7 KALTE ARACI

7 KALTE ARACI
Kalite aralar olarak adlandrlan aralar zellikle uygulama srecinde ortaya kan ve/veya kabilecek problemlerin; belirlenmesine ve zlmesine ynelik bilgi ve veri retimini ynlendirmek, kolaylatrmak ve sistematik bir yaklamla bu bilgi ve verileri deerlendirmek amacna ynelik olarak tasarlanmlardr. Kalite aralar planlama ve retim faaliyetlerine deiik kullanm amalar erevesinde kullanlabilir zelliktedirler. Btn bu kalite aralarnda beyin frtnas ynteminden yararlanlr.

ERK

Ak Diyagramlar Histogramlar Pareto Analizi Sebep Sonu Diyagram Kontrol Kartlar Veri Toplama Dalm Diyagramlar

AKI DYAGRAMLARI

Ak diyagram, bir faaliyetin, rnn ve/veya prosesin gerekletirilmesinde takip edilen admlarn ucuca eklenmesiyle faaliyetin, rnn ve/veya prosesin oluum evrelerini sral olarak grntye getirmeye yarayan bir kalite aracdr. Bir faaliyetin, rnn ve/veya prosesin ak, bu iin gereklemesi iin gerekli olan admlarn basit, anlalr ve doru bir ekilde birbirine eklenmesi ile effaf ve herkes tarafndan anlalr hale gelir. Sistemin anlarln salayan ak diyagramlar, problemlerin zmne ynelik almalarda ilk bavurulan aralardandr.

AKI DYAGRAMLARI

Ak diyagramlar, gerekletirilen faaliyetin tanmlanmas ile faaliyetin kontrolne olanak salar. Yaplan iin anlalabilmesi iin, ak diyagra- mnda sistemi tanmlayan ifadeler ak ve seik olmal ve btn detaylar iermelidir. Btn bunlar da ak diyagramlarnn hazrlanmas ilemi ile doru kiilerin ilgilenmesi gereini ortaya karr.

Ak diyagramlarnn hazrlanmasnda aadaki gerekler yerine getirilmelidir:

Aktiviteler, kararlar, dkmanlar ve iletiimle ilgili ilemlerin tr belirlenmelidir. Girdi ve kt dkmanlar ile iletiimle ilgili ilemlerin tr belirlenmelidir. Sorumluluklar, yerleim dzeni ve mteri tedariki ilikileri ortaya konmaldr. Gei ve proses sresi ile ilgili gerek deerler ve tahminler yaplmaldr. Maliyetler ve katma deerler belirlenmelidir. Potansiyel veriler oluturulmaldr. Potansiyel veri gereksinimleri ve kalite gelitirme olanaklar tanmlanmaldr.

Ak diyagramlarnn hazrlanmasnda ortak bir dil oluturmaya ynelik olarak eitli semboller kullanlmaktadr. Ak diyagramlar deiik amalar ve kapsamlar erevesinde be ayr trde uygulanabilir: Makro ak diyagramlar Dikey ak diyagramlar ak diyagramlar Gelitirme ak diyagramlar Proses ak diyagramlar

Ak Diyagramlarnn oluturulmasnda kullanlan temel sembol rneklerinden bazlar

PROBLEM ZMNDE ZLENMES GEREKEN AAMALARI ORTAYA KOYAN AKI DYAGRAMI

Makro Ak Diyagramlar: Prosesteki aktiviteleri sral bir ekilde gsteren ak diyagramlardr. Yukardan aa dzenlenebildii gibi soldan saa doruda dzenlenebilir.

Ak Diyagramlar: Etkileimlerin dzeninin ve bilgi veya i akn gstermenin yan sra aktivitelerin oluum srasn da gsteren ak diyagramlardr.

Gelitirme Ak diyagramlar: Proseste gerekleen aktivitelerin yansra sorumluluk, karar verme ve grev oluturmaya ynelik bilgileri de ieren bireyler ve blmler aras etkileimlerin gstergesi olan iletiimlerin grntlenmesini salar. Ayrca gelitirme ak kullanm ile; Proseslerin anlalrl basitleir. Sorumluluk ve yerleim ile ilgili aktiviteler belirginleir. Gelimelerin izlenmesi, proses sresinin tanmlanmas ve gelitirme potansiyellerinin yorumlanabilmesi salanr. Tedariki mteri ilikileri ve organizasyon arasndaki yatay balantlar grntye getirilir. Tekrar ileme ve dzeltici nleyici faaliyet isteyen hata noktalar, deiimin ilk kayna ve deersiz admlar ortaya karlr.

