Demir Kkaydn Marksizm'in Sorunlar zerine Yazlar

Yaynlar

Marksizm'in Sorunlar zerine Yazlar Demir Kkaydn

nc Srm Mart 2013

Dijital Yaynlar ndir Oku Okut - oalt Dat

Bu kitap Kxz sitesinin dijital yayndr. Kar amac olmadan, okumak ve okutmak iin, indirmek, dijital olarak basmak ve datmak serbesttir. Alntlarda kaynak gsterilmesi dilenir.

Yaynlar

indekiler
SUNU ................................................................................................................................................. 5 EVRENSEL TARH BALAMINDA KURTULU SAVALARI................................................................................... 6 SESL DNMELER .............................................................................................................................. 10 26.4.1987 ..................................................................................................................................... 10 27.4.1987 ..................................................................................................................................... 14 28.4.1987 ..................................................................................................................................... 17 TARHN MADDEC KAVRANIININ NDE KIVILCIMLININ YER ...................................................................... 20 PROGRAM ANLAYILARI ......................................................................................................................... 26 MARKSZM VE GNMZ DNYASI ......................................................................................................... 31 GNMZ VE MARKSZM KONUSUNDA TEBLLER VE TARTIMALAR ZERNE................................................... 37 BR DEERLENDRME ............................................................................................................................. 37 Sunu ........................................................................................................................................... 37 Gnmz Dnyas ve Marksizm likisi Hangi balamlarda Ele Alnabilir .................................... 38 Marksizm Nedir? i Hareketi ve/veya Sosyalizm mi? ................................................................. 41 Marksizm, Hangi Marksizm? ....................................................................................................... 42 Marksizmin Hangi Vehesi .......................................................................................................... 45 SOSYALST DEMOKRAS TARTIMALARINDA PEK TARTIILMAYAN BAZI SORUNLARI AMA DENEMES ................... 50 Sunu ........................................................................................................................................... 50 Sosyalist Demokrasi Tartmas'nn Baz Metodolojik Sorunlar ................................................... 51 Proletarya Diktatrl Deneylerinde Hangi Problemler zlmeye allmt? ....................... 55 Grlerin Semenler indeki Orannn Temsilcilere Yansmas ile Seilenlerin Her An Geri Alnabilmesi Sorunlarnn elikisi ................................................................................................ 56 Dier Emeki Tabakalarn Oy Haklar ve Arlklar Sorunu .......................................................... 57 Yerlerine Gre Sovyetler Gnmzde i Snfnn radesini Yanstmaya Ne lde Hizmet Eder? ............................................................................................................................................ 58 Partiler Sorunu ............................................................................................................................. 59 Dier Bask Biimleri ve Sosyalist Demokrasi ............................................................................... 59 Dorudan Demokrasi Olanaklar.................................................................................................. 60 Sosyalist Demokrasi'nin lkesi ve Maddi Temeli ........................................................................... 61 HAMBURG DERSLERNE NSZ .............................................................................................................. 65 YEN DNYA DZEN: GEZEGEN APINDA APARTHET ................................................................................. 76 MLLYETLN SONU .......................................................................................................................... 79 ESK KAVRAMLAR VE YEN DNYA DZEN ................................................................................................ 83 SOSYALZMN SORUNLARI ZERNE SERE SERPE DNCELER YA DA BLMSEL SOSYALZM'DEN TOPK SOSYALZM'E ......................................................................................................................................................... 86 Giri.............................................................................................................................................. 86 Sosyalizmin Sorunlar zerine Bir yaz Yazabilmenin Sorunlar .................................................... 86 Sosyalizmin Sorunlarn Tartabilmenin Sorunlar ....................................................................... 89 Sosyalizmin Sorunlar ya da Zorluklar ......................................................................................... 93 Sosyalizm mmkn m? Byk bir olaslkla artk deil ............................................................... 95

SOSYALSTLERN VE SOSYALZMN SORUNLARI .......................................................................................... 104 Yanl anlamalar: Kuaklar, Politik Kltr ve Uslup Sorunlar ..................................................... 104 Umutsuzluk ve Umut.................................................................................................................. 109 "Negatif Diyalektik" ................................................................................................................... 109 Marksizme Veda m? ................................................................................................................. 111 Yeni Malthusuluk ve Gezegen apnda Apartheit ..................................................................... 112 Sosyalizm ve Paylama .............................................................................................................. 115 Komnist Toplumun Bolluu ...................................................................................................... 117 ENTERNASYONALZMN SONU (ULUS, ULUSULUK, ENTERNASYONALZM ZERNE AYKIRI DNCELER) ..... 119 Sunu ......................................................................................................................................... 119 HARTEN GAZEL ................................................................................................................................ 132 HARTEN GAZELLER 01 ...................................................................................................................... 135 MARKSZMDE KESNLK, AIK ULULUK VE GELECEK PROJEKSYONLARI ZERNE ............................................ 139 KLTR VE POLTKA ........................................................................................................................... 144 SREKSZ DEVRM .............................................................................................................................. 156 LK YAZI: "SCHACHNOVELLE" ................................................................................................................ 163 BR DNEMN ENDE ...................................................................................................................... 168 NE YAPMALI? .................................................................................................................................... 186 1 MAYIS DNCELER........................................................................................................................ 197 DNN VE BUGNN DNYASI ............................................................................................................ 203 SOSYALZM, DN VE POLTK SLAM ........................................................................................................ 206 Sunu Yerine ya da Syleyecek Sz Olmamak .......................................................................... 206 Tarihsel Gidi inde Politik slam ............................................................................................... 211 Sosyalizm ve Ulus Bayrann Yitirilmesi ve Politik slam ............................................................ 214 Politik slam ve Burjuva Uygarlnn Krizi ................................................................................. 215 DPDEN AYRILAN MUHALEFETN SORUNLARI ........................................................................................ 219 SORULAR VE SORUNLAR ....................................................................................................................... 224 ESK YAKLAIMLARLA NEREYE KADAR? ................................................................................................... 230 METAFORLARLA KONUULURSA ............................................................................................................ 233 DNYA APINDA BR STRATEJ DEM GERE (1) ................................................................................ 236 DNYA APINDA BR STRATEJ DEM GERE (2) ................................................................................ 239 MPARATORLUK .................................................................................................................................. 242 TARHSEL MADDECLK VE SOSYALZMN SORUNLARI ZERNE BR STE ......................................................... 245 TARHSEL MADDECLK VE SOSYALZMN SORUNLARININ NELER OLDUUNA DAR BR SORUTURMA VE ANKET N DAVET .............................................................................................................................................. 267 OLASI TARHLERDEN BR OLARAK TARH ................................................................................................ 270 SERMAYENN GEREK TARHSEL HAREKET, POLTKA VE KLTR................................................................. 292 TEOR VE POLTKA .............................................................................................................................. 297 UMUTSUZLUK LKES ........................................................................................................................... 299 KADIN KURTULU HAREKET VE TARHSEL MADDECLK (MARKSZM) ........................................................... 302

Sunu
Marksizmin ve Sosyalizmin Sorunlar zerine Yazlar balkl bu derlemede, Marksizmin Marksist Eletirisinin Tarihsel Maddeciliin Tarihine Katk alt balkl nsznde ve Bir Devrimcinin Teorik ve Politik Otobiyografisi nde anlatlan evrimin somut belgeleri yer alyor saylabilir. Kvlcml zerine Yazlar derlemesi de yine anlatlan bu evrimin bir belgesi gibi okunabilir. Bu derleme ile Marksizmi Savunmak ve Gelitirmek balkl ciltlik kitabn ikincisi de hazrlanm oluyor. Bu cildin arl daha ziyade Gelitirme ynndeki yazlarda. Trkiyenin Aydn ve Sosyalistleriyle Polemikler balkl nc ciltte ise daha ziyade Marksizmi tahriflere ve bayalatrmalara kar savunmalar arlkta olacak. 05 Aralk 2009 Cumartesi Demir Kkaydn

Evrensel Tarih Balamnda Kurtulu Savalar

Krdistan Press, Krdistan'n kurtulu mcadelesine "karnca kaderince" destek olmak; bu mcadele iinde proleter, sosyalist ve enternasyonalist bir dnya grnn, bir metodun, bir programn, bir stratejinin ve bir rgt anlaynn giderek netlemesine ve arlnn artmasna katkda bulunmak iin kyor. Bizlerin tm abalarnn eksenini oluturan ve bundan sonra daha ne kadar da oluturacak olan Krdistan'n kurtuluu, hatta genel olarak Kurtulu Savalar, evrensel tarih iinde nasl bir yere sahiptir? Birka kuaktan milyonlarca emekinin ve savann tm hayatlarna ve abalarna anlam veren Ulusal Kurtulu, Evrensel Tarih'in ak iinde nerede bulunmaktadr? Bu soru sorulmaldr, nk proletarya sosyalizmi, bu soruyu ortaya koyarak ve ona verdii cevapla dier eilimlerle ayrm izgilerini izebilir. Dnyaya Krdistan'dan deil, ama Krdistan'a Dnyadan bakmak; ya da baka bir ifadeyle, amz ve Dnya Tarihini Krdistan'n kurtuluu bakmndan deil, ama Krdistan'n Kurtuluu'nu Evrensel Tarih iindeki yeri bakmndan kavramak, proletarya sosyalizmi iin olmazsa olmaz n kouldur. nk Proletarya, "Dnya Tarihsel" (Marks) bir snftr, yani o, ancak evrensel lde ve evrensel Tarih balamnda var olabilir. Proletaryann gc de gszl de tam bu noktada bulunmaktadr. yle ki, Proletarya, evrensel Tarih leinde ve evrensel olarak var olabildii iin, herhangi bir ulusun proletaryas gerekte henz bir snf deildir. Evrensel lde var olabilen bir snfn bir zmresi, bir bldr. Bir ulusun proletaryas, o ulusun proletaryas olarak kald srece, bir snf olamad iin, bamsz bir dnya gr, bir program gelitiremez. Herhangi bir ulusun proletaryas, eer ait olduu ulusun ezilenlerinin mcadelesini rgtlemek ve ona nderlik etmek istiyorsa, nce o ulusun proletaryas olmaktan kmak, Marks-Engels'in bir zamanlar vnle kendilerini tanmladklar gibi: Kozmopolit olmak, ancak bundan sonra, btnn bir paras olarak kendi ulusal sava mevziinde yerini almak zorundadr. Yani inkarn inkar. Ancak bunu yapabildii takdirde, ulusun dier snflar karsnda bir kar kutup, bir alternatif yaratp ideolojik bir hegemonya kurabilir. Krdistan Proletaryas'nn da Krdistan'n Kurtulu mcadelesini rgtleyebilmesi iin, nce, Dnya Tarihsel bir metot ve dnya grne, programa, strateji ve rgt anlayna ihtiyac vardr. Bu da kendi mcadelesini, evrensel Tarih iinde yerli yerine koymakla olabilir. Bu ilk adm atlmadan daha ileriye gidilemez. Onun iin bu ilk yazmzn konusu: "Evrensel Tarih Balamnda Kurtulu Savalar"dr. *** Ulusal Kurtulu Savalar, evrensel Tarih leinde, retici glerin ar olgunlamlna ramen, proletaryann Tarihsel grevlerini, yani yeryznde sosyalizmi kurma grevini,

znel nedenlerle yapamamasnn bir sonucu olarak ortaya kmlardr. Dier bir ifadeyle, Ulusal Kurtulu Savalar, Tarihsel ak iinde var olmas zorunlu bir aama deildirler. Soyut gibi grnen bu nermeyi ve onun sonularn iyi kavramak gerekiyor. Var olmas nesnel olarak zorunlu bir aama, ne demektir? rnein insanlk, diyelim ki eski Grek medeniyetinden direk kapitalizme frlayamazd, ne retici glerin gelimilik; ne de meta retiminin yaygnlk dzeyi buna izin vermezdi. Bu bakmdan, aradaki Dou medeniyetlerini ve Avrupa derebeyliini, dnya tarihinin gidii iinde zorunlu olmayan bir aama olarak tanmlayamayz. Ama amz, tamamen bunun aksi bir nitelie sahiptir. En azndan Birinci Dnya Sava'ndan bu yana Tarih, Tarihsel akn nesnel nedenlerine dayanan bir aama iinde deildir. Bugn yaanan Tarih, yaanmas zorunlu olan tek tarih deildir. Tarih, bambaka bir yol, bilimsel sosyalizmin kurucularnn ngrd trden bir yol izleyebilirdi. Ve bu durumda, milyonlarca insann, birka kuan tm mcadelesinin eksenini oluturan Ulusal Kurtulu Savalar diye bir ey olmazd. Yirminci yzyln banda ya da daha sonralar, emperyalist lkelerin proletaryas sosyalist devrimi baarabilseydi, smrge ve yar smrge lkeler, hi bir savaa girme gerei olmadan, iktidara gelmi ileri lkeler proletaryasnn yardmyla otomatikman, kendiliinden bamszlklarn kazanr ve kapitalist olmayan bir yoldan imdiye dek rahat rahat sosyalizme gemi olurlard. Sovyet Orta Asya cumhuriyetleri ve Moolistan rnei, daha sonraki yozlamann yol at sorunlar ve tkanklklar yok saylrsa, Rus Proletaryasnn yaptn Avrupa Proletaryasnn yapabilmi olmas halinde, ya da yeryznn "altda bir yeryz" kadar olmas halinde, Tarihin nasl bir mecraya akm olacan kolaylatran bir rnek oluturabilir. Tarih byle bir yol izlemediyse, bu, ne retici glerin yeterince olgunlamam olmasndan, ne de proletaryann Antik Tarihin kle ya da serflerine benzer biimde yeni ve st bir toplum kuracak nesnel yetenei olmamasndandr. Bu, tamamen, proletaryann kendi iindeki ihanetler nedeniyle bu yetenei gsterememesinden, yani znel nedenlerdendir. Krt, Trk ve dier bir ok lke devrimcilerinin temel yanlgs, tam da amzn bu tayin edici karakteristiini anlamamalarnda yatmaktadr. Onlar, dnya tarihine ve amza kendi mcadelelerinin ekseninden baktndan, ama kendi mcadelelerine dnya tarihinin ekseninden bakmadklarndan, bugn yaanan Tarihi yaanabilecek tek tarihmi gibi gryorlar, dolaysyla Ulusal Kurtuluu, ya da kendi lkelerinde proletarya diktatrlklerinin kurulmas mcadelesini, tarihin geilmesi zorunlu bir aamasym gibi kavryorlar. Ama tam da bu noktada, mantki sonularyla, farkna bile varmadan Bilimsel Sosyalizmi reddetmi oluyorlar. Evet, sosyalizme ne kadar itenlikle inanrsak inanalm, nesnel olarak, bugn yaanan Tarihi yaanmas zorunlu tek Tarihmi gibi grmek; ya da dier bir ifadeyle ulusal kurtulu savalarn, dolaysyla Emperyalizmi ve yeni/yar/ tam smrgeleri tarihsel akn gemesi zorunlu bir aamasym gibi grmek: Tarihin bu tarz gidiinin nesnel nedenlerden

kaynaklandn kabullenmek, dolaysyla Marksizm'in temelinde bulunan nermeleri reddetmek anlamna gelir. Ne olabilir bu objektif nedenler, amzn byle akmasna yol aan? retici glerin sosyalizm iin olgunlamad ya da baka bir ifadeyle, kapitalizmi n 20. yzylda emperyalizm yani rme ana girmedii... Bu ise, Emperyalizm teorisinin ve onun dayand tm Marksist ekonomi politiin yanll demektir. Bir dier nesnel neden, Proletaryann, kapitalizm rme ana girmi olmasna ramen, kle ya da serfler gibi, stn bir dzen kurma yeteneinden yoksunluu yani devrimci bir snf olmad olabilir. Bu da Marksizm'in bir temel nermesinin reddi demektir. Birinci eilim, yani Tarihin bugnk gidiini normal ve zorunlu bir aama olarak grmek, kapitalizmin mrn doldurmad anlayna dayanyorsa, bu otomatikman reformizme yol aar. Madem ki gler sosyalizm iin olgunlamamtr, o halde sosyalist devrim gnn acil bir sorunu deildir. Sosyal Demokrat partiler aka, Komnist partiler zmnen bu anlaya dayanmaktadrlar. kinci eilim, yani bugnk ak zorunlu gr, proletaryann nesnel olarak devrimci bir snf olmad, ya da artk bu vasfn kaybettii grne dayanyorsa, bu da devrimi yapacak baka bir g aranmas sonucunu ortaya karmaktadr. Bu g, kimine gre: nc Dnya halklar, kimine gre lmpenler, kimine gre tketiciler vs. olabilir. Bu da pratikte, kk burjuva topyaclnn ve sosyalizminin ifadesidir. Her ikisi de Marksizm'i redde varan bu grler ya da gizli varsaymlarn anlamadklar ya da gremedikleri bir ey var: eer Marksizm yanl ise, Marksizm'in yanl olduu bir dnyada, doann tahribi korkun bir hzla srerken ve insanl birka kez yok edecek gteki atom silahlar tepemizde dururken, insanln yaama ans yoktur. Ama Marksizm yanll kantlanamayacak bir retidir de, nk eer insanlk yok olsa bile, bu Marksizm'in yanlln kantlamaz: "ya sosyalizm ya barbarlk" dilemmasn ortaya koyup, bu yok olu tehlikesini herkesten nce grp anlar alanlar hep Marksistler olmutur. Ve bu Marksistlerin varlndr, proletaryann znel yeteneksizliinin ve ihanetlerin onun grevini yapmasn engelleyen ey olduunun kant; Tarihin zorunlu bir dnemden gemediinin kant. Marksistlerin "ya barbarlk" feryaddr, insanln var olaca umudunu yaatan. nsanln kaderi, nmzdeki birka on yl iinde kesin bir sonuca ulaacaa benzer. Ve bu kaderin ne olacana dair tayin edici kavgann son sz emperyalist lkelerde sylenecektir. Geri lkelerin birok devrimcisinde, Tarihin bundan sonraki gidiine ilikin yle bir kavray gryoruz: Bat Avrupa ve Amerika'da Proletarya devrim yapamayacak, nc Dnya lkeleri ve Smrgeler bamszlklarn kazanp proletarya iktidarlarna yol aacak, giderek zayflayacak olan Bat Emperyalizmi kendi proletaryasn satn alamayacak, ondan sonra da emperyalist lkeler proletaryas ayaklanacak.

Bu grtekiler, sadece proletaryann devrimci kapasitesini inkar etmi ve tarihin bugnk akn zorunlu grm olmuyorlar, ama ayn zamanda, Tarihin byle bir yol izlemesi halinde, byle uzun bur evirme yapacak zaman da olmadn grmyorlar. nsanln batt bir dnyada ulusal kurtulu olanakszdr. Bunu iyi kavramak gerekiyor. Ulusal Kurtulu Mcadeleleri, eer emperyalizmi biraz sarsabilir, dnya ve zellikle ileri lkeler proletaryasna biraz itilim verebilirse, ona glerini toplamak iin biraz zaman kazandrabilirse ne mutlu. lk bakta, meselenin byle bir konuluu, Krdistan zelinde sanki mcadele azmi ni baltalarm gibi grnebilir. "Eer sonu ileri lkelerde belirlenecekse, ve insanln batt bir dnyada ulusal kurtulu olanakszsa, kurtulu savana girmenin ne anlam var" diye dnlebilir. Ancak, byk devrimler bunun tam tersini kantlamaktadr. Rus devrimcilerinin ulat fedakarlk ve bilin dzeyine henz hi bir lkenin devrimcileri ulaamad. Ama Rus devrimcileri, Rus emekilerini kurtarmak iin deil, dnya proletaryasnn kurtuluuna azami katkda bulunduklar iin o destanlar yaratabiliyorlard. Lenin, Rus iilerini, Kendilerini kurtarmalar iin deil, ayaklanan alman bahriyelilerine destek olmak iin ayaklanmaya aryordu. Krdistan'daki Kurtulu Mcadelesini btn gcmzle destekleyeceiz , onda yer alacaz, ama insanln batt bir dnyada Krdistan'n kurtuluunun bir anlam tamadn bile bile, insanln kurtuluuna bir katkda bulunabilmek iin. 19.09.1986 Celal Aydn

Sesli Dnmeler
Bu balk altndaki yazlarnda Demir Kkaydn, hemen her konuda, hi bir snrlama olmadan "Sesli Dnmeler"ini yazmaya alacak. Arkadamz, byle esnek bir biimin, snrlar ve konusu belli yazlarda ele alnamayacak ya da ok snrl olarak ele alnabilecek konulan tartmaya amak bakmndan daha elverili olduu kansndadr. Aadaki yazlarla, bylesi bir biimin ilk denemesini yapmaktayz. Devrimci Marksist Tartma Defterleri

26.4.1987 Bilimin Uzak Snrlarnda kesinlik kaybolur derler. Gerekten de yledir. Bir konuda, bir bilim dalnda insan birka kitap okuyunca her ey bir dzene girer, anlalr olur, aydnlanr. Her ey ok apaktr. Ama ayn konuda okunan kitaplarn says bir ka yz bulunca iler karr. Kesinlik ve aydnlk giderek kaybolur, ortal bir alacakaranlk kaplar. Tm bilimlerde byledir bu. Toplumun Bilimi olan Tarihsel Maddecilikte ya da daha ksaca sylemek gerekirse Marksizm'de de. Bilimin Uzak Snrlar, en temel kavram ve kategorilerin sorguya ekildii bir alandr. Bir bakma orada Bilim ve Felsefe i ie girer. Orada tartlan kavram ve kategoriler, bir bakma o bilimin tm kavram sisteminin zerinde ykseldii "ekirdei", "kilit ta"n olutururlar. Burada bir elikiyle, bir paradoksla karlalyor gibi. Bilimin snrlarna, kenarlarna gittike, onun ekirdei, z, merkezi ile karlalyor. Bu diyalektii yaratan., her bilimin kavramlarnn bir sistem, bir tutarl btnlk oluturmas olsa gerek. Bilim demek, birbiriyle en ilgisiz gibi grnen nesneler ve srelerin ortak olan yann yakalamak, bylece kaosun ardndaki dzeni bulmak demektir. Bilimin snrlarnda daima istisnalar oalr. Ama bilim "istisna" tanmaz. stisna gibi grnenin istisna olmadn bulmak zorundadr. Bu durumda, sadece o gne kadar dzene konmu, aklanm olanlar deil onlarn yan sra o "istisna" gibi olanlar da kapsayacak ok daha genel teorilere ihtiya duyulur. Daha genel bir teori ise, o bilimin zerinde ykseldii en temel kavramlarn bir yeniden gzden geirilmesi olmadan baarlamaz. Geenlerde popler bir doa bilimleri dergisinde bir fizikiyle yaplm bir grme yer alyordu. Kelimesi kelimesine ayn olmayabilir ama fiziki aa yukar yle bir eyler sylyordu: "Eskiden iler kolayd. Elektronlar, protonlar, ntronlar vard. imdi yzlerce parack kt. Pozitronlar, hardonlar, kuarklar, mezonlar ve bunlarn antileri. Artk fizikte tam bir anari ba gstermi durumda". Fizik elindeki kuantum ve rlativite teorileriyle kald ki bu iki teorinin de ortak bir paydas yok; Einstein bouna mrnn son yllarn bir "Birleik Alanlar Kuram" kurma abasna

10

ayrmad bu kaosa bir dzen verebilir mi? Yoksa fizikte yeni bir devrim anlamna gelecek bir teori ve kavram sistemi deiiklii mi gerekir? Bilmiyoruz, bir ey syleyecek durumda deiliz. Ama gerek olan bir ey var ki, fizik biliminde bir bunalm var. Fizik biliminde bunalm olur da, toplumun bilimi olan Tarihsel Maddecilikte olmaz m? Olabilir ve olmaldr da. Tarihsel maddecilik eer bir bilim ise, gelimek ve bu geliimini birikimlerle, sramalarla srdrmek zorundadr. Ama bu geliim ancak Marks - Engels'in temellerini att teori zerinde ykselebilir. Onu kavramal, iermeli, ama onu amal. Buraya kadar bir olabilirlikten, dolaysyla olduka uzak bir gelecekte olmas gerekenden sz ediyoruz. Ve bu anlamda, Marksizmin yanlln ilan eden, ona l kpek muamelesi yapanlardan farkl bir sorunu tartyoruz. Marksizme, Marksn Hegel karsndaki tavryla yaklaan, Marksizmi bir l kpek gibi deil, anas olarak gren ve yerini ezilen insanlarn yannda belirleyen daha tutarl bir retiye bugne kadar rastlamadk. En saygl gibi grnenlerden R. Bahro bile, Marksizme yeni ina etmeye alt binann baz yerlerinde kullanaca talar temin ettii bir ta oca muamelesi yapmaktan teye pek gidemiyor. Gerekte bugn Marksizmin bunalm gibi grnen ey, Marksizmin deil ama ii hareketinin bunalmdr. Bu bunalmn yansmasdr. una inanyoruz ki, Marksizm hala, d aha belki birka yzyl, toplumsal sreleri anlamamz salayacak kavramsal temel aralar bize sunma yeteneindedir. Yukarda "inanyoruz" dedik. Gerekten de inantan sz etmek gerekiyor. Ama bu inan bir mminin inanc ile kartrlmamal. Mmin inancn akln ve olaylarn mihenk tana vurmay kabul etmez. Burada bir bilim adamnn bir hipotezinin doruluuna olan inanc trnden bir inan sz konusudur. Bu inanca sahip olmak, hipotezini olaylarn mihenk tanda hi inanmyormuasna snamasn engellememesi gerektii gibi. Bir inantan sz etmek gerekiyor, nk dnya proletaryas, dnya sosyalist cumhuriyetler birliini ve hatta sosyalist toplumu kurana kadar Marksizm henz doruluu kantlanmam bir teori olarak kalmaya devam eder. Ama problemi, yani Marksizm'in doruluunu, srf dnya sosyalist devrimine balamak da yanl oluyor. Gerekte insanln, ekolojik dengenin bozulmasyla ya da bir atom savayla yok olmas da, tpk yozlam sosyalist devrimlerin ya da baarsz ayaklanmalarn tersinde n kantlad gibi, Marksizm'in doruluunun bir kantn oluturur. Evet, Marksizm ylesine bir teoridir ki, artk yeryznde doruluunu anlayacak hibir znenin kalmamas halinde bile doruluunu kantlayabilir. Kim bilir belki evrenin karanlklarnda, baka bir gezegende bilinli varlklar gelimi cihazlaryla evrenin dnya gezegeninde Marksizm'in yaadn renene kadar, Marksizm uzayn karanlk sonsuzluunda bilinlere varmadan varln srdrebilir. Ancak Tarihsel Maddeciliin vlger kavrayclardr ki, ii snfnn tarihsel bunalmnn, hatta insanln yok oluunun Marksizm'in yanllnn kant olduunu iler srebilirler. Marksizm'e gre ii snfnn tarihsel bir zne olmas, insanl kurtaracak potansiyele sahip olmas, otomatikman, bunu yapabilecei anlamna gelmez. Marksizm styaplarn,

11

ideolojilerin, geleneklerin, aparatlarn nemini hi bir zaman inkar etmemitir ve etmez. Marksizm'in bunalmndan sz edip ona saldranlar gerekte Marksizmle deil, kendi anladklar mekanik, baya Marksizmle uramaktadrlar. Bizzat Marksistler deil midir "Ya Barbarlk Ya Sosyalizm" diyerek, yok olma olasln insanla ilan edenler ve bunu en ok ciddiye alanlar? Komnist Manifesto'nun daha ilk cmleleri, Tarih'i zetlerken, onun bir snf mcadeleleri tarihi olduunu anlatrken, devrim ya da toptan k olaslklarndan sz etmez mi? Unutulan bir ey var. Marksizm yalnz sosyalist devrimi deil, yok oluu da ngrmtr. Bu olasl da bandan beri vurgulamtr. Tam da bu nedenle, insanln yok oluu dahi Marksizmin bir bunalm ya da yanlln kantlamaz, aksine onu tersinden olumlar. * Marksizmin yanlln Tarih bir tek eklide kantlayabilir: ii snf dnda baka bir gcn yeryznden kapitalizmi silip atmas ve ondan daha ileri bir dzen kurmas halinde. Hatta bu takdirde bile Tarihsel Maddeciliin temel kavramlar geerliliini srdrebilir. Bu koulda bile tartma konusu olabilecek yan, proletarya ve onun tarihsel yeteneklerine ilikin blmdr. Var m ii snfnn dnda bu potansiyeli gsteren bir g? Yok, ortalklarda hala grlmyor. Ne ezilen uluslarn kurtulu savalar, ne de ileri Kapitalist lkelerde grlen "Yeni Sosyal Hareketler", yani Kadn. Bar, evre, Aznlk vs. hareketleri, bu potansiyeli gsterebilmi deil. Bunlarn hepsi, brokratik cihazlarn kontrolndeki ve kendiliinden ii hareketine gre ok daha radikal taleplerle ortaya ktlar ama ne Marksizm lsnde tutarl ve kapsaml bir teori gelitirebildiler, ne evrensel bir program gelitirebi ldiler, ne de kendi sorunlar dndaki sorunlarla Marksistlerin ilgilendii lde ilgilenebildiler. Btn bunlar, onlarn, Marksistlerin nemle ele almas gereken bir Politik zne olduunu gsteriyor ama bir Tarihsel zne olamadn da. Bu hareketler bir bakma medeniyetlerin k alarnda grlen kle ve serf isyanlarna benzetilebilir. Hepsi medeniyeti iin iin kemirirler, sarsarlar, sorguya ekerler, ama onu ykp daha st bir medeniyet kurma yetenei gsteremezler. Bu ii ancak Barbarlar yapabilir. Kle ve Serf isyanlar bir bakma Antik Tarihin znesi olan Barbar kavimlere bir davetiye idiyse, " Yeni Sosyal Hareketler" de, benzer ekilde, modern tarihin znesi olan ii snfna Tarihsel grevlerini bir hatrlatma, ona bir ardr. i snfna veda edenler unu gremiyorlar: i snfnn tarihsel grevlerini yerine getiremedii bir dnyada insanln yaama ans yok. Roma'nn kleleri Roma'y ykamadlar. En fazla Roma imparatorlarn da kendileri gibi bir Hristiyan yaptlar. mparatorlar Hristiyan oldu diye Roma mparatorluunun nitelii deimedi. Ona lmcl vuruu barbarlar yapt. i Snfna "Elveda" diyenler, nesnel olarak, insanln yaamasnn biricik umudu olan proletaryay sendikaclarn, brokratlarn egemenliine terk ederek, sosyalist entelijansiya ile iiler arasndaki son kprleri ykarak insanln yok olu olasln glendiriyorlar. Bu nedenledir ki, Marksizmin lmn ilan edenlerle, "Elveda Proletarya" diyenlerle ideolojik mcadele, insanln yaamas uruna mcadelenin ayrlmaz bir parasdr. i snfnn bugnk reformist brokratik bukalarndan kurtulmas, sosyalist bir entelijansiyanm onunla kucaklamasyla olabilir. Ama ii snf biraz ban kaldrmadka da. entelijansiyann cokuyla ona ynlar halinde ynelebilmesi imdilik zayf bir olaslk. Bylece olumsuzluklar birbirini douruyor. i snf radikal ve ynsal

12

bakaldrlara girmedike entelijansiya ondan uzak duruyor, entelijansiya ondan uzak kaldka, bilinlenip, bir devrimci nc yetitirip bukalarn paralamas gleiyor. Tek umut iilerin bir yerlerde baaraca kendiliinden ayaklanmalarda ve dier taraf asndan tek umut, umutsuzlukta. Umutsuzluun kavranmasnda. ilerin ve Entelijansiyann radikallemelerinin senkronize olmamasnn bu krgnlkta bir pay var. 1968ler Bati'da her eye ramen, Marksizme ve ii snfna inanan bir entelijansiyann yeniden byk lde dousuna yol at. Ama ayn tarihlerde bat proletaryas kapitalizmin tarihinde grd en uzun ve hzl refah dneminden nasipleniyor, yarn kurmak isteyenlerin radikal arlarn yanksz brakyordu. Arada geen zamanda, "ok naz ak usandrr''' misali, enielijansiya proletaryaya kst. imdi ise durum tersine, 1974den beri kapitalizm bir bunalm iinde. iiler giderek radikalleiyor, ama ii snfnn davetini artk entelijansiya duymuyor. Bu genel eilimin tek istisnas "Trokist" gelenek. Bir yandan giderek ileri kapitalist lkelerin her nemli isi ocanda en ileri unsurlarla gl balara sahip oluyorlar ya da bizzat bu ileri unsurlar oluturuyorlar. Nerede iiler harekete geerse onun iinde ve nnde yer alyorlar. En azndan Avrupa'da Trokistler dnda hem Marksizmi savunan. Hem iilerle kaynaan, hem de devrimci bir tavr srdrebilen tek akm olma zelliini koruyorlar. Yani dier bir deyile, ii hareketinin genel ve tarihsel karlarnn ve tm ezilenlerin savunusunu yapyorlar. Marksizm Leninizmin devrimci ve eletirel zn tayan ve kendini yenileme zellii gsterebilen tek akm bu. Bunun en basit rnei, 4. Enternasyonal'in kararlarnda grlebilir. Bir yandan, epey nce, Bat'nn solcu aydnlan iilere kserken iilere ynelme karar ald ve bunu iyi kt uygulad ki imdi artk meyveleri grlyor; dier yandan "srf iicilik" denen sapmaya dmedi. Kadn Kurtuluu Hareketi zerine bir karar ald; Bar ve evre Hareketleri zerine imdi tartyor. "Trokist" denen gelenek, gerekte yaayan Marksizmden baka bir ey deil. Marksizmin bunalmndan sz edenler, "Trokist" gelenekle hesaplamak zorundadrlar. Ama nedense bu hesaplamaya hi girmiyorlar. Marksizmle Stalinizmi zdeletiriyorlar yahut da Althusser ve benzerlerinin radikal merkezciliini. Bu anlalr bir eydir. Marksizm diye onun kt kopyalarna atmak bu baylara kolay bir baar salar. Ama nesnel olarak btn bu toz duman arasnda gerek yaayan Marksizm "alay" ya da "susu kumkumas" ile olmama evriliyor. Ama bu real politikerlik, "bilim ahlak"ndan zerrece nasibini almam olmann da bir ifadesi ayn zamanda. te yandan bunu rasyonelletirmek de kolay. Hep yenilmisin, hep altta kalmsn. Veyl maluplara!... buuk Trokistin geleneiyle zaman kaybetmenin ne alemi var? Dou Perinek'in deyimiyle "bir iktidarszlk doktrini" deil miyiz? Evet yleyiz. Ve yle kalacaz. Biz devrimci Marksistlerin amac hi bir zaman, ne pahasna olursa olsun "iktidar olmak" olmad. Gerekte Marksizm bir "ktidar Doktrini" deildir kelimenin tam anlamyla. O ii snfnn iktidarndan yanadr. Ama ii snf hi de iktidar aldnda veya sonrasnda, kendisinin tarihsel ve genel karlarn savunan Komnistleri otomatikman iktidar aygtnn bana oturtacak diye bir ey yoktur. Marks'n "gnei fethe

13

kmlar" dedii Paris Komn'nde Proletarya iktidard. Komnde birka numunelik dnda Marksist yoktu. Bay Dou Perinek gibi, iktidar olma uruna her Allahn gn burjuvaziye akl vermektense, iktidarszlk doktrini olarak kalmak, insanln kurtuluu idealini ve umudunu yaatmak bin kez daha erefli bir itir. Bay Dou Perincek "Trokizme" "iktidarszlk doktrini" derken. Onu "yenilgi enayilii" olarak tanmlam oluyor. Evet yleyizdir. Artk pek kimsenin okumad H. Kvlcml bir zamanlar "Trkiye'de Snflar ve Politika" diye bir makale yazmt. Orada daha ziyade kendi kaderini kastederek yazd u satrlar, tTrokizm"e de tam uyar ve ayn zamanda bu burjuva sosyalistlerine en gzel, klasik cevab oluturur: "Siz hi muharebede len askerin Mareal olduunu grdnz m? Belki mezar bile belli deil; adn etini kargalar yemitir. Yayacaksn gzm, bakalarn ldrp onlarn omuzlarna basa basa ykseleceksin. Davrann yakndan grenler, yaptnda epey kallelik, hayli tabanszlk bulsalar bile; ller konumazlar. Az tedekilere: 'Klahn kurtaran kaptandr'. arktr bu, kim kime? EIolu ne yapm, yapm ste' gelmitir ya. Altta kalann can kmsa kabahat kendisinde. llerle bir i yaplamayacana gre; sava sonunda ancak ayakta kalabilene Bakumandanlk rtbesi ve'Mareall' asas verilebilir. Baka trls olamayaca iin kallelik KURNAZLIK yerine geer, tabanszlk abaya sreklilik getirmi saylr.

27.4.1987 Sesli Dnmek, bir bakma armlarn akna kendini uydurmak, o ak yazya dkmek oluyor. Dn "Marksizmin Bunalm"ndan sonra Yeni Sosyal Hareketlerin ortaya kard teorik, programatik ve stratejik sorunlar zerine yazmay dnyordum. Ama dnceler baka bir mecraya akverdi. Bugn geriye dnp, oradan balamak gerekiyor. "Yeni Sosyal Hareketler"in ortaya att sorunlarn olduka iyi bir kadastrolamas Perry Anderson'un Tarihsel Maddeciliin zinde adl kitabnda yer alyor. Bat 'da Sol Dnce ile birlikte her devrimcinin okumas gereken bir kitap. P. Anderson, Tarihsel Maddeciliin bir tarihini yazyor hem de Tarihsel Maddeci yntemle. Eksikler, yanllar olabilir, ama genel dorultuyu, kubak bir grle geree en yakn biimde tespit edebiliyor. P. Anderson, inanm bir Marksist olarak, Marksizmin imdilerde tarihin hi bir dneminde olmad lde, ona kendi zayf noktalarn gelitirme olana salayan gl eletirilerle karlatn grmezden gelmiyor ve cesaretle u gzlemi yapabiliyor: Marksizm uzun sreden beri, sosyalist hareket iinde gerek anlamda nem tayan entellektel rakiplerle karlamad ya da dorusu, tarihte sosyalist hareket dnda kalan eit lde salam veya gvenilir byk iarlarn hareketleriyle hesaplamad. Ortaya kan sonu Marksizmin zayf noktalarnn kalc nitelie brnmesi olabilirdi ancak. Bilgi, uygun bir diren katsays olmakszn nadiren geliir. Marksizm, ou kez, gerekli dzeltmelerden ve denge salayc arlklardan yoksun olmas nedeniyle sahip olduu kendine zg baz atl
14

ynleri ve kusurlar olgunlatrmak suretiyle, bizzat kendi avantajlarnn kurban olmutur. Ancak bugn sz edilen avantajlar yeni bir bask altna girmek durumundalar. Bu deiiklikten ancak memnunluk duyulabilir. Tarihsel materyalizmin geleneksel ayrcalklarndan her biri, imdi gerekten nemli bir meydan okumayla kar karya. En bata ve en belirgin biimde btnlkl bir toplum teorisi olarak Marksizmin sistematiklii, onun geleneksel kapsamnn byk bir blmnn tamamiyle uzak kald aile ve cinsellie ilikin sylemi gelitiren kadn hareketinin ykselii tarafndan sorgulanmaktadr. (s.106107) Yazar daha sonra bar ve evre hareketlerinin de radikalliinden ve benzeri bir eletiriyi getirdiinden sz ediyor. Biz bunlara Genlik, Ulusal Kurtulu, Aznlk vb. h areketleri de ekleme eilimindeyiz. Sralama ne olursa olsun, btn bu hareketler tarafndan yaplan eletiriler gerekten ciddiye alnmaya deer. Ve gerekten bu hareketler, Marksizmi, toplum ve tarihe ilikin kavraynn en bo brakt alanlarda tartmaktadrlar. Burada "bo braklan alanlar" deyimini bilerek kullandk. nk inanyoruz ki, Marksizmin bu alanlar bo brakmas. Tarihsel Maddeciliin kapsam iinde bu alanlara bir yer olmamasnn ve bu alanlardaki sreleri kavrayacak bir kavramsal aralar temeline sahip olmamasndan deil. Tarihin somut akndan kaynaklanmaktadr. Bilimlerin ilerlemesi iin, der bir yerde Engels, ihtiyalar yz niversiteden daha fazla etki yaparlar. P. Anderson da yukardaki alntda bir diren katsaysnn gerekliliinden sz ediyor geliim iin. Hi bir bilim, tayfnn tmnde ayn hzla gelimez. Fizii dnelim. Statik, hidro statik, dinamik, optik, elektirik, nklear fizik vs. gibi ok geni bir tayfa sahiptir. Ama bu tayfn her noktasndaki geliim e zamanl ve ayn hzla olmamaktadr, olmamtr. u veya bu alann ne kmasnda ve geliimin ne gemesinde eksojen etkiler belirleyici bir ala sahiptir. Engels yukardaki sznden sonra, rnek olarak Torielli ve Kuzey talya'daki sel basknlar rneini verir. Burada kartrlmamas gereken nemli bir nokta var. O alann gelimi olmamas, o bilimin, o alanda bir gelimeyi salayacak temel kavramsal aralar olmad anlamna gelmez. Kanmzca, Marksizmde de, yani toplumun hareketinin teorisi olan Tari hsel Maddecilikte de durum budur. Zayflklar bu anlamda zayflklarndan deil, kaderinin ayrlmazcasna bal olduu somut tarihin akndandr. Ve bu tarihin yuma tersinden zld iindir ki, Marksizme, bu alanlarda kendisine ynelik eletirilerin biley tanda, silahlarn gelitirme olana domutur. Tarihsel maddeciliin tayfn ele alalm. Marks Engels Lenin Troki geleneinde, en gelikin yanlar ekonomi, snflar, politika, strateji ve rgt sorunlardr. nk tarihin o zamanki ak ve snf mcadelesinin ihtiyalar en ok bu alanlara yklenmeyi, enerji ve g harcamay gerektirmitir. Ama toplum teorisinde doa ve tarih ilikisi alan, keza ksmen bu alanla i ie geen cinsler ilikisi alan, kltrler alan, farkl toplumsal formasyonlarn eklemlenmesi

15

alan, ideoloji, estetik, etik alan vs. vardr. Bu alanlardaki teorik geliim, yukarda saylan klasiklerde, dier alanlara gre ok geridir. Ama vine de o kadar ktmser olmaya gerek yok. Her kayp bir kazanc da oluturmutur. Ayn yazarn Bat'da Sol Dnce'de ele alnan Gramsci ve Lukacs'tan Althusser'lere kadar bir batl Marksistler kua, tm idealizmlerine ramen, diyelim ki bir Marksist sanat teorisinin unsurlarn, klasiklerle kyaslanmayacak lde telere gtrmlerdir. Trok ist akmla, ki dorudan Marks, Engels, Lenin geleneinin devamdr. Bat Marksizmi denen birka teorisyenler kua arasndaki teorinin farkl alanlarna ynelme biiminde kendisini gsteren bu ayrlma, yani birinde ekonomi, snflar, strateji ve rgt sorunlarnn, dierinde styaplarn arlk kazanmas, ngiltere ve Almanya arasndaki geliim ztlklarnn styaplardaki yansmasna benzetilebilir. ngiltere'de kapitalizm nce ve hzla gelitii iin oras Ekonomi Politiin esas vatan olmutur, Alma nya'da ise ne kapitalizm ne de burjuvazi doru drst geliemediinden ve feodalizmin basks yznden felsefe ve mzik, yani burjuva ideallerinin en soyut ve yakalanmas zor ifade biimleri gelimiti. Alman felsefesi ve mzii geliimini Alman burjuvazisinin geriliine ve korkaklna borludur. Ama ngiltere'de, byk mzikiler ve filozoflar yetitirememesini kapitalizmin erken ve hzl geliiminin bir kefareti olarak demek zorunda kalmtr. Klasik Marksist, yani Trokist gelenekle, "Bat Marksizmi" arasmda da benzer bir geliim ztl var. Ama nasl Marksizm, Klasik Alman Felsefesi, Fransz Sosyalizmi ve ngiliz Ekonomi Politii'nin bir sentezi ve almas idiyse, gelecein daha mkemmel Marksizmi de bu iki gelenein bir sentezi ve onlarn zayflklarnn bir almas olmak zorundadr. Tabii ki insanln mr yeterse. Ancak, sentezi oluturacak elerin tablosu bu biimiyle epeyce eksiktir. Bu tarihsel analojide, Fransz Sosyalizmi'nin payna da galiba, bu Yeni Sosyal Hareketler ve onlarn problematikleri dyor. Gerekten de Fransz topik sosyalistleriyle bu hareketler arasndaki yaknlklar gze batcdr. u halde, Marksist teorisyenlerin teorik grevi, devasa bir grev, yle tanmlanabilir: "Trokist", "Bat Marksizmi" ve "Yeni Sosyal Hareketler" biimindeki gelenein birikimleri temelinde, onlar aarak bir teorik sistem ina etmek, yani Tarihin maddeci retisini bir st dzeyde yeniden ekillendirmek. Bu grev, somut snflar mcadelesinden, program ve strateji tartmalarndan ayr dnlemez ve gerekletirilemez. (lerde niin ayrlamayacan ele almaya alalm.) te yandan bu grev sentezi oluturacak bu akmn birbirlerine karlkl etkileim iinde bulunduu bir alanda gerekletirilebilir. Gerekten de, "Yeni Sosyal Harekt ler"e egemen olan grler, Marksizmi ve marksist gelenei hor grd iin, Trokistler tarihsel hakllklar ve gl yanlarna fazla yklendikleri iin ve nihayet, "Bat Marksizmi" mrn doldurup niversitelere hapis olduu iin, bu sentezin oluumu bir ok glklere sahip. Bu akm iinde, imdilik sadece Trokist akm, dierlerine ve onlarn problematiklerine en ak olma ve yn hareketiyle, ii hareketiyle balarn koruma zelliine sahip olduundan, en umut var durumda grlyor. iinde sadece Trokist akm, tm zaaflarna ramen dierlerinden kendini yaltmayan, onlardan etkilenen ve onlar etkileyen bir akm olma zelliini koruyor. Ama belli olmaz, Bat'da bugnk kriz artlarnda ii hareketinin
16

ykseliiyle birlikte gelebilecek Trokist gelenein poplarite kazanmas ve ciddiye alnmak zorunda bulunmas halinde, dier geleneklerden gelen teorisyenler bu devasa grevi baarabilirler.

28.4.1987 Fiziki, eskiden iler kolayd, ama imdi onlarca daha kck parack kt; iler iyice kart, diyordu. Bugn de Tarihsel Maddecilik asndan durum biraz yle. Eskiden iler kolayd. i hareketi vard, kyl hareketleri ya da bamszlk savalar vard. Birincisinin birlii iin ilerin Birleik Cephesi taktii ve sosyalist bir devrime geii salayacak geisel talepler anlay; ikincisi iin de ii kyl ittifak ve burjuva demokratik karakterde teklifler. En azndan kinci Dnya Sava sonlarna kadar bu programatik ve stratejik emalar iyi kt proletaryann mcadelesine yol gsterebiliyordu. Ama son yirmi otuz yldr iler epeyce kart. Yok nce Amerika'da zenci hareketleri kt, sonra Genlik hareketleri, sonra Kadn, Bar, evre hareketleri, Aznlk ve gmen hareketleri kt. Belki yarn yallar hareketi ve aklmza daha gelmeyen baka hareketlerin kna ahit olacaz. Ve bu okluk ve srf okluk olduu iin deil, bu hareketlerin zgl karakterleri dolaysyla birok esasl teorik, programatik, stratejik ve rgtsel sorunlar ortaya karyor. Ne gibi sorunlar? Bir ka rnekle somutlamaya alalm. Bilim demek ngr demektir. Niin biz Marksistler bu hareketlerin kacan nceden grmedik? Grme potansiyelimiz mi yoktu, yani teorik sistemimizde bu tr olgulara yer yok muydu, yoksa vard da, tam da gemiimizdeki gcmz m bu gszlmz yaratt? Bu hareketlerin ve bu hareketleri yaratan sorunlarn kazanaca nemi nceden grp, bu alanda geni bir Marksist literatr oluturabilseydik, bu hareketler bugn olduu gibi daha ziyade topik ve radikal bir sylemle mi kalrlard? Bu hareketlerin tartt sorunlar ve Tarihsel Maddeciliin bo brakt alanlar ya da daha dorusu az gelitirdii alanlar arasnda kesin bir zdelik olduuna gre, bu alanlarda Marksist aklamalar neler olabilir? Bunlar hemen ylece ilk planda akla geliveren teorik sorunlardan bir ka. Programatik sorunlara gelelim. Kyl hareketleri ya da bamszlk hareketleri, mahiyetleri gerei burjuva demokratik karakterdeydiler. Ama bu hareketlerin hi birisi kolaylkla "burjuva demokratik" olarak tanmlanamayacak, aka ifade edilmese bile daha ziyade sosyalist karakterli ya da ancak sosyalist bir devrimle zlebilecek bir programa ya da varolu kouluna sahipler. Dnya lsnde planl bir ekonomiye gemeden evre sorunlarn zmlemek mmkn m? Hayr. Kadnn eziliinin ortadan kaldrlmasnn n koullarnn ancak bir sosyalist devrimle ortaya kaca apak vs... Ama problem sadece bu hareketlerin hedeflerine, rnein bir kyl hareketinden farkl olarak, sadece sosyalist bir dnyann kurulmasyla eriebileceinden domuyor. Ayn zamanda gelecee ilikin tasavvurlarmzda ihmal ettiimiz, hi nemsemediimiz yeni ynleri ortaya karyorlar. Yani programmzda bir deiiklii de getiriyorlar. rnein otomobil retimine son verme, nklear reaktrleri kapama gibi. Doann dengesi ve insanlarn ihtiyalar arasnda optimum bir dengeyi gzetmek gibi. Bunlar, bu hareketler kana kadar Marksist klliyatta
17

hemen hemen hi ele alnmam konulard. O halde, bir yandan Marksistler kendi programlarn, bu hareketlerin ortaya getirdii sorunlar nda dzeltmek zorunda, dier yandan bu hareketler, amalaryla ekonomik sistem arasndaki balanty ki imdiye kadar Marksistlerin hep ilgi alannn merkezini oluturmu ksm grmek zorundalar. Ama bu halde de, yle ilgin bir sonuca ulalyor. Bu hareketler ii hareketiyle zde bir programa sahiptir. Hareket noktalar farkl olsa bile. Bu programatik zdelik, strateji alannda eski kalplara smayan yeni bir anlay gerektiriyor. rnein kyllkle kyaslayalm. Kyllk, ii snfnn dnda ayr bir gtr. Ayr programlara, ayr konumlara sahip iki ayr g arasndaki ilikiler sorunudur, ii kyl ittifak sorunu. Ama bu "Yeni Sosyal Hareketlere" insanlar toplumsal konumlarndan, yani snfsal konumlarndan dolay girmiyorlar. rnein Bar, evre hareketlerine, insan olarak varlklar tehdit altnda olduklar iin; kadnlar, hangi snftan olurlarsa olsunlar kadn olarak karlatklar zgl basklardan dolay, zenciler zenci olduklar iin giriyorlar. Yani bu hareketleri oluturanlar, ii snf dnda, ayr toplumsal konuma sahip ayr bir g deiller. Bizzat oluturanlarn nemli bir blm cretlilerden oluuyor. Bu ise ister istemez, ii snf kyllk ilikisinden ok daha farkl bir ilikiyi gerektiriyor. Yani, klasik biimde, rnein ii hareketinin kyll rgtlemek gibi bir grevi yokken, imdi, ii hareketi, bizzat bu hareketleri de rgtlemek zorunda. Marks Engels, Komnist Manifesto'da, Komnistler, ii hareketi iinde, onun tarihsel ve genel karlarn savunan kesimi olutururlar anlamnda bir tanmlama yapyorlard. Ama bugnk durumda, komnistler bar Hareketi iinde, kadn hareketi iinde, evre hareketi iinde vs. her birinin genel ve tarihsel karlarm savunmak durumunda olmallar. Sorun byle konulunca, tpk ii hareketi iinde olduu gibi, bu hareketler iinde yer alan dier akmlarla ilikiler sorunu gndeme geliyor. Nasl bu akmlarla birlik ve onlarn etk isinin krlmas, ii hareketi iin iilerin birleik cephesi taktiini gerektiriyor ise benzer ekilde, evrecilerin, barlarn, kadnlarn, gmenlerin vs. birleik cepheleri taktikleri gerekmez mi? Taktik bakmdan bir baka sorun. i hareketi brokratik bukalarndan kurtulmakta hayli zorluk ekiyor. Ama bu arada, brokratlama zelliini az gsteren ya da henz brokratlamam bu hareketler ii hareketinden ok daha radikal eletirilere, programlara ve mcadele biimlerine girmi durumdalar. Bu hareketlere veya birine Marksistlerin nclk yapmas halinde, bu hareketler iileri reformist brokratik aygtlarn etkisinden kurtarc bir potansiyel tamyorlar m? Btn bunlar rgt sorunlarnda da yeni problemler yaratyor. rnein kadn hareketi, birok Marksist rgtte, kadnlarn nfus iindeki oranlarna gre kotalanmasnn yolunu at. Bunun klasik parti retisinde bir yeri yoktu. Bu durumda kadnlarn konumuna benzer bir konuma sahip olan aznlklar iin de kotalamalar gerekmeyecek midir? Bu iin bir yan, dier bir yan da u: klasik devrimci parti, fabrikalara gre hcre biimi rgtlenir. Eer grev ayn zamanda tm bu hareketleri de rgtlemek ise, o zaman fabrikalara gre rgtlenme ile bu hareketler iindeki rgtlenme nasl uyumlandrlacaktr?

18

Grld zere, ekirdek fiziinde olduu gibi, iler iyice karm durumda. Ve bilimde nerede okluk varsa orada bokluk vardr. Bunlarn bir tek ortak paydaya indirgenmesi gerekiyor. Ve kanmzca Marksizm bu potansiyele sahip. Ama imdiye ka dar, bir sistemletirme abas da pek ortada yok. Bu hareketler karsnda tek tek en doru, ya da daha ihtiyatl sylersek, doruya en yakn tavr alabilen Drdnc Enternasyonal bile bu teorik, programatik, stratejik ve rgtsel sorunlarn farknda deil gibi. Bu farknda olmayn en esasl kant u: Kadnlar zerine karar alnd, evre ve bar hareketleri ve sorunlar imdi tartlyor, ama "Yeni Sosyal Hareketler" ve ii hareketi diye genel bir zmleme yaplmad. Byle bir sorun henz gndemde deil. Byle bir genelleme ise, hem bu hareketler karsndaki tavrlar bir sisteme sokar, hem de Kadn, Bar, evre hareketlerinde, nceden hazr olmamak nedeniyle kaybedilen ncl, belki domam baka bir harekette, rnein gmenler hareketinde ki gmen iiler, yerli iiler blnmesi ii hareketinin tarihinde grd en korkun tehlikeli blnme zelliini tayor ncln ele geirilmesini salayabilir. Bu hareketler ve bu hareketleri yaratan sorunlar u iki temel kavramdan hareketle ortak bi r paydaya indirgenebilir: nsanln yaanmas zorunlu olmayan bir tarihsel aamadan getii kavram ve Sermayenin Gerek Tarihsel Hareketi kavram. Bu iki kavram da gerekte birbiriyle ok ilikili. Ama bu sorunlara imdi girmeyelim. Bakalm, bu Sesli Dnceler bir yank ve ilgi bulacak m? Biz Trkiye'nin devrimcileri bu sorunlara yle uzaz ki? Bu sorunlar en ileri ve tecrbeli unsurlarn bile ylesine ufku dnda ki, insan umutsuzlua kaplyor. Tartma zlemi kursanda kalyor. Yazmak iinden gelmiyor. Belki 80 sonrasnn kua, tm zayflklarna ramen bu sorunlara daha aktr.

Not: Bu yaz Devrimci Marksist Tartma Defterlerinin Haziran 1987 tarihli beinci saysnda yaynland. (11.09.2000)

19

Tarihin Maddeci Kavrannn inde Kvlcmlnn Yeri

Bu gne kadar genellikle kiisel ve ahlki nitelikleri veya belirli politik konjonktrlerdeki tavrlaryla deerlendirilen Dr. Hikmet Kvlcml'nn tarih aratrmalar ve bunlarn so syolojik sonular zerinde pek durulmamtr. Halbuki Kvlcml'nn uluslararas lekte deerlendirilmesi gereken katklar zellikle bu alanda younlamtr. Bu nedenle, Kvlcml'nn ele ald sorunlarn ve nerdii zmlerin gerek yerini ve nemini kavrayabilmek iin, aslnda tek gerek bilimsel/diyalektik bir sosyolojiden baka bir ey olmayan Tarihsel Materyalizmin sisteminin ya planna ve bu yapnn elerinin eitsiz geliimine ksaca deinmek gerekiyor. Tarihsel maddeciliin bir tarihi, ama kavramlarn tarihi olarak bir tarihi;somut tarihteki geri dnlerinden, arplmalarndan teorinin saf hareketi olarak soyutlanm bir tarihi bu gne kadar yazlamamtr. Fakat gerek. tarihsel hareketini izlemek, Kvlcml'nn bu alandaki yerini ve anlamak iin bir ipucu oluturabilir ve bu retiye katksn anlamay ko laylatrabilir. Tarihsel Maddeciliin kurucular olan Marks-Engelsin teorik almalarnn oda, Felsefe'den Tarih ve Sosyoloji'ye, oradan da Ekonomi'ye doru bir deime eilimi g sterir. Marks 1845'te Feuerbach zerine 11. Teznde "Filozoflar dnyay eitli biimlerde yorumlamakla yetindiler;oysa, asl nemli olan dnyay deitirmektir. " diye yazarken Felsefeyle kopuuyordu. Dnyay deitirmek iin ise onu aklamak; nesnel hareket yasalarn bilmek gerekiyordu. Bu yasalar ise toplum bilimlerinin biricik laboratuar olan Tarih'ten karlabilirdi. Tarihin incelenmesi ise, kendisi de son durumada toplumsal retici glerin gelime dzeyine gre belirlenen Maddi retim likilerinin, ksaca ekonominin tm toplumsal yapnn zerinde ykseldii temel olduunu g steriyordu. Modern toplumun ekonomi temelini karakterize eden genellemi meta retimi olduu ve meta retimi btn toplumsal sreleri kendi girdabna srklediinden; modern toplumu anlayabilmek iin genellemi meta retiminin yasalarn bilmek gerekiyordu. Bu silsile nedeniyledir ki, Marks'n temel eseri olan Kapital bir ekonomi politik eletirisidir. Marks'n yllarca yaratcln ve enerjisini yutan ekonomi politik aratrmalar modern toplu mun zerinde ykseldii temeli kavrayabilmek iin henz bir kk balang olmaktan te bir anlam tamyordu. te yandan bu aratrmalar yaanm ve yaanacak tarihin byk blm bakmndan toplumsal gereklii anlamay salayabilecek bir konu bile deildi . nk insanlk tarihinin byk blmnde meta retimi yoktur veya arzi kalmtr. Dier bir deile Marks-Engels'in taslaklatrd Tarihsel Maddecilik teorisi, yzlerce bilim adamnn ve birok kuan abalaryla ina edilmeyi bekleyen bir duvarc siciminden baka bir ey deildir. Kurucular sadece krokiyi izebilmiler ve bir ka ta koyabilmilerdi . Bizzat Marks'n yazabildii Kapital aslnda yazmay planlad kitabn ok kk bir blmyd. Modern toplumun dier alanlarna, styaplara (snflar , partiler , ideolojiler , devlet, sanat,

20

din vs. ) henz girilememiti bile, sadece baz tarihsel dnemleri yorumlarken sanki geerayak sylenmi deerli deinmeler vard. Dier yandan koskoca tarih incelenmeyi bekliyordu. Sonra gelen Marksist kuaklar ina edilmeyi bekleyen Tarihsel Maddecilik yapsn bizzat bu bilimin kendi ihtiyalarndan hareketle gelitirmediler, kendi sosyal pratiklerinden doan ihtiya ve zorunluluklarla belli alanlarda younlatlar. Engels, toplumsal ihtiyalar bilimlerin gelimesine yz niversiteden daha fazla etkide bulunurlar demiti. Bir toplumsal praksis retisi olan Tarihsel Maddecilik de bu kuraln dnda kalmad. Kuruculardan sonra gelen tarihsel maddeciler kua , Avrupa yani modern toplum gerekliini o zamanki politik mcadelenin ihtiyalarna gre yeterli saylabilecek kavramsal aralara sahip olduklar iin ilgi ve enerjile rini, ii snfnn tarihsel grevini nasl yapabilecei sorunu ze rinde, yani politika alannda younlatrdlar. bylece strateji taktikler program ve rgt sorunlar esas teorik katklarn yapld ve ayn zamanda teorik ilginin merkezindeki alanlar oldular. Bu alanlarla en ilgisizmi gibi grnen almalar bile aslnda strateji, program ve ittifaklar sorunlaryla ilgileri lsnde gndeme geldi . Daha sonraki kuaklarn aksine, kurucular gibi felsefeden konuurken bile politiktirler . l920'lerin ortalarndan sonra ise, Ekim Devrimi'nin tecrit olmas ve yozlamaya balamas ve bat Avrupa'daki devrimlerin yenilgileriyle birlikte ii hareketine sosyal demokrat ve Stalinist partilerin egemen olduu, gnmze kadar gelen dnem balar. Bu dnemde sosyalist eletirel ve yaratc kafalarn bu partilerle aktan bir atmaya girme mek ve var olan toplum karsndaki kktenci eletirel tarihsel maddeci tavr srdrebilmek iin soyut konularda zellikle felsefe ve sanat alannda younlatklar grlr . Marks'n yolunu tersinden kat ederler. Eletirideki radikallik konularda soyuta kayma bahasna korunabiliyordu. Bir zamanlar clz Al man burjuvazisinin radikal bir eletiriyi ancak felsefe ve mzik araclyla dile getirebilmesi gibi. Trokist olarak nitelenen, gerekte ise klasik miras savunma zerinde younlaan akm ise klasik ekonomi politika ver snflar alanlarnda yaratc eserler vermesine ramen , gelenei srdrmesinin ve politik uzlamazlnn ke fareti olarak aydnlardan ve ii hareketinden tecrit kalyordu. Tarihsel maddeci teorisyen kuaklarnn ilgi alanlarnn ve deiiminin bu ksa sergilenmesi, almalarn hemen tmyle modern kapitalist bat Avrupa alannda younlatn , kapitalizm ncesi tarihin ve Avrupa dnn hemen hi gndeme alnmadn; yapsal bakmdan ise modern felsefe ve sanat alanyla snrl kalndn gsterir. Snflar, strateji, taktikler, rgt biimleri, devlet, din; modern retim biimi ve snflarla eski retim biimleri ve snflarn kaynamas gibi alanlar ilginin dndadr. l960'larda Marksizmin yeniden canlanmas hemen hemen bu alanlar gndeme getirir. te Dr. Hikmet Kvlcml'nn katklar ve nemi "Bat Marksizmi"nin dnda kalan bu alanlarda ortaya kar. Bu alanlarda l960'lardan sonra onlarca Marksist teorisyenin katklaryla salanan gelimeler, Kvlcml'nn tek bana dnyann tarasnn ha pishanelerinde ulatnn ou kez kenarna bile varamaz. Ayn alanlarda habersizce
21

younlald durumlarda ise, Kvlcml'nn kendi kendine ulat sonular klasik Marksist gelenei srdrenlerle (Trokist akmla) hayret verici benzerlikler gsterir. (Tipik bir rnek olarak, snflar, snflar aras ve ii blnmeler, brokrasi, devletin zerk karakteri vs anlabilir. ) Kvlcml'nn tarihsel materyalizme en byk katks kapitalizm ncesi uygarlklarn kurulu, gelime ve ykllarn yneten yasalar bulmu olmasdr herhalde . Marks'n temel eseri nasl modern toplumun yzndeki peeyi kaldrmaya altysa , onun eseri de kapitalizm ncesi uygarlklarn yzndeki peeyi kaldrr. zellikle uygarlklarn yklnn birer tarihsel devrim olduunu grmesi ve bu devrimlerin znesi olarak ilkel sosyalizm geleneklerinin ne mini gstermesi bu keiflerin zirvesidir. Kvlcml'nn bu keifleri kefedilmeyi bekle mektedir. Modern ii snf, ister nesnel ister znel nedenlerle olsun tarihsel grevini yapmakta antik tarihin kleleri gibi yeteneksizlik gsterdike ve modern uygarlk klasik Roma uygarlnn son gnlerine benzedike birok teorisyenin ilgisi kapitalizm ncesi uygarlklara ynelmektedir gnmz anlayabilmek iin (rnek:R. Bahro). Bu yneliler elbet Kvlcml'nn kefine de yol aacaktr. Teorik soyutlamalar ve problemler dzeyinde Tarih bugn hi bir zaman olmad kadar gnceldir . Tarih'in Marksist teorisyen kuaklarn ilgi alanlarnn dnda kalmas, ayn zamanda onun resmi partilerce politik taktiklerin bir fonksiyonu olarak ele alnmasna da balyd. Leninlerin kua tarihle megul olmaya gerek grmemiti; Lukacs'tan Althusser'e kadar olan kuaklar ise giremezlerdi, nk netameli bir konu olmutu. Bylece tarihin maddeci retisi iinde tarih azgelimi bir alan olarak kalrken, paradoksal olarak burjuva dncesi iinde btn tarih ve toplum kuramlarnn temellendirildii en ok yatrm yaplan alanlardan biri olur. Burjuvazinin tarihsel olarak kendine gvenini ve iyimserliini ykselen ii hareketi karsnda yitirmesiyle birlikte, birer yklm medeniyetler mezarl olan tarih, burjuva veya bat uygarlnn sonunu ngrenler iin bitmez tkenmez bir analojiler kayna oluturur (Spengler, Toynbee, Sorokin vb. ). Dier yandan, Emperyalizm ann rk teorileri de kantlarn zellikle tarih alannda bulmaya almtr. Medeniyetlerin ykl ve kurulularnda ilkel sosyalist gelenekli "barbar" halklarn oynad rol ve onlarn yetenekleri bu halklarn rksal zellikleriyle a klanmaya allmtr. Bylece tarih, zellikle de medeniyetlerin kurulu ve ykllar en gerici burjuva dnrlerin at koturduu bir alan olarak ortada kalnca, giderek bu problematiin ve alann kendisinin gerici bir z tad gibi bir izlenim de ayrca kafalarda yer etmi ve bu durumun yeniden retimine katkda bulunmutur. Onun teorik almasnda Tarih'in bylesine merkezi bir yer kaplamasnn nedeni soyut akademik kayglar ya da netameli sorunlardan uzak kalma abas deil, tam da Trkiye gibi geri bir lkenin toplumsal yapsn kavrama, yani daha gelimi bir politikaya ulama abasdr. Bu nedenle Kvlcmlnn teorik almalarnn ve katklarnn esas nemli blmn kapitalizm ncesindeki tarihin ve toplumlarn hareket yasalarnn Tarihsel Maddeciliin kavram sistemi erevesinde aklanmas oluturur. Tarih ncesi, Tarih, Devrim, Sosya-

22

lizm'de bir btn olarak kapitalizm ncesi tarih ve uygarla geiin eitli biimlerini inceler. lkel Sosyalizm'den Kapitalizme lk Gei -ngiltere- ve Son Gei Japonya'da modern tarihe geileri inceler. Osmanl Tarihi'nin Maddesi'nde somut bir imparatorlun kurulu ve ykl ele alnr. Burada, onlarcas arasndan bu almalarn baz metodolojik sonularna deinilerek nemi gsterilebilir. rnein lkel, Kleci, Feodal tarzndaki emann tarihi anlamay olanakszlatran bir deli gmlei olduu l960'lardaki tartmalarda birok Marksist tarafndan dile getirilmitir. Ancak ayn teorisyenler tartmay skolstik dzeyde srdrp, baa veya arada bir yere bir de Asya Tipi'ni katmalar yeni bir deli gmlei ortaya karmaktan baka bir ey baaramadlar, nk hepsi tarihin olduka dz bir yol izledii varsaymna dayanyordu. Kvlcml'nn almas bu varsaym ykmtr . Eitsiz Geliim tm insanlk tarihinin genel bir yasasdr. Ve yine bu kavraya gre, rnein "Feodalizm" "Klecilik"ten daha sonra gel mesine ramen ondan uygarlk llerine gre daha "geri" bir retim biimidir . lgintir ki, "Trokist" gelenek de, eitsiz geliimin tm insanlk tarihine zg bir yasa olduu noktasnda younlamtr Bu da bir rastlant deildir. Antik tarihte olduu gibi modern tarihte de geriden gelen bir an iin ne itilmekte ama bu atln kefaretini yozlamas, uygarlamas ya da brokratlamasyla demektedir. Tarih hi bir eyi karlksz vermemektedir. Gerek Rus Devrimini ve sonraki yozlamasn, gerek antik uygarlklarn kurulu ve ykln anlamak eitsiz geliim yasas ol madan olanakszdr. Metodolojik dzeyde bir baka katks, Osmanl Tarihinin Maddesi'nde aka da belirttii gibi, Antik uygarlklarn analizinde ekonomik temeli deil, styapy hareket noktas olarak almasdr. Ancak metodoloji, tarih ve toplumsal yasalar sz konusu olduunda Stalinist resmi retiyle her bakmdan eliki iinde bulunan Dr. H. Kvlcml ada politika alannda Stalinist ynelilerin sadk bir izleyicisi olmutur. Bu elikisini lmnn arifesine kadar gre memitir. Ama sadece kendisi deil onun eletirmen ve izleyicileri de bu elikisini gre memiler, onun somut, aktel konulardaki ynelilerini tarihe ilikin almalarnn mantki sonucu olarak grmlerdir. Aslnda bu ikisi arasnda Hegel'in sistemi ve yntemi arasnda olduu trden bir eliki vardr. Bugn yeni kuaklar iin son derece olaan bulunabilecek ama bir zamanlar son derece yeni ve "ykc" ilgi ve dnceler Kvlcml'nn kitaplarna serpilmi deerlendirilmeyi beklemektedir. Bunlardan bir kan analm. rnein psikanaliz resmi Stalinist retide daima bir burjuva bilimi olarak deerlendirilmi ve dlanmtr. Psikanaliz Frankfurt Okulu'nun aratrmalarnda modern toplumsal gereklii anlamak iin bir konu olabilmitir. Kvlcml'nn psikanaliz karsndaki tavr Troki'nin ve "Bat Marksizmi" geleneinin tavrna benzer. Onu eletirel bir ekilde gelitirmeye alr . Yalnz bunu daha ziyade kapitalizm ncesi toplumlarn incelenmesinde kullanr. Son yllarda ekolojik bir felaket olaslnn giderek bymesi insan doa ilikisini gndeme getirmitir. Bugn tarihte de bu ilikinin ve sorunlarn aratrlmasna yeni yeni girilirken

23

Kvlcml eski uygarlklarn kyle doann tahribi arasndaki ilikiler zerinde yllar nce nemle durmutu. Kvlcml bir feminist deildi ve kadnlar bir mcadele znesi olarak grmemiti ama buna ramen ulat sonularda birok adandan daha ilerideydi . Bugn feminist hareket tarihi yeniden yazarken birok bakmdan Kvlcml'nn bulgularyla akmaktadr. (rnein "Allah nce Kadnd") Latin Amerika'da gelien Kurtulu Teolojisi bir yandan, slam lkelerindeki radikal dinsel hareketler dier yandan son yllarda Marksist teorisyenleri din konusundaki kaba deerlendirmelerini gzden geirmeye itmektedir. Kvlcml'da hem bu gnk gelimelerin nedenleri ve ngrs, hem de metodolojik dzeyde bugn ulalmaya balanan daha derin bir kavran kolaylkla bulunabilir. Avrupa uygarlnn zaferini kutlad, herkesin Avrupal olmak veya saylmak iin kuyrua girdii gnlerde yayoruz. Ama bir sre sonra Avrupa Merkezli ve Avrupa Bencili dnya ve tarih kavranlarnn insanln byk ounluunun soyulmas ve felaketi anlamna geldii grlecek nc Dnya'nn; Avrupa'da beyaz adamdan saylmayp dlanann hareketi ve tepkisiyle birlikte Avrupa merkezli tarih ve toplum anlaylarnn bir eletirisi de, imdiden tohumlar grld gibi balayacaktr. te o zaman tarihin kavrannda Kopernik'in Astronomi'de baard trden bir devrim yapan Kvlcml'nn Tarih yorumu bu mcadeleyi yrtenler iin dayanlacak devrimci bir temel olacaktr. Ancak kvlcmlnn eserinin sonular sadece bunlardan ibaret deildir. O gnmzn dnyasn ve Yeni Sosyal Hareketleri kavrayabilmek; toplumsal gereklii daha yakndan kavrayan devrimci stratejiler gelitirebilmek iin de son derece nemli metodolojik katklar yapmtr. Marksizm iinde reformizmin metodolojik kkleri daima tarihin dzgn ve aamal bir evrim geirdii kavranna dayanmtr. Devrimci Marksistler daima bu anlayla mcadele etmek zorunda kalmlardr. Bu da eitsiz geliim yasasna vurguyu gerektirmitir. Ancak bu yasa toplumu daha diyalektik olarak kavramay salarsa da toplumsal gereklii daha derinden kavramak bakmndan belli snrllklar tamaktadr. Gerek toplumda deiik retim biimleri ve o temeller zerinde ykselen styaplar sadecre zaman iinde eitsiz geliimlerle birbirini izlemekle kalmazlar ayn ca ve toplum iinde bir arada bu lunurlar. Ancak bu bir arada bulunu onlarn birbirinden bamsz olarak bir ara da bulunmas deil birbirine baml olmas, bir simbiyoz yaama gemesi olarak anlalrsa toplumsal gereklik daha derinden kavranabilir. Aamal ya da eitsiz tarih kavranlaryla snrl kalnrsa gelimi retim ilikilerinin eski biimleri yok edecei sonucuna kolaylkla ulalabilir. rnein kapitalizmde ailenin yok olmas gerekirdi veya kapitalist geliimle birlikte geri lkelerdeki eski biimlerin tasfiye olmas. Ama yaanan gereklik ou kez bunun tam da aksini gstermektedir. Gerek tarihsel hareketinde sermayenin kendini yeni den retebilmek iin aileyi glendirdii , kapitalizm ncesi ilikileri yeniden retip glendirdii grlmektedir. Bu kaynama sreci ayn zamanda yeni znelerin ortaya kmasna yol amaktadr . Bu znelerin hibiri, sermayenin
24

kendi z mantnn rn olarak ortaya kmamalarna ramen (rnein deer yasas cinsler ve rklar karsnda ntrdr.) hedeflerinin gereklemesi kapitalizmin tasfiyesi nkouluna baldr ve bu nedenle de sosyalist bir karakter tarlar. Bu hareketler kendi varolu koullarn ve nedenlerini tartp derinletike eklemlenme sorunu ve kavramyla, dier bir deyile farkl retim biimlerinin simbiyoz yaam ve bir sistem oluturmas kavramna varmlardr. Aslnda metodolojik kkleri fazla ilenmemi olarak Marks'ta bulunan sermayenin gerek tarihsel hareketini eklemlenme yaklamyla ele almak, (Marks'n rlanda sorununu ele al ve Kapitalin nc cildindeki rant blm hatrlanabilir. ) Son yllarda Ezilen ulus ve cinsleri inceleyen teorisyenlerce adeta yeniden kefedilen bu metodolojik ilke , Dr. Hikmet Kvlcml tarafndan Trkiyenin toplumsal gerekliinin analizinde baaryla kullanlmt. Finans Kapitalin tefeci bezirganlkla kaynaml ve birbirini glendirdii eklindeki bir trl anlalamayan yaklamlar veya "Kadn Sosyal Snfmz" adl makalesindeki metodolojisi byledir. Ve ilerde bir program ve strateji tartmasnn yrtlmesinde m etodolojik bir ilke olarak yeniden gndeme gelecektir. Bu kavramsal aralara dayanmadan yeni sosyal hareketlerin varoluunu ve hedeflerinin sosyalist karakterini; zetle sermayenin gerek tarihsel hareketini anlamak olanakszlar. Latin Amerika'l sosyalistler l920'lerde yaam birok gr Kvlcml ile hayret verici benzerlikler tayan Peru'lu marksist Mariategui'yi yeniden kefettiler. Kvlcml ise hala incelenmeyi ve kefedilmeyi bekliyor. l960'larn sonunda kvlcmlnn l968 kuanca ilk kefi onun tarihsel maddecilie metodolojik ve teorik dzeyde yapt katklardan ziyade , o gnn tartmalar iersinde ii snf ve parti konusun daki vurgusuna dayanyordu. Hatta denilebilir ki, onun en anlalmam yan metodolojik ve teorik katklar oldu. Bizleri politik alerjilerini tamayan gelecekteki bir devrimci kabar yaayacak gen kuaklarn Kvlcmly yeniden ve gerekte ilk kez kefetmesi kanlmazdr . Demir Kkaydn 19. 01. 1990

25

Program Anlaylar
Bizde "Program" deyince birok devrimcinin kafasnda canlanan bir Program Metni'dir. Program' Program Metni ile snrlayan bu kavray, bir program tartmasn daha batan bir kmaza sokabilmektedir. Gerekte bir Program Tartmas ile bir Program Metni zerine Tartma bambaka sorunlardr. Program Metni zerine bir tartma, ancak, ayn program anlaynda, ayn teorik temellerde ve ayn zmlerde anlaldktan sonra, zerinde anlalan grlerin nasl formle edilebilecei zerine olabilir. Bu bir bakma biim sorunudur. Biimin, zerinde anlalan ze uygun dp dmedii; z zedeleyip zedelemedii sorunudur. Bu alandaki karkln son rnei, TBKP'nin son program tasla zerine yrtlen tartmalardr. Gerekte Teori, zmlemeler ve Program Anlaylar temelinde yaplmas gereken bir tartma bir Program Metni tartmasym gibi yrtlmekte tartmalar boyunca farkl kategorilerden sorunlar srekli birbirine karmaktadr. O bakmdan, program sorununun sosyalistler arasnda tartlp bir sonuca varlabilmesi, en azndan iki aamaya ayrlabilir: birinci aama ze ilikindir, nesnel toplumsal yasalar ve koullar nda devrimci tarihsel grevleri ve gleri belirleme ; ikinci aama zerinde anlalan grevlerin, zel bir metin, bir program metni halinde formlasyonu srecidir. Bir program herhangi bir metinden ayran, program program yapan zelliklerin neler olduu ve olmas gerektii bu ikinci aamaya ilikin bir sorundur. rnein bir program metninin bir "ilkeler deklerasyonu" ya da bir "durum yarglamas" olmamas gerektii gibi. "Program Anlaylar" bal ile kastedilen eer "Program Metni Anlaylar" ise rnein, gerekten byle bir tartma yaplmas gerekir. Trkiye'deki sosyalistlerin bu gne kadar program olarak ortaya kard metinlere baklacak olursa, byle bir tartmann da ok yararl olaca grlebilir. Ancak, ondan nce tartlmas gereken program metni anlaylar deil, program anlaylardr. Bu nedenle bir program metninin tamas gereken nitelikler sorununa burada girmek gereksiz. Ama biraz geer ayak olsa da program ile program metninin dayandklar farkl ilkelere ksaca deinmek gerekiyor. Bir Program ile bir program metninin dayand ilkeler arasndaki fark ve iliki en tipik rneklerinden birini Alman deolojisi ile Komnist Manifesto arasnda gsterir. Alman deolojisi, Marx ve Engels'in Tarihsel Maddecilii ilk kez akladklar ve sosyalizm amacn bilimsel bir temel zerinde ilk kez ortaya koyduklar eserdir. Komnist Manifesto'da ise, Tarihin Maddeci aklamas (Tarihsel Maddeciliin aklanmas deil, uygulanmas) bir program gerekesi halindedir. Komnist Manifesto'da retinin bir aklamas yer almaz, buna karlk somut olarak talepler yer alr. Alman deolojisi'nde ise teorinin bir aklamas vardr ama talepler yoktur. Alman deolojisi tme varr, Manifesto tmden gelir. Alman deolojisi olmadan Manifesto olamazd, ama Manifesto olmadan pekala Alman deolojisi

26

olabilirdi ve olmutur da. Program, bir teorinin aklanmas deil, uygulamas, dkm, sonucudur. Ama ok zel bir sonu. Bir hareket bir teoriye dayanabilir, ama snrlar belli bir rgt, bir parti bir teoriyle kurulamaz, kurulmaya allrsa ortaya sektlerden baka bir ey kmaz. nk modern toplumda milyonlarca insan rgtleyen ve bayra etrafnda toparlayan partiler olmadan hibir kkl deiiklik baarlamaz. Byle partiler ise yelerini ideolojik kriterlere gre deil, somut hedeflerdeki ortakla gre seerler. Amalardaki ortaklk ou kez ideolojik bir ortakla tekabl etmez. rnein bir papaz ya da Mslman program ve tz kabul ediyorsa, bunlar savunuyorsa pekl bir parti yesi olabilir ve ondan yelik iin Marksizm benimsemesi istenemez. nan ve program arasnda bir eliki varsa bu kiinin kendi i elikisidir, politik bir ayrlk konusu oluturmaz bu balamda. Bu bakmdan somut yaplacak iler plan olarak bir programn varl, ezilen insanlarn ortak amalar etrafnda birleebilmesi iin olmazsa olmaz bir kouldur . Aksi takdirde teorik tahlillerle, prensipler deklarasyonlaryla snrlar izilmeye kalklr ki, bu hem ezilenlerin mcadelesini bler, hem de snrlar izmek olanaksz hale gelir. Tm bu nedenlerle, bir metin olarak program, zel bir metindir. Bu metnin tamas gereken zelliklerin neler olduu klasiklerde yeterince bulunabilir. Bu durumda "Program Anlaylar"n "Program Metni Anlaylar" olarak snrlamak, gerek sorunun gzden gizlenmesinden baka bir eye yaramaz; nk genel olarak program konusunda son derece kkl anlay farkllklar vardr. Programn nesnel durumun bir zmlenmesine dayanmas gerektii en azndan biz Marksistler iin bir aksiyom durumundadr. Marx-Engels Alman deolojisi'nde yle yazyorlard: "Bize gre komnizm, ne yaratlmas gereken bir durum, ne de gerein kendisine gre dzenlenmek zorunda olaca bir ilikidir. Biz, bugnk durumu ortadan kaldran gerek tarihsel harekete komnizm diyoruz. Bu hareketin koullar, fiilen var olan ncllerden doarlar." 1 Bu demektir ki, bizim, bilimsel sosyalistlerin program var olan toplumdaki ktlklere, eitsizliklere duyduumuz tepkiye deil, nesnel duruma ve harekete dayanmaktadr. Yani sadece daha gzel, daha insancl bir dzen olduu iin deil, toplumun gelime yasalar onu mmkn ve gerekli kld iin de sosyalizm istiyoruz. Ve aslnda yakndan baklnca, gerek tarihsel hareket sosyalizmi mmkn ve gerekli kld iindir ki, ortadaki olanaklarla gerek durum arasnda bir eliki olduu iindir ki, bu toplum bizlere akl, ahlak d, kt gelmektedir. Ama burada program anlay alannda tartlmas gereken yle bir soru ortaya kmaktad r: Eer gerek tarihsel hareketin snfsz bir toplum iin henz gerekli koullar oluturmad kantlanrsa sosyalistler kapitalizmi ykma mcadelelerini erteleyip veya ondan vaz geip
1

Marx - Engels, Semeler,C.I., s.42.

27

koullarn olumasna katkda bulunmak veya beklemek durumunda m olmaldrlar? Objektif durumun bir tahliline dayanmak baka, objektivist olmak yine bakadr. Snfl her toplumda ezilenler ve onlarn mcadeleleri vardr ve burada sorun bu savata hangi tarafta olunacadr. Reformizm daima kklerini bu tr bir objektivizmde bulur. "Mademki olgun deil, bari u kadarcna ulaalm" diyerek savata ezenlerin yannda yer tutarlar. *** Bir lke sz konusu olduunda, program anlay farkllklarnn nasl tezahr ettiini grmek iin Trkiye Devrimci Hareketi'ni ele alalm. l960'larda Trkiye Solunda yrtlen program ve strateji tartmalar solun bugne kadar sren toporafyasn belirlemitir. Bu tartmada iki tarafn da esas amac en, azndan formel olarak, sosyalizm idi. Keza her iki taraf da lkenin nesnel durumundan hareketle bir program gelitirmek gerektii varsaymn paylayordu. Bu ortaklklardr ki, lkenin tahlili ve program zerine bir blnmeyi mmkn klyordu. Bu tartmada "Sosyalist Devrim" diyen TP Trkiye'nin kapitalist bir lke olduunu, "Demokratik Devrim" diyen MDD ise yar feodal bir lke olduunu sylyordu 2. Ancak yakndan baklnca taraflarn bir nc ortak varsaym daha paylatklar grlr. MDD'ye gre eer Trkiye kapitalist ise TP'in yapt gibi sosyalist devrimi nermek son derece dorudur. Yani TP'in yanl metodolojik deil olgulara, nesnel durumun tahliline ilikindir . Ayn kabuller tersinden TP iin geerlidir. lke yar-feodal olsa Demokratik taleplerle snrl bir program gereke cektir. MDD'nin karsamas deil durumu tahlili yanltr . Dikkat edilirse iki tarafn da ayn tarih ve evrim kavrayna dayand grlr: toplumlar srasyla belli aamalardan geerler ve / veya gemelidirler. Bu metodolojik yanln kkleri tipik ilkel, kleci, feodal sralamasna dayanmaktadr. Ortak bir dier kabul de st retim biiminin alt biimleri tasfiye ettii ve edeceidir. Tartmada bu ortak kabulleri sorgulayan hi bir tez yer almamt . Yani kimse kp da, "tam da Trkiye'de feodal kalntlar ok gl olduu iin, devrim sosyalist bir karaktere sahip olacaktr", veya "Trkiye kapitalist bir lke olduu iin kapitalizm ncesi biimler gldr" nermesini3 ortaya atmamtr. Ama ortaklklar sadece bunlardan ibaret de deildi. Her iki taraf da Trkiye'de ya da herhangi bir lkede sosyalist bir toplum kurulabilecei varsaymna dayanyordu. O zamanlar kimse kp da, "snfsz bir topluma ancak dnya leinde varlabilir. Bizler dnya apnda

Burada konuyu datmamak iin TP'in sosyalizmden anladnn, MDD'nin Demokratik Devrim talepleriyle zde olduunu bu anlamda bir adlandrma tartmasnn sz konusu olduunu ve aslnda da program tartmasnn bir nceden belirlenmi stratejileri olumlama tartmas olduunu gz ard ediyoruz. Dr. Hikmet Kvlcml hari. O Finans Kapital egemenliinin Tefeci Bezirganlkla girdii ortak yaam ilikisini ve bu kapitalizm ncesi formu glendiriini daima vurgulam ama bu metodolojik seviyeden ok uzak olan Trkiye Solu onun ne dediini dahi anlama yetenei gsterememiti.
3

28

sosyalizmin zaferi iin lkemizde azami olarak neler yapabileceimizi tartmalyz" tezini savunmamtr. Ve nihayet her iki taraf ta, gelecek topluma ynelik programn retim blm ve tketim ilikileri yani ekonomi ve devlet alanyla snrlanmas gerektii, ama rnein gnlk hayat alannn, zel olann programda yerinin olmad gibi ortak anlaylara sahiptirler. Bu varsaymlar Trkiye solunun btn blnmelerinde taraflarn paylatklar varsaymlar olagelmilerdir. Bugn rnein Yeni nc evresi tarafndan gndeme getirilmeye allan "Sosyalist Demokrasi" tartmas bile bu varsaymlara dayanlarak yrtlebilir ve bu varsaymlar tartma konusu yapmaz. Bu anlamda metodolojik dzeyde eski blnme izgileriyle ayn program anlayn paylar. Trkiye solunun bu eski varsaymlar erevesinde bir birlemesi olsa bile byle bir birleme ne an sorunlarn, ne yeni gleri kavrama yetenei gsterebilir; ne de mcadeleye yeni bir soluk verebilir. Trkiye Solu'nun gerek ihtiya duyduu, uzun vadede ona yeni bir canllk ve hz verebilecek ey: eski varsaymlarla ve onlara dayananlarla bir blnmedir . Bu blnme son durumada farkl program anlaylarna, yani tarihsel maddeciliin farkl anlay ve yorumlarna dayanacaktr. Yani "Komnist Manifesto"muzu yazabilmek iin nce "Alman ideoloji"mizi yazmamz gerekiyor; dier bir deyile, eski program anlayyla kopumamz; Tarihsel Maddeciliin daha derin bir kavrayna ulamamz gerekiyor. Ve bu sadece Trkiyedeki sosyalistlerin deil, dnyadaki btn sosyalistlerin altndan kalkmak zorunda olduklar bir grev. Temel tezimiz udur: solun bugnk toporafyasnn oluumuna yol aan blnmelerin dayand varsaymlar yanltr ve bu yanllk balamnda o blnmelerin tm bugn artk anlamszdr. 1. Toplumlar dz bir izgiyle belli aamalardan gemezler. Tarihte bunun bir tek rnei bile yoktur, eitsiz ve kombine bir deiim btn tarih boyunca egemen biimdir. 2. Kapitalizm dier retim biimlerini ve eski biime ait snflar, blnmeleri, bask biimlerini geliimi lsnde otomatik olarak tasfiye etmez, hatta aksine onlar ayn zamanda glendirir. Onlara baml hale gelir. Onlar da kapitalizme. Ve bylece kapitalizm saf bir kapitalizm olmaktan, eski biimler de klasik eski biimler olmaktan kar ve bambaka karmak bir sistem olutururlar. Bu durum deiik grev ve glerin ortaya kmasna yol aar. 3. Bir tek lke snrlar iinde snfsz bir topluma ulamak mmkn deildir. O halde program tartmas nasl bir dnya iin savalaca tartmas olarak yrtlmelidir. Ancak bundan sonradr ki, bir lke iinde bu amaca ulamaya azami katkda bulunmak iin neler yapmak gerektii, yani lkeye ilikin bir devrim program tartmasna girilebiir. 4. Program artk sadece ekonomi ve devlet alanlarn kapsamakla yetinemez. Proletarya nasl snfsz topluma ulamak iin var olan burjuva devlet cihazn kullanamaz ise, ayn ekilde bugnk kapitalist uygarln maddi aralarn da kullanamaz. Program sadece bugnk

29

toplum biiminden daha farkl bir toplum biimini deil, bambaka bir uygarl taslaklatrmaldr. Bu program anlayn tartmak gerekiyor. Bu temelde yrtlecek uzun vadeli bir tartma, hem uluslararas sosyalist teorik birikimin zmlenmesi, ulusal dar grlln almas; hem edinilmi daha gelimi kavramsal aralarla dnya ve lke gerekliinin daha derinden kavranmas; hem de bu birikim temelinde btn gleri kapsayabilecek devrimci bir programn ortaya kmasn salayabilir. Demir Kkaydn 25.01.1990. Hamburg

30

Marksizm ve Gnmz Dnyas

Geenlerde bir burjuva politikacs "Marx ld, sa yayor" diyordu4. Bir burjuva gazetesi "Komnizmin sonu mu, ya imdi!" diye bir soruturma dzenliyor 5. "deolojilerin Sonu" ilan ediliyor. Fransz Sosyolog Alain Touraine "nsan Hala Solcu Olabilir mi?" diye soruyor ve Le Monde'da yaynlanm bu makale solcu bilinen TAZ tarafndan evrilip yaynlanyor. Ama daha bunlar bir ey deil. Ezilmi insanlar, uluslar Marksizme kar, ulusal ve dinsel bayraklar etrafnda ayaklanyorlar. Bu ayaklanan insanlarn dilinde "Marksizm", "Komnist", "Komnizm" basknn, zorbaln, imtiyazlarn sembol olarak kullanlyor ve nefretle anlyor. Btn bu artk kanksadmz grntler on yl nce en atlgan hayal gcnn bile snrlarn zorlard. Ynlar ayaklaryla Marksizm adna bal rejimlere, partilere kar oy verirken hala Marksizmden sz etmek garip olmuyor mu? Marksizm de btn byk dinler gibi dnyay, hakszl, onun nedenlerini, ondan kurtulma olanaklarn ve yollarn tanmlayan bir reti idi ve ancak slamiyetin yaylma hzyla kyaslanabilecek bir abuklukla ezilenlerin, smrlenlerin beyinlerinde ve yreklerinde yer etmiti. imdi ise yine ayn ynlar slamn ya da kilisenin ya da ulusal kahramanlarn bayra altnda, hakszla urayanlar adna yola km bu retinin imtiyazl taraftarlarna kar ayaklanyorlar. Kilise kadar olsun ynlarla balarn koruyamayan bu retiyi daha fazla ciddiye almann bir anlam var m? Evet, ilk bakta bylesine umutsuz bir durumda Marksizm. te yandan sadece ezilen ynlar da deil, Marksizm adna bal olduunu syleyen partiler de birbiri pei sra pazar ekonomisinin faziletlerini kefediyorlar. Ancak, btn bunlarn hi birisi Marksizmin insanln kurtuluu iin tek geerli reti olduu gereini deitirmiyor. Deitirmiyor nk yine Marksizm adna, o retiyi savunarak, birtakm insanlar canlar bahasna, Marksizm adna yaplan o ilerin Marksizmle bir ilgisinin olmadn sylediler, eletirel ve ezilenlerden yana olan tavrn korudular ve ok nceden, aa yukar olaylarn byle gelieceini ngrdler 6. Tarihsel materyalizm kendisinin bilincinde olan bilimdir, yani kendi kaderini de aklama yeteneindedir. Btn bu anakronik gelimelerin tarihsel maddecilik tarafndan kavranamayacak bir yan yoktur. Hatta btn bu olaylarn gerek anlamn kavrayabilmek iin tek teori olma zelliini korumaktad r.

4 5 6

Norbert Blm, burjuvazi bu szleri zellikle ii kkenli bakanna syletiyor. Die Zeit, "Ende des Kommunismus - und was nun?", 29 Dezember 1989

zellikle Sol Muhalefet ve "Trokist" gelenek Marksizmin erefini kurtarmtr. Tarihsel Maddeciliin kavram sistemine dayanarak gelitirdii zmlemeler ve ngrler parlak bir ekilde dorulanm olmuyor; Tarihsel Maddeciliin gnmzdeki gelimeleri ngrme ve anlamak iin tek geerli teori olduunu kantlam bulunuyor, bu gelenein esas katks tam da bu noktadadr.

31

Kald ki milli ve dini bayraklarn hi biri insanln ezilen ounluunu kapsayacak bir program gelitirme yeteneinde deildir. Onlarn yetersizlii ve yozlamas sanldndan ok daha hzl grlecektir. Bu sre insanlarn yaam sreleri bakmndan belki biraz uzun, ama insanlk asndan son derece ksa olacaktr. Bizler asndan, ynlar sosyalizme kar deil, ama sosyalizmi bayrak yapm kastlarn imtiyazlarna kar ayaklanmaktadrlar; kapitalizmi getirmek iin deil, brokratik ve keyfi "planlama" adl planszla son vermek iin ayaklanmaktadrlar. Ama yerine ne koyacaklarn bilemedikleri iin br taraf seme durumunda kalmaktadrlar. Hayal krkl sanldndan daha abuk gelecektir. Kapitalist dnyann metropollerinde bile milyonlarca isiz var. Kapitalist dnya bir bor denizi zerinde yzyor. Dou Avrupa'nn entegrasyonunun sava sonrasnda olduu trden kar oranlarnda, dolaysyla yatrmlarda bir ykselie yol ap yeni bir ykselen uzun dalga dnemini balatmas zayf bir olaslk. Bulvar basnnn aksine burjuvazinin ciddi beyinleri en ar biimi Polonya'da grlen kapitalizm hayranl karsnda kara kara dnyorlar. Biliyorlar ki hayal krklklar byk aklar kolaylkla nefrete dntrr. zetle btn bu gelimeler; milyonlarca insann din ve milliyetler bayra altnda Marksizmden ilham aldn syleyen rejimlere ve partilere kar isyan etmesi; burjuva politikaclarn ve teorisyenlerin Marksizmin sonunu ilan etmeleri; devrimci ve eletirel Marksizm asndan bir sorun oluturmuyor. Marksizm ve Gnmz Dnyas ilikisini ahidi olduumuz devasa olaylarla snrl olarak anlamak, bir bakma gnmz dnyasn ve o dnyann gerekten hem bir hareket hem de bir kurtuluu reti ve bilim olarak Marksizmin nne koyduu ciddi sorunlar grmemek olur. Evet, bugn Marksizmin bir krizinden sz edilebilir ve etmek gerekiyor. Bundan ekinmek de gereksiz, toplumsal gerei aklama iddiasnda olan bir reti olan Tarihsel Maddecilik bizzat kendi iddia ettii gibi bir bilimse, geliecektir ve bu gelimesi de elbette evrendeki btn deime ve geliimler gibi ihtilal, sramal, zaman zaman bunalmlardan geen bir karakter arz edecektir. Bu kriz Dou Avrupa'daki olaylardan ya da burjuvazinin eletirilerinden domuyor. Aksine Marksizme ynelik ciddi eletiriler soldan geliyor. Tarihinde ilk defadr ki Marksizm, insanln eitlik idealine bal hareketlerce, zerinde gerekten nemle durulmas gereken eletirilere uramaktadr. Marksizm dier sosyalist akmlar karsnda geen yzylda gerekten kolay bir zafer kazanmt. Bu kolay zaferin kefareti kendi gelime potansiyellerini kullanamamas oldu. imdi bir bakma belki ilk defa bu ans elde ediyor. 7 Son yllarda entelijansiyann Marksizmden uzaklatna ahit oluyoruz. Marksizm entelektel cazibesini byk lde yitirmi bulunuyor. Bu yitirmeden kastmz sadece, Latin lkelerinde grlen, yapsalcl ya da piyasa ekonomisinin erdemlerini kefe derek dayanmac ve eitliki bir toplum idealini terk ederek yerini siperlerin kar tarafnda

Baknz Perry Anderson, "Tarihsel Maddeciliin zinde", Belge Yaynlar.

32

seenler deil8. Aksine bu ideale bal kalp radikal bir konumu koruma ar zusunda olanlar ve bunun iin gerekli gc Marksizmde bulamayanlar. Son yllarda Marksizmin entelektel cazibesini yitirmesinin ardnda Yeni Sa'n saldrs deil "Yeni Sosyal Hareketler"in varl bulunmaktadr. "Yeni Sosyal Hareketler" varlklaryla Marksizmin iki tekeline son vermi grnyorlar. Marksizm douundan beri toplumdaki en radikal muhalefeti ve eletiriyi temsil ederdi, adeta bu alanda bir tekel kurmutu. Ama yeni toplumsal hareketlerin varlyla bu tekelini yitirdi. rnein kadn hareketi, feminizm var olan sistemin eletirisinde yaygn Marksist anlaylardan ok daha radikal yaklamlar getirdi. Marksizm ayn zamanda global bir teoriydi. Toplumsal gerekliin tm yanlarn aklama ve tutarl bir kavram sistemi iinde toparlama yeteneindeydi. Bu tekelini de yitirdi. Feminist ve ekolojik "paradigmalar" daha byk bir sistem iinde zmleyebilmi deil. Btn bunlara bir de ii hareketinin durumu ty dikiyor. Marksizm kaderini ii snf hareketine balam bir retidir. i hareketinin krizi Marksizmin de krizini, radikalliini ve globalliini yitirmesini belirliyor. Birka rnei hatrlamak yeter. Geen yzylda ve bu yzyln banda ii snf gerekten enternasyonalist dayanma rnekleri verirdi. Bugn ise iiler ve onlarn partileri ya burjuvalarnn safnda ya da milliyeti taleplerle grevler yapyorlar. Buna karlk bar hareketi tek tarafl silahszlanma nerileriyle reel ii hareketinden ok daha enternasyonalist bir karaktere sahip. Geen yzylda ve bu yzyln banda ii hareketinin uluslararas rgtleri vard. Bugn ii hareketine bal olarak yarm yzyllk kk 4. Enternasyonal dnda byle bir rgt yok. Ama rnein ekoloji hareketi Green Peace gibi enternasyonal rgtler kuruyor; bunlar emperyalist lkelerin gizli servislerinin komplolarna hedef oluyor. 9 Sadece bu gzlemler bile metodolojik dzeyde baz sorular gndeme getirir. Tarih snf mcadelelerinin tarihidir. Snflar ise iktisadi ilikiler iindeki konumlara gre belirlenirler. Ama "yeni sosyal hareketler" iinde insanlar iktisadi ilikiler iindeki konumlarndan dolay yer almyorlar. Bu durumda bu hareketler snfsal hareketler deilse eklektik olmadan bunu tarihsel maddeciliin kavram sistemi iinde nereye yerletireceiz? Keza iktisadi ilikiler iindeki konum belirleyici olmadna gre, ekonominin son durumadaki belirleyicilii ilkesini korumak nasl mmkn olabilir?

Aslnda Latin lkelerindeki eski solcu entelijansiyann utan verici bir ekilde siperlerin kar tarafna gemesi de ii hareketinin kriziyle ilgili olduu kadar marksizmin gerekten entellektel gcn yitirmesiyle de ilgili. Bugn ynlarn ayaklaryla yapt ii, aydnlar kafalaryla daha nce yapmlard ve bu gelimelerin bir tr habercisiydiler. Aydnlarn tekrar marksizme yneli leri balamadan ksa vadede ynlarn marksizmden ilham alan hareketlerinin gerekleebilmesi olasl ok zayf grnyor. Devrim ynlar tarafndan yaplmadan nce aydnlarn kafalarnda olur Fransa'nn Pasifikteki Atom denemelerini engelleyen Green Peace gemisine Fransz stihbarat sabotaj yapmt rnein.
9

33

Ama ortaya kan sorunlar bunlardan ibaret de deil. Bu "Yeni Sosyal Hareketler" iktisadi ilikiler iinden domamalarna ramen, ve dolaysyla anti kapitalist bir zellikleri olmas gerekmezken ve de Marksn temel eseri olan Kapital sermayenin cinsler, rklar uluslar karsnda ntr olduunu belirlemiken, kullanm deerlerini aratrma d brakmken nasl oluyor da bu hareketler anti kapitalist bir karakteri daha batan kendi zlerinde barndryorlar ve kapitalist toplum karsnda gerekteki ii hareketinden ok daha radikal eletiriler getirebiliyorlar? Geen yzylda ve bu yzyln balarnda ii hareketi var olan sistem karsnda en radikal eletiriyi yapard. Ama bugn durum tersine. rnein iiler, diyelim daha iyi arabalar a sahip olacak cretler iin grev yaparken, diyelim ki ekoloji hareketi bizzat araba retiminin kendisine kar kyor. Dn iiyi devrimci yapan ey, retilen eylerin nicelii, yani deiim deeri, sanki onun bu sorunlar karsndaki krlnn nedeni gibi. i daha uzun tatil istiyor, daha gzel turizm yerleri istiyor, "Yeni Sosyal Hareketler" tatili, ii, turizmi sorguluyor. Geen yzylda ve bu yzyln balarnda iiler az ok dier ezilenlerin haklarna da ilgi duyarlar ve onlar iin de savarlard. En azndan milli hareketler ve kyl hareketleri karsnda byle bir konumlar vard. Bugn ise rklk, milliyetilik, seksizm ii kltrnn ayrlmaz bir esi gibi sanki. i hareketine her yerde bir korporatizm eilimi damgasn vuruyor. Buna karlk "Yeni Sosyal Hareketler" dier bask biimleri karsnda reel ii hareketinden ok daha hassaslar. Kadn hareketi kendi iindeki rklkla bouuyor. Bar hareketi bara ulamak iin bartan daha fazla eyler uruna mcadele etmek gerektii sonucuna varyor. Ekoloji hareketi "nc Dnya"nn ple evrilmesine, Amazon Ormanlar'nn imhasna, oradaki yerlilere ilgisiz kalmyor. Son yirmi yln en yaratc katklar bu hareketlerin saflarndan geldi. Entelektel bakmdan, geen yzyln sonunda bu yzyln balarnda ii hareketinin gsterdii gibi, bir teorik canllk gsteriyorlar. Sadece kadn hareketinin ortaya kard, dnyay kavraymzda muazzam bir devrim baaran katklar hatrlamak bile yeter. Dier yandan Marksizm asndan bu hareketler karsnda en kr gze batacak iki zaaf apak ortada duruyor. Marksizm bu hareketleri ngremedi. Bu hareketleri yaratan sorunlar ve bu hareketlerin esas teorik katklar yaptklar alanlar Marksist retinin adeta kr noktalarn, az gelimi blgelerini oluturuyor. Bu hareketler radikal bir teoriye ve gelenee duyduklar ihtiyac zellikle Anarist ve topik Sosyalist gelenekte bulabiliyorlar. Marksizmde kaynak arayanlar ise, Marksizmin bu akmlarla ayn sorunlar tartt dnemden alnt larla yetinmek zorunda kalyorlar ou kez. zetlersek "Marksizm ve Gnmz Dnyas " bal altnda tartlmas gereken gerek sorun, "Yeni Sosyal Hareketler"in varoluunun yaratt sorunlardr. Bu sorunlarla ciddi biimde yzlemek gerekmektedir.

34

Bu yzlemeden iki sonu kabilir: birincisi, Tarihsel Maddeciliin artk btn bu sorunlar kapsayabilecek bir teori grevi gremeyecei, bunu baaracak baka bir teoriye ihtiya olduu. Biz bu kanda deiliz. Bizim de grmz olan ikinci sonu, bu alanlardaki zaafn tarihsel maddeciliin yapsal niteliklerinden kaynaklanmad , onun gerek tarihsel hareketinin bir rn olduudur. Btn bu hareketler ve onlar yaratan sorunlar ve metodolojik problemler ve bizzat teorinin bu alanlardaki gerilii kanmzca T arihsel Maddeciliin kavram sistemi iinde aklanabilir. Biz bu aklamann sadece saf teorik bir sorun olduu kansnda da deiliz. Toplumdaki tm muhalif hareketleri kapsayacak radikal, devrimci bir program gelitirebilmek iin global bir teoriye ihtiya vardr. Bugn, hi bir zaman olmad lde radikallik, eletirellik ve btnsellik birbirinden ayrlamayacak ekilde birbirine baldr. Byle bir btnsel teoriye tarihsel maddeciliin kavram sistemi iinde "Sermayenin Gerek Tarihsel Hareketi" ve "Eklemlenme" ya da "simbiyoz" kavramlaryla ulalabilecei kansndayz 10. Esasnda bu kavramlar Marx'n retisinde bandan beri tohum halinde vardrlar, ama daha ziyade gelimemi alanlar olarak kalmlardr. Gelimemi alan olarak kalmasnn nedeni ise, Marksizmin daha ziyade Avrupal, beyaz ve erkek ii hareketinin snrlar dna pek taamamasdr. Tama ynndeki her hareket dzgn gelien bir tarih anlayyla hesapla mak ve bu kavramlara dayanmak zorunda kalmtr. Byle bir yaklam bizlere sadece "Yeni Sosyal Hareketleri", onlar yaratan sorunlar aklamakla kalmaz; onlarn pek de yeni olmadn; ulusal kurtulu hareketlerinin antikapitalist karakterini aklama olana da salar. Bu yaklama ve programatik, stratejik sonularna birka rnek verelim. Marksn bizzat kendisi, ilk bata Avrupa merkezli dzgn evrim kavrayna sahipti. Buna gre ileri bir toplum geri olana geleceini gsteriyordu. Kapitalizm, kapitalizm ncesi kalntlar ve retim biimlerini tasfiye ediyordu. Bu yaklam, daha sonra sosyal oven partilerde olduu gibi, pekl uygarlatrma ve tarihsel ilerleme adna geri halklarn bask altna alnmas ve smrgeletirilmesini desteklemeye yarar. Keza Marks bile, Hindistan'da ngiliz egemenliini alklamt. Ama daha sonra rlanda sorununu incelerken, kapitalizmin rlanda'dan geri ilikileri tasfiye etmediini, ama onunla bir tr simbiyoza girdiini ve bu durumun rlanda Kurtulu Hareketi gibi bir devrimci zne yarattn grd. zm, metodolojik dzeyde, sermayenin gerek tarihsel hareketinde, eski biimlerle simbiyoz bir yaama girdii, "Eklemlendiinden baka bir anlama gelmiyordu. Engels kapitalizmin ekirdek aileyi paralayarak gelecek toplumun koullarn hazrlad grndeydi, tpk Marksn Hindistan konusundaki metodolojik yaklamn tekrarlayarak. Buna bal olarak da kadn hareketini bir zne olarak grmyordu. Modern feminist hareketin

Ne yazk ki toplantlarda bu gr aklama ve tartma olana olmad. Kimse marksizm ve gnmz dnyasn bu balamda ele almad, sadece Dou Avrupa'daki gelimeler konunun arlk noktalarn belirliyorlard. lerde bu konuda gelitirdiimiz gnleri ayr bir kitap olarak hazrlamay dnyoruz.

10

35

en byk teorik katklarndan biri Engelsin beklentisinin gereklemediini gstermek ve nedenlerini aklamak oldu: gcnn yeniden retimi iin, onun sosyal masraflarn azaltmak ve kar oranlarn ykseltmek iin aile tasfiye edilmiyor ve glendiriliyordu. Kadn Hareketini yaratan temel sorun da buradayd. Kadn Hareketi gibi hi hesapta olmayan bir zne ortaya kt. Bilinsizce uygulansa ve ad konulmasa bile kullanlan metodolojik ara aynyd: "Eklemlenme" ve "Sermayenin Gerek Tarihsel Hareketi". Kanmz, bu kavramlarn bizlere global bir aklama ve radikal bir program gelitirme ve de yeni grev ve glere uygun yeni stratejiler belirleme; Marksizme eski entelektel gcne kavuma olanan salayabileceidir. Demir Kkaydn 26.01.1990 Hamburg

36

Gnmz ve Marksizm Konusunda Tebliler ve Tartmalar zerine Bir Deerlendirme

Sunu Trkiye'deki Sosyalist Birlik tartmalarna paralel olarak yrtlen Avrupa'daki tartmalarda gndem -ya da daha doru bir ifadeyle konu balklar- olarak, btn eletirel kaytlara ramen, Trkiye'deki balklar benimsendi. Ancak bunun bir tek istisnas vard: "Gnmz Dnyas ve Marksizm". Avrupa'daki tartmalarn gndeminin tespit edildii ilk toplantda gndeme alnp alnmamas zerine en ok tartlan konu bu oldu. Ancak bu tartma konunun kendisinden ziyade, Trkiye'deki giriimle ilikiler balamnda bir tartmayd. Toplantda bir grup, Trkiye'deki giriime "bamll" vurgularken, dier grup "paralellii" vurguluyordu. Bu, bir bakma Avrupa'daki giriimin kendi inisiyatifi ve kiilii olup olmayaca zerine bir tartmayd. Bu tartma balamnda, "bamll" vurgulayanlar Trkiye'dekinden deiik bir gndem maddesine, somut olarak ta "Gnmz ve Marksizm" konusuna itirazlarda bulundular, yoksa konunun kendisinden hareketle bir itiraza pek rastlanmad. Gndeme biraz zorla girmi olmasna ramen, zerinde en ok tebli yazlan ve en ok ilgi eken konu yine "Gnmz ve Marksizm" oldu, on tebli sunuldu.11 lgi teblicilerle snrl kalmad. Avrupa apndaki ilk tartmada (10 ubat 1990) ilk gn seilen drt konudan biri olmasna ramen, Ulusal Sorun hari, dier konulara kimse gitmediinden, tartlan tek konu yine "Gnmz ve Marksizm" oldu. Bu konuda tebli sunanlar, toplantlarda srekli olarak, ne kafalarndaki sorunlar aacak, ne de yeterince tartacak zaman bulamamann skntsn dile getirmilerdi. Tezlerini doru drst tartabilmek iin de, ayrca, kendi aralarnda yeterince zaman bulabilecekleri bir toplant yapmay planlamlar, hatta tartmalara bir baz olmas iin, eitli teblilerin bir zet deerlendirmesi grevini, bu satrlarn yazarna vermilerdi. Ancak olaylarn ak iinde planlanan tartma yaplamad. Aadaki satrlar bir bakma, tartmalara bir baz olmas dnlen ama tartlamayan deerlendirmenin yazya dklm halidir. Dars tartmak isteyenlerin bana.

u tebliler sunuldu: Galip Gndz, "Gnmz ve Marksizm"; Temel Demirer, " `Gnmz ve Marksizm' zerine Tezler"; Orhan Silier, "Marksizm ve Gnmz Dnyas zerine Baz Tezler (Taslak)"; P.C. Bekta, "Gnmzde Komnist Olmann Koullar"; lkay Alptekin Demir, "Gnmz ve Marksizm"; Demir Kkaydn,"Marksizm ve Gnmz Dnyas"; Doan Tarkan, "Marksizm Yayor"; Ahmet Kamaz, "Gnmzde Marksizm zerine Bir Deneme"; Mahir Sayn, "Gnmz Dnyasnda Marksizm", Oya Baydar, "Marksizm ve Gnmz (Tartma in lk Taslak".

11

37

Gnmz Dnyas ve Marksizm'den sz edildii an, gnmzde ahit olduumuz gelimelerin Marksizm asndan ne lde kavranlabilir olduklar; bu teoriyle aklanp aklanamayacaklar; bu teori zerindeki etkileri gibi sorunlar akla gelir. Daha ak ve ksa bir ifadeyle, "Marksizm geerli midir?" tartmasna girilmi olur. Ne var ki zorluk tam da bu noktada balar: Marksizm ile gnmz dnyasnn ilikisi, herkese zerinde anlalm, net olarak tanmlanm iki eyin ilikisi deildir. Gnmz dnyasndaki deiiklikler birok alan kapsamaktadr. Ayn ekilde Marksizm dendiinde anlalan da ok farkl olmaktadr. Bu farkllklar bir yandan Marksizm'e yklenen ierikte (hareket mi, teori mi, ideoloji mi, bilim mi, politika teorisi mi vs.) dier yandan da Marksizm'den hangi gelenein (Maoizm, Stalinizm, resmi sosyalizm, Bat Marksizmi vs.) anlaldndadr. Bu nedenle sunulan teblilerin gnmz ve Marksizm ilikisi balamnda ne gibi tezler ortaya koyduunu snflamak adeta olanakszdr. Kimi Marksizmi bir yntembilim dzeyinde; kimi toplum ve tarih teorisi dzeyinde, kimi bir politika retisi dzeyinde, kimi bir hareket olarak ele almakta ve grlerini herkesin de yle kabul ettii varsaymyla sralamaktadr. Bu nedenle teblileri, konu balnn ierii balamnda u veya bu noktalarda benzer ve ayrlar diye snflamak elmalarla armutlar toplamak gibi olanaksz bir itir, nk her teblide konudan anlalan baka bir eydir. Ancak, btn bu ortak paydaya alnamayan grler, aslnda tartlmam bir baka baln ortak paydas altnda toplanabilirlerdi. O zaman tebliler, smet Paa'nn kafasnda kuyruklar birbirine demeden dolaan tilkiler gibi, birbirlerine kar ksr olarak kalmazlard. Bu balk yle olabilirdi: "Gnmz ve Marksizm likisi Hangi Balamlarda Ele Alnabilir?" ya da "Marksizm Nedir?". Bu takdirde, btn yazlar bu soruya verdikleri cevap asndan deerlendirilebilirler ve snflanabilirlerdi. Ne var ki, yazarlar bu sorunu tartmamaktadrlar; onlarn her biri, bu soruya kendi verdii cevab, ou kez zel olarak belirtme gereini bile hissetmeden, tartlmasna gerek bile olmayan bir postulat gibi kabul ederek, o postulat zerinde grlerini ina etmektedirler. Bu nedenle teblileri Marksizm ve gnmz ilikisini hangi balamda ele aldklar bakmndan snflamaya ve zetlemeye kalktmzda, ou kez ifade edilmemi bir postulay yazarlarn beyinlerinin derinliklerinden karmak gerekmekte, bu nedenle de alnt yapmak glemektedir. Yine de sunulan teblileri belli kriterlere gre snflamay bir denemek gerekiyor.

