T.C.

ULUDA NVERSTES FEN BLMLER ENSTTS

DSPERS BOYAMA REETELERNN LEM KOULLARINA OLAN RENK HASSASYETLERNN ARATIRILMASI

Mahmut Ersin PAYDAK

YKSEK LSANS TEZ TEKSTL MHENDSL ANABLM DALI

BURSA 2006 T.C.

ULUDA NVERSTES FEN BLMLER ENSTTS

DSPERS BOYAMA REETELERNN LEM KOULLARINA OLAN RENK HASSASYETLERNN ARATIRILMASI

Mahmut Ersin PAYDAK

YKSEK LSANS TEZ TEKSTL MHENDSL ANABLM DALI

BURSA 2006

T.C. ULUDA NVERSTES FEN BLMLER ENSTTS

DSPERS BOYARMADDE REETELERNN LEM KOULLARINA OLAN RENK HASSASYETLERNN ARATIRILMASI

Mahmut Ersin PAYDAK

YKSEK LSANS TEZ TEKSTL TEKNOLOJS ANABLM DALI

Bu Tez ................... Tarihinde aadaki jri tarafndan oybirlii/oy okluu ile kabul edilmitir. Do.Dr.Behet BECERR (Danman) .................... ....................

ZET Bu almada, poliester kumalarn dispers boyarmaddeler ile boyanmasnda deien ilem koullarnn renk hassasiyeti ve ykama haslklar zerine etkileri aratrlmtr. Deneysel alma iki ksmdan meydana gelmitir. lk almada deiik enerji seviyesindeki dispers boyalar ile boyama deneyleri yaplmtr. Bu deneylerde poliester boyama parametrelerinden boyama scakl, boyama sresi ve flotte orannda deiiklikler yaplarak, farkl konsantrasyonda renk farkllklar llmtr. Bu lmler yaplrken boya reticisi firma tarafndan tavsiye edilen proses ile yaplm boyamalar standart olarak kabul edilmitir. Elde edilen sonular matematiksel bir formlasyon ile renk hassasiyetine dntrlm, bu sonular tablolar ve grafikler eklinde gsterilmitir. kinci almada ise piyasada ok sk kullanlan siyah dispers bir boya ile deneysel alma yaplm ve bu kumalarn ykama haslklar incelenmitir. Bu deneylerde poliester boyama parametrelerinden, boyama scakl, boyama sresi ve boya konsantrasyonu deitirilerek boyama deneyleri yaplmtr. Boyama ilemi sonunda kumalarn ykama haslklar llm, sonular tablolar ve grafikler halinde gsterilmitir. Elde edilen sonularla, poliesterin optimum boyama artlarndan bir veya daha fazlasnn deimesiyle, renk hassasiyetinin, ne ekilde etkilendii incelenmitir.

Anahtar Kelimeler: Poliester boyama, poliester boyama parametreleri, dispers boya, renk hassasiyeti, poliester renk hassasiyeti, ykama hasl, poliester ykama hasl.

ABSTRACT The investigation of color sensitivity of disperse dyestuff recipes to the process conditions. In this study, the effects of changing process conditions to the color sensitivity and to wash fastness properties of the polyester fabrics were investigated by using different disperse dyes. The experimental study was carried out in two parts. In the first part, dyeing experiments were carried out by using three different energy level disperse dyes. In this part, dyeing temperature, dying time and liquor ratio were changed. The color values were measured. The dyeing process recommended by the dyestuff manufacturer was used as the starting point while calculating the color differences. The results were transformed to color sensitivity using mathematical formulation. The results were shown in tables and graphics. In the second part, dyeing experiments were carried out by using a black disperse dyestuff and the washing fastness of the dyed fabrics were investigated. The dyeing experiments were made by changing the parameters like temperature, time and concentration. After dyeing the washing fastness of the fabrics were measured and the results were given as tables and graphics. Color sensitivity has been investigated by changing the dyeing parameters of disperse dyeing of polyester fabrics.

Key Words: Polyester dyeing, polyester dyeing parameters, disperse dye, color sensitivity, polyester color sensitivity, washing fastness, polyester washing fastness.

NDEKLER

SAYFA NO

ZET ABSTRACT NDEKLER SMGELER DZN EKLLER DZN ZELGELER DZN 1.GR 2.KAYNAK ARATIRMASI 2.1. Poliester Lifleri 2.1.1. Poliesterin Tanm 2.1.2. Poliesterin Ksa Tarihesi ve Geliimi 2.1.3. Poliesterin Genel Lif zellileri 2.1.4. Poliester Lifinde Grlen Balar 2.1.5. Poliester Lifinin nce Yaps 2.2. Dispers Boyarmaddeler 2.2.1. Dispers Boyalarn Kimyasal Yaps 2.2.1.1. Azo Dispers Boyalar 2.2.1.2. Antrakinon Gruplu Dispers Boyalar 2.2.1.3. Nitrodifenilamin Gruplu Dispers Boyalar 2.2.1.4. Dier Kimyasal Gruplar 2.3. Poliester Liflerinin Boyanmas 2.3.1. Boyama Scakl 2.3.2. Adsorpsiyon 2.3.3. Dispers Boyalarn Poliester Liflerine Sorpsiyonu ve Difzyonu 2.3.3.1. Boya Sorpsiyonu 2.3.3.2. Dispers Boyalarn Difzyonu

i ii iii vi vii viii 1 2 3 3 3 3 5 6 7 13 13 15 16 16 16 17 18 20 20 21

2.4. Reflektans Spektrofotometreleri 2.4.1. Reflektans Spektrofotometrelerini Oluturan Balca Paralar 2.4.1.1. Ik Kaynaklar 2.4.1.2. Monokromatrler 2.4.1.3. Kstl spektrofotometreler 2.4.1.4. Dedektrler 2.5. Baz Renk Terimleri ve Aklamalar 3.MATERYAL ve YNTEM 3.1. Materyal 3.1.1. almada Kullanlan Poliester Kuma 3.1.2. almada Kullanlan Dispers Boyarmaddeler 3.1.3. almada Kullanlan Kimyasal Maddeler 3.1.4. almada Kullanlan Aletler ve Cihazlar 3.1.4.1. Gaston County Futura Tipi Numune Boyama Makinesi 3.1.4.2. Monforts Montex 5000 Ramz Makinas 3.1.4.3. Datacolor Ahiba Spectradye Numune Boyama Makinesi 3.1.4.4. Datacolor Spektraflash 600 Reflektans Spektrofotometresi 3.1.4.5. Mettler Toledo Hassas Terazi 3.1.4.6. Mettler Toledo Elektronik Pipet 3.1.4.7. Mettler Toledo Dijital pH-Metre 3.1.4.8. James H. Heal & Co. Ltd.Gyrowash Ykama Hasl Test Cihaz 3.2. Yntem 3.2.1. Kuman n Terbiyesi 3.2.1.1. Hal Skme ve n Ykama 3.2.1.2. Kurutma ve Isl Fiksaj 3.2.2. Boyama Deneyleri 3.2.2.1. Deitirilen Parametrelere Bal Olarak

24 25 25 29 29 30 30

40 40 40 41 41 41 42 42 42 42 42 43 43 43 43 43 44 44

Numunelerin Renk Deiiminin ncelendii Boyama Deneyleri 3.2.2.2. Deitirilen Parametrelere Bal Olarak Numunelerin Ykama Haslklarnn ncelendii Boyama Deneyleri 3.2.3. Boyanan Kumalarn Redktif Ykama lemi 3.2.4. Ykama Hasl Testleri 3.2.5. Kumalarn Renk lmlerinin Yaplmas 3.2.6. Boyamalarn Deitirilen Parametrelere Bal Olarak Renk Hassasiyetlerinin Hesaplanmas 3.2.7. Deneysel almann statistiksel almasnn Yaplmas 4.SONULAR 4.1. Renk Hassasiyetinin ncelendii Boyama Deneyleri Renk Fark Sonular 4.1.1. Renk Hassasiyeti Sonular 4.1.2. Renk Hassasiyeti ile lgili Deneylerin Varyans Analizi Sonular 4.2. Ykama Haslklarndaki Deiimin ncelendii Boyama Deneyleri Sonular 5.TARTIMA KAYNAKLAR EKLER EK-1.Renk Hassasiyetinin ncelendii Boyama Deneyleri Sonularnn Grafiksel Gsterimi EK-2.Varyans Analizi Sonular EK-3. Ykama Haslklarnn ncelendii Deneylerin Sonularnn Grafiksel Gsterimi TEEKKR ZGEM

45

46 48 48 49 49 49

50 54 58 63 65 69 70 70 75 89 93 94

SMGELER DZN Q K Cf Cb E R DS C Lifteki Snr Oran Paylam Katsays Boyarmaddenin Lifteki Doygunluk znrl [mmol/g] Boyarmaddenin Boyama zeltisi erisindeki Doygunluk znrl [mmol/L] Denge Durumunda Boyarmadde Tketimi Boyarmaddenin Standart Afinitesi Gaz Sabiti [J/Kmol] Tabaka indeki Difzyon Katsays [m2/s] Boyama Konsantrasyonu [mol/L] Difzyonel Snr Tabakas Kalnl Birim Kesit Alannda Transfer Hz Materyaldeki Difzyon Katsays [m2/s] Konsantrasyon Gradyenti Planck Sabiti (J.s) Lif Yzeyindeki Boya Konsantrasyonu [mmol/g] zelti indeki Boya Konsantrasyonu [mmol/L] Paylam Katsays Belirli Bir Scaklkta Gzlenen Difzyon Katsays [m2/s] Sabit Aktivasyon Enerjisi Uluslararas Aydnlatma Komisyonu Ultraviole Infrared Spektral Enerji Dalm Deitirilen Parametreye Bal Olarak Hesaplanan Renk Hassasiyeti Spektrofotometreden Hesaplanan Renk Fark Deeri Orijinal Parametreye Gre Deitirilen Parametrenin Yzde Oran

D
F Df C/X h [C]f [C]S K DT D0 E CIE UV IR SED Si DE Di

EKLLER DZN ekil 2.1. Poliester Lifinin Kimyasal Forml ekil 2.2. Poliester Lifindeki Balar ekil 2.3. Poliester Liflerinin Mikroskobik Grnmleri ekil 2.4. Dispers Azo Boyalarnn Genel Yaps ekil 2.5. Antrakinon Dispers Boyalarn Temel Yaps ekil 2.6. Farkl Temperatrde Poliester Lifinde Dispers Red 11'in Denge Adsorpsiyon zotermleri ekil 2.7. Konsantrasyonun Adsorbsiyona Etkisi ekil 2.8. Nernst zotermi

SAYFA NO 5 5 7 14 15 18 19 21

ekil 2.9. Yksek Basnl Ksenon Ark Lambasnn Filtrelendikten Sonraki Spektral Enerji Dalmnn (SED) D65 Aydnlatcs ile Karlatrlmas ekil 2.10. CIE Standart Aydnlatclarnn Spektral Enerji Dalmlar ekil 2.11. Giriim Filtresi (a) Yap (b) Tipik Transmisyon Erisi ekil 3.1. Standart Boyama Metodu

27 28 30 45

ZELGELER DZN izelge 2.1. Poliester Boyamann Mekanizmas izelge 3.1. almada Kullanlan Boyarmaddelerin zellikleri izelge 3.2. Renk Deiimi ncelenirken Standart Olarak Kabul Edilen Birinci Boyama Deneyleri izelge 3.3. Renk Deiimi ncelenirken Yaplan Deneylerdeki Proses Parametrelerinin Deiimi

SAYFA NO 17 40 45 46 47 47 50 50 51 51 52 52 53 53 54 54 55

izelge 3.4. Ykama Haslklar ncelenirken Standart Olarak Kabul Edilen Birinci Boyama Deneyleri izelge 3.5. Ykama Hasl ncelenirken Yaplan Deneylerdeki Proses Parametrelerinin Deiimi izelge 4.1. Standart (Birinci) Boyama Deneyleri Renk Sonular izelge 4.2. kinci Boyama Deneyleri Renk Fark Sonular izelge 4.3. nc Boyama Deneyleri Renk Fark Sonular izelge 4.4. Drdnc Boyama Deneyleri Renk Fark Sonular izelge 4.5. Beinci Boyama Deneyleri Renk Fark Sonular izelge 4.6. Altnc Boyama Deneyleri Renk Fark Sonular izelge 4.7. Yedinci Boyama Deneyleri Renk Fark Sonular izelge 4.8. Sekizinci Boyama Deneyleri Renk Fark Sonular izelge 4.9. kinci Boyama Deneyleri Sonucunda Hesaplanan Renk Hassasiyetleri izelge 4.10. nc Boyama Deneyleri Sonucunda Hesaplanan Renk Hassasiyetleri izelge 4.11. Drdnc Boyama Deneyleri Sonucunda Hesaplanan Renk Hassasiyetleri izelge 4.12. Beinci Boyama Deneyleri Sonucunda Hesaplanan Renk Hassasiyetleri izelge 4.13. Altnc Boyama Deneyleri Sonucunda Hesaplanan Renk Hassasiyetleri

55 56

izelge 4.14. Yedinci Boyama Deneyleri Sonucunda Hesaplanan Renk Hassasiyetleri izelge 4.15. Sekizinci Boyama Deneyleri Sonucunda Hesaplanan Renk Hassasiyetleri izelge 4.16. Foron Blue RD-E Boyarmaddesinin %0.5lik Konsantrasyonu ile Yaplan Boyama Deneylerinin Varyans Analizi Sonular Tablosu izelge 4.17. Foron Blue RD-E Boyarmaddesinin %2lik Konsantrasyonu ile Yaplan Boyama Deneylerinin Varyans Analizi Sonular Tablosu izelge 4.18. Foron Blue RD-E Boyarmaddesinin %4lk Konsantrasyonu ile Yaplan Boyama Deneylerinin Varyans Analizi Sonular Tablosu izelge 4.19. Foron Blue RD-S Boyarmaddesinin %0.5lik Konsantrasyonu ile Yaplan Boyama Deneylerinin Varyans Analizi Sonular Tablosu izelge 4.20. Foron Blue RD-S Boyarmaddesinin %2lik Konsantrasyonu ile Yaplan Boyama Deneylerinin Varyans Analizi Sonular Tablosu izelge 4.21. Foron Blue RD-S Boyarmaddesinin %4lk Konsantrasyonu ile Yaplan Boyama Deneylerinin Varyans Analizi Sonular Tablosu izelge 4.22. Foron Blue SW-F Boyarmaddesinin %0.5lik Konsantrasyonu ile Yaplan Boyama Deneylerinin Varyans Analizi Sonular Tablosu izelge 4.23. Foron Blue SW-F Boyarmaddesinin %2lik Konsantrasyonu ile Yaplan Boyama Deneylerinin Varyans Analizi Sonular Tablosu izelge 4.24. Foron Blue SW-F Boyarmaddesinin %4lk Konsantrasyonu ile Yaplan Boyama Deneylerinin Varyans Analizi Sonular Tablosu izelge 4.25. Boyama Parametrelerinin Deitirildii Boyama Deneyleri Sonucundaki Ykama Hasl Deerleri izelge 4.26. Boyama Zamannn Deitirildii Birinci, kinci, nc ve Drdnc Boyama Deneyleri Sonucundaki Ykama Hasl Gri Skala Deerleri

56 57

58

58

59

59

60

60

61

61

62 63

63

1.GR Dnyann nde gelen sektrlerinden biri olan tekstil sektr, lkemizin de ksa zamanda en byk sektr halini almtr. Tekstil sektr lkemizdeki milyonlarca insann geim kayna olan ve ihracatmzn nemli bir ksmn oluturan lkemizin lokomotif sektr konumundadr. Dnya sanayisinin son yllarda iine girdii hzl deiim sreci, lkemizin en byk sanayi sektr olan tekstil sektrn de etkilemitir. zellikle uzak douda retilen kumalarn cazip fiyatlar, yerli reticinin yeni nlemler almasna neden olmutur. D lkeler ile rekabette, pazar payn drmemek iin alnan nlemlerin banda retim maliyetlerini drmek ve bunun yannda kaliteyi arttrmak gelmektedir. lkemizdeki hammadde, enerji ve iilik maliyetleri, rekabet ettiimiz lkelerden daha yksek olduu iin, her lke tarafndan retilebilen rnlerin lkemizdeki maliyetleri daha yksek olmakta, dolays ile tekstil piyasasnda alc bulma anslar da giderek azalmaktadr. Pazar paymz arttrmann tek yolu lkemizdeki aratrma-gelitirme almalarna nem vermek ve yksek kaliteli rnleri retebilmektir. Dnya sentetik lif retiminde en byk paya sahip olan poliester liflerinde de teknolojik gelimeler srekli devam etmekte ve poliesterden retilen mamllerin zellikleri gn getike artmaktadr. Poliester rnlerin gerek lif retimindeki teknolojik gelimeler, gerekse dokuma aamasndaki yenilikler, bu rnn n terbiye, boya ve bitim ilemlerinde de yenilie gerek duyulmasna neden olmutur. Renk kavram, zellikle lkemizin tekstil sektrnn en byk pazar payn oluturan Avrupa lkelerinde son yllarda nemini iyice arttrmtr. Modann nemli bir etken olduu tekstil pazarnda, bir tekstil rnnn teknolojik zellikleri ne kadar iyi olursa olsun sadece renginin modaya uygun olmamasndan dolay kendine alc bulamayabilir. Bu nedenle rettiimiz rnn kalitesi ne kadar yksek olursa olsun, bu rn dnya pazarna srerken o gnn modasna uygun bir renge boyamamz gerekmektedir. Poliester rnlerin dispers boyalar ile boyanma ilemi ise grnte dier boyama eitlerine gre daha kolay grnse de ok hassas bir ilemdir. Poliester rnlerin yksek scaklkta (HT) boyama artlar, ayn rnde birden ok tekrarlandnda hem rnn kalitesini drmekte hem de retim maliyetlerini

arttrmaktadr. zellikle elastan karml poliester kumalarn boyanmasnda ilk seferde doru boyama yaplmas ok nemlidir. Yksek kaliteli poliester kumalar ancak kaliteli bir boyama ileminden sonra retilebilirler. rnn kuma zellikleri ne kadar iyi olursa olsun hatal bir boyama ilemi ile bu zellikler glgede kalabilir. Poliester lif retimi ve buna bal gelimeler ile paralel olarak poliester lifini boyayabilen dispers boyarmaddeler ile ilgili almalar da gn getike devam etmektedir. Gnmzde retilen dispers boyarmaddeleri molekler byklklerine gre yle sralayabiliriz: 1-) Kk molekl byklne sahip, dk enerji seviyesine sahip dispers boyarmaddeler. 2-) Orta molekl byklne sahip, orta enerji seviyesine sahip dispers boyarmaddeler. 3-) Byk molekl byklne sahip, yksek enerji seviyesine sahip dispers boyarmaddeler. Poliester lifini dispers boyalar ile boyamak iin gelitirilmi standart bir HT boyama ileminden sz edilebilir. Ancak bu standart ilem koullarnn her tr dispers boyarmadde ile ayn sonucu verebilmesi tartma konusudur. enerji dzeyindeki dispers boyarmaddenin de kendine zg renk ve haslk zellikleri vardr. Doru retim yapabilmek iin dispers boyama reetesi, ilem koullar ve renk hassasiyeti konularnn birbiri ile ilikilendirilerek incelenmesi gerekmektedir. Bu almada poliester kumalarn deiik dispers boyarmadde reeteleri ve deiik ilem koullarnda boyanmasnda renk hassasiyetinin ne ekilde etkilendii kumalarn boyanma ilemi sonrasnda da ykama hasl zellikleri aratrlmtr. Sonuta poliester kumalarn dispers boyarmaddeler ile boyanmasnda renk hassasiyetinin, kullanlan boyama reetesi ve ilem artlar ile ilikilendirilmesi hedeflenmitir.

2. KAYNAK ARATIRMASI
2.1. Poliester Lifleri 2.1.1. Poliesterin Tanm DIN 60001, Part 3, Edition 10.88e gre poliester lifleri lineer makromolekllerden oluturulmulardr. Bu molekller arlka en az %85 orannda diol ve teraftalik asidin bir esterini ierirler. ISO Norm 1043 ve BISFA poliesterin PES ksaltmas ile adlandrlmasn kararlatrmlardr (Anonim 1994). 2.1.2. Poliesterin Ksa Tarihesi ve Geliimi Alifatik dikarbonat asitlerin glikollerle reaksiyonu ile lineer ve iplik oluturulabilen poliesterlerin retimi W.H.Carothersin yksek polimerler zerine (zellikle polikondenzasyon reaksiyonlar zerinde ) balad almann bir paras olarak 1928de aratrlmtr. Carothers almalarn poliamidler zerinde younlatrmasna ramen 1931de Carothers ve J.W. Hill tarafndan yaplan ilk sentetik lif sebasik asit ve etilen glikolden yaplan poliester iplii olmutur. Bu poliesterin erime noktas dk ve kullanmlar tekstile uygun olmamtr. 1939da P.Schlach ve H.Ludewig almalarnda tereftalik asidi kullanmlardr. Ayn tarihlerde J.R.Whinfield ve T.Dickson tereftalik asit ve etilen glikolden Terylenei retmilerdir. Du-Pont 1950de Fiber Y. ve 1953te de Dacronu retmitir. Bundan sonra farkl zelliklerde ikinci ve nc kuak poliesterler retilmitir (Anonim 1994). 2.1.3. Poliesterin Genel Lif zellikleri Fiziksel zellikler: Younluk: 1.38-1.50 g/cm3 Erime Noktas 252-256C Yumuama Noktas: 230-250C

Camlama Scakl (zotropik malzeme iin): Yaklak 68C Spesifik Is: 20Cde 1.35 JCg-1 150Cde 1.75 JCg-1 200Cde 3.15 JCg-1 (0.32 calCg-1) (0.42 calCg-1) (0.75 calCg-1)

Teknolojik zellikler: ekme Mukavemeti: Kontin filament Kesikli lif Yksek tenasite Islanma Sonucu Mukavemet Kayb: %0 Dm Mukavemeti: ekme mukavemetinin %70i Kvrm mukavemeti: %80-90 Uzama: Normal Filament Yksek tenasite Dk pilling %20-30 3.5-4.5 g/dtex (4-5 g/den) 2.7-3.5 g/dtex (3-4 g/den) 5.4-7.2 g/dtex (6-8 g/den)

%10-13 %30-55 %0.4

Normal kesikli lif %30-40 Normal Koullar Altnda: Nem Absorbsiyonu (1 bar 0C) tleme Scakl 150-170 C Maksimum Fikse Scakl 230C (Anonim 1994)

ekil 2.1. Poliester Lifinin Kimyasal Forml (Joseph 1966)

2.1.4. Poliester Lifinde Grlen Balar

Yar aromatik asit ile alifatik alkol monomerlerinden oluan poliesterlerde aromatik halkalar nedeniyle makromolekller arasnda youn dispersiyon ekim kuvvetleri sz konusu olduundan bunlarn erime noktalar ok daha yksek olmakta ve makromolekl zincirindeki aromatik halka says arttka daha da ykselmektedir. Dolaysyla tam aromatik poliesterlerin erime noktalar da en yksek olmaktadr.

ekil 2.2. Poliester Lifindeki balar (Hockenberger 2004) Yaplarnda benzen halkalar ieren makromolekllerden oluan polimer maddelerin alifatik makromolekl polimer maddelere nazaran olduka yksek erime

noktalarna sahip olmalarnn nedeni benzen halkalar arasndaki dispersiyon ekim kuvvetlerinin daha youn ve benzen halkalarnn konformatif hareketliliinin de daha kstl olmasyla ilgilidir. Komu makromolekllerin benzen halkalar arasnda meydana gelebilecei dnlen karlkl n-n elektronlar ilikileri ise nemli bir rol oynamaktadr (Hockenberger 2004).

2.1.5. Poliester Lifinin nce Yaps

Poliester liflerinde kristalin blgelerde yalnzca trans-trans konformasyonu mevcut iken, amorf blgelerde trans-trans konformasyonunun yannda dier konformasyonlarn da mevcut olduu grlmektedir. Trans-trans konformasyonunda karbonil gruplarnn oluturduklar dipollerin zt ynlerde uzanm olduklarndan birbirlerini doyurmakta ve bylece daha dk enerji dzeyi, daha stabil bir molekl yaps ve daha yksek erime noktas sonularn dourmaktadr. Gnmzde poliester lifleri, amorf blgeleri makromolekllerin farkl ynlenme durumuna bal olarak anisotrop kristalin olmayan blgeler ve isotrop kristalin olmayan blgeler olarak ikiye ayrlarak incelenmektedir. Poliester liflerinde termofiksaj srasnda matristeki kristalitlerin eriyip yeniden olumas olay ancak 125-130C'nin zerindeki scaklklarda sz konusu olmaktadr. Zira daha dk scaklklarda poliesterin kristalizasyon hz ok dktr. Termofiksaj ilemleri srasnda kristalitlerin yeniden olumas ve/veya fibrillere katlmas olaylar 130-230C arasndaki scaklklarda yaplan termofiksaj ilemlerinde en belirgin ekilde etkili olmaktadr (Hockenberger 2004).

ekil 2.3. Poliester Liflerinin Mikroskobik Grnmleri. a.Standart Poliester, 1-Kesit Grnm, 2-Boyuna Grnm; b. Trilobal Poliester, Dacron T-62, 1-Kesit Grnm, 2-Boyuna Grnm (Joseph 1966).

2.2. Dispers Boyarmaddeler

Dispers boyalar poliester liflerinin boyanmasnda kullanlan en nemli boyarmadde snfdr ve pek ok uygulama alannda geni renk aralnda iyi boyama ve haslk zellikleri verirler. Bu boyalar poliester lifleri tarafndan, afiniteye sahip olduklar dier liflere oranla daha yava absorblanrlar fakat poliester liflerine afiniteleri iyidir. Boyama hz boyama scakl 130Cye kadar klarak artrlr. Poliester mamullerin boyanmas iin kullanlacak olan dispers boyarmaddelerin seiminde pek ok kriter sz konusudur. Yaplan boya seimi en ok tercih edilen boyama prosesi artlarna baldr. Bu artlar da, kullanlacak materyal ve mevcut

makinalar tarafndan belirlenir. Boya seimi materyalin son kullanm yerinde gerekli olan haslklar veren boyamay yapacak ekilde olmaldr. Proses artlar, yardmc maddeler ve boyalar birbirleri ile uyum gstermelidir. Dispers boyalar non-iyonik, kk parackl, sulu dispersiyonlar olarak oda scaklnda suda znmeyen ve hidrofobik liflere substantiviteye sahip olan boyalardr. Bu boyalar az miktarda znm boya ieren kk tanecikli sulu dispersiyonlar halinde uygulanrlar. Dispers boya zeltileri boyann monomolekler formda olmas ile karakterize edilir. Bu boyalar su iinde ideal olmayan zeltiler olarak znrler ve aktivasyon katsaylar ok yksektir. Boyalarn znrlndeki art kritik misel konsantrasyonundan yksek dispersiyon ajan konsantrasyonunda elde edilir. Boyann znrl boyann formlasyonu ve kimyasal yaps tarafndan belirlenir. Dispersiyon ajan boyay, boya banyosu iinde stabilize eder. Kk dispers olmu boyalarn partikl bykl l m civarndadr. Dispersiyon ajanlara boya paracklarnn evresinde bir koruyucu film olutururlar ve aglomerasyonu nlerler. Bundan ayr olarak bir elektrik iticilik stabilizasyonuna yardm eder. Anyon adsorbsiyonuna bal olarak dispers olmu boya paracklar normal olarak zayf bir elektrik yke sahiptir. Banyoya ilave edilen dispersiyon ajannn tipi kullanlan boyann iindeki ajana benzer olmaldr ve bu dispersiyon ajan btn boyalar zerinde bir koruyucu-kolloid etkisi oluturmaldr (Becerir 2000). Dispers boyalar sentezlerinin son aamasnda reaksiyon karmndan alnrlar. Bu srada byk partikll ve ounlukla kristalin haldedirler. yi boyama zelliklerinin elde edilmesi ve iyi renk veriminin salanmas iin boya, kk parackl, uniform ve stabil bir sspansiyon olarak life uygulanmaldr. Bu yzden ortamda mevcut bulunan tm boya partikllerinin boyutlar kltlmeli ve boyama srasnda paracklar sspansiyon halde tutacak scaklk, su sertlii ve dier yardmclarn varlndan etkilenmeyen bir dispersiyon ajan boya bnyesine ilave edilmelidir. Boyaya ilave edilen dispersiyon ajan boyann daha kk paracklar haline gelmesini kolaylatrr, boyann bu halde kalmasn salar ve boya banyosu iinde boyann dispersiyonuna yardmc olur.

Sulu ortamda dispers boyalar ok kk tanecikli sulu dispersiyonlar formunda uygulanrlar. Boyann lif iine transferi boyann ok seyreltik sulu zeltisi iinden olur ve meydana gelen azalma sspansiyon haldeki paracklarn znmesiyle tekrar doldurulur. Bu yzden partikl bykl, kristal yap ve dispersiyon stabilitesi ok nemli faktrlerdir. deal olarak bir ticari dispers boya suya katldnda ok abuk dispers olmal ve ok kk ve uniform partikl byklnde stabil bir dispersiyon vermelidir. Ayrca bu dispersiyon boyama ilemi boyunca uygulanan en yksek scakla kadar stabil kalmal ve bu durumu banyoya ilave edilen dier kimyasallar varlnda da devam ettirmelidir. Baz belirli artlar altnda, >100C scaklkta, baz belirli yzey aktif ajanlarn varlnda boya paracklarnn agregasyonu oluabilir ve bu durum ilerleyebilir. Bunun sonucunda agregatlar lif yzeyine yaparak srtme ve ya hasl drebilirler. Doru yzey aktif madde seimi agregasyonun nlenmesine yardmc olur ve boyalarn lif yzeyine yaparak lokal bir boyama yaplmasn engeller. Boyann boya banyosu iindeki durumu absorbsiyon izoterminin linearitesini etkiler. Yzey aktif maddelerin eklenmesi paylam katsaysn drr ve dispersiyon ajanlarnn ilavesi denge boya almn ve boyama hzn etkiler. Pratikte fazla miktarda yzey aktif madde eklenmesi sakncal olabilir nk znrlk giderek artyor olsa bile, fazla yzey aktif madde baz boyalarn kristallenmesine veya agregasyon rnleri olumasna neden olur. Bu kristal ve agregasyon rnleri normal boyama sresi iinde lif tarafndan absorblanamazlar. Bunun sonucunda boyanm materyallerin srtme hasl azalr. Dispers boyalarn parack bykl azaldka (molekl arl 250-300) boya alm ve paracklarn toplam yzey alan artar, boyalar daha abuk znr ve boyama hz artar. Molekl boyutu bydke boyalarn boyama kabiliyetleri zorlar, dk boyama hzlar ve zayf migrasyon zellikleri verirler. Daha byk molekll dispers boyalarn ou alifatik hidroksi, asetilamino ve metilslfonil gibi hidrofilik gruplara sahiptir. Dispers boyalar baz polar gruplar (substitutent) dnda (-OH, CH2CH2OH, -NO2) ykl gruplar tamazlar. Yap olarak aralarnda ok az fark olan boyalarn farkl lifler zerindeki adsorbsiyonlar birbirinden farkl olabilir.

Dispers boyalarn polaritesi boyann boyayabilme zelliini etkiler. Boyann hidrofobik dengesi boya absorbsiyonu zerinde etkilidir. Dispers boyalar hidrofilik hale geldike bunlarn life olan afiniteleri dme eilimindedir. Boyama srasnda birbiri ile etkileime girmeyen boyalar iin; boya banyosu veya lif iinde dier bir boyann bulunmas birinci boyann aktivitesini etkilememektedir. zomorf boya iftleri durumunda, bu boyalarn boya banyosu iinde kark kristaller veya lif iinde veya banyo iinde kompleks yaplar oluturma olasl vardr. Sulu fazda oluan herhangi bir etkileim boya almn azaltabilir ve boyama srasnda boya banyosu iinde boyalar kark kristaller oluturabilir. Sulu zeltiler iinde boyamada boyann suda znrl doygunluk seviyeleri zerinde belirleyici bir faktrdr. Her bir boyann boyama hz, banyo formlasyonu iindeki konsantrasyonuna baldr. Dispers boyalarn balang konsantrasyonlar farkl ise boya alm uniform olmaz. Srenin bir fonksiyonu olarak lif zerinde bulunan boya miktar hem balang boya konsantrasyonuna hem de etkin banyo akna baldr. Boya konsantrasyonu arttka veya ak hz azaldka, boya banyosunun denge ekimine ulamak iin daha fazla sre gerekir. Eer bir boyann konsantrasyonu dierlerine gre daha dk ise dier boyalara gre daha hzl boyama yapacaktr. Boyama artlar en yava boyayan boyann etkin dengeye gelmesine izin vermelidir. boyal bir formlasyonda her bir boyann tek tek lineer ekimini oluturacak tek bir scaklk sre erisi elde etmek mmkn deildir. Bireysel dispers boyalar karm olarak boyamada genellikle birbirleriyle etkileime girmezler ve birbirlerinin boyama etkinliklerini etkilemezler fakat bugn elde olan verilere gre dispers boyalar her zaman tam lineer boyama yapamamaktadr (Becerir 2000). Dispers boyamann dzgnl boyann iki farkl zellii tarafndan ynetilir: 1. ekim davran 2. Migrasyon kapasitesi Lif zerine ok yava giden bir boya stma faznda lifi dzgn olarak boyar. Lif zerine hzla giden boyalar stma faznda dzgn olmayan boyama yapmaya yatkndr. Life hzl giden boya boyama scaklnda iyi migrasyon zelliine sahipse stma fazndaki dzgnszlk ortadan kalkar. Genel olarak bir boyann migrasyon

kapasitesi bu boyann yksek scaklkta bir ilem srasnda tekstil sabstrat iindeki boya konsantrasyonundaki varyasyonu dzgnletirme kapasitesidir. Dzgnletirme kapasitesi poliester lifinin tipine baldr ve artan scaklk ve sre ile ykselir. Boya dispersiyonlarnn stabilitesi u faktrlere baldr (Becerir 2000): 1. zelti iindeki boya konsantrasyonu 2. Boyama scakl 3. Boyama sresi 4. lave edilen yzey aktif maddeler 5. Carrier, bitim ilemi maddesi, spin-finish'ler 6. Elektrolit miktar 7. pH 8. zelti evrimi 9. Tekstil materyalinin geirgenlii Boyalarn kristalizasyonunu artran nedenler unlardr (Becerir 2000): l. Boya kristallerinin ok yksek safl 2. Parack byklklerinin ok deiik olmas 3. Boyann znrln artran maddeler 4. zeltinin periyodik olarak stlmas ve soutulmas Boyalarn aglomerasyon ve agregasyonunu tevik eden faktrler unlardr (Becerir 2000): 1. Dispersiyon ajanlarnn stabilize etkisini bozan faktrler 2. Elektrostatik iticilii azaltan faktrler 3. Boya paracklarnn kolozyonu olasl 4. Boya paracklarnn kinetik enerjisini artran faktrler Boya konsantrasyonu ve boyama scakl arttka ve boyama sresi uzadka aglomerasyon ve agregasyon olasl artar. Dispers boyalarn enerji seviyesine gre snflandrlmas boyalarn kritik boyama scaklklar, migrasyon, ykleme ve difzyon hzlarna gre yaplr. Kk molekll dispers boyalarn polaritesi dktr, kt s ve sblimasyon dayanmlar vardr. Bunlarn boyama hzlar yksektir ve dzgnlk zellikleri iyidir. Daha byk molekll dispers boyalar iyonik olmamakla beraber biraz polardr, iyi s

ve sblimasyon haslklarna sahiptirler. Bunlarn boyama hzlar daha kk ve dzgnlkleri daha ktdr. Yksek difzyon deerlerine sahip dispers boyalar dk enerji tketimi ile life hzl nfuz ederler ve dk boyama scaklklarnda bile optimum renk koyuluu verirler. Dk difzyon deerlerine sahip boyalar (Bunlar genellikle byk molekll boyalardr) optimum renk koyuluunu yksek scaklkta ve daha fazla enerji tketimi ile verirler. Bir dispers boya iin gerek bir boyama profili yoktur ve adsorbsiyon davran pek ok faktr tarafndan belirlenir. Bu faktrlerden en nemlileri boya konsantrasyonu, scaklk gradyenti, lif tipi ve yardmc kimyasallardr. Boyama prosesinin yksek scaklk faznda boyalarn migrasyon dzgnszle olan eilimleri ok nemli hale gelir. Dzenli olmayan zelti sirklasyonu veya ok hzl stma hz nedeniyle, eer boyalar dzgn olmayan ekilde adsorblanmlarsa bu sorun ok nemli olabilir. Yksek scaklk faznda dispers boyalarn uniform uygulanm olmas ksa boyama sreleri takdirinde ok nemlidir. Uniform dispers boyama elde edebilmek iin boyalarn migrasyon zellikleri yakn olmaldr. Dk enerjili boyalarn migrasyon zellikleri daha iyidir. zellikle boyann su iinde znrl olmak zere dier faktrler de migrasyon zelliklerini etkiler. Ayrca boyalarn migrasyon zellikleri farkl ekim oranlar veya n ilem scaklklar nedeniyle poliester kumalarda olabilecek boya dalgalanmalarn rtme kabiliyetini de etkiler. Migrasyon zellikleri dispers boyalar adsorbsiyon faznda dzgn uygulanmadklar taktirde anahtar faktr haline gelirken, difzyon fazndaki anahtar parametre boyann difzyon hzdr. Poliester boyamada yksek scaklk faznda harcanan sreyi azaltmak iin difzyon indekslerine baklarak yksek difzyon hzlarna sahip boyalar seilmelidir. Dispers boyalarn seiminde gz nnde bulundurulmas gereken kriterler unlardr (Becerir 2000): 1. ekim kritik aralna gre gruplandrma 2. Difzyon hz

3. Dzgnlk kabiliyeti 4. Egalize ajanlarna kar olan hassasiyeti 5. Dalgalanma efekti kapatma indeksi Poliester materyaller iin en nemli haslk zellikleri k ve sl ilemlere kar olan haslktr. Yksek s hasl olan boyalarn ykama hasl da genellikle iyidir fakat bunun tersi doru deildir. Is uygulamas sonucunda dispers boyalar lif yzeyine doru ilerler ve eer yzeyde hidrofobik bitim kimyasal varsa, lif dna kp bu kimyasal film tabakas iinde znebilirler. Bunun olumas veya lif yzeyinde fazla miktarda boya kalmas ya hasl, ykama hasl, sblimasyon ve kuru temizleme hasln drr ve rengin donuklamasna yol aar. Dk enerji ve ou orta enerji dispers boyada bu durumla karlalmaktadr.

2.2.1. Dispers Boyalarn Kimyasal Yaps

Dispers boyalarn kimyasal yaplar u ekildedir. 1. Azo grubu ierenler 2. Nitrodifenilamin grubu ierenler 3. Antrakinon grubu ierenler 4. Dier kimyasal gruplar (benzodifuranon, coumarin, metkin, naftalimid, vb.)

2.2.1.1. Azo Dispers Boyalar

Dispers boyalarn yaklak %50'si dk molekl arlkl monoazo boyalardr. Bunlar, boya banyosu iinde znen iyonik gruplar iermezler, tamamen noniyoniktirler ve ksmi bir polarla sahiptirler. Bu grubun iinde baz disazo boyalar da mevcuttur. Dispers azo boyalarn ou aminoazobenzen trevleridir ve zellikle sar, oranj ve krmz renkleri verirler. ok az sayda violet ve mavi rengi veren azo yaplar da bulunmaktadr. Zaman iinde dispers boya retiminde monoazo dispers boya retiminin art nedeni bu boyalar ile elde edilen renklerin batokromik olarak artmasdr.

Dispers azo boyalar ekil 2.4deki gibi yap esasl olmakla beraber hem benzen halkasnda spesifik bileenler hem de heterokromatik disazo bileikleri kullanarak farkllatrlmaktadr.

ekil 2.4. Dispers Azo Boyalarnn Genel Yaps (Becerir 2000) R1-R7 bileenlerinin kimyasal yaps dispers boyann, fiyat, retim kolayl, renk hasl ve boyama zellikleri gibi karakteristiklerini belirler. Dispers monoazo boyalarnda orijinal olarak diazo bileii olan molekln bir ksm azo grubun sol tarafnda uzatlm durumdadr ve elektron alan gruplar (R1-R7) ierir. Coupling bileen olan ve molekln sa tarafna uzatlm olan ksm elektron veren gruplar ierir. Azo grubun sol tarafnda bulunan gruplar elektron alma ve sa tarafnda bulunanlar da elektron verme eiliminde olduklarndan moleklm renk as sar, oranj, krmz, violet, mavi, yeil ve hatta siyah verecek ekilde batokromik olarak deiir. 1960-70 yllarnda piyasaya sunulan monoazo dispers boyalar tinktoryal kuvvetleri ve ya haslklarnn antrakinon dispers boyalara gre daha iyi olmasna ramen yksek scaklkta boyamada daha kolay indirgenmeleri nedeniyle zellikle kombinasyon boyamalarda kt yeniden retilebilirlik zellikleri vermiler ve yksek s ve ya haslklar nedeniyle srekli boyama proseslerinde kullanm alan bulmu ve balangta para boyamada snrl oranda baar salayabilmilerdir.

2.2.1.2. Antrakinon Gruplu Dispers Boyalar

Antrakinon dispers boyalar ncelikle selloz asetatn boyanmas iin gelitirildi. 1950-60 yllarnda poliester lif retiminin byk art gstermesi sonucunda poliesteri boyayabilen yeni dispers boyalarn aratrma almalar sonucunda poliesteri

boyayabilen antrakinon esasl dispers boyalar sentezlendi. Bu devre iinde gelitirilen antrakinon dispers boyalarn baz belirgin zellikleri yledir: 1. Parlak renkler (zellikle maviler ve krmzlar) 2. ok iyi k hasl 3. yi rtme zellikleri 4. yi yeniden retilebilirlik Geen sre iinde antrakinon boyalarn ortaya kan sakncalar unlardr: 1. Tinktoryal olarak zayf 2. Kt ya haslklar 3. Pahal 4. retimde evre problemleri Antrakinon gruplu dispers boyalar zellikle mavimsi krmzlar, violetler, maviler ve mavimsi yeillerdir. Bu boyalar cc-aminoantrakinon trevleridir ve temel yap ekil 2.5 'de gsterilmektedir.

ekil 2.5. Antrakinon Dispers Boyalarn Temel Yaps (Becerir 2000) Renk-as R1, R4, R5 ve R8 ile kontrol edilir: R2 ve R3'n renk as zerindeki etkisi az fakat boyama ve haslk zellikleri zerindeki etkisi fazladr. Antrakinon serilerinde renk as deiimi azo serilerinde olduu gibidir. Elektron alan gruplar kromoforun antrakinon karbonil gruplar >C=O, elektron veren gruplar da 1,4,5,8 (R1, R4, R5, R8) pozisyonundaki substitutentlerdir. Antrakinon dispers boyalar halen kullanlmakla beraber sentezleri iin yeni yntemler gelitirilmi ve yeni dispers boyalar konusundaki almalar yeni boya gruplarnn aratrlmas ynnde olmutur.

2.2.1.3. Nitrodifenilamin Gruplu Dispers Boyalar

Bunlar sar ve oranj-sar boyalarn kk bir blmn oluturmaktadr. Bu gruplu boyalar poliester liflerinde iyi k hasl verirler. Boya moleklne polar gruplar eklenerek veya boyann molekl boyutu arttrlarak sblimasyon haslklar iyiletirilebilir.

2.2.1.4. Dier Kimyasal Gruplar

Bu grup iinde zellikle benzodifuranon yap esas alnarak yeni dispers boyarmaddelerin sentezlenmesi zerinde allmaktadr. (Becerir 2000)

2.3. Poliester Liflerinin Boyanmas

Poliester kumalar gnmzde HT tipi, yksek sirklasyon zelliine sahip boyama makinalarnda ve ounlukla 130Cde boyanmaktadr. zeltide, aadaki izelge 2.1'de ifade edildii gibi, polimer iine yava difzyonun sonucu olarak, poliester tarafndan boyarmaddenin adsorpsiyonu, lif yzeyine boyarmaddenin konvektif transferi yoluyla olmaktadr. Atmosferik koullar altnda, lif iine doru boyarmaddenin daha hzl difzyonu, poliester gei scaklnn zerinde, scakln artmas ile birlikte organik keriyerler kullanlmadka, dispers boyarmaddelerin ou yavaa difze olmaktadr. Poliester tarafndan alnan boyarmadde konsantrasyonu Saturasyon Deer olarak ifade edilmektedir.

