Demir Kkaydn zgr Gndeme Yazlar

( 1992-1993 )
1 Yaynlar

zgr Gndeme Yazlar (1992-1993)

Demir Kkaydn
Drdnc Srm Mart 2013

Dijital Yaynlar ndir Oku Okut - oalt Dat

Bu kitap Kxz sitesinin dijital yayndr. Kar amac olmadan, okumak ve okutmak iin, indirmek, dijital olarak basmak ve datmak serbesttir. Alntlarda kaynak gsterilmesi dilenir.

Yaynlar

indekiler
kinci Dijital Yayna nsz........................................................................................................ 4 nsz .......................................................................................................................................... 7 Birinci Blm : Dardan Yazlar ........................................................................................... 14 Kvlcmlnn Miras ............................................................................................................ 14 Tarih, Politika ve Uluslar..................................................................................................... 20 Krt Sorunu mu Trk Sorunu mu? ....................................................................................... 24 u Aznlklar Konusu ............................................................................................................ 27 Ksa zgemi ...................................................................................................................... 33 kinci Blm: Forum Kesi in yazlar ................................................................................. 34 Kemalizmin Yerini Ne Alacak?............................................................................................. 34 Yeni Dnya Dzeni: Gezegen apnda Apartheit ................................................................ 37 Milliyetiliin Sonu .............................................................................................................. 40 Eski Kavramlar ve Yeni Dnya Dzeni ................................................................................ 43 Hayat Hzl Gideni Cezalandracaktr ................................................................................. 47 Turizme Kar ....................................................................................................................... 50 nc Blm: Gmenler Konusunda Ekstra Yazlar .......................................................... 51 zgr Gndem Yayn Kurulu'na "Avrupa" Sayfasyla lgili neriler ................................. 51 Siyah Gzyle ........................................................................................................................ 54 Malcolm X'in kinci Douu .................................................................................................. 56 Drdnc Blm: Yaynlanmayan Yaz .................................................................................... 58 Krt Ulusal Kurtulu Hareketi ve P.K.K.............................................................................. 58 PKK'nn Baz zellikleri.................................................................................................. 58 Krt Ulusal Hareketi'nin ve PKK'nn Zorluklar ve Snrlar ........................................... 62

kinci Dijital Yayna nsz

Elinizdeki derleme, daha nce Demirden Kaplar balkl kiisel sitemize indirilmek zere koyulmutu. Ona birinci bask dersek, bu ikinci bask oluyor. lk basky hazrlarken elimizde olmayan eksik bir yaz vard: Malcom Xin kinci Douu. Bu yazy kaybettiimizi sanyorduk. Geenlerde eski belgeleri dzenlerken bir rneini bulup bilgisayara geirdik. Bylece zgr Gndeme yazdmz yazlarn eksiksiz bir dkm bu kinci baskda bulunuyor. lk baskya yazdmz nszdeki ngrler maalesef gereklemi bulunuyor. Pnar Selek eer Trk sol entelektellerinin sembol olarak alnrsa, o Krt hareketinden uzaklam bulunuyor. Demokratik Toplum Hareketi ise, neredeyse tamamen Krt Burjuvazisinin kontrolne gemi ve calann izgisinden Barzaninin izgisine gelmi bulunuyor. PKK, bu gidie ne ideolojik ne de politik olarak kar koyabilecek bir donanma sahip olmad gibi bizzat kendisi de bu eilimlerin gl izlerini tayor. Bu gidie tek direnen calandr. Ama aslnda kendi rgt bile onu dinlemez durumda. calana yaplan vgler kimseyi yanltmasn. Buras arktr. nsanlarn vglerle ldrld ve izleyenlerin yanltld binlerce yllk bir gelenek vardr buralarda. calan son zamanlardaki btn grmelerinde rgtnn artk kendisini fazla dinlemeyeceini bizzat kendisi sylemektedir. Trkiyede ksa vadede taze soluklu bir sosyalist ve demokratik hareketin kmas ise neredeyse olanakszdr. Eski kuaklar bunu yapamaz yenileri ise yok. Bu durumda ksa vadede tablo ok umutsuzdur. calann izgisinin etkisinin azalmas, bir bakma Ortadou iin Demokratik seenei temsil eden biricik gcn etkisinin azalmas, dolaysyla tm Orta Dounun bir kan deryansa dnmesi demektir. Bu eer Trkiyeyi ksa vadede iine almaz ise, bunun nedeni ABDnin dnya apndaki karlarn korumak iin Trkiyenin blnmesinden karl olmamas ile ilgili olabilir. Trkiye, ABD asndan hala byk stratejik neme sahiptir. Hem Avrupa Birliinin siyasi bir irade kazanmasn engellemek; hem Kafkaslar ve orta douda etkisini arttrmak, hem petrol yollarn kontrol altnda bulundurmak iin ABDnin gl bir Trk ordusuna ihtiyac vardr. ABDnin elikisi bu noktada ortaya kmaktadr. Gl bir Trk Ordusu politikay da belirmemekte ve bu politika Krtlerin tmyle inkrna ve bask altna alnmasna denk dmektedir. ABDnin istedii ise PKKy tasfiye edip Barzani ve Talabani ile i birlii

iindeki bir Trkiyedir. Ama bunun iin Krtlere kar inkar ve bask politikasnn terk edilmesi gerekir. Avrupa Birlii ise ABDnin planna kar, Trk Genelkurmay ile kar birlii iinde bulunmaktadr. Ne var ki Avrupann, Rusyaya kar alternatif enerji yollar aray da ister istemez Avrupann da karlar bakmndan ABDninki gibi bir konum almasna yol aabilir. Ama Avrupann da elikisi udur: Krtlerle belli uzlamaya varm, inkar ve bask politikalarn terk etmi bir Trkiye, ABDnin etkisinin artmas, kendi politik projesini (Yani ABD karsnda ortak bir politik irade oluturma) uygulama ansnn azalmas demektir. nk byle bir Trkiyenin Avrupa Birliine giriini engellemek zor olur ve girdiinde de ABD fiilen Avrupa Birliinin iinde ngiltere ve Trkiye ile birlikte Alman Fransz eksenine kar, Dou Avrupa ve Akdeniz lkelerinin de desteiyle, ok byk bir kar arlk oluturur. Dolaysyla gidiin nasl bir yol izleyeceini esas olarak ABD ile Avrupa arasndaki ilikiler belirleyecektir. Bu ilikiler ise, Enerji kaynaklarna giden yollardan, i n ekonomisine veya ABDnin Irak veya Orta Doudaki baar ve baarszlklarna kadar birok faktre baldr. calann demokratik ulusulua dayanan izgisinin etkisinin tmden krlmas, Trkiyenin her an bir Trk-Krt atmasna gitmesi, hatta bir Krt katliam iin koullarn uygun olmas anlamna gelmektedir. Bu olmazsa eer, yukarda deinildii gibi, ABD ve Avrupann buna ihtiya duymamasndan olacaktr. Ama bu ayn zamanda her an gerekli grldnde kullanlabilecek bir opsiyon da demektir ve dolaysyla ABD ve Avrupa iin, daha byk bir hareket kabiliyeti anlamna da gelir. Ama ne olursa olsun, btn bu tablo iinde calann temsil ettii ulusu demokratik olarak tanmlayan izginin her hangi bir yaama ans grlmemektedir. Bu ans zadece Trkiyede ykselecek, demokratik bir ulusulua ve yoksullara dayanacak bir demokrasi hareketi yaratabilir. Byle bir hareketin ksa vadede ortaya kmas iin ise hi ir ans grlmektedir. Ve calann izgisinin etkisi ve gc bittiinde, calann da ii bitmi demektir. Yani o andan itibaren calann yaamasnn bir ilevi bulunmuyor demektir. Ama calann yaamasnn bir ilevinin olmad noktada, ls bir ilev kazanabilir. O zaman calann ls, tam da calann gereklemesini engellemek iin hayatn verdii bir Trk-Krt boazlamasnn ve milyonlarca Krdn lm ve srgnnn balangc iin, bir fnye ilevi grebilir. Btn iaretler gidiin imdilik bu ynde olduunu gsteriyor. Bizlerin bu gidie kar abalar ise gidii etkilemeye ve engellemeye yetmiyor. Bu ikinci baskya nsz ise, bu abalardan sadece biridir. Belki birileri, bir yerlerde, bir eyler zerine dnmeye balar. Umutsuzca da olsa mcadele etmekten baka yapabilecek hibir ey yok.

St kabna dp umutsuzca da olsa rpnmaya devam eden fare gibi. Kim bilir belki bu rpnmalar, stn iinde tereya toplamalarna yol aabilir ve bunlara basarak kabn dna klabilir.

Demir Kkaydn 12 Mart 2007 Pazartesi

nsz
Berlin duvar ve Sovyetlerin kmesi sonucu, Doksanlarn banda btn dnyada sol hareket dibe vurmu durumdayd ama bu dnya tarihsel zelzelenin yol at tsunami dalgalar henz Krt hareketine pek ulamamt. Dou Avrupann k btn kurtuluu hareketleri olumsuz etkilerken, yine bu kn yaratt koullarda ABDnin Iraka saldrs ve bunun sonucunda oluan koullar, Krt zgrlk hareketinin bu dalgalarn altnda kalmadan ve onlarn etkisini pek hissetmeden bir sre daha ykseliini srdrmesine imkan salamt. Buna ek alarak ABDnin Iraka mdahalesinden sonra ortaya kan koullar, burjuvaziyi zaln dilinden Federasyonu bile tartmalyz noktasna getirmiti. Gazeteciler Bekaaya gidip calan ile rportaj yapma kuyruuna girmilerdi. Bu koullarda, Krt zgrlk hareketi de en yksek noktalarndayken, Trkiyede zgr Gndem adl bir gnlk gazete karmaya balam ve sosyalistlerin ve sol entelijansiyann nemli bir blmn sayfalarnda toplam; zerindeki tecridi bir lde olsun yenmiti. te yandan henz o dnemde, zel Sava konseptiyle tm toplum sindirilmi ve rmeye balam da deildi. Dolaysyla o zaman entelijansiya ve sosyalistler de, Krt hareketiyle yan yana grnmekten bu gnk kadar ok ekinmiyorlard. Bylece aslnda bu gn Krt hareketinin yapmak istedii ey o zaman byk lde gereklemiti, en azndan zgr Gndem sayfalarnda, bu gnk sylemle bir Trkiye Partisinin ilikileri ve politik kltr az ok ve fiilen bulunuyordu. Ne var ki, duvarn k, hem demokratik glerde yaratt moral bozukluuyla, hem de en gerici milliyetilie salad fiili ideolojik ve politik stnlkle Trkiyede en gerici, en oven glerin saldrya gemenin koullarn da yaratmt. rnein dnn Orta Asya Sovyet Cumhuriyetleri, Trki Cumhuriyetler olarak gzlerini Trkiyeye dikiyorlar; Dou Avrupa lkelerinden gelen insanlar yaam sava iinde her eylerini sata sunuyorlard. Bu durum, tekilat Mahsusadan beri gelen, Ermeni Katliamlarn, alt Yedi Eyll pogromlarn yapm, en karanlk geleneklerin ve glerin toplumu istedii gibi rgtleyip manple edebilmesi iin olaanst elverili koullar yaratyordu. Dier yandan Krt zgrlk hareketi iinde de, bunun simetrisi saylabilecek bir gelime ortaya kyordu. Balangta PKK yoksul Krt genlerine dayanan bir hareket iken gerek kendi ykselii, gerek krfez Savann yol at gelimeler sonucu, Krt burjuvazisi, ayr partiler iinde var olmann Yoksul Krt Genlerinin partisi karsnda onlara bir yaama ans vermeyeceini grm, bylece PKKnn etrafnda toplanmaya balamt. Bu hem o harekete yeni olanaklar sunuyor hem de ayn zamanda Krt burjuvazisinin hareket zerindeki basncn ve arln arttryordu.

te zgr Gndem gazetesi tam da dengelerin deimeye balad koullarda yayna balamt. Bu nedenle, bu gn bir arada grlmeleri hayal bile edilemeyecek kiiler, rnein bir Yaar Kaya ve bir Erturul Krk veya Metin ulhaolu ayn gazetenin sayfalarnda yer alabiliyordu. Ancak sz konusu glerin basks altnda, gazetenin bu biimde varln srdrmesi giderek olanaksz hale geldi ve bugn calan ve PKK tarafndan, lkel Milliyetilik olarak tanmlanan, aslnda Krt burjuvazisinin eilimlerini yanstan ve Trk milliyetiliinin ters yz biimi olan akmn basksyla, zgr Gndem iinde ilk defa bir araya getirilmi bu kesimler, gazete kapatlarak dland. Selim rkkaya Dn Yakamzdan diye yazlar yazd. yle grnyor ki, o zamanlar calan, bu basklara kar durabilecek bir gte deildi. Ayn eilim daha sonra atekesi de rahata sabote edecektir. Trk devletinde, zaln Krt Sorununda reform izgisi tasfiye olur ve zel sava egemen olurken; PKK iinde de Krt burjuvazisinin, calann temsil ettii Trkiyeli ez ilen ve demokratlarla ittifak izgisine kar gler calan tasfiye edemeseler bile, arlklarn hissettiriyorlard. Aslnda o zaman olan, bu gn olanlara ok benzemektedir. imdi de ayn gler, artk sembolikten te bir anlam olmayan, Trk sosyalisti yazarlara saldrarak bu stratejiye muhalefetlerini dile getirmektedirler. Ama o gnden bu gne deiin nemli bir faktr, calann bu gn bu izgiye, gerek rgtsel gerek politik ve ideolojik olarak daha gl bir direni gsterebilmesi ve farkl olan s trateji ve programn daha da netletirmi olmasdr. Ama buna karlk, hareket eski gcnde deildir ve Krt burjuvazisinin gerek taban gerek rgt iindeki arl da gnden gne artmaktadr. calann Trk devletinin elinde esir bulunmas da, ek bir handikap oluturmakta, gerek stratejinin kendisine, gerek taktik manevralara kolaylkla Krtlerin mcadelesini satmlk damgas vurulabilmektedir. Aslnda Trkiye Partisi slogan veya calann nerdii, Hatip Dicle ve Pnar Selek veya Yurdusev zskmenler formlleri, gnlk gazete diline evrilirse, 1990larn bann, o zamanlar Yakamzdan Dn denilerek kovulmu ve kstrlmleriyle yeniden bir zgr Gndem karma niyeti olarak da grlebilir. Bu niyet, Pnar Selekin bu gnk lkede zgr Gndemin sorumlusu olmasnda en somut ve sembolik ifadesini bulmaktadr. Eer bu gnk lkede zgr Gndem, 1990larn bandaki zgr Gndeme yaklaabilecek lde, Trkiyenin entelijansiyasn, sosyalist ve demokratlarn okuyucular ve yazarlar arasna ekebilirse, byle bir gelime, yeni parti giriiminin bir Trkiye Partisi olabileceinin olanann bir iareti olur. Yani bir bakma yeni partinin, Krt ulusal hareketinin ve Krtlerin partisi olmaktan karak, Trkiye ve Orta dounun devrimci ve demokratik bir partisi olup olamayaca lkede zgr Gndemin, bir zamanlarn zgr Gndemine yaklaan bir gazete olup olamayacanda grlecektir.

Ne var ki, bu gnk g ilikileri ise byle bir deiim iin her zamankinden ktdr. Trkiyenin aydn ve sosyalistlerinin ezici bir ounluu, zel sava dneminde tam bir rme iine girip, on yl ncekinden bile daha geri ve gerici konumlara geri ekilmi bulunmaktadrlar. Dier yandan, byle geri pozisyonlara ekilmeyenlerde bile, tamiri g yaralar ve krgnlklar bulunmaktadr. Ek olarak, doksanlarda, Krt hareketi glyd ve Duvarn kyle moral bozukluuna urayanlara bir ekim merkezi ve bir snak oluyordu. Bu gn ise, Krt hareketi, ar darbeler alm, byk g kayplarna uram bulunuyor. Trk Devleti ve Burjuvazisi, Avrupa birlii balamnda, kimi reformlarla elikileri yumuatyor. Bu durumda, Krt hareketiyle yan yana bulunmaktan ise, Avrupa ile yan yana olmak hem daha ok gelecek vaat eder, hem de daha az tehlikelidir. Yani lkede zgr Gndem, gerekten deiim ve alm niyetini gsterip bunu kantlasa bile, Trkiyenin demokratik glerinin bu davete icap edip gazete sayfalarnda yer almas iin eskisi kadar ekici bir durum bulunmamaktadr. Ama onlarn bu davete gelmemesi, Krt hareketi iinde, byle bir dnm savunanlarn baarszl ve konumunun zayflamas anlamna gelir. Ama byle bir zayflama ise, ayn zamanda davet edilenlerin daveti reddedebilmeleri iin onlara yeni bahaneler sunar. Bylece kendi kendini besleyen bir olumsuzluklar zinciri oluur. Trk tarafndaki bu zorluklara ek olarak, Krt tarafnda da ek zorluklar bulunmaktadr. ABDnin orta douya mdahalesinden beri, tm dengeler deimi bulunmakta, Krt burjuvazisi, artk PKK ve calana kar aktan mcadeleye girmekte ve hatta son blnmelerin gsterdii gibi, rgt bile blecek gce ulamakta ve blmektedir. Blnmeyip geri kalanlarn byk ounluu da bu basnca kar duracak bir gte deildir. Dolaysyla, Krt burjuvazisinin, gerek eskinin zgr Gndemi gibi, Trkiyenin btn devrimci ve demokrat muhaliflerini toplayan bir gazete olmaya; gerek bir Trkiye Partisi olmaya direnii ve bu ynde yapaca sabotajlar daha gl ve daha cretkar olacaktr. Buna kar durulamaz m, elbet durulabilir. Ama bunun en byk eksii udur: Trkiyede calann savunduu izgiye partner olacak, devrimci demokratik bir program olan bir g yoktur. Byle bir politik akm yoktur. EMEP ve Sosyalist Demokrasi Partisi gibi kendileriyle Seim Blou oluturulmu iki kk parti, bu gnn dnyasnn sorunlarn kavramaktan ok uzaktrlar ve aslnda syleyecek szleri bulunmamaktadr. Geri kalanlar ise, ya Genel Kurmay politikalarnn ya da kinci Cumhuriyeti ya da liberal denebilecek politikalarn destekleyicisi ve yedeidirler. Ya da kk radikal gruplarda olduu gibi, ileriye kaarak, devrimci ve demokratik mcadelenin grevlerine yan izmektedirler. Bu partnersizlik, calann izgisinin en byk zaaf ve handikapn oluturmaktadr. Bu koullarda, kala kala, EMEP ve SDP kalmakta, o zaman da Krt burjuvazisinin, hibir dinamizm gstermeyen ve pek bir gc de ifade etmeyen bu glerle yaplan bu ittifak rnek gstererek calann izgisine saldrs daha kolay ve ekici olmaktadr. Bu durumda calan ve PKK son derece zor bir duruma dmektedir. Krt burjuvazisine tavr

koysa, Krt kitleleri iinde aniden ve tehlikeli biimde tecrit olma olasl bulunmaktadr. Yok koymasa, Krt burjuvazisinin tavrlar drt bir yandan kendi politikasn kemirmekte ve sabote etmekte, bu da potansiyel mttefiklerin daha da uzaklamasna yol amaktadr. Bu gidii ancak, Trkiyede ortaya kabilecek Krt zgrlk hareketinden ok daha tutarl ayn zamanda ehirli ve modern bir politik kltre de yaslanan, devrimci demokratik bir izgiyi savunabilecek bamsz bir hareket durdurabilir. Ancak byle bir akm, hareket ya da parti, Krt burjuvazisinin basksn da dengeleyebilecek bir kar arlk oluturabilir. Ancak o zaman, Krt zgrlk hareketi bu gnk belirsizlik ve yalpalamalarndan daha da kurtulup daha tutarl ve radikal bir politik ve stratejik bir konuma doru bir evrim geirebilir. Bu durumda devrimci demokratik bir program savunacak, esnek ve yaratc bir sosyalizme dayanan bir akm, bir odak, bir hareketin ortaya kmasnn hayati nemi vardr ve bundan sonraki gelimelerin izleyecei seyri bu belirleyecektir. Byle bir Politik akm, bir hareket olduu takdirde, Pnar Selek ve Hatip Diclelerin isimlerinin sembolize ettii, Krt zgrlk hareketinin, Trkiyenin ve blgenin halklarn kardeletirme ve demokratik bir program temelinde birletirme projesi tekrar bir g kazanabilir. Ama byle bir akmn ortaya kabilmesi ise, bamsz bir program olan; modern bir politik kltre dayanan bir yayn veya yaynlar kombinasyonu atlacak ilk adm olabilir. Yani bir Trkiye Partisi veya btn devrimci ve demokratik muhalefetin topland ve kendini ifade edebilme olana bulduu, ksmen bir zamanlarn zgr Gndemi gibi bir lkede zgr Gndem gazetesinin baarlp baarlamayaca, bu ga zete ve partinin dayand Krtler iindeki mcadele deil, tamamen onlarn dnda, Trkiye ve Orta Douda bamsz bir projesi olan bir yaynn, bir eilimin, bir odan ortaya kp kamamas tayin edecektir. Byle bir izgiyi ise, var olan ve ortal kaplam klasik anlaylarla kopumu, an sorunlar karsnda dnya apnda somut bir program olan bir sosyalist anlay ortaya koyabilir. * te byle bir momentte, biraz da yukardaki szlere bir vesile bulabilmek iin, 1992 ylnda zgr Gndem gazetesine yazdmz yazlar derledik. nk ayn zamanda bu derlenen yazlar, o Tarihsel Maddeciliin yeniden inas ve bunun programatik sonularna giden yolun balangcdrlar ve bu balang ilk kez yine ilk kez yazl basnda ifadelerini zgr Gndemin sayfalarnda bulmutu. 1990larn banda bizim esas ilgi alanmz, genel olarak Siyah hareketi, Avrupadaki gmenler hareketi ve daha zel olarak da Almanyadaki Trkiyeli gmenlerin hareketiydi. Teorik ilgilerimizin esasn, Yeni Sosyal Hareketler, dnyann yeni ortaya kan siyah beyaz blnmesi, artk programn bir tr uygarlk program olmas gerei gibi konular oluturuyordu. Bunlar o zaman da ne Trkiyedeki sosyalistlerin ne de Krt hareketinin tartma konular arasnda bulunmuyordu. O zaman yazdmz hemen hemen btn yazlar, dardan bir siyah olarak yazlmtr ve

10

dorudan politikaya ynelik olmaktan ziyade, uzun vadeli yeni sorular sordurmaya yeni perspektifler oluturmaya ilikin yazlardr. * Hikmet Kvlcmlnn bir lm yldnmyd yanlmyorsam. O sralar zgr Gndemde olan hem eski Dev-Genten tantm, hem de yllarca hapiste beraber yattm arkadam Erturul Krk, Kvlcmlnn lm vesilesiyle gazetede yaynlanmak zere benden bir yaz istedi. Krk daha nce de Sosyalizm Ansiklopedisini karrken, bu ansiklopedinin Kvlcml maddesi iin bir yaz yazmam istemiti. Ben de o zaman Tarihsel Maddeciliin Geliimi inde Kvlcmlnn Yeri balkl yazy yazmtm. imdi bu sefer de, zgr Gndem iin bir yaz istiyordu ayn konuda. Yazy yazp yolladm. Bu benim bir gnlk gazeteye yazdm ilk yazyd. Beenilmi olacak ki, Erturul gazetede misafir yazarlarn yer ald blm iin birka yaz yollamam istedi. Bunun zerine ben de bu kitabn ilk blmnde yer alan yazy ve en sonda Yaynlanmayan Yaz blmnde yer alan Krt Ulusal hareketi ve PKK balkl yazy yolladm1.

Bu vesileyle bu yaznn ilgin kaderinde ksaca sz edelim.

