TEKNOLOJ

Yapay

zek
Daha kolay bir yaam srme olanaklarna kavumak amacyla, insan gibi dnen ve davranan sistemlerin tasarm zerindeki almalar artarak devam ediyor.

rk Dil Kurumu szlne gre zek; insann dnme, akl yrtme, objektif gerekleri alglama, yarglama ve sonu karma yeteneklerinin tamam olarak tanmlanyor. Amerika Psikoloji Dernei (American Psychological Association) tarafndan yaplan almalarda bireylerin, karmak dnceleri anlama yetenekleri, etkin bir ekilde evreye uyum salamalar, deneyim kazanarak renmeleri, deiik ekillerde akl yrtmeleri ve dnerek engelleri aabilmeleri asndan farkllatklar sonucuna ulald. Bu bireysel farkllklar nemli olmakla birlikte, zek gstergesi asndan yeterli grlmyor. Gnmzde zek konusunda yaplan almalar, bu karmak olaylar kmesini aydnlatmay ve dzenlemeyi amalyor. Bunun yannda akl yrtme, planlama, problem zme, soyut dnme, karmak dnceleri anlama, hzl renme ve deneyimlerle karar verme gibi birok bileenden oluan genel zihinsel yetenek, zek olarak tanmlanyor. Yukardaki tanmlardan da anlalaca zere, bireysel bir zellik olan ve kiiden kiiye farkllk gsteren zek, sorunlar ortaya kt koullar dikkate alarak zebilme becerisinde etkili oluyor. Bireylerin karlatklar sorunlar zme abalar srasnda evre koullarna uyum salama, etkili ve hzl karar verebilme becerileri veya d etkenleri sorunun zmne katkda bulunacak biimde kullanma yetisi, zek belirtileri olarak alglanabilir. Buna karn, mantkl dnme, hzl ve doru hesap yapabilme becerisi benzeri zihinsel aktiviteler, 30
EKONOMK FORUM l Ocak 2013

zeknn belirtisi olarak yeterli olmuyor. Bunun yannda, sorunlar zmek iin ok sayda farkl durumu yorumlama, eldeki bilgileri birletirme, ihtiya duyulacak dier bilgileri ngrme, yaratclk ve alternatifli zm retebilme becerisi de zek belirtisi olarak kabul ediliyor. Yapay zek, genel olarak insan zeksnn bilgisayarlar tarafndan taklit edilmesini salamaya ynelik yntemlerin ve teknolojilerin ortaya kmasna ynelik almalarn btn olarak tanmlanyor. Bununla beraber yapay zek, insan gibi dnen, insan gibi davranan, aklc/ mantkl dnen, aklc davranan sistemlerin oluturulmas ve insan yaamn kolaylatrc yeniliklerin ortaya karlmasyla ilgili grlyor. Buradaki ama, elde edilen bilgilerin ya da deer katlm bilgilerin (knowledge) olaslk, istatistik, karar kuram ve matematik yntemleri kullanlarak, aklc/mantkl biimde, insanda olduu gibi ilenmesi, kullanlmas, gerektiinde dier yapay zek temelli sistemler arasnda paylalmasnn salanmasdr. Bu amala, zel algoritmalar kullanlarak gelitirilen bilgisayar yazlmlarn kullanan, st dzey kapasiteye sahip bilgisayarlardan yararlanlyor. Aslnda, bilgisayarlar temel olarak