Gnmz Dnyas ve Marksizm likisi Hangi balamlarda Ele Alnabilir Gnmz Dnyas, her biri farkl bir bilgi dalnn ya da bilimin alanna giren sonsuz sayda sreci kapsar. Bu nedenle, Marksizmle ilikisini, onun sonsuz eitlilii iinde kaybolmak istemiyorsak; Marksizm asndan ele almak gerekir. Ancak bundan nce u soruyu sormak gerekmektedir: "gnmzn dnyasndaki hangi olaylar, Marksizm'in geerli olup olmad tarznda bir tartmay hepsi de Marksizme inanan bu

38

insanlarn nne koymutur?" Sunulan bildirilere bakldnda, bu soruyu sormalarna yol aan, Dou Avrupa'daki gelimelerdir. Demir Kkaydn haricinde hemen hemen btn tebliciler, Marksizm asndan bir sorun olabilecek tek ciddi problemin Dou Avrupa'daki gelimeler olduunu dnmektedirler adeta. Tartlan btnyle bu konudur. Buna karlk, rnein i snfnn ve modern toplumun yapsndaki deimelerin Marksizm asndan ne gibi teorik problemlere yol at12; kapitalizmin sava sonras geliiminin onun tarihsel olarak aslnda mrn doldurduu yolundaki klasik grle ne lde uyutuu13; "Yeni Sosyal Hareketler" ve tabiri caiz ise "Global Sorunlar"n Tarihsel Maddecilik ve bir kurtuluu reti olarak Marksizm asndan ne gibi sorunlara yol at vs. gibi, gnmz dnyasnn son derece nemli sorunlar konu bile edilmemektedir. Bu bir lde Trkiye Sosyalist Hareketi'nin ne kadar dar bir sorunlar yelpazesi olduunun gstergesi saylabilir. Aslnda Dou Avrupa'daki gelimeler ve o toplumlarn devlet ve snf yaplar Tarihsel
Bu sorunu sadece tartmalarda bir para Aydn Engin amaya almt hatrladm kadaryla. Sanrm bilgisayarn ve otomasyonun yaygnlamas sonucu binlerce iiyi bir araya getiren fabrikalarn yok olmasnn iilerin devrimci potansiyelleri bakmndan sorun yaratp yaratmadn bir soru olarak ortaya atmt. Ayn balamda, fordizm dneminin iiyi makinann basit bir paras haline getirirken, elektronik ve bilgisayarlar sayesinde iinin makinann yneticisi olduuna, bu iinin bir gelecek kurmaya daha yatkn olabileceine da ksaca bu satrlarn yazar deinmiti. Bu sorunu tartma eilimi gsteren ve yer yer tartan A. Kamaz'dr. Kamaz gerek tebliinde gerek baka yazlarnda (rnein Gr'te yaynlanan "Spartaks Olmak" balkl yazsnda) bu sorunu tartmakta ve anlald kadaryla kapitalizmin tarihsel olarak mrn doldurmuluu grnn yanll hkmne varmaktadr. Bu noktada ahlaki bir seimle, safnn ezilenlerin yannda olduunu sylemekte, kapitalizm mrn doldurmu olmasa bile, "Spartaks Olmak" gerektiini belirtmektedir. Ancak, eilim gsterdii grn dier sonular zerine pek tartmaya girmemektedir. Yani rnein, "kapitalizm bir rme anda bulunmuyorsa bu karsamay yapan Lenin'in teorisi nerede yanltr?" Keza, bu koullarda, "tercih ahlaki nedenlerle yaplnca kurtuluu bir retinin bilimsel olmasnn ne anlam olmaktadr?", bunun programatik sonular gibi yzlerce soruyu tartmamaktadr. Marksizm i tutarll olan bir sistemdir, tm kavramlar birbirine kenetlidir. Bunlardan biri dzeltildiinde tm sistemi eski tutarllyla yeniden kurmak gerekir. Aslnda A. Kamaz' bu sorunu tartmasnn baka bir probleme bal olduu seziliyor. Sovyetlerin yozlamas sorunu. Ahmet Kamaz teorik bakmdan ok kritik bir noktadadr. Kimi tespitleri ve grlerini mantk sonularna ulatrd takdirde klasik Trokist grleri ifade etmesi gerekir. Ancak bu adm atamaz, buradan kurtuluu, kapitalizmin tarihsel olarak mrn doldurmad tespitiyle salar bir bakma. Bu tespit yaplnca, Sovyet deneyi sadece bir "erken deneme"olarak, rnein kapitalizmin afanda bezirgan talyan kentlerinin kapitalizme gei giriimi gibi, deerlendirme olana bulur. Bylece, yirmili yllarn ortalarnda srm olan mcadelelerde bir taraf tutma zorunluluu da bir lde ortadan kalkm olur. Bunlar, brokratik bir kastn kar devrimiyle deil, ama erkenlikle aklanrlar. Fakat, A. Kamaz bir eyi unutuyor, "Spartaks olmak" szn aktard Troki, bu cevab, brokrasinin tarihsel bir zorunluluk olabilecei olaslna kar sylemektedir. Yani sadece burjuvaziye kar deil, iiler ve sosyalizm adna yola kan imtiyazl kastlara kar da spartaks olmak gerekir. Sayn Kamaz, kapitalistler karsndaki Thomas Mnzer'lii ile, brokratlar karsndaki Luther'liini rtmeye alm olmuyor mu?
13 12

39

Maddecilik asndan anlalmaz sorunlar olmamlar ve bu teorinin doruluunu sorgulamay gerektirmemilerdir. Hatta aksine, son olaylar bu alandaki teorinin ve ngrnn byk lde dorulanmas anlamna gelmektedir. Tartmaclar sorunu hep Dou Avrupa asndan tartmaktadrlar ama te yandan, Tarihsel maddeciliin kavram sistemi iinde tutarl olarak bu lkelere ilikin yaplm ve son olaylarca byk lde kantlanm teoriyi (yani brokrasinin bir tabaka olduu; bu lkelerin brokratik olarak yozlam gei/geemeyi toplumlar olduu vs.) tartmamakta, bu alanda bir tek soru sormamaktadrlar. Ama rnein her yazda, sanki ok olaan bir eyden sz edilir gibi "brokrasi"den sz edilmektedir. Dier yandan Dou Avrupa'daki gelimelerin, Tarihsel Maddecilik asndan ortaya kard sorunlar da tartmamaktadrlar. rnein, bu lkelerde btn feodal kalntlar temizlenmi olmasna ramen, kapitalist sisteme getikleri takdirde, eski akl yrtmelerimize gre kapitalist bir gelimenin nnn almas ve hzla ilerlemeleri gerekirken niye birer yeni smrgeye dntkleri ve dnecekleri; bunun metodolojik bakmdan kard sorunlar. Veya Dou Avrupa'daki ayaklanmalarda iilerin snf olarak davranmamas ve ii organlarnn hemen hi grlmemesi; bu deneyler nda devrim stratejilerinde ne gibi deiiklikler yapmak gerektii vs. gibi yzlerce sonunun hi birine girilmemektedir. Demek aslnda tartlan Dou Avrupa'daki gelimeler nda Marksist retinin kimi sonularnn gzden geirilmesi deildir Peki tartlan nedir o halde? Tartlan, ou durumda adn koymadan, Marksizmden ne anlalddr.14

Peki yazarlar Marksizmden ne anlyorlar? Bunun iin sadece onlarn Marksizm tanmlarna bakmak yetmiyor. nk Marksizm'i herhangi bir ekilde tanmladktan sonra, yaz iinde baka tanmlar anlamnda kullanabiliyorlar ve korkun llerde bir teorik eklektisizm gsterebiliyorlar. rnein A. Kamaz yazsnn eitli yerlerinde u tanmlar yapyor: "dnya grdr"; "bilimsel temele oturduunu, evreni kucakladn iddia eden, btnsel bir teoridir"; sonradan kazand hviyetiyle bir "ideolojidir". Bu tanmlar yapan A. Kamaz'n Marksizmi bir felsefe ve ideoloji olarak tartmas beklenirken, o Marksizmi sosyolojik boyutuyla, yani, tarihsel maddecilik dzeyinde tartr esas olarak. Mahir Sayn'a gre: "Marksizm snf mcadelesinin yol gsterici teorisi"dir. Yani M. Sayn Marksizmi btnyle kurtuluu bir reti olan yanyla; bir politika teorisi dzeyinde ele alyor. Oya Baydar ise "Marksizm bilim mi, ideoloji mi, siyasal eylem klavuzu mu, teori mi, yntem mi, felsefe midir? Yoksa tm birden midir?" diye soruyor, yazsndan buna bir cevap karmak mmkn olmad gibi, eitli yerlerde farkl anlamlarda kullanabiliyor. Galip Gndz'e gre ise, "Marksizm dnyay yorumlamak ve deitirmek yolunda bir rehber"dir. Bu bakmdan M. Sayn ile ayn tanmda anlayor aa yukar. Orhan Silier'e gre ise Marksizm bir "bilim ve felsefe akmdr". Felsefe akmn anlamak mmkn ama "bilim akm" ne oluyor bu pek mmkn deil. Baka bir yerde de u tanm yapyor: "Marksizm sosyalizm ve ii hareketinin bir teorisidir." Bu ne demek? i hareketini inceleyen bir teori mi? Bu ekilde yorumlanrsa politolojinin bir alt kolu derekesine indirilmi olur. i hareketinin tabiatndan gelen bir teori mi? Bunu Marksizm kendisi bile iddia etmez. i hareketinin tabiatndan gelen teori ancak sendikalizm, ekonomizm snrlarnda kalr. Yoksa ii hareketini egemen olan bir teori mi? Bu

14

40

Marksizm Nedir? i Hareketi ve/veya Sosyalizm mi? Peki Marksizm nedir? Marksizmin ne olduu da eitli dzeylerde tartlabilir. Gnlk kullanmda ou kez Marksizm sosyalizm ile zde olarak kullanlmaktadr. Sosyalizm, Marksizmle zde deildir. Snfsz, eitliki ve dayanmac bir toplum idealine ynelik tm reti ve hareketler sosyalizm erevesine girerler. Marksizm bu hareket ve retilerden, bilimsel olma iddiasndaki biridir. Bunlarn herhangi birindeki gelime ve gerilemeler otomatikman dierinde de grlecektir diye bir kural da yoktur.15 Marksizm ii hareketiyle de zde deildir. i hareketi, nesnel, sosyolojik bir olgudur. ilerin bireysel isyanlarndan (rnein Alkolizm gibi) ii mcadelelerine, hatta ii kltrne kadar ok geni bir alan kapsar. Hristiyan sendikalar da, reformist partiler de, Stalinist partiler de, anarist partiler de ii hareketinin birer unsurudurlar. Marksizm ii hareketinin, ii snf ve hareketlerinin tarihi boyunca, en gelikin olduu zamanda bile ok kk bir blmnn ideolojisi olmutur. Ayrca i hareketinin tarihinin tmne baktmzda, Marksizmin onun iindeki egemen konumu belli bir dnemi kapsar. Marksizmden nce anarizm ve anarko
da tarihin ou dnemi iin, hatta ii snf ve hareketi dnya leinde ve btn tabakalaryla gz nne getirilirse, hi de doru deildir. Bildirilerin ok ilgin bir yan da bu. Az ok akademik eitim grm sayn Oya Baydar ve Orhan Silier'in daha sistematik ve daha dnerek, lp bierek kavramlar kullanmalar umulurken, en sistemsiz, en batan savma, en elikili kullanmlar onlarda grlyor. Sosyalizm Marksizmden nce de vard. Ksaca eitliki bir toplum idealine dayanan retileri ve giriimleri ifade eder. Marksizm bir yanyla sosyalizm iersinde bilimsel olma iddiasndaki akmlardan biridir. slamiyetteki Alevilikten Bogomillie, kurtulu teolojisinden feminizme, topik sosyalizmden anarizme kadar btn reti ve hareketler sosyalizm kapsamna girerler. Bunlardan herhangi birinin gerilemesi ve yenilgisi otomatikman dierlerinin de yenilgisi ve gerilemesi anlamna gelmez, hatta ou kez aksi anlama, dierlerinin prestijinin artmas anlamna gelir. Gelir nk snflar nesnel gerekliklerdir. O snflar iinde ezilen snflar da. Ezilen snflarn varolan adaletsizlie kar tepkileri, eitliki bir toplum zlemleri daima var olmutur ve olur. Bunlar da nesnel eilimler olarak akacak belli bir sylem ya da ideolojik form bulurlar. Bu ilikinin doru orantl olmadna bir rnek verebiliriz. Birisi yzylmzn banda, 1930'lara kadar ezilen snflar ve ii snf iinde gl bir yeri ve gelenei olan Anarizmle Marksizmin ilikisidir. Geen yzyln ortalarnda anarizm, Marksizm karsnda daha gl bir akmd. Daha sonra Marksizmin gcnn artmas orannda onun da gc azald. Son yllarda ise, en radikal hareketlerin ve dnrlerin giderek daha byk oranlarda anarizme eilim gsterdikleri ama buna karlk Marksizmin geriledii grlmekte. Gerekten de gnmzde Marksizmin gerilemesi otomatik olarak sosyalizmin geriledii anlamna gelmemektedir. Sosyalizm ideali bir btn olarak Marksizm lsnde ciddi bir yenilgiye uram deildir, hatta eer dnyaya Avrupa merkezli olarak bakmyorsak, ve szlerin ardndaki gerek hedefleri anlayabiliyorsak imtiyazllarn imtiyazlarn Marksizm adna, sosyalizm adna srdrmeye almalarnn sonucu olarak ezilen snflar arasnda bu szlere kar Dou Avrupa lkelerinde duyulan aslnda son derece salkl tepkinin ykselii, eyleme dkl ve rnein Gney Amerika lkelerindeki kurtulu teolojisinin ykselii sosyalizmin ykselilerinin ifadesi olarak da ele alnabilirler.
15

41

sendikalizm ii snfnn en aktif ekirdei iinde onlarca yl ok gl akmlar olarak varolmulard.16 Yazlarn bir ounda yaz iindeki anlam kaymalaryla Marksizm baka bir balamda tartlrken, rnein birdenbire ii hareketi ve sosyalizm anlamnda kullanlabilmektedir. Bu bakmdan yazarlar hemen hemen hi bir hassasiyet gstermemekteler.17

Marksizm, Hangi Marksizm? Marksizmle, kendini Marksist olarak tanmlayan; ya da Marksist bir terminoloji kullanan felsefeleri, metafizik tarih ve toplum teorilerini ve eitliki retileri ayrmak gerekmektedir. Sovyet "Bilim ileri"nin yazdklar Diyalektik ve Tarihsel Materyalizm ettleri; Mao'nun diyalektik zerine yazlar vs. Marksizm kavram iinde ele alnamayacak, metafizik ya da skolastik retilerdir. Birisi bir brokrasinin, dieri bir kyl ve kurtulu hareketinin Marksizm lafz altnda ortaya srlm ideolojileridir. Bunlarn hepsine de kendilerini Marksist olarak niteledikleri iin marksist demek, dnyann kzn boynuzlarnda durduunu iddia eden retilerle Nevton fiziini, "hepsi bir eit doa aklamasdr" diyerek ayn kaba koymaa benzer. Teblilerdeki anlaylar u veya bunu Marksizm olarak kabul etmeleri asndan snflamadan nce, byle bir ayrm kabul edenler ya da etmeyenler olarak ayrmak mmkndr. Yazarlarn bir ksm, bizlerin u ya da bu akm, teorisyeni vs. Marksist deil diye ayramayacamz grndedirler, bir ksm ise bunu mmkn grmekte ama ayrm farkl yerlerden yapmaktadrlar. rnein Oya Baydar Marksizm adna kim ne yapmsa hepsini Marksizmden kabul etmek gerektii grndedir18. Buna karlk, Doan Tarkan, M. Sayn19, G. Gndz, D.
Dou Avrupa'daki Brokratik ktidarlarn zl ii hareketinin yenilgisi anlamna gelir mi? Hayr. O brokratik iktidarlarn kuruluu ii hareketindeki ciddi yenilgilerle mmkn olabilmiti. Aksine dou Avrupa'daki zl ii hareketinde uzun yllar sren uykulardan uyanmaya, dnyann en byk ii grubu olan Rus iilerinde bir ykselie yol amaktadr. Tek tek lkeler bir yana, bir btn olarak ii snf ciddi bir yenilgiye uratlabilmi deildir. Hatta ii hareketinin bir ykseliinden bile sz edilebilir. Sibiryadaki grevler, Brezilya'daki baarlar, Kore i Snf'nn uyan vs. gibi, olaya dnya leinde bakldnda ii hareketinin bir kar saldrya hazrlanma eilimi tad dahi, dnya tarihsel leklerde sylenebilir rnein Galip Gndz, "yeni bir on yla girerken, Marksizmin, sosyalizmin, dnya ii snf hareketinin darmadan olduu, tarihinin en byk bunalmlarndan birini yaad grlmekte " diye yazyor. Burada ok ak olarak Marksizm kavramnn dnlmeden kullanlnn tipik bir rnei sz konusudur. Marksizm sosyalizm ve i Hareketi ile sanki zdemi ya da zde olmasa bile kaderleri aynym, aralarnda ok yaln ve dolaymsz bir iliki varm gibi ele alnmaktadr. rnein Oya Baydar yle yazyor: "Marksizm aslnda bandan beri oktu derken, Kautsky de, Bernstein de, Lenin de, Rosa Luxemburg da, Stalin de, Trotzki de, Buharin de, Lukacs, Gramsci, Bloch, Marcuse, Frankfurt okulu zellikle Adorno da, Althusser de, Goldmann da, tm KP'lerin teorisyenleri de vs. vs. sen de, ben de Marksisttik demek istiyorum. Bunu sylerken, herkes bir yerinden yorumlad, kimse anlamad, yazk oldu Marksizme demiyorum." (s.2, agy.)
19 18 17 16

Tartmalarda Mahir Sayn ile ayn grten olan Blent Uluer ve baka bir grten Temel

42

Kkaydn gibileri belli snrlamalarn yaplabilecei ve yaplmas gerektii konusunda hemfikirdirler. Bu snr M. Sayn'da Marx, Engels, Lenin ve sonra da belki Gramsci'nin Marksizmi ile Stalin, Troki, Kautski vs. "Ekonomizmi" arasnda ekilir. Doan Tarkan, Galip Gndz de Troki ve Rosa Lxemburg da Marksizm alan iindedir. Demir Kkaydn, tm alanlarda deil ama belli alanlardaki katklar bakmndan Lukacs, Frankfurt Okulu, H. Kvlcml gibi, bir ok eletirel Marksist'in, belli alanlara ilikin teorilerini de Marksizm balamnda ele almaktadr. lkay Demir, Ahmet Kamaz ve Orhan Silier'in yazlarnda her iki taraftan da saylabilecek, hatta zaman zaman birbiriyle elien grler bulunmaktadr, bu konuda merkezci bir pozisyonda olduklar sonucu karlabilir. Bylece ilgin bir blnme ile karlalyor. Radikal hareketlerin geleneinden gelen tebliciler, son derece ak olarak bir snr izilebileceini kabul etmekte ve her biri bir snr izmektedir. Reformist partilerin geleneinden gelenler arasnda ise bu aklk grlmedii gibi, Oya Baydar'da olduu trden bir relativizm, bir agnostisizm bile aka ifade edilmekte. Elbette bu relativizmin politik bir nedeni vardr. rnein Oya Baydar' bu relativizme iten, Sovyet deneyinden kendince kard u sonutur20: "Teki gr diktatrle yol aar".
Demirer'in kendileriyle ciddi bir hesaplamadan kanmak ve merkezci pozisyonlarn merulatrmak iin sk sk syledikleri "Stalin de bizim geleneimizdir, btn hatalaryla, sevaplaryla" szleri aslnda Oya Baydar'n rlativizminin radikal grnml avamca ifadesidir. Bu kendini gkte bir tanr gibi grp, yeryznde birbiriyle atan insanlar karsnda "hepsi benim kullarmdr" havasndaki sinizim, aslnda nesnel olarak katillerin yannda yer almay merulatrmaktan baka bir anlam tamamaktadr. Uluer ve Demirer'e, kendilerinden grdkleri Stalin'in kurbanlar, Dnyay Sarsan On Gn'de iinin tuzu kuru aydna dedii gibi, "katil vardr, maktuller vardr, birinden olmayan dierinden yanadr. Sen kimden yanasn?" diye sorarlard ve sormaktadrlar. Kimden yanasnz? i snfn iktidarsz klan, yeryznde en ok komnist ldren brokratik kast ve onun teorik, politik nderi Stalin ve izleyicilerinden mi, yoksa ona kar savaanlardan m? kisinden de olamazsnz. Tarafsz kalmak, cinayete su ortakl yapmaktr. Sayn Oya Baydar bunu bir bilinmezcilik ve rlativizm biiminde yapyor. rnein "Burjuva dncesi, felsefesi zenginliini ve dnceyi Hegel, oradan da Marx'a kadar ulatran dinamizmini eitliliinden ve bu eitliliin diyalektiinden alrken, Marksizmin nce tekletirilmesi sonra da bu tek'in karsna yine resmi olarak ayn derecede teki ve kat -balcalar revizyonist ve Trotskist- yorumlarn karlmas, teorinin donmas yannda, bilimsel tartmalara kapanmasn; u veya bu ynde mutlaklap, oalma ve zenginleme yerine kamplamasn getirdi" (Bak. O. Baydar, "Marksizm ve Gnmz, Tartma in lk Taslak", s.2/3) Bu tavr tipiktir. Dou Avrupa'daki gereklii Tarihsel Maddeciliin kavram sistemi iinde aklayan tek tutarl ve devrimci, eletirel ve bilimsel tavr koruyabilmi ve srdrebilmi akm olan Trokizm, Stalin'in, Kautsky'nin revizyonizmiyle ayn kaba koyulmaktadr. Sayn Hocam Oya Baydar'dan u sorulara aka cevap vermesi beklenirdi: Sovyetler birliinde Ekim Devriminden sonra da belli bir dnemde bu devrimin ideallerine,kadrolarna kar bir giriim olmu mudur? Eer olmadysa, "Sonra gelenler Ekimin ideallerine sadk kalmlar ve onlar gerekletirmeye almlardr esas olarak" dendii takdirde bundan iki sonu kar: ya bugnk sonu Ekim Devriminin kdr denmek zorundadr. Ya da Ekim batan beri yanl yoldadr. Her ikisi de olgularla eliir. Eer Devrimin ideallerinin ve kadrolarnn, kazanmlarnn tasfiyesi bir olgu ise, bu
20

43

Diktatrle giden yolu tkamak iin de sayn hocam bir mevlana tekkesi aar. Tek bir doru olduu inancnn demokrasi ya da bilimin gelimesinin nnde bir engel olaca anlay, bu varsaym, hala sosyalist demokrasinin ne olduunun kavranamadn, kafalardaki sosyalizmin hala bir partinin egemenlii olarak varln srdrdn gsterir. Tek bir doru olduu inancnn demokrasiyle ilikisi yoktur. Demokrasi, tam da her grn taraftarlarnn kendi grlerinin en doru olduuna inandklar varsaymna dayanr. Demokrasi bir bakma her biri kendisinin en doru olduuna inananlarn ynlarn zgr olarak seilen ve geri alnabilen temsilcilerinin ounluun oylarn alarak programlarn uygulamaya almalar demektir. Bilim alannda21 da herhangi bir teoriyi savunann onun tek doru olduuna inanmas ve bunu karki tarafa mantki nermeler ya da deneylerle kantlayarak iknaya almas baka, idari tedbirlerle dierini yok etmesi bakadr. Proletarya diktatrl ya da sosyalist demokrasi tehlikeyi bu inanta deil, birilerine dierlerini ezme yok etme yetkileri veren mekanizmalarda ve onlar egemen klan glerde grr. Tehlike tekilikte deildir, tehlike tekilii tehlike gren, ama u veya bu grn eline dierlerini ezme olanaklar da veren mekanizmalar sorgulamaktan kanan ve iktidara gelirse teki grleri demokrasiye ye de bilimin gelimesine aykr grerek yasaklama potansiyeli tayan rlativist oku grlerdedir. 22
kiilerle aklanamayacana gre hangi toplumsal g tarafndan hangi tarihsel koullarda baarlmtr sorularna cevap vermek gerekmektedir. Bu somut sorunlarn hi birisine girilmeden bu akm Maocu'larla, revizyonizlerle, stalinistlerle ayn kaba koyulmaktadr. Ama burada bile olgu dzeyinde bir yanlgs vardr. Trokist denen akm hi bir zaman tek sesli olmamtr. rnein Sovyetler birliinde Ekim Devriminden sonra bir kastn ok zel tarihsel koullarn bir araya gelmesiyle 20'li yllarn sonuna doru iktidar ii snfnn ellerinden tmyle aldnda bir ortak anlay olmakla birlikte, ele alanlarn bir snf m yoksa bir tabaka m olduu ya da ortaya kan sosyo ekonomik formasyonun bir tr kapitalizm mi, brokratik deformasyona uram bir gei toplumu mu, yoksa nceden grlememi Asyai bir deiik retim tarz m olduu konusunda olgulara ve tarihsel maddeciliin ve ekonomi politiin temel kavramlarna dayanan ciddi tartmalar vardr. Yani o gelenek sanld gibi tek sesli deildir. Aslnda her bilim gerekliin sonsuz eitliliini aklayabilecek en temel kavram ve yasalar bulmaya alr. Her bilim bir tek kavramdan tretilebilecek bir sistem kurma abasndan baka bir ey deildir. Bu anlamda her bilim tekidir, Marksizm de. Sayn Hocam Oya Baydar'n tekilii reddedii bu balamda da bilimi reddetmesi anlamna gelmektedir aslnda. yle bir bilim istemektedir ki artk bilim olmasn. Sonsuz eitlilikteki nesne, olaylar olabildiince az, hatta mmknse tek bir yasa temelinde aklamaya almasn. Bocholt'daki ilk tartmada btnsel bir teori, global bir teori ihtiyacndan, ancak byle bir teoriyle tm ezilenleri toparlayabilecek bir program gelitirilebileceinden sz ettiimde. lkay Demir de, global, teki teorilerin diktatrle yol aaca, onun iin buna kar olduunu sylemiti. Teki bir teori gelitirmek ya da byle bir teoriyi kabul etmek hi de zorunlu olarak, bu grn sahiplerinin idari tedbirlerle dier grleri yasaklamasn gerektirmez. rnein, fizik alannda birok teki teori vardr, ama bunlar birbirlerine kendi doruluklarn kantlamaya almaktadrlar, yoksa birbirlerini idari ya da fiziksel tedbirlerle tasfiye etmiyorlar. Aslnda, bilim teki olmak, sonsuz say ve eitli fenomenler ve sreler arasndaki ortak noktalar giderek bir tek ilkeye indirgeme abasndan baka bir ey deildir. Bu global, teki teoriye kar olmak bilime kar olmak demektir.
22 21

44

Marksizmin Hangi Vehesi Marksizm, aslnda biri dierinden ayrlmayan bileene ayrlabilir: Birincisi Diyalektik Materyalizm denen Metodolojik, Mantksal bileeni; bir bakma felsefi bileeni; ikincisi Tarihsel Maddecilik denen tarih ve toplum teorisi olan yan ve bunun bir alt disiplini olarak Ekonomi Politik retisi ve nihayet Kurtuluu Bir reti olan yan. Marksizm bunlardan herhangi birine indirgenemez; Marksizm bunlarn toplam da deildir; bunlarn tutarl ve ak bir sistemidir. Ama bunlardan herhangi biri zorunlu olarak dierini gerektirmez. Pekala rnein Anarizm gibi kurtuluu bir reti olabilir tarihi maddecilii kabul etmeyen. Ya da tarihi maddecilii kabul edebilirsiniz ama ondan hi de eitliki bir reti gerektii sonucunu karmayabilirsiniz. Tarihi maddecilii ilk taslaklatran bni Haldun, sonra Morgan bundan hi de Marx'n kard sonular zorunlu olarak karmamlard. Ayn ey felsefi boyutu iin de sylenebilir. Birok bilim adam kendiliinden bu boyutu kabul eder ve uygular ama Marksizmi kabul etmek akllarndan bile gemez. Keza birok Marksist, Marksizmin bu vehcesinin Marksizmin bir unsuru olmadn, doada diyalektik bulunmadn syleme eilimindedirler. Gnmz Dnyas'nn sonsuz vehceleri olduuna gre, gnmz dnyas'nda Marksizmin geerli olup olmad en azndan bu balk altnda incelenmesi gerekir. Ne var ki teblicilerden hi birisi bylesine bir sistematik erevesinde Marksizmin btn vechelerini gerek hayattaki deimelerin mihenk tana vurarak tartmamaktadr. Bu bileenlerden aslnda sadece tarihsel maddeciliin bir alt disiplini olan politika retisi, teblilerin ounda tartma konusu yaplmakla yetinilmektedir. Teblicilerin hepsine gre, onu hangi vehesiyle ele alrlarsa alsnlar, Marksizm bir bilimdir. Oya Baydar marksizmni bu bilim niteliinden hareketle, doa bilimleriyle bir analoji yaparak, hi bir bilimin bu kadar zamanda deimeden kalamayacan deimek zorunda olduunu yazar.23 Oya Baydar'n bu nermesi kategoriktir ve ilk bakta prensip olarak itiraz edilemez gibi grlmektedir. Aslnda teblicilerden hi .biri de bu konuyu tartm deildir. Bu konuyu sadece Demir Kkaydn Hamburg'taki toplant'da24 (ki Oya Baydar Yoktu) tartt ve bu

"Her ey bir yana Marksizmi tek cmlede zetleyecek olursak o, deimenin, gelimenin ve deiip gelieni anlamann yntemidir. 150 ylda deimeden kalmas onun kendini inkar demektir." Sorunu bu biimiyle daha nce Devrimci Marksist sayfalarnda ele almtm. Hamburg'daki "Gnmz ve Marksizm" konulu tartmada konumam zellikle bu alanla snrladm ve aa yukar burada yazdklarm anlatmaya altm. Ancak byle bir sorunun tartlmas, dinleyicilerde en azndan doa bilimlerindeki gelimeler hakknda ciddi, popler bilim tarihi kitaplarnda olduu kadar bir bilgi olmasn gerektiriyor. Dinleyiciler iin fizik, biyoloji, geometriden verdiim rnekler, ince gibi geliyordu. Kimsenin anladn sanmyorum ne demek istediimi. Sonradan bir arkadan dediine gre arka sralarda oturanlardan bazlar "Ne anlatyor bu herif, manyak m yahu" diye kendi aralarnda konuuyorlarm.
24

23

45

kategorik sorunun yanl n kabullere dayandn gstermeye alt.25

Bu analojiye gre, nasl bir zamanlar Galile, Newton fizii var idiyse ve daha sonra olaylar hakkndaki bilginin artmas ve aklanamayan olaylarn birikmesiyle birlikte rnein rlativite ve kuantum kuramlar gelitirildiyse, Marksizm de bandan beri konulduu gibi kalamaz, tpk fizik gibi gelimek; kendi Einstein, Max Planck vs.sini yaratmak zorundadr. lk bakta, kategorik olarak ok doru. Ancak Marksizmi ve onun bugn karlat sorunlarn gerek mahiyetini anlamak bakmndan tamamen yanl bir akl yrtmedir. Bu akl yrtmenin ardnda evrimin belli aamalardan srayla gemesi gerektii dncesi yatar. Yani nasl toplumlarn ilkel, kleci, feodal diye belli aamalardan geecei yolunda bir kabul var idiyse, bu anlay aynen bilimler alanna aktarlmaktadr. Her bilim nce kendi Gelile'lerini Newton'larn, sonra Einstein'lerini karacaktr gibi bir anlaytr bu. Halbuki bilimler de toplumlar gibi eitsiz geliirler. Tarihe sonradan giren toplumlar nasl nceden girenlerin getikleri yoldan gemeden, onlarn birikimi temelinde onlardan ok ileriden balayabilirse, ayn ekilde bilimler de yledir. te, Marksizm en son doan, ya da bilim olarak rtn ispat eden bir bilim olarak, yani toplumun bilimi olarak, daha doarken tabiri caiz ise Einstein'iyle, Max Planck'yla domutur. Yani kendisinden ok daha nce domu ve gelimi olan doa bilimlerinin getii aamalar gemeden onlarn birikimi zerinde ileriye muazzam bir srama yaparak domutur. Bu bakmdan Marx'n kurduu sosyoloji bir bakma bilimlerin geliimi bakmndan Einstein'in kurduu relativite fiziine benzer. Bu bilim daha doarken, fiziin 20 yzylda ulaabilecei bir mantk ve metot dzeyinde domutur. Bu bakmdan, Marksizm her ne kadar 150 yl nce domusa da o daha ziyade 20 yzyln bir bilimidir metodolojik temelleriyle. Bu durumda hi bir bilim 150 yla dayanamaz cevab kategorik bir cevap olarak pek de doru deil demektir. Sorunun bu tarz koyuluu, aslnda dier baz problemleri zme olana da salar. Marksist Literatrde tartlan konulardan biri de, Doada diyalektik olup olmaddr. Bir ok "Bat Marksizmi" gelenei iindeki Marksist, doada bir diyalektik aramann, Hegel'den kalnt, Engels'in bir basitletirme abas olarak nitelemekte, bunun Marksist retinin znde bulunmadn sylemektedirler. Birincisi, Diyalektik tanm gerei varlk ve dncenin en genel hareket yasalarnn bilimi ise, ve aslnda tm bilimlerde, tm hareket biimlerinde ortak yasalar olup olmadn aratrmak varsa bunlar tespit etmek kategorik olarak batan reddedilemeyeceine gre, bu yasalarn var olup olmad tek tek tartlmadan bir sonuca ulalamaz. Yani byle bir alan vardr. Peki bu yasalar nelerdir? Bu noktada, Doada diyalektik olduunu reddedenler gerekten mehur suyun kaynamas ve buday baa gibi Hegel/Engels rneklerini gstererek biyolojik ve fizik doada diyalektiin olmadn, bunlarn zorlama rnekler olduunu hakl olarak sylemektedirler. Gerekten de, Engels'in yazd sylenen Sovyet "bilim iileri"nin bir marifeti olan Doa'nn Diyalektii'ndeki doa bilimlerine ilikin rneklerin ou, hi de diyalektik yasalarn rneklemek iin kullanlamayacak durumdadr. Ama bundan doada diyalektik bulunmad karsamas yanltr. Yanltr nk, burada sorgulanmas gereken doadan ziyade, doa bilimleridir. Doada diyalektik olmad iin deil, henz o zamanlar doa bilimleri diyalektik bir aamaya varmadklar iin bir bilimin mekanik aamasndan verilen rnekler hi de diyalektik olmamaktadr. Tarihsel maddecilik daha doarken diyalektik olarak, ok yksek bir soyutlama dzeyinde domutur. Doduu srada kendi ynteminin baz temel unsurlarnn tm varlk alannda da geerli olabilecei seziiyle, diyalektik maddecilik biiminde bir genellemeye gitmitir. Ancak ayn tarihte, doa bilimleri henz doa hakkndaki bilgileri, kavraylar, metodolojileriyle diyalektik bir aamaya ulam olmaktan ok uzaktlar. Bunun sonucu olacaktr ki Engels'in rnekleri uygunsuzdur.

25

46

Marksizmin bileenleri bakmndan ele aldmzda ise, Marksizmin felsefi yan, yani u diyalektik ve tarihi maddecelik denen, varln ve dncenin en genel hareket yasalarn inceleyen bilim olan yan, hemen hi bir bildiride ele alnmamaktadr. Tarihsel maddecilik ise, sadece baz sorunlar bakmndan bir para A. Kamaz'n tebliinde incelenir. Dier bildirilerde somut olarak hi bir sorun ele alnmaz. Ekonomi politik bakmndan kimse hi bir konuyu incelemez. Bir politika retisi, kurtuluu bir reti olarak ise, sadece Dou Avrupa lkelerindeki gelimeler balamnda ele alnr. Bu balamda da tartlan, Marksizmin, yani Stalinizm olmayan haliyle marksizmin, o olaylar karsnda incelenmesi deil, marksizmin ne olduudur. rnein, Doan Tarkan ve Galip Gndz, o ken rejimlerin marksizmle ilgisi yoktur; o halde marksizm asndan bir sorun yoktur mant ile sorunu ele almaktadrlar. Evet o lkeler marksist deillerdi ama o lkelerin var olular ve evrimleri marksizm asndan baz sorunlar yaratmaz m? Yazarlar byle bir soru bile sormazlar.26

Tarihsel Maddecilik ve dier bilimlerin geliimi arasnda, zellikle doa bilimlerinin geliimi arasnda belli bir ztlk bulunmaktadr Marksizmin ge gelii nedeniyle. Bugn Marksizmin elbet yaadmz gereklii aklamakta glk eken bir ok yan bulunmaktadr. Ancak bu glk, doa bilimlerinin tamamen aksi bir noktadan ortaya kmaktadr. Bu yle bir benzetmeyle aklanabilir. Bir an iin Fizik biliminin daha doarken bir Rlativite teorisi halinde doduunu dnelim. Dorudan doruya Einstein diye bir adam km. Ve fizik denen bir bilimi tpk Galile ya da Newton gibi kurmutur. Bu fizie gre, hzl giden cisimlerin ksalmalar, ktlelerinin artmas vs. gerekmektedir. Ancak, evrenize baktnzda otomobillerin ne arl artmakta, ne de boylar ksalmaktadr. Bu uygunsuzluk bu fiziin yeterince gelikin olmadndan deil, ar gelikin olmasndan kmaktadr. Tabiri caiz ise, birinin kp, daha geri bir Newton teorisi ortaya atmas gerekmektedir ki, her gn karlalan olaylar kavranabilsin. Bu elbette bir "ilerleme" deil, bir "gerilemedir". Ya da geometri alannda, ilk geometri Eucld geometrisi yerine iki nokta arasndaki en ksa mesafe bir eiridir diyen aksiyom zerinde ykselen bir geometri olsayd. Bu takdirde rnein genlerin i alar toplamlar hep 180'den byk ya da kk kacakt. Ama arazi alp satmaya kalktnzda, bu geometrinin hi de ie yaramadn grecektiniz. nk yeryznde, gnlk hayatta iki nokta arasndaki en ksa mesafe bir dorudur. Lobaevski geometrisi bu durumda yeterince gelimediinden deil, ok ileri olduundan yetersiz kalr, pratik iler iin bir Euclit'e gerek vardr. Marksizmin durumu da tam bu rneklere benzer. rnein Marx kendisi bile hayat boyunca, hep ileri lkelerde devrim beklemi (tarihsel maddeciliin temel nermesi gelimenin belli bir aamasnda var olan retim ilikileriyle elikiden sz edildiine gre, sosyalist devrimin en gelikin bu elikinin en yksek olduu lkelerde olmas gerekir) ama hep de yanlmtr. Yani Marksistlerin ya da Tarihsel Maddeciliin bir ok n grleri yaadmz hayatta gereklemiyor. ki nokta arasndaki en ksa mesafe hep bir doru kyor, Marx'n dedii gibi bir eri deil. te Marksizmin bu gnk problemleri, onun ok yksek bir soyutlama dzeyine dayanmasndan kaynaklanmaktadr. Yani bugn Marksizmin ihtiyac olanlar Einstein'lar deil, Newton'lardr
26

G. Gndz:"Yklann sosyalizm olmadn dnenler iin Marksizmin bunalm sz konusu

47

Mahir sayn ise, bu konuyu bile tartmaz. Sovyetler birliindeki muhtemel gelimelerin neler olabileceini, bu reform hareketinin hangi saiklerle niin baladn ele alr. Aslnda yazsnn balnn "Gobaov Reformlarnn nedenleri, gelime eilimleri" gibi bir ey olmas gerekirdi.27 Bir Kurtuluu reti olarak marksizmin sorunlarna ise pek az deinilmektedir. Sadece ilgin ve ok tehlikeli bir gr Oya Baydar ve Orhan Silier'de ifadesini bulmakta, ksmen bu grn izlerine A.Kamaz'da da rastlanmaktadr. Bu gre gre, Marksizmin kitlesellemesi onun tekilemesine, dogmatiklemesine yol amaktadr. Bu tarihsel gerekliin ters yz edilmesidir. Sovyetlerde "tekileme" ve "dogmatikleme", 28 kitleselleme deil, tabiri caiz ise, kitlelerden kopma, "devletleme", brokratlama sonucunda ortaya kmtr.29 Elbette bir bilim olarak Marksizm ile bir kurtuluu reti olarak Marksizm arasnda daima
deildir" (s.5) "Belli bir sosyalizm anlaynn, Stalinizmin bunalmdr yklmakta olan, 60 yldr dnya ii snfna "sosyalizm" diye dayatlan Stalinizmdir" Doan Tarkan: "Marksizm bugn kriz iinde deildir. Kriz iinde olan Stalinizmdir" Mahir Sayn'n konusu Gnmz Marksizm'in konusu olmadndan grlerinin bir eletirisine girmiyoruz. Mahir saynn da garip bir sosyalizm tarihi anlay var. ncil'de, Kuran'da, sradan cep romanlarnda her zaman grlecek trden. Bir eytan ya da kt vardr, hep stn gelir ama bir de iyi olan vardr ki, eninde sonunda kty yener. Mahir Sayn'da bu felsefe, Marksizm ve Ekonomizmdir biiminde ortaya kar. Bir Ekonomizm vardr. Nereden kaynakland, nerede gizlendii bilinmez. Hemen Marksizme egemen olur. Ama birde Lenin gibilerin esas Marksizmi vardr. Bir yolunu bulup bu ekonomizmi yere serer. Ama ekonomizm ne yapar yapar tekrar duruma hakim olur. imizdeki eytan gibi bir eydir anlalan. Aslnda "revizyonistleme" demek gerekir. Kavramlar burada da yanl kullanlyor. Stalin ve dierleri dogmatik deil, tam aksine revizyonisttirler. "Emein Kurtuluu ancak kendi eseri olabilir"; "emein kurtuluu ne yerel ne de ulusal bir sorun olamaz" gibi temel nermeleri ve metodolojiyi, hi de Bernstein ya da Kautsky'den geri kalmayacak lde revize etmilerdir Ahmet Kamaz, Marksizmin eyleme ynelmesi ve ideolojilemesi arasnda bir iliki kuruyor. Oya Baydar yle yazyor: "Tam bu noktada kendi kendime cevaplayamadm soru, tartmak istediim nemli nokta: nsanlarn siyasal eyleminden koparlamayacak olan, zelliini ynlarn siyasal, devrimci, dnyay deitirici atlmyla ayrlmaz bandan alan Marksizmin bu ilk aamada yukardaki tekletirilmeye kanlmaz olarak mahkum olup olmad sorusu" (s.3) Ayn mealde Orhan Silier yazyor: "Marksizmin kitlesellemesi ve iktidarlamasnn bu tehlikeyi (yani dogmatizm tehlikesi) daha da arttrm olduunu tarihsel deneyim gstermektedir." (s.3-4) Sayn O. Silier de, Marksizmin kitlesellemesi ile, bir kyl ya da poplist hareketin veya bir brokratik kastn kendini Marksist olarak tanmlamasn kartrmaktadr. Marksizmin ii kitleleri arasnda yaygnlamas onun dogmatiklemesini deil aksine, tarihindeki en verimli en yaratc dnemi yaamasn salamtr. Lenin, Rosa, Troki hep bu dnemin rnydler. Keza, Marksizm iktidarlaamaz. Bir proletarya diktatrlnde, iktidarn, Marksizme gre snf olarak proletaryann elinde olmas gerekir, Marksistlerin deil, Marksistler ounlua sahip olduklar srece hkmeti oluturabilirler. Sovyet deneyinde olan Marksizmin iktidarlamas deil, iktidarszlamas, brokrasinin iktidarlamas ama bunu Marksizm bayra altnda yapmasdr.
29 28 27

48

gerilim olagelmitir. Bir bilim olarak Marksizm kavranmas iin ok yksek bir bilgi ve kltr dzeyini var sayar, ama amacna ulamas iin en cahil, en geri braklm ynlar programna kazanmas, rgtlemesi gerekir. Marksist bir bilim adam olarak, srekli Marksizmden bile kukulanmakla ykmldr. Eitlik ideali iin mcadele eden bir insan olarak ise, hi bir kuku duymamas gerekir. Elbet bunlar ciddi sorunlar ve hayatn kendisinde bulunan elikilerdir. Ama bu sorunlar incelemek baka, kolayna kap ne kavramsal, ne de olgusal dzeyde dou olmayan kitleselleme/domatikleme paralellikleri kurmak yine bakadr. Toparlarsak, A.Kamaz'n teblii hari genellikle bildirilerde gnmz ve Marksizm iliki si ele alnmamakta, gnmz dnyasndaki olaylarn marksistlerin kafalarndakilerle ilikisinin ayrca incelenmeye deer zengin bir malzemesini sunmaktadr.

49

Sosyalist Demokrasi Tartmalarnda Pek Tartlmayan Baz Sorunlar Ama Denemesi

Sunu Trkiye'nin Sosyalistleri arasnda Sosyalist Demokrasi'nin yaygn olarak tartlmas zellikle Gorbaov'un mehur konumasndan ve Yeni nc'deki tartmalardan sonra balad. Burada "yaygn olarak" ayrmn yapmak gerekiyor, nk konunun Trkiye'nin sosyalistleri arasnda tartlmaya balamas ok daha eskilere gider30.
"Sosyalist Demokrasi" sorununun daha nceden de tartldn belirtmek zellikle gerekiyor, en azndan Marx'n Kapital'i yazarken, birok fikrin ilk ortaya atclarn buluunu ve onlar unutulmaktan kurtarn anlatmak iin kulland "tarihsel adaleti yerine getirebilmek" iin. Birok Yeni nc taraftar, brakalm Trkiye'yi, bu sorunu dnyada ilk defa Yeni nc'nn, daha dorusu Tekin Ylmaz'n ortaya attn sanyor ve bunu ciddi ciddi iddia ediyor. Frankfurt'taki toplantda, yandaki masada konuan M.Sayn'n da "hadi dnyada demiyeyim ama bu tartmay Trkiye'de ilk kez biz attk" dediini duyunca kulaklarma inanamamtm. Dnya'da Sol Muhalefet ve Trokist hareketin oluumunun ve programn gelitirmesinin temel sorunlarndan biri bu olmutu. Drdnc Enternasyonal'in program ve btn programatik belgeleri buna kanttr. Bunlarn yan sra, Drdnc Enternasyonal'in " Sosyalist Demokrasi ve Proletarya Diktatrl" adl programatik metni, srf bu konuya hasredilmitir. Diyelim ki bu bilinmiyor. Trkiye'de Eletiri Yaynevi, szkonusu karar 12 Eyll ncesinde yaynlamt. Mandel'in i Snf Hareketi ve Brokrasi kitabnn Trke basksnn tarihi 1975'tir ve bu konuyu ele alr. Vatan Partisi'nde biz, 12 Eyll sonras dnemde birok hareketten birok militan Stalinizmle yzletike bu sorunla karlamtr. Dou ve Bat'nn fark bu olsa gerek. Bat geleneinde, biri bir fikri atarken, nerelerden ilham aldn, o fikrin ilk kez nerede ifade edildiini aratrp belirtmeye zen gsterilir. Dou geleneinde ise durum tamamen zttr. Kaynaklar gizlenir ve ilk kez sylendii imaj yaylr. M.Sayn'n bunu niye yaptn anlamak zor deil. O kendisini daima daha geri olana gre tanmlar, ama kendisine o avantaj salayan, biimsizletirerek ve idi ederek ald grlerin kaynan gizlemek zorundadr ki, difransiyel rant ele geirebilsin ve o hitap ettii geri kitlenin nyarglarn ve tepkilerini ekmesin, sylenenleri ci ddiye alp mantk sonularna gidebilecek olanlar da artabilsin. Bu tipik deimez tavrdr. Sadece Sosyalist Demokrasi konusunda byle deil, Kadn sorununda da byledir (Necmi Gl'n Yeni nc'de kan " Ben Doarken ktidar Olmuum" yazsna baklabilir.); faizm sorununda da byledir (D.Kkaydn'n cezaevlerinde elle oaltlm " Bir Siyasi Hkml'nn Notlarna Notlar" yazsna baklabilir.) Bunun ad "Merkezcilik"tir. Devrimcilik ve reformculuk arasnda bir ara aamadr ama kimileri iin ebedi bir karakter halini alabilir. Elbet byk avantajlar vardr. Herkesle iyi geinmeyi salar rnein: Reformist iin daha tercih edilirsiniz, nk dierleri kadar "sekter" ve "ideolojik banaz" delsinizdir; devrimci ve radikaller iin daha tercih edilirsiniz, nk reformist deilsinizdir; Trokist iin daha tercih edilirsiniz, nk bir stalinist deilsinizdir; bir stalinist iin daha tercih edilirsiniz, nk trokist deilsinizdir vs., vs.. Dnya byk ve gnein altnda herkese yer var.
30

50

Konunun yaygn olarak tartlmasnn yolunu aan Tekin Ylmaz'n, sorunu aslnda ne kadar yanl bir yerden tutup gerekelendirdii ve elikileri hakknda sylenmesi gerekenleri E. Krk, O. Dilber, A. Ural ve daha biroklar sylediler ve yazdlar. Ama btn bu tartmalarda en ileri gidenler, Trokist hareket tarafndan bu gne kadar savunulmu olan ve daha ileriye gidebilmek iin savunulmas gereken grleri savunma snrn amadlar. Burada bu grler de ksmen tartma konusu yaplmaya allacaktr. Aslnda "Sosyalist Demokrasi" tartmas, Trkiye solu asndan, gemiin bukalarndan kendini kurtarma denemesinden baka bir ey deildir. 19 yzyln ve yirminci yzyln balarnn sradan herhangi bir Marksistinin, sosyalistinin adeta aksiyom kabul ettii, tartmay bile aklna getirmedii (tpk dnya devrimi gibi, tpk tek lkede sosyalizmin kurulamayaca gibi vs.) grleri, anlaylar yeniden edinme abasndan baka bir ey deildir. Bu giriimin tm abalara ramen hala ok az yol kat etmi olmas, u "Stalinizm" denen ideolojinin ii ve sosyalist hareket zerinde nasl korkun bir tahribat yaratt ve onu adeta yzlerce yl geriye ittiinin ilgin bir gstergesidir. Bizler iin bylesine az verimli ve muazzam abalara mal olan kabuller muhtemelen gen kuaklar veya gelecek bir ykseliin kitlesi tarafndan kendiliinden yle kabul edilecek eylerdir. Bunun kantlar imdiden grlebilir. Birka yl nce, Fransa'daki renci grevleri ve yryleri esnasnda, rencilerin solcu olmamalarna ve hatta apolitik olmalarna ramen fiilen yaptklar Sovyet ve Paris Komn tipi organlar oluturmaktan baka bir ey deildi. Hatta onlar, direni bitince, sama brokratik mekanizmalara dnmemesi iin, direnii ynetmek iin kurduklar organlar lavetme basiretini bile gsterdiler. Bu nedenle, bugnk sosyalist demokrasi tartmasnda savunulan en radikal (Trokist) grler bile, muhtemelen ilerdeki bir ykselie yeni bir perspektif vermekten ziyade, ona engel olmama, ona uyum salayabilme gibi bir yetenek kazandrabilir. Bu tartmada savunulan grlerin ou, kral ve sultanlarn iradesinin bir zamanlar son derece olaan kabul edilmesi bize bugn ne kadar geri ve sama grnyorsa, gen ve gelecek kuaklara, ylesine geri ve sama grnecektir. Gen ve gelecek kuaklarla bir iliki kurabilme noktas bulabilmek ve onlara bir zamanlarn tecrbelerini aktarabilmek iin her konuda olduu gibi "Sosyalist Demokrasi" konusunda da daha ada sorunlar tartmaya balamak gerekiyor. Aadaki Metin, "Sosyalist Demokrasi" konusunda Amsterdam'da yaplan tartma'da, bir dinleyici olarak sz aldmzda dile getirmeye altmz grlerin geniletilmi ve ksmen daha sistematize edilmi halidir. Sosyalist Demokrasi Tartmas'nn Baz Metodolojik Sorunlar Sosyalist Demokrasi tartmalar esas olarak tarihsel deneylerden hareketle yaplmaktadr. Bu klasik Marksist tavrdr. Marks, Paris Komnnden nce, kapitalizm ile sosyalizm

51

arasnda proletarya diktatrl denen bir gei dnemi bulunmas gerektii sonucunu mantken ngrmt, ama bunun ne gibi somut biimler alabilecei veya almas gerektii konusunda hemen hi konumamt. Ancak Paris Komn olduktan sonra, bu tarihsel deneyi sca scana inceleyerek, bu devletin tad ve tamas gereken nitelikleri belirlemiti. Lenin'in de tavr znde farkl olmamtr. O, baka vesilelerle de sk sk, mcadele biim ve rgtlerinin nasl bir biim alacann sistem kurucularnn kafalarnda deil; toplumsal mcadeleler pratiinde aranmas gerektiini; teorisyenin grevinin bunlar sistematize etmek ve yaygnlatrmak olduunu sylemiti. Troki ve Trokist gelenek de ayn nermeleri tekrarlam, devrimden sonrasna ilikin ne olaca konusunda tarihsel deneylerden km klasik sonular dnda pek fazla birey sylememe eiliminde olmutur. Hatta Trkiye'deki kimi Trokistler bu eilimi mutlaklatrarak, devrimden sonrasna ilikin bir program yapmay bile ilke olarak reddetmeye kadar varmlardr.31 Bu metodolojik ilke, samala vardrlm halleri bir yana atlrsa, elbette her zaman iin dayanlmas gereken bir temel oluturur. Ancak bu sadece bir temeldir, srf temelde kalnd takdirde sorunun zmnde ileri gitmek olanaksz hale gelmekte, bu metodolojik yaklam diyalektik olarak zddna dnmekte, derinletirici deil, derinlemeyi engelleyici bir fonksiyon grmektedir. Trkiye'deki tartmalarda da, tarihsel deneylerin tesine gitmeme, taslaklatrmay yanl bulma nedeniyle, sosyalist demokrasi sorununda, en sradan insann bile kafasna gelen sorunlardan kalm olmaktadr. Kim bilir belki de o sorulardan kamak iin b u ilkenin ardna snlmaktadr. Aslnda, bu ilkenin ardna snmak, kaba bir ampirizm ve objektivizm yapmaktan baka bir anlama gelmemektedir32 bugn. Diyalektik, tarihi aktif, canl insann yapt bir sre olarak

Bu samala vardrmann bir rnei olarak M. Yenice'nin " Devrimci Marksizmde `Gei Program Anlay'" adl kitab anlabilir.
32

31

Burada Mandel'in u satrlarn anmak gerekiyor:

"Kt bir devrimci, sadece ayaklar artk yere basmayan deildir; sadece, devrimci projenin gerekletirilmesinin toplumsal objektif ve sbjektif nkoullaryla olan ban yitiren deildir. Ama kt bir devrimci, ayn zamanda, varolan gerekliklere, iinde yaanlan ana, gnlk rutinin ufak tefek eylerine saplanp kalan; Tarihin beklenmeyen ani ve keskin dnlerini nceden kestirebilme duygu ve dncesini kaybetmi olup, gelecee yneliklii bir kenara iten ve yanarda gibi patlaylar tarafndan geilendir de. Bu anlamda da, gelecein ufku olmakszn, gerekliin doru ve tam bir kavran olamaz. "Stalinizmin tarihi felaketinden sonra, bugn marksistler artk yle bir aklamayla kendilerini snrlayamazlar: "nce kapitalizmin yklmas sz konusu, bu ykmla ortaya kacak olan sosyalizmin daha sonra nasl grneceini, somut tarihsel gelimelerin kendisine brakalm." Sosyalist antisipasyonun devrimci projeden bu ekilde uzaklatrlmas, bu devrimci projeye, bugn, geni proleter kitleleri ikna edememeye mahkum ediyor.

52

grr. Sadece gelecek tasavvurlar deil; gelecek tasavvurlarn reddetmek de gelecek zerinde ynlarn tarihsel tecrbeleri zerinde bir etkide bulunur. nsanlar, arlardan farkl olarak, daima kafalarnda bir takm tasavvurlara gre hareket ederler. Siz bir tasavvur ortaya koymay reddettiiniz takdirde oray ister istemez baka tasavvurlar dolduracak ve bu da o tarihsel deneyi u ya da bu ynde etkileyecektir. Tasavvurlarda bulunmak kadar, tasavvurlarda bulunmamak ta tarihsel deneyi u veya bu biimde etkiler. Somut bir rnek vereyim. Paris Komnn baaran iiler arasnda anaristlerin, topik sosyalistlerin muazzam bir etkisi; aydnlanma dncesinin de bir tortusu vard. Bu etki ve tortu sayesindedir ki, Paris Komnarlar u mehur ilkelere (Seilenlerin geri alnmas; ortalama ii creti almas vs. gibi) gre rgtlenip davrandlar. Maazallah Paris Komnn yapan iiler arasnda, klasik bir komnist partisinin, Stalinizmin ve Maoizmin etkileri ve tortular olsayd, o iiler herhalde hi bir zaman Paris Komn Tipi bir "devlet" yaratmay akl edemeyeceklerdi ve bizler hala, Paris Komn ncesinde Marksn olduu gibi bir tarihsel deneyin gereklemesini bekliyor olacaktk. Gerekleen olursa da arpklklaryla gerekleecek, neresinin arpklk, neresinin z olduunu aratrmak zorlaacakt. Bugnn dnya ii snf hayal gcn yitirmi durumdadr. Buna sadece Stalinizm deil; kapitalizmin bizzat kendisi de yol amaktadr. u rnek bir fikir verebilir. Zaman, saniyeler, dakikalar, btnyle art deer retimiyle birlikte bir anlam kazanmtr. Kapitalizm asndan her saniyenin bir deeri vardr. gcnn bir saniyesinin bile bo gemesine msaade edilmemelidir. Makineler bir saniye bile bo durmamaldr ki, moral ypranmaya uramadan nce fizik olarak ypransn. Sermaye hzla devretmelidir ki kar oran artsn vs. , vs.. Kapitalizm ile ilk yz yze gelen insan, bu tempo karsnda isyan edebilir. Ama doduu gnden beri bunun iinde yaam insan, bunun nasl insanlk d bir yar olduunu grme yeteneini bile yitirir. Tabakhanede alan iinin burnu bir sre sonra ufunetin kokusunu almaz olur. topik sosyalistler, anaristler kapitalizmin bu zaman kltrne kar daima bir propaganda yapmlardr. Belki bu sayededir ki, Paris Komnarlarnn ilk yaptklar ve ok az bilinen ilerden biri saatleri ykmak olmutur. Ama bu gnn dnyasnn proleterleri ayaklandklarnda saatleri ykmay akl edebilecek hayal gcnden bile yoksundurlar. Onlara resmi komnist veya sosyal demokrat partiler, burjuvaziyle ayn zaman kltrn vermiler, bu kltr eletirmeyi akllarndan bile geirmemiler; eletirenleri anarist veya topik diye kovuturmular ve nihayet "trokistler" de "topik" deil "bilimsel" sosyalist olduklar iin hep gnlk mcadelenin geisel talepleriyle uratklarndan, bu iilerin saatleri ykmay dnebilecek bir fikir krnts

"Somut bir sosyalizm grnts, bugn iin Bat'da, pratik devrimci gnlk politikann n art oldu. dou Bloku lkelerindeki -hi bir zaman sosyalizm olmayan- "reel sosyalizm"den temelden farkl ve ondan stn olan somut bir alternatifin var oluu ikna gc kazanmadka, kapitalizm, end stri lkelerinin proletaryas tarafndan yklamayacaktr. "

53

bulabilmeleri adeta olanaksz hale gelmitir. Saati ykmay hayal edemeyen ii, Paris Komn tipi devlet kurma deneylerine de giremez. Brakalm geni ynlar, bugn ncelikle bizlerin, sosyalistlerin topyalara ihtiyac var. Sadece iiler deil, bizler bile saatleri ykma gibi bir fikri akl edemeyecek durumdayz. Bunun iindir ki, sosyalist demokrasi teorisi ve pratii alannda komnarlarn nallarn topluyoruz. Bir eylerin nasl olmas gerektii yolundaki projeler onlarn nasl olacaklar zerinde bir etkide bulunurlar. O halde, metodolojik olarak kendimizi sadece tarihsel deneyle snrlamay brakmak, gnmzn sorunlarndan hareketle, topik de olsa projeler ortaya atmak gerekiyor. Biri aylk, biri yllk, ok olaanst koullarda gemi ve ikisi de yenilmi bu iki deney gnmzn ii snfnn ve gnmzn dnyasnn sorunlarna ve olanaklarna cevap vermez. Kendimizi bu deneylerle snrlamak, pratikte, gnmzn sorunlarn atlamak, grmezden gelmek sonucunu verir. zetlersek, Sosyalist Demokrasi tartmasnda, tm taraflarn dayandn syledii metodolojik varsaym: sadece tarihsel deneylerin incelenmesinden hareket edilebilecei, taslaklar yaplamayaca anlay, bugn iin tartmann gelimesinin engeli haline gelmitir. * Ele alnmas gereken ikinci bir metodolojik sorun da, Sosyalist demokrasi sorununun hangi felsefi kategoriler alanna girdii sorunudur. Paris Komn ya da Sovyet tipi devlet dediimiz, sosyalist demokrasi veya proletarya diktatrl diye adlandrdmz ey bir devlettir, yani bir aratr. Ara dediimiz an, kendiliinden, yap ve ilev kategorileri gndeme gelir. Herhangi bir aracn yapsn belirleyen onun ilevleridir. Yap bir bakma younlam ilevdir. levler de yapnn ruhudur denilebilir. Gerek toplumsal, gerek fiziksel ve organik btn aletler, btn aralar iin geerli ilk sorun yap ve ilev arasndaki uyumun nasl salanacadr. Yani beklenen fonksiyonlar en iyi nasl bir yap yerine getirebilir sorunu. Bu ayn zamanda tm tekniin temel sorusudur. Bu anlamda parti, devlet, sendikalar vs. teorileri, modelleri bir bakma teknik dzeyindeki sorulara cevaptrlar. Marksn Paris Komn zerine yazdklar dikkatlice okunursa, onun sorunu btnyle, belirli ilevlerin en iyi hangi tr yaplarla zlebilecei veya zld problematii erevesinde ele ald grlr. Paris Komn'n tpk bir otomobil mhendisinin, teknik bir dergide, yeni km bir otomobili tahlil ederken, belli sorunlarn hangi mekanizmalarla ne lde zldn incelemesi gibi incelemitir.

54

Proletarya Diktatrl Deneylerinde Hangi Problemler zlmeye allmt? Paris komnarlarnn tedbirlerinin ardndaki temel problem ne idi? Aracn kendi kontrolleri dna kmasn engellemek; onlarn hizmetinde kalmasn salamak; onlarn zerinde bir egemen haline dnmesinin yolunu kesmek ve olaanst koullar nedeniyle tek bir irade gibi davranp hzl kararlar alp uygulayabilmek.33 Komnn tedbirlerinin ardnda bu problemler yatmaktadr; mekanizmalar bu problemleri zmeye yneliktir ve Marks da onlar aynen byle ele almtr. Seilenlerin her an geri alnabilmesi; ortalama ii cretinden fazla maa almamas; tm karar alc devlet grevlilerinin seilmesi. Bu zellikten ikisi, asl ile vekil, seen ile seilen ilikisini dzenlemekte; seilenin seenden bamszlamasn engellemeye almaktadr. nc ilke, tm memurlarn seilmesi, bir btn olarak devlet denen aracn kontrol altna alnmasna yneliktir. Yasama, yrtme ve yargnn birlii ise, daha ziyade hzl ve etkili karar alp uygulama amacna ynelik, zel olarak olaanst koullardan km gibi grnmektedir. (Aslnda bu konu iyice incelenmelidir.) Sovyet devriminde bunlara ek olarak, rgtlenmenin fabrikalar temelinde olduu grlr. Bir dier fark da, kyl Sovyetlerinde temsilci seebilmek iin gerekli oy saysnn ii Sovyetlerine gre kat be ket fazla olmasdr. Bu tedbirlerin de, bir yandan hala ehirlerin byk ounluunu oluturan kk burjuvazi ve burjuvaziyi temsil organlarnn belirlenmesinin dnda tutmak; dier yandan da, muazzam kyl nfusun arln azaltmak ama karya da itmemek kaygs aka grlmektedir. Paris komnarlarnn, nfusun belli bir blmn oylamann dnda brakmak gibi bir abas, bunun iin de rnein i yerlerine gre temsilci seme ilkesi gibi bir ilkesi olmamt, nk sava dolaysyla Paris'te sadece iiler kalmt. Keza Paris Komn sadece bir ehirle snrl bir "devlet" olduu iin, yani kyllk olmad iin, kyller karsnda nasl tavr alnacana ilikin bir sorun, dolaysyla bir zm teebbs de yoktur. Bu tarihsel tecrbelerden kan, sosyalist devrimlerin snf iindeki gelecee ilikin tasavvurlara ve nndeki acil sorunlara gre yaplar oluturduudur. Devletin ezilenlerin zerinde ykselmemesi onlarn hizmetisi olmas, temel bir kaygdr ve btn tedbirlerde bu kaygnn damgas vardr.34

Paris Komn'nn tedbirleri burjuvaziye kar olmaktan ziyade, iileri ve halk kendi temsilcilerine kar; onlarn bamszlamasna ve kendilerini seenlerin zerinde bir iktidar olmalar tehlikesine kar alnm gibi grnyorlar. Aslnda bu konuyu Paris Komn'nn Zabtlar gibi belgelerden incelemek gerekiyor. Bu anlamda, Brokrasi'ye kar ok devrimci bir anlama sahiptirler. Semek, seileni geri almak, az para vermek vs. Btn bunlar, sadece tedbirlerdir, garantiler deil. Otomatikman, seilenlerin seenlerin kontrol altnda kalmasn salayamazlar. Bunu en iyi partilerde, kitle rgtlerinde grmek mmkndr. Her birinin ok daha seme yeleri olduu halde, hatta yelerin bete biri bile istese seimler yenilenebildii halde, ynetim organlarnn nasl brokratlap, ileri manple edebildii gzler nne getirilsin. Sadece Ekim Devrimi ve Paris Komn deil, bunlarn ikincisinin kontrolden kmas da bir deneydir ve sonular karlmas gerekir.
34

33

55

Devletin ezilenlerin zerinde ykselmemesi, onlarn hizmetisi olarak kalmas, znde u tedbirlere baladr: Ezilenlerin silahl olmas, zel silahl adamlar olmamas; btn grevlilerin seilmesi ve kendisini seenlerin direktiflerine uymadnda, kendisinin veya seenlerin fikri deitiinde geri alnabilmesi. Aslnda geri alabilme ve seilene ortalama ii creti ilkeleri, ayn zamanda, seilenlere duyulan gvensizliin, onlarn yozlamasn, kendilerini maniple etmesini engellemenin tedbirleri olarak grlmektedir. Grlerin Semenler indeki Orannn Temsilcilere Yansmas ile Seilenlerin Her An Geri Alnabilmesi Sorunlarnn elikisi imdi u soruya geebiliriz. Gelecek bir devrimin baka ne gibi kayglar olabilir ve bunlara kar ne gibi mekanizmalar ngrlebilir? Gelecek bir devrim ne gibi sorunlar ortaya karacaktr? Seilenin geri alnabilmesi, yani seenlerin kontrol dna kmasnn engellenmesi iin bulunan bu yntem ile nfusun farkl grlerinin nfus iindeki oranlarna en yakn dzeyde temsil edilmelerini salamaya ynelik yntemler eliki iindedir. Yani her ilacn bir yan etkisi olmas gibi, geri alma ilkesi nispi temsil ilkesini zedeler . Geri almak iin, her temsilcinin belli bir blgenin ya da grubun temsilcisi olmas gerekir. nk kimin hangi semenler grubunun temsilcisi olduunu bilmenin bir baka yolu yoktur. Ancak seimleri bu ilkeye gre yaptnz takdirde, rnein nfus iinde yzde otuz orannda oyu olan bir partinin, karsndaki oylar, birok partiye, belli blgelerden younlamadan, blnd takdirde temsilcilerin yzde yzn elde etmesi gibi bir sonucu olur. Bu sonu, sk sk da gerekleir aslnda, rnein ANAP iktidarnda olduu gibi. Bu durumda, y zde otuz oyla seilen partinin, istediini meru yollardan, hem de nfusun yzde yetmiine kar yapmasnn nnde hi bir engel olamaz. Bu hi de, seilenin semenlerin kontrol dnda davranmasndan daha az tehlikeli deildir. Ancak, bu tehlikeye kar tedbir aldnz takdirde ise, lke ye da byk blgeler lsnde gruplamalar yapmak zorundasnzdr. Ama bylece oranlarn azami lde yansmasn saladnz takdirde, bir temsilcinin hangi grubun temsilcisi olduu kesin olarak bilinemeyeceinden, onu kimin geri alacan belirlemek olanakszlaacaktr. Bu sorun nasl zlebilir? Bu sorunu zmenin yolu, iki yntemin optimum bir bileenini bulmak olabilir. rnein, Vatan Partisi programnda Dr. Hikmet Kvlcml, bu sorunu zmek iin, seimin nispi temsile gre yaplmasn, ama seildikten sonra, her temsilcinin, belli bir blgenin "sadc" olmasn nerir. Sadc olduu blge o temsilciyi her an iin geri alabilir. Konu daha incelenebilir. Bizlerin, sosyalistlerin, artk hala, temsilcileri geri almaktan sz edip, bunun nispi temsil ile elikisini grmezden gelmeyi brakmamz gerekiyor. Bu elikinin ezilenler bakmndan ortaya kard sorunlar karsnda, kafamz deve kuu gibi kuma gmerce, davranmay brakmamz gerekiyor. Ortada ciddi bir sorun vardr ve "tarihsel deney"in ardna snp bu sorundan kalamaz. Kimseyi ikna edemezsiniz. Bir model

56

gelitirmeniz gerekir. Gerekiyor nk toplumsal yapdaki deimeler bu sorunu ok daha acil hale getiriyor. Bugn dnyann btn lkelerinde genel oy genellemitir ve solcu, ilerici partiler, dar blgeyi savunan burjuva partileri karsnda nispi temsil sistemini savunmaktadrlar. Hem nispi temsil sistemi ynlarn bilincinde kkl bir yer ettii iin, hem de muhalefetteyken savunulan nispi temsili iktidara gelince reddetme tutarszlndan kurtulmak iin bu sorunu gndeme koymak gerekmektedir. Dier Emeki Tabakalarn Oy Haklar ve Arlklar Sorunu Sosyalist demokrasi tartmalarnda iiler dndaki toplum kesimlerini oy hakkndan mahrum etmek veya rnein on kyl oyunun arln bir ii oyuna indirgemek ve Sovyetleri fabrikalara gre rgtlemek gibi grler aka savunulmaktadr35. Ekim devrimi rneine dayand iin de bu model eletirilmez tabu olarak kalmaktadr. Bu gnn dnyasnda bu tedbirleri uygulamak olanaksz olduu gibi gereksizdir de. Rus kyls genel oyu hi tanmamt. Ama bugn dnyann hemen btn parlamenter sistemlerinde kyl genel oyu tanmakta ve bunu gl bir silah olarak kullanmaktadr. Eer bir parti, aka kyllerin arln azaltacak tedbirler alacaksa ve sosyalist olduu iddiasnaysa, kyllere aka byle yapacan sylemesi gerekir, teorik organlarnn satr aralarnda deil. Byle bir partiye ise o zaman sadece kyller deil, iiler bile destek vermez. Ve nfusun ounluunu salamadan devrim yaplamaz. u halde kyllerin de tpk iiler gibi bire bir temsilcileri ve arlklar olmas gerekiyor. Ama sorun burada da bitmiyor. Bugn iin ehir nfusunun da byk bir blm ii deildir. Aslnda fabrika iileri, btn lkelerde nfusun ok kk bir blmn oluturmaktadr. Dank ok geni bir cretliler kesimi de bulunmaktadr. Keza ehir kk burjuvalar, isizler vs. de var. Btn bunlarn seme ve seilme haklar da alnamaz bugnn dnyasnda. Bunu almaya kalktnz takdirde, o toplum kesimlerini karya itip kendinizi tecrit edersiniz. Yani bugnk dnyada, iilerin nfus iindeki zayf konumlarn ykse k oranda temsil ettirmeye ynelik tedbirler, bizzat o ii iktidarna kar alrlar. Rus devriminin bu soruna bulduu zm uygulamann olana olmayacak, uyguland takdirde, zlenden ok daha byk problemler yaratacaktr muhtemelen. Ama bu da ister istemez, proleter olmayan tabaka ve snflarn ya da toplumun daha geri ve istikrarsz kesimlerinin arlnn sosyalist bir demokraside aynen yansyacan; byle bir sistemin ne lde snfsz bir topluma gitmeye yetenekli olduu sorusunu gndeme ge tirir. Bu sorunun zerinden hep atlanmaktadr.

Avrupa'da yaptmz Sosyalist Forum toplantlarnda Sosyalist i dergisinden arkadalar bu tedbirleri aka savunuyorlard. Bunlarn Proletarya diktatrlnn z olduunu sylyorlard.

35

57

 Yerlerine Gre Sovyetler Gnmzde i Snfnn radesini Yanstmaya Ne lde Hizmet Eder? Ancak sorun bununla da bitmiyor. Sovyet devriminde, ii Sov yetlerinde, temsilciler fabrikalara gre seiliyordu. Kk iyerleri ise birletirilip temsilci seiyorlard. Bugn bu tedbiri uygulamaya kalkmak, ii snfnn ok byk bir blmn, yani kk iyerlerinde alan blmn yeterince tanmad insanlar semek zorunda brakmak olur. Kk iyerinde alan iiler kendi iyerindeki insanlar tanr. Hlbuki temsilcisini kendisi gibi daha onlarcas bir araya gelerek seebilecektir, ama iyerine bal olduu takdirde onlar tanma olana bulamayacaktr. inin gerek yaam alan, toplumsal evresi oturduu mekndr. Oturulan ve allan mekn modern toplumda birbirinden tamamen kopmutur. Bu durumda fabrikalara gre seim ilkesi, ii snfnn kendi iindeki eilimleri en iyi ekilde semesine olanak salamayacaktr. i snfnn bir zmresini, byk fabrika iisini avantajl hale getirecektir. Aslnda byk i yerinin kendisinde de Rus Devrimi dnemine gre problemler kmaktadr. Rus Devrimini yapan iiler, fordist yntemlerle, makinenin basit bir paras durumuna dm iiler deillerdi. Ksmen belli zanaatlar vard. En azndan belli aletlere egemendiler. Fabrika iinde iilerin birbiriyle olduka sk kontak kurma, birbirlerini tanma olana oluyordu. Fordist byk fabrikada bu avantaj byk lde kaybolmutur. Bir yanda aptallam, makinenin basit bir eki haline gelmi dz ii, dier yanda ise, retimdeki konumu bakmndan deil ama gelir ve toplumsal konumu bakmndan ii saylamayacak teknisyenler vardr. iler arasnda kontak ok snrl, hatta olanakszdr. Bu ii tipi, ksmen meslei olan iiye gre daima daha az mcadele ve hayal gc yetenei gstermitir. Fordizm tesi elektronik yntemlerle retimde ise, iilerin konsantrasyonu hzla azald gibi, ev tekrar bir iyeri haline dnmektedir. Btn bu nedenlerle, fabrikalara gre seim ilkesini uygulamaya kalkmak bizzat ii snfnn kendisine kar bir engel haline gelme, kendi iradesini, en iyi bir ekilde ifade olanan snrlama sonucunu vermektedir. Buna nasl bir zm bulunacaktr? Bu takdirde, bir ii demokrasisini, i yerlerine gre seme olmayacana, genel oy olacana gre (burjuvazinin oy hakk alnsa bile nfusun geri kalan dier emeki ve kk burjuvalardr ve onlara kar burjuvaziye davranld gibi davranlamaz.) bu sosyalist demokrasiyi, (iilerin silahl olmas, yneticilerin seilmesi, ve ksmen geri almas; seilenlere ortalama ii cretini vermesi dnda) parlamentarizmden ayran zellikler neler olacaktr?36 Hem emeki nfusa genel oy hakkn korumak, hem de iilerin arlklarn yksek tutmak ve iradelerini yanstmak arasndaki elikiyi zmek iin, yine ortalama, optimal yntemler

Tam bu noktada Proletarya diktatrlnn zne geliyoruz. Aslnda proletarya diktatrlnn z zor deildir. Onun z, retim aralar zerindeki zel mlkiyetin kaldrlm olmasnda yatar. Bu tedbirin kendisi burjuvaziye kar bir diktatrlk olarak grnr.

36

58

bulmak ve nermek gerekmektedir. Modern toplumda her devrim bu sorunlarla karlamak zorundadr. Partiler Sorunu Modern toplumda, ynlarn iradesini ekillendirebilmesi iin partilerden baka olanak yoktur. Kesinlikle hi bir ideolojik snrlama olmakszn her trl propaganda , ajitasyon ve rgtlenme serbest olmaldr. (Burada ok kartrlan bir ey var. Burjuvazinin oy hakkn, seme seilme hakkn almak bakadr, burjuva partileri yasaklamak baka. Burjuva partileri yasaklanamaz. Hi bir burjuva partisi ben burjuva partisiyim demez. Ancak bi imsel bir ekilde, rnein, retim aralar zerinde zel mlkiyeti kurmak isteyen partiler kurulamaz trnden snrlamalar getirilebilir. Bylece burjuva partileri yasa dna drmek mmkn olabilir. Ama bu da 141/142 ne kadar sosyalist partilerin kurulmasna engel olabildiyse o kadar olur. Zaten devrim olunca, burjuvazi bizden daha hzl komnist olur. Ama rnein, fabrika sahiplerinin veya geliri u kadardan yksek insanlarn seme, seilme hakk alnabilir. Bu onlarn fikirlerini ifade edemeyecekleri anlamna gelmez. Onlarn fikirlerine proleter ve emekiler oy veriyorsa elden ne gelir.) u halde, yasalarn biimsel kurallarna uyduu takdirde, rnein silah zoruyla rejimi ykmaya kalkmad takdirde, her trl fikir ve rgtlenme serbest olmald r. Bu ezilenlerin iradesini yanstmann tek ve en etkili yoludur. Bu hak sadece iradeyi yanstmay salamaz, ezilenlerin eitli kesimleri arasnda uzlamalar ve demokratik zmleri; denge deiimlerindeki yansmalar da salar. O halde, aka, hi bir ideolojik snrlama getirmeyeceimize, her trl fikir ve rgtlenme zgrln savunacamza ve iilerin savunmas gerektiine aka yer vermemiz gerekiyor tasavvurlarmzda. Ancak, partiler dediimizde baka bir sorunla da karlayoruz. Modern topl umda temsilci olarak kiilikler deil, fikir sistemleri, programlar seilmektedir. Partilerin u veya bu yesi o partinin yesi olduu iin seilir, parti programna uymadnda da atlr. Yani, seenin seileni kontrol dolayl bir yol izler. Bu ksmen, geri alma sorununa da yardmc olur. Bu olana deerlendiren Kvlcml, parti deitirenin otomatikman temsilcilik yetkisini yitireceini yazarak bu kontrol glendirici bir mekanizma nermiti. Dier Bask Biimleri ve Sosyalist Demokrasi Bir baka sorun. Toplumdaki tek ezilenler iiler deildir ve bir ii iktidarnn amac, sadece kapitalist smry deil, her trl basky ortadan kaldrmak olmaldr. te yandan, bir bask biimine uramak, dier bask biimlerine kar ayn lde hassasiyeti otomatikman yaratmyor. rnein ii snf rk ve seksist basklara kar duyarsz olabildii gibi bizzat kendisi bu basklar yapabiliyor. Aslnda bunlara urayanlar da ii snf iinde yelere sahip olamalarna ramen, zgl uradklar bask biimleri araclyla temsil edilmedikleri iin, fiiliyatta var olan ayrlk ve basknn yansmas engellendiinden, tpk burjuva toplumunda herkesi biimsel olarak eit kabul etme ama fiiliyatta yle olmamas nedeniyle st durumda olann egemenliini gizlenmesi ve pekitirilmesi gibi, basknn yeniden retilmesine ve
59

gizlenmesine hizmet ediyor. Kadn hareketi ve siyah hareketi bunu aka kantlam durumda. Bu da bir tarihsel deneydir. Bugn aznlklar, kadnlar vs. rgtlerde, kotalar, zel imtiyazlar, otonom yaplarla bu zgl ezilmelerine kar aralar gelitiriyorlar. Ayn ey, blgeler iin de geerlidir. Evet, zel, genele tabidir ama bunun da bir dengesi, snr olmaldr. ounluk aznla her istediini yapamamaldr. Aslnda demokrasinin tarihi, ounluun kendi haklarn snrlamasnn, belli kriterlere gre aznlkl ar hakknda karar hakkndan vazgemesinin tarihidir. rnein, aznlklarn ana dilde eitim hakkn dnelim. Demokrasi, "aznln ounlua uymasn ilke olarak kabul eden idare tarz " (Lenin) olduuna gre, pekl nfusun byk ounluu, "kardeim demokrasi bu, eh biz de ounluuz, siz bize uyacaksnz, biz ounluk olarak karar alyoruz, aznlk olarak dilinizi kullanamayacaksnz" diye bilir37. Demokrasinin bu olana salamasna kar, ezilenlerin eitli mcadeleleri sonunda ounluun haklarn snrlayan ilkeler getirilmitir. Buna insan haklar, kadn haklar, aznlk haklar vs. denebilir. Btn bunlar, aslnda ounluun bir bakma kendi iradesiyle kendi haklarn kstlamalardr. Demokrasi, aznln ounlua uymasn ilke olarak kabul eden rejim olmasna ramen, demokrasinin gelimesi, bir bakma, ounluklarn aznlklar hakknda onlarn uymasn zorlayabilecekleri kararlar alma yetkilerinin kstlanmasnn tarihidir. Toplumun gerei ayn zamanda blgelerdir, yaam birimleridir vs.. lke ounluu istedi diye belli bir blgeye fabrika kurulmaya karar verildiinde o blgenin halk bunu istemiyorsa ne olacaktr? Btn bunlar iin mekanizmalar gerekmektedir. eitli aznlk ve blgelerin sadece olaan kanallardan yansmasnn yan sra, tpk burjuva devletlerindeki "senato" gibi, snfsal, cinsel, rksal, blgesel, ya grupsal vs. kategorilere gre de insanlarn nfus iindeki oranlar lsnde temsil edilebilecekleri, bir tr denge oluturabilecek organlar kurulmas, kesinlikle savunmamz gereken, hayallerimizde yeri olmas gereken bir konudur. Ancak bylece tm ezilenlerin bir ittifak ve ortak bir cephesinin yolu alp, krlklere son verilebilir. Ancak bylece iilerin eitli zmrelerinin yeterince temsil edilmesi salanabilir. Dorudan Demokrasi Olanaklar Btn buraya kadar saylan sorunlar, gnmz dnyasnn sorunlar. Ama gnmz dnyas, sorunlar kadar yeni zmlerin de olanaklarn amaktadr. Bir kere, tekrar dorudan demokrasiye dnn yolu elektronik araclyla almtr. Burjuvazinin byle bir derdi olmad iin pek kullanmyor. Aslnda, Paris Komn'nn ald kararlar, dolayl demokrasinin yol at sorunlar giderme abas olarak da ele alnabilir. Eer insanlar bir alana toplanp, birlikte tartp karar alsalar ve uygulasalar, btn o Paris Komn tedbirlerine gerek kalmazd. An cak, modern toplum koca

Lenin demokrasinin ovenizmle, aznlklarn ezilmesiyle elimediini ok iyi kavramt. Onun iin rnein aznlk sorunlarn incelerken hep " zel trden bir demokrasi", yani ounluun istedii alanda istedii trden karar alamayaca bir demokrasi gereinden sz eder.

37

60

bir lkedir, ehirdir. Yz binlerce, milyonlarca insan bir araya gelemez, gelse tartamaz. Her eyden nce fiziki snrlar vardr. Bunun iindir ki, dolayl demokrasi denen temsilcilik mekanizmalar gelitirilmitir. Bu mekanizmalar da, bu sorunu zm ama bu sefer baka problemler karmtr. O problemlerin zlmesi de baka. Btn bunlardan kurtulmann aslnda ok kolay bir yolu var: Suyu kaynandan kesmek. Dorudan demokrasi olsa, rnein Paris Komn'nn o mehur tedbirlerinin hi birine gerek kalmaz. Ancak bilgisayarlar sayesinde, modern teknoloji sayesinde dorudan demokrasiyi yeniden, baka bir dzeyde kurmak mmkn grnmektedir. Bugn baz televizyon programlarnda bile, dinleyicilerin telefonlar araclyla, dinleyicilerin eilimlerindeki deimeler annda renilebiliyor. Her evdeki telefona taklabilecek kk bir alet araclyla, nfusun tamamnn, hi bir brokratik ileme bavurmadan hangi gr ve tercihlerde olduu bugn kolaylkla tespit edilebilir. Bu tr dorudan demokrasi mekanizmalarnn kesinlikle programmzda yeri olmas gerekir, hi olmazsa bir hedef olarak. Sosyalist Demokrasi'nin lkesi ve Maddi Temeli Ancak, btn bunlarn hepsi bir bakma iin st yapsdr. Toplumdaki zenginlikler belli kiilerin elinden alnm olmaldr. Yani salonlar, matbaalar, ktlar zel mlkiyette olmamal. Peki, ama btn bunlar kim, hangi ilkeye gre datacak? Btn kt, matbaa gibi propaganda aralar, btnyle devletin elinde olmal, ancak kesinlikle belirlenmi kurallara gre bunlarn dalmn dzenlemekle yetinmelidir. Bu kural ve oranlarn nasl olmas gerektii konusunda imdiden bir ey sylenemez. Nfus iindeki gler ilikisi belirleyici olabilir. Ancak, nasl, bolluun olmad bir toplumda, herkese emeine gre ilkesi geerli olmak zorundaysa, propaganda olanaklarnda da herkese yesine ve / veya oyuna gre ilkesi geerli olmak zorundadr. * Bu konuya son vermeden nce bir ka deinme yapmak istiyorum. Birincisi, u sosyalist demokrasi tartmasnn adna ilikin. Ben de bu ad kullanyorum ama yanlln ne yerine kullandm bilerek ve herkes yle kulland iin. Sosyalist demokrasiden kimileri gibi srf sosyalistler iin geerli bir demokrasi kast edilmiyorsa, kastedilen proleter demokrasisidir. Yani proletarya diktatrl, dier bir deile gei dnemi ve onun demokrasisi. Sosyalizmde ise proletarya olmayacaktr. Sosyalizm snfsz toplumdur38. Burjuva, kk burjuva yoksa proleter de yoktur, reticiler vardr. Byle bir toplumda da, demokrasiye ihtiya olacaktr. Grl grl akan bir bolluk olmad srece, almayana ekmek yoksa , bu ilkeyi uygulamak iin uygulayacak bir mekanizma, aznlk ounluk ilikisi olacaktr. Aznln ounlua uyduu yerde demokrasi vardr, olacaktr. Aznln ounlua uyma
Aslnda Demokrasi en saf haliyle, bir aznlk ounluk ilikisi olarak yokoluunun arefesinde sosyalist bir toplumda var olabilir, tpk metan znn tm saflyla, yok olmadan nce, kapitalist toplumda ortaya kmas gibi.
38

61

zorunluluundan kurtulduu yerde ise zgrlk: bunun maddi temeli de korkun bir bolluk olabilir. Her alanda. Ama tartmalarda tartlan, bu, sosyalist toplumdaki, burjuva adaletini, yani eitlii salayan demokrasi deildir. Ondan nceki, gei dneminde, hem kar devrimci snflarn saldrlar karsnda ezilenlerin egemenliini savunacak, hem ezilen snflar arasndaki ittifak koruyacak hem de bu arada kendi yok oluunun koullarn ve ilk admlarn atacak bir aratr. Bu dnemde henz herkes iin eitlik olamayacaktr maalesef. Bir saat alan herkes, sosyalist bir toplumda olduu gibi ne i yaparsa yapsn bir saatin parasn eit olarak almayacaktr henz. Bu dnemde bir mhendisin bir saati ile sradan bir iinin bir saati arasnda bir fark olacaktr. Bu fark bugnk toplumla kyaslanmayacak lde azalm olsa ve azalma eilimi gstermek zorunda olsa da. O halde, sosyalist demokrasi ad yanltr, ona gei dnemi demokrasisi, proleter demokrasisi demek, tartlan eyi daha doru aklard. * Bir baka sorun, diktatrlk kavramnn iki farkl kullanmn ve anlamn ayrmamaktr. Bu ayramay bu konudaki tartmalar iyice anlalmaz klabiliyor. Diktatrlk kavram sosyolojik olarak demokrasi kavramyla zdetir. Proletarya diktatrlnn zn Lenin'in dedii gibi zor bile oluturmaz. Diyelim ki, burjuvaziye her hakk verdiniz. Sadece onun btn servetini aldnz. Miras hakkn kaldrdnz. Bunun dnda hi bir kstlama getirmiyorsunuz. te tam bu, yani zel mlkiyetin olmamas, burjuvaziye bir diktatrlk olarak grnr. Tpk burjuvazinin btn haklar proletaryaya tanmas ama zel mlkiyete dayanmasnn proletaryaya bir diktatrlk olarak gelmesi gibi. Bu anlamda elbette proleter demokrasisi burjuvaziye kar, burjuvazinin varolu koulunu ortadan kaldrd iin bir diktatrlktr. Ancak, diktatrln bir de politik anlam vardr. Politik anlamyla diktatrlk, demokrasinin zdddr. Bir aznlk ya da bir kiinin ounluun iradesine ramen zorla egemenliini kurmas, korumasdr. Bu sistemde zgrlkler, demokratik mekanizmalar yoktur. Ne Marks, ne Engels, ne de Lenin, proletarya diktatrl ya da burjuva diktatrlnden sz ederken onu bu politik anlamyla kullanmadlar. Onlar hep sosyolojik anlamlarnda kullandlar. Ama bugn, brokratik diktatrlkleri savunanlar, diktatrln bu iki anlam arasndaki kaymalardan yararlanarak, kolaylkla politik olarak diktatrlklerini meru gstermeye alyorlar. * Proleter demokrasisi iin tartmalarda, zellikle Trokist grlerden arkadalar, ok partinin olmas gerektiini, nk ii snfnn yekpare olmadn syleyerek bunu gerekelendiriyorlar.

62

Kanmca bu tutarl bir gerekelendirme deildir. Birincisi, ii snf tabakalarn n eilimlerinin ayr partilerde ifade bulaca gibi bir anlama gelir ki, bu ou kez pek doru deildir, partiler ve onlarn temsil ettikleri gler arasndaki iliki bu kadar mekanik deildir. Bu gerekelendirmeye gre, proletarya eitli zmrelerden olumasa ok partiye gerek olmayacaktr. Hayr, proletarya eitli zmrelerden olumasa da, yekpare olsa da, ksa vadeli karla uzun vadeli kar; parann karyla btnn kar zde olmad iin partilere gerek vardr. Partiler, yani farkl grler olmadan, ounluun ve aznln ekillenmesi yani demokrasi olanakszdr. * Burada, sosyalist demokrasiyle fazla kartrlan parti ii demokrasi sorununa geelim. Partiler yelerini amacn benimseme kriteriyle alrlar. Yani olduka monolitik yaplar vardr. Ama buna ramen bir parti iinde bile, bir ounluun oluabilmesi, belli bir taktik sorununda bir irade ortaya kabilmesi iin, tabii demokratik yntemlerle, o parti iinde farkl platformlar olmas gerektirir. Bu akl yrtme, proletarya yekpare olsa da ok parti gerekeceine bir kanttr. . Burada bir noktaya daha deinmek gerekiyor. Sosyalist demokrasinin ilkeleri aynen bir partinin ilkeleri haline indirgeniyor. Aslnda bunlar son derece farkl ilkelere dayanrlar. Sosyalist bir demokraside, yelerine hi bir fraksiyon kurma zgrl tanmayan partiler de olacaktr. Bunlar da yasaklayamaz sosyalist demokrasi. Hatta bu tr partiler iktidara da gelebilirler. Ama bu kendi iinde fraksiyon tanmayan partiler, baka partileri yasaklayamazlar. Bir parti yelerini nceden belli kabullere gre alr, o kabullere uygun davranmayan atmak hakkna sahiptir. Demokratik bir partide, tartma ancak o kabullerin alannda geerli olabilir. Ama bir toplumda yle deildir, toplumun anayasas amacn u olacaktr yoksa seni atarm diyemez. O, her bireye amacna ounluu kazanma olanan salar. Partide yerini bulamayan baka parti kurar. Aslnda bu tartmalarda parti ii demokrasinin varln sosyalist demokrasinin garantisi gibi koyanlar, eski tek parti anlaylarn hala ykmamlar demektir. Brokratlama sorunu parti ii demokrasiden deil, sosyalist demokrasiden kar. * Bir dier sorun, sosyalist demokrasiyi savunanlar, proletaryann bu organlarda hep en doru gr seecei gibi bir varsaymla savunuyorlar. ocuka bir grtr bu. Proletarya da ezilen dier ynlar da ou zaman kendi karlarna aykr aptalca kararlar almaya eilimlidirler. Hele genel ve tarihsel kar savunan bir parti, muhtemelen ou zaman aznlkta kalmaya mahkm bir parti olabilir . ounluk doru kararlar alaca ve en doru partileri iktidara getirecei iin deil, hayr, en aptalca kararlar alaca, ama bu en aptalca kararlara ramen bile, hibir tedbirin, bu aptalca kararlar alan ounluk iradesini yanstma ynteminden daha faz la ounluun karn salamas mmkn olmad iin
63

64

Hamburg Derslerine nsz

Bat Avrupa'nn hemen hemen btn lkelerinde nfusun ortalama yzde onunu oluturan bir "yabanclar" kitlesi var. Emperyalist Bat'nn bu "i smrge halk" ya Almanya'da olduu gibi yurtta olmad gerekesiyle tm insan haklarndan yoksundur, ya da ngiltere ve Fransa'da trnden bir zamanlar byk smrge imparatorluklarna sahip lkelerde kt zerinde ou yurtta k abul edilse bile fiiliyatta ikinci snf insandrlar ve her trl rk bask ve saldrnn hedefidirler, Burjuvazinin sosyologlar, ideologlar bu kitleyi bir "saatli bomba" olarak gryor ve bu bombann patlamasn engellemek iin nas l bir politika, strateji ve taktikler sistemi uygulanmas gerektii yolunda tartyor, uygulamalara geiyorlar. Buna karlk ii hareketi ya da genel olarak sol hareketler iinde ve arasnda ne ulusal ne de uluslararas dzeyde bu "bomba"nn patlamasn salamaya ynelik bir politika, strateji ve taktikler btnlnn ne olmas gerektii yolunda hemen hemen ciddi hi bir tartma grlmyor. Bu alanlarda yaplanlar, burjuvazinin her saldrsna savunmac ve paternalist tepkilerden ibaret kalyor. Ancak bu iki kutupta da ayn ortak yan giderek gze batyor: gerek burjuvazinin tartma ve uygulamalarnda, gerek solun ve ii hareketinin tepkilerinde ve olmayan tartmalarnda bu "yabanclar" kitlesi hep bir nesne olarak grlyor ve yle ele alnyor. Srf Almanya'da bile, bu gmen aznlklar, bu Avrupa'nn siyahlar zerine her yl yzlerce kitap, rapor yazlyor; dergilerde, gazetelerde binlerce makale, inceleme kyor. Fakat btn bu yaz ve kitaplarn hemen hepsi, gmenlere deil, gmenler zerinde alma yapanlara -hkmetlere, sosyal pedagoglara, doktorlara, psikologlara vs. - hitap ediyor. Muhataplar hi bir zaman bask ve smrnn kurban olan gmen aznlklar deildir. Bu lt btnyle sol diye nitelenebilecek yaynlar da kapsar. Onlar da, gmen aznlklarn iyilii iin olsa da, yerli iilere, sendikalara ya da sol partilere hitap etmektedirler, ama bizzat o gmen aznlklara deil. Bu daha ilk elde onlarn dilinde grlr. rnein Almanya'da yzlerce kitap olmasna ramen, gmenler in kendi dillerinde yaynlanm hemen hemen hi bir kitap yoktur. Gmen aznlklar asndan problem, tam da problemin bu tarz ele alndr. Problem aslanda gmen aznlklar deildir onlar bir problem, bir nesne olarak ele alan yntemdir. Soruna, koordinat sisteminin merkezine gmen aznlklar oturtan, onlar mcadelenin bir znesi olarak gren bir adan bakld an, her ey ters yz olmakta, bir bakma gerek anlamn ve deerini bulmaktadr. rnein, diyelim ki rkla kar ya da gmen aznlklarn haklar iin yazlm bir kitap, makale ya da bir yry, gmenleri deil ama rnein yerli halk ya da baka kurumlar muhatap ald; gmen aznlklar rtk bir varsaym

65

biiminde bir nesne olarak grd iin, en ince ve tehisi zor biimde, belki ieriiyle deil ama bizzat niteliiyle rk bir karakter tamakta ve savunduu hedeflerin bir engeli haline dnmektedir. rnekten de anlalabilecei gibi, sorun, gmen aznlklarn -en azndan sol iinbir mcadele znesi olarak grlp grlmediidir. Bu sorun hemen ardndan u sorular arr: Gmen aznlklar bir mcadele znesi olabilirler mi? Eer olabilirlerse onlar bir zne yapan hangi tarihsel, toplumsal sreler ve mekanizmalardr? Bu znenin potansiyelleri ve snrlar nedir? Dier toplumsal hareketlerle ve bask biimleriyle ilikisi nedir? Btn bu ve benzeri sorular ise en temel teorik ve metodolojik problemleri gndeme getirir. Toplumsal bilimlerin tek laboratuar Tarih ve toplumsal pratiktir. Bu sorulara az ok doyurucu cevaplar bir gmen aznlklar hareketinin incelenmesi ve analizinden karlabilir. Ne var ki, rnein 1950-60'larn ABD'sinde siyahlarn "Medeni Haklar" hareketi trnden, ynsal, az ok hedefi ve mcadele biimleriyle biimlenmi; daha batan, bir toplumsal gereklik olarak kimi sorular bo dren ve cevaplar iin bir tarihsel laboratuar oluturan bir gmen aznlklar hareketi bugnn Avrupa'snda yok. Bu almann konusu ise, bir gmen aznlklar hareketinin anatomisi ve sorunlardr. Var olmayan bir hareketin anatomisi ve sorunlar nasl incelenebilir? Bir hareket domadan onun zellikleri ve sorunlar zerine ngrlerde bulunulabilir mi? Hele sz konusu olan, zne-nesne diyalektii dolaysyla karmakl ne fizik ne de biyolojik lemle kyaslanamayacak kadar yksek Toplumsal sreler ise. . . Bugn tp, ocuk henz domadan, onun cinsiyetini, sahip olduu kimi hastalklar (Mongolizm gibi) ngrebilmektedir. Yakn bir gelecekte, genetik kotlarn zlmesiyle, belki de tm biyolojik zelliklerini ngrebilecektir. Fizik, henz bulunmam baz paracklarn var olmas gerektiine dair ngrlerde bulunmakta, aratrmalarn o ynde derinletirmekte ve ou kez, sonunda niteliklerini nceden tanmlad bu paracklar bulabilmekted ir. Kanmzca, geliim dzeyi bakmndan, ne modern fizikten, ne de biyolojiden geri olmayan toplumun bilimi -Tarihsel Maddecilik- bizlere benzer ngrler iin gerekli metodolojik temelleri ve kavramsal aralar sunmaktadr. Bu alma, Hamburg'ta ve ksmen de Almanya'da Trkiyeli gmenler arasnda ortaya kan bir hareketlenmenin, dier bir deile, henz var olmayan gmenler hareketinin embriyon ya da tohum halinin incelenmesiyle, ilerde ortaya kabilecek bir gmen aznlklar hareketinin niteliklerini ngrme abasdr. Ancak, henz domam bir gmen aznlklar hareketi zerine olan bu alma,

66

ortaya kt andan itibaren, ele almaya alt hareketin douu, ilerdeki geliimi zerinde u veya bu dorultuda bir etkide bulunmu olacaktr. Dolaysyla bu alma ve konusu arasnda, inceleme nesnesi arasnda, kuantum fiziinde ya da psikolojide grld trden bir "gzlemci -gzlenen" etkileimi sz konusudur. Deneyci ya da gzlemci, nasl varlyla ve gzlemiyle deneyin "saf" olarak gereklemesini engelliyor, srelere ister istemez bir mdahalede bulunuyorsa... yle. Biz bir kayt memuru ya da bir doa gzlemcisi deiliz. Nesli tkenmeye yz tutmu Kelaynak Kular taifesinden addedilen ve bu hor gry bir vg olarak kabul eden bir devrimciyiz, bir Marksistsiz. En azndan yle olmaya alyoruz. Ve amacmz da aslnda "deneyin" "saf" olarak gereklememesidir. "Saf"l ne kadar bozabilirsek, amalarmza o kadar ulatmz dneceiz. Bu almann konusu gmen aznlklar ve onlarn sorunlar deildir. Konusu gmen aznlklar ve onlarn sorunlar olan yzlerce inceleme bulunabilir. Bu almann konusu: bir gmen aznlklar hareketi ve bu hareketin sorunlardr. Gmen aznlklar hareketi ve bu hareketin sorunlar bu almann sade ce konusu deildir; kendisi bizzat gmen aznlklar hareketi ve onun sorunlarnn bir parasdr; kendisi bizzat bu hareketin sorunlarnn rndr. Muhatab ise yine ncelikle gmen aznlklar ve zel olarak ta Trkiyeli aznlklardr. * almann konusuna ve kendisine ilikin bu ksa aklamadan sonra, bu nsz erevesinde, bizi bu konu zerinde almaya iten nedenleri; konuya yaklammzn geirdii evrimi ve tezlerin oluum srecini aklamaya alalm. Politik sorunlara gl bir ilgi duyduumuz ve dorudan iine girdiimiz -ki o zaman 15 ya civarndaydk- 1960'l yllarn ortalar, ayn zamanda Trkiye'den Avrupa'ya ii gnn balayp hzland yllara denk der. Almanya'ya almaya giden iyerlerindeki ustalarmzn, i arkadalarmz n, tatillerde eskiden altklar iyerlerine urayp, eski i arkadalarna "alaman cgaras" ikram etmeleri; balarnda tyl apkalar ve ellerinde transistrl radyolaryla cakal cakal dolamalar; "oralara gittik insaniyetlik rendik, medeniyeti tandk" deyileri; kalan arkadalarnda Alamanya'ya gitme arzularn kamlamalar; gpta ve kmsemeyle: "bizim smkl Alamanc oldu imdi bize hava basyor" deyileri sanki dn gibi taze ve canl anlar olarak duruyor. Bu kaba gzlemlerin de nda, Avrupa'ya ii gn olumlu bir gelime olarak deerlendiriyorduk. Oraya giden iiler, orada modern insanlar haline gelecekler; modern teknii tanyacaklar, dolaysyla Trkiye'de gerek devrimi yapmak gerek sosyalizmi kurmak daha kolay olacakt. Bu yaklam aa be yukar hemen hemen tm sol ve sosyalistler tarafndan

67

da paylalyordu. rnein etin Altan, ki o zamanlar ad Sosyalizm ile ayn anlama gelirdi, ke yazlarnda bu tr grleri dile getiriyor ve kimseden de bir itiraz grmyordu. Bu grlerin son derece dar, mekanik, evrimci ve ii getiren ve gnderen lkeler burjuvazilerinin ortak karlarnn ifadesi olduunu grmyor, bilmiyor; gmen iilere gittikleri lkelerde verilen staty sorgulamak aklmzdan bile gemiyor; her eyi apak gerekliklermi gibi kabul ediyorduk. Zaten onlar gzmzde "Avrupa'daki gmen iiler" deil, "Yurt dndaki iiler"di. Bu adlandrma bile, onlarn sorunlarnn ilgi alanmzn ne kadar dnda olduunu; onlarn problemlerini kavramaktan ne kadar uzak olduumuzu gsterir. Bu anlayn mantki sonucu olarak politik mcadele bakmndan, Gmen iler, Trkiye'deki mcadelenin "yurt dndaki" destekileri konumunu alyorlard. in garibi -ki hi de garip olmad ilerde grlecektir - onlar da kendilerini byle gryorlar; konumlarn ve kendilerine uygun grlen rolleri sorguya ekmiyorlard. 1980'e kadar "Yurt Dndaki iler" esas olarak ilgi alanmzn dndayd ya da marjinal bir konumu vard. 1980'e doru konuya tekrar dnmz, daha dorusu ilk kez ciddi olarak kafa yormamz bambaka bir noktadan oldu. Bugn olduu gibi o zaman da bir tek eye inanyorduk: i Snf'na. Fakat o zamanlar i Snf dediimizde, kafamzda canlanan Trkiye'deki iiler, yani i Snf'nn Trkiye'deki iiler zmresiydi. Bu anlam kaymasnn, yani bir zmreyi snf olarak tanmlamann bilincinde de deildik. Bu kayma sonucu Proletarya Enternasyonalizmi 'nden anladmz da Uluslararas Dayanma idi. Yani dier lkelerin iileri ve onlarn mcadeleleri, bizim mcadelemizin bir destei ve arac olarak anlam tayordu. 1980'e doru Vatan Partisi iindeki tartmalarda, o gne kadar anladmz biimiyle enternasyonalizmin gerekte proleter enternasyonalizmi olmadn; enternasyonalizmin uluslar aras dayanmaya indirgenemeyeceini; bu tarz bir anlayn aslnda ii snf iindeki zmre karlarnn ve yaklamlarnn, dolaysyla reformizmin bir grn olduunu birdenbire fark ettik. O gne kadar sandmzn aksine, proletarya ancak evrensel bir snf olarak var olabiliyordu; tek tek lkelerin iileri bu snfn ancak zmreleri olabilirdi. Toplumsal Devrimin znesi olan proletarya nasl ancak evrensel bir snf olarak var olabiliyorsa, sosyalizm de ancak evrensel olarak gerekleebilirdi. Ve niha yet sosyalist teori de ancak evrensel bir teori olabilir ve evrensel olarak var olabilirdi. Bu durumda proletarya, hem kendisi evrensel bir snf olduundan, hem hedefi evrensel lde gerekleebileceinden, hem de teorisi ancak evrensel bir teori olabileceinden ancak evrensel dzeyde devrimci bir snf olarak rgtlenebilirdi.

68

Bu durumda, proletarya enternasyonalizmi basit bir aritmetik toplam gibi bir "uluslararas dayanma" deil; onu aan, tpk cebirde eksinin eksiyle arpmnn art olmas gibi: " bir lkenin proletarya mcadelesinin karlarn, bu mcadelenin dnya leinde karlarna tabi" klmak ve bunun iin "ulusal planda en byk fedakrlklar kabul etmeye elverili ve hazr" olmak (Lenin) anlamna geliyordu. Bu genel kar ise ancak federasyondan te bir dnya partisi ifade edebilirdi. Bu sonu iki farkl alandaki sorunlar da otomatikman zyordu. Birincisi, Krdistan'a ilikindi. Trk ve Krt devrimcileri arasnda, Krdistan'a ilikin olarak "ayr rgtlenme mi, birlikte rgtlenme mi? " tartmas vard ve sorun proletaryann dnya apnda bir snf olduu; onun devrimci partisinin de ancak bir dnya partisi olabilecei bak asndan kolayca zlyordu. Krdistan proletaryas elbet ayr rgtlenmeliydi, ama bu "ayr" rgt, kelimenin o gne kadar tartlan anlamnda ayr rgt olmuyor; ayn dnya partisinin eit seksiyonlarndan (ubelerinden) biri oluyordu. Bylece Krt ve Trk rgtlerinin hepsinin milliyetlere gre "Bundist" bir ekilde rgtlendii; milliyeti bir anlayla sorunu tarttklar aa kyordu. kinci sonu ise Avrupa'daki gmen iilere ilikindi. O gne kadar Parti'nin Avrupa'daki taraftarlar Trkiye'nin bir ubesi gibi alyorlard. Yeni anlay nda onlarn bulunduklar lkelerdeki iilerle nasl ayn sendikalarda rgtleniyorlarsa ayn devrimci parti iinde rgtlenmeleri gerekiyordu. Bu adm da cesaretle attk ve onlar bamsz bir eit partner olarak ele aldk. Fakat bu ve daha birok konudaki klasik Marksizme uygun sonulara uluslararas sosyalist ve ii hareketinin tarihini bilerek deil, kendi pratiimizden, karlatmz rgtsel, stratejik, programatik, teorik, taktik sorunlardan hareketle ve "Doktorcu" bir kabuk iinde ulamtk. Farkna varmadan Devrimci Marksist gelenekle; uluslararas ii hareketinin tarihsel tecrbesiyle ayn sonular, Amerika'y yeniden kefedercesine bulmutuk. in ilginci henz bunun bile farknda deildik. Bu durumda dnyada bizim grmzde kimse olmadn dndmzden bir Dnya Partisi rgtlemek ve onun bir ubesi olmak gibi bir grev ortaya kyordu. Bu dnya partisini rgtlemek iin de, bir yandan nc Enternasyonal'in niye datld sorusuna bir cevap vermek; dier yandan da o sra birden bire varl dikkatimizi eken Drdnc Enternasyonal ile snrlarmz izmek zorundaydk. Parti iindeki tartmalarn hareket noktas olan faizm -ki o sralar Trkiye'de dnyann en gl ve en hzla byyen faist hareketi vard - ii hareketinin bunalm olmadan anlalamyordu; ii hareketinin bunalm ve nc Enternasyonal'in lav ise Sovyetler'deki yozlama olmadan anlalamyordu; Sovyetler'in brokratik bir devlet haline gelmesi ise, geri bir lkede demokratik

69

tarihsel grevlerin sosyalist devrime yol amasndan ve bu devrimin te crit olmasndan ayr anlalamyordu. Bylece, farknda olmadan uluslararas Devrimci Marksist gelenein ekillendii btn sorunlarla kar karya geliyor; elimizi attmz har alanda "Trokist" denilen gelenein, yeni bulduumuz, ya da yer altndan kardmz sandmz cevaplar yllardan beri savunduunu gryorduk. Yaplacak tek ey: yllarca, nankr bir ura iinde sosyalizm idealinin ve ii hareketinin devrimci geleneinin onurunu koruyan bu gelenee katlmakt. Ve de yle yaptk. * 1984 ylnda Avrupa'da mlteci yaamna baladmzda grevimiz ok akt: bulunduumuz lkedeki seksiyona girmek ve dilini en iyi bildiimiz Trk ve Krt iileri yerli kardeleriyle ayn seksiyonda rgtlemek iin almak. Bunun iin, onlarn en iyi okuyup anlad dilde bir gazete karmak, yaplmas gereken ilk iti. Bu yndeki abalarmzn rn Ne Yapmal adl gazete oldu. Geri biz enternasyonalizm sorununda sosyalizm ve snf mcadelesinin aslnda alfabetik bir problemini zmtk ama Trk ve Krt solu iin durum byle olmaktan uzakt. 12 Eyll'den sonra binlercesi Avrupa'da srgn yaamna balayan bu insanlar iin Avrupa'daki gmen iiler ve Avrupa'daki mcadeleler Trkiye ve Krdistan'daki mcadeleye tabi olarak grlyor ve onun bir arac olarak ele alnyordu. Dolaysyla da Avrupa'daki gmen Trk ve Krt iileri, Trkiye ve Krdistan'daki rgtlerin uzants olarak, milliyetlere gre rgtlenmi, Avrupa ii snfnn blnmesi derinletirilmi oluyordu. Bu siyasi parti ve hareketler iin balangta pek bir sorun da yok gibiydi, 12 Eyll' protesto iin yaplan mitinglere binlerce kii katlyordu rnein. Tam da bizim mlteci yaamna baladmz sralarda Avrupa'daki Trkiyeli devrimciler ayaklarnn altndan topran kaymaa baladn hissettiler, ilk kez el yordamyla da olsa gmen iilerin problemlerine ilgi duymaya baladlar. Tm dernekler hzla marjinalleirken "biz buradaki iilerin sorunlaryla hi ilgilenmedik; onlar hep Trkiye'deki mcadelenin lojistik destek ss olarak grdk. Onun iin byle tecrit oluyoruz" tarznda eletiri ve zeletiriler duyulmaya balad. Bu nedenle gazetenin ilk hedefi olarak, henz ulusal bir sosyalizm anlayna dayansalar da, bu anlayn gmen iiler problemine bal olarak elikilerini yaamaya balayan bu evreleri setik. Hem buradaki kimi ileri iileri Trkiye ve Krdistan'a bal olarak rgtleyenlerin Almanya proletaryasn blyle mcadele etmek iin; hem de

70

tartmaya balayanlardaki kafa karklna bir aklk getirmek iin, yazlar zellikle enternasyonalizm sorununa ynelttik. rgtlerin hzla ye kayb, mitinglere katlmn dmesi gibi tamamen pratik ve somut sorunlardan hareketle, gmen iiler, dolaysyla da sosyalist hareketin tarihini ve sosyalist teorinin en temel sorunlarn gndeme getirme, yani bir teorik tartmay balatma olana var gibi grlyordu. Bu yndeki abalarmz Ne Yapmal'nn ilk saysnda aka grlebilir. Ne var ki, bizzat Ne Yapmal'y karma pratii iinde yaadmz deneyler ve baz gzlemler bizi konumumuzun, dier Trk ve Krt solcularna gre ok doru olmakla birlikte, mcadelenin gerek problemleri ve ihtiyalar bakmndan yetersiz olduu yolunda dncelere sevketti ve o sralar pe pee gelien birka olayn etkisiyle dncelerimiz kkl bir deiim geirdi. Neydi bu gzlemler ve deneyler? Gmenler sadece iilerden olumuyordu. Ev kadnlar, genler, burjuvalar, kk burjuvalar, aydnlar hatta lmpenler de bu gmenlerin iinde yer alyorlard ve hepsi de srf gmen olduklar, yabanc olduklar iin ayn zamanda ortak bir kaderi de paylayorlard. Ve bu insanlar yabanc olmalarndan doan sorunlar nedeniyle ok ciddi mcadele eilimleri gsteriyorlard. Sadece Alman ve yabanc iileri birlikte rgtlemeye almakla yeti nmek, gmenlerin zgl sorunlarn grmezden gelmek ve hatta fiili korkun eitsizliin ve blnmln stn rtmek ve giderek onu pekitirmek ve yeniden retmek sonucunu veriyordu. "Yabanclar" mademki kendi "yabanclk" sorunlarndan hareketle mcadele eilimi gsteriyorlard ve mademki ynlarn siyasi eitimi ancak eylem iinde olabilirdi, yleyse onlar "yabanclar" olarak bir zneydiler ve onlara yle yaklamak gerekirdi. Fakat, bizzat iinde bulunduum seksiyon dahil, hi bir sol rgt yabanclar bir zne olarak grmyor; onlar kendi sorunlar temelinde rgtleme ve eyleme yneltme gibi bir sorunu gndeme koymuyor; gndeme koymak ne kelime, bunun zerine kafa bile yormuyordu. Yabanclarla sadece paternalist ilikiler kuruyorlar; onlar kendi inisiyatifleriyle bir eit olarak harekete getikleri an ise yan izmeler, engellemeler ve di gstermeler ortaya kyordu. Ne Yapmal'y rgtn (yani Drdnc Enternasyonal'in Almanya Seksiyonu olan GM'in) organ olarak karma abalarnda bunlar ac ac gryordum. Sonunda dergiyi biz "yabanclar" kendi inisiyatifimizle biraz da bir emrivaki olarak karabilmitik. Tam da bulunduum rgt iinde yaadm bu tr deneylerin yol at sorularla kafamda bouurken, o sra gelien ve kamuoyunu etkileyen ik i olay dncelerimde kesin bir dnme yol at. Birincisi IG Metall'in Fransa'dan esinlenerek balatt "Arkadama Dokunma" kampanyasyd. Bu kampanya btn sol rgtler tarafndan da destekleniyordu.

71

Her solcu Alman zerinde "Arkadama Satama" nn Almancas olan "Macht mein Kumpel nicht an" yazan rozetle dolayordu. Tipik paternalist yaklamn ta kendisiydi bu. Gmen hi bir ekilde bir zne olarak grlmyordu. Gmen ya Almanlarn kampanyalarnda pasif bir nesne; ya da Trk ve Krt hareketlerinin almalar iinde, Trkiye ve Krdistan'daki mcadelenin amalarna hizmet eden bir ara durumundayd. Bu iki tavr da tencere ve kapa gibi sol iinde birbirini tamamlyordu. Bulunduum rgtn bir toplantsnda, bu kampanyann bizleri bir nesne ola rak ele aldn, dolaysyla bir yabanc olarak destekleyemeyeceimi; yanl bulduumu sylediimde, o ana kadar bana en ok yaknlk gsteren Alman yoldan korkun anlayszlk duvarna arpyor ve dorudan konuyla balantl olmasa da ilk kez ar hakarete maruz kalyordum. Hakaret bile houma gidiyordu, nk eski paternalist ilikide insan hakarete bile urayamyordu. kinci olay Gnther Wallraff'n "En Alttakiler" adl kitabyd. lk kez hakaretlere uradm ayn toplantda, Ne Yapmal'nn ikinci says iin G. Wallraff'la rportaj yapmam Alman yoldalarca neriliyordu. Bence Wallraff'n kitab da ayn paternalizmin bir rnei idi. Gerekte Alman Kamuoyunu ilgilendiren yabanclarn rgtlenmesi ve hareketlenmesi deil; Tarzan'n Afrika Ormanlar'ndaki Maceralar gibi Wallraff'n maceralaryd, "kahramanlklar"yd. Ama Wallraff'n bir ka ay boyunca yapt kahramanl hayatlar boyunca yapan kahramanlar yoktu ortada. Ben ise dil bilmediim iin bu grlerimi bile aklayamyor, sadece iimden geirebiliyordum. Tm Alman ve Trk/Krt solundan farkl olan ulatm bu yeni yaklamn ilk emeklemeleri Ne Yapmal'nn ikinci saysnda grlebilir. Roprtaj, Wallraff'la deil, kimliine girdii Trk Levent Sinirliolu ile yaptm. Ve "Nesnelikten znelie" balkl yaz, bu dnmn bir iaret ta olarak ayn sayda yerini ald. Ne Yapmal'nn pek az insann eline gemi olmas; okuyanlarn ounun da ne dendiini anlamamas; sol evrelerde hi bir tartmaya yol amamas, sorunun bu tarz ilk ifade ediliinin deerini azaltmaz. "Nesnelikten znelie" balkl yaznn daha mrekkebi kurumadan, Hamburg'ta Ramazan Avc adl bir Trkn dazlaklar tarafndan ldrlmesinden sonra gelien olaylar, gmenlerin, gmenler olarak, gmenlik sorunlarndan harek etle eyleme gemesinin mmkn ve gerekli olduunu gsterdi. Btn bu tohum halindeki gelimelerin hem iinde yer aldk hem de tm dikkatimizle bu yeni oluumu gzlemeye altk. Sca scana bu gelimelerin ilk teorik deerlendirmelerini yapmay denedi k. "Dokunana Dokunuruz" ; "lk Kez Olanlar" ; "Henz Domam Bir Hareket zerine Taslak Tezler" , yani Ne Yapmal'nn nc ve son says bu abalarmzn ilk sonularnn dkm oldu.

72

Bundan sonra, hi bir rgtsel destek olmad; hatta engellendii iin gazete bir daha kamad ve kamayyla yoldalarmza bir problemden kurtulmann rahatln sundu. Ne Yapmal kmaz oldu ama Ne Yapmak Gerektiini grmtk: bir gmenler hareketi iinde devrimci ve sosyalist bir kanadn programatik, stratejik ve rgtsel platformunu taslaklatrmaya almak. Teori yine en acil pratik grev olarak ortaya kmt. Ortada verimli ve hazr bir deney vard: Hamburg. Malzeme toplamaya ve ilk taslaklar yazmaya baladk. Ama bu ilk taslaklarla bugn arasnda drt, be yl var. Niin? Teorik eklektisizmden ok ekindiimiz iin. * Bilimsel Sosyalizm, her kavram, her teorisi birbiriyle isel bir tutarlla sahip ama ayn zamanda ak bir sistemdir. Bir "Gmenler Hareketi"nden ya da "Bamsz" bir hareketten sz edildii an, bunu ve hatta buna kar tavrlar bu sistem iinde temel kavramlarla da uyumlu olarak bir yerlere oturtmak gerekir. Bir gmenler hareketi niin mmkn ya da gerekliydi? i Snf toplumsal devrimlerin znesi olduuna gre, bir sosyalist olarak bir gmen hareketinden sz etmek, gc yanl yere ymak ya da bir eliki olmuyor muydu? Byle bir hareket karsnda sosyalistlerde grlen kavrayszln teorik ve sosyal temelleri nerelerde bulunuyordu? Byle bir hareketin politika ve rgt teorisi bakmndan sonular neler oluyordu?.. Bu ve benzeri daha bir yn soru cevap bekliyordu. lk taslaklar yazarken, ilgimiz giderek bu sorunlara kaymaa balad ve bunlara doyurucu cevaplar bulmadka yazamayacamz grdk. Ayrca "Yeni Sosyal Hareketler"in de benzeri sorunlara yol atn; orada da tutarl ve kavramsal bir sistem olmadn fark etmeye baladk. Kadn, Ekoloji, Bar hareketleri gibi "Yeni sosyal Hareketler" olarak adlandrlan bu hareketlerle bir gmenler hareketi arasnda ok ilgin analojiler yaplabiliyordu. Bu hareketleri ve analojileri mmkn klan ortaklk nereden kaynaklanyordu? Marksistler niye bu hareketleri n grmemilerdi? Bu Marksizmin znden mi yoksa Marksistlerden mi kaynaklanyordu? Bu hareketlerde grlen Marksizme ve ii hareketine kar soukluk hatta dmanlk, ii hareketinin ve Marksistlerin zaaflarndan doan, konjonktrel, geici bir yanlsamann ifadesi miydi, yoksa nesnel temelleri var myd? Marksizmin, bu hareketlerin ortaya koyduu ve tartt sorunlar zmleyecek ve bizzat bu hareketleri aklayacak kavramsal aralar var myd, yoksa bu aralar var olmasna ramen gelimemi bir alan olarak m kalmt? Eer yle ise, niin gelimemiti? Bunlar ve benzeri birok soru zerine dnmek gerekiyordu. "Yeni Sosyal Hareketler" ve onlarn ortaya kard sorunlar kapsayacak; Tarihsel

73

Maddeciliin klasik nermeleriyle de tutarllk iinde bir teorik ereve ve kavramsal aralar bulunmadka gmen aznlklar hareketi problemi de havada kalyordu. Sonunda "Sermayenin Gerek Tarihsel Hareketi" ve buna bal olarak "Eklemlenme" gibi temel kavramlardan hareketle btn bu sorunlarn bir tek kavramsal ereve iinde toparlanabilecei; hatta bu kavramlar araclyla "Yeni Sosyal Hareketler" arasnda zikredilmeyen Ulusal Kurutulu Hareketlerinin de deiik bir k altnda aklanabilecei gibi bir sonuca ulatk. Bu sonular tartmak ve dnceleri gelitirmek amacyla ilk kez Hamburg'ta "Bilimsel, Felsefi, Politik Tartmalar in F orum" un tertipledii bir toplantda "Bamsz Bir Gmenler Hareketi ve Marksizm" bal altnda bir konferans verdik. Bir yank bulup tartmak mmkn olmad. kinci giriim Devrimci Marksist Tartma Defterleri'nin beinci saysnda "Sesli Dnmeler" bal altnda oldu. Orada sadece bir giri, bir tlatma yaptk. Derginin yayn son bulduundan gerisi gelmedi. Tartamaynca da dnceleri gelitirmek pek olanakl olmuyor. nsan toplumsal yaratk, ancak atmalar ve elikiler iinde geliip gelitirebilir. Can kmaynca umut kmaz derler. Bu sorunlarn giderek Trkiyeli sosyalistlerin de ilgi alanna gireceini gsteren belirtiler var. Gorbaov'dan beri, snf mcadelesini terk ediin bir teorik gerekesi olarak da olsa, Sovyet izgisine yakn hareketlerde "Global Sorunlar"dan bahsetmek pek moda oldu. Kadn hareketinin etkisiyle, bu hareketten en ok etkilenen Kurtulu grubunun szclerinden biri, geenlerde bir ak oturumda "her eyin ekonomi ve snflarla aklanamayaca" ve "snfsal olmayan blnmelerin de olduu" gibi, aslnda eklektisizmin ifadesi olduu kadar sorunlarn nemi sezmenin de ifadesi olan szler ediyordu. Btn bunlar, bu almann artnda yatan teorik ve programatik sorunlarn henz ok yava ve eklektik de olsa Trk Solu'nun ele almaya baladnn belirtileri olarak kabul edilebilir. "Yeni Sosyal Hareketler" ve onlarn ortaya kard sorunlara ilikin olarak aratrmalar ok gelitirmemiz gerektiinin bilincindeyiz. Hatta bu geliimi yeterince derinletirecek temel yoksunluumuzun da (dil, felsefi birikim yokluu vs. ) bilincindeyiz. Ama Tarihsel Maddecilik ayn zamanda bir toplumsal praksis retisidir. "Bat Marksizmi"nin bu kopukluunu amada yeni admlar atmak gerekiyor. Bu nedenle aradan yllar getikten sonra "Hamburg Dersleri" ni gecikmi de olsa yaynlamak gerekiyor. Yaynlamak gerekiyor, nk temel tezimiz udur: Gmen aznlklar hareketi de (ki henz domam bir harekettir) "Yeni Sosyal Hareketler"le ayn problematik

74

iinde aklanabilir. Bu hareketlerde grlen Marksizm kart teorilerin egemenlii, bu hareketlerin yapsndan, varoluundan, znden kaynaklanmamakta, proletaryann tarihsel krizinin bir sonucu olarak ortaya kmaktadr. Eer Marksistler bu hareketler iinde daha bandan yer alp, onlar n grp, nnde mcadele etseler durum ok farkl olabilir. En azndan onlar iinde gl bir sosyalist kanat ve gelenek oluturabilirler. Bunun byle olup olmadn bizzat gmen aznlklar hareketi iinde greceiz. Fakat bunu grebilmek iin de, dolaysyla tarihsel deneyi etkileyebilmek iin de, yeterince olgun bir teorik arka plana dayanmasa da, bu almann yaynlanmas gerekiyor. 22. 07. 1990 Hamburg

75

Yeni Dnya Dzeni: Gezegen apnda Apartheit

Apartheid denen rk ayrmcl sisteminin Gney Afrika'da kerken gezegen lsnde kuruluuna ahit oluyoruz. Dnya, zenginler (beyazlar) ve yoksullar (siyahlar) olarak ikiye blnyor. talyada zengin Kuzey'in yoksul Gney'den ayrlmasn savunan Lombard Ligas btn gndemi belirleyip, seim baarlar elde ediyor. Zengin ek lkesi, yoksul Slovak lkesinden ayrlyor. Hrvatistan ve Slovenya, eski Yugoslavya'nn bu en gelimi ve zengin iki blgesi, onlarca yl ayn devlet ats altnda yaad yoksul Arnavut, Bonak, Makedonlarla her trl kader ortakl olasln ortadan kaldrp, batan karlmlarn ihanetiyle zengin Avrupa'nn kollarna atlyor. Dalan Sovyet mparatorluunda ayn ii, en zengin cumhuriyetler olan Baltk Cumhuriyetleri yapyorlar. Dou Almanlar zengin Avrupa'ya katlmak iin duvar ykyorlar; Arnavutlar ocuka bir saflkla, Dou Almanlarla ayn amalarla, oul veren arcklar gibi gemilere p denizi ayorlar. Alman sadrazamn sol taandan dt iin dn bayra mla zengin beyaz dnyann imtiyazllar arasna alnyor; Arnavut ise yoksul olduu iin tekme tokat dnya siyahlarnn yeni kurulmakta olan rezervatna geri yollanyor. Almanya'da 30 yldr alan, orada domu bir Trk veya Krt hala hi bir hakka sahip deilken; Dou Alman annda btn haklara ve stne stlk imtiyazlara bouluyor. Bu yeni rk ayrmcs sistem, klasik rklktan farkl olarak kltr ve refaha dayanyor. Duvarn ykl sadece Yalta'dan beri sren dengelerin bitiini deil; ama ayn zamanda, dnya lsndeki yeni Apartheid dzeninin kuruluunu sembolize ediyor. *** Zengin Beyazlar (Kuzey Amerika; Dou Bloku'nun zenginlerini iine alm Bat Avrupa; Japonya ve Avustralya) yoksul siyahlar; "kinci Dnya" Diyebileceimiz (eski "nc Dnya" ve Dou Avrupa ve eski Sovyetler Birlii'nin yoksullar) kocaman bir "bantustan" n veya "rezervat"n iine hapsediyor. ABD Atlas Okyanusu'ndan Pasifik Okyanusu'na, btn Meksika Hududu boyunca elikten bir duvar ryor. Almanya'da btn partiler Mlln katliam dolaysyla anti-rk gsterilere katlan kamuoyunun tam desteini alarak, tamamen rk yeni bir iltica yasas zerinde anlayorlar. Artk bir siyahn Almanya'ya ya da Avrupa'ya girmesi; dier bir ifadeyle siyah hapishanesinden dar kmas olanaksz. Beyaz adam, bu duvarlar kendi etrafna ryormu gibi; akma kar bir savunma tedbiriymi gibi gsteriyor. Bu duvarlar Avrupa ve ABD'nin, yani beyaz adamn kendi etrafna deil; siyahlarn etrafna rd duvarlardr. Eer kendi etrafna duvar rseydi, kendisi de duvarn dna kamazd. Ama rlen duvarlarn dna kamayan siyah olacaktr. Beyaz ise pekl o duvarlarn iine girebilecektir. Tpk Gney Afrika'da olduu gibi.

76

*** Bugn dnyann siyahlar duvarn dibinde derdest edilip geri yollanyor; yaknda ok zorlarlarsa vurulacaklar; bir sre sonra ise duvarn dibine gelme frsat bulamadan doduklar yerde yok edilecekler. Bundan 2,5 yl nce ABD Senatosu Savunma Komisyonu'nun hazrlad bir raporda yeni bir savunma doktrini neriliyordu. Buna gre; artk "nc Dnya" ile Gelime yardmlar Bakanl deil; Pentagon, CIA ve Enerji Bakanl ilgilenmeli, ekoloji ve nfus aratrmalar askeri bir stratejinin paras olarak ele alnmal, "crash situation" blgeleri nceden belirlenmeli ve tehlike bymeden askeri olarak mdahale edilmeliydi. "Crash situation" ise, nfusun yiyecek vs. rezervlerini amas durumu olarak tanmlanyordu. te Somali'de uygulanan bu yeni stratejinin provasdr. Yakn bir gelecekte, "Nfus fazla" veya "Ekolojik dengeyi bozuyorlar" denerekten milyonlarca siyahn, beyaz adamn refah ve tketimi uruna, tpk bilim kurgu filmlerinde olduu gibi, veya tpk eski Ispartallarn fazla klelerini kltan geirmesi gibi yok edildiini grrsek kimse armasn. Aslnda Krfez Sava, bu "rklar sava"nn ilk rneidir de. Noam Chomsky yle yazyor: "Krfez sava aslnda ilk rklar savayd. O gnlerde -ben uluslar aras basn srekli izliyordum- bir kiinin hangi tarafta yer aldn byk bir ihtimalle tahmin edebilmek iin, sadece o kiinin yznn rengine bakmak yetiyordu." svire'de askeri tatbikatlar artk lkedeki yabanclarn, yani siyahlarn bir ayaklanmasna kar yaplyor. Amerikan filmlerinde kt adam eskiden bir Rus olurdu, onun yerini oktan nc dnyallar ve Mslmanlar ald. Tpk kovboy filmlerinin vahi yerlileri gibi. Sovyetlerin dalmas zerine nkleer silahlarn ve tekniin "nc Dnya" lkelerine gitmemesi iin yaptrmlar uygulanyor. Tpk Gney Afrika'da siyahlarn silah tama hakk bulunmamas gibi. *** stisnasz btn Avrupa lkelerinde yeni rk partiler hzla g kazanyor, gndemi belirliyor ve dier partileri fiilen kendi programna ekmi bulunuyor. Bu rk partiler klasik faist partiler deiller. Bu partiler kk burjuvazinin beyaz iiye bir saldrsna ifade etmiyorlar. Aksine bu partiler dorudan doruya byk lde beyaz iilere ve beyaz nfusa dayanyorlar. Klasik faist partiler rklklarn en azndan , "Yahudi sermayesi" gibi argmanlarla zengin snflara kar gstermeye alrlard. Yeni rk partiler ise, dorudan doruya yoksul, haklardan yoksun gmenlere karlar. Tpk gney Afrika'nn beyaz iileri gibi. ABD, Avrupa veya Japonya'nn beyaz iileri kapitalist ekonominin bir buhran karsnd a pekl demokratik, sosyalist bir devrim bile yapabilirler. Ancak bu sosyalizm tpk Platon'un "Devlet"inde olduu gibi, bir "kle sahipleri sosyalizmi", beyaz adamn sosyalizmi olacak, yeryznn siyahlarnn srtnda ykselecektir. Beyaz adam bugnk im tiyaz ve zenginliklerinden vazgemedii veya vazgemeyi gze alamad takdirde kuraca rk bir

77

sosyalizmden baka bir ey olamaz. Bu, aslnda beyaz iilerin dnya ii snf iinde ok imtiyazl bir zmre oluturduu anlamna gelir. Gney Afrika'nn da imdiye kadar gsterdii gibi, beyaz iilerle ortak bir cephe artk olas deildir. Onlar imtiyazlarnn klesi olmulardr. Peki, dnyann siyahlar ne yapacak? Onlar beyaz adamn ayrcalklarna ve tketim dzeyine sahip olmak gibi bir program gelitiremezler. Eer tm dnyann siyahlar beyazlar kadar enerji tketirlerse u gezegende bir hafta bile yaamak mmkn olmazd. Dolaysyla siyahlar, Bat Uygarl'ndan farkl bir uygarl tasarlamak ve onun iin mcadele etmek zorundalar. Bu ise Bat Uygarl'nn eletirisi olmadan mmkn deildir . Trk ve Krt sosyalistleri sadece kendi lkelerinde bir alternatif olabilmek iin deil, ama ayn zamanda deien dnyay kavrayabilmek ve dnya siyahlarnn mcadelesine bir katkda bulunabilmek iin de Kemalizmin hedefiyle rten kendi hedef tasavvurlarnn bir zeletirisine girmek zorundadrlar.

(Not: Bu yazda kullanlan "siyah" ve "beyaz" terimleri politik terimlerdir. "Beyaz": rk basky uygulayan, imtiyazl olan... "siyah" : rk baskya maruz kalan, ezileni ifade etmektedir. rnein, bir Japon, "sar rk"tan olmasna ramen "beyaz"dr. Buna karlk Japonya'da alan Koreli gmen ii de "sar rk"tan olmasna ramen "siyah"tr. Avrupa'daki Trk veya Krt "beyaz rk"tandr ama "siyah"tr.)

(Bu yaz 13 Aralk 1992 Pazar tarihli zgr Gndem'in ikinci sayfasnda Forum kesinde yaynland.)

78

(Forum kesi iin, Yavuz imek'e letilecek)

Milliyetiliin Sonu
Henz iki yz yl nce, kendini ulus olarak tanmlayan insan topluluklar, Atlas Okyanusu'nun kuzeyinde, Avrupa'nn bat kylarnda ngiltere , Fransa vs. ve Amerika'nn dou kylarna serpilmi kk kolonilerden baka bir ey olmayan ABD gibi birka lkeyle snrlyd. Avrupa'nn gbeindeki Almanya'nn bile bir ulus-devlet olmas yzyl sonra gerekleebilecekti. Bugn ise yeryznn bir kar kesi yoktur ki, herhangi bir ulusa ait olmasn; hi bir rgt yoktur ki ulusal olmasn; ulusal olmayan rgtler bile uluslar-aras ya da st, yani yine ulus ilkesine gre rgtlenmi; kendilerini yle tanmlayan kurululardr. Henz iki yz yl nce, yeryz insanlnn byk ounluu iin herhangi bir ulustan olmak gibi bir problem yoktu; bugnn insanna ise, herhangi bir ulustan olmamak yada ulusdevletin yurtta olmamak akl almaz; olanaksz bir ey olarak grlr. Milliyetiliin ve millet ilkesinin bylesine tartlmaz bir tarihsel zafer kazand bir dnyada "Milliyetiliin Sonu"ndan sz etmek bir paradoks veya samalk deil mi? Henz on yl nce, "ulusal sorun" un Sovyetlerde zld ve yeni "Sovyet Tipi nsan" n ortaya kt sylenirken; btn o "yeni tip" insanlarn milliyetilik rzgarlarna kaplp birbirini boazlad; milliyetilik rzgarnn Kanada, Fransa, Belika, ngiltere gibi lkeleri bile sarst bir dnyada "Milliyetiliin Sonu" ndan sz etmek geree gzlerini kapamak deil mi? * Milliyetilik, "akl tutulmas" na uram modern toplumun; dier bir deyile aydnlanmann gnah ocuudur. Btn byk dinler; yani kapitalizm ncesi uygarlklarn ideolojileri "Hayatn anlam nedir?"; "Niin varz?"; "Niin lmek zorundayz?" ; "Nereden gelip nereye gidiyoruz?" benzeri temel ve yksek dzeyde felsefi ama ayn zamanda milyonlarca "basit" insann hayatnda byk nemi olan ve onlara anlam veren sorular sorarlar ve onlara u veya bu ekilde cevaplar verirler. Aydnlanmac dncede ise bu sorularn yeri yoktur. Fakat aydnlanmac dncede bu sorularn yer bulamamas bu sorularn insanlarn hayatnda yeri olmad anlamna da gelmez. O zaman modern toplum eski dinlerin bu fonksiyonu yerine milliyetilii ikame edilmitir. Son iki asrdaki teknik baarlar ve bir btn olarak zenginliin art byk dinler yerine ikame edilen milliyetilik ideolojisinin zaafnn grlmesini engellemitir. Ama imdi, aydnlanmac dncenin bir krizinin yaand bir dnyada, bu dncenin "gnah ocuu" olan milliyetiliin bir kriz yaamamas olanakszdr. Bir rastlant deildir son yllarda dini ideolojinin de tekrar glenmeye balamas. Milliyetilik insanlara, btnsel bir perspektif; bir hayat ve dnya gr verme yeteneinde

79

deildir; bunlar onun alan dndadrlar. Milliyetiliin bu zaaf bugn tm almazlyla ve plaklyla ortaya km bulunuyor. * Bugnn dnyasnda, evrensel bir program olmadan ve insanln byk ounluunu kazanmadan insanln hi bir sorununu zebilmek mmkn deildir. Milliyetilik ve millet tanm gerei, o milletten olmayanlar; dolaysyla, her millet ancak insanln kk bir aznln oluturduundan, insanln byk ounluunu dlar. Dolaysyla yine tanm gerei insanlk iin bir program oluturabilme problemi ve yetenei yoktur . Dinler milliyetilikte olmayan; insanln ounluunu kapsayabilme potansiyeli ve gelecee ilikin bir program sunabilme yetenekleriyle tek gl alternatif olarak yeniden g kazanyorlar. * Ama sadece aydnlanmann ve milliyetiliin zaaflarn gsteren dini ideolojinin ykselii deil milliyetiliin sonunun habercisi. Onun bizzat u son yllardaki ykselii de kendi knn bir grnmnden baka bir ey deil aslnda. Geen yzyln derebeylie ya da antik imparatorluklara kar gelien ulusal hareketleri; ya da bu yzyldaki smrgecilere kar direniin ifadesi hareketler, sadece ezilen uluslar kurtarmakla kalmyor; ama ayn zamanda ezen ulus ve bir btn olarak dnya zerinde de kurtuluu bir etkide bulunuyordu; ilerici bir anlam vard. Dolaysyla baka uluslardan ve ezilenlerden de her zaman iin bir yank bulabiliyordu. Bir de bu gnn milliyetiliini gz nne getirin. Baltk cumhuriyetlerinin Bat'y semesi bizzat bu uluslarn zerinde bile kurtuluu bir etki yaratmad, brakalm dnyann dier kelerinden yank bulmay. Srp milliyetiliine direnen Hrvatlar aynsn kendi iindeki aznlklara yapyorlar. Dnyann ezilenlerinden deil; Avrupa'nn faist ve rklarndan destek buluyorlar. Ermeniler ya da Azeriler: bunlarn hangisi baka insanlarn kalbini titretebilecek bir arya sahip? Hi birisi. Bugn dnyada, kronolojik olarak gnmzde var olmasna ramen, aslnda gnmze ait olmayan; ars ve mcadelesi kendine ve bakalarna kurtuluu bir etki yaratabilecek olan tek ulusal hareket Krt Hareketi'dir denebilir. Bu hareket, henz ulusal hareketlerin ilerici; kurtuluu bir anlamnn olduu dnemin ge kalm bir kuu ldr. Ve bu niteliiyle tartlan konuda bir rnek tekil etmez. Gnmzn ryen ulusal hareketleriyle, dnn kurtuluu etki yapan ulusal hareketleri arasndaki ztlk, en gzel onlarn kadnlarn ezilmesi karsnda yaptklar etkilerde grlebilir. Bir kyaslama iin dnn ulusal hareketlerinin bugn yaayan rnei Krt hareketi rnek olarak alnabilir. Krt ulusal hareketi, Krt kadn iin emansipasyon yolunda devasa bir admdr. Bunu grebilmek iin, geleneksel Krt kadnlarna ait fotoraflarla gerilla kadnlarn fotoraflarn karlatrmak yeter. Biri ezilmiliin, kleliin, dieri elinde silahyla ba kaldrmann, umudun fotorafdr.
80

Buna karlk ne Ermeni, ne Azeri, Ne Hrvat, ne Srp, ne Bonak ulusuluunun kadnlar zerinde bylesine kurtuluu bir etki yaratt grlmez. Onlar kadnn kleliini pekitirmeye ynelik erkek ve seksist hareketlerdir. * Bir bakma, sosyalizmin tm ekiciliini yitirmesi de aydnlanmann ve milliyetiliin krizinin bir ifadesidir. nk sosyalizm de, byk lde ilerlemeci, teknik hayran ve ahlaki boyuttan yoksun niteliiyle aydnlanmann gnahyla damgal olmutur. Sosyalizm ancak ciddi bir zeletiri ateinden geerek aydnlanmann gnahndan arnabilip milliyetilik ve dini ideolojiler karsnda tekrar g kazanabilir. Bu anlamda sosyalizmin ekiciliini yitirmesine yol aan sorunlar aynen milliyetiliin sonuna da yol aacaktr. Milliyetiliin gerilemesi sonucunda onun yerini enternasyonalizmin veya s osyalizmin alacan sanmak byk iyimserlik olur. Milliyetiliin yerini belki enternasyonalizm deil ama hem insanln tamamna bir ar; hem de btncl bir program gelitirme yetenekleriyle, en azndan bir sre, byk dinlerin niversalizmi (evrenselcilii) alacaktr. Milliyetilie alternatif olacak bir sosyalizm muhtemelen enternasyonalist deil, universalist (evrenselci) olmak zorundadr. Dier bir ifadeyle, milliyetiliin sonu bir bakma enternasyonalizmin de sonu olacaktr. Tersinden bir ifadeyl e, enternasyonalizmin bugnk sonu; milliyetiliin sonunun bir gstergesidir . Ne demek bu? Bir analojiyle aklamay deneyelim. Muhammet zamannda Arabistanda ynla airet vard, tabii airetilik de. Muhammet her airet iinde airetilie kar kanlar airetlerine gre birimler halinde rgtlemeye ve bu yntemle onlarn yerine airetilie kar, enter-nasyonalist benzeri, enter-airetilerin egemen olduu airetler kurmaya kalkmad. Airetilii ya da enter-airetilii dlayan, anlamsz klan bambaka bir yaklamla niversalist din kardelii anlay ve buna uygun rgtlenmelerle zafer kazand. Benzer ekilde, sosyalizm de, ulusulua kar karken bile ulus prensibinin esiri olarak; yani kendini rnein enter-nasyonalist olarak tanmlayarak; uluslar lsnde devrimler yapmaya alarak; uluslar lsnde rgtlenerek milletler ve milliyetilik karsnda bir zafer kazanamazd. Tam da bu, milliyetilie milletleri veri kabul eden bir temelde kar kmas nedeniyle; milliyetiliin ufkunu aamad iin sosyalizmin bugnk yenilgisi milliyetiliin sonunun kendi zddndaki grndr. Enternasyonalizm olamyorsa nasyonalizm de olamaz . * Ulus ve ulusuluk son iki yzyln en anlalmaz olay olma zelliini koruyor. Bu olguyu aklama ynnde devrim yapan aratrmalarn ou ise son on yln rn. Yine bunlardan biri olan kitabnda Hobsbawm'n dedii gibi, aratrmalarn bu art ve verimlilii de bizzat milliyetiliin sonunun bir kant saylabilir. Minerva akamn alaca karanlnda ter. Yani insanlar olaylar ancak onlarn sonu geldiinde kavrarlar. u sralarda kavrayn balamas, sonun geldiine delalet saylamaz m? Demir Kkaydn
81

17.12.1992 (Bu yaz zgr Gndem'in Forum kesi iin yazlmt.)