Doksanlarn banda, svete bulunduum bir srada, Drdnc Enternasyonalin sve seksiyonu benden Krt ulusal hareketi ve PKK konusunda bir yaz istemiti. sve gericiliinin Olaf Palmenin ldrlmesini PKKya ve Krt Ulusal hareketine ykleme abalarna kar, bu parti ayn zamanda PKKy savunuyor ve onu destekliyordu. Ama bu destek PKKnn mcadelesi ve toplumsal yapsndan ziyade, sve iindeki politik mcadelenin ihtiyalarndan kaynaklanyordu. Yoksa, PKKnn ve politikalarnn sosyolojik bir analizine dayanmyordu. Bunu bildiim iin, batllarn her zaman istedii ve yabanc veya nc dnyallarn yapt gibi (nk genelleme yeteneinin kendilerine has bir yetenek olduunu dnr batllar ister Marksist olsun ister baka bir ey, deimez. Bizlere den o genellemeler iin informatif bilgi vermek olabilir.) informel deil, genellemelere ynelik bir yaz yazdm. Yaz sveeye evrildi ve iletildi. Tahmin edilecei gibi, svelilere Krtleri acndrp,onlarn ne kadar kurban verdii, ne kadar kt yaad zerine bir yaz olmadndan, aslnda yazdan hi memnun olunmad. Bu onlarn istedii ya da bekledii ve altklar trden bir yaz deildi. Burada Krtler, Trkler ya da nc dnyallarn Batl karsnda tpk kadnlarn erkekler karsnda olduu gibi su ortaklna da deinmek gerekir. nk onlar da tam batllarn bekledii gibi davranrlar. Bu yaz ise byle deildi ve batan aa bir genellemeydi ve bir de utanmadan sveli Marksistlerin, dolayl olarak Stalinizm veya PKKnn ideolojik ve sosyal yapsna ilikin deerlendir melerini de eletiriyordu. Ama bunu aktan da syleyemezlerdi. Her zaman olduu gibi, ierie ilikin itirazlar biimsel itirazlarn ardna gizlendi. Yaznn ok uzun olduu ve politik bir organda yar almasnn doru olmayaca, teorik organda yaynlayacaklar sylendi. Ama sonra onda da yaynlamadlar.

11

lk blmdeki yazlar okununca hemen u grlr. Yazlar Daha nce Krdistan Press iin 1985lerde yazlm makalelerdeki konular tartmaktadr ve hemen hemen ayn konudadrlar. Krt ulusal hareketine, Demokratik Cumhuriyet stratejisini nermekte, ayrlma hakknn ulus olmakla ilgisi olmadn sylemektedirler. Bu daha sonra Krt hareketinin yeni stratejisini selamlayan ve savunan tek sosyalistin biz olmamzn bir rastlant olmadn da gsterir. nk calann Demokratik Cumhuriyet veya Trkiye Ulusu gibi parolalarla ifadesini bulan stratejisi, bizim iin, yllar nce nerdiimize, bizden bamszca, olaylarn zorlamas ve el yordamyla ulamaya almasdr. Bu yaz misafir yazarlarn yazd ksmda yaynlandktan sonra, her halde yazlar iyi bulunmu ki, Erturul, haftada bir Forum kesinde ke yazs yazmam nerdi. Bu Kede, Metin ulhaolu, Aye Dzkan, Erdoan Aydn, Mahir Sayn gibi isimler yazyordu. Her biri dnml olarak haftada bir kez yazyordu yanl hatrlamyorsam. Bu ke iin yazdmz yazlar dikkatle okunduunda, Krt hareketi ve sorunlarnn hemen hemen hi tartma konusu bile yaplmad, esas konunun burjuva uygarlnn eletirisi ve baka bir uygarln programnn taslaklatrlmas sorunu etrafnda dnd grlr. lk yaz olan ve Krt hareketi ve Trkiye ile ok daha ilgiliymi gibi grnen Kemalizmin Yerini Ne Alacak? yazs bile, aslnda, Kemalizmin eletirisinin aydnlanma ve burju va uygarlnn eletirisi olmas gerektii, bu anlamda Kemalizmin eletirilmedii fikrinde younlamakta ve bir bakma dier yazlar haber vermektedir. Burjuva uygarlnn siyasi formu olan milliyetilik; bunun nasl bir rk sistemin arac olduu; Turizm ve Zaman gibi rneklerle, bu uygarln kendisine ulalmaya allanlarnn sorgulanmas; yani ayn zamanda gerek bir Kemalizm eletirisinin btn ip ular bu yazlarda grlebilir. Aradan bunca zaman gemi olmalarna ramen yazlar ele aldklar konular ve konuya yaklamlaryla hala tazeliini korumaktadrlar. Bu yazlarda ele alnan konularda, yaklamdaki evrim ve daha sonra ulalan nokta en ak biimde, Gelecei ve Gemii Kurtarmak balkl yazda grlebilir. Benzer ekilde, misafir yazar olarak yazlan yazlarda, yani Uluslarn Kaderini Tayin Hakk ve Demokratik Cumhuriyet konusunda ele alnan konularda sonradan nereden nereye varld da Orta Dou in Demokrasi Manifestosu balkl metinde grlebilir. Bir bakma zgr Gndeme yazlan yazlar Yirmi birinci Yzyl iin yazlm bu Manifestolarn ilk taslaklar olarak da okunabilir. Bu gn varlan noktadan bakldnda, 1992de imdi bulunduumuz yerin teorik olarak kysnda olduunuz, kck bir adm atmamzn yeterli olaca grlebilir. Bu kk
Ancak yaznn hikayesi burada bitmiyor. Almanyaya geldik ve bu sefer yazy Alman solcularnn organlarna yolladk. Onlar da yaynlamad. Bu sefer Trkiyedeki birka dergiye yolladk. Onlar da yaynlamad. imdi bir de zgr Gndeme yolladk. Ama zgr Gndemde de yaynlanmad. Bunun zerine, Yeni lke adl daha teorik organa yolladk. Onlar da yaynlamad. eitli vesilelerle eitli Krt organlarna da yolladk bir ok kereler hi birisi yaynlamad. Hasl bu yazy her hangi bir Krt organnda yaynlamak mmkn olmad.

12

admn atlmas on iki yl gecikmi saylabilir. Bu gecikmenin nedeni, Lenin, Troki, Kvlcml gibi byk devrimci Marksist ve teorisyenlerin bizim zerimizdeki muazzam otoritesidir. Onlarn Uluslarn kaderini Tayn Hakkn savunurken nesnel olarak gerici bir milliyetilii savunduklarn dnememizdir. Benzer ekilde, Marks ve Engelsin muazzam otoritesi de onlarn dini bir inan, ideoloji, bilin biimi vs. olarak tanmlarken, burjuva aydnlanmasnn kategorileriyle dndkleri ni, yani aslnda kendi ortaya koyduklar retiyle, Tarihsel Maddecilikle elitiklerini gremememizdir. Yani Demokratik Cumhuriyet ile Uluslarn Kaderlerini Tayin Hakknn birbiriyle elitiini grmemiz, bu ikisini bir arada savunan Lenin, Troki, Kvlcmlnn otoritesi nedeniyle gecikmitir; Tarihsel Maddeciliinin kavramlaryla dini bir inan ve ideoloji olarak kabul etmenin elitiini grmemiz de, bu ikisini bir arada savunan Marks ve Engelsin otoritesi nedeniyle gecikmitir. 1970lerin sonunda Kvlcmlnn elikilerinin farkna varmamz ve onlar zmemiz bizi Otantik ve Devrimci Marksizme ulatrmt; kibinlerin banda, Marks Engelsin din ve styaplar; Lenin, Troki ve Kvlcmlnn Ulusuluk konusundaki elikilerini grmemiz ve onu zmemiz, Tarihsel Maddecilii yeniden ina etmeyi gerektirdi. Marksizm Aydnlanmann ocuuydu, gerekten aydnlanmadan bamszlaabilmesi iin baba katili olmas gerekiyordu. Bizim kendi evrimi miz asndan, Marksist babalarmzn katli olan ey; Marksizm asndan aydnlanmadan bamszlama, onun karsnda baba katlinden baka bir ey deildir. Daha nceki Marksistler bu baba katlini yapamadklarndan bu cinayeti ilemek bize dt. Marksizm artk tekrar eski entelektel gcn kazanabilir; Sosyalist Hareket ve i Hareketi tekrar bamsz bir program gelitirebilir.

09 Kasm 2004 Sal demir@comlink.de http://www.comlink.de/demir/

13

Birinci Blm : Dardan Yazlar

Kvlcmlnn Miras
Yzyln banda domak ve yetmilerin banda lmek!.. Genliinizde Ekim Devrimini yaarsnz. Sadece o cokuyu ya amak bile bir devrimciye ezilenlere adanacak bir hayat srdrecek bir enerjiyi salamaya yeter. Ama tarihin ve talihin yzne gld bir kuaktansnzdr. 1929'larda Kapitalizm tarihinde grd en byk buhranla sarslrken, Sovyetler byk bir hzla kollektifletirme ve sanayilemeyi baarmaktadr. Daha sonra faizmin ykseliiyle bir karanlk dnem balarsa da, bu dnem bile kapkara deildir: spanya umutlar yeertir. Sonra Stalingrat Zaferi. Btn Dou Avrupa'nn "Sosyalist Blok"u kuruu. in Devrimi. Kba Devrimi. Sputnik, Yuri Gagarin. Ve nihayet 1968'lerin btn dnyay saran devrimci kabar. Zaman zaman geriye ekililer olsa da iyimserlii besleyen, zaferden zafere koan bir dnemde yaamsnzdr. Umutla lebilirsiniz. Hikmet Kvlcml bu kuaktand. Yzyln ortasnda domak; 60'larn devrimci kabaryla ezilenlerin yannda saf tutmak; 90'larda u rezil dnyada hala yaamak. Belki bizler bile yine de anslyz. Hi olmazsa 68'in havasn soluduk. Ya bizden sonraki kuaklar? Yenilgiden ve rmeden baka hi bir ey grmediler ve yle grlyor ki daha uzun sre de gremeyecekler. Viktor Serge 30'larn sonu iin "an gece yars" der bir yerde. Bugn o dnemin belki ksa bir gne tutulmas olduu ama asl an gece yarsna daha yeni yeni girdiimiz grlyor. Bizler ve bizden sonrakiler byle bir kuaktanz. *** Hikmet Kvlcml'dan gelecek kuaklara ne kalabilir? Adanmlk. nsan hayatna anlam veren ey onun amacdr. Snfsz, smrsz, zulmsz bir dnya iin savamak ve bu savata hep ezilenlerin yannda saf tutmak. Byle bir hayat iin kendini adamak. Evet bu gelecek kuaklara kalabilecek bir niteliktir Kvlcml'dan, ama baz kaytlarla. Kvlcml'nn adanmln salayan ruh hali ve gerekeler bizlerin ve gelecek kuaklar n adanmlnn gerekesi olamaz.

14

Onlar insanlar daha gzel bir dnya umudu iin savaa aryorlard, bizler ise daha da ktsn engellemek iin, hi bir umut kalmad iin savaa armak ve savamak zorundayz. Kvlcml ve kua arlarna bilimsel gerekeler bulabiliyorlard. rnein kapitalizmin mrn doldurduunu, sosyalist bir toplum iin nesnel koullarn var olduunu syleyebiliyorlard. Bizler ise kapitalizmin mrn doldurup doldurmadnn nemli olmadn; aksine eer genliini yayorsa bile insanlk iin ok daha byk bir tehlike olduunu ve belki tam da mrn doldurmad iin ona kar savamak gerektiini sylemek ve savamak zorundayz. Bizler ve gelecek kuaklar adanml tamamiyle ahlaki bir tavr ala balamak zorundayz. Bizler ve gelecek kuaklarn devrimcileri Kvlcml ve kuandan farkl olarak "Ezen var ezilen var, ben ezilenden yanaym. Tarihsel sre ezilenlerin kurtuluu iin koullar olgunlatrm m, olgunlatrmam m? Bunun hi bir nemi yok. Hatta e er olgunlatrmamsa ve kapitalizm eer hala genliini soluyorsa tehlike daha byktr ve insanln yok olutan kurtulabilmesi iin daha byk bir kendini adamlk gerekmektedir" demek ve yle yapmak zorundayz. Kvlcml ve kua iin devrimler "tarihin lokomatifleri" idi, bizler ve sonraki kuaklar iin "imdat frenleri"dir. *** Kvlcml'nn politik eyleminden gelecek kuaklara bir tecrbe olmann tesinde, ibret verici bir rnek olmann tesinde pek bir ey kalaca sylenemez. nsanlarn son eylemleri bir bakma onlarn vasiyetleri kabul edilebilir. Kvlcml'nn lmnden nceki son iki eylemi stanbul'daki Skynetim Mahkemesine ve SBKP genel Sekreteri L. Brejnev'e yazd mektuplardr. Bugn ne Sovyetler Birlii var ne SBKP, ne de onlara ik ayet edilen TKP. Hepsi pazar ekonomisinin faziletlerini kefetmekle meguller. Skynetim Mahkemelerine yazd mektuplarda "Ordu Genliinin" "Anti-emperyalizmi" ni okuyordu. O "anti-emperyalizmin" nereye vard, bugn en ak biimde, lhan Seluk ve benzerlerinin, Krt ulusunun yzde yz hakl direnii karsnda takndklar, anti -emperyalist gerekeli ovenizmlerinde grlebilir. Hayatn snfsz ve smrsz bir dnyaya adam ve bunun iin hep ezilenlerin yannda saf tutmay ilke edinmi bir dava adam iin, son iki politik eyleminin, gelecek kuaklara yanlsamalardan baka bir ey anlatmayan bu anlamszl ve yanll, lmnden 21 yl sonra ortaya kan bu manzara, ne acdr. Ve Tarih ne kadar acmaszdr. Kvlcml'nn politik tavr allar aslnda nc Enternasyonal'in ve SBKP'nin resmi izgisinin damgasn tamtr daima. 1930'larda yazd Yol, nc Enternasyonal'in "nc Dnem" politikalarnn damgasn tar ve radikalizmi de oradan gelir. Ayn Kvlcml 1960'larda 20. Kongre sonrasnn politik tezlerine uygun tavr allar gelitirir. Bu

15

fark bu gnlerin en yakc konusu "Krt Sorunu" nda aka grlebilir. 1930'larda "Krt Sorunu"nda i hareketine en byk destei grrken; Kemalizmi en ar biimde mahkum ederken; 1960'larda bu yndeki her giriimi emperyalizmin bir komplosu olarak deerlendirmek eilimindedir. Fakat Kvlcml SBKP politikalarnn bir papaan da deildir. O politikalar savunuunda bile bir derinlik, bir orijinalite, radikal bir yan vardr. Kendi devrimci ve radikal eilimleriyle savunduu resmi politika arasnda daima bir eliki vardr. Baz momentlerde bu elikiyi aa da vurur, rnein in Kltr Devrimi vesilesiyle yazd "Kzl Bekiler"; Kba iin yazd "Kba Felee Meydan Okuyor" yazlarnda ya da kaaklnda lmne kadar yazd anlarnn son blmnde olduu gibi. Anlarnn ilk blmlerinde neredeyse Suriye'de Sosyalizm; Bulgaristan'da Komnizm varm gibi deerlendirmeler yaparken; gerekleri yakndan grdke; lmnn arefesinde Sovyetlerde bir "devlet snflar"nn egemenliinden; Troki'nin son gnlerinde de iddia ettii gibi Lenin'in ldrlm olabileceinden sz eder. Bir kopuun arefesinde gibidir adeta, ama mr bu elikiyi amasna zaman brakmadan biter. 1930'larn banda yazd Yol'da, Sosyalist Teorinin (zellikle Strateji, taktik, rgt sorunlarnda) Uluslararas ii snfnn deneylerinin sistemletirilmesi olduu yolundaki Lenin'in nermesini yazar. Fakat Kvlcml'nn eserlerine bakldnda bu konuda bir tek bile orijinal eseri grlmez. rnein 1933'de Almanya'da tarihin grd en byk ve en moral bozucu ii hareketi yenilgisi ve faizmin iktidara gelmesi konusunda bir tek yazs bile yoktur. Marksizm Bibliyotei'nden kan spanya Sava ile i lgili kitap ise Resmi Sovyet grnn poplarize edilmesinden baka bir ey deildir. Bu eksiklik ve a kavrayamayn srr yine Yol'un baka bir yerinde Uluslararas ii hareketinin deneylerini sistemletirmeyi nc Enternasyonal'in yapt dolaysyla kendisine bu alanda yapacak i kalmad eklindeki nermededir. Kvlcml a anlamak iini Sovyetlere havale etmitir. Byk bir i huzuruyla da kendi lkesi ve lkesinin tarihsel toplumsal yapsna ynelmitir. *** Kristof Kolomb'un temel nermesi (Dnyann yuvarlak olduu) doru olmakla birlikte; karsamas (srekli batya giderek in ve Hint'e ulalaca) yanlt. Ama bu yanla ramen ve tam da bu yanl nedeniyle kefettii yeni bir ktayd. Kvlcml da an deneylerini Sovyetlere havale ederken yanl yapyordu ama bu yanla ramen ve biraz da tam bu yanl nedeniyle kendi mcadele alann, yani Trkiye'yi anlamak iin "onun iinden kt daha dorusu bir trl kamad" Tarih'i anlamak gerekir derken Tarih alanndaki en byk keiflere doru yelken ayordu. Doa ve Toplum gibi bilim de hi bir eyi bedavadan vermez. Frankfurt Okulu'nun felsefedeki ilerilii Politika ve Tarih konusundaki geriliinin kefaretiyle denmitir. Trokist gelenein uluslararas ii hareketinin deneylerini sistemletirme abas Tarih ve felsefe alanndaki geriliin kefaretiyle denmitir. Kvlcml da Tarih alannda salad baarlar

16

politika ve felsefe alanndaki geriliiyle demitir. (Aslnda birbirinden ayr bu gelenek birbirinden bamszca ama birbirini tamamlayc bir ekilde gelimitir. Dnya bunlardan ilk ikisini biraz olsun biliyor ama henz Kvlcml'y bilmiyor.) Marks nasl Kapital'de "modern toplumun yzndeki peeyi kaldrma" abasna girdiyse, Kvlcml da Kapitalizm ncesi medeniyetlerin yzndeki peeyi kaldrm ve onlarn hareket yasalarn bulmutur. Bu muazzam keif bir tek kavramla zetlenebilir: Tarihsel Devrimler. Bugn en kabaday Marksist, devrim deyince sadece Hollanda ve ngiliz devrimlerinden bu yana gelen modern devrimleri sayar. Peki bundan nce en az 5000 yllk snfl toplumlar, uygarlklar vardr. Bu dnem boyunca devrimler olmam mdr? En kabaday Marksistler bile bu soruyu sormamlardr. Bu soruyu soran ve cevabn arayan tek Dr. Hikmet Kvlcml olmutur. Cevap: medeniyetlerin kurulu ve ykllarnn ve bu kurulu ve ykllara yol aan barbar aknlarnn aslnda birer devrim olduunun kefidir. Bu devrimler modern devrimlerden farkl olarak bir snfn deil bir uygarln yklna yol aarlar. Bu devrimlerin mekanizmalari Kvlcml'nn eserlerinde en ince ayrntlarna kadar ilenmitir. te gelecek kuaklarn devrimcilerine Kvlcml'dan kalan en byk miras bu Tarih almalar, ksaca kendi adlandrmasyla "Tarih Tezi" dir. O gemi tarih gelecein devrimcilerine ne sunabilir? ok ey. Bir kana deinelim. Marksizm, ii hareketi btn dnyaya yayldka, Avrupa Merkezli olmakla eletirilmitir. Bu eletirinin grnte hakl bir yan vardr da. Kvlcml, Tarihte Avrupa Merkezlilie kesin bir son vermitir. Bugn giderek dnya apnda bir apartheit rejiminin olutuu yeryznde, dnyann siyahlar, Kvlcmlda, kendilerini entelektel klelikten, yani euro sentrizmden kurtaracak gl bir tarih anlay bulacaklardr. Ayn zamanda Kvlcml bir Marksist olduu iin Marksizm'deki euro-sentrizmin teorinin kendisinden doan bir yapsal zellii olmadnn da somut bir kantdr ve varlyla o eletirileri bo drr. Marksizm aydnlanmann dorusal geliimci, iyimser ve teknik hayran etkileri bakmndan eletirilmektedir. Bu eletirinin de grnte hakl bir yan vardr. Ama Kvlcml'nn Tarih Tezi ve incelemeleri varlyla bu eletirileri de bo drr. Tarih Tezi, antik Tarih boyunca Tarihsel srecin motorunun Teknik deil (nk binlerce yl pek az gelimitir) insan olduu nermesine dayanr. Tarih Tezi dorusal geliimci anlaylara lm darbesi vurur. Kapitalizme feodalizmden deil lkel Sosyalizmden sranr. Ve nihayet Walter Benjamin'in devrimlerin tarihin imdat frenleri olduu yolundaki nermesi Tarih Tezini bilene hi de yadrgatc gelmez; aksine bu nermenin kantlarn sunar. Kvlcml'nn miras sadece bununla snrl da deildir. Modern toplumu anlamak; tm znelerin radikal kanatlarn birletirebilmek iin; global bir program geliitirmeyi salayabilecek metodolojik bir katk da yapmtr.

