Demir Kkaydn

Demokrasi ve Sol
zgr niversite Semineri in Giri
1

Yaynlar

Demokrasi ve Sol
zgr nevirsite Derlemesi in Giri

Demir Kkaydn
Birinci Srm Kasm 2009

Dijital Yaynlar ndir Oku Okut - oalt Dat

Bu kitap Kxz sitesinin dijital yayndr. Kar amac olmadan, okumak ve okutmak iin, indirmek, dijital olarak basmak ve datmak serbesttir. Alntlarda kaynak gsterilmesi dilenir.

Yaynlar
2

indekiler

Dijital Yayna nsz

DEMOKRAS VE SOL
Giri Sosyolojik ve Politik Kavramlar Sol Kavramnn Politik Karakteri ve Anlam Demokrasi Kavramnn Farkl Kullanm ve Anlamlar Politik Bir Kavram Olarak Demokrasi ve Sol likisi Demokrasi ve Sol likisinin elikileri Demokrasi ve Sol likisindeki elikilere Birka rnek Sosyoloji Nedir? Yntem Anlayamamann zorluklar Demokrasiyi Anlayamamaya almak Matematiksel Bir Tanm: Basit ve Cebirsel Toplamlarn Fark Doada Basit ve Cebirsel Birlikler ki Cebirsel Birliin Fark Demokrasinin Var Olu Koulu Toplumun Var Oluu, Somut Biimi ve Din Karar ve Yaptrm Olmayan Bir Toplumsal Var Olu Mmkn m? Demokrasi ve Zor Gelecein Inda Zorunluluklar Alemi Demokrasinin Somut Toplumu

8
8 8 9 10 10 12 12 15 17 18 18 21 22 23 27 28 29 30 33 34

Dijital Yayna nsz

stanbul zgr niversite 2010 ylnda Demokrasi ve Sol konulu, her hafta baka bir konumacnn katld, bir seminerler dizisi dzenlemi ve bizi de konumac olarak davet etmiti. Yetmili yllarn bandan beri demokrasinin ve sorunlarnn sosyolojik bir analizini yapmak, kafamn kenarnda duran, bir gn frsat bulduumda zerinde younlamay dndm bir konuydu. Konuya yetmili yllarda rgt ii demokrasi balamnda bir younlamam olmutu. O zamanlar kk bir sosyalist partinin gayr resmi yneticilerinden biri olar ak, fraksiyon yasa ile parti ii demokrasinin nasl uzlatrlaca sorunu kafam ok megul ediyordu. nk byle bir yasak fiilen ynetici kk bir grubun, her trl muhalefet ve eletiri yi bastrmasnn bir arac olabilirdi ve oluyordu. Bir ynetici olarak, Parti yasall iinde olma kouluyla parti iinde tam bir fikir zgrl ve parti yasallnn bu zgrl garanti altna almasn savunuyordum . Yetmilerin sonunda, kk bir parti olan, Vatan Partisi iindeki tartmalarda bunu tam anlamyla uyguladk. O parti iindeki farkl grler parti ounluunu kazanmak iin tam bir zgrlk iinde mcadele ettiler, partinin ounluunu kazanabilmek iin btn grler eit olarak ayn haklardan yararlanyordu. Taraflar metinlerini hazrladlar ve kongrede bunlar savundular.1 Ayrlklarn ayn partide bulunmay olanaksz klacak ekilde, tamamen ze ilikin, programatik, stratejik ve rgtsel tm sorunlar kapsad grldnden, aznlkta kalanlar Vatan Partisinden ayrldlar ve Sosyalist Vatan Partisini kurdular. Tam da byle zgrce tartld ve her gr parti ounluunu kazanmak iin sadece fikirlerinin gcne dayand iin, Trkiyede dier sosyalist pati ve hareketlerde grlmeyen bir biimde, tpk Norvein sveten veya Slovakyann ek Cumhuriyetinden ayrlmas gibi, tamamen uygar ve barl biimde gereklemi bir ayrlkt. 12 Eyll ncesinin patrt ve grlts iinde bu rnek ve benzeri olmayan deney bilinmez kald. 12 Eyllden sonra da zaten unutuldu gitti. Keza yine o dnemde, sosyalist bir lkede demokrasinin sorunlar zerine dnyordum ki, Troki ve Mandelin ve Drdnc Enternasyonalin almalar, uzun aratrma ve zaman kayplarla ulalabilecek sonulara, kolayca ulamam salamt.Yetmili yllarn sonu ve seksenli yllarn banda, Kurueme tartmalar srasnda, keza konunun Gorbaov reformlar balamnda tekrar gndeme gelmesi nedeniyle 2, demokrasi konusuna sosyalist
1

Bu tartmalar hem Parti iinde metinler ve toplantlar araclyla yapld, hem de kamuoyu nnde o zamanlar Vatan Partisinin kard Kvlcm adl teorik dergide ve Sosyalist gazetesinin sayfalarnda yaynland.
2

Bu arada sz konusu gelimelerin etkisiyle, Trkiyede Kurtulu dergisi adna bal hareket de Sosyalist Demokrasi tartmas balatmt. Mahir Saynn grleri ok geri idi ve Trokist hareketin grlerinin birer bayalatrlm, gecikmi kt bir kopyasyd ama yine de konunun geni sosyalist kesimlerce gndeme alnmasna hizmet etmesi bakmndan olumlu bir yan vard.

demokrasinin sorunlar balamnda tekrar dnmtm. Bu almalarn rn, Kurueme toplantlarnn Avrupadaki paraleline sunduum, Sosyalist Demokrasi Konusunda Tartlmayan Baz Sorunlar Tartma Denemesi balkl metin oldu ve bu metin daha sonra Birlik mi, Rekompozisyon mu? adl kitapta yaynland3. Ne var ki bunlar o zamanki Trkiye sosyalist hareketine gre ok ileri dnceler ve davranlar olmalarna ramen, bugnk bak amdan, genel ve sosyolojik bir kavramsal temel sorununa girmeyen younlamalard. 2000li yllarn banda PKK ve Krt Hareketi balamnda hem PKKnn yapsn ve kimi zelliklerini incelemek iin; hem de zellikle savunulan Demokratik Cumhuriyet program balamnda, ona bir teorik arka plan olmak zere, demokrasi konusunu daha geni ve sistematik olarak ele gerei ve olana ortaya km t. Bu ihtiyalarla yazdm yazlar seri halinde Demokrasi zerine Yazlar bal altnda Avrupada Krt hareketinin kard zgr Politika gazetesinde yaynlanmt4. Yazlarn grd ilgi zerine daha sonra bu yaz serisini derleyerek kk dzeltmelerle Marksist Demokrasi Teorisine Katk bal altnda kitap olarak dijital ortamda tekrar okuyucuya sunmutum. Ama bu derleme, her biri ayn zamanda bamsz bir yaz olan bir seri gazete makalesinden olutuundan, iinde ok miktarda tekrar vard. Ayrca son yllarda Ulus ve Din teorisi konusunda yaptm yeni keifler nda konuyu tekrar ele almam gerekiyordu ve bunun iin bir frsat kolluyordum. te buraya kadar ksaca zetlenen arka plan nedeniyle, zgr niversitenin Demokrasi ve Sol konulu seminerler dizisinde konumaclardan biri olarak bir seminer verme davetini seve seve kabul ettim. Bylece konuya yeniden dnebilir ve hep yapmay dndm yapabilir ve yllardr bir trl zerine younlaamadm konuya, zorunlu olarak dnebilir, demokrasinin sosyolojisini yeni teorik genellemelere gre taslaklatrma denemesine giriebilirdim. Bu hevesle, imknm olduka, Demokrasi ve Sol bal altnda yaplan btn seminerleri izlemeye altm. Salk ve baka engeller nedeniyle canl olarak izleyemediklerimi de video grntlerinden ve notlardan izlemeye altm. Ne yazk ki bu izlemelerim byk bir hayal krkl da yaratt. Konumaclarn bir ka hari neredeyse hepsi hazrlkszd, kahve sohbeti havasnda konuuyorlard. En temel ve basit kavramlar bile kartryorlard ve stne stlk pek bir eyler renme ve alma havalar da yoktu.

Birlik mi Rekompozisyon mu? balkl kitap internette u adresten indirilebilir: http://www.akintiyakarsi.org/koxuz/icerik/birlik-mi-rekompozisyon-mu

4

Marksist Demokrasi Teorisine Katk u adresten indirilebilir: http://www.akintiyakarsi.org/koxuz/icerik/marksist-demokrasi-teorisine-katki

 Hepsi seminerini veriyor ve gidiyordu. Bir ka hari ou dierlerinin ne dediini bile merak etmiyorlard. Hi biri soruna sosyolojik olarak bakmyordu, btnyle aktel politik tartmalarn bir fonksiyonu olarak konuuyorlard Bu gzlemler beni kamlad. Ne olursa olsun, demokrasinin sosyolojisi zerine, bir eyler yazmamn ok ac olacan dnmeye baladm. ok geni ve ayrntl bir plan kardm ve bu plana gre konumay planladm. Bu plan en azndan yirmi derslik bir seri semineri gerektirirdi byk olaslkla. Ama kk bir blmn anlatabilsem de bu vesileyle yan rn olarak derli toplu bir kitap karabilirdim. Gerekten de seminerde planmn ok kk bir blmn anlatabildim. Hazrlklarm yazya geirmeyi seminer sonrasna brakmtm. Seminerde gelecek eletiriler ve tartmalar nda da son ekli vermem iyi olur diye dnyordum. Ancak bu arada salk sorunlarm nedeniyle konudan ve stanbuldan epey bir sre uzaklamam gerekti. Salk sorunlaryla bouurken, stanbul zgr niversiteden semineri tertipleyen arkadalar, seminerler dizisini derleme olarak yaynlayacaklarn; verdiim seminerin 25 sayfay gemeyen bir versiyonunu yollamam istediler. Bunu hemen yapp yolladm. Ve merakla kacak kitab beklemeye baladm. Ancak kitabn k gecikti de gecikti. Salk sorunlarm hafifleyip de tekrar stanbula dndkten sonra, bir gn zgr niversiteye uradmda, kitabn ne zaman yaynlanacan sorunca, siz ve daha birka konumac haricinde kimse metinleri yollamad, kendilerine seminerlerinin zlm tapelerini yollamamza ramen geri dnmediler, bu nedenle derlemeyi yaynlamaktan vaz getik dediler. zldm ama armadm. Aslnda seminerlerin veriliindeki laubalilik demekten kendimi alamayacam davran biimi imdi kitabn yaynlanmasn da fiilen olanaksz klmt5. * Bu vesileyle yeri gelmiken Trkiyedeki solcularn politik kltrne iyice yerletiini grdm ama bir trl alamadm baz yntemlere deineyim. Birincisi, artk seminerler veya tartmalar ierikte bir doyuruculuk ve gelitiricilik kaygsyla deil, medyatiklik kaygsyla hazrlanyor. Bu gibi toplantlarda hedef, bir veya birka kiinin konuyu derinliine ele almas ve tartlmas deil . Genellikle yaplan, konuyla ilgili veya ilgisiz btn mehurlar uzunca bir masaya dizmek ve onlardan ou kez on veya on be dakikay gemeyen ksa konumalarla konuyu ele almalarn istemek.

Daha sonra tekrar kitabn yaynlanmasnn mmkn olabilecei sylendi. Birka konumac daha yollamaya sz vermi. u ana kadar bir sonu yok grebildiim kadaryla ama ilerde yaynlanma ihtimali hala bulunuyor.

 kincisi, konumaclar da genellikle bu durumdan memnunlar. Emek verip derinlere gitme zorunda olmadan, her zaman sylediklerini bir kez daha tekrarlam oluyorlar. Ayrca masraflar karlanarak bir yerlere gitmek gibi maddi veya ilginin merkezinde olmak, baka ilgin kiilerle tanmak gibi saylmakla bitmeyecek manevi doyum da cabas oluyor. ncs, konumaclar hibir hazrlk yapmadan, kahve sohbeti havasnda konuuyorlar. Konumalarda en kk bir zeka parlts grlmyor. Drdncs, konumaclar genellikle dier konumaclarn ne dediini de merak bile etmiyorlar. Hatta birok toplantda, konumacnn, konumasn bitirdikten sonra baka bir ii olduu gerekesiyle, dier konumaclar veya izle yicileri dinlemeden toplanty terk ettiini grlyor. Bunlarn olaan karlanmas ise bunlardan da daha byk bir fecaat. Ama daha byk fecaat, byle davranmayanlarn rahatsz edici bulunmasdr. Bunu daha nce Tarihi Konuuyoruz balkl sempozyum vesilesiyle grm ve yaamtm. * Sonu olarak, Demokrasi ve Sol konusunda verdiim seminerin yaynlanma olana kaybolunca, en azndan derleme iin sunduum metni dijital olarak yaynlayaym, emek boa gitmemi olur diye dndm. Elbette ilk frsatta, biraz da bu giriin devam gibi olacak Demokrasi Teorisi veya Demokrasinin Sosyolojisi denebilecek, sistematik almay tamamlayp yaynlama grevi nmzde duruyor. Bu metin, o tamamlanana kadar, bu konuya giri iin, meraklsna ipular salayabilir. Ama sadece bu kadar deil, bu giri ayn zamanda bir tr Sosyolojiye Giri anlamna gelebilecek blmler de ieriyor. nk Demokrasi ancak Toplumda ve onun somut biimlerinde iinde var olabilir. Bu da Toplum ve onun somut biimleri konusuna, yani Sosyolojinin imdiye kadar apak olduunu ve bilindiini var sayp hi zerinde durmad konu ve kavramlar zerine yeniden dnmeyi, bu kavramlar dakikletirmeyi gerektiriyor. nk Toplum ve Toplumun Somut Biimleri kavramlar olmadan bir Demokrasi Teorisi veya Sosyolojisi kurulamaz. Ama sadece bu kadar da deil, Antropolojinin tartt konulara (Maymundan nsana gei sreci) da yepyeni bir bak ve yepyeni zmler getiriyoruz kanmzca. Aada derleme iin yolladmz bu metnin biraz daha dzeltilmi ve gelitirilmi bir versiyonu bulunuyor. 08 ubat 2012 aramba Demir Kkaydn

Demokrasi ve Sol
Giri
Biz bu seminerde btn dier konumaclardan farkl olarak, Demokrasi ve Sol konusunu SOSYOLOJK OLARAK ele almaya; Demokrasinin sosyolojik bir teorisini oluturmaya ve demokrasi ve sol ilikisinin karmak karakterini sosyolojik olarak aklamaya alacaz. Biz olgular olmalar gerektii gibi deil, olduu gibi ele alp, ncelikle niin yle olduklarn anlamaya alacaz. O halde, ahlaki vaazlarn ve nasihatlerin bizim bu denememizde yeri yoktur. Ama konunun niye hep ahlaki vaazlar ve nasihatler dzeyinde ele alnd elbette konumuzdur da ve yeri geldike bunlar de ele alnmaya allacaktr. Bu nedenle ncelikle kavramlarn aklamasyla ie balamamz gerekiyor.