Proses Ak Diyagramlar: Proses ak diyagramlar, proses gelitirme srecinde proses tasarmna katk salarken yeni rn ve servislerin planlanmasna ynelik uygulamalara da temel veri oluturmay salar.

Dikey Ak Diyagramlar: Prosesteki esas admlar gstermeye ynelik olarak hazrlanan ak diyagramlardr. Dikey ak diyagramlarnda esas adm belirlemek amacyla adm says 7 ile snrlandrlr ki bunlarda genellikle katma deer oluturan admlardr.

HSTOGRAMLAR

Histogramlar, veri dalmlar grsel olarak gznne koyabilme amacyla sreklilik gsteren verilerin basit bir istatistiksel diyagram yoluyla ortaya konmasdr. Veriler ne denli fazla olursa elde edilecek olan dalmn resmi de o denli ak ve anlalr olacaktr. Histogramlar genellikle boyut, arlk, scaklk gibi llebilir zelliklerin lmnden elde edilen verilerin, yani ok saydaki gzlemin dalmn ve belirli bir zaman iindeki deikenliini grntlemekte kullanlr. Bu deikenliin yorumlanmasyla nedenlerin ortadan kaldrlmasna ynelik almalarn gelitirilmesine katk salanr.

HSTOGRAMLAR

Histogramlar prosesi kontrol altnda tutmada faydalanlabilecek en nemli aralarndan biridir. Histogramlarn oluturulmasnda ortalama, mod medyan, dalm aral, snf says, standart sapma gibi istatistiksel byklklerden yararlanlr. Histogramlarn yorumlanmas ile gerek grsel, gerekse saysal deerler kullanlarak prosesin deikenliinin deerlendirmesine ynelik ok verimli sonular elde edilir.

Histogramlarn oluturulmasnda izlenmesi gerekli admlar ve nemli noktalar zetlemek gerekirse:

En az 50 lm deeri veri olarak alnmaldr. En byk deerle en kk deer arasndaki farktan oluan dalm aral uygun snf saysna blnmelidir. ( K=snf says, n=veri says) Bu erevede bir etele diyagram oluturularak frekanslar belirlenmelidir. Frekanslara bal tekrarlanmalarn ubuk diyagramna dntrlmesi yatay eksene lm aralklarnn yerletirilmesi ve mutlak frekans (mut H) deerlerinden greceli frekans (gr H) deerlerine aadaki bant yardm ile geilmelidir.

HSTOGRAMLAR

HSTOGRAM TRLER

historamlarn yorumlanmas:
Tanm:Frekans merkeze yakn yerlerde yksektir. ekilsel olarak simetrik olup kenarlara doru derece derece azalr. Deerlendirme:Normal dalm szkonusudur.

historamlarn yorumlanmas:
Tanm:Frekans merkeze yakn yerlerde yksek kenarlara doru dzensiz biimde azalmaktadr. Deerlendirme:Kolon geniliinin doru hesaplanp hesaplanmad ve verileri toplayan operatrn lek okuma alkanlklar kontrol edilmelidir.

historamlarn yorumlanmas:

Tanm:Histogramn arlkl ortalamas merkezin solunda (sanda) dr. Frekans sol (sa) taraftan sa (sol) tarafa doru derece derece azalmaktadr. Deerlendirme:Bu tip ancak alt limit (st limit) teorik olarak ya da standartlarca snrlandrldnda, ya da belli bir deerin altna dmediinde grlr. Ayrca, impurite miktar % olduunda ya da hatal rn ya da hatal say sfra yakn olduunda grlebilinir.

historamlarn yorumlanmas:

Tanm:Histogramn arlkl ortalamas merkezin en soluna (sana) yakndr. Uurumu andran sol (sa) taraftaki eim sa (sol) tarafa doru derece derece azalr.

Deerlendirme:Bu tip histogramlar standart d deerlerin seilerek kullanlmamas durumunda grlr. Yanl lm yaplp yaplmad, lmlerin yeterlilii, lm hatalar olup olmad kontrol edilir.

historamlarn yorumlanmas:

Tanm:Frekans dalm aral boyunca fazla deimemektedir.

Deerlendirme:Dalmlar birbirinden farkl szkonusu olduunda bu tip bir histogramlarla karlalr. Veriler yeniden gruplandrlarak yeni histogramlar oluturulmaldr.

historamlarn yorumlanmas:

Tanm:Frekans dalm aralnn merkezinde az kenarlarnda ise fazladr.

