ocuklarn Cinsel Eitimi

Uzm. Dr. aziye Senem Bagl

ocuk ve Ergen Psikiyatristi

skdar Genlik Merkezi Mart 2012

www.gunescocuk.com

Konu ak
Cinsellikle ilgili tanmlar ocuklarla cinsellii konuabilme Ruhsal geliim srecinde cinsel geliim ve cinsel kimlik oluumu zel gereksinimli ocuklarda cinsellik Ailelere neriler

Cinsellikle ilgili tanmlar

Cinsellik, bireyin kar cinsle yaknlamas ve bu yaknlamann sonucu olarak bedensel ve duygusal anlamda doyuma ulamas eklinde ifade edilebilir. Dnya Salk rgt tanmna gre; fiziksel, duygusal ve ilikilere ynelik bir kavramdr. Sadece fizyolojik geliimle ilgili olmayp duygusal ve zihinsel geliimle de yakndan ilgilidir.

Cinsiyet,dii ya da erkek olmak. Biyolojik olarak cinsel organlar ve hormonlarla belirlenir. reme, canllarn soylarnn devam iin kendilerine benzer yavrular meydana getirmelerine denir.

Haz, bedensel temasn getirdii doyum duygusudur.

Cinsel kimlik , kiinin kadn veya erkek olmayla ilgili isel algs veya duygusudur. Kiinin cinsiyetinden haberdar olmas, cinsiyetine uygun davranlar gstermesi ve kendi cinsiyetinden memnun olmasdr. Biyolojik kimlik ile paraleldir.
Cinsel rol, toplumun erkee ya da kadna uygun grerek tanmlad davran biimleridir. Cinsel olgunluk, insann reme sisteminin ve organlarnn salkl dl retebilecek dzeye ulaabilmesidir. Bedenin byme sine ilikin bir kavramdr.

ocuklarla cinsellii konuabilmek

Anne babalar; Utanrlar, Snr koyarlar Bilgileri azdr ocuklar; Masumdurlar, Merakldrlar ve renmek isterler

Konumaktan kanrlar

Srekli sorarlar

Bunun sonucunda, ou anne baba bu sorulara hazrlksz yakalanr ve beklenmedik anda gelen bu sorular karsnda ne cevap vereceklerini bilemezler.

Kayg, tela ve hatal yaklam

Sorularna yant bulamayan ocuk cevaplarn

nternette, arkadalarnda veya uygunsuz kiilerde arayacaktr.

Cinsellik * Bir kez konuulup bitecek bir konu deildir * Ayak st konuulmaz * ncesinde sevgi, hogr ve paylam olan ailelerde bu konuda konumak daha kolay olur * Geliim dzeylerine gre bilgilendirilmelidirler * Onlarn bu konuda ne bildikleri nemlidir * Aradklar sorularn cevabn vermek nemlidir * htiyalar olandan fazlasn sylemek kafalarn kartrr * Sorular sama olsa da yantlanmaldr

* Alayc, kmseyici, dalga geer tarzda ve ya utanarak konuulmamaldr * Anlayl ve karlkl konuulmaldr * Gizlilik nemsenmelidir * Tekrar sorabileceini bilmelidir Bilmiyorum, aratrr renirim

Odaya girdiimde 8 yanda kzm plakt ve elinde oyuncak bebei ile pyordu. Kendimi ok kt hissettim ve kzma bardm ve elinden bebei alp attm. .

Bu kza annenin verdii mesaj; cinselliin utanlacak ve kzlacak bir ey olduu idi. Ergenlie girerken cinsel drtleri artan bu kz ocuunun annesiyle konumasnn n kapanmt.

Komunun 5 yandaki olu ile ayn yataki kzm odada yalnz oynuyorlard. Olan kzma soyun seni muayene edeceim, ben doktorum derken duydum. Panikle ikisini odadan kardm ve ocuu evine yollayp, kzma da bir daha byle oyunlar oynamak yok dedim.
Cinsel oyun oynayan bu iki ocuk da; sululuk duygusu ile yaptklarnn yanl olduu mesajn alm oldular. Cinsellikle ilgili soru sormaya giden yollar da kapanm olmutu.