BOYA DSPERSYONU ZNME BOYA ZELTS 1. zeltide konvektif tanm 2. Lif yzeyinde adsorpsiyon LF ZERNDE BOYA FKSASYONU Lifte molekler difzyon BOYANMI POLESTER LF Adsorpsiyon Difzyon Ykama

Boyarmadde Yardmc Maddeler 50C

pH 4.5

izelge 2.1. Poliester boyamann mekanizmas (Cunnigham 1996).

2.3.1. Boyama Scakl

Boyama scakl arttka, boyarmaddenin hem boyama zeltisindeki doygunluk znrl (Cb), hem de lifteki doygunluk znrl (Cf) artmaktadr. Bununla birlikte boyarmaddenin boyama banyosundaki znrl, liftekinden fazla olma durumunda, K (paylam katsays) da azalmaktadr (Gregor ve Etters 1979). Bu paylam katsays da ekil 2.6'da her bir scaklk iin belirli bir izgi boyunca gsterilmekte ve u ekilde ifade edilmektedir: K = Cf / Cb (2.1)

ekil 2.6. Farkl Scaklkta Poliester Lifinde Dispers Red 11'in Denge Adsorpsiyon zotermleri (Etters, 1994). Lifteki snr oran (Q) ve dengedeki tketimi ifade eden (E) gz nne alndnda 2.1 no'lu denklem u ekilde yazlabilmektedir (Gregor ve Etters 1979). E = K / (K + Q) ekilde anlalabilmektedir. Bu da, yukardaki ekil 2.6 'da gsterilmektedir. Bu azalma, tm boyama sistemlerinde kullanlan dispers boyarmaddelerle yaplan boyama sisteminin temel doasndan kaynaklanmaktadr. Baka bir ifadeyle, stma boyunca scaklk artt gibi, hem (Cb,m) znrlk, hem de adsorbe edilen boya miktar (Cf) ssel olarak artmaktadr. Bununla birlikte ssaklk art ile (Cf) deeri, (Cb,m) deerinden ok daha byk olacandan; Cb/Cf oran giderek azalmakta ve dzgnleme de elverisiz hale gelmektedir. (2.2)

Bu eitlik ile temperatrdeki artn, dengedeki tketimi azaltaca net bir

2.3.2. Adsorpsiyon
Adsorpsiyon temel olarak boyarmadde molekllerinin lif zerinde dzenli dalna denir. Adsorpsiyon boyunca, hidrofobik karakterde olan poliester liflerinde makromolekller aras balar gevetilerek, boyarmadde molekllerinin girebilecei

amorf blgeler meydana getirilmektedir. Boya konsantrasyonu, scaklk ve difzyon adsorpsiyonu etkiler. 1. Boya Konsantrasyonu: Adsorpsiyon deiik konsantrasyonlardaki boyamalarda, konsantrasyon arttka zorlar. Zamann ve scakln etkisi ile boyama scaklnda tm konsantrasyonlarda % adsorpsiyon birbirine yakndr.

ekil 2.7. Konsantrasyonun adsorbsiyona etkisi (Cunnigham 1994). 2. Scaklk: Scakln dispers boyalarn, zelti ile hidrofobik lifler arasnda datm zerinde temperatrn etkisini aklamak iin, dispers boyalarn PET lifler zerindeki adsorpsiyonu, dolaysyla paylam katsays (K) sabit tutulmaldr. T K temperatrnde boyann standart afinitesi () aadaki 2.3 eitlii ile verilmektedir (Burkinshaw 1994). = RT lnK K = Paylam Katsays R= Gaz sabiti (2.3)

T= Mutlak Scaklk

3. Difzyon:
Difzyon hz boyarmaddenin bykl ile ilgilidir. Molekl bydke, difzyon yavalayarak, zorlamaktadr. Bunun yannda boyarmadde moleklleriyle lifler arasndaki intermolekler kuvvetlerde de rol oynamaktadr. Bu kuvvetler dipol, indksiyon, dispersiyon kuvvetleri, H-kprleri gibi kuvvetlerdir. Difzyon olaynn gerekleebilmesi iin, bir difzyonel snr tabakasnn olumas gerekmektedir. Bu da, materyal yzeyinde difzyon konsantrasyonunun %99'a kadar ulaabildii blge olarak tanmlanmaktadr. Difzyon katsays, bir boyarmaddenin molekler deeri ile yakndan ilgili olmaktadr. Boyarmaddelerin enerji seviyeleri ile boyarmaddelerin benzer nanslar ve kimyasal yaplar karlatrldnda; byk molekll yksek enerji seviyeli boyarmaddelerin, en dk difzyon katsaylarna sahip olduklar grlmektedir.

2.3.3. Dispers Boyalarn Poliester Liflerine Sorpsiyonu ve Difzyonu 2.3.3.1. Boya Sorpsiyonu
Poliester liflerinin boyanmasnda denge durumuna eriildiinde absorblanan boya miktar sadece kullanlan zelti-materyal oranna bal deil, ayn zamanda da lifin doygunluk kapasitesine baldr. Eer lif belirli bir miktar boyay alabiliyorsa, balang boya miktarn arttrmak, boyann afinitesi sabit kalyor olsa bile, boya ekim orann azaltacaktr. Bir boya banyosu iinde boya konsantrasyonunun azalmas denge scaklnda boyann life olan afinitesine ve boyama zeltisi iindeki lif miktarna baldr. Bir dispers boyann paylam oran (veya dalm katsays) lif iindeki g/kg boya konsantrasyonunun boyama zeltisi iinde kalan boya miktarna g/L oran ile verilir. Poliester liflerinin dispers boyarmaddelerle boyanmas Nernst izotermine gre gerekleir. Nernst izotermi ekil 2.8 'de gsterilmitir.

ekil 2.8. Nernst zotermi (Becerir 2000) Nernst izotermi formlasyon olarak yle verilir. [C]f = K[C]S [C]f= Lif yzeyindeki boya konsantrasyonu [C]s= zelti iindeki boya konsantrasyonu K= Paylam katsays Dispers boyalarn poliester lifleri zerinde adsorbsiyonu zayf polar, dispersiyon ve hidrojen ba kuvvetleri ile olur. Dispers boyalarn znrl ve adsorbsiyonu arasndaki iliki boya molekl ve iindeki polar ve -ba gruplarnn says ve yapsna baldr. Nernst izotermine gre boyann lifler ve banyo arasndaki dalm boyann iki farkl zc arasnda, bunlardan bir tanesi (boya banyosu) doygun hale gelene kadar paylamdr (Becerir 2000). (2.12)

2.3.3.2. Dispers Boyalarn Difzyonu

Difzyon, boya molekllerinin lifin kristal olmayan blgelerine nfuziyet kolaylnn bir fonksiyonudur. Poliester liflerinde boyann difzyonu kristalin olmayan blgelerdeki oryantasyonun derecesine baldr. Difzyon prosesini etkileyen parametrelerden bir ksm yle zetlenebilir:

1-Boya ve polimer sabstrat iindeki iyonize olabilen gruplarn yaps ve konsantrasyonundaki deiiklikler, 2-Her iki fazda bulunan her trl etken arasndaki etkileimler, 3-Sabstratn fiziksel yapsndaki deiiklikler ve amorf blgedeki deiikliklerle birlikte gerilimlerin olumas ve serbest kalmas, 4-Ana fazlarda ve snr tabakalarnda, zcnn yapsndaki ve molekler oryantasyonundaki deiiklikler. Boyama prosesinin balangcnda boya, sabstrat arasnda niform olmayan ekilde dalr. Bu durumda iken boya konsantrasyonu lif yzeyinde maksimum ve lif iinde sfrdr. Yksek konsantrasyondan alak konsantrasyona doru boya transferi olacak ekilde bir konsantrasyon gradyant oluur. Bu olay Fick yasas ile verilir ve ifade edilir: F = - D [C/X] F: Birim kesit alannda transfer hz (g veya mol) C: Difzyon yapan maddenin konsantrasyonu X: Kesite dik dorultuda llen ortam koordinat D: Difzyon katsays (uzunluk2/sre, m2/s.) C/X: Konsantrasyon gradyenti Fick'in hipotezine gre bir difzantn bir birim kesit alanndan transfer hz bu alana normal dorultu zerindeki konsantrasyon gradyant ile orantldr. Denklemdeki eksinin anlam difzyonun artan konsantrasyona ters ynde olumasdr. Fick yasas konsantrasyon gradyeninin sabit kabul edildii bir ortamda transfer hzn vermektedir ve tm ynlere doru btn noktalardaki difzyon zelliklerinin ayn olduu izotropik bir ortam ifade etmektedir. Fakat lifler gibi anizotropik olan ortamlarda, difzyon zellikleri lldkleri dorultulara bamldrlar. Ayrca gerek sistemlerde, D difzyon katsays difuzatn lif iindeki konsantrasyonuna baldr. (2.13)

Liflerde difzyon, konsantrasyonu sabit tutulan yzeye dik dorultuda gereklemez ve yzeydeki konsantrasyon srekli sabit deildir.

1-Difzyon Aktivasyon Enerjileri:

Difzyon aktivasyon enerjisi tespit edilerek scakln difzyon hz zerindeki etkisi belirlenebilir. Difzyon yksek konsantrasyona sahip blgelerden dk konsantrasyona sahip blgelere tesadfi bir hareket olduundan scaklk ykselii ile artar ve bir molekln bir blgede veya kapiler yzeylerde bulunma sresi azalr. Kantitatif olarak bu iliki difzyon aktivasyon enerjisi ile ifade edilir. DT = D0 e(exp (-E/RT)) DT= Belirli bir scaklkta gzlenen difzyon katsays D0= Sabit E= Aktivasyon enerjisi Aktivasyon enerjisi difzyon katsaysnn scaklk ile deiimi hakknda fikir verir. Aktivasyon enerjisi yksek olduunda scaklk arttka difzyon katsays da byk miktarda artar. Aktivasyon enerjisinin yksek olmas durumunda dzgn boyama elde edebilmek iin scaklk ykseliinin de yava olmas gerekir. Poliester liflerinin dispers boyarmaddelerle boyanmasnda aktivasyon enerjisi 30.000 kalori civarndadr. Dier bir ifade ile 250 kj/mol (60 kcal/mol) deeri elde edilmektedir. Gerek deer kullanlan boyaya ve boyanmadan nce lifin yapsnn maruz kald ilemlere ve urad fiziksel deiikliklere baldr. 2.14 ifadesinin iki defa doal logaritmas alndnda; E = -2.303 R (d(log DT)/d (1/T)) olarak elde edilir. (2.15) (2.14)

2-Difzyon Katsays:
Difzyon katsays bir molekln verilen bir ortam iinde hareket abukluunun bir lsdr. Difzyon katsaysnn sayca deeri arttka bir molekln ortam iindeki hareket hz da ykselir. Verilen bir scaklkta bir molekln hava ortam iindeki

difzyon katsays su ortam iindekinden ve su ortam iindeki de lif iindeki difzyon katsaysnda ok daha yksektir. Boyalarn lifler iindeki difzyon katsaylarnn (10-10 - 10-12 cm2/s) sulu zeltiler iindeki difzyon katsaylarndan (10-6 cm2/s) ok dk olmasnn iki olas nedeni boya ve polimer zinciri arasndaki kuvvetli adsorbsiyon kuvvetlerinin etkisiyle boyann byk ksmnn hareketsiz hale gelmesi ve polimer matriksi tarafndan boyann hareketine kar gsterilen direntir. Ayrca boyarmadde moleklnn bykl de bir etkendir. Gutmann ve Metzger (1991) difzyon katsaysnn poliester liflerinin i yaps ile deiimini aratrld almada, difzyon katsaysnn boyanan materyalin i yapsna ve i yapsndaki deiime dorudan bal olduunu bir dizi deneysel alma ile gstermitir. Artan eirme hzlar ile retilmi olan poliester liflerinin boya alm hzlar, liflerdeki kristalinite ve younluk art ile birlikte azalmaktadr. Bununla birlikte boya alm, dk hzlarda erilmi ve sonra ekilmi liflerin boya almndan daha fazladr (Becerir 2000).

2.4. Reflektans Spektrofotometreleri

Bir reflektans spektrofotometresi ile opak bir sabstratn rengini lmek iin 400700 mm arasnda bu sabstratn reflektans/dalgaboyu erisi llr. Farkl aydnlatc ve gzlem artlar altnda erinin deiimi cihaz ile beraber kullanlan renk yazlm ile bulunabilir. Sabstratlarn reflektans lmlerinde karlalan temel sorunlardan bir tanesi opak yzeylerin renklerinin bak ynne gre farkllk gstermesidir. Eer lm yaplan opak cismin yzeyi przsz ise, yzeyden hem dzgn k yansmas, hem de dalarak k yansmas olacaktr. Dzgn yansyan k dalgaboyundan bamsz iken, dank yansyan k opak sabstratn (kuman) absorbsiyon ve sama karakteristiklerine ve sabstrat iindeki mevcut renklendiricilerin parack bykl ve dalmna baldr. Genel olarak hem dzgn, hem de dank k hem aydnlatma, hem de gzlem artlaryla deiiklik gsterir. Tekstil materyallerinin yzey zellikleri balca olarak, life (doal veya man-

made) lifin matlna, ipliin bkmne ve kuma yaps ve rgsne baldr. Kumalar parlak saten kumalardan rme ynl kumalara kadar pek ok farkl yzey zellikleri gsterirler. Kumalarn yzey zelliklerinin etkisini en aza indirmek ve tekrar edilebilir lmler elde edebilmek iin 1978'de CIE tarafndan drt standart lm geometrisi belirlenmitir.

2.4.1. Reflektans Spektrofotometrelerini Oluturan Balca Paralar 2.4.1.1. Ik Kaynaklar

Dnyamza gelen gne dnya atmosferindeki tabakalardan geerken absorbsiyon ve salma sonucunda ana kompozisyonunu kaybetmekte ve dnyann yzeyine bir blm ulamakladr. Dnya yzeyine ulaan gne dnya atmosferinin yaps ve fiziksel artlar (ozon tabakas, su buhar vb.) yannda dnya zerine geldii noktann deniz seviyesinden ykseklii, mevsim, yerel hava artlar ve gnn saatine bal olarak da deiiklik gstermektedir. Bu haliyle gne renk lm iin kullanma uygun deildir. Renk biliminde kullanlmak zere yapay standart k kaynaklan ve bunlara bal olarak da CIE (Uluslararas Aydnlatma Komisyonu) tarafndan standart aydnlatclar tanmlanm ve kullanlmaktadr. Yapay k temel iki yol ile retilir. Bunlardan birincisi maddeyi starak bu maddenin atom veya molekllerini uyarmak ve bunun sonucunda bu maddeden grnr radyasyon ksn salamaktr. Bu ekilde belirli bir dalga boyu aralnda tm dalgaboylarn ihtiva eden srekli bir radyasyon spektrumu elde edilir, ikinci olarak yapay k retme yolu elektrik alan iinde bir maddenin buharn elektron bombardmanna tutmaktr. Bu ekilde izgisel spektrallar elde edilir ve oluan spektrum iinde farkl dalga boylarnda bireysel k nlar bulunur. Metallerin stlmas ile elde edilen yapay n dalga boyu metalin scakl arttrldka azalr ve metal cisimlerden elde edilen radyasyonun enerji dalm ve bunun sonucunda ortama verilen n rengi metal cismin scakl ile kontrol edilir.

Kullanlan lambalara ait baz rnekler aada verilmitir: Tungsten filaman lamba: Tungsten tel zerinden bir elektrik akm geirilerek stlr ve radyasyon bu ekilde elde edilir. Tungsten telden ortama yaylan radyasyon byk lde tele uygulanan gerilim ile kontrol edilir. Pratik olarak grnr n byk ksmn elde edebilmek iin tele uygulanan gerilim de yksek olmaldr, fakat yksek gerilim uygulanmas lambann mrn ksaltmaktadr. Tungsten halojen lamba: Lamba iine yerletirilen bir miktar iyot veya brom lamba duvarna yapan tungsten miktarn azaltmaktadr. Bunun sonucunda lambann eklinde yaplan deiiklik ile telin scakl artrlr ve ultraviyole (UV) blgede daha fazla radyasyon elde edilir. Gerilimli gaz tpleri: Bu lambalarda lamba iindeki buharn atomlar bir elektrik devresinin elektronlar tarafndan bombardman edilir. Uyarlan atomlar kendi orijinal hallerine dnerken lamba iindeki buharn karakteristiine bal olarak izgi spektrumu halinde ortama dar radyasyon bantlar yayarlar. Bu lambalara iki rnek cva ve sodyum lambalardr. Ksenon ark lambas: Bu lambalarn spektral enerji dalm, uygun ekilde filtrelendiinde ortalama gn na benzedii iin yksek basnl ksenon ark lambas son yllarda byk nem kazanmtr. Bu lamba grnr blgede srekli bir spektruma sahip olmasnn yan sra UV ve infrared (IR) blgede de radyasyona sahip olduundan geni bir kullanm alan bulmutur. Yksek basnl ksenon ark lambasnn filtrelendikten sonraki spektral enerji dalm ortalama gn n veren D65 aydnlatcs ile karlatrlmal olarak ekil 2.9.'da verilmitir.

ekil 2.9. Yksek Basnl Ksenon Ark Lambasnn Filtrelendikten Sonraki Spektral Enerji Dalmnn (SED) D65 Aydnlatcs ile Karlatrlmas (Becerir 1998) CIE standart k kaynaklar ve aydnlatclar: Dnya zerine gelen gne mevsime, gnn saatine, hava artlarna ve corafik zelliklere bal olarak deitiinden ve yapay k kaynaklarndan elde edilen k da lamba mr, boyutlar, uygulanan gerilim gibi faktrlere bal olduundan, rengin her art iin ayn ve tekrarlanabilir lmn yapabilmek iin CIE tarafndan k kaynaklar ve bunlardan elde edilen aydnlatclarn zellikleri tanmlanmtr. CIE iki temel yapay k kayna olan gn ve tungsten lambalarn spektral karakteristiklerinden yola karak standart aydnlatclar tanmlanmtr. Lambalar reten fiziksel kaynaklar olup, aydnlatclar ise lambalarn rettii n zelliklerine bal olarak karakteristik spektral enerji dalmlarna sahiptirler. Bu yzden renk lmnde bir k kaynandan pek ok aydnlatcnn spektral enerji dalm elde edilebilir. Aydnlatclarn spektral bir enerji dalmlar teorik olarak hesaplanmtr ve her k kayna her aydnlatcy veremeyebilir. yi bir k kaynann temel zelliklerinden birisi renk lm iin gerekli aydnlatclar verebilmesidir.

CIE A aydnlatcs ii gaz doldurulmu bir tungsten filaman lambann n verecek ekilde ifade edilmitir. CIE B aydnlatcs leden sonraki ortalama gn n, CIE C aydnlatcs da ortalama gn n vermektedir. Standart ihtiyalarn karlamak amacyla CIE, aydnlatclara ait spektral enerji dalm erilerini yaynlam fakat bu aydnlatclarn eldesi iin fiziksel k kaynaklar nermemitir. A, B, C aydnlatclarndan sonra D65 aydnlatcs CIE tarafndan tanmlanm ve ortalama gn n doruya en yakn ekilde ifade eden D65 gnmzde reflektans lmlerinde kullanlan en nemli aydnlatc olmutur. CIE standart aydnlatclarnn (A, B, C, D65) spektral enerji dalmlar ekil 2.10'de verilmitir.

ekil 2.10. CIE Standart Aydnlatclarnn Spektral Enerji Dalmlar (Becerir 1998) D65'ten sonra ortalama gn nn baz zel durumlarn ifade eden D55 ve D75 aydnlatclar tanmlanmtr.

Dier k kaynaklarndan olan ark ve spark kaynaklarnn radyasyon spektralar ounlukla radyasyon izgileri serileri ierdii iin renk lmnde kullanma uygun deildir. Fakat gn na benzer srekli enerji / dalgaboyuna sahip ksenon arklar grnr ve yakn UV'de lm yapan baz transmitans spektrofotometrelerinde kullanlmaktadr. Spektrofotometrelerde kullanlan en yeni k kaynaklar Ksenon Flash (ani parldama) tpleridir. Bunlar saniyenin birka binde birinde ani parldama ile radyasyon retirler ve snma zellikleri az olduu iin ksa srede byk kullanm alan bulmulardr.

2.4.1.2. Monokromatrler
Monokromatrler k kayna tarafndan retilen heterokromatik (pek ok dalgaboyunda ihtiva eden radyasyon) radyasyon lm ortamna girmeden nce, bu radyasyon iinden monokromatik dalgaboyunu seen optik elemanlardr. Monokromatrler iindeki bu seim monokromatrn dispersiyon eleman tarafndan yaplr. Gnmzde kullanlan dispersiyon elemanlar zgara (grating) tipindeki optik elemanlardr. Izgaralarn dispersiyon gleri dalgaboyundan bamszdr. Baz zel metallerden veya camdan yaplan, bu zgaralarn zerinde zel profilli ok sayda oluk mevcuttur. Bu oluklarn zerine den heterokromatik radyasyon, iindeki dalgaboylar sraya dizilmi olarak yzeyden geri yansr ve bu dzgn sral heterokromatik radyasyon iindeki lm iin gerekli monokromatik radyasyon seilir. Farkl amalar iin kullanlan pek ok zgara dizaynlar mevcuttur.

2.4.1.3. Kstl spektrofotometreler

Monokromatik k elde etmek iin monokromatrler haricinde kullanlmak zere giriim filtreleri gelitirilmitir. Bu filtreleri kullanan cihazlara da kstl spektrofotometreler denmektedir. Monokromatrle karlalan pek ok sorun bu filtrelerin kullanm ile ortadan kalkmtr. Bu filtrelerin alma prensibi yledir: Dalgaboyu srasna dizili halde filtreye gelen k demeti iinden istenmeyen dalgaboylar k demeti filtre iinden geerken ayrlr ve filtre iinde tutulur. lmde kullanlacak dalgaboyu filtrenin dier k yerinden lm ortamna gnderilir. Bu filtreler bu zellikleri nedeniyle en ok reflektans

spektrofotometrelerinde kullanlmaktadr. Bu filtrelere ait bir rnek ekil 2.11'de gsterilmitir.

ekil 2.11. Giriim Filtresi (a) Yap (b) Tipik Transmisyon Erisi (Becerir 1998)

2.4.1.4. Dedektrler
Gnmzde kullanlan modern dedektrler fotoemisyon veya fotoiletken elemanlarn kullanmna dayanan vakum fototpleridir. Bunlarn iinde radyasyon etkisi altnda elektron yayan bir madde ile kapl bir fotokatot vardr ve lm bu esasa gre yaplr. Bu vakum fototplerinin duyarllk aral fotokatodun zerindeki kaplamaya baldr. Yeni k kaynaklarnn kullanm sonucunda dedektrler iin de alternatif dizaynlar yaplmaktadr. (Becerir 1998)

2.5. Baz Renk Terimleri ve Aklamalar

Grnm: Cisimlerin ve materyallerin byklk, biim, renk, tekstr, parlaklk, geirgenlik, opaklk gibi grsel niteliklerle verildii doal durumdur. Elektromanyetik Spektrum: Uzayda yol alan elektrik ve manyetik alanlarda titreen, bir dalgaboyuna ve frekansa sahip elektromanyetik dalgalarn tmne denir. Farkl dalgaboylarnn zellikleri de farkldr. 380-720 nm dalgaboyundaki grnr k haricinde spektrumun tamam insan gz iin grlemez ve baz ksmlar da

hissedilemezdir. Grnr spektrumun dnda grlemeyen dier dalgalar gamma ve x-nlarndan mikrodalga ve radyo dalgalarna kadar uzanr. Rengi oluturan olgu grnr blgedeki dalgaboylarnn cisim ve insan gz ile olan etkileimleridir. Radyant Enerji: Bolukta 3x108 m/sn hzla yol alan ve elektromanyetik spektrumu ieren enerji formudur. Radyant enerji dalgaboyu veya frekans ile ifade edilir. Nanometre: 10-9 m'dir. Grnr blgedeki dalgaboylar ounlukla bu birim ile verilir. Spektrum: Radyant enerji bileenlerinin dalgaboyu, dalga says veya frekansa gre sral dzenlenmesidir. Ik: nsan gznn retinasnn grsel hisler ve hcreler yardmyla alglayabildii elektromanyetik radyasyondur. Spektrumun bu blm yaklak 380720 nm arasn kapsar. Ultraviyole blgesi insan tarafndan grlemez. Renk: Renk psikofizyolojik bir duyumdur ve cisimlerin grnmnn bir ifadesidir. Rengin olabilmesi iin bir cisim, bir gzlemci ve bir k kayna gereklidir. Renklendirici (Colorant): Renkleri yaratmak iin kullanlan boya, pigment vb. gibi materyallerdir. Boya: Suda znen renklendirici maddedir. Pigment de renklendirici bir madde olmasna ramen suda znmez. Renk lm: Bir numune tarafndan belli koullar altnda yaylan, geirilen veya yanstlan n fiziksel lm ve buradan elde edilen sonularn standart hale getirilmi kolorimetrik terimlere matematiksel olarak dntrlmesidir. Bu terimler farkl renklerin grsel deerlendirilmesine karlk gelir. Renk Dzenleme Sistemleri: Renklerin boyutlu dzenlenebilmesini salamak iin kullanlan sistemlerdir. temel snflandrma sistemi kullanlr: (1) Grnme Dayal Sistem: Renk as, doygunluk ve klla gre psikolojik temelli bir sistemdir (Munsell sistemi); (2) Dzenli additif renk karm temelli sistem (CIE ve Ostwald sistemleri); (3) Dzenli sbtraktif renk karm temelli sistem (Plochere renk sistemi mrekkepler iin). CIE: Uluslararas Aydnlatma Komisyonu'nun Franszca isminin ba harflerinin ksaltmasdr. Uluslararas bir organizasyon olan CIE. aydnlatma, renk ve renk lm konusuyla ilgili en nde gelen kurulutur.

Yapay Gn: Gnnn rengini ve spektral dalmn eitli uygulamalar sonucunda taklit eden k kaynaklarnn rettii ktr. Absorblama ve Absorbsiyon: Elektromanyetik dalgalarn enerjisinin madde ile olan etkileim sonucunda baka formlara dnmesi veya harcanmasdr. Gelen radyasyonun dorusal yndeki transmitansnn azalmas o ynde absorblanan enerji ile Beer-Lambert kanununa gre ifade edilir. Transparan (Geirgen): I datmadan ve samadan iinden geiren materyale verilen addr. Transparan materyallerde n transmitans ve absorbans meydana gelir. Materyalin zelliine gre bir ksm radyant enerji materyal iinde absorblanrken kalan ksm da materyalin dier ucundan dar kar. Bu iliki BeerLambert yasas ile hesaplanr. Opak: zerine gelen dier tarafa geirmeyen materyallere verilen addr. Materyali zerine den k enerjisinin bir ksm yzeyde ve iinde absorblanrken bir ksm da ortama geri yansr. Ortama geri yansyan bu k yzey tarafndan absorblanan enerjiyi iermez ve gzlemci tarafndan renk olarak alglanr. Optik Dansite (Optik Younluk): Bir materyalin absorblama kabiliyetidir. Renk koyulatka younluk (dansite) artar. zellikle mrekkepler olmak zere sv durumdaki materyaller iin kullanlr. Additif Primerler: Bunlar krmz, yeil ve mavi klardr. Bu additif primer %100 iddette bir araya geldiinde beyaz k oluur. Farkl ve deiken iddetlerde bir araya geldiinde ise farkl renkleri ieren bir renk gamutu meydana gelir. %100 iddette herhangi iki primerin birlemesi sbtraktif bir primeri oluturur. Sbtraktif Primerler: Herhangi iki additif primerin %100 iddette karmndan oluur. Magenta, sar ve cyan (siyan) sbtraktif primerlerdir. %100 Krmz + %100 yeil = sar, %100 krmz + %100 mavi = magenta, %100 yeil + %100 mavi = cyan Cyan: Baskdaki proses mrekkeplerinden biridir. Saf bir cyan "krmzsz" bir renktir. Krmz renkteki btn dalgaboylarn absorblar ve btn mavi ve yeil dalgaboylarn yanstr. Magenta: Baskdaki proses mrekkeplerinden biridir. Saf bir magenta "sarsz" bir renktir. Sar renkteki btn dalgaboylarn absorblar ve btn krmz ve mavi dalgaboylarn yanstr.

Sar: Baskdaki proses mrekkeplerinden biridir. Saf bir sar "mavisiz" bir renktir. Mavi renkteki btn dalgaboylarn absorblar ve btn krmz ve yeil dalgaboylarn yanstr. Reflektans (Yansma): Yansyan radyant fluksun iddetinin gelen radyant fluks iddetine orandr. Genel kullanmda yansyan radyant enerji oran referans standarda gre tarif edilir. Toplam Reflektans (Yansma): Yzeyden btn alarda yansyan radyant fluksun toplamdr ve hem dzgn hem de salarak (dalarak) yansmay ierir. Dzgn (Kuramsal) Yansma: Bir radyant enerji demetinin gelen aya eit fakat ters dorultuda yansmasdr (Ayna benzeri yansma). Parlak (cilal) materyaller zerinden olan dzgn yansmann miktar aya ve yzey zerinde iki ortam arasndaki krc indekslerin farkna bal olarak deiir ve Fresnel Yasas ile bulunabilir. Salarak Yansma (Salma veya Dank Yansma): Farkl bir krc indekse ulaan (yani yzey zerine den) radyant enerji paracklarnn dalmas ve yeniden ynlenmesidir. Salma bir ara yzeyde, yzey zerinde veya parack ieren bir ortam iinde olabilir. Tam Beyaz: Teorik olarak grnr dalgaboyundaki btn k enerjisini tamamen yanstan materyal tam beyazdr. Pratikte ise bilinen bir spektral veriye sahip kat beyaz yzey olup reflektans lmlerinde "referans beyaz" olarak kullanlr. Bir spektrofotometrenin kalibrasyonu yaplrken kullanlan beyaz seramik plaka tam beyaz referans olarak kullanlr. Mkemmel Yanstan Yzey: Teorik olarak tam beyaz tanmna giren bu yzey yaplan reflektans lmlerinde referans olarak kullanlan yzey ve bu yzeye ait deerlerdir. Okunan reflektans deeri bu yzeye gre okunur. Siyah: deal olarak gelen n tamamen absorbsiyonu ve hibir yansmann olmamasdr. Pratikte ise grsel ve bal olarak bu ideal duruma yakn renkler siyahtr. Bu renklerin doygunluklar ve luminanslar ok dk seviyededir. Beyaz: deal olarak gelen n herhangi bir absorbsiyon olmadan geri yanstlmasdr. deal beyaz yzey mkemmel yanstan yzeydir ve pratikte byle bir yzey mevcut deildir. Kalibrasyon seramikleri ideal beyaza yakn referans beyaz olarak kullanlrlar.

Parlaklk: Akromatik skalada rengin siyahtan beyaza doru deerlendirilmesi olup kllk veya luminus reflektans olarak da adlandrlr. Bu terim doygunluk (saturasyon) terimi ile kartrld iin kullanmnda ve ifadesinde dikkatli olunmaldr. Analog Renkler: Renk emberinde birbirine yakn olan renklerdir. rnek olarak maviler ve morlar analogdur. Renk emberi: Grnr spektrumun devaml renklerinin bir ember iinde dzenlenmesidir. Bu emberde komplimanter renkler (krmz ve yeil gibi) birbirlerinin karsnda yer alr. Nitelik: Renklerin ifade edildii olgulardr. Renkler ounlukla renk as (ton), doygunluk (saturasyon) veya kroma ve kllk nitelikleri ile verilirler. CIE Tristimulus Deerleri: CIE sisteminde renkli bir additif karm ile bir rengi ifade edebilmek iin gerekli olan bileenler X,Y,Z tristimulus deerleridir. Bu deerlerin hesaplanmasnda kullanlan aydnlatc ve gzlem as mutlaka deeri ile beraber verilmelidir. Elde edilen deerler integrasyon metoduna ve reflektans veya transmitansn lmnde kullanlan cihazn dizayn ile numunenin yaps arasndaki ilikiye baldr. Tristimulus deerleri bir numunenin karakteristik mutlak deerleri deildir ve bunlar elde etme metoduna bal deerlerdir. X Tristimulus Deeri: CIE tristimulus deerlerinin krmz primeridir. Y Tristimulus Deeri: CIE tristimulus deerlerinin yeil primeridir ve luminus reflektans veya transmitansa eittir. Z Tristimulus Deeri: CIE tristimulus deerlerinin mavi primeridir. Kromatisite: Renk deerlendirmesinin aydnlatma konusu iermeyen ksmdr. Kromatisite iki boyutludur ve iki boyutlu dzlemde dalgaboyu ile ilikili koordinatlar tarafndan gsterilir. Kromatisite Koordinatlar: tristimulus deerinden, X, Y, Z her birinin bu deerin toplamna orandr ve srasyla x, y ve z olarak gsterilir. (r: x = X / [X+Y+Z]). Bu koordinatlar bazen trikromatik katsaylar olarak da adlandrlr. CIE Kromatisite Diyagram: Kromatisite koordinatlarnn iki boyutlu grafii olup en fazla x'in apsis, y'nin de ordinat olduu grafik kullanlr. Bu grafik 380-770 nm arasndaki monokromatik n kromatisite koordinatlarn verir.

Renk Uzay: Mmkn btn renkleri ieren boyutlu uzaydr. Boyutlar farkl geometrilerde tanmlanabilir. Farkl renk ve renk fark formlasyonlar ayn uzay kullanabilir (r: CIELAB, CMC (2:1) ve Hunter). Uniform Renk Uzay: Tm renk iftlerinin eit farkllkta olduu ve birbirlerinden yaklak eit uzaklklarda bulunduklar boyutlu uzaydr. CIE 1976 L* a* b* Renk Uzay: Adams-Nickerson kp kk formln kullanan uniform bir renk uzay olup 1976 ylnda CIE tarafndan renk ve kk renk farkllklarnn lm iin nerilmitir. L*, a* ve b* deerleri boyulu silindirik koordinat sistemi iinde birbirlerine dik alarda yerletirmitir. Uzay iindeki eit uzunluklar yaklak eit renk farkllklarn verir. Bu uzay yzeyinden yansma yapan cisimler iin uygundur. Ikllk: Beyaz cisimlerin gri cisimlerden ve ak renkli cisimlerin koyu renkli cisimlerden ayrlmasn salayan histir. L*: CIELAB ve baz dier renk uzaylarnda beyaz-siyah ekseni ve bu eksen zerindeki koordinat olup kllk ifade eden deerdir. L* ekseninin yarsndan yukarya doru (50-100) beyaza, aaya doru da (50-0) siyaha gidilir. DL* (veya L*) numune renk ile standart referans renk arasndaki kllk farkn belirtir. a*: CIELAB ve baz dier renk uzaylarnda krmz-yeil ekseni ve bu eksen zerindeki koordinat ifade eden deerdir. Art ynde krmz rengi, eksi ynde de yeil rengi ifade eder. a+ yne gidildike krmzlk a- yne gidildike yeillik artar. Da* (veya a*) numune renk ite standart referans renk arasndaki renk farkn belittir. b*: CIELAB ve baz dier renk uzaylarnda sar-mavi eksenini ve bu eksen zerindeki koordinat ifade eden deerdir. Art ynde sar rengi, eksi ynde de mavi rengi ifade eder. +b ynne gidildike sarlk -b ynne gidildike de mavilik artar. Db*: numune renk ile standart referans renk arasndaki renk farkn belirtir. Kroma (Saturasyon veya doygunluk): Bir renk boyutu olan kroma (C) belirli bir renk asnn (ton) iddetini veya doygunluunu (saturasyon) ifade eder ve bir kromatik rengin ayn deere sahip gri (ntral) bir renkten olan uzakl olarak tanmlanr. C*: Kromann saysal ifadesidir, a*-b* renk dzleminde a*=0 ve b*=0 noktasndan rengin a* ve b* deerlerinin birletii noktaya olan uzaklktr ve C*=[(a*)2 + (b*)2]l/2 ile hesaplanr.

Renk As (Ton) (Hue): Renk snflandrma sisteminin ilk eleman renk as (H) dr ve renkleri birbirlerinden ayrt eden niteliktir. Munsell be temel (krmz, sar, yeil, mavi, mor) ve be de ara (sar-krmz, yeil-sar, mavi-yeil, mor-mavi ve krmz-mor) renk as tanmlamtr. Bu on renk as sfr balang noktas krmzdan balayacak ekilde bir ember iinde eit aralklarda yerletirilerek 100 grsel basamaa ayrlmtr. Bu ember iindeki komu tonlar kartrlarak bir tondan dierine srekli gei elde edilebilir. Bu renk alar emberi evresindeki renkler kromatik renkler olarak isimlendirilir. Renkler renk alar ile anlam kazanrlar. Beyaz, siyah ve grinin renk alar yoktur. CIELAB renk uzaynda renk as a* eksen parasndan itibaren llr. Buna gre krmz, sar, yeil ve mavi renkler geilerek a 360 dereceye yine krmzda tamamlanr. Kromatik Nitelikler: In spektral dalm ile ilikili olan bu nitelikler renk as (H) ve doygunluk (saturasyon) dur. Kromatik Renkler: Bir renk asna sahip olan renklerdir. Akromatik renkler: Bir renk asna sahip olmayan renklerdir. Siyah ve beyaz akromatik renklerdir. Gri Renk: CIELAB renk uzaynda L*, a* ve b* eksenleri L*=50, a*=0 ve b*=0 deerlerinde ve u eksenli silindirik koordinat hacminde birleirler. Birletikleri bu nokta gri rengi ifade eder. Renk Scakl: Istlan bir cisimden (Planckian Radiator) yaylan n renginin veren scaklktr. Bu lm mutlak scaklk (K) ta yaplr. 2400 K krmz, 9300 K mavi iken 6504 K beyaz k verir. CIE standart aydnlatclar, renk scaklklar ve bunlarn dalgaboyuna gre enerji dalmlarn esas alrlar. Spektral G Dalm Erisi: Radyant enerjinin dalgaboyunun fonksiyonu olarak iddetidir ve bal g terimleri ile verilir. Ik Kayna: nsan gznn hassas olduu k veya radyant enerjiyi yayan cisimdir. Bir k kaynann emisyonu grnr blgedeki her dalgaboyunda yayd bal enerji miktar ile tarif edilebilir. Bu yzden bir kaynak bir aydnlatc olarak tanmlanrken renk scakl terimiyle verilir. Aydnlatc: Gerek veya kuramsal bir k kaynann bal spektral enerji dalmnn matematik ifadesidir. Yani bir kaynan emisyon spektrumu iinde kaynak tarafndan yaylan her dalgaboyundaki bal enerjidir.

CIE Standart Aydnlatclar: Spektral verilen CIE tarafndan belirlenmi olan farkl k kaynaklardr. Bir rengi tarif etmek iin tristimulus deerleri kullanlrken lmn alnd aydnlatc da mutlaka verilmelidir. Bu standart aydnlatclar gerek k kaynaklar yerine kullanlr. Bu aydnlatclarn enerjileri, dalgaboyuna bal olarak iaretlenen spektral enerji dalmlar ile karakterize edilir. CIE Gn Aydnlatclar: Doal gnnn lmlerine dayanan bir seri aydnlatc spektral g dalm erileridir ve CIE tarafndan 1965'te nerilmitir. Deerleri 300-830 nm dalgaboylar arasnda tanmlanmtr. Eletirilmi renk scaklklar terimleri ile tanmlanrlar. D harfinin altnda indis olarak veya yannda verilen say renk scakln ifade eder. Bunlar en nemlisi D65 (6504 K) olup C aydnlatcsna en yakn renk scaklna sahiptir. D65'ten daha mavi olan D75 ve daha sar olan D55'de kullanlmaktadr. D aydnlatclar, 300-380 nm arasndaki uv ksmda fluoresan boya ve pigmentlerin renklerini doru tanmlayabilmek asndan nem tarlar. Gzlemci: Gzne gelen stimulusu alan ve bundan bir duyum karan insandr. Stimulus bir grsel ifade olup bunun oluturduu duyum grnm verir. CIE Standart Gzlemci: Bir gzlemci bak as iin kuramsal gzlemci olarak tanmlanr ve ortalama gzlemcinin spektral cevap karakteristikleridir. 2'lik bak as deerleri 1931'de 10'lik bak as deerleri de 1964'te nerilmitir. Bu alar iin mevcut grafikler renk eletirme fonksiyonlarn verirler. Renk lm sonular verilirken aydnlatc ile beraber standart gzlemci bak as da verilmelidir. Gnmzde ounlukla 10 kullanlmaktadr. Renk Eletirme Fonksiyonlar: Her bir dalgaboyu eletirmek iin gereken additif primerin bal miktarlardr. Bu terim genel olarak CIE standart gzlemci renk eletirme fonksiyonlar olarak bilinir. Aydnlatclar iin bu fonksiyon deerleri farkllk gsterir. Delta (D): Fark belirtmek iin kullanlan gsterimdir. Renk Fark: Belli koullar altnda iki renk arasndaki farkn bykl ve karakteridir. Delta E*: Bir renk fark denklemi ile hesaplanan toplam renk farkn gsterir. CMC: ngiltere'de SDC bnyesindeki renk lm komitesinin ksaltlm addr. Bu komite almalar sonucunda ortaya daha mantkl ve elipsoid esasl bir renk fark

formlasyonu ortaya kmtr (CMC (2:1)). Renk fark deerleri CIELAB renk uzaynda dikdrtgen koordinatlar iinde hesaplanrken CMC renk fark, bu deerleri ayn uzay iinde elipsoid koordinatlar iinde hesaplamaktadr. Metamerizma: Bir aydnlatma altnda ayn grnen bir ift rengin baka bir aydnlatma altnda farkl iki renk olarak gzlemci tarafndan alglanmasdr. Reflektanslar gerekte farkl olan iki renk, bir aydnlatc altnda o aydnlatcnn spektral enerji dalmna bal olarak ayn gibi gzkebilirken spektral enerji dalm farkl baka bir aydnlatc altnda farkl gzkecektir. ki aydnlatc altnda deiiklik gsteren olgu renklerin gerek reflektans erileri deil bu eriler ile aydnlatclarn farkl enerji dalmlarnn farkl sonular dourmasdr. Bu terim renk devamll ile kartrlmamaldr. Renk Devamll: Ik kaynann spektral dalm veya aydnlatma ve/veya gzlem alar deitiinde tek bir rengin kendi grnmndeki ani deiim renk devamllnn bir lsdr. Kolorist: Belli bir materyalde boyalarn verecei davran sz konusu olduunda renk eletirme (kolorant formlasyonu) konusunda, tecrbeli ve bilgi sahibi olan kimsedir. Tristimulus Kolorimetre: Yansyan krmz, yeil ve mavi ana blgelerinde filtre ederek insan gzne benzer ekilde rengi deerlendiren optik lm cihazdr. Spektrofotometre: Spektral transmitans, spektral reflektans veya bal spektral yaylm lmek iin kullanlan fotometrik cihazdr. Spektrofotometreler srekli bir spektral eri elde edebilmek amacyla dispersiyon optik elemanlar ierirler. Spektrofotometrik Eri: Bir spektrofotometre ile llen eridir. Yatay eksene dalgaboyu veya frekans, dikey eksene de bal reflektans veya transmitans (veya absorbans) yerletirilerek elde edilen grafiktir. Dzgn Yansyan Bileeni eren lm (SCI): Yzeyden olan toplam reflektans llr. Bu lm hem dzgn hem de salan reflektans ierir. lm Geometrisi: Tristimulus kolorimetrelerde veya reflektans spektrofotometrelerde kuma yzeylerinden renk lm yapmak iin tanmlanan standart aydnlatma ve gzlem koullardr. fadeler Aydnlatma/Gzlem alar olarak alndnda 45/0 ve 0/45 kolorimetrelerde 0/d ve d/0'da spektrofotometrelerde kullanlr.

