Venizelosun Atatrk Nobel Bar dlne Aday Gstermesi

Zafer AKMAK*

Z
Yunanistanda Venizelosun 1928de iktidara gelii, Trk-Yunan ilikileri asndan yeni bir dnemin balangc olmutur. Venizelos Yunanistanda iktidara geldikten sonra, gemite Megali deay gerekletirebilmek iin Trkiyeye kar takip ettii yaylmac d politikadan vazgeerek, Trk-Yunan dostluunu kurabilmek iin baz giriimlerde bulunmutur. Venizelosun Trkiye ile dostluk kurma giriimleri, Atatrk tarafndan memnuniyetle karlanmtr. Nitekim bir sre sonra Venizelos Trkiyeye davet edilmitir. Bu daveti kabul eden Venizelos, 1930 ylnda Trkiyeye resmi bir ziyarette bulunmutur. Bu ziyaret srasnda Trkiye ile Yunanistan arasnda imzalanan antlamalar, TrkYunan ilikilerinin gelimesine byk katk salamtr. Venizelos, 1933 ylnda Yunanistanda yaplan seimleri kaybetmi ve muhalefete dmtr; fakat Trk-Yunan ilikileri ve Balkan Pakt ile ilgili grmeleri yakndan takip etmeye devam etmitir. Balkan Pakt imzalanmadan ksa bir sre nce de, dnya siyasi tarihinde bir ilki gerekletirerek, Balkan Paktnn gerek kurucusu olduuna inand, eski dman Atatrk 12 Ocak 1934te Nobel Bar dlne aday gstermitir. Anahtar Kelimeler: Trkiye, Yunanistan, Atatrk, Venizelos, Nobel Bar dl.

ABSTRACT The Nomination of Atatrk by Venizelos for the Nobel Peace Prize
Venizelos rise to power in 1928, in Greece has marked a new era for Turkish-Greek relations. After Venizelos secured his office in Greece, he gave up Greeces expansive foreign policy against Turkey and the Megali Idea, and attempted to strike up a friendship with Turkey. Venizelos attempts of friendship with Turkey were welcomed by Atatrk. As a matter of fact, after a while Venizelos was invited to Turkey. Venizelos, accepting this invitation, had officially visited Turkey in 1930. The agreements signed between Turkey and Greece during this visit had

* Yrd. Do. Dr., Frat niversitesi, Eitim Fakltesi, lkretim Blm retim yesi / ELAZI.

Zafer AKMAK

92
52 2008

contributed much to the development of good relations between these two countries. However, Venizelos lost the elections in 1933 and fell to the opposition, but continued to watch closely Turkish-Greek relations and negotiations for Balkan Pact. Shortly before the signing of Balkan Pack, he nominated his old enemy, Atatrk for Nobel Peace Prize in 12 January 1934, believing him to be the real founder of the pact, and became the first in world political history for such an act. Key Words: Turkey, Greece, Atatrk, Venizelos, Nobel Peace Prize.

Giri

unanistan, bamsz bir devlet olarak tarih sahnesine ktktan sonra, Osmanl devletine kar daima saldrgan bir d politika takip etmitir. Bu politikann takip edilmesinde, Yunanl olduklar iddia edilenlerin gemite yaadklar topraklar ele geirip, Dou Roma mparatorluunu yeniden ihya etmek ve iki ktal be denizli byk Yunanistan kurmak eklinde ifade edilen Megali deann Yunan devlet adamlar arasnda kabul grmesinin byk etkisi olmutur.1 Yunanistan, tek bana Megali deay gerekletirebilmek iin gerekli olan potansiyele hibir zaman sahip olamamtr. Fakat bu ama dorultusunda takip ettii d politika, devaml surette Avrupal byk devletler tarafndan desteklenmitir. Bu destek sayesinde Yunanistan, Balkan savalarndan sonra topraklarn iki kat artrmtr.2 Fakat Yunan devlet adamlar, bata Elefterios Venizelos olmak zere, hibir zaman bu toprak artn Yunanistan iin yeterli grmemilerdir. Osmanl devletinin I. Dnya Savanda yenilmesi zerine Yunanistan, tilaf Devletlerinin Pariste yapm olduu konferansta, Osmanl topraklaryla ilgili baz taleplerde bulunmutur. Yunanistann bu talepleri, bata ngiltere olmak zere, tilaf devletleri tarafndan dikkate alnm; zmir ve evresinin igaline izin verilmitir.3 Yunanistan, tilaf devletlerinin iznini aldktan sonra, 15 Mays 1919da zmiri igal etmitir. zmirin igalinden ksa bir sre sonra, Kuzey-Bat
1 Michael Llewellyn Smith, Yunan D, (ev.: Halim nal), Ayra Yaynevi, Ankara 2002, s. 1718; Yusuf Sarnay-Tahir Smbl, Emperyalizm ve Byk Hayal, Ankara 1999, s. 55-56; Dimitri Kitsikis, Yunan Propagandas, (ev.: Hakk Devrim), Kaynak Kitaplar, stanbul 1974, s. 9; Lowel Clucas, The Byzantine Legacy in the Modern Greek World: The Megali dea, (Edited by: Richard Clogg), Anatolica Studies in the Greek East in the 18th and 19th Centuries, Hampshire 1996, s. 254. 2 Nurettin Trsan, Yunan Sorunu, 3.bs., Ankara 1987, s. 7. 3 Mustafa Turan, Yunan Mezalimi (zmir, Aydn, Manisa, Denizli-1919-1923), Atatrk Aratrma Merkezi Yaynlar, Ankara 1919, s. 12-15.

