23 EKM 2011 VAN DEPREM (MW=7.

2) HAKKINDA N RAPOR
Murat UTKUCU Emrah BUDAKOLU Hilal YALIN Hatice DURMU Hseyin KALKAN Levent GLEN

SAKARYA NVERSTES MHENDSLK FAKLTES JEOFZK MHENDSL BLM

EKM 2011

NSZ Van Gl havzas tarih boyunca birok medeniyete beiklik yapmtr. Dnyann en byk soda gl olan Van Gln iermesi, yksek dalar ve doal gzellikleri ile hep ilgi ekmitir. Bunlarn yan sra tektonik olarak aktif bir blgede yer almasndan dolay tarihi kaynaklarda Van Gl ve evresindeki depremlerden ve bunlarn oluturduu ykmlardan bahsedilmitir. 23 Ekim 2011 tarihinde meydana gelen ve neden olduu can ve mal kayplar u raporun yazld an itibari ile daha kesinlememi deprem bunun nemli bir kantdr. Bu deprem, Trkiyenin bir deprem lkesi olduu gerei yannda Van Gl havzasnn da deprem tehlikesi yksek olan bir yer olduu gereini de bir kez daha gndeme getirmitir. Bu raporda, Van Gl havzasnn depremsellii ve 23 Ekim 2011 Van depremi hakknda baz n bilgilerin verilmesi amalanmaktadr. Bu vesile ile yazarlar, bu son yaanan elim depremde lenlere Allahtan rahmet kalanlara da sabr ve ba sal dilerler.

1. GR Van Gl havzas Dou Anadolu Blou (DAB) iinde yer almaktadr (ekil 1 ve 2). Blgenin ana sismotektonik zellikleri gneydeki Arap Levhasnn Bitlis Bindirme Zonu (BBZ) boyunca Anadolu levhasna arpmas sonucu gelimitir (ekil 1). Batda Anadolu Levhas Kuzey Anadolu Fay Zonu (KAFZ) ve Dou Anadolu Fay Zonu (DAFZ) boyunca batya doru kama tektonii olarak adlandrlan bir hareket sergilemektedir. DAB iinde bir ok KB-GD dorultulu sa ynl ve KD-GB dorultulu sol ynl dorultu atml faylar gelimitir (Glen 1984; arolu ve di., 1992). Bu faylardan bir ka BBZnun hemen kuzeyinde yer alan Van Gl ve yakn civarnda uzanmaktadr (ekil 2). Bu faylara ilave olarak Ketin (1977) ve Glen (1984) Van Glnn dousunda D-B dorultusunda uzanan birka sa ynl dorultu atml fay olabileceini ne srmtr.

ekil 1. Dou Anadolunun belli bal sismotektonik zelliklerini ve Van Gl havzas ve yakn
evresinde geen yzylda meydana gelmi bykl MS7.0 olan depremlerin d merkezlerini (beyaz yldzlar) gsteren harita. Dikdrtgen ekil 2de verilen harita alann evrelemektedir.

ekil 2. almada Van Gl yakn civarnn yerel tektonik unsurlarn, depremselliini ve 23 Ekim
2011 Van depreminin episantrn (krmz yldz) gsteren harita gsteren harita (batimetri Degens ve di. 1978; faylar Ketin, 1977; arolu ve di. 1992).

2. VAN GL HAVZASI ve DEPREMLER Van Gl ve civar daha Trkiyenin ana tektonik unsurlar tam olarak belirlenmemiken bile birinci derece deprem blgesi olarak snflandrlmtr (Lahn, 1949). Aletsel dnemde (1900 sonras) blgeyi nemli lde etkileyen bykl MS7.0 olan depremin (1903 Malazgirt, MS=7.0), 1930 Salmas, MS=7.6 ve 1976 aldran, MS=7.3 depremleri) meydana gelmesi blge iindeki deprem tehlikesinin en nemli kantdr (ekil 1 ve 2) (Toksz ve di, 1977; Ambraseys, 1988). Bunun yan sra tarihsel dnemde de (1900 ncesi) bykl MS7.0 olduu dnlen ve olduka geni apl hasara ve ok sayda can kaybna yol aan bir ok deprem meydana gelmitir (Ambraseys ve Finkel, 1995). 1646 ve 1715 Van depremleri zellikle Gln Dou ve Gneydousunda oluturduklar hasarlarla bunun en nemli rnekleridir (ekil 2). Bunlara ilave olarak Van Gl ve yakn civarnda aletsel dnemde byklkleri 5.0M6.0 olan ok sayda, can ve mal kaybna neden olan