Kubelka-Munk Teorisi: 1931 ylnda ortaya atlm olan bu teori ve bundan tretilen formlasyon, boyal mamullerin k absorblama ve sama zellikleri ile yzeyin reflektans ve kullanlan boyarmaddenin konsantrasyonu arasnda bir ilikiyi tanmlar. Teori dk konsantrasyonlar iin dzgn ve lineer sonular verir. Boya konsantrasyonu arttka linearite de kaybolur. Formlasyon en etkin olarak boyarmaddenin maksimum absorbsiyon dalgaboyunda kullanlr. Gri Skala: Siyahtan balayarak alan griler eklinde beyaza ulaan akromatik bir cetveldir. Bu eit bir cetvel iindeki seriler kll temel alan geometrik geliim esasna gre birbirlerinden farkl griler de oluturulabilirler. Bu eit cetveller birbirine benzer iki renk arasndaki bal renk farkllk miktarn tarif etmek iin kullanlrlar (Becerir 2002).

3. MATERYAL VE YNTEM
3.1. Materyal 3.1.1. almada Kullanlan Poliester Kuma Yaplan almada Berke Tekstil A..den temin edilen %100 poliester kuma kullanlmtr. Deiik rglerde yaplan n almalarda boyama performans en yksek olan kuma seilmitir. Kuman zellikleri aadaki gibidir: Dokuma rgs: 5li zg Ynl Saten. zg pi: Poliester 70 Denye Ham Parlak. Atk pi: Poliester 100 Denye 144 Filament Mikrolif. zg Skl: 79 tel/cm. Atk Skl: 36 tel/cm. 3.1.2. almada Kullanlan Dispers Boyarmaddeler Bu almada siyah boyarmadde olarak Foron Black RD-RM, mavi boyarmaddeler olarak da, dk enerji seviyeli Foron Blue RD-E, orta enerji seviyeli Foron Blue RD-S, yksek enerji seviyeli ise Foron Blue S-WF kullanlmtr. Ad geen boyarmaddeler Berke Tekstil A.. ve Clariant (Trkiye)nin Bursa Temsilciliinden temin edilmitir. Bu boyarmaddelerin genel zellikleri izelge 3.1de belirtilmitir. izelge 3.1. almada Kullanlan Boyarmaddelerin zellikleri retici Firma Boyarmadde Ad Foron Blue RD-E Foron Blue RD-S Clariant Foron Blue S-WF Foron Black RD-RM Azo Azo Yksek Orta 620 590 Kimyasal Enerji Yaps Azo Azo Seviyesi Dk Orta Maksimum Absorbans Dalgaboyu 610 620

3.1.3. almada Kullanlan Kimyasal Maddeler Bu almada poliester kuman n terbiyesinde, boyanmasnda, redktif ykamasnda ve haslk testinin yaplma aamasnda kullanlan kimyasallar srasyla yledir: 1. Rucogen FWS (Rudolf Duraner): Poliester kuman n terbiyesinde kullanlan slatc zellikli non-iyonik youn n ykama maddesi. 2. Soda (Laykem): Ticari amal sodyum karbonat (Na2CO3). 3. Imacol C-2G (Clariant): Tm lif cinslerine uygun polimer esasl non-iyonik krk nleyici. 4. Lyogen DFT (Clariant): Poliester boyamada kullanlan anyonik zellikte egalize maddesi. 5. Lyocol OU (Clariant): Poliester boyamada kullanlan non-iyonik disperge edici madde. 6. Tequest TK-200 (Tekimsan): Toplam sertlik ve demir balama efekti yksek anyonik zellikte iyon tutucu madde. 7. Polasit TMB (Tekimsan): Poliester, poliamid gibi sentetik mamllerin boyanmasnda kullanlan non-iyonik zellikte asit tamponlayc madde. 8. Asetik Asit (Laykem): Ticari saflkta %80lik. 9. ECE Referans Deterjan (Teknik Kimya): Ykama Hasl Testinde kullanlan, ISO 105-BS 1006 standardna uygun deterjan. Kullanlan btn kimyasal maddeler ticari saflkta olup tm Berke Tekstil A.. Boyahanesinden temin edilmitir. 3.1.4. almada Kullanlan Aletler ve Cihazlar 3.1.4.1. Gaston County Futura Tipi Numune Boyama Makinesi Berke Tekstil A.. Boyahanesinde bulunan 30 kg kapasiteli numune tipi boyama makinesinde deneylerde kullanlan poliester kuman n terbiye ilemleri yaplmtr.

3.1.4.2. Monforts Montex 5000 Ramz Makinas Berke Tekstil A.. Boyahanesinde bulunan 8 kamaral ramz makinasnda deneylerde kullanlan poliester kuman kurutmas ve sl fiksaj yaplmtr. 3.1.4.3. Datacolor Ahiba Spectradye Numune Boyama Makinesi Berke Tekstil A.. Boyahanesi Laboratuvarnda bulunan 24 tp kapasiteli infared stmal laboratuvar tipi numune boyama makinasnda boyama deneyleri yaplmtr. 3.1.4.4. Datacolor Spektraflash 600 Reflektans Spektrofotometresi Berke Tekstil A.. Boyahanesi Laboratuvarnda bulunan Datacolor SF600 reflektans spektrofotometresi ile boyanm olan kuma numunelerinin renk lmleri yaplmtr. 3.1.4.5. Mettler Toledo Hassas Terazi Berke Tekstil A.. Boyahanesi Laboratuvarnda bulunan Mettler Toledo marka hassas elektronik terazi (0.0000 g) ile boyama deneyleri iin kullanlan kumalarn ve boyarmaddelerin arlk tartmlar yaplmtr. 3.1.4.6. Mettler Toledo Elektronik Pipet Berke Tekstil A.. Boyahanesi Laboratuvarnda bulunan Mettler Toledo marka elektronik pipet ile numune boyamalarn boya ve kimyasal pipetleme ilemleri yapld.

3.1.4.7. Mettler Toledo Dijital pH-Metre Berke Tekstil A.. Boyahanesi Laboratuvarnda bulunan Mettler Toledo marka dijital pH-Metre ile numune boyamalarn ve bunlarn indirgen ykamalarnn pH ayarlar yaplmtr. 3.1.4.8. James H. Heal & Co. Ltd. Gyrowash Ykama Hasl Test Cihaz Berke Tekstil A.. Boyahanesi Laboratuvarnda bulunan Gyrowash ykama hasl test cihaz ile boyanm olan kuma numunelerinin redktif ykamalar ile ykama hasl testlerinin ykama ksm yaplmtr. 3.2. Yntem 3.2.1. Kuman n Terbiyesi 3.2.1.1. Hal Skme ve n Ykama Poliester kuman, aada verilen reete ile Gaston County Futura tipi numune boyama makinasnda hal skme ilemi yaplmtr. Hal skme ileminden sonra kuma zerinde haln kalp kalmadna AATCC Test Method 94-1992 metoduna gre tekrar baklm ve haln kalmad grlmtr. Hal Skme Reetesi: 0.5 g/l Imacol C-2G 0.25 g/l Soda 2 g/l Rucogen FWS 90Cde 30 dakika Hal skme ileminden sonra kuma nce asetik asit ile ntralize sonra scak durulama ilemlerinden geirilmitir. Kuma zerindeki pH 7-7.5 aralnda kuma boyama makinesinden karlmtr.

3.2.1.2. Kurutma ve Isl Fiksaj Boyama makinesinden kan kuma Monforts Montex 5000 ramz

makinasndan 185Cde ve 25 m/dak hzla kurutulup, sl fiksaj tamamlanmtr. Bu ayarlar ile kuma ortalama 1 dakika boyunca makinenin iinde kalmtr. 3.2.2. Boyama Deneyleri Numune boyamalar Datacolor Ahiba tipi numune boya makinasnda yaplmtr. Boyama reetesi olarak, kullanlan boyalarn retici firmas tarafndan nerilen reete seilmitir. Bu reetede kullanlan boya yardmc kimyasallarnn oranlar, retici firma tarafndan nerilen miktarlardr. Kullanlan reete aadaki gibidir: %X Dispers Boyarmadde 0.5 g/l Imacol C-2G 0.8 g/l Lyogen DFT 0.3 g/l Lyocol OU 1 g/l Tequest TK-200 1 g/l Polasit TMB (pH 4.5) Boyama deneyleri hazrlanrken her bir kuma, kullanlacak boyama tpne uygun olarak 5.0000.005 g olarak tartlp kesilmitir. Kullanlan boyarmaddelerin seilecek konsantrasyonlarna gre 1/10 ve 1/100lk stok zeltileri hazrlanp, kullanlacak olan miktar bu stok zelti ierisinden otomatik pipet ile alnmtr. Kullanlan boya yardmc kimyasallar tek tek 1/10luk stok zelti halinde hazrlanm ve stok zelti ierisinden otomatik pipet ile alnmtr. Boya zeltileri, kullanlan boya makinesinin boyama tp kapasitesine uygun olarak 10:1 ve 11:1 flotteye yumuak su (1 Alman Sertlii) ile tamamlanmtr. Kullanlan boyama metodu olarak yine retici firmann tavsiye ettii metod seilmitir. Yaplan almann ekline gre scaklk, zaman ve flotte oran

parametrelerinin deitirilmesi ile standart metod modifiye edilmitir. Kullanlan standart metod ekil 3.1de gsterilmitir. Her boyama iki kere tekrar edilmitir.

130C Boya ve Kimyasallar Kuma 30C 10 dak. ekil 3.1. Standart Boyama Metodu 3.2.2.1. Deitirilen Parametrelere Bal Olarak Numunelerin Renk Deiiminin ncelendii Boyama Deneyleri Deneysel almann bu ilk ksmnda dk, orta ve yksek enerji seviyelerine gre adet dispers mavi boyarmadde kullanlmtr. Birinci boyama deneyi olarak standart scaklk, sre ve flotte orannda boyamalar yaplmtr. lk deney dier deneylerle kyaslanrken Standart olarak kabul edilmitir. Birinci boyama deneyleri izelge 3.2de gsterilmitir. izelge 3.2. Renk Deiimi ncelenirken Standart Olarak Kabul Edilen Birinci Boyama Deneyleri
Proses Boyarmadde
FORON BLUE RD-E (Dk Enerji) FORON 130C 60' BLUE RD-S (Orta Enerji) FORON BLUE SW-F (Yksek Enerji) 1:10 1:10 1:10

60 dak. 2.5C/dak 2.5C/dak 75C

Flotte

% Konsantrasyon
0,5 2 4 0,5 2 4 0,5 2 4

Birinci boyama deneylerini takip eden deneylerde proses parametreleri izelge 3.3. de grld gibi deitirilmitir. izelge 3.3. Renk Deiimi ncelenirken Yaplan Deneylerdeki Proses Parametrelerinin Deiimi
Boyama Deneyleri 1 2 3 4 5 6 7 8 Boyama Scakl (C) 130 130 130 130 117 117 117 117 Boyama Sresi (Dakika) 60 60 54 54 60 60 54 54 Flotte Oran 1:10 1:11 1:10 1:11 1:10 1:11 1:10 1:11

Tm kumalar boyandktan sonra kumalar yumuak su ile durulanm ve redktif ykama aamasna geilmitir. 3.2.2.2. Deitirilen Parametrelere Bal Olarak Numunelerin Ykama Haslklarnn ncelendii Boyama Deneyleri Deneysel almann ikinci ksmnda piyasada sk olarak kullanlan orta enerjili siyah dispers boya, Foron Black RD-RM kullanlmtr. Standart boyama prosesi olarak ekil 3.1deki proses kullanlmtr. 130Cde 60 dakikada yaplan boyamalar dier deneyler ile kyaslamada standart olarak kabul edilmitir.

izelge 3.4. Ykama Haslklar ncelenirken Standart Olarak Kabul Edilen Birinci Boyama Deneyleri. Proses Boyarmadde Flotte % Konsantrasyon
0.1 0.5

FORON 130C 60' BLACK RD-RM (Orta Enerji) 1:10

1 2 3 4 5 6

Birinci boyama deneylerini takip eden deneylerde proses parametreleri izelge 3.5. de grld gibi deitirilmitir. izelge 3.5. Ykama Hasl ncelenirken Yaplan Deneylerdeki Proses Parametrelerinin Deiimi
Boyama Deneyleri 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 Boyama Scakl (C) 130 130 130 130 117 104 91 117 117 117 104 104 104 91 91 91 Boyama Sresi (Dakika) 60 54 48 42 60 60 60 54 48 42 54 48 42 54 48 42 Flotte Oran 1:10 1:10 1:10 1:10 1:10 1:10 1:10 1:10 1:10 1:10 1:10 1:10 1:10 1:10 1:10 1:10

Tm kumalarn boyama deneyleri tamamlandktan sonra kumalar yumuak su ile durulanm ve redktif ykama aamasna geilmitir. 3.2.3. Boyanan Kumalarn Redktif Ykama lemi Boyanm kuma numunelerine, Berke Tekstil A.. Boyahanesi Laboratuvarnda bulunan, Gyrowash Ykama Hasl Test Cihaznda, aada belirtilen reete ile redktif ykama ilemi yaplmtr. Redktif Ykama Reetesi: 3 g/l Rucorit Ral X g/l Asetik Asit (pH 4.5) 80C 20 dakika. Tm kimyasallar 5 Llik stok zelti ierisinde hazrlanp, her kuma iin 150 ml stok zelti kullanlmtr. Redktif ykama sonu kumalar tekrar yumuak su ile durulanp kendi hallerinde kurutulmutur. 3.2.4. Ykama Hasl Testleri Ykama Hasl Testleri ISO 105-BS 1006 test metoduna gre yaplmtr. Test edilecek kuma numunesi 4x10 cm olarak hazrlanmtr. Haslk testi sonucunda spektrofotometrede llecek olan kumalarn birinci renk lmleri yaplmtr. Standart sabun 1 Lye 5 g olacak ekilde zlmtr. Numune kuma byklndeki multifibre refakat kuma ile numune beyaz iplikle dikilmitir. Orijinal kuma ve multifibre refakat kuman, toplam arlklarnn 50 kat sabunlu zelti ile 40Cde 30 dakika Gyrowash ykama hasl test makinasnda ykama hasl testi yaplmtr. Daha sonra kuma lk durulama ile kendi halinde kurutulmaya braklmtr.

3.2.5. Kumalarn Renk lmlerinin Yaplmas Boyanan kumalarn renk lmleri Berke Tekstil A.. Boyahanesi

Laboratuvarnda bulunan Datacolor Spectraflash 600 reflektans spektrofotometresi ile AATCC Test Method 153-1985e gre yaplmtr. Renk koordinatlar Color Tools v2.2 program ile D65 aydnlatcs altnda 360-700 nm k aralnda hesaplanmtr. Her kuma numunesinin n yznn, drt ayr blgesinden reflektans lm yaplm ve bu lmlerin ortalamas program tarafndan hesaplanmtr. 3.2.6. Boyamalarn Deitirilen Parametrelere Bal Olarak Renk Hassasiyetlerinin Hesaplanmas Renk Si = DE / Di Burada: Si: Deitirilen parametreye bal olarak hesaplanan renk hassasiyeti. DE: Spektrofotometreden hesaplanan renk fark deeri. Di: Orijinal parametreye gre deitirilen parametrenin yzde oran (Chen 1999). 3.2.7. Deneysel almann statistiksel almasnn Yaplmas Deneysel alma sonucunda hesaplanan deerlerin varyans analizleri, Costat v3.03 istatistik program kullanlarak yaplmtr. statistiksel model ekler ksmnda belirtilmitir. farklar spektrofotometreden hesaplanan deneylerin deitirilen (3.1)

parametrelere bal olarak renk hassasiyetleri 3.1 bantsna gre hesaplanmtr.

4.SONULAR 4.1. Renk Hassasiyetinin ncelendii Boyama Deneyleri Renk Fark Sonular Renk fark sonular hesaplanrken birinci boyama deneylerindeki deerler standart olarak kabul edilmitir. izelge 4.1. Standart (Birinci) Boyama Deneyleri Renk Sonular Flotte Boyarmadde DE Proses Boyarmadde L* Oran Konsantrasyonu % 0.5 46.65 FORON BLUE RD-E 1:10 %2 28.03 (Dk Enerji) %4 22.99 % 0.5 51.94 FORON 130C 60' BLUE RD-S 1:10 %2 34.01 (Orta Enerji) %4 25.87 % 0.5 48.05 FORON BLUE SW-F 1:10 %2 30.18 (Yksek Enerji) %4 28.57

C* 42.91 46.19 34.09 34.35 37.78 31.35 38.66 39.43 36.90

K\S 5.50 15.10 15.80 4.30 12.90 15.60 6.50 15.20 15.20

izelge 4.2. kinci Boyama Deneyleri Renk Fark Sonular Banyo Boyarmadde DE Proses Boyarmadde Oran Konsantrasyonu % 0.5 1.42 FORON BLUE RD-E 1:11 %2 0.55 (Dk Enerji) %4 0.25 % 0.5 0.36 FORON 130C 60' BLUE RD-S 1:11 %2 0.46 (Orta Enerji) %4 0.47 % 0.5 1.01 FORON BLUE SW-F 1:11 %2 0.22 (Yksek Enerji) %4 0.37

L* 44.45 27.43 22.73 52.63 33.48 25.54 49.69 30.52 29.00

C* 44.26 45.56 34.42 34.19 37.81 30.51 37.76 39.46 37.03

K\S 6.50 15.20 16.40 4.10 13.20 15.80 5.70 14.70 14.90

kinci boyama deneyleri sonucunda, dk ve yksek enerji seviyesine sahip boyarmaddelerin dk konsantrasyonlu boyamalarnn, dier boyamalara gre, deien boyama artlarnda daha fazla renk deiikliine urad grlmtr.

izelge 4.3. nc Boyama Deneyleri Renk Fark Sonular Banyo Boyarmadde DE Proses Boyarmadde Oran Konsantrasyonu % 0.5 1.03 FORON BLUE RD-E 1:10 %2 0.20 (Dk Enerji) %4 0.42 % 0.5 1.12 FORON 130C 54' BLUE RD-S 1:10 %2 0.18 (Orta Enerji) %4 0.53 % 0.5 0.66 FORON BLUE SW-F 1:10 %2 0.71 (Yksek Enerji) %4 3.34

L* 44.96 27.96 23.12 54.07 33.72 26.35 49.22 31.10 25.55

C* 43.89 45.76 34.94 33.61 37.64 32.19 38.49 40.08 32.82

K\S 6.30 14.80 15.90 3.70 13.20 15.30 6.10 14.60 15.40

nc boyama deneyleri sonucunda, dk ve orta enerji seviyesine sahip boyarmaddeler ile boyanm deneylerin dk konsantrasyonlarnda, yksek enerji seviyeli boyarmadde ile boyanm deneyin ise yksek konsantrasyonunda renk deiiminin daha fazla olduu grlmtr.

izelge 4.4. Drdnc Boyama Deneyleri Renk Fark Sonular Banyo Boyarmadde DE Proses Boyarmadde L* Oran Konsantrasyonu % 0.5 0.75 45.50 FORON BLUE RD-E 1:11 %2 0.14 28.21 (Dk Enerji) %4 0.69 23.27 % 0.5 0.88 53.55 FORON 130C 54' BLUE RD-S 1:11 %2 0.93 32.86 (Orta Enerji) %4 0.61 26.32 % 0.5 0.84 49.42 FORON BLUE SW-F 1:11 %2 0.28 30.49 (Yksek Enerji) %4 0.23 28.64

C* 43.78 45.99 35.49 33.77 37.38 32.44 38.02 39.68 37.17

K\S 6.10 14.80 15.80 3.80 13.40 15.40 5.80 15.20 14.90

Drdnc boyama deneyleri sonucunda, dk enerjili boyarmaddenin dk ve yksek konsantrasyonunda, orta enerjili boyarmaddenin tm konsantrasyonlarnda, yksek enerjili boyarmaddenin ise sadece dk konsantrasyonunda renk deiimi gzlenmitir.

izelge 4.5. Beinci Boyama Deneyleri Renk Fark Sonular Banyo Boyarmadde DE Proses Boyarmadde Oran Konsantrasyonu % 0.5 0.98 FORON BLUE RD-E 1:10 %2 0.95 (Dk Enerji) %4 2.62 % 0.5 1.52 FORON 117C 60' BLUE RD-S 1:10 %2 3.00 (Orta Enerji) %4 5.55 % 0.5 1.47 FORON 1:10 BLUE SW-F %2 10.62 (Yksek Enerji) %4 7.42

L* 47.89 29.07 24.24 54.79 38.10 31.55 50.61 42.73 36.63

C* 41.51 46.15 39.22 32.98 37.49 35.27 37.55 38.54 38.31

K\S 5.00 14.50 16.00 3.40 10.00 13.10 5.30 8.50 11.70

Beinci boyama deneyleri sonucunda tm deneylerde yksek renk fark gzlenmitir. Dk enerjili boyarmaddenin yksek konsantrasyonunda, dier konsantrasyonlara gre daha fazla deiim olmutur. Orta enerjili boyarmaddede ise konsantrasyon arttka, renk fark artmtr. Yksek enerjili boyarmaddede en fazla renk deiimi orta konsantrasyonda, daha sonra yksek ve en az da dk konsantrasyonda olmutur. izelge 4.6. Altnc Boyama Deneyleri Renk Fark Sonular Banyo Boyarmadde DE Proses Boyarmadde Oran Konsantrasyonu % 0.5 1.28 FORON BLUE RD-E 1:11 %2 1.00 (Dk Enerji) %4 3.82 % 0.5 1.73 FORON 117C 60' BLUE RD-S 1:11 %2 2.98 (Orta Enerji) %4 2.79 % 0.5 1.29 FORON BLUE SW-F 1:11 %2 5.18 (Yksek Enerji) %4 14.14

L* 44.66 29.09 25.39 55.22 38.10 28.46 50.31 36.08 45.21

C* 44.02 46.19 40.72 32.60 37.33 34.91 37.60 40.15 35.48

K\S 6.40 14.70 15.90 3.30 9.90 15.00 5.40 12.30 6.70

Altnc boyama deneyleri sonucunda, tm deneylerde yine yksek renk farkllklar gzlenmitir. Dk enerjili boyarmadde ile yaplan deneylerde en fazla renk fark yksek konsantrasyonda grlmtr. Orta enerji seviyeli boyarmadde ile yaplan deneylerde, orta ve yksek konsantrasyonlardaki renk deiiminin dk konsantrasyona gre daha fazla olduu grlmtr.

izelge 4.7. Yedinci Boyama Deneyleri Renk Fark Sonular Banyo Boyarmadde DE Proses Boyarmadde Oran Konsantrasyonu % 0.5 1.12 FORON BLUE RD-E 1:10 %2 1.19 (Dk Enerji) %4 2.99 % 0.5 1.49 FORON 117C 54' BLUE RD-S 1:10 %2 1.62 (Orta Enerji) %4 5.60 % 0.5 1.44 FORON 1:10 BLUE SW-F %2 10.34 (Yksek Enerji) %4 10.30

L* 48.10 29.87 24.73 54.67 36.22 31.43 50.57 42.31 39.67

C* 41.30 46.17 39.38 32.99 38.29 35.02 37.57 38.59 36.59

K\S 4.80 14.20 16.10 3.40 11.60 13.40 5.30 8.80 9.80

Yedinci boyama deneyleri sonucunda, dk enerji seviyeli boyarmadde ile yaplm deneylerdeki renk deiiminin yksek konsantrasyonda daha fazla olduu grlmtr. Orta enerji seviyeli boyamalarda ise renk farknn, konsantrasyona bal olarak artt grlmtr. Yksek enerji seviyesine sahip boyarmadde ile yaplm deneylerde ise renk farknn, orta ve yksek enerji seviyeli boyarmadde ile yaplm deneylerde, dk enerji seviyeli boyarmadde ile yaplm deneylere gre daha yksek olduu grlmtr. izelge 4.8. Sekizinci Boyama Deneyleri Renk Fark Sonular Banyo Boyarmadde DE L* Proses Boyarmadde Oran Konsantrasyonu % 0.5 0.82 47.62 FORON BLUE RD-E 1:11 %2 1.54 29.73 (Dk Enerji) %4 2.73 24.41 % 0.5 1.48 54.82 FORON 117C 54' BLUE RD-S 1:11 %2 2.22 37.05 (Orta Enerji) %4 2.42 27.99 % 0.5 0.25 48.57 FORON BLUE SW-F 1:11 %2 11.46 43.64 (Yksek Enerji) %4 14.82 46.10 Sekizinci boyama deneyleri sonucunda her enerji

C* 41.76 46.35 39.20 33.02 38.10 34.66 38.74 37.68 34.89

K\S 5.10 14.20 16.20 3.30 11.00 15.20 6.30 7.90 6.30

seviyesindeki

boyarmaddelerle yaplm deneylerde boyarmadde konsantrasyonu arttka deneyler arasndaki renk fark da artmtr. Yalnz bu artn en yksek olduu boyarmadde tipi yksek enerji seviyesine sahip boyarmadde olarak grlmtr.

4.1.1. Renk Hassasiyeti Sonular Renk hassasiyeti sonular hesaplanrken birinci boyama deneyleri standart olarak kabul edilmitir. izelge 4.9. kinci Boyama Deneyleri Sonucunda Hesaplanan Renk Hassasiyetleri Boyarmadde ST St Sr Boyarmadde Konsantrasyonu % 0.5 14.2 FORON BLUE RD-E %2 5.5 (Dk Enerji) %4 2.5 % 0.5 3.6 FORON BLUE RD-S %2 4.6 (Orta Enerji) %4 4.7 % 0.5 10.1 FORON BLUE SW-F %2 2.2 (Yksek Enerji) %4 3.7 kinci boyama deneyleri sonucunda renk hassasiyetinin, dk enerji seviyeli boyarmadde ile yaplan deneylerin dk konsantrasyonlu boyamasnda dier boyamalara gre daha fazla olduu grlmtr. Orta enerji seviyesine sahip boyarmadde ile yaplan deneylerde hassasiyet konsantrasyonla beraber artmtr. Yksek enerji seviyesine sahip boyarmadde ile yaplan deneylerde en yksek hassasiyet ise dk konsantrasyonda gzlenmitir. izelge 4.10. nc Boyama Deneyleri Sonucunda Hesaplanan Renk Hassasiyetleri Boyarmadde Boyarmadde ST St Sr Konsantrasyonu % 0.5 10.3 FORON BLUE RD-E %2 2.0 (Dk Enerji) %4 4.2 % 0.5 11.2 FORON BLUE RD-S %2 1.8 (Orta Enerji) %4 5.3 % 0.5 6.6 FORON BLUE SW-F %2 7.1 (Yksek Enerji) %4 33.4 nc boyama deneyleri sonucunda hesaplanan renk hassasiyetlerine gre, dk enerji seviyesine sahip boyarmadde ile yaplm deneylerin dk konsantrasyonlu olannn, renk hassasiyetinin daha yksek olduu grlmtr. Orta

enerji dzeyine sahip boyarmadde ile yaplm deneylerde ise orta konsantrasyonda en dk, yksek konsantrasyonda daha yksek ve dk konsantrasyonda en yksek renk hassasiyeti hesaplanmtr. Yksek enerji seviyesine sahip boyarmaddeler ile yaplan deneylerde ise en yksek hassasiyet, yksek konsantrasyonda hesaplanmtr. izelge 4.11. Drdnc Boyama Deneyleri Sonucunda Hesaplanan Renk Hassasiyetleri Boyarmadde Boyarmadde ST St+Sr Konsantrasyonu % 0.5 7.5 FORON BLUE RD-E %2 1.4 (Dk Enerji) %4 6.9 % 0.5 8.8 FORON BLUE RD-S %2 9.3 (Orta Enerji) %4 6.1 % 0.5 8.4 FORON BLUE SW-F %2 2.8 (Yksek Enerji) %4 2.3 Drdnc boyama deneyleri sonucunda hesaplanan renk hassasiyetlerine gre, dk enerji seviyesine sahip boyarmaddeler ile yaplm deneylerde orta konsantrasyona sahip boyamalar, yksek ve dk konsantrasyona sahip boyamalara gre daha dk renk hassasiyetine sahip olduu grlmtr. Orta enerji seviyesine sahip boyarmadde ile yaplan deneylerde renk hassasiyeti birbirine yakn sonular vermitir. Yksek enerji seviyesine sahip boyarmaddeler ile yaplan deneylerde dk konsantrasyonlu boyamann renk hassasiyeti ok daha fazla kmtr. izelge 4.12. Beinci Boyama Deneyleri Sonucunda Hesaplanan Renk Hassasiyetleri Boyarmadde Boyarmadde ST St Sr Konsantrasyonu % 0.5 9.8 FORON BLUE RD-E %2 9.5 (Dk Enerji) %4 26.2 % 0.5 15.2 FORON BLUE RD-S %2 30.0 (Orta Enerji) %4 55.5 % 0.5 14.7 FORON BLUE SW-F %2 106.2 (Yksek Enerji) %4 74.2 -

Beinci boyama deneyleri sonucunda hesaplanan renk hassasiyetlerine gre, dk enerjili boyarmadde ile yaplan deneylerin yksek konsantrasyonlu olannda en yksek renk hassasiyeti hesaplanmtr. Orta enerji dzeyine sahip boyarmaddeyle yaplan deneylerde, boyama hassasiyeti konsantrasyon arttka ykselmitir. Yksek enerjiye sahip boyarmadde ile yaplan deneylerde en byk renk hassasiyeti orta konsantrasyonda hesaplanmtr. izelge 4.13. Altnc Boyama Deneyleri Sonucunda Hesaplanan Renk Hassasiyetleri Boyarmadde Boyarmadde ST+Sr St Konsantrasyonu % 0.5 12.8 FORON BLUE RD-E %2 10.0 (Dk Enerji) %4 38.2 % 0.5 17.3 FORON BLUE RD-S %2 29.8 (Orta Enerji) %4 27.9 % 0.5 12.9 FORON BLUE SW-F %2 51.8 (Yksek Enerji) %4 141.4 Altnc boyama deneyleri sonucunda hesaplanan renk hassasiyetlerine gre, dk enerji dzeyine sahip boyarmadde ile yaplan deneylerde en yksek hassasiyet yksek konsantrasyonlu boyamada hesaplanmtr. Orta enerji dzeyindeki boyarmadde ile yaplan almalarda orta ve yksek konsantrasyonda daha yksek boya hassasiyeti olduu grlmtr. Yksek enerji seviyesindeki boyarmadde ile boyamalarda ise boya hassasiyeti, boya konsantrasyonu arttka ykselmitir. izelge 4.14. Yedinci Boyama Deneyleri Sonucunda Hesaplanan Renk Hassasiyetleri Boyarmadde Boyarmadde ST+St Sr Konsantrasyonu % 0.5 11.2 FORON BLUE RD-E %2 11.9 (Dk Enerji) %4 29.9 % 0.5 14.9 FORON BLUE RD-S %2 16.2 (Orta Enerji) %4 56.0 % 0.5 14.4 FORON BLUE SW-F %2 103.4 (Yksek Enerji) %4 103.0 -

Yedinci boyama deneyleri sonucunda hesaplanan renk hassasiyetlerinde, dk ve orta enerji seviyesindeki boyarmaddeler ile yaplan deneylerde, yksek konsantrasyondaki deneylerin renk hassasiyeti, dierlerine gre daha yksek olduu grlmtr. Yksek enerji dzeyine sahip boyarmadde ile yaplan almada ise, orta ve yksek konsantrasyonlardaki boyamalarn renk hassasiyeti, dk konsantrasyondaki boyamaya gre daha yksek hesaplanmtr.
izelge 4.15. Sekizinci Boyama Deneyleri Sonucunda Hesaplanan Renk Hassasiyetleri Boyarmadde ST+St+Sr Boyarmadde Konsantrasyonu % 0.5 8.2 FORON BLUE RD-E %2 15.4 (Dk Enerji) %4 27.3 % 0.5 14.8 FORON BLUE RD-S %2 22.2 (Orta Enerji) %4 24.2 % 0.5 02.5 FORON BLUE SW-F %2 114.6 (Yksek Enerji) %4 148.2

Sekizinci boyama deneyleri sonucunda hesaplanan renk hassasiyeti deerlerine gre, dk, orta ve yksek enerji dzeyine sahip boyarmaddeler ile yaplan boyamalarn renk hassasiyetleri, konsantrasyon arttka ykselmitir.

4.1.2. Renk Hassasiyeti ile lgili Deneylerin Varyans Analizi Sonular izelge 4.16. Foron Blue RD-E Boyarmaddesinin %0.5lik Konsantrasyonu ile Yaplan Boyama Deneylerinin Varyans Analizi Sonular Tablosu
Boyarmadde Ad Foron Blue RD-E ncelenen Deer L* Varyans Kayna Flotte Oran Sre Scaklk Flotte Oran x Sre Flotte Oran x Scaklk Sre x Scaklk Flotte Oran x Sre x Scaklk Flotte Oran Sre Scaklk Flotte Oran x Sre Flotte Oran x Scaklk Sre x Scaklk Flotte Oran x Sre x Scaklk Flotte Oran Sre Scaklk Flotte Oran x Sre Flotte Oran x Scaklk Sre x Scaklk Flotte Oran x Sre x Scaklk Sonu Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkisiz Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkisiz Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili

C*

K/S

izelge 4.17. Foron Blue RD-E Boyarmaddesinin %2lik Konsantrasyonu ile Yaplan Boyama Deneylerinin Varyans Analizi Sonular Tablosu
Boyarmadde Ad Foron Blue RD-E ncelenen Deer L* Varyans Kayna
Flotte Oran Sre Scaklk Flotte Oran x Sre Flotte Oran x Scaklk Sre x Scaklk Flotte Oran x Sre x Scaklk Flotte Oran Sre Scaklk Flotte Oran x Sre Flotte Oran x Scaklk Sre x Scaklk Flotte Oran x Sre x Scaklk Flotte Oran Sre Scaklk Flotte Oran x Sre Flotte Oran x Scaklk Sre x Scaklk Flotte Oran x Sre x Scaklk

Sonu
Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkisiz Etkisiz Etkisiz

C*

K/S

izelge 4.18. Foron Blue RD-E Boyarmaddesinin %4lk Konsantrasyonu ile Yaplan Boyama Deneylerinin Varyans Analizi Sonular Tablosu
Boyarmadde Ad Foron Blue RD-E ncelenen Deer L* Varyans Kayna Flotte Oran Sre Scaklk Flotte Oran x Sre Flotte Oran x Scaklk Sre x Scaklk Flotte Oran x Sre x Scaklk Flotte Oran Sre Scaklk Flotte Oran x Sre Flotte Oran x Scaklk Sre x Scaklk Flotte Oran x Sre x Scaklk Flotte Oran Sre Scaklk Flotte Oran x Sre Flotte Oran x Scaklk Sre x Scaklk Flotte Oran x Sre x Scaklk Sonu Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkisiz Etkili Etkisiz Etkisiz Etkili Etkili Etkili Etkisiz Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili

C*

K/S

izelge 4.19. Foron Blue RD-S Boyarmaddesinin %0.5lik Konsantrasyonu ile Yaplan Boyama Deneylerinin Varyans Analizi Sonular Tablosu
Boyarmadde Ad Foron Blue RD-S ncelenen Deer L* Varyans Kayna
Flotte Oran Sre Scaklk Flotte Oran x Sre Flotte Oran x Scaklk Sre x Scaklk Flotte Oran x Sre x Scaklk Flotte Oran Sre Scaklk Flotte Oran x Sre Flotte Oran x Scaklk Sre x Scaklk Flotte Oran x Sre x Scaklk Flotte Oran Sre Scaklk Flotte Oran x Sre Flotte Oran x Scaklk Sre x Scaklk Flotte Oran x Sre x Scaklk

Sonu
Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkisiz Etkisiz Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkisiz Etkili Etkili Etkili Etkili Etkisiz Etkili Etkili

C*

K/S

izelge 4.20. Foron Blue RD-S Boyarmaddesinin %2lik Konsantrasyonu ile Yaplan Boyama Deneylerinin Varyans Analizi Sonular Tablosu
Boyarmadde Ad Foron Blue RD-S ncelenen Deer L* Varyans Kayna
Flotte Oran Sre Scaklk Flotte Oran x Sre Flotte Oran x Scaklk Sre x Scaklk Flotte Oran x Sre x Scaklk Flotte Oran Sre Scaklk Flotte Oran x Sre Flotte Oran x Scaklk Sre x Scaklk Flotte Oran x Sre x Scaklk Flotte Oran Sre Scaklk Flotte Oran x Sre Flotte Oran x Scaklk Sre x Scaklk Flotte Oran x Sre x Scaklk

Sonu
Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkisiz Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili

C*

K/S

izelge 4.21. Foron Blue RD-S Boyarmaddesinin %4lk Konsantrasyonu ile Yaplan Boyama Deneylerinin Varyans Analizi Sonular Tablosu
Boyarmadde Ad Foron Blue RD-S ncelenen Deer L* Varyans Kayna
Flotte Oran Sre Scaklk Flotte Oran x Sre Flotte Oran x Scaklk Sre x Scaklk Flotte Oran x Sre x Scaklk Flotte Oran Sre Scaklk Flotte Oran x Sre Flotte Oran x Scaklk Sre x Scaklk Flotte Oran x Sre x Scaklk Flotte Oran Sre Scaklk Flotte Oran x Sre Flotte Oran x Scaklk Sre x Scaklk Flotte Oran x Sre x Scaklk

Sonu
Etkili Etkili Etkili Etkisiz Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkisiz Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkisiz

C*

K/S

izelge 4.22. Foron Blue SW-F Boyarmaddesinin %0.5lik Konsantrasyonu ile Yaplan Boyama Deneylerinin Varyans Analizi Sonular Tablosu
Boyarmadde Ad Foron Blue SW-F ncelenen Deer L* Varyans Kayna
Flotte Oran Sre Scaklk Flotte Oran x Sre Flotte Oran x Scaklk Sre x Scaklk Flotte Oran x Sre x Scaklk Flotte Oran Sre Scaklk Flotte Oran x Sre Flotte Oran x Scaklk Sre x Scaklk Flotte Oran x Sre x Scaklk Flotte Oran Sre Scaklk Flotte Oran x Sre Flotte Oran x Scaklk Sre x Scaklk Flotte Oran x Sre x Scaklk

Sonu
Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili

C*

K/S

izelge 4.23. Foron Blue SW-F Boyarmaddesinin %2lik Konsantrasyonu ile Yaplan Boyama Deneylerinin Varyans Analizi Sonular Tablosu
Boyarmadde Ad Foron Blue SW-F ncelenen Deer L* Varyans Kayna
Flotte Oran Sre Scaklk Flotte Oran x Sre Flotte Oran x Scaklk Sre x Scaklk Flotte Oran x Sre x Scaklk Flotte Oran Sre Scaklk Flotte Oran x Sre Flotte Oran x Scaklk Sre x Scaklk Flotte Oran x Sre x Scaklk Flotte Oran Sre Scaklk Flotte Oran x Sre Flotte Oran x Scaklk Sre x Scaklk Flotte Oran x Sre x Scaklk

Sonu
Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili

C*

K/S

izelge 4.24. Foron Blue SW-F Boyarmaddesinin %4lk Konsantrasyonu ile Yaplan Boyama Deneylerinin Varyans Analizi Sonular Tablosu
Boyarmadde Ad Foron Blue SW-F ncelenen Deer L* Varyans Kayna Flotte Oran Sre Scaklk Flotte Oran x Sre Flotte Oran x Scaklk Sre x Scaklk Flotte Oran x Sre x Scaklk Flotte Oran Sre Scaklk Flotte Oran x Sre Flotte Oran x Scaklk Sre x Scaklk Flotte Oran x Sre x Scaklk Flotte Oran Sre Scaklk Flotte Oran x Sre Flotte Oran x Scaklk Sre x Scaklk Flotte Oran x Sre x Scaklk Sonu Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili

C*

K/S

Foron Blue RD-E, RD-S ve SW-F boyarmaddelerinin %0.5, %2 ve %4lk boyama konsantrasyonlar ile yaplan boyama deneyleri sonucunda renk parametreleri ile varyans kayna ilikileri incelendiinde varyans kaynaklarnn sonular zerinde etkisi olduu grlmtr. Ancak Foron Blue RD-E boyarmaddesinin %4lk yani yksek konsantrasyonu ile yaplan boyamalarda, C* ve K/S parametrelerinde sre varyans kaynann etkisiz olduu grlmektedir. Bunun nedeni dk enerjili boyarmaddenin yksek konsantrasyonu ile yaplan boyamann doygunluunun sreye bal olarak artmamas olabilir. Yine Foron Blue RD-S boyarmaddesinin %0.5lik konsantrasyonu ile yaplan boyamalarda, C* parametresinde flotte oran varyans kaynann etkisiz olduu grlmtr. Bunun da nedeni orta enerjili boyarmaddenin dk konsantrasyonda boyanmasnda, flottenin belirtilen oranda arttrlmas ile boyarmaddenin lif yzeyindeki adsorbsiyonunun deimedii olabilir.

4.2. Ykama Haslklarndaki Deiimin ncelendii Boyama Deneyleri Sonular Ykama haslklar incelenirken her bir deneyden iki tekrar yaplm, bu iki deneyin sonularnn ortalamas deerlendirmeye alnmtr. izelge 4.25. Boyama Parametrelerinin Deitirildii Boyama Deneyleri Sonucundaki Ykama Hasl Deerleri
Bm. kons.

Proses 1. 130C/60' 2. 130C/54' 3. 130C/48' 4. 130C/42' 5. 117C/60' 6. 104C/60' 7. 91C/60' 8. 117C/54' 9. 117C/48' 10. 117C/42' 11. 104C/54' 12. 104C/48' 13. 104C/42' 14. 91C/54' 15. 91C/48' 16. 91C/42'

% 0.1 % 0.5 4.40 4.43 4.66 4.86 4.09 4.01 3.82 4.47 4.63 4.77 4.40 4.58 4.80 4.15 4.17 4.16 4.76 4.69 4.76 4.75 4.13 4.05 3.97 4.52 4.62 4.83 4.39 4.68 4.79 4.06 4.24 4.37

%1 4.56 4.79 4.75 4.83 4.29 4.21 3.85 4.69 4.65 4.69 4.38 4.60 4.62 3.82 4.47 4.47

%2 4.58 4.67 4.92 4.72 4.36 4.06 3.71 4.61 4.82 4.61 4.36 4.67 4.29 3.58 4.58 4.14

%3 4.45 4.71 4.89 4.90 4.17 4.02 3.38 4.68 4.71 4.86 4.28 4.62 4.71 3.46 4.51 4.11

%4 4.30 4.58 4.93 4.77 4.09 4.04 3.61 4.58 4.77 4.73 4.24 4.73 4.47 3.45 4.67 4.39

%5 4.56 4.73 4.68 4.69 3.83 4.05 3.38 4.43 4.66 4.55 4.18 4.63 4.37 3.40 4.55 4.14

%6 4.46 4.62 4.87 4.80 3.92 4.22 3.46 4.38 4.60 4.54 4.16 4.77 4.60 3.57 4.70 4.44

izelge 4.26. Boyama Zamannn Deitirildii Birinci, kinci, nc ve Drdnc Boyama Deneyleri Sonucundaki Ykama Hasl Gri Skala Deerleri
Bm. Kons.

