
(l> I,
.'{,
176,
'
146).
Rnspic. Kph. i, 22 el 24.

4,
Uisl.
Malili.
2.
Hrspic.
Mallli.
(j|o!$sa
17.
'^
ilaec cl qiiac scrpiunlur iisquc ad locurii
Ainhrosii siiiU cx
ordinaria
it>id.
820
I.IBKR
IV.
DIST.
XIV.
CAP.
I-II.
Unde Isaias^: A limore
liio,
Do)ni.ne,
conccpimus
et
pe-
perimus spirilum salutis. Est autem poeniteritia,

rita
iit
ait
inbrosi
"
iis
^,
mala praele-
plangere, et plangeiula itenim non commiltere.
Item
(iregorius^:
^
'^
Poenitere
est
anleacla
sic
peccata
cle-
flere et llenda
alia
non commitlere.
Nam
qui
alia ^
deplorat, ul
tamen
committat, a(ihuc poenilenliam agere aul ignorat, aut

si
dissimulat. Quid enim prodest,
peccata luxuriae quis defleat, et
adhuc avariliae aeslibus anhelal?)

134
llis
verbis
quidam vehementius inhaerentes, contendunt, vere

"^
poenitentem ultra non

caverit,
peccare damnabililer;
et
si
graviter
pec-
veram non praecessisse poenitentiam.

aliis
Quod etiam
Ait
muniunt
testimoniis
Irrisor
enim Isidorus^*:
est,
et
non
poenitens, qui
subditiis, sed
et ^
'',
adhuc
agit
quod poenitet; nec videtur Deum poscere

lacrymas indesinenter
accipere
subsannare superbus: canis reoersus

tens ad peccaluiu.
Miilti
ad vomitum'^,
fundunt
ad
poeniet
pec-
care non
desinunl.
Quosdam
peccati
lacrymas
poenitentiam
cerno, et afTectum poenilentiae non habere, quia inconstantia

tis
men-
nunc recordatione
lacrymas
fiiiidunt,
nunc reviviscente
usu, ea quae fleverunt, iterando commitlunt. Isaias'^ de peccatoribus

et
^
dicit:
Laoamini, mundi
plangit
eslote.
Lavatur
el
mundus
^.
esl
qui
praeterita plangit, et ttenda iterum

esl
non
admiltit
Lavatur, et
la-
non
mundus, qui
s
quae
.
gessit,
nec
deserit, et post
crymas, ea quae fleverat, repetit

Item A u g u
t
i
n u s
Inanis est
poenitentia, quain sequens
*
^'
V pomitmtia.
f
^
B add. iterum.
in libvo de
D om.
'>
'^
C ilenm.
inlerl.
Ed. ndd. posse.
U add.
summo
bono.
Z add.
^
est.
Z add.
qiii.
'
i:rf.
peccantibas, sed annoial:
k\\\,
peccatoribas.
IM. com-
inittit.
add.
illa.
'
Cap. 2G, 1S.
Sermo 25 (De
(5,
s.
Qiiadrag. 9)
149);
n.
(IM.
17,
c.
655);
cfr.
Ilugo,
Sam. Sml.
Ivo,
disl.
Ir.
c.
12 (P
1
L
^
176,
Abael., Ethica
C.
18
(PL
n.
178, 661);
Poenilentia
Decret.
3
(l.
I,
p.
15, c.
(P L
II.
161, 857);
Poenitentia est (1), De

iioin.
1211).
Homil.
in
Evantj.,
(6),
34,
I,
15
(PL
*
76, 1256); clr. Ilngo, loc. cil.; C.

II
VoenHenliam agere
el
ibid.
(l. (t.
1212).
Libro
Sent.
c.
16, n.
^
(P L 83, 619; C. Irrisor

II.
(11),
ibid.
I,
1213).
I,
Cfr.
'
Ilngo. loc.
cil.
I.
Hespic.
n.
Pelr. 2, 22.
Prov. 26, II.

cfr.
Cap.
16.
Polius
Isidor.,
(l.
I,
Synonym.
77 (P L 83, 845);
Ilugo, loc.
cil.;
C. Inanis
(12),
ibid.
1213).
LIBKR
IV.
DIST.
XIV.
CAP.
I-II.
821
peccala;
.
culpa coinquinat
nihil
Niliil
prosunt lamenta,
et
si
replicanlur
valet
veniam a malis poscere
mala denuo ilerare
Ilem
rit,
Gregorius^:
Qni admissa plangit, nec taraen deseReperiuntur qui saepius agendam poein
poenae graviori se subiicit.

Item
Ambrosius
putanl,
^:
niteiitiam
qui
luxuriantur
Christo.
Nam
.
si ^
vere in
Chrislo poenitentiara agerent, iterandam postea non putarent; quia

sicut
"^
unum
baptisma,
ita
est
una poenitentia
in
His aliisque pluribus
utuntur
assertionem suae opinionis.

est vera
Sed
Ambrosius^
item
''^:
dicit^:
Haec
poenitentia,
ces- 135
sare a peccalo .
Rt
iMagni
profeclus est renuntiasse errori

^
im-
butos enim
vitiis
animos exuere atque eraendare

^
virtutis est per-
fectae et caelestis c^patiae
Et ideo sane Ita definiri

tia
''-,
potest: Poenitentia est virtus vel gra-
qua coinmissa mala cum

et
emendationis
proposilo
plangimus
^
et
odimus,
plangenda ullerius coraraittere noluinus; quia
poe-
nilentia vera est in anirao dolere et odire vitia.
Unde
et flenda
illa
verba praeinissa:
Poenitere est anteacta

sic
deflere,
non corainittere , recte
accipi
possunt, ut non ad discilicet
versa tempora, sed ad

deflet
^
idem
referantur,
ut
lempore quo
opere flenda.
de-
commissa mala, non committat voluntate

verbis
vel
Quod innuilur ex
(iloral , etc.
consequenlibus:
Nara
qui sic alia
Minc
infanda
Iniut
Augustiiius^
ait:
Cavendura
agunt,
est,
ne quis existiraet,
posside-
illa
crimina, qualia qui
regnum Dei non

eleeraosynas
quoti(he perpetranda et eleemosynis quotidie redimenda. In

vita
melius est enira
mutanda,
et
per
a(]
de
"'
|)eccatis
praeterilis pro[)itiandus est Deus,
non
hoc eraendus
^
quodain
**
B commtirnlat. Z
'>
nhi.
V
sic.
add.
eal.
*
^
"*
l)
fidd. sfiper eitislolam
nd
Corinthios.
li
f Va\.
orn.
/ .
(j.
(inlcrl.)
add.
V add. anctorUdtibus. ^ U emundure. V udd. peccalii. V Z flet.

ilerum.
'
V emendandns ;
*
est
emendus.
Begnln paslor.
I2l3j.
;
p.
II
.'{,
c.
.'iO
dM.
(l.
I,
11,
109);
C.
Qui admissa
I.
(14),
ihid.
(l.
I,
'
Libro
De
poenitentia, c. 10, n. 95 (P
lill).
l*s.
''
16, 520); dr. lliigo,
loc. cil
C. Heperiuntnr (2), Ibid.

*
Super
40,
II.
Epist.
(Pl.
'^
17, 282).
ihid.
(l.
Arnbros.. Exposit. in
3.
"
1IH, serm. 22, n. 2
AmbroH.,
n.
I,
Enrhirid.
^
c
I.
70 (P L
265);
10.
(>.
ad Cor. 2, 7 (PL 15, 1512). Sane cavendum
est (18;, ibid.
12U;.
lU-spic.
Cor. C, 9 el
822
modo,
iil
LIBER
IV.
DIST.
XIV.
CAP.
I-II.
ea seniper liceal iiiipnne roinrniUere: nemini

etsi
**
enim dedit
si
laxamentum peccandi,
non
salisfactio
miserando
.
deleat
commissa peccata,
ieiunare et
congrua neglifâtnr
^
:
Ilem
et alia
Pius Papa
ergo a malis
Niliil
prodest liomini
nisi
orare
religionis
opera agere ^
sic
mens ab
nec
iniquitale revocetnr .
Qiii
menteni
velit,
revocat, ut
commissa plangal,
negligal,
**
et
plangenda commitlere non
sali.sfacere
vere
poenitel.
Nec ideo non

^
est
vera poenitentia, quia forte

Ille
post,
non
de proposilo, sed
est,
casu vel infirmitale peccabil.

sic
autem
irrisor
et
non poenitens, qui
commissa
lavatur
"^
plangit, ut plangenda voIlle
luntate vel opere committere non desinat.
etiam, qni
sed
post la-
crymas
mun(Jus,
repetit
id
quae
illa
flevit,
ad
'
lempus,
sulficiens
non
est
est,
mundilia
non
est ei
ad
salulem,
quia
136
est
momenlanea, non persevernns.

illu{P:
'"
Item
coinqninat
fructu
illiiis
Inanis est
poenitentia,
quam sequens
":
culpa
sic
intelligendum est:
Inanis est, scilicel "
carens
illius
poenitenliae,
est
vitatio
qnam seqnens
gebennae
'^
culpa non inquinat

adeptio
gloriae.
enim fruclus enim

Inin, et
^
illa
et
Mortificalnr
poenitentia et alia
anteacta bona,
per sequens peccafierent,
ut non
sortiantur
si
mercedem quam mernerunt cuin

et,
si
quam
'
baberent,
peccalum non succederet. Sed
de
[)ec-
cato succedenti poenilentia

et alia
ritate
agalur, et poenitentia quae

illa
'
praecessil,
anteacta bona reviviscunl; sed

Illa
si
tanlum quae ex ca',
prodierunt.
eniin
sola
viva
sunt
quae
in
carilate
fiunt"; ideoque,
per sequentia peccata mortificantur,

qiiae
per
snb-
sequenlem poenitentiam reviviscere possunt;

tate fiiint,
vero sine cari-
morlua
et
inania
generantur;
et
ideo per poenitentiam
reviviscere non
137
et
valent.
:
Similiter intelligendnm esl illud

illud: Nibil
Nibil [)rosunt
''
lamenta
etc,
valel',
etc. Si eniin
replicentur peccata, nibil valet
"
lirf.
non, sod nnnolal:
Alii,
nemini.
^
'^
D misernnda.
''
'^
D
"
facere.
ipsis.
V iuh\. non. D peccata. "' " ^ * * B quae. V om. B commaculot. 13 om. v B illa. VZ ergo. om. non. Z ed. coimiuinat; " V sunt. V alia. D vicunt, pro viva sunt.
^
0111.
.'uid.
(le.
D
'"
n{U\.
ah
lia
'
id est.
UB;
<?
'
B add. tamen. V add. illo.

""
^'
B add. veniam.
'
Epist.
I,
apud
Isid.
Meical. (P L 130, 112); elC. Sihit prodest (21), ibid,

cit.
(I.
I,
1211). Se(iu(MUia sumla suiil ex Hugone, loc.
LIBER
IV.
DIST.
XIV.
CAP.
I-II.
823
nihil
ad salutem vel ad veniam
in
fine
praecedens lamentnm, qnia

aut
peccala
si
rermquitur de vilae
ut
munditia; quia
dimlssa redeunt,
eis
ta-
quibusdam
deletis,
placet,
cum
replicantur; vel
ita
non redeunt,
et
*
men
propter ingraliludinem
""
reus
immundus
si
constire-
tuilur,
cum adhuc
De
hoc
expiandis
scilicet
implicalur, ut
iam
deleta
dirent.
tamen,
an peccata
redeant,
post
plenius
agemus ^
Similiter nihil
vilae
valet ad
salutem obtinendam vel ad munditiam

""
habendam, veniam
de malis
factis
poscere, et mala
denuo
iterare.
Ita
eliam intelligendum est illud quod idem
'^
Augustinus^
^ puniens
quod delenere, ut
Ille
alibi
ait^:
Poenitentia est
quaedam
dolentis
vindicta
in
se,
quod dolet admisisse^.

infra^:
^
Et
Conlinue dolendum est de
^"
peccato,
clarat ipsa
dictionis virtus:
in
poenitere enim est
poenam
'
semper puniat
se
ulciscendo,
quod commisit peccando.
poenam
nitentia
lenet,
qui semper vindicat
quod commisisse
in
'^
dolet.
Poe-
igitur est vindicta

Qiiid restat
semper puniens
se,
quod
dolet
comre-
misisse .
finitur,
nobis, nisi dolere in

Si
vita? ubi
enim dolor
quid
deficit et
[)oenilentia.
**
vero poenitentia
et
finitur,
linqiiitur
de venia? Tamdiu
gaudeat
speret de gratia,
^:
quamet
diu suslentatur a poenitentia. Dicit enim
Dominus
Vade,
ampoe-
plius
"^
noli peccare.
le
Non
Qiiod
dixit:
ne pecces, sed nec voluntas pecservabitur,

nisi
candi in
oriatur.
quomodo
Hic ^
dolor
et
in
nitentia continue custodiatur?
semper doleat
sed
de
dolore
gaiideal; et iion
sit
satis
quod
doleat,
ex
fide
doleal, et
non
138
semper
''
doliiisse doleat ^ .
vel
De poenitenlia perfectorum
gendiim esl quod supra dixit',
ad
salutem
sulTicienli
inlelli-
scilicet:
!t
Poenitentia est vindicla
semper
" Ui)
piiniens qiiod
commisit;
*
'
alia
huiusmodi.
lla
UD;
<'d.
''
,'1(1(1.
in.
B nc.
i)
UVZ;
r
ed. mnlefttclis,
pro
tnalLs fnctis.
^ Ed.
V
'"
(jin.
''
dicit ;
'
oni. a. n.
*
I)
(int(3rl.)
H
"
.'idd,
'
snnpcr.
commisisse.
Z pro.
add. hnc.
IJ
ipsins.
"
"
add. enim.
lla
MZIJ;
ed. add. se.
V
''
Z add.
erytt knnin.
est.
add. inm.
^ Ed. ei
hinc.
\ add. sc
'^
diclum
Dlsl.
XXII,
c.
c.
1.
II.
l)e
iira
40,
II.
et
Aug., ibid.
ft.
I,
19,
.'15
fPI.
K,
I,
fnim poenilentia c. M2K); mcivpio locii.s

^
Aiit,'.,
8, n.
(\.
ii.
22 (IM. 2K (PI,
iO,
120).
Voenilentin esl (4),

W),
Ihld.
1211).
'.'ij,
loaii.
ilMd.
1.3,
Il2i);
C. Si Apostnhis
ibid.
(l.
1212).
824
llliKJ
LIBKR
IV.
DIST.
XIV.
CAP.
III.
vero:
Si
poeriitenlia finitur,
nihil
de
venia
relinqui-
Inr , (liipliciter accipi potest.

Si
eninn,
iuxla
quorundam
inlelligentiam, peccata dimissa
re-
deunt, facile est inlelligere, nihil de

diinissa iterum " replicantur.
venia
relinqui; quia
ille
peccata
Sicut
enim
qui ex servitute in
et
libertatem
manumittitur, interim vere liber

in
est,
tamen
propter
peccata
ofTensam,
servitutem postea
revocatur;
sic et poenitenli
'^
vere dimiltuntur, et tamen propter offensam quae
replicatur, iie-
rum
redeunt ^
Si
vero non redire dicantur, sane potest

peccata
dici,
etiam
sic
nihil
de venia relinqui; non quod dimissa

sed quia propter ingratiludinem
stituilur, ac
si
iterum
'^
imputentur,
con-
ita
reus est
et
immundus
illa ^
redirent.
Cap.
III.
De soLemni
139
et:
lllud
el
iinica poenitenlia.
autem^, quod
Ambrosius^
ita
ait:
Reperiuntur
,
elc;
Sicut
unum
baptisma,
et
una poenilentia
non secun-
dum
generalem, sed secundiim specialem

"
morem
Ecclesiae de so-
lemni poenitentia dictum

celebrata non ileratur.
intelligilur,
quae apud quosdam semel

Poenitentia
aulert, et
Item illud aliud
Ambrosii^:
fructum
'^.
semel
usiirpata
nec vere celebrata
et
prioris
usum
in
sequentis
'
amittit, de solemni intelligitur
Solemnis vero poenitentia, ut
Ambrosius
in
eodem
et
ail,
est
quae
pro
fit
extra ecclesiam
in
manifesto,
cinere
cilicio,
quae
gravioribus
VA
illa
horrendisque ac manifeslis
est
delictis
^
tanlum impo-
nilur.
non
iteranda
pro reverentia
(iat.
Sacramenti, el ne
vilescat et contemptibilis
hominibus
"
oin.
Alii,
oni.
f
<"
\)
;i(Ul.
saepe.
^
Ed. cl V Z B oiu.
^*
*
'
Erf.
annoial:
itevum.
'^
vevo.
'
V add.
est.
o\w.
r.
B con-
sefiuentis.
nrcipitur.
propter recercntiam, pro p.
Gralianus
in
C.
esl.
(Juamcis caute (22),

-
ibid.
(l.
I,
121
o),
ox
12
quo
loia
liaec
explicalio excerpia
'
(t.
Cfr.
II,
Uivô,
n.
Sum.
Sent.
ir.
6, c.
(PL
176, 150).
Libro
I,
II
l)e
poenitentia,
c.
lOi (P L 16, 622); C. In salicibus {Ti) ibid.
1223).
LIBER
IV.
DIST.
XIV.
CAP.
IV.
82S
salnbriler provi-
Unde
Auguslinus^:
illius
Qiiamvis caute
et
sum
sit,
ut locus
iiumillimae
viiis
'^,
poenitentiae
utilis
semel
in
ecclesia
concedatur, ne medicina
minus
esset
aegrotis,
quae
lanto magis salubris est, quanto
minus conlemptibilis
fnerit; quis
tamen audeat Deo dicere: Quare huic homini, qui

tiara
post
poeniten-
primam rursus
se
laqueis iniquitatis obstringit,
adhuc ilerum
quae
pro
parcis ?
Or igenes
talis
fidei.
^'
quoque
de
hac solemni
Si
poenitenlici,
gravioribus criminibus iniungitur, ait:

invenerit,
non aliqua culpa mor""
quae non
vel
in in
crimine mortali, non
in
blasphemia
haec
culpa
sed in sermonis
morum
ita
vitio
consistat,
semper
reparari potest, nec interdicitur
aliquando
de
huiusmodi
in
poenitentiam agere. Sed non
de gravioribus criminibus:
gra-
vioribus enim criminibus semel lantum poenitentiae conceditur locus.
Communia, quae frequenter incurrimus, semper poenilenliam recipiunt et semper redimuntur. Communia dicit peccata venialia et forle mortalia quaedam, aliis minns gravia, quae, sicut saepe committuntur, ita frequen"*,
ter
per poenilentiam redimunlur. Sed de gravioribus criminibus

scilicel
semel tantum agitur poenitenlia,

si
solemnis:
nam
^.
et
de
illis,
iterenlur, iteralur poenitentia, sed
non
solemnis
Quod lamen
in
quibusdam
ecclesiis
non servatur.
Cap. IV.
Qaod peccala saepe dimiltuntur per poenitentiam.

Quod vero
ler
poenilentia non semel
tantum agalur, sed frequen- 140

venia praestetur,
plu-
iteretur, et
per
eam frequenter iterum

s
t
ri[)us
Sancloriim teslimoniis probalur.
Ait
enim A
11
gu
11
s ^,
scribens conlra (piosdam haereticos,

(!sse
qui peccantibus post baptismum semel tantum diciibaiit iilihMn
"
**
I)
Inlis;
0(1.
((
Z
I)
,'1(1(1.
vft. ^
V,
''
\i
fnm-nlis.
'
"
lla
U V;
(mI.
vrl.
h ndmitlunt.
"
snepc.
om.
1)
oni. s. n. s.; cl
om. hnnen
'
Kpist.
1*'>3
(alias
ril.
54)
''
Ad Mncrdnnium,
\h In LpvU.
:
c. 3, n.
(2/),
'
is
rautf, si'pra
lloriiil.
V.))
(PL 3.3, f).')6); n. 2(IM;L 12,

iO,
I
C.
QunmMn-
'KiO);
-iHicr, iiliirihij'* aliis omissis, a(li(cil vorlia
sed nnu
.'i,
iln
II
de (jrnviorHius rrinnndnis.
(\*\.
Lihro
l)r
vern
et
fnlsa
pneniteulin,
v.
n.
116);
(!.
y\dhur
nstnnt (32;, ibid.
826
poenitenliarn, ila:
LIBKR
IV.
DIST.
XIV.
CAP.
IV.
""
Adliuc instant
sobrii,
perfi<Ji,
qnoniain
sapiunt plus
quam
Elsi
oportel
\ non
sed
excedentes
mensuram, dicunl^:
la-
semel peccantibus posl baptismum valeal poenilentia, non

peccanlibns proderit iterala; alio(]uin
men saepe
catum
remissio ad pecsi
esset incitalio. Dicunt
enim
Quis non
semper peccarel,
semper posset redire? Dicnnt enim Dominum incitatorem mali,
si
semper
per
popiiitentibus
subvenit; et
ei
placere peccata, quibus semconslat
praesto est gralia.
Erranl
autem:
enim,
ei
si
multum
ea ama-
peccala displiceie, qui seinper praesto est eadestruere;

ret,
non
ita
semper ea
A(l
deslrueret.
''^
Idem
Macedonium
iit
In
tanlum actam
^
bominum
iniquitas
aliquando progredilur,
allaris reconciliationem,
etiam
post
vel
poenilentiam,
post
vel
^
similia
graviora
committant.
Et
tamen
Deus
tribiiit,
facit
etiam
super
tales
^,
oriri solem
suwn
^,
nec
minus
salutis.
quam
ante Iribuerat
eis
in
largissima
locus
ille
munera
vitae ac
Kl
quamvis
ecclesia
poenitentiae
non
concedalur, Deus tamen super eos suae patientiae non obliviscitur.
Ex quorum numero
luptalis blandimenta
si
qui*s
nobis dicat: Dicile

si
'',
utrum mibi
ali-
quid prosit ad vilam futuram,
in
si
ista
vita
illecebrosissimae vo-
contempsero,
si
me
poenilendo
si
vebementius
si
quam
prius excruciavero,
largius
^
ita
uberius
',
flevero,
melius vixero,
pauperes
sustentavero
desipit,
!
si
caritate
ardenlius
flagravero;
tibi
quis vestrum
ut buic homini dicat: Nibil

vilae
ista
in
posterum proderunt
Avertat Deus tain
Vade, saltem
^
buius
suavitate fruere
lis,
immanem sacrilegamque dementiam . Ilem, loannes Chrysostomus* De reparaUone lapsi: Tanunquam milii crede, talis est *^ erga homines pietas Dei
:
spernit poenitentiam,
si
si
ei
sincere
et
simpliciter
olTeratur; etiam
velit reverti
ad
summum
quis [)erveniat malorum, et inde tamen

fj^cil
ad
virtutis
viam, suscipit libenter, ampleclitur,

''
omnia quate-
nus ad priorem
revocet statum.
Quodque
^
est
adhuc praeslantius
^
'
"
*
Il(1.
l^d.
iiui.
Kd. add.
f el
enijii.
^
Z D peccanlibus.
^
U om.
ol
B peraclam.
^
V om.
B om.
'
Ed. ndd. milii.

'"
add.
vel suscepero.
Ed.
nostrum.
D iuanem.
D om.
" Erf.
nnnolal:
Alii,
pristinum.
'
Hcspic.
(l.
I,
Uom.
12, 3.
^
Loc.
cil.
pag. 825
*
in
nola
I
l,
cl C. In
tantum
(33),
ibid.
1221).
Hespic. Mallli. 5, 43.
Libro
Ad Theodorum lapsum
(t.
I,
(idliortntio n. 6 (P(l
L 17, 2S4); C. Tatis milii (28), ibid.
1218).
LIBER
et eminentius, etiann
si
IV.
DIST.
XIV.
CAP.
IV.
827
non poluerit
quis
et
explere
omnem
satisfa-
ciendi ordinem,
qnantnlamcnmqiie tamen
poenitenliam;
quamlibet brevi temipsam, nec

.
pore gestam non respnit

patitur,
suscipit etiam
qnamvis exiguae, conversiouis perdere mercedem

^
Exemplo
David
^
etiam hoc idem astrui polest.

et homicidii vein
enim per poenilentiam adulterii simul

et
niam impetravit;
Mieratione,
tamen graviter postea deliquit

ostendit.
^
populi enu-
quod populi multiludo prostrata

quod Angelo
ferienti
lllud
autem
mirabile
est,
plebem
se
obtulit,
dicens^:
Grex Ule quid fecW? Fial manus tua in me et in domum patris mei. Qno facto slalim sacrificio dignus iiidicatus est, qui absolutione aeslimabatur indignus. Nec mirum, si tali sua ^ oblatione
pro populo, peccati sui adeptus est veniam
se pro plebis eirore, peccala diluerit^.
His aliisque pluribus testirnoniis evidenler ostenditur, per poe;
cum
Moyses, offerendo
nitentiam
et
"*
non semel tanlum, sed saepius nos a peccatis surgere,

agi.
veram poenitenliam saepius

semel
Volun/arie enim peccantibus
nohis, ut ait
Apostolus^, non
secundus
liaplismus;
relinquitur hostia pro peccatis,
secuniJa scilicet, quia
tanlum
Christum oportuit pati; nec

vero
relinquitur
nilenlia
et
relinquilur
secunda
poe-
tertia
et
ait:
deinceps, ut
<<
loannes Chrysostomus^
quod quidam
hic ex-
super hunc locum
Sciendum, inquit,
occasione
surgunt \
horum
tertio el
verborum
deinceps.
poenitentiam
auferenles,
quasi per poenitentiam non valeat peccalor post
lapsum resurgere
^
secundo
et
Veium
hostiam
in
hoc etiam
fil ^
poenitentiam
non excludit, nec propitialionem, quae saepe

sed
per poenitentiam,
baplismum secuiidiim
"
lla
et
UV
ecl.
rxemplis
^
V insurgunl.
Heg.
V Z
orn.
V perculicnti. ^ V oin.
sui.
B om.
p. p.
'
II.
12,
13.
Cfr.
^'
Ilugo, loc.
Arnliros.,
i.
1,
cil.
(P L 176, 150). David,

10,
c.
iês
21,
'P L
I
17
i,
ei
I.
Paralip. 21,
17.
I)e npolofjia
*
7, n. 1^8
'"'
f^b't);
C. lllud cero (26j,
TiMd.
1217).
Ilchr.
10.
Hoinil. 20,
n.
(PtiL 63,
143).
828
f.IBER
IV.
DIST.
XV. CAP.
I-VII.
DISTINCTIO XV.
Cap. I-VII
.
Quod pluribus irreiUus

nisi
141
et
peccatis non polesl vere de
uno
poenilere,
de omnihus poeniteat.
auclorilalibns
illorurn
et
ila
Et
qui
^
siciU
[)rcaeiliclis
error
convinciUir,
a
lai)su
poenilentiam
frequenter
saepius
agendani
"",
per
eam
peco[)inio
canles
surgere
diffitenlur,
eisdem
illorum
elidilur, qui
pluribus irretitum peccatis asserunt de uno vere poeposse

sine alterius
nitere
eiusdemque veniam a Domino consequi
poenitentia.
Quod etiam auctorilatibus astruere conantur. Ait enim Propheta ^: Non iudicabit Deus
vel ut
alii
his in id
ipsum,
Si
transtulerunt:
illi,
Non consurget duplex

illo
trihulatio.
ergo, inquiunt
aliquis sacerdoti fuerit confessus unun) de duo-
bus
vel
pluribus peccatis, et de
^,
iniunclam
sibi
a sacerdole sa[leccato
tisfaclionem expleverit
plius
^
ceteris lacitis,
non pro
ad
illo
am-
iudicandus
est,
de
quo
satisfecit
arbitrium
si
sacerdolis,
qui vicem Chrisli in

catur, bis in 142
id
Ecclesia geril.
Ideoque,
de eo iterum iudi-
ipsuin iudicat Deus, et consurgit duplex tribulatio.

illud
inleiligi,
Sed
suppliciis
de his^ tantum oportet

in
qui praesentibus
su[)er
commulantur
fiunt
^,
bonum
^,
et sic
[jerseverant,
quos
non consurgit duplex

et deteriores
tribulatio.
Qui vero inter
flagella
duriores
ut
Pharao
sit
praesentibus aeterna conneclunl,
ut temporale supplicium
eis
aeternae [)oenae inilium. liide Au^,
gustinus:
ci[)iet
/gnis succensus est
etc.
'^
id
est,
vindicta hic
'.
iii-
et
ardebit usque
ad e.xtremam damnationem
omnes
IIoc
con-
" Ul lexlus unilas salvelur,
ruljricns luiius (lisliiuMionis suppiiiuimus,

aliier
'^
00 vel
piuila
inajjis
quod
codcl. in
''
dividendo lcxlu
omnino
proced.ini,
D add. per. Cd. add. i\ou putnut. f \\ add. rnjo. ' V pro iterum. e. nitpnlinm impleveril, ^ V iu furore meo. V dieiu ddmnntiouis. rint.
indicare videnlur.
.v.
'
quam caD poe'

''
'
V B
fuc-
'
Nahum
1,
9.
Cfr.
in
txod.
lilossa
c.
c.
7 seq.
LVul.
.32,
22; cuius expli-
calio csl
cilal
sccundum scnsum
ibid.
apud Lyranum,
(jui
pro
.Auj^Misiino
Gregorium, XViil. Mornl.
22, n. 3o
(PL
76,
)6).
LIBER
tra illos
IV.
DIST.
XV. CAP.
illiid,
I-Vll.
829
notandnm
in id
est,
qiii
dicnnt,
scilicel:
Non iudkahit
qnia qnidam
^
Deus
bis
ipsum, ad omnia
alii
perlinere
flagella,
hic flagellis
emendantnr,
hic et in
aeiernnm pnninntnr
[Cap.
11].
Qninqne enim modis
llageila contingnnl: vel nt inslis 143
merila per patientiam angeantnr, nl lob^; vel ad cnstodiam virtu-
tnm, ne
""
snperbia tentet, nt Panlo^;

vel ad
vel
ad
corrigenda peccata,
^
sicut Mariae lepra*;
gloriam Dei, ut de
^,
caeco nato'^; vel

videatur, quid in
ad
initium
t)oenae,
ut
Herodi
quatenns
hic
inferno
eos'^.
seqnalur,
secundum illud^:
Duplici
contritione
contere
llla
ergo auctoritas
Nahum'^
non cogit nos sentire, omnia

^ .
quae temporaliter puniuntur, non ullerius a Deo punienda

Nain
[Cap.
lll].
etsi
super enndem locum
llieronymus
in
dicat, 144
Aegyptios et Israelitas a Deo temporaliter pnnitos, ne
aeternum
punirenlnr, non est tamen de omnibus generaliter intelligenduin. Ait
enim sic^:
Qnod genus humanum dilnvio, Sodomilas igne, Aegyptios mari, Israelitas in eremo [êrdidit, scitote ideo temporaliter
pro peccatis punisse, ne

hit
in
aeternum puniret
ei'go
^
quia /<o?Muc/?6'a-
Deus
his in id
ipsum. Qui
[)nniti
sunt, [wstea
non pu-
nientur; aliofpiin mentitur Scriptura, quod nefas est dicere.

Attende, lector, his verbis et cave, ne de
inlelligas,
omnibus generaliter
etsi
sed de his tantum, qui inter ipsa flagella poenitentiam

in
egerunl, credentes
Deiim llebraeorum; quam,

^^ .
brevem
et
mo[)ost
mentaneam, lainen non respuit Deus Qiiod autcm (jui [)'r temporale flagelhim non corrignntnr,
aefternaliter
in
145
[inniantur,
ibidcin osleniht,
agens de
levia
^
fideli
deprebcnso
et
adulterio, qni decollatnr;
ubi
ostendit,
peccata brevi
temporali
"
*
supplicio
[)urgari,
magna vero
"
diutnrnis
Dominc.
aeternisque
''
add. eos.
^
''
V D om.
^
Ed. cl
nd<l.
oin.
Z punirenlur.
Toliis
hic
vcro.
Z om.
('.
'
lonis
vj
<iimliis esl ex CJraliano

el ex C. hjnis
^
sti|K'r
Siinl plnres (42),

(i.
1,
De
10.
Poenilenlia, disl. 3,
'
I,
succensus
II.
cst (i.i), 12,

7.
'
iljid.
"
I22S
Niim.
^
ei
siMp.
Hespic. loh.
liespir.
cil.
1,
12
.3.
sefi^j.
"
Hespic.
Acl.
Cor.
Uespic.
17,
IK.
12,
loan. 9,
Urspic.
ci
12, 23.
lcr.
(irarmii.,
Can.
Sunt plures,
(V\.
2?',,
iihi
Tere
lolnm se(piens
lii
capiiiiliim.
\),
Ilacc
(ic
(piiiupK;
"
rnodis nngellornm siimla

rii.
'"
siiiil
cx Reda,
Mnftli
;
(Pl. 92, U\).
Loc.
.13.
In
\(thum
il.
I2:{K;; cfr. (irn. 7, il
W),
2i;
xod.
U, 2S
Niim. 11,
Kx
Suul plnrcx.
>
II.
LoMBARni
19
830
LIHKR
ila
IV.
DIST.
XV. CAI.
I-Vll.
suppliciis resei'vari,
(]e[)rel)eiisus
in
inquiens^:
(lecollelur,
Qiioeral
liic
aliquis.
si
fidelis
adullerio
quid de
dicitur:
el
eo
poslea
fiat?
Aut
enim
his in
[)unieUir, el falsuui
i(l
esl
quod
Non
^
iudicabil Deus
est adulteris, ut
ipsum
[)oena
aiit
non [)unielur,
ut
oplandum
hic
brevi
piinianlur,
IVuslrenlur in
cruciatus aeternos.
Ad quod res[)ondemus, Deum, ut

mensiiras;
et
omnium
non
deliinc
rerum,
ita
sup-
pliciorum quoqiie scire

iudicis,
praeveniri
sententiam
nec
illi
in
|)eccatorem
exercendae
[)oenae auferri
lui
potestatem; et magniim [)eccalum magnis diiiturnisque

tibus.
Si
crucia-
quis vero
in
^
punitus
sit,
ut
ille
qui
^,
Israelilae
tales
maledixe-
ral
^,
et qui
Sabbalo
ligna
collegerat
[Dostea
non
pii-
niri,
quia culpa levis

ciilpa
Ilic
"*
praesenli
supplicio
com^jensata
sil .
Levis
enim
levi
supplicio compensalur.
inniiit
satis
llieronymus^,
in
gravia [)eccata et hic pu-
niri
gravi siipi)licio et
fiiluro
punienda aeternaliter, de quibus

levia
[)oenitentia
tiir,
non
jigiliir
iiiter
llagella;
vero,
([iiod
quae
in
hic
puniunlieri
levi
[)oena conqênsationem
et
^
reci[)er{';
bonis
noii
ambigimus;
Satis
in
malis forte
Iit
etiam
ita.
iam
eis,
ap[)arel,
quod
ei
illi
de
prophetia
induxerunt
non
facere pro
qui dicunt,
qui crimen sibi reservat, de alio ve-
niam
146
"
[)ra(\slari
per [loenitenliam.
aucloritates inducunt.
Alias
Ait
quoque
PluU Dominus super unam civilalem, el super alleram non plaiL ^, et candem civitatem ex [)arte compliiit el ex parte aridain relinquit. Ciim ille qui proximum odil, ab aliis viiiis se corrigit, una eademque civitas ex [)arte comenim (iregorius^:
[)luit
et
ex
[)arle
arida remanet; ([uia sunl quidam,

iii
([ui,
cum
non
([uae-
dam
vitia
resecent,
aliis
graviter [)erdiirant .

Item
Ambrosius":
Deus
^
Prima consolatio
secunda
'^
est
',
([uia
obli-
viscilur misereri
desit,
c
[)er
[)unitionem,
iibi, elsi
fides
i)oena satisfacit et releval

lla
13
el
Evl'.;
cd.
diii
Evi'.
;iniiolnl:
''
In
oi"igin;iIi,
''
sine
in:
nlii:
'^
ul
vou
hts.
fruslrpntur
*'
iii
uelcruoa cruciulus.
^ \
li
oin.
''
oin.
*
;i(hl.
(ticeus.
oin.
"
1)
ctium.
;ulii.
sihi.
t)
oin.
Hicron., loc.
'^
cil.
piiniin
I
inrci-ins;
='
C. (Juiwrat
15,
3.').
ttic
*
aliijuis
( 5
i),
ibid.
U-
I,
1220).
1(1.
(I
'
ClV.
\.
Levii. 2i,
S^l.H);
i.
,Nnin.
Libio
lu Ezecli. Imin.
(li<t.
t
n. 2.3
I,
[V
7(),
MMhoieniis
i,
^*
C. /7/^//
Domiuus
2;
(iO), l)e Poenilenlin,

18,
n.
.3
I22i).
.Ainos.
10.
7.
'
lu
/\v.
ItS, senno
n.
(PL
lo,
io3).
ibid.
Kc^pif. Ps
7(),
.\inl)i()s.,
ihid.,
C Vrimn cousotatio {W),
LIBER
IV.
DIST.
XV. CAP.
Si
I-VII.
831
Katione quoqiie
utuntur dicenles:
is
qui
unum peccatum
fuerit confes-
confitetur, altero lacito, satisfactionem a sacerdole iniunctam expleverit

",
nunquid
utroque
si
et
peccatum tacitum
conversus
sus, pro
ei
poenitentia
imponetur''? Longe
hoc videlur
"^'
a ratione et Ecclesiae consuetudine S quae pro eodem peccato,

reiterelur, nulli
bis
nisi
poenitentiam imponit.
et
Fnit ergo
illa
condigna
peccati satisfactio,
His responderi
unde
peccatum deletum videtur.

Illud
potest sic.
Gregorii
^:
^
Pluit
Domi-
147
nus
, etc, non ad criminis veniam, sed ad operis

est,
peccati deser-
lionem referendum
ut ideo pars civitatis dicalur complui, quia

cui
ab actu
et
delectatione peccati,
liabeal.
ante
serviebat,
pliivia
modo
illa
cessat;
conti-
non quod eius veniam

nentia,
id
Vocaturque
talis
qua
ab opere peccati revocatur, quia ex fonte gratiae Dei

poenitentiam veniat, vel
cordi instillalur, ut vel sic paulatim ad
eo minns a Deo puniatur qui diuturniori delectatione et actu peccati
maius
sibi
tormentum accumulasset
'\
Si
vero ad indulgentiam
^
reatus pluvia referatur, evangelicae sententiae

Si
conlraire videbitur.
^
enim
propter immisericordiam, qua
quis
proximo
non mise-
tur, etiam
quae sunt dimissa replicantur ad poenam, multo magis

propter
ille
quae nondum sunt dimissa,

reservari probantur.
tiitus est,
nisi
odium fraternum ad poenam

ait
Et
si
qui arbiter suae volunlalis consti-
non potest inclioare novam vitam, ut
Augustinus*,
indulgen-
poeniteat
eum
"
veteris vitae,
quomodo ad novitatem
ait:
liae
perveniet, qui odii

Illud
vetustatem non deposuit?
etiam
quod
*
:
Ambrosius
deest
Eisi
fides desit,
in
poena
sed
salisfacil , etc,
non de
(ide intelligitur,
qua crcditur
Deum,
de conscientia
subest.
deiicti
enim
fides
cum
peccati conscientia
Nam cum
delicla
omnia nemo
intelligat ^, est
aliquando
I
in
homine peccalum, cuius non habet conscientiam. Unde Apos to u s ^: Nihil milii conscius sum, sal non in hoc iuslificatus sum. Cnm
^*
U compleierit; Z
*
hnpleverit.
^
'
''
Z add. tmihim.
est.
''
'^
add. nou
f
\)
('(jiii'
dem quin iam B rnayis.

'>
de alleru poenilitit.
\\
V operntionis.
''
qmw.
Z cnmulnsset.
liiiiiis
Kd. ci H add. suo.
VZ
nutem.
Kalio a d!fensoril)ii8
^
orroris
addiicla,
scil.
(oiisuctudo
Kc(lL'>iat',
iion
con.slal.
Tola
scnj.
iiilciprelaiio lcic
nliiiuis (ii),
'
ad
liliciaiii
cxccipla
Ilu-o,
*
csl
cx (iia-
liano siiper C, (Juaernt

ir.
<i,
lnc
).
(l.
I,
I220)i
18,
:{2.
dr.
Sinn. Sent.
X\\
"
c.
13
c.
(PL
2,
"
ITG,
\'o\
Hcspic.
.Mallli.
Sermo
23.
(uiias
liom. SO)
P.S.
n. 2
I.
(PL
C.r.
1,
39,
i.
i:)37).
IJcspic.
Ho-ii.
U,
llcspic.
1H,
13.
832
LIRKR
IV.
DIST.
XV. CAP.
I-VII.
igitur flagellalnr quis pro
peccalo, cuius non esl
conscius,
si
pa-
tienter fert
forle
illa
poenam et humiliter amplectitur, cogitans se peccalum intelligit, et pro eo puniri a Deo, poena habere, quod non
""
satisfacit et
releyat gravatum.
^
148
Ad hoc autem, quod obiicitur

factio
de
satisfactione illa: Si
si
satis-
non
fuit,
iterum imponenda est;

^
vero iterum
imponenda
non
est,
satisfactio
fuit;
et
si
satisfactio fuit,
.veniam impelravit;
ille
responderi potest, satisfactionem non fuisse, quia

poenitentiae non
\isl fecit
dignos fruclus
enim
satisfactio poenilentiae, ut ait
Augustinus^,
pecca-
torum causas excidere, nec suggestionibus earum aditum indulgere.

149
Idem*^:
Sane qui scelerate vivunt, nec curant

et
talem
vi-
tam moresque corrigere,
inter ipsa facinorosa

sibi
sua eleemosynas
frequentare non cessant, frustra ideo
blandiuntur, quia Domivobis.
nus ait^*: Date eleemosynam,

Hoc enim
^
et
ecce
omnia munda sunt

.
quam
late
pateat,
non intelligunt
Multa enim sunt
genera eleemosynarum, quae
cum
facimus, adiuvamur: non soliim
enim qui
dat
esurienti
cibum,
sitienti
'^
sed etiam qui dat veniam poenitenti
huiusmodi^^; eleemosynam dat; etqui emenpotum,

et
dat verbere in
vel
quem
^
potestas datur, vel coercet aliqua
disciplina,
orat,
ut
ei
dimittatur peccatum, eleemosynam dat, quia

.
mise-
ricordiam praestat
150
[Cap. IV].
Multa enim bona praestantur

et
invitis,
quando eorum
esl,
ronsulilur
ulilitati
non voluntati
in
^
Sed ea maior
peccavit:
qua ex
'
corde dimittimus, quod
nobis
quisque
minus
enim
magnum
illud
tibi
"
est erga
eum
'",
esse benevolum, qui
nihil tibi fecit mali

et
ei
multo grandius
malum
possis
vult,
^
et,
si
tuum eliam inimicum diligas, potest, facit, semper bonum velis,

ut
(jui
faciasque
quod
'
si.
obiiciunt.
^
.'uld.
)ion.
e.
D
^
add.
lla
Enchiridio,
ed. peleuti.
V
D
dicit.
B autem.
V
*
etc,
Erf.
pm
h.
UD;
'
Z Ipost
correcl.)
'
add. nobis.
mundus. "' V add.

3,
bonutn, sed
annoial:
Alii,
moijnum.
^5/.
'
Hespic. Mallli.
o8, 094);
c.
8.
po|\s Cennad. De ecclesiast. (togmntibus,

(l.
I,
c.
.'U
(PL
C. Satisfactio poenitentiae (3), ibid.

10,
1211).
'
''
Augiisi.,
Enchirid.
75 (PL
^
267).
c.
Luc.
'
1i,
il.
Hespic.
Mallh.
c.
25,
cfr.
37 seqq.
III.
Aug., ibid.
lit.
72.
Augusl., ibid.
Ibid.
73;
Seiit.
disl.
X\\
Mairistri.
LIBER
o
IV.
DIST.
ait:
^
XV. CAP.
I-VII.
833
el
Quod
ergo
Dominus
itane
Date
eleemosynam,
sumus, ut
eleemosynas
oninia
creden-
munda
rint
^
sunt vobis^;
intellecturi
non
tibus in Christum
munda
eam
sint
omnia,
si
istas
dede-
?
"*
Qui
""
vult ordinate
sibi
dare
eleemosynam a
^
se debet pri-
mum
incipere, et
primum dare
^
[Cap.
V].
Est
enim
^
:
eleemosyna
opus misericordiae,
largissimas
veris- 151
simeque
^'
dictum
est
Miserere animae tuae, placens Deo^.

per
Non ergo
se fallant qui
eleemosynas
se
frucin
luum suorum
vel
pecuniae
impunitalem
ita
emere aestimant,
eis
peccatis permanentes,
quae
diligunt,
ut in
optenl versari.
Qui vero diligit iniquitaiem odit animam suam ^, et ^ qui odit animam suam non est ei misericors, sed crudelis: diligendo quippe eam secundum saeculum, odit eam secundum Deum. Si ergo vult ei dare eleemosynam, per quam fit munda, odiat eam secundum saeculum, et diligat eam secundum Deum ^ . Hac eleemosyna, quam sibi homo primitus debet, ir.undan''
tur interiora.
Ad quod Christus hortans ait^: Mundate
quae
vero
intus svnt.
Immundis enim
et
ni/iil est ait
mundum;
sed polluta sunt
eorum mens
sunt
conscientia^, ut
Apostolus. humundi
qua creditur
in
omnes,
quos non mundat
fides,
Christum; de qua scripSed ne

istas
lum est^: Mundans

quae
fiurit
fide
corda eorum.
eleemosynas,
de fructibus lerrae,
scilicet
'
respuere Cliristus videretur, haec, iudicium et caritatem Dei,

et
inqiiit,
oportuit facere,
^^,
illa
non omittere
id
esl
eleemosynas frucluum terrenoruni
^^ .
[Cap. VIJ.
maiieiiles,
elsi
I'^x
his (Jatur
intelligi,
quod
in
peccato mortali per- 152
eleemosyiias
largas
faciaiit,
noii noii
i[)sis
tamen per eas

incipiunt.
sa-
tisfaciunl, (juia iiiordiiiale agunt,
(Jum a se
Nec pro-
prie (Jicilur eleiMiiosyna lale 0[)us, diim sihi
crudeles (ixistunt.
"
'^
Z Date
ita.
<^
et
ddhilur tohis
;(J(1.
iJ
etc.
'^
pro
\ii\.
I). e.
e. o. in. s. r.;
^*
lid.
Kfl.
niim.
o\\\.
V oin. \ misevicordia.
*
e.
o.
vi. s.
v.
rcrtissicst.
meque.
[}
jd est;
om.
V jtrimns ; B
prins.
sciticct,
pio id
'
Ibid.
c.
7.'i.
''
ll)i(i.
c.
10.
i-ccli.
.'iO,
24.
Aii^., iljid.
Vs.
10,
(j.
"
Aiij^.,
iljid.
v.ll. Kiian) rjnnn sc(|imnliir sccimdiiin scnlcniinm

^
ll)id. c. '"
76,
n.
20 invefiinnlnr.
11,
Matlli.
il)id.
23,
c.
2;.
'
'l'ii.
1,
l."i.
"
Ad.
I'i,
11.
HeHpic. Luc.
42.
"
Aiig.,
Tr,.
834
LIBER
IV.
DIST.
XV. CAl>.
I-VII.
non placenles Doo. Non

(]nani
((
iîtur dicenda est
illa
peccati
in
satisfactio,
quis
agit
pro uno peccato, duin perdurat

et alia
altero;
nisi
quia
re-
nihil
prodest ieiunare et orare

si
bona agere,
mens
vocetur a peccato".^: et
aliquando conversus
tacitum
ei
pecca-
tum
153
sacerdoli fuerit confessus, de utroque
imponenda
sed
'^
est salis-
factio,
quia de
^
^
primo condigne non tamen
satisfecit.
Quibusdam
vi(Jetur fuisse satisfactio,
infructuosa,
dum
in
peccato altero persistit''; percipielur aulem
fructus eius,
incipienlque proficere,
cum
peccati alterius poenitueril.
Tunc enim
ulrumque
mitus
dimiltitur peccatum, et satisfîctio praecedens vivificalur,

sicut
quae fuerat mortua;

vaiet,
ii]
baplismus
illi
qui ficte accedit, tunc pri-
cum
fictio
mente recedit per poenilentiam.
Et
Ait
liuius ^ opinionis
munimentum
^
:
auctorilates inducunt.
enim
Augustin us
ut,
Pium
et
est credere, et
nostra fides
hoc
postulat,
'
cum
gratia Chrisli ^ in
homine destruxeril mala

quod suum non
.
^
priora, etiam
remuneret bona;
cum
destruit
invenit, diligit Ijonum,
quod
^
in
peccante plantavit
Si
Item,
peccata
Hieron ymus quemquam facere

et
in
^:
qiiando
videris,
inter
muUa
aliqua iusta opera, noii esl lam iniustus
Deus, ut propler multa mala obliviscatur paucorum bonoriim;sed

faciet
eum metere
.
horrea
congregare, quae
in
bona
terra
seminavit
154
Sed haec dicta
intelligimus
et
de
alio
illo
qui in
''^
carilate
quodam
est et
tempore bona
multa peccata
facil
facit.
bonus
est,
vero
tempore
est,
malus
inter
Non ergo intelligendum
eum
multa
"
peccata iusta opera fecisse, quasi simul eodemque tempore peccala

fecerit et
iusta opera, sed diversis

foret,
temporibus utraque egisse
"^:
nisi
enim bonus
bona,
quando bona
fecit,
non seminasse
in terra dicere-
tur bona. Destructis ergo malis, post opera bona commissis, priora
in
caritate scilicet facta,

illis
quae sequentia mala mortificaverant,
poenitentia de
malis habita, vivificantur et remunerantur.
"
EvL nnnolat:
'
'
Alii,
oiii.
Iniquitnte.
f
'"
''
Z pro.
^
Iid.
consistit.
''
'^
Va\.
et
V B tamen.
*
B huiusmodi.
oiii.
Z Z
Dei.
fecisse.
V om.
oni.
D om.
om.
"
oin.
"
Kd.
el
Can. Niliil prodest (21) ibid.

siimla
(l.
I,
(l.
1,
12U\
in
hj^^c interprcuuio
quorum(i-i),
dam
il.id.
*
est
fere
^
ad
l)e
verbnm
vera
I,
ex
Graliano
C.
c.
Quaerat hic aliquis

I
1226).
in
ct falsa
poenitentin
I39i).
i, n.
29 (P L
iO,
1125).
Comment.
Ayyaeum
(PL
25,
LIBKR
IV.
DIST.
\V. CAP.
VII.
835
poenilenliae ah
Unde A
qiiae
[)()Slol
us
^
:
lacleiUes
iiiorlii.i
fundamenium
niorUia
'',
operibus mortais;
per seqiiens
ofjer.i
iioiiiinans,
priora bona signifiral,

qiiia
hi ^
^
peccalnin
erant
peccando
irrita,
ita
priora bona irrita fecernnt.
Haec
et
siciit
peccando tinnt
per poenitentiam revivisciint,

incipiunt. Siniiliter et ilhid
ad meritniii aeternilatis prodesse ^

in
si-
peccante,
in
illo
scilicet,
bonum amai Deus, quod plantavit qni post illud bonum peccavit, non "
exstitit;
qiiia
talis
mul
non
peccans
diligeret
^
et
b^^ne
^'
operans
bominis opiis
Deus ad remunerationem.
Potest
[Cap.
VII].
etiam
accipi
de
operibus
bonis,
quae ab 155
et
aliquo
fiiujt,
dum malus
usque
in
'
est, et in
;
peccato morlali persistit" vel ad
lem[)us, vel
finem
qnae dicunlnr remimerari a Deo
non dari
oblivioni,
non quia proticiant ad vitam aelernam oblmenextremi

iiidicii
dam, sed
ait^:
a Si
ad
lolerabilius
sii[)plicium
sentiendan];
sicut de fide et ceteris,
quae sine
caritate
tiabentur,
Augustinus
ad unitaieni
in
quis non habens carilatem, quae
[jertinet
spirilus
et
vincubm
pacis
^
^,
qiio
Kcclesia
conneclitur,
[)atitur
aliquo
schismale
constitulus, ne
vel
Christiim
neget,
vel
Iribulationes,
i[)sam
lamem. iêrseculionem,
laudanda
flammas,
isla
bestias,
'^
vel
crucem
et hic
'*
timore gehennae \ imllo

est
[)atienlia.
modo
cul[)anda
simt,
immo
Non
eniin dicere poterimus, meliiis
ei fuisse,
ut Christum negando nihil

filciido;
eorum
est
'^,
pateretur, quae passus est coiifortasse
sed
aestimandiim
si,
tolerahilius
ei
fiitnrum
iit
iudicium, qiiam
ilhid
Christum negando,
nihil
eorum
[âleretur,
"
A[)Ostolus^: Si tradidero corpus yy\eum, ita ut ardeam, caritatem autem non hahaero'', niliil niihi prodest, iiihil prodesse inlelligatur ad regnum obtinendum, non ad extremi iuquod
ait
dicii
tolerabirms supplicimn siibeimdum .

Kt
infra'
'':
llaec
pro[)ter carilatem dicta sunl, sine <|ua in
"
.'hI(I.
id csl intirli/icntd.
''
iidd.
in.
'
\'
fiirrinl.
''
'
iiro-
/icfre.
*
jidd.
(ini.
'
\)
nd.
*
\\
ut.
oiii.
>
^ V C honum. "' Z dmnnnndn.
diriijrt.
Z
"
r.islilit.
li
"
'
j-d.
hncc.
r.
i.
oin.
Z nndp ;
'
niii.
ciirnni.
l)
jidd.
niliit
sum.
c.^l
D om,
Hehr.
),
1.
TcjI.i
Ii.icc
cxiiliciilio
i
c.vccipl.i
(i.
I,
ca (iialiiino
"^
siiiicr
(]
In-
tfnnHtentes (19),
c.
*
2<i.
l)c
Pocnilcnli.i, disi.
I23()).
Lihio Ur pnlicntin,
d.
2.3,
n.
23
Kph.
(PL
i,
iO,
623); C.
*
I.
.SV
iiuis 3.
nn/rni
'
(iU)
,
iliid.
3
n.
(I.
1,
122).
ci
Cjiii.
llefpic.
'.'
3.
(\>r.
13,
Aii;,'
ihid.
20,
cit.
I,
(le
quo
iiilelligilur
\o( aliuliiiii
infrn.
836
noljis
I.IBKH
IV.
DIST.
XV. CAP.
I-VII.
non
[)()losl "
esse vera poenilenlia, qiioniain
in
honis carilas
Dei
esl,
qiiae loleral oinnia .

his oslenditnr,
Kx
hona
^,
(jnae
sine
carilate
riiinl,
prodesse
^
qnicleni ad
tolerahiljorein
poenain
senliendain, sed non ad
vitam
ohlinendain.
156
llla
eliain
'^,
qnae
se
in
^,
carilale
qiiis
in
facit,
si
postea
[)rola[)sns
fuerit nec exsnrrexeril

dicit:
non
esse
ineinm'ia Dei,
^
RzechieM
recor-
Si
averterit
iustiis
iustilia
^,
et
fccerit iniquilatem,
nunquid
viuet?
Omnes
iustitiae eius
quas
iion
fecerat, noii
(labuntur ; in peccaio suo morietur,

iustitiae, (fuas fecit.
In
et
erutU
in
memoria
nohis
cnins
''
loci
exposilione
Gregorins-
ail:
lloc
maxime considerandnm est, qnia, cnin mala commitlimns, sine in |)er[iecansa ad memoriam transacta hona revocamns, qnomain tratione malorinn niilla dehet esse fiducia [)raeleritornm honornm .
'
Intelligendnm est hic

rita
'S
ad ad
vilam
|)erci[)ieiidain
honii
praete-
non dare fidnciam,
elsi
mitiorem
ohviaiel.
[loenam
E\
alioqnin
prae-
missae anctorilati
ritate
facta,
"'
Angustini'
comitatnr
hona
igitnr sine ca-
([iiae
morlalis
cnl[)a,
qiiam non delet seproficinnt.
qnens
poenileiitia, ad
sensnm
mitioris [)oen;ie
non ad
vitae frnclnm.
Satis arhitror
illis
esse res[3onsnm, qui

et
assernnl, de nno criiii
mine [ôenitenliam
tento,
vel
[)er
a*,n
veniain
iion
praestari, alio
ex[)osito.
delectalione re-
confessionem
157
Qni non modo

suhdilis.
Ait eniin
[)raemissis
auctoritalihns
confutanlur.
sed
et
.\u<,Misli n
us
"
^:
Siint
pliires,
sihi
(]uos
[loeiiitet
[)ec-
casse, sed
tainen oinnino
reservanles
",
qnaedam,
siinnl
''
in (]uil)us
el
de-
leclentur,
non animadvertentes
lôminnm
hoc
(loc(M
mnlnin
sur-
diim a daemonio liherasse^:
[)er
nos nuiu]uam
ieserv;iri.
nisi
de
omnihus
"
/
'
sanari.
Si
(Miiin
vellet
[)eccata
e\
p;irle
iKihen-
\'
}n-o(l(\sl.
''
V
oMi.
oiii.
''
V
I)
oMi.
htiiiis.
"
''
V rnim.
'
sutre.rerit.
*
li<i
V
I)
jiiiti. .1(1(1.
sua.
hnec.
"'
'-^
orn.
"
''
i{i(in.
'
hoc.
15
V
^
(inimo.
ndrcrtentes.
v lui. docens.
(âp.
'A,
20,
cfr.
X\,
\:\.
ii|.^^
Sttper Ezech.
Iioinil.
iisl.
11,
4
(i.
n. 21
I.
(PL
7G. 914); C. Si (trerterit (lo),

'^
ol
C. lloc
n.
nohis (IG\
(P
1.
iliid.
12.36).
De vern
et
fatsn poenitentin
liisl.
c. 9,
I,
iO.
II2I); C. Snnt pliires {i2),

:\2.
De
Poenilenliii,
3,
',:
(i.
1225).
Hespic. Moiv. 7,
LIBER
tern "
iV.
DIST.
XV. CAP.
^
1-Vll.
837
expulsis.
lilxpulit
daemonia
septem,
perficere
poliiit,
sex
autem septem, ut omnia crimina simul

vero
eiicienda doceret.
reliquit de
Legionem
mille,
daemonum ab
alio eiiciens
^ nullum
si
omnibus, qui
liberalum possideret, ostendens, quod

oporlet de omnibus poenitere.
eliam
peccata sint
Nnnquam aliqnem
sanavit Dominus,
quem non omnino

Sabbato
^,
quia et
Totum enim bominem sanavit in corpus ab omni infirmitate, et animam ab omni

liberaverit.
contagione; indicans, poenitentem
oportere
simul
dolere de omni
crimine: scio enim
Dominum inimicum omni

alio
criminoso.
Quomodo
ergo qui crimen reserval, de

Dei consequeretur
^^
reciperet
veniam? Sine amore

invenil gra-
veniam, sine quo

est,
nemo unquam
qui iustus et
tiam
hostis
^
enim Dei
dum
est
offendit perseveranter.
Quaedam
'^
ennn
impielas
infidelitatis
ab
illo
iuslitia est,
dimidiam sperare veniam: iam enim sine

niret gratiam
^.
vera
poenilentia
inve-
Poenitentia enim
vera ad baptismi purilatem cona-
tur ducere
Recte enim poenitens, quidquid sordis post purificatio-
nem
conlraxil, oporlet ut abiuat saltem

esl cuius menlis
lacrymis mentis; sed satis

sciat, se
^
durus
dolorem oculi non declarant. Sed

deflet
culpabiliter
et
durum, qui
.
damna lemporis
in
vel
mortem
ergo
amici,
dolorem peccati
non ostendit
laci'ymis.
Quem
poenitet,
omnino poenileat
Idem^:
irridentes,
Poenitentes,
si
vere estis
poenitentes, et non estis

agis, ge-
mulale vitam, reconciliamini Deo! Poenitenliam

et
nua
agis,
nilel
si
figis'',
rides,
si
subsannans
non poenilet
'
patientiam Dei.
Si
poenitentiam
poenilet*";
^',
",
non poenitens
Si fecisse
es. Si
ergo
"^
poe-
cur
facis
quae male
Cecisti ?
pocnilet, noli ficere;
;idliiic
facis,
certe non es poenilens .
Item
lalsis
Innocentius
IT'^:
Admonemus
'"
fratres
nostros,
ne
poenileutiis l;iroriiin aniinas decifii
et
in
inrernum
[)ertrabi
''
K(l.
hfihprili.
'
''
IJl.
iiunwiiti'
iino,
iiiiL-il.
pro/iccre.
'-'
I)
mwjjiifl.
''
W non
cuini...
sefpiPretur.
otn,
;
juld.
poenitens.
'
(tiii.
ho.slis
'^
fjriitmm.
s<'(i
;iiiiu)l.'ii
:
'*
L)
educere
/ifjis.
ed. et
'
V
le
ndilucere.
snli.sfiniius.
;
Z in morte.
'"
Ijf flectis,
;tdd.
te
Alii,
Kd.
lid.
ol
Z
J'
(inloil.)
\
<
I)
l'
pocmtes.
"
Kd. cl H .idd.
V pomites.
V.
"
'
oiii.
piwnitens
es.
ijuintus, frrore airianuensi.s cx IJ f.Hlo
decipidul.
hespic. Kiic. , 30 ci Marc.

I
'J,
0.
''
llcspic.
lo.in.
7, 1.\.
Sernio
(l.
I,
:m
(alias il ex lloriiiliJH :iO) n,

*
i\.\\\.
(P
I)e
I.
39,
1713); C. Voenitcnles (10), ihid.

disi.
.';
1213).
Fnitrfs nostrns
(Hj,
Pocniiciili;!,
(i.
I,
\i\>).
838
palianliir.
LIRtH
IV.
DIST.
XV. CAP.
1-VII.
Falsam
iino
aiitetn
poenitentiain
esse conslal,
vel
ciiin
rmn,
sic
spretis
"^
plnribus, de
solo
poenitentia
.
fit
agitiir;
agilnr
ile
uno, ul non discedatur ab alio

\l\
praemissis
''
perspicua
nolilia
verae poenitentiae et sa-
tisfactionis.
Illa
illa,
enim vera
facit,
est
poenitentia
^,
quae peccalum
abolet
(juod
cpiae
sola
quae scelus corrigit;

criminis
et
illa
vero scelus corrigit
^*,
odium
158
tali
commissi
"".
commiltendi
cum
desiderio
satisfa-
ciendi affert
ludas enim
poenituisse
legilur
sine assecutione
veniae,
quia
poenitenlia non corrigit crimen.
Unde
tiam, per
Hieronymus^:
quam
fratrem, ut
Nihil
ludae profuil egisse poenilenpoluit.

^
scelus corrigere non
Si
quando
voce
oratio
frater sic
^
peccat
ei
in
emendare non
permanent
valeat
quod
Et
peccavit, potesl
dimitti; sin
aulem
est
opera,
'^
frustra
assumilur
ciiis
poenitentia; lioc
in
quod
de
eo
dicitur^:
fiat
peccatum
ul
non solum emendare nequiverit proditionis nefas,
sed proprii
homicidii scelus addiderit.

intelligas
Cave, qualiter
qiiod
illud:
Ct
emendare non
'
valeal
'^
[)eccavit , etc.
Non enim emendatio

delicti
hic intelligenda est
rei
demptae recompensatio, sed

satisfactionis desiderio.
exprobratio et abominatio
alicui
';
ciiin
Demit enim iniuste quis

vel
(piod
et
reslil;imeii,
tuere non valet,

si
ut
oculmn
vitam et
huiusmodi
poenituerit
***
peccali, cuni
amore condignae
rein
satisfactionis,
veniam
habet. Nec ideo (piisquam
pulet, (pii
illo
alienam iniuste abstulil,
quam
nisi
reddere polest, de
si
peccato poenitere ac veniam consequi,

res,
noii
restituat ablalum.
est,
^
Quamdiu enim
reddi
|)otest,
propter
quam
pecca-
tum
noii
redditur,
agilur poenitentia, sed
fingitur
"
l.
V
c.
adrl. autern.
e.
V
i.
add. aiictorilatihus.
v.
s. c.
^
<^
V
Kd.
oin. est;
f Ita
e.
p.
oin.
^
aufert.
''
D oni. e. s. U Z (ulerque
iufelicissimo.
I)
inlerlin.);
'
ed. oin.
Z add.
inlerl.
tamen.
eodem
v.
'
Kd. ot B (post correcl.) om.
nequiverit, pro n.
oni. e.
Ii.
'"
B add.
inlcrl.
eum.
Libro IV Comment. in
dist.
AJattli.
-
27, 5 (P
L 26, 204); C.
Ps.
.\V////
ludae
(38,>. I)e
Poenitenlia,
(alias
(t.
I,
1224).
c.
Respic
108,7.
662):
Augusl., Epist.
lo.3
oi).
(I.
Ad AJacedouium,
6
(l.
I,
G,
n.
20 (P L
33,
C. Si res
aliena (1),
C.
14,
742).
LIBER
IV.
DIST.
XVI.
CAl>.
I.
839
DISTINCTIO XVI.
Cap.
I.
De tribus
iii
poenilentia considerandis, scilicet
compunctione, confessione, satisfactione.

In
perfectione
aiUem poenilentiae
oris,
11
tria
observanda sunt,
scilicet 159
compunclio cordis, confessio
salisfactio operis
^
ore
Unde
peccatorem
confessio,
ut, sicut
ita
a n n e
s,
a n re
^
:
Perfecla poenilentia cogit

contritio,
in
"
omnia
libenter ferre: in corde eius

est
in
opere tota humilitas. Haec
fructifera poenitentia ;
^,
tribus modis
Deum
offendimus, scilicet corde, ore
manu
^,
tribus moiJis satisfaciamus.
Sunt enim
corde, et
in
tres
"^
peccati differentiae, ut ait

et
in
Augustinus^,
verbo,
in
et
in
facto,
in
consiietudine vel
*,
tanquam
in
tres mortes:
uiia qiiasi
domo
scilicet
^
cum
corde consenti-
tur
libidini;
^
altera
quasi
prolata
lertia
vel
iam exlra
portam^, cum
consuetudinis
factum
qiiam
tiir,
procedit assensio;
cum malae
^.
tan-
mole premitur animus,

in
''
noxiae defensionis clypeo arma-
qiiasi
sepulcro iam putens
Maec sunt
tria
genera mortuo-
rum, quae
tione,
Dominus
legitur suscitasse .
Huic igitur
triplici
morti
triplicl
remedio occurrltur: contriScindite
confossione, satisfactione.
(vOmpunctio
sira,
et
nobis
commendatur
ibi ^:
corda
ve-
non vestimenta vestra.

ibi ^:
Confessio'^
lustus in principio sermonis

(pii
accusator
est
sui; vere enim confitetur
se accusat,
(jiii
exsecrando
malum
"
I)
peccnntem.
corr.) lata.
'
VA.
I>
ei
IJ
iMJd.
et.
''
^'
opere.
''
''
Z om.
'
o.
i.
Z qiosl
"
f
I)
ndd. imn.
\)
oni.
B quos.
cordis.
U Et
confessio.
oin.
'
Pro
lio(;
(;ip.
cU-.
Hu-o, Sum.
I)o
Sciit.
iv.
<i,
c,
I,
10 (PI. 170,
1212),
^
ifi).
iliii
(^,,,,^
1'erfccUi
I)f
poemlentid (H)
PociiiUMUia, disl. 3
.Maiirin;i,
(l.
iibi cil;iliir
lioruili;
poenileittia, qiiae in ed.
non invenilnr.
IJIjro
l)e
scnn.
I)o-
mini
(t.
I,
in
monfe,
c.
*
'
12, n.
U(!pic.
Iricl
:V\
(P L
M,
\i.
1217), e(C. Sictil trilnis îh. ihid. disl. 2

'
M97).
I
Mallli.
i:<.
25.
Res[>ic.
17.
I.iic.
7,
i.
"
llespic.
I');iii
I,
n.
2,
"
ProN.
IK,
840
sibi
iiiipiilal.
LIBER
Et
ibi
^
:
IV.
DIST.
XVI. CAP.
II.
Elfumlite
coram
illo
corila
vestra.
VA
ilem^: Confitemini aUerutrum peccala veslra.

Cap.
II.
Quae
160
Satisfaclio a
sil
vera salisfactio.
^
:
loanne
scilicet
praecipitur, ubi ait
/'a6*//6f /)'/./6'/t(.v ^//-
gnos poenitentiae,
culpae
fructus
sit
^
(jualitas et
secundum qualitalem et quanlilatem quantitas poenae. Non enim par debet esse
ut
nihil
boni operis eius qui

cecidit ^ .
vel
minus
peccavit,
et
eius
qui gravius
Ideo discretio
poenitenti
tradit
"^
valde
necessaria
est,
ut
illa
^êrat,
quae
minis
et
Augustinus^
in
dicens:
Consideret qualilatem
in
cri-
loco,
lioc
in
tempore,
in
perseverantia,
et
in
varietate
[)ersonae,
quali
fecerit
tent;itione,
ipsius
vilii
multiplici
exse-
cutione. Oporlet enim,
poenitere
vel
tiam sui status vel
oflicii,
modo
cralo
operis sui,
"*,
et
qualiter
secundum excellensecundum modiim merelricis, et in turpitudmem egerit: si in loco safornicanlem

coiislilulo,
si
in
tempore orationi
Consideret,
ut
sunt
festivilales
^,
et
tempora
ieiunii.
quantum perseveraverit
^;
et
^
defleal,
quod perseveranter peccavit

tione
et
quanla viclus fuerit non

vincuntur,
impugnanllro
se
sunt enim qui non solum

''
sed
peccalo oITerunt
nec exspeclant tenlationem, sed praeveniiinl vo-
luplatem
In
el
pertractet secum,
quam
mulli[)lici
aclione
viiii <le-
lectabiliter
ut,
[jeccavit.
Omnis
ista
varietas conlilenda est et deflenda,
cum
cognoverit, (juod [)eccatum est, cito
inveniat
Deum
pro-
pilium.
fiierit,
cognoscendo augmentum
sapienliae et ordinis.
criminis,
[)eccati
inveniat, cuius aelatis

in
cuiiis
Immoretur
laci
'
singulis
isiis
et
seiitiat
vilii,
modum
''
purgans
interim
ymis
'
omnem
([ualilatcm
esl,
defleat
virtulem, qu:i
[)eccavit,
caruil:
se
doleiidum enim
privavil.
non solum quod
m\
quia
virlute
IK^fleat
Kd. oin.
^
''
[uU\.
cultus.
D
'
discernit.
^
"^
Z sdcro.
oni.
'^
"
pec-
cnverif
*
l>
criminis.
D add. el ijnnntin)! perseverauter. V ndtl. impuuu. V oni.

''
B iugerunt.
Ps.
61, 9.
tfr.
kic.
I.
o,
16.
Mallh. 3, 8; Luc.
S. n. S
Glossa siiper
76, 1163).
iill.
locum.
vrra
(l.
Gro^ôr.,
Houiif. in
c.
I
Evung
lioinil.
1
20,
(P L
l)e
et
I.
fafsa pnenifenfia
i,
n.
29 (P L iO,
I2i); C. Consideret (1), ibid.
disL 5
1238).
; :
LIBER
etiarn
^*,
IV.
DIST.
XVI.
CAP.
II.
841
reus
^
qiioniam offendens In
uno,
faclus
ingratiis
enim
exslitit qni
pleniis
virtiitibus
fit
onmium Deum oinnino

esl
non
est
ti
muit. In lioc enim
quisque
peccator
culpabilior,
quo
Deo
acceptior; ideo enim

davit. Alio etian)
Adam plus peccavit, quia omni ^ bono abunmodo offendens in uno, factus esL omnium reus:
vitio .
^
quia omnis virlus patitur detrimentum ab uno
Ponat se omnino
sibi,
in
iudicio
el
potestate
sacerdotis,
sit
nihil
sui
reservans
ut
omnia, eo iubente,
faceret
paratus
facere
pro
recipienda vila animae, quae

et
pro evitanda corporis morle,
hoc
cum
desiderio, quia
vitam recuperat infinitam:
cum gaudio
Deo mentem
^*,
enim facere debet immortalis fnlurus, quae faceret pro differenda

morte morituriis. Semper deprecetur
et cordis contrilionem,
Deum,
offerat
deinde et quod potest de possessione; tunc

^
quod
offerat,
securus offeral: RespexiC enim
Dominus
el
Ahel
^.
et
ad munera
iudicio
eius ^; priiis dicit ad Abel

'^
quam
ad munera eius
tribuentis;
In
igitur
cordis
est
conferenda
est
eleemosyna
nec
considerandum
polest.
quanlum, sed qua mente, qua
affectione dat
quod
apud
Qui igitur sua peccata redimere vult temporalium oblatione,
prius olTerat mentem. Caveat, ne veiecundia

se confessionem,
duclus dividal
ut diversa diversis velit sacerdotibus manifestare.
Quidam
quod
rere,
enim
'
uni
celant
quae
alii
manifestanda
conservant
esl se
laudare et ad hypocrisim tendere et semper venia ca^
ad
quam
per
frusta
[)utant
pervenire.
Paveat
etiam,
ne
prius ad dominicum
scienlia''; et doleat,
^ bona conquod nondum audeat sumere quem multum

corpus
acce(Jat,
quam
confortet
desiderat cibum salutarem. Cohibeat etiam se a ludis, a speclaculis
saeculi, qui
perfectam vult consequi
remissionis
""
gratiam.
Isti
siiiit
digni fructus poenilentiae,

^
animam captivam
elaqueantes, et in
llberlale servanles
Kt infra^:
fK>eniteiiliae.
Quaerat aniina
friictus dignos, etsi

(pii
non dignos
^*
Sunl enim digni fructus virlulum,

*
non suniriunt
^"
"
^ E(l.
D
el
ergo.
V Z maiovi.
'^
Z om.
c.
p.
''
et.
IJ
VA. $i (/uid.
Z om.
*
U
c.
oin.
V Z enim.
vei
'
Z vero;
ndd. (/nnednm;
"
jii
D om.
nni.
\i
add.
b.
ijiinm
c.
\
Ed. et
cavent.
ron:
fortetur.
Z pro
in\n'.i
offernt honntn ronscientinin, scd

"
iiijiij^îiic
vet sic: confortet sc
honn conscientia.
V remissionrm,
el oin.
(jrnlinm.
Z add.
frnclus.
Cim.
cil.
Au;:., loc. cil.
84!2
LIBKR
'':
IV.
DIST.
XVI.
CAP.
11!.
KT
IV.
poenilentibiis
poenilenlia
enim
graviores
poslulat, ut dolore et
geinitibus inorlnus im[)elret vilam .
E\
his ostenditnr, qui

et
sint digni
fructus poenitentiare, quibus
vera satisfHCtio expletur,
quod
cpiod
non
de
omnes
digni
fructus
sunt
^,
digni fruclus poenitentiae;
illa
poenitentia
intelligitur
qnae niaiorum
est
criminum. Non
enim
sutriciunt graviier
delin-
quentibus, quae sufficiunt minus vel parnmpeccanlibus.
Cai>.
111.
Qiiae
sil
.satisfactio falsa.
161
ita
lit
sicul sunt digni
""
fruclus
poenitentiae
id
ac
vera satisfactio,
poenitentia.
et
indigni
fructus et falsa satisfactio,

Kalsas
est falsa
Unde
Gregorius^:
auctoritates
vel
poenitentias (iicimus, quae non
secundum
tur.
Sanctorum pro qualitate criminum imponunnegotiator, vel

si
Ideoque miles,
alicui
oflicio
deditus,
quod
sine
peccato exerceri non possit,
culpis gravioribus irretitus ad
poenilenliam venerit, vel qui bona alterius iniuste detinet, vel qui
odium
in
corde gerit, recognoscat, se veram poenitenliam non posse

nisi
peragere,
negotium relinquat,
vel officium deserat, et abstulit, restituat.
odium ex
Nec tamen
faciat,
corde dimittat, et bona, quae iniuste
desperet; interim quidquid boni facere potest, liortamur, ut

ut
^*
Deus cor
illius
illustret
ad poenitentiam
Cum
missa
sit
poenitentia inlerior et exterior, de ulraque per prae-
satis apparet,
quae
sit
vera, et quae
sit ^
falsa.
Cap. IV.
Dc Iribus actionibus
162
Praediclis vero
poenilcnliae.
adiiciendum
est,
quod
Iribus
modis agitur
baplismum scilicet de prioribns peccatis; post " est eliam baptisminii de gravioribus, quae post commitlunlur
poenilentia: ante
;
"
H poenitentiae.
^
'^
int('llige)i(lum
"
est.
''
veri.
'^
et.
oni.
fi.
f.
uiu.
(jerilur.
Z aulem.
C. Fnlsas poenitentias (6), ibid. disl. 5
Grcgor.
I2il).
\11,
Coiitil.
Hoin. V,
n.
'.\;
(l.
I,
LIBEK
IV.
DIST.
XVI.
CAP.
V.
84-3
poeniteptia
venialium
"
quotidiana,
quae
etiaiii
liuinilium est
et
perfectorum.
Unde
quas
Augu
n u
s ^
Tres
sunt
actiones
est.
poenilentiae,
mecum
^"
vestra eruditio recognoscit.
Una
quae novum hofiat
oiinem parturit, donec per baptismum

abolitio
omnium praeteritorum
voluntatis
potest; a
arbiter,
peccatorum;
quia
nullus
suae
nisi
poeniteat
eum
veteris vitae,
novam incboare
remissionem
qua parvuli
uti
sunt immunes,
arbitrio,
cum
tiaptizanlur, quia
nondum possunt
originalis
libero
quibus larnen
ad
peccali
prodest
eorum
illis
fides,
a quibus offeruntur .
fit
Altera est aclio poenilentiae ^ post baptismum, quae
pro
peccalis,
quaeLegis^ decalogus continet^.

ante
Agunt ergo bo-
miiies
poenitentiam
'^
baptismum de
sicut
^
peccatis prioribus, ita ta-
men, ut etiam
riitentiam,
et
baptizentur,
Pelrus
si
ait'^^: Agite
poe-
baptizetur
unusquisqiie
vestrum
post
mini,
elc.
Agunt etiam poenitentiam,
nomine Dobaptismum ita peccain
verinl,
ut
excommunicari
et
post reconciliari
mereantur
* .
Est etiam
poenitenlia
bonorum
^
et
liumilium fidelium pene
quotidiana, in qna
bita
pectora
lundimus dicenles: Dimitte nobis denobis

dimitli
V.]
nostra
in
^,
elc.
Neque ea
non
volumus
illa
quae
di-
missa
baptismo
dubitamus, [Cap.
sed
quae
liumasi
nae
fragilitali,
quamvis parva,
nos
fuerint,
ita
tamen crebra subrepunt, quae,
collecla
contra
nos gravabunt et oppriment, sicut
unum
l'lim
[)leat
aliquod
grande
peccalum. Quid
navis
enim
interest
ad
naufra-
gium, an uno grandi (luclu

subrepens
navirn, et
'"'
operiatur et obruatur, an pauper
aqua
in
sentinam
negligentium
et
cul[)am
iiii-
submergatur? Ideo ieiunium

in
eleemosynae
et
oraliones invigilent;
?<o.5/ra
*',
qiiibiis
ciim dicimus:
Dimitte nobis debita

nobis dimitlatiir; et
elc, manifestamiis, nos babere quod
.'1(1(1.
ifj
csl.
''
I)
''
oiii.
i:(J.
et
''
n
\)
(ihlulio.
;hI(I.
'
'^
B add
fiwnc
fit.
\)
orn.
;i(j(l,
[)
nnte.
*
li(\.
il.
V uude.
sicut
i't
?//
Artihns ApitstulorKui.
cl ;
I)
/'//////
\
\
fliinn.
'"
;i(l(l.
II.
nos.
VA. niini
cn.
nt.
()\\\.
'
Snmo
2, .3K.
:j.-il
(alias
I
.'iO
iiiier
.'JO
lldiiiil )
'
c.
2,
ii.
-1
(P L
i,
.'{9,
1537); C. Trrs
iii
Siinl, (H|),
'
ihid.
(lisl.
*
fi.
1,
IIHIj.
I.piii.
26.">
Aiij?,,
(alia.s
iMd.
n. 7, cl
('odcin
vi\\\.
\cl.
;.
,\iij(iisi.,
10 j. Ail Srlrurinunm, n. 7 (IM.

i
lOSH); C. Aijuut hominis ^07),
Dt-
Consfcnil,, disi.
(i,
I,
i:{<.i;{,i.
844
in
liis
LIHKR
IV.
DIST.
XVI.
CAP.
VI.
verbis linmiliaiites aiiiinas noslras,

'
(|noli(lianain
agere poe-
nilenliam non cessamns
Cap. VI.
De salisfaclione venialium.
163
Qnae anlem pro venialibus
sit
satisfactio
'^
:
sniliciens,
Angii(Jucilur,
stinus
insinual, ila iiKjuiens in
Encliiridio
De
vila
tiuoliilianis et
brevibus levibusque peccatis, sine

quotidiana oratio fidelium
nosler, qui
es
satisfacit.
^.
quibus haec
non
Eorum enim
^
est dicere:
Paler
^
in
caeli^
Delet
illa,
omnino haec
oralio
minima
quotidiana peccata; delet et

lerate gesta, sed
a quibus vita (idelium, etiain sce-
poenitendo
in
melius commulala, discedil,

nostra,
ita
^
^,
si,
uf^
veraciter dicitur:
Dimilte nobis debita
veiaciter diid est,

si
catur: sicut
et
nos dimittimus debitoribus noslris
fiat
quod
dicitur; quia et ipsa eleemosyna est veniam petentibus

.
omnino
ignoscere
Ex
his aliisque^
sit
praemissis iam facile est intelligere, qu:ie pro

satisfaclio.
et
venialibus
exhibenda
SulTicit
nis,
sic
si
enim dominica oratio cum ieiunio aliquo

et
eleemosy-
tamen, ul praecedat contritio aliquantula,

adsit facultas; de
addalnr con-
fessio,
qua confessione post

vehementius alque
tractabilm.
salisfactione ad(luia.
164
Pro gravioribus vero peccatis haec etiam
in
hibenda sunt, sed

ait
mullo
ad
'^
districtius,
ut
Augustinus^,
agendam poenitentiam
el
^
non
sullicit
moliis
res in
melius commutare
facta sunt, satisliat
a inalis faclis recedere, nisi et de

poenitentiae
quae
Domino per
conlriti
dolorem,
per
humilitatis
gemitnm, per
.
cordis
sacrificium, cooperanlibus
eleemosynis
"
K(l.
et
iuld.
elc.
'
V
'
ndd. quotidie.
et.
lid.
ct
s.
VZ
e.
udil.
et,
^
9
V
I)
sicut,
pro
si
ul.
''
Kd. ndd.
oin.
i.
i\
d.
n. d. d.
w.
add. plnribiis.
Z om.
VD
satisfaciat.
Au^^, ibid.
n.
^
8; C. T)'es sutif, siifna
cil.,
jui
locus sc extendit usquc in
86(1.
capitulum.
(t.
11. I,
Cnp. 71 (IM.
'
U),
265); C. Ue quolidianis (20), Ue Poeni^
temia, dist. 3 Homil.),

c.
1213).
Disi.
XVII.
êrnw 351
lalias
50, intcr 50
5,
12 (P
L 39, 1549).
LIBER
IV.
DIST.
XMI. CAP.
1.
845
DISTINCTIO XVll.
Cap.
I.
Utrum
Ilic
sine confessione
niulliplex.
dimiUanlur peccala.
Priiiio
orilur quaestio
et
enim
quaerilur,
ulrum
sufficiat
165
absque satisfactione
oris confessione,
per solani cordis conlritio-
nem,
peccalum
alicui
dimittatur.
Secnndo, an aliquando
an
laico
fideli
confiteri
Deo
his
sine
sacerdote.
Tertio,
facta valeat
confessio.
In
enim
etiam
docli
diversa sentire
*
inveniuntur,
^
quia
super his varia
ac pene
adversa
tradidisse
videnlur
doctores.
Dicunt enim quidam, sine confessione oris et satisfaclione operis,
neminem
Alii
a
^,
peccalo mundari,
aiile
si
tempus
illa
faciendi
habuerit.
vero
oris confessionem et satisfactionem, in
cordis
contrilione,
peccatum
dimitli
Deo,
si
tamen
votiim
confilendi
habeal ^
L'nde
Propheta
et
^: Dixi, con/itebor
^.
meani Domino,
tu remisisti^, elc.
id est
aduersmn me iniustiliam Quod exponens Cassioine,
dorus
et
ait^: Dixi,
deliberavi
apnd
'
quod
" confitebor,
^
tu remisisti.
Magna
n
pietas Dei,
^
quod
ad solam promissionem
.
peccalum dimiserit: votum enlm

Ilem
.\
pro operatione iudicalur

promintiat
lioc
;
ugusli
et
prominlialurum,
us Deus
Nondum
quia
[)romitlit
se
dimiltit,
ipsum
vox
iii
dicere, (|iiodore,
iit
dam
"^
pronunliarc est
corde: nondiim
.
est
homo
audiat confessiunem, et Deus audit
V om.
e.
i.
V
f
dicevsa.
legnntur.
^ Eil. add.
"
'
dkuut.
V om.
e.
V.
add.
'
[mpieialem] p[ecculij m[ci].

(/une.
*
D om.
Z om.
Q.
C. n.
[)
oni.
V D
V remissionem.
^ V D qaodammodo.
'
De
ir.
liis
dujibds opinioniijus
cfr.
Ilugo,
II.
Ih'
Sncrnm.
c..
\).
\\, v.i^, vi
;
Sntn.
c.
1
1
Sent.
6, c.
(P L 176,
.H6i,
147); Abael
Sic et non
I.';i
Ethica
1
L>:i
(PL
'
17, 1599, 669); insupcr (inilian., Inlrodiiclio

.'il,
."S
l)e l*oenil. dist.
(i.
1,
'19).
pHfiim.
cil.
In
eiind.
in
Ps.
v.
7; scd ipsc hoc siimsil ex

n.
Aiijîisl.
iii
se(|.
lo(
noia
cil.,
Knnrrat. 2
Ps.
.'M,
15 (P
I
.36,
I,
267), el ;ipiid Lyr.iii.
el C.
Atnynn pietns
II.
(5),
Dc
Poenil. disl.
(l.
1159).
LoMbsHOCS
20
84G
Itein
*:
MBER
IV.
niST.
XVII.
CAP.
I.
Sacrificium Deo spiritus contribulatus
^ , etc.
Alibi
ct
eliam legitnr:
Quacumque hora peccator conversus

et
fuerit
in-
gemuerit, vita vivet

fuerit, sed
non morietur ; noii dicilur: ore confessns conversus imjemuerit. Unde daliir intelligi, quod etiam
interdum
""
ore tacenlo, veniam

illi,
consequimur.
Nmc
etiam
leprosi
in
quihus Dominus
praecepit ut oslenderent se sacerdotibus,
antequam ad sacerdotes venirent, mundati sunt ^. Ex quo ora nostra aperiamus, id insinuatur, quod antequam sacerdolibus
itinere,
'^
est
peccala
^
^-
confileamur,
priiis
lepra
peccati
etiam
non
de monumento est
mundamur. Lazarus * adduclus ^ el posl a Domino

vivus; ut ostendatur
suscitatus, sed
suscilatio
teri
nisi
intus suscilatus, prodiit foras

:
animae praecedere confessionem

suscilatus, quia a
iiemo enim potest confiqui non est, peril con-
mortuo,
nisi
veliit
fessio'\
suscitatur
Nullus ergo confiletur

',
resuscilatus;
nemo
vero
"
reani-
nisi
iit
qiii
pecâto solvitur; quia peccatum

corporis,
[)rohatur,
ita
mors
*'
mae
est,
qiiae
est
vila
eius vila Deiis esl
His aliisque
pliirihus
aiile
confessionem
vel
satis-
factionem, sola compunclione peccalum dimilti.

166
Quod
qiii
iiegant eas determinare

^
lahoranl, iiec non
in
huiiis
senlentiae depressionem
et
suae opimonis asserlionem, auctoruin
teslimonia iiKhicunt.
Ait
enim Dominus per Isaiam'"^: Dic
tu
iniquitates tuas,
ut iustificeris. Item
calo,
nisi
Amhrosius
fuerit
''
^:
Non
potest
quisquam
.
iustificari a
pec-
peccatum ante confessiis
Idein
rit
^:
Confessio a inorle
animam
"
liberat; confessio ape-
paradisum; confessio s[)em

qui
in
saliitis
tribuit,
quia
non
''.
merelur
Illa
iuslilicari,
vila
siia
[)eccalum
non vult confiteri

^
con-
i:(l.
el
'
ndcl.
cor confritum.
Z aliquamto.
^
^
B om.
Ed.
et
U add.
educlus.
nostris.
^
'
oin.;
*
atld.
nostra.
D
lid.
rero.
VZ
'^
D enim.
\u\.
Kd. suscitatur.
depressioue ;
e.rpressiouein.
add. ad.
\)
"'
add. proplietam.
''
"
Kd. add. dicit;
oiii.
Ed. pec-
cata;
add. suuni.
L'
poeuiteri, sed coir. inierl. cet coufileri.
'
V^.
50,
19.
*''
i:/e(li.
IS,
17.
Hespic.
l.iic.
17, II.
'
loan.
11,
iJ.
1,
''
i:('(li.
1
17, 21).
(iiaiian., siiper C.
Coucerlemiui ad
in
I
me
n.
(31)
ibid.
3<),
(l.
!().;),
De
i3,
I,
viia
2(;.
I
aniin.ie
'
dV. .\ngiisl. Luarrat. 2
Ps.
i,
70,
3 (P L
9-2).
Cir^),
'
Ci.p.
{I.
l)e
"
Paradiso.
.Ainbros.,
(31)),
c.
i,
n. 71
2.)
{l.
I.
(PL
s
310); C.
\on
n.
potest
1
iliid.
<i'i.'));
l()7).
scnno
ihid.
I)e
I
Quadragesima.
(P L 17,
C.
AVtV nunc lcmpus
U)7).
LIBER
fessio
IV.
DIST.
XVII.
CAP.
l.
847
'^
nos liberat, quae
fil
cum
poenilentia.
Poenilentia
vera
est
dolor cordis et amaritudo

inisit .
animae pro
malis,
quae quisque com-
Ilem
loannes^^:
Non
potest
quisquam gratiam Dei
acci-
pere
^,
nisi ^
purgatus fuerit ab omni peccato per poenitentiae con-
fessionem, et per baptismum .

Ilefu
in
Ecclesia.
ugusti nus ^ ^: Nemo dicat sibi:
Agite
poenitentiam, qualis
agilur
occulte ago,
apud
Deum
ago; novit
Deus, qui est^:
raihi
ignoscit, quia in corde ago.
Ergo sine causa diclum Ergo
Quae
solveritis in terra^, soluta eriint et in caelis?
sine causa claves datae sunt?

dicit:
Frustramus verbum Christi

^
".
lob*
Si eriibui in conspectu populi

Ilem A
peccata
est
mbrosius
.
'^
^:
Venialis
mea confiteri>yl culpa, quam sequilur
confessio
deliclorum
locum^^: Non ahsorbeat me profundum, neque urgeat super me puteus os suum: Puleus est profunrJitas inquitatis, in quam " si cecideris, non claudet
Item
Augustinus^
super illum
super
dic ^:
te
os
suum,
si
tu
non
claudis os tuum.
;
Coiifitere
ergo
et
qui
in
De profundis clamavi^, elc. et evades. Claudit super illum profundo contemnit ^, a quo mortuo, velut qui non sit, perit
^^ .
confessio
Idem^^:
nisi
Nullus
(Jebitae
gravioris
poenae accipit
veniam,
solverit
iit
qualemcumque, elsi longe minorem, quam debeat, poenam. Ita enim impertitur a Deo largitas misericordiae,
^'
non
relinquatur iustilia disciplinae
''
confessio et poenitentia ; ed. vero, pro veni.

'^
^>
oiii.
VZ
'^
per-
cipere.
V add.
'^
qui.
I)
orij.
'
qualiter.
Ed. supcr ler-
V Domini. ram, pro i. l. \) coram poputo, pro i. c. p. U oni. " " V Z l) piofessio. i:d. el B ndd. Psalmi. V quem. lia UV^cd. add. ad tf Domine. VA. imparlilur. B C iustitiac disciplina, pio /. d.
'
'"'
i'
'i
'
Lociis isle iion inveniliir in ed. Mauiina (llirysoslomi, esl (aiiien

(l.
I,
I
in
(1.
?\o)i
siil)-
polest quis {\\),\\)h\.

sliUieridiirii
UiS)
|)ro
iihi
edilores Maiirini
'^
(!l
Friedheiij censeni
esse
.'iO)
CUntmatium
c.
(llirysoslomo.
V.),
Scrmo 392
31, 33.
'^
(alias liomil.
49
inler llornil.
(l.
I,
3,
n.
(P L
1711); C. Ayile pocnilentiam (4ij,

*
ibid.
n6Hy
n.
I,
I,
Mallli.
18, 1H;
loan. 20, 23.