Venizelosun Atatrk Nobel Bar dlne Aday Gstermesi

93

Anadolunun birok ky, kasaba ve ehri Yunan igaline uramtr. Yunanistan igal ettii bu blgede, Trklere ynelik byk bir katliam ve mezalim uygulamtr.4 Yunanistann Anadoluda balatt igal harekt, Trk milletinin Mustafa Kemal Atatrk nderliinde gerekletirdii Kurtulu Sava karsnda, amacna ulaamam;5 Yunanllar Anadoluda Trkler karsnda ar bir yenilgiye uramtr.6 Yunanllar tarafndan Kk Asya Felaketi olarak nitelendirilen bu sava, Trk-Yunan ilikilerine byk zarar vermitir. Bu savatan sonra imzalanan Lozan Antlamas, Trkiye ile Yunanistan arasnda bar salamtr; fakat iki devlet arasndaki gerginlik ve gvensizlik uzun bir sre daha devam etmitir.
Venizelosun Atatrk Nobel Bar dlne Aday Gstermesi

52 2008

Trkiye Cumhuriyetinin kurucusu, byk asker ve devlet adam Mustafa Kemal Atatrk, hibir zaman devletlerarasnda daimi dostluk ve dmanln olabileceine inanmamtr.7 Bu yzden, I. Dnya Savandan sonra Anadoluyu igal eden hibir devleti mill dman olarak ilan etmemitir. Aksine Atatrk, Anadoluyu yakp ykan Yunanistan, ordular daha sava meydannda iken bile affetmesini bilmitir.8 Nitekim Trk ordusu, Dumlupnarda Yunan ordusuna kesin darbeyi indirdikten sonra, zmire doru ilerlerken Atatrk yannda bulunan smet nnye unlar sylemitir: zmire gelince ilk iin olarak byke bir bina hazrla! Yunanllarla iimiz bitti artk! Dmanla yer yok! ki milletin ve dnyann selmeti bakmndan Trk-Yunan dostluu arttr.9 Atatrk bu konudaki samimiyetini, 10 Eyll 1922de zmire girdiinde ak bir ekilde gstermitir. zmirde Atatrke, Yunan Kral Konstantinin kalm olduu ev tahsis edilmitir. zmir halk, evin giriindeki mermer basamaklara bir Yunan bayra sermi ve Atatrkten, Kral Konstantinin Trk bayrana yapt gibi, Yunan bayran ayaklar ile ineyerek eve girmesini istemitir. Ancak Atatrk, Kral
4 Zafer akmak, zmir ve evresinde Yunan gali ve Rum Mezalimi, Yeditepe Yaynevi, stanbul 2007, s. 116-138. 5 Kurtulu Sava hakknda geni bilgi iin bkz., Mustafa Kemal Atatrk, Nutuk, C. I-III, 14.bs., Trk Devrim Tarihi Enstits Yaynlar, Milli Eitim Basmevi, stanbul 1982. 6 Thomas A. Vaidis, Kemal Atatrk (Yeni Trkiyenin Kurucusu), (ev.: Ahmet Angn,) Kitaplk Ticaret Limited irketi Yaynlar, stanbul 1967, s. 116-117. 7 Ylmaz Altu, Atatrkn D Politikas, Boazii niversitesi Uluslararas Atatrk Konferans Teblileri (10-11 Kasm 1980), C. II, stanbul 1981, s. 487. 8 evket Sreyya Aydemir, Tek Adam Mustafa Kemal (1922-1938), C. III, 3.bs., Remzi Kitabevi, stanbul 1969, s. 423. 9 Sadi Irmak, Atatrkn D Politika ilkeleri, Atatrk Aratrma Merkezi Dergisi, III / 9 (Temmuz 1987), s. 492.

Zafer AKMAK

94
52 2008

Konstantinin yapt yanl tekrarlamayacan sylemi ve ayaklarnn altna serilmi olan Yunan Bayran yerden kaldrtp; Bir milletin istikllinin timsali olan bayrak inenmez. demitir.10 Kurtulu Savandan sonra imzalanan Lozan Antlamas, her ne kadar Trkiye ile Yunanistan arasnda bar salamsa da, sava sonras ortaya kan pek ok soruna nihai zm getirememitir. Bu yzden Trk-Yunan ilikileri zaman zaman gerginlemitir. Bu gergin dnemlerde bile Atatrk Trk-Yunan ilikilerine zarar verecek keskin ifadeler kullanmaktan daima kanmtr. Aksine, iki devlet arasnda ilikilerin normale dnmesi iin byk gayret gstermi ve bu ynde aklamalar yapmtr.11 Atatrkn Yunanistana kar takip ettii bu bar politikaya, 1928 ylna kadar Yunan devlet adamlar tarafndan karlk verilmemitir. Ancak Yunanistann en nemli siyaset adamlarndan biri olan Elefterios Venizelosun, Yunanistanda 1928 ylnda yaplan seimleri kazanarak iktidara gelmesi ve Trkiyeye kar daha nce takip etmi olduu saldrgan politikadan vazgeerek bar bir d politika takip etmeye balamas TrkYunan ilikilerinin seyrini tamamen deitirmitir. Venizelosun Liberal Partisi, 1928de yaplan seimlerde Yunan halknn byk desteini almtr.12 Yunan halkndan alm olduu bu byk destek ile Venizelos, Trkiye ile dostluk kurmak iin teebbse gemitir. Bu amala Venizelos, Trkiyede Zafer Bayram kutlamalarnn yapld 30 Austos 1928 tarihinde Babakan smet nnye bir mektup gndermitir.13 Venizelos bu mektupta nnnn Zafer Bayramn kutladktan sonra, Megali dea politikasndan vazgetiini ve Trkiye ile ilikileri gelitirmek istediini belirten u ifadeleri de kullanmtr:
Sizi temin etmek isterim ki benim en byk arzum, iki lke ilikilerinin dzenlenmesiyle iki lke arasnda yakn bir dostluun salanmas ve bu yakn dostluu, bu sefer, mmkn olan en geni ekliyle bir dostluk antlamas, saldrmazlk ve hakemlik antlamasyla resmiletirmektir. Trkiyenin bizim topraklarmzda gz olmadn iyi bildiim iin seim sresi boyunca her frsatta halk nnde Yunanistann da Trk topraklarnda hibir ekilde gz olmadn defalarca tekrarladm.14
10 Bilge Umar, zmirde Yunanllarn Son Gnleri, Bilgi Yaynevi, Ankara 1974, s. 297-298; V. D. Volkan-N, Itzkowitz, Trkler ve Yunanllar, s. 134. 11 Bkz., Atatrkn Sylev ve Demeleri, C. II, Atatrk Aratrma Merkezi Yaynlar, 5.bs., Ankara 1997, s. 280. 12 Ahmet kr Esmer, Siyas Tarih (1919-1939), Siyasal Bilgiler Fakltesi Yaynlar, Ankara 1953, s. 58. 13 Cem Baar, Yunan Oyunu, V Yaynclk, stanbul 1988, s. 117. 14 Damla Demirz, Savatan Bara Giden Yol / Atatrk-Venizelos Dnemi Trkiye-Yunanistan likileri, letiim Yaynlar, stanbul 2007, s. 75, 153.