17

Bu katk, modern kapitalizmin kapitalizm ncesi ve dier toplumsal ilikilerle kaynamas ve bu kaynama sonucunda, somutta Marks'n Kapital'de ele ald saf ve soyut kapitalizmden ok farkl bir toplumsal ilikiler ve gler sisteminin ortaya kna yol amasdr. Kvlcml'nn bu alandaki metodolojik katks 60'larn strateji tartmalar iinde anlalamadan unutulup gitmitir. Bu tartmalarda iki taraf da kapitalizm gelitike kapitalizm ncesi ilikileri tasfiye ettii varsaymn payl ayor ve buna gre bir devrim stratejisi iziyordu. Kapitalizm ncesi ilikileri arlkl grenler demokratik devrimi; dierleri de sosyalist devrimi neriyordu. Daha sonra Trokistler gecikmi olarak eitsiz gelimeden hareketle tam da demokratik grevler nedeniyle ve devrimin dinamiiyle sosyalist devrim olacan syledilerse de bu temel varsaym sorgulamadlar. Kvlcml ise, onun sadece kapitalizm ncesi ilikileri tasfiye etmekle kalmadn, ama ayn zamanda onlar glendirdiini, yaattn ve ortaya basit emalara smayacak bambaka toplum ve snf ilikileri ktn sylyordu. Ayn metodolojik yaklam lmnden bir sre nce yazd bir blm yaynlanm "Trkiye'nin ok Katl Sosyal Ehram: Kadn Sosyal Snfmz" adl incelemesinde de gelitirir. Bat'daki feminist hareket de Kvlcml'dan bamszca benzer bir metodolojik ilkeyi bulup gelitirmek zorunda kald. Kapitalizm sadece aileyi ve ev ii emei tasfiye etmekle kalmaz, onu yeniden retir, glendirir, deitirir ve bir btn olarak kendi de deiir. Kanmzca bu metodolojik ilke gelecekte tm ezilenlerin hareketlerini ortak bir program ve teori etrafnda birletirebilmek iin gerekli radikal, btnsel ve eletirel bir teorinin dayanmas gereken temel bir ilke olmaldr. *** Kvlcml'nn politik tavr allar Tarih Tezinin ya da metodolojik katklarnn mantki bir sonucu deildir. Hele kimilerinin iddia ettii gibi o politikalara teorik bir zemin bulma abas hi deildir. yle olsayd, bilime bilim d kayglarla yaklat iin alak diye nitelenmesi gerekirdi. Kvlcml'nn tarih ve metodoloji alanndaki katklaryla ve bunlarn gerekten devrimci zyle politik tavrlar arasnda daima bir eliki olmutur. Resmi Sovyet gr ve bu grn Trkiye'deki savunucular bu elikiyi ok iyi sezdikleri iin Kvlcml'nn gelecek kuaklara miras kalacak bu esas eletirel ve devrimci yann yok saymaya, kmsemeye hatta deli samas gibi gstermeye almlardr. Aslnda Kvlcml'nn Tarih alanndaki katklaryla politikas arasnda, Hegeldeki yntem ve sistem elikisine benzer bir eliki vardr. Nasl Marks, Hegel'in devrimci ekirdeini, yntemini benimsedi ise, gelecek kuaklarn devrimcileri de Kvlcml'nn tarih almalarnda ihtiyalar olan devrimci z bulabileceklerdir. Ama yle grlyor ki, imdi Kvlcml'y anan ve gemiin ykn srtnda bir kabus gibi tayan sosyalistler onun tutucu kabuunda oyalanyorlar. Demir Kkaydn

18

11.10.1992 - Hamburg

19

Tarih, Politika ve Uluslar

Gnmz, gnmzdeki atmalar anlamann en iyi yollarndan biri de, gemi zerine ama gnmzde yazlanlar, yani Tarihleri okumaktr. Sanlann aksine Tarih, Tarih'ten ziyade bugnle ilgilidir. Tarihler, yazarlarnn gnmz atmalar iindeki tezlerini Tarih ile kantlama abasndan baka bir ey deildirler. Bunun iindir ki, Tarih'i deil ama gnmz; yaanm bulunan Tarih'i deil ama, u an ya anan Tarih'i; bu Tarih iinde atan gleri; onlarn karlarn ve ideolojilerini anlamann en iyi yollarndan biri de, Tarih kitaplarn okumaktan geer. Ayn ekilde yaanm bulunan Tarih de, en belirgin izgileriyle yine Tarih'in Tarihi'nden anlalabilir. Burjuvazi iin Tarih bir Dnya Tarihi deildir. Tarih uluslarn tarihidir ve uluslar da Tarih boyunca var olmulardr. O halde, bir ulusun bir ulus olabilmesi iin ulus olarak bir tarihi olmas gerekir. Emperyalist lkelerin ya da ezen uluslarn burjuvazisi, dier uluslar zerindeki smr ve egemenliini hakl gsterebilmek iin, o halklar geri ve barbar, kendisini de uygar olarak sunar. Aslnda Oryantalistik'ten Antropolojiye kadar btn szde bilimlerin kaynanda bu kayg vardr. (Bu bilimlerin dou ve gelimeleriyle, smrgeciliin ve emperyalizmin gelimesi arasndaki iliki gerekten incelenmeye deer bir konudur.) Ceza suun cinsindendir. Ezilen uluslar kurtulu savalarna girerken, ezilen uluslarn burjuva zisi de kendi Tarihini yeniden yazar. Bu tarihler, ou kez kendilerini ezen ve smrenlerin gizli varsaymlarn paylaarak ama ezenlerin tezlerinin aksini kantlamaya alarak ekillenirler. Bunlar kendilerini smrenlerin iddialarann aksini, yani ne kadar uygur olduklarn, ya da bir zamanlar nasl byk uygurlklar kurduklarn anlatr. Btn bunlar bir anlamda doru da olabilir, nk kapitalizm ncesinin btn byk uygarlk beikleri kapitalizmin geliimiyle birlikte yeni/yar ya da tam smrge olmulardr. Bu tarz bir tarih yazm, ezilen bir ulusun kendine gvenini ve mcadele gcn arttrd, o ezilmeye kar mcadeleyi glendirdii lde tarihsel olarak hakl ve ilerici bir grev de grebilir ve bir ok durumda grmtr de. Ne var ki, bunu yaparken, ezilen ulus tarihilii, ezen uluslarn tarihiliinin tm yanllarn ve ideolojik hegemonyasn kabullenmi olur; onun ufkuna hapsolur. Bu hapsolu da azlnda ezilen uluslarn burjuvazilerinin toplumsal konumlaryla ve kk burjuvazilerinin tarihsel snrllkla ryla (burjuvazinin ufkunu ama yeteneinde olmaylaryla) dorudan balantldr. Ezilen ulus tarihilii, kendisinin nice uygar olduunu, nice medeniyetler kurduunu kantlamaya alrken, zmnen kendisini ezen ulusun u varsaymn da kabullenmi olur: Medeni olmayanlar ya da "yksek bir kltr"den gelmeyenler ulus deildirler ve uluslara tannan haklardan yararlanamazlar; o halde medeniletirilmelidirler. Yllar nce Gine Bissau'daki Kurtulu Sava'nn nderi A. Cabral'n bir yazsn okuyordum. A. Cabral bu yazsnda, byk bir gayretle Gine'de bir zamanlar ne kadar yksek bir kltr ve uygarlk olduunu anlatmaya alyordu. Sanki bunu kantlasa, savas olduu kurtulu savana daha bir hakllk kazandracakm gibi... Cabral'n bu abas elbette ilerici ve haklyd. Ama bu abalar tarihsel olgulara denk dseydi bile, kendilerini ezenlerin, smrgecilerin llerini, deerlerini, varsaymlarn kabul etmi oluyordu.

20

Ama bunun yan sra, Sahra'nn gneyindeki Afrika'da -Etiyopya hari- hemen hi bir medeniyet var olmadndan, ister istemez gerek olmayan bir tarih yaratmak zorunda kalyordu. Kapitalizmin giriine kadar Sahra'nn gneyi hemen hemen sadece ilkel sosyalizmin eitli aamalarndaki topluluklardan oluuyordu. Afrika'da byk medeniyetler kurulmam olmas niye utanlacak bir ey olsun? Aksine, Afrika'nn Tarih'e ge girii onun gerek tarihsel avantaj olamaz m? Daha 500 yl nce, Avrupa'nn kuzeyi, yani bugnk Kapitalist uygarln beii, in, Hint ve Akdeniz uygarlklar kars nda bugnk Afrika'nn durumunda deil miydi? Hakl olsa da, Cabral'n ki gibi bir tarih burjuva ideolojisinin egemenliini glendiriyor ve dier yandan da gereklere denk dmediinden, olgular dzeyinde ezen uluslarn tarihilii karsnda g duruma dyordu. Btn bunlarn yan sra, Gine Bissau halknn ilerde baka "tarihsiz halklar" ezmesinin ideolojik temelini atyordu. Sonraki gelimeler bunu ac ac gsterdi. *** Benzer bir eilime Krt tarihiliinde de rastlanyor. Krt tarihileri kendilerini ezen uluslarn tarihlerine ve tarihiliine, onlarn varsaymlar ve deerleriyle kar kmaya alyorlar. Ortadou'da Med'lerden beri kurulmu bir ok medeniyet ya da hanedann Krtler tarafndan kurul duu ilan ediliyor. Tarih uluslarn bir tarihi olarak ele alnp bir Krt ulusal tarihi yaratlyor. Krt tarihi ve tarihilii zellikle Trk burjuvazisinin dnyadaki btn ulus ve medeniyetleri Trk yapan ve Krtlerin varln bile anmay affedilmez bir su addeden tarihine kar mcadelede ekillenmek durumunda kald iin bu eilim olduka gldr de. 19 yzyln sonlarnda Trk milliyetiliinin ortaya kyla birlikte doan Trk tarihiliinde bir A. Cabral'n ya da bu gnk Krt tarihiliinin hakll ve ilericilii de olmamtr. Osmanl imparatorluu her ne kadar bir yar-smrge idiyse de Trkler bu devlet iinde egemen ulusu oluturuyorlard ve Trk tarihiliinin bir Trk tarihi yaratma abalar daha bandan beri emperyalizme kar olmaktan ziyade dier uluslar zerindeki Trk egemenliini salamlatrm aya ve merulatrmaya ynelik olmutur. Bylesine bir tarih ve tarihilik, kedi lanetini ve seviyesizliini ona kar ekillenen Krt tarihi liine de bulatryor. Ama Krt burjuva tarihiliinin bu seviyesizlii bylesine kolayca kapvermesinin nesnel toplumsal bir temeli de var. nk krdistan ayn zamanda bir uluslar mozayiidir. Yarn bamsz bir Kdistan kurulursa, Krdistan'daki aznlk uluslarn kendi kaderini tayin abalarna kar imdiden igdsel olarak hazrlk yaplyor. Trkler de Krtler de tarih boyunca herhangi bir medeniyet kuramamlardr. Osmanl imparatorluu bir Trk medeniyeti deil, slam ve Bizans (ama daha ok Bizans) medeniyetinin bir rnesansdr. Eyyubiler bir Krt devleti deil, bir islam devletiydi. Herhangi bir ulusun hi bir medeniyet kuramamas niye bir eksiklik olsun? Herhangi bir ulusun ya da topluluun, ayrlma hakkn elde etmek iin, buna meruluk kazandrmak iin, daha nce bir veya bir ok medeniyet, devlet kurduuna dair bir sertifika gstermesi gerekmez. Uluslara birer tarih yaratma abalar, son derece somut bir program sorununa verilen bir cevapla ilgilidir. Kurulacak devletin rgtlenme biimine ilikin bir sorundur bu. Tarih'i u veya bu ulusun baarlarnn, medeniyetlerinin tarihi olarak anlatma ve anlama, zmnen, tarihi olmayan uluslarn -gerekte uluslarn bir tarihi de yoktur- ulus olmad, dolaysyla da bamsz bir devlet kurma, kendi kaderini tayin haklar olmad varsaymn, gizli olarak iinde tar. Bu, ulus olmayan insan topluluklarnn, ulus olduuna dair bir sertifika

21

gsteremeyenlerin ayrlma hakknn olmayaca anlamna gelir; dier bir deyile, brokratik ve militer bir devlet cihaznn varln merulatrmaya yarar. Trkiye Sosyalist hareketinde Kendi Kaderini Tayin Hakk daima bir ulus olup olmama erevesinde tartld. Aslnda bilimsel sosyalizmin klasiklerinde, kendi kaderini tayin hakk bir ulus olup olmamaya bal olarak ele alnmaz. Herhangi bir insan topluluunun, bu topluluun "biz" duygusu ya da bilinci neye dayanrsa dayansn (rnein bir blgede, ya da bir mahallede yaamak gibi), kendi kaderini tayin ya da ayrlma hakkn kullanmay engellemiyecek bir demokratik cumhuriyet balamnda ele alnr. Gerek demokratik cumhuriyet "zgr komnler"in zgr iradeleriyle gnll birliinden oluabilir ve olumaldr. Marks, Engels, Lenin sorunu hep byle ele almlardr. Bu demektir ki, bir ky ya da mahalle halk bile, ayrlma hakkna sahip olmaldr ve bu ayrlma hakknn kullanlmasn engelleyebilecek hi bir kurum olmamaldr. Burjuvazi ayrlma hakkn bu geni kapsamyla katiyen kabul edemez. nk byle bir devlet kk bir smrc aznln byk bir ezilenler kitlesine kar basksnn arac olamaz. Bu nedenledir ki burjuvazi, ayrlma hakkn ulus olmaya balamakta, bunun iin bir ulus olduunu kantlamak, ulus olduunu kantlamak iin de bir ulus tarihi yaratmak; yoksa da icat etmek zorunda kalmaktadr. Krt burjuvazisinin Tarih yaz da, sadece gerei tahrif etmekle kalmaz; sadece burjuvazinin hi de demokratik olmayan bir devlet zlemini aa vurmakla kalmaz ama ayn zamanda Kr distan'daki Kurtulu Sava'na da zarar verir. Krdistan topraklar zerinde, Sryaniler, Trkler, Keldaniler, Asuriler, Zazalar, Araplar, erkezler vs. hi de kmsenmeyecek bir aznlklar toplam oluturmaktadrlar. Kendi kaderini tayin hakkn bir devlet biimi sorunu deil, bir ulus sorunu olarak ele almak, bu aznlklar mcadelenin dnda brakmakta; hatta zaman zaman ezen ulus burjuvazisinin kucana atmaktadr. Ezenlere kar verilen her sava ezilenlerin iindeki bir i savala birlikte yrr. Krdistan'daki kurtulu sava ve ona damgasn vuran hareket her gn biraz daha olgunlarken, dier yandan da radikalleme eilimi gsteriyor. Bu hareket reformist eilimlere kar mcadelede nemli politik mevziler kazand ve kazanyor. Ne var ki, ideolojik mcadele alannda politik alan kadar baar grlmyor. Hatta bu alanda burjuva ideolojisinin kesin bir egemenliinden sz edilebilir. Hatta bu egemenlik nedeniyledir ki, radikallik, burjuva ideolojisinin egemenliinin gc lsnde radikalliini mcadele biimleri ve taktikler dzeyinde ifade etmek; bu nedenle de zaman zaman tm potansiyelleri harekete geirememek durumunda kalyor. Krdistan proletaryasnn Krt Ulusal Kurtulu savandaki arl giderek artarken; bu ykseli kendi ideolojik ifadesini de bulmak zorundadr. rnein, Krt proletaryas ve sosyalist leri, Krt burjuva tarihiliinin karsna sosyalist tarihilikle kmak zorundadr. Bu tarihilik hi de burjuvazinin varsaymlarn paylamayacaktr. O dnyann "barbar" ya da "uygar" halklar arasnda bir ayrm yapmayacaktr. O Tarihi uluslarn tarihi deil, gerek devrimci, devrimci de gereki olmak zorunda olduu iin, bir btn insanln tarihi olarak alacaktr. Krdistan sosyalistlerinin, Krdistan'daki ulusal kurtulu savana nderlik edebilmeleri iin burjuvazi karsnda entellektel zaferlere de ihtiyac vardr. Burjuva tarihileine kar bir mcadele verilmeden de byle bir zafer kazanlamaz. Ama aslnda bu entellektel zafer demokratik cumhuriyet diye ifade edilebilecek bir programatik hedefin ta kendisinden baka bir ey de olmayacaktr. Krdistandaki ulusal kurtulu mcadelesinde giderek arl artan Krt sosyalist ve iilerin den bunu beklemek ona limitlerinin zerinde bir grev yklemek olmuyor mu? Sanmyoruz.

22

Krdistan'n en ileri kesiminde ykselen hareket byk lde 68'in ocuudur ve Krdistan'da ki i snf herhalde Ekim Devrimi'ni yapan iilerden kltrel bakmdan daha geri ve nicelike de daha az deildir. Demir Kkaydn 05.08.1991

23

Krt Sorunu mu Trk Sorunu mu?

Toplumsal olaylara deiik koordinat sistemlerinden baklabilir. Bakl an koordinat sistemi politik almann muhataplarn, znesini, nesnesini, ieriini ve nihayet dilini bile belirler. Ama yeni znelerin ortaya k ister istemez o gne kadar kabul grm koordinat sistemlerini ve baklarn sorguya eker. Bunun en bilinen rnei Eurosentrizmdir (Avrupa merkezcilik). Bu anlayta, Avrupa (bazan da ABD ve Kanada) toplumun ve tarihin znesi ve merkezi durumundadr. Her ey onlara gre durumu iinde deerlendirilir. nsanln byk ounluunu oluturan "nc Dnya" insanlar (ki bu "nc Dnya" tanm da Avrupa merkezlidir.) sadece bir nesne olarak hesaplanrlar. Bu yaklamn en kaba ve bilinen rnei dnya haritalardr. Bu haritalarda aslnda dnyann "kenarnda" bulunan Avrupa hep merkezdedir. Trk solu "Krt Sorunu"nu bu gne kadar, eer tabiri caiz ise, hep "Trk merkezli" olarak tartmtr. Bu "Trk Merkezlilik" daha sorunun adlandrlmasnda bile grlr: "Krt Sorunu"!.. Yani sorun olan Krtlerdir, Trkler deil. Ama aslnda sorun Krtlerden deil Trklerden kaynaklanmaktadr; sorun olan Trklerdir. Sorun bir kere byle koyulunca bu muhatab ve zneyi de belirler: "Krt Sorunu"ndan sz ederseniz: muhatabnz Krtler deil Trkler olur. Sorunu zecek zne olarak da Krtleri deil Trkleri veya "Trkiye i Snfn" veya baka bir Trk kesimini (rnein Burjuvaziyi veya Devleti) grm olursunuz. Krtler tartmalarn, politikann hep nesnesi durumundadrlar. Tipik bir rnei hatrlatmakla yetinelim. Dr. Hikmet Kvlcml'nn 1930'larn banda Trkiye'deki ulusal sorun ile ilgili olarak, strateji balamnda yazd ve Trk solunun hala alamam en radikal tavr allarn yanstan kitabinin ad : "htiyat Kuvvet: Milliyet (ark)" tr (Yeni Trke'siyle: Yedek G: Ulus (Dou) gibi ifade edilebilir). Yani kitapta Krtler yedek bir g olarak ele alnmaktadr. Kitabn ad Trk i Snf merkezlidir. Kvlcml'nn bu kitab yazd dnemlerde bu tarz bir ele aln meru bir yan da vard. Kitap iiler ve onlarn ncleri iin yazlmt ve o zamanlar Krdistan'da bir ii snf yok denecek kadar azd. Ve nihayet Trk sosyalist ve devrimcilerinin "Krt Sorunu"ndan bahsetmelerinin genel olarak anlalr bir yan da vardr, nk onlarn gerek muhatab Trk veya Trkiye iileri, aydnlar ve ezilenleriydi. Ama bu gn, Krt ulusu bir zne olarak tarih sahnesine kmken, hele hele Krt aydnlarnn, solcularnn, sosyalistlerinin hala bir "Krt Sorunu"ndan sz etmeleri ve tartmalar, Krt solunun kle dilinden hala kurtulamadn ve henz Krt halkna ve kendine gvenemediini gsteriyor.

24

Krt solu 1960'larda Trk solunun iinde ve onunla birlikte ama onun egemenlii altnda dodu; Trk solunun 60'larda yrtt strateji tartmalar iinde ekillendi. Trk solunun strateji tartmalarnda Krtler bir nesne, bir yedek g olarak ele alnyorlard ve bu nedenle de bir "Krt Sorunu" ndan sz edilmesi kendi iinde az ok tutarl oluyordu. Krt Solu da fazla dnmeden Trk Solu'nun kulland kavramlar alyordu. Bu Krt Ulusal Kurtulu Hareketinin henz yeterince gelimemiliinin; kendine gvenemeyiinin bir yansmasyd da. Ve btn ezilen ulus ve rk hareketlerinin ilk aamalarnda grld gibi yalvarc, klece bir yan vard. Ruha kle edilmilik dile de yansyordu. Ama bu gn, artk Krt hareketi btn heybetiyle ortaya kmken Krt sosyalistlerinin bu gbek balarndan kurtulmas gerekiyor. Krt solu bugn yeniden bir strateji tartmas yapmak zorundadr. Sadece son yllarda dnyadaki ve onu kavraytaki deimeler nedeniyle deil, deiik bir zne asndan; yani Krdistan i Snf ve Krt Ulusal Kurtulu hareketi asndan da tartmak zorunda olduu iin. Byle bir koordinat sistemi deiiklii eliinde Krt Ulusal Kurtulu Hareketinin Sorunlar ("Krt Sorunu" deil) tartlmadka, Krt solu bamszln ve kiiliini kazanamaz. Byle bir koordinat sistemi deiikliinin balamas bile kendi bana Krt solunun rtn ispat ettiinin bir kant olur. Krt solunun tartmas gereken artk "Krt Sorunu" deildir. Krdistan'daki Ulusal Kurtulu Hareketinin; Krt ii ve halk hareketinin sorunlardr . Krt Ulusal kurtulu hareketi hangi glerle, hangi glere kar mcadele etmeli veya edebilir ? Ama sorun bir kere byle koyuldu mu o zaman "Trk Sorunu" nu tartma gerei de ortaya kar. Trk veya Trkiye sol hareketi nasl kendi strateji tartmalar iinde "Krtleri bir yedek g olarak nasl kazanabiliriz?" sorusunu sordu ve Krtler iin program gelitirdiyse ya da gelitiremediyse; Krt solu da "Trklerin ezilenleri kazanlabilir mi; kazanmak iin ne yapmak; nasl bir program sunmak gerekir" i; dier bir deyile "Trk Sorunu" nu tartmak zorundadr. imdiye kadar hep Trk ii ve ezilenlerinin Krtleri nasl kurtaraca ya da onlar nasl kazanaca ya da onlara ne verip ne vermeyecei tartld. Bugn iin Trk ii ve ezilenlerinin Krtlere bir ey verebilecek ya da onlar kurtarabilecek bir hali yok; en azndan ksa vadede byle grnyor. Ama ortada canl ve hzla ykselen bir ulusal uyan; bir Ulusal Kurtulu Hareketi var. Bu hareketin ncs de en azndan kendisini Sosyalist gryor. Bu koullarda Krtlerin Trk ezilenlerini nasl kurtaracan; onlara ne verebileceini tartmak gerekiyor. Bu tartmann muhatab ve znesi Krt sosyalistleri ve iileri olacaktr; nesnesi ise Trk sosyalistleri ve iileri. Byle bir tartma sadece Krt Ulusal Kurtulu Hareketi, Krt Solu ve i snf iin gerekli deil. Trk solunun da (Krt solunun yllarca olduu gibi) bir tartmann nesnesi olmann ne mene bir ey olduunu kaslarnda sinirlerinde hissedebilmesi; bizzat "Krt Sorunu"nu tartmann ve ondan sz etmenin bile Krtlerin ezilmiliini yeniden nasl rettiini kavrayabilmesi; mesiyanizminden kurtulabilmesi; ksaca Trk solunun eitimi iin de gerekli.

