Tarih Nedir? Niin Tarih renilir? / Yrd. Do. Dr.

Erhan METN

TARH NEDR ? NN TARH RENLMELDR?1

Yrd. Do Dr. Erhan METN ankr Karatekin niversitesi, Tarih Blm Yakna Tarihi Anabilim Dal

Giri
Sosyal bilimler ierisinde ele alnan tarih; gemite olan olaylar veya bunlar hakkndaki belgelerin verileridir.2 Belgelere dayandrlmayan veya geerli saylabilecek kaynaklarla desteklenemeyen gemi; tarih biliminin konusu olarak alglanamaz. Tarih szc hem gemite kalan insani ve toplumsal olaylar topluluunu, yani yaanm gemii adlandrmakta kullanlr; hem de bu szckle, bu yaanm gemii konu edinen bilim, tarih bilimi kastedilir.3 Tarih derken kelimelerin zerinde durmak lazm bir tanesi, historia, ikincisi tevarih, nc tabir bilhassa tarih felsefesi asndan geecek olan resgestaedir.4 Tarih szcnn bat dillerindeki tm karlklar (Latince; Historia, talyanca: Storia, Franszca: Historie, ngilizce:History, Almanca: Historie) Greke storia, storien szcnden gelir. Szck iyon lehesinde bildirme, haber alma yolu ile bilgi edinme anlamlarnda kullanlmtr. Attika lehesinde ise szcn grerek, tank olarak bilme anlamlarnn yan sra ok daha geni bir anlam ieriiyle fizik, corafya, astronomi, bitki hayvan bilgisi ve hatta giderek doa bilgisini kuatacak biimde kullanld grlr. Ayn zamanda; Tarih kelimesi mterek sami v-r-h kkne dayanmaktadr. Buna gre tarihin manas, hakikatte ayn tarihi demek olur ki, bu mana bir taraftan, bir hadisenin, bir tarihi olayn zamann tayin ve tespiti, dier taraftan da bir olayn meydana geli ann zaman devresini ifade etmektedir.5 storia szcn sadece doal olaylara ilikin birikim bilgisi anlam ile snrlamayp, insanlarn ve insan topluluklarnn bandan geenleri ka ydetme yoluyla edinilen bilgi anlamnda ilk kez Herodotosun kulland grlr. Herodotos; yazd kitaba istorias apodesis, yani tank olunan ve haber alnan eylerin anlatlmas adn vermitir. Herodotos bylece istoria deyimini azdan aza aktarlan veya bizzat yaayarak tank olunan insanitoplumsal olaylar hakknda da kullanm oluyordu ki, istoria, insani toplumsal olaylar aktarma kaydetme yoluyla edinilen bilgi anlamn ilk kez kazanm bulunuyordu. Daha sonra ise Thukidides, istoria szcnden sadece bir aktarma ve kaydetme iini deil ayn zamanda gemite kalan insani toplumsal olaylar deerlendirme ve yorumlama etkinliini de anlayacaktr. 6Bylece Tarih szc gnmzde tad anlam ieriine de kavumaya balamtr. Ksacas tarih, toplumun zaman iindeki gelime ynn belirleyen, insann kendi toplumu ile diyalog kurmasn ve btnlemesini salayan, ondaki toplum uurunu canl tutan bir kltr hazinesidir.7 Toplumlarn ve insanlarn hayatnda tarihin yeri nedir? Tarih bilimi
1

Bu alma Karatekin niversitesi Tarih Blmnde okutulmakta olan Tarih Metedolojisi Dersleri iin yazar tarafndan ders notu olarak hazrlanmtr. 2 Nuri Kstkl,, Sosyal Bilimler ve Tarih retimi, Gnay matba., Konya 1999, s.11 3 Doan zlem, Tarih Felsefesi, Anahtar Kitaplar yay., stanbul 1996, s.11 4 lber Ortayl, Tarih Nedir?, Trkiye Gnl, say:39, Mart -Nisan 1996, s.152 5 slam Ansiklopedisi, Tarih maddesi, M.E.B yay., C:11, s.777 6 Doan zlem, a.g.e, s.17-18 7 Refik Turan, Kltr Alanndaki Gelimeler, Trkiye Cumhuriyet Tarihi (Komisyon) , C.II, Atatrk Aratrma .Merkezi yay. Ankara 2002 s.189

Tarih Nedir? Niin Tarih renilir? / Yrd. Do. Dr. Erhan METN toplum ve bireylere ne kazandrr? Devletlerin eitim politikalarnda tarih dersinden beklenen amalar nelerdir? Trlerdeki tarih anlay nasldr? Tarih yazclnn nitelikleri nasl olmaldr? Bundan sonraki blmlerde bu sorulan cevaplarn vermeye alalm.

Niin Tarih renilir ?

Bilindii zere insan olu sosyal bir varlktr. Bu sebeple evresiyle birlikte yaamak durumundadr.Salkl bir hayat veya dnce tarznn teekklnde ise insann nce kendisini tanmas gerekir. Acaba insanlk hangi gemiten bu zaman geldi? nsanolu gemite nasl yaad? Hangi fikirler veya idealler nasl uyguland ne gibi sonular dourdu? Bu ve buna benzer btn sorulara cevap verebilmede ncelikle tarihe mracaat ederiz. Bir baka ifade ile tarih bir milletin hafzasdr. Bir fert iin hafza ne ise, meseleyi makro dzeyde ele aldmz zaman fertlerin oluturduu millet iinde hafza yani tarih ayn nemi tar. Hafzasn kaybeden bir insann istikrarl bir gelecei olamaz. Hayat her an tehlike ile doludur. Bu yzden toplumlarn veya milletlerin varlklarn salkl bir ekilde srdrebilmeleri, onlar iin bir hafza niteliinde olan tarihi renmeleriyle doru orantldr.8 Zira tarih, bir milletin hemen, hemen btn varlna eittir. Tarih, milletin gemiteki varl, onun miras bugne kalan hatrasdr. Dil, edebiyat ve umumiyetle kltr kavramna giren her ey, tarih boyunca gelimi, bize tarihten miras kalmtr. Etrafmza baktmzda ecdadmzdan, yani tarihten kalma, gz kamatrc bin bir ey grrz.9 Devrimizde tarih uurunu tayan milletler milli kudret ve medeniyet hamlelerinde bu hazineden faydalandka tarihin onlar iin faydas vardr. Bu sebeple tarih yazlp bir kltr ve uur kayna olmadka, toprak altnda kalan kymetli madenler gibi, hibir mana ifade etmez.10 Kltrn temel bir takm unsurlar vardr. Bunlardan biri Tarihtir. Tarih, kltrn zaman iindeki siyasi sosyal akn ve srekliliini salar. Denilebilir ki, bir milletin tarihi onun btn kltr varllarnn aksiyon haline gemi eklidir.11 Gemiin belgelere dayandrlarak rasyonel bir yntemle derlenmi bilgisi olan tarih, insann yapp etmelerinin oluturduu bir btndr.Bu ynyle yaplacak en ar genelleme tarihin btn insanln ortak eseri olduu ynndedir. Ortega Y Gasset insann tabiat yoktur, tarihi vardr diyerek, tarihin insanlarn kltr olduu iddiasn vecizeletirmitir.12phesiz yalnzca hayvani tabiatmz olsa, ocuklar yalnzca imdiki zaman yaasak, daha mutlu olurduk. Demek oluyor ki, ayet gelecei planlamak ve biimlendirmek gibi bir dncemiz yoksa, gayemiz, idealimiz, topyamz yoksa; yahut gelecee dair bir vizyonumuz, dnya grmz, en geni manas ile dinimiz yoksa: bugnle de ilgilenmemiz gerekmez. Bugnk statkoyu, dnyann bugnk halini bilip ve anlayp da ne olacak? Ancak geleceimizi planlama, kontrol etme, politika retme gibi dncelerimiz varsa ite o zaman iinde yaadmz dnyay iyi tanmaya ve anlamaya ihtiyacmz var demektir.te bugnk statkoyu anlamak iinde tarihi iyi anlamak gerekecektir. Gemite koskoca bir tarih vardr: pek ok ey olmutur ve esasen onlarn hepsini bilmek yalnzca tanrya mahsus bir haldir. Tarihi, btn tarihi istese de bilemez ve diyoruz ki, zaten bilmesi de gerekmez. Onun bilmesi gereken, bugnk statko ve gelecek hakknda dnrken kendisine lazm olan tarihi hadiseler neler onlardan ibarettir.13

8 9

Nuri Kstkl, a.g.e, s.11 Mehmet Kaplan,Kltr ve Dil, Dergah yay., s. stanbul 1999, s.48 10 Osman Turan, Trk Cihan Hakimiyeti Mefkuresi, Boazii yay., c: I, s.IX 11 Refik Turan, a.g.e, s.189 12 Mustafa Safran, Bar Tarih retimi zerine almalar, Gazi n. G.E.F Dergisi, C:16, S:1 Ankara -96 13 ahin Uar; Tarih Felsefesi Sohbetleri, Esra yay, stanbul 2001, s.103 -104