Venizelosun Atatrk Nobel Bar dlne Aday Gstermesi

95

Ancak Venizelos, Yunanistanda Trkiye ile yaanan sorunlarn bar yollarla halledilmesi gerektiine inanan nadir siyasetilerden biriydi. zellikle bu dnemde, Yunan kamuoyu iin Trklerle dostluk kurmak vatan satmakla edeerdi. Bu yzden Venizelos, Trkiyeye kar byle bir adm atarken ok byk siyasi risk almtr.15 Venizelosun Trkiyeye kar bu samimi yaklam, 1929da dnyada patlak veren ekonomik buhran, Balkanlardaki gelimeler ve talyann Akdeniz blgesindeki faaliyetleri, Trk-Yunan ilikilerinde yeni bir dnemin balamasnda etkili olmutur.16 Venizelosun Yunanistan ile Trkiye arasndaki ibirliini gelitirme arzusu, bata Atatrk olmak zere, Trk devlet adamlar tarafndan memnuniyetle karlanmtr.17 Atatrk, Trkiye iin bu dnemde en byk tehlikenin Balkanlar zerinden, talyadan geleceini, revizyonist Bulgaristann da talyaya alet olabileceini sezmitir. Bu yzden, Balkanlarda bar salamak iin Yunanistan ile yakn ilikiler kurmaya byk nem vermeye balamtr.18 Atatrkn takip ettii bu politika dorultusunda, Trkiyenin Atina Bykelisi Enis Akaygen, 25 Mart 1930 tarihinde Yunan Mill Bayram kutlamalarna katlarak diplomatik bir jestte bulunmutur. Bu jest, Trkiye ile Yunanistan arasndaki yaknlama srecinin hzlanmasna neden olmutur.19 Trkiye ve Yunanistan arasnda balayan bu yaknlama, 10 Haziran 1930da, mbadele ile ilgili sorunlar zme kavuturan Ankara Szlemesinin imzalanmasna yol amtr.20 Mbadele sorununun zme kavuturulmas, Trkiye ile Yunanistan arasnda yaanan dier sorunlarn zmnde de olduka etkili olmutur.21
15 C. Baar, Yunan Oyunu, s. 117. 16 Yusuf Halaolu, Atatrk, Trkiye Cumhuriyeti ve Balkanlar, I. Uluslararas Trkoloji Kongresi Bildirileri (Prizen, 12-14 Aralk 1998), (yay. haz.: Nimetullah Hafz), Atatrk Aratrma Merkezi Yaynlar, Ankara 2001, s. 30-31. 17 E. Semih Yaln, Atatrkn Mill D Siyaseti, Gazi Kitabevi, 2.bs., Ankara 2007, s. 272; M. Murat Hatipolu, Yakn Tarihte Trkiye ve Yunanistan 1923-1954, Siyasal Kitabevi, Ankara 1997, s. 108110. 18 smail Soysal, Atatrkn Bar Politikas ve Dnyadaki Etkileri, Atatrk Aratrma Merkezi Dergisi, II / 4 (Kasm 1985), s. 112. 19 Enis Tula, Atatrk, Venizelos ve Bir Diplomat Enis Bey, Simurg Yaynlar, stanbul 2003, s. 35-39. 20 Mustafa Stk Bilgin, Atatrk Dneminde Trkiyenin Balkan Diplomasisi (1923-1930), Atatrk Aratrma Merkezi Dergisi, XX / 60 (Kasm 2004), s. 813; Vamk D. Volkan, Norman Itzkowitz, Trkler ve Yunanllar / atan Komular, (ev.: Banu Bykkal), Balam Yaynlar, stanbul 2002, s. 154; Fahir Armaolu, 20.Yzyl Siyas Tarihi 1914-1980, Trkiye Bankas Kltr Yaynlar, Ankara 1983, s. 326. 21 Aptlahat Akin, Atatrkn D Politika lkeleri ve Diplomasisi, Trk Tarih Kurumu Yaynlar, Ankara 1991, s. 254.

52 2008

Zafer AKMAK

96
52 2008

Babakan nn, Ankara Szlemesi imzalandktan sonra Venizelosu Trkiyeye davet etmitir.22 Yunanistan Babakan, nnnn bu daveti zerine, 27-31 Ekim 1930da Trkiyeye resmi bir ziyarette bulunmutur.23 Venizelosun Trkiye ziyareti ile Trk-Yunan dostluunun temelleri atlmtr. Atatrk ve Venizelos, on yl nce birbirleriyle savaan iki milletin bar iinde yaayabileceine inanm, bu barn salanabilmesi iin de ilk adm kendileri atmtr. Nitekim bu ilk adm Afet nan tarafndan yle aktarlmaktadr:
Venizelosu Ankara Palasta karlyor Atatrk. Giri ksmnda duruyorlar ve halk da orada toplanm durumda. Fakat bir hareket yok. Atatrk, Venizelosun arkasna geiyor ve iaret ediyor halka alklamalar iin. Ve ondan sonra alklyorlar. nk hakikaten halk, Venizelos dendii zaman bir ekingenlik iinde. Benim de kendi ocukluumda olduu gibi. Venizelosu grdm zaman nasl konuacam bilememitim. Fakat sonra karlkl ve ei ile beraber konumalarmz oldu.24