25

Ulusal Kurtulu Hareketleri tarihine bakldnda bu hareketlerin kendi "Trk Sorun"larn pek tartmadklarn; bu sorunun onlarn ufku dnda kaldn gryoruz. Bu aslnda Ulusal kurtulu Hareketleri iinde Proletaryann ve sosyalist gelenein zayflnn bir sonucuydu. Krt Ulusal Kurtulu hareketi modern snflarn hareketi olarak tarihe ge girdi; denebilir ki, Krt Ulusal Kurtulu Hareketi en ge kalm Ulusal hareketlerden biridir. Ama bu ge gelmilik onun ayn zamanda gcn oluturabilir. Modern ii snfnn gc ve hareketteki arl lsnde bundan nceki Kurtulu Hareketleri gibi sadece ezilen ulusu deil; kendini ezen ulusun ezilenlerini de nasl kurtaracan bilinli bir grev olarak; sadece nesnel bir yardm olarak deil; nne koyabilir ve sonuncu ulusal kurtulu hareketlerinden biri olduu gibi ilk ulusal temelde ekillenmi bir sosyal kurtulu hareketi de olabilir. Kvlcml'ya nazire: htiyat Kuvvet: Ezen Ulusun Ezilenleri (Bat)y yazmal Krt Sosyalist ve i Hareketi. En azndan byle bir giriimde bulunabileceine dair ok emareler var. Ve de sorunu koymak zmn yarsdr. te bundan sonraki yazlarda "Trk Sorunu"nu ya da dier bir ifadeyle Krt Ulusal Kurtulu Hareketinin Sorunlarn amaya alacaz. Ama katiyen "Krt Sorunu"nu deil. Demir Kkaydn 11.08.1991

26

u Aznlklar Konusu
Aznlklar Konusu Trkiye'deki tartmalarda "Ulusalarn Kendi Kaderini Tayin Hakk" sorununun; daha somut ifade etmek gerekirse "Krt Sorunu"nun glgesinde kalm bulunuyor. Bu yazda aznlklar sorununun tartlmasna bir giri yapmay deneyeceiz. Bir yanl anlamaya meydan vermemek iin hemen belirtelim ki, "ulusal sorun" herhangi bir toprak parasnda yaayan insanlarn byk ounluunun kendilerini kader ortakl vs. iinde hissedip bir "ulus" olarak kendi kaderini belirleme hakkyla ilgilidir. Somut bir rnek verirsek, rnein Trkiye'nin dousundaki birok blgede kendilerini Krt olarak tanmlayan insanlar ounluktadrlar. Uygar, insan haklarna saygl, demokratik bir lkede bu sorun son derece sancsz ve basit bir biimde, rnein son zamanlarda Slovaklarn eklerden, eskiden de Norve'in sve'ten ayrlmasnda olduu gibi, zlebilir. nce bir genel oylamayla kimi n kendini hangi ulustan addettii ortaya karlr; farkl uluslarn ounluk olduklar alanlar herhangi bir tartmaya yol amayacak ekilde net olarak belirlenir. Bylece snrlar belirlenmi uluslar kendi demokratik seimlerini yapp meclislerini kurarlar ve dier uluslarla birlikte bir federasyon mu, konfederasyon mu, ortak bir devlet mi kuracaklarna kendileri karar verirler. Sorunun normal ya da somut tarihte anormal derecede az grlen zm byle olabilir. Aslnda "Ulusal Sorun" zm teorik dzeyde en basit olan sorundur. Pratik dzeyde ok zor olmasnn nedeni bu hakkn kullanlmasn engellemeyecek trden bir demokrasinin son dere-ce nadir bulunan bir rejim olmasndandr. Bizim bu yazda tartmak istediimiz bu "Ulusal Sorun" ya da klasik ifadesiyle "Uluslarn Kendi Kaderini Tayin Hakk" deil; "Aznlklar Sorunu". "Aznlklar Sorunu" ise, teorik dzeyde bile ok daha karmak bir sorundur ve zellikle son bir ka ylda da grld gibi potansiyel yakcl hi de ulusal sorundan daha az deildir. Hi bir lkede, bu lke en demokratik ve uygar biimlerle belirlenmi bile olsa, sadece bir tek ulustan insanlar yoktur. Gerek tarihten gelen, gerek modern igc gnden dolay ortaya kan aznlklar vardr. rnein Trkiye'de Krtler, Krdistan'da Trkler aznlk durumundadr. Her ikisinde de ingenelerden erkezlere, Sryanilerden Araplara kadar onlarca aznlk vardr. Eer bu aznlklar sadece belli kylerde, mahallelerde veya ehirlerde yekpare olarak bulunuyor olsalard, sorun yine "Ulusal Sorun" gibi zlebilirdi. Ama modern toplum ehirleri ve Metropolleri yaratmtr. Modern toplumun nfusunun o unluu ehirlerde yaar. ehirler modern toplumun sinir dmleridir. Ve modern ehirler, Ortaa kentlerinde Yahudilere yapld gibi aznlklar gettolara tkamazlar. Getto benzeri yerleimler (New York'ta Harlem, Berlin'de Kreuzberg gz nne getirilsin) grlse de bunlar hukuki dayatmalarla deil, kendiliinden olumu younlamalardr ve hi bir zaman ortaa gettolar gibi yekparelik gstermezler. Tartmaya amak istediimiz sorun udur: Bu aznlklarn zgl sorunlar nasl

27

zlecektir? yle mi denecektir? "Demokrasi aznln ounlua uymasn ilke olarak kabul eden idare eklidir. O halde biz ounluk olarak hangi dili konuuyorsak, hangi dilde gazeteler karyor, radyo televizyon yaynlar yapyorsak, hangi dilde eitim yapyorsak aznlklar da buna uymaldr. Bu son de rece demokratik bir zmdr". Evet gerekten de bu demokratik bir "zm" olur! Fakat genel olarak demokratik. Burada genel olarak demokrasi ile zel bir trden demokrasi ayrmna biraz girelim. Genel olarak demokrasi, gericiliin, ovenliin, baskcln arac olmaya msaittir . (Marksist gelenei benimseyen okuyucular iin hemen unu belirtelim ki, genel ol arak demokrasinin bu baskclkla, ezici bir milliyetilikle, her trl aznlklarn ezilmesiyle badaa bileceini Lenin de sylyor: "Demokrasi genel anlamyla, sava ve ezici bir milliyetilikle badaabilir" diyor.) Gerekten de genel olarak demokrasi ounlua karar hakkn vererek btn silahlar ona sunar. ounluk, pek ala demokratik bir ekilde ounluk olmasna dayanarak, aznlk olan, yine demokratik bir ekilde, bire kadar kltan geirme karar alabilir. Bu bir abartk ifadeyse de genel olarak demokrasinin ne olduunu kavramay kolaylatrr. Somutta henz kimse kltan geirmiyorsa da bir ok durumda taksitle ldrebiliyor. Gnlk hayattan bir rnek verelim. Bir ok toplantda, zellikle geri lkelerin insanlarnn toplantlarnda, sigara ienler ounluktadr. Genellikle sigara imeyenlerden sigara iilmemesi ynnde neriler gelir. Toplantda oylamaya sunulur ve sigara ien ounluun kararyla sigara iilebilmesine karar verilir. Yani sigara imeyenlerin de ienlerin dumanyla taksitle ldrlmesine. Genel olarak demokrasi byledir. Ama zel bir demokraside, daha balangtan, "hi kimsenin bakasnn salna onun rzas hilafna bir zarar veremeyecei" gibi bir ilke, rnein bir Anayasa Maddesi olmas gerekir. Byle bir demokraside, on bin kiilik bir toplantda, 9999'unun da sigara itii bir toplantda, bir tek kii dahi sigara iilmemesi nerisinde bulunduu zaman, artk bu neri "demokratik bir ekilde" oylanmaz, sadece neriye uyulur. Eer uyulmazsa yasa dna dlm, bata konulan ilke ihlal edilmi demektir. Bu durumda o bir kii 9999 kiiyi mahkemeye verip hapse tktrabilir. zel bir demokrasi, ounluun karar alma hakkn birtakm ilkelerle snrlar. Aslnda demokrasinin gelimesinin tarihi, ounluun karar alma alanna yeni snrlar getirilmesinin tarihidir. rnein bugn Avrupa lkelerinin ounda homosekseller, sakatlar, ocuklar, yallar, sigara imeyenler, uyuturucu mptelalar ounluun karar alma alann kendilerine ilikin sorunlarda snrlam bulunuyorlar. ounluk homoseksel olmasa da kendi ahlakn homoseksellere dayatamyor. ki erkein ya da iki kadnn "ailesi" bir ok lkede yasallam durumda. Sakatlar da rnein merdivenlerin yannda tekerlekli sandalyelerin hareket edebilecei dz yollar veya asansrler vs. talep ediyor. ounluk "hayr vergilerimizi kk bir aznln bu talebine harcayamayz" diyemiyor. rnekler

28

oaltlabilir. u soru sorulabilir: "Nasl oluyor da eitli aznlklar ounlua kendi karar alann snrlandracak bir ilkeyi ounluk karar olarak kabul ettirebiliyor?" Bu kabulde elbette geleneklerin, kltrn, yerleik daha genel ilkelerin bir rol vardr. Ancak bir de "ekonomi politii" var gibi grnyor. Aznln direniinin ounlua o hakkn verilmemesinden daha pahalya patlayaca grlnce o haklar bir ilke haline dnyor. Bir dier tarihsel eilim de bir toplumun zenginlii lsnde bu snrlarn ve ilkelerin oalma eilimi gstermesidir. Demek ki, "aznlklar sorunu"nu genel olarak demokrasi snrlar iinde ele almak, aslnda "aznlklar sorunu" diye bir sorunun varln reddetmek; sorunu ve aznlklar bask altna almak demektir. Soru udur: en azndan tarihsel deneylerin nda ve insanln iinde bulunduu amz koullarnda aznlklar sorununu zecek ilke ne olabilir? En u rnekten balayalm. Aznlklara da tpk belli bir toprak parasnda ounluu olutu ran ulus gibi "Kendi Kaderini Tayin Hakk" tannabilir mi ve bu bir zm olabilir mi? Bu u rnek kafadan uydurma deildir. Avusturya -Macaristan mparatorluu'nda Avusturya'l Marksistlerin tarttklar bir problemdi bu. Avusturya -Macaristan mparatorluu bir "uluslar mozayii" idi. Bu nedenle Avusturya Sosyal Demokrat Partisi'nin 1899'daki Brnn Kongresi'nde gndemin ilk maddesi olarak tartlan "Ulusal Sorun"da iki karar tasarsndan biri olan "Kltrel zerklik" aa yukar byle bir anlay ifade ediyordu. "Kltrel zerklik" denirken "kltr" zerk olacak eyin ieriinden ziyade , zerkliin neye gre yerellie gre mi kltre gre mi- ifade etmek iin kullanlyordu. Benzer bir yaklam Almanya'daki Trkler arasnda da bir eilim tarafndan savunulmutur. Bu yaklama gre Almanya'nn drt bir yanna dalm olan Trkler belli bir toprak paras olmayan bir devlet oluturuyorlar. Kendi hukuk sistemleri, mahkemeleri, okullar ksaca belli bir torak paras haricinde bir devleti devlet yapan her eyleri olacaktr. Bu devletin meclisle ri, bakanlar, btesi, vergi toplayacak memurlar, vergi karanlar hapse atacak polis leri, o polisleri ve vergi tahsildarlarn eitecek okullar vs. olacaktr. Bu plann samal ortadadr. Her ey bir yana pratik olarak uygulanmas olanakszdr. Belki zenginliklerin grl grl akt bir toplumda uygulanabilir ama zaten o zaman da devl ete ihtiya olmaz. Bu biimiyle samalk ortada olduundan, bu kltr ve dile gre belirlenmi devletin sadece kltr ve dil alanyla snrl bir egemenlii daha rasyonel gibi gelebilir. (Lenin'in de eletirdii mehur tasar byledir.) Yani aznlklar iin yetkileri sadece kltr ve dil alanyla ilgili alt devletikler. Kltr ve Dil deyince de her eyden nce okullar akla gelir. Yani her aznlk okullarnda hangi dille, nasl bir program uygulanacan kendi belirleyecektir. Byle bir sistem ise modern toplumda yeni kastlar yaratmaktan baka bir sonu vermez. Aznlklarn okullarnn ayrlmas gericiliin, ve ou kez de ounluk olan ulusun

29

gericiliinin talebidir. Lenin de bu okullarn ayrlmas talebine itiraz ederken ABD'in gney eyaletlerini ve o sr ada Yahudi okullarnn ayrlmasn neren arn bakanlarn rnek verir. Buna gnmzden de rnek verebiliriz. rnein Almanya'da Trkiye'li ocuklar eitli bahanelerle geri zekal ocuklarn gnderildii "Sonderschule"lere yollanyorlar. tiraz o okullarda hangi dille eitim yapldna deildir. Yaplan veya yaplacak eitimin ieriinedir. Eitimin ieriini bu durumda sadece papazlar ya da imamlar belirler. Ama okullarn ayrlmas pratik olarak da modern toplumda uygulanamaz. Diyelim ki stanbul'da yaayan, ehrin eitli semtlerinde oturan 100 Sryani ocuk iin sorun nasl zlecek. ehrin herhangi bir yerinde alacak bir okula gitmeleri demek ounun mrnn yolda gemesi ya da pratik olarak okula gidememesi demektir. Buna yle bir itiraz yaplabilir: "Belli bir saynn stndeki aznlklara bu hak tannmaldr". Ama o zaman da bu "belli bir oran"n ne olduu ve onu kimin saptayaca sorunu ortaya kar. Pekala toplumun ounluu en byk aznl bile dlayacak bir oran belirleyebilir. te yandan bu oran ne kadar dk olursa olsun dlanan aznlk ezilmi olmayacak m? Demek ki, kltr ya da dile gre aznlklarn ayr devletler halinde rgtlenmeleri veya okullarn ayrmakla yetinmeleri hem gericidir, hem de uygulanma olana yoktur. Aznlklar iin bir tek ilke olabilir: Dillerin ve milliyetlerin eitlii . Bu genel ilke pratikte neyi ifade eder? Okullar ayrlmaz, aznlklarn ayr devletleri; ya da srf kltr sorunlaryla ilgili devletleri olmaz ama hepsi eit haklardan yararlanrlar. Herkes istedii dili ana dil olarak seme ve istedii dilde eitim yapmakta serbest olur. Dier milliyetlerden ocuklarla mahallesindeki ayn okula giden Sryani ocua devlet ona dilini retecek bir retmen temin eder. Bir tek aznlk cocuk iin bile bu yaplabilir. Ve eer rnein Tarih Kitaplar Trk ocuklarna Trk Tarihi retiyorsa Sryani ocuun da Sryani tarihi renme hakk garanti altnda olur. (Zaten bu nedenledir ki "ulusal tarihler"le byle bir demokratik sistem badamaz. Byle bir sistemde ancak insanlk tarihi renilebilir.) Eklemeye gerek yok ki, her aznlk kendi dilinde gazetesini karabilir, radyo, Televizyon yayn yapabilir. Kendi milliyetinden insanlarla lke, hatta dnya apnda birlikler, rgtler kurabilir. Btn bunlar hem o lkenin hem de tm insanln maddi manevi zenginlemesin den baka bir eye hizmet etmez. Lenin'in de savunduu, i hareketinin bu klasik "Dillerin ve milliyetlerin eitlii " ilkesi "aznlklar sorunu"nun zm iin gerek art oluturur. Ama yeter mi? Tarihsel deney yetmediini gsteriyor. rnein ABD'nin kuzey eyaletlerinde ok uzun zamandr siyah ve beyaz ocuklar ayn okullara gidiyorlar ama rklk ve siyahlarn alt konumunda bir deime olmad. Aznlk demek, somut hayatta, baz istisnalar dnda, daha batan dil bakmndan, kltr

30

bakmndan, younlalan i alan bakmndan, ilikiler bakmndan dezavantajl bir durumda bulunmak demektir. Modern toplum ayn zamanda bu farkllklar da besler ve bir kastlama eilimini de iinde tar. Bunun iin aznlklarn daha batan var olan ve kendini reten dezavantajl durumunu dengeleyecek "pozitif diskriminasyon" denilen mekanizmalar da gerekir. Aznlklara tm organlarda, rgtlerde en azndan nfus iindeki ve eer daha yksek orandaysa o rgt iindeki oranlar lsnde temsil kotalar verilmelidir. rnein ii sendikalarnda aznlklar, cinsler, ya gruplar vs. en az nfus iindeki oranlar ya da o rgt iindeki oranlar lsnde temsil edilmelidirler. Bu da yetmez, ulusal hasladan o aznln nfus iindeki oranndan daha byk bir blm fiili eitsizlii gidermeye hizmet edebilmek iin aznlklara ayrlmaldr. zetlersek: Herkesin istedii dili ana dil olarak seme ve ana dilinde kltrn gelitirme hakk temel insan haklarndan biri olarak kabul edilmelidir. Buna ek olarak fiili eitsizlii gidermeye ynelik ekonomik (daha byk pay) ve hukuki (kotalama) ayrcalklara gerek vardr. Bunun iin ise imdiden sendikalar gibi kitle rgtlerinde aznlklarn diskriminasyonunu dengelemek iin aznlklar iin kotalar koyulmas ynnde mcadele edilmelidir. ounluk elbette bunu kabul etmeyecek ve bunun rnein "ii hareketini blclk" olduunu syleyecektir. Bu burjuvazinin "imtiyazsz snfsz kaynam bir kitleyiz" demesine benzer. Toplumsal mcadeleler tarihi herhangi bir bask biimine urayanlarn dier bask biimine de otomatikman kar ktklarn gstermiyor. Aksine dier bask biimlerine kar kr kalyorlar. i hareketi kadnlarn, uluslarn, aznlklarn ezilmesine hi bir tepki gstermedi. Beyaz ve Erkek olarak kald. Hatta seksizm ve rklk iiler arasnda ok yaygndr da. Kadn Hareketi ii ve siyah kadnlar karsnda ayn krlkle maluldu. i ve siyah kadnlarn ayr giriimlerini blclk olarak tanmlad. Siyah hareketi de iilere ve kadnlara kar ayn krlkle maluldu. Bu hareketlerin her birinde dier bask biimlerine urayanlar bir zne olarak ortaya ktka ve hareketler mcadele iinde radikalletike dier bask biimlerinin yol at sorunlara da sahip kld. Bugn Trkiye'deki i Hareketi Erkek ve Beyaz'dr (daha doru ifadeyle Trk'tr). Byle kaldka da i hareketinin dar snfl; hatta korporatizmi ama ans yoktur. Byle oldu u iindir ki, ne kadnlarn, ne aznlklarn ne de dier ezilenlerin sorunlarn bayrana yazmamakta; toplumda alternatif bir g oluturamamaktadr. Trkiye'deki i hareketinin kadnlarn ve aznlklarn "blc" eitimine ekmek kadar, su kadar ihtiyac vardr. i hareketi bunu baarrsa, yarn btn toplum da baarr. Ve byle bir projeye Krtlerin Ulusal Hareketinin de ok daha acil olarak ihtiyac vardr. Byle bir proje bugnk Trkiye'nin btn aznlklarnn sempatisini kazanr ve ulusal hare ket bir ulusun uyanyla snrl olmaktan kp bir toplumsal devrim hareketine dnebilir.

31

Demir Kkaydn - 03.11.1992

32

Yavuz imek'e letilecek

Ksa biyografimi ve Forum kesi iin "Kemalizmin Yerini Ne Alacak" balkl yazy yolluyorum. Fotoraf da bugn Kln'deki broya postalayacam. Umarm iinize yarar. Selamlar Demir Kkaydn

Ksa zgemi
1949'da Savatepe'de dodum. Babam i, annem ev kadnyd. lk ve orta okullar Soma'da; Lise'yi Balkesir Lisesi'nde okudum. Lise son snfta "Ana dilinizi niin seversiniz?" balkl kompozisyon devine "Ana dilimi sevmek zorunda deilim" dediim iin tasdikname alp Karyaka Erkek Lisesine gemek zorunda kaldm. Trkiye i Partisi Karyaka lesinde altm. 1967 ylnda stanbul niversitesi Sosyoloji (gece) blmne kaydoldum. Her trl i te altm. Devrimci renci Birlii (DB) yesiydim. FKF'ye katldktan sonra Dev-Gen stanbul Blge Yrtme Kurulu yeliine seildim. Filistin'e gittim, dnte yakalanp 2,5 ay Nizip ve Antep cezaevlerinde kaldm. Bu yllarda ayn zamanda (YS) Yap ileri Sendikas'nda, zellikle Aliaa direnilerinin rgtlenmesinde yer aldm. Hikmet Kvlcml'nn kard Sosyalist gazetesinde altm. "Gemileri yakm" olmak iin niversiteyi bitirmedim ve diploma almadm. 12 Mart dneminde stanbul Dev-Gen davasndan 5 ay tutuklu kaldm. Dava sonunda 8 yl cezaya arptrldm; ancak dava af kapsamna girdi ve yatmadm. eitli fabrikalarda souk demirci olarak altm ve eitli sendikal rgtlenmelerde grev aldm. 1974 yl balarnda Kvlcm gazetesini kardm iin drt arkadamla birlikte Devlet Gvenlik Mahkemesi tarafndan yarglandm ve gazetede kan yazlardan dolay 17 yla mahkum edildim. Topta, Nide ve Malatya E Tipi cezaevlerinde 10 yla yakn yattm. 1984 ylnda meruten tahliye oldum ve mevcutlu olarak askere gtrldm. Bir ka ay sonra askerden ve Trkiye'den kaarak Avrupa'da exil olarak yaamaya baladm. Bugn esas olarak Avrupa'da bir g men aznlklar hareketinin sorunlaryla ilgileniyorum. Almanca olarak kan SOZ Magazin adl sosyalist teori dergisinin yaz kurulunda, Beyaz adamn rklna kar Hamburg'ta Irkla Kar Mcadele Giriimi'nde ve Trk rklna kar Eitlik in Giriim'de alyorum.

33

kinci Blm: Forum Kesi in yazlar

Kemalizmin Yerini Ne Alacak?

Aslnda ilk olan "Son Trk Devleti"nin dayana ve ideolojisi olan Kemalizm mrn doldurmu bulunuyor. Bu ideoloji bugn hala devletin resmi dini olmaya devam ediyorsa, bu, onun insanlarn kafasndaki egemenliinden, ideolojik gcnden, yaygnlndan deil; ideoloji d bir unsurun, Osmanl'nn yaayan ruhu Trk Ordusu'nun silahlarnn fizik gcnden dolaydr. Bir ideoloji, yaratcl; dier ideolojiler karsndaki entellektel stnl; gen kuaklar arasndaki etkisiyle gelecee damgasn vurabilir ve yaama yeteneinin kantlarn sunar. Kemalizmde ne yaratclk, ne de entellektel stnlk var. Dolaysyla gen kuaklar arasnda hi bir etkisi yok. Gen, eer bir niversite rencisi ve Yupi aday ise muhtemelen Kemalist deil; "yeni sa" n Trkiye versiyonu olan "zalizm" in bir taraftardr. zalist olmak iin de zal'n taraftar olmak gerekmez. Gen, eer ehir varolarnn bir Trk iisi ya da isizi ise muhtemelen politiklemi bir radikal islamcdr. Gen eer bir Krt ise, zaten Krtleri yok sayan Kemalizme kardr. *** Kemalizm son yirmi ylda drt koldan gelen eletiriler karsnda tam bir ideolojik bozgun yaad. lk eletiri sosyalistlerden geldi. Sosyalistler Kemalizmi "ada uygarlk" hedefi bakmndan deil; bu hedefe ulamak iin izledii yollar bakm ndan ve bu yollarla o hedefe ulalamayaca bakmndan; daha eitliki ve demokratik bir bak asyla eletirdiler. Sosyalistlerin bu eletirisi, hem Kemalizmin hem de bizzat Trk sosyalist Hareketinin temelindeki Aydnlanmac niteliiyle, "Burjuva Uygarl"nn bir eletirisine varamad iin, yarm bir eletiri olarak kalmtr. Radikal bir Kemalizm eletirisi Trk Sosyalist Hareketinin kendi hedeflerinin ve tasavvurlarnn bir zeletirisi olmadan mmkn de deildir. Trk Sosyalist Hareketinin ksa vadede byle bir zeletiriyi gelitirme ans da yok. Yeni kuaklardan, yeni sorularla sosyalizme bir akm, bir genlik as yok. Erezyona dayanp ayakta kalabilenler ise 60'l ve 70'li yllarn Trkiye ortamnn ekillendirdii insanlar. Artk genliklerini soluyamayan kuaklar. Olaylar onlarda yeni sorulara yol amaktan ziyade, onlara eski cevaplarnn yeni kantlarn sunar gibi grnrler. Max Planck bir yerde, fizikiler arasnda eski bir teorinin yerini yeni bir teorinin almasnn, eski fizikilerin yeni teoriye ikna olmalaryla deil, onlarn lp gitmeleri ve yeni kuan

34

onlarn yerini almasyla gerekletiini syler. Fizikte byleyse Toplumsal alanda daha da byledir. Sosyalistlerin Kemalizm eletirisi hedefler eletirisinden, yani radikalizmden yoksun olduu iin Dou Avrupa'nn kyle birlikte tm ampirik ikna gcn de yitirmitir. Sosyalizmin nne koyulacak bir "Demokratik" sfatyla bunun kazanlabileceini sanmak, gerek sorunlardan kamaktr. Bu nedenlerle, eer bir mucize olmazsa, Sosyalizm bugn Kemalizme bir alternatif deildir. Kemalizme ikinci eletiri Politiklemi Radikal slam'dan geldi. Son yllarda byk bir entellektel canllk gsteren bu akm, kemalizmin hedefini, "ada Uygarlk" projesini zellikle Bat'daki eletirel Marksist everelerin eletirilerinden hareketle, ama zm Kuran'da bularak eletirdi. Bu eletiri ayn zamanda Trk Sosyalist Hareketinin de eletirisi oldu ve onun karsnda zm yollaryla ve cevaplaryla deil ama ortaya att yeni sorunlarla entelektel stnlk salad. Kemalizme nc eletiri bizzat kendi elleriyle yetitirdii burjuvaziden geldi. Turgut zal'da en bilinli ifadesini bulan bu eletiri, Kemalizmi direk olarak karya almadan onun btn tabularn kemiriyor: "Yurtta Sulh Cihanda Sulh" un yerini "bir koyup be alma" lar, "byk oynama"lar, "Trk Asr"lar; "Milliyeti"liin yerini "federasyonu bile tartmalyz" lar; "Devleti"liin yerini "Liberalizm"ler; "Halk"ln yerini aktan ii dmanl; frak, smokin ve gravatn yerini ort ve blucinler; "lelebet payidar kalacak Cumhuriyet"in yerini "kinci Cumhuriyet" tartmalar oktan alm bulunuyor. Burjuvazinin btn sknts Kemalizmin yerini alacak sistemli, Trkiye koullarna adapte olmu bir ideolojiyi hala ekillendirememi olmasnda yatyor. Baykal ve M. Ylmaz'n oluturmaya altklar yeni imajlar; A. Menderes'in giriimleri hep bu arayn ve bunalmn ifadeleri. zal btn bu opsiyonlar iinde yaptklaryla ve tasarlaryla en atak ve uzak perspektifli olma zelliini koruyor. Kemalizme drdnc eletiri Krtlerden geldi. Krtlerin eletirisi hemen hemen sadece Kemalizmin Krt gerekliini yok saymas noktasndandr. Bu eletirinin hi bir versiyonunda hedefler eletiri konusu deildir. Hatta kimi versiyonlarnda yollara bile eletiri yoktur. Bu eletiri ideolojik bakmdan ok yzeyde kalan bir eletiridir de. Krtlerin Kemalizme ynelttii eletirinin gc eletiri silahndan deil, silahlarn eletirisinden gelmektedir. *** Kemalizmin yerinin ne alacan, Trk Ordusu'nun fizik gc ile Krt Gerilla Hareketinin fizik gc arasndaki atmann sonular belirleyecektir. Eer Krt Gerilla Hareketi, Trk Ordusu karsnda kesin bir stnlk salarsa. Bu Trkiye'nin ikinci kategoriden de olsa gelimi lkeler arasna katlmas, tipik bir Avrupa'l lke olmas sonucunu verir. Ama bu ayn zamanda Kemalizmin "ada uygarlk" amacna ulamas da demektir. Kemalizm gremeyecei zaferinin erbetini kendi cellatnn elinden imi olur.

