BNATULLHELSKENDER

ELHKEMLATYYE
(HikmetliNasihatler)

Hazrlayan
hramczde
HacsmailHakk
ALTUNTA

BRKLTRHZMETDR
PARALESATILMAZ

SBN:
ismailhakkialtuntas@gmail.com
http://ismailhakkialtuntas.com

Dizgi
:H.smailHakkAltunta
Kapak
:
BaskCilt:

NAMAZDA
KUR'NIKERM'DENBAKA
BRKTAPOKUMAKCZOLSAYDI
ELHKEMOKUNURDU.

BNATULLHELSKENDER
Kaddesellhsrrahulazz

EblAbbs (EblFazl) Tcddn b. Mu

hammed b. Abdilkerm b. Atillh ezel el
skender (hyt. 709/1309). skenderiyede do
du. Msrn fethinden sonra buraya yerleen
Ben Czm kablesine mensptur. Dedesi
Abdlkerm skenderiyede tannm bir Mlik
fakhi olup bn Atullhn LetiflMinendeki
ifadelerinden anlaldna gre iddetli bir
tasavvuf muhalifi idi. bn Ferhun, onun
Zemahernin el Mufassal ve etTehzb adl
eserleriniihtisarettiini,ikinciesereyediciltlik
bir erh yazdn syler. bn Atullah,
Nsiruddin
bnlMneyyirden
fkh,
Muhyiddn el Mazuniden nahiv, erefddn
Abdlmmin edDimytden hads ve Mu
hammed b. Mahmd elsfehniden felsefe,
mantk kelm tahsil etti. Fkh limi olarak ta
nndbuyllardatasavvufakarikenzelyye
tarkatnnpiriEblHasanezelninhalfesi
EblAbbselMrsiletantveonunsohbet
lerine devm etmeye balad. Muhtemelen

6Atullhelskenderi

eyhinin izniyle vaaz ve ird iin gittii

Khireye yerleti. Burada evresinde
TabaktufiiyyemellifiSbkninbabasnn
dakatldgenibircemaatolutu.Aynyllar
da Msrda bulunan bn Teymiyye ile bn
Atullh ve mrdleri arasnda kan youn
tartmalar bn Teymiyyenin hapse atlmasna
yol at. bn Atullh mridi EblAbbs el
Mrs vefat ettii zamn (686/1287) Khirede
bulunuyordu. Haytnn bundan sonraki dne
mini Kahirede geiren bn Atullh 13
Cemziyelevvel 709da (19 Ekim 1309) Medre
sei Mansriyyede Hakka yrd ve Karefe
mezarlndasrland.1
bn Atullh elskender, zelyye
tarkatnn EblHasan ezel ve hlfesi
EblAbbs elMrsden sonra nc byk
hlfesidir. LetiflMinen adl eserindeki
ifdelerden babasnn EblHasan ezel
kaddesellh srrahul azz ile grt anla
lmaktadr.2

Eserleri:
1.LetiflMinen:
2.etTenvrfiisktittedbr

Kara,Mustafa,bnAtullahelskender,DA,XVIV,
s.336
2
Kendisinin zel ile grm olmas trhen
mmknisedebukonudakaynaklardabilgiyoktur.

ElHikemlAtiyye7

3.Mifthulfelhvemibhulervh.
4.Tclarselhvlitehzbinnfs.
5. elKastul mcerred fi marifetil ismil
mfred.
6.Unvnttevfikfidbittark.
7.elMnctlAtiyye.
8.elVasiyyeilelihvnbilskenderiyye.
9.elHikemlAtiyye:
bn Atullhn tasavvufun hemen hemen
btntemel konularileilgiligrleriniyans
tan ve yaklak 300 kadar hikmetli sznden
meydana gelen eserin ok sayda erhi ve ter
cmesibulunmaktadr.
arkveGarpslamlemindebykbirala
katoplayanbueserhicriyedinciasrdaenrev
nakl an yaayan zel tarkat ocann
ahlk ve irfn muhti iinde yetien Tcddn
Atullhn adn tasavvuf tarihinde ebedle
tirmi, birok lim ve mutasavvf tarafndan
erhveizahlaryaplmtr.
bn Atullhn mridi EblAbbs
Mrsiye takdim ettii eserde tasavvuf hayat
ve dncenin en tartmal konular ok dik
katlibirslplazlbirekildeanlatlmtr.
Taleb n deildir, asl n iyi edeple
rzklanmandr.
Senivehimkadarynetenbireyyoktur.
Balangcparlakolannsonudaparlaktr.
gibibazhikmetlerbirercmledenibretoldu
uhldebirkacmleveyabirkasatrlaanla

8Atullhelskenderi

tlan konular da vardr. Havf rec, kabzbast,

heybetns, cemfark gibi tasavvuf hllerin
tantld eserde namazla melmetin, zhdle
marifetin, vahdeti vctla vahdeti uhdun,
kermetle
istikmetin,
ubdiyyetle
rubbiyyetin .... anlamlar ve ilikileri zerinde
dedurulmutur.(...)
bdetvetatgibikonularnzlveetkilibir
ekilde anlatlmas eserin tasavvufi evrelerin
dndadailgigrmesinisalamtr.
Eserde kulluk ve dervilik psikolojisinin son
dereceglbirsluplazetlenmesisebebiyle
daha sonraki yzyllarda sfler arasnda Na
mazda Kurndan baka bir kitp okumak ciz
olsayd elHikem okunurdu.3 sz yaygnlk
kazanmtr.
ElHikemlAtiyyedemellifinyaptey,
nceki sflerin gelitirdii yorum ve tefekkr
Arapann btn imknlarn kullanarak iirle
nesirarasndabirslplazlcmlelerhlinde
ortayakoymaktanibarettir,grdevardr.
Eserdeyeralanhadislerinbykounluu
sahhhadiskitaplarndabulunmaktadr.Melli
fin ayrca tasavvuf klasiklerinden de istifade
ettii kesin olmakla birlikte bunlarn hibirinin
adndan sz etmemitir. Hikmetlerden birini
okurken akla gelebilecek sorular daha sonraki

ElHikemlAtiyye9

hikmetle cevaplandrlm, bylece esere bir

btnlkkazandrlmtr.4

Menkabe
Hanefi ulemasndan mehur Kemalleddin
ibn Hmam, ibn Ataullah'n kabrini ziyaret
ederkenHudSuresiniokur.

OgeldiignAllah'nizniolma

dan hi kimse konuamaz. Onlardan kimi bed

bahttr,kimimutlu. 5ayetinegelincekabirden
kendisinedoruykseksesle:
EyKemalbizdeakiyoktur;sesiniduyar.
Bunun zerine ibn Hmam vasiyetinde vefat
edince orada bn Atullahn yannda defn edil
mesiniyazar.6

Kara,Mustafa,elHikemiAtiyye,DA,XVII,s.502
(Geni Bilgi iin bkz: KARACA, H. (2006 ). Ahmed
Mahir Efendinin El MuhkemFi erhil Hikem Adl
Eseri(lk100Sayfa).stanbul:Marmaraniversitesi
Sosyal Bilimler Enstits lahiyat Anabilim Dal
TasavvufBilimDal207592YksekLisansTezi)
5
Hud,105
6
(KARAALP,2009),s.8(HikmetleriTrkeletirirken
bukitaptanistifadeedilmitir.)

7




eyh,Muhakkik 8mamEbulFazlAhmetb.
Muhammed b. Abdulkerim b. Atullah el
skenderiyyebuyurduki;

HatalardandolayAllahTel'nnrahmetin
denmidininazalmas,ameleitimatvegvenin
iaretidir.

http://0alsoufia.jeeran.com/hekam.html
Arapametinlerbusitedenalnmtr.(Eriim;17
Haziran2010)
8
Gereibulmu,gerek

12Atullhelskenderi

AllahTelsenisebeplerlehalkettiihalde
onlardan uzak durmanda nefsinin gizli bir eh
vetivardr.

Allah Telnn murat ettii baz sebepler

denuzakdurmayistemenseninycehimmet
teniniindemektir.9

Nekadartesiredenhimmetekavuulsada,
kaderlerinsurlarnaamazlar.10

HayrAllahTelnnistediieydir.
Bu rehbersiz yolu kendi bana gidenlerin haline
benzer. Allah Telnn murad sebepler zincirini
hibir zaman kaldrmaz. Her yaplacak eyin ve
himmetin bir vakti vardr. Hayr Allah Telnn
istediieydir.
10
eyhlerinhimmeti Allah Telnnkaderini dei
tirmez.Mevlana,Mesnevidebuyurduki;
AllahTelcanibindenevliyannylebirkud
reti vardr ki atlm oku yolundan evirirler.

ElHikemlAtiyye13

(Mesnevi,c.I,b.1669)
Abdlkadir Geyln kaddesellh srrahul azz
buyurduki;
BenkazaiMbremi(tedbirvemaharetinte
siriolmayankaza)defederim
BukazaAllahTelkatndakiMuallk(deiebi
len) kaza ile Melaikelerin katnda bilinen mbrem
(deimeyen)grnenkazaiilahidir.Aslolankazai
mbremdehibirtrltasarrufolmaz.
Hadisierifibuhakikateiareteder.
Kaza,kazaileretolunur.

Yazlmalnnafailinherneisereddinkabul
Hnerbudefterialmal,hoadrmektir
Musaddaktrbudavataezeldenmhrihikmette
Cihanagelmektenmaksatbutatbikatgrmektir.
Neyzen Tevfik kaddesellh srrahul azz
(ALTUNTA,2005)
Budnyazerindeeitlimklleringrlmesi,
perdearkasndanhakiktinsuretleriningidipgelme
sihadisesidir.Dardanbakanlar,suretinhareketine
irade isnat ederler. Ama duruma vkf olanlar, he
men her meseleyi ilh iradeye havale etmektedir.
Byle yapanlar, duruma tedbir olma skntsndan
hals olmutur. Vakti gelince zarur olarak skntlar
gelirgider,birekilalr.

Tedbriniterkeyle,takdirHudnndr.
Senyoksunobenliklerhepvehmgmnndr.
Birdenbirebulakbuthfebulanndr
DevrnolaldevrnErbbsafnndr.
ktakederneylergamhalkcihnndr

14Atullhelskenderi

eyhGalibkuddisesrruhulazz

Ayrcahayrnalacakapnnynninsantes
pitedemez.Belkionunniyetindekemalpenceresini
ancak iptilalar aabilir. Bu hikmete vasl olmakta ta
bakabirhaldir.
[Evliyaderecesinibulmubirzatvarm.Krsye
kpvaazederkendaima:
Y Rabb, hrszlara haramilere rahmet kl! Di
yeduaedermi.Sebebinisormular.Cevaben:
Ben Badatl bir tccardm, ok zengindim ve
iyiden iyiye dnyaya dalmtm. Bir gn sahradan
geerken, kervanmn birini haramiler soydu. Bu
vakadanbirazaklmbamagelirgibioldu.Birba
ka geite, malmn bir ksmn daha gasbettiler.
ncde ise, tg u teber h levend on parasz
kaldm. Bu suretle a ve bil kalnca bir tekkeye
ilticaettim.teoradaAllahmbanabirkmilmr
itihsanettivebudevletenailoldum.Bunimeteo
haramler yznden eritiim iin onlara hayr du
ediyorum, demi.] (Kenan Rif, Sohbetler, hzl:
SmihaAyverdi,st,2000,s.86)

Hkimestyefalullahmye
Oziaynderdengzeddeva

AllahTelhkimdir,istediiniyapar;o,derdin
iinden deva karr (AYVERD, Smiha, bide ah
siyetler,st.1976,s.10)

ElHikemlAtiyye15

Nefsinitedbirdenrahattut.Sendenbaka
snn Allah Tel sana yapacan sen kendine
yapamazsn.11

Sana verilecei kesin olunanda (rzk) gay

ret etmen,12 senden istenilende (kullukta) ise

11

Bazenbireydenholanmazsnz.Hlbukioey
sizin iin bir hayrdr. Bazen de bir eyi seversiniz
hlbuki o eysizin iinbirerdir. Allah Tel bilir,
sizlerisebilmezsiniz.(Bakara,216)
AllahTeliyikulolsunveyaolamasn,kullarnn
banagelecekfelaketvemusibetlerinlemek,geri
evirmek de Rabblar olarak tasarrufunu kullanr.
Musibetlerini belirli zamana erteler veya layk ol
duklarcezayindirir.
BirHadisiKutsideAllahTelbuyurduki,
Kullarmdan bazlarn fakir yaptm. Eer zen
ginyapsaidim,kendileriiinfenaolurdu.Bazlarn
dahastayaptm,eerdevamlafiyetteyapsaidim
onlar iin fena olurdu. Ben kullarmn ihtiyalarn
bilirim.Onagretedbiralrm

12
Rzk veren Allah Teldr; O herkesin rzkn

16Atullhelskenderi

geveklik gstermen kalp gznn kr olmas

nadelildir.13

takdir ve taksim etmitir. Hakkn takdirini deitir

mek mmkn olmadna gre, insann kendisini
Kurn Kerme gre deitirmesi isabetli bir dav
rantr.
Rzkn peinde komayp, Rezzkn peinde
komak,insannhareketlerininKur'nKerim'egre
tanziminisalar.MlknsahibiolanAllahTelkulu
iin ezelde ne takdir etmise, ziyade ve noksansz
olarak ona ular. Rzkn peine den insan,
Rezzkdanuzaklaacaiin,meruvegayrimeru
snrn kaybeder, ly karr; ihtiras, kskanlk
vs. gibi kt huylarn hkm altna girer. Bu kimse
de Allah Tel ezelde onun iin ne taksim etmise,
ziyade ve noksansz yine ona sahip olur. Rzkn pe
indekoan,avagidipavlananavcgibi,sahipoldu
unu zannettii malnn esri olur. Rzk verenin
arkasndangidenise,vereninrzasnagrekazancn
tasarruf eder. Dnya mal bazen gelir, bazen gider.
Dnyamalinsanatevecchettiizamanonusevin
dirir,gitmesidezer.Gelipgidenedeilde,bumed
ve cezrin (ykselme ve inme) Rabbine tevecch
eden kimse, krzarar peinde komaktan kurtulur.
Nitekim bir ayeti kerimede: Bylece elinizden
kana zlmeyiniz ve Allah Telnn size verdii
nimetlerlesevinipmarmaynz.nkAllahTel
kendini beenip bbrlenenleri sevmez (Hadd,
23) buyrulur. (Mevln Celleddin Rm, Fhi M
Fh,trc.AhmedAvniKonuk,hzl.SelukEraydn,st.
2001,s.XXI)
13
Yeryzndedolamyorlarmki,oradaolanlar

ElHikemlAtiyye17

.

.

Israrla talepte bulunduun halde dunn

kabulnn gecikmesinden tr bana icabet
edilmedi diye umutsuzlua karamsarla d
me.14nkAllahTelvereceinekefilolmu
tur. Ancak senin kendine setiini deil sana
uygun olan dilemitir. Ve senin istediin za
manda deil, kendi istedii zamanda sana ve
rir.15

akledecek kalbleri, iitecek kulaklar olsun. Ama

yalnz gzler kr olmaz, fakat gslerde olan
kalblerdekrleir.(Hac,46)
14
AllahTeldudasrredenlerisever.Suyuti,
CamisSar,2,1876
15
Allah Tel bir ii, vakti gelmeden yapmak iin
acele etmez. Yapaca ilere muayyen bir zaman
koyar ve onlar koyduu kanunlara gre zaman
gelince icra eder. nceden belirledii zamandan
geciktirmedii gibi zaman gelmeden yapmaa
kalkmaz.Aksinehereyi,hangizamandayaplmasn
takdirbuyurmuise,ozamanyapar.
Hakikat ilminin sahipleri, Allah Telnn Sabur
isminin tecellisi olan kiilerdir. nk onlar olmu

18Atullhelskenderi

olay veya olacak olay hakikati ile bilirler. Allah

Telnn kullarna sabr tavsiye etmesi ise, kullarn
cehaletindendolayhatayadmemeleriiindir.in
sonunu grmeyene sabr en gzel eydir.
Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin ilmin ba
sabrdr buyurmas, neticeye iyi ekilde ulamann
tek forml olduundandr. (ALTUNTA, 2005),
s.243
[Sabrda dikkatli olunmas gereken en nemeli
husus ayk ve uyank olmaktr. Raslllah sallallh
aleyhivesellembuyurduki;
Sabr(hadisenin)sarsnttesiriyaptilkanda,
gsterilen tahammldr. (Buhr. Cenaiz. 32. 43.
Ahkm. 11; Mslim. Cenaiz. 1415; Tirmizi, Cenaiz,
13; Nesai. Cenaiz. 22; bn. Mce. Cenaiz. 55 Ebu
Davud.Cenaiz.27)
Allah Tel kulun hakknda ceza vermek murat
etse bile cedlerine ve nesillerine nazar ederek ok
zaman balamtr. Onun iin insanlarn kendi
aralarndaki muamelelerinde sabrl olmas gerekli
dir.
BirgnDavutaleyhisselmkendisinezulmeden
birine beddua etmi icabet ge olmutu. Davut
aleyhisselmbudurumaokzld.AllahTel
Ey Davut! Sende bir kimseye zulmedersen, o
da sana beddua ederse; Ben sana ge icabet etti
im gibi ona da ge icabet edeyim diye, isteine
gecevapverdim
BunedenlekulAllahTeldanbireyiister.Al
lahTel;
Peki,fakatbenbunusana,gerektiibirvakitte
vereceimder.Buvermeyadnyadaveyaahirette

ElHikemlAtiyye19

Zamanbelirlenmibileolsaverilenszn
vaki olmamas seni pheye drmesin.16
nk phe kalp gzn zedeler ve srrnn
nurunusndrr.

Sana marifet kaps alm ise amelinin

olur. Ahirette olan ise daha makbuldr.]