Deerlendirme:Arlkl ortamalar farkl iki dalm kartnda grlr. rnein: Ekipmanlar, malzemeler farkl olduunda.

historamlarn yorumlanmas:

Tanm:Normal dalm gsteren bir histogramn sanda veya solunda ada grnml bir sklk grlr. Deerlendirme:Verilerin doru gruplandrlmamas sonucunda bu tip diyagramlar grlr. Gemi dnem verileri incelenerek proseste lmlerde bir hata olup olmad kontrol edilmelidir.Ayrca, baka bir prosese ait verilerin karp karmad kontrol edilmelidir.

PARETO ANALZ
Pareto diyagram, bir problemin nemli sebeplerini daha az neme sahip olan sebeplerden ayrdetmekte kullanlan bir ubuk diyagramdr. Bu diyagram giderek azalan bir dzende bilgi verir. Pareto diyagram ayn zamanda takm almas iin nemli problemlerin belirlenmesinde kullanlan bir aratr. Pareto analizi ilk defa talyan ekonomist Wilfredo Pareto tarafndan kullanlmtr. Problemlerin nedenleri genellikle pareto prensibine uygundur. Pareto prensibi; problemlerin byk bir ksmnn genellikle birbiri ile balantl az saydaki ancak baskn (dominant) nedenden kaynaklandn ifade eder. "80/20 kural" olarak da adlandrlan bu kalite arac, "problemin %80lik ksmna

PARETO ANALZ

%20lik aktivitenin neden olmas ve bu nemli %20lik payn zerinde younlalmas" anlamna gelmektedir. Pareto analizinin faydalar yle sralanabilir: Problem stnde en nemli etkiye sahip olan faktr belirlemek Problemleri listelemek yada sebepleri tablolamak ve her biri iin oluan hata saysn saptamak nem srasna gre tablo oluturmak Listedeki toplam hata saysn belirlemek Her bir problemin gsterdii % oranlarn hesaplamak Herhangi bir takm almasnda ortak bir karar almak ya da bir yolda birlemek

PARETO ANALZ
Pareto diyagramnn oluturulmasnda dikkat edilmesi gerekli noktalar da gz nne alarak izlenmesi gereken admlar aadaki ekilde sralamak olasdr. alan problemler veya prosesler seilmelidir. Blnebilir verilerde kategorilerin tr doru olarak belirlenmelidir. Yatay eksende % oran, dey eksende aktivite yada sebebin gsterildii diyagram oluturulmaldr. Yatay eksen eit aralklara blnerek her ubuk deiik kategorileri ifade edecek ekilde tanmlamaldr.

PARETO ANALZ

En sk tekrarlanan kategori en solda yer alacak ekilde ve azalan genlikte saa doru daha dk frekansl kategorilerle devam edilmelidir. Kolay tanmlama iin her ubuu adlandrmakta fayda vardr. Diyagramn anlaml bir balkla sunumu nemlidir.Eer pareto nemsizlikleri nemlilerden ayrmyorsa verilerin deiik kategorilere ayrlmas gereklidir.

Pareto diyagram

SEBEP-SONU (BALIK KILII) DYAGRAMLARI

Sebep-sonu diyagramlar problem zme ve proses gelitirmede alan takmlarn en ok kullandklar kalite aralarndan birisidir. Grnnden dolay balk kl ve/veya 1943 ylnda bu arac ilk gelitiren kii olan Tokyo niversitesi profesrlerinden Kaoru Ishikawann adyla Ishikawa diyagram olarak da adlandrlr. Sebep-sonu diyagram, tanmlanan proses- lerde sz konusu problemler veya gelitirme frsatlar ile ngrlen sebepler arasndaki balarn doru ve eksiksiz olarak ortaya karlmasna olanak verir. Bu aracn amac, problemlerin ve/veya proseslerin anlalrln farkl bir bak as ile ele almaktr. Sebep-sonu diyagramlar ile

SEBEP-SONU DYAGRAMLARI
prosesteki her adm iin veya her problem iin genel sebeplerden yola karak en ufak detaya inilir ve sebebin ortaya karlmas iin temel bilginin ortaya konmasna olanak verir. Sebep-sonu diyagram temelde sebep ve sonu olmak zere iki ksmdan oluur. Baarl bir sebep-sonu diyagram analizi iin u yollar izlenmelidir: Problem zerindeki tm sebepler mmkn olduunca gz nnde bulundurulmaldr. Belirtiler yerine nedenler veya etkiler zerinde allmaldr. Sorunla ilgili aklamann tatminkar olmasna dikkat edilmelidir. Nedenlerin belirlenmesinde mmkn olduunca ok ak diyagramlar kullanlarak almaya zen gsterilmelidir.