 Dr. Atilla YARDIMCI

TOBB Bilgi Hizmetleri Daire Bakan

konusundaki ilk alma olarak deerlendiriliyor. Daha sonra 1951 ylnda SNARC ad verilen bilgisayarla ilk sinir alar uygulamas gerekletiriliyor. Yapay zek deyimi ilk defa 1956 ylnda dzenlenen Dartmouth Konferansnda, John McCarthy tarafndan kullanlyor. 1962 ylnda ise satran oynayabilen ilk bilgisayar yazlm hazrlanyor. Ayn yl ABDde robot retimi iin ilk defa bir irket kuruluyor. 1965 ylnda ngilizce sohbet edebilme yeteneine sahip olan ve ELIZA ad verilen yazlm gelitiriliyor. ngilizce verilen komutlar anlayan ve bunlar uygulayan robot kol da 1971 ylnda retilmi. 1980 ylnda yapay zek algoritmalarnn youn olarak kulland ilk uzman sistemler ticari anlamda kullanlmaya balanyor. 1997 ylnda dnya satran ampiyonu Garry Kasparov ile Deep Blue ad verilen ve yapay zek yazlmlarnn kulland bilgisayar arasndaki ma, Deep Blue kazanarak kamuoyunun ilgisinin yapay zek konusuna younlamasn saland. Ayn yl RoboCup adyla ilk resmi robotlar aras futbol turnuvas dzenlendi. Gnmzde Google, Facebook ve Amazon gibi kullanc says byk web sitelerinde sunulan hizmetlerin, kiiselletirilmesiyle aranan bilgiye hzl ve doru ulalmas iin yapay zek temelli yazlmlardan yararlanlyor.

insanlardan ok daha fazla bilgiyi depolama ve ileme kapasitesine sahip. Ancak ayn veya farkl trdeki nesneler arasndaki ilikileri grebilme, merak ve yaratclk zellikleri asndan, henz yeterli dzeyde deillerdir. Bunun yannda yapay zeky ortaya karan, ynlendiren ve kendi istedii gibi kullanlmasn salayann da, doal zeky temsil eden insan olduunu unutmamakta yarar var. KISA TARHE Bazlarna gre yapay zek konusundaki ilk almalar, milattan nce eski Yunanllara kadar dayanmakla birlikte, baz temel admlara ksaca deinmekte yarar var. 1943 ylnda Warren McCulloch ve Walter Pitts tarafndan gelitirilen yapay sinir modellemesi, yapay zek

YAPAY ZEK UYGULAMALARI Yapay zeknn uygulama alanlar olarak uzman sistemler, robot uygulamalar, insan duyularnn taklidi, sanal gereklik, byk veri ve bilgi ynlarndan istenilenleri bulma, yz ve ses tanma, eldeki bilgilere bal olarak karsama, akl yrtme ve karar verme ile planlama konular sralanabilir. Bunun yannda, gnlk hayatmzda farknda olmadan yapay zek temelli birok uygulamay kullanyoruz. rnein, saysal fotoraf makinelerinde bulunan ve bir yapay zek uygulamas olan yz tanma zellii sayesinde, glmsenin alglanmasyla grntye odaklanlmas ve otomatik ekim yaplmas mmkn oluyor. Benzer biimde parmak izi ve iris kontroll sistemlerde de yapay zek zmlerinden yararlanlyor. Otomobiller de kullanlan ses tanma, otomatik park etme ve yol durumuyla dier aralar izleyip srcy uyaran sistemlerde de yapay zek algoritmalaryla hazrlanm yazlmlar kullanlyor. Ayrca son yllarda gelitirilen kendi kendine giden otomobillerde de yapay zek uygulamalarndan yararlanlyor.
Ocak 2013 k EKONOMK FORUM