Venizelosun Trkiyeye yapt bu ziyaret srasnda, iki devlet arasnda siyasi, askeri ve ekonomik konular ile ilgili antlama imzalanmtr.25 Bu antlamalar imzalandktan sonra Yunanistan Babakannn deerlendirmesi yle olmutur: Trk-Yunan dostluu bir arzu deil artk bir gerektir. Bugn her iki halk nezdinde bu dostluk artk gereklemi ve perinlenmitir. Siyasetim, Trkiye ile her zaman dostluk olacaktr.26 Dier taraftan Atatrk, Venizelosun Ankarada bulunduu 30 Ekim 1930da, Ankara Trk Ocandaki Cumhuriyet Balosunda misafir Yunan gazetecilerinin ricas zerine, Trk- Yunan ilikileri ile ilgili olarak u aklamay yapmtr: ki millet arasnda vsi bir teriki mesai sahas vardr. Ben ahsen bu iki millet arasnda teriki mesaiye tamamen taraftarm.27
22 smet nn, Hatralar, (yay. haz.: Sabahattin Selek), Bilgi Yaynevi, 2.bs., Ankara 2006, s. 500. 23 Babakanlk Cumhuriyet Arivi (BCA), Fon Kodu: 30. 10.0.0, Yer No: 254. 712. 27; kr S. Grel, Tarihsel Boyut inde Trk Yunan likileri (1821-1923), mit Yaynclk, Ankara 1993, s. 41; Nikos Svoronos, ada Hellen Tarihine Bak, (ev.: Panayot Abac), Belge Yaynlar, stanbul 1988, s. 95; E. Tula, Atatrk, Venizelos, s. 39. 24 Afet nan,Atatrkn Baz zellikleri, Atatrk Aratrma Merkezi Dergisi, I / 1 (Kasm 1984), s. 97. 25 E. S. Yaln, Atatrkn Mill D Siyaseti, s. 273; Bu antlamalar; Dostluk, Tarafszlk, Uzlama ve Hakemlik Antlamas, Deniz Kuvvetlerinin Snrlandrlmasna ilikin Protokol ve kamet, Ticaret ve Seyrisefain Antlamas balklarn tamaktayd. Bkz., smail Soysal, Trkiyenin Siyasal Andlamalar, C. I, Trk Tarih Kurumu Yaynlar, Ankara 2000, s. 399-404; Tevfik Rt Aras, Grlerim, kinci Kitap, Yrk Matbaas, stanbul 1968, s. 189. 26 Cumhuriyet, 29 Ekim 1930, s. 4. 27 Atatrkn Sylev ve Demeleri, C. III, Atatrk Aratrma Merkezi Yaynlar, 5.bs., Ankara 1997, s. 129.

Venizelosun Atatrk Nobel Bar dlne Aday Gstermesi

97

Venizelosun Trkiyeye yapm olduu ziyaret srasnda imzalanan antlamalar Trk-Yunan ilikilerinin dzelmesine nemli katk salamtr.28 Bu antlamalarn imzalanmasnn akabinde Atatrk, 1 Kasm 1930da Trkiye Byk Millet Meclisinde yapt konumada Trk-Yunan ilikileri ile ilgili u deerlendirmeyi yapmtr: Trkiye ile Yunanistann yksek menfaatleri birbirine zt olmaktan tamamen kmtr. Bu iki memleketin samimi bir dostlukta kendileri iin emniyet ve kuvvet grmelerinde isabet vardr.29 Yunanistan Babakan Venizelos, Ankarada imzalad antlamalarn Yunan parlamentosunda yaplan onay mzakereleri srasnda muhalefetin sert eletirilerine maruz kalmtr. Muhalefet vekilleri, Venizelosun Ankara ziyareti ile Yunanistann itibarndan fedakrlkta bulunulduu eklinde bir iddia ileri srmlerdir. Bu iddiaya Venizelosun cevab yle olmutur:
Yunan ordusunun Anadoluda verdii kurbanlar unutarak Ankaraya gitmi olmakla itham edildim. Fakat efendiler, her iki taraf da bu vakayi unutmak kararn vermedike el ele vermek ve hakiki bir dostluk temin ve tesis etmek kabil olur muydu? Haydarpaay Ankara yaylasndan ayran mesafeyi katetmek cesaretini gsterdiimden dolay muahaza olundum. Fakat urasn derhatr etmek isterim ki Trkiye bunlar unutmaya bizden ziyade muhtatr. Zira btn bu yaylalar meydan harp olmu ve btn meydan harpler gibi tahribata uramtr. Binaenaleyh hali hazrda dostumuz bulunan Trkler mstevli olmak itibariyle ika ettiimiz btn bu tahribat unuttularsa benim ihtiyar ettiimiz fedakarlklar unutmamaklma ne sebep vardr?...30

52 2008

Yunanistanda iktidar ile muhalefet arasnda bu tartmalarn devam ettii srada, Trkiyenin Atina Bykelisi Enis Akaygen 4 Ocak 1931de Venizelosa resmi bir ziyarette bulunmutur. Bu ziyaret srasnda Venizelos, Trkiyeye yapm olduu ziyaret ve Trk-Yunan dostluu ile ilgili olarak Enis Akaygene unlar sylemitir:
Trk ricali ile vaziyeti tetkik ettiimiz srada pek zevkli bir hakikatle karlatk, o da mazi, hal ve istikbali gzden geirirken bu kadar ok noktada menfaatleri tetabuk eden iki milletin nadiren bulunduu hakikatidir. Ankarada akdedilen itilafata tam kymeti baheden nokta ite bu iki milletin menfaatlerindeki tetabuktur tiraki hissiyat noktasnda da iki millet birbirine zannedildiinden ok yakndr.31
28 T. R. Aras, Grlerim, s. 189. 29 Atatrkn Mill D Politikas (Cumhuriyet Dnemine Ait 100 Belge) 1923-1938, C. II, Kltr Bakanl Yaynlar, Ankara 1981, s. 53; Atatrkn Sylev ve Demeleri, C. I, Atatrk Aratrma Merkezi Yaynlar, 5.bs., Ankara 1997, s. 381; Mehmet Gnlbol-Cem Sar, Atatrk ve Trkiyenin D Politikas (1919-1938), Atatrk Aratrma Merkezi Yaynlar, Ankara 1997, s. 65. 30 BCA, Fon Kodu: 30. 10.0.0, Yer No: 254. 712. 2; Atatrkn Mill D Politikas..., C. II, s. 187; E. Tula, Atatrk, Venizelos, s. 47. 31 BCA, Fon Kodu: 30. 10.0.0, Yer No: 254. 712. 2; Atatrkn Mill D Politikas..., C. II, s. 188