SEBEP-SONU DYAGRAMLARI
Sebep-sonu diyagramlar kullanlarak elde edilecek yararlar da yle sralanabilir: Bu diyagram bir takm aracdr: nsanlar birarada almaya tevik eder. Problemlerin potansiyel nedenlerinin eksiksiz listesini karabilmeye olanak saladndan dolay ei bulunmaz bir kalite aracdr. Problemin gerek sonucuna ulaabilmek asndan veri toplanmasn ynlendirir. izilen diyagram, insanlarn eitlilik zerine dnmelerini salar. Belirli bir amaca ulamak iin yaplan aratrmalarda bir ynetim arac olarak da kullanlabilir.

Bu ara yardmyla problem veya ilem iinde yer alan her konunun ele alnmas mmkn olup sorunlarn zmne dorudan ve hzl katk salanr. nemli olan sonuca etki eden sebepleri doru belirlemek ve snflandrmaktr. Bunun iinde takmn konu ile ilgili uzmanlardan olumas arttr. Sebep sonu diyagramlarna iki rnek sizler iin zel olarak oluturulmu ve faydanza sunulmutur.

Diyagram oluturulurken bir kutu ierisinde problem (etki) yer alacak ekilde ana klk izilir. Bu ana kla temel klklar olarak 5M (Man, Machine, Medium, Material, Method) veya daha uygun olanlar yerletirilir. Beyin frtnas veya dier analiz yntemleri kullanlarak bu temel faktrlere etki eden ikincil, ncl, ...faktrler, parametreler, yani etkili sebepler bulunur ve uygun yerlere yerletirilir. Her klk veya sebep birok alt klklara veya alt alt klklara sahip olabilir. Son yllar itibaryla 5M, 7Me doru bir gelime gstermekte olup dier 2M de Management (ynetim) ile Measurability (llebilirlik)tir.

KONTROL KARTLARI
Herhangi bir proseste retilen rnler birbirlerine tamamen benzemezler, bir deikenlik szkonusudur. Bu deikenlii gzlemlemek iin kalite aralarndan biri olan kontrol kartlarna ihtiya duyulur. Bu ara, srecin hem stabilitesini hem de yeterliliini belirlemede yardmc olur. Kontrol kartlar, temelde kontrol limitlerinden ve orta hat izgisinden oluur. Orta hat izgisi, alt grup deerlerinin ortalamasn temsil eder ve kaln izgi ile belirtilir.Kontrol limitleri ise kesikli izgilerle toleranslar belirtecek ekilde orta hat izgisinin alt ve st tarafna yerletirilir.

KONTROL KARTLARI
Kontrol kartlar niteliksel ve niceliksel zellikler bakmndan ikiye ayrlr. Niteliksel kontrol kartlar rnn geer / gemez, iyi / kt diye snflandrlmasna dayal olan kontrol kartlardr. Niceliksel kontrol kartlar ise, belli bir karakteristiin l deerlerine dayanr. Bu l deerleri ap, uzunluk, yzey przll vb.olabilir. Kontrol kartlarnn oluturulmas ve kullanm son derece basit olmakla beraber bir takm temel istatistiki bilgileri gerektirir. Bu istatistiki bilgiler istatistiksel proses kontrol olarak tanmlanan kalite tekniinin temelini oluturur.

KONTROL KARTLARI

VER TOPLAMADA EN ETKN VE VERML ARA:

ETELE DYAGRAMI
younluu bakmndan ok ykl iletmelerde eer verileri toplamada uygun bir yntem kullanlmazsa, bu veriler proses iinde kolaylkla kaybolabilir ve alanlarn proses zerinde yaptklar mdahaleler verimli olmaktan kar. Bunun iin alanlarn, iletmedeki operasyonlar srasnda verilerin nasl toplandn ok iyi bilmeleri ve zmsemeleri gerekmektedir. Veri toplama ve toplanan bu verileri iler hale sokmak en basit operasyon adm iin bile byk nem tar. Bir etele diyagram tablo formatnda olup bugne kadar basitlii ve ifade yetenei ile zellikle n plana km bir veri toplama aracdr.