(l.
I,
Caf).
'
l)c
raradi.so
1(1,
1i,
71; C. Serpens {il),

n,
ibid.
llfi)).
Enarral.
in
Ps. , (00),
Ps.
Horm.
'.;
19
(PL
18, SO.
36, 8*13);
Giaiian
super C.
^
Voluisscnf
l's.
iuiqui
**
ihid.
I.
(l.
II7.J;, el apiid
3,
Lyran,
'"
in eiiiid. loeiim.
6S,
l(i.
129,
c.
Ufspic. Pr-ON.
6,
ri,
Itespic.
Lccli,
17,
20.
ilid.
"
Aii^.,
(I.
I,
I)c
raufiucufiu,
i:i
(IL
3.'iH);
C.
i\ullus dcfnlac (42),
IIOKj.
ShS
Ilem
propria
lMm\
IV.
DIST.
XVII.
CAP.
1.
Hieronymiis
*
^"
^
:
Qiii
peccator
est,
plangat
qiia
delicla
vel
populi,
et
"^
ingrediatnr Kcclesiam, de
in
propter
peccata fuerat egressus, et dormiat

cias,
sacco,
ut
praeleritas deli-
per quas
Deum
^
offenderat,
vitae austerilate coinpensel .
His aliisque pluribus ^ aucloritatibus
niluntur
assserere, sine
confessione vocis
et aliqua
solutione
poenae,
neminem
a peccato
mundari
167
^.
^'
Quid
Sane
rioris,
ergo super
liis
sentiendum
quid lenendum?
solutione
et
^,
quod sine confessione

per
oris et
paenae
extecordis.
peccata delentur
contrilionom
humilitatem
Ex quo enim
dimitlil;
proponit
ibi
mente compuncta,
cordis, etsi
se
^"
confessurum, Deus
quia
est confessio
non
'
oris,
per
quam
anima
et
interius
mundatur a macula
dicla
et conlagio
peccali
commisi,
debitum aeternae mortis relaxatur.

Illa
ergo, quae superius
sunt
^
de
el
confessione et poeni-
tentia,
vel ^
ad
confessionem
sicut
nisi
cordis
ad
inleriorem
poenam
dicitur
solveril
referenda
sunt,
illud
Augustini,
poena
""
quod
nullus
'"
veniam consequi,
prius
quanlulamcumque
illud:
peccati
poenam
culte
vel
vel
de
exteriori
accipienda sunt, et
c
ad
con-
lemnentes vel negligentes referenda, sicut
Nemo
dicat, oc-
ago,
8tc.
Nonnulli enim
in
vila
peccala confUeri negligunt
erubescunt, et ideo non merentur
iustificari.
ita et
Sicut enim praecepla est nobis interior poenitentia,
oris
confessio et exterior
satisfaclio,
si
adsit
facullas:
liabet.
.
unde
Et
nec vere
poenitens est qui confessionis

remissio
votum non
poenitentia
nisi
sicut peccati
munus
Dei
est,
ita
et
confessio,
per
quam
peccatum deletur, non polest esse

ait:
Deo, ut
Augustinus^
confitelur et
in
lam, inquil,
donum
polest
sancti
Spiritus habet qui
[loenilet,
quia
iion
esse
confessio
peccati et punilio
ho-
mine ex
se ipso:
cum enim
non
irascitur sibi quisque et displicel, sine
dono Spiritus
sancli
est .
Oporlet ergo, poenilentem confiteri,
I)
om.
^
Z add. etiam.
pro
'
ut.
sit.
'
'^
lla
UV;
e(
ed.
oni.
coiifrssionis
voce,
c.
v.
ndd.
*
Ed.
B add.
'"
dici
potest.
"
n
^
et.
Z a contagioiw.
Z om.
oris.
V om.
Z om.
Z om.
Comment.
I
in
-
loel. I)e
I,
'^
I
iPL
17).
25,
958)*;
Enarrat.
C.
(-fr.
Qui
sanctiis
(66),
ibid.
(l.
1,
177).
iillima
I
proposilione el seqq.
1 =
Gralian., stiper C.
Quis
aliqaando
(87), ilnd. ^
(l.
I,
in Ps. 60, n.
16 (PL 36, 596).
LIBEH
si
IV.
DiST.
XVII.
CAP.
sit
Il-IM.
849
si
tempus habeat;
sit
et
laaien, anlequaQi
ei
confessio in ore,
vo-
tum
in
corde, praeslatur
remissio.
Cap. 11-111.
An
lam
sufficiat soli
Deo
confiteri.
secundum
quaeslionis
articulum
inspiciamus,
scilicet 168
ulrum
cerdoti.
sufficiat
peccata confileri
soli
Deo, an oporteat confiteri sa-
Quibusdam visum
iudicio sacerdotali et
est sufficere,
si
soli
Deo
quia
;
fiat
confessio sine
dicit
^
:
confessione
et
Ecclesiae,
David
non
ait
Dixi, confitebor
et
Domino \
sibi
i
tu remisisti, etc.
sacerdoti,
tamen remissum
Ilem A
dicil ^
"^
peccatum.
Petrus, quia culpa obrepfleverit.
mbr
Ideo flevit
sit
ei;
non invenio quid dixerit;

lego.
invenio quod
Lacrymas
potest,
est con-
eius lego, satisfaclionem non

ablui
fiteri;
i
Sed
quod defendi non
potest:
et
lavant lacrymae deliclum,
quod voce pudor
veniae fletus coiisulunt el verecundiae . Hoc idem etiam u

s ^
MaX m
prodas
volo
dicit episcopus.
Item
in
loannes Chrysostomus^'^:
publicum,
Non
tibi
dico,
ut le
te
neque apud
^
alios ^ accuses,
sed
obedire
Prophetae
dicenti ^:
Revela^ viam tuam ante Deum. Ergo
lua confilere
tua
peccata apud
verum iudicem, cum oratione

posse
consequi.
Si
delicta
pronuntia, non lingua, sed conscientiae tuae memoi-ia; et tunc

te
deiiium spera
cala tua in
in
misericordiam
^
habueris
pec-
menle
lenebis
conlinue, niiiHjuam
malum adversus proximum
corde
'''
"
ll (li\islo lcxiijs,
*
[)
.'iIj
ipso Myiîsiio indicala, sulvfUir, cc. 2 el 3

^
li
''
coniim"
gimiis.
f
secuudfie.
'
D om.; V adicrstm.
K(l.
'^
ait.
D om.
el iiilra,
15
om.
IJ
om
/.
C.
cl
I)
add.
ti>.
Kd. add. />o,

dnfe.
'
miiiala pijncliiaiione, \G^\i: Ante Detnn cnji) vU-.

'"
'^
I)
\)
add. htn.
lid.
ct
B add.
tuo.
'
Psalm.
'.i\,
'.}.
Libro
r.
.\
;
lUiJuml. Einuij. scc.

cl
f(.
Lucnm,
178,
r,3
n.
hk (P K
el
I';,
<H25;; Ahael., Sic

C.
*
el (I),
nun
i:>1
Iithica
I,
loc.
cil.
''
(P L
irjOl)
sc(j.);
MruM
llomil. 31
flnlnil
ibid,
d.
n.
I,
II.j9).
Ilomil.
(P L
57, 351).
(>//.v
In Epist. afl llehr.

ibid.
'^
I
IM.K
63, 210); clr. (iralian., siiper C.

'
nluiuandu (87;,
'i.
IIH4),
Uespic.
Is.
36,
5.
8o0
LIBKR
IV.
DIST.
XVII.
CAP.
Il-III.
Idem
^:
Peccata
tiia
cJicito,
nt deleas
in
illn.
Sed
"
si
confundico, ut
deris alicui diceie, dicito et qnotidie

confitearis ea conservo tuo,
rat ea.
anima tna;
non
ut
lihi
exprobrel; dicito Deo, qni cuignorat ea:
Nec enim
^,. si
non
dixeris,
cnm
faciebas ea,
vnlt a
praesto erat;
te
cnm
?
admilteres
^"
ea, cognoverat.
Nunquid ea
cognoscere
in
Peccare
iion
ernbuisti, et confileri ernbescis? Di-
cito
bac
vita,
nt in alia requiem babeas; dicilo
ingemiscens et
lacrymans. In codice scripta sunt peccala tna; spongia peccalorum
tnornm lacrymae tuae

Item
latenl,
sinl .
llli
Prosper^:
ipsis
quorum
peccala
aliis
bnmanam
si
notitiam
confiteri
el
"
non ab
confessa nec ab
publicata,
ea
vel
emendare noluerinl, Denm, qnem

sunt ultorem
ullores,
^.
tiabent testem,
ipsnm
velnti
^
ha-
bituri
Qnodsi sui
in
ipsi
iudices fiant, el
snae
poenam severissimae animadversionis exerceant, temporalibns poenis mutabunt aelerna

iniquitalis
bic
se
volnntariam
supplicia, et lacrymis, ex vera cordis conlritione fluentibus, reslrin-
gent aeternl ignis incendia .

Et iiifra^:
Facilius sibi
Deum
placabnnt
ilii
iini
aut
proin
priis confessionibus
crimen prodnnt, ant nescienlil)ns

senlentiam
aliis,
ipsi
se voluntariae
excommunicalionis
ferunt, et
ab aKari,
cni
minislrabant, non animo, sed officio separati, vilam

certi
snam quasi
poenitentiae
mortnam plangnnt,
fructibns, a
civilatis
quod
reconciliati
sibi
efficacis
Deo non solnm amissa

innituntur
recipiant, sed eliam
supernae
gaudia recipiant.
ancloritatibus
qui
sniricere
His
confiteri
conlendunt
si
Deo
peccata sine sacerdote. Dicunt enim, qnod
qnis limens,
detegi
vel
alii
cnlpam snam apud bomines, ne

ei
inde
opprobrio
babeatnr,
sno exemplo ad peccandnm accinganlnr,

revelet Deo, conseipiitur
et ideo laceat
bo-
mini
veniam.
169
illa
[Cai>.
111].
Sed quod sacerdotibus confiteri oporteal, non soliim
aucloritate
lacobi'*:
ConfUemini aUenitrum
peccata
ve-
6'tra
\
V
etc, sed etiam aliornm
plnribns lestimoniis comprobatnr.
"
el.
''
Z
s.
oiij.
^
E(l.
ei
VH
f
acld.
011111.
^
'^
VD
punilorem;
habent, pio h.
D (imm.
n.
D poenae.
Z om.
Homil. 2
II.
h\
Ps.
.SO,
o (inler spiihn) (IHi L 00, 5l).

c.
Poiius
illi
lul.
Pomer,
ibid.
il.
De
cita
contemplat.
3
7,
n.
(PL
59,
151);
C.
Porro
"*
(31),
16.
I,
II60)
Ibid.
n. 3; C.
Facilins (32), ibid.
Cap.
5,
LiBKR
Ail
IV.
DIST.
^
:
Wll. CA1\
ll-lll.
8o
lionio
enim
.\ ii
*;iis li n
ns
Indiret
se
in
ipsnin
ni(rms,
volnn-
late
tlnin
potesl,
cl
n.ores
convertal
ne,
non
poteril,
praeler volnnlatem a
Domino indicetnr;
sed
illi
cnm iam ^ el cnm in se

senten"^
protnleril
severissimae
medicinoe
tamen
claves
esse
iitilissimae
in
tiam,
veniat ad antistites, per qnos
Ecclesia
mini-
slrantnr.
Tanqnam bonns iam membrorum ordine custodito, a

niodum
"^.
incipiens
filins,
malernornm
accipiat
praepositis
Sacramentornm
sibi
satisraclionis suae
in
olTerendo sacrificio coiitribulati cordis
devotus
et
snpplex
iêtl
Id
tanien agal,
quod non solum

nl,
si
prosit
ad salulem,
eliiim
ceteris ad
exempluni;
in
peccalum eius
non modo
esl,
liaiii
in
gravi eius malo, sed etiam

ulilitati
lanto scandalo aliorum

noti-
ahjue hoc expediri
Kcclesiae videtur antistiti, in
multorum
plngae
plaga
vel
totius
plebis agere
poeiiitenliam
noii
recnset,
'
ne
est
letali
per
et
pndorera
addat
tumorem''.
Ciim
tanta
peccati
impetus
^
morbi, nt medicamenta
sint,
corporis et
sanguinis
quis
'
Domini diflerenda
altari
auctorilate
antistitis
debet se
re-
removere ab
^
>.
ad
agendam poenitentiam
misericordia
[ler
et eadeni
conciliari
Item
Leo^^:
Miiltiplex
Dei
ila
lapsibus
liu-
manis subvenit, ut non modo

indulgentiam Dei
baptismum,
<ei\
eti;im
per poe-
nitentiam spes vilae reparetur, sic divinae voinntatis praesidiis ordinatis,
ut
nisi
snpplicalionibus
sacei'dotuin
ne-
queant oblinere.
eosdem,
Christns enim hanc praepositis Kcclesiae

poenilenliae
satisfactionem
tradidit
pol^*slatem, ut confitenlibiis
darent, et
salnbri
[ler
satisfactione
purgatos,
ad
coinmunionem Sacra-
mentornm
Ilcm
el
ianiiam reconcilialionis admitterent .

"*:
A iigusli n us
Ouein
[loeiiitel,
omnino
siiam
[)oenileat,
dolorem lacrymis ostendat;

"
repraesentet
vilam
"
Deo
pro
[jer
Ed.
t'l
loluntarie.
Alii,
^
'
''
KrT.
aiinolJil:
simplex.
^
V D
innnino.
oiii.
*
VZ
I)
Ecclesiae,
o
/.
E.
(iinonui.
oni.
Krr. niinoUU:
>"
Alii,
Idern,
cum.
l)
U defercnda.
Kd.
(/i(is(iue;
i:d.
vl
add. Papa;
om.
'
Sermo
Kpisl.
c.
.l/JI
I.'),
(;li,'is
liomil.
iili
inlnr /JO
llornil.) r.
(].
.{,
-i,
ii.
(PL
31),
1,
Ifiio);
118:1).
ho, Decrel.
''
p.
c.
24
'l>L
IHI,
SOI);
r.
ludiCiH
n.
(S/)),
ihid.
(i.
Aiir.,
1.-;,
5i
(jilijK
118)
Ad lannar.
i;
Aluicl., loc. cil.;

(i.
|,
l\o, Decrel.
3
p.
lA
408
(49',
ralias 83)
ibid.
(PL M;I, 861); C /// acfione Ad Theodor. Foroml. cpisc.

I,
(8i),
c.
il)id.
||S:i).
KpJsL
2 (P
L 5i, 101
c.
I);
C.
ii.
Multiplcx
(P L
iO,
d,
1170).
'
l)e
rcra
iLj<|.
et
(i.
fatsa poenitentia,
I,
10,
2")
1122); C.
Qaem
poenitet (88),
1IS7).
852
i.ihj:r
iv.
dist.
xvii.
cap.
ii-iii.
sarerdotem, jDraevenial indicinrn
Dei
per
ronfessionem.
ora
Praecepit
enim Dominns miindandis,

cens
"
iil
oslenderenl
sacerdotibiis
do-
corporali
praesentia
conlitenda
peccata,
et
(jui
non
|)er
scriptnm
manifeslanda.
Dixitenin):
Ora
sed
monstrate;
omnes,
pro
non
iinus
offerat
pro omnibus; non aliuin statuatis nunliuin,
vobis
munus
Moyse
:
statulum;
qiii
per
vos
peccastis,
per
vos
erubescatis
erubescentia enim ipsa
parlem
liabet remissionis.
iil
Rx
eru-
misericordia enim boc praecepit
Dominus,
nemo
poenileret in
occullo:
in
boc enim, quod per se

offensi,
fil
ipsum
venia
dicit
sacerdoti et
Fit
bescenliam vincit limore
criminis.
in
enim veetsi
niale per confessionem, qiuxJ

statiir.
criminale erat
operatione;
non
purgatur, Ht veniale tamen quod commiserat mortale. Mnloblulit^ qui, erubescentiae dominans'^, nibil
nuiitio
tum enim salisfactionis eorum quae commisit,

cors et iustus
iustitiam
in
Dei
negavil.
Deus enim,
in
(]iii
miseriila
est,
sicut
:
servat
misericordiam
iuslitia,
et
misericordia
opus enim
ut
misericordiae
est
peccaiiti
C.onsi-
peccala dimittere; sed oporlel,

deral enim,
iuslitia
si
instus
misereatur
iuste.
digrius est,
non dico,
iustitia,
sed et misericordia;
enim
sola
damnal, sed
dignus
est
misericordia
qui spiri-
luali labore quaerit
gratiam: laborat enim mens patiendo erubescencpii
liam; et (pioniam verecundia magiia esl poena,

Cbrislo,
fit
erubescit pro
dignus misericordia. Unde patet, quia, quanto pluribus

in
confilel)ilur
spe veniae tur[)iludinem criininis, tanto facilius conremissionis.

I|)si
sequitur
graliam
enim sacerdotes plus
possiiiit
iam
^"
(iroficere,
plus confitenlibus parcere.
Ilem
Leo Papa^^:
Quamvis
plenitiido fidei
videalur
-''
esse
laudabilis, qiiae
propler Dei
timorem apnd bomines erul)escere non

buiuscemodi
tiiiuâiit
veretur; tainen (quia non omniiim

ea
(]ui
''
sunt
peccata, ul
|)()enileniiam
iôscunt
i;oii
[îiblicare)
removt*atur
im[)robabilis consiietudo,
tur,
ne multi a [joenitentiae
inimicis
''.
reuKHliis arceanfacta
dnm
aul erubescimt. aut liment
sua
reserare,
(]uibus [)()ssunt
legum
^
st'(l
'
[êrcelli
constitutione
SulTicit
enim con-
(hcemi(s.
ZU
(td
Moyscu.
Alii,
^
"
dtlulil.
''
Vsl.
propier ernbe"
sceiitidin,
pio
L. p.
e.
d.,
'-f
annulal:
eruhesceittide
doniiunus
Ed.
om.
l)
oin.
iudictttur.
qttue.
'
D om.
W iustitutioue.
'
Cfr.
Liic.
17,
J,
(H
c.
Lovil.
II,
\.
l-pisl.
IG^ (niias 136)

Deciet.
p.
Ad
unicers. 167 (P L
episc.
per
Cnmpuuidm
2 (P L 51,
1-211);
Ivu,
15,
161, S94); C. Qi(,tmcis pleuitttdo fidei (H9), ibid.
(t.
I,
IIS9).
LIBER
fessio,
IV.
DIST.
XVII.
"^,
CAP.
IV.
853
sacerdoti, qui
quae primiim Deo offerlur
tunc etiam
pro
deliclis
poenilentium precator accedit: tunc enim plnres ad poenisi
tentiam polerunt provocari,

scientia confitentis .
populi
auribus
noii
publicetur con-
Ex primum
his aliisque pluribus indubitanter ostendilur, oportere

et
Deo
deinde sacerdoti offerri

si
confessionem, nec aliter posse
perveniri ad ingressum paradisi,
adsit facullas.
Cap.
IV.
An
sufflciat confiteri laino.
Nunc priusquam praemissis
auctoritatibus,
quae
his contradi- 170
cere videntur, respondeamus, lertiam quaestionem intueamur.
Quod enim secunda quaestio

fessione et iudicio sacerdolis soli
continebat, scilicet
an
sine coii-
Deo
confiteri
sutBceret,
expedisufficit
si
lum
est,
et cerlificalum
praemissis
testimoniis,
quod
non
confiteri
Deo
sine sacerdote; nec est vere humilis et poenitens,

et requirit sacerdotis
non desiderat
iudicium.
Sed nunquid aeque valel alicui confiteri socio vel proximo suo,
saltem
cum
deest sacerdos
dici
Sane ad hoc
potest,
quod sacerdotis exameii re(]uirendum

concessit
est studiose, quia sacerdotibus

et solvendi; et
Deus potestatem
confessio
ligandi
Si
ideo quibus
ipsi
dimittunt, et Deus dimitlit.

vel
ta-
men
defuerit sacerdos,
proximo
socio
est
facienda.
Sed curet quisque sacerdotem quaerere, qui sciat ligare

lalem enim esse oportel, qui ;ilioium crimina indicat.
et solvere:
Lnde A u g n
n u
s ^
^
:
Qui vull confiteri

sciat
peccata,
iil
iniie,
veniat gratiam, quaerat sacerdotem, qui
ligare et solvere,
cum
negligens cjrca se exsliteril, negligatur
ab
illo
qui
eum
-,
nn-
sericorditer
monet
et
petii,
ne
amho
''
in
fovcam cadant
f^st,
(]uam
deest
[)()eiii-
slultus evilare noluil. Tantaqiie
vis confessionis
ut,
si
sarerdos, confil'aliir proximo:

tens non
[)olest
saepf*
enim
contingit,
([ikjiii
(piod
vri-cciindari
\'A<\
coram sacerdote,
\\W. ciii
dcsidcr.iiili iicc
tcm()us nec locus offert.
confilcbiliir,
vciii;i
poteslatcin sol-
vendi iion habcal,

"
t<l.
u(Jl.
/'/.
''
\\\
i;i!iicii
dignus
^"
cx
''
s;ic(M'(lolis
dcsidcrio,
U ofjerpndnm.
poi-mtinilHi,
(\
1,
.
I)
oiii.
ji.i
l'
\\
cd. ((uiln itiK/Hr.
na vera
ct /nt.sn
<\
10,
''
n.
2")
(1*1.
.M.iiili.
J(i,
1122);
14.
C.
(Jni
nilt
amfiteri {],, ihid
(i
I2i2).
liL-sjiic
i:i,
8;J4
qiii
LIBKM
IV.
niST.
XVII.
CAP.
IV.
coiifitelnr socio criinen.

vel se "
Mniidali enim snnl leprosi, flnin ihant
ora
oslendere sacerdolihns, anleqnam ad eos pervenirenl ^
Cnde
palet,
Denin ad cor respicere,
dnm
ex necessllate prohibeneos
tnr ad sncerdotes .pervenire.

laeti,
Saepe quidem
qnaernnl sani
et
sed
dnm
sicnt
qnaernnt, anteqnam perveniant, niorinntnr. Sed mi^
sericordia Dei ubiqne est, qni
et
iustis
parcere
novit, elsi
non
tam
cilo,
'*
absolverentur a sacerdote. .Qni ergo omnino conineliori
fitetnr,
sacerdoli
quam
[)otest est,
confiteatur.
sufTiciat
^ ^
171
Et
si
peccatum
in
occultum
referre in
noliliam
sacerdotis.
Nam
resnrrectione puellae
pauci interfuerunt, qui
viderent: nondiim enim eral sepulta,
nondum
extra portain delata
'^,
nondnm extra domum

tre
in
nolitiam
portala. Intus resuscilavit,
qnam
intus invenit, relictis solis Pelro et lacoho et loanne et palre et inapuellae,
in
quibus figuraliter conlinentur

invenit,
^
sacerdotes
est,
Ecclesiae.
Quos autem extra

Flebat enim
advertendnm
viduae;
qnomodo
^.
susrl-
tavit.
turba post
filiuin
flevit
iMartha et iMaria
In
supplicanles pro IVatre,
flehat
et
turha
Mariam secuta
qno
docemnr, publice peccantibns non proprium, sed Ecclesiae sutficere
meritum
clesiae
'^
Lahorel
igitiir
poenilens
in
Ecclesia esse et ad Ecnisi
unitatem tendere:
nisi
enim unitas Ecclesiae succnrral,

compleat, de
quod deest peccatori

non
eripietiir
sua
oratione
manibns
inimici
anima
mortui.
Credendum
est " enim,
quod oinnes
misericorl(h'o-
eleemosynae Ecclesiae
et oraliones et
opera
inslitiae et
diae succurrant recognoscenti
morlem suam ad conversionem.

sustineat
que nemo potest poenitere digne, quem non

clesiae;
tate
nnitas
Ec-
ideoipie non
petat sacerdoles [)er aliqnam cul[)am

^
ah nni-
Ecclesiae divisos
Ex
ticulns.
his salis aperitur el absolvitur
praemissae quaestionis arsapiens

si
Quaerendns
est
enim
sacerdos
(pii
et
discretns, qni
cuin potestate simnl habeat indicium,

teri
forle defiierit, coiili-
debet socio.
"
\\\
vel se esi coir. inlcil.

luicl.
super ora.
resnacitatione
e.
Z quin.
flliae,
^
/.
V om.
/}.,
V qnam;
el
ed. et
VZ
s\.
'
Va\.
//.
pro
ed.
''
D M^d.
archysynayiKjae.
oin.
p.
il.
''
add. nnicnm.
V om.
Hespic. Luc. 17,

I
i.
'
Uespir. .Matlh. 9, 21; Marc.

il)id. c.
5,
1
37; Luc.
cfr.
^'
7. II.
Hespic. loan.
I,
33.
.\iij;.,
II, n.
;;
26 (P L 40,
tl.
l,
123);
Grntian.,
,
siiper C.
c.
1-2,
11.
Qnis aliqnando (87).

27
il)id.
d.
I,
12
1187)
.\ug
ihid.
(PL
4U, 1123; C. Qni rnlt,
modo
cit.
LIBER
IV.
DIST.
XVII.
CAP.
V.
855
et
Beda
^^m.
Ait
vero inter confessionein
venialiuni
inortalinm
di- 172
stinguit super illuin
locum
Confftemim
iusserit
^
alterulrum peccala veet

levia,
",
enim:
Coaequalibus quotidiana
et,
graviora vero
sacerdoli
pandamus,
qnrmto
lempore
purgare
cure-
mus, quia sine confessione emendationis
peccata nequeunt dimitti .
Sed el graviora coaequalibus pandenda sunl,

et urget
cum
si
deest sacerdos,
licet
periculum. Venialia vero, etiam sacerdotis oblata copia,

coaeqiiali, et sufficit, ut
confileri
quibusdam
placet,
est
tamen ex con^
temptu non praetermitlatur sacerdos. Tutius

nae ab
tamen
et perfectius
utriusque generis peccata sacerdotibus pandere, et consilium medicieis
quaprere, quibus concessa est poleslcis iigandi
el solvendi.
Cap. V.
A(/
r/i.ti(/.
caleat confessio.
^
CuMi igilur
fiat
''-
ex his aliisque
pluribus testimoniis perspicuuin 173
et
indiibitabiliter constet,
si
peccata
primum
etiam
Deo, deinde
socio,
illud
sacer-
doti
esse confilenda, et
^
ipse
defuerit,
ita
loanubi
nis'' superius
si
positum non
sacerdoti
est,
soli
est intelligendum, ut liceat alicui, confiteri

;
lempus habeat,
non
sed
quia
sufficit,
crimen occultum
Deo per sacerdotem dicere

occultum
in
et semel,
nec
oportet piiblicari coram
miiltis qiiod
est;
quod notavit
.
dicens:
<
Non
libi
dicn, ut te
prodas
ita
publicum
Sicut
enim
publica noxa publico eget remedio,

et occulla salisfactione
occiilta secreta
confessione
purgatur.
Nec necesse
riim (onfiteamur
;
est,
ut,
quod sacerdoti semel sumiis

carnis,
confessi,
ile-
174
sed
lingua cordis, non
apud vei'um
iu-
direm
id
iiigiter
confiteri
defjemus.
^
Lnde idem loannes

calorum,
et
ail ^:
Niinc autem,
Dei
si
recorderis pec[)ro
rreqiienter ea in conspectu
ciliiis
ill.i
pronunties, et
eis
deprereris,
delef)is.
Si
vero obliviscaris, tunc eorum re(!t
rordaberis iioNmis, piando [)ublicabuntur

tiir
in
coiis[)ectu
j^roferen-
omnium amicorum
*
ci
inimicoriim sanctorumijiie Angelorum.
ipse.
V fmenddUom'
f
amfcasiouis, pro
c. e.
'^
rntm.
''
uin.
l)
adti.
nunm.
oiii.
dicit.
'
/
2,
Ific.
5,
IT)
(FM.
scrjij.
93,
joci.
iO)*,
^
el
///
in
Gl(ss;i
iiilcrlin.
;i(l
ciind.
'.W
,
lociiiii.
i
'".ap.
iibi
Mi.im
Eiiist.
nd
I,
llchr.
Iioinil.
ii.
(IMi
I.
^V\,
217); C. Qnis nlinnnndit,
siipr;i
ril.
(l.
IIKij,
8o6
175
Ita
LIBER
IV.
DIST.
XVII.
CAP.
V.
eliam
illiid
Ambrosii:
Lacrymae lavanl
et
flelictnni,
quod
pudor
est.
Ihi
est
voce confiteri , ad
pnblicam
poenilenliam
confessionis
referendnm
si-
eiiim
virtntem lacrymarnm
oslendens,
gmficare voluit, quod lacrymae occullae el confessio secrela, sicut
quae
fit
soli
sacerdoti, lavant deliclum,
quod pudet
lacrymas
"
aliquem
pu-
blice confiteri.
Quod vero
dicil,
se
legisse
Petri,
non con-
fessionem vel satisfactionem, per

facta
lioc
non excludit
forle
illa:
miilla
enim
in-
sunt,
quae scripla non
siint; vel
est.
nondum
facta eral
stitutio confessionis
\ quae mndo
176
Similiter et illud
aeleriia supplicia ; et
Prosperi:
illud:
Si
sui
sibi
iudices fianl,
mutabnnt
Kacilius
Denm
placabnnt qui
aliis.
aut pro[)riis confessionibiis crimen produnt,

in
aut nescientibiis
[)iihlicam
solis
se sentenliam
*
excommnnicationis ferunt, ad
confes-
sionem
et
satisfaclionem referri oportet.
Non enim
sacerdose
tibus ius ligandi el solvendi
dalum
est,
si
cuiqne suo arhilrio
poena
vel
excommunicationis senlenlia
ligare et
absque sacerdotali
(juod
ecclesia-
indicio se i[)sum
sticae
insliliUioni
Deo
el
si
vel
allari
reconciliare
[itMiilus
licet;
consueludini
repugnat.
confilere
le
rciiiii
177
Potius ergo,
puhlice peccasli, pnhlice

sic
et
emenda;
si
vero occulle deliquisli, eliam

pnblices.
non
taceas; nec ta-
men
dico, ul
Taciturnitas eniin peccali ex siqoerhia
iiascilnr cordis.
foris,
Ideo
se
enim peccatum sunm

iam
lur.
^
quis
celal,
ne
repuletur
([iialem
divino cons[)ectui exhibuit; qiiod

8[)ecies
ex
fonte
su[)erbiae nasci([ui
enim
'^
superbiae est se velle iuslnm videri,
peci)a-
cator est;alque hypocrila convincitur, qui ad instar
primorum
rentnm
dit,
ril ^.
vel
tergiversalione
verbornm peccata sua
levigare
conten([iiae-
vel
siciit
Cain
[)eccalum
snum
vel
relicendo
hy[)ocrisis,
supprimeie
l)umilil;is
Uhi
vero
snperbia
regnal
lociim
licel.
non
Uhi
hal)(4; sine
humilitate vero alicni

confessionis,
veniam
non
S[)erare
non
ergo
^
est taciturnitas
est ^
s[)er;mda
venia
criminis
"
\1
piuior
i'st.
poenilonlimn.
''
\)
o\\\.
"^
uni.
*'
Z vero.
oni.
lia
Hii-o, Sinn. Senl.

I)e
Ir. 6, c.
10
(PL
liic
([.
I7G,
in
1
i7).
el c.
Kospic.
1
(Jlmi.
.3,
\i);
i,
9.
opinionc
Miigislri
IS,
obsolela,
p.
1,
fine
in
t.
(ine lacUi, clr.
nonav.,
^
In
IV
Sent. disi.
n.
2,
{Opera omnin,
15
(t.
I,
iV,
pag. 472).
(iratian.,
super C. (Jnis tiliquando, supra
cil.
II.S7).
LIBF.R
IV.
DIST.
XVIII.
sit
CAP.
I.
857
peccati
lam certissime
et e
liqiiet,
sil
quam
deleslabile
silenlium,
converso,
quam
necessaria confessio.
Est
enim confessio
timet
tesiimonium conscientiae
Dei,
Deum
timentis: qni enim
iudicium
peccatum non erubescil

;
confileri. Perfectus
timor solvit
ipsa
omnem
pudorem
confessio
peccati
pudorem habet,
et
erubescentia
est gravis
poena: ideoque iubemur confiteri peccata, ut erubescen:
tiam patiamur pro poena

Si
nam hoc ipsum
pars est divini

sit
iudicii.
ergo
"
quaeritur, ad quid confessio

sit
necessaria,
cum
in
contritione
nilio
iam deletum
peccatum, dicimus, quia quaedam puoperis.
peccati est, sicut
satisfactio
Per
confessionem
etlain
intelligit
sacerdos, qualiter
fit
debeat
iudicare
de
crimine; per eam
quoque peccalor
humilior et cautior.
DISTJNCTIO XVI II.

Cap.
I.
De remissione, quam praestat sacerdos.

Hic quaeri solet, cordis contritionem,
si
peccatum omnino dimissum
est a
Deo per 178

vinculo
ex
quo
ei
poenitens
sacerdote.
votum
Video
habuit
confitendi,
quid postea
dimitlatur
scilicet
enim, quo
a
eum
ligat,
temporalis poenae, sed non,

^
quo eum absolrei
vat; et ideo quaero: Ante
poenitudinem quippe cordis anima
maculam habet
ligata existit;
si
et
foetorem peccati, alque aeternae ultionis vinculo vero ante

confessionem, per
cordis
contritionem
Deus per
relaxat et
se
ipsum, sine ministerio sacerdotis, et debitum omnino

interius
anlmam
purgat a
contagio et
foetore
peccati,
lllae,
quid ergo mundal, quid

qiias
dimittit sacerdos
Ubi sunt claves

eius dicens^:
Dominiis tradidit Petro et

claves
successoribus
et
''
Tibi
(laho
regni
caelorum
el ei
(luodcumque
et
lujaveris super
'erram,
erit li(jatum erit
in
caelo;
(]uod(.'umfjue solveris
snper
lerram,
L'l
solutum
in caelis?
[)l(Miius ^
(^t
;Hilem praemissa qua(,'stio

^,
explicari
valeat, (juasi
illiiis
duclo rete
Z nntem.
Cfr.
Iliigo,
I.iic.
.',
dc his clavihiis
15
usii
eariim disseramus.
''
"
''
.!//
nnte.
'
Z
II
(jniti.
I)
mii.
'
Sum.
i.
Spiit.
ir.
),
>.
(P
I.
17(1,
47).
Mallli."ir.,
19.
UcjJfiic.
858
i.ibF':r
iv.
dist.
xviii.
cap.
ii.
iii.
kt
iv.
Cap.
II.
De clavihus.
179
Claves istae sunt non corporales, sed spirilnales, scilicet
dis,
ccrnendi scientia et potentia iudicandi
, id est ligandi et
solvendi
"^
qua
dignos recipere
*,
indignos debet excliKlere a regno

ius ligandi,
ita
eccle-
siaslicus iudex, qui
sicut habet
et solvendi
et
Unde
Ambrosius^^:
Doininus
pari
par
ius
solvendi esse
voluit et ligandi, qui
utrumque
est,
conditione promisit; ergo qui
solvendi ius non habet, nec ligandi

Va infra^:
resis
habet
.
licet,
Certum
quod Kcclesiae utrumque

ius
haeest
utruinque non habet;
enim
^
hoc
solis
permissum
sacerdolibus. Recle igitur Kcclesia hoc
vindicat,
quae veros habet

veros
sacerdotes
sacerdotes;
haeresis
.
vindicare
non potest, quae
non habet
Cap. m.
De usu clavium.
180
Usus ergo
harum clavium mulliplex

ac deinde
ligare
solvit,
est,
discernere
scilicet
ligandos vel solvendos,
vel
solvere."
Qui enim
id
indignos
ligat
vel
propria potestate se privat'^,

".
esl,
di-
gnum
privatione se facit
Cap. IV.
Si sacerdos potest dimitlere, vel retinore peccatum.
181
Sed quaerilur,
est a culpa,
utrum
peccalo
solvere
valeat
sacerdos,
id
ut
'
culpae maculam abstergal, vel
debitum
aelernae
mortis solvere valeat.
D om.
*
i.
e.
l.
e.
s.
Ed. odd.
sibi.
et.
'''
soltim.
f Ed. el
B add.
Ed.
V add. Dei. vero; D om.

^
"^
\)
oin.
Z ostendit
vel facii.
si
llic
pliira
vcrba
Cfr.
n.
siinita
siint
ex (ilossa Bedae
c.
apud
152).
Lyranum
-
ail
lociim
1
Mallliaei siipra
nt.
2,
lliigo,
(l>
ibid.
(P
1.
176,
Libro
178,
De
Porniteutin,
c.
16,
II.
468);
Abael.,
et
(l.
Elliica c.
c.
4,
36 (P L
n.
*
673).
Ambros.,
ibid.
infoiiiis;
l)e
vide
De Cnin
1
Abel,
I,
15 (P L 14, Gregor.,
II.
3iS);
C. in
VerUnm
Dei (ol),
Poenilentia, disl.
1170).
Homil.
/ivany. homii. 26, n. o (P L 76.
1200)*.
LIBER
Qnitlain
^
IV.
DIST.
ciiiii
XVill.
CAP.
IV.
859
ligatus te-
arbitrati sunt,
est,
peccator
inentis
dupliciter
neatur, ut praedictuni
t debito futurae
scilicet
contagione ac caecitate
poenae, allerum curari per Denm, allerum solvi
per sacerdotem. Patitur enim per peccatum

riores et maculas, a quibns nisi
liberetur,
qnasdam tenebras
proiicietur in
inte-
lenebras
exteriores ^;
cnm autem liberatur ab bis, suscitatur a morte peccati. Unde Apostolus^: Surge qui ilormis, et illuminabit te Christus. Solus enim Cbristus, non sacerdos, animam resuscitat,
macnlis,
ac pulsis tenebris interioribus et

dat,
eam
illuminat et
munsigna-
qui animae faciem
lavat;
debitum vero
in
[)oenae
aeternae sol*
vere concessit sacerdotibns.
Quod
resurreclione Lazari
se
tum
assernnt,
qnem
Christns prius per
interius vivificavit, de-
inde foras exire iussit,
enmque adbuc ligatnm

animain
solvere
a
Apostolis
praecepit; quia, ut aiunt, ipse inlerins
caligine
macn-
laque peccati emnndat, sacerdotibus vero dedit vincnlum aeternae
mortis solvere.
Alii
vero dicnnt, solnm
ternae mortis dimitlere,
Deum, non sacerdotem, debitum aesicut et animam interius per se vivirlcat;

potestatem peccata re-
182
nec tamen diffitentur sacerdolibus traditam

mittendi
"
et
retinendi, quibus
dictum
*
est'':
Quorum
remiseritis
ita
peccata, etc.
Sicul enim
ideo, sicnt
tenuit
sibi
potestatem
baptismi,
et
poenitentiae; et
ita
interius
gratia sua
relaxat.
aniinam illuminat,
ipse
et
simnl
debitum
aeternae mortis
tegit,
enim
per se
ipsum peccata poenitentinm

non reservat''; Innc ergo
QnfKl antem
iieiis
"*
el
tnnc tegit quando ad poenam

solvit.
tegit
quando debitum poenae

dicit
ipse
tegal, a[)erle
^:
Augnstinus^,
sunt peccata,
peccata, nolnit
id
ex[)o- 183
id
illum
"
locum
Psalmi
Si
Quornm
texit
tecta
esl
"
coo[)erla et abolita ^
si
enim
Deo
Deus
adver-
lere;
noluit advertere, nnlnit animadvertere,

tecta,
iit
est punire, sed
ignoscere. Ila ergo dicit a

ielernalil(.'r
Dciis
iion
videat,
id
est
[)nniat
'^
Nidere
'>
eniin
Dei
[jeccata
est
ad
^
[)oenam
Z servut.
oni.
i'.
^*
Ed. dmiittrndi.
\-A.
(.'l
Z h rflinuil; Z
illiini;
oiii.
aihi.
'
I)
i'rijo;
orii.
I,
Z
e.
oiii.
<i.
ipsc.
/>.
''
\ snprr
illiid, oiu.
locinn.
ii.
''
'
lliiec
opifiio
e.Hl
l/iigofiis,
;
II.
I)e
Sncrnin.
Senl.
*
p.
i,
c
II
s,
uhi
('li.iin
refiit.nc
I
lirniir
-
seqweiileiii opinioneiii
.Mallli.
iii
fr.
Smn.
5, \i.
'.);
ir.
6, c.
loiin.
iii
(P L 170,
I
.'ifiJ,
iH).
2;<.
\\rs\r.r.
21,
1.1.
"
l.|.li.
1
CIV.
II,
i.
ii.
'''
lo.m. 20,
1
Ennrrat. 2
(
iN.ilin.
:n,
ri.
clr.
Ennrrnt.
'
IN.
.'iO,
i,
iilii
t,\pli-
aiiliir
(jiiae
HTimjniur- (P L
.10,
o9i).
Ps.
.'Jl.
1.
860
iiiiputare;
LIBKR
IV.
*"
DIST.
XVIII.
CAP.
IV.
avertere
antem
peccatis
faciem,
hoc
est
ea
ad
poenain non reservare.

Item H
ierony inus
revelentur
Qnibiis Deiis dimittit peccaln, legit,
ne
in
indicio
Item
Cassiodorus: Qui
gravia habent peccala, ahis Deus
imputat, ahis per misericordiam non iinputat.
Ex
his aperle ostenditur,

liiiic
qnod Dens
ipse
poenilentem solvit
a debito poenae, et
solvit,
qnando
intus ilhiminal, inspirando
veram cordis contritionem.

184
Cni sententiae ratio sutTragatnr, et auctorilates attestantnr.
Nemo enim
trilum
et
"^
de peccato
vere
compnngitnr, habens cor con-
humiliatum^,
nisi in
**
carilate; qui
autem caritatem habet

et
dignus est vita; nemo aulem

est igitur
desiit,
simul dignus est vila

filius
inorte;
non
tunc ligatns debito aeternae mortis:

et
enim
irae esse
ex quo diligere
ira,
poenitere coepit. Ex
tunc
igitur solutus
in
est
ab
quae non
manet super illnm
qui credit
Christnm,
postmodum per sacerdotem, cui confitetur, ab ira aeterna liberalur, a qua iam liberatus est per Dominum, ex quo dixit: Confitebor. Solus igilur Deus hominem interius mundat a macula peccati, et a debito poenae aelernae solvit; qui per Prophetam^ ait: Ego solus deleo inised super illum qui non credit. Non
igitnr
fjuitates et
peccata poputi.
Item
Ambrosius^:
Verbum
Dei dimiltit
peccata;
sacer-
dos est
lius
iudex. Sacerdos quidem officium
suum
qui
^'
exhibet, sed niil-
poteslatis iura exercel .
Idein
lis
^:
llle
sulus dimittit peccata,

est .
solus
pro [êcca-
nostris
Ilein
mortuns
A
i
stus
^,
qiii
ugusl n iis ^: Nemo lollit peccala nisi solus est Agnus tollens peccala mundi'^: tollit autein
<(
Cliriet di-
mittendo qiiae facta sunt, et adiuvando, ne

vilam, ubi
"
'
fiant, et
[êrducendo ad
omnino
^
fieri
non possint
^"
Z enim. V
L)
om.
cil.;
iilii
1)
vero.
f
'^
VZ
9
euini;
diii.
simNl.
Iln
ed. ciiin
cl (';in.
vi.
quia.
td. Dcus.
Ilic
locus el seq. (lassiodori siint

*
iii
(ilossa
ad
4,
Ps. ;^l,
n.
2.
Ps. oO,
19.
Isai.
V..
43, 20.
IJbio
1!
I)e
Cnin
el
Abel
''
c.
15 ul siipia, voibotenus
in
Verbiim Dei (51), supra
cit.
E.vposit. in
et
Erdnr/. Lnaie
iibr.
VI,
2.3,
n.
109
el
(PL
15,
1698)*.
I.
De peccator. meril.
S(|q.);
'
remissione, ex
C.
cc.
2K
IJe
39 colleclus (P L ii, 128

disl.
i
et
ad verbuin
Uespic. loan.
in
I,
Semu
tollit
(141),
On.secral.
A.
\,
507;.
20.
LIBKR
IV.
DIST.
XVIII.
CAP. V.
86
Deiim solum per se
ita
Hi? aliisque pluribus testimoniis docetiir,
peccata dimiltere; et sicut dimittit quibusdam,
et
aliorum quo-
rundam
peccata retinet.
Cap. V.
QuomoJo
sacerdotes dimillant peccata, vel retinent.

sacerdotibus
ciim hoc
Nec ideo lamen negamus,

dimiltendi
et
concessam poteslatem 185

Veritas
in
retinendi "
peccata,
Kvangelio
aperte doceat.
Hinc
Augustinus^
dilTundilur
ait:
in
Ecclesiae caritas, (piae per Spiri-
tum sanclum
cordibus,
eorum
qui
particijês
sui
sunt, peccata dimittit;
eorum qui non

Deus.
sunl, lenet .
Idem^:
enim
*
Sacerdotes
remitlit
possunt confitentibus
parcere;
quibus
remittunt,
"
Lazarum
enim de
monumenlo
suscitatum
obtulit discipulis
solvendum, per hoc oslendens, pote-
stalem solvendi concessam sacerdotibus. Dixit enim: Quodcurnque

solverilis
super terram,
el
erit
solulum
et
in
caelo
et
^
'^,
hoc
est
^,
ego Deus
gloria
tis.
omnes
caelestis
mililiae^ ordines
omnes
ligatis
in
Sancti
el
in
lis
mea laudant vobiscum et confirmant quos Non dixit: quos putalis ligare et solvere, sed opus iusliliae vel misericordiae. Aliter ^ autem
in
solvi-
quos exercealia
'
vel
opera
vestra
peccatores iion cogiiosco .
Idem'^^:
luntiir,
Cum
veraciter ad
(piibiis
Deum
ipse
qiii
converso pecc.ila dimilconvcrsioiie coniunesl
ab
eis dimitliiiitur,
saiicliis
veraci
daliis
gilur.
sibi
Spiritiis
ea dimittit,
omiiibus
Saiictis
caritate coliaerenlibus, sive se noveriiil cor[)oialiter, sive non.
Similiter
ille
cum
alicuius l(;neiitur peccata, ab eis tenentiir, a quibus
cordis pravitatedisiungitiir,slve notis corporaliler, sive igiiolis.
Omnes
mali spiritualiler a bonis seiuncti sunt* . Kcce hic dicit,

vel
p(iccal;i
dimitti
teneri a
viris sanctis,
et
lainen Spirilum sanc-
tum ea dimiltere
"
dicil.
Z om.
d.
jn.
e. s.
r.
^'
\\
oiii.
'
i)
suscUaiit
i.
Z (jurm de morlr suscUdvit,

in\(\.
'
pro
f
r.
'
oin.
vits.
r.
s.
e.
c;
ulin.
('a\.
rtc.
''
I)
om.
* I)
Ii.
r.
\A. cnrifw.
IJ
'lutie
\
i
V Z
orn. r. n.
oin.
'
In htnn. ErniKj.
liO").
lor. cil.
II.
''
tr.ict.
121,
ri.
(P
I,
:i'i,
Ili:i);
C. luxte.sine (\i{)), ihid.

(I I-
(t.
I,
l)r
rrrn
rl /nlsn
pnenU.
''
c.
10,
I)r
ii.
ii.
2:i
iO,
1122;;
iW.
Ilii^ro,
(I>
L 170,
200j.
li'<j.
.\ii^'.,
VI.
5,
hnjUisino
ronlni Doinlisl.
i.
i,
(I
1.
i:i,
Aiit,'.,
ibid.
c.
7.
l.oMbAniii'>>.
II.
21
862
E[
LIBKH
IV.
DIST.
XVIII.
CAF.
VI.
qnod
inaiori
consiileralione (lignuin
esl,
iiJem
"
eliain
dicil,
qno(J
Ait
Deus per
sic
^
:
se, vel
per Sanclos suos lanlum

^M-aliae
(Jal
peccata
(limillil.
enim
Sacramenlum
nisi
Deus etiam per malos,

vel
ipsam vero graliam non

Et
i(Jeo
per se ipsum,
vel
()er
per Sanctos suos.

facit,
remissionem peccatornm
se
ipsum
vel
per
di-
ipsius coliimhae
membra, quibus ail^: Si cui dimiserilis^,

varia a (Jocioribus
milterUur
Kcce,
quam
super
[lis-''
trailuntur.
Kl
in
hac tanla varietate, quid teiiendum?
Uoc sane dicere ac senlire possumus, quod

cata dimittit et retinet, et
solus
Deus pecli-
tamen Ecclesiae contulit potestatem

ipse solvit dimiltit
vel
ligat,
gandi
Ipse
et solveniJi;
sed
aliler
ila
^*
aliter
et
Ecclesia.
enim per se tantum

interiori
peccatum, quod
animam
mundat ab
macula
el
a debito aeternae
mortis solvit.
Cap. VI.
Quomodo
186
sacerdoles ligant, vel soluunt a peccatis.

concessit,
est,
Non autem hoc sacerdotibus

potestatem ligandi et solvendi,
id
quibus
tamen
tribuit
ligatos
[)er
ostendendi
prius
homines
sanitati
vel solutos
restituit,
ita
unde
et
Dominus leprosum
inisit
^,
se
deinde ad sacerdotes
quorum
iudicio ostenderetur
muiidalus;
solvendum
in
etiam Lazarmn
iam
vivificatum
obtulit
discipiilis
quia, elsi ahquis apud

''
Deum
nisi
ita
illis
sit
solutus,
non lamen
facie
Ecclesiae
solulus hal)etur
[)er
sacerdolis iudicium.
In
solvendis
igitiir
culpis vel retinendis

siciit
0[)eratur sacerdos evan-
geliciis et
iudic.d,
olim legalis
'.
in
qui
contaminati erant
h^pra,
quae
[)eccatuin
figural
IJnde
llieronyiniis Super Matthaeuni

''
^,
ubi
Dominus
ait
Petro:
veris
7V/;/
daho claves regni caelorum,

eril
super terram,
B
ligatum
et
in
quodcnmque ligacaelis; et quodcumque

et
"
*
orn.
I)
vemiserilis peccata.
9
'^
l)
om.
'
5.
h.
13 L)
''
td. oin.
Ed. orn.
I)
/;/
reinisit.
oni.
''
otn.
?A. el
siynifwat.
tiln.
'
Au^'.,
ihid.
lilMo
disl.
iii^
V,
i,
j.
c.
21,
n.
29 (P L
V.\,
191);
C.
(l.
I,
Ouomodo exaudit
1377).
-
(41),
De Consecral.
3
I
uhi cl siipra dicla reperiunlur

1,;^
^.
loan.
ir. (>,
20, 23.
c.
i|j,.
19 ^pi^ 20,
II8)*;
cfr.
Hiigo,
Swm. S^^
II
(P K
I7i),
Ii7); (liossa apud
Lyranum.
LIBER
IV.
DIST.
XVIII.
CAP.
VI.
863
solveris super terram, erit
solutum
et
in caelis:
Hunc,
inqiiit,
locum quidam non
intelligentes, aliquid
sumunt de
supercilio Pha-
risaeorum, ut damnare innoxios vel solvere se putent noxios,
cum
non
apud Deum non sententia sacerdotum, sed reorum

In Levitico
^
vita quaeralur.
illi
ostendere se sacerdotibus iubentur leprosi, quos
faciunt leprosos vel
mundos, sed discernunt qui mundi

non seqiiitur
ignorantiam
vel
immundi
iu-
sunl;
ila
et hic .
Aperte hic ostenditur, quod

dicium, quae per surreptionem et
Deus Ecclesiae
interdum
iudicat;
Deus autem semper

dis vel
*
iudicat
id
secundum
iuris et
veritatem. Et in
remitten-
retinendis culpis
officii
habent evangelici sain
cerdoles, quod olim sub Lege habebant legales

sis.
curandis leprodimissa
a
Hi
ergo
'^
peccata dimittunl vel retinent,
dum
Deo
^.
vel
relenta iudicant et ostendunt. Ponunt

filios /srael,
enim
^,
sacerdotes
nomen
Dei^ super
sed ipse benedicit
ut iegilur in
Numeris
Hunc modum ligandi et solvendi Hieronymus supra notavit. Ligant quoque sacerdotes, dum satisfactionem poenitentiae confi-
187
cum de ea aliquid dimittunt, vei per eam purgatos ad Sacramentorum communionem admitlunt; quem modum superius ^ Leo Papa notavit. Secundum hunc modum etiam dicunlentibus imponunt; solvunt,
'^
lur sacerdotes dimittere peccata vel retinere.
Unde superius Augu-
stinus*
enim
dixit:
Qujbus remittunt
in
^,
remittit
Deus,
vel
elc.
Opus
iigant;
iustitiae
exercent
peccatores,
cum
eos iusta poena

",
opus misericordiae,
dum
de ea aliquid reiaxant
Sacramentorum
ligant,
communioni
Et
conciliant; alia opera in peccalores exercere nequeunt.
notandum, quia quos satisfactione poenilentiae
eo ipso
a p<iccatis solutos-^ ostendunt, quia non imponitur alicui satisfactio

poenitenlialis,
nisi
quem
ip.so
sacerdos vere poenitentem arbitralur;
alii
non imponil
et eo
peccatum
retineri
a Deo indicat K
Quod autem
dit diceiis:
lioc
ad claves perlineat,
qiii
A ugusti
sine
nus
''
osteii-
Erustral clav(;s Ecclesiati
arl)itri()
sacerdolis
'
oin.
filiut
VA.
ct f
Z n
I)
;i(J(l.
m.
orn.
^
(_
d
*
\:^\
Doniuii,
.uld.
arlrl.
hrael.
'
ofii.
hijfnif.
1)
rsse.
* Ed. imponunt.
Kd. ludicant; Z iudicat.
'
Cap.
li,
2.
'
C.ip.
.'i92
(i,
27.
'
Disl.
.Wll,
r.
li.
*
.'iO)
Clr.
supiii, c.
:{,
.").
S<'nienliarncr in
Sfrm.
(alias
honiil.
49, intcr Homil.

(Jrnli.iii. in
n.
3 (P L
39,
lUt
1711)*; Ahacl.,
Pornil.
rjisl.
I
loc. cil.;
1
v<*rboi(.'niis
apiid
C.
Quis alifiuando (87),
([.
IKJ).
864
poenilenliam agit,
UBKR
si
IV.
DIST.
XVIII.
CAP.
Vll.
sine
oris
confessione
criminis
indulgenlia
"
impetralur
188
Kst et alius
modus
ligandi et solvendi,
aliquis,
qui
per
excommunidisciplinam
cationem geritur,
lertio vocatus
dum
secundum
loco
canonicam
ad emendalionem manifesti
Ecclesiae
a
delicti, et satisfacere vili-
pendens,
sententia
et
orationis
et
'',
Sacramentorum
ut
communione
pudore
sit
fidelium
consortio
praeciditur
ut
sic
erubescat, et
eius
sceleris
conversus,
poenileat,
spiritiis
salvus
^ Quodsi poenitentiam
poenam
sit
profilens resipuerit, negalae
communioni
quia
re;
admittitur et Ecclesiae reconciliatur. Haec autem Ecclesiae analliematizatio hanc

illis
illis
qui
digne
percelluntur,
infligit,
gratia Dei et prolectio
amplius
'^
subtrahitur, ac
in
sibi
ipsis
linquuntur,
ut
eis
liberum
ruere
interilum
peccali
in
quos etiam diabolo maior saeviendi potestas datur. Oraliones quo-
que Ecclesiae
et
benediclionum
putantur.
ac
merilorum
suffragia eis ne-
quaquam
sufl^ragari
Cap. VII.
Quomodo
189
inlelligendiDii .ni illnd:
Quodcumque
solveris, elc.
Secundum hos ligandi et solvendi modos quomodo verum est quod dicitur: Quodcumqne solverilis super terram, erit solutum terram, erit ligaet in caelis, et quodcumque ligaveritis super tum et in caeiis^t Aliquando ^ enim oslendunl solutos vel ligatos, qui non sunt apud Deum; et poena satisfactionis vel excommunicalionis interdum
indignos
ligant
vel
solvunt,
et
indignos Sacra-
mentis admittunt, et dignos admilti arcent.
Sed intelligendum est hoc

ligari
in
"^
illis
quorum merita
solvi
vel
poslulant.
Tunc enim
*
sententia sacerdolis
et
iudicio Dei
et lo-
lius caelestis curiae
approbatur
conlirmatur,
cum
ita
ex discre-
lione
prodit
ut
reorum
merita noii
conlradicant.
Quoscumque
iiie-
ergo solvunt
rilis,
vel
ligant,
adhibentes clavem discretionis rcoruin

in
solvuntur
vel
liganlur
caelis,
id
est
apud Deum; quia

'^
Ed. indulgentiam.
''
V
e.
oin.
l.
''
^ *
li
Ed. praescinditur.
Z sinat eos
oni. erit so-
per liberam arbitrium, pro

bdum...
caelis.
*
s.
^
l^d.
Z aliqua.
procedit.
V benrficiorum. ^ V dc. U patnac, sed
roir. inlcrl.
vd
curiae.
Respic.
I.
Cor. 5, o.
LIBER
IV.
DIST.
XVIII.
CAP.
VIII.
865
divino iudicio sententia sacerdotis sic progressa approbalur et confirmatur.

laedit, et
Quos ergo secundum merita senlentia illi foris sunt apud Deum.
Ecclesiae
Ecclesiae percellit,
Qui autem non meruit, senlentia

conlemnat.
non
laedilur, nisi
Unde Origenes''^:
tate
*,
Exiit quis
veritate, a fide, a cari-
per hoc exit
de
castris
Ecclesiae,
etiam
si
episcopi
voce
niit-
Don abiiciatur;
litur,
sicut e conlra aliquis

egit ul
^
non recto iudicio foras

exire,
nihil
sed
si
non
mereretur
laeditur.
Intervi-
dum
enim qui foras mittilnr inlus

.
est;
et qui
foris est,
intus
detur relineri
Ecce qualis et quanliis
est
usus apostolicarum clavium. lam

sacerdotes
oslensum
lenent
^*,
esl
ex parle,
qualiter
dimittunt
peccata vel
pole-
et
tamen
retinuit sibi
Deus
quandam singularem
ipse
stalem
dimitlendi vel retinendi, quia

et
solus
per
se
debitum
aeternae mortis solvit
anin)am interius purgat.
Cap.
VIII.
Quae
sint inleriores tenebrae et interior

sit
illa
macula.
sinl illae
Hic quaeritur, quae
macula, et
quae
tene- 190
ve-
brae interiores, a quibus Deus
interius
animam
purgat,
cum
ram poenitentiam
De tenebris
respondere.
privatur,
litui
,
immittit.
et
interiori
caligine salis facile est
intelligere et
Cum enim
qua
^
quis mortaliter delinquit, el
gratia virtutis
pa-
si
praecessit, et naturalium
bonorum elisionem
unde
intellectus
ita
obtunditur, et
totus
homo
interior obte-
nebratur, et
ligo peccati
quasi caligine
quadam mens
''
obvolvitur: quae ca-
pijena esl.
*
Ilanc ergo
Deus
pellit,
cum
poenitentiam
reparal.
immittit, per
quam bona perdita restiluit et vitiata Pro[)hela^: Nehulam sicut cinerem spargit.
Unde
Sed quae est macula peccati, a qua animam lavat? Ecce enim 191
quis voluit facere homicidium et patravit; quo [)atrato, desinit tam
velle
quam
I)
facere; nondufii
tamen vere
'-
el
Immiliter
[)oenit(it,
nec
oin.
ofii.
Kd. add. w.
i
D undc.
ei.
^"
''
Kd. ct
\)
velincnl.
'
IJ
f Kd. add. et.
Kd.
i!l
Z ndd.
Kd. ce.ro.
I)
propler.
'
/n Levit.
in
Iioniil.
1i.
fi.
.{
MMiL
12, 55G).
Psalin.
'.7,
Mi.
CIV. (iiossa
Lyrarii
hunc
loruin.
866
confiteri
LIBER proponit.
IV.
DiST.
XIX. CAP.
in
^"
I.
Qnae igitur remansit Mala voluntas quidem macula fuit illius macula est etiam, si poenitere contemnit,
anima
illiiis
macula?
transit;
animae, sed
illa
sed hoc est peccatum aliud

^
a praecedenti.
Quae
igitur
macula remansit, a qua
in
poenitentia
purgatur
Polluta
in
quidem
est
anima, quousque poenllet, sicut erat,
dum
^
ea prava erat voluntas. Sicut enim qui tangit morticinum
vel
alind
sicut
immundum ila pollutus fuerat dum tangeret;

"^,
est post
ita
aclum
^,
quousque lavatur,
ita ^ ita
post
actum
peccati
polluta
remanet anima, sicut
fuit
in
ipso actu peccali, quia
longe esl
a Deo per dissimilitudinem, qui est vita et munditia mentis, sicut

fuit,
dum
peccatum
ageret.
Ipsa
ergo
dissimilitudo,
quae
inest
intellifa-
animae ex peccato,
gitur, a
cit,
et est a
^
Deo elongatio, animae macula

poenilentia.
et
qua purgatur
suscitat
in
Hoc autem solus Deus
qui solus
animam
illuir.inat;
quod sacerdotes ne-
queunt, qui tamen sunt medici animarum.
Unde Prophela^: Nunguid medici suscilabunt et confitehuntur tibi? Quod exponens .\ugustinus^ ait: Boni doctores
recle dicuntur medici, qui
vivenles curare ministerio possunt, sed

.
non mortuos suscitare; sola enim gratia Dei reviviscunt
DISTINCTJO XIX.
Cap.
I.
Quando hae
192
claves
dantur
et
quibus.
apostolicae,
et quis
Poslquam ostensum
est,
quae
sint claves
earum
quibus
usus,
^.
superest
investigare,
quando
istae
claves
dentur et
Dantur
etiam
"
*
liae
;
claves per ministerium episcopi
alicui
in
promosimul
tione sacerdotii
lias
cum enim
recipit
ordinem
sacerdotalem,
claves recipit.
illi.
Ed. add. ipse.

^
^"
Ed. et
VZ
tactum.
^
'^
lla
UZ;
ed.
om.
qui.
V om.
11,
V vevo; Z
Niim.
19,
* ir.
etiam.
add. anima.
'
Clr. Levit.
31
el
22.
In
6,
psalm. 87,
Emrrat.
in
Ps. 87, n. 10 (P
L 37, 1116).
hoc cap. plura, quandoqiie verbolenus,

c.
sumnntuf ex Ilugone, Sum. Sent.
14
(PL
176,
152).
LIBKR
IV.
DIST.
XIX.
CAP.
soli
I.
867
Sed non videtur, quod omnes, vel

habeant, qnia plerique
"^
sacerdotes has claves 193
ante sacram ordinationem scienliam discer-
nendi habent, plures post consecrationem ea carent.
Sane
dici
potest,
quod alteram harum

enim,
clavium,
id esl scien-
tiam discernendi,
est
non
omnes habenl sacerdotes; unde dolendum

xMulli
licet
atque lugendum.
indiscreti,
atque scientiae ^
qua eminere debet sacerdos ^ exsortes,

pere
^
sacerdotii
gradum
qui
ligandi
recisasint
reci-
praesumunl,
post,
vita et scientia
eo
indigni, qui ^ nec ante
cerdotium nec
vel
scientiam
illam
habent discernendi
solvendi.
Ideoque
clavem
in
consecrationo
non
piunt,
quia
semper
scientia carent.
Qui
vero
anle
sacerdolium
scientia discernendi
praediti
sunt, licet
habeant
discretionem, non
"
tamen
in
eis
clavis est, quia

in
non valent ea
claudere vel aperire;
ideoque,
cum promovetur
sacerdotem, clavem discrelionis recte
dicitur accipere, quia et ante habita discretio

clavis,
augetur
et
fit
in
eo
ut ea iam
valeat uti ad
constet,
claudendum
plerique
vel
aperiendum.
illas
Cumque iam
bere, quia scientia
potentia ligandi
et
non omnes sacerdotes

carent,
duas
'
ha- 194
est
discernendi
solvendi,
de
allera,
id
quaeritur,
iitrum
omnes sacerdoles
concessam,
eam habeant.
Quiflam enim putant hanc potestalem
illis
^
solis esse'^
qui doctrinam simul ac vitam Apostolorum

ves promisit
servant.
Illas
enim
cla-
Dominus Petro
et
imitatoribus eius tantum, ut aiunt;

in
qui etiam aucloritatibus utuntur
miinimenlum suae
sensisse superius
se
opinionis.
Hoc enim dicunt
Augustinum
vel
uhi
ail:
Kemissionem peccatorum
per
ipsum
"*,
facit
Deus, vel per
columbae membra.
a Sanctis.
Dicil etiam
idem
peccata dimitti vel leneri
Idem Supcr Exodam^,

autem lamina aurea semper
quit, significat lidiiciam
ubi de lamina aurea legitur ^:

in fronte
vitae,
Erat'''
'',
mcerdotis:
(jui
llaec
in-
fxjnae
qiiam
vere perfecteque,
[)
plerumque.
f
Ed. istarum.
7?/.
\) "*
scieutia.
''
^*
Kd. debcnl,
|iro d. s.
VZ
I) I)
susripcrr.
'
eryo.
Ld. om.
Kd. add. claves.

Alii,
*
">
om.
koc.
li
add.
Iidfjent et.
V D
ibtdem.
" Erf. annolal:
eril.
'
Dist.
praeccd.
(.
*
.'i,
scil.
II
lihro \
hc
bnplis)!
amlru
Dounlisl. (.21, n. 29
(j.
(Pl.
*
i3,
191).
Lihro
Quaestion. in rcntaleucli.
120 (P L
M,
i.iS).
Hespic. Exod. 28,
.38.
868
non
cata
LIHKR
significatione, sed
IV.
DIST.
XIX.
CAP.
I.
verilate, sacenJos
liabet,
solus
potest
pec-
auferre .
Item
Gregorius^:
solvendi
llli
soli
habent
sancli
.
in
liac
carne
qui
posili
li-
gandi
et
.potestalem,
sicut
Apostoli,
illorum
exempla simul cum doclrina tenent

Item ex dictis
cessa
est
et
Origenis^:
Petri
^.
Haec potestas
soli
Petro conPetri
imitatoribus
Nain
quicumque
vesligia
imitantur, habent recte ligandi et solvendi
poteslatem .
li-
His aliisque testimoniis innituntur qui asserunt, polestatem

ganfli
el solvendi
illis
solis
concessam sacerdolibus, qui

mihi
vita et
doc-
trina pollent sicut Apostoli.
195
Aliis
autem videlur, quod
et
placere
fateor, cunctis
sa-
cerdotibus hanc clavem dari, scilicet ligandi et solvendi;
sed
non
eam
recte ac digne liabent, nisi qui vitam et doctrinam apostolicam
servant. Nec praemissae auctoritates
malos
digne
sacerdotes
ac
recte
hanc potehac
"^
statem habere negant, sed

stale uli
significant, qui
illos
solos
pote-
praediti
sunt
vila el
doclrina apostolica,
quia
soli
Apostolorum imilatores digne
recteque
possunt ligare et
in
solvere; et per
Spiritus sanctus,
Deum
el
lantum, vel per Sanctos,

recte ht
quibus habitat
digneet
per
remissio
vel
retentio peccato-
rum.
vel
Fit
tamen
illos
qui
sancti
non
sunl,
sed non digne
recte: dat
enim Deus benedictionem digne poscenti, etiam per

sacerdotes,
indignum ministrum.
Quod vero hanc potestatem habeant omnes
HieL)o-
ronymus^
inquit,
testalur
''
super
\\\\m\
Kvangelii
locum, ubi dixit
minus Pelro*:
Tibi dabo claves re(/ni caelorum, eic^:

alii
Habent,
eandem iudiciariam poteslatem

ut
Apostoli, habet et
omnis
Ecclesia in episcopis et presbyleris;

ter accepit,
sed
ideo
Petrus
eam
speciali-
omnes
intelligant, (juod
quicumque ab
"
unitale fidei
a(id.
dimiUere
oin.
vel.
''
L)
eius.
oin.
''
D add.
dicens.
Kd. el
ZD
Libro
II
llomil in Evnny.
Iiomil. 26, n.
4 seq. (P L 76,
1199);
Ir.
II.
Dinlog.
c.
23
(PL
77, 21 5i;
2
verbolenns apiid
Hugon., Snm. Sent.
6,
c.
(P
Comment. in Mallk. libr. XII, n. 9 (PGL 13, 1002)*; cfr. Ihigo, ' Non inveninuis in Hieron. Iiiinc locuni, sed verboleniis in Glossa Io(\ cil. MalUi. 10, 17 et apud Habanum, V. Comment. in Mntth. loc. cit. (P L 107, 992)*; Habanus primam partem sumsil ex Beda in eundem locum. Cfr. etiam .\lger.,
176, 152).
l.
De mis.
et
last.
c.
00 (P L 180, 880); ac C. Si iustus (30), C.

ibid. (t.
I,
1,
(].
I;
et
C.
Ut eiidenter (82),
371, 380).
Maltli.
10,
17.
LIBER
et societale
IV.
DIST.
XIX. CAP.
^
II.
869
Ecclesiae se separavit " nec
peccatis solvi, nec caelum
polest
ingredi .
Cap.
II.
Ulrum per indignos transfundilur gralia

Item quod sacerdos, etiam fundat pro suae dignitatis
officio,
si
dignis.
malus
s
t
sit,
i
gratiam lamen trans- 196

^
Augu
n u s
ostendit dicens ^
Dictum
^
:
est a
Domino
eos
in
Numeris ad Moysen et Aaron- sacerdofilios

^
tes
Vos ponite
nomen meum super

^,
Jsrael
^,
ego
Do-
minus benedicam
dinati
ut gratiam traditio
per ministerium orobesse vel
transfundat
liominibus,
nec
voluntas sacerdotis
poscentis.
prodesse possit, sed meritum benedictionem
Quanla au-
tem
dignitas
sit
sacerdotalis
'
officii
et
ordinis
hinc adverla-
mus. Dictum
est
de nequissimo Caipha inter cetera^: ffoc aulem

dixit, sed
^
a semetipso non
cum
esset pontifex
anni ilUus, propersonam

ali-
phelavit; per quod
ostendilur, Spiritum graliarum non
sequi digni vel indigni, sed
ordinem
tamen
traditionis;
possil
ut,
quamvis
nisi
quis
boni
merili
sit
'",
non
benedicere,
fuerit
ordiiiatus,
ut
otTicii
ministerium" exhibeat. Dei aiitem

.
est effectum
tribuere beuedictionis
Hinc evidenter ostenditur ordo non privari poteslate tribuendi
graliam ob ministri iniJignitatem.

Huic
ait
lamen
"
Augustini
sententiae
videtur
obviare
quod
in
197
Hesychius^*:
esl,
Sacerdoles, inquit, non propria virtute be(jui

is
nedicunt, sed quia figuram Christi gerunt, et propter eum,

ipsis
benediclionis
est,
plenitiidinem
tribuunt;
nec
in
'\
solum
qui
sncerdotium sortitus
el eius
sed
quicumque Christum
se ipso habet
figuram
gerit
per conversationem
bonam
sicut Moyses,
idoneiis esl ut benediclionem
praeslet.
'
15
sepnrriverint.
et.
*
e.
I)
Ed. el
h.
e.
e.
Z add.
^
'
a.
\[\D
''
poRSunt.
'^
D om.
I^d.
Vj\.
add.
D om.
*
"
I).
U Iraditnm.
enirn.
I)
sa-
cerdotis;
V om.
\iVo o.
sit.
om.
o.
i'
nwmteiii,
m.
V nnlem.
'" V om. " V hoc. D add. super Leviticum.
oljicinm
i
D om.
'
l.ibro IV Qiinestion.
.
|).
2,
I,
00;
III.
Pnn.
Cap.
n.
(i,
ex veteri testnm. (j. II (PL 35, 2223); Ivo, Decret. 79 (P L IGI, IH7, IM7); C. Dictum est (9()), ibid.
=*
(l.
392).
9:i,
"
27.
lo.iii.
II,
."il.
Libro
II
In Lnit.
(9,
23)
(P(iL
894).
870
LIBKR
IV.
DIST.
XIX.
CAP.
III.
Ecce hic habes, qiiod non sohiin sacerdos, sed omnis

Christus habilat, benediclioneni praeslal.
in
quo
Sed aha est benediclio, qiiae
solis
congruit'* sacerdotihus, aha

ilh ^
quae ab omnibiis
cerdoles,
in
bonis commiiniler exhibetur. Denique
sa-
quibus
Christus
habitat,
illi
benediclionis
pleniludinem
tribuere dicunlur, non quia

illi
soli
IransfuiuJant gratiam, sed quia
soli
licite
si
et
digne
id
agunt. Nec subditos sacerdotis vita mala

ille
laedit,
l)ona fjiciunt
quae
dicit.
Unde Gregorius^:
iMulti,
dum
plus
vilam
sacerdotum
quam suam
discutiunt, in erroris foveam dilabuntur,

si
minus
consi-
derantes, quod non eos vila sacerdotum laederel,
humiliter bonis
sacerdotum admonitionibiis aurem accommodarent

Cap.
III.
Quomodo
198
intelligendum sit: Maledicam benedictionibus vestris.
Praemissae vero sententiae, qua dicitur etiam per mali sacerdotis ministerium transfiindi
gratia
t)enedictionis,
videtur
obviare
quod Dominiis per

tur:
'^
Proplietam-
malis sacerdotibus
commina-
Maledicam benedictionibus vestris; et alibi^: Vae his qui vivificant animas, quae non vivunt, et mortificant animas, quae non moriuntur. Si enim maledicit Dominus benedictionibiis eorum,
et
si
animae, quas vivificant, non

?
vivunt,
quomodo per
eos gratia
benedictionis transfiinditur
Sed
illud
capitulum: Maledicam, etc, quidam referunt ad haeet
reticos, qui
ab Ecclesia praecisi sunt,

fiunt
ad excommunicatos, quoqui
rum
benedictioncs
^.
maledictiones
his
seciuuntur
eorum
illos
errores
Illud
alterum vero, scilicet^: Vivificant, etc, super omnes

qiii
sacerdotes exponunl,
vitae
uli
absque clave scientiae

vel
et
forma
bonae
praesumunt
ligare
solvere.
Sed
nullus
in
aliis
oHicio
iudicat;
sacerdolis
debet, nisi
immiiiiis
sit
ab
illis
quae
alioquin
se
ipsum condemnat.
"
0111.
^
Z liominibvs.
<^
oin.
"^
Kd. vi
VB
add. Mnla-
chiam.
oin.
'
Ciin.
Multi
alio
I,
saeculnriam
roiinolus esl
(84),
ibid.
(t.
I,
387).
-
Locus
Malach.
liio,
ul
cfi'.
volunt
edilores,
dist.
.\lll,
ab
c.
secundum Gregor.
19.
*
2, 2;
c.
supia
2.
Kzech. 13,
Cfr. supra, disl. XIII,
\.
LIBER
IV.
DIST.
XIX. CAP.
IV.
871
Cap. IV.
Qualls esse debeal iiidex ecclesiaslicus.

Qnaleai aiUem esse oporteat
^
qiii
aliomm
iiuiex consliluilur, 199
x\ugustinus^
rum
sit
describit
ita
dicens:
Sacerdos,
cui
in
omnis
of-
fertur peccator, anle
quem
in
statuitur
alio
omnis
languor,
nullo eo-
iudicandus, quae
est
iudicare
est
promplus.
ludicans
enim alium, qui

a se proiecerit
vertat,
iudicandus,
in
condemnat
alios
^
se
ipsum
^.
Cognoscat
caveat, ut
igitur se, et purgel
se
quod
in
videt sibi offerre
quidquid
aliquo
est
quod qui sine peccalo

ideo
damnosum reperit. Animadprimus in illam lapidem mitnon

erat
tat^:
enim
liberavit
peccalricem, quia
lapidaret, qui
qui
iuste
proiiceret lapidem.
Quomodo
venialia
se
lapidandum cognointelligitur,
sceret? Nullus enim erat sine peccato; in

fuisse reos
si
"".
quo
omnes
Nam
esl
semper remitlebantur per caerimonias;

erat,
qiiod ergo in eis
peccatum
crimen
^
criminale
et
**
erat.
In
hoc igitur
qui
patentissimum
sacerdotum
^
detestabile,
non
prius se iudicant et
f
alios alligant
^,
Caveat spiritualis iudex
sicut
non commisit crimen nequi- 200

sciat cognoscere,
tiae,
ita
non careat munere scientiae; oportet, ut

detjet
quidquid
iudicare: iudiciaria enim
potestas hoc postulat, ut

''
quod debet
ter
iudicare, discernal.
Diligens igitur
forsilan
investigator sapienvel
interroget a
peccatore,
qiiod
ignoret,
verecundia
velit occultare.
Cognito vero crimine, varietates
eius
non
dubitet
investigare, et locum, et tempus, et cetera
quae supra diximus';

erigere
et
quibiis cognitis,
adsil
benevolus,
in
paratus
si^cum onus
portare; habeat dulcedinem
alTectione, (hscretionem in varietate;
doceat perseverantiam; caveat, ne corruat, ne iuste perdat iudicia-
riam potestatem.
Klsi
enim
in
[)oenitenlia possit ei
acquirere graliain,
Ktsi
non lamen mox

"
restitiiit
potestatem primam.
"
I)
Petriis
[lost
deceal.
VA.
ci
I)
nluK
.uld.
Nam
venmlia hic
dicit ct cri-
viinnliti
secundum legem, uhi

'^
venintia putnbnnl qune per caeremonins dimitle-
hantur nine morte vel miitilntione ; criminnlia (/une mortem vel mutilntionem
infcrebant.
''
eme.
"
I)
ijUdin.
f '/A\ tujnnt.
'>
l!(l.
Jidd.
ut.
vero.
V
rt
dij-i.
'
De vern
\)it
fnlsn /inntitent. c. 20, n. 30 (P L 40,

<lisi.
(;,
'.;
II '29);
''
C. (Jni
ruU
ron2, 1.
fiteri (\),
=
f'oeni((.'nii.i
v\
(l.
I,
\i\:\).
Ucspic
itoiii.
loan.
8, 7.
872
I.IBtR
IV.
DIST.
XX. CAP.
lapsis
I.
lapsuin restilnlns fnerit,

dignitatis poleslas,
et
saepe
sacerdolibus
ut omnibus
reddila
sit
non
lanien est necesse
concedatur
et
quasi ex auctorilale.
Invenitur auctoritas,
quae concedit
vetat.
tot
quasi
scripla-
imperat; invenilur
alia,
quae non concedit, sed
Quae
lurae non repugiiant, sed concordant.
Cum
est
enim
sunt qui
buntur, ul prislinam dignitatem ex auctoritate defendant, et quasi
usum
cus
peccandi
ubi
ista
sibi
""
faciant,
recidenda
^,
.spes ista.
Si
vero
lo-
est,
non concurrant
restitui
possunt qui percanl
K\
ligat et
his satis
solvit,
perpenditur, qualis debeat esse sacerdos, qui alios
discretus scilicet el iustus; alioquin mortificat saepe

et
vivificat
animas quae non moriuntur,

incidil
in
quae
non
vivunt;
et
ila
maledictionis iudicium.
Illud
autem Malachiae, scWkei

lantum
vita et
Maledicam benediclionibus
excommnnicalos,
sive
veslris, sive super haerelicos
et
super
omnes
sacerdotes, qui
scientia carentes
l>ene(Jicere
praesu-
muni, diclum accipiatur,

nibus vestris,
id est liis
sic intelligi
potest:
^
Maledicam
non
in
benediclio^
quae meis
in
benedictionibus possidelis
quia faciam ea vobis cedere
maledictionem,
benedictio-
nem,
et
(luia,
elsi
benedicunt Sanclis, non hoc faciunt ex vero corde,

benedictio eis ^ vertitur
id in
<
ideo
eorum
maledictionem. Vel
ma-
ledicam benedictionibus vestris,

a
esl
quod
a vobis
bene(Jicilur
me
erit
malediclum
, quia
benediciinl inique agentibus, adiilandivites sint

^.
tiirque [)eccantibus,
dummo(Jo
DISTINCTIO XX.
Cap.
I.
De
201
his qui in fine poenitent.

(juod
Sciendum
est etiam,
tempus poenitenliae
desperandus,
est
usque
in
exlremiim articuliim
vitae.
-^-
Unde Leo Papa
Nemo
'^
est
dum
his.
in
^
^'
hoc
D om.
D
fl^/.
oni.
^
B occurrant.
td. et Z
in eis ;
V om.
VZ
*
D add.
hac via
el in.
Hic el seq. locns esl ex

apiid
Uieron. In Malach. 2, 2
'^
(P L 25,
I.
1553),
^
el
in
Glossa
Lynin.
ibid.
Cfr.
siipra,
dist.
XIII, c.
Episl.
(1),
167
(alias 92)
Ad
Rustic. Inquis. 7
(l.
I,
(P L
.'U,
1203);
C.
Semo desperandus
De
Poenilenl. dist. 7
1244).
IJBER
IV.
DIST.
XX. CAP.
I.
873
diffidenlia
"^
corpore conslitiUus
differlur, consilio
est,
qiiia
nonnunqiiam quod
^
aelatis
maturiore perficitur
.
ila
Augustinus'
bit:
Si
tamen de differentibus poeuitentiam

in
scri-
quis positus
"^,
ultima necessitate
voluerit accipere poeet

liinc
nitentiam, et accipit
vobis, non
illi
et
mox
reconciliatur,
petit,
vadit; fateor
^
negamus quod
si
sed
non
ego
praesumimus
nescio.
quia
bene hinc exit;
securus hinc
exierit,
'^
Poenitentiam
dare possumus, securitatem vero

Sed nec
tentiam,
ilico:
non. Nunquiddico: damnabilur?

a
liberabitur.
Vis ergo
dubio
liberari?
Age poenies,
dum
sanus
es.
Si
sic agis, dico tibi,
quia securus
Si
te
quia
poenitentiam egisti eo tempore, quo peccare potuisti.

poenitentiam, quando iam peccare non potes, peccala
vis
agere
dimiserunt,
non tu
illa
Itenj
^:
Duae
.
res sunt: aut
ignoscitur
tibi,
aut non ignotene
scitur: quid
horum
tibi
fiiturum
sit,
nescio; ergo
cerlum
^,
dimitte incertum
Sed quare hoc dixit

fine
Augustinus,
et
ciim
poenitentia quae in 202

^,
agilur, in
Psalmo appelletur sacrifkium vesperlinum
quod
eral acceplabilius in
Lege,
vivat
cum
^,
in
quacuinque die invoceingemuerit

et
tur
Deus, adsit,
et
quacumque
*
hora
conversus
fuerit peccator, vita
^ ?
Sed
illa
dixit
Auguslinus
propter
'^
illos
qui
poenitentiam
usque
in
finem vitae protrahunt, et tunc non ex Dei amore viden-
tur poenitere, sed timore mortis, quasi ex necessitate.

Uiide
Nulliis
idem^,
exspectet
quasi
aperiens
(juare
su[)eriora
potest.
dixerit,
ait:
^
quando
'''',
peccare
possit
non
Arbitrii
enim
libertatem quaerat
carilatem,
liomo.
ut delere
commissa, non necessitatem;
non
lantum
limonMn,
quia
non non
in
solo timore
vivit
Quem
Krf.
ergo sero poenitet, oportet

Aiii,
solum
timere iudi'^
"
nnnolal:
'
de fiducin.
f I)
\)
\)
confintuv.
^
'
1)
''
netate.
\\
^
^
[)
orii. e. (1.
cidd. (issercri'.
oni,
\a\.
add.
el.
"
oni.
Ed. add.
et
non morietur.
Deus
supcr.
V autem.
V huhenl;
V add.
*
inierlin.
Sermo 393
Decrel. p.
I2i-)).
^
(alius
il
inler
;i()
lloinil.)
(PL
;i
31),
1713),
(/uis
fid
lillcr.ini
;i|)iid
Ivon.,
(l.
I,
1S, c.
*
22 IVL 161, KGI);

rii.,
iii
C. Si
posilus (2,, ibid.

ibid.
'.;
Sermo
"^
in
flno;
C. Si
(/uis
,
nutem
iihi
"
(I),
:
((.
I,
I2''ij.
*
Psalin.
140, 2; <fr. (ilossa n|)iid Lyran
vcrha
l)e
ffuod eral,
rt
vlv..
lUspir:.
r.
Pi. 55,
10.
Hnspic. Kzocli.
l!27).
IH,
21.
rrra
fnlsa
/w-
uUfnt.
17, n. .33 (P
iO,
874
LIBER
IV.
DIST.
XX. CAP.
1.
cein, sed el diligere, qnia sine
carilale
nemo
potest
salvns esse.
Non ergo tanlntn

gloria.
tiineat
si
poenain, qni poenitet,

contigerit
ali<cni
sed anxietnr
fine,
pro
Qnae conversio
est
etiam in
desperanraro est
dnm
lain
filii,
non
iiisla
de eins
remissione. Sed
qnoniam
nxor
vix
vel
conversio,
illicite
^
timendnm
est
de poenilente sero, maxiine

et
cnm
qnos
*.
dilexil, sint
i)raesentes,
[)oeniteiilia
in
innndns ad se
Sed quoniam
vocet
Mnllos
solet serolina
est,
decipere.
Dens seinper potens

bus
placet.
semper, etiam
morte, invare valet qnised

Dei
fructifera
Cum
igitur
opus
sil
non
liominis
poeniientia,
inspirare
eam
potesl,
cordia
**,
el
remnnerare ex
periculosissimum
quandocumqne vult sua iniserimisericordia, qnos damnare potest ex

snnt,
^
institia.
Sed qnoniam multa
quae
impediunt
et
langnenlem
tunc Dens
retrahunl,
est et interitni
vicinum, ad morlem
esl, cui
protrahere poenitentiae remedinm. Sed

inspirat,
si
magnnm
et
quis est ^ veram poenitenliam .

si
Sed
eliam
sic
conversns vita viuat
non moriatar, non

prius
^
promittimus, qnod evadat

est igne
omnem poenam
in
etsi
nam
purgandns
inodo esl
piirgalionis, (jui
aliud saecnlum
distulit
sit,
frnctum con'^
versionis.
Hic
anlem
ignis,
'^
aeternus
non
miro
gravis^; excellit enim

aliquis in
cet
hac
vita.
omnem poenam, quain unquam Nunquam in carne tanta intenta est

passi
sint
passns est
|)oena,
li^
mirabilia
Martyres
tormenta;
^
et
multi
nequiter
quanta saepe sustinnerunt supplicia

203
!
sit
Kx
his satis oslenditur, quain

iii
periculosnm
differre poeni-
tentiam nsque
poenitentia,
finein
vitae.
Si
tainen etiam lunc vera
habealnr
hominem
liberat
et
vilam
nisi
mortuo
forte
impetrat, non sic

sit
tamen, ut nullam senliat poenam,
tanta
vehementia
gemitns
ergo
sit
el contrilionis
difficile,
'*",
quae
sil
sufficiat ad delicti
punitionem.
Licet
ut tunc
vera
[)oenitentia, quaiido "

et dolor ^
tam sera
venit, quaiido cruciatus
inembra
ligat,
sensum opprimil,
lamen sera qnam
ut vix hoino aliqnid cogitare valeat, melior esl
^ * *
lla
omnes codd.j
ed. tuneatnr
pro poena, sed amelur.
\)V0
t.
p.
^
q. p. s. a.
Ed. el
vocent.
Erf.
annolat:
Alii,
posl multos addunl enim.
V
''
gratia.
periculosmn.
*
Z om.
.\lii,
s. q. e.;
D
I)
add. habens.
Z om.
Ed.
'"
el
Z D add. tamen.
atlritionis, sed
Z gravius.
autem.
"
'
Ed. add. iniqui.
Erf.
annolat:
contritionis.
Z quae.
V om.
e.
d.
Aug., ibid.
(l.
I,
c.
18, n.
34;
iilorque
Aug. locus
in
C. Sullus exspectet
(6),
ibid.
I24G).
LIBEH
niilla
^
IV.
DIST.
^,
^
si
XX. CAP.
in
I[.
875
vilae
Poenitenlia enim
^
exlremo
latro
hiatu
advenit,
sanat et liberat
Miiltiim
^
sera fuit
licet
latronis
poenitentia, sed
in
non
fuit
sera indulgentia
Sed
veniam meruisset
peccandi
et
fine de crimine,
non tamen
* .
dedit baptizatis
perseve-
randi auctoritalem
Cap.
II.
De
Si
Ids qui poenitenliam
non complent.
hac
vita
ibi
vero quaeritur de
illis
qui
in
poenilentiam non 204

quasi compleant
**,
i;omplent,
utrum
in
^
transituri sint per ignem, ut

^"
quod
et
hic
minus fecerunt, dicimus idem

extremis poenilent.
de
istis
esse sentiendum
de his qui
Si
eniin
tanla fuerit cordis contritio
et
delicti
aliis
exprobratio,
poenis
trans-
ut sufQcial ad
puniendum peccatum,
elsi
iiberi
ab
unt ad vitam,
inexpleta
fuerit
poenitentia, quia perfecte poe-
nituerunt et ingemuerunt corde.
Qui vero non adeo conteruntur

cato,
si
corde et ingemiscunt pro pec-
ante explelionem
el
poenitentiae decesserint, ignem
purga-
torium sentiunt
nitentiam
tis ^.
:
gravius puniunlur,
est
sit
quam
et
si
hic implessent'^ poe-
horrendum
enim
incidere
in
rnanus Dei vivenex

miserlcordia
Deus enim,
ignoscit,
cum
misericors
iustus,
poenilenti
non reservans peccatum ad poenam aeternam
ex
iustilia
vero impunitum iion dimitlit delictum
\ Aul enim tiomo

"^.
^"
punit, aut
Deus
liomo aulem
punit poenilendo
Si
Et est poenilentia interior et exterior.

nitenlia lanta fueril, ut sit sudiciens ultio
novlt,
ergo
interior poe- 205
peccati,
Deus, qui
hoc
Si
ab
illo
qui
laliler
'^
[)oenitet,
ulterius
in
poenam
non
exigit.
vero inlerior [)oenitudo

U'iior
[)oenitentia
t'[
non
suiricit
vindiclam peccati, nec ex-
implelui',
Deus, qui modos et mensuras [jeccalo-
iiim
'
[)oennrum novit,
*
adiJit
[)oenam sunicientem.
^
'
Z om.
f
*
H add.
inKMJ. enim.
\j\. cl
V lU)
'"
.KJd. et.
''
V sciendim.
Z om.
V converlnntuv
Z peccdlum.
exitjrndo.
"
'
Z comidetionem.
"
U eaplevissent.
Z om.
V enim.
Kd. el Z (inUMl.) ndd. Dens
nulem poennm
'
Z rero.
i,
U punitudo.
I7(),
<
llii^'o,
II.
Ih;
c.
.
Sacrnm.
17,
n.
j).
c.
'\
(P L
/ifiO).
it.
* "
Aiig.,
Ik rcnt
loc. cil.
et
fiil.sn
poenifent.
Xi (P L 40, 1127); can.

*
Hugo,
L)e
De
lairoiie cfr.
cfr.
Lik
2.'J,
42.
Aug.,
loc.
ciL
''
lleljr.
10, 31.
secjuenlihus
.'i04, :i:i2).
AiigusL, Enarrnt.
in P.s. 4i,
n. 18 cl Ps. 58,
scrm.
1, n. \,\
(PL
30,
876
Sliuleat
LIBtR
IV.
DIST.
sic
XX. CAP.
III.
ergo quisque
delicla corrigere,
ul
post moitein
in
non oporteat poenam tolerare: quaerlam

poenitentia fiunt venialia, iion
enim peccala mortalia

Saepe
"
mox
lameii sananlur.
infir-
mus morerelur,
si
non medicarelur;
prius
nec tamen
erat
statim medicatiis
Qiii
sanatur: languet viclurus, qui
moriturus.
autem
si
impoenitens moritur, omnino moritur,

eniin
et aeternaliler
^
criicialiir:
semper
viveret, sem()er peccaret
Cap.
III.
De
206
Si
illo
cui sacerdos iiidiscrelus iniungit poenitenliam.

illo
vero de
quaeritur,
vel
qui
satifactionem
sacerdotis
iniunclam
''
im-
pleverit,
quae ignorantia
fuit,
negligenlia
peccalo condi-
gna non
utrum de vila migrans ab omni poena liber sit, idem respondeo, quod supra ^ de illo qui poeiiilentiam non complevit^;
quod
si
dixi,
in
tantum
vindictam peccati,
interior simul
lamentum doloris interioris, omnino liberatus est; si vero non

esl
ut sufficiat
sufficil
do-
lor
cum poena
interdum
iniuncta, addet
Deus poenam.
ad
Quod
autein
sufliciat
dolor
in
interior
illo
vindiclam
(jui
peccati, certun)
documentum liabemus
^.
latrone,
sola
mentis contritione et confessione, statim
ut ^
conversus
fuit,
para-
disum ingredi meruit

perpendunt, quibus
Sed quia dispensatores Ecclesiae
contriiionis
intelligere
quantitalem
occulta
iion
non
est
datum
cordiiim,
omnibus
leges poenitentiae constituunt,
lam niagis quam minus de

lioc
peccato dolentibus.
het, ul cordis
Quorum studium
fas
ad
est,
[)iaecipue lendere de-
dolorem, quantum
salisfactioiiem
'^:
cognoscant, et seciindum
ipsius
modum,
est,
iniungaiil.
In
Unde A ugiisti n us*
actione
poeniteiitiae,
ubi
lale
commissum
paretur, non
ris:
ut
is
qui commisil, a
Christi
eliam
corjiore se-
lain
consideranda est mensura

et
lemi)oris quaiii dolo-
Cor enim contrilum

VA. el
humiliatum Dcus non despicii^\ WiZ om.