Sosyolojik ve Politik Kavramlar

Demokrasi ve Sol konusu, her eyden nce, Demokrasi ve Sol kavramlarnn tanmlanmasn gerektiriyor. Soldan balayalm. nce u soruyu soralm: Sol nasl bir kavramdr? Yani sosyolojik bir kavram m, yoksa politik bir kavram m? Tabii burada hemen sosyolojik ve politik kavramlarn farkn ele almak gerekiyor. Sosyolojik kavramlar, toplum denen var olu tarznn analizinden soyutlamayla kan ve onun zne daha fazla nfuz etmeyi salayan kavramlardr, rnein retici Gler, retim likileri, Snflar, styap, Politik, Ahlaki, Hukuki, Ekonomik, deolojik gibi kavramlar sosyolojik kavramlardr. Politik, Hukuki ya da Ahlaki gibi kavramlarn kendileri toplumsal gerei analiz etmeye yarayan kavramlardr ama politik, hukuki ve ahlaki kavramlar toplumsal gerei anlamay salamazlar, hatta anlamay engelleyicidirler. nk onlar deer ykldrler; topluluklarn ilikilerini dzenlerler veya tanmlarlar, normatif kavramlardr. Onlar topluluklarn ilikilerini dzenlerler ama toplumsal ilikilerin zn anlamay salamazlar; aklama arac olamazlar, aklamann konusu olabilirler. rnein Sol, Muhafazakar, Liberal gibi politik; Su, Ceza, Adalet gibi hukuki; yi, Kt, Doru gibi ahlaki; Gzel; irkin, Ho gibi estetik kavramlar bu tr kavramlardr. Sosyoloji bu kavramlarla gereklii aklayamaz. Bu kavramlarn neden ve nasl ortaya kt; ieriklerinin nasl tanmland; bu ierikteki deimeler; u veya bu eylemin ya da eyin niye yle tanmlanddr sosyolojinin konusu. Konuyu somutlamak iin yle bir rnek verelim. Ahlaki kavram sosyolojik bir kavramdr, ama ahlakl kavram ahlaki bir kavramdr. Sosyoloji ahlakl kavramyla i gremez, ama u veya bu davrann niye ahlaki bir kategoriye dahil edildii ve ahlaki olarak tanmlandnn analizi sosyolojinin konusudur. Bunu analiz etmek iin ahlaki deil sosyolojik kavramlara
8

ihtiya vardr. Dier bir ifadeyle, ahlaki kavramlar toplumsal birer fenomendirler topulumdaki ilikileri dzenlerler; ahlaki gibi sosyolojik kavramlar ise toplumsal ilikileri deil, o ilikiler hakkndaki bilgimizi dzenlerler. Toplumsal yaamn sosyolojik yasalara gre dzenlendii bir durumda ancak bu fark alabilir. Ve bizim tm abamz biraz da byle bir toplumsal dzene ulamak iin savamak olarak tanmlanabileceinden, ahlakmz sosyolojik, sosyolojimiz ahlakidir.

Sol Kavramnn Politik Karakteri ve Anlam

Sol karam da sosyolojik bir kavram deil, politik bir kavramdr. Dolaysyla normatif bir kavramdr. Yani sosyolojinin bir arac deil, konusu olan bir kavramdr. Sol kavram toplumsal gereklii aklamay salamaz, o gerekliin bir grnmdr. Ama tam da bu nedenle, bu normatif karakterinden dolay, Solun ne olduunu tanmlamak nispeten kolaydr. Politik, kltrel veya politik kltre has gelenekler ya da biz, sol unlara denir demisek; yani sol olmann belli normlarn belirlemisek, o normlara uyanlar sol kavramnn ieriine dahil olurlar. Elbette politik duruma ve grlere bal olarak da bu normlar deiebilirler. Ve elbet bu deimeler de bizzat yine sosyolojinin konusudurlar. Bugnk dnyada6 ve Trkiyenin politik kltr iinde7 sol kavram genel olarak fakir ve ezilen geni ynlardan veya snflardan yana olmak anlamnda kullanlr8. Bir rastlant9 sonucu olarak ezilen ve yoksullardan yana olmak sol olarak tanmlanmaktadr , pekala sol ve sa kavramlar tamamen zt anlamlara da sahip olabilirdi. Kavramn kelime anlamyla ierii arasnda dorudan hi bir balant bulunmamaktadr. Fransz devrimi gnlerinde nc snftan (Tiers etat) olanlar mecliste saa otursalard bugn sa ve

Bugnk dnyada diyoruz, nk Sol kavram ilk knda, yani Fransz Devrimi srasnda bugnk eitliki ve sosyalizan vurgusundan ziyade cumhuriyeti bir anlama sahipti.
7

Trkiyenin Politik Kltr diyoruz, nk, rnein Fransann politik kltr iinde sanrm sol kavramnn ar gibi bir anlam var.
8

Elbette kiilerin, rgtlerin veya akmlarn kendilerini sol olarak tanmlamalaryla gerekten sol olup olmadklar ayr bir konudur. Snf mcadelesinde egemen snflar, ezilen ve smrlen ounlua kar politika ve stratejileri sol olarak gstermeye alrlar ve gstermeyi de baarrlar ou kez. Bunun sonucu, st snflarn bu sola kaymasna karlk, ezilenler de onlara duyduklar tepkiyle onun zddna, yani saa ynelebilirler, yani gerekte sol ve sa kendi ztt biiminde de grnebilir. Zaten politika ve snf mcadelesini zorlatran ve karmaklatran da tam bu z ve grmn yer deitirmeleridir. Ama henz buradaki soyutlama dzeyinde bunu bir yana brakyoruz. Yoksa btn bu yaznn konusu bir bakma tam da bu z ve grnm arasndaki ztl aklamak ve amaktr.
9

Benzeri bir rastlant ama bu sefer tam tersi sonula Bolevik-Menevik (ounluk-Aznlk anlamlarna gelirler) ayrmnda gereklemitir. Rusya Sosyal Demokrat i Partisinin kinci Kongresinde, Menevikler (trnak iinde yazyoruz o ana kadar Menevik diye bir ey, hatta blnmeye yol aan ayrlk bile yoktur) aslnda o unlukturlar, ama bir oylamada baka blnmeler nedeniyle aznlk olurlar, Bolevikler bu rastlantsal ounluk olma durumunu kendi fraksiyonlarn tanmlamakta kullanrlar ve bylece bir bakma psikolojik bir stnlk de salam olurlar

solun ierii yer deitirmi olurdu.10 Biliyoruz ki insanln neredeyse tamam snfl toplumlarda yaamaktadr. Bunun iinde de ezilen snf veya ynlar esas byk ounluu oluturmaktadr. Bu olgudan ve Sol kavramnn anlamndan yle bir sonu kolayca karlabilir: Sol, insanln byk ounluunu oluturan ezilen ve smrlenlerden yana olmaktr. Bu yazda sol kavram esas olarak bu anlamyla ele alnacaktr.

Demokrasi Kavramnn Farkl Kullanm ve Anlamlar

Demokrasiye gelince. Demokrasinin politik veya sosyolojik bir kavram m olduu Soldan ok daha karktr. nk hem sosyolojik, hem de politik anlamlar vardr ve bu anlamlar farkl olduu gibi ou kez de birbirine zttr11. Demokrasi de elbette politik bir kavramdr. Normatif olarak, demokrasi unlar ierir dediinizde, politik bir kavram olarak demokrasiyi tanmlam olursunuz. Tabii politik bir kavram olduundan, demokrasiye yklenen anlamlar da bizzat politik ve ideolojik mcadelenin, yani aslnda snflar mcadelesinin konusudurlar. Ama demokrasinin bir de sosyolojik anlam ve tanm da vardr. Bu ikisi birbirinden ok farkldrlar ve bu gne kadar zerinde pek az durulmu bir ayrmdr bu. Ve iin ilginci, Demokrasinin politik ve sosyolojik anlamlarnn kartrlmas nedeniyle Demokrasi konusu pek anlalamaz ve sk sk farkl kategorilerden olay ve kavramlar birbirine kartrlr. Bir bakma, demokrasi ve solu ele alan bu incelemenin btn konusu bu ayrm yapmak ve netletirmek olarak tanmlanabilir. Bu nedenle de yaznn alt bal Marksist Demokrasi Teorisine Giritir. Bu alt balk elbette tamamen ayn anlamda, Demokrasinin Sosyolojisine Giri de olabilirdi.

Politik Bir Kavram Olarak Demokrasi ve Sol likisi

Ama imdilik biz, Demokrasiyi bugnk tanmyla ve kazand anlamyla ele alalm. Bu
10

Sol genellikle olumsuz bir anlama ve deere sahip olduundan, ezilenlerden yana politikalara sol denmesinin elbette psikolojik olumsuz etkileri olmutur. nsanlarn byk ounluu salak olduundan, birok kltrde sa daha olumlu ve kutsaldr. Birok dilde, sa szc baka bir ok olumlu anlama da sahiptir. rnein ndo-Germen dillerin ounda, doru, hak gibi anlamlar da vardr. Bir bakma bu nedenle, san deerli ve kutsal olmas nedeniyle asiller sada, Yurttalar solda oturuyordu, yani o zamann egemen yarglarna gre, daha az kutsal, daha az erefli ve daha aa olanlar Meclisin solundayd. Bu nedenle tam bir rastlantdan sz edilemeyebilir de.
11

lerde daha ayrntlaryla ele alnacaktr ama burada Demokrasinin sosyolojik ve Politik anlamlarnn ztlklarna birka rmek verelim: Demokrasi sosyolojik olarak diktatrlktr, Politik olarak Demokrasi diktatrlkle bir arada bulunamaz. Sosyolojik olarak, zgrlkler alemi Demokrasinin tesindedir, Demokrasi ve zgrlkler alemi bir arada bulunamaz; Politik olarak Demokrasi zgrlkler olmadan olmaz. Biz yllar nce yazdmz ve bu seminerden nce paralar halinde mail grubuna yolladmz Marksist Demokrasi Teorisi adl derlememizde tam da bu ztlklar zerinden demokrasi konusuna bir yaklam salamaya alyorduk.

10

anlamda politik bir kavram olarak Demokrasinin halkn kendi kendisini ynetmesi olduu ynnde bir genel kabul vardr12. Bu genel kabul ve tanm veri olarak aldmzda salkl insan dncesi veya mant ile yle bir karsama kolaylkla yaplabilir: Demokrasi halkn kendini ynetmesi olduuna ve insanlarnn veya halkn byk ounluu da ezilenlerden veya smrlenlerden olutuuna gre, ezilenlerin ve smrlenlerin karlarn ve eilimlerin, dolaysyla sol politika ve konumlari ifade etmek ve savunmak iin en elverili ynetim biimi veya ara demokrasidir. Bugn, eski alardan farkl olarak, yle bir dnyada yayoruz ki, kimse aka bir kiinin veya bir aznln insanlarn byk ounluunun kar ve eilimlerini onlardan daha iyi savunabileceini iddia etmiyor 13. Bu durumda politik olarak bir demokratsanz, ezilenlerin karlarn en iyi biimde demokraside ifade edebilecekleri nermesinden hareketle demokratlara ezilenlere gitmeliyiz, onlar demokrasi hedefine ve mcadelesine kazanmalyz ve kazanabiliriz diyebilirsiniz. Tersinden ezilen veya smrlen biriyseniz, bu durumdan kurtulabilmek iin en ideal aracn ya da ynetim biiminin demokrasi olduundan hareketle ve ezilenleri demokrasi iin mcadeleye ve demokrat olmaya arabilirsiniz.
12

rnein nternete girilse ve demokrasi nedir sorusu sorulsa hemen hemen hep bu anlamda tanmlarla karlalr. statistiksel olarak biliniyor ki, insanlarn ou arama motorlaryla bir kavrama baktklarnda, sadece ilk sayfaya ve onun da en stteki sonularna bakmaktadrlar. Bugn itibariyle (10 Aralk 2010) Google arama motoruyla Demokrasi Nedir? diye sorulsa ve ilk sonuca baklsa unlar ile karlalr: Demokrasi, bir ynetim biimidir. Bir kurum, kurulu ya da topluluktaki ve genellikle bir lkedeki tm ye veya vatandalarn, organizasyon veya devlet politikasn ekillendirmede eit hakka sahip olduu bir ynetim biimidir. http://www.turkcebilgi.com/demokrasi_nedir/ansiklopedi Nedir Demokrasi? En ksa tabiriyle Halkn ktidar demek. Yunanca Demos(Halk) ve Kratos (ktidar) szcklerinden oluan Demokrasi halkn iktidar anlamna geliyor. http://www.donusumkonagi.net/makale.asp?id=3319&baslik=demokrasi_nedir_ Demokrasi, tm ye veya vatandalarn, organizasyon veya devlet politikasn ekillendirmede e it hakka sahip olduu bir ynetim biimidir. http://tr.wikipedia.org/wiki/Demokrasi Tabii burada Abraham Lincolnun vecize olmu sz de zikredilebilir: Halkn, halk tarafndan ve halk iin ynetimi
13

Aslnda bugn artk tartlmaz bir aksiyom gibi grlen demokrasi ve ounluk kavramlarnn olumlu bir anlam kazanmas, olduka yeni kabul grmtr. 19. Yzylda liberaller bile Demokrasi ile aralarna mesafe koymak iin Temsili Demokrasi kavramn koyuyorlard. ABDnin Kurucu Babalar da Demokrasi szcnden nefret ediyorlard ve bu nedenle Demokrasi szcn Amerikan Anayasasna koymaktan kanmlard. Bugnk Demokratik ve Aydnlanm Bat Uygarlnn kkenindeki dnrler olarak grlen klasik Yunan dnrlerinin hi biri demokrasiyi savunmuyordu ve aka karydlar. Byk topyaclar da farkl deildir. Genellikle bir bilgeler veya filozoflar ynetiminin ounluk ynetiminden daha iyi olaca savunulmutur. imdi ise artk diktatrlklerin veya demokrasiyle en ufak bir ilgisi olmayan rejimlerin bile kendilerini Demokratik olarak tanmladklar bir dnyada yayoruz. Sosyolojinin konusu ite btn bu anlamlar, deimeleri ve nedenleridir. Bu yaz da bir lde bunu yapmaya alacaktr.