35

Bu durumda Kemalizmin yerini sosyalizm, Trk Sosyalist Hareketinin ksrl nedeniyle alamaz. Ama o demokratik Burjuva Cumhuriyeti 60 ve 70'li yllarn sosyalistlerinden, ihtiyac olan kadrolar tabur tabur bulur. Eer Trk Ordusu, Krt Gerilla Hareketi karsnda kesin bir stnlk salarsa, Trkiye'nin "Batllama" yolu tmyle kapanm olur. Kemalizm askeri zaferiyle kendi mezarn kazar. Bu durumda Politiklemi islam, Ulus yerine mmet; "Bat" yerine "Dou" ideolojisiyle Trk ve Krt burjuvazisine, hem bu uluslar bir arada tutabilecek hem de dnya lsnde ona hareket alan salayabilecek tek alternatif olarak ortaya kar. En byk olaslk ise Trk Ordusu ve Gerilla hareketinin birbirine kesin bir stnlk salayamad; Trk ordusunun yprand, rd bir durumdur. Bu durumda da Kemalizmin yaama ans olmayacaktr. Bu durumda Kemalizmin yerini zalizm alacaktr. Dnya burjuvazisinin de, Trk burjuvazisinin de, bugn radikalleen Krt hareketi karnda sesini kesmi bulunan Krt burjuvazisinin de tercihi bu yndedir. Bu durumda Trkiye "Bask tipi zmle spanya, Portekiz, Yunanistan benzeri bir yar Avrupa'l Akdeniz lkesi olur. Trk ordusunun Krt Gerilla Hareketi karsndaki zaferi de, yenilgisi de, pat da Kemalizmin sonu olacaktr. Yerini ne alaca henz belli deil. Ama belli olan bir ey var. Kemalizmin mezar Osmanl'nn "Krdistan" dedii topraklarda bulunacaktr.

Demir Kkaydn 01.12.1992 Hamburg

36

Yeni Dnya Dzeni: Gezegen apnda Apartheit

Apartheid denen rk ayrmcl sisteminin Gney Afrika'da kerken gezegen lsnde kuruluuna ahit oluyoruz. Dnya, zenginler (beyazlar) ve yoksullar (siyahlar) olarak ikiye blnyor. talyada zengin Kuzey'in yoksul Gney'den ayrlmasn savunan Lombard Ligas btn gndemi belirleyip, seim baarlar elde ediyor. Zengin ek lkesi, yoksul Slovak lkesinden ayrlyor. Hrvatistan ve Slovenya, eski Yugoslavya'nn bu en gelimi ve zengin iki blgesi, onlarca yl ayn devlet ats altnda yaad yoksul Arnavut, Bonak, Makedonlarla her trl kader ortakl olasln ortadan kaldrp, batan karlmlarn ihanetiyle zengin Avrupa'nn kollarna atlyor. Dalan Sovyet mparatorluunda ayn ii, en zengin cumhuriyetler olan Baltk Cumhuriyetleri yapyorlar. Dou Almanlar zengin Avrupa'ya katlmak iin duvar ykyorlar; Arnavutlar ocuka bir saflkla, Dou Almanlarla ayn amalarla, oul veren arcklar gibi gemilere p denizi ayorlar. Alman sadrazamn sol taandan dt iin dn bayramla zengin beyaz dnyann imtiyazllar arasna alnyor; Arnavut ise yoksul olduu iin tekme tokat dnya siyahlarnn yeni kurulmakta olan rezervatna geri yollanyor. Almanya'da 30 yldr alan, orada domu bir Trk veya Krt hala hi bir hakka sahip deilken; Dou Alman annda btn haklara ve stne stlk imtiyazlara bouluyor. Bu yeni rk ayrmcs sistem, klasik rklktan farkl olarak kltr ve refaha dayanyor. Duvarn ykl sadece Yalta'dan beri sren dengelerin bitiini deil; ama ayn zamanda, dnya lsndeki yeni Apartheid dzeninin kuruluunu sembolize ediyor. *** Zengin Beyazlar (Kuzey Amerika; Dou Bloku'nun zenginlerini iine alm Bat Avrupa; Japonya ve Avustralya) yoksul siyahlar; "kinci Dnya" Diyebileceimiz (eski "nc Dnya" ve Dou Avrupa ve eski Sovyetler Birlii'nin yoksullar) kocaman bir "bantustan" n veya "rezervat"n iine hapsediyor. ABD Atlas Okyanusu'ndan Pasifik Okyanusu'na, btn Meksika Hududu boyunca elikten bir duvar ryor. Almanya'da btn partiler Mlln katliam dolaysyla anti -rk gsterilere katlan kamuoyunun tam desteini alarak, tamamen rk yeni bir iltica yasas zerinde anlayorlar. Artk bir siyahn Almanya'ya ya da Avrupa'ya girmesi; dier bir ifadeyle siyah hapishanesinden dar kmas olanaksz. Beyaz adam, bu duvarlar kendi etrafna ryormu gibi; akma kar bir savunma tedbiriymi gibi gsteriyor. Bu duvarlar Avrupa ve ABD'nin, yani beyaz adamn kendi etrafna deil; siyahlarn etrafna rd duvarlardr. Eer kendi etrafna duvar rseydi, kendisi de duvarn dna kamazd. Ama rlen duvarlarn dna kamayan siyah olacaktr. Beyaz ise pekala o

37

duvarlarn iine girebilecektir. Tpk Gney Afrika'da olduu gibi. *** Bugn dnyann siyahlar duvarn dibinde derdest edilip geri yollanyor; yaknda ok zorlarlarsa vurulacaklar; bir sre sonra ise duvarn dibine gelme frsat bulamadan doduklar yerde yok edilecekler. Bundan 2,5 yl nce ABD Senatosu Savunma Komisyonu'nun hazrlad bir raporda yeni bi r savunma doktrini neriliyordu. Buna gre; artk "nc Dnya" ile Gelime yardmlar Bakanl deil; Pentagon, CIA ve Enerji Bakanl ilgillenmeli, ekoloji ve nfus aratrmalar askeri bir stratejinin paras olarak ele alnmal, "crash situation" blgeleri nceden belirlenmeli ve tehlike bymeden askeri olarak mdahale edilmeliydi. "Crash situation" ise, nfusun yiyecek vs. rezervlerini amas durumu olarak tanmlanyordu. te Somali'de uygulanan bu yeni stratejinin provasdr. Yakn bir gelecekte, "Nfus fazla" veya "Ekolojik dengeyi bozuyorlar" denerekten milyonlarca siyahn, beyaz adamn refah ve tketimi uruna, tpk bilim kurgu filimlerinde olduu gibi, veya tpk eski Isparta'llarn fazla klelerini kltan geirmesi gibi yok edildiini grrsek kimse armasn. Aslnda Krfez Sava, bu "rklar sava"nn ilk rneidir de. Noam Chomsky yle yazyor: "Krfez sava aslnda ilk rklar savayd. O gnlerde -ben uluslar aras basn srekli izliyordum- bir kiinin hangi tarafta yer aldn byk bir ihtimalle tahmin edebilmek iin, sadece o kiinin yznn rengine bakmak yetiyordu." svire'de askeri tatbikatlar artk lkedeki yabanclarn, yani siyahlarn bir ayaklanmasna kar yaplyor. Amerikan filimlerinde kt adam eskiden bir Rus olurdu, onun yerini oktan nc dnyallar ve mslmanlar ald. Tpk kovboy filimlerinin vahi yerlileri gibi. Sovyetlerin dalmas zerine nklear silahlarn ve tekniin "nc Dnya" lkelerine gitmemesi iin yaptrmlar uygulanyor. Tpk Gney Afrika'da siyahlarn silah tama hakk bulunmamas gibi. *** stisnasz btn Avrupa lkelerinde yeni rk partiler hzla g kazanyar, gndemi belirliyor ve dier partileri fiilen kendi programna ekmi bulunuyor. Bu rk partiler klasik faist partiler deiller. Bu partiler kk burjuvazinin beyaz iiye bir saldrsna ifade etmiyorlar. Aksine bu partiler dorudan doruya byk lde beyaz iilere ve beyaz nfusa dayanyorlar. Klasik faist partiler rklklarn en azndan , "Yahudi sermayesi" gibi argmanlarla zengin snflara kar gstermeye alrlard. Yeni rk partiler ise, dorudan doruya yoksul, haklardan yoksun gmenlere karlar. Tpk gney Afrika'nn beyaz iileri gibi. ABD, Avrupa veya Japonya'nn beyaz iileri kapitalist ekonominin bir buhran karsnda pekala demokratik, sosyalist bir devrim bile yapabilirler. Ancak bu sosyalizm tpk Platon'un "Devlet"inde olduu gibi, bir "kle sahipleri sosyalizmi", beyaz adamn sosyalizmi olacak, yeryznn siyahlarnn srtnda ykselecektir. Beyaz adam bugnk imtiyaz ve

38

zenginliklerinden vazgemedii veya vazgemeyi gze alamad takdirde kuraca rk bir sosyalizmden baka bir ey olamaz. Bu, aslnda beyaz iilerin dnya ii snf iinde ok imtiyazl bir zmre oluturduu anlamna gelir. Gney Afrika'nn da imdiye kadar gsterdii gibi, beyaz iilerle ortak bir cephe artk olas deildir. Onlar imtiyazlarnn klesi olmulardr. Peki, dnyann siyahlar ne yapacak? Onlar beyaz adamn ayrcalklarna ve tketim dzeyine sahip olmak gibi bir program gelitiremezler. Eer tm dnyann siyahlar beyazlar kadar enerji tketirlerse u gezegende bir hafta bile yaamak mmkn olmazd. Dolaysyla siyahlar, Bat Uygarl'ndan farkl bir uygarl tasarlamak ve onun iin mcadele etmek zorundalar. Bu ise Bat Uygarl'nn eletirisi olmadan mmkn deildir . Trk ve Krt sosyalistleri sadece kendi lkelerinde bir alternatif olabilmek iin deil, ama ayn zamanda deien dnyay kavrayabilmek ve dnya siyahlarnn mcadelesine bir katk da bulunabilmek iin de Kemalizmin hedefiyle rten kendi hedef tasavvurlarnn bir zeletirisine girmek zorundadrlar.

(Not: Bu yazda kullanlan "siyah" ve "beyaz" terimleri politik terimlerdir. "Beyaz": rk basky uygulayan, imtiyazl olan... "siyah" : rk baskya maruz kalan, ezileni ifade etmektedir. rnein, bir Japon, "sar rk"tan olmasna ramen "beyaz"dr. Buna karlk Japonya'da alan Koreli gmen ii de "sar rk"tan olmasna ramen "siyah"tr. Avrupa'daki Trk veya Krt "beyaz rk"tandr ama "siyah"tr.)

(Bu yaz 13 Aralk 1992 Pazar tarihli zgr Gndem'in ikinci sayfasnda Forum kesinde yaynland.)

39

Milliyetiliin Sonu
Henz iki yz yl nce, kendini ulus olarak tanmlayan insan topluluklar, Atlas Okyanusu'nun kuzeyinde, Avrupa'nn bat kylarnda ngiltere , Fransa vs. ve Amerika'nn dou kylarna serpilmi kk kolonilerden baka bir ey olmayan ABD gibi birka lkeyle snrlyd. Avrupa'nn gbeindeki Almanya'nn bile bir ulus-devlet olmas yzyl sonra gerekleebilecekti. Bugn ise yeryznn bir kar kesi yoktur ki, herhangi bir ulusa ait olmasn; hi bir rgt yoktur ki ulusal olmasn; ulusal olmayan rgtler bile uluslar-aras ya da st, yani yine ulus ilkesine gre rgtlenmi; kendilerini yle tanmlayan kurululardr. Henz iki yz yl nce, yeryz insanlnn byk ounluu iin herhangi bir ulustan olmak gibi bir problem yoktu; bugnn insanna ise, herhangi bir ulustan olmamak yada ulusdevletin yurtta olmamak akl almaz; olanaksz bir ey olarak grlr. Milliyetiliin ve millet ilkesinin bylesine tartlmaz bir tarihsel zafer kazand bir dnyada "Milliyetiliin Sonu"ndan sz etmek bir paradoks veya samalk deil mi? Henz on yl nce, "ulusal sorun" un Sovyetler'de zld ve yeni "Sovyet Tipi nsan"n ortaya kt sylenirken; btn o "yeni tip" insanlarn milliyetilik rzgarlarna kaplp birbirini boazlad; miliyetilik rzgarnn Kanada, Fransa, Belika, ngiltere gibi lkeleri bile sarst bir dnyada "Milliyetiliin Sonu" ndan sz etmek geree gzlerini kapamak deil mi? *** Milliyetilik, "akl tutulmas" na uram modern toplumun; dier bir deyile aydnlanmann gnah ocuudur. Btn byk dinler; yani kapitalzm ncesi uygarlklarn ideolojileri "Hayatn anlam nedir?"; "Niin varz?"; "Niin lmek zorundayz?" ; "Nereden gelip nereye gidiyoruz?" benzeri temel ve yksek dzeyde felsefi ama ayn zamanda milyonlarca "basit" insann hayatnda byk nemi olan ve onlara anlam veren sorular sorarlar ve onlara u veya bu ekilde cevaplar verirler. Aydnlanmac dncede ise bu sorularn yeri yoktur. Fakat aydnlanmac dncede bu sorularn yer bulamamas bu sorularn insanlarn hayatnda yeri olmad anlamna da gelmez. O zaman modern toplum eski dinlerin bu fonksiyonu yerine milliyetilii ikame edilmitir. Son iki asrdaki teknik baarlar ve bir btn olarak zenginliin art byk dinler yerine ikame edilen milliyetilik ideolojisinin zaafnn grlmesini engellemitir. Ama imdi, aydnlanmac dncenin bir krizinin yaand bir dnyada, bu dncenin "gnah ocuu" olan milliyetiliin bir kriz yaamamas olanakszdr. Bir raslant deildir son yllarda dini ideolojinin de tekrar glenmeye balamas. Milliyetilik insanlara, btnsel bir perspektif; bir hayat ve dnya gr verme yeteneinde deildir;

40

bunlar onun alan dndadrlar. Milliyetiliin bu zaaf bugn tm almazlyla ve plaklyla ortaya km bulunuyor. *** Bugnn dnyasnda, evrensel bir program olmadan ve insanln byk ounluunu kazanmadan insanln hi bir sorununu zebilmek mmkn deildir. Milliyetilik ve millet tanm gerei, o milletten olmayanlar; dolaysyla, her millet ancak insanln kk bir aznln oluturduundan, insanln byk ounluunu dlar. Dolaysyla yine tanm gerei insanlk iin bir program oluturabilme problemi ve yetenei yoktur . Dinler milliyetilikte olmayan; insanln ounluunu kapsayabilme potansiyeli ve gelecee ilikin bir program sunabilme yetenekleriyle tek gl alternatif olarak yeniden g kazanyorlar. *** Ama sadece aydnlanmann ve milliyetiliin zaaflarn gsteren dini ideolojinin ykselii deil milliyetiliin sonunun habercisi. Onun bizzat u son yllardaki ykselii de kendi knn bir grnmnden baka bir ey deil aslnda. Geen yzyln derebeylie ya da antik imparatorluklara kar gelien ulusal hareketleri; ya da bu yzyldaki smrgecilere kar direniin ifadesi hareketler, sadece ezilen uluslar kurtarmakla kalmyor; ama ayn zamanda ezen ulus ve bir btn olarak dnya zerinde de kurtuluu bir etkide bulunuyordu; ilerici bir anlam vard; dolaysyla baka uluslardan ve ezilenlerden de her zaman iin bir yank bulabiliyordu. Bir de bu gnn milliyetiliini gz nne getirin. Baltk cumhuriyetlerinin Bat'y emesi bizzat bu uluslarn zerinde bile kurtuluu bir etki yaratmad, brakalm dnyann dier kelerinden yank bulmay. Srp milliyetiliine direnen Hrvatlar aynsn kendi iindeki aznlklara yapyorlar. Dnyann ezilenlerinden deil; Avrupa'nn faist ve rklarndan destek buluyorlar. Ermeniler ya da Azeriler: bunlarn hangisi baka insanlarn kalbini titretebilecek bir arya sahip? Hi birisi. Bugn dnyada, kronolojik olarak gnmzde var olmasna ramen, aslnda gnmze ait olmayan; ars ve mcadelesi kendine ve bakalarna kurtuluu bir etki yaratabilecek olan tek ulusal hareket Krt Hareketi'dir denebilir. Bu hareket, henz ulusal hareketlerin ilerici; kurtuluu bir anlamnn olduu dnemin ge kalm bir kuu ldr. Ve bu niteliiyle tartlan konuda bir rnek tekil etmez. Gnmzn ryen ulusal hareketleriyle, dnn kurtuluu etki yapan ulusal hareketle ri arasndaki ztlk, en gzel onlarn kadnlarn ezilmesi karsnda yaptklar etkilerde grlebilir. Bir kyaslama iin dnn ulusal hareketlerinin bugn yaayan rnei Krt hareketirnek olarak alnabilir. Krt ulusal hareketi, Krt kadn iin emansipa syon yolunda devasa bir admdr. Bunu grebilmek iin, geleneksel Krt kadnlarna ait fotoraflarla gerilla kadnlarn fotoraflarn karlatrmak yeter. Biri ezilmiliin, kleliin, dieri elinde silahyla ba kaldrmann, umudun fotorafdr. Buna karlk ne Ermeni, ne Azeri, Ne Hrvat, ne Srp, ne Bonak ulusuluunun kadnlar

41

zerinde bylesine kurtuluu bir etki yaratt grlmez. Onlar kadnn kleliini pekitirmeye ynelik erkek ve seksist hareketlerdir. *** Bir bakma, sosyalizmin tm ekiciliini yitirmesi de aydnlanmann ve milliyetiliin krizinin bir ifadesidir. nk sosyalizm de, byk lde ilerlemeci, teknik hayran, ve ahlaki boyuttan yoksun niteliiyle aydnlanmann gnahyla damgal olmutur. Sosyalizm ancak ciddi bir zeletiri ateinden geerek aydnlanmann gnahndan arnabilip milliyetilik ve dini ideolojiler karsnda tekrar g kazanabilir. Bu anlamda sosyalizmin ekiciliini yitirmesine yol aan sorunlar aynen milliyetiliin sonuna da yol aacaktr. Milliyetiliin gerilemesi sonucunda onun yerini enternasyonalizmin veya sosyalizmin alacan sanmak byk iyimserlik olur. Milliyetiliin yerini belki enternasyonalizm deil ama; hem insanln tamamna bir ar; hem de btncl bir program gelitirme yetenekleriyle, en azndan bir sre, byk dinlerin universalizmi (evrenselcilii) alacaktr. Milliyetilie alternatif olacak bir sosyalizm muhtemelen enternasyonalist deil, universalist (evrenselci) olmak zorundadr. Dier bir ifadeyle, milliyetiliin sonu bir bakma enternasyonalizmin de sonu olacaktr. Tersinden bir ifadeyle, enternasyonalizmin bugnk sonu; milliyetiliin sonunun bir gstergesidir . Ne demek bu? Bir analojiyle aklamay deneyelim. Muhammet zamannda Arabistanda ynla airet vard, tabii airetilik de. Muhammet her airet iinde airetilie kar kanlar airetlerine gre birimler halinde rgtlemeye ve bu yntemle onlarn yerine airetilie kar, enter-nasyonalist benzeri, enter-airetilerin egemen olduu airetler kurmaya kalkmad. Airetilii ya da enter-airetilii dlayan, anlamsz klan bambaka bir yaklamla universalist din kardelii anlay ve buna uygun rgtlenmelerle zafer kazand. Benzer ekilde, sosyalizm de, ulusulua kar karken bile ulus prensibinin esiri olarak; yan i kendini rnein enter-nasyonalist olarak tanmlayarak; uluslar lsnde devrimler yapmaya alarak; uluslar lsnde rgtlenerek milletler ve milliyetilik karsnda bir zafer kazanamazd. Tam da bu, milliyetilie milletleri veri kabul eden bir temelde kar kmas nedeniyle; milliyetiliin ufkunu aamad iin sosyalizmin bugnk yenilgisi milliyetiliin sonunun kendi zttndaki grndr . Enternasyonalizm olamyorsa nasyonalizm de olamaz . *** Ulus ve ulusuluk son iki yzyln en anlalmaz olay olma zelliini koruyor. Bu olguyu aklama ynnde devrim yapan aratrmalarn ou ise son on yln rn. Yine bunlardan biri olan kitabnda Hobsbawm'n dedii gibi, aratrmalarn bu art ve verimlilii de bizzat milliyetiliin sonunun bir kant saylabilir. Minerva akamn alaca karanlnda ter. Yani insanlar olaylar ancak onlarn sonu geldiinde kavrarlar. u sralarda kavrayn balamas, sonun geldiine delalet saylamaz m? Demir Kkaydn 17.12.1992

42

Eski Kavramlar ve Yeni Dnya Dzeni

Ondokuzuncu Yzylda burjuvazi, proletarya, kk burjuvazi gibi temel toplumsal snf ve tabakalar ifade eden birka kavramla, o zamanlarn modern dnyasnn -ki bu dnya Bat Avrupa ve ABD ile snrlyd - btn nemli toplumsal ve politik gelimelerini anlamak mmknd. Yirminci yzyln tarihini ise sadece bu klasik temel snflar ifade eden kavramlarla anlamak olanakszdr. En azndan 1990'lara kadar olan dnemi anlamak iin zellikle i Snf iindeki brokratik tabakalar ifade eden kavramlara ihtiya vardr. Bir "sendika brokrasisi " ve bir "devlet brokrasisi" kavramlar olmadan, bu dnemin byk politik gleri olan "Sosyalist lkeler"i, Komnist ve Sosyal -Demokrat partileri, dolaysyla bunlarn politikalarn anlamak ve gerekten ezilenlerden yana bir politika retmek olanakszdr. Duvarn yklmasndan beri iine girilen yeni dnemde, nceki dnemin kavramlaryla bugnk dnyay anlamaya kalkmak, 19. yzyln kavramlaryla 20. yzyl aklamaya benzer. Gnmz dnyasn anlamak iin yeni kavramlara ihtiya vardr, nk ortada yepyeni ve bambaka bir blnme var ve dolaysyla glerin yepyeni bir ilikisi ve konumlan. *** Birok solcu "Yeni Dnya Dzeni" kavramn Bush'un ona ykledii politik, g dengelerinin deimesi anlamyla alp, aslnda "Yeni Dnya Dzeni" denilenin, Ekim Devrimi ncesi dnemin, emperyalizmin hibir kar g olmadan her trl cinayeti iledii dnemin, ikinci bir basks olduunu ifade edebilmek iin, deyimi btnye ya da "yeni" sfatn trnak iine alp yle kullanyor. Elbet "Yeni Dnya Dzeni" denilenin byle bir yan var. Ama o yeni dzen sadece g dengelerinin deimesinden te, glerin konumlarnda kkl bir deiiklii de ifade ediyor. Yani "Yeni Dnya Dzeni" sadece politik deimeleri deil sosyolojik deimeleri de ieren, sosyolojik bir kavram olarak ele alnmaldr. Yeni olan sadece politik boyutta, yani g dengelerinin deimesi boyutunda olsayd, yeni dnemi eski kavramlarla aklamak mmkn olabilirdi, ama yeni olann sosyolojik bir boyutu, yani toplumsal yapya; glerin yaps ve konumlanna ilikin bir boyutu vardr ve bu nedenle de yeni kavramlara ihtiya duyurur. Bu kkl deiiklii ifade etmek, "Yeni Dnya Dzeni"nin zgl yann vurgulayabilmek iin, biz "Dnya leinde Apartheid" kavramn kullanyoruz. Bunu sememizin bir nedeni de, Gney Afrika'nn Yeni Dnya Dzeninin ne mene bir ey olduunu kavramak iin ok ilgin, uyarc bir analoji sunmas ve eski kavramlarn ie yaramazln gstermesidir.