82

Eski Kavramlar ve Yeni Dnya Dzeni

Ondokuzuncu Yzylda burjuvazi, proletarya, kk burjuvazi gibi temel toplumsal snf ve tabakalar ifade eden birka kavramla, o zamanlarn modern dnyasnn -ki bu dnya Bat Avrupa ve ABD ile snrlyd - btn nemli toplumsal ve politik gelimelerini anlamak mmknd. Yirminci yzyln tarihini ise sadece bu klasik temel snflar ifade eden kavramlarla anlamak olanakszdr. En azndan 1990'lara kadar olan dnemi anlamak iin zellikle i Snf iindeki brokratik tabakalar ifade eden kavramlara ihtiya vardr. Bir "sendika brokrasisi " ve bir "devlet brokrasisi" kavramlar olmadan, bu dnemin byk politik gleri olan "Sosyalist lkeler"i, Komnist ve Sosyal -Demokrat partileri, dolaysyla bunlarn politikalarn anlamak ve gerekten ezilenlerden yana bir politika retmek olanakszdr. Duvarn yklmasndan beri iine girilen yeni dnemde, nceki dnemin kavramlaryla bugnk dnyay anlamaya kalkmak, 19. yzyln kavramlaryla 20. yzyl aklamaya benzer. Gnmz dnyasn anlamak iin yeni kavramlara ihtiya vardr, nk ortada yepyeni ve bambaka bir blnme var ve dolaysyla glerin yepyeni bir ilikisi ve konumlan. * Birok solcu "Yeni Dnya Dzeni" kavramn Bush'un ona ykledii politik, g dengelerinin deimesi anlamyla alp, aslnda "Yeni Dnya Dzeni" denilenin, Ekim Devrimi ncesi dnemin, emperyalizmin hibir kar g olmadan her trl cinayeti iledii dnemin, ikinci bir basks olduunu ifade edebilmek iin, deyimi btnye ya da "yeni" sfatn trnak iine alp yle kullanyor. Elbet "Yeni Dnya Dzeni" denilenin byle bir yan var. Ama o yeni dzen sadece g dengelerinin deimesinden te, glerin konumlarnda kkl bir deiiklii de ifade ediyor. Yani "Yeni Dnya Dzeni" sadece politik deimeleri deil sosyolojik deimeleri de ieren, sosyolojik bir kavram olarak ele alnmaldr. Yeni olan sadece politik boyutta, yani g dengelerinin deimesi boyutunda olsayd, yeni dnemi eski kavramlarla aklamak mmkn olabilirdi, ama yeni olann sosyolojik bir boyutu, yani toplumsal yapya; glerin yaps ve konumlanna ilikin bir boyutu vardr ve bu nedenle de yeni kavramlara ihtiya duyurur. Bu kkl deiiklii ifade etmek, "Yeni Dnya Dzeni"nin zgl yann vurgulayabilmek iin, biz "Dnya leinde Apartheid" kavramn kullanyoruz. Bunu sememizin bir nedeni de, Gney Afrika'nn Yeni Dnya Dzeninin ne mene bir ey olduunu kavramak iin ok ilgin, uyarc bir analoji sunmas ve eski kavramlarn ie yaramazln gstermesidir. *

83

Yeni Dnya Dzeni, Ekim Devrimi ncesinin ikinci bir versiyonu deildir. Ekim Devrimi ncesinde Dnya i Snf hemen hemen sadece ABD, Avrupa ve Japonya ile snrlyd. O dnemin sadece ileri lkelerde toplanm bu ii snf toplumsal konumu ve politikalaryla dnyadaki temel devrimci gc oluturuyordu. Bugn ise durum bambakadr. Dnya i Snfnn byk bir blm artk ABD, Avrupa ve Japonya'nn dndaki lkelerdedir. Ama asl nemli deiiklik dnya ii snf iindeki yeni blnmede yatmaktadr. Zengin lkelerin iilerinin artk dnyann ezilenleriyle, ve ii snfnn kendileri dnda kalan byk ounluu ile ortak karlar yoktur . Tpk Gney Afrika'nn beyaz iileri gibi, Biz bu blnmeyi "Beyaz iler" ve "Siyah iiler" kavramlaryla ifade ediyoruz. Gney Afrika'nn beyaz iileri hi bir zaman siyah iileri desteklemediler hatta onlara kar en sert politikalarn da taraftar oldular. Bu onlarn ii olarak kendi karlarn savunmadklar anlamna gelmiyor. Aksine beyaz ii olarak onlar pekl karlarn savunabiliyorlar, tam da bunu yaptklar iin. yani kendi zmre karlarn savunduklar iin burjuvalar gibi siyah iilere kar da tavr alyorlar ve yine tam da bu nedenle tavrlar bazen burjuvaziden bile daha gerici oluyor. Dnya kocaman bir Gney Afrika olarak dnldnde, zengin lkelerin iilerinin tpk Gney Afrika'nn beyaz iilerinin konumuna kayd grlr. Bu, dnya lsnde, glerin konumlar ve karakterlerinde bir nitelik deiiklii demektir. Bu deiiklii iermeyen kavramlarla da bugnn dnyasn anlamak ve ezilenlerden yana politika retmek mmkn deildir. Bunu bir rnekle gstermeye alalm. ABD askerlerinin Somali'ye "nsani Yardm" iin girmesine hemen hemen btn solcular hakl olarak kar ktlar. Ama bu kar klar bile aslnda biraz refleksti ve eski dnyann kavramlaryla izah ediliyordu. Ama rnein Almanya'da ayn gnlerde milyonlarca kiinin katld kl "rkla kar" gsterilere kimse kar kmad. Klasik kavramlarla olaya baklnca ortada rkl ve faizm tehlikesini lanetleyen buna kar sokaa kan "sessiz ounluk" sz konusudur. Ama aslnda, tarihsel olarak ifade ettii anlam ve sonular bakmndan bu eylemler hi de ABD'nin Somali'ye karma yapmasndan farkl deildi. nk bu yryler yaplrken Almanya'nn btn partileri bir araya gelip, Almanya ve Avrupa'ya Siyahlarn girmesini yasaklayan, olanaksz klan, dnyann yoksullarn bir rezervuara kapatan bir karar alyorlard "lticaclar sorunu" nam altnda ve bu rk karara, o rkla kar yry yapan yz binlerce beyazdan bir tek bile kar k grlmyordu, aksine destekleniyordu. Ondokuzuncu yzylda kinci Enternasyonal partileri bile yeryznde igcnn serbest dolamndan yana olduklarn programlarna ve bayraklarna yazyorlard. Bugnn beyaz ii partileri ve rgtleri ise brakalm igcnn serbest dolamn, alk, sava, yoksulluk, politik basklar gibi nedenlerle bile insanlarn Avrupa'ya gelmesine karlar. Bu rklk deildir de nedir? Eski rklk bu yeni rkln sis perdesi oluyor yanlzca. Yzbinler szde rk ve faist saldrlara kar kyor ama ayn anda en byk rk karara ses karmyor ve
84

onu destekliyor. * Mlln'de Trk'n yaklmasndan sonra Almanya'da ve Avrupa'da faizm tehlikesinden ok sz edilir oldu. Bu faizm kavram da bugnk gereklii anlamak iin ie yaramaz, Avrupa merkezli, beyaz adam merkezli bir kavram haline gelmi bulunuyor. Birincisi, saldrlar hi bir zaman beyaz ii rgtlerine ynelik deil, ilticaclara, sakatlara, homo seksellere ve bunlarla dayanan radikal solculara ynelik. kincisi saldrganlarla beyaz iinin hedefleri arasnda pek bir fark yok. Beyaz ii de yoksul lkelerden kimse gelmesin istiyor, saldrganlar da. Bu anlamda bir faizm tehlikesi yok. Ama eer faizmi, genel bir anlamda, rk ayrmcl anlamnda; insanlarn zgrlklerinin snrlanmas ve bask altna alnp ayrmc muameleye tutulmalar anlamnda alrsak, ortada tehlike deil gerek var. Ama bu gerek yine beyaz iin deil, siyahlar iin. Beyaz adam istedii yere gidebilir; siyah ise zel izinlerle ve ancak siyahlara ayrlm kaplardan. Bugn btn Avrupa lkelerinde "yeni Sa" da denen rk partilerin bir ykselii grlyor. Eski dnemin kavramlar ve refleksleriyle bu partilerin faist partiler olduklarndan, faizm tehlikesinden sz ediliyor. Aslnda bu partiler klasik anlamyla faist partiler olmadklar gibi bizzat dnya ii snf iindeki bu yeni blnmenin politik ifadeleridirler. Bu partiler byk lde bizzat Avrupa'nn beyaz iilerinin yeni konum ve karlarnn ifadesidirler. * Dnyaya artk yeni bir k altnda bakmak gerekiyor. Eski kavramlarla bu dnyay anlamak olas deil. En gerici eylemler bile ilerici olarak deerlendirilebilir eski kavramlarla. Uzaa gitmeye gerek yok. Bizzat zgr Gndem'den bir rnek. 4 Ocak tarihli gazetenin Avrupa sayfasnda "Almanya yeni yl gsterilerle karlad" bal altnda u satrlar okunabiliyor: "Toplumun tm kesimlerinden yabanc dmanlna ve ar saclara tepkilerin giderek artt Almanya'da yeni yla elencenin yan sra rkl protesto eden eylemlerle de girildi. (...)" Aslnda bu haber yle verilmeliydi: "Beyazlar "rkla ve yabanc dmanlna kar" diyerek balattklar yeni rk gsterilere byk kitleler halinde katlyorlar." Olayn z budur ve tarihsel anlamyla Somali'ye ABD mdahalesinden farkszdr. Ama bu zdelik eski bak as ve kavramlarla grlemez, Demir Kkaydn 07.01.1993 (Bu yaz zgr Gndem'in ikinci sayfasnda Forum kesinde yaynland.)

85

Sosyalizmin Sorunlar zerine Sere Serpe Dnceler ya da Bilimsel Sosyalizm'den topik Sosyalizm'e

Giri
Frankfurt'ta yaplan toplantda, "Sosyalizmin Sorunlar"n tartma niyetiyle kacak bu derginin ilk saysnn arlkl konusunun bizzat bu sorunlarn neler olduunun bir dkm olmas gerektiinde bir gr birlii olumutu. Herkes "Sosyalizmin Sorunlar"ndan ne anladn; neleri sorun olarak grdn yazar; bylece hem sorunlarn bir dkm; bir bilanosu karlm, hem de yaynn bundan sonraki saylarnn gndemi de az ok belirmi olur diye dnlmt. Sorunun bylece dnlp belirlenmesinin ardnda, bizlerin, Sosyalizmin Sorunlarn ortaya koyma yeteneinde olduumuz varsaym vardr. "Sosyalizmin Sorunlar"n zmenin pek kolay olmad ynnde, ifade edilmemi de olsa bir konsensus olduu sylene bilir. Buna karlk Sosyalizmin Sorunlarnn ortaya koyulmas ; bir tr dkmnn yaplmas noktasnda bir zorluk olabileceine dair en kk bir kuku bile yoktur . Kanmca, ilk sorgulanmas gereken bu gizli varsaymdr. Ve en son sylenecek olan en bata sylemek gerekirse; "Sosyalizmin Sorunlar"n tartp bir lde de olsa zm ynnde yol kat edebileceimizi dnen bizler, "Sosyalizmin Sorunlar"n ortaya koyabilmenin nndeki en byk engel; dolaysyla byk lde sorunun kendisiyiz. Burada ksa bir aklama yapmak gerekiyor. Bizler derken, ister ister kinci Dnya Sava, ister 68 kuandan olsun; ister Anarist, ister Komnist, ister Feminist olsun Duvarn yklna kadar olan dnemde sol politik kltr iinde yetimi herkesi kastediyo rum. Daha sonraki kuaklardan katlanlar iin de durum deimez. Bugn solcu olan tek tk insanlar da ister istemez bizim politik kltrmzn miras tarafndan ekillenmektedir . zetle bugnn dnyasndaki sosyalist tipini kastediyorum . Yani bizleri. Dierleri ise, henz yok. Bir gn olacak m? Umut edilir. Bunun iin, "Sosyalizmin sorunlar" zerine bir eyler karalamaya gemeden nce; bizlerin sosyalizmin sorunlar zerine tartma yrtebilmesinin zorluklarndan ve sorunlarndan ; ama bundan da nce, sosyalizmin sorunlar zerine yaz yazmakta kendi karlatm zorluklardan sz etmek istiyorum.

Sosyalizmin Sorunlar zerine Bir yaz Yazabilmenin Sorunlar

Sosyalizmin sorunlar zerine bir yaz yazmak istiyorum. Peki bu yaznn muhatab kim olabilir? nsan bir yazy yazarken kafasnda, soyut da olsa, bir okuyucu tipi vardr. Onun belli eyleri bildii, belli sorunlar ve perspektifleri olduu var saylr. Aksi takdirde yazmak olanakszdr.

86

Eskiden, (aslnda ok eski de deil be yl nce , ama u an yle uzak bir gemie ait grnyor ki) rnein u "Birlik mi Rekompozisyon mu? " balkl derleme kitaptaki yazlar yazarken zaten o toplantlarda grdm , tarttm ve yllardr tandm ortalama bir Trkiyeli sosyalist tipinin varlna gre yazardm . Ne kolaym o zamanlar yaz yazmak! Muhatap belli, Trkiyeli Sosyalistler! Ve onlarla yine onlarn yani Trkiye Sosyalist Hareketi'nin sorunlar . . Ama bu gn, Sosyalizmin Sorunlar (Sosyalist hareketin bile deil, ki artk byle bir ey yok; hele Trkiye sosyalist hareketinin hi deil , byle bir ey de hi yok) sz konusu olunca ne kadar zor. Kafamda soyut ya da somut hi bir muhatap yok. Kimler olabilir bu muhataplar diye dnyorum. Siperin te tarafndakilerle iimiz yok (ve zt anlamda onlarla iimiz ok. ). Kuamn sosyalistlerinin byk ounluu imdi oradalar . Bu tarafta kalanlara bakyorum. Bunlarn iinde hala radikal konumlar savunabilenlerin bir ksm bir rgtsel alma iindeler. Ama bu politik radikallik, sosyalizmin sorunlar sz konusu olduunda mthi bir tutuculua dnyor. nk onlar iin sosyalizmin sorunlar deil, ou kez kendi rgtleri ve ksmen de yakn grdkleri rgtlerin sorunlar sz konusu ya da sosyalizmin sorunlar onlar iin bunlardan ibaret. Bu bakmdan sosyalizmin sorunlar, kaybedecek bir eyi, rnein bir rgt, hareketi, dernei olanlarla tartlamaz. Bunlar zgrletirici aralar deillerdir sosyalizmin sorunlarn tartabilmek iin, prangalardr. Byle olunca, onlar onore etmek iin onlarn sevdii kavramlarla ifade edersek: sosyalizmin sorunlar "srtnda yumurta kfesi olanlar"la tartlamaz. Tartmak istesen onlar tartmazlar, byle moral bozucu sorunlarla kaybedecek zamanlar yoktur. Onlar i yaparlar ve moral bozucu entelekteller deildirler. * Sonra bu bir rgte angaje, sosyalizmin sorunlarnn umut krcln , ciddiyetini grmeyen arkadalara durumun ne keder umutsuz ve ciddi olduunu niye gstermeye alaym? alsan zaten kimse grmez, ama grse daha m iyi olacak? Hayr. Hi olmazsa illzyonlarla da olsa bir umudu var; bir eyler iin abalyor ve bu aba ve umut onlarn hayatna bir anlam veriyor. Aslnda yaptklar kt de deil: kimisi reformist bir kitle partisi araclyla bir manivela yakalamaya alyor; kimisi Bakan Gonzales'i hapisten karmak iin urayor . Ne gzel ezilenlerden yanalar ve umut iindeler . Bu iren dnyada, irenliklere dayanabilmek iin daha fazla anslar var. Belki de tam bu nedenle onlar sosyalizmin sorunlarnn ciddiyetini kavramaktan tartmaktan uzak duruyorlar . Bir tr kendini koruma i gds belki. Bunu ykmaya ne hakkm var. Anamn Allaha inancn yitirmesini istemem . Ne dayanlmaz olundu onun iin yaam. Bu arkadalarn dini de bu. Onlarn da yitirmesini istemem. Ne gzel hi olmazsa kendilerini kandrabiliyorlar . Biz mi? Biz, eytann aklna uyup o gnah meyvesini yemi ve cennetten kovulmuuz bir kere. Geri dn yok. nsanlk gibi, onun trajedisini iimizde yaayarak sonuna kadar, gidebildiimiz kadar gideceiz. Onlar ise hi olmazsa yle yaasnlar, bizler gibi hayat bir yk olarak srtlarnda tamak zorunda kalmadan. Durumun gerekten umutsuzluunu grp

87

ayakta kalabilmek ok zor. Bu ancak, sinizm ile ermilik snrlarnn birbirine kart bir bak srtnda baarlabilir. Kimsenin bu ikenceyi yaamasn istemeye hakkm yok . Evet, aslnda yazdklarm inanmlarn okumasn veya ikna olmasn da istemiyorum . * Peki, o halde niye yazyorum? Bu rezil dnyay deitirebilmenin, onun ne kadar rezil, durumun ne kadar umutsuz olduunu bilmekten baka yolu olmadn dndm iin . Gelecekte bir sosyalizmin canlannn, ancak, gerein gzlerinin iine korkusuzca bakmaktan getiine inandm iin. "Gerek devrimcidir" diye dndm iin. Aslnda bizlerden sonra, eer olursa, bir sosyalizm idealinin canlann yaayacaklar iin . Yani hi tanmadm, nasl bir ey olacan tasavvur bile edemediim bir muhatap ii n. Bu ise ylesine zor ve olanaksz ki... Eskiden, kapitalizm ncesinde, tekniin bir kaplumbaa hzyla deitii o "eski gzel gnler"de yallar toplumun tecrbelerinin younlam ifadesiymiler . Kapitalizm ise onlar alp deersiz ykler olarak yallar gettolarna kapatyor. Yalln bu deersizlemesi, sadece kapitalist ekonominin yasalarndan, retken igc tesindekinin bir yk olarak grlmesinden domuyor. Ayn zamanda tekniin olaanst hzl deiiminden de kaynaklanyor. Bu hzl deiim ve deiimin de medya araclyla , moda deyimiyle "gerek zamanda" hzla yaygnlaabilmesi sonucu kltr ve politika ilikisi tersine dnm durumda . Eskiden politika kltrn nnde giderdi. Kltrel deimeler iin nce politik deimeler yapmak gere kirdi. imdi ise kltrel deimeler yle hzl yaanyor ki , politika onlar izlemekte zorlanyor. (Hatta kltrel deiimler, politikay bir ara olarak kullanyor. 68 politik hareketi modern kapitalizme uygun kltrde tipler yaratmaktan baka bir i gr medi). Kltrel deimeler ylesine hzl ve yeni yetien kuaklar ylesine kavryor ki , arasnda 10 ya bulunanlar, eskinin birka yzyllk farkllklarn yayorlar . nsanlarn, rgtlerin, deerlerin ok hzl bir moral ypranmas karsndayz. Artk sadece makineler hzl bir moral ypranma yaamyor, insanlar, alkanlklar, dnceler, taktikler, rgtler de. Bir rnek belki ac olur. Lenin'in Iskra's ve bir gazete araclyla bir rgt yaratma giriimi, 1960'larn bizleri iin bile hala bir anlam tayor ve bir rnek oluturabiliyordu. Bizler, hala, okuma kltrnn insanlarydk. Saatlerce bir konu zerine tartmalar yapabilirdik. Ama bugnn ve yarnn kuaklar iin be saniyeden fazla bir resmin can skc bulunduu ; CNN veya Mzik TV'nin seyircisi olarak bym gsteri toplumunun ocuklar veya gelecein sosyalistleri iin bunlar hi bir ey ifade etmeyecektir . Onlar belki rgtlerini Cyberspace'da kuracaklar: onlarn okuma alkanl olmayacak vs. Bu nedenle yazacaklarm, gelecein kuaklarnn sosyalizminin deil, ancak benim sosyalizmimin sorunlar olabilir. Onlarn karlaacaklar problemler hakknda tecrbelerimi aktarmam olanaksz. Bizler belki iyi nalbant olduk. Daha dorusu tam nalbantl renmitik ki, yeryznde nallayacak beygir kalmad. Traktr ortal kaplad. Gelecek kuaklar iin

88

yazmaya kalkmam, traktr tamircilerine nalbantlk tecrbelerini ve nalbantln sorunlarn anlatmaya kalkmaktan baka anlama gelmeyecektir . Muaviye ile Ali taraftarlar arasndaki savata; Ali taraftar hareketin sorunlar beni ne lde ilgilendirdi ki ? Gelecein sosyalisti iin de, eer yle bir ey olursa tabii, bizlerin sosyalizm sorunlarmzn benzer bir durumu olacaktr. Hadi diyelim ki, onlar nalbantln sorunlarna da bir ilgi duydular. Muhtemelen yazdklarmz hi anlayamayacaklar. rnein nalbantlktan sz ettim, bu benzetme onlara bir ey ifade etmeyecektir. nk nalbandn ne olduunu bilmeyecekler. Ya da snflar sava ordular sava eretilemesinden hareketle stratejiden , taktikten sz ettim, bunlar okuyunca "militarist kafal herifler" diye dnecekler . Hsl gelecek kuaklarla bir diyalog olana da yok . Ama ben bir sosyal hayvanm, birilerini dnerek yazmam gerekiyor. Ya da yazabilmek iin yle dnmem gerekiyor. Muhatabn bilmeden, bilebildiklerinin ise okumasn istemeden nasl yazlabilir? Sanki bir muhatap varm gibi yazmak gerekiyor. Geriye tek yol kalyor: kendimle konuur gibi yazmak. Kendiyle konuana deli derler. yleyse, sosyalizmin sorunlar zerine aadaki satrlar bir delinin kendisiyle konumalarndan baka bir ey deildir . Durum umutsuzdur ama ciddi deildir.

Sosyalizmin Sorunlarn Tartabilmenin Sorunlar

Bizler sosyalizmin sorunlarn ortaya koyabilir; ona yeni bir soluk verecek sorular sorabilir cevaplar verebilir miyiz? Brakalm sorunlara cevap vermeyi, acaba bu sorunlardan bir ka tanesini, bundan on yl sonra da "evet bu sosyalizmin bir sorunudur" denebilecek tarzda, balklar halinde olsun sralayabilir miyiz? Baz arkadalar "mr billah sosyalizmin sorunlarn tartacak deiliz ya , bir sre tartr ama belli baz geici sonulara eritikten sonra , bir yandan geri kalanlar da tartrken, dier yandan politik faaliyete, eyleme, rgtlenmeye girmemiz gerekir" anlamnda dncelere sahipler. Sanlann aksine, bugn dnyadaki en zor ilerden biri sosyalizmin sorunlarn ortaya koyabilmek ve tartabilmek. Burada eklemek gerekiyor: bir sosyalist iin diye. Sosyalizm diye bir derdi olmayanlar ya da sosyalizme dman olanlar iin ise dnyann en kolay ve herhalde en zevkli ii sosyalizmin sorunlarndan sz etmek . En kolay i, nk bir toplumsal hareket, bir dnce akm, bir ideal olarak sosyalizm bir sorun olmaktan km bulunuyor . Grnrde byle bir "tehlike" de yok. Peki bizler, sosyalizm idealine bal insanlar iin sosyalizmin sorunlarn tartabilmenin ne gibi glkleri var? Birinci ve en byk glk : nesnel olarak insanln sosyalizme hi bir zaman olmad lde acil ihtiya iinde bulunmasna ramen insanlarn bunun bilincinde olmamas; bunun

89

iin dnmemesi ve bir mcadeleye girmemesidir . Yani bu ideale ynelik ne bir toplumsal hareket ne de bir entelektel canlanma var. Bu toplumsal ve tarihsel koullar altnda sosyalizmin sorunlar zerine bir tartma , yaygn; dnyadaki aydnlar kapsayan; canl bir toplumsal hareketle bin bir grnmez ba iinde bir tartma olmayacaktr. Bu demektir ki, bu tartma, fiilen sosyalistlerin kk gettosunda yaplabilir. Bunun da ne lde verimli; ufuk ac olabilecei herhalde en iyi ortaa manastrlar ya da Yahudi gettolarndaki dnsel akmlarn tarihinde grlebilir . Tek sonu; ilerde geni ynlar deil ama kimi belli bir alanda uzmanlam tarihileri , semiyotikileri ilgilendirebilecek bir kirelenme ve fosillemedir . ncelikle bu tehlikenin bilincinde olmak; bu tartmadan fazla umutlu olmamak, mtevaz beklentiler iinde olmak gerekiyor. Byle olunca belki bir iki kk salkl soru sorulabilir. Btn zorluk sadece bu koullardan doan zorluk olsayd gene iyiydi. Bir de bizlerden gelen; bu tartmay bu dergi sayfalarnda yrtmeye kalkanlardan gelen zorluklar var . Bu dergiye yazanlara; toplantlara katlanlara baknca u grlr. Kadn, Aydn, Gen (30 yan altnda insan) yoktur. (iki kadn arkadan ve bir aydnn yazlar bu gerei gizlememeli). Bir iki istisna haricinde katlanlar dnyann altml yllarnn ya da Trkiyenin yetmili yllarnn radikallemeleriyle sosyalizm idealine balanm ve hala bu ide ale balln srdrmeye alan erkek Trk Sosyalistleridir . Ve bunlarn hemen tamama yakn Avrupann eitli lkelerinde exil yaam srdrmektedir . Kadn yoktur, nk bizlerin gelecei yoktur. Ezilen bir cins olarak kadnlarn kendilerine daha fazla olanaklar salayacak; ezeli basky biraz olsun hafifletecek gelecek vadeden oluumlar sezip onlara eilim gsterme yetenekleri vardr . Bu dergi sayfalarndan yeni bir fikir kmas olana hemen hemen sfrdr . nk 30 hatta 35 yann altnda kimse yoktur. Tarih boyunca btn byk dnceler; devrimci fikirler hep 30 yan altndaki, hatta 25 yan altndaki insanlarca yazlm, ortaya koyulmutur. Aydn yoktur. Geri yazanlarn ou niversitelerdeki ykselen radikallemeden geldii iin yksek okul mezunu olduundan kelimenin geni anlamnda aydn saylabilirler ama bu aydn yokluu gereini gizlememeli. Daha ziyade militan, kadro tipi sz konusudur. 1960larn Trkiyesini yaayan bilir. Her aydn kendini sosyalist addederdi. Bu, 70lerin sosyalizme ynsal aknn habercisiydi. Tarih boyunca hep yle olmutur zaten, aydnlar ynlardan 10 - 20 yl nce eilimi grp fikirsel planda yolu aarlar; on, on be yl sonra da ynlar aydnlarn dediklerine ayaklaryla oy verirler . Geen yzyln sonu ve bu yzyln banda Avrupal aydnlarn sosyalizme ak sava sonras gelimelerin n habercisiydi . Tersinden bir rnek de 60lar sonrasndaki dou Avrupadr. 1968e kadar dou Avrupada aydnlar rejimi soldan eletirirlerdi. 1968 ekoslovakya igalinden sonra dou Avrupal aydnlarn kitlesel bir saa kay; Avrupa Kltrne ballklarn bir ideoloji haline getirmeleri 1980lerin sonu ve 90larn bandaki dou Avrupal ynlarn eylemlerinin habercisiydi . Sonu olarak, sosyalizmin en azndan ksa vadede gelecei yoktur ve bu aydn yokluu canl ve yaratc bir tartmann en byk engellerinden biridir.

90

Ve nihayet bu dergiye yazanlarn hemen tamam Avrupada yaamasna ve bulunduklar lkelerde rk basklara maruz kalan bir Trkiyeli topluluu bulunmasna ramen, karanlar arasnda gmen hareketin sosyalistleri yoktur . Yazarlar exil Trklerdir. Getto iinde getto. Trk gettolarnn iinde bile deildirler. Trk sosyalistidirler. Avrupal deildirler; Avrupadaki gmen de deildirler. Trkiyede de yaamayan Trk sosyalistidirler, ruhsal durumlar; politik kltrleri; problematikleri; eretilemeleriyle. Tabii bu da durumu iyice umutsuzlatryor. Sonu olarak orta yal; erkek, exil (srgn), Trk sosyalistleri Dnya, Trkiyede sosyalist bir hareket ve dnce canllnn olmad koullarda , katl bir getto iinde ne lde sosyalizmin sorunlarn tartp, bu sorunlarn en azndan bir bilanosunu karp; baz sorunlar zmek bir yana; hi olmazsa bir iki sorunu formle edebilirler, okuyucu takdir etsin. Zorluklar bu kadar olsayd gene de iyiydi. Bir de znel zorluklar var. Bunlarn biri bizlerin yandan geliyor. Max Planck bir yerde, yeni bir teorinin fizikiler arasnda egemen olmasnn, yeni teorinin eski teori taraftarlarn kazanmas ve ikna etmesiyle olmadn; eski fizikiler kuann biyolojik mrlerini tamamlayarak ve onlarn yerini yeni bir kuan almasyla gerekletiini yazar . Fizik gibi bir alanda byle olan toplum bilimleri ve ideolojiler alannda ok daha byledir. Bizler, her ne kadar sz dzeyinde sk sk yenilemek gerektiinden sz etsek de , yeni durumlar ve onlar aklayabilen teorileri kavrama ve kabul yeteneinde deiliz artk. Yani bizlerden yeni durumun bir kavran ve yeni bir yaklam beklemek bir yana, byle bir yaklam varsa onu kabullenmemiz, anlamamz bile ok zor. Zorluklar bu kadar olsayd gene de iyiydi. Bizlerin sosyalizm anlaylarndan; bizim politik kltrmzden ve ideolojik formasyonumuzdan gelen zorluklar da var . Birincisi, bizlerin sosyalizmle Marksizmi zde grme alkanlmzdr . 60'l ve 70'li yllarn Trkiyesinde sosyalistlikle Marksistlik aa yukar fiili bir zdelik iinde bulunduundan , sosyalizm ve Marksizm gibi kavramlar birbiri yerine kullanmak pra tikte pek bir sorun yaratmyordu. Doru deildi ama pek bir probleme yol amyordu. Bugn hala bu alkanlkla sosyalizmin sorunlarn tartmaya almak , Marksizmin sorunlarn tartmak biiminde ortaya kyor. Marksizm ise sosyalist akmlardan sadec e biridir. Sosyalizm ad altnda sadece Marksizmin sorunlarn tartmak ise , topik, liberter, feminist vs. Sosyalistlerle ortak bir tartmann, diyalogun yollarn kapamakta; tartmay Marksistlerin gettosuna ve zel dilinin iine hapsetmektedir . Marksizm ise hi bir zaman olmad kadar, bugn, dier eitliki ve dayanmac, yani sosyalist retilerden gelen eletiriler karsnda gszdr ve onlar tarafndan eletirilmeye mthi bir gereksinimi vardr. Marksizmi sosyalizmin yerine koymak yanlyla sorun bitmiyor. Bir de Marksizm diye bildiklerimizin Marksizmle ilgili yanl bilgilerle donanm olmas var . Bizler 60'l ve 70'li yllarn radikallemeleriyle sosyalist olup Marksizmi tanyanlar onu hi bir zaman

91

kaynandan imedik. Suyunun suyuyla tanmaya baladk; zaman iinde kaynana doru yaklama eilimi gsterdik. Dier yandan kltrel birikimimiz de byk lde onu kaynandan iip hazmetmeye uygun deildi . Dolaysyla Marksizm diye bildiklerimizin byk bir ou, onun revize edilmi; ii brokrasisinin ya da kylln yada burjuva sosyalizminin karlarna uydurulmu; bayalam versiyonlarndan ve bunlarla ilgili yanl anlamalardan olumaktadr. Bunun sonucu olarak da, sosyalizmin sorunlar zerine bir tartmann; yanl anlalm bir Marksizmin sorunlar zerine tartmaya dnmesi; ya da sorunlarn bu yanl anlalm Marksizme gre tanmlanmas muhakkaktr . Bir rnek vereyim. Frankfurt'taki hazrlk toplantsnda herkesin kafasndaki sorular yle ksa balklar altnda sralamas istendi. Bir arkada, artk emperyalist kuatma altnda sosyalizmin nasl kurulabilecei gibi eskiden zerine hi dnlmemi yepyeni bir sorun ortaya kmtr gibilerden bir sorun sayd. Hem de bunu syleyen arkada okuyup yazanlardand. "Tek lkede sosyalizm olur mu? " gibi yeryznde en ok sosyalistin canna mal olmu bir tartmann, hi anlalamadan ve yok saylarak byle sorun formlasyonlar ; sosyalizmin sorunlar zerine bir tartmann, biz Trkiyeli sosyalistler arasnda ne gibi muazzam engellerle kar karya bulunduu konusunda bir fikir verir herhalde . Ama bizler sadece yanl anlamalarn ve bilgilerin kurban deiliz , bizler metodik dnme alkanlndan da yoksunuz. Yine ayn toplantda, sosyalizmin sorunlar diye sralananlar, sosyalist mcadelenin rgt, taktikler ve mcadele biimleri alanlarna ilikin , hatta esas olarak her derde deva bir rgt yaps ve demokrasisine ilikin sorunlard . Sanki sosyalizmin olanakll, gereklilii, onu gerekletirebilecek gler, bir programmzn olup olmad gibi sorunlar yokmuasna; sanki bunlar halledilmiesine, sralananlar hep rgt sorunuyla snrlyd. Sorunlar tartmann zorluklar sadece bizlerin yanl anlamalarndan da kaynaklanmyor . Bizler bir de insanz. Unutkanlklar ve hatalar karmaas insanlarz. Dolaysyla sosyalizmin sorunlarn tartrken gemi ve geleceimizin ykyle bunlar yaparz . Durumun ciddiyetini ve umutsuzluunu kendimize bile itiraf etmekten kanrz; illzyonlar yaratrz. rnein geenlerde sosyalizmin sorunlarn bir grup arasnda tartrken, ekya'da eski komnistlerin biraz fazla oy almas bir sr arkada mthi umutlandrmt . Elbet bunlar anlalabilir; insani durumlardr; ama o insani durumlar sosyalizmin sorunlarnn tartlmasnn nndeki en byk engellerden biridir. Orada artk sosyalizmin deil; bu dnyada hala sosyalist olarak kalmaya alan sosyalistlerin psikolojik sorunlar sz konusudur. Btn bu psikolojik; Marksizmi yanl anlamalarla; sosyalizmin yerine koymalarla; yeni teorilere kar direnle malul; Trk-Erkek-Orta Yal-Exil sosyalistlerin, sosyalizm ynnde ne bir entellektel canlanmann ne de bir toplumsal hareketin bulunmad tarihsel koullar iinde sosyalizmin sorunlarn ufuk ac bir ekilde tartmasn ya da bu sorunlar formle edebilmesini beklemek herhalde l gznden ya ummaktan farkszdr . Ama yine de denemeye deer can kmadan umut kmaz. Ya da can kmadan huy kmaz: bu dnyada yapabileceimiz baka bir i yok.
92

Sosyalizmin Sorunlar ya da Zorluklar

Sosyalizm, eitliki ve dayanmac bir toplum , byle bir toplum ideali, bu hedefe ynelik toplumsal hareketleri kapsar. Bu anlamda anarizm ve anarist hareketler, feminizm, topik sosyalizm gibi akm ve hareketlerin hepsini kapsar bu kavram . Sosyalizmi, eitliki ve dayanmac bir toplum olarak, en genel zellikleriyle tanmladmzda ise "Sosyalizmin Sorunlar": eitliki ve dayanmac bir toplumun kurulabilmesinin sorunlar demektir. lk soru ve sorun yle formle edilebilir: sosyalizm, yani eitliki ve dayanmac bir toplum gerekli ve mmkn mdr? Mmkn olup olmadndan nce gerekli olup olmadna bakalm . Sosyalizmin gerekleebilmesi her eyden nce onu gerekli bulan ve onun iin mcadeleye hazr bir toplumsal kesimi var sayar. Ezenler iin sosyalizm hi de gerekli deildir . Gereklilikten ancak bu anlamda sz edilebilir . Ezilenler asndan tarih boyunca; yani snfl toplumlar tarihi boyunca, Orpheus'uluktan, Batni tarikatlara ve modern sosyalist parti ve hareketlere kadar hep gerekli olmutur. Daha dorusu onlar tarafndan, sezgi dzeyinde bile olsa bir gereklilik olarak kabul grlmtr . Tarih boyunca byle olmas, bundan sonra da yle olacan garantilemez ama. Ezilenlerin sosyalizmi bir gereklilik olarak gelecekte grmemesi olasl ne yazk ki ortaya km bulunuyor. Elbette ezilenlerin ve yoksullarn kendi konumlarna bir tepkileri daima vardr ve olacaktr. Ama bu tepki otomatik olarak eitliki bir toplum idealine ve ona dayanan hareketlere yol amaz; ou kez bask ve smrye urayann bask ve smry yapanlar arasna katlma abasna yol aar. Son yllarn btn nemli toplumsal hareketleri bu zellikle donanmtr. Btn dou Avrupa uluslar zenginler arasna, Avrupallar arasna katlmak iin duvarlar yktlar. Bu hareketlerin hi birinden, kendi i dinamiiyle olsun eitliki bir toplum idealine ynelik bir hareket domad. Domamas bir yana, byle eilimleri de geliimi iinde bodu geti. Marks, Engels, Lenin zamannda devrimler, ynlarn sokaa kmas onlar eitiyordu, bugn sersemletiriyor. Bu dou Avrupa'daki brokratik diktatrlkler nedeniyle sosyalizmin diskredide olmasnn yol at geici bir durum mudur ? Yoksa kkleri derinde bulunan daha genel bir eilimin bu akma nedeniyle pekimesi midir ? Henz kesin bir ey sylenemez. Ancak u grmezlikten gelinemez. Kapitalizm, btn dier retim yordamlarndan farkl olarak bir geni yeniden retim yordam. Srekli deiiklikler, teknik yenilikler araclyla emek retkenlii ve toplumun zenginlii muazzam llerde artyor . yle ki bu art, hayatn var olu koullarn bile tehdit edebiliyor. Bu art sonucu ortaya kan toplumsal zenginliin ok byk bir blm kk bir aznln elinde kalsa da, geri kalan, en alt tabakalarn bile hayat seviyesinde belli bir deimeye yol aabiliyor . Bu durumda yeryzndeki milyonlarca yoksul ve baskya urayan insann yle dnme olasl geliiyor :

93

"Evet sosyalizm gzel bir ey ama hi bir baar ans yok. imdi onun iin mcadeleye balasak, bir sr zulm ve baskyla karlaacaz. Hadi diyelim ki, bir lkede olsun smrcleri bamzdan attk. Bu lke kapitalist lkeler denizinde tecrit olacak . Kapitalist lkeler onu tpk dn Irak'a, Somali'ye, Panama'ya yaptklar gibi muazzam gleriyle ezip geerler. Diyelim ki onlarn elikilerinden yararlanp bir sre ayakta kalabildi . Onlarn tehditlerine gs gerebilmek iin ulusal haslasnn byk blmlerini savunma gibi harcamalara ayracak. Bu onun gelimesini refaha kavumasn engelleyecek . Yoksullukla birlikte rvetten brokrasiye kadar btn problemler teker teker bizi feth edecek . Biz belki bir iki nesil, bir gn btn bunlarn son bulaca umuduyla en byk fedakarlklar yapacaz. Ama btn bunlar kar tarafn zenginlii karsnda hi bir ie yaramayacak . Muhtemelen ocuk ve torunlarmz bizler gibi umutsuz bir dava iin hayatlarn feda etmektense ksack mrlerinde belki konfor iinde yaama umuduyla tekrar kapitalizmi seecekler. Eh madem dnp dolap ayn yere geleceiz, onca acya ve abaya ne gerek var. Hikayede olduu gibi biz bu boku niye yiyelim? * " Bunun geici bir ruh hali olduu umut edilir, ancak geici olmama olasl ok gldr. Benzeri durumlar aslnda Tarih'te de vardr. Herhangi bir uygarla kar devrimci, eitliki ba kaldrlar genellikle o uygarln dou ve gelime aamalarnda ortaya kyor . Ancak o uygarlk bir kere kendini pekitirdikten sonra , zenginlii ve gcyle ezilenlerin deitirebilme umutlarn tmyle krnca, ihtilalc ve sava partiler ortadan kaybolup onlarn yerini sufilik biiminde kiinin kendi ruhunu kurtarmaya ynelik eilimler ortal kaplyor . Bizler kapitalizmin mrn doldurduu gerekesiyle de hareket ediyorduk . Marks-Engels 1848'lerde byle olduunu dnmlerdi; 48 yenilgisinden sonra onun dinamizmine ve yaylna bakarak bu ngrlerinin yanl olduunu sylemilerdi . Sonra emperyalizm aamasna girince; evet o zaman deildi ama imdi yle oldu dendi . 1917 devrimi, 1929 buhran, kinci Dnya sava ve sava sonras kimi gelimeler bu ngry dorular gibiydi, ama imdi gryoruz ki, Ekim Devrimi, 2. Sava sonras devrimler onun mrn doldurmasndan ziyade genliinden; henz gcn pekitirememesinden dolay ortaya kmlar. Aslnda tam da artk genliini yitirdii dnemde ona meyden okuyacak g yok. Bu durumu aklayabilmek iin slam tarihi bir rnek olabilir . slam uygarl doduktan sonra, Abbasiler dnemine, hatta onun ortalarna kadar, srekli silahl partilerin direniinin tehdidi altnda kalmtr. Tpk kapitalizmin son iki yzyl boyunca yaad gibi . Hatta Karamtalar, Sovyetler Birlii benzeri eitliki bir devlet bile kurmulardr . Ancak btn bunlarn hepsi teker teker ezilmitir. Sonunda tpk bugnk kapitalizm gibi slam Uygarlnn gerekten rmeye balad dnemde artk ona kar hi bir devrimci g
*

Bu hikaye yledir. Bir kyl traktr alr ve pazara kasabaya giderken bir baka kylsne gel seni de gtreyim der. Giderlerken yolda kocaman bir manda boku grrler. Traktr olan dierine "Ye u boku vereyim sana bu traktr der". br de Traktr alabilmek iin oturup boku yer. Akam dnerlerken ikisi de durumdan honutsuzdur. Bu sefer baka bir bok grdklerinde, traktrn yeni sahibi olan, eski sahibine "ye u boku vereyim sana traktrn geri" der. Bu sefer de o boku yer ve traktr geri alr. Artk kye gelirlerken traktrn sahibi, "yahu sabahleyin traktr benimdi, imdi gene benim; sen yanmda oturuyordun, imdi gene ordasn. Peki biz bu boku niye yedik?" der.

94

kalmamtr. Sonraki Batni ayaklanmalar da, aslnda bu kural dorular. Onlar slam Uygarlnn yeni girdii blgelerde ; henz yeterince oturamad blgelerde , rnein Anadolu'da ortaya karlar. htilalc hareketlerin yerini ise Sufilik almtr; tasavvuf almtr. Ta kapitalizmin douuna ve modern snflarn ortaya kna kadar da bu durum sregelmitir. Bugn de benzer Sufilik eilimleri son derece yaygn. Eer byle ise, kapitalizme kar gl direnilerin a bitti ise; bugn gzlenen bask, smr ve yoksullua kar tepkinin ie kapanma ya da ezen ve smrenler arasna katlmaya alma biimine dnmesi geici deil de tarihte grlen trden bir eilimin ifadesi ise , sosyalizmin en byk sorunu bir sorun olmaktan kmas olacaktr. Onu gerekli gren toplumsal gruplar, hareketler, sektler deil ama ynsal partiler olmadka , ortada ne sosyalizm ne de onun sorunlar olabilir. Bu tehlike, sosyalizmi gerekli addeden, onun iin mcadeleye hazr bir snf, tabaka veya hareketin olmamas, sadece yukarda sz edilen tarihsel eilimle de ilgili deil . Muhtemelen baka sreler de, u "gsteri Toplumu" gibi kavramlarla ifade edilen sreler de pek uurlu olmayan eilimlere yol ayor. Huxley'in "Cesur Yeni Dnya"sna doru bir gidi var. Kapitalist uygarln bu kitapta anlatlan bir topluma giderek daha ok benzediini gryoruz. yle bir dnyada Gammalar hi bir zaman Alfalarn egemenliine son vermeyi dnmyordu . Bugnk gsteri toplumu giderek yle bir topluma benziyor. Saraybosna'da zerlerine bomba yaarken Mzik TV'den Michael Jackson dinleyerek dans eden genler imgesi , byle bir toplumun imdiden gerek olduunu kafalara balyozla vuruyor. Eskiden imgeler, hayaller gereklie benzerdi. Artk gerek hayallere benziyor. Hayalleri insanlar deil, insanlar hayaller oluturuyor. Sonra bu hayallere gre olumu insanlar yeni hayaller yaratyor . Son yllarda felsefi, ya da sosyolojik en arpc dnce ve kitaplarn medyaya ilikin olmas ve bunlarn son derece ktmser sonulara ulamalar bir rastlant olmasa gerek . Bu gidiin sonularnn ne olaca imdiden bilinemez, ama ynlar arasnda eitliki bir toplum fikri ve hareketinin olumas bakmndan pek de hayrl olmad ort ada. Sosyalizmin gereklilii sorusu bylesine problemlerle ykl . Ama sosyalizmin sorunlarn tartabilmek iin, bu problemlerin olmadn var sayarak, mmkn olup olmad sorusuna geelim.

Sosyalizm mmkn m? Byk bir olaslkla artk deil

Sosyalizmin olanakll her eyden nce insanln devamn var sayar . Ama insanln var olabilmesi pek zayf bir olaslktr artk. Kapitalist geni yeniden retim, bulunduu ortam dntrerek sonunda dntrecek bir ey kalmaynca kendisi de yok olan bakteriler gibi o mthi retim gcyle hayatn ve insan toplumunun var olu koullarn ortadan kaldryor . Ve belki de oktan kaldrd bile. Bu geri dn olmayan srelerde muhtemelen kritik deerler oktan ald bile. Tarihsel iyimserlikle malul biz sosyalistler bu sorunun nemini grmeme ve kmseme eilimindeyizdir daima . Ancak Amerikanvari bir benzetmeyle ifade edilirse: bir gk delenin tepesinden aaya hzla den bir adama , dme olaynn sonuna

95

kadar hi bir ey olmaz. Bugn insanlk da bir gkdelenin tepesinden hzla aa dyor ve muhtemelen btn zorluklara ramen sosyalizm paratn asa bile ok ge kalm olacak . Tarih yitirilmi frsatlar mezarldr, tpk insan hayat gibi. nsan varlnn srdrlmesi muhtemelen yitirilmi bir frsat artk. nsanln var oluu mmkn deilse, sosyalizm de mmkn deildir. Diyelim ki, abartyoruz, yanlyoruz, insanln nnde daha birka on ya da yzyllk zaman var bu hayatn maddi koullarnn tahribi gidiini durdurabilmek iin. Yine mmkn m? Burada da baka bir sorun ortaya kyor : Marks-Engels'in btn teorisinin, yani bilimsel sosyalizmin z, sosyalizmin kapitalizm araclyla mmkn hale geldii varsaymna dayanyordu . Kapitalizm bir yandan emek retkenliini dolaysyla da zenginlii , refah olanan; dier yandan da ii snf araclyla bu refah topluma eit olarak datacak zneyi yaratyordu . Onlar yoksulluk; retici glerin az gelimilii dzeyinde sosyalizm olamayaca varsaymndan hareket ediyorlard. Yoksulluk temelinde sosyalizm kurmaya kalkmak, btn eski pisliklerin yeniden ortaya kmasna yol aar; bir kla sosyalizminden baka bir sonu vermez diyorlard . Tarih bu grn doruluunu da kantlad. Troki de Sovyetlerin yozlamasn btnyle Marks'n bu grne dayandrmt. Yoksulluk temelinde bir sosyalizm, btn eski pisliklerin yeniden ortaya kmasna yol aacaksa, kla sosyalizminden baka bir ey olmayacaksa , sosyalizm insanlk iin yitirilmi bir olaslk demektir. u an yer yznde hi bir sosyalist hareket yok. Sosyalist bir devrim ve bunun btn dnyay kaplamas, yle iyimser bir tahminle yarm yz yl alsn. 50 yl sonra yeryzndeki insan says, herhalde bugnknn bir ka kat olacak. Emek retkenliinin azl ya da teknik gerilik nedeniyle deil, yeryznn maddi kaynaklarnn snrll nedeniyle yeryzndeki o kadar insann temel ihtiyalar bile karlanamayacaktr . Bu snrl kaynaklar zerine, insanlar, uluslar, nesiller, eitli gruplamalar arasnda muazzam atmalara yol aacaktr . Demokrasi belli bir refah dzeyini var sayar. Bylesine bir ktlk temelinde ise, toplumsal eitlii, tm topluma iradesini bilek gcyle dayatan bir otorite salayabilir . Ama bu otoritenin ortaya kmas ise, kla sosyalizmine geri dnten baka bir ey olamaz. Az ekmei eit datmak iin, insanlar ekmek kuyruuna gireceklerdir, ekmek kuyruuna girenlerin banda bir beki olacaktr ve ilk ve ok ekmei de muhtemelen o beki alacaktr . Bylece btn pislikler tekrar geri dnecektir. Denebilir ki, abartyoruz, durum o kadar vahim deil, yeryznn kaynaklar o kadar snrl deil. Bir an iin bunu kabul edelim. Ama bu durumda da, en azndan, "zenginliklerin grl grl akt", demokrasinin tesindeki zgrlkler alemi, yani komnist toplum yitirilmi bir frsattr. Yeryznn kaynaklar bugn bile, yeryzndeki tn insanlara zenginliklerin grl grl akt bir toplumu bahetmeye yetmez. in ve Hindistan'daki iki milyar insann sradan bir Avrupal ya da Amerikal'nn yars kadar su, yakt, elik, elektrik tketimini hesaplayn. Yeryz birka haftada yaanmaz olur. Bunun bir tek yolu var, insanln byk bir blmnn yok olmas. Yeryz bir ka milyar insana byle bir toplumu bahedebilir. Komnizm ancak insanln byk blmnn yok
96

olmasyla tekrar bir tarihsel olanak olarak ortaya kabilir . Varoluu insanlarn ounun yok oluuna bal bir komnizm ise sosyalist bir dnce ve hareketin hedefi olamaz . Komnizmi istemek, yeryznde bir katliam istemekle zdetir. Bu, Ispartallarnki gibi, kleleri kltan geiren bir dzen istemektir. Komnizm artk yoksullarn ideali olamaz, yitirilmi bir olanak olarak. Bu nedenle sosyalistlerin kendilerini komnist olarak tanmlamamalar da gerekiyor. Komnizm ideali artk bundan sonra muhtemelen, kapitalizmden can yanan zengin uluslarn ve bunlarn emekilerinin bir ideali olabilir. Burada gereklilik ve mmknlk blmne bir nokta koyalm . Bu alanda sosyalizmin nasl almaz sorunlarla malul olduu ortada. imdi hem gerekli hem de mmkn olduunu var sayalm. Yani insanlar sosyalizmi gerekli grecek; onun iin savama gcn kendinde bulacak ve ne teknik gelime ne de yeryznn kaynaklar eitliki ve dayanmac refah toplumunun kuruluu iin bir engel tekil etmeyecek. Burada zne sorununa geelim. Bunu hangi zne gerekletirebilir? Cevap, en azndan klasik biimiyle i Snf'dr. Gerekten de kapitalizmin yeryznde bytt tek toplumsal grup igcn satarak yaayabilenler kitlesidir . Ancak, ekonomi politik bakmndan ayn konumda olmak otomatikman ayn sosyolojik ve politik zelliklere yol amaz. Bu sadece bir olanan yolunu aar o kadar. Evet kapitalizm insanlar cretliler haline getiriyor ama ayn zamanda onlar blyor da . Biz sosyalistler, biraz da zlemlerimizin ifadesi olarak, kapitalizmin iileri oaltma ve birletirme eilimi zerine vurgu yaptk hep; onun blc eilimlerini ise daha ziyade yanl bilince, bilinsizlie, burjuvazinin propagandasnn etkisine, eski retim biimlerinin kalntlarna vs. dayanarak ya da bu noktalara vurguyu yaparak aklamaya altk . Aslnda, kapitalizmin iileri birletirme eilimi ayn zamanda blme eilimiyle birlikte var olmaktadr. Tpk art deerin dme eilimi gibi. Kapitalizmde bu eilim vardr ama, bu eilim ayn zamanda kendine zt eilimleri de yaratr ve kendine zt eilimlerle birlikte bulunur. Evet, kapitalizm bugn dnya apnda, tarihte hi grlmemi bir g, iktisadi bakmdan trde konumda bir toplumsal grup yaratmtr ve bunu her gn yaratmaktadr da. Ne var ki, bu g imdi tarihindeki en byk blnmeyle maluldur. 19 yzylda, en azndan bat Avrupa ve kuzey Amerika'daki toplumsal olaylar aklamak iin, ii snf, burjuvazi, byk toprak sahipleri, kk burjuvazi; burjuvazi iinde de finans, sanayi, ticaret burjuvazisi gibi alt blnmeleri aklayan kavramlar yetiyordu . Bu kavramlarla Amerikan Sava'ndan, Bonapartizme, artist hareketten 1848 devrimlerine kadar btn nemli tarihsel olaylar esas olarak aklamak mmknd. Tersinden ifade edersek: bu kavramlar olmadan 19 yzyl bat Avrupa tarihini anlamak mmkn deildir . Yirminci yzyln tarihini ise, sadece bu kavramlarla aklamak olanakszdr. 20 Yzyln tarihini anlamak iin sosyalist (sosyal demokrat) ve komnist partilerin ve "sosyalist" denmi devletlerin toplumsal yapsn aklayan bir teoriniz olmas gerekir . Byle bir teoriniz olmadan, ne faizmi, ne Stalinizmi, ne sava sonras refah dneminin reformist "sosyal devlet" politikalarn yani tarihe yn veren temel gleri aklayamazsnz. Bu da ii Snf
97

ii brokrasi (sendika ve devlet brokrasisi, aa yukar sosyal demokratlarla komnistlere ve Sovyetler, in, Dou Avrupa'ya denk der) kavram olmadan olanakszdr. Ama gnmzn tarihini anlamak iin bu kavramlar yetmez artk . Daha dorusu bundan sonrasnn yaayacamz tarihi. Dnya ii snf, zengin ve fakir lkeler arasnda muazzam bir blnmeye uramtr. Bu lanetli blnmeyi kavramadan, bu ynde kavramlarmz olmadan en azndan Sovyetlerin ve dou Avrupa'nn knden beri yaanan olaylar ; hatta bizzat bu kn izledii yolu anlamak olanakszdr . Krfez savandan, Somali'ye; Berlin Duvar'ndan Eski Yugoslavyadaki savaa; ADS'ten Dnya Nfus Konferans'na; slamiyetin ykseliinden Brezilya Ormanlar'na kadar bir ok olay bu blnme ile biraz olsun kavramak mmkndr ama. Bu blnmenin lanetli sonularnn ne olacan biraz kavramak iin ; iilerin zengin-fakir ya da siyah-beyaz olarak blnmesinin en canl rnei Gney Afrika'ya bakmak gerekir. Beyaz iiler hi bir zaman, siyah iilerin hakk iin savamadlar hata aksine , onlarn kendilerine rakip olmamas iin, kendi zmre karlarn korumak iin, burjuvazinin retim tekniklerine bal ihtiyalarndan doan kimi ayrmcl hafifletici tedbirlere bile en sert biimde kar koydular. Bugn Avrupa'da veya zengin herhangi bir lkede yeryznde igcnn serbest dolamn savunan, (kk devrimci, ounlukla da anarist ve trokist, gruplar dnda) hi bir beyaz ii rgt yoktur. Bir de geen yzylda, beenmediimiz 2. Enternasyonal iin byle bir talebin olmamasnn bile dnlemeyeceini gz nne getirelim , aradaki fark daha iyi grlr. Brakalm serbest igc dolamn talep etmeyi , beyaz iiler, toplumun en rk ve ayrmc kesimlerinden birini olutururlar . Bu durum yanl bilinle, rk propagandayla filan aklanamaz. Ortada tpk Gney Afrika'daki trnden ama bu sefer dnya lsnde bir blnme vardr . Ortada yanl bilin deil beyaz iiler zmresinin kendi zmre karlarn savunmas vardr . Bu durumda, yeryznn beyaz iilerinin, yani u zengin lkelerin iilerinin sosyalizm iin mcadele etmesi, l gznden ya beklemek olur. Onlar elbette kendi haklar iin, burjuvaziye kar mcadele ediyorlar ve bunu olduka iyi da yapyorlar , ama bu kendi zmre karlar iin mcadeleden baka bir anlama gelmiyor . Bu zmre kar uruna mcadelelerin ise, dnya ii snfnn genel kar mcadelesine dnmesi olanaksz gibi . Bu kendi imtiyazlarndan fedakarlk etmek anlamna gelir . Yeryznde tarih boyunca hi bir toplumsal grup kendi imtiyazlarndan genelin kar iin vaz gememitir , aksine bu yndeki giriimlere en kanl direnileri gstermitir. Beyaz iinin, yeryznde eitlike bir dzen iin mcadele etmesi demek, bugnk iki odal evinin bir odasn Bombayl ya da Somalili bir aileyle paylamas demektir. Hi bir ii bunun iin devrim falan yapmaya kalkmaz. Ama o evinin bir odasn, mademki hepimiz insanz ve btn insanlar eittir diyerek paylamak isteyen, mlteci ya da Emigreye (Gmene) kar her eyi yapmaya hazrdr . Beyaz iiler belki sosyalizm de isteyebilirler . Ama bu onlarn yeryzndeki imtiyazlarn koruyan ve ayn zamanda meta retimine deil de planl bir ekonomiye dayanan ama rk bir sosyalizm olabilir. Bunun iin nceki blmde bir refah ve bolluk toplumu olarak sosyalizmin ya da ksa adyla komnizmin artk dnyann yoksullar tarafndan istenemeyeceini syledik .

98

Ama zengin lkelerin iileri; yani u en modern ve kltive olmu; varolan kapitalizmden daha tede bir toplumu rgtlemeye yetenekli tek toplumsal g artk nesnel olarak yeryznde bir sosyalizmi istememe eilimindeyse , u soru ortaya kyor: sosyalizmi hangi g gerekletirebilir. Yeryznn siyah iileri mi? Onlar ise yzden fazla ulusa ve onun iinde ayrca zmrelere blnm durumda . Btn yeryznn geri lkelerinde senkronize bir devrim olanakszdr. Birinde yada bir kandaki devrim ise hemen hemen hi ayakta kalma ansna sahip deildir. Tm kapitalist dnyann boykotu ve askeri tehdidi karsnda yaayamaz. Marks, Engels, Lenin, Troki, Lxemburg gibi klasik sosyalistlerin hi birisi , ileri ve zengin lkelerde bir sosyalist devrim olmamas , bunun olanakszl zerine dnmediler bile, onlar iin Rusya gibi geri lkelerde bir sosyalist devrim , bu lkelerdeki sosyalist devrime bir itilim verebilecek fazladan gelmi bir olanakt adeta . Bu devrimi yapanlar da, ileri lkelerde bir devrimin olanakszln dnmemilerdi. Onlar btn stratejilerini, ileri lkelerin iisi devrim yapncaya kadar zaman kazanmaya, ayakta kalabilmeye dayandryorlard. Hatta Lenin, Rusya'da bir demokratik devrimin Avrupa'da bir sosyalist devrimi kkrtacan , brakalm sosyalist bir devrimi bir yana Rusya'da bir demokratik iktidarn bile ancak bu olaslkla ayakta kalabileceini dnyordu 1905'lerde . imdi ayn manta bal kalarak soruyu yle sormak gerekiyor : Geri bir lkedeki bir sosyalist devrim ileri lkelerdeki sosyalist bir devrimi kkrtamayacana gre ne yapmak gerekir? (Hatta devrimi kkrtmak bir yana ancak kendine kar saldry kkrtabilir . Byle bir devrim ayakta kalabilmek iin dnyann dier yoksul iilerini kazanmak , dolaysyla dnya apnda bir dzen nermek ve de beyaz iilerin varolan imtiyazlarn tehdit etmek zorundadr. ) Byle bir soruya Marks, Engels, Troki, Lenin, Lxemburg, hepsi normal olarak, "bu umutsuz bir durumdur, yapacak bir ey yoktur. nsanlk tarihinin zengin ve sanayilemi lkelerin iilerinin yeniden devrim yapabilecekleri bir dnemini beklemek gerekir" bir cevap verebilirlerdi. Yeryznde sosyalizmi istemeye istekli tek g , dnya ii snfnn siyah iiler zmresidir. Yeryz iilerinin byk ounluunu oluturan bu zmre sosyalizmi nesne l olarak isteyebilir ama bunu kurmaya gc yetmez. Bunu yapabilecek beyaz iiler ise istemez. kmaz buradadr. Aslnda bu kmaz biz sosyalistler hari , yeryzndeki milyonlarca insan, gnlk pratik hayattaki deneyleriyle gryor, hissediyor, seziyor. Bu nedenle de yeryznde eitliki bir toplum uruna mcadeledense, kiisel olarak ya da Dou Almanlarda olduu gibi uluslar halinde, gemisini kurtaran kaptandr deyip , zenginlerin arasna katlmaya alyor. Katlamazsa da "dertsiz bana" bir de sosyalizm deyip "dert amak" istemiyor. * Hadi diyelim ki, beyaz iiler hakknda yanldk ya da dnyann iilerinin blnmesi yle nemli deil, ya da siyah iiler bir eyleri deitirebilecek kapasitede .

99

Ne yapacamz biliyor muyuz? Hayr. nce bir programmz yok. Eskiden vard, ama artk yok. Nasl burjuva devleti ezilenler tarafndan snfsz bir topluma gidite kullanlamaz ise, ayn ekilde bugnk uygarln maddi aralar da snfsz bir topluma gidite bir ara olarak kullanlamaz. Otobanlaryla; turizmiyle; televizyonuyla bugnk uygarlk snfsz bir toplumun oluumuna hizmet edemez. Bu ders bir ok sorunlar beraberinde getiriyor : snfsz bir topluma, yani sosyalizme gei dnemi sadece burjuvazinin egemenliini krmaya ynelik bir gei dnemiyle (proletarya diktatrl) snrl kalamaz; ayn zamanda btn bu maddi uygarln dntrlmesini ieren bir gei dnemi de gereklidir. Hatta bugn gelimi olan lkeler byle bir dnmn en zor olaca yerlerdir. Ama bu ayn zamanda bizim programmz olmadn da ortaya karr . Baka bir uygarl programlatrmamz gerekiyor. Bir anlamda mutfak reeteleri yazmak gerekiyor . Marks gelecein mutfa iin reeteler yazmam diyordu . Ama biz gelecekte yayoruz. Mehur deyimiyle gelecek oktan balad. Ama bu da, yeniden dairenin kapanmas ve topizme geri dn olmuyor mu? * Bir dier zorluk, tarihten geliyor. Tarihsel maddecilie gre, yeni olan var olan retim ilikileriyle elikiye dnce doar. Ama soyut bir kavram olarak TOPLUM'un tarihinde byledir bu. Somut tarihte ise Toplum diye bir ey yoktur. Uygarlklar, Uluslar, mparatorluklar vs. Vardr. Ve o somut tarihte, bir dzeni ykan gcn onun iinden kt hi grlmemitir. Kapitalizm ya da Burjuva uygarl antik uygarlklarn barnda, onu ykarak kmad. O tabiri caizse dnyann kenarlarnda ayr biimde , o gne kadar olumu uygarlklarn yarattklar koulardan yararlanarak ; onlarn zerinde ama ayn zamanda dnda; bat Avrupa'da -o zamanlar Avrupa Dnya'nn "kenar"yd- ortaya kt. Aslnda btn insanlk tarihi yledir. Bir retim biimi; kendine uygun retim ilikilerini ortaya karnca tutucular, bir denge kazanr; kendi iinden kendini ykacak unsurlar kamaz. nsanlk ilk bahecilii Anadolu, Kafkaslar'da kefetmitir. Ama bu bahecilikten, tarm uygarlna gei, Mezopotamya'da gereklemitir. Tarm uygarlklar Nil, ndus, Dicle, Frat, Ganj, Sar Nehir kenarlarnda gelimi ama byk ticari ve demire dayal uygarlklar ; Anadolu, ran, Akdeniz kylarnda ortaya kmtr. Kapitalizm Akdeniz deil Atlas Okyanusu kenarnda otaya kmtr. Btn bunlar eitsiz geliim ile zetlenebilir . Ama bu zet bir sorunu gizlememeli. Eer byle ise, kapitalizmin yerini alabilecek bir uygarlk da ABD, Japonya ya da Avrupa'da deil, baka bir yerde; onun barnda deil, onun dnda ortaya kabilir. Bu durumda yle bir soru da ortaya kyor : eskiden dnya bykt ve kenarlarda bir yerlerde yeni bir eylerin doabilmesi iin hala bir olanak vard . Bugnk kck dnyada; Coca Cola'nn girmedii bir ky bile kalmam dnyada bu olanak yitirilmi deil midir ? Yani kapitalizmin kendi iinden deiimi mmkn grlmedii gibi ; dndan bir eyin oluup onun yerini almas olasl da ortalkta grlmyor .

100

* te sosyalizmin problemleri bunlar. Bunlar ki, aslnda problemler katalounun ok kk bir blm. Ama "barut yoktu" gibilerden temel bir blm. Durum bylesine umutsuz? Peki bu durumda ne yapmak gerekir? nce kendimize, insanla ve ezilenlere kar drst olmak gerekiyor. Yani aman insanlar umutlarn yitirirler; moralleri bozulur bu da mcadele azimlerini azaltr gibilerden gerekelerle kaamaklar yapmadan durumun, umutsuzluunu, kszln, rezaletini aka ortaya koymak gerekiyor. Bunu baarmadan bir tek adm bile atmak mmkn deildir. Peki bu umutsuzluktan; sosyalizmin, adeta olanakszlndan hi bir ey yapmamak gibi bir sonu kar m? Eer bir "bilimsel sosyalist" iseniz evet , ama bir topik ya da ahlaki sosyalist iseniz hayr. Bilimsel Sosyalizmin kurucular Marks-Engels'in gnahn almayalm. Onlar bilimsel olarak dnya tarihi sosyalizme doru bir gidi iinde olduu kantland iin sosyalist deillerdi ; onlar bu bilimsel kantlar olmadan da sosyalisttiler; inanlarna bir de bilimsel kantlar bulmulard. Bilimsellik sosyalist olmann bir nedeni deil , o uurda mcadelenin bir aracyd. Sonra bu ikisi yer deitirdi. nsanlar, bilimsel olarak sosyalizm tarihin gidi ynnde bulunduu iin sosyalist olmaya, ya da sosyalistliklerini byle ifadelerle gerekelendirmeye baladlar. Bizler de politik kltrmz byle edindik. Peki, bilimsel olarak, sosyalizmin mmkn olmad kantlansa , sosyalist olmamak m gerekiyor? "Bilimsel Sosyalist" iseniz, tabii bizlerin politik kltrnden bir "bilimsel sosyalist" iseniz yle. Ama sorunu yle de koyabilirsiniz? Ezen var ezilen var. Ben ezilenden yanaym. Bu dnya rezil, iren bir dnya, bu irenlie kar, dayanmac, eitliki; kara deil insanlarn ihtiyalarna, hatta yeryzndeki tn canllarn ve yaam koullarnn dengelerine gre retim yapan bir dzen gereklidir. Bilimsel olarak mmkn olup olmad beni ilgilendirmiyor . Ben tercihimi siperin bu tarafnda yapyorum. Bu ahlaki bir seimdir ve topik bir sosyalizmdir; yani zorunluluu ya da olanakll bilimsel olarak kantlanmam ve byle bir kantlamaya ihtiya duymayan bir sosyalizmdir. Ezilenlerin artk gerekesini ahlaki bir seimde bulan bir sosyalizme ihtiyalar var ve ancak byle bir sosyalizm onlarn mcadelelerine hizmet ede bilir. Bundan sonra Bilimsel Sosyalizm muhtemelen, sosyalizme kar glerin sosyalizmin olanakszln kantlamalarnn ve ezilenleri bu uurda mcadeleden vaz gemeye armalarnn arac olacaktr . Byle bir silah onlarn elinden alabilmek iin, bizler, onlardan nce, yine bilimsel sosyalizmle durumun umutsuzluunu aka sylemeli, ve tam da bu umutsuz durum nedeniyle, mcadele etmekten baka yapacak hi bir ey olmad iin insanlar sosyalizm iin mcadeleye armalyz . Elbette bilimsel sosyalizmin teorik aralar, yntemleri, kavramlar bu uurdaki mcadelede durumu daha iyi kavrayabilmek; gleri daha iyi belirleyebilmek, hatta bizzat ahlaki

101

sosyalizmimize neden olan koullar aklayabilmek iin kullanlabilir ama artk gerekemiz bilimsel deil, ahlaki bir seimdir. Bunun iindir ki bu yaznn bal bilimsel sosyalizmden topik sosyalizme. * gale uram bir lke dnn; o lkenin btn ahalisi igalcilerle ibirlii iinde ya da ona can atyor. Bu igale direnmek gerekir diyenleri bir kak suda bomaya hazrlar. O igale direnmek isteyenler ise; igalciyi kovmak iin ne yapacaklarn ; kovmaya glerinin yetip yetmeyeceini; kovsalar yerine ne koyacaklarn, hasl hi bir eyi bilmiyorlar. Ne yaplabilir? nsanlar tam da bu umutsuzluktan dolay savaa armak gerekiyor . Evet bizim durumumuz umutsuz; ama ibirliine devam ederseniz o zaman hi mi hi umut yok demek gerekiyor . Daha zengin bir hayat iin deil; yok olmamak iin mcadeleye armak gerekiyor . Sorun sosyalizmi daha kabul edilebilir; daha ehli hale getirmek deildir. rnein "biz fakirlikte deil; refahta eitlik istiyoruz gibilerden" ehliletirmelere aktan kar kmak gerekiyor. Sosyalizmi vahiletirmeliyiz; daha az kabul edilebilir hale getirmeliyiz; "yoksullukta eitlik" nermeliyiz. Zaten sorunlarn aka ortaya konuluu baka bir neriye olanak tanmaz. Btn bildiimiz her eyi unutmamz gerekiyor. Sosyalist bir hareketin doup domayacan; doarsa hangi glere hangi rgt ve mcadele biimlerine dayanacan; hi bir ey bilmiyoruz. Her eyi bir renci olarak; iinde yaayarak, yeniden renmeyi renmeliyiz. mer Seyfettin bir hikayesinde "vatan bayran dalgaland yer deil midir" diye bir sz syletir ihtiyar forsaya. Bizler de nerede bir bask ve smr ve ona kar en clz da olsa insani bir direni varsa orada yer almal; onun iinde yaayarak o yeni doan biimleri tanmaya anlamaya almalyz. rgtler kurmaya falan kalkmamalyz. Artk hatt mdafaa yok sath mdafaa vardr. Bugn yaplacak i ordulamaya kalkmak deildir . Olamaz da zaten byle bir ey. etelemektir yaplacak i. Nerede bir direni varsa; hatta bu direnii yapanlar ekiyalar bile olsa onlarn yannda yer almaktr . Kendi problematiklerimizle o kk direni tohumlarn bomaktan kanmal ; aksine onlarn problematiklerini renmeye, kavramaya almalyz. Kapitalist toplumun gzeneklerinde onun zayf ann kollayan virsler gibi , mikroplar gibi yaamalyz. Sivrisinekler gibi onu srekli vzltlarmzla rahatsz etmeli; fareler gibi kemirmeliyiz. Gerekesini insanln umutsuz durumundan ve ahlaki bir seimden alan byle bir sosyalizm tohumu; belki bir olaslk olarak sosyalist bir hareketin kristalizasyonunda bir maya rol grebilir.

102

Unutmayalm, en son kaos teorilerinin kulland bir metaforla ifade etmek gerekirse , in'deki bir kelebein kanat rp Amerikada bir kasrgaya yol aabilir . Aar deil, aabilir, bu kck de olsa bir olanaktr. O halde yaplacak i bellidir: in'deki bir kelebein kanat rp olmak. Kim bilir belki Amerika'da bir kasrga kopar!

103

Sosyalistlerin ve Sosyalizmin Sorunlar

(Eletirilere cevap biiminde konular amaya devam abas) Geen kitapta yer alan "Bilimsel Sosyalizmden topik sosyalizme" balkl yazya gelen eletirilerin hemen hepsi mektuplar, eletiriler, tartmalar blmnde yer alyor. Bu yazda, ksmen o mektuplardaki yanl anlalm veya anlalmam konular aklanmaya, ksme n de orada ksaca deinilip geilmi, ya da hi deinilmemi baz konular almaya allacaktr. Bu kitap dizisi, her saysnda belli bir konuya arlk verecektir ama, genel olarak sosyalizmin sorunlarnn tartlmas ve bir genel bilano karlmas abas, kanmzca her sayda srdrlmelidir. Biraz da bu anlay nda, aadaki yaz, sosyalizmin genel sorunlar zerine genel bir tartmay daha fazla kkrtma abas olarak deerlendirilebilir . * Yanl anlamalar: Kuaklar, Politik Kltr ve Uslup Sorunlar Geen kitapta, yazar, sosyalizmin sorunlar zerine yaz yazmann sorunlarndan sz ederken, gelecek kuaklarn anlamayaca; bugnk kuaklarn ise okumayacan yazyordu. Ama orada yine de iyimser, gizli bir varsaym varm: yazar kendi kuamdan ya da iinde yetitii politik kltrden olanlarn en azndan neler yazdklarn anlayacan dnyormu. Yazar ayn politik kltr iinde ekillendii sosyalistlerin ou tarafndan da anlalamam. Gelen mektuplarn ou bunu gsteriyor. Hatta en basit uslup sorunlar bile anlalmam, ya da yazar anlatamam, veya o kltrden iyice kopmu. Yazar, o yazsnda rnein: gelecek kuaklarn kendisini anlayamayacan, nalbantlk, traktrlk benzetmeleriyle aklamaya alyordu. Gelen mektuplar daha canl rnekler sunuyor kuaklar aras kopukluun korkun boyutlar zerine. Problemin apn anlatabilmek iin Devrim Gne'in mektubu daha somut bir rnek olarak kullanlabilir. Unutmamal ki Devrim Gne, duvar ykl ncesinin politik kltryle ekillenmi biridir ve kuak fark ok byk deildir. Gelecek kuaklarla ortaya kacak problemleri dnmek bile olanaksz; varn siz tasavvur edin. rnein Devrim Gne yle yazyor: "Kkaydn "Gelecekte bir sosyalizmin canlannn ancak, gerein gzlerinin iine korkusuzca bakmaktan getiine inandm iin. Gerek devrimcidir diye dndm iin." diyor ve sorunun zmnn " gerein gzlerinin iine korkusuzca bakmakta" getiine inanyor. Bense gerein devrimci olup olmad bir yana, gerein gzlerinin iine bakarak bir eylerin deieceini dnmek idealiste bir yaklamdr diye dnyorum. Neden? Bireylerin gznn iine bakmak, onlar deitirmek iin yeterli midir? Hayr! stelik bu durumdaki insan edilgen insandr. Edilgen insann da bu konuda devrimcilikten daha ok sufilikle zdeletirilebileceine inanyorum. Sorunlar grmek, gereklii kabul etmek ve realiteye uygun k yollarn bulmak politikann olmazsa olmaz gereklerindendir. Grmek, yorumlamak yetmiyor bizim farkmz

104

deitirme kaygsn tayor olmamz ve bu deiimin olabilirliine inanmamz. Ancak Kkaydn'n yaklam biraz farkl; O umutsuzluk ykl bir gemi. Son bir rpnla " Ama yine de denemeye deer can kmadan umut kmaz. Ya da can kmadan huy kmaz. Bu dnyada yapabileceimiz baka bir i yok." diyor. Kkaydn zorunluluktan sz ediyor ve bu dnyada yapabilecei baka bir ii olmad iin bu kavgaya devam diyor. zldm. Benim yapacak o kadar ok iim var ki aslnda. Zaten o ileri baarabilmek iin sosyalizm istiyorum Sadece benim iin deil btn insanlar iin istiyorum." Bu aktarlan paragrafta ylesine ok yanl anlama i ie bulunuyor ki, hi olmazsa bunlardan bazlarn gstermek yerinde olur. Bu, yanl anlama olaslklarnn ap hakknda (hem de ayn politik kltrden insanlar arasnda) bir fikir verebilir. rnein, yazarn yazdklarndan gerein gzlerinin iine bakmakla bir eyin deiecei gibi bir anlam kar m? Orada sadece; her trl bilimsel ya da pratikle ilgili herhangi bir abann; her trl politik faaliyetin olmazsa olmaz bir koulundan sz ediliyordu. Bu kadar zor mu bunu anlamak? Ltfen!.. Ola ki yazarn dili srmtr. Belki yanl anlamaya msait bir iki laf etmi te olabilir, (kald ki byle bir durum yok) o zaman bile byle hatalar grmezlikten gelmek gerekmez mi. Hani halkmzn dedii gibi: "syleyen arif deilse dinleyen arif olsun!" bari. Sonra Sayn Devrim Gne diyor ki, "gerein devrimci olup olmad bir yana". Yani bu fikri de pek tutmad, ama imdilik eletirmeye deer grmedii, belki de konuyu datmamak iin, geitirdiini ima ediyor. Keke eletirisini bu noktada yapsayd. Daha ciddi bir konuya deinmi olurdu, hem de pek yanl anlama olmadan. Burada Sayn Devrim Gne'e bir sr verilebilir. O fikir, yani "gerek devrimcidir" fikri yazarn deildir. Yazar onu Marks-Engels'ten renmiti. Bunu herkesin, en azndan kendisiyle ayn politik kltrde (yani u duvar yklmas meselesinden nce) yetimi sosyalistlerin bildiini dndnden bunu belirtme gerei bile hissetmemiti. Belli ki yanlm. Ama eletiri yazara deil de Marks-Engels'e yaplsa daha iyi olur. Yazar sadece onlarn iyi bir talebesi olmaya alt ve alyor. Yazar hani yazsnda "can kmadan huy kmaz"; "yapacak baka iimiz yok" falan diyor ya, onlar da anlalmam. Ve bu anlalmamlk, kuaklar arasndaki kopukluk hakknda ok somut bir rnek oluturduundan biraz daha zerinde durulmaya deer. Yazarn ocukluunda, milattan nce, yani u sinema, televizyon, medya, kapitalist yarma ve kendini vme reklamcl insanlar henz yourmamken. nsanlar, bakalarna frsat brakmadan kendileriyle alay ederler, kendilerini aalarlar; ok ciddi nemli iler yaptklarna inansalar bile, onu nemsiz gstermeye alrlard. rnein Devrim Gne gibi, onlar da "btn insanlar iin sosyalizm" isterlerdi, ama "kendim iin sosyalizm istiyorum " veya "yapacak iim olmad iin" veya "elimden baka bir i gelmedii iin" derlerdi. Tabii onlar dinleyenler de, aslnda onlarn kendileri iin sosyalizm istemediklerini, ama tevazularndan dolay yle dediklerini bilirlerdi. Ayrca herkes, kendi iin sosyalizm istemenin bir gereklik payn ierdiini de bilirdi. Ama bylece herkes ayn kltrde olduu
105

iin bir anlamazlk kmazd. Ama o zamanlar baka bir dnya vard. Bu dnyann bakal yle bir kyaslamayla daha iyi anlalabilir. Bugn herhangi bir spor karlamasna gidin. nsanlar takm ya da sporcularn taraftardrlar. Futbolcular rnein bir gol atsa, taraftarlar lgnlar gibi alklar ve barrlar; gol atan futbolcular sevinten ne yapacaklarn bilmezler vs., vs.. Her gn televizyonda byle yzlerce sahne grrsnz. Ama bir zamanlar baka davranrlard insanlar. Yazarn ocukluunun getii Ege kasabalarnda, Homeros'un anlatt trden yal pehlivan greleri olurdu. O grelerde, gre balamadan nce cazgr, greileri "alta dtm diye gnllenme, ste ktm diye bbrlenme" gibilerden manilerle gree davet ederdi. Bir pehlivan dierini yendi mi, o pehlivan tutanlarn (ki o zamanlar insanlar ya da takmlar tutmak diye bireyler de yoktu, belki sempatilerden sz edilebilirdi)brakn ar sevin gsterileri bir yana, alklamak bile aypt. Greiler de yendikleri zaman yle fazla sevin gsterileri yapmazd. Yapanlar ayplanr, grgsz kabul edilirdi. te, yazar o satrlarda, ocukluumda tand artk o unutulmaya yz tutmu kltre sahiplenerek derdini anlatmaya alyordu. Yani kendisiyle alay ediyordu. Tabi her alay gi bi onda da bir gereklik pay vard. nk ilk okulu bitirdii gn babasnn etin Altan'n Ta kesini kvrp, gazeteyi eline verip "bunu her gn okumalsn olum" dedii gnden beri politikaya ve sosyalist politikaya angaje bir insand. Bunun dnda ne bir dnyas, ne de bir hayat olmutu. Bu nedenle kendi durumuna dardan bakmas ok zordur; ve baka bir seim yapacak durumda da deildir. te bu nedenle son derece sbjektif olabilecei olasln gze batrmak; kendi konumuna belli bir mesafeden, biraz dardan bakabilenlerin syleyebileceklerini ifade edebilmek iin "yapacak baka iimiz yok" falan diye yazyordu. Yazara yle bir eletiri yaplabilirdi ve bu daha akllca bir eletiri olurdu: kendini aalar gibi yaparken aslnda vd sylenebilirdi. "Yapacak baka iim yok" demek, ayn zamanda, ben hayatm sosyalizm mcadelesine adadm bundan sonra da adayacam anlamna da gelirdi. Onun da, kendi kuandan bir sr devrimci gibi, bu ilerin bilmem nesi olduundan, kendini aalarm; kendiyle alay edermi gibi yapp aslnda kendini vd sylenebilirdi. Bu yorum pek de bo olmazd. Ne yazk ki Devrim Gne'te bu trden bir eletiri yok. Bu farkl anlayn, bu kltr farknn somut bir yansmas eletirmenin isminde bile grlebilir. Eletirmenin kendisine setii isim ile eletirdii metni anlayamamas arasnda bir iliki var aslnda. rnein Devrim Gne'in hakiki ad Ali, Veli, Ahmet, Mehmet trnden ok rastalnan sradan bir isim, soyad da yle. Ama yazda kullanlan isim Devrim Gne. Hem Devrim, hem de Gne. ok devrimci, ok mcadeleci, ok sosyalist isimler. Bu Devrim Gne iin son derece olaan normal bir ey olsa gerek; belli ki o inancnn gcn mahlasyla da ifade etmek istiyor. Yazarn bu bakmdan olduka ans var. Ad Demir. Proletarya gibi, ya da onu artran bir isim. Bilinir Proletaryann esas ekirdei metalrji iileridir. Metaller iinde de en nemlisi demirdir. Sonra elik ekirdekleri falan da hatrlatyor. Eh soyad da fena saylmaz. Arada
106

kk burjuvaziyi antran bir Kk var ama onu atnca Aydn kalyor. Aydn bilimle, hem aydnlanmayla, hem aydnlarla ilgili. Eh proletaryaya bilinci de aydnlar gtrdnden aslnda son derece Leninist bir kombinasyon oluturuyor. Ama yazar byle isimlerin deerini anlamadmdan, bundan 20 yl nce bile, gizli bir devrimci rgt kurarken, herkes kendine ok devrimci proleter isimler alrken, tutup Bahattin Harman gibi, hem din ile ilgili, esrar iip kafa bulmay artran bir isim almt. Eskiden insanlar babalar onlara gurur duyacaklar isimler takmsa bile, air ya da yazarsalar kendilerine kendilerini hor gren isimler takarlard: rnein Fuzuli gibi. Koca air kendine "gereksiz" adn veriyordu. Devrim Gne de bir gn yazlarnda Devrim Gne gibi gereksiz deil de, rnein "Gereksiz" gibi gerekli bir isim kullanrsa yazarn ne dediini ya da en azndan ne demediini anlar. Ne yazk ki, sorun sadece deerlerin ve kltrn deimesinden doan anlama zorluklaryla da snrl deil, bir de yaznn siyasi ve edebi ynlerinin de anlalamamas sz konusu. Zorluklarn apnn daha iyi grlebilmesi iin yine u "almz, yapacak iimiz yok" meselesi rnek olarak kullanlabilir. Yazar bata "niye bu yazy yazyorum yleyse" diye soruyor. Son derece, insani ve znel bir noktadan yola kyor. Ona nce da "huy kmaz veya umut kmaz diye" bir cevap veriyor. Bu cevap da son derece zneldir, ama znelliini ylesine gze batrr ki, o znellii yaayanlarn nesnel durumunun ifadesidir. Ancak bu henz politik cevap deildir, geici, evrensel insani boyutla ilgili bir cevaptr. Esas cevap yaznn son cmlesindedir. u kaos teorilerinin "kelebek kanat rpnts" olmak metaforu. Bu ise nesnel durumdan karlm bir sonutur ama ayn zamanda yazarn bata sorduu "niye yazyorum" sorusunun gerek ve politik cevabdr. Yaz znelden nesnele gider, sonunda da nesnelden znele dner. Diyalektik bir ekilde yazda nesnellikler znellikler; znellikler de nesnellikler haline dnr. Yani kk de olsa o yazda kendi kendini yaratan bir sistem kurulmutur Yazarn yazlarn ou, kendi iinde bir sistem oluturup, kendi zerlerine kapanrlar. Yani Hegel'in sistemi ya da Marksizm gibidirler. Aslnda yaz bu niteliiyle de; ok gizli bir baka mesaj ierir. O bu sistem olma niteliiyle, artk byk teorik sistemlerin mmkn olmadn syleyen zamane anlaylarna ya da post-modern anlaylara kar bir mesaj verir. Hegel, Marks geleneine balln ifade eder. Yani dolayl olarak; niteliiyle "byk anlat"larn bittiini olanakszln syleyenlere; ya da ok moda olan global veya btncl teorik sistemlerin totaliter baskc rejimlere yol at gibi anlaylara kar durur ve bizzat varoluuyla kendini bizzat bir kar delil olarak ortaya koyar. * Sonra u sivrisinekler, fareler, mikroplar metaforlar da hi anlalmam. Bir ka ipucu da bu konularda verilebilir. Birincisi orada, "Kapitalist toplumun gzeneklerinde onun zayf ann kollayan " szleriyle, Marks'n bezirgan sermayeyi ve Yahudilii tanmlamasna, onun "toplumun gzeneklerinde (mesanelerinde)" szlerine bir antrma yaplr. Yahudilerin, dnyann drt bir yanna srlmelerine ramen binlerce yl ayakta kalp varlklarn srdrm olduklar noktasndan
107

hareketle; nmzdeki uzun yllarda bizlerin de benzer durumda olabileceimiz fikri verilir. Buna hazrlkl olmak gerektii vurgulanr. kinci ipucu: Mikrop, Sivrisinek, Fare gibi genellikle iren hayvanlar bir sembol olarak benimsenir. Bununla da bir tata birka ku vurulmaya allr. Birincisi, "biz sosyalistler nmzdeki uzun yllarda normal burjuva toplumu tarafndan bu iren yaratklar gibi grneceiz. Ezilenler bile bizi byle alglayacak. Aslnda bizler de, modern toplumu bir ehre benzetirsek, onun lamlarnda, plklerinde, bataklklarnda varlmz koruyabileceiz. Yani toplumun en alt, marjinal, en alt tabakalar arasnda" denmi olur. kincisi, bu iren yaratklar gibi olmamz gerektii sylenerek. Aslnda sosyalistlerin varln srdrmesinin mmkn olduu ifade edilmi oluyor. Bir ehrin temizlii ancak lam ve plkleri varsa mmkn olur. Lam ve plk varsa orada fareler ve mikroplar da olacaktr. Hep altta kalsalar, bastrlsalar, grlmeseler bile var olmaya devam edeceklerdir. ncs, bu yaratklar benimsenerek, ezilenlerin tipik bir geleneine antrmada bulunuluyor. Ezilenler, ezilmelerine kar ilk tepkilerinde kendilerini ezenlere benzemeye alrlar. rnein siyanlar beyazlara benzemeye alr: Malcolm X, Malcolm X olmadan nce salar beyaz adamnki gibi dz olsun diye salarn tler. Kadnlar erkeklere benzemeye alr: George Sand, erkek ad alp pantolon giyer. Smrgeler gelimi lkelere benzemeye alr: Atatrk'ler, Mao'lar, Nasr'lar, hepsi Bat Uygarl gibi olmay hedef koyar. kinci aamada ezilenler ezenlerin onlara ykledikleri kimlikleri yceltirler. rnein siyahlar, siyah gzeldir der. Kadnlar kadncl deerleri ykseltmeye alr. Geri lkeler batl lkeler gibi olma hedefinden vaz geerler. (Bu srecin ok bandayz ama rnein slam'a, "kendi kltr ve deerlerine" ynelimin byle bir yan da var kanmca. slam'n ykseliinin bu tarihsel yan ayrca incelenmeye deer.) Kanaken, beyaz adamn kfr iken, ezilen yerlinin gurur duyduu kendi kendini tanmlamas olur. Ya da Trkiye'de olduu gibi Krt aalama iken, Krt'n gururla syledii bir sfat olur. Eh modern toplum da bizleri fareler mikroplar gibi greceinden; ezilenlerin o geleneine dayanlarak, mikroplar gibi, fareler gibi denerek aalayc sfatlara sahip klr. Ama yazar burada da kalnmaz. nk "Siyah gzeldir" demek, ya da kadncl deerleri ykseltmek vs. aslnda ezenin deerlerinin zdddrlar, dolaysyla onun ufku iine hapistirler; onu ama, baka bir ey oluturma yeteneinde deildirler. (Dolaysyla politik islam da ne denli bat kart olursa ve grnrse grnsn ayn hastalkla maluldr.) te o iren yaratklara sahip klr ama onlar olumlanmaz. Sadece demistifize edilmeye allr. Siyah aalayc ya da ykseltici bir anlamda da kullansanz aslnda onu mistifize etmi, yabanclam, onun esiri olmu olursunuz. Bu tuzaa dmemek iin o hayvanlar yceltilmez, onlara olumlu anlam verilmez. Ntr olarak kullanlr. Olumsuz bir anlam da verilmez. Tabiri caiz ise bo drlrler. Bu aklamalardan sonra Devrim Gne'in yazy baka bir k altnda okuyaca ve yazarn ne demek istediini daha doru olarak anlayaca umulur. Bu uzun aklamalardan ama Devrim Gne'in eletirisini somut bir rnek olarak kullanarak, ezilenlerin ortak hafzasnn
108

kuaklar arasnda aktarlmasnn gnmzde ortaya kan zorluklarnn biraz olsun somutlanabilmesidir. Yani sosyalizmin sorunlarn ama abasdr. Ayrca yazar kendisini sama iyimserliklerden ve ham hayallerden kurtard iin Devrim Gne'e gerekten teekkr eder. Umutsuzluk ve Umut Mektuplara da yansyan ama szl olarak dile getirilen en nemli eletiri, yazarn ok umutsuz olduudur. unu aka, tekrar, belirtmeli ki: durum umutsuzdur, yazar deil. Yazarn ok umutsuz olduu ynndeki eletirileri yapanlardan oundan, "durum aslnda yle deildir yledir" veya "durum dediin gibidir ama ondan yle deil de byle bir sonu karmak gerekir" gibilerden durumu, duruma ilikin yarglar ve kabulleri veya karsamalar tartan eletiri gelmedi. Yazarn znel durumuna ilikin eletiri yapanlar nesnel duruma ilikin bir tartmaya ekilmeye alldnda, bundan srekli kanld grlyordu. Bu da, aslnda, yazda belirtilmi son derece insani bir tepkinin ifadesiyd i. Yazy okuyup da durumu deil, yazar umutsuz grenler, yani umutsuzluun nesnel durumun ifadesi deil yazarn znel yargs olduunu syleyenler ya da yazanlar, aslnda tamamen nesnel durumu hi yanstmayan znel yarglarn ifade etmektedirler. Ve eletiri yazan sosyalistlerin bu, durumun berbatln grmeyen, znel deerlendirmeleri, nesnel bir gerek olarak, durumun kszln, umutsuzluunu katmerlendirmektedir. Eer btn sosyalistler, ya da onlarn ezici bir ounluu yazar gibi "umutsuz" olabilseydi; ya da yazarn ifadesiyle "Durumun umutsuzluunu" grebilseydi, durum daha fazla umut vadedici olabilirdi. Yazarn yapmaya alt aslnda tam da budur. O durumun umutsuzluundan bir mcadele stratejisi karmaya almaktadr. Yazara gre umut, durumun umutsuzluunun kavranmasndadr. Umut umutsuzluktadr. "Negatif Diyalektik" Aslnda durumun umutsuzluunu grmeyen ya da grmek istemeyip yazarn umutsuzluu biiminde tepki gsterenler gizli bir varsaym paylayorlar: durum umutsuzsa mcadele etmenin anlam yoktur. Ya bu ii brakmak, ya da intihar etmek gerekir. Umutsuz bir insan mcadele edebilir mi?. Yazar bu varsaym paylamamaktadr. Her ne kadar bizler, marksizmin evrimci, aydnlanmac yorumlaryla ar yorulduumuzdan, kavramakta glk eksek de umutsuz bir durumdan da en az umutlu bir durumdan olduu kadar mcadeleci gelenekler kar. Hatta insanlk tarihinde umutsuzluktan kan mcadeleler daha nemli bir yer tutarlar. Bizler, aydnlanmac zaman ve iyimserlik kavramyla yetitiimizden, kavramakta glk ekebiliriz ama snfl toplumlar boyunca; insanlarn kafasnda dzgn dorusal deil daha dairesel, kt yere dnen; ya da artk sonuna gelinmi zaman kavramlarnn olduu antik uygarlklar anda, binlerce yl, insanlar yine de adil, basksz bir hayat ve toplum zlemi iin mcadele etmekten geri durmamlardr. Hatta insana zerrece seim hakk ve umut tanmaz grnen en kaderci felsefeler, en keskin, en radikal mcadelelere dayanaklk etmilerdir. En radikal isyanlar, kyamet habercisi Mehdi'lerin nclnde yaplmlardr. Mesih'ler "Maher gn

109

yakn" diyerek insanlar mcadeleye armlardr. Tarih boyunca hemen btn ayaklanmalar umuttan deil, umutsuzluktan, yapacak baka hi bir ey kalmamasndan dolay patlak vermelerdir. Umut ise, onlarca, yzlerce, binlerce yl, toplumun derinliklerinde ve ortak hafzasnda gizlice yaam bu icek, umutsuzluk patlamaya yol atktan sonra tekrar yeerebilecek bir toprak bulur. Umutsuzluun yol at ayaklanmalar umudu yeniden yeertir. Umudu yaratan umutsuz durumlardr. Umudunuz varsa, kaybedecek bir eyiniz var demektir. Ama umudunuz yoksa, artk kaybedecek hi bir eyiniz yok demektir. Tpk, keye skm bir kedi gibi her e yi yapabilirsiniz. Umutsuzluk, kaybedecek umudun bile olmamas en radikal eylemlerin; en uzun soluklu giriimlerin ana kouludur. Sanlann aksine, umutsuzluk umuttan daha patlayc ve devrimcidir. Aslnda Marksizm, Tarihsel Maddecilik, "Frankfurt Okulu" ya da "Eletirel Toplum Kuram " araclyla iyimser; aydnlanmac; teknik hayran zelliklerinden oktan kurtulmutur. Ama bu teorik kazanlar ve katklar, ne yazk ki binlerce sosyalist iin, byk lde brokratik ve reformist sosyalizmin yerletirdii nyarglar nedeniyle anlalmaz ve bilinmez kalmaya; dolaysyla marksizmin en devrimci yan ve geleneinden kopukluk srmeye devam etmektedir. Umutsuz olarak, reddedi araclyla mcadele gelenei, tarihsel maddeciliin bu gerek dip aknts; faizmin ykselii esnasnda en verimli felsefi rnlerini ortaya kard. Benjamin, Marcuse ve Adorno bu abann en bilinen isimleridir. Yazar da geen saydaki yazsnda aslnda bu gelenee, bu "negatif diyalektie" dayanmaktan baka bir ey yapmyordu; yazar sadece faizmin ykseliinden de daha dehet verici bu gnk durumu yaad iin; o zaman hi tartlmam ya da olas grlmemi birka kk adm atyordu sadece. Aslnda tarihteki her yeni fikir de kk admlardan ibarettir. Yazar umutsuzlukla sulayanlara ve umutsuzluun sosyalizmle veya bir mcadele ile badamayacan savunanlara, Herbert Marcuse'nin u satrlar en iyi cevab verir ve yazarn tavrn en mkemmel biimde ifade eder: "Hibirey bunun iyi bir son olacan gstermiyor. Yerleik toplumlarn ekonomik ve uygulaymsal yetenekleri en alttakilere yeni dzenlemeler ve dnler iin olanak sunacak denli yeterli ve genitir, ve silahl gleri ivedi durumlar ile ilgilenecek denli eitimli ve donanml. Bununla birlikte, hortlak yine oradadr, ileri toplumlarn snrlarnn ierisinde ve darsnda. Uygarlk imparatorluuna gzda veren barbarlar ile yzeysel ve tarihsel koutluk soruna nyarg getirmektedir; barbarln ikinci dnemi pekala srekli uygarlk imparatorluunun kendisi olabilir. Ama ans udur ki, bu dnemde tarihsel ular yine de buluabilirler: en ileri insanlk bilinci, ve onun en smrlen gc. Bu bir anstan tesi deildir. Eletirel toplum kuramnn imdi ve bunun gelecei arasndaki uurumu birletirebilecek hibir kavram yoktur: hibir sz vermeksizin ve hibir baar gstermeksizin, olumsuz kalmaktadr. Bylece, umutsuz olarak, yaamlarn Byk Reddedie vermi olanlara ve verenlere bal kalmay istemektedir. Faist evrenin balangcnda Walter Benjamin unlar yazmt:
110

Nur um der Hoffnungslosen Willen ist uns die Hoffnung gegeben. Salt umutsuzlar urunadr ki bize umut verilmitir." Marksizme Veda m? Yazara yneltilen bir dier eletiri de, onun Marksizme veda dediidir. Yaznn bal bile "Bilimsel Sosyalizmden topik Sosyalizme" deil miydi? Bu eletiri de yazlann ne olduunu hi anlamamakla maluldr. Yaz dikkatlice okunursa yazarn tmyle tarihsel maddeciliin klasik, otantik kavramlarna, kategoril erine dayanmakta olduu grlr. En genel anlamyla yazarn anlatmaya alt nedir aslnda? Bunu yine Tarihsel Maddeci gelenein eretilemeleriyle aklamaya alalm. Bilindii gibi, Marks, Devrim'i hep bir Doum'a benzetir. ok yerinde bir benzetmedir bu. Doum dediimiz ey de, ister bir civcivin yumurtasnn kabuunu krmas, isterse memelilerdeki gibi bir sre olsun, Devrim denen o mucizenin doadaki bir rneidir. Marks'n rneine bal kalrsak, Marks sosyalizmin normal bir doumla dnyaya geleceini dnyordu. Lenin ve Troki de ayn gelenee balydlar. Bizzat yazar da, doumun balangcnn pek normal olmasa da, bir sre sonra normal bir doum olacan son yllara kadar dnyordu: Normal doum demek, ileri lkelerde sosyalist devrimlerin olmas demektir. Ama doada btn doumlar normal gemez, baz doumlarda ocuk ters gelir, veya doarken geecei havsala ok dardr, geemez; veya yumurtann kabuu kalndr, iindeki civciv onu kramaz. te o zaman, memelilerde anasyla birlikte yavru da lr gider. Tek k yolu, Sezaryen yapmak olur. Toplum'da sezaryen ise, uzaydan baka bir uygarln gelip, insanln sosyalizmi dourmasna yardm etmesi olabilir. (Belki UFO hikayeleri byle bir beklentinin bilinsiz ifadesidirler.) Peki, ileri lkelerde sosyalist devrim olma olasl kayboluyorsa veya kaybolmusa ne olur? Bizim ustalardan hi bir bunun zerine dnmedi, byle bir olasl hesaba katmad. imdi bu ihtimal; yeryz ii snfnn siyah -beyaz blnmesi nedeniyle ortaya km bul unuyor. Bu, rneimize bal kalrsak, ocuun ters gelmesi demektir. Srf geri ve yoksul lkelerdeki bir devrimle veya sosyalizm giriimleriyle sosyalizm ocuu doamaz. Uzaydan birilerinin gelip ocuu evirmesini de beklemek mmkn deil. in kts, tarihe baktmzda, toplum tarihinde bir tek bile normal doum olmadn grrz. Bu nedenledir ki btn uygarlklar yklmtr. Bunu Kvlcml da, ki kapitalizm ncesindeki devrimlerin temel yasalarn bulmutur, teslim ediyordu. Sadece, Kvlcml da, ustalarn geleneine bal olarak, Kapitalizm'le birlikte ilerin deitiini, insanln sosyal devrimi bulduunu sylyor, ana uygun iyimser beklentiler iinde bulunuyordu. Ne yazk ki, Tarih bu beklentileri hakl karmad. te bugnk kapitalist uygarlk, tpk antik uygarlklarn durumuna dnmtr. Antik alarda, bir trl douramayan, can ekien o uygarlklar ldrecek barbarlar vard. Ama

111

artk onlar da yok. Troki de, bir yerde, sosyalist devrimin ileri lkelerde deil de nce geri bir l kede, Rusya'da gereklemesinin ortaya kard, bizim tersinden gelme eklinde ifade ettiimiz, durumu Tarihin yumann tersinden, yani yuman ortasndaki ucundan, almaya balamasyla ifade ediyordu. O bunu yazarken, bir gn ileri lkeler iisinin sosyalist devrimi yapp, yuma normal, dardaki ucundan aaca beklentisindeydi. Ama bu gn ortada byle bir beklenti iin hi bir neden yok artk. Durumun korkunluunu en iyi Gney Afrika benzetmesi verir: Gney Afrika'nn beyaz iileri hi bir zaman siyahlar iin veya onlarla birlikte savamadlar, aksine hep onlara kar durdular. Bir yuma tersinden amaya kalkn bakn, ortaya sadece zlmez bir Gordiyos Dm kar. Eskiden yle dmleri, barbar skender'ler zemeseler bile hi olmazsa kllaryla kesermiler. Bugnn dnyasnda Uzaydan gelecek skenderleri bekleyecek halimiz de yok. Tarih'e byle bakldnda, iyimser, ilerlemeci "Devrimler tarihin lokomotifleridirler" (Marks, Kvlcml) nermesinden ziyade; "Devrimler tarihin imdat frenleridirler" (Walter Benjamin) nermesinin durumu daha doru ifade ettii grlr. Ama btn bu sorunlar Tarihsel Maddeciliin sorunlardr. Yani tarihsel sreci ynlendiren ve temel eilimlerini belirleyen yasalarn neler olduuna ilikin sorunlardr. Btn b u sorunlar retici gler, ilikiler, snflar, devrim gibi temel kavramlarla ele alnr. O Tarihsel Maddecilie dayanarak, artk sosyalizm iin mcadelenin gerekelerini tarihsel yasalarda deil, ahlaki seimlerde bulabileceini sylemektedir. Tarihsel maddeciliin bulduu yasalar; toplum tarihinin eilimleri artk bizi buna zorluyor demektedir. Ama bu da eliik bir durum yaratmaktadr. Bu eliik durumu kavramak iin, Fizik tarihinden bir rnee bavurulabilir. Galiba Heisenberg, yzyln banda, bir fizikiler kongresinde, Kuantum Teorisine gre nedenselliin olamayacan kantlayan bir konferans verir. Kongreden sonra, bir baka fiziki, "Konumac nedenselliin niin olamayacan nedenleriyle ok gzel aklad " diye zetler konferans ve elikiye dikkati eker. te yazar da, artk sosyalizm iin mcadelenin Bilimsel Sosyalizm'de, ya da Tarihsel Maddecilik'te gerekesini bulamayacan Tarihsel Maddecilie dayanarak aklamaktadr ya da bunu iddia etmektedir. Ayn paradoksu yle ifade etmek mmkndr: Bilimsel sosyalizmden topik sosyalizme, bilimsel sosyalist bir yazdr. Ne Kaos teorileri, ne de Yeni-Malthusuluk sz konusu deildir. Yeni Malthusuluk ve Gezegen apnda Apartheit Bu vesileyle Yeni-Malthusuluk itham zerine bir ka sz. Biz sosyalistler, nfus szn duymayalm, hemen pirelenir, ardnda Malthusuluk aramaya balarz. Yeni -Malthusuluk itham da byle bir ey. Bilindii gibi, Malthus, Nfus geometrik, yiyecekler aritma tik diziyle artyor diyordu. Marks da ona kar, ortada biyolojik ya da fiziksel bir olgu deil; retim ilikilerine bal, toplumsal bir olgunun szkonusu olduunu sylyordu. Sonra da tarmsal retkenliin, yani Malthus'un yiyecek kaynaklar dedii eyin niye yava arttn, bunun rantla, toprak tekeliyle ilikisini; sanayide ise fazla nfus gibi grnen eyin aslnda tam da

112

ar retimden; yani fazla rnlerden ortaya ktn kantlyordu. Yazar da btnyle Marks'a katlmaktadr, sorun bu erevede kald srece. Ama yazar, Tam da Marks'n dedii doru olduu iin; yani kapitalizm tarmsal rnleri sanayi retiminde olduu gibi devasa llerde arttrabilecei ve hatta arttrd iin ortada bir problem grmektedir. Marks, Kapitalist retim srecini inceledii Das Kapital'de, yeryznn snrsz ve sonsuz olduu noktasndan hareketle btn analizlerini yapmaktadr. Ama u dnya dediimiz ey, byke bir uzay gemisinden baka bir ey deildir. Bir uzay gemisinde sermayenin hareket yasalarn incelemeye kalktnzda; fiziksel snrlara toslarsnz. Hem de tam Marks'n dedii doru olduu iin; yani kapitalizm bir genileyen yeniden retim yordam olduu iin; yiyecek retimi gereinde nfusun on misli hzla arttrlabilecei iin. Malthus'un deil, Marks'n dedii doru olduu iin. Elbet bugn de yeni -Malthusular var ve onlar da yeryznde nfusun fazla olduundan sz ediyorlar; hatta yeryznn snrllndan; ama onlar buna dayanarak, aslnda nc dnya'nn yoksullarn katletmenin teorisini yapyorlar. Aln hkm srd hi bir nc dnya lkesinde metre kareye den insan says Avrupa veya Japonya kadar yksek olmamasna ramen, nc dnyada nfus patlamasndan ya da arlndan sz ediyorlar. Bu ayr bir konudur, yeryz kaynaklarnn rasyonel ve eit bir kullanm ve dalmndan kamayla ilgili bir sorundur. Ve bu niteliiyle aslnda yazarn ileri srd; gezegen apnda Apartheit'n ideolojik bir ifadesidir. Yeni Malthusulua kar k, eskisine kar k gibi olamaz. Eskisinde, hayr kapitalizm retimi nfustan ok daha byk hzlarla arttrabilir; sorun az retimden deil, ar retimden veya toprak tekelinden kmaktadr deniyordu. Yeni Malthusulua eskisine kar ktmz argmanlarla kar kamayz artk: rnein, ar lks, kapitalizmin yaratt gereksiz retimler olmasa yeryz btn insanlara her trl ihtiyalarn karlayacak kaynaklar sunar gibisinden. Byle bir kar k, yeni Malthusuluun; gezegen apndaki apartheitin ideolojik egemenlii altna girme k; ona onun varsaymlaryla kar kmak demektir. Bu kar k, ilkesel deil, ampirik dzeyde bir kar k olur. statistiksel olarak; ampirik dzeyde hakl da olabilirsiniz. Ama sadece onun ideolojik egemenliine hizmet etmi olursunuz. Ampirik ola rak yetersiz olduu kantlandnda yeni -Malthusuluun kard sonular da kabul etmi olursunuz. Zaten yle dndnz iindir ki, ona ampirik dzeyde kar kmaktasnzdr. Dnyann beyaz iilerinin zmre karlarn savunanlar; ya da hala onlardan bir ey umanlar bu tr argmanlar vermeye eilimlidirler; zaten ancak bu trl argmanlarla beyaz iiyi kazanabileceklerini bilirler veya sezerler. Ama sorunu, politik kayglardan uzak; beyaz iiyi kazanp kazanmamaya bal olarak deil, ilke dzeyinde, baka bir deer sistemi asndan, aadaki gibi koyduunuzda, maalesef beyaz ii size selam bile vermeyecektir. Biz bugn unu demeliyiz: Varsayalm ki sylenenler dorudur. Yeryznde nfus fazladr, kaynaklar snrldr: Peki bundan ne sonu karmak gerekir. nerilenlerdeki gibi, ksrlatrmalar, doum kontrolleri, ADS gibi biyolojik veya hakiki atom bombalaryla bu
113

nfusun imhas ya da Gney Afrika rezervuarlarndaki gibi bu insanlarn itlerin ardna hapsedilmesi midir zm? Hayr, yeryzndeki btn kaynaklar btn insanlarn en azndan temel ihtiyalarn karlamak zere eit olarak datlmaldr. Sorun ancak byle koyularak, yeni Malthusuluun ideolojik egemenliine; yeryz lsndeki apartheita kar gl bir mevzi oluturulabilir Aslnda yazar Malthusulukla eletirenler, yeni-Malthusulukla ayn varsaymlar paylatklar iin gizli yeni-Malthusudurlar. Bu tr ilkesel, ahlaki bir kar ka sosyalistleri nesnel koular zorlamaktadr. Sosyalistler bunu grebilmeli; argmanlarnda, dn tarzlarnda bizzat kendi eski anlaylarna kar son derece pheli yaklamaldrlar. Sosyalizmin sorunlarnn sadece duvarn yklndan deil, Burjuva Uygarlnn krizinden kaynaklandn; bu uygarln kimi varsaymlar iinde kalm sosyalizmin krizinin de aslnda burjuva uygarlnn krizinin bir yansmas olduunu grmelidirler. Bunu anlatabilmek iindir ki yaznn bal, "bilimsel sosyalizmden topik sosyalizme" idi. Bunun iindir ki, artk, bilimsel deil ancak ahlaki argmanlar getirilebilecei syleniyordu. nk klasik biimiyle Marksist argmanlar, giderek zengin lkelerin iilerinin zmre karlarn korumann aralar olma eilimi gstermektedirler. lerde zengin lkelerin ii leri arasnda Klasik biimiyle Marksizmin yeniden popler olduu grlrse hi almasn. Zengin lke iisine hi bir fedakarlk nermeyen klasik anlay onlara bir ok argman salayabilir. Kimse olmaz demesin. Marksizmin z diyalektiktir ve onda her eyin kendi zddna dnd ok grlmtr. Ama yeni-Malthusuluk veya apartheit konusunda sorunun ilke dzeyinde koyulmas pratik programatik olarak ortaya almaz bir engel karr: Yeryzndeki kaynaklar var olan tm insan nfusu arasnda temel ihtiyalara gre paylatrmak nerisi fiilen ekolojik bir askeri komnizm nermektir. Her eyi karneye balamak demektir. Bu ise bat ya da zengin lkeler iilerinin byk bir ounluunun hayat artlarnda ve konforunda bir d anlamna gelir. Bu da esas korkun kmaz, yani ii snfnn blnml ve bat ii zmresinin byle bir hedef iin mcadele etmeyecei, aksine ona btn gcyle kar duraca gereini ortaya karr. te durumu umutsuz yapan budur. Bu durumdan kn yolu; belki bat iisini kazanrz diyerek, klasik anti-Malthusu argmanlarla, hayat seviyesinde bir dten hi sz etmemek deildir. Bu politikann hi bir k yoktur. Beyaz iiler hi de aptal deil. Sosyalizmin eitlikilik olduunu onlar pekala biliyorlar. Yeryz lsndeki bir eitliki dzen isteminin pratik sonularnn ne olacan da. Batl ii, bayrana eitlik yazd gn, Seylan'l ya da Filipinli iinin "eitiz madem yiyelim badem" diyeceini de. Onun iin sosyalistlere hi yz vermiyorlar. Zaten sadece beyaz iilerin ekonomik, politik karlarn savunan sol rgtler onlar arasnda bir para yuvalanabiliyorlar. Beyaz iiler arasnda yuvalanabilen rgtlerin, ayn zamanda ister Marksist, ister anarist olsun, rkla en kr, hatta gizli rk rgtler olmas hi de bir rastlant deildir.

114

Zengin lkelerin sosyalistleri, ocuk kandrr gibi, iileri aptal zannederek, onlardan sosyalist olmalarn istiyorlar. Tabiri caiz ise, onlara zenginlikte eitlik neriyorlar. Ama o iiler biliyorlar ki, eitlik varsa fakirlik de var. Bu nedenle sosyalistlere zerrece itibar etmiyorlar. Tabii sosyalistler iilerden hi bir yank bulamaynca da, bu sefer btn enerjilerini yoksul lkelerdeki devrimci hareketlerle dayanmaya adyorlar. Hlbuki o iilere, eitlik olduunda durumlarnn kt olacan gizlemeden, yoksullukta eitlik nerseler; hi olmazsa iiler onlara itibar etmese bile sayg duyarlar drst ve ak konutuklar iin. Ve byle bir sayg, kritik bir tarihsel durumda, en azndan belli bir blm iinin tercihlerini ve yeryzndeki dengeleri etkileyebilir. Sosyalizm ve Paylama Burada, M. Erkan'n tartmak istedii konuya geilebilir. u yoksulluun ve zenginliin paylalmas meselesine. M. Erkan "esas olarak, zetle, "sosyalizm yoksulluun paylalmas olmaldr" anlamna gelen szlerin zerine" diyor. Eletirilen metinde ise aynen yle yazlyordu: "Sorun sosyalizmi daha kabul edilebilir, daha ehli hale getirmek deildir. rnein "biz fakirlikte deil; refahta eitlik istiyoruz" gibilerden ehliletirmelere aktan kar okmak gerekiyor. Sosyalizmi vahiletirmeliyiz; daha az kabul edilebilir hale getirmeliyiz; "yoksullukta eitlik" nermeliyiz." Ak ki, M. Erkan da o paragrafta neyin tartldn ve vurgulandn tam anlamam; kendi kafasn megul eden bir soruna gre yorumlam. M. Erkan yazdan, bir sosyalizm anlaynn tartld sonucunu karm. Yazar ise orada, sosyalizm derken, sosyalist toplum anlayn deil; sosyalizm iin mcadelenin arsnn, vurgusunun niteliinin ne olmas gerektiini tartyor. Orada gelecein sosyalist toplumu deil, bugnn koullarna gre arnn nitelii ve en fazlasyla belki bir gei dneminin zorluklar sz konusudur. Sosyalizm sadece sosyalist toplum anlamnda deil, sosyalizm uruna hareketler, ideolojiler vs. anlamlarnda da kullanlr. Sz konusu olan byle bir kullanmdr. nce bir yanl anlamaya yol amamak iin unu belirtmek gerekiyor: yoksulluun ya da zenginliin paylalmas farkl eyler deil, bir ve ayn eydir. Zenginlii paylatrdnzda fakirlii paylatrm olursunuz. Bardan yars dolu veya yars bo demek gibi bir durum sz konusudur. Ama bu bir ve ayn eylem, fakirler asndan zenginliin paylalmas olarak; zenginler asndan da fakirliin paylalmas olarak grlr. Sosyalizmi zenginliin ya da yoksulluun paylalmas olarak tanmlamak yanltr. O bir snfsz toplum olarak snfl topluma gre ya da snfsz toplumun baka biimlerine gre tanmlanabilir. Sosyalizmin belirleyici zellii; paylamann hangi kritere gre yaplacadr. Bu kriter de, almadr, emektir: kapitalizmde almadan, ama altrarak; veya topraklarnz veya byk paralarnz olduu iin byk zenginliklere el koyabilirsiniz. Ama sosyalizmde, toplumsal zenginlikten alacanz pay emeinizin miktar belirler. almayana ekmek yok! Sosyalizmin z budur. Ama emee gre dalm, rnlerin belli bir bolluunu var sayar. Emeinizin karlnda ne alacanza siz karar verirsiniz. sterseniz, kt yemek yer gzel ayakkablar alabilir,

115

isterseniz plak dolar btn paranz kitaba verirsiniz, isterseniz en iyi yemekleri yersiniz hi bir gazete bile almazsnz. Ama btn bunlar, en azndan bugnk gelimi kapitalist lkelerdeki kadar rn ve hizmet bolluunu var sayar. Bu komnizmdeki gibi grl grl akan bir bolluk olmasa da. Ancak byle bir bolluk yoksa, rnein ekolojik nedenlerle snrlamalar getirilmek zorundaysa, bu hizmet ve rnleri insanlara eit olarak datmann tek yolu karne olacaktr. Bunun ad da askeri komnizmdir. Bunda ihtiyalar toplum belirler. htiya burada temel ihtiyalar anlamndadr artk, komnist toplumdaki, kiinin kendisinin belirledii anlamda deil. M. Erkan'n rneinde olduu gibi, "et kaynaklarnn et oburlar arasnda "dengeli" ve "adil" paylalmasn savunmak" sosyalizm bile deildir, askeri komnizmdir. Byle bir neri, fiilen, etin karneye balanmas demektir. Etin karneye balanmas ise, beyaz ii iin kesinlikle bugnk refah ve konforundan bir gerileme demektir. Yani, M. Erkan aslnda tam da "yoksulluu paylatryor". Burada almaz bir engel ortaya kar sosyalizm uruna mcadele bakmndan. Bu almaz engeli daha da somutlamak iin bu sorunlarn sistematik olarak tartld Mandel'in "Marksist Ekonomi El kitab"ndan bir blm aktaralm: Mandel kitabnn gei dnemi blmnde, var olan retici glerin btn insanln (o zamanki insanln, 60'lard galiba) beslenme, konut, salk gibi temel ihtiyalarn karlamaya yeteceini kantlamaya alr. Ama bu aba bile bugn iin, kabul edilmez argmanlarla doludur. rnein "Nkleer enerjinin retim alannda kullanlmas, dnya enerji kaynaklarnn azalmas meselesine insan olunun zekasnn verdii ilk cevaptr." gibi szlerden sonra: "Bugnden itibaren, nkleer enerji, maden kmrnn nadir bulunduu ya da nakledilmesinin g olduu, hidroelektrik enerjinin nkleer enerjiden daha pahalya mal olduu az gelimi baz blgelerde sanayileme masraflarn azaltabilecektir" (s. 254) der. Ya da kimya sanayinin byk blmn gbre retimine yneltmekten sz eder. Yani bu koullarla, o zaman insanln temel ihtiyalarn giderebilecek bir gelime seviyesinde olduunu syler retici glerin. Bu argmanlarn bu gn ne kadar geerli olaca ve bir solcunun artk bu argmanlar getiremeyecei konusunu bir yana brakp, bugn de Mandel gibi, yeryznn kaynaklarnn ve retici glerin gelime seviyesinin; yeryzndeki ekolojik dengeyi bozmadan; yaam koullarn tehlikeye atmadan; insanlarn beslenme, barnma, salk gibi en temel ihtiyalarn; M. Erkan'n bir ift salam pabucu ile bisikletini de buna ekleyelim, karlayacan varsayalm. O zaman bile, Mandel, unlar yazyor: "Fakat ihtiyalara gre dalm zerine kurulmu bir ekonominin bylesine" dorudan doruya" girii (...) almaz iki engelle karlaacaktr. "nce insanln ihmal edilemeyecek bir ksm iin, halen tatmin edilmekte olan ihtiyalar, bu basit ihtiyalar bol bol amaktadr. Sanayice ilerlemi lkelerdeki halklarn ounluu sadece yiyip imekle, iyi kt barnmakla, ocuklarna okuma yazmay retmekle ve salklarn korumaya almakla hi bir ekilde yetinmiyorlar. (...) Bu insanlar evlerini

116

dekore etmek, eit eit elbiseler giymek, yorucu ev ilerinden kurtulmak, -snma, amar ykama gibi- elenmek, seyahat etmek, okuyup renmek, hastalklara kar daha iyi korunmak, mrlerini uzatmak, ocuklarn daha iyi yetitirmek istiyorlar. "Aslnda ok gerekli olan bu ihtiyalar (ki emtia sanayii, phesiz bunlara, suni ihtiyalar ya da suni bir ekilde arttrlm ihtiyalar da eklemitir) en ileri kapitalist lkelerde ksmen salanmtr. Basit olmayan bu ihtiyalarn tatmin edilmesini salayan sanayi kollarnn toptan kaldrlmas, sanayilemi lke halklarnn byk bir ksmnn hayat seviyesind e bir azalmaya yol aacaktr. Bu, adeta bir "sefalet sosyalizmi" olacak, para ile salanan ihtiyalarn yerini karne usul ve eit bakmndan snrl rnler alacaktr." "Bylesine "bir sosyalizm" beeri imknlarn genel bir gelimesini salamak yle dur sun, bugnk ileri kapitalist lkelerde yaayan ortalama vatandatan daha basit ve az tatmin olmu bir insan yaratacaktr. "te yandan, azgelimi lke halklar da, Duessenbery'nin gsterdii gibi, "taklit ve gsteriin etkisi" sayesinde, ada tekniin yaratt muazzam imknlarn bilincine varmlardr. Onlar da ileri lke halklarnn medeniyet ve konfor seviyesine erimek iin can atyorlar. Tpk sanayice gelimi lkelerin halklar gibi, onlar da, bolluun yerini kt kanaat geinmenin ald bir kei sosyalizmini kabul etmeyeceklerdir." (S. 262-263) Mandel o zamanlar bile, hlihazr retken glerin btn insanlar modern konforla donatamayacan dnr. Ve Sanayilemi lke alanlarn hi bir fedakrla zorlamadan; hatta onlarn yaam seviyesinde de gelimeler salayarak geri lke halklarnn yaam seviyesini dzeltecek modeller zerine dnr. O da Klasik bir Marksist olarak sanayilemi lke ii snf sosyalizm demedike; (ve daha az konforlu bir hayat iin hi bir ii snfnn sosyalizm demeyeceini bildii iin) sosyalizmin bir hayal olduunu ok iyi bildiinden sanayilemi lke iisinden hi bir fedakarlk istemez. Mandel bu hesaplar yaptnda yeryznn nfusu bugnknn belki drtte biri bile deildi. O hesaplarda Nkleer enerji, kimya sanayii olumlu faktrlerdi ve yeryz pratik olarak sonsuz kabul ediliyordu. te bugn Mandel'in "almaz engel" dedii durum realitedir. Zengin lkenin halklar bugnk konforlarndan vazgemek zorundadrlar. Fakir lkelerin halklar da bu konfora ulamay istememek zorundadrlar. Bu nedenle, sosyalistler, bu almaz engeli, zengin ve fakir lkelerin iilerine aka sylemekle ykmldrler. te yazda "artk yoksullukta eitlik" nermeliyiz diye anlatlmak istenen buydu. Bununla, bugnk kmaz; bu kmaz iinde sosyalizmin yeni stratejisi, ve bunun ahlaki ve topik nitelii gze batrlmaya allyordu. Eer bu yayn dzenli olarak yaamn srdrebilirse, daha somut verilerle bu son derece hayati konuyu gelecek saylardan birinde ele almak ok yararl olur. Komnist Toplumun Bolluu Burada Ergun Aydnolu'nun eletirisine geilebilir. Ergun'un gelecek tasavvuru zerine

117

temel eletirisi u: "O iinde yaamakta olduumuz toplumun "zenginlik", "byme" kavramlar ile bir muhtemel komnist toplumun gerekletirilme olanaklarn yarglamakta" Ne yazk ki bu eletiri hi doru deil. O yazda, brakalm komnist toplumu, daha kapitalizm artlarnda baka bir uygarl programlatrmaktan sz ediyordu yazar, baka bir retim biimini deil sadece . Orada aynen yle yazyordu: "Ne yapacamz biliyor muyuz? Hayr. nce bir programmz yok. Eskiden vard ama artk yok. Nasl burjuva devleti ezilenler tarafndan snfsz bir topluma gidite kullanlamaz ise, ayn ekilde bugnk uygarln maddi aralar da snfsz bir topluma gidite bir ara olarak kullanlamaz. Otobanlaryla, turizmiyle, televizyonuyla bugnk uygarlk snfsz bir toplumun oluumuna hizmet edemez. "Bu ders bir ok sorunlar da beraberinde getiriyor: snfsz bir topluma, yani sosyalizme gei dnemi sadece burjuvazinin egemenliini krmaya ynelik bir gei dnemiyle (proletarya diktatrl) snrl kalamaz: ayn zamanda btn bu maddi uygarln dntrlmesini ieren bir gei dnemi de gereklidir. Hatta bugn gelimi olan lkeler byle bir dnmn en zor olaca yerlerdir." (S. 50-51) Alntda aka grld gibi, brakalm komnist toplumu, sosyalist toplumun bile bugnk zenginlik ve byme kavramlaryla kurulamayaca; tam da bu dnm salamak iin bir gei dnemi gerektii (ki bu yeni bir grt ve asl tartlmas gereken nermeyi oluturuyordu) sylenmektedir. Ancak bundan bir kere sz edildii, zaten her sosyalistin Ergun'un szn ettii farkl zenginlik kavramlar anlaynda olduu kabul edildiinden, yazma ekonomisi bakmndan, tekrar edilmemiti. Yazarn tezi aslnda Ergun'unkinden ok daha erken balayan ve radikal bir dnm ngrmekte ya da savunmaktadr. Yazar, btn bu dnm koullarnda bile artk komnist bir toplum iin tarihsel frsatn katn, ya da insanln kk bir blmnn byk ounluu yok etmesiyle byle bir olanan tekrar ortaya kabileceini ifade etmektedir. Ergun'un yanlgs, uak, turizm, otomobil, moda vs. ile sembolize edilen bugnk kapitalizmin zenginlik anlaynn terk edilmesiyle, insan bana daha az enerji, elik, kuma vs. gerekecei kansnda. Bu olduka yanl bir anlaytr. Komnizm ad stnde zenginliklerin grl grl akmasn gerektirir. Emein ortadan kalkmasn gerektirir. Mutlak bir bolluk demektir. Ancak o koulda, iblm ortadan kalkabilir. Bu ise, pratik olarak, en azndan btn temel ihtiyalarn ve hatta daha fazlasnn robotlar tarafndan retilmesi demektir. Evet belki otomobil ortadan kalkacaktr ama diyelim adam bana yz tane; otomobilden ok daha komplike, ok daha fazla metal gerektiren, ok daha fazla enerji gerektiren robot gelecektir. Ergun, bugnknden bile daha az bir toplam tketim iin, bugnknden ok daha f azla retilmesi gerektiini; bu az tketilecek eylerde kesin bir bolluk olmas gerektiini kavramyor. Emek kategorisinin ortadan kalkmasnn ancak o zaman mmkn olabileceini

118

anlamyor. Bu bolluun nasl bir ey olduunu bir rnekle daha iyi kavramak mmkn olabilir. rnein Dil'i ele alalm. Kelimeleri, hi bir snrlama olmadan, istediiniz kadar tketebilirsiniz. Orada mutlak bir bolluk vardr. Ama bolluk var diye btn kelimeleri ha bre kullanmanz gerekmez elbette. htiyacnza gre, kullanrsam biter mi diye hi dnmeden kullanrsnz. Hatta anlatmak istediiniz konuya ne kadar hakimseniz ve kelime hazneniz ne kadar zenginse, o kadar az kelimeyle, o kadar sadelikle derdinizi anlatabilirsiniz. (Sadelik, ancak gelimenin ok yksek bir aamasnda ortaya kan bir eydir ve basitlikle kartrlmamas gerekir. Basitlik hi deildir. Altamira maaralarndaki hayvan resimleriyle, Picasso'nun boas birbirine ok benzer: ama biri basittir dieri sade. Biri ktln, dieri, resim sz konusu olduu iin, muazzam kaynaklara egemenliin rndr.) te komnist toplumda da, o sadelie ve az tketime ulamak iin maddi zenginliklerin tpk dilde olduu gibi muazzam bir bolluu sz konusu olmas gerekir. Ancak bu koulda, nasl konumada emek kategorisi yoksa toplumdan emek kategorisi yok olabilir. Yani emein artk olmad, zenginliklerin grl grl akt toplumun insan, btn deiiklikler veri kabul edildiinde bile bugnk bir ortalama ileri lke vatandandan ok daha fazla enerji ve kaynak tketmek zorundadr. Bu ise artk tarihsel olarak kam, ya da eer insanlk yaarsa yzlerce yl sonra tekrar ortaya kabilecek bir olanaktr. Ergun'un eletirisindeki i snf blnml, Beyaz iilerin devrimci potansiyeli gibi konulara ise ilerde baka bir yaz erevesinde girmeyi dnyorum. imdilik bu kadar! 11.05.95 Demir Kkaydn

Enternasyonalizmin Sonu (Ulus, Ulusuluk, Enternasyonalizm zerine Aykr Dnceler)

Sunu ki yl akn bir zaman nce, zgr Gndem'deki Forum kesi iin yazdm "Milliyetiliin sonu" balkl, yaynlanmas direnile karlaan bir yazda Milliyetiliin Sonu'nun Enternasyonalizmlin de sonu anlamna geleceini yazyor ve bu tohum halindeki fikri yle temellendiriyordum: "Bir bakma, sosyalizmin tm ekiciliini yitirmesi de aydnlanmann ve milliyetiliin krizinin bir ifadesidir. nk sosyalizm de, byk lde ilerlemeci, teknik hayran, ve ahlaki boyuttan yoksun niteliiyle aydnlanmann gnahyla damgal olmutur. Sosyalizm ancak ciddi bir zeletiri ateinden geerek aydnlanmann gnahndan arnabilip milliyetilik ve dini ideolojiler karsnda tekrar g kazanabilir. Bu anlamda sosyalizmin ekiciliini yitirmesine yol aan sorunlar aynen milliyetiliin sonuna da yol aacaktr.

119

"Milliyetiliin gerilemesi sonucunda onun yerini enternasyonalizmin veya sosyalizmin alacan sanmak byk iyimserlik olur. Milliyetiliin yerini belki enternasyonalizm deil ama; hem insanln tamamna bir ar; hem de btncl bir program gelitirme yetenekleriyle, en azndan bir sre, byk dinlerin universalizmi (evrenselcilii) alacaktr. "Milliyetilie alternatif olacak bir sosyalizm muhtemelen enternasyonalist deil, u niversalist (evrenselci) olmak zorundadr. Dier bir ifadeyle, milliyetiliin sonu bir bakma enternasyonalizmin de sonu olacaktr. Tersinden bir ifadeyle, enternasyonalizmin bugnk sonu; milliyetiliin sonunun bir gstergesidir. "Ne demek bu? Bir analojiyle aklamay deneyelim. Muhammet zamannda Arabistan'da ynla airet vard, tabii airetilik de. Muhammet her airet iinde airetilie kar kanlar airetlerine gre birimler halinde rgtlemeye ve bu yntemle onlarn yerine airetilie kar, enter-nasyonalist benzeri, enter-airetilerin egemen olduu airetler kurmaya kalkmad. Airetilii ya da enter-airetilii dlayan, anlamsz klan bambaka bir yaklamla universalist din kardelii anlay ve buna uygun rgtlenmelerle zafer kazand. Benzer ekilde, sosyalizm de, ulusulua kar karken bile ulus prensibinin esiri olarak; yani kendini rnein enter-nasyonalist olarak tanmlayarak; uluslar lsnde devrimler yapmaya alarak; uluslar lsnde rgtlenerek milletler ve milliyetilik karsnda bir zafer kazanamazd. Tam da bu, milliyetilie milletleri veri kabul eden bir temelde kar kmas nedeniyle; milliyetiliin ufkunu aamad iin sosyalizmin bugnk yenilgisi milliyetiliin sonunun kendi zddndaki grndr. Enternasyonalizm olamyorsa nasyonalizm de olamaz." Bir gazete makalesi erevesinde, tmden gelimle yazlm bu satrlara, yine genelden hareketle bir ka rnek daha eklenebilir. Bu temel fikri destekleyen bir baka analoji de u olabilir: lk burjuva muhalefet hareketleri Avrupa'da dini bir biim altnda ortaya ktlar. O ufkun erevesinde bir kar k olarak, yani Protestanlk (Kalvinizm ve Luthercilik gibi) erevesinde kald srece burjuvazi insanln tmn etkileyecek bir eletiri gelitiremedi ve gelitiremezdi. Din, (rneimizde ve somut tarihte Hristiyanlk) erevesinde kalsayd eer bu eletiri, Hristiyan Avrupa'nn ve onun dier ktalardaki kltrel uzantlarnn dnda hi bir etki salayamazd. Bir Mslman, Budist ya da Yahudi iin nc il'in hangi yorumunun daha doru olduu bir anlam ifade etmezdi. Burjuvazi Dnya egemenliini ancak din ilkesinin yerine baka bir ilkeyi geirebildikten sonra garantilemitir. Bu ilke, (buna ister Akl, ister Birey, ister Ulus ilkesi isterse genel olarak Aydnlanma Dncesi densin) bir kere bulunup ortaya ktktan sonra tm insanl burjuvazinin zafer arabasna koabilmi; burjuvazinin en byk dmanlar bile farkna varmadan bu ilkelerin savunucusu olmulardr. Bir salip (ha) ile burjuvazi, rnein slam lkelerinde, kendine hayranlar, ideolojisinin gnll savunucularn otomatik olarak yaratamazd. Burjuvazi kendini herhangi bir dini ilkeye, ya da antik uygarlk ilkesine dayamaktan vazgetikten daha dorusu bu ufkun dna ktktan sonra her dinin iinden kendi ilkesinin gnll savunucularnn srler halinde ortaya ktn grmtr.

120

Nasl Muhammet airetlerin kardeliini nermediyse, tam aksine bu ilkeyi tanmayan, temelini dinamitleyen, kiiyi airet gibi bir organizasyonun dolaymndan kurtarp dorudan doruya tanrya balayarak, kan kardelii yerine din kardelii getiren bambaka bir ilkeyle slam uygarlnn temellerini attysa; (Ayn ey btn antik uygarlklara ve dinlere uygulanabilir gerekli deiiklikler yapldnda) burjuvazi de, antik uygarlklarn temel ilkesi olan dinlerin kardeliini ya da birliini nermemi; ya da baka bir din ortaya koymam, ulus kardelii diyebileceimiz ulusuluk ilkesiyle din ilkesinin temelini dinamitleyen bu ilkeyle modern uygarln temellerini atabilmitir. Tarihte hemen btn byk deiiklikler byle gerekleir. Hi bir ideoloji, hi bir sistem onun ufku iinden eletirilip onun yerine baka bir ideoloji ya da sistem koyulamaz. Byle bir eletiri ve baars ise ancak o sistemin bir rnesansndan baka bir sonuca yol aamaz. O halde biz sosyalistler iin; sosyalist bir uygarlk projesini taslaklatrma ar ve acil greviyle ykl biz sosyalistler iin sorunu yle formle edemez miyiz? Nasl antik uygarlklar, kanda toplumlar; nasl burjuva uygarlk antik uygarlklar karsnda; o toplumlarn dayandklar ilkeleri geersizletiren baka ilkelere dayanarak toplumu rgtledilerse; sosyalist bir uygarlk da burjuva uygarlnn ilkelerini geersizletiren bambaka bir ilkeye dayanarak rgtlenebilir. Byle bir ilke, burjuva uygarlnn ilkesi olan ulus ve ulusuluk ilkesinin (uluslar st veya aras gibi) ufku iinde, onu onun esiri olarak eletiren bir ilke olamaz. Bu yazda da, o zamanlar tohum halinde, srelerin ancak kendi ztt ile birlikt e var olabilecei genellemesinden karsamayla ne srlen Enternasyonalizmin Sonu fikri analitik olarak temellendirilmeyle ve bunun programatik sonular formle edilmeye allacaktr. * Yazar bunu yaparken Mslman mahallesinde salyangoz satacann da farkndadr. Bir Ulusal Kurtulu Hareketi'nin yayn organnda Milliyetiliin Sonu'ndan ve Sosyalistlerin (dolaysyla Enternasyonalistlerin) bir tartma organnda da Enternasyonalizmin Sonu'ndan sz etmek, anlalamamay batan garantilemek. Ama olsun. Anadolu'da her kyn bir delisi vardr. Ya da Nasrettin Hocann hikayesinde olduu gibi: Bunca Enternasyonaliste de bir a enternasyonalist veya bir a-nasyonalist gerek. A-Nasyonalist veya A-Nasyonal (sterseniz A-Enternasyonalist ya da A-Enternasyonal de denebilir. Aada grlecei gibi hepsi ayn ilkeye dayanrlar) olmaz m? Marksistler kendilerini pekala A-Teist (tanrsz) veya Dinsiz olarak tanmlayabiliyorlar da niye a -nasyonal (milletsiz) olarak tanmlamasnlar. Ya da soruyu yle soralm: niye imd iye kadar Marksistler kendilerini enter-nasyonalist olarak tanmladlar da a-nasyonalist (milletsiz) olarak tanmlamadlar? Bu ocuka soru, konuya girmek iin bir ipucu olabilir. -IMilletler ve milliyetilik konusundaki literatr son yirmi ylda ok verimli bir aamaya girmi olup, bu alandaki grleri batan aa devrimci deiikliklere uratmtr. Dnm noktasn sanki 1983 oluturmaktadr. Benedict Anderson'un Imagined Communities 1983'te Londra'da;

121

Ernest Gellner'in Nations und Nationalizm 1983'te Oxford'ta; E. J. Hobsbawm'n derleyicilerinden olduu The Invention of Tradition, 1983'te Cambirdge'de yaynlanr. Hobsbawm'n Milletler ve Milliyetilik kitabnda r ac olarak tanmlad 10 kitabn ou seksenli yllarn balarnn tarihini tar. kinci bir ortak noktalar da ngiltere'nin adeta bu alanda bir teorik merkez oluudur. Bu yaynlardan en nemlilerinin Trkeye evrili tarihleri ise yledir: Ernest Gellner, Uluslar ve Ulusuluk, 1992; Benedict Anderson, Hayali Cemaatler, 1993; E. J. Hobsbawm, Milletler ve Milliyetilik, 1993 Yani r ac ulus teorileri ilk yaynlanlarndan aa yukar on yl sonra Trke'de yaynlanabilmilerdir. PKK'nn 1984'de gerilla savan balatt ve "Krt Sorunu"nun Trkiye'de o zamandan beri gndemin birinci maddesini igal ettii gz nne getirilirse bu gecikmenin ne kadar byk olduu daha iyi anlalr. Bu kitaplar yaynlandklarndan beri aa yukar iki yl gemesine ramen, birka dergideki tantma yazs ve alar Keyder'in Ulusal Kalknmacln flas balkl kitabnda yer alan bir ka yaz dnda o kitaplarda gelitirilmi grler zerine kayda deer bir tartma ve deerlendirme abas grlmez. Ulus ve ulusuluk konusunda son yllardaki teorik alandaki muazzam ilerleme ile bu teorik gelimenin Trkede yaynlanmasnn gecikmesi; Trk ve Krt sol hareketine hi yansmamas, hem de ulusal sorunun en scann yaand bir lkede, mthi bir eliki olarak ortaya kmaktadr. Ancak bu elikinin srr; ortada bir eliki olmad; yine bu kitaplarn ieriinden anlalabilir. Bu kitaplarn hepsi milliyetiliin milletleri yaratt; onlardan nce geldii grnden hareket ederler ve onlarn asl, Ulus'a ilikin grlerde adeta bir Kopernik Devrimi yaratan temel tez ya da kabulleri budur . Ulusuluun ban alp gittii bir lkede, gerek bir ulus teorisi yaayacak bir zemin bulamaz. Ulus'u ulusularn yaratt, onun bir "hayali cemaat" olduu trnden grler ulusuya bir kfr gibi gelir. "Ulus'u ulusulardan renemezsiniz" nermesi kadar ve tam da o nedenle "Ulusularn hi bir zaman Ulus'un ne olduunu renmeyecekleri" nermesi de dorudur. -IIUlus ve Ulusuluun Tarihsel maddeci ya da Marksist teorisini esas olarak bir anti -Marksist'e, Ernest Gellner'e borlu olmamz bir eliki gibi grlebilir ama anlalabilir. Vlger Marksistin metodolojisi ulus ve ulusuluu ele alrken yledir: st yapy belirleyen alt yapdr. Tpk snf gibi ulusu da ekonomi belirlemektedir. Burjuvazi ve i pazar kavramlar byle bir aklama iin gerekli malzemeyi sunar. Bylece teori grnte son derece tarihsel maddeci gibidir.

