Demir Kkaydn Erturul Krk Haluk Gerger Ragp Zarakolu

Byk Ortadaou Projesi ve Sosyalist Strateji

Yaynlar

Byk Ortadou Projesi ve Sosyalist Strateji

Byk Ortadou Projesine Kar i Snfnn ve Halklarn Stratejisi Ne olmaldr? Sempozyumu Bildirileri

Demir Kkaydn Erturul Krk Haluk Gerger Ragp Zarakolu

kinci Srm Mart 2013

Dijital Yaynlar ndir Oku Okut - oalt Dat Bu kitap Kxz sitesinin dijital yayndr. Kar amac olmadan, okumak ve okutmak iin, indirmek, dijital olarak basmak ve datmak serbesttir. Alntlarda kaynak gsterilmesi dilenir.

Yaynlar

Byk Ortadou Projesi ve Sosyalist Strateji

Byk Ortadou Projesi'ne Kar i Snf'nn ve Halklarn Stratejisi Ne Olmaldr Sempozyumu

EVRA / nceleme

indekiler
7 nsz 22 Byk Ortadou Projesi erevesindeki Baz nemli Tarihler 27 "Byk Ortadou Giriimi Taslak Metni 41 Byk Ortadou Projesi: ABD'nin Hegemonya Aray
Haluk Gerger

72 Byk Ortadou Projesi ve Direni Olanaklar

Erturul Krk

99 Ortadou Corafyasnn I.Dnya Sava

Sonrasnda Yeniden ekilleniinden Gnmze zdmler

Ragp Zarakolu

117 Ezber Bozmak!

ABD'nin BOP Projesine Kar Yaplmas Gereken lk

Demir Kkaydn

143 Ortadou in Demokratik Manifesto

nsz

Elinizdeki bu derleme, 26-27 ubat 2005 tarihinde Hamburg'ta yaplan, "ABD'nin "Byk Ortadou Projesi"ne Kar i Snfnn ve Halklarn Stratejisi Ne Olmaldr?" konulu sempozyumda sunulan bildiriler ve yaplan konumalara dayanmaktadr. Onlarn derli toplu ve yeni katklarla gelitirilmi biimidir. lk plan, sempozyuma sunulan bildiriler, yaplan konuma ve tartmalarn tam bir dkmnn yaynlanmasyd. Ne var ki, gerek teknik, gerek maddi ve gerek biime ilikin nedenlerle bu tasar deitirildi. Sempozyum'a konumac olarak davet edilenlerin sunacaklar bildirileri yazl olarak yollamalar istenmiti, ancak konumaclarn bir ksm, ilerinin okluu ve politik aktivitelerinin younluu nedeniyle bunu yapamad ve bildirisini dorudan szl olarak sundu. Sempozyumda yaplan tartmalar, irticalen yaplan konumalarda sk sk grlen ifade ve anlam bozukluklaryla maluld ve dzeltilmesi gerekiyordu. Bant kaytlarnda ise akustik olarak sylenenlerin anlalamad yerler bulunuyordu. Ayrca