Tarih Nedir? Niin Tarih renilir? / Yrd. Do. Dr. Erhan METN Gemite ve gnmzde uzun bir devlet geleneine sahip olmayan milletler veya milletleme srecinde olan toplumlar, kendilerine tarih yaratmann endiesi ierisinde olagelmilerdir. Mesela; ABDnin devlet olarak uzun bir gemii yoktur. Hatta bu devleti oluturan toplum ok uluslu bir yap olup millet dahi deildir. Ancak milletleme srecindedir ve bir Amerikan milleti kurulmaya allmaktadr. Bunun iin de hafza yani zengin bir tarih ina edilmesine nem vermektedir.14 Gnmzde ABD bunu baarabilmek iin teknolojiyi en etkili ekilde kullanmaktadr. Amerikada yaplan filmlerin byk bir ksmn; Amerikann iyi ve kahraman olarak gsterildii sava filmleri oluturmaktadr. Bu bir tesadf deildir. ABD yapm btn sava filmlerini tetkik ettiimizde, filmlerin hepsinde Amerikann dnyay kurtaran, dmanlarn perian eden iyiyi koruyan ve kendisi haricindeki tm ktleri yok eden kahraman devlet karakterini oynadn grmemek mmkn deildir. ABDnin gerek dnyada byk bir fiyasko ile sonulanan Vietnam savan konu alan filmlerinde bile ABD ve askerinin kahramanlklarn grmek mmkndr. Mhim olan dnyaya verilecek milli devlet mesajdr. Oysa tarih birikimi konusunda millet olarak Trklerin byle bir endiesi bulunmamaktadr. Dnya tarihinin en kkl medeniyetleri arasndadr. Tarih, yeni yetien genlerimize bir g kayna olarak, milli kltrlerine, kendilerine gven veren bir birikim olarak okutulduu zaman ilenmi bir maden gibi faydal olur. yi bir tarih eitimi, Trkm dedii zaman ferdi, iki bin , bin yllk bir uur genilemesine gtrr; kendisini bu uzun ve byk birikimin paras ve sahibi gibi hisseder. Bu gven duygusu toplumun her alanda olmazsa olmaz artdr. Kendine gvenini yitiren toplumlarn da, fertlerine vaat edecekleri bir baarlar yoktur. Tarih eitiminin asl nemi, kazandrd gven ve kimlik duygusundadr.Tarihin ibret iin okunmas, ancak ibret alabilecek durumdaki ynetici kesimler iindir. Temel eitimin, vatandalk eitiminin amac, iaret ettiimiz gven ve kimlik duygusunun kazandrlmasdr.15 Tarihine sahip kmayarak, gemilerinden g almayan devletlerin sonu spanyol arenalarnda can veren boalardan farkszdr. spanyol arenalarna kan ve matador karsnda trl hilelerle alt edilen o gcn ve fkenin timsali boalar, eer gemilerinden ders alm olsalard yzyllardr ayn oyunun kurban olmaz ve bir gn matadoru yenmenin yolunu bulabilirlerdi. Arenaya her kan boa kendisinden nce ayn arenada, ayn oyunlarla can vermi boalardan habersiz olarak arenaya kar. Ve yine ayn sonu, o da yaar. Bu durum hemen bir gerei de ortaya koyar; Boalar tarih okumaz. Gemiinden ders almayann gelecei olmaz. Bu basit rnei devletlere uyarladmzda da hemen, hemen ayn durumun devletler iin de geerli olduunu syleyebiliriz.Uluslararas platformda matador olan devletlerin en byk zelliklerinden biri de tarihlerinden alm olduklar tecrbe ve milli uurdur. Milletlerin tarihi tecrbeleri, uzviyette olduu gibi irsi veya tohum olarak nesilden nesle gemez. Tarih hakknda bilgi, kltr yani renme yolu ile elde edilir. Bir millet ocuklarna tarihini retemezse, onlar kendiliklerinden bu bilgiyi edinemezler. Hatta buna ihtiya bile duymaya bilirler. Milletlerinin tarihini bilmeyen nesiller, ilerinde milletlerine kar canl bir ilgi ve sorumluluk duygusu da hissetmezler. Bylelerinin yabanc tesirine kaplmas ve yabanclara kle olmas ok kolaydr.16 Millet prensibinin dayand tarih, fertleri gemiin hatralar ile birbirine balar. Tarih bir sosyal ilim olarak hem kavim ve milletlerin kendi bnyeleri iinde, hem de milletleraras alanda daimi olu halindedir. Her geen gn tarihin mal olur.En yakn dnden en uzak gemi devreye kadar incelenen tarihin, gnmzdeki anlam, kavim ve milletlerin siyasi kurulularnn da dayand medeniyet eserleridir. Bu bakmdan gemiteki medeniyet
14 15

Nuri Kstkl, a.g.e, s.14 Nevzat Kseolu, Trk Milliyetilii ve Osmanl, tken yay., stanbul 2000, s.84 16 Mehmet Kaplan, a.g.e, s.50

Tarih Nedir? Niin Tarih renilir? / Yrd. Do. Dr. Erhan METN eserlerini esasl ve ayrntl olarak bilmek, bugnk kurulularla mukayese etmek iin gereklidir.17 Tarih gerekten deimenin, ilerlemenin ve kalknmann ilmidir. Tarihten alnacak ders, ou zaman sanld gibi dn olmu olann yarn tekrar olaca eklin de deildir. Tarih, dnn evvelki gnden niin ve nasl farkllatn inceleyerek, yarnn hangi manada dne kar kacan sezme vastasn bularak, kalknmann ynn ve dinamiklerini tespit etmektedir.18 Bugn hala tarihi, sadece gemiteki bir olaylar dizisi gibi gren, zeka ve enerji gerektiren pek ok verimli saha varken tarih yazmak iin zaman harcanmasna akl erdiremeyenler vardr. Halbuki tarih, dier ilim dallar yannda bir konudan ibaret deildir. Ayn zamanda, nsanlara, doru neticelere varmalar iin yn veren bir dnce tarzdr. Btn insanlarn gemiten cesaret almaya, onu renmeye ve bu suretle tecrbe kazanmaya ihtiyac vardr. Her millet atalarnn gemiteki baarlaryla iftihar eder. Gerek fertlerin, gerekse toplumlarn ne olduklarn ve nereden geldiklerini bilmeye ihtiyalar vardr. Bunun salad ruhi tatmin yannda pratik bir takm faydalar da mevcuttur. Zira nsanlar sadece kendi tecrbelerinden deil daha nce dile getirmeye altmz gibi; kendilerinden ncekilerin tecrbelerinden de istifade ederler. Tarihi gelimelerin bilinmesi, ada deerlerin de daha iyi takdir edilmesine imkan salar. 19 nsana doru deerlendirme yapmay reten tarih, insan ad olmaktan kurtarr, gnn yaayan, gelecee doru uz anan deerleri iinde yapc rol oynamasna yol aabilir. Tarih ilmi, toplumun kalknma vetiresiyle srekli olarak hareket eden ve ilerleyen bir ilimdir. Zira gelecekte kendisine doru ilerlediimiz hedef, ancak biz ona ilerledike biim almaya balayan ve biz ileri gittike alakal yorumumuzu aydnlatan bir nesnedir. Bir taraftan toplumun, tekamlnn ynn tayin eden tarih, dier taraftan, hisseden dnen, tesir eden insan uuruna bol malzeme temin eder. Tarih mtefekkire ufkunu geniletmeyi, meselelerin karmaklnn ve i ieliinin uuruna varmay retmekte, ona hayal edemeyecei ve ngremeyecei zmle sunmakta veya bu zm yollarn tkayabilecek engelleri gzler nne sermektedir.20 Tarih sayesinde mtefekkir (dnce adam), yalnzln kanlmaz darlndan kurtulmakta ve daima zenginleen bir diyalogla kendi toplumu ve daha geni manada insanlkla btnlemektedir.21Dnce adam (mtefekkir) bir zmrenin emir kulu deildir. Hibir merkezden talimat almaz.Bir partiye bal olmayabilir. Ama tarihe angajedir; kucanda yaad topluma angajedir. Bir devrin uuru olmak zorundadr o.Baka vazifesi, Btn hakikatleri yoklamak, btn yalanlarn maskesini yrtmak, kalabala doruyu gstermektir.22 Bu dorultuda ki mtefekkirin yan bandaki en byk danman tarihtir.