122

Son on ylda kan, modern ve bize gre gerek Tarihsel Maddeci ulus ve ulusuluk teorisi ise, baya Marksist asndan, materyalizmin inkar ve idealizm gibi grn r: Bir takm ulusular, eitim, propaganda, devlet zoruyla bir ulusu hayal edip ekillendiriyorlar. Ya da ksa ifadesiye, ulusu ulusular yaratyor. Bu idealizmin ta kendisi deil mi? Varlk dnceyi belirleyeceine dnce varl belirlemi olmuyor mu? Ama btn bunlar kaba Marksizmdir ve tarihsel maddecilikle ilgisi yoktur. Gellner'in teorisi, ayrntda ne trl dzeltmelere ihtiya duyarsa duysun, genel hatlar itibariyle tamamen, usta bir Marksistin kaleminden kmasna maddeci ve diyalektiktir. Onun teorisinde de son durumada ekonomi belirler ulusuluk ve ulusun ortaya kmasn ama bu dorudan ve mekanik bir belirleme deildir. Modern geni yeniden retim, antik uygarlklarn basit yeniden retiminden kaynaklanan toplumsal rgtlenme formlaryla gerekletirilemeyecei gibi ok salam bir hareket noktasna sahiptir. Sonra da bunun niin ve nasl ulusuluk ve ulus biiminde ortaya ktn gstermeye alr. Gellner, politik olarak liberal bir tarihi ve sosyolog olarak, Marksala ve Marksistlerl e polemie girip onlar eletirdii yerlerde bile, aslnda, bilinsizce diyalektik ve materyalist bir Marksizmi, tarihsel maddecilii savunur. Marksizm'den anlad onun vlger biimi olduundan, bu Marksizm eletirileri vlger Marksizm eletirileridir ve aslnda Marksizm savunulardr. Bu nedenle, Gellner'in teorisini en iyi anlayanlarn ve kabul edenlerin en iyi Marksistler arasndan kmas da bir rastlant deildir. -IIICiddi btn Marksistlerin de ifade ettikleri gibi, ulus ve ulus uluk sorunu Marksizmin, ya da Tarihsel Maddeciliin en zayf yanlarndan biri olmutur. Bu zayfln temelindeki metodolojik yanlg, Ulus'un bir KENDNDE EY (ya da kendi kendine ey = an sich) olarak ele alnmas noktasndadr. Marks, Hegel'den ald kendinde ve kendisi iin ey (an sich - fr sich) felsefi kategorilerini, sosyolojik kategoriler olarak ii snfnn farkl iki durumunu tanmlamakta kullanmt. i snf, bir snf olarak konumu, karlar ve hedeflerinin bilincinde olmad srece bir KEND KENDNE SINIF olarak var oluyordu; ancak konumunun, karlarnn bilincine varp, snf olarak hedeflerini belirleyip davrana getiinde KENDS N SINIF haline gelebiliyordu. te son yllara kadar ki btn klasik Marksist ulus ve ulusuluk teorileri, anlaylar ve politikalar snflara ilikin bu yaklam olduu gibi ulus ve ulusuluk alanna kopya ederek, aktararak, daha doutan bir gnahla damgal olmular; daha batan bir kmaza saplanmlardr. Bu temel metodolojik yanl, son yllara kadar, akl banda bir Marksist ulus teorisinin gelitirilememesinin temel nedenlerinden biridir. Ulusuluun Marksist ya da Tarihsel maddeci teorisini, bir anti Marksiste (Ernest Gellner) borlu olmamzn nedeni de belki onun, bu, kaba materyalizmin arln srtnda tamamas olabilir.

123

Snflar, birer KENDNDE EY'dirler. rnein yeryzndeki iilerin bir tekinin bile ii olduunun bilincinde olmad bir durumu var sayalm. Yani yeryzndeki btn iiler, biz ii deiliz diye dnseler, byle davransalar hatta bunu noterden tasdik ettirseler bile, ii snf var olmaya devam eder. Bu sadece ii snf iin de geerli deildir, btn snflar iin geerli bir durumdur. Fakat Ulus sz konusu olduunda bu varolu biimi sz konusu olamaz. nsanl ar herhangi bir ulustan olduklarn kabul etmedikleri srece o ulus var olamaz. rnein, kendini Trk ulusundan kabul edenlerin, bir gn uyandklarnda topluca kendilerini artk Trk ulusundan saymadklarn, herhangi bir baka ulustan, ya da tamamyla ulussuz saydklarn dnelim. O andan itibaren yeryznde Trk Ulusu diye bir ey kalmaz. Ulus ancak ve ncelikle KENDS N EY olarak var olabilir. Ve bundan sonra KENDNDE EY imi gibi grnr. Klasik retideki btn tartma, tpk snf gibi, o kendinde ey olarak kabul edilenin, hangi kriterlere gre tanmlanaca noktasnda olmutur. Kimi buna kader ortakl, kimi dil, lke, lk birlii gibi cevaplar vermitir. Ama btn bu cevaplarn hepsi, ayn metodolojik hatayla malul olduklarndan daha batan yanltrlar. Nasl her dinin cemaatn o dinin kendisi bizzat tanmlar ve o tanm kabul edenler o cemaati oluturursa, her ulus da, ulusa ilikin kendi anlayna sahiptir ve ancak bu anlay kabul edenler o ulusu oluturabileceinden; rnein snf gibi; bir soyutlamann rn olarak nesnel bir varl olan bir ey gibi bir tanmlama mmkn deildir. Bu metodolojik yanln ikinci sonucu, ulusun ulusulardan bamsz olarak var olduu anlaydr. Dolaysyla ulus var olduu iin ulusuluk vardr. Tpk ii snf var olduu iin sosyalizm olaca gibi. Hatta tam da bu metodolojik yanlg nedeniyle, yani ulus ulusuluktan nce ve bamsz olarak var olabilen bir kendinde ey olarak anlaldndan, ulusuluk burjuvazinin ideolojisi olarak tanmlanarak, ulus adeta ulusuluun gnahlarndan kurtarlr. Aslnda durum tam tersinedir. E. Gellner'in dedii gibi: "Ulusuluk uluslarn bir rn deil, tam tersine, uluslar meydana karan ulusuluun kendisidir." (S.105) "Ksacas, analitik dzlemde milliyetilik milletlerden nce gelir. Milletler devletleri ve milliyetilikleri yaratmaz, doru olan bunun tam tersidir." (S. 24) O halde, Marksist ulus teorisi, ulusun ne olduunu tanmlamaya kalkmamal, ulusuluk ulus ilikisini ele almaldr. Ulus konusunda Marksist teorinin dayanmas gereken temel eserlerin yapt tam da budur: Ulusuluk ve ulus ilikisini aydnlatmak!.. Hayali Cemaatler, ad stnde bu ilikiyi ele alr. Hobsbawm ve Gellner'in kitaplarnn ad da ayndr ve ayn ilikiyi ele alrlar: Uluslar ve Ulusuluk, biraz eski dille: Milletler ve Milliyetilik. -IVUlusu bir kendinde ey olarak ele almann bir baka sonucu da udur:

124

Klasik Marksizm ve enternasyonalizm anlaylar, ulusulua kar olmutur ama ulusa deil. eliki tam da bu noktada ortaya kar: nk ulusuluk olmadan ulus olamaz. Uluslar ulusuluun rndrler. Hem ulus ilkesini olumlamak (rnein enternasyonal, ad stnde ulusu siyasi mcadelenin ve rgtlenmenin temel birimi kabul eder) hem ulusulua kar olmak mmkn olmadndan, bir ulusal devlet oluturulmaya kalkldnda, (rnein ulusal baskya kar bir harekete nclk edildiinde; emperyalizme kar ulusal kurtulu savalarnda) ulus ilkesi egemen klnmaya alldnda (eski Sovyetler'deki btn Trkik uluslarda olduu gibi) ulusularn yaptklar her ey enternasyonalist bir sylemle yaplmak zorunda kalnr. Gerek tarihte de byle olmutur. Eski Sovyet topraklarndaki ou uluslar, Dou Avrupa'dakilerin ou, Asya ve Afrika'daki sosyalist ynelimli ulusal kurtulu h areketleri de hesaba katlrsa, yeryzndeki uluslarn ounu, milliyetilerden ziyade enternasyonalistlerin ve sosyalistlerin yaratt grlr. Bunun en son ve belki de sonuncu rneini, Krtlerin ulusal kurtulu hareketi ve ulus olarak oluumunda gzlerimizin nnde yayoruz. Bir zamanlar, Marks-Engels, Bismark'n Alman birliini gerekletirmesini kast ederek, bizim yapmamz gerekeni o kendi yordamnca yapyor diye yazyorlard. Devrimin mezar kazclarnn, onun vasiyetini yerine getirmek zorunda kaldklarndan sz ediyorlard. Eer burjuvazinin Marks-Engels gibi kafalar olsayd, onlar da, enternasyonalistlerin, arada geen dnemde, nasyonalistlerin vasiyetini kendi yordamlarnca gerekletirdiklerini ks ks glerek yazarlar ve keyifle tarihin srpriz ve alaylarndan sz ederlerdi. Gellner bir yerde, "milletleri milliyetilerin yaratt" n syler. Somut tarihi gz nne getirdiimizde, bu nermeyi yle dzeltmek gerekir: Uluslarn ounu enternasyonalistler yaratmtr. -VUlusular Ulus'u, tpk klasik Marksist ulus teorilerinde olduu gibi, ulusuluktan nce ve bamsz olarak var olan bir kendinde ey olarak ele aldklar iin, yani gerei tam da bu en kritik noktada tahrif ettikleri iin, Gellner'in dedii gibi:"ulusun ne olduunu ulusulardan renemezsiniz" . Ama klasik marksist ve de enternasyonalist btn hareket ve teoriler de, ulusularn ulusun ulusuluktan bamsz ve nce var olduu kabuln paylat iin, dier bir ifadeyle Ulus'u bir kendinde ey olarak ele ald iin, gerei tam da ayn noktada ulusularla birlikte tahrif ettikleri iin, u nerme de en az Gellner'inki kadar dorudur: "Ulusun ne olduunu enternasyonalistlerden de renemezsiniz." -VIGellner'in dedii gibi "Ulusuluk temelde siyasal birim ile ulusal birimin akmalarn ngren siyasal bir ilkedir" (S. 19). Peki, enternasyonalizm de tam tamna bu deil midir? Ama enternasyonalizm ulusuluu byle tanmlamaz. Snfsal kar karsnda ulusal karn ne alnmas olarak tanmlar. Byle yaparak, ulusu snfla ayn k ategoriden, ama ona rakip, onunla elien bir ey olarak ele alm olur ve bu ele alyla ulusunun ulusu ele aln
125

paylam olur. Ama ayn zamanda, ulusulua kar karken ulusularla ayn ilkeyi paylatn gizler. u nerme de en azndan Gellner'in nermesi kadar dorudur: Enternasyonalizm de, temelde, siyasal birimin ulusal birim ile akmasn ngren bir siyasal ilkedir. Enternasyonalizm sadece -politik olan kendi tanmyla- ulusulua kar olmak deil, ama ondan daha fazla, ulus ilkesine gre rgtlenmekten yana olmak demektir. Bu nedenle Enternasyonalizmin Nasyonalizme kar k, nasyonalizmin ufku iinde; ulus ilkesini kabul eden bir kar ktr. Enternasyonalizm snf bile ulus dolaymyla tanmlayarak ve rgtleyerek ulus ilkesinin egemenliine hizmet eder ve onu yeniden retir. Enternasyonalizm, ulus ilkesine gre ekillenmemi herhangi bir ii rgtlenmesini kabul etmez. Milliyetiler kendilerine gereinde enternasyonalist demekte bir sorun grmezler. nk enternasyonalizm millet ilkesine kar deildir ve onu olumlar, hatta onu zorunlu koul olarak grr. Halbuki a-nasyonal ya da a-nasyonalist, yani ulusuluun ilkesini tanmayan bir tavr; siyasal birimle ulusal birimin akmasn ngrmeyen bir tavr milliyetiyi, keza enternasyonalisti de ileden karr. Bu nedenledir ki, zellikle ezilen uluslarn kurtulu hareketlerinde, nasyonalistlerin kendilerini enternasyonalist olarak tanmlamalar onlar asndan hi bir sorun yaratmaz. Ulusal baskya kar hareketlerin, duvarn yklna kadarki tarihsel iklim ve konjonktrde kendilerini sosyalist ya da Marksist olarak tanmlamalar, byk lde enternasyonalizm ilkesi nedeniyledir. Ulusunun ideali, en azndan kendi devletini kurana dek, her ulusa bir lke ve devlettir. Enternasyonalist, Leninist veya Wilson'cu "uluslarn kendi kaderini tayin hakk" da bu idealin politik ilkesinden baka nedir ki? Bu bakmdan enternasyonalizm nasyonaliste gzel bir ideolojik ara ilevi grm ve baar iin iyi olanaklar salamtr. Sosyalistler ounlukla, snfsal memnuniyetsizliklerin ulusal ularak yansd noktasna arlk vermilerdir. Aslnda, ou kez, ulusal memnuniyetsizlikler snfsal bir grnm almlardr. Ve tam da bu nedenledir ki, bir lde orijinal Ekim Devrimi hari, kendileri ni sosyalist olarak tanmlayan btn devrimler, aslnda nasyonalistlerin devrimleridir. Yukarda, "Uluslarn ounu enternasyonalistler yaratmtr" demitik, o devrimleri yapanlarn kendilerini nitelemeleriyle deil de, gerek zleriyle bu nermeyi form le edersek aslnda tekrar Gellner'in nermesine varrz. "Uluslar ulusular yaratmtr". Sonra da u dip not eklenebilir: Bu ulusularn bazlar kendilerini enternasyonalist olarak tanmlamlardr. -VIITeorik olarak programatik balamda, Lenin ve Troki'nin anlad biimiyle, "Uluslarn Kendi Kaderlerini Tayin Hakk"nn ulus olmakla ilgisi yoktur. Yani onlar, programatik formlasyonda, kendinde ey olarak bir ulus kavrayna deil, kendisi iin ey olarak bir ulus anlayna gizli olarak sahiptirler. Bu anlaya gre belli bir grup insan kendilerinin bir ulus

126

olduunu kabul ediyorlarsa ulusturlar. Dolaysyla bir ky halk bile, ulus olduunu ilan edip, kendi parlamentosunu seip ayrlabilir. Ama bu tavr, hala siyasi birim ile ulus biriminin akmasn ngrdnden milliyetiliin ufkunda ve onunla ayn temeli paylamakla birlikte, isteyen her gruba ulus olma hakkn zmnen tandndan, hep st rtlm, grmezden gelinmitir. nk burada ulusu kendinde ey deil kendisi iin ey olarak anlayan patlayc bir unsur vardr. O halde, klasik biimiyle, yani Lenin ve Troki'deki otantik biimiyle, ulusal baskya kar program, bir ulus teorisi gerektirmez. Ulus olmay, bir grup insann ya da kiilerin kabullerine, sbjektif deerlendirmelerine brakr. Ulus'u kendisi iin ey olarak ele alr. Bu nedenle, Lenin ve Troki gibi ulusal baskya en tutarl biimde kar kanlarn, klasik anlamyla bir ulus teorisine sahip olmamalar bir raslant deildir ve onlarn bir zaaf olmaktan ziyade stnldr. Aslnda bir ulus teorisi kurmak, ya da bir ulus tanm getirmek, znde ulusu kendinde ey olarak tanmlamak; dolaysyla sbjektif kabul dlamak olduundan, ulusal baskya kar tutarl bir mcadeleyi engellemekle kalmaz, aksine baskya ideolojik aralar salar. Bu nedenle, klasik biimiyle bir ulus teorisi ya da tanm yapanlarn (rnek: Stalin) ayn zamanda ulusal basklar yapmas bir rastlant deildir. * Ulus bir kendinde ey deil, kendisi iin ey olduundan, tpk dini cemaatler, tarikatlar, herhangi bir ama etrafnda bir araya gelmi birlikler; dernekler, partiler gibi ele alnmaldr sosyalist bir programda. Nasl devlet dinler karsnda tamamen tarafszsa; nasl dini grevleri o cemaatin kendisine brakyorsa; nasl isteyen istedii birlii, dernei kurabiliyorsa; uluslara kar tavr da yle ele alnmaldr. steyen sayda insan bir araya gelip istedii ulusu kurabilmeli, tpk bir dini cemaat gibi, ulusal cemaat da ulusal vecibelerini devlet karmadan yerine getirebilmelidir. Sorunu daha iyi kavramak iin din analojisi kullanlabilir. deal demokratik devlet; aslnda Paris Komn tipi devlet diyelim, nasl din ilerini devletten ayryor bu ileri cemaate brakyorsa ve bu erevede isteyen istedii dine girebilir, kabilir hatta din kurabilir se ve dinsizler de olabilirse; siyasi birim nasl eitli dinler ve dinsizler karsnda tarafsz ve ntrse; ve byle bir siyasi birim nasl islam devletleri ya da dinsiz devletler gibi birliklere giremez ve o devletin bir dini ya da dinsizlii olamazsa, ama siyasi birimin dnda, bir cemaat olarak isteyenler istedikleri birlie katlabilirlerse; ulus konusunda da ayn tavra sahip olmaldr. Yani isteyen kendini istedii ulustan ya da ulussuz kabul edebilmeli; hatta isteyenler istedii ulusu kurabilmeli; siyasi birim btn bunlar karsnda tpk gerek laik bir devletin din karsnda olduu gibi olmaldr. O siyasi birimin nasl dini yoksa ulusu da olmamaldr. Ulusal dili, ulusal bayra, sfat olmamaldr. Ulusulua gre, yani siyasi birim ile ulus biriminin akmasn ngren hibir birlie katlmamaldr. Ama bu devleti oluturanlardan bir ulus olarak bir araya gelenler; siyasi birimin dnda istediklerini yapabilmelidirler.

127

O halde biz sosyalistler, ulusal sorunda, ulusularla ayn ilkeyi paylaa n, enternasyonalist "uluslarn kendi kaderini tayin hakk"n deil; ulusularn ve enternasyonalistlerin dayand ortak ilkeyi berhava eden; isteyene istedii ulusu kurma; istedii ulusa katlma veya kma ve de ulussuz olabilme hakkn savunmalyz. Bu artk enternasyonalizm deil; anasyonalizm'dir. Ya da Din ileri ile devlet ilerinin birbirinden ayrlmas gibi; ulus ileriyle devlet ilerinin birbirinden ayrlmas demektir. -VIIIByle bir tavr ulusuluun ve ulusularn anlad biimde ulusun tem ellerini berhava eder. steyene istedii ulusu, tpk bir dernek ya da bir dini cemaat gibi kurma olana veren tavr, znde ulusular zerinde bir diktatrlk anlamna gelir. Ulus'u devlet ve siyasetin dna at, ulusuya bir diktatrlk olarak grnr. nk ulusunun ilkesi siyasal birimin ulusla akmasdr. Konuyu benzer baka rnekle de aklamak mmkndr. slamiyet konuyu anlamak iin ilgin bir rnek sunar. slamiyet de, (elbette bugnk modern politik slam ya da eriatn anlad slam, sradan halk slam deil) tpk ulusuluun siyasal birim ile ulusal birimin akmasn ngrmesi gibi, siyasal birim ile dinsel birimin akmasn ngrr. Modern aydnlanma dncesi ise, dini kiisel bir vicdan, inan sorunu olarak ele alr. Dinsel biri mi siyasal birimin dna atar. Burada uzlamaz bir eliki vardr. Biri dierini yok etmek ya da zorla bastrmak durumundadr. Birinin kabul dieri zerinde diktatrlktr. Bir eriat devletinde olduu gibi, din siyasi birimin akmasn kabul eden bir devlet, nasl, dini devlet dnda, siyasi birimin dnda kiinin vicdan ve inan sorunu olarak gren tipik laik anlay zerinde bir diktatrlkse; laik devlet anlay da, din ve siyasi birimin akmasn ngren eriat anlay zerinde bir diktatrlktr. Programmza almamz gereken; ulusu bir kiisel inan ya da seim sorunu olarak gren ama onu siyasi birimin dna atan anlay da ulusal birimin siyasi birimle akmasn ngren ulusuluk ve enternasyonalizm anlaylar zerinde bir diktatrlktr. Uluslar da, dini cemaatler ya da dernekler gibi grp, siyasal alann dna attnzda, aynen slama ve eriatlara yaptnz ulusulara yapm olursunuz. Ama enternasyonalizm ya da ulusuluk da, ulusal birimi siyasal birimin dna atan anlay zerinde bir diktatrlktr. Onlar da eriatlarn laiklere yaptn yapmaktadrlar. Bugn yeryzndeki btn devletler, ulussuzlar; ulusal birimle siyasal birimin akmasn kabul etmeyenler iin birer eriat devletidirler. Sosyalist bir rgtlenmede de ulus bu imtiyazl yerinden atlmal, ulus dinlerin ve daha baka tercih ve inanlarn arasndaki gerek yerini almaldr. Nasl, btn dinlerden iiler birleiniz demek samalksa ve byle bir ar din ilkesini yeniden retirse, btn uluslardan iile r birleiniz demek de samalktr ve ulus ilkesini yeniden retir. Din demiyorsak niye ulus diyelim ki? Sosyalizm, enter-nasyonalist deil, a-nasyonalist olmaldr. Ezilenler enter-nasyonal rgtler deil, tpk a-dini olduu gibi a-nasyonal rgtler kurmaldr.

128

Burjuva uygarl dnda ve tesinde sosyalist bir uygarlk programn taslaklatrmann ilk adm bu olabilir. Nasl bugnk ulus ilkesine dayanan burjuva uygarlnda, dinler, tarikatlar hatta airetler var olmaya devam ediyorlarsa ama btnyle siyasi alann dndaysalar, ya da yle olmalar gerekiyorsa; ayn ekilde sosyalist bir uygarlkta da, muhtemelen dinlerin ve airetlerin yan sra uluslar da, siyasi alann dnda var olabilirler ve muhtemelen var olacaklardr da. Tpk muhayyel bir laik lkedeki halk slam gibi. -IXEnternasyonalizm sadece ulus ilkesini yeniden rettii iin deil; ezilenlerin kurtuluu iin; onlarn mcadelesini birletirmek iin uygun bir ilke ve biim sunmad iin de ezilenlerin kurtuluuna hizmet edemez artk. Tarihsel maddeciliin ya da Marksizmin tarihi bir bakma yeni znelerin ortaya knn tarihidir. Yeni znelerin ortaya k ise; sermayenin gerek tarihsel hareketinin; bunun sonucu olarak da simbiyozlarn; eklemlenmelerin tarihidir. Marks Kapital'de saf bir kapitalizmi ele almt. Tpk bolukta; havasz bir ortamda bir ty ve demir parasn brakarak deney yapmak gibi, havann srtnmelerinden azade bir deney yapmaya alt temel eseri kapitalde. Fizik deneyindeki havasz tpn yerini soyutlama alyordu. Bu kapitalist toplum, cinslerin, rklarn, airetlerin, adetlerin olmad; snrsz ve sonsuz bir evrende; baka retim biimi kalntlarnn olmad bir soyut mekndaki bir toplumdur. Marks'n Kapital'inin tm gc ve gszl de buradan gel ir. O sistemin temel eilimlerini belirler; temel ileyi yasalarn; ama onlarn ksa vadeli olarak somut tarihte ald biimleri deil. Marks'tan sonra gelen Marksistler olaanst lde politik mcadelenin ihtiyalarna bal olarak teorik alma yapmaya yneldiklerinden; sermayenin gerek tarihsel hareketini; (ki soyutlamaya her faktrn giriine bal olarak ayr bir Das Kapital yazmak gerekir) sistematik bir ekilde; kuaktan kuaa teorisyenlerin tamamlamaya alt bir bilimsel proje olarak; tpk bir Bonzai yetitirir gibi, yaplma abas olamamtr. Hatta nesiller boyu Marksistler byle muazzam bir teorik grevin ortada bulunduunun bile farknda olmamlardr. Ancak ortaya kan yeni znelere bal olarak; Marksist teorisyenler; ou kez baarlmas gereken byle muazzam bir teorik projenin bir blmn ina ettiklerini bile bilmeden; ama hayret edilecek kadar paralellikler iinde sermayenin somut tarihsel hareketini; dolaysyla eklemlenmeleri ve bunlardan kan yeni g ve snf ilikilerini ve yeni zneleri incelemeye balamak zorunda kalmlar ve farkna varmadan aa yukar; kavramsal bir btnlk iinde olmasa da binann birok blmn atmlardr. Bu tarihsel geliimi Marks-Engels'ten balayarak birka fra darbesiyle ksaca zetleyelim. Srf sermayenin saf hareketini inceleyerek somut politika bir yana toplumdaki gler ve bunlarn yer al belirlenemez, dolaysyla emansipasyon mcadelesinde bir strateji.

129

Marks-Engels'in ilk dnemlerinde tahlil arac olarak proletarya ve burjuvazi ve bir lde de kk burjuvazi vardr. Hitap edilen zne ii snfdr. Ezilen uluslar bile zne olarak grlmez. Desteklenenler o gnk politik konjonktrdeki konumlarndan dolay desteklenir (rnein Polonya) ya da tersi (mehur Tarihsiz Halklar meselesi). Ama onlarn desteklendikleri durumda bile onlar zne olarak grlmezler. Ezilen smrgeler de ayn ekilde ele alnr. Bunun pratik politikadaki en bilinen rnei rlanda'nn kurtuluunu ngiliz iisinin salayaca yaklamdr. Ancak, Marks, zmlemesinde sermayenin gerek tarihsel hareketine yneldike; ortaya saf kapitalizmin analizinde ortada bulunmayan; ama somut toplumda var olan gerek toplumsal gler ve znelerle karlar; ya da bu znelerle ve glerle karlatka, sermayenin gerek tarihsel hareketini daha dakik olarak tanmlamak zorunda kalr. Bir rnek Rant teorisidir. Eer kapitalizm; feodal toprak tekelinin var olmad bir dnyada olsa ve geliseydi bir byk toprak sahipleri snf olmazd, dolaysyla bunlarn dier snflarla ilikileri. Bu toplumsal g; kapitalist retimin kendisinden kmyor; gemiin bir kalnts olarak var oluyor ve snf mcadelesinde snflarn konum ve g ilikilerini etkiliyordu. Ama sorun sadece bu da deildi. Sermaye Byk toprak sahipleriyle ilikisinde kendisi de deiiyor ama ayn zamanda onlar da deitiriyordu. Burjuvazi artk saf bir kapitalist toplumun burjuvazisi gibi davranamyor; Big land Lord'lar da; kapitalizm ncesinin asilleri gibi olamyorlard. Dolaysyla bu tm glerin yer alnda ve stratejide nemli nitelik deiikliklerine yol ayordu. Saf kapitalizmin incelemesinden bir bakma ngiliz iilerin rlanda'y kurtaraca sonucu balang nermesini olutururken, Byk Toprak sahipliinin, saf kapitalist toplumda olmayan, sermayenin gerek tarihsel hareketinin rn ilikilerinin tahliliyle, modern kapitalizmin bu eski biimleri yok etmek bir yana onlarla simbiyoz ilikisine girdii, eklemlendii grlyor, bu sefer rlanda kurtulu hareketinin baars, ngiliz iisinin baarsnn n koulu haline geliyordu. rlanda Kurtulu Hareketi balang noktas tahlilinde bir nesneyken, son noktada bir zne haline geliyordu. Marks-Engels'in bu evrimi; daha sonraki Marksizmin evriminin kk bir prototipidir. Smrgecilie kar savalar aslnda sermayenin gerek tarihsel hareketinin sonularyd (kapitalist bir merkezden kapitalist olmayan bir evreye doru yaylma) ve yeni zneler ve yeni eklemlenmelerin analizi ile anlalabiliyordu. Bir bakma Lenin'in en temel katks, smrgelerdeki kurtulu hareketlerini, bir zne olarak ele almas ve arsn onlara yneltmesiydi. Troki'nin de ifade ettii gibi, "Bolevizmin ayrt edici yn, geri kalm olsalar bile, bask altndaki uluslar, yalnzca politikann nesnesi deil, znesi ol arak da gren tavrdr". rnein benzer evrim kadn hareketi bakmndan da geerli olmutur. Marks, Engels, Lenin, Troki iin, kadnlar btn bask altna alnmlklarna ramen politikann bir nesnesiydiler. Ve kapitalizmin kendiliinden kadn bask altna alan mekanizmalar tasfiye edecei varsaylyordu. Ancak, kadn hareketinin teorisyenleri, tpk Marks'n sermayenin gerek tarihsel hareketinde byk toprak sahipliiyle simbiyoza girmesi gibi, kadn emei ve ev iinin de sermaye ile eklemlendiini kantladlar. Kadnlarn bir zne olarak ortaya kmas da bizzat bu gerek tarihsel hareketin ve eklemlenme ilikisinin sonucu oluyordu.
130

Kapital'deki sermaye snrsz ve sonsuz bir evrende hareketini gerekletiriyordu. Ama gerek tarihsel hareketinde, snrl ve sonlu bir evrende gerekletirmesi, bunun sonucu olarak yeni znelerin, insanlarn insan olarak harekete gemelerine yol ayordu. Marks-Engels dneminde tek zne ii snf grlyordu. Bu nedenle Btn lkelerin ileri Birlein iar, kendine gre bir anlama sahipti. Ekim devrimiyle birlikte, Ezilen uluslarn kurtulu savalar ortaya knca, bu yeni zneyi de ifade edebilmek iin, iilerin yanna bir de "ezilen halklar birlein" ibaresi eklendi. Ama bugn znelerin bylesine eitlendii bir ada, sadece iileri zne kabul eden; onlar da ulus dolaymyla tanmlayan bir rgt biimi ve ilke artk yeterli olamaz. Artk btn lkelerin iilerini deil, yeryznn btn ezilenlerini, yani btn zneleri birletirecek bir ar ve biim bulunmaldr. (Ya da yeryznn btn iilerini sadece ulusal blnmle gre deil, btn blnmlk biimlerine gre bir araya getirecek biimler.) rgtler uluslara gre deil, her bask biiminden ve sorundan doan znelerin iinde, onu kesen dier bask biimleri ve zneleri iin mcadele edenleri birletirmelidir. Yani her hareketin blclerini. i hareketi iinde rnein, siyahlarn ve kadnlarn otonom rgtlenmelerini ve karlarn savunanlar; Siyah hareketi iinde, iilerin ve kadnlarn; Kadn hareketi iinde iilerin ve siyahlarn. Ulusal kurtulu hareketleri iinde btn bunlarn hepsinin; btn bunlar iinde ulusal kurtulu hareketlerinin. Bunlarn her biri o znenin hareketiyle snrl kalanlarca "hain" olarak grleceinden; btn hareketlerin ve znelerin "hainlerini" toparlayacak bir forma ihtiya vardr. Btn zneleri tanmayan ve snf iinde de eitli blnmeler arasnda sadece ulusal blnml meru kabul edip tanyan enternasyonalizm gelecein mcadeleleri iin bir ilke ve biim olamaz. Enternasyonalizm, belki "btn lkelerin iileri"ni birletirebilirdi ama "yeryznn btn ezilenlerini" birletiremez.

131

Hariten Gazel
Selam arkadalar, Yllar sonra ilk kez nfo stanbul'da bir tartmann baladn ve dallanp budaklandn grnce sevinmitim ama birden bakla kesilir gibi bitti tartma. Bir ka gndr yeni bir ey yok. zldm dorusu. Ama mademki bir tartma balad ben de katlmay deneyeyim. (Not: bu ani kesilme galiba teknik bir arzadanm. Ama buna ramen katlmda bir tavsama var gibi geliyor.) * Ben tartmay rgtsel ve taktiksel sorunlardan, programatik ve stratejik sorunlara ekmeye alacam. Btn politik hayatmda hemen btn politik blnme ve tartmalarn rgtsel ya da taktiksel sorunlar zerinde yrdn ama tartmann zne inince, ki z ou kez sylenmiler deil sylenmemiler oluyor, onun aslnda programatik ve stratejik ayrlklardan kaynakland ama tartan taraflarn bilincine kmad iin tartma ve blnmelerin ilerletici deil geriletici; aydnlatc deil karartc olduunu grdm. Problem hep genel ve temel sorunlarda bir berrakln olmamasndan ya da bir anlamazln olmad yanlsamasndan kaynaklanmtr. En basit mantk bakmndan bile bu byledir. Genel sorunlarda (Programatik ve stratejik) anlama veya netlik olmadan daha zel sorunlarda (diyelim ki rgtsel ve taktik) bir netlik olanakszdr. Hedefinizi ve o hedefe ulamak iin dayanacanz temel gleri bilmeden h angi aralarla (rgtsel biimler) ve yollarla (taktikler) ulaacanz nasl tartabilirsiniz ki? te bu nedenle ben tartmaya ncelikle programatik ve stratejik sorunlar zerinden katlmay deneyeceim. * kinci olarak tartmaya dnya leinden girmeyi deneyeceim. Dnya leindeki deerlendirmelerden hareketle zgl olarak Trkiye'yi ele almaya alacam. Bir zamanlar en kk ya da teorik bakmdan clz hareketler bile temel bildirgelerine bir dnya deerlendirmesiyle balarlard. Elbette bu deerlendirmelerin ou slamn Aments gibi, bir deerlendirme ve tahlilden ziyade, bir inan bildirimi zellii tard. Ya da gerek hayatla ilgisi olmayan kimi "felsefi" genellemeler ("ba eliki", "yan eliki" gibi) tekrarlanrd. Ne olursa olsun, bu durumlarda yanl olan bir genel dnya durumundan hareketle ne yaplacan belirleme abas deildi kanmca. Yanl olan o genel, dnya leindeki deerlendirmenin yeterince derin ve hakkyla yaplamamasyd. Ama imdilerde sanki yanln kendisi dnya leinde bir deerlendirmeden yola kmann ya da bu abann kendisiymi gibi grlyor.

132

Aslnda Almanlarn "zeitgeist" dedii, "zamann ruhu" diye evrilebilecek olan, post -modern, ya da yeni-sa, ya da post-fordist ya da ne derseniz deyin, ruh hali solcularda belki saclardan da daha gl bir etki ve egemenlik kurmu durumda. rnein "artk byk anlat"larn bittii, "ideolojilerin" veya "tarihin sonu"nun geldii trnden nermelere kar kmak solculuun raconundan saylr. Ama ayn kar kan solcular, teoriyi, evrenseli, geneli bir kenara itileriyle, "byk anlat"larn ya da "ideoloji"lerin ann geleneklerine kar gsterdikleri kmsemeleriyle, hasl davranlaryla, eletirdikleri nermelere kant oluturma abasndadrlar sanki. Bu bakmdan en azndan bu egemen tart reddedici bir duruu, fiili bir kar k srdrmenin politik bir nemi de var kanmca. * nfo-stanbul'da balayan bu tartmaya byle hevesle katlmaya aba gst ermemin nedenini de aklamam gerekiyor sanrm. DP'nin kuruluu, genellikle ktmser bir insan olmama ramen, bende bile iyimser beklentilere yol at. Kurulu hazrlklar srasnda, allm ktmserliimle, "Kurueme nasl dalmakta olan rgtleri toparladysa, bu birleme de dalm Dev-Yol'u yeniden rgtlemeye, BSP iinde yava yava kaynaan rgtlerin yeniden eski zrhlarna brnmesine yol aar" diye dnyor ve iin dorusu fazla bir ey beklemiyordum. (Ktmserlii sizlere de tavsiye ederim. Hayatmda hi bir eyin iyiye gittiini grmedim. Bu nedenle ktmser tahminleriniz byk oranda doru kacaktr. Ayrca ekenomiktir. Zaten ktmser beklentiler iinde olduunuzdan moral bozukluu, ykm olmaz ya da ok az oranda olur. Eer beklentileriniz yanl karsa, yani iyi bir gelime olursa, genel moral yksekliinin sizin zerinizdeki etkileri, tahmininizin yanl kmasndan doabilecek kiisel burukluunuzu da fazlasyla telafi eder.) Kuruluundaki coku, buradaki kllenmi ateleri bile canlandrnca, galiba bu sefer gerekten yanldm deyip, umutla DP'yi izlemeye baladm. Bu izleme Sz dergisi, baz kk gazete haberleri, Trkiye'ye gidip gelen arkadalarn anlattklar izlenimler ve nihayet buralara gelen baz DP yneticilerinin anlattklar ve yaptklar araclylayd. DP'nin dorudan politikasyla ancak, DP'nin Avrupa'da rgtlenip rgtlenmeyecei balamnda karlatm. Trkiye'ye gidenlerin anlattklar hari, dier kaynaklarn hepsi olumsuz ve hayal krcyd. Demek Trkiye'de alttan gelen baka bir dalga var bu henz DP'nin politikasna ve ynetimine yansmad daha beklemek gerekir, bir hkm vermekte acele etmemeli diye dnyordum. yimserliime son veren buradaki kimi Dev-Yol'cu arkadalarda gzlemlediim bir gelime oldu. Bir yl nce "biz" derken DP'yi kasteden bir ok arkadata "Biz" bir anlam kaymasna uram ve Dev-Yol'u, o gelenekten gelenleri kastetmeye balamt. Bunun bir reaksiyonu da Kurtuluularda uzaktan hissediliyordu. BSP'de bile bu arkadalarda Kurtulu kimlii giderek nemini yitirirken son zamanlarda bu kimliin giderek nem kazand grlyordu.

133

Hele o ynetime yansmadn dndm dipten gelen, taradaki dalgann da aslnda Trklere egemen olan oven ve milliyeti dalgann basksn byk lde yansttna dair duyumlar arttka ve nihayet "Krt Sorunu"nda beklediim radikal tavrn oluacana ilikin belirtiler azaldka artk kredinin vadesinin dolduunu dnp bir ekilde uzaktan yazyla da olsa bu olumsuz geliime kar bir tavr koymak gerektiini dnmeye baladm. lk nce bir yaz hazrlayp Sz dergisine yollamay dndm. Bu arada Sz'n kapanacan ve yeni bir dergi kacan iitince, bari yeni yayn ksn, bir de ona bakalm, gerekirse oraya yollarm diye dndm. Aylar gemesine ramen bu yayn da kmad. Son olarak bu yaynn kmasnn da Kongreden sonraya kaldn duydum. Ne derece dorudur bilmiyorum ama herhalde dorudur. Bu durumda, en iyisi bari, nternet'teki "Sosyo.kulture.turksh" alanna, "Info-st"in tartma alanna yazaym diye dnyor ve bunun iin hazrlklar yapyordum ki bu tartma balad. Yani zaten yapmay dndm i iin iyi bir vesile oldu. * Bu arada "Elektronik Ortam"da tartmann da yaz formlar ya da stili bakmndan baz deiiklikler gerektirdiini -ksmen daha nceki denemelerden de biliyordum - fark ettim. En iyi biim ne olur diye dnyordum. Sonunda ksa notlar ve denemeler biiminin, (Yani her biri ayr bir yaz olan ama ayn zamanda birbirlerini tamamlayarak bir btn oluturan bir biimin) en iyisi olacana ve nce byle bir biimi denemeye karar verdim. Yollayacam yazlar iki biimde olacak: 1) Kenar notlar: Esas tartmadaki tartmak istediim sorunlar ve ondaki mantk silsilesini etkilememesi iin eitli metinlerdeki mantk ya da olgu yanllarna ynelik ksa deinmeler. Bunlar "Kenar Notlar" bal altnda yollamaya alacam. 2) Tartma Denemeleri: Bunda her biri bamsz bir deneme olarak esas tartma metinleri yer alacak. Bu tn bu metinlerde, dipnotu olana olmayaca iin. daha doruzu olur da, teknik olarak biraz problemli olaca iin, dipnotu ya da aklamalar yerine, yldzl ayrmlar biiminde, bunlar da her biri kk ksa bir yaz gibi yazmay deneyeceim. Bunlar "Hariten Gazeller" bal altnda yollayacam 3) Son olarak benim amdan bu tartma, son 10 ylda tm enerjimi verdiim, 24 saat kafa patlattm bir konuda tartma. Bu konudaki kimi dncelerimi zaman zaman yazdm da. Ancak bunlar byk aralklarla ve kopuk kopuk yazld ve ok snrl baz evrelerin dnda okunmad iin Tartmaya girerken, bu konuya ilikin baz eski yazdklarm da nceden yollayacam ki, tartmaya katlrken ki arka planm ve problematiklerimi merakls olursa daha iyi anlayabilsin. Bunlara da "Ek: 1", "Ek: 2" gibi baslklar vereceim. Selamlar

134

Hariten Gazeller 01
28.06.97 16:04 Alan tartmann konusu yle de formle edilebilir: "Bugnn Trkiye'sinde sosyalist bir politika ne olabilir?" Ama daha bu forml bile aslnda bir yn varsaym iinde barndryor. rnein, politikann ve politika yapmann ne olduu konusunda bir anlay birlii olduu gibi bir varsaym. Ya da Trkiye'de veya herhangi bir lkede lke leinde sosyalist politika yapmann olanakl olduuna dair bir varsaym. O halde tartmaya bu varsaymlar sorgulayarak girmek daha doru olacak ve bizi tam da genel, evrensel sorunlarla, gerek programatik sorunlarla yz yze getirecektir. En son sylenmesi gerekenleri en bata sylemek gerekirse: 1) Bugnn Trkiye'sinde veya herhangi bir lkede, lke leinde sosyalist bir program ortaya koymak ve dolaysyla lke lekli sosyalist bir politika yapmak mmkn deildir. Sosyalist politika ancak evrensel lekte yaplabilir. 2) Ve bu sosyalist politika ancak bugnknden kkten farkl bir politika anlayyla yaplabilir. Provake edici bir rnekle konuya girmek daha dndrc olabilir: Bir an iin varsayalm ki, DP, bir mucize oldu ve geni yn desteiyle iktidara geldi ve bu DP iktidar programn hi bir engel olmadan gerekletirecek byk bir destee sahiptir. DP'nin yapabilecei maksimum, Sosyalistlerin onlarca yl minima program dedikleri talepleri gerekletirmek olacaktr. Bu DP iktidarnn devleti en demokratik biimde yeniden rgtlediini varsayalm. Yani u baskc militarist brokratik devlet cihazn tasfiye edip her trl zgrln ve insan haklarnn gl garantiler altna alnd yepyeni bir rgtlenmeye gidildiini kabul edelim. Ulusal sorunu en radikal biimde zdn varsayalm. (Bugnk ulusal sorundaki tavryla DP'nin bunu ne lde yapabilecei ayr bir sorun) Bu DP iktidar retim aralar zerindeki zel mlkiyete dokunamayacaktr. Dokunduu takdirde ayakta kalma ans yoktur, dier yandan DP' yi destekleyecek ynlar bunu istemeyecektir. Bunun dnda, baz alanlarda tpk batdaki Sosyal Demokrat partilerin bir zamanlar yapt gibi baz devletletirmeler ise hi bir ekilde var olan sistemin zn deitirmeyecektir. Devletin ekonomiye gl bir ekilde mdahale edebildii bir kapitalist ekonomi olarak kalacaktr. Ama byle bir sistem Trkiye kapitalizminin gelimesi iin ideal koullar salamaktan baka bir anlama gelmeyecektir.

135

Byle bir Trkiye'de Kapitalizm ve onun gelimesi gerekten, hele bir de dnya leinde Dou Avrupa ve in'in kapitalist dnya ekonomisine entegrasyonu; elektronik devrimin rnlerinin yaygnlamas (tpk demiryollar veya sava sonrasnn otomobilleri gibi) vs. ile desteklenecek bir "Uzun Dalga'nn ykselen eimi" dnemiyle senkronize olursa tam uzak dounun kaplanlarnn gelimesi gibi, ya da sava sonras Avrupa'da olduu gibi mucizevi bir gelime bile mmkndr. (Btn ekonomiyi kasp kavuran sava masraflarna ramen Trk ekonomisinin gsterdii dinamizm byle bir olasln pek hayal olmadn ima ediyor). Byle bir Trkiye, muhtemelen, Dou Roma (Bizans -Osmanl) imparatorluklarnn miras zerinde bir etki alan kurabilir ve bu alan hatta Orta Asya'ya kadar uzanabilir. Bu, kendi iinde demokratik Trkiye, aslnda tipik bir emperyalist kapitalist lke olacaktr. Ama bu tam da zal'n, ya da kinci Cumhuriyeti'lerin hayalinden baka nedir ki? zal, buna yukardan dzenlemelerle ulamak istiyordu. Olas bir DP iktidar ise bunu, daha radikal, daha baarl, aadan ve demokratik yollarla gerekletirmi olur. Yani u bizim Marksist vokablerle ifade edersek: Prusya ve Fransz yollar. Bir DP iktidar halinde Trkiye Fransz yolundan, yani aadan ve demokratik biimde, gelimi bir kapitalist emperyalist lke olacaktr. (kinci ve daha byk olaslk, en ok Krt ldrm bir generalin, De Gaulle ya da Rabin gibi, ipleri ele alarak, Prusya tipi yntemlerle, birinci cumhuriyeti kurtarmak iin ,tpk Atatrk'n Padiah kurtaracam diyerek onu ortadan kaldrp yeni bir padiahlk kurmas gibi, tasfiye etmesi ve Krt sorununu zm yeni bir Cumhuriyet kurmasdr. Trkiye'nin tarihi, gelenekleri ve nihayet DP'nin korkak politikas bu olasl en gl olaslk olarak ortaya karyor. Bu takdirde, brokrasinin ve ordunun arl varln srdrr ve ynlar arasnda pek az bir demokratik gelenek kalnts kalr. Ayrca bu halde, Trk kapitalizmi, bir olas DP iktidarndan daha yava geliir.) Fransz yolu, muhtemelen ezilen ynlar asndan daha az sancl, ve daha demokratik gelenekler brakc olabilir ama ayn zamanda Trk kapitalizmi iin daha geni bir etki alan ve dinamizm de demektir. (Bir yanl anlamaya meydan vermemek iin hemen unu belirtmek gerekiyor: DP'lilerin sosyalist inanlarndan ve onlarn bu inanlarna ballklarndan hi bir phe etmek sz konusu deildir. Bu samimi inan ve arzularn tesinde, nesnel olarak neler olabileceinden sz ediyoruz burada. Yine bir yanl anlamaya meydan vermemek iin unu da belirteyim ki, PKK veya Dev -Sol veya Partizan veya Emek Partisi de iktidara gelse sonu deimez. Onlar, hayali bir DP iktidarnn yapabileceklerini belki biraz daha avamca yntemlerle (Jakobence) yapabilirler. Aslnda onlarn da sosyalizm ya da politika anlaylar DP'nin kinden farkl deildir. DP znde zal'n programn daha demokratik yollardan gerekletirmekten baka bir ey yapamaz derken, Trkiye'de yaygn olan, Reformist-Devrimci kutuplamas erevesinde DP'ye yaplan Reformist eletirisi balamnda bir eletiri yapmyorum. Kanmca DP reformist bir partidir. Daha dorusu unu syleyeyim, keke doru drst bir reformist parti olabilse. yle bile deil . (lerde yer yer buna da girmek gerekecek). Anlatlmak istenen ve

136

yazlar boyunca almaya allacak olan, eski politika ve sosyalist mcadele anlaylaryla yaplacak bir sosyalist politikann, hatta sadece Trkiye'de de deil, herhangi bir lkede baka bir sonu veremeyeceidir. Ve yine burada PKK'nn hakkn da vermek gerekir. O bu konuda en bilinli ve gereki bir pozisyondadr. DP politika sanat bakmndan PKK'nn eline su bile dkecek durumda deildir. Btn bu hareketler iinde, gerei syleyen ve kendini ya da kimseyi kandrmaya kalkmayan PKK'dr. Abdullah calan'n kendisiyle ilgili bir Selahaddin Eyybi benzetmesinden hareketle defalarca vurgulad projeler, ki en son ayrntl biimi Mahir Sayn'la yapt rportajlardan oluan "Erkei ldrmek" adl kitapta var, olas bir PKK zaferinin bile, daha demokratik bir zal projesinden baka bir anlama gelmeyeceini ve byle bir Trk-Krt federasyonunun Orta Dou ve ksmen Asya'da jeopolitik, kltrel ve ekonomik temelleri olduunu, ve muazzam bir etki alan oluacan aka ifade ediyor. ) *** Burada Yaln Kk gibi bir parantez ap bir gzlemi anlatalm: Hamburg'a gelmi bir DP yneticisiyle konuuyordum bir defa. Ona da yukardaki sylediklerimi aa yukar ifade ettim. DP'nin nesnel olarak zal'n programn gerekletirmekten, ama bunu demokratik yollarla gerekletirmekten, dolaysyla gelimi emperyalist bir Trkiye yaratmaktan baka bir ey yapamayacan sylemitim. O ynetici de fazla zorlanmadan bir noktada bunu kabul etmiti. Bunun zerine, niye DP'liler hep sosyalizmi kurmaktan falan sz ediyorlar. Niye ezilenleri ve kendilerini kandryorlar. Byle sosyalist politika m olur. Sosyalist politikann z ezilenlere gerek durumu ve zorluklar anlatmak olmaldr; onlardaki yanl hayallerle mcadele etmek olmaldr demi ve aa yukar u mealde konumutum: "Niin insanlara aka unu demiyorsunuz: Evet biz sosyalistiz, sosyalizme inanyoruz. Ama unu da biliyoruz ki, bizim desteini kazanmak iin uratmz sizler, tarihsel bir deneye girimek istemeyeceksiniz, Bunu isteyeceinize dair u an en kk bir iaret bile yok. Sonu belirsiz ve diskredite olmu bir sosyalizm ideali iin hayatlarnz daha da zora komak istemeyeceiniz belli. steseniz bile, bizim sizlere bunun ok zayf bir olaslk olduunu, sizleri ok kt gnler ve almas olanaksz zorluklarn beklediini sylemek gibi bir grevimiz var. Ancak bunu gslemeyi, ya da yanarak k vermeyi gze alyorsanz, bu yola girmeniz halinde biz de en nde yer almaya hazrz. Aslnda hepinizin bugnk gerek beklentisi, demokratik reformlara uram bir Trk kapitalizmidir. Sizler de bunun farkndasnz. Krt sorununun bukalarndan, baskc militer devletin muazzam masraflarndan kurtulmu bir Trkiye'nin; zal'n kytrk birka dzenlemesiyle bile saladndan ok daha muazzam bir atlm salayacan biliyorsunuz. O zaman, dnyann beyazlar arasna katlacaksnz, yani ksaca u Avrupallar arasna. Bu bakmdan Trk burjuvazisiyle bir kar ortaklnz da var. Trk burjuvazisi de bunun bilincinde.

137

Biz baarlarmzn nesnel sonularnn bizim gerek ideallerimizle maalesef byle bir eliki iinde bulunduunu bilmemize ramen, deiikliklerin aadan olmasnn, belki ilerdeki mcadeleler iin daha iyi bir hareket noktas salayabilecei ve eitliki gelenekler yaratabilecei umuduyla ve nihayet, u bask ve smrnn en kaba biimlerini acil olarak ortadan kaldrabilme yan rn nedeniyle varz" Bunu sylediim arkada, "btn bunlar doru olabilir, ama halka byle eyler sylenir mi? Byle eyler sylenerek politika yaplabilir mi?" demiti. Byle bir itiraz duyunca da, ok baka diller konutuumuzu fark etmitim. Bu itirazda gizli politika anlay brakalm klasik bir sosyalist politikay, brakalm yepyeni bir sosyalist politika anlayn bir yana, biraz cesur bir burjuva politika anlayndan bile uzakt. Bu ksa an-gzlemle anlatmak istediim. Yukarda ksaca anlatlanlarn aslnda DP iin de bir sr olmadn gstermektir. Ama bu durumu aka ortaya koymamalar ve sanki hi byle bir ey sz konusu deilmi gibi davranp dnmeleri ezilenlerin bilincini karartmak; onlara yalan sylemek; sahte hayaller vermektir. Ksaca cinayettir. Selamlar

138

Marksizmde Kesinlik, Ak Ululuk ve Gelecek Projeksiyonlar zerine

Bu sefer yaznzn son paragrafn ele alacam. Sanr m o paragrafta bilim ve bilimsel sosyalizm hakkndaki btn anlaynz en zl biimde yansyor. yle diyorsunuz: "Marks ve Engels, daha sonra bir lde Lenin`in katklaryla bilimsel sosyalizm belli bir dzeye kadar gelmitir. nsanln snfsz ve smrsz bir topluma ulaaca tezi, sansa kalm zayf bir olaslk olarak deil, aksine toplumsal gelimenin zorunlu bir sonucu olarak ortaya kaca ngrs bu anlamda deerlendirilmek durumundadr. "Olabilir ama olmak zorunda deildir. ok ok zayf bir olaslktr. Belki olur belki olmaz" gibi yaklamlar bu bilimsel verilerin zn iyice anlayamamak demektir sanrm." Burada yansyan bilim anlay, geen yzyln bilim anlayna benziyor. Bilim hep bir kesinlikler, mutlak hakikatler olarak anlalrd. Ama zellikle yzyln bandaki teorik fizikteki gelimelerden sonra, bilimde kesinlik giderek azalmakta, gerek relatifemekte, opsiyonlardan biri haline dnmektedir. Bilimsel dnce daha byk bir esneklik ve tolerans gerektirmektedir Aslnda bu tolerans ve izafilie Toplum bilimi, Marksizm ya da Bilimsel Sosyalizm daha douunda sahiptir. Ancak onun bu yan, aydnlanmann o gl etkisi altnda unutulmu, bu devrimci ekirdek grnmez olmutur. Kald ki, reti daha doarken bir lde bu aydnlanmacln, burjuva uygarlnn deerlerini de byk lde zerinde tamtr. Sonra onu bu kr barsak gibi kalntlardan arndrmak gerekirken, bu kalntlarn , en azndan resmi, bilinen biimlerde, arl artmtr. Doumunda derken abartmyorum. Doum derken Komnist Manifesto'yu dnyorum. Tarihsel Maddeciliin bu ilk uygulamas, daha ilk satrlarnda, snflar savann ya bir devrimle sramaya ya da tam bir k ve rmeye yol atn syler. Yani orada ilerleyen bir tarih anlay yoktur. Ak olaslklar, olanaklar vardr. Bugn doa bilimleri kesinlikten ok uzak konumaktadrlar. Marks -Engels dneminin, henz emekleyen astronomisini, Laplace ve Kant kuramlarn gz nne getirin. ok emin ve kesindirler. Ama bugnk bir teorik fiziki (Astromi ve ekirdek fizii artk i ie gemi gibidir) kesinlikten ok uzaktr. Hatta var olan evrenimizin olas evrenlerden sadece biri olduu ya da var olan evrenin btnyle bir tesadfe dayanabilecei tarzndaki anlaylardr bugnn bilimine egemen olanlar. (nk, Big Bang'ta Madde kadar anti-Madde de olumas gerekir olaslk hesaplarna gre. Bunlarn da birbirini yok edip enerjiye dnmesi gerekir. Hlbuki bizim evrenimiz var ve bu maddeden oluuyor. Demek ki tesadfen madde biraz daha fazla olutu. Bu evren o fazlaln rn tarznda bir teori rnein.) Ya da Kaos teorileri, bugn meteorolojik ngrlende bulunabilmek iin bu teorilere ihtiya

139

var ve bu teoriler o lde kesinlikten uzaklar. Bu konuda bilgim olmadndan bir ey syleyecek durumda deilim ama bunun uzmanlar kendi alanlarn byle tanmlyorlar. Ya da canllarn evrimini ele alalm. Son yllarn en byk, en heyecan verici bulular paleontoloji alannda gerekleti. Yumuakalar zamannda, bugnknden farkl en az 1 5 farkl yapda canllar olduu; bugn bizlerin de iinde bulunduu bu sistemin bunlarn sadece ikisinden geldii; dierlerinin yok olduu; adeta doann bazen durup denemeler yapt ; bu iki kalan yap sisteminin de neden kaldnn, dierlerine stn olup olmadnn sylenemeyecei gibi. Ya da bir gkta felaketi olmasa bugn hala yeryznde dinozorlar yaayaca ve memelilerin geliemeyecei gibi grler artk bilim leminde tartlmyor bile. Bu alandaki keifleri metodolojik ve felsefi boyutuyla sistemletiren S. J. Gould'un kitaplarndan birinin ad: nsan: Bir Tesadf adn tamaktadr. (Bu vesileyle S. J. Gould'un kitaplarn okumanz tavsiye ederim. ok nefis bir dili de var. Almanca'da kan kitaplarndan bildiklerim unlar: Flamingo'nun Gl, Derin Zamann Kefi, nsan: Bir Tesadf, Panda'nn Ba Parma. Dediiniz Bilim felsefesi alannda size ok yardmc olabilir.) Peki, Trkiyeli sosyalistler arasnda neden byle esnek, opsiyonlar olan bir bilim anlay yok ve ya ok kesin eski anlay ya da "Postmodern" diyebileceim, bir utan br uca zplam, Kuhn (Bilimsel Devrimlerin Yaps) veya Fayerabend'nkiler gibi, belli bir kesinlii reddeden, her gre eit deer veren bir anlay var? nsanlar adeta bu iki ucu boklu denekten birini semek zorunda. kinciler ki genellikle "sivil toplumcu" denen bir politik izgi izleyip, szm ona gemiin hatalarn ki ou gemilerinde Marksist'tiler, eletirme balamnda, Marksizm'i bir btn olarak ilerlemecilik ya da pozitivizmle damgalarlar. Marksist kalanlar da, anladklar biimiyle, yani bir Pozitivist mercekten gemi Marksizm'i bunlara kar savunurlar. Aslnda, bana sorarsanz, bugnn post modern anlaylarn savunanlar, kendi dnk Pozitivist anlaylarn eletirmektedirler Marksizm diye. nk onlar o zaman da Marksizm'i Pozitivist bir anlayla benimsemilerdi. Dolaysyla bu iki zt gibi grnen tavr, birbirini dourur ve birbirinin varlna hakllk kazandrr. Ben ise, bunlardan baka bir anlay olduunu ve gerek Marksizm'in de bu olduunu sylyorum. Bu anlay ne mutlak bir kesinlik ierir ne de her eyi relative eder. Bu Marksizm'in aslnda bir ekilde srekli gelitii ama dnyadaki Marksistlerin ounca bilinmez kald, zaten buraya astm yazlarda, bir ekilde ele alnmaktadr. * Ama bir an iin sizin anladnz gibi, sizin anladnz anlamda Marksizmin bir kesinlikle ykl olduunu var sayalm. O zaman insanln veya sosyalizmin bir gelecei olmad noktasnda kesin olmanz gerekir. Neden? Biliyorsunuz Marksizm, bilimsel bir reti olarak, Toplumun gelime yasalarn ikembei krbadan atmyor. Tarihin incelemesinden karyor. Komnist Manifesto'da rnein, o

140

zamana kadarki insanlk tarihi bilgisine dayanarak. Srama da olabilir, k de olabilir diyor. Tarihte ikisi de grlyor diyor. Gerekten de, 6500 yllk, modern kapitalizme kadar geen dnemde, bir tek devrim gsterilemez. Hi bir uygarln iinde ezilenler, stn gelip, yktklarndan daha stn ve eitliki bir uygarlk kuramamlardr. Esas olarak ezilenler hi bir zaman devrim yapamamlardr. Kleler ve kyller bu yetenekte deildiler nk. syan edebilirlerdi, byk muhalefet partileri kurabilirlerdi ama daha stn ve eitliki bir uygarlk kuramyorlard. ki kk istisna hari. slam tarihinde Karamta'lar eitliki bir devlet kuruyorlar ama fazla yaamyor ve yktklarndan stn bir uygarlk oluturmuyor. Bir de, in'de Taiping ayaklanmas ve iktidar ile bir kyl devrimi olduu sylenebilir. Ama onlar da iktidara gelince, yktklarnn bir benzerini kurmaktan baka bir ey yapmyorlar. Grld gibi Klasik tarihin bilanosu ok ktdr. Hi bir zaman bir devrim, bir srama yok, sadece k var. te bu noktada, bni Haldun ve Kvlcml'nn katks konusu geliyor. Antik tarihte ezilen snflar devrim yapamyor, uygarlk ryor ve sonunda barbarlarca yklyor. Kvlcml, bu ykln aslnda bir devrim olduunu, ama modern devrimlere benzemeyen bir devrim olduunu sylyor. Bylece rnein, ilerleme ve k aslnda ayn olgunun iki yz ol arak, daha kesinlikten uzak olarak ortaya km oluyor. Ama bunu bir yana brakalm. Yani, antik tarihte, hi bir zaman ezilen snflarn, (serfler, kyller, kleler vs.) devrim yapmas ve bir st uygarlk kurmas olay yok. Hep k var. Yani, Komnist Manifesto'nun o ilk satrlarn, en azndan, modern aa kadar sadece k var diye dzeltmek gerekir sonraki bilgiler nda. (Marks - Engels'te de aslnda bu anlaya yakn anlaylar var yer yer. Ama onlarn bir Avrupal olarak bu tarih hakkndaki bilgileri snrl ve bu tarih onlar iin fazla bir nem tamadndan ve de ksmen eurosentrik yaklamlar nedeniyle ve nihayet sonraki Marksistlerin bu konuda onlardan da kt sicilleri nedeniyle, iyice unutuluyor.) Gelelim, Modern aa. Marks Engels, kapitalizme bakyorlar, ii snfna bakyor lar. Eh, yakn zaman nce Avrupa'da Burjuva devrimleri olmu veya oluyor. imdiye kadar byle deildi ama bu kapitalizm ve ii snfnda durum deiik, bu sefer bir olanak var. Yani ii snf, kleler ve kyllerden farkl olarak, iktidara gelebilir, bir devrim yapabilir ve nihayet stn bir uygarlk kurabilir. Ama o zamandan bu gne 150 yl geti. Bu 150 yln bilanosunu kardmzda unu grrz ilk bakta. Bu ii snf da, aslnda kleler ya da kyllerin yaptndan fazlasn yapamam. Hangi devrimci partiyi kurmusa, o bir sre sonra, ya kk bir sekt olarak kalm ya da kitlesellemise devrimcilikten kopmu, snf i birliine ynelmi. Hangi sendikay kurmusa sendika brokratlarnn eline gemi. Buna on yldan fazla dayanabilmi bir ii rgt yok. Hangi devleti kurmusa, yozlam, Devlet brokrasisinin eline gemi. Hsl ortada insana umut verecek hi bir sonu yok.

141

te yandan kurduklar da burjuvazininkinden stn bir uygarlk bi r yana olsun, hep burjuva uygarlnn ideallerine bal kalm, onlar gerekletirmeye alm. Hsl Modern tarihe baktmzda da, Komnist Manifesto'yu yle dzeltmek gerekir: son yz elli yln tarihi gstermektedir ki, modern uygarl da bir k beklemektedir, ii snf da tarihteki dier ezilenlerden daha iyi bir performans gsterememitir. Sizin anladnz anlamyla Bilimsel Sosyalizmin, Antik ve Modern tarihlerden karmas gereken sonu budur. Benim yazdklarma umutsuz diyenler, aslnda anlaylaryla tutarl olsalar, gerekten yaanm olgularn incelemesinden sonular karsalar, bu kesinlikle yzde yz umutsuz formlasyona ulamak zorundadrlar. Burada bir tek k noktas daha vardr sizin ifade ettiiniz bilimsel sosyalizm anlayna gre. "Evet, gerek 6500 yllk antik tarih, gerek u 150 yllk modern tarih hi bir umuda yer brakmyor ama bundan sonra yle olmayabilir de. nk ii snfnn yaps yleydi byle oldu, kapitalizm byleydi yle oldu ve bunlar byle bir olasl glendiriyor" gibi bir eyler syleyebilirsiniz ancak. (Tersi argmanlar da getirilebilir. i snfnn siyah beyaz blnmesi, bilgisayarn konsantrasyonu azaltmas vs., vs..) Yani sizin anladnz biimiyle, kesin formlasyonlara dayanan bilimsel sosyalizm olgulardan hareket ettii takdirde aa yukar, mutlak bir umutsuzluktan baka bir noktaya varamaz. Ama dikkat ettiyseniz, benim ifade ettiim, aslnda gerek klasik Marksizm ve bunun gelitirilmi hali olduunu savunduum gr, ya da bilimsel sosyalizm anlay mutlak bir umutsuzluk vaaz etmiyor. ki nedenle. Dediim gibi, ben tesadfen Dr. Hikmet Kvlcml'y bildiimden, antik tarihteki her kn aslnda bir devrim olduu yaklamna sahibim. Yani Marks'n Devrimler Tarihin lokomotifleridir veya Benjamin'in Devrimler Tarihin imdat frenleridir anlaylar, bence birbiriyle elimezler ve ayn olgunun iki baka ynn vurgularlar. Modern tarihe gelince, sadece olgulardan, tarihe geni bir ufukla bakmadan sonular karmann aslnda basit bir ampirizmden teye gitmeyeceini, yaanan tarihin, olas tarihlerden sadece biri olduunu, aslnda yaanan tarihin ii snfnn bunu yapmaya yeteneksizlii ynnde bir kant ne sremediini sylyorum. Bu konudaki anlaym, yani modern tarihi deerlendiriim ise, zellikle Trokist gelenein analizlerinden kaynaklanyor. Bizzat bu gelenein varlnn aksi olasla bir kant oluturduu kansndaym. Buradan, son yz elli yllk ii snf ve dier hareketlerin deneylerinin incelenmesinden ise, gelecek mcadeleler iin dersleri sistemletirmeye alyorum. Bu derslerden biri, proletaryann baka bir uygarl programlatrmak, tasarlamak zorunda olduu dur. Bu balamda, rnein burjuva uygarlnn temel formu olan ulus ilkesine kar, bir proleter hareketin farkl tasarmlarnn neler olaca sorularn soruyor ve cevaplar aryorum. Gnlk hayata ilikin, formlar zerine kafa yoruyorum (zaman, hz vs.. Bu konuda yazlm bir yazm asacam: Hayat hzl gideni cezalandryor.) (Ama ortada insanlarn ou iin, henz bu sorular bile yok. Maalesef bunlar kimseyle

142

tartmak bile mmkn olmuyor. Ama sorularn byle sorulmas gerekiyor.) Kald ki, benim bilim anlayma gre, yaanan tarih yaanmas zorunlu bir tarih olmad gibi, yaanacak tarihler de zorunlu tarihler deildir. Daima baka opsiyonlar vardr. Yani benim bilim anlaym, umutsuz bir durum gsteren gstergelerden bile yzde yz bir kesinlii reddetmekte, bir umut karmaktadr onlardan: Durumun umutsuzluu ortada, ama bu i umut umutsuzluk sorunu deil, bir ahlaki seim sorunu. nsan btn sosyallii iinde ayn zamanda kendi hayatn yaar. lm daima tek kiiliktir. Bu lm ya da yaamn anlamn ona amac verir. Bu ama, bu ahlaki seim olursa, ite o zaman bir umut olur. Bu sonu ayn zamanda, son derece radikal bir konumu koruyup savunmay salar ve burjuva uygarlnn batan karclna kar ok gl bir baklk sistemi kazandrr ezilenlere. zetle, bugn ifade ettiiniz bilim anlay, olgulara dayanp mantk sonularna giden nermelere ulat takdirde, mutlak bir umutsuzlua denk der ve olgular ihmal edip grmezden geldiinde ise, gereklik karsnda uvallar. Politik olarak reformizmi besler. Gereklik karsnda uvallamalar nedeniyle br zddna atladnda ise, mutlak bir rlativizme gider. Bu da duruma gre politik olarak bir liberalizmi ya da kk burjuva radikalizmini besler. Ve de bunlarn tesinde, bu ufkun dnda nc bir anlay daha vardr ki, o da burada kendini iyi kt ifade etmeye almaktadr. Demir Kkaydn 09 Aralk 1998 aramba 13:44

143

Kltr ve Politika
Kimi kavramlar, ierikleri ve onlara yklenen anlamlar bir yana, sadece var olu ve kullanllaryla bile belli bir dnemin ruhunu yanstmakla kalmazlar; o dneme damgasn vuran ideolojik iklimin bir gstergesi de olurlar. 1960'l yllar ve yetmilerin ba gz nne getirilebilir. O dnemin kltr, politika, felsefe, sosyoloji dergilerinde, bu konulardaki yazlarda en ok geen kavramlar, "snflar", "burjuvazi", "proletarya", "kk burjuvazi", "ideoloji", "kapitalizm", "sosyalizm", "emperyalizm", "az gelimilik", "smr", "eliki", "planl ekonomi" gibi kavramlard. Bunlar sadece sol bilinen evrelerin kulland kavramlar deildi. niversitelerde ve btn entelektel hayatta bu kavramlarn kar koyulamaz bir egemenlii vard. Bu kavramlar yerine bakalarn kullananlar, zellikle burjuvazinin ideologlar bile, baka kavramlar kullanrken, rnein "kapitalizm" yerine "pazar ekonomisi", "nc dnya" yerine "gelimekte olan lkeler" gibi kavramlar kullanrken, burada baka bir adlandrmayla da olsa tartlan ayn ierik olmaya devam ediyordu. Pazar ekonomisinden de bahsedilse, o kapitalizm olarak tartlyordu o tarz adlandrma bile deitirme abasna kar bir savunmann ifadesi oluyordu. Btn bu kavramlar ve o kavramlarn deiik adlandrmalar ve o kavramlara yklenen eitli ierikler, o yllarda baka trl sorunlarn insanln kafasn megul ettiini gsteriyordu. Var olan sistemin katlanlmazl, deitirilmesi gerektii ve deitirilebileceine dair bir varsaymn gizli bir egemenlii vard . Btn tartmann ardnda, bu deiimin snflarn hareketleriyle, ezilenlerin hareketleriyle, siyasi iktidara ynelerek ve kapitalizmin tesinde salanabilecei gibi ifade edilmemi n kabuller olmadan, o yllardaki bu kavramlarn belirleyicilii anlalamaz. Son eyrek yzylda, bu kavramlarn hemen hepsi, marjinallemi sol gruplarn kk dnyalarna ekildiler, ortal baka trl kavramlar kaplad : "globalleme", "modernizm", "post modernizm", "liberalizm", "kltr", "kimlik", "oulculuk", "yapsalclk", "post yapsalclk", "dekonstruksiyon", "konstruksiyon", "sylem" vs.. Hatta yer deitirmelerin yaklak bir listesi bile yaplabilir: "kapitalizm" ve "emperyalizm"in yerini "globalleme" ve "yeni liberalizm"; "ideoloji"nin ve "terminoloji"nin yerini "sylem"; "snflar mcadelesi" ve "ideolojik mcadele"nin yerini "kltrel kimlik" ve "oulculuk", "kltrler sava"; "analiz" ve "sentez"in yerini "konstruksiyon" ve "dekonstruksiyon"; "Marksizm'in", "sosyalizmin", "Tarihsel Maddeciliin" yerini "yapsalclk"; "post yapsalclk" alm durumda. Ama bunlar sadece kavramlarn basit bir yer deitirmesi deildir, btn bu kavramlarn ardnda yatan, kapitalizmin ortadan kaldrlabilirliinin gerekli ya da mmkn olduuna dair bir tartmann yokluudur. Gerek ideolojik egemenlik, kapitalizmin evrensel zaferi tam da burada gizlidir. O kavramlar kullanmaktan kan mak ya da onlara muhalif anlamlar yklemek de sonucu deitirmemekte, o dikte edilmi alann snrlar dna klamamaktadr.

144

Kltr kavram son eyrek yzylda, giderek sradan, kanarda bir kavram olmaktan karak bakeye oturmu kavramlardan biri. ou kez, "kltrel kimlik", "kltrel aznlk", "kltrel oulculuk" gibi bir sfat formuyla ya da "politik kltr", "modern kltr", "alt kltr", "global kltr", "ok kltrllk" gibi baka bir sfatla snrlanm isim formuyla karmza kyor. Sfat formu genellikle politik, taleplere ve eyleme ilikin bir arlk tarken, isim formlar daha ziyade salt sosyolojik kavramlar olarak karmza kyor. Hangi biimiyle olursa olsun, bu kltr kavramnn yaygn kullanmnn eitli varyasyonlar, en deitirmeye ynelik gibi grnd noktada bile, kapitalizme kar bir ierik tamyor ve onun erevesinde bir deiiklik anlamna geliyor. deolojik gericilik, kavramlara yklenen anlamlarda deil, sorulara verilen cevaplarda deil, bizzat sorularda ve bizzat kavramlarn kendilerinde. Bizzat o kavramlarn bugnk anlamlaryla kullanl ve o kavramlarn o anlamlaryla ortaya kan problematikler burjuvazimin ideolojik egemenliini ve byk tarihsel zaferini yanstyor. Bu en iyi Kltr kavramnda grlebilir. Herkes, Abdullah calan'dan zgrlk ve Demokrasi Partisi'ne kadar herkes "ok kltrllkten", "kltrel oulculuktan", "kltrel kimlik"lerin korunmas gelitirilmesi ve ifadesinden yana. Bundan yirmi yl nce ise, kimsenin aklna bu konularda bir ey sylemek gelmezdi. Bunun bir gelime olduu dnlebilir ilk bakta. Toplumsal hayatn daha dakik ve derin kavranmas sonucunda, eskiden problem edilmeyen eylerin imdi problem edildii dnlebilir. Acaba yle mi? Kltr kavram bize iyi bir rnek tekil edebilir. Kltr kavram altml yllarn snf ve ideoloji kavramlarnn yerini almtr adeta. Kltrden sz edildiinde ideoloji yok olmaktadr. Durum ve karlar farkl toplumsal gruplar, yani snflar ve onlarn karlarn ifade eden kavramsal sistemler yok olmaktadr. Her biri ayn konumda veya deerde farkl kltrler, kltrel gruplar ve bunlarn ilikisi konu olmaktadr. Eskiden sorun snflar aras ilikiler ve onlarn arasndaki mcadele ve buna ilikin bilginin ezilenlerin kurtuluu iin nasl kullanlabilecei iken, imdi sorun, kltrler aras iliki ve bu ilikinin nasl dzenlenebileceidir. Byle bir sorun yok mudur? Elbette vardr. Ama bu sorunun, dierinin yannda onu tamamlar bir balamda tartlmas bakadr, dierinin yerini almas ve dierini zihinlerden srmesi bir bakadr. Altml yllarn kavram sistemi iinde, ideoloji kltre hi bir zaman bugnk gericilik dneminin kltr kavramnn ideolojiye davrand gibi davranmamt. Kltr ideolojinin, snflarn iinde ve yan sra eitli ieriklerle, gelimemi bir alan olsa da bir varla sahipti, gelimemilii ilikinin yapsndan deil, sosyal pratikten kaynaklanyordu. Ama bugnk konumda, kltrn iinde ya da yannda ideoloji kavramnn bir yeri yoktur. Bu ayn zamanda, altmlardaki anlamlaryla kltr kavramnn da yeri yoktur demektir. Aslnda, kltr kavramnn bugnk kullanl ve problem edili tarz, altmlarn kltr kavram ve problem edileri zerinde onlar inkar eden bir diktatrlktr. Dolaysyla bugnk biimiyle kltr ve kltr tartmalar aslnda, ideolojiyi yok etmelerine, bu dnyadan sryor grnmelerine ramen, btnyle ideolojiktirler ve ideolojik bir saldrnn unsurlardrlar.

145

* Ellilerde yaplan bir aratrmada 160 ayr tanm tespit edilmi kltrn39. O zamandan bu gne neredeyse yarm yz yl geti ve son eyrek yzylda, kltr kavram, toplum bilimleri ve politika alannda en ok kullanlan kavramlardan biri haline geldi. "ok Kltrllk", "kltrel Kimlik", "kltrel oulculuk", "kltrler sava" vs. gibi kavramlar ve sorunlar entelektel hayatn bakelerini oktan ele geirmi bulunuyor. Dolaysyla arada geen zamanda, Kltr kavramnn kimi kullanmlarnn bir yandan daha netlik kazanrken dier yandan da yepyeni anlamlarnn ve kullanmlarnn ortaya kt dnlebilir. Buna ek olarak deiik uluslarda ve politik kltrlerde de kltrn kullanmlar arasnda byk farklar bulunmaktadr. rein Alman geleneinde dier Avrupa lkelerinden farkl olarak, kltre adeta uygarlk gibi bir anlam yklenmektedir40. Kltr nedir? Kltr, en genel anlamyla, insann doaya katt her eydir. Klasik tarihsel maddecilik, kltr bu anlamyla zellikle, uygarlk kavramyla belli bir ztlk iinde, uygarlk ncesi toplumlar tanmlarken kullanmtr. Bu tanm balamnda, kltrsz hi bir toplum yoktur, nerede bir insan toplumu var ise, orada bir kltr de vardr. Uygarlk ise, Mezopotamya'da belli bir art rn, dolaysyla ehir, devlet, para, yaz demektir. Bu anlamda, nerede snfl toplumlar varsa, orada bir uygarlk da vardr. Kltrn bu en genel ve sosyolojik tanm neredeyse toplum kavramna denk der. Doas soyutlanm bir Toplum kavram gibidir bu balamda Kltr. Fakat politik tartmalar bakmndan kltrn bu kullanmnn dorudan p rogramatik bir nemi pek olmamtr. Kltr ile klasik Marksist reti baka balamlarda da, ona yklenen baka ieriklerle de tartma konusu olmutur. Bunlarn en nemlilerinden bir kan yle sralayabiliriz: Ulusal sorun balamnda, zellikle Avusturyal Marksistlerle yrtlen kltrel zerklik tartmalar ve Ekim Devrimi sonrasnda "proleter kltr" tartmalar. * Baka bir deerler sistemi, sanat anlamnda kltr Ekim Devrimi sonrasnda zellikle "Proleter Kltr" tartmalar balamnda sz konusu olmutur. O dnemde, bir takm Kk burjuva sosyalistleri ve sanatlar "proleter bir kltr" kurmaktan sz ediyorlard. Lenin ve Troki gibi, klasik Marksist retiyi savunanlar ise, bunun samalk olduunu sylyorlard. Proletarya diyorlard, ezilen bir snf olarak, yoksul bir snf olarak kltrn gelitirebilmi bir snf deildir. Burjuvazi, daha iktidara gelmeden, bir ka yz yl boyunca, kendi edebiyatn, felsefesini, deerler sistemini gelitirme olana bulabilmitir. Burjuvazi her eyden nce zengin bir snftr. Kltre ayracak zaman ve kaynaklar vardr. Proletarya ise

39

A. Kreobler ve C. Luckhon, "Culture, A Critical Rewiew of Consepts and Definitions", Cambridge (mass.), 1952. Zikreden V.Kelle, M. Kovalson "Tarihsel Maddecilik" s.156
40

Norbert Elias, "ber den proze der Zivilisation", Frankfurt am Main, 1976

146

hi de bu durumda olmamtr olamaz da. O enerjisini, en iyi beyinlerini burjuvaziyi devirme mcadelesine aktarmak zorundadr. Kltre ayracak, ne vakti ne de nakdi vardr. ktidara geldikten sonra ise, yapmas ilk gereken, kltrel bir gelimenin n koullarn hazrlamaktr: yani insanlarn okuma yazma renmesi ve eitimi; bunun yaygnlamas ve kalitesinin ykselmesi; insanln (burjuva ve antik) kltr mirasnn tm insanlarca eriilebilir olmas ve zmlenmesi. Emek retkenliinde salanacak ykselilerle, ezilen ve alanlarn Kltre ayracak zaman ve enerjileri olmas vs.. Proletarya iktidara geldikten sonra da enerjisini bu ilere ayrmak zorundadr. Bu da hi proleter kltr deil, burjuva kltrnn zmlenmesi ve yaygnlamas anlamna gelir. Kald ki, proletarya, iktidara geldii andan itibaren bir snf olarak kendini yok etmek zorundadr. Egemen bir snf olarak da, kendi kltrn gelitirecek zaman olmayacaktr, eer en temel kltrel grevler bile olmasayd. lerde sosyalist bir toplumun kltr elbette olacaktr ama bu snfsz bir toplumun kltrdr artk, proletaryann deil. Lenin ve Troki gibi klasik Marksistler ile kk burjuva sosyalist ve sanatlar arasnda dardan bakan iin paradoks gibi grnecek bir durum vardr bu tartmalarda. En klasik Marksistler yani en proleter konumlar savunanlar, "brakalm proleter kltr, bir ilk admda burjuva kltrn zmlemeliyiz" derlerken (Lenin: "Kltrl tccarlar olalm" veya "kafanz, insanln btn hazineleri konusunda bilgi edinerek zenginletirdiiniz zaman komnist olabilirsiniz ancak" diyordu.); kk burjuva sosyalistler ya da sanatlar "proleter kltr" kurmaktan sz etmektedirler. Bu, proletarya ve kk burjuva sosyalizminin ezeli ayrldr. Proletarya sosyalizmi, var olan toplum iinde gelecein toplumumun rnekleri ve ilikileri kurulamayacan syler, daima vurguyu burjuva uygarlnn zmlemesi ve eletirisine yaparken; kk burjuva sosyalizmi hep gelecein toplumunun ahlakn, ilikilerini, kltrn vs. bugnk iinde kurmaya alr ve tek yapabildii aslnda burjuva toplumunun ilikilerinden bile geri, bir kk burjuva topyasndan baka bir ey olmayan bir dnyann denemelerine giriir; bunlar yenilgiye uraynca da ayn hzla, suu sosyalizme atp, gereki olarak, ocuksu hayallerinden kurtulmular olarak burjuva toplumunun basit avadanlklar haline dnrler. Klasik Marksist tezler en parlak dorulamasn in'deki "Proleter Kltr Devrimi" ile de grmtr. Zaten bu devrimin ad bile, onun klasik Marksist bak asyla bir ilikisi olmadn gsterir. "Proleter Kltr Devrimi", brakalm bir "proleter kltr" yaratmay veya byle bir devrim baarmay, varolan burjuva kltrnn bile gerisine dmeyle sonulanmtr. in ilgin bir yan var. Gnmzdeki, post modern, yapsalc, post yapsalc teorisyenlerin ou, yani u kltrn de iine dhil olduu, bugnk ideolojik iklimin kavramlaryla yazanlarn ou, altml yllarda, zellikle "proleter kltr devrimi"nden etkilenmi kk burjuva sosyalistleriydi; bunlar daha sonra ayn hzla bugnk gericilik ikliminin teorisyenleri haline dntler. Buna karlk, klasik Marksist konumlar savunanlarda byle bir savrulm a

147

pek grlmez. O dnn "Proleter Kltr Devrimi" yapanlar bugnn "ok kltrl"; "kltrel oulcu" bir toplumda "kltrel kimlik"lerini nasl koruyacaklaryla urar oldular. Bylece yaygn ve egemen anlaylar bakmndan ok ilgin bir durum ortaya kyor. Diyelim ki, modas gemi altml yllarn kavram ve tartmalarna ilikin bugn neler reniliyorsa, bunlar bugnn ortal kaplam teorisyenlerinden reniliyor; onlarn ise aktardklarnn ve anladklarnn gerek Marksizm'le ilgisi yok. Ama onlar gereiyle ilgisiz bu karikatr; nk kendi anladklar Marksizm oydu; gerek Marksizm diye sunmaktadrlar. Bu ortamda, herhangi bir insann gerei bulmas giderek olanakszlamaktadr. Bu yndeki abalar destekleyecek bir sosyal hareketin de en kk bir kprts olmad byle bir zamanda gerek Marksizm'in bulunup kavranabilmesi gen kuaklar iin adeta olanaksz olmaktadr. O bir iftiralar ynnn altndan karlmak zorundadr. Ispanakta demir olduu dncesi ok yaygndr ve bu genel kabul aslnda bir tercme ya da dizgi hatasndan kaynaklanmaktadr. Ve nihayet Ispanakta demir olduu yanl fikrinin pek fazla bir zarar da yoktur. Olmasa da sonunda yediiniz bir sebzedir ve sala bir zarar yoktur, belki baka faydalar bile vardr. Ama Marksizm sz konusu olduunda, adeta her alanda, her konuda; hi de dizgi ya da tercme yanllarndan kaynaklanmayan ynla spanakta demir hikayesi vardr. in kts, bu yalan yanl bilgiler zehirli sebzelerin yenmesine yol amaktadr. Bunu en iyi de; ikisi de aslnda ayn sorunu ele alan klasik Marksist "Kltrel zerklik" "Dillerin eitlii" "ezenlerin ve ezilenlerin kltr" tartmalaryla; gnn moda "ok kltrllk"; "kltrel oulculuk" "kltrel kimlik" tartmalarnn "kltr" kavramna ykledikleri anlamlarn analiziyle grlebilir. * u tr akl yrtmelere ak veya gizli olarak her yerde rastlanabilir ve son derece makul gibi grnyor: "Lenin kltrel zerklie kar kmtr. Yani Marksistler kltrel zerklii tanmyorlar, dolaysyla, zerk kltrler olmaz ise, ok kltrl, btn kltrlerin bir arada yaayabildii ve kendilerini gelitirebildii bir toplum da mmkn deildir. Aslnda Marksistlerin kltrel farkllklar grmedii ve nemsemedii; byle bir problemin varln grmek istemedii bile sylenebilir. Lenin ezen ve ezilenlerin kltrnde sz ederken toplumdaki kltrel farkllklara gzlerini kapamakta veya onu bir problem etmemektedir." Bu tr iddialar ve son derece yaygn anlaylarn yanlln ve ideolojik anlamn kavrayabilmek iin, kltr kavramna bugn yklenen anlamla, Lenin'lerin tartmalarnda yklenen anlamlarn bir karlatrlmasyla varlabilir. * Bugn herkes ok kltrllkten yana. zellikle Avrupallar ve bu ok kltrl toplumu n gereklemi modeli ve ideali de ABD'den baka bir ey deil.

148

Peki nedir bu "ok kltrl" toplumu ifade ederken kltr kavramna yklenen anlam? Kltr, politik alann dndakiyle tanmlanmaktadr . Tpk din gibi. Modern bat uygarl, yani kapitalizm, yani burjuvazi dini kiinin bir inan ve vicdan sorunu olarak tanmlar. Politik alann, yani devlete ve iktidara ilikin alann dna iter. Ama bu da itiin bizzat kendisi, bir politik tavrdr ve bir ideolojik ve politik bask ve egemenlik ierir. Ama ya bir din iin, din kiinin zel bir sorunu deil, bir kiisel inan sorunu deilse; o kendini hukuki, siyasi ve dier ynleriyle insan ilikilerine dzenleyen bir sistem olarak gryorsa ne olacaktr (rnein slamiyet byledir). Bu noktada, aslnda vicdan hrriyeti denen ilkenin, hi de yle dinler karsnda tarafsz olmad; dinin belli bir anlaynn, burjuva anlaynn diktatrlnden baka bir ey olmad grlr. Dini kiinin, politika d, inancna ilikin bir alan olarak gren bir din anlayna sahipseniz, sorun yoktur, her trl hogry tadabilirsiniz. Ancak, dininiz ya da din anlaynz, politik ve devlete ilikin olan alan kapsad an, o szde zgrlk alemi biter ve yerini gerek bir bask ve iddet alr. Benim dinime gre, cezay kadlar vermeli; vergiler halifeye verilmeli dediiniz anda, kadlarnz tutuklanacak; halifenin vergi memurlar tutuklanacak veya vergi vermediiniz iin hapse gireceksiniz demektir. te son yllarn moda "ok kltrllk"; "kltrel oulculuk"; "kltrel kimlik" kavramlarnda ifadesini bulan kltr kavram da, byledir; politik alann dna ilikindir. Kltr politik olmayandr. Tpk din gibidir. Politik olmayan din de bu kltrn bir esidir; iine kimi gelenekleri ve dili de almtr. Bu bakmdan ok kltrllk batan aa bir aldatmacadr, daha dorusu, bat uygarlnn kendi kltr anlayn, tanmn, dier kltrlere dayatmasdr; bat uygarlnn kltr tanmnn diktatrldr. Dier kltrlerin kltr anlaylarnn ve tanmlarnn bask altna alnmasdr. Kltrel olan bu tanmda, siyasi anlam olmayandr. Yemektir rnein, giyimdir, gnlk hayata ilikin kimi alkanlklardr, konutuunuz dildir. Ama biri kp, benim kltrmde devlet yok, benim kltrmde bir ulustan olmak diye b ir kavram yok, benim kltrmde saniyeler dakikalar yok, benim kltrmde zel mlkiyet yok, benim kltrmde polis yok, benim kltrmde mahkemeler yok diyemez. Bunlar dedii an, ok kltrllk efsanesi biter, syleyen soluu ceza evinde ya da tmarhanede alr. ok kltrllk, ulus ilkesine dayanan devletleri kurtarmak iin karlm, bat uygarlnn kltr anlaynn diktatrldr. Sizin kltrnz kltre, saniyeleri, devleti, vergi memurlarn, polisi, mlkiyet biimlerini ieren bir anlam veriyorsa; o szm ona ok kltrl toplumda sizin yeriniz akl hasta hanesi ya da hapishanedir. Bu noktada, kltr kavramnn bu egemenliinin aslnda bir ideolojik saldr ve egemenliin ifadesi olduu ortaya kmaktadr. Kltr kavramna bu younlamalar aslnda ideolojik kavramnn reddi ve yok oluuyla birlikte gitmektedir. deoloji de kltrn dna itilmitir. Siz ideolojiyi kltrn iinde kabul eden bir kltre sahipseniz, bu dnyada yine yeriniz yoktur.

149

Bu bakmdan, ok kltrllk, kltrel kimlik, kltrel oulculuktan sz ettiiniz an; ideolojiyi de kltrn bir esi kabul eden anlaylar zerinde bir diktatrlnz var demektir. Bizzat bu gn kltre verilen anlamla kltr zerine sylem ve tartmalar kltre ideolojiyi de dahil eden anlaya kar ideolojik bir saldrdr. Lenin'ler "kltrel zerklik" tartmalarn yrtrlerken, Kltr kavramna, bugnk ikiyzl tanmlamann aksine ideolojiyi de dahil ediyorlard. Daha dorusu bunun ayrlamayacan savunuyorlard hakl olarak. Yllar nce yazdmz bir yazda yle yazyorduk: "Kltrn u ya da bu grnmn ideolojiden ayrmak; dnce dzeyinde yaplabilecek bu soyutlamay gerek hayatta yapmak mmkn olmad iin Lenin "Kltrel zerklik" sloganna, zerklinin kendisi srf kltrle snrlanyor olsa da kar kmaktadr. Eer kltrel zerklii savunanlar ideolojinin ayrlmasn mmkn gryorlar ise, bu ayrlmann nasl olabileceinin somut mekanizmalarn da gstermek zorundadrlar. Lenin'in, ideolojinin Kltrn soyutlanamaz bir esi olduundan hareketle; her toplumda iki kltr olduundan sz etmesi, bu soyutlanamazlk gz ard edildii, grmezden gelindii iin yanl anlalmaktadr. imdi de bu yanl anlamann zerinde duralm. Lenin yle yazyor: "Her ulusal kltr, gelimi olmasa bile, demokratik ve sosyalist bir kltrn elerini ierir, nk her ulusta, yaam koullar zorunlu olarak demokratik ve sosyalist bir ideolojiyi douran, smrlen bir emeki yn vardr. Ama her ulusta, ayn zamanda bir burjuva kltr de vardr ve bu, ulusal kltrn "bir esi" olarak kalmaz; egemen kltr biimine brnr. Bylelikle, "ulusal kltr", genel olarak byk toprak sahiplerinin, papazlarn ve burjuvazinin kltrdr." (s. 21) Bu ok bilinen alntda Lenin'in egemen ve alt olarak niteledii ey gerekte ideolojidir. Ama ideolojiyi kltrn herhangi bir boyutundan pratik hayatta ayrmak mmkn olmad iin, Lenin okuyucunun anlayna snp, kavramsal dzeyde bu ayrm yapma gereini duymamakta, dolaysyla "iki kltr"den sz etmektedir."41 Ayn dnemde yazdmz baka bir yazda, bu klasik Marksist anlay rneklerle yle aklyorduk: "Kltr kavram birok farkl anlamlara sahiptir bu anlamlar arasnda kesin bir snr izmek de gtr. rnein Kltr, "bir yaam tarz" olarak anlalabilir. Farkl kltrler arasndaki, Almanlarn "Gnlk Hayat" dedii alandaki kltrel atmalardan sz ederken, "Kltr fark" gibi bir kavram kullanldnda, Kltrn buradaki anlam yaam tarzdr. Yani kimi sandalyede yemek yer, kimi bada kurup, kimi elle yer, kimi atal bakla, kimi duran suyu aktp ykanr, kimi akan suyu durdurup ykanr vs.. Ve bu yaam tarz farkllklar "Gnlk hayatta" mthi atmalara yol aarlar. Ancak bu atmalara ne devrimle, ne yasalarla ne kararnamelerle son verilemez. Bunlar ancak hayatn kendiliinden ak iinde deiip yok
41

Demir kkaydn, Kltrel zerklik Tartmalarna Katk - - "Kltrel zerklik" Tartmalar ve Lenin

150

olma ansna sahiptirler. Dolaysyla siyasi bir slogann konusunu oluturamazlar. "Kltrel Otonomi"den kastedilen herhalde bunlar olmasa gerek. Yani "yaam tarz" anlamnda kullanlmyor olsa gerek. Kltr, gzel sanatlarn genel bir karl olarak da kullanlr. Kastedilen herhalde bu da deil. Kimsenin u veya bu iiri yazmasna; u veya bu mzik parasn bestelemesine kimsenin kart yok. rnn kaderi de byk lde kapitalizmin pazar yasalarna gre belirlenir. Kltr, toplumdaki btn maddi ve manevi deerler olarak anlalyorsa, sorun daha basitlemi olmuyor. rnein Trklerin, Almanlarla ortaklaa maddi ve manevi deerleri, ayr olanlardan ok fazladr. Ayn tipte, mutfak, banyo, tuvalet, odalardan mteekkil, ekirdek aileye gre yaplm evlerde yayorlar, ayn fabrikadan km elbiseleri giyiy orlar, ayn fabrikalarda alyorlar, ayn trden arabalara biniyorlar, hesaplarn ayn zaman, para, l birimlerine gre yapyorlar, ayn saatte kalkyor ve ayn saatte yatyorlar, ayn yollarda yryp, ayn maazalardan al veri ediyorlar vs.. Ama btn bunlar iinde ayr olanlar, yani ayr mzikten zevk almak, ayr tat zevki bulunmak vs. kastediliyorsa hem bunlarn siyasi bir sloganla ilikisi yoktur, hem de bu snrn nerede ekilecei belli deildir. Bir ulustan insanlar arasndaki farklar ou kez, ayr ulustan insanlar arasndakilerden daha fazladr. En geni anlamnda Kltr kavramna Hukuk da girer. Yani kastedilen hukuki bir otonomi olmasa gerek. Buna hi bir devlet msaade etmez. rnein "gze gz, die di" baka bir hukukun temelidir. Hukuku kapsayan bir kltrel otonomi, belli bir aznln kendi aralarndaki anlamazlklarda ksas ilkesini kabul eder ve dier mahkemeler onlara karamaz. Kimsenin byle bir eyi savunduunu sanmyoruz. Demek ki, Kltr kavramna burada hukuk dahil edilmemektedir. Kltrden okumuluk yazmlk dzeyi de anlalr. "Kltrl insan" denildiinde, bu anlamda kullanlm olur. Aa yukar bilgili, ok okumu, ok mrekkep yalam demektir. Bunun kastedilmedii de ak. En geni anlamla bile Kltr anladmzda, bundan: 1) Yaam Tarz, 2) Hukuk, 3) Maddi ve manevi deerler 4) Bilgi Dzeyi'ni kardmzda geriye ne kalyor? Herhalde bir ok eyin yan sora u e: 1) Dil, 2) Din, 3) deolojiler. Esas tartmann bu sorunlarla ilgili olduu aktr. O halde eyaya adn koyalm. Kltr gibi ne olduu belirsiz bir kavram yerine, konumuz bakmndan nemli olan bu sorunu ele alalm. Burada yaptmz gibi "Kltrel Otonomi" kavramn analiz edip, kastedilmeyenleri kardmzda, geriye bu nemli e kalda gre; "Kltrel Otonomi" talebi, bu arkadalarn kullanmnda: Dinsel, dilsel, ideolojik Otonomi demektir. imdi bu eyi ve her biri konusunda taleplerimizin neler olmas gerektiini ele alalm. Din'den balayalm. Dinsel Otonomi demek, dini bir cemaatin i ilerinde serbest olmas demektir. Sz konusu olan aznlklar olduuna gre, aznlk dinlerinin i ilerinde serbest olmas demektir. Ama bu zmnen, devletin tand resmi bir din olabilecei anlamna da gelir. Ve bu anlamda, bir talep olmaktan ziyade, Almanya'daki geerli durumu tanmlar,
151

aznlk dinlerine otonomi kavram. nk Devlet, resmen Katoliklii ve Protestanl tanmakta, onlara vatandalardan (bu arada o dinden olmayanlardan da) ald vergilerden bahiler datmakta; ynetici ve memurlarn almaya balaylarndaki yeminlerinde dini unsurlar bulunmaktadr; tatil gnleri Hristiyan dinine gre belirlenmektedir vs.. Buna karlk, rnein Mslmanlar tamamen otonom bir hayat yaamaktadr. badet yerlerini kendi paralaryla yapyorlar. Birok yerde imamlarn kendileri bulup finanse ediyorlar; dini eitim veren okullarn kendileri kuruyorlar vs.. Dinsel Otonomi bizlerin talebi olamaz. O, zaten verili durumu srdrmek demektir. Ama bizlerin talebi, rnein slamiyetin de resmi bir din olmas olamaz. Biz, devletin dinsel inanlara her trl mdahalesine, yani baz dinlerin imtiyazl, bazlarnn imtiyazsz olmasna kar kmal, din ve devlet ilerinin birbirinden ayrlmasn savunmalyz. Yani Hristiyanla tannan imtiyazlara kar kmal, onun da Mslmanlkla ve dier dinlerle ayn statye getirilmesini savunmalyz. Ama ayn ekilde, kimi akl evvellerin talep ettii gibi, rnein kuran kurslarnn kapatlmas gibi taleplere de kar kmalyz. Her cemaat tamamen kendi zverisiyle istediini yapabilmelidir. O halde bizlerin slogan, dinsel otonomi deil, din ve devletin ayrlmas klasik talebi olabilir. Ancak slamlk sz konusu olduunda durum daha karktr. Din ve devlet ilerinin ayrlmas talebi, dinin belli bir tanmna, yani sadece kiisel bir inan sorunu olduu; kiiyle Allah arasnda bir sorun olduu; dinin baka bir eyi kapsamad anlayna dayanr. Ama baz dinler kendilerini byle tanmlamazlar. rnein slamlk. O sadece bir inan sistemi deildir; ayn zamanda bir hukuk sistemidir. nsanlar aras ilikileri dzenler. Dolaysyla, yaayan deil ama "Ortodoks" slamlkla laiklik ilkesi arasnda uzlamaz bir eliki vardr. Hi bir devlet kendi egemenlik alan iinde baka bir hukuk sistemine msaade etmez. Ama ayn ey slam hukuku iin de geerlidir. Bu durumda sorunun zmnn bir tek yolu vardr: g ilikisi. Gl olann sistemi dieri zerinde bir diktatrlk demektir. Bu durumda sorun udur: Biz hangi hukuk sisteminden yanayz ya da yana olmalyz? Biz lai k bir sistemden yana olmalyz. Bu bir inan sistemi olarak Mslmanln devletten bamszl demektir ama ayn zamanda bir hukuk sistemi olarak, onun tannmamasndan yana olmak demektir. Bu, kimi militan slam gruplarla ak bir elikiyi davet eder. Ancak fazla abartlmamaldr. Bu tarikatlarn yesi dahi olsalar Mslmanlarn ou byle bir programdan yana deildirler; ezilenler arasnda yaayan slamlk bakadr; slam felsefesi ve hukuku bakadr. Devlet dininin slamlk olduu dnemlerden bile, halk arasndaki problemleri eri deil rfi hukuka gre zmlemitir. Hatta Osmanl mparatorluu'nda rfi hukuk daha byk bir neme sahip olmutur. O halde bir daha tekrar edelim: Kltrel otonomi kavramnn ieriinde din varsa, sloganmz kltrel, yani dinsel otonomi olamaz. Tek doru slogan devlet ve din ilerinin ayrlmasdr.

152

Gelelim dilsel otonomiye. Sloganmz bir dilsel otonomi de olamaz. Bu talep, azlk dillerinin dezavantajl durumunun korunmas anlamna gelir. Yani devlet azlk dillerinin re tilmesine; o dili kullananlar arasnda bir kltrel hayatn gelimesine karmayacak demektir, ki bugnk durum aa yukar tam da buna tekabl eder. Bizim sloganmz Dillerin Eitlii olmaldr. Yani hi bir dile imtiyaz tannmamas; hi bir dilin bask altna alnmamas. Dillerin eitlii, isteyene ana dilinde eitim hakk demektir. Ya da ayn zamanda ana dilini ikinci bir dil olarak seme hakk demektir. Bu okullarn ayrlmasn gerektirmez. Temel ilke, kimsenin ana dilinden baka bir dilde eitim yapmaya zorlanmamas; ama ayn zamanda ana dilinde eitim yapmaya da zorlanmamasdr. Bu devletin btn yaynlarnn tm aznlk dillerinde yaplmas demektir. Bu televizyon ve radyoda dier dillerin de yaynlarnn bulunmas demektir. Ama btn bunlar "kltrel zerklik" kavramna girmez; dillerin eitlii kavramna girer. Ve kltrel zerklik kavramna kar kan Lenin'in savunduu da budur. Ancak, dil bir aratr. nsan onunla dnceyi iler. Tpk makinelerle doay iledii gibi. Peki, ilenecek olan dnce ne olacaktr? Burada nc eye, ideoloji bahsine geliyoruz. Modern toplumda hi bir dnce yoktur ki ideolojiler yani snfsal karlar d olsun. Kltrel zerklik, eer ideoloji kavramn da ieriyorsa, "ideolojik zerklik" gibi bir samala varrz. Ezilenlerin slogan ancak, ideolojik sava olabilir ki, bunun en uygun koullar fikir zgrln garantileyen kanunlarla oluur. Bu durumda biz, rnein, meslek yasa gibi yasalara kar kmak zorundayzdr." 42 Klasik Marksist yaklam ve kltr kavram erevesinde baktmzda, bugnn moda kavramlar u anlamlara gelirler: "ok kltrllk" = "ok ideolojililik". Bu ise sama bir taleptir, talep olmas sz konusu deildir. Toplumda birok ideolojiler zaten vardr. Bunlar kanunlarla, kararnamelerle ortadan kaldrlamazlar. Toplumsal olarak karlar farkl insan kmeleri, snflar varsa, bu snflarn eilimlerini, karlarn yanstan ideolojiler de olur. Nasl, snflar iktisadi ilikiler alanndan kar, kararname ya da yasaklarla ortadan kaldrlamazlarsa ideolojiler de yledir. "Kltrel oulculuk" = "deolojik oulculuk" anlamna gelir. Fikir zgrl anlamnda de alnabilir. Ama ideolojik mcadele yapmamak olarak da anlalabilir. Yani yeni kltr tanmna gre nasl baka kltrler varsa ve onlar olduu gibi kabul edip, onlara kar bir kltrel sava vermemek; deitirmeye kalkmamak gerekiyorsa, baka ideolojiler de vardr onlara kar da ideolojik bir sava verilmemelidir. Onlar olduu gibi kabul edilmelidir. Ama bu iddiann kendisi, ezilenlerin ideolojik mcadeleye gereksinimi olduu anlayna kar bir ideolojik savatan baka bir ey deildir.

42

Demir Kkaydn, Gmenlerin Bir Aznlk Olarak Talepleri Ne Olmaldr?

153

Sorunun z buradadr; kltrel kimlik zerine tartmalar ve kltre bu yeni, politika ve ideoloji d anlam veren bu tartmalar ve sylem, ezilenlerin ideolojisine kar bir ideolojik savatr. Yukardaki alntlardan grlecei gibi, somut talep olarak, bugnk ok kltrllk ya da kltrel oulculuk denen talep, Marksistlerce "dillerin eitlii" olarak ok daha radikal ve kapsaml olarak yz yl nce formle edilmitir. Bugn bu talep, Kayserilinin eei boyayp satmaya kalkmas gibi, adeta Marksistlere kar piyasaya srlmektedir. Kavramn gericilii, sadece politik ve ideolojik olan Kltrden dlamasnda deil; sadece "ok kltrll" sosyalizme kar enstrmantalize etmesinde deil; ama ayn zamanda bugnn dnyasnda gerici bir program oluturmasndadr. Yzyln banda, Kltr Ulusal sorun erevesinde tartlyordu. Farkl milliyetlerden insanlarn, herhangi bir bask ve dezavantaj altnda kalmadan eit ve barl ilikiler iinde en iyi nasl yaayabilecekleri sorusuna bir cevap olarak. O zamanlar, ulusal devletler henz dnyann ok kk bir blmn oluturuyordu. Ortal kaplayanlar, Rus arl, Avusturya Macaristan mparatorluu, Osmanllar gibi, ulus ve ulusuluk ncesi bir ok uluslarn iinde yaad imparatorluklard. Marksistlerin o zaman nerdii, bugnn Avrupa'snda geerli olandan bile daha radikal ve demokratik bir sistemdi. Bu sistem: uluslarn kaderini tayin hakk ve dillerin eitlii gibi; biri ounluk uluslarn, dieri aznlklarn haklarn korumaya ynelik iki temel ayak zerinde ykseliyordu. Bu taleplerin kurtuluu bir yan vard. Bugnn dnyasnda, ulus ve ulusuluk oktan mrn doldurmu bulunuyor. ok kltrllk talebi, ulus ilkesinin son snadr. Muazzam igc gleri, ok farkl dillerden ve uluslardan insanlar dnyann drt bir yanna datyor. Bu dnyada ucuz igcnn yine en ucuz ekilde yeniden retilmesi iin bir kouldur ok dillilik. Teknik gelime de buna olanak vermektedir. En ilgin rnei bilgisayar alanndaki ANSI ve ASCI kot sistemi ve UNKOT sunar. Bir ka yl ncesine kadar, bilgisayarlarn kapasitesi snrlyd, bu snrl kapasite iinde, olabildiince az bir blm kullanmak iin, ngilizce harflerle snrl yazlabiliyordu. Bugn bilgisayarlarn olanaklar ok gelimi bulunuyor, bu btn dilleri, ince dahil, ieren yeni bir standarda geilmesini mmkn kld. retim alannda da benzer gelimeler bulunabilir. Eski standart retim yerine, birok varyasyonlar ieren retim sistemine geilmi bulunuyor. Byle bir dnyann olanak ve ihtiyalarna denk dyor ve bir engel oluturmuyor artk farkl diller ya da "kltrler". ocuklarn ayn anda drt anadil renebilecei; ok iyi renilmi bir anadilin dier dillerin renimini kolaylatraca; iyi renilmemi bir ana dilin entelektel geliim bakmndan bir engel oluturduu trnden binlerce aratrma yllardr var. Modern tekniin ihtiyac olan igc ve bunun ucuz retilmesi iin; bir yerden bir yere gerektiinde kolaylkla nakledilmesi iin bu "ok kltrllk" gerekli bugnk globallemi ve post fordist kapitalist dnyada. Ama bu, ulus ilkesini ortadan kaldrmyor. Ulusu, modeli ve ideali olan Amerika'da olduu gibi, btn etnik ve dilsel zelliklerinden soyutlayarak, belli bir toprak paras zerinde

154

yaamak ve toplumsal ideallerde bir ortaklk olarak tanmlyor. Bylece, siyasi o lanla ulusal olann akmas ilkesine dayanan ulusuluu; yeni ulus tanm temelinde yeniden retiyor. Bunun iin de, kltr, politik olmayanla snrlanyor. Bylece Kltrel olanla, dilsel olanla politik olann akmas gerei ortadan kalkyor. Peki, ulusular uluslarn hep var olduunu iddia ediyorlard, buna karlk ise uluslar ulusuluun yaratt syleniyordu. Ulusuluun bugnk ulus tanmyla, eletirmenlerinin haklln kantlam olmaktan baka bir ey yapm olmuyorlar. Bylece Ulusuluun btn samalyla ortaya kt an geliyor. Peki, hala niye bu ulus savunulsun ki? Artk, hi bir tarihsel, dilsel, geleneksel, kltrel argmana gerek bile duymayan ya da o argmanlar artk kullanamayan ulusuluk, sadece bir toprak paras ve ideal balamnda da olsa niye hala ulus ilkesinin geerliliini savunuyor? nk ulus ilkesi ve bu ilke erevesinde "kltrel oulcu" bir toplum, yeryz leinde bir Apartheit sisteminin oluturulmasnn olmazsa olmaz kouludur. Ulus ilkesi bugnn dnyasnda sadece rkln arac olabilmektedir. Ancak ulus ilkesine dayanarak, insanln byk ounluunu oluturan milyarlarca insan, "gney" ya da "nc dnya" denen rezervuara hapsedilebilir ve onlarca da bu durum meru ve kabul edilebilir olur. Bugnn dnyas iin sosyalist talep, "ok kltr ve etnisiteye dayanan anayasal vatandalk" gibi bir talep olamaz. Byle bir talep, belki kimi lkeler iin hala demokratik bir talep olarak geerli olabilir. Ama sosyalist ve insanla nerilecek bir talep olamaz. Bizim talebimiz: Ulusal olanla, bu ulusal nasl tanmlanm olursa olsun, siyasi olann akmasn ngren, bugnk ulusuluun ilkesini ortadan kaldrmak, ulusu kiinin bir inan ve seim sorunu olarak siyasi alann dna itmektir. Ceza suun cinsinden olmaldr. Gze gz, die di. Mademki bat uygarl, dini ve kltr yle tanmlyor ve politik alann dna itiyor, ona da bu uygarln dini olan ulus ilkesine ve ulusulua niye ayn ceza verilmesin? Bat uygarlnn ufkunun tesinde baka bir uygarln hayali, ie, bat uygarlnn dini olan ulus ilkesinden balamak zorunda deil mi? Demir Kkaydn 06 Nisan 1999 Sal 17:05

155

Sreksiz Devrim
(Aadaki tezleri tartmak istiyorum) On dokuzuncu Yzyl: Demokratik Demek Kapitalist Demektir Komnist Manifestonun yazarlar, 1848 ylnda, Avrupada sosyalist bir devrim iin tarihsel koullarn olgunlat varsaymndan yola karak, sosyalizme geii salamaya ynelik olan gei talepleri ne sryorlard. Gerek 1848 devrimlerinin yenilgisi; gerek ondan sonraki yllarda Kapitalizmin muazzam hzla gelimesi, bir sistem olanaklarn tketmedike ortadan kaybolamaz, yakndan bakldnda kendini ykacak unsurlar da olanaklarn tkenmesiyle birlikte ortaya kar varsaymndan hareket eden Manifestonun yazarlarnn Kapitalizmin tarihsel olarak henz olanaklarn tketmedii sonuca ulamalarna yol amt. Ama bu sonuca ulanca ortaya yle bir soru kyordu. Eer kapitalizm olanaklarn tketmedi ise, yani henz ryen, lm deinde; insanln geliiminin nnde engel olan bir sistem deil ise ve de gelimenin zorunlu aamalar iradenin bir vuruuyla yok edilemez ise, sosyalistler nasl bir politika yapabilirlerdi? Kimi vlger ve burjuva Marksis tlerde daha sonra rnei grlecei gibi, kapitalizmi gelitirmek ve mkemmelletirmek iin mi almalydlar? Marks-Engels ya da sosyalistler iin bu sz konusu olamazd, nk onlarn hareket noktas ezilenlerin ezenlere kar savan srdrmek; yeryznden smry ve basky ortadan kaldrmak iin savamak; yani ahlaki ya da var olusal bir seimdi. O zaman sorunu yle koymak gerekiyordu, sosyalist bir devrim iin en elverili koullar iin mcadele. Bu da o dnemin partilerinin programlarnda demokratik cumhuriyet olarak zetleniyordu. zetle toprakta feodal ayrcalklarn ve kalntlarn temizlenmesi; birinci Paris Komnnn rnei halkn silahlanmasna ve genel oya dayann bir devlet ve sekiz saatlik i gn gibi dier taleplerden oluuyordu bu program. Demokratik Cumhuriyet, aslnda Engelsin daha sonra da belirttii gibi, proletarya diktatrlnn zgl bir biiminden baka bir ey de deildi. Kastedilen, ounluun zerinde ykselmeyen, ona kar kullanlamayacak, onun arac olabilecek bir devlet mekanizmasyd bu. Bunun pratikte nasl bir ey olabileceini ise daha sonraki Paris Komn gsterecekti. Tabii btn bu deiim, ierikteki bu deiim program metni bakmndan biimsel bir deiimde de ifadesini buluyordu. Komnist Manifestoda kapitalizmden sosyalizme geii salayacak talepler ortaya koyulurken, artk partilerin programlarnda bir sosyalist hedefin niin gerekli ve mmkn olduunu aklayan bir giri blm sonra da demokratik cumhuriyet biiminde zetlenebilecek taleplerden oluan bir pratik politika blm bulunuyordu. Dolaysyla pratik politika bakmndan sosyalist hedeflerin pek dorudan bir anlam bulunmuyordu ve pratik politika bakmndan radikal bir demokrat parti ile sosyalist bir parti arasnda nemli bir fark kalmyordu. Bu nedenledir ki, Rosa Luxemburgta olduu gibi, sosyalist partilerin giderek birer demokratik partiye dnmeleri karsnda sosyalizmi vurgulamak daha ziyade programn ilkeler blmne arlk vermek biiminde ifadesini

156

buluyordu. Marks ve Engels elbette Kapitalizmin olgunlap olgunlamad konusunu statik olarak da dnmyorlard, eni sonu bunun yzde yz bir ls de yoktur. Onlar, pekala kyl savann ikinci bir basksyla desteklenebilecek bir ii ayaklanmasnn sosyalist bir devrime yol aabileceini ve Almanyadaki bir devrimin, 1848 devrimlerinin gsterdii gibi Kta Avrupasna ve ngiltereye doru yaylabileceini dnyorlar, bu balamda Almanya balar, Fransa srdrr ve ngiltere tamamlar eklinde bir yaklam iinde bulunuyorlard. Marks ve Engels elbette Demokratik Cumhuriyetin kapitalizmin gelimesi iin ideal koullar yaratacan gayet iyi biliyorlard, ama o zamanlar kapitalizm hala, olanaklarn tketmedii, tarihsel olarak o dnemin dnyasnda ilerici bir fonksiyon grd iin ve en nemlisi gereklemesi halinde ezilenlere deeri llemez demokratik gelenekler ve devrimci deneyler brakaca ve sosyalist bir devrim iin daha elverili koullar salayabilecei iin byle bir programdan yanaydlar. Daha sonra Ekim Devrimini yapacak olan Leninin partisi de bu klasik anlaya ve program yapsna sahipti. Onlar da tpk Alman sosyal Demokratlar gibi programlarnda bir ilkeler blm ve somut taleplerden oluan ve demokratik cumhuriyet olarak zetlenebilecek bir pratik blmden oluan bir programa sahiptiler. Ve onlar da tpk Marks - Engels gibi dnya lsndeki bir sosyalist devrimin ngiltere Fransa gibi lkelerde olabileceini ama o zamanlar Avrupa gericiliinin kalesi olan arlk Rusyasnda bir demokratik devrimin Avrupann dier lkelerindeki devrime bir itilim vereceini dnyorlard. Hatta bu ylesine akt ki, Lenin 1905te, eer devrimi yaptktan sonra Avrupa yardma gelmez ise demokratik devrimin kazanmlarn korumann bile olanaksz olabileceini dnyordu. zetlersek, geen yz yl boyunca demokratik cumhuriyet program, kapitalizm iin ideal koullar salamakla birlikte, hem kapitalizmin kendisi henz tarihsel bakmdan henz ryen bir sistemi ifade etmediinden, hem de ezilenlere salayaca gelenekler, tecrbeler ve elverili koullar nedeniyle bir programd. Ayrca byle bir devrim, dinamikleriyle ileri lkelerde bir atlm verebilir ve onun yolunu aabilirdi. Bylece o sosyalist devrimi yapan ileri lkeler daha sonra o demokratik devrimi yapm lkeye sosyalizme geite yardmc olabilirdi. Yirminci Yzyl: Demokratik Demek Sosyalist Demektir Fizikte nasl, matematiksel akl yrtmelerle tasavvur edilemeyecek sonulara ulalabilir ve daha sonra bu matematik olaslklar ve modellerin sonular da evrende bulunabiliyorsa, (pulsarlar, kara delikler on iki boyutlu evrendeki ipliksiler vs.) toplum bilimde de benzer ngrler yaplm ve sonraki dnemde bunlarn olup olmad grlmtr. Bu tr bir dinamik akl yrtmenin en ilgin ve baarl rneklerinden birini gen bir Rus Marksisti Leon Troki ortaya koymutur. Tpk fizikte olduu gibi, olaylarn kendi i dinamiinin nereye varabilecei zerine bir akl yrtmedir bu. in ilginci, yirminci yzyln tarihi bu teori olmadan anlalamayaca gibi, btn bu tarih bu

157

teorinin parlak bir ekilde dorulanmasnn tarihidir. Aslnda bu yz yl biterken, herkes Marksizmin artk tarihin p tenekesine ait olduunu sylerken, bu yzyldan alnnn akyla km ve bu yzyl anlamay salayan tek teori Marksizm olarak ortada durmaktadr. Bu teorinin nemini ve yapsn kavramak iin, tarihsel maddeciliin temel nermelerine dnelim. Tarihsel maddecilik teorisini olgun biimde formle ettii mehur nszde Marks, retici gler gelimelerinin belli bir aamasnda o gne kadar o geliime yataklk etmi koullarla elikiye derler ve bir devrim dnemi balar diyordu. Bu formlasyandan kan direkt mantki sonu ise u oluyordu: sosyalist bir devrim de o gne kadar kapitalizmin barnda en gelimi retici glerin bulunduu yerde yani en gelimi kapitalist lkelerde bir imkn olarak ortaya kabilir. Bunun mantk sonucu olarak da, btn Marksistler sosyalist bir devrimin ancak ngiltere, Fransa, Amerika gibi gelimi kapitalist lkelerde gndeme gelebilecei ngrsnde bulunuyorlard. Troki ise, Rus devriminin dinamikleri ve olaslklar zerine 1905 devriminin de deneyleri nda kafa yorunca, tpk yldzn patlama annda ekim gcnn belli bir snf amas durumunda sonsuz younlukta kara deliklerin oluabilecei ama baka bir fizikinin de kara deliklerin k bile szdrmamalarna ramen ve tam da bu nedenle kara olmayabileceini ngrmesi gibi, ilk bakta klasik Marksist nermelerle uyumayan bir sonuca ulayordu: sosyalist devrimin geri bir lkede olabilecei sonucu ortaya kabiliyordu akl yrtmelerin sonucunda. Halbuki tarihsel maddeciliin ilk nermelerinden kan sonu, bunun ancak ileri lkelerde olabilecei idi. imdi ayn Tarihsel Maddecilik, bunun geri bir lkede, rnein Rusyada olabileceini sylyordu. Bu vlger ve burjuva Marksizmin hi bir zaman anlayamayaca dinamik analiz u uslamlamalardan yola kyordu: Kapitalist geliime ge giren bir lke, ncekilerin getii aamalardan aynen gemiyordu. rnein Rusyada ticari ve manifaktr kapit alizmi denebilecek aamalar adeta minyatr llerde, tpk canllarn daha nceki evrimlerini ana karnnda ya da yumurtada minyatr llerde yaamalar gibi (ontojenes -filojenes), yaanm ve Rusyada kapitalizm daha doarken bir byk sanayi kapitalizmi olarak ortaya kmt. Bu da ortaya gl, byk fabrikalarda younlam bir i Snfnn ortaya kmasna yol amt. te yandan bu ii snf da, sadece retimde modern ve gelimi bir sanayide almakla kalmyor ayn zamanda teorik ve rgtsel bakmdan da bat Avrupa iilerinin yz yllk mcadelelerinin ve deneylerinin sonularna dayanabiliyordu. Buna karlk, burjuvazi ise, bir yandan yine uluslar aras burjuvazinin tarihsel deneyi nedeniyle bir yandan da gen Rus ii snfndan korkusundan demokratik tarihsel grevlerden kayordu. te yandan, Rusya feodal egemenliin srd bir kyl lkesiydi de. Bu verilerden yola knca, Troki, demokratik tarihsel grevleri, burjuvazi korktuu, kyllk de yapamayaca iin, kylleri yanna alan ii snfnn yapmak zorunda olabilecei sonucuna ulayordu. Buraya kadarn aslnda birok Marksist de n grebiliyordu. Troki burada, tpk Einstenn kafada deneyler yapmas gibi, akl yrtmesini bir adm daha ileri gtryordu ve u soruyu soruyordu: eer ii snf, kylln desteinde iktidara gelirse ne yapacaktr, nasl bir davran gstermek zorunda kalacaktr. Diyelim ki bir Fabrikada iiler greve gitti, buna karlk da patron btn iilerin kn verdi. Buna karlk da iiler tutup fabrikay igal ettiler ve retimi kendi

158

ellerine aldlar. Bu durumda o ii hkmeti yle mi davranacaktr: biz demokratik grevlerin tesine gemeyiz, iiler derhal fabrikay boaltmaldr, bu zel mlkiyete bir saldrdr ya da fabrikay iilerin kontrolne mi verecektir ve buradan da onlarn toplumsallamasna m gidecektir. Troki, iktidara gelmi ii snfnn kendini demokratik grevlerle snrlamayacan, ister istemez iiler ile kapitalistler arasndaki savata sosyalist tedbirler almak zorunda kalacan n gryordu. Burada akl yrtme bir adm daha ileri gidiyordu, peki byle olursa ne olurdu? Geri bir lkede, tarihsel ve toplumsal koullarn olumad geri bir lkede bir sosyalist devrim. Bu devrim iki sorunla kar karya bulunuyordu. Birincisi byle bir devrimci iktidara, dnya burjuvazisinin msaade etmeyecei; ikincisi byle bir lkede sosyalizme gei iin maddi ve kltrel temelin eksiklii. Birinci sorun o dnemin Marksistlerinin hepsi iin ok akt. Brakalm sosyalist bir iktidar, Lenin ayn yllarda, eer Rus devrimi Avrupada devrimlere yol amaz ise, demokratik bir rejimin bile Rusyada ayakta kalamayacan dnyordu. kinci sorun ise daha da zorluydu. Btn Marksistler iin, tarihsel ve maddi koullar olgunlamadan sosyalizm kurmaya kalkmann ancak kla sosyalizmi ile, yani btn pisliklerin geri gelmesiyle sonulanaca; bir devrimci snf ya da iktidar iin en byk tehlikenin tarihsel koullar olgunlamadan iktidara gelmek olduu, o zaman bu iktidarn daha nce kar ktklarn yapmak zorunda kalaca ok akt.(btn bunlar Marks ve Engelste defalarca belirtilmiti). Yani ortaya kan sonu uydu Rus ileri ve devrimcileri iin, Tarihsel koullar olgunlamadan sosyalist devrim yapmak zorunda kalmak. Rus devrimcileri bu kmazn bilincindeydiler ve bu nedenle de devrimlerinin bat Avrupa'daki devrimlere atlm verecei, oradaki devrimlerin Rus iilerini tarihsel koullar olgunlamadan bir sosyalist devrim yapmann amazlarndan kurtarabileceini umuyorlard. Sonra sanlanlarn aksine, onlar Rusya'da sosyalizmi kurmak gibi bir amaca sahip deildiler. Bunun olamayacanda hepsi mutabktlar. Yirminci yzyln tarihi bu kmazn tarihidir. Bat Avrupa'da devrimlerin olmamas ve Rusya'da devrimin tecridi, tam da Marks-Engels'in n grdnn, yani tarihsel koullar olgunlamadan bir devrimci snfn iktidara gelmesinin nelere yol aacan gstermitir. Yirminci yzyln tarihinin anahtar buradadr: Geri lkelerde demokratik devrimlerin sosyalist devrime yol amas. Ekim devriminin yozlamas da, sonraki btn devrimlerin mekanizmalar da bunun tekrar tekrar kantlanmasndan ibarettir. Bu teori, nesnel eilimlerden, olaylarn i mantndan kan bir teoriydi. Yoksa devrimciler sosyalist devrim istedikleri iin sosyalist devrim yapmyorlard. Bu tarihsel eilim ylesine gl idi ki ve Troki ylesine doru bir ngrde bulunmutu ki, btn sosyalist devrime dnen demokratik devrimleri, srekli devrim teorisine kar kanlar yapmlardr. Kar ktklar teorinin pratik uygulayclar olmulardr. Mao, Tito, Ho Sci Ming, Fidel vs. Dolaysyla yirminci yzylda, demokratik tarihsel grevlerin sosyalist devrimlere yol amas yznden demokratik demek sosyalist demek oldu.