1)
add. enim.
f
implevit.
oiii.;
B cum.
'
I)
add
^
iu
Enchiridio.
V Z
oin.
Aug., De rera et falsn poenilent. propos.

^
c.
18,
ii.
3i
c.
(P L
M,
c.
iO,
II2H);
I.
can.
76,
cit.
De
2
iillima
c.
cfr.
Gregor.,
Liic.
.\X\IV. Mornl.
"
n.
33 (P
73>^).
llic
2.
Cfr.
23, 43.
Enchind.
05 (P L 40, 202):
Dl
Ivo,
1
Decret. p.
l.
I,
15, c.
-^'
23 (P L 161, 861); C. /n actione (8i),

Ps.
Poenilenl.
di.vi.
1183).
50,
10.
LIBKK
IV.
DIST.
XX. CAP. IV.
877
rum
in
quid plerumque
et''
nisi
illo
dolor allerius cordis occullus est alleri, ne
aliorum nolitiam
per verba vel alia quaecunque signa procui dicitur ^:
cedit,
cum
sit
coram
Gemilus meus a
^
te
non
est
abscondidis,
recte conslituuntur
satisfial
ab
his qui
Ecclesiis
in
praesunt,
lempora poenitenliae, ut
peccata ipsa; extra
etiam Ecclesiae,
qua remiltuntur
enim S[)iritum
^
eam quippe non lemittuntur:
ipsa
sanctum pignus accepit, sine quo non remiltuntur

Item
ulla
in
peccata
Hieronymus^:
non
satis
Mensuram temporis
canones
agenda
poe-
nitentia ideo
aperte praefigunt
pro
unoquoque
crimine, ut de singulis dicant, qualiter

sit,
unumquodque emendandum
mensura temporis quam
mortificatio vi-
sed magis in arbilrio sacerdotis intelligentis relinquendum sta-
tuiint,
quia apud
Deum non tam
valel
doloris, nec abstinentia
tantum ciborum, quantum
tiorum. Ideoque lempora poenitentiae pro fide el conversatione poe-
nitentium abbrevianda praecipiunl, et pro
negligentia
protelanda;
pro quibusdam tamen culpis inodi poenitentiae sunt impositi"*.
Cap. IV.
Qiiod morientihus non
sit
imponenda
satisfactio,
sed innotescenda.
Solet eliam quaeri,
utrum
satisfactionis
lex
morituris
sit
im- 207
ponenda.
De quo
suo
sic ait:
Theodorus
Cantuariensis episcopus
periculo
in
Poeinientiali*'
[)ura
est
in-
Ab
infirmis in
mortis
positis
illis
quirenda confessio peccatorum, non tamen est

litas
[)oenitenlia,
imponeiida (juanorationibus
sed
innolescenda, et
cum amicorum
poenitenliae
el
si
eleemosynarum largilionibus [)ondus poenitentiae

forle migraverint.
""
sublevandum,
Si
vero convaluerint,
modum
sacerdole im[jositum
diligenter observent .
arbitrio
[loeni- 208
Miis vero pro qualitate peccati praesidentinm

lentia
decernenda
om.
^
esl.
Ed.
\\
lUi
U Z; cd.
Jidd.
in.
''
\\
illa.
'^-
\\
imponendi.
iniunctum.
Ps. 37,
c.
10.
''
\U's]nr.
11.
Cor.
-j,
';',.
'
F>oliiis
Alciiin.,
I)e
dirinis
1"),
<
nfficiis,
c.
13 fP 161,
L 101, 1190),
H69)i
c.
('..
(|ui
(|iii(lerT
(il.it
llioron.; clr.
ibid.
\).
Ivo, Decret. p.
I,
iO
rpL
f:.
Meusurmn autem
1)9,
(|.
(86),
(l.
1183).
c.
:ii
In
FrdijmenliS eius<Iem
48 (P L
26,
977);
7
(l.
I,
Ivo Decrel.
1041).
\l\,
(P
I.
t(il,
86n
Ah wfirmis
II.
(I), C.
I.OMBARItUS.
22
878
Unde
lione,
LIBKR
IV.
DIST.
XX. CAP.
V.
ET
VI.
l.eo
Papa^:
Tempora
iudicio,
poeniludinis,
liabita
moderaanimos
seni-
constiluenda snnt
tuo
proul
conversoruni
perspexeris esse devotos. Pariter etiam liabere debes aetatis

lis
""
intuitum, et respicere |)ericulorum

.
quorumcumque
vel
aegri-
tudinum necessitates
Caf. V.
Qiiod non
209
esl
poeniteiUia
est
*
neganda
vel reconciliatio in necessilale.

necessitatis
Sciendum
etiain,
quod tempore
His qui
non
est
ne-
ganda poenitentia
vel
reconciliatio poenitentibus.
Unde Leo Papa''^:

im[)lorant, nec salisfactio
tempore necessitalis
et periculi
urgentis inslaniia [)raesidium
poenitentiae et
est
mox
reconciliationis
inlerdicenda
Dei
nec
reconcilialio dene,[)onere,
ganda
nec
^*,
quia misericordiae
definire
.
nec
ita
mensuras possumus
tem[3ora
Qnodsi
aliqua aegritudme aggravati
sunt, ut
quod
[)aulo ante
[)oscebanl,
sub praesenti significare non

prodesse debebunt,
^
valeant, testimonia eis fidelium circumstantium
simulque [)oenitentiae
Item
et reconciliationis
Si
consequantur beneficium
lulius
",
Pa[)a*:
presbyter [}oenitentiam abnegaverit
morienlibus, reus erit animarum, quia

versiis fuerit
Dominus ait^:
Cam
con-
tunc salous
erit.
Vera enim conlessio
ultinio tem-
pore
[)olest
esse
^,
^ quia non modo

sicut
latro
tem[)oris, sed etiam cordis
Deus
ins[)ector est
[)robat .
Cap. VI.
Quod
210
presbyler non reconciliet aliquem, inconsulto

episcopo, nisi in necessitate.
Non debet tamen presbyler [joenilentem

episcopo,
reconciliare, inconsullo
nisi
ultima necessitas cogat.

^
similum.
B oin.
f
^'
V om.
'^
Z neganda.
'
V ingemHe-
rit;
U add. peccator.
1
V prodesse.
Kpist.
c.
I."19
(;ili;is
79)
Ad Nicetam
C.
p.
2
1,
2 42
(PL
161,
117);
Kpisi. 108 (iilias 9\)
Ad
Tlieod.
episc. c. 6 (PL Tempora poenitudinis c. 4 (PL 54, 1012).

p.
I,
54, 1I3S); Ivo, Decret.

(2).
ibid.
(l.
I,
1041).
Leo Papa,
et
ibid. c.
in
5;
Ilis
ulerqiie
locus
jipud
Ivoii.,
Decret
(t.
15,
c.
29 (P L IGI, 863);
*
I,
C.
qui tewpnre (10), C. 26, q. 6

161,
1038).
(i.
Ivo,
Decret.
">
p.
15, c. 43
el
(PL
27.
8li7);
I.
C.
Si preshyler (12), ibid.

16, 7.
1039).
Ezech. 18, 21
lUspic.
Ueg.
LIBER
IV.
DIST.
XX. CAP.
^:
Vlf.
879
Unde
necessitas
in
Carlhaginensi Concilio
Presbyter, inconsulto epis-
copo, non reconciliet poenilentenfi,

cogat.
nisi,
absenle
episcopo
"",
ultima
Cuiuscnmque poenitentis publicum crimen est, quod universam commoverit urbem, ante absidam, scilicet introilum ecclesiae ^, manus ei imponatur .
Item^: Aurelius
rit
""
episcopus dixit:
Si
quis
in
periculo fuesi
constitutus et se reconciliari divinis altaribus petierit,

fuerit,
episet
sic
copus absens
debet presbyter
consulere episcopum,
>.
periclitantem eius praecepto reconcillare
Inconsullo vero episcopo, non potest excommunicatos vel publice
poenitentes presbyter reconciliare.
Unde
in
Carihaginensi Concilio secundo
statutum
"*
est,
ut
chrisma, vel reconciliatio poenitentium et puellarum consecratio a

presbyteris non
fiat .
Item*:
Reconciliare
quemquam
in
publica
Missa
presby-
lero non liceat
Puellarum lamen consecratio, consulto
episcopo,
per presby-
terum
fieri
valet.
in
Unde
Carlhaginensi Concilio secundo^:
Presbyter, incon-
sulto episcopo, virgines non consecret, chrisma vero

ficial. Sicut praecepto episcopi
nes, sic
^
nunquam
con-
potest presbyter consecrare virgi-
et
reconciliare poenitentes.
Cap.
VII.
An
Si
oblalio eius sii recipienda, qui currens
ad
poeniieniiam praeveniiur morie.
autem quaeritur de
illo
qui ad poenitentiam
ita
feslinans, sa- 211
cerdotem invenire non potuit

sit
et
decessit,
utrum
oblatio eius
recipienda, dicimus, quia est.
Unde
non
"
<^
in
Concilio Rpaunensi^':
Si
alirpiis fuerit
^
mortuus, qui
sit
confessus ^ et leslimoninm hab(;t boimm, et

li IJ
non poterat
inlcilin.
ydd.
^
si.
In
U
'
scilicel
I)
iniroitum ecclesiae csl add.

f \
IJ
oiri.
U constitntitm.
ito.
conversus.
V quod.
15,
c.
>
Ivo, loc. cil.;
C.
Preshyter (Uj,
ihid.
I,
Ivo,
Uecret. p.
2 (P
61, 857); C. Aurelius epi.-iCopus (5), ibid. (u

ibid.
*
1037).
ibid.
Can. Si iuhet
1036).
8:ii,
"
(I),
llml.
''
Cau. I'resbtfter inconsulto

p.
I
(2),
c.
(L
I,
(Alias
l-i39);
Apancnsij
Ivo,
Decnt
ilMd.
i,
I.
c.
114;
V.
hm.
120
(P L Hil,
C. 6/ nliquis (II),
(L
1039).
880
venire
acl
LIBKR
IV.
DIST.
XXI.
CAP.
I-VI.
sacerdotem, sed praeocciipavit
eum mors
in
domo
vel
in
via, faciant
pro eo parentes eius oblationem ad

captivis .
altare, et dent re-
demptionem pro
DISTINCTIO XXI.
Cap. I-VI
.
De
212
Solet
peccalis, qiiae post
hanc vitam dimiltuntur.

post hanc
etiam
quaeri,
utrum
vitam
aliqua
peccala
remittantur.
Quod aliqua
in
post hanc vitam remittantur,

^
:
Evangelio, ubi ait

^,
Qui peccaverit
^
in
Dominus * ostendit Spiritum sanctum, non
remittetur ei
neque in hoc saeculo

sicut sancti
neque in futuro.
datur
intelligi,
doclores
tradunt, quod
Ex quo quaedam pechoc saeculo
cata in futuro dimittentur.
Quaedam enim culpae

in
in
relaxantur,
post
quaedam vero ^ parvae etiam mortem gravant, sed dimitluntur, si

hac
vita
futuro; quae quidem

si
digni sunl,
^
bonis acli-
bus
213
in
meruerunt, ut diinittatur
illis
eis
[Cap.
II].
De
etiam, qui aedificant

n u s
*,
lignum, foenum,
sti-
pularn
^ dicit
Augu
s ti
quod ignem
tribulationis transitoriae
invenient, cremabilia aedificia,

Ait
quae secum portaverunt, cremantem.
enim
sic:
Post istius sane corporis
mortem, donec de igne purremunerationis,

si
gatorio^ venialur ad diem damnationis et
hoc
temporis intervallo spiritus defnnctorum, qui aedificavernnt lignum,
foenum, stipulam '\ huiusmodi ignem dicantur perpeti, quem alii non sentiunt, qui huiusmodi aedificia non porlaverunt, ut inveniant
ignem transitoriae
tribulationis,
venialia
concremanlem
Ob
textus
';
non
re-
Codd.
cc.
el 2 coniunjûnt;
item cc. 3-5.

^
connexionem
^
cc. 1-6
melius sub una rubrica ponunlur.
Kd. el
et
\\
Christm.
B om.
^
hic,
i.
pro
^
i.
h. s.
et.
*
*
U add.
^
V enim. V creniantem.
32; Luc.
12,
f Iid.
V Z D dimiltantw.
B om. d
p.
Matlli.
12,
10.
Verbotenus
in
(Jlossa
sup. loc.
ci(.
Matlh.
el est
*
apud Lyranun), sumla ex Gregor.,

in
IV. Dialog. c. 39
I,
(PL
cfr.
77, 393 et seq),

I.
C.
Qualis
civ.
hinc
Dei,
(i),
c.
d.
25
n.
(t.
94).
41,
Respic.
Cor.
3,
c.
12.
Libr.
XXI De
26,
(PL
745);
Enchirid.
69
(PL
40, 265).
LIBER
IV.
DIST.
XXI. CAP.
ille
I-VI.
881
^:
dargno, quia
erit
ignis
forsilan
verum
est .
Sed quia dicitur

ignis.
Salvus
erit
quasi per ignem, conleninitur

ille,
Gravior
tamen
^
quam quidquid
potest
homo
illi
pali
in
hac vita
Hic aperle insinualur,
quod
qui aedificant lignum,
foenum,
constat,
stipulam, quaedam cremabilia
aedificia, id est
venialia peccala, se-
cum
portant, quae
in *
igne emendatorio cremantur.
Unde
quaedam peccala
[Cap.
111].
venialia post
hanc vitam
illo
deleri.
In
igne autem
ista
"^
purgatorio
alii
tardius,
alii
citius 214
purgantur, secundum quod
pereuntia magis vel minus amaverunt.

Post
Unde
Augustinus
^:
hanc
vitam
incredibile
non
est nonnullos fideles per
ignem quendam purgatorium, quanto magis

salvari .
minusve bona pereunlia dilexerunt, tanto tardius citiusque

[Cap.
IV].
Unde non fruslra

illi
illa
tria distinxit
Aposlolus:
aliena
215
lignum, foenum, stipulam, quae

rapiunt, rebus
renl; qui
aedificanl, qui
^, etsi
non
tamen
infirmitati
concessis, aliqua dilectione inbae-
secundum suos amandi haec ^ modos diutius, ut %?iwm, vel minus, ut foenum, vel minimum, ut stipula, ignem suslinebunt. Qui vero superaedificant aurum, argentum ^, lapides preliosos ^, de
utroque igne securi sunt, non solum de
rus est impios
in
illo
aeterno, qui cruciatuillo
aeternum, sed
^ .
etiam
de
emendatorio, quo
purgabuntur quidam salvandi

Hic obiici potest: Si per
lignum, foenum, stipulam, venialia
in-
216
lelligiintur peccala, et " nullus est
adeo perfectus, qui venialiter non

aedi-
peccet, ergo qui aedificant

ficant eliam
a.urum,argentum, lapides pretiosos,

venialiter
lignum, foenum, stipulam; ergo per ignem transibunt.

peccat,
li-
Ad quod dicimus, quia non omnis qui
gnum, foenum, stipulam

contemplatur Deiim el
cal
aedificat; sicut e converso
non omnis qui

facit, aedifi-
diligit
proximum
et
opera bona
in
aururn, argenlum, lapides pretiosos. Et tamen

iii
auro
intelli-
gilur conlernplalio Dei,

"
argenlo
dih'Clio proximi, in
lapide pre*
ori).
Z om.
^
add. in Encltiridio.
/.
'^
^ Ed. add. el.
Ed. Inpidem pvetiosum, pio

''
p.
''
Z quia. V ?//.
(l>
Ed. oin.
Respic.
c.
I.
Cor.
.3,
l/i.
Aii^',,
*
Enarrnl.
IIjicc
in
I.s.
Wl, n. 3
L 36,
31)7).
'
Enrhirid.
69 (IM.
cil.
iO,
el in
265).
ct
(pi;ie
secjuiinlur
collecla
in
simna sunl ex
ex Auûslini
.'{7,
longiore GiosSci loc.

locis
variis,
apud Lomh.ird.
l>s.
ibid.,
(l>
quae
212
esl Ps.
ui
Ennrrat.
80, n. 21
c.
L 37, \()ik);
40,
n.
3 (P
36, 397);
Ik
fide rt
oprnhus
15,
16 (P
el sqq.y.
882
tioso
LIBKR
IV.
DIST.
XXI.
CAP.
I-VI.
bona opera. Sed
el ^
illi
qui aedificant lignum, foenum, slipu-
lam,
Deum
contemplanlur, et
proximum
diligunt^, et opera bona

lapides pretiosos.
faciunt, nec
tamen
aedificant
aurum, argentum,
217
[Cap. V]. Haec enim aedificat qui sic
illa
tria facit, ut cogitet
quae Dei sunt
"^,
quomodo
"^
placeat
Deo ^
Lignum
^'
vero et
licite
foenum
^
eistipula accipi possunl saecularium rerum, quamvis
concessa.
rum,
ceat
et
tales cupidilates,
ut amilli sine animi
dolore non possiiit

sunt,
Haec ergo
aedificat
is ^
qui cogilat quae
mundi
facit,
quomodo
pla-
mundo,
qui circa divitias suas qiiod.im carnali tenetur affeclu,

eis
tamen ex
multas
eleemosynas
^
nec
pro
eis. aliquid
fraudis vel
rapinae molitur
Ex
aedificat.
his igitur patet,

llla
quod non idem homo simul

perfectorum tantun]
est,
haec
el
illa
enim
aedificatio
qui non co-
gitant placere
mundo, sed
^
tanlum
Deo;
qui
etsi
venialiter ali-
quando
''
peccant, fervore
caritatis ita
absumitur
ideo
in eis
peccalum
^,
nunquam secum portant cremabilia. Haec autem inferior aedificatio minorum est, qui non lantum Deo, sed et mundo placere cogitant, Deum tamen
sicut gulta
aquae
in
camino
ignis; et
praeponunl.
Si
vero
mundum
praeponerent, non superaedificarent,

*.
sed deslruerent
fundamenlum
ila ^
Aflêctiones igitur carnales,
quibus dediti sunl, domibus, coniunihil
gibus,
possessionibus,
ut
praeponatur
Christo,
illis
tribus significantur; quae in menles perfectorum
non cadunt,
elsi
aha venialia admittant;

solventur
in
cordibus vero
minorum interdum du-
rant usque in finem, qui

in
cum
talibus aedificiis transeunt, sed dis-
igne; ipsi vero merito fundamenti salvi erunt, gravis-
simam lamen
ricordiam
sentient poenam.
exhibet
Deus, et
Ex quo apparet, quantam hic misequantam ibi exerceat severitatem

^^^,
cum
pro eodem peccato multo gravius
ibi
puniat
quam
hic.
Ed. et
Ed. et
tamen.
^ W om. e. p. d. D om. f D om. B add. non mundo. * V add. tamcn. Ita UV;
^
"
'^
Va\.
VZ
Z D add. el. ^ Z aliler. om.

et
*"
^
'
quae.
B add.
ed.
praeponant.
Ed. veritatem.
Aiigust., Enchirid.
16,
n.
n.
bus
c.
27
4
homil. 33,
^ August., De fide et operic. 68 (PL 40, 264). * Cfr. Gregor., II. Homil. in Evang., (PL 40, 215). (PL 76, 1241), et XVL Moral. c. 67, n. 81 (PL 75, 1160)*;
Guliei. Anlissiod. et Petr. a Tar.
luinc
locum iribuunt Auguslino.
Hespic.
Ps. 84,
II.
libi:r
IV.
DisT.
XXI.
CAp.
esse
VII.
883
de
[Cap. VI]. Sed

peccali,
levia
in
forte dices,
illud
arcipiendiim
dicit,
poena 218
non de ipso peccato, qiiod

futnro dimiltenda,
ei,
Gregorins^
qnaedam
habnerit
si
Si
enim veram poenilentiam
quis omnia dimissa sunt vere poenitens obiit

",
sed poena forte remansit;

si
ideoque,
sine peccalo transit;

porlat,
autem vere poenitens

delebitur.
non
est
in
obitn,
maculam
quae
nunquam
Qui
vero aedificat lignum, foenim, stipulam, vere poenitet, quia bonus

est et caritatem
habet, et in caritale de hac vita transit; ergo sine
peccato transit.
Non sequitur. Verum quidem

habet
et
est,
quia bonus est et caritatem

veniali peccato transil,
nisi
vere poeniiet; et tamen
cum
quod
non delevit poenitentia: poenilenlia enim non delet

illud,
peccatum
hac vila
elsi
quod
deserit
homo. Tale aulem peccatnm saepe

et
in
non relinqnitnr ab homine,

et de
tamen vere
poenilens esl,
non
de omnibus venialibus poeniteat. Potest enim quis de omni mortali
omni
^;
veniali
siciit
poenitere, exceplo
uno
vel
pluribus venialibus
vel
pliira
quidem
habet quis caritatem et
unum
venialia;
quod de criminalibns nullalenus esse

nus caritatem
^
polesl.
Est
enim aliquis boaffeclu

iii
habens, sed adhnc ciipiditatis

talis
quodam
amans
haec saecularia;
existens subita morte opprimitur,

est,
illo ter-
reno afTectu mortuus
et
tamen
peccata,
salvabitur, a
illo
quo
post
non se hic
hanc
vilam
absolvit; ergo post hanc vitam ab
purgabilur.
sed
levia,
Constat
dimitti.
Si
ergo,
quaedam
vero de poena peccati

levia
illiid
inlelligi
voluissent auctores,
cur magis commemorassent
quam
gravia, cuin etiam
gravium
poena, hic inexpleta, post hanc vilam restet?
Cap.
VII.
Quid
sil
(jeneraUs confessio.
prosil confessio
illa '\
Post liaec considerandum est iitrum
ubi 219
singula peccala quae quis
"
fecit,
non exprimunlur.
Sane
in
dici
potest, (jiiod
iiisi
omnia criminalia semel saltem oporlet

a
confessione exprimi,
menl(;
aliîua
exciderint. Sed quia
"
nbiil.
oni.
'
jidd.
in se.
B om.
^"
Kd.
cl
I)
quisque.
'
Libr. IV
Dinlny.
:.
VJ {V\. 77,
:m
M!(\
).
Cfr.
pji^,'.
8S0,
noi.i
2.
884
LIBKR
^
IV.
DIST.
XXI.
CAP.
VHI.
delicla riemo iiUeHi<j[il
omnia, generaliter saltem ea confitere, qiiosic
rnm memoriam non

nisi
hahes; et
nihil
celasti
de
scelerihiis tnis.
Venialia vero, quia innnmerahilia sunt, sufTicit generaliter confiteri,
aliqua sint frequenter iterata; perfectius est

si
lamen etiam
fit
illa
exprimere,
Ecclesia,
vales.
Ideoque
quotidie
""
generaliter
confessio in
pro
pro
venialihus
illis
scilicet
peccatis,
quae quolidie admitti-
mus
^,
et
mortiferis,
s
t
i
quorum
:
notitiam non hahemiis.
Unde
Augu
nihil
illi
n u s
^ ^
Verilalem
Deo
dicit
poenilens,
^,
quando
vult, ut
fitetur
"*
de commissis scelerihus celat;
non quod
sihi
etsi
voluntate
celaverit,
Deus
ignorel,
Si
sed
veritatem
ah eo
dici
veniam consequatur.
veritatem Deo,
et
vero^ mente aliqua exciderint, con-
occulta cordis,
dila, quihus
cum generaliter dixerit^: Deus, qui nosli opera mea el delicla ^ a te non sunl ahscon''
veniam
largiaris.
Kt
haec
est
veritas
confilentis,
quam
diligit
Ihc
Deus. Unde'^*: /^cce enim verilalem dilexisli. insinuatur, quod generalis confessio eliam mortalia delet,
non hahetiir.
quorum
intelligentia
Cap.
VIII.
Quod nemo
220
Sicut
debel coufileri peccala, (juae uon fecit.
autem poenitens celare non

ila
dehet
se
peccalum. quia su-
perhia
esl,
nec humilitatis causa

noscit, quia
faleri
reum
illius
quod
se
non commisisse
incauta esl
talis
hiimilitas et peccato-
rem
constituii.
Unde
vilaras K
Augustinus
Veritas in
te
^:
Cum
nisi
humilitatis
caiisa
mentiris,
si
non eras peccator anteqiiam

non
eliam esse cognoscas;
mentireris,
est,
ita
menliendo
le
efficeris qiiod
dixeris
est,
>
peccalorem, ut
veritas
iihi
aulem
regiiat
i()sa
ut
?
quod
es,
dicas.
Nam quomodo
est
verilas,
falsitas
acld.
pro.
V commiUimua.
n. q.
*
f
LI
^"
V om.
u. A.
a.
' ''
''V qui; D
IJ
oiii.
poenitens.
^
D numquid, pro
'
acld.
inieii.
l)
add. mea.
Z add. precor.
l)
oin.
V add. Psalmista.
td. evitaveras.
'
Respic. Ps.
*
18,
13.
iji^,.
'
Ps. 68, 6.
Ps. 50, 8.
(P L 45, 1649). y Ihjpo(jnost. v. 1, n. Sermo ISi (alias 29 De verbis Apost.) c. 4,

I
n.
^PL
38, 981); Ivo, Decret. p.
12, c.
cj.
42;
2
(l.
VIII.
I,
Pan.
c.
128 (P L 161, 792,
1336); C.
Cum
humilitatis (9), C. 22,
870).
LIBER
IV.
DIST.
XXII.
CAP.
I.
885
Cap. IX.
De poena sacerdotis, qui peccala

Caveat antem sacerdos,
dat, alioqiiin deponatur.
confilentis publicat.
ne
peccala
poenitentium
""
aliis
pro- 221
Unde Gregorius^:
qui
ei *
Sacerdos ante omnia caveal, ne de his
confitentur peccata sua
alicui
recitet,
non propinquis, non
extraneis, nec,
rit,
quod
et
absit,
pro aliquo scandalo.

vitae
Nam
si
lioc fece-
deponatur
omnibus diebus
est
suae ignominiosus peregri-
nando pergat
Quod vero dictum
^,
ut poenitens eligal sacerdotem scienei
lem
ligare et solvere,
videtur contrarium
quod
in
canonibus re-
peritur, ut
nemo
scilicet alterius
parocbianum iudicare praesumat.
Sed aliud est favore vel odio proprium sacerdotem conlemnere,
quod
canones
prohibent,
aliud
caecum
nulli
vitare,
quod
in
Urbanus
foveam caliceat
facere monet, ne, si caecus
caecum ducat, ambo

sacerdotum
sacerdoli
dant^.
Ait
enim''^: Placuit, ut
alteri
deinceps
quemlibel commissum
ad poeniteriliam
suscipere,
sine eius consensu cui se prius couimisit, nisi pro ignorantia illius
cui prius confessus est. Qui
vero conlra hoc facere lentaverit, gra-
dus
sui
periculo subiacebit .
DJSTINCTIO XXII.
Cap.
I.
Si peccata dimissa redeant.
(junque multis aucloritalibus snpra
" ^
sit
assertum,
vel
iii
vera 222
cordis corilritione peccata dimitti ante confessionem
satisfaclio-
nem
ei
etiaiii,
(]iii
alnpiando
in
criinen rela[)surus
est, (juaerilur,
o E(l. coufitrntimn.
'^
Kd. om.
^
'
Ed.
ot
lU) oni.
'<
ll.i
UZ;
cd.
add. UrtKinus l'apa.
'
L superius.
relapsus.
'
Non Invcniuir
6
(i.
1,
in
(irgorio,
^
scd
in
c.
(\.
i.
Sacerdos nnte
Ijyoc
siinila
vcrlj;i
(2),
I)c
Po(;nilt'nl.
dil.
I24i).
Disi.
.Wll,
!.>,
snnl
ex
Gr.ilinn. ;id
in
can.
*
cil.
Alliid.
c.
.id
iM.iUli.
li
Urbani
sc^nnmliir
s(mj.
Di.sl.
XVII,
1, el
.\IV, c.
ull.
886
si
LIBKR
IV.
DIST.
XXII.
CAP.
I.
posl conlis conlrilionein confileri conlempseril, vel

vel
in
peccaliin>
idem
simile recideril, an peccala dimissa redeanl.
Ciiiiis
qnaeslionis solnlio obscura esl et perplexa,
aliis
asseren-
libns,
plicari
aliis
econlra neganlibus, peccala semel dimissa
nllerlns re-
ad poenam.
redire, subditis se
Qui vero dicnnt, peccata dimissa

testimoniis.
muninnt
Ambrosius
cet; alioquin
rit,
ait:
Donate invicem,
Si
si
alter in
alterum pec-
Deus
repelit dimissa.
enim
in
his
contemptus fuede-
sine dubio revocal)it
senlentiam, per
^
quam misericordiam
legitur, qui
in
derat, sicut in
Evangelio
de servo
nefiuam
con-
servum suum impius deprehensus

Item
esl .
Rabanus^:
Nequam servum
tradidil
Deus
toitori-
bus
'',
quoadusque redderet universum debitum; quia non
solum
peccata quae post baplismnm

sed etiam
Itein
^
homo
egil,
in
repulabuntur
baptismo
evangelicis
ei
ei
ad poenam,
.
si
peccata originalia, (fuae
sunt dimissa
constat, quia,
Ex non ex corde dimittimus quod exigitur, quod iam nobis per
Gregorius*:
dictis
in
nos
delinquitur, el hoc
rursum
poeiiitentiam
dimissiim fuisse gau-
debamus
Item
tibi; sed
seris,
Augu
"*
n u s
Dicit
Deus
Dimille,
el
si
ilimiltetar
ego prius dimisi, dimitte vel postea.

te,
Nam
non dimi.
revocabo
et
quidquid dimiseram, replicabo

divini
beneficii
tibi
Ilem
iniurias,
^:
Qui
obliius,
suas
vult
vindicare
non solum de futuris peccatis veniam non merebitur, sed

sibi
etiam praelerita, quae iam

replicabuntur
Item
est
iste
.
dimissa credebat,
ad
viiidictam
ei
Beda^^:
Reuertar in
domum
me(Wi ^
etc.
in
Timendus
nobis ex-
versiculus, non exponendus, ne culpa,
quam
stinctam credebamus, per incuriam nos vacanles opprimat.

Z tortorius. Z om.
'
Z om.
<=
{]
nobis.
Z add.
si.
*"
D om.
In Epist.
11.
ad
Epli. 4,
p.
32
c.
(P L
17,
398)
*;
cfr.
ilugo,
Sum.
''
Scnt.
(r.
6,
c.
3
13;
C.
De Sacram.
(ij,
l)e
U,
(PL
176, 150,
(l.
I,
570
el sqq.).
*
Mat(h.
1, 33.
c.
Si ludas
Pocniteiu. dist. i
1229).
''
Libr. IV Dinloy.
60
(PL
'
77, 428); C. Constat ex dictis (2), ibid.

c.
Dom.)
Cnii.
6,
n.
(PL
38, 518); C. Dixit

(l.
1
Sermo 83 (alias Dominus (3), ibid.
LS De verbis
^
Luc. 6, 37.
(Jui divini (4), ibid.
1,
1229), sentenlia fere occurrll in August., ibid.
Libr.
IV.
Iii
Eranij. Luc.
I,
24 (PL 92, 478); C. Revertar in
domum
(5), ibid.
LIBER
IV.
DIST.
'^
XXII.
CAP.
I.
887
pravilas
Iteai^:
haeretica,
enim post baptisma sive Quemcumqiie seu mundana cupidilas arripuerit, mox omnium
piosler-
net in ima viliorum
Item
caritas
Augustinns^:
est,
Redire dimissa peccata,
ubi fraterna
in illo
ille
non
apertissime Dominus in Evangelio docet
servo
quo Dominus dimissum
debilum
.
petiit,
eo
quod
conservo
suo debitum nollet dimiltere
His aucloritatibus inniluntur qui dicunt, peccata dimissa redire,

si
replicantur.
Quibus opponitur:
indulgenliam
accepil,
Si
quis pro
peccalo,
de
quo
poenituit et 223
iterum
punitur,
et
non
videtur
iustum;
si
punitur pro eo quod peccavit,

si
non emendavit,
vel
iustitia est
aperla;
vel
et
vero requiritur quod fuerat

occulla.
condonatum,
bis
iniustitia est,
iustitia
Videtur etiam Deus

^
;
in
idipsum iudicare,
tribulatio
fieret, si
duplex Iribulalio consurgere

Sed ad
surgif,
lioc
quod Scriplura negat.

neque duplex
conpost
potest
dici,
quod
in
neque iudicat Deus

et
bis
idipsum. Hoc enim
condignam salisfaclionem
sutricientem
poenam
iterum puniret;
sed non satisfecit digne et sufficienler qui non [)erseveravit. Debuit
enim iugem peccali habere memoriam, non ad
faciendum, sed ad
^,
cavendum; debuit
tot siint,
non
oblivisci
omnes relribuliones Dei

illis
quae
quot
peccatorum
remissiones; tot
ergo debuit cogitare

in
dona
Dei, quol
mala sua, ac pro
usque
finem gratias agere.

^,
Sed quia ingratus ad vomituni sicul canis rediit

mortificavil, el
anteacta bona
peccalum dimissum revocavil,
ut, cui
humiliaio Deus
anle peccatum dimiserat, eidem post elalo et ingrato imputet.
Sed quia absonum videtur, ut

lentur,
placet quibiisdam
'',
**
peccata dimissa iterum impu- 224

peccatis
neminem pro
^
semel
dimissis
iteriim a
lari
'^,
Deo puniri; sed ideo dicmitur

propter ingratitudinem
dimissa
redire et impii-
qiiia
ita reiis et
peccator constiliiilur,
"
''
D quaecumque ;
""
el
om. rnim.
^
D Sed
e.
si.
i.
'^
lin
l'V;
qa\. 'mU\.
sunt.
(pKxl.
.Kld.
peraitfi.
V om.
26i C. Qmwcnvujuc. enim (6), ibid. conlrn Lkmatvitas, c. 12, n. 20 (P L 43, 120); ad verbum
'
n'(lf,
ibid. \.
'^
Lihr.
in
(].
l)c
hnijtisino
(Jmmodo exnu1,
dil (41),
disl.
Dc Consccral.
c.
I.
di.sL
4,
^ 6
(l.
I,
1379).
iii
N.ilmm
102,
9,
clr.
siipr.i
XV,
Di
seqq.
rfr.
AiJt,'iisi.,
Ennrvot.
102, 2.
l's.
''
n.
II.
cl
4
2,
(I
37, 1317 el sofi.).
Hespic.
Ps.
Hcspic.
Pelr.
22.
J?cilicei
llugoni,
Sum.
Senl.
Ir.
6, c.
13 (I>L
I7G,
l.îO).
888
LIBER
IV.
DIST.
XXII.
CAP.
II.
ut ante fuer.it. Sic eniin quod dimissum fuerat dicilur exigi, quia
remissionis perceplae ingralus

225
cui
ita
reus
fit,
ut anle fuerat.
ali-
Utrique parti quaestionis probati favent doctores; ideoque

parli
non praeiudicans, studioso

""
lectori
iudicium
relinquo, ad-
dens, nulii
tutum fore ac
saluti
propinquum sub mensa domino-
rum
micas edere ^
Cap.
II.
Quid
226
sit
sil
Sacramenlum
et
res.
Post praedicta restat investigare, quid in aclione
poenitentiae
Sacramenlum
^
et
res.
Sacramentum enim signum

est,
est sacrae rei

?
^
quid igilur hic
signum
exterior
et
quae
est
"*
res sacra huius signi
Quidam
dicunt,
^'
Sacramenlum
hic esse
quod exlerius taiitum

est
geritur, scilicet
poenitentia,
quae
signiim
inlerioris
poenitentiae, scilicet contritionis cordis et
humiliationis.
Quod
quod
si
est,
non oinne Sacramentum
evangelicum
efficit
id
eiricil,
^,
fi<:fural;
exlerior
enim
[)oenilenlia
non
interiorem
potius interior causa est exlerioris.
Sed ad hoc inquiunt

cramentis, quae
in
illi,
hoc esse inlelligendum

instituta
"
de
illis
Sa-
novo Testamenlo
sunt, ut est Sacra-
menlum
baptismi, confirmationis et corporis Christi.

^,
Sacrameiitum
gratiae, etiam
institiitum
fuil
vero poenitentiae
a primordio
in
sicut el coniugii
fuit.
^,
anle tempus
humani generis
Ulrnmque enim
Sacramenlum
est,
primis parentibus.
Item,
si
exterior poenitenlia
et
interior res
Sacramenli, saepius
praecedit
res
Sacramentum, quam Sacramen-
tum
quae
227
esse
rein.
Sed nec hoc inconveniens

efliciunt
est:
nam
et
in
aliis
Sacramentis,
quod
ligiirant,
hoc saepe contingit.
Quidam
aiilem ^ dicunt, exteriorem poenitentiam et interiorem
Sacramentum,
nec
duo
'
Sacramenla,
sed
unum,
ut
I']l
species
sicut
in
panis et vini non duo sunt
Sacramenta,
in
sed
iinum.
Sacramento corporis,
'^
ila
etiam
quid.
^
'^
hoc Sacramenlo dicunt aliud esse

^
Z D om.
9
Z add.
V om.
'
<*
U om.
Z sanchim.
I)
om.
n
I)
add. sed.
U investiganditm, sed
corr. interi. vel intelli-
gendum.
'
tempora.
D tamen.
cf,.
add. tamen esse.
Cfr.
Matth.
15, 27.
(^pp^ 3^
(g geqq.
cjv.
Gen.
2,
22.
LIBKR
IV.
DIST.
XXIII.
CAP.
II.
889
alind
tantum Sacranientnm,
cramenliim
et
scilicet
exteriorem
poenitenliam,
Saet
rem,
scilicet
scilicet
interiorem poenitentiam,
alind
rem
non Sacramentum,
remissionem peccatorum.
Interior
enim
Exle-
poenitentia et res est Sacramenli, id est exterioris poenilenliae, et
Sacramenlum remissionis rior quoque poenitentia

peccali
peccati,
et
quam
et signat
""
et el
facit.
interioris
signum
est
remissionis
DISTINCTIO
Cap.
I-ll
XXIII.
'.
De Sacramento unctionis extremae.
Praeter
praemissa
est
fit
eliam
aliud
Sacramentum,
scilicet 228
nnctio infirmorum, quae

secrato
in
extremis, oleo
per episcopum con-
.
'^
Et sunt tria genera unclionis
>>.
[Cap.
II].
Est
enim unctio, quae
fit
chrismate; quae dicitur 229

Paraclitus
Unde et propter abundanliam graliae duos liquores mixtos habet, oleum vero Graece, unclio dicilur scilicet et balsamum famae. Chrisma
principalis unclio, quia in ea principaliler
datur.
Laline.
Nec tamen onme oleum ad unclionem sanclificatum chrisma

miscelur
"*,
vocatur, sed illud solum, quod
cum
balsamo, quo capita

baptizalos
regum
ungit
^
el
in
pontificum
ungunlur
quo etiam
sacerdos
verlice, el pontifex
in
per impositionem
manus confirmanneophyti
ungiinlur
dos
iingil
fronie.
Esl et alia
unctio, (|ua
in
catechumeni
et
in
perlore el inler scapulas
perceplione ba[)lismi.
(juae licilur
Tertia
vero unclio
esl,
oleum infirmoriim, de
qua niinc
agiliir .
"
K(l,
<;i
sifjntfimt.
"^
Kd. cl
''
U peccatorum.
'"
'^
Ob
lexliis
connexionen),
cc.
2 coniunjîmus.
\\
imtmjuntur.
H inuwjit.
'
IIuk'o,
Sum.
II
Sent.
ir.
<i,
l';
\'->,
(VI. ITO,
c.
I
i:i:j),
'^
Wmw.
ci
((Mitiii
c.
Hunl eiusdein,
iJe
Sficram. \k
{l*L
170, .'^7).
890
LIBER
IV.
DIST.
XXIII.
C.U\
III.
ET
IV.
Cap.
III.
A quibus^
230
fuerit hoc
Sacramentum
iiiririiioruin
inslitutum.
Hoc Sacraineiituin
legitur.
iiiiclionis
ab
Apostolis
insti-
tutum
Ait
enim lacobus'^^: /nfirmatur aliquis^ in uobis? inet
ducat presbyteros Ecclesiae,

oleo in
orent super
nomine Domini,
sit,
et
ei.
alleviabit *
In
eum, ungentes eum eum Dominus; et si in

duplici
'^
peccatis
(limitlentur
quo
ostenditur
ex causa
Sacramentiim hoc institutum,

et ad
scilicel
ad
peccalorum
remissionem
corporalis infjrmitatis
fideiiter
si
alleviationem.
Unde
et
conslat,
in
eum
et
qui
in
hanc unctionem
devoleque
percipit,
corpore
anima
alleviari,
lainen expedit ut in
illi
ulroque allevielur. Quodsi

est
forte corporis valetudinem
habere
non expedit, illam quae
animae sanitaiem
231
Et sicut in
in
hoc Sacramento acquirit^)>.

Sacramentis,
ila
aliis
et
in
isto
aliud est Sacra-
menlum,
rior;
aliud
res Sacramenti.
^
Sacramentum
interior,
^
est
ipsa iinctio exte-
res Sacrainenti
et
unctio
quae
^.
peccatorum
Kt
si
remis-
sione
vel
et
virtutum
hoc
.
ampliatione
perficitur
ex contemplu,
negligentia
Sacramentum
praetermittitur, periculosum esl
damnabile
Cap. IV.
De
232
iteratione
huius Sacramenti.
iterari possit,
Quaerunt
lismus et
alia
aliqui,
si
hoc Sacramentum
cum
bap^.
quaedain Sacramenta semel suscepta non iterentur

n
Augusti
us
dicit
-^,
Sacramenlum non
^"
iteranduin, et Sadicit
cramento faciendam non esse iniuriam ; sed hoc
Augusti-
nus\
ubi agit
'
de Sacramento baplismi
et
ordinationis.
add. in Epistola canonica.

//).s7j.
Ed. quis.
^
<^
Z D om.
''
<*
allevabit.
Z
Z
;uld.
0111.
f ^
(implificatione.
perjicU.
lla
UZ;
ed.
om.
u.
n.
L add. confirmationis.
'
Cap.
5,
li et
* c.
15
Hiigo,
13, n.
Hiigo,
J)i'
II.
De Sacrain.
loc. cit
,
loc.
c.
.3.
cil.
^
Hug.,
II
Sum.
Senl. loc.
epist.
cii.
II.
Sacrain.
Libr.
Contra
Parmenian.
28 (P L 43, 71).
LIBER
IV.
DIST.
XXIII.
CAP.
IV.
891
de
Sa-
Cnde non videtur
illnd
generaliter
et
accipiendum, sed
cramento baptismi, confirmationis

confirmatio et ordinatio.
et coniugii
ordinationis,
quae
nullalenus
repelenda sunt, quia semel tantum non
saepius
dalur baptismus,
et
Sacramentum vero
poenitentia
agitur,
altaris
poenitentiae
saepe iterari videtur; quia saepe Sacramentum corporis

frequenter
percipitur,
traliitur.
coniugium
saepe
con-
Quare ergo unctio
similiter
non
potest
si
ilerari?
Si
""
morbus
non revertitur, medicina non
iteretiir;
vero morbus
?
non potest
cohiberi, quare debel medicina prohiberi

tesl,
ita
Sicut oratio iterari po^
et
unctio iterari posse videlur; utraque eniin

el
illic
com-
meinorat lacobus,
utrumqne
iterari
alteri
'^
cooperatur ad conferen-
dam
nem
^ alleviationem
corporis et animae. Cur ergo negetur, unctio-
siiper
infirmum posse
el corporis,
ad impelrandam saepius sanilasit
tem mentis
cum
propter idem saepe iteranda
oratio?
Quidam autem de omni Sacramento intelligi volunt, quod non 233 sit iterandum, scilicet secundum tolum illud, quod pertinet ad Sacramentum, dicentes, quaedam Sacramenta saepius posse suscipi, quaedam vero non nec lamen quae saepius sumuntur lotaliter ileranlur, ut Sacramentum altaris et unclionis, quae licet saepius sumanlur, tamen, quia non iterum benedicitur eadem hostia vel idem oleum, non iteratur Sacramentum cum iniuria.
;
Sed dicet quis^: Sic et baptismus

frequenter baptizetur,
non
iteralur,
etsi
aliquis 234
dum eadem
illi,
aqiia non
iterum benedicatur.
fit
Sed aliud
esl,
inquiunt
de benedictione aquae qua

et
olei.
bap-
tismus, aliud de benediciione
panis
Polest
enim
illa
baptis-
mus
[)ro
celebrari
in
aqua etiam
fit
non
benedicta,
quia
benedictio
reverenlia lanluin
Clirisli
illa
et decore,
coiifici
non
nisi
virtute
Sacramenti.
consecrato,
^;
Sed
nec
ideo\\\
corpus
unctio
noii
potest
nisi
de
pane
fi<Ti
[)otest
de oleo ab episcopo sanclificalo
que
illa
sanctiticatio ad
virlut(Mn
Sacramenti pertinere
benedicitiir qiiisque,
videlur.
roniugio qiioqne
Ii^'n(,*diciliir
semel
iil
tanliim
non
et
sa(.'|)iiis.
enim,
ait
Ambrosius^,
ciim
|)rima
non ciim
seciinda
iixore.
B odd.
'
inlerl. sdticef.
''
V om.
(illmi;
li
illi.
<^
nni/ir-
mnndtim.
*
nliipiis.
\-a\.
cmuecinlo.
Hilgo, lofc.
17,
cill.
'
Commnil.
in
I.
(jir.
7,
'(),
cl
///
/.
Tim.
'),
'.\
(PL
225,
170;.
895
Si
umw
igitur
^,
IV.
DisT.
XXIV. cap. mii.
cum
dicilur,
Sacrainentum
referas
non esse
ad
ilerandum,
nec
rei,
iniiiria ei
facienda, rationem dicli
sanclificaiionem
gerieraliler
qua Sacramenlurn explelur, de omni Sacramenlo
verum est. Si ,vero ad susceplionem Sacramenti, de quihusdam verum est, quod non iteranlur crel)ra susceptione; de aliis vero quibusdam non, quia frequenter sumiinlur, ut hoc unclionis Said
cramentum, quod
in
omni pene
Ecclesia saepe repetitur.
DISTINCTIO XXIV.
Cap.
l-lll
'.
De oriUnibiis
235
ecclesiasticis, quot sint.
Nunc ad considerationem sacrae

ex sanctorum Patrum
cet lesu Christi,
dictis aperte
ordinationis
accedamus ^
sive ordines, sicut
scili-
Septem sunt spiritualium officiorum gradus
traditur et capilis nostri,
exemplo monstratur, qui
omnium
olficia ^
in
se-
metipso exhibuit, et corpori suo, quod est Ecclesia, eosdem ordines
observandos
236
[Cap.
reliquit.
II].
Septem autem sunt propter septiformem graliam Spinon sunt participes ad gradus ecclesiaslicos
vero, in
sancti,
^
ritus sancti, cuius qui
indigne accedunt;
illi
quorum mentibus
ad
difTusa est sepli-
formis gratia Spiritus
cum
ecclesiasticos
ordines
acce-
dunt, in ipsa spiritualis gradus promolione ampliorem graliam percipere

^
creduntur.
III].
237
[Cap.
Tales autem ad
^
ministerium
spirituale
eligendi
sunt
clerici,
qui digne
possint dominica Sacramenla trnclare. Me'
lius est
fnim
Doinini sacerdoti
paiicos hahere ministros, qui
pos-
sint digne opiis Dei
exercere,
^
quam
inullos inutiles, qui onlinalori
onus grave inducant

qui
sepliformi ^
.
^
Tales enim decel esse

Spirilus
sancli
sint
ministros Christi,
et
gratia
decori,
quorum
"
'^
D enim.
'
'
''
qui.
/
'^
Stnndo
codioibns,
"
cc.
1-3
coniungimus.
et.
''
V V
officio.
Z om
sacerdotes.
V
'^
luxipere.
add.
'
ecclesinsticinn
diijni.
ZA
septiformis.
Z grnline.
'
in
hac
dist.
).
mul(;i
'^
excerpla sunl ex
liugone,
II.
De Socrnni.
dist.
p.
I,
3,
(PL
176, 42!
el sq(|
Can.
Tnles
ad ministerium
(4),
23
(l.
81).
LIBKR
doclriiia el ronversionis
tiir,
IV.
DIST.
XXIV. CAP.
IV.
893
Iransfiuida-
forma eadeni
gratia in aliis ^
ne caelestes
inar^ârilas
spiritualinm verbornm
ofliciornmque
divinorum sordidae
In
vitae
pedibus conculcent ^
Sacramenlo
igilur septiformis Spirilus

^
septem sunl gradus
ecclesiasiici, scilicet
ostiarii,
lectores, exorcislae, acolythi, subdiaclerici
coni, diaconi, sacerdotes;
omnes tamen
Cap. IV.
vocantur,
id est sortiti.
De corona
el
lonsura.
esl,
Corona
enim
signaculum
"^
quo signantur
decus
significat,
in
partem 238
sortis
minislerii divini.
est.
Corona
ministri
^ regale
et servire
Deo regnare
et alios
Lnde
etc.
Ecclesiae reges esse debent, ut se

ait:
regant, qiiibus
Petrus^
Vos
eslis
genus^ eleclum,
regale sacerdotium,
Siimmitas capitis desuper nudalur, ut eo-
rum mens
riam Dei
^
ad
Deum
libera monslretiir, quae, revelala facie, glo-
contempletur.
Summilas enim
esse
capilis
est
eminenlia
mentis; denudalio capitis est revelatio mentis*:
dericus enim
capilli
secrelorum Dei
noii
ignarus
debet.
Tondentur eliam
usque ad
revelationem
sensuiim, scilicet oculorum et
aurium^,
no
[)ro
^,
ut vitia in corde el opere pullulanlia
doceanlur
Dei
praecidenda,
ad audiendum
et
inlelligendiim
verbum
praepediatur
quo servato reddetur in excelsis corona. Tonsurae autem ecclesiasticae iisiis

lur
'',
a Nazareis exorliis
vide-
qui,
priiis
crine servato, deniqiie ob vitae conlinentiam capiit

in igiie sacrificii
radebanl, et capillos
[)onebant
''.
Hinc iisus inolevit,

id est sancti,
ut qui divinis cultibus manci[}antur quasi Nazarei,

posito
',
crine
inveniantur, sicul ad
et
l^zechielem
dicitur ^: Fili honiinis,

et
sume gladium acutum,

nius; Paulus([uo([iie et
duc super capul tuuni ^

Priscillam et A([iiilam
Christi
barbam.
'^
\\\
Aclibus etiam Apostolorum
hoc
fecisse, legi.
alii ([iiidain disci[)iili
hoc" fecerunt
^*
l)
Z D om.
"
nliox.
'>
\)
orii.
'^
t'
siijmnn.
''
I)
Jidd. cniiii.
(\\]mi
*
V
'
niitrtn,
{}
prnfprdiant ; rd.
**
cl
|{
jidd.
mrns,
r. r.
deesl
iii
III),
n
11
iii
esl
add.
inlerl.
sKnijisit
e.mnliinn, pro
ilrfKisilo.
oiii.
'
Hespic.
M.-illli
7, 0.
I.
^*
''
Kp.
I,
c.
2,
0.
2.
"
'
Ucspic.
"
II.
Cor.
Niiiii.
.{,
1.
I
*
'
Hugo,
K7.CCI1.
I)e
loc. cil.
c.
"
lliif;o,
!i
ibid. c.
4.
Hcspic.
c.
(i,
K.
n,
f.
Cap.
r.
1,
i
IH
21, 2
llii-o,
ihid.
3;
clr.
hidor.,
II.
eccle.sinsl.
3.
nffic.
II.
Vl. sn.
i:0).
2:i
L0MB.\HUI
894
FJBKR
IV.
DIST.
XXIV. CAI. V.
Recle ergo in qiiibnslibet gratlibns consliluli clerici vocantiir;
quorufn noniina
et
rationes noininum
Isidorus"* exponensait:
esse
Cleros et clericos
hinc
appellatos
credimus, quia
Mathias
eleclus est sorle,
quem primum
per Apostolos legimus ordinatum.

^.
Cleros enim Graece, Latine sors vel haereditas dicitur

dicti
Ideo ergo
sunt
clerici,
quia de sorte sunt Domini, vel quia

vero clerici nunciipati
"^,
Deum
parin
tem habent.
(leneraliler
sunt omnes qui
Ecclesia Christi deserviunt

ostiarius,
lector
elc.
quorum gradus
et
nomina sunthaec:
Cap. V.
De
239
electi
osliariis.
Osliarii
idein
et
ianitores
sunt,
qui
in
veteri
Testamento
in
sunt ad custodiam teinpli, ut non ingrederetur

dicti
'^
illud
imIpsi
mundus;
aulein ostiarii, eo quod praesint ostiis templi.
enim, lenentes
inler bonos et
clavem,
omnia
inlus extraque
custodiunt,
alque
malos habentes iudicium, dignos recipiunt, indignos^
respuunt.
Unde
et eis,
cum
ordinanlur, claves Ecclesiae danlnr ab episS/c agite,
copo, et dicitur eis:
ianquam
persona
raiioiiem
^
Deo
reddi-
turi pro rebus, quae clavibus

IIoc otTicium
isiis ^
recluduntur
"^
Dominus
in
sua
suscepil,
quando
eiecit*.
fla-
gello de funiculis facto vendentes et
ementes de teinplo
Ipse
si
^.
enim, se ostiarium significans, dicit^: Ego simi osiium, per

quis introierii \
"
I)
me
ei
ingredietur
et
egredieiur
^
\)
ei
pascua
'^
inveniet
add. in libro
^
Elymologmrum
E(\. ex
Vll.
esl.
Ed. serviunt.
-"
^
''
I)
add. sunt.
B
p.
el
extra.
'
f
et
U add. autem.
*
V suam personam,
i.
pro
s.
Ed.
add. salvabitur.
D ipsis. Z V oin.
e.
e.
e.
e.
p.
i.
Libro VII Etymoloy.

21
I
c.
12,
ii.
seq.
(P L 82,
iii
290
67,
et sqq.), C. n.
Cteros
36,
(1),
dist.
2
(t.
I,
67);
cfr.
Aujjiist.
Enarrat.
Ps.
19
(P L
vel
82i).
J/d)r()
Paralip.
2.3,
5.
,
VII.
Qiiao
sequunlnr
c.
vel
n.
verbotenus,
sentenliael
ruer siiinta suni ex Isidor

ecclesiast. ofjic. c.
(i
I,
Efymoloy.
12.
32 (P L S2, 293),
in
cit.
W.
De
19
lo (P L S3, 794),
unde iransierunt
vel
C. Cleros.
()9)
Quae
referiintur
de oniciis clericorunj suinta suni vel ex
Isidor., Lpist.
c.
A(l
cfr.
c.
*
Ijuhfrcitum
eliani
III.
(P L
83,
I)e
893
ei
S(|([.),
e.\
Ilu;rone,
loc.
^
cit.
seqq.;
Kaban., IV.
uuiverso
c.
I
(PL
III. 91).
Ivo,
Decret. p. 6,
(t.
1,
IS;
Pan.
c.
39 (P L 161, ii8,
l'i.
'
138). Can. Ostiarius (19), dist. 23
85).
Hc^pic. loan. 2,
loan.
10, 9.
LIBER
IV.
DIST.
X.XIV.
CAP.
VI.
895
Cap. VI.
De kcloribus.
Secundus
esl
gradus leclorum.
240
Lectores a legendo, sicul psalmislae a Psalmis canendis vollli
cati
sunt.
enim praedicant populis, quid sequantur;

animos audientium;
miseranter
^
isti
canunf^
ut
excilent
ita
ad compunctionem
*
licet
quidam
la-
leclores
pronunlienl, ut
quosdam ad
luctum
mentationemque
compellent. lidem etiam pronuntiatores vocantur,

erit clara
quod
"^
porro annuntianl, quia tam

^
longe positorum aures adimpleat

lectiones
^
eorum vox, ut etiam Ad lectorem aulem pertinet

licclesia
pronuntiare et
-
ea
quae Prophelae vaticinaverunt, poprophetias
pulis praedicare
et
lecliones.
.,
ut iam ex officio legat in
Unde
et ei,
vidente populo, traditur

et
ab episcopo codex
et
di-
vinarum lectionum
tor,
dicilur
ei
Accipe,
esto
verbi Dei rela-
habiturus,
si /ideliter
impleveris officium, partem
cum
liis
qui bene verbum Dei ministraverint.
Qui ad hiinc gradum provehitur lillerarum scientia debet esse
inslruclus, ut
dislincte
legat,
sensum verboriim
ne
confusione
intelligat,
vim
accenluum
sciat,
prolalionis
intellectum
sil
audiloribus
auferat. Atlendat, quid
indicative, quid
interrogative
legendum,
ubi
sit
in
oratione facienda distinclio: haec enim male servata in-
tellectum turbant et alios
ad
risum
[)rovocant: auribus
et cordi
consulere debet vox lectoris.
Hoc oQjcium Chrislus implevil, cum
in
medio
senioriim
li-
brum Isaiae aperiens, distincte ad intelligendum Domini super me, etc. Ex quo lectoribus intelligi
tia
legit^: Spiritus
daliir,
quia gra-
spiriluali
Hic
clarere del)ent qui
aliis
verbiim Dei annunliant.

accepisse videtur,
qiii^
ordo formam
*
:
el initium a Pro[)hetis
bus dicitur
Clama, ne
13
cesses, (/uasi
''
tuba exalta vocem tuam

li
Ed. el
Z
''
cantiinl.
Kd. IJ
1.
el
luiserdhililcr.
"
\a\. et
linneu-
Intionnn.
'
qni.
'
W add.
in
leteri Trstamenlo.
id.
Isidor.,
VII.
Elijmuloij.
12, n.
2i
(I
L 82, 292);
20;
'
C. ciL Cleros,
/il
\;
lo;
Ilug., loc. ciL c. 7.
Ivo, Decret.
'^
p. 0,
1,
c.
III.
I'an. c.
(PL
1GI, 418,
f)8, I.
1138); C. 1'erleclis (<), diL 25,

'
5 (L
c.
90).
III.
Luc. 4, 18.
c.
Isni.
Ilug., loc. ciL; Ivo, ikcret. p.
(i,
17;
/V///.
.{8
(P L
Hll,
iJS,
II.JS);
(\.
l.ertur
nS),
disl
23 (l
I,
8 4).
896
LIBER
IV.
DIST.
XXIV. CAP.
VII.
Cap.
VII.
De
241
exorcistis.
Tertius ordo est exorcistarum.
Exorcistae autem ex
Graeco
in
Latinum adiurantes
vel
in-
crepantes vocantur'': invocant enim super catechumenos et super

eos qui
habent spiritum
immundum, nomen Domini

eis
^
^,
adiurantes
per eum, ut egrediatur ab
Ad exorcistam pertinet exorcismos memoriter

et
retinere,
maim-
nusque super energumenos

ponere
^
catechumenos
in ^
exorcizando
Debet autem
spirilum
mundum
habere qui spiritibus

"*
imperat immundis, et
expellit de corpore
^
malignum expellere de
alieno,
corde
alii
suo,
quem
non
ne medicina,
le
quam
fecit,
sibi
prosit, et dicatur ei:

Hi
Medice, cura
ipsum^.
cum
ordinantur, accipiunt de
manu
episcopi
librum exor-
cismorum,
nendi
et dicitur eis:
Accipile, el habele^ polestaiem impovel
manus super energumenos

Hoc
officio
catechumenos
.
letigit
usus est Dominus, quando saliva sua

et
au-
res et
linguam surdi
muti, dicens*:
Epheta, quod
^
est
adape-
rire, per
hoc docens, non spiritualiler debere

et
aperire aures prae-
cordiorum hominum ad inlelligendum

pulso
officio
'^
ora
ad
confitendum, ut
daemone, Spiritus sanctus vas suum

usus est Chrislus,
"
recipiat *^ .
Hoc etiam
cum daemoniacos multos

descendisse,
(|ui
sanavit.
Hic
ordo a
Salomone
invenit,
videtur
quendam modum ex^
orcizandi
quo daemones
adiurati
ex
obsessis corporibus
pellebantur; huic officio mancipati exorcistae vocati sunt. De qui-
bus Christus
nia,
filii
in
Evangelio^: Si eyo in Beelzebub eiicio daemoscilicet
veslri,
exorcistae
^ ^
*"
in
quo eiiciunt?
'^
'^
f Ei\. et
^
Z dicuntur. Z B habetote.
"^
^
"
D
t)
IJei.
oiii.
s. e.
oin.
^
in.
^"
exputso.
suscipiat.
B corde. * D de.
de.
B om.; Z om.
'
Isulor., 6,
loc. cil.
c.
(l.
n.
31; C. Cleros
(1),
dist.
21, S
(l-
I,
69).
Ivo,
(I),
Decret. p.
dist.
el
20;
I,
III.
Pan.
c.
41
(PL
c
161,
8.
^
i48,
^
j
1138);
j^
C.
Perlectis
*
25, ^ 2
90); llugo, loc.
cil.
,n.^
03.
Marc. 7, 34
inlroc.
I,
respicitur .MiUlh. 8,
in disl. 21
c.
(t.
I,
16; Liic. 8, 33.

67).
^
Hugo,
27.
loc. cit.; et Gralian.,

'
cluctio
III.
Matlli.
12,
\\'o,
Decret. p. 6,
dist.
16;
Pan.
37
(PL
c.
161,
418,
1138);
C.
Exorcisla (17)
23
(t.
84);
Hug.,
loc.
cit.
8.
LIBKR
IV.
DIST.
XXIV. CAP.
VIII.
ET
IX.
897
Cap.
VIII.
De acoUjthis.
Quarlo loco siiccedunt acolylhi.
Acolylhi
242
vero Graece, Latine ceroferarii dicuntur a deportanest
dis cereis,
quando legendum
Evangeliuna vel sacrificiuni offe""
rendum. Tunc enim accenduntur luminaria

non ad effugandas aeris tenebras, cum
ad signum
ralis, illa
et
deportantur ab
eis,
sol
eo tempore rutilet, sed
laetiliae
demonstrandum
ut sub
^
typo luminis
corpo-
lux ostendatur, de qua legitur
^:
Etât liix vera,
quae
illuminat onniem
hominem venientem
in
hunc
mundum
^"
^ .
Ad acolythum pertinet praeparatio luminarium

portat, ipse
in sacrario;
ipse
cereum
urceolum cum vino

praeparat
^
et aqiia suggesta
pro
eucharistia
subdiaconis
Hi
cum
ordinantur,
cum
edocli fuerint ab episcopo, qualiter in officio suo agere debeant, ab
archidiacono accipiunt candelabrum
cum
cereo et urceolum vacuum.

^:
Hoc officium Dominus se habere testatur dicens
Ego sum
lux mundi; qui sequitvr

Huius
officii
me non ambulat
in tenebris^.
formam illi gerebant in veteri Testamento ^, qui lucernas candelabri cumponebant et accendebant igne caelesti ad
illuminandas tenebras aquilonares.
Cap. IX.
l)e
subdiaconis.
243
Quintus est
ord(
subdiaconorum.
nos
subdiacones, diciet offi-
Graece
hypodiacones vocanlur, quos

sic
mu>; qui ideo

ciis
a[)pellantur
'^
quia subiacent praeceptis

in
levitarum. Oblationes enim
templo a fidelibus suscipiunt

ih
et
levitis
superponendas altaribus deferunt.

vocantur
Z
oin.
'^
apud Hebraeos Nathi-
naei
''^
, id
est
in ^
humilitate
^
Domino
\)
servientes^ .
^
'^
I)
(liritur.
\i
'-
I)
luinininn.
''
niciinlnr.
U V Na-
thanaei.
f Kd. ei
laaihantiir.
LI
oin.
'
ioan.
I,
^).
C,,
'^
Isidor
III.
loc.
(it.
n.
-29;
C.
Cleros,
Pp.rlertis,
;
supra
siipra
cil., cil.,
'
*'
17.
'/.
"
Ivo,
Decrct. p.
''
c.
20;
loc.
'.;
Pmi.
c.
).
41;
"
el
Can.
2.',
.'}.
loan. S, 12.
n.
[v.
2.3;
Hiig.,
cil.
Kxod.
Lcn
il.
0, 12.
:
Isidor.,
II.
loc. rii.
C. Clevos,
;
'"t
I.
U.
De Nalhinacls cod.
s<'(|(|.l, i)
IJI. addil
l)i'
qnihus
Esdr. 3
(funsi in
20
Ksdr. K,
17 ol
et
dicunlur n niilha, i/nod est niinn,

Ijtin in niitnlurin
c.
porrrrtmes
ntinni',
unde lonn.
"
[v. 7J:
SHin'
i.
e.
lnmcro
Missi, lioc esl Cliristt.
Hii^^.,
loc. cil.
10; rcspic. Aci. 20, 19.
898
sti
LIBKR
IV.
DIST.
XXIV. CAP. X.
et
Ad siibfJiaconum
et
levitis
pertiriel calicein
""
patenam ad altare Chrinrceolum quo-
deferre
et
tradere
eisqiie
ministrare,
que
et
aqua-manile
et
manulergium
tenere, epicopo et presbyteris

^
levitis
pro lavandis ante altare manibus aquam praebere

lex
His
continentiae
imponitur; quia
^,
altari
propinquaoles,
vasa corporis et sanguinis Christi poitant; unde illud iinplere de-
bent^: Mundamini qui fertis vasa Domini.

tari,
Ad hos etiam pertinet tantum de oblationibus ponere

sufficere
possit
in al-
quantum
Hi
populo,
nec non et
"^
corporales et
pallas et substratoria
lavare
^ .
cum
ordinantur, accipiunt de
manu
episcopi palenam et
calicem vacuum; ab archidiacono vero urceolum

et
cum
aqua-manili
manulergium.
Hoc
officio
in
usus est Dominus, quando
linteo se*' praecinxit, et
mitlens aquain
pelvim, pedes discipulorum lavit et linteo tersit* .
Cai>.
X.
De
244
(liaconis.
Diaconorum ordo sexluin

ordo
veleri
tenet locuin,
propler senarii per-
feclionem.
Hic
in
Testamento a tribu
xil;
dicuntur enim et levilae. Praecepit
nomen ^ traquippe'' Dominus Moysi ^,

Levi
^
ut post ordinationem Aaron et filiorum eius prorsus tribiis
Levi
ad divini cultus ministeria

et
ordinaretur et
et
consecraretur
Domino,
servirent pro Israel
coram Aaron
et
et
filiis
eius in tabernaculo,
eius, et in
ipsique gestarent
circuitu
ipsi
arcam
tabernaculum
in
et
omnia vasa
viginti
tabernaculi
excubarent,
transportando
tabernaculo
''
deponerent riirsumque componerent. A

iussi
quinqiie
annis
el
supra
sunt servire
in
tabernaculo;
(inia
quam regulam
in
novo
Testamento sancti Palres constiluerunt, D

el
haec aetas ad lerenda
"
'
Ckvisti tendere.
Z ad
f
altare.
"
"^
Ita
UZ;
ed. oin.
^
'^
U om.
E(\.
B add. accepit
vcl.
Z enim.
oni.
vero.
Isidor.,
Episl.
^
cil.
Ad Lndifredum
52, II.
='
(P
L 83, 895),
li;
I,
Ivo, loc. cit.; el C.
cit.
Perlectis, % 6.
iâj^
Htigo, loc. c. 10, qiii eliam refert sequeniia

6,
c.
(t.
verba
1137);
''
///
cnm
etc; el Ivo, Decrel.

(13),
disl.
p.
III.
Pan.
*
3.->
(P L
161. 147,
13, 0.
C.
Subdiaconns
ac
10;
4,
23
8ij.
Bespic.
loan.
.Nuin.
3, 6
3; 8, 24.
LIBER
IV.
DIST.
XXIV. CAP.
X.
899
aiictoris
in
'^
onera
sunt:
est
(ie
robiisla
Levilcie
ergo ex
noinine
vocati
niystici
Levi eniin
levitae exorti snnl, a qnibiis

*
lemplo
Sacramenli
ministeria
explebantnr.
in
Hi
Graece
diacones,
ila
Latine
in
ministri dicnntur, quia, siciit
sacerdote consecratio,
^
dia-
cono
niinisterii
"^
dispensatio liabetur
.
et
Ad diaconum pertinet assistere sacerdotibiis

in
ministrare
in
in
omnibus quae aguntur

in
Sacramentis
Cliristi,
scilicet
baptismo,
di-
clirismate, in
in
patena et calice, oblationes quoque inferre et
sponere
altari,
componere eliam mensam Domini

Evangelium
ita
et vestire, cru-
cem
ferre el praedicare
et
Apostolum
"*.
Nam
el
sicut lec-
loribus vetus Testamentum,
diaconibus
novum
aiires
praedicare praerecilatio
ceplum
est.
Ad ipsum etiam pertinet officinm precum

Ipse
calechumenorum nominum.
ipse donat
praemonet
^
habere ad Deum,
pacem
et
it)se
annuntiat
Quod autem huic
ordini a
Moyse slatutum
diebus ieiunii
est,
hoc eliain
in
novo Testamento repraesentatur, cum diacono super laevum huine-
rum
stola
ponitur, et casula
in
complicatur;
quia,
quidqiiid
laboris et sustinentiae in
id
hac vita toleratur, quasi
in laeva
portalur, donec in dextera,

Ilic
est in aeternitate, requies habeatur.
ordo nb Apostolis
^ *,
est
celebratus,
qiiando,
ut
legilnr
in
Aclibiis Apostolicis
seplem viros plenos Spirilu mnclo ad hoc
olTicium elegerunt, et oratione praemissa,
manus
matrice
eis
im[)osnerunt.
Unde
et consiietudo
inolevii,
iit
iii
oinni
ecclesia se[)tem
assistant.
Ili
diacones circa
(Ihristi
aram quasi septem columnae

in
sunt septem Angeli liiba canentes

debeant,
Hi
A[)ocaly[)si ^;
^.
qui qiiales esse
Apostoliis
dociit,
Timotheo scribens
L[)iscopus
^
cum
ordinanlur, solus
eis
manum
iin[)()nit,
qiiia
ad ministerium ap[)lic;inlur
iil
. [)er
Ponit eis orariiim,
id
est sto-
lam, super laeviim hiimeriim,
hoc
intelligant, se accepisse
iuijam bomini .suave

"
e<J.
^,
(pio
ad
sinistram
^
[)erlinentia
divino
ti-
M acAons.
\A. nn/sleria.
''
Kd.
iinjsterii.
^*
ll;i
oiniios nnh].,
^
epiHlolam ad populum.
lln
Ul); cd. apoîtaUtniDi.

I)e rcclcsiast. oljiciis, c. S
'.;
I)
manus.
7S8).
89).
'
Hdgo,
Vll.
loc. cii.
c.
II; cfr. Isidor.,

<-.
II.
(|L
13
8.'},
''
Isidor.,
Etymolofj.
p.
12,
III.
n.
22 (P L 82, 292); C. Cleros,

c.
(l.
I,
Ivo,
Decret.
I,
6, c.
20;
Van.
il
(lL
Ifil,
ii8
1138); Cww. iWrlecliî,

'
'.;
(i.
90); qiiac sc(|mmlur smii <x
llii^^,
loc. cit.
I
c. \\.
I,
(!np.
'
i,
.'{.
Do
scq. cfr. C. Eputcapun

*
Dm
'
('.V.)\
I)c Coiisecuil. dist.
(l.
1310).
Cip.
Mil,
.'{0.
8, 2.
KplHl.
I.
3,
8.
Ivo, Decret.
disl.
p.
(l.
f,
c.
13;
III.
-^
/V/. c.
3i (P
M.iiiii.
I,
ii7,
in7j;
f:an.
Diaconus (M),
23
I,
8M).
llcspic
II,
900
mori
siibiiciant.
LiBi:n
iv.
dist.
xxiv. cap.
xi-xii.
Accipiiinl et
lexliiin
Hi
tlvan^êlii,
ul
inlelligant
se
esse praecones lilvangelii Christi.
aiitem,
el sic
anlequam ordinentur,
nullum
cri-
prohentur, ul docet
inen hahentes.
Aposlolus^
minislrent,
Hoc
olTicio
usus est Christus

et
'^
quando
posl
Coenam Sacra^,
mentum
Apostolos
et
carnis
sanguinis
discipulis
dispensavit
et
quando
VigUale
dormitantes
ad
orationem
incilavit''
*"
dicens^:
orate'',
nt non intvetis in tentationem
y^.
Cap. Xl-.\ll
".
De presbyteris.
245
Septimns
est
ordo preshyterorum.
Graece,
senior
inlerpelralur
Latine.
Preshyler
Non
et
modo
digni-
pro aetate vel decrepila

talem,
senectute, sed
propter
honorem
''
quam
acceperunt, preshyleri nominanlur
qui
morum
prudentia et matiiritate conversationis pi'aecellere dehenl

sicul scriplum est^: Seneetus venerabilis est,
in pofnilo,
non diuturna nefjue

sensus hominis,
et
annorum numero computata. Cani euim sunt

aetas senectutis vita^ immacutata
"^
Ideo
qui,
autem
licet
et
presbyteri
sacerdotes,
sacerdotes vocanlur, quia sacrum
dant;
hahenl,
sint
tamen
pontificatus
apicem
signant,
non
nec
sicul
episcopi, qiiia
solis
.
nec
chrismate
frontem
lectio
Paraclilum dant, quod
del)eri
et
episcopis,
Acluum Apoepiscopi et
stolorum demonstrat
Sacerdos nomen
Unde
illiid
apud veteres
(iraeco
eni:i!
iidem
presbyteri fuerunt, qiiia
noinen
est ^ dignitalis,
non
aetatis.
^
habet
sive
com[)osilum ex
Sicut
est ':
'
et
Latino, qui
est
sacrum dans,
sacer dux.
"
rex
a regendu, ita
'^
sacerdos a sanctificando vocatus

ficat.
consecrat enim et
sancti-
Antisles sacerdos dictus est ah

in
eo,
quod ante
stat:
primus
ost
enim
ordine Lcclesiae
^'
V
o(
Dominiis.
U caxitavit.
*
oiii.
e.
o.
^
'^
Slando codd.,
Ed.
el
cc. II
^ l'd.
12 coniiinginius.
Z ndd.
est.
*
^
;iild.
oni.
Z
'
q\iod.
el
\\
(tictns.
''
;idd. ijiiid.
post ;
oin. cninf.
U om.
I.
Tiin.
Vll.
S.
3,
10.
îjmi,
c.
2<),
26.
'^
Mallh.
2(),
41.
Hugo,
12
(t.
loc.
1,
cit.
'
1-îdor.,
Etymoloii.
"'
12,
n.
c.
20 (IM. S2, 292);

12.
c.
^
C
el
Cleros, %
cnn..
68).
Saj).
\,
Iliig.,
ibid.
Isidor.
ul
supra;
!-espic.
Aci. 8, 14.
Rai);ni.,
IV.
Dc nniverso
5 (P L
111, 92).
LIBKR
IV.
DIST.
XXIV. CAP. Xl-XII.
901
et
Ad presbyterum
autem
^
pertinet
Sacramentum corporis
sanguinis Domini in altari Dei

Dei benedicere
^
conficere, oraliones dicere, et
dona
Qni
cum
ordinatnr,
inunguntur
ei
manus, ut
inlelligat
se
accepisse gratiam consecrandi, et caritatis
opera debere ad omnes
extendere. Accipit et stolam, quae tenet utrumque latus, quia debet esse munitus armis iustitiae contra adversa et prospera.
pit
Acci-
etiam calicem
se accepisse
cum
vino et
patenam
cum
hostiis,
^
ut per hoc
ofTerendi.
pontifi-
scial
potestalem placabiles Deo hoslias
Fhc ordo a
filiis
Aaron sumsit initium.
Summos enim
filios
ces et minores sacerdotes instituit Deus per Moysen, qui ex prae-
cepto Dei Aaron

in
in
summiim sacerdotem
^.
'',
vero eius unxit
minores sacerdotes
Christus quoque
elegit
duodecim discipulos
in
prius, ciuos
et
Aposlolos vocavit; quorum vicem gerunt

lifices.
Ecclesia niaiores pon-
Deinde
viceni
alios
in
sepluaginla
tenent
duos discipulos
presbyteri.
designavit;
inter
^
quoriim
Ecclesia
Unus autem
et
Aposlolos princeps exstitit Petrns, cuius vicarius et successor est

Pontifex Summiis, unde
scilicet
dicilur Apostolicus, qui
Papa
vocatur,
Pater
palrum.
Qnalis
^
autem
ostendit,
eligi
debeat presbyter,
Apo-
sloliis scribens Timolheo
ubi
nomine
episco[)i
presby-
te!um
significat
^
^
Hoc autem
crucis ohlulit
^,
ofTicio
usus est Chrislus,
cum
se ipsiim in
idern
in
sacerdos et hostia, et quaiido post
ara coenam
panem
et
vinum
"
corpns
snum
et
sanguinem commutavit.
bieviter
elocuti,
Ecce de septem Ecclesiae
gradibns
qnid ad
quemque
[Cw.
tainen
pertineat, insinuavimus.
XIIJ.
(jiuupie
omnes
spiritiiales sint et sacri, excellenter 246

apjiellari
canones duos lantiim sacros ordines
censent, dia-
conaliis scilicet el presbyleratiis; qiiia
hos solos [)rimitiva Eccle-
B om.
nliii^.
Diii.
'
"
\'a\.
cl
VU
V
pontificem.
; I)
ll<i
L'
I);
(mI.
''
;i(1(I.
et;
'^
L om.
oin.
si(jiuicit
(Irsii/nnt.
otn.
Ld. qucmqaaiiL.
'
Ivo,
*,;
Decret.
p.
I,
<i,
c.
20;
III.
l'iui.
c.
41
(P L
siinl
l()l,
ii,
1138);
cil.
el
C.
12.
I .'i
Perlecitg,
'
(l.
*),
90);
'
'
(leindc
reli(|ii<i
exrerpla
*
lii
ex Hn^^, loc.
rcspic.
c
6,
Hcspic
I:
.Niim.
8.
Kxod.
1.
2!),
.'{,
;>.
s(M|iMMitil>i)s
Liic.
10,
Mfuih.
16,
IS.
Tiiii.
2.
'
Ilcljr.
Id,
II.
90:2
sia
MHER
legilur
IV.
^
DIST.
,
XXIV. CAP.
XIII.
ET XIV-XVI.
habuisse
et
in
de
his
solis
praeceptnin
Apostoli^
legi-
habemus. Aposloli enim mus, quorum maximus

et acolythos,
singulis civilatibus
""
episcopos et pres-
byteros ordinaverunl ^; levitas etiam

fuit
ab Apostolis ordinalos
^ .
beatus Stephanus; subdiaconos

sibi
vero
procedente tempore, Ecclesia
consiiluit
Cap.
XIII.
Quid appelleUir ordo.

247
Si
autem
ciuneritur, quid
sit
quod
id
hic vocalur ordo, sane

est
^
^
"^,
dici
potest,
signaculum quoddam
esse,
sacrum quiddam
vel
qiio
spiritualis
spiritualis,
potestas Iraditur ordinato
et
officium.
Character igilur
ubi
fit
promotio potestatis, ordo

hi
gradus vocatur.
in
Et
(hcuntur
id
ordines
Sacramenta, quia
eorum
percepibi
tione res sacra,
est gratia, confertur,
qiiam figuranl ea quae
geruntur.
Cap. XIV-XVI
'.
De nominibus dignilatis
248
et
officiis.
Sunt
et alia
quaedam, non ordinum, sed dignitatum

et officii
et
offi-
ciorum nomina. Dignitntis simul

249
[Cap. XV].
nomen
est episcopus.
Episcopatus aulem vocabulum

eflicilur,
inde
dictum
est,
quod
ille
qui
episcopus
^.
superintendal,
Latine
curam
scilicet
subditorum
gerens
Scopein enim Craece,
intendere dici-
tur; episcopi aulem Graece, Latine speculatores inlerpretanlur:
nam
speculator
est
praepositus
in
Ecclesla
dictus, eo
quod speculelur
atque prospiciat populorum infra se positorum mores etvitam'')).
250
[Cap.
XVI].
Pontifox princeps sacerdolum esl, quasi
via
se-
quenlium;
ipse et
summus
ipse
sacerdos nuncupatur: ipse enim sacerecclesiasticos disponit

'"'
dotes et levitas
eiTicit,
omnes ordines
'^
"
U enim.
^
oin.
scilicel,
pro
/.
e.,
om.
esse.
^ Ed. ei
f
(juoddam.
Stando codd., cc.
li-16 siib iina lubrica ponimiis.
Z om.
Can. Nullns in episcopuin

^
(i),
dist.
(U)
(i.
I,
227).
Isidor.,
loc.
cill.
I.
Tini.
n.
I
I
;
ci(.
Acl. 6. 3.
Gralian. in princip. disl. 21.

in
^ "
cil.
C.
Cleros, 7. Idem iocus conlinuauir
seq.
cap.
Locis
LIBKR
IV.
DIST.
XXIV. CAP. XVII.
ET
XVIII.
903
Cap. XVII.
De fjuadriparlito ordine episcoporam.
Ordo autem episcoporum quadripartilus

melropolilis
""
esl,
scilicet
in
pa- 251
triarchis, archiepiscopis,
rt
et episcopis.
^,
Palriarcha Graece, summiis patrum interpretatiir

iil
quia pri-
muai,
est
apostolicum, lenet
^
locum, ut
est
Romanus, Antiochenus,
Romanus.
:
Alexandrinus
sed
omnium summus
Archiepiscopus, princeps episcoporum
archos
enim
^"
prin-
ceps dicitur.
Metropolitae autem a mensura civitalum dicuntur:

provinciis
singulis
enim
teri
praeeminent; quorum auctoritati
et doclrinae ce-
sacerdotes suhiecti sunt. Sollicitudo enim totius provinciae ipsis^
commissaest. Omnes autem superius designati ordines episopi nun-
cupantur
Nota,
quod archicpiscoporum nomine primates superius

discretio a genlilibus
signi-
ficasse videtur, et
metropolilarum, quos nunc archiepiscopos dicimus.

introducla videlur, qui
alios
Horum autem
suos flamines, alios simpliciter

protf)flamines appellahant
^
flamines,
archiflamines, alios
Sacerdotes enim gentilium flamines

pileum,
in
dicehanlur, qui hahehant
in capite
quo erat hrevis

^
virga,
desuper hahens lanae aliquid, quod
cum
et a
^
per
aestum
ferre
non
^
possenl, lilum tantum in capite ligare coeperunt: nudis

pilihus eis incendere nefas erat.
enim
cafla-
Unde
filo,
quo utehanlur,
filo
mines
dicti
siinl,
quasi filamines. Sed
festis
"^
diehus,
^.
deposito,
pileum imponehant pro sacerdotii emineiitia

Cap. XVIII.
De
Vates a
vi
vate.
',
riKMilis a[)pellantur
ciiins significatio miilliplex est: 252
mo<Io enim sacerdotem,

" Ed. el
tiuf,
f
I)
modo
''
|)io[)lietam,
.uld.
'^
modo
<^
[ôctam significat.
Kd. add. yraea',
rf.
\\
'^
D
(in
mfitropnlitnnis.
\\
[jitine.
I)
Id-
ci
innrgine) add. (jrncce.

^
.idd.
snbiccUi
U propter.
siiitt.
Z (fuogue.
'
;idd,
ni
''
I)
iliiinitdli'.
VA. ci
C.
nppeltnti
"
Can. dl. Cleros,
',;
I.
''
Isidor.,
loc
rii. n.
10,
v.i
cil.
'/,
fi.
(;i;iti;in.,
inlrodiici.,
ad
disl.
n.
iii
21.
I'i,
Isidor.,
cil.
',',
loc.
()
rii.
1(1,
n.
1; C.
Cliros,
',',
11.
Kx codcm
\tMi)ot(3mis
Isidor
<]ii.'it'
loc. cit.
rt
C.
<<.
iM
siiiiil.i
siiiil
|)l<'riim(|iu*
s4>(|iiiiniiM'
*>''|'|.
904
IJBER
IV.
DIST.
XXV. CAP.
I.
Cai>.
XIX.
De cantore.
353
Cantor vero vocaUir qui voceni
^"
inodnlatur
in
cantu. Huius
*
sunt (Juo genera: praecenlor el succentor; praecenlor

praemiltit in cantu; succentor
"^,
qui
vocem
qui consequenter canendo respon-
det; concentor autem dicilur, quia consonat; qui
autem non con-
sonat nec concinit concenlor non

254
His
erit.
breviter Iraclatis, aiJmonendi sunt Chrisli ministri, quaita
lenus, sicut excellunt ordinis dignitate,

late,
praecellant vilae sanclie(Jocla

^
ut plebs eis commissa
eorumque
et
disciplinis
graianter
, a qui-
eis obediat, et
eorum
imitatione de die in diem proficiat
bus divina Sacramenla percipiunt

255
ralio
Missarum solemnia audiunt.
Missa autem dicitur, vel quia missa est hostia, cuius

fit
commemosequmiini
in
illo officio,
unde
dicilur: Ile, MLssa est,
id est,
hostiam, quae missa est ad caeleslia, lendentes post eam; vel quia
missus
caelestis venit ad
consecrandum
dominicum
et
cor[)us,
per
''^.
quem
ad allare caeleste deferlur hostia, unde
dicitur: Missa esl
DISTINCTIO XXV.
Cap.
1.
De ordinatis ab
256
Solel
^
haereticis.
quaeri,
si
haeretici
ab
si
Ecclesia
praecisi
et
damnali
possinl tradere sacros ordines, el

l^cclesiae
ab
eis
ordinati, redeunles ad
unitatem, debeant reordinari.
Hanc quaestionem
perplexam
ac
pene
insolubilem
'^
faciunt
doctorum verba, qui |)lurimum dissentire videntur.

Videntur enim quidam tradere, haereticos sacros ordines dare
non posse, nec

"
illos
qui ab eis ordinati videnlur

B
^
',
graliam recipere.
voce.
^ et.
cH
(interi.) iuid. esl;

I)
Z
''
M. vero
e.
est.
add.
est.
^
3
iuid.
hostiam
oni. n.
r.
d.
m.
f Kd.
ot
add. etiam.
'
Z repulsi; sed
corr. inlerl. vel prnecisi.
B D indissolubilem.
re-
peiit videntnr.
Hng.,
loc.
cit.
12.
Cfr.
supra
dist.
XIII, c.
circa nied.
LIBER
Dicil
IV.
DIST.
"^
XXV. CAP.
:
I.
90d
clericos
enim
Innocen tins
cum
Arianornm
non
vi-
deri suscipiendos
sacerdotii
vel
ministerii alicuins dignilale;
qnibus solnm baplisma ratnm esse permittil, qnod in nomine PaIris el Filii el
Spiritus sancti percipitur
Dicit etiam, eos

^
non
posse dare Spiritnm sanctum,
ab haerelicis
sit,
qnem amiserunt capnt habere vulneratum; et eum

erat,
et
ordinatos
qui
honorem amiTradit eliam,

laicam tanlum
honoi'em dare non posse, nec iilum aliquid accepisse, qnoniam

danle
nihil
in
quod
ille
posset
accipere
venienlibns ab haereticis per
manus imposilionem
in
tribuendam communionem, nec ex his aliquem
clericatns hono-
rem
vel
exiguum snbrogare^>.
etiam
dicit,
Gregorins^
crationem,
sacrilpgam esse
Arianornm conse^
cum
ex eorum
etiam
t't
manu communio
dicit,
percipitnr.
Cyprianus*^
relici,
omnia quaecumque
facinnt hae-
eorum altaria falsa et illicita, sacerdotia et sacrificia sacrilega , qni more simiarum, quae cum homines non sint, formam imitantnr hnmanam, vullum Ecclecarnalia. inania
sacrilega esse, et
siae calholicae et anctoritatem sibi
vindicant,
cum
ipsi
in
Ecclesia
non
tare
sinl
et cimi
'^,
sint sacrilegi,
sacerdotiiun adminislrant et al^
ponunt
cum
nec sacrificari
oblalio
illic
possit
^ ubi
Spiri-
tus sanctus non sit; nec

tiones prosit, qui
cuiquam
ipse ^
Dominus per
eius preces et ora-
Deum Hieronymus*^ quoque
violavit.
asserit,
in
omnia
coniacla
quae
sunt
'
otTerunlur
(|uia,
ab haereticis, contaminata esse

pollutus est, pollmuilnr omnia
conspeclu
Domini;
licet
sancla videantur specie sui, tamen, qui

.
ab
illo
qni
"
I)
add. Pfipn.
"
in\i\.
mnrhjr.
'^
D
^
(inae.
11
''
proponunl;
Ed. ipsum.
Z componunt.
Z
.'idrl.
sncrificii.
.'idd.
es^c.
Kd. cuidnni.
cinn.
'
Ivo,
2
III.
Pan.
c.
129 (l>L
IGI.
1157); ol C. Arianos (73), C.

iliid.
(t.
I,
I,
q.
(t.
I,
'.><l;.
(;;,
III.
Q^î pfirfeclioupm (17),

/Viw. c.
*
W.i).
C.
'''
Ivo,
Dccret. p. 6,
(18),
iiiid.
c.
59 (60);
I,
130
(('
L 161,
OT,
1150).
'/,
Ventum
Lihro
"^
esl
(i.
.303).
Ivo, loc. cil.; el C. nl. ibid.

(l.
2.
III
Dialoi/.
31
'PL
ile
77, 289); C. Suprrreniente (72), ihid.

n.
I
I,
3S3).
<!t
l-jiist.
A(/
hnptizandis Nocatianis,
(l.
I,
(PL
'
3,
1139);
(irjitiiui.
.siiiicr
C.
Maiinum Manus ini-
ponitio (74), ibid.
384).
I
1
Cypiian., Kpisl.
Ad lulmanum
in
{de hnereticis
'aptiznnd)
tiid.
(t.
I,
n. 2
(PL
3.
I); nlerfpic
Cypriani locns
C. Si (juis, inijnit (70),

loc.
cit.
382). Pro sc(|q.

in Aii(/(irinn 2,
cfr.
I.")
eiiisd.
Ljiisl.
Ad
Mai/nun(,
n.
(t.
9
I,
se<|(|.
Comment
iPL
25, 869); C. Sic
populus
(01), ibid.
381).
906
Idein
et qiioties
^:
<
LIBKR
IV.
DIST.
XXV. CAP.
I.
Odit Deiis ^ sacrificia haerelicorum et a se proiicit;

fnerint,
in
nomine eins congregati

nares snas.
ofTerunl
testatur,
^
detestatnr
foetorem
eoriim el
claiulit
Idem^: llli Leo ^ etiani ^

dotia,
panem sacriiegum
, etc.
extra Ecclesiam nec rata esse sacer-
nec vera esse

etiam
sacrificia .
Idem
dicit"*:
Per
crudelissimam
liimen
vesaniam
exstincliim:
in
Aleinter-
xandrina sede omniiim Sacramenloriim
cepta est sacrificii oblatio, defecit chrismatis

cidalibus
sanctificalio et
"*
parri-
manibus impiorum omnia
se sublraxere
mysteria.
ecclesiaslica,
His aliisque testimoniis astrui videtur,
Sacramenta
praecipue corporis et s:inguinis, ordinationis et confirmationis, per

haereticos non posse minislrari.
257
Econtra^
autem
alii
sentire
videntur,
qnod
ab
haerelicis
etiam praecisis sacri ordines, sicut et baptismus, tradi valeant; nec
ab haereticis redeuntes, qui
illic ^
ordinali sunt et baptizati
^,
ile-
rum
ordinandi sunt \ sicut nec baptizandi.
Unde
ab
Augustinus^:
ba[)tisma
De haereticis etiam
accepit
damnatis quod
recedit
quidam dicunt:
Ecclesia;
ius
quod
quia
non amitlit qui
dandi
quod accepit amittit, multis modis

nulla
apille
paret inanlter dici: primo
ostenditur
causa,
cur
qui illud baptisma amittere non potest, ius dandi possit
amittere.
Utrumque enim Sacramentum

que homini datur,
Ideo
illud,
esl,
et
quadam
consecratione utrum'',
cum
^
baptizatur, et illud
Ecclesia
cum
ordinalur.
non
hcet
in
catholica
utrumque
iterari.
Nam
si
quando ex
ut
ipsa parte venientes, etiam
praeposili, pro
si
bono
opus
pacis,
esse,
correclo schismatis errore, suscepti sunt, et
visum
sunt
est
eadem
otficia
gererent
quae
in
agebant,
eis
"",
non
rursus ordi-
nandi;
f
'
sed sicul baptismus

add. oimia.
9
ita
ordinatio mansit integra.
Z Papa.
////.
'^
<^
D om.
oiii.
'^
Z suhtraxisse.
*
^"
M.
*
contra.
dissentire.
e.
b.
"'
oni.
ct
Kd. istad.
el.
Z sancta; H catholico; V om. Ecclesia.