Proses 1. 130C/60' 2. 130C/54' 3. 130C/48' 4. 130C/42' 5. 117C/60' 6. 104C/60' 7. 91C/60' 8. 117C/54' 9. 117C/48' 10. 117C/42' 11. 104C/54' 12. 104C/48' 13. 104C/42' 14. 91C/54' 15. 91C/48' 16. 91C/42'

% 0.1 % 0.5 4/5 4/5 4/5 5 4 4 3/4 4/5 4/5 5 4/5 4/5 5 4 4 4 4/5 4/5 5 4/5 4 4 4 4/5 4/5 5 4/5 4/5 5 4 4 4/5

%1 4/5 5 4/5 5 4/5 4 3/4 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4 4/5 4/5

%2 4/5 4/5 5 4/5 4/5 4 3/4 4/5 5 4/5 4/5 4/5 4/5 3/4 4/5 4

%3 4/5 4/5 5 5 4 4 3/4 4/5 4/5 5 4/5 4/5 4/5 3/4 4/5 4

%4 4/5 4/5 5 5 4 4 3/4 4/5 5 4/5 4 4/5 4/5 3/4 4/5 4/5

%5 4/5 4/5 4/5 4/5 3/4 4 3/4 4/5 4/5 4/5 4 4/5 4/5 3/4 4/5 4

%6 4/5 4/5 5 5 4 4 3/4 4/5 4/5 4/5 4 5 4/5 3/4 4/5 4/5

Boyama parametrelerinin deitirildii deneylerin sonunda yaplan haslk testlerinde, ykama haslklarnn, 130Cdeki boyamalarda boyama zamannn deiimine bal olarak ok fazla deimedii grlmtr. 130Cde boyanan kuma numunelerinin ykama haslklar, boyama sresinin artmas ile beraber biraz dmtr. Boyama sresini sabit tutup, boyama scakln deitirdiimiz zaman ise haslklarda belirgin bir deiim meydana gelmitir. Yksek boyama scaklklarnda boyanan kumalara gre, dk boyama scaklnda boyanan kumalarn haslklar daha dk kmtr. Dk boyama scaklklarnda boyanan kumalarn ykama haslklar, boyama zamannn azalmas ile daha yksek kmtr. Bu sonular EK3te grafik olarak gsterilmitir.

5. TARTIMA Renk hassasiyetinin incelenmesi iin yaplan deneylerde, seilen poliester kuman %4lk boya konsantrasyonun, L*, C* ve K/S deerlerinden doygunluk noktasna yaklat ve Nernst zoterminin yatay kabul ettiimiz blgesinde bulunduu kabul edilebilir. nk L*, C* ve K/S deerleri %4lk boyama deneylerinde %2lik boyama deneylerindekine yakn deerler kmaktadr. Boyama deneylerinde dk enerji seviyesine sahip Foron Blue RD-E boyarmaddesinin, standart boyama artlarndan flottenin artmasyla, renk hassasiyetindeki deiimin dk konsantrasyonlu boyamada fazla, orta ve yksek konsantrasyonlu boyamalarda ise daha dk olduu grlmtr. Bu sonu, dk enerji seviyesine sahip boyarmaddenin, dk konsantrasyonundaki adsorbsiyonun, yksek flotteden etkilendiini gstermektedir. Boyama sresinin azaltlmas ile bu boyarmaddenin sadece dk konsantrasyondaki boyamann renk hassasiyeti artmtr. Buna gre orta ve yksek konsantrasyonla yaplan deneylerde boyama tamamlanm iken dk konsantrasyondaki boyamada ise bu boyamann henz bitmedii syleyebilir. Dk enerji seviyesindeki boyarmadde ile yaplan deneylerde scakln azaltlmasyla renk hassasiyeti tm konsantrasyonlarda belirgin bir ekilde artmtr. Bu artn en fazla yksek konsantrasyonlu boyamada olmas ise ayn konsantrasyondaki boyarmaddenin yksek scaklkta, dk scakla gre difzyonunun daha iyi olduunu gsterir. Orta enerji dzeyine sahip olan Foron Blue RD-S boyarmaddesi ile yaplan deneylerde, flotte orannn artmas ile, renk hassasiyetinin pek fazla deimedii grlmektedir. Bu sonu orta enerji dzeyine sahip boyarmaddenin tm konsantrasyonundaki adsorbsiyonun iyi olduunu gsterir. Yaplan deneylerde boyama sresinin azaltlmas ile elde edilen sonular dk enerji seviyeli boyann sonucuna benzer niteliktedir. Orta enerji seviyesine sahip boyarmaddenin dk konsantrasyonundaki boyamalarn tamamlanabilmesi iin daha fazla sreye ihtiya duyulabilir. Boyama deneylerinde boyama scaklnn azaltlmas ile yaplan boyamalarda yine tm konsantrasyondaki boyamalarn renk hassasiyetinin ciddi ekilde artt grlmektedir. Bu art dk enerjili boyarmaddenin renk hassasiyetindeki arttan daha yksektir. Renk hassasiyetindeki bu artn boya

konsantrasyonundaki art ile beraber daha da fazla olduu grlmektedir. Bu sebeple dk enerjiye sahip boyarmaddenin difzyonunun, orta enerjiye sahip boyarmaddeye gre daha iyi olduu sylenebilir. Yksek enerji dzeyine sahip Foron Blue SW-F boyarmaddesi ile yaplan deneylerde, flottenin arttrlmas ile dk konsantrasyonda yaplan boyamalarda renk hassasiyeti daha ok artmtr. Bu sonu dk enerji seviyesindeki boyarmadde ile yaplan deneylerdeki sonuca benzemektedir. Bu sonulara gre, pratikte boyama yaparken, boyama reetesindeki boya orannn dk seviyede olaca boyamalarda, flotte orannn renk hassasiyetine olan etkisi dnlerek, orta enerji dzeyine sahip boyarmadde seilmesi gerekir. Yksek enerji seviyesindeki boyarmadde ile yaplan deneylerde boyama sresinin ksaltlmas ile elde edilen sonularda, yksek konsantrasyonlu boyamada renk hassasiyetinin ok fazla artt grlmektedir. Bunun nedeni standart boyama zamanndan daha ksa bir srede boyanan numunenin boyamasn daha tamamlayamad yani boyarmaddenin bir ksmnn hala boya zeltisi iinde bulunmasdr. Boyama sresinin ksaltlmas ile yaplan almalar yardmyla, pratik alma yaplrken ak renklerin dk ve orta enerji seviyeli boyarmaddeler ile boyanmasnda ve koyu renklerin yksek enerji seviyeli boyarmadde ile boyanmasnda, boyama sresine dikkat etmek gerekir. Yksek enerji seviyesindeki boyarmadde ile yaplan boyamalarda boyama scaklnn azaltld almalarda genel olarak kuma zerinde boyama dzgnszl tespit edilmitir. Boyamadaki dzgnszlk deneyler tekrarlansa dahi giderilemediinden bu almalarda spektrofotometreden ok yerden okutma ile alnm deerlerin bile gvenilirlii yoktur. Boyamann dzgnsz olduu bir durumda renk hassasiyetinden sz edilemez. lem koullarndan boyama scakln deitirdiimiz deneylerin sonucunda, iletme koullarnda hangi tip dispers boyarmadde kullanrsak kullanalm, gvenli bir renk hassasiyeti salayacak boyamay standart (nerilen) boyama scaklnda yapmamz gerekir. Yaplan almalarda ilem koullarndan flotte orannn, boyama scaklnn ve boyama sresinin ikili ve l olarak deitirildii boyama deneylerinde renk hassasiyetinin tek ilem koulunun deitirildii boyamalarn sonucuna gre daha yksek boya hassasiyeti deerleri verdii grlmektedir. lem koullarndan ikisinin

veya

nn

deitirilmesi,

renk

hassasiyetini

bu

koullardan

tekinin

deitirilmesinden daha fazla etkiledii sylenebilir. Yaplan boyama deneylerinin sonularnn, istatistiksel olarak deerlendirilmesi sonucunda ise varyans kaynaklarnn ile incelenen deerler zerinde etkili olduu grlmtr. Dispers boyalarn fiyatlarnn enerji seviyesi ykseldike artt dnlrse en iyi haslk deerini veren fakat renk hassasiyetinin ilem parametrelerinden daha fazla etkilendii yksek enerjili boyarmadde ile boyama, hem daha riskli hem de daha maliyetlidir. Yine de yksek haslk istenen poliester kumalar yksek enerjili boyarmaddelerle boyamak daha avantajldr. nk iletme artlarnda dk ve orta enerjili boyarmaddeler ile boyanan kumalar istenilen haslk deerine ulatrmak iin birden fazla ard ykama yapmak gerekebilir. Bu da maliyetleri olumsuz ynde etkiler. zellikle poliester/elastan karml kumalarn koyu ve siyah renklerinde mkemmel haslk deerleri sadece yksek enerjili boyarmaddeler ile salanabilir. lem koullarnn deitirilmesi ile ykama haslklarnn deiiminin incelendii deneylerin sonucunda, en iyi haslk deerleri yksek scaklkta ve ksa boyama sresinde grlmektedir. Boyama scaklndaki azalma ile ykama haslklarnn ktlemesinin sebebi, dk scaklkta dispers boyarmaddenin lif iersine difzyonunun zayflamas ve boyarmadde molekllerinin lif yzeyine daha yakn yerlerde fikse olmas ile aklanabilir. Boyama sresinin azalmas ile beraber ykama haslklarnn daha iyi kt grlmektedir. Lif ierisine difzlenen boyarmadde miktar, Nernst izotermine gre boyama zamannn artmas ile artacandan, lif yzeyindeki difzlenmi boyarmadde younluu da artacaktr. Lif yzeyinde artan boyarmadde miktarnn ykama hasl zerine olumsuz etkisinden dolay bu haslklarn dk kmas normaldir. Bu deneyin pratik almada kullanlmas halinde, dispers bir boya ile boyanm poliester kuman boyama esnasndaki ilem koullarnn yannda kuman apresindeki ilem koullar da nemlidir. Kuman apre aamasnda maruz kald yksek s lif zerinde dispers boyarmaddenin termomigrasyonuna yol aar ve haslklar kanlmaz olarak bozulur. Ayn aamada kumaa apre malzemesi olarak verilen mikro silikonlar da life nfuz ederken boyarmadde molekllerini lif yzeyine doru iter ve haslklar bozulur. Yaplacak apre

ilemlerinin kuman her yerinde homojen olduunu kabul ederek bu almadaki sonulara paralellik gsterecei kabul edilebilir. Bu almada elde edilen sonular, poliester kumalarn dispers boyalar ile boyanmasnda istenilen renk hassasiyetine gre, seilecek reete (boyarmadde tipi) ve boyamann ilem koullar nceden tahmin edilmesi konusunda yardmc olacaktr.

KAYNAKLAR ANONM 1994 syf.4 BECERIR, B. 1998. Renk lm Cihazlarnn Temel zellileri.Tekstil Terbiye ve Teknik Dergisi, Eyll 1998, Bursa syf.58-63 BECERIR, B. 2000. Poliester Mikrolif Materyallerin Boyanmasnda Yntem Belirlenmesi Eilimlerinin ncelenmesi. Doktora Tez, Fen Bilimleri Enstits, syf.42 BECERIR, B. 2002. Baz Renk Terimleri ve Aklamalar.Tekstil Teknoloji Dergisi, Bursa syf.92 BURKINSHAW, S.M. 1994 Chemical Properties of Synhetic Fibre Dyeing. University of Leeds, syf.29 CHEN, P.B.ve ARK. Determination of Colour Sensitivity of Dye Mixtures for Disperse Dyes. JSDC Vol.115 December 1999 syf.379 CUNNIGHAM, A. D. 1996. Identifying Critical Machinery and Dye Parameters for Succesful Rapid Dyeing of Poliester. Textile Chemist and Colourists, Vol. 28(2). syf.25 ETTERS, J. N. 1994. Sorption of Disperse Dye by PES Fibers: Boundary Layer Transitional Kinetics. Textile Research Journal, 64(7). syf.407 HOCKENBERGER, A. 2004. Tekstil Fizii. ALFA Yaynevi, BURSA syf.43,74 JOHNSON, A. 1989. The Theory of Coloration of Textiles. Society of Dyers and Colourists. syf.387 JOSEPH L. M. 1966. Introductry Textile Science. Holt, Rinehart and Winston, Inc, London syf.148 MC GREGOR, R. ve ETTERS, J.N. 1979.Transitional Kinetics In Disperse Dyeing. Textile Chemist and Colorists, syf.202

EKLER EK-1.RENK HASSASYETNN NCELEND BOYAMA DENEYLER SONULARININ GRAFKSEL GSTERM

55 50 45 40
L*

130 C 60' (1/10) 130 C 54' (1/10) 130 C 60' (1/11) 130 C 54' (1/11)

35 30 25 20
0,5 2 4 0,5 2 4 0,5 2 4 FORON BLUE RD-E FORON BLUE RD-S FORON BLUE SWF

BOYA KONSANTRASYONU (%)

ekil.1 130C Boyama Deneylerinde Boyama Zamannn ve Flottenin Deimesiyle Elde Edilen L* Grafii

50 45 40 C* 35 30 25
0,5 2 4 0,5 2 4 0,5 2 4 FORON BLUE RD-E FORON BLUE RD-S FORON BLUE SW-F

130C 60' (1/10) 130C 54' (1/10) 130C 60' (1/11) 130C 54' (1/11)

BOYA KONSANTRASYONU (%)

ekil.2 130C Boyama Deneylerinde Boyama Zamannn ve Flottenin Deimesiyle Elde Edilen C* Grafii

18 16 14 12 130 C 60' (1\10) 130 C 54' (1\10) 130 C 60' (1\11) 130 C 54' (1\11)

K/S

10 8 6 4 2
0,5 2 4 0,5 2 4 0,5 2 4 FORON BLUE RD-E FORON BLUE RD-S FORON BLUE SW-F

BOYA KONSANTRASYONU (%)

ekil.3 130C Boyama Deneylerinde Boyama Zamannn ve Flottenin Deimesiyle Elde Edilen K/S Grafii

60 55 50 45 L* 40 35 30 25 20
0,5 2 4 0,5 2 4 0,5 2 4 FORON BLUE RD-E FORON BLUE RD-S FORON BLUE SWF

130C 117C 130C 117C

60' 60' 60' 60'

(1/10) (1/10) (1/11) (1/11)

BOYA KONSANTRASYONU (%)

ekil.4 60 Dakika Boyama Deneylerinde Boyama Scaklnn ve Flottenin Deimesiyle Elde Edilen L* Grafii

50 45 40 C* 35 30 25
0,5 2 4 0,5 2 4 0,5 2 4 FORON BLUE RD-E FORON BLUE RD-S FORON BLUE SW-F

130C 60' (1/10) 117C 60' (1/10) 130C 60' (1/11) 117C 60' (1/11)

BOYA KONSANTRASYONU (%)

ekil.5 60 Dakika Boyama Deneylerinde Boyama Scaklnn ve Flottenin Deimesiyle Elde Edilen C* Grafii

18 16 14 12 130 C 60' (1\10) 117 C 60' (1\10) 130 C 60' (1\11) 117 C 60' (1\11)

K/S

10 8 6 4 2
0,5 2 4 0,5 2 4 0,5 2 4 FORON BLUE RD-E FORON BLUE RD-S FORON BLUE SW-F

BOYA KONSANTRASYONU (%)

ekil.6 60 Dakika Boyama Deneylerinde Boyama Scaklnn ve Flottenin Deimesiyle Elde Edilen K/S Grafii

60 55 50 45 L* 40 35 30 25 20
0,5 2 4 0,5 2 4 0,5 2 4 FORON BLUE RD-E FORON BLUE RD-S FORON BLUE SW-F

130C 60' (1/10) 117C 54' (1/10) 130C 60' (1/11) 117C 54' (1/11)

BOYA KONSANTRASYONU (%)

ekil.7 Boyama Deneylerinde Boyama Zamannn, Boyama Sresinin ve Flottenin Deimesiyle Elde Edilen L* Grafii

50 45 40
C*

130 C 60' (1/10) 117 C 54' (1/10) 130 C 60' (1/11) 117 C 54' (1/11)

35 30 25
0,5 2 4 0,5 2 4 0,5 2 4 FORON BLUE RD-E FOON BLUE RD-S FORON BLUE SW-F

BOYA KONSANTRASYONU (%)

ekil.8 Boyama Deneylerinde Boyama Zamannn, Boyama Sresinin ve Flottenin Deimesiyle Elde Edilen C* Grafii

18 16 14 12 130 C 60' (1\10) 117 C 54' (1\10) 130 C 60' (1\11) 117 C 54' (1\11)

K/S

10 8 6 4 2
0,5 2 4 0,5 2 4 0,5 2 4 FORON BLUE RD-E FORON BLUE RD-S FORON BLUE SW-F

BOYA KONSANTRASYONU (%)

ekil.9 Boyama Deneylerinde Boyama Zamannn, Boyama Sresinin ve Flottenin Deimesiyle Elde Edilen K/S Grafii

EK-2.VARYANS ANALZ SONULARI (RENK HASSASYETNN LLD BOYAMA DENEYLER) 3 Faktrl Snrlamasz Varyans Analizi Modeli: ijkp = + Ai + Bj + Ck + ABij + ACik + BCjk + ABCijk + p(ijk) (df: serbestlik derecesi, SS: kareler toplam, MS: beklenen varyans, Fs: F istatistik, P: sonu) izelge 1. Dk Enerji Seviyeli Dispers Boyarmaddenin, %0.5 Konsantrasyonu ile Yaplan Boyama Deneylerinde Boyama Scakl, Boyama Zaman ve Flotte Orannn L* zerindeki Etkisinin lld Varyans Analizi Varyans Kayna df SS MS Fs P Flotte Zaman Scaklk Kesiim Flotte x Zaman Flotte x Scaklk Zaman x Scaklk Flotte x Zaman x Scaklk Aklanmam Varyans (Hata) Toplam 1 1 1 1 1 1 1 8 15 7.2092 1.6002 11.2560 7.5350 1.0506 3.6290 0.0025 0.0066 32.2868 7.2092 8738.4545 1.6002 1939.6666 11.2560 13643.6666 7.5350 1.0506 3.6290 0.0025 0.0083 9133.3636 1273.4848 4398.8181 0.0303 *** *** *** *** *** *** ns

izelge 2. Dk Enerji Seviyeli Dispers Boyarmaddenin, %0.5 Konsantrasyonu ile Yaplan Boyama Deneylerinde Boyama Scakl, Boyama Zaman ve Flotte Orannn C* zerindeki Etkisinin lld Varyans Analizi Varyans Kayna df SS MS Fs P Flotte Zaman Scaklk Kesiim Flotte x Zaman Flotte x Scaklk Zaman x Scaklk Flotte x Zaman x Scaklk Aklanmam Varyans (Hata) Toplam 1 1 1 1 1 1 1 8 15 4.9062 1.1990 10.4625 3.4782 0.5700 1.8906 0.0342 0.0858 22.6293 4.9062 1.1990 10.4625 3.4782 0.5700 1.8906 0.0342 0.0107 457.4568 111.7972 975.7785 324.3100 53.1491 176.2820 3.1911 *** *** *** *** *** *** ns

izelge 3. Dk Enerji Seviyeli Dispers Boyarmaddenin, %0.5 Konsantrasyonu ile Yaplan Boyama Deneylerinde Boyama Scakl, Boyama Zaman ve Flotte Orannn K/S zerindeki Etkisinin lld Varyans Analizi Varyans Kayna df SS MS Fs P Flotte Zaman Scaklk Kesiim Flotte x Zaman Flotte x Scaklk Zaman x Scaklk Flotte x Zaman x Scaklk Aklanmam Varyans (Hata) Toplam 1 1 1 1 1 1 1 8 15 1.5625 0.3025 2.4025 1.3225 0.2025 0.9025 0.0025 0.0076 6.7051 1.5625 0.3025 2.4025 1.3225 0.2025 0.9025 0.0025 0.0095 1644.7368 318.4210 2528.9473 1392.1052 213.1578 950 2.6316 *** *** *** *** *** *** ns

izelge 4. Dk Enerji Seviyeli Dispers Boyarmaddenin, %2 Konsantrasyonu ile Yaplan Boyama Deneylerinde Boyama Scakl, Boyama Zaman ve Flotte Orannn L* zerindeki Etkisinin lld Varyans Analizi Varyans Kayna df SS MS Fs P Flotte Zaman Scaklk Kesiim Flotte x Zaman Flotte x Scaklk Zaman x Scaklk Flotte x Zaman x Scaklk Aklanmam Varyans (Hata) Toplam 1 1 1 1 1 1 1 8 15 0.0552 1.1556 9.3942 0.1190 0.0132 0.1332 0.2550 0.0066 11.1321 0.0552 1.1556 9.3942 0.1190 0.0132 0.1332 0.2550 0.0083 66.9393 1400.7575 11386.9393 144.2727 16.0303 161.4848 309.1212 *** *** *** *** ** *** ***

izelge 5. Dk Enerji Seviyeli Dispers Boyarmaddenin, %2 Konsantrasyonu ile Yaplan Boyama Deneylerinde Boyama Scakl, Boyama Zaman ve Flotte Orannn C* zerindeki Etkisinin lld Varyans Analizi Varyans Kayna df SS MS Fs P Flotte Zaman Scaklk Kesiim Flotte x Zaman Flotte x Scaklk Zaman x Scaklk Flotte x Zaman x Scaklk Aklanmam Varyans (Hata) Toplam 1 1 1 1 1 1 1 8 15 0.0081 0.0081 0.4624 0.25 0.0961 0.0081 0.1296 0.0066 0.969 0.0081 0.0081 0.4624 0.25 0.0961 0.0081 0.1296 0.0083 9.8181 9.8181 560.4848 303.0303 116.4848 9.1818 157.0909 * * *** *** *** * ***

izelge 6. Dk Enerji Seviyeli Dispers Boyarmaddenin, %2 Konsantrasyonu ile Yaplan Boyama Deneylerinde Boyama Scakl, Boyama Zaman ve Flotte Orannn K/S zerindeki Etkisinin lld Varyans Analizi Varyans Kayna df SS MS Fs P Flotte Zaman Scaklk Kesiim Flotte x Zaman Flotte x Scaklk Zaman x Scaklk Flotte x Zaman x Scaklk Aklanmam Varyans (Hata) Toplam 1 1 1 1 1 1 1 8 15 0.0225 0.5625 1.3225 0.0225 0.0025 0.0025 0.0025 0.0066 1.9441 0.0225 0.5625 1.3225 0.0225 0.0025 0.0025 0.0025 0.0083 27.2727 681.8181 1603.0303 27.2727 3.0303 3.0303 3.0303 *** *** *** *** ns ns ns

izelge 7. Dk Enerji Seviyeli Dispers Boyarmaddenin, %4 Konsantrasyonu ile Yaplan Boyama Deneylerinde Boyama Scakl, Boyama Zaman ve Flotte Orannn L* zerindeki Etkisinin lld Varyans Analizi Varyans Kayna df SS MS Fs P Flotte Zaman Scaklk Kesiim Flotte x Zaman Flotte x Scaklk Zaman x Scaklk Flotte x Zaman x Scaklk Aklanmam Varyans (Hata) Toplam 1 1 1 1 1 1 1 8 15 0.1296 0.0081 11.0889 0.2809 0.2209 0.3364 0.8836 0.0082 12.9566 0.1296 0.0081 11.0889 0.2809 0.2209 0.3364 0.8836 0.0010 126.4390 0.0081 11.0889 0.2809 0.2209 0.3364 0.8836 *** * *** *** *** *** ***

izelge 8. Dk Enerji Seviyeli Dispers Boyarmaddenin, %4 Konsantrasyonu ile Yaplan Boyama Deneylerinde Boyama Scakl, Boyama Zaman ve Flotte Orannn C* zerindeki Etkisinin lld Varyans Analizi Varyans Kayna df SS MS Fs P Flotte Zaman Scaklk Kesiim Flotte x Zaman Flotte x Scaklk Zaman x Scaklk Flotte x Zaman x Scaklk Aklanmam Varyans (Hata) Toplam 1 1 1 1 1 1 1 8 15 0.7267 0.0010 90.9639 0.2328 0.2232 1.9252 1.4460 0.5681 96.0867 0.7267 0.0010 90.9639 0.2328 0.2232 1.9252 1.4460 0.0710 10.2351 0.0148 1281.0690 3.2787 3.1441 27.1125 20.3644 * ns *** ns ns *** **

izelge 9. Dk Enerji Seviyeli Dispers Boyarmaddenin, %4 Konsantrasyonu ile Yaplan Boyama Deneylerinde Boyama Scakl, Boyama Zaman ve Flotte Orannn K/S zerindeki Etkisinin lld Varyans Analizi Varyans Kayna df SS MS Fs P Flotte Zaman Scaklk Kesiim Flotte x Zaman Flotte x Scaklk Zaman x Scaklk Flotte x Zaman x Scaklk Aklanmam Varyans (Hata) Toplam 1 1 1 1 1 1 1 8 15 0.0625 0.0025 0.0225 0.0625 0.0625 0.2025 0.2025 0.0082 0.6257 0.0625 0.0025 0.0225 0.0625 0.0625 0.2025 0.2025 0.0010 60.9756 2.4390 21.9512 60.9756 60.9756 197.5609 197.5609 *** ns ** *** *** *** ***

izelge 10. Orta Enerji Seviyeli Dispers Boyarmaddenin, %0.5 Konsantrasyonu ile Yaplan Boyama Deneylerinde Boyama Scakl, Boyama Zaman ve Flotte Orannn L* zerindeki Etkisinin lld Varyans Analizi Varyans Kayna df SS MS Fs P Flotte Zaman Scaklk Kesiim Flotte x Zaman Flotte x Scaklk Zaman x Scaklk Flotte x Zaman x Scaklk Aklanmam Varyans (Hata) Toplam 1 1 1 1 1 1 1 8 15 0.0156 3.1152 17.2640 1.5500 0.0870 1.6512 0.0012 0.0066 23.6910 0.0156 18.9393 3.1152 3776.0303 17.2640 20926.0909 1.5500 0.0870 1.6512 0.0012 0.0083 1878.8181 105.4848 2001.4848 1.4848 ** *** *** *** *** *** ns

izelge 11. Orta Enerji Seviyeli Dispers Boyarmaddenin, %0.5 Konsantrasyonu ile Yaplan Boyama Deneylerinde Boyama Scakl, Boyama Zaman ve Flotte Orannn C* zerindeki Etkisinin lld Varyans Analizi Varyans Kayna df SS MS Fs P Flotte Zaman Scaklk Kesiim Flotte x Zaman Flotte x Scaklk Zaman x Scaklk Flotte x Zaman x Scaklk Aklanmam Varyans (Hata) Toplam 1 1 1 1 1 1 1 8 15 0.0156 0.0992 4.9062 0.1722 0.0506 0.555 0.0003 0.0386 5.8375 0.0156 0.0992 4.9062 0.1722 0.0506 0.555 0.0003 0.0048 3.2383 20.5647 1016.8341 35.6943 10.4922 115.0310 0.0052 ns ** *** *** * *** ns

izelge 12. Orta Enerji Seviyeli Dispers Boyarmaddenin, %0.5 Konsantrasyonu ile Yaplan Boyama Deneylerinde Boyama Scakl, Boyama Zaman ve Flotte Orannn K/S zerindeki Etkisinin lld Varyans Analizi Varyans Kayna df SS MS Fs P Flotte Zaman Scaklk Kesiim Flotte x Zaman Flotte x Scaklk Zaman x Scaklk Flotte x Zaman x Scaklk Aklanmam Varyans (Hata) Toplam 1 1 1 1 1 1 1 8 15 0.0225 0.2025 1.5625 0.0225 0.0025 0.2025 0.0225 0.0066 2.0441 0.0225 0.2025 1.5625 0.0225 0.0025 0.2025 0.0225 0.0083 27.2727 245.4545 1893.9393 27.2727 3.0303 245.4545 27.2727 *** *** *** *** ns *** ***

izelge 13. Orta Enerji Seviyeli Dispers Boyarmaddenin, %2 Konsantrasyonu ile Yaplan Boyama Deneylerinde Boyama Scakl, Boyama Zaman ve Flotte Orannn L* zerindeki Etkisinin lld Varyans Analizi Varyans Kayna df SS MS Fs P Flotte Zaman Scaklk Kesiim Flotte x Zaman Flotte x Scaklk Zaman x Scaklk Flotte x Zaman x Scaklk Aklanmam Varyans (Hata) Toplam 1 1 1 1 1 1 1 8 15 0.0784 3.6864 59.29 0.0625 1.2321 1.0201 0.3364 0.0066 65.7125 0.0784 3.6864 59.29 0.0625 1.2321 1.0201 0.3364 0.0083 95.0303 4468.3636 71866.6666 75.7575 1493.4545 1236.4848 407.7575 *** *** *** *** *** *** ***

izelge 14. Orta Enerji Seviyeli Dispers Boyarmaddenin, %2 Konsantrasyonu ile Yaplan Boyama Deneylerinde Boyama Scakl, Boyama Zaman ve Flotte Orannn C* zerindeki Etkisinin lld Varyans Analizi Varyans Kayna df SS MS Fs P Flotte Zaman Scaklk Kesiim Flotte x Zaman Flotte x Scaklk Zaman x Scaklk Flotte x Zaman x Scaklk Aklanmam Varyans (Hata) Toplam 1 1 1 1 1 1 1 8 15 0.0770 0.2626 0.0826 0.02975 0.0022 1.1718 0.0138 0.0098 1.6497 0.0770 0.2626 0.0826 0.02975 0.0022 1.1718 0.0138 0.0012 62.5431 213.3248 67.1319 24.1675 1.8324 951.7208 11.2131 *** *** *** ** ns *** *

izelge 15. Orta Enerji Seviyeli Dispers Boyarmaddenin, %2 Konsantrasyonu ile Yaplan Boyama Deneylerinde Boyama Scakl, Boyama Zaman ve Flotte Orannn K/S zerindeki Etkisinin lld Varyans Analizi Varyans Kayna df SS MS Fs P Flotte Zaman Scaklk Kesiim Flotte x Zaman Flotte x Scaklk Zaman x Scaklk Flotte x Zaman x Scaklk Aklanmam Varyans (Hata) Toplam 1 1 1 1 1 1 1 8 15 0.0105 2.5680 25.9845 0.0915 0.3630 1.2155 0.0410 0.0064 30.2804 0.0105 13.0310 2.5680 3185.1240 25.9845 32228.8449 0.0915 0.3630 1.2155 0.0410 0.0086 113.4961 450.2403 1507.6046 50.8604 ** *** *** *** *** *** ***

izelge 16. Orta Enerji Seviyeli Dispers Boyarmaddenin, %4 Konsantrasyonu ile Yaplan Boyama Deneylerinde Boyama Scakl, Boyama Zaman ve Flotte Orannn L* zerindeki Etkisinin lld Varyans Analizi Varyans Kayna df SS MS Fs P Flotte Zaman Scaklk Kesiim Flotte x Zaman Flotte x Scaklk Zaman x Scaklk Flotte x Zaman x Scaklk Aklanmam Varyans (Hata) Toplam 1 1 1 1 1 1 1 8 15 11.8680 0.1122 58.9056 0.0006 9.5172 0.8556 0.1056 0.0088 81.3737 11.8680 10789.1136 102.0227 0.1122 58.9056 53550.5681 0.0006 9.5172 0.8556 0.1056 0.0011 0.5681 8652.0227 777.8409 96.0227 *** *** *** ns *** *** ***

izelge 17. Orta Enerji Seviyeli Dispers Boyarmaddenin, %4 Konsantrasyonu ile Yaplan Boyama Deneylerinde Boyama Scakl, Boyama Zaman ve Flotte Orannn C* zerindeki Etkisinin lld Varyans Analizi Varyans Kayna df SS MS Fs P Flotte Zaman Scaklk Kesiim Flotte x Zaman Flotte x Scaklk Zaman x Scaklk Flotte x Zaman x Scaklk Aklanmam Varyans (Hata) Toplam 1 1 1 1 1 1 1 8 15 0.4290 1.2882 44.6892 0.2970 0.0042 2.6732 0.2970 0.0088 49.6867 0.4290 390.0227 1.2882 1171.1136 44.6892 40626.5681 0.2970 0.0042 2.6732 0.2970 0.0011 270.0227 3.8409 2430.2045 270.0227 *** *** *** *** ns *** ***

izelge 18. Orta Enerji Seviyeli Dispers Boyarmaddenin, %4 Konsantrasyonu ile Yaplan Boyama Deneylerinde Boyama Scakl, Boyama Zaman ve Flotte Orannn K/S zerindeki Etkisinin lld Varyans Analizi Varyans Kayna df SS MS Fs P Flotte Zaman Scaklk Kesiim Flotte x Zaman Flotte x Scaklk Zaman x Scaklk Flotte x Zaman x Scaklk Aklanmam Varyans (Hata) Toplam 1 1 1 1 1 1 1 8 15 4 0.01 7.29 0.01 2.89 0.36 -0.0004 0.0088 14.5688 4 0.01 7.29 0.01 2.89 0.36 -0.0004 0.0011 3636.3636 9.0909 6627.2727 9.0909 2627.2727 327.2727 -0.0004 *** * *** * *** *** ns

izelge 19. Yksek Enerji Seviyeli Dispers Boyarmaddenin, %0.5 Konsantrasyonu ile Yaplan Boyama Deneylerinde Boyama Scakl, Boyama Zaman ve Flotte Orannn L* zerindeki Etkisinin lld Varyans Analizi Varyans Kayna df SS MS Fs P Flotte Zaman Scaklk Kesiim Flotte x Zaman Flotte x Scaklk Zaman x Scaklk Flotte x Zaman x Scaklk Aklanmam Varyans (Hata) Toplam 1 1 1 1 1 1 1 8 15 0.0529 0.1936 3.3856 2.4649 4.2849 1.7956 0.0169 0.0066 12.201 0.0529 0.1936 3.3856 2.4649 4.2849 1.7956 0.0169 0.0008 64.1212 234.6666 4103.7575 2987.7575 5193.8181 2176.4848 20.4848 *** *** *** *** *** *** **

izelge 20. Yksek Enerji Seviyeli Dispers Boyarmaddenin, %0.5 Konsantrasyonu ile Yaplan Boyama Deneylerinde Boyama Scakl, Boyama Zaman ve Flotte Orannn C* zerindeki Etkisinin lld Varyans Analizi Varyans Kayna df SS MS Fs P Flotte Zaman Scaklk Kesiim Flotte x Zaman Flotte x Scaklk Zaman x Scaklk Flotte x Zaman x Scaklk Aklanmam Varyans (Hata) Toplam 1 1 1 1 1 1 1 8 15 0.0056 0.3906 0.5402 0.6006 1.6770 0.2862 0.1190 0.0066 3.6259 0.0056 0.3906 0.5402 0.6006 1.6770 0.2862 0.1190 0.0008 6.8181 473.4848 654.8181 728.0303 2032.7575 346.9393 144.2727 * *** *** *** *** *** ***

izelge 21. Yksek Enerji Seviyeli Dispers Boyarmaddenin, %0.5 Konsantrasyonu ile Yaplan Boyama Deneylerinde Boyama Scakl, Boyama Zaman ve Flotte Orannn K/S zerindeki Etkisinin lld Varyans Analizi Varyans Kayna df SS MS Fs P Flotte Zaman Scaklk Kesiim Flotte x Zaman Flotte x Scaklk Zaman x Scaklk Flotte x Zaman x Scaklk Aklanmam Varyans (Hata) Toplam 1 1 1 1 1 1 1 8 15 0 0.09 0.81 0.49 1.21 0.36 0.04 0.0066 3.0066 0 0.09 0.81 0.49 1.21 0.36 0.04 0 109.0909 981.8181 593.9393 1466.6666 436.3636 48.4848 ns *** *** *** *** *** ***

izelge 22. Yksek Enerji Seviyeli Dispers Boyarmaddenin, %2 Konsantrasyonu ile Yaplan Boyama Deneylerinde Boyama Scakl, Boyama Zaman ve Flotte Orannn L* zerindeki Etkisinin lld Varyans Analizi Varyans Kayna df SS MS Fs P Flotte Zaman Scaklk Kesiim Flotte x Zaman Flotte x Scaklk Zaman x Scaklk Flotte x Zaman x Scaklk Aklanmam Varyans (Hata) Toplam 1 1 1 1 1 1 1 8 15 7.8120 16.1202 450.9252 12.3552 6.3756 9.7656 19.9362 0.0076 523.2977 8223.1842 7.8120 16.1202 16968.6579 450.9252 474658.1319 12.3552 13005.50001 6711.1842 6.3756 9.7656 10279.6052 19.9362 20985.50001 0.0009 *** *** *** *** *** *** ***

izelge 23. Yksek Enerji Seviyeli Dispers Boyarmaddenin, %2 Konsantrasyonu ile Yaplan Boyama Deneylerinde Boyama Scakl, Boyama Zaman ve Flotte Orannn C* zerindeki Etkisinin lld Varyans Analizi Varyans Kayna df SS MS Fs P Flotte Zaman Scaklk Kesiim Flotte x Zaman Flotte x Scaklk Zaman x Scaklk Flotte x Zaman x Scaklk Aklanmam Varyans (Hata) Toplam 1 1 1 1 1 1 1 8 15 0.02640 0.5967 3.4132 2.1830 0.2889 2.7142 1.0868 0.0083 10.3176 0.02640 0.5967 3.4132 2.1830 0.2889 2.7142 1.0868 0.0010 25.6060 578.6727 3309.8242 2116.8545 280.1515 2632.0060 1053.8727 *** *** *** *** *** *** ***

izelge 24. Yksek Enerji Seviyeli Dispers Boyarmaddenin, %2 Konsantrasyonu ile Yaplan Boyama Deneylerinde Boyama Scakl, Boyama Zaman ve Flotte Orannn K/S zerindeki Etkisinin lld Varyans Analizi Varyans Kayna df SS MS Fs P Flotte Zaman Scaklk Kesiim Flotte x Zaman Flotte x Scaklk Zaman x Scaklk Flotte x Zaman x Scaklk Aklanmam Varyans (Hata) Toplam 1 1 1 1 1 1 1 8 15 2.25 4.41 123.21 3.24 1.96 4 8.41 0.0076 147.4876 2.25 4.41 123.21 3.24 1.96 4 8.41 0.0009 2368.4210 4642.1052 129694.7368 3410.5263 2063.1578 4210.5263 8852.6315 *** *** *** *** *** *** ***

izelge 25. Yksek Enerji Seviyeli Dispers Boyarmaddenin, %4 Konsantrasyonu ile Yaplan Boyama Deneylerinde Boyama Scakl, Boyama Zaman ve Flotte Orannn L* zerindeki Etkisinin lld Varyans Analizi Varyans Kayna df SS MS Fs P Flotte Zaman Scaklk Kesiim Flotte x Zaman Flotte x Scaklk Zaman x Scaklk Flotte x Zaman x Scaklk Aklanmam Varyans (Hata) Toplam 1 1 1 1 1 1 1 8 15 18.2115 22.3020 525.4410 22.4913 0.5513 1.8157 54.8710 0.0058 645.6898 18.2115 24904.6923 22.3020 30498.4700 525.4410 718551.8037 22.4913 0.5513 1.8157 54.8710 0.0007 30757.3419 753.9230 2483.0854 75037.3419 *** *** *** *** *** *** ***

izelge 26. Yksek Enerji Seviyeli Dispers Boyarmaddenin, %4 Konsantrasyonu ile Yaplan Boyama Deneylerinde Boyama Scakl, Boyama Zaman ve Flotte Orannn C* zerindeki Etkisinin lld Varyans Analizi Varyans Kayna df SS MS Fs P Flotte Zaman Scaklk Kesiim Flotte x Zaman Flotte x Scaklk Zaman x Scaklk Flotte x Zaman x Scaklk Aklanmam Varyans (Hata) Toplam 1 1 1 1 1 1 1 8 15 0.0005 9.7531 0.4583 7.1663 20.2770 0.6674 2.3808 0.0064 40.7101 0.0005 9.7531 0.4583 0.6538 12055.7836 566.5377 ns *** *** *** *** *** ***

7.1663 8858.2558 20.2770 25064.2880 0.6675 0.6674 2.3808 2.3808

izelge 27. Yksek Enerji Seviyeli Dispers Boyarmaddenin, %4 Konsantrasyonu ile Yaplan Boyama Deneylerinde Boyama Scakl, Boyama Zaman ve Flotte Orannn K/S zerindeki Etkisinin lld Varyans Analizi Varyans Kayna df SS MS Fs P Flotte Zaman Scaklk Kesiim Flotte x Zaman Flotte x Scaklk Zaman x Scaklk Flotte x Zaman x Scaklk Aklanmam Varyans (Hata) Toplam 1 1 1 1 1 1 1 8 15 21.6225 1.1025 167.7025 0.4225 14.8225 1.5625 0.7225 0.0066 207.9641 21.6225 26209.0909 1.1025 1336.3636 167.7025 203275.7575 0.4225 14.8225 1.5625 0.7225 0.0008 512.1212 17966.6666 1893.9393 875.7575 *** *** *** *** *** *** ***

EK-3.YIKAMA HASLIKLARININ NCELEND DENEYLERN SONULARININ GRAFKSEL GSTERM

1:10 FLOTTE
5 4 HASLIK DEER 3 2 1 0 0,10% 0,50% 1% 2% 3% 4% 5% %6 BOYA KONSANTRASYONU
130 C/60' 117 C/60' 104 C/60' 91 C/60'

ekil 10. 60 Dakika Sabit Boyama Sresinde, Boyama Scaklnn Deiimi ile Yaplm Deneylerin Ykama Hasl Sonular

1:10 FLOTTE
5 4 HASLIK DEER 3 2 1 0 0,1% 0,5% 1,0% 2,0% 3,0% 4,0% 5,0% 6,0% BOYA KONSANTRASYONU 130 C/54' 117 C/54' 104 C/54' 91 C/54'

ekil 11. 54 Dakika Sabit Boyama Sresinde, Boyama Scaklnn Deiimi ile Yaplm Deneylerin Ykama Hasl Sonular

1:10 FLOTTE
6 5 HASLIK DEER 4 3 2 1 0 0,1% 0,5% 1,0% 2,0% 3,0% 4,0% 5,0% 6,0% BOYA KONSANTRASYONU 130 C/48' 117 C/48' 104 C/48' 91 C/48'

ekil 12. 48 Dakika Sabit Boyama Sresinde, Boyama Scaklnn Deiimi ile Yaplm Deneylerin Ykama Hasl Sonular

1:10 FLOTTE
5 4
HASLIK DEER

3 2 1 0 0,1% 0,5% 1,0% 2,0% 3,0% 4,0% 5,0% 6,0%

BOYA KONSANTRASYONU

130 C/42' 117 C/42' 104 C/42' 91 C/42'

ekil 13. 42 Dakika Sabit Boyama Sresinde, Boyama Scaklnn Deiimi ile Yaplm Deneylerin Ykama Hasl Sonular

1:10 FLOTTE
5 HASLIK DEER 4 3 2 1 0 0,1% 0,5% 1% 2% 3% 4% 5% %6 BOYA KONSANTRASYONU 130C/60' 130C/54' 130C/48' 130C/42'

ekil 14. 130C Sabit Boyama Scaklnda, Boyama Sresinin Deiimi ile Yaplm Deneylerin Ykama Hasl Sonular

1:10 FLOTTE
6 HASLIK DEER 5 4 3 2 1 0 0,10% 0,50% 1% 2% 3% 4% 5% %6 BOYA KONSANTRASYONU 117 C/60' 117 C/54' 117 C/48' 117 C/42'

ekil 15. 104C Sabit Boyama Scaklnda, Boyama Sresinin Deiimi ile Yaplm Deneylerin Ykama Hasl Sonular

1:10 FLOTTE
5 4
HASLIK DEER

3 2 1 0
0,10% 0,50% 1% 2% 3% 4% 5% %6

91 C/60' 91 C/54' 91 C/48' 91 C/42'

BOYA KONSANTRASYONU

ekil 16. 91C Sabit Boyama Scaklnda, Boyama Sresinin Deiimi ile Yaplm Deneylerin Ykama Hasl Sonular

T.C. ULUDA NVERSTES FEN BLMLER ENSTTS

DSPERS BOYAMA REETELERNN LEM KOULLARINA OLAN RENK HASSASYETLERNN ARATIRILMASI

Mahmut Ersin PAYDAK

YKSEK LSANS TEZ TEKSTL MHENDSL ANABLM DALI

BURSA 2006 T.C.

ULUDA NVERSTES FEN BLMLER ENSTTS

DSPERS BOYAMA REETELERNN LEM KOULLARINA OLAN RENK HASSASYETLERNN ARATIRILMASI

Mahmut Ersin PAYDAK

YKSEK LSANS TEZ TEKSTL MHENDSL ANABLM DALI

BURSA 2006

T.C. ULUDA NVERSTES FEN BLMLER ENSTTS

DSPERS BOYARMADDE REETELERNN LEM KOULLARINA OLAN RENK HASSASYETLERNN ARATIRILMASI

Mahmut Ersin PAYDAK

YKSEK LSANS TEZ TEKSTL TEKNOLOJS ANABLM DALI

Bu Tez ................... Tarihinde aadaki jri tarafndan oybirlii/oy okluu ile kabul edilmitir. Do.Dr.Behet BECERR (Danman) .................... ....................