Oysa oyun ortamnda sorgulayan ve renen bu ocuklarn uygun bir ynlendirmeye ihtiyalar vard. Bu ocuklar bedenlerindeki fark merak ediyorlard. Bu anne, kzmadan oyunu durdurmal ve sanrm siz bedenlerinizi merak ediyorsunuz deyip onlarla konumalyd.

Olum 3 yanda ve yerde yatp srtnyor, kendi kendine sesler karp terliyor. Ben bu durumu babasndan gizlerken bir gn babas yakalad ve dvd. Kk yataki ocuklarn bedensel haz amal mastrbasyon yapmalar, duygusal olarak yeterince doyurulamadklar mesajn verir. Mastrbasyon yapan ocuk anne beni sev, benimle ilgilen, benimle oyna diyordur. Ya da kendisini sakinletirmek iin bu davran yapyordur.

Bu annenin, ocuunun bu davrann bir yardm ars olarak yorumlayp, o srada onun dikkatini datmas ve ona zaman ayrarak duygusal ihtiyacn karlamaya almas uygun olurdu.
Dayak yiyen 3 yandaki bu ocuk, niye dayak yediini anlayamad gibi, duygusal olarak daha da byk bir ala girmi oldu.

5 yandaki kzm giydirirken 4 yandaki erkek kuzeni kapy ap ap ieri giriyor. ocua kzdm, laf anlamad, bize bir daha gelmemesini syledim. Bu sebeple iki aile aramz ald.
Acaba kzlarn da benimki gibi pipileri var m? sorusuna cevap arayan erkek ocuk, sorusuna yant bulamad gibi, renme abasnn utanlacak bir ey olduunu; kz ocuk ise benzer ekilde cinselliin merak edilmemesi, merak ederse annesinin ona kzacan tecrbe etmi oldu.

Bu iki ocuk da ailelerine cinsellikle ilgili soru sormamalar, bu konuyu merak etmemeleri gerektii mesajn alm oldular.

Son aylarda arkada uyumsuzluu, anne babaya kar gelme, ders baarsnda dme ikayeti ile getirilen orta okul rencisi erkek ocuk iin annesi hi bir ey ile doymuyor, srekli fazlasn istiyor, memnun edemiyoruz diye yaknd.
ok kk yata evlat edinilen bu ocuk, okul ncesi dnemde bir gn annesine beni sen mi dourdun diye sorduunda annesi hayr diyerek doruyu sylemiti ama bu ocuun arad cevaphayr ama seni biz byttk ve ok seviyoruz idi.

Sonrasnda bir daha bu konuda soru sormayan ocuk aslnda cevab renmiti, ancak tm evresindekilerin ve akrabalarn bildii bu srrn aile iinde hi konuulmamas ocuun duygusal doyumunu engelliyordu. Duygusal olarak doymayan ergen ise doyumu maddesellikte aramakta ancak bulamad iin de mutsuz olmaktayd.

Ruhsal geliim srecinde cinsel geliim ve cinsel kimlik oluumu

ekirdekleri 2-4 yalarnda atlan cinsel kimlik geliimi ergenlik dneminin sonuna doru tamamlanr.
Eriksona gre, ergenlik dneminde cinsel kimlik geliiminin yan sra sosyal ve mesleki kimlik de edinilir ve sosyal olgunlua ulalr.

Freudun psikoanalitik kuramna gre,

psikoseksel geliim be temel dneme ayrlr oral dnem (0-1 ya), anal dnem (2-3ya), falllik dnem (4-6ya ) , latent (gizil) dnem (7-11 ya), genital (puberte) dnem (12-18 ya) her biri yeni bir sosyalleme sorunuyla nitelenir

1-Oral Dnem (0-1,5 ya)

Az, haz blgesidir. (Emme, srma, ineme)
Sorunlu geerse; ilerde trnak yemek, yeme bozukluklar, sigara ve madde bamll gibi bozukluklar grlebilir.

2- Anal Dnem (1,5-3 ya)

Haz blgesi anstr Kakasn brakmaktan ve tutmaktan zevk alr
Kat tuvalet eitimi sonucunda bencil kiilik, serbest tuvalet eitimi sonucunda dank, dzensiz kiilik geliebilir. Sorunlu geerse ileride, taknt bozukluklar grlebilir.

