1

1. LTERATR TARAMA 1.1. BENZENN TANIMI VE ZELLKLER Aromatik bileiklerin en basiti benzendir. Ayrca bilinen en eski organik bileiklerden biridir. Benzenin nicel element analizi, % 92,3 C ve % 7,7 H olup bileim forml CH dir. Buhar younluuna gre tayin edilen molekl arl 78 g/ moldr. Buna gre kapal molekl forml C6H6 olur. Bu kapal formle, dz zincirli ve halkal olmak zere birok ak molekl formll karlk gelebilir. Halkal olan iki yap formln aada verilmitir. Bunlardan biri Kekule teki Dewar formldr.

ekil 1.1.1. Benzen Moleklnn Birbirinden Farkl ki Yapsal Forml

Genelde Kekule forml benimsenmitir. Halkal bileiklerde genellikle halkadaki C atomu ve buna bal olan H atomu yazlmayp geometrik ekillerle gsterme gelenei vardr. Buna gre benzenin Kekule forml aadaki ekilde gsterilir.

ekil 1.1.2. Kekule Formlnn Geometrik Gsterimi

Benzen; berrak, oda scaklnda renksiz, aromatik yapda ho kokulu bir svdr. Son derece yancdr. yi bir organik zcdr. Kan hcrelerini ldrme etkisi olduundan kanser yapan bileikler arasna girer. Alkol, kloroform, eter, aseton, karbon tetra klorr, glasiyal asetik asit ve yalara karr. Organik zclerin ounda znr. Suda znrl ok dktr. Buharlar dumanl bir alev kartarak yanar. Benzen, benzol, siklohekzatrin, fenilhidrit, kmr katran naftas olarak da adlandrlr.[1] izelge 1.1.1. Benzenin Genel zellikleri ZELLKLER MOLEKL AIRLII ZGL AIRLII (200C) KAYNAMA NOKTASI DONMA NOKTASI VSKOZTES (200C) ALEVLENME NOKTASI (Kapal Kap) KENDLNDEN TUTUMA NOKTASI BRM DEER 78,11 g /mol 0,879 g / L 80,1 0C 5,5 0C 0,654 mPa.S -11 0C 595 0C

Benzenin yapsnn kimyasal reaksiyonlara ne ekilde bir tepki gsterdii zerine yaplan almalarn organik kimya teorilerinin gelimesinde nemi byk olmutur. Hidrojen atomlarnn karbon atomlarna orannn byle dk olduu bir bileikten umulan katlma reaksiyonlar benzende olmaz. Benzenin gsterdii tipik reaksiyonlardan biri, substitsyon (yer deitirme) reaksiyonlardr. Bu reaksiyon bir aktif grubun benzendeki bir hidrojeni karp onun yerine gemesi eklinde gerekleir. Bu davran aklamak alt elektronun (benzende varm gibi gsterilen 3 tane ifte badan ileri gelen) belli karbonlarda deil btn benzen karbonlarna dalm olduunu dnmekle mmkn olur. Elektronlarn byle dalm olmas (belli karbonlarda olmamas) molekln kararl olmasn salar.

Benzen, byk lde stiren retimi iin ayrca etilbenzen, kmen, siklohegzan, lineer alkil benzen slfonik asit (LABSA), nitrobenzen ve maleik anhidriti gibi nemli kimyasal maddelerin retiminde kullanlr. Ayrca zc olarak kullanm da vardr. 1.1.1. Benzenin Homologlar ve Benzen Halkasnda Sbstitentler* Benzen halkasna dz veya dallanm bir hidrokarbon kk balanmsa buna yan zincir denir.Benzen halkasna bir takm yan zincirler balanarak benzenin homologlar meydana gelir. Bunlarn genel forml n=6dan balamak zere CnH2n-6 eklindedir. n= 6 iin C6H6
ekil 1.1.1.3. Toluenin

bulunur, bu benzendir. Homolog srann bundan sonraki yesi n=7 iin C7H8 metil benzen veya zel ve en ok kullanlan ad toluendir. Yapsal Forml n=8 iin C8H10 olup 4 farkl izotopu vardr.

ekil 1.1.1.4. Etil Benzen ve zotoplar n= 9 iin C9H11, 8 izomeri vardr. Aromatik halkaya bal doymam gruplar da bulunabilir. rnein vinil grubunun balanmasyla zel ad asetilen grubunu balanmasyla fenil asetilen meydana gelir. [2] stiren olan vinil benzen,

ekil 1.1.1.5. Vinil Benzen ve Fenil Asetilen

Sbstitent; Molekln asl bileimde bulunan atomun yerini alan baka atom.

1.2. TOLUENN TANIMI VE ZELLKLER ok polar olmasa da bir ok organik madde iin ok iyi bir zcdr. Ama tepkime sonras ortamdan uzaklatrlmas biraz zor olmaktadr.Benzen'in aksine kanserojen olmamas, sanayide de zc olarak daha ok tercih edilmesine olanak salar. Kuvvetli oksitleyicilerle ve kuvvetli asitlerle iddetli reaksiyona girer. zerindeki metil gurubu tolueni benzene gre 25 kat daha reaktif yapar. Endstriyel retimi fosil yakt kaynaklarndan olduu iin nispeten ucuz olarak byk miktarlarda retilebilir. Dnyann yllk toplam toluen retimi yaklak 12 milyon tondur. Toluen eldesinin esas (ilk) kayna olan frn gazndan toluen eldesinin yerini, gazyann katalitik bozunmas ve buhar ayrm (destilasyon )sayesinde sv (ham) maddelerin piroliz benzinden eldesi almtr. Piroliz benzin, sv hidrokarbonlarn (gazya ve petrol benzeri) buhar ayarm yolu ile ayrlmasndan elde edilir. Bu yntemin tercihi hzla artan bir grafik gstermektedir. Tolueni elde edebilmek iin bu ayrlm likit hidrokarbonlar stabil olamamalar sebebiyle, aromatiklerin ekip ayrlmasndan mutlaka nce, hidrojene edilmelidirler. Katalitik bozunma yoluyla toluen eldesinde, aromatik ynden zengin bir hidrokarbon karm, 17 bar ile 21 bar aras basn; 530 C scaklk altnda dehidrojenasyon katalizrnden geirilir. Fraksiyon yolu ile hafif (kolay uucu) hidrokarbon gazlarnn uzaklatrlmas ardndan, aromatiklik ynnden daha da zengin bir distilat elde edilir. Katalitik Bozunma sonucu elde edilen hidrokarbonlar asndan zengin karm maddelerin ayrlmas iin destile edilir. Toluen, bu destilatn azeotropik destilasyondan ya da daha ok kullanlmakta olan (yine bu maddeden) zc ekstraksiyonu ile elde edilebilir. Benzen (%99 saflkta) Toluen (%95 saflkta) elde edilir. Cyclar denilen ve BP ile UOP tarafndan kullanlmakta olan yeni bir proses ise ksaca; Lpg'lerdeki propan ve btanlar aromatiklere dntrmeyi ifade eder. imdiye dek bu amal kurulan tek fabrika Suudi Arabistanda kurulmutur. ok az miktar da olsa toluen, hala takmr karbonizasyonu yntemiyle, hafif ya formunda retilmekteyken, baz ufak miktarlar ise stiren retiminde yan rn olarak geri kazanlmaktadr.

izelge 1.2.2. Toluenin Genel zellikleri ZELLKLER MOLEKL AIRLII FZKSEL GRN KAYNAMA NOKTASI YOUNLUK SUDA ZNRLK KENDLNDEN TUTUMA BRM DEER 92,14 g / mol Berrak , Tortusuz 110,6 - 111,6 0C 0,86 - 0,87 g / ml znmez (200C'de 1 g / 100 ml) 536 0C

1.3. BENZENN TOLUEN KULLANARAK ELDE EDLME PROSES retim yntemleri;

Toluenin hidrodealkilasyonu ile, Toluenin disproporsiyonu ile, Etilen retiminde yan rn olarak, Petrol rafinerilerinde katalitik reforming operasyon ile, Kmrn karbonizasyonu 'dur.

1.3.1. Toluenin Hidrodealkilasyonu HDA bir benzen retme prosesidir.Toluen ve hidrojen;benzen ve metan retimi iin katalizr ile donatlm reaktrler ierisinde dntrlr. Toluenin hidrodealkilasyon reaksiyonu hidrojenle metil grubunun benzenden ayrlmas olup toluenin 550-800
0

C ve 30-100 bar basn altnda veya katalizr

mevcudiyetinde (Cr2O3 , Mo2O3 veya CoO / Al2O3 ) 500-650 0C'de veya 400-480 0C'de (Rh/Al2O3) pirolizi ile gerekleir.Yksek scaklktan dolay iki reaktr kullanlarak birinde reaksiyon gerekletirilirken dierinde katalizr rejenere edilir.

+ H2 -30 kcal / mol - CH4 Toluen Benzen ekil 1.3.1.5. Toluenden Benzen Eldesi Teekkl eden metandan yararlanmak iin dk scaklkta metan H2 ayrlr ve H2O ile paralanarak H2 retilir ve bu H2 tekrar kullanlr. Dealkilasyon sonucu elde edilen reaksiyon karmndan ise benzen destilasyonla ayrlr. Bifenil ve floren gibi aromatlar yan rn olarak teekkl eder. Bunlar ya ayrlr ya da benzene dntrlr. Gulf, Arco ve Mitsubishi Petrochemical termal prosesi kullanrken ; Shell, BASF, VOP, Detol ve Pyrotol katalitik prosesi kullanlmaktadr.[3]

Bifenil

Difenil

Floren

ekil 1.3.1.6. Bifenil, Difenil ve Florenin Geometrik Gsterimi

Toluenden hidrodealkilasyon ile benzen retmek iin meydana gelen balca reaksiyonlar unlardr; Toluen + H2 2 Benzen Benzen + CH4 Difenil + H2 (3.1 - 1) (3.1 - 2)

Reaksiyonlar homojen reaksiyonlar olup, 1150 F (bu snn altnda reaksiyon ok yavatr) ve 1300 F (bu snn zerinde koklama olur) arasnda 500 psia'lk bir basnta gerekletirilir. 5/1 orannda fazla H2 kullanlr (koklamay nlemek iin) ve reaktr k gazlar hzla 1150 F'a indirilir ki s deitiricilerde koklama olmasn. Tipik olarak reaksiyonda %90 dnme ulalr.Reaksiyon olduka egzotermik ve homojendir.alma koullar 500oC ve 600oC arasnda ve 20-60 bar arasndadr.