Tarih Biliminin Tanm:

Bilim; evreni, toplumu ve insan aratrma konusu yapan bir bilgi daldr. Bu aratrma konular zerinde gzleme, deneye ve akla dayanarak; metotlu bir ekilde bilimin elde ettii dzenli bilgiye, bilim bilgisi denir.23

17 18

A. Afetinan, Trkiye Cumhuriyeti ve Trk Devrimi, TTK yay, Ankara 1998, s190 -191 Bahaeddin Yediyldz, Yaar Ycel, Tarih ve Kltr,Milli Kltr Unsurlarmz zerine Genel Grler, TTK yay., Ankara 1990, s.62 19 Mbahat S. Ktkolu, Tarih Aratrmalarnda Usul, stanbul 1998, s.4 20 Bahaeddin Yediyldz,Yaar Ycel a.g.e , Ankara 1990, s.61 21 Bahaeddin Yediyldz, Yaar Ycel, a.g.e, s.61 22 Cemil Meri, Bu lke, letiim Yay, stanbul 2004, s.54 23 Nuri Ktkl, a.g.e , s.14

Tarih Nedir? Niin Tarih renilir? / Yrd. Do. Dr. Erhan METN Birlemi Milletlere bal UNESCOya gre bilim ve teknoloji dallarnn ayrm alt grup altnda yaplmaktadr (DPT, 1190).Eitim, Bilim ve Kltrel kurulu olan UNESCOnun bu ayrm olduka pratik ve kolay anlalr niteliktedir. 1-Doal Bilimler-(Astronomi, Biyokimya, Biyoloji, Botanik, Bilgisayar Bilimleri vb.) 2-Mhendislik ve Teknoloji Bilimleri-( inaat, Makine, Elektrik vb) 3-Salk Bilimleri-(Anatomi,diilik, tp,eczaclk, fizyoterapi vb.) 4-Tarm Bilimleri-(Agronomi, hayvanclk, balklk, veterinerlik, vb.) 5-Sosyal Bilimler-(Tarih, Corafya, Dil Bilim, Hukuk, Siyasi Bilimler, sosyoloji letme, psikoloji, vb) 6-Beeri Bilimler-( Gzel sanatlar, diller, arkeoloji, parabilim, vb.yardmc tarih disiplinleri, din vd.)24 Yukarda grld zere tarih sosyal bilimler ierinde yer alan bilim dallarnda bir tanesidir. Tarihle birlikte sosyoloji, psikoloji, antropoloji gibi bilimlerde bu grupta ele alnmaktadr. Bilim olarak tarihin deiik tanmlar yaplm olmakla birlikte u ekilde ifade edebiliriz; Tarih; gemiteki olaylar, yer,zaman ve failleri gstererek kaynaklara dayal olarak sebep ve sonu ilikisi ierisinde inceleyen bilim daldr. Bu tanmn anahtar kavramlar; 1-gemi , 2-yer,zaman ve failler 3-kaynak, 4-sebepsonu ifadeleridir. Tarihi bilim olarak ele alrken veya retirken ideal olan tanmda geen bu kavramlarn kullanlmasdr. Bu kavramlardan herhangi birinin ihmal edilmesi, tarihi baka alanlara kaydraca gibi, tarih retiminde de maksimum verimin alnmasn nleyebilir.25 Tarih nedir? sorusunun daha iyi kavranlabilmesi iin tarihin tanm ierisinde yer alan anahtar kavramlarn, tarih bilimi ile olan ilikilerinin irdelenmesi gerekir. Gemi kavram tarihin vazgeilmez unsurudur. nk tarih demek bir bakma gemi demektir. Gemi olmadan tarih olmaz.26 Bu bakmdan incelediimiz zaman, Tarih ve gemi szckleri genellikle ayn eymi gibi kullanlr. Fakat gemi ile tarih arasnda nemli bir fark vardr.Gemi, hali hazrda olmu ayi kapsar. Tarih ise gemii kaydeder,aratr,inceler. Gemi ne olduunun gereidir. Tarih ise entellektel tartmadr. Tarih, sadece gemiin yorumudur.27 Tarih , en basit ifadeyle gemiin bilimi olarak tarif edilmitir. Ancak bu eksik bir tariftir. Fransz Annales Okulu kurucularndan Marc Bloch bu tarifi zaman iinde insanlarn ilmi ekline sokmutur. Amerikal tarihi Turner ise tarihi gemiten bize ulaan, gnmzde ortaya kan tenkiti ve yorumcu bir anlayla incelenen kalntlar, Ariel ve Will Durant ise kolayca yorumlanacak ey olarak grmedikleri tarihi gemite olan hadiseler hakkndaki belgelerin verileri eklinde tarif ederler.28 Tarihinin zerinde alt gemi, l bir gemi deildir, belli bir anlamda bugn hala yaayan bir gemitir.Fakat gemi bir eylem, tarihi onun ardnda yatan dnceyi anlamadka ldr, yani tarihi iin anlamszdr. Bu nedenle, Btn tarih dncenin tarihidir ve tarih, tarihi stnde alt dncenin, tarihinin zihninde yeniden olumasdr Tarihinin zihninde gemiin yeniden kurulmas deneysel kantlara dayanr. Fakat bu, kendi iinde deneysel bir sre deildir ve yalnzca olgularn ard ardna dizilmesinden ibaret olamaz. Tersine, olgularn seilmesini ve yorumlanmasn, yeniden kurulma srecini ynetir: zaten onlar tarihi olgular yapan da budur.29
24 25

Rauf Arkan, Aratrma teknikleri ve Rapor hazrlama, Asil yay.datm, Ankara 2004, s.21 Nuri Kstkl,a.g.e , s.14 26 Nuri Kstkl, a.g.e, s.13 27 Yosanne Vella, ev:Bahri Ata, Yaratc Tarih retimi, Milli Eitim Dergisi, say:150, 2001 28 Mbahat.S.Ktkolu, a.g.e , s.1 29 Edward Hallet Carr, Tarih Nedir? letiim yay, stanbul 2005, s.26

Tarih Nedir? Niin Tarih renilir? / Yrd. Do. Dr. Erhan METN Zeki Velidi Togana gre;Olaylarn gelimesi, hatta madde ve eyann gemii ve bugnk durumundan bahseden her yaz ve her hikaye tarihtir. Bylece gemite meydana gelmi doal olaylar, tarih biliminin konusu edilebilir. Fakat burada bizim iin tarih, daha ok insanln yada milletlerin tarihidir. Bu adan tarih, sosyal yapnn yesi olmas nedeniyle, insanln eylem ve dncelerini takip eden bilgidir.30 Tarih kavramnda gemi bu kadar nemli ise, bu tanm iindeki gemi den neyi kastediyoruz? Bunu bilmek lazmdr. Buradaki gemi, tamamyla lgat anlam karlnda alglanan bir kavram deildir. Yani u andan nceki, mesela; 1 dakika, 1 gn, 1 hafta nceki olaylar tarih tanm iinde yer alan gemi kavram deildir. Buradaki gemii, olaylarn fosillemesi veya durulmas iin zerinden yeterli zaman gemi olan nceki zaman olarak alglamak lazmdr. Bu sre genellikle bir nesil olarak kabul edilir. Yani zerinden yeterl i zaman gemi olan olaylar tarihi gzyle daha rahat tahlil edebiliriz. Veyahut da tahlil ve deerlendirmelerimizde yanlma oranmz daha da azaltm olabiliriz. Bu demek deildir ki , tarih zaman olarak yalnzca 50-60 yl ncesinden gerideki zaman dilimini konu edinir, veya 50-60 yldan bu tarafa olan olaylar tarihin alanna girmez. phesiz tarih, zerinden bir nesil gememi zamana ait olaylar da konu edinebilir. Mesela, Kbrs Bar Harekat, 1992 Krfez Krizi, ran-Irak Sava vb.31 yle ki gnmz eitim kurumlarnda verilen tarih dersini ilgi ekici hale getirebilecek atlmlardan bir tanesi de tarih dersi konularnn yakn gemiten seilmesidir. Yeni hazrlanan Tarih dersi mfredatnn 1992 yl olaylarna kadar getiriliyor olmas, Trkiyede verilen tarih derslerindeki en byk eksikliklerin farkna varm olan akademisyenlerin mevcut olduunu da ortaya koymutur. rencilerin gncel ve yakn tarih konularndan bahsedildii zaman gdlenme ve alg dzeylerinin arttn gzlemleyen 21.yy tarih eitimcileri bu ilgiyi ders kitaplarna tamak istemitir. Uzak gemii anlamann zorluundan yola karak, tarih derslerinin gnmzle balayp giderek daha gemie uzanmas gerei vurgulanarak Eer ocuklar kendi lkelerinde demokrasinin nasl ilediini kefetmilerse Atina da ki demokrasiyi anlayabilirler gr ileri srlmtr.32 Tarihi ann insandr ve ana insan varoluunun koullar ile baldr.33Tarihi bugnn bir paras ve olgularsa gemie ait olduklarndan, bu karlkl etkileim ayn zamanda bugn ile gemi arasnda bir karlkll iin iine katar. Tarihi ve tarihin olgular birbirleri iin gereklidir. Tarihi olgular olmakszn kksz ve bo, olgular tarihileri olmadan l ve anlamszdr. Bundan tr, Tarih Nedir? sorusuna ilk cevap u olacaktr: Tarihi ile olgular arasnda kesintisiz bir karlkl etkileim sreci, bugn ile gemi arasnda bitmez bir diyalog.34 Tarihi, bir birey olarak ayn zamanda hem tarihin hem de toplumun bir rndr; tarih rencisi ite onu bu ikili k altda grmeyi renmelidir.35 Tarihin tanm ierisinde geen anahtar kavramlardan bir dieri de yer (mekan), zaman ve faillerdir. Tarihten bir rnek olay verirken mmkn olduunca yer, zaman ve faillerin belirtilmesi gerekmektedir. Tarihi, inceledii toplumla o toplumun iinde bulunduu mekan arasndaki balanty da hibir zaman gzden karmamak mecburiyetindedir. Mekandan soyutlanm bir toplum dnlemeyecei gibi byle bir tarih yazlmas da dnlemez.36 Tarih, gemiteki olaylar ve o olaylarn zaman iindeki akyla ilgilenir.37 Tarih biliminin konusu ierisine giren herhangi bir fikir, olay, olgu veya dncenin incelenip
30 31