ETELE DYAGRAMI
Bu ara yardmyla operasyon admlar hakknda ksa, net ve z veri toplama imkan doar. Bir etele diyagram hazrlarken, bunu hazrlayan kiinin unutmamas gereken en nemli nokta verilerin bir karara varmak amacyla toplan- ddr. Veriler tek balarna hamdr ve koordine edilmemitir. Bu ekildeki veriler hibir ie yaramaz. Ancak, veriler karar verebilme amac gdlerek organize edilir ve gruplandrlrsa o zaman ie yarar hale gelirler. Bunun iin de etele diyagram hem veri toplamada kolaylk salayacak ekilde hem de mmknse bir bakta proseste nelerin olup bittiin gzler nne serecek ekilde dizayn edilmelidir.

ETELE DYAGRAMI
etele diyagram bir retim srasnda nitel ve nicel verilerin toplanmas iin kullanlan etkili bir vastadr. Bir almada (vardiyas saati, gn, haftas gibi) sz konusu srete hangi tip gelimelerin yaandn gsterebilir. Bu bilgi, verilerin kolayca analiz edilmelerini salar. Ayn zamanda hangi konunun aratrlmas gerektiine dair kararn verilmesine de katk salar. etele diyagramlar genelde ikiye ayrlr: 1. Uygunsuz maddeler kontrol listeleri: Spesifik uygunsuzluklar listelenir. Farkl uygunsuzluklarn hangi sklkta meydana geldiini kontrol iaretleri belirtir. En sk rastlanan sorun grlr, fakat neden dolay meydana geldii belirtilmez.

ETELE DYAGRAMI
2. Uygunsuz nedeni denetleme tablolar: Uygunsuzluklar hakknda veriler spesifik bir zaman aral ile ilgili olarak grlr. Farkl uygunsuzluklar sembollerle temsil edilir. Semboller uygun blmlere nerede ve ne zaman meydana geldiine gre kaydedilir.

ETELE DYAGRAMI

DAILIM DYAGRAMLARI
Dalm diyagramlar bir sre iindeki iki faktr arasndaki ilikiyi gsterir. ki faktrn birbirini etkileyip etkilemedii veya etkiliyorsa nasl etkilediini belirlemek iin gereklidir. Dalm diyagram bir x-y diyagramdr ve yatay ekseninde problemin nedeni, dikey ekseninde ise problem yer alr. Problemin nedeni ve problem arasndaki iliki, deikenin ald ardk deerlere karlk gelen sonu deerlerin llmesi ile ortaya konur. Baarl bir dalm diyagram oluturabilmek iin sebep-sonu analizi desteinde istenmeyen etkilere kar pheli nedenlerin belirlenmesi gerekir. likinin varln kesinletirmek iin iftli deikenlerin serisi karlatrlmaldr.

DAILIM DYAGRAMLARI

Dalm diyagramnn yorumlanmasna ynelik iki genel yaklam sz konusudur. Diyagramda ilikiyi grntleyen noktalar pozitif veya negatif olarak birbiri ile ilikilidir ya da noktalar ylesine danktr ki iki deiken arasnda herhangi bir ilikiden sz edilemez. Dalm diyagramlar gze en ok hitap eden grafik trlerinden biri olarak kabul edilir. Bu diyagramlar yardmyla yeni fikirler ortaya koyabilme imkan doar.

DAILIM DYAGRAMI TRLER

X arttka Y de dorusal olarak artmaktadr. X neden Y sonu olduunda; X kontrol edilerek hedef Y deerine ulalabilir. Ayrca,X ve Y karakteristik olduunda X deeri biliniyorsa Y deeri tahmin edilebilir.

DAILIM DYAGRAMI TRLER

X arttka Y de dorusal olarak azalmaktadr. X neden faktr Y sonu olduunda,X kontrol edilerek hedef Y Deerine ulalabilir. X ve Y karakteristik olduunda X biliniyorsa Y tahmin edilebilir.

DAILIM DYAGRAMI TRLER

X arttka Y de artmaktadr,ancak aralarnda ak bir iliki yoktur. Y nin deerini etkileyen X dnda faktrler Olduu dnlmektedir. Y yi etkileyen dier faktrlerde belirlenerek incelenmektedir.

DAILIM DYAGRAMI TRLER

X arttka Y azalmaktadr,ancak aralarnda ak bir iliki yoktur. Y nin deerini etkileyen X dnda faktrler olduu dnlmelidir. Yyi etkileyen dier faktrlerde belirlenerek incelenmelidir.

DAILIM DYAGRAMI TRLER

X in artmas Y yi etkilememektedir. Y yi etkileyen dier faktrler incelenerek ilikisi daha gl olan faktrler zerinde durulmaldr.