dinleyicilerin yapt konumalarn nemli bir blm de Sempozyumun konusuyla dorudan bir iliki iinde bulunmuyordu. Bu durumda, sempozyumun tam bir protokoln yaynlamak gereksiz bir ikinlie, eksikliklere ve zor okunup anlalmaya yol aacakt. Bunun zerine Sempozyum'daki konumaclar da kapsayacak ama onlarla snrl olmayp yeni katklarla zenginleecek bir derlemenin daha zl ve geni perspektifli olaca dnld. Sempozyum konumaclarna Sempozyumda yaptklar konumalarn bant zmleri bu derlemeye yazacaklar yazya temellik etmesi ve hatrlatc olmas iin verildi. Konumaclarn bir ksm, bu zmler de ellerinin altnda olarak, bu derleme iin grlerini yazdlar; bir ksm da Sempozyum'a sunduklar bildirileri aynen veya baz deiikliklerle tekrar verdiler. * nszler, eldeki kitabn veya yaznn, orada savunulan grlerin nasl olutuunu anlatrlar. Bu durumda, bu kitaba kaynaklk eden Sempozyum'un neden ve nasl yapldndan ksaca da olsa sz etmek gerekmektedir. 2003 ylnn sonlarndan itibaren, Trkiye'de allm sol dergilerden farkl bir izgi izleyecek; bata Krtlerin mcadelesi olmak zere, demokrasi mcadelesini ne karacak bir dergi iin, farkl sosyalist ve demokrat eilimlerden kiilerin iinde bulunduu bir giriim balar. Bu giriim erevesinde hazrlklar srerken, kacak derginin dayanaca politik ve programatik izgiyi belirlemek zere bir taslak metin oluturulmas gerei ortaya kar. Bu dergi giriimi iinde bulunanlardan Demir Kkaydn, elinizdeki derlemede "Ortadou in Demokrasi Manifestosu" balyla yer alan metni, karlmas planlanan derginin bildirisi ve yazarlarna ar metni tasla olarak sunar. Ne var ki, bu metin, dergi giriimcilerin bir ksmnn direniiyle karlar. Bu direniin iki farkl kayna bulunmaktadr.

Metin, allm ulus ve ulusuluk tanmlarnn dna karak, ulusuluun ve uluslarn iki farkl biimini birbirinden ayrmakta; dile, dine, etniye, tarihe dayanan gerici ulusulua kar ilk burjuva devrimlerinin ve Ekim Devrimi yllarna kadar olan dnemde ii hareketinin dayand demokratik ulus ve ulusuluk anlayna geri dnmektedir. Bu ise sosyalistler arasnda bugn egemen ve yaygn ulus ve ulusuluk anlayyla bir kopumay ve ona kar tavr almay gerektirmektedir. Bu nedenle, Trk solundan gelen baz giriimciler eski ulusuluk anlayna bal kalarak sunulan taslaa kar karlar. kinci neden, ABD'nin Irak igalinin Krt Ulusal Hareketi iindeki dengeleri deitirmesi ve ayn gerici ulus anlayna g vermesiyle ilgilidir. ABD'nin Irak' igali ile birlikte, blgedeki dengeler deimi, Krt zgrlk hareketi iinde, ayr bir bayrak aacak cesaret ve gc bulamayan Krt burjuvazisinin arl ve kendine gveni artmtr. Bu da calan ve PKK'nn dil, din, etni, soya dayal milliyetilikten kopuma ve Ortadou apnda bir demokratik cumhuriyet oluturma programna kar direnii glendirmitir. Bu elbet ayn zamanda, almaya allan dile, dine, etniye dayal milliyetiliin geri dn anlamna da geliyordu. te bu eilim ve akm da dergi giriimindeki Krt ulusal hareketi iindeki kiilerde yanksn buluyor ve sz konusu bildiri taslana kar klyordu. Ne var ki, bu kar klar teorik ve politik ak bir eletiri biiminde deildi; suskunluk; hibir ey yapmama, katkda bulunmama, ileri yokua srme biimindeydi. in ilginci, bir dergi karacak maddi ve teknik olanaklar ve ilikiler esas olarak bildiri taslana kar kan bu iki eilimin elinde bulunuyordu. Onlar iin de byle bir derginin kmas ve hatta bildiride ifadesini bulan eilimle eit koullarla i birlii yaplmas bile, kar olduklar anlay ve programn glenmesine hizmet etmek olacandan, dergi projesi fiilen son buldu. Dergi projesi son buldu ama, bu dergi projesinin ebelik yapt, kacak derginin ars ve bildiri tasla olan "Ortadou in Demokrasi Manifestosu", bizzat kendisinin ve kendisinde