deprem meydana gelmitir. Bunlar arasnda en kayda deerleri 1945 Van (M=5.8), 1941 Erci (M=6.0) ve 2000 Van (MW=5.7) depremleri eklenebilir (Kalafat 1995; Pnar ve di., 2002). 3. 23 EKM 2011 VAN DEPREM 23 Ekim 2011 depreminin episantr Van ehir merkezinin yaklak 30 km kuzey batsnda yer almaktadr (ekil 1 ve 2). Depremin, eitli sismoloji enstit ve kurulularnca bulunan odak ve kaynak parametreleri Tablo 1de verilmitir. lk edinilen bilgiler, depremin esas etkisinin Van ve Erci ehir merkezleri ile ve bu ehir merkezleri arasnda kalan krsal alanda younlatn gstermektedir. Bu raporun yazld an itibar ile Babakanlk Afet ve Acil Durum Ynetimi Bakanl, depremde hayatn kaybedenlerin saysnn 461, yaral saysnn 1352 kii, yklan bina saysnn 2262 olduunu bildirmitir. Depremin ardndan birok art deprem meydana gelmitir (ekil 3) . Kandilli Rasathanesi ve Deprem Aratrma Enstits (KRDAE) web sayfasndan elde edilen bu art depremlerden 5 tanesi ML>5.0 byklne sahiptir.

ekil 3. 23 Ekim 2011 Van depreminin lokasyonlar Kandilli Rasathanesi ve Deprem Aratrma Enstits tarafndan belirlenen ve ana ok olu zamanndan sonraki 72 saat iinde oluan art depremler.

Tablo 2. 23 Ekim 2011 Van depreminin eitli sismoloji enstit ve kurulularnca bulunan odak ve kaynak parametreleri.

KOERI Tarih- Saat Enlem (o) Boylam (o) Derinlik (km) Byklk Mo x1019Nm Strike (o) Dip (o) Rake (o) 13:41:21 38.758 43.360 5 6.6 Ml

USGS 10:41:21.73 38.710 43.446 16 7.3 Mw 9.9 D1 80 71 86 D2 272 19 101 D1 94 54 94

GFZ 10:41:22.22 38.72 43.55 10 7.1 Mw 4.7 D2 268 36 85

EMSC 10:41:22.0 38.86 43.48 10 7.3 Mw 6.86 D1 107 44 120 D2 248 53 64

AFAD 10:41:20.81 38.689 43.4657 19.02 6.7 Ml

GCMTC 10:41:30.6 38.67 43.42 15.4 7.1 Mw 6.40 D1 248 36 60 D2 104 60 110

Van Gl havzasndaki gemi deprem etkinlii ve yerleimlerin zemin zellikleri dikkate alndnda 23 Ekim 2011 Van depreminin oluumu gerek yer gerekse byklk ve oluturduu ykm asndan bir srpriz olmamtr (Utkucu, 2006a ve b). Ancak, depremin hangi fay zerinde olutuu u anda tam kesin deildir. Trkiye aktif fay haritasnda (arolu ve di. 1992) depremin episantr hemen yannda aktif bir fay yer almamaktadr. Ketin (1977) deprem episanrnn hemen gneyinde uzanan, Erek Gl altndan geen, Dou-Bat uzantl olas bir dorultu atml sa yanal faya deinmektedir (bkz. ekil 2). Glen (1984) Erek Glnn kuzey kysna paralel olarak ve batya Van Glne doru uzanan bir fay zonunu uydu fotoraflarndan haritalamtr Ancak, depremin gerek Tablo 1de verilen kaynak parametreleri, gerekse bu almada yaplan ve aada deinilecek telesismik ters zmleme yoluyla bulunan kaynak parametreleri deprem iin ya ters faylanma ya da kk bir dorultu atml bileeni olan ters faylanma nermektedir. Bu adan kaynak fayn ve gelecekteki deprem tehlikesi asndan deprem kaynak blgesi civarnda uzanan dier faylarn belirlenmesi iin arazi almalarnn yaplmas gereklilii aktr.

Depremin kaynak parametrelerinin ve zellikleri hakknda bir n fikir edinilmesi amac ile depreme ait telesismik veriler IRIS DMC Sismolojik Veri Merkezinden elde edilmitir. Bu verilerden 29 P ve 6 SH dalga ekli yaplacak telesismik analiz iin seilmitir. Telesismik kaynak ters zm iin Kikuchi ve Kanamori (1991) tarafndan gelitirilmi yntem kullanlm ve KRDAE tarafndan verilen episantr krlma balangc olarak alnmtr. Yaplan birka denemenin ardndan ana ok 2 oklu olarak tatmin edici bir ekilde modellenebilmitir. Ters zmleme sonular ekil 4 ve Tablo 2de verilmitir.

ekil 4. 23 Ekim 2011 Van depremi iin yaplan telesismik ters zm sonular ve gzlenmi-sentetik dalga ekli karlatrmas. Tablo 2. 23 Ekim 2011 Van depremi iin yaplan telesismik ters zm sonucunda elde edilen kaynak parametreleri. Kaynak 1 Kaynak 2 TOPLAM Dorultu (o) 240 305 265 Eim (o) 44 57 44 Rake (o) 77 119 96 Sismik Moment (x1021Nm) 4.76 2.66 6.70