Zafer AKMAK

98
52 2008

Yunanistanda 5 Mart 1933 tarihinde yaplan seimlerin ardndan 10 Mart 1933te bir iktidar deiiklii yaanmtr. Bu seimlerden sonra Elefterios Venizelos iktidar kaybederken, Panagis Tsaldaris bakanlnda yeni bir hkmet kurulmutur.32 Venizelosun Yunanistanda iktidar kaybetmesinin en nemli nedenlerinden biri, Megali dea politikasna geri dnmeyii olmutur. zellikle Kbrsta Rumlarn 1931de Aday Yunanistana ilhak etmek iin balatt isyan srasnda Venizelosun Yunanistanla ngiltere arasnda bir Kbrs sorunu olmadn aklamas ve bu ynde hareket etmesi, byk bir oy kaybna uramasna neden olmutur.33 Yunanistanda yaanan iktidar deiiklii, Trk-Yunan ilikilerini olumsuz olarak etkilememitir.34 Bu durumun en nemli gstergesi, 14 Eyll 1933te, Trkiye ile Yunanistan arasnda Samim Anlama Misaknn imzalanmasdr.35 Bu antlama ile iki komu devlet; ortak snrlarn karlkl olarak gvence altna alma, uluslararas alanda kendilerini ilgilendiren her konuda nceden anlama, temsil durumu snrlandrlm btn uluslararas toplantlarda birbirlerini karlkl olarak temsil etme karar almlardr.36 Trkiye ile Yunanistan arasnda imzalanan bu antlamay Atatrk, iki milletin karlkl byk menfaatlerini tahkim eden kardelik inkiaf sahasna enginlik veren kymetli bir vesika olarak deerlendirmitir.37 Samim Anlama Misak imzaland srada Venizelos muhalefette bulunmaktayd. Bu duruma ramen, Trk-Yunan ilikileri ile yakndan ilgilenmeye devam etmitir. Nitekim Venizelos, Tsaldaris ile Yunanistana dndkten hemen sonra bir grme yapmtr. Bu grme srasnda Tsaldaris, Venizelosa Ankara ziyareti ve Trk devlet adamlaryla gerekletirdii grmeler hakknda bilgi vermitir. Venizelos, Trk-Yunan antlamasn tamamen tasvip ettiini belirtmi ve Tsaldarisi, Ankaradaki grmeleri baaryla sonulandrd iin tebrik etmitir.38 Atatrk, 1933 sonbaharnda Balkan Pakt iin, Balkan devletlerinin liderleri ile youn bir grme trafii yaamtr. Bu grme trafii devam
32 . S. Grel, Tarihsel Boyut inde Trk, s. 40-46; M. M. Hatipolu, Yakn Tarihte Trkiye, s. 166; Sabahattin zel, Atatrk Dnemi Trkiye-Yunanistan likileri, Trkler, (ed.: Hasan Celal Gzel, Kemal iek, Salim Koca), C. 19, Yeni Trkiye Yaynlar, Ankara 2002, s. 652. 33 N. Svoronos, ada Hellen Tarihine Bak, s. 97-98. 34 C. Baar, Yunan Oyunu, s. 118. 35 Samim Anlama Misak hakknda geni bilgi iin bkz., Trkiye ile Yunanistan Arasnda Samim Anlama Misak / Pacte dEntente Cordiale entre la Turquie et la Grce, Trkiye Cumhuriyeti Hariciye Vekleti Protokol Umum Mdrl, Ankara 1933. 36 A. Akin, Atatrkn D Politika ilkeleri ve Diplomasisi, s. 256; F. Armaolu, 20.Yzyl Siyas Tarihi 1914-1980, s. 338; . Soysal, Trkiyenin Siyasal Andlamalar, C. I, s. 441-444 37 Atatrkn Ta mim, Telgraf ve Beyannameleri, C. IV, Atatrk Aratrma Merkezi Yaynlar, Ankara 1991, s. 559; E. Tula, Atatrk, Venizelos, s. 50-51; Hakimiyeti Milliye, 16 Eyll 1933, s. 1. 38 Vakit, 22 Eyll 1933, s. 2; Cumhuriyet, 22 Eyll 1933, s. 1.

Venizelosun Atatrk Nobel Bar dlne Aday Gstermesi

99

ederken, Venizelosun Balkan Pakt konusundaki dncelerini de almak istemitir. Bu yzden Venizelos, hem nn hem de Atatrk ile bu konuyu grmek zere, astm tedavisi grd Fransadan Girite dnerken, 25 Eyllde stanbula gelmitir.39 Venizelos stanbula geldikten sonra gazetecilere yapt aklamada: Bundan sene evvel, Trk-Yunan dostluu kurulduu vakit her iki tarafta da bu dostluun esaslarnn salamlndan phe eden ok kimseler vard. O zamandan beri geen vakitler btn bu pheleri tamamen izale etmitir. demek suretiyle Trk-Yunan dostluunun geldii noktadan duyduu memnuniyeti dile getirmitir.40 Venizelos 26 Eyllde Dolmabahe Saraynda Atatrk tarafndan kabul edilmitir.41 Yaklak iki saat sren bu kabul srasnda iki devlet adam, Trk-Yunan dostluu ve Balkan Pakt hakknda grmlerdir. Bu grme srasnda Venizelos, Balkan Paktnn hayata geirilmesiyle ilgili olarak Atatrke, Bu Pakt, sizin byk eserinizdir. diyerek, onun Balkan barnn mimar olduunu vurgulamtr.42 Atatrk ve Venizelosun stanbulda yaptklar bu grmeden sonra Trkiye, Yunanistan, Romanya ve Yugoslavya arasnda Balkan Pakt iin yaplan grmeler daha da hzlanmtr.43 Balkan Paktnn kurulmas iin Balkan devletleri arasndaki grmelerin youn olarak devam ettii bir srada, Yunanistann eski babakan ve ana muhalefetteki Liberal Partinin bakan Elefterios Venizelos dnya siyasi tarihinde bir ilki gerekletirerek, eski dman olan Mustafa Kemal Atatrk 1934 yl Nobel Bar dlne aday gstermitir.44 Venizelosun, byle bir davranta bulunmasnn altnda iki nemli sebep vardr. Bu sebeplerden birincisi Venizelosun, Atatrk hem Trkiye ile Yunanistan arasnda hem de Balkanlarda salanan barn gerek mimar olarak grmesidir.45 Dier bir sebep ise Trkiye ile ilikileri daha da gelitirme arzusudur.46
39 E. Tula, Atatrk, Venizelos, s. 50; Milliyet, 26 Eyll 1933, s. 1. 40 Cumhuriyet, 26 Eyll 1933, s. 4. 41 Milliyet, 27 Eyll 1933, s. 1; Cumhuriyet, 27 Eyll 1933, s. 1. 42 Atatrkn Mill D Politikas, C. II, s. 223; Bill N. imir, Atatrkn Yabanc Devlet Adamlaryla Grmeleri, Yedi Belge (1930-1937), Belleten, XLV / 177 (Ocak 1981), s. 175-176; Milliyet, 27 Eyll 1933, s. 1. 43 E. Tula, Atatrk, Venizelos, s. 52. 44 http://www.nobelprize.org/nomination/peace/nomination.php?action=show&showid=2046 (11.01.2008) 45 Ahmet Eyicil, Atatrk Devrinde Trkiyenin Balkan Politikas, Atatrk Aratrma Merkezi Dergisi, 59 / XX (Temmuz 2004), s. 347. 46 Richard Clogg, Modern Yunanistan Tarihi, (ev.: Dilek endil), letiim Yaynlar, stanbul 1997, s. 135-136.