savunulan politikalar savunan bir yaynn yaynn olanaksz klan gelimenin (ABD'nin mdahalesi ve sonular) gsterdii gibi, btn aciliyetiyle var olmaya devam ediyordu. Bir dergi iin, ar tasla olarak ortaya kan Program bir kere doduktan sonra, onun kendi mant ve kendi dinamikleri harekete gemi bulunuyordu. Bu metni okuyanlar bu prog-ram dorultusunda bir eyler yapmalar gerektiini dnyorlard. Bylece ilk dergi projesinin bittii noktada, bu sefer ilk dergi projesindeki tasla temel olarak alanlar btn kstl olanaklarna ramen metnin ve programn ieriine ve doruluuna gvenerek ikinci kez bir dergi giriimi balattlar. Tabii bu kez daha net bir programla ama neredeyse hibir maddi, teknik olanak bulunmadan ve son derece snrl ilikileriyle. te bu dergi giriimde yer alanlardan Hamburg'ta yaayanlar, hem dergi karabilmek iin bir gelir elde etmek; hem de Dergide savunulacak program ve politikann kendisini tantmasna ve tartlmasna olanak salamak amacyla, yukarda sz edilen sempozyumu dzenlemeye karar verdiler. nk, dayandklar metin ayn zamanda ABD'nin "Byk Ortadou Projesi"ne kar bir projeydi ve kendini en iyi de bu balamda ortaya koyabilirdi. Sempozyumun daha geni bir katlmla ok daha geni bir yelpazeden katlmclarla yaplmas planlanyordu. Ne var ki maddi olanaklarn kstll buna olanak tanmyordu. Ayrca ilk dergi projesinin kn engelleyen eilimlerin baka benzerleri de yine ayn nedenlerle bu sempozyuma katlma nerisine olumsuz cevap veriyorlard. Bylece katlanlar, abdestinden emin olup syleyecek sz olanlardan ibaret kalyordu. Bu arada, Sempozyumu rgtleyenlerin iinde bulunduu ikinci dergi giriimi, bir sre sonra, Krt hareketi iindeki gerici milliyetiliin glenmesinden rahatsz olan ve buna kar mcadele etmek gerektiini dnen bir kesimin bir giriimi ile rastlat. Hedeflerin yaknl i birlii olanak ve gerekliliini ortaya kard. Bylece dnlen dergi iin, teknik, maddi olanaklar ve ilikiler alanndaki mthi a kapamak mmkn

10

alacakt. Tekrar dergi hazrlklarna balanm hatta bir bro bile aranmaya balanmt. Ancak bu srada, Krt hareketi iindeki muazzam savrulma etkisini gstermeye balamt. Krt harekete iinde olup bu dergi projesinde i ve g birlii yaplanlar, bu savrulmaya kar mcadele edebilmek amacyla, en azndan bir sre iin, glerini ve dikkatlerini dergi projesinden ekmek zorunda kaldlar. Bylece tekrar balang noktasna geri dnlm oluyordu. Bu sefer de, ABD'nin Irak galinin yaratt kaymann kendisi deil, ona kar mcadele kaygs olsa da, yine de bu igalin bir sonucu olan kayma, ikinci kez, bu kar programn ve bu program dorultusunda bir derginin kmasn engellemi oluyordu. Hasl, ABD'nin Byk Ortadou Projesi'nin dorudan sonular bu projeye kar projenin, gn yzne kmasn ve bu proje-program dorultusunda bir yayn kmasn bile engellemi oluyordu. Bu kar projenin baslabilmesi, kendini duyurabilmesi bile ABD'nin projesine kar bir mcadele konusuydu. Bu anlamda, Demir Kkaydn'n Sempozyuma sunduu bildirinin bir eki olan "Ortadou in Demokrasi Manifestosu" balkl, balangta bir dergi bildirisi ve ars olarak dnlm metinin elinizdeki derlemede yaynlanabilmi olmas bile, ABD'nin Byk Ortadou Projesi'nin sonucu olarak ortaya kan engellemelere ve glendirdii gerici milliyetilie kar, dolaysyla bizzat bu projeye kar, kk de olsa bir ve ilk baar saylabilir. nk bu sempozyumu yapmay ve bu derlemeyi yapmay mmkn klan gelimelerin kaynanda bu metin bulunmaktadr. Bu program-metin olmasayd, ne sempozyum, ne dergi giriimi ne de bu derleme olabilirdi. te yandan var olan alternatifsizlie bir alternatif araylar; bu ynde bir dergi karma giriimleri; ABD'ye kar neler yaplacan sempozyumlarda tartan sosyalistler olmasayd, ne o metin ortaya kard ne de onu yayma ve basma giriimleri. Bu diyalektik srecin rndr elinizdeki kitap ve bizzat bu sre zerinde diyalektik bir etkisi de olacaktr