11

Sonu olarak, demokrasi ile ezilenler ve onlarn politik ifadesi olan sol arasnda kopmaz bir ba vardr ya da yle yle kabul edilir bugnk genel egemen politik kltr iinde . Eer bir solcuysanz ayn zamanda demokrat, eer bir demokrat iseniz de solcu olmanz gerekir veya sa duyuya ve yukardaki mantki karsamalara gre, byle olmas beklenir.

Demokrasi ve Sol likisinin elikileri

Eer gerek hayat da bu karsamalar kadar sade, basit, elikisiz olsayd, Demokrasi ve Sol konulu bu seminerdeki sunumu burada bitirmek gerekirdi. Hatta o zaman dnya bugnk gibi bir dnya olmayp, ezilen ve smrlen ounluklar oktan demokratik ve eitliki bir dnya kurmu olacandan Demokrasi ve Sol gibi bir konu ve seminere de hi bir gerek olmazd. nk dil aryan dii kurcalar. Tpk salk gibi, demokrasi ve sol da, ancak eksikliinde ve bir arda olmadnda, konu olur. Eer elikiler olmasayd, o zaman da byle bir konuyu tartmak ihtiyacn hissetmez, byle gneli ve berrak bir havada, bir cumartesi leden sonra, bu kapal yerde toplanmaz; bizleri daha ok zenginletirecek; maddi ve manevi olarak daha byk bir tatmin salayacak iler yapyor olurduk. rnein en ktsnden Hali veya Boaz kenarnda, btn tahribata ramen gzelliini halen koruyan bu corafyada, Akdeniz ve Ortadou uygarlklarnn bu incisinde, parl parl bir gnein scakln hissederek, denizin taze havasn soluyarak, gzel bir manzara eliinde bir yandan balk avlyor bir yandan da gzel bir edebi eser okuyor veya bir dostumuzla houmuza giden bir konuda sohbet ediyor olabilirdik. Ne var ki demokrasi ve sol, yani demokrasi ile ezilen ve smrlen ounluun karlar ve eilimleri arasnda bylesine ayrlmaz bir ba varken, adeta demokrasinin ve solun, yani demokrasi ile ezilen ve smrlen ounluun kaderleri bylesine birbirine kopmazca bal iken, etrafmza baktmzda veya bizzat kendi gnlk veya politik yaammzda, ilerin byle olmadn; eylerin olmalar gerektii gibi olmadklarn ve davranmalar gerektii gibi davranmadklarn gryoruz. Yani teori ve kavramlar ile gerek hayat arasnda bir eliki var ya da en azndan yle grnyor. Tam da bunun iin konumuz Demokrasi ve Sol ve bunu tartmak iin buradayz. O halde bu elikileri aka koymak, gzleri kapamamak, nicin ve neden var olduklarn aklamak, zerrece nasihatlere ve ahlaki vaazlara kaymadan bu ilikiyi btn karmakl ile aklamak zorundayz.

Demokrasi ve Sol likisindeki elikilere Birka rnek

Bu elikilerin bir kan sralayalm. Yakn zamana kadar14 Dnyada, ABD hari, gerekten azok demokrasi adna layk, btn
14

Yani ikinci Dnya Harbi sonras dneme kadar diyebiliriz. O zaman demokrasilerin neredeyse hepsi krallkt. (ngiltere, sve, Norve, Danimarka, Hollanda, Belika. Avrupadaki krallk olmayan Cumhuriyetler ise Faist diktatrlkler veya dier demokratik olmayan rejimler altndayd. Ancak ilk nce sava sonrasnda Alman, talyan faizmlerinin; sonra da 1970lerde bat Avrupada, Yunanistan, Portekiz, spanyadaki diktatrlklerin yklmasndan sonra Demokrasi ve Cumhuriyet bir para akabilir oldu.

12

demokrasiler (ve halen ou) cumhuriyet deil, krallktrlar, yani iktidarn kayna halk deil soy veya tanrdr. Buna karlk cumhuriyet ve hele demokratik cumhuriyet adn alm rejimlerin, yani iktidarn kaynan halkta bulduunu iddia eden veya kendini halk demokrasisi15 olarak tanmlayan rejimlerin hi birinin ise demokrasi olduu sylenemezdi ve bu gn de sylenemez. Bu durumda eytan, insann aklna yle bir soruyu sokuyor tabii: Nasl oluyor da iktidar gcn tanrdan ya da soydan alan Krallklar gerek iktidarn halkn elinde olmasna olanak salayan demokrasiler olabiliyor? Ve de tersi, niin genellikle ezilenlerin kurduu ve iktidarn kaynan halkta bulduunu iddia eden, cumhuriyetler, Halk Demokrasileri veya Demokratik Cumhuriyetlerin demokrasiyle bir ilikileri yok? Konumuz da zaten bir bakma bu elikiyi aklamak ve zmek. Bir baka eliki rnei. Dnyadaki ezilenler, oylaryla temsilcilerini ynetim organlarna sokma imkan bulduklarnda, genellikle demokrat ya da sol partilere pek oy vermiyorlar ve demokratik olarak ezen ve smrlen aznlklar ve onlarn temsilcilerini seiyorlar. ok istisnai denebilecek lke ve zamanlarda demokratik ve sol partiler ile ezilenlerin oylarnn akt grlebiliyor. rnein imdi Trkiyeye baklsa kaba bir gzlemle u grlr: Ezilenler ve emeki snflar, kkleri neredeyse ar sada saylabilecek AKPye; daha st ve hali vakti yerinde snflar, solda saylan CHPye oy veriyorlar. CHPyi sol saymasak da, ki bizce de deildir, en azndan solun has ve z olan veya olmas gereken sosyalistlere oy vermiyorlar. Bu elikiyi ya da eliki gibi grneni, sadece egemen snflarn propaganda ve manplasyonlaryla veya ezilenlerin cehaletiyle aklamak mmkn olmad gibi; snfl toplum var olduu srece egemenlerin manplasyonu ve ezilenlerin cehaleti hep olacandan, byle bir aklama aslnda bir kszlk anlamna da gelir. Bir baka rnek. yle genel olarak dnyaya baktmzda, Avrupa, Amerika, Kanada, Avustralya ve Japonya gibi zengin ve dnyaya egemen lkelerde daha demokratik denebilecek rejimler varken, dnyadaki ezilen ounluun olduu lkelerde genellikle diktatrlkler veya ok gsz ve zayf demokrasiler olduu, kat zeri demokrasiler olduu grlyor. Halbuki tam tersi olmas gerekmez mi? Kaba bir gzlemle ezilenlerin ve yoksullarn demokrasi diye pek bir sorunlarnn olmad hatta demokrasi dman olduu bile syl enebilir. rnein yirminci yzyln ikinci yarsna damgasn vuran kurtulu savalarnda, smrgeci ngiltere, Fransa, Belika, ABD vs. birer demokrasiydiler. Ama bunlara kar mcadele eden ezilen ve smrlen uluslarn direniini yneten rgtlerin demokrasi diye pek bir dertleri yoktu ve zaferden sonra kurduklar rejimlerin de olmad. Bugn bile bu grlebilir. rnein sraildeki rejim, kendisine kar mcadele eden Hamastan ok daha demokratik olarak
15

Demokrasi Halk Egemenlii demek olduuna gre, Halk Demokrasisi de Halkn Halk Egemenlii gibi bir kendini tekrar ya da totoloji oluyor. Bugn de hala dnyada adnda byle Demokratik ya da Halk vurgular olan devletlerin ve rejimlerin hi biri demokratik deildir.

13

grlebilir. Ya da Afganistandaki Taliban hi de Afganistan igal etmi devletler kadar demokratik deildir. Taliban, demokrat olmamak bir yana demokrasi diye bir derdi olmad gibi, demokrasiyi reddeder ve ona dmandr. Durum rgtler baznda da farkl deildir. ileri ele alalm, yani modern dnyada neredeyse tm maddi deerleri yaratan ve yaratrken smrlen ve nicelike artamaya da devam eden, balca toplumsal snf gz nne getirelim.. Dnyann neresine giderseniz gidin, ii rgtlerinin hi de demokratik bir ileyilerinin olmadn, bu rgtlerin neredeyse bir sendikaclar oligarisinin elinde olduunu ; buna karlk veren rgtlerine gitseniz, onlarn i rgtleriyle kyaslanamayacak kadar demokratik bir ileyileri olduunu grrsnz. rnein Trkiyede TSADn yneticileri sk sk deiiyor. Hatta zamana uyup bir kadn bile bakan seebiliyorlar. Ama bir sendikann bakan beyi koltuundan genellikle neredeyse sadece lm ayrr veya ayrabilir. Bu rnekler ve elikiler oaltlabilir. Trkiyede btn bunlara ty diken ekstra bir eliki daha var son yllarda. Solu srf sosyalistler ile tanmladmzda bile, solcular en azndan demokrasi ve zgrlklerden yana politikalar savunurlard. Ama son yllarda, sosyalistlerin nemli bir blm artk, demokratik talepleri ve politikalar pek savunmuyor hatta fiilen kar bir pozisyon alyorlar ve bunu da szde ezilenlerden yana eitliki ve anti emperyalist hedef ve sloganlar ne kararak yapyorlar. Yani solun temelinde bulunan eitlikilik ve smrye kar olma ile demokrasi arasndaki ba bizzat solun nemli bir ksmnn gznde bile kopmu bulunu yor. Burada en son zikretmemize ramen, bugnn Trkiye politik mcadelelerinde bu durum byk nem tayor ve muhtemelen bu konunun seilmesinde ve buraya insanlarn dinleyici olarak gelmesinde bu eliki en byk neme sahiptir. Benim son on ylda yazdm makale ve denemelerin byk blm de bizzat bu elikiyi aklamaya ve onunla mcadeleye yneliktir. zetle, teorik olarak Demokrasi ile ezilenlerin veya sol politikalarn bir arada olmas gerekirken, durum hi de yle grnmemektedir. Ezilenler ile solun; solun hedeflerinin ya da rgtlerinin demokrasi ile akt durumlar kuraldan ziyade istisnadr. stelik bu eliik durum sadece imdi de byle deil, tarih boyunca da pek farkl olmam. Eski alarda imdiki kadar olsun, biimsel olarak bile demokrasi savunulmamtr ezilenlerce. rnein eitliki bir toplum idealini anlatan topyalar bir demokratik dzeni deil, bir bilgeler ynetimini yani bir oligariyi en ideal ynetim biimi olarak savunurlar ayn zamanda. En tipik rnek Thomas Morusun topyasdr. Geri tarihte ezilenlerin bir baar salayp bir devleti yktklar pek grlmez ama, bilinen ikisi, Iraktaki Karmtlar ve indeki Taipinglerdir. Taipingler demokratik bir dzen deil, yktklar gibi bir dzen kurmaktan, Taiping kralln kurmaktan baka bir ey yapamamlard. Halbuki ne gzel olurdu, dnyadaki btn ezilen ve smrlenlerin demokrat olmalar ve btn demokrasilerde de ezilen ve smrlenlerin iktidarda olmalar, buna karlk patronlarn
14

ve brokratlarn demokrasi kart olmalar ve tabii buna bal olarak temsilde ve ynetimde de hep aznlkta kalmalar. Aslnda durumun byle olmas gerekir. Mantk bunu gerektiriyor. Demokrasi ounluun ynetimi ve ounluk da ezilen ve smrlenler. Bu kadar basit aslnda herey. Ama deil! Neden? * Bu elikilere gzleri kapamadan bizzat bu elikileri aklayacak bir kavramsal ereve izmeye almak bu denemenin amac olacaktr. Ama Demokrasi ve sol zerine yazan ve konuanlara baklrsa, hemen her zaman ya bu elikilere gzlerin kapand ya da gzlerin kapatlmad yerlerde de bu elikileri ortadan kaldrmaya ynelik ahlaki vaazlar verildii grlr16. Bizim ahlaki vaazlarla iimiz yok. Biz gerek ve derindeki nedenleri aratracaz. Bu nedenler son durumada; retici glerin dzeyiyle; ekonomiyle, snflarla ilgilidir. Ama bu son duruma ile karmzdaki elikili durum arasnda, birok farkl soyutlama dzeyleri gerektiren karmakark ilikiler ve sreler vardr. Elbette bu sreleri ve ilikileri hi bir zaman tm karmakl iinde kavramamz ve aklamamz mmkn olmaz, ama en azndan en belirleyici olanlarn; genel e ilimleri bir dereceye kadar olsun kavrayabilir ve aklayabiliriz. Bu nedenle, biz yukarda aklanan elikileri ve dier birok sreci sosyolojik olgular olarak ele alp, anlamaya, neden yle olduunu zmlemeye alacaz. Yani demokrasi ve ezilen snflar konusunu sosyolojik olarak ele alp tartmay deneyeceiz. Dikkat edilirse burada Sol deil de Ezilen Snflar dedik. Bylece Politik olan sol kavramndan, sosyolojik olan ezilen snflar kavramna getik. Ayn ekilde ileride Demokrasi de Politik olan anlamndan Sosyolojik anlamna geecek ve ondan sonra ok ilerde tekrar bu politik anlamlara dnlecektir.

Sosyoloji Nedir?
Peki ama Sosyoloji ne? Bugn ezici bir ounluk iin sosyoloji deyince , niversitelerin sosyoloji blmleri ve oralarda okutulan kitaplar veya ktphanelerin ve kitaplarn Sosyoloji balkl raflarnda bulunan kitaplar, o kitaplarda ifade edilen grler akla geliyor. Btn bu Comte, Durkheim, Weber kkenli sosyolojiler kelimenen gerek anlamyla, yani Toplum Bilim anlamyla, sosyoloji deildir; sosyolojiye, yani Tarihsel Maddecilie veya daha ksa deyimiyle, Marksizme kar mcadele iin oluturulmu ideolojiler yndr. Bu nedenle, biz sosyolojik derken, herkesin sosyolojiden anladn kast etmiyoruz. Yani biz
16

Demokrasi ve Sol zerine yazan ve konuanlarn ounluu, gerek hayattaki bu elikiyi grmezden gelirler ve tarihin ok istisnai denebilecek, demokratlarn solcu ve ezilen ve smrlen ounluun da demokrat olduu dnemleri zerinde younlarlar ve gerek hayattaki elikiyi son durumada bir takm kt ve yanl fikirler veya kt niyetli kiilerle aklarlar.