HDA prosesi taze toluen karm ile reaksiyona girmemi toluenin karmasyla balar,karma ilemi bir tankta gerekleir.Toluen;sonra hidrojen karm ve taze hidrojen gaz ak ile kartrlmak iin pompalanr.Bu hidrojen ve toluen karm n stmaya tabi tutulur.Daha sonra frn ierisinde tepkime scaklna stlr.u reaksiyon gerekleir; C7H8 + H2 C6H6 + CH4

Bu reaksiyon geri dn olmayan bir reaksiyondur ve katalizr gerektirir. Katalizr;silika ya da almina zerinde krom ve molibden oksitler,platin ya da platin oksitten oluur.Tersinir olan u yan tepkime de grlmektedir; 2 Benzene Diphenyl + H2

Katalitik sre daha dk scaklklarda gerekleir,ancak sk rejenerasyon gerektirir. rn daha sonra soutulur,daha sonra reaksiyona girmemi hidrojen seperatrde ayrlr,sktrlr ve reeaktre geri beslenir.Reaktr terk eden akm hidrojen, toluen, metan, benzen, toluen ve istenmeyen difenili ierir.Hidrojenin ou ve metan aromatiklerden ksmi youturucu yardmyla ayrlp,gazlar uzaklatrlr.Ayrlma rnleri toluen akmndan ayrlr ve geri beslemek iin bir distilasyon kolonuna girmeden nce stlr.Bu ilem daha yksek dnm salamak iin yaplr.[4] Istma ihtiyac dk,yksek ve orta basn buhar ile soutma ihtiyac ile soutma suyu ile salanr. Muhtemel bir ak diyagramlar aada gsterilmitir.Toluen ve hidrojen akmlar stlp , geri dndrlen hidrojen ve toluenle birletirilip reaktr beslemektedir. Reaktr terk eden akm hidrojen, toluen , metan, benzen ve istenmeyen difenil'i iermektedir. Hidrojenin ounu ve metan aromatiklerden ksmi youturucu yardmyla ayrp, gazlar uzaklatrrz. Bu ayrma kabn terk eden sv scak reaktr gazlarn soutmak iin kullanlr (diyagramda gsterilmemitir). Fla kabn terk eden hidrojeni geri dndrmek isteriz fakat (3.1 - 1) reaksiyonu ile retilen metan hidrojenle birlikte safszlk olarak gaz fazna geer ve geri dndrme prosesinde dng iinde birikir. Bundan dolay , gaz atk akm nemlidir ve bylece bu birikmeyi zaman zaman atarak konsantrasyonunu kontrol edebiliriz. Gaz geridn dngsndeki optimum metan konsantrasyonunu tahmin etmek iin hi bir kestirme metot yoktur. Bu tasarm deikenini daha sonra ayrntl olarak inceleyeceiz.

Fla tanknda ayran hidrojenin ve metann tamam aromatiklerden ayrlamaz ve bundan dolay kalan miktarn ounu distilasyon kolonunda (stabilizer ; hafif bileenleri uzaklatrmak iin kullanlr) ayrrz. Benzen daha sonra ikinci distilasyon kolonundan ayrlr ve nihayet geri dndrlen istenmeyen difenil'den ayrlr. Baka alternatif ak diyagramlar izilebilir, ancak bunlar ilerleyen derslerde greceiz. Enerji Entegrasyonu Aadaki ekilde gsterilen ak diyagram pek gereki ve ekonomik deildir, nk her proses akm iin stma ve soutma gereksinimlerinin ayr ayr s deitiricilerde gerekletirildiini grmekteyiz. Son yllarda bir proses iin gerekli minimum stma ve soutma ykn ve en iyi enerji entegrasyonunu veren s deitirici an bulmaya imkan veren yeni tasarm sreleri gelitirilmitir.

ekil 1.3.1.7. HDA Prosesi (J.M.Douglas, AlChE J, 33:353 )

Bu yeni tasarm srelerini uygulamak iin her bir proses akmnn giri ve k slarn , her bir proses akmnn bileimi ve ak hzn bilmek zorundayz. Byle bir enerji entegrasyonundan ortaya kan alternatif bir ak diyagram ise ekil 3.4'te gsterilmitir.

ekil 1.3.1.8. Toluenin hidrodealkilasyonu; maksimum enerji geri kazanm gsteren ak diyagram Bu zm D.W.Townsend (Imperial Chemical Industries, Runcorn, UK) tarafndan gelitirilmitir. Reaktr rn akmnn reaktr besleme akmn ksmen n stmak iin kullanld grlmektedir.Scak reaktr gazlar toluen geri-dn kolonunun kaynatcsn altrmak iin, besleme akmn biraz daha n stmak, stabilizer kolonunun kaynatcsn altrmak , benzen rn kolonunun kaynatc s yknn bir ksmn salamak ve son olarak da gazlar ksmi youturucuya girmeden nce besleme akmn biraz daha n stmak iin kullanlmaktadr. laveten toluen kolonu da basn altnda altrlmakta, bylece toluenin younlama ssnn benzen kolonundaki dip akmnn kaynama noktasndan daha yksek olmas salanmtr. Bu dzenlemeyle ,younlaan toluen , buhar ve soutma suyu gibi d kaynaklar kullanmak yerine benzen kaynatc yknn bir ksmn salamak iin kullanlabilir. Enerji-btnleik ak diyagram ve sadece stma-soutma ihtiyalarn gsteren ak diyagramn karlatrrsak eer, enerji entegrasyonunun ak emasn daha karmak yaptn grrz (daha fazla ara balantlarn varl aka grlmektedir). Enerji entegrasyon sistemini tasarlamadan nce hemen hemen tm ak diyagramn sabitletirmek

10

zorundayz. nk enerji entegrasyonu proses ak diyagramna daha byk karklklar ekler. Bu sebeple de, enerji entegrasyonunu proses tasarm srecimizin son adm olarak kabul edeceiz.

ekil 1.3.1.9.Alternatif Distilasyon Zinciri

ekil 1.3.1.10. Alternatif Farkl Bir Distilasyon Zinciri

Distilasyon Zinciri Gsterilen distilasyon kolonlar zincirini gz nne alalm. stenmeyen yan rn difenil (3.1-2) eitlii ile olutuundan, difenili toluenle birlikte geri dndrebiliriz ve bylece kimyasal bir dengenin olumasna izin veririz. Bu alternatif tasarm distilasyon kolonlarndan birini kaldrmamza izin verse de reaktrden geen ak hzn artrmaktadr. Eer difenili ekildeki gibi ayrmaya karar verirsek

11

toluen-difenil ayrmnn ok daha kolay olmasn bekleriz.Benzen - toluen - difenil ayrmnyapmak iin yan akml bir kolon kullanabiliriz.Bir baka deyile benzeni tepeden, tolueni besleme akmnn zerindeki yan akmdan , difenili de dip akm olarak alabiliriz. Tolueni beslemenin hemen altndaki yan ktan alarak da ok saf benzeni tepeden alabiliriz. Eer toluen tepe rnnden ziyade yan ktan geri kazanlrsa toluen geri-dn akmnn safl azalacaktr. Geri dndrlen toluen iin hi bir snrlama olmadndan saflk o kadar nemli olmayabilir ve byle bir tasarm gelecek kazanlarda nemli bir miktar tekil edebilir. Benzer ekilde stabilizerdeki metan-benzen ayrmnn kolay olacan bekleyebiliriz, o zaman (benzenin yan ktan geri kazanld) H 2 ve CH4-bezen-toluen ve toluen-difenil ayrm (pastrizasyon kolonu) yukarda gsterilen orjinal ak diyagramndan daha ucuza mal olabilir. Buhar Geri Kazanm Sistemi Geri dnp flash tankn terk eden buhar akn gz nne alrsak, flash tanknda keskin ayrmlarn gereklemediini biliyoruz ve bundan dolay aromatiklerin bazlar flash buhar ile flash tankndan gaz faznda kp gidecektir.laveten bu aromatiklerin bazlar gaz atk akmnda kaybolacaktr.phesiz bu kaak aromatikleri ya da flash tank buhar knda ya da gaz atk akmnn zerinde bir buhar geri kazanm sistemiyle geri kazanabiliriz.Buhar geri kazanm sistemi olarak da aadakilerden birini kullanabiliriz; Youturma (Yksek basn veya dk s veya her ikisi) Absorbsiyon Adsorbsiyon Membran Prosesi

Bir buhar geri kazanm sisteminin ekonomik olup olmadn tahmin etmek iin gaz atk akmndaki hidrojen ve metan akyla birlikte atk akmnda kaybolan aromatiklerin ak hzlarn tahmin etmeliyiz.Bylece bir buhar sisteminde ak diyagramnn geri kalann tanmlayp, proses aklarn tahmin etmek zorundayz.Buhar geri kazanm sistemini sv ayrma sisteminden nce tasarlamay dnmeliyiz.nk yukarda listesi verilen buhar geri kazanm (gaz absorblaycs gibi) sistemlerinden kan k akmlar sv ayrma sistemlerine gnderilmesi gereken sv akmlarn da ierirler.