11

*** Bu derlemeye kaynaklk eden Sempozyumu hazrlayanlar Sempozyumun ar bildirisinde niin byle bir konu setiklerini ve niin byle bir formlasyona gerek duyduklarn yle ifade etmilerdi. Bu amalar bu derleme iin de geerliliini koruduundan aynen aktaralm: "Sosyalizm ve ii hareketi daha doarken, dnya burjuvazisine kar nasl bir program ve stratejiyle yani hangi glere dayanlarak mcadele edilebilecei sorusunu sormutu bir yeni domu ocuun ilk haykr gibi. Bugn bu yaklam unutulmu bulunuyor. Strateji ve program tartmalar, bir bakma sosyalist ve ii hareketinin dinamizminin ifadesi olduu kadar, o dinamizmi ve onun geliimini de besler. En tutkulu tartmalar, en byk teorik kazanmlar hep bu tartmalar balamnda olur. Ne var ki, 1920'lerin ortasndan beri, dnya sosyalist hareketinde artk bir program ve strateji tartmas yaanmamaktadr. 1968 ykselii bu tartmalar ksa bir sre iin canlandrdysa da, hareketin kendisi gibi, bu tartmalar da ksa soluklu bir canlanma olarak kald. Strateji tartmasnn bu yok oluu, ayn zamanda uluslar aras bir ii hareketinin ve uluslar aras bir teorik tartmann yok oluuyla at ba gitmitir. Elbette son durumada, ii ve sosyalist hareketin canlann nesnel koullar belirler, ama znel abalar olmad srece, koullarn olgunluu rmeyle de sonulanabilir. te bu sempozyum sosyalist ve ii hareketinde yeniden bir strateji ve program tartmas balatma ynnde mtevaz bir giriim olmay amalamaktadr. O, gerekteki tarafll gizlemenin bir arac olan szde nesnellik ardna gizlenmeden, sorunu iiler ve halklar asndan tartacan aka ortaya koymakta, sz edilen, artk unutulmaya yz tutmu gelenee balamaktadr. i hareketi ve sosyalist hareket program ve stratejisini bir lkenin ya da bir blgenin karlar asndan ve onunla snrl olarak tartamaz. Her ne kadar konu, ABD'nin belli bir bl-