52 2008

Zafer AKMAK

100
52 2008

Venizelos, Atatrk Nobel Bar dlne aday gstermek iin, Norvein bakenti Osloda bulunan Nobel dl Komitesi Bakanlna, 12 Ocak 1934 tarihli sayfadan oluan Franszca olarak yazlm bir mektup gndermitir. Venizelosun Nobel dl Komitesi Bakanlna gnderdii bu mektubunun Trke tercmesi yledir:
Bay Bakan Yedi asra yakn bir sre zarfnda Yakn Dou ve Orta Avrupann byk bir ksm kanl mcadelelere sahne olmutur. Osmanl mparatorluu ve sultanlarn mutlakyeti idareleri bunun balca amili idi. Hristiyan milletlerin mparatorlua balanmalar ve bundan mtevellit Salibin Hille kar yapt kanlmaz mcadeleler, kurtulma emeli ile bu milletlerce yaplan isyanlar, Osmanl mparatorluu sultanlarn idaresinde kald srece devaml tehlike kayna tekil eden bir durum husule getiriyordu. Mustafa Kemal Paann muhasmlarna kar yapt milli harektn galibiyetle sonulanmasn mteakip 1923 ylnda Trkiye Cumhuriyetinin kurulmas, bu istikrarsz duruma son verdi. Bir milletin hayatnda bu kadar ksa bir sre iinde bylesine kkl bir deime nadir vuku bulmutur. Teokratik bir rejim iinde yaayan, din ile hukuk kavramlarnn birbirine kart kme yolundaki bir imparatorluun yerini g ve hayat dolu modern ve milli bir devlet almtr. Byk devrimci Mustafa Kemal Paann balatt hzla, mutlakyeti sultanlar rejimi yklm ve gerekten laik bir devlet kurulmutur. Millet tmyle ada uygarlklarn nnde yer almak iin evk ile ilerleme yolunda bir atlm yapmtr. Bar takviye hareketi yeni ve sekin Trk devletine bugnk grntsn veren tm i reform hareketleriyle birlikte yrmtr. Trkiye yabanc unsurlarla meskn vilyetlerini terk etmek hususunda tereddt etmemi ve antlamalarda belirtildii zere kendi milli snrlar ile samimi ekilde iktifa ederek Yakn Douda barn gerek bir savunucusu olmutur. Kanl mcadeleler nedeni ile uzun yllar Trkiye ile dman durumunda kalan biz Yunanllar, Osmanl mparatorluunun yerini alan bu lkede vuku bulan bu kkl deiikliin etkilerini duyan ilk kimseler olduk. Anadolu faciasnn hemen akabinde kendini yenileyen Trkiyeye bir anlama frsat grerek elimizi uzattk. O, bu uzanan eli samimiyetle kabul etti. Ciddi anlamazlklarla ayrlm olan milletlerle samimi bir bar rnei veren bu yaknlamadan sadece, iki lke iin olduu kadar Yakn Dou bar iin de yararl sonular domutur. Barn medyun olduu bu kymetli katknn sahibi kii Trkiye Cum-

Venizelosun Atatrk Nobel Bar dlne Aday Gstermesi

101

hurbakan Mustafa Kemal Paadr. Bu nedenle 1930 ylnda Yunan Hkmet Bakan sfat ile ben Trk-Yunan Paktnn imzas ile Yakn Douda bara doru yeni bir devir balarken, Mustafa Kemal Paay Yksek Nobel Bar dl iin aday gstermekle eref kazanrm. htiramat faikamn kabuln rica ederim, Bay Bakan. E.K. Venizelos. 47

52 2008

1934 yl Nobel Bar dl iin, Norve Parlamentosu tarafndan seilen Nobel dl Komitesine,48 Mustafa Kemal Atatrk ile Amerika Birleik Devletleri Bakan Franklin Delano Rooseveltin de aralarnda bulunduu,49 toplam yz kurum, kurulu ve ahs iin teklifte bulunulmutur.50 Nobel dl Komitesi Venizelosun Atatrk iin yapt teklifi, dier btn adaylar gibi, deerlendirmeye almtr.51 Ancak Komite, yapm olduu deerlendirme sonunda, 1934 yl Nobel Bar dlnn, silahszlanma almalarndaki gayretlerinden dolay ngiliz i Partisi lideri Arthur Hendersona verilmesini uygun grmtr.52 Arthur Hendersona dl, Nobel Komitesi Bakan Fredrik Stang tarafndan Norvein bakenti Osloda 10 Aralk 1934te dzenlenen bir tren ile verilmitir.53 Venizelosun Nobel dl Komitesi Bakanlna gnderdii Atatrk Nobel Bar dlne teklif eden mektup ise 1930larda TrkYunan ilikilerinde dostluk ve ibirliinin geldii noktay gsteren nemli belge olmutur.54
Sonu

Atatrk, btn dnyann takdir ettii byk bir askerdi; fakat bu zelliine ramen sorunlarn stesinden gelmede sava hibir zaman bir zm yolu olarak grmemitir. nk o, savan ne demek olduunu ok iyi bilen, bu sebeple de bar korumaya byk zen gsteren bir askerdi. Bu yzden bara verdii nemi, Sava zaruri olmaldr, zaruri olmayan sava cinayettir. szleriyle vurgulamtr.
47 Atatrkn Mill D Politikas..., C. II, s. 241-245. 48 http://nobelprize.org/nomination/peace/process.html (09.01.2008) 49 http://nobelprize.org/nomination/peace/nomination.php?action=show&showid=2072 (09.01. 2008) 50 http://nobelprize.org/nomination/peace/database.html (09.01.2008) 51 http://www.nobelprize.org/nomination/peace/nomination.php?action=show&showid=2046 (09.01.2008) 52 M. M. Hatipolu, Yakn Tarihte Trkiye, s. 169 53 http://nobelprize.org/nobel_prizes/peace/laureates/1934/award-docu.html (08.01.2008). 54 Venizelosun Nobel dl Komitesi Bakanlna Nobel Bar dlnn Atatrke verilmesi iin gndermi olduu Franszca mektup iin bkz., Atatrkn Mill D Politikas..., C. II, s. 241245.