ZET Bu almada, poliester kumalarn dispers boyarmaddeler ile boyanmasnda deien ilem koullarnn renk hassasiyeti ve ykama haslklar zerine etkileri aratrlmtr. Deneysel alma iki ksmdan meydana gelmitir. lk almada deiik enerji seviyesindeki dispers boyalar ile boyama deneyleri yaplmtr. Bu deneylerde poliester boyama parametrelerinden boyama scakl, boyama sresi ve flotte orannda deiiklikler yaplarak, farkl konsantrasyonda renk farkllklar llmtr. Bu lmler yaplrken boya reticisi firma tarafndan tavsiye edilen proses ile yaplm boyamalar standart olarak kabul edilmitir. Elde edilen sonular matematiksel bir formlasyon ile renk hassasiyetine dntrlm, bu sonular tablolar ve grafikler eklinde gsterilmitir. kinci almada ise piyasada ok sk kullanlan siyah dispers bir boya ile deneysel alma yaplm ve bu kumalarn ykama haslklar incelenmitir. Bu deneylerde poliester boyama parametrelerinden, boyama scakl, boyama sresi ve boya konsantrasyonu deitirilerek boyama deneyleri yaplmtr. Boyama ilemi sonunda kumalarn ykama haslklar llm, sonular tablolar ve grafikler halinde gsterilmitir. Elde edilen sonularla, poliesterin optimum boyama artlarndan bir veya daha fazlasnn deimesiyle, renk hassasiyetinin, ne ekilde etkilendii incelenmitir.

Anahtar Kelimeler: Poliester boyama, poliester boyama parametreleri, dispers boya, renk hassasiyeti, poliester renk hassasiyeti, ykama hasl, poliester ykama hasl.

ABSTRACT The investigation of color sensitivity of disperse dyestuff recipes to the process conditions. In this study, the effects of changing process conditions to the color sensitivity and to wash fastness properties of the polyester fabrics were investigated by using different disperse dyes. The experimental study was carried out in two parts. In the first part, dyeing experiments were carried out by using three different energy level disperse dyes. In this part, dyeing temperature, dying time and liquor ratio were changed. The color values were measured. The dyeing process recommended by the dyestuff manufacturer was used as the starting point while calculating the color differences. The results were transformed to color sensitivity using mathematical formulation. The results were shown in tables and graphics. In the second part, dyeing experiments were carried out by using a black disperse dyestuff and the washing fastness of the dyed fabrics were investigated. The dyeing experiments were made by changing the parameters like temperature, time and concentration. After dyeing the washing fastness of the fabrics were measured and the results were given as tables and graphics. Color sensitivity has been investigated by changing the dyeing parameters of disperse dyeing of polyester fabrics.

Key Words: Polyester dyeing, polyester dyeing parameters, disperse dye, color sensitivity, polyester color sensitivity, washing fastness, polyester washing fastness.

NDEKLER

SAYFA NO

ZET ABSTRACT NDEKLER SMGELER DZN EKLLER DZN ZELGELER DZN 1.GR 2.KAYNAK ARATIRMASI 2.1. Poliester Lifleri 2.1.1. Poliesterin Tanm 2.1.2. Poliesterin Ksa Tarihesi ve Geliimi 2.1.3. Poliesterin Genel Lif zellileri 2.1.4. Poliester Lifinde Grlen Balar 2.1.5. Poliester Lifinin nce Yaps 2.2. Dispers Boyarmaddeler 2.2.1. Dispers Boyalarn Kimyasal Yaps 2.2.1.1. Azo Dispers Boyalar 2.2.1.2. Antrakinon Gruplu Dispers Boyalar 2.2.1.3. Nitrodifenilamin Gruplu Dispers Boyalar 2.2.1.4. Dier Kimyasal Gruplar 2.3. Poliester Liflerinin Boyanmas 2.3.1. Boyama Scakl 2.3.2. Adsorpsiyon 2.3.3. Dispers Boyalarn Poliester Liflerine Sorpsiyonu ve Difzyonu 2.3.3.1. Boya Sorpsiyonu 2.3.3.2. Dispers Boyalarn Difzyonu

i ii iii vi vii viii 1 2 3 3 3 3 5 6 7 13 13 15 16 16 16 17 18 20 20 21

2.4. Reflektans Spektrofotometreleri 2.4.1. Reflektans Spektrofotometrelerini Oluturan Balca Paralar 2.4.1.1. Ik Kaynaklar 2.4.1.2. Monokromatrler 2.4.1.3. Kstl spektrofotometreler 2.4.1.4. Dedektrler 2.5. Baz Renk Terimleri ve Aklamalar 3.MATERYAL ve YNTEM 3.1. Materyal 3.1.1. almada Kullanlan Poliester Kuma 3.1.2. almada Kullanlan Dispers Boyarmaddeler 3.1.3. almada Kullanlan Kimyasal Maddeler 3.1.4. almada Kullanlan Aletler ve Cihazlar 3.1.4.1. Gaston County Futura Tipi Numune Boyama Makinesi 3.1.4.2. Monforts Montex 5000 Ramz Makinas 3.1.4.3. Datacolor Ahiba Spectradye Numune Boyama Makinesi 3.1.4.4. Datacolor Spektraflash 600 Reflektans Spektrofotometresi 3.1.4.5. Mettler Toledo Hassas Terazi 3.1.4.6. Mettler Toledo Elektronik Pipet 3.1.4.7. Mettler Toledo Dijital pH-Metre 3.1.4.8. James H. Heal & Co. Ltd.Gyrowash Ykama Hasl Test Cihaz 3.2. Yntem 3.2.1. Kuman n Terbiyesi 3.2.1.1. Hal Skme ve n Ykama 3.2.1.2. Kurutma ve Isl Fiksaj 3.2.2. Boyama Deneyleri 3.2.2.1. Deitirilen Parametrelere Bal Olarak

24 25 25 29 29 30 30

40 40 40 41 41 41 42 42 42 42 42 43 43 43 43 43 44 44

Numunelerin Renk Deiiminin ncelendii Boyama Deneyleri 3.2.2.2. Deitirilen Parametrelere Bal Olarak Numunelerin Ykama Haslklarnn ncelendii Boyama Deneyleri 3.2.3. Boyanan Kumalarn Redktif Ykama lemi 3.2.4. Ykama Hasl Testleri 3.2.5. Kumalarn Renk lmlerinin Yaplmas 3.2.6. Boyamalarn Deitirilen Parametrelere Bal Olarak Renk Hassasiyetlerinin Hesaplanmas 3.2.7. Deneysel almann statistiksel almasnn Yaplmas 4.SONULAR 4.1. Renk Hassasiyetinin ncelendii Boyama Deneyleri Renk Fark Sonular 4.1.1. Renk Hassasiyeti Sonular 4.1.2. Renk Hassasiyeti ile lgili Deneylerin Varyans Analizi Sonular 4.2. Ykama Haslklarndaki Deiimin ncelendii Boyama Deneyleri Sonular 5.TARTIMA KAYNAKLAR EKLER EK-1.Renk Hassasiyetinin ncelendii Boyama Deneyleri Sonularnn Grafiksel Gsterimi EK-2.Varyans Analizi Sonular EK-3. Ykama Haslklarnn ncelendii Deneylerin Sonularnn Grafiksel Gsterimi TEEKKR ZGEM

45

46 48 48 49 49 49

50 54 58 63 65 69 70 70 75 89 93 94

SMGELER DZN Q K Cf Cb E R DS C Lifteki Snr Oran Paylam Katsays Boyarmaddenin Lifteki Doygunluk znrl [mmol/g] Boyarmaddenin Boyama zeltisi erisindeki Doygunluk znrl [mmol/L] Denge Durumunda Boyarmadde Tketimi Boyarmaddenin Standart Afinitesi Gaz Sabiti [J/Kmol] Tabaka indeki Difzyon Katsays [m2/s] Boyama Konsantrasyonu [mol/L] Difzyonel Snr Tabakas Kalnl Birim Kesit Alannda Transfer Hz Materyaldeki Difzyon Katsays [m2/s] Konsantrasyon Gradyenti Planck Sabiti (J.s) Lif Yzeyindeki Boya Konsantrasyonu [mmol/g] zelti indeki Boya Konsantrasyonu [mmol/L] Paylam Katsays Belirli Bir Scaklkta Gzlenen Difzyon Katsays [m2/s] Sabit Aktivasyon Enerjisi Uluslararas Aydnlatma Komisyonu Ultraviole Infrared Spektral Enerji Dalm Deitirilen Parametreye Bal Olarak Hesaplanan Renk Hassasiyeti Spektrofotometreden Hesaplanan Renk Fark Deeri Orijinal Parametreye Gre Deitirilen Parametrenin Yzde Oran

D
F Df C/X h [C]f [C]S K DT D0 E CIE UV IR SED Si DE Di

EKLLER DZN ekil 2.1. Poliester Lifinin Kimyasal Forml ekil 2.2. Poliester Lifindeki Balar ekil 2.3. Poliester Liflerinin Mikroskobik Grnmleri ekil 2.4. Dispers Azo Boyalarnn Genel Yaps ekil 2.5. Antrakinon Dispers Boyalarn Temel Yaps ekil 2.6. Farkl Temperatrde Poliester Lifinde Dispers Red 11'in Denge Adsorpsiyon zotermleri ekil 2.7. Konsantrasyonun Adsorbsiyona Etkisi ekil 2.8. Nernst zotermi

SAYFA NO 5 5 7 14 15 18 19 21

ekil 2.9. Yksek Basnl Ksenon Ark Lambasnn Filtrelendikten Sonraki Spektral Enerji Dalmnn (SED) D65 Aydnlatcs ile Karlatrlmas ekil 2.10. CIE Standart Aydnlatclarnn Spektral Enerji Dalmlar ekil 2.11. Giriim Filtresi (a) Yap (b) Tipik Transmisyon Erisi ekil 3.1. Standart Boyama Metodu

27 28 30 45

ZELGELER DZN izelge 2.1. Poliester Boyamann Mekanizmas izelge 3.1. almada Kullanlan Boyarmaddelerin zellikleri izelge 3.2. Renk Deiimi ncelenirken Standart Olarak Kabul Edilen Birinci Boyama Deneyleri izelge 3.3. Renk Deiimi ncelenirken Yaplan Deneylerdeki Proses Parametrelerinin Deiimi

SAYFA NO 17 40 45 46 47 47 50 50 51 51 52 52 53 53 54 54 55

izelge 3.4. Ykama Haslklar ncelenirken Standart Olarak Kabul Edilen Birinci Boyama Deneyleri izelge 3.5. Ykama Hasl ncelenirken Yaplan Deneylerdeki Proses Parametrelerinin Deiimi izelge 4.1. Standart (Birinci) Boyama Deneyleri Renk Sonular izelge 4.2. kinci Boyama Deneyleri Renk Fark Sonular izelge 4.3. nc Boyama Deneyleri Renk Fark Sonular izelge 4.4. Drdnc Boyama Deneyleri Renk Fark Sonular izelge 4.5. Beinci Boyama Deneyleri Renk Fark Sonular izelge 4.6. Altnc Boyama Deneyleri Renk Fark Sonular izelge 4.7. Yedinci Boyama Deneyleri Renk Fark Sonular izelge 4.8. Sekizinci Boyama Deneyleri Renk Fark Sonular izelge 4.9. kinci Boyama Deneyleri Sonucunda Hesaplanan Renk Hassasiyetleri izelge 4.10. nc Boyama Deneyleri Sonucunda Hesaplanan Renk Hassasiyetleri izelge 4.11. Drdnc Boyama Deneyleri Sonucunda Hesaplanan Renk Hassasiyetleri izelge 4.12. Beinci Boyama Deneyleri Sonucunda Hesaplanan Renk Hassasiyetleri izelge 4.13. Altnc Boyama Deneyleri Sonucunda Hesaplanan Renk Hassasiyetleri

55 56

izelge 4.14. Yedinci Boyama Deneyleri Sonucunda Hesaplanan Renk Hassasiyetleri izelge 4.15. Sekizinci Boyama Deneyleri Sonucunda Hesaplanan Renk Hassasiyetleri izelge 4.16. Foron Blue RD-E Boyarmaddesinin %0.5lik Konsantrasyonu ile Yaplan Boyama Deneylerinin Varyans Analizi Sonular Tablosu izelge 4.17. Foron Blue RD-E Boyarmaddesinin %2lik Konsantrasyonu ile Yaplan Boyama Deneylerinin Varyans Analizi Sonular Tablosu izelge 4.18. Foron Blue RD-E Boyarmaddesinin %4lk Konsantrasyonu ile Yaplan Boyama Deneylerinin Varyans Analizi Sonular Tablosu izelge 4.19. Foron Blue RD-S Boyarmaddesinin %0.5lik Konsantrasyonu ile Yaplan Boyama Deneylerinin Varyans Analizi Sonular Tablosu izelge 4.20. Foron Blue RD-S Boyarmaddesinin %2lik Konsantrasyonu ile Yaplan Boyama Deneylerinin Varyans Analizi Sonular Tablosu izelge 4.21. Foron Blue RD-S Boyarmaddesinin %4lk Konsantrasyonu ile Yaplan Boyama Deneylerinin Varyans Analizi Sonular Tablosu izelge 4.22. Foron Blue SW-F Boyarmaddesinin %0.5lik Konsantrasyonu ile Yaplan Boyama Deneylerinin Varyans Analizi Sonular Tablosu izelge 4.23. Foron Blue SW-F Boyarmaddesinin %2lik Konsantrasyonu ile Yaplan Boyama Deneylerinin Varyans Analizi Sonular Tablosu izelge 4.24. Foron Blue SW-F Boyarmaddesinin %4lk Konsantrasyonu ile Yaplan Boyama Deneylerinin Varyans Analizi Sonular Tablosu izelge 4.25. Boyama Parametrelerinin Deitirildii Boyama Deneyleri Sonucundaki Ykama Hasl Deerleri izelge 4.26. Boyama Zamannn Deitirildii Birinci, kinci, nc ve Drdnc Boyama Deneyleri Sonucundaki Ykama Hasl Gri Skala Deerleri

56 57

58

58

59

59

60

60

61

61

62 63

63

1.GR Dnyann nde gelen sektrlerinden biri olan tekstil sektr, lkemizin de ksa zamanda en byk sektr halini almtr. Tekstil sektr lkemizdeki milyonlarca insann geim kayna olan ve ihracatmzn nemli bir ksmn oluturan lkemizin lokomotif sektr konumundadr. Dnya sanayisinin son yllarda iine girdii hzl deiim sreci, lkemizin en byk sanayi sektr olan tekstil sektrn de etkilemitir. zellikle uzak douda retilen kumalarn cazip fiyatlar, yerli reticinin yeni nlemler almasna neden olmutur. D lkeler ile rekabette, pazar payn drmemek iin alnan nlemlerin banda retim maliyetlerini drmek ve bunun yannda kaliteyi arttrmak gelmektedir. lkemizdeki hammadde, enerji ve iilik maliyetleri, rekabet ettiimiz lkelerden daha yksek olduu iin, her lke tarafndan retilebilen rnlerin lkemizdeki maliyetleri daha yksek olmakta, dolays ile tekstil piyasasnda alc bulma anslar da giderek azalmaktadr. Pazar paymz arttrmann tek yolu lkemizdeki aratrma-gelitirme almalarna nem vermek ve yksek kaliteli rnleri retebilmektir. Dnya sentetik lif retiminde en byk paya sahip olan poliester liflerinde de teknolojik gelimeler srekli devam etmekte ve poliesterden retilen mamllerin zellikleri gn getike artmaktadr. Poliester rnlerin gerek lif retimindeki teknolojik gelimeler, gerekse dokuma aamasndaki yenilikler, bu rnn n terbiye, boya ve bitim ilemlerinde de yenilie gerek duyulmasna neden olmutur. Renk kavram, zellikle lkemizin tekstil sektrnn en byk pazar payn oluturan Avrupa lkelerinde son yllarda nemini iyice arttrmtr. Modann nemli bir etken olduu tekstil pazarnda, bir tekstil rnnn teknolojik zellikleri ne kadar iyi olursa olsun sadece renginin modaya uygun olmamasndan dolay kendine alc bulamayabilir. Bu nedenle rettiimiz rnn kalitesi ne kadar yksek olursa olsun, bu rn dnya pazarna srerken o gnn modasna uygun bir renge boyamamz gerekmektedir. Poliester rnlerin dispers boyalar ile boyanma ilemi ise grnte dier boyama eitlerine gre daha kolay grnse de ok hassas bir ilemdir. Poliester rnlerin yksek scaklkta (HT) boyama artlar, ayn rnde birden ok tekrarlandnda hem rnn kalitesini drmekte hem de retim maliyetlerini

arttrmaktadr. zellikle elastan karml poliester kumalarn boyanmasnda ilk seferde doru boyama yaplmas ok nemlidir. Yksek kaliteli poliester kumalar ancak kaliteli bir boyama ileminden sonra retilebilirler. rnn kuma zellikleri ne kadar iyi olursa olsun hatal bir boyama ilemi ile bu zellikler glgede kalabilir. Poliester lif retimi ve buna bal gelimeler ile paralel olarak poliester lifini boyayabilen dispers boyarmaddeler ile ilgili almalar da gn getike devam etmektedir. Gnmzde retilen dispers boyarmaddeleri molekler byklklerine gre yle sralayabiliriz: 1-) Kk molekl byklne sahip, dk enerji seviyesine sahip dispers boyarmaddeler. 2-) Orta molekl byklne sahip, orta enerji seviyesine sahip dispers boyarmaddeler. 3-) Byk molekl byklne sahip, yksek enerji seviyesine sahip dispers boyarmaddeler. Poliester lifini dispers boyalar ile boyamak iin gelitirilmi standart bir HT boyama ileminden sz edilebilir. Ancak bu standart ilem koullarnn her tr dispers boyarmadde ile ayn sonucu verebilmesi tartma konusudur. enerji dzeyindeki dispers boyarmaddenin de kendine zg renk ve haslk zellikleri vardr. Doru retim yapabilmek iin dispers boyama reetesi, ilem koullar ve renk hassasiyeti konularnn birbiri ile ilikilendirilerek incelenmesi gerekmektedir. Bu almada poliester kumalarn deiik dispers boyarmadde reeteleri ve deiik ilem koullarnda boyanmasnda renk hassasiyetinin ne ekilde etkilendii kumalarn boyanma ilemi sonrasnda da ykama hasl zellikleri aratrlmtr. Sonuta poliester kumalarn dispers boyarmaddeler ile boyanmasnda renk hassasiyetinin, kullanlan boyama reetesi ve ilem artlar ile ilikilendirilmesi hedeflenmitir.

2. KAYNAK ARATIRMASI
2.1. Poliester Lifleri 2.1.1. Poliesterin Tanm DIN 60001, Part 3, Edition 10.88e gre poliester lifleri lineer makromolekllerden oluturulmulardr. Bu molekller arlka en az %85 orannda diol ve teraftalik asidin bir esterini ierirler. ISO Norm 1043 ve BISFA poliesterin PES ksaltmas ile adlandrlmasn kararlatrmlardr (Anonim 1994). 2.1.2. Poliesterin Ksa Tarihesi ve Geliimi Alifatik dikarbonat asitlerin glikollerle reaksiyonu ile lineer ve iplik oluturulabilen poliesterlerin retimi W.H.Carothersin yksek polimerler zerine (zellikle polikondenzasyon reaksiyonlar zerinde ) balad almann bir paras olarak 1928de aratrlmtr. Carothers almalarn poliamidler zerinde younlatrmasna ramen 1931de Carothers ve J.W. Hill tarafndan yaplan ilk sentetik lif sebasik asit ve etilen glikolden yaplan poliester iplii olmutur. Bu poliesterin erime noktas dk ve kullanmlar tekstile uygun olmamtr. 1939da P.Schlach ve H.Ludewig almalarnda tereftalik asidi kullanmlardr. Ayn tarihlerde J.R.Whinfield ve T.Dickson tereftalik asit ve etilen glikolden Terylenei retmilerdir. Du-Pont 1950de Fiber Y. ve 1953te de Dacronu retmitir. Bundan sonra farkl zelliklerde ikinci ve nc kuak poliesterler retilmitir (Anonim 1994). 2.1.3. Poliesterin Genel Lif zellikleri Fiziksel zellikler: Younluk: 1.38-1.50 g/cm3 Erime Noktas 252-256C Yumuama Noktas: 230-250C

Camlama Scakl (zotropik malzeme iin): Yaklak 68C Spesifik Is: 20Cde 1.35 JCg-1 150Cde 1.75 JCg-1 200Cde 3.15 JCg-1 (0.32 calCg-1) (0.42 calCg-1) (0.75 calCg-1)

Teknolojik zellikler: ekme Mukavemeti: Kontin filament Kesikli lif Yksek tenasite Islanma Sonucu Mukavemet Kayb: %0 Dm Mukavemeti: ekme mukavemetinin %70i Kvrm mukavemeti: %80-90 Uzama: Normal Filament Yksek tenasite Dk pilling %20-30 3.5-4.5 g/dtex (4-5 g/den) 2.7-3.5 g/dtex (3-4 g/den) 5.4-7.2 g/dtex (6-8 g/den)

%10-13 %30-55 %0.4

Normal kesikli lif %30-40 Normal Koullar Altnda: Nem Absorbsiyonu (1 bar 0C) tleme Scakl 150-170 C Maksimum Fikse Scakl 230C (Anonim 1994)

ekil 2.1. Poliester Lifinin Kimyasal Forml (Joseph 1966)

2.1.4. Poliester Lifinde Grlen Balar

Yar aromatik asit ile alifatik alkol monomerlerinden oluan poliesterlerde aromatik halkalar nedeniyle makromolekller arasnda youn dispersiyon ekim kuvvetleri sz konusu olduundan bunlarn erime noktalar ok daha yksek olmakta ve makromolekl zincirindeki aromatik halka says arttka daha da ykselmektedir. Dolaysyla tam aromatik poliesterlerin erime noktalar da en yksek olmaktadr.

ekil 2.2. Poliester Lifindeki balar (Hockenberger 2004) Yaplarnda benzen halkalar ieren makromolekllerden oluan polimer maddelerin alifatik makromolekl polimer maddelere nazaran olduka yksek erime

noktalarna sahip olmalarnn nedeni benzen halkalar arasndaki dispersiyon ekim kuvvetlerinin daha youn ve benzen halkalarnn konformatif hareketliliinin de daha kstl olmasyla ilgilidir. Komu makromolekllerin benzen halkalar arasnda meydana gelebilecei dnlen karlkl n-n elektronlar ilikileri ise nemli bir rol oynamaktadr (Hockenberger 2004).

2.1.5. Poliester Lifinin nce Yaps

Poliester liflerinde kristalin blgelerde yalnzca trans-trans konformasyonu mevcut iken, amorf blgelerde trans-trans konformasyonunun yannda dier konformasyonlarn da mevcut olduu grlmektedir. Trans-trans konformasyonunda karbonil gruplarnn oluturduklar dipollerin zt ynlerde uzanm olduklarndan birbirlerini doyurmakta ve bylece daha dk enerji dzeyi, daha stabil bir molekl yaps ve daha yksek erime noktas sonularn dourmaktadr. Gnmzde poliester lifleri, amorf blgeleri makromolekllerin farkl ynlenme durumuna bal olarak anisotrop kristalin olmayan blgeler ve isotrop kristalin olmayan blgeler olarak ikiye ayrlarak incelenmektedir. Poliester liflerinde termofiksaj srasnda matristeki kristalitlerin eriyip yeniden olumas olay ancak 125-130C'nin zerindeki scaklklarda sz konusu olmaktadr. Zira daha dk scaklklarda poliesterin kristalizasyon hz ok dktr. Termofiksaj ilemleri srasnda kristalitlerin yeniden olumas ve/veya fibrillere katlmas olaylar 130-230C arasndaki scaklklarda yaplan termofiksaj ilemlerinde en belirgin ekilde etkili olmaktadr (Hockenberger 2004).

ekil 2.3. Poliester Liflerinin Mikroskobik Grnmleri. a.Standart Poliester, 1-Kesit Grnm, 2-Boyuna Grnm; b. Trilobal Poliester, Dacron T-62, 1-Kesit Grnm, 2-Boyuna Grnm (Joseph 1966).

2.2. Dispers Boyarmaddeler

Dispers boyalar poliester liflerinin boyanmasnda kullanlan en nemli boyarmadde snfdr ve pek ok uygulama alannda geni renk aralnda iyi boyama ve haslk zellikleri verirler. Bu boyalar poliester lifleri tarafndan, afiniteye sahip olduklar dier liflere oranla daha yava absorblanrlar fakat poliester liflerine afiniteleri iyidir. Boyama hz boyama scakl 130Cye kadar klarak artrlr. Poliester mamullerin boyanmas iin kullanlacak olan dispers boyarmaddelerin seiminde pek ok kriter sz konusudur. Yaplan boya seimi en ok tercih edilen boyama prosesi artlarna baldr. Bu artlar da, kullanlacak materyal ve mevcut

makinalar tarafndan belirlenir. Boya seimi materyalin son kullanm yerinde gerekli olan haslklar veren boyamay yapacak ekilde olmaldr. Proses artlar, yardmc maddeler ve boyalar birbirleri ile uyum gstermelidir. Dispers boyalar non-iyonik, kk parackl, sulu dispersiyonlar olarak oda scaklnda suda znmeyen ve hidrofobik liflere substantiviteye sahip olan boyalardr. Bu boyalar az miktarda znm boya ieren kk tanecikli sulu dispersiyonlar halinde uygulanrlar. Dispers boya zeltileri boyann monomolekler formda olmas ile karakterize edilir. Bu boyalar su iinde ideal olmayan zeltiler olarak znrler ve aktivasyon katsaylar ok yksektir. Boyalarn znrlndeki art kritik misel konsantrasyonundan yksek dispersiyon ajan konsantrasyonunda elde edilir. Boyann znrl boyann formlasyonu ve kimyasal yaps tarafndan belirlenir. Dispersiyon ajan boyay, boya banyosu iinde stabilize eder. Kk dispers olmu boyalarn partikl bykl l m civarndadr. Dispersiyon ajanlara boya paracklarnn evresinde bir koruyucu film olutururlar ve aglomerasyonu nlerler. Bundan ayr olarak bir elektrik iticilik stabilizasyonuna yardm eder. Anyon adsorbsiyonuna bal olarak dispers olmu boya paracklar normal olarak zayf bir elektrik yke sahiptir. Banyoya ilave edilen dispersiyon ajannn tipi kullanlan boyann iindeki ajana benzer olmaldr ve bu dispersiyon ajan btn boyalar zerinde bir koruyucu-kolloid etkisi oluturmaldr (Becerir 2000). Dispers boyalar sentezlerinin son aamasnda reaksiyon karmndan alnrlar. Bu srada byk partikll ve ounlukla kristalin haldedirler. yi boyama zelliklerinin elde edilmesi ve iyi renk veriminin salanmas iin boya, kk parackl, uniform ve stabil bir sspansiyon olarak life uygulanmaldr. Bu yzden ortamda mevcut bulunan tm boya partikllerinin boyutlar kltlmeli ve boyama srasnda paracklar sspansiyon halde tutacak scaklk, su sertlii ve dier yardmclarn varlndan etkilenmeyen bir dispersiyon ajan boya bnyesine ilave edilmelidir. Boyaya ilave edilen dispersiyon ajan boyann daha kk paracklar haline gelmesini kolaylatrr, boyann bu halde kalmasn salar ve boya banyosu iinde boyann dispersiyonuna yardmc olur.

Sulu ortamda dispers boyalar ok kk tanecikli sulu dispersiyonlar formunda uygulanrlar. Boyann lif iine transferi boyann ok seyreltik sulu zeltisi iinden olur ve meydana gelen azalma sspansiyon haldeki paracklarn znmesiyle tekrar doldurulur. Bu yzden partikl bykl, kristal yap ve dispersiyon stabilitesi ok nemli faktrlerdir. deal olarak bir ticari dispers boya suya katldnda ok abuk dispers olmal ve ok kk ve uniform partikl byklnde stabil bir dispersiyon vermelidir. Ayrca bu dispersiyon boyama ilemi boyunca uygulanan en yksek scakla kadar stabil kalmal ve bu durumu banyoya ilave edilen dier kimyasallar varlnda da devam ettirmelidir. Baz belirli artlar altnda, >100C scaklkta, baz belirli yzey aktif ajanlarn varlnda boya paracklarnn agregasyonu oluabilir ve bu durum ilerleyebilir. Bunun sonucunda agregatlar lif yzeyine yaparak srtme ve ya hasl drebilirler. Doru yzey aktif madde seimi agregasyonun nlenmesine yardmc olur ve boyalarn lif yzeyine yaparak lokal bir boyama yaplmasn engeller. Boyann boya banyosu iindeki durumu absorbsiyon izoterminin linearitesini etkiler. Yzey aktif maddelerin eklenmesi paylam katsaysn drr ve dispersiyon ajanlarnn ilavesi denge boya almn ve boyama hzn etkiler. Pratikte fazla miktarda yzey aktif madde eklenmesi sakncal olabilir nk znrlk giderek artyor olsa bile, fazla yzey aktif madde baz boyalarn kristallenmesine veya agregasyon rnleri olumasna neden olur. Bu kristal ve agregasyon rnleri normal boyama sresi iinde lif tarafndan absorblanamazlar. Bunun sonucunda boyanm materyallerin srtme hasl azalr. Dispers boyalarn parack bykl azaldka (molekl arl 250-300) boya alm ve paracklarn toplam yzey alan artar, boyalar daha abuk znr ve boyama hz artar. Molekl boyutu bydke boyalarn boyama kabiliyetleri zorlar, dk boyama hzlar ve zayf migrasyon zellikleri verirler. Daha byk molekll dispers boyalarn ou alifatik hidroksi, asetilamino ve metilslfonil gibi hidrofilik gruplara sahiptir. Dispers boyalar baz polar gruplar (substitutent) dnda (-OH, CH2CH2OH, -NO2) ykl gruplar tamazlar. Yap olarak aralarnda ok az fark olan boyalarn farkl lifler zerindeki adsorbsiyonlar birbirinden farkl olabilir.

Dispers boyalarn polaritesi boyann boyayabilme zelliini etkiler. Boyann hidrofobik dengesi boya absorbsiyonu zerinde etkilidir. Dispers boyalar hidrofilik hale geldike bunlarn life olan afiniteleri dme eilimindedir. Boyama srasnda birbiri ile etkileime girmeyen boyalar iin; boya banyosu veya lif iinde dier bir boyann bulunmas birinci boyann aktivitesini etkilememektedir. zomorf boya iftleri durumunda, bu boyalarn boya banyosu iinde kark kristaller veya lif iinde veya banyo iinde kompleks yaplar oluturma olasl vardr. Sulu fazda oluan herhangi bir etkileim boya almn azaltabilir ve boyama srasnda boya banyosu iinde boyalar kark kristaller oluturabilir. Sulu zeltiler iinde boyamada boyann suda znrl doygunluk seviyeleri zerinde belirleyici bir faktrdr. Her bir boyann boyama hz, banyo formlasyonu iindeki konsantrasyonuna baldr. Dispers boyalarn balang konsantrasyonlar farkl ise boya alm uniform olmaz. Srenin bir fonksiyonu olarak lif zerinde bulunan boya miktar hem balang boya konsantrasyonuna hem de etkin banyo akna baldr. Boya konsantrasyonu arttka veya ak hz azaldka, boya banyosunun denge ekimine ulamak iin daha fazla sre gerekir. Eer bir boyann konsantrasyonu dierlerine gre daha dk ise dier boyalara gre daha hzl boyama yapacaktr. Boyama artlar en yava boyayan boyann etkin dengeye gelmesine izin vermelidir. boyal bir formlasyonda her bir boyann tek tek lineer ekimini oluturacak tek bir scaklk sre erisi elde etmek mmkn deildir. Bireysel dispers boyalar karm olarak boyamada genellikle birbirleriyle etkileime girmezler ve birbirlerinin boyama etkinliklerini etkilemezler fakat bugn elde olan verilere gre dispers boyalar her zaman tam lineer boyama yapamamaktadr (Becerir 2000). Dispers boyamann dzgnl boyann iki farkl zellii tarafndan ynetilir: 1. ekim davran 2. Migrasyon kapasitesi Lif zerine ok yava giden bir boya stma faznda lifi dzgn olarak boyar. Lif zerine hzla giden boyalar stma faznda dzgn olmayan boyama yapmaya yatkndr. Life hzl giden boya boyama scaklnda iyi migrasyon zelliine sahipse stma fazndaki dzgnszlk ortadan kalkar. Genel olarak bir boyann migrasyon

kapasitesi bu boyann yksek scaklkta bir ilem srasnda tekstil sabstrat iindeki boya konsantrasyonundaki varyasyonu dzgnletirme kapasitesidir. Dzgnletirme kapasitesi poliester lifinin tipine baldr ve artan scaklk ve sre ile ykselir. Boya dispersiyonlarnn stabilitesi u faktrlere baldr (Becerir 2000): 1. zelti iindeki boya konsantrasyonu 2. Boyama scakl 3. Boyama sresi 4. lave edilen yzey aktif maddeler 5. Carrier, bitim ilemi maddesi, spin-finish'ler 6. Elektrolit miktar 7. pH 8. zelti evrimi 9. Tekstil materyalinin geirgenlii Boyalarn kristalizasyonunu artran nedenler unlardr (Becerir 2000): l. Boya kristallerinin ok yksek safl 2. Parack byklklerinin ok deiik olmas 3. Boyann znrln artran maddeler 4. zeltinin periyodik olarak stlmas ve soutulmas Boyalarn aglomerasyon ve agregasyonunu tevik eden faktrler unlardr (Becerir 2000): 1. Dispersiyon ajanlarnn stabilize etkisini bozan faktrler 2. Elektrostatik iticilii azaltan faktrler 3. Boya paracklarnn kolozyonu olasl 4. Boya paracklarnn kinetik enerjisini artran faktrler Boya konsantrasyonu ve boyama scakl arttka ve boyama sresi uzadka aglomerasyon ve agregasyon olasl artar. Dispers boyalarn enerji seviyesine gre snflandrlmas boyalarn kritik boyama scaklklar, migrasyon, ykleme ve difzyon hzlarna gre yaplr. Kk molekll dispers boyalarn polaritesi dktr, kt s ve sblimasyon dayanmlar vardr. Bunlarn boyama hzlar yksektir ve dzgnlk zellikleri iyidir. Daha byk molekll dispers boyalar iyonik olmamakla beraber biraz polardr, iyi s

ve sblimasyon haslklarna sahiptirler. Bunlarn boyama hzlar daha kk ve dzgnlkleri daha ktdr. Yksek difzyon deerlerine sahip dispers boyalar dk enerji tketimi ile life hzl nfuz ederler ve dk boyama scaklklarnda bile optimum renk koyuluu verirler. Dk difzyon deerlerine sahip boyalar (Bunlar genellikle byk molekll boyalardr) optimum renk koyuluunu yksek scaklkta ve daha fazla enerji tketimi ile verirler. Bir dispers boya iin gerek bir boyama profili yoktur ve adsorbsiyon davran pek ok faktr tarafndan belirlenir. Bu faktrlerden en nemlileri boya konsantrasyonu, scaklk gradyenti, lif tipi ve yardmc kimyasallardr. Boyama prosesinin yksek scaklk faznda boyalarn migrasyon dzgnszle olan eilimleri ok nemli hale gelir. Dzenli olmayan zelti sirklasyonu veya ok hzl stma hz nedeniyle, eer boyalar dzgn olmayan ekilde adsorblanmlarsa bu sorun ok nemli olabilir. Yksek scaklk faznda dispers boyalarn uniform uygulanm olmas ksa boyama sreleri takdirinde ok nemlidir. Uniform dispers boyama elde edebilmek iin boyalarn migrasyon zellikleri yakn olmaldr. Dk enerjili boyalarn migrasyon zellikleri daha iyidir. zellikle boyann su iinde znrl olmak zere dier faktrler de migrasyon zelliklerini etkiler. Ayrca boyalarn migrasyon zellikleri farkl ekim oranlar veya n ilem scaklklar nedeniyle poliester kumalarda olabilecek boya dalgalanmalarn rtme kabiliyetini de etkiler. Migrasyon zellikleri dispers boyalar adsorbsiyon faznda dzgn uygulanmadklar taktirde anahtar faktr haline gelirken, difzyon fazndaki anahtar parametre boyann difzyon hzdr. Poliester boyamada yksek scaklk faznda harcanan sreyi azaltmak iin difzyon indekslerine baklarak yksek difzyon hzlarna sahip boyalar seilmelidir. Dispers boyalarn seiminde gz nnde bulundurulmas gereken kriterler unlardr (Becerir 2000): 1. ekim kritik aralna gre gruplandrma 2. Difzyon hz

3. Dzgnlk kabiliyeti 4. Egalize ajanlarna kar olan hassasiyeti 5. Dalgalanma efekti kapatma indeksi Poliester materyaller iin en nemli haslk zellikleri k ve sl ilemlere kar olan haslktr. Yksek s hasl olan boyalarn ykama hasl da genellikle iyidir fakat bunun tersi doru deildir. Is uygulamas sonucunda dispers boyalar lif yzeyine doru ilerler ve eer yzeyde hidrofobik bitim kimyasal varsa, lif dna kp bu kimyasal film tabakas iinde znebilirler. Bunun olumas veya lif yzeyinde fazla miktarda boya kalmas ya hasl, ykama hasl, sblimasyon ve kuru temizleme hasln drr ve rengin donuklamasna yol aar. Dk enerji ve ou orta enerji dispers boyada bu durumla karlalmaktadr.

2.2.1. Dispers Boyalarn Kimyasal Yaps

Dispers boyalarn kimyasal yaplar u ekildedir. 1. Azo grubu ierenler 2. Nitrodifenilamin grubu ierenler 3. Antrakinon grubu ierenler 4. Dier kimyasal gruplar (benzodifuranon, coumarin, metkin, naftalimid, vb.)

2.2.1.1. Azo Dispers Boyalar

Dispers boyalarn yaklak %50'si dk molekl arlkl monoazo boyalardr. Bunlar, boya banyosu iinde znen iyonik gruplar iermezler, tamamen noniyoniktirler ve ksmi bir polarla sahiptirler. Bu grubun iinde baz disazo boyalar da mevcuttur. Dispers azo boyalarn ou aminoazobenzen trevleridir ve zellikle sar, oranj ve krmz renkleri verirler. ok az sayda violet ve mavi rengi veren azo yaplar da bulunmaktadr. Zaman iinde dispers boya retiminde monoazo dispers boya retiminin art nedeni bu boyalar ile elde edilen renklerin batokromik olarak artmasdr.

Dispers azo boyalar ekil 2.4deki gibi yap esasl olmakla beraber hem benzen halkasnda spesifik bileenler hem de heterokromatik disazo bileikleri kullanarak farkllatrlmaktadr.

ekil 2.4. Dispers Azo Boyalarnn Genel Yaps (Becerir 2000) R1-R7 bileenlerinin kimyasal yaps dispers boyann, fiyat, retim kolayl, renk hasl ve boyama zellikleri gibi karakteristiklerini belirler. Dispers monoazo boyalarnda orijinal olarak diazo bileii olan molekln bir ksm azo grubun sol tarafnda uzatlm durumdadr ve elektron alan gruplar (R1-R7) ierir. Coupling bileen olan ve molekln sa tarafna uzatlm olan ksm elektron veren gruplar ierir. Azo grubun sol tarafnda bulunan gruplar elektron alma ve sa tarafnda bulunanlar da elektron verme eiliminde olduklarndan moleklm renk as sar, oranj, krmz, violet, mavi, yeil ve hatta siyah verecek ekilde batokromik olarak deiir. 1960-70 yllarnda piyasaya sunulan monoazo dispers boyalar tinktoryal kuvvetleri ve ya haslklarnn antrakinon dispers boyalara gre daha iyi olmasna ramen yksek scaklkta boyamada daha kolay indirgenmeleri nedeniyle zellikle kombinasyon boyamalarda kt yeniden retilebilirlik zellikleri vermiler ve yksek s ve ya haslklar nedeniyle srekli boyama proseslerinde kullanm alan bulmu ve balangta para boyamada snrl oranda baar salayabilmilerdir.

2.2.1.2. Antrakinon Gruplu Dispers Boyalar

Antrakinon dispers boyalar ncelikle selloz asetatn boyanmas iin gelitirildi. 1950-60 yllarnda poliester lif retiminin byk art gstermesi sonucunda poliesteri boyayabilen yeni dispers boyalarn aratrma almalar sonucunda poliesteri

boyayabilen antrakinon esasl dispers boyalar sentezlendi. Bu devre iinde gelitirilen antrakinon dispers boyalarn baz belirgin zellikleri yledir: 1. Parlak renkler (zellikle maviler ve krmzlar) 2. ok iyi k hasl 3. yi rtme zellikleri 4. yi yeniden retilebilirlik Geen sre iinde antrakinon boyalarn ortaya kan sakncalar unlardr: 1. Tinktoryal olarak zayf 2. Kt ya haslklar 3. Pahal 4. retimde evre problemleri Antrakinon gruplu dispers boyalar zellikle mavimsi krmzlar, violetler, maviler ve mavimsi yeillerdir. Bu boyalar cc-aminoantrakinon trevleridir ve temel yap ekil 2.5 'de gsterilmektedir.

ekil 2.5. Antrakinon Dispers Boyalarn Temel Yaps (Becerir 2000) Renk-as R1, R4, R5 ve R8 ile kontrol edilir: R2 ve R3'n renk as zerindeki etkisi az fakat boyama ve haslk zellikleri zerindeki etkisi fazladr. Antrakinon serilerinde renk as deiimi azo serilerinde olduu gibidir. Elektron alan gruplar kromoforun antrakinon karbonil gruplar >C=O, elektron veren gruplar da 1,4,5,8 (R1, R4, R5, R8) pozisyonundaki substitutentlerdir. Antrakinon dispers boyalar halen kullanlmakla beraber sentezleri iin yeni yntemler gelitirilmi ve yeni dispers boyalar konusundaki almalar yeni boya gruplarnn aratrlmas ynnde olmutur.

2.2.1.3. Nitrodifenilamin Gruplu Dispers Boyalar

Bunlar sar ve oranj-sar boyalarn kk bir blmn oluturmaktadr. Bu gruplu boyalar poliester liflerinde iyi k hasl verirler. Boya moleklne polar gruplar eklenerek veya boyann molekl boyutu arttrlarak sblimasyon haslklar iyiletirilebilir.

2.2.1.4. Dier Kimyasal Gruplar

Bu grup iinde zellikle benzodifuranon yap esas alnarak yeni dispers boyarmaddelerin sentezlenmesi zerinde allmaktadr. (Becerir 2000)

2.3. Poliester Liflerinin Boyanmas

Poliester kumalar gnmzde HT tipi, yksek sirklasyon zelliine sahip boyama makinalarnda ve ounlukla 130Cde boyanmaktadr. zeltide, aadaki izelge 2.1'de ifade edildii gibi, polimer iine yava difzyonun sonucu olarak, poliester tarafndan boyarmaddenin adsorpsiyonu, lif yzeyine boyarmaddenin konvektif transferi yoluyla olmaktadr. Atmosferik koullar altnda, lif iine doru boyarmaddenin daha hzl difzyonu, poliester gei scaklnn zerinde, scakln artmas ile birlikte organik keriyerler kullanlmadka, dispers boyarmaddelerin ou yavaa difze olmaktadr. Poliester tarafndan alnan boyarmadde konsantrasyonu Saturasyon Deer olarak ifade edilmektedir.

BOYA DSPERSYONU ZNME BOYA ZELTS 1. zeltide konvektif tanm 2. Lif yzeyinde adsorpsiyon LF ZERNDE BOYA FKSASYONU Lifte molekler difzyon BOYANMI POLESTER LF Adsorpsiyon Difzyon Ykama

Boyarmadde Yardmc Maddeler 50C

pH 4.5

izelge 2.1. Poliester boyamann mekanizmas (Cunnigham 1996).