12

geye ilikin bir projesi ise de, buna kar strateji tm dnyann iilerinin ve sosyalistlerinin tartmas gereken bir sorundur. te yandan bu projenin kendisi zaten dnya apndaki bir projenin bir paras olarak ifade edilmitir. Sempozyumun adndaki "Ortadou", sadece Ortadounun iileri ve halklarnn yapaca bir tartmay deil, Tm dnya iileri ve halklarnn yapaca bir tartmann konusunu belirlemektedir. Bugn sorunu ii hareketinin stratejisi olarak tartmann kendisi, byle bir paradigma deiiklii bile, fiili bir strateji deiikliidir ayn zamanda. ABD'nin onlarca yl srecek bir sava dedii bu bir tek dnya imparatorluu kurma sava karsnda sol diye bilinen ii ve sosyalist hareketin yazn incelenirse, bir strateji tartmasnn neredeyse hi bulunmad grlr. Btn yazn neredeyse ABD'nin tutarszlklarn, planlarnn i yzn vs. aklamaya yneliktir. ABD'yi uluslar aras hukuku inemekle veya birlemi milletleri dinlememekle eletirmenin, aslnda sorunu ABD veya dier emperyalist lkeler asndan tartmak anlamna geldii bile unutulmutur. Hatta en muhalif bilenenler bile neredeyse ABD'ye byle davranmasnn kendi lehine olmayacan anlatan, akl verir bir slupla yazmaktadrlar. Btnsel bir strateji yokluunda, ABD'nin gerek niyet ve saiklerini aklamann ve ifa etmenin, onun ne kadar kt ve dnya halklarnn dman olduunu gstermenin kendisi gizli olarak, biricik stratejinin gerekleri aklamak olduu varsaymn ierir. Halbuki ABD'nin niyetlerinin ve kendisinin ne olduu hi de bilinmez deildir. Btn bu yazn, ABD'nin planlarna kar aslnda gerekleri aklama gibi bir acnacak bir stratejiden baka silah olmadn itiraf etmek demektir. te en azndan bu sefil duruma son verebilmek iin, gerek bir strateji tartmas balatabilmek iin, kk bir balang olmaktr bu sempozyumun amac. ***

13

Strateji tartmas yapanlar iin, dmann ve hedeflerinin ktl veridir. Onun tutarszlklarna kar mcadele edilmez, o tutarszlklar eer onu zayflatyorsa onlar yararlanlacak vuru noktalardr. Bu nedenle strateji tartmas yapanlar, dmanlarnn ktlkleri ya da zaaflaryla vakit kaybetmezler; kendilerinin ne yapmas gerektiini tartrlar. Kendilerinin ne yapacan tartmalar ise her eyden nce kedi zayflklarn aka ortaya koymay ve onlara kar mcadeleyi gerektirir. Hemen anlalaca gibi, ezilenler asndan bir strateji ve program tartmasnn bizzat kendisinin onlar zerinde iyiletirici bir etkisi vardr. O daha batan, znenin kendi zayflklarn ortaya koymasn ve ona kar mcadeleyi gndeme getirir. Bir strateji tartmasnda dmann ktlkleri ya da tutarszlklar deil; ona kar mcadele edenlerin tutarszlklar, zaaflar, snrllklar ve bunlarla nasl mcadele edilecei sorun edilir. Bu elbette dmann gc ve yetenekleri, hedefleri ve aralar hakknda doru bir resme sahip olunmas abasn gereksiz klmaz. Ama byle bir yaklam iinde, dmann tutarszlklar veya aptallklar deil, onun gc ve stnlkleri zerine tartlr. Kendi zaaflar ve snrllklarn; dmannn gc ve stnlklerini tartan bir aksann sol basnda hi grlmemesi bile, ii hareketinin ve sosyalist hareketin bir strateji tartmasna ne kadar uzak kaldnn ve aslnda gizil olarak sadece burjuva rasyonalizminin n kabullerine dayanan, kar tarafn ktln anlatma stratejisine bal olduunun bir kantdr. i hareketi bu yaklamdan kurtulmadka en kk bir ykseli gsteremez. Zaten hareketin bir ykseliine her zaman, onun kendi hatalarn ve zaaflarn hi korkmadan sergilemesi; dmannn yetenekleri ve stnlklerini hibir komplekse kaplmadan incelemesi elik etmitir. **** te byle bir yaklamla balang olarak, teknik snrllklar