(ALTUNTA,KrkHadis,2009),s.106
16
Hibirkulyokturki,onunrazolduuveolma
dhkmvereyimdeonuniinhayrlolmasn.
(Ramuz) Allah Telnn izni olmadka musibet
ten bir ey isabet etmez. Her kim Allah Telya
iman ederse kalbini hidayete erdirir. Allah Tel
her eyi hakkyla bilendir. (Teabun, 11) Bana
duedenindusnacevbveririm.Bakara,186

20Atullhelskenderi

azlna aldrma.17 nk Allah Tel sana o

kapy ancak kendisini tantmak iin amtr.
Bilmezmisinkimarifetsebeplerinisanagnde
ren O'dur.18 Amelleri ise ona gnderen sensin.
Senin ona gnderdiin ibadet nerede, O'nun
sanagnderdiklerinerede!19

17

Allah Tel marifeti rifleri ile kullarna ihsan

eder.ByklerArifleryanndaibadetetmek,Hd
ilegeirilmeyenvakitzayiolmuturbuyurmutur
lar.
18
HeriiedeneyleyenAllah,velahavlevelkuv
vete illa billh. (hramczde smail Hakk Toprak
Efendi)
19
Ey demolu! Beni zikrettike krdesin.
Unuttukakfrdesin.(Rmuz)
Ey Hlk kinat! lticghm ancak sensin.
znt ve srr zamanmda da sana yalvarrm.
Gnahlarm byktr, fakat senin affn ondan
daha byk deil midir? Mncatm iitiyorsun.
Gnlmde muhabbetini eksik etme. Beni bin yl
ateinde yaksan yine senden midimi kesmem.
Rehberimsenolursan,hibirvakittegmrah(yolu
nu kaybetmi, saptm, azm) olmam. Sen bana
yolgstermezsenilelebetdallettenkurtulamam.
Ylhi!Enbykkorkum,benikapndantard
edecek olursan ne yapacam. Senin ykselttiini
kimse alaltamaz. Senin alalttn kimse yksel
temez. Hlik sensin, hakm ve lim olan sensin,
ilmin her eyi kaplamtr, rahmetin her eye a
mildir.
Felketzedelere
yardm
eden,
musbetzedelerin imdadna yetien, kalbleri kr

ElHikemlAtiyye21

Allah Tel'dan gelen ilahi varidat halleri

nin eitlilii sebebiyle amellerin cinsleri de
deiir20

lanlara teselli veren Sensin. Kullarna yardm iin

daimahazrsn.BtnesrarveefkrbilenSensin.
Btn nimetleri bahedensin. Fakirlerin dostu
sensin. Sadklarn, tahirlerin yardmcs sensin.
Yardmnisteyenlerinhepsineyardmedersin
YaRab!Bizaciz,fakir,naks,zayfvefnkulla
rnz. Ebed ve ezel olan, zengin ve kudretli olan,
rahm ve alm olan sensin. Senin marifet ve mu
habbet nurunu aryoruz. Muhabbet ve marifetini
ihsan eyle. Gnahlarmz affeyle. (hramczde
smailHakkToprakEfendi)
20
Benkulunbenidndgibiyim.Dilediigibi
dnsn (Buhari, Tevhid, 15; Mslim, Dua ve
Zikir,21.)
Bu hadsi kudsye gre btn anlaylar anlay
olsadaanlaytananlayafarkvardr.
Allah Tel iki insana bir tecelli ile iki defa te
cellietmez.
Yinebirinsanadahibirtecelliileikidefatecelli
eylemez.
lh tecelli O her gn yeni bir itedir. (Rah
man,29) yetinde beyan edildii zere Allah Tel
heranvezamanhereyiyenilemekteoluphereye
ve zamanda ayr ayr tecelli etmektedir. Bu husus

22Atullhelskenderi

uradan bilinir. Gerek insan ve gerek canl olan ve

olmayanbtnmahlktdakalbenveeklenyekdi
erine farksz benzerlii olmaz. Muhakkak bir fark
olacaktr. Ancak bazlarnn aralarnda fark olduu
anlalmas da ok zordur. (Nazif Hasan Dede,
TarifsSlk)
Ahmed mi kaddesellh srrahul azz Hazretleri
buyurduki;
Allahtecellisinitekraretmez.Esmlhiye,
Ztlhiyeninlibsdr.Heranbirlibsilezuhur
eder. Onun hkm bitince dier bir isimle
telebbs eder. Allah bu dnyada esma ile tecelli
buyurur. Hangi esma ile zuhur ederse, dierleri
ona tbi olur. (Gneren, M.Fatih, H. abniye
ziznnHikmetliSzleriveHatralarm,st,2003,s.
68)
Hikye
Vaktiyle valinin biri azlolunmu, hayli zaman
aktakalm.Birgnua:Efendi,demi,filnaa
kovuundabirzatotururherkesgidiponunduasn
alr,bykbirzattr.Haydi,bizdegidelimdesenin
iinduisteyelim!
Efendideuanszndinleyerekkalkarvebe
raberceoztagiderler.Elinipphacetlerinisyler
ler.Ozatda:
Y Rabb, der, ne kadar hayr sahipleri ne ka
darslihler,klarvarsaonlarnyzsuyuhrme
tinebuadamayakndabirmemuriyetihsanet!
Bu duay aldktan sonra Efendi ve uak evlerine
dnerler.Birazsonradabiryavergelerekfilnyere
vali tayin olduunu bildirir. Aradan be on sene
getikten sonra vali tekrar azlolunur. Yine uan

ElHikemlAtiyye23

Amellerayaktakisuretler(heykeller)dir.O
heykellerinruhlariseihlssrrnnbulunmasy
ladr.21

teklifi zerine aa kavuundaki zta gidip yeniden

duisterler.Amabudefaozat:
Y Rabb, ne kadar meyhaneci, edepsiz, katil,
hrsz kullarn varsa onlarn yz suyu hrmetine
bu adama bir memuriyet ver, diye du eder. Bu
trl bir niyaz beklemeyen valinin hayreti karsn
da:
Meraketmeolum,tecellidevirdevirdirbuda
hak, o da hak... Sen iine bak tayin olunursun,
diyecevapverir.Gerektendegnsonratekrar
birtyinkarakadamcazyeniiinegider.
Bazkimselergryorsun,Hakyolundaolduklar
halde birok madd mahrumiyetler ve elemler iin
dedirler.Fakatonlarniindebulunduklaratetene
glistanlar gizlidir. Allah Teldan uzak kalan bir
kimseise,nekadarzevkvesafaiindedeolsayine
ateiniindedir.nkaslatetirneticededeyine
ateemunkalipolur.
Fakatbuikiatearasndaazmfarklarvardr.Biri
ategrnriiglistandr.Biriglistangrnrii
atetir. Fark bu.. (Kenan Rif, Sohbetler, hzl:
SmihaAyverdi,st,2000,s.160

21
Ayakta durabilmeleri iin gerekli can ise ihls
srrdr.

24Atullhelskenderi

Vcudunu topraa defin et.22 nk top

raa gmlmeyen bir tohumun yeerdii g
rlmemitir.23(Hemtoprakol,hemdetoprak

Kim krk sabah Allah Telya ihlsl olursa,

kalbinden lisanna hikmet emeleri akmaya ba
lar.(Cmiu'sSagr)
Allah Tel ihls makamna ulatrrsa ihls
sahibi kurtulur, emniyet makamna varr. Hibir
ayna yoktur ki, ayna olduktan sonra tekrar demir
haline gelsin. Hibir ekmek yoktur ki, tekrar har
mandaki buday ekline dnsn. (Mesnevi c.II,
b.13161317)
tembellik, miskinlik. Topran tembellii
hakarete,ezayatepkisizolmasdemektir.Neatlrsa
kabuleder.
23
Tohumun yeermesi iin topran sakin kalmas
gerekir.Eerkkhavaalrsabyyemez.

Dostdostdiyenicesinesarldm
Benimsdkyrimkaratopraktr
Beyhudedolandmboayoruldum
Benimsdkyrimkaratopraktr

Nicegzellerebalandmkaldm
Nebirvefagrdmnefaydabuldum
Hertrlisteimtopraktanaldm
22

ElHikemlAtiyye25

Benimsdkyrimkaratopraktr

Koyunverdikuzuverdistverdi
Yemekverdiekmekverdietverdi
Kazmailedmeyincektverdi
Benimsdkyrimkaratopraktr

demdenbudemeneslimgetirdi
Banatrltrlmeyveyedirdi
Hergnbenitepesindegtrd
Benimsdkyrimkaratopraktr

Karnnyardmkazmaymanbelinen
Yznyrttmtrnananelinen
Yinebenikarladglnen
Benimsdkyrimkaratopraktr

kenceyaptkabanaglerdi
Bundayalanyokturherkesdegrd
Birekirdekverdimdrtbostanverdi
Benimsdkyrimkaratopraktr

Btnkusurumutoprakgizliyor
Merhemalpyaralarmdzlyor
Kolunamyollarmgzlyor
Benimsdkyrimkaratopraktr

Herkimki,olursabusrramazhar
Dnyayabrakrlmezbireser
GngelirVeyselibarnabasar
Benimsdkyrimkaratopraktr
kVeysel

26Atullhelskenderi

tasrlandemektir.)

Halktan uzak tefekkr meydanna dalmak

kadarkalbefaydalbireyyoktur.24

.
.
.

.

Nefisvednyaarzularbirkalbinaynasnda
izleyiptakipettiyse,okalpnaslaydnlkverebi
lir? Nefsin ehvetlerine arzularna bal kimse
Allah Tel'ya doru nasl yolculuk yapabilir?
GafletincenabetindenykanmayankimseAllah
Telnn huzuruna nasl kabilir? Gnahlarn

24

Halsahibiolmakakvemuhabbet,terkveuzlet
ister,yoksaszvegafletinsanahalolmaz!Hakkn
cezbesi zuhur etmedike, bu yaknlk ve uyanklk
kimseden zuhur etmez. (Selim Divane, Sadklarn
Mkillerinin Anahtar, Ahmed Sadk Yivlik, st,
1998,s.95)

ElHikemlAtiyye27

dan tvbe etmeyen kimse ince srlar nasl

renebilir?

.

.
.

Varlklarn hepsi karanlk (yokluk) iinde idi.

Onu aydnlatan (var eden) Hakkn zuhuru (te
cellisi) dir.25 Kim ki varlklar grp iinde veya
yannda veya ondan evvel veya ondan sonra
Allah Tely grmedi ise o kimse ilahi nurlar
karmtr.Marifetingneiilearasnavarlkla
rnbulutugirmitir.26

25

Ashab kiramdan Ebu Rezin el Ukayl

radiyallhanhbirkeresindeRaslllahsallallh
aleyhiveselleme;
Rabbimizmahlkatyaratmazdanncenerede
idi? diye sorar. Raslllah sallallh aleyhi ve
sellemde;
stndevealtndahavaolmayanmadaidi
diyebuyurur.(Tirmizi,Tefsirsure11.1;bn.Mce.
Mukaddime.13;bnHanbel.IV/11.12)
26
NiyziMsrkaddesellhsrrahulazzbuyurdu
ki;
Bil ki, gne nereye ynelse, karsnda karanlk

28Atullhelskenderi

grmez.Karsnadenhereyaydnlk(nur)gr
nr. Gnein grd nur, karsna den eyay
klandran kendi yznn nurudur. Ama zulmetin
karsnda aydnlk olmaz. Karanlk, karsnda bulu
naneyadadaimakaranlkgrr.Bukaranlk,kar
sna den eyay karartan kendi karanldr. mdi
gne,kendinekyasen,btnleminnurdanibaret
bulunduunuzanneder.Zulmet(karanlk)ise,kendi
sine kyas ederek btn eyann zulmetten ibaret
olduunusanar.
Gne,arifibillholanmuvahhidm'mininmi
salidir. Bu zaten btn eyada, kendi irfannn,tev
hidinin, imannn ve ayannn Hibir ey yoktur ki
Allah Tel'y hamd ile tesbih etmesin. Lakin siz
onlarn tesbihlerini anlayamazsnz. (sra, 44)
Ayetinin ifade ettii gibi aksini, nurunu grr. Hl
buki aslnda eyann bir ksmnda cehalet, kfr ve
isyan zulmeti vardr. Fakat o m'minin baknn
nuru,btneyaykaplardao,hepsindesadecenur
grr. Btn insanlara iyi zan besler. Bu sfat, bir
insana, ancak kemale eritiren bir mridi kmilin
terbiyesialtndaitasfiyesiylemmknolur.
Zulmetisecehaletilekalbikararmcahileben
zer. Bu adam, btn eyada bir eksiklik grr, her
kestebirayparar.Cahilneyebaksa,cehaletininve
aybnn siyahl o eye akseder. Bakt ey ne
olursa olsun onda muhakkak bir ayp ve noksan
bulur.Fukarabilmez ki o, kendi ayp ve noksandr,
oradankendineaksetmitir.
Binaenaleyh,eyEhlullahyolundaslukedenta
lip, Allah'ta mcahede et ki ruhunun gnei batt
yerden dosun, tutulduu yerden alsn, kalbinin

ElHikemlAtiyye29

Allah Telnn "kahhar" sfatnn bir delili

deodurki;beraberindeolmayanbireyleseni
perdelemesidir.27

HereyiaikreortayakaranAllahTel
iken bir eyin onu perdelemesi nasl tasavvur
edebilir.28

lemleri nurlansn, nuru yzne vursun ve senin

yznden karnda bulunanlara yansyarak hepsini
aydnlatsn. Karnda bulunanlar, senin ilim ve irfa
nnn nurundan istifade etsin, senin glgende, yani
cisminin ve bedeninin glgesinde istirahat etsinler.
tegzelhuyunkemalibudur.(ATE,1971)nc
sofra
27
Raslllahsallallhaleyhivesellembuyurduki;
AllahTelyzndenperdeyiasayznua
larvenurlargznngrdhereyiyakarkl
eder. (Mslim, man, 79; bn Mce. Mukaddime.
13;bn.Hanbel,III/401)
28
Raslllahsallallhaleyhivesellembuyurduki;
Nefsim elinde olan Allah'a yemin olsun ki en
alttaki dnyaya, iple bir adam sarktm olsanz,

30Atullhelskenderi

HereyinaikreortayakmasAllahTe
l ile olurken bir eyin onu perdelemesi nasl
tasavvuredebilir.

HereydenAllahTelzuhurederkenhan
gi eyin onu perdelemesi nasl tasavvur edebi
lir.29

mutlaka Allah Tel'nn zerine der.. (Tirmizi

Hadisin garib olduunu syler. Tirmizi. Tefsir, 57;
bn.Hanbel.2/370;bkz.Sehavi.543:Acln.11/153)
bnl Arabnin Ftuhat elMekkiye adl eserine
atfenNihatKeklikArabnin
...varlktaancakAllahTelvardr...dediini
belirtmektedir.
...Muhakkak vcutta Allah Tel vardr. Ondan
bakas ise hayal, vcuttur. Hak bu hayal vcutta
zahir olduu zaman orada ancak kendi hakikati
hasebiyle zahir olur, hakiki Vcdu olan zatyla de
il...(KEKLK,1980),s.405.
29
Zatn biri ryasnda kendisini Hazreti brahim ile
Hazreti dem aleyhisselmn kabirleri arasnda
grr.Birnidgelir:
AllahTelnngzelisimlerinioku.Buzat
dabalarAllahTelnnbilinendoksandokuzgzel

ElHikemlAtiyye31

isminiokumayavetamamlaynca,yineaynses:
Allah Telnn gzel isimlerini oku. Zat
dnmeebalarve
teokudumder.Budefaaynses:
Hayr, tamamn okumadn, hani Hvet
tcir, vezziru, velhrisu (o tccar, ifti,
sanatkrdr).
Bunlarduyanztkorkmayavevcdutitreme
ye balar, derhal kalkp camiye gelir. Msrda
Abdlgan Nablus kaddesellh srrahulaziz haz
retlerinibulurveonaryasnanlatr.Ryydinle
yenAbdlganHazretleri:
Senin tevhid grme zamann gelmi olduu
anlalyor.Diyerekonatevhidtelkineder.
te hazreti dem aleyhisselm gerek Esmi
Hakkyyeolanalm,semi,basr,kdir,kayym
gibi isimler olsun, gerekse Esmi halkyye yi
mesel,tcir(ticareteden),zri(ziraatveiftilikle
megul), hris (sanat iiyle megul) gibi isimleri
cmidir. Amma Hakk ticaret yapar m? Allah Tel
iftilik yapar m? Diye sorular akla gelebilir. Ya
Hakkn kudreti olmasa bir ey olur mu, olmaz.
Btn her ey ancak Hakkn vcdu ve Hakkn
kudretiyle olur. Ne srdr lemelesm beytinde
Srr allemel esm ya iaret olunmaktadr. Haz
reti dem aleyhisselma btn isimler retildi,
isimlerondazhiroldu.Yaniruhnefholuncabtn
isimlerandanzhirolur,demektir.

32Atullhelskenderi

HereyeenyaknAllahTelikenbakas
nnonaperdeolmastasavvuredilebilirmi?30

Her ey onun bilinmesi iin zuhur ederken
bakasnnonaperdeolmastasavvuredilebilir
mi?31

Tek ve ei olmayan Allah Tela'ya herhangi
birvarlnhicapolmastasavvuredilebilirmi?

30

Bizona(insana)ahdamarndandahayaknz.
(Kaf,16)
Gklerdeolanlarda,yerdeolanlardaAllahndr.
Allah,hereyikuatr.(Nisa,126)
O,evvel,hir,zahirvebtndr.O,hereyibilici
dir.(Hadid,3)
31
Ben gizli bir hazine idim. Bilinmeyi istedim,
mahlkat yarattm (KefulHaf, 2016) hadisine
gre Allah Teldan btn mahlkat yaratmtr.
Buyaratlmadaiseakvesevgiolumuiyivekt
dahilolmakartylahereyonakolmutur.
Kurn Kerimdeki Allah onlar, onlar da Al
lah severler. (Mide, 54) ayetinde sevginin ve
muhabbetin nce Allah Teldan geldii anlal
maktadr.

ElHikemlAtiyye33

Her ey iin zahir iken, herhangi bir eyin

onuperdelemesinasldnlebilir.

.

Eer kinat yaratmasa idi, hibir eyin var
olma imkn olmayacakt. Yokluk zellii
olann varln kendisi olana hicap olmas ta
savvuredilebilirmi?32

.
AllahTelksmetettiieyinyanndaba
kabireyaramaskiinin,cahilliktenhibirey

32

lemVarlkveyoklukasndandeerlendi
rilince, Yce Allah Telnn vcudundan bakas,
safyokluktur...nkAllahTelnnvarl,kendi
hakikati sebebiyle, kendiliinden vardr. Allah
TellemlegrnektveOnunlabelirlendii
iin, btn varlklarn asl olarak kabul edilmitir.
(KEKLK,1980),s.383386

34Atullhelskenderi

terketmemesidemektir.33

33

[yleki:AllahTelmahlkatyaratm,hereyi
tamyerliyerincekoymutur.Birkul,AllahTelnn
fiillerinden kendi ilmine, zevkine ve tabna aykr
olanbireyisormakisterseAllahTelonunbasiret
gznaarvekulAllahTelnnoeydekihikme
tini grr. Bu suretle kul, zaruri olarak kalbinden
niin, nasl sorularn karr ve artk ondan hayret
etmez. Onu yerine layk grr. Artk hi bir eyin
sinek kanad kadar fazla yahut eksik tarafn dahi
Rabbna sormay kendine yaktramaz. Elbette bir
hastaln, bir kusurun, bir eksikliin, bir fakirliin,
birzararn,bircehlin,birkfrnkaldrlmasndoru
bulmaz. Allah Telnn insanlara ezelde taksim
ettii rzk, eceli, kudreti,aczi, taati ve masiyeti de
itirmeyi istemez. Eyay olduu gibi grr. Bunla
rnhepsini,iindehizulmolmayan,srfadaletve
eksiksizsrfkemal,hibozukluu,eriliibrl
olmayan tam doru kabul eder. Her er sandnn
altnda bir hayr vardr ve her zarar sand eyin
sonundabirfaydavardr.Birzamanzulmetinkapla
dbireyi,bakabirzamannurkaplar.AllahTel
cmert, kerim ve merhametlidir. Yaratklarna asla
cimriliketmez.Onlarnyararnaolanbireyikendi
nealkoymaz.tebu,ikincibirsorudahameydana
karrkikeferbabbunusormaktanvebunacevap
vermekten menedilmiler, bilginler bunda hayrete
dmlerdir.
BizibunailetenAllahahamdolsun.Allahbize
hidayet etmeseydi, biz hidayete eremezdik.
(Araf,43)(ATE,1971),Onuncusofra

ElHikemlAtiyye35

.
Amellerivarlolmayanfneylerehavale
etmek,nefsinsersemliindendir.34

.
.