43

*** Yeni Dnya Dzeni, Ekim Devrimi ncesinin ikinci bir versiyonu deildir. Ekim Devrimi ncesinde Dnya i Snf hemen hemen sadece ABD, Avrupa ve Japonya ile snrlyd. O dnemin sadece ileri lkelerde toplanm bu ii snf toplumsal konumu ve politikalaryla dnyadaki temel devrimci gc oluturuyordu. Bugn ise durum bambakadr. Dnya i Snfnn byk bir blm artk ABD, Avrupa ve Japonya'nn dndaki lkelerdedir. Ama asl nemli deiiklik dnya ii snf iindeki yeni blnmede yatmaktadr. Zengin lkelerin iilerinin artk dnyann ezilenleriyle, ve ii snfnn kendileri dnda kalan byk ounluu ile ortak karlar yoktur . Tpk Gney Afrika'nn beyaz iileri gibi, Biz bu blnmeyi "Beyaz iler" ve "Siyah iiler" kavramlaryla ifade ediyoruz. Gney Afrika'nn beyaz iileri hi bir zaman siyah iileri desteklemediler hatta onlara kar en sert politikalarn da taraftar oldular. Bu onlarn ii olarak kendi karlarn savunmadklar anlamna gelmiyor. Aksine beyaz ii olarak onlar pekala karlarn savunabiliyorlar, tam da bunu yaptklar iin. yani kendi zmre karlarn savunduklar iin burjuvalar gibi siyah iilere kar da tavr alyorlar ve yine tam da bu nedenle tavrlar bazen burjuvaziden bile daha gerici oluyor. Dnya kocaman bir Gney Afrika olarak dnldnde, zengin lkelerin iilerinin tpk Gney Afrika'nn beyaz iilerinin konumuna kayd grlr. Bu, dnya lsnde, glerin konumlar ve karakterlerinde bir nitelik deiiklii demektir. Bu deiiklii iermeyen kavramlarla da bugnn dnyasn anlamak ve ezilenlerden yana politika retmek mmkn deildir. Bunu bir rnekle gstermeye alalm. ABD askerlerinin Somali'ye "nsani Yardm" iin girmesine hemen hemen btn solcular hakl olarak kar ktlar. Ama bu kar klar bile aslnda biraz refleksti ve eski dnyann kavramlaryla izah ediliyordu. Ama rnein Almanya'da ayn gnlerde milyonlarca kiinin katld kl "rkla kar" gsterilere kimse kar kmad. Klasik kavramlarla olaya baklnca ortada rkl ve faizm tehlikesini lanetleyen buna kar sokaa kan "sessiz ounluk" szkonusudur. Ama aslnda, tarihsel olarak ifade ettii anlam ve sonular bakmndan bu eylemler hi de ABD'nin Somali'ye karma yapmasndan farkl deildi. nk bu yryler yaplrken Almanya'nn btn partileri bir araya gelip, Almanya ve Avrupa'ya Siyahlarn girmesini yasaklayan, olanaksz klan, dnyann yoksullarn bir rezervuara kapatan bir karar alyorlard "lticaclar sorunu" nam altnda ve bu rk karara, o rkla kar yry yapan yzbinlerce beyazdan bir tek bile kar k grlmyordu, aksine destekleniyordu. Ondokuzuncu yzylda kinci Enternasyonal partileri bile yeryznde igcnn serbest dolamndan yana olduklarn programlarna ve bayraklarna yazyorlard. Bugnn beyaz ii partileri ve rgtleri ise brakalm igcnn serbest dolamn, alk, sava, yoksulluk, politik basklar gibi nedenlerle bile insanlarn Avrupa'ya gelmesine karlar. Bu rklk

44

deildir de nedir? Eski rklk bu yeni rkln sis perdesi oluyor yanlzca. Yzbinler szde rk ve faist saldrlara kar kyor ama ayn anda en byk rk karara ses karmyor ve onu destekliyor. *** Mlln'de Trk'n yaklmasndan sonra Almanya'da ve Avrupa'da faizm tehlikesinden ok sz edilir oldu. Bu faizm kavram da bugnk gereklii anlamak iin ie yaramaz, Avrupa merkezli, beyaz adam merkezli bir kavram haline gelmi bulunuyor. Birincisi, saldrlar hi bir zaman beyaz ii rgtlerine ynelik deil, ilticaclara, sakatlara, homo seksellere ve bunlarla dayanan radikal solculara ynelik. kincisi saldrganlarla beyaz iinin hedefleri arasnda pek bir fark yok. Beyaz ii de yoksul lkelerden kimse gelmesin istiyor, saldrganlar da. Bu anlamda bir faizm tehlikesi yok. Ama eer faizmi, genel bir anlamda, rk ayrmcl anlamnda; insanlarn zgrlklerinin snrlanmas ve bask altna alnp ayrmc muameleye tutulmalar anlamnda alrsak, ortada tehlike deil gerek var. Ama bu gerek yine beyaz iin deil, siyahlar iin. Beyaz adam istedii yere gidebilir. siyah ise zel izinlerle ve ancak siyahlara ayrlm kaplardan. Bugn btn Avrupa lkelerinde "yeni Sa" da denen rk partilerin bir ykselii grlyor. Eski dnemin kavramlar ve refleksleriyle bu partilerin faist partiler olduklarndan, faizm tehlikesinden sz ediliyor. Aslnda bu partiler klasik anlamyla faist partiler olmadklar gibi bizzat dnya ii snf iindeki bu yeni blnmenin politik ifadeleridirler. Bu partiler byk lde bizzat Avrupa'nn beyaz iilerinin yeni konum ve karlarnn ifadesidirler. *** Dnyaya artk yeni bir k altnda bakmak gerekiyor. Eski kavramlarla bu dnyay anlamak olas deil. En gerici eylemler bile ilerici olarak deerlindirilebilir eski kavramlarla. Uzaa gitmeye gerek yok. Bizzat zgr Gndem'den bir rnek. 4 Ocak tarihli gazetenin Avrupa sayfasnda "Almanya yeni yl gsterilerle karlad" bal altnda u satrlar okunabiliyor: "Toplumun tm kesimlerinden yabanc dmanlna ve ar saclara tepkilerin giderek artt Almanya'da yeni yla eylencenin yan sra rkl protesto eden eylemlerle de girildi. (...)" Aslnda bu haber yle verilmeliydi: "Beyazlar "rkla ve yabanc dmanlna kar" diyerek balattklar yeni rk gsterilere byk kitleler halinde katlyorlar." Olayn z budur ve tarihsel anlamyla Somali'ye ABD mdahalesinden farkszdr. Ama bu zdelik eski bak as ve kavramlarla grlemez,

Demir Kkaydn 07.01.1993

45

46

Hayat Hzl Gideni Cezalandracaktr

nsann hi bir zaman bugnk kadar ok zaman olmad ama hi bir zaman da bugnk kadar zaman sknts ekmedi. Geen yzylda i saatleri haftada 80 saati buluyordu; bugn birok lkede 48 saat yasalam durumda, hatta birok ileri lkede 40 veya 35 saatlik i haftalar giderek kural oluyor. Buna ramen gnmzn insannn en byk problemlerinden bir i srekli zaman ktl ekmek; modern toplumda herkes zamann ok sratli akp gittiinden ikayeti. Yeryzndeki insan saysndan daha fazla retilmi tek sofistike tketim arac belki de saat. Modern ehirlerde hemen hi bir byk alan, istasyon, salon yoktur ki orada bir kocaman saat bulunmasn. Zaman kontrol altna almak iin yatrlm bu muazzam emee ramen insann zamana klelii giderek pekiiyor. Bir toplumun refah dzeyinin ve gnlk yaamdaki ortalama hzn artmas insanlarn daha bol zamana sahip olmalarna deil; bir zaman ktl iinde yaamalarna yol ayor. Modern toplumun en byk sorunlarndan biri zamanszlk. Son yllarn en ilgin tarih ve sosyoloji aratrmalarnn zellikle zaman kavram zerinde younlamalar; Dali'den M. Ende' ye kadar bir ok sanatnn insann zamann klesi oluunu estetik imgelerle ele almalar bu problemin yansmalardr. Yeni bir yla giri, zaman zerinde dnmek iin bir frsat olamaz m? *** Zaman fiziksel bir kavram olarak, Newton'un "dndaki herhangi bir nesneyle ilikisi olmadan, doas gerei eit ekilli ve kendi kendine akan mutlak, gerek ve matematiksel" Zaman'ndan Einstein'n deiken ve ancak uzay ve madde ile birlikte var olabilen relatif zamanna doru bir evrim geirir. Fiziksel zamann, sadece kavrannn deil ama bizzat kendisinin de bir tarihi vardr ve bugnk bilgi seviyesine gre zamann tarihinin popler bir zeti Stephan Hawking'in "Zamann Ksa Tarihi" nde bulunabilir. nsann Zaman duygusu, kklerini her ne kadar Termodinamiin kinci Yasas'ndan ("Entropi") alsa da, insann zaman kavraynn ve bilincinin bir de sosyolojik boyutu vardr ve sosyolojik bir olgu olarak zaman bilincinin ve kavramnn tarihi fiziksel zamann tarihinden hi de daha az heyecan verici deildir. *** Douu ve yaygnlamas topu topu bir ka yz yllk bir gemii olan burjuva uygarlnn zaman kavray dorusal ("Linear") bir niteliktedir. Herkes ilkokuldaki dershanelerin duvarlarndaki bir ucu uzak bilinmeyen gemiten gelen, dier ucu bilinmeyen gelecee giden bir dorudan oluan doa ya da toplum tarihi emalarn hatrlayabilir. Bilim kurgu film ve romanlarnn en ok sevilen konularndan biri olan zaman iinde ileri veya geri gidiler yine zamann dorusal bir yaps olduu varsaymna dayanr.

47

Kapitalizm ncesi uygarlklarda retim her eyden nce bir tarm retimiydi ve bu nedenle doann ritmine balyd. Msr'daki Nil taknlar; Gne'in, Ay'n hareketleri; Mevsimler; hatta insanlarn hayatlar srekli tekrarlar deil miydi? Bu nedenle moder n kapitalizmin douuna kadar insanln zaman kavray aslnda dorusal deil, dairesel ya da helezonikti. Modern kapitalizmin douu ile birlikte, retim doann ritminden kurtulduka ve art deerin kayna igc olduka ve emek sreci ancak zamanla llebilir bir sre olarak ortaya ktka; bu "grnmez, elle tutulmaz ey"i, Zaman', lmek ve birimlere ayrmak ihtiyac dodu. Doal Zaman'dan Mekanik Zaman'a geildi. Dairesel zaman fikrinin yerini dairesel arklarla llen ve birimlere ayrlan ama dorusal zaman fikri ald. Denebilir ki, insann hayatnda dairelerin (tekerlek, ark vs.) nemi arttka zamann dairesel kavrannn yerini dorusal kavran almtr. Kapitalizm ncesinde her uygarln kendine gre bir tarihi ve zaman vard. Modern kapitalizmin dnya ticaretine egemen olmasyla birlikte Dnya Zaman fikri (1884) dodu ve kapitalizmin anavatan ngiltere'deki Greenwich rasathanesine gre btn dnya bir tek zaman birimine baland (1911) ve zaman dnya lsnde standardize edildi. *** Olabildiince az zamanda uzun yol; olabildiince az zamanda daha ok enformasyon; daha ok retim. nsanolu hi bu kadar hzl deildi, ama hi bu kadar zamanszlk da ekmedi. Denizin ortasnda susuzluktan lrcesine bir enformasyon denizi iinde enformasyonsuzluktan bouluyoruz. Kapitalizmin bayranda tek slogan var: "Daha Hzl!" Kapitalizmle ilk karlaan insanlar modern burjuva uygarlnn bu srati ve dakiklemesinin insan doasna aykr niteliini seziyorlard. Henz artizanln gl izlerini tayan Paris kmnarlar belki bu yzden; burjuva devleti gibi saatleri de paralamlard. Ama sosyalist harekette bu gzel gelenekler unutuldu. Sosyalistler burjuva zaman modeli ve idealinin en ateli savunucular oldular. Sratte burjuvaziyle yara girdiler. ngiltere ya da Amerikan tekniine; yani o srate, yani o zamanszla; zaman kleliine ulamak tek hedef oldu. Bizler artk insanlara daha byk sratler ve daha ok enformasyonlar; dolaysyla daha az zaman deil; daha ok zaman; yani daha yava, daha ritmi dk bir hayat ve retim; daha deerli ve zgrce seilmi enformasyonlar vaadetmeliyiz. Dorusal, programlanm, neredeyse sonsuz kklere blnm burjuva uygarlnn mekanik zamanna kar; insan doasna ve doann ritmine daha uygun; deien, byk birimli ve yumuak bir zaman ezilenlerin bayraklarna yazmas gerekiyor. Bu gibi sorunlar gndemine almayan, tartmayan ve programna koymayan bir geri lke devriminin; ne uluslararas kapitalizm karsnda dayanabilme ne de ona kar bir zafer kazanabilme; yani ne insanln ounluunu ne de zengin ve ileri lkelerin ezilenlerini etkileme, yanna alma ans yoktur. ***

48

Kemalizm Bat uygarln Zaman kltryle de rnek almt. Miladi takvimden, alafranga saate ve radyo saat ayarna kadar insanlarn gnlk hayatn belirleyen; kapitalist retime uygun kltrel koullar oluturan tedbirler alnd. Biz sosyalistler Kemalizmi hi bir zaman bu ynyle eletirmedik. Hatta eletirimiz onun bu kltrel koullar yeterince baaramamas ynnde younlat. Trk solu sadece burjuva zaman kltrn idealize etmek ve bayrana yazmak hatasn ilemedi; kk burjuva ve kapitalizm ncesi ilikiler ortam nedeniyle, rgtlerin almasnn byk bir blmn, normal olarak kapitalizmin kendiliinden gerekletirdii, modern toplumun kltrn ye ve taraftarlarna benimsetmeye harcad. rnein randevulara zamannda gelmeyi, yani modern zaman kltrn retmek rgtlerin daima nemli bir sorunu olmutu. Brakalm sosyalist olmay, burjuva anlamda bile politik olmayan; znde kltrel nitelikteki bu almalar politik almann z ve kendisinin yerini bile ald. Bu nedenle sosyalistlerin faaliyetlerinin ok byk bir blmn, Trkiye'nin geri kapitalizminin bir trl yeterince beceremedii, modern topluma uygun kltrel niteliklerle donatlm insan yetitirme almas ald. Bir bakma Tarih sosyalistleri Trk kapitalizmini glendirmek iin kulland. Bu anlamda Trk sosyalistleri sadece Burjuva Uygarln ve Kemalizmi eletirmemekle kalmadlar; nesnel olarak Kemalizmin hedeflerine ulamasna hizmet eden, hem de Kemalizme ramen hizmet eden, kltrel deiimin aralar oldular. *** Ezilenler elbette ezenlere kar savalarnda, savan kendisinin dikte ettirdii kurallara uymak zorundalar. rnein elbet dakik olmak zorundalar. Ama bunun insann doasna aykr olduunu bir an bile akldan karmadan. Pratik almada elbet: "Hayat ge kalan cezalandrr" ya da "Ge gelmenin faziletlerinden yararlanamayanlar, ge kalmann reziletleri iinde bunalrlar" ilkeleri geerliliini koruyacaktr. Ama tarihsel ve programatik dzeyde; burjuvazinin bayranda "daha hzl" yazdna gre, bizim de bayramza unu yazmamz gerekiyor: "Hayat hzl gideni cezalandracaktr!" Ve de cezalandryor: Zamanszlkla.

Demir Kkaydn

49

Turizme Kar
Trk solcularnn turist gelmesine kar kmalar gerekiyor. Ama bu kar k sadece taktik dzeyde bir gerekeye; gelen dvizlerin savan finansmannda kullanlmas gibi bir gerekeye dayanmamal; turizmin kendisini sorgulamal ve alternatif bir anlay getirmeli. Elbette btn alanlarda bunu yapmak gerekir, ama her alanda neyin yaplmas gerektiini somutlamak iin turizm bir ipucu ve rnek olabilir. Turizmin halklar yaknlatrd kocaman bir yalandr. Baka kltrleri tanmay salad ise ondan da byk bir yalan. Hi bir turist gittii lkenin kltrnde yaamaz; o lkenin insanlaryla iyi ve kt gn paylamaz. Oraya kendi kltrnn btn rnlerini gtrr ve bir tr getto hayat yaar. Ama asl gettoya srlen yerli halk olur. Trkiye henz kitle turizminde yeni olduundan, halkn byk ounluu, turistlere hala Amerika yerlilerinin daha sonra kendilerini yok edecek ya da kleletirecek olan Kolomb ya da Kortez'e yaklat gibi yaklayor. spanya ve Yunanistan gibi 60'l ve 70'li yllarda kitle turizmine alan lkelerde ise halk turistlerden nefret eder. gdleri ve deneyleriyle turistlerin "smrgeci beyaz adam" olduunu bilir. Btn turistik yerlerde halk beyaz adamn hizmetisi, temizlikisi, as, garsonudur. Gneydou Asya'da ise Haremi. Herhangi bir "tatil beldesi"ne gidin ve etrafnza bir bakn, btn yerli halk Amerikan filimlerindeki siyahlarn konumundadr. Bu siyahlar henz dnyaya bir btn olarak bakmaya almadklar ve lke vatandal kavramnn bir tek dnya vatandalnn geerli olmas gereken bir dnyada rkln bir arac olduunu kavramadklar iin, siyah olduklarnn bilincinde deiller. Bunu bir gn kavrayacaklar ve o zaman bugn kendini turist diye gizleyen "beyaz efendiler"i kovmak; onlarn "tatil cennetlerini cehenneme evirmek iin dnya lsnde toplumsal bir hareket balatacaklar.

(Yaz burada bitiyor. Yarm kalm.)

50

nc Blm: Gmenler Konusunda Ekstra Yazlar

(Erturul Krk'ye letilmek zere)

zgr Gndem Yayn Kurulu'na "Avrupa" Sayfasyla lgili neriler

24 Ekim 1992 tarihli zgr Gndem gazetesinde sekizinci sayfann "Avrupa" ya ayrld grlyor. Ayn sayfada bu yeni giriimi aklayan Hseyin Akyol'un "Merhaba" balkl ksa sunu yazs da var. Ancak 25 Ekim 1992 tarihli sayda ise sayfann bal "Avrupa" deil, "Radyo - Televizyon". Bir davran srmesi olsa gerek. Balang iin pek nemli saylmayabilir. Ancak bu vesileyle "Avrupa" sayfasyla ilgili nerilerimi sizlere iletmek isterim. Dier gazetelerin (Hrriyet, Milliyet vs.) Avrupa basklar var. Bu basklar Trkiye'dekilerden zellikle Avrupa'ya ilikin haberleri bakmndan ayrlyor. Bu o gazetelerin anlaynn normal sonucu. zgr Gndem bu gazetelerden ncelikle iki bakmdan ayrlmaldr: 1. Buradaki Trkler, Krtler ve dier Trkiye'liler "Gurbeti"ler, "Yurt Dndaki Vatandalar / iler" olarak deil; eer deyim yerindeyse "Avrupa'daki Trkiye'li Gmen Aznlklar" olarak ele alnmal. Sorun basit bir adlandrma sorunu deildir; olaya bakla ilg ilidir. rnein Trk Devleti Avrupa'daki Trkiye'lileri "Gurbeti" olarak ele almakta ve onlar d politikasnn basit bir arac olarak kullanmaya almakta ve kullanmaktadr. Ama daha kts Trk ve Krt sol hareketlerinin de olaya ayn anlayla yaklamas, buradaki insanlar sadece oradaki mcadelenin maddi ve manevi destekileri olarak grmeleridir. Bu yaklam Avrupa'daki Trkiyeli Gmen Aznlklarn buradaki korkun durumlarna kar mcadeleye girmesini; bir toplumsal hareket oluturmasn (rnein Siyahlarn Amerika'da 50'li ve 60'l yllarda ykselen medeni haklar hareketi gibi bir hareket) engellemektedir. Avrupa'daki gmen aznlklar yeni bir znedir. Er veya ge Avrupa'da bir g olarak ortaya kacaktr. Gerek Avrupa Devletlerinin gerekse T.C.'nin btn abas bunu engellemeye yneliktir. Trk basnnn btn Avrupa sayfalar veya basklar bu amaca yneliktir . zgr Gndem onlardan bu bakmdan ayrlmal byle bir hareketin olumasna hizmet etmelidir. Bu Avrupa'da politika yapmak; Avrupa politikas yapmak demektir. Bu politikann znesi ve muhatab Trkiyeli Gmen Aznlk olmaldr. Sorunu biraz ar ekitirerek somutlamaya alaym. "Avrupa" sayfasnda iki gn arka arkaya "Krtler Avrupa'da 37 blgede seime gidiyor" ve "Avrupa'da Ulusal Meclis Sevinci"

51

balkl iki byk haber yorum var. Aslnda bunlar "Avrupa" sayfasna deil Trkiye ya da Krtlerle ilgili sayfalara girmesi gerekir. Bu olay elbet bir Avrupa sayfasnda da yer alabilir ama olaya Avrupa'daki gmen aznlklarn sorunlar asndan yaklalrsa haberin verili biiminin kkten deimesi gerekir. rnein denilebilir ki: "T.C. hala Avrupa'daki "Gurbetiler"e oy hakkn vermesin Krt Ulusal Kurtulu Hareketi Avrupa'daki Krtlere sadece oy hakk deil 500 yeli Ulusal Mecliste 10 yelik kontenjan tanyor." (Bu yaklam sadece Buradaki gmen aznlk asndan deil, Trkiye'deki Demokratik mcadele asndan da nemlidir. rnein Trkiye Byk Mil let Meclisi'nde 10 ye Avrupa'daki Trkiye'lilerce seiliyor!) Ya da Krt Ulusal Kurtulu Hareketinin Avrupa'daki Krt gmen aznln buradaki mcadelesiyle iliki ve elikileri ele alnabilir. nk bu ikisi arasnda bir eliki olduu kans ok yaygndr. 2. Elbet Avrupa'da Gmen Aznlklarn henz dou halinde de olsa rgtllk leri ve hareketlilikleri var. Ancak gmen aznlklar da kendi iinde snflardan olutuundan bu snflarn eilimleri de var. Btn dier gazetelerin "Avrupa" basklar bunlar iindeki en tutucu, en kle, biraz da Sosyal Demokrat eilimlerin ve rgtlerin propagandalarn yapyorlar; sadece onlarla ilgili haberleri veriyorlar. zgr gndem onlarn susua getirdiinin krss olabilir. Yani gmen aznlklar hareketi iinde demokrat ve radikal bir eilimi ifade etmelidir. 3. Btn dier basnda Avrupa basklar ayr. zgr Gndem ayn duruma dmemelidir. Yani Avrupa blm srf Avrupa basks iin olmamal, aynen Trkiye basksnda da yer almal. Bylece gizli paternalizme son verilmeli. Avrupa'daki Gmen Aznlklarn Trkiye ve Krdistan haberleri okumas nasl normal karlanyor ise Trkiye'dekilerin de Avrupa'daki gmen aznlklarn haberlerini ve mcadelelerini okumas normal karlanmal. Trkiye'deki insanlarn da bizlerin buradaki mcadelelerinden renecekleri vardr. Bu nokta dier basndan ayr; zgr Gndem'in yapmaya alt gazetecilie uygun bir Avrupa sayfas iin olmazsa olmaz ilkelerdir. Akl vermek kolay. Peki pratik olarak ne yaplabilir? Aslnda Erturul Krk Hamburg'a bir konferans iin geldiinde zgr Gndem'in Avrupa'da epey okunduundan; Avrupa'daki Trkiye'li gmen aznlklarn radikal ve demokrat bir sesi de olmas gerektiinden; bu konuda yardmc olabileceimizden sz etmitik. O da byle bir Avrupa Sayfas projesi olduundan sz etmiti. Anlalan bu sayfalar o projenin hayata geirilmesi. Ancak bu gne kadar kimse bizimle temas kurmadndan nerimizin bilinmediini varsayyorum. Ben kii olarak haftada birka kere Avrupa'daki gmen Aznlklarn bak asndan yorumlar ya da makaleler yazabilirim. Ayrca biraz uzun aralklarla da olsa incelemeler yazabilirim.