12

ekil 1.3.1.11.HDA Ayrma Sistemi

Ayrma Sistemleri in Basitletirilmi Ak Diyagram Amalarmzdan biri de ak diyagramn basitletirmektir. ekil 3.3'n ekil 3.4'ten daha basit olduu grlr.Bundan dolay enerji entegrasyonunu son adm olarak kabul ettik. Benzer ekilde buhar ve sv geri kazanm sistemlerini tasarlamak iin proses ak hzlarn bilmemiz gerektiinden tasarmn bu ksmn enerji entegrasyonundan nce yaparz. ekil 1.3.1.11'deki ak diyagram hem gaz ve sv geri dndrme dngleri ierdiinden, fakat baz prosesler herhangi bir gaz bileenler iermediinden neticelerin genel kapsaml olmasn bekleyemeyiz. Bu ak diyagramn buhar ve sv ayrma sistemini tek bir kutuda gstererek daha da basitletirebiliriz. Bundan dolay ayrma sistemlerinin genel yapsn buhar veya sv geri kazanm sistemlerinin yapsn tanmlamadan nce tanmlarz. Ak Diyagramnn Geri-Dn Yaps ekil 1.3.1.11'de proses iin basit bir ak diyagram elde ettik. Bu basit gsterim eklini geri-dndrlecek akmlar bu akmlarn reaktre ek maliyetlerini ve gaz geridndrme kompresrlerinin maliyetini hesaplamakta kullanabiliriz. Ayrca bu diyagram

13

ilave karmaklklar hakknda endielenmeden, hangi tasarm sorularnn bu basit gsterimli ak diyagram elde etmek iin nemli olduunu anlamak iin kullanrz. Mesela ka tane geri dng akm olacan, reaktrdeki s etkilerini, reaktrdeki kimyasal denge snrlandrmalar ve dier faktrleri bu diyagram zerinde inceleriz. Bylece ayrntlar ayrp uzaklatrmaya devam edersek, ayrma sisteminin ayrntlarndan nce ak diyagramnn geri dng yapsn incelemek istediimizi fark ederiz.

ekil 1.3.1.12. HDA Geri Dng Yaps

ekil 1.3.1.13. HDA Girdi - kt Yaps Ak Diyagramnn Girdi - kt Yaps ekil 1.3.1.13.de gsteriminin ok basit olduu dnlebilir, fakat bu gsterim hi bir karmaklk eklemeden tm madde dengesini etkileyen tasarm deikenlerini anlamamza yardmc olur. Hammadde maliyetinin normal olarak toplam rn maliyetinde %33 ile %85

14

arasnda bir katkya sahip olduu dnlrse tm madde dengesinin tasarmnda etkin bir faktr olduu grlr.unu da hatrlatalm hammaddeden daha az kymete sahip rn ve yan rnlerin tasarm deikenlerini inceleyerek vaktimizi harcamak istemeyiz. Bundan dolay, herhangi bir geri- dndrme sistemini incelemeden nce bu yapy etkileyen kararlar ve ak diyagramnn girdi- kt yapsn gz nne alrz. Muhtemel Snrlandrmalar Bir ak diyagramn basitletirerek tasarm problemlerini zmek iin genel bir sre gelitirmi bulunmaktayz. Orjinal ak diyagrammz srekli bir prosesi tek bir rn ieren buhar-sv prosesini ve sadece basit kimyasal maddeleri iermektedir. Bu snrlandrmalar tatmin eden birok proses vardr ve bundan dolay daha geni kapsaml bir tasarm sreci gelitirmeye alacaz. Kesikli prosesler bir adan farkl bir altyapya sahiptir ve kesinlikle matematiksel model asndan da farkldr. Bundan dolay ilk karar kesikli veya srekli bir proses mi olaca konusunda olmaldr. [5]

ekil 1.3.1.14. HDA Prosesinde Kullanlan niteler alma Srasndaki Kstlar: retim hz: Dben 265 lbmol / h. Reaktr giriindeki Hidrojen fazlal: Fhyd / (Fben + Ftol + Fdiph) 5. Reaktr giri basnc: Preactor, 500 psia iinde.

15

Reaktr giri scakl: Treactor, 1150 C. Reaktr k scakl: Treactor, 1300 F. zerinden Quencher k scakl: Tquencher, 1150 dereceye F. zerinden rn saflk: xDben 0,9997. Ayrc giri scakl: 95 F Tseparator 105 C. Kompresr gc: WS 545 hp Frn s grevi: Qfur 24 MBtu Soutucu s grevi: Qcool 33 MBtu + Damtma s grevleri (kondansatrler ve reboilers) Kestirme zmler Eer tm ihtimaller gz nne alnrsa bu proses iin ok sayda alternatif retmek mmkndr.Bu nedenle dikkate almak zorunda olduumuz alternatiflerin saysn hzla azaltmak olduka nemlidir. Proses madde dengelerini, ekipman tasarm hesaplamalarn ve maliyet analizlerini basitletirmek iin normal olarak mertebe seviyesinde argmanlar kullanrz. zmleme yaparken sistematik olarak planlama yapmamz gerekmektedir. 2.REAKTR SEM 2.1.REAKSYON KNET Termodinamik olarak belirli bir yne doru kendiliinden yrmesi gereken bir kimyasal tepkime, bulunduu koullardaki hznn ok yava olmas nedeniyle yrmyor grlebilir. Balangtan denge konumuna ulalana dek geen sre iinde bir kimyasal tepkimenin hz, bu hzn hangi niceliklere nasl bal olduu, hzn deitirilmesi iin yaplmas gereken ilemler ve tepkimenin izledii yol kimyasal kinetik iinde incelenir. Bu inceleme, fiziksel ve kimyasal yntemlerin birlikte uygulanmasyla yapldndan tepkime kinetii de denilen kimyasal kinetik fizikokimyann bir daldr. Bir tepkimenin nereye gittii kimyasal termodinamik, hangi hzla oraya gittii ise kimyasal kinetik iinde incelenir. Yaplan aratrmalar, baz tepkimelerin bir basamak, bazlarnn ise iki ya da daha ok basamak zerinden yrdn ortaya karmtr. Bir basamakl olanlara basit tepkime, ok basamakl olanlara ise basamakl tepkime, karmak tepkime yada kompleks tepkime ad verilmitir.

16

Basit tepkimeler bir ynl ya da iki ynl olabildii gibi karmak tepkimelerin basamaklarndan bazlar iki ynl dierleri ise bir ynl olabilmektedir. Bir ynl olan tepkimeye tersinmez tepkime, iki ynl olan tepkimeye ise tersinir tepkime denir. Tersinmez tepkimeler tmyle tamamland halde tersinir tepkimeler ancak bir denge konumuna ulalana kadar yrmektedir. Toplam tepkimenin hzn hz belirleyen basamak ad verilen en yava basaman hz kontrol etmektedir. Baka bir deyile, bir zincir nasl en zayf halkas kadar salam ise bir karmak tepkime de en yava basama kadar hzldr. Basamak tepkimeleri ve hz belirleyen basamak, deneyler yardmyla belirlenerek bir karmak tepkimenin yrd yol anlamna gelen tepkime mekanizmas ile aydnlatlr. Gaz ya da sv karmlar gibi bir faz iinde yryen kimyasal olaylara homojen tepkime, iki ya da daha fazla faz ieren karmlarda yryenlere ise heterojen tepkime denir. Baz tepkimeler gibi karmak tepkimeler de homojen ya da heterojen nitelikte olabilmektedir. Bir tepkimenin balayabilmesi iin tepkimeye giren bileenlerin sahip olmalar gereken en dk enerjiye aktivasyon (etkinleme) enerjisi denir. Aktivasyon enerjisi tepkimeye giren maddelerin i enerjisini ykselterek onlar daha aktif hale getirmektedir. Aktivasyon enerjisi verilmedike bir tepkime yryemez. Aktivasyon enerjisi ancak bir katalizr kullanlarak drlebilir. Bir tepkimenin hzn ykseltmek iin uygulanan ileme kataliz, bu ilem iin kullanlan maddelere katalizr ad verilir. Katalizrn tepkime karm ile ayn fazda olduu ileme homojen kataliz, ayr fazda olduu ileme ise heterojen kataliz denir. Basamak tepkimelerinde yer alabilen bir katalizr toplam tepkimede yer almadndan tepkime sonunda kimyasal bir deiiklie uramadan yeniden ortaya kmaktadr. Tepkime mekanizmasn deitirerek hzn ykseltilmesine yol aan katalizrler toplam stokiyometrik tepkimenin termodinamik niceliklerini deitirmezler. Tersine tepkime hzn drme ilemine inhibasyon, bu ilem iin kullanlan maddelere ise inhibitr denir. Yaklak %90 katalizrl olarak tasarlanan endstriyel kimyasal tepkimelerin yrtld aygtlara kimyasal reaktr ad verilir. Kimyasal reaktr tasarmnda byk lde kimyasal termodinamik ve kimyasal kinetikten yararlanlr.[6] 2.2. REAKTR ETLER Reaktr arzu edilen kimyasal reaksiyonlarn gerekletirildii ekipmanlarn genel addr. lerinde meydana gelen reaksiyonlarn tipine gre eitli adlar alr.

17

Kimyasal reaktrler hacim , ekil ve operasyon metodu bakmndan ikiye ayrlr: Kesikli reaktrler (Tam Kartrmal Kesikli Reaktr) Srekli reaktrler (Piston Akl Reaktr)

Bunlara ilaveten gnmzde kullanlmakta olan ileri reaktrler de (izotermal olmayan kesikli reaktrler, izotermal kesikli reaktrler, sabit yatakl ( fixed bed ) katalitik reaktrler, tubular reaktr) mevcuttur. 2.2.1. Tam Kartrmal Kesikli Reaktr (TKSR) Reaksiyona girecek bileenler reaksiyon balangcnda reaktre beslenir. Reaksiyon sresince reaktre tekrar bir besleme yaplmaz ve rn k gereklemez. Reaksiyon belli bir sre sonra sona erdirilir ve rnler ile reaksiyona giren bileenlerin kalanlar reaktrden alnr. Bu ekilde alan reaktr sistemine kesikli reaktr ad verilir. Reaktr kabndan belli aralklarla rnek alnrsa geen sreyle birlikte reaktrde gerekleen dnm belirlenir. Eer reaksiyon sresince belirli aralklarla besleme yaplrsa veya rn alnrsa bu ekilde alan reaktr sitemine yar kesikli reaktr ad verilir.[7] Tam Kartrmal Kesikli Reaktrlerin Avantajlar ve Dezavantajlar TKSR'nin Avantajlar ; Kolay kurulum Kk maliyetler Rahat operasyon artlar

Kesikli reaktrlerin en nemli dezavantajlar iletim maliyetidir. Reaktrn doldurulmas boaltlmas srasnda ve yeni bir besleme yaplmadan nce temizleme ilemlerinde geen zaman kayb byk bir iletim maliyeti sorunudur. Ayrca bir reaksiyon oluurken belirli bir scakla stlmas gerekebilir. Reaksiyon tamamlandnda ise rnn soutulmas istenebilir. Bunlar salamak iin de ciddi bir enerji ve zamana ihtiya duyulur. Dier bir dezavantaj da s transferinin kontrolnn zorluu ve rn kalitesinin devamlln salayabilmenin gldr. Kimyasal reaksiyon hz genellikle scaklk art ile artar. Reaktanlar arasndaki baskn temaslar da hz artrr. Mekanik kartrclar ktle iletimini s

18

ak itici gc ile salayarak kap eperlerinde film direncinin olumasn azaltmaya alr. Buna ek olarak kartrclar kk kat paracklarn da topaklanmasn nler.[8] 2.2.2. Piston Akl Reaktr (PAR) Endstride en ok kullanlan reaktr tipidir.Silindir eklinde bir borudan ibarettir.En homojen gaz fazl ak reaktr borusal ak reaktrdr. Piston Akl Reaktrlerin Avantajlar ve Dezavantajlar TKSR gibi kararl bir halde alr. Bakm hibir paras hareket etmedii iin nispeten kolaydr. Ak reaktrlerinin herhangi birisinin birim reaktr hacmi bana en yksek dnm orann salar.