Seni bir halden karp baka bir hale koy

masn O'ndan isteme. nk o dilerse sen
kmak istemesen de senin halini deitirebi
lir.35

34

Dnydabenazzim,benkermimdiyenlere;
Allh da kendileriyle alay eder ve onlar bra
kr; taknlar iinde bocalayp dururlar. (Bakara,
15)
yeti cellesi zere kyamet gnnde istihza
(alay)ederek:
Tad. phesiz sen ok yce ve kerimsin.
(Duhan,49)
buyuracaktr. Onun iin ilh sfatn her biri tu
zaktr. (Anlayanlar dahi sonra anlamadklarn itiraf
ederler.)
Onlartuzakkuruyorlar.Allahdaonlarntuzak
larnboakaryor.Allahtuzaklarboakaranla
rn en hayrlsdr. (li mrn, 54) buyrulmutur.
(NazifHasanDede,TarifsSlk)
35
[Bil ki: Dnyada mevcut olan her eyin iki ciheti

36Atullhelskenderi

(yn)vardr.Bakannkabiliyetinegrebiriyitaraf,
birdekttarafvardr.AllahTel,insannbirey
yapmasnisterseoeyiniyitarafnonagsterir,o
dayapar.Bireyiyapmamasnisterse,oeyinkt
tarafn gsterir, o da yapmaz. Bundan dolay
EbubekirradiyallhanhRaslllahsallallhaleyhi
vesellemEfendimize:
Dnyada senden gzel kimse yoktur ya
RasulallahderkenEbucehil:
Dnyada senden kt kimse yoktur Ya Mu
hammeddiyordu.
Kemal yollar ve sebepleri de buradan kar. Al
lah bir kimseyi kemal derecesine ulatrmak isterse
ona yollarnn gzel taraflarn ve bunlarn sebeple
rini gsterir. Kul onunla megul olur, onun zddn
terkeder.Busuretleenyksekgayeyevemakama
ular.Meselazikredevametmekkemlataulama
nn sebeplerindendir. Allah bir insan byklerin
ulatklar kemallere ulatrmak isterse, ona zikre
devametmeningzeltaraflarngsterir.Onuzikre
devamettirirveonumukadderolankemallereeri
tirir. Dier vesileler de byledir. Bunu uzak grme
(hayal sanma). nk Allah Tel Hazretleri buna
kadirdir.Bununbykbiraslvardrkiodaudur:
lemin zerrelerinden her biri ztlarn camidir
(kendinde tar). nk Allah Telnn Cemal ve
Cell sfatlar vardr. Allah Zlcell, her zerrede te
cellieder.HerzerredeOnunbtnsfatlarnneseri
vardr. Masiyetler ve aa dereceler de byledir.
Allah Tel, o masiyetin kt tarafn rter ve onu
ilemeniniyitarafngsterirveinsandaonuniine
der.

ElHikemlAtiyye37

Salikin himmeti kefi olan makamda dur

mak istediinde hakikat arclar "istediin
ilerdedir,devamet"derler.Varlklarnzahirleri
gzne ho grndnde ise onlarn hakikati
"bizler ancak birer fitneyiz, inkr etme" der
ler.36

Herkesin, uyduu bir yn vardr (Bakara,

148)
AllahTelbiradamiinikikalbyaratmam
tr. (Ahzab, 4) Artk kalbler yle dursun, her bir
kalbi, baklan eyin gzelliine eviren Odur. Kalb
heran,eyadanbiriyleberaber,tekilerdengafildir.
Huzuru Allah Tel ile gafleti masivadan olduu bir
srada kalbinin tesinden (verasndan) onu Allah
Teldanbakabirdncealdatr,megulederse
o kimsenin hasm Allah Teldr. Allah gerei
syler,O,yolailetir.(ATE,1971),Ellibeincisofra
36
Herneeyegzneriirse,oeysanayleder:
Sakn bize aldanma, bizim mstakil vcudu
muz var olduunu zannetme. Bizim hakikatimiz
olanHakkabak.Bizfitneyiz,senialdatrz

38Atullhelskenderi

.
. .
.

Ondan istemen onu sulamandr. Onu is

temen ondan gaip olmandr. Ondan bakasn
talep etmen ona olan haynn azlndandr.
Ondan bakasndan istemen ondan uzak oldu
uniindir.37

Alpverdiinhernefesinyokturkionefes
te Allah Telnn sende gerekletirdii bir

37

nemli olan Allah Teldan istemeyi bilmektir.

Allah Teldan istenilen eyin dnyalk snfndan
olmamas gerekir. nk dnyalk ihtiyacna Allah
Tel kefil olmutur. Zaruri ihtiyalar dndaki her
ey dnyadr. nk Allah Tel dnyaya deer
vermez.
AllahTelnnsevdikleribuisminhakikatiiinde
olur. Hakikatine kavuan; Allah Telnn ilerine
karmad ve dnya nimetlerine rabet etmedii
zaman olur ki, o zamanda istek diye bir eyde kal
mamtr. O zamanda bilmek, bilmemek, istemek
veistememekayneylerolmutur.
"Hibir ey bilmeme, hibir ey istememe, hi
bireyolmamanoktasnageridnmeliyiz"demek
tir.

ElHikemlAtiyye39

kaderiolmasn.

Dnyadan kurtulmay gzetleme. nk

bu, bulunduun mevkide Allah Tel'y mura
kabeetmeniengeller.38

.
.
.

Bu dnyada olduun mddete keder ve

dertlerininolmasngaripseme.nkdnyaya
layk olan sfat ve zellik onlardr, bakas ola
maz.39

38

htiyacn srrn bilmeyen baz insanlar Allah

Tel seni kimseye muhta etmesin diye birbirle
rineduederler.Aslndalemdeihtiyaszhibirey
olmaz. Efendi hizmetkra ve hizmetkr efendiye,
hasta doktora, doktor hastaya, mrid mride,
mrid mride muhtatr. Eer mrid olmasa
mridkimiirdedecektir.BusebepleAllahTel
hikmetinden her eyi birbirine muhta ve bo bir
ey yaratmamtr. (Nazif Hasan Dede, Tarifs
Slk)
39
indeyaadmzdnyannheryerindebelve

40Atullhelskenderi

.
.

Allah Telnn yardm ile istemi olduun

birmaksudazorlanamazsn.Nefsinletalepetti
inbirmuradaeriemezsin.40

.
.

Sonunda baarmann alameti, balangta

musibetvardr.
nsann pak ve temiz olmas ancak mihnet ve
meakkatiledir.
Bu dnyada fsk kimselerin errinden kim
zde kalabilmi ki? Hatta Allah Tel raslleri bile
bu beldan kurtulamamtr. (Hac Hasan Akyol;
TasavvuratHayriyyem)
40
Nasl insann tek tek organlar insan olmayp an
cak hep birlikte insan tekil ediyorsa, bu lemdeki
tektekhibireydeAllahTeldanayrdeildir.Bu
yzden Allah Telnn iradesi, lemdeki varlklarn
kabiliyetleri erevesinde cereyan eder. Yani Allah
Tel, ancak olabilecek olanlar diler, olmayacak
olanlar dilemez. Bylece Allah Telnn iradesi,
varlklarnistidatlarylasnrlolmaktadr.(bkz:eyh
Bedrettin,Varidat)

ElHikemlAtiyye41

AllahTelyarcuetmekdir.41

Balangc parlak olann sonucu da parlak

olur.

.
.
eriyeemanetedilmigizlisrlar,darda
kilerileaakarlar.42

41

Hz.Alikerremallhvechebuyurduki;
Herkesiinsonundankorkar,bizisebandan
korkarz.
ah Nakibend kuddise srruhulaziz Efendimiz
buyurduki;
Bizyolumuzunsonunuevvelinedercettik

Katreiaczirearifcilveeylerzahida
Katresindestindepinhanmevcuranummangr.
Pirlyaskuddisesrruhulazz

42
Mridi kmil, bir deryadr. Mcevherlerini,
kenarakendisiatmaz.Amadalglardamen'etmez,
Hibir mrid, yolda, ar ve pazarda gezenlere "
Gelin, size Tevhid ilmini gstereyim" demez.
(SeyyidMuhammedNr,Niyazierhi)

42Atullhelskenderi

HaklaistidlalileHakkaistidlalarasndaok
bykfarkvardr.Onuniledelilgetirenhakikati
ehlindenrenirveiikkndenhalleder.Ona
delilgetirmekiseonadahaulamadndandr.
Yoksa O, ne zaman kaybolmu ki bulunsun ve
nezamanuzakkalmtrkieserleronaulatrl
sn.

.

Zengin olan zenginliinden infak etsin43
ayetivuslatsahibiolanlariindir.Kiminrzkaz
iseszisesalikolankimseleriindir.

43

Varlklolankimse,nafakayvarlnagrever
sin; rzk ancak kendisine yetecek kadar verilmi
olan kimse, Allah'n kendisine verdiinden versin;
Allahkimseye,verdiirzkaanbirykyklemez.
Allah,glktensonrakolaylkverir.(Talak,7)

ElHikemlAtiyye43

Ona gidenler, tevecch nurlaryla hidayet

bulurlar.Ulaanlarnisemuvacehenurlarvar
dr. Birinciler nurlara muhtatr. Ulaanlar ise;
nurlar onlar iindir. nk onlar Allah Te
ldanbakahibireyemuhtadeildir.Allah
dege.Sonraonlardaldklareydebrak.44

Tmgayretiniindekiaypvekusurlarizale
etmek iin olmaldr. Bu gayplar renip sr
sahibiolmayagayretgstermektendahahayr
ldr.

Allah Tel perdelenmi deildir. Perde

lenmiolanseninnazarndr.Eerperdelenmi
olsayd, onu perdeleyen eyin rtmesi gerekir

44

Enm,91

44Atullhelskenderi

di. rten ey onu kuatm demektir. Bir eyi

kuataniseoeyestndr.Oysa"Kullarze
rindestnolanO'dur"45

Allah Telnn ubudiyetine muhalif beeri

sfatlarndan k ki, arsna cevap veren
(insnKmil)veonunhuzurunayaknolanbir
kimseolabilesin.

.
.

Btn gnahlarn, gafletin ve ehvetin te

meli nefsinin rzasna uygun hareket etmektir.
Btniyiliklerinuyanklnveiffetintemelide
nefsinemuhalefetetmektir.

45

Enm,18

ElHikemlAtiyye45

Nefsinibeenmeyenbircahilinarkadal,
nefsini beenen bir limin arkadalndan da
ha hayrldr. Nefsini beenen limin ilmi yok
tur, nefsini beenmeyen cahilin cahillii yok
tur.46

46

Burada dikkat edilecek husus kendini beenme

huyundaki arlktr. limler hakknda zuhur eden
kendini beenme ilmin yceliinden zuhur etmek
tedir. Onun iin bu incelii unutmamakta gerekir.
(Bir yerde mazur grmek en gzelidir.) Bir fkh bil
gini velilik derecesine ulam cahil bir biddenok
daha stndr. nk eytan cahil sofuyu yoldan
karmaktazorlukekmez.
Rivayet edilir ki, biri lim dieri cahil olan iki
adam cahil bir eyhe intisab ederek ondan ders
aldlar, ibadet ettiler ve velilik derecesine ulatlar.
Bir gn eytan, lim olana havada bir cennet gs
terdi ve: Bu cennet senindir. Yalnz bir artla.
eyhini,nebilerdendahastntutacaksn.dedi,O
daylecevapverdi:phesizhibirvelipeygam
ber derecesine ulaamaz. Belki bir nebi, btn
velilerden stndr. Bu sz zerine eytan, o
limdenmidinikesti.Sonraaynicenneticahilolan
veliyegsterdi.Onasylediininaynsnarkadana
da syledi. Cahil olan arkada ise, o cenneti elde
edebilmekiineyhininebilerestntutarak,mer
tebesinden dt. Sonra eytan eyhinin yanna
giderek aralarnda geenleri anlatt. eyhi abide:
ilim ren, zira velilik bir kimsede ilimsiz olarak

46Atullhelskenderi

yerlemez, dedi. (mam Burhanddin EzZernc,

Talim ve Mteallim, trc. Y. Vehbi Yavuz, st, 1993,
s.19
Bu nedenle limler ile olan arkadal kesme
mek daha uygundur. Neticede onlarn ilmi insana
faydaverir.Buhakikatebinenulemannbazlar
Bizlmi,AllahTelnngayrsiinistedik;ilim
kand ve bizi ancak Allah Telya reddeyledi
demilerdir.
Rivayet edildiine gre, Harici taifesine mensup
yirmikiitektekHz.AlikerremallhvecheHazret
lerinin huzuruna gelerek ayn meseleyi sormular.
Soruuidi:
Y Ali! lim mi stn, yoksa mal m? Hz. li
kerremallh veche ilim daha stndr eklinde
cevap vermi, fakat delil istemeleri karsnda ilmin
stnlnuekildeortayakoymutur:
lim, maldan stndr. Zira ilim seni korur,
halbuki sen mal korursun, ikinci soruyu sorana.
Karlkverdiicevapdayle;
limharcandkaartar,malharcandkaazalr,
ncyeverdiicevap:
limsayesindedmanlardostolur,fakatmal
byledeil.Devamla:
lim,dnyadanuzaklatrr,hireteyaklatrr;
malise,byledeildir.
lm sebebiyle ilim, sahibinin mlkiyetinden
kmaz,fakatmalbyledeildir.
lim,sahibinesirayetedenbirnurdur.Malise,
bunamuhaliftir.
limAllahnkelmndankar,malise,toprak

ElHikemlAtiyye47

tankar.
lim, Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin
sevgilisidir. Mal ise, Nemrud, Firavun, Hman ve
Karunlarnsevgilisidir.
limkendinehizmetedilendir.Malise,hizmet
edendir.
lim,ruhungdasdr,malise,cesedingdasdr.
rkme zamanlarnda ilim sana arkada olur,
malise,sanarkntverir.
Yolculukta ilim, senin arkadandr. Mal ise,
yolculuktasenindmanndr.
Tekbanailim,taatszdaolsakurtulmanase
bepolur,fakatmalbyledeildir.
lim,peygamberlerinmirasdr.Malise,ek
yannmirasdr.
Kyamet gnnde ilmin hesab yoktur. Fakat
maln,helalise,hesab,haramise,azabvardr.
lmin sahibi, efaat edecek, maln sahibi ise,
efaatedilecektir.
limsahibi,aslaunutulmaz,fakatmalsahibi
unutulur.
lim,kalbinurlandrr,malise,karartpkatla
trr.
lim sahibi, Allaha kulluu, mal sahibi ise, Al
lahl iddia eder. (Nitekim Firavunda olduu gibi.)
Hz. Ali kerremallh veche bu ekilde o soru so
ranlaraayrayrtatminkrcevaplarverdiktensonra:
Bukonudabanadahasorusorsaydnzyaad
m mddet baka baka cevaplar verirdim, buyur
du.(mamBurhanddinEzZernc,a.g.e.s.38)
Bu mevzuda mal olarak kulun salih amellerini
malolarakdnmekgerekir.

48Atullhelskenderi

.
.


.

Aklnnuru,AllahTelnnsanayaknoldu
unaahadeteder.
lminnuru,O'nunvarolduunuseniiseyok
olduunaehadeteder.
Hakkn nuru O'nun var olduunu senin ise
nevar,nedeyokolduunaahadeteder.Hibir
ey yok iken O vardr. O imdi eskiden olduu
gibidir.47

47

Allah Telnn zt ilhiyyesinin hull ve ittihat

etmeden tecelli cihetiyle zuhur eylemesiyle deniz
dekizuhuredendalgalargibisayszveokdalgalar
gibi denizin asl ve hakkatine deiiklik getirmedii
gibi esm ve sft tecellisi ynyle de madaki
bulunduuhalinebirdeiiklikgetirmemitir.uan
iindeyledir.
Onunzathereyyokolacaktr.HkmOnun
dur.SizOnadndrleceksiniz.(Kasas,88)

ElHikemlAtiyye49

Himmetini(isteklerini)AllahTel'danba
kasnayneltme.nkhakikicmerttenarzu
largeridnmez.

.
.
.

Allah Tel'dan bakasna ihtiyacn arz et

me. nk ihtiyac yaratan ve zen O'dur ve
kendi ihtiyacn zemeyene nasl ihtiyacn
gtrrsn.Eeronungcolmuolsaydnce
kendiihtiyacngiderirdi.

O'nun gzel sfatlarndan dolay O'nun

hakknda hsn zan edemiyorsan, bari sana
verdii gzelliklerden dolay hsn zan et.
nk O, hep sana gzellikler vermi ve sana
biroknimetlerulatrmtr.

50Atullhelskenderi

.

Kendisinden kopmaya mmkn olmayan
dan kaan ve onunla kalc olmayann peinde
koanndurumuneilgintir?48

.
.

Bir olutan dierine sefer etme. Yoksa git

tii yer, az nce geldii yer olan dolap beygiri
gibi olursun. Yolculuk yaratlandan yaratana
doru olsun ki, yolculuk sonuca varsn. Ve
phesizensonvarRabbinedir.49

48

Yeryznde dolamyorlar m ki, orada olanlar

akledecek kalbleri, iitecek kulaklar olsun. Ama
yalnz gzler kr olmaz, fakat gslerde olan
kalblerdekrleir.Hac,46
49
Necm,42

ElHikemlAtiyye51

"Kim ki Allah ve Resul iin g ederse hic

reti onun iindir. Eer bir dnyay elde etmek
veya bir kadnla evlenmek niyeti iin hicret
etmiise,yinehicretionuniindir."50
Eer akll biriysen Raslllah sallallh
aleyhi ve sellemin bu szn iyice dnp ve
iyicetefekkretmengerekir.