14

nedeniyle Trke olarak yaplacak tartmaya Trkiye'den biri Almanya'dan drt tartmac ve sunucu katlacaktr. Elbette her eyden nce Dnya i Snf ve Dnya Halklar asndan tartlacandan, sorunu bu adan tartaca dnlen konumaclar seildi. Konumaclarn Trkiye sosyalist hareketinden olmas, konunun sadece u veya bu lkenin iileri veya halkalar asndan tartlaca anlamna gelmemektedir. Bu btnyle dil engelleri ve ilikilerin snrll gibi teknik nedenlerle yaplm bir seimdir. Sempozyum iin yle bir ileyi dnld. nce davetli konumaclar, yeterli bir srede tezlerini anlatacaklar. Davetli konumaclara bir de sempozyumun sonunda tekrar, tartmalar nda grlerini toparlayp ifade etmeleri iin sz verilecek. Bu ilk ve son konuma srelerini, onlara da danarak belirlemek istiyoruz. lk Konumalar iin yarmar saat veya krk beer dakika, son konumalar iin de on be dakika ile yarm saat aras bir sre dnlmektedir. Arada kalan zaman ise, ilk konumalar bittikten sonra, sz hakk isteyenler arasnda eit olarak paylatrlacaktr. Tartmalar iki gn boyunca uzun ve youn tartmalar gerektireceinden, yorgunluu ksmen olsun azaltmak iin, aralar verilecek; hararete ve ala kar yiyecek ve iecek eitleri bulundurulacaktr. (...) Sempozyuma sorunu iiler ve halklar asndan tartmak isteyen herkes davetlidir. Sempozyum Hazrlama Giriimi" (" "ABD'nin Byk Ortadou Projesi ne Kar i Snfnn ve Halklarn Stratejisi Ne Olmaldr?" Konulu Sempozyuma ar") * Moderatrln Rafet Temur'un yapt Sempozyuma yaklak olarak yz kadar dinleyici katld. Katlmclar ve konumaclar genel olarak sempozyumdan memnun ayrldlar. Sempozyum yaklak olarak ngrlen biimde yapld. lk gn konumaclar tezlerini yarmar saatlik birer sunula anlat-

15

tlar. Sonraki blmde dinleyiciler gr, eletiri ve sorularn aktardlar. kinci gn de nce ksaca, bir nceki gn yaplan tartmalarn nda konumaclar daha ksa sreli olarak grlerini ama olana buldular. Daha sonra yine dinleyiciler sz ald ve son olarak tekrar konumaclara szlerini balamalar iin sz verildi. Konumalarn tamam ayr ayr ses ve video ile kaydedildi. Sempozyum ncesinde sempozyuma sunulmak zere verilen bildiriler ve kaynaklar e-mail ile konumaclara, ilgi duyanlara ve duyabileceklere iletildi. nceden verilen bildirilerin fotokopisi yaplarak nceden dinleyici ve katlmclarn bilgisine de sunuldu. * Peki, zerine bu sempozyum yaplan ABD'nin Trkiye'de "Byk Ortadou Projesi" adyla bilinen projesi nedir? Bunu da ksaca belirtmek gerekiyor. Eer nternet'te bir arama motoruna "Byk Ortadou Projesi" veya onun ksa biimi olan "BOP"u Trke'de yazarsanz, karnza BOP zerine ve ona kar yazlm devasa bir yaz yn kar. Ama bu yazlarda "u proje nedir?" diye birinci elden bir kaynak aradnzda neredeyse hemen hemen hibir kaynak bulamazsnz. Tek bulacanz bilgi, 2004 ylnn haziran aynda yaplan G8 zirvesinde byle bir projenin Amerika tarafndan ortaya atlddr. "Bu projenin orijinal metni nedir, somut bir alnt var mdr?" diye aratrdnzda ok daha garip bir durumla karlarsnz: BOP zerine yazan hibir yazar bu projenin otantik kaynaklarna ve metnine dayanmamaktadr. BOP'un u veya bu olduuna dair bir yorumda bulunmakta veya daha nce yaplm bir yorumu ele almakta ve sonra da o anlad biimiyle BOP'u eletirmekte veya savunmaktadr. Bu da insan "acaba, gerekten BOP diye bir ey var m?" diye dndrmektedir? Byle bir kukuya dp, BOP'un ngilizce veya Almanca