'
Z add. constat
manet
(l.
^
Amos 5, 22 (P L 2o, 10o2;; C. Odit Deus (62), In Oseam 6, 7 {P L 25, liOo); C. //// offerunt (63), ibid. (alias 60) Ad Anatolium, c. 2 (P L 54, 91 i); Ivo, Decrel. p.
In
ibid.
I,
381).
Lpisl.
80
2, c. 9
(P L
161,
166); C. In Ecclesia (68;, ibid.
(l.
I,
382).
"
Lpisf..
156
I,
(alias
125)
^
Ad
LeoII
nem,
c.
5 (P L 5i,
epist.
c.
131); C. Alanifestinn est (69), ibid. (L

e.
382).
p.
(l.
Libr.
Conlra
III.
Parmeniani,
13,
ii.
28 (P L 43, 70); Ivo, Decret.

(97), ibid.
2, c.
I,
97;
Pan.
77 (PL 161, 185, 1147); C. Quod quidam
393).
LIBKR
IV.
DIST.
XXV. CAP.
I.
907
quia
in in
praecisione fiierat vitium, quod unitate pacis est correctum,
non
Sacramentis, quae, ubicumque sunt, ipsa sunt. El
cum
ipsi
expedire videtur Ecclesiae, ut praepositi

tholicam socielatem, honores suos
lainen
ipsa
^
ibi
eorum,
venientes ad caeis
non administrent, non

sed
ordinalionis
eis
Sacramenta
detrahuntur,
super eos
homini, sed
^,
manenl; ideoque non

ipsi
manus imponitur, ne
Sicut
non
Sacramento
fiat
iniuria.
sic
in
autem
est
in
haptismo esl
quod
"^
per eos dari
possit,
ordinalione
ius
dandi esl: utrumque

per-
quidem ad perniciem suam. Sed aliud

niciose habere, aliud salubriler
non habere, aliud
habere.
Idem
^:
De
his qui
ab unitate Ecclesiae separati sunt, nulla

lia-
iam quaestio
est,
quin habeant et dare possinl; sed perniciose

^
bent pernicioseque dant, quia extra vinculum pacis
sunt. Neutri
Sacramenlo facienda
late
est
iniuria.
Sicut non recte habet qui ab uni-
recedit,
sed tamen habet, el ideo redeunti
non
redditur; sic
etiam non recie dat qui ab unitate recedit, sed tamen dat; et ideo
qui ab eo accipit, venienti ad unitatem non iteratur .
Idem
habere
vel
^:
^
Aliud est non habere aliquid, aliud esl
**
non iure
illicite
usurpare. Non igitur ideo non sunt Sacramenta
Chrisli et Ecclesiae,
qma
eis
illicite
itli
ulantur
non modo
haeretici,
illa
sed etiain
omnes
impii;
sed
corrigendi
sunt et puniendi,
autem agnoscenda ^ el veneranda . Item Gregor ius *: Quod dicitis, ut qui

'^
ordinati
sunt
^"
ilerum ordinentur^ valde ridiculosum

mel, iterum baptizari non debet,
ila
'^
est.
Ut enim baplizatus sein
qui consecratus est semel,
M)dem ordine non

tliain
in
'
valet iteium consecrari .

in
His aliisque auctoritatibus viiJetur asseri,
omnibus
impiis,
haereticis praecisis et damnatis, Christi

[)ossunt
Sacramenta perperniciose;
et
manere cum iure dandi:
enim
dare,
sed
jinbus dederint, non sunl

videntur.
*
iterum
ordinandi.
Quae praemissis ex
o()posilo obviare
/"
oin.;
'/.
eius.
^
lid.
.'idd.
ius.
''
Z add.
est.
'^
IJ
oin.
o.
e.
'
svd.
V Z coynoscaucUi
|{
orn.
Kd. el
'
B ordinatus
est,
pio
Kd.
et
ordinetur.
Kd. ridiculum.
et.
>
Ibid.;
Ivo, loc. cil.; el C. cil.

c.
^;
*.
'^
Uospic.
i.^
K|)li.
i,
.i.
'
Au n't
II
111.
I)e
Imptismo conlra Douatist,

46
(;ilias
III,
10,
n.
13
*I'K
M i).
"
Kiljr.
!;<-
^'isir.
indicl. 10, episl

\).
I,
22j
Ad
loftu. efjisc.
l<;i,
Hnveuuat. ((*L 77,

U/.i,
I
'iK.J sc(|(|.);
Ko, hecret.
disl.
<iH
(i.
<i.
H2;
l*au. c.
70 fl'K
147); C. Sicuf .semel {\),
2.-U).
908
258
llaec
LIRKR
IV.
DIST.
XXV. CAP.
I.
aulem qnidain
ita ^
delerminanl. Dicimt
unctione,
enim,
liaereli-
cos, accepta sacerdotali

(Jeiites,
vel
episcopali
ab Ecclesia
rece-
baptismi <iuidem dandi ius relinere, sed non

vel
liabere facul-
tatem tribuendi sacros ordines,
consecrandi dominicum corpus,
postquam
praecisi
sunt et damnati
ab
Ecclesia;
sicut
degradatus
episcopus non habet polestatem largiendi sacros ordines, faciilialem
tamen baplizandi non
amisit.
ait,
Quod vero Augustinus

ticis,
inlelligunt
dictum
"^
de haerefidei
qui non sententia Ecclesiae,
sed
pravilate
qui,
**
sensus sui a
licet
veritate ac doctrinae
unilate divisi sunt;
tales sint,
eis
ius
tamen consecrandi
el
ordinandi habent. Et qui

si
ab
ordinantiir
ante manifestam praecisionem, etiam

senlentia Ecclesiae damnali
fuerint,
cum
si
eis aperle exierint, et
tamen
redierint,
ilernin
or-
dinandi non sunt. Et ubicumque legitur de ordinatis ab haereticis,
quod
iion
servatis eis ordinibus minislrare valeant, vel ilerum ordinandi

sinl,
de huiusmodi accipiendum dicunt.

iudicio
Ecclesiae,
Nam postquam
excommunicatis.
praecisi
fuerint et damnati
eis
ius ordinandi et consecrandi

vel
detractum asserunt, ut degradatis,

Alii
259
vero dicunt, Sacrameiita ab haereticis et praecisis secunEcclesiae celebrala vera

^
dum formam
tes
sic
esse
et
rala,
quia receden-
ab Ecclesia ius
dandi
et
consecrandi non perdiderunt; et qui
ab haerelicis ordinanlur,
cum
redeunl,
iterum
in
^
ordinandi iion
sunl.
Quae vero ab
el
haereticis aliler
quam
hanc
Ecclesia fiunt^ falsa
sunt et inania;
qui
^\
a
Va
talibus
ordinari
videnlur
non muiius,
varie de
sed vulnus accipiunt

his
secundum
dilTerenliain
loquunlur doclores.
260
cisis
Qaidam
vero dicunl, eadem Sacramenta ab haerelicis praesi
posse celebrari, qnae a calholicis,.

celebrala
falsa
ab
et
illis
forma Ecclesiae
servetur; et ab eis
vera
'
esse
rata
quanlum ad
[\\\\
se,
quanlum vero ad effectnm

lant,
et
in
et inania et in
irrita
his
el
male tracqiiod
di-
his qui
male suscipiunt; ideo

credunlur,
falsa, qiiia
promittunt
et conferre
illicite
'^
noii iribiiunt;
damnanda etiam
siint
in
cuntur, quia
l)olluta
danlibus vel accipientibus

se,
iudicium;
etiam dicunliir, non quantum ad

^
sed propter indigiiam

^
Z om.
Vx\.
inlelliyitur.
hncr,.
'^
"
U ndd.
;idd.
essc.
V om.
*
U add.
ordines.
'*
f Z ndd. V n U eddpiunt.
V
\
ordinnti;
oritinantur, et om. vidcntnr.
Lil.
ct
n U
essc.
D nou
(t.
ticite.
'
CAw
(irati.-ip..
siiper C.
cii.
Quod
(juidiuu, (97)
'^
5 et 7
1,
394).
LIBER
IV.
DIST.
".
XXV. CAP.
II.
ET
i
III.
909
haereticorum
Iractationem
vocat exsecrationem, el
G r e g o r u s conuininionem Arii Innocentius, Bonosii ordinationem ^ damIdeo

in
nationem, non quod
ita
se sint, sed
quia male dantes vel accisacriticia
pientes tales facit;sicut eliam
Hieronymus
se,
eorum
pa-
nem
nati
luctus
vocat,
^
non quantum ad
illos
sed
quantum ad
qui
in
effectum.
Xonnulli
vero tradunl,
tiaereticos,
Kcclesia ordi- 261
sunt, ius ordinandi et consecrandi, etiam

in
illo
cum
cum
separati fuerint,
habere; qui vero,

el inuncti fuerint,
schismale vel
haeresi
positi,
ab
eis ordinali
iure carent, ideoque,
ordinare volunt,
vulnus potius infigunt,
quam gratiam
Cap.
conferant.
11.
De simoala, unde dicitur,

De simoniacis vero non
Et licet simoniaci
esl
et
quid
sit.
ambigendum, quin
^
sint haeretici, 262
qui tamen ante sententiam degradationis et ordinant et consecranl.
proprie dicantur qui
instar Simonis
magi imministe-
pretiabilem gratiam pretio conducere

rio
**
volunt; et qui pro

Giezi
^,
sacro pretium recipiunt
in
modum
Giezilae
vocandi
sunt; omnes tamen et dantes et accipientes simoniaci
dicunlur, et
utrique eadem sententia percelluntur.
Cap.
III.
De
his fjui
a siinoniacis ordinantur scicnter,

iiiter
vel non.
UilTert
lamen
eos
(iiii
ordinantur a
simoniacis scicnter, 263
et eos qui
ignoranter.
Qui enim scienler a simoniacis se

exsecrari,
a
permiserint
irrita est.
"
consecrari,
immo
eorum consecratio omnino
Qui vero or-
dinantur
simoniacis, quos,
cum
ordinantur, nesciunt esse simo-
niacos, qui et tiinc pro catholicis habentur, eoriim ordinatio mise-
ricordiler suslinetiir
"
Z contractnlionem.
rel.
V om.
\\
add.
<ul.
''
I)
nnjslcritt.
Z add. ordinavi
Cfr. (jraliiii.
'
suprr C. Per illicUam

^
(3j,
C.
'.,
(j.
(l.
I.
(iOl).
'^
ClV.
Acl. H,
18
.H('(jrj.
Cfr.
I,
IV.
\U'ii.
'i,
26
scq(|.
Cjin.
Si qni a simoniacis
(lOM), C.
I,
(|.
(I.
iOO;.
I.OMUARDO.
II.
1\
910
LIBKR
IV.
DIST.
XXV.
CAI'.
IV.
ET
V.
Cap. IV.
De
/li^
qiii diciint,
el
71011
se
emere corporalia
spirilualia.
264
Si
vero aliqui obiecerinl,
se
non consecraliones
emere, sed
jjro-
ipsas res,
qnae ex consecralione proveniunt, penilns desipere

qnisquis
bantnr.
Nam
horum alternm
vendil, sine
^
quo alterum non
babetur, neutnim vendere derelinquit
Cap. V.
De distinclione simoniacorum.
Simoniacae autem baeresis
tripartita " est distinclio. Alii
alii
265
enim
simoniace a simoniacis ordinantur;

cis; alii
simoniace
non
simonia-
non simoniace
a simoniacis.
Unde Nicolaus Papa^:

Iripartita
liaeresi,
id
Statuimus decretum de simoniaca
est
de simoniacis simoniace ordinatoribus vel non

simoniacis, et
^
ordinatis, et de simoniacis simoniace a

niacis
simovel
non simoniace a simoniacis. Simoniaci simoniace ordinali
ordinatores
secundum canones
a proprio graihi decidant; simoniaci

ofTicio
etiam
"^
simoniace a non simoniacis ordinati similiter ab
re-
nioveantur; simoniacos vero non simoniace a

misericorditcr
in
oiricio
simoniacis ordinatos
manus impositionem pro temporis necessitate permiltimus |)ermanere . Quod inlelligendum est de
per
a
bis
cos.
qui
ordinanlur
facit
simoniacis,
ignorantes
criminis,
eos sed
esse
simoniasi-
Hos
^
simoniacos non
realus
ordinalio
moniaci
"
I)
tripliw.
!(!.
et
nitd.
ilf.
'^
Z quklem.
Ivo,
Drcret. p. 1,
(7),
c.
Si;
3
(i.
111.
1.
hm.
113).
C.
c.
123 (P L
-
IGI,
ISO,
c.
^
1156);
C.
S/
qnis obicceril
ii."iS);
lil.
C.
I,
q.
Ivo,
I
III.
Pan.
127
(P L 161,
C.
SfnhtinuK drcrfhim (107).
I,
q.
(l.
1,
iOO).
Ciralian. siiper
cnii.
LIBER
IV.
DIST.
XXV. CAP.
VI.
ET
VII.
911
Cap. VI.
De
his qui violenler ab haereiicis vel
ab
aliis
simoniacis
ordinantur.
Similiter,
cum
decernit
Alexander
simoniacos omnino 266
damnandos ac deponendos ^ subintelligendum est: nisi violenter quis attractus fuerit. De his enim et a ^ qnibuslibet haerilicis violenter ordinatis dicit Innocentius^ quod possunt habere ali-
quem colorem
eorum
excusationis,
si
slatim discedunl ab
eis,
et
pessimo
conciliabulo renuntiant .
Cap.
VII.
De
aelale
ordinandorum
decrevit
De aelale ordinandorum
cri,
ita
Nicolaus Papa
viginti
^^: Sa- 267
inquit,
canones sanxerunt, ut^ subdiaconus non ordinetur ante

quinque, nec preseligi
quatuordecim annos, nec diaconus ante

byter ante triginta. Deinde,
si
dignus
fuerit,
ad episcopatum
polest; quod nos etiam pari

Item
modo servare iubemus.

quis triginta aetatis non impleverit
'
annos,
Fabianus'^^: nullo modo presbyter

^
Si
ordinelur, etiamsi
valde
sit
di^nus;
*,
quia et ipse Dominus

.
triginta
annorum
baptizatus est
et sic
coepil docere
'^
D dum.
I*apa.
sufira
Ed. et B
f
ncld.
Papa.
Z add.
isla
Verlja l)e aetale
D om. a. d. ordinandorum... Papa codd.

^
D om.
poniinl
lubricam
Sed
lextum,
quem
incipiunt sic:
De adate sacri canones, inq uit

lextuin
cilat.
clc.
rubrica non inveniiur inler cafîtula ab ipso Magislro ordinata. ClV. su-
pra, |)ag. 740.
Verba aulem De aelate ordinandorum ad

illa
Mag.
pei tinere
probalur ex Bonavenlura, qui

l.
\erba ut i)aitem
''
(exlus
^
(Opera omnia,
IV, paj^. 6i0y.
">
Z om.
Ivorje,
add. Papa.
Ed. etsi;
V om.
125 (I>L
sit.
Locus colleclus ex
1
DecreL
(1
p.
5, c.
70;
III.
hm.
c.
IGl,
(t. I,
.'i52,
I58j; C.
Erya simoniacos
^
10), ibid. ei C.
Constat mnltos (III),

(2),
dist.
ibid.
I,
401), el (iratiari. ibid.

el
Can. In singulis yradihus
77
(t.
272);
^
verbolenus apud
p.
liuj^.
III.
I,
11.
De Sacrani.
c.
*
p. 3, c.
1,
21
(P L 17G,
II.35);
seq(|.
4.'i2).
Ivo,
tri-
Decret.
6,
c.
30;
(i.
Pan.
275).
20 (IM. 10
Hes|)ic.
(4j,
i52,
3, 21
et C.
^
Si
Ivo,
(juis
III.
(jinta (Ij, di.sl.

c.
78
Liic.
hin.
no-
29
(PL
iiis
IGI,
1135;; C. I*reshyler
est a
ibid.
Ciica aelaleui (irdinandorum

(Sess.
aii.
vum
nemo
con-litutum
(încirio
'riidenl.
XXIII. de
2.3
lleform.),
(piod
nnie
annum
22,
ad
subdiaconaiuin, anie
ad
diacoiiadiin,
anle
an. 25, ad
iirisbyifrulum promoveaiur.
912
MBKH
IV.
DIST.
XXVI. CAP.
I-IV.
DISTINGTJO XXVI.
Cap. I-IV
De Sacramento coniugii. De
268
institutione eius et causa.
Cum
alia
Sacrainenta
post
peccatum
el
propter
peccatum
exordium sumserint,
matrimonii
^
Sacramentum etiam ante peccatamen

ad remedium, sed
lum
legitur institutum
^
a Domino, non
ad officium
Refert enim Scriptura Genesis, in
Adam misso
""
sopore, atque
in spi-
una de
ritu
costis eius
sumta, et exinde muliere formata, virum
quem usum mulier facta esset, post ecslasim prophetice dixisse^: Hoc nunc os ex ossibus meis ^ et caro de carne mea; propter hoc relinquet homo patrem et matrem
inlelligenlem, ad
et
adhaerebit uxori suae,

[Cap.
II].
et
erunt duo in carne una.

instiliitio
209
Coniugii autem
facta est
^
duplex
est:
una anle pec-
catum ad ofTicium
in
^,
paradiso, ubi esset torus
immacu-
latus et nuptiae honorabiles
ex quibus
sine ardore conciperent,

facta extra
sine dolore parerent; altera post
peccatum ad remedinm
paradisum, propter illicilum
motum devitandum.
Deus*:
Prima, ut natura
multiplicaretur; secunda, ut natura exciperetur, et vitium cohiberetur.
Nam
et
et ante
peccatum dixit
Crescite
et
multipli-
camini;
post peccatum,
omnibus pene hominibus per dilnvium
consumtis.
Quod vero ante peccatum institutum fuit coniugium ad orti^ cium, post peccatum vero ad remedium concessum, A u g u s t n u s lestatur dicens: Quod sanis essel ^ officium, aegrotis est ad remedium .
i
Codices
cc.
el 2,
ac ilem cc. 3 et 4 coniungunt.

^
*
Ob
f
textus
connexio^
nem
9
cc. 1-4
melius sub una rubrica ponuntur.
constitutum.
D ime. q.
misso.
Ed. et
Z add. etc,
ndd. ad.
et
om.
e, c. d. c.
m.
V om.
et qui,
pro
Hugo,
II.
De Sncrajn.
^
p.
II, c.
2,
(P L
176, 479);
i. ^
unde eiiam quae

4.
*
se-
quuntur excerpla sunt.

Gralian. super C. Sicut
et 9,
I.
qqj^
21, 23, 2
Hebr. 13,
1
Cfr.
etiam
non omnis Super Gen. ad litt.
(2), C.
libr.
32, q. 2
c.
(t.
I,
120).
(ien. 1,
28
IX,
7,
n.
12
(PL
34, 397).
LIBER
Infirmitas
IV.
DIST.
XXVf. CAP.
1-IV.
913
carne per pecca-
enim inconlinentiae, quae

in
est
in
tnm mortua, ne cadat

nuptiarum.
Si
^"
ruinam
ac
*
flagitiorum,
excipitur honestate
carnis incen-
non peccassent primi homines, sine

libidinis
ipsi
tivo ac fervore
et sicut remunerabile est
eorum convenirent; ahquod bonum opus, sic coitus eorum

successores
bonus esset
nahs non
et
remunerabilis.
Quia vero propter
peccatum
sine
le-
tahs concupiscentiaelex membris nostris inhaesit

fit
qua carnisi
commixtio
"^,
reprehensibihs est et malus coitus,
excusetur per bona coniugii.
[Cap.
ni].
Prima
institulio
habuit praeceplnm, secunda indul- 270
gentiam.
Didicimus
enim ab
Apostolo^, humano
habet, non
generi
propter
vitandam fornicationem induUum esse coniugium. Indulgentia vero,

quia meliora non
quis dechnaverit,
eligit,
remedium
praemium;
qua
si
meretur exitiale iudicium.

est,
Quod secundum
in-
dulgentiam conceditur voluntarium
non necessarium: alioquin

intelligi, illud
transgressor esset qui ilhid non faceret. Et polest sane
sub praecepto dictum homiriibus primis ante peccatum: Crescile
et
muUiplicamlni ; quo etiam post peccatum tenebantur, usquequo

facla esl multiplicatio,
^ fuit.
postquam secundum indulgentiam matrimo-
nium conlractum ha etiam post diluvium, quo universum pene hunianum genus delelum est, secundum praeceptum dictum estfiliisNoe: Crescite et multiplicamini ; multiplicato vero homine secundum indnlgentiam conlractum est, non secundum imperium.
[Cap. I\]. Indulgentia
autem
diversis modis accipitur, scilicet
'^
271
pro concessione, pro remissione, pro permissione. Ei est permissio

in
novo Testamenh) de minoribus bonis

est coniugiiun,
et
de minoribus malis. De
est
coiest "
minoribus bonis
in
quod non meretur [)almam, sed

id
remedium; de malis minoribus,

(jui
fit
est
id
de
cst
venialibus,
lus,
tiir,
causa incontinenliae.
illiid
Illud,
id
coniugium, indulgetalis,
id
esl conceditur;
toleratiH',
ita
vno,
csl
coiliis
pcrmittitur,
id
est
(juod
non
proliibeliir.
iltso.
adfl.
enim.
IJI)
''
orii.
'
I)
jjcr.
'^
V rtnnnnclin.
ni.
;i(l(l.
f \-A. el
miilriimnii contnictits,
''
pro
i<l
c; Z
in
iiHiigine
(.orT.
mntrimonii conlrnctns.
orn.
r.st.
Kcspic.
Hom,
7,
15,
i.l.
'
i.pisl.
I.
Coi. 7,
(>.
914
LIBER
IV.
DIST.
XXVF. CAP. V. ET
VI.
Cap. V.
Quod nuptiae bonae

272
tiani
sinL
Fuenint aulein nonnulli haerelici nuptias deteslanles, qui Ta^
appellati
sunt.
Hi
nuptias omnino
damnant
feminam
ac pares
for-
nicationibus aliisque corruptionibus
faciunt, nec
vel
recipiunt in suo.
rum numero
coniugio utentem
"^
marem
balur,
Quod autem res bona sit coniugium, non modo ex eo proquod Dominus legitur coniugium instituisse * inter primos
^,
parentes
stus
^
sed etiam quia
"^
in
Cana Galilaeae nuptiis

in
interfuit Chri-
easque miraculo commendavit, aqua
vinum conversa; qui

nisi
eliam poslea virum

cationis
uxorem
dimiltere
prohibuit
causa forni-
Constat
set
^ Aposlolus etiam ait^: Virgo non peccat, si nubat. igitur, rem bonam esse malrimonium ^ , alioquin non esest.
Sacramenlum; Sacramentum enim sacrum signum

Cap. VI.
Cuius rei Sacramentum

273
sit
coniugium.
sit, et
Cum
et sacrae
igitur
rei
"^,
coniugium Sacramentum
scilicet coniunctionis
est,
sacrum signum
sicut
est
ait
Christi et Ecclesiae,
Apostolus^: Scriptum
mxitrem
Christo
et
inquit^: Relinquet
et
homo patrem
carne
^
et
adhaerebit uxori suae,

^
erunt duo in
ego
iina.
Sacramentum autem
et
''
hoc
est
magnum;
'
autem dico
'
in
Ecclesia.
"
Ut
enini inler
et
coniuges coniunctio est secor-
cundum consensum
porum,
sic
animorum
ipse
secundum permixtionem
voluntate
et
Ecclesia
eo,
Christo copulatur
et
natura,
quia
idem vult cum
formam assumsit de natura hominis.

sponso
spiritualiler el
Copulata est igitur sponsa

est caritate ac
corporaliler, id
naturae conformitate.
"^
utentes.
f
constituisse.
3
Z om.
'^
add.
et
signum.
in.
Z enhn.
U om.
^
u om.; D om. autem.

^
^ Ed.
B add.
U add.
gentes.
Z sensuin.
V commixlionem.
X.KXI,
2,
August.,
De haeresibus,
'
c.
2o
(cfr.
infra
'
disl.
c.
6),
^
cuius
loan.
tr.
sunt
2,
c.
ipsa verba, qune scquunlur (P L

*
42, :^0).
Sf).
Gcn.
21.
2.
Matlh. 5, 32; 19. 9.

I7G,
155).
'
I.
Cor. 7,
31
et
^'
Hugo, Sum. Sent.
7,
(PL
liph.
5,
32.
LIBER
IV.
DlSr.
XXM.
CAP.
V!.
915
Huiiis ulriiisqiie copiilac fignni est in coningio: consensus eniin
coniugnm co(3ulam spiritualem Christi et Ecclesiae, quae fit per caritatem, significat; commixtio vero sexuum illam significat, quae
fjt
per naturae conformitatem.

Inde est,
mulierem non 274 pertinere ad malrimonium, quae non experitur carnalem copulam.
illam
Ait
quod quidam doctorum dixerunt,

"
^
enim A ugustin us
.
Non dubium
est,
illam
muliefuisse
rem non pertmere ad matrimonium, cum qua docelur non

commixtio sexus
Item
sit
Leo Papa^:
ut praeter
Ecclesiae
Cum
societas
nuptiarum
ita
a principio
in
instituta,
et
commixtionem sexuum non

est,
in
habeat
se
Christi
Sacramentum, non dubium
illam
mulierem
nnp-
non pertinere ad matrimonium,

tiale
qua docelur non

est
fiiisse
mysterium
Item
.
i
August nus
.
^ si
':
Non
perfectum
coniugium
sine
commixtione sexuum
Haec
citur in
trahi
secundum superficiem verborum quis

dicat, sine carnali
et
et
acceperit, indu-
errorem lantum, ut
copula non posse con^
matrimonium,
vel
inter iMariam
loseph non
fuisse coniu-
gium,
non fuisse perfectum. Quod nefas est senlire: tanto enim
sanctius fuit atque perfectius, quanto a carnali opere imnninius.
Sed superius posita ea ratione dicta

(|uin
"*
intelligendum
est,
non
pertineat inulier
^;
illa
ad matrimonium,
cum qua non

Cinisti
et
est per-
mixtio sexuiim
sed
non pertinet ad matrimonium, quod expresiiguram coniunctionis

Ecclesiae.
in
sam
tate,
in
'
et
plenam
teneat
Figurat enim illam unionem Christi et Ecclesiae, quae est

sed non
illo
cari-
illam,
quae
est in ^
naturae conformitate. Est ergo el

Chrisli
et
matrimonio
adil.
sic.
^
typus
Ld. cl
coniunctionis
Ecclesiae, sed
"
"
I)
hoc.
i.
Z nullum.
oin.
"^
add. esse.
sexus.
l)
ittcst,
pro
e.
t)
\\u:
lotus non invenitiir in AiigusL, sed csl coniinu.nlio se(|ucnlis
loci. Cli'.
C.
Non
est
duhivm
615.
(IG) C. 27,
.'ii,
(j.
;
(i.
I,
I06()).
[>.
i.^pjî
107^
;,|ias
2,
c.
,Ul
nustic. inqiiisiL 4 (P L
\20i)
\\o, Decret.
8, c.
7i
cl
(|.
139; VI. /Vn*.

2 (l
I,
23
hic
(PL
161,
rm,
l2iS); C.
Cum
cl
Sncirlns (17) C. 27,
1066);
auleni depravaie exliiljclur a Mafîsiro ct (iratian. (lcgc: ut praeler sexuuru coniiinclionem

c.
/w6p/W
scd
in se Chrisli
ihi
Kcclesiae Sacranientuiu.
I.ihro
Soliloq.
10,
n.
17,
scnsurn
liabet
divcrsuin, ciini agatur dc usii

101,
inatrirn(nii
(lL 32, 878); Ivo, VI. Pan.

ficint (2) ibid.
(t.
I,
107 CP L
1272); ac (iratian., supcr C. Suf-
1063).
916
illins
LIBKU
lanliiMi,
IV.
DIST.
XXVII. CAP.
1.
K.T
II.
qiia
Kcclesia Chrislo carilale
iinilnr,
non
iHiiis
qna
in
per susceptionein carnis capiti inenihra uninntur. Nec
ideo
lamen
minus sanctum
est
coniugium, quia, ut
ait
Augustinus^
fecundilas
nuptiis plus valet sanctilas Sacramenti
quam
uniri
venlris .
Est etiam coniugium

tionis
signum
spiritualis coniunctionis et dilec-
animorum, qua
ait:
inter se coniuges
debent. Unde
^
Apo-
stolus^
Viri,
diligile
uxores reslras; ni
corpora veslra.
DISTINCTIO XXVII.
Cap.
I.
Qiiae sinl consiileranda in coniugio.

275
sit
Post haec
elliciens
advertendum
^"
est,
quid
sit
coniugium,
et
quae
*^
causa
sint
coniugii, el causa propter
quam
per ea
conlralii
^
de-
beat, et
quae
bona coniugii,
el
quomodo
excuselur
carnalis ^ coitus, et quae sint legilimae personae ad
matrimonium.
Sunl
et alia
plura
in
mairimonio consideranda, quae sub compen-
dio perstringemus.
Cap.
II.
Quid
276
Suiit
sil
coniugium.
viri
igitur
nuptiae vel matrimonium

personas,
mulierisque con^
iunctio maiMtalis inter legitimas
individuam
vitae
con-
suetu(hnem retinens
(
.
"^
Ad individuam quod
se
'
consuetudinem pertinel, quod

vivunt, vinculuin
absque con-
sensu alterius neuter conlinenliam profiteri potest, vel oralioni va-
care^;
manet, ut
exhibeat
et
et
inter eos, diiin
coniugale peralleri
^
alii
copulare non liceat^; et ul invicem aller

sibi "\
(jiiod
qiiisqiie
llac
autem descriptione legitiinorum
fi(l(*rniin
lantum malrimoiiimn includitur.
"
*^
et;
D UwiqucDn.
f
''
Ed. Iioc.
'^
"
L)
ndiiciendum.
''
Z ipdd.
vitne.
U
Z
cavi.
oiu.
corpornlis.
'
'
vnlcat.
nlii.
V C Z indicidnne. "' Z ailil. rcquirit.
adil.
'
I)e
II.
bono coniugnti
I)c
c.
IS, ii.2I
c.
(PL
Marin
Ô. 3SS).
'-
Kph.
5, 2o.
in
Cfr.
Hujô,
q. 2
Sacrnm.
p.
-*
II,
4 (P
L 176,
4S:j); Gralian.,
(3),
inlroduclio
I,
C. 27,
(l.
1,
1002).
Can. Bcntn
ihid.
(l.
1063).
LIBKR
IV.
DIST.
XXVIl.
CAP.
III-IV.
917
Cap. III-IV
\
coniugium.
est consensus,
De consensu, qui
Efficieiis
efpcit
autem causa matrimonii

in
;
non
qnilibet, 277
sed per verba expressus, nec

Si
de futuro sed de
praesenti.
te in
*
enim consentiunt
ego
te in
si
futurum, dicentes: Accipiam
vi-
rum,
et
uxorem
talis
^"
non
iste
consensus est efTicax

et
mavel
trimonii. Item,
aliis
consentiant
mente
non exprimant verbis

efficit
**
certis signis, nec
consensus
matrimonium.
non
volunt;
Si
si
au-
tem verbis explicatur

sit
ibi
quod tamen corde

obligatio
illa
non
coactio vel dolus,
verborum, quibus consenego

te
in
liunt dicentes: Accipio te in
virum,
et
uxorem, matrisubditis probatur 278
nionium
facit
".
Quod aulem consensus matrimonium

teslimoniis.
Ait
faciat,
enim
do
Consensus
Sufficiat
facit
matrimonium
Item
Nicolaus^
nuptiis
Papa:
solus
secundum
agilui";
leges eosi
rum
forle
cnnsensus, de
in
quorum coniunctionibus defueril, cetera etiam cum
qui solus,
coilu
ipso celebrala
frustrantur .
Item
loannes Clirysostomus^:
coitus, sed
Matrimonium quidem
solvit ^ illud
non
facil
volunl;is; et ideo
non
se[)aralio
corporis
Ilem
Ambrosius'^:
his apparet, (juod
facit;
sit
Non
defloratio
virgmitatis facit coniu-
gium. sed pactio coniugalis
Kx
consensus,
id est ^
pactio coniugalis,
ma-
Iruuonium
sit
et
ex tunc coniugium
esl,
etiam
si
non praeces-
vel
secuta
copula curnalis.
"
*
Ob
ioldt.
lexlijs
conncxionem
'^
cc.
ei
i,
el
(leiiide
**
vv.
5- 10
coniiingimliii'.
'
U add. cansd.
I)
I
'
Ed.
/.
el
expliatnt.
U mente
oin.
Z om.
e.
'
Ivo,
(l. (l.
I,
Decret, p. 8,
lOGi;.
106.3).
''
.{;
VI. VI.
Pnn.
Vnn.
c. I.j
(PL
i61, 5H3, 12i7);
C Coniuges
(P(iL
.'i6,
(()),
ibi(L
Ivo,
107 (P L 161,
1272);
C. Sufjkint (2),
ibid.
''
I,
In AJnllli. opus imperfeclum, liom. 32

(i),
802);
1064). 2;
VI.
l)e
233 (P L 161, 034); C. Ornnis res

41
ibid.
(l.
I,
institutione vinjin. c. 6, n.
V.
(P
I.
16,
316); Ivo, Decrel. p.

(.')),
c.
Pnu.
(PL
161,
.")83,
1247); C. Cinn initinlnr
ibid.
(l.
I,
1064).
918
279
MBi:n [Cap. IV]. QiKxl
iv.
dist.
xxmi. cap. v-x.

iii
enim ab ipsa desponsatione,
qii.'i
paclio
coniugalis exprimitur, coniuges sint, Sanctorum testimonia [)robanl.

Ait
enim
Ambrosius^:
"*
Cum
initialur
viro,
coniugium, coningii
est,
nomen aflsciscitur;cum coniungitur

viri
coniugium
non
cum
(ide
commixtione
Item
cognoscitur
Isidorus^:
Coniuges verius appellantur a prima

inler eos ignorelur coniugalis
^
flesponsalionis,
quamvis adhuc
con-
cubitus .
Item
tionis fide,
Augustinus^:
Coniux vocatur a^ prima

'^
^'
desponsa-
quain concubilu non agnoverat
nec fuerat agniturus^
Nec peierat nec
mendax manserat
coniugis^ appellalio, ubi nec
fuerat nec futura erat carnis ulla commixlio. Propter quod (idele
coniugium ambo parentes Christi vocari meruerunl non soluin

mater, sed etiam
ille
illa
pater eins", sicut coniux malris eius: utrum.
que mente, non carne
Ex
his evidenler
insinuatur, quod ex lempore,
quo
intercedit
faril,
consensus volunlarius ac marilalis, qui solus

coniuges sunt sponsus et sponsa.
coniugium
veri
Cap. V-X.
De opinione quorundam, qui dicunl, coniugiuni non esse ante carnalem copulam.
280
Quidam tamen
traductionem
'
asserunt,
verum coniugium non

sexus; sed
est,
conlralii
aiile
et
carnalem copulam, nec vere coniuges esse aliquos,

comniixtio
a
anlequam
sationis
intercedat
prima
fide
despon-
vir s[)onsus, et
mulier sponsa
frequenter
non coniux. Sponsos audicunt'^,
tem
sint,
et
S[3onsas
coniuges
ap[)elari
non
quia
sed quia futuri sunt, cuius rei sponsionem invicem fecerunt.

inlelligenda
Et
secundum hoc verba praemissarum auctoritalum
fore tradunt.
"
<^
lia
U D; ed. admixUone.
od. ex.
^
carnalis,
^
sGi\
covv.
\n[ci'\.
vel co)iiuijalis.
f
Ita
I);
^ Ed. cognoveral.
Ed. cognitnrus.
^
fuerat.
Ed. coniugii.
est.
Ed. iraditiouem.
D om.
c.
'
Ivo, el Grntian., locis

Ivo,
citl.
Libro IX Etymolog.
c.
7,
n.
(PL
S-2,
36o);
Decrel.
^
p.
1
8,
c.
3;
VI.
Pan.
lo (P L
c.
ICi, 583,
I247j; Can.
cil.
Coniuges.
Decret. p. 8,
ibid.
(t.
I,
Libro
I)e miptiis et
c.
concupisc.
161, 586,
il, n. 12 (P
44, 420); Ivo,

(9),
c.
14; VI. Van.
16
(PL
1247); C. Coniux vocatur
1064).
LIBER
[Cap.
intersit,
\'I].
IV.
DIST.
XXVII. CAP.
"
V-X.
et coniiigeni
919
Qiiod vero inler sponsam

qiiia
licel
*,
plurimum
quo
facto
281
ex eo astruunt,
vel
sponsae ante carnalem copulam,
inconsulto
nolente
sponso
monasterium
eligere;
sponso eliam
continentiam,
licet
nisi
aliam ducere. Coniugalus vero vel coniugata nec
ex communi consensu, servare

sponsae monasterium
valet,
nec mona-
sterium petere,
nisi
ulerque continentiam pariter profileatur.

eligere,
Quod vero
Ait
liceat
auctoritatibus
Sanctorum probatur.
enim
Kusebius
Papa
^:
Desponsatam puellam non

desponsatam,
nmlctari
.
licet
parentibus
Item
verli
alii ^
viro tradere,
tamen
licet sibi
monasterium eligere.
si
Gregorius^:
Oecrela
legalia
con-
voluerit, nullo
penitus censuerunt
damno
Refert etiam
Hieronymus^,
ex
quod Macarius,
convivio,
inter Christi
eremitas praecipuus, celebrato
nuptiarum
cum
vespere
peliit
thalamum
el
esset ingressurus,
iirbe egrediens
transmarina
eremi solitudinem
sibi elegit.
Beatus eliam
'^
Alexius similiter ex
et
nupliis diviiia gratia
vocatus, sponsam deseruit,
nudus Christo
famulari coepit.
His
auctoritatibus et exemplis liquet, licere sponsis sine conet
sensu suarum sponsarum,
e converso, continentiam
profiteri
)>.
[Cap. VII]. Hoc

potest
et
^"
autem coniugalis nullatenus
licet:
non
enim 282
vir
melioris vitae propositum siimere sine iixoris consensu,
e converso.
l,'nde
(iregorius^,
(|iiia,
scribens
Theotistae
palriliae
solvi.
'':
Sunt
qiii
dininl, religionis
('<!,
gralia
lex
coniugia
debere
Verum
lex
^
scien-
diim
etsi
^
hoc
humana
concessit,
tamen
divina
prohit)iiil.
lioc
Si
vero
utrisque conveniat continentem
vitam ducere,
quis audeal accusare'? Sic enim
multos Sanctorum
''
novimus
Z aulem.
li;il)et
V spoustnn.
f
i;
V sponsa ;
'>
I)
marito.
l)
nlteri.
''
"
iii
l)
nec.
rme.i (lelvil
ail.
verba scribens Thenlislae patritiac, q\u\c Z

I)
nicirgine;
B add.
^
rcri'.
f^
V anirmicnLent; Z contincnliam,
ei
om. vitam.
*
V
|).
excusare.
Ivo, Drirct.
"^
7, c.
40 (l'L
101,
.'i/ii);
C.
Dcsponsatam
(njijis
iii
(27),
iljid.
((. (1
I,
1071).
U\m)
Vll Heaest.,
indiel. 15, episi.

it/id. (l.
I,
23
20)
Ad Fortanulum
77, H76); C. Decrela lcijaiia (2),

sit
cit.
1071).
iiiliil
(Jnilian. siiper C. Scrip-
nobis (26),
XI. indicl.
it/ld.
i,
(l.
I,
1070).
(;ili;js
Ih!
:r.))
re (P
iinrr;il;i
llieronyiiK.
l.oc.
eiist.
i?)
L 77, 1161)*;
Ivo, Decref.
j.
H,
I,
129;
VI. /V/n. c.
7H ^M. 161, 612,
l2"J9j; C.
Sant
(/ui
flicunt (19), ihid.
(l.
1067).
"
920
ciim
siiis
LIBER
coriingibiis el
IV.
DlSr.
XXVIl. CAP.
v-x.
priiis
conlinentem
Si
vitam
duxisse, et post
ad sanctae Ecclesiae regimina migrasse.

vir appelit,
vero continentiam,
appetit,
est
^
:
quam
re-
mnlier non seqnitnr, aut

dfvidi
quam uxor
quia
vir
cusat,
coniugium
^
non potest,
scriptnm
;
Mulier
sui corpo?'is
polestalem
non
latrix
in
liabel,
sed vir
.
similiter uir sni
corporis potestatem non hahet, sed mulier

Idern''^:
Agalhosa,
praesentium; questa
est,
virum
suum
contra voluntatem
suam
monasterium esse conversum. Quainquisitione diipsa
propler experienliae tuae praecipimus, ut diligenli

scutiat
^,
ne forte eius voluntale conversus

si
sit,
vel
mutare
se
promiserit. Et
sterio
pellat.
hoc tua diligentia

et
"*
repererit: et illum in
mona-
permanere provideat,
Si
hanc, sicut promisit^, mulare com-
horum est, nec quondam ^ fornicalionis crimen, propter quod licet uxorem dimittere, praediclam nuilierem
vero nihil
illius
commisisse cognoveris; ne
culo
illi,
conversio uxoris
reliclae
in
sae-
fieri
possit
si
perditionis
occasio,
esl,
volumus, ut maiilum suum
eliam
iam tonsuratus
reddere debâs, omni excusalione
cessante; quia, nisi fornicationis causa, virum

ratio concedit.
uxorem
dimiltere nulla
viri el
Postquam enim "copulatione coniugii

efficitnr,
nmlieris
unum
corpus
in
non
potest
ex
parte
converli et ex [larte
remanere
saecnlo .
Item ex Octava
synodo^:
est
Si
quis
nisi
coniugalus converti
ad
monasterium
velit,
non
recipiendus,
prius a coniuge, casliigilnr
moniam
castitatis
prolitente, fuerit absolutus. Tales

relicto saeculo,
.
si
lunc
'
sine cnlpa
sequunlur Christum,
'^
liabent
ex
pari
volunlate
consensum
Si
Item*:
vir
'"'
et
uxor diverlere pro
sola
religione
'
inter
se consenseriiit in
vita,
nullatenus sine conscientia episcopi fiat",
ut ab eo singnlariter proviso conslituantur loco.

vel
Nam uxore
nolente,
allero
illorum, etiam pro

*
lali
re
matrimonium non
(liscutias.
^
solvilur .
Ed. carnis.
li
conquesta.
f Va\.
'
U odd. mutare se;

''
D om.
ed.
t.
d.
*
"
add. citam.
''
quoddam.
lin
Ed. \uovi.
'"
oc-
casione.
om.
^
I.
"
Z om. N' om.

4.
D om.
UV;
ed. retiyiosa.
lla
UV;
Cor. 7,
p.
(ircgor., loc. cil. episi.

VI.
50
(alins 4i)
Ad Adrianum;
(PL
VI.
Ivo,
Decret.
S,
c.
(l.
186;
I,
Pau.
=
c.
S4 (P L 101,
Decret.
p.
623, 1261); C. Agatlwsa

8,
c,
latrix (21),
ibid.
1068).
1,
Ivo,
^*
18.3
c.
161, 622);
C. S/ quia (22), ibid.
(t.
1069).
Ivo,
Decret. p. 8,
(l.
I,
127;
Pan.
c.
76
(PL
161, 612,
1259); C. Si vir (23), ibid.
1069).
LIBER
IV.
DIST.
XX VII. CAP. V-X.

Si
921
sive
[Cap.
Vlll].
Item
ei
Augustinus^:
abstines
uxoris 283
tuae
voluntate
tribuis
fornicandi
licentiam, et
peccatum
illius
imputabitur abstinentiae .
Ilem
Nicolaus Papa^:
Scripsit
""
nobis Thietberga regina,

sola
vila
regia se velle dignitate vel copula exui, et
privata esse
posse,
contentam, desiderare. Cui scripsimus, hoc

nisi
non
aliter fieri
eandem vitam
Ex
his patel,
profiteri,
vir eius
Lotharius eiegerit.
^
quod coniugati sine communi consensu

vel
conliet
si
nentiam
fecerint,
habitum
religionis
sumere non valent;
revocari debent. Sponsi
vero
possunt sine
communi
con-
sensu monasterium eligere; unde videtur inter sponsum et sponsam
coniugium non
esse.
fide
Ideoque asserunt, a prlma

lari,
desponsalionis coniuges appelqiiia
non re praesentium, sed spe fiiturorum,

sibi
ex
fide,
quam
ex desponsatione
sus malrimonium
invicem debent, poslea efficiuntnr coniuges.
Praemissas etiam'' aucloritates, quibus asseritur, quod consenfacil,

ita intelligi
volunt, ut consensus vel
**
pactio
coniugalis non ante coitum faciat matrimonium, sed in coitu. Sicut
enim
dat
defloratio
virginilatis
ila
non
facil
matrimonium,
coniugalis,
nisi
praeceadsit
pactio
coniugalis,
nec
pactio
igitur
anlequam
et facit
fiat
copula carnalis.
fiunt ante
Ex
in
pactione
coniugalis
sponsi
sponsae
coitum;
coilu vero
efficiuntur
coniuges:
in
enim
paclio
coniugalis, ut
quae prius erat sponsa

Flt
coitu
coniux.
His
autem
ita
respondemus.
et uuilieris
aliquando desponsatio, ubi est 284
compromissio
viri
de contrahendo matrimonio, non esl

et est
autem
ibi
consensus de praesenti;
desponsatio habens
con-
sensum de
conuigium.
Iieridi
praesenli, id est [)actionem coniugalem,

In
illa
quae
sola facit
ergo desponsatione, ubi

et
est
pollicitatio
finnl,
contra-
matrimonium, sponsi tanlum
sponsae
non coniuges;
proZ
oiii,
et
lalibus sponsis licet sine

"
communi consensu conlinenliam

.idd.
add. enirn.
'
''
V A
monnslerium
eligere.
'^
'^
id est.
Z om.
.ipiid
'
Senicnlifj
iO,
\,
i5.'i),
(luidem est
verbci
Aiigust.,
I.
Dr
(ululterinis coniugiis^
opcr;!
c.
I,
c.
i,
l\s.
n.
(V\.
autem
o.-i,
poliiis
ijivenies
iiiicr
\).
Clirysost
VI.
/n
c.
49,
liofDil.
n.
(P(iL
VI.
2y>:i);
Ivo, Decrel.
H,
(l.
I.JO;
hut.
''
79 (lL
161, 612,
1.
1259); C. Si tu (ihstinrs (2i),
ibid.
1070).
Ivo, Decret.
C.
S, c.
<28;
hm.
I,
c.
77
el
3 (P L
161,
612,
1259,
1261);
Scripsit
(ir.iliaii.
nohis (26), ibid.

siiper
(l.
1069).
Qiiae
sequuntur occiirnml
cli.iiii
.ipiid
euridem canonem.
9!2^
fileri
LIBKR
el
IV.
DIST.
In
XXVII.
CAP.
V-X.
inonasleriuin
eligere.
ea
vero
desponsatione,
et
nbi
est
consensus de
[iraesenti,
coninginm
contrahilnr,
ab
illiiis
de'
lianc
sponsalionis prima fide veri coniuijjes appellanlur.
Secundum
dislinctionem desponsationis, de sponsis
varie loquuntur doctores.
285
[Cap.
IX].
Aliquando enim
sponsas vocant, quae

pactio
talem
iia-
huerunt
et
illae
dpsponsalionem, ubi
vere coniuges sunt.
fuit
coniugalis
de
praesenti
llnde
Gregorius
^:
Si
quis
uxorem desponsaverit
praeveniente
die
vel
suh-
arrhaverit,
quamquam postmodum,
morlis eius,
eam ducere in uxorein, tainen nulli de consanguinitate eius licet eam accipere in coniugio; et si inventum fuerit faclum, separelur omnino . llem lulius Papa ^: Si quis desponsaverit uxorem vel suhnequiverit
arrhaverit, et vel praevenientedie mortis'', vel irruentibus quibus-
dam
causis,
eam non
cognoverit, nec frater eius nec ullus de consanin*"
guinilate eius eandem'^ sibi tollat
uxorem
ipse
ullo
unquam lempore.
Ilem
ceperit
ei ^, ^
Gregorius^:
in
Qui desponsatam proximi sui puellam

sit
coniugium, anathema
Dei
et
omnes consentienles
quia secundum legem
mori
decernilur.
in
Nam
divinae
le-
gis " est
mos, sponsas
appellare coniuges, ut
Evangelio^: Ac-
Mariam, coniugem tuam; et in Deuteronomio '^: Si quis alterius sponsam in agro vel in (juolibet loco oppresserit vel adduxerit in domum suam, moriatur, quia uxorem proximi
cipe
^
sui
violauit,
fieri
non
(juae
.
iam
uxor
erat,
sed
quae a parentibus
uxor
debebat
Ex
286
his colligitur \
quod sponsae quaedam coniuges sunt anle

capituli dicitur:
commixtionem sexuum.
Sed forle illud inovet quod
in fine
fieri
Non quae
ita
iam uxor
intelligi,
erat, sed
quae uxor
debebal. Quod non
debet
quasi uxor vere non fueril, ex quo pactio

sed quia
coniugalis in-
tercessit;
nondum
traducla fuerat,
nec res uxoria inler-
cesserat, scilicet concubitus coniugalis.

"
l)
0111. d. s.
*
I)
Z efiam.
''
Kd. add. eius.

^
D otn. U om. in.

^
Z
^
acceperit.
'
Z om.
U eam; D om. D odd. V legi.

^
'
eius.
alio;
Z om.
intelli(jUin'.
Can. Si quis
uxorem
""
(li), Ibid.
(i.
I,
1066).
Can. Si quis clesponsuI,
verit (15), ibid.

I,.
Can. Qui (Irsponsatam (12),

slmiij.
ibid. (l.
1065).
Mallli.
20.
">
Cap. 22, 23
LIBKR
IV.
DIST.
XXVIl. CAP.
sic
VX.
esl,
928
ut
Vocatur eliam sponsa, quae

intercesserit consensus de
viro
desponsala
non 287
praesenti, sed sponsio futuri.

illud
Secundum
quis sponsam
ler
quem modum
filii
decretum
intelligitur :
Si
oppresseril, et post filius eius
eam
illa
duxerit, paqui pa-
postea non habeat uxorem, nec mulier

ignoravit, aliam
si
virum;
filius,
tris facinus
ducat-.Si coniux
ducere.
ut
alii
fuisset,
quod
non non
utique foret
in
sponsalibus pactio coniugalis

*
intercessisset,
permitterelur sponsus
aliam
Moechis autem
poena
nubendi ex rigore
infligitur,
terreantur.
et
Item ex eodem^: Quidam cum ea coire non potuit, quam

est,
desponsavit
uxorem
et dotavil,
clanculo frater eius corrupit et
gravidam reddidit; decretum

esse legitimo
possil; sed
slineant,
viro,
ut,
quamvis nupta non potuerit

fratri
desponsatam
et
tamen
frater
habere
non
moechus
moecha
fornicationis
quidem vindictam sunon

fuit
^
licita
illa
vero eis coniugia non negentur .

intelligi
Oe
desponsatione hoc
debet, ubi
liceret
consensorliri
sus coniugalis de praesenti,

coniugia.
alioquin non
eis alia
Secundum hoc etiam

sacro conventu, ut,
si
"*
illud
inlelligi
debel^:
allerius
Statutum
est a
quis
sponsam
rapuerit,
si
publica
poenilentia mulctetur et sine spe coniugii maneat. Et
ipsa
eidem
.
crimuii consentiens non fuerit, licentia nubendi
alii
non negetur
coniugali
Apparel,
hanc
fuisse
desponsatam
sine
cui,
pactione
de
praesenli, et ideo non fuisse
coniugem;
^
vivente sponso, alteri
nubendi
licenlia
non negatur
Sunt eiiim quaedam
nuptialia
pacta
^-
de futuro,
ex
quibus 288
sponsi et sponsae vocanlur nec exinde coniuges sunt; et est quae-
dam
pactio coniugalis de praesenti,

facit.
quae sponsum
desponsalio
et
sponsam eliam
sponsalia
'^
coniuges
Kt utraque pactio
[)ro()rie
^'
vel
in-
lenhim
(hcunliir,
lamen
sponsalia
dicuntur
quaedam
so-
leinnia pacia nuptialia.
"
'
I)
ihtellnji pDlcsf.
f
\)
''
l!<l.
.spouso.
l!<l
(ilins.
''
oin.
l)
fnctn.
oiii.
''
(lcspousdlin.
'
Can.
Si
(juix
spousani
fM2),
iljid.
d.
I,
1072).
{:i\),
Ivo,
I,
Dccrct.
'"^
p.
'.>,
r.
100 (Pl. 101, G8i)i C. (jKKhnn (Irspdusnvit

().
ibid.
(i.
1072).
ihid.
(l.
I,
Ivo,
Mr/W.
*
8,
c.
I7.'i
(IM>
Hil, (iil);
C. Stdlntnni
cst {'M),
1073).
(jr.ilian.
sii[)f'r
eiitul.
r.iiioiiciii.
924
F.IBER
IV.
DIST.
XXVII. CAP. V-X.
De nuplialibus
paclis,
ubi est tantum sponsio futuri, ait

est,
Aus[)()n-
gustinus^:
sus dilatam .
InstiUUum
ut iam
pactae
sponsae
^
non statim
tradantur, ne vilem habeal maritus datam,

-
quam
suspiravit
289
[Cap. X]. Et est sciendum, quod
''
illa
sponsa, quae tantum in
fuluro est pacta, morluo sponso, non remanet vidua. quia non fuerat vir eius.
Unde
si
(|uis
eain duxeril, ad sacros ordines conscen-
dere non proliibelur, quia non duxil viduam: viduae enim maritus
aeque sicut bigamus sacerdos
fieri
proliibelur; ex
tali
autem copula
Papa
^
nullus arcetur a sacris ordinibus.
Secundum hoc intelligendum

de
est,
illo
est
quod
ait
Pelagius
in
qui,
morluo sponso
eius,
sponsam ducit
atlinet,
inquit,
quanlum ad hunc articulum

talis
uxorem: Nihil quod ei obviet de

eius con-
canonicis institutis, quin ad sacros ordines promoveri valeat .

Si
vero
sponsa
fuisset,
inter
quam
et
sponsum
sensus de praesenli
intercessisset,
eo
mortuo, vidua remansisset;
cui copulatus in coniugio ullerius ad sacros ordines non accederet,
cum viduam
Non
talem
est
duxeril.
igitur
ambigendum, quin solus de

et
praesenli consensns
Ideo post
coniugium
mixlio
efficiat,
exinde veri
quis
alii
coniuges
appellentur.
si
consensum
illic
si
se copulaverit, etiam
carnis
est.
com-
sequalur, ad priorem copulam revocandus
"
Ed.
-M.
Hon.
de.
'
Libro
VIII
Coufrss.
c.
3, n.
7 (P L
32,
(l.
752);
I,
Ivo,
Decrct.
p.
cfr.
8,
c.
33
(PL I6L 591); C. Institulum est (39), ibid. siiper C Qnod autem interroyasti {29), \bk\.
c.
1074). 1071).
(t.
I,
De seqq.
^
Cralinn.
p. 6,
(t.
I,
Ivo, Decret.
cfr.
(l.
113
(PL
161, 473);
C.
Valentino (20),
dist.
3i
I,
130);
lit.
C.
II,
Debitnm
147).
pastoralis (5), \. De bigamis non ordinandis,
libro
21
LIBKR
IV.
DIST.
XXMII. CAP.
I-II.
925
DiSTINCTlO XXVJll.
Cap.
l-ll
Si consensus de fuLuro, etlam iuramento firmatus,

faciat coniugium..
Hic qiiaeri debet
ulruiii
efficiat,
^,
consensus de fuluro, addilo eliam 290

ut
si
iuramento,
coniugium
quis
promitlat,
vel
etiam
et
illa
iuret alicui, se
usque ad lempus placitum illam ducturum,

illi
"^
promittat vel iuret, se
nupluram, nunquid
alter
vel
talis
sponsio
eos
coniuges fecit?
Si
mutato proposilo,
^*
ulerque
ad alienam
copulam
transit,
nunquid ob
priorem sponsionem, iuramento sub-
nixam, secundae foederationis pactum scindetur?

Considera, quia longe est aliud promittere, et aliud
promitlil,
in ^
^
facere.
nondum facit; qui ergo promisit, se uxorem " uxorem; et quae spoponducturum aliquam, nondum eam duxit ergo coniuges appeldit, se nupliiram, noridiim nu[)sil. Quomodo in fuluro se contraclulari possunt qui nondum contrahunt, sed
Qui
^
ros iurando promittunt? Ilem,

tinentis
si
ex
vi
iuramenti ad futurum perin
mox
in
etBciunlur coniuges, cur iurant,

praesenti efficiunl? Ilem,
",
fuluro se
factu^
ros
quod
si
ex quo iurant,
mox
^
effi-
ciuntur
facluros.
coniuges
lunc
(]uia
lianc
rem
efficiunl,
quando
fuit,
illa
iurant se
Ideo dico,
Si
coniugium tunc
non
sed
futurum
nupigi-
promitlitur.
sit,
vero
dle post uxorein

fuit, et
duxil, el
marito
coniugium utrinque
inendacium
vel
non potest
dissolvi.
Praecedens
tur
coniugium
malur,
si
periurium poenitentia est corrigendum, sed sequens non est ^ dissolvendum. Non aulem sic est,
attestatione lir-
quando iuramentum coniugii praesentis consensus

(juia
post talem consensum,
si
quis
fieri,
alii
se copulaverit, eliam
ipse ad
prolem [)rocreaverit, irritum debÛ

'
et
priorem co-
pulam revocari
**
Ob
texUis connexionem, cc.

*
ci
2 iiniuntwr.
eniin.
'
''
V sn/rL
orn.
*
'"
''
V
oni.
//J5/.
V
Z
(ul.
V
I)
;ifl(J.
e.sse.
D add.
IJl.
Z D
Hfid. in.
oni.
orii.
i:ur iiiranl...
coniuyes.
Fa\.
qnnm.
Hiigo,
Snm.
II.
Sent.
li
7, c. 7;
II
l)c
SuCKim.
p. II, c.
5 (l'L Mi\, HiO, iK6).
LOMbARDLS.
2K
926
291
MBKK
IV.
DIST.
XXVIII.
CAP.
I-ll.
Praemissae aulem senlenliae videlur obviare

tradunl:
Si
illud
quod
leges
se
quis, lactis divinis
Scripturis,
vel
iuraverit
"",
mulieri,
eam tum
legitimain
in
uxorem habiturum,
sit
illi ^
etiam
si
tale
sacramendos,
oratorio deilerit,
legitima uxor,
^
quamvis nulla
debeat,
nulla alia scriptura interposita
sit
Sed
lunc
fieri
hic
ostenditur,
qiiid illud
fieri
vel
esse
non
quid
"^
fiat:
non
enim
per
iuramentum
consenliunt
lunc
illo
fit
uxor,
sed
debet, quia iuratum est. Potest etiam de

intelligi,
iuramento
se
hoc
sus-
dictum
cipiunt.
ubi de [)raeseiiti
ac
invicem
292
llli
etiam sententiae, qua diclum est

'^
^,
solum consensum facere

super feminam
coniugiiim, videtur contradicere

Aliter
quod Evaristus^ Papa ait^^:

fit,
coniugium legitimum non

et
nisi
ab
eis qiii
dominationem habere videnlur,

el a parentibus sponsetur, el
a quibus custoditur,
uxor pelatur
sacenlole, ut
legibus
dotetur,
et
mos
est,
benedicatur, et a paranymphis custodialur, ac solemniter
accipiatur .
Item
praesumta;
nisi
*:
Ita
legitima
scitote
esse
connubia,
vel
aliter
vero
sunt,
le-
non
coniugia,
sed
adulleria,
fuerit
^,
fornicationes
volunlas propria sufl^ragata

.
et
vota
succurrerint
gilima
Iloc
aulem non
''
ita
intelligeiHJum est,
tanquam
sine
enumeillis
ratis
non possit esse legitimum coniugium, sed quia slne

^.
non
habet decorem et honestatem debitam
293
[Cap.
II].
In
huius enim Sacramenti celebratione, sicut
in aliis,
quaedam sunt
perlinentia ad siibstantiam Sacramenti, ut consensus
de praesenli, qui solus sunicil ad conlrahendum matrimonium; quae-
dam
'
vero perlinenlia ad decorem
et
solemnitatem
Sacramenti, ut
Z om.
D
f
illn.
V
^
nimiquid, pro n.
q.
VZBA
^
contraire.
U Eiicharius.
dicit.
V add.
vel suffragaverit.
otn.
Cfr.
Hiigo,
IGI,
Sum.
c. c.
.3.
Sfut.
C.
3
loc.
cil.;
Ivo,
IJecret.
p.
S,
c.
4i;
VI.
1,
Pnn.
1107).
c.
2
(PL
disl.
;i9i,
I2'.5j;
S/
quis
divini.s (9),
C.
7,
30,
c.
q.
5
(P L
(l.
Clr.
XWII,
p.
Huifo,
Sum.
c.
Seut.
ir.
176,
C.
ibid.
159);
Aliter
;>
Ivn,
Decrel.
S,
4;
(l.
I,
VI.
ran.
31
*
(PL
loc.
161,
cil.;
58i,
et
c.
1219);
cil.,
legitimwn
'
(I),
ihid.
clr.
IIOi).
II.
Ivo,
Can.
5
et
I.
Dc
el
lioc
cup.
).
Ilugo,
De Sacram.
p.
M,
(PL
176,
486
scq
LIBKR
IV.
DIST.
XXVlll. CAF.
III-IV.
927
parenliim traditio, sacerdotum
benedictio et
huiiismodi; sine qui-
bus legitime
fit
coniugium, quantum
ad
virtutem,
non
quantum
adulteri
ad honestatem Sacramenti.
Sine his ergo non quasi
legitimi
illi
coniuges, sed quasi
vel fornicatores conveniunt, ut
qui clanculo nubunt; et utique

verbis expressa
fornicalores essent, nisi eis.suffragaretur voluntas
de praesenti quae legitimum inter eos
facit
matrimonium.
verba exprescontractus,
fuit.
Nam
et
consensus occultus de
facit;
licet
praesenti, per
ibi
sus coniugium
non
sit.
honestus
in
sed
matrimonium non sanxit consensus, qui

alter
occulto
Si
enim
et
alterum
^'
dimiserit,
non
cogitur
iudicio
Ecclesiae
redire
commanere
sibi
cum
in
coniuge ^
occulto
est
quia
factus.
non
potest
ipsi
probari
qui
in
lestibus
contractus, qui
Quodsi
occulto
consenserunt,
eundem consensum
voluntarie in manifesto pro-
fiteantur,
tunc utique voluntas propria suffragatur, et legitima vola

prius occulte
in
"^
succurrunt ad sanciendum coniugium, quod

contractum. Voluntas igitur verbis expressa
fragatur, ul fiat coniugium;
fuerat
occulto ad hoc suf-
manifeste
fiat ^
vero
expressa suffragatur,
ut sanciat et roboret, ac libernm

si
Ecclesiae de
hoc
iudicare
expedierit.
Cap. ill-lV^
Utrum consensus
ille,
qui facit matrimonium,
sit
de
carnali copula, an de coJiabitalione, an de

Hic quaeritur,
ciat,
alio.
cum consensus de
sit
ille,
praesenti
matrimonium matrimonium
matrimonium;
fuit
fa-
294
cuius
rei
consensus
Si
an
carnalis
copulae, an
cohabifasi
tationis,
cit,
an utriusque.
cohabitationis consensus
tunc frater
cum
sorore ^ potest
conlrahere
et
carnalis copulae, liinc inter
Mariam
lose[)h
'\
non
nisi
coniugium.
aliter Hiflet
Proposuerat enim Maria
in virginitate
manen;
Deus
^:
cere iuberet, secunfhim quod videlur Angelo (hxisse
Quomodo
"
K(l.
add. qunu.
*
''
IJ
qunsi coniuyes, pro

lexliis
filin.
c.
c.
<^
I)
in occulto,
oni. prius.
f E<\. ciim
Kd.
Jidd.
sit.
"
Z M
I)
pnfrr
Oh cum
r()nn(!xion(?m, vc. 3 vi
'^
coniiinigMmus.
\)
pcnnnuerc.
'
l.uc.
I,
3i;
cfi.
Ilijô, !s/m.
Siîil.
Ir.
7,
(.
10 (V\.
170,
IG.i).
928
islud,
F.IBER
IV.
DIST.
XXVlll.
CAP.
id
III-IV.
quoniam virum non cognosco?

quomodo
est,
ine
non cognitnram
proposui.
Neque enim, quia tunc virum non

posset babere filium
^
:
cognoscebat, necesse
erat inquiri,
sed quia
nunquam
in
se
cognituram proposuerat
nitate
Dicit
Si
enim Beda^,
contra
quod
virgi^
manere
dis[)osuerat .
igilur
suum propositum
rea
post consensit in carnalem copulam, videtur facta voti

elsi
mente
non opere
violati
^.
295
[Cap. IV]. Dicamus igitur,. quod consensus
cohabitalionis, vei
carnalis copulae non facit coniugium, sed consensus coniugalis societatis,
dicit:
secundum praesens tempus expressus, ut cum Ego accipio te in meam, non dominam, non ancillam,
verbis
'^
vir
sed
coniugem.
Quia enim non domina

iugalem socielatem.
vel ^ ancilla datur, ideo

est,
nec de
*
summo
^
nec de imo a principio formata

Si
sed de latere viri
ob
con-
de
si
summo
fierel,
ut de capite, videretur ad
dominationem creata;
vero de imo, ut de pedibus, viderelur ad

in
servilutem subiicienda; sed quia nec
dominam nec
latere,
in
ancillam
assumitur, facta est de medio,
id
est
de
quia
ad
coniuga-
lem societalem assumitur.
Cum
coniugem,
vel aliis
igitur sic conveniunt, ut dicat vir:

et dicat
Accipio
te
in
liis
meam
verbis
mulier: Accipio
te
in
meum
virum;
idem
significantibus
exprimitur
consensus
noii
carnalis
copulae, vel cohabitationis corporalis, sed coniugalis societatis; ex
qua oportet eos
cohabitare,
nisi
forle
causa
religionis pari
^.
voto
corporaliter separentur, vel ad tempus, vel usque in finem
"
D om.
D consensum.
accipiam.
''
Z non.
*"
ad.
Graiian. super C. Sufjicial (2), G. 27,
q.
(t.
I,
1063).
'
In
*
Luc.
Cfr.
1,
34
(PL
2, 2\.
92, 318)*.
*
11.
Gralian., loc.
II.
cit.
^ i;
cfr.
Hngo,
c.
loc. 4
cil.
Gen.
el
Ue hoc cap. Ihigo,
De Sacram.
sunt
loci
p. II,
(PL
76, 485);
.Magister
Sent. dist. XVlll, ubi
cilali
Augustini, unde
Magister
hanc docirinani sumsit.
LIBER
IV.
DIST.
XXIX. CAP. UNICUM.
929
DISTINCTIO XXIX.
Cap. Unicijm.
Quod non
esl
consensus legitimus,
iibi est
coaclio.
Oporlet autem,
tione.
consensum coniugalem
nec
liberum esse a coac- 296
Coactus enim consensus, qui
appellari
consensus
debet,
coniugium
Sanctio
iugio,
"*,
non
regi
te
facit,
sicut
^,
testatur
in
Urbanus
Papa S scribens
neplis tuae coninstante artidictanle,
^,
Arragonum
cuidam
haec verba:
De
quam
militi
daturum, necessitatis
hoc,
culo, sub fidei
pollicitatione
illa
firmasti,
aequitate
de-
crevimus, ut
si
virum illum omnino, ut dicitur

illi
renuit et in
eadem
volunlatis aucloritate persistit, ut viro
se prorsus deneviri
get nupturam,
nequaquam eam invitam ac renitentem eiusdem

. Si
cogas coniugio copulari

Idem'''^:
verum
esse constiterit
quod nobis
legati
lorda-
nis principis retulerunt, scilicet
quod
ipse coactus et dolens filiam
siiam ^ flentem et pro viribus renitenlem, Rainaldo desponsaverit,
quoniam legum
bat,
et
canonum
ut,
aiictoritas
et
si
talia
sponsalia non appro-
ne igiiorantibus leges
canones
princeps
nimis
durum
Sin
videatur, ila
filiae
id
senlentiam temperamus,
coe[>lum
^
cum
assensu
quod
est,
pfrficere voluerit,
concedamus.
si
autem, legatus
nosler ulrasque partes audial, et
nihil
^
fuerit
ex parte Hainaldi,
quod amplius impcdiat, ab

stent haec
ipso lordane
accipial.
sacramentum, quo connos
quae
dicta
snnt,
Et
canonum
alii
ac legum
si
scripla sequentes, deinceps non

voluerit, praedicta eius
filia,
prohiheinus
in
quin
viro,
.
vo-
tantum
Domino, nubat
"
^
/"
Sniilin.
asl.
<*
Krf.
el
Arngoriim;
I)
Kif.
annolnl:
'
Alii:
1'a\.
Ardfjnnvm.
iiolciilcm.
Z dicAiim
Kfl.
Z llnm;
(iiiod.
.KJd.
Z H inceptum.
lovdmio.
Cfr.
Ilu^ro,
c.
Snm. Smt.
Ivo,
(1;,
Ir.
7,
c.
C,
(| I.
176,
i:;9);
Ivo,
Ikcret.
p.
H,
c.
(l.
2i; VI. l'an.

I,
109 (PI. 161, 589, 1272); C. Ik neptis

Decret.
ili<l.
tiine (3), C.
31, q. 2
H13).
p. 8, c.
I,
23; VI.
/'////.
lOS (PI, 161,
r,88,
1272);
Si
rpnnn
e.tse
(l.
1113;.
930
Ex
laneos,
coacti
mbi<:h
iv.
dist.
xxx. cap.
fieri
i.
his apparet,
coninf,niiin
inter
consenlientes
sponet
non
inter renitentes et invitos;

si
veriimlamen qui
spatio
invili
coniuncti sunl,
et
postea
aliquo temporis
sine convel
tradictione
querimonia coliabitaverint, facullate discedendi

consentire
videntur,
et
reclamandi
liabita,
consensus
^
ille
conse-
quens supplet quod praecedens coactio tulerat
Consentire autem probatur qui evidenter non
contradicit, seest,
cundum quorum
illud:
in
In
sponsalibus
eorum consensus exigendus

tamen semper
filia
^
nuptiis desideratur. Intelligitur

.
palri
consentire, nisi evidenter dissential
Item^:
tiuiu.
Sponsalia, sicut
"^
nuptiae, consensu fiunt conlrahenita
Et ideo, sicut in
filiam
nuptiis,
et
in
si
sponsalibus
patrisfami-
has^
consentire oportet ; quae,

* .
patris voluntati non re-
pugnat, consentire intelligitur
DISTINCTIO XXX.
Cap.
I.
De errore, qui eoacaal consensum.

297
Nec solum coactio impedit

error
^.
vel excludit
consensum, sed etiam
Non autem omnis error consensum impedit.

alius personae, alius
Kst
alius
enim
error
fortunae,
hic
alius
condilionis,
(|ualil;Uis;
error personae, quando error fortunae, quando
putalur
esse
ille
homo,
el est alius;
esl,
putatur esse dives qui
pauper
vel
converso; error conditionis, quando putatur esse liber qui servus

est; error qualitatis,
(piando
pulatur esse
bonus qui
malus
est.
298
Krror fortunae et qualitalis coniugii consensum non excludit.
Krror vero condilionis coniugalem consensum evacuat, de qua conditione
postmodum tractabimus.
UZ;
(><I.
"
llii
add. d.
oin.
Kd. el B add. ab.
'
Z om.
Ed.
el
B D
fnmilins.
I)
Cfr.
Hugo,
II.
loc.
*
cil.
Uigesl.
12.
.Wlll, l)e Sponsalibus C. 7
(lit.
I)
lex 7.
Ibid. lex
Ibid.
I
Ie\
I,
Iloc
cap. quasi verbotenus est
apud
Gralian., in C. 29,
(j.
(t.
1001).
LIBER
IV.
DIST.
XXX. CAP.
I.
931
admitlil, 299
alia igno-
Error qnoqne
ut
si
personae consensnm
coniiigalem non
e;j
quis feminam nobilem in coninginm petat, et pro

traclatnr
ei
;
bilis
non
est
inler eos
[Jt
coninginm, qnia non consensit
vir in
islam, sed in aliam.

et
sl
quis promitteret milii, se vendi-
turum aurum,
deciperet;
pro auro offerret

dicerer
unhi
aurichalcum,
in
et
?
ila
me
nunquid
consensisse
'^,
aurichalcum
in
Nun"*
quam
volui
emere
aurichalcum
nec
ergo
illud
consensi,
quia consensus non

excludit consensum,
nisi
ila
volnnlatis est. Sicut ergo error maleriae

et
in
coniugio error personae.

qui
^
;
Sed obiicitur de lacob ^

vierat, et
pro
Rachel
seplem
'^
annis
ser- 300
supposita
est
ei
Lia
in
nunquid
^,
error
personae
ex?
clusit
coniugium,
ibi
cum non
factum
etsi
eam
sed
in
Rachel
consenserit
Sed quod
ditur;
illo
ille ibi
est, in
mysterio gestum non improbe" traest
tamen,
non praecessil, secutus
consensus; nec ex
concubitu, qui consensum praecessit, fornicarii iudicanlnr,

maritali affectu
{)utaiis,
cum
eam
lege
cognoverit, et
illa
uxorio afTectu debitum

et
persolverit,
illi
prirriogenilarum
^
paternis
Dei
ille
imperiis se
in
iure copulatam.
Excusatur
etiam,
quia
consilio
cui
myuxo-
slerio ita
ris
aclum
esl.
^
Hodie etiam excusaretur
inscio
soior, lectum
eius ingressa, se subiiceret; quae

ille
cum
sine spe
coniugii
perpeluo maneie censealur,
lamen, qui cognovit eam
per ignorantiam, excusatur.

(ûod per simile probatur
sfi
:
si
cnim (liabolus
non
^^^
Iransfigurans
periculosus.
si-
in anijeLuni
lucis
^,
credatur
illam
" bonus,
est error
(ûod autem vir

mili
ille in
mulierem non consenserit, ex

vel
oslenditur:
si
quis haereticus nomine Augustini

fidei
Ambrosii
alicui
catholico se oderret, (!um(pie ad suae

si
imitalionem vodiceretur
caret,
ille
assentiret,
in
cuius
sententiam
fidei
conlidei,
sensisse?
Non
haereticorum
sectain, sed
in
integritJitem
(juam
ille
haerelicus mentiebatiir se habere.
Error
paiiperi,
fortunae
illiim
consensiim
esse
iion
excliidit:
riiiae
enim
niibil 301
[)riorl
[iiitans
divitem, non
potest renuntiare
coiKJitioni, ([iiamvis erraverit.
Nec error
'
([iialilalis, iit si ([iiis
ducal"
''
^*
f)
diceret.
l>
I)
tnitit^jnid.
V
'>
oin.
ii.
v.
e.
(i.
orii.
'
*
Z Z
.iild.
iii.
sed; Z
*
om.
"
i-i.
f I)
'
('rijo.
Limtt.
"'
^
l)
iuid.
(iictum.
ZHA
exrMsniitnr.
iJi.
vA
\\\)
lcctulum.
(luijrlus
mdlus.
" U add. esse.
V Z
li
A C
;i(IJ.
m.
Oen. 29, 2i.
'-'
Kiiisi.
II.
Cor.
1,
i.
93:2
I.IBICR
IV.
DIST.
XXX.
CM\
II.
nxorem meretricem
virginem, non potest
vel
corruptam, (jiiam
dimitlere.
pulal
esse caslam vel
eam
Cap.
!1.
De coniugio Mcwiae
302
et
loseplL
Praemissis adclenduin
qui inter
esl
aliquid
de
modo
illins
consensus,
Mariam
et
loseph inlercessit ^
Sane credi
polest,
non solum Mariam, sed etiam
losepli
apud
se disposuisse virginitatem servare, nisi
Deus
aliter
""
iuberet; eos-
que
sic
consensisse
Spiritu
aliter
*,
in
coniugalem societatem, nt uterque de allero

(piod
revelante
nisi
intelligeret
virginilatem
servare
vellet,
Deus
inspiraret;
sed
illam
voluntatem
in
verbis non ex-
presserant,
postea
vero
expresserunt, et
virginilate
|)ermanse"^
runt. Consensit ergo Maria in
maritalem
^
societatem, sed
non
in
carnalem copnlam,
etiam consilio
in
nisi
de
(a
Deus
specialiter
praeciperet, cuius
maritalem
consensit
copulam.
quia
in
virginilatem
so-
servare voleliat; el ideo non aliter consensisset

cietatem
^,
coniugalem
nisi
familiare Dei consilium

sic ^
in
habuisset.
De qua
se
Augustinus^
ore.
ait:
Beata Maria
proposuit,
servaturam votum
in ^
virginilatis
corde, sed
ipsum votum non

proposuil
se
expressit
Subiecit
se
divinae
Deiis
ei
dispositioni,
servaturam virginitalem
'\ nisi
aliler revelarel.
Commiltens
in
in
ergo virginitatem suam divinao dispositioni, consensit
carnalem
utroque
uterque
copulam, non illam appetendo, sed divinae inspirationi

obediendo; postea vero simul ciim viro
in
labiis expressit, et
virginilate
permansit
iit
303
Inter (juos,
ait
Augustinus"\
in
perfectum
fuit
coniiigium
perfectum (piidein non
signiruâlione,
sed in sanclitale: sancliora
enim
'
sunt coniugia pari volo continentiiim.
"
Z nliud.
''
Ed. add. snncto.

c.
"
orii.
Ed. enihm.
''
''
/ mnod. cl
s.
rUnlem copulam, pro

lU) perseveratnram
'
s.
;
oni.
U om.
in
lla
UZ;
|)i'o
rinjincm
V prrserernliirnm
rirginitnte,
v.
I)
er(fo.
l)e
lioc rnp.
11)3).
crr.
2
supra
disi.
X.WIJi.
(3)^
c.
.i;
IIiijô,
Snm.
I,
Sent.
Ir.
=
7, c.
10
l
(PL
De
176,
(^j,,^
gi>(î^j^
j^jfjf.;,j
^^ 07, q. 2
(l.
1063).
Libro
nnptiis el concnpisc.
esl
c.
II,
n.
12
(l.
(PL
I.
ii, i'10); verboleniis
apud
(iralian.,
snper C. nistitntum
(39).
ibid.
1074)
LIBER
IV.
DIST.
XXX. CAP.
III-IV.
933
consensu
voverasi
Unde Augustinns^:
lis,
Quod
Deo
.
pari
'^
ambo
perseveranter
ille,
reddere
debuistis;
quo
proposito
lapsus est
rabatis a
tu saltem
persevera
ideo
Non quia
tuus
pariter
tempe-
commixtione
lanlo
carnali,
maritus
esse destiterat,
immo
vero
sanclius
coniuges
^
manebatis,
quanto sanctiora
concorditer placita servabatis
Perfectum igitur
perfectum etiam
licet,
fuit
Mariae
et loseph
coniugium
in sanctitate;
fuit
secundum
triplex
bonum
ut ait
coniugii, fidem sci-
prolem
et
Sacramentum.
Omne enim nupliarum bonum,

est
in
illis
Augustinus^,
im-
pletum
parentibus Christi
"^,
fides, proles,
Sacramentum:
prolem cognoscimus, ipsum Dominum; fidem, quia nullum adulle-
rium; Sacramentum, quia nullum divortium
fieri
Solus
ibi
nuptialis
"
concubitus non
fuit,
quia
in
carne peccati
^
non poterat sine pudenda concupiscentia carnis, quae accidit

voluit, qui sine peccato
ex peccalo; sine qua concipi
futurus erat*
Et licet non intercesserit
coniugalis
concubitus,
coniuges ta-
men
vere
^'
fuerunt mente, non carne,

dicat,
sicut et parentes;
quamvis
Ambrosius^
pulam.
tualis.
perfeclum
fieri
coniugium
per carnalem cointelligitur spiri-
In
omni, inquit, matrimonio coniunctio

confirmat et perficit coniunctorum
intelligendum
^
quam
Sed
commixtio corpocommixlione
Christi et \lc-
ralis').
est,
coniugium
vel
perfici
corporali, non
quantiim ad veritatem,
sanctitatem coniugii, sed
quantum ad
sigriificationem, quia
perfectius
unionem
clesiae lunc figurat.
Cap. III-IV
\
coniugii.
Pe
Kxposilo, qiiac
sil
finali
caum
(llicieiis
causa malrimonii,
conseqiiens
esl 304
oslendere, ob (jiiam causaiii soleat vel debeat conlrahi

"
/ajit.
malrimoniiim.
'^
ndd.
*
inlcii.
c;o/o.
Z add. Deo.
oni.
''
^"
Z add.
scdicet.
nupliiilexliis
accedil.
cc.
f
i
intelliyitur, oin. cst.
''
Ob
(onnexionfm,
3 el
(oniiin^Miniiir.
Kpisl.
262
(alias
l'.)9)
Ad
licdicidm n.
.'{
(IM.
.'i.i,
107K); Ivo, Dccret.

(4), C.
cil.
.'13,
p. 8,
(.
1.36; VI. /V/n.c.

lliid.
80 'PL 161,614, 1249); C.

'.',
0ô^/
/^/'O
'
(j.
:>
(l. I,
l^rjl).
l$>,
n. i;
$.
Ivo, loc. cil.; el cil. cui.

c.
I,
1.
l.oc.
c.
II, n.
13;
Decvpt.
C. 27,
'
IT);
VI.
/V///.
*
c.
30
(l>L
1-2,
Hil.
n.
;s"J,);
C.
Omve Hmiue
cil.;
(t.
I,
(10),
cil.
(|.
(l.
I06;i).
Ibid. c.
13;
Ivo,
(36;,
loc.
ol
Can.
.Von esl Arnbrosii; \ido C.
///
umni mntnmomo
ibid.
1073).
934
lis *
IJBKR
Kst
^,
IV.
DIST.
XXX. CAP.
III-IV.
igitiir
finalis
causa
corilraliendi
nialriinonii
principa-
procrealio prolis; propter hoc enim
instituil
et
Deus coniugiuin
inter priiiios parenles, quibus dixit:
CrescUe
vitalio
Seciinda est post peccatum Adae
muUiplicamini S elc. fornicationis; unde Apo-
stolus^: Propler fornicationem imusquisfjue kabeat uxorem^y et nnaquaeque kabeat virum suum. Sunt et aliae causae tionestae,
ut inimicorum
reconciliatio et pacis redinlegratio.
Sunt etiam
'^
aliae
minus
viri
\ propter quas aliquando contrahilur, ut mulierisque pulcritudo, quae animos amore inflammatos saepe
lionestae causae
inire
iiupellit
coniugium,
^
ut
explere
suum
valeant
desiderium;
est
quaestus
quoque
et
divitiarum
possessio
frequenler
causa
coniugii; et alia multa, quae cuique diligenliam adhibenti facile est
discernere.
305
Nec
est
assenliendum
illis
(pii
diciint,
non esse coniugium,

de
quod
pro[)ter has causas
minus honestas conlrahilur. Constat enim

fieri
ex praemissis, coniugium
praesenti expresso,
ex
communi
consensu,
verbis
quamvis amor ad hoc

adamavil
attraxerit.
Cuius
et
rei
documentum
aspectu
praestat lacob, qui

^,
Rachel
Uecoram
facie
venusto
eamque
diligens
ait^: Ser-
viam
tibi
In
pro Rackel septem annis.

Deuteronomio
*
eliam legitur: Si videris in medio capet
tiuorum mulierem pulcram
adamaveris
in
"^
eam,
voluerisque
uxorem
306
kabere, introduces
eam
non
domum tuam
'^ .
[Cap.
IV].
^
Ei
licet
fine
bono contraliatur coniugium
'",
quando
species
(jiiia
conlrahentis movet
vel
animum, coniugium tamen boSacramencausas

*"
num
esl,
vita mala,
intentio perversa alicuius
tum non contaminal. llabuit autem coniiigium Mariae

ciales,
et
loseph
alias
spe-
scilicet
ut
Virgo solatio
viri
suslentarelur, et ut
diabolo
[)arlus celai'etur,
ut loseph esset lestis caslitatis, defendons

^
eam ab
infamia suspicionis, ne ut adullera damnaretur
"
I)
oin.
f
I)
ndd. (puie
"
est.
''
Ed
p(
I)
;ul(l.
SKnni.
'
Kd. iuU^.
'
et,
U om.
Z rero.
*
Ed. ol
BD
amacit.
'
ZU
'"
amaveris.
Kd. e\
nn
(idd. elc.
D matriin(mium.
spes.
Z add.
a.
Gen.
I,
28.
M.
s(j(|.).
Cor. 7, 2.
Gen. 29, 17
est
e.\
I,
el
18.
Cap. 21,
ir.
12.
1
Tolum (PL 170,
hoc cap., omissis paiiris,

1*33
sumlnm
in
Hug., Stim. Sent.

IS,
7, c.
ot
Glossa
Matlh.
apud Lyranum.
LIBER
IV.
DIST.
XXXI. CAP.
I-III.
935
DISTINCTIO XXXI.
Cap. l-Ill.
De Iribus bonis coniugii.

Post haec de bonis coniiigii, quae sint, et qualiter coitum ex- 307
cusent, dicenduni est
^
s ^
Tria sunt principaliter bona coniugii.
Cnde A u g u
licet ^
n u
Nuptiale bonuin triparlitum

In
est, sci-
fides,
proles,
Sacramentum.
alio
fide
altenditur, ne
in prole,
post vin-
culum coniugale ciim

separelur, et
vel ^ alia
coeatur;
ut
amanter
suscipiatur, religiose educelur; in Sacramento,
ut
coniugium
alteri ^
non
con-
dimissus
vel
dimissa nec causa
prolis
iungatur .
[Cap.
II].
Separatio
autem gemina
est,
corporalis scilicet
et 308
sacramentalis.
Corporaliler possunt separari causa tbrnicationis, vel ex com-
muni consensu
finem.
c;iusa
religionis, sive
ad tempus, sive usque
^'
in
Sacramenlaliler vero separari nequeunt,
dum
vivunt,
si
legi-
timae personae
etiam
si
sint:
rnanet enim
vmculum
coniugale
inter
eos,
aliis
a se discedenles adliaeserint.
^:
Unde .Xugustinus
semel
"^
Usfjue
ad(o manent
sinl inter se
^
inter
viventes
inila iura
^*,
nupliarum, ut polius
coniuges etiam
separali
qiiam
cum
aliis,
(luibus adhaeserunt .
"
^
Ob
lexlus connexioneiTi, cc.
1-3, et infiji
^
el
7
f
uiiiunlur.
Z om.
U add. cum. Z Himul.
Z D V om. i.
*^
alii.
s.
usque.
nd.
Z etiam.
f*ro
c.
lioc el setj.
cap. cfr. lln;?o, Suin. Scnl.

17,
ir.
7,
c.
i;
l)c
II.
Ik Sncrnm.
nil lilL
n.
II
p.
.
II,
el H
((>L
.'U,
157, 491 el
^
sq(|.).
I
j^jbro
IX
Gpnesi
c.
7,
n.
12 (Pl.
.397).
I.ibrc
c.
I,
l)e
nnpliis ct cuncupisc.
c.
10,
(PL
ii,
i20);
Ivo,
(28),
Decret.
i].
p
(\.
8,
12; VI. Pnn. 1147).

Quiie
9,
74 (P L Hil,
im,
l2'iS);
siini
C. U.sque
(ilossa
adeo
I.
32,
*
(l.
jiraecedunt
siiiiita
ex
ad
Cor. 7,
I.
Hespic. Mallli.
19,
936
Iteai^:
LIBKR
IV.
DIST.
XXXI. C\\\
IIII.
Manet inter vivenles qnoddam coniugale vinciilum,
quod
Fiec
separatio nec
cum
de
fidei
altero copulatio
possit
auferre, sicut
apostata
perdita,
nis
anima,
velut
coniugio Christi
recedens,
etiam
fide
Sacramentum
non
amittit,
quod lavacro regeneraliosi
accepit:
redderetur enim redeunti,

recesserit'' ad
amisisset
supplicii,
abscedens. Ha-
bet
autem hoc qui

.
in
cumulum
non ad meri-
tum praemii
Item^:
cupiscentiae
Quibus placuit ex consensu ab usu carnalis con-
perpetuum continere,
absit, ut
vinculum
inter
eos^
coniugale rumpatur,
immo
firmius erit,
quo magis ea pacta secum
gerunt, quae cariiis concordiusque servanda sunt, non voluplariis**
corporum nexibus, sed
volunlariis
Et
attende,
quod
animorum afl"ectibus. tertium bonum coniugii ilicilur
Sacra-
mentum, non quia sit ipsum coniugium, sed quia eiusdem rei sacrae signum est, id est spiritualis et inseparabilis coniunclionis
Christi et
Iicclesiae
^
309
tria
l:]t
est
sciendum, ab aliquibus conlrahi coniugium, quod haec
bona non comilantur.

Deest
^
enim
fides,
ubi
ita
vir
cum
si
alia,
vel
mulier
cnm
si
alio
coil.
Hoc igilur bonum
coniugio adhaeret, ut ex eo,
adsit,
amplius commendetur coniugium;

tur.
non
adsit,
iion inde annihile-
Quae enim adultera

iion
esl,
non ideo coniiix
non est; immo,

fil,
si
coniux
esset, adultera
non foret; qiiod ciim

cassatur.
cul[)a ^
comQui-
millilur.
Sacramentum non
pari
Bonum quoque
prolis noii
omnibus adest
alii
coniugibus.
dam enim
vel
voto conlinentiaiii servant,
pro aetatis defeclu,
alterius rei causa generare
non valent.
Nec
ad
omnes
illi
etiam
prolis
qui prolem recipiunt,

dicitur non refertur,
reiiae
bonum
vel
prolis
habent^. Nam bonum

spes, (juae
ipsa proles
prolis
religionem non
ut ciim quis lerac desi-
immo
ad haereditaiiam successionem
^
possessionis
haeredes habere desiderat

in
''
sed spes
illos.
'^
derium, quo proles ad hoc quaerilur, ut

D
religione informetur.
"
Ed. (ipostntae.
^"
abscesserit.
f
'
i:d.
el
Kif.
.iniuMat:
ol
Alii,
colmUariis.
"
al)est.
adil.
quiiiem.
haeveditatis,
om. haeredes.
lin
UZ;
-
ed. oni.
'
.\iig.,
loc.
cii.
Aiij?.,
*
il)id.
c.
II,
II.
12.
Hugo, Snm. Sent.