Reaktr iinde scaklk kontrolnn zor olmasdr. Tepkime s veren tepkime olduu zaman scak noktalar olabilir. [2]

3.REAKTR BOYUTLANDIRMA Toluen + 2 Hidrojen 2 Benzen r1 = k1.PT.PH0,5 r2 = k2.PB2- k2'.PD.PH k1 = 3,326.106.exp (-50445/RT) k2 = 3,114.105.exp (-50445/RT) k2'= 8,833.105.exp (-50445/RT) Benzen + Metan

Difenil + 2 Hidrojen

ekil 3.15. Piston Akml Reaktr [10]

19

V FAo XA -rA

= Reaktr Hacmi = Giren Reaktantn Ak Hz = Dnm = Reaksiyon Hz

Sistemde mol denklii kurulursa; GREN - IKAN + DNEN = BRKM

FA0 FA + rA .dV =
0

dN A dt

( Denklem 1.1)

dN A Sistem iin yatkn hal kabul yaparsak Denklem 1.1'de dt = 0 yazarz. O halde u

eitlikler elde edilir ;

V

FA - FA0 =
dFA = rA dV

r .dV
A 0

( Denklem 1.2)

.( Denklem 1.3)

Mol denkliinin diferansiyel ifadesi;

dX FA0 dV

-rA

( Denklem 1.4)

ntegral olarak ifadesi;

V=

FA0.

dX rA 0

..( Denklem 1.5)

20

Amacmz FA0 = besleme ak hz ve X A = dnm kullanlarak reaktrn hacminin bulunmasdr. Difenilin ak hz bilinmediinden dolay btn ak hzlarn toluen zerinden FT0 (toluen besleme hz) , hT (harcanan toluen) ve FD (difenil ak hz) cinsinden ifade ederiz. Ayrca maksimum benzen retimi salanmaldr.[9] Benzen iin; hz = oluan benzen - harcanan benzen rB = r1-2r2 rB = k1.PT.PH0,5 + 2.k2'.PD.PH - 2.k2.PB2 Yazlan benzenin hz ifadesi ortak bir deiken cinsinden ifade edilmelidir. rnein toluenin harcanma miktar zerinden ifade edilebilir. Toluen iin ;
V FA0 =
XT

dxT rT

ve

-rT = r1

Benzen iin ; Giren benzen + retilen Benzen = kan Benzen FB ( ) + A. .rB = FB.( + )

lim
0

FB ( + ) FB () L = A.rB

dFB = A.rB d dFB = A.d = V rB

FB, difenil beslemesi (FD) zerinden ortak deiken cinsinden yazlr. Balangta FT0 , FH0 , FM beslemesi yaplmaktadr. Reaksiyona giren toluen ak hzna hT dersek ak hzlar difenil beslemesi cinsinden u ekilde yazlr ;

21

FT = FT0 - hT FH = FH0 - 2.hT + 2.FD FM = FM0 + hT FB = hT - 2.FD FD = ? FD = f (hT) cinsinden yazlamad iin ; 1 dN D . V dT = r2 1 dN T r1 . V dT

rD r = 2 rT r1

dN D r = 2 dN T r1

dFD r2 = dFT r1

dFD r2 = dFT r1

FD

FD 0

dFD =

r2 T . dFT r1 FT 0

r2 (FD - FD0) = r1 .(FT - FT0)

r2 (FD - FD0) = r1 .(FT - FT0)

FD r2 = hT r1

eitlii elde edilir.

Besleme hzlarn ksmi basnca evirmek iin

Pi F = i PTop FTop

forml kullanlr. FD

deeri iin bir varsaymda bulunularak ileme balanr. FD deikeni ieren dier ak hzlar da varsaylan FD deeri ile tek tek hesaplanarak , ak hzlarndan ksmi basnlara geilir. Bulunan ksmi basn deerlerinden tepkimenin hz ifadelerinin hesaplanmasnda yararlanlr.

r2 FD r Hz ifadelerinin oran 1 bulunur. Bulunan hz ifadelerinin oran hT ile karlatrlr.

Burada FD terimi varsaym yaptmz deer hT ise FT0.xT 'dir. Varsaylan dnmlere (xT) gre hT'ler hesaplanr.Yaplan varsaymlar iyiletirilerek hz ifadeleri oran mmkn
FD olduunca hT 'ye eit bulunmaya allr. Farkl scaklk ve toplam basn deerleri iin bu

22

ilemler tekrarlanr.

FD r2 = hT r1 eitliinin mmkn olduunca en az hatayla hesapland

artlarda (scaklk ve toplam basn) farkl dnmler iin tepkime hzlar bulunur.
1 dnme (x) kar izilen r grafiinin altnda kalan alan optimum koullar iin seilen

piston akml reaktrn hacmini verir. Yaplan hesaplamalar izelge haline getirilirse; izelge 3.3. 700oC, 25atm ve H/T=4 iin yaplan hesaplama sonular
FT0 FH0 FM0 P T R 2,416667 Xt 9,183333 0,483333 25 973,15 1,987 h 0,241667 0,483333 0,725 0,966667 1,208333 1,45 1,691667 1,933333 FT 2,175 1,933333 1,691667 1,45 1,208333 0,966667 0,725 0,483333 FM 0,725 0,966666 1,208333 1,45 1,691666 1,933333 2,175 2,416666 Fdif enil 0,000264 0,002149 0,007348 0,01754 0,034347 0,05923 0,09342 0,13795 FB 0,241138 0,479035 0,710304 0,931587 1,13964 1,33154 1,504827 1,657433 FH 8,700528 8,220964 7,748029 7,28508 6,83536 6,401793 5,98684 5,592566 Ftoplam 11,84193 11,60215 11,36568 11,13421 10,90935 10,69256 10,48509 10,28795

0,1 0,2 0,3 0,4 0,5 0,6 0,7 0,8

izelge 3.4. 700oC, 25atm ve H/T=4 iin yaplan hesaplama sonular

Ptoluen 4,591735 4,165895 3,720997 3,255733 2,769032 2,260138 1,728646 1,174513 PH2 18,36805 17,71431 17,0426 16,35743 15,664 14,96786 14,27466 13,59009 Pbenzen 0,509078 1,032213 1,562388 2,091722 2,611614 3,113239 3,588017 4,027609 Pmetan 1,530577 2,082947 2,657854 3,255732 3,876645 4,520275 5,185937 5,872566 Pdifenil 0,000558 0,004631 0,016163 0,039383 0,078709 0,138484 0,222745 0,335222 Ptoplam 25 25 25 25 25 25 25 25 k1 1,56E-05 1,56E-05 1,56E-05 1,56E-05 1,56E-05 1,56E-05 1,56E-05 1,56E-05 k2 1,46E-06 1,46E-06 1,46E-06 1,46E-06 1,46E-06 1,46E-06 1,46E-06 1,46E-06 k2' 4,13E-06 4,13E-06 4,13E-06 4,13E-06 4,13E-06 4,13E-06 4,13E-06 4,13E-06

23

izelge 3.5. 700oC, 25atm ve H/T=4 iin yaplan hesaplama sonular

r1 r2 r2 / r1 varsaym r2 / r1 hesaplanan % hata rbenzen 1/rB H/T B/D 0,000306 3,35E-07 0,001095 0,001093 -0,17812 0,000306 3268,973 4,000243 913,0574 0,000273 1,21E-06 0,004447 0,004446 -0,0161 0,000272 3681,367 4,252223 222,9108 0,000239 2,42E-06 0,010116 0,010135 0,190463 0,000237 4226,028 4,580116 96,6663 0,000205 3,71E-06 0,018117 0,018145 0,153398 0,000201 4970,247 5,024193 53,11212 0,000171 4,84E-06 0,028392 0,028425 0,115838 0,000166 6034,947 5,656849 33,18058 0,000136 5,55E-06 0,040823 0,040848 0,0615 0,000131 7661,794 6,622544 22,48084 0,000102 5,62E-06 0,055259 0,055224 -0,06464 9,6E-05 10414,6 8,25771 16,10819 6,74E-05 4,81E-06 0,07134 0,071353 0,018771 6,26E-05 15981,52 11,57083 12,01474

Elde edilen verilerden FB ye kar 1/rB grafie geirilip, erinin altnda kalan alandan hacim hesapland.

ekil 3.16. FB ye kar 1/rB grafii Buradan hesaplanan hacim, V=8,7m3 tr. 4. YAZILIM KULLANIMI Yazlm iin VB ve CHEMCAD programlar kullanld. VB program yazlm aadaki gibidir. CHEMCAD program ise maliyet hesaplama ksmnda verilmitir.
Private Sub Form_Load() Dim FT0 As Double

24
Dim FH0 As Double Dim FM0 As Double Dim P As Double Dim T As Double Dim Xt As Double Dim h As Double Dim FT As Double Dim FH As Double Dim FM As Double Dim FD As Double Dim FB As Double Dim HToran As Double Dim Ftoplam As Double Dim PT As Double Dim PH As Double Dim PB As Double Dim PM As Double Dim PD As Double Dim Ptoplam As Double Dim k1 As Double Dim k2 As Double Dim K As Double Dim r1 As Double Dim r2 As Double Dim rB As Double R = 1.987 Show FT0 = InputBox("Toluen Beslemesini Giriniz (kmol/dk)") HToran = InputBox("Hidrojen / Toluen Orann Giriniz") FD = InputBox("Difenil Beslemesi Giriniz(kmol/dk)") P = InputBox("Basn Deeri Giriniz (atm)") T = InputBox("Scaklk Deeri Giriniz (K)")

25
FH0 = FT0 * HToran * 0.95 k1 = 3.326 * 10 ^ 6 * Exp((-50445) / (R * T)) k2 = 3.114 * 10 ^ 5 * Exp((-50445) / (R * T)) K = 8.833 * 10 ^ 5 * Exp((-50445) / (R * T)) Print "FT0=", FT0, "H/T Oran=", HToran, "Basn=", P, "Scaklk=", T Print " Print "k1=", k1 Print "k2=", k2 Print "k2'=", K Print " " "