15

sosyolojiyi de sosyolojik olarak tanmlyoruz. Sosyoloji deyimini, Toplumun Bilimi, Toplumsal Srelerin Bilimi anlamnda, genel bir anlamda kullanyoruz. Bu genel ve gerek toplum bilimi anlamyla Sosyoloji, iki kez, bni Haldun ve Karl Marks tarafndan, birbirinden habersizce ve bamszca kurulmutur. Bunlar kurduklar bilime, bu bilim gerek anlamyla, yani toplumsal srelerin yasalarn inceleyen bilim anlamyla, sosyoloji olmasna ramen, Sosyoloji (Toplum Bilim) adn vermemilerdir. Hatta doru drst bir isim verme gerei bile duymamlardr. Ama yeni bir bilim kurduklarnn tamamen bilincindedirler. Marksizm veya Tarihsel Maddecilik isimleri yaylmtr bu gerek sosyolojinin ad olarak. bni Haldununki ise daha ziyade bir toplum ve tarih felsefesi olarak grlmtr. Bu da epey bir karmaaya ve yanl anlamalara yol amaktadr. Bu nedenle bu ksa aklamay yapma gerei duyuyoruz. Bizim Sosyolojiden (Toplum bilimden) anladmz, yaygn adyla, Tarihsel Maddecilik ya da ksa adyla Marksizmdir. Marksizm szcn de; biroklarnn yanl olarak kulland veya anlad gibi, bir felsefe veya bir dnya gr olarak deil; sosyoloji anlamyla kullanrz, bizzat kurucularnn da ifade ettii ve anlad gibi. Dorusu da budur. Ama sorun burada bitmiyor. nsanlar, Marksizm denince, bugn yaygn olarak bilinen ve retilen Marksizmi veya Marksizm diye anlatlan ve bir yn pten baka bir ey olmayan grleri anlyor veya o anlamda kullanyor. Ne var ki bunlar da Marksizm deildir. Marksist terminolojili ideolojiler veya gerici sosyolojilerdir. Derinine inildiinde, anatomileri incelendiinde, btn Marksist grnmlerine ramen, bunlarn da son durumada, Marksizme kar oluturulmu ve ortal kaplam bulunan sosyolojilerle ayn temel metodolojik yanllar paylatklar grlr. Bu nedenle, Marksizmden (Sosyoloji ve/veya Tarihsel Maddecilikten) de anladmz, genel olarak Marksizm diye yaygn olarak bilinenden ok farkl; tpk bir yer alt nehri gibi akan, gn yzne ok nadir kabilmi, yle kolay ulalamayan ve pek bilinmeyen bir Marksizmdir. Bu Marksizm el kitaplarnda; bugn Marksizm diye bilinen binlerce kitapta anlatlan Marksizm deildir. Bu Marksizm, Marks ve Engelsin otantik grlerine dayanr, onlar iinde tayarak ele tirir ve aar. ayr damardan akt sylenebilir. Rosa, Lenin, Troki, Mandel gibilerin adna bal otantik ve klasik damar; Bat Marksizmi denen Gramsci, Lefevbre, Benjamin ve Adornolarn damar; ne Trkiyede ne de Dnyada hemen hemen hi bilinmeyen bni Haldunla da balantl Hikmet Kvlcmlnn damar. Btn bu damarlardan gelen z suyu alan ve ama onu da iinde tayarak eletiren (Aufhebung) bir baka Marksizmdir bu Marksizm ya da bu Sosyoloji. Anlalr olabilmek ve yanl anlamalar batan engelleyebilmek iin bu ksa aklamalar yapmak gerekiyordu. te bu birikimin gelitirdii kavramlara dayanarak ve gerek tarihteki olgulara ilikin
16

yeni bilgilere ve gerek hzla deien toplumdaki yeni olgulara da dayanarak, byk harflerle bir Marksist Demokrasi Teorisi ya da Demokrasinin Sosyolojisini kurma denemesinde bulunacaz. Tabii, eer politik terimlerle ifade etmek gerekirse, Marksistler ezilenlerden yana olduklarna ve ezilenlerin karlarn gden politikalara da sol denebileceine gre, Solun dem okrasiyle ilikisini inceleyen, sol bir demokrasi teorisi olarak da adlandrlabilir aadaki satrlarda yapmak istediimiz.

Yntem
Yukarda Demokrasi konusunu sosyolojik olarak ele alacamz, sosyolojiden de Tarihsel Maddecilik veya Diyalektik Sosyoloji de denen Marksizmi, ama yaygn olarak bilinen deil, eski alarn sapkn denerek kovuturulmu, aslnda retiyi otantik ve devrimci anlamyla srdren tarikatleri gibi, resmi Marksizmler tarafndan lanetlenmi, sapknlk olarak grlm ve kovuturulmu, sapkn ve zndk bir Marksizmi anladmz belirttik. Ve bu Marksizm bir hazr formller; her kapy aan anahtarlar destesi; ifal ilalar retesi deil, bir yntemdir. Ve bu yntem, her eyden nce, evreni ve toplumu, bir eyler toplam deil ; bir olu, bir gidi, bir sreler karmaas olarak grr. Peki bu yntem bizlere yntem hakknda neler syler? Bu Marksizm, aratrma ve aklama ynteminin farkl olduunu ve olmas gerektiini syler17. Aklama yntemi tmden gelmeli, aratrma yntemi tme varmaldr. Yine bu Marksizm, bir eyin en saf, en gelimi veya en yksek lde soyutlanm biiminin, onun znn, evriminin ve nceki biimlerinin anahtarn bize verdiini syler 18. Yine bu Marksizm, kavramlarn hareketinin, aslnda bu tarihsel hareketin (evrimin) arplmalardan arnm bir zeti olduunu syler 19.
17

Kukusuz, sunu ynteminin, biim ynnden, aratrma ynteminden farkl olmas gerekir. Aratrma yntemi, ilenecek malzemeyi ayrntlaryla ele almal, onun gelimesinin farkl biimlerini tahlil etmeli, i bantlarn esasn bulmaldr. Ancak bu yapldktan sonra, gerek hareket yeterince anlatlabilir. Eer bu baaryla yaplrsa, eer ele alnan konunun yaam tpk bir aynada olduu gibi ideal bir biimde yanstlrsa, karmzda salt a priori bir yap varm gibi gelebilir. (Karl Marks, Almanca kinci Baskya nsz)
18

Fiziki, fiziksel olgular, ya en, tipik biimde olduklar, bozucu etkilerden en uzak bulunduklar yerlerde gzlemler, ya da olanaklysa, olayn en normal biimde gemesini salayacak koullar altnda deneyler yapar. Ben, bu yaptta, kapitalist retim tarzn ve bu tarza tekabl eden retim ve deiim koullarn inceleyeceim. Bugne kadar, ngiltere, bunlarn klasik yurdu olmutur. Teorik dncelerimin gelimesi iinde, ngiltere'nin balca rnek olarak gsterilmesinin nedeni ite budur.(Karl Marks, Almanca Birinci Baskya ns z)
19

Demek ki, ekonominin eletirisini incelemede biricik elverili tarz, mantki tarzdr. Ama bu tarz, gerekte, yalnzca tarihsel seyrin soyut ve teorik bakmdan tutarl bir biimde biimden ve tersi raslantlardan arndrlm tarihsel tarzdan baka bir ey deildir. Fikirler zinciri, szkonusu tarihin balad eyle balamaldr, ve bunun sonraki gelimesi, tarihsel seyrin soyut ve teorik bakmndan tutarl bir biimde yansmasndan baka bir ey olmayacaktr; bu, dzeltilmi bir yansma olacaktr, ama her ann gelimesinin tam olgunlua vard noktadan, klasik safl iinde mahede

17

Aslnda dikkatli baklnca farkl balamlarda ifade edilmi bu ilkelerin hepsinin, ayn ilkenin farkl ifadeleri olduu da grlr. arplmalar iindeki gerek tarihsel hareket, ararmada tmevarm, daha eski ve gelimemi biimler hep bilgi srecinin olgular ayan olutururlar bir bakma. Aklamada Tmdengelim, kavramlarn mantki hareketi en gelimi, saf, soyut biim ise bilgi srecinin kavramlar ayan oluturur. Elbette bilgi, tpk bir mekiin gidi gelileriyle atky zglerden geirerek bir kuma milim milim dokumas gibi, olgular ve kavramlar arasndaki gidi gelileriyle yol alr. Ama verili bir durumda, bir konuyu aklamak iin, kavramlardan, onlarn en saf ve soyut, en gelimi biimlerinden yola kmak gerekmektedir. Tpk Kapitalde Marksn yapt gibi. Tpk Mantkta Hegelin yapt gibi. Bu nedenle nce kavramsal bir temel oluturmaya, en temel kavramlarn anlamlarn analiz etmeye girimek gerekir. Bunu yaparken de Demokrasi tm bozucu etkilerden arnm zyle , en saf ve ayn zamanda en gelimi biimiyle ele alnmaldr. Onun somuttaki daha az gelimi biimleri, yani elikileri byle anlalabilir. Sonra adm adm var olan o elikili gerei yeni batan kurmay denemelidir. Okuyucuyu burada tekrar uyaralm. Biz Sosyolojik bir Demokrasi Teorisini taslaklatrmaya alacaz; bunun iin sosyolojik kavramlar gerekir; biyolojik, psikolojik, hukuki, ideolojik, ahlaki vs. kavramlarla bizim iimiz yok.

Anlayamamann zorluklar
Bir eyi anlamann en iyi yolu nce onu anlayamamakla ie balamaktr diye bir sz vardr. Demokrasi konusuna da nce onu anlayamamakla, anlayamamaya almakla balanabilir. Anlayamamak anlayabilmekten ok daha zordur. nk bir eyi anlayamadmz iin anlayamadmz anlayamayz; bilmediimiz iin bilmediimizi bilmeyiz. nsan ancak bilmediini bildiinde, anlamadn anladnda anlamaya balar. Demokrasiyi anlayamadmz anlamak iin en anlalr veya anladmzdan phe etmediimiz kavram ve tanmlardan balayalm ve onlar anlayamamaya alalm, anlayamamay deneyelim. Bunun iin neredeyse doruluundan phelenmeyi kimsenin aklndan geirmedii en yaygn, en kabul grm ve bilinen tanmlardan balanabilir.

Demokrasiyi Anlayamamaya almak

Demokrasinin en bilinen ve kabul grm tanmlarndan biri, Abraham Lincolnun mehur, neredeyse bir vecize anlam kazanm tanmdr. Buna tanma gre: Demokrasi, halkn, halk tarafndan, halk iin ynetimidir. lk bakta her ey ne kadar anlalr, doru ve ak!.. Gerekten yle mi acaba?
edilebilmesiyle, bizzat tarihin gerek seyrinin sunduu yasalar gereince dzeltilmi bir yansma olacaktr. (F. Engels, Karl Marksn Ekonomi Politiin Eletirisi)

18

nce u soruyu soralm: Bu tanm nasl bir tanmdr? Yani bu tanm sosyolojik bir tanm mdr? Yukarda geer ayak bunun aslnda politik bir tanm olduunu sylemitik. imdi neden yle olduunu, biraz daha ayrntl ele alalm. Bunun iin tanmda kullanlan kavramlardan balanabilir. Bu tanmda temel kavram Halktr. Halk denirken ne kastedilmektedir? Halktan elbette bir devletin topraklar iinde yaayan tm nfus anlalabilir. Aslnda, bu tanmda da tamamen bu anlamda kullanlmakta olduu grlyor. Ama bu anlamda Halk, burada fiilen Ulusu ifade etmektedir. Ama ulus denen eyin kendisi bizzat normatif ve politik bir kavramdr. Yani ulusun ne olduu ve nasl tanmland uluslarn anayasalarnda tanmlanr rnein. U lus sosyolojik bir analiz kavram deil; sosyolojik olarak analiz edilmeyi bekleyen bir olgudur. Ulus kavramn rnein Snf gibi, bir analiz kavram olarak ele alp ve kullananlar bizzat ulusulardr. O halde, bir devletin topraklarnda yaayan tm nfus, yani ulus anlamnda halk, sosyolojik bir demokrasi tanm iin hibir hareket noktas salamaz. Aksine aklanmas gereken ey, demokrasinin niin ve nasl bu ekilde tanmlanddr. Aklanacak eyin kendisi bir aklama arac olamaz. Grld gibi, bu anlamda Halk kavramna dayanarak bir demokrasi tanm demokrasinin sosyolojik olarak ne olduunu anlamada bir ara olamaz, nk Halk, sosyolojik deil politik bir kavramdr. Halka elbet birileri Trkiyenin Politik Kltr iinde20: Halk bir ulusta, egemen snflarn dnda kalan ezilen ve emeki ounlua denir diye de cevap verebilir Ama bu da sosyolojik bir cevap olmaz. Bu da olsa olsa ulusu bir cevap olur. nk yine bu halk kavrayna gre, ulus tanm , ezen ve ezilen snflarn tmn; Halk kavram ise ulus iindeki ezilenleri kapsar. (Hatta bu Halk kavramnn kapsadklar da devrim aamasna gre deiir).
20

Trkiyenin politik kltr diyorum, nk Halk szc Trkiyenin politik kltr iinde olumlu bir anlama sahiptir. Hlbuki Almanyadaki politik kltr iinde, genellikle faistlerin kulland bir kavram olduundan solcularn hi kullanmad bir kavramdr. Alman politik kltrnde Halk szc, aslnda kana dayanan Ulus anlamnda, rk bir ulus tanm yaparken kullanlmaktadr. rnein Demokratik Almanyadaki ayaklanmalarda, balangta Biz Halkz (Wir sind das Volk), diye Brokrasiye kar bir vurgu varken, yani Halk kavram burada, biraz Trkiyenin politik kltrndeki gibi bir anlama sahipken, bir harfi tarih deiimi ile (Wir sind ein Volk), Biz bir Halkz! denerek, biz ayn, bir tek ulusuz denmi ve Brokrasiye kar demokratik vurgulu bir devrim, kapitalizmden yana , kana dayanan bir ulusulua dayal bir birleme abasna dnm ve Federal Almanya ile birleilmitir. Bu bile Halk szcnn sosyolojik bir kavram olmadn, sadece politik ve ideolojik deil, ayn zamanda anlam politik kltre ve o anki duruma gre de deien bir kavram olduunu, dolaysyla Demokrasiyi anlamak iin hi de uygun bir kavramsal ara olmadn gsterir.