II.
ir.
7,
c.
(PK
170,
170,
157).
Ilugo,
Sum.
Sent. loc.
cii.;
I)e
Sacrat.
p.
M,c.
(PL
157, .495).
MBER
IV.
DIST.
XXXF. CAP.
I-Hl.
937
Multi ergo prolem habent, qui
tanien bono prolis carent; nec ideo
tamen coniugium esse
desinit.
ita
""
Sacramentum vero
inseparabiliter coniugio adhaeret

illo
le-
gitimarum personarum, ut sine
coniugium non esse videatur, vinculum

coniugale,
ut,
quia semper manet inter viventes
etiam
interveniente divortio, fornicationis causa, coniugalis vinculi firmitas
non solvatur. Ubi

coniugium, non
potest solvi
vero
non
inler
legitimas
personas contrahitur
adest illud
bonum, quod
dicitur
^
Sacramentum, quia
affectu
talium copula, de quibus post

sit
dicetur.
Quod vero coniugium

lamen
nicarii,
^
inter eos qui
coniugali
non 310
gratia prolis, sed explendae libidinis
conveniunt, nec for-
sed
coniuges
appellentur,
ostendit
et
Augustinus^
femina, nec
ille
in-
quiens**:
tus,
Solet quaeri,
illa
cum masculus
sibimet
mari-
nec
uxor
alterius,
non
filiorum
procreandorum,
sed pro incontinentia
solius concubitus
altero,
causa
copulantur, ea fide
media, ut nec
illa
cum
nec
ille
cum
altera faciat id,
ulrum
nuptiae sint vocandae.

lari
Et potest fortasse non absurde
hoc appelid
connubium,
tamen
si
usque ad mortem alicuius eorum
inter eos
placuerit, et prolis generationem,
quamvis non ea causa coniuncti

nasci
si
sunl, iion
vitaverint, ut vel nolint sibi
filios,
vel etiam
opere aliquo malo aganl, ne nascantur. Celerum,

vel
vel
ulrumque,
iinum horum
desit,
si
non invenio, quomodo has nuptias appelaliquam

aut
^
lare
possimus. Etenim
^
sibi
ad tempus adhibuerit, donec

facullalibus
inveniat,
aliquam
in
dignarn honoribus
^,
suis
coniugio ducat
animo
ipso
aduller est, nec

^
cum
illa,
quam quam
ea non
cupit invenire, sed
cum
ista, .
cum
qui
qua
sic cubat, ut
cum
habeat maritale consortium
Ecce coniuges dicuntur

niunt,
si
solius
conciibilus
'
causa
"
convevitent.
lamen
proiis generationem aliquo
malo dolo
non
[Cap.
M'(l
III].
Qni vero venena

suiit.
sterililalis
[^rocurant non coniuges, 311
forriicarii
'
*
(jm.
l)
inhnerel;
U
iJ
lineret.
'
Z tfim; U tantum.
^
*^
Z dicena.
''
Kd. aluim.
Krf.
f VA.
V Z
addiiait.
atif/no.
VA. et
ipse.
on.
altqitnm; sed armolul:
Alii,
Z modo.
Disl.
XXXIV.
(|.
Libro
l)e
fmno
27
el
coniufjali, c. 5, n. 5
(PL
1248,
40, 376);
Ivo,
Decret. p. H, c. 0:i,
VI. /'r/n. c.
2
(l.
I,
4i (P L Kil,
r,97,
1252); C.
Sfdft fiuaert (6), C. 32,
1121).
938
Unde A
procurent
aliquo
^
II
LIBKR
IV.
DIST.
XXXI. CAP.
IV.
11
n u
^
:
.Miquando
eousque
ul eliam
pervenit
luiec
"
libidinosa crudelitas vel

et,
si
libido crudeiis,
venena
sterililalis
nihil
valuerint'',
"*
conceptos
foetus
intra viscera
uiodo
extinguant
vel
fundanl %
si
volendo
suam
prolem
anteel
si
prius interire
quam
vivere; aut
si
in
utero vivebal,
occidi,
;
quam
ab
nasci.
Prorsus,
ambo
non
sibi
^
tales sint,
coniuges non sunt

^
inilio
taies fuerunt,
Si
per connubiiim, sed per
stuprnm
di-
potius convenerunt.
cere, aut
illa
vero
ambo non
marili
sunt
tales,
audeo
ille
quodam modo
est
meretrix, aut
adulter
uxoris .
Cap. IV.
Quando
312
sint
homicidae qui procuranl ahortuin.
Hic quaeri solet de his qui
abortum procuranl, quando
iudi-
centur homicidae, vel non.
Tunc puerperium ad homicidium pertinet, quando formatum est et animam habet, ut Augustinus Super ExodunV' ^ asserit': Informe autem puerperium, ubi non est anima viva, lex ad honiicidium perlinere noluit .
Dici
etiam
"
Augustinus
^,
quod
informe puerperium ani-
mam
non habet, ideoque
multatur
pecunia,
non
redditur
in
anima
pro anima; sed iam formato corpori anima datur, non

corporis nascitur
existit
conceptu
et
cum semine
^
derivata.
Nam
si
cum semine
anima
de anima, lunc
et
multae animae
quotidie
pereunt,
cum
semen fluxu non

non fuerint
'",
proficit
nativitati.
paginari et sic habitatorem induci;

ubi erit
Primum oportet, domum comcum ergo lineamenta compacta
anima?
'^
Z om.
'^
''
Ed.
el
Z H D pvocuret.
aliquando, pro
*
''
Ed. valnevit.
"^
Ita
U V
ed.
exlinguat;
f
D erlinguatur; U
a.
0111.
V
^
otu.
Ed. Exodo.
"'
' Ed. el ZBD fuudat. m. V D disserit; B add. vel disserit.
D enim.
^
\ B om.
nuptiis elc.
C.
erfiul.
Libro
l)r
c.
I.'i,
n.
17
(P L
4i,
423);
I,
Ivo, Decret.
*
p.
10.
c.
55 (P L 161, 595);
35,
Aliquando eousque
p.
(7), ibid.
(L
1121).
c.
QunesL 80
161,
vet.
(PL
626);
Ivo,
Decret.
(8),
10,
c.
I,
56;
1122).
10,
c.
Vlll.
Pan.
^
12
(P L
707,
test.
1307); C.
Quod
vero
ibid.
(L
Quacstiones
ex
13;
q. 23 (PL 35, 2229);
Ivo,
Decret. p.
57;
VIII.
Pan.
c.
C. Aloyses
tradidit (9), ibid.
LIBKR
IV.
^"
DIST.
^
:
XXXI. CAP.
V.
939
formanlur
in
llem
e r
n y
mus
Semina
paulatim
ulero, et lamdiu non repulatur homicidium, donec

fecta suas imagines
elementa con-'
membraque
^
suscipiant .
Ek
his apparet, tunc

est et
homicidas esse qui aborlum procurant,
cum formatum
animalum puerperiuu).
Cap. V.
De excusatione
coilus,
tria
quae
in
fit
per bona coniugii.

coniugio
Cum
vata fide
tus,
Ijde
igilur haec
bona
aliquo
simul concur- 313

sercoi-
runt, ad excusationem coitus

lori,
carnalis
valent.
Quando enim,
sic
cansa prolis coniuges conveniunt,

habeat; quando
vero,
excusatur
ut culpam non
deficienle
bono
sic
prolis,
tamen servata, conveniunt causa incontinentiae, non

nt
excu-
satur,
non habeat culpam, sed venialem.

s
t
i
Unde A u g u
tia,
n u s
Coniugalis concubitus, generandi gra-
iion
habet ciilpam; concupiscentiae

lori,
vero satiandae, sed tamen

.
ciim coniuge propler fidem
venialem habet culpam

victi
Item^
vicem ultra
hoc,
quod coniugati,
liberos
concupiscentia, utunlur in-
necessitalem
procreandi,
ponam
,
in
his,
pro
"*
quibus quolidie dicimus: Diniilte nobis debila nos tr a
eic.
Ubi au-
lem haec
bona desunt.
rides scilicet et
proles,
non videtur coitus
defenih a crimine.
Unde
Item
in
Sententiolis
Sexti^
^*:
Pythagorici legitur:
.
Omnis
ar-
deiitior amatoi'
propriae nxoris adulter est

Sapiens
Hierony m us
regnat
nihil
in
:
iudicio
amat coniugem, non

nec
praeceps ferlur
quasi adnlleram.
iungi,
alTectu; non
aiJ
(^)iii
eo impetus voluptatis,
coitum
est foedius
quam uxorem amare

generis
dicunt
se
causa
el
liumani
uxoribus
imitenlur
.âllem
fllios,
pecudes;
postqiiam venter uxoris intumuerit, non perdant

.
nec amatores se uxoribus exhibeanl, sed inarilos nd Algasidm.

orn.
''
Ed. add.
<*
Dd. udd. eos.
jidd.
ul
eodem.
U m.
'
'
Z
121
Episl.
('.
(.jrHis
151) q. 4
(PL
22,
lOlo);
'^
Ivo,
f)e
iii
Ikcrct.
j).
10,
c.
:;8
ii.
fi
VIIL /V;n.
U;
C. Sicut semirm (10), ibid.

(jiiae
Imno coniinjaH,
lliig.,
r. G,
(P L iO, .377 j. Proposiiio,

c. U;
.3
soiinitnr,
occnrril
'
Sum.
41)
Sent.
ir.
7,
/PL
I7G,
l.
ni(ij, (pii
:;,
cilal Aiij?iislinimi.
*
(j.
.Niiin.
212
(liihli(d. ret. Iâtnntt,
1,-1
Itii^nc
paj^.
6 48).
.32,
Liljio
Advcrsus
loriniiin. n.
(PL 2;{,^4);
.Xi.sli.
C.
Ortgii ffuidem (5), C.
(l.
I,
1128), nbi ciium scnlLMUia
940
MBKR
IV.
DIST.
XXXI. CAP.
VI-VII.
Ideni^:
(Jamnatae
" .
((
In
matrimonio opera iiberornm concessa snnt; voin
Uiptates autem,
quae de merelricum amplexibus capiuntur,
uxore
Cap. Vl-VII.
De indulgenlia, (iâm
314
facit
Aposlolm.
Sed
si
concubilus,
(jui
fit
causa
prolis, culpa caret,
stolus secundum indulgentiam permittit? Ita aulem dico secundum indulgenliam. Gui enim
nisi
Apoenim ait^: Hoc

quid
^
praestatur
venia
culpae
Per hoc
etiam (piidam
probare
volunt, nuplias esse
peccalum.
Sed ut supra
alla
^
dictum
'^
esl,
indulgenlia alia est (!oncessionis,
permissionis.
Egerat
retuiit
Apostolus
illud
:
de nupliis
dico
el
de carnali coitu
et ad
utrumque
nuptialis,
Hoc aulem
causa
secundum indulet
gentiam. Indulgentur enlm nuptiae secundum concessionem

cubitus
qui
fit
convero,
tanlum
prolis.
Concubilus
qui est praeter
necessitatem
generandi, ob inconlinentiam, indulibi
getur secundum permissionem, quia
aliqua culpa esl, sed
levis.
Ideoque non iubetur, nec conceditur, sed permittitur, quia non esl
laudabilis, sed
venialis.
sic
De hoc
enim venia
misit
Augustinus*
nisi
ait:
Forle aliquis dicet:

'^
Si
vecui
niam concessit Apostolus,
ergo
peccatum
sunt
nuptiae;
^
peccato conceditur? Plane, quod infirmitati

dicere peccatum esse; veniam
per-
secundum veniam, audeo
nam-
que concedens
Apostolus
malum
.
concubitum attendit coniugatorum, ubi
est incontinentiae
315
[Cap. VII].
Incontinenliae
malum
est,
quod
vir cognoscit
uxoest
rem etiam
ultra necessitalem
procreandi
liberos,
sed
et
ibi ^
nuptiarum bonum:
"
non enim, quia incontinentia malum

dannmutur; Z
'
esl,
ideo
V damnare ;
^
l)
adil.
sunt.
^
V parntur.
ubi,
^
i.
Ed. prae-
dictum.
peccnta.
Z add.
ibi.
pro
e.
llieron.,
Commenl. super
ibid.
I.
Epist.
^
ad Eph.
|.^pjj,j
|
5,
(^^,.
27 (PL 26, 532); C. Libero7^ ^^

3
rum
*
ergo (14),
in
(l.
I,
1131).
dj^,
xxVI,
qiii
c.
2.
Polius
('lossa
in
Cor. 7, 6 ({pud Lyran.),
iibi el
i|uoe praecedunl;
!)e
locus
c.
exlendilur
n.
II
seq.
cnp.
I.
Analoga
siiiit
in
Augusiino
bono coniuga/i.
n.
10,
(PL
iO,
381);
Jk
nuptiis
et
concupisc.
14,
16
(P
4i,
423).
LIBKR
IV.
DIST.
XXXI. CAP. VI-VII.
941
coniugium, ubi
est
est concubiliis praeter

illud
intenlionem generationis, non

sed
re-
malnm cnlpabile est hoc bonum, bonum nuptiale ; quod non iliud malum fit veniale propter pretiendit Apostolns, sed malum incontinentiae.
bonum. Non propter
'^
Idem
cogunt
^^:
(loncubitam, qui non

ignosci
;
fit
causa prolis, nuptiae non

ita
sil
fieri,
sed impelrant
^,
si
tamen non
nimius,
in
ul impediat tempora
quae orationi debentur, nec
immutelur
eum usum,
qui est contra
naturam. Concubitus enim necessarius

et
causa generandi inculpabilis,
solus ipse
nuptialis est;
ille
vero,
qui ultra necessitatem progredilur, non

quitur, et
ralioni,
sed libidini obse-
hunc non exigere, sed reddere

Si
coniugi,
ne fornicetur,
ad coniugem pertinet.
tur,
vero
est
ambo
tali
concupiscentiae subigun;
rem
faciunt,
quae non
nuptiarum
.
cuius delicli non
sunt
nuptiae hortatrices, sed deprecatrices

est
castitas,
Decus quidem coniugale

debiti
fides,
procreandi el reddendi
carnalis
hoc
est
opus
nuptiarum,
quod
at)
omni
peccato
^
defendit
Aposloius^
concubi-
dicens:
Non peccat virgo, si nupserit . Cum igilur culpabilis non sit generandi
proprie nuptiis imputandus
est,
intentione
lus, qui
quid
secundum veniam
exposta-
concedit
cunt,
Apostolus,
propaginis
nisi
quod
coniuges carnis debitum

voluptate?
non
voluntate sed libidinis
quae
men
voluptas non
propter
nuptias cadit
in
culpam,
sed propler
ve-
nuplias accipit veniam. Immoderata igitur progressio

niarn conceditur.
secundum
Quocirca
et
hinc
iaudabiies
^,
sunt
nuptiae, quia
etiam iilud quod non
perlinet ad se
ignosci fiiciunt propler se:
non enim
isle
concubitus,
quo servitur
suo
^
concupiscentiae,
agitur
'^
ut impieatur foetus,
quem
in
postulant nuptiae
^
bonae sunt,
quia
Omnino
tori
igilur
genere
nuptiae
fidem
servant, et
et
proiis suscipiendae causa
utrumque sexum
obesse polest, sed
commiscent,
impietatem separationis horrent^.

nec coniux
infidelis
Sanctilati etiam coniugii
polius fidelis prodest inrwieli, ut
Apostoius^'
<^
docet.
"
add. illud.
f
Kd. item;
I)
om.
ca.
I)
aul.
'
orn.
r/.
s.
VD
agil.
suae.
AiJgusl.,
p.
De bnnn cnniug.
c.
*
r.
10,
n.
II
I.
(P L 40, 3RI);
Cor. 7, 28 ct
loc.
*
rfr.
Iliigo,
II.
I)e
Sacrnm.
c.
II,
(PL
c.
176,
I.
i%).
30 (P
:{S.
*
Aiip.,
ilml.
Ili.
M,
n.
12.
Aiip.,
I)c
nupliis el concupisc.
n.
cil.
Aiigiisl.,
I.
Conlra lulian. relayvin.

LOMKARDIS.
II.
16,
44, 717).
Hcspic.
Cor. 7,
-26
U.
942
LIBKR
IV.
DIST.
XXXI. CAP. VIM.
Ex
his oslenditur,
quod roniuges, qui

nuptiale. Si
causa
prolis
tantum
a pec-
conveniunt, vel qui exlgentibns (lehitum reddunl,

cato sanctitas coniugii
defendit
bonumque
enim absque peccato
non posset
fieri
concubitus coniugalis,
non
praecepisset
et
post diluvium eos copulari,
dicens^: Crescile
Dominus mulliplicamim;
^ .
curu iam sine carnali concupiscentia non commisceri possent
Cap.
VIII.
De carnis
316
delcctatione,
quae peccatum
sit,
vel non.
et
Sed forte aliquis dicet,
omnem
"^.
carnis concupiscentiam
*
de-
lectationem, quae est in coilu,
malam
esse et peccalum, quia ex
peccato est et inordinata est

Et
nos dicimus,
illam
concupiscentiam
;
semper malam
in
esse,
'^:
quia foeda est et poena peccali
sed non
semper peccatum
esse
re,
saepe enim delectatur vir sanctus secundum carnem
aliqua
ul
requiescendo post laborem,
edendo post esuriem;
nec tamen
lalis
delectatio est peccatum, nisi sit immoderala. Sic el deleclatio,

est in coitu coniugali, cui
quae
adsunt
illa
tria
bona, a peccato defenditur.

^
317
Videtur
lamen
beatus
Gregorius
nisi
aliter
sentire,
scilicet
quod
sine peccato non
possit fieri carnalis
commixtio, dicens:
Vir
cum
propiia coniuge
dormiens,
lotus aqua, ecclesiam intrare
non debet. Quamvis diversae hominum nationes de hac re diversa

sentiant, et alia
videantur
fiiit,
custodire,
post
Romanorum tamen semper
ab antiquioribiis usus
lavacri
admixtionem propriae coningis,
et
[)urificationem quaerere, et ab ingressu ecclesiae
paululum
temperare. Nec hoc dicentes, culpam

sed quia ipsa
licila
deputamus
esse
coniugium;
cariiis
lieri
admixtio
loci
coniugis
est
sine voluptate
non
potest, a sacri
ingressu
abstinendum,
quia
voluptas
ipsa sine culpa esse nullatenus potest.

Iloc
aulem, ne praedictis obviet, intelligendum
est
in
illis
qui
iion
gratia prolis conveniunt,
quorum
voluptas
non
H oni.
est sine pec-
"
Kd. jfossint.
''
VA.
mnlnm.
Ed.
el
^*
td. cst.
t)
uxore.
V
^
oni.
Gen.
i
9,
1.
||j,g,,^ ^,^,,^
v,vf
,,._
7^
<.,
3 (Pi^ ^tj^ 156).
aegesl. XI,
cfr.
indicl.
e[)isl.
ir.
6i
7,
(alius .3!)
c.
:\
Ad
176,
3.3,
Augustin. resp.
lofi),
10 (P L 77,
p. S, c.
1196);
Hugo,
Sum.
C.
Sent.
(P L
Ivo, Decrel.
I.
88 (P L 161, 602);
Vir
cum
proprui
(7), C.
q.
(l.
1248).
LIBER
cato.
IV.
DIST. XXXII.
CAP.
I.
943
Et vix aliqui reperiri possunt
adhuc carnales amplexus expraeter
perientes, qui
non interdum conveniant Hoc autem quoties

inlelligendum
fit,
intenlionem
pro-
creandae
prolis.
est.
ab ingressu ecclesiae abconsequenter

voluptatis
stinendum
Et
quod
ita
sit,
Gregorius^
non
gratia
ostendit'':
Si
quis
vero
sua
coniuge,
cupidine
raptus, sed tantum
creandorum liberorum
ecclesiae, seu
*
utitur, iste pro-
fecto sive de ingressu

nici
de sumendo corporis domi-
mysterio, suo est iudicio relinquendus, quia prohiberi a nobis

in
non debet accipere, qui

non amor
procreandae
C(mmixtionis,
defleant.
igne
positus
nescit ardere.
Cum
in
vero
sobolis
sed
voluptas
dominatur
opere
habeant coniuges
vir,
etiam
post
de
commixtione sua quod

coniugis lotus
valet
'^
Tunc autem
qui' "
admixtionem
aqna
fueril,
etiam sacram
communionem
accipere,
cum
ei
secundum praefinilam sentenliam ecclesiam
licuerit
intrare .
DISTINCTIO XXXII.
Cap.
l.
De solutione carnalis
Sciendum
est etiam,
debili.
quia,
cum
in
omnibus
aliis
vir
^,
praesit 318
in
mulieri, ut caput
corpori, est
enim vir caput mulieris
sol-
vendo tamen carnis debito pares sunt.

Ideo
Apostolus^
utrique pariter praecipit
in
hac causa
sibi
el
invicem subiici, inquiens:
Vir debilum reddat uxori, simililer
uxor viro; quia mulier non habet potestatem sui corporis, sed vir; similiter ^ et vir non habet potestatem sui corporis, sed miilier; quia nec
mulier ad alium virum, nec vir ad aliam mulierem
poleslatem sui habel corporis, nec vir ad continendum nec mulier
poleslalem habet sine
mutuo consensu;
sed aller alterius
polesla-
lem habet corporis,

bitum.
In
licel
iit
poscenti alleri non liceat alleri
negare de-
hoc cnim pares sunt, quia nec viro nec mulieri ('orpus
alii ^
suuin
lra(l(!re,
sed
v\
sihi
invicem
'^
dcbilores sinit
.jdd.
in
liac
Z add. dicens. f U alteri. V om.
''
\a\.
sive.
(!
ciim.
'^
Ld. vnlent.
Ibld., fl
iii
Caii.
i;
2.
'
iWjspic.
I.
Cor.
II,
;j.
'
I.
Cor. 7,
.3.
944
causa,
viro,
fie
LIBEH
IV.
DIST.
XXXII. CAP.
II.
peccantli delur occasio; per
quod non dominium toUitur
sed vitium
^
sibi
Debent enim
fidem
coniugati non solum ipsiiis sexus sui
comest
miscendi
in
ista
liberorum procreandorum
causa, quae
prima
mortalitate societas,
illicitos
verum etiam
infirmitatis invicem exci-
piendae ad
concubitus devitandos"*
alteri
possit.
mutuam quodam modo

nisi
servitulem, ut,
etsi
eorum
continentia- placeat,
ex
al-
lerius consensu non

sui corporis;
Ad hoc enim neuter habet potestatem

est,
quod adeo verum
ut etiam
quod
"^
non filiorum
procreandorum, sed
ille
infirmilatis et incontinentiae
illa,
causa expetit vel

negent,
de matrimonio, vel
in
non
sibi
alterutrum
^
ne per
debi-
hoc incidant
damnabiles corruptelas
Reddere enim
tum coniugale
nullius est criminis; exigere

fornicari
autem
ultra*^ generandi
necessitatem culpae est venialis;

niendi est criminis
^
vero vel moechari
pu-
Cap.
II.
De continentia ex coinmuni consensa servanda.

319
dilis
Quod vero
Ait
siiie
consensu uxoris vir continere non valeat, sub-
probatur teslimoniis.
enim
^,
Augusti
iius *:
Si
dicat
vir:
continere
^'
iam
volo
vult.
Si
nolo
autem uxor''; non
potest:
quod enim
illa
lu vis, illa
non
Nunquid per continentiam tuam

nupserit, te vivo, adultera erit.
*
debet
vult
et
si
fieri
tali
fornicaria?
alii
Non
;
lucro
Deus
lale
dainnum
compensari. Redde debitum

tibi
non exigis, redde.

si
Pro sanctificalione perfecla Deus
compulabit,
.
non quod
tibi
debetur exigis, sed
'^
red(hs
quod debes uxori
Idein^:
voluisset, et
Secundiim verba apostolica, eliam

noluisses,
si
vir conlinere
illi
tu
debitum reddere
si
^
tibi
cogeretur; et
Deus impularet conlinentiam,
non suae, sed tuae concederet*"

^
Drf.
'
evitandos.
^
V om.
^
d.
I)
qui.
nentinm.
nolle.
t.
fati
damno, pro
B ixM. dicat ; * V om.
V om. uxorem
sed.
^"
V om.
Ed. el
conti-
scd annolat:
"'
Alii,
nxor.
D
'
cederet.
PraecedeiUia exccrpla sunt ex Glossa ad

c.
I.
Cor. 11,
3.
c.
Augusl
*
De
bono coniugali,
in
6,
n. 6
(PL
(t.
40, 377).
Aug., ibid.
p.
9, c.
7.
Ennrrat.
690);
Ecdi-
Ps.
U9,
n.
n.
15 (P L 37,
1959); Ivo,
I,
Decret.
^
127 (P L
(alias
(t.
I,
161,
C. 5i dicat (I), C. 33, q. 5

ciarn,
1250).
Kpisl.
262
199)
1252).
Ad
2 (P
33, 1078); C.
Secundum
verba
(5), ibid.
LIBER
infirmitati,
IV.
DIST.
XXXIl. CAP.
.
11.
945
compapropter
sine
ne
in
adulterium caderes
Quisquis igilur,
;
liens infirmitati
uxoris, reddil, non exigit debitum
aut
si
propriam
infirmitatem ducit uxorem, plangens

potuit,
^
potius,
quia
uxore esse non

diem novissiuium
gaudens,
quia
duxit,
securus
exspectat
Idem
visti,
si
^:
ff
Una causa
sola esse potest,

^
qua
te
ad
id
quod vo-
non modo non hortaremur, sed etiam
prohiberemus implere:
ex
forte tua
coniux hoc tecum suscipere animi vel carnis infirmi-
tate recusaret.
Nam vovenda
taha
;
non sunt a coniugatis,

si
nisi
consensu
et
voluntate
communi
quis
et
praepropere
persolvenda
factum
fuerit,
magis
est corrigenda temeritas,
quam
aiieno
promissio: non
enim Deus
exigit
*,
si
ex
ahquid voverit, sed potius
usurpare vetal alieimm.
Idem^: Apostolus
nisi
nec ad
tempus,
ut
vacent
orationi,
ex
""
consensu voluit coniuges carnali invicem fraudari debito.
Idem^:
dantur ab
ea,
Manifeslum
est,
ita
voluisse
Legem feminam sub
viro esse, ut nulla eius vota,

nisi
quae abstinenliae causa voverit, redvir
auctor fuerit
viri
permittendo.
si
Nam cum
ad
peccatum eiusdern
verat, quia
perlinere voluerit Lex,
prius
permiserit
et poslea prohibueril,
non tamen
dixit,
ut faciat mulier
quod vo-
perniissa iam
prius a viro fuerat. Viri dixit esse pec-
catum, quia abnuit quod prius concesserat; nec tamen mulieri ex

hoc iussum dedit,
hibuerit,
ul,
cum
'^'
prius vir
ei
concesserit, postea,
si
pro-
contemnatur
his apparet
Ex
quod
vir
vel
mulier conlinentiam Deo

alter
alteri
oflêrre
non potest sine communi assensu ^ nec

gare debet.
Si
debitum
ne-
vero quilibet eorum alterum a iure suo absolverit, ad prae- 320
lerilam servitulem
nunquid revocare polerit?
Hoc enim
videlur
Augustinus
'
supra vohiisse.
*
V om.
ei
eli(jU.
orii.
'^
Krf.
annolal:
Alii,
condenmetnr.
EfJ.
Z U D consensu.
i
Z tanlum.
37, 1917);
<;iii. cit.';,
Enarvftt. \u Ps. 147, n.

elc. n.
(l'I.
1.
'
Kpist. 127 (alins 45)
Ad Armentarium
(PL
9 (P L 33, 487); Ivo, Decrpt. p.

I,
8, c.
134 (PL 161, 013);

c. 2, n.
C. fJnn sola (6), il/uL (L
1'2;)2).
Lil>ro
Ik adulferinis coniugiis,
n. 3
40, 45.3); Ivo, Decret. p. 8,

(j.
c.
133 (P L 161, 613); C. Apostotus

5'.),
ne.c
(12),
C. 33,
(l.
I,
1250).
c.
Quaestiones in Nurneros, q.
(PL
3i, 7i5);
Ivo, Uecret, p.
8,
98;
(l.
I,
II.
fnn.
c.
48 (P L 161, 60
cfi-.
i,
\-2\)2);
C. .YJauifestnm
est (II), C. 33, q.
1253). I)c seqq.
(jiMlian.
supcr Imnc can.
946
Qiiibi]s<lam
LIBKR
videtur,
IV.
DIST.
XXXII. CAP.
III.
quod mulier non discedens a domo

^*,
viri,
quae, viro perinitlente, continenliam promiserit

solvere non valeat; et
eodem prohibente, hoc propler dignitalem viri, qui esi caput

^
mulieris.
vir
Si
Sed
mehus hoc
inlelhgitur in
et
tali
casu,
ubi
concedit
implere.
illud:
si-
mulieri vovere
continentiam
ante votum
prohibet
vero habitum mutaverit, non potest revocari,
secundum
Qui uxorem suam velare permiserit, aliam.non accipiat, sed

^
militer convertatur
Cap.
111.
Quando cessanclum
321
Et licet
sit
coitu.
debilum poscenti
s ^
"^
sit
semper solvenduni,
non
licet
tamen qualibet die poscere.
Unde A u g u
licet
n u
Christiano
cum uxore sua
aliquando
et
convenire, aliquando
non;
licet
propter processionis
enim dies
licitis
ieiuniorum aliquando non
convenire, quia etiam ^ a
ab-
stinendum
est,
ut facilius impetrari possit
quod postulalur
vel
Idem^:
stivitates
Quoties enim vel dies Nativitatis,
reliquae fe-
advenerint,
non solum a
concubinarum
consorlio, sed
etiam a propriis uxoribus abslinete^.

Item
Ambrosius^:
festi
Si
causa procreandorum
filiorum du-
citur uxor, non
mullum tempus concessum

et
videtur ad ipsiim
ratio
usum;
quia et dies
partus
iuxt;i
dies
processionis et ipsa
conceptus et
legem cessare
usum
est, ait
carnis his debere temporibus de-
moiislrant .
322
llli
aulem, quod diclum

videtur
reddere debitum
11
i
non
:
esse
pec-
catum,
obviare
^
quod
hic.
e r o n y
mus^
'^
Quicumque
*"
Ed. coverit.
'^
oni.
oni.
oin.
nbstinere.
Ivo, Decret.
(10), ibid.
p.
(t.
S,
I,
c.
18 i; VI. Pan.
-
82 (PL
I6i, 622,
test.
1261);
C.
q.
Qui
127
uxorem
1253).
Qwiestion. ex utroque Christiano

n.
mixlim
I,
(PL 35, 2385); Ivo, Decret. p. 8, c. 189; C. ^ Srrmo HO (alias 2 de Temp.) in appond.
quc
(2).
(5), C. 33, q. 4 (l.
1218).
3 (P
I.
39,
c.
1976); G. Quotiescumo
ibid.
(i.
I,
1247).
"
Comment.
21 (P
c.
in
Cor.
7,
(PL
17, 217);
(i),
Ivo,
ibid.
Decret. p. 8,
(l.
I,
c.
8i; VI. Pnn.

'
c.
L 161, 601, 1247); C. S< causa

8
(P L 30, 224);
1248).
Sermo De esu ngni

(I),
Ivo, Drcrct. p. 8,
c.
87; C. Scintis, frntres
ibld.
(l.
I,
1217).
LlBtR
IV.
DIST.
XXXII. CAP.
IV.
947
carnes Agni
uxori debiuim reddit, vacare non polest oralioni nec

edere
I
tem
^,
""
Si
panes propositionis ab his qui nxores suas
te-
tigerant,
comedi non poterant^, quanto magis panis, qui de
cciclo
descendit
non polest ab his qui coningahbus paulo ante haesere

^
complexibus, violari atque conlingi. Non quod
nuptias condemne-
mus'*, sed quod eo tempore, quo carnes Agni manducaturi sumus,
vacare a carnalibus operibus
debeamus.
ministros
Ecciesiae
Hoc capitulum
detur, quibus
proprie
licebat
ad
perlinere vi-
non
sacra officia celebrare
atque mysteria
tempore coniugalis amplexus, quo etiam praesentia Spiritus sancti
non dalur.
Unde idem ait^;

non tamen
Connubia legitima carent quidem peccato,
lempore
illo'',
quo
.
coningales
si
actus geruntur,
prae-
sentia Spiritus sancti

officio generationis
dabitur, etiam
propheta esse videatur qui
obsequitur
Cap. IV.
Qaibns leniporibus non

}sec
sint celebrandae nuptiae.
solum
in
opere
carnali
observanda sunt
^:
lempora,
sed 323
eliam
in
celebrandis
nuptiis,
in
a Septuagesima
usque
secundum illud Octavam Paschae, et

et
Non
oportel
Iribus
hebdomausque
sepa-
dibus ante feslum

post Epiphaniam
sancli
loannis,
ab
Adventu
si
Domiiii
fuerit,
nuplias
celebrare.
Quod
factum
renlur
uxorem ducere nec coniugia facere quadragesimali tempore convenire posse ullo" modo arbilror.
ltMn
Nicolaus^^:
Nec
"
'
K(l.
Idem; V
oni.
f \
I)
orn.
o
'^
l)
uumquid, pio
I)
n. q.
''
'^
D add. Non.
/A) desideriis.
om.
Ed. et
add. Pupn.
nullo.
'
Ivo 01 (iraiian.,
6, 51.
*
riii.
locis.
i\.
Hcspif.
n.
''
I.
Wv^. 21,
(P(il.
12,
i.
Ucspic.
loiiii.
OiiK<Mi.,
<i.
Iioni.
In
\umeros
'.i
(ilO); C.
Comtu\2i\)).
bia Iffjitima (i), C. 32,

/Vi/j.
(l.
I,
1120).
C.
Ivo,
Decrel. p. 8,
(|.
c
(i.
1i2; VI.
I,
c.
(PL
(l.
I,
161, ()Mi,
i7;
12i.'i);
.Von oportel (10), C. 33,

c.
Ivo, Decret. p. S, c.
VI.
hin.
3 (P
L 161,
/39i,
I2i.'i);
C.
Nec ujnrvm
(11), ibid.
1250).
9A8
LIBKK
IV.
DIST.
XXXIII.
C.M.
I-II.
DISTINCTIO XXXIIl.
Caf.
l-ll .
De
324
diversis iegibiis coniugii.
QuaeriUir hic de anliquis Palribus, qui plures simul legunlur

habuisse uxores vel roncubinas, utrum peccaverinl.
Ad quod dicimus^:
(lis[)ensatio
pro varietale tem|K)rum varia invenitur
Conditoris
tantum,
Adam
scilicel
et
Ab exordio enim Kvam, inchoatum

adhaerehit
temporis
esl''
inler
duos
coniugium,
et
Deo
erunt
per os Adae
dicente^:
et
Howo
uxori suae,
duo
in
carne una\
per
secundum
inchoationis
modum
inler
duos
'',
tantum
lam
omnem
in
filiae
successionem
primi homines
filii
obedientia
temporum contraheretur si perstitisseiit. Post eorum vero co[mised
et
tantum.
Ideo
eorum matrimonio coniuncti smit. autem fratres sororibus sunt tunc

mulieres vel
viri,
unus uni
iun-
"^
copulali. quia
vel
filiae
non erant
gerentur^.
aliae
quibus Adae
filii
Primus omnium Lamech duas legilur^ simul'' habuisse

hoc
in
uxores;
lu[)latis
el
eo
arguilur, quia
[)ro
expletione
carnalis vo''
id
fecisse
diis
perhibetur. Postea vero,

servirent,
[laucis
in
cum iam pene

f)ei
homines
ne
omnes
falsis
cullu
[)ermanentibus,
illis
consulliim est a Deo, plures

[)aucis deficientibus, cullus el
matrimonium
C()[)ulare sibi,
notitia
Dei deliceret.
Unde Abraham,
^.
uxore vivente, ad
aiicillam
intravit, et
^,
ex ea genuit*; lacob eliam

Lolh
[)atre
liberis et ancillis se copulavil
el (iliae
ebrio usae sunl
Cum
enim
ceteris in idololatria
[)()[)ulum
[)opuli
relictis,
Abrnham
rite
et filios eius
'
in
[)eculiaiem sibi
Dominus
Dei
clegissel,
uuiltarum
fein
cundilale
mulieriim
mulli[)licatio
quaerebatur, quia
in
successione sangiiinis erat siicccssio religionis. Unde eliam
Lege
"
^
01) lexlus connexioiHMn, vv.

^
''
cl
2 iiniiinuir.
^
lid.
el
ndii.
(iiiod.
V
I)
csse.
A ndd. coniugitm.
fere.
*
I)
oin.
D coniungerenfur.
oin.
oin.
'
Graiian.
.supor
(\
.seciuunliir
V.
excerpla
17(i,
4.
.sunl
Recurral 7niuc (2s C. 32, (j. 4 (l. I, 1126). (^)ii;ie ex Hug., Sum. Seut. li. 7, c. 5; el II. De Sacram. p. H,
*
10
(Jen.
(PL
30,
lf)7,
496).
1'.),
(ien. 2,
24.
Cen.
4,
19.
Gen.
16,
4.
Clen.
31.
LIBER
IV.
DIST.
XXXIII. CAP.
I-il.
949
maledicla erat
sterilis
\ quae non relinquebat semen super terram.

in
Hinc eliam sacerdotibus coniugia decreta sunt, quia

familiae
quit,
successione
lacob deli-
successio
est
officii.
Non
igitur
Abraham
vei
quia" praeter iixorem

quaerere,
filios
ex ancilla quaesivit; nec illorurn

fecunditatem
^
exemplo praeter coniugale debitum

alicui
in
aliqua
licet
cum
illorum
coniugia nostrorum
aequantiir vir-
ginitati, et
imFiioderatus usus coniugii nostri temporis turpitudinem
fere imiletur fornicationis illius
temporis^.
ail:
De hoc Augustinus^
catum,
hoc
""
sic
Antiquis iustis non fuit pec-
quod
pluribus
feminis utebantur; neque contra

lasciviendi
naturam
face-
faciebant,
cum non
causa sed gignendi hoc

fiebant;
rent; neque contra
morem, quia eo tempore ea

.
nec contra
praeceptum, quia nulla lege erat prohibitum
Idem*:
mos
erat,
Obiiciuntur
lacob quatuor
uxores,
quod,
quando
crimen
non
erat .
Sic
Patriarchae
coniugibus exci-
pientibus
semen suum miscebantur, non concupiscentia perficiendae

propagandae successionis; sicut Apostoli
^,
"*
voluptatis, sed providentia
auditoribus suis
admirantibus doclrinam suam condelectabantur

laudis,
non
aviditate
^
consequendae
sed
caritate
seminandae ve-
ritatis
.
alibi ^:
Idem
non
victi
Antiquis temporibus,
iusli
cum adhuc
salutis nostrae
mysterium velaretur,
libidine,
officio
propagandi nuplias contrahebant,

qui multo facilius
sed ducti
pielate;
continere
possent
si ^
vellent.
Utebanlur tamen coniugibus, et plures uni viro

caslius
habere
islorum,
licebat,
in
quas
habebat,
quam nunc unam

non
in
quilibet
quibus videmus quod secundum veniam concedil Apoeas in opere generandi,
stolus^. Habebant enim

desiderii .
inorbo
Ilem
clusil
Ambrosius**:
ut
me Dominus,
Abraham^: Ecce connon pariam. /ntra, ergo ad ancillam
Dixil
Sara ad
meam,
ut filium facias cx ca; et
ita
factum
est.
Gonsidera
|)ri-
7?//.
*
et.
I)
nnstrae.
'^
orn.
orii.
I)
(/rlrctahinitiir
f Va\. el
III)
'
Ueul. T.
iO, 39:jj.
(iiio
i.
*
*
(jralian.,
loc.
(.il.
Ik bono coniinjnli
c.
c.
25,
"^
n.
M)
(PL
r.
Aijg.,
XXM. Contrn
(!.
I
Fniist.
17 (P L 42, 428).
I,
1
Ibid.
48;
ultimi loci suiil iu

c.
\:\,
Ohiiciuntur lacoh
r,
(7), iljid. (l.

'
1.
129).
6.
2.
"
Au^^,
I
l)e
hono
coniiujnti,
w.
c.
(p
ii.
I.
iO,
.3Si).
I
Coi".
7,
Llbio
Ik Ahrnlinm PntrinrcUn,
4.
Ti (P L
i,
429)
Gen. 10,
950
LIBEH
IV.
DIST.
XXXIII.
CAP.
I-II.
mnm,
Noii
qiiod Ahraliam anle

in
ergo
Legem Moysi Legem commisit Abraham,
et ante
si *
Kvangelium
fiiil ".
Legem praevenit: non-
(lum enim interdirtum videhalur
Secundo considera, quod non

non petulanlis formae caplus
poslhahuit
soholis.
ardore aliquo vagae succensus

decore,
ancillae
^"
lihidinis,
contuhernio
coniugalem
torum, sed
studio quaerendae
diliivium
posteritatis et
propagandae
Adhuc post
Deni^
rarilas erat
^
humani
generis, erat eliam religionis.
que
et
Loth sancti
hanc fihae causam
quaerendae
;
posterilatis
hahuerunt, ne genus deficeret

gratia privatam
humanum
^
et
ideo
puhlici
muneris
culpam praetexit
Item
esse
Augustinus^:
Christo'^,
histus,
quamvis
cupiat dissolvi
et
cum
sed
tamen
misceri
sumit
ut
alimentum,
non
cupiditate
vi-
vendi,
oHlcio consulendi,
Sic
maneat
quod
necessarium
est
propter
viris
alios.
feminis iure niiptiarum

.
olTiciosum hiit
sanctis,
non lihidiiiosum
Quod enim
est cihus
f
ad salulem
hominis, hoc est concuhitus ad salutem humani
generis; et ulrum-
que non
polest.
est in
est sine delectatione carnali, qiiae

in
tamen, modificala et
refrenante temperantia
usum naluralem
redacta, lihido esse non

illicilus
Quod autem
quaerenda
licito
ille
"^
in
sustenlando vitam
est
cihus,
hoc
prole fornicarius vel
illicitus
concuhitus; et quod
est in
nialis
ciho immoderatior appetilus, hoc est in coniugihus ve^ .
concuhitus
325
rito
[Cap.
II].
Quod vero
caslitas
virginalis
non |)raeferatur
in
me-
coniugali castitati Ahrahae,
Augustinus^
in
oslendit inquicns:
Sicut non est impar meritum palienliae

et in
Petro, qui
passus
est,
loanne, qui passus non est, sic non est impar merilum coiitiin
nentiae in loanne, qui nullas expertus est nu[)tias, et

qui
filios
Ahraham,
pro
genuit.
Nam
illius
caelihatus
et
istiiis
connuhium
temporum
nes
in
distrihulione Chrislo mililaverunt; sed continentiam loan-
opere,
Ahraham
(i.
in
solo
hahehat hahitu .
Melior est au-
oin. .
E.
*
f.
<"
l:d.
I)
sed.
Erf.
add. pro; scd .ninolal

^ Erf.
;
Alii,
sine pro.
oid.
accensae.
'^
^
Krf.
V D om.
neutrum,
Alii,
sed
annolnl:
Alii,
ulruuujuc
non.
inquirenda
scd
annolai:
quaerenda.
Ainbros., ibid. n. 2i;

1128).
1,
2
"
iilei(iiie
locus
15,
in
C.
17
Di.rit
Sara
0,
(3),
C. 32,
''
(|.
(l.
I,
D^
fjQf^f^
coniuijali, c.
c.
n.
''
(P
L
c.
385).
Uespic.
Phil.
23.
Aiig.,
ibid.
16,
n.
IS.
Ibid.
21, n. 26.
LIBER
IV.
DIST.
XXXIII. CAP.
IIL
951
tem
**
castilas caelibuni
in
quam
nuptiariim;
*
quarum unam Abraham

caste
potuit,
habebat
ter vixit.
in habitu: ambas autem Esse autem castus sine coniugio
usu,
enim coniugalised
tunc
non
oporluit
Item
Hieronymus^:
?
Quis
ignoret,
"*
sub
alta
'^
dispensa-
tione Dei oinnes retro Sanctos
eiusdem fuisse
ante
meriti, cuius
in et
nunc
Chrlsliani sunl
Quomodo Abraham
in
placuit
ille legi
coniugio,
sic
nunc virgines placent

serviamus
et
^
castitate.
Servivit
tempori suo;
nos
.
legi
et
lempori nostro, in quos fines saeculorum
devenerunt
Ex
his apparet,
quod
sancti
Patres ante
plures habuerunt uxores vel concubinas.

appellat Scriptura,
fuere,
Si
Legem sine peccato Eas enim nunc uxores

^ et
nunc concubinas: Rachel

quod
fidem
tori
Lia
ambae uxores
illi
non concubinae.
quis opponat,
in
non servabant
quia non
aliis,
Patres; 326
propriis
dicimus,
hoc
servasse fidem
tori,
sed
uxoribus, vel ancillis miscebantur.

Ecce, quae fuerit consuetudo in hac re ^ ante Legem.
Cap.
IIL
Quae
Legis vero
fieri
erat consuetudo coniugii sub Lege.

interdixit
tempore
cum
matre,
cum
noverca,
Moyses^, carnalem copulam cum sorore, cum nepte, cum amita,

quibusdam. Permisit aulem,
iii
327
cum
malertera, cuin nuru et

fieri,
aliis
di-
vortium
quibus
priori
dato
libello
repudii,
quo scribebat causas

^
vir,
pro
dato
uxorem
libello*^,
^,
repudiabal.
Permisit etiam
aliam
diicere,
quod propter duritiam cordis'^ eorum permissum

non ut concederetur dissidium, sed ut tolleretur hofieri
Christus dicit
micidium. Permisit,
mala, ne fierent peiora, et hoc permitlendo
non Dei iuslitiam drmonstravit,

"
^
m\
Z B
et
Erf.
iii
peccalore miniiit culpam.

^
V enim; Z
i.
orn.
Ed. cl
f
I)
oin.
sublnta,
'J
pro
s.
a.
Ed. esie.
orn.
Ed.
*
'*
V om.
k.
r.
Z autem.
Z add. tamen. permissum est
I)
add. bene.
siait Christas dicit;
sed annolai:
Alii,
permissum Chrislus
n.
dicit.
'
Ibid.
c.
22,
27.
(G;,
ij|,ro
(l.
li
Adversus
1120).
cfr.
I'.l,
loviuianum,
^
n.
I.
(P
F.
23,
II.
c.
.;
28S);
*
C.
Quis iijnorat
"
ilîd.
I,
Hespic.
Cor.
iv.
10,
7,
Gen. 30, 1.9.

176,
158).
Levii.
18,
I.
seqq.;
'
Ilugo,
7.
Sum.
Sent.
(PL
DeiJl.
21,
Malll).
952
LIBtn
IV.
DIST.
XXXIII. CAP.
IV.
Cap. IV.
Cui Ucebat tunc plures kabere,

328
SecJ
vel noa.
?
nunquid
quid
licebat
sub Lege habere plures uxores

est
in
Audi,
scriplum
Deuteronomio
^:
*.
Non habebis^
est,
uxores plurimas, quae alliciant
animam
i
tucirn
:
Super quem locum A u g u s t n u s monem hoc praeceptum transisse; David

praeteriil.
alliciant
^
^
ait
Manifestum
Salo-
autem plures habuit, nec

"*
Permissum
est
enim plures'' habere, non plurimas, quae

addilur:
ut
animam, multiplicare; cum tamen

^,
non
ele-
velur cor eius
alienigenas esse
prohibitum
videlur^
est;
Verumta-
men
esl
multiplicatio
uxorum
generaliter
prohibita
permissum
gratia
autem
"
regi
plures habere, sed non muliiplicare.
Veniente autem plenitudinis tempore^^, quo Christi

est dilatata,
ubique
reducta est lex

^,
nuptiarum ad
prioiem
hone-
stioremque institulionem
siae iungalur
in
tnli
^
ut nnus uni in figura Christi et Hccle-
Nec quaerilur
vitae
eleclio
et
muneris
in
successione generis, sed

virginitas
"^
peifeclione
sinceritate scientiae; et
fecundi-
praeferlur, el sacerdolibus continentia iiidicitur
Melior est
autem"
virginilas mentis
Unde
Ambrosius^:
casti
Tolerabilius
est,
quam carnis. est mentem virginem quam

liceMt;
si
carnem habere; utrumque bonum

tem non homini
adulterari non
slitas
si
non
liceat, sal-
sed
Deo
siinus .
Virgo
prostitui
potesl,
potest; nec lupanaria infamant c;istitalem,
sod
ca-
etiam
loci
abolet inlamiam
'*
.
'
Idem^^:
ante corrupla
Non
potest caro anle
corrumpi.
nisi
mens
fuerit
ll;i
U V
ed. hnbebit.
^
lla
U;
V
^
viri,
ed. eius.
Ed. Mh]. regi.
^
^
B milem.
l)
I)
add. Iiabere.
'^
pleniludine
temporum,
om.
pro
/).
t.
constitudunem.
Z om.
Ed. el
(posi correcl.)
'
Cnp.
17,
17.
Sonlenlia (non verba) Augusl. esl in V. Quuesiionum in
Ventateuch. q. 27
^'
(PL
^
34, 760).
loc.
Hespic
^
III.
Ik'^^
I,
I.
Ml. Heg.
Becurrat
(2),
^
5, 13.
iltid.
(jal.
I,
i,
4.
llujô,
II
ciu
Gralian. super
c.
4, n.
(t.
1127).
Lihro
De virginitms,
2i (P L 10, 213).
(I),
n.
II
ll/id.
n.
(l.
26; Ivo, Decrel. p. 7,

i,
c.
137 (P L 161, 578); C. Tolerabilius

c.
ibid.
q.
1132).
Ivo,
^^
\mhros., De lapsu virginis consecratae,

138; C. He vera
(2), ihid.
(l.
I,
4,
(P
16,
370);
Decret. p. 7, c.
1132).
LIBER
IV.
DIST.
XXXIV. CAP.
I.
953
Idem
Isidorus^:
.
Non
polesl corpus corrumpi, nisi prius
animus corruptus
non peccat
In
fuerit:
munda enim
a conlagione
anima, caro
fine
huius capituli aperitur, quomodo verum
sit,
nisi
anima
inquit,
prius fuerit corrupia, corpus non posse corrumpi, scilicet peccalo.

Illud
etiam
est
Augustini^ adverlendum
fame
esl:
Sicut,
ita
sanctius
mori
quam
idolotliytis
vesci,
sanctius est
defungi sine liberis,
quam ex
illicito
si
coitu stirpem
qua^rere. Un-
decumque vero nascantur homines,

et
parentum
vitia
non sectentur
""
Deum
recte colant, honesti et salvi erunt:
semen enim ex quamale

erit,
licumque
homine
Dei
creatura est; et eo male utenti
non ipsum aliquando malum erit.
DISTINCTJO XXXIV.
Cap.
[.
De personis Nunc superest attendere trahendum matrimonium.

diversa sunt. Aliae
in
*
leyitimis.
quae personae
sint legitimae ad con- 329
Legilimae iudicanlur personae secundum statuta patrum, quae
namque fuerunt
in
legitimae
ante
Legem,
aliae
tempore gratiae. Item,
primitiva Ecclesia
vero,
Earum vel illegitimae sunt, quaedam sunt omnino illegitimae, quaedam mediae.
gilimae, quae niodo non sunt.
quaedam erant lequae modo legitimae

legitimae,
plene
quaedam
Plene legilimae sunt, quibus non

vel
obviat
votum
vel
conlinentiae,
condilio,
vel
ordo sacer,
vel
cognatio,
si
vel
dispar
cultus,
nalurae
frigiditas,
et
quid est aliud.

[)er
Penitus vero illegitimae suiit

gnationern, per disparem cullum.
votum, per ordinem, per co-
**
imitentur.
''
U nstendcrc.
Ubro
n.
II
I)e
syjwnyrnis,
Ao/<
n.
(V L
S3,
(l.
8i7);
I,
Ivo,
Decrct.
p.
7,
c.
142
(PL
c.
4
161, 079);
6,
C.
polest (), ihid.
1134).
l)e
(l.
(h)ii(>
I,
amiugali,
IS
IV
iO,
385; C. Sicul mlius (8), C. 32, q.
1129).
954
Mediae vero
per frigiditalem
ranter,
LIBKR
siinf,
*,
IV.
DIST.
XXXIV.
CAI.
II.
nec plene legiliinae", nec omnino illegitimae,

Si
per conditionern.
possiint,
enim
tales
iiingnntnr ignocansis, et eisdem
commanere
quibusdam accedentibus
deficientibus, dividi.
Cap.
II.
De
330
frigiilis
scparamHs,
Irigiditatis
vel non.
De
causatur
his
enim,
qiii
causa
debitum reddere non pos-
sunt, consulit beatus
Gregorius,
ut permaneant
filios
^ Sed
si
mulier
ut
dicens: Volo esse mater et
procreare,
iuret,
decernit
uterque eorum septima
manu propinquorum
est,
quod nunquam
carnaliter convenerint; et tunc miilier secundas nuptias contrahal;

vir
autem, qui frigidae naturae

Ait
absque
^"
spe coniugii permaneat.

^"
enim sic^:
nubere
non
Interrogasti ^
de his qui matrimonio iuncli

aliam, vel
illa
si
sunt et
possit;
et
possunt,
si
ille
alium
ducere
de quibus scriptum est: Vir et mulier,
se coniunxerint,
post dixerit mulier de viro,

^
quod
coire non
possit
cum
ea,
si
potest probare
si
quod
dicit
per iustum
iudicium,
accipiat
alium;
vero
ille
acceperit aliam, separentur.
Item^:
vero,
si
De
his requisisti, qui
ob causam
^
frigidae
naturae
Iste
dicunt se non posse invicem operam carni
danles commisceri.
non potest ea
relinaculum
uli
pro uxore, habeat eam quasi

voluerint rescindere
'',
sororem.
in-
Quodsi
nupti
coniugale
si
maneant
vult
nlrique';
alteri
nam
huic
non potuit naturaliter concordare,

si
quomodo
conveniet? Igitur
vir
aliain
uxorem
acci^,
pere, manifesta patet ratio, quia, suggerente diabolo odii fomitem
exosam habuerit eam,

lilur.
et
eam
ideo dimittere mendacii falsitate

dicit:
mo'
Quodsi mulier causatur et
Volo esse inater
et
filios
procreare, ulerque
eorum septima maiiu propinquorum,

^
tactis
sa-
"
U add.
''
iiUerl.
*
sunl.
Ed. ei
V Z add.
vel;
^
V D om.
pev.
^*
sine.
^
'
Z add. me.
l)
coniuncti.
'
^ Kd. probari.
Z carnis.
solvere.
0111.
Z B fomife.
liberos.
'
Cfr. Ilugo,
Su7n. Senl.
Ir.
7,
1
c.
(l.
20
I,
(PL
15
(l.
170,
cfr.
II,
170).
q^^^
Qj,qî
(Ij,
autevi interrngnsti (I), C. 33, q.
II 49);
C. Accepisti
mulierem
X. De
Ivo,
friyidis
et
8,
inale/lriatis libr. IV,

c.
lil.
704).
Hugo,
loc. ciL
Decret. p.
(2),
(..
IS2; VI. Pnn.

I
c.
116 (PL
161, 622,
I27i); C. Retjuisisti
de his
33, q.
(l.
I,
1149).
LIBER
IV.
DIST.
XXXIV. CAP.
111.
955
crosanclis reliqiiiis, iureiurando dicat, nt nunquain per commixtio-
nern carnis coniuncti

lier
una caro
^
etTecti
fuissent.
Tunc videtur
mii-
secundas
'^
posse contraliere nuptias:
liumanum
copulam
.
dico propter
infirmitatem carnis eorum
^ Vir autem, qui

et ille aliam
frigidae est naturae,
maneat
hi
sine coniuge.
Quodsi
acceperit, tunc
qui
iuraverant,
periurii
crimine
^
rei
teneantur, et
poenitentia
peracta, priora cogantur recipere

cc
connubia
Hoc servandum
^ sit,
esl,
cum uterque idem

et
illa
^
fatetur.
Sed vir
si
as- 331
serit se
debitum reddidisse uxori,

merito quaeritur
dit!itetur, cui
potius fides
habenda
De hoc ita statulum est^: Si quis accepit iixorem, et habuit eam aliquo tempore, et ipsa femina dicit, quod nunquam coisset cum ea, et ille vir dicit, quod sic ^ fecit, in veritate viri consistat,
quia vir
est
caput mulieris
^
^ .
Hoc de naturali
impossibilitate
slatulum
est
Cap.
IH.
De
De quod Deo
^'
his qui maleficiis impediti coire nequeunt.
maleficii
si
autem impedimento
eveniunt^ ut
hoc
tenendum
decernitur
^,
332
per sortiarias et maleficas concubitus non sequitur, horspiritu contrito et
tandi sunt quibus ista

et sacerdoti
humiliato
de omnibus peccatis
confessionem
faciant, et la-
Domino satisfaciant el per exorcismos ac cetera ecclesiasticae disciplinae munimina ininistri Ecclesiae tales sanare procurent. Quod si non potuerint, secrymis atqueeleemosynis, orationibus
et ieiuniis
parari valebunt. Sed postquam alias nuptias expetierint,

libus,
illis
vivensi
quibus iunclae luerant, prioribus, quos reliquerant, etiam
possibilitas
concumbendi
iii
eis reddita
fuerit, reconciliari
neqiiibunt.
Qiiod
fine
huius capiluli continetiir ex rigore magis diclum
inlelligendum
esl,
est
quam ex
canonica
aequitate;
nisi
vel
intelligendum
non posse reconciliari prioribus,

fuerat.
''
iudicio Ecclesiae,
quo
di-
visio facla
<
diifis.
!?
orii.
'^
Z nccipfre.
(tdlnltcnda.
'"
Z om.
\)
ofii.
D
\\l
c.
cotii
euiuid.
^
'
Hom.
6,
(jr.'iii,'in.
siifxT
iill.
(imonem.
ili(l.
'
Ivo,
*
Drcret.
L[)li.
\>.
;>,
8,
2:{.
c.
'
i0; VI. Pnn.

(ir;ili.'jnus,
i,
W.i
C. Si
"
<îiis
nnvpit
(3j,
(l. I,
\\'M)).
/V/;<.
loc
cil.
Ivo,
Decrrt. p. S,
(i),
c.
194;
I,
VI.
117
(!>!.
l()l,
02
1275); C. Si prr sorlutrias
ihul. (l.
1|.'iOj.
956
LlBFJi
IV.
DIST.
XXXIV. CAP.
IV.
KT
V.
Cap. IV.
De
333
Furiosi quoque,
fariosis.
dum
iii
amenlia
suiil,
malrimonium
conlra-
here non valent
".
Unde
separentur
Item
et uni
Fabianus
.
Papa
Neque furiosus neque

sed
si
furiosa
matrimonium
contrahere
''^:
possunt;
conlractum
fueril,
non
Nicolaus
Hi qui
matrimonium
sani contraxerunl,
infir-
ex duobus,
vel
ambobus amentia
sciendum
vel furor vel aliqua
mitas accesserit, ob hanc infirmitatem talium coniugia solvi non possunt. Similiter etiam ^
est de his qui
vel
ab adversariis excaeexsecli
fuerinl .
cantur, vel
membris truncantur,
a barbaris
Cap. V.
De
334
his qui
dormianl cum daabas sororibus.

vel
De his etiam, qui cum duabus sororibus,

bus fralribus dormierint % videndum
quae cum duoex

ante
est,
quid censeant canones.

et
ipsi
Qui dormierit
cum duabus
ipsis
^ .
sororibus,
una
illis
fuerit uxor,
in
neutram ex
habeat; nec
adulteri
uiKjuam
coniugio copulentur
Item
sibi
*:
Nec propriae uxori sororem

vel
licet sibi
reddere debilum,
quam
posl
reddidit
illicitam,
licet
ei
eius cognoscendo. Nec etiam

^'
mortem uxoris
Item
tuae;
si
adulterae copulari
in
coniugium.
sorore
Zacharias Papa^:
fecisti,
Concubuisli
cum
si
uxoris
con-
neutram
habeas, et uxor tua,
non
fuerit
vult.
scia sceleris et continere
non
vull,
nubat
in
Domino, cui
et
Tu
vero et adultera sine spe coniugii maneatis,
dum
vivitis,
poeni-
"
possunt.
'
lla
U
^
I);
ed.
om.
I)
add. Papa.
''
Z om.;
U om.
esl.
I)
om.
'LW add. alicui.
'
Hiigo,
c.
2
Sum.
|Y()^
Sent.
ir.
7, c.
16 (P
176,
166); Ivo, Decret. p.
8, c.
168;
(i.
I,
VI.
Pan.
92 (P L 161, 619, 126i); C. êtjue furiosus (26), C. 32, q. 7

Dccret.
(t.
I,
1147).
p.
8,
c.
^'
166; VI. Pan.

Ivo,
I,
c.
93; C.
c.
///
(/ui
mairtmo-
nium
^
(25), ibid.
II i6).
Decret. p. 9,
"
69 (PL 161, 677); C.

stipcr
Qui dormieril
(30), C. 27,
q.
(l.
1072). 7
(l.
1,
I
I
Graiian.
eund. cnn.
Can. Concubuisti
cum
(23j, C. 32, q.
i6,).
LIBKR
IV.
DIST.
XXXV. CAP.
1.
957
tenllam agile.
Quod
ait:
cui vult nuhat", intelligendum est posl
mortem viri. Unde Gregorius^:

hendnnt, nec
ille
Qui uxores suas
in
adullerio
vel
depre-
nec
illa
aliam
uxorem
accipial,
alium virum,
si
quamdiu ambo
vult,
vivunt. Si vero adullera morUia fueril, vir eius,

etsi
nubat; adullera vero nunquam,

^
morluus
cognato
tuerit vir eius,
sed omnibus diebus

Hic de
illo
poenitentiae lamenta
persolvat .
viri, vel
adulterio agitur, quod
cum
cum
cognata uxoris committitur.'

Cap. VI.
Qnod non
Illud
cst
dimittenda uxor pro aliqua macula corporis.

est,
etiam sciendum
licet
qu<>d
pro aliqua infirmilate vel ma- 335

dimitlere, et e converso, sed
cula corporali non
viro
uxorem
Si
debet alter
alteri
subsidia providere.
Unde dam,
vel
Augustinus^:
sive
vel
si
uxorem quis habeal

vel
sterilem, seu
vel
deformem corpore,
surdam
^*,
debilem membris,
quid
^
caecam,
vel
clau-
aliud, sive
morbis
laboribus
doloribusque confeclam,
lari
et
quidquid, excepta fornicatione, excogisustineat.
polest
vehementer horribile, pro societate fideque
DISTINCTIO XXXV.
Cap.
I.
De iure
Hoc etiam notandum
est,
viri et mulieris.
quod cum Dominus concedat uxorem 336
dimitti causa fornlcationis viro,
eadem
Praecepit
si
licentia
noii lollitur feminis.

*,
Unde H
mitli,
"
'
ro n y
mus
^
:
excepta causa fornicationis, et
uxorem non dimissa fuerit, manere

Dominus
^
diin-
V om.
Va\.
arld.
litAP,
suae.
Ed. om.
<^
Z om.
v.
s.
aliquid, pro 5. 7.
'
Can. Ui vero qui (22),

c. 18, n.
itikJ. (i.
I,
U6),
'
Lihro
Sent.
De serm. Domini
7,
c.
63.'i,
in
vwnle,
170);
54 (P L 34, 12o7);
p.
cfr.
Hiigo,
c.
^
Sum.
ir.
20 (P L 176,
1271); C. Si
Ivo, Decrel.
8, c.
j.
.'i
238;
it.
I,
VI.
Pan.
lOi (P L 161,
uxorefn (18), C. 32,
1137).
);
KpisL 11 (aWaA
p. K, c.
:]0)
Ad Ocennum
c.
*
de
morle
Fnbiolfie, n.
3 (P L 22, 691
Ivo, Decrel.
2i0
I,
I
Vll.
Pnn.
3 (P L 161
19, 9.
630, 1245;; C. Vraecepit
Dnminus
(19), C. 32, q
(l.
I37j.
M.itlli
LOMBARDUS.
II.
27
958
nuplam. Qui(Jquid
tenendus
.
f(
IJBER
viris
IV.
DlSr.
XXXV. CAP.
II.
praecipitur,
hoc consequenler redundat ad

est,
el
feminas: iion enim adultera uxor dimiltenda
vir
moeclius
Uem^:
viris, et
Apud nos quod non
licet
femmis, aeque non
licet
eadem servitus
his ostenditur,
pari condilione censetur .
Ex
quod mulier potest

Pa|)a^:
super
fornicalione vi-
rum
in
convenire, ut vir muliprem.

[Jndt*
Innocentius
Cliristiana
religio
adulterium
"
nlroque sexu pari ratione condemnat; sed viros suos mulieres*

facile
non
de adulterio accusanl;
viri
auleui
libeiius
uxores suas
adiilleras
apud sacerdotes deferre consueverunt.
Et ideo mulieribus,
earum crimine, communio negatur; virorum autem latente conunisso, non facile quisquam ex sus|)icionibus arcetur, qiii subprodito
movebitur,
si
eius
flagitinm detegatur.
Cai>.
II.
Quod fornicariam
neqnit (limiUere vir, nisi ipse

et
expers fuerit fornicationis,

337
Si
e converso.
vero quaeritur, an adulter adulteram possit dimitlere causa dicimus, quod nequit adullera uxor
dimitti
a viro,
fornicationis,
nisi
et
ipse
expers fornicationis existat,
et e converso.
Unde Augustinus^: Nihil iniquius est quam causa fornicationis dimiltere uxorem, si et ipse convincitur fornicari. Occurrit
enim
illiid*:
/n quo alterum
'^
iudicas,
Quopropter (piisquis fornicationis causa vult

debet
esse
.
ipsum condemnas, abiicere uxorem, prior

te
"*
Ibrnicatione ()urgalus; (]uod
similiter et
de femina
dixerim
Idem'':
Indignanlnr mariti,
si
aiidiant, adulteros viros
pen-
dere similes adulteris feminis i)oenas;
cum
tanto gravius eos puniri
onj.
'^
add. pnri ralione.
V adnltcrnm.
''
pri\is.
Hieron., loc.
p.
cil.;
c.
l\o,
loc.
cil.;
C.
Apud ms (20\
C.
in
ibiil.
^l.
1,
1138).
ibid.
2
(t.
Ivo, Decret
I,
H,
=
21
I
(P L
l)f
M)l,
()2S);
Christiana
religio
n.
(2.S),
II3S).
clr.
I.ihio
srrm.
ir.
Domini
c.
\\)
monte, c. 1G,
I7G,
C.
i1 (P L
34,
12o3);
c.
([.
llugo,
Sum.
v.
*
Sent.
(P
I.
7.
^P L
I6S); Ivo, Decrel. p. 8,
2oU;
()
VII.
I,
ran.
31
Idl.
I.
\).
im,
"'
1279);
II
Mhil
Pan.
iniquius (I), C. 32,

c.
(1.
1139).
40, 475);
Uoni. 2,
Decret.
I.ibro
c.
De adutterinis coniugiis,
VII.
c.
;i6
8,
n.
(PL
Ivo,
8.
242;
I,
iPL
161, (i36,
1289); C. hidiynantnr mariti (l), ibid.
(l.
1139).
LIBER
IV.
DIST.
XXXV. CAP.
pertinet
III.
9o9
virtute
oportuerit,
quanto
magis
ad
eos
et
vincere et
exemplo regere feminas. Ex his apparet, quod adulter adulteram dimiltere non
et e converso.
valet,
Cap.
111.
De
reconciliatione
Si
eorum qui propter fornicationem separantur.

fornicationis expers
quis autem
fornicariam
dimiserit,
alii
338
copulari non potest, sed continere oportet, vel ad dimissam redire;

sic et
de femina.
1
u s ^ Hls qui matrimonio iuncti ^ sunt, praeUnde A p s 1 cipio non ego, sed Dominus, uxorem a viro non discedere; quodsi discesserit, manere innuptam, aut viro suo reconciliari
:
et de viro addit:
Et vir
^
uxorem non
ait:
dimittat.
Sed
Ambrosi us
licet
Ideo non subdit
de
viro
sicut de 339
muliere, quia
viro aliam ducere .
Sed hoc a
falsariis in
in
Ambrosii
libro
positum creditur; supdicit
plendum enim esse
viro
quod de uxore praemisit, aperte

vult
intelligi,
Auguslinus*
de
viro,
nisi
sic:
Quare non addit de muliere quod praemisit

ut,
si
quod similem formam

fornicationis permiltitur,
dimiserit,
quod causa
maneat sine uxore, aut reconvivo viro*, a quo

dimisit,
.
cilietur uxori .
Idem
recessit,
^:
Si
nec
illi
nubere concedilur,
nec huic alteram ducere, viva uxore,

illicita
quam
multo
minus
fas est
cum
quibuslibet stupra committere
Idem''^: It non facile dimittatur uxor, Dominus solam causam fornicationis excepit; ceteras vero universas molestias, si
quae
exstiterint,
iubet pro fide coniugali et

dixit qui a
atld.
pro
castitate
fortiter
suslineri; el
<*
moechum
*
viro solutam duxerit .

^
V
fPL
coniuncfi.
I.
suo.
D wM.
Ivo,
in
eodem.
p.
H,
c.
'
tpisl.
ad Cor. 7, 10
627,
I.
el
11;
clr.
Decvet.
208;
7
(L
VII.
I,
Pmi.
1140;.
c.
'
ll,
in
<279);
C. Apostolus dicit (3),
C.
32,
q.
Commenl.
Cor. 7, II
(P L
17,
218), et
(t
I,
.ipiKl
Lyran. ibid.;
'
clV.
Gratian.
super C.
Quod
.'U,
proposuisli (18). ibid.

*
Wii).
I
Liber
ille
spiiriiis esl et
v.
,
perlinel ad llilariiini diaconiiin.

n.
c.
Libro
l)e
serm. Domini in montr,

dicit.
^'
M),
43 (P L
I2.'>lj.;
Ivo, loc. ril.; Can.

p.
"
cit.
Aposlolns
101,
p.
Aiij^
ibid.
(4j,
c.
U,
n. .19;
Ivo,
I,
Dficret.
8,
c.
237 (P L
Ivo,
20.j);
8, c.
(i.
I,
C.
Ficri
VII.
polest
C. 32, q. 7 (L
Hil).
Ibid.;
DccreL
2.17;
Pan.
(PL
101,
26.'i,
1279); C.
Dominus nd
illud (Oj, ibid,
II il).
960
Kx
tem
340
IJBER
his ostenilitur, vir vel
IV.
DIST.
si
XXXV. CAP.
causa
III.
quod
in
fornicationis
fil
separatio,
non potest
inulier
aliam transire copulain; possunt ausi
reconciliari et cohabilare, sicut prius,
dimissum
alter
revo-
care voluerit.
Dicit
tamen
^"
loannes Chvysoslomus Super MaU/iaeimi^^:

iniquus est qui castam dimillit,
:
Sicut crudelis et
sic
faluus est
est
el
iniquus qui retinet meretricem
patronus.enim turpitudinis
qui celat crimen uxoris.
Item
Hieronymus^:
quoque sub
Gum
mulier
unam carnem
in
aliam
teneri,
diviserit el se fornicatione a marito separaverit,
non dehet
ne virum
tenet
maledicto faciat, dicente

et
Scriptura^: Qui
adulleram stultuf
impius
*
est
Idem Ad Amandum
quae, viro suo vivente,
alii
scribens
preshyterum de
quadam,
loquor,
auctori-
nupserat, sic ait:
Kem novam
et
immo non novam,

tate
sed
si
veterem, quae veteris Testamenti
confirmatur:
reliquerit
secundum virum mulier

illa
recon-
ciliari
voluerit priori, non potest.
Sed haec omnia intelligenda sunt de

recedere noluerit, nec per poenitentiam
vir scienter patitur, consentire videtur.
quae
ab
adullerio
si
peccatum delere; quod
Si
enim
in
adulterio perseverare elegit"*, patronus
turpilu-
dinis et lenocinii
reus maritus habebitur,

Si
nisi
eam
adullerii
facere
ream
voluerit^.
autem a peccalo
recesserit et per poeniten-
liam illud purgaverit, polerit viro reconciliari.
Unde
adulterium
Augustinus':
reconcilielur
Quod
si
tibi
durum
adsit,
videtur,
ul
post
coniux,
fides
non
erit
durum.
Cur enim adhuc deputamus adulteros

esse sanatos
quos
credimus
poenitentia
**
V enim.
lia
^
U D;
quid.
ed.
om.
s.
M.
'^
Ed. est el insipiens, pro
e.
i.
e.
praeelegerit.
D
fn
Opus imperf.
c.
Malth.
hom. 32
fircn
med.
(i),
(PGL
56,
I
S02)
(l.
I,
Ivo,
VII.
Pan.
III
(PL
161,
1281); C. Sicut crudelis
C. 32, q.
lllo).
L 26, 135); Ivo, Decret. p. 8, c. 43; VII. Pan. c. 7 ' Prov. 18, 22. (PL 161, 593, 1280); C. Dixit Dominus (2), ibid. (t. I, 1116). ^ Eplsl. 55 (alias MH) Ad Amandum, w. i (PL 22, 563); cfr. Ilugo, Sum. Sent.
Libro
In Matth. 19, 9 (P
ir.
7, c.
19
(PL
6,
n.
176, 168).
(10),
'
Respic. Deul. 24,

(l.
I,
seq.
"
^
11
Grntian. super
C.
Apud misericordem
161, 630,
ibid.
1117).
Decret. p. 8,
I,
Libro
c.
De adutterinis
VII.
coniuffiis, c.
5 (P L 40, 474);
Ivo,
242;
Pan.
c.
35
(PL
1289); C.
Quod autem
(7), ibid. (L
1117).
LIBER
IV.
DIST.
XXXV. CAP.
nec
difficilis,
IV.
961
post
Idem^:
caelorum
viri
Non
erit lurpis
eliam
per
;
patrata
et piirgata adulteria,
reconciliatio coniugii,
fieri
ubi
claves
regni
non
dubitatur
remissio peccatorum
non ut post
consortium
divorlium adultera
.
revocetur, sed ut post
Christi
adultera non vocetur
Item
Gregorius^:
Debet recipere peccatricem, quae poe-
nitentiam egerit, sed non saepe.
Item
Hermas^:
illa
Si
vir scierit
uxorem suam
in
deiiquisse,
et
"*,
non egerit poenitentiam mulier, sed permanet

et
vivit
fornicatione sua
eius.
cum
vir,
reus erit et particeps peccati poenitentiam

et
Quodsi
reverti,
mulier dimissa
egerit
voluerit ad
egil,
virum
debet recipere peccatricem, quae poenitentiam
sed non saepe .
Cap. IV.
De
illis
qui arUe coniunctionem se polluenint per adulterium.

valeat duci
in
Solet etiam quaeri, an
coniugium
quae prius 341
polluta est per aduiterium.
De hoc
prius polluit
Leo
*
Papa
ait:
Nullus ducat
in
matrimonium, quam
adulterio.
Itein^:
Helatum
est
auribus sanctorum sacerdotum, quenviolasse, et insuper
dam
lum
allerius
uxorem stupro
quod
post
;
moechae iuramensi
dedisse,
legitimi
et
mariti
mortem,
est.
superviveret,
duceret eam
proliibemus
uxorem
et
quod
factum
Tale
ergo
connubium
anathematizamus.
coniugium copulari qui
His aliisque auctoritatibus velantur in

se prius adullerio Fnaculaverunt.
Sed econtia
luo eo, cuin
ug u s t n u s ^ teslatur dicens Denique morquo fuit verum coniiuhium, fieri potest coniugium
^"
.\
342
cum qua
"
praecessit adulleriiim.
*
D om.
V Z
;i(l(l.
in.
''
t)
e converso.
Ibid. c. 9, n.
'
8; Ivo, iJecret. p. 8,
iiivenitiir
I
c.
242;
in
VII.
hni.
c.
37; C.
=*
yon
erit
II
(8),
il/ul.
Non
in
(ircf^ôr.,
sed
se(j.
II.
loco Hcrrnae.
Lilno
Pagtor, maiul;il(
n.
\, c.
(P(j L 2, 920);
eliarii
*
cfr.
Au^misU,
I)e
adnUerin. comugiis,
{'.^),
c. 13,
13 (Pl. 40, 479). Invcnilur
in
C. Si vir sciens
(I), C. 31, 7.
c.
\. De adulteriis
((.
I,
I
aic.
\i\a
lib.
V,
lit.
16
(l.
II,
806j.
Huj,'o,
\
II
Caii.
Nuitus
tr.
(\.
108). IVo
^
et C(|ii(3ntibus,
fJecret.
p. 8, c.
c.
cfr.
Sum.
9
Sent.
13 (P
L 176,
"
105).
I
Ivo,
202;
/V///. c.
(PL
161, 026, 1281).

,'2),
IJbro
(l.
De nupliis
1108).
et
concupisc.
10, n.
II
(PL
ii,
420); C. Deni<iue
ihid.
I,
96!2
LIBKR
IV.
DIST.
XXXVI. CAP.
I.
Iflem^:
Posse
fieri
saiie
licitas
niiptias
ex personis
illicite
coniunclis, honesto placilo subsecpiente, manifestum est.
Sed haec ultima auctoritas de concubinis loquitur, perhibens
"^,
concubinam
posse transire ad
honestum
".
placilum nupliarum,
si
castitatem et fidem servare velit
Prima vero auctoritas

cato poenituerunt
veiite
^
Augustini
morte
^
de
illis
agif^, qui de pec-
et
nihil in
viri
machinati sunt, nec vi-
viro,
si
fidem
adulterae dedit moechus, quod
eam
aliis
in
coniugio
duceret,
superviveret.
Qui
vero haec
^.
faciunt,
praemissis
auctoritatibus
prohibentur copulari
DISTINCTIO XXXVI.
Cap.
I.
De
servts.
Utriun propler exlremam condilionem.

possit fieri separatio.
343
Nunc de conditione videamus, an valeat coniiigium dividere. Ad quod dicimus, quia non negatur ingenua posse nubere
servo; sed
si
nescitur esse servilis conditionis, libere potest dimitti,

eius
'
cum
servitus
fuerit
deprehensa
alterius
secundum illiuP:
acceperit,
et
Si
ingenuus homo
ancillam
si
uxorem
facial;
aestimat
quod ingenua
si
sit,
ipsa femina fuerit postea in servilule detecta,
eam
a servitute
redimere
Si
potest,
si
non
potest,
si
vo-
luerit,
aliam accipiat.
vero ancillam
eam
scierat et collaudaveral,
eam ut legitimam habeat . Item ex eodem'*: Si femina ingenua acceperit servum, sciens, quod servus esset, habeat eum, quia omnes unum patrein
post
"
prohibens.
Ed. conciibinas.
"^
Ed. velint.
"^
ail.
^'
l^
'
poeni-
ientiam. eyerunt.
^ Ed. ei
D mortem.
oin.
Z copulare.
Z om.
De bono
ancillam
176,
coniiuiali, c.
Illtid
15, n.
(3),
(t.
17 (P L 40, 3So); Can.

(l.
I,
cil.
1. Cft-. eiiain
(Jratian.
(jnis
siiper C.
(.3),
vero
ibid.
I,
1109).
^
Gralian., super
Si
14
C. 29, q. 2
1093).
llugo,
c.
Sum.
c.
I,
Sent.
ir.
7, c.
(PL
165); Ivo, Dccret. p. 8,
c.
164; \\. Pan.

*
III (P
L 161, 619, 1274);

52; VI. Pan.
1094).
c.
C. 67 (juis
incjenuns (4), ibid.
Ivo, Decrct. p. 8,
(l.
42
(PL
161, 595, 1252); C. Si femina ingenua (5), ibid.
LIBKR
IV.
DIST.
XXXVI. CAP.
II.
963
habemus
in
caelis,
una
lex erit viro el

inlellifiji,
feminae.
si
Cuin dicilur:
illum ser-
sciens illum servum,
datur
quod
ipso'^.
nescierit
vum
esse,
non cogitur manere cum
Si
enim conditionis do-
lum patitur, non cogitur adhaerere ei cuius fraude decepta est. Si aulem scierit vir conditionem mulieris, vel e converso, non valet eam dimittere^ . Unde Zacharias Papa^: Si quis liber ancillam in matrimonio acceperit, non habeat
^
licentiam dimittere
eam,
;
si
consensu
agit**,
amborum
quibus
^
coniuncti
sunt,
nisi
ob fornicationem
de
illis
allerutrius conditio est nota,
quando coniunguntur.
Cap.
II.
De copula servi
et
ancillae diversorum (lomirtorum.
Quaeritur eliam,
inter eos
^'
si
servus unius ancillam alterius acceperit, 344
an
sil
coniugium ^.
stalutum
^
De hoc
dirimant,
ita
est:
^
Dictum
est
nobis,
quod quidam
praesumtione
legitima servorum
matrimonia
potestativa
quadam
non
attendentes
ilhuP: Quod^"^
esl,
Deus coniunxit, homo

servorum non
in
non
gio
separet.
Cnde nobis visum

si
ut coniugia
di-
rimantur, etiam
diversos dominos habeant;
sed
uno coniuillis
permanentes,
est,
dominis
legalis
serviant
suis.
fuit
Et
et
hoc
in
obser-
vandum
nuriim
.
ubi
coniunclio
per voluntatem
domi-
Atlende
luiilatem
finem
huius capiluli, ubi videtur innui,

inter
praeter vo-
dominorum
vel
si
servum
el
ancillam non posse conlrahi
coniugium,
contrahitur, non esse ralum.

videtur,
inter
yiiibusflam
tainen
eos
posse
fieri
coniugium,
dominis
'
iguoranlibus.
**
D adhnenre
'
ei,
pro m.
c.
i.
Kd. el
:
VZ
habet.
Ld. dimittendi.
f
D
Z
ait.
Krf.
'*
({uorum; scd annouil
Alii,
(îiihus.
iidd.
enim.
coninijia.
V Z
ii
quos.
'
Z udd. etiam.
'
Gralian. snpcr C. Cuius rei

liber (2), ibld.
Ifil,
(t.
I,
(fi). '
'''>fl
Ivo, Decret.
p.
I,
p.
8, c.
53; C. Si
c.
(juis
1093).
|^
Ijccret.
(l.
K,
c.
167; VI. nan.

'
iO
(PL
r,i9,
1252); C. Dictum, est

<il.
'
(H), ihid.
0.
1095).
llugo, loc.
cil.;
Ivo, loc. cil.; C.
.Matlh.
19,
964
LIBI.H
IV.
DIST.
XXXVI. CAP.
III.
KT
IV.
CaI'.
III.
De
345
viro, qiii se facit
servum, lU divii/atur ah uxore.

si
lllud
peril,
cerlt,
eliam nolaiKlimi, qiiod

ille,
nmlier
virnm libernm acce-
et
nt
causam
praeslet dissidii, se alicnins

illa
servum
fe-
nec uxorem dimillere, nec
ol)
vinculum coningii
in ser-
vilutem redigi poterit^.
Unde
illud^:
Perlatnm est ad sanclam Synodum, quod quiposl
clam ingenuus ingenuam acceperit uxorem, et
filiornm
feceril.
[iro-
creationem, occasione divortii, cuiusdam sese servum
Ctrnm
etiam
mnlierem
servilnli
necessario
snbiici
leriere
debeat,
et
si
lenneril,
an
illa
debeat, quaesilum
esl.
Indicalnm
est,
nxorem miin ser-
nime debere
vitntem
ceril,
^.
dimitti,
non tamen ob
ill(^
Cliristi
legem mulierem
redigi,
dum
non ex consensn coningis servnm se
fe-
quem libernm
ipsa
marilnm acceperal
Cap.
IV.
De aetale contrahentiurn.
346
Hoc etiam
annos
et
sciendnm
est
^,
qnod
[)\wv\
anle
(pialuordecim
puellae ante
dnodecim secundnm
leges malrimoiiinm inire

inierint,
nequennl.
rari
Quodsi anle praedicta tempora copnlam
sepa''.
possnnt, qnamvis volunlale et assensu parenlnm inncli sint

in
Qni vero
pueritia copnlati. post annos pnbertatis nolnnl se

in
re-
liiKjnere, sed
coninnctione
permanere, iam
^
ex
boc
etliciunlnr
coniuges, et deinceps nequeunt separari
Item'^*:
solo
Sponsalia ante septenninm conlrabi non possnnt:

polest.
nisi
enim consensn contrabnntnr, qni inlervenire non

.
ab alterutra parle inlelligatnr (piod inler eos agilnr
Dno
illa
exsecnli sninus cnin aliorum (|uornn(lam

solvi
adieclione,
necess(*
(\<t.
quibus coniugium
potest, nec
lamen
solvi
semper
''
add. debere.
''
oin.
Hd. fuerint.
l)
oiii.
'
Ciralinn.,
('.
super C.
VI.
Cnim
7,
c.
vei
(6),
ibid.
(l.
I,
1094).
Ivo,
Decret.
p.
^
8,
212;
Pmi.
tr.
c.
99 (P L 161, 62S,
15
12G5);
166).
Perlntum
*
est (7), ibid.
Iliigo,
Siiin. Sent.
(t.
1,
(P
I.
176.
Gralian.
(4),
C.
30, q. 2,
Inlrodiicl.
1099);
IV,
cfr.
C. Lilterns
(i.
II,
tuac frnternitati
X. De desponsnl.
impuberum
libr.
lit.
673).
LIBKR
IV.
DIST.
XXXVH.
CAl.
I.
965
DISTIXCTIO XXXVII.
Cap.
l.
In quibus o?'dinibus nequeat contrahi matrimonium.
Nunc de
aliis,
quae personas
ordine
illegitimas'^ penitus faciunl,

^.
ad- 347
dendum
trahi
est et
primum de
et
si
Sunt igitur quidam ordines,

coniugium,
in
quibus nullatenus potest confit
intercesserit copula,
divortium, ut sacer-
dotium, diaconatus
tiri
et subdiaconatus.
In aliis
vero permiltitur sorvel
coniugium,
nisi
religionis
habitum sumserint^,
volum con-
tinentiae fecerinl.
Unde Leo Papa"*^:

acolythos,
si
Clericos,
lectores,
ostiarios, exorcistas,
et
extra votuni
et
habilum inveniuntur
Ecclesia
continentiam
permiltit,
profiteri nolunt,
uxorem ducere virginem

^
Romana
non
viduam,
rion
repudiatam; quia deinceps nec ad subdiaconalaicus

. Placuit
lum provehi poterunt, nec

vel
uxorem
sortitus
non-virginem,
bigamus ad clei'icatum
Item
si
ex Carthaginensi Cojiciiio^:
episcopos, pres-
byteros, diaconos, subdiaconos^ etiam ab uxoribus abslinere; quod
non
fecerinl, eliam
ab ecclesiastico removeanlur
^ .
oflicio;
celeros
vero clericos ad hoc non cogi

Ujin
Leo''^:
et
Lex continentiae eadem

'
est
ministris allaris,
vel
quae episcopis
licile
presbyteris; qui
uxores ducere potuerunt; sed
cum cum
essent
laici,
iectores,
ad praedictos pervenerunt
gradus, roepit eis non licere quod licuit.
Item m^ scxla Synodo'^:

^
"
[)
Si
quis eorun) qui ad clerum ac-
lefjilimdn.
'^
Verba
orn.
Muiic... ortline, cd.
ponit
f
iii
fino disl.
'^
prnmMhMitis.
sasceperinl
I)
lul. et \
IJ
vel.
otn.
Itn
U; ed.
coijit.
VA. el
add. Pttpd.
U add. etimn.
V Z
ed-.
Ivo,
III.
I'(iit. r.
107 d' L
III.
Uil,
c.
:;;{);
C.
Serlntim (U),
101,
li:>:i);
dist. ;}2
(t.
I,
121).
(i:i),
Sc-ll.
qninto
I,
c.
3;
Ivo,
'
Vnn.
IO:i
(I I.
C.
IHncait
3;
I,
ibid.
111.
(l.
120)
Kpist.
U;? (nlias 2)
Ad
Hustir.
Snrbnn.
(10),
inrjiiisit.
:{l
Ivo,
/V/n. c.
III.
9o (l'L Hil, 1152); C. Lex cimtineutine

('.
dist.
(l.
(l
113).
1
Ivo,
htn.
102 (Pl. Hil,
M.'>3); C. Si qnis
eorum
(7), disi.
32
I,
!.)).
9i\(')
LIRKIt
IV.
DIST.
XXXVII. CAP.
II.
cediinl,
volneril nnpliali
lege mnlieri
copnlari,
hoc anle
ordineiu
subdiaconatus faciat")).
Cap.
II.
De inlerfeciorihus suaruni coniuguni.

348
ilis
adiiciendum est de
occisoribus
quibus
iNicolaus
"^
scribil"*:
suarum coniugnm de interfeclores suarum coningum

''
;
sine iudicio,
cum non
addis
adulterarum,
vel
aliquid
huiusmodi,
^
quid aliud babendi
siint
quam homicidae? Ac
per hoc ad
poeni-
lentiam redigendi; qnibus penitus denegalur coningium.

Hic
videlur
Nicolaus
permittere maritis pro adullerio vel
alio
huiusmodi uxores snas inlerficere; sed ecclesiastica disciplina

gladio,
spirituali
non materiali, criminosos

Inter
feriri
^'
iubet^.
Unde idem Nicolaus^^:

studuit,
liceat
si
haec vestra Sanctitas addere
cuius uxor adnlterinm perpelraverit, ulrum marito eius

"
secundum mundanam
Ilic.
legem interficere? Sed sancta Dei Ecnolulas,

diias
"
ed. addit
in
ti'es
saqiientes
priores
in
texlu,
teriiani
in
lexlu, lertiam
nola.
tertiam
om.;
BC
U V has omnes om.; Z habet duas priores in pleno habent omnes tres in margine; D in nola coMaterali.
texlu,
Calixtus Papa:
cubinas habere
seu
Presbyieris, diaconibus, subdiaconibus et monacliis con-
malrimoniimi
contrahere
penitus
inlerdicimus
coniracta
quoqne matrimonia ab huiusmodi personis disiungi, et peisonas ad poeniieniiam debere redigi, iuxta sacrorum canonum detinitionem iudicamus . [Can. Prcshyteris (S),
d.
27
(t.
I,
100)].
Gregorius:
nisi
Nulium
facere
subdiaconum episcopi praesumnnl.

approbala
.
nisi
qui
se caste victuriim promisorii; quia nullus debcl ad minisiorium altaris accedere,

cuiiis
castitas
ante
susceplum ministerium
fiiorit
I.
Ke{;esl.
indict. 9, opist.
44 (alias 42)
Ad Petrum subdiacomm
iil
ii
fP
L 77, 306)*;
C.
Nullum
et
facere
(l),
dist.
28
(t.
I,
100)].
Innocentius
careant.
II:
DecroN imiis,
qiii
in
ordino
ot
siibdiaconatus
occlesiaslico
su-
pra iixorcs duxerint, aut conciibinas habuerint,
ollicio
bonolicio
S.
Cum
esse
onim
ot
c.
ipsi
templiim
Dei,
vasa
Domini,
et
sacrarium
Spirilus
debeant
dici,
indignum
161,
^
ost oos
cubilibus
immundiliis deservire .
(2),
[Ivo, S\\\.Pan.
*
142 (P L
1162); C.
Decernimus
^
ibid.
(t.
I,
101)].
interfecloribus.
Kd. add. Papa.

f V om. Alii, humanam.
^
ait; ed. add. Radulplio

^
Jiituricensi archiepiscopo.
Ld. ferire.
add. Albino
episcopo.
''
Lrf.
annoiat:
Ivo, Decret.
p.
(|.
8, c.
125; VII. Pan.

I,
c.
'^
15 (P L
161, 610, 1283); C. inter-
fectores (5), C. 33, Decret. p. 8,

itiid.
(t.
I,
(l.
1152).
c.
Gratian. super
161, 610,
hunc can.
Ivo,
(6),
c.
124;
VII.
Pan.
14 (P L
1281); C. Inter haec
1152).
LiBKR
clesia
nisi
IV.
DIST.
XXXVIII. CAP.
1.
ET
IT.
967
nunqiiaQi mundanis conslringitur legibus, gladium non habet

.
spiritualem
Item
et sine
Pius Papa^:
Quicumque propriam uxorem absque

si
lege
causa interfecerit aliamque duxerit, armis depositis, publi-
cam
agat poenitentiam; et
contumax
extiterit,
anathematizetur,
usquequo consentiat.
DISTINCTIO XXXVlll.
Cap.
I.
De
Niinc de volo inspiciamus.
missionis spontaneae
fieri
^
votis.
Votum
et
est lestificatio
quaedam
pro- 349
,
^
quae Deo
et
de his quae Dei sunt, proprie

sunt.
debet. Sunt
tamen
vola stultorum, quae frangenda
Cap.
11.
De volorum
Sciendum vero
"^,
(lifferenlia.
**
quod votnm
et
^
aliud
commune
omnes
vel
est,
aliud sin- 350
gulare: comnuine, ul illud quod in baptismo
faciunt,
spondent reniintiare diabolo
pompis eius;
singulare,
ut
cum cum
aliquis sponte promittit servare virginitatem
continenliam, vel
aliqnid hniusnjodi.
Ilem singiilare votiim aliud
est
privatum, aliud solemne;

^
pri-
valum
factum
est
^.
in
abscoiidito faclum; solemne
in
coiispectu
est
Ecclesiae
Ilem privatiim
votnm
si
violatur,
peccatum
mortale;
solemrie vero violare, peccatum et scandalum est.

Qiii
privatiim faciunt votiim continentiae,

(jiiia
matrimonium contrasi
351
here non d(;bent,
contrahendo
(jiiia
''
mortaliter peccant;
iion
tamen
occulle
conlraxerinl, non separeiitiir,
[^robari
[)()test ()iiod
actum
est.
Qui enim
'
solcmniter vovent, nullatenus coniiigiiim inire'^
qiieunt; quibus non solum niibere, sed et velle damnabile est.