Print "Xt", " ", "h", " ", "F Toluen", " ", "F Metan", " ", "F Benzen", " ", "F Difenil" For Xt = 0.1 To 0.8 Step 0.1 h = FT0 * Xt FT = FT0 * (1 - Xt) FM = FM0 + h FB = h - (2 * FD) FH = FH0 + ((2 * h) + (2 * FD)) Ftoplam = FT + FM + FD + FB + FH Print Xt, " ", h, " ", FT, " ", FM, " ", FB, " ", FD Next Print " "

Print "Xt", " ", "F Hidrojen", " ", "F Toplam" For Xt = 0.1 To 0.8 Step 0.1 h = FT0 * Xt FT = FT0 * (1 - Xt) FM = FM0 + h FB = h - (2 * FD) FH = FH0 - (2 * h) + (2 * FD) Ftoplam = FT + FM + FD + FB + FH Print Xt, " ", FH, " ", Ftoplam Next Print " "

26
Print "Xt", "", "P Toluen", "", "P Hidrojen", "", "P Benzen" For Xt = 0.1 To 0.8 Step 0.1 PT = FT / Ftoplam PH = FH / Ftoplam PB = FB / Ftoplam PM = FM / Ftoplam PD = FD / Ftoplam Ptoplam = PT + PM + PD + PB + PH Print Xt, " Next Print "Xt", "", "P Metan", "", "P Difenil" For Xt = 0.1 To 0.8 Step 0.1 PT = FT / Ftoplam PH = FH / Ftoplam PB = FB / Ftoplam PM = FM / Ftoplam PD = FD / Ftoplam Ptoplam = PT + PM + PD + PB + PH Print Xt, " Next ", PM, " ", PD ", PT, " ", PH, " ", PB,

5.MALZEME SEM-GVENLK VE EVRESEL AIDAN DEERLENDRME 5.1.MALZEME SEM Tasarlanan reaktrn, tepkimenin gerekleme koullarna dayankl olmas

gerekmektedir.Piyasada cam, aluminyum, karbon ve paslanmaz elik gibi pek ok malzemeden yaplm reaktrler bulunmaktadr.Alminyum dayankszdr,camn ise kurulum maliyeti yksektir,ayrca krlgan olduu iin zel nlmeler gerektirir.Tasarlanacak reaktr iin seilen malzeme paslanmaz eliktir bunun nedeni; ou organik sistemlerle kullanm iin mkemmel bir malzeme olmas,seilen malzemenin oksitlenmeye kar , korozyona kar ve tepkime koullarndaki ani deiimlerine dayankl olmasdr.

27

Paslanmaz elik Paslanmaz elik, yksek alaml eliin arlkl olarak anti-korozyon zellikleri iin kullanlan addr. Paslanmaz elik ailesinin temel zellii hepsinin en az % 10,5 krom iermesidir. Bu zellik eliin andrc atmosferler veya andrc kimyasal ortamlara kar koymasn salar. Paslanmaz eliin 5 farkl kategoriye ayrlm 60 farkl eidi vardr. Paslanmaz elik, karbon eliinden ve alaml elikten pahal olmasna ve de global pazarda kullanmnn daha az olmasna ramen dnya piyasalarnda ok nemli bir yere sahiptir Dier Metallerden stn zellii; --stn korozyon dayankl --Yksek ve dk scaklklarda kullanlabilme zellii --Mevcut imalat proseslerinde kolayca kullanlabilmesi --Yksek mekanik dayanmlarnn iyi olmas --Hijyenik amal kullanm zellikleri --stn estetik grnm zellikleri --Uzun mrl ve ekonomik olmalar Paslanmaz elik Ana Kategoriler 300 Serisi Ostenitik Alamlar: 301, 302, 303, 304, 305, 308, 309, 310, 314, 316, 321 seri paslanmaz elikler krom ve nikel ierirler. Isl ilem uygulamak mmkn deildir ve de mknats tutmazlar. ekil alabilme kabiliyetleri yksektir. 300 serisi veya stenitik paslanmaz elikler dnya paslanmaz elik retiminin yaklak %70 ini olutururlar. stenitik yap yaklak olarak %810 luk bir nikel ilavesiyle oluur.Fakat, nikel tek bana stenitik yapy oluturmaz.Mangan, nitrojen, karbon ve bakr gibi dier elementlerin de yardmyla stenitik zellik oluturulur. Molybdenum takviyesi ile paslanma dayankll arttrlan. Dekorasyonda,makine imalatnda, beyaz eyada, kimya sanayinde ve evye imalatnda kullanlr. 400 Serisi Ferritik Alamlar: 405, 409, 429, 430, 434, 436, 442Bu serideki paslanmaz elikleri ise krom ierir. Mknatslanabilir fakat sl ileme tabi tutulmazlar. Ferritik paslanmaz elikler genelde nikel iermeyip yksek krom ieren (%12 ile %30 arasnda),

28

molibden, titanyum vanadyum gibi karbr yapc ve ferritik yapy istikrarl klan alam elementleri ieren bir paslanmaz elik gurubudur. Genelde ierdikleri yksek krom oran, ferritiklere ok yksek bir korozyon direnci salar. Daha ok yakn akrabalar olan karbon eliklerin zelliklerine yakn mekanik ve fiziksel zelliklere sahip olan ferritik paslanmaz elikler, stenitiklerin tersine manyetiktirler, dk karbon ierikleri nedeniyle sl ileme tabii tutulamazlar ve kolayca haddelenebilirler. Bu tr eliklere tek uygulanabilen sl ilem tavlama ilemidir.Ostenitikler kadar ekillendirilmeye uygun deildirler. izelge 5.1.6. Paslanmaz elik Kullanm Alanlar[11]

29

AISI 321-DIN 1.4541 Paslanmaz elik Boru zellikleri: Yapacamz proje iin 321 tipi paslanmaz elik boru seildi.Bunun nedeni yksek scaklklarda kullanlabilir olmasdr.Ayrca 425-850derece scaklklarda bile karbr kelmesi olumamaktadr. Korozyon dayanm; 425-900 derece aralnda alacak olan uygulamalar iin idealdir. Is dayanm;Aralklarla 900 derecede ve srekli olarak 925 derecede almas mmkndr.yi oksidasyon dayanm vardr.321 kalite paslanmaz elikler,425-900 derece arasnda iyi performans sergiler ve zellikle sulu ortamlarda iyi korozyon kondisyonu gsterirler. 5.2.GVENLK VE EVRESEL AIDAN DEERLENDRMELER Benzen in Gvenlik ve evresel Adan Deerlendirmeler Tehlike Tantm Kansere neden olabilir. Yksek mertebede yancdr, stelik zehirlidir. Teneffs edilmesi, deri ile temas ve yutulmas vastasyla uzun dnemde sala ok ciddi zarar verir. Profesyonel kullanclarla snrlandrlmtr. lk Yardm Tedbirleri Teneffs ettikten sonra : Temiz havaya karlr. Eer solunum durursa hemen mekanik solunum uygulanr. Gerekliyse oksijen maskesi taklr. Cilt temasndan sonra : Bol su ile ykayn. Polietilen glikol 400 karm ile slatn. Hemen kirlenen giysiyi karn. Gz temasndan sonra: Bol su ile en az 10 dakika gz kapa ak olarak ykayn. Gz uzman arn. Yuttuktan sonra: Kusmay engelleyin. Hemen doktor arn. Yangnla Mcadele Tedbirleri Uygun yangn sndrme maddeleri : karbondioksit, kpk, toz.

30

zel riskler : Yancdr. Buharlar havadan daha ar olduundan atmosfer scaklndaki hava ile patlayc karmlar oluturur. Yangn durumunda tehlikeli yanc gazlar veya buharlar geliebilir. Yangnla mcadelede zel koruyucu ekipmanlar : Nefes alma aparat ve kimyasal koruyucu giysi olmadan tehlikeli blgelerde kalmaynz. Dier bilgiler : Yangn sndrme suyunun yzey suyuna ya da yeralt suyuna szmasn engelleyin. Gvenli bir uzaklktan su pskrterek kab soutun.

Kaza Sonucu Yaylmaya Kar Tedbirler Kiisel nlemler : Buharlar/ aerosolleri solumayn. Madde temasn engelleyin. evresel nlemler : Patlama riski olduundan kanalizasyon sistemine girmesine izin vermeyin. Kullanma ve Depolama Kullanma : Tututurucu kaynaklardan uzak tutunuz. Elektrostatik yklenmeyi nlemek iin nlem alnz. Maddeyi teneffs etmeyin. Buharlarn/aerosollerin anlk olumasn engelleyin. Depolama : Tututurucu ve s kaynaklarndan uzak olarak iyi havalandrlm bir yerde skca kapal olarak tutunuz. Depo scaklnda snrlama yok. Yalnzca yetkili kiiler tarafndan ulalabilir. Maruz Kalma/Kiisel Korunma Kiisel koruyucu ekipmanlar : Koruyucu giysi, kullanlan tehlikeli madde konsantrasyonu ve miktarna bal olarak seilmelidir. Kimyasallardan korunmak iin, koruyucu giysilerde bulunan rezistanslar her bir tedariki tarafndan saptanmaldr. Solunum korumas : Buharlar/aerosollerin solunmamas gerekir. Solunursa solunum cihaz ile mdahele edilmelidir. El korumas : Mutlaka yaplan ie gre eldiven kullanlmaldr.

31

Endstriyel hijyen : Derhal kirlenen giysiyi deitirin. Cilt koruyucu krem uygulayn. Madde ile altktan sonra ellerinizi ve yznz ykayn. Hibir koulda i sahasnda yemeyin ve imeyin. Stabilite ve Reaktivite Kanlmas gereken durumlar : Istma Kanlmas gereken maddeler : mineral asitleri, slfr, halojenler, halojen-halojen bileikler, ozon, peroksit bileikler, oksihalojenik bileikler, CrO3), halojenler, hidrokarbonlar, uranyum hekzaflorr, perkloratlar. Toksikoloji Bilgileri Teneffs ettikten sonra: Emilim, solunum sistemindeki tahri edici semptomlar. Cilt temasndan sonra : Hafif tahri, ciltte kurutucu etki, ardndan ikincil bir iltihabin oluumu. Gz temasndan sonra : Hafif tahri. Yuttuktan sonra : Mide bulants. Maddenin kazayla yutulmas aspirasyon riskine neden olabilir. Emiliminden sonra : Ajitasyon, zinde hissetme hali (fori), ba ars, ar ba dnmesi, sarholuk, yorgunluk, CNS rahatszlklar, narkoz, solunumun kesilmesi. Ekolojik Bilgiler Biyolojik etkiler : Suda yaayan organizmalar iin zehirlidir. Toprak veya suya karmasna izin verilirse ime suyu kaynaklarn tehlikeye sokar. Doadan Uzaklatrma(Bertaraf Etme) rn : Kimyasallar ulusal kurallara uygun ekilde atlmaldr. Ambalaj : rn ambalaj lkeye ait spesifik kurallara uygun bir ekilde imha edilmeli yada ambalaj geri dnm sistemine gnderilmelidir.[13] Toluen in Gvenlik ve evresel Adan Deerlendirmeler Tehlike Tantm En nemli tehlikeleri : Patlaycdr.