Zeki Velidi Togan, Tarihte Usul, stanbul 1987, s.2 Nuri Kstkl, a.g.e. s.13 32 Mustafa Safran, Tarih Programlar Nasl Dzenlenmelidir, Gazi n. Eitim Fak.Dergisi, S.4 Ankara 1996 33 Edward Hallet Carr, a.g.e s.29 34 Edward Hallet Carr, a.g.e s.34-35 35 Edward Hallet Carr, a.g.e, s.52 36 Mbahat S.Ktkolu, a.g.e. s.3-4 37 Mbahat S. Ktkolu, a.g.e. s.2

Tarih Nedir? Niin Tarih renilir? / Yrd. Do. Dr. Erhan METN yorumlanabilmesi iin; incelenecek ve yorumlanacak materyalin ait olduu zaman da bilinmelidir. Zaman belli olmayan, hangi dneme ait olduu belirlenmemi bir olgunun tarihi adan yorumlanmas imkanszdr. Ayn zamanda tarih, insanlarn faaliyetleri neticesinde meydana gelen olaylarla ilgilenir. Baka bir ifadeyle tarih, bir olaylar dizisini deil, insanlarn dncelerinin ifadesi olan ve zamanla ortaya kan olaylar, insanlarn ynlendirdii sosyal gelenekleri konu edinir.38 Tarihin saduyulu gr, tarihi bireyler hakknda bireylerce yazlm bir ey diye ele alr. Tarihinin, eylemlerini yazd kiiler bir boluk iinde hareket eden, yaltlm kimseler deildir. Onlar gemi bir toplumun iinde ve onun etkisi altnda hareket etmilerdir.39 Tarihi de bir bireydir. teki bireyler gibi, o da ayn zamanda bir toplumsal olaydr, ait olduu toplumun hem rn, hem de isteyerek yada istemeyerek szcsdr; tarihi gemiin olgularna ite bu sfatla yaklar.40 Tarihin failleri, toplumlar ve toplumlar meydana getiren insanlardr. Yer, zaman ve faillerin hepsinin veya herhangi birinin belirtilmedii olayn tarihsel anlay ierinde aktarlmas mmkn deildir.41 Bunu daha iyi grebilmek iin tarihte herkesin ok iyi bildii, sebepleri ve sonularnn rahata sylenebildii tarihi bir olayn yer, zaman ve mekan kavramlarndan arndrlarak, ifade edilen eklini irdeleyelim. Bir zamanlar, iki hkmdar hakimiyet iin kar karya gelmi. Mcadelede hkmdarlardan biri yenik dm. Yenik den hkmdarn topraklar paralanm ve lkesindeki birlik bozulmu. Bundan sonra Yenik hkmdarn topraklarnda yllar sren karklklar balam.

Bir zamanlar ________ Ne zaman? Bilinmiyor. ki Hkmdar _______ simleri? Yok, Hangi devletlerin hkmdarlar? Bilinmiyor Yenik Hkmdarn Topraklar_______ Hangi topraklar Yukardaki rnekte; anahtar kavramlardan yoksun bir ifadenin masaldan farksz olduu grlmektedir. Tarihi, masaldan ayran ve bilimsel bir disiplin nitelii kandran en byk zellii tanm ierinde ifade ettiimiz anahtar kavramlardr. imdi ayn ifadeye yer, zaman ve failleri ekleyerek bakalm: 1402de Osmanl Devleti hkmdar Yldrm Bayezid ile Timur Devleti Hkmdar Timur, Anadolu ve Cihan Hakimiyeti iin Ankara ovasnda mcadele etmitir. Yldrm Bayezidin yenilmesiyle lkesindeki Birlik bozulmu.Bundan sonra topraklarnda yllar sren karklklar balam ki ifade arasndaki byk fark ortadadr. Tarih biliminin nev-i ahsna mnhasr esaslar ve bu esaslar dorultusunda bnyesinde tad vazgeilemeyen bir felsefesi vardr. Tarihi bu esaslardan ayrld zaman, bir disiplin olmaktan da uzaklar. Tarih; bilimden uzaklat zaman, insanlara duygusal zevkler yaatan, bilgi ve bilginin yorumunda ok an ho geirten hamasi olaylar btn haline gelir. Bu durum Tarihi, stlendii misyonun dna karr. Mamafih toplum bireylerinde oluturmay amalad vizyonun yn de deiir.
38 39

Mbahat S.Ktkolu, a.g.e s.2 E.H.Carr, a.g.e, s.41 40 E.H.Carr, a.g.e, s.42 41 Nuri Kstkl, a.g.e s.14

Tarih Nedir? Niin Tarih renilir? / Yrd. Do. Dr. Erhan METN Ayn zamanda Tarih, vesikaya bal ve dayal olarak beeri gemii inceleyen ve geree ulamak isteyen bir bilimdir. O halde tarih biliminin tanklar belgelerdir.42Gemie ait belgeler vesikalar, gemii aydnlatan her trl materyal, Tarihin hareket noktasdr. Tarih gcn bu kaynaklardan alr. Tarihi bilginin merkezinde kaynak vardr. Tarihte, kaynaksz olarak ortaya atlan her iddia rtlmeye gebedir. Tarihi Kaynak denince, tarihi bilgi veren malzeme akla gelir. nsann syledii veya yazd yada ihmal ettii her ey, onun hakknda bilgi verebilir. Ancak her bilgi veren malzeme, tarihi kaynak olma zelliine sahip deildir. Bir malzemenin tarihi kaynak saylabilmesi iin, ncelikle devrinde meydana getirilmi olmas, bu mmkn olmad takdirde, devrine yakn bir zamanda ve devrinin kaynaklarndan yararlanlarak meydana getirilmi olmas gerekir.43 Tarih bilimi tanm ierisinden kaynak kavramn karacak olursak, tanm eksik olur veya bilim zellii azalr.44 Sosyal bilimlere bilim zelliini veren en nemli husus, olaylar arasnda sebep sonu ilikisinin salkl bir ekilde tespit edilmesidir. Zaten sosyal alanlardaki bilimin retici ve faydac yn de burada yatmaktadr. Modern tarih biliminde de sebep-sonu kavram vazgeilmezdir. Eer bu kavram dikkate almaz isek, yaplan i bilimden ziyade, hikayeci rivayeti tarih olur.45 Tarih bilimine; gvenilirlik ve gereklik ykleyerek, disiplin olma nitelii kazandran esaslardan en nemlisi; tarihi olgular arasndaki neden-sonu ilikisidir. Nedensellik zelliinden mahrum olan gemi, tarih biliminin konusu ierisinde yer alamaz. Sebep-Sonu tarihin dnce boyutunu ortaya koyar. Yine nedensellik sayesinde toplumlar geleceklerine yn verebilir. Yaplan hatalar ve dorularn deerlendirilmesi ve sonulara varlabilmesi tarihin sebep-sonu szgeci sayesinde mmkndr. Sebep-sonu kavramndan yoksun bir tarih eitiminden geen nesiller; yeni fikirler retemeyen, sorgulamayan, gemi tecrbelerini, gnne aktaramayan toplumlar ve devletler ortaya karrlar. Yzylmzn bilgi a olduunu dnecek olursak, yzylmzdaki bir ok problemin zmnn altnda da nedensellik (sebep-sonu) dsturunun yattn grebiliriz. evremizde ki her soruna nedensellik gzlyle bakabilsek, belki de bir ok eyin zmn daha sorun ortaya kmadan halletmi olurduk. Tarihi bilgi, neden-sonu dairesi ierisinde irdelendiinde, gemite yaanm sorunlarn, olaylarn ve fikirlerin deerlendirilmesi yaplarak gnmzde bu dorultuda izlenmesi gereken rota daha rahat tayin edilebilir. Tarih incelemesi nedenlerin incelenmesidir. Tarihi durmadan niin sorusunu sorar; cevap bulmay umduu srece de durmaz. Byk Tarihi ya da, daha geni syleyeyim, byk dnr- yeni olaylar hakknda ya da yeni balamlar iinde niin sorusunu soran kimsedir. Hemen, hemen 200 yl boyunca, tarihiler, tarih filozoflar youn bir ekilde tarihi olaylarn nedenlerini ve bunlar yneten yasalar bularak insanln gemi deneyimlerini dzenlemekle uramlaradr.46 Tarihi, arlk verdii nedenlerle tannr. Tarihi aratrmasn geniletip derinletirirken, niin sorusuna durmadan daha ok cevap toplayp biriktirir. Fakat tarihi gemii anlama drtsnn basksyla, ayn zamanda tpk bir fen bilimcisi gibi cevaplarnn eitliliini azaltmaya, bir cevab bir bakasna balamaya, olaylarn kargaasna ve zgl nedenlerin kargaasna bir eit sra ve birlik getirmeye zorlanr. Bunlar , bugn madas gemi akalar olarak geliyor insana. Fakat tarihinin nedenlerin oaltlmasyla olduu kadar
42 43

Bayram Kodaman, Tarih Aratrmalarnda Metod Meselesi Milli Kltr Dergisi, Say:81, Ankara 1991, s.31 Mehmet Alpargu, smail zelik, Nuri Yavuz, Atatrk lk. ve nk. Tarihi, Gndz yay. Ankara 2003, s.19 44 Nuri Kstkl, a.g.e. s.14 45 Nuri Kstkl, a.g.e s.14-15 46 Edward Hallet Carr, a.g.e s.99-100

Tarih Nedir? Niin Tarih renilir? / Yrd. Do. Dr. Erhan METN basitletirilmesiyle de uramas gerektii bir olgudur. Tarih, bilim gibi, bu ikili ve eliik grnen sre iinde ilerler.47 Tarih biliminin tanm ve bu tanm ierisinde yer alan anahtar kavramlardan bahsettikten sonra; tarihi bilginin nesillere aktarlmasnda ve tarihin amacna yeteri lde ulaabilmesinde en nemli yere ve neme sahip olan tarih yazclndan da bahsedilmesi gerekir.