"
U
et
puhlice.
f E(j.
n pnim.
rero.
I)
^'
<^
l)
c.st.
'^
VA. volonnn.
^
'L
^*
jidd.
omnihus.
*
mUi.
*
orn.
f.
I.
ndd. vinirimowium.
Ed.
*
VZ
vero.
p.
'
contraliere.
Ivo, Decrrl
(l.
I,
10,
100
(!'
L Hil,
(JOo);
<
C. (Juicnj/Kiur
pntiiriam
(7),
ibid. c.
.3
1152).
Pro hoc
et
se(iiieniilius
fr-.
Hiigo,
II.
De Sacram.
p. i2,
(PL
176, r,2l).
968
LIBER
IV.
DlvST.
XXXVlil. CAP.
II.
Dnde Augustinus^:
nali
In
coniugali vinculo,
in
si
pudicitia seret virgi-
vatur, dainnatio non liinetur; sed

excellentia
virtus
viduali
continentia
muneris amplioris expetitur; qua expetita

velle danuiabile
et electa et
si
voto ohlata, iam non solum capessere nuplias, sed etiam,
non nubant", nubere

vel
^ ^
esl.
<(
Voventibus
enim
virginitatem
bile
viduilatem non solum nubere, sed et velle damna-
est
Quod Apostolus^
tlores
^
oslendit,
Timotbeo scribens: Adolrscenin

in
in
viduas devila; ciim enim luxiwialae fuerint,

id
Chrisio
deliciis
nubere volunl,
egerint
est,
cum
post
votum
sed
continentiae
vitam,
non dico
sit
niibunt,
nubere
sit,
volunt
Christo,
quasi tnnc non

benles
peccatum. Sed quod

et
ostendit subdens:
Ha-
damnationem;
etsi
quare, subdit: quia
primam
iit
fidem ir-
ritam fecerunt,
quae a proposito
niipliae,
tales,
non nubendo, tamen volendo;

apparet esse
voluiilatem,
cecidit,
damnatam,
propositi
sive
sequanlnr
dainiiintiir
id
sive
non.
Damnatur
enim
fraus;
qiiia
vel
in
continenliae
Hdem primain
irrilam feceriinl,
in
est
vo"^.
tiim,
Si
voto violalo lidem, qiiain
baplismo professae simt

si
aiilem
pro
voluntate nubendi damnantur, constat,
eam
ef-
fectui
mancipaverint,
revocandum
id
esse
in
irritum,
easque ar-
cendas redire ad propositum.
Unde Gregorius^:
tatis,
Vîduas a
proposito recedenles
te
vidui-
super quibns nos consuluisti, credo

convertantur,
olim
^'
nosse a sancto
et
Paulo,
liini-
nisi
esse
et a
dainnatas;
qiias
nos
apostolica
auctoritate
damnandas^
arcendas
"
communione
coeperunt
',
fidelium
alque a
obedianl
aiit
nibus ecclesiae
episcopis, et
fore
censemus, usqiieiiuo
invile
suis
ad
l)oiium,
quod
voliintarie
reverlantur
^ .
"
Ed. el
V B
f)
nnhdtur.
om.
vov(')itil)HS...
cst,
(Hi;h'
''
Ii;iI)o(
in
nKugine.
V omnino.
^
^ U D adulescentes. V om. quas... damnandas.
add. intellige.
''
lid.
'
rennt.
Z add.
(ivod.
per-
ceperunt.
U redeant.
l)e
bono
viduilalis, c. 9, n. 12 (P
L 40, 437); Hugo,
II.
De S'icram.
I,
'^
I
p.
II,
c.
2
(t.
12
(PL
812).
176. 501); C. iMuptiarum txwujn (41). C. 27, q.

Ir.
(l.
I,
1060).
t
Uugo, Sum.Sent.
I,
7,
5,
c.
10
II
c.
(PL
12.
i
176,
*
163); C. yoventibus (2), C.

Ilugo. loc.
161,
cil
17, q.
I.
Tim.
III.
cl
(P L
176,
162);
Ivo,
Decret. p. 7,
silo
(2),
c.
63;
I
Pan.
I,
20
(PL
:m,
II7S); C. Viduas n propo-
C.
27, q.
(l.
10
'.7).
LIBKR
IV.
DIST.
XXXVlll. CAP.
velalis,
""
II.
969
De
virginitDus auteai
I
non
si
deviaverint, a praedeces^
:
sore nostro
nn ocen
o taliter
tectae,
decretum habemus
in
Hae quae,
necdum sacro velamine

se
tamen
virginali proposilo
semper
si
simulaverunt permanere,
licet
velatae
non
fuerint,
tamen,
nupserint, aliquo tempore his agenda poenitentia est, quia sponsio
earum
fidei
tatio,
Domino
tenebatur.
Si
enim
inler
homines
magis
solet
ista
bonae
pollici-
contraclus
nulla
ratione dissolvi,
quanlo
quam cum Deo pepigit, solvi sine vindicta non poterit? Item ^: Si virgines nondum velatae taliler publica poenipuniuntur, et a coetu fidelium usque ad satisfactionem exclu-
tentia
duntur,
quanlo
magis
viduae,
quae perfectioris
religionis
aetatis
^,
et
et
matudeinde
iiobis
rioris consilii existiint, et
habitum
assumserunt
apostalaverunt atque ad priorem vomitum sunt reversae ^ a

et
ab omnibus
fidelibus a liminibus ecclesiae

et
et a coetu
fidelium
usque ad satisfactionem sunt eliniinandae
carceribus tradendae.
Ex
his apparet,
virgines vel viduas voto continentiae astriclas,
sive fuerint velalae, sive non, nullatenus
coniugium
esl,
sortiri
posse.
Quod
itidem
de omnibus intelligendum
qui continentiam vofit
verunt: quod enim ante erat licitum, post votum
illicitum.
Non
duis el
est hic
^*
praetermitlendum, quod
Innocentius
spiritualiter
^
de
visi
352
puellis decrevit*:
Quae Christo
nubunt,
poslea publice nupserint, non eas admittendas esse

tiam, nisi hi quibus se
ad
poeniten-
iunxerant^ de mundo
recesserint. Si
enim
de hominibus^ haec ralio custoditur, ut quaecumque, vivente viro,

alteri ^
nupseril, adultera habeaiur, nec
ei
agendae poenitenliae
li-
centia concedatur, nisi
unus de
his fuerit defiinclus,

^
quanto magis
de
et
illa
lenenda
est,
quae ante se
non
immortali Sponso coniunxerat,

.
post'' ad
liumanas nuplias transmigravit

soliim
Altende, quod
coniugium talibus negare

Sed non
ita
videtur,
est,
sed
eliam
locum
poenitenliae.
inlelligendum
ut
aliquando excludantur a [ioenitentia, quae digne poenilentiam agere
E(l.
ei
V B
^
Idlc.
'>
Z sumsernnt.
c
l'A.
y D
videlicef.
''
^
*
U om.
'
oni.
U coniunxeraiU.
omnihiis.
alii.
D om.
K(J.
add. hoc.
Ibid.
'
11<'15'(>
lt>c.
cil.
;
''
Ibid.
% 2.
p.
''
Kcspic.
12
C.
((' I.
II.
Pelr.
2,
22.
tibi
Hiij,'o,
Sum.
I
Senl.
Ivo,
loc ciL
p.
II.
Dr Sacnim.
c.
II,
(.
170,
.'iO.J),
el s(|ueniia;
Deciel.
7,
17
fp
Mil,
519);
Quae
Cliristo (10),
27,
i\
fi.
I,
lOil;.
970
volunl; sed
incesli
illae
LlBKh
IV.
DIST.
XXXVIIl.
CAP.
III.
non
siinl aclmillendae
ad
poenitenliam,
quae ab
liabitum
*,
copula discedere noluerinl; quia post religionis propositum
non
[)ott'st
Deo
per poenitentiam
".
reconciliari
quae
cui
se
ad
suae professionis redire neglexerit

ei
Tunc
ille
iunxerat
defunctus
erit,
cum ab
eius
illicitis
amplexibus
baec
penilus
recesserit.
Cum
igitur dicilur, eas
non esse admitlendas ad poeni-
tentiam, nisi bi quibus se iunxerant, recesserint de
mundo, subauet defun-
diendum
guntur,
est eis:
tunc enim eis
viri
de
mundo recedunt
alieiiant.
cum ab eorum concupiscentia istae se Quem sensum subdita similitudo declarat
et conlirmal.
Cum
vir et
mulier legitime coniuncti
sunt,
constat, alterum,
altero vivenle, ad aliam non posse transire copulam, alioquin ailul-
terium committit; de quo
Clemens
**
Papa''^ ail:
Quid
in
omnipoenis
bus peccatis est aduUerio

tenet
gravius? Secundum namque

illi
iii
locum,
quem primum
babent qui aberrant a Deo.(ira-
vissime igitur peccant adulleri, graviter tornicarii, sed cunctis bis
gravius
incestuosi,
quos omnes Iranscendunt contra
naturam de-
linquentes^.
malum vincit fornicationem, vincitur autem ab incestu: peius enim est cum malre quam cum aliena^ uxore dormire. Sed horum omnium pessimum est quod corilra naturam (it, ut si vir membro mulieris, iion ad boc conUnde
Adulterii
Augustinus^:
cesso, ulatur;
fit^
in
boc exsecrabiliter
fit ^
in
meretrice, sed exsecrabilius
uxore.
Cap.
III.
De
353
llic
illis
qui posl longani caplivitateni redeunt.

illis
quaeritur de
'',
feminis,
quae putantes viros suos

^"
inleli-
remptos
in
captivitate, vel
ab iniqua' dominatione
transierunt,
si
illi
nunquam
berandos,
in
aliorum coniugia
^
qui
putabantur
^
noluerit.
^
VA.
^
''
et
coniun.rerat.
^
"
Z om.
uiu.
VD
alin.
U om.
Z om.
Kd. add. vel.
aliqua intqua;
V aliqun; Z
'
oin. nb.
LvW damnatione; sed unnolat:
Alii,
dominatione.
Ivo, Decret. p. S, c. 91);

(t.
1,
VII.
Pan.
c.
21
^
(PL
161, 604, 128:i); C.
Quid
in
oninibus (16), C. 32, q. 7
1144).
^
Ciralian, siiper C.
(Juemadmodum
non
recte (10), ibid.

c.
(i.
I,
1142).
ii.
Senlentia esl Auguslini ex libro l)e hono

40, 379, 382), sed verba sunl ex Ivone,
coniugali,
Decret.
|).
S,
1
n.
8;
o.
II,
12 (P
\\ c.
10 (P
L 161, 6S6); C. Adutterii
matum
(II), ibid.
(l.
I,
13).
LIBER
periisse,
IV.
DIST.
XXXVIII. CAP.
III.
971
reiiieaverinl
sint,
",
iitrum eis reddi debeant, et an secundi for-
nicarii
et ipsae
reae
"^
adiillerii.
De hoc I.eo Papa

stilitas
ait:
Necesse
est,
ut
legitimarum foe-
dera nuptiarum redintegranda credamus,

inlulit,
et
remolis his
quae hoNec tamen

assumsit.
cuique
id
legitime
reformetur, quod intulil; procu-
randumque
est,
ut recipiat quisque quod

et
proprium
pervasor
est.
'^
culpabiiis iudicetur
quasi
alieni
iuris
habeatur qui
personam eius
Sic
mariti,
qui iam non esse aestimabatur,

eos, qui
in
enim muUa, quae ad

in
caplivitateju ducti sunt, peret
linebant ^
stitiae
est,
ius
alienum transire potuerunt;
tamen plenae
si
iu-
ut,
eisdem reversis, reformenlur. Ideoque,

reversi, ita in dileclioiie
viri,
post
longam captivitatem
St et inculpabile
suarum coniugum
intulit,
ila
per^
severant, ut eas cupiant in
suum
redire consortium, dimittendum

et
iudicandum quod necessitas

Sin
restituen-
diim quod fides
poscit.
autem aliquae mulieres
posteriorum
le-
virorum amore sunt captae, ut malint his cohaerere quam ad
gilimum
siastica
transire
consortium, merilo sunt notandae,
ita
ut eccle-
communione
privenlur, quae de re excusabili contaminain
tionem criminis elegerunt. Redeant ergo
suum slatum
coniugia,
quia, sicut mulieres, quae ad viros suos reverti
noluerint, impiae
sunt habendae,
ita
illae
quae redeunt, merito sunt laudandae.

taliter
Ex
his ostenditur, illos qui
iunguntur, ut credant virum
interemptum,
per
ignorantiam
aliquam
esse
excusationem
legilimam,
habere de
peccalo; et tantum
primam copulam
si
non
secun-
dam; veniam tamen habere,

Sed
si
careat opprobrio malae

in
voluntatis.
quis,
relicla
uxore
^\
patria sua
in
longinquam
di-
354.
abiens regionem, aliam ducat

millere
velit,
deinde
[:)oenitentia
ductus eam
asserens, se aiiam habuisse, quae vivit, nec Ecclesia

ille
perrnittal,
quae quod
sit
asserit ignorat;
quaeritur, an
in
liac se-
cunda copula
Sane
excusari
dici
[)er
coniugium.
potest,
non
î^^â
coniugium,
et
mulierem de crimine
admisisse
'.
ignoranliam,
virum
autem
adulterium
'*
Krf. redierint;
sed amiolnl:
sic.
''
Alii,
remeaverint.
li
*
"
Iid.
I)
el
I)
forniaUi.
f
l)
Kd. ei
V B
^
IJ
add.
I)
'^
persnasor ;
.idd.
invasor.
*
om.
oniit-
lendum.
orii.
!>!.
u.rornn.
l)
C07nmisissr.
'
Kpisl.
ir.
159, (alias
.
\2'J)
Ad
Sicetam,
(I'l.
p,
o^, 113(i); rfr.

c.
Ilii^nj,
Snm.
cl
Sent.
(lL
7,
9 (FM.
176,
16l)j Ivo, IJfcret.
S,
2ii,
(|.
VI.
I
rnn.
el
r.
(l.
S7
I,
SH
Mil,
f,:{7,
126.1); C.
Cnm
jirr
hellicnm (\), C. 3i,
I2:ili).
97^
MBKR
IV.
DIST.
XXXIX. CAP.
1.
Sed ex quo, ad priniam redire volens nec valens, cogitur Ecclesiae

disciplina hanc tenere,
iiicipit
excnsari per obedientiam et liniorem
de hoc, quod
poscenli
inulieri
sic
debilum
aliis
reddit, a
qua
i[)se
^"
nunest
quam
poscere debet. Et
de
huiusmodi senliendum
DISTINCTIO XXXJX.
Cap.
I.
De
355
(lispari cullu.
Post haec de dispari cultu
videndum
est.
Haec esl enim
iina
de causis, quibus personae illegitimae fiunt ad contrahendum
ma-
Irimonium
^.
Non enim
viros
infideles
licel
Christiano cuin genlili

veteri
vel
hulaea inire coniuest,
gium, quia eliam
in
Teslamemento
prohibitum
fideles
ducere
uxores,
Domino dicente^: Non accipies

filiis
uxores de filiabus alienigenarum
luis,
ne
traducant eos
post deos suos. hixta hoc Domini praeceptum ludaeorum coniugia
cum
alienigenis inita Ksdras
separavit.
Hoc
idem etiam
in
novo
Teslamento servalur.
Unde
iubel
Augustinus^:
Ne
ducat
nubat
femina,
Id
nisi
suae
ut
reli-
gionis viro, vel ne vir talem
uxorem.
enim,
dicis,
Dominus, docet
.
Apostolus^, utrumque
praecipit
Tesia-
mentum
Ilem
(iliam
Ambrosius^^:
haerelicam,
et
Cave, Christiane, gentili

vel
vel
ludaeo
alienige-
luam tradere; cave, ne ludaeam

id
gentilem
fide
vel
nam,
est
omnem
alienam a
tua
'^
uxorem
accersias
tibi .
"
U sciendion.
Lege.
<^
ndd. in lihro de Patriarchis.
i)
oiii.
IHc casiis sumlus est
ex Ilupfone,
Snm.
IfiO).
Sent. loc.
*
-^
cii.
llaec falsa socsl
lutio .Magislri, poslea
communiler leprobala
ir.
^"
fuil.
Hoc (apilulum sumlum

Exod. 3i, 16: Deut.
c.
ex llugone,
*
I.
Esdr.
Snm. 10, M.
Senl.
7, c.
I
8 (PL 176,
1)"
7, 3.
Libro
101
coniugiis (idnllerinis,
21, n. 2o (P L
i\.
iO,
465); Ivo, VI. Pan.

(I.
I,
c.
II.
(P L 161,
1270); C. Sic enim (9), C. 2^,

'
I,
^ 6
I08o).
Cor. 6,
U.
(l.
I,
Libro
De Abraliam,
c.
9,
n.
Si
PL
U,
451); C. Cave (16), ibid.
1088).
LIBER
IV.
DIST.
XXXIX. CAP.
II-III.
973
Item
Christiano
^-
Si
quis ludaeae, sive Chrisliana ludaeo, sive ludaea

consortio
carnah
misceatur,
"
quicumque tantum
segregetur
.
nefas
admiserit, a christiano coetu penitus
Ex
gium ab
his aliisque pUiribus
apparet, non posse contrahi coniu-
his qui sunt diversae rehgionis et fidei.
Cap.
II-III
'.
De
Huic
coniiiyio fidelis
^
el
infidelis et
diiorum inpdelium.
^
autem videtur obviare
quod Apostolus
ait
de im- 356
paribus coniugiis: Ego dico, non
uxorem
Sed
infidelem, et liaec
;
Dominus: Si quis frater hahet consentit habitare cum illo, non dietc.
miltat illam
et
si qua.
mulier,
ahud hoc
Ibi
esse,
ahud
iUud,
evidenter
ostendit
et
Augu-
stinus^.
enim agitur de
eis
'^
ihis coniugiis
fidehum
et
infidehum,
quae contrahuntur ab
in
dispari religione
ihis qui
fide
manentibus.
Apostolus
fuerunt,
vero agit
de
unius eiusdemque infidehtatis
quando
coniuncti
sunt
sed
cum
venisset
?
Evangehum,
Ecce coniuges
nulla
alter sine altera credidit.
Inlelligisne quid
dicam
Allende, ut
rem ipsam
quae
diligentius
explanem.
duo unius
infidelitatis
fuerunt,
perlineat
quando coniuncti sunt;

ad
illud
de
his quaestio est,
praeceptum
infideli
^
veteris et
novi Testamenti,
quo prohibetur
fidelis
cum
copulare coninfideles;
tales
iugium.
lain
sunt coniuges, et
ambo adhuc
ita
sunt
sunl adhuc, quales coniuncti sunt. Venitque Evangelii praedicator,

credidit eoruin
unus
*
vel
una, sed
ut infidelis ut
fidelis
iiibet,
cum
fideli
habi-
lare consenliat; non

laliler
iubel
.
Dominus,
infidelem
dimitlat
dimittat,
coniunclum
si
Nec
Apostolus
ul non
sed consulit, ul,
quis aliter agal, non

''
sit
transgressor, sicut et
',
de
virginibus
consulit
possil
Monet
ergo
quod
esl
lucrandi
occasio,
cmn
UZ;
rc
ail,
licito
relirKjuere, sed
non expedit''.
Tunc
conkuic.
" lla
ed. protiiius.
q.v.
'J
''
VA. add. Ifstimoniis.

7 iininnliir.
''
nexion(*m,
f
I)
2 el 3, (H infrn
[iro
ci
I)
'^
D
'
hoc.
Oh lexlus ' D add.

?//.
tjiitxjiie
r.
n.
orii
ail.
U add.
'
(\.
Si quif iHflairar (\1), ibid.

II.
(l.
I,
^'
10')).
Aiit,'iisl.,
\.
I.
Cor. 7, 12.
Loc.
cil.
Aiig
\i\,
ihid.
2<J,
.3
cl can. cii.
12.'i2)
'*'
'.;
7.
I
I)c
snrm. Domini
c.
in iniiufr,
c.
II.
4i (lL
4,
l.iliio
I.
l)r rouiiif/iis
adultninis,
(8)
13, n.
I,
U
28
(l'l.
40,
.W);
Ivo, VI. l'an. c. 100 (P

II.
Mil, l2Gfi); C.
lam nunc
iljid. (t.
1082).
LOMBARDCS.
974
eniin
LIBER
IV.
DIST.
XXXIX. GAP.
est,
II-III.
non expedil
id "
qiiotl
aliis
liciliiin
qnando permittilnr qnisalntis,
dein, sed
nsus ipsius
aflert
impedimentum
sicnt dis-
cessio fidelis ab infideli,

illo
non
est iniusta;
qnam non prohibet Dominns, quia coram sed Apostolns, ne ^ fiat, consilio caritatis
necessitate
snadel, ut
silii
nemo
in
ea re inssionis
^
leneatur,
sed con-
volnntate libere faciat
.
^
Ex
bis monstratur, etiam
inter infideles
coninginm
Domini,
esse, et
consilinm
Apostoli non obviare

inngi infideli, et
si
praeceplp
qno
inbet,
fidelem nou
coniuncti fnerrnt, separari. Legilnr
enim,
qnod
Ksdras
propiieta,
immo Dominus
per
enm,
iussil
Israelilis
uxores dimiltere alienlgenas, per qnas ibant ad deos alienos,

per maritos acquirebantnr Deo. Recte hoc praecepit'', quia
non
illae
uxorem alienigenam ducerel. Merito ergo qiias duxerant Domino prohibente, Domino iubente dimisernnl^; quia, ut ait Ambrosius^, non est imputandnm ^
per Moysen iusserat Dominus, ne quis
matrimoninm qnod extra

scitnr,
Dei
decretnm factnm est; sed cum cognofidelis
emendandum
ait
^,
ut
s
t
i
qnando
n u s
*
:
infideli
copulatnr .
Sed nl
A ugu
Cum
coepisset gentibus Kvange-
linm praedicari, iam coniunctos genliles genlilibus comperit coningibns^, ex qnibus

(idelis
si
non ambo crederent, sed unus

habilare'^; nec
^"
vel una, et in-
cum
fidelis
fideli
'
consenliret
prohiberi
ideo
'
Domino
ho-
debnit
beri,
infidelem dimittere, nec
inberi:
non prohi-
quia
iustitia
permitlit a fornicante discedere; et infidelis

in
minis fornicatio est maior
corde, nec vera eius pudicitia

(jiiod
*'*
cum
coniuge
est
^,
dici "
polest, quia
(idelis
omne
non
esl
ex
fide,
peccatum
infideli
qnamvis
veram habeat pudicitiam, eliam cum

gentiles
coniuge, qna(^ non hnbet veram; ideo autein nec
inberi, qnia
nec
Lilici-
contra inssionem Domini
fuernnl
ambo
coniuncti
(ilum ergo erat per iuslitiam
(ideli
infidelem
dimittere;
^
sed
.
lum non
^
'
erat faciendnm propter liberam benevolentiam

*
D om.
putnndum.
Alii,
D
f
\it.
'"
Z om.;
^
ed.
et.
'^
Z add. etiam Deus.

^
Kd.
7.C add.
est.
'
add. copulari.
"'
D
"
coliabilarc.
Krf.
V add. etiam.
*
dici.
vel.
item.
V ndd.
esse.
iluci;
sed aniiolal:
'
Ibid.
('.
1S, n. 22. Kosdern locos Aiigiislini alTLTl Glos.sa ad

-
I.
C.or.
7,
12,
apud
7,
n.
Lyiaiuiin.
Angiist., loc.
cit. c.
IH,
n. 20*.
((.
I,
Comment.
*
liic
in
I.
ad Cor.
c.
15
20.
(PL
17, 219);
^
C. 2,
23.
(|.
inlmdiiclio
Anir.,
ibid.
108i).
Loc.
cil.
18,
Uoin.
1,
c.
"
(I>
c.
20, n. 24;
cl
itiacced.
{l.
I,
locns
1084).
apiid Ivon., VI. Pau.
101
ir>l,
I2G7); C. Sic enim (9), ibid. ^ 5
LIBER
IV.
DIST.
XXXIX. CAP.
IV.
975
esse, et
Evidenter apparet, et inter infideles
coniugium
Apo-
stolum
sentit;
de
illis
agere,
qui
in
infidelitate
coniuncti
fuerunt, et
post alter ad fidem conversus est,

liunc
non dimittere
fideli
cum quo infidelis habitare conconsulit Apostolus, quia forte
per fidelem salvabitur
infidelis.
[Cap.
nicatio,
si
III].
Potest
tamen
licite
dimittere, quia in infideli est for- 357
non corporis, tamen mentis.
Causam enim
et
fornicationis
in-
Dominus'' excepit; fornicationem vero generalem

telligere
universalem
cogimur, non modo
scilicet
corporalem, sed
el spiritualem.
De qua
lionis
Augustinus^
dimilli
'',
ait^: Idololatria et quaelibet noxia

permisit,
superstitio fornicatio est.
Dominus autem
causa
fornicalo-
uxorem
Si
sed non iussit;et sic dedit

potest
Apostolo
licite
cum monendi,
tere.
ut qui
vult non dimittat ;
tamen
dimit-
enim fornicatio carnis detestanda

id
est in
coniuge, quanto
magis fornicatio mentis,
est
infidelitas
^ .
Cap
IV.
Pro quibus peccalis

Si
possit peri separatio, vel non.
autem quaeris, an
Si
propler
aliiid
vitium
nisi
propter
^*
infi-
358
delitatem vel idololatriam possit dimitti, attende quod
Augusti-
nus^
esse.
ail:
infidelitas
fornicatio est, et idololatria
infidelitas, et
avarilia idololatria;
non
est
dubitandum,
illicitam
et
avariliam fornicationem
Quis ergo quamlibet

genere
separare,
concupiscentiam potest a forni?
cationis
ligitur
in
",
si
avaritia fornicatio est
Ex quo
^
intel-
quod propter
illicitas
concupiscentias
non tantum
quae
stiipris
cum
alienis viris vel feminis
committuntur, sed ob quas^
libet,
qiiae
animam
possit
.
lege
Dei
aberrare
faciunt
el
perniclose
et
corrumpi,
sine
crimine et vir uxorem suam
dimittere,
uxor virum
"
^
Z om.
^
*
lla
U dicU;
!)
.idd.
in
'
libro
de
sennone Domini
^ I)
in
monte.
dimitlere.
UB;
ed. (luid.
intetlif/it.
t(m.
'^
V obernire.
'
l/ibro
De serm. Domini
7, c.
in
immte,
ot
(.
10,
n.
45 (IM. 34,
Decret.
C.
12.'i2); cfr. IIiiko,
Sum.
VII.
(t.
I.
Sent.
('..
ir.
20 (P L 170, 109
.s(jq );
Ivo,
p.
8,
c.
248-,')0;
ibid.
P(in.
29
ct
^
.30
(PL
iii
101, 0.3S
I.
el
sq(|
1;,
1287);
Idototntria
(5),
I,
1080).
(iloss.i
c.
l.
(mv. 7,
19 (P L
iipiid
l.yr.iiiiim,
'
lii
sccimdimi
cil.
Aii}j:iisI.,
De
4fi,
coniinjiiK (idutt
el can.
cil.
*j
17,
ii.
40,
iOlj.
Smnone
c.
10,
n.
976
LIBER
IV.
DIST.
XXXIX. CAP.
si
V.
Ilem*:
uxor tua
nisi
Heclissime
milii
dimillilur,
viro
suo
^
tlicat:
non ero
solita
de latrocinio divitias
si
congeras, vel
vel
nisi
lenocinia exerceas, aut
quid aliud facinorosum
(lagitiosum
a viro suo expetat.
Tunc ille, si * fidem per dilectionem operanlem

lizat,
veraciter poenitens est, liahelque

-,
membrum, quod eum

infidelitas,
scanda-
amputabit
Ex
his apparet,
quod non solum

perniciose
sed et
quaelibet
concupiscentia,
spiritualis est,
qiiae
turpiterque
corrumpit, fornicatio
dimiltere
infidtlem
per
potest. Consulil
quam vir uxorem, vel uxor virum tameii Apostolus, ne fidelis dimittat
volentem coliabilare nec a Deo revocare.
Cap. V.
Quando
359
Ilic
licel fideli
aliam ducere,
vel non.
vel infidelis a fideli
quaeritur,
liceat
si
fidelis
infidelem dimittat,
discedat, an
lideli
aliam ducere.
testari,
Videtur auctorilas
quod vivente
illa,
alteram
"
ducere
non
valeat.
Ambrosi us
quin,
aliis
si
enim verba Apostoli exponens

el
ait:
Alioel
disceditis
ab invicem
volentes
el
filii
cohahitare dimiltitis,
vestri,
vos copulatis, adulteri
estis,
id
qui
de
"^
hac
co-
pula nascunlur, immundi,
est spurii- sunt .
Item
vivente
*:
Si
quis hahuerit
uxorem virginem ante baptismum,

*"
illa,
post
baplismum alleram
habere non potest: crimina

.
enim
360
in
baptismo solvuntur, non coniugia

econlra
Sed
Ambrosius
testatur: Si
inffdcUs, dicit
Apo-
stolus^
icr
jugli
ei
discedit, discedat.
in
Non cnim
a
est serviluti
suhiectus fra-
aut soror
huiusmodi; quia
non debetur reverentia conmatri-
qui horret auctorem coniugii. Non est enim ratum

sine Dei
monium, quod
<*
devotione est;
et
ideo
non
esl
peccatum
V alinm.
l)
ex.
U perniciosum, sed ' D aliam.
corr. inlerl. rel facinorosum.
qui.
'
Angiisl.,
(!.
De pde
V(in.
^
et
c.
operibus,
\V1
c.
10,
n.
28
(P L
C.
I.
iO,
216);
Ivo,
Decrrt.
p.
(I.
S,
I,
251;
VII.
(P
5,
L 161, 030, I2SS);

0.
* ^
Uxor
c.
legilimn (i), ihid.
lOKO).
Uespir.
(Jnl.
Cumment.
Decret
((.
in
Cor. 7, li
197;
'^
(PL
I.
17, 21.);
c.
(irjUi;in.,
in(rod. in C. 2S, q. 2.
Ivo,
p
I,
s,
VI.
Pnn.
9S
(Pr
161, 625,
1265); C. Si ({uis (I), C. 2S, q. 2
I0S9).
Cor. 7, 15.
LIBER
ei
IV.
DIST.
XXXIX. CAP.
si
VI-VII.
977
qui dimitlitur propter

solvit
Deum,
alii
se
copulaverit. Contumeiia
enim Creatoris
accusetur
cat et in
recessit,
alii
ius matrimonii
circa
eum
qui relinquitur, ne
copulatus. Infidelis autem discedens et in

est ei
Deum
pec-
matrimonium, nec
ne audiret Christum
vero
^
servanda
fides coniugii
qui ideo
esse
Deum
christianorum
coniugio-
rura. Si
ambo
crediderint,
per
cognitionem
Dei confirmatur
coniugium
.
""
Allende, haec praedictis contraria posse videri, ut sibi etiam
Ambrosius
ahud
ab
illo
contradicere
videatur.
Sed
distinguendun est hic:
esse dimittere volentem cohabitare, aliud dimiiti propter Deutn
qui horret
nomen
Christi.
Ibi
lex
benevolentiae
non servolen-
valur, hic veritas custodilur.
Et ideo,
cum
liceat dimittere
tem cohabitare, non tamen, ea vivente, aliam ducere*;

lem vero sequi
non
oportet,
et
discedenlicet
^.
ea
vivente,
aliam ducere
in
Sed hoc non est intelligendum,

copulati sunt. Sed
si
nisi
de his qui
infidelitate sibi
ad fidem uterque conversus

"*
est,
vel
si
utera fide
que
fidelis
matrimonio coniunctus
odio
fidei
est,
et
post alter
eorum
discesserit et
coniugem
illa
reliquerit,
dimissus discedentem
^
non comilabitur; nec tamen,

quia inler eos fueral
ralufii
vivente, alleram
ducere
poterit,
''^
coniugium, quod non potest dissolvi
Cap. VI-VII.
Ulrum coniugium
Sunl tamen
coniugium,
hata
(piia
^
inter infiddes
sit.
nonmilli, qui
n(3C
inler
infideles
asserunt
co[)ula.
",
non
esse 361
nec rata
qiiia
N^gitima est
polest;
est
eorum
rion
esl,
solvi
nec legitima
fide,
quia A
est
lus
-^
dicit:
()mne (luod non
cx
et
peccatum
peccatum
pos lo. Eorum

non
esl
duUtiu coniunctio non est

igitui"
ex
fide,
ideo
est;
coriiiigiimi,
(piia
nulliim coniugium peccalum est.
^
'^
VA
ji
el
L)
VD
oMi.
^
"
Ivl.
(jt
lU)
iidri.
liret.
''-
I)
oin.
disccddUem...
^
licct.
K<l.
I)
iuuclns.
legiliiiui.
I)
ntuim.
f VA. ul
V D
sotvi.
L cnim.
''
orii.
Ilntn...
Cnmrnrnl.
.s<'<l
cil.
v.
Ui;
crr.
|)<i;,r
97G,
iiola
.3;
(!.
Si in/idrtis
(2),
iliid.
'
(l.
1,
I0*.)0),
ihi in
cii.
(l.
I,
anliqiia ('(iilione Diicrcii /mI>o irjbiiiiis csl (iir^Mrio.

'
(ir-<iri;tn.
.super can.
ihid.
(|.
1
llom. 14,
2.{,
cfi-.
(iriiliiin,
siiper
(i.
Oinnrs drinccps (li),
1087).
978
A iigusli
delis cuni
fideliuni
II
LIBER
IV.
DIST.
XL. CAP.
ns
eli.iin
dicit,
quia non esl vera

*,
pudicitia infi-
fideli
^ Sed
vera negalur esse pudicitia

sit
non quod
illud
in-
coniugium non
verum, sed quia non habet

et
triplex
bonum, quod excusat coitum

Ilem, illud
esl,
meretur praeminm.
esl
Apostoli: Omne quod non

-'
ex
fide,
peccatiim
non
ita
intelligendum' est
ut quldquid rif* ab infidelibus pec-
catum
fit
sit;
et ad
omne quod fit gebennam aedificat.

sed
contra fidem, idest conscientiam, male

Vel, in
omni eo quod
infidelis
facit,
peccat, non quia illud facit, sed quia non eo
modo
illud
facit,
quo
debet, non referens ad debitum
finem.
362
[Cap. VII]. Copula
igitur
maritalis, (juae
est
inter
infideles
coniugium
est
legitimum, sed non ralum^: legilimum, quia^ est inter

fide.
legitimas personas; sed non ratum, quia sine
Coniugium vero
fidelium legitimum est et ratum,
si
tamen legitimae sunt personae.
Quod autem
testatur dicens:
legilirna sit infidelium coniunctio,
Augustinus^
.
Uxor
legitima societate coniuncta sine ulla cul[)a
relinquitur,
si
cum
viro christiano
'',
permanere noluerit
iiifideli
Kx boc etiam probatur
quia
ad lidem converso
faceret,
Aposi
stolus
esset
consulit infidelem non dimittere;
quod non
non
inter eos
legitimum
coniugium.
Legilimum
est
quod
legali
instilutione vel
provinciae moribus, non contra
iussionem
Domini
contrabilur.
DISTINCTIO XL.
Cap.
l)c
I.
cognaiionc carnali.
363
Nunc superest de cognatione aliquid dicere. Est autem cognatio alia carnalis \ alia spiritualis. Primnm de
carnali cognatione et alTinitate inspiciamus
"
^.
infideli.
^
V om.
hoc.
^
siiic fide.
U add.
l)e
^ D V om. D nppnret.
1S,
est.
*
vero.
et.
*
Ed. add.
V add. quia V incipiamus.

f
cxpiiel
:\2
'
Libro
coniugiis adulterinis
c.
n.
20 (PL 40, 161). Quoad

XLI,
c.
I,
cationcm Imiiis
operihus
c.
loci
ad Homanos
cfr.
II.
Sent.
dist.
c.
*
.
Dc pde
Pan.
c.
16, n.
28 (P L iO, 216); Ivo, Decret.

C.
p. 8,
(I.
2il;
lOSO).
VII.
l)e
(PL
161,
639,
l2Kfi);
Ir.
Uavr
(P
leijitima (i), ibid.
seqq.
cfr.
Ilugo, Suvi. Sent.
7, c. 8
L 176,
160).
LIBER
IV.
DIST.
XL. CAP. IL
979
Cognati igitur vel affines in seplimo gradu vel infra copulari
non debent.
Unde
agnoscunt
Gregorius^:
affinitate
si
Progeniem suam
unumquemque usque
;
ad seplimam observare
decrevimus
propinquos, ad
fecerint,
quamdiu se coniugalem copulam accedere

generationem
et
.
denegamus; quod
llem,
separentur
Nicolaus Papa"^^:
post
.
uxorem ducat usque
De consanguinitate sua nullus generationem septimam, vel quousque

sui
parentela cognosci potest
Item^:
Nulli
ex
propinquitale
.
sanguinis
usque ad
septimum gradum uxores ducant

tiones prohibenlur
His auctoritalibus aliisque pluribus
consanguineorum coniunc-
usque ad septimum gradum.
Cap.
II.
De compiUaUone graduum consanguinitaUs.

(Juomodo autem gradus consanguinitatis computandi
sinl, Isi- 364
dorus"*
truncus.
tur
isti
ostendil sic:
Series consanguinilatis sex gradibus diriet

filia,
milur, lioc
modo:
(ilius
quod
ex
est fraler et soror, sit
^"
ipse
Illis
seorsum
seiunctis,
et
radice
illius
trunci egrediunet proneplis,
ramusculi: nepos
neptis,
primus; pronepos
secundus; abnepos
tus;
el abneptis,
terlius;
adnepos
et adneplis,
quar-
Irinepos et trineptis,
**
(juintus;
trinepotis
nepos
et
trineptis
neptis sextus
Allende, quod sex gradus tantum ponil
Isidorus,
(|uia triin-
curn
inler
gradus non computat.
'^
V om.
/ilifi
Vi
(jene)i.s.
t.
^
t.
U
s.,
sint.
vel trinrptis (ilins et Iri-
neplis
sextus,
[)ro
n.
e.
n.
qiinc rincn dclcvit.
'
Lihio
(
XIV
fr.
Hcj,'csl.
indicl. 7,
cpiî.
ir.
17
(
(iili;is
32)
I)e
Ad
Felicern
p.
cpisc. (P L
77,
1326);
IliJgo,
Sum.
Sent.
7,
II;
II.
Sacram.
M,
c.
li
980
365
Alii
LIBER
vero,
*"
IV.
DIST.
XL.
CAP.
III.
qui
scplem pominl
gradiis,
Iriincum inler gradns
conmimerant
^
cognationis
Alii
^.
Varie
in
namque compulanlur gradus

filios
Alii
enim
graet
palrem
priino gradu,
in
secundo ponunt.
primum
dum
(ilios
appellant, negantes
'',
gradum
cognationis inter
filius.
patrem
filium esse
cum una
in
caro sint pater et

in
Auctoritates ergo,
prolii-
quae consanguinitatis cautelam usque

bent, patrem
septimum gradum
vero, quae
primo ponunt gradu;

proliibent,
illae
usque ad
sextum gradum
ita
fit,
lur in
primum gradum filios appellant. Alcpie ul eaedem personae secundum hanc diversitatem inveniansexto et septimo gradu^. Patrem vero in primo gradu
secundum
^
ponit qui fratres dicit esse
gradum.
Papa
^
Hoc modo computat

lae
Zacharias
inquiens:
Parenle-
computamus: ego et frater meus una generatio sumus, primumque gradum efficimus. Rursus ^ filius meus et fratris mei filius secunda generatio sunt ^, et gradum secundum fagradus
taliter
ciunt
^,
atque ad hunc
Inter
illos
modum
qui
ceterae successiones "
vero,
sex
gradus
computanl,
in
si
et
illos
(jui
septem \ nulla
in
sensu existil diversitas, (jiiamvis
numero graa
fratribus
duum
varietas ^
videatur.
Ultima
enim
generalio,
^
i.
suinat initium numerandi, septima invenitur
Cap.
III.
Qiiare seplcm gradus computanlur.

366
Quare vero sex gradus

cens"^:
'
computat Isidorus, ipse aperit

se
di-
Consanguinilas diim
paulatim
[)rop;iginum
ct
ordinihus
dirimens
usque ad
ultimum
gradum
in
*"
prolraxerit
propinquilas
esse desierit, tunc primuin

cipiet,
lex
malrimonii vinculum eam rofugientem.

Ideo
et
quodam modo
inciiîet
revocare
autem
U V
Kd. ct B computanf.
DC
f
coiisangtiinitntis
<^
.
oin.
''
;)//
mum; V
linentur.
om.
'
esse.
oni.
D
*
esi.
efjiciunt.
'
V
'"
add. cnn-
Ed. add. computanl.
U dimsilns.
Ed. om.
V Z om.
'
Iliigo, loc. cit.
Cirali;)!!.
siipor
(4),
^
Contrndicimus (21),
(t.
I,
ibid.
*
<|
(l.
1,
1269),
(2).
Can. Varcntelae
(l.
I,
ibid.
q. 5
cil.
1275).
Can.
Ad
sedem
c.
(t.
ibid.
^ 10
c.
I27i).
Loc.
c. 6,
n.
29; Ivo, Derret.

(I), C.
p. 9,
46; VII. Pan.

I,
75 (P L 161, 667, 1300); C. Consanguinifas
35, q. i
1271). Cfr. Aiigust.,
XV. De cu\
Dei, c. 16 (P L
41, i57 cl
s(\i\.).
LIBER
IV.
DIST.
XL. CAP. IV.
981
constituta
est,
Qsque ad sexliim generis

ut,
ila
gracliim
consaoguinitas
et
sicut sex aetalibus
mundi generatio
tot
hominis stalus
.
^
finitur,
propinquitas generis
In
gradibus terminetur
his sex
'^
gradibus omnia propinquitatum

affinitas
nomina continen-
tur,
ultra
quos nec
inveniri
nec successio potest am-
pHus prorogari ^
Secundum
ahos, septem gradus ideo computantur, ut ita post

^,
septem gradus sponsus sponsae iungatur
sicul posl
hanc vitam,
quae septem diebus agitur ^ Ecclesia Christo iungetur.

Cap. IV.
De dispensatione Gregorii habila ad Anglos.

His
autem occurrit
rescribit ^ sic: sororis,
illud,
quod Gregorius
Augustiiio, Anglo- 367
rum
fratris
episcopo, a quo requisitus fueral, quola generatione debeant
copiilari,
vel
Quaedam lex Romana permittit, ut sive seu duorum fratrum germanorum seu duarum
sororum
tali
filius
et filia
misceantur.
Sed
experimento didicimus, ex
coniugio sobolem non posse succrescere.
Unde necesse
sibi
est,
'
ut
.
quarta vel quinta generatio fidelium licenter

Sed
post
coniungantur
a
"
multum
temporis
idem
Gregorius^
Felicc,
Messinae Siciliae praesule, requisitus, utrum Augustino

ut
scripserit,
Anglorum quarta generatione contracta matrimonia solverentur,

talem
Episcopo,
leddidit
ipsi
inler cetera
Anglorum
recederet
iNec
"^,
Quod scripsi Augustino, etiam Anglorum genti, quae nuper ad

rationem
:
(idem venerat, ne a boiio, (|uod

specialiter et
coeperat ^ metuendo
""
austeriora
non generaliter
[)ost(piain
me
in
cognoscas scripsisse.
fiierinl
ideo haec eis scripsi, ul,
fide
solidati,
si
infra
propriam consaiiguinitatem
id
inventi
fiierint,
non separentnr,
generatio-
aut infra affinitatis lineain,
est
usqiie
ad
septimam
nem iungantur
<*
fjenerfitiouis.
IJ
yfld.
fjciina
cl. ^
I)
Z
oin.
vcl.
.s.
^
/.
V
'^
ivvcnitur.
I)
*
'
V Z
prftfififjfiri ;
Z
*
r(Hr. ihtori. pronnjnri.

\'
volvilvr.
'"
Z add.
erfjo.
I)
iimfjtmtnr.
'^
L"
flc.
'
U incepenit.
7nc-
tuenda.
"
I)
om
indirl.
i,
Libro XI Hegosl.,
liiijô,
II.
^pisi.
c.
04
(aji.is
.31),
fi.
inlcMTo^Mtio
(il)i
(PL
77,
IIHd);
Ivo,
I)c Snr.rfirn.
'J,
11,
Vll.
li l\*\.
c.
I7fj,
.'Jl')j,
ct .scjnicns
locus;
I2'.l!l);
hcrrct.
\).
c.
:V.\
el
.%;
i\.
hm.
I,
71
et
'^
72 (IL
Ibid. et in
Mil,
Ofil),
C. (jHficfUim tex (20j, ihid.
(l.
1268).
(un.
cil.
'.;
1.
982
LIBER
IV.
DIST.
XLI.
CAP.
I.
DJSTIlNCTIO xij
Cai.
1.
be
368
a/finitalis (jradihus.
Niinc de aflinilale
""
videndum
dicilis
est;
de qna
Gregorius^
ail:
Purro de
affiiiilale,
quam
si
parenlelani esse, quae ad viruin

viri
ex parle
nifesla
iixoris,
seu quae ex parle

quia,
ad uxorein perlinel, ma-
secundum divinam senlentiam ^ ego et uxor inea sumus una caro, profecto milii et illi mea suaque parentela propinquitas una elTicilur. Quocirca ego et soror uxoris meae in uno et primo gradu erimus; filius vero eius secundo gradu eril a me, neptis vero tertio; idque ulrinque in ceteris agendum esl successoribus ^\ Uxorein vero pro[)inqui, cuiuscumque gradus sil,
ratio
est:
ita
me
oportet altendere,
quemadmodmn
sit;
ipsius (pioipie
gradus
ali-
qua femina propriae propinquitatis

de propinquitale
viri
quod nimirum uxori ineae

convenit
sui
in
cunctis cognationis gradilius

^
observare. Qui ver aliorsum

Item,
sentiunt, anlicliristi sunt.

vir
lulius Papa^:
Aequaliler
coiiiungatur
"*
consan-
guineis propriis el consanguineis uxoris.

Ilem,
Isidorus^:
est,
Sane consanguinilas, quae

uxoris
[^-irentela
in pro[)rio viro
conservanda
stodienda
etiam
in
de lege nu[)tiarum cuin
est,
illis
quia constat, eos duos fuisse

est
carneuna;
ideoijue
communis
Ilem,
utraque [)arentela.
[â[)a \-
lulius
Nullum
vel
in
utro([ne sexu [)ermillmius

in ^
ex [)ro[)inquitate sui sanguinis

nerationis
"
UNoris us([ue
vel
incesti
seplimum geco[)iilari
gradum uxorem ducere,

''
macula
add. (jradiiiim.
'^
Kd. successioHihus.
^"
alivd, sed corr.

iinnolal:
Alii,
iiiiorl.
vcl aliorsum.
R iunijatur.
ad.
f ljf.
copula
maculari, pro
iu.
c.
'
Ciin.
rorro
p.
(3), C. 35,
9,
c.
q. 5
(L
IHI,
1,
1274).
Hespic. Mallli.
(13).
ibid.
lO.
(|.
o.
Ivo,
I,
Ihcrrt.
I2(i7).
c.
i3
II.
(P L
667);
p. II, c.
C.
l-i
Ae<iualitrr
(I'
(L
llii-o,
Dfi
Sarram.
1267).
L 176, 517);
Ivo. Decret.
p. 9,
4i; VII.
/V/?i. c.
69 (P L 161, 667, I29S);(i

(I.
I,
'
Sme
I,
cousanguiuitas (li),
VII.
ibid. (ex
c.
Conc. Macicnsi)
Ivo,
Drcret. p. 9, c. i9;
((.
rau.
79 (PL 161, 66S, 1301); C. Mullum
(7),
ibid.
1265).
LIBER
qiiia,
siciit
IV.
DIST.
XLI.
CAP.
II.
983
sua
consanguinitale,
non
licet
cuiquam
Chrisliano
de
sic
nec de consanguinilate uxoris coniugeni ducere, propter carnis

.
unitatem
Item,
Gregorius
^:
De
affinitate consanguinilatis
per gra-
dus cognationis placuit usque ad septimam generationem observare.
Nam
et
haereditas rerum, per legales instrumentorum definitiones
""
sancita,
usque ad seplimum gradum haeredum protendit successioeis

^
nem. Non enim

beretur
His
.
""
succederent,
nisi
de propagine cognationis de-
aucloritalibus insinuatur, et quae

sit
sit
afTinitas,
et
usque
ad
quem gradum
observanda,
scilicet
usque ad septimum.
Cap.
II.
De variis tradiiionibus
Sed
alii
'^
a/finitatis.
videntur
concedere,
et
in
in
quinta generatione inler af- 369

si
fines contrahi
coniugium,
quarta etiam,
contractum
fuerit,
non separari.
Ait
enim
Fabianus
Papa
De propinquis, qui ad
uxore
'^
affini-
tatem per virum et

quinta generatione
uxorem
autem
veniunl, dcfuncta
in
vel
viro,
in
iungantur;
^
quarla
si
iuiicti
fuerint,
non
al-
separentur;
in
tertia ^
propinquilale non hcet
uxorem
in
terius accipere post
obitum
eius.
Aequaiiter vir iungalur

et
rnatri-
monio
eis''
quae
sibi
consanguineae sunt,
.
uxoris suae consan-
guineis, post
mortem uxoris
^
Ecce, hic conceditur, in quinla vel
quarta propinquitale affinium
fieri
coniugium.
est,
Iiilius eliam Papa
ait:
Slatutum
ut
relictam
filii
patris
uxoris suae, relictam fratris uxoris suae, relictam
uxoris suae
nemo sil)i in malrimonium sumat; relictam uxorem consanguineorum uxoris suae usque in lertiam progeniem nemo in uxorem
sumal
"
;
in (piarla
vero et quinta
si
inventi fuerint, iion separcntur .
distinctionas, scd coit.

'^
mai^.
Wa
cel dclimliones.
l'A.
ei.
IJ
add.
iiliisqnr.
^
Z
'
(iliis.
'
ct
(inlcrl.);
cd. inwnti.
f I)
iinnvla.
YA. vn'n.
eitift.
Ivo, Uecrel.
p.
\i,
c. I)e
.)l;
VII.
I'iin.
(li),
r.
Sl;
(l.
C.
I,
I)r
(ifjiiulnlr
^
(I).
i:i
ihid.
(l.
I,
I26iy.
''
Cjin.
(t.
I,
propimiuis
ijjid.
1264).
C.ui.
hnr
quoiiue (12), ibid.
1207)
984
Ecce,
res.
alii
LIBEK
IV.
DIST.
XLI.
CAP.
II.
quam
in
varie de aHiiiilalis observatione loquunUir auclo-
Mii eniin us(ine ad se[)liinum graduin e;im ohservari sanciunl;
vero
illi
(ininlo vel
(juarlo inalrimonia
isli
conlracla non dividunl.
Sed
verilalis rigorem,
misericordiae dis[)ensalionein videnlur

in co[)ula
|)ro[)onere:
polest
enim Ecclesia dis[)ensare
afrinium iis(|m^
in (juarlo
ad tertium gradum, sicut

consanguinilatis.
Gregorius
dispensavit
gradu
370
lllud
etiam non est praetereundum, (juod
Gregorius^
Ve-
nerio episcopo scribit"*:

si
Sedem
af)ostolicam consulere decrevisti,
mulier copula nuptinli extraneo viro

si,
coniuncta, cognationi eius

^,
[lerlineat;
eo deluncto, cognatio maneat

si
vel
si
sub
alio
viro
cognalionis vocal)ula dissolvantur; vel
susceptae soboles possint
legitime ad prioris viri cognationis transire copulam. Si

Tuerit,
nisi
una caro
[leiliiicre,
esl.
(juomodo
[)otest
ali^juis
eoruin
propiiKjuus
nni
[)ertineat alteri ?
in ^
Hoc minime
[)osse fieri,
credendum
valel; sed
Porro,
uno defuncto,
superstile adinilas non delelur, nec alia
copula
coniugalis allinitatem prioris
copulae
solvere
nec alleconsor-
rius coiiiunctionis soboles placet ad atfinitatis prioris
viri
iii
tium Iransire.
Si
quis ergo sacrilego et temerario ausii

altero
deluncto
voca-
quaerit propinqnitalem extinguere, vel sub
aflinilalis
bulo dissipare, vel susceptas soboles allerius copulae propinquitati

prioris credit legitime sociari, bic negat Dei
verbum validum
uxor eius
alii
esse,
quod
dixit:
Erunt
diio in
si
carne una.
Ecce, bic [)robibet,

seril,
(ilios
morluo primo
viro,
nup-
de secundo viro genitos ducere iixores de cognatione

([uia
filii
[)rioi'is
viri,
mediante matre ad cognationem prioris

exliterat
^
^
viri
"^
[)ertinent,
Iloc
cum quo mater eorum una caro idem etiam Innocentius Pa[)a
eis
.
([iia
'^
ait: Si
mulier
ad secundas nuptias transierit et ex

tenus
Iloc
[)otest
sobolcm genneril, nullaviri
ad consortium cognationis prioris
[eiliiigere
^
^"
autein
observandum
scripsU.
"
est
usque
ad
seplimum generis
''
gra-
(jnin...
Ld.
viri.
c(
1)
Z
f
post corrccl. pcvmtinent.

conlinijcrc.
oni.
V pertincrc; Z
V 011). V si. ^ U gencriitionis.

'^
Iliigo,
.'}I4);
Sum.
(1),
Sent.
tr.
7, c.
M;
II.
De Sacram.
Ptin.
-
p.
II,
c.
14
(P L
176,
164,
Ivo,
Decrct.
ibid
p.
(|.
9, c.
;iS;
I,
Vll.
6S (P L 161, 665,
1297); C.
cil.,
FrnlernUatis
nddil:
(3),
10
(l.
I2S6).
lliigo,
Snm. Senl
^
loc.
('.an.
(pii
f]''n
lloc jnilcin
(I.
I,
decrctiim Circgorii non
scrviii
liccicsia .
Si
ibid.
12H8).
LIBER
IV.
DIST.
XLI. CAP.
III-IV.
985
sicut
dum,
sed
maxinie
iisque
ad
lertium
vel
quartum ^
supra
posiluQi est.
7
Cap. III-IV
Si
coniugmm
sit
inter eos qui nota conscmyuinitate
dividuntiir.
Et est
sciendum, quod Ecclesia
infra
praediclos
gradus con- 371
sanguinilatis coniunctos separat.

Si
autem ignoranter coniuncti fuerint
in
conspectu Ecclesiae,
iudicio
separati,
et
postmodum, probata consanguinitate, eiusdem
quaeritur,
utrum copula
illa
coniugium
fuerit.
Quibusdam videtur non

tiam, et quasi coniugium
fuisse coniugium, quia
non erant
le-
gitimae personae; sed tamen de crimine

repulatur,
excusantur
bona
per ignoran""
quia
filii
fide et
per ma-
num
Ecclesiae convenerunt;
Alii
^
unde
et
eorum
licet
legitimi habentur.
vero dicunt, fuisse coniugium,
non essent legilimae

coniugia, ubi
sit
personae, quia talium coniunctiones
vocant
canones
de personis
agunt
'^
quarum
testimonio consanguineorum
diri-
menda
coniunctio.
[Cap. IV].
Unde
Urbanus
Si
Papa
^:
Si
duo
viri
vei
tres iu- 372
reiurando consanguinitalem firmaverint, vei

rinl,
ipsi
forte
confessi fue-
coniugia dissolvantur.
vero
neutrum
contigerit,
episcopi
si
eos per fidem Chrisli oblestenlur, quatenus palam fateantur,
se
recognoscunt consangnineos.
rint,
Si
se iudicio
episcoporum segregave.
alia
matrimonia rontrahere non prohil)eantur
Idem'^:
quioiibus
eiiis
Nolificamus
tibi,
ut,
cum
tres
vel
duo ex propinfir-
qui accusatur, lianc propinquitatem iuramento''

si
maverint, vel
tres vel
est
duo ex antiquioribus Genuensibus

nola, (pii
^,
qiii-
bns haec
inonii
pro()inrjiiilas
bonae
pretio
famao
et
et veracis
lesti-
sint,
remolo
amore,
timore,
omni
malo studio,
.
praedicto
*
modo
firrnaverint, sine
mora coniugia dissolvantur

ronnnxionnm,
"
a(M. (jradnm.
'^
''
Ob
'^
l(!xliis
cv.
3 ct 4 el,
f Ivd.
iiifni
5 10
iiniiinliir.
I)
ndd.
(iiuisi.
(Kjitiir.
Z iurando.
Siirrnin.
Idunemihm.
4
(l*
'
lia
lliigo*
Snm. Snit
Ivo.
^
ir.
7, c.
'.,
II;
:\:\
II.
Ih-
j,
II,
c
C.
1-
170,
Uii, i4).
(j.
hprrct. p.
Ivu,
v.
|..
(l>
L
:j:<
Uil, Gli9);
(I l.
C.
Si dnii (i), ihid.

\o(i/iriiniiis
(l.
I,
I27S).
(1.
I.
Ihrrct.
\),
r.
Kil.
(i(i:j);
(3),
ibid.
127S).
986
LIBER
IV.
DIST.
XLI.
CAP. V-IX.
vel
Consanguineos vero exlraneoruin nullus accusel,

in
consan-
guinilalem
perlinel. Si
Synodo coinpulet, sed propinqui, ad noliliam quorum aulem progenies tota delecerit, ab antiquioriljus et vesil,
^
racioribus quibus j)ropinquitas tola nota
episcopus canonice
perquirat; et
Kcce,
si
inventa
fiierit,
separentur
vel
quibus
accusantibus
testificantibus,
dirimenda
sil
consanguineorum coniunctio, quae coniugium vocalur.

Cap. V-IX.
Qiiid
sil
fornicatio, stuprum, adulterium, incestus, raptus.

^
373
Hic
dicendum
est,
quod aliud
genus omnis
esl
fornicalio, aliud
'^
stuprum,
extra
aliud adullerium, aliud

rornicatio, licet
sit
incestus, aliud
raptus
illiciti
^.
coitus,
qui
fit
uxorem, tamen
specialiter intelligitur
in
usu viduarum, vel
mori-
tricum, vel concubinarum.

374
[Cap. VI].
Sluprum proprie
est
virginiim
lori
'^
illicita
defloralio.
375
[Cap. VII]. Adulterium est
alieni
violatio;
unde adulte-
rium dicitur quasi ad

376
alteriiis
torum
accessio.
[Cap.
VIII].
Incestus est consanguinearum vel allinium abiisus;
unde
incesluosi dicuntur qui consanguineis vel afllnibus suis abu-
liintur.
377
Iris
[Cap. IX]. Raplus admittitur,
cum
bic
puella violenter a
domo
si
pa.
educitur,
vis
ut corrupla
illata
in
uxorem babeatur.
inorte
Sive puellae, sive
parentibus
ecclesiam
latein
constiterit,
mulctalur.
Sed
ad
cum
rapla confugerit, privilogio ecclesiae mortis impuni-
meretur.
esl
Attendendum
etiam
tuae
iiliid
lexand
^, (|ui
^"
ait:
Onod
iiire
frater sororve uxoris
cogiiati
dicuntur,
Aiii
aequivocationis
linlent
Erf.
add.
et
iustioribus:
est.
sed
^
annolal:
l-d.
'
non
lior
in
vcrljum.
flno
caj).
V dislhKjHcndum ; U om.
^
ponil verba
Ilic...
raptus
l)raccedcntis.
tori,
om. ml.
VII.
VZ U
c.
quoil.
'
Ivo,
Dccrrt. p. 9, c. o7;
(I),
Pau.
81 (P L
161, 670,
1302); C. Consii|)er
.')-9
snufiuineos
G.
.S/
ibid.
(t.
I,
1277);
I2*H).
scd
nllima proposilio csi ex (iraliano,

'-'
duo
(i),
ibid.
(t.
I,
llaec
c\
quae
(2),
secjuiihtur
in
(t.
I,
cc.
firalian. habet
^
ipiasi
vcMbolenus supcr
(rJ),
(-.
Lex
I,
illu
36, q.
Isidor
,
1289).
Can.
7, n.
c.
QuoJ aulem 17 (PL H2,
C.
3:i,
q.
.'i
(l.
127;i).
rir.
l\.
Iitymoloy.
366).
LIBER
fit
IV.
DIST.
XLII.
CAP.
I.
ET
II.
987
cognatio-
et necessitale
vulgaris appellalionis poliiis qiiam nlla

fratris fratrissa
nis causa.
Uxor enim
potius
quam cognala
voca-
tur; mariti frater levir dicilur;
duorum fratrum uxores

viri
ianitrices
vocantur. quasi eandem ianuam intranles;

sororis
soror glos appellatur;

frater .
autem
vir
non habet
speciale
nomen, nec uxoris
DISTINCTIO XLII.
Cap. L
De
spirituali cognatione.
De parentalium graduum famosa quaestione

snlTicienter,
diximus. lam
**
de spirituali
minus 378 cognatione addamus, quae

aliquid, licet
spiritualis
eliam personas impedil, ut non sint legitimae ad ineundas nuptias.
Tria
quaedam
sunt:
consanguinitas,
affinitas et
germanitas. Consanguinitas est inter
eos qui iunguntur
secundum
nxor
filii
lineam generis. Atrinitas inter eos qui genere quidem non sunt coniuncti,
fratris
sed
mediante
genere
sunt sociati: verbi
gratia,
mei, quae non est de genere meo,

milii
per
illi
^
ipsum
.
qui esl
de
pro-
genere meo, adinis
facta est, et ego
Spiritualis
ximitas est inter compatrem et commatrem, et inler
eos
quorum
aut
^
unus allorum de sacro

les et
fonte
levavit,
vel
filios
in
catcchizatione
confirmalione tenuit. Rst etiam inter

spirituales
^
eiusdem hominis carna-
Cap.
Q}ii sinl
filii
II.
spirituales.
ff
Spiriluales
filii
sunt quos
de sacro
fonte levamus, vel
in
379
calechizatione seu confirmatione t(Mienuis.

rituales
Filii
etiam
"^
et
filiae spi-
eorum
sua
nuncj.
*
'^
sunt,
qui
tiinae
ct
mersionis
filia
vocabulo eos
saccidolis
sacro
ei
ba()tismale
|>eccala
lingunl.
Dicitni'
"
spiiilualis
(juae
confitetur
"
'^
U add.
in.
<^
II
add. p.onm.
V om.
'^
'
I)
oiii.
'
Iliifro,
c,
II.
I)f
^.lurain. p.
M;;.
II,
'
c,
17 il'L
I7(i,
/ilH).
lliit;o,
Sum.
C.
:i(),
Srnl.
(].
I
ir. (t.
7,
I,
12 (Pl.
cfr.
I7(i,
(ir.ili.in.
siipcr C.
Ad limlmi
(1),
1098);
IIijko,
Smn.
Sciit.,
loc
cil.
988
IJBRR
IV.
DIST.
^:
XLII.
CAP.
II.
Unde Syniniacliiis Papa

ci[)inuis,
ila
Omnes
filii,
(jiios in
poenitenlia sns-
noslri
s[)ii'itnales
siinl
ut et ipsi qiios, vel
nobis
suscipienlibus, vel sub trinae mersionis vocabiilo mergeiitibus,
unda
baptismi regeneravit.
Silvester etiam admonet,

ita
ut ad
lentialem nullus sacerdos accedal, quia scripliim est:

in
suam [joeniOmnes quos

baptismo su-
[joenitentia accipimns,
nostri
filii
sunt,
ut
iii
scepti ;
quorum omnium flagitiosa est commixtio . Quod aulem com^xiter et commaler sibi iungi nequeanl,
^
""
nec
cilio
[)ater
nec mater spiritualis

^
filiae
vel
filio
spiritiiali
*,
ex Con-
Magunlinensi docetur
spirituali,
De eo
et
qiiod
inlerrogastis
^
et
si
ali-
quis filiolam
suam duxerif* uxorem,

et
de eo qui concubuit
cum
uxor
fieret
matre
eius
^
de
eo
qui
filium
suum
causa
baptizavil,
eum
si
de
fonle
in
tali
suscepit,
hac
ut
dissidium
sic
in
coniugii,
post
copula [3ossunt permanere,
respondenconiugio
"
dum
Si
est: Si
filiolam
aut
commatrem suam
vel
aliquis
duxeril, se[jarandos esse iudicamus et gravi poenitenlia plectendos.
vero coniuges legitimi, unus

ut filium
ambo, ex
si
induslria lioc
fece-
rinl,
suum
de
fonte
susci[jerent,
innupti
manere voiniuii-
luerint,
bonum
est; sin
autem, gravis poenitentia

si
insidiatori
galur, et simul maneanl; et
praevaricator coniugii supervixerit,

et sine
'
acerrima poenilentia mulctetur,
Rx
non
bis ap[)aret,
sibi
quod
aliquis
[jotest
copulare nuptialiter;
maneat^. filiolam suam vel commatrem et si praesumtum fueril, sepaspe coniugii

ideo se[)arandi
''
randi sunt. Qui aulem legitime coniuncli sunt, non

sunt, (juia aller
eorum
viri
insidiose filium
'
de fonte levavit.
380
Quod etiam Nicolaus

ulriim mulier, quae
fonte levaverit,
confirmat dicens:
Nosse desideras,
filium,
ex
alia
femina genitiim, de sacro

viro
co[)ulari.
[ôslmodmn
[ôssit
cum eodem
VZ
Qiios
"
^'
t;nim.
^
''
V
'
spivilualis.
^
''
\U\.
et
inlcn-oynsti.
''
''
Zl)
'
jidd.
IJ
in.
B D cuius.
W add. sacro.
Z add.
de.
\id.
CQuiuyium.
yuis.
^*
U add. suum.
D add. Papa.
'
Gan.
Omms
(juos {^), ibid.
(l.
I,
1009).
II,
c.
Gralian. loc.
cit.
*
Uwjô,
Sum.
Ivo,
Senl., loc. cil.; U.

c.
Dc Sacram.
c.
\).
li (P
L 170. 5IS).
Ibid. et
Dccrel. p. 9,
82; VII. P(tn.

(t.
1,
00,
(PL
C.
101, 080,
(0),
1297); C. De eo ({uod
inlerroyastis (5),
riliiali
lil).
ii)id.
1097).
09;i;.
("Ir.
Veniens
X.
ir.
Do cognatione
7, c.
spi-
IV,
til.
II
(1.
11.
Iliigo,
Sum. Sent
[\'\.
20 (P L 170.
171); Ivo, Decret. p.

(iesideras (3), C. 30,
I,c. I.JO;
(|.
I
VI.
I*an.
c.
124
101.92, 1270): C. Sosse
(i.
I,
1097).
LIBER
IV.
DIST.
XLII.
CAP.
II.
989
sacros,
ideo coniungi posse

nisi *
""
decrevimus, quia secundum canones

religionis
amborum
consensu, nuUius
obtentu debet
coniux
dimiltere
coniugem,
dare invlcem, nisi
cum Apostolus^ praecipiat: Nolite frauforte^ ex consensn ad tempiis, etc.
Item'^^: Diclum est nobis, quasdam feminas desidiose, quasdam vero fraudulenter, ut a viris suis separentur, proprios filios coram episcopis ad confirmandum tenuisse. Unde nos dignum
duximus,
ut,
si
qua mulier filium suum desidia aut fraude aliqua

tenuit
coram
episcopo
ad
confirmandum,
propter
fallaciam
vel
fraudem, quamdiu vivat, poenitentiam agat; a viro tamen suo non

separetur
.
^
Item
loannes
Papa
^:
Ad limina
beati Petri
homo, nomine
Slephanus, veniens, noslro praesulatui innotuit, quod filium

in
suum
exlremo
vitae positum,
necdum baptismi
unda lotum, absentia
sacerdotum cogente, baptizavit, eumque propriis manibus suscepit.

Atque pro huiusmodi negolio
a sua coniuge
iudicavil
*
Reverentia tua praefatum
hominem
nullatenus
esse
:
separandum.
^
Quod
fieri
debet, dicente Scriplura
paret;
iubet
et
^.
et
Deus coniunxit, homo non seDominus non dimittere uxorem nisi causa fornicationis
^,
Quod
Et nos tanta auctoritale freti, dicimus
dimittendum
esse,
inculpabile iudicandum,
laicis
si
quod necessilas
necesse
intulit:
nam
baptizandi
opus
fidelibus,
si
tamen
filium
fiierit,
libere conceditur.
Unde
supradiclus
homo
bene
morientem
baptismi
laudatur.
aspiciens, ne
lavit,
animam
de pote-
perpetuo perire dimitteret, unda

slate mortis eriperet,
sibi
ut
eum
fecisse
Ideoque suae uxori,

vixerit,
.
iam
olim
legitime
sociatae,
impune,
dum
iudicamus
manere coniunctum, nec ob hoc separari debere

His
aliisque
plurit)us
si
auctoritatibus
edocetur,
coniuges
non
esse separandos,
post legitimam
copulam
alter altcrius filium de
fonle leval, vel in confirmatione ^ tenel.
'^
orii.
'J
''
.1(1(1.
rurum.
^
fial;
7A) oin
i.
'^
oiii.
'
oin.
|{
(luos.
orn.
D ad cotifinnutiunem, pro
c.
'
I.
Cor. 7,
p.
I,
5.
\),
llugo,
VII.
^
II.
I)t'
Sacram.
05 (P
I.
p.
II,
c.
(P L
170,
MH);
cst.
I,
Ivo,
(4),
c.
'"
Ikrrf-t
iljid.
(l.
c.
81;
Pan.
lln^'o,
c.
Hil, 080,
loc.
(l.
I,
1290); C. I)icln?u
Ivo,
*
10'.ni.
i:{:{);
Sum.
(1),
Scnt.
iliid
cil.;
|()'.8).
Dccrct.
Miitlli.
p.
I'.),
:m
(Pl. 101,
0,
.12.
11.
C.
Ad
Inunui
5,
.Vf.illh.
LOMBAAOUS.
<i<J
990
381
llis
LIBKh
IV.
DIST.
XLII.
CAP.
II.
aulein obviare videlur, quod
Deusded
il
Papa
ail:
Per-
venit ad nos diacoiius, Sanctilatis vestrae
epistolam deferens, (piod
quidam
puli
viri
et
mulieres praeterilo sabbato paschali pro

filios
magno
po-
incursu nescientes
suos
^"
siiscepissent de
viri
lavacro. Cupis
ergo scire, an propter hoc debeant
ac
mulieres ad proprium
inquisivimus
usum
stolicae
redire,
dicta,
vel
et
non. Nos ergo
de hac re moesti
e.st
priorum
invenimus
in
archivis, id
in
'^
in
armarlis
Sedis,
^
iam taha conligisse

^
pluribus ecclesiis,
\ apoquarum
viri
episcopi ab
hac apostolica Sede
volentibus scire, utrum
ac
mulieres redirent ad proprium torum, bealae memoriae sancli Patres
lulius, Innocentius
^
et
Caelestinus cum episcoporum

principis
ecclesia,
plurimorum
bentes
talia,
consensu
in
Apostolorum
prohise In
rescripserunt et confirmaverunt, ut nullo

nuilieres
modo
''
coniugio reciperent
ac
viri,
quicumqiie
ne,
ahqua
"
ratione
lale
susceperunt nalos
vitinm inolescat
,
',
sed
separent
se,
snadente
diabolo,
Item^:
nunquam
Ilaec
Si
quis fihaslrum vel filiastram
suam ante
episco-
puin lenuerit ad confirmationem \ separetur ab uxore sua, et aliam

accipiat .
autem
vel
ad terrorem dicta sunt, non quod
ita
*"
facienvel
dum
illis
essel,
sed ne illud fieret,
summopere cavendum
filios
est "
de
est
intelligendum, qui prius
suos vicissim de fonte susce-
periint,
quam
fierent ^ coniuges.
^
Praemlssis autem aiictoritatibus omnino

ut sive propriiim,
sceperil,
seii
consentiendum
mulier
'^
est,
sii-
tantum
viri
filium
de fonte
viro
non ideo a viro

intelligi
^
/.
seiâretiir;
quod liiam de
simililer
oportet
Z om.
eil.
E(l.
i.
r^ro; ed.
'^
et
VZn
Z om.
om.
'"
dc.
'^
Ita
n, el
V
*
in
mnr^
gine;
om.
e.
n.
et;
in; U
''
om. rpiscnpi.
Etl.
"'
Apostolicae Sedis auctoritute, pro

de tavacro.
el
9
'^
a. S.
'
Z om.
hac.
D
*'
adiL
Ed.
B perstiadente.
"
U confirmandam.
v
sic.
\\
om.
atld. etiam.
ideo,
setl
corr.
interl.
vel
omnino.
Z sentiendum.
*
lliigo,
Sum.
Sent.
loc.
cit.;
Ivo,
Decret. p.
I,
305;
VI.
Pan.
c.
127
(PL
et
161, 132, 1277); C. Perienit

cfr.
abrogatione hiiius canonis

C.
Ivo,
ad nos (1), ibid. (t. I, C. Qui spiritualem (i),

spirit.,
c.
lib.
1096).
ibid.
tit.
(|.
De
i
explicntion.'
(t.
I,
11 0;^),
et
''
Afartinus
Decret.
p.
(4),
1,
\.
c.
De
.{02;
(|.
cognaiione
VI
I
IV,
II
((.
II,
694).
C.
Pan.
I,
125
(P L
'
161,
132,
1277);
S/
t/uis
filiastrum (2), C.
(t.
I,
'M),
(t
I09()).
Clratian.,
super C. Son
det)et
(10), ibid.
1099).
LIBER
IV.
DIST.
XLll.
CAP.
III-IV.
991
Cap. III-IV.
De
copiila spiritualium, vel

et
adoplivorum
naturalium filiorum.
vel adoptivi
ita
filii
Qnod
nequeant,
debet
aiiteai
spirituales,
naturalibus copulari 382

Ita
Nicolaus Papa ^ testatur, homo eum qui se suscepit de

est consanguinitas,
inquiens:
fonte,
diligere
sacro
sicut
patrem.
^"
Inter fratres et filios spiritnales gratuita et sancta
communio
est,
quae dicenda non

ximitas.
sed
habenda
fieri
spiritualis pro-
Unde
inler eos arbilror
non posse
legale coniugium,
filii,
quia nec inter eos qui natura,
et
eos qui adoptione sunt

si
ve-
nerandae leges matrimonia contrahi permittunt. Item,
inter eos
non conlrahitur matrimonium, quos adoptio

a
carnali oiôrtet
inter se
iungit,
quanto potius
contnbernio cessare, quos per caelesle

sancti
Sacramentum regeneratio
[Cap. IV]. Hoc
filiis,
Spiritus vincit^.
autem quidam volunt

facti
intelligere de his
tantum 383
^
quibus compatres
post
sunt; de
sunt,
aliis
vero
"",
qui ante comlegitime el
paternilatem vel
licile
geniti
concedunt, quod
iungi
possunt.
Super quibus consuluit nos lua dilectio, hoc^ videtur respondendum ut et baptismus sit, si instante necessitate, femina puerum in nomine
Quibus videtur consentire
II
Urbanus
dicens:
'^
Trinitalis baptizaverit, et
quod spiritualium parenlum

gcnilae
filii
vel
filiae
anle vel post compaternitatem

praeter illam
possunt
eflêcti
legitime
coniungi,
personam, qua compatres

vero
sunt
Paschalis
prohibel,
fonte
vel
IP
post
compaternitalem
genitos
copulari
filium de
scribens
filiain
Rhegino episcopo:
qui
''
Post suscepturn
vel
s[)iriliialem
"
ex compatre
ex
commalre
fuerint nali, matrimonio iungi
non possnnl.
V
\)
cofjmtio.
y
''
i:d.
mniiU.
^
'^
ul.
VZI)
oni.
/.
c.
'
VA. hic.
f VA.
om.
(juae.
Ld- cl
couinnyi.
'
Ivo,
Decrfit.
p.
1, c.
i:{;'>,
cl
p.
\),
Hi; VI. Pnn.

3,
''
r.
I,
123 (P L
1100).
Ifil,
'
'Jl,
064,
Siipfr
(I.
I,
1276);
C.
iUi
(i),
diliynr
ihid.
(l.
(\),
I,
ihid.
(|.
.;
el
(t.
C.ni.
iinihn.t
1101).
C.in.
l'(tst
snsccptnTH
{'*),
ihid.
1l02j.
992
Illud
UnFR
eliam
IV.
DIST.
XMI. CAP. V.
notandum
in
est
",
quod
in
Tiburiensi Concilio
filiam
forluilo,
et
leita
gilur
Si
quis suae spirilualis commalris
contingente rerum casu,
coniugium duxerit,
consilio
maturiori
d<M .
servato, liabeat, atqiie legilimo connubio honesle
operam
Cap. V.
Si cui liceat
duas commalres
post alteram.
\lucere,
unam
384
Solet etiam quaeri,
si
commatrem uxoris
^
post
eius obitum
quis ducere valeat.
De
lioc *
Nicolaus Papa
si
sic scribit
'':
Sciscitatur
a nobis
post
al-
Sanctitas vestra,
quis duas commalres habere valeal,

^:
unam
teram. In quo meminisse debet, scriptum esse
Eriint iluo in carne
una.
Cum
igitur constet,
quod
vir et
^
mulier una caro efllciuntur'^,

mulieri,
reslat,
virum corupalrom
erat; et ideo
erat eius,
iliud
constitui
illi
cuius
assumta
uxor
commater commater
385
virum
feminae non posse coniungi, (juae

fuerat
cum qua idem

lavacro
una caro
effeclus .
Huic aiilem
contrarium videtur^:
Qui spiritualem habet
compatrem, cuius filium de

maler non
cere in
esl,
licet
ei,
acceperil, et eius
uxor comviduam duuxoris

obi-
defuncto
compatre suo,
Papae
^
eius
uxorem; quos
Epistola
nulla generatio spiritualis secernit.
Item, ex
Pasc hal
is ^
Post
tum cum commatre uxoris coniugio copulari,

vel auctorilas
nidla videlur ratio
prohibere: non enim per carnis

^ .
unionem ad unio-
nem
qui
lit.
spiritus perlransitur
Sed sciendum est
"-,
quod
auctoritas
uxori suae debitum reddidit, post^piaiu

Aliae vero auctoritales de
illius
illo
Nicolai de illo agil, illius commater exstiuxor, postqiiam a

nec
post
agmit, ciiius
efiicilur,
viro suo derelincpiitur,
'
\-a\
commater
compasint.
Z D om.
add.
illi.
^'
D
\
quo.
<^
f
.
lâschasii.
''
D add. Constantiensi episcopo. ^ D ^ V Iransitur; Z pervenitvr, scd
corr.
inlerl.
pertransiliir
l-^d.
om.
Kil, 083);
p.
>
Ivo, Decret.
2
p.
I,
9, c.
97 (P L
C.
Htud etiam
L 176,517);
(7),
ibid.
(i.
I,
1102)
c.
(I.
iiîj,^,^
D^ Sacram.
Hespic.
II,
c.
li (P
Ivo, Dccrel. p. I,
137; VII. I*an.

i
c.
63 (P L 161, 92,
"^
1295);
2, 2i.
C. Sciscitatnr a
Ivo,
nobis (I), ibid.

p.
9,
I,
(L
I,
1102).
Gcn.
I29S),
I,
Decret.
(i),
il>id.
c.
96;
VII.
"
I*an. c.
l*ost
67 (PL
161, 6S2,
(t.
Qui spirituatem
{l.
1103)
Can.
u.roris (5), ibid.
1103).
LIBER
IV.
DIST.
XLII.
^
CAP.
;
VI.
ET
VII.
993
potius
lernitatem a viro
suo cognosciliir
vel
de
illo
agunt
cuius uxor ante defungitur,
quam ab
Cap. VI.
eo cognoscatur.
Si vir
et
uxor simul valeant

si
tenere
puerum.
Solet etiam quaeri,
uxor cum
ita
viro simul debeat in baptismo 386
suscipere puerum.
in
Quod uxor cum marilo baptismo simul non debeat suscipere puerum, nulia auctoritate
De hoc
^*
Urbanus*^
scribit"^:
reperitur
prohibitum; sed ut
et infamia
puritas
spiritualis paternitatis
ab
omni labe
siraul
conservetur immunis, decrevimus, ut utrique

flagi-
ad hoc aspirare non praesumant. Quia vero piaculare
lium commisit qui duabus commatribus velut sororibus nupsit, ma-
gna poenitentia
ei
debet iniungi
Cap. Vll.
De sccundis
Sciendum
nuptiae sunt
est
el
lertiis et
deinceps nuptiis,
etiam,
sed
quod non
eliam
solum
primae
vel
secundae 387
licitae,
tertiae et
quartae
non sunt dam-
nandae
^.
Unde Augustinus^:
Secundas nuptias omnino
licitas
Apo[)lu-
stolus
ribus
^'
concedit
De
tertiis
autem
et quartis et
de ultra
Sed quis
?
nupliis soleiit
homines inovere quaestionem.
au-
deat definire,
wSV
quod nec
Apostolum
video
definisse
dicit:
Ait
enim'':
vel se-
dormierit vir eius, cui imlt nuhat. Non

vel
primus,
cundus,
terlius,
vel
quotuslibet; nec "

ut
nobis
defiiii(M)dum
:
est
quod non
ill;is
definit
Apostolus. Unde
eis
breviter res[)()n(leam
nec
r)U[)lias
debco damnare, nec

''
verecundiam numerositatis au(jiiod
"
''-
Z
ri
(if/itur.
I)
fiit,
V Z
I)
'^
a<l(i.
l"(l.
sccundns,
L)
in
^
(;sl
jidd.
poslerior.
\-j\.
pro
'J
/.
s.
el
invenitnr.
ti.
utul; cd. add. ipsa.
<"
V plurimis.
'
fiudco.
V
*
add.
(iratian.
(n\).
su|)<t nlL cni.

esl
i,
Can.
Quod uutem
Sent.
Ir.
(6),
c.
ibid.
(l.
I,
llOi).
lloc
l)p
siHntnm
ex
n.
1.
Iju^,'.,
Sum.
iO,
7,
II.
21
(P L
17(i,
172)
Lnjis
tionn liffuitfitix, r.
<.
H (P L
433);
l\o,
lili.
Coulrfi lulrersnr.
p.
rt
r.
(l.
rnipliel.
n.
n.
.37
(P
42, ()(il);
12:i:i).
Derift.
x,
2(i'.);
VI.
hni.
(|.
1
22
I,
el
fil
PL
"^
161,
I.
6ii
7,
12iS,
3^).
C.
Drus vinsculum
'12).
31,
1112).
(:(jr.
994
ferre
"",
LIBKR
IV.
DIST.
XLIII.
CAP.
I.
Immanae verecundiae sensum audeo dicere, ul, quolies voluerinl, nubant, nec ex meo conle [)raeter Scriplurae . auctorilalem (juolaslibel nuplias damnare Ilem leslalur Hieronym us ^: l:lgo nunc libera voce extrigamam'^; el clamo, nec damnari in Ixclesia digamam^' immo nec
nec conlra
^
"^
ita
licere
quinlo et sexto,
quemadmodum secundo nubere marito.

honore excludit.
vir-
Apostolus^
Sed boc non
tute,
facit
tamen bigamos a sacerdalali

pro
vilio
digamiae
^,
immo
pro Sacramenti
ut
sit
una unius,
sicut unica unici.

^
388
lllud
tamen Caesariensis Concilii^ videtur innuere, digamiam

Presbyterum, inquit
^,
esse peccatum:
in
nuptiis digami
''
pran*",
dere
iion
convenit, quia,
cum
poenilentia indigeat bigamus
qiiis
erit presbyter,
qui talibus nuptiis possit praebere consensum ?
Sed
boc
de
illo
intelligi
potest, qui
vel
primae uxori
insidialus
illud
putatur desiderio
dicitur,
sccundae';
pro
signaculo
Sacramenti
quod
in
bigamo non servatur.

etiam
dicit,
Ambrosius^
Domino sunt
etiam
in
quod
primae nuptiae
tantum
institutae,
secundae vero
sunt
permissae; et primne
nuptiae sub benedictione Dei celebrantur sublimiler, secundae vero

praesenti carent gloria .
DISTINCTIO
Cai'.
I.
XLIII.
De resurrectionis
389
ct
iudicii condilione.
el
Poslremo de conditione resurrectionis

non
et
modo resurgentium,
nec
esl.
de
iudicii ac
misericordiae qualitate breviter disserendum

*
<^
DC
;
affevre.
V B
Kd.
l)
dignmmm
ed.
bigamiam.
f Ed.
'^
B om.
^
li.i
U Z;
igitur
'
ed.
trigamiam.
in.
''
cl
Z B bigamiac.
bigamiam.
*
B adcL
Z om.
Ld. bigami.
D add.
mm
oportet.
V digamus.
V secando.
'
Ivo,
Decret. p. S,
it)id.
c.
268; VI
i,
Pan.
^
c.
59 (P L 161, 6i3, 1255); C. Quod

4$^
si
n.
dormierit (L3),
18
(L
Ivo.
((
1112).
p.
8,
'
|.;pjst.
(ajjas 50")
c.
Ad Pammarhium,
62;
C.
*
(PL
8,
I.
22,
508);
Decret.
III
-2).
c.
270; VL Pan.
I.
Aperiaut
Ivo,
'^
quaeso (II),
cret. p.
c.
ibid. ^ 2
I.
Bespicilur
Tim.
(U
3, 2.
I,
He-
160 (PL 161, 618); C. Dc his

17, 225).
(8), ibid.
IIIO).
Com-
ment.
in
Cor. 7, 40 (P L
LIBER
IV.
DIST.
XLIil.
CAP.
II.
995
^*,
Omnibus quaeslionibus, quae de hac

non valeo; resurrecturam tamen
sunt atque nascentur et
*
re moveri assolenl
salisfacere
carnem omnium quisunt atque morien.
cumque
tur,
Ait
nali
mortui
^
nullatenus ambigere debet Christianus
enim Isaias^: Resurgent morlui,
el
resurgent qui erunt
in sepulcris.
Et
Apostolus^: Solumus
scihcet
"^
vos ignorare, fraires

sicut
et
de dor-
mientibus, ut
liabent,
non contristemini,
resurrectionis .
ceteri,
qui spem
non
in
Hoc enim vobis dicimus
verbo Domini, quia nos, qui vivimus, qui residui
praeveniemus eos qui dormierunt.

iussu
el et
Quoniam
"^
ipse
sumus ^, non Dominus ^ in

Deinde nos
in
voce Archangeli
Christo
ei
in
tuba Dei descendei de caelo,
mortui,
qui in
sunt,
resurgent primi.
qui vivimus, qui relinquimur \ simui rapiemur cum illis in nubibus^ obviam Chrisio in aera; et sic semper cum Domino
erimus.
His verbis et veritas resurreclionis et causa atque ordo resur-
gentium praeclarissime insinuatur.
Cap.
II.
De voce tubae.
Causa enim
in
'
resurreclionis
morluurum
audietur, el
erit
vox tubae, quae 390

virtnte excita-
adventu
lu(Jicis
ab onmibus
cuius
bunlur mortui
{]i\(\ii
et
de monumentis resurgent.
Propheta*:
Dabit voci suae
vocem
hora,
viriutis,
id
est
effeclum resuscitandi mortuos.

\'A
loannes
in
Kvangelista
ait:
Vfnnt
in
qua
ct
omnes
qni in monumentis sunl, audient vocem Filii Dei^'\

boni
"
procedent
resurrectionem
viiae,
mali
uero
in
resurreciionem
iudicii.
Z 011) ;i<l(L in ndvcntu Dnmini ; IJ oin. * B om. I) residui snmus.

h(l
ii(di>nl.
"
\:j\^
/.
;|,i,
nnlrm.
f
<<
7.
/.
s.
'
W oin.
^
"^
V D om. V om.
Z om.
"
VH
0111.
I)
'
n.
U nntcm.
" Kd. (pii
b(ma fcccrnnl,
|ro
honi.
Aiij,MiHi
EncMnL
c.
.'i
(I
L 40, 272).
pX
'
1
Cap.
17.
2(i,
I'.).
'
I.
Tlicss.
.{i.
i,
''
1.3,
cum
.*),
v(*rhis
(iUHHac
inlcrliiKj.iris,
vv.
.'>,
Psalm.
(i7,
Oip
2H
sc(|q.
996
391
Si
LIBER
IV.
DIST.
XLIII.
CAP.
III.
ET
IV.
vero quaeritiir: cuiiis vel qualis erit

quia erit Arcliangeli,
'';
vox
illa?
Aposto-
lus
dicJt,
id
est ipsius (Ihristi,
qui est prin-
ceps Arcliangelorum
vel
vox
erit
alicuius
^
vel
plurium Angelo-
rum; eademque dicilur quia post eam non erit
tuba, quia erit

alia
^
manifesta; ef" novissima,
llaec
luba, ut ait
Augustinus^
est clamor, de
quo
dici-
tur in Kvangelio^: Media nocte clamor factus esi; ecce sponsus

venit; exite
obviam ei. Tubae nomine aliquod evidens et |)raeclarum signum inlelligitur, quod vox Arcliangeli et tuba Dei ab
"*
Apostolo
latur;
dicitur, et in
Evangelio vox
et
Filii
Dei et clamor appel-
quod mortui audient
resurgent
Cap.
III.
De nocte media.
392
Media aiitem nocte

non
pro
liora
dicitur venturus,
ut
temporis,
sed
quia
tunc
Augustinus*, veniet, cum non speait
rabilur .
est
ita
Media ergo
^.
nocte, scilicet
cum
valde
obscurum
fnr
noctis
erit, id
occultum, veniet. Dies enim

veniet
Doniini,
sicut
in
nocte,
Potest
tamen non incongrue

ait
inlelligi
^,
mediae
lempore
[)rimoge-
venturus, quia nt
nita Aegypti
Cassiodor us
lioc
tem[)()re
percussa
sunl^quando etiam
Cap. IV.
s[)oiisus
venturus est.
De
393
libris
qui tunc aperientur.

contestantur
auclores,
IMuribus
Chrisli
etiam
dies
locis
quod
advenlus
re^.
dicilur
Domini, non
pro
qualilale tem[)oris, sed
rum, quia tunc cogitationes

"
et consilia
singulorum [)atebunt
add.
^*
D angelorum.
D om.
id est.
'^
I)
et
manifeslnm.
In
cd. verba Pluribus... patcbunt poniinlur ad (inem cap. praeccdenlis.
(llossa
c.
inlerlinciHis in
II.
Cor.
i:i,
."i.S.
Kpist.
iO (alias
120)/!^/ //oq.
noratmn,
n.
*
I.
.U, n. 7S (P
'
3.3,
.S73). Cfr.
eliam AiiiûsL,
*
83 Quaislion.
'
50,
(PL
40, ib).
Mallh. 25, 6.
in
Loc.
cil.,
ubi cl verba
scquenlia.
Thcss, 5. 2
t:.vi)os.
Ps.
II S.
62 (P L 70, 56).
llcspic.
txod.
12, 29.
llespic. Matth. 25, 6.
LIBER
IV.
DIST.
XLIII.
CAP.
V.
997
Unde
rienlur
in
Daniele^:
eo. Libri
Vetustus dierum
sedit, et libri aperti
sunt coram
aliis.
sunt conscientiae singulorum, quae tunc apeimplebilur ^: Nihil occultum,
Et lunc
quod non
re-
veletur. Adveniente
enim
summo
fiet,
ludice non solum tenebrae aeris
illuminabuntur, sed etiam ahscondita

Virtute
cordium manifestabuntur^,
opera sua
igitur divina
in
ut
cuique
et
^ bona
vei
mala, cuncla
leritale
memoriam revocentur
ut
mentis intuitu
mira ce-
cernantur;
accuset
vel
excuset
hominem
conscientia,
eaque
teste salvetur vel
damnetur'^.
Cap. V.
De memoria electorum,
Hic quaeritur,
si
tunc praeterita mala teneat.

tunc
adsit
utrum
electis
memoria praeceden-
394
tium malorum, sicut bonorum.
Quaedam auctoritates videntur tradere, bonos non liabituros ^ tunc memoriam praecedenlium malorum, id est peccatorum vel
tormentorum.
Ait
et
enim Isaias^: Ego creo caelos nouos

et
et
terram novam,
non erunt in memoria priora
non
asceiulent super cor,
sed gaudehitis in aeternum.