Artk 3.5 yanda ne olur sanki kakas gelince gidip tuvalete yapsa, baryorum, kzyorum yine de olmuyor. Geenlerde bir sre sessizlik oldu, merak edip gidip baktm, bir de ne greyim, kakasn yapm, bezini karm, eliyle kakasyla oynayp etrafa srm. Aklm karacak gibi oldum, kendimi tutamayp dvdm.

Bu ocuk annesinden en deerli nesnesi kakas ile oynamann ne kadar da yanl olduu mesajn almt. Evet manzara ok da ho deildi ancak, bu annenin ocuun geliimsel zelliini gz nnde bulundurup ocuu ruhsal olarak rselemeden gerekli nlemi almas, kzmadan tuvalete gtrp stn temizlemesi daha uygun olurdu. Ayn zamanda bu ocuk annesini sinirlendirmek istediinde kakasn yapp ortala bulatrmann iyi bir fikir olduunu kefetmi oldu.

3- Fallik Dnem (3-6 ya)

Haz blgesi cinsel organdr. Erkek ocuk anneye (odipus) Kz ocuk babaya ilgi duyar (elektra). Dnemin sonunda atmalarn zer ve onlar model alr. ocuun cinsellikle ilgili sorular sert bir ekilde cezalandrlrsa cinsel kimlik sorunlar geliebilir.

 Akam eve gelince 4.5 yandaki olum beni eve almak istemiyor, annesini dudaktan pmek istiyor, bazen de onunla evlenmek istediini sylyor. Kzdm olmad, vurdum olmad, bizim olan ya sapk olursa?. Annesine hayranlk duyan bu erkek ocuk, babasyla rekabet etmektedir. Geliimsel srete, bu yalarda normal olan bu sorun, yine bu dnemde uygun tutumlarla zmlenerek ocuk bir st ruhsal basamaa salkl olarak geebilecektir.

Bu babann sabrla oluna yaklamas, onunla baba oul zel zaman geirerek ona model olmas uygun olurdu. Annesinin olunun onu pme isteine ben de seni ok seviyorum ama anneler ocuklaryla yanak yanaa pr diyerek ocuu uygun davrana ynlendirmesi, evlenme isteini anneler babalar ocuklaryla evlenemezler, sen ileride sevdiinin biriyle elbet evleneceksin eklinde krmadan cevaplamas ocuu ok rahatlatrd.

3 yanda olum herkesin nnde soyunuyor ve bundan adeta zevk alyor, nceleri gldk houmuza gitti ama artk engelleyemiyoruz ve kzyoruz.

 4 yanda ikizlerim var. Olum niye kz kardeinin pipisi olmadn soruyor, ne cevap vereceimi bilemedim?. Bu durum hem yana uygun bir cinsel merakla renmeye ynelik sorudur hem de kardeler arasndaki rekabete iaret etmektedir.

Olum iinde iki kii olduunu, birinin kz dierinin ise erkek olduunu, kendisinin ise hangisi olacan bilemediini sylyor.

4- Latent Dnem (6-12 ya)

Cinsel ilgiler azalr, ayn yatan ocuklarla oynanr. Doyum renmek, baar, saygnlk ile salanr.

5-Genital Dnem (12-18 ya )

Kar cinse, cinsel istek duyulur

 Olum 15 yanda ve kendi yanda bir erkekle odalarnda birbirlerinin cinsel organlarn ellerken onlar yakaladm, ok panik oldum, ikisine de bardm ve dier ocuu evden kovdum. Babasnn haberi yok, olum herhalde homoseksel ne yapacam bilemiyorum?

Sanki kzlardan holanyorum gibi geliyor, bazen bir kzn bacana bakp acaba onu arzuladm m diye dnyorum, nasl olur ben bir kzm ve erkek arkadam da var, delirecek gibi oluyorum, sonra srekli tvbe tvbe diyorum, bu sefer de ders alamyorum, ben deli miyim? 17 yandaki bu gen kzn yaad durum taknt bozukluu olarak tanmlanabilir ve ergenlik dneminde bu tarz takntlar artar.

 Kzm 20 yanda. ocukluunda hep erkeklerle oynard, akl fikri top oyunlarndayd, hi etek giydiremedim, geenlerde bir kzdan sevgilisi gibi bahsetti, erkeklerden ise hi holanmadn sylyor? Ergenlik dneminden gen erikinlie geerken byle bir sorundan bahsedilen gente, yllarca sren kabullenilmi bir cinsel ynelim tanmlanmaktadr.