159

Yirminci Yzyl, 1917'de balar 1989'da biter. Sanlann aksine 2000 ylnda yirmi birinci yzyla girmeyeceiz. On bir yldr yirmi birinci yzyldayz. Yirmi birinci Yzyl: Demokratik demek emperyalist demektir. Tam da, demokratik grevlerin sosyalizme yol amas ve btn sosyalist devrimlerin geri lkelerde olmas ve bu nedenle de brokratik olarak yozlamalar sonucunda yeryz ii snf adeta tekrar on dokuzuncu yzyln bandaki noktaya, kendi kendine bir snf olma noktasna geri gelmi bulunuyor. u an ne ideolojisi, ne program ne de partisi var. Dnya tarihsel bir yenilgi ve demoralizasyon sz konusu. Bunun giderilebilmesi on yllar alr ve u ana kadar en ufak bir k bile grnmyor. Ama problem sadece bundan ibaret de deil. Dnya ii snf, tarihinde hi olmad trden bir blnmeye uram durumda. Zengin lkelerin iileri, ylesine bir refah iindedirler ki, yeryz leinde eitliki bir sistem, bunlarn var olan koullarnda belli bir gerileme anlamna gelir. Bu nedenle ileri lkelerin ii snf, dnya lsnde eitliki bi r programdan karl deildir, aksine geri lkelerin etrafndaki in setlerinin korunmasndan yanadr. Bir rastlant deildir, rk partilerin zellikle iiler arasnda taraftar bulmas. Geen yzylda, faist partiler, rnein Yahudi dmanln, Yahudilerin zengin tefeci olduu argmanna dayandrmak zorundayd. Bugnkler ise, refahn dierleriyle paylamama argmanna dayandrmakta. Ve en rk iiler, yabanclar ile i gc pazarnda en fazla rekabet etme durumunda olabilecek iilerdir. Yani bat iilerinin en alt kesimleri en rk iidir. Bu durumda, Marks, Engels, Lenin Troki'lerin, hi birinin karlamad bir sorunla kar karya gelir geri lkenin sosyalisti. Marks Engels zamannda, Almanya balar, Fransa srdrr, ngiltere tamamlar. Lenin'ler biz balayalm elbet leri lkeler ii snf yardma gelecektir diyordu. Ama onlar, ileri lkeler ii snf yardma gelmeyecek diye bir problemi akllarndan bile geirmiyorlard. Ne yazk ki, bugn bu, yeryz lsnde ii snfnn blnml nedeniyle bir realite. Bu durumda ne olacak? Geri lke ii snfnn, bir an iin demokratik grevleri yaparken iktidara geldiini dnelim. leri lkelerin bu devrimin ateinden hz alp yeryznde eitliki bir toplum iin harekete gemesi sz konusu deil. Aksine ileri lke ii snflar byle bir devrime kar burjuvazilerinin yannda yer alacaklardr. Buna ek olarak, tarihsel deneyi ekleyelim. Yani yirminci yzyln tarihinin snflarn bilincinde yol at deiikliklere bakalm. Gnmzn iisi, ileri iinin yardma gelmeyeceini bildiinden, tecrit olmu, ambargo ve askeri mdahale tehdidi altnda sosyalizm denemeleri yapmaya kalkp bir nesil sonra hi bir yere ulaamadan kar tarafa teslim olmaktansa, daha batan kendini demokratik grevlerle snrlandracaktr. te yandan burjuvazinin konumunda bir deime vardr. Burjuvazi geen yzyldan farkl olarak, i snfnn kendi kendine bir snf haline geliinin bilincindedir ve ondan politik bir g olarak artk korkmamaktadr. Burjuvazi kendine gvenini kazanmtr. Bu burjuvazi de,

160

demokratik bir sistem kendi dorudan iktidar iin daha elverili koullar salayacandan, zaman zaman iilerle demokrasi iin ittifaklar yapabilir. Ayrca u ok aktr. ilerin kendilerini demokratik grevlerle snrlamas demek ayn zamanda burjuvazinin ideolojik hegemonyas demektir. Ama ideolojik bir hegemonya olmadan, ii snf bir snf olarak davranamayacandan. Demokratik devrimler burjuvazinin hegemonyas altnda, iilerin snf olarak kendi ayr program ve partileriyle katld deil, kitlenin bir unsuru olarak katldklar giriimler olacaklardr. Bu durumda ise, burjuvazinin ideolojik ve politik hegemonyas altndaki bu devrimler devrim olamazlar. (Kara deliklerin kara olmamas gibi). Byk kitle hareketleri dan fare dourmas gibi, kimi demokratik dnmlerden baka sonuca yol amazlar. Nikaragua ve Gney Afrika devrimleri bu dnmn somut kantlardrlar. Nikaragua devrimi yirminci yzyln son devrimlerinden biri olarak bir gei zellii tamaktadr. Bir yandan balangta, srekli devrim dinamiine bal olarak sosyalizme doru bir dnm eilimi gstermitir. Ama yirminci yzyln bitiiyle birlikte, Nikaragua ileri ve yoksullar, sosyalizm uruna umutsuz bir savaa girip daha fazla ac ekmektense, Sandinistleri iktidardan uzaklatrp kapitalizmin savunucularn setiler. Sandinistlere de belli bir g verdiler ki, kapitalistlerin vahi saldrlar karsnda sistem iinde onlar savunabilsinler diye. Gney Afrika'da ise, i snf -ki en bilinli ve rgtl ii snfyd - sosyalizm lafn bile azna almaya kalkmad. Kendini kapitalizmle ve onun erevesindeki demokratik reformlarla snrlad. Gney Afrika, Afrika'da bir blge gc durumuna geldi. Bir tr alt emperyalist olmaktan baka bir k yolu yoktur. Bu durum, geen yzyldaki tartmalarda Bay Pavrus'un n grsne benzer bir durum yaratmaktadr. Pavrus Efendi de, demokratik grevlerin ii snfn iktidara getirebileceini sylyordu ama o buradan bambaka bir karsamada bulunuyordu. ilerin kendilerini demokratik grevlerle snrlayp, ii iktidar altnda bir kapitalizm olabileceini n gryordu. Yirminci yzylda bu da gerekleti. sve, ii snfnn iktidar altnda bir kapitalizm yaad. Benzeri Avustralya iin de geerlidir. Ancak yirminci yzylda bunlar, feodal kalntlarn hi olmad ya da ok zayf olduu lkelerde biraz istisnai bir bir zellik tadlar. imdi, yirmi birinci yzylda, bu istisnai zelliin genel bir eilim olmas olasl ok gl grnyor. Sonu Gnmzde, en azndan Trkiye gibi, Gney Afrika gibi belli bir gelimilik dzeyinde, belli bir eikte bulunan lkelerde, gl ii snfna ramen, demokratik tarihsel grevler, iileri iktidara getirmeyecei gibi (nk iilerde byle bir konumu almak iin ne ideoloji, ne program ne de parti bulunmamakta), olaylarn zorlamasyla kendiliinden iktidara gelmeleri durumunda, kendilerini burjuva demokratik grevlerle snrlayacaklardr. Bu grevlerin yaplmas ise o lkeye, kapitalizmin gelimesi iin ideal koullar sunmaktan baka bir anlama gelmez. Elbet zengin lkeler, n taraf tuttuklarndan, onlarn arasna girme anslar yoktur ama en azndan, onlarn blgedeki taeronu gibi (dn bir kavram kullanalm: alt emperyalist

161

diyelim rnein) bir konum almalarna yol aabilir. Trkiye'de bu ayn zamanda, Rusya'nn tarihsel kyle aktndan, demokratik dnmler yapan bir Trkiye, Krt hareketinin dinamizmini de arkasna alarak, bir blge gc olabilir. Demokratik Trkiye demek Alt-Emperlyalist bir Trkiye demektir. nsanln durumunu adeta umutsuz yapan koullar Trkiyenin nne yeryznn imtiyazllar arasna katlma yolu ayor. te calan'n ve Krt hareketinin dnm bu tarihsel ve kavramsal ereve iinde anlalabilir. calan da bunu grm bulunuyor. Demir 28.09.1999 13:41

162

lk Yaz: "Schachnovelle"
zgr Politika'dan gazeteye yaz yazmam iin teklif geldiinde, bu alanda deneysiz olmann getirdii zorluklar bir yana, nasl bir ierik ve biimde yazlar yazmam gerektii sorusuyla karlatm. Bu ilk yazda, karlatm sorunlar ve bunlar iin bulduum zm ksaca ele alaym. Kii olarak, nasl tanmlanrsa tanmlansn, ister hukuki olarak, ister dile veya baka bir kritere gre, milliyetin de din gibi btn siyasi anlamndan dlanarak, kiinin bir inan ve tercih sorunu olarak kabulnden yanaymdr. Nasl kii bir araya gelip bir dernek kurar gibi bir din ya da tarikat kurabilir veya isteyen dinsiz ol abilirse ve bunlarn politik olarak krk numara ayakkab giymekten veya bamya yemei sevmekten daha fazla bir anlam olmazsa; ayn ekilde kiinin bir araya gelip ulus kurabilmesinden veya isteyenin ulussuz olabilmesinden ve bunlarn hi bir politik anlam olmamasndan yanaym. Ayrca byle bir sistemin gereklemesini uzak bir gelecein deil, bu gnn acil bir sorunu olarak gryorum. Dolaysyla, Trkiye topraklarnda yaayan insanlarn gelecekte nasl bir ulus tanmna gre siyasi yaplarn kuraca tartmasnda; taraflarn hepsi bizim anlaymza kar bir taraf olutururlar dayandklar ortak varsaymlar bakmndan. Bu ortak varsaym: ulusal olanla siyasal olann akmas gerektiidir. Biz ise tam da bu ortak var saym reddediyoruz: ulusal olanla siyasal olann akmas gerektii anlay almaldr. nsanln k ancak bu noktadan olabilir. Bu hedefi nne koymayan her aba, yer yznde bu gnk apartheit siteminin devamna; yer yznden imtiyazll kaldrmay deil; imtiyazllar arasna katlmay getirir. Bu anlamda, Bugnn dnyasnda Trkiye Topraklar zerinde yaayan insanlarn, Krtlerin ve Trklerin yrtt nasl bir cumhuriyet tartmas, yeryznn imtiyazllar arasna nasl katlnabilecei tartmasdr. Kald ki, sadece politik olarak ulusal olanla politik olann ilikisinin koparlmasndan yana deilim, kltrel ve ruhsal olarak da, kendimi bir ulustan hissetmiyorum. Bir Trk'n ya da Krdn, kendini herhangi bir ulustan gren bir insann boaznda dmlenmelere yol aan, onu coturan yada hznlendiren olaylar bende hi bir etkiye yol amaz. Hatta bunu komik ve anlalmaz bulurum. nsanlarn rnein bir milli mata takm tutmalar ve oyunun sonunda sevinme veya zlmeleri benim iin kavranlmaz olaylardr. Ama politik olarak, nce insann kendi milliyetiliiyle mcadele etmesi gerektii ilkesine gre, Trk milli takmna kar kim oynuyorsa onun kazanmasn isterim. Kendimi Trk hissetmesem de, yeryznden u ulus denen felaketin, nasl bir tanma dayanrsa dayansn yok edilmesini savunsam da, elimde olmadan bir Trk'm. Ezen ulustan bir insanm. Ulusum yok, ulusulua karym diyerek, kimilerinin yapt gibi, Trkiye'deki bu st ve egemen konumumu grmezden gelemem. Bu fiili durumu grmezden gelmek, fiilen, ezilen ulusun mcadelesi karsnda tarafszlk, dolaysyla da ezen ulustan yana bir tavr anlamna gelir. Bu durumun elikisini daha iyi kavramak iin rk ayrmcl bize gzel bir analoji sunar.

163

Diyelim ki, beyazsnz ve bulunduunuz toplumda siyahlar bask ve zulm altndalar. Siz aslnda rklarn olmadn; bunlarn rklarn uydurmas olduunu savunuyor ve buna bal olarak kendinizin bir rktan olamadnz sylyorsunuz. Btn bu inan ve iddialarnz, sizin bir beyaz olarak, rk basklara uramadnz ve uramayacanz gereini deitirmez. Belki grlerinizden dolay siyasi basklara urayabilirsiniz ama bunlar sizin deri renginizden deil, grlerinizden gelen basklar olacaktr. Grlerinizden gelen bu basklara ramen, istemeseniz de, beyaz olmann imtiyazlarn yaamaya devam edeceksinizdir en azndan beyaz olduunuz iin zel bir baskya uramayarak. Byle bir durumda, rklar rkln uydurmas olarak grseniz de, var olan bir gereklik olarak ezilen rklarn savan desteklemek, hatta fiili eitsizlii biraz dengelemek iin, ubuu ezilen rklardan yana bkmek zorundasnzdr. Ayn ey bizim iin de geerlidir. Uluslarn ulusularn uydurmas olduunu sylesem de, kendimi bir ulustan, yani Trk, hissetmesem de, Trk olduum iin hi bir zel baskyla karlamadmdan, ezen ulustan olmann imtiyazlarn yaamaktaymdr. Kendimi yle grmesem de, nesnel olarak ezenin bir parasymdr. Bu durumu dengelemek iin, ezilen uluslarn mcadelesine destek vermem, hatta ubuu eerek destek ver mem gerekir. Yani bir yandan, siyasi inanlarm nedeniyle ulusuluun ulus anlayn yok ekmeye alrken, dier yandan inan ve tercihlerime ramen Trk olduum iin, ezen ulustan bir insan olduum iin; ulusal baskya kar hareketleri desteklemek, dolaysyla ulusuluun var oluuna hizmet etmek zorundaymdr. Bu eliki gkten inme bir eliki deil, gerek hayatta bulunan bir elikidir. Ama sadece bu deil, ezilenlerin kendi hareketlerini desteklemek diye de bir sorunumuz vardr. Tpk bir fabrikada grev yapan iiler gibi. iler ou kez hi de kapitalizmi ortadan kaldrmak iin deil, sadece yaamlarn biraz daha iyi koullarda srdrebilmek iin grevler yaparlar. Siz ise yaam koullarndaki bir iyilemenin kapitalizmi ortadan kaldrmayacan; son durumada kapitalistin daha rasyonel bir retimine yol aacan bilseniz de, bizzat bu mcadelenin kendisi, ezilenler iin baha biilmez bir deney olduundan; onlarn hayatlarnda kk de olsa baz iyiletirmelere yol aacandan o grevi desteklemek zorundasnzdr. Ama bir yandan desteklerken, onun baars iin alrken, dier yandan da gerek zmn mlkszletirenlerin mlkszletirmesinden getiini sylemek; mcadeleyi bu yne doru gelitirmek iin aba gstermek zorundasnzdr. Ortada yine benzer bir eliki vardr. Birine ar bir arlk ve vurgu bir anda sizi amalarnz asndan hi de istemediiniz bir konuma drebilir. Birden bire sradan bir sendikalist durumuna da, nihai hedefe ilikin vaazlar veren ve fiili mcadeleden kopuk, dolaysyla egemeni destekleyen bir duruma debilirsiniz. Benzer ekilde, bir sosyalist olarak da, bir ulusal hareket karsnda da taleplerinin bir zm getirmeyeceini bilerek ve syleyerek de, ezilenlerin bir giriimi, bir deneyi olduu iin; iinde daima kendini aabilme tohumu tad iin de ezilen ulusun bir hareketini desteklemek zorundasnzdr. Buraya kadar esas olarak bir zorluk yok. Ama sorun burada bitmiyor. Trkiye'de, Dnyann bu gnk koullarnda, hangi gerekeyle olursa olsun Krtlerin mcadelesini desteklemek,

164

fiili sonular bakmndan, akll bir Trk milliyetiliini desteklemek olur. nk, somut olarak Trkiye'deki Krt sorununda Krtlerin mcadelesi sadece kendileri iin bir mcadele deil, kendilerinden ok kendilerini ezenler iin bir mcadeledir. Dnyada her halde Trkler kadar talihli bir ulus yoktur. Krt ulusal hareketi, Tarihin Trk ulusuna en byk armaandr. Krtler, uradklar baskya kar savalarnda aslnda nesnel sonular itibariyle, kendilerinden ok, kendilerini ezen Trkler iin savamaktadrlar. Diyelim ki, silahl Krt direnii baar kazansayd Krtler Trk ordusunu yenilgiye uratp ayr bir devlet kursalard, Trklere en byk iyilii yapm; onlar Osmanl'nn yaayan ruhu Trk Ordusunun bukalarndan kurtarm; spanya Yunanistan benzeri demokratik bir gney Avrupa lkesi yapm olurlard. Hatta daha fazlas, gerek spanya, gerek Yunanistan'da bu gei kontroll, ksmen Prusya yolundan gereklemiti, byle bir alt stlk daha kkten ve alttan bir dnme yol aar, Trkiye'nin insan ve toprak byklkleri gz nne alndnda orta douda bir iktisadi, siyasi ve kltrel bir devin ortaya kmasna yol aard. Bu nedenle, bir Trk'n ya da bir Trk sosyalistinin; ister ezen ulustan olduundan ezileni desteklemesi gerekesinden, ister sosyalist olarak ezilenlerin tarihsel giriim ve tecrbelerini desteklemesi gerekesinden kaynaklansn, Krt ulusal hareketine destei aslnda, nesnel sonular bakmndan, Trk milliyetiliinin destei olur. Akll ve uzun vadeli dnebilen bir Trk milliyetisi, bir Trk sosyalistinin demokrasi ya da sosyalizm gerekesiyle Krt ulusal hareketini desteklemek iin savunduu her eyi, Trk milliyetiliinin gerekeleriyle savunabilir. kinci Cumhuriyetilerin, yani daha uzun vadeli dnebilen, daha modern Trk milliyetilerinin, Krt sorununda bir sr sosyalistten daha tutarl bir konumda bulunmalarnn ardnda bu nesnel durum, Krtlerin aslnda kendileri kadar ve hatta nesnel sonular gz nne alnrsa kendilerinden de fazla Trkler iin savat gerei yatmaktadr. (Krt hareketi de bunun bilincinde oldu, eksikliini duyduu ey hep akll Trk milliyetileriydi, zaten bunu bulamaynca kendisi bu ii de stlenmek zorunda kald.) Buraya kadar Krt hareketinin bir askeri zafer kazanmas olaslna gre sonu karmtk. Ancak, Krt hareketi, dnya dengelerinin elverisizlii koullarnda, silahl mcadelede bir zafer kazanamad, aksine uzun vadede onun zln getirebilecek bir denge ve kendini tekrarlama noktasnda kald; stne stlk, nderini dmana kaptrmak gibi ok ar bir darbe de yedi. Krt hareketinin ald bu ar darbeler, sava politikasnn seimlerde byk bir zafer kazanmasnn en byk nedeniydi. (Kimilerinin iddia ettiinin aksine, Trkleri Krt varln inkar eden sava partileri ve politikalarna oy verdirten, Krtlerin mcadelesi deil, bu mcadelenin urad yenilgiler oldu; bu mcadelenin kazand baarlar tamamen zt sonulara yol aard.) Bylece Trkler, Krt ulusal hareketini ar bir darbe vurarak, Kendilerinin modern ve zengin bir toplum olabilmeleri iin tarihin sunduu bu hediyeyi tepmi ve kendilerini gerilie ve gericilie mahkum etmi oluyorlard. Krt ulusal hareketinin en byk felaketi, yani nderini kar tarafa kaptrmas bir bakma onun en byk ans da olmutur. Bylesine keye skmasayd, artk kendini takrarlayan ve andran niteliini grmesine ramen, silahl mcadeleye son verip; program strateji ve

165

mcadele biimlerinde dramatik dnmler yapamaz ve snrllk bylesine somuta grlp deiiklikler kabul edilemezdi. Bu karanlk ortamda, Krt Ulusal Hareketi, felaketi bir ansa evirdi; hi kimsenin dnemedii muazzam bir stratejik dn yapt, bir ulusal hareketten bir sosyal harekete dnmeye giriti. Trklerin teperek yok ettikleri ans tekrar nlerine koydu. Bir anda gler ve glerin yer aln kkten deitirdi. Akll bir Krt milliyetisi olarak, akll bir Trk milliyetiliini de stlendi. Krt ulusal Hareketi,ulus tanmn, dil, kltr ve etnisiteden soyutlayp, tamamen hukuki bir tanma indirgedi. Krt ulusuluunun bu modern ve esnek uzun vadeli biimi, ayn zamanda Trk ulusuluunun da modern, esnek ve uzun vadeli dnen biimiyle akmaktadr. Bu gn, dnden de daha fazla ve ak olarak, Krt Ulusal Hareketinin savunduu her ey, bir Trk milliyetisi olarak savunulabilir. Akll bir Trk milliyetisinin savunabilecei her ey de akll bir Krt milliyetisi olarak savunulabilir. Program ayndr, sadece gerekeler farkldr. Hatta Krt Ulusal Hareketi, bu zde program, Trkleri kazanmak iin, Krtler zaten durumu kavradklarndan Trklere ynelik olarak ve Trklere uyan gerekelerle ifade etmektedir. Bu durumda, akll bir Trk milliyetisi olarak savunulabilecek konumlar , yok ezen ulustan bir insan olarak dayanma, yok sosyalist olarak ezilenlerin tarihsel giriim ve tecrbelerini destekleme gibi gerekelerle savunmak, aslnda milliyeti bir konumu milliyeti grnmeyen gerekelerle savunmak olabilir ve dolaysyla ezilenlerin bilincini karartabilir; onlara yanl hayaller yayar. Elbet bu gerekeler de varlklarn srdrmektedir ama bu gerekelerle destekleyen her sosyalist, bunun aslnda nesnel sonular itibariyle akll bir Trk milliyetiliinin hedefleriyle aktn gizlememeli ve ezilenlerin bilincini karartmamaldr. Aslnda Krt hareketini destekleyen Trk solunun yapt tam da bu trden bir karartmayd. Krt ulusal hareketinin baars halinde bile, nesnel sonularnn Trk ulusunun iine yarayacan, Krt ulusal hareketini destekleyilerinin tamamen Trk milliyetisi gerekelerle de yaplabileceini grmek istemiyorlard. Krt hareketi bunu grp, eyay adyla arnca, bunlar kendilerini birden bolukta buldular. Bylece, yazmzn banda szn ettiimiz eliki, daha derin bir boyut kazanmaktadr; bir yandan, bir sosyalist olarak ulusal olanla politik olan arasndaki her trl ban koparlmasnn insanln nndeki en acil hedef olduunu savunmak durumundasnz yani milliyetiliin nasl tanmlanrsa tanmlansn her biimine karsnz; dier yandan, ezilen bir ulusun hareketine gerek egemen ulustan olduunuzdan; gerek ezilenlerin tarihsel giriim ve deneyi olmas nedeniyle verdiiniz destek fiilen akll bir Trk milliyetiliinin desteklenmesi; hukuki bir tanma dayanan milliyetiliin desteklenmesi olmaktadr. Siz bunu btnyle, baka bir gerekeyle yapsanz ve gerek genel olarak milliyetiliin, gerek zel olarak Trk milliyetiliinin en byk dman olsanz da, Krt ulusal hareketine desteinizi n ardnda en kk bir milliyeti motif bulunmasa da fiilen Trk milliyetiliine hizmet edersiniz. Bu eliki, en ar noktasna ve mantk sonularna gtrlerek alabilir bir sosyalist olarak. Krt ulusal hareketini desteklemeye ynelik btn yazlar akll ve uzun vadeli dnen bir

166

Trk milliyetisi asndan yazlabilir, ki bu ayn zamanda akll bir Krt milliyetilii de demektir. Ama bu ayn zamanda, Krt ulusal hareketine sosyalist ve devrimci gerekelerle destek verenlerin, nesnel sonular bakmndan aslnda bilinsiz Trk milliyetisi olduklarn gsterir ve onlarn zmni bir eletirisi de olur. Dier yandan bylesine ideal ve akll bir milliyetilik, bize sosyalist programmz koyabilmek ve onu aklayabilmek iin en mkemmel olana salar. Yani kendimize akll bir dman yaratm oluruz. Akll bir dman ise, aklsz dostlara yedir. Akll dman, bize ezilenlerin siyasi eitimi bakmndan da daha byk bir olanak salar. Bu olanak yle aklanabilir. Fiziki savala, fikir sava arasnda kkten bir fark vardr. Fiziki savata, glerin en irisini, dmann en zayf yerine ymak gerekir. Fikir savanda ise, kar taraf mat etmek deil de, ezilenlerin geri yanlarn okamak deil de, onlar gelitirmek isteyen kar fikrin en mkemmel, en gl temsilcilerine ymaldr eletirisini. Bir gr toyca savunup rezil edenleri deil, onu en rafine biimde, en akllca ve ustaca savunanlar eletirmelidir. Eer yoksa byle bir savunucusu eletirilecek grn onu yaratmaldr ve yle eletirmelidir. Ancak bu tarz ezilenlerin geliimine hizmet edebilir. Evet, gereinde eletireceimiz grn en akll savunucusunu yaratmak gerekiyor. Bu biraz insann kendine kar satran oynamas gibi. Stefan Zweig'n "Schachnovelle"diye bir roman vardr. (Sanrm Trkeye "Bir Satran yks" ya da "Satran" adyla evrilmiti.) Bu romannda, Zweig, atld bir tecrit ortamnda kendine kar bir siyah bir de beyaz olarak satran oynayan ama bu eliki altnda dayanlmaz ruhsal bir blnmeye urayan birini anlatr. Evet biz de bir tr satran oynayacaz, bir siyah bir de beyaz olarak; bir Trk milliyetisi olarak ve bir sosyalist olarak. Baz yazlar bir Trk milliyetisinin baz yazlar bir sosyalistin bak asndan yazlacak. Bizi buna zorlayan tecrit koullar deil, elikinin varl bizi kendimize kar satran oynamaya zorluyor. O romanda sonu olan, bizde neden ve hareket noktas. Kendine kar satran, orada paralanmaya yol aarken, bizde bu paralanmay amann bir arac. Hareket noktasndaki bu paralanmay yaratan elikileri ise tarihin izledii yol dayatyor. nsanln kmazn pekitiren koullar Krtlere ve Trklere geici olanaklar sunuyor. Demir Kkaydn demir@gmx.li 18.11.1999 13:42:13

167

Bir Dnemin Eiinde

Sunu "otuz altmda yarim ylda getim drt metre kare betonu elli dokuzumda on sekiz saatte utum Prag'dan Havana'ya" Nazm Hikmet Yanl hatrlamyorsam Arthur Koestler, "yaarken gemek bilmeyen zamanlar sonradan k sa bir an gibi gelirler; yaarken nasl getii fark bile edilmeyen zamanlar ise sonradan ok uzun gelirler" anlamnda bir eyler syler. Bir hcrede rnein, zaman gemek bilmez, sonradan o gemeyen zamanlardan an olarak sadece koca bir boluk kalr. Ama capcanl ve youn olarak yaanm bir zaman; kelimenin tam anlamyla nasl getiini fark bile edilmeden yaanm bir zaman; sonradan tm anlar doldurur. ou kez de hayatlar, tekrar yle bir youn yaantnn, hayata anlam veren, onu dolu dolu klan bir yaantnn zlemiyle geer gider. Toplumlarn tarihinde de, yirmi gnn yirmi ylda yirmi yln da yirmi gnde getii zamanlar vardr. Uzun birikim dnemlerinden sonra bir deiimin yaand dnemler; uzun bir gebelikten sonra; sancl bir doumun doum her zaman baarl da olmayabilir- yaand dnemler byle dnemlerdir. Trkiye denen lkenin topraklar zerinde yaayan insanlar, tarihin hzland bir dneme girecek gibi grlyor. Meteorologlar, hava durumuna ilikin bir ngrde bulunabilmek iin, dnyann drt bir yanna yaylm lerlerden gelen nem, scaklk, basn, rzgar vs. durumu hakkndaki verilere; uzaydan ekilmi fotoraflara; her iklimde grlen kendini tekrarlamalara; nceki tecrbelerden karlm ve mkemmelletirilmi bilgisayar modellerine dayanyorlar ve buna ramen yine de ou kez yanl ngrlerde bulunabiliyorlar. Toplumda ise, ne bu lerler var, ne mevsimlerin kendilerini tekrarlaylar, ne de matematik modeller. Dolaysyla topluma ilikin her n gr, daha batan byk bir yanlg tehlikesini iinde tar. Bu nedenle topluma ilikin bir ngrde bulunmak, bir ngrden ziyade; bir eilime; bir srece dikkati ekmek gibi bir anlam tar. Belirtilmemi bile olsa, daima koullu bir nitelikleri vardr. nk hi bir zaman btn etkenleri iermeleri sz konusu olamaz. Bu nedenle, daha ok da sezgiseldirler. Koullu nermeler ve n grler ise, gereklememeleri durumunda bile doru olabilirler. Yani onlar olgulara ilikin yanlm ama yntemsel dzeyde dorulanm olabi lirler. Toplumsal n grlerde nemli olan da, olgusal deil yntemsel doruluktur. Bunun en tipik rnei, Marksistlerin devrim beklentilerinde veya bu devrimlerin izleyecei yolu ilikin n grlerinde grlebilir. Bu n grlerin hemen hemen hi birisi olgusal dzeyde gereklememitir; tam da bu gereklemeyiin somut tarihte izledii yollar o n grlerin ardndaki salam metodolojiyi dorular. O ngrler gereklemedii iin, tersinden dorulanrlar ve insanlk azaplar iinde kvranmaya devam eder. zetlersek,

168

toplumsal bir n grde nemli olan, eilimdir; yntemdir; onun gerekleip gereklememesi deil; olgusal deil, yntemsel doruluk nemlidir. Kald ki, tpk kuantum fiziindeki belirsizlik ilkesine benzer bir iliki sz konusudur toplumsal ngrlerde. ngrnn kendisi, bir toplumsal fenomen olarak, ngrd toplumsal olay zerinde onu saptrc ve belirsizletirici bir etkide bulunur. Hava durumu zerine bir ngr meteorolojik bir olay deildir, dolaysyla bir dncenin, bir szn hava durumu zerinde bir etkide bulunmas dnlemez, ama toplum sz konusu olduunda, her sz, her dnce; ne kadar doru ya da yanl olursa olsun, toplumsal sreler zerinde bir etkidir ve onlardan bir etkilenmedir; ngrnn kendisi de bizzat bir toplumsal olaydr ve bizzat ngrd zerinde bir etkide bulunur. Bu ise belirsizlii daha da arttrr Bu belirsizlikleri veri kabul ederek ve batan yanlma olaslnn byk olduunu dnerek, yine de tarihin hzland bir dneme girilebilecei olasl olduka yksek grnyor. Trkiye topraklar zerinde yaayan insanlar iin, tarihin hzland bir dneme girilebileceini sylerken, bununla byk bir devrimci kabar kast etmiyoruz. Elbette byle bir olaslk dlanamaz, ama kast ettiimiz, Trkiye topraklar zerinde yaayan insanlar iin, sonraki onlarca yln ynnn nmzdeki bir ka yl iindeki deiikliklerle belirleneceidir. Sistem bir noktaya gelmi ve tkanmtr. Artk durum sadece ezilenler iin katlanlmaz deildir; bizzat egemenler de, sistemin eski biimiyle devam edemeyeceini gryor ve bir yeniden dzenleme gereini ifade ediyorlar. Yani artk, ezenler de eskisi gibi gtrememektedirler ya da gtremeyeceklerini grmektedirler. Kkten bir deiiklik beklentisi ve arzusu giderek younlayor ve yaygnlayor. Ezenler bunu btnyle kontroll biimde; sz ayaa drmeden; egemenliklerini her hangi bir tehlikeye atmadan gerekletirmeye; geni ezilen ynlar her zaman olduu gibi; deiikliklerin nesnesi olarak tutmaya aba gsteriyorlar ve byk bir olaslkla da bunu baaracaklar. Ancak bu tr yeniden dzenlenme dnemleri, daima bir risk de tarlar. Gorbaov'un yapmaya alt tam da byle kontroll bir dnmd. Ama bizzat o kontroll dnm abas bir kontrolden km hareketlenmenin yolunu at. Nesne olarak tutulanlar, birden bire o atlaklardan szarak ve deiimlerin bir znesi olma olana elde edebilirler. Bu gn sistem bir gmlek deitiriyor. Ylanlarn gmlek deitirdikleri anlar en zayf anlardr. Bu nedenle canllar o kritik anlarda en tehlikesiz yerlerde bulunmaya zen gsterirler. Egemen snflar iin de, iinde bulunduklar gmlek deitirme dnemi en zayf anlarndan birini oluturuyor; deiimin yn ve nasl olacana ilikin aralarndaki atmalar ezilenlere de bir takm atlaklar sunuyor. Bir ka ay nce, Trkiye topraklar zerinde yaayan insanlarn ezici bir ounluu en gerici, zel savan destekisi partileri semiti. calan'n karlmas ve urad muamele sonucu Krtler ve Trkler arasnda btn kprler yklmak zereydi. Kafkaslar veya Balkanlar'da grlen trden gelimelerin eiine gelinmiti. Adeta ortada hi bir k, hi bir k yolu yok gibi grnyordu. mral durumalar ile birlikte, tersine doru bir deiim balad. Bir Trk Krt kapmas olana byk lde yok olmu bulunuyor. zel savalar ise giderek inisiyatif ve arlklarn yitiriyorlar. Akllca hareket edilirse gelecein hi de o kadar kt

169

olmayabilecei beklentisi havada hissediliyor. Deprem gibi felaketler bile, bu havann glenmesine yaryor. Toplum, sanki onlarca yllk uykusundan uyanr, onlarca ylda urad aptallamadan kurtulmaya alr gibi. Gndemi kk, anlamsz sorunlarla belirleme abalar eskisi kadar etkili olamyor. Genel ve temel sorunlara ynelik tartmalar, neriler tekrar ilgi buluyor ve btn manplasyon abalarna ramen zihinlerde yer ediyor. Bir ka ay iinde, hi biri szn saknmayan, znde hepsi ayn toplumsal deiiklikleri neren programatik metinler ortal kaplyor ve tartlyor: calan'n ifade ve savunmalar; Sami Seluk'un konumalar, Aydnlar Bildirisi; Abant Toplants; Krt aydnlar bildirisi vs. . Bir biri pei sra btn toplumsal gruplar programlarn ortaya koyuyorlar. Glerini tartyorlar, bir araya geliyorlar ve glerini arttrmay deniyorlar. Sanki toplum, bilinli veya bilinsiz bir deiime hazrlanyor. Deiimi, dayand gler, ideoloji ve politikada bir deiiklie yol amadan sadece devlet cihaznn daha modern ve esnek bir rgtlenmeye kavuturulmasyla snrlamak ve bunu da sz ayaa drmeden kontroll bir biimde yapmak isteyenler de (Genel Kurmay); dayanlan glerin, politika ve ideolojinin olduka kkten bir deiimini isteyenler ve bunun ordunun vesayetinden kurtulmayla mmkn olacan savunanlar da var (kinci Cumhuriyetiler, ki bunlar da kendi iinde farkllayorlar). Ancak bu gnk blnme ve tartma deiimin yolu ve yntemi zerine deil; blnme bir deiim isteyenler ile istemeyenler arasndadr. Bu blnme ylesine derinlemitir ki, devlet cihazn bile sarm ve en radikal savunucularn bizzat yine devlet cihaznn iinden karm bulunuyor. Bir yanda Yargtay bakan bir yanda Devlet Gvenlik Mahkemesi savcs. Bunlarn ifade ettikleri eilimlerin uzun vadede bir arada bulunmas olanakszdr. Ve bu blnme, deiimin yn ve yolu zerine deil; deiimin gerekli olup olmad blnmesidir. Eer bir deiimin gerekliliine inanan ve savunan gler, var olan durumu srdrmek isteyenleri, yani ksaca sava rantlarn tecrit edebilir ve gl bir hareket yaratabilirler ise, byle bir hareket, daha sonra deiimin ne ynde ve nasl olacana ilikin gelimeler zerinde de bir etkide bulunabilirler ve kontroll bir deiimi epey zorlayabilirler. te o zaman, kelimenin gerek anlamyla sadece bir toplumun geleceini belirleme anlamnda deil; geni kitlelerin byk tarihsel deneyler yaamalar anlamnda tarihin hzland bir dneme girilebilir. Bu olaslk imdi daha gl gibi grnyor. Trkiye denen lkede yaayan insanlar nmzdeki bir ka yl iinde daha sonraki on yllarn ynn belirleyecek deiiklikleri yaacaklar byk bir olaslkla. Sorun bu deimelerin nasl bir yoldan gerekleeceinde dmleniyor. Prusya yolundan m Fransz yolundan m? Kitlelerin aktif bir mcadelesi olmadan, yukardan dzenlemeler; pi olmu reformlar ve demokratik geleneklerden yoksunluklar yoluyla m; yoksa kitlelerin deiimlerin bir znesi olarak ortaya klar araclyla m? Yarm buuk, hi bir demokratik gelenek brakmayan dzenlemeler mi; pislikleri dev bir sprge gibi temizleyen, bir ka gn hatta saat iinde onlarca yllk yollar aabilen radikal dnmlerle mi? u an birinci yol arlkta grnyor. Ama bizzat bu yola girilmilik, ikincinin var olu olasln arttryor.

170

Byle bir durumda bize den grev nedir? Biz derken kast ettiimiz, eitliki ve dayanmac bir toplum idealine inananlar; yani kara deil, insan ihtiyalarna ve doann dengeli bir kullanmna gre rettii zenginlikleri insanlar arasnda giderek daha eite paylatran ve zenginlik farklarnn insanlarda yaratt tahribata son verecek bir toplumun; kararlarn bizzat zenginlikleri retenler tarafndan alnaca bir toplumun her zamankinden daha acil olarak gerekli ve ayn zamanda mmkn olduuna inananlar; yani o artk deersizlemi kavramla sosyalistlerdir. Bu anlamda bizler ne yapmalyz? Bu iinde bulunulan durumda nasl bir programmz; nasl bir stratejimiz, ne gibi taktiklerimiz olmas gerekir? Ama biz sosyalistlerin ou, byle bir problemi salklca tartabilecek durumda deiliz. nk sosyalistlerin hemen hemen hepsi, gemi dnemin anlaylarna hapis olmu bulunuyorlar. Ve bu hapis olu iki dzeyde kendini gsteriyor: Birincisi, sosyalist politika diye bilip rendiklerinin, aslnda yanll ve nasl bir brokrasinin egemenliini korumaya ynelik olduu son on yllarn dramatik olaylaryla kantlanm, sosyalizmle ilgisiz pratikler ve teorilerden ibaret olanlar. Buna, aa yukar, ortal kaplam btn sosyalist parti ve eilimlerin ounu katmak mmkn. Bunlarn byle bir tartmay yrtebilmesi iin bildikleri her eyi unutmalar ve sorgulamalar gerekir. Bildiklerinin hepsi spanakta demir olduuna dair yanl ama yaygn bilgilere benzer. Onlarn gc ieriklerinden deil, yaygnlklarndan gelir. kincisi klasik Ortodoks Marksist gelenei srdrenler (rnein Trokistler). Bunlar elbet en azndan tarihsel dzeyde Marksist politikay biliyorlar ama gnmzn problemleriyle yzlemek, hata yapmaktan korkmayarak yeni deneyler ve genellemelere girimek yerine, bilinmeze duyulan korku ve eski aralara gvenle yeni dnyann sorunlarna eski reetelerle cevaplar vermenin ya da o sorunlar eski problematikler iine ekmenin tesine gidemiyorlar. Dolaysyla buradaki nermelerimizi, birinci kategoridekilerin anlayp tartabilmesi aa yukar mmkn deildir, nk gerek tarihe ilikin bilgileri, gerek kavramsal aralar buna olanak vermez, onlarla her tartma, olgular ya da kavramsal aralarn kullanm zerine bir tartmaya; Marksizmin ne olduuna dair bir tartmaya dnmek durumundadr. Byle bir tartma ise, son durumada skolastik bir tartma olmaktan teye gidemez. kinci kategoridekilerle bu bakmdan bir sorun yoktur. Olgular ve kavramsal aralar hakknda anlay ortaktr. Bunlarla olan problem, bu gnk dnyann problemlerini anlayabilmek ve zebilmek iin eski paradigmalarn ve kavramsal aralarn yeterli olmayaca nermesinde yatyor. Sz dzeyinde bunu kabul edenler bile, pratikte eski kavramsal aralarn ve paradigmalarn ardna snyorlar. Tpk, bilmedii bir kltr ve lkeye genlerin, etraflarna bir koza rmelerine benziyor durumlar. Ak bir yzleme yerine iine kapanma, eski deerlere daha byk bir sarlma. Bilinmeyen denizlere alma cesareti gstermektense, sahilden sahilden gitme. Aada tartacamz temel nermeleri anlayp tartabilmek iin, bu klasik Marksist

171

gelenei bilmek art. Biz o klasik kavramsal temeli kabul ediyor ama onu gelitirmeyi; gnmzn sosyalist politika ve stratejinin sorunlarn tartabilmek iin en azndan bir balang noktas salamay deniyoruz. rnein, Troki'nin srekli devrim teorisi veya Sovyet devletinin snf karakterine ilikin teori veya klasik Marksizm'in tek lkede sosyalizm olamayacana dair teorileri bilinmeden ve kabul edilmeden, nermelerimizi tartmak mmkn deildir. Trkiye'deki sosyalistlerin yzde doksan ise bu teorileri, tarihe dorulanm olmalarna ramen kabul etmezler. Bunlarla bir tartma olsa olsa skolastik bir tartmann, Marksizm'in ne olduu na dair bir tartmann tesine gidemez. Bu klasik teorileri bilip kabul edenler ise, yaanan tarihin bu temel nermeleri nasl bir alt stle urattn grmekten kaarlar. Dolaysyla bu gz kapayla bir diyalog ve polemik olana bulunmaz. Sonu olarak nermeler yanksz kalmaya mahkm olur. Gnmz dnyasndaki gelimelerin, Klasik retide ne gibi alt stlklere yol atn, klasik retideki kavramlarla ve paradigmalarla bu gnk olaylara ve cevap aramann nasl tehlikeli sonulara yol aabileceini bir ka rnekle gze batrmaya alalm. Klasik Marksizm'e gre, ii snf, ya da cretliler, i gcnden baka satacak bir eyi olmayanlar, kapitalizmi ykma ve onun yerine eitliki ve modern bir toplum kurma yeteneindeki tek gtrler. Modern toplumu ve tarihi btn eski tarihten ve toplumlardan ayran temel fark budur. Biz de bu nermeye katlyoruz. Burada bir sorun yok. Bu ii snfnn kurtuluunun kendi eseri olaca nermesine de katlyoruz. Keza, yine ii snfnn birok tabakalardan meydana geldii, bunlarn da, yani zmre karlarnn da politik ifadesini bulduu; sosyalistlerin bu snfn genel ve tarihsel karlarn ifade etmesi gerektii konularnda da klasik gelenekle problem yok. Tabii btn bunlarda, ortal kaplam solla eski problemler de ortada duruyor. Btn bunlarda problem yok. Ama biz, dnyadaki duruma bakarak, dnya ii snfnn zengin ve fakir lkelerin ii snf diye blnd; bu blnmenin eskiden de olmakla birlikte, aradaki farkn artk ylesine byd, ki artk bir nitelik deiimine yol at gzleminde bulunuyoruz. Bu gzlem bize, bir ok eyi aklama olana ve ayn zamanda baka gelimeleri n grme olana sunuyor. Ancak, klasik grlere snanlar bu blnmeye gzlerini kapyorlar. Aslnda, bu kapaylar onlar eskiden eletirdikleri grlere doru yaknlamaya itiyor. rnein, ortal kaplam sosyalistlerin ou iin, ii snfnn birok zmrelerden olutuu; bu zmre karn ne alan ii partilerinin olabilecei gibi grler ok yabancdr. Trokistler gibi klasik Marksizm'i bilenler iin bu bakmdan bir sorun bulunmuyor ama onlar, dnya ii snfnn siyah ve beyaz iiler olarak blnml (burada siyah ve beyaz kavramlarn politik olarak kullanyoruz beyaz zengin lkelerin cretlilerini, siyah yoksul lkelerin cretlilerini ifade ediyor) ve bundan gereken sonular karmaya gelince, ii snfnn iindeki blnmelere ilikin eski savunduklarn unutmu grnyorlar. Bu gn Bat'daki bir sradan cretli ile, nc dnyadaki bir ii ya da isiz arasndaki farkn, bir sendikac ile bir ii arasndaki farktan

172

defalarca daha byk olduu gereine gzlerini kapatyorlar. rnein, bu gn svire ve Mozambik arasnda kii bana den gelir bakmndan fark 400'e 1'dir. Kald ki, bu rakam bile farkn gerek niteliini vermekten uzaktr. Bir dilim ekmei olan ile, bir ekmei olan arasndaki fark, diyelim ki bire on olsun; bu bire on fark, bir ekmei olan ile 400 ekmei olan arasndaki farktan daha byktr. Bir ekmekle karnnz doyurabilirsiniz ama, bir dilimle deil; ve nihayet 400 ekmeiniz olsa da hepsini yiyemezsiniz. Bu anlamda, yaama iin gerekli girdiler bakmndan bakldnda ve hesaplandnda, farkn ok daha byk olaca aktr. in ilginci, bu fark iki yz yl nce bire be idi. Ve bu fark giderek bymektedir. Ama sadece bu fark deil; zengin lkelerin insan saysyla, yoksul lkelerin insan says arasndaki fark da giderek bymektedir. Bu da giderek almaz bir snr yaratmaktadr; ileri lkelerin iisi, artk yeryz lsnde eitliki bir dzen isteyemez. Bunu istemesi demek, kendi maddi yaam dzeyinde bir de raz olmas ve bunu istemesi demek olur. Dnya tarihinde hi bir dnemde, hi bir snf, zmre ya da tabaka bunu istememi ve bunun iin mcadele etmemitir; aksine, tarihsel deney, en kk bir imtiyaz korumak iin, snf, zmre ve tabakalarn her yola bavurduklarn gsteriyor. Bir sendikac ile bir ii arasndaki fark bile, dnyann hi bir yerinde siyah ve beyaz iiler arasndaki kadar byk deilken ve Klasik gelenei savunanlar, pekala bir sendikaclar brokrasisi, ii brokrasisi tabakasndan, karlarndan, partilerinden sz ederken; siyah ve beyaz blnmesi konusunda susmalar anlalr gibi deildir. Ya da ok anlalrdr. Bu da, beyaz iilerin zmre karlarn gizlemenin bir aracdr. Bu blnmln sonular zerine dnldnde, btn eski nermeleri gzden geirmek; onlar bu blnmln nda yeniden snamak gerekiyor. Bu blnmln ilk sonucu udur: zengin lkeler cretlileri, yeryz lsnde eitliki bir dzen iin mcadele etmeyeceklerse, insanlk iin, klasik Marksist nermelere gre bir umut yoktur sonucuna ulamak gerekir. nk Marks, Engels, Lenin, Troki, Lksemburg gibi, btn Ortodoks Marksistler sosyalizmin ancak, ileri lkelerin ii snf tarafndan gerekletirilebilecei var saym ve beklentisinden hareketle btn program ve stratejilerini oluturuyorlard. Bu durumda, Marksizm, kkten bir soru ve tavr alla karlar. Eer nesnel veriler bakmndan, bu blnmlk nedeniyle, en azndan ksa ve orta vadede bir umut yok ise, sosyalizm iin, snfsz bir toplum iin mcadele edilmeyecek mi? Bizim cevabmz elbette edilmeli. Ama bu umutsuz bir mcadeledir, bu bilinerek edilmeli eklindedir. Bu du rumda, sosyalizm uruna bir mcadele her eyden nce bir ahlaki seim sorunu olur. Marksizm'in kendine bilimsel sosyalizm demesinin nedeni, tarihte ilk kez kapitalizmin, hem snfsz bir toplum iin maddi koullar hem de bu snfsz toplumu kurabilecek gc, cretlileri yaratt ngrsne dayanyordu. Ne var ki, bu iki nerme de, son yz yln, ya da yarm yzyln gelimeleriyle tarihe alm bulunuyor. Kapitalist retici glerin geliimi, sadece sosyalizme yaklatrmyor ama ayn

173

zamanda uzaklatryor da. ki anlamda uzaklatryor, hatta olanakszlatryor. Bir yandan, geen yz ylda snrsz olduu var saylan doay tahrip ederek veya yok etme olanaklaryla (atom sava, nklear biyoloji vs. ); dier yandan, aralarn kendisi tarafsz deildir ve ayn zamanda bir ilikiyi ifade ederler ve onun aracdrlar da. Otobanlar, otomobilleri vs ile, bu gnk uygarlk ayn zamanda sosyalizmin maddi koullarndan bir uzaklamaya da karlk der. kinci nerme, ii snfnn tarihte snfsz bir toplumu gerekletirmeyi isteyebilecek ve bunu yapabilecek tek g olduu nermesi de cretlilerin siyah beyaz blnmesiyle, en azndan ksa ve orta vadede geersizlemi bulunuyor. Zengin lkelerin cretlileri gerekletirebilecek ama istemeyecek; yoksul lkelerin iileri ise; isteyebilecek ama gerekletiremeyecek bir durumda bulunuyorlar. Bylece Marksizm yine bilimsel olarak, bu sefer bunun olanakszln kantlam oluyor. Ama eitliki bir sistemin olmazsa olmaz olduunu dnd nden, yine bilimsel olarak kendini inkar ederek bir topik sosyalizme dnmek gerekliliiyle karlayor. Marksizm artk topik bir sosyalizmdir, ahlaki bir seime dayanan bir sosyalizmdir. Ama dendii gibi, toplumda hi bir ey mutlak deildir. Bir ngr bile ngr zerinde bir etki yapar. Bu nedenle, kszlk ve umutsuzluk da mutlak deildir. Durumun umutsuzluunun bilinci bizzat bir k kaps oluturabilir. Dolaysyla, topik ve umutsuz bir durumdan hareket etsek de, mcadele etmek gerektii sonucu kar bundan. Mcadele ise, somut glere dayanr. O glerin karakterlerinin, karlarnn doru tanmlanmasna ve bylece, bilimsel sosyalizme yani toplumsal gereklii daha derinlemesine anlamamz salayan kavramsal aralara ve metoda, yani tarihsel maddecilie olan gereklilik tekrar ortaya kar. topik bile olsa bir sosyalizm iin mcadelede, tarihsel maddecilie olan gereklilik var olmaya devam eder; hem de her zamankinden fazla. Blnmln sonular Bu kadar deil elbette. rnein, tpk teorik fizikte olduu gibi, bu blnmlk durumundan kaynaklanan modeller gelitirilebilir. Bilinir, teorik fizikiler, rnein, bir yldz yanp tkendiinde ne olur sorusunu sormular ve farkl ktle byklklerine gre, beyaz cceler, atarcalar veya kara delikler gibi maddenin deiik var olu biimleriyle karlaacaklarn n grmlerdir. Sradan sa duyu iin, akln alamayaca n grlerdir bunlar. Sonsuz younlukta noktalar, saniyede binlerce kere dnebilen koskoca gezegenler gibi. Snfn blnmln de, mantk sonularna gtrp, olaslklar zerine kafa yorulduunda, pek ala allm grlere pek smayan, tpk kara delikler gibi adeta akla aykr gelen sonulara ulalabiliyor. Bir rnek verelim. Zengin lkelerin ii snf, yeryz lsnde eitliki bir dzen istemekten karl deildir diyoruz. Ama te yandan, zengin lkelerin cretlilerinin, kapitalizmin kimi saldrlarna kar kendilerini gayet iyi savunabilip, rgtlenebildikleri de bir gerek. Buradan pek ala yle bir durumun olabilecei var saylabilir. Zengin lkelerin cretlileri, pek ala kapitalizmin saldrlar karsnda kendilerini korumak iin bir sosyalist devrim yapp sosyalist bir sistem kurabilirler; ama ayn zamanda; fakir lkeler karsnda da imtiyazl konumlarn srdrmek isteyebilirler ve isteyeceklerdir.

174

Bu fiilen, eski yunan toplumunda olduu gibi, bir tr kleci sosyalizm gibi bir ey olur. Kendi iinde demokratik organlara dayanan, planl bir ekonomi, ama ayn zamanda, dndakilerle eitsizlik ilikisini srdren bir sistem. Byle bir olaslk vardr artk. Tpk kara delikler gibi, akln snrlarn zorlayan bir sonutur bu, kleci bir sosyalizm, ama artk bir olaslk olarak ortadadr. Bu olaslk imdiden bir eilim olarak da ortada grlyor. Zengin lkelerdeki rk partilerin ykselii kanmzca bu eilim bir ifadesidir. Bu blnmlk bize zengin lkelerde rk partilerin ykseliini ve bu partilerin zellikle niye iiler arasndan byk oylar aldn ok daha iyi aklayabiliyor. Ama bu blnml grmezden gelenler, bu rk partilerin ykseliini hala klasik faist partilerin ykseliini akladklar modellerle aklamaya devam ediyorlar. Ama byle yaptklarnda farkna varmadan, rk bir sistemi bu partilerin ykseliiyle gelecek, gelecekteki bir tehlike gibi koyarak, fiilen yaanan, dnyann bir apartheit sistemine dnmln grmyorlar. Bylece fiilen, istemeden de olsa, bu apartheit sisteminin savunucular haline dnyorlar. Irk ayrmcl gelecekteki bir tehlike deildir, u an gereklemi bir sistemdir. Tabii bu sistemi grmeyince, ona kar nasl mcadele edilebilecei de bir sorun olmuyor bile. Mcadele edilecek gler hep eski kavramlarla tanmlanyor. i snfnn blnml ve bunun ortaya kard umutsuzluk durumu program, strateji sorunlarn da toptan gzden geirmeyi gerektiriyor. rnein artk, lke lsndeki programlarla politika yaplamayaca gibi bir sonu ortaya kyor. Artk sosyalist politika ancak, dnya leinde, evrensel bir politika ve strateji ile mmkndr. Gnmzde bir sosyalist, her hangi bir lkedeki ve o lkedeki herhangi bir durum karsndaki konumunu ancak evrensel ldeki program ve stratejisinden hareketle belirleyebilir. Evrensel bir durum deerlendirmesi, evrensel bir program olmadan sosyalist bir politika, rgt, strateji, taktik, hasl hi bir ey mmkn deildir. Ulusal lekte sosyalist bir program oluturulamaz, program ancak evrensel olabilir. Evrensel bir program iin ise ancak evrensel bir partiyle mcadele edilebilir. Sonu, biimsel olarak bir lkede kurulmu bir sosyalist parti bile, kendini inkar ederek, evrensel bir parti gibi davranmak ve program gelitirmek zorundadr. Bu nermeler bile, snfn blnmesinin politika bakmndan nasl bir alt stlk getirdii konusunda bir fikir verir. Geri bir lkedeki sosyalist bir hareket ne gibi sorunlarla karlar ki, bu onu evrensel bir programa yneltir ve ulusal program olanakszlatrr? Geen yzyln sosyalistleri ile bu gnn sosyalistleri arasndaki temel fark bu noktad a toplanmaktadr. Geen yzylda da klasik Marksist grlere sahip sosyalistler, her hangi bir lkede sosyalizm kurulamayacan biliyorlard, ama bir lkede iktidara gelip, ileri lkelerin devrimine dorudan veya dolayl bir etkide bulunma ve onu bekleme opsiyonu var olmaya ve dolaysyla belli lkelerin sosyalistlerine lke apnda bir program gelitirme ve politika yapmaya imkan sunuyordu. Yirminci yzylda ise, brokrasinin "Tek lkede sosyalizm" teorisinin btn sosyalist ve ii hareketinin byk blmne egemen olmasndan ve klasik Marksist anlaylarn

175

unutulmasndan sonra; bir ulusal programn bile ancak, yeryz leindeki bir program ve stratejinin paras olabilecei; her hangi bir lkede devrimin amacnn o lkede sosyalizmi kurmak deil (zaten kurulamayacandan) dnya sosyalist devrimine azami katk olmas gerektii unutulduktan sonra, sosyalistler iin lke lsndeki programlar; mmkn olup olmadklar zerine tartma gerektirmeyecek dogmalard ve bugn de gemi dnemin sosyalistlerin ou iin da hala yle. Onlar bir yana brakp, klasiklere bakalm. Geen yzylda, Marks-Engels sosyalizmin kaderinin ngiltere'de belirleneceinden hareketle, geri bir lkede devrimin balamas halinde, ki o zamanlar Avrupa'nn geri lkesi Almanya idi, u formlasyonu ne sryorlard: Almanya balar, Fransa srdrr, ngiltere tamamlar. zmlemeler, stratejileri, programlar hep Fransz Proletaryasnn srdrecei ve ngiltere proletaryasnn tamamlayaca n kabulne dayanyordu. Onlar yle bir soruyu akllarndan bile geirmediler. "Ya Fransa srdrmez ve ngiltere tamamlamaz ise" ne olacak? Bu otomatikman umutsuz bir durum yaratrd. Ayn yaklam klasik Marksist gelenekleri srdren Troki ve Lenin'ler kua iin de geerliydi. Onlar da, Rusya gibi bir lkede sosyalizm kurulamayacan biliyorlar ve Almanya'nn devam edecei; bat proletaryasnn bir gn yardma gelecei kabulne dayanarak program ve stratejilerini gelitiriyorlard. Onlar da u soruyu sormay akllarndan bile geirmediler. Ya bat proletaryas yardma gelmez ise? Zaman zaman kimi akl yrtmelerinde bat proletaryasnn yardma gelemeyecei gibi durumlara atf yaptklar grlebilir ama bu, bat proletaryasnn sosyolojik niteliklerinden deil, belli tarihsel konjonktrsel nedenlerle yardma gelemeyecei bir durum olarak ele alnr. Yani devrimci bir kriz olmayabilir veya kriz olsa bile iktidar alacak znel zellikler gsteremez vs. . Ama sorunun bugn olduu gibi, konjonktrsel ya da sbjektif sorunlardan te, sosyolojik olarak, bat proletaryasnn bunu istemeyecei tarznda bir tartlmas ve ele aln yoktur. Buna ramen, yapsal nedenlere dayanmayan olumsuz ngrler durumunda bile, rnein Lenin'in 1905'te yazd: Avrupa'da bir devrime yol amad takdirde Rusya'da demokratik bir devrimin bile ayakta kalamayacadr. Dn akla bile gelmeyen, geici bir opsiyon olarak bile akla geldiinde, durumu umutsuz klan bu olaslk, hem de sadece konjonktrsel ya da znel nedenlerle deil, yapsal nedenlerle bir gerek olmutur. Bat proletaryasnn yardma gelmesi sz konusu deildir. En azndan ksa ve orta vadeli gstergeler bu yndedir. Ama sadece bu kadar da deil. Rusya byk bir lkeydi, o zamanlar dnya proletaryas ve ezilen uluslarn konumlar farklyd. Emperyalistler aras elikiler olduka derindi ve bir savatan yeni kmlar yeni bir savan ncesindeydiler. Btn bu farkl gler aras elikiler, herhangi bir lkede devrimin bir sre ayakta kalmas iin koullar salayabiliyordu. Hemen olmasa bile, eer dengeler akllca kullanlabilirse (bu arada brokratik deformasyonlarn ve kar devrimlerin vs. olmadn var sayyoruz) en azndan uzunca bir sre ayakta kalabilme olana kk de olsa vard. Daha sonra, Rusya ve Amerika arasndaki denge de, ksmen byle bir direk bir askeri mdahaleye uramadan ayakta kalabilme olana sunuyordu.

176

Ama bu gnn dnyasnda bu olanak yitirilmi durumdadr. nce bunun farknda olan ii ve kyller byle bir maceraya girmek istemeyeceklerdir. Ama girdiklerini ve bir sosyalist devrime doru evirildiklerini var sayalm. Bir zamanlar Rusya'da olduu gibi, yeryznn altda birinde; dev gibi bir lkede olmayacaktr bu devrim. Bir zamanlarn ngiliz iileri veya Alman bahriyelileri gibi emperyalistlerin iindeki mttefikleri olmayacaktr. Ezilen uluslardan mttefikler bulamayacaktr. Usta bir diplomasi ve dengeleri gttn ve bylece bir askeri mdahaleye uramadan ayakta kaldn var saysak bile, sadece iktisadi basklar ve emek retkenliindeki gerilii nedeniyle planl bir ekonomi kurup gelitirmesi ve ayakta kalmas ve leri lkeler iilerinin yardma gelebilecei bir tarihsel dnemi beklemesi olanaksz olacaktr. Ama sadece bu kadar da deil. Markslarn, Leninlerin, Trokilerin kafa yormad baka bir sorun da var. Onlar iin insanln yok olu tehlikesi, canl hayatn var olu koullarnn yok oluu tehlikesi yoktu. Onlar pratik olarak doay sonsuz kabul ediyorlard ve o gnn dnyas iin bu tr bir kabul bir problem oluturmuyordu. evre kirlenmesini ve Atom savan kast ediyoruz. nsanln nnde, bir elli altm yl olduunun bir garantisi yok. nsanlk bir gkdelenin tepesinden atlam bir insana benzetilebilir. Yere aklncaya kadar o insana hi bir ey olmaz. u anki duruma bakp, henz yerin ok uzak olduu dnlmemelidir. nsanlk her an yere aklabilir. Yani birikim ani bir srama noktasna, kritik ktleye eriip yeryznden en azndan "yksek" canllarn var oluunu mmkn klan koullar ortadan kaldrabilir. Kald ki, bazen durumun farkna varlp harekete geilse bile ok ge olabilir. Yani paratnzn pimini ekersiniz ama, yere o kadar yaknsnzdr ki paratnzn alp sizin hznz kesecek kadar zaman ve yolu yoktur artk. Ge kaldnz iin yok oluunuz mukadderdir. nsanln hangi durumda olduunu bilmiyoruz. Problem uradadr: durum renildiinde ok ge olacaktr. Dolaysyla burada tarihte ilk kez, durumun henz bilinmemesi bir umut kapsdr, hala ge olmadna dair bir umut besleyebilirsiniz. Durum bu iken, yani tmyle umutsuz iken, geri bir lkenin sosyalisti ne yapabilir? Geri lkenin sosyalistine, doann snrll; evre kirlenmesi, Atom sava; Nkleer enerjinin insanln geleceini ipotek etmesi; bir atom sava gibi sorunlar zaten ou kez biraz fantezi; zengin lkelerin insanlarnn dertleri olarak grnyor. Dolaysyla bu tr problemleri gndemine almyor. Bunlar bir yana koyup aldnda ise, durumun umutsuzluu karsnda u tavr grlyor: Durumun umutsuzluunu grp, gerekilik adna kapitalizm erevesinde iyileti rmeler ve demokrasi ile kendini snrlamak. Gerekilik adna statkonun peine taklmak. Dolaysyla ezilenlere kapitalizm erevesinde insanln bir k varmasna sahte hayaller yaymak ve en iyi durumda sosyalizm uruna mcadeleyi gelecee atmak. (Reformist sosyalist akmlar) Dieri ise, durumun mitsizliini grmezden gelmek: sosyalizm ve devrim glerinin ne kadar gl olduunu, kapitalizmin krizden krize yuvarlandn vs. anlatarak geree gzlerini kapamak ve ezilenlere sahte hayaller yaymak. (Radikal sosyalist akmlar) Ama her iki tavr da ayn gizli varsaymdan yola kmaktadr: Durum umutsuz ise sosyalizm iin mcadeleye girmek anlamszdr. Bu gizli varsaym ikisi de paylamakta, tam da bu varsaym paylatklar iin bir kutuplama oluturmaktadrlar. Kk burjuva radikalizmi,
177

durumun umutsuzluunu gizlemekte, bu gereklikten sz etmeyi sosyalizm uruna mcadeleyi baltalamak olarak grmekte ve karsndaki burjuva sosyalizminin karsamasna saldrmaktadr. Demektedir ki, iste bakn durumun umutsuzluunu grenler ve syleyenler nereye gidiyor? Var olan gerekliin karsnda klece teslimiyete, burjuvaziye kaplanmaya veya sosyalizm uruna mcadeleyi bilinmez bir gelecee ertelemeye. Ama bunu syleyen kk burjuva sosyalizmi, gereklie gzlerini kapad iin, gnmz dnyasyla ilgisiz, onun gerek sorunlarn grmeyen bir slogancla ve talamaya yuvarlanyor. Bunun karsnda burjuva sosyalizminin reel politikerlii, bu talam, gereklikle ba kopmu radikalleri bir korkuluk gibi gstererek ve gerekilik adna kapitalizm erevesindeki iyiletirmelerle yetinmenin teorisini yapyor. Hamamn namusunu kurtarmak isteyip hala sosyalizm diyenleri ise, sosyalizm uruna mcadeleyi, demokratik mcadelenin sonrasna, bilinmez bir gelecee atyor ve en iyi durumda demokrasinin sosyalist mcadele iin elverili koullar sunaca dz mantnn ardna gizleniyor. Gerek kk burjuva sosyalizminin dogmatizmi ve znelcilii, gerek burjuva sosyalizminin pozitivizmi ve nelnelcilii (objektivizmi) birbirini dourarak ve birbirlerine hakllk kazandrarak ortal kaplyorlar. Ama her ikisi de aslnda u ortak ve gizli var saym paylayorlar: durum umutsuzsa sosyalizm iin mcadelenin anlam yoktur. Biz ise, bu onlarn gizli varsaymna kar kyor ve her ikisinden farkl bir pozisyonu tutuyoruz: Diyoruz ki, hi bir ey nceden yzde yz belirlenmi deildir. Toplumsal srelerde nasl yukarda ngrden sz ederken ngrnn kendisinin bile toplumsal sreler zerinde yle veya byle bir etkide bulunacan belirttiysek; umutsuzluun bilinci ve umutsuzlua ramen sosyalizm uruna mcadele bizzat o umutsuz durum zerinde bir etkide bulunabilir. Diyalektik yaklam byle olmaldr. Yaanan tarih yaanabilecek tek tarih deildi, yaanacak tarih de yaanabilecek tek tarih deildir. Filimi yeniden oynattnzda ayn filmi greceinizin hi bir garantisi yoktur. Diyoruz ki, sosyalizm uruna mcadele umut var olup olmamasna indirgenemez. Umut yoksa, ok daha gereklidir. O toplumsal gereklilikten kar, mcadele edilmedii takdirde insanlk yok olacaktr, ama mcadele edilirse belki zayf bir olaslk ta olsa, var olmaya devam edebilir. Diyoruz ki, sorun tarihin tekerleinin sosyalizmden yana dnp dnmedii deildir. Sorun, ahlaki bir seimdir. Ezen var, ezilen var. Ben ezilenden yanaym. Umut var m, yok mu? Bunun nemi yoktur. Ve nihayet, umutsuzluun insanlarn mcadele azmini baltalayaca da hi bir tarihsel ve toplumsal tecrbeyle uyumaz. Aksine umutsuz durumlardr insanlar en gz kara ayaklanmalara srkleyenler. Umut kaybedilecek bir eydir de. Kaybedecek umudu bile olmayanlar en kkten ve cesur savalara girebilirler. Umutsuzluun bilinmesi ve bilinci sava baltalamaz, aksine, onu ok daha gl, uzun soluklu ve radikal yapar. Bugn du rumun umutsuzluunun bilinmesi gerek bir mcadelenin ve evrensel program oluturulmasnn

178

olmazsa olmaz kouludur. Umutsuzluktan, kapitalizm erevesinde iyiletirme ve demokratik istemlerle kendini snrlayan bir program karanlar; kapitalizm devam ederse insanln bir k, yoksulluu ortadan kaldrlmas mmknm gibi bir hayal yayyorlar ve kapitalizmin her koyun kendi bacandan aslr felsefesini ok baka bir dzeyde tekrarlayp yaygnlatryorlar. Kk burjuva radikaller de, zaten umut varm gibi koyup, sahte hayaller yayyorlar. kisi de sahte hayaller yayyor. Ama umut karsndaki bu kkten farkl konum, kategorik bir farkllk olmakla birlikte sosyalizm uruna mcadelenin somut programatik sorularna bir cevap getirmez, sadece o yndeki bir araya temel salar. Her hangi bir geri lkede, sosyalist bir devrimin baarlp ayakta kalmasnn ve ileri lkelerdeki devrimi beklemesinin olanakszl bu devrimi bir salto mortale atmak zorunluluuyla yz yze getirir. Yani her devrim ya herro ya merro demek zorundadr. Her devrim bir lke apnda bir deiim istei olmaktan kp insanln nne bir program koymak ve bunun uruna savaa dnmek zorundadr. Dier bir deyile, kszlktan kurtulmak iin: gerek hedeflerde, gerek o hedefleri gerekletirecek glerde (znede) bir lm saltosu, dier bir deyile evrensellemek gereklidir. Hedefler, yani Programatik dzeyde bu evrenselleme sadece bir zorunluluktan deil, programn ieriinden de gelmektedir. Bunu ksaca aklamay deneyelim. Marks, Paris Komn deneylerini sistemletirirken, aznln ounluu bask altna almasnn bir arac olarak ekillenmi devlet cihaznn, ounluun egemenliinin bir arac olarak fonksiyon gremeyecei, dolaysyla ezilenlerin, var olan devlet cihazn paralamak ve artk kelimenin gerek anlamnda devlet olamayan bir devlet aracyla sosyalizme doru yol alabilecekleri sonucunu karmt. Dolaysyla, kapitalizm ile sosyalizm arasndaki proletarya diktatrl de denen gei dneminin gereklilii, bu dnemde Paris Komn tipinde bir devlet cihaznn da gerekliliiyle tamamlanyordu. Sonraki dnemde sosyalist mcadelelerin tarihi bize sadece siyasi aralarn deil (yani devletin deil), maddi ve manevi aralarn da sosyalizme gidi iin kullanlamayacan kantlam bulunuyor. Klasik Marksizm asndan, teknik ve maddi aralar tarafsz kabul ediliyorlard. Ancak, son yzyln tecrbeleri, iiler nasl burjuvazinin devlet cihazn kullanamazlar ise, burjuva uygarln maddi aralarn da snfsz bir topluma gidi yolunda kullanamayacaklarn gsteriyor. Dolaysyla, proletarya diktatrl de denen gei dnemi, ayn zamanda burjuva uygarln maddi aralarnn tasfiyesini de ieren bir gei dnemi olmak zorundadr. Ama bunun Programatik anlam udur da: iiler artk sadece siyasi ve iktisadi dzeydeki teklif ve taleplerle programlarn ekillendiremezler, onlar burjuva uygarl karsnda baka bir uygarl programlatrmak zorundadrlar. Baka bir uygarlk ise, sadece iktisadi, (meta retimine son verilmesi, retim aralar zerindeki zel mlkiyetin iptali ve insanlarn ihtiyalarna ve doann imkanlarna ynelik bir demokratik planlama) siyasi (Paris komn tipi, byk ounluun egemenliinin arac olabilecek ve onun kontrol dna kp ondan bamszlaamayacak bir "devlet" cihaz) ve maddi uygarla ilikin (otobanlarn, otomobillerin, reklamlarn, atom santrallerinin, devasa
179

fabrikalarn, mono kltrlerin vs. tasfiyesi) deiikliklerden ibaret olamaz. O bu gnk uygarln temel rgtlenme biimine ve deer sistemine de ynelmek ve bugnk uygarln biimiyle uzlamaz kendi biimini yaratmak zorundadr. Bu temel rgtlenme biimi ne olabilir? nsanlk tarihinde kabaca, uygarlk ncesi toplumlarn temel rgtlenme biimi kandalk ilikileriydi. Basit meta retimine dayanan snfl toplumlarn ve antik uygarlklarn temel rgtlenme biimi dinler oldu. Modern burjuva uygarlnn temel rgtlenme biimi, nasl tanmlanrsa tanmlansn ulus oldu. Ve bunlarn her biri, bir ncekini iinden paralayarak; onu bir kenara iterek; anlamn ve ieriini deitirip kendisine tabi klarak egemenliini kurdu. Her biri deeri ile uzlamaz bir eliki oluturdu. Antik uygarlklar iin, kandalk ilikilerini srdren toplumlar kan helal kitapszlar ve kfirlerdi. Kandalk ancak, orijinal anlamn yitirip, dinsel uygarla eklemlendii lde kabul edilebilir oldu. Modern ulusuluun dinle ilikisi de farkl olmad. Dini kiinin bir inan sorunu yaparak, zel alana hapsetti ve kendisine tabi kld. Her ikisi de, nceki rgtlenme biimlerinin iinden onlar paralayarak egemenliini kurdu. slam ilk kez ayn soydan insanlar din kardeleri ve kafirler olarak kar karya getirdi. Uluslar ayn dinden insanlar, farkl uluslara gre blerek kar karya getirdi. O halde, ezilenlerin uygarl, burjuva uygarlnn bu temel rgtlenme biimini reddedi; onu, ulusu bir inan ve tercih sorunu yapanlar ve yapmayanlar arasnda bir blnmeyle ortasndan paralama; tpk slam'n kan kardelerini birbirine drmesi; tpk ulusuluun kan ve din kardelerini birbirine drmesi gibi; ulus kardelerini de birbirine drmek; btn uluslarn iinden ulus kardeliini reddedenlerden bambaka bir kardelik ilikisi yaratmak zorundadr. Bu ise, nasl tanmlanrsa tanmlansn ulusu, tpk din gibi, kiinin bir inan ve seim sorunu yapmak; ulusal olan ile politik olan arasndaki ba koparmaktan geer. Bunu yaptnz an ise, btn ulusal devletlerin, yani burjuva uygarlnn var oluuna saldrm olursunuz. Dolaysyla programnz artk, sadece ulusal lekte ayakta kalamayaca iin deil, tam da bu ieriinden dolay evrensel (uluslararas deil, uluslar aras zmnen ulusal kabul eder ve yeniden retir) olmak zorundadr. Ve byle bir program ise, ayn zamanda, ii snfnn blnmln yaratan bu gnk apartheit sistemine kar bir program anlamn da tar. Uluslarn, nasl tanmlanrsa tanmlansn, zmnen en sosyalistlerce bile olas tek biim olarak anlalmas ve kabul; bu gnk apartheit sisteminin katlanlmazlnn ve insanlk dlnn grlmesinin nndeki en byk engellerden biridir. Bu sistem, uluslarn snrlarnn ve devletlerinin meru bir hak olduu anlaynn ardna gizlenerek varln srdrmektedir. Byle bir program her eyden nce bu anlaya bir saldr olur; bu meruiyeti sorgular ve bu gnk apartheit sisteminin temellerini dinamitler. Her hangi bir ulusal apl program ise, bu apartheit sistemini merulatrr ve o sistem iinde bir dzenleme anlam tar. En fazlasndan, zenginler arasna katlma anlamna gelir. Dolaysyla, ulusal lekli programlar fiilen gerici programlar olarak ortaya karlar dnya lsnde. Artk her hangi bir lkedeki sosyalist bir parti veya hareket, niteliki ve ierike evrensel lekte politika yapmak ve evrensel lekte bir programa sahip olmak zorunda olduuna gre
180

o bu evrensel program ve stratejiyi, sadece belli bir devletin snrlar iindeki taktik durum erevesinde uygulamakta farkl bir pozisyona sahip olacaktr. Varolsun veya olmasn, her hangi bir lkedeki sosyalist parti, bir dnya partisinin seksiyonu gibi almak zorundadr. Program da dnya partisinin program olmak zorundadr. Onun yapacaklar sadece bu genel strateji ve program iinde taktik bir anlama sahip olabilir. Bugn, yeni bir dneme girilirken, ortal kaplam bulunan eski dnemin anlay ve perspektiflerine hapis olmu sosyalistlerin bamsz bir bayraklar ve programlar bulunmamaktadr. Sosyalizmden sz edi, ya uzak bir gelecee ilikindir ya da bir lke lsnde bir sosyalist devrimin yaama sansnn olmad gibi bir geree gzlerini kapamakta ve programn da klasik anlaylara dayandrmaktadr. Yeni bir uygarln tasars ve evrensel bir program yoktur. Diyelim ki, Trkiye topraklar zerinde yaayan insanlar gerekten devrimci bir kabar yaayacaklar ve bu gnk sistemi alaa edecekler. Bu kabar kendisini demokratik karakterde grevlerle snrlamak zorunda kalacaktr. Ezilen insanlar sosyalistlerden ok daha gerekidirler nk. Ama kendini demokratik grevlerle snrlam bir devrim, Trkiye gibi bir eik lkede ve bu gnn dnyasnda beyazlarn arasna katlm, bir tr emperyalist bir lkeden baka bir ey yaratmaz. Hatta brakalm emperyalisti bir yana, zenginler arasna katlm bir lkeden baka bir ey yaratmaz. Bu ise bu gnk apartheit sistemi iinde bir yer deitirmeden baka bir anlama gelmez. Burada blnmenin sonucu bir baka nermeye varyoruz. Demokratik grevlerin yaplmas, lkeyi beyazlar arasna katacandan, yani imtiyazllar arasna katacandan, beyazl ve imtiyazll sorgulamayacandan; beyazlar arasna katlm bir lkenin cretlileri ise sosyalizm iin savamak; yeryz lsnde eitliki bir dzen iin savamaktan karl olmayacandan; sosyalizmden uzaklama sonucu verecektir. Yani demokrasi ile sosyalizm arasndaki klasik iliki de paralanm bulunmaktadr. Klasik ilikide, on dokuzuncu yz ylda, demokratik grevlerin gerekletirilmesi; sosyalist devrim iin daha uygun koullar anlamna geliyordu; yirminci yzylda ise, demokratik grevlerin gerekletirilmesi fiilen srekli devrim teorisinde aklanan dinamikler nedeniyle sosyalist bir devrim sonucunu veriyordu; ama bu gn ne on dokuzuncu yz yldaki gibi yaklatrmakta ne de fiilen sosyalist bir devrime dnmektedir; kendini demokratik grevlerle snrlama, fiilen kapitalizm iin ideal koullar, bu da Trkiye gibi bir lke iin, zenginler arasna katlma ve de dolaysyla sosyalizmden uzaklama sonucunu verir. Demokrasi ile sosyalizm arasndaki klasik ba kopmu bulunuyor. Bu ise, bir lke apnda politika bakmndan yeni sorunlar getiriyor. Elbette bundan demokrasi uruna mcadeleyi kmsemek ve ona kar savamak gerektii sonucu kmaz. Demokrasi mcadelesi desteklenmelidir, ama sosyalizmi yaklatraca iin deil, bizzat bu mcadele bambaka dinamikleri harekete geirecei; ezilenlerin eitimine muazzam bir katk sunaca gibi gerekelerle; tpk cret art iin yaplan bir grevin desteklenmesi gibi.

181

Bu mcadele esnasnda sosyalistler bu ayaklanm insanlara ne demelidirler? Ortal kaplam var olan eskinin anlay ve perspektiflerini srdren sosyalistlerin dedii gibi: "Gelin devrimi sosyalist devrime evirelim, burada bir sosyalist lke kuralm m? " Hayr. Byle "sosyalist bir lke"nin kurulmasnn mmkn olmadn sylemektir bugnn sosyalistinin grevi. Bunu syleyenlerin sahte hayaller yaydn sylemektir ncelikle bu gnn sosyalistinin grevi. Ama unu de eklemelidir: Bu kmazdan kn tek yolu var: dnyay sosyalist yapmaya kalkmak; Trklerin ve Krtlerin Krt ve Trk olmaktan kmalar: Bir lm perendesi. Biliyoruz, bu olaslk son derece zayftr. Bir kitle hareketlenmesi ve radikalleme durumunda bile demokrasi seenei, Trk ve Krtlere var olan sistem erevesinde zenginler arasna katlmak ve Orta douda bir g olmak ans sunmaktadr. Hi biri daha tesine gitmek istemeyecektir muhtemelen. Ama bir kitlesel hareketlenme daima bir bilinmezlik unsurunu; lgnca bir eyler yapma unsurunu da iinde tar. Kk kck bir ihtimal de olsa, radikalleen ynlar kendilerini demokratik grevlerle snrlamaktan vazgeip; bir lm perendesi daha atarak kendileri olmaktan kabilirler. Ama bunun olabilmesi iin, her eyden nce, byle bir gereklilii neren ve programlatrm sosyalistlerin varl gereklidir. Her hangi bir lkedeki sosyalist devrim, yaamak ve gerekleebilmek iin btn dier lkeleri paralamak zorundadr. Btn dier lkelerdeki gayr memnunlar; ezilenleri ieren bir program gelitirmek zorundadr. Zaten, deiik bir uygarl taslaklatrmak bu da demektir. Evet, belki zengin bir lkenin cretlisi, bir ii olarak maddi imtiyazlarnn klesi olduundan, ie gitmekten baka bir ie yaramayan arabasn terk etmemek iin geri lkelerdeki milyarlarca insanla eitliki bir dzen iinde yaamay istemekten kaacaktr. Ama o ii, ayn zamanda, yalnzlndan dolay; yaamnn anlamszlndan dolay; metalam ve souk insani ilikilerden dolay; her sabah ie giderken kulland arabasndan kan gazlarn doadaki tahribatndan dolay; paralanm yaamndan dolay pek ala kazanlabilir ya da en azndan tarafszlatrlabilir. Bir lkedeki bir sosyalist devrim, onlara sizlere daha fazla bir szde maddi refah sunmuyoruz, sunamayz ama manevi olarak dah a doygun ve zengin bir hayat sunabiliriz diyebilmelidir. Byle bir program ise, gelimi lkelerin hala eski cret artlar ve sosyal iyiletirmelerden baka bir ey nermeyen ve yakndan baknca zengin lkeler iisinin insanlk iin bir program gelitirmek istemeyecei eiliminin ifadesi olan radikal sol gruplar ve reformist partilerince veya gelimi lkelerin insanlarnn problemlerini, zenginliin problemleri gibi grp snopa bulan geri lke sosyalistlerine egemen yaklamlarla gelitirilemez. Yollardaki kpeklere ve kpek boklarna bakp: "Bunlar insanlara kpekler kadar deer vermiyorlar. Kpeklere harcanan milyarlarla unlar yaplrd" diye tepki gsteren ve o kpek boklarnn ardndaki son derece insani ve bir yanyla umudun tek kayna olan yalnzlktan kurtulma abasn ve kapitalizme bireysel direnii grmeyen yaklamlar hi bir zaman byle bir program gelitiremez. Gelimi lkelerin insanlarnn problemleri karsndaki bu hor gr; bu anlama yeteneksizlii feminizmden ekolojiye her alanda grlebilir. Bu anlaylarla dnyann tm gayr memnunlarn birletirme yeteneinde bir program gelitirilemez. Bunun iin de, her hangi bir lkenin sosyalisti, ncelikle her hangi bir lkenin sosyalisti olmaktan kmak, bir kozmopolit

182

olmak, yani nce kendisi bir lm perendesi atmak zorundadr. Evet, bir sosyalist olarak, allm anlaylarn dnda bir programmz ve stratejimiz olmas gerekiyor. Her halkarda ayr durmay bilmek gerekiyor. Ama ayr durmay bilmek kadar, birlikte vurmay da bilmek gerekir. Sadece bir ar yetmez, somut gelimeler karsnda, her durumda bu programla balantl bir politika da, taktikler de gerekmektedir. Bir yanda umutsuzluktan yola k; bu umutsuzluun sorunlarn aabilmek iin tek umut olarak evrensel program ve dier yanda somut gnlk politika: bu ikisi arasnda muazzam bir uurum; eskisinden farkl ilikiler olaca aktr. Bu ilikilerin mahiyeti nedir? Nasl olmaldr? Ortaya ne gibi sorunlar karmaktadr? rnein kendini demokratik grevlerle snrlayan, ya da zaten nitelii gerei demokratik bir karakteri olan ama ayn zamanda bir baskya, bir smrye kar nitelii; bir ezilen hareketi olma nitelii olan hareketler karsnda nasl bir tutum almak gerekir? Burada klasik anlaylar aamayan btn radikal sosyalistler birden bire ipin ucunu karyorlar. Bunlar, kendisini demokratik grevlerle snrlamay eletiriyorlar, snrlamamasn istiyorlar. Ama bu isteyileri, gerek problemlere gzlerini kapayarak, klasik sosyalizm anlay ve programlar erevesindedir. Bunlar byle yaparak, sosyalizmin bayran yksek tuttuklarn, devrimci bir tavr sergilediklerini dnyorlar. Ama tabii zerrece inandrclklar olmuyor gerek sorunlara gzlerini kapadklar iin. Reformist sosyalistler iin ise, sosyalizm gelecein bir sorunu olduundan ortada bir sorun bulunmuyor. Ama bizim gibi, sosyalist bir program iin ary gnn acil grevi olarak grenler nasl davranmal? Kaba bir mantkla, demokratik grevler zaten imtiyazllar arasna katlmaya yol aar bu bizi ilgilendirmez mi demelidirler? Hayr. Tpk bir ii grevi gibi bakmak gerekir bu mcadelelere. rnein, iiler daha fazla cret iin mcadele ediyor. Bu da son durumada, kapitalizmi daha rasyonel yapmaktan baka bir sonu vermez. Onlar bu nedenle; kapitalisti mlkszletirmek iin mcadele etmediklerinden dolay knanamazlar. Ama belki bu mcadele iinde, daha fazla cretten daha baka eyler iin de mcadele etme gereini anlayabilir ve bu uurda savaa girebilirler. nemli olan, sonucu ne olursa olsun, iverenlere kar her grevi desteklemek gerektii gibi bu grevi desteklemek ve onun baars iin almak ama ayn zamanda bunun znde hi bir eyi deitirmeyeceini de sylemek ve ayr durmak; ayr bir bayra olmak. Genel olarak demokratik hare ketler karsndaki tavr bu olmaldr. Yani mcadeleyi hedeflerinden dolay deil, hedeflerinden te, ezilenin ezene kar bir mcadelesi olarak desteklemek gerekmektedir. Ayrca her grev baaryla sonulanacak diye bir kural da yoktur. iler, ou kez , balangtakinden de kt artlara raz olarak uzlamalar yapmak zorunda kalabilirler, bazen de yle yenilgiler alrlar ki, btn kazanlarn yitirebilirler. Her eyi yitirmemek iin, ok kt uzlamalar yapmak zorunda kalabilirler. Btn bunlardan dolay iiler knanamaz. Grev uzlama yaptklar iin onlara kar kmak veya eletirmek deildir. O uzlamann azami kazanla olabilmesi iin aba gstermektir. Ancak byle mcadeleler iinde programmz insanlar ciddiye alabilirler.

183

Ancak bu klasik tavr da sorunun sadece bir yann ele alr. rneimiz ii hareketini dndmzde, ii hareketi zaten bizim dmzda baka bir zne de oluturmaz. Yani biz de iilerin iinde bir iiyizdir, toplumsal konumumuz bakmdan bir fark yoktur; Programatik ve stratejik bir farkllmz vardr. Programatik bakmdan btn ezilme biimlerine kar olmak; stratejik olarak farkl zneleri bir araya getirmek ile somut mcadele iinde deiik zneler karsnda tavrn ne olaca ciddi bir sorundur. nk ou kez, dier zneler karsnda onlarn iinden iinde bir konumda deil; onlarn dnda ve ezen bir konumda olabilirsiniz. Ve toplumda sadece ii hareketi yok. Geen yzyln ve yirminci yzyln sosyalistleri iin bir problem olmam bir baka sorun var. Bizim dmzda da baka zneler var. Bir sosyalist olarak ne kadar ezilenden yana olsak da, dier zneler karsnda ezen konumda olabiliriz. rnein, bir erkek sosyalist olarak, kadn hareketi karsndaki destek, iileri desteklemekten ok daha baka bir nitelie sahiptir. Burada dtan, hatta onlar ezenlerin arasndan bir destek gerekmektedir. Burada kendi konumuna ihanet etmek gerekir. Kimilerinin sandnn aksine, sosyalist ya da ii olmak kimseyi ezen cins, ulus ya da rkn fiili st konumunu yaamaktan alkoymaz. Bu da o bask biimi karsndaki tavr ister istemez etkiler. Dolaysyla, bu bask biimleri karsnda, ezen konumunda bulunanlarn, klasik sosyalist tavrlardan te daha zel tavrlar gelitirmeleri gerekir. Sk sk yle bir tavr gryoruz: "Benim milliyetim yok. Ben milliyetilie karym. Hatta uluslara karym". Buradan hareketle, rnein Krt sorunu karsnda tarafsz, dolaysyla da biri altta biri stte atan iki g olduundan, fiiliyatta ezen ulusu destekleyen bir tavr or taya kyor. Bu tavrn samaln en iyi dier iki nemli bask biimi bize gsterir. Erkek bir sosyalist, ne kadar kadn haklarn desteklerse desteklesin, ne kadar kadn erkek arasndaki eitsizlie kar olursa olsun, hatta gnlk yaamnda tersine bir rnek oluturmaya alrsa alsn, hi bir zaman bir kadnn kadn olarak urad ezilmeyi yaayamaz. Geceleyin yalnz bir karanlk sokakta yrrken, bir kadnn duyduklarn duyamaz rnein. Her an hayatn her annda farkna bile varmadan bu stn konumunu yaamaya devam eder. Kadn hareketine gsterdii destekten dolay cezalandrldn dnsek bile, bu onun fikirlerinden dolay bir cezalandrmadr yoksa bir kadnn her an urad fiili ezilme deildir. Ayn durum siyah ve beyaz ilikisinde de grlebilir. Diyelim ki, beyaz bir sosyalistsiniz. Irkla ve rk baskya karsnz. Aslnda rklarn olmadn, bunu rklarn yarattn sylyorsunuz. Hatta bu grlerinizden dolay diyelim ki baskya uruyorsunuz. Ama btn bunlarda hi bir zaman siz deri renginizden dolay bir aalanmay yaamayacaksnz demektir. Siz imtiyazllar arasndasnz demektir. Burada yapmanz gereken sadece iyi bir hain olmaktr. Yani beyazlara ihanet, erkeklere ihanet iinde olmanz gerekir. Ve bu ihanetinizi, gerek eitsizlii giderebilmek iin en ar biimlerde, ubuu olabildiince br tarafa bkerek yapmanz gerekir. Ancak byle bir davran, gerek bir ibirliinin ve eletirinin koulunu yaratabilir.

184

Bunu Trkiye'ye aktarrsak, Trkiye'de yaayan her sosyalist, ne kadar Trk olmadn dnrse dnsn; sadece bir Trk olarak bir Krdn urad aalanmalara uramamann imtiyaz nedeniyle bile, ezen ulustan bir insan olmaya devam eder. O hi bir zaman olaylara Krtler gibi bakabilme yeteneinde olamayacaktr. Bu durumu dengelemek iin, Krtlere olan desteini, sadece sosyalist bir strateji balamnda deil; sadece ezilenleri desteklemek balamnda deil; kendi ezen konumunda biri olarak ezileni desteklemek balamnda gelitirmek ve Krtleri ulusal baskya kar mcadelelerinde ubuu Krtlerden yana iyice bkerek desteklemek zorundadr. zetlersek, baka znelerden ve bask biimlerinden doan mcadeleler de desteklenmelidir. Bunu ezen konumu gerei de yapmak zorundadr ezen ulusun, rk n, cinsin sosyalist hareketi. Ve bunu yaparken, o harekete kar daha da dikkatli olmak zorundadr genel bir demokratik harekete olduundan. Son on yllarn mcadelelerinden kan bu ders de geerliliini srdrmektedir. Bu gnn dnyasnda sosyalist program ve stratejinin sorunlarn zellikle zgr Gndem'de kan yazlarmzda ve daha sonra da Sosyalizmin sorunlar dergisindeki yazlarda ele almaya almtk. calan'n karlmasyla balayan srete, bu program ve stratejinin; bu yeni yaklamn pratik politik sonularyla yzlemeyi denedik. Pratik politika bakmndan ortaya kan sorunlar aratrmaya altk. Bunlar zellikle nternetdeki tartma forumlarnda daha sonra da zgr politika'da ve calan'n yaamn Savunmak in Hamburg Trk Giriim i faaliyetlerinde ilk deneme olanaklarn buldu. Bu yepyeni program ve politikann ilk uygulamalardr bunlar. Hep el yordamyla bir gidi, bilinmeyen bir alanda bir ilk keiftirler. Bir bakma dnyada bu alandaki ilk denemelerdir bu yeni program ve strate jiye dayanan. Aadaki satrlarda bir yandan bir sosyalist olarak ayr bir program ve bu programn ardndaki metodolojik temel aklanmaya ve uygulanmaya alrken, bir yandan, somut taktik konularda tavrlar gelitirilmeye allrken bir yandan da ez en ulustan bir insan olarak destek srdrlmeye ve byle yeni bir anlay taslaklatrlmaya allacaktr. Btn bunlar bilinmeyen bir alanda el yordamyla da olsa, gelecekteki bir sosyalizm mcadelesinin nasl bir program, strateji, taktikler btnl iinde olmas gerektiine dair, olaylarla denenmesi gereken bir tasar, bir neri, bir deney olarak grlmelidir. 21 Aralk 1999 Sal

185

Ne Yapmal?
Bir sohbet havasnda biraz dank da olsa kafada olanlar yazarak en azndan sz amak denenebilir. Ne yapmal? Bu, dorudan pratik cevaplar gerektiren bir soru. Ama o dorudan pratik cevaplar, verili durum kadar, hedefler ve beklentilerden kar. Bu nedenle verili durumdan nce, o verili durumdan u veya bu grevi karsamaya yol aan hedefler ve beklentiler zerine, daha dorusu kendi hedeflerim ve beklentilerimi aaym. En azndan sonraki dnemde syleyeceklerimin yanl anlalmamas ve ardndaki mantk rgsnn kavranmas bakmndan. Ksa vadede, yani en azndan bizlerin mr iinde, sosyalist dncenin veya hareketlerin yeniden canlanabileceini, her hangi bir baar kazanabileceini dnmyorum. u an bir baar ya da canlanma olabileceine dair hi bir belirti grnmyor. (Tabii dnyann bilmediimiz bir yerinde, bilmediimiz gelimelerin olmas olasl hep var. Bu pay bir yana koyuyorum.) ki tipik belirtiye dikkati ekmek isterim. Birisi, solda hi bir entelektel canlanma olmamas. Elimden geldiince, yaynlar izleyerek bir yerlerde yeni sor ular soran, yeni cevaplar arayan ve bunlar klasik Marksist gelenei zmleyerek yapma abasnda yaz ve dnceleri bulmaya alyorum. Ortada gerekten hi bir ey yok. Biraz medya, iletiim gibi alanlarda var ama o da post modern denen dnr ve yazarlarn tekelinde bir alan adeta. Son yllarda, sadece iki yazarn kitaplar bende bir ufuk at. Biri, bir doa bilimcisi, paleantolog, Stephan Jay Gould. Sanrm kendisi, Chomsky, Sagan gibi Amerika'daki ilerici muhalif entelekteller geleneinden. zellikle Aydnlanma'nn oluturduu evrimci anlayn, trlerin evrimi konusundaki bulgularca nasl paralandn gsteriyor. Yani doa bilimi alanndaki son yllarda gereklemi gelimelerin metodolojik genellemeleri. Ve bu genellemeler, Marksizm'in zellikle Frankfurt Okulu ile yapmaya altnn, yani aydnlanmann kalntlarndan temizlenmenin, canllar tarihinden hareketle desteklenmesi. Bence ok nemli ve ben ahsen, birok konuda onun metodolojisinden yararlanyorum. Bir dieri de, Michael Lwy. Aslnda onun da problematikleri ayn. Yani aydnlanmac, ilerlemeci dncenin Marksizm'deki izleri ve Marksizm'in geliimi boyunca bu anlaytan hep arnmak zorunda olmas. zellikle Mesihi dncenin, Marksizm'deki romantik kklerin ortaya karlmas gibi konular. Bir de tabii zellikle Ulus teorisi alannda 80'lerin bandaki byk patlamann kalntlar hala grlyor. Bunlarn dnda, heyecan uyandran yeni bir ey grlmyor. Hele toplumsal mcadelenin derslerinin sistemletirilmesi ve sonular karlmas konusunda hemen hemen hi bir aba grlmyor. Koskoca Dou Avrupa'nn k, ortaya bir yn teorik problem karm olmasna ramen, bunlarn hi biri ne ortaya koyuluyor ne de tartlyor.

186

rnein devrimler, kitle hareketleri ynlar eitirdi. Dou Avrupa'da tersini grdk. Yn hareketi ykseldike ve zellikle iiler ortaya ktka, bir tersine eitim ve aptallama sreci balad. En tipik rnei Dou Almanya. Brokratlar, muhalif entellekteller henz harekette arla sahip iken, kitle hareketlerinin balarnda, herkes ne brokratik ne de kapitalist bir sistem istediini sylyordu. Gerek ezilenler, iiler sokaa knca, laf hi deitirmeden kapitalizmi istediklerini sylediler. Bu deiim, bu kadar u ve keskin biimlerde olmamakla birlikte btn dou Avrupa'da tekrarland. Gorbaow'un reformlara balad ilk dnemde, Rus aydnlar hala, bir sosyalizmden sz ediyorlard, sonra hepsi baka tarafa geti. Dou Almanya'nn bat ile birlemesini ele alalm. (Dou Almanlarn yaptn aslnda btn dou Avrupa yapmaya hazrd.) Bu birlemenin deneyinden sonra, imdi yeni bir dou Almanya daha kp biz sizle birlemek istiyoruz dese, artk Bat Alman iisi ve cretlisi bunu istemez ve kar kar. Ama bu u anlama geliyor, zengin lkelerin iisi, refahn hi kimseyle paylamak istemeyecektir. Dolaysyla, Marks, Engels, Lenin, Troki'lerin dayand var saym, onlarn btn karsamalarnn ardndaki var saym bu gn geersizdir. Bunlarn hepsi, ileri lkeler iisinin bir gn yardma gelecei, sosyalizm iin bir devrim yapaca, grevin bunu hzlandrmak olduu, ona elverili koullar salamak olduu noktasndan hareket ediyorlard. Bunlar, (doru olarak ve bu hkm hala geerliliini korumaktadr) ileri lkelerde bir sosyalist devrim olmad takdirde, sosyalizmin kurulamayacan dnyorlard. Onlarn hi aklna getirmedikleri, "ya ileri lkelerdeki iiler sosyalizm istemez ise sorusu", bizim karmza bir realite olarak km bulunuyor. Onlar byle bir soruyu sormuyorlard bile, fikir jimnastii olarak sorduklarnda da, ortada hi bir ans yoktur sonucunu karyorlard veya karrlard. Bunu en azndan Lenin'den, Bat Avrupa devrimi gelmez ise, brakalm sosyalizmi bir yana, arlk Rusya'snda demokratik bir iktidarn bile ayakta kalamayaca sonucunu karmasndan biliyoruz. imdi brakalm dier sorunlar, sadece u iki sonu bile, sosyalist strateji bakmndan alt st edicidir. Bunlar tartan bir tek ciddi inceleme, polemik yok. Herkes bu gibi sorunlara gzlerini kapam. Sadece Trkiye'de deil, btn dnyada byle aa yukar. Ve sosyalistler, sanki btn bu sorunlar ve onlarn muazzam alt st edici sonular yokmu gibi, rnein Seattle'de, glerin rastlantsal bir tepkisinden kapitalizme kar bir direni balam sonular karyorlar. Bu "anti-globalizm" geri Trkiye'de sosyalistler iin biraz Krt sorunundan kama ve onu gndemden drme ilevi gryorsa da, Trkiye'de ve dier yerlerde ayn zamanda, yukarda sz edilen ciddi sorunlardan kama, kafay sokacak bi r kum yn fonksiyonu gryor kanmca. Trkiye'yi ele alalm. Hangi yaynda hangi yazlar kt, u dnyadaki deimelerin Trkiye'deki mcadele ve strateji zerindeki etkisinin neler olabileceine dair? Brakalm byle bir tartmay ve yayn, byle sorular bile yok. Bundan te, sosyalist entelektellerin yazd dergilerde de bir bitmilik havas grlyor. Toplumda bir canlanma veya belli fikirlere eilim, genellikle daha nceden aydnlarn bir yneli ve canlanmasn izliyor. imdiye kadar hemen hep byle oldu. Bu nedenle ksa

187

vadede, yani en azndan bizlerin yaam sresi iinde, sosyalizme entelektel veya kitlesel bir yneli beklemiyorum. Ayrca ortadaki malzemenin, yani duvarn ykl ncesi kuaklarn, yani bizlerin bunu yapabilecek konumda olm admz da dnyorum. Bizden sonra gelen kuak ise, yani imdilerde var olan ve daha bir sre var olmaya devam edecek olan kuan da bir ileri adm atma olasl grlmyor. Onlar biraz bizlere ve yirminci yzyla tepki olduundan ve ekillenmeleri muazzam bir gericilik dneminin damgasn tadndan; onlarn sosyalizasyonlarnda, pe pee yenilgilerin tayin edici bir etkisi olduundan, onlar en temel konularda bile bizlerden de fersah fersah gerideler. Belki onlara tepki olarak ortaya kabilecek, kapitalizmin yerlemi zaferine bir tepkiden doabilecek, bu nedenle kendine bir gelenek arama eilimi gsterecek, bir sonraki kuak tekrar sosyalist dncenin yatac bir canlanmasn, strateji ve program sorunlar zerine bir tartmay kendi ykseliiyle beraber getirebilir. Byle bir gelecek projeksiyonu nedeniyle, ben bir bakma her davranma, her dnceme biraz da bu bir sonraki kuaa bir rnek, bir gelenek brakma perspektifinden bakyorum ve ona gre hareket ediyorum. Ksa vadede, sosyalizmin bir ykseli gsteremeyeceinin bir dier delili, bizzat PKK'nn izlemek zorunda kald evrim. Geni bir adan dnldnde, dou Avrupa'nn eiliminin deiik biim ve koullarda tekrar olduu grlebilir. Baka koullarda, gerekten, bir ulusal hareketin snrlarn aarak, bir sosyalist harekete dnme potansiyeli ve yetenei gsterebilecek bu hareketin, bizzat bu yeteneinin bile, tersine almak zorunda olmas. "Sreksiz Devrim", "Bir Deiimde Deiim", "Finlandiya stasyonu'ndan mral'ya" gibi yazlarmda ele aldm ve hemen her yazda bir ekilde deindiim konu. Yani emekilerin sosyalist bir devrim istemeyecekleri ve bunun kszln grmeleri; kursalar ayakta kalamayacaklarn bilmeleri ve kendilerini snrlamalar. Elbette bunlardan hi bir ey yapmama gibi bir sonu kmaz. Zaten eitli denemelerde zerine vurgu yapmaya altm, aklamay denediim ve ok byk nem verdiim anlay bu. kinci Enternasyonalin ve resmi sosyalizmlerin, tek ynl, ilerlemeci, "tarihin tekerlei bizden yana dnyor"cu anlaylarna kar, klasik Marksizm'in unutulmu, sonra zellikle Frankfurt Okulu tarafndan yeniden ne karlm, ak ulu, belirsiz, birok olanaklar olan bir tarih anlayn, bu sefer tam zdd, aslnda tarihin tekerlei hi de sosyalizmden yana dnmyor dncesinin karsna koymak. Yani reformist vlger Marksizmin, tarih bizden yana alyor mantnn karsna koyulan mantk pek ala, tarih bizden yana almyor mantnn da karsna koyulabilir. Eer gerekten eer gemi tarih bize gelecein izleyecei yol hakknda bir ipucu veriyorsa, gemi tarih aydnlanmacln iyimser tarih anlayn dorulamyor. Aksine, hi bir uygarln kendi iinden bir devrimle yklm olmamas ve eitsiz gelime, bu gn bir tek olmu bir dnyada sosyalist bir devrime ilikin hi bir umut olmadn gsterir. Ama burada da, vlger Marksizm'in alternatifsiz tarih anlayna getirilen itiraz getirilebilir ve getirilmesi gerekiyor: yaanm ve yaanacak tarihler olas tarihlerden sadec e biridir.
188

Gould'un canllar tarihinde gsterdii gibi ("nsan bir Rastlant" olarak Almanca'ya evrilmi. Orijinal ad "Wonderful Live" sanrsam"), insann ortaya kabilmesi aslnda bir zorunluluk deil, ok kk bir olasln gereklemesi. Bu sosyalizm iin de niye olmasn? Dolaysyla son yllarn tarihinden ve toplumsal mcadelelerinden dersler karma abasyla, tarihin aydnlanmac ya da diyalektik kavran arasnda isel bir balant var ve bu bizlerin grevlerini belirlerken hayati bir nemde. zetle, son derece umutsuz bir durumdan yola kmak gerekiyor. Ama kk de olsa tersi bir olaslk olabilecei, nasl insan aslnda ok kk bir rastlant olarak ortaya kabildi ise, sosyalizmin de benzer biimde ok kk bir rastlant olarak ortaya kabilecei noktasndan hareket etmek gerekiyor. Bu yaklamdaki, geri dnn yollarn tkayan radikalizm pek anlalmyor. Hlbuki byle bir yaklam olmadan, gnmzde artk hem gereki (yani durumun umutsuzluunu gren) hem de devrimci (bu umutsuzlua teslim olmayan, onu mutlak olarak almayan) bir politika olanakszdr. Bu yaklamm genellikle yanl anlalyor ve umutsuzluk yaydm sanlyor. Aksine, umut ve mutlak umutsuzluk, ikisi de ayn metodolojik hatay yapyor kanmca. Bir rastlant deil, tarihin tekerleinin kendilerinden yana dndn dnen vlger Marksist -reformistlerin, kapitalizmin zaferi karsnda, madem o alternatif yok, kapitalizm iinde dzenlemelerle yetinelim deyip, bu dzenlemeyi siyasi dzeyde ele alanlarnn reformizme ve l iberalizme; kiisel dzeyde alanlarn iverenlie ya da menajerlie gemeleri. Byle, Gould, Lwy gibilerin tartt trden bir yaklam olmad takdirde, gerekilik kapitalizme teslimiyetten baka bir sonu veremez. Radikal pozisyonlar srdrmek ise, ayn varsaymlar erevesinde ancak gerek duruma gzlerini kapamakla olabilir ve ikisi de ayn madalyonun iki yzdr. Aslnda bunun btn dnyadaki solun durumu olduunu gryoruz. Bir yanda geree teslim olanlar, dier yanda geree gzlerini kapayarak devrimcilik yapmaya alanlar. Reformistler ve liberaller birinci, radikal sol gruplar ikinci kategoriyi oluturuyor. Ve burada ifade edilen pozisyon, birincilere hayalcilik, ikincilere ktmserlik ve umutsuzluk yayma olarak grlyor. Ama birbirine zt gibi duran iki taraf da aslnda, tarihin benzer kavranna sahipler. Gerekiler tarihin tekerlei sosyalizmden yana dnyorsa sosyalist olmaya hazrlar. Devrimciler ise, geree gzlerini kapamadklar takdirde, tarihin tekerleinin hi de sosyalizmden yana dnmediini grp ona teslim olmalar gerektiini dndkleri iin geree gzlerini kapamak zorundadrlar. kisinin de ardnda, tarihin tek ulu bir gidii olduu anlay var. Genel eilimin hemen hemen hi bir umut vermediini grmek ama bunun hi bir zaman bir mutlaklk tamad, ok kk de olsa daima baka bir olasln da olduu noktasndan hareket edince, ksa ya da uzun vadede ortada bir umut olmadn sylemek bir eyler yapmamak gerektii ve hi hesapta olmayan bir eylerin gereklemeyecei anlamna gelmiyor. Aksine, bir eyler yaparak, ileri hi hesapta olmayan bir duruma getirmek sz konusu.

189

zetle, genel olarak dnyadaki duruma baktmzda, iyimser olmak iin hi bir neden yok. Hem dnya tarihsel olarak, hem de daha ksa dnem, rnein bizlerin yaam sresi bakmndan sosyalist dncenin ve hareketin yeni bir canlanmasn olsun grme ansmz pek yok gibi. Dolaysyla, dnce ve davranlarmza, bir rnek brakma, bir gelenek brakma dncesinin, tpk bir senfoninin, zaman zaman ne ksa da arkada hep varln srdren temel motifi gibi, damgasn vurmas gerekiyor. Elbet bunda, muhalif mistik tarikatlarn ileciliine benzer bir yan var. Hele bu gnn, hedonist ya da Epikryen dnyasnda bylesine bir kelbiyunluun hemen hi bir rezonans bulamayacan, bir an iin bile gzden uzak tutmamak gerekiyor. * Trkiye'deki gelimeler karsnda da fazla bir beklenti anlamsz. Krt hareketinin baars, byk bir olaslkla, klasik Bizans-Osmanl blgesinde bir yeniden dou yaratabilir. Ondan sonra, kapitalizm erevesinde belli bir stabilizasyon ve refah gelecektir muhtemelen. Bu refahtan, ezilenlerin de payna bir eyler der. Sosyalizmin genel kredisizlii, sosyalist bir devrimin kszl ile birlemi byle bir refah ve stabilizasyon, sosyalizme ilgiyi gene ok gerilere iter. Bu bakmdan, Krt hareketinin baars iin veya Trkiye'nin demokratiklemesi iin mcadele ve bunun gereklemesi, en azndan orta vadede, sosyalistlerin ayann altndaki topran kaymasna yol aacaktr. Tabii bu karsama da birok bakmdan yanl anlalyor. Biroklar, bundan, "o halde eer "alt emperyalist" bir lke ortaya karacaksa, desteklemek ne oluyor?" diye soruyor. Ve bu muhtemel n gr ve sonuca ramen, desteklememi, sanki Trk milliyetisi olmak nedeniyle destekliyormuum gibi anlyor veya anlamak istiyor. Ben ise, tamamen baka bir nedenle destekliyorum, yani sonu hi de sosyalistlerin iine gelmeyecek olmasna ramen, ezilenlerin ezenlere kar bir mcadelesi olduu iin desteklemek gerekir noktasndan hareket ederek destekliyorum. Krt hareketini bir devrim ya da sosyalizm olasl yarataca gerekesiyle desteklemenin, tarihsel deneylerden kan bir sonu olarak, metodolojik yanllna vurgu yapmay tercih ediyorum. Ve tarihin nmze kard bu paradoksa, geen yz ylda bulunmayan bu paradoksa dikkati ekmeye alyorum. (rnein demokratik ve sosyalist devrimlerin bann koptuuna dair yazdklarm.) Bu ban kopuu yeterince anlalmyor. Bu ban kopuuna yol aan, yer yzndeki ii snfnn blnml, zengin lke iilerinin, yoksul lke iileri ve haklar iin bir ey yapmayaca. Gemiteki, demokratik devrimin baars sosyalist devrimi gndeme getirecek, onun nn aacaktr yaklam bu gn artk geerli deil. Demokratik devrimin baarsnn kapitalist geliimin de nn aaca ve ii snfnn sosyalist grevleri nne koyabilecei noktasndan hareket ediliyordu, ama bu gnk dnyann blnmlnde, kkl demokratik

190

dnmlerin, en azndan Trkiye gibi bir lkede kapitalist bir gelimenin nn amas ve baars, otomatikman iilerin sosyalist devrim grevini nlerine daha dorudan koyacaklar anlamna gelmemektedir. Aksine, dnyada ii snfnn bu gnk, siyah -beyaz blnmlnde, iilerin sosyalizmden uzaklamalarna, kendi imtiyazlarn korumalarna yol amaktadr ve aar. rnein, Trkiye ve Krdistan'da halkn ayaklanp, u eskinin kalnts, keyfi ne varsa silip sprdn var sayalm. En ileri Avrupa lkesi ayarnda bir demokrasi. Toplum sal eitsizlikler de iyi bir sosyal sistemle nispeten azaltlm olsun. Yani tipik bir Avrupa lkesi. Artk bu lkenin iisi, de Avrupa iisi gibi davranacaktr. Eski kuaklar, demokratik devrimin baars sosyalizm uruna mcadeleyi kolaylatrr derken, bundan teknik anlamda bir kolaylamay deil, snfn sosyalist program ve fikirlere daha fazla eilim duyacan kast ediyorlard. Elbet, Trkiye ve Krdistan'da bir kkl demokratik dnm, nispeten salama balanm demokratik zgrlkler nedeniyle, sosyalist faaliyeti, teknik anlamda, tpk Avrupa lkelerinde olduu gibi kolaylatracaktr. Ama o faaliyetteki taleplere, iilerin ilgisini azaltacak hatta yok edecektir. Bu daha nce olmayan, sosyalistlerin oturup tartmad, yepyeni bir durumdur. Ve biz tam da bu sorunla kar karya bulunuyoruz. Bu takdirde, klasik yaklamlar srdrrsek, bizi sosyalizmden uzaklatracak gelimeleri desteklemememiz gerekmektedir. Her demokratik talep, dnya sosyalizminin baarsna tabi olarak deerlendirmeliydi. Hlbuki bu durumda, bu ilkeye tabi olarak tavr almak gerekirse, Trkiye ve Krdistandaki demokratik talepleri desteklediimiz takdirde, en azndan kendi sava alanmzda, destein sonular bizim ayamzn altndaki topran kaymasna yol aacaktr. Desteklememek ise, fiilen bu gnk egemen sistemi destekleme anlamna gelir. Bu kmazdan kmak iin ne yapmak gerekir? Ama nasl dnyada herkes, durumun umutsuzluunu, dou Avrupa'daki olaylar ve bunlarn sosyalizm uruna mcadelede ortaya kard sorunlar grmezden gelerek tartmaktan kayorsa, Trkiye'de de ayn ekilde, sosyalistler, kendi pratikleriyle son derece dorudan ilgili, bu paradoksa gzlerini kapyor ve tartmaktan kayorlar. Kimse, Trk sosyalistlerinden hi kimse, sorunu byle btn kmaz ve plaklyla koyup, onunla yzlemeyi ve bundan bir k yolunun ne olduunu tartmamaktadr. Benim ise, adeta btn yazlarmda, dorudan ya da dolayl olarak tarttm sorun budur. Bu sorunu aka ortaya koyup tartmadan ve bir zm noktas, ki bir program demektir, bulunmadan bamsz bir sosyalist politika yaplabileceini sanmyorum. Sanmaktan te bunun kendini kandrmaktan baka bir anlama gelemeyeceini dnyorum. Trkiye sosyalist hareketi, strateji sorunlarn bir kere altml yllarda tartt ve bu gnn var olan btn gruplarnn, eilimlerinin kkleri o tartmalara ve o tartmalardaki var saymlara dayanr. Ben ahsen bu eski blnmeler ve varsaymlar temelinde ne bir birleme ne de canlanma olabileceine inanmyorum. Bence, yukardaki sorunlar temel alan gerek dnya ve gerek Trkiye lsnde, yeni bir strateji tartmas balatmak gerekiyor. Ama bunun iin de her eyden nce, bir strateji tartmasnn neminin ve gereinin kavranmas gerekiyor.
191

Ancak bundan sonra verili durumda hangi rgt biimleri ve taktiklerin uygulanaca gibi bir sorun tartlabilir. Tabii bu sonralk bir zaman sonral anlamnda anlalmamal, bir mantki ncelik anlamnda kavranmal. Zaten bu yazdan ama da o, u an ne yaplacana ilikin grlerimi belirleyen, bu mantki bakmdan ncelii olanlar aklamak ki, neden u veya bu pratik admda u ya da bu gr savunduum iyi anlalabilsin. * Benim btn teorik ve pratik faaliyetim, btnyle bu yukarda ifade edilen, paradoksun nasl alabilecei noktasnda, yani program ve strateji sorununda younlam bulunuyor. Ve en azndan son on be yln teorik ve pratik aratrmalar sonucunda belirli bir programatik ve stratejik cevap getiriyorum. Bu cevap ok basit, sradan gibi grnen bir nermede ifadesini bulduundan anlam ve nemi kavranamyor: Ulusal olanla politik olann akmas ilkesini reddetmek, ulusu kiinin bir inan veya tercih sorunu olarak koymak. Bu politik programn anlam ve sonular kavranmyor nk teorik arka plan bilin miyor. Bizlerin kua ulusal sorunla klasiklerdeki temel yaklamlarla snrldr. Hlbuki btn bu teorik klasik arka plan, ulus ve ulusuluun tarihsel maddeci bir teorisinden yoksundur. Bu tarihsel maddeci teoriyi Gellner gibi bir Burjuva sosyologa bor luyuz. Bylece, bu konudaki teorik gdasn klasik metinlerden alm olup onlar yeterli grenler bu teorik kazanma gzlerini kapyor. Daha sonraki kuaklar ise, bu teoriden ksmen haberliler ama onun aslnda Tarihsel Maddecilikle uyum halinde, onun bu e n zayf noktasn tamamlayan bir teori olduunun farknda deiller ve dolaysyla onun programatik sonularnn ne olaca gibi bir sorunlar bulunmuyor. Bylece bir taraf teoriyi bilmedii veya ona gzleri kapal olduundan, dier taraf ise, sosyalizmle ve stratejiyle bir sorunu olmadndan, bu metodolojik katknn programatik ve stratejik sonular bilinmez ve anlalmaz kalyor. Bu noktada benim yaptm, sadece bu ba kurup, bu nermelerin programatik sonularnn neler olacan dnmek ve bu kck adm atmak. Maalesef bu adm kimse atabilmi deil imdiye kadar. Bu adm atlp da sonuca bakldnda, aslnda kmazn, paradoksun knn da burada olduu grlmekte. Yani ulusal olanla politik olann akmas ilkesini n reddine dayanan bir politik sistem, bir ok sorunu bir tek kl darbesiyle zmektedir. Btn nemli ve sade teorik varglarn zelliidir bu, ok ilgisiz gibi grnen baka sorunlar da zlr. Burada da yle bir durum var. Bu, bize hem Trkiyede, bir yandan, Krt hareketi ve demokratik hareketin, programndan ayr, ama uzak bir gelecein deil, bu gnn aktel program olarak, ulusal soruna bir cevap olarak ayr ve bamsz bir program, bamsz bir bayrak sunma olana sunmaktadr. Fark ok aktr. Demokratik hareket ulusal olann tanmn deitirmeyi, etni ve dili ve kltr bu tanmn dna itip, onu rnein ABDdeki gibi bir hukuki tanma dntrmeyi nermektedir, buna kar biz ulusal olann politik olanla bann koparlmasn neriyoruz. Biri, en fazla bir parann imtiyazllar arasna katlmas sonucu verir, dieri yeryzndeki

192

imtiyazll ortadan kaldrmay olanakl klar. Yani bu ayn zamanda, dnya apndaki blnmeye de bir cevaptr. Bunu mmkn klan da, zaten, dnya apndaki blnme nin, aslnda bu yeni apartheitn ulusuluk araclyla var olabilmesidir. Milliyetiliin ilkesi, dnya lsnde, rk bir sistemin ilkesi olmaktadr. Ama bu sadece bu iki sorunu zmez, baka bir uygarlk sorununa da bir cevaptr. Bu ne demek? Yirminci yzyln mcadeleler tarihi, sadece eski devlet cihaznn paralanmasnn deil yetmeyeceini gstermitir. Marks, Engels, siyasi aralarn, devletin, snfsz bir topluma gidiin aralar olamayacan n grmt, bu doruydu da ama yetersizdi. Klasikle r, maddi aralar sz konusu olduunda, bunlarn tarafsz ve ntral olduunu dnyorlard. Ve bu anlamda kendileriyle bir eliki iindeydiler. zellikle yeni sosyal hareketler, maddi aralarn ntral olmadn gsterdi. O zaman bundan, u sonucu karmak gerekiyordu, ii snf sadece siyasi aralar deil, maddi aralar da snfsz topluma gei iin kullanamaz. Dolaysyla programmz artk eskisi gibi sadece, siyasi ve iktisadi dnmleri deil; maddi aralarn dnmlerini de iermelidir. Ancak, burjuva uygarl sadece maddi aralar da deildir, btn uygarlklarn, dayand; temel rgtlenmesini oluturan kavramsal aralar da vardr; sosyalist bir devrim, burjuva uygarlnn rgtlenmesinin temelini oluturan, temel kavramsal aralarna da yn elmelidir. te ulusal sorun konusundaki sosyalist program formlasyonumuz, buna da bir cevap oluturmaktadr. Bu ayn zamanda, siyasi biime de bir katkdr, yani proletarya diktatrlnn alaca biim sorununa; proletarya diktatrl ulus ilkesine gr e de var olamaz. Byle bir programatik temelin ne gibi sorunlar yaratabilecei ve ne gibi olanaklar ortaya ktnn denenmesi ve incelenmesi aa yukar son bir yllk abamn zn oluturmaktadr. Bu hem aktel bir program ve bamsz bir bayrak salamakta, hem de ayn zamanda geni bir taktik esneklik olana sunmaktadr kanmca. Hi bir sahte hayal yaymamakta, demokratik taleplere olan destein, nesnel sonularnn neler olacan sylemekte, ama buna ramen onlar destekleme, ama bu destek esnasnd a demokratik muhalefetin bir ar ucu olmaktan kp ayr bir parti olarak, ayr bir program savunmay mmkn klmaktadr. * Byle bir programa dayanmadan, bamsz ve sosyalist bir politika yaplabileceine inanmyorum. Bu gn bir yandan Krt hareketini destekleyen, dier yandan sosyalistlerin ayr bir bayra ve bamsz bir konumu olmasnn gereine inananlar ok kk bir aznln oluturmaktadrlar bu gnk Trkiyedeki sosyalistlerin. Elbette ben de kendimi bu grup iinde gryorum. Ama unu da biliyorum ki, bu grup iinde, yukarda izah ettiim anlamda bamsz bir program ve strateji yaklam hemen hemen hi bulunmamaktadr. Sosyalistler klasik sylemle yetinmekte, gerek sorunlara gzlerini kapamakta, onlar tartmak istemektedirler. Dolaysyla yazlarmn hemen hemen tamam, kendime en yakn grdm

193

bu sosyalistleri, bu sorunlarn tartlmasna ekebilmek, eski yaklamlarla ne bamszln ne de sosyalistliin korunamayacan gstermeye almak noktasnda toplanmaktadr. Yine de, bamsz bir sosyalist odan program ve stratejisinin ne olmas gerektii sorusu, bu arkadalarn pratik sorusu olmaya devam etmektedir. Benim buna az ok ekillenmi bir cevabm var ve farkl bir cevabm var. Bu farkn ve ayrks durumumun bilincindeyim. Ama hi olmazsa kayg ve soru ortak: Trk ovenizmi ve milliyetiliinden arnm te yandan demokratik muhalefet ve hareketten de bamsz ve sosyalist bir izginin program ve stratejisi ne olmaldr? Kanmca tartlmas gereken budur ve bu bir ortak tartma zemini yaratmakla kalmaz, milliyetiliin etkisindeki sosyalistlerin nemli bir blmn de bu tartmaya ekebilir. Sorunun bu tarz koyuluu, onlarn var oluunu tehdit eder. nk onlarn izgilerinin hem milliyeti hem de sosyalizmle ilgisiz olduunu gstermeyi salayabilir. * Peki bu nasl salanabilir? u an elde fazla bir ey yok. lk elde, hem Krt hareketi karsnda milliyeti konumda olmayan ve ayn zamanda demokratik glerden ayr olarak sosyalist bir izgi izlemekten yana olan gler ok az. Ayrca bunlar da, mral srecini deerlendirmede farkl olduklar iin, yani tavrlarnn ardnda milliyetilik deil, dayanma olmasna ramen, mral stratejisinin Krtlerin davasna hizmet edip etmeyecei noktasnda farkl deerlendirmeler iinde bulunduklar iin, kendi iinde de blnm bulunuyorlar. lk elde, ne olursa olsun, mral srecini farkl deerlendirseler de, Krtlere destein verili durumda nasl olmas gerektiinde farkl anlaylara sahip olsalar da, bamsz bir sosyalist odak olmas gerektiine inanan btn glerin bir araya gelmesi gerektiini dnyorum. Bir yandan hep birlikte, milliyeti Trk sosyalistlerine kar, Krt ulusal hareketiyle dayanmay savunup gsterebiliriz, dier yandan, kendini demokratik istemlerle snrlayan Krt ulusal hareketin kar sosyalist ve bamsz bir odan ve programn gereklilii ve nemini savunur ve koruyabiliriz. Bir yandan, bu bamsz ve sosyalist odan program ve stratejisinin ne olmas gerektiini tartabiliriz. Ve nihayet bir yandan da, mralda ifade edilen stratejiyi nasl anlamak ve deerlendirmek gerektii zerine bir tartma yrtebiliriz. Ve btn bunlar yaparken ayn zamanda, somut pratik gelimeler karsnda, karnca kaderince somut giriimlerde bulunma olanaklar aranmaldr. Ben bunun ilk admnn en azndan on be gnlk veya haftalk, bir zamanlar Doan Avcolunun kard Yn gibi, (politikas ve ideolojisi anlamnda deil, fonksiyonu anlamnda) bir dergi olabileceini dnyorum. u an darma dank olan Krt ve sosyalist denebilecek muhalefetin topland bir dergi. Bunun ciddi sorunlar olaca ok aktr. Bu evreler byk lde dogmatiktir. Dnyadaki deimelere kapaldrlar. Zaten en byk zorluklardan biri de bu noktada toplanyor. Dnyann sorunlarna biraz daha ak olanlar, daha esnek dnenler reformizm ve liberalizmin saflarn dolduruyor; sosyalizme ve radikal konumlara sahip kmaya alanlar ise, insanda talap bir yerlerde kalm duygusu uyandran ve ou kez de sekter,

194

dogmatiklerden oluuyor. Burada tehlike, (reformist ve eletirel olanlar, zaten uzak olduklarndan) bizim dogmatik ve radikallerimizden geliyor. Dergi kesinlikle bunlarn damgasn tamamal. Bu daha domadan lm demek olur. Derginin bir entelektel egemenlik ve stnlk kurabilmek iin, hi bir tabu tanmadan her sorunu tartmas, cesurca ortaya atmas gerekmektedir; ama bu cesaretini ayn zamanda, o sorunlara getirecei Marksist cevaplarla desteklemelidir. Tabii bu cevaplar, dogmatiklerin dayand klasik metinlerde olmadndan, bu dogmatik radikallerin ideolojik kaynaklarna ynelik bir eletiri olmak zorundadr. Ama bu, ayn zamanda, balangta ifade edilen, Krtleri destekleyen solun, en geni lde bir araya gelmesi ile de atmaktadr. Bu zorluun nasl alabilecei tartlmaldr. * Bir dier problem, byle bir sosyalist muhalefetin, kendini sadece DP iindeki muhalefetin problemleriyle snrl grmesi, onun bir uzants olarak alglanmas tehlikesidir. Zaten DP iindeki muhalefet, Kurtulu ve aveneleri olarak alglandndan, belli bir iticilie ve snrlla sahiptir. Dier yandan muhalefetin problematikleri de btnyle DP ile snrldr ve bizzat kar ktklar, onlarn ufkunu belirler hale gelmi bulunmaktadr. DP dnda ve onun problematiklerinin tesinde, hi de az sayda olmayan, hem sosyalist hem de milliyetilie kar, hi de kmsenmeyecek lde tek tek kiiler ve kk gruplar bulunmaktadr. Gc dankl nedeniyle grlemeyenleri toparlamak ve bir araya getirebilmek iin bu dergi kendini kesinlikle ufku DP ile snrl muhalefetten bamsz olmaldr. Ancak byle bir derginin teorik basks bu muhalefetin daha tutarl bir izgiye geiini ve DP ufkunu aabilmesini salayabilir. * Ve nihayet byle bir derginin, en ksa zamanda kmas gerekiyor. Olaylar her an hi beklenmedik ekilde hzlanabilir. Hi bir hazrlk olmadan frtnaya yakalanma tehlikesi bu gn en byk tehlikedir. ahsen benim btn davranlarma bu ge kalmlk duygusu damgasn vuruyor. En azndan byle bir dnemi, yukarda ifade ettiim sorunlar enine boyuna ele alan bir ka teorik kitapla karlayabilmeyi ok isterdim. Ne yazk ki, son derece hazrlkszz. Hi olmazsa kaba taslak bir eyler sylemekten ibaret yaptklarm. Bir rnek vereyim. 1970 Haziranna kadar Kvlcmlnn kitaplar raflarda ve depolarda ryordu. i olaylarndan sonra, bir ka ay iinde, o kitaplar biter bir sr yeni kitabn yan sra eskilerinin yeni basklar yaplr. u an hi birimizin rafta ryen ve frtna karsa ie yarayacak be kitabmz yok. Ben ahsen bu ge kalml, aceleyle ve zensiz, ama yarn birden nem kazanacan dndm, mmkn olan her konuda bir eyler syleyerek kapatmaya alyorum. zetle yaptklarm ve yaplmasn dndklerim byle.

195

Bu yaznn ba ve son blmlerini epey aralkla yazdm. Dolaysyla en azndan slup bakmndan ba ve sonu farkl olabilir. Aslnda ok daha uzun ve ayrntl ve daha bir ok konulara deinmeyi dnmtm ama bu kadar uzaynca, yine ayn ge kalmlk duygusuyla, hele bir balayalm gerisi sonra gelir diyerekten, yazy tamamlama yolunu setim. Son blmler biraz bu nedenle ar kestirme gidiyor olabilir. Umarm anlayla karlanr. 29 Austos 2000 Sal

196

1 Mays Dnceleri
Kendilerine sol diyenlere egemen olan bir stil vardr. Hep kendi gcn ve yeteneklerini vmek, hatalar, zayflklar ve zorluklar grmezden gelmek. Ne var ki, bir harekete bu stil, bu merep egemen olduu zaman o hareketin hi bir baar ans yoktur. Gerekten yapt ii ciddiye alanlar ise, tam aksine, hep yetersizlikleri, zaaflar, yanllar vurgularlar. Bu farkn farkna ilk kez Trkiye'de ii hareketinin yetitirdii tek gerek ii nderi olan, Zapatalarn, Pano Villa'larn hamurundan yorulmu smet Demir'de varmtm. TP'liler, sosyalistler iilerle iliki kurduklarnda, onlarn ne kadar iyi, ne kadar cesur ve gl olduklarn onlara anlatmaya kalkarlard. Bizim smet Demir ise, tam tersini yapard, onlara be para etmediklerini, bir ie yaramadklarn sylerdi. Ve iiler de bizim smet Demir'e gvenirlerdi, o dierlerine deil. nk onlar smet Demir'in kendi ilerinden biri olarak onlara doruyu sylediini biliyorlard. Burjuva sosyalizmi ile ii sosyalizmi arasnda byle bir fark vardr. Burjuva sosyalizmi, ezilenleri, iiyi, halk idealize eder, kutsar. Ve bunlar hep onun dndan bir vg ve kutsamadr. Bu stilin en u rnei Ruhi Su'dur. Bu nedenle Ruhi Su Burjuva sosyalizminin trkcsdr, emekilerin, halkn ezilenlerin deil, onun dndan ona ilan ak edenlerin. Ama tutkularnn kr ettii bu aklar, ak olduklarnn gzlerinin badem gibi deil kr olduunu gremezler ya da grmek istemezler. Ruhi Su'nun mzii, iinin, ezilenin, alttakinin dnyasn ve duygularn yanstmaz. Onun dnyasn ve duygularn dile getiren Orhan Gencebay'dr. O Ruhi Su hayran burjuva sosyalizmi ise, Orhan Gencebay'dan irenir, katlanlmaz bulur. Aslnda nefret ettii o uruna methiyeler dzdnn ta kendisidir. Bunu bilmek ve anlamak istemez. Ola ki fark ettiinde bu sefer de sevgi ve vgnn yerini ilgisizlik, hatta nefret ve yergi alr. Elbette burada Orhan Gencebay ve Ruhi Su birer semboldrler bir fark ve yaklam yanstan. Sorun ezilenlerin kendilerine nasl yaklat ve onlarn stiliyle ilgilidir ve aslnda sanldndan ok nemlidir. Franz Fanon rkla kar ayn zamanda en radikal eletirileri ieren kitaplarnda sanlann aksine beyaz adama saldrmaz dorudan, siyaha ne kadar berbat bir insan olduunu, ne kadar drlm olduunu anlatr. Siyah'a vg bulamazsnz. Aslnda Marksizmin ruhu da byledir. Sosyalistlerin ou iilii idealize ederler. Marks'n eseri, iiliin, smr ve yabanclam emein insan nasl insanlktan kardnn, drdnn hikayesidir. Kapital toplumu ii yapmak iin deil, iileri iilikten kurtarmak iindir, iilii yok etmek iindir, iilii yok etmek iin de patronluu yok etmek gerekmektedir. mr yabanclam emekle geen ii kadar drlm, insanlktan km varlk yokt ur. Bu nedenle toplumsal tabakalar kyaslandnda, tek tek insanlar olarak, ortalamasna bakldnda, iiler kadar skc, tek dze toplum kesimi az bulunur. Bir kyl, bir kk

197

burjuva, bir patron, bir aydn ok daha renkli ve hatta derin bir tip sunarlar ii karsnda. Tek tek iiler, dier toplum kesimleri karsnda insanla en uzak, insanlktan en km ortalamay yanstrlar. Tek tek burjuvazi, kyller ve kk burjuvazi karsnda kesinlikle kaybetmeye mahkum bu iiler, bir snf olarak, bir btn olarak toplumu deitirme yeteneindedirler. Burada Engels'in o klasik rnei anlamay kolaylatrr. Engels, Msr seferinde Memlklerle savam Napoleon'un szlerini aktarr. Napoleon, bir Memlk askeri tek tek iki Fransz askerinden stnd, iki Franszla iki Memlkl kar karya gelince, eit olunuyordu, drt Memlkl ve Fransz karlanca kesinlikle biz kazanyorduk anlamnda bir eyler syler. Tam rakamlar hatrmda deil ama byle bir eydi. ilerle dier toplum kesimleri arasndaki temel fark buradadr. iler insani kaliteler bakmndan bu rnekteki Fransz askerlerine benzer. Burjuva sosyalizmi hayalinde, bu Fransz askerlerine, birer Memlk giysisi giydirir, altna saf kan bir arap at eker ve sonrada bu yaratt hayale tapar. Sadece Franz Fanon mu byle? Malcom X de yledir rnein. Siyah adam "tom Amcalar" diye eletirir. Aslnda o kadar uzaklara gitmeye de gerek yok. Krt hareketinde de ayn olgu geerlidir. Abdullah calan da Krtlere hep yle yaklamtr. Krt burjuvazis inin ideal bir Krt vardr, ona vgler dzer, Trkiye'nin burjuva sosyalistlerinin iilere ve halka yaklat gibi yaklar Krtlere. calan ise smet Demir gibi. calan'n konuma ve yazlar Krt'n ne kadar drlm olduunu, bir ie yaramadn anlatr durur. Ama tabii bizzat Krtlere. Ve nasl burjuva sosyalistleri bir ii hareketi yaratamadlarsa, bu Krt burjuvazisi de bir ulusal hareket yaratamad. Bunu smet Demir gibi, onlar vmeyen aksine yeren ve eletiren Abdullah calan baard. Aslnda bu stil, onlarn bizzat kendi eiliminin yansmasdr. Bir snf, bir ulus, bir hareket bir eyler yapmak istiyorsa nce kendi zayflklaryla hesaplamak, onlar ak yreklilikle ortaya koymak ve zerine gitmek zorundadr, bu nderlerin forksiyonu da aslnda bu tarihsel srecin bir arac olmalardr. smet Demir'in iilere, calan'n Krt'lere ynelik ar eletirileri aslnda o snfn veya ulusun kendisiyle hesaplamas, kendi zayflklarn ak yreklilikle ortaya koymas ve kendini deitirmesinden baka bir ey deildir. * 1 Mays gsterilerine ve bu gsteriler hakknda sol basnda verilen haberlere, bu ezilenlerin kendi zayflklarn sermesi ve onlarla ciddi hesaplamaya girmesi asndan baklnca durum gerekten umut krc, bu sol basnn yansttnn aksine, ne gsterilerde, ne haberlerde kendi zaaflarn bir sergileme ve onlarla mcadelenin izi bile olmamas, sylenenin aksine mcadelenin ykselmekten ok uzak olduunu gsteriyor. Bir mcadele ykselme eilimi tadnda, dmanlarndan nce kendi zaaf ve yanllaryla mcadele etmeye balar. slamiyetin dedii gibi, en zor sava olan kendi nefsine kar savaa ynelir. Bunun izi bile yok, ve bu da sanlann aksine ezilenlerin henz byle bir deitirme ve deime hedefinden veya yneliinden ok uzak olduunu gsteriyor. Burjuva sosyalizmi, iiye hayrandr. Hadi gene burjuvazinin iiye hayranlnn iyi kt bir mant vardr. Ama bu iiye hayranln sloganlar, sendikalar ve sendikaclar araclyla

198

ii rgtlerinin de sloganlar olarak ortaya knca, iilerin kendine hayranl gibi garip bir durum ortaya kar. Aslnda burjuva sosyalizminin iiye hayranl ile sendikaclar zmresinin kendine (tabii bu iiler biiminde ifade edilir) hayranl birbirini tencereyle kapak gibi tamamlar. Bu iki stilin egemen olduu yerde ii olmaz. Sadece, bu tr burjuva sosyalizminin etkisinde kalm veya kendiliinden ii bilinci olan sendikacl aamam tek tk iiler olur ki, bunlarn olduu yerde ii olmaz. Dolaysyla gerek bir i i hareketi ancak bu gn ii hareketi diye ortal kaplayanlarn ortadan kaybolmasyla ya da srlmesiyle mmkndr. Gerek ii hareketinin olduu yerde, iilerin kendilerine ynelik, kendileri iin bir ey isteyen, kendilerini ven sloganlar olmaz. Tm topluma ynelik sloganlar olur. Burada kopmaz bir ba vardr, kendine kar gaddarlk, toleransszlk ve eletirellik ile tm toplumu deitirmeye ynelik, sadece kendine ilikin dzenlemeler istemeyen, kendine vg dzmeyen slogan ve hedeflerin birlii. Tersi de bir btndr, kendini hayranlk, kendine ilikin sloganlar bir btndr. Olaylara bu adan baklnca, solun varlnn, kendiliinden bir ii hareketlenmesinin bile nnde bir engel olduu grlr. Bu stillerin egemenlii, iilerin gsteriler den uzak durmasna yol ayor. Bu gn dnyada duvarla birlikte, soldan ne kalmsa onlar da yklsayd, rnein dinazorlarn bir kozmik felaketle yok olmas gibi, memeli hayvanlarn geliimi iin bir frsat domas gibi, yepyeni ve canl bir sol harekete olanaklar alabilirdi. Maalesef olmad. Bizlerin kuann bir ekilde yok olmas gerekiyor solun yeniden canlanabilmesi iin. Solu inleten problem aynen burjuvazide de var. Ama burjuvazi daha tecrbeli. Yava yava eski kuaklarn deitiriyor. Ecevit'lerin, Ylmaz'larn, Demirel'lerin kua gidiyor ve yerine Dervi, Sezer, Pikinst'lerin, kua geliyor. Burjuvazi bunu yolsuzluk dosyalaryla, skandallarla adm adm gerekletiriyor. Koullar biraz daha olgunlatktan sonra, bambaka bir partiler ve tiplerle bir seim yapabilirse sonraki yirmi otuz yl gtrr. imdiki bunalm bu kabuk deiiminin sanclar. te bu kabuk deitirdii an sistemin en zayf andr. imdi bir ey baarldysa baarld, yoksa yeni sistemin salayaca olanaklarla bir ka on yl daha sistem kendine srdrecek gc bulur. nn'nn ok partili hayata gei reformu olmasayd; 27 mays olmasayd ve zal'n reformlar olmasayd bu sistem oktan kerdi. Bunlarn her biri en azndan sonraki on veya onbe yl gtrmeyi salad. te bu kabuk deitirme annda grdmz ne? Burjuvazi bile kuak deiimini yaparken, solun iinde giderek talamann yaand. Elbette ortalama olarak solun ya kk olduundan biyolojik bakmdan fazla yal saylmaz sol. Burjuvazide imdi onlarn kua srada. Ama problematikler olarak baktmzda, sosyolojik olarak yaldr. Duvar sonrasnn solu deildir bu gn Trkiye'ye egemen olan. Duvar sonrasnn bir solu da yok. Dolaysyla duvar ncesinin kua damgasn vuruyor. 1980'lerin sonunda, Kurueme tartmalar olurken bile sol bu gnknden daha yaknd bu gne, daha gen, dinamik ve canlyd. nk kendisiyle hesaplayordu, kendisini acmaszca, aslnda biraz acyarak, ama o kadar bile nemliydi, eletirmeye balamt. Ve bu eletiri on u,

199

yzyln bann problemlerine gtrmt, sosyalizmi yava yava kaynandan tanmaya balamt. Aslnda paradoksal gibi grnebilir ama, u an 130 ya civarnda olacak Ekim Devrimi ncesi kuaklar, bu gnn dnyasn anlamaya bu gnn kuaklarndan daha yetenekliydi. Zaten oralara gitmeden bu gnlere gelemez sol. Kimliini kaybettii yerde aramak zorundadr. 1980'lerin sonuna doru byle bir eilim belirmiti. Sol ii bu ayaklanma, bu isyan toplumsal bir ykseli ile desteklenseydi belki imdi bu rgtler de olmayabilirdi. Ama Kurueme olurken Duvar yklyordu. Onu doksanlarn terr ortam izledi. Bu gnn ortala egemen rgtleri, bu dnya ve Trkiye lsnde kar devrimci dalgalarn sol iinde tekrar ykselttii rgt ve eilimlerdir ve ayn laneti tamaktadrlar. Burjuvazinin iinden iyi kt sema Pikinst'leri kyor. Sol'un kendi Pikinst'leri yok. Hi bir rgtn, hareketin sarsldn, iinden muhalefet ve isyanclar ktn duymuyoruz. in kts, bu iinde bulunulan toplumsal bunalm dnemindeki memnuniyetsizlik, bu rgtlere daima bir takm memnuniyetsizlerin akmasna yol aarak, bu rgtlerin krize girmelerini engelleyen bir d yardm ilevi de grr. Eh iyi kt byyen bir rgt de krize girmez. u an ortala egemen olan ve damgasn vuran hareket ve eilimler dalmt seksenlerin sonuna doru. Btn rgtler yenilikiler ve gelenekiler diye hzla blnyordu. Bu isyan halindeyken, yenilikiler geleneksel izgi ve rgt biimlerini savunanlara kar uzlamasz bir mcadele yrtp onlar imha etmeleri gerekirken onlarla uzlatlar. Kurueme bu uzlamann hikayesidir. Sosyalistlerin yeniliki kanad Frankfurt Parlamenterleri gibiydiler 1848'deki. Sol apndaki bu devrimci kabar yeterince uzlamaz ve kararl olamad iin , bunu gericilik ve restorasyon dnemi izledi, btn rgtler tekrar canland. rgtler mezbahas olmas gereken Kurueme'den zaferle kan rgtler oldu. O dnemde bunun dnda kalan bir Dev-Yol olmutu. Kuru emenin rgtler iin grd fonksiyonu da , DevYol iin DP grd. Bylece Dev-Yol'u, Sol'u, Aydnlk', Halkn Kurtuluu, Partizan', TP'i, vs. hepsi tekrar yerlerini aldlar. te Trk solu, imdiki bunalm burjuvazinin aksine, solun iindeki bir restorasyonun rgt ve kuayla karlyor. Dolaysyla hi bir ans yok. Hatta bu sol olmasayd, ezilenlerin ve iilerin ok daha ans olabilirdi. Bu sol onun bizzat yaratc kendiliindenliinin bile nnde bir engel. Bu solun olduu yere ii gelmez. Gelmeyince de kendiliinden hareketlerin yolu tkanr. Rosa, Alman Sosyal demokrasisini Lenin'den ok daha iyi tanyordu. Sava kredilerine Sosyal Demokrasinin oy verdiini duyunca inanamamt Lenin. Rosa ise hi armamt. Onun kokumu bir ceset olduunu biliyordu. Tam bu nedenle Rosa biricik umut olarak kendiliindenlie daha byk bir vurgu yapmtr. Bu gn de durum ayn. u an btn rgtl sol bir engel ve tutucu. Kitle hareketi ancak buna ramen bir eyler yapabilir. Ama bizzat bu solun varl bunun nnde de bir engel. Bu gnk btn sol hareketler, 1980'lerin sonundan beri gelen, Dnya ve Trkiye lsndeki gericilik ve kar devrim dalgasndan g alan, sol iindeki restorasyonun, kar devrimin rn olarak ortadalar. Toplumsal bunalm burjuvaziyi ayn dnemin tiplerini deitirme ye zorlarken, ayn bunalm solda bu tiplerin ve eilimlerin stabilize olmasna yol ayor ve toplumsal bir kkl dnmn nndeki muazzam bir engel haline dnmesine yol ayor.