I
lem
Ohlivioni traditae sunt angustiae priores

i
et
abscon-
ditac ah oculis nostris. Qiiae de futuro exponens H

ait:
e ro n y
mus
"^,
Oblivioni Iradentur priora mala, quia forsitan in fuluro pri-
stinae conversalionis
memoria omnino
delebitur, succedentibus bo-
nis aeternis, ne sit pars
malorum
prioris angustiae
sic,
memorari
Sed liaec
et
liis
similia possunt accipi
ut
non excludant
memoriam praecedentium malorum, sed ex ea molestiam et laesionem amoveant. Non enim eorum memoria Sanctos contristabil vel eorum beatiludinem obluscabit, sed gratiores Deo reddet. Unde Siiper Psalmum HS ait (iregorius^: Quomodo
misericordias
in
aetermim canit
add.
(jiii
miseriae
noii
meminit?
Qiio-
<
Ed. el
V D
9,
uel.
.'Jdd.
csse ;
1)
oiii.
tnnc.
Cap. 7,
rfr.
I.ynimis
Dei,
(>:',,
iMd.
(!
M.'illli.
10,
2f).
I.
ror.
c.
4,
W.
Aii|,'ii.sl.,
XX. Deav.
">
c
\1
11
41, (iSO)
f;?tp.
cfr.
6.;,
Ilii^,'*,
loc.
'
cil.
22 (P L
llicro-
176, 07).
r:;ip.
lO.
*^
Ui.
c.
.{(i,
ii.
i:,\plicalio
7;i,
iiyml csl ibid. (P L 2i, Oii).
Lil.ro IV
Mnral.
72 (P L
(i78y;
verbolenus apud Lyrunum,
loc.
cil.
v.
1.
998
I.IBKR
IV.
DIST.
si
XLIIl.
CAP.
VI.
modo
Sed
laeti
aiitem plena
laeli
""
healitiulo,
memoria reatus merilem langil?

el
s;i('[)c
Iristinm
.
ineminimus sine dolore,

[)riorum maloiMim
inde
amplius
et grati
\i\
sumus
his a[)[)aret, ([uod

in
si
memoriam
Sancti
habebunt
futuro, non erit tamen eis ad
poenam
vel gloriae
de-
rogationem, sed ad gratiarum actionem.

395
Si
vero quaeritur, utrum peccata,

in
quae fecerunt
electi,
tunc
prodeant
noliliam
omnium,
^
sicul
mala danmandorum omnihus

in
erunt nola,
non legimus
[)ulari
hoc expressum
peccata,
alia
Scriplura.
Unde non
tecla el
irrationahililer
deleta,
illic
polesl,
aliis,
hic [)er [)oenitentiani

[)ro[)alari.
etiain
tegi
vero cunctis
Cap. VI.
De
396
liis
([ui viui
reperiantar.
illi
Quaeri solet etiam

stus
^,
utrum
quos
an
vivos
i[)S()
inveniet Chi
i-
^ nunquam omnino
morituri
sinl,
tem[)oris puncto,
ce-
quo rapientur ohviam Christo ^ ad immorlalilnlem mira ^ sinl leritate transituri. Non enim dicendum est, (ieri non [josse,
per aera
viviscant
ut
in
^
suhlime [jortentur,
in
illo
spatio
et
moriantur
et
re-
Ad liunc
autem sensum, quo aestimemus,
illos
in
",
[)arvo
Sfiatio et
[âssuros
iirgere
mortem
videtur,
et
accepturos
immorlalilalem
in
Apoprius
stolus nos cabimur; et

moriatur
nhi dicit^:
Onmes
Clirislo vivifi-
alihi^:
Qaod seminas non

incre(hhile
vivificalur,
nisi
^ .
Cur autem
in
nohis
videatur,
illain
ihi
'
multiludincm
[)rolinus iin
in
('or|)()rum
aere
quodam modo seminari

in
atipie
morlaliter et incorruplihiliter reviviscere, cuni
credamus,
icln
oculi futurain resurrectionem, et

velocitate
'^
memhra
^
sine line viclura lanta

^"^
redilurum
anli([uissiin()rum
cadaverum |)ulverem
''
Sed vellem de his potius aiidire doctiores

"
Si igitur
Sanc-
adcl. erit.
''
Kil.
ol
13
lc(ji.
"
Ed
ol
Z M
l)
oin.
^
''
\a\. .idd. .s^
<^
n(]{\.
in (leriL
(>.
^
'
U nimia, sod
'
cori'.
iiileii.
vcl
mird.
'
Kil.
ijJd.
dum.
'^
Z om.
*
(i.
i.
n oin.
I)r
I)
add. converti
20,
2
ct.
VZI)
Pro
Cor.
n.
ii.
doctorvs.
lioc
c;i|..
Augusl
II.
.\.\.
riv.
Dci,
c.
*
c.
ii.
(l'L
II, 6H8).
I.
clr.
;36.
.
lliigo,
^
I)e
I.
Sncram.
I'),
p.
17
II
(P L
176. 601)
^
lo,
22
*"'
ci
Respic.
\\):\
Cor.
.\(I
52.
Aug., ibid.
i,
Aiig., iliid.
Augiisl
Kpisl.
MercAitorcm,
c.
n.
10 (P L 33, 873).
LIBER
tos,
IV.
DIST.
XUn. CAP.
VII.
999
qui reperientur
"",
Christo veniente, viventes, eique obviam rain
pientur, crediderimus
eodem raptu de mortalibus

immortalia
redituros,
corporibus
verbis
exiluros et ad eadem
mox
nullas in
Apostoli patiemur anguslias ^ , generaliter illud accipientes quod dictum est ^: Omnes quidem resurgemus, scilicet tam boni quam mali ; sed non omnes immutahimur, scilicet in solemnitatem resurrectionis.
De hoc etiam
vivi
Ambrosius^
mors
erit
ait:
In
ipso raptu
eorum qui
quasi
.
te-
reperientur,
et
resurrectio,
in
ut
anima,
per
soporem egressa de corpore, eidem

Econtra vero, scribens
stari
momento reddatur
^,
Ad MarceUam
in
Hieronymus^
adveniente
videlur dicens,
quosdam
fine
saeculi,
in
Christo,
non esse morituros, sed vivos repertos
immortalitatem
repente
mutandos.
Ilorum
finire.
autem
quid
verius
sit,
non
est
humani
iudicii
de-
Cap.
Vil.
Quomodo
intelligitur
et
Christus iuUex vivorum
mortuorum.
est,
His
autem adiiciendum
et
dupliciter intelligi,
quod
dicitur
"^
397
Christus iudicaturus oivos

qui
in
morluos. Aul enim

in
vivi accipiuntur
advenlu eius
'".
vivi
reperientur, licet
vel
raptu moriantur; et
iusli
mortui, qui anle decesserant;

et iniusli
vivi el
mortui accipiunlur
Cmnque ex
credendum
diminiilione
bra, nec
praedictis credi sane valeat,
omnes resurrecturos,
uti(pie
est etiam,
(piia
quod oinnes resurgent incorrupli, non

''
impassibiles,
fiiii(pii]
mortem
patienliir
aeternam, sed
""
sine
membrorum,
oiimia hiimani corporis habiliiri
mem-
Uunen gloria ac specie impassibilitatis induentur.

^
"
D om.
iniefl.
I)
oni.
ti.
M.
I)
esl.
''-
Va\.
rrprohi; ornnos codd. oin.
lain iniqni (|n;iin

csl glossa
rcprohi,
"
(|iio(l
(iiinen
neccssaiif) siili.nKrK Mdiiiii esl. In
initjui
Z add. sunt.
'
Aug.,
''
f)e riv.
t)fi,
loc
I.
;{
ril.
n.
i,
.3.
-'
I.
Cor.
17,
1.*;,
'\\
(11111
(Jlossii
inlcrHiliid.
neari.
*
Comment.
t4H;
in
n.
TIips.s.
(I>
li (P
.'iST
I.
i.'iO);
'
et apiid
i.ynmiim,
Episl. .VJ (alias
22,
cil.
sefj.).
(!'
Clr.
Au^misI.,
EnrJiirul.
c.
65 (PL 40, 2oH); llugo,
loc.
(.
12
I7ii,
(iOI).
iOOO
UBER
IV.
DIST.
XLIV. CAP. MII.
DISTINCTIO XLIV.
Cai>.
l-III ".
De aetale
398
et
statura resurgentium.
(|uaerere,
sint.
Solent aiilein nonnulli percontari et

aelate et slatura corporis
an
in
eadem
omnes resurrecturi
ideo quia
Quidain [xitaverunt, oinnes resurrecturos secundum

aetatis et staturae Christi,
mensuram
curramus omnes
nitudis Ckristi.
in
Apostolus^ ail: Donec ocvirum perfectum, in mensuram aetatis pleslalura,
Sed his verbis

sed aetas.
stus
non eadem resurgentibus assignatur

in eadein
Omnes enim
esl
aetate resurgent,
in ^
(pia (>liri-
mortuus
et
resurrexit,
posuit,
cuiuscum(]ue aetatis
morlui fueut
rint^; viruni
signilicaret
autem
non ut distingueret
sexum, sed
[)erfectionem
virium,
quam
tunc
habebunt. Sed non
onmes eandem staturam corporis oblinebunt. Unde Augustinus^: Non ait, in mensuram
staturae, sed
aetatis, quia
vel
cor[)oris
vel
unusquisque suain
in
recipiet
si
mensuram
obiit,
illa,
v(>l
corporis, ([uam
habuit
si
iuventute, etiam
senex
fuerat
habilurus,
ante est
defunctus.
Aetas
vero erit
ad
>:
quam
in
[)ervenit Christus, scilicet iuvenilis,
ut circa triginta aniios
triginta eniin
duorum annorum
et
trium mensium aetas erat Christi,
qua mortuus
est et resurrexit.
Non
est
autem
""
fas dicere,
qnod
in
resurreclione accedat corpori

erat
magnitudo, ([uam
nec habiiil hic,
nec
hal)iturum
diu vivendo, nec
maiora cor|)ora
redigenda
sunt ad modiiin dominici cor[)oris. Periret cniin

cor[joril)us,
mnlliim
de
illis
cum
nec [)eriturus
sit
capillus, ul
ail
Domiiiiis*: Ca-
pillus de capite vestro
non peribitîK
|)erit
399
[Cap.
IIJ.
Non enim
in
Deo terrena materies, de
([ua inor-
talium creatur caro; sed

"
quemlibet [)ulverem cineremve solvatur,

^'
Ob
lcxlus connexionem, cc. 1-3 iininnliir.
I)
om.
cil.
'"
!>
ndd hntvn.
117,
Kph.
i,
13.
l)r
i,
'"^
llaymo,
I')
hi cp.
41,
ml
''
liplt
k.r.
d L
720).
in
Lihro .Wll
cir,
l.i.
Dci, c.
^
(PL
777)*; vcrholcmis apnd

Locis
cill.
Lyiamim
(Jlossa ad
cfr.
r:|)li.
Lnc.
12, 21.
17(5,
AUi,Mislini el
(ilossae;
Hn-o,
loc.
cil.
c.
18
el
19 (P L
(iOo).
LIBEH
et
in
IV.
DIST.
XLIV. CAP.
in
I-III.
1001
quoslibet halitus aurasque diffugiat,

vel
in
quamcunaque aliorum
in
corporum substantiam,
ipsa elementa vertatur,
quorum-
cumque
illi
animalium etiam
aniinae''
hominum cibum carnemque muletur, punclo lemporis redibit, quae illam primitus, ut homo
terrena materies, quae, discedente anima,
ut ea
fit
fieret,
cresceret, viveret, animavit^.

igitur
ita
Ipsa
ca-
daver, non
et
in
resurrectione reparabitur,
quae
dilabuntur
alias
"^,
atque alias rerum species vertunlur, quamvis ad corpus
redeant
unde
dilapsa
sunt, ad
sit.
easdem quoque corporis partes,

si
ubi fuerunl, redire necesse
Alioquin,
capillifs redit
quod tam
'^
crebra tonsura
sectio,
et
si
detraxit,
et
si
unguibus quod
toties^ depressit
ex-
immoderata
indecens cogitantibus
resurrectionem
carnis,
ideo non credentibus, occurrit informitas^. Sed

statua cuiuslibet
in "
quemadmodum,
et
solubilis
vel
melalli
igne liquesceret, vel conterein
retur
artifex
pulverem,
confunderetur
massam,
eam
vellel
in-
rursum ex
redderetur,
illius'
maleria et quantitate reparare,
nihil
teresset ad eius integritatem,
quae particula materiae cui membro

totum, ex quo constituta fuerat,
statuae
dum tamen
restitula resumeret. lla
Deus, mirabiliter alque ineffabiliter arlifex,

",
de loto quo caro

luet^; nec
nostra extiterat
eam
mirabili
celeritate
resti-
utrum capilli ad capillos redeant, et ungues ad ungues; an quidquid eorum perierat, muletur in carnem et in partes alias corporis revocetur,
aliquid attinebit ad eius
redintegrationem,
curante
arlificis
ibi
providenlia,
ne quid indecens fiat.
hidecorum
quippe
aliquid
non
est,
erit,
si
sed quidquid futurum est, hoc decebit,
quia nec futurum

[Cap.
est,
III].
non decebit.
in
Iloc
autem
corporibus Sanctorum intelligendum 400
de qwibus consequeiiter adiungit:
Uesurgent igitur ^ Sanclosine

ulla
ruin
corpora sine ullo
vitio,
sine ulla deformitate, sicut

in
corruptione, onere, dilTicultate;

licilas erit;
(juibus lanta facilitas, quanta fe-
propter qiiod
futiira,
oin.
"
''
et spiritualia dicta
sunt,
cum
procul dubio
corpora sint
Kd. el
orii.
non spiritus^.
''
V BD
r.
IJ
.idd.
corporum.
f
l!d.
"
lul.
I)
el
.uld.
m.
''
'^
q. a.
c.
[}
Uim crchro.
'
(lcmjtsil;
'^-
cxpressiL
cl
U V B
infirmitas.
'
Z alicuius.
'"
D cadem.
Va\.
VBI)
ronstiteral.
constiluel.
'
/7*///.
ToliiiTi
hor cip.
cl itio
H<M|q.
siimUi siinl ex Aiigiisl. EnrUirid.

cil.
r.
c.
''
8K,
K'J,
'.)0
(PL
c.
iO,
273
*(|,), rfr. Ilii-o, loc.

rfr.
1'i
(|>
L 170,
604).
(iO.i)
Aii^'.,
iliid.
91, n. 23;
Iliigo,
loc.
cil.
17 (P
17(),
1002
LIBER
IV.
DIST.
XLIV. CAP.
IV.
KT
V.
Kx
scilicet
si
liis
apparel, quod una erit

liabuil
in
aelas
omnium resurgenlium,
vel eral liabilurus,
quam quisque
iuvenili
aelale,
anle esl defunctus.
Nec de substanlia, de qua liominis caro creatur, aliquid peribit,
sed
omnium particularum
vitio
aiite
dispersarum collectione redin-
tegrabitur naturalis substantia corporis. Sanctorum

sine
quoque corpora
omni
fulgida sicut sol
resurgent^ praecisis cunctis de-
formitatibus, quas hic babuerunt.
Cap. IV.
Utrum reproborum corpora cum deformilalibus

resurganl, quas hic liabuerunt.
401
De reprobis autem quaeri

babilis resurgant.
solet,
an
cum
deformilalibus bic
Hoc autem
ita
Augustinus*
Quicumque
al>
non
illa
asserit, sed
dubium
massa,
resurgenl
relinquil,
inquiens:
facta
^ ipsi,
est,
perditionis
quae
\wv
Adam
etiam
non liberantur
[)er
Cbristum,
quidem
unusquisque cum carne sua, sed ut cum

"^
dial)olo oius(|ue
Utrum vero ipsi cum viliis et deformilatibus suorum corporum resurganl, quaecumque in eis geslarunl, in requirendo laborare quid opus est? Non enim fatigare nos debel incerta eorum liabitudo vel pulcritudo, qiiorum erit certa et semangelis puniantur.
'^
piterna damnalio
.
^*
Kcce, non definil, an tunc babeanl deformitales, quas bic

biierunt,
lia-
reproborum corpora.
Cap. V.
Quoil non consumentur
malorum corpora,
(juae lunc ardebunt.
402
Si
vero (piaeritur de corporibus malorum,
quomodo
illa
iii''
igne arastriiil,
deanl et non consumantur,

et sempiternis
Augustiniis-
variis
exemplis
ignibiis
(â
ardere et non consmni

^
combustione;
Z D iuijuireudo.
"
'
reful(jebunl.
f
''
D om.
D om.
^'
Kd.
v[
D om.
U om.
92, n. 2:\; dV.
Iliiiio,
ll.id.
c.
loc.
cil.
c.
'20
(l>
176, (i05).
'
Libro
XXI De
cii.
Dei,
c.
.'i,
n.
(P L
41, 715).
LIBER
siciU
et
IV.
DIST.
XLIV. CAP.
VI.
ET
VII.
1003
animus,
cuiiis
praesentia vivit corpus, et clolorem pali potest,

erit
mori non potest. Hoc enim
iunc etiarn
"^
in
corporibus dainna-
lorum, quod nunc esse scimus
in
animis omnium.
Cap. VI.
Si daemones corpomli igne cremantur.
Quaeri etiam
solet,
an daemones corporali igne ardeant.
403
dica-
Ad
quod
Augustinus^^
respondens
ait:
Cur non
mus, quamvis miris, veris tamen modis, etiam spiritns incorporeos

posse poena corporalis ignis
incorporei, et
affligi,
si
spiritus liominum, etiam ipsi

insolubililer
"^
nunc potuerunt suorum vinculis

illa,
alli-
gari?
est,
Gehenna
quae stagmim ignis

et
et
sulpkuris
dicta
corporeus ignis
vel
eril,
cruciabit
num,
daemonum,
si
sed solida
damnatorum corpora, homihominum, aerea daemonum Unus

"*.
enim utrisque
respondet:
ignis erit, ut Veritas
ait^.
sit,
De quo igne
sic
o
quaeritur, qualis vel ubi

sit,
Augustinus^
in
Ignis aeternus cuiusmodi

sit,
et
qua mundi
vel
nisi
rerum parte fulurus

forte cui
hominem
scire arbitror^
neminem,
Spirilus divinus ostendit.
Cap. VII.
Si
animae
sine corporihus sentiant
ignem materialem.
Cum
ciandas,
aiU(Mn conslet, animas igne materiali in corporibus cru- 404

solet,
quaeri
an interim, ante
resurrectionem
corporum,
animae defnnclorum reproborum materiali igne crementur^.

I)e
hoc
lulianns^,
i(a
Toletanae Kcclesiae episcopus,

Si
Grego-
rii^ dicla secutns,

s[)irilus
scripsit:
viventis hominis incorporeus
tenolur
?
in
corpore. rur iion posl
mortem etiam corporeo

s[)iritnm
dicinnis, nl
iii
igne leneatur
Teneri
sil
aulem per
''
ignem
lorinent(> ignis
videndo atqne senliendo. Qiiod autem non soliim

aniina
^
vi(Jendo,
sed eliam experiendo
ignis
tormeiitiim
patiatur,
"
'
oni.
f
IJ
''
L)
I)
add. super (ienesim.

''
I)
oin.
'^
oni.
''
s. s.
Ii.
a. <L
puto.
A cjmcrementur.
.Kid
episcopi.
\)
im\. (iNlem..,
exj)ei'iendu.
'
I.oc. dl. r.
10, n.
c.
I.
'^
Apoc. 20,
Llbn)
(V
II
\).
Ihid. n. 2,
Kspic.
(I
iM.-iUli.
25, 41.
Aiig.,
llmL
IV.
".
XX,
l.
Ifl.
'
nrofpiosticon,
77,
3().'')
17
Or.,
II.
.iS2);
dr.
(Irp^jor.,
\>.
Dinhnj.
17(;,
c.
2S
(1
scrj.
].
vi
s(|(|.y;
lln^,'(),
Dr Socnnn.
6, c.
(V
r.R')i.
1004
ex
Evangelio
MBER
IV.
DIST.
XLIV. CAP.
VIII.
coHigilur, ubi
Veritatis
voce
in
(Jives
mortuus
ut
dicitur
in inferno
sepuUas; cuius
aniina, (juod
^
:
igne teneatur, insinual,
cum Abraham deprecalur dicens extremum digiti sui in aquam,

quia crucior in
Jiac
Milte
et ^
Lazarum,
intingal
refrigeret
iinguam meam,
natum
in
flamma. Duin ergo peccatorem divilem damignibus Veritas perhibet, quis sapiens reproborum aniignibus iieget? Praecipue
mas
teneri
cum animam humanam

^ ^,
cor-
poris similitudinem habere doceat

Profiteri,
Augustinus
ila
inquiens:
animam habere posse similitudinem ralium omnino membrorum, quisquis renuit,
corporis et corpopotest
se
vel
negare anisedere
vel
mam
esse
quae
illuc
in
sommis
videt,
vel
ambulare
ferri;
huc atque
apud
in
gressu vel etiam

fit:
volatu
si
hoc sine
quadam
ita
similitudine corporis non
proinde,
hanc similitudinem eliam

etiam
sed corporalium
inferos gerit, non corporalem, sed corpori similem,
locis
videtur esse non corporalibus,
similibus,
sive in requie, sive in doloribus.

In
Cassiani^
neque
^
etiam
voluminibus
legitur,
(|uod
in
uon
sujl
otiosae
nihil
non sentiant,
.
cum
dives
ille ^
inferno
se
flamma cruciari clamal

licet
illo
Unde probatur, animas defunclorum

privari, sed
non solum suis sensibus non

spe, iristitia, gaudio ac
nec
et
istis
alTectibus, sciliis
melu carere,
ex
''
(juae sibi in
generali
* .
examine reservantur, quiddam eas iam
incipere'' prae-
gustare
Cap.
VIll.
De abortiois foetibus
405
lllud
et
monstris.
abortivi
fetus et
etiam
investigari oporlet,
si
monstra
resurgent, ct qualia.
De (pio^
libus
Augustinus^
(lui
ita
ait:
in
Occurrit de
abortivis
fe-
quaestio,
iam
nali
sunt
uleris
matrum, sed non

^ Va\.
ita
'^
Ed. el
'
VZD
at:
^
''
atld.
super Genesim.
^
atfiue
oni. nihU.
oni.
V om.
repeiil i(Wi.
U hoc.
Luc.
cfr.
16,
22-21.
loc.
lii.
Libro XII
16.
^
l)e
Gen. ad
I,
lilt
c.
33,
n.
62 (P L
el
3J,
48i);
iiilinn,
cil.
c.
*
Collntio
c.
li
^'
(P L i9, 500),
Enchirui.
c.
apiitl
liiiian.,
loc. cil,
c.
liiitl.,
pariini
inferius.
lluiro,
II.
85 (P L
17, c.
io,
272). Haec
el cpiae seqiiunliM,
li.ilici
ciiam
l)e
Sacram.
p.
13 e(
(PL
170, 002).
LIBER
ut iam possint
his qui
IV.
DIST.
XLV. CAP. L
resnrrectiiros
potest
1005
eos
renasci.
Si
enim
tolerari
dixerimus de
dicitur.
iam formati sunt,
ulcumque quod
Informes vero quis non proclivius perire arbitretur, sicut semina,
quae concepta non fuerunt?
Scrupulose quidem inter doctos"" quaeri ac disputari potest,

incipit
quando
quae
homo
in
utero vivere; an
sit
quaedam
vita occulta,
""
nondum motibus viventis appareat. Negare * enim, vixisse puerperia, quae ideo membratim exsecanlur, ut eiiciantur ex uleris
praegnantium, ne matres etiam,
si
mortua
ibi
relinquantur,
occi-
danl, impudentia nimia videlur.
ex
ilio
ulique iam potest
Ex quo autem incipit homo vivere, mori; mortuus vero, ubicumque illi mors
pertineat, reperire
potuit evenire,
quomodo ad resurreclionem non

et
nequeo
Neque enim
cito
monstra, quae
aut
nascuntur
et vivunt,
quamut
il-
tumlibet
moriantur,
resurrectura negabuntur,
credenda
sunt; sed potius correcta emendataque natura. Absit
enim,
lum
qui
"*
bimembrem, quem nuper natum

ut
in oriente fratres fidelissimi,
eum
viderunt, retulerunt, et sanctus
Hieronymus
scriptum
reliquit,
unum
si
hominem duplicem,
ac non potius duos, quod
fulurum
Ita
erat,
gemini nascerentur,
resurrecturos
exislimemus.
et cetera,
quae nimia deformitate monstra dicuntur, ad huma^
nae nalurae figuram
resurrectione revocabuntur
DISTINGTIO XLV.
Cap.
I.
De diversis animarum receplacuUs post morlcm.

Praeterea
sciendum
de hoc
esl,
^^
(piod
oinnes
animae,
'',
ut ait
Augii-406
re-
sliniis^,
cum
saeculo exierint
diversas
iiabeiit
ceptiones: bonae habent gaudiiim, mahu* tormenta. Sed

fiieril
cum
facta
resurreclio, el
bonorum gaudium
am|)lius (uit, et
lor(jii(^bimtiir .
malormn
tormenla graviora, rpiando ciim rorporc

Ed. el
VZ
I)
(loctores.
^
''
Va\.
veijari.
'>
^ \)
r-i
M. iiunpilnm.
oni.
''
"^
Z add.
nntujn
'
I)
furn.
I)
;mI(I.
iu.
\-a\.
|{ I)
transieriut.
\\M.
c.
Hfi.
'
\hu\.
(.
87, n. 23.
'
///
hjiniij.
tonu.
Ir.
4'.>,
n.
II)
LoMBAIIbUa.
11.
30
lOOG
MBER
Ex
IV.
DIST.
XLV. CAP.
erit
II.
his oslenditur, qiiod
maius
gaudium Sanclorum
in
re-
surreclione et post,
quam
anle fuerit; et quod diversa receptacula
habebunt animae Sanctorum.

Tempus, quod inter A u g u s l n u s ^ ait hominis morlem ei ultimam resurrectionem interpositum est, anii
:
De quibus idem
abditis
mas
receptaculis lenet
*,
sicut
unaquaeque digna
in
esl
^"
vel
vi-
requie vel aerumna, pro eo quod sortita est

veret .
carne,
cum
Cap. W.
De suffragm defunclorum.
407
Neque negandum
pietale siiorum
'^
est,
ut ait
Augustinus^, defunctorum
cum
in
animas
viventium relevari,
pro
illis
sacrificium
Mediatori
oflertur, vel
eleemosynae fiunt
Ecclesia ^ Sed eis haec
prosunt, qui,
cum
isia
;
viverent, haec sibi
ut postea
possent
prodesse,
meruerunl. Kst
enim
post
est
in
qiiidam vivendi
modus, nec
ut
isla
tam bonus ut
ei
non requirat
ista
mortem, nec lam malus,

vero
^
non
prosint
post
mortem
talis
in
bono, ut
non
requirat;
el est
sierit,
rursus
lalis
malo, ut nec his valeal,
cum
haec vita tran-
post
(piod
ista
omne meritum comparalur, quo possit hanc vitam quispiam gravari, vel relevari. Nemo autem speret, hic neglexit, cum obierit, apnd Deum promereri. Non igitur
adiuvari. Quocirca hic
Kcclesia,
illi
quae pro defunctis commendandis frequentat

ante Irihunal Chrisli,
^
apo-
stolicae sunt adversa senlentiae,
mus
hoc
''
qua dictum est^: Omnes asUihiut referat unusquisque secundum

^*
ea (juae per corpus
gessit, scilicet
trnna vel
mala; quia etiam

',
merilum
ei
sibi
ista
quisque,
cum
in
corpore viveret, comparavil

Kl
ut possent
[irodesse: non
enim omnibns prosunt.
(piare
non
Nisi
propter differentiam vitae,

sacrificia,
pon^''.
Cuin ergo
pro
sive
quam quisque gessit in altaris, sive quarumcumque

offeruntui",
coreleel)oiiis
mosyn.irum,
^*
baplizatis
onmibus
et
pro
valde
U add.
iuter.
Kd.
V B D
<"
cimtinet.
"
Ed.
el
V R
''
dam.
iu
Ila
omiies codd.; cd. Mediatoris.
oin.
i.
E.
*
Z enim.
/.
corpore, pro p.
c
c.
hic.
'
pnravit.
oin.
c.
'
Enchirid.
c.
109 (P L 40, 283),

29;
'
e(
C.
efr.
*
Tempus
Hu-ô,
II.
(23), C. 13, q. 2
II.
(I.
I,
728).
"
ll)id.
110,
II.
el
in
eodeni
14,
(Jin.;
I)e
Sacrnm.
|).
Ml,
(PL
17(),
593).
Hom.
10.
Cor. 5,
10.
LIBER
IV.
DFST.
XLV. CAP.
11.
1007
gratiariim actiones sunt; pro non
valde maiis propiliationes"; sed
pro vaide malis, etiamsi
niilla
siint
adiumenta mortuorum, tamen

sunt.
qualescumque vivorum
vel ad
lior sit
consolationes
sil
Quibus
vero prosunt,
*
hoc prosunt, ut
ipsa damnatio .
plena remissio, vel certe ut
tolerabi-
Orationibus ergo sanctae Ecclesiae et sacrificio salutari
et
eleemosynis,
quae pro eorum

peccata
spiritibus offeruntur,
eis
non
est
du-
bium mortuos adiuvari, ut cum
misericordius agatur a Domino,
quam eorum
tota observat
meruerint.
Hoc
in
enim a Patribus
traditum
et
Ecclesia, ut pro eis qui
communione Corporis
id offerri
Sanguinis
"^
defuncti sunt,
cum
ad ipsum sacrificium loco suo com-
memorentur, oretur, ac pro
illis
quoque
commemoretur.
sed
talibus,
utilia esse
^
Non
qui
est
ita
igilur
ambigendum,
ista
prodesse
defunctis,
vixerunt anle mortem, ut possint
eis
haec
post
mortem.
Nam
qui sine flde operante per dilectionem

illis
eiusque Sapie-
cramentis de corpore exierunt, frustra

latis
a suis huiusmodi
officia
impendnnlur, cuius
^,
dum
cum
hic essent,
pignore
^^.
carue-
runt, non misericordiam sibi Ihesaurizantes, sed iram
Non ergo
boni
mortuis nova merita comparantur,
pro
eis aliquid
ista
ope-
rantur sui, sed eorum praecedentibus consequentia
redduntur.
Nam
istam
quisque
finiens
vitam, nisi quod in ea
meruerit, non
poterit habere post
eam^.
illa
Ecce, quibus et qualiler prosint
quae pro defunctis
cele-
brat^ Ecclesia: mediocriter
malis
suffraganlur ad
poenae mitiga-
lionem; mediocriter bonis ad plenam absolutionem, qui non habent

tantae porfectionis merita, ut non indigeant iuvari
[)er
pauperes,
quorum est regum caelorum mona iniquilatis quorum

' \
^,
^"
quos
sibi
fecerunt amicos de
mam-
tanta est perfectio, ut his adiutoriis

et
non indigeant, quales sunt Apostoli

Ut enim
clesia
ait
Martyres.
esl
Augustinus'^:
'
Iniuria
pro Marlyre
;
in
Ecaliis
orare,
cuius
debemus oralionibus commendari
pro
aulem defunctis
<*
oratui* .
Ed. add. xunl;

'
V B om.
(juibus.
*
6vv/,
'^
\\
om.
\)
[](\,
c^ffi
et
|,;,j
^.^
ndd.
*
Clirisli.
\)
I)
pocnnm.
V ZB
frequenlnt.
Z quorumdam.
'
Kd. .idd
'^
nos.
'^
Hespic.
(i.'il.
"),
0. n.
Bespic. Horii. 2,
'\.
Aiit;.,
Sermo 172
(.-liia.s
32)
De verbig Ajxmtoli,
laniim,
I,
r. 2,
2 (P L
*
W,
930), liaholiir oliarn in Cilossa

M.iuli
''>,
apiid LyUi, 9.
Tlicss.
1."/
i,
13).
17î
Bes(.ir.
3.
n.
1
''
lUspic. Liic
:iH.
Sermo
(.'ili.m
/V terbis
AiKtsloli, c.
I,
(!'
H<iH).
1008
UBER
IV.
DIST.
XLV. CAP.
III.
ET
IV.
Cap.
III.
De
408
officiis
sepulturae.
""
Oe pompis vero oxsequiarnni idem
A n gu
n u s
ila dicit
Pompa
Si
funeris,
agmina exsequiarum, sumptuosa

solatia,
diligenlia sepul-
turae vivorum sunt qualiacumque
non adiutoria
mortuopio vilis
rum.
vel
illi
aliquid
prodest impio sepultura pretiosa, oberit
nulla.
diviti
Praeclaras
exsequias
in
conspectu houiinum
purpurato
In
exhibuit
turba
famuloruu), sed
ilh
multo clariores
con-
spectu Domini
ulceroso
pauperi
in
ministerium
exhibuit Angesed in
lorum, qui
eum
extulerunt non
.
marmoreum tumuhun,
et
Abrahae gremium
Sit
tamen cura mortuos sepeliendi

in in
sepulcra conslruendi,
''
quia haec
Scripturis
sanctis
inter
bona opera deputata
sunt,
non solum
etiam
in
^"
corporibus Palriarcharum aliorumque Sanctorum, sed
ipsius
igitur
Domini
corpore
qui
ista
fecerunt,
laudati
siinl.
hupleant
et sui
haec homines erga suos

'^.
officia
illa
[)ostremi
munoiis
spi-
luunani lenimenta moeroris
Verum
quao adiuvant
ritus
defunctorum,
^
scilicel oblaliones, oraliones,
multo observantius
procurent
Cap. IV.
De (luohus aeque bonis, quorurn

ptura
409
alter post
mortem
hal)et auxilia.
Solet moveri quaestio de duobus,

pariter, sed
uno
divile,
allero paupere,
mediocriler bonis, qui praediclis suffragiis indig(Mit, et

altero vero,
id est
meruerunt pariler post mortem iuvari; pro

divite,
pro
speciales et
largitiones
communes hunt
^,
orationes multaeque
eleemosy-
narum
pro
paupere
vero non fiunt
nisl
communes
rion
orationes^ Quaeritur ergo, an lanlum iuvetur pauper paucioribus

subsidiis,
quantum
*
dives amplioribus. Si non pariter iuvatur.
"
Z om.
^
D computnla.
<^
Z D om.
doloris.
'
I)
lar
gitates.
D om. pro
pauprre... oraiioncs.
De cura ijereuda pro mortuiSj

12, n.
I
c.
2,
n.
4 (P
L 40, o9i);
L 176,
c.
cfi-.
I.
'
I)e
civ.
Dei, c.
Liic.
(PI.
41, 20); lliiyô,

^
loc. ciL
c. S (P
.",9")).
Uespic.
937).
16,
22
se(i(|.
Aiig.,
Sermo
siipra ci(.
172,
2,
n.
3 (P
.'^8,
LIBER
ei
IV.
DIST.
XLV. CAP.
V.
ET VL
1009
redditnr secunduni merita: meruit enim pariter iuvari, quia pasi
riter boni exstiterunt;
vero tantum suflragii consequitur

illa
""
"",
quan-
tum
dives, quid contulerunt diviti
specialiter
pro eo facta?
Sane
dici
potest,
non
ei
magis
valuisse generalia et specialia,

diviti
quam
pauperi sola generalia suffragia. Et tamen profuerunt
specialia,
non
quidem
ad aliud
vel
maius
aliquid,
sed
ad
idem
perci-
ad quod generalia, ut ex pluribus et diversis causis

peretur
"*
unum
diviti
emolumentum.
^
Potest tamen dici
illa
plura
subsidla contulisse
cele-
riorem absolutionem, non pleniorem.
Cap. V.
Quibus suffragiis iuvabunttir
in fine reperti.
Sed iterum quaeritur de aliquo mediocriler bono, qui, talibus 410

indigens suffragiis, in ipso consummationis
reliquis*
saeculi
^
arti('ulo
cum
migrabit,
si ^
salvus fuerit. Pro" eo non offertur ulterius
sacrificium vel oratio vei eleemosyna, nec

tionis
habebat
tantae
perfecsal-
merita,
quae
bis suffragiis
non egerent. Nimquid ergo
vabitur?
Aestimo, eum, quasi per ignem
et
transeunlem,
salvari
meritis
intercessionibus
caelestis
Kcclesiae,
quae
pro fidelibus semper

^.
intercedit voto et merito, donec
impkatur Christus
Cap. VI.
Quomodo Soncti
ct
glorificati
et
et
Angeli audiunt
eis.
preces supplicantium
intercedunt pro
Sed forle
et
quaeris:
in
Nunquid
preces sup[)licanlium
audiunl, 411
vola postulantium
eorum
notitiam
perveniunt?
in
Non
est
^
incredibile,
veri
animas
Sanctorum, (juae
in
abscondito
faciei Dei
huninis illustralione laetantnr",
ipsius contemillis
plalione ea quae foris aguntur, inlelligere,
(jnanlum
amplius.
ipse.
vel
ad
"
*
*
C
el
a(l(L
pauppr.
atiler.
''
U
f
specialin.
\'>\)
^
'
I)
'^
L palirtur.
E(L cl H a(l(L
I:(L
orn.
H add.
'^
Z cum
pro.
.1(1(1,
snncU.
Rcs|M(. L Coi. 3,
r(;m
<
1.'i.
'
AIIikI.
ad Lpli.
\).
3,
I'.).
ncspic.
ri9()).
Ps. 30,
21,
jiioad
(r.
IIij^:o,
II.
hr.
Sncrnm.
K,
II
(P L
17(),
"
1010
gaiidium, vel
et Sanclis, (jui
LIBER
IV.
DIST.
XLV. fAP.
pertinel.
VI.
nobis ad aiixiliuin
Sicut enim Angelis,
ita
Deo
assistunt, pclitioncs
et
noslrae
innolescunt
in
Verbo
Dei,
quod conlemplantur. Unde
dicuntur Angeli orationes

doceant, sed quia eius
et vota noslra oflerie
Deo
^,
non quia
eum
voluntatem super
eis
consulunt.
^:
Angelis,
Unde Augusli nus
qui sunt apnd
Deum,
inno-
lescunt petiliones nostrae, ut

tiis
quodam modo.
lalenter
eas offerant Deo et de

esse cognoverint,
consulant, et quod, Deo iubenle,

vel
implendum
reportent.
boc nobis
evidenter
bominibus
ail"^:
Unde et Angelus Ciun oraretis, orationem vestram obtuli Deo.

vel
Ad omiiia quidem
id
scienda suflicit Deo sua perfeclio; babet
tamen nuntios,
est Angelos,
ulla,
non qui
ei
quae
nescit,
annunlient
est
non enim sunt
quae nesciat
ab
^"
eis
sed
bonum eorum
est,
de
operibus suis eius consulere veritalem, et hoc
quod
ut
ei
dicuntiir
ipsi
nonnulla nuntiare, non

per
ut
ipse
discat, sed
ab eo
*
Verbum
eius sine corporali
sono. Nuntiant etiam

illo
quod voquid
luerit
\ ab eo
missi ad quos voluerit, totum ab
per illud Versibi
bum
eius audientes, id est in eius
veritate invenientes,
sit.
faciendum,
orantes
quid,
^,
quibus
et
quando nuntiandum
quia novit
sit
^,
^,
Nam
el nos,
eum
non
eum docemus,
Pater
eo
^.
vester,
ista
quid vobis necessarium

ex
eliam
"
Verbum eius ^ priusquam pelatis ab

ait
Nec
in
tempore cognovit, sed fulura orunia

quid
el
temporalia
el
atque
eis
quando ab
^
illo
[letituri
fueramus,
quos
essel,
et
de
quibus
rebus
vel
exaudilurus,
.
vel
non
exaudilurus
sine initio ante praescivit
Non ergo
^
dicitur Angelus orationes nostras oflêrre Deo, quasi
Deus tunc non

omnia,
quia necesse
noverit,
fianl,
quid
velimus
et
quo indigeamus,
facta
'
(jui
antequam
sicul et
postquam
sunt, novit; sed
babet rationalis creatura temporales
causas
(iat,
ad ae-
ternam veritatem referre, sive petendo quid erga se

sulendo quid
'^
sive con-
faciat
Z add.
vocis.
^
^*
Z D
er(jo.
^
''
W volunt.
^
'
V cum.
U
el
Z add.
ut.
V add.
scit.
*
Z add.
novit.
'
orn.
lla
(corr. marg.);
cd. oin.
<iui(i ;
ed. quac.
D om.
Phil.
4,
6.
Hespic. Tol). 3, 24.

3.3,
'
Kpisl.
'^
130
(alias
6,
121)
8.
Ad
ProAug.,
b(im, 0.9, n. 48 (P L
501).
Tob.
'
12,
12.
Mallli.
(alias
\V.
tum,
/)^'
Trin
2'J,
c.
13 (PL 42, 1075)

Cfr.
Episl.
140
120)
Ad Honora-
c.
n.
69 (P L 33, 568).
Lccli.
23, 29.
LIBER
Si
IV.
DIST.
XLVI. CAP. L
1011
pelitio- 412
autem
^,
""
Angeli
Deo per Verbuii] eius discunt

eis
nes
nostras
et
quid de
implendum
Dei
sit
vel
""
non,
cur
non
in
credamus,
et
animas
Sanclorum
faciem
et
contemplantium
eius veritate intelligere preces

vel
hominum,
quae implendae
sint,
non
Inde esl, quod Deus dicitur exaudire preces quorundam, non
solum, quando effectui mancipal, sed etiam, quando innolescit curiae

vel
Angelorum
non;
et
et
sanctarum animarum,
in
quid
inde
futurum
praeter
sit,
quod cognoscunt
Veritati ^
velle.
^
Dei volunlate esse, volunt et

sunt, ut
nihil
ipsi.
Adeo enim supernae

voluntatem queant
Sancti et merito,
addicii
eius
Intercedunt igitur ad
Deum
pro
nobis
dum eorum
merita suffragantur nobis, et affectu,

faciunt, nisi
dum
in
vota
nostra
cupiunt impleri; quod tamen non
voluntate Dei implenda didicerint.

id est,
Oramus
ergo, ut
intercedant
et
pro nobis,
velint
ut
merita eorum nobis suffragentur,

quia, eis volentibus,
ut ipsi
ita
fiet.
bonum nostrum,
quam
Deus
vult, et
Ex praemissis
agit
constat,
quod cum
quibusdam
meruerint,
misericordius
scilicet
Deus,
aliqua
eorum
peccata
cum
mediocriler malis, qui suffragiis Ecclesiae iuvanlur.
DISTINCTIO XLVl.
Cap.
l.
Si valde malis praeslalur milifjatio poonae,
Sed quaeritur
hic
de
valde malis,
utrum
et
ipsi
in
ali(]ua 413
po<'narum miligatione Dei misericordiam sentiant, ut minus

mernerinl, puniantur.
(juam
Ouidam autumanl, eos nullam relevationem poenae habituros;

(piod conflrmanl
lacohi'
illi
auclorilate dicentis:
fecit
ait:
ludicium sine miiudiciiim
srricordia
/iel
'^
qui non
eliam
''
misericordiam.
Misericordia
liic,
Augustinus^
fiitiiro .
in
"
Z orn.
^
"
ipslrns.
'^
""
VA.
^*
cl
quid.
'^-
llrf.
dvilnti.
^"
qnne-
rant.
D om.
Kd. oin.
I)
add. sn\)cr
OcXmnrinm.
Cap.
-2,
I.L
Knnrrni.
iii
P>.
100, n.
(P L 37, 1282).
1012
I.IBKR
IV.
DIST.
XLVI. CAP.
I.
Idem
sericordia
ri(^()rdia
'',
(lislinj^niens,
(jiiomodo
omnes
in
viae
Domini
sinl
^
'^
mi-
et
veritas, ail:
^*
Krga Sanclos omnes viae Dei

el
miseila
omnes
veritas; quia
et
in
iudicando
id ^
suhvenit, et
non deest misericordia,

sit
miserando
exhibet, quod promiet ^ danuiat,
^ ne
desit verilas.
Krga omnes autem, quos hherat
omnes
viae sunt misericordia et veritas, quia, uhi

ul)i
non
miseretur,
dat
in-
vindictae veritas datur . Dicens:

telhgi, aliquid
non. miseretur ,
a Deo
fieri,
uhi
ait
ipse
non miseretur.
414
Sed his occurrit qiiod
Cassiodorus Super Psalmum

Dei
:
50^, loquens de
res iudicio Dei
misericordia et pietate
Hae duae, inquit,

in
semper adiunctae siint. Krgo

misericordia ait:
his hreviter
et
punitione ma-
lorum non
est iustitia sine misericordia.
Idem^
cietate sihi
de iudicio
et In
llaec
diio mutiia soincludit.
iunguntur
omnia opera Dei

illis
Augustinus^ quoque
plicia
respondens
ita
qui reprohorum suf)repellit o[)inionem,
finem
hahitura
contendunt,
illorum
asserens reprohos perpetuo puniendos, ul
eorum
",
supplicia ali(pia-
lenus
mitigari
non
neget.
et
Fruslra,
inquit
sine
nonnulli
aelernam
damnandorum poenam
humaiio miserantur
crucialus
intermissione perpetuos
esse
alTectu,
atque
ita
futurum
non credunl,
non quidem Scripturis adversando
divinis, sed
pro suo motu dura
quaeque molliendo
et
in
leniorem lleclendo
*
sententiam, quae pu-
lant in eis lerrihilius esse
dlcla
quam
^
verius.
Non enim,
in
iiKpiiiint,
ohliviscetur misereri Deus, aut
continehil
ira
sua miscriinlelli-
cordias suas
^.
Hoc quidem
in
Psalmo
^,
legitur, sed
de his
Aut
gitur, qui sunt

suis,
vasa miscricordiae
de
quia et
ipsi
non pro meritis

si
sed
Deo miserante,
posse
miseria
liheranlur.
hoc ad
omnes aeslimant
opinenlur
finiri
perlinere, non ideo necesse est,
ut
damnationem
Ihunt
lii
eorum, de (|uihus
dictum
[)uletur
est"^:
in supplicium
felicilas
aeternum; ne hoc
modo
hahitura
est:
iinem
illorum, de
quibus e contrario dictum
lusti
autcm
ergn
^*
Z om.
'^
U Domini; Z add.
'
sttn/.
lla
oiiincs codd.; cd. add.

^
iniquos.
el.
V
Z
om.
oin.
f ^
add. in Enchiridio.
D D
add.
nec.
et ita.
B add. qaos.
l)
Enarrnt.
iii
IV.
lis (v. lol) serm. 29,

3
n.
(PL
Ps.
37, 1588).
'
Vcrs.
15
*
(PL
46.
70, 368).
Cassiodorus,
289).
"
Expnsilin
Ps. 7f.. 10.
in
100,
(P L 70, 700].
'
Enrhiriii.v. 122 (P L
40,
Uom.
9, 23.
Matlii.
25,
LIBER
in
IV.
DIST.
XLVI. CAP.
I.
1013
certis
vilam
aetcrnam. Sed
si
poenas
damnatoruin
temporibus
sic
aesliment,
inleiligi
eis
hoc
placel, aliquatenus mitigari.

"^
Etiam
ipsa
quippe
polest
manere
ira Dei
Dei,
in
illis,
id
esl
damnatio.
ut
in
Haec
enim vocatur
ira
non divini
animi
perturbatio,
ira sua, id est
manente
ira sua,
non contineat miserationes suas,

vel in-
non aeterno supplicio finem dando, sed levamen adhibendo

terponendo cruciatibus; quia nec Psalmus
"^
ait
ad finiendam
si
iram
suam,
nari a
vel
post iram suam, sed in ira sua.
Quae
sola esset alieDei,
regno Dei, carere
magna multitndine
ei
dulcedinis
tam
grandis tamen est poena, ut
possint nulla tormenta, quae novisit
mus, comparari,
tis
si
illa
sit
aelerna, ista autem
quamlibet mul-
saeculis
longa"*.
et
Manebit
erit
ergo
sine
fine
mors perpetua
manebit com-
damnatorum,
omnibus
ipsa
communis,
sicut
Sanctorum^. Ecce, ila asserit hic, poenas reproborum non esse finiendas, quod non improbat, si dicatur eorum supplicio aliquod levamen adhiberi. Unde non incongrue dici potest, Deurn, etsi iuste id possil, non omnino tantum punire fualos in futuro ^ quanlum meruerunt, sed aliquid eis, quantumcumque mali sint, de poena revita aeterna
muniter omnium
laxare.
Qnod ergo dictum

rjui
est:
iudicium sine misericordia

ita
illi
/iet^ iib
non
fecii
fiet
misericordiam ,
illi
intelligi
polest, (juod
iuchcium
damnalionis
qui non fecil misericordiam, pro eo quod fuit

vel
fiet ei
sine misericordia;
et salvanle, qui
iudicium
sine
ulijxjricordia
liberante
tamen
in
aliqna poenae alleviatione misericordiam

^
Dei senliet. Ita
cum
in
dicilur: misericordia
hic,
iudicium
'',
in
futuro,
non negatur quin

tis,
fuluro
sit
misericordiae efTectus
et in elecin
qui
per
misericordiam
ab omni
miseria
liberaljuntur, el
reprobis, qui
sine causa
et
^
miiius fjuam meruerint,

fieri
'^
cruciabuntur.
Sed
hic
non
dicitur
misericordia, el iudicium in futuro, quia
hic
uniltis
modis miseretur Deus, quibus non miserebitur tunc:

^
vocat enim nunc

et tunc,
peccatores
ct
iustifiral,
(juod
tunc non faciet;
reddens singulis seciindum meril;i, manifesle iudicabit qui

iudirat.
ruinc occulte
"
f K(l.
D om.
el
V n
'^
lioc.
[]
psalmisld.
*"
'
louyntn.
''
oin.
//.
/.
/.
fifni.
U
'
acld.
Oei.
\)
n/feclus.
U tnntum, ino
s. c.
Kfi.
;i(l(l.
l)n.
I)
odi.
RtJspic. loaii.
'.i,
3(J.
Aug,, ibid.
c.
W.i
(!
40, 2Hly).
1014
LIBER
IV.
DIST.
XLVI. CAP.
II.
ET
III.
Cap.
II.
De occuUo Dei
416
iudicio.
Cuius
occullnm
iudiciurn,
vel
vel,
ut
ail
Augustinus^
ad
ad
infelli-
gitur i)oena,
qua (juisque
exercetur
si
purgalionem, vel mo-
vetur
ad
.
conversionem,
contemnit, excaecalur
damna^"
tionem
Occultum
igitur Dei
iudicium
dicitur
poena, qua
Dei
iudical
purgando, convertendo, excaecando.

appellantur
dispositiones
Iiidicia
qiKxpie
interdum
eius
de omnihus rehus; unde^:

^
Qamn
sen-
inconrprehemihilia
natlta.
tenlia a
*
sunt
ludicia eiusl el
in
iudicia cins ahfjssus

intelligilur localiler
ludicium autem, quo

qiia
""
futiiro
*,
iudicabit,
ventilahitur area
id
est,
illi
dividentur
honi
in
malis, ministerio
Angelorum^;
nunc
et
in
vitam ducenliir,
illi'^
suppliciiim mittentur, qui
simiil
mixti sunt.
Cap. IIL
De
417
iustitia et misericordia
Dei.
^
Sed qiiomodo
diam, supra
iuslitiam
Dei
el
pietatem,
^
id
est
misericor-
Cassiodorus
una
res,
id
duas res esse
dixit,
et
quae seinper
non
''
adiunclae sunt Dei iudicio? lustitia enim Dei
misericordia
est,
^
duae
res,
sed
est
divina
essentia,
sicut
sui^ra
plurihus aiictoritatihus ostensum est: quia non est
Deo aliud esse
misericordem quam misericordiam, nec iiistum quam iustiliam, sed
idem prorsiis; nec aliud

misericordiam
esl esse
misericordem quam iuslum,

omiiino
vel
quam
iustiliam,
sed
liaec
idem'^; quia non de-
nominative \ sed essenlialiter

dicit Scri[)lura
dai]i
de
Deo dicuntur.
Cur
igilur
de operibus Dei, quaedam esse misericordiae, quae-
iiistitiae? Si
()[)era
enim
iustitia
Dei
misericordia
est,
quaecum(]ue
sunt
misericordiae, esse videnlur iusliliae, et e converso.
Ed. quia.
f Va\. oiu.
U
''
iidd. iudicis.
'^
Ed. quia.
esl.
'^
Ed.
isli.
'^
add.
Dci.
D ndd.
in.
''
V wM.
'
V delcrminale.
'
Enarral.
12.
in
Ps.
^
9,
n.
(P L 3G, 117).
"^
iôm.
Libr.
1,
II,
33.
p^
35
7.
Mallh. 3,
Uespic. MaUli. 25, 64.
disL VIII, XIX, XXII.
LIBER
His responderi
IV.
DiST.
XLVI. CAP.
III.
lOlS
potest sic:
lllis
loculionibus, quibus hulusmodi
operum
bonitati
finnt distinctiones,
ut alia misericordiae, alia iustitiae, alia

id est
tribuantur
"",
non diversitas subiacentis,

varietas
rei
his
vo-
cabulis significatae, exprimitur, sed

in
tia,
sensuum
et
effectuum
vel
iusti-
creaturis monstratur.
Cum
enim dicitur Deus iustus quod

et
essentia divina praedicatur; et etiam,
ipse sit distributor
et
iudex
meritorum,
intelligi
datur.
et
Ita
cum
dicitur
miseri-
cors, essentia divina praedicatur,
insuper, quod
ipse sit mise-
rorum
liberator intelligi
dalur.
Similiter,
cum
dicitur
bonus, es-
sentia divina praedicatur, ut
cum
Ita
dicitur Deus, et
et
^
insuper auctor
omnium bonorum
ostenditur.
cum
dicitur
Deus, essenlia
ergo
divina praedicalur, et ipse
timendus ostenditur.
Inde
quae-
dam opera
misericordiae,
illa
quaedam
""
iustitiae
dicuntur, non
illa
quin
essenlia divina haec et
operetur, et quin haec et

misericordia
el
sint
opera
quia
divinae essentiae, quae dicitur
iustitia,
sed
quaedam sunt, quibus ostenditur iudex et aequus distributor, quaemisericors enim dicitur in dam, quibus ostenditur miserator natura, miseralor in exhibitione quibusdam operibus diet in citur effectus esse misericordiae, in quibusdam effectus iustitiae, non quod aliud efficiat iustitia, aliud misericordia Dei, si ad es-
^*
sentiam referas, sed quia ex quibusdam

dex, ex quibusdam miserator, vl ut
misericors.
effeclibus
inteiligitur
iii-
quibusdam
placet,
iustus et
Sed secundum hoc occurrit quaestio,
quomodo ex
sil
aliis
oslen- 418
datur iustus et ex
et
aliis
misericors,
cum
quo
ei
idem esse
iustum
dicilur
intclli-
misericordem
esse.
Si
enim secundum eandem ralionem

intelligitur
iustus et misericors, ex eo opere,
iustus
gilur misericors, et e converso.
Sed
ila
fiixi
snprn,
fpiia'',
cujn dicitur Deus iustus et misericors,
eadem divina
hoc
essentia significatur, et
secundum eam idem praeIntelligimus
dicatur, ut etiam (|uaedam diversa intelligantur.

[)er
'
enim
eum miseratorem et iusluni iudicem. Qiiod evidenter Or igenes ost(;ndit dicens:

'"^
'
Omnia
(luae
l)t'i
siinl,
Cliiistus esl:
ipse sa()ientiri
cius,
ipse
fortitudo,
iuslilia.
Ed. rittrihufmlnr
'^
''
\)
ul.
'
'
IJ
sunt.
'
oiii.
''
oin.
/.
^ I)
om.
\i
minrricordein.
I)
.'idd.
suprr Irrcmiiim.
In leremiam, honiil. H, n. 2
(IMjL
!.{,
.{.'{K).
1016
sanclilfis,
LIBER
ipse
IV.
DIST.
XLVI. CAP.
^"
IV.
pruclentia.
Sed
cuiri
uiiuni
sit
in
subiacenti, pro
vaiietate sensuuin diversis nui)cu[)alur

ficat
vocahulis: aliud eniin signieniin
sapientia, aliud
te
iustitia.
Ouajido
sapienlia
dicitur diintelligitur;
Ila
sciplinis
divinarum liuinanaruuKjue rerum instruere

distributor vel iudex
dicitur, doctor et
quando
rnni
iiistilia,
meritorum insinuatur.
el
prudentia
cum
vel
demonstrator
bonarum
et
mala-
rerum
neutrarum
intelligitur .
Gap. IV.
Quare (jmedam opera
dicunliir iustiliae,
quaedam
misericordiae vel bonitalis Dei.

419
Quod aulem quaedam opera quaedam bonitati attribuantur, in

Kt de misericordia
nitate
misericordiae,
quaedam
lusliliae,
Scripturis facile est reperire.

iustitia
latet.
quidcm
docet
et
manifestum
est,
de
Ijo-
vero et misericordia amplius
Sed
Augustinus^
illa,
illa
opera proprie
"^
ad
misericor-
diam
* pertinere,
quibus aliqui a miseria liberantur; ad bonitalem

sed
vero non solum

ila
facturam
et
gubernationem naluralium,
a
peccatis miindat
et
dicens:
Ad misericordiam
pertinet, qiiod
et et
de miseria liberal; ad bonilatem vero, quod caeliim
terram
omnia valde bona

Idein'''^:
creavit,
noii
ut essent .
Caeli
indigent
misericordia,
el
ubi
nulla
esl
l)o-
miseria;
in
terra liominis
abundal miseria,
non
su[)erabundat
mini misericordia. Miseria igilur hominis et misericordia
Domini
fe-
plena
est
terra
^,
non
caeli,
qui
indigent
misericordia, indi-
gent tamen regente Domino. Oinnia

licia
enim
non
indigent Domino, et
et
inisera,
quia sine
illo
miser
sublevalur,
felix
non
regitur .
Item
(juoslibet .
alibi*:
Misericordia esl erga
miseros,
bonilas
erga
Interdum
taineii
misericordia large acci[)itur ut bonilas.
"
I)
'^
quod.
I)
\) re\)cl'\i
/
Sdpienlia
l)
om
Z om. opera.
iidtl.
Dci.
uin.
D apud.
scrm.
Ps. 24,
2,
Emrrai. in n. 4 (PL
II.
Ps.
135, n. I (P L 37,
175).
Psalin.
tJlossa
Enarral.
5.
2,
*
in
Ps.
32,
in
36,
27).
Rcspic.
in
135,
Enarrnt
10 (P L 36,
IS5)*; vcrbolcnus
apiul Lyraninn ibid.
LIBER
IV.
DIST.
XLVI. CAP. V.
1017
Cap. V.
Quomodo universae
viae Domini dicunlur

el
misericordia
veritas.
Post haec considerari oportel, ex
qno sensn universae

Universae
viae 420
Domiiii dicanlnr misericordia
el
verilas.
Hoc
mnltiplicem
recipit
exposilionem.
ait
enim
viae
Domini
quibus ad nos venit, ut
Augustinns Swper
in
Psalet
mum,
intelligunlur
dno adventns: primus,

nobis
qna manifestam
secundus,
in
mnltiplicem
misericordiam
exhibnit;
et
qno
a
requirendo merita iuslitiam

mini, id esl, qnibus
exhibebit.
Universae
etiam viae Doiustilia,
ad
Deum
ascendimus,
snnt
qna
malo declinamus,
Sed
et
misericordia, qua
bonnm
facimus:
in
his
enim
duabus omne bonum meritnm inclnditur.
cum
*
snperius
Cassiodorus
sibi
dixerit, in his
in
duabns omnia
421
opera Dei
includi,
merito qnaeri potest, an

inngantnr.
in
omni opere Do-
mini haec dno mntuo
Qnibusdam
cnrrere,
placuit,
non
omni opere Domini haec duo con-
secundnm efTectum
""
dico;
nam
sed
^
secnndum
essentiam non
dividilur misericordia
iustitia,
nrmm
est;
vernm
in
"^
secnn-
dnm
efTectum non
in
in
omni
opere
dicnnt
^
esse
misericordiam et
aliis
iustitiam, sed
stitiam, atqne
qnibusdam
aliis
tantnm
misericordiam,
in-
in
misericordiam et iustitiam. Fatemur tamen,

misericonliter agere
et
Denm omnia quae

ralionem
(hcti
facit,
inste,
referentes
ad Dei volnntatem, quae institia est et misericordia,
non ad
efTertns misericordiae et institiae, qui ^ sunt in rebns.
Aliis
autem videtur qnod
sicut dicitnr
ita
Deus omnia opera sua

sit
facere
inste et misericorditer,
concedendum
id
in
onmi opere
non
Dornini
instiliam esse et misericordiam,
est
clementiam, secnnest,
in
dum
sil
efTeclum vel signum, (juia nullum opns Dei

v<,'l
(pio
elTectus
sigrinm
a'(juilatis
el
(3St
clementiae, sive
cl(;inentia siv(!
occulte, sive
beriignitns, ct
aperle: alirpiarjdo enim manilesta
occulla a<'(piilas, arKpiarido v ("onverso.
"
*
E(J.
add. misericordifi
rt veritax.
"
''
(rii.
'
orn.
;
'/.
'^
l!
loule.
;id(J.
Dinnnn.
/"
I)
tnmeu.
oni.
''
i/uihiis
i\iu\i'.
'
Psalm. 2i,
10;
\v.\\r,\
Ailgiisliiii
.siiiil
loc
cil.
1018
LiBi:n
IV.
dist.
xlvii.
cap.
i.
et
ii.
DISTINCTIO XLVIl.
Cap.
I.
De senlenlia
422
iudicii.
Solet eliam quaerl, qiialiter dabilur iudicii sententia?
Sed non
est
perpicuum
illa
id
explanare''.
^:
Non enim
Scriptura
^,
aperte definit, an voce
proferanlur
ita
fiat,
Venile benedicti
et: /te
^
maledicti; an virtute iudicis

testanlibus, ut
coiiscientiis
singulorum
at-
modo
dicitur futurum, ut iudicis polentiae
effectus
ipsius diclione significetur.

(Ila
etiam^: Esurivi,
magis
et
buiusmodi,
verbis, quia
conscientiis
non dedistis mihi manducare, el exprimenda plurimi putant quam

oculi mysterium
Apostolus^ in momento, ef^ in ictu consummandum Iradit. Sed illiid ad resurrectionis

crepationes et
stalum
tanlum
in-
referunt, non ad iudicium, qui iudicii scnlonliam et
malorum
bonorum praeconia
%
Cap.
verbis
exprimenda asserunt.
II.
Quod Sancti
423
iudicabunt,
et
quomodo.
et Sancli
Non autem solus Chrislus
iudicabit, sed
cum
et
eo in-
dicabunt nationes^. Ipse enim Aposlolis ail^: Sedebitis
ros su-
per sedes duodecim, iudicantes duodecim tribus Israet.
Necesf putandum, quod duodecim

miserit Cbristus. Ubi
boravit,
si
Aposlolis lanlum boc pro-
enim
sedebit Paulus, qui [jIus

nisi
omnibus
la-
iion
ibi
sedebunt
igilur
duodecim'^?
^
Per
duodecim
sedes
perfectio
scilicet
Iribunalis,
id
esl
nniversitas
iudicantium intelligitur
omnes
^
perfecti, qui
"
Kd.
01
Z B D ewplicare.
'^
Z add. Pntris mei.

f
U add
ita.
''
i:d.
el
ZI) om.
I)
add. hic.
Z om.
Mallh. 2o,
19,
.3i.
Matih. 25, 41 el 42.

I.i.
'
I.
Cor.
1"),
52.
Sap. 3,
4
8.
Mallh.
28
cl
I.
Cor.
civ.
10.
c.
"
Aiigusl.,
Ennrnit.
663).
in
'
Ps. 80, n.
(P L
se.jti.
37,
loci
Mil); XX. De
siiiU
Uei,
5,
n.
3 (P
il,
el
Uio
et
diio
ox iJoda, llomil. in festo S.
lirniulir/i,
Super Matlh.
t9,
28 (P L 92,
87), etiam apiid Lyrannm.
LIBER
relictis
IV.
DIST.
XLVII. CAP.
^
;
III.
1019
tribus
omnibus, secuti sunt Christum
per duodecim
universitas iudicandorum .
ludicabunt vero eos Sancti, non

auctorilate et polestate; unde gladii
id
modo comparatione, sed etiam ancipites in manibus eorum ^,

potestas
vel auctorilas
in
est sententia
Si
de bonis
et
malis in poteslale eorum.

sit
vero quaeritur:
puto,
quae
posse
eorum
sciri,
424
iudicando?
non
ante
quam
videatur,
nisi
di-
vina revelatione quis didicerit.
Cap.
III.
De ordinibus eorum qui erunt

Erunt autem
in iudicio.
quatuor ordines
in
iudicio.
ait
parles, electorum scilicet et

bini ordines
reproborum, ut
Duae quippe"^ sunt 425 G regor ius ^^ sed

Alii
alii
eisdem singulis parlibus continenlur.

alii
enim
iudi-
canlur et pereunl,
et
non iudicantur
et
et
pereunt;
iudicantur
regnanl
"",
alii
non iudicantur
regnanl. ludicantur et pereunt
quibiis dominica inclamatione dicitur*:

milii
ait'':
toti
Esurivi,
'^
et
non
dedistis
manducare, etc. Non iudicantur et pereunt quibus Dominus Qui non credit, iani iudicatus est: eorum enim damnatio
districti
Ecclesiae nota est et certa, et ideo dicuntur tunc non iudicari,

iudicis cun)
quia ad conspectuni
inridelilatis accedent.
aperta
damnatione
suae
Qui vero professionem

peribunt,
^
fidei sine
operibus haut
pereant.
bent
iudicabuntur
fidei
et
id
esl,
redarguentur,
Qni vero nec

se fieri
Sacramenta
tenuerunt, increpationem iudicis in
non audient, quia,
infidelilatis
suae
tenebris
praeiudicati,
Illi
eius
quem despexerant
^'
Invectione redargui non merentur.
au-
lem
verba iudicis audient, qui eius fidem

Illi
''
saltem
verbo
tenue-
nint.
qiii
illi
in
dariuialione sua aeterni

ncic
iudicis nec
verba percipient,
ideo
eius reverentiam
iudicaridi,
isti
v(.Tbotenus servare volueriint ; et
noii
iiidicandi
dicuntur.
alii
Kx elecloriim vero parte
iudicantur et regnaiit, scilicet
qui vitae maculas lacrymis tergunt et eleemosynarum siqierinduc-
'^
proprie.
'
''
VA. ndd. in Mordlihus
'^
{)
add. de.
I)
add. in
se.
f VA.
ct
V om. nlii V Z B .sntlein.

^
non... rcymuit.
'J
V om.
Kd. el Z add. (lulem.
'
IUHpic,
r. 27,
M.illli.
10,
27, Miirc
.178).
10,
2K.
*
'
Ps
2.'i,
''
i'.),
(i.
''
l.ilin)
.{,
X.WI
Mornt.
r,0
(P L 70,
Mallli.
42.
loan.
IS.
1020
LIBKn
IV.
DIST.
XLVII. CAP.
IV.
tione operiunl; qiiibus iudex veniens in dexlera consistentibus dicet:
Esurivi,
et
dedislis niihi
manducare.
Alii
autem
non
iudi-
cantur et
regnant,
"^
qui etiain
praecepla legis perfeclionis

lex
praecipit,
virtute
transcendiint; quia
non hoc solum, quod
implere
stu-
conlenti sunt, sed- et

dent.
quod ad perfectionem consulilur implere
De quibus i^roplieta ait^: Dominus ad iudicium

senatorihus
ait
^
:
veniel
cum
populi sui;
el
Salomon,
de Ecclesiae
*
sponso
loquens,
Nobilis in poriis vir

Et lob.
^:
eius, (juando
sederit
cum
senatoribus
terrae.
Hi
Non
^
salval impios
et
pauperibus
viceruiil,
iudicium
iribuii.
ergo recte
sub generali iudicio non tenentur,

pauperibus iudidespecti
sed iudices veniunt, quia et praecepla generalia vivendo

et
omnibus
tribuit,
relictis,
Christum secuti sunl. Hecte

huic
cium
qui
quanto
mundo magna
vicerii,
et
humilitate
"^
sunt, tanto tunc maiori culmine potestalis excrescent
d.
De
talibus dicilur^^:
Qui
Patre
dabo
illi
sedcre
mecum
in throno
eius.
sionis
meo ;
sicut
et
ego vici
sedi
in
cum
Palre meo in ihrono

sedit,
Vincens Dominus
cum
throno
quia post pas-
certamen
claruit.
et resurrectionis
palmain, quod Patri esset aequalis,
omnibus
Filii
Nobis vero
in
throno
Filii
sedere est ex eiusdem
polestate iudicare; quia

in
enim iudicandi principalum

Ihrono eius residemus
"
ex
eius
virtule percipimus, quasi
Ex
iudicandi
liis
apparet,
quod
etiam perfectiores Sancti
cum
Chiislo
alii
iudicabunt potestate, et quare quidam dicuntur imhcandi,

''.
iion
Cap. IV.
De ordine iudicii
426
et
minisierio Angelorum.
legatur, (piod
Cum autem
inifiuos in
in
Evangelio
'
Dominus
mittei
et
An-
gelos suos, (jui colligent de re^no eius
omnia scandala
Exibunt Angeli
miiteni
caminum
ignis
et
item ^:
et
et
separaignis^;
elecios
Imnt malos de medio iustorum

et
item'*': Mittet
mitteni eos in
caminum
Angelos suos^^
l)
cum
tuba
et
congregabunl
V
i.
qui.
cinn.
'^
in Apocalypsi.
U om.
L)
V add. cum. om. e. m. e.

^
^
i.
exercent.
''
D -M.
c.
D om.
il)i(I.
Isai.
3,
li.
Prov. 31,
2.3.
Cap. 36,
G.
"
Gregor.,
n. 51.
^'
Apoc.
Mallh.
3,
21.
49.
^
'
(iiegor,, ihid. c.
2S, n. o3.
MaUli.
13, 41
el seq,
13,
Matlh. 21, 31.
LIBER
IV.
DIST.
XLVII. CAP. V.
dicit:
1021
illi
a quatuor
ventis; et
Propheta^
illa
Congregate
Sanclos
est.
eius: rainisterio Angelorum
impleri,
dnbilandum non
Domino enim veniente ad iudicium, praecedet ante'' eum ignis, quo comburetur facies mundi huius, et peribit caelum et terra, non secundum substantiam, sed secundum speciem, quae immutabitur, caelum quidem aereum, non aethereum. Tantum enim ascendet ignis in iudicio, quantum ascenderunt aquae in diluvio.
llle
autem
ignis malis, qui reperti fuerint vivi
^,
erit
consumtio,
bonis vero non.
Ut enim
clis,
Augustinus
caminus
""
ait
^ hoc
erit
in
incendium mundi Sanquibus

"*
quod
fnit
tribus pueris;
aliquid
purin-
gandum
fuerit,
per illum ignem purgabitur; ahis vero nullam
geret molestiam.
Purgato vero per ignem mundo, et ad iudicium venienle Domino, emiltetur vox
illa
magna, qua resurgent omnes mortui;
et
lunc minislerio Angelorum ventilabitur area^, quia boni congrega-
buntur
ei
de quatuor partibus orbis angelico ministerio;
quo
et
rapientur
ohviam Christo
in
aera ^ reprobis
in
terra,
quam
dile-
xerunt, remanentibus.
Et tunc praeconia
illa
manducare, et increpaliones mihi manducare, elc. proferenlur

Denique
dicti\
proferelur
sententia
etc. ^; Ite
bonorum ^- Esurivi, et illae malorum: Esuriui,

vel
dedistis
et
mihi
modo.
hene-
non
dedistis
sono vocali, vel

utrosque:
alio
super
Venite
maledicti, etc; et minislerio Angelorum, virtute Dei

in
cooperante, mittentur mali
caminum
Cap. V.
ignis,
id
est
in
infernum.
Si post iudicium
daemones praeerunt hominihus ad puniendum.

in
Et soiet quaeri, utruni

sinl
iiiferno
malis ad
daemones
'^
[)ost
iudicium, (juos carnifices
puniendum praetorlorcscjue animarum
427
Scriptura
"
*
appellat.
D om.
I*(itrig
<*
D om.
7. r.
f.
v.
ft.
U ndd.
jf/ms.
'^
Ed.
.Mld.
si.
add.
mci.
f VA.
add.
'
Ps. VJ,
12.
5.
*
I.
''
Libro
TIM38S.
XX
i,
Ik
10.
civ. Dei, v. 1
'
(P L 41, G8i)*42.
''
'
Uespic.
Mallh. 3,
.Mallli.
i.J,
Videlur alliidoio
ad Malth. 18,
.Ti.
LOMBARDUS. n.
31
1022
LIBER
IV.
DIST.
XLVIII.
CAP.
I.
ET H.
Apostolus
principalum
sed
et
(Jicit,
quod
et
Cliristus
lunc
evacuabit
omnem
potestatem
virtutem.
Dum
enim durat mundus,
Angeli Angelis, daeniones daemonibus, bomines hominibus praesunt;
omnibus
collectis,
iam omnis praelalio cessabit.

babere povirlute
Hinc quidam pulant, post iudicium daemones non

teslatem cruciandi homines, sicut modo, sed ut
Dei cruciari sine
daemones
creaturae
minislerio asserunt, sic
reprobos bo-
mines
ibi
non per operationem daemonum, sed virtute divina tan-
tum
aeternis subiici cruciatibus.
Praemissa
tamen
auctoritas
non
id
cogit sentire,
quae,
etsi
asserat tunc non
daemones
daemonibus,
nec
homines
hominibus
praesint ad
praeesse, non
definil
tamen, an daemones hominibus
lorquendum.
Unde quibusdam
in
videtur,
eos
sic
exlare
in
hominibus
lorlores
poena, sicut exstiterunt incenlores
culpa.
DISTINCTIO XLVlll.
Cap.
I.
De forma
428
Solet etiarn quaeri, in
In
iudicis.
iudicabil.
in iudicio
qua forma Christus*

iudicabil,
forma utique servi
quae omnibus
appa-
rebit,
ut videant mali, in
quem pupufjerunt^.
"^
Divinitatem vero eius

glo-
mali non videbiuil; unde
isaias^: Tollatur impius, ne videat
riam
Dei.
Ilumanitatem
videbunt, ut timeant; Divinitatem vero

^*
non, ne gaudeant: Divinilas enim sine gaudio videri non potest
Cap.
II.
Qualis apparelnt forma servi.

429
Sed
ritur,
cum
"^
in
forma
illa
humana
conslet
eum
ap[)ariturum, quae-
an
forma
gloriosa a[)pareat, sicut vere est, an infirma^
qualis in passione exstitit.
viciniores.
ipse.
add. vero.
^ Ed. el
Z add.
i)i.
Ed. cl
'
V D
in
fonna.
I.
Cor. 15,
*
2L
I.
Hespic. Apor.
c.
1,7;
cfr. Zatli.
12, 10.
Cap. 26,
10.
Isidor.,
Ir.
Seut.
13
27, n. 8 (P L 83,
35,
596)*;
cfr.
AugusL, In
/unuy.
loannis,
21,
n.
(PL
1571).
LIBER
IV.
DIST.
XLVIII. CAP.
III.
1023
crucifixerunt,
Qiiidam
id
patant, a malis talem videri, qiialem
est
infirmam, quia dicit Scriptura, ut videant, in

^.
quem
pupii-
gerunt
Sed
aperte
Augu
s t
n u
dicit,
formam
servi
glorificatam
clarifi-
a bonis et a malis tunc videri, sic:
Cum
in
forma servi
cata
""
iudicantem viderint boni et mali, tolletur impius, ut non
vi-
deat claritatem Dei, qua Deus est,
quam
soli
niundi
corile vide-
bunt^; quod
erit eis vita
aeterna.
in Christo glorificata videbitur
Forma^
unde enim
et
igitur
humana
dicitur
a cunctis;
est.
Christus
iudicaturus, quia
filius
hominis
Ita
legitur in
Evangelio
loannis*:
Et potestatem dedit ei iu-
diciiim facere, quia filius hominis est; non quod ipse ex virlute
hominis
sancto
sit
iudicaturus, vel quod ipse solus sine Patre
et
Spiritu
sit
iudicium
facturus, sed
quia ipse solus in
forma servi
:
iudicans bonis et malis videbitur.
Cum
ergo dicitur
^*
Pater npn
iudicat
quemquam,
quasi
sed
omne iudicium
solus
iudicet
dedit Filio,
et
non
ila
est
intelligendum,
Filius
non Pater,
sed quia sed
forma
Filii
humana
et
cunctis in iudicio apparebit, non infirma,

Divinitatis,
gloriosa.
ludicabit
autem ex virtute
apparebit
et
non sine
Patre et
erit
Spiritu sancto,
terribilis
iustis.
impiis et mitis
iustis:
enim lerror malis
lumen
Cap.
III.
Quaiê
secundum formam
servi dicitur Christus
suscitaturus corpora.
Fl sicul (hcilur
Christus
secundum formam
ita
servi
iudicalurus 430
proplor causam praemissam,

iiiorluoruni sficundum
sit
etiam dicitur suscitaturus corpora
humanitatem, cum tamen virtute Divinitatis

humanitatis.
susciUaturus,
in
non
Sed
hac rationc
illud
dicitur,
quia
humanilate'' suscepit quod est causa nostrae resurrcctionis,
"
<*
Kd.
Z add. enim. ^ D mundo.
D om.
id...
pnpiujerml.
'^
Kd. ct Z B
(jloriftcata.
iJeus.
^ \)
humanitatem,
ct oni.
m.
Libro
Ps.
Ik Trin.
ti.
c.
13,
n.
28
(PL
12'.)!).
i2, SiO);
^
fJnarrat. in Ps.
:;,
8.';,
n.
21,
cl in
100,
12
(PL
37, 1090,
Hcspic. Matth.
cit. n.
8.
Onno
liunc
sc(|uunt(ir cxccrpta sunt cx Auôist.,
l)r
Trin. loc.
*
28
cfr.
^cj\. cfr. ilii;;<>, II.
De Sdcram.
locum,
ir.
p.
17, c. 7 (P
L 170,
Ir
.'iOO).
1
I
flap.
3."),
5,
27;
AngiisL,
''
in
10, n.
15 seq., el
22, n.
(P L
I.Wi,
1.'i81).
loan. n, 22.
1024
id
LIBKR
IV.
DIST.
XLVIII.
CAP.
ei
IV.
est
passionem
el
resurreclionem.
Ideo
adscribitiir
secundum
fit
hominem
Unde
suscitatio
mortuorum.
^"
Augustinus
*
:
Per
Verljum, Filium
in
Dei,
ani-
marum
fit
resurrectio; per
Verbum, factum
.
carne filium liominis,
corporum resurreclio
Item^:
ludicat et suscital
corpora
''
non Pater, sed
Filius,
secundum dispensationem luimanitatis, in qiia est minor Patre Christus . In eo, quod est Filius Dei, est vita, quae vivificat animas; ^ . in eo quod filius hominis, iudex Ecce secundum formam humanitatis dicitur suscitaturus cor"^
pora
et
iudicaturus: iudicaturus autem, quia

apparebit; et suscitaturus, quia
in
illa
forma cunctis
in
iudicio
et
eadem forma mcritum
secundum eandem formam vocem dabit, qua mortui de monumentis surgenf* et procedent ^ Sed ^ secundum quod Deus est, vivificat animas ^, non
causam nostrae resurrectionis
suscepit, et quia
Pater tantum, quia non tantum
Pater vita est, sed et

vita est,
"
Filius
cum
eo et Spiritus
sanctus
eadem
quae perlinet ad animam,

sentit
non
ad
corpus.
Corpus enim
non
vitam sapientiae, sed
anima, quae illuminatur a lumine aeterno^. Licet igitur Chrislus

potentia deitalis
'
vivificet
animas
et suscitet ^
ei
^
corpora
el
iudicel,
non otiose tamcn

""
et
praeter
rationem
et
tribuitur vivificalio
et
animarum,
secundum formam Dei secundum formam servi iudiciuiu
resuscitatio
corporum.
Cap. IV.
De
431
in
loco imiicii.
in
Putant
quidam,
Dominum descensurum
ipse
et
vallem
losnphat
iudicio, eo
quod
per loel
prophetam
sic
lo(|uitur:
Conet
greyaho omnes gentes

sceptaho
^'
deducam eas
In
in vallem
losaphat
ita
di-
ibi
cum
VZ
et.
eis.
cuius
^
11
capituli
expositione
^
reperi:
atUL
D
''
[\M. super loannem.

K(i.
adcL mortuonim.
'
Ei\.
el
VZD
*
est.
cl
resurgent.
^
D om.
et
qnia... procedent.
*
f lla
U;
VZ
'
et; ed.
ct
om.
add.
D om.
'"'
''
Z om.
Ed. divinitatis.
D om.
IaI.
H resjirrectio.
15.
in
^
Loc.
cil.
ir.
19,
n.
^î,g
i^^,.
(^^
23, n.
13 (P
L 35, Io9l);
^
"
vcrbotcnus apud Lyranum

loc.
tr.
clt.
loan.
n.
5,
21,
id)l
ct (|uac
scquunlur.
Aug.,
ibid.
ir.
19,
n.
''
15;
ir.
22,
2.
11
(P L 35,
1552, 1581).
Aug.
19,
n.
14.
Cap
3,
LIBER
IV.
DIST.
XLVIII.
CAP.
in
V.
1025
"",
Hoc qiiidam
pueriliter
intelligunl,
sit
quod
valle
quae
est
in
latere montis Oliveli,
descensurus
Dominus ad iudicium; quod

in
frivolum
est,
quia non in terra, sed

^
spalio huius aeris
sedebit
conlra locum montis
Oliveti,
'',
ex quo ascendit. Et sicut

El tunc
loannes
cru-
Chrysostomus^
cis^).
dicit
Angeli deferent ante

^
eum signum
Unde
Filii
in
in
Evangelio
etc.
Veritas
ait:
apparebit'^ si-
gmim
buntur
id est
hominis,
losaphat autem interpretatur iudicium

id
Domini;
vallem ergo losaphat,

impii.
lusti
est iudicii
""
Domini, congregaiudicii,
omnes
vero non descendent in vallem
damnationis, sed in nubibus elevabuntur obviam C/iristo^.
Cap. V.
De qualitate luminarium
et
temporis post iudicium.

in fortitudine et potestate 432
Veniente autem ad iudicium Domino
magna
^,
sol
et luna
dicuntur obscurari, non
sui
luminis priva-
tione, sed
superveniente maioris luminis claritate. Virtutes quoque

id
caelorum,
vel
est
Angeli,
dicuntur
moveri, non
metu damnationis
aliqua
perturbatione pavoris, sed
quadam admiratione eorum

eius,
quae
viderint.
Unde
Ante
Columnae
iudicii
caeli
sol
pavent adventum
luna
palientur
in
diem vero
et
eclipsim, sicut
et
loel
testatur dicens: Sol convertetur
tenebras,
luna in
horribi-
sarKjuinem, antequam
lis ^;
veniat
dies
Domini magnus
magna, quae
ibi
et
magnus
vero
dicitur propter
fienl.
caetam novum et terra nova ^, tunc erit lux lunae sicut iux solis, testante Isaia^, et lux solis septempliciter, id est sicut lux septem dierum, quia, quantum
Curn autem
fuerit
factum
luxit sol
in
prima conditione se[)lem dierum ante peccatuiu

[)ost iudiciurn.
'
[)riini
hominis, lanlum lucebit

et
''
Minorala enim
fuit
lux solis
lunae alioruuifjue siderum per
[)eccatum primi liominis; sed
'*
B add. losaphal.
crucis.
'
V montem,
"
el oin. locimi.
^
I)
'^
\)
ait;
Z osiendit.
''
U ydd. .sif/mm
U 'M. lux.
V Z iudiciam.
terribiiis.
I)
oin.
'^
('
post.
'
Lihro
^
liornil.
I)e
cruce
el
*
UUrone,
Huspic.
"
ii.
(P(iL
\,
'
i'.),
ioij.
(.11111
'^
(ilossa
jiiKmI.
ihid.
*
Mauh. 2i,
.30.
I.
TIkjss.
11.
17,
(ilossa
"
Lnc. 21, 27; MaUli. 24, 20.

I.
Cap. 26,
Cap.
2,
.{l.
Apoc.
21,
"
Cap. 30, 26.
10^6
lunc recipiel
el
sol
[.IBI:H
IV.
DIST.
xlxiii.
cap. v.
mercedem
^:
sui
diei
laboris, (luia septempliciler lucebit;

et
tunc non erit vicissitudo
noctis,
sed tantum dies.
Unde
Zacharias
Et erit dies una, quae nota est Domino,

^
non
erit
dies neque nox, et" in tempore vesperi
erit
lux; quia non
tunc
varietas- diei et noctis,
quae modo
esl,
sed continua dies
et
lux.
433
Isaias^ tamen
luna, loquens
videtur dicere, quod tunc non luceat sol vel
congregationi
Beatorum
"^:
Non
erit
tibi^,
inquit,
amplius
nahit te;
sol
ad lucendum per diem, nec splendor lunae sed erit tibi Dominus in lucem sempiternam.
his
illumi-
Sed
significat,
*"
verbis non negat,
solem
et
lunam tunc
nullum
lucere, sed
lucis
his qui erunl in aeterna beatitudine,
usum
ipse
praeslare; quia, ut ait
Uieronymus^
lunae
nobis
super eundem locum, caeli

officium, et
erit
terraeque, solis
atque
suis in
illud
cessabit
.
Dominus lumen
Potest
sol
perpetuum
etiam
Isaiae
illud
intelligi
ea
ralione
dictum,
(piia
et
luna non tunc habcbunt ortum et occasum, sicut nunc.
Unde Isidorus'^
iudicium
sol
Isaiae quasi exponens,

unde
ait:
Post
mercedem
quo
laboris sui suscipiet;
Prophela:
sol
Lucebit septempliciter ; et non veniel ad occasuin nec

sed in ordine,
creati
nec
luiia,
sunt, stabunt, ne impii, in tormentis sub
terra positi, fruantur luce
eorum.
et
Unde Ilabacuc
Ecce aperte
dicil,
^:
Sol
luna steterunt in ordine suo.
solem
et
lunam tunc
usus
lucis
lucere,
^"
sed
stabililer
permanere; ubi etiam

434
Si
significat,
sit ^
infernum esse
sub
et
terra.
vero quaeritur, quis
solis
lunae
tuiic,
fateor ine ignorare, quia in Scripturis
non memini me
legisse
1)
quia.
in.
Etl.
vcsiicrae.
^
VA. et
Z sanctorum.
'^
Ld. ct
I) ibi.
Z add.
D positum.
Z add.
ille ;
oni. Incis.
incenisse.
Cap. 1i,
7.
^
Cnp. 60,
19.
Libro XVII Conmcut.

c.
in
Isai.
8.},
(P L
92i).
24, o96 seq.).

s
Dc ordinc crcaiurarum,
5,
n.
el
(PL
Cap.
3,
11.
LIBER
IV.
DiST.
XLIX. CAP.
I.
1027
DISTINCTIO XLIX.
Gap.
l.
De
a
clifferentia
mansionum
in caelo et in inferno.
Posl resurreclionem vero, faclo universo inipletoque iudicio, 435
suos fines habebunt civilates duae:
una
Christi,
altera
""
diaboH,
et
una bonorum ^
ninum.
Istis
allera nialorum,
illis
utraque tamen Angelorum
ho-
voluntas,
facnltas
in
non poterit
vita
esse
peccandi, vel
vivenlibus,
ulla conditio
illis
moriendi;
in
islis
aeterna
feliciter
infeliciter
aeterna morte sine moriendi potestate durantibus,

sine fine; sed
illi,
quoniam utrique
stabilius;
in
isti
in
beatitudine, alius alio prae-
miseria vero
^
alius alio tolerabilius
permanebunt
Ex
alii
his
apparet, quod sicut
boni
differenter
glorificabuntur,
magis,
alii
minus,
ita
et
mali differenter in inferno punientur.

id
Sicut enim in
domo
id
Patris,
est
in
regno
caelesti
ita
'^
mansiones
in
multae sunt
diversae
'\
est
praemiorum
id
differentiae,
et
gehenna
sunt
mansiones,
est
suppliciorum
differentiae.
electi
tamen aelernam palientur poenam, sicut onnics

bebunt denarium, quem Paterfamilias
deilit
Omnes eundem ha-
omnibus qui opcrati sunt in vinea^^. Nomine denarii aliquid omnibus electis commune intelligilur, scilicet vila aeterna, Deus ipse^ quo omnes fruenlur,
sed impariter.
Nam
in
sicut
erit differens clarificatio
corporuin,
id
Alii
ila
difTerens erit gloria
animarum.
Stelia
enim a
steita^,
est electus
ab
eleclo,
differt
ctaritate^ mentis et cor[)oris.
cnim
aliis
vicinius clariusque Dei
speciem contempla[)untur, et ipsa
contemest
plandi
dilferenlia
est,
diversitas
"
mansionum
vocatur.
Domus ergo
ibi
una,
id
i(J
denaiius est
unus; sed diversitas est

quia iinum est
scilicet
'^
mansionum,
bono
est differentia
(H
claritatis \
et
summum bomim
llcjc
l)ealitudo
elccli
vita
omniiim,
alii
ipse
Deus.
omnes
ijerfruenliir, s(;d
aliis
plenius; perfnienliir vero videndo
"
l.fl.
filin.
''
1)
healnnim.
^'.s^
''
''
\\
jkIcI.
palcl vcl.
^
"^
L caelnram.
f)
add. Hun.
*
.'j(ij|.
Z ndd. dijferl.
otn.
clari-
ficatu.
oin.
Angiisl.,
1.
Knchirid.
I.
c.
(P
41.
40, 2H4).
''
loi.ii.
\,
2.
'
Ucspu
MaUh. 20,
Cor.
l-i,
1028
per speciein,
larn
rilas
et
LIBER
IV.
DIST.
XLIX. CAP.
L
vi-
non
})er
spcculum in aenujmatc ^ Habere ergo

id
esl videre
in
vilam,
est cojj^noscere
Denin
iii
specie.
Unde Vete,
Kvangelio ail^: llaec esl vila aelerna, ut cognoscant

misisti
(jiiem
lesum
habere
Chrislum,
vilain
esse
unum
et
solum verum
non enim
^"
Deum;
(piod
tu
hoc
est,
est
'^
cognoscere
cognitionem
le:
est
ipsa cognilio,
es,
quod
id
tu es, sed
vita
"^.
per
habetur
bonuin,
esl
436
Solet etiam quaeri de bealitudine,
utrum omnes eam
velint, et
sciant (piae
sit
vera bealitudo.
in
De hoc
ril:
Augustinus
est,
sit
libro XIII
De
Trinitate'^
ila
disse-
Mirum
una
cum capessendae
retinendaeque
exislat
bealiludinis
vo-
luntas
omnium, unde
Si
tanta
de ipsa
beatilndine
rursus diversilas voluntalum; non quod eam aliquis
nolit,
sed quod
aliis
non e:un omnes norint.

putaretur esse
aliis
enim omnes eam noscerent, non ab

aliis
in virtute
alibi
animi, ab
alibi.
in
voluptate^ corporis, ab
atque
aliis
alque
Quomodo ergo omnes amant quod

nescit,
non omnes sciunt? Quis potest amare quod

spulavi
?
sicut supra discitur
Cur ergo beatitudo amalur ab omnibus, nec tamen

slt,
ab omnibus? An forte sciunt omnes, quae ipsa

sciunt, ubi
sed non
omnes
sit,
et
inde contentio est?
An
forte falsum est
omnes
hoinines velle? Si
quod pro vero posuimus ^ beale vivere enim beale vivere est, verbi gratia, sedixerimus: homo
''
cundiim animi virlulem vivere, quomodo beate vivere vult qui hoc
non vult? Nonne

vivere, quia non
verius
vult
iste
non vult
beale
est
secundum virtutem
vivere,
quod solum
'
beate vivere?
Non
^"
igitur beate vivere volunt

est beate vivere, nisi
omnes, immo
pauci
hoc volunt,
vlvere,
si
non
secundum virtutem animi

unde nec
ipse
quod
mulli
^*
nolunt.
Itane falsum oril,

Ueati
i-
cero
sit,
dubitavit? Ait
enim:
cerle
omnes
esse volumus.
Abest,
ut hoc esse falsum

si
dicamus.
Quid
igilur? An
dicendum
etiam
nihil
sit
aliud
beate vivere,
quam secundum
si
virliitem
animi vivere; tamen et qui hoc non vult, beate vivere vult? Nimis
(luidein
videtur hoc absurdum.
Tale est enim, ac

om.
''
dicamus: qui
^
"
Z add. aetermm; ed.