19

Dikkat edilirse bu aklama ulusu veri kabul etmektedir, ama yine ayn sorun karmza kar, ulus sosyolojik bir kavram deil, sosyolojik olarak aklanmay bekleyen bir olgudur. Bu kavrama bal olara Halk tanmlandndan, ulus anlamndaki halk kavramyla ayn trden bir yanl ifade eder. Ayrca Halk kavramnn tarih boyunca ok deitiini de biliyoruz. Bir zamanlar Halk denince bundan sadece vergi veren erkekler anlalyordu. Demokrasi Kavramnn kt eski Yunanistanda da Halk yani demos aslnda bir idari blnmeydi, kenti oluturan yurttalardan oluan ve sadece kenti kuran soydan olanlarla snrlyd. Grld gibi, hangi anlamda anlalrsa anlalsn, Halk kavram aslnda sosyolojik deil, hem normatif hem de politik bir kavramdr dolaysyla Lincolnn tanm, sosyolojik deil politik bir tanmdr. Bu tanm bize sosyolojik olarak demokrasinin ne olduunu anlatmaz. En anlalr grnen tanm aslnda en anlalamaz tanmdr. Bylece anlayamama yolunda kk de olsa bir adm atm saylabiliriz * Yaygn ve ok kullanlan baka bir tanma bakalm. Demokrasi sk sk, toplumun bir ynetim biimi ya da devlet biimi olarak, dier ynetim biimleriyle kyaslama iinde de tanmlanr. rnein Monari, kii ynetimi; Oligari, aznlk ynetimi (Tabii bu aznlk da soyla veya bilgelerle vs. tanmlanna gre de kendi iinde deiiyor) ve Demokrasi, ounluk ynetimi. Lincolnun tanmndaki Halk, ounluk anlamnda alnrsa bu anlama da gelir. Peki, bu anlamda sosyolojik bir tanm olabilir mi? Ne yazk ki, bu tanm da sosyolojik bir tanm deildir. Bu tanm, daha batan birok baka eyin yan sra, rnein snfl bir toplumu ve bir devleti varsayar. nk aznlk ve bireyin bir karar alan olarak ortaya kmas, snflar, nufusun byk blm zerinde o kk aznln iradesini uygulama imkan verecek olan iddet aygtn vs. varsayar ve bu varsayma gre demokrasiyi tanmlamaya kalkar . Halbuki, snflarn olumad, herkesin ayn silahlara ve aralara sahip olduu bir toplumda monari ve oligari mmkn deildir, dolaysyla olmayan bir eyle kyaslanamayacandan, demokrasinin tanm da mmkn olmaz. zetle tanm daha batan verili kabul edilmi devlet cihazna egemenliin biimleri zerinden yaplmaktadr. Hlbuki demokrasinin devlet ile ilikisi zaten incelenmesi gereken bir sorundur. (Sadece burada geer ayak belirtelim ki, demokrasi bu anlamda devletle bir arada bulunamaz ama ayn zamanda demokrasinin kendisi devlettir, hatta devletin zdr bir anlamda. Bu eliik gibi grnen tanmlar ilerde konuyu sosyolojik olarak zmlemeye alrken ele alacaz.) Ayrca bu tanm da bir kii, aznlk ya da bir ounluun, her hangi bir karar almasnn mmkn ve gerekli olmad bir toplumsal var olu olasln dlar. lerde grlecek ki, demokrasinin biricik sosyolojik tanm bu dzlemde yaplabilir. Grld gibi, demokrasiyi bir ynetim biimi olarak tanmlamak, daha batan ynetme diye bir sorunun varln; ynetilecekleri ve bir ynetim aygtn varsaydndan, sosyolojik
20

deil, politik ve ideolojik tanmdr. Bu rnekler bize Demokrasinin ne olduunu bildiimizden biraz olsun phe etmemiz gerektiini gstermi olmaldr.

Matematiksel Bir Tanm: Basit ve Cebirsel Toplamlarn Fark

Demokrasinin sosyolojik bir tanmna ulamak iin neyi tutarsak elimizde kalyor. yle zerine basp da daha salam bir zemine srayabileceimiz, hi olmazsa geici olarak kullanabileceimiz bir tanm bile bulabilmi deiliz. Acaba Marksn dedii gibi son derece soyut, varsaymsal bir durumdan hareket etmek daha doru olmaz m? rnein Marksn kendisi, kapitalist toplumu incelemeye balarken, feodal kalntlarn, devletin, dier farkllklarn olmad varsaymsal bir durumdan , ideal bir kapitalist dnyadan hareket eder21. Yani yle bir toplumsal durum var sayalm ki, orada snflar, devlet, farkllklar vs. bulunmasn. Yani bizzat toplum denen eyin z, toplumun toplum olmayanla fark bize bir tutamak noktas salayamaz m acaba? Byle bir durumdan demokrasinin z yakalanamaz m? Demokrasinin nerede, hangi koulda bir olanak veya zorunluluk olarak ortaya kabileceini dnelim. Yani bir bakma sorunu matematiksel ya da cebirsel bir forml gibi ele alabileceimiz bir kavramsal soyutlama dzeyine bakalm. Demokrasinin byle matematiksel denebilecek bir tanm da vardr: Demokrasi Aznln ounlua uymasn ilke olarak kabul eden ynetim biimidir. Bilindii gibi Lenin de byle bir tanmn yapar demokrasinin22. Bu tanm, ounlua uymaktan sz ettiine gre, kendi iinde karar ve yaptrm gibi iki ayrlmaz n koula sahiptir. nk uyma zorunluluu ortadan kalkt an, yaptrm ve karar da olmaz. Bir yaptrm olmazsa karar almann bir anlam olmaz. Karar diye bir ey yoksa da yaptrm anlamsz olur. Neyin yaptrm olacaktr yaptrm? Peki, o zaman u soruyu soralm: karar ve yaptrm hangi tr toplulukta ortaya kabilir? Bir Srde karar ve yaptrm, yani aznln ounlua uymas ilkesi geerli olabilir mi? Hayr olamaz. Srde bir karar ve yaptrm, aznln ounlua uymas ilkesi, yani demokrasinin olmazsa olmaz koullar var ise, sr sr olmaktan kar. nk sr, tanm gerei, ortak karlar temelinde oluur. Bir srnn gc, kendisini oluturanlarn toplamndan daha fazlaca bir eydir ama bir srde karar alnmaz, bir arada bulunmak her bireyin karna olduu iin bireyler oradadrlar, para btne tabi deildir. Dolaysyla da karar ve yaptrmn orada yeri yoktur. O halde matematiksel olarak, yle bir ayrm yapp demokrasinin var olmasnn koullarn
21

Sanlann aksine ngiltereden hareket etmez. ngiltere o dnemde, en gelimi, en kapitalist lke olduu iin, rnekleri vermeye en uygun yer olduu iin ok zikredilir.
22

Demokrasi, aznln ounlua boyun emesini kabul eden, tanyan bir devlettir (Lenin) buradaki devlet sz yanltc olmasn. Bu devlet baka bir devlettir. Ona sonra geleceiz.

21

tanmlayabiliriz. Basit bir matematiksel toplamdan oluan topluluklarda (Srlerde) karar, yaptrm ve uyma gibi temel parametreler var olamayacandan, demokrasi var olamaz; Demokrasi ancak, parann btne tabi olduu, cebirsel bir toplam gibi topluluklarda (Ortaklklarda) ortaya kabilir. Sr ve toplumu ayran, bu para ve btn ilikisidir. Matematiksel olarak ifade edersek, sr basit bir toplama ilemi gibidir, toplum ise cebirsel bir ilem gibidir. Basit matematikte eksiler eksi, artlar artdr. Ama cebirsel bir ilemd e, eksilerin eksilerle arpmndan art sonu elde edilebilir. Yani parann aleyhine olan btnn karna olabilir ve btnn karna olduu iin parann da lehine bir sonu verebilir.

Doada Basit ve Cebirsel Birlikler

Zaten Toplumun var oluu, cebirsel toplamn basit toplama stnlne dayanr. Parann btne tabi olduu bir karmak birlik, paralarn toplamndan oluan basit bir birliinkini ok aan bir g elde eder. Elbet bu gcn bir kefareti de vardr. Doa da toplum gibi hibir eyi karlksz vermez. Daha yaralanabilir ve yaralarn daha ldrc sonulara yol at birliklerdir cebirsel birlikler. Bu nedenle doa baz durumlarda cebirsel birlikleri baz durumlarda basit birlikleri (koloniler, srler) daha elverili bulmutur. Evrim birbirinden bamszca birok kez, sadece basit birlikleri, koloni ve srleri deil; karmak (cebirsel) birlikleri de kefetmitir. Bizzat tek hcre dediimiz, btn canllarn yap ta, aslnda ok daha basit canllarn23 bir cebirsel birlikle bir araya gelip ok daha karmak, hcre dediimiz yeni bir canl tr oluturmalarndan baka bir ey deildir. Yeni canl trdr nk onu oluturan paralar ancak o btn ile birlikte kendilerini yeniden retebilir ve var olabilirler. Cebirsel birlik ile basit birliin temel fark ayn zamanda bu noktadadr. Keza, morula (Koloni) safhasn am neredeyse btn ok hcreli canllar da, bizzat kendileri de cebirsel birlikler olan hcrelerin baka hcrelerle daha da karmak yeni cebirsel birlikler, yani yeni canl trleri oluturmasndan baka bir ey deildir. Yani btn ok hcreli canllar, aslnda hcrelerin birer cebirsel birlik oluturmalarndan baka bir ey deildir . Doa bu kefi de bitkiler, hayvanlar, mantarlarda vs. birbirinden bamszca ve birok kez yapmtr. Tek hcreli olmayan btn canllar cebirsel birliin stnlnn, birbirinden bamszca ve birok defa kefinin rndrler. Daha sonra, doa ok hcreli canllarda da, farkl zaman ve yerlerde bu kefi birok kez yapmtr. Arlar, Karncalar, Termitler24 en bilinen rneklerdir. Ama sadece bilinen bu
23

rnein muhtemelen hcrelerin iindeki enerji santrali ilevini gren mitokondriler balangta ayr bir canl trydler ve sonradan dier benzeri canllarla birleip, cebirsel bir birlik oluturup baka bir canl trnn organik bir bileenine dntler. Mitokondri DNAsnn ayr bir izgi izlemesi bunun en gl kantlarndandr. Zaten bu zellik sayesinde Mitokondriyal DNA ile ana tarafndan soy aac izlenebilmektedir. Bu da biroklarnn yan sra, insanlarn ve dillerin yeryzne dalnn ne zamanlar ve nasl gerekletiini grmek gibi heyecan verici sonulara ulamay salamaktadr.
24

Termitlerle karncalar genellikle kartrlmaktadr. Karncalar arlarla ortak bir atadan tremitir ve zamanla kanatlarn yitirmitir. Termitler ise ar ya da karncalarla deil Hamambcekleriyle akrabadrlar. Yani doann devletleri birbirinden bamszca ayr ayr keifleri sz konusudur.

22

trlerde de deil, doada bu cebirsel birlikler sanldndan ok daha yaygndr. Memelilerde bile (nsan imdilik paranteze alyoruz) bile bu kefi yapmtr doa. Dou Afrikada tpk Karncalar ve ya Termitler gibi, yer altnda yaayan ve devlet oluturan, bir kemirgen tr olan plak Kstebek (Naktmull) vardr. Karncalar, Termitler, Arlar, plak Kstebekler gibi ok bilinen bu canllarn oluturduu bu birlikleri de, nasl hcreleri ve ok hcreli canllar ayr bir canl tr olarak kabul ediyorsak, ayn ekilde ayr bir canl olarak kabul etmek gerekir. Yani karmak karnca, ar, termit devletlerini aslnda bir tek canl olarak ele almal25. Bugn birok bilim adam da, bu hayvanlarn oluturduklar birlikleri, tek bir canl olarak tanmlamaktadr. Yani nasl vcudumuzdaki hcreler deil biz ayr bir canl tr isek; ar, karnca, termit, plak kstebek cebirsel birlikleri de (ortaklklar) aslnda tek bir canl olarak grlmelidir. nk o canly oluturan bireyler, tpk vcudumuzdaki hcreler, ya da hcrelerin iindeki organeller gibi, bamszca varlklarn srdrp kendilerini yeniden retemezler. Doa bu cebirsel birlik oluturma kefini imdiye kadar son bir kez daha insanda da yapmtr denilebilir. nsanda yapt cebirsel birlik kefi ile dier canllardaki cebirsel birlik kefinin temel fark, farkl bir canl tr yerine, biyolojik evrim yaslarna gre deien bir canl tr yerine, farkl bir hareket ve varolu biiminin ortaya kmasdr. Tpk iki rn birbiriyle deitirildiinde, yepyeni bir yasann, deer yasasnn ortaya kmas gibidir bu. Tpk kendinin benzerini reten ilk molekl olutuunda yepyeni bir var oluun, srecin ve yasalarn ortaya kmas gibidir bu. Biyolojik llerle bakldnda, bu farkl hareket tr, farkl bir canl tr olarak da tanmlanabilir. Yani birey olarak insan deil, insan toplumu da, biyolojik olarak, tpk hcrelerin meydana getirdii bir okhcreli ama yepyeni ve bambaka bir canl tr gibi, insanlarn meydana getirdii yepyeni bir canl tr gibi de dnlebilir26. Aslnda btn metafizik sosyolojiler toplumu ve insan byle tanmlarlar ve znde toplumu biyolojik olarak tanmlam olurlar.

ki Cebirsel Birliin Fark

Dikkat edilirse canllar lemindeki bu cebirsel birliklerin hepsinin temelinde iblm ve uzmanlamann salad avantajlar bulunmaktadr. Dolaysyla canllar lemindeki btn cebirsel birlikler sk bir iblmne dayanrlar ve tek tek bireyler aslnda yepyeni bir canlnn organlar olurlar, tpk hcrelerin ok hcreli hayvanlarn bileenleri veya hcre iindeki

25

Elbette rnein karncalarn farkl derecelerde karmak birlikler oluturduu bi linmektedir. Aslnda bugnk bu farkllklar, basit bir birlikten karmak bir birlie gidiin eitli aamalarna da karlk derler. Bu nedenle ayn zamanda hem evrimin izledii yolu incelemek iin bir veri temeli olutururlar hem de basit birlikler ile cebirsel birlikler arasnda birok gei biimi bulunduu da gsterirler.
26

Aslnda bu gne kadarki btn sosyoloji, toplumu insanlardan meydana gelmi bir btn olarak ele alr. Her hangi bir sosyoloji kitabn aln ve sosyolojinin konusu ile ilgili tanmlara bakn, insanlardan ve insan topluluklarndan sz ettikleri grlr. Yani aslnda daha en bata temel bir yanl yaplmakta, sosyolojiye biyolojinin kavramlaryla, (insan kavram biyolojiktir nk bu tanmlarda, farkl bir canl trn tanmlar) balanmaktadr.