Eriksonun psikososyal kuramna gre; bireylerin 8 dnem ierisinde psiko-sosyal geliimi tamamlanr. Bu geliim dnemlerinin zellii her dnem de birisi olumlu dieri ise olumsuz olan iki zellikten hangisinin birey tarafndan kazanlp kazanlmaddr.

1. temel gvene kar gvensizlik (0-18 ay), 2. zerklie kar utan ve phe (1,5-3 ya), 3. giriimcilie kar sululuk duygusu(3-6 ya), 4. alkanla kar yetersizlik duygusu(6-11 ya), 5. kimlik kazanmaya kar kimlik karmaas (12-21 ya), 6. yaknla kar yaltlmlk (21-30 ya), 7. retkenlie kar verimsizlik (30-65 ya), 8. benlik btnlne kar umutsuzluk (65 ya st).

Eriksonun Psikososyal Geliim Evreleri Kuram ve Karlk Gelen Kimlik Duygusu

Yaam Dnemi Bebeklik lk ocukluk Psikososyal Geliim Evresi Temel gven-gvensizlik zerklik- utan, kuku Kimlik Duygusu ben bana verilenim ben oluturduum eyim

Oyun a
Okul a Ergenlik Gen yetikinlik Yetikinlik Yallk

Giriimcilik- sululuk
alkanlk- aalk duygusu Kimlik duygusu- kimlik kargaas Yaknlk-yaltlmlk retkenlik-durgunluk Ego btnlumutsuzluk

ben olacam hayal ettiim eyim

ben renebildiklerimin tmym ben kimim biz sevebildiklerimizin tmyz ben rettiim eyim ben geride brakabildiklerimim

zel gereksinimli ocuklarda cinsellik

Geliimsel olarak normalden farkl seyreden her ocuk zel gereksinimli ocuktur. Normal gelien ocuklarn aileleriyle konumas, okumas ve grsel olarak edindii cinsel eitim zihinsel gerilii olan ve otistik spektrumdaki ocuklar iin zor olmaktadr. Bir dier yandan aile ne yapacan bilemez.

zel gereksinimli ocuklarn da cinsel geliimi dierleri ile ayn sray izler, ancak; zihinsel geliim dzeyine gre daha yava ve geriden gelir .

Cinsellikle ilgili olarak kendilerini ve bakalarn anlamakta skntlar vardr. Cinsel uyarlmalar durumunda ne yapacaklarn bilemediklerinden fkeli olabilirler. Ergenlik dneminde davranlar deien, daha fkeli ve sinirli olan bu ocuklarda, cinsel olarak uyarlm olmalarnn aklda tutulmas ve gz ard edilmemelidir.

Sosyal olarak ipularn zor yakalayan bu ocuklar, ortamla uygun olmayan sorular kolaylkla sorabilirler.

Cinsel drtlerini ertelemeleri gerektiini bilemeyebilirler. Herkesin iinde mastrbasyon yapabilirler. Bu sebeplerle yatlarndan daha fazla cinsel ilgileri olduu, daha fazla cinsel ierikli davranlar olduu dnlr.
Oysa bu ocuklara cinsel ierikli davranlarn nerede, ne zaman, hangi durumlarda uygun olduu retilebilir.

Geliim dzeylerine gre verilen cinsel eitimin belli aralklarla tekrarlanmas ve rneklendirilerek pekitirilmesi nemlidir

Bu ocuklarda sorular da takvim yalaryla uyumsuz olabilir. rnein Ergenlik anda orta dzeyde zihinsel engelli bir kz ocuu herkesin iinde memelerim byd , ben iimi yapmaya gidiyorum gibi ifadeler kullanabilir.
Ergen bir zihinsel engelli erkek ocuk doktoruna sana ak oldum, evlenelim mi? diye sorabilir veya ona izinsiz dokunabilir.

Sadece sorular deil davranlar konusunda da kontrol zorluklar vardr. rnein; ilkokul rencisi hafif zihinsel engelli bir kz ocuk onu pmek isteyen erkeklere izin verebilir. Otistik spektrumda bir erkek ergen herkesin nnde soyunabilir, mastrbasyon yapabilir.