"^
el
I)
^6'^
Ed. om.
Ed. el Z hn-
here.
f
vitnm.
^
I)
""
volnnlate; Z virtulc, scd corr.
marg. votiiptate.
sed.
*
U proposuimus.
add. verr.
add. animi.
'
L)
sed.
'
I.
Cor.
13,
12.
ait
'
ioan.
17, 3.
Cap.
4,
n.
7 (P L
42,
1018).
In
Hortensio, ul
Augusl.
LIBER
IV.
DIST.
XLIX. CAP.
I.
1029
non Yult beate"^ vivere, beate vult vivere. Istam repugnantiam quis
audiat,
quis ferat? Et tamen

beate vivere velle
ad hanc contrudit necessitas.

est,
Si
et
omnes
vere,
verum
et
^
non omnes
sic
volunt vi-
qnomodo solum
An
illud
"^
vivitur beate
?
si
ab his angustiis nos'^ poterit eruere,

nisi
dicamus,
secundum delectationem suam; non esse^, quod omnes beate vivere velint, quia et ideo falsum omnes ita volunt, ut quemque ^ delectal ? Sed id quidem falsum
nihil esse beate vivere
vivere
est:
velle
enim quod
est
non deceat
est esse
miserrimum
adipisci
nec tam
miserum
quia vivit
esset,
si
non
Quis
adipisci
ita
sit
quod
velit^,
quam
velle
quod
non oportet.
ut
caecus,
ut dicat aliquem ideo
beatum,
vult,
cum
profecto, etsi
miser esset,
voluisset,
minus tamen
potuisset.
nihil
eorum
quae
perperam
fiabere
Mala enim voluntate vel sola miser quisque efficitur; sed miserior,
cum desiderium malae
voluntatis impletur. Quapropter,
quoniam
verum est, quod omnes homines esse beati vehnt, idque ardentissimo amore appetanl, et propter hoc cetera quaecumque appetunt; nec quisquam polest amare, quod omnino quid vel quale
sit,
nescit,
nec potest nescire, quid
sit
quod
se velle scit
sequitur,
omnes bealam vitam sciant. Omnes autem beati habent quod volunt, quamvis non omnes qui habent quod volunt, continuo sint beati. Continuo aulem miseri sunt qui vel non habent quod volunt,
ut
vel id
et
habent quod non recte volunt. Beatus igitur non
est, nisi
|l!e
qui
habet
omnia
qui
*
quae
vivit
vult, et nihil
vult male'^^.
quippe
beate
igitur
vivit,
ut vult, nec
male
vita,
aliquid
licet
vult^.
malis
sit
Cum
ex
his
duobus constel beata

nisi
linitis
in
aliquis
bonus, non tamen,
omnibus
in
malis, est beatus^.

fidelis
Cum
vero
ex" hac vita qui
his miseriis
et
bonus male
esl,
venerit ad bealam, tunc erit vere
quod nunc esse nullo modo
potest, ut sic
homo
vivat,
quomo<lo
vull.
Non enim
deerif^
ibi
volet
vivere, aut
volet alirpiid, qiiod
deerit, aut
quod
voluerit.
Quidcpiid amabitur aderil, nec desiderabitur (piod non aderit.
Omne
erit;
quod
"
ibi
eril,
ijonum
''
eril,
et
summus Deus summiim bonum

^
'<
'
Z om. D om.
Kd. el Z
Z cnm.
vivere.
.'i<l(L
sic.
'
'^
U add.
Kd. velis.
i:d.
Z nou; U add. non. [) om. mali.

'
add. nliqnid.
Aug., parnm infcrius.

6,
n.
'.L
'^
Aiig.,
ibid.
c.
5,
n.
S.
Ibid, c.
H,
n.
Ibid. c.
1030
et
LIBER
est
IV.
DIST.
XLIX. CAP.
ila
II.
ET.
III.
qnod
omnino bealissimurn.
velle
in
semper
fore
certum
erit^.
Healos autem esse se
omniuin liominum esf^. Beatos esse
se velle
omnes
conle suo vident, nec lamen

-
omnium
est
fides,
qua ad beatiludinem pervenilur
Cak
II.
Si (juid ibi cognoscilur ab aiiquo, (luoil non

inlelligant
omnes.
437
Solet etiam
quaeri,
utrum
aliquid de
Deo cognoscat
aiiqnis
aliquis
inagis meritus, ul Petrus,

ritus,
quod non cognoscat
minus me-
ut Linus.
Pluribus videtur,
quod
omnia de Deo ad beatiludinem speccognoscant, sed

differenter.
Nibil
intel-
omnes enim in Deo

tanlia ligere
communiter
noscibile
et
electi
maius digniusque videlur, quam eum

tunc
pei'
trinum
unum; hoc autem omnes

non
sit
speciem copertinens
gnoscent. Unde sequitur, ut
aliquid
beatitudini
illa
incognitum
alicui
Beatorum.
Omnes
igitur cuncta
videbunt,
diflerenl.
quorum
cognilio beatitudini servit, sed in
modo
videndi
Alius enim alio magis, alius alio rninus fulgebit^.
Cap.
I)e
111.
paritate gaudii.
in
438
late
ôlet eliam
quaeri, an
gaudio dispares
sint,
sicut
in
clari-
cognitionis diflerunt.
De boc
vita
^'
""
Augu
n us
ail
Multae mansiones
dignitates;
in
una
erunt, scilicet variae

in
praemiorum
eril
sed
ubi
Deus
erit
omnia
omnibus^\
etiam
in
dispari claritate
sit
par gau-
dium, ut (piod babebunt singuli, comruune

gloria capitis
onuiibus; quia etiani
omnium
erit
per vinculum caritalis.

etsi
Kx
dis[)arern
bis datur inlelligi,
quod par gaudium omnes babebunt, cognilionis claritalem, quia per caritatem, quae in
^
sin-
"
oin. liealos... est.
U om.
D odd.
(intem.
^*
li
om.
E(l.
domo.
Cor.
loan.
'
Ibid. c. 7,
n.
10.
n.
'^
U/id.
c.
20, n. 25.
^
'^
Cfr.
I.
15,
4*.
Polius
Prosper,
15,
Senlent.
362 (PL 45, 1892).
Respic.
14, 2.
L Cor.
28.
LIBER
gulis
""
IV.
DIST.
XLIX. CAP. IV.
1031
de
erit
^"
perfecta,
si
ita *
quisque
gaudebit
bono
alterius,
qualiter
gauderet
si
in
se ipso
haberet^.
Sed
par
erit
cunctoruui
gaudium,
videtur,
esse.
esset,
si
quod
par
sit
439
omnium beatitudo; quod constat omnino non Ad quod dici potest, quod beatitudo par
faciet
ita esset erit,
par
gaudium, ut etiam par esset cognilio; sed quia hoc non

paritas gaudii paritatem beatitudinis.
non
pa-
Potest etiam
ritas
"^
sic
accipi
par
gaudium, ut
gaudentium,
'^;
non
sed
referatur
ad intensionem
aflectionis
ad
re,
universila-
tem
*"
rerum, de quibus gaudebitur
quia de omni
unde gau-
debit unus, gaudebunt omnes.
Cap. IV.
Si
maior
sit
bealitudo
si
Sanctorum post iudicium.

beatitudo Sanctorum maior
sit
Post haec quaeri solet,
fu- 440
tura post iudicium

Sine omni
quam
interim.
scrupulo
credendum
est,
eos
habituros maiorem
gloriam post iudicium
dium, ut supra
cognilio.
quam ante, quia el maius erit eorum ^ gautestatur Augustinus, et amplior erit eorum
Unde
suae
Si
Hieronymus^:
Peracto
iudicio
ampliorem gloriam
defunctorum
sine
claritalis
Deus monstrabif'
eleclis .
sit
qiiem movet, quld opus

in
spiritibus
si
cor-
pora sua
resurrectione
recipdfe,
difficilis
eis potest
est,
corporibus
summa
bealiludo praeberi,
quaeslio
nec potest a nobis
perfecte definiri. Sed lamen
dubium non
esl,
et
raptam
carnis
sensibus hominis mentem, et post mortem, ipsa carne deposita, non

sic
geli
videre
'
posse
sive
'
incomrnutabilem
alia
substantiam
causa, sive
'"
",
sicut sancti
Anei
vicient,
lalentiori
ideo,
quia inest
D omnihus. i:d. V unitatem. cnritas. stnihit; D ostendll. I) '" D sine.
''
et
f^
V Z tanlum. \ D gaudebunt.
*
M.
^'
et
V Z quantum.
* Ed.
'
Z om.
demonI)
'
ridetur.
Kd.
M.
rd est
Deum.
sitie.
Libro
l)e
spinlu
ct
nuima
c.
'\1
(P L 40,
^
822).
II
Dist.
\LV,
1
c.
1,
ubi eliam Au{|$usL locus invenitiir.

25, 862 el
se^j.),
Libro
Comment.
in Osee 6,
est
ibi
(P L
ubi
ill.i
senlentia indicntur,
(|une
verbotenus
in
Giossa
apud Lyraninn.
103^
naturalis
LIBKR
IV.
DIST.
L.
CAP. L
quidam
appelilus
corpus adminislrandi, quo relardatur

illud
sit
quodam modo, ne
donec
ille
tola intentione pergat in

si
summum
caelum,
sit
appelitus conquiescat. Porro
tale
corpus, cuius
difficilis
et gravis administralio,
sicut haec caro,

illa
quae corrumpitur,
caeli.
^
mullo magis avertitur mens ab
visione
summi
Promde
",
cum hoc corpus iam non

gelis
animale, sed spirituale
receperil,
Anet
aequata perfectum habehit naturae suae

inefTabili
modum, obediens
fLicililale ^,
imperans, vivificata et vivificans, lam

gloriae,
ut
sit ei
qmd
fuit
sarcinae^.
DISTINCTIO
Cap.
I.
L.
Si mali in inferno peccabunt.

441
Hic
oritur
quaestio
ex
praemissis
ducens
in
originem.
Supra
enim''^
Augustinus,
loquens de malis
inferno
damnatis et
bonis in caelo glorificatis dixit, quod nec bonis volunlas, nec malis
facultas peccandi esse poterit.
Et de bonis
quidem constat; sed de
malam non removet, quaeritur, quomodo verum sit, eos non posse peccare, immo quomodo verum sit, eos non peccare '\ cum malam habeant voluntalem. Quidam autnmant, illam mallim voluntatem non esse peccatum,
malis,
a quibus
voluntatem
sed supplicium tantum;

illud
alii
vero peccatum esse- fatentur, sed

ibi
per
eos non mereri aliquam poenam, quia non est

Illud
locus
me-
rendi.
ergo
peccatum
dicunt"
in
non
esse
merituni
supplicii,
sed supplicium mali meriti, quod
hac vita praecessit.

ita
De hoc autem
rendi
vitaFii
'
Augustinus'*
iii
dicit^:
Tempus
acqui-
aeternam
hac tantum vita Deus hominibus dedit,
"
ait.
U
^
add. etinm.
Er (. satictate; sed aimoli\l: XWi, facilitate.

*
i.
D
^
add.
dicit in
libro de fide
D om. immo... peccare. ad Petrum, pro
D
d.
dicitnr.
\)
om.
sic
'
Respic.
*.
\.
Cor. 15,
3
il.
Aiigiist.,
1.
"*
XII.
(P L 34, iH3)
c.
Disi.
praeced.
c.
Poiiiis Fiilgenl.,
De Gen. ad titU c. 35, n. 68 De fide ad Petrum,
3, n.
38
(PL
iO,
7G5).
LIBER
ubi voluit
IV.
DIST.
L.
"^
CAP. IL
1033
hic poeni-
eliam
esse
esl
^,
poenitentiam
fructuosam. Ideo
liomo,
tentia fructuosa
quia
potest
liic
deposila
malitia
"^,
bene vivere,
et ea gerere,
et
mutata voluntate, merita
simul
in
operaque mutare,
fecerit,
quae Deo placeant. Quod qui

in
hac vita non
habebit quidem poenilentiam
futuro saeculo de
^
'^
mahs
^
suis,
etsi
sed
erit
indulgentiam
ibi
in
conspectu
Domini
non inveniet; quia,

erit
stimuhis
poenitudinis^,
ita
nuha
ibi
correctio
vohintatis.
A talibus
enim
culpabitur iniquitas sua, ut nullatenus

iustitia.
ab
eis
possit vel diligi

erit,
vel desiderari
Voluntas enim eorum
talis
ut habeat in se semper malignitatis suae supplicium,

possit bonitatis affectum
:
nunquam
qui cuni
tamen recipere
quia, sicut
illi
Christo regnabunt, nullas in se malae voluntatis reliquias habebunt,

ita
ilii
qui erunl
''
supplicio ignis aeterni

^
cum
^
diabolo
et
angelis
sic
eius deputali, sicut nullam
habebunt ullerius
requiem,
bo-
nam habere
tibus
diaboli
nullatenus poterunt voluntatem; et sicut cohaeredibus

^
Christi dabitur perfectio
gratiae ad aeternam gloriam,
ita
consor-
cumulabit ipsa malignitas poenam,
quando, exterio-
ribus deputati tenebris, nullo*^ illustrabuntur interiori lumine veritatis .
Ex
ul
his apparet, reprobos in
inferno sic poenitenliam gesturos,
per
luntas
eam pravam voluntatem non deserant; et illa maligna voerit eis ad cumulum poenae, per quam laFuen non mere*'
buntur, quia nullus meretur
nisi
in
hac
vita.
Cap. U.
Quare
Hic
diciintiir lenebrae exicriores.
quaeri
potcsl,
quare
illae
tenebrae,
quibus
involventur 442
mali in gehenna, dicuritur exteriores ^
Quia tunc mali penitus extra lucem

lem,
scilicet
corporalem
elsi
et
spiritua-
Doum,
erunt.
Nunc enim,
patiantur
tenebras in
caecilate mentis,
porali
non lamen penitus extra lucem Dei sunt, nec cor-
luce privantur.
<*
f)
poenm)},
(piod
'*
el ct
dehiccps
IJf)
|)ro
poenitcntin
'
UuhH.
Inmcn.
nidti.
''
''
I)
dicitur.
l-îL
'"'
npf/mtin.
prni;ne.
E(L
^
Dci.
;idd.
\'A
.idd.
'
om.
^
*
U add
luL cl
VZI)
///.
nltcriiis.
pteniludo.
"
Z add.
ultcrius.
"
oin.
Mallli.
22,
13;
25,
.'{0.
1034 De hoc
et
LIBER
IV.
DIST.
L.
CAP.
Ira
II.
Augustinus*
tenebrae
sic ait:
Dei el in
iudicio erit,
hic est in caecitate inentis, cuin danlur

^.
\\)\
mali
liiiic
in
rcprubum sen-
mm
nisi
exteriores
erunt, (juia
peccatores erunt
esse extra
penitiis extra
Deum.
Hae
Quid
est
enim
""
penitus
Deum,
*,
esse in
^.
summa
caecitate? Siqiiidem
hic
Deus hahilat lucem inacin
ccssibilem
autem tenebrae
iam incipiunt
peccante
cum ab
interiori
Dei luce sechidilur, sed non penitus,
dum
in
hac
vita est .
Ecce, quare
peccator
ibi
dicitur pati exleriores
tenebras, et
non hic; quia

443
ibi
secludetur penilus a luce Dei, quod

inlelligenda
est
illa
non
hic.
Sed quomodo
seclusio? An qiiia
non
vi-
debunt
Deum
per
speciem
Sed nec aliquis hic videt

facit
Deum
inler
[ler
speciem. An per dissimilitudinem, qiiam

et
peccatum
Dciim
hominem? Sed
et hic multi
per gravia peccala elongantur a Deo.

velint,
An quia
Deum
odiunt, ita
ut
eum non
esse? Sed et hic
Deum
(jui lc
multi
oderunt, de quibus scriptiim est ^: Supcrbia

illa^
corum
odcrunl, ascendit sempcr. Quae est igilur

intelligi
elongalio?
malignitas
Sane exleriores tenebrae

odii
et
possunt
in
^"
"^
quaedam
el
voluntatis,
quae tunc excrescet

Dei, quia
^
mentibus reproborum,
exleriout ab
et qiiaetlam oblivio
lormentorum interiorum
et
rum
doloribiis adeo aflicientur
turbabuntiir,
illis
ad corevolur-
gitandum aliquid de Deo vix

cent; ut qui
vel
raro vel nunipiam
menlem
et
nimio pondere
inlerim
iii
premunlur
adeo sliipesciint
^
bantur,
illuc
iil
aliam cogitalionem
non
"
exlendant,
doloris.
sed
in
lendil
vila
'
impetus
cogilalionis,
est,
ubi sentitnr vis
Sed
hac
niilliis
adeo maliis
ut penitus secludatur a cogitatione
Dei, qui
nec perdit ap[)etitum bealiludinis et

naliiraliter
quendam
boni
amo-
rem,
quem
Illas
habet ralionalis creatura.

et
autem
'^
exteriores
prorundissimas
tenebras
reprobos
perpessiiros
illo
post
in
iudicium,
dicit
Augustinus^,
o[)i)onens
de
et
divite, qui
inrerno [Dositus, elevans oculos, vidit
Abraham
\'
orn.
t.
i.
''
L pcccatorc.
''
'^
D
f
oin.
U tenchras
^
intcUujerc poa-
suviiis, pro
p.
ctiam.
cfjlcientur.
^
Kd. add. mcnlcm,

*
quod
^
I)
\\\
cst
ndd. poslcrior inlcrlin.
Z add.
sc.
Ed.
cl
qiiiii.
pnssuros.
'
Knarral.
1
in Ps. 6, n. 8
(PL
36, 94).
^
Respic.
cil.
Rom.
1,
28.
I.
Tim.
(i,
IG.
Psalm. 73, 23.
Enarrat.
n.
6.
LIBER
in
IV.
DIST.
L.
CAP.
III.
1035
confiteri
sinu eius
Lazarum S cuius
usque adeo, ut
erunt
et
comparatione coactus est

fratres
""
mala sua
dioribus
cui
"
roget
^
ab
liis
praemoneri,
quod ante iudicium faclum

tenebris
legitur.
Sed
post iudicium in profunDei
impii,
ubi nullam
lueem
videbunt,
confileanlur .
Cap.
III.
Si
damnatorum animae noliliam habent eorum

quae hic
fiunt.
Praeterea quaeri solet,

inferno
si
reproborum animae, quae nunc

habeant eorum quae
circa suos
"*
in
in
444
cruciantur,
notitiam
et
si
hac
vila
geruntur;
^.
aliquo
modo
doleant super
inforluniis
suorum carorum
Hanc quaestionem
Augustinus^ commemorat
vero
insolutam
relinquens.
'^,
ex
Ait
parte
eam
explicans,
ex
parte
enim:
in
Quaeret
aliquis,
an ullus dolor langat mortuos de his quae

vel
suis post
mortem contingunt,
spiritus
quomodo ea quae
disserendam K
morluis
de
circa
nosagunesse
tur, noverint
defunctorum. Cui
praesenti
est
respondeo,
magnam
caris,
quaestionem,
viler
dici
nec
in
Verumlamen
suis
breut
polest,
quod
'',
cura
de
le-
divile
legitur,
vavit
oculos
dum ad Abraham
qui
tormenta apud
^
inferos
dixit:
pateretur,
et
inter
alia
et
Ilabco
in
enim
(luinque
fratres^;
ut testetur
llabent
in
illis,
nc
ipsi
veniant
hunc
quos
dives
et
locum^ tormentorum.
sciunt vivere,
sine
(|uia
enim mortui
curam de
eos,
vivis,
nec
locis
in
poenarum vident
".
ubi
fratribus
erat;
nec
requie
bealorum \ ubi
LazaruFU
ideo
Abraham, quamvis^'^
quens
laela,
est,
longe,
agnoscebat
"
Non
suos
lamen
consevcl
eos scire
tristia .
quae
circa
caros
agunlur
hic,
vel
"
yrld. ciua.
''
^
\)
I)
add. cnm.
i
'^
\)
prnfuiiflissimis.
"^
B add.
posterior caros.
fimicoruin.
'
in
Enchiridion.
'^
Z descrcn'^
dfim.
^
oiii.
*"
VA. jjdd. mille (Uiqucm cx mortuis.

n.
oni.
Z sanctorum.
U add.
"
IJ
cognoscebat.
"
(jnin.
'
Rcs[)ic. Liic.
2.3.
16,
27
scq(|.
'
linnrrnl. in
P.s.
108, n. 17 (P L
.37,
1437).
Luc. 16,
1036
LIBER
IV.
DIST.
L.
CAP.
IV.
V.
ET
VI.
CaI'.
IV.
De Lazaro
445
Si
(jiiis
el
(Iwitc.
iiilelligaliir
^
aulem qiiaerai
"",
quoinodo
quod de. La-
zaro el divile
Si
(jiiis
legitui-; audial''
Auguslini
re[)onsum dicenlis:
i)nlal,
^"
animas rorpore exutas

cor[)ore
;
locis cor[)oralibus contineri,
cum
sinl
sine
loco
non
deerunt qui faveant
et divitem
si-
tientem
in
'^
fuisse cor[)orali conlendant,
ipsamque animam coerde

Di-
po!'eam
[)rae[)arasse
linguam, et slillam de Lazari digilo cupiisse.
Sed melius
vitem
in
est dubilare
de occultis,
in
quam
litigare
incertis.
supplicio,
[âuperem
rcfrigerio esse, non
dubilo. Sed
inrcrni,
quomodo
sinus
inlelligatur lingua'' divilis, digilus Lazari

et
^ flamma
Abrabae
eiusmodi, vix a mansuetis,
conlenliosis imn-
quam
invenilur.
Cap. V.
Si boni
446
in
et
mali invicem
se vident.
Quaeri etiam
gloria, et
illi
S()let,
ulrnm
in
vicissim se
videanl
illi
(jni
sunl
qui sunt
tradunt,
infei^no.
Sicut
Sancti
et
boni
malos, et
mali
bonos
vident
us(jue ad iudicium; post iudicium vero boni
videbunt
malos, sed
non mali bonos.
Unde (Jregorius^:
dicii
Infideles
in
imo
[)osili
anle
diem
iu[)ost
lldeles
super
se
in
.
requie atlendunl, qiiorum
gaudia
conlem[)lari
non possunt
Cap.
VL
De chaos
447
<,(^(\
inter honos et malos.

in
('11111
Sancti
malos
tormentis videant, nonne aliijua comliberari
passione erga eos moventur? Nonne eos de lormenlis
cu-
piunt
"
lem.
D qmcritur, oni. quis. " V add. Lazari vel.

poslcrior.
'
''
Z
f
atld.
knc.
'^
oni.
in
Verba ditfitus Lazari,
Z corponiU Z B suiU aild.

^*
iniilliim
H Z add. positos.
'
I/ibro
VIII
l)(!
Gen. ad
litt.
c.
5,
n. 9
(P L 3i, 370).
-'
Libio
11
//o-
mil.
in
Evany.,
Iiomil.
40, n. 2 (P
L 70, 1303).
LIBER
IV.
DIST.
L.
CAP.
VII.
1037
respondil^: Inter
Recole
illiid
Evangelicum, qiiod \brahaiTi
diviti
nos
et
vos chaos
transire,
magnum
firmatuni
malos,
est,
ut hi qui volunt Jiinc
ad vos
est
non possint, neque inde huc transmeare. Qnid

et
nisi
illiid
chaos inter bonos
hinc
institia,
inde
ini-
quitas,
quae nullatenus sociari valent ^? Adeo enim Sancti Dei

nulla pro eis inter Sanctos
inde
aliqui
iu-
slitiae addicti
sunt, nt nulla compassione ad reprobos transire vafiat
leant,
intercessio.
illos,
Quomodo ergo
possunt?
Quia,
si
volunt transire ad
sed non 443
iustitia
Dei admitteret, non fieret eis molesta liberatio
eorum. Vel
ita
dicuntur velle et non posse, non quia velint et non

vellent,
possint, sed quia, etsi
non possent eos iuvare ^

ait:
Sicut
De hoc
gloriam
ita
Gregorius^
transire
ire
'^
reprobi a
ita
poenis
iusti
ad
per
Sanctorum
volunt et non possunt,

in
misericordiam mente
liberent; sed non
volunl ad positos
tormentis,
in
ut eos
possunt, qnia iuslorum animae, etsi
naturae
iuslitiae
suae bonitale misericordiam habenl, iam tunc auctoris sui

coniunctae, tanta rectitudine constringuntur, ut nulla ad
reprobos
compassione moveantur
Cap. VII.
Utrum
vel
visa
impiorum poena minuat,
augeat Bonorum gloriam.
Postremo quaeritur, an visa poena reproborum decoloret glo- 449 riam Beatorum, an beatitudini eorum proficiat.
De hoc
fuscat
""
ita
Gregorius^
aspecta
erit,
ait:
Apud animum iustorum non

reproborum, quia, ubi
laetitiam
^
beatitudinem
poena
iam
compassio miseriae non

lebit.
minuere Beatorum
(juas per
in
non va-
Mt licet iustis sua gaudia sufliciant, ad
maiorem
-^
tamen gloquia
riarn
(|ui
videnl [)oenas Dei

clarilal(.Mii
malorum,
gratiam
evaserunt;
vident, nihil
creatura agilur quod videre non
possint .
Non
est
auh^m mirandum,
'^
si
Sancti iam immortales reprobos
videant mentis inlelligentla

"
cum
'
Prophetae
^
adhuc
I)
morlales
'"
vi-
ofii.
''
I)
possnnt.
'
I)
f)(l(l.
1)
(uliuvmi;.
''
introirc.
of-
fHC(U.
iln.
hri.
V
'
indiili/rnlio.
Luc. 16, 20.
'
Loc.
cil.
ii.
7.
Loc.
cil.
ii.
8.
1038
(Jere
LinRR
liaec
IV.
DIST.
F>.
CAP.
VII.
oinnia
niernerunt. l-^gredienlur enim
"
electi,
non
loco,
sed inleHigentia vel visione manifesta, ad viiJendum
impiorum cruinelTabili
ciatus; quos videntes non dolore afficientur, sed laetitia satiabuntnr,
agentes
mitale
^
gratias
.
de sua
liberatione,
visa
impiorum
descril)ens
cala-
Unde Isaias^ impiorum tormenla

visione laetitiam
et
ex
eorum
bonorum exprimens, ait: Egrcdientur, electi scilicet, et videbunt cadavera virornm^ qui praevaricati sunt in me. Vermis eorum non morielur, et ignis non extinguetur , et erunt usque ad satietatem visionis omni carni, id est electis. Laetabitur enim iustiis, cum viderit vindictam ^ ^.
EXULTATIVA OPRRIS^
450
Ilaec
de
pedibus Sedentis super solium
excelsum, quos Se-
raphim duabus alis vclabant^, scriptori, etsi non audilori, commemorasse sufficit, qui a facie exorsus sedentis, per media ad pedes iisque, Via duce, pervenit.
VA. evgo.
Z odd. peccatonwi.
Ila
U;
Explicit liber
IV maDeo
gistri Petri Parisiensis episcopi;
Explicit
liber
Senlentiarum
quarlus.
gratias;
BAC
om.; od. epilogns.
IJlossa in
^
Isai.
GG, 2i, apiid Lyraniim.

II.
^
'^
Loc.
cil.
cum
Glossa
inlcrli-
neati.
Ps. 57,
Isai.
6,
seqq.
-=:>g>58<<=-
INDEX
LOCORUM SACRAE SCRIPTURAE
QUOS CITAT VEL AD QUOS ALLUD.T MAGISTER
Primo numero
leriio (romaiio),
remiltiUjr
ad capitidinn
s.
Scriptiirae: seciindo, ad
versum;
liiiera p,
ad librum Senlentiarum ;
aliis,
ad nmneros marginales ;
ad paginam prologi Magistri.
Genesis
1,
1
16 18
1
27 - II 3 9G.
31
10 14
2: 3:
II
38 4: II 30 5: II 92 6: II 99
I
II
83 89
22 23 24
4,
4
13 19
41
7: 9: 12: 14:
II
II II II
150 106 lOo 100 108 110
21
9,
1
II 182 IV 226 II 263 - IV 226 263 II II 265 - III 115 IV 160 IV 177 II 387 IV 324 IV 144 II 197 IV 269 315
II
4, 7,
22
8 10
18
II
231 48
8,
12, 13
29
13,
13
134 38 IV 84 IV 392
II
I
II
273
14, 25
28
15,
16, 14 15
25
315
13 - IV 85
18
20,
I
IV 83 IV 144 24 IV 83 IV 82 IV 109
I
20: IMII 24: II 112 15 25: 11 2t 211 - II 115 26: <2i 27: II 2 28: IV 269 30 119 - III 221 31 II
I
H,
15,
16,
18
ill
II
III
16
2 4
336 IV 324 IV 324
III
II II
254 255
311
5
8 12
17,
10
14
19, 22
24
31
2,
2: 3:
IIIU
II
IV 11 IV 391 IV 144 IV 324
III
I
23 15 17 21, 22
25,
6
II
II
II
122 203 24 377 377
121
20, 22,
2
18
II
I
303
411
7:
8:
II
II
130 135
10
28, 38 5 29,
III
II
176
291 IV 242 IV 91 IV 194
15:
II II
II
20:
21
:
212 205
24, 56 27, 29, 30,

19
234
2S|
III
24
32,
4
IV 245 IV 58
II
24:
3,
1
:
II
139 - IV 268 205 -IV 16 295 272 324 384 169 171 27 - II 171
171
17
24
1
II
I
/i
IV IV IV IV
III
3:
4:
42,
305 300 385 324 290
33,
34,
III
307 176
20
16
II 57 IV 355
II
Leviticus
5: II 182 6: II 177 211 10: IV 177 12: II 183 13: II 183
Exodus
-III
124
1,
6,
12
2
19
6 14
III
I
272
'{08
11, 31
3,
14,
24 79
IV 242 IV 191 (; IV IV 169

I
LonnARDi
s.
II.
32
1040
16,
INDKX LOCORUM
IV 5 IV 327
III
S.
SCRIPTURAE
Liber Psalmorum
2,
18, 19,
15 6
12
'15
II
Regum
290
5,
21, 24,
IV 58 IV 145
13
IV 328
111
6,
22
.
250
5,
Numeri
3,
12, 13 24, 17
IV liO IV liO
7,
4,
5,
6,
5 8 18
IV IV IV IV
244 244 245 238
[II
Regum
121
9,
10,
8,
11
1
:
6 5 7 10 16 6
2
30 94 III 77 111 279 11 356

1
11
356
190 197 - IV
II
111
151 15,
1
11,
17,
8,
27 24
17
IV 186 196 IV 244

1
10
III
IV 328 176
11
16,
17,
14 2 6
328 264
105 148
2.37
11, 12,
33
3
165 IV 144 111 250
[V
2,
5,
Regum
18,
111
1
9
9
:
10
15, 35
19, 11
22
7 9 22, 28
21,
IV 143 IV 145 IV 5 IV 61 191

II
25
153 IV 262
1
10
13
:
409 111 232
22,
I
Paralip.
111
II
307 127
170 - IV 63
21, 17
I
IV 140
Esdrae
IV 355
233 77 24, 10- IV 420 17 11 299

:
5 6
IV 147 219 IV 13 IV 91
II II
23,
Deuteronomium
4,
5,
10,
11
27, 30,
31,
7
1
III
III
:
116 184
21
24
6,
7,
144 7 111 255 9 306 11 IG 111 203 262 19 II 377 21 11 377 - III 299 424 206 2:52
111
. '
Tobias
3, 5, 6,
24
6 4
:
IV 411
11
32,
IV iH IV 183 IV 165 29 1
168
11
97
11
11
74 74
41
15
8,
5
3
14
111
187
12,
5 3 12
11
74
IV 411
ludith
34, 1i 7 35, 4 36, 5
148 199 III IV 416

11
II
356 229
IV 168
II
IV 355 IV 32 12, 23: IV 109 17, 17. IV 328 IV 305 21, 12 IV 285 22, 23 111 290 23. 21 IV 327 3i0 24, 3iS i 11 32; H 11 67 22 IV 142
:
23
37,
10
II
49,
9,
IV 206 IV 4-20
: 1
17
308
lob
1,
II
11
.
394
12 14
9,
33
losue
2,
19, 21 22, 17
143 176 132 111 422

IV
111
325 292 II 290 304 50, IV 219 8 165 184 19 IV 206 IV 202 55, 10 9. II 336 57,
14
/
:
III
11
IV
II
ii9
26,
4: 2 0:
I
III
8
11
272
124
5,
IV 11
111
20,
Regum
216 209 322 295
28, 28 31, 33 34, 30 6 36,
113 II 102 IV 432 III 245

111
58,
61.
II
233
18
f)
9
63, 64,
66, 7 5
147 147 IV 159

151
IV
II
166
396
391 IV 425
li
II
II
III
111
I
35
1
12
6
0: III 7: IV 4: IV 21, 25, 13: 111

11.
16,
38, 40,
7
10 14
II
20
41,
11
15
11
72 20 36 72 389
67,
5
7
23
34
29 27 388 II 3S8 II IV 390

1
: ::
: :
INDEX LOCORUM
68,
3:
II
S.
SCRIPTURAE.
18, 21, 30
II
II
I
1041
II
349
III
88
5: II 18i 6: IV 219 16: IV
27
1,
Proverbia Salomon.
166
7:
18: 15:
70,
73, 74,
28: 5
10:
II
I
336 146
184
5, 8,
II
22:
76,
77,
79,
23: IV 443 7 328 10: lil 136 -IV 414 25: IV 82

1
25
9,
10:
14, 34:
16,
18,
9:
3: 17:
80,
81,
17: 9:
10: 6:
II
1
380 20 28
231
22:
7 19, 21, 27:
:
83, 84, 87,
370 11 IV 217 i: III 97 6: III 145

3:
II
:
28:
25, 27:
31, 23:
240 111 215 394 II 30 94 240 III 26 II II 229 IV 166 IV 159 IV 340 II 280 27 II 368 138 II 300 IV 425
III
1
23, 29 5 24,
30, 24
72 354 30
78 368 426 23
IV 151
III
II
I
31, 10 34, 24
37, 23 43, 37
II
Isaias
1,
16
3, 5,
14
IV 134 IV 425
II
20
I
322 348
6,
6
7,
IV 450 29 32
I
349
-
II
70 175
III
88, 90, 98, 101,
11: IV 191 2: 409 9: 146 5: III 63

1
Canticum Canticor.
2,
173
8, 9,
t
:
4 6
111
II
II
201
U:
25: 26:
4,
III
1 1
12
6
II
1
169 10
8,
III
355 212 215
6:
1
:
11,
82 128 162 III 232

III
28:
102, 103,
2:
3:
i:
10: 2i:
26:
104, 108, 109, 110,
113,
1
i:
7:
li:
i:
10:
1
82 IV 224 100 II 122 - II II 127 97 - III 11 11 20 19 IV 158 II 313 III 139 i09 428 2i0 III 3H6 401S 413
1
Liber Sapientiae
1,
o
1 1
:
I
31
IV 39
13: 15:
2,
24: 25:
8: S:
3,
4, 7,
22: 25: 27:
279 II 350 III 229 II 23 270 II 270 IV 423 IV 245 159

I
I
2: III 231 14, 12: II 36 72 13 16 23 36 II 26, 10: IV 428 18: IV 133 19; IV 389
30, 26: IV 432 131 III 41, I i 43, 10:
I
92
184
101
25 22 26
45, 46, 48,
52,
6;
IV
II
IV 166
II
II
341
7
S:
8,
118, 20:
II
II
1
237
351 27
133 134 335 158 3il 350 407 III 227

I
III
I
350 350 269

128
16:
II
:
IV 243
III
53,
96: 100:
121
:
20
9,
III
I
14
10
129, 135, 137.

138,
243 IV 166 5 IV 419 9: 328 2: 42i 312 6:

II
1
: 1 1
11, 21
25
12, 17,
II
133 335 19 64 II III 221

I
7 8
III
I
9
11
II
97 139 30 93 116 348 - III 98

144
III
II II
13
10
365
167
54,
68
II
57, 58, 60, 61, 63, 64,

65,
66,
16
132 IV 240
IV
I
S6
1,
Ecclesiasticus
16
III
I
19
I
/:
31
140,
2: IV 202
3: 16
1
236 240
93 93
144, 147, 148.

149,
185 IV 190
101
3, 5,
22
I
4:
16
5: IV r,: IV
i23
10, 11,
15,
17,
15
li
II II
II
:m
3.;o
17
1
:
30
I
292
2
433 30 77 II 316 IV 394 IV 391 335 30H II

31
I
II
2i
165 166
IV
/ii9
26
IV
: :
1042
leremias
5: IV 03 19: IV 43 2: III 83 11,
1,
INDEX LOCORUM
S.
SCRIPTURAE.
13: III 289 14: III 212 24: II 39 32; IV 380 33; II 354
7,
Hahum
1,
9: IV
141
223
4,
Habacuc
3,
1
17,
5:1
18: IV 143 120 334 III 80
1
6: IV 237 12: III 269
2:
1 :
23, 24: 31, 22:
32 IV 433
Zacharias
Baruch
3,
8,
317 325 36i 2;^: 328 III 215 10: II 58 - IV 241

17
;
II
18:
II
38:
111
45 96
127 12, 10: IV 428 7: IV 432 14,

6,
1:
11
Ezechiel
Malachias
20: IV 150 1 IV 238 13, 19: IV 198
3,
5,
:
1,
2:
18,
2: 5:
II
II
312 313
2,
3,
372 375 - 111 220 2: IV 126 198 200

1
1
24; IV 171 25; IV 159 IV 28 5 10, 104 20; 20; IV 393 28: III 23 i H, 3: III 177
I
21
397
27;
6:
82
30
12, 24:
196 IV 244
I
17: IV 105 20: II 312 IV 202 209 21 27: IV 209 28, 12: II 36 03 13: II 37 33, IH: IV 156
:
II
392
Evangelium secundum Matthaeum

1,
27: 28: 32:

33; 49: 50: 13, 28; 41:
IV 241
II
18
III
II
II
21
2,
3,
20 20
2 6 8
11
291
IV 285
307
Daniel
349 84 II 9: IV 393 7, 10: II 09 10, 13: II 39

3,
24: 72:
II
IV 132 IV 18 IV 148 IV 17
III
160 IV
42
12
410
15,
49
4:
420
15
16
4,
I
304 - II 392 309 386 392 IV 212 257 II III 207 410 II 23 IV 426 IV 426 IV 426 203 III
I I
III
124
41
14
17
IV
II
170 221
IV 29
II
Osee
4,
2 17
3
14 IV 132
III III
282 27 IV 225 16, 17: IV 195 18 IV 245

- IV
13,
2: II:
II
330
39
loel
5,
254
p.
407
17,
19
IV
I
178
III
II
IV 429
I
23
5
10;
435 5
100
15
16
21
2,
III
II
13: IV 159
28:
31
3,
:
304 IV 432
I
2: IV 431
32 33 34 44
45 48
6,
I
Amos
2,
3,
1
:
355 263 IV 272 III 290 2S9 290 III II 233 - III 199 122 365 - IV liO
II
18,
7i
III
IV 166 32; IV 147 33: IV 222 34; IV 39 427 5: IV 368 380 19,
18
6:
9i
IV 344 IV 327 9: IV 272
308
III
II
154
II
0:
350
140
4,
7: IV
3 8
II
355 355 338 410

166
336
197 IV 423 IV 423 175 4: IV 435 20, 21, 25: IV 20
1 9 27: 28: 42;
III
IV 411
I
Michaeas
5,
10
II
2:1 30
12
III
212
INDEX LOCORUM
22,
13
S.
SCRIPTURAE.
16, 9
11
1043
39 - IV 407 IV 40 i 408 IV 443 IV 447 IV 443 14. IV 165 169 170 19: 244 26 150 30 11 221 36 11 175
22 23 26 27
:
29 30 37
iO. 23, 15
353 442 1 63
11
IV 181
12,
42:
1
p.
11
159
75
117 -111 187 192

111
204 208 213 254 111 20
IV 34 IV 98 7 33. 111 97 34 111 99 38 111 110 16, 15: 111 71

:
17,
18, 19,
26 IV 151 37 413 24, 24: 11 41 29 IV 432 30 IV 431 IV 426 31 6: IV 391 393 25, 29 IV 49 30: IV 442 34: IV 422
1
:
Evangelium secundum Lucam

1,
20, 21,
p.
17:
165
21
2,
3,
37
41
IV
11
149 38 - IV
i03
4,
42 46 6i
26,
2
11
422 IV 425 IV 414 IV 416 IV 34 IV 98
90 35 111 10 40- 111 80 81 52 111 81 82 8: IV 160 16 IV 17 22 IV 29 128 18:

111
:
27 32
111
IV
IV 432 IV 34 22, 11 212 3 32 111 114 42 111 97 56 111 127 61 422 23, 15: 111 137 43 IV 42 206 24, 16: IV 116
1
:
27
2i0
128 IV 241 IV 72 11 41 58 4: IV 178 5, 6, 13: IV 245 19 120 27 111 199 208 212
21
:
23 35
Evangelium secundum loannem

1,
2o- 111 1.39 26 IV 87 96 101 2ii 28 111 127
37 38 39
41
III
111
111
99 97 97
11
9 12 14
31
111
98
107
109
111
:
37 54
61
IV
IV
102- IV >\i
397
1.39
IV
IV
:
53
27, 28,
67
7,
1 1
269 222 97 97 97
171
16
17
18
324 419 - II 325 346 - IV 55 324 416 - IV 242 264 - 11 257 140 - 111 18 39 246 80 228 111
1 1
111
111
143 \H- 111 120 19. 32 12 24 28

1
14
19
1
IV IV
111
111
II
159 177
IV
8,
30 33
1
10,
I
]vaDge]ium
18
IV 1.57 IV 241 IV 2i5 14 72 11
20 26 27
57 IV 184
IV 17
33
2,
1
secu Ddam Marcuni

1,
5 H
t
t :
IV
18
17
29
IV
111
II
1
20 30 33 35
37
11,
2
111
11
III
1
216 333 - IV 199

p.
1
111 8 154 IV 29 IV 26 56 IV 272

11
56
15
15
19
3,
IV 239
111
II
111
1
23
44'
58
411
38(,
198 338
166
29. 34 4, 26:
3,
11
3 9
II
233
6,
207 2IH III 8- IV 72

111
:
22
41
:
42
12,
4
127 IV 119 IV 151

111
13 1H
31
20 IV 14 28 30 44 45 63 125 111 154 IV 425
293
111
111
1
106
I5i
III
9 37
32 34 10, 2H
7,
IV IV IV IV IV
111
157 171
ir,7
23
11
34
78
10
13, 27
3H6
IV
.36
241
423
175
11,
212 328 14, 26 .111 209 8 66 11 15,

1
4,
HO H7 IV 414 143
1
III
16 24
1/.3
147 234
1044
5.
INDEX LOCORUM
S.
SCRIPTURAE.
6,
7,
8,
9,
10,
11,
12,
13,
17: II 87 118 22: 11 98 - IV 26: 96 112 27: IV 429 28: IV 390 38: 111 110 41 IV 82 48: IV 111 IV 107 323 51 52: IV 107 54: IV 91 56: IV 91 57: IV 93 96 - IV M8 58: 62: IV 115 67: 111 216 16: 112 23: IV 157 131 28: 7: IV 199 IV 137 1 12: IV 242 256 - 111 75 25: 34: 11 218 36: II 222 225 114 131 42: 44: II 20 23 56: 111 176 58: III 75 3: IV 143 IV 69 21 9: IV 239 17: 111 146 18: 111 141 30: 21 32 142 221 276 305 311 36: 129 14: IV 181 25: IV 44 33 IV 171 43: IV 159 44: IV 165 51: IV 196 97 21 111 2i: IV 111 1 IV 34
1
15,
13:
111
1
210
Pauli Epist. ad
lOi 105 106 112 115 257 2- II 367 16, 7 126 80 107 13 111 15 187 26:
1 I
1
Romanos
1,
3:
4
:
I<1
27 28
17,
1 :
111 114 1
9 19
20
21
5 19
24
18,
6
19, 11
25 28
34
20, 22
23 28 29
21, 18
114 133 232 197 435 III 69 130 336 111 99 394 II 207 III 111 14 142 11 84 115 120 IV 166 182 163 111 170 111
1 1
1
IV
23 25 26 28
2, 1:
5
3,
22 66 111 292 35 5 35 338 II 336 III 63 II 336 339 340 IV 442 IV 199 337 IV 407
21
111
1
1
IV
4,
20 22 24 25 26 27
3 17
IV 5 127 III
:
11
232
127 130
111
125
111
III
II
235
251
III
1
325 -
11
68
25
5,
IV 9
II
1:
III
109
5
7 8 9 10
:
232 122 149 155 374 - 11 235

I
Actus Apostolorum
1,
111 III
5: IV 17 26 1 121 124
:
111
III
11 11
186 126 139 132
2: 11 212 5: IV 244 31: III 114 34: Ili 192 37: III 97
14,
123 4, 12: 111 175 3: 11 58 5, 3: IV 244 6, 5: IV 246 8, 12: IV 25 13: IV 46 14: IV 245 15: 123 18: IV 262 4: 111 178 10, 22: III 178 38: IV 26 44: IV 46
1 I
17: 33:
305
12
14 19
6,
:
6 9
12
13
185 267 276 180 - IV 5 269 277 II 289 - IV 40 II II 293 IV 122 293 II
11
211
18 19 20
7,
15 16
222 IV 330 II 222 342 - IV 269 II 373 II

II
17 18
19
8,
11
:
22!)
11
II
227
.361
1:
111
2: 9:
II
:
26: 28: 20: 30:
63 IV 435 438 92 208 172 104 126 126 141 142 III 170 127 111
1 1
7: 23: 9: 15, 10: 28: 17, 28 18. 18:

12,
:
11
75
IV 143 IV 151 IV 5
111
1
III
1
14
9
11)
lOt 303
II
1
254 330 IV 238
11
15
150 26i- III 96 34 104 303 235 261 III

1
IV 17 22 20, 19: IV 243 437 21, 10: 24: IV 238

19,
4:
18 20
2
111
11
431 71
259
226
129 182
23: 24
111
III
1
28
420
INDEX LOCORUM
29 32 38 39 11: 13
I
1
S.
SCRIPTURAE.
3,
1043
5 6
:
316
130 158 159
II
10
li
:
15
IV 338 IV 315 IV 360
II
235
301
III
11
25
28
36 39
8,
I
377 9, 372 - III 226 16 11 227 229 233 IV 53 IS 371 375 19 386 .i08 413 23 IV 414 4: II 352 10, 234 - IV 42 10 II 178 \i III
1
1 :
377 315 IV 372 IV 387 254 II III 257

1
17 18
4, 5,
222 IV 238
p. 2
IV
4
4
11
5 10
19
6,
1 1
:
7 IV 206
8
9,
111
1
231
II
1
IV 407 III 133 11 293 - IV 53

IV 355
II
9-
365
93
11, 12,
10,
4: IV 96
15
M
13 16 17
11,
16
17
:
II
III
I
193 173
254 - IV 325 111 298 IV 118

III
14.
11,
374
33 371 - IV 408
II
IV 91 3: IV 318
6 7
11
II
13,
72 227 - II 72 IV 300 7: 422 - IV 143 82 4 111

1
1
II
1
205
1, 2,
Hd Galatas
1
33
12,
300
.416
2
3.
11
191 - 111 155 IV liO
36
13,
1
34 255 328 330
394 395 2 II 10 II 265 - III 250 14, 10: IV 407 23 II 369 - IV 147 356 361 195 16, 27
II
1
126 204 20 IV 89 22: IV 89 24 IV 120 29 IV 94 34 IV 89 6 374 12, 8 III 244 11 122 59 256 1
8. 106 16- IV 5
20
3,
5:
130 124
131
III
139
20 27
4,
III
IV 39 126 127 4:
1
111
21
139 22
II
215
122 liO
5,
73
6 6
17
:
13
13,
I
111
III
160 165
166 - IV 155 179 215 219
6,
Aid
Corinthios
3 8 9
III
III
22
10:
34 104 107 157 166 - IV 358 407 342 - III 108 11 13

1
1,
13:
III
1
82
91
101
232 336
7
II
III
202
III
193
Aid Ephesios
1,
2i
2,
2^
10-
III
1
III
1
154
12
Sf,
184 193 173 27
9
11
316 165
87
III
7 193- III 18i 245 - IV i35

.
i.
111
316 326 370 224

37
p.
i
III
12
3,
/
III
13
15, 10:
11
11
61
IV 56
H
11
:
12
15 16
:
:
277 158 III IV 213 IV 214 410 305

1
22 2i 26 28 33
41
22
4,
II
4
')
IV 1i7 391 - IV 393 II

II
44 46
51
229 249 -IV 423 IV 396 39 - IV 427 11 111 129 IV 438 107 IV 43'i 437 11 151 - IV 4iO
1
10
2,
II
1
66 2
2
II
37
212
3
8
3,
:
111
:
231 - 11 273 67 136
11 11
23 i 243 77
11
KiO
4,
17 19
3
;')
5,
6,
7 5 9
17
232
IV 396
IV 422 111 301
III
305 - III 158 IV 410 283 - IV 155

257
162
7,
2
3
4
5
6 7
IV IHK IV 35 277 IV 304 IV 318 IV 2H3 IV 380 IV 270 31

1
52 56
16,
III
:
5
II
283
Ad CorinthioB
111
II
: 1
10 13
1,
II
251
22 23
2
4
102 122 82 III IV 398 289 - IV 132 11

IV 40 IV 132 IV 53
32
2,
11
212
i21
III
206
15
30
1046
5,
INDEX LOCORUM
lil
II
S.
SCRIPTURAE.
244,
1
:
2: S
11
139 93
3,
10
5, 6,
23 25 29
31
IV 181 IV 331 IV 274 196 III IV 273

11
11
IV 245 246 387 IV 244 IV 351
III
111
130
1
\1
10
15 16
II
384 - III 218 62 195 82 - IV 442

1
1
II
Petri
1,
2,
32
6,
12
II
142 37 63
3,
4,
Ad Timotheum
5 4
.
38 38 19: II 221 22 IV 134 223 35

19:
4
11
II
IV 60
1
Ad
1,
Philippenses
2
1,
loannis Epistola
8
14
111
437 - III 98 210 - IV 324 130 - 11 184 6: 2, 111 24 141 142 - III 7: 18 43 44 8 111 115 9 III 115 107 11 13 II 227 15: 111 245
23
.
Ad Philemonem
201
12
109
10
2,
3,
Ad Hebraeos
1,
4.
2.
II
14:
2,
5,
II
1
97 5 70
141
26 71 10 145 16: 111 186 7 101 145 8: 145 10 155

111
I
146
11
101
9:
13
7:
1
III
6, 7,
233 241 IV 44 154

111
16 18
101 146 103 144 147
III
13
5,
20
7
111
1
4,
IV 411
I
9,
III
93 -
222
10,
13 26
1
III
IV 5 139
lil
20
,
232 236 18H 33 196 221 63
Ad Colossenses
1,
10
11
IV
13
3 9
:
2;
14 17 23
I
63 103 -II 254 87 333 - III 80 124 111 III 254

111
1
29
31
11,
1
IV IV IV
III
II
254 140 245 53 204

163
II
loannis
4.
16
99
Epistola ludae
111
369
175
6:
li
p.
2
13,
8 4
III
178 251 157 286 II
38
IV
1,
Apocalypsis
7
II
Ad Thessalonicenses
269
n,
2, 16 3; 10 4, 13
II
: 1
20
111
251
IV 428
1
16 17
5,
336 106 IV 389 IV 426

IV 392
3,
;i67
la cobi Epistola
4, 5,
II
5
3
4
III
II
II
II
118 124
1,
17
IV 431
:
2,
10 13
11
2
I
82 323- II 221 3G9 - 111 253 - IV 160 IV 413
12,
II
II
II
i)
id
Timotheum
11
5,
11
1,
5 17
351
111
180
14 16
I
250 IV 230
III
13 16
17,
19,
37 72 72 22 72 72
110 196
41
IV
159 169 172
15 12
3
IV
1
2,
187 195 1 413 1
F'etri Epistola
II 66 134 IV 238
20,
11
5
14
220 154 - II 273 111 131 132 175

111
7
1,
11
:
41
18
9
2,
21,
IV 403 IV 432
11
II
180
22
111
98
22,
336
INDEX AUCTORUM
Asterisco (*) notamiis auclores, qui a Magisiro non citantiir

a nobis ut fonlcs adducunlur.
Lilleris iialicis
expresse,
sed
impriinunlur mnneri marginales locorum
ubi
quucdam,
il-
lusirationis gralia, afferimus, et liltdi
operum quae
ut
spurm habentur.
* Abaelardus
Kthica: IV
Lxposiiio
in
133
Fidei confcssio:
165 168 390

I
Theologia christiana: Lib. I: 27 29 32 38 99 101 117 231 232 233 234 235 236 23 245 247 251 282 Lib. II: 36 Lib III: 50 52 58 8i 86 87 88 89 93 lOi 113 116 117 200 201 20 208 210 220 225 228 236 2i5 247 250 261 264 295 300 303 408 409 Lib. IV: 50 6i 69 91 94 95 99 102 103 107 109 113 114 119 136 146 161 165 168 174 180 18i 185 186 I9H 205 21 214 -220 222 227 228 236 2i2 25 i 256 261 265 266 267 - III i67 175 283 293 309 188 390 399 413 414 418 Lib. V I
I I
I
I
I >
II 82 98 100 102 104 106 109 MO 111 M2 115 119 126 130 136 137 138 158 lixpositio in Epist. ad Romanos:
Hcxacmcron:
II: II 242 267 273 276 277 288 293 294 Lx{)ositio Symboli Aposlolorum: III 160 Epilome theologiae chrislianae : III 23 35 37 47 100 107 187 188 190 194 222
Lib.
Alcuinus
:
I)c I)c
divinis
fidc
I:
I
omc.
IV 107 206
SS.
Tiinilatis:
Lib.
Lib.
198
I I
II
327
I
Lib. II:
III:
ad Theologiam Lib. 27 186 20 2i7 2';0 300 III 56 157 163 65 170 173 175 181 183 - IV 2 87 88 89 61 165 171 Lib. 09 174 176 179 180 184 185 20H 210 175 282 - III II Lib. III: 104 188 313 358 36 365 382 386 390 399 401 413 414 418 427 - II 3 327 Sic el non 3 69 88 93 9 4 95 15 116 117 146 176 180 183 184 185 206 207 208 210 313 333 341 406 413 414 418 - II 10 13 16 17 20 26 35 5 59 77 216 217 218 239 III 22 23 49 62 63 66 67 70 71 73 80 82 86 92 95 97 99 113 143 145 174 215 232 234 236 238 250 274 IV 9 10 12 25 32 33 37 38 ',2 43 45 47 55 60 61 H2 85 93 97 98 99 100 101 165 168 I6' 179 IH7
InlrfKlurlio
I
I I
117 136 140

in
Inlcrrog. ct respons
*
Gcnes.
II
88
Algerus Leodiensis
miscric ct iustilia: IV 195 SacramciUo: Lib. I: IV 95 97 99 100 lOi IIH 122 Lib. III: IV 55 125
l)(^
l)e
Egbert. borac.
Poc.nitcnliale:
Lib
I:
IV 55
Ambrosius
l)c
Abraliaiii:
aiiolng.
t;;iii.
l)c
i)c
ci
II
IV 324 355 10 IV Abci: IV 18i

Diivid:
1
ay
Lpislol.tc
262
1048
Kxposit. Kvarij^. scc. Liicain
Lil).
INDEX AUCTORUM.
Athanasius
Oratio
- IV
III
IV 63
Lib.
V:
VII:
III
III
II
/77
Lib. VI: Lib.

Lil).
W7
533
184
Symbol.
(idci:
contia Ariaii: 107

I
69
97 1i3 - IV 168 Hcxacni. II ^ 3 /// 249 Uc Incarn. dom. Sacr-anri.; 54 73 82 146 147 148 151 IV 278 l)e inslit. virgin. l)c lapsii virgin. consecr.: IV 328 Uc niysleriis: IV 82 85 101 107
III
: I
:
X:
Augustinas
(lonlra
Adimanlum
II
257
361
Dc
Lib.
adiiUcrinis coniiigiis:
I:
II:
IV 283 319 356 36'7

IV.
Lib. Lib.
337 3i0
III
(lontra advcrsariiim Lcgis ct Proplictae:

I:
II
De obitii Valcntini: V 43 364 - III 295 Dc oniciis: Dc paradiso: H 324 - IV 166

II
Lib.
8
II:
IV 2
3f9 340 387

clirisliano:
30
3i2
III
Dc agone
127
I:
3il
I)e
poenilenlia: IV
Psalin.
134
1.39
179
173 IV
In
47:
III
42i
262
III
De baptismo
Lib.
In Psalni.
118
135 146 De Saciamcnt.

Lib. IV:
IV 85 87
101
107
108 123
Lib.
V: IV 121
Scrmoncs: IV 133 166 Dc Spiritn sancto: 122 334 349 Lib. I: 231 - IV 22 25 26
I
II
392
III
conli-a Donal. IV 39 222 Lib. III: IV 257 Lib. IV: IV 42 69 Lib. V: IV 40 56 94 95 185 I9i Lib. VI: IV 6f IS5 Lib. VII: IV 67 66 141 - IV 274 Dc bono coniiigali: 310 313 31 i 315 318 32 i 325 328
I
Lib.
Lib.
II:
III
I
21
128 330 III: DcTrinilalc [sive Dc lidc ad (iratianiim): 24 28 32 91 92 93 j2()7 209 Lib. I: 210 211 212 - III 69 72 73 149 198 209 215 - III 97 II 113 Lib. II: 211 Lib. III:
I
342 3^2 Dc bono viduilatis: IV 351 387 Dc cataclysmo: IV 23 Dc civitalc Dci

Lib.
Lil).
I:
IV
I
VIII:
40S 79
89
-
S3
//
II
Lib.
Lib.
\:
XII:
IV 2 90
I
Lib. XI:
II
/3
Lib.
V:
208 325
:
7^
41
II
27
/; 140
27
Dc vii'j,nnibns: IV 328 Comment. in Episl.
Lib. XIII: IV
Lib.
III
XIV:
180
50 182 298 3US
ad Homanos:
157 216
/
II
287 361
109
124
121
Lib. Lib. Lib.
XV:
nd Cor.:
IV 30 49 426 - IV
I
IV XVlll:
366
1
32
369
III
116
XIX:
II
108
321 339 356 360 388 - IV 120 234 173 - III 215 - IV 135 // nd Cor.: 322 nd Coloss.: nd Epltes.: IV 222 13 36 nd Galat.:
I
Lib.
Lib. Lib.
-
XX:
X\l:
XXII:
IV 393 396 423 i26 IV 213 402 403

II
6 6S 215 2S2
:
III
227
IV 398 (ônrcssionum
Lib.
I:
II
ad rhilem.: III 115 121 III ad VhiUp / nd Thessnl.: IV 396 / ad Tivioth.: IV 234
:
365 370 169 396 Lib. VII: Lib. VIII: IV 288

I
III
23')
Lib.
Lib.
X:
XII:
l:
III
II
134
fO f) 83 Kvangclistarum
II
Anastasius biblioth.
III
Dc
Lib.
consciisii
III
Dc
vitis
Kom. Pont:
*
///
f34
27
i
Dc continenlia
166 l)c corrcplione II 195 248
(^.ontra
III
fOS
3()7
IV
Anselmus Cantuar.
(liir
Dciis liomo:
II:
II
nalia 249 - III

ct
422 -
175
Lib.
/7^ 310
Aristoteles
II
(^rcscon.: IV 55 Dc ciira gcrcnda pro moiiuis: IV '08 De divcrsis cpiacst. ad SimprKi;iniiiii 371 372 373 377 Lib. \:
:
INDEX AUCTORUM.
De doclrina
l.ib.
I:
1049
II
2 i o 7 8 9 10 I! 12 15 16 222 275 343 - II 5 327 - III 180 190 192 195 196 197 I9S 199 201
chrisliana
Lib. IV:
Lib Lib
6i 116 118 119 323 - 13 78 116 255 VI: II 134 149 150 151 153 ^6'
V:
Lib. VII:
II
I
202 25i
Lib. Lib.
Lib. VIII:
Lib.
-
IV 3 4 90 158 - 251 370 371 Oe dono perseveranliae: 53 544 - 111 53 9^ 9o II

II:
III:
I
I
138 156 IX: II 159 160
U4
Lib.
X:
II
I
De duabus animabus: 324 373
II
230 2i4 256
Lib. XI:
58
I
169
94 169 2o6 Enarralio in Psalmos: 301 307 325 328 337 343 350 430 434 - II 97 184 234 237 243 273
182 183 385 394
130 133 82 344 346 - II 156 137 176 - IV 445 141 144 143 147 157 1S8 - IV 269 307 148 - III 13 108 399 - II 20 22 23 26 27 170 177 178 179 180 181 190 191 262^^5 265 383
313 336 349 5-^2 356 364 569 370 388 394 - III 35 63 75 97 98 99
III
Liber XII: lli 92 247 - IV 404 440 De Genesi contra Manichaeos: Lib. 1: 406 - II 83 85 110
I
132
139 143 147 160 167 172
Lib.
II:
II
173 215 232
234 238
272
293
302
166
122 165
- IV 167 169 183 191
245 267 268 6 38 97 99
De De
gestis Pelagian.:
212 264 265 II 369
204
213 21o 225 259 319 413 416 419 420 423 429 442 443 444 Enchiridion: 52 386 397 41 413 414 415 416 418 420 421 427 428 431 433 434 435 - II 6 45 68 120 175 IHo 195 217 221 222 230 232 233 260 303 305 306 307 308 318 319 320 32 322 328 348 351 564 580 - III i^ 18 19 20 39 156 164 166 180 182 183 212 24-^ loi 273275 276 278 279 280 - IV 37 135 149 150 151 163 206 213 214 217 389 397 399 400 401 405 406 414 435 Lliislolae: 53 1 i1 328 33 4 336 338 350 371 - II 229 231 2^2 235 239 2i6 2 48 254 510 - III 43 76' 80 175 258 250 252 25 i 29 i - IV 4 47 60 60 62 63 67 70 89 90 98 100 122 139 158 162 303 319 391 396 411 Conlra episl. Parmeniani Lib. II: IV 80 232 257
I
ad Valenli187 225 228 249 De haeresibus: l 278 - II 254 - III 97 - IV 272 In loannis Lvangelium: 20 80 106 115 152 159 278 336 357 380 - II 181 184 234 248 250 325 346 365 379 380 - III 1 15 39 50 68 69 75 104 109 132 146 151 160 163 167 170 194 221 25S 258 250 257 258 - IV 12 23 55 56 91 93 94 98 115 121 185 406 428 429 530 In Lp. loannis: 15i - III 140 210
gralia et libero arbitrio
II
num:
215 236 237 238

(-onlra
lulian.
Lib. Lib.
Lib.
III:
Pelag: IV 315
Contra secundam luliani respons.

I:
II:
II
229
II II
287 294
Lib.
Lib.
IV:
369
340
V:
VI:
I:
II
II
Lib.
I)e
Lil).
578
241 245 244
255
libero arbilrio:
II
ad (ialalas: I2i - II 134 288 Lxi)OS inchoaln in Kpist. ad liofnanos: 375 - III 22 De cxposilione (|iiaiiirndani p|-oposilioriiiin Lp. ad Homanos: II 257
I':()isl.
I
Lxposilio
.369
37
II
III
Lib.
II:
II
Lib.
III
III:
556 542
:
3ii
37;
94
I:
I
Conlra Maximinum
Lib.
I
Conlra
Faiistuiii:
II
Lib. .\XII:
90 324
III
268
I
- IV
324
De fidc (oiitia Manicliacos: II 325 - III i5 - IV 21^ .".K De flde el opeiibus: III 217 358 362 59 65 9 Dc flde el symbfdo:
I
66 - l!l 75' 119 Lib. II: 64 (36 74 115 1()2 174 175 186 1S7 188 189 190 191 195 196 254 337 599 II - 45 - III 55 //> III
I5i
3(i7
Conl!'a
II
366
391 Conlra (iaiidenliiim: De denrsi .-id liiicrarn

I
:
I)e l)e
m(!ndacium ad Cresceiilium: - III 275 281 158 159 moiibiiH IjcUsiae:

I
mysleiio baplismi: IV
naliira
II
3,3
71
-
Lib.
9>y
I:
II
II
15
2(
21 ^2
Ho
[)0
92
D(;
boni
el
255
: I
.{;iO
3;{2 ;{il
96 107 117
II:
tll:
II
II
394
naliira
Lib. Lib.
47 102 103 lOi 109 110 53 113 II i 12i 155
Dr
Kralia
III
397
II
2^'i'i
273 332
12
94
1050
Dc
Lib.
luiptiis el
I:
II
INDKX AUCTORUM.
concupisccnlia:
-
De Trinitate:
IV
303 356
Lib.
II:
2S5 202 291 378 308 311 314 315

II
342
279 355
Lib.
279 317
III
175 - IV 9
Dc pnlicnlia: IV 155 De pcccatoriim mcriris et baplismo parvuloriim {seu De baplismo parvulorum):

Lib.
I:
II
160 266 270 276 293 - IV
184
Lib. Lib.
II:
II
289 293 310
III
127
IV 37
III: II 289 De pcrfcctione iuslitiae
III
liominis:
II
229
193
I
De pracdcslinatione sanclorum {sen Ad Prosperum et Ililarium): 327 366 373 374 377 - II 235 238 339 3'J 39 57 169 178 Psalm. 118: 34 Libcr 83 quacstionum: 95 i89 285 351 375 399 406 423 424 425 426
III
In
II
i4^ 325 327 334 343 348 350

i^
II
III
42
43 44 71 79 - IV 3t)i
III
Quaest. evangclior.
Lib.
II:
S 221 252 383

in
i6'6
Pentaleuchum II 377 - III 256 261 265 266 268 271 - IV 194 312 Lib. III (in Leviiicum): II 381 382 III 273 279 299 - IV 2 46 Lib. IV (in Numeros): IV 5 58 319 Lib. V (in Deutcron.): IV 328 De quantilate animae: 128
Lib.
II
171 Quaestiones
(in
I^xodtim):
Retraclationum 18 21 286 373 374 377 - II Lib. I: 53 232 241 242 24.^ 244 253 255 256 257 299 337 342 344 347 350 372 373 .374 375 391 - III 58 94 209 Lib. II: IV 43 Conira srrmoncm Arianoi'um: III o 9 Ser;r)ones: 52 122 326 377 - II 6'3 128 270 274 275 287 294 389 391 395 - III 35 41 63 93 128 147 159 160 189 218 254 255 261 284 292 293 295 298 302 - IV 38 92 i7 157 162 164 166 169 187 201 220 222 321 407 i08
I
I
De sermone Domini
Lib.
I:
II
in
uionte
390 - III 209 288 289 292 - IV 159 335 337 339 356 357 358 Lib. II: II 354
S()lilO(iuiorum: Lib.
I:
I: 17 19 20 23 34 49 .50 52 82 83 141 19.^ - III 5 26 27 47 50 53 57 71 149 154 - IV 429 Lib. II: 126 127 128 130 131 138 140 141 311 - II 55 6'6 - III 9 Lib. III: 407 - II 48 49 51 52 p. 56 57 - IV 105 Lib. IV: 122 133 13i 135 136 137 139 161 254 257 - II ^J - III 3 5 9 16 45 93 127 52 55 79 82 87 114 161 162 Lib. V: 163 165 166 198 199 201 202 204 229 232 233 234 235 236 2 40 244 2i5 246 250 256 261 264 266 - II 12 - III 224 Lib. VI: 37 52 84 85 86 91 102 168 171 173 185 192 193 194 196 197 240 241 242 243 266 268 270 277 281 283 286 293 331 354 - III 251 Lib. VII: 56 59 60 67 88 164 169 176 177 178 179 180 203 204 205 206 207 208 212 217 220 2 40 251 281 284 286 306 - II 126' 129 144 145 184 198 - III 174 Lib. VIII: 188 190 194 205 Lib. IX: 42 43 46 47 49 - III 173 Lib. X: 5 6 7 15 39 40 41 i2 Lib. XI: II 351 353 357 Lib. XII; II 128 201 202 205 21 213 - III 245 12 400 422 - II 271 - III Lib. XIII: 9 12 39 41 76 132 135 136 137 157 162 163 164 173 246 - IV 436 39 41 45 - III 191 227 Lib. XIV: 229 244 249 Lib. XV: 41 43 44 i5 46 59 63 67 69 89 99 103 104 108 109 112 113 117 119 120 121 123 125 146 147 148 149 155 160 161 163 16 i 282 283 286 288 294 354 361 383 II 128 358 - IV 411 384 Dc Svmbolo ad Calechumenos: 396 - IV 72 De unico baptismo: IV 55 61 De ulilitale cicdcndi: IV 131 38 - II 347 372 De vera religione: 34 Dc vcrbis cvang. Matih.: 69 Dialoq. Quncst. 66 (idOrosium: 117 - IV 60 5 l)e diliyendo Dco: II Contva Feliciamtm Avianum, de Vnitate Tvinitatis: III 50 146 152 l)e fnle ad Petvu)n, vide v. Fulgcntius
I
I
'i
18 IV 274
ct
liilcra:
I
Lihev Senten. Pvospevi, ride Hi/pognostictm
v.
Prospcr.
De
spiritu
L55 386
36-) III
397
235
Lib.
I: II:
II
410-11 235 238 243

301
Lib.
II
Lib.
III:
348 273 II 238
INDEX AUCTORUM.
II 348 V: IV 219 370 Lib. VI Quaestiones ex vetci'i et novo Testa208 381 - II loo - IV 196 mcnto: 312 321 De salularibus documentis: III 215
1051
Chrysostomus
Lib. IV:
Lib.
De
spiritu et
anima
II
128
III
- IV 438
Epist. ad Hebraeos: 94 339 - II 98 - IV 122 140 168 174 283 Homil.: IV 431 De expos. Symboli: I 107 386 Adhorlat. ad Theodor. lapsum IV 140 in Matth. opus imperf.: III 291 - IV
In
I :
De Symbolo contra ludaeos:
De vera
et falsa poenit.:
153 157
IV 160 169 170 171
II 162 137 140
278 340
Concilia
185 199
202 203 205

Beda
Carthaginense: IV 347 Chalcedon.: 10S Conslantinop. I: 10S Ephesin.: lOo.
I
I I
Commeniarius:
Ilexaemeron: Lib. I: 92 93 100 106 107 137 152 loj in Proverb.: III 232 in Maith.: IV 143
in
II 1
15 82 86
Nicaenum:
lOo
125
129
136
Toletan. VI: III 25 Toletan. IX: 111 25 Tridentin.: IV 267
In
in
in
Marc: III 110 Lueam: 349 I
II
333
III
207 -
Cyprianus
Epistolae: IV 42 61
III
IV
in
in
in
128 222
III
256
loann.:
215
CyrilL Alexandrin.
Epislolae:
Ep. ad Rom.: III 189 nd Corinlh.: IV 93 118 Ep. Episl. lacobi: IV 172
I I
20 - III 81 90 295 9 60 63 423 Quaesl. sup. Genes.: II 86 I)e Tabernaculo: III 229
Hon.iiiae:
* Bernardus.
IV
Thcsaurus
107 33
Damascenus
De hde orlhodoxa
Lib.
III;
I
171
181
41
226 239 47
51
III
7 8
De baplismo:
Epislolae: IV
III
177
IV
W 41
II
63
Boethius
94
Lib.
/^ 17 153
IV:
II
30
57
61
63
295
Decretales
Siiper libr. Pcriherm
II
214
natiu'i>:
lli
Dc 'rrinilale: 89 De una pcrsona ci

I
IV 289 330 340 346 363 379 381
(luajius
34
64 106
Cassianus
Didymus
De Spiritu Siuuto:
I
107
roljriliofics:
|V
iOi
IV 296
Digesta
Cassiodorus
Collaliones:
Expo.s.
iii
II
382
I
Pseudo-Dionys. Areop.
150 328
III
Psaller.:
Hli
234
IV 183 392 41
Cicero
I)e
(Mcl.
hier.:
II
59 69
Euseb. EmisseDUs
!)<
liorlensius: IV
i36
corp. el san^j. Christi:
IV S6 101
105:2
Fulgentius
A(l
A(i
l)c
INDEX AITCTORU.M.
ad Corinll.: 11 /o/ - IV 88 01 92 95 09 118 119 120 308 314 318 338 356 357 396 II ad Corinil).: 11 235 238 - IV 391 Ad (Jalal.: III 108 202 Ad EplH\s.: II 77 78 243 - IV 53 398
I
I
Fcri-Jiiuliiin
1
III
87
I
iMoniimm: 370 nd Pclrum: 22 2.') 40 o9 03 00 UiS 172 218 220 228 2/13 - II 273 200 302 393 - III ii 8 II 12 24 2(j 27 28 i5 (iO (il (iO 150 - IV 45 47 55 441 Dc Trinilale: II 53
lidc
Ad IMiilipp.: 184 - III M9 Ad Coloss.: III 127 Ad Thessal.: IV 389 396 407 419
II
I
431 Ad Timolh.:
il
180
III
182
385
III
Gandulphus
Senlentiae:
134 180 254 .\d Ilcbr.: II 98 - IV

lac(jbi:
105 I2i 127 128

-
30 66 72 83 80 90 !M 117 130 183 185 187 101 214 Lib. 111: 11 217 - 111 42 87 02 140 143 l.i5 147 149 227 Lib. IV: IV 33
Lib.
II:
II
44
11
309 -
III
160
IV
172
123
130
Gratianus
Gennadius
De
(Tcl. (logm.: II 58 325 50 - IV 45 124 148
III
* Gilbert.
Porretan.
Com.
in
Boetli.:
111
64
Decretum, Pars I: IV 238 239 240 241 242 243 21 2i4 2i6 249 251 Dist. 23: IV 237 239 2i0 241 244 Dist 25: IV 212 2i0 2il 242 243 244 245 Disl. 24: IV 289 Dist. 60: IV 246 Dist. 68: IV 257 Disl. 77: IV 267
Dist.
:
Glossa
in
Disl.
Dist.
78: iV 2(i7 95: IV 76

II:
I
: :
in
in
in
Gcn.: II 14 53 80 02 03 100 107 100 110 113 III 110 121 124 125 120 136 137 138 152 155 170 18! 234 264 - IV 1 Exod.: II 273 229 256 26^ 266 Lcvit.: III 144 219 Dcut.: II 382 - IV 142
I
Pars
Cau.sa
IV 23 80 125 127 105 197 256 260 263 264 265 266 Causa 9: IV 261
14: IV
06
("ausa
158
in
in
Tob.
lol).:
II
41
III
176
II
I
in
P.âlmos:
07
7'}
i8
370
183
in in
388
:
III
200 234
184 273 356 - IV i3
100 20:i 215

III
Cant.
Iscii.:
204
I
IV 304 440
:
362 Lzech Dan.: IV 303 440 in Oscc: IV 131 in iMalacli.: IV 200 in Mallli.: II 36 i 389 III 75 00 60 170 I8() 105 212 306 IV 132 110 in Marc: 81 in Liic: III II in loan.: III 15 106 109 192 - IV 58 91 430 58 in Act II 35 360 370 in Lpist. ad Homan II 5 221 248 276 285 294 330 387 304 - 111 22 51 56 66 156 157 160 lOi 216 - IV M
in
1
in
Causa 17: IV 351 (]ausa 99- III 274 282 288 200 20 i 295 296 297 298 - IV 220 Causa 24: IV 131 Causa 26: IV 207 208 209 210 2 II Causa 27: IV 274 276 2:8 279 281 282 283 285 287 288 289 294 302 303 334 351 352 Causa 28: IV 355 356 357 358 359 360 361 362 363 (âusa 20: IV 297 343 Causa 30: IV 291 292 3i6 .370 380 381 382 383 38 i 385 386 IV 296 341 342 34i 3i5 Causn 31 3 i7 387 388 Causa 32: IV 269 308 310 311 312 313 322 324 325 32S 333 335 336 3i7 338 339 3i0 347 352 Causa 33 IV 303 317 319 320 321 322 323 330 331 332 348 Gausa 34 IV 353 Causa 35 IV 363 36 i 365 360 3(i7 368 369 3:0 372 377 IV 373 Cau.sa 30
:
INDEX AUCTORUM.
Pars
Dist.
111
1033
De
IV
III
Poenitentia
* Gualter. a S. Victore
\:
174 177
Dlst.
Diist.
2:
3: IV 140 142 132 133
Dist. 4:
Dist.
iV
Dist.
5: IV 6: IV Dist. 7: IV
1 :
Pars IV De Dist. IV 244 Dist. 2: IV 82 86 87 89 90 91 92 93 94 93 97 98 99 101 104 107 108 109 110 111 17 118 119 120 121 122 123 124 Dist. 4: IV 9 10 24 23 29 31 32 37 38 39 40 42 43 47 49 53 56 39 60 62 6 i 66 67 68 69 70 71 72 74 102 184 183 Disl. 5: IV 74 73 77 78
1
162 163 166 168 179 184 187 206 2i3 - IV 139 133 134 133 137 143 144 143 146 133 137 158 139 154 136 222 157 160 161 162 170 199 221 201 202 Consecratione:
169 171
Quaest.
in
Ep. ad Phil.:
*
III
120
138 139 147 148
Guitmundus
163
De
corp. et sang.
li:
Dom.
veritale:
Liber
IV 93
Haymo
Super Epist. ad Roman.: IV 32 Super Epist. ad Eplies.: II 78 - IV De varielate librorum:
Liber
II:
ill
o9S
185
Hermas
Pastor: IV 340
Hesychius
InLcvitic:
Gregorius
III
219
IV 197
Hieronymus Dialogorum
Liber II: IV 194 Liber III: IV 236 Liber IV: II 80 - III 163 -IV 107 212 218 222 404 Kpist.: IV 31 76 237 281 282 317 363 367 Hom. in Kp. ad Ilebr.: III 168 HoM). in Kviinf,'eliy: II 60 61 62 fjo 66' 6!J 72 74 172 233 336 - 111 2 163 - IV 108 133 160 180 194 217 4 46 448 449 Sii|)(M- Kzecli.: II .340 - lil 42 M7 173 177 178 179 213 2IH - IV 146 136 Liber Sacram.: IV .9.7 flS .Moralium Libcr 2: 11 80 - III 176 21 'i Liber 4: II 7 4 17 4 178 - IV 10
:
Comment.:
in
in
in
Ecclesiasl.:
Isaiam: lerem.:
Ezecii.:
111
III
II
in
93 230 - IV 394 433 282 313 362 380 - III 238

I
394
Liber Liber Liber Liber Libcr Liber Liber Liber Liber Llbcr Liber Liber
6:
12:
I
267 - IV 38 Oseam: IV 236 440 in locl: IV 22 166 in Amos: IV 236 in Nalium: IV 144 143 in Ilabacuc: 364 in Aggaeum: IV 133 236 in iMalacli.: iV 128 200 in Mattli.: II 74 - 111 98 290 - IV 138 186 340 in Ep. ad Eplies.: 71 77 - III 69 IV 62 86 91 101 313 in Ep. ad Tit.: II 13 82 Dialog. conlra Lucilcran.: 17
in
I I I
431
II
II
Dialog. adv. Pelag.:

i:pislolac:
I
ill
2.;/
40
3 46
14:
16: IV 217 18: III 9 - IV
79 110 - II 44 216 - 111 179 238 - IV 6 22 132 312 336 340 3K7
:
142
Contra loan. Hieros

Ad\(.'rsus lovinian.:
l.ilK
I:
II
14S
23: 23: 26: 29:

31
:
II
3H:i
II
II
I
II
32: II 34: II .l^.V - IV RcKiila P.iMor: IV 13i
S6 5.76' 3 40 39 i - IV 423 94 3K2 383 36 H2

1
Lib.
II:
IV 313 IV 323
(le
Scrmo
('oiniii.
esii
l)e (issNnitione:
agni: IV 322 III 34

I
in
Mnrr.
420
I
2(}.';
lii jihin. fnlri nil

II
Dnnins.:
22()
227
239 344 - III 6 21 97 227 117 118 Hninlnr ilrjmil.:

I
1054
Hilarius
INDEX AUCTORUM.
375 381 382 383 387 389 390 392 396 399 408 409 410 418 419 427 434 435 - II 5 9 10 12 13 15 24 31 37 71 77 80 86 92 94 97 98 99 106 107 112 115 143 145 149 158 163 165 166 170 172 175 177 178 181 183 184 Tract. 2: II 5 7 10 13 14 15 17 23 26 28 29 30 31 33 36 37 38 40 41 42 43 46 47 59 60 61 62 63 65 66 67 69 72 74 77 80 81 82 Tracl. 3: II 100 102 116 123 139 142 145 147 150 160 161 166 167 168 170 171 172 177 178 182 186 190 195 199 200 214 217 218 220 222 226 227 228 237 262 264 265 266 272 275 280 282 288 292 298 302 308 311 315 316 375 380 - III 234 240 241 Tract. 4: II 201 202 222 224 226 255 257 259 261 262 266 273 275 277 281 282 299 301 - IV 2 4 6 9
1
De Synodis: De Triiiitale:
Lil).
I:
I
72
29/*
267
272 274 279
172
!
I
Lil).
II:
2fiH
Lib.
Lib.
II
III:
IV: 341
306 298 300 - IV 131 172 232 26f3 - III 69 25 61 200 211 219 2iR
Lib.
V:
61
I
Lib. XII: Lib. VI:

Lib. VI:
I
Lib. VII:
Lib. VIII:
62 68 164 253 258 65 232 296 232 296 81 89 96 173 208 296 89 303 304 305 306 334
- IV 131 Lib. IX: 61

I
62 96
III
142
290 388 -
III
52
Lib.
X:
-
p. 2
I
39 45
Lib. XII:
296
III
65 97 98 1 M 230 231 236 27 100 102 103 114
Hugo
a S. Victore
Dc Saci"amenlis:
46 49 84 119 182 201 204 I: 207 220 236 265 310 313 320 341 346 350 379 385 386 390 395 399 408 410 /*I1 412 417 421 - II 4 5 8 10 13 15 17 18 19 20 22 24 26 28 29 30 59 69 73 82 83 85 87 90 91 92 95 100 105 107 110 116 123 130 133 139 142 149 165 166 167 171 172 173 174 182 192 193 207 214 219 244 284 287 303-365 395 396 - II 137 163 165 167 168 175 177 - IV 2 6 16 44 Lib. II: 20 77 136 174 175 180 185 209 210 266 288 - II 3 5 6 10 13 18 24 31 143 146 149 187 190 196 215 217 219 - IV 16 23 24 26 28 19 130 42 66 71 72 77 78 107 165 181 203 22S 230 232 235 23S 239 240 241 242 243 244 245 254 267 268 276 290 292 295 307 309 315 324 349 351 352 363 367 368 370 371 378 379 380 38 i 393 396 397 398 399 400 401 404 405 407 408 41 429
Lib.
I I
30 34 37 38 39 40 41 42 43 44 45 47 49 50 59 60 61 62 63 64 66 72 Tract. 6: IV 74 75 81 91 93 94 96 98 99 100 101 104 108 109 111 113 114 115 118 119 129 132 133 134 135 139 140 147 159 165 175 178 179 181 185 186 192 194 222 224 228 231 232 Tract. 7: IV 272 290 291 292 294 296 302 305 307 308 309 313 315 317 324 327 328 330 333 335 337 340 341 343 344 346 351 352 353 354 355 357 362 363 365 370 371 378 379 380 381 3S7
IsidoTus Hispal.
12 16 17 19 22 Tract. 5: IV 23 24 26
10
De corp. el sang. Dom.: IV 86 101 109 De eccles. offic.

Lib.
II:
IV 59 69
Lpislola ad
Lib.
Lib.
Liidifrediim
258 259 244 IV 259

:
243
Liymoloy:iarum:
VI: IV
VII:
I
/iJ
7i/
89 - IV 238
259
210
De
sap. anim. Chiisli:
III
86
86 119
Summd
Tract.
Senlcnlinruin 3 46 i8 50 56 69 82 93 94 101 05 113 114 117 173 175 185 199 200 201 204 206 208 214 217 220 222 226 234 236 23S 240 245 247 25 i 261 26 i 266 283 2H8 295 313
1
:
I
2il 242 243 244 245 2i9 250 251 Lib. IX: IV 279 364 366 577 De ordine crealurar. IV 433 Senlentiae (seu De summo bono): Lil). \: 89 - W 10 36 46 47 80 186 - IV 50 62 428 Lib. II: III 295 297 - IV 134
:
205 228 257 319 353 355 356 358 360 364 365 367
Synonvmorum
Lib.
Lib.
I:
II:
IV
III
134
QiKicsl.
in
in
295 - IV 328 i:.\od.: III 259 260

Dculer.:
II
Quaesi.
582
i i
INDEX AUCTORUM.
IsidoTus Mercator.
Decrelal. collecl.
lalian. Toletan.
10o5
33 -
III
2d
IV
Prognosticon.:
*
IV
168
64
45^')
Lanfrancus
* Ivo Carnot.
De corp.
Panormia
Lib.
I:
III
el sang.
Dom.: IV 94 95 99
- IV 9 10 25 31 38 55 56 59 60 62 64 67 69 74 75 77 78 89 90 91 92 98 99 10! 110 III 113 120 122 124 Lib. III: IV 80 196 239 240 244 242 243 244 245 256 257 264 265 266 267 347 351 Lib. VI: IV 274 278 279 282 283 291 292 296 303 308 310 320 321 323. 330 331 332 333 335 3i3 344 315 353 355 356 359 380 381 382 387 Lib. VII: IV 319 336 337 338 339 340 3i1 348 352 357 358 362 363 366 367 368 370 372 379 380 384 385 Lib. VIII: III 27 i 282 288 290 292 29 295 296 297 298 - IV 220 312
41
100 101
117
42 45 47 70 71 72 93 95 97 117 119
Leo papa
Lpistolae: IV 65 68
169 201 208 209
256 274 347 353 Scrmones: III 94

* P.
Lombardus
In In
Psalmos:
Ep.
acl
III
:
62 112 267
I
Gal.
/J
Mazimus
ilomiliae: IV
168
Origenes
Derreluin: IV 9 10 24 31 38 39 42 45 Pars 47 55 .56 .59 60 62 64 67 68 69 70 71 72 7i 75 78 208 380 381 382

I :
Commenl.;
in
in
Mallh.: IV 194 Kp. ad Hom.:

III
355
384
Pars 2: III 41 92 93 94 95 III 113 117 124 196 256 Pars 5: IV 266 Pars t>: IV 239
IV 80 82 86 89 90 91
Homiliae: in Exod.:
in
in
in
204 208 256 257

139
189
-'III
97 98 99 101 108 110 118 120 121 122 123 26
Levil.: IV
Num.:
355
46 - IV 322
in
losue: II 42 .lerem.: 1 94 - IV 418

Ezecl).:
II
2i5 256 257

Pars 7: IV Piirs 8: IV 288 291 320 321
281
274 292 322
335 336 3.37 3i 345 348 362 387 388 Pars 9: IV 287 3 9 334 367 368 370 372 379 385 Pars 10: IV 311 312 Pars 12: III 274 282 28H 295 296 297 298 - l\
Pars 14: IV 211 Pjirs 15: IV 133
16'
240 267 328 278 296 323 338 352
2il
242 243 24i
iii
23
29
351 3i2 279 282 283 2H7 3 03 308 310 317 330 331 332 333 .^39 3i0 3il 3i3 353 357 358 359
*
Paschasius Radbertus
s|)0 et
I
I)c
lidc,
III:
caritale:
144 t3d De corp. el saii};. Dom. 107 108 UO 123

Lib.
*
IV
H7 tOt
352 363 366 380 382 38.3
S.
Paterius
Comm,
in
Exoii.:
II
273
II
290 292 29 220
in
Ezecli(;l.:
.36'
Plato
201 206 20-/ 209
II
i
210
Pars 17: IV 37
Prosper Aquit.
II
tuh&DUR Pomf.riai
SeniciiiMr;
:
\W
vila (:oiilni|>lai
IS
M>H
92 93
ftU
IH7 258 352 tOi i3S
.)67y
IV
LoMliAHUU.S.
II.
33
1056
Rabanus
INDKX AUCTORUM.
* Sententiae divinitatis
I
Comm.:
in
^W 94
H7
198 259
Exod.:
79
IV
:
in Maltliaeiim:
in
194
IV
Sextus Pythagoriens.
Epist. ad Hebr.
122
Sentenliolae IV 313
De nniverso:
Lib. IV:
IV
259 245
cleric: IV
Theodor. Cantuar.
Dc
institut.
72 7S 77
Fragmenla
IV 207
* Rupert. Tuitiens.
In
* yigil.
Tapsensis
:
Genesim;
II
S5 127
II
Conlra Eutycheten
lil
154
141
De
vicloria Verbi Dei:
^5
De unitate
Trinil.
III
-,ÂSi^|^N<3{rs^
Pagina
u,
38,
Errata
Corrige
nola d
lin.
desciptam
descriptam.
Pater
quemadmodum...
lohannem
lona
quemadmodum
loannem.
loan.
Pater.
58,
17
"*, nota 5
96,
5
1
PL
et
10
PL
D
m.
a.
16.
126, notae
141, nota 159, 191,
>
lin.
1
2 ordine inverso ponantur.

vel solus vel solus.
n.
1,
Num.
q.
14
r,
Libro IV,
1,
14.
a.
1.
4
1
54
q.
5i m.
203, 275, 316, 317,
Num. 48
I
Libro IX,
n.
48.
1,
Sum.
om.
Sent. c.
s.
Sum.
f.
Sent.
e.
f.
tr.
s.
c.
a.
e.
s.
a.
V om.
a.
informen
informem.
Dictionn.
320, nota c
320,
Du Gange
Du (ânge Glossar.
Cap. 40, 14.
eis.
2
19
Cap. 40, 19
ei
327, 328,
lin.
27
beatitudinen
beatiludinem.
cognoscit.
347,
20
1
congnoscit
436, nota
471,
485,
PL
1
30,
176
PL
Ed.
39, 2183.
Sent.
Sum.
Sent.
f
3
1
Ed. cun)
VD
1293
176
n.
1
;
cum
39,
39,
n.
D.
o03,
554,
>
PL PL
PL
32, 30,
PL PL
569,
2187.
2182.
I ;
Lundem errorem eodem modo

631, n.
corrigas pp. 565,
et
615, n.
1.
42,
686
Epist.
PL
nd
42, 747.
n.
3 sic corrigatur: Cfr.
Lombardus, In
Philiyp. 2, 9 (P
L 192,
236); Deniflc, Die abendl. Schiftausl. b. Luther, Mainz 1905, pp. 65,
356
631, n. 652, 762, 801,
818,
lin.
. .
4
.sic
et
sqq.
corrigalur: Cfr.
Lombardus
et Denide, locc.
*
citi.
ult.
Ambros.
I>
Ambros.
161,970.
I.
penull.
ult.
L 161, 1847
PL
i
178, nota 7
in
789, nola
in
VIII.
19
VII
966,
16
saquentes
se^pienles.
^-^
M
Ôs
tr^
ON
tfl
V^
00
PONTIFICAL INSTITUTE OF MEDIAEVAL
STII'
59
QUEENS PARK CRESCEHT TORONTO-S, CAHADA

13662-

Petri Lombardi Libri IV Sententiarum, Liber III. Et IV. - Tomus II (Ad Claras Aquas 1916)

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Petri Lombardi Libri IV Sententiarum, Liber III. Et IV. - Tomus II (Ad Claras Aquas 1916)

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

'

Digitized by the Internet Archive

2011 with funding from

INCIPIUNT CAPITULA LIBRI TERTII.

carnem assumsit, non Pater

vel Spirilus sanctiis.

Pater vel Spiritus sanctus " potuerit incarnari.

Quare totam humanam naturam

De carne assumla, qualis ante

nuilus est sine peccalo

Quare Christus non

est peccalrix, sed

Qiiare Spiritui sanclo tribuatur incarnatio,

Quare dicatur Christus conceptus

nalus de Spiritu sancto.

nos fatemur nalum.

persona vel natura personam vel naturam assumsit, et

natura debeat dici caro facta.

Quape non accepit personam hominis, cum

quidam probare nitimiur.

hominem quendam hominem factum esse Deum,

hominem; et auctorilales quibus Secunda est corum qui dicuni, hoininem

duabus naluris constare;

hunc falentur unam esse

nam, ante incarnationem simplicem tantum, sed

quibus se muniunt, proponit

IV. Tertia est

carnem, Verbo unita dicunt,

duobus veiut indumenlo

V. Deinde auctoritates inducit

quibus haec sententia roboratur.

Quatuor species habilus distinguit

Deinde quae singulis sententiis adversari videntur, ponil.

dicitur Christus praedestinatus.

divina natura debeat dici nata de Vlrgine.

Cap. umcum. Dc adoratione exhibenda humanitati Christi.

Z om. B om. (/. h.

B om. t. s. i. '" D corpore.

B incnrnaUV; ed. add. esse; Z ea. * Z om. ex ^ V ponit.

An Deus alium sumere

potuerit, vel aliunde

potuerit peccare, vei non esse Deus.

Deus potuit assumere hominem

Cap. UNicuM. De sapientia et gratia Christi hominis, an in eis proficere potuerit.

Christi habuerit sapientiam

parem cum Deo,

Quare Deus non dedit

animae potentiam omnium,

quos assumsit Christus.

passione (imoris vel

capitulis Hilarii obscuris,

quibus a carne ^ Christi passio-

dolores submoveii videntur.

oraiio, vel volunlas impleta

secundiim duas naturas.

Chrislus meruil sibi et nobis,

idem quod per passionem.

lA. oin.; L add. scilicet.

Cap. IV. Si Christus sine omni

Qualiler a diabolo et a peccato redemit nos ^ Christus per mortem.

Quomodo a poena nos redemil Christiis Quomodo poenam nostram portavit.

V. Si solus Christus redemptor, ut'^ mediator, debet

Secundum quam naturam