2.3.1. Boyama Scakl

Boyama scakl arttka, boyarmaddenin hem boyama zeltisindeki doygunluk znrl (Cb), hem de lifteki doygunluk znrl (Cf) artmaktadr. Bununla birlikte boyarmaddenin boyama banyosundaki znrl, liftekinden fazla olma durumunda, K (paylam katsays) da azalmaktadr (Gregor ve Etters 1979). Bu paylam katsays da ekil 2.6'da her bir scaklk iin belirli bir izgi boyunca gsterilmekte ve u ekilde ifade edilmektedir: K = Cf / Cb (2.1)

ekil 2.6. Farkl Scaklkta Poliester Lifinde Dispers Red 11'in Denge Adsorpsiyon zotermleri (Etters, 1994). Lifteki snr oran (Q) ve dengedeki tketimi ifade eden (E) gz nne alndnda 2.1 no'lu denklem u ekilde yazlabilmektedir (Gregor ve Etters 1979). E = K / (K + Q) ekilde anlalabilmektedir. Bu da, yukardaki ekil 2.6 'da gsterilmektedir. Bu azalma, tm boyama sistemlerinde kullanlan dispers boyarmaddelerle yaplan boyama sisteminin temel doasndan kaynaklanmaktadr. Baka bir ifadeyle, stma boyunca scaklk artt gibi, hem (Cb,m) znrlk, hem de adsorbe edilen boya miktar (Cf) ssel olarak artmaktadr. Bununla birlikte ssaklk art ile (Cf) deeri, (Cb,m) deerinden ok daha byk olacandan; Cb/Cf oran giderek azalmakta ve dzgnleme de elverisiz hale gelmektedir. (2.2)

Bu eitlik ile temperatrdeki artn, dengedeki tketimi azaltaca net bir

2.3.2. Adsorpsiyon
Adsorpsiyon temel olarak boyarmadde molekllerinin lif zerinde dzenli dalna denir. Adsorpsiyon boyunca, hidrofobik karakterde olan poliester liflerinde makromolekller aras balar gevetilerek, boyarmadde molekllerinin girebilecei

amorf blgeler meydana getirilmektedir. Boya konsantrasyonu, scaklk ve difzyon adsorpsiyonu etkiler. 1. Boya Konsantrasyonu: Adsorpsiyon deiik konsantrasyonlardaki boyamalarda, konsantrasyon arttka zorlar. Zamann ve scakln etkisi ile boyama scaklnda tm konsantrasyonlarda % adsorpsiyon birbirine yakndr.

ekil 2.7. Konsantrasyonun adsorbsiyona etkisi (Cunnigham 1994). 2. Scaklk: Scakln dispers boyalarn, zelti ile hidrofobik lifler arasnda datm zerinde temperatrn etkisini aklamak iin, dispers boyalarn PET lifler zerindeki adsorpsiyonu, dolaysyla paylam katsays (K) sabit tutulmaldr. T K temperatrnde boyann standart afinitesi () aadaki 2.3 eitlii ile verilmektedir (Burkinshaw 1994). = RT lnK K = Paylam Katsays R= Gaz sabiti (2.3)

T= Mutlak Scaklk

3. Difzyon:
Difzyon hz boyarmaddenin bykl ile ilgilidir. Molekl bydke, difzyon yavalayarak, zorlamaktadr. Bunun yannda boyarmadde moleklleriyle lifler arasndaki intermolekler kuvvetlerde de rol oynamaktadr. Bu kuvvetler dipol, indksiyon, dispersiyon kuvvetleri, H-kprleri gibi kuvvetlerdir. Difzyon olaynn gerekleebilmesi iin, bir difzyonel snr tabakasnn olumas gerekmektedir. Bu da, materyal yzeyinde difzyon konsantrasyonunun %99'a kadar ulaabildii blge olarak tanmlanmaktadr. Difzyon katsays, bir boyarmaddenin molekler deeri ile yakndan ilgili olmaktadr. Boyarmaddelerin enerji seviyeleri ile boyarmaddelerin benzer nanslar ve kimyasal yaplar karlatrldnda; byk molekll yksek enerji seviyeli boyarmaddelerin, en dk difzyon katsaylarna sahip olduklar grlmektedir.

2.3.3. Dispers Boyalarn Poliester Liflerine Sorpsiyonu ve Difzyonu 2.3.3.1. Boya Sorpsiyonu
Poliester liflerinin boyanmasnda denge durumuna eriildiinde absorblanan boya miktar sadece kullanlan zelti-materyal oranna bal deil, ayn zamanda da lifin doygunluk kapasitesine baldr. Eer lif belirli bir miktar boyay alabiliyorsa, balang boya miktarn arttrmak, boyann afinitesi sabit kalyor olsa bile, boya ekim orann azaltacaktr. Bir boya banyosu iinde boya konsantrasyonunun azalmas denge scaklnda boyann life olan afinitesine ve boyama zeltisi iindeki lif miktarna baldr. Bir dispers boyann paylam oran (veya dalm katsays) lif iindeki g/kg boya konsantrasyonunun boyama zeltisi iinde kalan boya miktarna g/L oran ile verilir. Poliester liflerinin dispers boyarmaddelerle boyanmas Nernst izotermine gre gerekleir. Nernst izotermi ekil 2.8 'de gsterilmitir.

ekil 2.8. Nernst zotermi (Becerir 2000) Nernst izotermi formlasyon olarak yle verilir. [C]f = K[C]S [C]f= Lif yzeyindeki boya konsantrasyonu [C]s= zelti iindeki boya konsantrasyonu K= Paylam katsays Dispers boyalarn poliester lifleri zerinde adsorbsiyonu zayf polar, dispersiyon ve hidrojen ba kuvvetleri ile olur. Dispers boyalarn znrl ve adsorbsiyonu arasndaki iliki boya molekl ve iindeki polar ve -ba gruplarnn says ve yapsna baldr. Nernst izotermine gre boyann lifler ve banyo arasndaki dalm boyann iki farkl zc arasnda, bunlardan bir tanesi (boya banyosu) doygun hale gelene kadar paylamdr (Becerir 2000). (2.12)

2.3.3.2. Dispers Boyalarn Difzyonu

Difzyon, boya molekllerinin lifin kristal olmayan blgelerine nfuziyet kolaylnn bir fonksiyonudur. Poliester liflerinde boyann difzyonu kristalin olmayan blgelerdeki oryantasyonun derecesine baldr. Difzyon prosesini etkileyen parametrelerden bir ksm yle zetlenebilir:

1-Boya ve polimer sabstrat iindeki iyonize olabilen gruplarn yaps ve konsantrasyonundaki deiiklikler, 2-Her iki fazda bulunan her trl etken arasndaki etkileimler, 3-Sabstratn fiziksel yapsndaki deiiklikler ve amorf blgedeki deiikliklerle birlikte gerilimlerin olumas ve serbest kalmas, 4-Ana fazlarda ve snr tabakalarnda, zcnn yapsndaki ve molekler oryantasyonundaki deiiklikler. Boyama prosesinin balangcnda boya, sabstrat arasnda niform olmayan ekilde dalr. Bu durumda iken boya konsantrasyonu lif yzeyinde maksimum ve lif iinde sfrdr. Yksek konsantrasyondan alak konsantrasyona doru boya transferi olacak ekilde bir konsantrasyon gradyant oluur. Bu olay Fick yasas ile verilir ve ifade edilir: F = - D [C/X] F: Birim kesit alannda transfer hz (g veya mol) C: Difzyon yapan maddenin konsantrasyonu X: Kesite dik dorultuda llen ortam koordinat D: Difzyon katsays (uzunluk2/sre, m2/s.) C/X: Konsantrasyon gradyenti Fick'in hipotezine gre bir difzantn bir birim kesit alanndan transfer hz bu alana normal dorultu zerindeki konsantrasyon gradyant ile orantldr. Denklemdeki eksinin anlam difzyonun artan konsantrasyona ters ynde olumasdr. Fick yasas konsantrasyon gradyeninin sabit kabul edildii bir ortamda transfer hzn vermektedir ve tm ynlere doru btn noktalardaki difzyon zelliklerinin ayn olduu izotropik bir ortam ifade etmektedir. Fakat lifler gibi anizotropik olan ortamlarda, difzyon zellikleri lldkleri dorultulara bamldrlar. Ayrca gerek sistemlerde, D difzyon katsays difuzatn lif iindeki konsantrasyonuna baldr. (2.13)

Liflerde difzyon, konsantrasyonu sabit tutulan yzeye dik dorultuda gereklemez ve yzeydeki konsantrasyon srekli sabit deildir.

1-Difzyon Aktivasyon Enerjileri:

Difzyon aktivasyon enerjisi tespit edilerek scakln difzyon hz zerindeki etkisi belirlenebilir. Difzyon yksek konsantrasyona sahip blgelerden dk konsantrasyona sahip blgelere tesadfi bir hareket olduundan scaklk ykselii ile artar ve bir molekln bir blgede veya kapiler yzeylerde bulunma sresi azalr. Kantitatif olarak bu iliki difzyon aktivasyon enerjisi ile ifade edilir. DT = D0 e(exp (-E/RT)) DT= Belirli bir scaklkta gzlenen difzyon katsays D0= Sabit E= Aktivasyon enerjisi Aktivasyon enerjisi difzyon katsaysnn scaklk ile deiimi hakknda fikir verir. Aktivasyon enerjisi yksek olduunda scaklk arttka difzyon katsays da byk miktarda artar. Aktivasyon enerjisinin yksek olmas durumunda dzgn boyama elde edebilmek iin scaklk ykseliinin de yava olmas gerekir. Poliester liflerinin dispers boyarmaddelerle boyanmasnda aktivasyon enerjisi 30.000 kalori civarndadr. Dier bir ifade ile 250 kj/mol (60 kcal/mol) deeri elde edilmektedir. Gerek deer kullanlan boyaya ve boyanmadan nce lifin yapsnn maruz kald ilemlere ve urad fiziksel deiikliklere baldr. 2.14 ifadesinin iki defa doal logaritmas alndnda; E = -2.303 R (d(log DT)/d (1/T)) olarak elde edilir. (2.15) (2.14)

2-Difzyon Katsays:
Difzyon katsays bir molekln verilen bir ortam iinde hareket abukluunun bir lsdr. Difzyon katsaysnn sayca deeri arttka bir molekln ortam iindeki hareket hz da ykselir. Verilen bir scaklkta bir molekln hava ortam iindeki

difzyon katsays su ortam iindekinden ve su ortam iindeki de lif iindeki difzyon katsaysnda ok daha yksektir. Boyalarn lifler iindeki difzyon katsaylarnn (10-10 - 10-12 cm2/s) sulu zeltiler iindeki difzyon katsaylarndan (10-6 cm2/s) ok dk olmasnn iki olas nedeni boya ve polimer zinciri arasndaki kuvvetli adsorbsiyon kuvvetlerinin etkisiyle boyann byk ksmnn hareketsiz hale gelmesi ve polimer matriksi tarafndan boyann hareketine kar gsterilen direntir. Ayrca boyarmadde moleklnn bykl de bir etkendir. Gutmann ve Metzger (1991) difzyon katsaysnn poliester liflerinin i yaps ile deiimini aratrld almada, difzyon katsaysnn boyanan materyalin i yapsna ve i yapsndaki deiime dorudan bal olduunu bir dizi deneysel alma ile gstermitir. Artan eirme hzlar ile retilmi olan poliester liflerinin boya alm hzlar, liflerdeki kristalinite ve younluk art ile birlikte azalmaktadr. Bununla birlikte boya alm, dk hzlarda erilmi ve sonra ekilmi liflerin boya almndan daha fazladr (Becerir 2000).

2.4. Reflektans Spektrofotometreleri

Bir reflektans spektrofotometresi ile opak bir sabstratn rengini lmek iin 400700 mm arasnda bu sabstratn reflektans/dalgaboyu erisi llr. Farkl aydnlatc ve gzlem artlar altnda erinin deiimi cihaz ile beraber kullanlan renk yazlm ile bulunabilir. Sabstratlarn reflektans lmlerinde karlalan temel sorunlardan bir tanesi opak yzeylerin renklerinin bak ynne gre farkllk gstermesidir. Eer lm yaplan opak cismin yzeyi przsz ise, yzeyden hem dzgn k yansmas, hem de dalarak k yansmas olacaktr. Dzgn yansyan k dalgaboyundan bamsz iken, dank yansyan k opak sabstratn (kuman) absorbsiyon ve sama karakteristiklerine ve sabstrat iindeki mevcut renklendiricilerin parack bykl ve dalmna baldr. Genel olarak hem dzgn, hem de dank k hem aydnlatma, hem de gzlem artlaryla deiiklik gsterir. Tekstil materyallerinin yzey zellikleri balca olarak, life (doal veya man-

made) lifin matlna, ipliin bkmne ve kuma yaps ve rgsne baldr. Kumalar parlak saten kumalardan rme ynl kumalara kadar pek ok farkl yzey zellikleri gsterirler. Kumalarn yzey zelliklerinin etkisini en aza indirmek ve tekrar edilebilir lmler elde edebilmek iin 1978'de CIE tarafndan drt standart lm geometrisi belirlenmitir.

2.4.1. Reflektans Spektrofotometrelerini Oluturan Balca Paralar 2.4.1.1. Ik Kaynaklar

Dnyamza gelen gne dnya atmosferindeki tabakalardan geerken absorbsiyon ve salma sonucunda ana kompozisyonunu kaybetmekte ve dnyann yzeyine bir blm ulamakladr. Dnya yzeyine ulaan gne dnya atmosferinin yaps ve fiziksel artlar (ozon tabakas, su buhar vb.) yannda dnya zerine geldii noktann deniz seviyesinden ykseklii, mevsim, yerel hava artlar ve gnn saatine bal olarak da deiiklik gstermektedir. Bu haliyle gne renk lm iin kullanma uygun deildir. Renk biliminde kullanlmak zere yapay standart k kaynaklan ve bunlara bal olarak da CIE (Uluslararas Aydnlatma Komisyonu) tarafndan standart aydnlatclar tanmlanm ve kullanlmaktadr. Yapay k temel iki yol ile retilir. Bunlardan birincisi maddeyi starak bu maddenin atom veya molekllerini uyarmak ve bunun sonucunda bu maddeden grnr radyasyon ksn salamaktr. Bu ekilde belirli bir dalga boyu aralnda tm dalgaboylarn ihtiva eden srekli bir radyasyon spektrumu elde edilir, ikinci olarak yapay k retme yolu elektrik alan iinde bir maddenin buharn elektron bombardmanna tutmaktr. Bu ekilde izgisel spektrallar elde edilir ve oluan spektrum iinde farkl dalga boylarnda bireysel k nlar bulunur. Metallerin stlmas ile elde edilen yapay n dalga boyu metalin scakl arttrldka azalr ve metal cisimlerden elde edilen radyasyonun enerji dalm ve bunun sonucunda ortama verilen n rengi metal cismin scakl ile kontrol edilir.

Kullanlan lambalara ait baz rnekler aada verilmitir: Tungsten filaman lamba: Tungsten tel zerinden bir elektrik akm geirilerek stlr ve radyasyon bu ekilde elde edilir. Tungsten telden ortama yaylan radyasyon byk lde tele uygulanan gerilim ile kontrol edilir. Pratik olarak grnr n byk ksmn elde edebilmek iin tele uygulanan gerilim de yksek olmaldr, fakat yksek gerilim uygulanmas lambann mrn ksaltmaktadr. Tungsten halojen lamba: Lamba iine yerletirilen bir miktar iyot veya brom lamba duvarna yapan tungsten miktarn azaltmaktadr. Bunun sonucunda lambann eklinde yaplan deiiklik ile telin scakl artrlr ve ultraviyole (UV) blgede daha fazla radyasyon elde edilir. Gerilimli gaz tpleri: Bu lambalarda lamba iindeki buharn atomlar bir elektrik devresinin elektronlar tarafndan bombardman edilir. Uyarlan atomlar kendi orijinal hallerine dnerken lamba iindeki buharn karakteristiine bal olarak izgi spektrumu halinde ortama dar radyasyon bantlar yayarlar. Bu lambalara iki rnek cva ve sodyum lambalardr. Ksenon ark lambas: Bu lambalarn spektral enerji dalm, uygun ekilde filtrelendiinde ortalama gn na benzedii iin yksek basnl ksenon ark lambas son yllarda byk nem kazanmtr. Bu lamba grnr blgede srekli bir spektruma sahip olmasnn yan sra UV ve infrared (IR) blgede de radyasyona sahip olduundan geni bir kullanm alan bulmutur. Yksek basnl ksenon ark lambasnn filtrelendikten sonraki spektral enerji dalm ortalama gn n veren D65 aydnlatcs ile karlatrlmal olarak ekil 2.9.'da verilmitir.

ekil 2.9. Yksek Basnl Ksenon Ark Lambasnn Filtrelendikten Sonraki Spektral Enerji Dalmnn (SED) D65 Aydnlatcs ile Karlatrlmas (Becerir 1998) CIE standart k kaynaklar ve aydnlatclar: Dnya zerine gelen gne mevsime, gnn saatine, hava artlarna ve corafik zelliklere bal olarak deitiinden ve yapay k kaynaklarndan elde edilen k da lamba mr, boyutlar, uygulanan gerilim gibi faktrlere bal olduundan, rengin her art iin ayn ve tekrarlanabilir lmn yapabilmek iin CIE tarafndan k kaynaklar ve bunlardan elde edilen aydnlatclarn zellikleri tanmlanmtr. CIE iki temel yapay k kayna olan gn ve tungsten lambalarn spektral karakteristiklerinden yola karak standart aydnlatclar tanmlanmtr. Lambalar reten fiziksel kaynaklar olup, aydnlatclar ise lambalarn rettii n zelliklerine bal olarak karakteristik spektral enerji dalmlarna sahiptirler. Bu yzden renk lmnde bir k kaynandan pek ok aydnlatcnn spektral enerji dalm elde edilebilir. Aydnlatclarn spektral bir enerji dalmlar teorik olarak hesaplanmtr ve her k kayna her aydnlatcy veremeyebilir. yi bir k kaynann temel zelliklerinden birisi renk lm iin gerekli aydnlatclar verebilmesidir.

CIE A aydnlatcs ii gaz doldurulmu bir tungsten filaman lambann n verecek ekilde ifade edilmitir. CIE B aydnlatcs leden sonraki ortalama gn n, CIE C aydnlatcs da ortalama gn n vermektedir. Standart ihtiyalarn karlamak amacyla CIE, aydnlatclara ait spektral enerji dalm erilerini yaynlam fakat bu aydnlatclarn eldesi iin fiziksel k kaynaklar nermemitir. A, B, C aydnlatclarndan sonra D65 aydnlatcs CIE tarafndan tanmlanm ve ortalama gn n doruya en yakn ekilde ifade eden D65 gnmzde reflektans lmlerinde kullanlan en nemli aydnlatc olmutur. CIE standart aydnlatclarnn (A, B, C, D65) spektral enerji dalmlar ekil 2.10'de verilmitir.

ekil 2.10. CIE Standart Aydnlatclarnn Spektral Enerji Dalmlar (Becerir 1998) D65'ten sonra ortalama gn nn baz zel durumlarn ifade eden D55 ve D75 aydnlatclar tanmlanmtr.

Dier k kaynaklarndan olan ark ve spark kaynaklarnn radyasyon spektralar ounlukla radyasyon izgileri serileri ierdii iin renk lmnde kullanma uygun deildir. Fakat gn na benzer srekli enerji / dalgaboyuna sahip ksenon arklar grnr ve yakn UV'de lm yapan baz transmitans spektrofotometrelerinde kullanlmaktadr. Spektrofotometrelerde kullanlan en yeni k kaynaklar Ksenon Flash (ani parldama) tpleridir. Bunlar saniyenin birka binde birinde ani parldama ile radyasyon retirler ve snma zellikleri az olduu iin ksa srede byk kullanm alan bulmulardr.

2.4.1.2. Monokromatrler
Monokromatrler k kayna tarafndan retilen heterokromatik (pek ok dalgaboyunda ihtiva eden radyasyon) radyasyon lm ortamna girmeden nce, bu radyasyon iinden monokromatik dalgaboyunu seen optik elemanlardr. Monokromatrler iindeki bu seim monokromatrn dispersiyon eleman tarafndan yaplr. Gnmzde kullanlan dispersiyon elemanlar zgara (grating) tipindeki optik elemanlardr. Izgaralarn dispersiyon gleri dalgaboyundan bamszdr. Baz zel metallerden veya camdan yaplan, bu zgaralarn zerinde zel profilli ok sayda oluk mevcuttur. Bu oluklarn zerine den heterokromatik radyasyon, iindeki dalgaboylar sraya dizilmi olarak yzeyden geri yansr ve bu dzgn sral heterokromatik radyasyon iindeki lm iin gerekli monokromatik radyasyon seilir. Farkl amalar iin kullanlan pek ok zgara dizaynlar mevcuttur.

2.4.1.3. Kstl spektrofotometreler

Monokromatik k elde etmek iin monokromatrler haricinde kullanlmak zere giriim filtreleri gelitirilmitir. Bu filtreleri kullanan cihazlara da kstl spektrofotometreler denmektedir. Monokromatrle karlalan pek ok sorun bu filtrelerin kullanm ile ortadan kalkmtr. Bu filtrelerin alma prensibi yledir: Dalgaboyu srasna dizili halde filtreye gelen k demeti iinden istenmeyen dalgaboylar k demeti filtre iinden geerken ayrlr ve filtre iinde tutulur. lmde kullanlacak dalgaboyu filtrenin dier k yerinden lm ortamna gnderilir. Bu filtreler bu zellikleri nedeniyle en ok reflektans

spektrofotometrelerinde kullanlmaktadr. Bu filtrelere ait bir rnek ekil 2.11'de gsterilmitir.

ekil 2.11. Giriim Filtresi (a) Yap (b) Tipik Transmisyon Erisi (Becerir 1998)

2.4.1.4. Dedektrler
Gnmzde kullanlan modern dedektrler fotoemisyon veya fotoiletken elemanlarn kullanmna dayanan vakum fototpleridir. Bunlarn iinde radyasyon etkisi altnda elektron yayan bir madde ile kapl bir fotokatot vardr ve lm bu esasa gre yaplr. Bu vakum fototplerinin duyarllk aral fotokatodun zerindeki kaplamaya baldr. Yeni k kaynaklarnn kullanm sonucunda dedektrler iin de alternatif dizaynlar yaplmaktadr. (Becerir 1998)

2.5. Baz Renk Terimleri ve Aklamalar

Grnm: Cisimlerin ve materyallerin byklk, biim, renk, tekstr, parlaklk, geirgenlik, opaklk gibi grsel niteliklerle verildii doal durumdur. Elektromanyetik Spektrum: Uzayda yol alan elektrik ve manyetik alanlarda titreen, bir dalgaboyuna ve frekansa sahip elektromanyetik dalgalarn tmne denir. Farkl dalgaboylarnn zellikleri de farkldr. 380-720 nm dalgaboyundaki grnr k haricinde spektrumun tamam insan gz iin grlemez ve baz ksmlar da

hissedilemezdir. Grnr spektrumun dnda grlemeyen dier dalgalar gamma ve x-nlarndan mikrodalga ve radyo dalgalarna kadar uzanr. Rengi oluturan olgu grnr blgedeki dalgaboylarnn cisim ve insan gz ile olan etkileimleridir. Radyant Enerji: Bolukta 3x108 m/sn hzla yol alan ve elektromanyetik spektrumu ieren enerji formudur. Radyant enerji dalgaboyu veya frekans ile ifade edilir. Nanometre: 10-9 m'dir. Grnr blgedeki dalgaboylar ounlukla bu birim ile verilir. Spektrum: Radyant enerji bileenlerinin dalgaboyu, dalga says veya frekansa gre sral dzenlenmesidir. Ik: nsan gznn retinasnn grsel hisler ve hcreler yardmyla alglayabildii elektromanyetik radyasyondur. Spektrumun bu blm yaklak 380720 nm arasn kapsar. Ultraviyole blgesi insan tarafndan grlemez. Renk: Renk psikofizyolojik bir duyumdur ve cisimlerin grnmnn bir ifadesidir. Rengin olabilmesi iin bir cisim, bir gzlemci ve bir k kayna gereklidir. Renklendirici (Colorant): Renkleri yaratmak iin kullanlan boya, pigment vb. gibi materyallerdir. Boya: Suda znen renklendirici maddedir. Pigment de renklendirici bir madde olmasna ramen suda znmez. Renk lm: Bir numune tarafndan belli koullar altnda yaylan, geirilen veya yanstlan n fiziksel lm ve buradan elde edilen sonularn standart hale getirilmi kolorimetrik terimlere matematiksel olarak dntrlmesidir. Bu terimler farkl renklerin grsel deerlendirilmesine karlk gelir. Renk Dzenleme Sistemleri: Renklerin boyutlu dzenlenebilmesini salamak iin kullanlan sistemlerdir. temel snflandrma sistemi kullanlr: (1) Grnme Dayal Sistem: Renk as, doygunluk ve klla gre psikolojik temelli bir sistemdir (Munsell sistemi); (2) Dzenli additif renk karm temelli sistem (CIE ve Ostwald sistemleri); (3) Dzenli sbtraktif renk karm temelli sistem (Plochere renk sistemi mrekkepler iin). CIE: Uluslararas Aydnlatma Komisyonu'nun Franszca isminin ba harflerinin ksaltmasdr. Uluslararas bir organizasyon olan CIE. aydnlatma, renk ve renk lm konusuyla ilgili en nde gelen kurulutur.

Yapay Gn: Gnnn rengini ve spektral dalmn eitli uygulamalar sonucunda taklit eden k kaynaklarnn rettii ktr. Absorblama ve Absorbsiyon: Elektromanyetik dalgalarn enerjisinin madde ile olan etkileim sonucunda baka formlara dnmesi veya harcanmasdr. Gelen radyasyonun dorusal yndeki transmitansnn azalmas o ynde absorblanan enerji ile Beer-Lambert kanununa gre ifade edilir. Transparan (Geirgen): I datmadan ve samadan iinden geiren materyale verilen addr. Transparan materyallerde n transmitans ve absorbans meydana gelir. Materyalin zelliine gre bir ksm radyant enerji materyal iinde absorblanrken kalan ksm da materyalin dier ucundan dar kar. Bu iliki BeerLambert yasas ile hesaplanr. Opak: zerine gelen dier tarafa geirmeyen materyallere verilen addr. Materyali zerine den k enerjisinin bir ksm yzeyde ve iinde absorblanrken bir ksm da ortama geri yansr. Ortama geri yansyan bu k yzey tarafndan absorblanan enerjiyi iermez ve gzlemci tarafndan renk olarak alglanr. Optik Dansite (Optik Younluk): Bir materyalin absorblama kabiliyetidir. Renk koyulatka younluk (dansite) artar. zellikle mrekkepler olmak zere sv durumdaki materyaller iin kullanlr. Additif Primerler: Bunlar krmz, yeil ve mavi klardr. Bu additif primer %100 iddette bir araya geldiinde beyaz k oluur. Farkl ve deiken iddetlerde bir araya geldiinde ise farkl renkleri ieren bir renk gamutu meydana gelir. %100 iddette herhangi iki primerin birlemesi sbtraktif bir primeri oluturur. Sbtraktif Primerler: Herhangi iki additif primerin %100 iddette karmndan oluur. Magenta, sar ve cyan (siyan) sbtraktif primerlerdir. %100 Krmz + %100 yeil = sar, %100 krmz + %100 mavi = magenta, %100 yeil + %100 mavi = cyan Cyan: Baskdaki proses mrekkeplerinden biridir. Saf bir cyan "krmzsz" bir renktir. Krmz renkteki btn dalgaboylarn absorblar ve btn mavi ve yeil dalgaboylarn yanstr. Magenta: Baskdaki proses mrekkeplerinden biridir. Saf bir magenta "sarsz" bir renktir. Sar renkteki btn dalgaboylarn absorblar ve btn krmz ve mavi dalgaboylarn yanstr.

Sar: Baskdaki proses mrekkeplerinden biridir. Saf bir sar "mavisiz" bir renktir. Mavi renkteki btn dalgaboylarn absorblar ve btn krmz ve yeil dalgaboylarn yanstr. Reflektans (Yansma): Yansyan radyant fluksun iddetinin gelen radyant fluks iddetine orandr. Genel kullanmda yansyan radyant enerji oran referans standarda gre tarif edilir. Toplam Reflektans (Yansma): Yzeyden btn alarda yansyan radyant fluksun toplamdr ve hem dzgn hem de salarak (dalarak) yansmay ierir. Dzgn (Kuramsal) Yansma: Bir radyant enerji demetinin gelen aya eit fakat ters dorultuda yansmasdr (Ayna benzeri yansma). Parlak (cilal) materyaller zerinden olan dzgn yansmann miktar aya ve yzey zerinde iki ortam arasndaki krc indekslerin farkna bal olarak deiir ve Fresnel Yasas ile bulunabilir. Salarak Yansma (Salma veya Dank Yansma): Farkl bir krc indekse ulaan (yani yzey zerine den) radyant enerji paracklarnn dalmas ve yeniden ynlenmesidir. Salma bir ara yzeyde, yzey zerinde veya parack ieren bir ortam iinde olabilir. Tam Beyaz: Teorik olarak grnr dalgaboyundaki btn k enerjisini tamamen yanstan materyal tam beyazdr. Pratikte ise bilinen bir spektral veriye sahip kat beyaz yzey olup reflektans lmlerinde "referans beyaz" olarak kullanlr. Bir spektrofotometrenin kalibrasyonu yaplrken kullanlan beyaz seramik plaka tam beyaz referans olarak kullanlr. Mkemmel Yanstan Yzey: Teorik olarak tam beyaz tanmna giren bu yzey yaplan reflektans lmlerinde referans olarak kullanlan yzey ve bu yzeye ait deerlerdir. Okunan reflektans deeri bu yzeye gre okunur. Siyah: deal olarak gelen n tamamen absorbsiyonu ve hibir yansmann olmamasdr. Pratikte ise grsel ve bal olarak bu ideal duruma yakn renkler siyahtr. Bu renklerin doygunluklar ve luminanslar ok dk seviyededir. Beyaz: deal olarak gelen n herhangi bir absorbsiyon olmadan geri yanstlmasdr. deal beyaz yzey mkemmel yanstan yzeydir ve pratikte byle bir yzey mevcut deildir. Kalibrasyon seramikleri ideal beyaza yakn referans beyaz olarak kullanlrlar.

Parlaklk: Akromatik skalada rengin siyahtan beyaza doru deerlendirilmesi olup kllk veya luminus reflektans olarak da adlandrlr. Bu terim doygunluk (saturasyon) terimi ile kartrld iin kullanmnda ve ifadesinde dikkatli olunmaldr. Analog Renkler: Renk emberinde birbirine yakn olan renklerdir. rnek olarak maviler ve morlar analogdur. Renk emberi: Grnr spektrumun devaml renklerinin bir ember iinde dzenlenmesidir. Bu emberde komplimanter renkler (krmz ve yeil gibi) birbirlerinin karsnda yer alr. Nitelik: Renklerin ifade edildii olgulardr. Renkler ounlukla renk as (ton), doygunluk (saturasyon) veya kroma ve kllk nitelikleri ile verilirler. CIE Tristimulus Deerleri: CIE sisteminde renkli bir additif karm ile bir rengi ifade edebilmek iin gerekli olan bileenler X,Y,Z tristimulus deerleridir. Bu deerlerin hesaplanmasnda kullanlan aydnlatc ve gzlem as mutlaka deeri ile beraber verilmelidir. Elde edilen deerler integrasyon metoduna ve reflektans veya transmitansn lmnde kullanlan cihazn dizayn ile numunenin yaps arasndaki ilikiye baldr. Tristimulus deerleri bir numunenin karakteristik mutlak deerleri deildir ve bunlar elde etme metoduna bal deerlerdir. X Tristimulus Deeri: CIE tristimulus deerlerinin krmz primeridir. Y Tristimulus Deeri: CIE tristimulus deerlerinin yeil primeridir ve luminus reflektans veya transmitansa eittir. Z Tristimulus Deeri: CIE tristimulus deerlerinin mavi primeridir. Kromatisite: Renk deerlendirmesinin aydnlatma konusu iermeyen ksmdr. Kromatisite iki boyutludur ve iki boyutlu dzlemde dalgaboyu ile ilikili koordinatlar tarafndan gsterilir. Kromatisite Koordinatlar: tristimulus deerinden, X, Y, Z her birinin bu deerin toplamna orandr ve srasyla x, y ve z olarak gsterilir. (r: x = X / [X+Y+Z]). Bu koordinatlar bazen trikromatik katsaylar olarak da adlandrlr. CIE Kromatisite Diyagram: Kromatisite koordinatlarnn iki boyutlu grafii olup en fazla x'in apsis, y'nin de ordinat olduu grafik kullanlr. Bu grafik 380-770 nm arasndaki monokromatik n kromatisite koordinatlarn verir.

Renk Uzay: Mmkn btn renkleri ieren boyutlu uzaydr. Boyutlar farkl geometrilerde tanmlanabilir. Farkl renk ve renk fark formlasyonlar ayn uzay kullanabilir (r: CIELAB, CMC (2:1) ve Hunter). Uniform Renk Uzay: Tm renk iftlerinin eit farkllkta olduu ve birbirlerinden yaklak eit uzaklklarda bulunduklar boyutlu uzaydr. CIE 1976 L* a* b* Renk Uzay: Adams-Nickerson kp kk formln kullanan uniform bir renk uzay olup 1976 ylnda CIE tarafndan renk ve kk renk farkllklarnn lm iin nerilmitir. L*, a* ve b* deerleri boyulu silindirik koordinat sistemi iinde birbirlerine dik alarda yerletirmitir. Uzay iindeki eit uzunluklar yaklak eit renk farkllklarn verir. Bu uzay yzeyinden yansma yapan cisimler iin uygundur. Ikllk: Beyaz cisimlerin gri cisimlerden ve ak renkli cisimlerin koyu renkli cisimlerden ayrlmasn salayan histir. L*: CIELAB ve baz dier renk uzaylarnda beyaz-siyah ekseni ve bu eksen zerindeki koordinat olup kllk ifade eden deerdir. L* ekseninin yarsndan yukarya doru (50-100) beyaza, aaya doru da (50-0) siyaha gidilir. DL* (veya L*) numune renk ile standart referans renk arasndaki kllk farkn belirtir. a*: CIELAB ve baz dier renk uzaylarnda krmz-yeil ekseni ve bu eksen zerindeki koordinat ifade eden deerdir. Art ynde krmz rengi, eksi ynde de yeil rengi ifade eder. a+ yne gidildike krmzlk a- yne gidildike yeillik artar. Da* (veya a*) numune renk ite standart referans renk arasndaki renk farkn belittir. b*: CIELAB ve baz dier renk uzaylarnda sar-mavi eksenini ve bu eksen zerindeki koordinat ifade eden deerdir. Art ynde sar rengi, eksi ynde de mavi rengi ifade eder. +b ynne gidildike sarlk -b ynne gidildike de mavilik artar. Db*: numune renk ile standart referans renk arasndaki renk farkn belirtir. Kroma (Saturasyon veya doygunluk): Bir renk boyutu olan kroma (C) belirli bir renk asnn (ton) iddetini veya doygunluunu (saturasyon) ifade eder ve bir kromatik rengin ayn deere sahip gri (ntral) bir renkten olan uzakl olarak tanmlanr. C*: Kromann saysal ifadesidir, a*-b* renk dzleminde a*=0 ve b*=0 noktasndan rengin a* ve b* deerlerinin birletii noktaya olan uzaklktr ve C*=[(a*)2 + (b*)2]l/2 ile hesaplanr.

Renk As (Ton) (Hue): Renk snflandrma sisteminin ilk eleman renk as (H) dr ve renkleri birbirlerinden ayrt eden niteliktir. Munsell be temel (krmz, sar, yeil, mavi, mor) ve be de ara (sar-krmz, yeil-sar, mavi-yeil, mor-mavi ve krmz-mor) renk as tanmlamtr. Bu on renk as sfr balang noktas krmzdan balayacak ekilde bir ember iinde eit aralklarda yerletirilerek 100 grsel basamaa ayrlmtr. Bu ember iindeki komu tonlar kartrlarak bir tondan dierine srekli gei elde edilebilir. Bu renk alar emberi evresindeki renkler kromatik renkler olarak isimlendirilir. Renkler renk alar ile anlam kazanrlar. Beyaz, siyah ve grinin renk alar yoktur. CIELAB renk uzaynda renk as a* eksen parasndan itibaren llr. Buna gre krmz, sar, yeil ve mavi renkler geilerek a 360 dereceye yine krmzda tamamlanr. Kromatik Nitelikler: In spektral dalm ile ilikili olan bu nitelikler renk as (H) ve doygunluk (saturasyon) dur. Kromatik Renkler: Bir renk asna sahip olan renklerdir. Akromatik renkler: Bir renk asna sahip olmayan renklerdir. Siyah ve beyaz akromatik renklerdir. Gri Renk: CIELAB renk uzaynda L*, a* ve b* eksenleri L*=50, a*=0 ve b*=0 deerlerinde ve u eksenli silindirik koordinat hacminde birleirler. Birletikleri bu nokta gri rengi ifade eder. Renk Scakl: Istlan bir cisimden (Planckian Radiator) yaylan n renginin veren scaklktr. Bu lm mutlak scaklk (K) ta yaplr. 2400 K krmz, 9300 K mavi iken 6504 K beyaz k verir. CIE standart aydnlatclar, renk scaklklar ve bunlarn dalgaboyuna gre enerji dalmlarn esas alrlar. Spektral G Dalm Erisi: Radyant enerjinin dalgaboyunun fonksiyonu olarak iddetidir ve bal g terimleri ile verilir. Ik Kayna: nsan gznn hassas olduu k veya radyant enerjiyi yayan cisimdir. Bir k kaynann emisyonu grnr blgedeki her dalgaboyunda yayd bal enerji miktar ile tarif edilebilir. Bu yzden bir kaynak bir aydnlatc olarak tanmlanrken renk scakl terimiyle verilir. Aydnlatc: Gerek veya kuramsal bir k kaynann bal spektral enerji dalmnn matematik ifadesidir. Yani bir kaynan emisyon spektrumu iinde kaynak tarafndan yaylan her dalgaboyundaki bal enerjidir.

CIE Standart Aydnlatclar: Spektral verilen CIE tarafndan belirlenmi olan farkl k kaynaklardr. Bir rengi tarif etmek iin tristimulus deerleri kullanlrken lmn alnd aydnlatc da mutlaka verilmelidir. Bu standart aydnlatclar gerek k kaynaklar yerine kullanlr. Bu aydnlatclarn enerjileri, dalgaboyuna bal olarak iaretlenen spektral enerji dalmlar ile karakterize edilir. CIE Gn Aydnlatclar: Doal gnnn lmlerine dayanan bir seri aydnlatc spektral g dalm erileridir ve CIE tarafndan 1965'te nerilmitir. Deerleri 300-830 nm dalgaboylar arasnda tanmlanmtr. Eletirilmi renk scaklklar terimleri ile tanmlanrlar. D harfinin altnda indis olarak veya yannda verilen say renk scakln ifade eder. Bunlar en nemlisi D65 (6504 K) olup C aydnlatcsna en yakn renk scaklna sahiptir. D65'ten daha mavi olan D75 ve daha sar olan D55'de kullanlmaktadr. D aydnlatclar, 300-380 nm arasndaki uv ksmda fluoresan boya ve pigmentlerin renklerini doru tanmlayabilmek asndan nem tarlar. Gzlemci: Gzne gelen stimulusu alan ve bundan bir duyum karan insandr. Stimulus bir grsel ifade olup bunun oluturduu duyum grnm verir. CIE Standart Gzlemci: Bir gzlemci bak as iin kuramsal gzlemci olarak tanmlanr ve ortalama gzlemcinin spektral cevap karakteristikleridir. 2'lik bak as deerleri 1931'de 10'lik bak as deerleri de 1964'te nerilmitir. Bu alar iin mevcut grafikler renk eletirme fonksiyonlarn verirler. Renk lm sonular verilirken aydnlatc ile beraber standart gzlemci bak as da verilmelidir. Gnmzde ounlukla 10 kullanlmaktadr. Renk Eletirme Fonksiyonlar: Her bir dalgaboyu eletirmek iin gereken additif primerin bal miktarlardr. Bu terim genel olarak CIE standart gzlemci renk eletirme fonksiyonlar olarak bilinir. Aydnlatclar iin bu fonksiyon deerleri farkllk gsterir. Delta (D): Fark belirtmek iin kullanlan gsterimdir. Renk Fark: Belli koullar altnda iki renk arasndaki farkn bykl ve karakteridir. Delta E*: Bir renk fark denklemi ile hesaplanan toplam renk farkn gsterir. CMC: ngiltere'de SDC bnyesindeki renk lm komitesinin ksaltlm addr. Bu komite almalar sonucunda ortaya daha mantkl ve elipsoid esasl bir renk fark

formlasyonu ortaya kmtr (CMC (2:1)). Renk fark deerleri CIELAB renk uzaynda dikdrtgen koordinatlar iinde hesaplanrken CMC renk fark, bu deerleri ayn uzay iinde elipsoid koordinatlar iinde hesaplamaktadr. Metamerizma: Bir aydnlatma altnda ayn grnen bir ift rengin baka bir aydnlatma altnda farkl iki renk olarak gzlemci tarafndan alglanmasdr. Reflektanslar gerekte farkl olan iki renk, bir aydnlatc altnda o aydnlatcnn spektral enerji dalmna bal olarak ayn gibi gzkebilirken spektral enerji dalm farkl baka bir aydnlatc altnda farkl gzkecektir. ki aydnlatc altnda deiiklik gsteren olgu renklerin gerek reflektans erileri deil bu eriler ile aydnlatclarn farkl enerji dalmlarnn farkl sonular dourmasdr. Bu terim renk devamll ile kartrlmamaldr. Renk Devamll: Ik kaynann spektral dalm veya aydnlatma ve/veya gzlem alar deitiinde tek bir rengin kendi grnmndeki ani deiim renk devamllnn bir lsdr. Kolorist: Belli bir materyalde boyalarn verecei davran sz konusu olduunda renk eletirme (kolorant formlasyonu) konusunda, tecrbeli ve bilgi sahibi olan kimsedir. Tristimulus Kolorimetre: Yansyan krmz, yeil ve mavi ana blgelerinde filtre ederek insan gzne benzer ekilde rengi deerlendiren optik lm cihazdr. Spektrofotometre: Spektral transmitans, spektral reflektans veya bal spektral yaylm lmek iin kullanlan fotometrik cihazdr. Spektrofotometreler srekli bir spektral eri elde edebilmek amacyla dispersiyon optik elemanlar ierirler. Spektrofotometrik Eri: Bir spektrofotometre ile llen eridir. Yatay eksene dalgaboyu veya frekans, dikey eksene de bal reflektans veya transmitans (veya absorbans) yerletirilerek elde edilen grafiktir. Dzgn Yansyan Bileeni eren lm (SCI): Yzeyden olan toplam reflektans llr. Bu lm hem dzgn hem de salan reflektans ierir. lm Geometrisi: Tristimulus kolorimetrelerde veya reflektans spektrofotometrelerde kuma yzeylerinden renk lm yapmak iin tanmlanan standart aydnlatma ve gzlem koullardr. fadeler Aydnlatma/Gzlem alar olarak alndnda 45/0 ve 0/45 kolorimetrelerde 0/d ve d/0'da spektrofotometrelerde kullanlr.

Kubelka-Munk Teorisi: 1931 ylnda ortaya atlm olan bu teori ve bundan tretilen formlasyon, boyal mamullerin k absorblama ve sama zellikleri ile yzeyin reflektans ve kullanlan boyarmaddenin konsantrasyonu arasnda bir ilikiyi tanmlar. Teori dk konsantrasyonlar iin dzgn ve lineer sonular verir. Boya konsantrasyonu arttka linearite de kaybolur. Formlasyon en etkin olarak boyarmaddenin maksimum absorbsiyon dalgaboyunda kullanlr. Gri Skala: Siyahtan balayarak alan griler eklinde beyaza ulaan akromatik bir cetveldir. Bu eit bir cetvel iindeki seriler kll temel alan geometrik geliim esasna gre birbirlerinden farkl griler de oluturulabilirler. Bu eit cetveller birbirine benzer iki renk arasndaki bal renk farkllk miktarn tarif etmek iin kullanlrlar (Becerir 2002).