32

Spesifik tehlikeleri : Kuvvetli oksidanlar ile iddetli reaksiyona girerek yangn ve patlamaya neden olabilir.Buharlar havadan ar olduundan zeminde yaylarak uzak mesafelerde tutumalara neden olabilir. lk Yardm Tedbirleri Teneffs edilirse : Hastay temiz havaya karn.Solunum durmu veya zayf ise suni solunum uygulayn. Gerekiyorsa oksijen verin ve derhal doktor arn. Deri ile temas ederse : Bulaan elbiseler karlarak cilt bol su ile ykanr. Tahrii azaltan kremler srlr. Gzle temas ederse : Hemen bol su ile 15 dk.ykanr.Gerekirse gz kliniine sevk edilir. Yutulursa : Kusturmaya yeltenmeyin ve azdan bir ey vermeyin.Hasta hemen tam tehizatl hastaneye kaldrlarak midesi ykanr. Yangnla Mcadele Tedbirleri Spesifik tehlikeleri : Kuvvetli oksitleyicilerle iddetli reaksiyona girer.Yangn ve patlamaya sebep olabilir. Uygun yangn sndrme maddesi : Kk yangnlar kuru toz kimyasal, kpk, karbondioksit veya su ile sndrlr.Byk yangnlarda kpk veya su sisi kullanlr.Basnl su kullanlmaz.Su, etraf serin tutmak iin kullanlabilir. Yangnla mcadelede gerekli koruyucu tehizat : Tam yz maskeli solunum cihaz, lastik yada pvc eldiven,bot ve koruyucu elbise kullanlmaldr. Kaza Sonucu Yaylmaya Kar Tedbirler Kiisel nlemler : Tam koruyucu elbise ve solunum cihaz kullann.Buhar ve zerreciklerini solumaktan saknn. Gzlere, cilde ve elbiselere temasndan kann. evresel nlemler : Temizlik ii tamamlanncaya kadar alana girii yasaklayn. Risksiz olarak yapabiliyorsanz kaa nleyin. Alan havalandrn.Toprak yada dier yanc olmayan bir madde ile evirin.Az miktarda dkldnde bol su ile ykayn.Asla yanc maddelerle rnein tala gibi absorbe etmeyin.

33

Kullanma ve Depolama Kullanma : Gzle, deriyle ve elbiselerle temasndan kann. Buhar ve zerreciklerini solumaktan saknn.alrken kauuk nlk, eldiven,gzlk ve gerekirse hava tpl maske kullann.Kan,karacier ve bbrek rahatszl olan kimselerin bu madde ile almamalar gerekir.Devaml alma durumunda ylda bir defa Gz, merkezi sinir sistemi, kan, karacier ve bbrek testlerinin yaplmas gerekir. Teknik nlemler : Kapal ve iyi havalandrlm yerlerde kullanlmaldr. Tama, doldurma ve boaltma esnasnda basnl hava kullanmayn. Depolama : yi havalandrlm,kuru yerlerde;s,k,alev ve kvlcm kaynandan, oksitleyici maddelerden uzak depolayn. Kaplar fiziksel hasarlardan koruyarak kapal ve dik tutun. Ambalaj malzemesi : PVC Dier nlemler : alma annda bir ey yiyip imeyin. Sigara imeyin. Hamile kadnlarn bu maddeye maruz kalmamalar gerekir. Maruz Kalma/Kiisel Korunma Solunum sisteminin korunmas : Kullanm noktasnda buhar ve zerrecikler iin NIOSH onayl uygun maske kullann. Uygun solunum cihazlar; tm yz koruyan filtre taklm yar maske, pozitif basn modlu solunum cihaz yada haval maske olabilir. Ellerin korunmas : Lastik yada kauuk eldiven kullann. Gzlerin korunmas : Kimyasal gzlk ve tam yz siperi veya tam solunum cihaz kullanlabilir. Genel olarak kimyasal maddelerle megul olurken kontak lens kullanlmamasnn gerei kabul edilir, nk kontak lensler gzdeki yarann ciddiyetini artrabilir. Cilt ve vcudun korunmas : Kauuk nlk,elbise ve bot kullann. Stabilite ve Reaktivite Stabilite : Stabil

34

Reaktivite : Kuvvetli oksitleyicilerle ve kuvvetli asitlerle iddetli reaksiyona girerek yangn ve patlamaya neden olabilir. Kanlmas gereken durumlar : Is ve k kayna,nem,ak alev ve kvlcm. Temas etmemesi gereken maddeler : Kuvvetli oksitleyiciler ve kuvvetli asitler. Toksikoloji Bilgileri Akut Toksisite : LD 50 : 50 g/kg Soluma : Solunum yolu ile alndktan sonra vcut tarafndan emilerek kana karr ve beyinde ba dnmesi,dengenin bozulmas,uur kayb gibi toksit etkilere neden olabilir. Deri ile temas : Uzun sreli maruz kalma durumunda kzarklk ve alerji yapar, cildi kurutur. Gzle temas : Gz dokularnda tahri ve yanma yapar. Yutma : Oral doz LD 50; 10 g/kg. Sindirim yoluyla az miktarda toksittir. Bu miktarda alndnda bulant, kusma itah bozukluu,halsizlik ve uyku hali yapar. Ekolojik Bilgiler Akut Balk Toksisitesi : TLV : 100 cm3 buhar/m3 hava Doadan Uzaklatrma(Bertaraf Etme) Kullanma, depolama, tama ve bertaraf mutlaka yerel ve merkezi yasal dzenlemeler takip edilerek yaplmaldr. Yzey sularna ve kullanma suyu sistemine boaltlmaz. [14] Metan in Gvenlik ve evresel Adan Deerlendirmeler Tehlike Tantm Koku: Kokusuz Grnm: Sktrlm gaz Gzle temas: ritasyona yol aabilir. Deriye temas: iddetli maruziyet durumlarnda iritasyon grlebilir. Soluma: iddetli maruziyet durumlarnda ba ars grlebilir.

35

Yeme: Potansiyel koruyucusuz gei olarak addedilmez. lk Yardm Tedbirleri Deriyle temas: Bu rn iin zel bir tedbir gerekmemektedir. Gzle temas: Bu rn iin zel bir tedbir gerekmemektedir. Yeme: Potansiyel koruyucusuz gei olarak addedilmez. Soluma: Hastay temiz havaya karn. Herhangi bir kukunuz varsa ya da semptomlar devam ediyorsa, tbbi mdahale iin bavurun. Genel: Kaza durumunda ya da kendinizi iyi hissetmiyorsanz, hemen doktorunuza dann. (mmknse etiketi gsterin) Yangnla Mcadele Tedbirleri Oto atelenme noktas # C 760 mm/Hgde alev almaz. Tanabilir konteynerler mmknse ve risk almadan tanmaldr. Atee maruz kalan konteynerleri su skarak souk tutun. tfaiyeyi potansiyel tp patlama ve frlama tehlikesinden haberdar edin. Kaza Sonucu Yaylmaya Kar Tedbirler Kiisel Tedbirler : Gvenli ise sznt kaynan kapatn. evresel Tedbirler: Bu rn iin zel bir tedbir gerekmemektedir. Temizleme Eylemleri: Gvenli ise sznt kaynan kapatn. rn buharlamaya brakn. Alan havalandrn. Kullanma ve Depolama Ykleme-boaltma: olmasna dikkat edin. Depolama : Serin, kuru ve iyi havalandrlan bir yerde saklayn.Basnl konteyneri gne ndan uzak tutun ve 50 C dereceyi aan scaklklara maruz brakmayn. Maruz Kalma/Kiisel Korunma Profesyonel kullanclarla kstldr. Yeterli havalandrma

36

Maruziyet Limitleri : Bu rnn nerilen ya da oturmu herhangi bir kontrol yoktur. Mesleki Maruziyet kontrolleri : Bu rn iin zel bir tedbir gerekmemektedir. Stabilite ve Reaktivite Bu madde normal artlar altnda stabil saylr. Ar snmay nleyin. Toksikoloji Bilgileri Toksikolojik Bilgi : Toksik deil Soluma: iddetli maruziyet durumlarnda ba ars grlebilir. Deriyle temas: Tehlikeli deil Gzle temas: Tehlikeli deil Yeme: Potansiyel koruyucusuz gei olarak addedilmez. Karsinojenisite: Karsinojenik etkiler zerine kant bulunamamtr. Ekolojik Bilgiler Ekotoksisite: Mevcut verilerde, madde akuatik yaama zararl deildir. Mobilite: Bu madde uucudur. Suda znmez. Dier Advers Etkiler: evre iin tehlike tekil etmez. Tasfiyede dikkat edilmelidir. Doadan Uzaklatrma(Bertaraf Etme) Kontamine olmam materyal geri verilebilir. Tedarikiye dann. Atma ilemi yerel, ulusal ve devlet yasalarna uymaldr. Kullandktan sonra bile kab delmeyin ya da yakmayn.[15] Hidrojen in Gvenlik ve evresel Adan Deerlendirmeler Tehlike Tantm Renksiz, kokusuz,zehirsiz, boucu, son derece parlayc , yksek basn altnda elik

37

tpler iersine sktrlm gazdr. Hava ile parlama snr % 4-74,5 dur. Is, kvlcm ve alevden uzak tutulmaldr. Hidrojen , oksijen iermez ve kapal alanlara szarsa boulmaya neden olabilir. Tpler, 45 C nin altnda kullanlmal ve muhafaza edilmelidir. Bilinen en hafif gazdr. lk Yardm Tedbirleri Teneffs edilmesi : alann riskini en aza indirerek kazazede derhal temiz bir sahaya gtrlmelidir. Hava giriinde herhangi bir engel olmamaldr. Eer solunum zayfl varsa veya durmusa, derhal suni teneffs uygulanmaldr. Kurtarma personelinde solunum cihaz bulunmaldr. Kazazede scak ve rahat tutulmaldr. Daha sonraki tedavi semptomatik ve destek tedavi olmaldr. Hidrojenin hava iindeki konsantrasyonunun %4 seviyeye geldii zaman parlama ve yanma riskinin olduu unutulmamaldr. Yangnla Mcadele Tedbirleri Uygun sndrme yntemi : Olduka parlayc bir gazdr. Hidrojen bilinen en hafif gazdr ve szan gaz bulunduu yerin en st noktasnda toplanr. Hidrojen, hava ile hemen hemen gzle grlmez, ak mavi bir alevle yanar. Yksek kaplardaki gaz kaa, herhangi bir ateleme kayna yokken bile, statik elektrikten tutuabilir. Hzl bir alev yaylmas ve alev geri tepmesi olabilir. Havada geni bir konsantrasyon aralnda kolayca tutuabilir. Yangn mahalline yetkisiz ahslar sokulmamaldr ve yangn mahalli izole edilmelidir. Kaak ihtimali bulunan ortamlardan tututurma kaynaklar uzak tutulmaldr. Yangna maruz kalan hidrojen tpleri, yangn esnasnda ve sonrasnda emniyetli bir mesafeden su ile soutulmaldr. Yangn sndrmede su, kuru kimyasallar ve karbondioksit kullanlabilir.