Tarih Yazcl zerine Deerlendirmeler

Daha nce tarih biliminin tanm ve niin tarih renildiinden bahsetmemize ramen btn bunlarn istenilen dzeyde aktarlabilmesi ve bunun sonucu olarak istenilen hedeflere ulalabilmesi konusunda en etkili konumda olan tarih yazclndan bahsedilmemi olmas unutulduundan dolay deildir. Tarih yazcl, tarih ierinde ayr bir neme sahiptir. Bir ok millet kkl ve anl bir tarihe sahip olabilir veya tersi istikamette dnlrse olmaya da bilir. Ama btn bunlarn gnmze aktarlmasn salayan ve insanlara tarihi bilgiyi ulatran en gvenilir yol yazl tarih ve tarih yazcldr. M. Kemal Atatrkn dedii zere Tarih yazmak, tarih yapmak kadar mhimdir.Yazan yapana sadk kalmazsa deimeyen hakikat insanl artacak bir mahiyet alr. (1931). Bu fikirlerde tarihiye ok byk sorumluluk ykleyen taraflar vardr. 48 Ulu nder bu szyle bir bakma tarih yazclnn ve yazl tarihin tamas gereken en nemli dsturun altn da izmitir. Tarih denince iki ey anlalr. Bunlardan biri yaanlan tekisi ise yazlan tarihtir. Yazlan Tarihin binde biri bile deildir. Biz yaanlan tarih veya gemi hakknda ancak o devirlerden kalma vesikalar, kitaplar veya eya vastasyla bilgi ediniriz. Eer yaanlan tarih den bir hatra veya bir iz kalmsa, o bizim iin adeta yok gibidir. phesiz yaanlan her hadise, milletin btnne veya bir ksmna az vaya ok tesir eder. Fakat biz o tesiri, ondan kalan deliller, iaretler vastasyla biliriz.49 Aslnda gemite kalan her ey tarihtir.; ancak gemite kalan hadiselerin hangisinin tarih asndan mhim olduuna, hangi hadiselerin seilip yazlmas gerektiine her tarihi kendisi karar vermek durumundadr. Tarih gemite kalan olaylarn hikayesidir: Pekala, tarihi neyi yazacaktr? Btn tarihi olaylar m? Byle bir ey mmkn deildir. Evvela pratik bakmndan mmkn deil, nk tarihi bir tarihi konuyu yazmaktadr ve elbette o konunun dnda grd tarihi olaylar yazmayacaktr. Gemiin tamamn anlatmyorsa, tarihi neyi anlatyor? ok basit bir cevab var bunun; Kendi dnya gr ve tarih anlay iinde kendisine anlatlmas gerekli grnenleri; yani yalnzca kendi tercihleriniNiin tarih herhangi bir tarihinin tercihleri ile snrl olsun, bunun mant var m? Bunun mant olmadn gre, tarih gemite vaki olan olaylarn tamamdr; hangi olayn mhim olduuna ise tarihi karar verir. 50 yle grnyor ki olgular, tarihiler karar verdii anda tarihsel olgu oluyor. zerinde alt konuyu semesinde bile tarihi ok seicidir. Olgular hangi ereve ve dzende yerletireceine ve seeceine karar veren de tarihilerdir.51 bn-i Haldun ncelikle bir tarihidir ve tarihilerin tarihsel olaylar aktarrken yeterince titiz davranmadklarn, olaylarn belgelendirilmesinde sadece daha nceki tarihilere gndermelerde bulunmakla yetinen bir otorite yntemine sndklarn belirtmektedir. Ona gre tarihiler, tekil tarihsel olaylar, bu olaylar arasnda nedensel bir
47 48

Edward Hallet Carr, a.g.e. s.103 Afetinan, a.g.e, s.191 49 Mehmet Kaplan, a.g.e s. 48 50 ahin Uar, Tarih Felsefesi Sohbetleri, Esra yay, stanbul 1996, s.9 -10 51 Yosanne Vella, ev:Bahri Ata, Yaratc Tarih retimi, Milli Eitim Dergisi, say:150, 2001

Tarih Nedir? Niin Tarih renilir? / Yrd. Do. Dr. Erhan METN iliki kurma abasna girmeden, kendi tekillikleri ile aktarmaktan teye geememilerdir. Oysa nasl ki doa olgular arasnda bir nedensel iliki varsa , toplumsal olgu ve olaylar arasnda da bir nedensel iliki vardr. Tarihsel olaylar kaynan insan doasnda, toplumsal yaamda bulunan dzenlilikler ve yasallklar erevesinde ortaya karlar.52 Tarih yazmnda ilerleyici dnm noktalar koymak samadr. nsanlar birbirini okuyarak yetiir. Fizikte Newton ve Einstein byk devrim olabilir. Tarih yazmnda byle bir ey yoktur. Kimse kimseyi gemez. Hukuk da byle bir ilimdir; normlar bellidir, mantk, hukuk mant bellidir.Uzun yllar yaplan tahsille kavranlr hukuk mant ancak. Dolaysyla hukukularn arasnda yle ileri-geri fark da olmaz. Bunun gibi 2000 yl evvelin tarihilii ile bugnk arasnda byk fark yok. Niye yok! nk tarihilik belirli tekniklere dayanr. Bizim de akademik olarak retebileceimiz tarih odur. Bir tataki yazy nasl okursun? Numizmatik meseleleri nasl deerlendirirsin? Bir kad eline aldn zaman paleografik ve diplomatik ynden nasl bakarsn? Tarihlendirmeyi nasl korsun? Bu ilimdir. Bu bakmdan da tarih ilmi dier sosyal bilimlerin iinde, hatta doa bilimleri gibi kesinlii ola bir bilimdir. nk bu kat byle okunur. Cinsi byle bir kattr. Yaz bununla yazlmtr. Bu kalem de 1960lardan sonra kefedilip kullanlan bir kalemdir. stnde posta pulu olduu ve tarih damgas olduuna gre tarih bellidir dersin. 90l yllarda Trkler u ile uramlar, sonucunu karrsn te bu kesin bir eydir. Sosyolojinin, iktisadn yntemlerinden ok daha kesin olduu aktr. Fakat tarihilik bu kadar deildir. Ondan sonra bir speklasyon safhas vardr ki bu sanatlktr. Belirgin bir ekilde, abartma va yalanlama yapmadan yorumlama meselesidir. Dolaysyla bu tarihide bir yerden sonra bir sanatlk vasf olduunu gsterir. Emil Droysenin dedii gibi tarih bilim deildir, bilimin stnde bir eydir.53 bn-i Haldun , tarih yazcln hikaye etme, anlatma, etkinliinden karp onu izah etme, aklama etkinliine dntrme olanan umran ilmin de bulmaktadr. Umran lmi Tarihsel olaylar hikaye etmenin tesinde, onlarn nasl ve neden meydana geldiklerini aklamakla grevli olmas gereken tarihinin bavuraca temel bilimdir. Tarihilii olaylar nakil yoluyla hikaye eden zahiri tarihilikte kurtarp, ayn olaylar nedenleriyle aklayacak gerek tarihilie ykseltmek ancak felsefece temellendirilmi byle bir umran ilmi ile mmkndr.54 Tarihiler, kendi kltrleri ve toplumlarnn rndr ve bunlarn n yarg ve deerlerine bamldr. Tarihinin sorduu sorular, zamann ayn iyimserlik ve ktmserliklerini yanstan toplumun sorunlar tarafndan belirlenir.55 Osmanl Tarih yazcs dediimiz zaman, modern bir tarihiden sz etmediimiz aktr. Osmanl toplumunun vakanvisi, geleneksel ortaa toplumlarnda grlen bir tarihi tipidir. Ancak gerek iinde bulunduu mekan ve gerekse yaad zaman ynnden 15-18. yzyllarn Osmanl tarihisi ilgin nitelikler gsterir. Bir baka deyile 17.yy Osmanl vakanvisi, ortaa Avrupasnn Gregor de Toursu deildir. Kiev Rusyasnn Nestoru da deildir. Onlardan daha derin ve kapsaml bilgiye ve usluba sahiptir, ama 17-18. yzyl Avrupasnn tarihileri yannda da baka bir dnyann alglay ve dnn srdrd grlr. 56 Gerekte ideolojisiz, bir tarihilik aramak bounadr. Tarihinin ideolojisi her zaman iin resmi cinsten olmasa bile belirli bir tutum alma sonucunda vardr. Tarihiler ayndr. Yaad toplumsal-siyasal sistemin kabullendii ve dlad bir aydn. Olaylara ister istemez belirli bir adan bakar. Modern bir tarihi biraz da dnce dnyasnn zenginlii ve ideali lsnde kalemini gl oynatr. Gerekte tarihinin her zaman, her devirde siyasal
52 53

Doan zlem, Tarih Felsefesi, s.29 lber Ortayl, a.g.m say: 39 Mart-Nisan 1996, s.152-159 54 Doan zlem, a.g.e s.30 55 Yosanne Vella, ev:Bahri Ata, a.g.m , say:150, 2001 56 lber Ortayl, Osmanllarn Tarih yazcl zerine , Gelenekten Gelecee, Ufuk yay., stanbul 2001 s.39