23

organeller olmas gibi.27 Ama btn bu cebirsel birlikler, biyolojik yasalarn geerli olduu birliklerdir. Yani kendileri biyolojik yasalar, (Darwin Yasalar da diyebiliriz) sonucu olutuklar gibi, yine kendileri de deiik bir canl trnden baka bir ey olmadklar iin yine ayn yasalara tabidirler. Ama sadece nsan denen trn oluturduu cebirsel birlik, tpk kendini reten moleklle rin ortaya kmasyla birlikte bambaka ve yepyeni yasalara bal olan, biyolojinin konusu olan, olgularn ve hareket biimlerinin ortaya kmas gibi, sosyolojinin konusu olan olgularn ve hareket biimlerinin ortaya kmasna yol amtr28. Bu nedenle ne kadar karmak olursa olsun, btn dier canl ortaklklar (devletleri ya da toplumlar), sosyolojinin deil, biyolojinin konusunu olutururlar. Onlarn evrimi sosyolojik deil, biyolojik yasalarla aklanabilir. Dolaysyla doadaki hibir cebirsel birlik yeni bir hareket biiminin ortaya kmasna yol amamtr, onlar sadece yeni canl trlerinin ortaya kmasna yol amlardr. Doadaki btn cebirsel birlikler (Toplum hari) bir iblmne dayanrlar ve iblmnn avantajlar olarak ortaya karlar. Eer insan toplumu, iblmnn avantajlarna dayanarak, bir yaam stratejisi olarak ortaya km olsayd, insan toplumunun dier canl devletlerinden fark olmaz ve ortada demokrasi diye bir sorun da ol amazd. O halde, insan trnn oluturduu cebirsel birliin temel zellii, i blmne, dolaysyla uzmanlamaya ve organik deiikliklere (rnein ii, erkek, kralie arlarda olduu gibi) dayanmamasdr. blm, toplumda ok sonralar ortaya kabilen bir olgudur ve toplumsal iblmnn yasalar, sosyolojik yasalardr, biyolojik yasalara tabi deildirler. Toplumda, birliin karmaklnn artnn dinamizmini, iblm ve uzmanlama deil; temelinde alet ve alet sayesinde egemen olunan atein bulunduu yaam koullar ve biimindeki deimeler belirlemitir. Yani alet ve ate, insan iin doadaki o zaman kadar hibir canl iin sz konusu olmayan yepyeni koullar ve ok farkl bir seim basks (seleksiyon baks) yaratmtr. Bu seleksiyon basks i blmn deil, i birliini zorlamtr. Tam da bu nedenle, insan toplumu ar veya karncalarnki gibi hiyerarik ve uzmanlam bir yapy ortaya karmam; aksine sr halinde yaayan canlla rn ounda grld gibi zekann ve iletiim (kominikasyon) organlarnn geliimine yol amtr. Buna bal olarak, toplum ortaya kncaya kadar insan trnn cebirsel olmayan bir birlik, yani bir sr olarak var olduunu kabul etmek gerekir. Cebirsel bir birlik olsayd
27

Bu organlamann iki farkl yol izledii grlyor, farkl canllarn simbiyoz yaamnn bir tek canlnn organlar haline gelmesi gibi (rnein mitokondrinin hcredeki durumu) veya ayn canlnn bireylerinin iblmne bal olarak zellemesi gibi (ok hcreli canllardaki hcreler, karncalar vs.). Yani doa sadece ayn kefi birok kez yapm deil, farkl noktalardan yola karak da ayn kefi yapm. Yani verili bir uzmanlamann bir canlnn organlar haline dnmesi ile uzmanlama sonucu ayn noktaya varma.
28

Sosyologlarn insan toplumunu incelemeye, biyolojik insan kavramyla balamalar gibi, biyologlar da karnca, ar ya da termitlere, sosyolojik kavramlarla (devlet, klelik vs.) yaklarken benzer yanl tersinden yaparlar. Yani ters noktalardan yola karak ayn metodolojik hatada buluurlar: baka bir varolu ve hareket biiminin kavramlaryla baka bir varolu ya da hareket biimini anlamaya almak!..

24

uzmanlama, bireyler arasnda biyolojik farkllklar ortaya kard. Dolaysyla Alet ve ate, insan trnde salad biyolojik evrim ile i blmn e dayanmayan bir cebirsel birliin (yani toplumun) ortaya knn koullarn salamtr. Alet ve Ate toplumsal harekete yol amam; biyolojik harekete yeni bir dorultu vermitir. nsan tr alet ve atein ocuudur ama toplum deil. Bunlar ancak toplum olmann koullarn, (gelimi bir zeka ve kominikasyon aralar) salamlardr. Bu nedenle, ilk insan toplumu, yani parann btne tabi olduu cebirsel birlik ortaya kana kadar, milyonlarca yl boyunca, insanlarn sr halinde, nitelik olarak cebirsel birlik (toplum) olut urmadan biyolojik bir evrim geirdiini kabul etmek gerekir29. Yani demokrasinin, karar ve yaptrmn mmkn olmad srler biiminde var olmu olsa gerektir insan tr milyonlarca yl boyunca. Karncalar, Arlar, Termitler, plak Kstebekler gibi canllarda, ortaya kanlar, cebirsel birlikler olmalarna ramen, eit durum ve ilevlere sahip bireyler olmadndan, onlarda da demokrasi diye bir olgu var olamaz. Genelin kar, parann btn tabi olmas demokratik denebilecek bir mekanizmayla belirlenemez30. nsan trnde ise i blm, Homo Sapiensin ortaya kndan da ok sonra deiimin balamasyla ortaya km ve deiimi dolaysyla deer yasasn ve ekonomi politiin konusu olan hareket biimini ortaya karm sosyolojik bir olgudur, biyolojik bir olgu deildir31. nsan, denen tr, toplumsal bir varlk olarak nsan olmasn, bir bakma, iblm olmadan bir ka milyon yl yaamasna borludur. Ancak toplum denen var olu veya hareket biimi ortaya ktktan sonra, sosyal bir hayvan olan insann, ondan ok sonra da i blmnn ve mbadelenin (deer yasasnn, ekonomi politiin konusu olan varolu ve hareket biiminin) balad dnlebilir. Zaten iblm biyolojik bir olgu olsayd, insan tryle birlikte ok eski dnemlerde ortaya kar ve insanlar, cebirsel birlik oluturmu en yakn akrabas plak kstebekler gibi , farkl ilevlerde uzmanlam dolaysyla organlar da farkllam bireylerden oluan topluluklar olutururlard. Dolaysyla yeni ta ann kadn anas iman Vens gibi bir sadece douran bir Kralie; cinsiyetini yitirmi, ksr Harem Aalar veya Kastradalar ya da Beygirler (Aygrn hayalar burulunca Beygir olur) ya da kzler gibi (Boann hayalar burulunca kz olur) iiler ya da kleler; tek ilevleri Kralieyi dllemek olan, damzlk boalar gibi, Don Juan ya da Kazanova erkeklerin oluturduu birlikler karsnda
29

Muhtemelen, ilk toplum, 75.000 bin yl nce ortaya km olmaldr. Bu cebirsel birliin salad stnlk, srden topluma ilk geen insan trnn ve poplasyonun dier btn insan trlerini ve poplasyonlar yok etmesiyle sonulanm olmaldr.
30

Btn gerici szde sosyolojilerin byle hayvanlar arasndaki i blm ile snflar arasndaki snf blmleri zerinden paralellikler kurmas rastlant deildir ve aslnda son derece temel bir karklktan yola karlar: toplumsal sreleri biyolojik yasalarla aklamak!..
31

Kadn ve Erkek arasnda, kkleri erkek ve kadn cinslerinin remedeki farkl ilev ve yaplarndan kaynaklanan bir iblm vardr ama bu da kesin snrl deildir, reme dndaki btn faaliyetleri her iki cins de yapabilir.

25

bulunurduk. Tabii o zaman da bu canl tr, nsan olmaz, belki baka bir zamanda, baka yerden treyecek insanlar tarafndan incelenecek, devlet kurmu, cebirsel bir birlik oluturmu deiik bir memeli tr olurdu. Yani insan toplumu tam da, i blmne dayanan ve onun tetikledii bir cebirsel birlik olmadndan, birlii oluturan insanlar biyolojik olarak da birbirilerinden deiik zellikler gstermezler. nsan i blmnn bir zorlamas olmadan, cebirsel birlik oluturabilmi bir canldr 32.
32

Ne konumuz ne de bizim branmz ama nsann insan olu serveniyle ilgili olarak burada otomatikman yle bir varsaymda bulunmak mmkn grnyor. nsan tr, ok yakn zamanlara kadar sr olarak yaam olmaldr. Yani basit toplama gibi bir birlik. Aksi takdirde karmaklamayla birlikte, sr iindeki ilevlere bal olarak biyolojik farkllklar da oluurdu. Muhtemelen daha nceki Homo Sapiensler ve Neandertaller de genetik ya da biyolojik olarak bu deiimi yapacak alt yapya sahip olmalarna ramen; sr olarak yaayp bir toplum oluturamadklar iin yok olmulardr. Sanatn ortaya k ile Neanderthalin yok oluu arasndaki (30.000 yl nce) akma bir rastlant olmasa gerektir. Aslnda Ortakln Srye Cebirsel birliin basit birlie, stnldr bu. Bu stnlk ok hzl bir oalma ve yaygnlama salam olmaldr. Bunun yol at yok olu hz belki biraz daha yava olsayd, Neanderthal belki taklit araclyla Homo Sapiensin yapt gibi sry topluma evirebilir ve belki varln srdrebilirdi. Neolitik devrimde de benzeri olur. Neolitik devrimi yapamam insanlar, Neolitik devrimin ortaya kard nfusun yaylma hz nedeniyle daha taklit edip renme frsat bulamadan yok olmulardr. Ancak yeterince zaman bulanlar veya corafi nedenlerle Neolitik devrimin hznn kesildii veya yaylamad yerlerdeki insanlar, taklit ve renme aracyla neolitiin kazanlarn alp varlklarn srdrebilmilerdir. Muhtemelen Baskllar, Kafkaslar, Hindistandaki Drawit dillerini konuanlar ve Avustralyal Aboreginlerle akraba olan, Yeni Gine, Hindistan, Seylandaki baz halklar byle varlklarn srdrebilmilerdir. Ayrca ilk kez srden topluma geen Homo Sapiens poplasyonu, ayn mekanizmayla, sadece Neanderthalin deil, bu sramay yapamam btn dier Homo Sapiens poplasyonlarnn da yok olmasna yol am olmaldr. Bugn mitokondriyal DNA analiziyle insanlarn aa y ukar 70.000 yl nceki bin kii civarndaki bir poplasyondan (gen havuzu da denebilir) tredii kesinlemi gibi. Homo Sapiens, tr olarak en az 200.000 yldr var olduuna ve bu arada dnyaya yayldna gre, dierleri ne oldu? Bunu imdilik, Endenozyada 70.000 yl nce patlam sper bir volkan, bu volkannn homo sapiens trn yok oluun eiine getirmesi ve bin kiilik bir poplasyonun bundan kurtulmas ile aklayan teoriler var. Sanrm taplumsal bir olay, jeolojik olgularla aklamaya alyorlar. Esas neden, muhtemelen 70.000 yl nce Afrikada bir yerlerde, bir topluluun, ilk kez ilk yasa koyarak, srden topluma gemesi, basit birlikten karmak birlie sramasdr. Esas patlama budur. Bu patlamay yapan homo sapiens poplasyonu, bunu yapamayan homo sapiensleri ve dier insan trlerini, yok etmi olmaldr. Bu ona yle bir emek retkenlii, rgtlenme ve nfus art yaratm olmaldr ki, gerek ldrme, gerek yaam alanlarn yok etme araclyla, btn dier Homo Sapiens topluluklar da tpk Neanderthal topluluklar gibi yok olmu olabilirler. Tam da bu nedenle hepimiz yetmi bin yl nceki bu kk poplasyondan geliyor olabiliriz. 50.000 yl nce Avustralyaya gittiine ve bu gidenler de o bin kiilik poplasyondan geldiine ve de dinleri, sanatlar vs. olduuna gre, 70.00 yl nce ilk kez bu mitokondriyal DNAsn taadmz poplasyonun ilk yasa koyup, ilk cebirsel birlii, yani toplumu oluturduunu varsayabiliriz. Uzun yllar boyunca Neanderthal ile bir arada bulunan Homo Sapiens topluluklar, muhtemelen, henz dnyann drt bir yannda yaayan, dini ve toplum olmay kefetmemi, Neanderthal ile ayn kaderi paylaacak olan Homo Sapiens topluluklar olmaldr.

26

nsann oluturduu cebirsel birliin dier canllarn oluturduu gebirsel birliklerden fark, bu birlikte evrimin, organlarn ya da bireylerin deil, retim aralarnn deiimiyle gereklemesidir. Dolaysyla, kendisini oluturan bireylerin organik olarak farkllamad, ama retim ilikilerinin ve retim biimlerinin farkllat, dolaysyla toplumlarn farkllat apayr bi r var olu, bir hareket biimi ortaya kar. Yani toplum ve sosyolojinin konusu. Aslnda Ruh, Tanr, Totem vs. hep bu gcn, srden te toplum oluun; basit toplamdan te cebirsel toplam oluun kazandrd bu gcn, insanlarn zihnindeki yansmalardrlar ve bizzat kendileri de bu gc yaratan aralardrlar. O halde toplumsal var olu ile parann btne tabi olmas, dolaysyla btn adna bir karar alma ve yaptrm, birbirinden ayrlmaz olarak ele alnabilir grnmektedir. Eer byle bir durum yoksa, ortada toplum deil sr vardr diye kabul etmek gerekir karsamas kolaylkla yaplabilir.

Demokrasinin Var Olu Koulu

Bu durumda demokrasiyi, organik olarak farkllamam, iblm nedeniyle olumam bir cebirsel birliin; yani toplumsal olann, karar alma ve uygulamadaki bir biimi olarak kabul etmek belki bir hareket noktas salayabilir gibi grnyor. Yani demokrasinin var olu koulunu, ayn biyolojik zelliklerdeki bireylerin oluturduu , iblmne dayanmayan ama parann btne tabi olduu bir cebirsel birlik olarak tanmlayabiliriz. Tabii burada ele aldmz son derece soyut toplum. Bu toplum hibir farkllk bulundurmadndan, bir aznlk ya da kiinin kararlar almas ve btn ounlua ramen yaptrm uygulamas gibi bir durum sz konusu olamaz. O halde, bu son derece soyut biim altnda demokrasi ile toplum arasnda bir fark olmaz. Yani parann btne tabi olduu bir canllarn birlii, bu btn oluturan paralarn her hangi biri dierine stn veya ondan farkl olmayacandan, fiilen demokrasi olur. Yani paray btne tabi kln, toplum oluun bir biimi gibi grnen demokrasi, aslnda toplumsal var oluun biricik olas biim olarak ortaya kar. Bylece Toplum ve Demokrasi, karar ve yaptrm
Peki sr topluma nasl dnmtr? Yasaklar ile. Totem ile. Bir eyleri birletirmek iin ayrmak gerekir. Ya da ayrmak iin birletirmek. Ama ayrma veya birletirme de bir ayrm, yani yasak demektir. u veya bu ekilde bir yasak. Bu da muhtemelen bir cinsel iliki yasa olmaldr. Kuaklar ya da kardeler aras bir yasak ilk yasak olabilir. Bu otomatikman bir akrabalk sistemi ve topluluk tanm yani din demektir. Bu topluluu tanmlamak iin, insanlar biyolojik olarak birbirinden farkl olmadndan, iaretler, boyalar, dvmeler vs. pepee ortaya km olmald r. Yasak, sper ego, toplum, din ile birlikte, bilin alt, sblimasyon, sanat. Kanmzca Kvlcmlnn ele alp aklamaya alt sre bylece balam olmaldr. Bu ayn zamanda bizim Dine ilikin teorimizle de akyor. nsan Dini olan hayvandr. Dinin esas ilevi de, Aydnlanma dininin bize syledii gibi inan deil, zaten inan diye bir sosyolojik kategori de yoktur, topluluu tanmlamaktr. Aydnlanma da dine inan diyerek bir topluluk tanm yapar aslnda ve tam da bu nedenle bir dindir .