Durumusenigaflettenuyandrmayan,sz
iledeseniAllahTel'yadoruteviketmeyen
kiininsohbetindebulunma.51

50

Buhr,BedlVahy,1;Mslim,mare,155;Ebu
Davud,Talak,11
51
Sefih ve cahil kimse ile latife ve mcadele et
meyin. Ktlk ve nedamet hemen peinden ge
lir.
er ehli kimselerle grmek, frtnal zaman
da denizde bir tahta paras zerinde bulunmaya
benzer. (Hac Hasan Akyol; Tasavvurat
Hayriyyem)

52Atullhelskenderi

Hali senden kt olan kii ile arkadalk

etmen,ktolmanaramenkendiniiyisanma
vesilesiolur.

Zahidin kalbinden kan amel az olmaz,
dnyatalebindeolankimseninkalbindenkan
amelokolmaz.

Gzel ameller gzel hallerin neticesidir.

Gzel haller ise kalplere inen makamlarn ger
eklemesindendir.

ElHikemlAtiyye53

Zikrin huzuru kalp iinde deil diye zikri

tamamen terk etme. nk hi zikirsiz olarak
gafil olmak, zikrin iinde gafil olmaktan daha
ktdr.mitedilirkiAllahTel,senigafletle
zikiredeedeogafletzikrindenuyankbirzikre,
uyank zikirden huzurlu zikre ve ondan da
masivadan gayb makamna ykseltebilir. Bu
AllahTeliinhizordeildir.52

Kalbinlmolmasnnalametiodurki;Al
lahTelnnemirleriniyerinegetirmediiniin
kalbin mahzun, men ettii eyleri de yaptna
pimanolmamandr.53

52

Zikriletaklittenhakikateterakkiedilir.
Mesel: Niyyeti doru ve hlis bir insan Allah
Allah ismi erifini dese ve hakikatinden habersiz
olsabilesonutaismiHudonayolgsterirveyri
arkada olur. (Hac Hasan Akyol; Tasavvurat
Hayriyyem)
53
Kalbin zlmesi nefse ho gelir. Bo ilerle u
ramaktaruhaeziyettir.

54Atullhelskenderi

AllahTelnnrahmetveefkatiniunuttu
racak kadar gnah bytme. Zira rabbinin
kereminitanyankimse bilirki,gnahlaronun
keremikarsndakkkalr.

Eersanakaradaletsfaticraedilirsek
kgnahnyok,eersanaltufsfaticraedi
lirsebykgnahnyoktur.54

Arifinkalbindebiryervardrki,mesrurolmaz.
Mnafn kalbinde bir yer vardr ki, mahzun ol
maz.
Kalbin gzel duygularla dolu olan dnya ve
ahirette mesut olur. (Hac Hasan Akyol;
TasavvuratHayriyyem)

54

Raslllah sallallh aleyhi ve sellem bir hutbe

sinde;
Ashabm, Sizden hi birinizin ibadeti asla
kendisini kurtaramaz, buyurdu. Bunun zerine
Ashab:

ElHikemlAtiyye55

Kalblere en yakn amel odur ki, o amelin

varln unutmak ve kendisi yannda deersiz
grmektir.

Ya Raslallah, Seni demiibadetiniz kurtara

maz?Diyesorduklarnda;
Evet,benide.AncakAllahTelbenirahmeti
ilekorumuvemuhafazaetmitir.
Ashabm,doruluuntaraftarolunuz.bade
tinizde arla gitmeyiniz. Gndzn ilk ve son
saatlerinde yrynz, gecenin bir saatinden de
istifade ediniz. Her hal ve hareketinizde ll
olunuzki,maksadnzaeresiniz.
YahyabinMuazrahmetullahialeyhdiyorki;
"Eer teraziye Allah Tel "adil" sfat konursa
o kimseye hasenat kalmaz. Eer teraziye kerim
sfatkonulursaonagnahkalmaz."
SeyyidHasanazelkaddesellhsrrahulazz
aleyhbirduasnda;
"Ya Rabbi gnahmz sevdiin kimsenin gna
hndan eyle. Hasenatlarmz da ona buz ettiin
kimseninhasenatndaneyleme.nkbuzettiin
kimsenin hasenat olmaz, sevdiin kimsenin de
gnah olmaz. Her ey senin sevgine baldr. Sev
diin kimsenin zilleti, sevmediin kimsenin izzeti
olmaz."

56Atullhelskenderi

.

.

AllahTel,sana,kalbininalmasvenur
lanmas, hakk hak grmen batl batl grmen
iin ilahi bir hediye olarak varidat (irfan nuru)
vermitir.bakalarnnelindenkurtulup,eserle
rin kulluundan hrriyete kavuasn. Yine sana
varidatlar gnderiyor ki, beeri sfatlarnn
hapishanesindenhudunfezasnaulaasn.

Nurlarkalpvesrlarnbineidir.

Nur kalbin askeri olup, karanlk ise nefsin

askeridir. Allah Tel kuluna yardm etmeyi
murat ederse imdadna nurun askerini gnde
rir.Karanlnaskerindenuzaktutar.

ElHikemlAtiyye57

. .

Keif nura, hkm basirete, ynelme ve

yzevirmeisekalbeaittir.

Taatveibadetinesendenkaynaklandiin
sevinme.AncakAllahTelnnltufvehediye
siolaraksendensudurettiiiinsevin,55"deki

55

KimAllahTelnnemrinekarkabilir.Herey
cell, cemal ve kemalin grntsdr. Hibiri de
Hakkdan rtl deildir. Her ey Allah Telnn
emriolmadanyzgsterememivemeydanagele
memitir. Nitekim tb buyurur nsanlarn tama
m kle saylr. nk Allah klenin ilerinde hr
olmasnuzaklatrd.(Fussilet,11)

..Sonra ona ve yer iin buyurdu ki: steyerek
veya istemeyerek geliniz. Onlar da, steyiciler
olarakgeldik,dediler

58Atullhelskenderi

buAllahTelnnfazlverahmetisebebiyledir.
tebununlasevinsinler"56

Cellin grnts eytanlarda, cemlin hizmeti

meleklere ve kemlin zuhurunda Allah Tel fark
edilir. Fakat hakikatte hepsinde messir olan yine
AllahTeldr.




dilediinisaptrr,dilediinidedoruyolailetir
(Nahl,93)
Uzaklk kula nisbetle ve zahirine izafetledir.
Hakkavebtnanisbetleuzaklkyoktur.Perdeolan
gaflet perdesidir. Allah Tel her eyde zahir iken,
herhangibireyinonuperdelemesinasldnle
bilir.

Fakatbumakamdahakkcevap

nk yryen hibir varlk yoktur ki,O, onun

pereminden tutmu olmasn. phesiz Rabbim
dosdoruyoldadr.(Hd,56)ayetikermesize
rine bina olunur. Bu srrn fazla izahat haramdr.
bni Abbs radiyallh anh bu konuda Allahn
gizlediini gizleyin, akladnz da aklayn.
demitir.
56
Yunus,58

ElHikemlAtiyye59

Ona doru seyredenlerle ve ona vuslat

edenler amellerini grmekten, hallerini ke
fetmekten vazgemilerdir. nk seyredenler
kendileriniO'nakarsamimigrmezler.Vuslat
edenler ise onun huzurunda kendilerini kay
betmilerdir.

Tamah tohumu ekmedike zillet dallar

uzamaz.

Hibir ey vehim kadar senin yularn ek

mez.57

57

Asl olmayan tevil sahibi de sinee benzer;

onun vehmi eek sidiidir, dncesi de saman
p. Sinek kendi dncesine saplanp tevile
kalkmsa, bundan vazgese, baht o sinei devlet
kuuhalinegetirir.bretlebakankiisinekolamaz;
can da ekle balanmaya layk deildir. Mevla
na,Mesnevveerhi,(trc.A.Glpnarl,st.1973)I,
s.251,b:109395

60Atullhelskenderi

nemsemediin bir eye kar hr, tamah

ettiineyedeklesin.

hsan ve nimetleriyle Allah Tel'ya ynel

meyen,imtihanzinciriyleonadoruekilir.58

Nimetin krn eda etmeyen o nimetin

zevaline sebebiyet vermitir. Nimetlere kre
deniseonlarsalambalarlabalamtr.59

58

kr nimetin artmasna ve ziyadelemesine se

beptir. Bu halin ba zikir, sonu da krdr. kr
nimeti tutar, artmasna sebep olacak halleri zuhur
ettirir. Kuldaki kibri sndrr, rzay celp eder. n
sanlara kr etmeyen, Allah Telya da kr
etmez. Fakat kul Allah Telya hangi hal zere
kretsebile,kredaedemez.
Herkimkrederseancakkendinefsilehine
kreder.Kimdenimetekarnankrlktebulu
nursa,pheyokki,Rabbiminhibireyeihtiyac
yoktur,okkeremsahibidir.(Neml40)
59
"krm edersiniz nimetimi arttrrm." (bra
him,7)
"Bir topluluk kendilerindeki zellikleri dei

ElHikemlAtiyye61

Allah Telnn hep sana ihsanda bulunup
seninde ona mtemadiyen isyan edip srekli
artmasndankork.

"Farkndaolmadannimetimialacam"60

.

.
. .
Mridin cehaletindendir adapszlk edip ve
herhangi bir cezaya arplmadndan diyor ki;

tirmeyinceye kadar Allah onlarda bulunanlar de

itirmez"(Rd,11)
"Size nerden bir nimet gelse o Allah'tan dr"
(Nahl,53)
"Rabbinin nimetini minnet ve kranla an."
(Duha11)
"Ey Davut ailesi kr edin. Kullarmdan kr
edenazdr."(Sebe,13)
60
Kalem,44

62Atullhelskenderi

Eer adapszlk olsayd imdatlar kesilip uzakla

acakt.Hlbukibazenfarkndaolmadanimdat
lar kesiliyor. Bazen farknda olmadan imdatlar
kesiliyor, uzaklayor ve haberi bile olmuyor.
Seni isteinle ba baa brakmas bile uzaklk
olarakyeter.61

61

Bumeyandayetimekiinmridinehibiryn
den itirz etmekte ciz deildir. nk keml ehli
parlakaynagibidir.Karsnanetrlrenkgeliriseo
renkte grnr. Mridler kendi ztnda bir renkle
kaytl deildir. Onlarda grnen renk karsnda ki
renginaksidir.Onuniinmriddegrdnoksan
lkkendinoksanlolduunudnmelidir.
Budurumarnekverecekolursakbirmridinne
kadar kefi ve mhedesi almsa da hayvn
sfatlardan tamamyla kurtulamadndan tevecc
hnde dim karsnda bir eek zuhur edermi.
Durumumridineaklaynca,mridi:
Bir daha grdnde o merkebin kulaklarn
tut ve y eyh diye gzlerini a diye tembih
etmi. O dervi de eyhinin tarifini yapp gzlerini
atndabakmkituttugukendikulaklarym.
Mridin mrid aynasnda grd bahsedilen
gibi kendi aksidir. Fakat tabi olan mrid hayvn
sfattakalmaz.Sabrlaalrsakurtulupdemiyeti
(insanln) bulur. (Nazif Hasan Dede, Tarifs
Slk)

ElHikemlAtiyye63

.

.
.

Devaml olarak virtleri eken ve Allah Te

lnndevamlolarakyardmnnasipettiibiri
nigrrsen,yzndearifsimasyokveyak
larnneesiyokdiyeMevlsnnihsanbuyurdu
ultfkkgrme.nkvaritolmazsavird
deolmazd.62

62

Cihanda gizli merdivenler var; basamak basa

mak,tgkleredek.Herblnbirbakamerdi
venivar;heryrynbakabirg...
Herbiribrnnhlindenhabersiz.
Birmlkki,genimigeni;nebavar,nesonu
(Mevln,CelleddniRm.Mesnevi,Ankara1993,
tpkbasm,c.V,s.244,b.;25572559.)
Her nebinin bir yolu, her velnin bir merebi
vardr. Deil mi ki, hepsi de halk Hakk'a ulatr
yor;yleysehepsidebirdir.
(Ayneser,c.I,s.14(504.beyitinkonubal).
(Yorumu iin bk. Can, efik, Mevln'y Gre; Bin,
mnveKfr5.MilliMevlnKongresiTeblileri,
Konya1992,&1927.)

64Atullhelskenderi

BirkavimvarkiAllahTelhizmetiiinse
mi, bir kavim de var ki onlar muhabbeti iin
tahsisetmitir.63"Onlarnvebunlarnherbirine

63

nsanngnlneyeakar,insanneyiseverse,onun
cinsindendir; ancak o sevginin bir maksada dayan
mamasgerek,Sevgi,garezsizolursa,Elestahdndan
beri, onlarn bir cinsten olduklarna delildir, nk
insan, sevdiiyledir, Nitekim Adamn ne biim
adam olduunu sorma; kiminle dp kalkyor,
onu sor demilerdir. Herkesi yiyip itii eylerden
tanrlarbunlardaikieittir:
Duygugdas,aklgdas.
Duygugdasekmektir,ettir,sudur,bunabenze
yen eylerdir, Akl gdasysa bilgilerdir, hikmettir.
imdi, baz kiilerin gnlleri, fkha, bazlarnn
mantka, bazlarnn tefsire, bazlarnn da, Allah
Tel ikisine de rahmet etsin, Attr ve Sennin
divnlarna akar. Bazlarnn gnlleriyse Enver,
Zahri Fryb ve Nizmnin iirlerinin bulunduu
divanlar eker. Envernin, brlerinin divanlarna
meyleden, bu lem ehlindendir; onu balk kavra
m, karmtr, Ama Sen ve Attrn divanlarna,
Allah Tel bizi aziz srryla kutlasn, Mevlnnn,
zndez,iindeiolanveSenileAttrnszle
rinin z zeti bulunan faydal szlerine meylet
mek, meyleden kiinin, gnl ehlinden ve veliler
blndenolduunadelildir.(VELED),balkCIV
Epiktetos demitir ki: Eer srlarla domuzlar
konuabilselerdi, saman ve yemden baka ey

ElHikemlAtiyye65

Rabbininnimetlerindenbolcaulatrrz.Rabbi
ninnimeti(kimseden)menedilmideildir"64

ou kez varidatlar anszn gelmektedirler.

T ki kullar o feyizleri kabiliyetlerine balama
snlar.65

.
.

Hersorulanacevapveren,hertattnata
bir veren ve her bildiini dile getiren birini g
rrsen, o kimsenin cahilliinin delili olarak ka
bulet.66

konuanlarlaalayederlerdi.diyor.
64
sra,20
65
Kalp, deikenlii dolaysyla bu ismi almtr.
Kalp, kendisine gelen vridtn eitliliine gre
farkllk gsterir. Varidat ise kiinin ahvline gre
deiir. Ahvlin eitlilii de, srra gelen ilh
tecelllerineitliliinegredeiikolur.
66
"Sizeancakazbirbilgiverilmitir"(sra,85)Nasl
olurda insan her soruya cevap vermeyi tasavvur
edebilir. Eer onun cehaleti olmasa idi, uygun olan

66Atullhelskenderi

Dnyada ilenen sevabn mkfat ancak

ahiretgnndemkfatverilir.nkdnyao
yce mkfatn verilmesine yer olarak elverili
deildir. Zira fani olanda baki olan mkfat
mmknolmaz.

Kim ki amelin tadn dnyada tatt ise bu

gelecekte (ahirette) amelinin kabulnn delili
dir.

Eer Allah Tel indinde yerini renmek
istersen, onun seni nereye oturttuuna bak.

susmasidi.

ElHikemlAtiyye67

Hayrdamserdemi?Hangisiiseyerinodur.67

.

NezamankiAllahTelseniitaatleveona
bal kalmakla rzklandrm ise bil ki O, sana
zahiri ve Btni tm nimetlerini tamamlam
demektir.

Allah Teldan isteyecein en hayrl ey

onunsendenistediidir.68

67

Allah Telnn kendisini nerede kullandna

bakmasdemektir.
68
Hz.Mevlnakaddesellhsrrahulazzbuyurdu
ki;
Resimdeki noksanlk ressamn isteidir. Bu
nedenleileleryurduolandnyadaAllahTeldan
razolmakgerekir.
Bizim urumuzda cihad edenleri (gayret sarf
edenleri) elbette kendi yollarmza eritireceiz.
(Ankebut,6)
AllahTelyaantolsunki:
Mallarnzvenefislerinizhakkndaimtihanolu
nacaksnz.
Elbette sizden evvel kendilerine kitap verilmi
olanlardan ve mriklerden birok incitici szler
iiteceksiniz.
Eersabredersenizvekorunursanz,pheyok

68Atullhelskenderi

Taatkardiinzlrkenonugelecekte
toparlamaya gayret gstermemek marur ol
mannalametidir.

ki,bumetanetigerektirenilerdendir.(Alimran
186)
YoksaCennetegireceinizimizannettiniz?
Sizden evvelki gemi mmetlerin hali sizlere
gelmedike.Onlarniceiddetliihtiyalar,hastalk
larkapladvesarsntlarauradlar.
Hattaraslleriveonunlaberaberimanedenler,
Allah'nyardmnezaman?Diyecekbirhalegeldi
ler.
Haberiniz olsun Allah'n yardm phe yok ki
pekyakndr.(Bakara214)
Grmyorlar m ki, onlar her yl mutlaka bir
defaveyaikidefabirfitneye,birbelayatutuluyor
lardasonratvbeetmiyorlar.
Onlardnpibretdealmyorlar.(Tvbe126)
Sizemusibettenherneeyisabetederseken
di ellerinizin kazand ey sebebiyledir ve biro
undaniseafveder.(ura30)
Allah Telnn izni olmadka musibetten bir
ey isabet etmez. Her kim Allah Telya iman
edersekalbinihidayeteerdirir.
Allah Tel her eyi hakkyla bilendir.
(Teabun11)

ElHikemlAtiyye69

Arif,Hakk'abiriarettebulunduundaO'nu
kendine iaretinden daha yakn bulan deildir.
Bilakis arif; O'nun vcudunda fani ve
uhudunda ermi olmas sebebiyle iareti dahi
olmayankiidir.69

mit,beraberindeamelolanistektir.Ameli
olmayanbirmitbobirtemennidir.70

69

Mrifet. Allah Tel'nn, sekin kullarna zatiyle

bilinmesidir.ByleceAllahTel,onlardanma'rifet
ve ekil izlerini tamamen atar, o hale gelirler ki
Allah Teldan bakasnbilmezler, Ondan baka
sn grmezler. (Muhammed ibni Hseyin es
Slemi trc:Sleyman ATE Slemi Risaleleri
[Kitap]. Ankara: Ankara niversitesi Basmevi,
1981.)
70
Rabbinizinhakkndabeslediinizzanvarya,ite
sizi o mahvetti ve ziyana urayanlardan oldunuz.
(Fussilet,23)
Marufi Kerhi kaddesellh srrahul azz buyur
duki;:"AllahTel'yaitaatetmedencennetitalep
etmek, gnahlardan biridir. efaati sebepsiz di

70Atullhelskenderi

.
Arifin Allah Teldan istei kullukta sada
katveyaratcnnhukukunabalkalmaktr.