Eer yalarndan ve geliim dzeylerinden daha fazla bilgi verilirse cinsellie olan ilgileri artabilir. Sosyal ipularn yakalamakta glk ektikleri iin aile bireyi, yabanc biri ayrmnda zorlanan bu ocuklara uygun yaklalmazsa uygunsuz uyarlmalar sz konusu olabilir.

Sorduklar sorularn, yaptklar davrann ne dzeyde normal olduunun anlalmas uygun yaklamda bulunulmas asndan ok nemlidir.
rnein; ocuun memeleri ile ilgili soru sormas normal iken bunu sklkla tekrarlamas, srekli farkl kiilerin yannda gndeme getirmesi bir sorundur. Doktorculuk oynamas normal iken, srekli bu oyunu oynamak istemesi, dier arkadalarn zorlamas ve baka oyun oynamamas uygun deildir. S Sevdii insan pmek istemesi doal iken nne geleni pmesi bir sorun davrantr. Ergenlik anda odasnda mastrbasyon yapmas normal iken herkesin ortasnda bunu yapmas sorundur.

Yordama yeteneklerindeki zorluk sebebiyle birok riske ak bu ocuklarda cinsel eitim, ncelikle kendilerini cinsel istismara kar korumalar, gebelik riskini engellemek ve cinsel yolla bulaan hastalklara yakalanmalarn nlemek asndan ok nemlidir.

 ocuklar ka yana kadar anne babalar ile yatabilirler? Anaokulu dneminde ocuklarn aktan bahsetmesi normal midir? Ka yana kadar ocuumuzu plak olarak ykayabiliriz, tuvaletten sonra temizliini yapabiliriz? Cinsel organlarn ismini hangi yata nasl kullanalm? Bebek nasl yaplr, nasl annenin karnndan kar sorularna nasl cevap verelim? ocuklarda cinsellik ka yanda balar? ocuklar mastrbasyon yapar m? Kzlara ergenlik neminde bedenlerindeki deiimleri, adet grmeyi ne zaman ve nasl anlatabiliriz? Ergenlik dnemindeki erkeklere bedenlerindeki deiimi ne zaman ve nasl anlatabiliriz?

 Onlar sevdiinizi sklkla dile getirin. ocuunuzu tanyn ve onunla yana ve geliim dzeyine gre konuun.Konumadan nce onlarn neler bildiklerini renin. Cevaplarnz olabildiince basite indirgeyin ve onlara sorduklarndan fazla bilgi vermeyin, izin verin rendiklerini sindirsinler. Hazr olduklarnda size yeni sorularla tekrar dneceklerdir. Nasihat etmeyin, yapmasn istediiniz davranla ncelikle kendiniz onlara model olun.

 Onlar utandrmayn, kmsemeyin, sulamayn. Cinsel organlarn isimlerini deitirmeden kullann. Onlarla cinsellii konumaya erken yalarda balayn, ertelemeyin, geitirmeyin. Onlara cinsellikle birlikte sevgiyi de anlatn. Mahremiyeti anlatn. Gizlilii konuun.

 Vcutlarnn zel olduu ve izinsiz kimsenin dokunamayacan ak bir ekilde syleyin.

Her trl konuda her zaman gelip kendilerine soru sorabileceklerini hissettirin. Sorularn yarglamayn.
Sizinle konuabilmeleri iin frsatlar yaratn.

Ergenlik ana girdiklerinde onlar fark edin, ihtiyac olan bilgileri verin. Cinsel hislerin normal olduunu syleyin.

 Bir sorunla karlatnzda ok ar tepki vermeyin, ncelikle ne olduunu anlayn ve ocuunuza nasl yardmc olabileceinizi dnn.
Cinsellikle ilgili bilgi alabilecei dier kaynaklar kontrol edin.

Tm bunlar yaparken anne babann kendisinin de bilgili olmas nemlidir.

Kaynaklar;
1. Glhanm Bayrak, aziye Senem Bagl, Turgay Gndz. Ailede Cinsel Eitim. Tima Yaynlar, 2012. 2. Hakan Atak. Kimlik Geliimi ve Kimlik Biimlenmesi: Kuramsal Bir Deerlendirme. Psikiyatride Gncel Yaklamlar-Current Approaches in Psychiatry 2011; 3(1):163-213. 3. Erikson EH. Identity: Youth and Crisis. New York, W.W. Norton Company, 1968.