27

tanm gerei dlayan sr karsnda, ayn z olarak grnrler. Dikkat edilirse, burada artk demokrasi toplumsal varoluun olmazsa olmaz bir biimi gibi ortaya kmaktadr. Ne var ki, bu tanm da bizi sosyolojik olarak bir yere gtrmez. Byle bir tanmdan hareketle belki sosyolojinin konusunu, demokrasinin ortaya knn veya var oluunun koullarn tanmlayabiliriz ama demokrasinin sosyolojik bir tanmna ulaamayz. nk bu tanm da sosyolojik bir tanm deil, znde biyolojik bir tanmdr. rnein, insan sosyal bir hayvandr dediimizde biz sosyolojik bir tanm yapm olmayz. Onu dier hayvanlardan ayran zellii ifade etmi oluruz, bir hayvan trn dier hayvan trlerinden ayrm oluruz. Dier bir ifadeyle, tanmmz sosyolojik deil, biyolojik bir tanmdr. nsann sosyolojik olarak ne olduu, hayvanlarla kyas iinde anlalamaz. nsann biyolojik olarak ne olduu, hayvanlarla kyas iinde anlalabilir ama sosyolojik olarak ne olduu deil. Ayn ekilde, toplum, i blmne dayanmadan, parann btne tabi olduu bir topluluktur dediimizde de sosyolojik deil, biyolojik bir tamn alanndayzdr hala. nk bir ok canl, koloniler, srler hatta ok daha karmak toplu yaam biimleri gelitirmitir. Toplum kavram, dier birlikte yaam biimlerinden fark ifade etmektedir . Ama bu fark son durumada, o canlnn birlikteliinin dier canllarn birlikteliinden farkn ifade etmektedir. nsan toplumu srden cebirsel bir birlik olmasyla ayrlr dediimizde, bir biyolojik var olu tarzn dierinden ayrm oluruz. Toplum ve sr farkn ele alan bir tanm tpk sosyal hayvan veya dnen hayvan gibi bir tanmdr. Bu nedenle henz sosyolojik bir tanm deil, biyolojik bir tanmdr. Bu tanmdan hareketle de demokrasinin sosyolojik bir tanmna ulam olmayz. Grld gibi sosyolojik bir demokrasi tanmna ulaabilmemiz iin gerekli temeli bize ne politik olarak yerlemi tanmlar ne de biyolojik tanmlar verebildi. Sosyolojik bir tanma ancak, sosyolojik kavramsal aralarla ulaabiliriz.

Toplumun Var Oluu, Somut Biimi ve Din

Nasl canl diye bir ey yoksa ve somut canllar varsa, soyut olarak toplum diye de bir ey yoktur. Toplum somut topluluklar biiminde var olur. Toplumun yani onun somut varolu biiminin, topluluklarn ortaya kabilmesi iin ise, o topluluklarn snrlar olmas gerekir. Yani bir blme ilemi olmadan bir birlik dolaysyla da toplumsal var oluun somut biimleri ve toplumsal varoluun kendisi mmkn olamaz. Blmek ise ancak yasaklarn olduu noktada ortaya kabilir. Bu snrlar dini ve dolaysyla tm toplumun st yapsn oluturur. Toplum dinin ortaya kt yerde kar. Din ile ilk kez bir ortakln snrlarn, yasaklar belirlemek mmkn olur. Nasl hayat, canllk, somut bir molekl veya hcre biiminde var olabilirse; toplum da ancak somut bir topluluk veya ortaklk biiminde var olur. Topluluk ve ortakln snrlar olmadan var olamaz, snrlar belirleyen ise dinden baka bir ey deildir. Ama din sadece snrlar deil, topluluun var oluunu ve devamn salayan tm ilikileri de belirler. Btn bunlar da retici glerin ve retim ilikilerinin o gnk dzeyi.
28

Bu nedenle, din toplumun tm styapsnn somut var olu tarzdr. Btn dier styap bileenleri (sanat, ahlak, hukuk vs.) dinle ve dinin erevesinde var olabilirler. Bu bakmdan, nsann ortaya knda, retici glerin esas geliimini tetikleyen, toplumun st yapsdr bir bakma. Hepsi ayn retici gler dzeyinde olan binlerce homo sapiens topluluu iinde, ilk kez u veya bu ekilde, bir yasak koyarak bir topluluk tanm yapan, yani ilk kez dini ve toplumu kefeden poplasyon ya da grup, btn arkeolojik ve antropolojik aratrmalarn gsterdii gibi adeta patlarcasna bir ilerlemeyi tetiklemitir. Bundan sonra ok, yay, kano, sanat vs. ortaya kmaktadr pe pee33. Bu anlamda toplumu ya da insan Allah yaratmtr denebilir. Allah ilk yasaklar veya din anlamnda kullanlrsa.

Karar ve Yaptrm Olmayan Bir Toplumsal Var Olu Mmkn m?

Demokrasinin tanmnda yle bir zorlukla karlayoruz. Demokrasi, demokrasi olmayanla kyas iinde tanmlanabilir. Karar ve yaptrm olmazsa bu sr olur demitik. Peki hem karar ve yaptrma gerek duymayan hem de sr olmaya dnmeyen veya sr olmayan bir toplumsal var olu mmkn mdr? Eer bu mmkn ise ancak, toplumsal var oluun kendisi olarak deil, toplumsal var oluun bir biimi olarak, yani sosyolojik olarak demokrasiyi tanmlayabiliriz. Demokrasi, demokrasi olmayana gre tanmlanabilir. Tabii burada hemen, monar, oligari gibi kavramlar akla gelir ama henz bizim toplum kavrammz henz snflar, i blmn vs. iermiyor. Saf ve soyut bir toplum kavrammz var. Dolaysyla herkesin eit olduu byle bir toplumda monari ya da oligari olamaz. Birileri silahl birileri silahsz olmadndan; birileri zengin birileri fakir olmadndan; geneli ifade eden karar ve yaptrm ancak ounluun onayn alrsa ve gnll olarak benimsenirse uygulanabilir. Dolaysyla bu soyutlama dzeyinde, demokrasiyi demokrasi olmayandan ayrrken Oligari, Monari, Diktatrlk gibi kavramlar (ki aslnda hepsi de politik kavramlardr) hi bir iimize
33

Bunun elli bin yldan daha nce gerekletiini syleyebiliriz. nk Avustralyaya Aborjinlerin gitmesi hem bunlar gerektirir, hem de 50 bin yllk izolasyonlarna ramen, btn dnyann dier yerlerindeki insanlar totemleri, tabular, sanatlar vs. olan bir toplumdurlar. Tabii bir baka olaslktan da sz edilebilir. Onlarn bamszca dini, yasaklar ve toplumu kefetmi olmalar. Ancak, bu takdirde, muhtemelen Avustralyaya gidecek kanolar yapacak durumda olamayacaklard. Yani neolitik devrimin farkl yerlerdeki insanlarca tekrar tekrar birbirinden bamszca yaplmas gibi bir durum muhtemelen sz konusu deildir. Homo Sapiensin ilk g, 50.000 yl ncelerinde dnya bir buzul dneminde olduundan, buzullar muhtemelen epeyce gneye iniyordu ve dnyadaki suyun byk bir blmn tutuyorlard. Bu nedenle de denizlerin seviyesi 150 metre kadar aadayd. Bu nedenle, mitokonrriyal Havvann torunlar, Eritre Yemen zerinden Asyaya geip, sahilleri izleyerek gneydou Asyaya varm ve oradan, O zamanlar bir byk kta olan Yeni Gine ve Avustralyaya gemeleri mmkn olmutur. Ancak buzlarn ekiliiyle birlikte, Havvann ocuklar kuzeye doru Avrupaya doru bir yaylm gstermilerdir. Ama bu denizlerin ykselii ayn zamanda, Asya Kylarndan Avustralyaya inen Havvann ocuklarnn esas youn olarak yaadklar yerlerin sular altnda kalmasna yol amtr . Bu nedenle, bu dneme ilikin ok az veri bulunmaktadr.

29

yaramazlar. zetle yle bir paradoks sz konusudur, toplum bizzat doa karsnda var oluu srdrebilmek iin, parcann btne tabi olduu bir birlik iken, douunda bu varken ve bu gne kadarki btn toplumlar da byle iken, parann btne tabi olmayaca, ama yine de toplum olan fakat sr olmayan bir var olu mmkn mdr? Demokrasi, sosyolojik olarak ancak byle bir topluma gre tanmlanabilir. Karar almann ve yaptrmn, dolaysyla zorun mmkn ve gerekli olmad, dier bir ifadeyle demokrasinin mmkn ve gerekli olmad bir toplum olabilir mi? Ancak bu sorunun cevab bizi demokrasiyi demokrasi olmayandan ayrma, demokrasinin sosyolojik bir tanmna ulama olana salayabilir. te bundan 150 yl nce Karl Marks, demokrasinin tanmn tam da byle yapmtr. Ve bu tanm demokrasinin sosyolojik tanmdr. Marksn tanmna gre: Demokrasi Zorunluluklar alemini var sayar, zorunluluklar aleminin tesinde, yani zgrlkler aleminde ise yaptrm ve karar, dolaysyla demokrasi hem mmkn hem de gerekli olmaktan kar. Burada yllar nce yazdmz bu konu ile ilgili blm olduu gibi aktaralm: Demokrasi ve Zor En olaan ve biimsel anlamyla Demokrasi, aznln ounlua uymasn prensip olarak kabul eden sistemdir34. Bu en biimsel demokrasi tanm ister istemez demokrasinin olmazsa olmaz iki koulunu ifade edilmemi bir var saym olarak ierir: zor ve zgrlkler. Zor, yaptrm demokrasinin ayrlmaz bir kouludur. Tanm, aznln ounlua uymasndan sz ediyor. Burada hemen u soru akla gelir: "Ya aznlk ounlua uymazsa?". O zaman da uydurulmas gerekir. Nasl? Yaptrmlarla, zorla. Zaten ounluk, ounluk olduu iin daha byk bir g, dolaysyla da bir yaptrm yetenei demektir, brakalm silah ya da hapishaneleri bir yana. Yaygn kanaatin aksine, demokrasi ve zor birbirlerine zt kavramlar deildir, zor olmadan demokrasi olmaz . Demokrasinin z, aznln ounlua uymas ve eer uymuyorsa uydurulmas olduundan, Marksizm, zgrlkler aleminin zorunluluklar aleminin, yani demokrasinin, y aptrmlarn TESNDE sonsuz bolluun bir alemi olabileceini vurgular. Marks, Sosyalizmin ilkesi olan "almayana ekmek yok", "herkese emeine gre" gibi prensiplerin, demokrasiyi ve zoru gerekli kldn vurgular ve zgrlk ve demokrasiyi birbirine zt kavramlar olarak konumlandrr. Bu kullanmda zgrlk, demokratik bir sistemin ayrlmaz paras olan fikir, rgtlenme zgrlkleri gibi haklar deil, demokrasi gibi bir sistem anlamna sahiptir ve onun yani demokrasinin tesinde var olabilir.
34

aznln ounlua uymasn ilke olarak kabul eden idare tarz (Lenin)

30

Ancak ekmein alma kouluna bal olmad, "herkese ihtiyacna gre ve herkesten yeteneine" gre ilkesinin geerli olabildii bir sistemde artk demokrasi yoktur. nk aznln ounlua uyma ve uydurulma mecburiyeti yoktur. Ve bu nedenle de zor yoktur. Bunun nasl bir ey olduunu tasavvur edebilmemizi bize dil salar. Her hangi bir dili konuurken, szckleri herkes ihtiyacna gre ve yetenei kadar kullanabilir. Dilin kelimelerini kullanmda, zgrlkler alemi vardr. Belli bir kelimeyi kullanmak iin bel li bir emek miktarna gerek yoktur. Ama insanlarn hayatlar boyunca kelimeleri diyelim ki sadece onar defa kullanma haklar olsayd, on defadan fazla kullanmlar tespit etmek, kullananlar cezalandrmak iin bir zora gerek olurdu. Yani dil, zgrlkler aleminden, zorunluluklar alemine geri derdi. Ya da belli szckleri kullanmak belli bir crete tabi olsayd, dil de demokrasi alemine, zorunluluklar ve yaptrmlar alemine dm olurdu. Bu, dildeki kelimelerin kullanmnn snrlanmas veya crete tabi olmas gibi, ilk bakta okuyucunun "olur mu yle ey?" diyebilecei sama bir durumu gzlerimizin nnde sanal uzayda (cyberspace, daha bilinen deyimiyle nternet) yayoruz. Sanal Uzayda her hangi bir bilgiyi, bir yazy, bir mzii, bir resmi, yani dijitalize edilebilen her eyi, yani grme ve iitme duyularyla kavranabilen her eyi (belki ilerde dokunma da simulasyonlarla bu kategoriye girebilir) (bir bilgisayar olup internete fazla telefon masraf kaygs olmadan girebilen gelimi lkelerin orta gelirli bir yurtta iin olanakl bir durumdur bu), pratik olarak ihmal edilebilir bir emekle, yani bilgisayarnzn tuuna basp kopyala emrini vermekle, yine pratik olarak ihtiyacnz lsnde oaltp kullanabilirsiniz. Sanal Uzay, en azndan belli bir toplumsal kesim iin, digitalize edilebilir nesneler alannda, zorunluluklar aleminin tesindeki zgrlkler alemidir teorik olarak. Ama gzlerimizin nnde, sanal uzayn, tpk dildeki kelimelerin kullanmnn crete tabi olmas gibi, zgrlkler aleminden bir zorunluluklar ve yaptrmlar alemine ekiliini yayoruz. Burjuvazinin btn abalar bu emeksiz oaltma ve kullanma olanan, ekonomi d cebir araclyla ortadan kaldrmaya, sanal uzay, zgrlkler aleminden zorunluluklar alemine drmeye yneliktir. Tpk dildeki kelimelerin kullanmn bir defayla snrlamak, ya da belli bir crete tabi klmak ve bir emek karl yapmak gibi. Kapitalizmin dokunulmaz kutsal zel kii mlkiyetiyle zgrlkler alemi bir arada yaayamaz. Bir mziin isteyence istenildii kadar kopyalanp dinlenebilmesi ve bunun yarataca toplumsal ruhsal zenginlik, o mzii yapann bireysel maddi zenginliine feda edilmektedir. Bu nedenle tpk bir kelimeyi kullanmn crete tabi klnmas gibi, kopyalamay olanakszlatran teknikler aratrlmakta, sanal uzay d zor araclyla cezalandrmalarla, hkmetlerin kontrol abalaryla oras bir zorunluluklar alemi haline getirilmeye allmaktadr. Bu durum, bu gn kullandmz dildeki kelimeleri retenlerin, rettikleri ke limelerin bakalar tarafndan kullanlmasn yasaklamalarna benzer. nsanlk binlerce yl byle bir eyi dnmemitir bile. Ama imdi, bir ok firma kendi adnn kullanmn patente
31