52

Henz kimseyle konumadm ama byle bir sayfann hazrlanmasna katkda bulunabilecek birok arkada olacan dnyorum. rnein yine Hamburg'tan Seluk Eralp imdiden katkda bulunmaya balam ve "Geciktirilmemesi Gereken Bir Tartma: Rostok Olay" balkl bir yazs yaynlanm. Yardmda bulunabilecek arkadalarn bir ou bilgisayarn yabancs deildir. Yazlarn seri olarak iletilmesi iin faks'n yan sra modem'den de yararlanlabilir. Tabii kimi teknik sorunlar (ka "baut"luk olduu; Trke karakterlerin ASCII iindeki yerleri gibi) zmek artyla. Eer konsept ve neriler ilginizi ekiyorsa zgr Gndem'den b ir sorumlunun buraya gelmesi ve konuulmas en iyisidir. almalarnzda baarlar dilerim.

Demir Kkaydn

(Bu Mektup Hakknda Not: 04.01.1993 tarihinde emniyete alnm.)

53

Siyah Gzyle
Niye bu balk altnda yazacaz? Irk basknn en dayanlmaz aclarn ekenler siyahlar oldular. Bu nedenle de rkla kar hareket denince akla siyahlar gelir. Afrika'dan Amerika'ya kle olarak gtrlen siyahlar bandan itibaren kleletirilmelerine kar akla hayale gelmiyecek direni biimleri gsterdiler: intihar ettiler; kamaya altlar; beyaz efendilerini ldrdler; ayn klelik cehenneminde yaamasn diye ocuk dourmamaya altlar; Afrika'daki geleneklerinden kaynaklanan, hala korku filimlerine tkenmez malzeme kayna olan voodo gibi gizli dinler ve tarikatler rgtlediler. Ama btn bunlar ynsal bir politik hareket oluturmaya yetmedi. Byle bir hareket ilk kez 50'li ve 60'l yllarda ABD'de ortaya kt. Nasl kadnlarn ezilmesine kar ilk hareketler kadnlar ezen erkekleri rnek alp kadnn zgrln erkeklerin dnyasna katlm salayacak tedbir ve taleplerde aradlarsa ve adeta kadnlklarndan utandlarsa; siyahlar da ilk balarda beyaz adamn standartlarna ulamaya altlar ve siyahlklarndan utandlar. Kadnlar gibi siyahlar da tarihsel tecrbeleriyle ve glerinin giderek bilincine varmalaryla kendilerini ezenlere benzemeye almann bir k yolu olmadn; hareketlerinin baka bir deerler sistemi getirmesi gerektiini grdler. Bir toplumsal hareketin oluumu ve pimesiyle birlikte bu kle ruhundan kurtulup "Siyah Gzeldir" dediler. Ayn zamanda kendilerine "Zenci" (neger) denilmesine de kar kp kendilerini "Siyah" olarak tanmladlar. O zamandan bu zamana ABD'deki siyahlarn durumunda, kk bir orta snfn olumas dnda, byk bir deiiklik olmad. Eski biimiyle rklk srmeye devam ediyor. Fakat artk kk fanatik rk gruplar dnda, artk kimse, kimi rklarn aa olduunu aktan savunamyor. Savunamyor ama rklk yok olmad; sadece biim deitirdi. Dn, rklk aktan kimi fiziksel zelliklere dayanarak kimi rklarn aa olduu fikrine dayanyordu. Bugn ise rklk kltre ve milliyetlere; kat paralarna dayanyor. rnein bir Alman pasaportunuz ya da sizin Alman olduunuzu kantlayacak bir hviyetiniz yok ise hi bir hakk olmayan bir kleden baka bir ey deilsinizdir. Eski rklk bir bakma kendi iinde daha tutarlym. Bugnk rklk ise hem "btn insanlar eittir" diyor; hem de belli baz kat paralarna sahip olmayan ya da baka bir kltr ve deerler sistemi olan insanlar her trl haktan mahrum edip eziyor ve smryor. Bu, i tutarll daha az, ama grnmesi, anlalmas; rklk olduunun kavranmas daha zor bir rklk. nk bu rk baskya urayanlar da o kat paralarna ayn deeri veriyorlar. O kat paralar ise beli toplumsal ilikileri ifade ediyor. Yani bir devletin yurtta olmak; bir lkenin vatanda olmak gibi. Fransz devrimini yapanlar birbirini "yurtta" diye aryorlard. O zamanlar ynla kk derebeyliin bulunduu ve derebeylerin basksnn ezilenleri bunaltt bir Avrupa'da "yurtta"

54

olabilmenin insanln hayrna bir yan vard belki. imdi ise, sermayenin, zengin uluslarn yuttalarnn dnyann bir yerinden dierine hi bir engelle karlamadan gittii; fakat "yeryznn lanetlileri"nin; yani u "nc Dnya"llar ve onlarn zengin lkelerin pis ilerini yapan uzantlarnn "Berlin Duvar"ndan daha etkili ve korkun mekanizmalarla "nc Dnya" denen "Bantustan"a hapsedildikleri bugnk dnyada "yurtta" sadece rkln bir arac olabilir. Biz Avrupa'daki gmen aznlklar bu tr yeni, anlalmas daha zor ve daha sinsi bir rkl dorudan ve ilk kez yaayanlarz. Bunu bugn belki sadece biz etimizde kemiimizde hissedip kavrayabiliyoruz, ama yakn gelecekte gelimi lkelerin yurtta olmayan btn yoksul insanlk kavrayacaktr. te bu rk baskya maruz kalanlar ve direnenler, derisi ne renk olursa olsun, eski biimiyle rkla en fazla maruz kalm ve ona kar en byk direnileri gstermi siyah hareketiyle benzerliini vurgulamak ve bu gelenein devam olduunu belirtmek iin kendilerine "Siyah" diyorlar. Bu balamda "Siyah" Politik Bir Kavram olarak kullanlmaktadr. Buna karlk "Beyaz" da rk basky uygulayanlar tanmlamakta kullanlmaktadr. rnein bir Japon "sar rk"tan saylmasna ramen, artk "beyaz"dr. Japonya'da hi bir hakk olmadan gmen ii olarak alan Koreli ise, o da "sar rk"tan olmasna ramen "Siyah"tr. Avrupa'daki Trk veya Krt "beyaz rk"tan saylrlar ama artk "Siyah"trlar. Biz, ngilteredeki anti-rk mcadeleden kaynaklanan bu kavramlar; politik anlamyla siyah ve beyaz kavramlarn benimsiyoruz ve hepimizin benimsemesi gerektiini dnyoruz. nk bu kavramlar kullanarak hem dnyann btn ezilen "rk" ve uluslaryla kendimizi bir grdmz; onlarn bir paras olarak kabul ettiimizi; onlarla kader ortakl iinde bulunduumuzu; ksaca yerimizi net olarak tanmlam oluyoruz; hem de u "Beyaz Adam"n konumuna ya da hedeflerine ulamak gibi bir hedefimiz olmadn ve olmamas gerektiini; baka bir deerler sistemine dayanan baka bir ideal iin mcadele etmemiz gerektiini; tpk "siyah gzeldir" diyen nclerimizin bununla beyez adama benzemek istemediklerini vurguladklar gibi, biz de, zel olarak "Avrupal" olmak istemediimizi ama ona kar direneceimizi; Avrupalnn imtiyazlarna sahip olup dnyann beyazlar arasna katlmak deil, dier siyahlarla birlikte yeryznden beyazl kaldrmaktan yana olduumuzu; yani hedefimizi ksmen de olsa vurgulam oluyoruz. Bu nedenle bu kenin bal "Siyah Gzyle". Ve orada her ey Beyaz'a kar olacaktr. Demir Kkaydn - 2.11.1992

55

Malcolm X'in kinci Douu

Amerikan sinemasnda 1950'lere kadar siyahlara uygun grlen rol hizmetilik ve Tom Amcalktan baka bir ey deildi. 1950'lerde Hary Belafonte ile ilk kez bir siyah barol almaya balar. 1960'lar Sidney Poitier'li dramlar dnemidir. 70'li ve 80'li yllarda yeni siyah orta snf, zellikle polisiye filmlerde yansmasn bulur. Ama btn bu filimler beyazlarca ve beyaz gzyle yaplrlar. Spike Lee ilk kez siyahlar iin film yapan bir siyah rejisr olarak ortaya kar. "Do the right thing" filmiyle dnya apnda tannr. Film aslnda Los Angeles'teki son siyah ayaklanmasnn bir sanat seziiyle yaplm kehaneti gibidir. Bu film Malcolm X'in bir szyle biter. Ynetmen imdi Malcolm X'in hayatn konu alan "Malcolm X" adl filminin ekimini bitirmi bulunuyor. saatlik bu film, gn nce Amerika'da sinemalarda gsterime girdi. Bu vesileyle Malcolm X7i yeniden hatrlatmak yararl olabilir. * Son zamanlarda yaplan bir ankete gre ABD7deki siyah genlerins %90' Malcolm Xin fikirlerini benimsediini sylyor. Hemen hemen btn siyahlar, zerinde X yazan tirtler, apkalar tayorlar. ABDnin byk ehirlerinin siyah gettolarnda siyah genlerin yaratt ve Almanya'daki Trkiye'li genlerin de ok tuttuu rap trnn en nde gelen mzisyenleri: Cluck D., Public Enemy, Ice-T vs. paralarnda Malcolm Xin grlerini dile getiriyorlar. Kapitalizm siyahlarn Xe bu ilgisini ve dnn ticariletirmekte gecikmiyor. ABD'ye bakan seilen Bill Clinton jogging kyafetinde bir X tayor. Yllardr kendilerine verilen Malcolm X'le ilgili senaryolar p sepetlerine atan Hollywood yapmclar bu yeni kar kaynan yatrm yapmaya deer bulup Spike Lee'nin Malcolm X'le ilgili bir film yapmasn kabul ediyor. Harward'da toplum aratrmacs Henry Louis Gates Jr. : "Biz bir Malcomani yayoruzz fakat bir Martinmani deil" diyor. * Malcolm X ve Martin Luther King 1960'larn ABD'yi sarsan ve btn dnyay da " Amerikan Ryasndan uyandran muazzam siyah hareketinin iki nde gelen lideriydi. Martin Luther King'in adn tayan yzlerce cadde, meydan, okul hatta bir de resmi tatil gn vardr ABD'de; fakat Malcolm Xin adn tayan tek sokak Harlem'dedir ve bir ka blok tesinde yine bir King alan vardr. Martin Luther King'in btn resmi tann ve korunuuna ramen siyahlar bugn mcadeleleri iin gerekli parolalar ve sembol daima unutturulmaya

56

allma Malcolm Xin mcadele ve fikirlerinde buluyorlar. Kleler ve kleletirilmi smrgeler ancak sa ya da Gandi gibi "yanana vurana br yanan evir" diyen pasif direni formlarn ne sren nderler karabilmilerdir. Amerika'nn Gney eyaletleri, i savatan sonra resmen klelik kaldrlm olsa bile, Klu Klux Klan terr ve kleliin gelenekleri altnda yaayan siyahlarla doluydu. Bu siyahlarn direnii de ancak pasif mcadele biimleri olabilirdi. Gneydeki bu hareketin nderi, bir rahip olan Martin Luther King'di. Ama Kuzey'in sanayi ehirlerinin gettolarnn direniine byle bir kle direnii ideolojisi cevap veremezdi. Bu nedenle de Kuzey'de "Gze gz, die di" diyen, henz klelememi silahl gebe ya da Kent Plebi (Mslim) Muhammet'in dininden ilham alan "Siyah Mslmanlar" hareketi gelimiti ve bu hareketin gerek nderi Malcolm X idi. * Ama toplumsal mcadeleler sadece onlara katlan ynlar deil, onlarn nderlerini de eitir. Her ikisi de suikasta kurban giden bu iki siyah nderin fikirleri de mcadeleleri iinde deiti. Her ikisi de ancak lmlerinin ncesindeki ksa bir dnemde yeni ulatklar noktalan ifade edebildiler ve sistemletirme olanaklar olmadan ve bizzat bu deiim ve radikallemelerdi nedeniyle ldrldler. Gney'deki harekette, Andrew Young gibi, King'in yakn mcadele arkadalar saa doru kayarken, King sola doru bir evrim gsteriyordu. Ve ldrld gn ldrld ehirde ilk kez bir ii grevi ile dayanmaya gitmiti. King X'e yaklarken, X de King'e doru bir evrim gsteriyordu. Malcolm X, balangta sadece siyah milliyetiliini vaaz ederken, Mekke'de hacca gittiinde birok beyaz Mslmann kendisini karde olarak kabul ettiini grnce, slami bir sylem altnda, bir enternasyonalizm gelitirmeye balamt. Artk sadece ABD'deki siyahlar deil, btn dnyadaki ezilen uluslar da kapsayan bir mcadele perspektifi oluturmutu. Bu geliim ise onun Elijah Muhammet'in "Siyah Mslmanlar" hareketinden kopmasyla sonuland. Beyazlar nasl Martin Luther King'in henz radikallemedii dneminin fikirlerini propaganda ediyorlar ve onu tehlikesiz hale getirmeye alyorlarsa, siyahlar da byk lde Malcolm Xin henz X olduu dnemin fikirlerini ne karyorlar. Fakat ne olursa olsun, biraz geriden de olsa yine de bir balang. Ve balamak iin yarsdr.

57

Drdnc Blm: Yaynlanmayan Yaz

Krt Ulusal Kurtulu Hareketi ve P.K.K.

Bir Trk tarihisi, bir zamanlar Osmanl mparatorluunun egemenliinden kurtulan son ulusun Trkler olduunu sylemiti. Bu nermeyi bugn yle bir paradoksal nermeyle tamamlamak gerekiyor: Osmanl mparatorluu'nun egemenliinden hala kurtulamam son ulus da Krtlerdir. Krtlerdir, nk Trk modernlemesi ya da "burjuva devrimleri" -yine paradoksal bir ifadeyle- burjuvaziye kar yaplm burjuva devrimleridirler. Bu "devrimler" Osmanl Egemenlii altndaki Hristiyan uluslarn burjuvazisine kar Osmanl "Devlet Snflar" tarafndan rgtlenen ve ynetilen hareketler olmulardr. Bu nedenledir ki Trkiye Cumhuriyeti Devleti Osmanl mparatorluunun yaayan Ruhu olmutur. Osmanl mparatorluu egemenlii altndaki Hristiyan uluslar bu egemenlie ilk bakaldranlar oldular. Ancak bu ba kaldr, Balkanlarda ve Anadolu'da zt sonulara yol at. Balkanlarda Hristiyan Kapitalizmi, Mslman Prekapitalizmini yenip srerek baarya ular ve Balkan uluslarnn yolunu aarken, Anadolu'da Krt -Trk Mslman Prekapitalizmi Rum-Ermeni Hristiyan Kapitalizmini srerek ve yok ederek tasfiye etti. Bu sre kta Avrupas ve Britanya Adalar arasndaki geliim ztlklarna benzetilebilir. Kta Avrupa'snda Sen Barthelmi katliamlaryla burjuva geliimi bir ka yz yl geciktirilirken, ngiltere modern geliimin yoluna giriyordu. Trkiye Cumhuriyeti kurulduunda Eski Ermeni ve Rum burjuva konaklar, Krt ve Trk feodallerinin evlerine ya da Osmanl'dan miras Cumhuriyet adn alm devletin hkmet konaklarna dnmt. Bu tersine gidi Krt Ulusal Kurtulu Hareketinin de gerilemesine yol at. Bundan sonraki dnemde Krt Ulusal Kurtulu Hareketi'nin arlk merkezi kinci Dnya Savann zel koullar nedeniyle nce ran'a (Ksa mrl Mehabat Krt Cumhuriyeti), ran'daki yenilgiden sonra da Irak'a kayd. Bu dnem boyunca Trkiye Krdistan'nda (Kuzey Krdistan) hemen hemen hi bir ciddi ve kitlesel bir direni grlmez. Krt emeki ynlar zor ve dini tarikatlar araclyla Trk gericiliinin oy deposu olarak kalrlar.

PKK'nn Baz zellikleri

1960'l yllarda Trkiye'de kapitalist geliimin hzlanmas ve ii hareketinin douuyla birlikte yeniden doan Trk Sosyalist Hareketi (lk dou Ekim Devrimi Yllarnda olmutur) Krt ulusunun memnuniyetsizliinde doal bir mttefik buldu. Trkiye'deki Krt Ulusal Kurtulu Hareketi, Trk Sosyalist Hareketi'nin rahminde onunla ayn Marksist vokableri

58

kullanarak gelimeye balad. 60'l yllar boyunca ayr bir kiilii olmad, 70'li yllar Trk Sosyalist Hareketinden kopma ve Kendi Kiiliini Bulma mcadelesiyle geti, 80'li yllar Trkiye Krdistannda Bamsz bir Krt Ulusal Kurtulu Hareketinin douuna tanklk etti. 90'l yllarda ise mthi kitlesellemesi grlyor. Bu kitleselleen ve radikalleen hareket ise rgtsel ve politik ifadesini P.K.K. da buluyor. Krt Ulusal Hareketi geliir ve glenirken, Trk sosyalist hareketi 1979'dan itibaren, nce kendi hatalar, sonra 12 Eyll darbesi ve en son olarak da Sovyetlerin dalyla birlikte, hzl bir dal ve zlme srecine girdi ve aslnda kk ve etkisiz evreler saylmaz ise. bir toplumsal g olarak yok olmu durumda. Bu k ylesine gl ki, ykselen Krt mcadelesi bile onu canlandracak bir soluk veremiyor. Trkiye Krdistan'ndaki Krt hareket ve partileri iki kaynaktan domulardr. Birincisi Irak Krdistannda mcadele eden hareketlerin uzantlar ve paralelleri. Bu daha ziyade airetlerden g alan partiler 50'li ve 60'l yllarda Krtler arasnda daha etkili ve organize idiler. Trk Sosyalist hareketlerinin uzants ya da paraleli olan partiler ise 70'li yllardan sonra daha etkili olmulardr. Trkiye Krdistanndaki Krt hareket ve partilerinin bu blm, iinden ktklar Trk hareketlerinin problematiklerini ve snfsal eilimlerini aynen yanstmlardr. 1960'larn Reformist ve Burjuva sosyalist Trkiye i Partisi ve 1970'larin yine ayn k arakterde ve Sovyet izgisindeki TKP'den kopan ya da onun paraleli olan parti ve hareketler Altn alarn 1970'li yllarda yaadlar ve zamanlarna gre, feodal ve airet geleneine dayal hareketlere gre byk bir ilerlemeyi temsil ediyorlard. Bunlarn en bilineni Kemal Burkay'n lideri olduu parti ve harekettir. Bu temel eilimdeki partilerin ve hareketlerin ortak zellii reformist olmalardr. Bunun yan sra Sovyet izgisinin sadk taraftar olmakla da malldler. Bir yandan PKK'nn temsil ettii radikalleme, dier yandan da Sovyetlerin kyle birlikte hzl bir gerileme ve rme srecine girmi bulunmaktadrlar. Bu hareketler bugn PKK'nn temsil ettii radikal ve ynsal Krt hareketinin baarlarndan son derece rahatszdrlar ve iten i e onun yenilgisini beklemektedirler. Eer Trk Burjuvazisi, Trk ordusunun politikadaki geleneksel arln snrlayp, spanya'da Bask sorununun zmnde olduu gibi bir politikay uygulayabilirse, bu politikann Trkiye Krdistanndaki dayana muhtemelen bu partiler olacaktr. Bunlar imdilik srann kendilerine gelmesini bekliyorlar. sve kamuoyu Krdistan'daki gelimeler hakkndaki bilgileri daha ziyade bu izgidekilerin szgecinden ve yorumlarndan gemi biimiyle almaktadr. Bu evrelerin sveteki gc yanltc olmamaldr. Onlarn sve'teki gc Trkiye Krdistanndaki glerinden deil, sve'in politikasndan ve gemiinden gelmektedir. Trk Sosyalist Hareketinden kopan ikinci eilim Kk burjuva sosyalizminin ve radikalizminin damgasn tamtr. Maocu, Arnavutluku ya da Latin Amerika'daki Kastrist, Sandinist benzeri Trk hareketlerinin Krt paralelleridirler. Bunlarn iinde en bilineni ve doktriner olan Rzgari idi. Bu hareketler Altn alarn 1980'e kadar olan dnemde ksa bir sre ve Trkiye'deki radikallemenin bir yanss olarak yaadlar. PKK da bu kategoriden