.
.
.

Senikabzhaliyletutmamakiinbasteyledi.
Bast haline brakmamak iinde kabz eyledi.
SomaO'ndanbakabireyeaitolmayasndiye
seniherikihaldendekard.71

Ariflerbast(genilik)halindenkabz(skn
t) halindekinden daha fazla korkarlar. nk

lemek kendi kendini kandrmaktr. taat edileme

yendenmerhametdilemekbudalalktr"
71
Sevinmeninfitnesizlmedenokfazladr.Ancak
Biryandankorkuya,biryandanmidedtnm
iki kanadn olur. Bir kanatl ku katiyen uamaz
acizdir.(Mesnevic.II,b.1554)

ElHikemlAtiyye71

bastzamanndaedephududuiindeokazarif
durabilmitir.

Basthalinde,ferahlkbulmaklanefishazz
nalr.Amakabzhalindenefsinhounagidecek
birhazyoktur.72

ou kere sana verirde mahrum brakr.

oukeredesenimahrumbrakrdaverir.73

Mahrum braklmak senin iin bir anlay

kapsayorsa,bumahrumiyet,ihsanntaken

72

Kalplerin,kendisineiyilikyapansevme,ktlk
yapan sevmeme zellii vardr. (Ebu Nuaym,
Hilye,IV/121)
73
eyhl Ekber Muhyiddin Arab kaddesellh
srrahulazzbuyurduki;
"Sana men ettii zaman vermitir. Verdii za
manda men etmitir. O zaman sende terki almay
tercihet,karnordadr."

72Atullhelskenderi

disidir.74

.
.

Dnyann zahiri kandrc, batini ise ibret

vericidir.Nefis,dnabakarkandrlr,kalpiine

74

Hakkattelutuflakahrbirdir.Hakcemlinicel
liyleihtaetmi,yanikaplamtr.Cellineurama
dan cemlini gremezsin. Bu konuda bir temsil
getirilmitir:
Bir memleketin Sultan veya Pdih saraynn
evresinde tertibat aldrm, herkim saraya gelir ve
siz de o kimseyi tanmaz ve yanma girmek isterse,
ieriyealmayn.Hattakarlkverirse,onasizlerde
karlkverindiyeemireder.Diertaraftandane
dimlerine (sevdiklerine) beni tenhada ve kimsenin
bizi grmeyecei bir zamanda gelip grnz der.
Nedimleri sarayn evresindeki nbetilerin uykuya
varmasnveyabirilemegulolmasnbeklervebir
frsatnbulupierigirerekdidrpdihilemer
refolurlar.
te Hakkn cemli de celliyle evrilidir. (Cel
linden cemline ulalr.) hiret leminde maher
var,sorguslvar,sratvar,miznvar;itebunlar
hepcelldir.Mminbunlarauramadancennete
giremez.

ElHikemlAtiyye73

bakarokibretalr.75

75

Vaktinizin kymetini bilin. Dnya beni aldatt.

st bal tad, alt beni aldad. hramczde smail
HakkToprak
Hibir sevinip glen yoktur ki, dnya ardndan
onu kedere drmesin, alatmasn. Dnyann hi
birikbaliyokturki,ardndaidbarbulunmasn.Dn
yada hibir serpintiyle ferahlayan yoktur ki, ardn
dan onu bel saanayla slatmasn. Dnyann a
nndandrbu;sabahleyinbirineyardmeder,akam
laynonadmankesilir.Biryantatlolur,sindirirse
br yan ac gelir, yerindirir. Kii, onun zevkine
erer,gzelliinieldeederse,mutlakatezcebellar
atar ona, dertleri erer. Dnyada esenlie kavuup
akameden,mutlakakorkularaderdesabahlar.
Aldatcdrdnya,ondanevarsahepsideinsan
aldatr. Fndir, onda olanlarn hepsi de yok olur.
Dnya azklarnda, sulardan ekinmekten baka
hibireydehayryoktur.Dnyadanazbireyelde
eden, ondan emin olabilecek ok eye sahip olmu
demektir;okeyeldeedense,kendisinihelakede
cekokeyeldeetmidemektir.Dnya,azbirfrsat
verir insana, sonra geergider; o frsata erense
ancak hasret elde eder. Nice ona gvenenleri dert
lere uratmtr; nice ona inananlar helak vadisine
atmtr;nicebyklerihorhakiretmitir;niceben
lie denleri alaltm gitmitir. (Hz. Ali
kerremallh veche, NehclBelaga, hzl: Abdulbaki
Glpnarl,st.h.1390,s.87)

74Atullhelskenderi

Sonsuz bir izzete (onur) sahip olmak isti

yorsan,fanibirizzetolandnyaileazizlemek
isteme.

Hakikitayy(birandauzunbirmesafeyikat
etmek) ahireti sana senden daha yakn grn
ceye dek, sana dnya mesafesinin ksalmas
dr.

Halkn vergisi ihsan mahrumiyet, Hakkn

mahrumbrakmasiseihsandr.

RabbimizAllahTelkulununpeinamelini

ElHikemlAtiyye75

veresiyemkfatlandrmaktanycedir.76

Senitaateehilklmas,taatnamkfatola
rakyeter.77

.
.

Allah Telnn amillerin kalplerine ibadet

annda am olduu huu ve nsiyet mkfat
olarakonlariinyeter.78

76

"Allahmminlerdennefislerinivemallarncen
netmukabilindesatnalmtr."(Tevbe,111)

77
AllahTelyakulluk,kullaraayrbirihsanolduu
gibinimetlerinartmasebebidir.AllahTelyakar
hepiyiniyettebulunmaksa,kullukterbiyesininyk
sekliinigsterir.YoksaAllahTelnnbirkryok
tur.
78
Kendisine zhd ve zhd konusunda va'z etme
kabiliyetiverilenkimseyigrdnzdeonayakla
n,ziraohikmettelkineder.(bn.Mce.Zhd.1:
EbuNuaym.Hilye.X/405)

76Atullhelskenderi

. .

Kimcennetarzusuveyadiernimetleriin
veya azap ve afetlerden korunmak iin Allah
Tel'ya itaat ederse yce sfatlarnn hakkn
edaetmemitir.79

.
.
.

Sana verdii zaman iyilik sfatn gsterir,

men ettii zamanda kahr sfatn gsterir. O
herikidurumdadasendentannmasnisterve
sanaltfnnvarlngsterir.80

79

Deersizeyideerliklmakgibidir.
EerdnyannAllahTelkatndasivrisinein
kanadkadarbirdeeriolsaydkfirebiryudumsu
vermezdi (iirmezdi) (Buhar, Tefsir (18) 6; Ms
lim, Mnfikn, 18, Tirmiz, Zhd, 13; bn Mce,
Zhd,3;Ahmed,V,154,177)
80
Celal ve cemal tecellileri birbirinden ayrlmaz
durumdadr. Birinin zuhuru dierinin varlna se
beptir.AllahTelbuyurduki;
Demekki,zorluklaberaberbirkolaylkvardr.
Evet, zorlukla beraber bir kolaylk vardr. nirah,
56
Allah Tel eytan dman kld ki, Allah Te
lya snmak, nefsin tahrikini de yaratm ki ona

ElHikemlAtiyye77

Senden bir eyi men etmesine zlmen

onuhakkylaanlayamadndandr.81

.

Baz kere taatin kapsn sana am kabu
lnamam.Bazkeredegnahilemeyitak
dir etmi ama o gnah kavumasna vesile

ynelmenin devam iindir. Eer celal ve cemalin

tecellisi beraber olmasayd yani nefsin arzular ol
masaydseyrsluktahakkuketmezdi.
81
Allah Telnn insanlarn eliyle sana eziyet ver
mesinin nedeni insanlara gvenmemek iindir. Her
eyden incinmenin nedeni onlardan uzak kalmak
iindir. mam Gazzl kaddesellh srrahulaziz
buyurduki;
Karnca,ktzerindekiyazlargrnce,bun
larkalemyazyor,der;nkbankaldrpyuka
rdaki parmaklar, eli ve bunlar harekete geiren
iradeyi,insan,sonrainsandairade,kudretyarata
n grmez. nsanlarn ou da, en aa, en yakn
sebebi grmektedir. (Gazzl, hy., cilt: I, s. 34.
Aynrnekiinbkz.Gazl,KimyaySadet,s.42.)

78Atullhelskenderi

etmitir.82

82

NasuhTvbesi
Kurn Kerim'de, "Ey iman edenler! Allah'a
Nasuh Tvbesi ile tvbe edin," Tahrim,8 buyrul
mutur.BazlarbuNasuhsznnyorumlanmasn
da nefse dnmeyen ey demilerdir. Bu ho bir
deyimdir. Bazlar da Nasuh, yz kadn yzne
benzeyen bir adamm, ama tam bir erkekmi, er
kektenhibireksiktarafyokmuderler.
Kadnlarhamamndatellklkedermi.Tamotuz
yl bu ite alm. Bir gn sultann kz hamama
gelmi, kulandaki byk yakut kpe kaybolmu.
Farkna varnca bunun hamamda kaldn anlam
lar, avulara emir verilmi hemen gidin hamamda
hibir delik deik kalmamak art ile aratrn! de
nilmi. avular hamamn kubbesini ve iini, her
tarafnsarmlar.
Heriintamvaktigelmedike
Sanadostundostluufaydavermez.
Nasuh halvete girer korkudan titremeye balar.
imdi aratrma sras bana gelecek diye szlanyor,
arka arkaya secdeye kapanyor, Allah Tel'ya sz
veriyor eer bu defa kendimi kurtarrsam bundan
sonra btn mrm boyunca byle bir i yapmam,
Allah'm bundan sonra bir daha kadn tellkl et
meyeceim, senin tanrlna snarak sz veriyo
rum.Eeruykbenimsrtmdankaldrrsan,bun
danbyleNasuhkulunbirdahabugnahilemez,
diyor.
Nasuh, bu yalvar halinde iken ieriden bir ses
geldi.HerkesiaradkyalnzNasuhkaldonudaara
yn.Tambusradabirsesdahageldi,kpebulundu

ElHikemlAtiyye79

Zillet ve yalvarmaya gtren bir gnah, iz

zetvekibregtrentaat'tendahahayrldr.83

dediler. Arayanlar bir Lahavle ekti. Nasuh'un hak

knda kt dncelere saptk dediler. Bari gelsin
eliyle sultann kzn okasn kz da onun kendisini
okamasn istiyor. Nasuh'u ardlar. Nasuh u
cevabverdi:
Benim elim bugn ilemiyor, yolda sancland.
(emsiTebriz,2007),(M.359)s.444
"Eersiz,ayrldktansonradayanmdakihalini
zi devam ettirseydiniz, melekler sizi evlerinizde
ziyaret eder, yollarda sizinle msafahada (toka
lamada)bulunurdu.Eersizhignahilemesey
diniz, Allah Tel sizi toptan yok eder, gnah ile
yipistifaredecekyenibirmahlkyaratrveonlar
mafiret ederdi." [Tirmiz, Cennet 2, (2528); bnu
Mce,Syam48,(1752).]
83
"HzsaleyhisselamveBenisraillibirsalihbera
ber bir yere giderler. O yredeki mehur bir fask,
onlar yolda grnce muhabbetinden tr takip
etmeye balar. O'nun takib ettiini Salih kimsenin
grdn anlaynca mahcup oldu ve izlemekten
vazgeti.Veofaskadamkendineduaeder.
"YaRabbibeniaffet"der.Salihkiidederki;
"YaRabbibenibuadamlaharveneiretme!"
Allah Tel vahiy yolu ile Hz. s aleyhisselama
ylebildirir.

80Atullhelskenderi

. .


.

kinimetvardrki;hibirvarlkbunlarnd
nda deildir ve bunlar her varlk ta grlr.
Var olma nimeti ve imdat nimeti. nce seni
imanl olarak yarattndan tr ltufta bu
lunmu, sonra arka arkaya kfr ve gnahlar
dankorunmaniinimdatlaryaratmtr.

.
. .

Yoksulluksendezatibirsfattr.Sebeplerin
ak sendeki gizli olan yoksulluu hatrlatr.

Sonradan gelen nimetler zat yokluu ortadan

kaldramaz. Vakitlerin en iyisi yoksulluuna

"Her ikisinin de duasn kabul ettim. Fask af

fettim,saliholuptabbrlenenkimseyiiseiyilerle
haretmeyeceim."

ElHikemlAtiyye81

ahit olduun ve sendeki yoklua geri evrildi

invakittir.

Nezamansenimahlkatlardanuzaklatrr
sabilki,sanakendisiilensiyetkapsnam
tr.84

Nezamandilintaleplealdisebilki;Osa
navermeyiistemitir.85

84

Allah Tel sevdii kullar yalnzlatrr. yleki

zindanlaronameskenklarveyainsanlarnnefretini
zerindetoplatr.
85
Raslllahsallallhaleyhiveselembuyurmutur
ki;
AllahTelkimeduayverdiise,onuicabetten
mahrumetmez"(Taberani)
Abdullahbinmerradiyallhanhnrivayetet
tiibirhadistebuyrulmuturki;
"Sizden kime dua izni verilmi ise, o kimseye
rahmetkaplaralmtr.AllahTel'danistenile
cekensevimliey,dnyaveahrettekiafveafiyet
tir"(Buhari)

82Atullhelskenderi

Arif'in Allah Tel'ya olan evki zail olmaz

veondanbakasilekararklmaz.

.


Zahirlerieserlerininnuruilesrlardasfat
larnn nuru ile aydnlatmtr.86 Bundandr ki
zahirlerinnurubatar,kalpvesrlarnnurubat
maz.

Gndzngneigeceilebatar,kalbing
neiaslabatmaz."

86

Bu zmrenin nefisleri dnyada, kalpleri ukbada,

ruhlar Mevladadr. Dnyay ve iinde bulunan her
eyiunutmulardr.Bunlarngnllerihasta,tasalar
uzundur, Allah Tel ile gizli konuurlar. Eer kul
kiminkuluolduunubilsesevincindenlrd.

ElHikemlAtiyye83

.

Belay verenin Allah Tel olduunu bil
men, sana belann acsn hafifletsin. Zira ka
derde ki belalar sana gnderen, seni bol bol
nimetlere altran Allah Telnn kendisidir.
87

.
BasiretinoksanolanAllahTelnnltfunu
kaderindenayrolduunudnr.

badet yollarnn birbirine karmas seni

korkutmasn. Hevai nefsin galebesi seni kor
kutsun.88

87

Sebepsiz iptilalar insana mcerret kemli ikmal

iindir.Yksekmertebesinidahayceyeulatrr.
88

Allah Telya kavuturacak yollar yaratlmlarn

nefesleri saysncadr. "Tek bir fakih (anlayl kim
se), eytana bin bid (kulluk eden) den daha ya
mandr."Tirmiz,lim19,(2083)

84Atullhelskenderi

.
Beeri vasflarn zuhuru ile hususiyetin sr
rn gizleyen ve kulluu izhar ederek,
rububiyyetin azametini ortaya karan Allah
Tel'ytespihederim.89

.
stein geciktiinde Rabbini sulama. Bila
kisedebingerisindekaldiinnefsinisula.90

89

Hakk ba gzyle grlmez, yani btn gz kr

olan Hakk grmez. Ancak Hakk zhirdir, yani
grlmektedir. Ruhu saf ve basret gz (gnl
gz) ak olan rifler Hakktan baka bir ey gr
mezler, nk varlk, Hakkn vcdu deil midir?
bni Friz kaddesellh srrahul azz hazretleri
KasideiTiyesinde:
Hicablazhiroldu(rtleriylegrnd),maz
harlarla(grnenlerle)gizlendibuyurmutur.
90
Gemi ve gelecekle uramamak, gelecei d
nmedenAllahTelnnherhkmne,heremrine
itirazetmedenuymakdemektir.

ElHikemlAtiyye85

.
.
.

Seni zahirde emrine uyan kld, batnda

ise kahrna teslimiyet ile rzklandrdnda,
sana byk bir ihsanda bulunmu demektir.
Her ne kadar baz kimselere hususiyetler sabit
olmuisedenefsinbtnafetlerindenbukim
selerkurtulmudemekdeildir.91

.

.
.

91

"Her keramet sahibi kimse nefsin afetlerinden

kurtulmudeildir.Belkikerametsahibidiramatam
istikameti elde edememitir. Gerek keramet odur
ki;beraberindeistikamettayandr."
Bayezid Bistmi kaddesellh srrahul azz bu
yurduki;
"Balangta Allah Tel bana baz kerametler
gsterdi. Onlara iltifat etmeyince bana marifetine
ynelikyoluat."

86Atullhelskenderi

Virdi ancak cahil kimse kk grr. Rab

bani marifetler ahiret gnnde bulunur. Vird
isebudnyannfenasylaodafaniolurgider.O
zaman dnyada bu ilerde telafisi olmayana
zenmek daha ayandr. Hem de vird, onun
senden isteidir. Varid ise sen ondan istemek
tesin.Onunsendenistediinerdeseninondan
istediinnerde?92

.
.

.

Yardmlarngelmesi,hazrlklolmasnag
re, nurlarn parlamas da srlarn paklna g
redir. Gafil kimse sabahleyin ne yapacan
dnr. Akll kimse ise Allah Telnn ne
yaptracandnr.93

92

AllahTelbirkulununkalbinezikirvastasylabir
takmmarifetlerindirmekisterse,onunbildiimizet
parasndanmteekkilkalbizerinebirkurbserin
liignderir,denilmitir.
93
Gafilinsanfiilikendinenispetettiiiin,sabahle
yin kalktnda bugn neyapacamdemekle kendi
tedbirvetasarrufatnntedbirineder.AllahTe

ElHikemlAtiyye87

bidlervezhidlerhereydeAllahTel'y
grmedikleri iin onlardan sklmlardr. ayet
her eyde O'nu grselerdi hibir eyden skl
mazlard.

lnn faili mutlak olduunu unutur. Akll insan ise

ilkaklnageleneyAllahTel'yanispetederveder
ki;Bananeyaptrr.Bukimseakllolmaklaberaber
hem de uyanktr. nk ona gre Allah Tel her
eyemuktedirveheristediinekfidir.Budnce
vehatrlama,uyankkimseiinAllahTelnnbah
ettiienbykihsanveltuftur.SeyyidEbulHasan
azelikaddesellhsrrahulazzbirmnacatnda:
"Ya Rabbi! Her ey senin elindedir ve benden
gizlidir.Biriinbanahayrlolupolmadnbilme
diim iin kendime seme gcm de yoktur. Sen
benimiineniyiolanbildiiniin,banaoiyiolan
setir.Senhereyekadirsin."