Zafer AKMAK

102
52 2008

Atatrk, Trkiyenin iinde bulunduu blgede bar ve istikrar salamak iin, byk aba harcamtr. Komu devletlerle gemite yaanan dmanlklar bir kenara brakm, bu devletlerle dostluk kurmak iin gerekli admlar atmtr. Nitekim Atatrk, Yunanistan gibi ok ksa bir sre ncesine kadar sava meydanlarnda kar karya geldii bir devletle bile dostluk kurmaktan ekinmemitir. Yunanistanda Venizelosun 1928de iktidara gelii, Trk-Yunan ilikileri asndan yeni bir dnemin balangc olmutur. Venizelos, gemite bir hayal uruna Trklere kar giritii mcadeleden byk dersler karmtr. Bu yzden, Yunanistanda kendisine kar ciddi bir muhalefetin oluacan bile bile Trkiyeye dostluk elini uzatmaktan ekinmemitir. Venizelosu Trkiyeye kar byle bir politika takip etmeye sevk eden en nemli sebep ise Trkiyenin Misk- Mill snrlar ile yetinip, yaylmac bir politika takip etmemesidir. Atatrk ve Venizelosun abalaryla Trkiye ile Yunanistan arasnda 1930larda balayan dostluk, bir sre sonra iki devlet arasnda ittifaka kadar gitmitir. Bu dostluk ve ittifakn olumas, dier Balkan devletlerini de harekete geirmitir. Bylece Atatrk ve Venizelosun balatt bu giriim Balkan Paktnn temellerini oluturmutur. Venizelos, 1933te Yunanistanda iktidar kaybettikten sonra da gerek Balkanlarda istikrarn salanmas gerekse Trk-Yunan dostluunun kuvvetlenmesi iin abalarn srdrmeye devam etmitir. Bu yzden, Balkan Paktnn grmeleri devam ederken stanbula gelerek Atatrk ile fikir alveriinde bulunmutur. Balkan Pakt imzalanmadan ksa bir sre nce Venizelos, Atatrk Nobel Bar dlne aday gstermitir. Venizelos bu davranyla, hem TrkYunan dostluunun hem de Balkan Paktnn mimar olduuna inand Atatrk daha da yceltmek istemitir. Venizelosun Atatrk Nobel Bar dlne aday gstermesi Trk basnna yansmamtr. Ayrca Trkiyede, Nobel dl Komitesine Atatrk lehine bask oluturmak iin herhangi bir giriimde de bulunulmamtr. Nobel Bar dlne ayn yl Amerika Birleik Devletleri Bakan Roosevelt de aday gsterilmitir. Ancak Nobel Bar dl Komitesi, o ylki dl, silahszlanma almalarndaki gayretlerinden dolay ngiliz i Partisi lideri Arthur Hendersona vermeyi uygun grmtr. Atatrke Nobel Bar dlnn verilmemesi, onun dnya bar iin yapt katklarn Komite tarafndan nemsenmedii anlamna gelmez. Ancak bu dl verilirken dnya siyasi konjonktrnn daima etkili olduunu unutmamak gerekir. Burada asl nemli olan, Atatrkn bar iin gster-

Venizelosun Atatrk Nobel Bar dlne Aday Gstermesi

103

mi olduu abalarn eski bir dmannn takdir ederek, onu Nobel Bar dlne aday gstermesidir. Uluslararas camia, dn olduu gibi bugn de, Atatrk gibi Yurtta sulh cihanda sulh! anlayn devlet politikas haline getirmi, bara tutkun devlet adamlarna her zamankinden daha fazla muhtatr.
Kaynaklar A. Ariv Babakanlk Cumhuriyet Arivi (BCA) B. Yaymlanm Belgeler Atatrkn Mill D Politikas (Cumhuriyet Dnemine Ait 100 Belge) 1923-1938, C. II, Kltr Bakanl Yaynlar, Ankara 1981. Atatrkn Sylev ve Demeleri, C. I-III, Atatrk Aratrma Merkezi Yaynlar, 5.bs., Ankara 1997. Atatrkn Ta mim, Telgraf ve Beyannameleri, C. IV, Atatrk Aratrma Merkezi Yaynlar, Ankara 1991. Saysal, smail, Trkiyenin Siyasal Andlamalar, C. I, Trk Tarih Kurumu Yaynlar, Ankara 2000. Trkiye ile Yunanistan Arasnda Samim Anlama Misak / Pacte dEntente Cordiale Entre La Turquie et la Grce, Trkiye Cumhuriyeti Hariciye Vekleti Protokol Umum Mdrl, Ankara 1933. C. Gazeteler Cumhuriyet Hakimiyeti Milliye Milliyet Vakit D. Hatralar Aras, Tevfik Rt, Grlerim, kinci Kitap, Yrk Matbaas, stanbul 1968. Atatrk, Mustafa Kemal, Nutuk, C. I-III, 14.bs., Trk Devrim Tarihi Enstits Yaynlar, stanbul 1982. nn, smet, Hatralar, (yay. haz.: Sabahattin Selek), Bilgi Yaynevi, 2.bs., Ankara 2006. E. Aratrma ve nceleme Eserler 1. Kitaplar Akin, Aptlahat, Atatrkn D Politika lkeleri ve Diplomasisi, Trk Tarih Kurumu Yaynlar, Ankara 1991. Armanolu, Fahir, 20.Yzyl Siyas Tarihi 1914-1980, Trkiye Bankas Kltr Yaynlar, Ankara 1983. Aydemir, evket Sreyya, Tek Adam Mustafa Kemal (1922-1938), C. III, 3.bs., Remzi Kitabevi, stanbul 1969. Baar, Cem, Yunan Oyunu, V Yaynclk, stanbul 1988.