10

Tarih Nedir? Niin Tarih renilir? / Yrd. Do. Dr. Erhan METN bir ilevi olmutur. Modern tarihi bir ideolojinin adamdr. Geleneksel toplumun naif tarihisi daha duraan ve kat bir dncenin daha dorusu bir akidenin etkisindedir. Osmanl vakanvisinin akidesi devlet ve nizam- alemdir. 57 1930lar Trkiyede tarih biliminin atlmlar yapt ve bamsz bir gelime gsterdii dnemdir. Bu noktay nemle tekrarlamak gerekir. Trkiye tarihiliinin o devirde Avrupa tarihiliinden daha geri dzeyde olduu bir gerektir, ama tarih yazcl zerinde totaliter bir kontrol kurulmam ve tarihilere belirli bir yorum erevesi gsterilmemitir. 1927-1940 dnemi Trk tarih yazclnn, bibliyografik taramalar yaplmadan, niversite ve aratrma kurumlarnn faaliyetleri sistematik bir taramadan geirilmeden, baz esaslara baklarak yzeyden yarglandn belirtmeliyiz. Yksek retim kurumlar ve bamsz tarih yazclnda deiik yorumlarn bulunmas yneticileri rahatsz etmemitir. Hatta tartma gerekli grlmtr. Klasik Bat demokrasisine sahip lkeler dnda Kemalist Trkiyedeki tarih yazcl, btncl devlet sistemlerine gre ok farkl, ok renkli ve tartmal grnmdedir. Ksaca zetlemek gerekirse Kemalist dnem her eyden nce ilmi tarihilik yaplmas iin Trk dnce ve bilim hayatnda gerekli teknik bilgi ve donatm salam, devlet btesinden bu ie pay ayrlmasn gelenek haline getirmi ve tarih tezleri konusunda sonraki dnemlerde grlmeyen serbest bir tartma ortam amtr. Nihayet Trk tarih Kurumunun zerk bir stat ve bamsz mali kaynaklarla kurulmas, tarih biliminin zgrce gelimesine imkan veren bir olaydr.58 Cumhuriyetin ilk yllarnda gerek Atatrkte ve gerekse dier birok devlet ve ilim adamlarnda Trk Tarihini ele alma ve detayl, ilmi verilere dayal batl anlayta bir tarih tezi oluturma anlay hakimdir.59Nitekim Trk Ocaklar Kurultayndan sonra (Nisan 1930) Trk Tarih Kurumu, Trk Dil Kurumu ve halk evlerinin alarak niversite ve yksekokullarda Trk nklap tarihi derslerinin okutulmas bu tez almalarnn bir rn olarak grmek gerekir.60 Bu gelimeler Atatrkn tarih bilincinin, gelecek nesillere aktarlmas konusunda ne denli titiz olduunu gstermekle beraber; tarih yazcl hakkndaki hassasiyetini de gzler nne sermektedir. bn-i halduna gre gerek tarih, var olan eylerin asln derin aratrma, gereini anlama, kaynaklar ile nedensel aklamalarn verme, olaylarn nasl ve niin meydana geldiklerinin derin bilgisidir.61Buna gre iyi bir tarihinin, tarih yazcsnn yapt i, aratrd konuya ynelik bilgiyi ve bilinen btn olgular kontrol etmek karlatrmak ve sorgulamaktr. Ondan sonra kant yorumlama, aklama, nedenleri ilikilendirme, eletiri, sonular izleme, hayal gcn kullanma, deerlendirme srecinde bulunmaktr. 62 Hibir zaman unutulmamaldr ki; Tarihi kullanmak, mspet veya menfi amalar iin bile, doru tarih bilgisini gerektirir.63Bu bilgiyi elde etmenin tek yolu ise; niteliklerini daha nce dile getirmeye altmz tarih yazclndan gemektedir. Buraya kadar olan aklamalarmz; tarihin kelime manasndan yol karak, tarihin felsefi adan deerlendirilmesi, bilimsel anlam ve boyutunun ortaya konmas, tarihin, toplum ve birey ilikisi ve tarih bilgisinin kazandraca melekeler hakknda idi. Tarihsel bilginin aktarlmasnda etkili yollardan biri olan tarih yazcl ve yazcln stlendii misyon hakknda da genel hatlar ile bilgi vermeye altk. Btn bunlarn
57 58

lber Ortayl, Osmanl Tarih Yazcl zerine,Gelenekten Gelecee, s.44-45 lber Ortayl, Atatrk Devrinde Trkiyede Tarihilik zerine Baz Gzlemler Gelenekten Gelecee, stanbul 2001 s.107-113-114 59 Refik Turan, Kltr Alanndaki Gelimeler, Trkiye Cumhuriyet Tarihi (Komisyon) , C.II, Atatrk Aratrma .Merkezi yay. Ankara 2002 s.189 60 Refik Turan, a.g.e, Ankara 2002, s.194 61 Doan zlem, a.g.e, s.30 62 Yosanne Vella, ev:Bahri Ata, a.g.m , say:150, 2001 63 Mim Kemal ke, Bilinmeyen Tarihimiz, rfan Yay. s tanbul 2001, s.90

11

Tarih Nedir? Niin Tarih renilir? / Yrd. Do. Dr. Erhan METN mkemmel bir ekilde hayata geirilebilmesinin en son ve en etkili aamasn ise tarih retimi stlenmektedir. Mkemmel bir tarihe sahip olunuz, tarihi vesikalar ve kaynaklar bakmndan hibir eksiiniz bulunmuyor olsun, yazcln en st kalitesinde bir tarihilik anlay ve sistemi gelitirmi olsanz dahi btn bunlar milli hedefler dorultusunda gelitirerek mfredatlara yerletirebilecek ve dnyadaki gelimeleri takip edebilen bir eitim politikanz olmadktan sonra hibir mana ifade etmeyecektir. Tarih biliminin sosyal ve uluslar aras platformda etkili olabilmesi ancak tarih eitiminden geirebildiiniz toplum ve millet fertleri ile mmkn olabilir. Bunun en nemli yolu da hi phesiz ki tarih eitimidir.

Tarih Eitimi zerine Deerlendirmeler

Atatrkte Trk Tarihine kar ilgi ve sevgi, manastr askeri idadisinde renci iken tarih retmeninin tevik ve etkisiyle balam ve hayat boyunca da srmtr. 64 Trkiye Cumhuriyetinin kurucusu, stiklal Harbinin kahraman kumandan Mustafa Kemal Atatrkn kiiliinde, tarih sevgisini balatan kiinin tarih retmeni oluu; tarih eitimi perspektifinden bakldnda tarih eitiminin ne denli nemli olduunu da ortaya koymaktadr. Tarih hakknda olumlu grlere sahip kiilere bu grlerinin sebeplerini sorduunuzda; retmen faktr, derste kullanlan retim stratejileri veya ders esnasnda kullanlan ara ve gere faktrlerinin etkisini vurgulayan aklamalar getirdiklerine ahit oluruz. Gnlmz bu aklamalar yapan insanlarmzn artmasndan yanadr. Fakat ne zcdr ki bu aklamalarn yannda tarih ile yldzlar barmayan tarihinden bahsedildii zaman srt eviren kimselere rastlamakta mmkndr. Oysa gnmz insannn an anlayabilmesi ve evresinde meydana gelen siyasi, ekonomik ve kltrel gelimelere entelektel adan yaklaarak grlerini ifade edebilmesinin en byk yolu sahip olduu tarih hazinesidir. Tarih; bir kronoloji sralamas veya kiiler ve olaylarn yorum yapmakszn uursuzca ezberlendii ve snavdan sonra tamamnn unutulduu geici bellek dersi deildir. Tarih eitimcilerinin yapmalar gereken en byk mcadele, tarihi bu kalpt an ekip karmak; bu kalbn yerine bilgi ann gereksinimi olan dnen, dndn yorumlayan ve kendi dorularna ulaan rnek insan modelini ortaya karacak tarih eitimi kalbn koymasyla kazanlabilir. Tarih eitiminin ifade ettiimiz dzeyde etkili hale gelebilmesi iin tarih mfredatnn teknolojik gelimeler dorultusunda, bu gelimelerden faydalanlarak gelitirilmesi gerekir. Hatta bunun iin aktif olarak alan uzman retmen ve akademisyenler yetitirilmelidir.Tarih retiminin ayr bir uzmanlk istedii gibi bu uzmanl ortaya karacak teknolojik gelimelere paralel oluturulan tarih mfredatnn hazrlanmas da ayr bir uzmanlk gerektirmektedir. Bunun iin tarih mfredatn hazrlayan ve gncelleyen eitim uzmanlarnn an teknolojik donanm zelliklerine sahip olmas bunun yannda tarih bilimi ile ilgili tm ilmi konulara hakim olmas gerekmektedir. Gnmzn tarih eitimcisini, tarihisinden ayran en byk zellik bu olmaldr.Tarihi daha nceki konular ierisinde ifade ettiimiz zere tarihi bilgiyi ileyen ve kendine has deerleri ile zenginletiren ve yorumuyla bilim dnyasna kazandran fikir adamdr. Tarih eitimcisi ise hem bu akademik zellii bnyesinde tayan; bununla birlikte tarihi bilgiyi evresindekilere teknoloji ve pedagojinin liderliinde veren ve verdii bu bilgilerden yeni sonu ve yorumlarn kmasna kaynak olan kiidir.