88Atullhelskenderi

Allah Tel bu dnyada mahlkatna bak

man emretmitir. Zati kemalini sana ahiret
gnnde gsterecektir. Senin sabr edemeye
ceinibildiiiin,sanakendisindenzuhureden
eylerigstermitir.94

Allah Tel insann ftratnda usan oldu

unu bildii iin ibadetleri eitlendirdi. Ftra
tnda ki hudutlar amay da bildii iin her za
man ibadet etmeyi deil, baz zamanlarda iba
deti emretti. Ta ki niyetin tek namaz klmak
deilnamazikameolsun.Zirahernamazklan
namazikameetmideildir.95

94

nsanyaratlynndenaceleciolduundanbu
dnyadaazbireyemalikklnmtr.
95
badetlerineitliliindekihikmetbudur.
Molla Ltf kaddesellh srrahulaziz (hyt.
1494)Sahnmderrisliindenidamsehpasnagiden
yolda bir kskanlk kurban olurken onun haya
tnabedelolankssayburadahatrlayalm.

ElHikemlAtiyye89

"Namaz kalbi gnah kirlerinden temizler ve

gaybn kapsn aar" (mam Gazali
kaddesellhsrrahulazz)96

Hz. Ali kerremellh veche, gazvelerinden bi

rinde vcuduna ok saplanm, sava bitmeden ok
krlm ve temren vcudunda kalmtr; temrenin
ztrab cierine ilemitir. Alan yara bana iler
amtr. Hazreti Ali kerremellh veche canndan
usanpbutrbirbitmez,onulmazderdeuradn
dan iyice dertlenmitir. O kanl hrsz gizlendii
yerdencerrahlarkarpelegeirmekistedikeHaz
retdayanamaypinlemektedir.Cerrahimdahalenin
acsna dayanamayacan anlayan Hz. Ali
kerremellh veche, cerraha namaza durmak iste
diinibildirmivebyleceokancakonamazdaiken
karlabilmitir.Bununsebebi,Hz.Alikerremellh
vecheninnamazdakendinitamamylaAllahTel'ya
vermesi, huu iinde ibadet etmesi dolaysyla cer
rahimdahaleninacsnduymamasdr.
MevlnLtfibukssayanlattktansonraalaya
alayabuyurduki;
Hakikati hal salt budur. Yoksa bizim
kldumz amel kuru kyam ve inhinadr. Anda
fyide yoktur (ite asl namaz budur; yoksa bizim
kldmzkurukalkpeilmedir,ondafaydayoktur),
96
Raslllah sallallh aleyhi ve sellem yle bu
yurmutur:

90Atullhelskenderi

"NamazAllahTelilemnacatyeridir"

"Namazkirleritemizlemekaynadr"

Namaz srlarn meydanlarn geniletir ve

"Kulabdestalpdaazndasuyualkaladmg
nahlar azndan dar kar. Burnuna su verdi mi
gnahlar burnundan dklr. Yzn ykad m
gnahlar yznden dklr. Hatta gz kapaklarnn
altndan bile dklr. Ellerini ykad m gnahlar
ellerinden hatta trnaklar altndan bile dklr.
Banameshettimignahlarbandanhattakulak
larndandklr.Ayaklarnykadmgnahlarayak
larndanhattaayaklarnntrnaklarnnaltndanbile
dklr. Bundan sonra ise mescide yrmesi ve
klaca namaz ise nafile (fazladan mkfat) olur."
(elMunzir,etTeribve'tTerhib,I,153154,H.no:
13. Hadisin sonunda unlar sylemektedir: Hadisi
Malik, Nes, bn Mce ve Hkim rivayet etmi
olup, Hakim, Buhr ve Muslim'in artna gre
sahihtir. Hibir illeti yoktur, demitir. esSunabihi
isemehurbirsahabidir.)

ElHikemlAtiyye91

nurlarparlaklnartrr.97

Allah Tel sendeki zayfl bildii iin na

mazn saysn azaltt. O'nun ltfuna ihtiyacn
bildiiiindeyardmnoaltt.

.
badete mkfat istediin zaman bil ki, O
dasadakatleifaedilmesinitalepeder.Sadakat
olmad zaman o ibadete karlk azap veril
mezseseniniinyeterlidir.

.


.

97

Namaz ise kulluun zirve noktas olup Raslllah

sallallh aleyhi ve sellemin en stn sfat olan
abd(kulluk)iniaretidir.Busebeplenamazklma
yp Allah Tely sevmekten bahseden birinden
hazeretmekgerekir.

92Atullhelskenderi

Yapamadn amele mkfat bekleme.

Sendenonukabuletmesimkfatolarakyeter.
Sana iyilii diledii zaman, sana gzel ameli
yaratr.Veoamelisananispeteder.

Allah Tel seni nefsine teslim ederse, se

nin ktlklerinin sonu gelmez. Eer iyiliini
sanagsterirseseniniyiliklerininsonuolmaz.

.
.
.

O'nun rububiyyet sfatlarna balan. Kendi

kulluksfatlarndaiyibil!Bakabirmahlkaait
bir eyi iddia etmeni bile yasaklamken,
Rabbul lemin olduu halde O'nun bir vasfn
iddiaetmenisanacaizklarm?98

98

AllahTelyahibireyhululetmediigibi;Allah
Teldahihibireyehululetmideildir.
Allah Telnn yaknl, her ne kadar keyfiyeti ve
benzeriyokise,de;lkinburadavehminyerivardr.

ElHikemlAtiyye93

indekikthuylarbertarafetmedenna
sl olurda kerametlerin peine dm olur
sun.99

Vehimkavramvehayaldairesidndakalan,Allah
Telnnyaknldr.
99
eyh Ebul Abdullah El Kueyri kaddesellh
srrahulazzbuyurduki;
"Kim ki kerametin zuhurunda, halkn o kiinin
gnahngrmesindenekindiikadarekinmiyor
sa, bu kimsenin hakknda hicap vardr. Yok, eer
kerameti elde etmeyi nazara almayp nefsinin
tezkiyesine gayret ve ehemmiyet gsteriyorsa o
zaman Allah Telnn eitli ltf ona akar ve
sadklarnizindeyrmeyebalar"

Nebilerinuradklarmusibet,vahyinkesilmesi;
Evliyalarn uradklar musibet, kendilerinden kera
met zuhur etmesi; mminlerin musibetleri ise, iba
detlerindekusuretmeleridir.(KARABULUT,AliRza,
Kayseride Mehur Mutasavvflar, Kayseri, 1984,
s.61)

94Atullhelskenderi

Talepte bulunmak deerli bir ey deildir.

Engzeleyedeplerzklanmaktr.100

Kendinde hibir kuvvet ve irade grme

mek kadar deerli bir talep, zillet ve muhta
olmaybildirmekkadardaihsannsratleinsana
ulamasgibihibiramelyoktur.

.


.

Eer sen illa da nefsin kusurlarn silmekle

ve onlar ibadet, taat ve zikirle yok edip Allah
Tel'ya vuslat etmeyi dnyor isen yanl

100

Tariktinedebiikidir.Olduungibigrnmek,
grndngibiolmak.
Gardam! Slk grmeyenihvan listesine ka
ytolmaz.Heramelinedebivar.Tarikatnedebide
slkntekmiletmektir.
(hramczdesmailHakkToprak)

ElHikemlAtiyye95

msn. Asla kavuamazsn. Lakin O seni kendi

ne ulatrmak istediinde, senin vasfn ve
natn kendi vasf ve natyla rter. Senin ona
verdiinle deil O'nun sana verdii ile kendine
ulatrr.101

O'nun gzel rts olmasayd hibir amel

101

KulAllahTelytesbih,temcid,tahmidve
tatla zikrederse; Allah Tel da kulu rahmetiyle
zikreder.
Kul dua ile zikrederse; Allah Tel da, duasna
icabetlezikreder.
Kulsenaveitaatilezikrederse;RabbTelda,
afvemafiretlezikreder.
Kul dnyada zikrederse; Allah Tel da, onu
hirette zikreder. Kul tenhalarda zikrederse; Allah
Telda,onusahralardazikreder.
KulAllahTelytopluluktazikrederse;Mevls
daonuMeleildazikreder.
Kulibdetlezikrederse;AllahTelda,yardmla
zikreder.
Kul mcdele ile zikrederse; Allah Tel da,
hidyetiziydeilezikreder.
KulsdkveihlsileAllahTelyzikrederse,Al
lahTelda,onukurtuluvemuvaffakiyetlezikre
der.KulrubbiyetleAllahTelyzikrederse;Allah
Tel da, nihayette o kulu rahmet ve ubudiyetle
zikreder. (Muhammed Hikmet Efendi, Marifeti
lahiyyeTarkatAliyye,st,s.98)

96Atullhelskenderi

kabuleayanolmazd.102

.
syan ettiinden ziyade, itaat ettiinde O'
nunhilminemuhtasn.103

rtmeikiksmdr;Gnahtanrtnme,g
nahniindenrtnmedir.
Avam olanlar, halkn gznden mertebele

102

YahyabinMuazradiyallhanhbuyurduki;
"Kul ne kadar aptaldr. Kusurlu bir cisim ve
kalptenkusursuzbirameliortayakarmakistiyor.
Vebylekusurlubiramelinkabulelaykolduuna
inanr. Oysaki eer Allah Telnn o yce ltf
olmasa ve onunla o ameli rtmese kabul mm
kndeildir.OzamankulamelinedeilAllahTe
lnnltfunagvensin.
103
Bayezidi Bistami kaddesellh srrahul azz
buyurduki;
"Gnahn tvbesi bir tanedir, taatin ise bin ta
nedir."

ElHikemlAtiyye97

rinin dmesinden korkarak Allah Tel'dan

gnahtartnmeyiisterler.
Havas ise Hakkn nazarndan dmekten
korkarak O'ndan gnahtan rtnmeyi talep
ederler.104

Sana ikram eden (kii), senin ahsnda g

104

"nsanlardan gizli tutarlar, Allah'tan gizli tut

mazlar" (Nisa128) mealindeki ayet bu durumu
ifadeediyor.
AdiaibniHateminrivayetettiihadistebuyruldu
ki;
"Bazinsanlaracennetedoruyrmeleriemir
edilir.Takicennetinlezzetvekokularalndnda
cennettekilerinnimetlendikleriniseyredinceonlara
geri dnn emri verilir. Ve sizin burada nasibiniz
yokturdenir.Onlarhasretiindegeridnerler.Ve
derler ki; "cennetin bu gzelliklerini grmeden,
cehennemegirmiolsaydk,bizeocehennembiraz
dahakolaygelecekti.Onlaraylecevapverilir:Siz
Allah'lababaakaldnzdabykgnahlarile
diniz, ama halkn nazarnda itibarnz krlmasn
diyeiyiamellerilerdiniz.AllahTel'dankorkma
dnzhalktankorktunuz,AllahTel'yyceltmedi
niz, halk ycelttiniz, Allah Tel'ya dayanmadnz
halkadayandnz.tebuazaprtniindir."

98Atullhelskenderi

rnen o gzellik hakikatte Allah Telnn rt

mesiyleolmutur.Ohaldehamdsenaiyilikve
ikramedenedeil,senirtenedir.105

Asl arkadan, senin aybn bildii halde

seninle arkadalk edendir. Ki, O'da kerem sa
hibiMevla'danbakasdeildir.

Arkadanhayrls(AllahTel)dr.Senden
ona dnecek bir ey beklemeden seni isteyen
dir.106

105

"AllahTelnnsizefazlverahmetiolmasayd,
aslasizdenhibiriniztemizekmazd"(Nur,21)

106
Raslllahsallallhaleyhivesellembirhadiste
Mmin mminin aynasdr. (Ebu Davud. Edeb.
29: bn. Mbarek Hasan Basri'nin sz olduunu
syler; bkz. Aclun. II/294) buyurduunda etkileim
zellikleriningeerliliinidahabelirginaklamtr.
Bu hadisi erifteki ilk mmin insandr, ikinci
mmin ise Allah Teldr ( Allah Telnn El
Mmin ismi ) Buradan iaretle insann arkada,
Allah Tel olursa ve neticesi cennettir. Kt arka
daiseeytandankinayedirvedostluucehenneme

ElHikemlAtiyye99

Eer sana yakinin (phesizlik) nuru sal
misegreceksinki,ahireteyolculuketmeden
dedahayakndrvednyalezzetlerinidekaim
birfanilikbulutukaplamtr.107

HerhangibirvarlnAllahTelileberaber
olmas gibi seni O'ndan perdelememitir. n
k Onunla beraber herhangi bir varlk mevcut
deildir. Seni asl perdeleyen O'ndan baka bir
varlzannetmendir.

giditir.
107
Raslllahsallallhaleyhivesellembuyurduki;
"Nurkalbegirdiinde,gs"inirah"eder,a
lr.Sormular
YaResulullah,bununalametivarmdr?
Evet,buyurmutur.
Kandrcevdenuzak,ebedieveyaknlk,lm
gelmedenonahazrlketmektir."

100Atullhelskenderi

Varlklarda zuhur etmeseydi, gzler onlar

grmezdi. ayet sfatlar dorudan grlseydi,
varlklarsilinirdi(higrlmezdi).108

108

Nablusnin inzivasnn ilk ylnda yazm olduu

birinci mnct Vahdeti Vcd ile ilgili olarak ku
lunAllahTelyamnacatnanlatyor.
Rabbimbanadedi:
Sen,senbanauygunsunDedimki;
Fniolanben,naslSanauygunolurum?Oba
nadediki;
Fniden baka hibir ey Bana uygun de
ildir?Dedimki;
Ahlkmktdr,benSananasllaykolurum?
Odediki;
Onu, Benim iyi ahlkmla tamamlayacam.
Dahasonrabanaylededi:
Ey kulum, Ben senim, fakat sen Ben deilsin.
Ey kulum, Mevcd (Var olan) benim, sen deilsin.
Eykulum,btnbeerBenimkeremiminkullardr;
sen,BenimZtmnkulusun.Dedimki;
Ey Rabbim, ben nasl Senin Ztnn kulu olu
rum?Odediki;
Sen AbdlVcdsun (Varln kulusun);
AbdlMevcd (Var olann kulu) deilsin. Vcd
Benim, mevcd dieridir, zira o Benim ile varlk
bulur. Hlbuki Ben, Kendi kendimle varm. Bu

ElHikemlAtiyye101

sebeplebenylededim:
BenVarlkm.VeyineObanadedi:
Eykulum,bakalarndankorkma;zirabakala
r Benim. Ben, senin sendeki Varlmdan dolay
sende tecelli eden Rabbinim. Benden baka ilh
yokturveancakbanataplabilir.
HerhalkrdaseniBen(Kendim)ilezenginleti
rirsem,senizenginklacamveeersenibakala
rylazenginletirirsem,senifakirklacam.Benden
bakailhyoktur.BenOnadedimki;
EyRabbim,benSeninnezdindenaslm?Oba
nadediki;
Sen Benim indimde, en yaknlar arasnda ve
ayn zamanda btn seni sevenler ile birliktesin.
Ben, seni ve seni sevenleri severim. Ben Ona
dedimki;
Ey Rabbim,bana olan aknn alametinedir?
Obanadediki;
Benimsevdiim veBenimholandmeyleri
yapabilmen iin sana yardm ve ltfumu ihsan
etmemdir.BenOnadedimki;
EyRabbim,insanlarbanahakszlkediyorlar.O
banadediki;
Btn bunlar senin hayrnadr. Onlarn sana
ettiklerihakszlklarnsonucunabakmanyeter:Bu,
seninBenim ile yaknlamandr. Muhakkak ki, sen
onlardan nde geleceksin. Bekri Aleddin,
AbdulgnNablusHayatveFikirleri,trc.Dr.Veysel
UYSAL,st,1995,s.112114

102Atullhelskenderi

"Batn" olunca her eyi ortaya kt. "Zahir"

oluncahereyilmlkld.

.

.


.

Varlklarda olana (Allah Telnn cemali)

bakman emretti. Varlklarn zatna taklmana
da izin vermedi. "Gklerde ve yerde olanlara
baknz" 109emriyle sana anlay kapsn at.
Cisimlerin varln O'na hicap olmasn diye
gklerebakndemedi.

.
Varlklar O'nun sabit klmasyla "var", O'

109

Gklerde ve yerde neler var, bir bakn de.

nanmayacakbir millete ayetler veuyarmalar fay
davermez.Yunus,101

ElHikemlAtiyye103

nunzatnnbirliikarsnda"yok"olur.110

.
nsanlar seni iyi zannettikleri iin methe
derler. Sende nefsini en iyi bildiin iin onu
ktle.

Mmin meth edildii zaman kendine layk

grmediivenefsindebulunmayanbirvasftan
AllahTel'danhayeder.

nsanlarnencahili,insandakibirzansebe
biylekendindekibirgereiterkedendir.111

110

Gnein ay kapatmas buna benzer. Hakikatte

aydakiktagneindir.
111
Dnyadaebedikalacakgibidnmesidir.

104Atullhelskenderi

Laykolmadnhaldesanavglergnde
riyorsa, sende meth senaya layk olan Allah
Telyv.

Zahid'ler vldkleri zaman, halk'tan gr

diinkabz(daralma)olurlar.
Arifler ise vldklerinde, onu Hak'tan gr
diinbast(genileme)olurlar.112

Sana bir ihsanda bulunduu zaman sevini

112

Raslllahsallallhaleyhivesellembuyurduki;
"MmininyznekarmethedildiindeO'nun
kalbindekiimanartar"
Bu hadis arifleri iindir ve durumlarna iaret
eder. Yine arifler diyorlar ki; "Halk'n dili, Hakk'n
kalemidir."Onlardakendinibeenmevebbrlen
measlaolmaz.

ElHikemlAtiyye105

yor,bireydenmenedildiindesklyorsan,bil
kiasalakbirkiiliesahipolduununvekullukta
dasadkolmadnndelilidir.

Sende gnah vuku bulunduunda, Rabbi

nin seni istikametten karm olduu yeisine
girmeyesin.Olabilirkibu,takdirolunanenson
gnahnolabilir.113

.
.

Sana mit kapsnn almasn istiyorsan

O'ndan sana gelene bak. Korku kapsnn al
masn istiyorsan senden Ona gidene yani kul

113

"Ey nefislerine israf eden kullarm, Allah Te

lnn rahmetinden midinizi kesmeyin " (Zmer,
53)
"AllahTelnnrahmetindenancakkfirtoplu
luklar midinikeser"(Hicr,56)
"Her demolu hata edicidir. Hata edenlerin
hayrlstvbeedenlerdir."Tirmizi

106Atullhelskenderi

luunabak.

oukezgenilikaydnlndaeldeedeme
diin fayday, sana skntlar karanlnda verir.
"Hangisinin fayda bakmndan size daha yakn
olduunubilemezsiniz"

Nurlarndoduklaryerlerkalplervesrlar
dr.114

Kalbeemanetedilmibirnurvardrki;kay
na gayp hazinelerinden akp gelir. Bir nur
vardr ki; Onunla sana kinatn haline baktrr.