200

Ama bu rgtlerin dnda kalan sol da farkl saylmamal. Yani u sivil toplum vurgulular, kk ve somut hedefleri ne karanlar vs. . Bunlar genellikle daha sonra politize olmu bur kuak, daha esnek gibi grnyor. Ama bizzat o rgtler gibi, ayn gericilik ve kar devrim dneminin ocuudurlar, dolaysyla ii dna evrilmi olarak tpk rgtlerle ayn olumsuzluklar tamaktadrlar. in ilginci, rgtler ve rgtszler, "dinazorlar" ve "post -modernler" birbirlerinin varlna hakllk kazandrp birbirlerini glendiriyorlar. Bunlarn dnda baka bir alternatifin varl akla bile gelmiyor. Ama daha da ilginci u, solun bu genel blnml, Trkiye'nin egemen snflar arasndaki atmadaki blnmeye de denk dyor. rgtler genellikle anti-emperyalizm ve anti-kapitalizm vurgularyla, farkna varmadan veya vararak, tpk benzer argmanlarla Sovyet brokrasisinin deiimlere kar direnmesi gibi (ki bu hareketler ayn zamanda Sovyet ve in brokrasilerinin de ayn gerekelerle destekileri olmulardr), genel kurmayn, "Devlet Snflar"nn, Bonapartizm in ya da "Devlet Partisi"nin liberal burjuvaziye saldrsnda mzrak ucu rol oynuyorlar. Buna karlk, sivil toplumcu muhalifler, daha gen ve modern grnenler ise, bu saldrlara kar Liberal burjuvazinin bir kalkan ilevi gryorlar. Bylece bamsz bir sol hareket aktel politik gelimeler balamnda da olanaksz hale geliyor. Btn bu manzarada bir tek istisna var. Krt ulusal hareketi. Btn dnyada gericiliin ykseldii dnemde ykselme ve canlanma eilimi gsterdi. Bu ykseliin dinamii bu harekete de yansd. Balangta bu gnn talam kk sol rgt ve hareketlerinden pek az farkllklar gsteren bu rgt ve hareket, kitle balar ve bu ykselen harekete dayanmas nedeniyle kendini yenileme yetenei gsteren tek hareket oldu. 1990'larn bandan beri, Trk solundaki kar devrimci restorasyonu pekitiren gelimeler, (duvarn ykl, zel sava rejimi) bu hareketin ve rgtn srekli olarak kendini yenileme giriimlerine yol at. Krt hareketinin i mcadeleleri bu adan incelendiinde, mcadelenin aslnda deiim ve eski biimleri srdrmek isteyenler arasnda olduu grlr. Bir bakma demokratlar ve milliyetiler mcadelesidir. Bir yandan liberallere ve burjuvaziye, bir yandan da ar sola kar bir mcadele grlr. Krt hareketinin bu i mcadelelerinde kazanan yenilikiler oldu denebilir. Bir rastlant deildir, Krtleri en ar dille eletiren kiinin bu hareketin nderi olmas. calan'n ayn zamanda, sadece Krtleri deil, tm toplumu, hatta blgeyi deitirmeye ynelik pro je sunmas. Kendi iine kapanma, kendini vme, toplumun tmne ynelik hedef yokluunun bir btn olduu olgusuyla burada da karlarz. deal bir Krt'e en ok vg dzenlerin ayn zamanda yeni stratejiyi anlayamamas ve onun en byk dman olmalar rastlant deildir. Buna karlk, Krtlere en ar eletirileri yapan, onun yzne srekli eksik ve yanllarn vuranlarn da ayn zamanda tm toplumu deitirmeye ynelik bir perspektif sunmas da bir rastlant deildir.

201

O halde bu gzlemlerden bir tek sonu kyor. Bu bunalm dneminde, olur da sol hareketlerin kontrol kendiliinden bir kitle hareketlenmesinin engelleyemezse ve byle bir hareketlenme ortaya karsa, bu kitle hareketinin kendiliinden radikallemesine cevap verebilecek tek olanak Krt hareketi oluyor. Devrici demokrasiyi temsil eden bu hareket Liberaller ve Genel Kurmay karsnda nc bir kutup olabilir ve tm gayr memnun alt kesimleri etrafnda toplayabilir. O zaman gericilik dneminin glendirdii btn sol rgtler ve sivil toplumcular liberal burjuvazinin ve Genel Kurmayn yedei olarak bu hareketin karsnda yer alr. Demokratik bir devrim Krt hareketini iktidara getirebilir. Bu gn calan'n resmini paralayanlar yarn onun resimleriyle yrrse kimse armasn. nk tm toplumu deitirmeye ynelik demokratik bir program, gc ve bunu yrtecek tecrbesi olan tek hareket Krt hareketi. Trkiye'deki bir radikallemenin ve devrimci kabarn bununla bulumas kanlmazdr. imdilik, krizin derinlii bunu desteklerken, sol a egemen olan rgtler ve sivil toplumcular bunun nnde en byk engel, bu nedenle kendiliinden ykseliler bunun n koulu. Ama bir kendiliinden hareketlenme ve ykseli olursa, bu Krt hareketini iktidara getirir. Ve ortaya Ortadou ortamnda Mandela'nin Gney Afrika's gibi bir ey kar. Aslnda bu yazda ifade edilen dnceler asndan 1 Mays gsterilerini ele alacaktm. Ama dnce ald ban baka yerlere utu. Fakat, 1 mays gsterileri bu yazda ifade edilen yaklamlar asndan ele alnrsa, onun hakkndaki haberler ve ondaki sloganlarn onun btn zayfln yanstt grlr. Bunu okuyucunun kendisine brakmak en iyisi. Solun kendini vmeyen, kendi eksikleri ve yanllarn sergilemekten kanmayan geleneini de srdrm oluyoruz bylece kendini ven, kendinden memnun sloganlar ve 1 Mays haberleri karsnda. demir@comlink. de http: //www. comlink. de/demir/ 02 Mays 2001 aramba

202

Dnn ve Bugnn Dnyas

1960'larda Trkiye'de ykselen sosyalist ve demokratik hareketin temel programatik slogan "Tam Bamsz ve Gerekten Demokratik Trkiye " olmutu. Bu slogan bu gn Trkiye'de her trl demokratikleme abasnn engeli; ekonomik iflasn ve dolaysyla lkenin borlar karl ipotek edilmesinin gerek sorumlusu glerin, kar ve egemenliklerini gizlemenin aracdr. Bu gnn dnyasnda, altml yllarda o slogann grd ilevi grecek programatik slogan "Demokratik Cumhuriyet" olabilir. Yani iktidarn halkn zgrce seilmi temsilcilerinin elinde olmas; pahal, baskc, brokratik ve militer devlet cihaznn tasfiyesi. Ancak bir Demokratik Cumhuriyet, ulusun tanmn dil ve etniden soyutlayarak, sadece Trk ve Krtlerin g ve olanaklarn birletirmelerini deil, bunlarn dier komularyla dosta ilikiler gelitirmesini salayabilir. Ancak Demokratik bir cumhuriyet, rnein Trklerin "biz aslnda byk lde Rum ve Ermeniyiz" deyip kendi gemileri, kendileri ve komularyla barmasnn, salad demokrasi ve refahla komu lkelerin halklarnn sempatisini kazanmann ve ABD veya Avrupa'nn dayatmalar karsnda nispeten onlara direnebilecek bir bamszl kazanmasnn yolunu aabilir. Yirminci yzyln tarihi gerek bir demokrasi olmadan, ne bamszln ne de sosyalizmin mmkn olmadn gstermitir. ster sosyalizm adna, ister bamszlk adna, halka ya da ulusa demokrasiyi layk grmeyenlerin hepsi, Rusya ve in'den Amerika'y dize getiren Vietnam'a; Nasr'n Msr'ndan Tito'nun Yugoslavya'sna hepsi, IMF'nin kapsnda kuyrua girmi ve yabanc sermayeyi yaldzl davetiyelerle armtr. Bu gn szde kuyruu dik tuttuunu iddia eden Kba, lkesini 1950'lerin Kba's gibi bir "Turist Cenneti" yaparak ayakta kalmaya alyor ve muhtemelen byle giderse ilerde kuyruklarda beklemekten bkm Kballar Amerika'nn yeni bir eyaleti olmak iin kuyrua girecekler. Kuzey Kore ise ocuklar bile doyuramamakta ve en kk bir gevemede lke olarak Gney'e katlma ya hazrdr. Buralarda Sosyalizm, brokratik kastlarn kendi egemenliklerini savunmasnn, meru gstermesinin ve gizlemesinin aracdr. Ve ezilenlerin gznde sosyalizm bu kastlarn iktidaryla zdeletii iin, bu kastlarn ykl her trl sosyalizm yani eitliki ve dayanmac bir toplum idealinin deer yitirmesiyle sonulanmaktadr. Trkiye'nin Kemalist brokrasisi de, Dou Avrupa, Kba ya da Kore brokrasisinin sosyalizmi kendi iktidarn gizlemenin bayra yapmas gibi, bamszl kendi iktidarn gizleme ve merulatrmann bayra yapmaktadr. Ve nasl bu iktidarlarn ykl, sosyalizm dnce ve idealinin deer yitirmesiyle ve kapitalizme tam bir teslimiyetle sonuland ise, Kemalist brokrasinin iktidarn yitirmesi de, emperyalizme tam bi r teslimiyetle sonulanacaktr. Brokratik kastn inkar, iddet ve keyfilik politikalarndan bkan halk, dou Avrupallarn "bana refah ve demokrasi getirmeyen sosyalizm olmaz olsun" demesi gibi, "bana zgrlk, demokrasi ve refah getirmeyen bamszlk" o lmaz olsun diyecektir. Bu teslimiyetin en byk sulusu ise, altmlar dnyasnn sloganlarn bu gnn dnyasnda

203

tekrarlayp duran; bilinli ya da bilinsiz Genel Kurmay politikasnn aralar haline dnen sosyalistler olacaktr. Altmlarn dnyasnda, smrgeler, bamszlklaryla refaha ve zgrle ulamaya alyorlard. Ve o gnn dnyasnda doru olan da buydu. nk o gnn dnyasnda da emperyalistler, ezilen uluslarn bu bamszlk mcadelelerinin, snrlarn dna kma savalarnn en byk dmanydlar. Trkiye'deki toplumsal muhalefet de, bamszlk hareketlerinin etkisi altnda onlarla bir analoji kurarak, yeni smrgecilikten kurtulma, refah ve demokrasiye ulama amacn ifade etmek iin tam bamszl bir programatik slogan yapyordu. Ayrca o gnn dnyasnda bu, emperyalistlerin NATO blouna kar, ulusal kurtulu hareketlerini destekleyen ve Sovyetler'e mttefik bir izgi anlamna geliyordu nesnel olarak. Ama bu gnn dnyasnda, snrlar ren emperyalizm artk. Ulusuluk yeryz lsndeki yeni apartheit rejiminin, yeni rkln aracdr ve bu sistemin rk bir dnya sistemi olarak grlmesinin nndeki en byk engeldir. Dn emperyalist lkelerden ayrlp ayr bir devlet kurmak iin savaan milyonlar, bu gn, dn ayrlmak iin savatklar o lkelere lkeler halinde veya bireysel olarak girip o demokrasi ve zenginliin nimetlerinden faydalanmak iin sraya girmi bulunuyorlar. Buna karlk emperyalist lkeler, Dou Avrupa'ya, Akdeniz'e Meksika snrna almaz duvarlar ryorlar. Bu kkten deiiklik, Trkiye'deki brokrasinin de, altmlarn devrimcilerinin sloganlarn ve o dnemin solculuunu egemenliini srdrmesinin arac olarak kullanabilmesini mmkn klmaktadr. Globalizme ve emperyalizme dnn dnyasnn sloganlaryla kar klamaz. Globalizm, szde mallarn ve sermayenin her trl snrlamadan uzak bir hareketini n grmektedir. Ama art deerin yaratcs i gc adl mal sz konusu olunca, orada durmaktadr. Ve bu mekanizma sayesinde bu gnk yeryz lsnde bir apartheit sistemi kurulabilmektedir. Klasik anti emperyalizm bunu sorgulamaz, aksine var olan snrlar glendirmeyi hedefler. Gl hudutlar hi bir zaman mallar ve sermayeyi engellemez ama i gcn yerli gardiyanlarn denetiminde hapiste tutmay salar. Bu nedenle globalizmin bu gnk gibi bir anti globalizme ve anti emperyalizme ihtiyac vardr. Bu gnk trden bir anti emperyalizm ve globalizm olmadan globalizm kendini meyru gsterip ka ben kurtaraym oyununu srdremez. Bu tr bir anti-emperyalizm veya anti globalizm, Dnya ii snfnn blnmesini pekitirir. gcnn dnya lsndeki serbest dolam olabilir bu gnn szde globalizminin ipliini pazara karabilecek hedef. Bu ayn zamanda bir yerden bir yere giden i gcnn oradaki btn sosyal ve politik haklardan yararlanmas demektir. Bu slogan ise, bu gnk ister dile, ister anayasal vatandala dayansn btn ulusal devlet ve snrlarn temeline dinamit koymak demektir. Yani fiilen ulusal olanla politik olann bann koparlmas, modern uygarln dini ulusulua kar baka bir uygarlk tasarm demektir. ok somut bir biimde bu gn Trkiye'de olmayan sosyalist politikay syle ifade edebiliriz. Klasik sol gibi, "Avrupa Topluluuna girmek, senin daha yoksul ve bask alt nda olmana yol aacaktr" demez. Bylece Avrupa hedefinde demokratiklemeyi ifade eden toplumsal

204

dnm zlemlerine kar, bunlara szde bamszlk parolasyla kar kan Genel Kurmayn yedei olmaz. Aksine der, "Avrupa'nn ve Almanya'nn jeo stratejik karlar nedeniyle Trkiye'nin Avrupa'ya giremeyecei ve alnmayaca sarf nazar edilir ve soruna ilke dzeyinde baklrsa, Avrupa Birili'ne girmek, elbette Trkiye ve Krdistan'daki insanlarn daha zgr ve refah iinde yaamas anlamna gelir". Ve bu anlamda byle meru bir istee kar kmaz. Ve ite o henz var olmayan sosyalist, tam da bu nedenle, yani Trkler ve Krtler de o yer yznn imtiyazllar arasna katlaca, ama yeryzndeki aphartheit rejiminin kalitesinde bir deiim olmayaca iin, Avrupa'll yok etmek arsnda bulunur. Fark gze batrmak iin provakatif bir formlasyonla tekrarlamak gerekirse. Avrupa, refah ve demokrasi getirmeyecei iin deil, tam da getirecei iin kar kacak bir sosyalist harekettir bu gnn dnyas iin gerekli olan. demir@comlink.de http://www.comlink.de/demir/ 26 Mays 2001 Cumartesi

205

Sosyalizm, Din ve Politik slam

Sunu Yerine ya da Syleyecek Sz Olmamak 1994 95 yllarnda, her ey dibe vurmuken, brahim Sevimlinin giriimiyle, hala Sosyalizm diye bir derdi olanlarn, sosyalizmin sorunlarn tartaca bir dergi karmaya almtk. Dergiye genellikle Avrupada srgnde yaayan Trkiyeli Sosyalistler yazyordu. Derginin ad ve ilk saysnn arlkl konusu Sosyalizmin Sorunlar idi. kinci saynn arlkl konusu Milliyetilik ve Irklkt. Ama arlkl konusu Din ve Politik slam olan nc say hi bir zaman karlamad. nc saynn kamamasnda elbette dnya apnda dibe vurula senkronize olan Trkiyedeki zel sava rejiminin yerlemesi ve ovenizmin Trkiyedeki ykselii, yani dnya ve lke apndaki genel tarihsel gerilemenin etkileri belirleyicidir ve znel abalarn bu muazzam dalgalar karsnda pek bir etkisi olamayacann ilgin bir rneindir. Ama kamamas ayn zamanda nc sayda arlkl olarak seilen konuda syleyecek szmzn olmamasyla da ilgiliydi. nc saynn konusu Din idi. Eer yazlar gelseydi yaynlamak zor da olmazd ama yaz gelmemiti. Biri burjuva aydnlanmasnn dine bakyla, dieri post modern bir bakla damgal pek nemli olmayan iki amatr yaz gelmiti. Bir de bir arkada Michael Lwynin Kurtulu Teolojisi zerine, Marksizmin dine yaklam zerine gzel bir yazsn evirmiti. Hepsi o kadar. stne stlk, o dnem ayn zamanda Trkiyede Politik slamn ykseli yllaryd. Sadece politik slamn m, politik Aleviliin de. Eski sosyalistler de Alevi olduklarn kefetmeye balamlard. Sadece Trkiyede mi? Dnyada, zellikle kapitalist metropollerde, uzak dounun tanrsz dinlerinin giderek yaygnlat; dou Avrupada dinin ykseldii, ayn ekilde slamn genel ykseliinin de srd bir dnemdi. Ve byle bir dnemde, Trkiye sosyalistlerinin, en azndan Avrupada ikamet edenlerinin, din hakknda syleyecekleri, klasik yuvarlak laflar dnda bir sz olmamas bir yana, bylesine aktalitesi de olan bir konuda bir dergiyi doldurabilecek kadar bile yaz bile gelmiyordu. Trkiyedekiler farkl myd? Trkiyede ise, teorik sorunlar tartma abas bile grlmyordu ve hala da grlmyor. Trkiyede, dnyadaki gelimelere, teorik, metod olojik sorunlara kafa yoran tek bir ciddi teorik organ yok hala. Biraz teorik olmaya alan Birikim ise, Marksizmle, Tarihsel Maddecilikle ban oktan koparm durumda. Avrupada kan bu dergi, belki, Trkiye sosyalistlerinin teorik sorunlara son kafa yorular oldu. Ve bu kafa yoru bile din gibi bir soruna gelince kesin bir suskunlua brnmt. Peki, bu gn farkl m? kiz kulelere yaplan eylemden beri genel olarak din ve zel olarak da politik slam tekrar gndemin banda. An sol organlara bakn, bir tek derinliine anlama

206

abas var m? Yok!.. imdi sosyalizm, din, slam, politik slam konularnda Tarihsel maddeciliin kavramlaryla o kavramlara dayanarak ve onlar gelitirmeye alarak yazlm bir tek yaz var m? Yok!... Peki, bu yokluun nedeni ne ve neyin yansmas? Bu yokluk, tam da biz sosyalistlerin bir alternatif sunmaktan ne kadar uzak olduumuzun en kesin kantn sunuyor. Ortada zerrece entelektel ve teorik dinamizm yok. Trkiyenin sosyalistleri o hor ve aa grdkleri Krt ulusal hareketi kadar olsun bir entelektel dinamizm gsteremiyorlar. O hor grp anlamaya deer bulmadklar politik slam kadar bile ufuklar geni deil. Politik slam, kapitalizme ynelik eletirilerini, Marksizmin aydnlanmann snrllklarndan kurtulma abas olan Frankfurt Okulundan ald ve onu Hristiyan bat uygarln eletirmek ve mahkm etmek iin kulland. Suyunun suyu ve tahrif edilmi de olsa bu onlara belli bir perspektif genilii ve dinamizm verdi. Ama Trkiyenin sosyalistleri iin Frankfurt Okulu, Frankfurtta bir okul olarak anlalmaya devam ediyor. Dorusal ilerlemeci, son durumada ilerleme ve arasal akl hayran aydnlanma anlay btn sola damgasn vurmaya devam ediyor. Byle bir dnyaya bakla, Siyasal slam veya dinin ykselii ise, ancak bir manplasyon, gizli servislerin destei veya devlet eliyle pompalanm suni bir ey olarak alglanr ve bylece o, szde aklanm, anlalm olur. * Trkiyenin sosyalistleri arasnda Kemalizmin etkilerinden sz etmek ok prim yapar. Ama Kemalizm bile burada gerek bir zeletirinin nndeki engeldir. Kemalizme saldrnn ardnda aslnda Kemalizmin zyle hesaplamadan bir ka gizleme abas vardr. Trkiye sosyalist hareketindeki Kemalist etkiye saldranlar nedense Stalinizm konusunda hi azlarn amazlar ve hatta genellikle de Stalinistdirler. Kemalizme saldr sadece Krtler veya ulusal sorunla snrlanr. TKP veya Trkiye sosyalist hareketinin ulusal sorundaki tavr Kemalist etkiyle aklanr. Burada aka tarih de tahrif edilir. nk grmek istemedikleri udur: o Kemalizmin etkisi denen ey Stalinizmin ta kendisidir. Bununla hesaplama ise, ok kkl bir hesaplamay ve o gne kadarki politik ve ideolojik izgilerle kesin bir kopumay gerektirir. Kemalizmin etkisi denen ey tam tamna Stalinizmin ta kendisidir, nk bu gn unutulmu ve unutturulmu bir gerei es geer bu Kemalizmin etkisi aklamas: o zamanlar bir tek dnya partisi olduu ve eitli lkelerdeki partilerin bu dnya partisinin ubeleri olduu. Trkiyenin dnyadaki yeri ankrnn Trkiyedeki yerine benzer. imdi siz bir partinin ankr ilinin politikalarn eletiriyorsanz, ama bu politikalar kabul eden, onaylayan, hatta dikte ettiren genel merkezin politikalarndan sz etmiyorsanz, ortada belli bir politika veya anlayn nedenleri ve kkleri zerine giden ciddi bir hesaplama dal, bu hesaplamadan ka ve bu kasn gizlenmesi var demektir. Trkiye solunun yapt tam da budur. TKPnin btn politik tavrlarnn sorumluluunun Komntern ve Sovyetler Biriliine ait olduu
207

gereini grmezden gelir, unutmaya ve unutturmaya alr. Bylece Kemalizmin etkisine ynelik eletiriler, Stalinist gemile hesaplamadan kan duman perdesi olur. 1980lerde, henz bu sol hala bir dinamizm gsterirken, 12 Eylln arl yava yava kalkar, i ve Krt hareketi bir ykseli yaarken Trkiye solu, Stalinizmin etkileriyle hesaplayordu. imdi, her ey dibe vurduu dnemde, szm ona Kemalizmin etkileri onun yerini alm bulunuyor. Bu bile gericilik ve dibe vuru dnemlerinin, teorik ve entelektel gelimeyi de nasl dumura urattna iyi bir rnek oluturur. Bylece Siyasal slam, dini anlamak iin kanlmaz koul olan, Stalinizmle bir hesaplamadan ka, Kemalizme saldr ardna gizlenir. slamn ykseliini aklayacak; tarihsel baktan ve kavramsal aralardan mahrum eder kendini. Ekim devrimi sonrasnda Sovyetlerin brokratiklemesi, bunun Ekimin prestijiyle dnya ii ve sosyalist hareketinde yapt muazzam yknt, bunun ardnda ise, geri bir lkede sosyalist devrimin olmas, bunun normal bir doum olmad, ayaklar nde geli olduu, Sosyalizmin stratejisini normal bir douma gre izdii. Ama normal doumlarn da insanlk tarihinde hemen hemen hi gereklemedii, bir istisna olduu; tarihin yumann tersinden zlnn ve bunun yol at Gordiyos dmlerinin bir istisna deil kural olduu ve bunun ortaya kard teorik ve felsefi sorunlar. Yani amz anlamann ve onun iinde bir strateji ve politika gelitirmenin btn temel sorunlar kesin olarak sosyalistlerin ufku dna der. Bylece entelektel ve teorik bir canlln btn teorik kaynaklar kurutulur; politikaszla mahkm olunur. Stalinizmle kkl bir hesaplama yaamadan, onun tarihsel anlamn anlamadan, ne yirminci yzyl ne de politik slam anlalabilir. Bylece sosyalistler, Kemalizmin etkileriyle mcadele ad altnda, bu Kemalizmin etkisi denen eyin, Stalinizmin, Sovyetlerde iktidar ele geirmi bir brokratik kastn politikalar olduunu grmekten kaarlar, bylece de bu gn anlamay kendileri iin olanaksz hale getirirler. Sadece bu mu? Kemalizmin Stalinizmle de zde, burjuva aydnlanmasndan kaynaklanan, giderek pozitivist bir nitelik kazanm metodolojik kklerine de ynelmezler. Marksizmi n geliimi, bir bakma Aydnlanmann etkilerinden arnmann tarihidir. Ama Trkiyenin Marksistleri, Kemalizme atarken, onun metodolojik kklerine hi dokunmazlar. Aksine onlara sahip karlar ve Kemalizmi bir politika olarak, o kklerle eliki iinde olduu gibi bir noktadan eletirirler. Bu olsa olsa en ileriye gittii dnemde, bir pozitivizm eletirisi olur ama aydnlanmann bir eletirisi ve almas yoktur ortada. Bu eletiri her eyden nce Marksist gelenek iinde Frankfurt Okulunca yaplmtr. Frankfurt Okulu ise, Trkiye sosyalistlerinin ufkunun dndadr. Gerek politik (Stalinizmle), gerek metodolojik (aydnlanma ile) bir hesaplamaya girmemi, dolaysyla, Kemalizmle ayn politik ve metodolojik zellikleri paylaan sosyalistler, politik slam sz konusu olduunda, elbette ne din ne de Politik slam hakknda syleyecek bir sz bulamazlar. Gerek 95lerde Sosyalizmin Sorunlar dergisini karrken, gerekse bu gn, kiz Kulelere saldrnn btn dnyada bir krlma noktas oluturduunda ade ta herkes fikir birlii iindeyken ve Politik slam bu eylemin aktr olarak ortaya kmken, sosyalistlerin

208

syleyecek sz olmamas, toplumsal hareketin gerilemesi kadar bu metodolojik ve teorik snrllklarla da balantldr. * O zamanlar, yani 95lerde, Din, politik slam konularnda epey geni bir literatr taram ve o kamayan derginin nc says iin bir yaznn taslaklarn hazrlamaya balamtk. Sonra dergi kmaynca konu ilgi alanmzn merkezinden uzaklamt. Bundan sonraki dnemde daha genel teorik ve metodolojik sorunlara ynelmitik. Bunlarn bir sonucu, dkm, Gelecei ve Gemii Kurtarmak balkl denemede grlebilir. Daha sonra da zellikle Krt hareketindeki gelimelere bal olarak, Krt hareketinin gelimelerinin anlalmas ve buna bal olarak Trkiyede politik hareket, dolaysyla daha politik konular, dikkatimizin merkezine geti. Son ikiz kuleler eylemine kadar, din ve politik slam, her zaman ilgi gsterdiimiz bir konu olmakla birlikte, ilgi alanmzn daha kenar bir yerinde bulunuyordu. Son eylemden sonra, tekrar eski almadan kafamzda kalan tortulara dayanarak olaylar anlamaya altk. Bu bakmdan kiz Kulelere saldrdan sonra yazdmz eitli yazlar, Sosyalizmin Sorunlar dergisinin o kamayan says iin yaplan almann, gecikmi, dank ve para para yazya geirilmesi, bir yeniden hatrlama, o almadan kalan tortunun yeniden ste kmas olarak grlebilir. Yazdklarmzn teorik metodolojik kayna vardr, bu kaynaklar anlalmadan, sad ece bu konuda deil, hi bir konuda yazdklarmz anlalamaz. Birincisi, Klasik Marksizmdir. Stalinizmin tahrifatlarndan arnm ve ksmen de gelimi haliyle klasik Marksizm, devrimci Marksizm. zellikle Troki ve Mandel gibi teorisyenlerin adna bal olarak korunmu ve politika, ekonomi politik gibi alanlarda da gelimi Marksizm. Bu Marksizm hem kendi kaderini hem de yirminci yzyln tarihini anlamay salar. Bu tarihin anlalmas ise, Ekim Devrimi sonrasndaki kar devrim, yani Brokratik bir kastn iktidara gelmesi olay anlalmadan anlalamaz. Bu da geri bir lkede sosyalist devrim ve bu devrimin tecridi olmadan anlalamaz. Klasik Marksizm bunun koulunu yaratr. Bylece politik slamdan milliyetilie kadar yirminci yzyla ve gnmze ilikin btn fenomenlerin var oluunu aklama olana doar. kinci kaynak, Bat Marksizmi de denebilecek, Frankfurt Okulunun aydnlanma eletirisidir. Tarihin ilerleme olarak grnnn eletirisi de denebilir buna. Bu bakta devrimler tarihin lokomotifleri deil, imdat frenleridir. Bu genel yaklam olmadan ne yirminci yzyl ne de insanlk tarihi anlalamaz. nc Kaynak Dr. Hikmet Kvlcmldr. Kvlcml yirminci yzylda olann istisnai olmadn aslnda btn insanln tarihinin byle gittiini gsterir. Frankfurt Okulunun felsefi abasnn sosyolojik ve tarihsel temellerini gsterir. Bu birbirinden bamsz olarak Marksizmi gelitirmi gelenein asgari bir kavran olmadan, yazdklarmzn anlalmas olanakszdr. Ve bu gelenek, birbirinden bamszca ortak metodolojik kklere sahiptir, birbirinden bamszca benzer sonulara ulamtr ve

209

organik bir btn olutururlar. imdi Trkiyenin sosyalistlerine bakalm. Stalinistler iin zaten bu gelenek de, birer sapknlktan baka bir ey deildir. Onlar bir yana koyalm. Trokisti iin, Frankfurt Okulu ve Kvlcml bilinmez. Dolaysyla genellikle Eurosentrik ve olduka ilerlemeci kalr. Frankfurt Okulu ise, kimi aydnlarn tekelindedir ve aslnda onlar da ayn Avrupa merkezci bak asyla damgaldrlar. Dnsel ynde younlap, dnceleri belirleyen tarihsel koullar hi hesaba katmama, bozulmalar, dncedeki bozulmalarla aklama, dolaysyla derin bir idealist eilim gsterirler ve canl politikaya ok uzak akademisyen bir eilim olarak vardrlar. Dolaysyla, bunlardan ses kmaz ve yank olmaz. Dier muhalif toplumsal gruplara gelince. rnein Aleviler. Trkiyede Snni slamn ezdii bir kesimin hareketi olarak hakldrlar. Ama bu ezici slamn ayn zamanda bir ezilen hareketi olduu Alevi muhalefet iin kabul edilemez ve anlalamaz. Zaten, Alevi muhalefetinin, Kemalizm ve Stalinizmle ortak ilerleme hayran, yaklamlar da byle karmak sreleri anlamaya olanak vermez. Tek yapacaklar susmaktr. Bu dnya apndaki hareketi anlamak ve onun karsna dnya apnda kmak gibi bir sorunlar da yoktur. Krt hareketinin durumu daha m farkl? 11 Eyll ayn zamanda ulusal hareketin snrlarn da gsterir. Krt hareketi bunlarn iinde en ileriye giden harekettir. Ama bu en ileri gittii noktada, bir Orta Dou Federasyonu gibi, blgesel bir projenin tesine gidemez. Bu proje ise, insanlk iin bir program ve proje oluturmaz. Onun bir ksmn bir tarafa aktarmaktan baka bir ey deildir son durumada. Dnya apnda alternatif bir proje oluturma, onunla bu anlamda bir rekabete girme gibi bir problem koyuu yoktur, olamaz da. Ulusal hareketin doas bunun nnde bir engeldir her eyden nce. Krt hareketinin olaya yaklam, hep bu olayn Krdistandaki ve blgedeki sonular balamnda oldu. Bylece, iyi kt bir dinamizm gsteren ve belli bir kitle radikallemesi ve politizasyonunu yanstan iki hareket iin bile, olay anlalmaz ve aklanamaz olunca, varn sosyalistlerin ve dnya tarihsel bir k ve demoralizasyon yaayan ii ve sosyalist hareketin durumunu tasavvur edin. O zaman, olayn bir provokasyon olduu, bir komplo olduu gibi teori ve anlaylar ortal kaplamakta. Yok, tane Yahudi lm, yok bir gn nce muazzam paralar alnm, yok Mossad yaptrm, yok ABD yaptrm. Ynla teori ortal kaplyor. Bu teorilerin bir tek ilevi vardr aslnda. Politik slam denen eyin varln aklamadaki acizlii gizlemek, onu anlama ve aklama gereinden kurtulmak. Bu nedenle, 11 Eyllden beri yazlanlara bakn, kimse sosyolojik ve tarihsel bir analiz yapma abasnda deildir. * Geen haftaki Politik slam nedir? balkl yaz aslnda ok uzun bir yaz olmutu, zgr Politikadaki keye smayacak kadar uzun. Neredeyse on sayfa. Bu nedenle ksaltma, o yaznn sonu nermelerinin alt alta dizilmesinden baka bir ey deildi. O sonu nermelerinin dayand olgu ve karsamalar okuyucu iin bilinmez kald ve onlar
210

okuyucunun bildii var sayld. Aada bu yaz yer alyor. Politik slam hakkndaki grlerin daha geni versiyonu. Tarihsel Gidi inde Politik slam Politik slamn ne olduunu anlayabilmek iin, bu gnn yaanan tarihi yaanmas mmkn ve zorunlu biricik tarih gibi ele almamak, onu olas tarihlerden biri olarak grmek gerekir. Peki, bu ne demek? Her doum normal olmaz, baz doumlar almaz komplikasyonlara ve anann ve ocuun lmlerine yol aabilir. Normal olmayan bir doumun gidiine bakp, olas tm doum srelerinin byle olaca sonucuna ulamak nasl yanlgl sonulara yol aar ve doum denen olguyu kavranlmaz klarsa; ayn ekilde normal bir doumun genelletirilmesi de benzer sonulara yol aar ve tarihi anlalmay olanaksz klar. Marks, devrimi bir douma benzetirdi. Zaten her doum bir devrimdir. Bu benzetmede Marks, hep normal doumlar gz nne getiriyordu. Yani kapitalist retim ilikileriyle en fazla eliki iindeki yerlerde bir devrim beklentisi, normal bir doum beklentisiydi. imdi normal bir doumun tarihsel sonularn gz nne getirmeden bu gn yaanlan tarihin ne olduu anlalamaz. Bir an iin ABDde veya Avrupada, yani Tarihsel maddeciliin temel nermesine uygun olarak, retici glerin en gelitii dolaysyla kapitalist retim ilikileriyle en derin eliki iinde olduu lkelerde sosyalist devrim olduunu veya Ekim Devriminin bir Alman devrimiyle desteklendiini (ki bu pratik olarak bir dnya devrimi anlamna gelirdi) dnelim. Bu sosyalizmin normal bir doumu olurdu. Bu devrimin sanclar normal bir doumun sanclar olur. Yani sosyalizm ocuu dnyaya ba nde gelmi gibidir, eer insann doumuyla bir benzetme yapacak olursak. Fazla bir komplikasyon yoktur. Byle bir dnyada, faizm, ikinci dnya sava, smrgecilie kar savalar, politik slam, Stalinizm hep bilinmez, tasavvur bile edilemez eyler olarak kalacakt, tpk bizler iin neredeyse byle bir tarihin de mmkn olduu bilinmez ve tasavvur bile edilemez ise. Elbette Marks, bu kadar yzeysel de deildi, demokratik grevlerin kendi dinamikleriyle bir sosyalist devrime dnme olaslna, rnein Almanyada Kyl savann ikinci bir basksyla desteklenen bir ii devrimi olanana gzlerini kapamyordu. Bu durumda bile, bunun Fransa ve ngiltere devrimlerinin balangc olacan dnyordu. Marks, hakl olarak ok iyi biliyordu ki -ki bu varsaym bu gn de bu geerliliini srdrmektedir- ileri lkelerde devrim olmadan sosyalizme gei olamaz. Bu gn de ABD ve Avrupada bir sosyalist devrim olmad srece insanln sosyalizme gemesi mmkn deildir. nk sosyalizm tanm gerei kapitalizmden daha yksek bir retkenlik ve refah derecesini var sayar. Marks, Engels, Lenin, Troki vs. hepsi, hakl ve doru olarak bu nermeden hareket ediyorlard. Ama hepsi, geri bir lkede devrim olduu takdirde, bunun ilerlemilerdeki devrimi tetikleyecei ve onun yardma gelecei noktasndan hareket ediyorlard. Fakat hi biri unu dnmyordu: Ya ileri lkelerdeki devrim yardma gelmezse? Bunu konjonktrel olarak, geici olarak olas grdklerinde bile, brakalm so syalist devrimi, demokratik bir

211

devrime bile zerrece ans tanmyorlard. Onlarn bu unutulmu var saymlar ve akl yrtmesi yanl deildi ve hala geerliliini srdrmektedir. Btn dnyadaki sol, bilerek veya bilmeyerek bu akl yrtmeyi, bu nclleri terk etmi bulunuyor. nk eer ABD ve Avrupada devrim olmazsa ne olur, bunun anlam nedir, bundan ne sonular karmak gerekir gibi, hayati bir soruyu sormamay mmkn klyor. Marks, Engels, Lenin, Trokiler bu soruyu sormuyorlard ama bu onlarn anda anlalabilirdi. nk olaylarn gidii, bu soruyu gerektirecek bir eilim gstermiyordu. O nedenle sosyalizmin dnyaya belki biraz komplikasyonlu ama normal bir doumla gelecei var saymna dayanyordu. Nedir komplikasyonlu ama normal bir doum? Devrim geri bir lkede olur. Buras normal olmayan bir doumdur, tpk ocuun ayaklar nde gelmesi gibidir. Ama nasl tbbi mdahale ile bu ocuk tekrar ba nde hale getirilirse, ileri lkelerdeki devrimler de benzer bir ilev grecekler ve balangta normal olmayan bir doum, normal bir douma dnecekti. Bunu bizzat geri lkedeki devrimin yarataca devrimci kabarn mmkn klacan dnyorlard. Leninler Trokiler hep bu umutla, bundan adeta emin olarak, geri bir lkede sosyalist devrim iin cesaret etmilerdi. O zamana kadarki tarih de bu umut ve varsaymlar destekler nitelikteydi. En ileri lkeler krizden krize gidiyor i partileri ve sosyalizm hzla oralarda ykseliyordu. Aksi olasl dnmek iin bir neden bulunmuyordu. Ama bu olmad. Neden? Burada, dnlmeyen uydu: normal olmayan doum balangcnn sonularnn normal bir douma dnmeyi engelleyici etkiler yaratmas ve artk giderek onun olanakszlamas. Yani, ayaklar nde gelmenin uzamas, rnein Almanyada yirmilerde bir devrim olmamas, ayaklar nde gelme durumunun srmesine ve bunun yaratt yan etkiler de, ileri lkelerde devrimlerin engellenmesine yol amtr. rnein, bu ayaklar nde geliin sonucu olan Stalinizm, ileri lkelerde tarihin grd en byk buhran olan 1929 buhrannda, iilerin kendiliinden igdleriyle bir devrim yapma olasln bile engellemitir. Gericiliin bu ykselii, ise Stalinizmi glendirmi, Stalinizmin glenii de gericiliin ykseliini glendirmitir. Sonuta sosyalizm ocuu doamad. ld. nsanlk ikinci bir defa sosyalizme hamile kalr m? Buna zaman var m? Varsa bile, bu sefer veriler daha da kt, birinci doumun lmle sonulanmas, dnya tarihsel bir demoralizasyonun yan sra, ekonomi temelindeki dolayl veya dorudan sonularyla dnya proletaryasnn korkun bir blnmesine yol am bulunuyor. Artk zengin lkelerin iisi yeryz lsnde eitliki bir toplum isteyemez. Bu u demektir, geri bir lkede sosyalist devrime, ileri lke iisi destek kmaz. Yani devrim ileri lkelere yaylmaz, hatta brakalm yaylmay, aksine onlar devrime kar olmaya iter. Bu ise u demektir, insanln sosyalizm ocuuna yeniden bir hamile kalnn, normal bir douma, ayaklar nde gelie, dnme ans yoktur. (te politik slam karsnda batnn sosyalistlerinin tavr, aslnda bu sosyolojik blnmenin ifadesidir de. Bu da u demektir, pratik olarak sosyalizm ve insanlk iin yaama ans yoktur.) Eer Marks, Engel, Lenin, Torkilerin, yani Tarihsel maddeciliin ncllerinden ve
212

karsamalarndan yola karsak, her Marksistin karmas gereken sonu budur. Ne yazk ki, dnyadaki hi bir Marksist bu sonula yzlemeyi gz nne almamaktadr. Bu sonucu veri kabul edip soru sorma yoluna gitmemektedir. Bizim btn yazlarmz ise, bu sonucu veri kabul edip, buradan hareketle ne yaplacana ilikindir. Yani dnyadaki Marksistlerle aramzda bir uurum bulunmaktadr. Burada biz, klasik Marksist retiyi ve onun mantki sonularn savunur durumdayzdr. Bu soruna gzlerini kapayanlar ise, fiilen tarihsel materyalizmin ve Marksizmin ncllerini fiili bir inkar iinde bulunmaktadrlar, szde bol bol Marksizm sz etmelerine ramen. te Tarihe ve gnmze byle bir bak olmadan, Politik slam anlalamaz. Politik slam, ancak normal olmayan bir doumun yaratt komplikasyonlar sonucunda sosyalizm ocuunun lmesinin bir sonucu olarak ortaya kmaktadr. Hatta bir bakma, yeniden hamile kalma abas olarak bile grlebilir insanln. Ama bu haliyle gebelie bile yol aamayacak bir aba. te tarihe byle bir bak, bizim Politik slam anlamamz mmkn klar. O normal bir doumun seyrini izleyecek bir tarihte var olamazd. Bu tarihi olas biricik tarih olarak alglamak, onun olmayaca bir tarihin tasavvurunu, dolaysyla onun varln, var oluunu aklamay olanaksz klar. * Bu gnk tarihi olas biricik tarih olarak ele almak da, modern an Faizm, Ulusal kurtulu Savalar, Politik slam gibi birok olgusunu anlamay olanaksz klar. Politik slam da tpk ulusal kurtulu savalar gibi, son durumada, tarihin yumann ters ucundan zl(eme)mesinin, dier bir deyile, sosyalizm ocuunun ayaklar nde geldii iin doamamasnn sanclarnn yol at bir lktr. Tekrar yle bir tarihsel gidi tasavvur edelim. Eer Ekim devrimi Avrupade bir Alman devrimi ile desteklense, bu Sovyetlerde bir brokratik kastn iktidara gelmesini engeller, bu da devrimin dier Avrupa ve ABDye yaylmasn getirir; genellemi meta retiminin, yani kapitalizmin yasalarndan kurtulmu insanlk, demokratik bir ekilde, el yordamyla da olsa, her trl bask ve smry ortadan kaldrma srecine girebilirdi. Veya Sovyetlerde brokratik kastn iktidara gelii biraz daha gecikse, bu devrimin prestiji zerine oturmu kastn, politik, ideolojik tahribat da ha gecikebilir, bu da belki, kapitalizmin tarihinde grd en derin buhran olan 1929 buhrannda, Alman Komnist Partisinin, nc Enternasyonalin intihar politikalar izlemesine yol amaz; Almanyada Faizme deil, bir ii devrimine ve oradan da dnyann sosyalist oluuna yol aabilirdi. Byle bir dnyada ulusal basklar ve smrgecilik; bu gnk gibi bir yoksulluk ve eitsizlik olmayacandan, bir ka kuan hayatn belirleyen, faizm, ulusal kurtulu savalar, politik slam, ikinci dnya sava gibi bir ok fenomen var olamaz, onlar tpk maddenin baka var olularna dayanan olas baka evrenler; bambaka trlerin ortaya kmasna yol aan olas baka canl evrimleri gibi, olas bir baka tarihsel gidi olarak, zerinde kafa bile

213

yorulmayacak, tasavvur edilemez olgular olarak kalrd. Dier bir deyile, slam dinine inanan toplumlarn modernlemesi illaki kapitalizm erevesinde, smrgecilik koullarnda olacak diye bir zorunluluk yoktur tarihte. Bu lkeler pek ala, zengin ve ileri lkelerde iktidar alm, smrme gibi bir derdi olmayan, bilgisini ve zenginliini bu yoksul ve geri lkelerin refahn ykseltmeye aktaran bir ii snfnn desteiyle, kapitalist ya da smrgeci olmayan, bu yaanan aclarn hepsine yabanc, tpk normal bir doumun olaan sanclaryla da modernleebilirlerdi. Geri ve yoksul uluslar, hi bir ulusal baskya uramadan, hatta ulusal olanla politik olann akmas zorunluluu gibi bir kavray bile tanmadan modern dnyann eit hakl, refahn eit olarak paylaan, snfsz toplumunun insanlar olabilirlerdi. Byle bir dnyada, smr, bask olmayacandan, ne ulusal hareketler, ne de politik slam olmazd. Yaanan tarihin irenlii ve gerek anlam ancak hayallerin aynasnda grlebilir, olas baka tarihlerin hayali olmadan da yaadmz bu tarih ve ona has olgulardan biri olan politik slam anlalamaz. Politik slamn ve onun temelindeki Mslman Kardelerin, i hareketinin devrimci geleneklerinin bir brokratik kastn terryle tmyle silinip sprld, ii hareketinin pe pee tarihindeki en byk Alman ve spanyol yenilgilerini ald, otuzlu yllarda domas bir rastlant deildir. Sosyalizm ve Ulus Bayrann Yitirilmesi ve Politik slam Bundan sonra sosyalizm, aslyla ilgisi kalmam biimde ya sosyalist denen lkelerdeki brokratik kastn ya da gelimi lkelerdeki sendikalar ve ii partilerinde yuvalanm ii brokrasisinin, ya da bizzat bunlarn sonucu olarak ortaya km ezilen uluslarn ulusal kurtulu savalarnn bayra olarak daha bir sre ezilenlerin tepkilerinin ifade eden bir bayrak ilevi grdyse de, Ulusal Kurtulu hareketlerinin ne refah ne de demokrasi salayamamalar ve snrlarna erimeleri ile politik slamn ykselii balad. Bu nedenle, dn sosyalizm veya ulusal kurtulu bayrayla yryenlerin bu gn slamn bayrayla yrmeleri bir rastlant deildir. Ayn sosyolojik olgunun farkl bir ideolojik grnmdr. Aslnda sosyalizm devrimci ve isyanc bir g olarak, Sovyetlerin brokratiklemesi ve yirmilerde devrimci ii hareketinin kmesinde sonra, sadece anti -emperyalist direnilerin ve ulusal kurtulu hareketlerinin bayra olmutur. Dier bir deyile sosyalizm bayrakl btn devrimci hareket ve isyanlar, son durumada anti emperyalist ve ulusu bir karakterdeydiler toplumsal temelleri ve programlaryla. Pek ala ulusal bir bayrakla da oluabilecek hareketler, sosyalizmi bayrak ediyorlard ekim devriminin prestiji ve Sovyetlerdeki brokrasi ve batdaki ii brokrasisinin emperyalizm ve kapitalizmle elikileri nedeniyle. Bu nedenledir ki, ulusularla sosyalistler arasnda kolayca geiler olabilmitir. Bu en ak, kendine sosyalist diyen lkelerin, orak, eki, kzl yldz gibi sosyalizmi sembolleriyle ulusal bayraklarnn kombinasyonlarnda grlebilir. Bunlar bu sembolleri aldklar gibi kolaylkla da karabilmilerdir. Politik slam, daha douunda, tpk Ulusal hareketler gibi, emperyalizme ve onun i birlikisi

214

snflarn yaamna bir tepki olarak ortaya kmtr. Ayn toplumsal temel ve hedeflere sahiptir bir bakma ulusal ve anti emperyalist hareketlerle. O halde, yirminci yzyl boyunca ister ulusal, ister sosyalizm bayrayla ister bunlarn eitli derecelerde kombinasyonlaryla olsun, btn anti emperyalist ve ulusal kurtulu hareketleri devrimci harekete damgasn vurmulardr. Bu hareketlerin ykseli dnemi boyunca, politik slam daima marjinal bir akm olarak kalm, hatta bu hareketlere kar, gerici ve emperyalistlerden bir destek bile almtr. Ancak onlarn sralarn savmalarndan sonra, yani baarszlklarnn ortaya kmasndan sonra, yetmili yllarda, sosyalizm bayrakl olanlarnn, tam da Vietnamn ve Afrikadaki Portekiz kolonilerindeki zaferinde zirveye ulamn ksa bir sre iinde tkanmasndan sonra; ulusal bayrakl olanlarn ise, rnein Arap lkelerindeki Baas rejimleri gibi, ondan da nce iflaslarndan sonra politik slam, yoksul slam lkelerindeki anti emperyalist ve smrgecilie kar direniin bayran ele geirmitir. Politik slamn bu emperyalizme ve smrgecilie kar direni karakteri bu gn bile belirleyici olmaya devam etmektedir. Ve insanln blnmesi, nc dnya veya gney kuzey de denilen, siyah ve beyaz karakteri ald iin, kolayca bu direni, siyahlarn tamamen farkl tepkisinin ifade biimi de almakta ama bu onun kazand bu zelliin anlalmasn, onun bu zgl yannn grlmesini engellemektedir. zetle, Politik slam, dnn sosyalizm ya da ulus bayrakl toplumsal hareketlerin yani ulusal ve anti emperyalist hareketlerin bayradr. Onlarn tarihsel iflas zerine onlarn yerini almtr. Politik slam ve Burjuva Uygarlnn Krizi Ne var ki, politik slamn ykselii, ayn zamanda Burjuva uygarlnn da, kapitalist uygarln da iflas ve kriziyle yakndan ilgilidir. Gerek sosyalist hareketler, gerek ulusal hareketler, burjuva uygarlnn modellerini ve ideallerini hi bir zaman sorgulamadlar, aksine onlar ayn ideallere ulamaya alyorlard. Bu onlar gibi zengin ve demokratik lkeler olma biiminde ifadesini buluyordu. Sosyalist teorinin burjuva uygarlnn dayand temellere ve ideallere ynelik eletirisi hi bir zaman, znde ulusal karakterli ve sosyalizm bayrakl hareketlerde bir yank bulmamasnn nedeni budur. Bu ulusal hareketlerin tek fark, burjuva uygarlnn ideallerine, planl ekonomi, kara dayanmayan bir ekonomi araclyla ulama yollarndayd. Yani hedefin kendisine deil, ona ulalacak yol bakmndan bir eletiriden sz edilebilirdi sosyalist veya ulusal bayrakl anti-emperyalist ve ulusal hareketlerde. Ancak, bu hareketlerin iflaslaryla aa yukar ayn zamanda, burjuva uygarlnn bir krizi ortaya kp, bu krize kar tepkiler, zellikle yeni sosyal hareketler biiminde kendini ifade etmeye balad. Evet, bat uygarl bir refah ve grnte bir demokrasi ve zgrlk sunuyordu ama bunun ne olduu anlalmaya kalknca o zenginliin, doann ve dnyann yoksul uluslarnn

215

korkun bir yamasna dayand ortaya kyordu. Bu refaha ramen orada yaayanlara mutluluk verilemiyordu. nsanlar yalnzlk, metalam insan ilikileri, insan dman ehirler, tahrip olmu bir doa gibi almas ok daha zor problemlerin iindeydi. Burjuva uygarl kendi refah ve demokrasisini tadanlar iin bile ideal bir toplum olmaktan uzaklamt. Yani ortadaki artk sadece bir kapitalizm krizi deil, bir uygarlk kriziydi. Bu uygarlk krizine ise, hala o uygarln on dokuzuncu yzyldaki ideallerine bal ulusal ve sosyalist harek etler bir cevap veremezdi. Sosyalist denen lkelerdeki veya gelimi lkelerdeki ii brokrasisinin de bu uygarla bir eletirisi olamazd. Bu uygarln bir eletirisinin temelleri elbette otantik Marksizmden kaynaklanan Frankfurt Okulunca ve bat uygarlnn tam da merkezlerinde yaplm ve en azndan byle bir eletirinin temel talar konulmutu. Bu uygarlk krizine ynelik toplumsal hareketlerin (Feminizm, Ekoloji vs.) tam da bu eletiriye dayanmalar da bir rastlant deildi, ama bu hareketler hi bir zaman burjuva uygarlna kar bir alternatif uygarlk projesi gelitiremiyorlard. nk bu uygarlk projesi, ancak modern bir snfa dayanabilirdi ama bu snf da bu lkelerde devrimci bir snf konumunda bulunmuyor, dnya ii snfnn beyazla r zmresini oluturuyordu. Bu koullarda, uygarlk paradigmasna yabanc, dolaysyla burjuva uygarln eletirmek ve onun karsnda bir baka uygarlk projesi gelitirmek gibi bir sorunu olmayan sosyalizm ve ulus bayraklar entelektel glerini de yitiriyorlard. Alm bir dnyann problemlerine hapis olmu bulunuyorlard. Zerrece entelektel bir dinamizm de gsteremiyorlard, baka bir uygarlk projesi sunamadklar gibi. te Politik slam, burjuva uygarlnn krizi koullarnda, baka bir uygarlk ve deerler sistemi olarak da, cevaplar geerli olmasa da aa uygun bir paradigmaya sahip olarak ortaya kyordu. Bu da onun, modern kapitalizmi tanm daha modern ve ehirle tabakalarn memnuniyetsizliinin ifadesi olmasyla da ilgiliydi. Klasik ulusal ve sosyalist hareketler de, slam bir politik ve toplumsal sistem, modernlemenin nnde bir engel olarak grlr. Modernlemek iin slam toplumundan uzaklamak gerektii var saym egemendir. slam tpk Batda olduu gibi, kiinin bir inan sorunu olarak toplumsal ve siyasal hayatn bir kesine itilmelidir. Burjuva uygarlnn kriz dneminde, bu uygarln zirvelerinin bile insanlara mutluluk getirmediinin ortaya kt bir ada, bu yaklamn ezilen halklar iin hi bir ekicilii olamazd. Politik slam ise, yetmilere kadar egemen bu anlay ters evirir. Mslman olduu iin deil, Mslmanlktan uzaklat iin geriledii noktasndan hareket eder. Bylece, bat uygarlnn btn deerlerine kar, bir baka uygarlk projesi sunma olana bulur. Bu anlamda, politik slam, Burjuva Uygarlnn krizine ilk sistemli bir cevap verme abasdr. Politik slamn bu abas deildir yanl olan, buna verdii cevaptr. Ama bizzat bu aba olarak, bir uygarlk projesi gibi bir sorunu olmayan, sosyalizm dahil btn politik
216

akmlar karsnda tartlmaz bir stnl bulunmaktadr. Bizzat kiz kulelere yaplan eylemin, hedeflerinin seilii ve yapl bile bu stnlnn yansmasdr. slam bu abasnda, burjuva uygarlna ynelik btn eletiriyi, Frankfurt Okulundan almaktadr. Bu da onun aslnda, bu uygarla kar bir proje gelitirme yeteneinde olmadnn tipik bir gstergesidir. Fakat bu burjuva uygarlnn krizine bir cevap olma ve baka bir uygarlk kurma iddias, geri lkelerdeki anti-emperyalist ve ulusal direnilerin, ayn zamanda ulusalln snrlarn amadka bir zm bulamayacaklar karsamasna da bir cevap verme abasdr. Sol ise, bu abadan yoksundur. Politik slamn bu ynleri, ortaya koyduu ya da bilinli veya bilinsiz cevap olmaya veya bulmaya alt sorunlar, onun sol karsndaki gcn oluturur. Bu sorunlar tartmak, politik slamn tant sorunlar tartmak ve baka bir alternatif sunmak mmkn olmad srece, sosyalizmin bir yeniden ykselii beklenem ez. Dier bir ifadeyle sosyalizm politik slamla ayn dili konumay, yani ayn sorunlar tartmay renmelidir. Klasik sosyalist ve ulusal hareketlerin son kuu l olan Krt Ulusal Hareketi de bu snrlar ama zorunluluuyla karlamaktadr. Bu ynde el yordamyla belli bir aama da kaydetmektedir. calann mralda gelitirdii, Krt Ulusal hareketinin Trkleri de iine alan demokratik bir sosyal harekete dntrme projesi ve bunun blge apnda bir demokratik federasyona dnmesi projesi, byle bir tarihsel zorunluluun bilinsiz ifadesi olarak grlebilir. Keza, ksmen son savunmasnda grlen, uygarlklar sorununa dn de bu balamda anlalabilir. Bizans ve Osmanl, Uluslarn ortaya kyla dalm bir uygarlk alandr. in, Hint ve slam devrimi ile ran uygarlklar, modernizme bir ekilde btnlklerini koruyarak cevap vermi bulunuyorlar. Bizans-Osmanl alan ise henz cevabn bulabilmi deil. calann projesi ayn zamanda byle bir soruna da cevap olarak grlebilir. Tarihsel olarak ve toplumsal olarak, hala bir ans vardr bu projenin. Bylece bu alan, politik slam karsnda burjuva uygarln savunan bir ilev de grebilir. Krt hareketi bu sorunu tek problematize eden ve bir cevap neren hareket olduundan eer byle bir proje gelime olana bulursa, bu Krt hareketinin dinamizmine dayanabilir ve bir bakma sosyalizm ve Ulusal bayrakl hareketlerin, son kuu l olabilir. Burada, politik slam karsnda sosyalist bir uygarlk projesi gelitirmek zorunda olan sosyalizmin, bu kuu lnn projesinin kendi projesi gibi anlalmamas iin ayr bayra olmas gerekir. nk bu proje, son durumada, yeryznden siyahl da ortadan kaldran bir baka uygarlk projesi deil, burjuva uygarlnn projesinin bir ronesans ve bir beyazlar arasna katlma projesidir. Klasik Bizans -Osmanl alannn, yani Trkiyenin eik konumu byle bir projeyi mmkn ve gerekli klmaktadr. 25 Ekim 2001 Perembe http://www.comlink.de/demir/ demir@comlink.de
217

218

DPden Ayrlan Muhalefetin Sorunlar

Muhalefetin nemli bir blm DPden ayrld. Ayrlk bir ksa bir basn bildirisi ve daha uzun bir deklerasyonla kamuoyuna duyuruldu. imdi ortada bu muhalefetin ne yapaca sorunu var. Bundan sonra neyin nasl yaplaca, DPden ayrlan muhalefetin ve muhalefetin eletirilerine yaknlk duyan evrelerin, temel gndem maddesi olacaktr muhtemelen. Biz de bu vesileyle, DP deneyi, ayrlanlarn DP iindeki mcadeleleri ve bundan sonra nelerin nasl yaplmas gerektiine ilikin grlerimizi gelitirmeye ve daha da amaya alalm. Bunu yaparken bir yanl anlamaya meydan vermemek iin nce bir aklama gerekiyor. Biz kendimizi elbette imdi ayrlan muhalefetin pozisyonlarna daha yakn gryoruz. zellikle Krt Sorunu karsndaki tavr ve ne kadar farkl anlalrsa anlalsn sosyalist mcadelelerin mirasnn ve geleneklerinin savunulmas konular bu yaknlmzn temelini oluturuyor. Zaten bu nedenle kimse fikrimizi sormasa da bir eyler yazmak gereini ayrca duyuyoruz. Ve tam da kendimizi yakn grdmz iin, yani kendimizi biraz da iinde hissettiimiz iin bu muhalefetin imdiye kadar yapt hatalar ve bundan sonra yapacaklar ve karlarnda bulunan sorunlar konusunda szmz saknmayacaz. nk gerek kimi sorunlar aman imdi problem karmayalm veya zaman deil diyerekten srekli rtlyor. Alkanlklarn gc hi kmsemeye gelmez. Ayrlan muhaliflerin gerek DP kuruluunda, gerek sonra DP iindeki muhalefetlerindeki stillerini de DP yeliiyle birlikte orada braktklarna dair bir emare grlmyor. Bu daha sonra ayrntl olarak ele almay dndmz ayrlanlarn bildirgesinde ok ak. rnein somut hi bi r programatik ve stratejik ayrlk noktas yok. Ama buna sonra gelelim. yle bir eilim seziliyor: ite sosyalizme inananlar ve Krtlerle ittifak savunanlar olarak bir parti kurup yolumuza devam edelim. Bunun iin yaplacak ey, belli kiiler, gruplar ve evrelerle grmelerdir. yle program, strateji gibi sorunlarla fazla uramann gerei yoktur. imdi laf deil i zamandr. Muhalefetin, sosyalist bir partinin karlaaca gerek sorunlar hakknda kafa yorduuna veya insanlar kafa yorup bu gerek sorunlarla yzlemeye ardna dair en kk bir emare yok. En basit sorunu ortaya koyalm. Sosyalist bir partinin bu gnk Trkiyede program ne olmaldr? Cevap ne olursa olsun, bu cevaplarn ne gibi sorunlar bulunmaktadr? Bunun iki cevab olur. Demokratik Cumhuriyet ya da Sosyalist Talepler. Birincisi ulusun tanmndan dil, kltr ve etniyi dlamak, tm dil ve milliyetlerin eitlii; militer, brokratik devlet cihaznn tasfiyesi; iktidarn halkn seilmi temsilcilerinin elinde olmas. Btn mahalli idarelerin zerklii ve zgr iradeleriyle birlii; yani Demokratik

219

Cumhuriyet. Ama Demokratik Bir Cumhuriyet, ayn zamanda kapitalizm iin ideal koullar demektir. Byle bir Trkiye veya Trk -Krt Federasyonu veya baka bir biim (ad nemli deil) ekonomik, politik ve kltrel olarak blgede bir dev olur. Yani Demokratik Cumhuriyet, ya da demokrasi demek, yani bu gnk brokratik militer cihaz ve etkisini tasfiye etmi, halkn kendi aadan giriim ve rgtlerinin byk bir etkisinin bulunduu; iktidarn halkn seilmi temsilcilerinin elinde bulunduu byle bir lke, aa yukar bir zamanlarn Sosyal Demokrat svei gibi bir lke olur. Veya daha somut bu gnn Gney Afrikas gibi. Byle bir lke kapitalizmin gelimesi iin ideal koullar salar. Bylece, gelikin bir demokrasi salam, gelir uurumlarn trplemi byle bir lke blgeyi de byle demokratikleme ynnde etkiler ama demokratikleme etkisi ayn zamanda bu lkenin etkisinin yaylmas anlamna gelir. Byle bir lkenin proletaryas sosyalizme gemek istemez. ki nedenle istemez. Bu lkedeki geliim ona yeni ufuklar ve durumunda iyileme olanaklar yarataca iin. kincisi, eer sosyalizm deyip zel mlkiyete saldrrsa, o andan itibaren tecrit olaca ve kimse yardmna gelmeyecei iin. Bu gnk dnyada sosyalizmin deersizlemilii veya sosyalizme doru en kk bir eilim olmamas gibi konjonktrel durumlar bir yana braksak bile. Bu u demektir, sosyalistler aslnda ne kadar kkl demokrasi getirmek iin mcadele ederler ve ne kadar kkl bir demokrasi getirirlerse, o kadar kapitalizmin gelimesi iin uygun koullar yaratm ve dolaysyla, bu kapitalizm bar ve demokratik bir programla yaylsa da, emperyalist bir lke oluturmu olurlar. DPden ayrlanlarn hi birisi bu sorunla yzlemek istemiyor. Aslnda kendilerini kandryorlar. Kendilerini kandranlar da kimse ciddiye almaz. Sosyalist bir partinin bu gnk Trkiyede program ne olmaldr? sorusuna ikinci cevap, sosyalizmi acil bir program olarak ortaya koymaktr. Ama bunu ortaya koyunca da, namuslu politikaclar olarak, Trk ve Krtlerin sosyalizmi setikleri takdirde, ok uzun yllar tecrit iinde kalacaklar, ambargo, mdahale olaslklarnn ok gll; ileri lkeler iilerinin bu devrime yardma gelmeyecei aksine dmanca tavr alaca aka koyulmaldr. Yani sosyalizmin aa yukar Ayrl Bildirgesinde sylenenin aksine neredeyse eriilmez bir topya olduu aka belirtilmeli ve insanlar buna ramen sosyalizm uruna mcadeleye arlmaldr. DPden ayrlanlar ise, kendilerine ve halka yalan syleyerek, gaz vererek, ayrlk bildirgesinde sosyalizm eriilmez bir topya deildir diyerek, gerek sorunlar gizliyorlar. zetle ayrlan muhalefet demokrasi ile sosyalizm arasndaki ban kopmuluu sorununu grmezden geliyor ve bu ban nasl kurulabilecei sorununu tartmyor. Eer demokratik Cumhuriyet, toplumu sosyalizmden uzaklatracak, kapitalizmi glendirecek bir sonu veriyorsa, sosyalistler asndan bir hedef olarak savunulamaz. Yok eer Demokrat ik Cumhuriyet deil de Sosyalist karakterde, kapitalizmi tasfiye eden talepler ise, bunun nasl zor olduunu, bekleyen tehlikeleri aka sylemek gerekir. Bu tehlikelere ramen sosyalizm

220

iin ar yaplabilir. Ama byle bir hareketin de, bir propaganda grubu olmaktan baka ans olmaz. Bu elikiler gerek hayatn, tarihin gidiinin ortaya kard elikiler. Bu elikilerle yzlemeden bir sosyalist politika yaplamaz. Bu elikilerle yzlemekten kaanlar, ya bu elikilere teslim olup sol liberaller haline gelecekler ya da dnyaya gzlerini kapam, dogmatik, iman gcyle yryen, evde kalm yal bakireler olarak mrlerini tamamlayacaklardr. Ve sosyalistlerin tm yaratclklarn yitirmesinin ardnda bu elikilerle yzlemekten kanmak yatyor. Tabii Demokratik Cumhuriyet talebi olmadan Trkiyede somut politika yapmann mmkn olmad sorunu ortadadr. Buna dayanarak politika yaparsanz sonuta kapitalizme hizmet edersiniz. Yok, yapmazsanz fiilen bir hi olursunuz. Muhalefet bu gerek sorun u ortaya koyup bir zm aramyor. Demokratik Cumhuriyet talebine sahip kmyor ve kimi demokratik talepleri bir tr antikapitalist ve iici sloganlarla iftletiriyor. Politik bir ii hareketinin oluumunu engelliyor. Demokratik Cumhuriyetten sz ettiinde de sanki o sosyalizme gei olacakm gibi ve o gerekeyle savunuyor. Bu gnk dnyann gereine gzlerini kapyor. elikiler bu kadarla da bitmiyor. Bu elikiyi rtmek yeni tutarszlklara yol ayor. rnein PKK da sosyalist olduunu syleyen bir rgttr. Ancak calan, DPden ayrlan muhalefetten ok daha cesur ve drst olarak, kkl bir demokratik devrimin bu nesnel sonularn grmezden gelmiyor, aka byle sonular douracan gryor. Bu yokmu gibi davranmyor. Aksine bunun sonularn vurguluyor ve egemen glere bu sonular hatrlatyor ve onlarn en azndan bu gerek durumdan hareketle tarafsz veya hayrhah bir durum almasna veya kendi iinde birliini bozmasna alyor. Bizimkiler ise, sanki bu sonular olmayacakm gibi davranp sosyalistliklerine toz kondurmamaya alyorlar. Tabii byle olunca ciddi bir politika yapmalar olanaksz oluyor. Ciddi bir politikac, kar tarafn glerini blmek iin en kk bir olana deerlendirmelidir. Bizimkiler anti-kapitalist olduklarndan, bir yandan demokrasi iin mcadele ediyorlar, dier yandan kapitalistlerin ne kadar demokrasiye kar olduundan sz ediyorlar. Tamam, kapitalistlerin demokrasiyle ba ho deildir ama onlar da aptal deildir. Bir demokratik lkenin nasl i ve d pazarlarnn byyeceini, kendilerinin karlar kadar iilerin payna da bir eyler deceini ve bunun kendi egemenliklerini daha da salamlatracan pek ala biliyorlar ve gryorlar. Zaten bu nedenle adeta iileri demokrasi iin daha aktif bir mcadeleye aryorlar neredeyse. Bizim ayrlan muhalifler ise, hem demokrasi iin mcadele edecekler hem bu uurda en tutarsz gleri bile kazanmak iin aba gstermeyip aksine karya itecekler. Ondan sonra da ciddi politika yapm olacaklar. Ama bu politika ne kendilerine yarar verir ne de Krt hareketine. Ayrca bu durumda Krt hareketiyle ilikileri de tutarsz olacaktr. Krt hareketi hem demokratik bir cumhuriyetin fiili sonularn en tutarsz Trk kesimlerine

221

bile hatrlatarak onlar en azndan kazanmaya veya tarafsz klmaya alyor ama ayn zamanda kendisinin sosyalist olduunu da sylyor. Bizce de onlar kendi inanlar bakmndan sosyalizme DPden ayrlan muhaliflerden daha az inanm ve inanlarnda daha az samimi deiller. Bu durumda, bizim Krt Hareketi ile ittifak savunan DPden ayrlan arkadalarn, Krt hareketini sosyalist olarak eletirmeleri lazm gelir. Yani kendi yaptklarn onlara nermeleri gerekir ya da kendilerinin onlar gibi davranmalar. Eer kendilerinin doru bir politika izlediklerini dnyorlarsa, Krt hareketine demeliler ki, Evet arkadalar biz de biliyoruz ki, en kkl demokratik devrim bile, sosyalizme dnmedii takdirde, kapitalizmin gelimesine ve dolaysyla burjuvazinin egemenliine, dolaysyla fiilen Trkiyenin Demokrasi yayarak etkisini artran bir blge gc olmasna yol aacaktr. Ama byle eyler sylenmez. Yoksa sosyalistliimiz nerede kalr? Siz de sylemeyin ve burjuvaziyle ittifak etmeyin. Burjuvazi sizlere yaknlasa bile onlara dirsek gsterin. Yoksa sosyalistliimizin anlam kalr m? Bunu diyorlar m? Demiyorlar. Peki, onlarn yaptn yapyorlar m? Onu da yapmyorlar. nk o zaman sosyalistliklerine halel gelir. Grmezden geliyorlar farklarn. Eer PKKy sosyalist bir rgt olarak grp bunlar sylemiyorlar ve eletirilerini dile getirmiyorlarsa PKKya da ktlk ediyorlar. Onun yanln grp kendini dzeltmesi iin mcadele etmeyerek. Yok, eer PKKy sosyalist bir rgt olarak grmyorlarsa, bunu aka sylemeleri gerekir. Sadece bu da yetmez tabii kendi programlarnn da nerede farkl olduunu sylemeleri gerekir. Ama bunu da sylemiyorlar ya da syleyemiyorlar. nk znde bir fark yok. Tam deve kuu politikas. Ve bu politikalarla Trkiyede Sosyalist Parti kurup Krtlerle ittifak savunacak bu arkadalar. Bizim gibi bir sradan vatanda nasl ikna edebilecekleri epeyce merak konusu oluyor. te DPden ayrlan muhalefetin temel zaaf burada. Onlar gerek sorunlarla yzlemiyorlar. Bunlara gzlerini kapyorlar. Bunlardan bucak bucak kayorlar ve sosyalist bir parti kurmay ve politika yapmay bir takm grmeler yaparak bir takm isimleri bir araya getirerek yaplacak bir i olarak gryorlar ve sosyalist politikay da, sosyalizmin hayal olmadndan sz etmek ve demokrasinin nesnel sonularndan hi sz etmemek olarak anlyorlar. Ayrlan muhaliflerin hi biri imdiye kadar DPdeki taktiklerle uramaktan bu konuda bir eyler yazmad. Onlar pratik insanlar, byle teorik gevezeliklerle geirecek vakitleri yok. Biz ise, yllardr, bu sonulara ramen, bu sonular gizlemeden ve aka vurgulayarak demokratik bir cumhuriyet iin savamak gerektiini ve bunun da bizim amacmz olan sosyalizme yaklamak, yeryznden smry kaldrmak amacyla dorudan bir ba olmad, hatta bundan uzaklatraca, ama tam da buna ramen, tpk fazla cret isteyen iilerin grev yaparken desteklenmesi gibi desteklenmek gerektii, bu mcadelenin kendisinin kk de olsa, tm zorluklara ramen bir sosyalizm uruna giriime cesaret etmeyi getirebileceini sylyoruz. Bu sosyalizmin de bir lke ile snrl olamayaca, ancak tm ulusuluu sorgulayan, ulusal olanla politik olann ban kopararak, tm ulusal devletleri iinden blmeye kalkarak ayr bir
222

uygarlk tasavvuruyla gerekleebileceini sylyoruz. Yukarda ifade ettiimiz sorunlar ve elikileri aabilmek iin nerilerde bulunuyoruz. Demokratik Cumhuriyet program ile Sosyalist bir programn farkn en ak ve arpc ekilde defalarca yle ifade ettik: Demokratik Cumhuriyet, ulusun tanmndan etni, dil, kltr dlar, onu hukuki olarak tanmlar ve tm dil ve kltrlere eitlik verir. Sosyalist bir program ise ulusal olanla politik olann akmas anlayn reddeder, bir ulustan olmay tpk bir inantan olmak gibi kiinin bir inan ve vicdan sorunu olarak koyar. Bu ise fiilen btn insanlara ulusal devletleri paralama arsdr. Ve bu program insanlk iin acil olarak gereklidir. Ama bu da, o fiilen bir tek lkede bile etkili olsa, bir dnya partisi ve dnya apnda bir program demektir. Artk lke apnda bir sosyalist program mmkn deildir. kmazdan kn tek yolu dnya apnda acil bir baka uygarlk tasavvuru olabilir. Muhalefetten hi kimsenin, brakalm bu nerileri tartmak bir yana, yukarda ifade edilen sorun ve elikileri ak yreklilikle ortaya koyup tarttn bile grmedik. Bu sorunlar ve elikileri aka ortaya koymak ise politika yapmann alfabesidir bu gnn dnyas ve Trkiyesinde. 23 Ocak 2002 aramba

223

Sorular ve Sorunlar
Bir sosyalist ile bir demokrat veya yurtsever arasndaki fark, sosyalistin sorunu, dnya apndaki mcadelenin; ii snfnn genel ve tarihsel karlarnn asndan; buna karlk yurtsever ve/veya demokratn, bunu lkesindeki iilerin, emekilerin veya genel olarak lkesinin demokrasisi ve refah asndan koymasndadr. Trkiyedeki sosyalistlerin hi birisi, ne yaplmas gerektii sorununu, gerek programatik, gerek taktik dzede, dnya apndaki mcadelenin; ii snfnn genel ve tarihsel karlarnn asndan, onlara tabi olarak koymuyor ya da koyma abasnda deil. rnein, benden bu yazy isteyen yayn organ da, kendini sosyalist olarak tanmlayanlarn bir organ olmasna ramen, sorunu, Trkiyedeki demokrasi mcadelesinin rgtlenebilmesi iin sosyalistlerin ne yapmas gerektii, nasl bir birlik ve ittifaklar politikas izlemesi gerektii eklinde koymaktadr. Bizim bu soruya cevabmz ok ksa ve aktr: ilk yaplmas gereken, soruyu byle sormann yanlln grmektir; bunun bir sosyalistin hareket noktas olamayacan gstermektir. Yanl sorulara doru cevaplar verilemez. Sosyalist olarak bu soruyu sorgulamayan her cevap yanltr. Bu soru bir demokrat veya yurtsever asndan doru ve anlalr bir sorudur, a ncak bir sosyalist asndan ayn durum sz konusu deildir. Ve iin ilginci, bu sorunun sosyalistlerce sorulmamas nedeniyle demokratlarn sorularna doru cevap vermeleri mmkn olmamaktadr. Daha birinci Enternasyonalin tznde dendii gibi, Emein kurtuluu ne yerel ne de ulusal bir sorun olamayacandan dolay bir lkeye ilikin grevler ancak dnya apndaki durumdan hareketle belirlenebilir. Her hangi bir lkedeki demokratik mcadelenin baars 19. yzylda sosyalizme yaklatrd; yirminci yzylda ise fiilen sosyalist devrimlere dnt iin, bu uzun dnem boyunca, her hangi bir lkedeki demokratik devrimin baarsnn sosyalizmin dnya apndaki baarsna hizmet ettii; ona yaklatrdnn kabul etmek, pratik olarak bir soruna yol amyordu. Ancak iinde bulunduumuz bu gnk dnyada, bu ilikinin mahiyeti deimitir. Ve sorunu dnya ii snfnn genel ve tarihsel karndan hareketle koymamak, bu ilikinin deien mahiyetini tartmamak; dolaysyla 19 ve 20. yzyla has varsaymlar mutlaklatrmak ve bu gnn dnyasn anlamamak sonucuna yol amaktadr. Sorunu bu gnn dnyasnda, bir lkeyle snrl koyu, sosyalistlerin kendi hakkndaki iddia ve dnceleri ne olursa olsun, yani kendilerinin ne kadar sosyalist olduunu dnrlerse dnsnler, fiilen demokrat ve yurtseverler olduklar anlamna gelir. Trkiyedeki sosyalistlerin, kendi haklarndaki iddialar ve dnceleriyle gerek durumlar arasndaki bu elikiyi gstermek ve en azndan onlar hi tartmaya yanamadklar, bir

224

lkedeki demokratik mcadelenin baarsnn ayn zamanda dnya sosyalizminin baarsna katk anlamna gelecei varsaymn sorgulamalarn salamak, son yllardaki teorik ve ideolojik abamzn zn ve esas arlkl ksmn oluturdu. Ne yazk ki, bir tek Trkiyeli sosyalistin dahi, bu sorunu tarttn grmedik. Bu olgu unu gsterir, Trkiyedeki sosyalistlerin istisnasz hepsi, kendilerini sosyalist sanan yurtsever ve demokratlardr. nk bu sosyalistlerin hepsi, bu gnn dnyasnda, Trkiye gibi bir lkede, ne kadar kkl ve derin olursa olsun, bir demokratik devrimin ya da dnmlerin baarsnn, dnya lsnde sosyalizmin zaferine hizmet etmeyebilecei; aksine bu lkede yaayan insanlarn yeryznn imtiyazllar arasna katlmas sonucunu verecei gereine gzlerini kapamaktadr. Bu sorunla yzlemekten; Demokratik Devrim ile Sosyalist Devrimin kopan ba sorunuyla yzlemekten kanmaktadrlar. Ama bizzat bu kanmann kendisi, nesnel olarak bizzat bu kopuun bir sonucu ve ifadesidir. Aslnda, kendini sosyalist olarak tanmlayanlarn tartmadklar bu sorunun cevab, onlarn demokrasi ve yurtseverlik ufku iinde karlatklar problemlerin aklamas ve zmnn ipularn da ierir. nk Trkiyedeki demokrasi mcadelesinin iinde bulunduu kmazn nedeni, tam da bu demokrasi ve sosyalizmin kopan ilikisinde, bunun snflarn birbirine gre konumlarna ilikin sosyolojik deiimlerinde ve bunun kavranlamam olmasnda yatmaktadr. Biz ise, hem dnya lsndeki mcadele balamnda, hem de demokrasi ve sosyalizmin kopan bann sorunlarn zme balamnda programatik ve stratejik yaklamlar ortaya koyuyoruz. Bunu en ksa ve zl biimde, ulusal olan ile politik olann akmas ilkesini reddeden baka bir uygarlk program olarak ifade ediyoruz. Birok kereler yazlarmzda gsterdiimiz gibi, bu ayn anda, hem yeryzndeki apartheid sistemine bir cevaptr hem de demokrasi ile sosyalizmin kopan ba sorununa bir zm. Niin byledir? nk, iiler ve kyllerin nderlik ettii bir demokratik devrim bile, kendini sadece demokratik grevlerle snrlayacaktr. Bu ise, i ve kyl iktidar altnda bir kapitalizm demektir. Trkiye gibi bir lkede ise bu fiilen, zengin lkeler arasna katlm; fakirlerin kendine katlma istemlerine kar duvarlar ren; emekilerin, yeryz lsnde eitliki bir dzenden karl olmadklar, tpk dier gelimi lkeler gibi bir lke demektir. Yani Trkiye gibi bir lkede, demokratik devrimin baars, sosyalizme yaklatrmaz, uzaklatrr. Bu sorunla yzlemeyen ve bu sorunu zm getirmeyen bir sosyalist parti, program veya politika olanakszdr. Trkiyeli sosyalistler, brakalm bu programatik ve stratejik cevaplar bir yana, bu cevaplara yol aan sorunlar bile tartmadndan, sosyalist olarak onlarla hi bir ortak noktamz bulunmamaktadr. Onlarla somut hedefler konusunda ittifaklar, i birlikleri, g birlikleri yapabiliriz ama onlar ayn zamanda teorik ve ideolojik saldrmzn hedefi olarak kalacaklardr.

225

Bu balamda, Trkiyedeki sosyalistler olarak neler yapmamz gerektii tartmasn bile onlarla yrtmek mmkn deildir. nk onlar, bu sorunu Dnya proletaryasnn genel ve tarihsel kar asndan deil, Trkiye ve veya Krdistan asndan tartmaktadrlar. Onlar Trkiye ve Krdistandaki grevlerini, programatik ve stratejik hedeflerini, dnya lsndeki grevlerden hareketle belirleme gibi bir kayg ve yntemle hareket etmemektedirler. Muhtemelen, bu dergiye yollanan yazlarn hepsi de byle tartacaktr. O halde, bizim Trkiyedeki sosyalistlerle sosyalist olarak programatik bir birlik gerektiren bir biim altnda yer almamz olanakszdr. Onlarla, temelden programatik bir ayrlmz vardr. Onlar lkeye ilikin programn dnya durumundan karlaca noktasndan hareket etmemekte; dolaysyla demokrasi ve sosyalizmin bann kopmuluu; yeryzndeki apartheit sistemi gibi konular ise tartmaya bile yanamamakta bunlara bir zm aramamaktadrlar. Bizim sosyalist olarak sorunumuz ise, tam da onlarn tartmaya yanamadklar bu sorunlardr. Ortada iki farkl dnya vardr. Ama iin ilginci, ulusal perspektifle tarttklar sorularn ve cevaplarn anahtar tartmadklar dnyadaki deimede ve somut olarak da demokrasi ve sosyalizmin kopan bandadr. * O halde, bizim amzdan yanl olan bu sorulara, doru cevap vermemiz mmkn deildir, bizim yapmamz gereken sosyalistlere sorunun yanlln gstermektir. Eer bizim amzdan yanl olan bu soruya ve tartmaya girersek, bu dardan bir katlma olacaktr. Demokrasi ve sosyalizmin bu kopan ba, burjuvazinin demokratik dnmler karsndaki tavrnda deimeye; demokratik dnmlerden eskisi kadar korkmamaya yol amtr. Buna ek olarak, burjuvazi bir yandan Dou Avrupann kyle 1848 devrimlerinde yitirdii tarihsel gveni kazanmtr, dier yandan, son kitlesel ayaklanma ve devrimlerin hepsinin gsterdii gibi, iilerden ve kyllerden korkmasnn yersiz olduunu grm bulunmaktadr, nk iiler ve kyller kendilerini demokratik grevlerle snrlamaktadrlar. Bu da burjuvazinin demokratik dnmler konusunda cesaretini arttrmakta; dorudan snf olarak iktidar elinde tutmann en ideal biimi olan parlamenter demokrasiden yana bir tavr almasna yol amaktadr. Dolaysyla artk burjuvazi, souk sava dneminin, kendi emekiler karsnda, gszln rtmek iin, askeri diktatrlklerin ardna snan klasik konumunu terk edip; ordunun elinden siyasi iktidarn alnmas, bir parlamenter demokrasi ynnde eilim gstermesine yol amaktadr. Bu da ister istemez, Demokratik dnmlerin en byk dman ve engeli Ordunun egemenlii karsnda, Burjuvazi ve demokratik glerin birbirlerine yakn konumlara gelmelerine yol amaktadr. Trk burjuvazisi, Krtlere ve eitli dillere haklarn vermenin; geni mahalli bir zerkliin; ordunun ar masraflarndan kurtulmu bir ekonominin Trkiye ve Orta Douda kendisine nasl geni olanaklar aacan grmektedir. Bir rastlant deildir Boynerin Yeni Demokrasi Partisinden, TSAD raporlarna kadar, burjuvazinin Krt sorununda solun oundan daha hassas bir tavr taknmas. Btn bunlarn hepsi son durumada, demokrasi ve sosyalizmin kopan bann bir ifadesidir.

226

Ama sosyalistler, sorunu dnya apnda koymadklar, dolaysyla demokrasi ve sosyalizmin kopan bayla yzlemedikleri iin, eski refleksleriyle burjuvaziyle yakn konumlarda bulunmaktan rahatsz olmakta, bu sefer korkuyla ve kendilerine gvensizlikle, adeta bu burjuvaziyi kar tarafa itmek, dlamak iin, ittifaklar reddedilmekte, bir sosyalizm ve ii syleminin ardna saklanlmaktadr. Krt hareketinin bu ortaya km gle ilikileri, ona uzak durmak iin bahane edilmektedir. Bu durumda, demokrasi cephesinde bir ters yzlk olmaktadr. Burjuvazi, Krt demokratik ulusal hareketinin demokratik zlemlerine daha hassas bir tavr almakta; aslnda kendileri yurtsever ve demokratlar olan sosyalistler ise, sosyalist bir sylemin ardna gizlenerek, demokratik cumhuriyet mcadelesinden yan izmektedirler. Yzlemekten kandklar programatik sorun ve zmden ittifaklar ve sylemde bir sekterlikle syrlmaya almaktadrlar. Trkiyedeki demokratik glerin bir araya gelmesinin nndeki en byk engel bu sosyolojik deiim ve onun sosyalistlerce kavranlmamas, kabullenilmemesidir. Ama sosyalistlerin bunu kavrayama ve kabullenememelerinin nedeni de, aslnda onlarn sosyalist deil, yurtsever ve demokrat olmalardr. Programatik bir ayrlk ortaya koyamadklar iin, snrlarn ideolojiyle, sosyalizm sylemiyle izmeye kalkyorlar. * ok aktr ki, kendine sosyalist diyenler, Trkiyedeki demokrasi mcadelesinin gerek ekirdeini olutururlar. Ama bu sosyalistlerin durumuna bakarsak ne grrz? imdi bu kendini sosyalist sanan yurtsever ve demokratlarn, ok nemli bir ksm, ikinci cumhuriyetiler ve genelkurmay arasnda, bunlarn yedei ve ideologu olarak blnm bulunuyor. Denebilir ki, eskinin burjuva sosyalizmi, imdi Genel Kurmay ve burjuvazi arasnda paylalm bulunuyor. O zamanlarn sol Kemalizmi veya Anti Emperyalizmi de Genel Kurmayn ardnda saf tutmu durumda. Bunlarn dnda, bu ikisine de mesafeli kalmaya alan, hala sosyalizm diyen geni bir devrimci demokrat denebilecek bir kesim var. Bu kesimin nemli bir blm, sosyalizm, ii ve emekiler, antiemperyalizm gibi kavram ve sloganlarnn ardna gizlenerek, bir yandan dorudan genelkurmayn egemenliine kar, demokratik bir cumhuriyet iin mcadeleden kamaktadr; dier yandan da ikinci cumhuriyeti denen liberal burjuvaziyle taktik ittifaklarn yollarn tkamaktadrlar. Bylece bunlar da, fiiliyatta genelkurmay egemenliinin dolayl destekileri fonksiyonunu grmektedirler. Devrimci demokrasinin Sosyalizm iddia ve sloganlar, onun devrimci ve demokrat bir ilev bile grememesine yol amaktadr. Bunlar Krt hareketini kendilerine rakip olarak g rme zelliindedirler bir mttefik deil. Krt hareketini bir nesne olarak grmek bu geni sol kitlenin temel zellii. rgtl solun byk ounluu da bu durumda. Bunlarn dnda kalan devrimci demokrasinin kk bir blm, Krt ulusal hareketinin devrimci ve demokratik potansiyellerini destekleme eilimi gstermektedir. Ne var ki, Krt
227

Ulusal Hareketinin Demokratik Cumhuriyet stratejisi ve taktik esneklikleri, bunlarn Krt Ulusal Hareketine de mesafe koymasna yol amaktadr. Bylece, bu olduka geni kendini sosyalist sanan demokrat ve yurtseverler bloundan, gerekten devrimci demokrasi ilevini grebilecek ve Krt Ulusal Hareketinin destekisi de olabilecek marjinalin de marjinali kck bir g kalmaktadr. Bu kck g ise, Krt hareketine desteini, onun baarsnn, yani demokratik devrimin sosyalizmi yaklatraca klasik argmanna dayandrdndan, yani yaznn banda szn ettiiniz, demokrasi ve sosyalizmin kopan ba sorunuyla; programn dnya apndaki grevlerden karlaca sorunuyla yzlemediinden; ancak kimi olgulara gzlerini kapayarak veya Krt hareketi iindeki sosyalistlere destek vermek gibi bir argmann ardna gizlenerek konumunu rasyonalize edebilmektedir. Bylece Devrimci Demokrasi bayran tayacak, Krtlerle de burj uvaziyle de komplekssiz ittifak yapacak hi bir g kalmamaktadr ortada. Aktr ki, zne inildiinde, bunun nedeni kendine sosyalistim diyenlerin sosyalist deil yurtsever ve demokrat olmalardr. Paradoks gibi grnebilir ama yurtsever ve demokrat ok olduu iin demokrasi cephesi zayf ve kurulamyor. Ya da tersinden yurtsever ve demokratlar kendilerini sosyalist sandklar iin. Ama bu u demektir, aslnda programn dnya lsndeki durumdan karan sosyalistler hemen hemen hi olmad iin, yani sosyalistler olmad iin, demokratik gler hi bir ey yapamyor. Bir sorunu zmenin yolu onun nedenlerini bilmektir. Nedenler byle ortaya knca ne yaplabilir? Bu nedenlerin ortadan kaldrlmasna allabilir. Bu ise elbette sosyalistlere kar bir aydnlatma abas, bir ideolojik mcadeledir. Ancak bunlarn etkileri snrldr ve ok uzun vadede ortaya karlar. Politik grevler ise beklememektedir. Bu nedenlere ramen bu solla bir ey yaplabilir mi? Sanmyoruz. Btn bu sol rgtlenmeler, ideolojiler, bir mttefikten ziyade bir engeldir. Sorunu nasl bunlar bir araya getiririz eklinde deil, bunlar nasl imha edilebilir, paralanabilir diye koymak gerekmektedir. Dediimizin anlalmas iin yle bir rnek verelim. Diyelim ki, slamiyetin douunda olduu gibi, airetler an yaayan bir toplum var. Herkes bir airetin yesidir. Yeni bir toplumsal sistem, o airetler bir araya getirilerek, yeni airet federasyonlar vs. rgtleyerek baarlamaz. Bunun tek yolu, baka bir ilkeye gre airetleri kendi iinden paralamaktr. Airetlerin kan kardeliine kar, rnein din kardelii, ya da Krt ulusal uyannda grld gibi bir Ulus kardelii ilkesiyle kar ktnz takdirde baka bir ilkeye gre yeniden bir mayalanma baarlabilir. Trkiye sosyalist rgtlerinin durumu, Krt ulusal uyan ve slamiyetin douu andaki airetlere benzemektedirler. Onlar artk yeni bir ekillenmenin aralar olamazlar, birer engeldirler, paralanmalar gerekir. Demokrasi cephesi de onlarla deil, onlara ramen kurulabilir.

228

Hsl, Krt hareketiyle dayanma iindeki sosyalistleri bir araya getirmek, sonra da onlarn daha geni bir demokrasi blokunun iinde yer almasn salamak gibi, ilk bakta ok makul gibi grnen zmler bu nedenle pratik bir geerlilie sahip deildirler. Sorunun zm baka bir yerden aranmal. Bu solu datacak, dndan bir etki gerekiyor. Toplumun derinliklerinden gelen ve sarsan bir etki. Bu gnk sosyalist rgtler, dinozorlara benziyorlar. Dinozorlar kendileri doal evri mle yok olmadlar. Onlar bir gk ta yok etmeseydi, bu gn yeryznde hala memeliler ve insanlar bulunmayacakt. Bu gktann etkisi gibi bir etki gerekiyor, bu dino zorlar silip sprecek ve memelilerin nn ap patlama yapmalarn salayacak. Bunu bir kendiliinden kitle hareketlenmesi salayabilir. Ama bizzat bu rgtlerin varl, kendiliinden hareketlenmenin nndeki en byk engellerden birini oluturmaktadr. Bu durumda Krt hareketinin demokratik glerin toparlanmasna yol aacak ve bu dinozorlar en azndan gten drecek bir giriim, Kadnlarn Krt hareketinin siyasi rgtnde, demonstratif ve provakatif bir biimde tm ynetim organlarnda en azndan yarsn almalar olur. Bu Trkiyeyi derinden sarsar ve aadan gleri harekete geirir. Ayn zamanda, Krt hareketinin iindeki radikal ve demokratik gleri kuvvetlendirir ve girikenliin nn aar. Yani dinozorlar ldrecek bir meteor dm gibi olur. Yanl sorulmu bir soruya, ya da yurtsever ve demokratlarn sorusuna, dardan b ir sosyalist olarak, cevap ve nerilerimiz bunlar. Demir Kkaydn 22 Mart 2002

229

Eski Yaklamlarla Nereye Kadar?

Eski yaklamlarla, eski siyasal kurumlarla artk Trkiye bir yere gidemez. Deiim, dnm ve yenilenme ihtiyac vardr. Bu szler zgr Politikann Pazartesi gnk Ufuktan kesinden. Benzer szleri her yerde duymak ve okumak mmkn. Doru sze ne denir? imdi ayn nermeyi yle formle edelim: Eski yaklamlarla, eski siyasal kuru mlarla Dnya (veya insanlk) bir yere gidemez. Deiim, Dnm ve yenilenme ihtiyac vardr. Bu nerme de en azndan yukardaki nerme kadar dorudur, hatta yukardaki nermeden daha dorudur. imdi ayn nermeyi bir de yle ifade edelim: Eski yakla mlarla, eski siyasal kavramlarla dnyada sosyalist hareketler, ezilenlerin hareketleri bir yere gidemez. Deiim, dnm ve yenilenme ihtiyac vardr. Bu nerme de en azndan dier iki nerme kadar dorudur. Ama bu nermeler zincirinde, srkleyici ana halka hangisidir? Trkiye, diyelim ki, Krt sorununa ve dier sorunlara bir zm buldu, bu insanln eski yaklamlardan kurtulmas anlamna gelir mi? Hayr. Dnyada sosyalizm tekrar entelektel ve kitlesel gcn kazanmadan eski yaklam ve kurumlarn almas sz konusu olabilir mi? Yine Hayr. Demek ki, Trkiyenin de, Dnyann da eski yaklamlara tutsak olmasnn kkeninde, dnyada solun ve sosyalistlerin eski yaklamlara tutsak olmas yatmaktadr. Sol bir yere gidemeyince, Dnya da Trkiye de gidemez. Ama ortada yle bir garip durum var. Trkiyenin eski yaklamlarla bir yere gidemeyeceini syleyen bir ok sosyalist, sosyalizm iinde eski yaklamlar ykmak iin hi bir ey yapmyorlar veya byle bir sorunlar yok, hatta eski yaklamlar savu nmaya devam ediyorlar. Demek ki, Dnyann veya Trkiyenin eski yaklam ve kurumlarla bir yere gidemeyeceini syleyen, srkleyici ana halka olarak dnyada sosyalist hareketlerin eski yaklam ve kurumlardan kurtulmas sorunun nne koymaldr. Ama sosyalistler eski yaklamlar srdrrken, Trkiye ve Dnyada eski yaklamlarn almasndan sz etmeleri tam anlamyla bir paradoks oluturmaktadr. nk eski yaklamlar srdren sosyalistler kendileri almas gereken sorunun bir parasdrlar. Peki almas gereken eski yaklamlar nelerdir? En bata, yirminci yzyl boyunca sosyalistlerin kanna ilemi ulusalc perspektif, uluslararas grevleri ulusal grevlerden karma perspektifidir. Burada her eyden nce, ulusal ldeki grevlerin evrensel grevlerden kaca eklindeki perspektife geri dn gerekir. Bu olmadan eski perspektiflerden kurtulma yolunda hi bir adm atlmam olur. Bu temel koul olutuktan sonra ancak, eski yaklamlar evrensel dzeyde eletirilip alabilir. Bir kk beldenin mahalli seiminde ald bir ka oyla glenmekten sz edenlerin anlamad ve hi bir zaman anlayamayacaklar sosyalizmin gcnn ald oylardan deil, entelektel gcnden, at ufuklardan geldiidir.

230

Bir ka rnek verelim. Sosyalistlerin dnyay krp geiren ulusal sorun konusunda, hala klasik uluslarn kendi kaderini tayin hakk programndan te bir programlar yok. Eer bir benzetme yapmak gerekirse, bu toprak reformu yapp, kylye toprak datmak dzeyinde bir programdr. Elbet kylln feodal bask altnda olduu lkelerde toprak datm desteklenebilecei gibi, ulusal basknn olduu lkelerde ezilen uluslarn mcadelesi desteklenmelidir ama sosyalistlerin bir de kendi program olmas gerekir, retim aralarndan zel mlkiyeti dlayan ve meta retimi yerine kullanm deerlerinin retimini hedefleyen programn karl olabilecek bir ulusal program. Bunun karl olarak ulusal alanda bir program yoktur dnya sosyalistlerin. Dolaysyla insanla sunaca bir perspektif de. Sosyalistler, en iyi durumda, dil ve kltrn ulusun tanmndan dlanarak, tpk ABDdeki gibi ulusu yurttalkla tanmlayan, ulus devleti reforme eden bir talepten tesine sahip deiller. Bunu isteyenler de szm ona, kendilerini yenilemi sosyalistler oluyorlar. Halbuki, ulusun, kiinin bir inan ve seim sorunu olarak kabul ve ulusal olanla politik olann akmas anlaynn reddi, tm dnya iin yepyeni bir perspektif sunmakla kalmaz, tm uluslar, ulusal olanla politik olann akmasn reddedenler ve etme yenler olarak, dolaysyla ulusal devletlere son vermek isteyenler ve onlar savunanlar olarak blebilir. Byle bir blnme bile kesin olarak sosyalizmin politik ve ideolojik inisiyatifi yeniden ele almas anlamna gelir. Ya da baka bir rnek. Sosyalistler btn dnyada, devletlerin haberleme zgrlne ynelik saldrlar karsnda haberlemenin veya zel hayatn gizlilii argmanyla bir savunma cephesinde yer alyor. Kanlmaz olarak da srekli mevzi yitiriyorlar. Aslnda burada burjuva uygarlnn, zel ve kamusal ayrmyla dnlyor ve burjuvazinin ufku iinde davranlm oluyor. Sosyalistler, burjuva ideolojisini glendiriyor. Dier yandan bu tam anlamyla bir devekuu politikas. Devletler ve irketler yurttalarn veya mterilerin veya altrdklarnn her eyini, donunun rengine hangi diinin rk olduuna kadar bilirken, zel hayatn gizlilii ilkesi ile bunlar baka insanlardan gizlenmi oluyor. Asl kendisine kar gizlenmesi gerekenler ise her eyi biliyor ama onlar hakknda kimse bir ey bilmiyor. Burada rnein, sol zel ve kamusal ayrmn savunmay brakp buna kar kmaldr. Tpk bir kyde herkesin aa yukar herkes hakknda her eyi bilmesi gibi, Devletin ve her kurumunun, her kuruluun, her firmann ve her kiinin her trl bilgisi herkese ak olmaldr. Bu sadece devlet ve irketlerin kesin kontroln salamakla kalmaz, modern toplumun anomimliinin yol at sulardan bile toplumun kendini korumasn da salar. Ama esas nemlisi, sosyalistler byle bir programla, kaybettii ideolojik ve entelektel stnl tekrar ele geirir. Ya da baka bir rnek. Yallk ve hastalk sigortas gibi sosyal haklar ii hareketinin nemli kazanmlarndan biri olagelmitir. Ama ii ailesinin henz hala 19. yzyldaki gibi nispeten byk bir aile olduu, insan mrnn bu gne gre ksa olduu zamanlarda bir ilerleme olan bu talep, bu gn artk almaldr. rnein, insanlarn hayatlar boyunca hem eitim, hem alma hem de dinlenmesini esas alan bir sistem savunulmaldr. Yani kreler ve yal bakm

231

evleri, daha fazla emekli maalarnn savunma mevzilerinden klp, yallar ve ocuklar kre ve bakmevi getto hapishanelerinden kurtarp, insan tm salkl yaam boyunca toplumun aktif bir yesi yapan bir sistemin kurulmas iin saldrya geilmelidir. Bunlar yle ilk akla geliverenler. Daha niceleri var. Sosyalistlerin dnya apnda byle yenilenmeleri, bu yenilenmeye uygun rgtlenmeleri olmadan ne Dnyada ne de Trkiyede bir yenilenme gerekleemez. Trkiye veya Dnyada eski olan amak m istiyorsunuz? e sosyalizmden balamanz gerekir. 20 Mays 2002 Pazartesi

232

Metaforlarla Konuulursa
Bilim gerein zn anlamak iin kavramlarn dilini kullan r, sanat ise imgelerin, hayallerin, benzetmelerin, metaforlarn. imdiye kadar, dnya apnda apartheit; sosyalizm ve demokrasi arasndaki ban kopuu; sreksiz devrim gibi kavramlarla aklamaya altmz, dnyada sosyalizmin kar karya olduu amaz bir de metaforlarn diliyle anlatmay deneyelim. Trkiyede toplumsal ve zellikle sosyalist muhalefetin kavramlarla; i tutarllkla, analitik dnceyle ve teorik genellemelerle pek ba ho deildir. Sanat, edebiyat her zaman daha fazla ilgi grr. Bunda, solun esas kaburgasn oluturan geni kitledeki Alevilikten kaynaklanan geleneklerin hi de kmsenmeyecek bir yeri olsa gerektir. Alevilik, uygarla bulamamln, snfsz toplumun, dolaysyla yazya dayanmayan szl kltrn alkanlk ve eilimlerini sol politik kltre de damgalamtr. Yazsz kltrn tarihsel geleneklerinin; dnme ve alglama biimlerinin sol politik kltre damgasn vurduu bir ortamda; kavramsal ve teorik i tutarllktan yola karak bir takm genel ve sorunlar tartmaya kalkmann, Mslman mahallesinde salyangoz satmaya benzediini bilmiyor deiliz. Hele bir de buna bak asndan, problematiklerden doan fark eklenirse, konumunuzun, domuz eti satmaya benzeyecei aktr. Bu fark da yle aklayalm. Biz diyoruz ki, sosyalist grevlerini, dnya ii snfnn zaferine azami katknn nasl olaca noktasndan hareketle belirleyebilir. Dierleri ise kendi lkeleri, halklar veya ii snflarnn refah, baars ve zgrl asndan. Ve bu fark, sanki pratik politika ile, hayaller arasndaki bir farkllk gibi koyuyorlar. Bu gibi koyuun ardnda yle gizli bir varsaym bulunmaktadr: bir lkenin veya o lkedeki iilerin, halkn demokrasi ve refaha erimesi, dnya apndaki mcadeleye azami katknn yoludur. Bylece o refah ve demokrasiye ulaan halk ya da iiler, dier lkedeki kardelerine daha fazla yardm etme olana bulacaklardr. Bizim ise tartma konusu yaptmz, artk geerli olmadn sylediimiz ve bir k yolu aradmz tam tamna bu gizli varsaymdr. Onlar ise bu gizli var saym tartmayarak, geerliliinin srd noktasndan hareket ederek, pratik ve gereki sosyalist politikac olduklarn iddia ediyorlar. nk bu varsaym tartma konusu olduu an btn verilerin onun geerliliini tartma konusu yapacan biliyorlar, seziyorlar. Bu durumda, tek k yolu kalr, bu sorun yokmu gibi yapmak; bu sorunu tartmay pratik grevlerden kamakm gibi koymak ve bylece kendi ulusalcln gizlemek. Savan kuraldr, sava raki bin istedii koullarda kabul etmemek gerekir, elbette onlar buna uygun davranacaklardr. Geen haftaki yazmz, baz tartmalara yol at. Bunlardan birinde, Bamsz Kbrs grubunda bir tartmac, Bertold Brechtin bir iiriyle bizi yle eletiriyord u: Eer evin yanyorsa hemen dar kaman gerekir acaba dars souk mu

233

kalacak yer bulabilir miyim karma bir kurt srs kabilir mi bir katil beni bekliyor mudur und so weiter demenin anlam yoktur, bunlar kafanda olsa bile, bunlara kar hayali bir politikan olsa bile ncelikli iin yanan evden bir an evvel dar kamaktr Bu satrlar, Avrupaya girmek isteyen Trklerin ve Krtlerin yzde sekseninin veya Kbrsn yerlisi Trklerin doksan dokuzunun duygu ve dncelerini; olaya yaklamn yanstmaktadr. Zaten biz de bunu tartmyoruz. Ama, benzetmeye bal kalrsak, bizim dediimiz ve bir zm aradmz udur: bu yanan evden dar frlayanlar, dar ktklar andan itibaren, dier yanan evlerdekilerin dar kmasnn nnde engel olup, onlar yanan evlerin iine hapsetmeye, dar kmalarn engellemeye balayacaklardr. Onlar ise, hele bir ben u yanan evden kaym, dier evlerin sndrlmesine o zaman daha iyi yardmc olabilirim demektedirler. Bizim dediimiz ise, bunun belki 19 ve 20 yzyllarda geerli olduu ama artk geerli olmad. Btn verilerin bunun aksini gsterdii. Her gn birlerce insan bin bir yoldan Avrupaya girmeye, yanan evden dar frlamaya alyor. Bu insanlar hudutlarda yakalanp geri yollanyor. nlerine engeller koyuluyor. Eer benzetmeye bal kalrsak, yanan evin kap ve pencerelerinden kamalar engelleniyor. Kimileri de bunu lke olarak yapmay deniyorlar. Trkiye ve Kbrsta olduu gibi rnein. kisi arasndaki tek fark, Kbrsn yanan evden dar frlamasna msaade edilecei; hatta bunun istendii; Trkiye ve Krdistanda ise bunun engellenmesi. Bu engelleme de, demokrasi gleri zayflatlarak yaplyor. rnein en byk demokratik rgt, Krt ulusal hareketi, terrist ilan ediliyor. Yani o evin iinden kmak isteyenlerin camlar, kaplar krarak dar kmalarn salayaca, merdivenler, ipler, baltalar ellerinden alnyor. Batan bir gemi benzetmesi, belki ok daha gerek durumu aklayc olur. Zaten bunun ayns, Titanik batarken yaanmtr da. Ayrca yanan evden dar kanlar, ktklar andan itibaren, yanan ev benzetmesinin deil, dolu bir kayk benzetmesinin, btn Avrupallar veya Zengin lkelerde yaayanlar gibi, kendi karlarn daha iyi savunduunu fark edecekler dir. Bir takm zenginler can kurtaran kayklarndalar. Sularda boulmakta olan binlerce insan, kayklara karak lmden kurtulmaya almakta, kayktakiler ise, kayk doldu diyerek; onlar tekmeleyerek tekrar suya yollamakta; tutunanlarn parmaklarn ke smektedirler. Bizim dediimiz kaya kanlarn da, oraya kmay baarrlarsa, ki bazlarna, rnein Kbrs gibi, bu olanak salanyor, kaya ktklar andan itibaren, kayktakiler gibi davranacaklar. Aksine davranmalar iin hi bir neden olmad; Avrupal iilerin de ayn nedenlerle byle davrand.

234

Bu Avrupa balamnda sz konusu olan aynen Demokratik bir devrim iin de geerlidir. Yani Demokratik devrim yapan bir Trkiye de, Tpk Avrupaya girmi, Avrupal olmu bir lke gibi davranacaktr. Kendine sosyalist diyen demokratlarn anlamak istemedii ve sonularn tartp bir zm bulmaya yanamad budur. te demokrasi ve sosyalizmin kopan ba; sreksiz devrim, gezegen apnda apartheit vs. derken hep dediimiz budur. Sadece bu sorunu koymuyor buna ilikin somut zm nerilerimizi de yazyoruz. Kendine sosyalist diyenler ise, brakalm somut zm nerilerini, bu sorunu yok sayyorlar ve tartmaktan kayorlar. Ama bunu tartmaktan kaarak, sosyalist deil ama demokrat olduklarn fiilen kantlam olmuyorlar m? 19 Haziran 2002 aramba

235

Dnya apnda Bir Strateji Deiimi Gerei (1)

Yirminci yzyln banda, k hznn deimezliinin kefi, klasik Newton fiziini bir sr amazla kar karya brakmt. Bu fizii kurtarabilmek iin, rnein eser denilen varsaymsal bir ortamda hareket ettii gibi, bir ok payanda ile kavramsal binann k engellenmeye allmt. Sonunda Albert Einsteinin, aslnda son derece bas it, sade ve estetik zellikler tayan teorisiyle, bilinen btn fiziksel sreler, tekrar birbiriyle i tutarll olan bir kavram sistemi iinde aklanr oldu. Bu teori eskisini orasndan burasndan payandalarla dzeltmiyor, eskisini de zel bir hal olarak ieren yepyeni bir sistem yaratyordu. Fizikteki bu deiimler bile, genellikle fizikilerin yeni teoriyi kabulleriyle deil, eski teoriyle yetimi fizikiler kuann lmlerle sahneyi boaltmas ve yeni teoriyle yetimi kuan onlarn yerini almas biiminde gereklemektedir. Fizikteki bu devrim, elbette toplumsal devrimlere benzer. Ama temel bir fark vardr. En azndan, kapitalizmin emek retkenliini arttrmak iin doa bilimlerinin gelimesini desteklemesi nedeniyle, idari ve fiziksel basklarla teorideki deiimin gereklemesi engellenmez. Tpk geliine ulaan bir insann ergenlik sivilceleri karmas gibi, kk bunalmlarla deiiklik alabilir. Eski kuan sahneden ekilmesiyle, kuaklar aras bir atma biiminde deiim gerekleebilir. Ama snfl toplumda, egemen sistemi koruyan devlet denen sert bir kabuk vardr. Yeninin doumu ve kendini kabul etmesi zorla engellenir ve o da ancak yine o zoru paralayan zorla doabilir. Zor bu anlamda doumlarn ebesidir. Fakat konumuz bu deil, devrimci ya da sosyalist teori ve stratejilerde bu deiim nasl gerekleir? nk toplumsal teoriler, bu teoriler zerinde ykselen program ve stratejiler de tpk fizikte veya baka her hangi bir doa ve toplum bilimindeki teoriler gibi, olaylar sistemli bir biimde aklamakta zorlandklar, eski teorileri oradan buradan esnetme ve yamamalarla durumu idare edemeyecekleri bunalm dnemleri yaarlar. Bunlarn ortaya k ve alma mekanizmalar nasldr? Bu gn dnyadaki sosyalist teori, program ve strateji, tam anlamyla yzyln banda fiziin karlat trden klasik bir bunalm iindedir. Bu bunalmn eski sistemin yerini alacak daha yeni ve baka bir teori, program ve stratejiyle almasndan baka bir yolu yoktur. Ama bunun gereklemesinin ek zorluklar vardr. Fizikteki bunalmda, yeni teorileri ortaya koyan bilim adamlar, her biri sistematik bir akademik eitim grm, grmese bile klasik fiziin btn kazanmlarn renmi, bilimdeki kavramlarn i tutarll konusunda ortak bir kavray sahibi insanlardr. Sosyalist teoride ise ilk ansszlk burada balar. Bunun okullar yoktur. Toplumun en alt ve cahil tabakalar arasnda yaylmak zorundadr. Ve nihayet insanlar u veya bu sosyalist teoriyi, bilimsel kayg ve nedenlerle deil, pratik nedenlerle, onlarn teorik mahiyeti hakknda hibir bilgileri olmadan benimserler. Problem sadece bu da deildir. Onu benimsedikleri an
236

ve benimserlerken de onu kendi kltrel, politik ihtiyalarna, farkl snfsal karlarna uygun olarak arptrlar. Yeni kuaklar, sosyalist teori diye, bu aslyla ilgisiz eyleri renirler ve onlarn doruluundan zerrece phe etmezler. Bylece, sosyalist bir teoride bir devrimin, gelikin bir teorinin ortaya kmasnn koullar minimuma iner. Yani aa yukar, fizikilerin fiziksel teorileri bilmedikleri, dolaysyla ondaki bunalm da gremeyecekleri trden akl almaz bir durum sosyalizm sz konusu olduunda gerein anlatm olur. rnein en basitinden bir pratisyen doktor veya sradan bir fizik retmeni olmak iin bile, on yl akn bir teorik ve pratik eitim gerekir. Genel teorik sorunlarda bir yaz yazmak iin ise, belli aamalardan gemi olmak gerekir. Ama sosyalist teoride yle deildir. Elinize kalemi alp, her konuda inciler dktrebilirsiniz. Kimse sizin sosyalist teoriyi kaynaklarndan sistematik olarak renip renmediinizi denetleyemez. Ve rnein belli bir politik etkisi olan bir rgtn yayn organysa bu, incileriniz yzlerce ve binlerce militan tarafndan bilimin son sz olarak kavranlacak ve renilecektir. Ve bu mekanizmayla, arptmalarn arptmalar besledii, bilgisizliin kendini glendirdii kara delikler ortaya kar. Bunlar ylesine bir ekim gcne sahiptir ki, adeta kurtulu yoktur. Ama bu soyut olarak anlatlan, aa yukar evvelki yzyln sosyalist teorisinin problemidir. O zamanlar, iyi kt yine de sosyalist teorinin kaynaklarna hala bir ekilde ulama yollar; ykselen ii hareketinin at kanallar vardr. Ama ekim devrimi sonrasnda brokrasinin iktidar ele almasyla daha da korkun bir durum ortaya kar. Bu teori fiziksel olarak tasfiye edilir. Tasfiye edenler tasfiye ettiklerinin bayrayla yaparlar bu ii. Yeni kuaklar, artk sosyalizm ve teoriyle ilgisiz bu yeni inay sosyalizm diye renir. te yandan, gelimi lkelerin iileri nispeten imtiyazl bir zmre olduklarndan, buna karlk, devrimci mcadeleler, kylln etkin olduu geri lkelere kaydndan, teorinin kaynaklarna yol aacak toplumsal kanallar da tkanr. Btn sosyal hareketlere bunlar damgasn vurduundan, orijinal teorideki sorunlar ve varsa gelimeler ancak ok zel koullarda gerekleir. Bylece teori ve program, politika, strateji arasnda almaz snrlar oluur. Bu da geen yzyldaki durumu anlatr. Bu bile gene iyiymi. Ya imdi ? Kendine sosyalistim diyenler, sosyalizm diye sosyalizmle ilgisiz arpk bir teoriyi bilenlerdir. Bildikleri teorinin bunalmn grdklerinde, orijinali hakknda hibir fikirleri, metodolojik temelleri olmadndan, kar tarafa savrulurlar. Yeni kuaklar iin ise, sosyalizmin veya byle bir teorinin zerrece deeri yoktur. Brakalm sosyalist teorinin sorunlarn tartmay bir yana. Bylece, sosyalist teorideki gerek sorunlar, brakalm amay, tartacak bir muhatap bile bulmak olanakszdr. Kald ki, artk teorik, metodolojik tutarllk ile devrimci politika arasnda bulunan derin ve zsel balantlara ilikin kavray ta bulunmamaktadr. Her trl eklektizmi olaan ve meru gren anlayn grnmez diktatrl vardr. Sizin tamamen teorik ve yntemsel kayglarla, bir yntemsel yanl gstermek iin verdiiniz rnek, hemen gncel politikann lleri iinde kendine zt anlamlar kazanr. Mslman mahallesinde salyangoz satar duruma dersiniz. Bir yanda sava, bir yanda imha tehlikeleri vardr. nsanlarn yoktur byle eylerle uraacak

237

zaman. Onlar hala eski kurgular iinde, daha sk organizasyon, daha byk irade ile bir eylerin dzeleceini dnrler. rnein Bloun baarszl, yeterince rgtlenememek, yeterince ciddi alamamakla izah edilir. Kim o baarszln, dnya apndaki program ve teorisizlikle ilgisine kafa yorar ki? Bu yndeki vurgular, pratikle ilgisizlik, gkteki yldzlarla uramak olarak grlr. te bu koullarda tutup da Dnya apnda Bir Strateji Deiiminden sz e tmek, ne sosyalistinde ne de gayr sosyalistinde zerrece bir yank uyandrmaz. Kimse teoriyi bilmemektedir, kimsenin teorik tutarllk diye bir problemi yoktur ki, n hznn sabit olmasnn btn bilinen teoriyi alt st ettiini grebilsin. Byle bir ortamda, dnya apnda bir strateji deiiminden sz etmek iyice anlamszlar. Ama ne kadar anlamsz grlrse grlsn, eski teorik, programatik, stratejik sistemle bu gnn dnyasna tutarl teorik aklamalar getirmek ve bir program ve strateji olutu rmak, kar glerin saldrsn durduracak bir teorik savunma mevzii kurmak olas deildir. Bu nedenle, sosyalist teori, program ve stratejinin, ilk bakta pratik mcadeleyle ilgisizmi gibi grnen, ama o pratikte karlalan sorunlarn alabilmesi i in olmazsa olmaz olan sorunlarn gndeme almaya alalm. Sava tamtamlar alarken, bu yntemsel ve teorik sorularla ilgilenmek sama grnebilir. ama bu grn yanltcdr. O savan daha da gze batrd ve batraca sorunlarn zm yolunda ancak byle adm atlabilir. 11 Aralk 2002 aramba

238

Dnya apnda Bir Strateji Deiimi Gerei (2)

Geni ezilen ynlar dnya apnda bir strateji deiimini ayaklaryla gerekletirmi bulunuyorlar. Bu anlamda sorun, yeni bir strateji ve program bile deildir. Fiilen var olan bu hareketi, grmek, onun tarihsel ve siyasal anlamn kavramak, ona birletirici ve bilinli bir ifade vermektir. Her zaman byledir bu iler, bilgelik kuu akamn alaca karanlnda her ey olup bittikten sonra ter. Her zaman ezilen milyonlarca insann sosyal, kltrel ve siyasi hareketleri, onlarn gerek toplumsal deiikliklere, en deme sosyologlardan, en deme istihbarat rgtlerinden daha nce ve daha doru tepki gsterdiinin yeni bir kantn sunar. Bir rnek. ocukluumda Ege kylleri, zirai ilalar ktktan sonra, bitkilerdeki hastalklarn da arttndan ikyet ederlerdi. Buna karlk aydnlanm ve aydnlanmac, ilerici ziraat memurlar, retmenler, kasaba brokrasisi, kyllerin bu tepkilerini gericilik, mspet ilimlere gzn kapamak; ortaa kafasyla dnmek olarak tanmlarlar, onlarla alay ederler onlar fenni usullerle ziraat yapmaya zorlarlard. Gerekten de ilk bakta bu aydnlkla karanln kavgas gibi grnrd. Aradan yarm yz yl getikten sonra bu gnn dnyasndan bakldnda, o gnn dnyasndaki rollerin tamamen deitii grlr. Kyllerin dediinin hakl olduunu, evre ve ekoloji hareketleri ve onlarn dayand veriler kantlad . imdi bu rnee bal kalrsak, ellili yllarda, kyllerin bu tepkisinin derin anlamn kavrayan ve ona bilinli ve siyasi bir ifade vermeye alan bir sosyalist hareket ksa, bu gn her ey bambaka olurdu. rnein soyutlanm rneimize bal kaldmzda, bu sosyalist hareket, CHPli ve lerici aydn ve brokrasinin aydnlanmacl karsnda ortaa karanlndan yana, gerici kyllerin tarafnda yer alrd. Bunun nasl farkl sonular olabilecei tasavvur edilebilir. rnein, bylece sosyalizmin hep st ve aydn tabakalar arasnda yaylml ve onlarn eilimlerinin arac olmas buna bal olarak, yoksullarn zenginlere duyduu tepkilerin sosyalizme tepki biiminde yansmas olmaz faist ve dinci kanallara akan bu tepkiler gerek mecrasn bulurdu. Bunun gibi daha nice ters yz olular dnlebilir. Bu sadece Trkiye iin deil, dnya iin de byledir. Benzer bir davran gsterilse, yani gerekte var olan sosyal hareketlerin anlamn kavrama ve onlara bilinli bir ifade verme anlamnda davranlsayd, bu gnn dnyasnda, emperyalizme, kar savan bayra slam deil Sosyalizm olurdu. Byle bir dnyada insanln kurtulu ve yaama ans ok daha yksek olurdu. Bu karsamalarn da gsterdii gibi, stratejik deiiklikler hayati nemdedir. Balangta yanl koyulmu bir strateji, o yanlln sonularnn da nesnel koullar haline gelmesiyle gerek bir gerek hedefin bir arac deil engeli haline dnr. imdi bu gnn dnyasndaki sosyalistlerinin ne yapmas ve nasl davranmas gerektiini yine

239

bu rneimize bal kalarak formle edersek, rneimizdeki, ellili yllarn dnyasnn, aydn ve brokratlarn aydnlanmaclna kar, kyllerin ortaa karanl biiminde grnen eilimlerini savunan ve onlara bilinli bir ifade veren, hibir zaman var olmam o sosyalistlerin yapmas gerekeni yapmaktr sosyalistlerin grevi. Gerekten de yer yzndeki milyarlarca insan yeni bir stratejiye gemi bulunuyor. Tpk ellili yllarn ilalar kt hastalklar oald diyen kylleri gibi ilk bakta sama ve akl d grnen biimlerde bu deiimi gerekletiriyor. Sosyalist dncenin yapmas gereken aslnda bunu grmek, ona siyasi bir program kazandrmaktr. Bu deiikliin nasl gerekletiine dair tipik bir rnek verelim. Geen yzylda halklar, emperyalizme kar baka bir strateji izliyorlard, ona kar bamsz devletler kurmaya alyorlar, snrlar ekiyorlar bylece zgrlk ve refahlarn ykseltmeye alyorlard. Bu gerek bir hareket olarak da vard. Sosyalistler buna bir anlamda bir bayrak sunmular ve daha siyasi ve bilinli bir ifade vermilerdi. Ya da belki daha dorusu, bu hareketler sosyalist bir sylemi bayrak edinmilerdi. Ama bu gnn dnyasnda, milyarlarca insan, bu stratejinin iflas ettiini, bununla bir yere varlamayacan kavram ve bu yeni duruma uygun yani bir strateji gelitirmi bulunuyor. Artk emperyalist lkelerden ayrld, onunla arasna snr ekmeye alt takdirde, bunun kendisinin aleyhine olduunu, bunu tam da kar tarafn istediini sezmi bulunuyor. Bu nedenle, Emperyalist lkelerle arasndaki snrlar yok etmeye alyor. Ne yapyor? Milyarlarca insan, bu snrlar kaldrmak iin farkl biimlerde ayn stratejiyi uyguluyorlar. Byk bir blm, bireysel abasyla Emperyalist lkelere kapa atmaya alyor. Veya bunu lkeler olarak yapmaya alyorlar. rnein Avrupa Birliine girmeye alyorlar. Veya kapatldklar gettoya gelen zenginleri gelemez klarak, yaatmayarak baka bir yoldan bu dlanmla kar hareket gelitiriyorlar. Yani ister kapa zengin lkeye akmaya alsn, ister zengin lkeden gelen turiste kar terr uygulasn, birbirine zt gibi grnen bu hareketlerin hepsi, dlanmaya kar bir strateji deiiminin ifadesidir. Geen yzyldaki strateji, ulusal snrlar koyarken bu yzyldaki o ulusal snrlar kaldrmaya alyor. Geen yzyldaki ayrrken bu yzyldaki birletirmeye alyor. Sadece ezilenler asndan deil, ezenler asndan da ayn deiiklik var. Emperyalistler geen yzylda snr ekilmesine kar btn glerini harekete geiriyorlard, bu gnn dnyasnda zengin lkeler etraflarna almaz fiziksel, hukuki, askeri snrlar ekiyorlar. Zengin lkelerde dnn ii partilerinin kaleleri, bu gn refah ovenizminin, rk partilerin kaleleri. imdi bu durumda, sosyalistlerin grevi nedir? Bu fiili deiiklii bilinli bir programa kavuturmak ve dnya apnda siyasi bir hareket yaratabilmektir. rnein, programatik olarak yeryznden snrlar kaldrmak acil bir programatik hedef olmak zorundadr. Snrlar artk gerici bir ilev grmektedir. Onlar emperyalist smrden kurtuluun, rk baskdan kurtuluun aralar olmaktan km, aksine yeryz lsndeki rk bir sistemin aralar haline gelmitir. Yoksul insanln, zengin lkelerin hudutlarnn

240

dnda tutulmas gerekir bu gnk sistemin srdrlebilmesi iin. Ama bunu kavramazsanz nasl dnya lsnde bir program ve strateji gelitirebilirsiniz ki? Mmkn deildir. Dnya lsnde bir program olmadndan her hangi bir lkede sosyalist bir politika da mmkn deildir, nk tanm gerei, sosyalist politika ve strateji, ancak dnya lsnde bir program ve stratejiye tabi olarak var olabilir. Bylece ilk sonu ortaya kyor. Bu gn ne Trkiyede ne de her hangi bir lkede, sosyal ist bir parti veya hareket yoktur veya olamaz. nk bu gnn dnyasnn sorunlarna bir cevap oluturan, gerek var olan harekete dayanan ve onun siyasi bilinli ifadesi olan bir dnya apnda program ve strateji yoktur. imdi byle bir dnyada, kendine sosyalist diyen partiler, olmayan bir eyi varm gibi gsterirler. Dolaysyla daha batan, sorunun doru koyulmasnn nnde bir engeldirler. Grld gibi, dnya apnda yeni bir program ve strateji deiikliinden sz ettiiniz an, bu gn var olan ve en devrimci ve solcu gibi grnenlerle bile konumunuz kkten deiir. Onlar artk politik bir deiimin aralar olarak deil, bu politik deiim iin gerekli strateji deiiminin nndeki en byk engel olarak ortaya karlar. Dolaysyla dnya apnda b ir strateji deiiklii sadece genel ve gelecee ynelik deil, bu gn yaptnz, somut gnlk politika ve taktiklerde de batan aa bir deiim anlamna gelir. Hasl dnya apnda bir strateji deiimini sorun etmek, aktel politikann taktii ve eyl emi olarak, bu deiikliin bizzat uygulamasndan baka bir anlama gelmez. Yani strateji deiiklii taktik ana halkadr. 18 Aralk 2002 aramba

241

mparatorluk
Her halde pek az kitap, yine bu kitapta gelecein sosyal hareketi olarak vaftiz edilen orta snf solcululuunun birdan bire hit olmu bir mzik parasymasna dilinden drmedii Negri'nin "mparatorluk" kitab gibi, yaynlanndan ok ksa bir zaman sonra olaylarca tekzip edilmitir. kiz kulelere vuran uaklar ve ABD'nin dnya imparatorluunu kurmak iin balatt sefer, bu kitapta ngrlen oklu, merkezsiz, topraksz ve esnek mparatorluk dzeni ngrsn de havaya uurmutur. Ama sade ce kitab ve ngrsn deil, bu kitab manifestosu olarak selamlayan ve bu kitapta selamlanan tuzu kuru ehir orta snflarnn "enlikli" hareketleri de. ABD'nin Irak' igaline kar karken, Trk Ordusunun Kuzey Iraktaki fiili bamsz Krt blgesini igali konusunda azn amayan, ezilen uluslar ve nc dnyay bir nesne olarak gren hareketler de ksa zamanda kendi snrlarna toslayacaktr. Onlar bu gnk sava kart hareketin bileim ve stiline damgalarn vuruyorlarsa, bu onlarn hareketin geleceinin tohumu deil, gemiin kalntlar olduunu gsterir. nk bu sava mparatorluk kurma savadr ve mparatorlua kar sava, kapitalizme kar bir sava olarak var olabilir. Kapitalizme kar program ise, bu Negri'nin mparatorluunu manifestolar kabul edenlerin gndeminde yoktur. Balktak "mparatorluk" szcnn yaratt armla, Negri'nin mparatorluk kitabna ve bu kitabn zne ve nesnelerine yaplan bu ksa deinme bir yana, iinde yaadmz dramatik deiikliklerin birbirini izledii u gnlerde, tarihin genel eilimleri zerine de, bizlerin btn enerjisini ve dikkatini yutan politik abalarn, evrensel gidi iindeki yeri ve anlam zerine de dnmek gerekir. yle ki, btn bunlarda, bizler bambaka toplumsal dinamiklerin bilinsiz failleri olabiliriz. Tipik rnek 1968'dir, onu yaayanlar kendilerine ve yaptklar iin tarihsel ilevine bambaka anlamlar yklyorlard ama aslnda kapitalizmin kendini yenilemesinin bilinsiz aralarydlar. Geri lkelerdeki kimi sosyalist hareket ve mcadelelerin, dnya tarihinin genel gidii asndan bakldklarnda, o toplumlardaki modernlemenin birer arac ilevi grmeleri gibi. Antik tarih, bu gn yaanan sreci anlamak iin baz ipular sunabilir. Uygarlklar kentlerde doar. Kent ise, ilk orijinalinde topraktaki tarm retimine dayanr sa da bir kere ortaya kp o dzenli ve byk art rn temelinde ticaret baladktan sonra, o ticaret yollarnn antrepolar, dm noktalar zerine doar. Ama her kent, rnein klasik Grek medeniyetinde olduu gibi, bana buyruk bir yurttalar topluluudur. Birbirileriyle rekabet ve ekime iindedirler. Btn bu rekabetler ise, ticaret yollarnn istikrarn bozar ve onlar tehdit eder. Bunun iin, uygarlk varsa, ticaret, ticaret varsa, yollar, yollar varsa bu yollarn emniyeti ve bunun iin de, btn bir uygarlk alannda yollarn emniyete alnmas, yani btn kentleri bir siyasi btn iinde birletiren fetihler ve imparatorluklar ortaya kar. mparatorlua egemen olanlar arasnda olsa da, onun btnnde bir kentin yurttalarnn eitlii yoktur artk. Her ulusa biimsel de olsa eitlik tanyan Birlemi Milletler, hatta