Kaza Sonucu Yaylmaya Kar Tedbirler Kiisel nlemler : rnn yayld blge derhal boaltlmaldr. rnn yayld blgeye girilerde, uygun koruyucu ekipman kullanlmaldr. Tehlike blgesinde sigara iilmemeli, hibir alev, ate veya kvlcm olmamaldr. Uygun havalandrma salanmaldr. Kusurlu tplere muamele ederken, olduka dikkat edilmelidir. Aksi takdirde herhangi bir tutuma meydana gelebilir ve alevi gzle zor grld iin

38

tple temasa geen kiiye zarar verebilir. Hidrojen alevinin en kolay tesbit etme yntemi bir al sprgesi ile alev ihtimali olan ksma yaklamaktr. evrede alnacak nlemler : Gaz kaa yapan tp, dikkatlice emniyetli bir alana gtrlmeli ve zerinde hi bir tamirat yaplmadan yetkili aranmaldr. Temizlik yntemleri: Etkilenen blge havalandrlmaldr. Eer sznt kullancnn donanmnda ise , onarma balamadan nce, kesinlikle gaz borular inert gaz ile sprlmelidir. Kullanma ve Depolama Kullanma: Tpler iletme iinde nakledilirken vanalar kapal ve kapaklar takl olarak nakledilmelidir. Nakil esnasnda tpler yan yatrlmamal, tercihen dik vaziyette, bir araba zerine ve bal olarak nakledilmelidir. Tpler kapandan ve ventilinden kaldrlarak tanmamaldr. Tpleri kaldrmak iin mknats, halat veya zincir kullanlmamaldr, tpler dmemeli ve birbirine arpmamaldr. Kullanm mahalline getirilen tpler dik olarak kullanlmal, tpn zerindeki etiketten doru gazn kullanld kontrol edilmelidir. Kapa sklp vana dileri kontrol edilmelidir. Uygun basn drc ( reglatr ) ve ekipman monte edilmelidir. Monte ileminde kvlcm karmayan trden ekipman kullanlmaldr. Reglatr takmadan nce, atee yakalanma ihtimalinden dolay tp valfi hemen almamaldr. Vanas asla yalanmamal ve yavaa almaldr. Uygun bir yntemle (sabun kp, kaak tesbit solusyonu vb.) gaz kaaklar kontrol edilmelidir. Tp kullanma sokmadan nce, sisteme geri besleme olmamasna dikkat edilmelidir. Bir tpn basncn arttrmak iin asla direkt plak alev veya elektrikli stc cihazlar kullanlmamaldr. Tp asla 45 C nin zerindeki bir scakla maruz braklmamaldr. Tp iindeki gaz tamamen bitmeden, tpn vanas zorlanmadan kapatlmal ve kapa taklmaldr. zerine bo yazl bir etiket yaptrlp, depoya gtrlmelidir. Tpler takoz, rulo, mesnet v.s. gibi amalar iin kullanlmamaldr. Depolama : Tpler; paslanmaya ve sert havaya kar korunakl, ok iyi havalandrlm bir sahada depolanmaldr. Tp depolar yanmayan trden malzemeden yaplmal, hafif atl, kaplar dar doru alr olmaldr. Alttan ve stten havalandrma kanallar bulunmaldr. Deponun st ksm gazn kaaca ekilde meyilli yaplmaldr. Statik elektriklenmeye sebebiyet verecek her trl koul ortadan kaldrlmaldr. Tm

39

donanm kvlcm kartmaz ve patlama-korumal (explosion-proof) olmaldr. Depolama esnasnda tp scaklnn 40 Cnin altna inmeyecek, 45 Cnin stne kmayacak ekilde nlem alnmaldr. Tpler yangn riskinden ari ve s/tututurucu kaynaklardan uzak bir yerde muhafaza edilmelidir. Hidrojen tpleri, oksijen gibi oksitleyici tplerden uzak depolanmaldr. Depolama sahas temiz tutulmal ve yalnzca yetkili personel girebilmelidir. Depolama sahas uygun tehlike uyarc iaretlerle iaretlenmelidir. Sigara ilmez veya Ak Alevle Girmeyiniz uyar yazs asl bulundurulmaldr. Depolanan tpler, devrilmeyecek ve yuvarlanmayacak ekilde tutulmaldr. Tp valfleri skca kapatlmal ve koruyucu kapaklar yerinde olmaldr. Dolu ve bo tpler ayr ayr depolanmal ve ilk nce eski stok kullanlacak ekilde dolu tpler ayarlanmaldr. Maruz Kalma/Kiisel Korunma Mesleki maruz kalma limiti : Havadaki Oksijen seviyesinin % 19,5 altna dmesi engelleyecek ekilde havalandrma yaplmaldr. Mesleki maruz kalma kontrolleri : Hidrojen zehirli deildir, fakat yksek konsantrasyonda basit bir boucu gaz olarak davranr. stenilerek solunulmamaldr. rn kullanlrken sigara iilmemeli ve plak alev kullanlmamaldr. Solunum sisteminin korunmas : Havadaki konsantrasyonu, solunum iin gerekli oksijen konsantrasyonundan fazla ise tpl solunum cihazlar kullanlmaldr. Ellerin korunmas : Salam i eldivenleri kullanlmaldr. Gzlerin korunmas : Yz siperlii veya gz maskesi kullanlmaldr. Cildin korunmas : Uygun i elbiseleri ve elik burunlu ayakkab giyilmelidir. Stabilite ve Reaktivite Kanlmas gereken durumlar : Havayla patlayc karm meydana getirebilir. Kanlmas gereken materyaller : Oksitleyicilerle iddetli reaksiyona girebilir.

40

Toksikoloji Bilgileri Hidrojen zehirli deildir, fakat toksik etkisini yksek konsantrasyonlarda basit bir boucu gaz olarak gsterir. Boulma belirtileri; hzl ve glkle teneffs, hzl yorulma, mide bulants/kusma ve muhtemelen bilin kaybnn ardndan lmdr. Ekolojik Bilgiler Bu konuda herhangi bir veri bulunmamaktadr. Doadan Uzaklatrma(Bertaraf Etme) Tehlikeli miktarlarda birikmelerin olabilecei hi bir ortama boaltma ve tahliye yaplmamaldr. Tplerde kalan gazlarn bertaraf iin yetkili ile irtibata geilmelidir. Kontroll bir ekilde imha edilecektir.[16] 6.REAKTR BOYUTLANDIRMASI eitli scaklk ve basn deerleri iin birok hacim hesaplanmt.Seim yaplrken maliyet gz nnde bulunduruldu.Bunun sonucunda 700oC scaklk ve 25 atm basn hesaplanan 8,7m3 deeri reaktr hacmi olarak seildi. Seilen 321 kalite paslanmaz elik borularn d ap genilii 2mm-609mm arasndadr.[12] Tasarladmz reaktrde d ap 609mm ve et kalnln 9mm aldk. D=609mm=0,609 m Et kalnl=9mm=0,009m r=(0,609-0,009) / 2 = 0,3m bulundu. Kullanlacak reaktrn uzunluunu bulmak iin; V=r2L

8, 7 = x(0, 32 ).L

Burada reaktr uzunluu, L= 31m bulundu. Kullanlacak d ceket boyutlandrmas;

41

D = 0,762m Et kalnl = 0,009m seildi. Proseste gerekleen tepkime egzotermik olduu iin soutma sistemi kullanlmas gerekir. Bunun iin fan kullanlarak souk akkan olan oda scaklndaki hava ceket ierisinden geirildi. Reaktrn d yzeyindeki s sebebiyle snarak ykselen hava,soutma ceketinin yzeyine alan deliklerden borular vastasyla,besleme giriine gnderildi.Burada beslemeyi stmak amacyla kullanld.Kullanlan fanlar ise reaktrn alt ksmna konuldu.Planlanan sistemin ekli aada verilmitir;

ekil 4.1. Tasarlanan Reaktr Sistemi

42

ekil 4.2. Tasarlanan Reaktr Sisteminin 3D izimi

7. MALYET HESAPLAMALARI Yapacamz proje iin 321 tipi paslanmaz elik boru seildi. Optimum artlara gre tasarlanan piston akl reaktrn hacmi 8,7 m3 olarak hesapland.Standart boru aplarna gre reaktrn uzunluu 31 m olarak bulundu. Seilen borunun d ap 0,609 m, et kalnl ise 0,009 m' dir. Bylece kullanlan reaktrn yarap 0,3 m olmaktadr. Maliyet hesabnn yaplabilmesi iin besleme ve k akm deerleri ChemCAD programnda HDA prosesi iin oluturulmu olan piston akml reaktrde yerlerine yazlarak Q deeri bulundu.