114

"Yeryzmvegmbanadargeldi,fakatm
minkulumunkalbidargelmedi"HadisiKutsi

ElHikemlAtiyye107

Bir nur vardr ki; Allah Tel yce sfatlarn

onunlasanakefettirir.115

Nefisler nasl ki ayarlarn younluuyla

perdeleniyorsa, kalplerde bazen nurlara taklp
kalr.116

Srlarn nurlarn zahiri rtlerle gizledi. Ta

115

eyhl Ekber Muhyiddin ibnl Arab Hazretleri

bunura "imek" adn vermitir. nkbunurbir
oluyor,ardndanyokoluyor.Zirabunurundevam
nabeergcyetmez.
116
Mirata Raslllah sallallh aleyhi ve sellem
Efendimizebtnnimetlerveazaplargsterildide,
hlindebirzerredeiiklikolmad.KuranKerimde
Gzoradannekaydvenedeonuat.(Necm,
17)buyruldu.
Bir eyden etkilenmek eksiklikten olur. Eksiklik
yaratltan olursa tedavisi olmaz. Raslllah
sallallhaleyhiveselleminyaratltamolduuna
greOnunbukonudahatayadmesiolmamtr.

108Atullhelskenderi

ki o srlarn ycelii aikre olmakla, o ycelii

noksanolmasnvehretdiliyledeonlaraa
rlmasn.

Evliyasnaulamaykendisineulamayave
sileklanveancakkendisineulatrmakistedii
kimseyievliyasnaulatranAllahTel'ytespih
ederim.117

Bazen seni ruh lemine ait srlara muttali

edip fakat kulunun srlarn sana gizli tutmu
tur.118

117

Hakk bulmak pek kolaydr, velkin Hakk bul

duran Kmil insan bulmak gtr. Bunlar kimy
gibidir,velkinbulunmaskimydangtr.
118
AllahTelnninsanlarnsrlarnbirbirlerinegizli
tutmasikisebeptentrbykbirltuftur.
Birincisi; nsanlarn ilemi olduu gnah ve ku
surlar eer gizli kalmayp aa vurulmu olsayd
insanlar arasnda sevgi ve gven kalmayacakt. Bu
ynyle gizli tutulmas insanlara byk efkat ve

ElHikemlAtiyye109

Allah Tel kullarnn srlarna kimi ulatr

rahmetidir. Bu meyanda evliya sna kullarnn bu

eksikliklerinigizlitutmaklaberaberdiertaraftanda
Onlararuhlarlemininkefinimyessereylemitir.
kinci sebep ise insanlara bazen evliyasn gizli
tutmutur.Velilerinsrlardarvurulmuolsaydve
velibilinipteonayaplacaksaygszlksonucudoru
dandoruyaAllah'asavaalmolacakt.Kezaveli
tannrsaO'nunszntutmakfarzolacakt.Bunun
iindirkievliyanngizlitutulmaskulunabirrahmet
tir.
SadbinAbdullahrahmetullahialeyh'ebaztale
beleri velilerin nasl tannabileceklerini sormu:
Demiki;
AllahTelonlarnevliyaolduunugsterme
den sradan bir insan ekliyle tantr. Veya onlar
dan istifade etmek isteyen kimselere de evliyalk
ekliyle tantr. Eer onlarn surlarn darya ver
miolsaydozamanbuduruminsanlarnaleyhine
olurdu. nk insanlar onlar tanyp itaatsizlik
yapsalardokbykbirgnahagirmiolacaklard.
FakatAllahTelkullarnarahmetolsundiyeonla
rnsrlarngizilitutmutur."

110Atullhelskenderi

m ise ve o kimse ilahi rahmetle

ahlaklanmam ise, bu ulama onun iin fitne
vevebalegirmevesilesiolur.119

119

Raslllahsallallhaleyhivesellembuyurduki;
"Ancak mnafn kalbinden merhamet skl
mtr"
"Rahmet edenlere Allah rahmet eder. Yery
zndekilere rahmet ediniz tki gkyzndekiler
sizerahmetetsinler"
Rivayete gre Allah Tel Hz brahim
aleyhisselm yer ve gkyzndeki ruhlar lemine
muttali ettiinde grr ki bir kimse ar bir gnah
iler.Onabedduaederve
"YaRab!Onuhelaket"dervehelakolur.Baka
biridahabakabirgnahilerveyine
"YaRabbi!Onuhelaket,seninrzknyer,senin
yerininzerinde gezer ve sana isyan eder" ve oda
helakolur.ncsngrnceyinebedduaetme
yealrkenAllahTel;
"DurYabrahim!Kulumdaneliniek.Gnahi
lerlerse dahi kulumdurlar. Onlara frsatm var.
Kulum tvbe eder af ederim veya ondan Salih bir
evlatkalrbanahamdsenaeder,onuoevladnn
hatrnaveririm.Yadakyametgnnekadarbek
letiristerafederistersemazapederimbuyurur."
brahim aleyhisselm ruhlar leminden dner
ken,AllahTelnnemriolansmailaleyhisselmn
kurban kesilmesi o gece ona bildirilir. smail
aleyhisselm kurban etmek iin ba boynuna
koyduundaiindenAllahTel'yamnacattabulu
narak
"Rabbimbuevladm,gzbebeimveherkesten

ElHikemlAtiyye111

.
Nefsin gnahtaki pay ak ve belirgindir.
Taatlerde ki hazz ise gizli ve belirsizdir. Nefsin
gizliolanhazznntedavisidahazordur.120

ziyadesevdiimdir"der.Onagayptanbirsesgelir;
"Ruhaniyet leminde gezdiin o geceyi ne tez
unuttun.Bendenkulumunhelakinihepistiyordun,
bilmiyormuydunkisennaslevladnaefkatbesli
yor isen bende kuluma rahmet beslerim. Sen ku
lumun helak olmasn istedin bende olunun kur
banedilmesiniisterim"
120
Ebu Muhammed elMrtei rahmetullhi aleyh
diyorki;
"Ben ka kez hacca gittim. Fakat hibirinde bir
zorluk bir rahatszlk ekmedim. Fakat annem bir
gn benden bir bardak su istedi nefsime ok ar
geldi. Bildim ki o haclarmda rahatszlk ekmedi
imden dolay onlarda nefsimin bir hazz vardr ve
onlar aibeli grdm. nk anneme su vermem
er'ibirhakolduundannefsimezorgelmemeliydi.
Ondan biliyorum ki burada nefsimin hazz yoktur.
Onuniinargeldi.

112Atullhelskenderi

Bazen insanlarn grmedii yerde bile iba

detineriyagirebilir.121

Hususiyetlerini halkn bilmesini temenni

etmen kulluunda sadk olmadnn delili
dir.122

Halkn nazarn Hakk'n nazarnda yok et.

Allah Telnn seni kabul etmesine iltifat et,
halknkabulnedeil.

.
.

Hakk tanyan Onu her eyde grr.

Hakktanfniolanhereydengaybolur.Onu
sevenehibireytesiretmez.

121

Nefsinruhunakarsevinduymasdr.
"Bu(adamyaptklarn)AllahTelnngrd
nbilmezmi?"(Alk,14)
122

ElHikemlAtiyye113

.

.

Allah Tely grememenin sebebi O'na

oka yakn olmaktandr. Perdelenmi olmas
iseO'nunzuhurununiddetindendir.Gzlerden
gizlenmiolmasisenurununazametindendir.
123

TalebinO'ndangelecekbirnimetinvesilesi
iin olmasn. Yoksa O'nu gerekten tanmam
olursun. Talebin ancak O'na kulluunu izhar
etmek ve rububiyyetin hakkn eda etmek iin
olsun.

Sonradan yaplan talepler, ezelden belir

123

Gzkuvvetliktagrmeyikaybeder.

114Atullhelskenderi

lenmi ihsanlarn nasl sebepleri olabilir. Ezeli

hkmlersebeplerebalolmaktanycedir.124

.
.

.

Allah Telnn sana yardm etmesi senin

sebebinledeildir.YoksaO'nunyardmvemu
hafazassanayneldiindesenneredeydin?
Ezelde kulunun ihlsl bir ameli ve varl
yoktu.AllahTelnnsonsuzikramlutufsahibi
olmasyd.125

124

"Allahdilediiniimhaedervedilediinivcuda
getirir.AnakitapiseO'nunnezdindedir."(R'd39)
Raslllah sallallh aleyhi ve sellem birok ha
disi eriflerinde dua ve ana baba'ya iyiliin mr
bereketlendirdiini, sadakann mal artrdm, baa
gelecek musibetleri nlediini veya hafiflettiini,
krnnimetiarttrdnbildirmitir.Muallkkader
deise de mbrem (kesinlemi) kader asla dei
mez.Ezeldenetakdiredilmiseoolacaktr.
125

(Allah Tel kullarna ihsanda bulunmay sever.

Kuldahahaketmedenverir.Hattakfirebileverir.)
Kul Allah Teldan bir ihsan beklediinde ame
linegvenmesinvebirihsangeldiindekendiduas

ElHikemlAtiyye115

.

.
.

Allah Tel kulunun kendi gayretine daya

nacan bildii iin "Rahmetimi istediim kii
yedir" 126 buyurmutur. Onlar yle brakrsa
ezeldekihkmedayanptaatiterkedeceklerini
bildii iin "Rahmetim iyi taat ileyenlere ya
kndr"127buyurmutur.

veyaiyiliindendolaygeldiinizannetmesin.O'nun
ltuf ve ihsan kuldan hsl olan bir sebebe bal
deildir.YoksakuldomazdanevvelAllahTelona
ltuf etmi onu yaratm, onu ana karnnda besle
mi, muhafaza etmi, dounca anasn emmesini
ilhametmiveretmi,dahanicenicenimetlerde
bulunmutur. Kulun o zaman bir ameli, duas veya
birkabiliyetimivarmyd?
126
Bakara,105;limran,74
127
raf,56

116Atullhelskenderi

Her ey Allah Telnn isteine dayanr.

nkO'nundilemediieyinolmasimknsz
dr.O'nunisteiisehibireyedayanmaz.128

Arifler edepten dolay ksmetine itimat

edip,zikriylemegulkalp oukezistektebu
lunmamlardr.129

Ancak gaflette kalabilen kimselere hatr

latmakgerekebilir.Veihmaledebilecekkimse
leruyarlabilir.130

.
Fakrzaruretingelmesimritiinbayram

128

"AllahTelbirisinenuryaratmamiseokimse
nursuzdur."(Nur,40)
129
"Zikrimle megul olup istemekten vazgeene,
isteklerininengzelinivereceim"HadisiKutsi
130
Nebilerin birok dualarda bulunmas eriat gs
termek, mmetine retmek ve Hakk'a muhta
olduunugstermekiindir.

ElHikemlAtiyye117

dr.

Bayramgnleriinsanlariinenlikveferah
getiren zel gnlerdir. Bu gnler avam iin
dir.131

.
.
.
.

Bazen yoksullukla elde edilen kazan, na

maz ve oru ile elde edilememitir. Yoksulluk
ihsanlarn serilmesidir. lahi vergilerin sana
akmasn iitiyorsan fakru zaruretten yana ol.
nk"Sadakalarfakirvemiskinleriindir"132

.
.

131

Hz. Ali kerremellh veche bayram gnleri eski

elbiseleriilebayramakard.
132
Tevbe,60

118Atullhelskenderi

.
Senkendivasflarnbil,Osanakendivasf
larileyardmeder.
Zilletini bil ki izzeti ile sana yardm etsin.
Acziyetinibilkikudretiilesanayardmetsin.Ve
zayflnbilkikuvvetiilesanayardmetsin.

Bazen istikameti kemale ermeyene de ke

rametverilebilir.133

Hakkn seni bir makamda tutmasnn ala

meti, o hali sana sonularyla beraber devam
ettirmesidir.

133

stidradenilenksmdr.eytannaldatchilele
rindendir.okkiiyibuekildealdatmtr.

ElHikemlAtiyye119

rfan ilmini ifade ederken kendi iyiliklerin

den olduunu dnen kimseyi hatalar sustu
rur. Allah Telnn ihsanlarn anlatan ise hi
birgnahsusturamaz.

Hikmet ehlinin nuru, szlerinden evvel

kalplerevarr.Nurnereyekadargitmiseszde
orayakadarular.134

134

Bir gn Hazreti Abdlkdir kaddesellh

srrahul azz vaaza ge kalm. Cemaatin bekleme
mesi iin, devrinin limlerinden olan olu, krsye
gelerek iki saat vaaz etmi. Fakat etrafnda ne bir
heyecan ne bir alka uyandrabilmi. Nihayet Haz
reti Abdlkdir kuddise srruhulazz tella gele
rek:
zr dilerim ey cemaat, geciktim. Valideniz
yumurta piirmiti, sahan dt yumurtalar krl
d.. Deyince, cemaat alap feryat etmeye bala
m.OzamanAbdlkdirHazretlerininolu:
Aman baba, iki saattir bunca sz syledim de
kimseyetesiretmedi.Sen,yumurtalardtkrld,
deyincecematbirbirinegirdidiyehayretetmi.
Evegidincehayretinibabasnaamvehikmeti
ni sormu. O da, Ey Olum! Eer sen de Badad
llerinde 25 sene nefsinle mchede etseydin,
semeresini grrdn buyurmulardr. (Mehmet
ZahidKOTKU,TasavvufAhlak,st,1998,s.119)

120Atullhelskenderi

Kalp,nurelbisesigiyerseiseszdenurlu
olur.135

Konumasna izin verilenin sz halkn ku

lana ho grnr, iaretleri halka ayan olur.
136

135

Herkap,iindekiolan,darszdrr!
"Rahmann izin verdikleri dnda hi kimse
konumayacak ve herkes yalnz doruyu syleye
cektir"(Nebe,28)
Rivayetlere gre, dokuz yl byk ilelerle
slkn tamamlayan Niyazi Msr kaddesellh
srrahulazzEfendi'denElmalhalknasondefavaaz
ve nasihat etmesi istenir. Msr konumak iin kr
sye kar. Fakat dili tutulur, konuamaz. Sonunda
eyhi,MsrEfendi,bundanbyledurmavesusma,
konu deyince dili zlr, gzelce va'z eder.
Niyzi Msr kaddesellh srrahul azz sonradan
bunu anlatrken, eyhimin bu izin ve himmetiyle
hl konuur, syleriz. Bize korku yoktur dermi.
(brahimRAKIM,1750),v.60;Tuhfe,s.2021
136

ElHikemlAtiyye121

Aklanmasna izin verilmemi hakikatlerin

nurlarkapalolarakortayakarlar.137

. .
.

Sr iindeki sylemleri ya vecdin tanmas

iin veya mridin hidayeti kastyladr. Birincisi
saliklerinikincisihakikatehlininhalidir.138

137

Mnlarkesinlikleharfleresmazlar,
Okyanusubirkabakoymakmmknolmaz!..
Bizki,kendiszlerimizasndanskntdayz,
(eyhMahmdebster)b.5051
Remzi Hakka mahrem olan, yani o mahrem
olanmaneviaretibakalarnaifetmez.Ziraif
etmek caiz deildir. Mahrem olmayana yledir,
byledirdiyesylemekmemnudur.
138
lhilerbuksmdandr.Denizinkyyaattinci
lergibi.

122Atullhelskenderi

Manevi yorumlar dinleyen mritlerin gda

sdr. Herkesin itahna gre gdas da dei
ir.139

.


Makamdan haber veren baz zaman nasl
bulduunu, kimi baz zamanda ise vuslat bah
seder.Bunuancakbasiretsahibianlayabilir.140

139

nsanlar madenler gibidir. Birbirleri ile olan

yaknlklar olduklar gibi ayrlklar bulunur. Her bir
yaknlnaltndakinsiyetiseyaezeliyadasonra
dan kazanlan zelliklerdendir. nsan arkadalarnn
davranlarndan ve eylemlerinden dolay kendi
duyguvehareketlerininyansmasngrr.Arkada
lgerektireneyayncinstenolmakvetabiimna
sebettir. Nitekim denilmitir ki: Tabiatnda bulunan
hallerden bir paray karsndakinde mevcut bulan
kimse, ona meyleder. Onlar bulunan mevcut haller
ilekendilerindekibulunanhalikuvvetleeker.Bun
larnhalikvemaukmisaligibidir.Mayalarndaki
haller ile insanlar, birbirlerini grd zaman ya
kaarveyayaklar.
140
FatihSultanMehmedHanntrbedrlarndanve
abniyyetarkatnnsondevireyhlerindenAhmet
mkaddesellhsrrahulazizEfendidebuyurur
larmki;
Tasavvufkitabokumayn.Onlarsiziidll(yan
la gtrr) eder. Yalnz Niyzi Divnn okuyun.

ElHikemlAtiyye123

Zira O, slk bitirdikten sonra sylemi ve yaz

mtr.
Yine nakledilmitir ki: Mevlnhazretleri,
emseddin'le bulutuu ilk zamanlarda geceleri
Mtenebbi divann okurdu. Mevln emeddin
Tebrizi:
"Bu, okumaa demez. Bunu bir daha okuma"
diye bir iki kez sylediyse de, Mevln, dalgnln
danonuyineokuyordu.Birgeceyinebylehararet
ledivanokuduktansonrauykuyadald.Ryasnda,
medresede bilginler ve fakihlerle bir tartmada
bulunduvehepsiniyendiSonra:
"Bununiinyaptm,bunanelzumvard"diye
rekmedresedenkpgitmekistedivetambusrada
uykudan uyand ve Mevln emseddin'in kapdan
ierigirdiinigrdve:
"Bu biare fakihlere yaptn grdn m, ite
bunlarnhepsiMtenebbidivannokumannuur
suzluundandr"dediiniduydu.
Yine bir gece Mevln ryasnda, Mevln
emseddin'in Mtenebbi'yi sakalndan yakalayarak
yannagetirdiiniveona:
"Bu adamn szlerini mi okuyordun" dediini
grr.
Mtenebbizayf,nahifvesesikskbiradamm.
Mevln'ya:
"Beni bu Mevln emseddinTebrizi'in elinden
kurtar; artk bu divan kartrma" diye yalvarm.
Nihayet Mevln, okutmay ve retmeyi brakt,
lli sarn sard, hindiban farecisini giydi sem ve
riyazetebaladveuiirisyledi:
"Ben,birmemleketinzahidivebirminberinva

124Atullhelskenderi

Salik iin varidatn (vehbi ilimlerini) dar

ya vermek uygun deildir. nk ifa etmesi
amelinkalptekitesiriniazaltr.VeonuRabbine
sadkolmaktanalkoyar.141

iziidim:
Gnlmn kazas, beni, sana ellerini rpp ge
len bir k yapt." (EFLK & trc:Tahsin YAZICI,
1995)s.199,b:(1415)
141
bn Abbs radiyallh anhn Yedi kat g
veyerdendebirokadarnyaratanAllah'tr.Allah
'n ferman bunlar arasnda iner. Talak, 12 yeti
hakkndaki; Eer ben bu yetin tefsirini sylesey
dim,benitaatutupldrrdnz.dierbirriva
yette, Kesinlikle benim kfir olduumu sylerdi
niz.(bnAbbs'n(r.),Talak(65),12.yetihakkn
dakibuszyukardakigibideiiklafzlarlarivayet
edilmitir. Bak: bn Kesr, 8, 183. Bu yette ifade
edildiiekliyle,inmekteolanilhfermanhakknda
bnu'lArabnin yorumlar iin ayrca bak: Futht,
1,141,156,2,455,3,28,382,398,4,397.sznn
biranlamolmazd.)
Eb Hureyre'nin radiyallh anhn Hz.
Raslllah sallallh aleyhi ve sellemden iki kap
hfzettim.Onlardanbiriniyaydm.Dierinegelince,
eer onu da yaym olsaydm, benim u boazm

ElHikemlAtiyye125

.
.