59

saylabilir. Ancak onun douu dierlerinden baz bakmlardan ayrlr ve bu ayrl noktalar PKK'nn dierlerine gre niin baarl olduunu anlamak bakmndan baz ip ular verebilir. 1970'li yllarda, zellikle 1974'ten sonra Trkiye'de kitlelerin muazzam bir radikallemesi ve kitle hareketinin ykselii yaanmtr. Ancak bu radikalleme tm toplum kesimlerinde senkronize olarak gereklemedi. nce ehirlerin isiz kesimleriyle, kk burjuvazi radikalleti. i Snf nispeten sendikalar araclyla konumunu koruyabiliyor hatta gerek cret artlar salayabiliyordu. Bu, sz konusu radikalleme dneminde ayn zamanda ve bu nedenle i Snfnn sanayi ekirdei arasnda reformist sosyalizmin ve Sosyal Demokrasinin (TKP ve CHP) glenmesini de aklar. Krdistan ise daha geri toplumsal ilikiler nedeniyle radikallemede geri kalmt. 1978'lere gelindiinde artk radikallemi kk burjuva ve isiz kitleler yorulmaya balamken ilerin ve Krt yoksullarnn radikallemesi balamtr. te PKK bu dnemde domutur, ve zellikle kasaba ve ehirlerin yoksul genlii arasnda taban bulmu ve onun eilimlerinin ifadesi olmutur. PKK en son doan Krt hareketidir Trkiye Krdistannda. Dier yandan PKK'nn en az bilinen bir zellii de Krt ve Trk devrimcilerinin kurucular arasnda birlikte yer ald ilk ve tek Krt hareketi olmasdr. Btn dier Krt hareketleri sadece Krtler tarafndan kurulmutur. PKK kkeni itibariyle Kastrist saylabilecek Trk hareketlerinin geleneinden kaynaklanmakla ve onlarn Krdistan'daki paraleli olmakla birlikte, gl bir Stalinist vokablerle konuur. Ama bu onun Stalinist olduu anlamna gelmez. Stalinist Krt hareketleri daha ziyade reformist sosyalist Krt hareketleridir. O daha ziyade Vietnam ve in'deki kyl ve Ulusal Kurtulu hareketleriyle Kba ve Nikaragua'daki Kastrist ve Sandinist hareketlerin arasnda bir yerdedir. PKK'nn anti -demokratik eilimleri onun Stalinizm'inden deil, ulusal kurtulu hareketlerinin kendi karakterinden gelmektedir. Bu zellikler hangi ideolojiye bal olursa olsun btn hareketlerde grlmektedir. Dnyada PKK'nn yapt trden iler yapmam ve yapmayan bir tek Ulusal Kurtulu Hareketi gsterilemez. Namibya, Filistin, Bask, rlanda vs. gibi btn ulusal kurtulu hareketlerinde benzer pratikler grlmtr ve grlr. Garip olan nokta onlarda ho grlen bu pratiklerin PKK'ya ve Krt Ulusal Kurtulu Hareketi'ne gelince ifte standarda tabi klnmasdr. Krt Ulusal Kurtulu Hareketi'nin hanet ya da Mcadele arasnda nc bir yola olanak tanmayan sert ve keskin elikileri her trl demokrasi ve tartma denemesini olanaksz klmaktadr. Savaan bir ordu, kendi saflar arasnda farkl strateji ya da tereddtlere tolerans gsteremez. Orada siyasetin deil, savan fizik yasalar belirleyicidir. Burjuva ordularnn mutlak itaat ile salad tek bir iradeye gre davranabilme zellii, Krt Ulusal Kurtulu Hareketi'nde de ancak tereddtllerin ya da farkl strateji nerenlerin tasfiyesiyle salanabilmektedir. Tarihteki en geni demokrasi kltrn alm, en entelektel devrimciler bile, rnein Bolevikler ve Jakobenler savan fizik yasalarna uymak zorunda kalmlardr. Teoride bu davranlarn politik ilkeler haline getirmeseler bile. Bu zellik, dier yandan PKK hareketinin plebiyen -jakoben karakterinin bir yansmasdr. Krt Ulusal Kurtulu Hareketi ve PKK iinde modern ii snf ve bu snfla kader birlii

60

etmi, radikal ve devrimci bir entelijansiya ok az bir arla sahiptir. nk Krdistan'n geri kalm sosyal gereklii her eyden nce byle bir oluumun nn kesmitir. Ulus, imajiner bir gereklik olarak varolabilmek iin "Biz"i tanmlamak zorundadr. "Biz" ise ancak "Bakas" ile tanmlanabilir. Ulusal uyanlar ve bilinlenmeler bu "Bakas"n hemen daima dier uluslarda bulmutur. Hemen hemen btn ulusal kurtulu hareketleri ve uluslama sreleri bir veya bir ka dman ulusa gre kendilerini tanmlamlardr. rnein Hristiyan balkan halklar, Yunanllar, Ermeniler iin bu "bakas" Trkler, Trkler iin de Ermeniler ve Rumlar olmulardr. PKK'nn bugn nderlik ettii hareketin bir dier zellii de szde ve eylemde gerek dmann ve "bakas"n dta deil ite aramasdr. PKK Trk ulusunu Dman olarak gstermez, srarla T.C.'den sz eder, yani Trk Burjuvazisinin devletinden ve Osmanl Devletinin yaayan ruhundan. Eyleminde de Trk sivili ldrmekten ekinir, Trk askeri ve polisi ldrr. Ama Krtler sz konusu olduunda sivili ldrmekten ekinmez. Bunun nedeni ise PKK'nn klelemi ve kleletirilmi Krt ulusunun kle ruhunu atmadka hi bir ey yapamayaca tespitindedir. PKK kle ruhlu, ibirliki krde kar yrtmtr gerek savan ve aslnda hala da buna kar yrtmekte, Krt ulusuna bir kiilik kazandrmaya, onu kle ruhundan kurtarmaya, ba kaldrmay retmeye almaktadr. Krt Ulusu'nu baka bir ulusa kar tanmlayarak deil, kendi kleliine kar tanmlamaya almaktadr. PKK'nn nderlik ettii Krt Ulusal Kurtulu Hareketi'nde "Biz"i tanmlamaya yarayan "Bakas", Trk emekilerini de ezen T.C. ve "Kle Ruhlu", "teslimiyeti" Krt'tr. Bunun tarihe yaklam bakmndan da ilgin sonular ortaya kmaktadr. Burjuva sosyalist ve reformist Krt hareketler, hemen hemen btn uluslarn yapt gibi her zaman var olmu bir binlerce yllk Kr Tarihi yaratmaya alrlarken ve Med'lerden beri Dou Anadolu'da kurulmu btn devletleri Krt olarak vaftiz ederlerken, PKK bu eilime taviz vermez hatta onla alay eder. Bu, uluslama srecinde ve ulus bilincinin oluumunda pek rastlanlmayan olduka yeni bir olgudur. Bu yaklam ve zgnlk kavranamazsa PKK'nn niye daha ok Krt ibirlikilere saldrd ve belki de Trkten fazla Krt ldrd anlalamaz . Onun yzeysel gzlemlerle en ok eletirilmi bu yan aslnda en ilgin ve takdir edilmesi gereken yandr. PKK Krdistan'n var olan en modern kitle hareketidir. PKK'dan nce az ok ciddiye alnacak gce erimi btn hareketler ya bir airete ya da mezheplere dayanyordu. Bu da onlarn temel zaafn oluturuyor, eski paradigmalar ap (din ya da soy kardelii gibi) onlarn yerine bir Ulus paradigmasn egemen klmakta yetersiz kalyorlar nispeten blgesel olmaktan kurtulamyorlard (Barzani, Talabani vb.). PKK hi bir airet ya da mezhebe dayanmayan, btnyle Ulus paradigmasna gre ortaya km ilk kitlesel gc byk harekettir. Bu modern zellii nedeniyledir ki PKK sadece belli bir airet, mezhep ya da belli bir lke topraklar iinde deil, btn Krdistan'da (Trkiye, Irak, Suriye, ran Krdistanlarnda) btn mezhep, din ve airetler arasnda taraftar bulabilen ve rgtl ilk harekettir. PKK zellikle 1984 atlmndan sonra Trkiye Krdistannda artan bir hzla kitlesellemeye balamtr. Gcnn artmasyla birlikte daha fazla kendine gven ve esneklik de

61

kazanmaktadr. Bu gn Trkiye Krdistannda rgtl ve savaan tek g vardr ve o da PKK'dr. PKK'nn esas kayna ii, isiz ve yoksul kyl Krt genliidir. PKK'nn nderlik ettii gerilla hareketi ayn zamanda Trkiye Krdistannda Kapitalizm ncesinin tm toplumsal ilikilerini de havaya uurmaktadr. Bundan daha bir ka yl nce en atlgan hayal gcnn bile kavrayamayaca deiiklikler gerekleiyor. Airet balar paralanyor. Oullar ve kzlar kle ruhlu ve bazen da ibirliki babalarna kar kan ve soy balarn hie sayp ulus ban n plana kararak isyan ediyor. kayor ve PKK saflarna katlyor. zellikle kadnlar PKK'ya byk destek veriyor. PKK saflarna katlarak ev kleliinden kurtuluyorlar, gerilla oluyorlar. Erkek gerillalarla ayn ii yapyorlar. ktisadi gelimenin onlarca ylda gerekletirebilecei deiiklikleri PKK hareketi, hem de en zor alanda, kltr alannda birka ylda baarm durumda. Bugn PKK gerillalarnn te birine yaknn kadn ve kzlar oluturuyor. PKK hareketinin bu bakmdan sonular 1968'in Bat dnyasnda yaptklarna benzetilebilir. 1968 bir toplumsal hareket olarak yenilmitir ama politika ve kltr hayatnda artk geri dnlmesi bile dnlmeyecek yeni deerler, yeni kltrel eler getirmitir. Kadn Hareketi iin de benzer eyler sylenebilir. PKK da yenilebilir, ama onun araclyla gerekleen bu deiiklikler, bu kltrel alt st olu bir daha yok edilemez.

Krt Ulusal Hareketi'nin ve PKK'nn Zorluklar ve Snrlar

Ge gelmenin yukarda bazlarna deinilen olumluluklarn tayan PKK, ge kalmann olumsuzluklarn da yayor. PKK hareketinin nderlik ettii Krt Ulusal Hareke tinin en byk talihsizlii, dnya tarihinin, belki de birka bin ylda bir grlen en byk alt st olularnn yaand; evrensel bir paradigma deiikliinin sanclarnn ekildii; Dou Avrupa'da olduu gibi Ulusal Hareketlerin bile ulusal imtiyazlarn korunmas (zenginlik) veya zenginler arasna alnma (Baltk Cumhuriyetleri, Hrvatistan, Slovenya, Dou Almanya) gibi egoist, zenginlik tarafndan batan karlm, ifal edilmi zelliklere dayand; Gezegen apnda bir apartheit sisteminin ekillendii; dnyann koca bir Gney Afrika'ya dnt; Kapitalizmin Tarihsel bir zafer kazand; toplumu deitirmeye alan politik savaln yerini kendini deitirmeye alan sufiliin ald; Epikryen bir ahlakn egemen olduu; hemen hi bir devrimci kabarn grlmedii bir dnyada ge kalm bir ykselii yaamakta oluudur. PKK ve Krt Ulusal Hareketinin son yllardaki ykselii 1968'lerin devrimci kabarnn son kuu ldr. Ama bu l iitecek kimse yoktur artk. Bu durum Krt Ulusal Kurtulu Hareketi'ni ve PKK'y geni manevra alanlarndan ve geni mttefiklerden yoksun klmaktadr. Bu durum PKK'nn snrlar ve zayflklarnda belirleyici olmaktadr. PKK'nn baar iin sadece kendi gc yetmez. Egemenlerin elikilerinden yararlanabildii kadar Trkiye ve Dnyadaki ezilenlerin desteini ve sempatisini de kazanmak zorundadr. Dnyadaki ezilenlerin destei nasl kazanlabilir? Burjuva uygarln aynadaki aksi olan bir planl, eitliki ve demokratik toplum ideali Bat'nn ezilenlerinde hi bir titreime yol aamaz artk. Sosyalistler Burjuva uygarlndan baka bir uygarl programlatrmak zorundadrlar.

62

Yeni Sosyal Hareketler, Proletarya nasl baskc ve brokratik burjuva devlet cihazn snfsz bir topluma gidi iin bir ara olarak kullanamaz ise, bu uygarln maddi aralarn da kullanamayacan gstermitir. Bu evler, bu yollar, bu otomobiller vs. ile her trl bask ve smr ortadan kaldrlamaz. Brakalm byle bir programn taslaklatrlmasn, henz bu sorun bile dnyada henz ok snrl bir kesimde bir problem olarak tartlmaya balanrken, ne kltrel birikimi, ne snfsal dayana, ne de paradigmas bu sorunlar ortaya koymaya olanak vermeyen Krt Ulusal Hareketi ve PKK'dan byle bir baka uygarl programlatrabilm esi beklenemez. Ve bu da, marjinal gruplar bir yana, PKK'nn dnyann ezilenlerinin sempati ve desteini kazanma ans olmad anlamna gelir. Vietnam savann salad destek gibi bir destek PKK iin olanaksz grnyor. Elbet Krt Ulusal Kurtulu hareketinde bu dolayl yedek g belirleyici deildir. Bu olmadan da baar kazanlabilir. PKK'nn baar iin esas sava yrtt Trkiye'nin ezilenlerinin desteini ya da sempatisini kazanmas gerekir. Ancak bylece Trk burjuvazisini ve T.C. devletini t ecrit edebilir. PKK bu gerekliliin bilincindedir de, bu destei kazanabilmek iin elinden geleni yapt da inkar edilemez. Ancak burada da benzer snrlarla karlayor. PKK Trkiye Krdistannda ve Trkiye'nin batsna gm byk metropollerin nere deyse yarsn oluturan iiler ve yoksullar arasnda byk bir sempati ve destee sahip olmakla birlikte bunu rgtleme ve mcadeleye sokma yetenei gsterememektedir. PKK'nn esas egemenlik alan Trkiye Krdistannn en geri blgeleriyle snrl olmaya devam etmektedir. Bu durum her eyden nce onun Ulusal kurtuluu programatik snrlarndan kaynaklanmaktadr. PKK Krdistan ehirlerini ve Trkiye'nin de ii ve ezilenlerini kazanabilmek iin, mcadelesinin nesnel sonularndan te onlar iin de bir pr ogram gelitirmek zorundadr. Ama bunu yapabilmesi iin onun bir Ulusal kurtulu Partisi olmaktan kp bir Sosyal Devrim partisi olmas gerekir. Bu ise Krt Ulusal Kurtulu Hareketi'nin kendi iinde bir devrim yaamasn gerektirir. Ne yazk ki PKK iinde byle bir dnmn unsurlar ok zayftr ve Ulusal Mcadelenin baarlarnn cokusu altnda giderek de zayflamaktadr. PKK baar iin Trkiye'nin ezilenlerini kazanmak gerektiini sezmektedir, ehirlere yerlemesi gerektiini sezmektedir, bu yndeki skntlarn da gizlememektedir ama sorunun programatik ve stratejik boyutunu grememekte, zm taktik ve rgtsel giriim ve tedbirlerde aramaktadr. rnein artk fiilen bir toplumsal g olmayan. dalm Trk Soluna her trl destei sunarak bu zaafn gidermeye alyor. Ama o cesedin artk kmldamas olanaksz gibi grnyor. Ya da eylem ve propagandasnda Trk ezilenleriyle bir hesab olmadn srekli vurgulamaya zen gsteriyor. Ama bu sefer ehirlerde olumu ve bir trl rgtleyemedii taraftarlarnn kontrolsz davranlar (rnein bir maazaya yangn bombas atlmas ve panik iinde sivillerin lmesi) btn propaganda ve eylemin mesajn bir anda yok edebiliyor ve kendisi ou kez kendisini destek amacyla yaplm bu eylemcileri gcendirmemek iin bu giriimlere sahip kmak zorunda kalyor.

63

Bu durumda mcadelenin kendi dinamikleri yeni almlar ortaya karmad srece PKK'nn Trk ezilenlerinin sempati ve desteini kazanmas da ehirlerdeki Krt aznlklar rgtleyebilmesi de pek beklenemez. Bu snrlar aamayan PKK baz zel konjonktrden ve egemenler arasndaki elikilerden yararlanarak kendine bir manevra alan yaratmaya alyor. Ama bu da onun manevra alann aslnda uzun vadede snrlyor ve gven sarsc tutarszlklara yol ayor. Bunlar arasnda Trk devletiyle elikileri olan ran Yunanistan gibi devletlerin ok snrl sempati ve hogrleri saylabilir. Krfez savandan sonra Irak Krdistannda Batl lkelerin korumas altndaki blgedeki manevra olanaklar da PKK'nn lehine almtr. zellikle Barzani ve Talabani gibi geleneksel liderliklerin uzlamaclndan ylm ve onlara gvenini yitirmi birok Krt ve Pemerge PKK'ya katlmaktadr. PKK bugn Irak Krdistannda da hesaba katlmas gereken ve genliini soluyan, giderek glenen bir g olmutur. Bu gelime Barzani ve Talabani'nin ayaklarnn altndan kayan topra tutabilmek iin T.C. ile daha yakn ibirlii iine girmelerine yol amaktadr. PKK'nn Irak Krdistannda paraleli olan rgt de bir sosyal devrim partisine dnme yeteneinden yoksundur ve hatta daha da elverisiz bir konumdadr. Irak'taki bu geici durum uzun vadede PKK'nn baarsn garanti etmez. Batl lkeler ve Trkiye'nin garantrl altnda Irak'ta kurulacak bir zerk Krt blgesi (Trk Hkmeti buna tene olduunu bir resmi politika olarak aklad) geleneksel nderliklerin gc ve Irak Krtlerinin yorgunluu da gz nne alnrsa PKK'y bu desteinden ve gelimesinden yoksun klar. Geriye Suriye kalyor. Suriye imdiye kadar Trkiye'nin GAP projesine kar bir pazarlk kozu olarak PKK'ya tolerans gsterdi ve hatta destek verdi. Bunu iyi deerlendiren PKK hem Bekaa vadisinde emin bir s buldu hem de Suriye Krdistanndaki Krtler arasnda ok byk bir destek elde etti. Suriye Krdistanndaki Krtler Suriye vatanda bile saylmamalarna ramen PKK Suriye ile uzlamasn bozmamak iin, bizzat o Krtlerin de onay ile Suriye rejimine kar hi bir rgtlenme ve hareket gelitirmiyor, hatta Suriye rejimine bu Krtlerin desteini sunuyor. Aslnda bir aznla dayanan Suriye rejiminin de bu destee ihtiyac var. PKK'nn bulunduu zor artlar iinde, bizzat Suriye Krtlerinin de onayn alan bu uzlama elbette anlalr bir durumdur. Ancak Krfez sava ve Sovyetler Birlii'nin knden beri kprlerin altndan ok sular akt. Suriye artk ABD'nin bir mttefikidir. Filistin'de bir uzlama ile de desteklenebilecek bir Trkiye ve ABD basks Suriye'nin PKK'ya verdii destei ve tolerans bir anda kaldrmasnn yolunu aabilir. Bu durumda PKK'nn tek esas dayana yine Trkiye Krdistan olarak kalr. Burada PKK yllarca ne byyp ne klen bir gerilla hareketi olarak bir sava srdrebilir. Ama bu bir baar getirmez ve uzun vadede onun gcnn azalmasna yol aar. Trk egemen snflar imdi bu avantajlarnn bilincinde olarak PKK'y Irak ve Suriye'deki destek slerinden yoksun brakarak, Trkiye'de Krtlere szde bir dil serbestlii salayarak ve MT araclyla Trkleri rk bir temelde rgtleyip Krt'lere jenosit ve srgn tehdid ini kullanarak ve PKK ve onu destekleyen kitleleri askeri bakmdan ezerek PKK'y kitle desteinden yoksun hale getirme plann uyguluyorlar.

64

Bu kmaz iindeki PKK ise, zamana kar bir yar iinde bu gnk elverili konumunda hi olmazsa Krt Ulusuna bir eyler koparabilmek iin, bir yandan askeri baarlar elde ederek ve sava batya yayma tehdidini kullanarak sertleiyor, dier yandan Trk Hkmetini mzakere masasna aryor ve amacnn ayrlmak olmadn, Krt gerekliinin tannmasn istediini sylyor. Ama Trk burjuvazisinin bu arya iki nedenle kulaklar sardr. Birincisi PKK bir ezilen yn hareketidir artk. Onunla uzlamak isyan etmi ynlarla ba edebilmenin zorluu kadar dier ezilenlere verecei cesaret bakmndan da tehlikelidir. Dier yandan Trk Ordusu Krdistan'da kesinlikle bir uzlamadan ve Krt gereini tanmaktan yana deildir ve ordunun arl eskisi gibi srmektedir. Dolaysyla Trk burjuvazisi bu gnk g dengeleriyle henz politik bir zm kabul etme noktasndan ok uzaktr. Bu da Krt halk daha ok aclar ekecek demektir. Bugnk verili durumda PKK'nn Krt Ulusal Kurtulu Hareketi'ni baarya ulatrmas iin bir mucize lazm. Bu mucize Trkiye'deki Krt ynlarn bir ayaklanmas ya da ani bir Kriz durumunda Burjuvazi ve ordunun tecrit olmas ve blnmesi gibi bir durum olabilir. Ancak imdilik byle bir belirti yok. Ksa vadede Politik bir zm de yok. En byk olaslk gerilla hareketinin kroniklemesidir. Bu da onun gszlemesini getirir. Bu arada unutulmamas gereken baka bir gelime var. Trk ordusu ve burjuvazisi 200 yldr Bat Burjuva uygarlna olumaya o aile iine katlmaya alt. Bat burjuvazisi ise onu hep dlad, daha dorusu ne iine ald ne de tam karya itti. 200 yllk maceras olan bu modernleme abalarnn ideolojisi Kemalizm ise Bir yandan bat uygarlnn da snrlarnn ortaya kmasyla ve Trkiye'nin dlanmasyla, dier yandan Krt ulusal Hareketinin varlyla fiilen tm birletirici gcn yitirmi iflas etmi bir ideolojidir. Trk burjuvazisinin ise onun yerine ikame edebilecei bir ideolojisi ve gc de yok. Bu Kemalist ideolojiyi nce sosyalistler zellikle 1970'li yllarn ykseliinde amalar bakmndan deil, o amalara ulaamamas ve yol at bask ve eitsizlikler nedeniyle epey eletirip yprattlar, sonra ykselen Krt hareketi Trk ovenizmi ve Krt gerekliini yok saymas bakmndan eletirdi. imdi ise slami hareket bizzat hedefinin kendisi bakmndan eletiriyor. Bat uygarlnn insanlara mutluluk getirmediini sylyor. Ne olduu belli olmayan bir slam Uygarl neriyor. Trkiye'de son yllarda yoksulluk iyice artt. iler ve sizler ihtiyalar olan ideolojiyi artk sosyalizmde bulamyorlar bu da slamc Akmlarn giderek ykselmesine yol ayor. Bugn stanbul'un i Mahallelerinde slamc Refah Partisi imdiden en byk partidir. slamc bir ykseliin nndeki en byk engel PKK'nn yrtt Krt Ulusal Kurtulu Hareketidir. Bu hareketin yenilgisi ve demoralizasyon Krdistan'n ezilenlerini yakn zamana kadar olduu gibi tekrar slamc partilere yneltebilir. Bu takdirde Byk ehirlerin iileri ve Krt yoksullarnn desteini alan slamc Hareket iktidara gelir. slamclk burjuvazi iin de bir tehdit oluturmaz. nk o retim Aralarnn mlkiyetini sorgulamaz. Ayrca Burjuvaziye ihtiyac olan ideolojiyi de salar. Krt -Trk nemli deil, hepimiz Mslmanz diyebilir. Bat Dlyorsa kapitalist-Hristiyan uygarla kar slam Dnyas diyebilir ve bu ona Orta Asya pazarlarnda avantajlar da salayabilir.
65

Bu durumda byk bir olaslkla PKK'nn yenilgisi slamclarn zaferi anlamna gelebilir. Ancak PKK'nn zaferi Trkiye'yi Yunanistan veya spanya benzeri, ikinci snf ta olsa bir Avrupal yapar ve Trk burjuvazisini Osmanl art Kemalist Trk Ordusunun vesayetinden kurtarabilir. Tarihin garip alay. PKK'nn temsil ettii Krt Ulusal Kurtulu hareketi, 200 yldr modern kapitalist Bat'y rnek alm Trk burjuvazisinin ona benzemek iin son ansdr. Trk burjuvazisi ve Ordusu ise (ki bu ordu Trk modernlemesinin itici gc ve arac olmutur) PKK'y ezerek bu son ansn kendi elleriyle ve kanla bomaya alyor ve yllardr reddettii slamcla zaferi kendi elleriyle sunuyor. Biz ezilenler asndan ise PKK'nn mcadelesi, zafere ulaamasa bile, gezegen apnda bir Gney Afrika'ya dnen dnyada, siyahlarn beyazlara kar mcadelesi iinde bize, nce kendi kle ruhumuzla savamamz gerektiini gsteren rnei, gc ve gszlkleriyle gemi ve gelecek arasnda bir kpr olacaktr.

C. Aydn 2.4.1992 Stockholm

66