3. MATERYAL VE YNTEM
3.1. Materyal 3.1.1. almada Kullanlan Poliester Kuma Yaplan almada Berke Tekstil A..den temin edilen %100 poliester kuma kullanlmtr. Deiik rglerde yaplan n almalarda boyama performans en yksek olan kuma seilmitir. Kuman zellikleri aadaki gibidir: Dokuma rgs: 5li zg Ynl Saten. zg pi: Poliester 70 Denye Ham Parlak. Atk pi: Poliester 100 Denye 144 Filament Mikrolif. zg Skl: 79 tel/cm. Atk Skl: 36 tel/cm. 3.1.2. almada Kullanlan Dispers Boyarmaddeler Bu almada siyah boyarmadde olarak Foron Black RD-RM, mavi boyarmaddeler olarak da, dk enerji seviyeli Foron Blue RD-E, orta enerji seviyeli Foron Blue RD-S, yksek enerji seviyeli ise Foron Blue S-WF kullanlmtr. Ad geen boyarmaddeler Berke Tekstil A.. ve Clariant (Trkiye)nin Bursa Temsilciliinden temin edilmitir. Bu boyarmaddelerin genel zellikleri izelge 3.1de belirtilmitir. izelge 3.1. almada Kullanlan Boyarmaddelerin zellikleri retici Firma Boyarmadde Ad Foron Blue RD-E Foron Blue RD-S Clariant Foron Blue S-WF Foron Black RD-RM Azo Azo Yksek Orta 620 590 Kimyasal Enerji Yaps Azo Azo Seviyesi Dk Orta Maksimum Absorbans Dalgaboyu 610 620

3.1.3. almada Kullanlan Kimyasal Maddeler Bu almada poliester kuman n terbiyesinde, boyanmasnda, redktif ykamasnda ve haslk testinin yaplma aamasnda kullanlan kimyasallar srasyla yledir: 1. Rucogen FWS (Rudolf Duraner): Poliester kuman n terbiyesinde kullanlan slatc zellikli non-iyonik youn n ykama maddesi. 2. Soda (Laykem): Ticari amal sodyum karbonat (Na2CO3). 3. Imacol C-2G (Clariant): Tm lif cinslerine uygun polimer esasl non-iyonik krk nleyici. 4. Lyogen DFT (Clariant): Poliester boyamada kullanlan anyonik zellikte egalize maddesi. 5. Lyocol OU (Clariant): Poliester boyamada kullanlan non-iyonik disperge edici madde. 6. Tequest TK-200 (Tekimsan): Toplam sertlik ve demir balama efekti yksek anyonik zellikte iyon tutucu madde. 7. Polasit TMB (Tekimsan): Poliester, poliamid gibi sentetik mamllerin boyanmasnda kullanlan non-iyonik zellikte asit tamponlayc madde. 8. Asetik Asit (Laykem): Ticari saflkta %80lik. 9. ECE Referans Deterjan (Teknik Kimya): Ykama Hasl Testinde kullanlan, ISO 105-BS 1006 standardna uygun deterjan. Kullanlan btn kimyasal maddeler ticari saflkta olup tm Berke Tekstil A.. Boyahanesinden temin edilmitir. 3.1.4. almada Kullanlan Aletler ve Cihazlar 3.1.4.1. Gaston County Futura Tipi Numune Boyama Makinesi Berke Tekstil A.. Boyahanesinde bulunan 30 kg kapasiteli numune tipi boyama makinesinde deneylerde kullanlan poliester kuman n terbiye ilemleri yaplmtr.

3.1.4.2. Monforts Montex 5000 Ramz Makinas Berke Tekstil A.. Boyahanesinde bulunan 8 kamaral ramz makinasnda deneylerde kullanlan poliester kuman kurutmas ve sl fiksaj yaplmtr. 3.1.4.3. Datacolor Ahiba Spectradye Numune Boyama Makinesi Berke Tekstil A.. Boyahanesi Laboratuvarnda bulunan 24 tp kapasiteli infared stmal laboratuvar tipi numune boyama makinasnda boyama deneyleri yaplmtr. 3.1.4.4. Datacolor Spektraflash 600 Reflektans Spektrofotometresi Berke Tekstil A.. Boyahanesi Laboratuvarnda bulunan Datacolor SF600 reflektans spektrofotometresi ile boyanm olan kuma numunelerinin renk lmleri yaplmtr. 3.1.4.5. Mettler Toledo Hassas Terazi Berke Tekstil A.. Boyahanesi Laboratuvarnda bulunan Mettler Toledo marka hassas elektronik terazi (0.0000 g) ile boyama deneyleri iin kullanlan kumalarn ve boyarmaddelerin arlk tartmlar yaplmtr. 3.1.4.6. Mettler Toledo Elektronik Pipet Berke Tekstil A.. Boyahanesi Laboratuvarnda bulunan Mettler Toledo marka elektronik pipet ile numune boyamalarn boya ve kimyasal pipetleme ilemleri yapld.

3.1.4.7. Mettler Toledo Dijital pH-Metre Berke Tekstil A.. Boyahanesi Laboratuvarnda bulunan Mettler Toledo marka dijital pH-Metre ile numune boyamalarn ve bunlarn indirgen ykamalarnn pH ayarlar yaplmtr. 3.1.4.8. James H. Heal & Co. Ltd. Gyrowash Ykama Hasl Test Cihaz Berke Tekstil A.. Boyahanesi Laboratuvarnda bulunan Gyrowash ykama hasl test cihaz ile boyanm olan kuma numunelerinin redktif ykamalar ile ykama hasl testlerinin ykama ksm yaplmtr. 3.2. Yntem 3.2.1. Kuman n Terbiyesi 3.2.1.1. Hal Skme ve n Ykama Poliester kuman, aada verilen reete ile Gaston County Futura tipi numune boyama makinasnda hal skme ilemi yaplmtr. Hal skme ileminden sonra kuma zerinde haln kalp kalmadna AATCC Test Method 94-1992 metoduna gre tekrar baklm ve haln kalmad grlmtr. Hal Skme Reetesi: 0.5 g/l Imacol C-2G 0.25 g/l Soda 2 g/l Rucogen FWS 90Cde 30 dakika Hal skme ileminden sonra kuma nce asetik asit ile ntralize sonra scak durulama ilemlerinden geirilmitir. Kuma zerindeki pH 7-7.5 aralnda kuma boyama makinesinden karlmtr.

3.2.1.2. Kurutma ve Isl Fiksaj Boyama makinesinden kan kuma Monforts Montex 5000 ramz

makinasndan 185Cde ve 25 m/dak hzla kurutulup, sl fiksaj tamamlanmtr. Bu ayarlar ile kuma ortalama 1 dakika boyunca makinenin iinde kalmtr. 3.2.2. Boyama Deneyleri Numune boyamalar Datacolor Ahiba tipi numune boya makinasnda yaplmtr. Boyama reetesi olarak, kullanlan boyalarn retici firmas tarafndan nerilen reete seilmitir. Bu reetede kullanlan boya yardmc kimyasallarnn oranlar, retici firma tarafndan nerilen miktarlardr. Kullanlan reete aadaki gibidir: %X Dispers Boyarmadde 0.5 g/l Imacol C-2G 0.8 g/l Lyogen DFT 0.3 g/l Lyocol OU 1 g/l Tequest TK-200 1 g/l Polasit TMB (pH 4.5) Boyama deneyleri hazrlanrken her bir kuma, kullanlacak boyama tpne uygun olarak 5.0000.005 g olarak tartlp kesilmitir. Kullanlan boyarmaddelerin seilecek konsantrasyonlarna gre 1/10 ve 1/100lk stok zeltileri hazrlanp, kullanlacak olan miktar bu stok zelti ierisinden otomatik pipet ile alnmtr. Kullanlan boya yardmc kimyasallar tek tek 1/10luk stok zelti halinde hazrlanm ve stok zelti ierisinden otomatik pipet ile alnmtr. Boya zeltileri, kullanlan boya makinesinin boyama tp kapasitesine uygun olarak 10:1 ve 11:1 flotteye yumuak su (1 Alman Sertlii) ile tamamlanmtr. Kullanlan boyama metodu olarak yine retici firmann tavsiye ettii metod seilmitir. Yaplan almann ekline gre scaklk, zaman ve flotte oran

parametrelerinin deitirilmesi ile standart metod modifiye edilmitir. Kullanlan standart metod ekil 3.1de gsterilmitir. Her boyama iki kere tekrar edilmitir.

130C Boya ve Kimyasallar Kuma 30C 10 dak. ekil 3.1. Standart Boyama Metodu 3.2.2.1. Deitirilen Parametrelere Bal Olarak Numunelerin Renk Deiiminin ncelendii Boyama Deneyleri Deneysel almann bu ilk ksmnda dk, orta ve yksek enerji seviyelerine gre adet dispers mavi boyarmadde kullanlmtr. Birinci boyama deneyi olarak standart scaklk, sre ve flotte orannda boyamalar yaplmtr. lk deney dier deneylerle kyaslanrken Standart olarak kabul edilmitir. Birinci boyama deneyleri izelge 3.2de gsterilmitir. izelge 3.2. Renk Deiimi ncelenirken Standart Olarak Kabul Edilen Birinci Boyama Deneyleri
Proses Boyarmadde
FORON BLUE RD-E (Dk Enerji) FORON 130C 60' BLUE RD-S (Orta Enerji) FORON BLUE SW-F (Yksek Enerji) 1:10 1:10 1:10

60 dak. 2.5C/dak 2.5C/dak 75C

Flotte

% Konsantrasyon
0,5 2 4 0,5 2 4 0,5 2 4

Birinci boyama deneylerini takip eden deneylerde proses parametreleri izelge 3.3. de grld gibi deitirilmitir. izelge 3.3. Renk Deiimi ncelenirken Yaplan Deneylerdeki Proses Parametrelerinin Deiimi
Boyama Deneyleri 1 2 3 4 5 6 7 8 Boyama Scakl (C) 130 130 130 130 117 117 117 117 Boyama Sresi (Dakika) 60 60 54 54 60 60 54 54 Flotte Oran 1:10 1:11 1:10 1:11 1:10 1:11 1:10 1:11

Tm kumalar boyandktan sonra kumalar yumuak su ile durulanm ve redktif ykama aamasna geilmitir. 3.2.2.2. Deitirilen Parametrelere Bal Olarak Numunelerin Ykama Haslklarnn ncelendii Boyama Deneyleri Deneysel almann ikinci ksmnda piyasada sk olarak kullanlan orta enerjili siyah dispers boya, Foron Black RD-RM kullanlmtr. Standart boyama prosesi olarak ekil 3.1deki proses kullanlmtr. 130Cde 60 dakikada yaplan boyamalar dier deneyler ile kyaslamada standart olarak kabul edilmitir.

izelge 3.4. Ykama Haslklar ncelenirken Standart Olarak Kabul Edilen Birinci Boyama Deneyleri. Proses Boyarmadde Flotte % Konsantrasyon
0.1 0.5

FORON 130C 60' BLACK RD-RM (Orta Enerji) 1:10

1 2 3 4 5 6

Birinci boyama deneylerini takip eden deneylerde proses parametreleri izelge 3.5. de grld gibi deitirilmitir. izelge 3.5. Ykama Hasl ncelenirken Yaplan Deneylerdeki Proses Parametrelerinin Deiimi
Boyama Deneyleri 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 Boyama Scakl (C) 130 130 130 130 117 104 91 117 117 117 104 104 104 91 91 91 Boyama Sresi (Dakika) 60 54 48 42 60 60 60 54 48 42 54 48 42 54 48 42 Flotte Oran 1:10 1:10 1:10 1:10 1:10 1:10 1:10 1:10 1:10 1:10 1:10 1:10 1:10 1:10 1:10 1:10

Tm kumalarn boyama deneyleri tamamlandktan sonra kumalar yumuak su ile durulanm ve redktif ykama aamasna geilmitir. 3.2.3. Boyanan Kumalarn Redktif Ykama lemi Boyanm kuma numunelerine, Berke Tekstil A.. Boyahanesi Laboratuvarnda bulunan, Gyrowash Ykama Hasl Test Cihaznda, aada belirtilen reete ile redktif ykama ilemi yaplmtr. Redktif Ykama Reetesi: 3 g/l Rucorit Ral X g/l Asetik Asit (pH 4.5) 80C 20 dakika. Tm kimyasallar 5 Llik stok zelti ierisinde hazrlanp, her kuma iin 150 ml stok zelti kullanlmtr. Redktif ykama sonu kumalar tekrar yumuak su ile durulanp kendi hallerinde kurutulmutur. 3.2.4. Ykama Hasl Testleri Ykama Hasl Testleri ISO 105-BS 1006 test metoduna gre yaplmtr. Test edilecek kuma numunesi 4x10 cm olarak hazrlanmtr. Haslk testi sonucunda spektrofotometrede llecek olan kumalarn birinci renk lmleri yaplmtr. Standart sabun 1 Lye 5 g olacak ekilde zlmtr. Numune kuma byklndeki multifibre refakat kuma ile numune beyaz iplikle dikilmitir. Orijinal kuma ve multifibre refakat kuman, toplam arlklarnn 50 kat sabunlu zelti ile 40Cde 30 dakika Gyrowash ykama hasl test makinasnda ykama hasl testi yaplmtr. Daha sonra kuma lk durulama ile kendi halinde kurutulmaya braklmtr.

3.2.5. Kumalarn Renk lmlerinin Yaplmas Boyanan kumalarn renk lmleri Berke Tekstil A.. Boyahanesi

Laboratuvarnda bulunan Datacolor Spectraflash 600 reflektans spektrofotometresi ile AATCC Test Method 153-1985e gre yaplmtr. Renk koordinatlar Color Tools v2.2 program ile D65 aydnlatcs altnda 360-700 nm k aralnda hesaplanmtr. Her kuma numunesinin n yznn, drt ayr blgesinden reflektans lm yaplm ve bu lmlerin ortalamas program tarafndan hesaplanmtr. 3.2.6. Boyamalarn Deitirilen Parametrelere Bal Olarak Renk Hassasiyetlerinin Hesaplanmas Renk Si = DE / Di Burada: Si: Deitirilen parametreye bal olarak hesaplanan renk hassasiyeti. DE: Spektrofotometreden hesaplanan renk fark deeri. Di: Orijinal parametreye gre deitirilen parametrenin yzde oran (Chen 1999). 3.2.7. Deneysel almann statistiksel almasnn Yaplmas Deneysel alma sonucunda hesaplanan deerlerin varyans analizleri, Costat v3.03 istatistik program kullanlarak yaplmtr. statistiksel model ekler ksmnda belirtilmitir. farklar spektrofotometreden hesaplanan deneylerin deitirilen (3.1)

parametrelere bal olarak renk hassasiyetleri 3.1 bantsna gre hesaplanmtr.

4.SONULAR 4.1. Renk Hassasiyetinin ncelendii Boyama Deneyleri Renk Fark Sonular Renk fark sonular hesaplanrken birinci boyama deneylerindeki deerler standart olarak kabul edilmitir. izelge 4.1. Standart (Birinci) Boyama Deneyleri Renk Sonular Flotte Boyarmadde DE Proses Boyarmadde L* Oran Konsantrasyonu % 0.5 46.65 FORON BLUE RD-E 1:10 %2 28.03 (Dk Enerji) %4 22.99 % 0.5 51.94 FORON 130C 60' BLUE RD-S 1:10 %2 34.01 (Orta Enerji) %4 25.87 % 0.5 48.05 FORON BLUE SW-F 1:10 %2 30.18 (Yksek Enerji) %4 28.57

C* 42.91 46.19 34.09 34.35 37.78 31.35 38.66 39.43 36.90

K\S 5.50 15.10 15.80 4.30 12.90 15.60 6.50 15.20 15.20

izelge 4.2. kinci Boyama Deneyleri Renk Fark Sonular Banyo Boyarmadde DE Proses Boyarmadde Oran Konsantrasyonu % 0.5 1.42 FORON BLUE RD-E 1:11 %2 0.55 (Dk Enerji) %4 0.25 % 0.5 0.36 FORON 130C 60' BLUE RD-S 1:11 %2 0.46 (Orta Enerji) %4 0.47 % 0.5 1.01 FORON BLUE SW-F 1:11 %2 0.22 (Yksek Enerji) %4 0.37

L* 44.45 27.43 22.73 52.63 33.48 25.54 49.69 30.52 29.00

C* 44.26 45.56 34.42 34.19 37.81 30.51 37.76 39.46 37.03

K\S 6.50 15.20 16.40 4.10 13.20 15.80 5.70 14.70 14.90

kinci boyama deneyleri sonucunda, dk ve yksek enerji seviyesine sahip boyarmaddelerin dk konsantrasyonlu boyamalarnn, dier boyamalara gre, deien boyama artlarnda daha fazla renk deiikliine urad grlmtr.

izelge 4.3. nc Boyama Deneyleri Renk Fark Sonular Banyo Boyarmadde DE Proses Boyarmadde Oran Konsantrasyonu % 0.5 1.03 FORON BLUE RD-E 1:10 %2 0.20 (Dk Enerji) %4 0.42 % 0.5 1.12 FORON 130C 54' BLUE RD-S 1:10 %2 0.18 (Orta Enerji) %4 0.53 % 0.5 0.66 FORON BLUE SW-F 1:10 %2 0.71 (Yksek Enerji) %4 3.34

L* 44.96 27.96 23.12 54.07 33.72 26.35 49.22 31.10 25.55

C* 43.89 45.76 34.94 33.61 37.64 32.19 38.49 40.08 32.82

K\S 6.30 14.80 15.90 3.70 13.20 15.30 6.10 14.60 15.40

nc boyama deneyleri sonucunda, dk ve orta enerji seviyesine sahip boyarmaddeler ile boyanm deneylerin dk konsantrasyonlarnda, yksek enerji seviyeli boyarmadde ile boyanm deneyin ise yksek konsantrasyonunda renk deiiminin daha fazla olduu grlmtr.

izelge 4.4. Drdnc Boyama Deneyleri Renk Fark Sonular Banyo Boyarmadde DE Proses Boyarmadde L* Oran Konsantrasyonu % 0.5 0.75 45.50 FORON BLUE RD-E 1:11 %2 0.14 28.21 (Dk Enerji) %4 0.69 23.27 % 0.5 0.88 53.55 FORON 130C 54' BLUE RD-S 1:11 %2 0.93 32.86 (Orta Enerji) %4 0.61 26.32 % 0.5 0.84 49.42 FORON BLUE SW-F 1:11 %2 0.28 30.49 (Yksek Enerji) %4 0.23 28.64

C* 43.78 45.99 35.49 33.77 37.38 32.44 38.02 39.68 37.17

K\S 6.10 14.80 15.80 3.80 13.40 15.40 5.80 15.20 14.90

Drdnc boyama deneyleri sonucunda, dk enerjili boyarmaddenin dk ve yksek konsantrasyonunda, orta enerjili boyarmaddenin tm konsantrasyonlarnda, yksek enerjili boyarmaddenin ise sadece dk konsantrasyonunda renk deiimi gzlenmitir.

izelge 4.5. Beinci Boyama Deneyleri Renk Fark Sonular Banyo Boyarmadde DE Proses Boyarmadde Oran Konsantrasyonu % 0.5 0.98 FORON BLUE RD-E 1:10 %2 0.95 (Dk Enerji) %4 2.62 % 0.5 1.52 FORON 117C 60' BLUE RD-S 1:10 %2 3.00 (Orta Enerji) %4 5.55 % 0.5 1.47 FORON 1:10 BLUE SW-F %2 10.62 (Yksek Enerji) %4 7.42

L* 47.89 29.07 24.24 54.79 38.10 31.55 50.61 42.73 36.63

C* 41.51 46.15 39.22 32.98 37.49 35.27 37.55 38.54 38.31

K\S 5.00 14.50 16.00 3.40 10.00 13.10 5.30 8.50 11.70

Beinci boyama deneyleri sonucunda tm deneylerde yksek renk fark gzlenmitir. Dk enerjili boyarmaddenin yksek konsantrasyonunda, dier konsantrasyonlara gre daha fazla deiim olmutur. Orta enerjili boyarmaddede ise konsantrasyon arttka, renk fark artmtr. Yksek enerjili boyarmaddede en fazla renk deiimi orta konsantrasyonda, daha sonra yksek ve en az da dk konsantrasyonda olmutur. izelge 4.6. Altnc Boyama Deneyleri Renk Fark Sonular Banyo Boyarmadde DE Proses Boyarmadde Oran Konsantrasyonu % 0.5 1.28 FORON BLUE RD-E 1:11 %2 1.00 (Dk Enerji) %4 3.82 % 0.5 1.73 FORON 117C 60' BLUE RD-S 1:11 %2 2.98 (Orta Enerji) %4 2.79 % 0.5 1.29 FORON BLUE SW-F 1:11 %2 5.18 (Yksek Enerji) %4 14.14

L* 44.66 29.09 25.39 55.22 38.10 28.46 50.31 36.08 45.21

C* 44.02 46.19 40.72 32.60 37.33 34.91 37.60 40.15 35.48

K\S 6.40 14.70 15.90 3.30 9.90 15.00 5.40 12.30 6.70

Altnc boyama deneyleri sonucunda, tm deneylerde yine yksek renk farkllklar gzlenmitir. Dk enerjili boyarmadde ile yaplan deneylerde en fazla renk fark yksek konsantrasyonda grlmtr. Orta enerji seviyeli boyarmadde ile yaplan deneylerde, orta ve yksek konsantrasyonlardaki renk deiiminin dk konsantrasyona gre daha fazla olduu grlmtr.

izelge 4.7. Yedinci Boyama Deneyleri Renk Fark Sonular Banyo Boyarmadde DE Proses Boyarmadde Oran Konsantrasyonu % 0.5 1.12 FORON BLUE RD-E 1:10 %2 1.19 (Dk Enerji) %4 2.99 % 0.5 1.49 FORON 117C 54' BLUE RD-S 1:10 %2 1.62 (Orta Enerji) %4 5.60 % 0.5 1.44 FORON 1:10 BLUE SW-F %2 10.34 (Yksek Enerji) %4 10.30

L* 48.10 29.87 24.73 54.67 36.22 31.43 50.57 42.31 39.67

C* 41.30 46.17 39.38 32.99 38.29 35.02 37.57 38.59 36.59

K\S 4.80 14.20 16.10 3.40 11.60 13.40 5.30 8.80 9.80

Yedinci boyama deneyleri sonucunda, dk enerji seviyeli boyarmadde ile yaplm deneylerdeki renk deiiminin yksek konsantrasyonda daha fazla olduu grlmtr. Orta enerji seviyeli boyamalarda ise renk farknn, konsantrasyona bal olarak artt grlmtr. Yksek enerji seviyesine sahip boyarmadde ile yaplm deneylerde ise renk farknn, orta ve yksek enerji seviyeli boyarmadde ile yaplm deneylerde, dk enerji seviyeli boyarmadde ile yaplm deneylere gre daha yksek olduu grlmtr. izelge 4.8. Sekizinci Boyama Deneyleri Renk Fark Sonular Banyo Boyarmadde DE L* Proses Boyarmadde Oran Konsantrasyonu % 0.5 0.82 47.62 FORON BLUE RD-E 1:11 %2 1.54 29.73 (Dk Enerji) %4 2.73 24.41 % 0.5 1.48 54.82 FORON 117C 54' BLUE RD-S 1:11 %2 2.22 37.05 (Orta Enerji) %4 2.42 27.99 % 0.5 0.25 48.57 FORON BLUE SW-F 1:11 %2 11.46 43.64 (Yksek Enerji) %4 14.82 46.10 Sekizinci boyama deneyleri sonucunda her enerji

C* 41.76 46.35 39.20 33.02 38.10 34.66 38.74 37.68 34.89

K\S 5.10 14.20 16.20 3.30 11.00 15.20 6.30 7.90 6.30

seviyesindeki

boyarmaddelerle yaplm deneylerde boyarmadde konsantrasyonu arttka deneyler arasndaki renk fark da artmtr. Yalnz bu artn en yksek olduu boyarmadde tipi yksek enerji seviyesine sahip boyarmadde olarak grlmtr.

4.1.1. Renk Hassasiyeti Sonular Renk hassasiyeti sonular hesaplanrken birinci boyama deneyleri standart olarak kabul edilmitir. izelge 4.9. kinci Boyama Deneyleri Sonucunda Hesaplanan Renk Hassasiyetleri Boyarmadde ST St Sr Boyarmadde Konsantrasyonu % 0.5 14.2 FORON BLUE RD-E %2 5.5 (Dk Enerji) %4 2.5 % 0.5 3.6 FORON BLUE RD-S %2 4.6 (Orta Enerji) %4 4.7 % 0.5 10.1 FORON BLUE SW-F %2 2.2 (Yksek Enerji) %4 3.7 kinci boyama deneyleri sonucunda renk hassasiyetinin, dk enerji seviyeli boyarmadde ile yaplan deneylerin dk konsantrasyonlu boyamasnda dier boyamalara gre daha fazla olduu grlmtr. Orta enerji seviyesine sahip boyarmadde ile yaplan deneylerde hassasiyet konsantrasyonla beraber artmtr. Yksek enerji seviyesine sahip boyarmadde ile yaplan deneylerde en yksek hassasiyet ise dk konsantrasyonda gzlenmitir. izelge 4.10. nc Boyama Deneyleri Sonucunda Hesaplanan Renk Hassasiyetleri Boyarmadde Boyarmadde ST St Sr Konsantrasyonu % 0.5 10.3 FORON BLUE RD-E %2 2.0 (Dk Enerji) %4 4.2 % 0.5 11.2 FORON BLUE RD-S %2 1.8 (Orta Enerji) %4 5.3 % 0.5 6.6 FORON BLUE SW-F %2 7.1 (Yksek Enerji) %4 33.4 nc boyama deneyleri sonucunda hesaplanan renk hassasiyetlerine gre, dk enerji seviyesine sahip boyarmadde ile yaplm deneylerin dk konsantrasyonlu olannn, renk hassasiyetinin daha yksek olduu grlmtr. Orta

enerji dzeyine sahip boyarmadde ile yaplm deneylerde ise orta konsantrasyonda en dk, yksek konsantrasyonda daha yksek ve dk konsantrasyonda en yksek renk hassasiyeti hesaplanmtr. Yksek enerji seviyesine sahip boyarmaddeler ile yaplan deneylerde ise en yksek hassasiyet, yksek konsantrasyonda hesaplanmtr. izelge 4.11. Drdnc Boyama Deneyleri Sonucunda Hesaplanan Renk Hassasiyetleri Boyarmadde Boyarmadde ST St+Sr Konsantrasyonu % 0.5 7.5 FORON BLUE RD-E %2 1.4 (Dk Enerji) %4 6.9 % 0.5 8.8 FORON BLUE RD-S %2 9.3 (Orta Enerji) %4 6.1 % 0.5 8.4 FORON BLUE SW-F %2 2.8 (Yksek Enerji) %4 2.3 Drdnc boyama deneyleri sonucunda hesaplanan renk hassasiyetlerine gre, dk enerji seviyesine sahip boyarmaddeler ile yaplm deneylerde orta konsantrasyona sahip boyamalar, yksek ve dk konsantrasyona sahip boyamalara gre daha dk renk hassasiyetine sahip olduu grlmtr. Orta enerji seviyesine sahip boyarmadde ile yaplan deneylerde renk hassasiyeti birbirine yakn sonular vermitir. Yksek enerji seviyesine sahip boyarmaddeler ile yaplan deneylerde dk konsantrasyonlu boyamann renk hassasiyeti ok daha fazla kmtr. izelge 4.12. Beinci Boyama Deneyleri Sonucunda Hesaplanan Renk Hassasiyetleri Boyarmadde Boyarmadde ST St Sr Konsantrasyonu % 0.5 9.8 FORON BLUE RD-E %2 9.5 (Dk Enerji) %4 26.2 % 0.5 15.2 FORON BLUE RD-S %2 30.0 (Orta Enerji) %4 55.5 % 0.5 14.7 FORON BLUE SW-F %2 106.2 (Yksek Enerji) %4 74.2 -

Beinci boyama deneyleri sonucunda hesaplanan renk hassasiyetlerine gre, dk enerjili boyarmadde ile yaplan deneylerin yksek konsantrasyonlu olannda en yksek renk hassasiyeti hesaplanmtr. Orta enerji dzeyine sahip boyarmaddeyle yaplan deneylerde, boyama hassasiyeti konsantrasyon arttka ykselmitir. Yksek enerjiye sahip boyarmadde ile yaplan deneylerde en byk renk hassasiyeti orta konsantrasyonda hesaplanmtr. izelge 4.13. Altnc Boyama Deneyleri Sonucunda Hesaplanan Renk Hassasiyetleri Boyarmadde Boyarmadde ST+Sr St Konsantrasyonu % 0.5 12.8 FORON BLUE RD-E %2 10.0 (Dk Enerji) %4 38.2 % 0.5 17.3 FORON BLUE RD-S %2 29.8 (Orta Enerji) %4 27.9 % 0.5 12.9 FORON BLUE SW-F %2 51.8 (Yksek Enerji) %4 141.4 Altnc boyama deneyleri sonucunda hesaplanan renk hassasiyetlerine gre, dk enerji dzeyine sahip boyarmadde ile yaplan deneylerde en yksek hassasiyet yksek konsantrasyonlu boyamada hesaplanmtr. Orta enerji dzeyindeki boyarmadde ile yaplan almalarda orta ve yksek konsantrasyonda daha yksek boya hassasiyeti olduu grlmtr. Yksek enerji seviyesindeki boyarmadde ile boyamalarda ise boya hassasiyeti, boya konsantrasyonu arttka ykselmitir. izelge 4.14. Yedinci Boyama Deneyleri Sonucunda Hesaplanan Renk Hassasiyetleri Boyarmadde Boyarmadde ST+St Sr Konsantrasyonu % 0.5 11.2 FORON BLUE RD-E %2 11.9 (Dk Enerji) %4 29.9 % 0.5 14.9 FORON BLUE RD-S %2 16.2 (Orta Enerji) %4 56.0 % 0.5 14.4 FORON BLUE SW-F %2 103.4 (Yksek Enerji) %4 103.0 -

Yedinci boyama deneyleri sonucunda hesaplanan renk hassasiyetlerinde, dk ve orta enerji seviyesindeki boyarmaddeler ile yaplan deneylerde, yksek konsantrasyondaki deneylerin renk hassasiyeti, dierlerine gre daha yksek olduu grlmtr. Yksek enerji dzeyine sahip boyarmadde ile yaplan almada ise, orta ve yksek konsantrasyonlardaki boyamalarn renk hassasiyeti, dk konsantrasyondaki boyamaya gre daha yksek hesaplanmtr.
izelge 4.15. Sekizinci Boyama Deneyleri Sonucunda Hesaplanan Renk Hassasiyetleri Boyarmadde ST+St+Sr Boyarmadde Konsantrasyonu % 0.5 8.2 FORON BLUE RD-E %2 15.4 (Dk Enerji) %4 27.3 % 0.5 14.8 FORON BLUE RD-S %2 22.2 (Orta Enerji) %4 24.2 % 0.5 02.5 FORON BLUE SW-F %2 114.6 (Yksek Enerji) %4 148.2

Sekizinci boyama deneyleri sonucunda hesaplanan renk hassasiyeti deerlerine gre, dk, orta ve yksek enerji dzeyine sahip boyarmaddeler ile yaplan boyamalarn renk hassasiyetleri, konsantrasyon arttka ykselmitir.

4.1.2. Renk Hassasiyeti ile lgili Deneylerin Varyans Analizi Sonular izelge 4.16. Foron Blue RD-E Boyarmaddesinin %0.5lik Konsantrasyonu ile Yaplan Boyama Deneylerinin Varyans Analizi Sonular Tablosu
Boyarmadde Ad Foron Blue RD-E ncelenen Deer L* Varyans Kayna Flotte Oran Sre Scaklk Flotte Oran x Sre Flotte Oran x Scaklk Sre x Scaklk Flotte Oran x Sre x Scaklk Flotte Oran Sre Scaklk Flotte Oran x Sre Flotte Oran x Scaklk Sre x Scaklk Flotte Oran x Sre x Scaklk Flotte Oran Sre Scaklk Flotte Oran x Sre Flotte Oran x Scaklk Sre x Scaklk Flotte Oran x Sre x Scaklk Sonu Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkisiz Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkisiz Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili

C*

K/S

izelge 4.17. Foron Blue RD-E Boyarmaddesinin %2lik Konsantrasyonu ile Yaplan Boyama Deneylerinin Varyans Analizi Sonular Tablosu
Boyarmadde Ad Foron Blue RD-E ncelenen Deer L* Varyans Kayna
Flotte Oran Sre Scaklk Flotte Oran x Sre Flotte Oran x Scaklk Sre x Scaklk Flotte Oran x Sre x Scaklk Flotte Oran Sre Scaklk Flotte Oran x Sre Flotte Oran x Scaklk Sre x Scaklk Flotte Oran x Sre x Scaklk Flotte Oran Sre Scaklk Flotte Oran x Sre Flotte Oran x Scaklk Sre x Scaklk Flotte Oran x Sre x Scaklk

Sonu
Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkisiz Etkisiz Etkisiz

C*

K/S

izelge 4.18. Foron Blue RD-E Boyarmaddesinin %4lk Konsantrasyonu ile Yaplan Boyama Deneylerinin Varyans Analizi Sonular Tablosu
Boyarmadde Ad Foron Blue RD-E ncelenen Deer L* Varyans Kayna Flotte Oran Sre Scaklk Flotte Oran x Sre Flotte Oran x Scaklk Sre x Scaklk Flotte Oran x Sre x Scaklk Flotte Oran Sre Scaklk Flotte Oran x Sre Flotte Oran x Scaklk Sre x Scaklk Flotte Oran x Sre x Scaklk Flotte Oran Sre Scaklk Flotte Oran x Sre Flotte Oran x Scaklk Sre x Scaklk Flotte Oran x Sre x Scaklk Sonu Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkisiz Etkili Etkisiz Etkisiz Etkili Etkili Etkili Etkisiz Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili

C*

K/S

izelge 4.19. Foron Blue RD-S Boyarmaddesinin %0.5lik Konsantrasyonu ile Yaplan Boyama Deneylerinin Varyans Analizi Sonular Tablosu
Boyarmadde Ad Foron Blue RD-S ncelenen Deer L* Varyans Kayna
Flotte Oran Sre Scaklk Flotte Oran x Sre Flotte Oran x Scaklk Sre x Scaklk Flotte Oran x Sre x Scaklk Flotte Oran Sre Scaklk Flotte Oran x Sre Flotte Oran x Scaklk Sre x Scaklk Flotte Oran x Sre x Scaklk Flotte Oran Sre Scaklk Flotte Oran x Sre Flotte Oran x Scaklk Sre x Scaklk Flotte Oran x Sre x Scaklk

Sonu
Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkisiz Etkisiz Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkisiz Etkili Etkili Etkili Etkili Etkisiz Etkili Etkili

C*

K/S

izelge 4.20. Foron Blue RD-S Boyarmaddesinin %2lik Konsantrasyonu ile Yaplan Boyama Deneylerinin Varyans Analizi Sonular Tablosu
Boyarmadde Ad Foron Blue RD-S ncelenen Deer L* Varyans Kayna
Flotte Oran Sre Scaklk Flotte Oran x Sre Flotte Oran x Scaklk Sre x Scaklk Flotte Oran x Sre x Scaklk Flotte Oran Sre Scaklk Flotte Oran x Sre Flotte Oran x Scaklk Sre x Scaklk Flotte Oran x Sre x Scaklk Flotte Oran Sre Scaklk Flotte Oran x Sre Flotte Oran x Scaklk Sre x Scaklk Flotte Oran x Sre x Scaklk

Sonu
Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkisiz Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili

C*

K/S

izelge 4.21. Foron Blue RD-S Boyarmaddesinin %4lk Konsantrasyonu ile Yaplan Boyama Deneylerinin Varyans Analizi Sonular Tablosu
Boyarmadde Ad Foron Blue RD-S ncelenen Deer L* Varyans Kayna
Flotte Oran Sre Scaklk Flotte Oran x Sre Flotte Oran x Scaklk Sre x Scaklk Flotte Oran x Sre x Scaklk Flotte Oran Sre Scaklk Flotte Oran x Sre Flotte Oran x Scaklk Sre x Scaklk Flotte Oran x Sre x Scaklk Flotte Oran Sre Scaklk Flotte Oran x Sre Flotte Oran x Scaklk Sre x Scaklk Flotte Oran x Sre x Scaklk

Sonu
Etkili Etkili Etkili Etkisiz Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkisiz Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkisiz

C*

K/S

izelge 4.22. Foron Blue SW-F Boyarmaddesinin %0.5lik Konsantrasyonu ile Yaplan Boyama Deneylerinin Varyans Analizi Sonular Tablosu
Boyarmadde Ad Foron Blue SW-F ncelenen Deer L* Varyans Kayna
Flotte Oran Sre Scaklk Flotte Oran x Sre Flotte Oran x Scaklk Sre x Scaklk Flotte Oran x Sre x Scaklk Flotte Oran Sre Scaklk Flotte Oran x Sre Flotte Oran x Scaklk Sre x Scaklk Flotte Oran x Sre x Scaklk Flotte Oran Sre Scaklk Flotte Oran x Sre Flotte Oran x Scaklk Sre x Scaklk Flotte Oran x Sre x Scaklk

Sonu
Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili

C*

K/S

izelge 4.23. Foron Blue SW-F Boyarmaddesinin %2lik Konsantrasyonu ile Yaplan Boyama Deneylerinin Varyans Analizi Sonular Tablosu
Boyarmadde Ad Foron Blue SW-F ncelenen Deer L* Varyans Kayna
Flotte Oran Sre Scaklk Flotte Oran x Sre Flotte Oran x Scaklk Sre x Scaklk Flotte Oran x Sre x Scaklk Flotte Oran Sre Scaklk Flotte Oran x Sre Flotte Oran x Scaklk Sre x Scaklk Flotte Oran x Sre x Scaklk Flotte Oran Sre Scaklk Flotte Oran x Sre Flotte Oran x Scaklk Sre x Scaklk Flotte Oran x Sre x Scaklk

Sonu
Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili

C*

K/S

izelge 4.24. Foron Blue SW-F Boyarmaddesinin %4lk Konsantrasyonu ile Yaplan Boyama Deneylerinin Varyans Analizi Sonular Tablosu
Boyarmadde Ad Foron Blue SW-F ncelenen Deer L* Varyans Kayna Flotte Oran Sre Scaklk Flotte Oran x Sre Flotte Oran x Scaklk Sre x Scaklk Flotte Oran x Sre x Scaklk Flotte Oran Sre Scaklk Flotte Oran x Sre Flotte Oran x Scaklk Sre x Scaklk Flotte Oran x Sre x Scaklk Flotte Oran Sre Scaklk Flotte Oran x Sre Flotte Oran x Scaklk Sre x Scaklk Flotte Oran x Sre x Scaklk Sonu Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili

C*

K/S

Foron Blue RD-E, RD-S ve SW-F boyarmaddelerinin %0.5, %2 ve %4lk boyama konsantrasyonlar ile yaplan boyama deneyleri sonucunda renk parametreleri ile varyans kayna ilikileri incelendiinde varyans kaynaklarnn sonular zerinde etkisi olduu grlmtr. Ancak Foron Blue RD-E boyarmaddesinin %4lk yani yksek konsantrasyonu ile yaplan boyamalarda, C* ve K/S parametrelerinde sre varyans kaynann etkisiz olduu grlmektedir. Bunun nedeni dk enerjili boyarmaddenin yksek konsantrasyonu ile yaplan boyamann doygunluunun sreye bal olarak artmamas olabilir. Yine Foron Blue RD-S boyarmaddesinin %0.5lik konsantrasyonu ile yaplan boyamalarda, C* parametresinde flotte oran varyans kaynann etkisiz olduu grlmtr. Bunun da nedeni orta enerjili boyarmaddenin dk konsantrasyonda boyanmasnda, flottenin belirtilen oranda arttrlmas ile boyarmaddenin lif yzeyindeki adsorbsiyonunun deimedii olabilir.

4.2. Ykama Haslklarndaki Deiimin ncelendii Boyama Deneyleri Sonular Ykama haslklar incelenirken her bir deneyden iki tekrar yaplm, bu iki deneyin sonularnn ortalamas deerlendirmeye alnmtr. izelge 4.25. Boyama Parametrelerinin Deitirildii Boyama Deneyleri Sonucundaki Ykama Hasl Deerleri
Bm. kons.

Proses 1. 130C/60' 2. 130C/54' 3. 130C/48' 4. 130C/42' 5. 117C/60' 6. 104C/60' 7. 91C/60' 8. 117C/54' 9. 117C/48' 10. 117C/42' 11. 104C/54' 12. 104C/48' 13. 104C/42' 14. 91C/54' 15. 91C/48' 16. 91C/42'

% 0.1 % 0.5 4.40 4.43 4.66 4.86 4.09 4.01 3.82 4.47 4.63 4.77 4.40 4.58 4.80 4.15 4.17 4.16 4.76 4.69 4.76 4.75 4.13 4.05 3.97 4.52 4.62 4.83 4.39 4.68 4.79 4.06 4.24 4.37

%1 4.56 4.79 4.75 4.83 4.29 4.21 3.85 4.69 4.65 4.69 4.38 4.60 4.62 3.82 4.47 4.47

%2 4.58 4.67 4.92 4.72 4.36 4.06 3.71 4.61 4.82 4.61 4.36 4.67 4.29 3.58 4.58 4.14

%3 4.45 4.71 4.89 4.90 4.17 4.02 3.38 4.68 4.71 4.86 4.28 4.62 4.71 3.46 4.51 4.11

%4 4.30 4.58 4.93 4.77 4.09 4.04 3.61 4.58 4.77 4.73 4.24 4.73 4.47 3.45 4.67 4.39

%5 4.56 4.73 4.68 4.69 3.83 4.05 3.38 4.43 4.66 4.55 4.18 4.63 4.37 3.40 4.55 4.14

%6 4.46 4.62 4.87 4.80 3.92 4.22 3.46 4.38 4.60 4.54 4.16 4.77 4.60 3.57 4.70 4.44

izelge 4.26. Boyama Zamannn Deitirildii Birinci, kinci, nc ve Drdnc Boyama Deneyleri Sonucundaki Ykama Hasl Gri Skala Deerleri
Bm. Kons.

Proses 1. 130C/60' 2. 130C/54' 3. 130C/48' 4. 130C/42' 5. 117C/60' 6. 104C/60' 7. 91C/60' 8. 117C/54' 9. 117C/48' 10. 117C/42' 11. 104C/54' 12. 104C/48' 13. 104C/42' 14. 91C/54' 15. 91C/48' 16. 91C/42'

% 0.1 % 0.5 4/5 4/5 4/5 5 4 4 3/4 4/5 4/5 5 4/5 4/5 5 4 4 4 4/5 4/5 5 4/5 4 4 4 4/5 4/5 5 4/5 4/5 5 4 4 4/5

%1 4/5 5 4/5 5 4/5 4 3/4 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4 4/5 4/5

%2 4/5 4/5 5 4/5 4/5 4 3/4 4/5 5 4/5 4/5 4/5 4/5 3/4 4/5 4

%3 4/5 4/5 5 5 4 4 3/4 4/5 4/5 5 4/5 4/5 4/5 3/4 4/5 4

%4 4/5 4/5 5 5 4 4 3/4 4/5 5 4/5 4 4/5 4/5 3/4 4/5 4/5

%5 4/5 4/5 4/5 4/5 3/4 4 3/4 4/5 4/5 4/5 4 4/5 4/5 3/4 4/5 4

%6 4/5 4/5 5 5 4 4 3/4 4/5 4/5 4/5 4 5 4/5 3/4 4/5 4/5

Boyama parametrelerinin deitirildii deneylerin sonunda yaplan haslk testlerinde, ykama haslklarnn, 130Cdeki boyamalarda boyama zamannn deiimine bal olarak ok fazla deimedii grlmtr. 130Cde boyanan kuma numunelerinin ykama haslklar, boyama sresinin artmas ile beraber biraz dmtr. Boyama sresini sabit tutup, boyama scakln deitirdiimiz zaman ise haslklarda belirgin bir deiim meydana gelmitir. Yksek boyama scaklklarnda boyanan kumalara gre, dk boyama scaklnda boyanan kumalarn haslklar daha dk kmtr. Dk boyama scaklklarnda boyanan kumalarn ykama haslklar, boyama zamannn azalmas ile daha yksek kmtr. Bu sonular EK3te grafik olarak gsterilmitir.