AslvereninMevlaolduunugrmeyinceye
kadar mahlkattan bir ey almak iin elini
uzatma.Eerbyleisenilme(eriatvehakikat)
uygunolarakalabilirsin.

.
.

Arifouzamankaderedayanarakihtiya
larn Allah Telya arz etmekten utanrken
nasl olupta ihtiyalarn mahlklara gtrmek
tenutanmazsn.

.
.
.

kihayrlihakkndahangisinindahahayr

kesilirdi.(Buhr,lim(3),42)kelamnhatrlamak
gerekir.

126Atullhelskenderi

l olduuna dair tereddde girersen nefsine

hangisi ar geliyorsa onu izle. nk ona ar
gelendaimahaktr.

.
.

Nafileibadetlerpeindekoupvacipamel
lere tembellik etmen nefsin isteklerine uyma
alametidir.142

142

Daha ok ibadet edeyim, Sabahlara kadar

namaz klaym, Tesbih ve zikir ekeyim, Dua
okuyaym gibi nafile ibadetlerle geceleri ihya ede
yimdncesidir.Buhusustaubilinmeliki;eytan
insan fazla nafile ibadetlerle megul ederek farz
ibadetlerindenalkoyaryadafarzibadetlerinivakti
ninsonunabraktrrveyaunutturarakfarzibadetle
rininvaktinigeirttirir.Mesel,gecelerinifazlanafi
leibadetlerleihyaedenkii,
Birazistirahatedeyim.derkenuykuyadalarve
birok kere farz olan sabah namazn karr. Ya da
nafileolanEvradveezkrmokuyaym.Virdimi
bitireyim. derken farz olan ibadetleri vaktin sonu
nakadartehireder.Yadaevrdveezkrnokuya
mad zaman yle telalanr ki, farzlarndaki ihma
lindenokadarendieduymaz.
Hz. Raslllah sallallh aleyhi ve sellem en
iyiye yakn olan yapn, az da olsa devaml olann
daha sevapl olmas ile sevinin, kolaylatrn ve

ElHikemlAtiyye127

badeti vakitlere balam ta ki ihmal edip

"yarnclk" etmeyesin. Vakitleri de geni tut
mu ki, huzur, sknet ve laykyla ifa ede
sin.143

sabah akam seferinde ve gece yolculuunda

(tevfikvermesiiin)AllahTeldanyardmisteyin
buyurmutur. Allah Tel Kuran Kerim de Allah
Tel,dindesizebirzorlukklmad(Hacc,78)
Hz.Raslllahsallallhaleyhivesellemde:Ey
insanlar! Dinde arlktan saknn, nk sizden
ncekileridindekiarlklarhelketti.(bnMce,
Mensik, 63; Ayrca bkz. Nes, Mensik, 217;
Ahmed b. Hanbel, I, 215, 347.) Buyrulmas dini ha
yattaki itidlin zirve nokta olduunu gstermekte
dir.
143
AllahTel,sizekolaylkyapmakistiyor,glk
karmak istemiyor (Bakara, 185) Allah Tel,
emirlerinin hafif olmasn diledi. nk insanlar
zayfyaratld.(Nisa,27)

128Atullhelskenderi

.
.

Kullarn ibadetlere kar olantembellikleri

ni bildii iin onlara ibadeti mecbur klmtr.
Onun zinciriyle ibadete, ibadetin zinciri ile de
cennete ekmitir. Sana taati vacib klarken
aslndacennetegirmenivacibkld.144

.

.

Allah Tel'nn, kendisini nefsi arzulardan

kurtarmasn ve gafletten karmasn garipse
yen kimse O'nun ilahi kudretine aczi isnat et
mitir.Oysa"Allahhereyekadirdir"145

Bazen karanlklar sana Allah Telnn ni

144

"Allah Tel zincirlerle cennete sokulan kavme

hayreteder"
145
Kehf,45

ElHikemlAtiyye129

metlerininkadriniretmekiingelir.

Nimetin verilmesiyle kadrini bilmeyene

alnmasylakadribildirilir.

.
.

krn hukukunu yerine getiremem im

knszdr diye bir aknla dme. Bu senin
deerinidrr.

.
.

Nefsin hevasnn tadnn kalbe yerlemesi

aresi zor bir hastalktr. Bunu kalpten men
edicibirkorkuveyacezbedicibirevktenba
kaskaramaz.

130Atullhelskenderi

.
.

Mterek ameli sevmedii gibi mterek

kalbide sevmez. Ortak ibadeti kabul etmez,
ortakkalpsahibinedekabulgrmez.

Baznurlaraulamaya,bazlarndaiinegi
rilmesineizinverilmitir.

.
.

Bazen kalplerin zerine nurlar yaar, kalbi

eserlersuretiiledolugrpgeridner.Kalbini
yaratlanlardanboaltkiilahimarifetvesrlarla
dolsun.

ElHikemlAtiyye131

AllahTeldangelecekvaridatlargecikmi
bulacana nefsini ona ynelmeye gecikmi
olarakbul.(dn)146

.
.

.

Vakitlerdeki haklarn kazas mmkndr.

Ama vakitlerin hakknn kazas mmkn deil
dir.ZiragelenhervakitteAllahTelnnsenin
zerinde bir hakk ve te'kidlenmi emri vardr.
Sen Allah Telnn bu vakitteki hakkn terk
edipdiervakitlerinhakkmnaslkazaedebilir
sin.

Kardn mrn bedeli olmad gibi elde

ettiininde(vuslatndnda)kymetiyoktur.

146

Noksanlkvecimrilikbeersfatdr.

132Atullhelskenderi

Neye sevgi beslemi isen ona klesin. Hl

buki Allah Tel senin kendisinden bakasna
kleolmanistemez.

Taatnonabirfaydasalamayacagibig
nahnda O'na zarar vermez. Sana unu emre
dip, bunu yasaklamas yine sana dnecek bir
fayda iindir. Kiinin O'na ynelmesi O'nun
izzetiniarttrmadgibiyzevirmesideizzeti
nieksiltmez.

AllahTelyavuslatO'nubilmeyeulamak
demektir. Oysa Rabbimiz bir eyin O'na veya
O'nubireyebitimesindenycedir.

ElHikemlAtiyye133

O'nayaklamandanmaksatO'nunsanaya
kn olduunu grmen demektir. Oysa sen ner
de,O'nayaklamaknerde!

.
.

Hakikatler (manevi ilimler) tecelli annda

aklamaszolarakkalplereinerler.Tecellikalk
tktan sonra beyanlar zihinlerde oluur. "Biz o
Kur'nKerim'iokuduumuzdaonudinle.Son
raonuaklamakbizeaittir."147

.
.

lahi varidatlar sana geldiklerinde sendeki

alkanlklaryokederler.
Varidatlar "kahhar" olan Allah Tel'dan
geldikleriiinkarlatklarhereyiykarlar.

147

Kyamet,19

134Atullhelskenderi

Gerei batln bana arparz ve onun
beynini paralar; bylece batl ortadan kalkar.
Allah'ayaktrdnzvasflardantr yazklar
olsunsize!148

Allah Tel bir eyle nasl perdelenebilir?

nk O, perde olacak eyde bile zahirdir, ha
zrdrvemevcuttur.

Kendisinde huzur bulamadn amelin ka

bulnden mitsiz kalma. Semeresi hemen g
rlmeyenamellerdekabuledilebilir.

148

Enbiya,18

ElHikemlAtiyye135

Sonucunubilmediinvaridattezkiyeetme.
nkbuluttanamayamurdeilmeyvedir.

Varidat (Allah Tel'dan gelen feyz)'n nu

runusanayanstmsasrlarsanatevdiedilmi
ise,bekasnataleptebulunmankAllahTe
lsanayeter.

.
.

O'ndan bakasna gz dikmen O'nu bula

madn gsterir. O'nun dnda bir eyi kay
betmekten dolay yalnzlk hissetmen, daha
O'naulaamadnndelilidir.

136Atullhelskenderi

Nimetler zahirde eitli olsalar da, onlar

ancakO'nunyaknlveuhuduilegerekhali
nialrlar.
Azapta, zahirde muhtelif olsalar da aslnda
acsO'ndanmahcupolmasebebiiledir.yley
seacnnsebebiperdelenmektir,lezzetinsebe
bidedostunyznenazaretmektir.

Kalplerdeduyulanzntvekederler,hep
O'nu grmekten mahrum olmalar nedeniyle
dir.

Sana yeterince rzk verip ve azgnlktan

menetmiisesananimetintamamnnverilmi
olduunundelilidir.

ElHikemlAtiyye137

Seni sevindiren az olsunki zeninde az ol

sun.149

.
.

Eer dnyaya bata talep ettin ise de so

nunda ondan ekinmeye mecbur kalacaksn.
Grn seni aryor ise de batnnda seni
kendisindenmenediyor.

149

Efendimiz sallallh aleyhi ve sellem buyurdular

ki;
Hafiflhaz(azmal)olanlaranemutlu
demolu iki eyden holanamaz. Mal azl
velm.
Malazlisehesabnazlnaiarettir
ah Nakibent kaddesellh srrahul azz
Efendimiz Allah Telm sevdiklerime zekt vere
cekkadarokmal,zektalacakkadarfakirlikver
me diye dua ederlerdi. Onun iin yolundan giden
lerdefazlabirzenginlikolmamveolmayacaktr.

138Atullhelskenderi

Dnya cahiller iindir kederler iin hazr

lanmtr.Seniniinondansaknmangerekir.

Senden kabul edilmeyen ilim senin iin

mcerret nasihat kabul etmeyen ve zevklerin
den tattn zaman ayrlmas sana kolay olma
yandr.

Aslfaydaverenilimkalbiaydnlatanver
tlerinikaldrandr.

Hayrl ilim beraberinde Allah Tel korku

suolandr.150

"limberaberindeAllahTelkorkusuvarsa

150

"phesiz en fazla Allah Tel'dan korkanlar

limlerdir."(Fatr,28)

ElHikemlAtiyye139

lehindediryoksaaleyhindedir"

Nezamaninsanlarntevecchnngitmesi
vektlklesanayneldiklerindesendekiAllah
Telnnkoyduuilmineynel.

Eer sendeki ilim fayda vermiyorsa varl

ndaki ezas yokluundaki olan musibeti ile
dahaiddetlidir.

"AllahTelnninsanlarneliylesanaeziyet
vermesinin nedeni insanlara gvenmemen
iindir.Hereydenincinmeninnedenionlardan
uzakkalmaniindir."

140Atullhelskenderi

"eytann senden gafil kalmayacan bili

yorsun,ozamansendehereyinelikudretinde
olanAllahTeldangafilkalma."

AllahTeleytansanadmanklmtaki
Allahasnasn.Nefsintahrikinideyaratmki
Onaynelmendevametsin.

Kendisine Tevazu isnat eden kii hakikatte

kibirlidir. nk tevazu ykseklikten initir. O
halde mtevaz olduunu iddia ettiin zaman
kibirlisindemektir.

.
.

ElHikemlAtiyye141

Mtevaz o kimse deil ki tevazuda bulun

duunda kendini yaptnn stnde grsn.
Mtevazodurki;tevazudabulunduundayap
tnnaltndakendinigrmektir.

Gerektevazusfatlarnntecellisive(Allah
Telnn) azametinin grnmesiyle oluan
dr.

Allah Telnn vasflarnn grmekle sfat

larndankarsn(erirsin)

Kamil mminin Allah Tel ya hamd se

nada bulunmas nefsinin methinden alkoyar.
Allah Telnn hukuklarn anmakla nefsinin
hazznanmaktanalkonulur.

142Atullhelskenderi

Sevenodeildirkisevgilisindenbirkarlk
bekler. Hakiki seven odur ki veriyor karlk
beklemiyor.

.
.
.

Eer nefsin arzular olmasayd seyrsluk

tahakkuketmezdi.Zirasevgilinlearandamesa
feolmazdkimesafeolsun.Kezaayrlkolmazd
kivuslatolsun.

.
. .

AllahTelsenimlkvemelektarasnda
vasta klmtr. Sen Onun yarattklar ile ara
sndakiyksekkudretinibilesin.Sendurumunu

ElHikemlAtiyye143

ykseltebileceksedefiindekimcevhersin.

Varlklar cismniyette seni kuatr. Ruhni

hususiyetlerynndensenikuatamaz.

.
.

Dnyada olup ilim ve marifet alan ona

almadiseO,nefsinarzulartutsavezatda
heykelinde(cesedinde)mahsurkalmtr.

Yaratan mahede (Hakk hak vastas ile

grme) etmediin mddete yaratlanlarla
berabersin, yaratan mahede ettiin zaman
yaratlanlarseninleberaberdir.

144Atullhelskenderi

.

.
.

Allah Telnn ltf ile verilen hususiyet

beeriyetsfatnyoketmideildir.Belkigne
gibidir. Ufuktan yer kreye yansmsa aydnlk
olur, kmamsa karanlktr. Aynen Allah Te
lnnltfinsanayansdndaaydnlkvenur,
yansma kesildiinde eski karanlk haline d
ner.

.

.
.


.

-
-

ElHikemlAtiyye145

Eserlerininvcuduileisimlerininvcuduna,
isimlerinin vcudu ile sfatlarnn vcuduna,
sfatlarnn sbtu ile zatnn vcuduna delalet
etmitir. Cezbe erbablarna Allah Telnn
zatnnkemalionlarakeifolunur.Sonrasfat
nnmahedesidahasonraisminebalkalma
sna, ondanda eserlerinin grmesine. Slk
erbabiseonlarntersinemahedeederler.O
zaman cezbe ehlinin balangc saliklerin sonu
cudur. Saliklerin balangc cezbe erbabnn
sonucudur. Yalnz birletikleri noktalarda da
ayn durum ifade edilemez. Bazen yolda kar
lanp salik terakki (yani halktan Hakka) cezbe
erbabdatedellide(yaniHakktanhalka)ykse
lipalalrlar.

.
.

Kalbin nuru ve srr ahiret leminde ancak

miktar bilinir. Nasl ki gkyzndeki nurlarn
miktarancakdnyalemindebilinir.

146Atullhelskenderi

taatin semeresini dnyada sezmek amilin

amelininmkfatmacilengrmesininmjdesi
dir.

Sana tasadduk ettii bir amelin karln

nasl isteyebilirsin, sana hediye eyledii bir
hlsnmkfatnnasldileyebilirsin.

Bir kavim var ki nurlar zikirlerinin nne

gemi, baka bir kavimde vardr ki zikirleri
nurlarnnnegemi,bakadierbirkavimde
vardrkinurlarvezikirleriberabergitmektedir,
bakabirkavminisenenurlarvenedezikirleri
vardr.BunlardanAllahTel'yasnrz.

ElHikemlAtiyye147

Bir zkir ki kalbinin onunla nurlanmasna

vesile olsun diye zkir olur. Baka bir zkir var
ki kalbi nurludur devamn salamak iin zkir
olurkalbinurludurhemdezkirdir,bukimseye
zikri hidayete vesile olur, nuru da ona klavuz
lukeder.

Zikirbatndagrlenfikirdeolandr.Yoksa
zahirdegrnenzikirdeildir.

Sen ahit olmadan Allah Tel seni ma

hede etmitir. Zahirde heybeti ona atfettiin
gibi kalplerde ve srlarda birlii Ona tahakkuk
(nispet)ettir.

148Atullhelskenderi

Allah Tel ey ile sana ikramda bulun

mutur.Birincisisenizikirehlietmieeronun
iyiliiyle olmasayd dilinden o zikir kmazd,
ikincisi seni yannda zikir ettirdi, sana Allah
Telnn evliyas dostu dedirtti. ncs ya
nndasenizikirettibylecenimetinenycesini
sanaverdi.

Birmrvarkizamanuzunfaydasazolur,
bir mr daha var ki zaman ksa fakat faydas
okolur.

Bir kimse ki mrnde zamann bir kolayl

na kavuursa, Allah Telnn nimetlerine
kavuursa, bunu szlerle ifade edemedii gibi
iaretlerledahibelirtemez.

ElHikemlAtiyye149

.
Hayal krkl, ilh rahmetten mahrum
kal(ma)mak ve meguliyetlerden endieler
kurtulmak istiyorsun. Sonra da Ona ynelemi
yor, engellerini azaltmyor ve ynelmeye al
myorsun.

Tefekkryaratklarnalanndakalbingezin
tisidir.

Tefekkrkalbinlambasdr.Kalptetefekkr
olmayncaaydnlktaolmaz.

:



Tefekkr iki eittir. Birincisi inanc ve tas
diktenoluantefekkrdr.kincisihud(hakk
hak vastasyla grmek) ve ayan (eyann ilahi

150Atullhelskenderi

ilimdeki sureti) ile tefekkrdr. Birincisi salik

lerin yolu ikincisi ise uhud ve basiret sahibi
olanlardr.

Kaynaka
ALTUNTA,.H.(2009).KrkHadis.stanbul.
ALTUNTA,.H.(2005).KutsiDuaveKaside
iErcuze.stanbul:GzdeMatbaa.
ATE,S.(1971).rfanSofralarNiyaziMsr.
Ankara.
EFLK, A., & trc:Tahsin YAZICI. (1995).
AriflerinMenkb.stanbul:MEB.
brahim RAKIM. (1750). Vakt Niyazi
Msri.SleymaniyeKtphanesiNo:790(zmir
Blm):Yazma.
KARAALP, S. A. (2009). ElHikem. stanbul:
Ege.
KARACA, H. (2006 ). Ahmed Mahir
Efendinin El Muhkem Fi erhil Hikem Adl
Eseri (lk 100 Sayfa). stanbul : Marmara
niversitesi Sosyal Bilimler Enstits lahiyat
Anabilim Dal Tasavvuf Bilim Dal207592
YksekLisansTezi.
KEKLK,N.(1980).bniArabnineserlerive
kaynaklar iin msdak olarak elFutuht el
Mekkyye,. stanbul,: stanbul niv. Ed. Fak.
Yay.
emsi Tebriz, M. N. (2007). Maklt.
stanbul:Ata.
eyhMahmdebster,t.M.GleniRz.
Kitsan.
VELED,S.btidnme.