31i

TEKNOLOJ

Gnmzde yapay zek yazlmlarn kullanan robotlar, sadece retim tesislerinde hassas ve tekrar gerektiren ilerin yapmnda kullanlmyor. Tehlikeli ve riskli kontrol ilemleri, afet srasndaki kurtarma hizmetleri, ev ve d cephe temizlikleri gibi almalar iin robotlardan yararlanlyor. Artk akll ev kavram deimi ve sadece genel durumu kontrol edip buna gre ilemleri yrten deil, evde hareket halinde olan ve ev hayatna aktif olarak katlan robotlar tasarlanp retilmeye baland. zellikle yal ve zrl bireylerin beslenmesi, salk kontrolleriyle kiisel ihtiyalarnn giderilmesi amacyla, ortamda bulunan robotlar ve sensorlardan toplanan verilerin merkezi olarak ilenmesi, gerekli mdahalelerin yapay zek temelli yazlmlarla yaplmas iin almalar hzla ilerliyor. TRKYEDE YAPAY ZEK lkemizde yapay zek konusunda yaplan almalar henz istenilen dzeyde olmamakla birlikte, umut verici gelimeler de yaanyor. Bunlardan birkana deinmekte yarar var. Ege niversitesi Tp Fakltesi tarafndan beyin grntleme laboratuvarnda, yapay zek yntemleri kullanlarak, alzheimer hastalna erken dnem aamasnda %80 dorulukla tehis koyulmas saland. ODT ve Ko niversitesi aratrmaclarnn ortak almalar sonucunda MR araclyla elde edilen beyin verileri kullanlarak, zihinden geenleri okuyabilen bilgisayar yazlm gelitirildi. 2011 ylnda stanbulda, 40 lkeden yaklak 4000 aratrmacnn katlmyla RoboCup organizasyonu gerekletirildi. Bunlarn yannda yksek lisans ve doktora eitimlerine yurt dnda devam eden ya da tamamlayp geri dnmeyen vatandalarmz birok baarl uygulama

gelitiriyor. rnein, ABDde doktora rencisi olan Mehmet Kemal Kocamaz, ABD Savunma Bakanlnn insansz yer tatlar yarmasnda birinci oldu. ABDnin robot asker, insansz yer ve hava tatlaryla donatlm askeri birlikler yaratma projesinin nemli bir bileeni olan insansz yer tatlar konusunda, elde edilen bu baar ve almalarn her adan takip edilmesi gerekiyor. 2015 ylnda yapay zekyla ilgili uygulamalarn dnya genelinde 36 milyar ABD dolarna yaklaan bir piyasa hacmine sahip olaca tahmin ediliyor. lkelerin, ekonomik kriz nedeniyle, bilimsel faaliyetlere ve Ar-Geye ayrd paylar azalm olmasna karn, srkleyici sektr ve alanlara ynelik destekler devam ediyor. nsan yaamn kolaylatran ve i gc maliyetini azaltan bu teknolojik yeniliklerin bazlar akllarda, alanlarn zaman iinde isiz kalaca fikrinin olumasna neden olabilir. Aslnda, retim srelerinin her evresinin robotlar ve uzman sistemler araclyla takip edilmesi ve bu sistemlerin alan bir personel gibi aktif biimde yer almas, alanlarn kendilerine daha fazla zaman ayrmalarna neden olacak, daha fazla gelir elde edip, daha az allacak. Bunun yannda, mesleki uzmanlama, bireysel bilgi birikimleri n plana kacak, sreleri doru tasarlamak ve iletmek iin konusunda bilgili alanlara ihtiya duyulacak. Bu nedenle, bilimsel faaliyetlerin teknolojik yansmalar ve bunlarn gnlk hayatmza etkilerini imdiden ngrp, buna gre gerekli nlemlerin alnmas, toplumsal eitim ve i gc planlamalarnn imdiden yaplmasnda yarar var. Yararlanlan Kaynaklar
Buchanan B.G., A (very) Brief History of Artificial Intelligence, AI Magazine, 2006, Vol 26 Number 4. Chowdhury M., Sadek A.W., Advantages and Limitations of Artificial Intelligence,

Transportation Research, November 2012, Number E-C168, 6-8.

Doan A., Yapay Zeka, Kariyer Yaynclk, 2002 Grz G., Nebel B., Yapay Zeka, eviren: zgr Pozan, nklap Kitapevi, 2005. Vardi M.Y., Artificial Intelligence: Past and Future, Communications of the ACM, January 2012,

Vol: 55, No:1, 5.

32

EKONOMK FORUM l Ocak 2013