5.SONULAR 23 Ekim 2003 Van depremi, Van Gl havzasnn gemi deprem etkinlii dikkate alndnda gerek yer gerekse byklk ve oluturduu ykm asndan bir srpriz veya sismotektonik adan beklenmedik bir durum deildir. Blge iinde Dou Anadolunun blgesel tektoniinde rol oynayan dorultu atml fay zonlarnn uzanmas, gemite bykl 7 veya daha byk depremlerin meydana gelmi olmas bunun kantdr. Bu almann sonucu olarak aadaki sralananlar ifade edilebilir: 1. Telesismik ters zm sonucunda 23 Ekim 2011 Van depreminin bykl MW7.2 bulunmutur. zm ters faylanma arlkl bir faylanma mekanizmasna iaret etmektedir. 2. Van Gl havzasnda aktif bir tektonik hkm srmesine ramen tektonik yapnn btn unsurlaryla iyi derecede bilindiini sylemek zordur. 2011 Van depreminin hangi fay zerinde olutuu konusundaki tartma bunun kantdr. Bu nedenle gelecekteki deprem tehlikesi asndan blge ile ilgili sismotektonik almalarn yaplmas byk nem arz etmektedir.

DENLEN KAYNAKLAR

Ambraseys, N. N., 1988, Engineering seismology, Earthquake Engineering and Structural Dynamics, 17, 1-105. Ambraseys and Finkel, 1995. The seismicity of Turkey and adjacent areas: a historical review, 1500-1800, Eren Publication, stanbul, ISBN 975-7622-38-9, 240 pp. Degens, E. T., Wong, H. K, Kurtman, F. and Finkch, P., 1978. Geological development of Lake Van. In Degens, E. T. and Kurtman, F. (eds.), The Geology Lake Van, M.T.A. Press, No. 169, pp. 134-146. Glen, L., 1984. Sr, Nd, Pb Isotope and trace element geochemistry of calc-alkaline and alkaline volcanics, eastern Turkey, PhD Thesis, Massachusetts Institute of Technology, 229p.

Kalafat, D., 1995. 1964-1994 yllar arasnda Trkiye ve yakn evresinde etkili olmu depremlerin makrosismik gzlemleri, Deprem Aratrma Blteni, 73, 60-97 (in Turkish). Ketin, ., 1977. A short explanation about the results of observations made in the region between Lake Van and Iranian border, Bull. Geol. Soc. Turk., 20, 79-85 (in Turkish). Kikuchi, M. and Kanamori, H., (1991). Inversion of complex body waves-III, Bull. seism. Soc. Am., 81, 2335-2350. Lahn, E., 1949. Seismological investigations in Turkey, Bull. Seism. Soc. Am., 39, 67-71. McClusky, S., Balassanian, S., Barka, A., Demir, C., Ergintav, S., Georgiev, I., Grkan, O ., Hamburger, M., Hurst, K., Kahle, H., Kastens, K., Nadariya, M., Ouzounis, A., Paradissis, D., Peter, Y., Prilepin, M., Reilinger, R., Sanli, I., Seeger, H., Tealeb, A., Toksz, M.N. and Veis, G., 2000, GPS constraints on plate kinematics and dynamics in the Eastern Mediterrenean and Caucasus, J. Geophys. Res., 105, 5695-5719. Pnar, A., Z. t, M. Ylmazer, (2002). The November 15, 2000 Van, Eastern Turkey, earthquake: Intermediate depth versus multiple event model, in The 2nd International Conference on Earth Sciences and Electronics (ICESE), eds. Uan, O.N., Albora, A. M , Ark, S., pp. 229-236. arolu, F., Emre, . ve Kuu, ., 1992, Trkiye Diri Fay Haritas,MTA Yaynlar,Ankara. Toksz, M.N., Arpat, E., and arolu, F., 1977. East Anatolan earthquake of 24 November 1976. Nature ( London ), 270 ; 423-425. Utkucu, M. (2006a). Implications for the water-level-change triggered moderate (M4.0) earthquakes in Lake Van basin, Eastern Turkey. Journal of Seismology, 10: 105117 DOI: 10.1007/s10950-005-9002-y. Utkucu, M. (2006b). Van li Ve Yakn evresinde Depremsellik Ve Deprem Tehlikesinin Belirlenmesi in Kurulacak Yerel Sismik A in neriler Ve Gerekeleri, 13 sf. (T.C. VAN Valilii, Bayndrlk ve skan Mdrlnn 15 Mart 2006 tarih ve B.09.LM.4.65.00.10/65/1112 sayl ve Yerel Sismik Alarn Kurulmas konulu yazs zerine hazrlanm rapor. Baslmam). Wong, H. K and Degens, E. T., 1978. The bathymetry of Lake Van, eastern Turkey, in Degens, E. T. and Kurtman, F. In Degens, E. T. and Kurtman, F. (eds.), The Geology Lake Van, M.T.A. Press, No. 169, pp. 6-10..

10