242

NATO bile mparatorluk ile badaamaz. Merkezde, Roma yurttalarnn haklar bakidir. Ama snrlar dnda eitlik deil, hiyerari vardr. ABD'nin ele geirdii El Kaide savalarn ABD topraklarna sokmamas anlamldr. Topraklarnda hukuk geerliliini srdrmektedir. Onlar ABD topra olmayan, hibir lkenin hukukunun da geerli olmad Guantanamo'da tutmas, imparatorluun mantn tohum halinde gsterir. mparatorluk kurulduunda, ABD'nin dndaki dnya bir Guantanamo olacaktr. mparatorluklar sadece iddete dayanmaz. Ele geirdii yerlere yollar ve dzen getirir ki ticaret ilemeye devam etsin, elbet bunun karylnda onlarn art rnnn nemli bir blmne de el koyar. Belirli bir otonomi verilir, gler srekli olarak onlarn banda tutulmaz. Hara verildii ve dzen bozulmad srece gereksiz basklara gerek duyulmaz. sa'y Roma valisine ikayet edenler, kendi hemehrileri Yahudilerdi; Sabetay Sevi'yi de Osmanl Padiahna ikayet edenler bizzat hahamlard. Eer klasik uygarlklarla analoji iinde konumak gerekirse, kapitalizm imdi, antik uygarlklarn kentler ve kentler aras rekabet dnemini geride brakp, imparatorluk dnemine geiyor. Kapitalizme geebilmi ulusal devletler bir bakma, eski Yunanistan'n, ehir devletleri gibidirler. Hi biri deimlerinin zerinde kesin ve uzun bir stnlk kuramaz. Kapitalizmin imdiye kadarki dnemi biraz byle saylabilir. Ama bu biim, dnya ticaretinin ve globallemenin bu gnk yaygnlk ve gelimilik dzeyinde, artk giderek bir engel halini alr. Bu globallemeye uygun bir siyasi biim de gerekir, bu biim bir tr modern imparatorluk olabilir. ABD'nin imdi kurmaya alt buna uygun bir dnya imparatorluu dzenidir. Bunu bu gn ABD yapmasa, yarn Avrupa veya in yapmaya kalkmak zorundadr. Kapitalizm varsa, tekniin ve ticaretin bylesine gelitii bir dnyada, hem rakiplerin muhtemel tehditlerini ortadan kaldrmak, hem de ticaret yollarn emniyete almak iin imparatorluk biricik geerli biimdir. Yani kapitalizm bir bakma gerek imparatorluk ana geiyor, imdiye kadarki antik tarihin ehir devletlerine karlk den, ulusal devletler ayd. mparatorluun hiyerark yaps bu biimleri ortadan kaldrmayacak, hatta pekitirecektir. nk imparatorluklarn hiyerarik yaps iin, kendini denetleyen cemaatlere ihtiyac vardr. Bu anlamda, ulusal devletler var olmaya devam eder, ama onlar artk, bir imparatorluun dzeninin aralar, denetim mekanizmalar haline dnrler. Tpk antik uygarlklardaki otonom cemaatler gibi. Kapitalizmin bu imparatorluk ihtiyac, zorunlu olarak bu gnk gibi bir kapitalist lkenin dierlerinden teknik ve askeri bakmdan kat kat stn olduu bir durumu var saymaz. Bu somut dnya tarihinin ortaya kard bir durumdur. mparatorluk a, pek ala aa yukar eit gteki emperyalist birok adayn bulunduu bir durumda da karlanabilirdi. Byle bir durumda adaylar arasndaki uzun ve sert atmalar onlarn gcn tketebilir ve bir imparatorluk kurulmadan kapitalizm veya insanlk yok olabilirdi. Rastlantsal olarak, ABD'nin olaanst askeri gc ve teknik stnl, imdiki verilere gre, ksa bir atma dneminden sonra bir dnya imparatorluu kuraca izlenimi veriyor. Bu imparatorluun, klasik antik imparatorluklardan dier bir fark, kelimenin gerek anlamnda bir cihan imparatorluu olmasdr. Eski dnyada, Akdeniz, ran, Hint ve in, her
243

biri ayr bir dnyayd ve bunlarn her birinin imparatorluklar vard. Her imparatorluk ayn zamanda bir uygarlk demekti. Ama bu gnn klm dnyasnda, Avrupa, in, Japonya gibi her biri ayr bir dnya olan imparatorluklar mmkn deildir. ABD'nin Irak' igalinin engellendiini var sayalm. Bu kapitalizmin bir dnya imparatorluuna olan ihtiyacn azaltmayacaktr. Sadece glerin farkl bir diziliinde imparatorluun kurulu savalar devam edecek demektir. Ve yine klasik uygarlklara bakarsak, bu imparatorluk kurma mcadelesinin srd, veya kurulduunda onun henz stabilize olmad dnem, eitliki hareketler iin daha byk olanaklar sunmaktadr. Ama imparatorluk bir kere kurulup, stabilize olduktan sonra, direni bireysel ve mistik biimlerde var olabilmektedir. Kapitalizmin bu imparatorluk ana giriinde, ABD'nin imparatorluun en nemli ve biricik aday olduu bir biim nasl bu srecin kendisinin mantk sonucu ve zorunlu bir koulu deilse; Sosyalist hareketin de, bylesine dank, teorisiz ve programsz girii de srecin mantnn zorunlu bir sonucu veya koulu deildir. Tehlike, sosyalist hareketin, kendini toparlama frsat bulamadan, (ki bu toparlanmann ip ularn veren henz hibir entelektel canlanma yok), mparatorluun kurulmas, stabilize olmas ve kurtuluu bireyin iinde ve mistisizmde arayan bir a ruhunun egemen olmasdr. O zaman bu imdi bulunduumuz berbat yer bile, dizlerimiz zerinde srnerek ulamaya alacamz bir hedef olacaktr. demir@comlink.de http://www.comlink.de/demir/ 05 Mart 2003 aramba

244

Tarihsel Maddecilik ve Sosyalizmin Sorunlar zerine Bir Site

Tarihsel Maddecilik veya Tarihin Maddeci Anlay, konusu ve ieriiyle toplumu ve onun deiim yasalarn anlamaya alan bir bilimdir. Yani Toplum Bilimidir. Dier bir deyile: Sosyolojidir. Bu gn Sosyoloji bal altnda toplanan eitli tarih ve toplum teorileri ise, znde, Tarihsel Maddecilik adl Toplum Bilimine kar, gerein zn gizlemeye yarayan bilim kaftan giymi deolojilerdir. Tarihsel Maddecilik, ierii ve konusu bakmndan gerek Toplum Bilimi olduuna gre, onun adnn yanl olduu; zarf ile mazruf arasnda bir uyum bulunmad ve hatta bu durumun kendisi iin bir handikap oluturduu grlr. Toplum Bilime (Sosyolojiye) verilen bu Tarihin Maddeci Anlay (Tarihsel Maddecilik) adlandrmas, yani insanlarn varlklarn bilinlerinin deil, bilinlerini varlklarnn belirledii nermesine arlk veren bu adlandrma, varlk ve bilin arasndaki bu ilikinin, yine bizzat bu teorinin kurucularnca srekli vurgulanm ve fiilen uygulanm olan, diyalektik niteliine gereken vurguyu yapmaz. Yani, son durumada, var olu tarafndan belirlenmi bilincin, bir kere ortaya ktktan sonra kendi bamz evrimine ve var oluu etkileyip deitirmesine; yani ilikinin diyalektik karakterine gereken vurguyu yapmaz. Bu bakmdan, Tarihsel ve Maddecilik kavramlar ile karlanan tarihin ve toplumun bu bilimine, eer ynteminin en temel zelliklerini ieren bir adlandrma yap mak gerekirse, Maddeci ve Diyalektik Tarih ve Toplum Bilimi demek gerekir, dier bir ifadeyle Maddeci ve Diyalektik Sosyoloji. Ya da tersinden Toplumun Bilim (Sosyoloji), bir ideoloji deil bir bilim ise, zaten diyalektik ve maddeci olmas gerektiinden, s adece Toplum Bilimi ya da Sosyoloji demek yeterlidir. Sosyoloji diye bilinenler, yani Sosyoloji diye ortaya km onlarca Toplum ve Tarih teorisi ise; son durumada, maddeci ve diyalektik olmayan yntemsel arpklklar iindedirler, dolaysyla ideolojile rdirler. Bylece yaygn ve allm biimiyle adlandrmada, gerein tam ztt bir grnm ortaya kmaktadr. Toplumu kavramak iin biricik yntemsel temele sahip olan teori Toplum Bilimi (Sosyoloji) adyla anlmamakta, adeta sadece toplumun maddi hayatna mekanik ve tek tarafl bir vurgu yapan bir isimle anlmakta, hatta o kendisine bu ismi yaktrmakta; buna karlk, onun karsndaki btn sosyoloji ekolleri olarak tanmlanan ideolojiler, Sosyoloji genel bal altnda, sanki bir bilimin uzak snrlarndaki farkl teorik aklama denemeleriymi gibi kavranlmaktadr. Yani gerekte sosyoloji olan bir ideoloji olarak, ideolojiler ise sosyoloji olarak adlandrlmakta ve kavranlmaktadr. Elbette sosyolojinin adnn bile olmad ada, bu bilimin kurucular iin ismin byk bir nemi yoktu ve retilerini o zamann temel tartmalarnn atmosferi iinde ynteminin temelinin sadece bir ynne vurgu yapan bir biimde adlandrmak, yani zarf ile mazruf arasndaki bu uyumsuzluk, bu uyumsuzluk bilindii srece bir problem oluturmuyordu. Bu gn bile doa bilimlerinde adlandrmalarn Yunan mitolojisine gre yapld bir bilimsel gelenek iinde, adlar ile onlarn karlklar arasnda dorudan bir uyum aramak

245

gerekmeyebilirdi. Ama bu gn, metafizik ve mekanik sosyolojilerin ya da dier deyile toplumu aklama iddial ideolojilerin, temsil ettikleri ve karlarn savunduklar egemen snflarn maddi zaferlerinin tadn karp, byk bir gurur ve kmsemeyle Tarihsel Maddecilie bir l kpek muamelesi yaptklar ve bu toplumsal zaferi kendilerinin teorik ve entelektel bir zaferi gibi gstermek istedikleri ada, sadece adlandrmann yaratt yanl yarg ve izlenimler bile ok ciddi engeller oluturmaktadr gen kuaklarn bu biricik bilimsel toplum ve tari h retisiyle bir kontak kurabilmeleri iin. Adlandrmadaki problem sadece bu kadar da deil. Bu Diyalektik ve Maddeci Tarih ve Toplum Teorisi ya da ksaca Sosyolojinin gbek ad da, onu, antik uygarlklarn zirvesinde ilk kez kefetmi ve Bat iin bilinmez kalm, bni Haldundan ve birbirinden bamszca ikinci defa kefetmi ve sonra bir araya gelmi ilk iki kurucusundan birinin adna izafeten Marksizmdir. ou kez uzun uzun Tarihsel Maddecilik, ya da Tarihin ve Toplumun Maddeci ve Diyalektik Teorisi gibi szleri sralamak yerine ksaca Marksizm denmektedir. Bu ise karkl iyice arttrmaktadr. nk Marksizm byk lde ve ayn zamanda siyasi ve felsefi anlamlara da sahiptir. Bylece bu gbek ad da bu sosyolojinin bir bilim deil bir ideoloji, hatta bir din olduu kansn pekitirmektedir. Kald ki, ortada Tarihsel Maddecilik veya Marksizm diye bilinenlere baktmzda, Tarihsel Maddeciliin bir ideoloji olduu izleniminin tamamen haksz olmad da grlr. eitli snf ve tabakalar, zellikle ii aristokrasisi ve brokrasisi ile kyllk ve kk burjuvazi ya da deklase olmu burjuvazi Marksizmin ya da Tarihsel Maddeciliin gerek on dokuzuncu yzyldaki teorik ve entelektel zaferlerinin; gerek bu teoriyi bayrak edinmi ii hareketi nin yirminci yzyln bandaki toplumsal zaferlerinin etkisiyle, karlarn ve eilimlerini onun deyimleriyle savunmann yolunu aramlardr. Yani bizzat mekanik ve metafizik sosyolojiler, Diyalektik Sosyolojinin, yani Tarihin ve Toplumun Diyalektik ve Maddeci teorisinin terminolojisini kullanarak, ama onun ynteminin ve kavramlarnn ieriini boaltarak ortaya kmlardr. Ve daha korkuncu, bu Tarihsel Maddecilik ya da Marksizme dayandn iddia eden ideolojiler, hem brokratik ii devletlerinin ve partilerinin; hem ii brokrasisiyle konumu ve kar tencere ve kapak gibi birbirine denk den deklase burjuva zmrelerin; hem de kylle dayanan devrimlerin ve partilerin muazzam maddi gcne dayandklarndan, ortalkta Marksizm diye bilinen veya Tarihsel Maddecilik diye retilen de sadece neredeyse bunlar olduundan, bu grn apak bir gerekmi gibidir ve neredeyse gerein znn deiik olabilecei ynnde hibir pheyi ve sorgulamay armaz. Yani, szde tarihin Maddeci ve Diyalektik anlayna gre Tarih ve Toplumu akladn iddia edenler de yle deildir; onun terminolojisi kullanan metafizik sosyolojiler, ideolojiler, hatta skolastik tartmalardan tesine gemeyen inan sistemleridir. Bu durumda yle bir manzara ortaya kmaktadr. Bir yanda niversitelerin en azndan biimsel akademik kriterlerine uygun aratrmalar yapan sosyolojiler vardr; dier yanda

246

biimsel akademik kriterlere bile uymayan, ya tamamen skolastik ya da belli karlar savunmak iin oluturulduu en parmam gzne szde teorilerden ibaret Tarihsel Maddecilikler ortal kaplamtr. Bylece Tarihsel Maddeciliin bir ideoloji buna karlk sosyolojilerin bir bilim olduu trnden bir yargnn grnte hi haksz olmad da grlr. Sadece bu kadar da deil, bu gn btn dnya niversitelerinin sosyoloji blmlerini doldurmu sosyoloji teorileri ile Tarihsel Maddeci terminolojiyi kullanp ayn ii daha ince yapan, ayn metodolojik hatalara sahip teoriler arasnda, gerek Diyalektik ve Maddeci Sosyolojiye kar bir su ve kar ortakl bulunmaktadr. Nasl, burjuvazi dou Avrupann brokratik diktatrlklerine sosyalizm diyor ve saldryor ve bylece oradaki brokratik diktatrlkler de bu saldrlar kendi sosyalistliklerinin delili gibi sunuyor ve brokratik diktatrlklerin byle sosyalist geinmesi de, burjuvaziye bu kolay yemi sosyalizm olarak gsterme ve bylece insanln hayalinden sosyalizm dncesini srme olana salyorduysa yle. Yani gerekten Diyalektik ve Maddeci Tarih ve Toplum teorisi karsnda, akademik Sosyolojiler ile muhalif akmlar kapsam Marksizmler, yani u Tarihsel Maddecilikler bir su ortakl ve susu komplosu iindedirler gerek Tarihsel Maddecilie kar. Byle bir ortamda, hele ortada hi bir devrimci kabar yokken, kim Ta rihsel Maddecilikle karlaabilir ki? Btn bu engelleri ve susu komplolarn ap karlasa bile, bu karlama, ya metafizik ve mekanik, akademik dnyay kaplam dorudan burjuva sosyolojilerinin ya da Tarihsel Maddeci olduunu syleyen, politik olarak muhalif hareketleri kaplam, metafizik ve mekanik szde Tarihsel Maddeciliklerin prizmasnda krlm; onlarn yaratt ve besledii yorum ve n yarglarla dolu bir karlama olacaktr. Btn bu engeller alsa bile, bu karlama da hibir zaman drt ba mamur bir teori ile karlama olmayacaktr. Gemi dncelerin kalntlarnn, birer kr barsak veya kuyruk sokumu gibi henz var olmaya devam ettii; iinde henz adm atlmam bakir alanlar bulunan; baz alanlarda katklar yapanlarn ayn zamanda baka alanlarda byk krlkler iinde olduu, bu hatal rnlerin ayklamalarnn bile yaplmad; henz standart bir Giri veya El Kitab bile bulunmayan bir teorik inaat alandr bulacak olan. Ve bu inaat alan u sralar neredeyse bombotur. alanlar lm ya da oradan ayrlmlardr. Diyalektik ve Maddeci Sosyoloji, Uzak Batnn terk edilmi hayalet ehirlerini; rezervler tkendii iin terk edilmi madenci kasabalarn andrmaktadr. Hala orada kalp bir eyler yapmaya direnenler ise akln karm meczuplar gibi grlrler. * Hsl, kurucularnca sadece birka temel kaz ve yol gsteren ipi ekilmi, bu yaplrken bile, organik btnlnn bir paras olmamakla birlikte, burjuva uygarlnn kimi kalntlarn iinde bir kr barsak gibi tayan; daha sonra gelenlerce, kimi alanlarda gelitirilmi ama bu gelitirme de baka alanlardaki birok yanllkla bir arada bulunan, daha da ilginci onu gelitirenlerin birbirlerinin katklarn bilmedikleri, btn bunlara ek olarak bu

247

katklarn tmnn neredeyse tarih ncesi ehirler gibi kat kat topran altnda bulunduu; arkeolojik kazlarla yeniden gn yzne karlmas gereken bir bilim dir bu. Bu genel ifadeleri birka rnekle somutlamay deneyelim. Kurucularnca birka temel kaz aklm ve yol gsteren ipi ekilmi derken, bir abartma sz konusu deildir. Marks ve Engels, Tarihsel Maddecilii ilk formle ettikleri eseri, yani Alman deolojisini, nemli olan kendilerini aydnlatmay saladklar iin, yaynlamazlar bile. Kendi deyimleriyle Farelerin kemirici eletirisine brakrlar. Oradaki sonularn uygulamasna geerler. Daha sonraki eserlerinin ve davranlarnn tamam bunun uygulamasdr. rnein, Marksn hayatn verdii Kapital, aslnda, Tarihsel Maddeciliin temel nermesine uygun olarak, dnceyi belirleyen varln, yani retim ilikilerinin, tarihin ok kk bir dnemindeki ok zel bir halinin, yani saf bir kapitalizmin analizine yneliktir. Yani burada henz, ne kapitalizm ncesi, ne kapitalizmin somut tarihs el hareketi ve ne de hukuk, politika, devlet, partiler, snflar, estetik, ahlak gibi styaplar sz konusudur. Toplumsal gerekliin gerek zaman iinde gerek toplum denen gerekliin yapsnn tm iinde ok kk bir blmnn soyut bir analizi sz konusudur. Ve daha da kts, bu soyut analizin bile ok kk bir blm yazlabilmitir. Yani Marksn btn hayatn verdii temel eserinin yazlm blmleri, tasarlanann ok kk bir blmdr ve bu yazlan blmler iinde de Marksn yaynlayabildii Kapitalin birinci cildi de yazlanlarn ok kk bir blmdr. Hasl ilk taslaa uygun olarak btn plan tamamlansayd bile, ortaya kacak olan sadece modern toplumun, o da Marksn yaad dnemdeki retim ilikilerinin bir zmlemesi olabilecekti. Ama o snrl tarihsel dnemin bile, st yaplar, (devlet, snflar, partiler, hukuk, gelenekler, ahlak, estetik, sanat, felsefe vs. ) zaman zaman yeri geldike deinmeler ierse bile, kendi bamsz evrimleri iinde, birbirleriyle ve retim ilikileri temeliyle karlkl etkileriyle ele alnm olmayacakt. nk plan henz bunlar bile iermiyordu. Onlar gelecek kuaklarca geniletilip derinletirilmesi gereken muazzam bir iin sadece ilk birka temel kazn akp, birka duvarc sicimi gerebilmilerdi. Herkesten daha fazla bunun bilincindeydiler. Baka bir rnek. Tarihin snflar mcadelesinin tarihi olduu bu retinin temel nermelerinden biridir. Ama bu nermenin temel kavram olan, Snfn bir tanm ya da teorisi bile yoktur kurucularn eserlerinde. Marks, Kapitalin yarm kalm son blmnde, Snflar baln koyar, sadece genel giri anlamnda birka paragraf yazar. O kadar. Gerisi yoktur. Toplum Bilimin bu durumu, aa yukar, ktle, hz, ivme gibi temel kavramlardan birini net olarak tanmlamam bir fizikle kyaslanabilir. Elbette kavramn bir uygulamas ve kullanm vardr byk harflerle bir teorisi ve aklamas yoksa da. In ne olduunu tanmlayamadan da herkes n ne olduu hakknda bir fikre sahip olabilir ve rnein o ptik alannda belli ilerlemeler ve uygulamalar baarlabilir. Buradan hareketle bir lde ierii doldurulabilir. Aa yukar byle bir durum sz konusudur snf kavram rneinde. Kald ki, byk harflerle bir snflar teorisinin formle edilmi olmamas, onun uygulamalarnda bunun fiili, rtk bir teorisi olmad anlamna da gelmez. Pek ala bu
248

uygulamalarn analiziyle de bu teori formle edilebilir. Ama bu, uygulama ve kullanmdan hareketle, bunlarn analiziyle, kavramn fakl kullanmlar ve ieriin in daha dakik ve net olarak tanmlanmas alannda da fazla bir ey yoktur. (Snflar teorisi alannda, daha sonra gelen Marksistlerden, Kvlcml ve Trokinin, birbirinden bamszca ama birbiriyle ve Marksn retisiyle i tutarllk iinde yaptklar katklar vardr. Ama bu katklar da ortal kaplam Tarihsel Maddecilik adl mekanik ve metafizik sosyolojiler nedeniyle bilinmez. ) Ya da teorinin kurucularnca da aklamasnn snrll noktasna dnersek. Alman deolojisinden sonra Tarihin Maddeci Teorisinin yani Maddeci ve Diyalektik Sosyolojinin ya da ksaca Sosyolojinin byk harflerle bir teorisi, bir aklamas denecek metinlere bakldnda, korkun bir yoksulluk grlr. Ekonomi Politiin Eletirisine Katknn nszndeki birka sayfa, Marks ve Engelsin birka mektubundaki baz blmler. Aa yukar hepsi bu kadar. Lenin, Marksn bize byk harflerle bir Diyalektik Mantk brakmadn ama Kapitalin mantn braktn yazyordu bir aforizmasnda. Benzer ekilde, Marks -Engels, bizlere byk harflerle bir Tarihsel Maddecilik Teorisi brakmadlar denilebilir. Bu teorinin uygulamalarn braktlar. Bu uygulama ise, tarihin ve toplumun ok snrl alanlarna ok snrl bilgilerle bir uygulamadr. Ve bu uygulamann sistematik bir ince lemesiyle bu uygulamalarda gizli bir varsaym olarak var olan bu teorinin byk harflerle bir teorisi de yoktur ortada; sonradan gelenler bunu da yapmamlardr. Ama bu uygulama da saf deildir, iinde sadece olgulara ilikin bilgilerden kaynaklanan snrllk tesinde, Marksizmin iinden kt, burjuva uygarlnn, zellikle aydnlanmann, birok deer ykl yargsn, onlar onun organik bir bileeni olmasa bile, iinde tar. Bu anlamda artlmas gereken bir tvenan, bir ham madde gibidir bu uygulamann kendisi de. Bu kalntlar onun iinde, tpk kr barsak veya kuyruk sokumu gibidirler. Onun gerek nitelii hakknda bunlara baklarak bir karar verilemez. nk onlar onun organik bir bileimini oluturmazlar. Aksine, onlarn bu retiden soyutlanmas gerekir. Yani, Marksizmin, zellikle Aydnlanmann etkilerinden, onun tasavvur ve deer ykl yarglarndan arnmas gerekir. lerleyen Bir Tarih anlaynn arlndan Tarihsiz Halklar kavramna kadar birok rnek verilebilir bu kuyruk sokumlarna; bu artlmas gereken pisliklere, kr barsaklara. Ve iin ilginci, daha sonra Marksizmi bayrak yapan metafizik ve skolastik retiler, hep bu kalntlara, temizlenmesi gerekenlere dayanmlardr. Daha sonra Marksizmin tarihi bir bakma, bu kalntlardan arnmann tarihidir. nk Tarihsel Maddeciliin kavramlarn kullanan metafizik ve idealist sosyolojiler, hep bu gemiin kalntlarna, rnein dzgn birbirini izleyen aamalarla ilerleyen bir tarih kavramna, dayanmlardr. lerleme kavram byk lde evrimin yerine kullanlmtr ya da evrime ilerleme anlam verilmitir. lerleme ise, batan aa deer ykl, aydnlanmann deerleriyle ykl bir kavramdr. Dolaysyla bunlara kar teorik mcadele ister istemez bu kalntlarn temizlenmesi m cadelesi de olmutur. Ama bu mcadeleyi yapanlar, yani Troki, Kvlcml, Walter Benjamin gibi sembolik isimleri sayarsak, Marksistler olarak bilinmemektedirler. Dolaysyla Marksizm diye renilenler de, en otantik kaynaklara gidilse bile, bir yn kr barsakla birlikte
249

renilenlerdir. zetlersek, otantik kurucularn kaynaklar bile gz nne alndnda ortada gerekten byk zorluklar vardr. Byk harflerle bir teorinin, birka ksa deinme dnda neredeyse, bulunmamas; fiili uygulamalarn zaman ve alan olarak tarihin ve toplumun ok snrl bir blmn kapsamas; bu uygulamadan yola karak, sonra da byk harflerle bir teorinin karlmad; bu uygulanan teoride gemiin kalntlar ve snrl verilerden gelen eksiklikler vs. gibi ok ciddi sorunlar bulunmaktadr. * Peki arada geen dnemde hibir gelime yok mu? Elbette var. Ama bu gelime de ok paral ve karmak bir nitelie sahip olduu gibi, Marksizm olarak da bilinmemektedir. Bu gelimeyi salayan damar ele alalm. Sadece bunlara bakarak bile bu gelimenin bu karmak, paral ve bilinmez nitelii gsterilebilir. Kvlcml, Troki (Mandel) ve Benjamini (Frankfurt Okulu, Eletirel Teori) ele alalm. Bu sembolik isim de, bu gn dnyada kendini Marksist kabul edenlerce ve geni ounluk tarafndan bilinen Marksizm iinde yer almazlar. Kvlcml Trkiye dnda zaten bilinmez. Trkiyede bilindii kadaryla ise ekzantirik ama inanl bir sosyalist olarak bilinir. Troki kk bir akmn kurucusu olarak bilinir. Walter Benjamin ise bir edebiyat eletirmeni, Alman filozofu olarak. u an dnyada hibir rgt ya da eilim, Tarihsel Maddecilii retirken, Marks, Engels, Lenin gibi klasiklerin yan sra Kvlcml, Troki, Benjamini okumay tavsiye etmez. Tarihsel maddecilie bunlarn yapt katklar bilinmeden, onun nispeten gelimi son durumu hakknda bir fikir sahibi olunamayacan kimse sylemez. Peki, bunlarn kimilerini bilenlerde durum farkl m? Hayr. ncelikle, bu sembolik isimlerin birbirinin varlndan pek bir haberi yoktur. Bunlarn devamcs olduunu iddia edenlere gelince durum daha da vahimdir. Kvlcml, kimi doktorcular denen sektlerce bilinir. Daha dorusu bayrak yaplmtr ama yntemsel olarak bilinmez. An bakn bu sektlerin yazdklarna, bu satrlarn yazar dnda, Kvlcmlnn teorik almalar konusunda bir tek deerlendirme bulamazsnz. Bunlar iin rnein Troki, Benjamin aa yukar kfr veya eytan gibi bir eydir. Trokistler de farkl saylmaz. Kimi bir takm formlleri tekrarlamaktan baka bir ey yoktur. Teoriye korkun bir uzaklk vardr. Kvlcml zaten bilinmez. Benjamin siyasi mcadele pratiinden uzak bir sol entelektel damgasn yemitir kimse okumaz ve ciddiye almaz. (Bir tek Michael Lwy gibi, yazdklar Trokistler arasnda da pek yank bulmayanlar vardr. Yani Trokistler arasnda bizim bir benzerimiz gibidir, ya da biz onun Doktorcu paraleli olarak grlebiliriz. ) Peki, Frankfurt okulunun teorik mirasndan haberdar olanlar iin durum farkl mdr? Hayr. Onlarn ou akademik Marksizmin labirentlerinde yolunu yitirmilerdir. Bu okulun bu gnk devamcs saylan Habermas, Alman ve Fransz burjuvazisinin ve reformizmin filozofuna dnmtr.

250

Ama bu sembolik isimlerin katklar ve saladklar gelimeler de, ilerinde arndrlmas gereken birok unsuru barndrmaktadr. Kvlcml politik olarak tipik bir Stalinisttir. Teorik katklar bununla elimesine ramen byledir. Dolaysyla bu teorik katklarda, o politik yaklamlarn etkileri de vardr. Troki belki otantik Marksizme en yakndr ama onda da belli bir Avrupa Merkezcilik ve lerleme dncesinin etkileri hemen grlr. rnein, Ekoloji hareketinin yapt katklara dayanan bir eletiri karsnda dayanacak durumda deildir Trokinin birok yazd. lerleme anlayyla gl bir kopu iermesine ramen, Benjaminin dncesi Avrupann dnsel geleneklerine ve tarihine fazlasyla baldr ve politik mcadeleyle ilikisi olduka rtktr. Teorinin ieriindeki radikallik politik bir suskunlukla salandndan, dolaysyla felsefeye kayla Stalinizmle belli bir uzlamay yanstr. Kvlcmlda nasl Tarihe ynelmek Stalinizmle zmni bir uzlama anlam da tarsa, Frankfurt Okulunda da Felsefeye yneli, politikadan uzaklama benzer sonuca yol aar. Teorik saflk ancak politikadan zorunlu veya bilinsiz bir uzak kalla bir arada mmkn olabilmiti, btn ii hareketine Stalinist partilerin egemen olduu o dnemde. Ama bunlarn izleyicileri veya izleyicisi olduklarn syleyenler, tam da onlarn bu esas almas ve terk edilmesi gereken yerlerine bal kalmlar, esas katklarn ise susua getirmilerdir. Yani Marksizmin kurucularnn bana gelen, bunlarn da bana gelir. Nasl sosyal demokrat partiler ve reformizm, Marksizm iindeki aydnlanmann kalntlarna, onda kendi zne ait olmayanlara dayanarak var oldu ve o urlar gelitirdiyse, ayn sre bu teorisyenlerin kk izleyicileri iinde de tekrarlanr. Onlar da onlarn iindeki arndrlmas gereken yanlara dayanrlar. Hem de daha korkun bir biimde. Marks-Engels sonras dnemde yine de Marksizm muazzam bir ii hareketiyle canl iliki iindeydi. Hlbuki bu sembolik damar, bir ykselen ii hareketi ve geni aydnlarn sahiplenmesi gibi ona belli bir dinamizm kazandracak glerden de yoksundur. Kk gruplarn evrenindedirler. Dolaysyla onlarn dnce ve davranlarnn izleyicileri, bu mirasn iindeki en olumsuz elere dayanrken, tam anlamyla bir skolastie giderler. Tam anlamyla bir tmarhane grnm ortaya kar. Doktorcular, onun ynteminin deil, Stalinizminin, skolastik izleyicileri ya da daha dorusu dinsel cemaati olurlar. Trokinin izleyicisi kk gruplar onun katklarnn deil; eksiklerinin damgasn tarlar. Benjaminin veya Adornonun en eksik yan, Stalinizmle belli b ir uzlamann ifadesi olan politik mcadeleden kopukluk, bu okulun izleyicilerinin temel karakteristiidir. Bunlar ksmen en saf katklar yapanlar. Bir de Lukacstan, Bloka, Gramsciden Lefevbreye, daha birok adlar eklenebilecek, Perry Andersonun Bat Marksizmi erevesinde ele ald, Tarihsel Maddeciliin pek el dememi alanlarna (estetik, gnlk hayat, politika retisi) el atm ama ayn zamanda politik mcadele ile de daha yakn ba iinde bulunmu, ama bu nedenle de teorileri Stalinizmle bu uzlamann etkileri nedeniyle daha fazla yabanc madde ieren, tam bu nedenle de eserleri ve katklar daha dikkatli bir artmaya tabi tutulmas gerekenler var. imdi sadece Trkiyede deil, dnyada yle bir etrafnza bakn, brakalm saf, arndrlm halini bir yana, u arndrlmas gereken haliyle bile hangi politize olan gence, hangi iiye,
251

hangi rgt Tarihsel Maddecilii renmesi iin, bu yukarda saydmz isimlerin hi olmazsa temel nemdeki eserlerini neriyor. Byle bir rgt, byle bir evre yok bu gn dnyada. Hlbuki Tarihsel Maddecilik, ancak toplumu deitirme mcadelesinin yaratt ihtiyalarla ilerleyebilir. Ve ancak Tarihsel Maddecilii bilenler bu deitirme mcadelesinde, baar kazanamasalar bile doru bir eyler yapabilirler. Ama Tarihsel Maddecilik toplumu deitirmeye kalkanlarca bilinmez kalyor; toplumu deitirmeye kalkanlar Tarihsel Maddecilii bilmiyor ve onunla bulumalar neredeyse olanaksz. Toplumu deitirmeye kalkan radikalleen genler veya iiler ile Tarihsel Maddecilik arasndaki bu kopukluk, hem Tarihsel Maddeciliin hem de bu mcadelenin tam anlamyla ksrlamas ve kendini bile retememesine yol amaktadr. * Ama sorunlar sadece burada bitmiyor. Tarihsel maddecilie katklar balamnda buraya kadar sz edilen sembolik isimler yine de iyi kt Marksizme bal isimler, yani kendilerini Tarihsel Maddeci gelenek iinde tanmlayan isimler. Ama Tarihsel Maddecilik bakmndan durumu daha da kartran gelimeler bulunmaktadr. Tarihsel Maddecilie en nemli katklar, son yllarda, Tarihsel Maddecilii reddedenlerce yaplmtr. nk Tarihsel Maddecilik diye bilinen, Tarihsel Maddeciliin terminolojisini kullanan metafizik sosyolojiler olduundan, kendini Tarihsel Maddeci gelenekten grmeyen birok sosyolog, tamamen bilimsel kayglara dayanan aratrmalarla, Tarihsel Maddecilii gelitirmilerdir. Ya da burjuva sosyolojileri, tarihsel maddeciliin, en bo brakt, en zayf alanlara yklenip bir stnlk kurmaya alrken, ister istemez, Tarihsel maddecilii n sahip kabilecei katklar yapmtr. Yani ortada yaygn Tarihsel Maddecilie ramen; byk lde kendiliinden, bilimsel aratrmann kendi i dinamiklerinden doan, Tarihsel Maddecilik kart Metafizik Sosyolojiler dnyasnda grnen ve kendini de yle tanmlayan Tarihsel Maddecilie katklar vardr, Yani Tarihsel Maddeciliin zellikle son yllardaki kimi kazanmlarn ancak onun kartlarnn, daha dorusu kart olduunu dnenlerin katklarndan renebilirsiniz. Bu biraz, Morgann Tarihsel maddecilii bilmeden onu daha sonra Marks-Engelsten bamsz olarak, kendiliinden kefetmesi ve uygulamas gibidir de. Bunu bir rnekle somutlayalm. rnein Uluslar ve Ulusuluk Teorisi alannn Marksizmin en az gelimi alanlarndan biri olduu; daha dorusu Marksizmin bu konuda die dokunur bir teorisi olmad, bir para Marksizmle har neir olmu akl banda her Marksistin kabul edecei bir gerektir. Ama Tarihsel Maddeciliin hibir sorun olmadan benimseyebilecei bir ulus teorisinin temellerini, ayrntlarda ne kadar dzeltmeler gerektirirse gerektirsin ve burjuva sosyolojisinin snrllklarn ne kadar iinde barndrrsa barndrsn, Ernest Gellner adl bir Tarihsel Maddecilik kart bir sosyologa borluyuz. Hatta bu ulus teorisinin temellendirildii blmler, Tarihsel Maddecilikle polemik iinde onun eletirisi biimindedir. Ama biraz dikkatli bir Marksist, bu eletirilerin hepsinin aslnda, Tarihsel Maddecilik naml metafizik sosyolojilerin eletirisi olduunu grr. Yani Tarihsel Maddecilerin yapmas ve sahip kmas gereken eletiri, Tarihsel Maddecilie kar bir

252

biimde yaplmaktadr. Tarihsel Maddecilii reddederken Tarihsel Maddeciliin zn savunmaktadr. Yani biraz gerein zne ynelen burjuva sosyolojisi bile, bilmeden Tarihsel Maddecilere ramen Tarihsel Maddecilii savunmaktadr. Yani bir bakma yer deitirme sz konusudur. Nasl metafizik teoriler Tarihsel Maddeci bir terminoloji ile ortaya ktlarsa, imdi de tersi olmakta, Tarihsel Maddecilik, intikam almakta, metafizik sosyolojiler grnm altnda kimi ilerlemeler kaydetmektedir. Ya da son yllarda, kadn hareketinin, ekoloji hareketinin, rklk zerine inceleme ve katklar gz nne getirelim. Bu katklarn ou, Tarihsel Maddecilik bayra altnda yaplmayan, hatta ou kez ona kar bir sylemle gerekletirilen, katklardr. rnein Marksn temel eseri olan Kapitalin sadece deiim deerini incelemesi Kullanm Deerini ihmal etmesi, teorinin zne ilikin deil, sadece konunun kendisinin yaratt bir sorundur. Somut bir toplumun analizi elbette Kullanm deerini analize koymay gerektirirdi. Ama yukarda deinildii gibi, Marksn yapt somut bir toplumun analizi deil, soyut bir kapitalizmin analiziydi ve bunun da retim ilikilerine ilikin yanyd. Burada T arihsel maddeciliin yntemsel yanll deil, gelimemi yanlar, eksiklii sz konusudur. Ya da Foucaultun adeta tarihsel maddecilie kar ideolojik saldrnn bayra haline gelmi, hastaneler ve hapishanelerin, yani kapitalist toplumda egemenliin sadece devlet denen politik bask aracyla srdrlmedii; aksine bu egemenliin gnlk yaamn her annda ve yerinde olduu; dier bir deyile maddi aralar, kurumlar ve rgtlenme biimlerinin bu egemenliin bir paras olduu ve tarafsz olmad anlamna gelen almalar ve genellemeleri, Tarihsel Maddeciliin hi korku duymadan, stne stlk bir de benim yapmam gerekeni yaptnz beni ykten kurtardnz diye teekkr ederek sahiplenmesi gereken almalardr. Hatta bu almalarn i Snfnn nne km, baka bir uygarl programlatrmak sorunun cevaplarnn ipularn ierdii ok aktr. Marksistler bu ileri yapmalar gerekirken, bu yaplmamtr ve imdi bu katklar Marksizme kar bayraklar altnda yaplmaktadrlar ama Marksizme katkdrlar. Hsl zler ve grnler adeta tamamen birbirine zt grnmler iindedir. Tarihsel Maddecilie katklar, Tarihsel Maddecilie kar sosyolojiler ve akmlar iinde ortaya kyor; Tarihsel Maddecilie kar ideolojiler, metafizik sosyolojiler Tarihsel Maddecilii savunma biiminde ortaya kyor. zlerin ve grnlerin bylesine ters yz olduu bir dnyada kim Tarihsel maddecilikle karlaabilir, onu tanyabilir ve anlayabilir ki? Grld gibi, Tarihin Maddeci retisinin, kr topal, darma dank, yukarda ksaca deinilen ilerlemelerle ulat durum bile nmze birok devasa grevler koymaktadr. lk kurucularnn, uygulamalarnda ikin teorinin, kr barsaklarndan arndrlmas, formlasyonu; sonra buna o gelenek iinde yaplan katklara ayn ilemin uygulanmas, daha sonra burjuva sosyolojileri erevesinde yaplan katklarn sistemletirilmesi gibi muazzam, birka kuan enerjisini yutacak grevler ortada durmaktadr. Yani Tarihin Maddeci anlaynn kendisinin bizzat muazzam bir teorik abann konusu olmas gerekir ki, Tarihsel maddeciliin bu gn bulunduu yerin bir bilanosu karlabilsin.

253

Ve btn bu ilerin yaplmas aslnda Tarihsel Maddecilikte bir gelime anlamna da gelmez, sadece imdiye kadar yaplm, baarlm, dank olann toparlanmas, sistemletirilmesi, arndrlmas gibi ilemlerdir. Ama sadece bu bilano, bu derleme, bu El Kitab ya da Giri hazrlama abas ya da Byk harflerle bir Tarihsel Maddecilik Teorisi veya Diyalektik ve Maddeci Sosyoloji bile muazzam bir grev olarak nmzde durmaktadr. Bu gerekletiinde, tarihsel maddecilikte bir ilerleme salanm olmaz, sadece Topluma likin bilimin durumu hakknda bir bilgimiz olur. Hlbuki bu teori geli tirilmeyi beklemektedir. Hem olgular yn muazzam leklerde artt iin hem de toplum hzla deitii iin. * Olgular bilimin ham maddesidir. Bilim onlar kavramlar araclyla iler. Olgular hakkndaki bilgilerimiz ise, mthi bir hzla, katlanarak artmaktadr. Dnn, Marks ve Engels, Tarihsel Maddecilik teorisini ortaya attklarnda, insanln tarihi eski Yunan ve Romadan balyordu. in ve Hint tarihi byk lde onlar iin bilinmezdi. Daha sonra rendikleri Tarih ncesi hakkndaki bilgi ise, Morgan, Beachefon gibilerle snrlyd. Bu ok snrl alann ok snrl bilgisinden yola karak bu teorinin temel kavramlar belirlendi. Hatta teorinin temel kavramlarnn ou, esas olarak, bat Avrupa tarihinin son birka yz ylndan kmt. (Jakobenizm, Bonapartizm gibi kavramlar gz nne ge tirilsin. ) Daha sonra Kvlcmlnn Smerden beri gelen 5000 yllk tarihe dayanarak bu teoride baard bir gelimeden sz edilebilir. Ama Kvlcmlnn dayand veriler ise, eni sonu 1950lerin ve altmlarn dnyasnn sonuna kadar geliyordu. Sadece o dnemden bu gne, bu tarih ve tarih ncesi hakkndaki bilgilerimiz birok kez katlanm bulunuyor. O zaman u soru ortaya kar: Bu yeni bilinen olgular, Tarihsel maddeciliin Kavram sisteminde ne gibi zorluklar yaratmaktadr? Varsa bunlar nelerdir? Soruyu byle soran ve cevap arayan grdnz m? Maalesef yok. Hlbuki ister Paleontoloji Biyoloji (Canllar Tarihi) ister Astronomi ve Fizik (Evrenin Tarihi) ayn dnemde, olgular ynnda benzer bir oalmann yaratt birok teorik sorunla karlatlar ve bunlar zmeye ynelik yeni teoriler ortaya koydular. Sosyoloji (Toplum Tarihi) bakmndan durumun farkl olabileceini nasl syleyebiliriz ki? Grld gibi, ortada sadece Tarihsel Maddeciliin bir bilanosunun karlmas, bir el kitabnn hazrlanmasndan te, gerekte onun yapmas gereken devasa bir i bulunmaktadr, bu teorinin eldeki yeni zengin veriler nda tekrar kontrol; eer gerekiyorsa yeni teorilerle desteklenmesi veya eski teoriyi de zel bir hal olarak ieren yeni ve daha gelimi bir teorinin formlasyonu. Byle bir teori, ya Newton ve Relativite fizii arasndaki gibi, Marksn teorisini Newton fizii gibi, zel bir hal olarak ieren, bir tr Tarihsel Maddeciliin Rlativite teorisi gibi bir gelime olabilir ya da Darvinin teorisi ile DNA teorisi gibi; DNAnn kefi Darvinin teorisini dorulam ama onun ileyi mekanizmalarn anlama olana salamtr. Benzeri trden, toplumsal deiimin mekanizmalarn aklayan ama daha derine inen teorik katklar olana ve gereklilii olabilir. Belki bunlarn hi birine de gerek yoktur. Bilmiyoruz, nk

254

ortada sorunu byle koyan veya byle koyup alan yok bu terk edilmi madenci kasabasnda. Toparlarsak, tarihte gereklemi olanlar hakkndaki olgular yn iinde bildiklerimi zin ilenmesinde durum bile byle umutsuz. Ama zorluk burada bitmiyor. Toplumun ne canllar ne de evren tarihiyle kyaslanamayacak; onlarda pratik olarak olmayan baka bir yan var. * Evrende deiimler yz milyonlar, milyarlarca ylda gerekleiyor. Dolaysyla astronominin douundan beri, evrende bir eyin deimediini veri kabul edebiliriz. Bilgimiz sadece zaten var olanlar hakknda derinlemekte; zaten var olanlar hakknda daha fazla bir veriler yn birikmektedir. Bilmediimiz yeni olgunun bu kadar ksa zamanda ortaya kmas mmkn deildir. Birka yz hatta bin yl evrenin tarihi bakmndan, toplum tarihindeki birka saniye bile deildir. Bu bir saniyede maddenin yeni var olu biimlerinin rotaya kmas sz konusu deildir. Olsa bile bunu alglamak fizik olarak mmkn deildir. Canllar tarihi bakmndan da, durum byle kabul edilebilir. Biyoloji ve paleontolojinin douundan yani u birka yz yldan beri, hatta neolitik devrimden beri yeni bir trn ortaya kmadn kabul edebiliriz. Biyolojik deiimler yz binlerce yl gerektirir. Ama toplumda byle deil, toplumun deiim hz, onlarla kyaslanmayacak kadar byktr. Tm insanlk tarihi, biyolojik ve astronomik tarih gz nne alndnda, bir gz ap kapayncaya kadar zamandr. O gz ap kapayacak kadar zamanda, insanlk, bir yn retim biimini yaamtr. Yani birka yz yl iinde evrende maddenin yeni bir var olu biimi ya da yeni bir tr kmaz ama pek ala birka uygarlk yklabilir, birka retim biimi deiebilir. Ama sadece bu kadar da deil, toplumsal deiimin zaten hzl olan hz da artmaktadr. Teknik bulular ve onlarn geni uygulanmas, bunlarn ekonomi, kltr, politika vs. zerindeki etkisi, ba dndrc bir hzla, moda deyimiyle gerek zamanda gereklemektedir. Binlerce yl boyunca, kapitalizm ncesinde, ilk uygarln douundan, kapitalizmin ortaya kna kadar, insanln, bu gnk hza gre neredeyse bir kaplumbaa hzyla deiimi sz konusudur. Ama son be yz yldr, artan bir hzla deiim srmektedi r. Yani srekli yeni canl trleri maddenin yeni var olu biimleri ortaya kmaktadr. Bu astro fizikte ya da biyoloji-paleontolojide olmayan bir sorundur. Ve bunlarn incelenip anlalmas pratik bakmdan, olmu olanlar hakkndaki olgular ynnn incelemesinden ok daha byk bir neme sahiptir. nsanlar bu hzla deien dnyada, srekli yeni trlerin; maddenin yeni var olu biimlerinin ortaya kt bir dnyada yayorlar ve bu yeni ortaya kanlarn onlarn hayat zerindeki etkisi, daha nce var olanlarn etkisinden aa deil. Bu Toplumun Bilimine has ek bir sorunlar yaratmaktadr. Tarihsel Maddeciliin bir astronomi gibi, bir paleontoloji gibi bilanosunun karldn, sistematik hale getirildiini; ayrk otlarndan temizlendiini; var olanlar hakkndaki bilgi ile teorinin srekli kontrol altnda tutulduunu var sayalm. Ortaya kan ek zorluk srekli yeni fenomenlerin ortaya kmasdr. Bunlarn grlmesi, kavranlmas, anlalmas ve aklanmas gibi abalarn kendisinde, btn ek problemlerden ve sapmalardan soyutlanm olarak

255

dnsek bile, olgu ile onun anlalmas arasnda ciddi bir zaman fark ortaya kmaktadr. Bu zaman fark ise, (Tarihsel Maddecilik son durumada, toplumu deitirme iddiasndaki insanlarn bir mcadele arac olarak i greceinden), onun bu ilevini grmesini ek olarak gletirmektedir. Hegel bu soruna, Minervann kuu akamn alaca karanlnda ter diye deinmiti. Yani bizler olaylar olup bittikten sonra, sonuna doru olup bitenin ne olduunu anlamaya, ayaklarmz suya demeye balard. Ama bu gnn bitii ile kuun t, olgu ile onun anlalmas arasndaki makas da giderek almaktadr. Yani kular artk gn biterken, akamn alaca karanlnda deil, ertesi gn ya da birka gn sonra tebiliyor. Yani biz daha olgular anlamaya urarken, toplumsal pratik bakmndan onlar olaylarca alm bulunuyorlar. rnein Kltr sosyolojisi alannda bu son yllarda ok ak grlyor. Her hangi bir davran kotu, mzik veya giyimin anlamn sosyologlar daha aratrmaya balarken, verileri toplanp snflanmaya allrken, birka yl geiyor ve bu birka yl iinde baka bir kuak baka kotlarla ortaya kyor. brkler ise, yalar byd iin baka kotlara yneliyor ve aratrma konusu olan fenomen ortadan yok oluveriyor. Sorun elbette kltr sosyolojisiyle ilgili deil, toplumu deitirme mcadelesiyle de ilgili. Toplumsal ve snfsal memnuniyetsizlikler ve protestolar kendini genellikle kltrel formlarda da vurmaktadr. Hatta politika bile ou kez bu kltrel da vuruun bir arac olarak ortaya kmaktadr. Dolaysyla toplumu deitirme mcadelesinde bu sorunlarn pratik bir nemi vardr. Ama olgunun ortaya k ve yok oluu ile onun anlalmas iin gereken zaman arasndaki oranszlk, adeta anlalma olanan yok etmekte, anlald an ise olgunun kendisini anlamann pratik bir anlam kalmamaktadr. Bu kltr sosyolojisiyle ilgili rnek ar bir rnek gibi grlebilir. Daha baka bir rnek verelim. rnein yirminci yzyla damgasn vuran Brokratik Diktatrlkleri ele alalm. (Ki bunlar yine de bir uzun dnem kapsyor. ) Bunlarn kapitalist mi, brokratik olarak yozlam bir ii devleti mi ya da baka bir ey mi olduklar zerine henz ok ciddi bir tartma yaplmadan, (Yaplanlar aslnda sadece Trokist, yani klasik Marksist gelenekten gelenler arasndadr. ) mahiyetleri hakknda el yordamyla bir eyler bulunurken bu devletler fiilen yok oldu. Artk pratik politik mcadele, sosyal pratik bakmndan bir anlamlar yok, onlar yle ya da b yle tanmlamann. Diyelim ki, bu arada, her trl veriye daha rahata girilebildii iin, ok daha zengin ve dorudan malzemeye dayanlarak, bu devletlerin ne olduu hakknda daha gelimi ve tutarl bir teori ortaya koyulsa bile, bunun pratik politika bakmndan, Smer toplumunun sosyo ekonomik karakterinin ne olduundan daha fazla bir nemi olmayacaktr, ancak metodolojik dzeyde yeni sonulara yol aarsa, bu sonularn dolayl bir etkisi olur. Ama burada bizzat bu gelimeyi engelleyen baka bir sorunla karlayoruz. Engelsin dedii gibi, bilimlerin ilerlemesinde ihtiyalar, onlarca niversiteden daha byk etki yaparlar. Yani o yok olan brokratik devletler hakknda gelikin bir teorinin ortaya kabilmesi iin, onlarn biraz sorun olarak, toplumsal mcadelenin bir sorunu olarak ortada olmalar gerekir. O lkelerin kendileri tarihe kartnda, toplumsal mcadelenin bir konusu olarak ortadan
256

byk lde kaybolduklarnda, onlar hakknda gelimi bir teoriyi zorlayacak itici gler yok olur. Bu toplum bilimin gerekten yeni bir sorunudur. Karsna her an ylesine muazzam bir yeni olgular yn kmaktadr ki, bunlarn her hangi birine ynelme frsat bulamadan onlar yok olmaktadr. Ava giden bir avcnn, nnden birden bire onlarca kuun havalandn dnn. Avc daha bunlarn her hangi birini seip, tfeini dorultuncaya kadar kular gzden yitmekte bu arada baka kular havalanmaktadr. Bylece sosyoloji ciddi bir amazla kar karya bulunmaktadr. Var olan daha aklayamadan o deimekte, toplumsal pratik bakmdan giderek daha geriden geldiinden, toplumsal pratik ile teori arasndaki ilikide bir kopukluk ortaya kmaktadr. Ama sabitlenmi yani olup bitmi olgular yn ise giderek akademik bir ilginin alanna kaymaktadr. Bu gn Sovyetler Birliinin Karakteri, Babil veya Smer toplumunun karakterinden daha fazla canl politik mcadeleyi ilgilendirmemektedir. Tabii burada eilimlerden sz ediyoruz, bunlar mutlaklatrmamak gerekir. Elbette Sovyetlerin karakteri hakknda bir eyler syleyecek durumdaydk. Elbette yeni olgular hakknda belli baz hkmlere varabiliyoruz. Ama burada eilimleri ele almak, onlar anlamak iin kabartmak durumundayz. Yeni ortaya kan Olgunun ortaya k ve yok oluu ile ve onun anlalmas arasndaki zaman makasnn almas, ister istemez, toplumsal ve politik mcadelede sezginin, igdnn ne kmasna yol amaktadr. Ama politik sezi ya da igd dediimiz nedir? Bu sadece snfsal konumdan kaynaklanmaz, ayn zamanda isellemi tortusu kalm, adeta kltr gibi iimize ilemi metodolojidir, mantktr. Ama bu mantk ve metodolojinin byle bir igd ya da sezi haline gelebilmesi iin mkemmellemi ve bu biimiyle zmlenmi olmas gerekir. Bylece Tarihsel Maddeciliin, gnmzn olgularyla dorudan ilgisi olmayan kavramlar ve yasalar, metodoloji ve mantk kanallarndan sosyal pratik alannda tekrar bir pratik ilev kazanrlar bizlere kazandracaklar i gdler sezgiler araclyla. Yani bizlere zaman kazandrrlar, kredi aarlar. Teori pratik balants, bu derin dip aknts araclyla yeniden kurulur. Ama bu balant artk bir sezgi, bir igd gibi grnr. * Ama sorun bu kadarla bitmiyor. Teorinin bu gnk durumundan gelen baka sorunlar da var. Teorinin bir bilanosu ortaya karldnda u grlr. eitli alanlara ilikin teoriler arasnda da, onun en temellerinde de kullanlan kavramlar ve teoriler, bir tek btnsel kavram sistemi iinde toparlanmaya muhtatrlar. Bunu bir analoji ile aklamay deneyelim. Modern astronomi ve fizik aslnda bir tek bilim olarak kaynam, ayn alan farkl aralarla izleyen farkl aratrma yntemleri dzeyine kadar inmitir farklar. Evrende uzaklara baktka onun eski haline baklm olmakta; ekirdek fizii aratrma merkezlerinde ise paracklara daha byk enerjiler yklendike, daha byk scaklklara ulaldka da yine evrenin deha eski dnemleri hakknda yeni veriler

257

toplanmaktadr. Btn bu veriler nda de bunlar aklayan teoriler gelitirilmektedir. imdiye kadar yirminci yzyln banda ortaya koyulan iki byk teori btn bu deneyler ve yeni olgular imtihann baaryla gemi bulunuyor. Kuantum ve Rlativite teorileri. Eer kaba bir yarm yapmak gerekirse, hzlandrclarda atom alt paracklarla uraanlar, daha ok Kuantum teorisinin kavramlaryla i gryor ve n grlerde bulunuyorlar; evreni gzleyen astronomlar ise Rlativite teorisinin aralaryla. Diyelim ki, hzlandrcda yaplan deneyde, lmler birbirine uymaynca, ntrino ad verilen bir paracn olmas gerektii var saylyor; bu paracklarn yldzlardaki, dolaysyla Gneteki reaksiyonlarda ortaya kmas gerektii n grlyor. Ve gerekten de, kullanlmaz maden ocaklarnda byk sv ktleleri ve dedektrlerle yaplan lmlerle bunlar bulunuyor. Her iki teori de parlak bir biimde dorulanyor. Ancak, bu ikiz doru teori bir tek kavram sistemi iinde deil. Bu btn fizikilerin rahatszln hissettii ve amaya alt bir durum. Bu iki teoriyi ayn kavram sistemi iinde toplayacak ama hala bulunmam ve kefedilmeye allan teorinin kendisi olmadan ad bile var. Birleik Alanlar Kuram. Fizikiler bu ikisi de doru, deneylerin ve olgularn salamasn baaryla geen bu iki teoriyi bir tek btnsel kavram sistemi iinde tanmlamay temel hedeflerinden biri olarak koymu bulunuyorlar. Benzer sorunlar, Tarihsel Maddecilikte de var. rnein bunlarn en nemlisine Perry Anderson, Tarihsel Maddeciliin tarihini ele ald, Trkeye Batda Sol Dnce diye evrilen, Bat Marksizmi adl eserinin devam olan, Tarihsel Maddeciliin zinde adl almasnda deiniyor: zne ve Yap ilikisi. Yani tarihi bir snflar mcadelesi olarak ele alabilir ve snfl toplumlar tarihini bu adan inceleyebilirsiniz. Ama ayn zamanda ayn tarihi, Ekonomi ve st Yaplar olarak da inceleyebilirsiniz ve yine doru sonulara ulaabilirsiniz. Ama bu ikisi, bir kavram sistemi iinde deildir, farkl paradigmalar, farkl sistemler olarak bir aradadrlar. Tpk Kuantum ve Relativite gibidirler, ikisi de geerlidir ama ayn zamanda farkldrlar. Bu sorunla Hikmet Kvlcml, bilinsizce yz yze gelmi ve bir zm denemesinde bulunmutur. Bu zne ve Yap paradigmalarnn farkll ve bir tek kavram sistemi iinde tanmlanm olmamas, Antik tarihin ele alnmasnda ve aklanmasnda ciddi bir sorun yaratmtr, (nk antik tarihte devrimleri snflar deil barbarlar yaparlar, snf Kapitalizmde ekonomi dolaymyla nispeten yapya balamak mmkndr ama barbarla karlalnca bu znede, temeldeki farkllktan doan sorun daha olgun bir biimde ortaya kar) ve bu ayrl bilinsizce ama abas, Kvlcmlnn retici Gler kavramlarn daha farkl yorumlarla tanmlamasna yol amtr. zne ile Yap arasndaki bu fark, retici Gler kavramna, Tarih ve Kollektif Aksiyonu sokarak zmeyi denemitir. Yani Yapnn en derindeki z, yani retici Gler ayn zamanda zneler olarak (Kollektif Aksiyon, nsan, Barbarlk) tanmlanmtr. Elbette bu kafadan uydurma teori, bir tahrif deildir, byk lde Marks-Engelse ve her eyden nce de olgulara dayanmaktadr ama onlarla ciddi bir farkll da iermektedir ve Antik Tarihi aklamakta son derece baarl ilev grmektedir, tpk kuantum teorisinin atom alt paracklar alannda grd gibi. te yandan Troki, Sovy et Devletinin snf karakterini ele alrken Kvlcmldan daha farkl, daha ziyade Marks 258

Engelsinkine daha yakn bir kavram sistemine dayanmakta, ama korkun benzer sonulara ulamaktadr. Kvlcmlda Devlet Snflar Trokide Brokrasi birbiriyl e uyumlu ve ele aldklar olaylar da uyumlu ama ayn zamanda farkl sistemlere dayanan kavramlar olarak ortaya kmaktadr. Yani tpk Kuantum ve Rolativite teorileri gibi, biri mikrokosmosta dieri makrokosmosta iyi i gren teoriler olmas ama bu teorilerin bir tek kavram sistemi iinde bulunmamams gibi; Kvlcmlnn Antik Tarihte ok iyi i gren Trokinin Kapitalizm ve sonrasnda iyi i gren kavram sistemleri bulunmaktadr ama bunlar bir btnsel kavram sistemi iinde birlemi deillerdir. Btn bunlar Yap ve zne arasndaki, yani tarihi snflar mcadelesi, toplumsal gler arasndaki bir mcadele olarak kavrama ile toplumu bir yap olarak kavrama arasndaki farkn yansmalardrlar. Ama sadece bu mu? Daha ikincil dzeylerde de baka paradigmalar bulunmaktadr. rnein, Feminist paradigma, Ekolojik paradigmay ele alalm. Bunlarn tarihsel maddeciliin bir tek kapsayc kavram sistemi iinde birletirilmesi zorunluluu bulunmaktadr. Toparlarsak, btn olgulara, teorinin tanmna, arndrlmasna, ge kalmasna vs. ilikin sorunlar halletsek bile, ortada aa yukar bu gn fizik -astronominin kar karya olduu trden ok ciddi devasa bir grev durmaktadr. Btn farkl paradigmalar bir btnsel kavram sistemi iinde kapsayacak daha yetkin ve gelikin bir teori. Peki, kim yapacak bunca ii? * Dikkat edilirse buraya kadar Tarihsel Maddeciliin, teorinin kendisinden gelen sorunlarn ele aldk. Tabiri caiz ise, konu Yap idi. Kim yapacak sorusu zneyi gndeme getiriyor. Biraz da zneden gelen sorunlara gelelim. Kapitalist toplumda, Tarihsel Maddeciliin btn dier bilimlerden temelden farkl bir yan var. Bilimsel almalarn yapld ve gelitirildii yer olan, Akademik Dnyada Tarihsel Maddecilik yer almaz ve alamaz. nk Toplum hakknda gerein bilgisi ile egemen snfn kar kar karyadr. Gerek devrimcidir. Bu ayn zamanda gerein zne inen bilginin, onun derin bilgisinin egemen snfn karyla uyumadnn ve uyuamayacann deiik bir ifadesidir. Dolaysyla btn akademik kurumlar ve oralarda yer bulan ve tevik edilen Sosyolojilerin Tarihsel Maddecilie kar olmalar gerekir. Onlar tam da ona kar sava iin kurulmulardr. Tpk Marksn emek-deer deer teorisine dayanan ekonomi politiin iktisat fakltelerindeki durumu gibi bir durum vardr Sosyoloji ve Tarih alannda da. ktisat nasl, kapitalist ekonomiyi srdrme tekniklerine dnm bulunuyor ve sadece ona hizmet ettii takdirde var olabiliyorsa, Toplum bilimleri de kapitalist toplumu srdrmenin teknikleri ne dnm durumdadr. Dolaysyla egemen snfn niversitelerinde ve akademik ortamnda, Tarihsel Maddeciliin var olma ve gelimesinin koullar yoktur. Oralar aksine Tarihsel Maddecilie kar toplum teorilerinin retildii yerlerdir. Elbet, zaman zaman, artk bilimsel kalitesi inkr edilemeyen bir Tarihsel Maddeci sosyologun veya Marksist bir ekonomi bilimcisinin bu ortamda ayrks bir yeri olabilir. Burjuvazinin olanaklar genitir, bu gn bir lde belli bir tolerans gsterebilir. rnein Ernest Mandel

259

ayn zamanda Akademik kariyeri olan bir insand. Ama bunlar da esas katklarn akademik ortamda ve akademik ortam araclyla yapmazlar, Akademik faaliyet bir bakma onlarn hayatlarn idame ettirmeleri iin bir aratr; gerekten teoriyi gelitirme gerekliliini ve olanan yaratan toplumsal pratie daha fazla zaman ayrmann bir aracdr. Onlar bu katklar Akademik kariyerleri sayesinde deil, ona ramen yapmlardr. Ya da tamamen bilimsel kayglarla yaplan bir keif veya bir ilerleme, Tarihsel Maddeciliin korkusuzca sahip kabilecei bir sonu ierebilir. Ama bu koulda bile o sonu ou kez, Tarihsel maddecilie kar, bir dnya grnn bir arac gibi ortaya kar. Bu soyut gibi grnen ifadeye, daha nce szn ettiimiz, Gelnerin Ul us Teorisi bir rnektir. Ulusuluun ulustan nce geldii, trnden, adeta bu alanda, Tarihsel Maddecilik iin de bir Kopernik devrimi yapan teori, Tarihsel Maddecilie kar bir biimde sunulur. Ya da daha nce de deinildii gibi, Focaultun, hastane, h apishane gibi kurumlarla ilgili katklar. Bunlar gerekten Tarihsel Maddeciliin hi korkusuzca sahip kaca, hi de onlardan yapsalclarn veya post yapsalclarn veya post -modernistlerin kardklar sonular karmak zorunda olmad; Tarihsel Maddecilie muazzam bir katkdr. Tarihsel maddecilik, bu almalar araclyla, ii snfnn nasl burjuva devletini snfsz topluma giden yolda nasl bir ara olarak kullanamaz ise, burjuva uygarlnn kurumlarnn, rgtlenme mekanizmalarnn, hatta bunlarn younlam ifadesi olan binalarn, maddi aralarn da kullanlamayacan renmitir ya da renmelidir. Bu sadece siyasi deil, gnlk hayattaki aralarn tarafsz olmad anlamna gelen, ok temel bir ilerlemedir. Byle bir anlayta, rnein Taylorizm, sosyalizme giden bir ara olamaz artk. Bu i snfnn, baka bir uygarl programlatrmak gerektiini gsterir. Gerekten de, rnein Gellnerin Ulusa veya Focaultun kurumlara ilikin kard teorik sonulara sahiplenen ve bunlar kendi kavram sistemi iinde zmleyen bir Tarihsel Maddecilik olmadan, bu gnn dnyas iin bir program oluturulamaz. Hatta baka bir program anlayna, bir uygarlk program ve tasavvuruna ulalamaz. Ama Tarihsel maddecilie bu katklar, sosyalizme ve Marksizme kar bir hal seferinin arac olarak da ortaya atlmlardr. Akademik dnyada, niversitelerde baka trls de mmkn olamaz zaten. Hsl, Tarihsel Maddecilii gelitirecek zne, akademisyenler ve aydnlar dnyasnda var olamaz. Ama bu ok ciddi bir sorun yaratr. Dnelim, her hangi bir Paleontolog veya Astronomi profesr, lise niversite gibi klasik bir eitimden sonra, uzun aratrma pratikleri ve uzmanlama eitimlerinden geer. Bir yn konferanslara katlr. Kendi bilim dalnn uzak snrlarndaki almalar yakndan izler. Genellikle bunlar bir bilim adamlar-kadnlar evresinde yapar ve sonunda kendisi de bu tartmalara katlr. Ortada uzun ve meakkatli bir yol vardr. Tarihsel Maddecilik konusu olan toplumun karmakl, fizik veya biyolojik dnyayla kyaslanamayacak yksekliktedir. Bu bilim alannda ok daha kkl ve derin bir bilgi birikimi ve hazrlk gerekir. Ama akademik dnyada yeri olmamas nedeniyle, Tarihsel maddecilik,

260

yani Toplum bilim sz konusu olduunda, btn bunlarn gereklemesi mmkn deildir, nk akademik dnyada yeri yoktur ve o dnyann kendisi ona kardr. Gemite Tarihsel Maddecilik bu a fiilen yle gidermitir: i hareketin ykselii, kapitalizmin bunalmlar, bu akademik ve bilimsel eitimi yapm burjuva aydnlarnn taraf deitirmesine yol amtr. Tpk, gelimi lkelerin beyin ithali gibi, ii snf burjuva felsefe ve sosyal bilimlerinin en iyi beyinlerini ithal etmi , kazanmtr. Tarihsel Maddecilie Katk yapan ve onu gelitiren, Markstan Adornoya kadar, herkesin durumu aa yukar budur. Ama ii snfnn gerek Stalinizmin tarihi felaketi nedeniyle znel, gerek dnya ii snfnn siyah beyaz blnmesi nedeniyle nesnel nedenlerle burjuva uygarlnn krizi karsnda ona son verecek bir g olarak hibir yerde ve ekilde grlmemesi, Tarihsel Maddeciliin beyin kaynan kurutmutur. Artk entelijansiyann en iyi beyinleri taraf deitirmemektedir. Hatta, genlik yllarnda, rnein altm sekizlerde olduu gibi, belli bir konjonktrn etkisiyle ii snf saflarnda ie balayanlar, burjuvazinin tarafna gemektedirler ve gemilerdir. Bylece, korkun bir kendi iine kapanp daralan ember kmaktadr. i hareketinin yokluu Aydnlarn ona akmasn engellemekte; onlarn olmay, Tarihsel Maddeciliin ve sosyalizmin bir canlanma ve yenilenme yaamasn olanakszlatrmakta; bunun sonucunda sosyalist ve ii hareketinin tekrar canlanmas daha zorlamakta ve bu bylece gitmektedir tpk bir kara delik gibi. Bu durumda kimler kalr geriye, Tarihsel Maddecilii gelitirecek? Bu eksiklii giderecek baka gelimeler var mdr? Devrimci hareketlerin militanlar ve iiler mi? ileri, en geni anlamyla aydnlarn nemli bir blmn de ieren, cretliler anlamyla ele alalm. Bu koulda beden iilerinin bu retiyi gelitirmesi, adeta olanakszdr. Yaam sava, kol iilerinin kltrel yaps, yani zamansal ve kltrel koullarn yokluu bunu engeller. Tpk yeryznde hayatn ortaya kabilmesi iin, birok n koulun bir araya gelmesi gibi, Tarihsel Maddeciliin gelitirebilecek kiisel kaliteler iin de birok koulun bir araya gelmesi gerekir. Ama bu koullar yoktur beden iilerinde. Marks-Engelsin ada Joseph Dietzgen, ki Tarihsel maddecilii Marks-Engelsten de bamsz olarak kefetmi bir iidir, o dnemin zanaatkar ve entelektel, artk var olamayan bir ii snfnn yesiydi. Onun kefi bile, otodidaktlara has eksikliklerle maluldr. Kald ki o tek rnektir ve ondan sonra bir daha benzeri grlmemitir. Gnmzn, korkun yabanclam emeiyle, makinenin basit bir paras haline gelmi, insanlktan km iisinin, gemiin zanaatkr iilerinin gsterdii trden, bu tr gz alc baarlan gstermesi olanakszdr adeta. Aydn cretliler bir umut gibi grnyor. Ama onlarn byk ounluu, zaten ii snfnn daha imtiyazl zmrelerine dhildirler. leri lkelerde olanlar zaten dnya ii snfnn blnmesinde beyazlarn iindedirler. O bakmdan oralardan bir atlm beklemek haya l olur. Kltrel temeli bir lde olsun karlayabilecek durumda olsalar bile. Geri lkelerde olanlar ise, o geri lkenin standartlarna gre, nispeten, iyi koullarda yaadklar iin onlar da var olan dzeni kkl deiikliklere uratma eilimi

261

tamamaktadrlar bugn. Bu eilim yoksa insanlarn Tarihsel Maddecilii renme ve gelitirme ihtiyalar da olmayacaktr. Ya da rnein eitli ulusal basklarla radikalleme ve politize olma eilimi gsterenleri ise, daha gnmzde milliyetilie, burjuva ide olojilerine eilim gstermektedirler. Geriye ne kalr? u veya bu lkede, toplumsal mcadelenin belli bir ykseli momentinde radikalleen genler ya da radikal marjinal gruplarn taraftarlar olan militanlar. Ama bunlarn tarihsel maddecilik ile karlamalar, ona ilgi duymalar neredeyse olanakszdr. Karlaanlar onun tahrifatlaryla karlarlar. Kltrel hazrlklar ve birikimleri yoktur. ou zaten birka yl sonra, dalgann ekilii veya yan kemale ermesiyle kaybolur giderler. Bu hareket veya gruplarn dergilerinde, birka yllk politik tecrbesi olan, birka klasii okumu, derin bir felsefe ve tarih arka plan olmayan, aslnda Tarihsel Maddecilik alannda da hemen hibir ey bilmeyen militanlarn Tarihsel Maddecilie katklar grlr. B unlar ise, Tarihsel maddecilie katk olmak bir yana, zaman ve enerji kaybndan baka bir sonuca yol amazlar. Matematikte mehur klasik problemler vardr, rnein bir pergelle bir ay eit paraya blmek veya Fermat Teoremi gibi. Bu gibi problemlere ilikin olarak, bir dnem her yl yzlerce amatr matematiki bilimler akademilere zmlerini yollarlar ve kontrol edilmesini beklerler. Aslnda bu yollananlarn tamama yakn meslekten bir matematikinin hibir zaman yapmayaca temel hatalarla doludur. Bunlarn kontrol ve ie yaramazlklarnn gsterilmesi gerek matematikilerin muazzam bir zaman ve enerji kaybna yol aar. Bu ykten kurtulmak iin matematikiler sonunda, her hangi bir ciddi matematik dergisinde bilimsel bir makalesi yaynlanmam kimselerin zm nerilerinin ciddiye alnmamas karar alnr. nk, bunlarn her hangi birinin zm ierme olasl, dnyada bir delinin daha fazla olma olaslndan daha azd. Matematikiler, akademik otoritelerine davranarak byle davranabilirler. Am a Tarihsel Maddecilie gelince iler deiir, byle hibir temel matematik bilgisi olmayanlarn, rgtler ynettiklerini dnn. O rgtn veya toplumsal hareketin gc, bilimsel hibir deeri olmayan katklarn gl olduu kansna yol aar ve Bilimle r Akademisinin matematikileri gibi, bunlar okumayacam da diyemezsiniz. nk eni sonu, sosyalizmle ilgili olduunu dndnz insanlar onlar okumaktadrlar ve onlara ulamak zorundasnzdr. Ondan sonra ii gc brakp, en alfabetik konularda yanllarla dolu Fermat Teoremi zmleriyle zamannz harcamak zorunda kalrsnz. Bunun nasl bir ey olduunu grmek isteyen, birka yldr yazdmz yazlar astmz ve onlara ynelik eletirileri de topladmz Yazlar ve Yanklar Forumunun Arivini inceleyebilirler. Yazlm yzlerce yazya yaplm binlerce eletiri arasnda, alfabetik dzeyde hata yapmayan eletiri says bir elin parmaklarndan azdr. Yani, Tarihsel Maddecilikle, bir ekilde ilgilenenler bile, aslnda onun geliiminin nnde bir engel olarak ortaya karlar. G ve zaman kaybndan baka bir eye neden olmazlar. Dnyadaki sol ve Marksist gruplarn, evrelerin, rgtlerin dergileri, aslnda bilimsel bakmdan hibir deeri olmayan byle plerle doludur.

262

Grld gibi, Tarihsel Maddeciliin gelimesi iin, var olann sistemletirilmesi iin bir zne de ortada grlmemektedir. Bu koullarn, dnyada ii hareketinin ve snf bilincinin tekrar doup gelimesine bal olarak, ne zaman nasl tekrar deieceine dair bir ngrde bulunmak da mmkn deildir. Bu ynde hibir umut verici iaret grlmyor. Sol kendine gaz vermeyi sever. Amerika veya Cenovadaki son birka kitlesel radikal gsteri hemen yeni bir mcadelenin balangc olarak selamland. Hlbuki aksine iaretler ok daha gldr. te en son Brezilyada Lulann, yani son on yllarda dnyadaki en canl ve dinamik ii hareketinin, vard yer ortadadr. Hal byleyken, iyimser olmak iin neden var m? Geriye ne kalr Tarihsel Maddecilie hala ilgi duyup o alanda bir eyle r yapmak isteyen? Altm sekizin kabarndan ve belki daha sonra da kimi blgesel hareketlenmelerin veya kimi sosyal hareketlerin ykselilerinden geriye kalan kl artklar. Ama bunlar da ylesine parmakla gsterilecek kadar az ki yeryznde. Belki bunlardan bir ey kabilir. Ama onlar iin bile koullar yle snrl ki? Her hangi bir bilimin gelimesinde bir bilim insanlar evresinin varlnn nemine birok bilim tarihi aratrmacs dikkati eker. Tarihsel Maddeciliin tarihi de bunu kantlar. Marks-Engelsin bizzat kendileri bir evre oluturuyorlard. Daha sonra, Neue Zeit yllarnda, bu dergi araclyla tartan, birbirinin dncelerini bilen Marksistler kua vard. Leninler, Trokiler, Plekhanovlar o bir daha benzeri hibir zaman gelmeyen, Bolevik Rus entelektelleri kua, hep bu evrenin rnydler. (Hatta bu kuan son temsilcisi kabul edilebilecek Mandel bile bu evrenin rn saylabilir. Evlerinde Neue Zeit ciltleri varm. Byle bir evde bym. ) Benzeri ksmen Frankfurt Okulu evresi iin de geerlidir. O dnemin ykselen ii hareketinin, baka tarihsel koullarn da bir araya gelmesiyle Klasik Alman Felsefe Geleneini iinde tayan Yahudi entelijansiyasn ekmesi aa yukar byle bir evre yaratmtr. Yani Bat Marksizmi de bir evrenin rndr. 1960larda da byle bir evrenin ortaya kndan sz edilebilir. New Left Review gibi dergiler, btn dnyada, Marksizmin sorunlarna kafa yoran, birbirinin geliimlerini, katklarn izleyen bir sosyalist aydnlar evresini ortaya karmt. Ve btn bu dergiler etrafndaki, onlar izleyen veya tartmaya katlanlar ayn zamanda toplumsal hareketle ok canl balar iindeydiler. Bu gn ise yle bir ey dnyada yok. New Leftin yeni k gibi giriimler grlyor ama bunlar bile, gerek Trkiyedeki gerek dnyadaki sosyalistlerin ounca ne biliniyor, ne izleniyor. zleyenler de canl ve dinamik bir evre oluturmuyor. Byle, uluslararas bir bilimsel evrenin yokluu, elde kalanlarn olsun bir eyler yapabilmesinin yani Tarihsel Maddeciliin gelimesinin nndeki en byk engellerden biridir.

263

* Trkiyede ise durum daha da korkun. nce 12 Eylln, tam bu darbenin etkisinden kurtulur gibi olurken, ken duvarn, daha onun sersemliini atmadan ykselen ovenizmin ve zel sava rejiminin darbeleri, tam anlamyla bir toplumsal rme yaratm ve elde kalanlarda da Teoriye ilgi tmyle yok olmu, bir para ilgi gsterebilecekler bile gerilemi durumda. Tarihsel Maddecilikle ilgili denebilecek iki dergi vardr. Birisi Praksis, dieri Teori ve Politika. Praksis, Marksist akademisyenlerin Tarihsel maddecilii savunmak amacyla kard bir dergidir, ama bu sylemin tesinde Tarihsel Maddecilikle ilgisi yoktur. Dergiye adn veren Praksis gerek anlamn yitirmi, bo bir sze dnm, akademik Marksizm almalar anlamn kazanmtr. Bir bakma kendini Marksist kabul eden akademisyenlerinToplum ve Bilim dergisidir, aralarna bazen eni olsun diye eski altm sekizlileri alrlar. indeki yazlarn balklar ve arlkl konular listesi bile bunu gsterir. Yazlarn ou, metinler arasdr. Yani bilmem kimin, ki o bilmem kim de gene dnyann bir yerindeki bir niversitede alan bir muhtemelen Marksist bir akademisyendir, bilmem hangi konudaki grlerinin veya teorisinin aklamas, yorumu ya da eletirisidir. rnein bu yazda sz edilen, Tarihsel Maddeciliin sorunlarna ilikin bir tek yaz bulamazsnz. Tarihsel Maddeciliin byle kavran grlmez. Teori ve Politika, ise, merkezcilerin genel metodolojik hatasyla maluldr. Aslnda konusu Tarihsel Maddecilik deildir. Felsefeden dorudan doruya politikaya srar. Tarihsel Maddecilik ne yntemiyle ne de alanyla onlarn konusu deildir. Bu Maocu, Althusserci yntemsel hatann zerinde ykselir. Ayn metinleraraslk burada da grlr. Ama buna ramen Teori ve Politikada Praksis, yani teorik pratik, ama bir akademisyenin teorik pratii olarak deil, toplumsal mcadelenin bir gerei olarak Praksis, Praksis dergisiyle kyaslanmayacak daha sk bir balant iindedi r. Ama bu dergilerin esas sorunu, btn dnyadaki, Marksist teorik dergilerin ounun esas sorunudur. Akademik Marksizmin labirentlerinde yollarn kaybetmilerdir. Onun dnda baka bir Marksizm olabileceini dnmezler, varln bilseler bile onu hor grrler. Bunlarda Troki, Adorno, Benjamin, Kvlcml gibilerin Tarihsel Maddecilie katklar ne tartlr ne de bir kavramsal temel olarak alnr. Mao, Althusser, Laclau gibi, aslnda Klasik Tarihsel Maddeciliin dnyasyla ilgisiz, bir takm felsefi genellemelerden direk toplumsal mcadelenin sorunlarna atlayan, Tarihsel Maddeciliin kavram sistemine dayanmayan ve yle problemleri olmayan yazarlar ya da bunlar gibi veya bunlarn suyunun suyu dnrleri veya dnyann her hangi bir niversitesindeki Marksist akademisyenlerin dediklerinden baka konular yoktur. Bir para dikkatli okuyucu, bu sunuta Tarihsel Maddecilik, onun sorunlar ve alanlar ve geliimi hakknda aklanan kavray ile bu dergilerde ifadesini bulan sorunlar arasnda byk bir uurumu hemen grebilir. Bu uurumun varlnn nedeni bizim tamamen bunlarn dlad, kaynaa ynelik bir gelenee ballmzdr. Bu dergilerde ifadesini bulan gelenek, Tarihsel Maddeciliin nndeki ok ciddi bir engeldir. O dergilerde tartlan konul ar ve
264

sorunlarn ortaya koyulular birer labirenttirler ve labirent olarak engeldirler. Onlarn karsnda yaplmas gereken, Occamlnn usturasyla yapt gibi, onlarn problemlerini kesip atmaktr. Bir kaynaa dn gerekmektedir. Bunu yle ifade edelim. Muhammet, slamiyeti kurarken dorudan doruya kutsallk zrhyla korunmu brahim geleneine bavurur. Sonraki tarikatlar, Hristiyanl vs. bir ustura darbesiyle kesip atar, bir kenara iter. Bunu Hikmet Kvlcml, ok nefis aklamaktadr. Tarihsel Maddeciliin ihtiyac olan budur. Kaynaktaki ve gelimi kavramsal aralarla, kaynakta yapld gibi, olaylar ele almak ve oradan yola kmak gerekmektedir. Yani bizzat Marks-Engelsin o teoriye vardklar gibi olaylardan hareket etmeli, olaylar ele almaldr. Yoksa Marks-Engelsin eserinin bilmem kimce yaplm yorumunun, rnein Althusserin diyelim, nasl okunaca zerine yazlm bir yaznn eletirisinin eletirisi gibi konular, bir kalemde, tpk Occamlnn usturasyla keser gibi, kesip at mak gerekmektedir. Akademik ya da skolastik Marksizmin labirentlerinde zaman ve enerji kaybedilmemelidir. Ama sorun byle koyulduu an, btn akademisyen Marksistler zaten birer burun kvrmasyla ve kk grmeyle uzak duracaklardr. Grld gibi ortaya korkun uyumsuz bir tablo kyor. Ortada devasa bir teorik grevler duruyor, ama onlar yapabilecek bir zne dnyada neredeyse yok derekesinde, Trkiyede ise daha de kt . Bu nasl alabilir? Bilmiyoruz. Ama hibir ey yapmamak da olmaz. St kabna dm fare gibi rpnmaya devam etmek zorundayz. Belki rpnmalarmz, stn iinde kat ya kreciklerinin olumasna ve o kat ya kreciklerine dayanarak umutsuz durumdan kurtulua yal aabilir. te Tarihsel Maddecilik sitesiyle bu ynde bir bakma bir yoklama ekmek, bir keif devriyesi karmak amalanyor. Yani yukarda koyulduu gibi sorunlar sorun edenler varsa, sorunlar ynn yle tanmlayanlar varsa onlarn bir diyalogu, bir tartmay balatp srdrebilecekleri bir Mekn, bir iliki ortam salanmaya allacak. Bu olmadka hi bir adm atlmas mmkn deildir. nternet bu anlamda, en dank olanlarn bir arada younlamas iin teknik olarak nefis bir olanak sunuyor. Acaba bu olanak, byle bir younlama iin kk bir itilim salar m? Bilmiyoruz? Ama byle bir ihtiyacn olduu ortada. O halde denenebilir. Kimsenin syleyecei yoksa, en azndan bizim syleyeceklerimiz var. * Bu sitenin bir adnn ikinci blm var: Sosyalizmin Sorunlar. Tarihsel Maddecilik blm bir bakma, Almanlarn Grundlagenforschung, (Temel Aratrmalar) dediklerine denk dyor. Dorudan sosyal pratikle ba grnmeyen, ama sonular alt st edici olan almalarn alandr Tarihsel Maddecilik. Tarihsel Maddecilik, zaten onu kabul edenlerle snrlyor alann. Ama Sosyalizmin Sorunlar byle deil. Orada eitliki ve dayanmac bir toplum uruna

265

mcadelenin, sorunlar tartlacak. Tpk uygulamal bilimler gibi. Sadece Marksistleri kapsamas sz konusu deil, bu uurda mcadele eden tm grleri, Anarizmden topik Sosyalizme veya Feminizme kadar kapsamak zorunda. Bu ikisi birbirini tamamlayacaktr. Tarihsel Maddecilik, Sosyalizm Sorunlar balamnda ortaya kar sorunlara bir cevap bulma abasndan itilimini alr ve dier cevaplarla tartma iinde, mcadele iinde kendini gelitirebilir. Burada, Tarihsel Maddecilik konusunda yaptmz gibi, Sosyalizmin Sorunlarnn bir bilanosunu karmak gerekmiyor. Bunlar bizzat bu sitenin ieriinde tartlacaktr. Aslnda sorunlarn neler olduunun kendisi, sorunlarn tanmlanmasdr esas sorun ve ayrlk noktas. Bu nedenle, bu sorunlar ak brakmak yerinde olacaktr. * Bu site de daha nce Krdistanl Sosyalist sitesinin arsnda ifade edilen biimde, bir tr Teorik bir Linux gibi alacaktr. Forum ve e-Gruptaki tartmalar sonunda ortaya kan en kaliteli metinler, bir dergi biiminde toparlanacaktr. Yazarlarnn, tartmalarnn, yaz kurulunun herkesin nnde tarttklar, herkesin katlabilecei katk ve eletiri sunabilecei bir ortam. Siteye aktif olarak teknik veya yaz dzeyinde katlanlar, ayn zamanda onun dzenleniini yapma hakkna, yetki ve sorumluluuna da sahip olacaklardr. Belirsiz ve akta kalan noktalar varsa, bunlar bizzat bu metne ynelik eletiriler erevesinde akla kavuurlar. Sitenin adresi alnm olmakla birlikte, almadan nce bu duyurusunun yaplmas ve bu duyuruya gre aktif katlmclar karsa onlarla birlikte hazrlanmas daha iyi olacaktr. Demir Kkaydn Site Adresi yledir: http. // www.tarihsel-maddecilik.net imdilik rtibat adresi: demir@comlink. de 28 Austos 2003 Perembe

266

Tarihsel maddecilik ve Sosyalizmin Sorunlarnn Neler Olduuna Dair Bir Soruturma ve Anket in Davet
Bir sre nce Tarihsel Maddecilik ve Sosyalizmin Sorunlar baln tayan bir site ald. k yazsnda da belirtildii gibi, bu sitenin bir amac da, ziyaretilerinin katksyla, sadece zengin bir bavuru kayna olmak, bir tartma platformu salamak deil, ayn zamanda Tarihsel Maddecilik ve Sosyalizmin Sorunlar zerine bir dergi karmaktr. Bu derginin ilk saysnn arlkl konusunun yine bizzat Sitenin ve Derginin adnda ifade edilen sorunlar olmas en dorusu olacaktr: yani Tarihsel Maddecilik ve Sosyalizmin Sorunlarnn neler olduu. Niin? nk, Tarihsel Maddecilik ve Sosyalizmin Sorunlarnn neler olduunun tanmlanmas, ayn zamanda, bu tanmlamay yapan bakmndan, hem bir tarihsel maddecilik anlayn ifade eder, hem de bu anlaya bal olarak bir gndem ve program demektir. Dier dergiler ya da siteler veya kiiler Tarihsel Maddecilik ve Sosyalizmin Sorunlar zerine kendi anlaylarn ve programlarn bir tartma konusu yapmamakta, bunu veri alp, yazlar ve yazarlar bu ifade edilmemi ama fiilen egemen klnm anlay iinde belirlemektedirler. Elbette Tarihsel Maddecilik ve Sosyalizmin Sorunlar sitesinin kuruluunu ve onun grevlerini aklayan bildirge de belli bir Tarihsel Maddecilik anlayna dayanmakta ve buna bal olarak grevlerini ve programn belirlemektedir. Dolaysyla bu sitenin problemleri, gndemi ve hedefleri ile dier dergi ve (eer varsa) sitelerin veya kiilerin problemleri, gndemleri ve hedefleri arasnda bir eliki, farkllk hatta uzlamazlklar bulunmaktadr. Ama bu Site ve Dergi ile dierleri arasnda temel fark uradadr: Tarihsel Maddecilik ve Sosyalizmin Sorunlar Sitesi ve Dergisi bu fark yokmu gibi davranmamakta, bunu aka ortaya koymakta ve esas tartmann arln tam da bu noktaya ek mek istemektedir. Farkl gndemlerin ortak kesime noktas, bizzat bu gndemlerin farknn kendisidir. Yani Tarihsel Maddeciliin ve Sosyalizmin Sorunlarnn neler olduunun tanmlanmalar arasndaki farklar ve bu farkllklarn tartlmas ile farkl Tarihsel Maddecilik ve Sosyalizm Sorunlarnn farkl anlaylarnn ortak bir tartma noktasnda bulumalar olana kar. Ancak bu takdirde, sadece belli bir anlay erevesindekilerin deil, farkl anlaylardakilerin tartmas gerekleebilir. Yani konuyu, gndemi, Tarihsel Maddeciliin ve Sosyalizmin sorunlarnn neler olduu biiminde tanmlamak., tam da gndem zerine bir tartmay gndeme almak demektir. imdiye kadar yaplmayan ve kendisinden kalan budur. nk bunun yaplmamas, fiilen var olan gndemlerin tartlmamas , dolaysyla egemenliklerinin srmesi anlamna gelmektedir. te bu nedenle, ilk saynn konusunu yine Tarihsel Maddecilik ve Sosyalizmin Sorunlar
267

olmas en dorusu olacaktr. Yani Tarihsel Maddecilik ve Sosyalizmin Sorunlarnn gndeminin ne olmas gerektii zerine bir tartma alm olacaktr. Bu da tanm gerei Tarihsel maddecilik ve Sosyalizmin sorunlar zerine tm anlay, programlar kapsar. Bu durumda ortaya kapsam ve muhatab farkl iki anket konusu var demektir. * Birincisinin muhatab, ister istemez, soru Tarihsel Maddeciliin sorunlar olduu iin, Marksistler, yani Tarihsel Maddecilii toplumu anlayabilmek iin geerli kavramsal ve yntemsel temel olarak grenlerdir. Btn Marksistlerin, ayrntl bir ekilde, Tarihsel Maddeciliin, gerek tarih zerine bilgilerimizin artmas nedeniyle, gerek ortaya kan yeni tarihsel ve toplumsal olgular dolaysyla ne gibi teorik sorunlarla kar karya bulunduu konusundaki grlerini yazmalar bekleniyor. Elbette bu sorunlar, niin sorun olduklar hakknda gerekelerle ve aklamalarla ayrntl bir biimde ortaya koyulmaldr. Ve elbette, bu sorunlar iinde, hangilerinin ncelikli veya nemli olduu belirtilmelidir. Tarihsel Maddeciliin sorunlarnn neler olduuna dair Marksistlerin cevaplarnn bylesine bir birikimi, bizzat Marksistlere, hem Marksistlerin sorunlar hakkndaki farkl anlaylarnn hem de bizzat, o ok farkl anlaylara bal olarak ifade edilmi sorunlarn bir listesini, bir bilanosunu karma olana sunacak, dolaysyla teorik abann nerelerde younlamas gerektii konusunda ip ular verecektir. Ama bunun bir yan rn de, her biri kendi iine kapal Tarihsel maddecilik anlaylar arasnda bir diyalog ve tartma ortam yaratmak, surlar ykmak, kabuklar paralamak olacaktr. Dolaysyla Marksist gelenekten olan sosyalistler arasnda tekrar canl ve geni bir tartma ortam anlamna gelecektir. * Sosyalizmin Sorunlarnn neler olduu, yani eitliki ve dayanmac bir toplum uruna mcadelenin nesnel ve znel sorunlarnn neler olduu zerine bir soruturmann muhataplar ise elbette sadece Marksistler deildir. Bu sorun, tanm gerei, bu amac paylaan btn politik gelenekleri kapsar. Yani Anaristlerden, topik Sosyalistlere, Feministlerden, Anarko Sendikalistlere kadar ok farkl teorik ve politik gelenekler bu sorunun muhatab durumunda olurlar. Ayn ekilde bu soru da, Marksistler, Anaristler gibi byk lde kendi iine kapanm; kendi belirledikleri sorunlar ve gndemlerle megul farkl gelenekler aras bir tartma ortam salar. Bu da yine farkl sosyalist gelenekler arasnda fikir alveriinin balamas; onlarn surlarnn dna kmas ve yeni bir canlanmann; temel sorunlara dnn koullarnn olumas anlamna da gelir. O halde, ister anarist, ister Marksist veya feminist olsun, btn sosyalistleri, sosyalizm uruna mcadelenin bu gn kar karya olduu sorunlarn neler olduu ; gndemin
268

zellikle hangi sorunlarda younlamas gerektii konusunda ayrntlaryla ve nedenleriyle grlerini yazmaya aryoruz. Bunlar iinden de, Tarihsel Maddecilii, toplumu anlayabilmek iin kavramsal ve metodolojik temel olarak grenleri, Tarihsel Maddeciliin sorunlarnn neler olduu konusunda grlerini yazmaya aryoruz. Btn bu grler sitede yer alacak, Forum ve Mail grubunda eletirilere ak olacaktr. Eletiriler ve tartmalar sonunda, son ekli verilmi metinler Tarihsel Maddecilik ve Sosyalizmin Sorunlar dergisinin ilk saysnn ieriini oluturacaktr. Kendini sosyalist ve Marksist gren herkes katlarak ortak bir tartmann olumasna katkda bulunmaya davetlidir. webmaster@tarihsel-maddecilik.net http://www.tarihsel-maddecilik.net 08 Eyll 2003 Pazartesi

269

Olas Tarihlerden Biri Olarak Tarih

Dnyaya kendi kylerinin veya lkelerinin; tarihe kendi hayatlarnn ekseninden bakanlarn onun ani dnlerini anlama ans olmaz. Bu gn ne olduunu anlayabilmek iin ona dnya tarihsel bir eksenden ve yzlerce ylda ortaya kan genel eilimlerden bakmak gerekir. Bizler iin kural gibi grnen ou kez bir istisnadr. Evreni gz nne getirelim. Evrende milyarlarce galaksi her galakside milyarlarca yldz var. Bunlarn bir ounda, en azndan kendi benzerini reten molekllerin, yani canllarn yap talarnn veya canllarn var olduu dnlebilir. Ama evrene onun tm tarihi ve yaps asndan baktmzda ortada adeta mucizevi denebilecek saysz koulun bir araya gelmesiyle olumu bir durum olduunu grrz. rnein, evren aa yukar on be milyar yldr vardr. Balangta evren sadece hidrojen ve helyumdan oluuyordu. Yani birinci kuak yldzlar ve onlarn etrafnda olumas mmkn gezegenlerde bunlar dnda elementler olmayacandan canl yaamn doma olasl yoktur. Hayat, Phoeniks gibi mrn doldurmu yldzlarn kllerinden doar. Yani bu elementleri demire kadar yakan ve dntren ve daha sonra da patlayan ve bu patlama esnasnda da dier ar elementleri yaratan yldzlarn klleri belli bir younlua ulamaldr ki, hayat oluturan maddelerin belli bir younluu ortaya kabilsin. Olaya byle baktmzda, evren tarihinin byk bir blmnde, hayatn ortaya kmasnn en elementer koullarnn olmad grlr. Yani en azndan ikinci ya da nc kuak yldzlardan sonra, her hangi bir yldzn etrafnda oluabilecek bir gezegende hayatn ortaya kmas iin gerekli elementler bulunabilir. Yani hayatn ortaya k koul olarak, evren tarihinin on milyar yln, yani en azndan te ikisini ya da drtte n bir rpda silmeniz gerekir. Ama evrendeki yldzlarn yzde doksan ortak bir eksen etrafnda dnen ift yldzlardr ve ift yldzlarn etrafnda gezegen oluamaz. Yani evrendeki yldzlarn yzde doksannn bir yana atmanz gerekir. Tek yldzlar iinde byk ve kk olanlar bir kenara atmanz gerekir, birincilerin mr; ikincilerin yayd enerji ve ekim gc gezegenler olumusa bile orada yaamn ortaya kmasna el vermez. Ancak gne gibi orta boy ve tek yldzlarn etrafnda ve ne ok yakn ne ok uzak ok dar bir kuakta bu olaslk vardr. Ama bu yldzn galaksideki yldzlarn byk blmnn topland merkezde veya spirallerin youn blgelerinde de olmamas gerekir, nk dier yldzlarla etkileimler ve arpmalar, spernova patlamalar vs. hayatn ortaya kmas iin koullar yok eder. Daha burada saylmayacak kadar ok baka koullar da gerekir. Bylece, ilk bata sanki evrimin zorunlu bir sonucuymu gibi grnen, birden bire adeta mucize denebilecek bir srat kprsnden gei gibi ortaya kar. Gnmzn bilimi ile on dokuzuncu yz yln bilmi arasndaki temel fark da buradadir. On dokuzuncu yzylda, evren, doa ve toplum, canllara insana ve sosyalizme giden zorunlu bir sre gibi grnr. Gnmzn astronomi ve paleontolojisinin ortaya kard ise, bunun bizlerin kltrel deer yarglaryla dolu olan bir tasavvur olduunu gsterir. Byle bir zorunlu gidi yoktur. Eer bir

270

zorunlu giditen sz edilecekse, tam aksi yndedir. On dokuzuncu yzylda zorunlu gidi gibi grnenler aslnda olaanst rastlantlardr. Astronomi ve paleontoloji, yani evrenin ve canllarn tarihinin bu gnk kavran, eski kavray oktan havaya uurdu. Ne var ki, sosyolojide, yani toplum tarihinde hala byk lde eski anlay egemenliini srdryor. Bunun nedeni, tarih ve toplum hakkndaki bilgilerimizin yetersizlii deil, sosyolojik ya da psikolojik ya da kltrel olgulardr. rnein, ezeli adaletin bir gn gerekleeceine dair mesihi diyebileceimiz kltrel yarglar veya bu kltrel yarglarla ekillenen insanlarn iyi bir gelecek beklentisi olmadan mcadele etmeye eilim gstermeyen psikolojileridir. Tabii ayrca bunun ardnda, baarya gr programlanm, aslnda snfl toplumdan ve zellikle de kapitalizmden kaynaklanan bir ahlak, deer yarglar ve politika anlay da yatar. Hibir baar beklemeden bir mcadele ve politika anlay tasavvurun bile tesindedir bu kltr ve dnya iin. Eer bu kltrel, psikolojik yarglardan arnarak, tpk canllarn ya da evrenin tarihine baktmz gibi insanln tarihine bakabilmeyi rensek, yaanm ve yaanan tarih bize olas tarihlerden sadece biri olarak grnr. (Ve yine o zaman tarih, sosyalizme doru giden zorunlu bir sre gibi deil, tpk evrenin varl, tpk canllarn ortaya kmas, tpk insann ortaya kmas gibi, olaanst koullar gerektiren bir mucize olarak grnr. O zaman sosyalizm uruna mcadele, tarihin gidiini hzlandrmak gibi bir anlam iinde deil, korkun zayf bir olasl gerekletirmek olarak ortaya kar. Mcadeleye ve tarihe byle baktnz an ise, artk deer yarglarnz ve politika anlaynz, ncelikleriniz de deiir. Politika baarya kenetlenmilikten ziyade, uzun vadeli etkilere, gelenek brakmaya ncelik verir. Politikanz umuttan deil umutsuzluktan yola kar. Bu ise tam aksine bir kltrle yorulmu geni insan ynlaryla korkun bir uyumsuzluk yaratr vs..) rnein ulusal hareketlerin kendileri, tarihin ok zel bir gidiini var sayarlar. Olas tarihlerden sadece birinde mmkndr ulusal hareketler. Eer yirminci yzyln banda veya yirmi dokuz bunalmndan sonra ABD, Almanya gibi lkelerde sosyalist devrimler olsayd, dnya tarihinde ulusal kurtulu savalar diye bir olgu hi olmayabilirdi. Nasl bu tarihte bizler kapitalist olmayan yoldan sosyalizme gei gibi bir eyi yaamadysak ve bunun sorunlarn tasavvur edemiyorsak yle. yle bir tarihte de ulusal kurtulu hareketlerinin var oluun bile tasavvur edemeyecektik. Btn bunlar niye yazyoruz? Bu her alana aktarlabilir. Bizzat ulusal hareketlerin izledii yollara bile. Bir dnn yle, 1960larn dnyasnda birisi ksa, Sovyetlerin keceinden, kapitalizmin dnya tarihsel bir zafer kazanacandan sz etse, kim inanr ve byle bir gidii tasavvur edebilirdi. Bunu tersine de evirebiliriz. Kapitalizmin bu zaferinde, otuz yl sonrasnn dnyasnda kapitalizmin var olmayacan biri sylese kim inanr. Onu deli diye tmarhaneye tkmaz myz veya rya grdn sylemez miyiz? Daha m az olasdr bylesine bir tarih gidii bu gn ortaya karan giditen? Deil.

271

Krt Ulusal hareketi asndan dnn yetmili ya da doksanl yllar. Barzani ABD tarafndan satlm, on binlerce Krt lmtr. Yetmili yllarn Krt basnnda kan yorumlar okuyun o zamanlardan. Ya da doksanlarda Talabaninin Saddam ile apur upur pt sahneleri gz nne getirin. Kim inanrd o zaman birileri, yirmi yl sonra ABDnin yaptklarn hi kimsenin hatrlamak bile istemeyeceini syleseydi? Kim inanrd, Talabani Saddam ptkten sonra, onun politik lm bizzat Krtlerce ilan edilmiken, imdiki duruma. 1960larda veya yetmilerde dier uluslarn ve kendilerini ezen uluslarn ezilenlerini kazanmak biricik doru strateji olarak grlyordu Krt ulusal hareketi iin, hi bir Krt ABDnin destei ile bir baary tasavvur bile edemezdi. imdi ise tam tersi, dier uluslarn ezilenlerini kazanmaya kalkmann aptallk olduu, bununla vakit kaybetmenin Krtlerin davasna zarar verecei dnlyor. Gnn kahramanlar tekrar Talabaniler Barzanilerin temsil ettii izgi. calann temsil ettii izgi bu gn hibir baar vaat eder grnmyor. Tpk onbe ya da yirmi be yl nce Talabani ve Barzani izgilerinin baar vaat eder grnmedii gibi. Ama on veya yirmi yl sonra bu gn artk Krtler tarafndan bile artk hatrlanmak istenmeyen ve tabulatrlarak canl canl gmld mraldaki mezarnda unutulmak istenen calann, kan glne dnm bir Orta Douda, biricik kurtarc olarak grlmeyeceini; bu gnn kahramanlarnn adn bile kimsenin hatrlamak istemeyeceini kim garanti edebilir? Hava ile iklimi kartrmamak gerekir. Be on yl scak yazlar yaayabilirsiniz. Ama iklim ok uzun vadeli eilimleri ifade eder. Bu gibi hava deiikliklerini iklim deiiklii olarak tanmlamak yanltr. O iklimlere ise dnya tarihinden baktmzda, u an bir buzul anda yaadmz, yeryz tarihinin sadece yzde onunu bu gnk gibi buzul alarnn kaplad, dnya tarihinin yzde doksannda buzullarn olmad grlr. Yani istisnai olann iinde istisnai bir durumu genel bir eilim gibi almamak gerekir. Emperyalizmin karakteri, ABDnin karakteri deimedi. Yani iklim deiiklii yok. Geici kar akmalarn onun karakterinin deiimi gibi yorumlamak, byk yanlglara ve aclara yol aar. Birdenbire yakc scakta susuz, dondurucu soukta yorgansz kalabilirsiniz. 07 Ekim 2003 Sal demir@comlink.de http://www.comlink.de/demir/

272

Negrinin Grleri ve Dnya apndaki Mcadelenin Stratejisi

ok uzun zamandr gndemimize koyduumuz ve yapabilmek iin uygun bir boluk kolladmz projelerden biri de Negrinin kitabn temel alarak ve onun eletirisi biiminde grlerimizi aklamakt. Ama gndemin ylesine hzla deitii ve zamann yle azald bir adayz ki, annda yaplmam ve ilerde yle derli toplu ve drt ba mamur olarak yaplmas dnlen her i yaplmadan kalmaya mahkum oluyor. Anlalan Negrinin kitabyla ilgili proje de yle, hep bir kenarda kendisine dnlmesini bekleyerek kalmaya mahkum. Bu durumda, drt ba mamur bir almadan ise, yeri geldike konuya dnerek tartmaktan baka are yok gibi grnyor. Son birka haftada, ABDnin Dnya mparatorluu Projesi ve Ona Kar Mcadelenin Sorunlar balkl, biraz sesli dnme biminde, bir seri yaz yazdk. Bu yazlarda amazlar ele alp gstermeye altktan sonra, son blmde, ne gibi program ve stratejilerle ezilenlerin ve insanln bu amazlardan kabileceine ilikin bir takm nerilerde bulunduk. Bu neriler elbette yeni deildir, aa yukar 1990larn bandan beri gelitirilmi grlerden karlar. Aslnda Sovyetlerin knden beri iine girilmi yeni dneme ilikin nerilen bir stratejinin, 11 Eyll, Afganistan ve Irakn igali gibi, ABDnin bir dnya imparatorluu iin giritii sava ve igaller balamnda yeniden kontroln ve dakikletirilmesini ifade etmektedirler. Dikkatli bir okuyucu, gerek mparatorluk kavramna yklenen ierik ve onun tanmlanmas; gerekse iinde bulunulan dnemde gler, program ve strateji balamnda ok farkl grleri ifade etsek de, Negri ile benzer sorunlara dikkat ekildiini ve onlarn tartlmaya alldn grebilir. Grlerin Negri ile farkllk ve benzerlikleri, en iyi ve ak biimde, somut program ve strateji balamlarnda daha iyi anlalabilir. Negri ile ok temel bir noktada anlayoruz. Bu ksaca en genel olarak yle zetlenebilir: Eski program, dayanlacak g ve strateji, rgt ve mcadele biimleri anlaylaryla bu gnk dnyada sosyalist bir hareketin yeniden bir canllk ve inisiyatif kazanmas mmkn deildir. Bu nedenle her eyi, batan sona gzden geirmek gerektiini sylyoruz. Bunu yaparken benzer olgulara dikkati ekiyor ve bunlarn neminden, bunlara dayanlarak bir eyler yaplabileceinden sz ediyoruz. Dolaysyla bu belli bir ortaklk ve yaknlk yaratyor. rnein, Negri, uluslararas g hareketinin neminden, bunun devrimci mcadele iin at perspektiflerden ya da okluk dedii zneden (ki S. Savran bunun iin Yn szcnn daha doru bir eviri olabileceini sylyor.) ve eski zne kavramnn gzden geirilmesinden, bunlara bal olarak mcadele ve rgtlenme biimlerinin farkllamas gerektiinden sz ediyor. Aa yukar btn bunlardan biz de sz ediyoruz ve bizim de

273

somut nerilerimiz bulunuyor. Bu da ister istemez, hala deimeyene; gerek sistem, gerek zneler, gerek program, strateji, mcadele ve rgt biimleri balamlarnda vurgu yapanlara kar Negri ile yakn veya benzer bir konumda bulunmamz anlamna geliyor. Bylece, biz, deimeyene vur gu yapanlar karsnda deiene vurgu yapan Negrinin yanndayz. Aslnda Negriye yaplan btn eletiriler gzden geirildiinde, bu eletirilerin deien karsnda deimeyene vurgu olduu grlr. Merkezi olmayan imparatorluk ve ulusal devletlerin ilevini yitirmesi mi? Eletiri Ulusal devletin hala byk politik nemine yaplmaktadr. mparatorluk artk Klasik Emperyalizme benzemiyor mu? Aksine klasik emperyalizme has fenomenlere vurgu yaplmaktadr. okluk mu? i Snf hala yerinde duruyor. Bylece tartma, yeni olgular anlamak isteyenler ve onlarn nemine vurgu yapanlarla, eski olann hala geerliliini srdrdn; yeni olann bunlar gzden geirmeye yol aacak ze ilikin bir deime anlamna gelmeyeceini syleyenler arasnda bir tartma biiminde sryor. Yeni olgularn eskinin geerliliini yitirdii anlamna gelemeyeceini syleyen kanatta esas olarak kendilerini Marksist olarak tanmlayanlardr; yeni olana vurgu yapanlar ve Negrinin kitabn cokuyla karlayanlar ise, genellikle Marksist gelenekle ilikisi olmayan veya bu ilikiyi koparm, post modern durumun teorisyenlerinin kavram sistemine (Foucault, Deleuze Guattari) dayananlardr. Eskinin geerliliini srdrdne vurgu yapanlar iin her ey aktr. te bu grlerin revizyonist karakterinin en gl kant, Marksizm gibi bir devrimci teorik gelenee deil de Post Modern gelenee dayanmalar ve onlarn kavramlaryla dnmelerdir. Yeni olgu ve sonulara vurgu yapanlar iin de her ey aktr. te yeni olan anlamak istemeyenler, ona gzlerini kapatanlar, hala geen yzyln kavramlaryla bu gnn anlalacan savunan Marksistlerdir. Yani klasik dogmatik -revizyonist blnmesi kersndayz. Bylece her iki kanat da, kendini hakl klacak anti tezini bulmu olmaktadr. Ancak bu blnmeler her ne kadar birbirinin varllna hakllk kazandrsa ve varlklarn birbirlerine borluysalar da, son derece yanltcdrlar ve bu birbirinin zdd gibi grnen taraflar, var olan gerek blnmeyi gizleyen bir su ve kar ortakl iin dedirler. Bu ortaklk iindeki ztlarn karsnda birletikleri ve kendisiyle blndkleri nc izgi nedir? Bu izgi, d grn itibariyle, yeniye vurgusu ile Post Moderniste; Marksizme dayanyla dogmatie benzer. Marksistlere kar yeni olan; Post Modernistlere kar Marksizmi savunur. Ama yeni olan, baka bir k altnda grr; Marksizmi dogmatik Marksistlerinkinden baka bir Marksizmdir. Bu izgi iki cephede birden savamak zorundadr. Kendi dogmatizmlerini ortaya kard iin onu susua getirip gzden uzak tutmaya alan

274

dogmatik Marksistler, onu deiene vurgusu ve gelitirmeye alt yeni Marksist kavram temeli nedeniyle, revizyonist post modernlerin arasna atarlar. Buna karlk, post modernistler, onun Marksizme sahiplenmesi ve eski olann hala geerliliini srdren yanlarna vurgusu nedeniyle, onu dogmatik Marksistler arasna atarlar. Bylece, her iki taraf da, yani dogmatik Marksistler de; post modernistler de zden kendileriyle ayr olan karsnda, varlklarn borlu olduklar paradigmay savunurken su ortakl yaparlar. Bunlarn btn zt durular, ancak onlarn ortak varsaymlaryla mmkndr. Ortak varsaymlar udur: deiiklikler ve yeni olan kabul edildii takdirde, onlardan benzer sonular karlmas gerektiini kabul etmektedirler Marksist veya dogmatik kanatta olanlar. Bu nedenle btn vurgular deimeyen zerinedir. Dier kanat da, tam tersine, deiiklikler yok ise, muhataplarnn karsamalarn kabul etmek gerektiini dnmektedirler. Bu nedenle btn vurgusu, deien zerinedir. Dogmatik Marksizm ve post modernizm ok derinden ayn varsaymlar paylaan, ayn ufkun iindeki grlerdir. Taraflardan biri dierinin ne srd olgu ve sonular kabul ettii takdirde onun dayand teorik temeli de kabul etmesi gerekecei var saymna dayanmaktadrlar. Bu nedenle tartmalar olgular dzeyindedir. Hlbuki o olgular iinde, gerek yeni olandan post modernistlerin; gerek geerliliini srdrenden dogmatik Marksistlerin kardklar sonular karmak gerektii s ylenemez. Tartlmas gereken aslnda onlarn karsamalarnn ardndaki gizli varsaymlardr. Ama bu gizli varsaymlarn tartlmas onlarn var olu temelinin havaya umas demektir. Bu nedenle gizli varsaymlarn tartan her gr karsnda bir su ortakl iinde bir susu kumkumas uygulayacaklardr. Negri ve onun eletirmenlerini (veya post modernistleri ve dogmatik Marksistleri) dnya apndaki bir blnmenin sembolleri olarak alrsak, yllardr dile getirdiimiz ve artk bir sistem olmu grlerin kaderi tam da byledir. * Bu durumla ilk kez karlamyoruz. rnein, 1980lerin ortalarnda Avrupaya ktmzda, ok ksa srede, hem de btn dier akmlardan nce ve onlardan bamsz olarak, Avrupadaki gmenler ve bir gmen hareketinin nemini grdk ve bunun sorunlar zerine younlatk. Bunu yaparken btnyle Marksizme dayanyorduk ve bizzat Markszmin bu yeni olguyu analiz etmeyi zorladn ve bunun iin gerekli kavramsal aralar da sunduunu sylyorduk. Bu arada, Dev-Yolun Avrupa taraftarlarnda bir blnme oldu. Bir yanda Taner Akamn ban ektii Gmen ya da Ynelimciler; dier tarafta Ali Daynn (brahim Sevimli) ban ektii Devrimci iciler. Taner Akam ve taraftarlar yeni olan Gmenlik olgusuna dikkati ekerken doru ve haklydlar. Ama buradan hareketle, gerek Marksizmi reddediyorlar ve gnn moda
275

akmlarndan aldklar teorik cephanelii kullanyorlar; gerek politik sonular itibariyle de olduka reformist ve sistem ii bir muhalefet durumuna kayyorlard . Dier taraftakiler ise, tam anlamyla dogmatik bir yaklam iinde bulunuyorlard. Bir gmenler olgusunun varlndan sz etmek bile, ynelimcilerin revizyonizmi olarak alglanyordu. Durum yle bir hale gelmiti ki, gmenlerin bir mcadele znesi olar ak varln kabullenmek otomatikman devrimciliin ve Marksizmin terki; bunu reddetmek de otomatikman devrimci deerlere ve Marksizme ballk olarak anlalyordu. Gerein z byle olmamakla birlikte, byle bir anlay yaygnlanca ve insanlar onu sorgulamay bile brakp yle kabul edince, artk bu farklln balangcndaki sebep ve sonu ilikisi de yer deitiriyordu. nsanlar balangta, rnein Marksizmi terk etmek veya sisteme uyum salamak iin deil, diyelim ki gerek durumu daha iyi kavramak iin gmen olgusunun varln kabul ediyorlard. Bunun Marksizmi reddetmek veya sisteme uyum salamak anlamna geldii yargsnn yaygnlamasyla birlikte, artk gerekten Marksizmi reddetmek iin veya gerekten sisteme uyum salamak iin gmen hareketinden sz etmeye balyorlard. Balangta nesnel bir sonu olan, sonra artk bir seim nedeni haline geliyordu. Ama byle olunca da kar tarafn iddiasnn da, yani onlarn kt niyetle Marksizmi veya devrimcilii terk etmek iin gmenlerden sz ettikleri iddiasnn gerekten somut rnekleri de ortaya kyordu. Yani iddiann yaygnlamas kendi kantlarn yaratyordu. Yani kendini gerekletiren kehanet gibi bir durum oluyordu. Ayn durum kar taraf iin de geerlidir. nsanlar srf radikal ve devrimci bir politik izgiyi korumann arac olduun dndkleri iin, gmen olgusunun varlna gzlerini kapyorlar ve onu reddediyorlard. Bylece gmen olgusunun reddi ile devrimci kayglarn ayrlmazl yargs kendi kantn da yaratyordu. Byle bir durumda, sizin, hem gmen olgusunun varln sorun etmeniz; bunu bizzat Marksizmle aklamanz; devrimci politikann olmazsa olmaz koulu olduunu sylemeniz vs. hibir alcya sahip olmayacaktr artk. Tam da doruluunuz grlerinizin etkisizliin in ve zayflnn nedeni haline gelir. Taraflar sizi, kar taraftan olarak prezante ederler. Gmenler dediiniz iin, revizyonist bir ynelimciden farknz yoktur. Marksizm ve ii snf dediiniz iin de dogmatiklerden farknz yoktur. Bu eilimler karsnda ne kadar doru olursanz olun ve ne kadar gl bir teoriye dayanrsanz dayann, bir kere o birbirine varlklarnda hakllk kazandran anlaylar egemenliklerini kurup yaygnlanca, kendi byk ktlelerinin ekim gcne ekerler her eyi. Ondan sonra onlarn teorik olarak rtlm ve alm olmalar bilinmez kalmaya mahkm olur. Yeni kuaklar da var olan durumu olas ve geerli biricik tarihsel durum ve blnme olarak algladndan sorgusuzca o blnmeleri benimserler ve onun iinde tavrlarn alrlar. Doru grn bu yanl grleri ortadan kaldrmak iin bilinmesinin ve maddi bir g haline dnmesinin btn yollar ortadan kalkar. Ama hibir etkisi olmasa da doru gr, o

276

nesnel eilimlerin bir derin analizi de demektir. O sama blnmenin taraflar bir sre sonra, doru gr tarafndan fiilen ve pratik bir yenilgiye uratldklar iin deil, doru grn ifade ettii nesnel toplumsal eilimler tarafndan tarihten ve toplumdan silinirler. Ama bu sefer de artk olaylarca ald iin o doru grn yine ilgiyi ekme ve bulunma ans olmaz. ki tipik rnek verelim. Birisi yukarda aktardmz Gmenler hareketidir. Bu gn ne gmenci ynelimciler ne de Ali Dayclar var artk. Bir zamanlar sizi Gmen dediiniz iin, Marksizmi terk etmekle sulayan en dogmatik akmlar bile artk dnya apndaki bu fenomenin varln kabul etmektedirler. Ama bunun Markssit reti bakmndan aklanmas ve savunulmas kimseyi ilgilendirmemektedir artk. Bylece ilgi duyulmad iin, bir zamanlarn tartmasnn yanl varsaymlara dayand ve sizin burada tek doru izgiyi temsil ettiinizin bilinmesi ans kalmyor. Yani sizi dorulayan olaylar ayn zamanda doruluunuzu anlamsz hale getirmektedir. Uluslar aras sosyalist hareketin tarihinden de bir rnek verilebilir. rnein Sovyetler Birliinin karakteri sorunu. Bunun bir sosyalist lke olmadn; tek lkede sosyalizme geilemeyeceini; Stalinizmin Marksizmin bir revizyonu olduunu vs. yllarca Marksistler sylediler. Hatta byle dedikleri iin kitleler halinde katledildiler. Ama o devletler de kendilerinin sosyalist olduunu syledi, kapitalist devletler de onlarn sosyalist olduunu syledi. Bir sre sonra, ilk kuaklarn ans da iyice hafzalardan silinince, artk yeni kuaklarca onlarn sosyalist olduunu tarttracak hibir fikir ve argmana ulama ans bile kalmaz. in ilginci bundan phelenecek bir durum da yoktur. Bir yanda ABD gibi bir emperyalist vardr dier yanda Sovyetler. Birinden olmayan dierindendir. Yani artk insanlar, bir yanlsamann rn olarak, sosyalizmle Sovyetleri zdeletirdikleri iin Sovyeti olmaktadrlar ve Brokrasinin yalannn yaygnlamas onun doru gibi grlnn kantlarn yaratmaktadr. Ayn ey kar tarafn propagandas iin de geerlidir. Ama tersi de dorudur. Yanlsama sadece tek tarafl da deildir, O sosyalist lkelerde yaayanlar da, bu sefer yaadklarnn sosyalizm olduuna hem o lkelere egemen kastlar hem de kar taraf yemin ettiinden, her ikisi de o lkelerin sosyalist olmad gerei ni savunan Marksistlere kar bir susu komplosu iinde bulunduundan, gerekten yaadklarnn sosyalizm veya komnizm olduundan kukulanmay bile akllarna getirmezler. Bylece eer yaadmz komnizm ise, kapitalizm veya ABD iyidir deyip, gerekten komnizme kar olmak amacyla Amerikanc ya da kapitalizm hayran olmaya balarlar. Bylece ayn yalann yayd yanlsama, kapitalist dnyadaki ezilenleri, Sovyetleri savunmaya, Sosyalist dnyadaki ezilenleri kapitalizmi ve ABDyi savunmaya iter. Bir sre sonra bu lkeler ykldnda, hem de ykl bunlarn sosyalist deil brokratik lkeler olduu; tek lkede sosyalizm olmayaca gibi grlerinizi kantlam olmalarna ramen, yani dile getirdiiniz nesnel eilimler sonucu o lkeler yklm olmasna ramen; hem bu bilinmedii iin hem de artk yklm ve olaylarca alm olan bu lkelerin brokratik diktatrlkler olup olmadnn artk bir anlam kalmad; kimse buna kafa yormad veya yormann bir pratik anlam olmad iin insanlarn bu grleri bilme ve tanmasnn btn

277

yollar tkanr. Tarih bylesine korkun adaletsizdir doru grlere kar. Tarih kendi srrna erenleri ve o srr aa vuranlar affetmez. Onlar bilinmez kalmakla cezalandrr. nk o tarihin cezas gibi grnen aslnda egemen snflarn ezilenler karsndaki su ortaklndan baka bir ey deildir. Bu nedenle, o tarihin cezalandrd ve bilinmez kalmaya mahkm grlerle, ezilenlerin sava ve baars arasnda korkun derinden ileyen kopmaz bir ba vardr. Bu ne denledir ki o gelenei srdrmek nemlidir. O ba, Marksn Kstebek benzetmesi gibi, topran derinliklerinde srer ve Kstebek ste ktnda apak ve btn hametiyle kendini gsterir. Ama tarihte bu gibi yldzn parlad anlar olaanst azdr. (Aslnda byle bakldnda insanlk tarihinin bir yanlsamalar tarihi olduu grlr. Btn byk dinlerde de benzer durumlar vardr. Aslnda her grn en yaygn ve bilinen biimleri onun en oportnist arptlmalara uratlm biimleridir: Bizler bunlar onun ta kendisi sanrz ve onun kabulleri iinde tekrar kendi snfsal eilimlerimizi ifadenin yollarn ararz. Ama bu ayn toplumsal eilimlerin farkl n kabuller nedeniyle birbirlerine kar mcadelesi demektir. Snf egemenliinin srdrlmesinde ve ezilenlerin birbirine kar kullanlmasnda bunun korkun nemi vardr.) * Kaldmz yere dnersek. Bu durumla ilk kez karlamyoruz demitik ve Avrupada Trk solunun gmenleri iindeki bir tartmaya deinmitik. te bu gn Negri ve Eletirmenleri ile bizim grlerimiz arasndaki iliki, tpk ynelimciler ve Devrimci iciler veya Tanerciler ve Ali Dayclar blnmesi karsndaki iliki gibidir. O zamanlarn Taner Akam veya Ynelimcilerinin bu gnk dnyadaki karl Negri veya Post Modern grlerdir. O zamanki Ali Dayclarn veya Devrimci icilerin bu gnk dnyadaki karl Negriye kar kan marksistlerdir. Bu James Petras veya Sungur savran veya Callinicos da olabilir. Biz yine bunlarn ikisinin de dnda ve ikisine de kar konumdayz. * Kitaplarnn Trke basmna nszde Negri yle yazyor: Bu kitap ada, kresellemi bir dnyada genel bir iktidar teorisi kaleme almay amalyor. Son derece iddial bir ie kalktmz ve en ba ta bilgimizin, deneyimlerimizin ve yetilerimizin snrll yznden, tam bir baar salamamzn imknsz olduunu gayet iyi biliyoruz. Dolaysyla bu birok kii tarafndan ve birok adan eletirilecek, deitirilecek ve tamamlanacak bir kitaptr. Bu kitap 2000 ylnda yaynland. Biz de aa yukar duvarn yklndan beri, yani aa yukar 1990larn bandan beri, yani Negrinin kitabnn kndan on yl ncesinden beri dnyada durumun deitii ve dnya apnda yeni bir stratejinin gerektii zerine yazlar yazyoruz. Biz bunu kresellemi bir

278

dnya kavramyla deil; o kresellemi dnyann devrimci strateji asndan ok nemli zgl bir eilimine vurgu yaparak, gezegen apnda Apartheit kavramyla ifade ediyoruz. Yani ilgi alanmz ve sorunlarmz ortaktr. Elbette bu yazlar bilgimizin, deneyimlerimizin ve yetilerimizin snrll yznden tam bir baar ve zm deildir, bir ilk admdr; tartma iin bir temeldir. Negrinin kitab, btn dnyada ve Trkiyede hemen hemen herkes tarafndan eletirildi ve tartld. Bizim yazdklarmz ise bu gne kadar hemen hemen hibir ekilde eletirilmi ve tartlm deil? Neden byle? Biraz bu sorunun cevabn arayalm. Birincisi, biz bu grlerimizi, Negri gibi, sistematik ve byk bir kitapla sunmadk. stemediimizden deil, buna olanak bulamadk. Daha ziyade, gazete makaleleri ve kk denemeler biiminde, nternet sayfalarnda ya da marjinal dergilerin sayfalarnda; aktel gelimelerin iinde o gelimeleri yorumlayan aklamalarn arasnda yer aldlar. Bu yanyla bir bakma, Marks-Engelsin Tarihsel maddecilik teorisini aklamalar ve uygulamalarna benzer konumlar. Onlarn teorisinin de sistemli, kaln bir kitap halinde bir aklamas yoktu. Teorinin aklamalar ya Alman deolojisi gibi, hi yaynlanmam ve farelerin kemirici eletirisine braklmtr ya da kiisel mektuplara dalmtr. Tek doru drst bir aklama, Ekonomi Politiin Eletirisine Katknn nszndedir ve birka sayfay gemez. Bizimkiler de yledir. Bu elbette onun anlalmasnn ve sitemli bir ekilde tartlmasnn nnde bir engel oluturmaktadr. Politik yazlarn ieriine yedirilmi olarak sunulduundan, politik balamlarda deerlendirildiklerinden hemen hemen olanakszdr da. Yan Negrinin koca bir kitapta sistematize olarak ele ald teori bizde Marks -Engelsin teorisi gibi sistematik bir aklamadan yoksundur ve uygulamalar biiminde dank olarak bulunmaktadr. Bu tartlmamasnn nemli nedenlerinden biridir. kincisi, biz bu teoriyi, tam da en dibe vurulduu noktada ortaya koymaya baladk. Yani duvarn yklnn hemen ardndan. Yani Teorik sorunlara ilginin en aza indii; insanlarn genelleme yeteneklerini en ok yitirdii bir dnemde. Negrinin kitab ise, iyi kt tekrar belli bir kitle hareketlenmesinin olduu bir dnemde yaynland. Bizzat kendisinin yaynlan ve okunuu, teorik sorunlara duyulan ilginin yeniden bir ykseliinin ifadesidir. Yani biz teoriyi yanl zamanda ifade ediyorduk. Ama bu yanl zamanllk sadece Dnya apndaki geri ekilile ilgili bir yanllk deildi. Bu grler Trkiye ve Krdistanda da yanl zamandayd. Bu teorinin en nemli bileenlerinden biri, dnya apnda apartheid kadar modern ulus teorisiydi ve bu iki sorunu birbirine balyordu. Ne var ki, dnyadaki gerileyi srerken, Krt ulusal hareketinin ykselii sryordu. Daha sonra da Trk milliyetiliinin ykselii ortaya kt. Halbuki milliyetiler milliyetiliin ne olduunu anlayamazlar. Yani Trkiye ve Krdistandaki gelimeler teorinin ieriinin kavranmas ve tartlmas bakmndan yanl

279

zamanll katmerlendiriyordu. Milliyetiliin ezen ve ezilen ulus arasnda muazzam bir ykseli yaad bir zamanda, kim milliyetilik teorisiyle ilgilenirdi ki? Ama sadece yanl zamanda deil, yanl yerde de. Trkiyede deildik. Yazlarmz esas olarak Avrupada ama Trke yaynlanyordu. Trke olduu iin Avrupann dnce ve toplumsal hareket dnyasnn dnda; Avrupada olduu iin de Trkiye ve Krdistandaki dnce ve toplumsal hareket dnyasnn dndayd. Dolaysyla ne Avrupada ne de Trkede tartlmas mmkn deildi. Tartlmasnn nndeki bir dier engel de onun ieriinden gelir. Sosyalistler arasnda her zaman u iki eilim vardr. Bir yanda, eski formlleri tekrarlayan inanc salam, hatta radikal dogmatik kanat. Dier yanda yeni olana dikkati eken ve unun iin eski teorik veya siyasi erevenin yeterli olmadn syleyen eletirel veya revizyonist denebilecek kanat. Bu iki kanatn birbirilerinin varlna ihtiyalar vardr. Kendi gerekelerini dierinde bulurlar. Ama ortada, hem yeni olgulara dikkati eken, hem eski teorik ve politik sistemlerin var olan sorunlar karlayamayacan syleyen hem de bu deiiklii eski teorik ve politik sistemi reddederek deil; iinde tayarak ve aarak bir zm arayan bak karsnda ikisinin de su ortakl ile sustuklar grlr. Biz ahsen btn hayatmz boyunca bunu yaadk. Grlerimizin tartlmamasnda bunun da ok nemli bir pay vardr. Bizim bir amazmz da urada. Grlerimizin uluslar aras sosyalist ortamda tartlmas gerekir ama onlar Trkededirler ve bir nc dnyal tarafndan ifade edilmilerdir. Bu da onun tartlmasnn nnde ok ciddi bir engel oluturur. Birinci engel, nc dnyal olmaktan gelen engeldir. Yani biz grlerimizi, Bat dillerinden birinde ifade edebilseydik bile, batl aydn ve sosyalistin latent rklnn duvarna arpmas kanlmazdr. Elbette bir nc dnyal olarak ciddi bir teorik katkda bulunma ansmz hemen hemen yok gibidir. Batl aydn ve sosyalistlerin nc dnyallar karsndaki latent rkl, olgusal dzeyde temelsiz deildir. Gerekten nc Dnyadan bir teorik sentez kabilmesi olasl ok zayftr. Kltrel gerilik muazzam engeller yaratr. Bu nedenle batl zaten, rk olmamak iin ve nezaket gerei aksini sylese ve yle davranmaya alsa da, bir nc dnyaldan gelen bir gr ciddiye almaz. Dolaysyla ne kadar doru ve yeni bir eyler de sylerseniz syleyin, onlarn kurunun arasnda ya olacaklar kesin gibidir. Ama buna ek olarak, bir de zaten bir tara dili olan Trkede ifade edildiinden bilinmez ve bu nedenle Avrupada tartlmas sz konusu deildir. Trkiyede ise, nasl firmalar rettikleri tekstil rnlerine bat damgas vurarak satabilirlerse, bir fikir ancak Batda tannmsa Trkiyenin dnce veya sosyalistler ortamnda tartlmaya deer bulunabilir. Dolaysyla Batda tartlmad iin de Trkiyede tartlmaz. Ama btn bunlar, 1990larn banda formle ettiimiz ve bu arada srekli gelitirdiimiz gnmz dnyasna ilikin bir teori ve stratejiye ilikin grlerimizin tartlmaya demeyecek sradan eyler olduu anlamna gelmiyor. Btn zaaflarna, kltrel arka planmzn yetmezliine; danklna vs.ye ramen bu
280

grler bir ok tesadfn bir araya gelmesi sonucu ok salam bir teorik gelenee dayanmaktadr. Bu onun gerek dilden, gerek ifade edenin kltrel ve birey olarak snrllklarndan gelen eksikliklerine ramen dierlerinde hi bulunmayan ok gelikin bir teorik ve kavramsal temele dayanmasndan kaynaklanmaktadr. Klasik Marksizmin, Marks, Engels, Lenin geleneinin yan sra Troki -Mandel; Frankfurt Okulu ve Bat Marksizmi ve nihayet Kvlcml; bunlara ek olarak Yeni Sosyal Hareketler denen hareketlerin katklar; ve nihayet seksenli yllarda ortaya koyulmu modern ulus ve ulusuluk teorisi. Ve btn bunlarn bir tek tutarl bir teorik sistem iinde birletirilmesi ona dierlerinin hi birinde bulunmayan bir stnlk kazandrmaktadr. Bu somut stnl, Negrinin kitab balamnda ele alalm. * imdi birka rnekle Negri gibi sorular sorduumuzu, hem de ondan nce ve bamszca sorduumuzu yani alanlarmzn ortak olduunu gstermeye alalm. rnein biz, srekli olarak ulusal olanla politik olann akmas ilkesini yok etmekten; yeryz lsnde bir apartheidten; Ulusuluun artk zddna dnp rkln bir arac olduundan sz ediyoruz. Negri de bugnk politikalarn kszln gryor ve bunlar bambaka bir konsept ve teori balamnda yle ifade ediyor: Sol iki yanla saplanm durumda. Birincisi, kresellemenin totaliter, statkocu ve tkanm olarak grlmesidir. Bu bak asna gre, kapitalizm tamamen sermayenin baskc egemenliinin bir eididir. Ve yine bu baka gre, kapitalizmin konseptine nclk eden tm ideolojik dnce ekolleri devinimsiz ve dogmatiktir. kinci byk yanl ise; kapitalizm, bir hukuk olarak her eye hkmederken, solun kresellemeyi sadece totaliter bir fenomen biiminde deerlendirerek ve ulusalcl esas alarak kresellemeye kar direnmesidir. Sol ulusal snrlar tek zemin olarak kabul ediyor. Sermaye karsnda ulus -devleti glendiren her trl politika yanltr. Bunun yerine kresel zemini direniin maddi temeli olarak kabul etmeye ihtiya vardr. imdi buyrun en son yazdmz yazdan bir blm: Byle bir strateji ve program deiiklii iin, kafalarda tam anlamyla bir devrim yapmak gerekiyor. Artk geen yzyln smrgecilikten ya da emperyalizmden bamszlk kazanma ve bir siyasi bakmdan bamsz ulusal devlet kurma hedefi ve stratejisinin bu gnk dnyada, zengin Emperyalist lkelere kar mcadelede anlam ve ilevi yoktur. Hatta bu strateji bizzat var olan sistemin onaylanmas ve pekitirilmesi anlamna gelmektedir. nk nasl tanmlanrsa tanmlansn ulusal devletlere dayanan sistem artk dnya apnda rkln bir aracdr. Ulusal snrlar sayesinde insanln byk ounluu bir rezervata kapatlmaktadr. Bu ulusal snrlar savunmak, aslnda insanln iine hapsedildii hapishanenin duvarlarn savunmak demektir artk. Eskiden emperyalist bask ve smrden kurtulmak iin her lke bu duvarlar rmeye alyordu. Bu anlamda belli bir ilevleri de oldu. Ama diyalektik olarak dn olumlu olan bu gn olumsuz hale gelmi bulunuyor. Eskiden smr ve baskya kar olan bu
281

duvarlar artk smr ve basknn aralarna; bir hapishanenin duvarlarna dnm bulunuyor. Bunu anlamak gerekiyor. Solun btn aresizlii bunu anlamaynda ve anlamak istemeyiinde. Grld gibi ok farkl kavram sistemleri iinde de olsa, Negri ile ayn telden alyoruz. Sadece bu deil. rnein Negriden bizim dnyann siyahlar dediimiz ile ilgili baz alntlar yapalm: Dnyann zerinde bir hayalet dolayor, Marks bu hayaletin komnizm olduu nu sylemiti. Bugn ise dnya zerindeki hayalet, glerdir ve bence gmenler, mparatorluu istila eden 21nci yzyln yeni barbarlardr. Ancak bu olumlu bir barbarlktr. Ben g hareketini sonuna kadar destekliyorum. talyadan biliyoruz, Krtler, dier gmenler o yolculuklar boyunca dehetli bir durum ile karlayorlar. Ancak bu hareketler ulatklar yerlerde yeni bir faaliyet biimi, smrye kar yeni zgrlk alanlar yaratyorlar. Nitekim insan cemaati de dolam yollarnda kurulmutur. Hareketlilik her zaman nemlidir. Sermayeye kar en etkili eylemdir. Tarihin hibir dneminde imdiki gibi bir g hareketi olumad. Evet felakettir, nk emek gcnn hareket kabiliyeti ve g hareketlerinin denetime alnamamas sistemin kn hzlandryor. Ulusal egemenlik snrlarn delen g akmna kar devletler, kat yasalar hazrlyorlar, byk bir operasyon yrtyorlar. Ancak hareketi durduramayacaklar. Oturup bu yeni istilac barbarlarn sonsuz yollarndan yeni bir hayat tarzn nasl oluturacamz dnmeliyiz. imdi ayn konuda bizim yazdklarmza bakn: Uygulanmas gereken yeni stratejiyi dnyann iileri, yoksullar kendiliinden uygulamaya balam bulunuyorlar. Ne var ki, sosyalistler hala eski kavramlarla ve modellerle dnmeye devam ediyorlar ve gzlerinin nndeki bu yeni strateji ve program grmyorlar. Marks Engels, Manifestoda komnistlerin var olan gerek harekete dayandklarn, ondan yola ktklarn sylyorlard. Bu gn bu ba yok ve yeniden yaratlmas gerek iyor. Dnyann drt bir yanndaki ekmekiler denizlerde gemilerle, dalarn ssz ve souk doruklarnda; llerde her Allahn gn bu stratejiye gre bireysel dzeyde bir mcadele veriyor. Bunlarn onlarcas souk, scak, alk susuzluktan lyor. ok kk bir blm ancak Batnn zengin lkelerine kapa atabiliyor ve bunlarn byk bir blm yine o hapishaneye geri gnderiliyor. Bu var olan hareket muazzam bir siyasi program ve mcadele stratejisi haline geldii an, sosyalizm tekrar ezilenlerin bir hedefi olarak eski itibarn kazanabilir ve emperyalist ve kapitalist sistemin btn ikiyzll ve rk karakteri aa kar.
Bizim yazdklarmzda on yldr byle onlarca alnt bulunabilir. Burada sadece son yazdan bir tane aldk.