64

Refik Turan, a.g.e ,s. 189

12

Tarih Nedir? Niin Tarih renilir? / Yrd. Do. Dr. Erhan METN Bu aklamalardan anlalaca zere tarihi ve tarih eitimcisi farkl kiilerdir. Tarih eitimcilerinin tad misyon ve bu misyon dorultusunda izleyecei vizyon farkldr. Tarih eitimcisi iin asl gaye mevcut olan tarih hazinesini evresindekilere; yeni retimler salayacak ve gncel sorunlara zm retebilecek dorultuda kazandrmaktr. Gncel sorunlara zm getiremeyecek, farkl bak alar kazandramayacak bir tarih eitimi mitolojilerin verdii haz ve zevkten daha ileri olamaz. Oysa 21.yy tarih anlaynn ruh okamak veya insanlar duygusal olarak etkilemek gibi bir amac olduu da dnlemez. 21.yyda Tarih biliminde de dier bilimlerde olduu gibi rasyonellik, bunun yannda amzn gerei olan bilgi n planda olmaldr. Bundan dolaydr ki duygularn yannda fikirlerin douunu salayacak, tarihten kuvvet alarak gelecekteki atlmlarda rol alacak kiilerin yetitirilmesi 21.yy tarih mfredatnn asl ama ve gayesi olmaldr. Bilinsiz olarak okuduunu ezberleyen ve belli bir sre sonra ezberlediinden eser brakmayan bir tarih eitimi, insanlar skaca gibi biraz nce belirtmeye altmz hedeflerden d e uzaklatracaktr. Nitekim Mustafa Kemale tarih sevgisini kazandran Tarih retmeni olmasayd; Atatrkn yeni Trk Devletinin kuruluu srasnda en nde gelen tarih tezi doabilir miydi? Tarih Kurumunun temelleri atlabilir miydi?zetle Gnmzde genlerimize vermeye altmz kkl tarihimiz gn yzne kartlabilir miydi? Gnmzn tarih eitimcileri unutmamaldr ki; Eitim kurumlarnn her basamanda sralar dolduran ve mazilerini renmeye alan her renci, Atatrkn ifadesiyle Trkiye Cumhuriyetini ilelebet muhafaza ve mdafaa edecek Trk genliidir. Trk ocuu ecdadn tandka daha byk iler yapmak iin kendinde kuvvet bulacaktr65szyle Mustafa Kemal Atatrk gnmz tarih eitimcilerine bir bakma asl misyonlarn hatrlatmakta ve tarih eitiminin ehemmiyeti vurgulamaktadr. Gelimi lkelerin eitim sistemlerine baktmzda bunu anlamak hite zor olmamaktadr. Mevcut olan eyleri retmeyi hedef alan ve bu hedefi eitim asndan yeterli olarak kabul eden eitim sistemi, yerinde sayp durmaktan daha teye gidemez. Her geen gn yenilikler ortaya koymayan ve yeni retimler yapamayan bilimler nemini kaybetmeye mahkumdur. Tarihi bu kalptan karacaklar ancak 21.yy idealizmini tayarak donatlan Tarih eitimcileridir. Unutulmamaldr ki Tarih bilim olmann yannda bir ulusun kimliidir. Bu yzden tarihi bilim olarak deerlendirirken dier tabi ilimlerden ayrlan bu zelliini de dnmemiz gerekmektedir. Yetitirdiimiz nesiller eer tarihine angaje olamyorsa bunun sebepleri saptanmal ve zm yollar aranmaldr. Dnya zerinde kimliklerini unutan uluslarn yaama ans yoktur. Gnmz Tarih dersleri, klasik tarih retimi sisteminden kurtarlmaldr. 21.yzyla giren Trkiyenin hedeflerini iine alan ve globalleen dnyann gereksinimlerine cevap veren bir tarih retim sistemine ihtiya vardr. XXI.Yzyl Tarih retim Sistemi Nasl Olmaldr? Bu konuda almalar yaplmadan nce ilk olarak 21.yzyla kadar devam ede gelen tarih derslerinin eitli dzeylerdeki eitim kademlerine gre hazrlanm mfredat kapsamnn incelenerek; tarih eitiminin gnmze kadar devam ede gelen sorunlar ve eksikleri belirlenmelidir. Tarihin sosyal bilimler iinde zel bir yeri vardr. lkretimden yksek retimin sonuna kadar btn eitim basamaklarndaki eitim programlarnda yer verilen tarih dersi sosyal bilimler alanna olan genel ilgisizlikten en ok etkilenen 66 disiplinlerden biri olarak grlr.
65 66

A.Afetinan, Atatrk Hakknda Hatralar ve Belgeler, TTK yay. Ankara 1959, s.297 Mustafa Safran, Lise retmen ve rencilerine Gre Tarih Dersinin Amalar, Eitim Dergisi, s.3 Ankara 1995

13

Tarih Nedir? Niin Tarih renilir? / Yrd. Do. Dr. Erhan METN Gnmzde tarih eitimcilerinin grlerinden ve aratrmalarmzdan tespit edebildiimiz balca eksikleri ve bu eksikler karsnda yaplabilecek aktiviteleri ana hatlaryla u ekilde sralamak mmkndr. Tarihin kendi yaps, tarihe bilgi toplamaktan daha ok, bir aratrma tarz olarak bakmay nemli klmaktadr. Eer tarih, temelde geerli yorumlar vermekle ilgiliyse, tarih dersinde, rencilere tarihsel materyali zmleme de ve yorumlamada yardm edecek becerileri kazandrma zerine odaklanmas gerektii tartlmaldr. Tarih retiminde temel hedef, olgular ezberlemekten daha ok, beceriler olmaldr. rencilerin, tarih disiplininin ana zelliklerinin farkna varmalarnda snf ortam, retmenin bilgiyi veren olarak gsterildii ortamdan ok, renciler iin aktif renme evresi olmaldr. Yeni tarih tarafndan savunulan yaratc tarih retimi retimi, sadece sebep ve sonucun analizini gelitiren becerilerin de tesine gider.67 Bu retim modeli ile, yzyllardr sre gelen klasik tarih eitimi usullerinin, dna klarak; tarih derslerinin renciler iin daha ilgi ekici hale getirilmesi salanabilir. renci bu metot ile sadece nne konanlar ezberlemek yerine nne konan tarihi kaynaklardan yola karak yeni bulgular elde etmeyi renecek ve kendine has yeni eyler kefettike hem kendine olan gveni artacak; hem de derse kar olan tutumlarnda art dzeyde ilerleme salanabilecektir. Derse olan ilgi olumlu ynde arttrlabilir. ocuklarn ilgileri gz nnde bulundurulmadan yaplan bir tarih retiminden kayda deer sonular alnaca kukuludur. 68 rencilerin fizyolojik ve psikolojik geliimleri dorultusunda hazrlanan bir tarih mfredatna ocuklarn ilgilerini ekebilecek konularn eklenmesi tarih derslerini daha zevkli ve aktif olarak geen bir ders haline getirebilir.Yine derslerin ilenii srasnda dz anlatm ynteminin dna klarak, teknolojik gelimeler sonucunda ortaya kan materyallerden yararlanlmas da bu derse ayr bir atmosfer kazandracaktr. Filmler, belgeseller, ve grsel-iitsel rnlerden yararlanlmaldr. Biliim teknolojisi yoluyla iletilen malzemelerden, halka ak arivlerden yararlanlarak, kaynak yelpazesi geni tutulmaldr.69 rencilere btn bunlardan yararlanma frsat verilmelidir.Bylece renci; yllardr alla gelmi olan ve kendisini pasifise eden, geleneksel tarih retimi anlayndan da kurtulmu olacaktr. renciyi doruyu ve yanl ayrt etmeye ynlendiren ve gereklere rencinin karar vermesini salayan bir tarih retimi hedeflenmelidir. Tarih derslerini bu ekilde sevdirilmeye allrken bu yntemle tarihi yetitirilmedii de unutulmamaldr. renciye verdiimiz tarih dersindeki ama tarihi yetitirmek deil, tarih uurunu kazandrmaktr. 21.yzylda tarih eitiminin hedefleri deerlendirilmelidir. Tarih retimi bir ideolojik maniplasyon, bir propaganda arac olmamal veya hogrsz, banaz, ar milliyeti, yabanc dman, rk yada antisemit dnceleri yaymak amacyla kullanlmamaldr. nsanla kar sular nlemek iin bir ara olmaldr.Hogr, karlkl anlay, insan haklar ve demokrasi gibi temel deerlerin yaygnlamasnda hayati bir role sahip olmaldr.70 Tarih eitimi alm olmak demek, eitli insan deneyimleri ile ilgili belli bir takm dnce yntemleri kazanm olmak demektir. Bu eitim srecinde elde edilen bilgi kendi iinde bir deer tamadka ve gerek kendimizi gerekse dier insanlar tanmamza yardmc olmadka kanlmasna gerek yoktur.71
67