43

ekil 7.17. Besleme akm deerleri

ekil 7.18. k akm deerleri

ekil 7.19. Reaktr iin bulunan deerler

44

7.1. Reaktr (Boru) Maliyetinin Hesaplanmas AISI 321 (Paslanmaz elik) iin veriler; [1] Younluk ( ) = 8027 kg/m3 Isl letkenlik (500 0C ve zeri iin) = 22,02 W/m.K zgl Is = 500 J/kg.K 9mm et kalnlnda 1m2 ' lik 321 stainless steel birim fiyat 69,60 $/m 2 olarak bulunmutur. [2] 8,7 m3 hacminde , D= 0,6 m ve L= 31 m boyutlarndaki reaktrn toplam alan bulunarak birim alan bana bulunan maliyet ile arplr. Toplam Yzey Alan; 2 rL + 2 r2 = 2. .(0,6/2).(31) + 2. .(0,6/2)2 = 58,99 m2 Reaktr iin kullanlan paslanmaz eliin maliyeti (AISI 321) = (69,60 $/m2).(58,99 m2) Reaktr Maliyeti = 4105,704 $ Gnlk kura gre 1$ = 1,7839 TL ise reaktr maliyeti (4105,704 $).(1,7839 TL/$) = 7324,165 TL olarak hesaplanr. 7.2. Kullanlacak Hammadde Maliyetinin Hesaplanmas Toluenin birim maliyeti Coulson & Richardson Chemical Engineering Design kitabndan (EK 1) 0,47 $/kg olarak okunur. 1998 ylndaki birim maliyet Marshall Swift maliyet gstergeleri kullanlarak 2011 yl fiyatlarna evrilir; bm toluen = 0,47 $ 1520,0 $ = 0,673 . kg 1061,9 kg

Toluen beslememiz 2,416667 kmol/dk olduundan FT0 =2,416667 kmol/dk 'dr. Buna gre toluenin maliyeti;

45

Mtoluen = 2,416667

kmol 60dk 92,14kg 0,673$ . . . = 8991,48 $/saat 1kg dk 1st 1kmol

Mtoluen = 8991,48 $ .

1,7839TL = 16039,91 TL/saat 1$

7.3. D Ceketin Maliyetinin Hesaplanmas D = 0,762m Et kalnl = 0,009m alnmtr. Buradan toplam yzey alann bulursak; 2 rL + 2 r2 = 2. .(0,377).(31,5) + 2. .(0,377)2 = 76 m2 Ceket iin kullanlan paslanmaz eliin maliyeti (AISI 321) = (69,60 $/m2).(76 m2) Ceket Maliyeti = 5289 $ Gnlk kura gre 1$ = 1,7839 TL ise reaktr maliyeti (5289 $).(1,7839 TL/$) = 9435 TL olarak hesaplanr. 7.4. Soutma Sistemi (Fan) Maliyetinin Hesaplanmas Sistem egzotermik olduundan dolay ortamda srekli s aa kmaktadr. Isnn 700
0

Cde sabit tutulmas gerekmektedir. Bunun iin kapal bir ortamda bulunan reaktrde

soutucu olarak VB Hcreli Tip Santrifj Fan kullanlr.[19] Santrifj Fanlar Santrifj fanlarn avantajlar aadaki gibidir: Geni bir uygulama aral Yksek scaklk, korozif ve andrc ortam uygulamalar, Direk tahrikli aksiyal fanlara gre, motora daha kolay ulam,
zellikle deiken ak direncine sahip yerlerde, daha verimli ve daha sessiz alma

olanaklar . Yksek bir yapsal kararllk

ok yksek basn ve debiler [20]

46

Fann kapasitesinin hesaplanmas; Q deeri Chemcad programnda bulunmutu. Q=150240000 cal/dk=1502400 kcal/dk Reaktrn yzeyinden yaylan s hesapland; Yanal alan=58,04m2 Uortdeerini bulmak iin Is ktle kitabnn denklem (10.6-31) formlnden yararlanlr. k=24,5W / mK s ktle kitab izelge 6.2sl iletkenlik deeri alnr. Toluen, benzen ve metann hodeerleri chemcad programndan bulunmutur. Aadaki formlden yararlanlmtr. Y = A.T^B/(1+(C/T+D/T^2)) rnek hesaplama sadece toluen iin gsterilmitir. Toluen iin A = 2,392 x e-005 B = 1,2694 C= 537 D=0 T = 973,15 K Denklemle yerine yazldnda hotoluen = 64,496 W/m.K bulunmutur. Ayn ekilde benzen ve metan deerleri de bulunur. hoBenzen =61,463 W/m.K hometan =0,160 W/m.K ro=boluktaki yarap ro=ap et kalnl r=ap Her bir standartlara gre rove rdeerleri bulunur.

47

Oradan da her biri iin Uodeerleri bulunur. UoBenzen= ,01927W/m.K Uotoluen=,01927 /m.K Uometan=,01721 /m.K Uort= ,01859/m.K

Fabrika koullar 20Colarak alnr. Scaklmz 700Cdir. T=700-20=680C Uort= ,01859/m.K 58,04 2 q=U.A.T =733,7cal/dk= 0,734 kcal/dk Bu bulunan deerimiz PAR n darya yayd s enerjisidir.Tepkime sonucu oluan s ise chemcad programnda 1502400 kcal/dk bulunmutu.Bu yzden PAR'n yayd s ihmal edildi. Havann 20oC deki s kapasitesi cp= 1,006 kj/kg.K = 0,240 kcal/kg.K[17] Q=m.c.T 1502400 kcal/dk = m.( 0,240 kcal/kg.K).(700-20)K m = 9206 kg/dk = 1,2 kg/m3 [18] Q(debi) =m/ Q(debi) = 9206kg/dk/1,2 kg/m3 = 7672 m3/dk =460320 m3/sa 460320 m3/sa kapasiteyi salayacak olan fan ya da fanlar kullanlmaldr. Bu sisitem iin 125500 m3/sa Hcreli Tip Santrifj Fanndan 4 tane kullanlacaktr. Fann adeti 1121 $ olarak alnmtr.[19]

48

Fann toplam maliyeti = 4*1121 $ = 4484 $ = 8000 TL Sistemin toplam maliyeti = Reaktr maliyeti+D ceket maliyeti+Fan maliyeti = 7324,165+9435+8000=24760TL

8.SONU Reaktr seiminde reaktrlerin avantaj ve dezavantaj zellikleri de gz nnde bulunduruldu. PAR reaktr endstride en ok kullanlan reaktr tipidir.En homojen gaz fazl ak reaktr borusal ak reaktrdr.Ak reaktrlerinin herhangi birisinin birim reaktr hacmi bana en yksek dnm orann salar. Dezavantaj ise; reaktr iinde scaklk kontrolnn zor olmasdr. Bunun iin sisteme fan sistemi eklendi ve bu da bir ek maliyet getirmi oldu.Yaplan projede maliyet gz nnde bulunduruldu.Buna bal olarak reaktr hacmi hesabnda basncn ve scakln optimum olduu nokta belirlendi. Reaktr iin malzeme seimi paslanmaz elik olarak seildi. Boru ve borunun dndaki ceket iin 321 kalite paslanmaz elik seildi. Paslanmaz elik ou organik sistemleriyle kullanm iin mkemmel bir malzemedir. Paslanmaz elik yllarca bozulmadan btn zelliklerini koruyarak dayanabilen bir malzemedir. Farkl kimyasal, fiziksel ve mekanik zelliklerde retilebilen paslanmaz elikler; yksek korozyon dayanm, dk/yksek scaklklarda kullanlabilmesi, mekanik mukavemeti, imalat kolayl, estetik yzey grnm, hijyenik ve uzun mrl olma gibi stn zelliklere sahiptir. Reaktrde kullanlan benzen,toluen,metan ve hidrojenin salk ve evresel ynleri belirtildi. Reaktr boyu endstride kullanlanlarla karlatrldnda kabul edilebilir

olduundan spiral haline getirmeye veya tp yerletirmeye gerek duyulmad.nk bu iyiletirmeler de ek maliyet getirecektir. Sistemde tepkimeden dolay oluan s chemcad programnda hesapland.Isy uzaklatrmak iin ortamdaki hava kullanld. Hesaplanan s deerinden yararlanlarak sistemi soutmak iin kullanlmas gereken hava debisi bulundu.Bu hava debisine uygun kapasitedeki fan piyasa aratrmas yaplarak seildi.

49

9.KAYNAKLAR 1. TZN Celal, '' Organik Kimya '', Okan Yayn Datm, Ankara,1988 2. ATALTA hsan, '' Snai Stokiometri '', nklap ve Aka Basmevi, stanbul, 1972 3. YALAK Salih, '' Organik Snai Kimya'' , Dahi Yaynlar , stanbul , 2008 4.TURTON R.,BAILIE R.C.,WHITING W.B.,SHAEIWITZ J.A.,''Analysis, Synthesis and Design of Chemical Processes '',Third Edition , Prentice Hall, 2009 5. James M. Douglas,''Kimyasal Proseslerin Kavramsal Tasarm '', eviren: smail Boz , stanbul, 2005 6. CONNORS C.A., Chemical Kinetics : The Study of Reaction Rates in Solution, VCH, New York (1990). 7. FOGLER H.S., Elements of Chemical Reaction Engineering, 2nd ed, Prentice-Hall International (1992). 8. COKER A.,K., ''Modelling of Chemical Kinetics and Reactor Design'' , Texas, 2001. 9. STANISLAV VALERIEVICH EMETS, B.S., "An Examination Of Modified Hierarchical Design Structure For Chemical Processes" , A Thesis In Chemical Engineering Submitted to the Graduate Faculty of Texas Tech University in Partial Fulfillment of the Requirements for the Degree of Master Of Science, 2003 10. http://megproduction.blogspot.com/design-of-reactor.html (Eriim Tarihi: 18.11.2012) 11.http://www.somcelik.com.tr/tr/paslanmaz-celik-kullanim-alanlar (18.11.2012) 12.http://www.nurpaslanmaz.com/PASLANMAZ-CELIK-BORU.php (18.11.2012) 13. http://www.kimyaevi.org/d02/101789.pdf (25.11.2012) 14. http://www.tekkim.com.tr/lib_g_sertifika/105.PDF (09.12.2012) 15. http://www.wilhelmsen.com/services/maritime (09.12.2012) 16. http://www.ozsengaz.com/?sayfa=formhidrojen (09.12.2012) 17. http://biltek.tubitak.gov.tr/merak_ettikleriniz/index.php?kategori_id=4&soru_id=5190

50

18. http://www.mf.hitit.edu.tr/mak/belgeler/dogal_ve_zorlanmis_tasinim.doc (20.12.2012) 19. http://www.altayisisistem.com.tr/uploaded/_5699426532.pdf 20. http://www.alfer.com.tr/files/fantech.pdf (21.12.2012) (21.12.2012)