Yani Negri, yeni olan gryor ve onu anlamaya alyor. Biz de aa yukar doksanlarn bandan beri bu yeni olan grp anlamaya altk. Ne var ki, Negri, ne bu yeni olan

282

aklayacak bir teorik donanma sahip ne de ondan tutarl stratejik, programatik ve politik sonular karabiliyor. nk ne Marksn temellerini att teoriye dayanyor ne de onun gelimi biimlerine, sadece son derece eklektik, Spinozadan tutun Focaulta kadar baka teorik geleneklere dayanyor. Bu onun en byk zaafn oluturuyor. (Onun bu en zaafl yan ayn zamanda ok tutulmasnn da bir nedeni tabii. Moda ve zamann ruhuna uygun bir sylemi var. Merkezsizlik ve okluk gibi rnein.) Ama onun bu zaaf, dier, ister Sungur Savran ister James Petras, hatta nispeten daha kaliteli olan Callinicos olsun, dogmatik Marksistler karsnda onu ne kadar zor durumlara drrse drsn, yeni olana, batan aa bir deiiklik gerektiine dair grlerinin doruluuna zarar vermiyor. Dierleri korkak korkak sahilden gitmeye alyorlar. Bildikleri topraklar gzlerden yitirmeye cesaret edemiyorlar. Negri ise, sahilden gitmekle bir yere gidilemeyeceini, tkanm ticaret yollarnn alamayacan gryor; denize alyor; almak gerektiini sylyor. Ama elindeki aletler ve gemi (yani dayand teori k arka plan ve kavramlar) onun yeni yollar bulmasna el vermiyor. Korsanlarn (Ezilenlerin dmanlarnn) eline geiyorlar. brkler baryorlar. Bak o yollar bir yere kmyor, bu emin sahil yollarn terk edenin bana bunlar gelir ite. Adam post modernizm cleri yiyiverir falan diyerek kendi korkaklklarn gizlemenin zaaflarn fazilet gibi gstermenin yollarn aryorlar. imdi Negrinin nasl bir sr parlak formllere ramen pek bir ey sylemediini ve teorik ve kavramsal arka plannn ne kadar zayf olduunu gstermeye alalm. * Birincisi, Negri, Modern Ulus teorisini bilmiyor ya da hi kavramam. Bu ok ak. Bu onun siyasi strateji nermelerinde aka grlyor. Birka rnek verelim: u soru ve cevabna bakalm: Peki siz nasl bir kreselleme neriyorsunuz? Daha ok zgrlk, daha ok eitlik, daha ok demokrasi ve adalet. Alternatif kresellemeden kastettiimiz de zaten budur. Sz konusu mevcut kresellemenin biimi ve uygulanmas eletiri konusudur, kresellemenin kendisi deil. Kastettiimiz daha retken ve demokratik bir kresellemedir, kresel yurttalktr. Btn ezilenlerin evrensel yurttalk haklarn savunmaktr. Dikkat edin, elbette bunlar dorudur ama btn bunlar da eni sonu sosyalistlerin vatan millet Sakaryas gibi szlerdir. Daha ok adalet, daha ok demokrasi. Bu demokrasi ve adalet nasl olabilir.? Bu konuda hibir ey syleyemiyor. Bir eylerin yanllnn farknda ama dorusunun ne olduunu syleyemiyor. rnein Fransaya ilikin yle diyor: Bugn Avrupada ok karakteristik bir fenomen olarak Fransann cumhuriyeti devletinin korunumu var. Mesela Fransada yaplacak seimlerde aday olan Chevenement, kresellemeye kar ulus devleti savunan bir programla hem soldan hem ve sadan oylar

283

topluyor. Bugn yaplabilecek en byk hata budur Ama bu ulus devleti savunacak programa kar ne savunulmas gerektiini sylemiyor. Syleyemiyor nk btn zengin lkelerin sosyalistleri gibi, gerek sorunlar koyduu an kendini ok kt bir durumda bulacaktr. Btn syleide somut olarak nerebildii bir tek ey var: Krt hareketinin en gl silahnn g olduunu dnyorum. Batdan yapabileceimiz en iyi ey g hareketine yardm etmektir. Her yolu kullanarak, yardm etmeliyiz. Biz buna uluslararas kardelik diyoruz, Krt hareketine destek diyoruz. imdi Negrinin neleri anlamadn ve kat sorular grelim. Bu en son somut nerisinden balayalm. Batdan yapabileceimiz en iyi ey g hareketine yardm etmektir. Dikkat edilsin, bunlar Krtler vesilesiyle sylyorsa da, aslnda btn dnyann siyahlar iin Batda nerebilecei tek somut eylem ve rgtlenme biimidir. Ama bu birok soruyu da beraberinde getirir. Bunlarla yzlememektedir. Birincisi, Negrinin bizi sol aktivistleri kapsamaktadr. Hlbuki talyann veya Batllarn byk ounluu, bu ge yardm etmek bir yana kardr. Bizzat talyada Liga Nord gibi rnekler var. Bunlar bizzat lkenin kuzeyinin gneyinden bile ayrlmasn savunan bir refah ovenizmi iinde. Bu gn her hangi bir batl veya zengin lkeye giden unu grr, bu lkelerdeki nfusun ezici ounluu ve zellikle de yabanc igcyle rekabet iinde bulunma durumunda olan iilerin en alt tabakalar ve isizler, yabanclarn gelmesine kar en militan takm oluturmaktadrlar. Bu sorunu nasl zecek? Bu elikinin varl ve zm konusunda tamamen susuyor. Hlbuki unu bilmesi gerek, eer bir sol hareket, zengin bir lkede, snrlarn kardrlmasn, dnyada i gcnn serbest dolamn isterse, hibir ekilde destek bulma ans yoktur. Bu Avrupada da, Japonyada da Amerika veya Avustralyada da byledir. Ama te yandan, bu lkelerden birinde, ama zellikle de Amerikada nfusun byk ounluu buna kazanlmazsa, yani kapitalizme kar ynelmezse, insanln bir ans yoktur. Negri bunun farknda, rnein ABDnin tayin nemini aka belirtiyor. Diyor ki: nanyorum ki, eer sol canlanacaksa, Amerikada da canlanmak zorundadr. Doru ama biz istemlerden deil de gerek durumdan yola karsak, ABDde solun canlanmasnn nasl olabilecei zerine kafa yormak zorundayz. Hlbuki burada Negri, yukarda sz edilen soruna gzlerini kapyor. Yani ABDdeki cretlilerin ezici ounluunun i gcnn serbest dolamna kar olduu ve olaca; sorunun bir ikna sorunu olmad, btnyle iktisadi konumla ilgili olduu konusunda susuyor. Yani Dnya proletaryasnn fiili blnmlnde susuyor. Bu sefer kendini zengin lkelerdeki yoksullukla ve yoksul lkelerdeki zenginlikle yle

284

avutuyor: nc dnyacln sona ermesinin baka bir sebebi daha var: nk fakir ve zengin sadece corafik izgilerle ayrlmamlardr. Birinci Dnya ve nc Dnya bugn ayn karkl yaamaktadr. nc Dnyadan paralar Los Angelesta, Birinci Dnyadan paralar Gney Afrikada bulabilirsiniz. nc Dnya ya da corafi snrlar ierisinde ulusal kriterlerin n plana karlmas sorunlarn bir btn olarak yanl tahlil edilmesini beraberinde getiriyor. Evet, dnyann en byk fakirliini NewYorkta ve en byk zenginliini yine o nc Dnyada grebilirsiniz. Ama nc dnyann zengini nfusun yzde onuysa zengin lkenin yoksulu da yzde onudur. Bu yzde onla ABDde bir deiiklik mmkn deildir. in daha kts, bu yzde on, gmen ile en ok rekabet iinde bulunacandan, en ok milliyeti veya rkdr da. Bu kmaz konusunda da hi konumamaktadr. Yani Negrinin kavraynda ekonomi politik, snflarn nesnel durumlar kavray pek yoktur. Sadece bu yok deildir, buna bal olarak dnya proletaryasnn blnml konusunda susmakta ve onu grmezden gelmektedir. Dolaysyla bu blnmln nasl alaca gibi bir sorun da bulunmamaktadr. Ama tam da bunu grmedii iin, bu zengin lkelerin iilerinin veya hadi okluunun nasl kazanlabilecei sorusunu sormamaktadr. Negri de olmayan bir dier sorun, kapitalizme kar mcadeleyi hala bir klasik sosyalist gelenee bal olarak bir retim ve siyasi ilikileri deitirme olarak kavramasndadr. Negrinin gndeminde, burjuva uygarlna kar baka bir uygarln programlatrlmas gerei; sadece devlet gibi siyasi aralarn deil, maddi ve manevi aralarn da tarafsz olmad ve olamayaca, dolaysyla tpk burjuva devletinin snfsiz bir topluma gidite bir ara olarak kullanlamayaca gibi, bu uygarln maddi ve manevi aralarnn da kullanlamayaca gibi sorunlarn en kk bir izi bile bulunmamaktadr. Aslnda, Negrinin daha demokratik ve eitliki ve ulusal snrlar kaldrm dnyada tm i gcnn serbeste dolat sistem teorik olarak Kapitalizm ile elimez. Bu kapitalizm iin ideal koullar salar. Yani, meta retiminin tasfiyesinden hibir sz bulunmamaktadr. Yani sadece sosyalist bir uygarlktan sz etmemekle ve bunu problematize etmemekle kalmamaktadr; en temel koul bile, meta retiminin tasfiyes i bile bir hedef olarak ortada bulunmamaktadr. Dolaysyla, program ideal bir burjuva programdr. Yani bu gn, burjuvazinin kmsenmeyecek bir kesimi, i gcnn serbest dolam; ulusal snrlarn kaldrlmas; zenginlik farklarnn azaltlmasna hi de hayr demez. Bundan nesnel olarak karldr. Bu yle bir duruma benzer: soyut olarak burjuvazinin topran kamusallatrlmasyla bir sorunu yoktur. Ama somut tarihte bunu istemez. Ama kendine sosyalist diyen demokratlarn nemli bir ksm bu burjuva karakterdeki talebi savunur. Savunduu aslnda burjuvazinin bu nesnel eilimidir. Negrinin durumu biraz byledir.
285

Negri Modern ulus teorisini bilmedii iin, bu gnk sistemin rk karakterini kavramamakta ve ulus devlet ile burjuva uygarl buna karlk ulusun bir inan sorunu yaplmas ile sosyalist bir uygarlk tasarm arasndaki ilikiyi de kavramamaktadr. Ulusuluun bir rkln arac olduunu grmemekte ve bunu kavramsal bir aklamaya kavuturamamaktadr. rnein yle eyler diyor: Kastettiimiz daha retken ve demokratik bir kresellemedir, kresel yurttalktr. Btn ezilenlerin evrensel yurttalk haklarn savunmaktr. Biz ise bunu yle formle ediyoruz: ulusal olanla politik olann bann koparlmas; ulusun kiinin bir seim ve inan sorunu olarak; kiisel bir sorun olarak alnmas. Bizim nerimiz Ulusuluu, her biimiyle reddeder. Negrinin nerisi ise, olduka mulaktr. Sorunu sanki kresel bir ulusun yurttal gibi kavramaktadr. Burjuva uygarlnn dayand var olu biimini sorgulamamakta, ama bu ulusu, kresel bir ulus olarak dnmektedir. Kresel dahi olsa o bir tek soyut kresel ulusla politik olann akmas ilkesini sorgulamamaktadr. Yani baka bur uygarlk nosyonundan yoksundur. Ama Ulus ve Ulusuluk konusundaki teorik eksiklik sadece burjuva uygarlna kar bir uygarlk ve dnyay bir apartheit olarak kavrama yetenei gstermeme konusunda ortaya kmamaktadr. Yani sadece ulusuluun bu gnk globallemede aslnda aparthaitn, rk ayrmclnn bir arac olduunu kavramyor; ayn zamanda; hala belli lkelerde ulusal baskya kar mcadele konusunda kesin bir anlayszlk ve krlk olarak da ortaya kyor. rnein Krt ulusuna ilikin sylediklerini bir hatrlayalm: Krt hareketinin en gl silahnn g olduunu dnyorum. Batdan yapabileceimiz en iyi ey g hareketine yardm etmektir. Her yolu kullanarak, yardm etmeliyiz. Biz buna uluslararas kardelik diyoruz, Krt hareketine destek diyoruz. Burada, Krdistandaki ulusal mcadeleye ilikin bir tek sz yok ve kesin bir kavrayszlk var. Hlbuki ciddi bir devrimci stratejinin orta dou gibi, dnyann en kritik blgesinde, Araplar Farslar ve Trkler arasnda blnm bu ulusal hareketin potansiyelleri konusunda kafa yormas; bu mcadelenin nasl dnya apndaki mcadeleye balanacan sormas gerekir. Tabii bunlar sormad iin, bu demokratik karakterli hareketin baarsnn ister istemez ne gibi sorunlarla karlaaca gibi sorunlara da hi deinmemektedir. Nasl olacaktr da bu ezilen ulusun hareketi, u dnya vatandal projesiyle birletirilebilecektir. Byle bir sorun da yoktur problem de. Ama sadece bu kadar deil, ulusuluun karmak nitelikleri konusunda da son derece suskunluk ve anlayszlk iindedir. Uluslar aras gn nasl ve hangi mekanizmalarla bir diyaspora ulusuluu yaratt; bunun uzaktan kumandal ve ou kez anavatandakinden daha oven ve fosillemi karakteri gibi sorunlar ve bunlarn politik mcadele bakmndan yaratt sorunlar konusunda da hibir ey sylememektedir. Yani g olgusunun kendisi ayn zamanda cemaatlerin ie kapanmas gibi sonular da dourmaktadr. Bu sorun nasl
286

zlecektir mcadele bakmndan. Farkl ulusuluklar konusunda da hibir ey sylememektedir. rnein Krt hareketi iinde, bir yanda PKKnn ifade ettii, etniye dile dayanmayan, corafyayla snrl, etni, dil vs.yi ulus tanmnn dna iten, burjuvazinin devrimci dnemine has bir demokratik ve cumhuriyeti ulusuluk ile Barzani ve Talabanide ifadsini bulan etni ve dile dayal ulusuluklar ve bunlar arasndaki mcadelenin ortaya kard sorunlar vs. konusunda da bir tek sz yok. Btn bu sorunlar onun ufkunun dnda kalyor. Elbet bu eletiriler uzatlabilir. Negriyi eletirenler, onu edata fazla almakla, fazla ileri gitmekle eletiriyorlar. Biz ise onu, yeterince almamakla; sonularndan korkup tekrar gizlice sahile dnmekle eletiriyoruz. Bu blne son verirken Negrinin iki kavramna ilikin birka sz edelim. Negrinin Romasz imparatorluk kavramnn hibir karl olmadn dnyoruz. Aksine, dnya ticareti ve globalleme imparatorluu zorunlu klar. Btn imparatorluklarn esas ilevi ticaret yollarnn emniyetinden baka bir ey deildir. Dolaysyla, globalleme, Romal bir imparatorluk eiliminin nesnel temelidi r. Bu imparatorluun iki biimi olabilir. Biri bat ortaanda grlen, uygarln batya yeterince yerlememiliiyle ilgili olan; eitler arasnda birinci, aslnda tepedeki imparatorun fazla bir gcnn olmad bir vasal ve szerenler hiyerarisi biim indeki daha barbar ama tarihsel olarak kapitalizme geie olanak salam imparatorluk biimi. Dieri, dou imparatorluklar gibi, bir tek egemen sultann mutlak merkezi biimi altndaki imparatorluk. imdilik gelimeler birinci trden bir imparatorluu zo rluyor. Ama bu imparatorluk yerletike ikincisine giden yola girer. Btn imparatorluklar bu yolu izlemilerdir. Bu anlamda, stte ABD, onun altnda Avrupa ve Japonya, Onun altnda in, Rusya gibi bir imparatorluk sistemi ilk elde gerekleebilir. Ama bu baka bir tartmadr ve Negrinin dediiyle ilgisi yoktur. Ne var ki, Negri bu biiminin gevekliini Romasz Romann kant gibi kavrama eilimi tayabilir. Bu yanltr. oklua gelince, bu tartma bandan yanltr. Biz, yeni sosyal hareketlerin ktndan beri okluu savunuyoruz. Ama okluk ayn zamanda birliktir de. Bu bir yanda ii snf bir yanda okluk samal deildir. i snf okluk olduunda ii snf olur. okluk ta ancak ii snf olduunda okluk olur. Bu sama ikilemin dndayz. Bu ok farkl znelerin varl ve b.unlarn programatik, stratejik ve rgtsel olarak ortaya kard sorunlar da sosyalistler iin bilinmez kalmaktadr. Negri ile bu balamda da buraya kadar eletirdiimiz bir pozisyondayz. Bir okluktan sz ederken hakldr Negri. Ama bunu tanmlama, sorunlar vs.de son derece belirsiz ve yzeysel kalmaktadr.

287

(Bu yaz burada yarm kalm. Yarm kalan yaznn altnda Negriden alntlar ve ksa hotlar var. Bunar aada yer alyor.)

Bu kitap, karlkl olarak birbirini ima eden iki kavramn etrafnda dnyor: mparatorluk ve okluk.

Sol iki yanla saplanm durumda. Birincisi, kresellemenin totaliter, statkocu ve tkanm olarak grlmesidir. Bu bak asna gre, kapitalizm tamamen sermayenin baskc egemenliinin bir eididir. Ve yine bu baka gre, kapitalizmin konseptine nclk eden tm ideolojik dnce ekolleri devinimsiz ve dogmatiktir. kinci byk yanl ise; kapitalizm, bir hukuk olarak her eye hkmederken, solun kresellemeyi sadece t otaliter bir fenomen biiminde deerlendirerek ve ulusalcl esas alarak kresellemeye kar direnmesidir. Sol ulusal snrlar tek zemin olarak kabul ediyor. Sermaye karsnda ulus -devleti glendiren her trl politika yanltr. Bunun yerine kresel zemini direniin maddi temeli olarak kabul etmeye ihtiya vardr. Bugn Avrupada ok karakteristik bir fenomen olarak Fransann cumhuriyeti devletinin korunumu var. Mesela Fransada yaplacak seimlerde aday olan Chevenement, kresellemeye kar ulus devleti savunan bir programla hem soldan hem ve sadan oylar topluyor. Bugn yaplabilecek en byk hata budur. Peki siz nasl bir kreselleme neriyorsunuz? Daha ok zgrlk, daha ok eitlik, daha ok demokrasi ve adalet. Alternatif kresellemeden kastettiimiz de zaten budur. Szkonusu mevcut kresellemenin biimi ve uygulanmas eletiri konusudur, kresellemenin kendisi deil. Kastettiimiz daha retken ve demokratik bir kresellemedir, kresel yurttalktr. Btn ezilenlerin evrensel yurttalk haklarn savunmaktr. * nanyorum ki, eer sol canlanacaksa, Amerikada da canlanmak zorundadr. imdiye kadar sol kendini hep emperyalizme kar sava ile ifade etti. Ama bence en nemli problem, sermayeye kar rgtlenmektir. Gnmzn proletaryasn, yani gmenleri, kadnlar, iileri, isizleri, entelektelleri rgtleyebilmek. Bunlarn ihtiyalarn, istemlerini organize edebilmek asl problem. Bu ayn zamanda sosyal bir sorundur da. Bence bugn solun en temel problemi, g hareketini takip etmemektir. Bugn sol bununla kurulmal, sol, snrlar ortadan kaldrabilme yeteneiyle llmelidir. Eer rnlerin dnya apnda bir pazar varsa, emek gcnn de rnler gibi dolam serbestisine sahip olmamas anlalmazdr. te, sol bunun zerinde yk selmelidir. Sol szkonusu igcnn dnyada yaylmas iin daha fazla g hareketini rgtleme yetenei zerinden doacaktr. Ve o zaman bu hareketliliin, bu hareketlerin teminat olma gereinden domaldr. *

288

Halklarn mcadelesi devam ediyor. Bir defa yaadmz koullardan syrlmalyz ve nc Dnya Teorisini de artk terk etmemiz gerekiyor. nk dnya dzeni snrlar buraya getirdi ve ulusal kurtulu mcadeleleri de baz snrlar koydu. Bu mcadeleler tek tek insanlarn, uluslarn, etnik gruplarn zgr olabilecekleri boluklar yarattlar. Ama inanyorum ki, bu eski bir teoridir, eski bir yntemdir. Bugn kendini zgrletirmeden, kendisini efendisinden kurtaran etnik gruplar bu krenin ierisindedirler, dolaysyla kresellemenin ierisindedirler. nc dnyacln sona ermesinin baka bir sebebi daha var: nk fakir ve zengin sadece corafik izgilerle ayrlmamlardr. Birinci Dnya ve nc Dnya bugn ayn karkl yaamaktadr. nc Dnyadan paralar Los Angelesta, Birinci Dnyadan paralar Gney Afrikada bulabilirsiniz. nc Dnya ya da corafi snrlar ierisinde ulusal kriterlerin n plana karlmas sorunlarn bir btn olarak yanl tahlil edilmesini beraberinde getiriyor. Sorunlarmz baz kapitalistlerin bak asn nplana karmak ya da nc Dnyaya yardm etmek deil. Sorunumuz snrlar amak ve okluklar arasnda haberleme an sonuna kadar gelitirmektir. * Peki rgtlenemeyen, dnce zgrlnden yararlanamayan kitleler nasl haklarn savunacaklar? Kaarak... Nasl yani? Gemileri, gmenlerle doldurup doldurup Trkiyeyi boaltmak gerekir. Btn Batl lkeleri de bunu kabul etmeye zorlamak lazm. u anda devletler ok fazla gller. Asalak halini almlar. Tmyle saf ve kuru iddetiler. Ulus-devletler baslmak zere yaratlm birer bcektirler. Ancak halklarn reel ve aktif bir kreselleme perspektifiyle modern olan ldrp yeni bir dneme girebiliriz. Modern olandan bahsettiimiz zaman, elbette ki ulus -devletten bahsetmi oluyoruz. Bugn ulus-devlet Ariel Sharondur. Filistinde yaananlar, amzn en korkun olaylardr. Biz bunu saf hassasiyet ve dayanmadan dolay reddediyoruz. Yaplanlar vahiliin izleridir ve gemie aittir. * Kitabnzda ve konumalarnzda g hareketinden ska bahsediyorsunuz. Mesela talyada ve dier birok lkede gler, neredeyse yzyln felaketi olarak grlyor. Neden felaket? G neyi tehdit ediyor? Dnyann zerinde bir hayalet dolayor, Marks bu hayaletin komnizm olduunu sylemiti. Bugn ise dnya zerindeki hayalet, glerdir ve bence gmenler, mparatorluu istila eden 21nci yzyln yeni barbarlardr. Ancak bu olumlu bir barbarlktr. Ben g hareketini sonuna kadar destekliyorum. talyadan biliyoruz, Krtler, dier gmenler o yolculuklar boyunca dehetli bir durum ile karlayorlar. Ancak bu hareketler ulatklar yerlerde yeni bir faaliyet biimi, smrye

289

kar yeni zgrlk alanlar yaratyorlar. Nitekim insan cemaati de dolam yollarnda kurulmutur. Hareketlilik her zaman nemlidir. Sermayeye kar en etkili eylemdir. Tarihin hibir dneminde imdiki gibi bir g hareketi olumad. Evet felakettir, nk emek gcnn hareket kabiliyeti ve g hareketlerinin denetime alnamamas sistemin kn hzlandryor. Ulusal egemenlik snrlarn delen g akmna kar devletler, kat yasalar hazrlyorlar, byk bir operasyon yrtyorlar. Ancak hareketi durduramayacaklar. Oturup bu yeni istilac barbarlarn sonsuz yollarndan yeni bir hayat tarzn nasl oluturacamz dnmeliyiz. * Krt hareketine ilikin neler syleyebileceksiniz? Krt hareketinin en gl silahnn g olduunu dnyorum. Batdan yapabileceimiz en iyi ey g hareketine yardm etmektir. Her yolu kullanarak, yardm etmeliyiz. Biz buna uluslararas kardelik diyoruz, Krt hareketine destek diyoruz. * Negri: mparatorlugun emperyalizmi uluslararas sistemin rgtlenmesi asndan at tezi bir eilime dair bir tezdir. Bazlarnn "Irak'ta Amerikan emperyalizmi" olarak adlandrdklar ey mparatorluk'un ilerlemekte olduunun belki de en ikna edici testidir. Amerikallar Irak'ta kendi bana ayakta durabilecek bir ynetim kurmada baarsz oldular. Birlemi Milletler "nleyici sava" zerine bir karar almay reddettikten sonra bile, yine bu kuruma bavurmak zorunda kaldklar grld. Uluslararas dzeyde kk dtler. Bu sava iin gerekli paray bile tahsil edemiyorlar. Ortaada ngiliz kralnn aristokratlarndan krallk savalarn finanse etmelerini istediinde dt duruma dtler. O dnemdeki gibi bugn de aristokratlar, "temsiliyet yoksa vergi de yok" ilkesine gre, tam da Amerikallarn vermek istemedii bir ey istiyorlar: Irak hkmetine katlm.

Bakn, ben Amerikallar savunmuyorum. Sylediim olan bitenin Amerikal, tek tarafl bir tepki, iflas etmi emperyal modelleri yeniden kullanma giriiminden ibaret olduu. mparatorluk'un oluumu eilimi (amlanrken - emrah) Amerikallar askeri gleri sayesinden sreten mkemmel bir ekilde fayda salayabilirlerdi. Ancak onlar durduran ey tam da bu eilim oldu. aret ettiiniz noktalar tekrar ederken ok dikkat etmek gerekir. O noktalar teker teker bir daha sayarsanz, size hepsini teker teker yanllayabilirim * Negrinin sorunu u, ulusal egemenlik ve ulus ilkesi yaamak zorunda, nk, o bizzat dedii
290

snrlar ykalm talebinin arnda da bunun yaatlmas yatmaktadr. * Antik mparatorluklarn temelinde ticaret ve ticaret yollar vardr. Ticaretin emniyetli bir ekilde yryebilmesi tm imparatorluklarn asli iidir. mparatorluklar ticaret yollar boyunca oluur ve yaylrlar. Sadece ticaretten domazlar ayn zamanda onu geliimi ve yaygnlamasna da belli bir itilim verirler. Roma imparatorluunun yapt yollar bu gne kadar gelmitir. Osmanl Ordusunun sefere giderken ayn zamanda yollar yapt anlatlr. Modern Kapitalizm iin de durum farkl deildir. Britanya mparatorluu, her eyden nce dnya ticaretinin gerekletii deniz yollar zerinde Britanyann egemenlii demekti. Hem ticaret yollar bir Britanya mparatorluunu gerekli ve olanakl klmt hem de bu imparatorluk dnya ticaretinin gelimesini. Yirminci yzyl, bu gidite bir duraklama ve gerileme olarak grlebilir. imdi Globalizm ile birlikte kapitalizm tekrar eski yrngesine girmi demektir. Komnist Manifestonun son yllarda en ok aktarlan satrlarnn bu globalleme eiliminin anlatld satrlar olmas bir rastlant deildir. Ama Globalleme demek her eyden nce mal ve para ticaretinin dnya apnda bymesi ve gelimesi demektir. Bu bakmdan, globalleme, bu ticaretin emniyeti ve dzenli ilemesi ve bunun iin maddi ve manevi koullarn oluturulmasn zorlar. Bu ise, farkl karlarn ve glerin olduu bir dnyada, dnya apnda bir imparatorluu zorunlu klar. Yani kimilerinin sandnn aksine imparatorluk globalleme ile elimez, aksine onun gelimesinin kouludur.

291

Sermayenin Gerek Tarihsel Hareketi, Politika ve Kltr

Modern demek kapitalizm demektir. Kapitalizm ise her eyden nce genellemi bir Meta retimi demektir. Her eyin bir meta halini almas demektir. Meta ise, evremizdeki btn var olan rn ve maddelerden, iindeki deiim deeri ile kendini ayrr. Bu deiim deeri ise, onun iinde younlam emektir. Emein bir tek ls vardr: Zaman. Deer olarak younlam emein, bir uzman iinin ya da bir ocuun, bir kadnn, bir siyahn, bir Almann, bir Krdn emei olmasyla hibir ilgisi yoktur. nk bu emei yaratan eyin kendisi de yine deiim deeriyle tanmlanan bir metadr: gc. Bu metann btn dier metalardan farkl bir zellii vardr. Kendisinin tketilmesi esnasnda ortaya kan emek miktar, onun kendisinin, yani i gcnn yeniden retilmesi iin gerekenden emek miktarndan fazladr. Yani bu igc denen mal kullandnzda, art deer denen bir artk elde edersiniz. Onun kullanm deeri budur. Kapitalizmin z burada gizlidir. O halde, nasl her hangi bir maln kullanm deerinin onun deiim deerini belirlemesi sz konusu deilse, yani nasl kar saladka, bir at ya da otomobil satmann hibir fark yoksa; i gc denen meta satan iinin, siyah ya da beyaz, kadn ya da erkek, Krt ya da Arap, ocuk ya da yal olmasnn hibir nemi yoktur. Dier bir deyile, Kapitalizm saf haliyle ele alnrsa, tpk bir kilo pamuk ile bir kilo demirin bolukta ayn hzlarla dmesi gibi, o cinsler, rklar, uluslar, kullanm deerleri karsnda ntrdr, tarafszdr. Ulusal basklar, rksal basklar, kadn cinsi zerindeki basklar, evre felaketleri vs. gibi, Yeni Sosyal Hareketleri yaratan sorunlar ve elikiler, Kapitalin (Sermayenin) kendi i mantnn, ya da deer yasasnn bir rn olarak ortaya kmazlar ya da onlar onun zorunlu bir koulu deildir. rnein, insanlar cinsiyetsiz olup, solucanlar gibi ift cinsiyetli yaratklar olsalar ve bunun sonucu olarak da, kapitalizmin doduu dnyada, gemiten kalan bir cinsel farkllk ve bask olmasayd, kapitalizm yine olurdu. Hem de bu gnk kapitalizmden daha mkemmel bir kapitalizm olurdu bu. Sermaye saf hareketine daha da yakn bir biimde bu hareketini gerekletirirdi. rnein Irklar olmasayd ya da insanlarn hepsi ayn dili konusayd, ayn toplumsal kltrel kotlara sahip olsalard, Kapitalizm her trl ulusal ayrmdan snrdan azade bir tek dnya pazarnda ok daha mkemmel ve hzl geliirdi. Byle bir dnya kapitalizmin var oluu ve gelimesi iin bir engel tekil etmez, aksine onun en ideal biimde, en saf biimde gereklemesinin koullarn yaratrd. Tpk, Marksn Kapitalinde ele ald gibi , saf bir kapitalizmde olabilecei ekilde olurdu her ey. Ya da kullanm deerlerinin fiziksel zellikleri evreyi tahrip edecek nitelikte olmasayd veya dnya bu tahribatn nemsenmeyecei kadar byk olsayd, bu kapitalizmin ileyiinde en kk bir deiiklik gerektirmezdi.

292

te kapitalizmin o muazzam esnekliini yaratan da tam tamna sermayenin, yani deiim deerinin bu cinsler, rklar, uluslar vs. karsndaki ntr karakteridir. Tabii burada otomatikman u soru ortaya kyor: sermaye bunlar karsnda ntr ise, kapitalizm uluslar, rklar, cinsler karsnda ntr ise, kapitalizm doduundan beri insanlarn milyarlarcasnn lmne ve aclar iinde bir yaam srmesine yol aan nedir? Eer dendii gibi kapitalizm bunlar karsnda ntr olsayd, rkln, ulusal ayrmcln vs. bu dnyadan imdiye kadar yok olmas; kapitalizmin bunlar tasfiye etmesi gerekirdi. Tarih ise tam aksini gsteriyor. Byle bir akl yrtme, ocuksu bir akl yrtmedir. Sermayenin saf hareketinin yasalarndan hareketle dnya tarihini aklama abasdr. in ilginci, bizzat Das Kapitalin yazar Marksn ve arkada Engelsin ilk eserlerinde de bu trden bir kestirmeden akl yrtme vardr. O ok yerde ifade edilen Hindistanda ngiliz Egemenlii gibi makalelerde; Komnist Manifestoda ifadesini bulan tam tamna bu akl yrtmedir. Sermayenin gelimesi ve yaylmasyla birlikte bu tr ayrmlarn ortadan kaldraca. te kapitalizme o muazzam esnekliini kazandran da, Marksn Kapitaline o eskimezlii ve giderek artan bir tazelii baheden de tam tamna bu kapitalizmin bu ntral karakteridir. Ulusal, cinsel, rksal basklara kar mcadeleler veya evreci hareketler baarlara ulatklarnda eninde sonunda kapitalizme sadece yeni bir dinamizm kazandrmaktan, onu daha mkemmelletirmekten baka bir ey yapmamaktadrlar. Ama Marksn eserinde ele ald da ite saf ve mkemmel bir kapitalizmdir. Yani, kapitalizm ne kadar geliirse, genellemi meta retimi ne kadar dnyaya yaylr ve yaamn tm alanlarn istila ederse, o kadar Marksn analiz ettii, Kapitalizme yaklar. Buna karlk, Marksizmin evrimi de, tam tersi ynde iler. Marksizm gelitike, u var olan, hi de o Marksn ilk eserlerinde tahmin edilene uygun davranmayan ve Kapitalde ele alnmayan somut ya da tarihsel kapitalizmi daha iyi anlayacak kavramsal aralar gelitirir. Bu yle bir giditir ki, Kapitalizm ve Marksizmin evrimlerinin yz yllar srmesi halinde, Kapitalizm, tam da Kapitalde zmlenen saf bir Kapitalizm haline geldiinde, Marksizm de onun tm bu noktaya gelinceye kadar kat ettii somut ve karmak yolu aklayacak kavramsal aralara sahip olacaktr. Ama bu sefer bu kavramsal aralar, artk saf kapitalizmde ii snfndan, yani igcn satanlar ve sermayedarlardan baka ciddiye alnabilir bi r toplumsal g olmayacandan muhtemelen bir pratik ve politik bir ilevleri olmayacaktr. O zaman onunla mcadele iin, Marksizmin douundaki, Kapitaldeki kavram ve karsamalar gerekli teorik temeli rahatlkla salayacaklardr. Bu bakmdan Kapitalin ok erken yazlm bir eser olduunu syleyebiliriz. Ve o tam da bu nedenle, eskidike genleme ve tazelii pekitirme gibi bir zellie sahiptir. Marks ve Engelsin balangtaki ve daha sonraki kuaklarn temel hatas, saf biimiyle sermayenin hareketinden somut tarihe ilikin sonular karmadr. Hlbuki sermayenin saf hareketi bakadr, Somut veya gerek tarihsel hareketi bakadr. Kapitalin mantndan, bir kadn hareketinin, ulusal kurtulu hareketlerinin, rk
293

hareketlerin, evre hareketlerinin ve bu hareketleri yaratan znelerin varlna dair bir sonu karlamaz. nk orada saf haliyle kapitalizm ele alnmaktadr. Kapitalizm evirildike, ok uzun bir zamana yaylarak, hem de bu gibi sorunlardan km znelerin mcadelelerinin sonucu, saf haline daha yaklamakta, yani Kapitalde ele alnan kapitalizme benzemektedir. Ama somut tarihte, kadn hareketleri, ulusal hareketler, kyl hareketleri vs. ortaya karlar. Peki, bunu yaratan nedir diye sorduumuzda SERMAYENN GEREK TARHSEL HAREKET ile kar karya geliriz. Ve Marksizmin evrimi, aslnda Sermeyenin Gerek Tarihsel Hareketinin anlalmasnn tarihidir . Daha Marksn Kapitalinde bile bu ynde adm atlr. Marksn eseri, soyut bir kapitalizmden somut bir kapitalizme doru adm adm gidecek ekilde planlanmt. Ama Marks bu somuta gidiin, sadece ok kk bir blmn gerekletirebildi. Bunu Rant Teorisi alannda yapt. (Elbette Marksn eserinde Kadnlarn, ocuklarn, kyllerin, smrgelerin ezilmesi, smrlmesi ve soyulmas ynnde yzlerce gnderme vardr. Ama bunlar tahlilin bir arac olarak ele alnmamakta, incelenen soyut sreci anlatmak iin somut tarihsel rnekler ilevi grmektedirler. Bu rnekleri zmlemenin kendisi ve kavramsal arac olarak grmek byk bir yanlg olur.) rnein nc ciltte Rant, (toprak geliri) ele alnr. Rant konusu tipiktir. Tpk yukarda szn ettiimiz ayrmlar gibidir. Toprak zerindeki mlkiyete, sermayenin ya da kapitalizmin kendi saf mant bakmndan bir gerek yoktur. Aksine toprak zerinde zel mlkiyetin olmamas kapitalizmin ok daha mkemmel ve iyi ilemesine yarar. Zaten tam da bu nedenle, en radikal burjuva zmre ya da aydnlar, topraklarn kamulatrlmasn talep ederler. Ama gerek hayatta ya da somut tarihte kapitalizm toprak zerinde zel mlkiyetin olduu bir dnyada domutur ve bu da kapitalistleri, byk toprak sahiplerine art deerden rant denen harac vermek zorunda brakmtr. Bylece Byk Toprak Sahipleri ile Kapitalistler denen iki farkl toplumsal snfn ilikileri ortaya kmtr. Ama bu snfsal ilikiler, politika ve devlet araclyla ekonomi zerinde bir kar etkide bulunur ve kapitalizmin tarihsel hareketini ek olarak arptr. Yani somut tarihsel harekette, rnein toprak mlkiyeti analize katlnca, ok kom plike sreler devreye girmektedir. Ama bunun politik mcadele bakmndan en nemli sonucu, snf ilikilerinin deimesidir. Burjuvazi, iilerden korkusundan byk Toprak sahipleriyle uzlar ve hi de o saf kapitalizmde sermayenin mantnn gerektii gibi davranmaz. Ama sadece toprak mlkiyeti bakmndan byle deildir, byle yzlerce faktr daha vardr o somut tarihsel hareketi etkileyen. Engelsten bir rnek verelim. Engels, genliklerinde yaptklar metodolojik hatann aynsn kadn konusunda yapar. Kapitalizmin gelitike fiilen kadn erkek eitliini gerekletireceini, Ailenin yok olacan syler. Dolaysyla byle bir analizde, Kadnlarn Kadn olarak ezilmelerinden dolay, bir mcadele znesi olarak varlklar n grlmez. Sorunu zaten kapitalizm bir biimde halletmektedir.

294

Ama somut tarihte byle olmad grlyor. Evet, kapitalizm kendi saf mant bakmndan Aileyi gerektirmez, kadn ya da erkek olmu, i gcnn cinsiyeti onu ilgilendirmez. Ama somut kadnlarn altta ve ailenin olduu bir dnyada, bunlar kapitalizmin hareketi zerinde bir kar etkide bulunurlar; onlar kapitalizmi kapitalizm onlar arptr. Aile iinde kadnn denmemi emei, i gcnn fiyatnn dk olmasnn bu da yine kapitalizmin mant gerei, kar oranlarnn ykseliinin bir kouludur. Ayrca ailenin birok baka boyutlar da vardr. rnein, her eyin metalat bir dnyada, kara dayanmayan ilikinin son sna, bu anlamda insanlar iin ara sra soluk alacak kk bir deliktir. rnein aile, ezilen erkek iiye, ezilmesinin acsn karaca, bir baka ezilen baheder. Bylece kadnn ezeni olarak o kapitalizmin ezileni olarak baka trl davranlar gstermeye balar. Ezen snflar bunu kendi tecrbeleriyle bilirler. rnein Trk ordusu gibi ordularda, dier askerleri ezmek iin en ok ezilmiler onba ya da avu yaplr. Bylece kadnn ezilmesi, Erkek iinin smr ve baskya tepkisine kar bir sibop ilevi grr. Kadn buna tepkisi ise, kapitalizmi tehdit edici bir sosyal hareket dnemez. rnekler cinsel hayatn ve bilinaltnn psikolojik mekanizmalarndan otoriter bir eitime kadar ok geni bir alana yaylabilir. Bylece kapitalizmin soyut hareketi bakmndan i hareketi olup, kadn hareketi olmamas gerekirken, aile yok olup fiili bir eitleme ortaya kmas gerekirken, bambaka bir ey ortaya kar. Aile yok olacana kapitalistler ve burjuva hkmetler onu glendirmek iin tedbirler alr. Bu gibi nedenlerle, i hareketi adeta kaybolur kadn hareketi ortaya kar. Bu Kapitaldeki resmin tam zdddr. Engelsin n grsnn tam zdddr. Bu ztl yaratan tam da sermayenin somut tarihsel hareketidir. Ve bu somut tarihsel hareket sonucu ortaya kan hareketler ve zneler, kendi varlklarn ve kendilerini yaratan sorunlar aklamaya kalktnda, tam tamna bu Sermayenin gerek tarihsel hareketini analiz sorunuyla karlamakta ve bilmeden veya bilinli, Marksizmi bu ynde gelitirmektedirler. Bylece Marksizme en byk katklarn ii hareketinin dnda, baka hareketler iinden, ya da o hareketlerin iindeki ii snfnn eilimlerine denk denlerden gelmesi gibi bir paradoks da ortaya kar. Bu paradoksun aklamas da bizzat bu somut tarihsel hareketin kendisindedir. te yandan u da grlr: kadn hareketinin elde ettii baarlar (Ulusal, rksal baskya kar hareketler vs.de de durum ayndr.) kapitalizmi sarsmak bir yana glendirir, ona bir dinamizm ve tazelik kazandrr. nk mcadelesinin sonular aslnda kapitalizmi saf haline yaklatrr. Kadn hareketinin baarsndan sonra, bu gnn bat lkeleri, Engelsin n grsne yaklamtr. Gerekten aile fiilen yok olur. Batnn byk ehirlerinde nfusun yarsndan fazlas single (tek) yaar. Aile kaldnda bile artk, i gcnn yeniden retiminden ziyade, i gcnn yeniden retiminin deil, tm ilikilerin metalat bir dnyada bir para yumuaklk ve scak bir kovuk, insani bir iliki aramann arac olarak kalr. Bylece Engelsin karsamas saf kapitalizme dayandndan kadn hareketini ngrmez, ama kapitalizmin somut tarihsel hareketin sonucu kadn hareketi var olup da belli bir baar kazandnda Engelsin kehanetini dorular ya da var olan kapitalizmi o kehanete yaklatrr
295

nk var olan kapitalizm daha ok saf kapitalizme benzemi olur. Ama bu bize ayn zamanda sosyal hareketlerin niin ortaya ktklar mcadelelerin suyu ekildiinde kapitalizmin en iyi kadrolar haline geldiini de aklar. Kapitalizm genel tarihsel eilimini uzun ve dolayl bir yoldan gerekletirmekte ve bu sosyal harek etleri bu tarihsel eilimin gereklemesi arac olarak kulland gibi, bu sosyal hareketler ayn zamanda kapitalizmin yeni halinin ihtiyalarna uygun kltrel dnmlerin arac ilevi grmektedir. Kiilerin niyetlerinden ve kendilerin tanmlamalarndan te nesnel bir sretir bu. Altm sekizlilerin dnyann her yerinde kapitalizme esneklik kazandran siyasi ve kltrl kadrolar olmas bir rastlant deildir. Ayrca bu sadece sosyalizmi bayrak etmi hareketlere has da deildir. Kadn hareketi, ulusal hareketler, siyahlarn hareketleri, politik slam vs. hep ayn sonucu verirler, bayrak yaptklar ideolojilerden ve kendileri hakkndaki nitelemelerinden bamsz olarak, yaptklar son durumada her zaman kapitalizmi saf haline biraz daha yaklatrmak ama ayn zamanda bunun iin gerekli kltrel dnm salamak olmutur. Hareketlerin sosyal baarlar demek, ideolojik yenilgileri demektir. Ayn zamanda kendilerini var eden temelin yok olmas demektir. Irk ayrmcl giderilmi bir kapitalizmde rkla kar bir hareketin maddi temeli olmaz. Irk ayrmclnn bukalarndan kurtulmu bir kapitalizm ihtiya duyduu, rk yarglardan kurtulmu insanlar, politik ve kltrel kadrolar, bizzat bu hareketler hareket eitirler. Bylece, kltr ve politikann yer deitirmesine geliyoruz. Proletarya, politikay, yani siyasi iktidarn fethini, toplumsal zenginliklerin nemli bir blmn ezilen ve cahil braklm geni ynlarn kltrel geliim veya bu geliimin en temel maddi koullarn salamak aracyla kullanmak zorundayken; Kapitalizm, politikay, yani kendisinin gerek tarihsel hareketinin ortaya kard sorunlara kar mcadele edenleri, kendisi iin gerekli kltrel deiikliklerin arac olarak kullanmaktadr. Dier bir ifadeyle, politik hareketler kltrel modernlemenin, yani kapitalizme uygun insanlarn kltrel ekillenmesinin bir arac olarak ilev grmektedirler. Buradaki elbet bilinli bir kullanma deildir, nesnel olarak byle bir sonu ortaya kmaktadr. Niin byle nesnel bir sonucun ortaya kt ise zaten bu yazda aklanyor. nk saf kapitalizm, igc smrs hari, btn dier bask biimleri karsnda z itibariyle ntrdr. Zaten sorun, somut tarihsel harekette hangi mekanizmalarla bu ntr oluun ksa ve orta vadede yok oluudur. 06 Ocak 2004 Sal

296

Teori ve Politika
Teori demek, yzey aknts deil dip aknts; grnen deil, grnenin ztt biimindeki z; birbiriyle ilgisiz grnen olgular arasndaki grnmez ortaklk deme ktir. Teori demek genelleme demektir. Gericilik dnemlerinde insanlar genelleme yeteneklerini yitirirler. Dier bir deyile teoriye olan ilgi kaybolur. Kaybolur nk, bilimlerin ilerlemesine pratik ihtiyalar yzlerce niversiteden daha byk atlm verirler. Toplumsal bir hareketlenme, bir mcadele yoksa, teoriye ihtiya, dolaysyla genelleme yetenei de yok olur. Bu nedenle toplum bilimleri alannda btn byk ilerlemeler her zaman modern ii snfnn hareketlerinin ayak izleri zerinde gerekleir. Marksizm, Fransa, ngiltere ve Almanyadaki ii hareketinin ykseliinin ocuudur. Bir benzeri hala gelmemi, o her biri bir zirve ve teorisyen olan ve o zirvelerin iinden Lenin, Troki gibi daha byk zirveleri karm Rus Devrimcileri kua, Rusyann gen ve ykselen ii snf ve onun hareketi olmadan tasavvur bile edilemezdi. Trkiye sosyalist hareketinin hala alamayan iki nemli ismi olan Kvlcml Hikmet ve Nazm Hikmet, dorudan 1917 23 dnemindeki dnyada bir ei daha bulunmayan ii hareketi ykseliinin ocuudurlar. 1960larda nce DSKi, DSKten nce TPi yaratan ii hareketleri olmasayd, Trkiye tarihinde bir ei benzeri daha gelmemi, o altml yllarn teoriye olan al ve teorik tartmalar dnlemezdi bile. Teori ou kez, az laf yapma, entelektalizm ve akademisyen krkambarlyla kartrlr. Teori ancak bunlara kar ve bunlarla mcadele iinde geliir. Teori sadece pratikten beslenmez, kendisi en can alc pratiktir; teorik pratiktir, praksistir. Evet teori, modern ii hareketinin ayak izleri zerinde yrr ama, bir kere ortaya kt m, onun kendi bamsz bir dinamii de hkmn icra eder. Walter Benjamin veya Adornonun katklar, ykselen bir ii hareketinin deil, dnya tarihsel yenilgilerin damgasn ta rlar ve o yenilgilerin sorularna cevap ararlar. Bu yenilgide yaplan katklar, yeni ykselilere maya olurlar. Yeni bir ykseli o gericilik dnemlerinde akntya kar yaplm birikimler ve geleneklere dayanarak gerekleir. 1968 ykselii rnein, Almanyada Frankfurt Okulunun bu gericilik dnemlerinde alm teorik kanallarnda birikti. Trkiyede altmlardaki hareket ilerledike, eski sosyalistlere yneldi. yle ki, 15-16 Haziran i hareketi zirvesinden sonra rnein, Kvlcml gibi en eski ve en teorik sosyalistin depolarda ryen kitaplar birka haftada tkenip, yeni basklar yapt. Bu gn zerrece bir teorik dinamizmin olmad; insanlarn genelleme yeteneklerini; teoriye olan ilgilerini yitirdii bir dnemde yayoruz. i hareketinin yeni bir ykselii, nerede ve

297

nasl gerekleir bilmiyoruz. Muhtemelen Uzak Douda, Pasifik kylarnda, bu gnk dnya ekonomisinin en dinamik olduu, dolaysyla en gen ve dinamik ii snfnn en korkun smr altnda ekillendii blgede. Uzak Dounun elektronik aletleri evleri feth etmiken, filmleri sinemalar yava yava feth ederken, btn bunlar yaratan milyonlarca iinin hareketi ve bunlarn teoriye getirecei dinamizm de er veya ge zamanla etkisini gsterecektir. Ama ne olursa olsun, tarihin genel eilimleri gnn acil grevlerinin yerine geirilemez. Ve hibir hareket de gkten zembille inmez, daima var olandan yola kar. O halde, bu gn giderek artan bir ihtiya kendini dayatmaktadr: bir zamanlar Adorno, Benjamin, Troki, Kvlcml gibilerin yaptn yapacak, Akntya Kar yzecek teorik ve ideolojik mcadeleye mthi bir gereksinim var. Evet teori i hareketinin ayak izlerinde yrr ama modern ii hareketi ve dier toplumsal hareketler de, teorinin olmadan karanlkta yola kmaya cesaret edemez. Son yllarda toplumsal hareketlerin bu kadar zayf ve soluksuz kalnn bir nedeni de teorik ve ideolojik zayflktr. Gl bir demokratik hareket iin bile, gl bir teorik abaya ihtiya var. Teorinin gc hi kmsenmeye gelmez. O tpk gravitasyon gibidir. Gravitasyon, atom ekirdeindeki gler veya elektromanyetik g karsnda neredeyse hi denecek kadar zayftr. Ama uzak mesafeler ve byk ktleler sz konusu olduunda, evrenin kaderini o belirler. Teori de yledir, milyonlarca insann eylemi ve uzun dnemler sz konusu olduunda, son sz teori ve onun ifadesi olan programlar syler. 05 Ekim 2004 Sal demir@gmx.li http://www.comlink.de/demir/

298

Umutsuzluk lkesi
i Hareketi tarihindeki en byk bozgunu yirmili ve otuzlu yllarda yaad. Bu dnemde, btn ii snf iinde zaten ok ince bir katman oluturan devrimci ii hareketinin son kalntlar spanyada, Almanyadaki Konsantrasyon kamplarnda ve Sovyetlerdeki kamplarda fizik olarak yok oldu. O zamandan beri dnyada devrimci bir ii hareketi yok. Bundan sonra ii hareketi var olduu kadaryla, sendika brokratlarnn kontrolnde, insanln nne bir proje sunmaktan uzak bir burjuva sosyalizmi, bir tr brokratik sosyalizm olarak var oldu. i snfnn daha alt kesimleri ise, radikal devrimci demokratik hareketler iinde kendilerini ifade ettiler. Dolaysyla, paradoksal grnebilir ama yirminci yzyln tarihi, devrimci bir ii hareketinin yok oluunun ve yokluunun tarihidir. Yine paradoksal gelebilir ama devrimci bir ii hareketinin fiilen yokluu, devrimci demokrasinin, yani kylln, kk burjuvazinin, ulusal hareketlerin var oluunu mmkn klmtr. Devrimci bir ii hareketinin var olduu bir dnyada, kapitalizm ve emperyalizm ayakta duramazd, kapitalizm ve emperyalizmin ayakta duramad bir dnyada, ulusal basklar, kyllk zerindeki basklar, anti demokratik rejimler var olamazd. i Hareketi devrimci demokrasinin zlem ve taleplerini, kendi hedeflerinin bir yan rn olarak geer ayak gerekletireceinden, bu hareketlerin var olu koullar ortadan kalkard. Ama devrimci bir ii hareketinin fiili yokluu sadece devrimci demokrasinin var oluunun koullarn yaratmam, ayn zamanda, onun kendisini sosyalist bir hareketmi gibi alglamasna ve sosyalist ideolojiye sahip kmasna da yol amtr. Eer yzyln banda olduu gibi, sosyalist ve devrimci bir ii hareketi, devrimci demokrasinin yannda var olsayd: devrimci demokrasi, devrimci ii hareketin sosyalizmine kar her zaman souk ve bak kalrd. Ama devrimci demokrasi tarafndan Ekim Devriminin prestiji nedeniyle benimsenen sosyalizm, artk milliyeti, btn devrimci ve demokratik znden soyulmu, bir brokratik kastn karlarn savunan sosyalizm olduu iin, devrimci demokrasi burjuva devrimlerinin devrimci demokrasisi bile deildi artk. Devrimci demokratik idealler, yani snrsz bir rgtlenme ve fikir zgrl ve partiler; dil veya etniye deil, yurttala, tm dillerin ve uluslarn eitliine dayanan rejimler, devrimci ii hareketini ezerek iktidar olmu brokrasinin karlaryla uyumazd. Bu nedenle paradoksal gibi grnebilir ama, yirminci yzyla damgasn vurmu btn sosyalist devrimler ve hareketler sosyolojik olarak devrimci demokratik (yani kylle dayanan) ama politik, programatik ve ideolojik olarak demokratik bile olmayan hareketler ve rejimlerdir. Bylece sosyalist ve devrimci bir ii hareketi olmad iin, var olabilen ve kendilerini

299

sosyalist olarak tanmlayan devletler, yine ayn nedenle devrimci demokratik deildirler. Ama bu devrimci demokratik olmama, onu iinde tayarak ama anlamnda, yani ii hareketindeki anlamnda deil, devrimci demokrasiden geriye dme anlamndadr. Dolaysyla yirminci yzyl sadece devrimci bir ii hareketinin yokluu deil, gerek devrimci demokratik hareketlerin ve rejimlerin yokluu da karakterize eder. Bu nedenle yirminci yzyln btn byk devrimleri, sosyalist olduklar lde devrimci demokratik olmaktan uzaktrlar. Bugn, o dnemin (Yirminci Yzyln) kalnts olarak var olan btn sosyalist hareketler, yzyln ilk te birinde yok olmu ii hareketinin deil, bu yok olu sayesin de var olup kendini sosyalist olarak tanmlama olana bulmu, artk devrimci demokratik bir program bile olmayan bir hareketin kalntlardrlar. rgtl iiler veya gelimi lkelerdeki sosyalist hareketler ise, sendika ya da parti brokrasilerinin, reformizmin, burjuva sosyalizminin ifadeleri ve kalntlarndrlar. Yzyln banda yok olmu devrimci ii hareketinin kalntlar , sadece, burjuva kltrn zmleyerek am, ii hareketinin devrimci geleneiyle tanm teorisyenlerin eserlerinde, bir sosyal hareket deil, bir dnsel hareket olarak varln srdrebilmitir . Somut politik hareketten zorunlu ya da bilinli olarak uzak olduu, kendini anlalmazla ve yalnzla mahkm ettii lde devrimci ii hareketinin devrimciliini, eletirelliini ve bamszln koruyabilmitir (Adorno, Benjamin, Kvlcml, vb. ) Politik harekete enerjisini verdiinde ise, devrimci demokrasinin ve burjuva sosyalizmlerinin egemen olduu dnyada, kk gruplarn tketici ve rtc dinamikleri altnda enerjisinin byk blmn harcamak zorunda kalmtr. (Troki, Mandel ve yine bir anlamda Kvlcml). Bu gn var olan sosyalist parti, eilim veya hareketlerin hi birisi , yirminci yzyln ilk te biri sonunda yok olmu bu ii hareketinin veya onun dnsel geleneklerinin devamcs ya da kalnts deildirler. Reformistleri brokrasinin veya burjuva sosyalizminin, radikalleri, kendini sosyalist olarak tanmlayan devrimci demokrasinin kalntlardrlar. Bu nedenle devrimci ii hareketini canlandrmalar sz konusu olamaz. Gelecein devrimci ii hareketi, otuzlarda fiilen tasfiye olmu, daha sonra dnsel olarak varln srdrebilmi bu gelenee dayanarak ve onu aarak var olabilir. Ortalktaki sosyalist hareketler ise, bu gelenein yokluu ve inkr zerinde var olabildiklerinden, byle bir dnm gerekletirmeleri olas deildir. Zaten ancak onlarn yok oluu ve dal ve inkrlaryla bu gelenee balanlar ortaya kabilir. Ykselen bir harekete dayanan devrimci demokratik hareketlerin, Sovyetlerin k, dolaysyla sosyalizm diye bildikleri brokratik kastn ideolojisinin itibar yitirii koullarnda, burjuva devrimleri ann devrimci demokratik ideallerine ve programna dn gerekleebilir. Ne var ki burjuva devrimlerinin ideallerin yaratt bu uygarln, bu gn iinde bulunduu

300

k nedeniyle, sosyalist sylemli ve demokratik olmayan devrimci demokrasinin yerini, yine demokratik bir program olmayan, slam radikalizminin almas veya kendisinin ona dnmesi daha byk bir olaslktr. rgtl ii hareketi veya zengin lkelerin ii hareketi ise, giderek, daha Avrupa veya bat merkezli olma, kendini radikal bir slam biiminde da vuran devrimci demokrasiye giderek dman bir tavra doru kayma eilimi gsterir. Bylece i hareketinin siyah ve beyaz blnmesi; ya da burjuva reformizmi ve kk burjuva radikalizmi blnmesi -ki hepsi ayn olgunun farkl grnleridir son durumada tarihte ald en keskin biimi alarak, radikal politik slam ve laik sosyalizm ayrl biiminde ortaya kabilir. Btn bu karmak Gordiyos dmn yaratan, tarihin yumann tersinden zlmesidir. leri lkelerde sosyalist devrimlerin olmamasdr. Ya da Rusya gibi geri bir lkedeki devrimin, Batnn zengin lkelerinde devrimlere yol amamasdr. Tarihin bu yola gidii, o zamann hi olmazsa var olan bu nesnel olanan giderek ortadan kaldrmaktadr. Devrimci ii hareketi tasfiye olduu iin, yoksul ve zengin lkeler arasndaki fark bylesine byk llere ulamtr ve artk bylesine byk llere ulat iin, devrimci bir ii hareketinin yeniden douu giderek zayflayan bir olaslk haline gelmektedir . Ama bu olaslk ne kadar zayflarsa zayflasn, hep yine de bir olaslk olarak kalr. te bu olaslktr insanlk yaarsa onu yaatabilecek olan. Evrenin kendisi de yle deil midir? Drt temel kuvvetten birindeki kck bir farkllk bile bu gnk evreni olanaksz klard. Evren son durumada, o bak srtndaki kk olasln gereklemesidir. nsan, evrimin zorunlu bir sonucu deil, kk, kck bir olasln gereklemesidir. Sosyalizm de yledir. Eer bir gn sosyalizm kurulursa bu yeryznde, bu tarihin zorunlu gidiinin bir rn deil, ak ulu bir tarihte, kk bir olasln gereklemesi olabilir. Bu paradigma deiiklii, adeta olanakszlktan hareket etmek, gelecein devrimci ii hareketinin sosyalizminin ilk adm olmak zorundadr. Bylesine bir umutsuzluk ancak gereken eletirellii, radikalizmi, uzlamazl ve devrimcilii verebilir sosyalist harekete. Ernst Blochun aksine: Prinzip Hofnung (Umut lkesi) deil; Prensip Umutsuzluk. Umut Umutsuzluktan doabilir.

09 Nisan 2003 aramba

301

Kadn Kurtulu Hareketi ve Tarihsel Maddecilik (Marksizm)

Kadn hareketi ayn zamanda tm tarihe baka bir k altnda bakn yolunu da at. Bu hem tarihte unutulmu olay ve kiileri tekrar gn yzne karma, hem de bilinen olay ve kiileri bir baka k altnda grme biiminde ortaya kmaktadr. Geri aslnda unutulmu olay ve kiileri ortaya karma da son durumada tarihi bir baka k altnda grn bir sonucu olarak ortaya kar ama yine de tek tek olgular veya kiiler sz konusu olduunda byle bir snflama yapmak belli bir kolaylk salayabilir. Tarihi ve dnyay baka bir k altnda gr, sadece Kadn hareketinin bir sorucu deildir. Bu hemen hemen btn Yeni Sosyal Hareketlerde grlr. Siyahlarn hareketi, tarihin beyaz adama asndan, rk bir bakla yazldn gstermitir bizlere; Kadn Hareketi erkek merkezli ve seksist; Ulusal Kurtulu Hareketleri, lerlemeci ve Avrupa Merkezli yazldn gstermitir. Ekoloji hareketi, baz uygarlklarn ve kltrlerin yok oluunda ekolojik felaketlerin nemini unutulmuluktan kurtarmtr. i hareketi de daha doarken, tarihin unutulmu baka bir zembereine, snflar mcadelesine dikkati ekmi ve tarihi bu adan gr ve yorumlayn yolunu amt. Ne var ki, bir genel tarih teorisi, bu baklarn bir toplam deildir ve olmamaldr; o bu farkl baklarn ve o baklar yaratan znelerin var oluunu aklamak, byle bir aklama erevesinde onlar bir tek tarih bak iinde zmlemek zorundadr. ti Tarihsel Maddecilik, nam dier Marksizm, tam da bunun aralarn sunar bize. Tarihi Snf Mcadelesi olarak kavramak henz Marksizm ya da Tarihsel Maddecilik deildir; tarihte niin snflar ve dolaysyla snf mcadelesi olduunu; dolaysyla tarihin snf mcadelesi olarak da kavrandn aklamaktr Tarihsel Maddecilik. Benzer ekilde, bu btn dier Yeni Sosyal Hareketlere uygulanabilir, tarihe kadnlarn asndan bakmak, ekolojik adan bakmak vs. henz tarihsel maddecilik deildir. Tarihte niin kadnlarn alta dtn ve niin ve hangi koullarda bir kadn hareketi olutuunu; dolaysyla tarihe kadnlarn asndan bakn var olduunu aklamaktr Tarihsel Maddecilik. Belki bunu yle bir analojiyle daha kolay aklamak mmkndr. Bu gn astronomi sadece grnen n astronomisi deildir. Gamma, Radyo, Rntgen vs. gibi farkl dalga boylarnn astronomileri vardr. (Hatta rnein bir notrino astronomisinin teleskoplar yerin altnda terk edilmi madenlere kurulmaktadr.) Ve bu dalga boylarnn her biri evrenin bambaka bir grnmn sunmaktadr. Grnr kla bombo ya da s imsiyah grnen yerlere rnein bir radyo teleskopla bakldnda muazzam radyo dalgalar yayan kaynaklar grlebilmektedir. Ama fizik, bu farkl dalga boylarndaki evren resminin bir mozayiin paralar gibi toplanmas deildir. Fizik, evrenin niin ve nasl olup bu farkl dalga boylarnda nlar satn ve onlarn niin var olduun aklamaktr.

302

te Marksizmin, son yllarda karlat en ciddi sorunlardan biri buydu. Onun kurucular, tpk sadece grnr kla uzaya bakan Galile, Kopernik ya da Kepler gibi, sadece snflarn var oluunun nedenlerini aklamlar ve tarihe snf mcadelesi asndan bir bak getirmilerdi. Ve bizzat kendileri snf mcadelesini n grmler ve bunu veriyorlard. Ama o kurucular byle Yeni Sosyal Hareketler denen baka zneleri ngrmemilerdi, dolaysyla o znelerin ndan tarihe ve toplumlara baklar da. O nedenle, Marksizm sadece bu hareketleri ngrmemekle kalmam, onlara kar kr olmu ve tarih ve topluma bakta bir bakma, mor (kadn), yeil (ekoloji) ve siyah (Irklk, smrgecilik) renkleri grmeyen bir renk krl iinde kalmtr. Burada ortaya kan teorik sorun uydu, bu hareketlerin ve o farkl dalga boylarndan tarihin niye var olduunu aklamak yetmezdi; bu aklamann ayn zamanda, Tarih sel maddeciliin, yani Marksizmin kendi renk krln de aklamas gerekiyordu . Bu teorik sorun, yani tarihte sadece niin farkl bask biimleri ve zneler olduu deil, ayn zamanda bu zneler asndan bakn da (nk yine tarihin gsterdii gibi bir bask biimi her zaman o basknn nesnesini bir toplumsal zne klmaz ve o zne asndan bir tarih kavram yaratmaz. Bu son derece modern bir fenomendir.) niin var olduun ve kendisinin bu zneler ve baklar konusundaki krln, bir tek kavram sistemi iinde aklamak, zlmez kald srece Marksizmin yeniden bir toplumsal deiim projesi ve bu znelerin mcadelelerini bir btnsel sistem iinde toplamas mmkn olamaz. Birok Marksist teorisyen bu konunun nemini sezip bir ekilde ifade etmi o lmakla birlikte, bu sorunu zmeye ynelik olarak bir teorik varsaym bulunmamaktadr. Bu konuda tek ciddi teorik aklama denmesini biz yaptk. Bu hem hareketleri, hem farkl baklar hem de bizzat Marksist teorinin kendi krln aklamakta ve Marksizmin bir Marksist eletirisini sunmaktadr. Bu konuyla 1980lerin ortalarndan sonra yeni sosyal hareketler balamnda ilgilenmeye balamtk ve seksenlerin ikinci yarsnda teorik aklama aa yukar son biimini alm bulunuyordu. Temel kavram, Sermayenin Gerek Tarihsel Hareketidir ve btnyle Marksn Kapitalde gelitirdii kavramlara dayanmaktadr. Marksn deer teorisinin en temel kavram, gc denen metadr. gcnn, kullanm deerinin, yani art deer retme kapasitesinin igcnn ya, cinsiyeti, dini, rk, soyu, inanc ile ilgisinin bulunmamasdr. Aslnda rklk, seksizm, smrgecilik saf olarak kapitalizmin kendisinden kmazlar. Kapitalizm znde seksist, rk ya da smrgeci deildir. Kapitalist art deer retiminin kendi i mant byle bir zorunluluk iermez. Ama Sermayenin Gerek Tarihsel Hareketinde bu arplma ortaya kmaktadr. Dolaysyla farkl zneler de kmaktadr. Marksizm tam da saf bir kapitalizm analizine dayand; bu tarihsel hareketi somut gereklemesi iinde incelemedii iin bu hareketleri n

303

grmemi ve krlk iinde bulunmutur. Bylece hem hareketleri yaratan neden, hem o zneler hem de o zneler konusundaki krlk ve ngrszlk hepsi ayn, kavramla aklanabilmektedir. Tabii burada zorluk, eskiden kolayca akland sanlan, ulusal, smrgeci, seksist basklar kapitalizmle toptan aklama deildir: Kapitalizmde bunlarn olmamas gerekirken, nasl olup da var olduudur. Eski vlger aklama kolayca ve ajitatif olarak btn bunlar kapitalizme balyordu. Marks ve Engelsin aslnda zayflk gibi grnen, bu hareketleri ngrmemesi ve bu znelerin na krl, aslnda bir teorik i tutarlln sonucuydu. Engels, kapitalizmin normal ileyii iinde, igcnn cinsiyetinin onun rettii art deer zerinde bir etkisi olmad gereinden yola karak Kadn hareketini zel bir zne olarak ngrmyordu rnein. Ama teorik bakmdan bu daha tutarl bir durutu, kadnn emeinin smrsn yuvarlak hesap kapitalizme balayan aklamadan. Sorun ok basittir. Eer kapitalist kar ve art deerin temeli olan i gcnn kullanm deerinin, yani onun rettii art deerin, o i gcnn dili, dini, cinsi, boyu, soyu, dili, etnisi, zevkleri vs ile ilgisi yoksa, niin ve nasl olmaktadr da ulusal, cinsel, dinsel vs blnmeler ve basklar var olmakta ve iddetlenmektedir. Soru budur. Yani sorun bu yeni znelerin, aslnda var olmamalar gerekirken, niin var olduklardr . Bakalar iin, kendiliinden bir cevap gibi grneni anlalmaz bulmakta ve soruyu o noktada sormaktadr bizim yaklammz klasik Marksist gelenee uygun olarak. Btn bu basklardan kapitalizmi sulamakla syrlan eletiri, teorik bakmdan bir eklektisizmden baka bir ey deildir. Yani Marks-Engelsin krlkleri ve bu hareketleri n grememesi bir i tutarll yanstr, onlarn tam da en gl yanlardr bu. Bunu da yine astronomiden bir rnekle aklamay deneyelim. Aslnda fizik asndan zor olan, Evrenin niye var olduu? Nasl olup ta var olduudur? Bu aklama ayn zamanda bu soruyu soran fizik biliminin de varln, yani insann varlnn da belli bir aklamasn sunar. nk byle bir evrenin var olmamas halinde insan dolaysyla bu soruyu sorun fizik bilimi de var olmaz. Bilindii gibi evrende bir simetri ilkesi vardr. Bu ilkeye gre de, evrenin balangc olan o byk patlamasnda, madde kadar anti madde olumas ve bunlarn birbirini yok etmesi gerekir. Dolaysyla da evrenin olmamas. Dolaysyla da bu soruyu soracak znenin olmamas gerekir. Bunun bir tek aklamas olur bu gnk fizik bilgilerimizle, bir ekilde madde, antimaddeden biraz daha fazla olumu olmaldr. Bu gnk evren, bu fazlalk maddedir, anti madde tarafndan yok edilemeyen. Yani ancak bir rastlant, simetri ilkesinin bir bozulmas ile vardr bu evren, aslnda olmamas gerekir. Hadi bunu byle kabul ettik diyelim. Ama sorun burada bitmemektedir. Bu fazlalk maddeden oluan evren, her yerde ayn zelliklere sahip olduuna, ya da homojen bir yapda olmas gerektiine gre, zaman ve mekan kendisiyle olutuuna g re, her hangi bir yerde evrenin

304

genilemesinin zdd olan younlamalar, yani galaksiler olmamas, yani evrenin kapkaranlk bir boluk olas, dolaysyla bu sorunun sorulamamas gerekir. Ama bu soruyu sorduumuza gre, yani bu evren var olduuna gre, nasl olmutur da, evrenin belli blgelerinde, madde younlap galaksileri ve yldzlar oradan giderek de bu soruyu sorun canllar ortaya karmtr? Klasik fiziin evren niye vardr diye bir sorunu yoktu, dolaysyla bu soruyu soran zne fizik biliminin kendisi nasl oluyor da var oluyor diye sormuyordu? Bu konular bir bakma metafizige, felsefeye brakyordu. Evrenin varlndan hareket ediyordu. Bu gnk fizik ise, tam tersi noktadadr. Klasik fiziin soru olarak sormay aklndan bile geirmedii, aksin e kendisinden phelenmeye gerek duyulmayan bir varsaym olarak grdn sorun olarak grr bu gnk fizik. Fiziin buna cevab, ilk patlamadan hemen sonra baz blgelerde s yani enerji farkllklar olduu, buralarda evrenin petek gibi yapsnn olutuu, bu dzensizliklerin ise, Karanlk Maddeyle ilgili olduudur. Yani yine bir simetri ilkesinin krl, bir dzensizlik, bir sapma sonucu olarak evren vardr. Kk de olsa s ve enerji farkllklar, kk de olsa sapmalarn sorucu olarak bu gnk biimiyle bir evren var olmutur. Aslnda canllarda da benzer bir durum grlmez mi? Canl kendinin tpksn yaratan bir moleklden baka nedir ki? Eer ilk kendisinin tpks oarak atomlar organize eden molekl, hep kendi simetrik benzerlerini yapsa yd, bu gn bu muaazzam eitlilik ve insanlar var olamazd. Kazalar, kopya hatalar sonucu bu gnk milyonlarca canl tr var olabilmitidr; simetri ilkesinin krlmalarnn rndr bu eitlilik ve insanlar. te biraz kapitalizm de byledir. deal bir kapitalizmde, yani simetri ilkesinin bozulmad bir evrende evren olamayaca; yine simetri ilkesinin bozulmad bir dnyada bu gnk milyonlarca canl tr olamayaca; yari evren ve canllar bu sapmalarn yaratmas gibi, bu hareketleri de, saf kapitalizmden sapmalar yaratmtr. Marksizm kuruluunda bu kapitalizmin hareketini saf haliyle dnd ve analiz ettii iin bu hareketleri n grmemitir. Aslnda bu hareketlerin varl ve Marksizmin krl, daha derin dnldnde, Marksizmin parlak bir kantlandr. Tpk modern fizikte veya astronomide, galaksilerin varln aklamak esas sorun olduu gibi, modern Marksizmde de Yeni sosyal hareketlerin ve bunlar yaratan bask biimlerinin varln aklamak sorundur. Nasl evrenin gerek tarihsel hareketi, bir arplmaya., bir sapmaya, bir simetri ilkesinin krlna urayarak bu evren var olabiliyorsa, yeni sosyal hareketler de, dolaysyla bunlarn tarihe baklar da, sermayenin hareketinin gerek tarihsel harekette bir arplmaya uramasyla mmkn olmaktadr. Ama bu arplmay yaratan da bizzat kar ilkesinin kendisi ve bizzat kar eden snfn kardr. Bu arpln ortaya kn ekonomik mekanizmasn aklamakta, simbiyoz ya da eklemlenme kavramn kullanyoruz. Sermaye, dinlere, soylara, boylara, cinsel eitsizliklere blnm bir dnyada hareketini

305

gerekletirdiinden, azami kar ilkesi, onu bunlarla bir simbiyoz ilikiye zorlar. Kadn emei rnein, i gcnn yeniden retim masraflarn drr dolaysyla kar oranlarn ykseltici bir etki yapar vs.. Saf hareket bakmndan kadnn denmemi emeine gerek yokken, gerek tarihsel harekette bu emekle simbiyoz ilikisine girer. Kadn hareketi de bunun sonucu olarak ortaya kar. Bylece Simbiyoz ya da Eklemlenme denen kavram bu gerek tarihsel hareketi, yani sermayenin gerek tarihsel hareketini aklayan temel bir kavram olarak ortaya kar. Dolaysyla bu kavramlar, farkl zneleri de aklar, Marksizmin bunlardaki krln de aklar; ve nihayet bu krln almas ve hepsinin bir btn iinde aklanmasn da sunar. Ama bu sadece Yeni Sosyal Hareketleri aklamaz, Marksizmin baka bir eksiini ve krln de aklama ve ama olana sunar. Ulus ve Din teorileri de bizzat yine bu yaklamdan kolayca kar. Ulus fenomeni, Pazar gibi ulusularn ulus teorilerinden kurtarlp, yine bizzat Marksizmin temelindeki gc kavramndan ve bunun niteliklerinden hareketle aklanr. Ulus teorisi, bir din teorisi, din teorisi de bir styaplar teorisi iinde yeniden tanmlanr. Burada da ayn ekilde zorluk, aslnda uluslara blnm bir dnyann kapitalizm bakmndan olmamas gerekirken, niin ve nasl olup da var olabildiinde toplanr; ulusun niye dine, dile, etniye, soya, belli bir toprak parasna gre tanmland noktasnda toplanr. Cevap yine Yeni Sosyal Hareketler sorusunun cevabyla ayndr. Sermayenin Gerek Tarihsel Hareketi. Bylece, Marksizmin bir styaplar teorisi, bir Ulus teorisi olmamas ve Yeni Sosyal Hareketleri ngrmemesi ve bu alandaki renk krl aslnda bir tek kavram sistemi iinde aklanm olur, bu birbiriyle ilgisiz gibi grnen alanlar aslnda ayn teorik zmn ve sorunun farkl grnmleri olarak ortaya karlar. Bu yaklam ve aklamay iki yl nce ilk kez Beiki Eletirisi adl kitapta sunduk. u ana kadar hibir Marksistten bu teorik aklamaya ilikin hibir eletir almadk. Kitapta ortaya konan ve btn bilinenleri bambaka bir k altnda ele alan; Marksizmin Marksist bir eletirisi; ya da kendini eletirerek gelitirmesi olarak ortaya konan grler, adeta yokmu gibi bir muameleye uram bulunuyor. Bu yaklam, ayn zamanda Marksizmin, baka bir uygarl taslaklatrmas gerektiine bir ihtiyacn anahtarlarn da sunar. nk burjuva uygarlnn styapsnn kapsn aar; onun dininin de din olduunu gsterir bylece baka bir uygarln; dinin, styapnn dayanaca ilkeyi kurar: zel, politik, ekonomik ayrmnn almas. nk burjuva uygarlnn dinin z, styapsnn z budur. Ama bu yaklam sadece bir gelecek projesi kurmay mmkn klmaz, gemii de batan aa baka bur k altnda grr; gemii de yeniden kurar. nk gemie, burjuva uygarlnn rgtlenme ilkesi bakmndan, yani zel, politik, ekonomik ayrm bakmndan; burjuva toplumunun dini bakmndan baklmtr, byle baklarak dinler tpk bu toplumdaki gibi birer inan olarak grlmlerdir; dolaysyla gemi anlalamamtr. Bylece bu bak
306

aslnda tm tarihi yeniden yazmay zorunlu klar. Ve nihayet, ok farkl znelerin varln aklama ve kabul edi, bu ok farkl zneler arasndaki iliki; yani devrimdeki gler ve onlarn yer alna ilikin temel strateji sorununa yepyeni bir boyut kazandrr. Dolaysyla bu znelerin ilikisi ve dile, dine, etniye gre olumu devletleri sorgulama, bilinen btn rgtlenme anlaylarn alt st eder. Btn bu muazzam alt stlk tartlmay ve gelitirilmeyi bekliyor. Gelime ancak tartmayla olur. Ne var ki, iinde bulunulan gericilik dneminde insanlarn Marksizme ve teoriye hibir ilgilerinin bulunmad bir dnemde, tartma olmad iin gelitirme de mmkn olamyor. Tpk kendi yayd eken bir kara delik gibi, rme o rmeden kn yollarn da tkyor. rme rmeyi besliyor. Ama evrende unu da gryoruz: hibir eilim sonsuza dek yle gitmez, bir noktadan sonra kendi zddn da yaratr. Demir Kkaydn 8 Mart 2006 Cuma

307

Dnyann Temel Sorunu: Uluslar Biliniyor dnyada ticaret retimden hzl artyor. zerinizdeki, evinizdeki veya midenizdekilerin nereden geldiine bir bakn. Televizyon veya bilgisayarnz veya mzik dinleme aletiniz Uzak Doudan; midenizdeki yiyecek, ili, Gney Afrika, Yeni Zelanda veya srailden, Ayanzdaki ayakkab inden, Tekstil yine inden veya Trkiyedendir. Byle byk bir global ticaret onu uygun bir styap gerektirir. Byle bir styap bir tek dnya toplumu olabilir. Bu gnk dnya ise, uluslar ve ulusal snrlarla birbirinden ayrlm bir dnyadr. Bu tpk, kapitalizm anda yzlerce kk prenslie blnm Avrupa veya Muhammet zamannn in, Hint ve Akdeniz arasnda o zamann dnya ticaretini yapan Arap Yarmadasnn Airetler dzeni yaamas ile kyaslanabilir. Aydnlanma da, slamiyet de bir bakma bu elikiyi zmek iin birer giriimdiler. Bu gnk toplumun dini dinlere inan der, yani dinlerin politika dnda olduunu syler. Ama Dinlere inan demenin kendisi de modern toplumun dinidir. Dinin inan olduu iddiasnn modern toplumun dininin bir kabul olduu grld m, dinlerin tpk bu modern toplumun dini gibi tm styapnn kendisi ve ifadesi olduklar grlr. O zaman da, dnya tarihinde, her dinin ortaya k ve yaylmasnn aslnda retici glerin ve retim ilikilerinin o gnk dzeyine uygun bir styap kurma denemesi olduu, yani bir devrim olduu grlr. Gerekten dinlerin ortaya k ve yaylmas tam da Marksist devrim tanmnn karldr. Dine ve tarihe bu tr bir yaklam, sadece modern tarihin ve o modern tarihin styaps olan ulusuluun veya modern toplumunun dininin ne olduunu anlamamz salamaz; kapitalizm ncesi tarihin ve toplumun ve onun styaps olan dinlerin de ne olduunu anlamamz salar. Bylece tarih, lkel, kleci, feodal deli gmleinden; devrimleri sadece modern tarihle snrlayan samalktan; tarihin ve toplumun en nemli konusu olan dini yani st yapy inan diye bir kenara atp dini ve tarihi anlalmaz klmaktan kurtarr. Tarih, son derece basit ve sade: Komn, Uygarlk ve Kapitalist Uygarlk gibi byk retim biimi ve bunlarn styaps olan dinler olarak ortaya kar. O komnlerin ve uygarlklarn (yani dinlerin) eitlilii; farkl aamalardaki komnlerin farkl aamalardaki uygarlklara geileri ve karlkl etkileri nda kolaylkla anlalabilir. Sadece komnler uygarlklar deitirmez; uygarlklar da komnleri deitirir. * Ama bu yaklam, yani dinin tmyle styap olduu ve dine inan demenin de btnyle modern toplumun dini ve styaps olduu, sadece gemii ve bu gn anlamamz salamaz, Marksizmin bir sr sorununu, bir darbede zverir. Yeni bir uygarlk projesi gerei mi? Ahlaki bir boyut ihtiyac m? i hareketinin bu gnk milliyetilik iinde boulup tkenmesi mi? Programszlk m? Yeni stratejiler mi? Hepsi bir vuruta zlrler. Bylece bu
308

yaklamn ayn zamanda sadece bu gn ve gemii deil, gelecei de daha iyi anlama ve ekillendirme olana ortaya kard grlr. Burada bir rnek olarak gemi, bugn ve gelecek balamnda bunu somut olarak gstermeyi deneyelim. * Ticaretin esas olarak lks mallarla snrl olduu kapitalizm ncesi alarda bile, Akdeniz Ticareti, bu ticarete uygun bir ok styaplar, dinler kurmay denedi. Uygarlk Komnden dodu, komnn dini ise, totemlerdi. Komnlerin totemleri, yani dini, tanrlar, doa karsnda son derece gsz bir canl olan insann yaamasn ve dayanmasn mmkn klyordu ama uygarln ve ticaretin ilikileri sz konusu olunca, bir engel haline geliyordu. Her komn, her tanr, ayr bir hukuk, ayr bir styap demekti. Bylece komnn styapsyla gelimi ticaret arasndaki eliki nce tanrlar arasndaki ilikiler ve hiyerari ile zlmeye alyd. Birinci ve ikinci batn uygarlklarn, Smer, msr, Asur, Yunan ve Romann o bir yn tanrs, aslnda, o dnemin uygarlklar ve komnleri arasndaki ilikinin styapda yansmasyd. Ne var ki, bu zm, bir bakma, bu gnk bir tek dnya olmu dnyada, bir tek dnya toplumu ve dini (styaps) ihtiyacnn, Birlemi Milletler ile zlmeye allmas gibidir. Zeusun ve en gl birka tanrnn yerini bir bakma ABD ve Gvenlik konseyi almtr. O zamann tanrlar da tpk bu gnn ulus totemleri olan bayraklar gibiydi bir bakma. Bu eliki Romada en had safhasna ulat. Roma bir yandan, btn Akdeniz ve Orta Dou blgesini feth ederek blgenin birliini salam oluyordu, ama feth ettii yerlerde tek bir styap sistemini kuracak bir dinden yoksun bulunuyordu. Hristiyanlk bir bakma bu elikiyi amann dinidir. Hristiyanlk btn bu blgedeki btn dier tanrlar yani uygarlk ve komnlerin dzenlerini yok edip onlar bir tek Allahn dzeni iinde toplama giriimiydi. Kendisi balangta byle bir kaygyla deil, snfl toplum iinde ezilenlerin bir muhalefet hareketi olarak balam olsa da, gerek tarihsel geliimi byle oldu. Havariler o dnemin byk ticaret yollar ve kavaklarnda yaadlar. Baba-Oul-Ruhlkuds aslnda Arz-Talep ve Fiyat lsnn tanrlatrlmasyd. Pazar yneten yasalar Allah adyla tm o uygarlk alannn gerek tanrs (dini -styaps) oluyor ve btn dier tanrlar (dinleristyaplar) ortalktan kaldryordu. Hristiyanlk belki Akdeniz ticaret alannda byle bir birlii salayabilecek bir ara olarak ortaya kt ama, bu arada in, Hint, ran ve Ortadou -Akdeniz arasndaki dnya ticareti geliti. ryen Bizans ve Pers uygarlklar bu ticaretin gelimesi nnde bir engel haline gelmiler bylece ticaret yollar, henz uygarla yeterince bulamam Gneye, Arap yarmadasna kaymt. Bylece bir yandan Semitik gelenekler dolaysyla eski orta dou kervan yollar zerinde ortaya km braniliin, dier yanda yine ondan kaynaklanan, Roma mparatorluu topraklarnda yaylm Hristiyanln geleneklerini bilen; ayn zamanda o zamann dnya ticaret yollarnn merkezinde bulunan; ayn zamanda putlar ile henz komn dneminde
309

yaayan, kan ve kabile kardeliinden tesini bilmeyen ama Kabeye toplad putlar (Totemler, komn tanrlar) aracl ile bu komnler arasndaki ilikileri dzenlemeye alan Araplarda bu eliki hem en st dzeyde bulunuyor hem de zecek unsurlar, ve zmek iin gerekli katalizatrleri de iinde barndryordu. Bylece Muhammet dini bir yandan, iinde doduu komnler, yani putlar dzenine kar bir tek Allah ile bir tek hukuk ve din kardelii styaps kurarken, ayn zamanda bu din, sadece Araplar iin deil, o gnk Dnya Ticareti iin de bir tek dnya hukuku styaps oluturacak bir anlay iinde tayordu. rnein, sosyalizm douunda bulunan ve bu gn unutulmu olan, emein kurtuluunun ne ulusal ne de yerel bir sorun olamayaca nermesi, her hangi b ir yerde sosyalizmin iktidara gelmesi halinde bu lkede veya yerde kurtulu olamayacandan, btn dnyadaki dier yerler kurtuluncaya kadar sava ierir. Bu kavray da keza, u mehur Tek lkede sosyalizm Olmaz anlayn ierir. Yani sosyalizm ancak dnya apnda kurulabilir. Yani sosyalizmin egemen olmad her yer, ele geirilmesi ve sosyalizmin egemen klnmas gereken bir sava alandr. Bu ele geirme ille de dardan fetihle olacak diye bir kural da yoktur. Ayn anlay slamda da vardr. Darl Harb, Dar l slam kavramlar, bir dnya devrimi, bir srekli devrim anlayn tp tpna ierir. Tanrnn dndaki btn tanrlarn, putlarn (yani baka hukuklarn, baka dinlerin) egemen olduu her yer bir sava alandr, onlarn ele geirilip orada hak dzeninin kurulmas; dier tanrlarn ortadan kaldrlmas gerekir. Kutsal Cihat, bu srekli devrim savann ta kendisi olarak ortaya kar. Mslmanlarn kardelii, Allahn birliine inananlarn kardelii olduundan, Mslmanln, aslnda tm insanlarn kardeliini kabul edenlerin kardeliinin dini olduu; bunu kabul etmeyenleri ise, puta taparlk olarak yok etmeyi hedefledii, yani btn dnyada, bir tek hukuk ve styapy kurmay hedefledii grlr. Allahn birlii bir tek hukuk, bir tek devlet demekti aslnda. Hazreti Muhammet de in, Hint ve Akdeniz yollarnn birliini salamak iin Tanrnn birliini savunurken, aslnda bir tek hukuk ve siyasi sistemi savunmu oluyordu. Ne var ki, Muhammetin ya da slamn bu Devrimi ve yayl, brakalm in ve Hinti bir yana, Pers ve Bizans daha feth edemeden, Klasik n Asya uygarlklarnn topraklarna yayldnda, btn genliini ve dinamizmini daha sehabeler zamannda yitirdi. Feth ettii uygarlklar tarafndan fet edildi. Bundan sonra sadece, Ouzlar, Berberiler, zbekler gibi henz komn gelenekleri yaayan yeni Mslman olmu fatihlerin yaptklar genlik alaryla, berik (Endls Emevileri); Balkan ve Anadolu (Osmanl) ve Hint (Babr ah) yarmadalarnda yaylabildi. Ama bu sefer, en azndan Pers ve Akdeniz uygarlk alann ele geirmi olan ve bir zamanlar kendisi dnya ticaretine bir zm olarak ortaya km bulunan slam Uygarlnn kendisi bizzat bu ticaretin gelimesinin nnde bir engel olarak ortaya kt. Tpk slamn douu ncesinde Sasani ve Bizansn yollar tkamas gibi, bu sefer Osmanl ve randaki Mslman

310

(ii ve Snni) imparatorluklar bu yollar tkam bulunuyordu. Ve tpk Bizans, Sasani dneminde, ticaret yollarnn gneye, ku umaz kervan gemez Hint den izine ve Arap yarmadasna kaymas gibi, o zamanlar dnyann ku umaz kervarn gemez sapa kesi olan, Bat Avrupa kylarna ve Okyanuslara kayd. nce spanyol ve Portekizliler bu yollar at. Romann kt ruhunu yaatan Katoliklik, onlarn bu dnya ticaretine uygun bir styap gelitirmesini olanakszlatrd. Bylece arlk, daha az Uygarla bulam, Denizcilikte ve ticarette ustalam, Priten Hollanda ve ngiltere bayra ele ald. Ne var ki, Pritenlik, Hristiyanla ve yani Uygarla, Romann yaayan Ruhuna kar bir komn geleneklerini savunma olana salasa ve oralarda ticaretin gelimesine olanak salasa da, dnya ticaretinin gelimilik dzeyine uygun dnya apnda bir styap sunmaktan ok uzakt ve bir zamanlarn Mslmanl kadar olsun bir evrensellik abas tamyordu. Hristiyanlk erevesinde reformlarla, belki yeterince uygarla bulamam Hristiyan lkelerinde (Kuzey Avrupa) bir lde sorunlar zlebilirdi ama dnya apndaki ticarete uygun bir styap gelitirilemezdi. Muhammetin slamiyetiyle kyaslanabilecek giriim, Kta Avrupasndan, Fransadan geldi. Muhammetin Mslim kavramyla yaptn bu sefer nsan (veya Akl) kavramyla yapmay denedi aydnlanma. Yeni dinin Forml, Muhammetinkinden pek farkl deil, ama d aha akllcayd. Muhammet, bir tek dnya pazar ve hukuku iin, Allahn birliini ve Allahn birliine inananlarn (Mslmanlarn) kardeliini savunmutu. Aydnlanma, yeni dininde, btn eski dinlerin bir inan olduunu syleyerek, dinler insann zel sorunudur diyerek. Dier dinleri, kendisinin basit bir eklentisi haline getiriyordu. Aslnda onlar yok ediyor ama onlara kar toleranslym gibi ortaa kyordu. Aslnda bu din de dier dinlere kar, slamdan hi de farkl deildi. slam dier dinleri, sosyolojik olarak tamamen dosdoru bir biimde, tm toplumu rgtleyen bir styap olarak grd iin, Allahn birliini kabul etmeyen bir kafir oluyor yani, insan olarak kabul edilmiyordu. Ama modern toplumun dini, kendi kabuln bir sosyolojik gere k gibi koyarak bunu gayet ustaca gizliyordu. Btn dinlerin serbestliinden sz ediyordu ama bu dinleri din olmaktan kararak. Yani dinler kendilerinin inan olduklarn; kiisele ait, zele ait olduklarn kabul ettikleri takdirde; yani artk din olmadklar; modern toplumun dininin bir bileeni olduklar takdirde serbesttiler. Hibir dinden kimse, benim dinime gre devlete vergi vermiyorum, askere gitmiyorum, zel mlkiyeti tanmyorum vs. diyemezdi. Bu noktada, Aydnlanmann, yani dinin inan olduunu syleyen dinin, bu dinlere davran hi de slamnkinden daha anlaysz ve daha az iddetli olmamt ve olamazd. slam ile Aydnlanma, yani modern toplumun dini arasndaki tek fark uydu ve ikisi de birer diktatrlkt dier dinler karsnda. Bu diktatrl, biri (slam) bunu Allahn birliinin kabulyle; dieri, dinin zele ait olduunun kabulyle kuruyordu. Ve kendi ilkesini kabul etmeyenlere kar biri dierinden farkl davranmyordu, davranamaz da. Dinin tmyle

311

styap olduu sosyolojik gerei buna el vermez. Sadece slam ve Hristiyanlk deil, btn dinler de byledir. Ama bu Aydnlanma dini, bylece hem kendisinin bir din olduunu; dier dinlerden zerrece farkl olmadn gizliyor; hem de dier dinlerin artk din olmadklarn grme olanan ortadan kaldryordu. rnein insanlar, dini artk tmyle styap olarak deil, bir inan, epistemolojik veya kiisel bir sorun olarak grdklerinden, kendilerinin dinsiz olduklarn iddia edebiliyorlard. Halbuki, dinsizliin kendisinin modern toplumun dininin din kavramn kabul anlamna geldiini, aslnda kendilerinin dinsiz olduklarn sylerken, dinin zel veya inan olduunu syleyerek; dinsizliin mmkn olamayacan gremeyerek, modern toplumun dininin bir amentsn sylediklerini gremiyorlard. Sadece dinsizler deil, Mslmanlar, Hristiyanlar, Budistler, Aleviler vs. nanlarnn, Budizm, slamiyet, Hristiyanlk, Alevilik vs. olduklarn sylerken aslnda Modern toplumun dininin bir amentsn sylediklerini, bunu syledikleri an artk, Mslman, Hristiyan, Budist veya Alevi olmadklarn gremiyorlard. Bu dinsizim diyen bir ateist ile benim inancm slamdr diyen bir Mslman, ikisi de modern toplumun dinindendir ve bu szleriyle bu dinden olduklarn sylemi olurlar. kisi de modern toplumun, dinin inan olduunu, zele ait olduunu syleyen dinindendirler. zetle, Aydnlanma filozoflarnn ticari kapitalizm dneminde, dnya ticaretinin ihtiyac olan din sorununu, Muhammetin yapt gibi, btn Allahlar ldrp bir tek Allahn kabulyl deil; Allahn birlii ile deil, Allah ve dier Allahlar, politik iktidardan uzaklatrp insanlarn zel sorunu, inan sorunu yapmakla zdler. Yeni Allah, nanc, zel olarak tanmlayan ve epistemolojik olarak akl dna atan Akl ve bu dinden olan da nsan oluyordu. Bu dinden olann ad da, nsan oldu. nsan kavram aslnda, tpk Mslm kavram gibidir. Mslm, Allahn birliine inanan ise; nsan da, dinin, soyun (ki komnn dinidir soy) zel, hukuki veya politik bir farkllk yaratmadn kabul edendir. Btn insanlar, dini, soyu, sopu ne olursa olsun eittir inancndan olandr insan. Ama hemen grlecei gibi bu tanm aslnda hukuki bir tanmdr, dinin zel olduu kavrayna dayanr. Mslm de nsan da, bir tek dnya pazar ihtiyacna biri Semitik gelenekler iinde; dieri, Yunan ve Roma uygarlnn dnce gelenekleri iinde verilmi, znde birbirinden farkl olmayan iki cevaptr. Aydnlanmann Vatanm yeryz milletim insanlk slogan, veya btn insanlar eittir bu ticari kapitalizmin ve dnya ticaretinin bir tek siyasi styapya ihtiyacnn ifadesiydi, Allahtan baka Tanr yoktur (la ilahe illallah) dan znde hibir fark yoktur. Ne var ki, bu gnk dnyaya baktmzda, tpk bir zamanlarn slamiyeti gibi, bu projenin de korkun bir baarszlk ile sonulandn gryoruz. slamiyet de bir Dnya Toplumu kuramad; am Badat feth ettikten sonra, devletleti ve hz kesildi.

312

Aydnlama da bir Dnya Toplumu kuramad. Fransz devrimi ile birlikte, daha Fransann hudutlarnda btn genliini ve hzn yitirdi. Yurtta, nsan ile zde bir kavram olmaktan kt; bir etni, dil, din, blge ile tanmlanm devlet veya ulustan olan insan anlam kazand. Dnya toplumu ve devletinin yerini, yzlerce kk devlet ald. nsanlk sanki, dnyay klanlarn, airetlerin, putlarn, totemlerin, tanrlarn kaplad Cahiliye dnemine dnd. Ulusal bayraklar bu modern airetlerin putlar, tanrlar, totemleri gibidirler. Muhammet veya Aydnlanma dneminde, yani ticaretin bu gnkyle kyaslanamayacak lde dar ve lks mallarla snrl olduu dnemde bile, bu gnk uluslardan ok daha geni alanlar ve uygarln ounu kapsayan byk dinler bile bir zm olamazken ve slamiyet ve Aydnlanma buna bir dnya Toplumu ile zm olarak ortaya kmlarken; bu gnn dnyasnda ticaretin bylesine muazzam yaygnl ve her eyi kapsamasna ramen, saylar yzleri aan ulusal devletler ve snrlar, amzn btn sorunlarnn anasdr ve en byk elikisidir. Sosyalizm her eyden nce btn byk dinler, slam ve Aydnlanma dinleri gibi, bu byk elikiye bir cevap olmak zorundadr. Bu cevabn ne olduu ise ok aktr: uluslara ve ulusal devletlere kar bir kutsal sava. Aydnlanma nasl, din zel bir sorun dediyse, ulusun da zel bir sorun olmasn kabullenmek; slam nasl Allahtan baka tanr yoktur dediyse ve btn putlar yakp yktysa; bir tek insann birlii ve kardelii diyerek; btn ulusal bayraklar; devletleri ve snrlar yakp y kmak. Hasl sosyalizm bu gnn dini karsnda; politik olann u veya bu ekilde tanmlanm ulusal olanla tanmlanmasn kabul eden din karsnda; o ulusal zel bir soruna indirgeyen bir DN olmak ve bir DN olarak; yani yeryz lsnde bir styap tasavvuru olarak ortaya kmak zorundadr. Tpk, slamiyet veya Aydnlanma gibi. Grld gibi gemi baka bir k altnda ok daha net grld gibi gelecek projeksiyonlar da klasik yaklamlardan ok farkllamaktadr. imdi biraz da bu gnn dnyasn ve nasl byle olduun ve bu nn dnyasnn temel sorunlarn bu k altnda anlamay deneyelim. * Dnya ticaretinin gereklerine uygun bir styap projesi olan Hristiyanlk (Akdeniz bir dnya gibi grlebilirdi o zaman), slam ve Aydnlanma projelerin hepsi, daha ilk admda baarszla urad. Hristiyanlk, baarya ulat noktada bir devlet dini haline geldi. Hristiyanlk Romay feth ettiinde aslnda artk eski uygarlklarn devletiliinin Ruh l Habisi (Kt ruhu) Roma tarafndan feth edilmi bulunuyordu. Mslmanlk yaylmasn eski uygarlk beiklerine doru yaptndan, daha ilk eski n Asya uygarlklarn feth ettiinde, onlar tarafndan feth edildi, Pers, Orta Dou ve Roma uygarlklarnn yoluna girdi. Daha bir kuak gemeden rmeye balad. Aydnlanma, kapitalizm nce bat Avrupada, yani uygarla an az bulam noktada doup, yaylmasn balangta Akdeniz, ran, Hint ve ine doru deil, henz uygarla gememi
313

ve ya uygarln ok geri bir aamasnda bulunan toplumlarn yaad Amerika, Afrika ve Avustralya gibi ktalara doru yapt. Bu onu klasik bezirgan uyarla dnmekten ve onlar tarafndan feth edilmekten nispeten kurtard. Ve bu bileimler zerinden sanayi kapitalizmine geebildi. Sanayi kapitalizminin salad emek retkenlii stnl, onu dier uygarlklar tarafndan feth edilme tehlikesinden kurtard ama bu sefer baka glerin etkisi benzer gerici bir sonuca yol at. Aydnlanmann bir dnya cumhuriyeti idealinden geri dnn, klasik uygarlklar tarafndan feth edili getirmedi slamda olduu gibi. Ya da dnya ticaretinin daralmas vs.. de yol amad buna. Aksine, Sanayi devrimi, modern kapitalist uygarla, klasik uygarlklarda bulunmayan muazzam bir zenginlik ve emek retkenlii stnl veriyordu. Keza, Aydnlanmann, dini nan ilen eden dini de, uygun bir styap sunuyordu. Niin ve nasl oldu da, tm insanlarn dini, dili, etnisi, soyu, sopu ne olursa olsun eit yurttalar olduklar bir dnya cumhuriyetine doru bir gidi olmad. Dnya ticareti de Aydnlanma da bunun iin gerekli alt ve st yapy sunuyordu. Bunun yerini niin ulusal devletler ald? Niin insanlarn eitlii ve kardelii idealinin yerini; bir ulustan olanlarn eitlii ve kardelii ald?. Elbet burjuvazinin i Snf karsnda gericilemesi; feth edilen blgelerin, eit hakl yurttalar yaplmasndan ise, smrge ahalisi olarak hibir hak olmadan smrlmesi, yani sermayenin kar hrs bunda byk rol oynad. Ama ayn zamanda sanayi kapitalizminin, bu retim yordamnn kendisinden gelen bir zellik de bunun iin uygun bir koul oluturdu. Sanayi kapitalizmi ayn zamanda eitilmi i gc, standartlama; bu da standart bir dil ve genel eitim, bu da fiiliyatta genellikle bir dil ile tanmlanm bir ulusal devlet demek oldu. Bylece burjuva uygarl, eski uygarlklar tarafndan feth edilemeyecek aksine onlar feth edecek bir teknik ve emek retkenlii dzeyine gemi olmasna ramen; dnya ticareti klasik uygarlklarla kyaslanmayacak lde yaylmasna ve derinlemesine ramen, styap, klasik uygarlklardan bile daha dar kapsaml bir ekillenmeye urad; bir dile, dine, etniye, soya, yere gre ekillenmi ulusal devletlere geti. Vatanm yeryz milletim insanlk idealinin ve programnn yerini; insanlar dili, dini, rk, soyu sopu ne olursa olsun eittir diyen evrenselciliin ve humanizmin yerini; sadece u ya da bu ulustan olanlar, u ya da bu devletinin yurttalar eittir diyen ; insanlar deil; uluslar eittir, insanlar ancak uluslar araclyla eit olabilirler diyen bir ulusulua geildi. Ve insanlarn eitlii ve birlii unutuldu. Vurgu, zel politik ayrmndan, ve bu ayrm araclyla eski uygarlklarn ve komnlerin blc dinlerinin zele atlmasndan ve insanlarn eitlii temelinde bir dnya apnda birliin savunulmasndan; politik olann (ulusun) belli bir dil, tarih, din kltr ile tanmlanmasna kayd. Bu ayn zamanda burjuvazinin devrimcilikten gericilie geii demek oldu. i hareketi ve Marksizm tam da bu noktada dodu. Bu elikiyi iinde tad. Bir yandan,

314

Demokratik Cumhuriyet ve Enternasyonalizm idealleriyle, Aydnlanmann bir tek dnya projesini yaatr ve savunurken; dier yandan Alman Birliini savunmaktan Uluslarn Kendi Kaderini Tayin Hakkna kadar, burjuvazinin dininin bu gerici biimlerinin de savunucusu oldu. Marksizm Aydnlanmann ocuu olduu kadar sanayi devrimin de ocuu idi. Btn lkelerin iileri (ki burada lkeler, ulusal devletlerin yurttalar anlamna geliyordu) birleiniz iar; Muhammetin Allahtan Baka Tanr Yokturundan veya Vatanm yeryz Milletim nsanlk iarndan daha fazla gerici milliyetilikle damgalyd. Sosyalizmin ideali, yeryznn iileri, tm insanlar birletirmek ve onlarn eitliini salamak iin; yani tm dnyada arkaik (Soy), antik (Semavi) veya modern (ulus) dinlerinden olmay zel bir sorun yapnz, politik olmaktan karnz; uluslar ve ulusal snrlar yknz olmalyd ve olabilirdi. Bylece Marksizm ve sosyalizm daha doarken uluslara kar bir proje olarak doabilir ve milliyetilie kar daha batan erbetli olabilirdi. Onun iindeki aydnlanma kalntlar bunu engelledi ve sonunda milliyetilik ve milletler tarafndan teslim alnd. Bu gnk Marksizmin, Sosyalizmin, i Hareketinin ve nsanln krizinin z burada yatmaktadr. * Bu arada dnyada ne oldu? Ekonomi ve teknikte birbiri pei sra muazzam devrimler yaanrken, styap tam tersine, tarihin hibir dneminde olmad kadar dar ve gerici biimlere brnd. Bir yandan bir dnya pazar iin retim, dier yandan bu dnya pazarna uygun bir dnya devleti yerine kk ulusal devletler. Btn dnya savalarnn esas nedeni budur. Birinci ve kinci dnya savalarn Emperyalist savalar olarak tanmlamak bile onlarn zndeki bu elikiyi gizleyip; uluslara gre tanmlanm devletlerin varln olaan ve aa uygun grr. Eletirisini ulusal snra deil; bu snrlarn ihlaline yapar. nsanlarn niin ele geirilen lkelerin eit hakl yurttalar yaplmadnda grmez akl dl; ulusal devletlerin ele geirilmesinde ve bask altna alnmasnda grr. Bu nedenle, var olan sistem iinde, onu olumlayan gerici uluslar ve ulusuluu olumlayan bir hareket olarak kald esas olarak sosyalist hareket. Bu arada kapitalizm, var olan retimin muazzam sosyal ve uluslar aras nitelii ile ulusal devletlerin, farkl hukuklarn, gmrklerin ve snrlarn yaratt snrlamalar aacak hibir kkl ideoloji ve program gelitiremedi. Aydnlanmaya dnemezdi, nk bu dier lkelerin yurttalarn kendi yurttalar yapmak anlamna gelir ve onlar smrme imkann yok ederdi. Bylece bu elikileri zmenin yollarn arad kapitalizm ve burjuvazi. Birlemi Milletler ve btn uluslar aras kurumlar hep bu elikiyi zme ve uzlatrma denemeleri oldular. *

315

Bunu dnya ticaretinin ihtiyac olan temel aralardan biri olan para rneinde grelim. Dnya ticareti iin rnein dnya lsnde bir ortak deiim arac, bir para m gerekiyordu? Bir tek dnya cumhuriyeti bunu salayabilirdi. Ama bu olmaynca, bunu Dolar ile salamaya alt, en gl ve zengin lkelinin parasn uluslararas deme arac yapt. Ama snrl bir devletin parasnn, dnya paras olmas, tpk bir lke iinde devletin para basma tekelini elinde bulundurmas sayesinde karlksz para basarak enflasyon yoluyla gizli vergi alp (ki btn burjuva devrimleri aslnda vergileri yurttalarn belirlemesi hakk iin yaplmt ve bu fiilen bu hakkn da fiili yok edilmesi anlamna geliyordu. Enflasyon bu nedenle son derece anti demokratiktir) yurttalar smrmesi ve zengin fakir farklarn arttrmas gibi muazzam bir g salyordu ABDye. O hibir karl olmadan, tpk bir lke iindeki bir devlet gibi, sadece kat ve mrekkep masrafyla istedii kadar para basabiliyordu. Bylece Dnyay smryordu. Bir devlet yine de iyi kt seimler araclyla yurttalar tarafndan bir lde olsun denetlenebilir. Devlet masraflar iin karlksz para basan bir iktidar, seimlerle uzaklatrlabilir. Ama dnyadaki insanlar ABDnin yurttalar olmad iin; ABD karsnda byle bir denetim mekanizmas bile bulunmuyordu. Ayrca bir kere bu mekanizma oluunca ABDde toplumsal ilikiler ona gre belirleniyor ve artk o ilikiye baml hale geliyordu ekonomi. Yani ekonomi, dolar basarak dnyay smrmeye yle baml hale gelir ki, ABD karlksz para basmay durdurduu an bu ekonomisinde muazzam bir gerileme ve k (ki bu da ayn zamanda kapitalist dnya ekonomisinde benzer etkiler demektir); toplumsal ilikilerdeki dengenin bozulmas ve ezilen snflarn bir radikallemesi hatta kapitalizmin sonu anlamna bile gelir. Bylece elikiyi zmek iin bir tedbir olarak nerilen bir lkenin parasnn uluslar aras rezerv para olmas, giderek o lkede bir tr bamllk yaratarak kendi bana bir hedef haline geliyor. Bir smr ve iktidar arac oluyor. Ama bu lke ylesine byk ve gldr ki, bu lkedeki bir sarsnt tm dnyadaki kapitalizmi de tehlikeye atacandan dnyann dier lkelerinin kaderi ABDnin gcne ve istikrarna da balanm; ABDnin gc ve istikrar Dolarn dnya paras olmasna ve bu da dnyann ulusal devletlere blnk olarak kalmasna bal olmaktadr. Ama dnya ulusal devletlere bal kaldka da bu sefer retimin sosyal ve uluslararas nitelii ile bu ulusal devletler arasndaki eliki daha derinden bu sistemde tkanmaya yol amaktadr. Bu kmazdan yani hem ulusal devletleri korumak hem de dnya ticaretinin nndeki engelleri kaldrmak iin Globalizm bir zm olarak geldi. Buna gre. Ulusal devletler varln ve egemenliklerini srdryorlar bu bylece ABDnin her trl denetimden uzak olarak istedii gibi para basmasn salyor ama ayn zamanda para ve mallarn dolam zerindeki snrlamalar kaldrlarak dnya ticaretinin bymesinin olanaklar salanm oluyordu: Ve bu sayede ABD ve kapitalizm bir tata birka ku vurmu oluyordu. Ticaretin bymesi ister istemez uluslar aras para birimi olan dolara olan talebi arttryor, bu

316

da ABDnin hibir karl olmadan para basp refahn srdrmesine olanak salyordu. ABDnin bu yksek tketimi ayn zamanda dnya ekonomisinin belli bir bymede kalmasn salyordu. Ne var ki, ABDnin karsnda Avrupa daha byk bir retkenlik ve salam para birimiyle kyordu. Bir sre sonra inin de bir rakip olarak ortaya kaca grlyordu. ABDnin bu sistemi ekonomi gcyle srdrmesi olanakszdr. O zaman hi kimsenin kendisiyle ba edemeyecei silah gcyle bu sistemi srdrebilir olmaktadr. O halde, parasn uluslar aras para olarak koruyabilmek iin daha fazla silahlanmak. Daha fazla silahlandka, daha byk aklar vermek, daha byk aklar verdike, parasnn da rezerv para olmaktan kmas tehlikesi arttndan daha fazla silahlanmak ve igaller yapmak, Dolardan en kk bir yz evirmeyi en ar ekilde cezalandrmak zorundadr. Ama bunun iin de gerekli masraflar karlamak zere daha fazla karlksz para basmak. Bylece ABD artk geri dnlmez ve sonunda kendini tketecek bir yola girmi bulunmaktadr. Dolarn uluslar aras para birimi olmasn salamak ve korumak onun var olan dzenini korumas ve srdrebilmesi iin hayati nemdedir. Bunu ekonomi gcyle salayamaz ama silahlarn gcyle salayabilir en azndan bir sre. Ama ne var ki, sistem yle kurulmutur ki, bizzat rakipleri de sadece ABDnin varlna ve gcne deil; dolar egemenliine baml hale gelirler. Para basmann yolu da udur. Borlanmak. Bu da faizler yksek tutularak, dnyadaki sermayenin ABDye akmasn salamakla olur. Yani ticareti fazla veren lkeler ABDden kat paralar alrlar ABDden alacaklar karlnda ellerinde birikmi dolarlarla. A ma bu dolarlar da ABDye sattklar mallar karlnda almlardr. Ama ellerindeki dolarlarla alabilecekleri tek ey de ABDnin bor senetleridir. ABDden bor senedi alarak da ABDnin daha ok dolar basmasna bylece talebi ykselterek kendi rettikleri mallar almasna olanak salam olurlar. Bylece Ekonomisi ABDden daha gl lkeler bile, bir bakma ABDye baml hale gelir ABDnin onlara baml hale geldii gibi. ABD dolarnn her d, veya ABDnin borlarn deyemeyeceini sylemesi bu lkelerin alacaklarnn da sfr olmas, ellerindeki milyarlarca dolarn bo kat paralarna dnmesi, onlarca yllk birikimlerini bir dolandrcya kaptrp zerine bir souk su imeleri anlamna gelir. Bylece dier lkeler de bu borlunun iflas etmemesi iin bir yandan dikkatli davranmak zorunda kalrlar. Bylece in, Japonya ve dier Asya lkeleri gibi ticareti fazla veren lkeler de, Baba bir hrsz tutum durumundadrlar. Fazlalar ile ABDden tahvil alrlar ya da Dolarlar Rezerv olarak tutarlar. Bundan kurtulmaya kalksalar, birden bire kendi alacaklar ve dolarlar da hi kymeti olmayan kat paralarna dnecektir. Bu nedenle hi biri kp da rnein, ben dolar kullanmyorum diyemez. Kald ki bu olmasa bile, bunu aktan diyecek olann bana gelecek ortadadr. Bunu diyen lke dedii an bana Atom bombas iner. nk byle bir karar ABDnin sonu demek olur. Benden sonra kyamet. Btn hazr yiyici egemenlerin deimez parolasdr. Dolar brakp

317

Euroya geen Irak rnei ortada. Kald ki, Avrupa da dnya kapitalizminin yaamas bakmndan imdi dolarn kmesini istemez. Euro dnya paras olabilir ve bu sefer ABDnin avantajn Avrupa ele geirebilir. Ama Avrupann ne ortak siyasi bir iradesi, ne de askeri gc vardr. Bu dnya kapitalizmi iin bir Fetret devri gibi olur. Bir bakma Bizans veya Seluk devletinin yklmasndan sonra ortaya kan beylikler dzenine geri dn gibi olur. ABD gerek askeri gcyle, gerek borlaryla tm dnya kapitalizmini kendi kaderine zincirlerle balam bulunmaktadr. Kendisinin k btn sistemin kn getirebilir. Bu nedenle ABDnin rakiplerinin de yle bir amaz bulunmaktadr. Bir yandan onun bu egemenliine son vermek, gnein altndaki yerlerini almak isterler, ama bu ynde fazla ileri gittiklerinde, onunla birlikte kendilerinin de yok olabileceini grrler. in ve Japonyann ABDden muazzam alacaklar vardr, muazzam dviz rezervleri vardr ama Dolar brakamazlar ve ABDden kat almaktan vaz geemezler. Vaz getikleri an, iflas etmi bir ABD, tm dnya ticaretinin da muaazzam bir darbe yemesi, tm fabrikalarn kapanmas, muazzam bir kaos olur. Bu kendi sonlarn da getirebilir. Benzeri Avrupa iin de geerlidir. ABDnin politik iradesine ve askeri gcne kar bir yandan kar g oluturmaya alrlar ama dier yandan, bu g k an kendilerinin de keceini bilirler ve bu nedenle ayn zamanda onu desteklemek zorundadrlar. Bu elikiyi en ak biimde Alman d leri bakan Fischer, Iraka ABD saldrs ncesinde ifade ediyordu: bir yandan ABDye kar Fransay ne srerek direni cephesi oluturuyor dier yandan da Saddamn bir zaferinin dnmek bile istemem diyordu. Bylece ABD ve dier emperyalistler veya rakipleri arasndaki iliki, Trkiyedeki Brokratik Oligari ile Burjuvazi arasndaki; Devlet ile Hkmet arasndaki iliki gibidir. AKP veya burjuvazi nasl bir yandan gerek iktidara gelmek ister ama dier yandan bunun iin gerekli admlar atmaya kalkt an kendi iktidarn ve varln yok etme tehlikesi ortaya kacandan bu admlar atamaz ve o askeri brokratik oligarinin ayaklarna kapanr. Benzeri dnya iin de geerlidir. ABD, benim saym suyum yok, ekiliyorum dese, bunu dedii an, btn rakipleri ayana kapanmaya hazrdrlar. * te bu dnyada, Sosyalizmin ve i hareketinin bir projesi yok. Dier emperyalistlerin de yok. Ama ABDnin bir projesi var. Benim egemenliim altnda, benim egemenliimi tanyarak, hepinize yer var diyor btn dier byk glere (Avrupa, Rusya, in, Japonya gibi). Aksi diyor ABD, dnya lsnde kaos olur. ABD ulusal devletlere blnm bir dnyada, Roma gibi tam bir merkezi mparatorluk deil, O imparatorluk snrlarnda yaayanlarn Roma Yurtta olduu bir imparatorluk deil; yani tm dnyay feth edip, btn dnyay ABD yurtta yapmay deil; Hitlerinki gibi feth ettii lkeleri aa rktan kleler yapmay da deil ara bir zm neriyor.

318

Kutsal Roma Germen imparatorluu ile Roma mparatorluu arasnda bir biim neriyor. (Aslnda Roma da denebilir. nk btn imparatorluklar ayn zamanda belli zerk blgeleri de tanrlar vergisini ve haracn dzenli dedii veya otoritesini kabul ettii srece. nc Roma mparatorluu, yani Osmanl bile byleydi rnein.) ABDnin plan u: Btn ulusal devletler, hukuki bakmdan eit hakl devl etler olarak olduklar yede dursunlar, kendi egemenlik alanlar da olsun. Ama dnya ticaretinin bymesine engel olmasnlar, ABDnin gcn ve egemenliini her hangi bir ekilde sorgulamaya kalkmasnlar. Hibir gcn en stte olmad devletler aras bir sistem, bir gcn stte olduu bir sistemden daha iyi deildir. Birincisi eit glerin birbiri aralarndaki savalara ve birbirlerini tketmelerine yol aar. kincisinde ise, en stteki bundan en fazla karl kandr ama yine de bir dzen olur ve herkes bundan karl kar. Herkesin birbirini tkettii durumdan daha karl kar. Oyun Teorileri bu yasalln matematik kantlarn sunarlar. Ve stte olacaklar iinde de en iyisi benimdir diyor ABD. Soru udur ulusal devletlerin var olduu dnyada. Bir sosyalist alternatif olmad srece btn insanlar ve devletlerin kar karya olduu soru udur: Eit gte emperyalist rakiplerin bulunduu bir dnya m iyidir? Yoksa birinin hepsinden daha gl olduu, dierlerinin onun otoritesini tand ama kendi egemenlik alanlarnn da olduu bir sistem mi daha iyidir? ABD sorunu byle koyuyor ve doru cevabn ikincisi olduun syleyip en gl ve stte olmaya en layk olan da, bunu en iyi yapacak olan da benim diyor. Ve iin kts, kapitalizm ve ulusal devletlerin veri olduu koullarda dedii pek de haksz deil. Bir Alman rkl ile bezenmi Avrupann egemen olduu bir dnya, ABDnin egemen olduu bir dnyadan daha iyi olmaz. Avrupa, ABDnin aksine dile, dine, rka dayanan bir ulusuluun zehrini, ABDden ok daha fazla tar. ABDnin gcnn Avrupada olmas halinde, Avrupa, dnyadaki dier halklara ABD kadar geni bir hareket alan tanmaz ve onlar aktan kleletirebilir. Bir inin egemen olduu bir dnya, ABDnin egemen olduu dnyadan daha iyi olmaz. inin rkl, binlerce yllk devletilii vs. ABDninkinden bir kat daha korkun bir dnya egemeni demektir. ABD ne de olsa kapitalizmin saf ocuudur. Burjuva uygarlnn modeli ve idealidir. Daha byk bir esneklik tar. Dier emperyalistler karsnda ABD, Engelsin bir zamanlar, Alman kk burjuvas karsnda gerek bir insandr, nk serflii yaamamtr dedii Norveli gibidir. Biri yunker kapitalizminin ve gerici ulusuluun, dieri ark devletiliinin btn pisliini dnyaya bulatrr. Bu bakmdan verili erevede, ABDnin dnya imparatorluu, olabileceklerin en az kts saylabilir. ABDnin gcn yitirip, in, Japonya, Rusya, Avrupa gibi onlar ayrnda onlara eit gte bir

319

g haline geldiini; her biri eit gte be alt emperyalistin bulunduu bir dnya dnelim. Bu dnya bu gnknden daha iyi olmazd. kinci dnya savann atom silahl emperyalistlerin yaptn dnmek ortaya nasl bir sonu kacan gsterir. Brakalm daha iyi olmamay bir yana, bu olaslkta insanln yaama olasl bile sfrdr. Sadece kapitalizm deil, insanlk da yok olur eit gteki emperyalistlerin bulunduu bir sistemde. * Elbette ABD bir yandan bu sistemi neriyor ama bunu sadece bir proje olarak, ikna ve kabul iin sunmuyor. Byle bir ey olmayacan bilir. Projeniz, silahlarn gcne dayanyorsa ikna edici olur ve kabul edilebilir. te bunun iin, ABD, zellikle bir yandan dier emperyalistlerin kendisine askeri, ekonomik bakmdan bir rekabet oluturmasnn yolunu kesmek; dier yandan da var olan egemenliin ve dolar sistemini ve dnya ticaretinin bymesini (globalizm) srdrmek zorundadr. Bunun iin de dnya ticaretinin ana yollarn ve petrol ve gaz kaynaklarn kendisinin veya etkisindeki glerin kontrolnde bulundurmas gerekir. Bu dnyada stratejik nokta demektir: Gneydou Asya (Dnyann atlyesi Asyann pasifik kylarna giden petroln ve oradan dnyaya dalan mallarn getii dar boaz. Yani u Tsunaminin ykt yerler. Zaten bu paylam ve etki sava orada, Tsunami nedeniyle yardm biiminde gerekleiyor.) Orta Asya ve her eyden nce Orta Dou demektir. (Bu ikisine, Akdenizin Gneyiyle birlikte Byk veya Geniletilmi Ortadou da deniyor.) Orta Asyaya Afganistan ile, Orta Douya Irak ile girdi. imdi Orta Asya ve Orta Dounun kprs olan rann da bir ekilde saflara katlarak zincirin tamamlanmas gerekiyor. Ayrca ran zerindeki sava ayn zamanda dier muhtemel rakip emperyalistlerle bir sava anlamna gelecektir: bu bakmdan ran, Dnyann ve ABDnin kaderin i belirleyecektir. randa bir yenilgi ABDnin sonu olur. Bu dnya kapitalizminin de ciddi sarsntlara girmesini getirebilir. Ama rann saf d edilmesi ABDnin dnya egemenlii yolunda en zor adm atp hedefine yaklamas demektir. Ondan sonra ran, Orta Dou ve Orta Asyann her biri dile, dine dayanan kk devletlere blnmesi (bu arada sra Trkiyeye de gelecektir) aamasna gelir. Dnyaya egemen olabilmek iin birbirine kar kullanlabilecek byle kk devletler zorunludur. Bylece her devletin iinde dier devlette ounluk olan aznlklar olacandan, bunlar kolaylkla birbirine kar da kullanlabilir. * Ama ran bir Afganistan ya da Irak deil. kisi de ekonomik olarak tkenmi, askeri olarak hibir gc kalmam; egemen olanlarn tecrit i inde sadece silah zoruyla egemenliklerini srdrebildii lkelerdi. Bunlar kolaylkla topu topu bir ka yz ya da bin asker kaybyla bir ka hafta iinde drldler. Ama ran binlerce yllk gelenei olan bir devletin bulunduu, rejimin her eye ramen geni bir taban bulunduu, eski Pers uygarlk alannda bu uygarln damgasn tayan iilik araclyla birliini, (rnein Trkiyedeki Trk Kemalist sistemden ok daha gl ve

320

salam olarak) salayan bir devlet. te yandan kkleri binlerce yllk Pers uygarlna, ta Smer zamannn Elamllarna, Abbasilere, Seluklulara, Hal seferleri dnemlerine kadar giden etkileri var (Lbnandaki ve Iraktaki, Arap yarmadasndaki iiler). Ve nihayet, ykselen petrol gelirleri nedeniyle ekonomik durumu dzelen ve petrol ve gaz bizzat bir silah olan ran var: ran da Rusya ve inin belli lde desteine de sahip. Bu gce kar yle kolayca, Afganistan veya Irakta olduu gibi harekete geilemez ve igal edilemez. rann kertilmesi, dize getirilmesi gerekir. gal ran iin bir yol deildir. Atom bombas, ekonomik ambargo, diplomatik ve politik tecrit ve tehditler veya bunlar eitli kombinasyonlar gerekmektedir. te ran insanln geleceini tayin edecektir. ABDnin egemen olduu bir dnya m, yoksa baka bir gcn egemen olduu veya eit gteki emperyalistlerin paylat bir dnya m? ABD bu sava kazanabilmek iin, glerin en irisini, dmann en yaralanabilir yerine ymak zorundadr. Yani rana kar sefer, sadece Askeri olmaz ve olamaz. Tm cephelerde, yani diplomatik, kltrel, politik, askeri ve tm silahlarla (psikolojik sava yntemlerinden Atom silahlarna kadar) topyekn bir sava olmak zorundadr. Bunun iin nmzdeki dnemde, Trkiyenin de dnyann da nabz ran zerinde atacak, ve tm gelimeler bunlar nda okunup anlalabilecektir. * ABDnin dnda bu dnyada, tek alternatif bir program olan g biziz. Bu program btn uluslarn ortadan kaldrlmas, ulusal devlet ve snrlara kar savatr. Bir paradoksal ifadeyle btn dnyann ABD vatanda olmas da diyebiliriz. Tm insanlar ulusu, dili, dini, soyu sopu ne olursa olsun eittirler. Ulus tpk soy, sop, din, inan gibi zel bir konudur ve inan sorunudur. Biz bir insanlk dini, btn insanlarn birbirinden sorumlu olduu hukuken eit olduu kadar gerekten de eit olaca bir din ve yeryz nizam neriyoruz. nsanlar Trk, Alman, ABDli vs. olmaktan kmaya ve nsan olmaya; yani bu devletleri ykmaya; Trkl, Almanl, ABDlilii zel bir sorun yapmaya aryoruz. Nasl Mslim, Hristiyan, Budist, Alevi vs. olduunuz srece insan olamazsanz. Ancak bunlar birer inan olarak grdnzde ve yle bir sistemde insan olabilirseniz. Bir Trk, Bir Alman, Bir Ermeni., Bir Krt, Bir Arap olduunuz srece de nsan olamazsnz. Ancak, bunlar kiilerin zel sorunu olarak grdnzde ve byle bir sistem iin mcadele ettiinizde insan olabilirsiniz. te, dinin zel deil, inan deil bir styap olduu nermesi gemii, bu gn ve gelecei byle anlalr ve deitirilebilir klyor. Demir Kkaydn 31 Mays 2006 aramba demiraltona@hotmail.com

321

http://www.koxuz.biz

322