52 2008

Zafer AKMAK

104
52 2008

Clogg, Richard, Modern Yunanistan Tarihi, (ev.: Dilek endil), letiim Yaynlar, stanbul 1997. akmak, Zafer zmir ve evresinde Yunan gali ve Rum Mezalimi, Yeditepe Yaynevi, stanbul 2007. Demirz, Damla, Savatan Bara Giden Yol / Atatrk-Venizelos Dnemi Trkiye-Yunanistan likileri, letiim Yaynlar, stanbul 2007. Esmer, Ahmet kr, Siyas Tarih (1919-1939), Siyasal Bilgiler Fakltesi Yaynlar, Ankara 1953. Gnlbol Mehmet-SAR, Cem, Atatrk ve Trkiyenin D Politikas (1919-1938), Atatrk Aratrma Merkezi Yaynlar, Ankara 1997. Grel, kr S., Tarihsel Boyut inde Trk Yunan likileri (1821-1923), mit Yaynclk, Ankara 1993. Hatipolu, M. Murat Yakn Tarihte Trkiye ve Yunanistan 1923-1954, Siyasal Kitabevi, Ankara 1997. Kitsikis, Dimitri, Yunan Propagandas, (ev.: Hakk Devrim), Kaynak Kitaplar, stanbul 1974. Sarnay, Yusuf - Smbl, Tahir, Emperyalizm ve Byk Hayal, Ankara 1999. Smith, Michael Llewellyn, Yunan D, (ev.: Halim nal), Ayra Yaynevi, Ankara 2002. Svoronos, Nikos, ada Hellen Tarihine Bak, (ev.: Panayot Abac), Belge Yaynlar, stanbul 1988. Tula, Enis, Atatrk, Venizelos ve Bir Diplomat Enis Bey, Simurg Yaynlar, stanbul 2003. Turan, Mustafa, Yunan Mezalimi (zmir, Aydn, Manisa, Denizli-1919-1923), Atatrk Aratrma Merkezi Yaynlar, Ankara 1919. Trsan, Nurettin Yunan Sorunu, 3.bs., Ankara, 1987. Umar, Bilge, zmirde Yunanllarn Son Gnleri, Bilgi Yaynevi, Ankara 1974. Vaidis, Thomas A., Kemal Atatrk (Yeni Trkiyenin Kurucusu), (ev.: Ahmet Angn,) Kitaplk Ticaret Limited irketi Yaynlar, stanbul 1967. Volkan, Vamk D.-ITZKOWTZ, Norman, Trkler ve Yunanllar / atan Komular, (ev.: Banu Bykkal), Balam Yaynlar, stanbul 2002. Yaln, E. Semih, Atatrkn Mill D Siyaseti, Gazi Kitabevi, 2.bs., Ankara 2007. 2. Makaleler Altu, Ylmaz, Atatrkn D Politikas, Boazii niversitesi Uluslararas Atatrk Konferans Teblileri (10-11 Kasm 1980), C. II, stanbul 1981, s. 480-492. Bilgin, Mustafa Stk, Atatrk Dneminde Trkiyenin Balkan Diplomasisi (19231930), Atatrk Aratrma Merkezi Dergisi, XX / 60 (Kasm 2004), 799-820. Clucas, Lowel, The Byzantine Legacy in the Modern Greek World: The Megali dea (Edited by: Rchard Clogg), Anatolica Studies in the Greek East in the 18th and 19th Centuries, Hampshire 1996, s. 253-281. Eyicil, Ahmet, Atatrk Devrinde Trkiyenin Balkan Politikas, Atatrk Aratrma Merkezi Dergisi, 59 / XX (Temmuz 2004), s. 335-367.

Venizelosun Atatrk Nobel Bar dlne Aday Gstermesi

105

Halaolu, Yusuf, Atatrk, Trkiye Cumhuriyeti ve Balkanlar, I. Uluslararas Trkoloji Kongresi Bildirileri (Prizen, 12-14 Aralk 1998), (yay. haz.: Nimetullah Hafz), Atatrk Aratrma Merkezi Yaynlar, Ankara 2001, s. 29-37. Irmak, Sadi, Atatrkn D Politika ilkeleri, Atatrk Aratrma Merkezi Dergisi, III / 9 (Temmuz 1987), s. 487-495. nan,Afet, Atatrkn Baz zellikleri, Atatrk Aratrma Merkezi Dergisi, I / 1 (Kasm 1984), s. 96-101. zel, Sabahattin, Atatrk Dnemi Trkiye-Yunanistan likileri, Trkler, (ed.: Hasan Celal Gzel, Kemal iek, Salim Koca), C. 19, Yeni Trkiye Yaynlar, Ankara 2002, s. 643-653. Soysal, smail Atatrkn Bar Politikas ve Dnyadaki Etkileri, Atatrk Aratrma Merkezi Dergisi, II / 4 (Kasm 1985), s. 111-119. imir, Bill N., Atatrkn Yabanc Devlet Adamlaryla Grmeleri, Yedi Belge (1930-1937), Belleten, XLV / 177 (Ocak 1981), s. 157-207. F. Web Sayfalar http://nobelprize.org/nomination/peace/nomination.php?action=show&showid=2072 (09.01. 2008). http://nobelprize.org/nomination/peace/nomination.php?action=show&showid=2046 (09.01.2008). http://nobelprize.org/nobel_prizes/peace/laureates/1934/award-docu.html (09.01.2008). http://nobelprize.org/nomination/peace/process.html (09.01.2008). http://nobelprize.org/nomination/peace/database.html (09.01.2008).

52 2008

Zafer AKMAK

106
52 2008

EKLER

Ek 1- Elefterios Venizelosun Mustafa Kemal Atatrk Nobel Bar dlne aday gstermek zere Oslo Nobel dl Komitesi Bakanlna gndermi olduu 12 Ocak 1934 tarihli Franszca Mektup. Bkz., Atatrkn Mill D Politikas (Cumhuriyet Dnemine Ait 100 Belge) 1923-1938, C. II, Kltr Bakanl Yaynlar, Ankara 1981, s. 241-243.

Venizelosun Atatrk Nobel Bar dlne Aday Gstermesi

107
52 2008

Zafer AKMAK

108
52 2008

Venizelosun Atatrk Nobel Bar dlne Aday Gstermesi

109

The Nomination Database for the Nobel Prize in Peace, 1901-1955 Year: 1934 Number: 24-1 Nominee: Name: Mustafa Pascha Kemal Gender: M Year, birth: 1881 Year, death: 1938 Profession/Category: Founder and president of the Republic of Turkey (1923-1938) Country: TR (TURKEY) Motivation: Nominator: Name: BK Veniselos Gender: M Profession/Category: Member of the Greek parliament City: Athens Country: GR (GREECE) Evaluation: No Comment: Kemal was on the short list, but no evaluation was written. It was supposed to be added later, but no evaluation on him was added. In 1934 Mustafa Kemal was given the name Atatrk (Father of the Turks) by the Turkish national assembly.

52 2008

Ek 2- Elefterios Venizelosun Mustafa Kemal Atatrk Nobel Bar dlne aday gsterdiine dair The Nobel Foundationun web sitesinde yer alan bilgi. Bkz., http://nobelprize.org/nomination/peace/nomination.php?action=show&showid=2046 (09.01.2008).