balayarak byle bir durum yaratmaktadr. rnein, yukarda, "ekonomi d zor" kavramndan esinlenerek, "sanal uzay d zor" diye bir kavram kullandk. Muhtemelen bu kavram ilk kullananz. Bunun patentini alp bakalar tarafndan kullanlmasn yasakladmz ve kullanmak isteyenin bize belli bir mebla demesi gerektii bir durum dnelim. Tam byle bir duruma denk dmektedir bu gn gzlerimizin nnde oturtulmaya allan sistem. (Buna kar sz yerindeyse, ifreleri kran, kontrolleri engelleyen programlar yazan (PGP); paral programlarn yapabildiklerini yapabilen ama pratik olarak bedava olarak isteyenin kullanmna sunan, tpk bir dil gibi kollektif bir rn olan programlar yazan (Linux) sanal uzay devrimcilerinin abalaryla bir gerilla sava verilerek, insanlk iin bu alan bir zgrlkler alemi olarak korunulmaya allmaktadr. Bu eitsiz gler sava ne kadar srdrlebilir? Bilinmez. Ama bu nclerin tm insanlk adna bir sava verdikleri unutulmamaldr.) Konumuz sanal uzayn ekonomi politii olmamakla birlikte, demokrasinin zgrlkler aleminin berisinde, zoru zorunlu klan bir alem olduunu gze batrabilmek iin; demokrasinin bir bolluk aleminde kullanlmaya kalkmasnn ne kadar irrasyonel ve yoksullatrc olduunu gze batrabilmek iin sanal uzay ve dili bir rnek olarak aldk. () zgrlk kavram, Klasik Alman felsefesinde, "zorunluluun bilince kmas" olarak tanmlanr. Bu anlayn kkleri, doa bilimlerindeki ilerlemenin yaratt iyimserlikten kaynaklanr ve aydnlanmac burjuva karakterdedir. Daha nce Bacon tarafndan formle edilen, "doay itaat altna almak istiyorsanz ona itaat ediniz", yani doa ancak doa kanunlar bulunup onlara uyularak kontrol altna alnabilir tarzndaki ngiliz ampirizminin bu formlasyonu, Alman felsefe geleneinde daha sofistike bir ifadeye kavumutur: doaya itaat etmek, bir zorunluluu bilince karmak deil midir? nsan doaya itaat ederek onu itaat ettirebildike doaya bamll artp ondan zgrlememi midir? O halde, zgrlk zorunluluun bilince kmasdr! Marks, klasik Alman felsefe geleneinden gelen bir dnr olarak, zorunluluk ve zgrln bu ilikisi anlayndan beslenmi ama onu am ve onlarn ilikisini felsefi deil sosyolojik bir kavram olarak tanmlamtr: bu anlamyla zgrlk, artk zorunluluun bilince kmas deil, zorunluluklar aleminin tesidir: yani zenginliklerin grl grl akt; emein ortadan kalkt; almann bir zorunluluk deil, ruhsal ve bedensel bir ihtiya, bir oyun olduu bir dnyann; dier bir ifadeyle, "komnist toplumun st aamas" denen toplumsal sistemin znn tanmdr. zgrln burjuva ufku iindeki kavrannda, zgrlk zorunlulukla bir arada, onun bilince kmas olarak tanmlanrken, tarihsel maddecilikte zgrlk, zorunluluklar aleminin tesindedir, ve onunla bir arada olamaz. Burjuva ufkundaki zgrlk kavram felsefi olduu kadar tarih ve toplum ddr, Marksist zgrlk kavram ise tarihsel ve toplumsaldr. Burjuva zgrlk kavram felsefi bir kavramdr; Marksist zgrlk kavram ise Sosyolojik bir kavramdr yani Tarihsel Maddeciliin bir kavramdr.
32

Gelecein Inda Zorunluluklar Alemi

Yukardaki tanmdaki fark yaratan toplum gemite hi var olmadndan, demokrasinin tanm ancak bir zihinsel deneyle, mantki olarak, gelecekteki bir olanaktan hareketle yaplabilir. Dier bir ifadeyle, tarihteki baka biimlerle kyaslama iinde demokrasi tanm, ancak gelecekte, demokrasi olmayana geildiinde, demokrasi artk bir sorun olmaktan ktnda yaplabilir. Yani demokrasinin tarihsel bir olgu olarak tanm yaplabilir hale geldiinde, insanlarn demokrasi tanm yapma gerekleri kalmayacaktr. Ne demek btn bunlar? Biz sosyolojiden (Marksizmden) biliyoruz ki, son durumada, retici gler ve retim ilikileri toplum biimlerini belirler. O halde, demokrasinin, yani kararn, yani yaptrmn, yani zorun mmkn ve gerekli olduu ve olmad koullar toplumun bu temelinde aramalyz. Bugne kadar tarihteki btn toplumlarda yaam ve retim aralar emekle retilirler. Ama emek retkenliinin ylesine yksek bir dzeyini var s ayabiliriz ki, orada emek yok olur ve insanlar bir zorunluluktan ya da ihtiyatan dolay deil, kendilerini gerekletirmek iin gerek zenginlikleri retebilirler. Yani bir bakma bir Cennet veya Yunan tanrlarnn yaad Olimpos gibi bir dnya var sayalm. Byle bir dnyada fiilen emek yok olur. Ama emek yok olunca, demokrasi de bir imkan ve zorunluluk olmaktan kar. Yani karar ve yaptrm da zor da ortadan kalkar. Zorunluluklar aleminin tesinde zgrlkler alemine girilmi olur. Bu gne kadar yaadmz toplumlarn hemen hi biri byle deildir ama byle olmamas bunun olanakl olmad anlamna gelmez. Toplum denen varolu ve hareket biimi, unun uras yetmi bin yldr var, Bunun altm bini, ktlk iinde avclk ve toplayclkla geti. On bin yldr, baka yerlerde daha da ksa zamandan beri, bitki ve hayvanlar ehliletirildi, ilk kyler ve yerleiklik ortaya kt. Be bin yldr snflar ve uygarlk ve devlet var. Be yz yldr da kapitalizm. Aslnda bu son derece ksa bir tarihtir. Bir an iin insan trnn kapitalizmi yok ettiini ve bylece birka yz yl iinde bir evre felaketi veya bir nklear sava felaketinden kurtulduunu, planl bir ekonomiye getiini var sayalm. Bu durumda birka yz yl iinde insanlk emein artk yok olduu, dolaysyla zorunluluklar aleminin tesindeki zgrlkler alemine gemi olur. Bu u demektir: eer kozmik (Bir gkta arpmas) veya Jeolojik (Bir sper volkan patlamas) gibi bir felaket olmazsa, toplum denen varolu tarznn daha yz binlerce veya milyonlarca yl yaayacan (ve bu kadar yaadka baka gezegenlere de yerleebileceinden ve bu kozmik felaketleri de bir lde aabileceinden dolay) var sayabiliriz. rnein be yz bin yl sonra, imdiye kadarki btn tarih aslnda insanlk tarihinin bir tarih ncesi ve ksa bir dnem olarak grlebilir. O halde, gelecein zgrlkler aleminin toplumunda yaayan insanlar iin demokrasi, tpk bizler iin, ktlkta yamyamln veya ocuk kurban edilmesinin ok eskilerde kalm artk hatrlanmak bile istenmeyen bir aama
33

olarak grlmesi gibi grlecektir. Toplumsal yaam, zorunluluklar ve zgrlkler alemi diye birbirinden temelden farkl iki ayr dneme ayrlabilir. zgrlkler aleminde, demokrasi bir imkan ve gereklilik olmaktan kar. Demokrasi ancak zorunluluklar aleminde var olur. te Marks, demokrasiyi sosyolojik olarak tam da byle tanmlar. Marks, toplumun tarihini zorunluluklar ve zgrlkler alemi olarak iki birbirinden temelden farkl dneme ayrr. Ve bu dnemlerin farkn, birbirinden ayrln belirleyen son durumada retici glerin gelime dzeyi ve retim ilikileridir. Marks, emek retkenliinin henz yeterince gelikin olmad; kafa ve kol emei gibi iblmnn henz var olduu; insanlarn toplumdan emekleri lsnde pay ald, dolaysyla almayana ekmek yok ilkesinin geerli olduu snfsz ve eitliki ama henz zorunluluklar alemindeki toplum ile; emek retkenliinin ok yksek olduu, fiilen emein yok olduu, zenginliklerin grl grl akt, emein kadar alp vermediin, ihtiyacn kadar alp yeteneklerin kadar verdiin, dolaysyla zorunlukular aleminin tesindeki zgrlkler alemini birbirinden ayrr. zgrlkler aleminde karar ve yaptrm ortadan kalkar, ama buna ramen artk tekrar sr durumuna dnlm deildir. Bu toplumun, toplumsal var oluun deiik ve yeni bir aamasdr. Sr de, sr karsndaki karmak birlik olarak toplum da, zorunluluklar alemindedir. Ama zgrlkler alemi, zorunluluklar aleminin tesindedir. Demokrasi olmayan zorunluluklar aleminde, sr olmaya karlk der. Demokrasinin olanaksz ve gereksiz olduu zgrlkler alemi ise, insanlarn adeta Cennetdeki gibi bir yaama geii anlamna gelir. Yani yine Marks ve Engelsin deyiiyle zgrlkler alemine gei, hayvanln son aamasndan, tarih ncesinden ktr.

Demokrasinin Somut Toplumu

Toplumda demokrasi, yani karar alma paray btne tabi klma olamaz, nk toplum bir soyutlamadr. Karar, dolaysyla demokrasi, ancak snrlar belirli topluluklarda olur. Toplumun somut biimi veya topluluk ise, yaamn srdrmek iin gerekli retim aralar ve tekniklerine (yani retici gler ve ilikilere) bal olarak deiir. rnein avc ve toplayclkta, topluluk somut kabileler olarak var olur. Neolitik devrim ve yerleme ile birlikte kyler veya bunlarn oluturduu baka birlikler ortaya kar vs. . O halde, genel kar, soyut bir toplumun deil, somut topluluklarn genel kardr. Karar alma ya da demokrasinin snrlar topluluklarn snrlardr. O halde en demokratik kararlar bile, baka topluluklar karsnda bir tehdittir. Dolaysyla toplum leinde bir demokrasi olmaz. Toplum ancak bir tek topluluktan ibaret olduunda, ancak toplum ve toplumun somut var olu tarznn akt koulda, rnein bir yeryz cumhuriyetinde, toplumda demokrasi olduundan sz edilebilir.
34

Bunun haricinde, btn demokrasiler, somut tarihte byle olup olmad ayr bir konudur, ancak bir topluluk iinde var olabilir. Dolaysyla, bu topluluklar arasndaki ilikilerde demokrasi olmaz. Tabii bu topluluklar ancak daha byk bir toplulukta parann btne tabi olmas ilkesiyle birletiinde bunlar arasnda bir demokrasi olabilir ama bu sefer de bu birlemi topluluklarn dndaki topluluklarla bu birlemi topluluk arasndaki ilikide demokrasi olmaz. O halde, demokratik bir toplum olamaz, olmasnn biricik koulu, yeryzndeki tm insanlar kapsayan, toplum kavramyla zdelemi bir topluluktur. Bunun haricinde demokrasi, o topluluun dndakilere kar bir zor, bir tehdit, bir bask ve smr olasl anlamna gelir. Bir topluluun son derece demokratik olarak ald kararlar baka bir topluluun varln yok edebilir. * Tabii buraya kadar ne mlkiyet ve snflar, ne devleti ve brokrasiyi, ne temsilcilik mekanizmalarn vs. analizimize dahil etmi deiliz. Son derece soyut dzeyde, eit, rksal, cinsel, snfsal farklarn olmad varsaymsal bir durum zerinden zmlemelerimizi yapmaya alyoruz. Tpk Marksn metay analizi gibi bir yntem izlemeye alyoruz. Burada demokrasinin bir srde olmayaca gibi bir sonuca ulatk, demokrasinin ortaya k koullarn incelerken. Yine demokrasinin btn insanlar iin ayn anlama gelme koulunun toplum ile toplumun somut var olu biiminin akmas hali olduunu, bunun dnda toplum kavramyla demokrasi kavramnn bir arada anlmasnn ciddi yanl glara ve yanl anlamalara yol aabileceini grdk. Yani tm dnyada var olan bireylerin, eit hakl olarak o tm insanlar kapsayan topluluun genel karnn ne olduu zerine sz ve oy haklar olduunda bir demokrasiden sz edilebilir. Bu yle de tanmlanabilir. Tr olarak insan ile, topluluu oluturan bireyler olarak insann akmas koullarnda ancak toplumda demokrasi var olabilir. Bunun haricinde, demokrasi sadece topluluklarn iinde olabilir ama toplumda olamaz. O halde Demokrasi ancak yok oluunun, zgrlkler aleminin arifesinde var olabilir. Demokrasi uluslara ve her trl baka snr ekme abalarna kar var olabilir. Aksi rklkla sonulanr. Yani demokrasi ancak bir dnya cumhuriyeti biiminde var olabilir. Ama eer iktisadi ilikiler olarak tanmlarsak, demokrasi ancak sosyalizmde, herkese emei kadar ilkesinin geerli olduu, burjuva hakkn salayan toplumda var olabilir. O halde, demokrasi sosyalizmin siyasi biimidi r. Demokrasi Devlettir. Ama artk devlet olmayan devlettir. Demokrasi iin mcadele her eyden nce uluslara kar bir dnya cumhuriyeti iin mcadele olmak zorundadr.

35