Yossane Vella, ev: Bahri Ata, Creative History Teaching Yaratc Tarih retimi, M.E.B dergisi say 150 Mays 2001 68 Mustafa Safran,Tarih retimi ve ada mfredat teorileri, XII.Trk Tarih Kongresi, Ankara 1997 69 ev:Eda Cerraholu, Mutlu ztrk, Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesinin 21.yy da tarih retimi ile ilgili Tavsiye karar, s.5 70 Eda Cerraholu, Mutlu ztrk, a.g.m, s.s.3 71 Mustafa Safran, a.g.m, Ankara 1997

14

Tarih Nedir? Niin Tarih renilir? / Yrd. Do. Dr. Erhan METN Mete Tuncaya gre ada dnya deerleri asndan, bar bir tarih anlay hedeflenmeli, ocuklarmz ve genlerimiz askeri zaferler kazanmaya deil, bilimlere katkda bulunmaya ve sanatsal yaratcla zendirilmelidir.72 lhan Tekeliye gre kreselleen dnyada tarih retiminin amalarn aklarken; Milli Devletler milli tarihler ortaya kartmlar, dolaysyla yazlan tarihte belirgin biz ve tekilerle dolu sava tarihi yer almaktadr. Tarihi savalarla okuyan bir renci evresindeki tm milletleri dman olarak alglamaktadr. Dnyann kresellemesi ile tarih de bar bir tarza girebilmeli, biz ve teki mefhumu ortadan kaldrlmal demektedir.73 rencilerimize yani gelecek kuaklarmza btn bunlar verilmeye allrken, milli kltr, Trk milletinin ve Devletinin esaslar; ikinci plana itilmemelidir. Dnyay Globallemi bir kye benzetmeye alrken, bu ky ierinde kaybolan hane olmamak lazmdr. rencilerin dnyadaki evrensel deerleri renmesi arzulanrken ayn zamanda kendi asl kimliklerini benimsemeleri de salanmaldr.

Sonu
Tarih, insann akln kullanarak, evresini anlamak ve onu etkilemek iin yapt uzun mcadeledir. 74Toplum bireylerinin birbirlerini anlamalarn salayan; lkeler aras ilikilerde etkinliini koruyan ve medeniyetlerin tanmasn salayan evrensel bir ifredir. Dnyann srrn aklayan ve milletler aras etkileimi hzlandran bilimdir. Tarih millet fertlerinin birlik ve beraberliini perinleyen en byk gtr. Tecrbeler, hatalar ve dorularla dolu; gelecee yn veren en byk danmandr. Kendine has prensipleri ve esaslar olan, sahip olduu deerleri bir disiplin ierisinde inceleyen ve ilgili olanlara da bu artlarla kaplarn aan sosyal bilimdir. nsani boyutta dndmzde; insana insan olmasnn deerlini hatrlatan ve tefekkr edenlerin dnce dnyalarn genileten ve dnyaya daha geni yelpazeden bakmalarn salayan dorularla, yanllarn anlatlarak; yorumland, tad misyon bakmndan tm bilimlerin zerinde yer alan bilimdir Tarih. Mustafa Kemalin modern Trkiyesinin douunda rehber ve kaynak olan en byk deerler ve tecrbeler btndr. Trk nsan dnya milletlerinde farkl klan en byk mirastr tarih. Hem insan, hem de yurtta olan bir aydn; tarihin kesintisiz bir btn olduunu, uluslarn bu bak iinde belirli rollere sahip olduunu bilmelidir. Her trl ulusal sorunu zmek bu bilgi ile ok kolaylaabilir. Trkiye Dnyann en eski medeniyetlerindense mutlaka bugn bir ok meselemiz bunun bir sonucu olarak domutur.75 Bylesine geni ufuklar bnyesinde barndran bir bilimin, nesilden nesle doru olarak, intikal edebilmesinin en byk yolu; tarih biliminin kriterlerine uygun olarak yaplacak, tarih yazcl ile mmkndr. Tarih yazcl milli duygular galeyana getirmekten daha ok evrensel niteliklere uygun ve tarihi olgular karsnda objektif kalnarak yaplmaldr.Bunun haricinde yaplan tarih yazcl, omuzlad misyonun dna karak ancak duygular okayan ve anlk haz yaatan bir duygu frtnasndan ileri gidemez. Oysa Bilim olarak tarih gerekleri yanstan bir ayna olmaldr.

72

Mete Tuncay, Tarih retiminin iyiletirilmesine Ynelik Dnceler; Salih zbaran, Tarih retimi ve Ders Kitaplar, 1994 Buca Sempozyumu, Dokuz Eyll Yay. zmir 1998 73 lhan Tekeli, Kreselleen Dnyada Tarih retiminin amalar ne olabilir Salih zbaran, a.g.e s.35 zmir 1998 74 Edward Hallet Carr, a.g.e, s.152 75 Erhan Metin, Tarih Ve Kltr, Kayk Mat., ankr 2004, s.XIII

15

Tarih Nedir? Niin Tarih renilir? / Yrd. Do. Dr. Erhan METN Kiilere tarih sevgisinin kazandrlmas ise ancak yzyln gelimelerinin, an insannn ilgi ve ihtiyalarnn, gnn deerlerinin gz nnde bulundurularak hazrland bir tarih eitimiyle mmkn olabilir. Unutulmamaldr ki; amzda her alanda meydana gelen gelimeler tarih bilimi iinde geerlidir. Bundan dolay tarih eitim programlar bu deimelerin takibi ile paralel hazrlanmaldr.Yllarca kendini gncellemeyen tarih eitimi monotonlamaya ve an gerisinde kalmaya mahkumdur.

16

Tarih Nedir? Niin Tarih renilir? / Yrd. Do. Dr. Erhan METN BBLYOGRAFYA AFETNAN, A. Trkiye Cumhuriyeti ve Trk Devrimi, TTK yay, Ankara 1998 ALPARGU, Mehmet, ZALK, smail, YAVUZ, Nuri, Atatrk lkeleri. ve nklap Tarihi, Gndz yaynlar. Ankara 2003 ARIKAN, Rauf, Aratrma teknikleri ve Rapor hazrlama, Asil yay.datm, Ankara 2004 CARR, Edward Hallet, Tarih Nedir? letiim yay, stanbul 2005 CERRAHOLU, Eda, ztrk, Mutlu, (EVR) Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesinin 21.yy da tarih retimi ile ilgili Tavsiye karar, s.5 KAPLAN, Mehmet, Kltr ve Dil, Dergah yaynlar. stanbul 1999 KODAMAN, Bayram,Tarih Aratrmalarnda Metod Meselesi Milli Kltr Dergisi, Say:81, Ankara 1991 KSEOLU, Nevzat, Trk Milliyetilii ve Osmanl, tken yaynlar., stanbul 2000 KSTKL, Nuri , Sosyal Bilimler ve Tarih retimi, Gnay matba., Konya 1999 KTKOLU, Mbahat S., Tarih Aratrmalarnda Usul, stanbul 1998 slam Ansiklopedisi, Tarih maddesi, M.E.B yay., C:11, MER, Cemil, Bu lke , letiim Yaynlar , stanbul 2004 METN, Erhan, Tarih ve Kltr, Kayk matba., ankr 2004 ORTAYLI, lber , Osmanl Tarih Yazcl zerine,Gelenekten Gelecee, stanbul 2001 ORTAYLI, lber, Atatrk Devrinde Trkiyede Tarihilik zerine Baz Gzlemler Gelenekten Gelecee, stanbul 2001 ORTAYLI, lber, Tarih Nedir?, Trkiye Gnl, say:39, Mart-Nisan 1996 KE, Mim Kemal, Bilinmeyen Tarihimiz, rfan Yay. stanbul 2001 ZLEM ,Doan, Tarih Felsefesi, Anahtar Kitaplar yay., stanbul 1996 SAFRAN, Mustafa,Tarih retimi ve ada mfredat teorileri, XII.Trk Tarih Kongresi, Ankara 1997 SAFRAN, Mustafa, Lise retmen ve rencilerine Gre Tarih Dersinin Amalar, Eitim Dergisi, s.3 Ankara 1995

17

Tarih Nedir? Niin Tarih renilir? / Yrd. Do. Dr. Erhan METN SAFRAN, Mustafa, Tarih Programlar Nasl Dzenlenmelidir, Gazi n. Eitim Fak.Dergisi, S.4 Ankara 1996 TEKEL, lhan, Kreselleen Dnyada Tarih retiminin amalar ne olabilir Salih zbaran, a.g.e s.35 zmir 1998 TOAN, Zeki Velidi, Tarihte Usul, TTK yaynlar, stanbul 1987 TUNCAY, Mete, Tarih retiminin iyiletirilmesine Ynelik Dnceler; Salih zbaran, Tarih retimi ve Ders Kitaplar, 1994 Buca Sempozyumu, Dokuz Eyll Yay. zmir 1998 TURAN, Osman, Trk Cihan Hakimiyeti Mefkuresi, Boazii yaynlar, stanbul 1998 TURAN, Refik, Kltr Alanndaki Gelimeler, Trkiye Cumhuriyet Tarihi (Komisyon) , C.II, Atatrk Aratrma .Merkezi yay. Ankara 2002 UAR, ahin, Tarih Felsefesi Sohbetleri, Esra yay, stanbul 1996 VELLA, Yossanne; ev: BahriATA, Creative History Teaching Yaratc Tarih retimi, M.E.B dergisi say 150 Mays 2001 YEDYILDIZ Bahaeddin, YCEL,Yaar, Tarih ve Kltr,Milli Kltr Unsurlarmz zerine Genel Grler, TTK yay., Ankara 1990

18