GNEYBATI MARMARA BLGESNN GEN TEKTONZMASI Muzaffer ZBURAN1, Ercan SANU1, . Feyzi GRER1 ozburan@yahoo.

com z: Bu almada GB Marmara blgesindeki Kuzey Anadolu Fay Zonu (KAFZ)nun geometrik ve yapsal karakteristikleri saha gzlemleri nda aratrlmtr. GB Marmara blgesinde, Neojen ve Kuvaterner boyunca 4 farkl tektonik rejim etkisini gstermitir: (a) Erken-Orta Miyosen srecinde yaklak K-G skmal rejim egemen olmu ve bu faz boyunca KD-GB faylar gelimitir, (b) Ge Miyosen-Erken Pliyosen srecinde K-G gerilmenin balang faz ile yeni karasal havzalar olumutur, (c) Ge Miyosen-Pliyosende blgesel bir ykselme ve anma evresi gelimitir, (d) Ge Pliyosen-Kuvaternerde K-G gerilme ve D-B ynl dorultu atm rejimi blgede etkilidir. Gneybat Marmarada balca yapsal unsurlar bu son rejimin kontrolnde gelimitir. Blgede iki farkl fay sistemi karakteristiktir. Bunlar, KD-GB dorultulu oblik faylar ve D-B dorultulu normal faylar. Gneydou Marmara Blgesinde ise durum biraz farkldr. Burada normal bileenli dorultu atml faylarla snrlanan romboidal yaplar yaklak D-B uzanmldr. KAFZ, MudanyaBandrma arasnda yaklak D-B dorultulu olmasna karn, Bandrma batsnda saatin tersi ynde dnerek, KD-GB dorultu kazanmtr. Anahtar Kelimeler : Dorultu Atm, Gerilmeli Rejim, KAFZ, Marmara, Neotektonik Giri Marmara blgesi KAFZnun yaratt dorultu atm deformasyonu ile Ege blgesindeki K-G gerilme rejiminin etkili olduu bir gei zonu zerinde bulunur (engr vd., 1985). Gney Marmara blgesi, karmak bir geometriye sahiptir. Blgede Neojen-Kuvaternerde gelimi havzalar yer alr: (1) KD-GB gidili Erken-Orta Miyosen yal havzalar, (2) DB gidili Ge Miyosen-Pliyosen yal havzalar ve (3) Kuvaterner yal havzalar. Son iki grup havza, Ege gerilme sistemi ile ilikili havzalara paraleldir. Bat Anadolunun tektonik ve sismike en aktif blgesi olmas nedeniyle, Marmara blgesinde son on yldr birok alma yaplmtr. Ancak, blge iin halen aka yantlanmam birok soru bulunmaktadr: (1) Blgedeki Neojen yal havzalar hangi tektonik rejim ile denetlenmitir? (2) Blgede transtansiyonel gerilmeli rejimin oluturduu faylarn geometrik ve kinematik zellikleri nelerdir? (3) Kuzey Anadoluda D-B dorultulu olan KAFZ, niin bat Marmarada KD-GB dorultuludur? lk konu hakknda farkl grler vardr. Ylmaz & Karack (2001), Grer vd., (2003) ve Elmas (2003) bu havzalarn byk ounluunun Ege gerilmeli sistemi ile ilikili olduunu nermilerdir. Dier yandan Yaltrak (2002) bu havzalarn KAFZ ile aldn sylemitir. Ancak son iki soru literatrde aka tartlmamtr. Bu sorular bizim almamzla akla kavuturulmutur. Bu alma ile GB Marmara blgesindeki nemli faylar ve havzalar haritalanm ve yeni veriler elde edilmitir. alma alannda Neojen ncesine ait tm kayalar temel kayalar ad altnda toplanmtr. Temel kayalarn, Triyas yal Karakaya kompleksi, Mesozoyik yal karbonatlar, Paleojen granitleri ve Eosen volkano-klastikleri oluturur. Temel kayalar inceleme alannda, Bandrma, Kapda, Marmara Adas, Gnen dousu ve Karabiga blgelerinde faylarla snrlanm yksek alanlarda yzeylemektedir. Bu alanlar ounlukla KD-GB uzanmldr. rt birimleri ad altnda toplanan kel kayalar birbirinden uyumsuzlukla ayrlan alt-orta ve st olmak zere grupta incelenmitir. Alt birimin (Alt-Orta Miyosen) kel kayalar yaklak 500-700 m kalnlndadr ve temel kayalar zerinde uyumsuzlukla bulunurlar. stif iindeki kayalar flviyal, delta ve gl kelleri ile volkaniklerden oluur. Birim, inceleme alannn birok kesiminde devrik ve yatk kapal kvrmlar barndrr. Kvrm eksenlerinin genel gidii DBdr. Bu kvrmlarn varl blgenin Alt-Orta Miyosende skmal bir rejim etkisinde kaldn gstermektedir. kinci paket, yani orta birim balca, karasal krntllar olan amurta ve kiretandan oluur. Daha ok Gnen evresinde yaylm fazla olan istifte farkl litolojiler birbiriyle yanal ve dey geilidir. Blgedeki faylarla kesilen birimin yaklak kalnl 300 m dir. Ya gastropod kavklarna dayanlarak st Miyosen-Pliyosen (Sickenberg vd., 1975) olarak belirlenmitir. Birim, yapsal ve litolojik zellikleri gz nne alndnda engebeli bir topografyada, alviyal yelpaze, akarsu, akarsu-gl geii ortamlarn nermektedir. st birim ise, Biga ve Gnen aylar boyunca yaygn olmak zere balca alviyal ve flviyal kellerden oluur. Gneybat Marmarada balca iki Kuvaterner kel sistemi
1