5. TARTIMA Renk hassasiyetinin incelenmesi iin yaplan deneylerde, seilen poliester kuman %4lk boya konsantrasyonun, L*, C* ve K/S deerlerinden doygunluk noktasna yaklat ve Nernst zoterminin yatay kabul ettiimiz blgesinde bulunduu kabul edilebilir. nk L*, C* ve K/S deerleri %4lk boyama deneylerinde %2lik boyama deneylerindekine yakn deerler kmaktadr. Boyama deneylerinde dk enerji seviyesine sahip Foron Blue RD-E boyarmaddesinin, standart boyama artlarndan flottenin artmasyla, renk hassasiyetindeki deiimin dk konsantrasyonlu boyamada fazla, orta ve yksek konsantrasyonlu boyamalarda ise daha dk olduu grlmtr. Bu sonu, dk enerji seviyesine sahip boyarmaddenin, dk konsantrasyonundaki adsorbsiyonun, yksek flotteden etkilendiini gstermektedir. Boyama sresinin azaltlmas ile bu boyarmaddenin sadece dk konsantrasyondaki boyamann renk hassasiyeti artmtr. Buna gre orta ve yksek konsantrasyonla yaplan deneylerde boyama tamamlanm iken dk konsantrasyondaki boyamada ise bu boyamann henz bitmedii syleyebilir. Dk enerji seviyesindeki boyarmadde ile yaplan deneylerde scakln azaltlmasyla renk hassasiyeti tm konsantrasyonlarda belirgin bir ekilde artmtr. Bu artn en fazla yksek konsantrasyonlu boyamada olmas ise ayn konsantrasyondaki boyarmaddenin yksek scaklkta, dk scakla gre difzyonunun daha iyi olduunu gsterir. Orta enerji dzeyine sahip olan Foron Blue RD-S boyarmaddesi ile yaplan deneylerde, flotte orannn artmas ile, renk hassasiyetinin pek fazla deimedii grlmektedir. Bu sonu orta enerji dzeyine sahip boyarmaddenin tm konsantrasyonundaki adsorbsiyonun iyi olduunu gsterir. Yaplan deneylerde boyama sresinin azaltlmas ile elde edilen sonular dk enerji seviyeli boyann sonucuna benzer niteliktedir. Orta enerji seviyesine sahip boyarmaddenin dk konsantrasyonundaki boyamalarn tamamlanabilmesi iin daha fazla sreye ihtiya duyulabilir. Boyama deneylerinde boyama scaklnn azaltlmas ile yaplan boyamalarda yine tm konsantrasyondaki boyamalarn renk hassasiyetinin ciddi ekilde artt grlmektedir. Bu art dk enerjili boyarmaddenin renk hassasiyetindeki arttan daha yksektir. Renk hassasiyetindeki bu artn boya

konsantrasyonundaki art ile beraber daha da fazla olduu grlmektedir. Bu sebeple dk enerjiye sahip boyarmaddenin difzyonunun, orta enerjiye sahip boyarmaddeye gre daha iyi olduu sylenebilir. Yksek enerji dzeyine sahip Foron Blue SW-F boyarmaddesi ile yaplan deneylerde, flottenin arttrlmas ile dk konsantrasyonda yaplan boyamalarda renk hassasiyeti daha ok artmtr. Bu sonu dk enerji seviyesindeki boyarmadde ile yaplan deneylerdeki sonuca benzemektedir. Bu sonulara gre, pratikte boyama yaparken, boyama reetesindeki boya orannn dk seviyede olaca boyamalarda, flotte orannn renk hassasiyetine olan etkisi dnlerek, orta enerji dzeyine sahip boyarmadde seilmesi gerekir. Yksek enerji seviyesindeki boyarmadde ile yaplan deneylerde boyama sresinin ksaltlmas ile elde edilen sonularda, yksek konsantrasyonlu boyamada renk hassasiyetinin ok fazla artt grlmektedir. Bunun nedeni standart boyama zamanndan daha ksa bir srede boyanan numunenin boyamasn daha tamamlayamad yani boyarmaddenin bir ksmnn hala boya zeltisi iinde bulunmasdr. Boyama sresinin ksaltlmas ile yaplan almalar yardmyla, pratik alma yaplrken ak renklerin dk ve orta enerji seviyeli boyarmaddeler ile boyanmasnda ve koyu renklerin yksek enerji seviyeli boyarmadde ile boyanmasnda, boyama sresine dikkat etmek gerekir. Yksek enerji seviyesindeki boyarmadde ile yaplan boyamalarda boyama scaklnn azaltld almalarda genel olarak kuma zerinde boyama dzgnszl tespit edilmitir. Boyamadaki dzgnszlk deneyler tekrarlansa dahi giderilemediinden bu almalarda spektrofotometreden ok yerden okutma ile alnm deerlerin bile gvenilirlii yoktur. Boyamann dzgnsz olduu bir durumda renk hassasiyetinden sz edilemez. lem koullarndan boyama scakln deitirdiimiz deneylerin sonucunda, iletme koullarnda hangi tip dispers boyarmadde kullanrsak kullanalm, gvenli bir renk hassasiyeti salayacak boyamay standart (nerilen) boyama scaklnda yapmamz gerekir. Yaplan almalarda ilem koullarndan flotte orannn, boyama scaklnn ve boyama sresinin ikili ve l olarak deitirildii boyama deneylerinde renk hassasiyetinin tek ilem koulunun deitirildii boyamalarn sonucuna gre daha yksek boya hassasiyeti deerleri verdii grlmektedir. lem koullarndan ikisinin

veya

nn

deitirilmesi,

renk

hassasiyetini

bu

koullardan

tekinin

deitirilmesinden daha fazla etkiledii sylenebilir. Yaplan boyama deneylerinin sonularnn, istatistiksel olarak deerlendirilmesi sonucunda ise varyans kaynaklarnn ile incelenen deerler zerinde etkili olduu grlmtr. Dispers boyalarn fiyatlarnn enerji seviyesi ykseldike artt dnlrse en iyi haslk deerini veren fakat renk hassasiyetinin ilem parametrelerinden daha fazla etkilendii yksek enerjili boyarmadde ile boyama, hem daha riskli hem de daha maliyetlidir. Yine de yksek haslk istenen poliester kumalar yksek enerjili boyarmaddelerle boyamak daha avantajldr. nk iletme artlarnda dk ve orta enerjili boyarmaddeler ile boyanan kumalar istenilen haslk deerine ulatrmak iin birden fazla ard ykama yapmak gerekebilir. Bu da maliyetleri olumsuz ynde etkiler. zellikle poliester/elastan karml kumalarn koyu ve siyah renklerinde mkemmel haslk deerleri sadece yksek enerjili boyarmaddeler ile salanabilir. lem koullarnn deitirilmesi ile ykama haslklarnn deiiminin incelendii deneylerin sonucunda, en iyi haslk deerleri yksek scaklkta ve ksa boyama sresinde grlmektedir. Boyama scaklndaki azalma ile ykama haslklarnn ktlemesinin sebebi, dk scaklkta dispers boyarmaddenin lif iersine difzyonunun zayflamas ve boyarmadde molekllerinin lif yzeyine daha yakn yerlerde fikse olmas ile aklanabilir. Boyama sresinin azalmas ile beraber ykama haslklarnn daha iyi kt grlmektedir. Lif ierisine difzlenen boyarmadde miktar, Nernst izotermine gre boyama zamannn artmas ile artacandan, lif yzeyindeki difzlenmi boyarmadde younluu da artacaktr. Lif yzeyinde artan boyarmadde miktarnn ykama hasl zerine olumsuz etkisinden dolay bu haslklarn dk kmas normaldir. Bu deneyin pratik almada kullanlmas halinde, dispers bir boya ile boyanm poliester kuman boyama esnasndaki ilem koullarnn yannda kuman apresindeki ilem koullar da nemlidir. Kuman apre aamasnda maruz kald yksek s lif zerinde dispers boyarmaddenin termomigrasyonuna yol aar ve haslklar kanlmaz olarak bozulur. Ayn aamada kumaa apre malzemesi olarak verilen mikro silikonlar da life nfuz ederken boyarmadde molekllerini lif yzeyine doru iter ve haslklar bozulur. Yaplacak apre

ilemlerinin kuman her yerinde homojen olduunu kabul ederek bu almadaki sonulara paralellik gsterecei kabul edilebilir. Bu almada elde edilen sonular, poliester kumalarn dispers boyalar ile boyanmasnda istenilen renk hassasiyetine gre, seilecek reete (boyarmadde tipi) ve boyamann ilem koullar nceden tahmin edilmesi konusunda yardmc olacaktr.

KAYNAKLAR ANONM 1994 syf.4 BECERIR, B. 1998. Renk lm Cihazlarnn Temel zellileri.Tekstil Terbiye ve Teknik Dergisi, Eyll 1998, Bursa syf.58-63 BECERIR, B. 2000. Poliester Mikrolif Materyallerin Boyanmasnda Yntem Belirlenmesi Eilimlerinin ncelenmesi. Doktora Tez, Fen Bilimleri Enstits, syf.42 BECERIR, B. 2002. Baz Renk Terimleri ve Aklamalar.Tekstil Teknoloji Dergisi, Bursa syf.92 BURKINSHAW, S.M. 1994 Chemical Properties of Synhetic Fibre Dyeing. University of Leeds, syf.29 CHEN, P.B.ve ARK. Determination of Colour Sensitivity of Dye Mixtures for Disperse Dyes. JSDC Vol.115 December 1999 syf.379 CUNNIGHAM, A. D. 1996. Identifying Critical Machinery and Dye Parameters for Succesful Rapid Dyeing of Poliester. Textile Chemist and Colourists, Vol. 28(2). syf.25 ETTERS, J. N. 1994. Sorption of Disperse Dye by PES Fibers: Boundary Layer Transitional Kinetics. Textile Research Journal, 64(7). syf.407 HOCKENBERGER, A. 2004. Tekstil Fizii. ALFA Yaynevi, BURSA syf.43,74 JOHNSON, A. 1989. The Theory of Coloration of Textiles. Society of Dyers and Colourists. syf.387 JOSEPH L. M. 1966. Introductry Textile Science. Holt, Rinehart and Winston, Inc, London syf.148 MC GREGOR, R. ve ETTERS, J.N. 1979.Transitional Kinetics In Disperse Dyeing. Textile Chemist and Colorists, syf.202

EKLER EK-1.RENK HASSASYETNN NCELEND BOYAMA DENEYLER SONULARININ GRAFKSEL GSTERM

55 50 45 40
L*

130 C 60' (1/10) 130 C 54' (1/10) 130 C 60' (1/11) 130 C 54' (1/11)

35 30 25 20
0,5 2 4 0,5 2 4 0,5 2 4 FORON BLUE RD-E FORON BLUE RD-S FORON BLUE SWF

BOYA KONSANTRASYONU (%)

ekil.1 130C Boyama Deneylerinde Boyama Zamannn ve Flottenin Deimesiyle Elde Edilen L* Grafii

50 45 40 C* 35 30 25
0,5 2 4 0,5 2 4 0,5 2 4 FORON BLUE RD-E FORON BLUE RD-S FORON BLUE SW-F

130C 60' (1/10) 130C 54' (1/10) 130C 60' (1/11) 130C 54' (1/11)

BOYA KONSANTRASYONU (%)

ekil.2 130C Boyama Deneylerinde Boyama Zamannn ve Flottenin Deimesiyle Elde Edilen C* Grafii

18 16 14 12 130 C 60' (1\10) 130 C 54' (1\10) 130 C 60' (1\11) 130 C 54' (1\11)

K/S

10 8 6 4 2
0,5 2 4 0,5 2 4 0,5 2 4 FORON BLUE RD-E FORON BLUE RD-S FORON BLUE SW-F

BOYA KONSANTRASYONU (%)

ekil.3 130C Boyama Deneylerinde Boyama Zamannn ve Flottenin Deimesiyle Elde Edilen K/S Grafii

60 55 50 45 L* 40 35 30 25 20
0,5 2 4 0,5 2 4 0,5 2 4 FORON BLUE RD-E FORON BLUE RD-S FORON BLUE SWF

130C 117C 130C 117C

60' 60' 60' 60'

(1/10) (1/10) (1/11) (1/11)

BOYA KONSANTRASYONU (%)

ekil.4 60 Dakika Boyama Deneylerinde Boyama Scaklnn ve Flottenin Deimesiyle Elde Edilen L* Grafii

50 45 40 C* 35 30 25
0,5 2 4 0,5 2 4 0,5 2 4 FORON BLUE RD-E FORON BLUE RD-S FORON BLUE SW-F

130C 60' (1/10) 117C 60' (1/10) 130C 60' (1/11) 117C 60' (1/11)

BOYA KONSANTRASYONU (%)

ekil.5 60 Dakika Boyama Deneylerinde Boyama Scaklnn ve Flottenin Deimesiyle Elde Edilen C* Grafii

18 16 14 12 130 C 60' (1\10) 117 C 60' (1\10) 130 C 60' (1\11) 117 C 60' (1\11)

K/S

10 8 6 4 2
0,5 2 4 0,5 2 4 0,5 2 4 FORON BLUE RD-E FORON BLUE RD-S FORON BLUE SW-F

BOYA KONSANTRASYONU (%)

ekil.6 60 Dakika Boyama Deneylerinde Boyama Scaklnn ve Flottenin Deimesiyle Elde Edilen K/S Grafii

60 55 50 45 L* 40 35 30 25 20
0,5 2 4 0,5 2 4 0,5 2 4 FORON BLUE RD-E FORON BLUE RD-S FORON BLUE SW-F

130C 60' (1/10) 117C 54' (1/10) 130C 60' (1/11) 117C 54' (1/11)

BOYA KONSANTRASYONU (%)

ekil.7 Boyama Deneylerinde Boyama Zamannn, Boyama Sresinin ve Flottenin Deimesiyle Elde Edilen L* Grafii

50 45 40
C*

130 C 60' (1/10) 117 C 54' (1/10) 130 C 60' (1/11) 117 C 54' (1/11)

35 30 25
0,5 2 4 0,5 2 4 0,5 2 4 FORON BLUE RD-E FOON BLUE RD-S FORON BLUE SW-F

BOYA KONSANTRASYONU (%)

ekil.8 Boyama Deneylerinde Boyama Zamannn, Boyama Sresinin ve Flottenin Deimesiyle Elde Edilen C* Grafii

18 16 14 12 130 C 60' (1\10) 117 C 54' (1\10) 130 C 60' (1\11) 117 C 54' (1\11)

K/S

10 8 6 4 2
0,5 2 4 0,5 2 4 0,5 2 4 FORON BLUE RD-E FORON BLUE RD-S FORON BLUE SW-F

BOYA KONSANTRASYONU (%)

ekil.9 Boyama Deneylerinde Boyama Zamannn, Boyama Sresinin ve Flottenin Deimesiyle Elde Edilen K/S Grafii

EK-2.VARYANS ANALZ SONULARI (RENK HASSASYETNN LLD BOYAMA DENEYLER) 3 Faktrl Snrlamasz Varyans Analizi Modeli: ijkp = + Ai + Bj + Ck + ABij + ACik + BCjk + ABCijk + p(ijk) (df: serbestlik derecesi, SS: kareler toplam, MS: beklenen varyans, Fs: F istatistik, P: sonu) izelge 1. Dk Enerji Seviyeli Dispers Boyarmaddenin, %0.5 Konsantrasyonu ile Yaplan Boyama Deneylerinde Boyama Scakl, Boyama Zaman ve Flotte Orannn L* zerindeki Etkisinin lld Varyans Analizi Varyans Kayna df SS MS Fs P Flotte Zaman Scaklk Kesiim Flotte x Zaman Flotte x Scaklk Zaman x Scaklk Flotte x Zaman x Scaklk Aklanmam Varyans (Hata) Toplam 1 1 1 1 1 1 1 8 15 7.2092 1.6002 11.2560 7.5350 1.0506 3.6290 0.0025 0.0066 32.2868 7.2092 8738.4545 1.6002 1939.6666 11.2560 13643.6666 7.5350 1.0506 3.6290 0.0025 0.0083 9133.3636 1273.4848 4398.8181 0.0303 *** *** *** *** *** *** ns

izelge 2. Dk Enerji Seviyeli Dispers Boyarmaddenin, %0.5 Konsantrasyonu ile Yaplan Boyama Deneylerinde Boyama Scakl, Boyama Zaman ve Flotte Orannn C* zerindeki Etkisinin lld Varyans Analizi Varyans Kayna df SS MS Fs P Flotte Zaman Scaklk Kesiim Flotte x Zaman Flotte x Scaklk Zaman x Scaklk Flotte x Zaman x Scaklk Aklanmam Varyans (Hata) Toplam 1 1 1 1 1 1 1 8 15 4.9062 1.1990 10.4625 3.4782 0.5700 1.8906 0.0342 0.0858 22.6293 4.9062 1.1990 10.4625 3.4782 0.5700 1.8906 0.0342 0.0107 457.4568 111.7972 975.7785 324.3100 53.1491 176.2820 3.1911 *** *** *** *** *** *** ns

izelge 3. Dk Enerji Seviyeli Dispers Boyarmaddenin, %0.5 Konsantrasyonu ile Yaplan Boyama Deneylerinde Boyama Scakl, Boyama Zaman ve Flotte Orannn K/S zerindeki Etkisinin lld Varyans Analizi Varyans Kayna df SS MS Fs P Flotte Zaman Scaklk Kesiim Flotte x Zaman Flotte x Scaklk Zaman x Scaklk Flotte x Zaman x Scaklk Aklanmam Varyans (Hata) Toplam 1 1 1 1 1 1 1 8 15 1.5625 0.3025 2.4025 1.3225 0.2025 0.9025 0.0025 0.0076 6.7051 1.5625 0.3025 2.4025 1.3225 0.2025 0.9025 0.0025 0.0095 1644.7368 318.4210 2528.9473 1392.1052 213.1578 950 2.6316 *** *** *** *** *** *** ns

izelge 4. Dk Enerji Seviyeli Dispers Boyarmaddenin, %2 Konsantrasyonu ile Yaplan Boyama Deneylerinde Boyama Scakl, Boyama Zaman ve Flotte Orannn L* zerindeki Etkisinin lld Varyans Analizi Varyans Kayna df SS MS Fs P Flotte Zaman Scaklk Kesiim Flotte x Zaman Flotte x Scaklk Zaman x Scaklk Flotte x Zaman x Scaklk Aklanmam Varyans (Hata) Toplam 1 1 1 1 1 1 1 8 15 0.0552 1.1556 9.3942 0.1190 0.0132 0.1332 0.2550 0.0066 11.1321 0.0552 1.1556 9.3942 0.1190 0.0132 0.1332 0.2550 0.0083 66.9393 1400.7575 11386.9393 144.2727 16.0303 161.4848 309.1212 *** *** *** *** ** *** ***

izelge 5. Dk Enerji Seviyeli Dispers Boyarmaddenin, %2 Konsantrasyonu ile Yaplan Boyama Deneylerinde Boyama Scakl, Boyama Zaman ve Flotte Orannn C* zerindeki Etkisinin lld Varyans Analizi Varyans Kayna df SS MS Fs P Flotte Zaman Scaklk Kesiim Flotte x Zaman Flotte x Scaklk Zaman x Scaklk Flotte x Zaman x Scaklk Aklanmam Varyans (Hata) Toplam 1 1 1 1 1 1 1 8 15 0.0081 0.0081 0.4624 0.25 0.0961 0.0081 0.1296 0.0066 0.969 0.0081 0.0081 0.4624 0.25 0.0961 0.0081 0.1296 0.0083 9.8181 9.8181 560.4848 303.0303 116.4848 9.1818 157.0909 * * *** *** *** * ***

izelge 6. Dk Enerji Seviyeli Dispers Boyarmaddenin, %2 Konsantrasyonu ile Yaplan Boyama Deneylerinde Boyama Scakl, Boyama Zaman ve Flotte Orannn K/S zerindeki Etkisinin lld Varyans Analizi Varyans Kayna df SS MS Fs P Flotte Zaman Scaklk Kesiim Flotte x Zaman Flotte x Scaklk Zaman x Scaklk Flotte x Zaman x Scaklk Aklanmam Varyans (Hata) Toplam 1 1 1 1 1 1 1 8 15 0.0225 0.5625 1.3225 0.0225 0.0025 0.0025 0.0025 0.0066 1.9441 0.0225 0.5625 1.3225 0.0225 0.0025 0.0025 0.0025 0.0083 27.2727 681.8181 1603.0303 27.2727 3.0303 3.0303 3.0303 *** *** *** *** ns ns ns

izelge 7. Dk Enerji Seviyeli Dispers Boyarmaddenin, %4 Konsantrasyonu ile Yaplan Boyama Deneylerinde Boyama Scakl, Boyama Zaman ve Flotte Orannn L* zerindeki Etkisinin lld Varyans Analizi Varyans Kayna df SS MS Fs P Flotte Zaman Scaklk Kesiim Flotte x Zaman Flotte x Scaklk Zaman x Scaklk Flotte x Zaman x Scaklk Aklanmam Varyans (Hata) Toplam 1 1 1 1 1 1 1 8 15 0.1296 0.0081 11.0889 0.2809 0.2209 0.3364 0.8836 0.0082 12.9566 0.1296 0.0081 11.0889 0.2809 0.2209 0.3364 0.8836 0.0010 126.4390 0.0081 11.0889 0.2809 0.2209 0.3364 0.8836 *** * *** *** *** *** ***

izelge 8. Dk Enerji Seviyeli Dispers Boyarmaddenin, %4 Konsantrasyonu ile Yaplan Boyama Deneylerinde Boyama Scakl, Boyama Zaman ve Flotte Orannn C* zerindeki Etkisinin lld Varyans Analizi Varyans Kayna df SS MS Fs P Flotte Zaman Scaklk Kesiim Flotte x Zaman Flotte x Scaklk Zaman x Scaklk Flotte x Zaman x Scaklk Aklanmam Varyans (Hata) Toplam 1 1 1 1 1 1 1 8 15 0.7267 0.0010 90.9639 0.2328 0.2232 1.9252 1.4460 0.5681 96.0867 0.7267 0.0010 90.9639 0.2328 0.2232 1.9252 1.4460 0.0710 10.2351 0.0148 1281.0690 3.2787 3.1441 27.1125 20.3644 * ns *** ns ns *** **

izelge 9. Dk Enerji Seviyeli Dispers Boyarmaddenin, %4 Konsantrasyonu ile Yaplan Boyama Deneylerinde Boyama Scakl, Boyama Zaman ve Flotte Orannn K/S zerindeki Etkisinin lld Varyans Analizi Varyans Kayna df SS MS Fs P Flotte Zaman Scaklk Kesiim Flotte x Zaman Flotte x Scaklk Zaman x Scaklk Flotte x Zaman x Scaklk Aklanmam Varyans (Hata) Toplam 1 1 1 1 1 1 1 8 15 0.0625 0.0025 0.0225 0.0625 0.0625 0.2025 0.2025 0.0082 0.6257 0.0625 0.0025 0.0225 0.0625 0.0625 0.2025 0.2025 0.0010 60.9756 2.4390 21.9512 60.9756 60.9756 197.5609 197.5609 *** ns ** *** *** *** ***

izelge 10. Orta Enerji Seviyeli Dispers Boyarmaddenin, %0.5 Konsantrasyonu ile Yaplan Boyama Deneylerinde Boyama Scakl, Boyama Zaman ve Flotte Orannn L* zerindeki Etkisinin lld Varyans Analizi Varyans Kayna df SS MS Fs P Flotte Zaman Scaklk Kesiim Flotte x Zaman Flotte x Scaklk Zaman x Scaklk Flotte x Zaman x Scaklk Aklanmam Varyans (Hata) Toplam 1 1 1 1 1 1 1 8 15 0.0156 3.1152 17.2640 1.5500 0.0870 1.6512 0.0012 0.0066 23.6910 0.0156 18.9393 3.1152 3776.0303 17.2640 20926.0909 1.5500 0.0870 1.6512 0.0012 0.0083 1878.8181 105.4848 2001.4848 1.4848 ** *** *** *** *** *** ns

izelge 11. Orta Enerji Seviyeli Dispers Boyarmaddenin, %0.5 Konsantrasyonu ile Yaplan Boyama Deneylerinde Boyama Scakl, Boyama Zaman ve Flotte Orannn C* zerindeki Etkisinin lld Varyans Analizi Varyans Kayna df SS MS Fs P Flotte Zaman Scaklk Kesiim Flotte x Zaman Flotte x Scaklk Zaman x Scaklk Flotte x Zaman x Scaklk Aklanmam Varyans (Hata) Toplam 1 1 1 1 1 1 1 8 15 0.0156 0.0992 4.9062 0.1722 0.0506 0.555 0.0003 0.0386 5.8375 0.0156 0.0992 4.9062 0.1722 0.0506 0.555 0.0003 0.0048 3.2383 20.5647 1016.8341 35.6943 10.4922 115.0310 0.0052 ns ** *** *** * *** ns

izelge 12. Orta Enerji Seviyeli Dispers Boyarmaddenin, %0.5 Konsantrasyonu ile Yaplan Boyama Deneylerinde Boyama Scakl, Boyama Zaman ve Flotte Orannn K/S zerindeki Etkisinin lld Varyans Analizi Varyans Kayna df SS MS Fs P Flotte Zaman Scaklk Kesiim Flotte x Zaman Flotte x Scaklk Zaman x Scaklk Flotte x Zaman x Scaklk Aklanmam Varyans (Hata) Toplam 1 1 1 1 1 1 1 8 15 0.0225 0.2025 1.5625 0.0225 0.0025 0.2025 0.0225 0.0066 2.0441 0.0225 0.2025 1.5625 0.0225 0.0025 0.2025 0.0225 0.0083 27.2727 245.4545 1893.9393 27.2727 3.0303 245.4545 27.2727 *** *** *** *** ns *** ***

izelge 13. Orta Enerji Seviyeli Dispers Boyarmaddenin, %2 Konsantrasyonu ile Yaplan Boyama Deneylerinde Boyama Scakl, Boyama Zaman ve Flotte Orannn L* zerindeki Etkisinin lld Varyans Analizi Varyans Kayna df SS MS Fs P Flotte Zaman Scaklk Kesiim Flotte x Zaman Flotte x Scaklk Zaman x Scaklk Flotte x Zaman x Scaklk Aklanmam Varyans (Hata) Toplam 1 1 1 1 1 1 1 8 15 0.0784 3.6864 59.29 0.0625 1.2321 1.0201 0.3364 0.0066 65.7125 0.0784 3.6864 59.29 0.0625 1.2321 1.0201 0.3364 0.0083 95.0303 4468.3636 71866.6666 75.7575 1493.4545 1236.4848 407.7575 *** *** *** *** *** *** ***

izelge 14. Orta Enerji Seviyeli Dispers Boyarmaddenin, %2 Konsantrasyonu ile Yaplan Boyama Deneylerinde Boyama Scakl, Boyama Zaman ve Flotte Orannn C* zerindeki Etkisinin lld Varyans Analizi Varyans Kayna df SS MS Fs P Flotte Zaman Scaklk Kesiim Flotte x Zaman Flotte x Scaklk Zaman x Scaklk Flotte x Zaman x Scaklk Aklanmam Varyans (Hata) Toplam 1 1 1 1 1 1 1 8 15 0.0770 0.2626 0.0826 0.02975 0.0022 1.1718 0.0138 0.0098 1.6497 0.0770 0.2626 0.0826 0.02975 0.0022 1.1718 0.0138 0.0012 62.5431 213.3248 67.1319 24.1675 1.8324 951.7208 11.2131 *** *** *** ** ns *** *

izelge 15. Orta Enerji Seviyeli Dispers Boyarmaddenin, %2 Konsantrasyonu ile Yaplan Boyama Deneylerinde Boyama Scakl, Boyama Zaman ve Flotte Orannn K/S zerindeki Etkisinin lld Varyans Analizi Varyans Kayna df SS MS Fs P Flotte Zaman Scaklk Kesiim Flotte x Zaman Flotte x Scaklk Zaman x Scaklk Flotte x Zaman x Scaklk Aklanmam Varyans (Hata) Toplam 1 1 1 1 1 1 1 8 15 0.0105 2.5680 25.9845 0.0915 0.3630 1.2155 0.0410 0.0064 30.2804 0.0105 13.0310 2.5680 3185.1240 25.9845 32228.8449 0.0915 0.3630 1.2155 0.0410 0.0086 113.4961 450.2403 1507.6046 50.8604 ** *** *** *** *** *** ***

izelge 16. Orta Enerji Seviyeli Dispers Boyarmaddenin, %4 Konsantrasyonu ile Yaplan Boyama Deneylerinde Boyama Scakl, Boyama Zaman ve Flotte Orannn L* zerindeki Etkisinin lld Varyans Analizi Varyans Kayna df SS MS Fs P Flotte Zaman Scaklk Kesiim Flotte x Zaman Flotte x Scaklk Zaman x Scaklk Flotte x Zaman x Scaklk Aklanmam Varyans (Hata) Toplam 1 1 1 1 1 1 1 8 15 11.8680 0.1122 58.9056 0.0006 9.5172 0.8556 0.1056 0.0088 81.3737 11.8680 10789.1136 102.0227 0.1122 58.9056 53550.5681 0.0006 9.5172 0.8556 0.1056 0.0011 0.5681 8652.0227 777.8409 96.0227 *** *** *** ns *** *** ***

izelge 17. Orta Enerji Seviyeli Dispers Boyarmaddenin, %4 Konsantrasyonu ile Yaplan Boyama Deneylerinde Boyama Scakl, Boyama Zaman ve Flotte Orannn C* zerindeki Etkisinin lld Varyans Analizi Varyans Kayna df SS MS Fs P Flotte Zaman Scaklk Kesiim Flotte x Zaman Flotte x Scaklk Zaman x Scaklk Flotte x Zaman x Scaklk Aklanmam Varyans (Hata) Toplam 1 1 1 1 1 1 1 8 15 0.4290 1.2882 44.6892 0.2970 0.0042 2.6732 0.2970 0.0088 49.6867 0.4290 390.0227 1.2882 1171.1136 44.6892 40626.5681 0.2970 0.0042 2.6732 0.2970 0.0011 270.0227 3.8409 2430.2045 270.0227 *** *** *** *** ns *** ***

izelge 18. Orta Enerji Seviyeli Dispers Boyarmaddenin, %4 Konsantrasyonu ile Yaplan Boyama Deneylerinde Boyama Scakl, Boyama Zaman ve Flotte Orannn K/S zerindeki Etkisinin lld Varyans Analizi Varyans Kayna df SS MS Fs P Flotte Zaman Scaklk Kesiim Flotte x Zaman Flotte x Scaklk Zaman x Scaklk Flotte x Zaman x Scaklk Aklanmam Varyans (Hata) Toplam 1 1 1 1 1 1 1 8 15 4 0.01 7.29 0.01 2.89 0.36 -0.0004 0.0088 14.5688 4 0.01 7.29 0.01 2.89 0.36 -0.0004 0.0011 3636.3636 9.0909 6627.2727 9.0909 2627.2727 327.2727 -0.0004 *** * *** * *** *** ns

izelge 19. Yksek Enerji Seviyeli Dispers Boyarmaddenin, %0.5 Konsantrasyonu ile Yaplan Boyama Deneylerinde Boyama Scakl, Boyama Zaman ve Flotte Orannn L* zerindeki Etkisinin lld Varyans Analizi Varyans Kayna df SS MS Fs P Flotte Zaman Scaklk Kesiim Flotte x Zaman Flotte x Scaklk Zaman x Scaklk Flotte x Zaman x Scaklk Aklanmam Varyans (Hata) Toplam 1 1 1 1 1 1 1 8 15 0.0529 0.1936 3.3856 2.4649 4.2849 1.7956 0.0169 0.0066 12.201 0.0529 0.1936 3.3856 2.4649 4.2849 1.7956 0.0169 0.0008 64.1212 234.6666 4103.7575 2987.7575 5193.8181 2176.4848 20.4848 *** *** *** *** *** *** **

izelge 20. Yksek Enerji Seviyeli Dispers Boyarmaddenin, %0.5 Konsantrasyonu ile Yaplan Boyama Deneylerinde Boyama Scakl, Boyama Zaman ve Flotte Orannn C* zerindeki Etkisinin lld Varyans Analizi Varyans Kayna df SS MS Fs P Flotte Zaman Scaklk Kesiim Flotte x Zaman Flotte x Scaklk Zaman x Scaklk Flotte x Zaman x Scaklk Aklanmam Varyans (Hata) Toplam 1 1 1 1 1 1 1 8 15 0.0056 0.3906 0.5402 0.6006 1.6770 0.2862 0.1190 0.0066 3.6259 0.0056 0.3906 0.5402 0.6006 1.6770 0.2862 0.1190 0.0008 6.8181 473.4848 654.8181 728.0303 2032.7575 346.9393 144.2727 * *** *** *** *** *** ***

izelge 21. Yksek Enerji Seviyeli Dispers Boyarmaddenin, %0.5 Konsantrasyonu ile Yaplan Boyama Deneylerinde Boyama Scakl, Boyama Zaman ve Flotte Orannn K/S zerindeki Etkisinin lld Varyans Analizi Varyans Kayna df SS MS Fs P Flotte Zaman Scaklk Kesiim Flotte x Zaman Flotte x Scaklk Zaman x Scaklk Flotte x Zaman x Scaklk Aklanmam Varyans (Hata) Toplam 1 1 1 1 1 1 1 8 15 0 0.09 0.81 0.49 1.21 0.36 0.04 0.0066 3.0066 0 0.09 0.81 0.49 1.21 0.36 0.04 0 109.0909 981.8181 593.9393 1466.6666 436.3636 48.4848 ns *** *** *** *** *** ***

izelge 22. Yksek Enerji Seviyeli Dispers Boyarmaddenin, %2 Konsantrasyonu ile Yaplan Boyama Deneylerinde Boyama Scakl, Boyama Zaman ve Flotte Orannn L* zerindeki Etkisinin lld Varyans Analizi Varyans Kayna df SS MS Fs P Flotte Zaman Scaklk Kesiim Flotte x Zaman Flotte x Scaklk Zaman x Scaklk Flotte x Zaman x Scaklk Aklanmam Varyans (Hata) Toplam 1 1 1 1 1 1 1 8 15 7.8120 16.1202 450.9252 12.3552 6.3756 9.7656 19.9362 0.0076 523.2977 8223.1842 7.8120 16.1202 16968.6579 450.9252 474658.1319 12.3552 13005.50001 6711.1842 6.3756 9.7656 10279.6052 19.9362 20985.50001 0.0009 *** *** *** *** *** *** ***

izelge 23. Yksek Enerji Seviyeli Dispers Boyarmaddenin, %2 Konsantrasyonu ile Yaplan Boyama Deneylerinde Boyama Scakl, Boyama Zaman ve Flotte Orannn C* zerindeki Etkisinin lld Varyans Analizi Varyans Kayna df SS MS Fs P Flotte Zaman Scaklk Kesiim Flotte x Zaman Flotte x Scaklk Zaman x Scaklk Flotte x Zaman x Scaklk Aklanmam Varyans (Hata) Toplam 1 1 1 1 1 1 1 8 15 0.02640 0.5967 3.4132 2.1830 0.2889 2.7142 1.0868 0.0083 10.3176 0.02640 0.5967 3.4132 2.1830 0.2889 2.7142 1.0868 0.0010 25.6060 578.6727 3309.8242 2116.8545 280.1515 2632.0060 1053.8727 *** *** *** *** *** *** ***

izelge 24. Yksek Enerji Seviyeli Dispers Boyarmaddenin, %2 Konsantrasyonu ile Yaplan Boyama Deneylerinde Boyama Scakl, Boyama Zaman ve Flotte Orannn K/S zerindeki Etkisinin lld Varyans Analizi Varyans Kayna df SS MS Fs P Flotte Zaman Scaklk Kesiim Flotte x Zaman Flotte x Scaklk Zaman x Scaklk Flotte x Zaman x Scaklk Aklanmam Varyans (Hata) Toplam 1 1 1 1 1 1 1 8 15 2.25 4.41 123.21 3.24 1.96 4 8.41 0.0076 147.4876 2.25 4.41 123.21 3.24 1.96 4 8.41 0.0009 2368.4210 4642.1052 129694.7368 3410.5263 2063.1578 4210.5263 8852.6315 *** *** *** *** *** *** ***

izelge 25. Yksek Enerji Seviyeli Dispers Boyarmaddenin, %4 Konsantrasyonu ile Yaplan Boyama Deneylerinde Boyama Scakl, Boyama Zaman ve Flotte Orannn L* zerindeki Etkisinin lld Varyans Analizi Varyans Kayna df SS MS Fs P Flotte Zaman Scaklk Kesiim Flotte x Zaman Flotte x Scaklk Zaman x Scaklk Flotte x Zaman x Scaklk Aklanmam Varyans (Hata) Toplam 1 1 1 1 1 1 1 8 15 18.2115 22.3020 525.4410 22.4913 0.5513 1.8157 54.8710 0.0058 645.6898 18.2115 24904.6923 22.3020 30498.4700 525.4410 718551.8037 22.4913 0.5513 1.8157 54.8710 0.0007 30757.3419 753.9230 2483.0854 75037.3419 *** *** *** *** *** *** ***

izelge 26. Yksek Enerji Seviyeli Dispers Boyarmaddenin, %4 Konsantrasyonu ile Yaplan Boyama Deneylerinde Boyama Scakl, Boyama Zaman ve Flotte Orannn C* zerindeki Etkisinin lld Varyans Analizi Varyans Kayna df SS MS Fs P Flotte Zaman Scaklk Kesiim Flotte x Zaman Flotte x Scaklk Zaman x Scaklk Flotte x Zaman x Scaklk Aklanmam Varyans (Hata) Toplam 1 1 1 1 1 1 1 8 15 0.0005 9.7531 0.4583 7.1663 20.2770 0.6674 2.3808 0.0064 40.7101 0.0005 9.7531 0.4583 0.6538 12055.7836 566.5377 ns *** *** *** *** *** ***

7.1663 8858.2558 20.2770 25064.2880 0.6675 0.6674 2.3808 2.3808

izelge 27. Yksek Enerji Seviyeli Dispers Boyarmaddenin, %4 Konsantrasyonu ile Yaplan Boyama Deneylerinde Boyama Scakl, Boyama Zaman ve Flotte Orannn K/S zerindeki Etkisinin lld Varyans Analizi Varyans Kayna df SS MS Fs P Flotte Zaman Scaklk Kesiim Flotte x Zaman Flotte x Scaklk Zaman x Scaklk Flotte x Zaman x Scaklk Aklanmam Varyans (Hata) Toplam 1 1 1 1 1 1 1 8 15 21.6225 1.1025 167.7025 0.4225 14.8225 1.5625 0.7225 0.0066 207.9641 21.6225 26209.0909 1.1025 1336.3636 167.7025 203275.7575 0.4225 14.8225 1.5625 0.7225 0.0008 512.1212 17966.6666 1893.9393 875.7575 *** *** *** *** *** *** ***

EK-3.YIKAMA HASLIKLARININ NCELEND DENEYLERN SONULARININ GRAFKSEL GSTERM

1:10 FLOTTE
5 4 HASLIK DEER 3 2 1 0 0,10% 0,50% 1% 2% 3% 4% 5% %6 BOYA KONSANTRASYONU
130 C/60' 117 C/60' 104 C/60' 91 C/60'

ekil 10. 60 Dakika Sabit Boyama Sresinde, Boyama Scaklnn Deiimi ile Yaplm Deneylerin Ykama Hasl Sonular

1:10 FLOTTE
5 4 HASLIK DEER 3 2 1 0 0,1% 0,5% 1,0% 2,0% 3,0% 4,0% 5,0% 6,0% BOYA KONSANTRASYONU 130 C/54' 117 C/54' 104 C/54' 91 C/54'

ekil 11. 54 Dakika Sabit Boyama Sresinde, Boyama Scaklnn Deiimi ile Yaplm Deneylerin Ykama Hasl Sonular

1:10 FLOTTE
6 5 HASLIK DEER 4 3 2 1 0 0,1% 0,5% 1,0% 2,0% 3,0% 4,0% 5,0% 6,0% BOYA KONSANTRASYONU 130 C/48' 117 C/48' 104 C/48' 91 C/48'

ekil 12. 48 Dakika Sabit Boyama Sresinde, Boyama Scaklnn Deiimi ile Yaplm Deneylerin Ykama Hasl Sonular

1:10 FLOTTE
5 4
HASLIK DEER

3 2 1 0 0,1% 0,5% 1,0% 2,0% 3,0% 4,0% 5,0% 6,0%

BOYA KONSANTRASYONU

130 C/42' 117 C/42' 104 C/42' 91 C/42'

ekil 13. 42 Dakika Sabit Boyama Sresinde, Boyama Scaklnn Deiimi ile Yaplm Deneylerin Ykama Hasl Sonular

1:10 FLOTTE
5 HASLIK DEER 4 3 2 1 0 0,1% 0,5% 1% 2% 3% 4% 5% %6 BOYA KONSANTRASYONU 130C/60' 130C/54' 130C/48' 130C/42'

ekil 14. 130C Sabit Boyama Scaklnda, Boyama Sresinin Deiimi ile Yaplm Deneylerin Ykama Hasl Sonular

1:10 FLOTTE
6 HASLIK DEER 5 4 3 2 1 0 0,10% 0,50% 1% 2% 3% 4% 5% %6 BOYA KONSANTRASYONU 117 C/60' 117 C/54' 117 C/48' 117 C/42'

ekil 15. 104C Sabit Boyama Scaklnda, Boyama Sresinin Deiimi ile Yaplm Deneylerin Ykama Hasl Sonular

1:10 FLOTTE
5 4
HASLIK DEER

3 2 1 0
0,10% 0,50% 1% 2% 3% 4% 5% %6

91 C/60' 91 C/54' 91 C/48' 91 C/42'

BOYA KONSANTRASYONU

ekil 16. 91C Sabit Boyama Scaklnda, Boyama Sresinin Deiimi ile Yaplm Deneylerin Ykama Hasl Sonular

TEEKKR
Bu tezi hazrlamamda ve bitirmemde bana yardmc olan, lisans eitimimden bu yana kiiliini ve davranlarn rnek aldm danmanm Do.Dr.Behet BECERRe teekkr ederim. Uluda niversitesi Mhendislik ve Mimarlk Fakltesi Tekstil Mhendislii Blmne baladmdan beri zerimde byk emekleri olan, bata blm bakanmz Prof.Dr.Halil Rifat ALPAY olmak zere Prof.Dr.Mustafa Abdlhalik SKENDER, Prof.Dr.Asl HOCKENBERGER, Prof.Dr.Yusuf ULCAY ve tm retim yelerine teekkr ederim. zellikle lisans eitimimde ve i hayatmda bana byk yardmlarndan dolay Prof.Dr.Recep ERENe teekkr ederim. Lisans eitimim sonrasnda, i kariyerimi edinmemde ve yksek lisans eitimini tamamlamamda byk destei olan Sayn Hamit SURUa teekkr ederim. Bu almann yaplmasnda bana yardm eden Berke Tekstil A.. Boyahanesi Laboratuvar alanlar Zuhal ST, Hakan TABAK, Didem KANTA, Mustafa ASLAN, Filiz YILDIRIM, mer ARAS, Esra KINALI ve kriye EMEKe teekkr ederim. yi bir eitim alarak yetimemi salayan, bu gnlere gelmemde hakkn deyemeyeceim emee sahip olan aileme teekkr ederim. Hem alma hayat, hem de yksek lisans eitimini bir arada srdrmemde beni destekleyen meslektam ve nianlm Pnar KURCANa teekkr ederim.

ZGEM 1980 Ylnda skenderunda dodu. lkretimini skenderun Namk Kemal lkokulunda, orta renimini skenderun KEM Kolejinde yapt. Liseyi Mersin Toros Kolejinde bitirdi. 1999 ylnda Bursa Uluda niversitesi Mhendislik Mimarlk Fakltesi Tekstil Mhendislii Blmnde lisans eitimine balad. 2003 senesinde lisans eitimini tamamlayp, ayn sene ierisinde Uluda niversitesi Fen Bilimleri Enstits Tekstil Mhendislii Anabilim Dalnda lisans st eitimine balad. Halen Bursa Berke Tekstil A.. Boyahanesinde almaktadr.