Kocaeli niversitesi Vezirolu Kampus Jeoloji Mhendislii Blm

123

gelimitir. lki fay snrlarnda gelien; fay teraslar, alviyal fanlar ve fay molozlar ile karakteristiktir. Dieri ise, alvyon dzlkleri ve bataklklarla karakterizedir. Gneybat Marmarada st birim sedimantasyonu iin aktif tektonik etkisinde gelimi ve halen kontrol edilmekte olduu sylenebilir. Blgede farkl karakterlere sahip faylar mevcuttur. Bu faylarn ounluu KD-GB dorultulu sa yanal oblik faylardr. Bunlarn yannda D-B dorultulu normal faylarla sol yanal oblik faylar da olaandr. lm yaplan fay dzlemlerinin kinematik zmleri Gneybat Marmara blgesi iin egemen olarak KD-GB gerilmeyi nermektedir. Tartma Bat Anadoluda gelimi balca iki havza tipi vardr. Bunlar (1) D-B ve (2) KD-GB ynl havzalardr. D-B ynl havzalar ve bunlar ayran horstlar ve ilikili normal faylar Bat Anadolunun en nemli neotektonik zellikleridir. KD ynl havzalar ve ykselimler ise daha az belirgindir, nk gnmz tektonii D-B ynl havzalar kontrol etmektedir. Bununla birlikte, Bat Anadoluda Alt-Orta Miyosen yal kel ve volkanitlerle ilintili bu KD-GB havzalarn trendinin, zellikle Gneybat Marmara Blgesindeki genel morfoloji ile uyumluluu dikkati ekmektedir. Bunun yannda inceleme alanndaki bu dnem kayalarnn Bat Anadolu KD-GB havza kayalar ile olan benzerlikleri de nemlidir. Btn bu zellikler, alma alanndaki bu havzalarn geliiminin KAFZ ile direkt ilikili olmadn gstermektedir. Bu havzalar Ylmaz vd. (2000) tarafndan nerilen daha nceki bir tektonik rejimle ilikilidir. Dolaysyla KAFZnun orta ve gney kollarnn gidilerinin D-B dan KD-GB ya doru dnmesi, bu faylarn , alt birimi denetleyen KD-GB ynl faylar izledii eklinde yorumlanabilir. Sonular 1-Gneybat Marmara Blgesi drt farkl tektonik deformasyon geirmitir a)Erken-Orta Miyosende D-B gerilmeli deformasyon yaklak K-G trendli havzalar gelitirmitir. b)Ge Miyosende yaklak K-G dorultulu gerilme rejimi ile D-B ynl havza (kuzeyde Istranca Masifi ile olaslkla Uluda arasnda) olumutur. c)st Miyosen-Alt Pliyosende K-G ynl gerilmenin durmas ile blgesel bir anma evresi gelimitir. d)Ge Pliyosen-Kuvaternerde K-G gerilme ve D-B ynl sa yanal atm deformasyonu ile blgenin gnmzdeki morfolojik ve tektonik yaplarnn gelimesi. Bu evrede, D-B normal ve KD-GB trendli oblik faylar olumutur. 2-Blgedeki aktif faylar KD-GB gidili sa ve sol yanal atml oblik faylar ve D-B dorultulu normal faylardr. 3-KAFZnun orta ve gney kolu GB Marmaraya kadar D-B ynl iken, blgede KD-GB ynldr. Drdnc evrede gelien dorultu atml faylar, olaslkla ilk evrede gelien faylar izlemilerdir ve bu nedenle KAFZnu blgede KDGB dorultuludur. KAYNAKLAR
1. Elmas, A., 2003. Late Cenozoic tectonics and stratigraphy of northwestern Anatolia: the effects of the North Anatolian Fault to the region. 2. Grer, .F., Kaymak, N., akr, . and zburan, M., 2003. Neotectonics of the southeast Marmara Region, NW Anatolia, Turkey. Journal of Asian Earth Sciences 21 (2003) 10411051 3. Sickenberg, O., Becker-Platen. D.J., Benda, L., Berg, Dietrich, Engesser, B., Gazry, W., Heissig, K., Hinerman, A.K., Sondaar, Y.P., Schmidt-Kitler, K., Staesche, U., Stffens, P. & Tobein, H., 1975. Die glienderung des hneren jungtertiars und altquartars in der Tunach vertebraten und ihre bedeutung fr die Internationale Neogen-stratigrap Geologisches jahrbuch, reihe B, heft 15, 167p. 4. engr, A.M.C., Grr, N. & arolu, F., 1985. Strike-slip faulting and related basin formation in zones of tectonic escape: Turkey as a case study. in: Biddle, K.T. and Christie-Blick, N. (eds) Strike-slip deformation, basin formation and sedimentation Spec. Publ. Soc. Econ. Paleont. Miner. No. 37. 227-264 5. Yaltrak, 2002. Tectonic evolution of the Marmara Sea and its surroundings. Marine Geology 190 (2002), 493-529 6. Ylmaz, Y., Gen, .C., Grer, .F., Bozcu, M., Ylmaz, K., Karack, Z., Altunkaynak, . and Elmas, A., 2000. When did the Western Anatolian grabens begin to develop. Bozkurt, E., Winchester, J.A. & Piper, J.D.A. (eds) Tectonics and Magmatism in Turkey and the Surrounding Area. Geological Society, London, Special Publications, 173: 353-384. 7. Ylmaz, Y. & Karack, Z., 2001. Geology of the northern side of the Gulf of Edremit and its tectonic significance for the development of the Aegean grabens. Geodinamica Acta, 14, 31-43.

124