16

karlklar olan veya olabilecek kelimeleri yazp da internete baktnzda, neredeyse karnza hemen hemen hi bir ey kmadn grrsnz. Hasl ne ngilizce'de ne de Almanca'da Byk Ortadou Projesi diye tanmlanacak bir konu ve bunun etrafnda olumu bir literatr ya da tartma bulamazsnz. Trkiye'de byle heyecanla tartlan ve devlet partisinden Politik slamclara, Faistlerden Sosyalistlere kadar hemen hemen herkesin kar kt bu proje konusunda baka dillerde pek bir kaynak olmamas u soruyu sormay gerektirir: "Acaba bu, gerek resmi adlandrlmas baka olan, Trkiye'de dile ve aza kolay gelecek ekilde byle adlandrlm bir proje olmasn?" Gerekten de, bu Projenin grlp karar baland sylenen ABD'nin Georgia Eyaletinde Sea Island'da yaplan hatta Tayyip Erdoan'n da bir ksmna katld G-8 zirvesi ile ilgili bir aratrma yaptnzda, bu zirvede ABD'nin Ortadou'da "ekonomik ve siyasi reform amal" bir plan sunduu grlr. Bu plan, toplantdaki bir ok gndem maddesinden biridir. te Trkiye'de zerinde hemen hemen hibir kaynak gsterilmeden yorumlara gre tartmalar yaplan ve her politik akmn kar kt "Byk Ortadou Projesi" bu plann Trkiye'deki popler addr. Ancak, BOP veya Byk Ortadou Projesi diye dier dillerde doru drst bir kaynak bulunmamasnn nedeni sadece onun resmi adnn deiik olmas deildir. Aslnda sz konusu Sea Island'da yaplan G-8 zirvesine sunulan taslak ile karar arasnda da nemli bir fark bulunmaktadr. Projenin kapsam son kararda deitirilmitir ve Avrupa'nn Kuzey Afrika ve Akdeniz'in gneyindeki lkelerle yrtt ilikiler de projeye dahil edilmitir. Bylece bu proje yeni biimiyle, sadece "byk" ya da "geniletilmi" Orta Dou'yu deil, Kuzey Afrika'y da, en azndan Akdeniz'e kys olan lkeleri de, ki bu pratik olarak Arap lkeleri de demektir, kapsamaktadr. Projenin gerek ad udur: "Partnership for Progress and a Common Future with the

17

Region of the Broader Middle East and North Africa Geniletilmi Ortadou ve Kuzey Afrika Blgelerinin Ortak Gelecei ve Gelimesi iin Ortaklk" Bu metnin sekizinci maddesinde belirtilen bir metin ise "Reformlar in Destekleme Plan" baln tayor. Ve Beyaz sarayn bu metni de projenin bir paras oluyor. Demek ki Trkiye'de ksaca Byk Ortadou Projesi adyla anlan proje aslnda orijinal adyla Geniletilmi Ortadou ve Kuzey Afrika'y kapsamaktadr. G-8 Zirvesinde onaylanmtr. Bu metnin sekizinci maddesinde belirtilen ABD'nin "Ortadou in Partnerlik" ile ilgili metni de bu projenin bir parasdr ve "Reformlar in Destek Plan" baln tamaktadr. Bu Projenin kuzey Afrika'y da kapsayarak G-8 zirvesinden kan halinin Trke'sini bulamadk ama, bu zirveye sunulan ABD taslann bir Trke tercmesi bulunmaktadr. Bu tercme El Hayat dergisinin 13.ubat.2004 tarihli saysnda yaynlanan metinden yaplmtr ve El Hayat dergisinde metin "Byk Ortadou Giriimi Taslak Metni" adyla yaynlanmtr. Trkiye'de muhtemelen "Byk Ortadou Projesi" diye adlandrmann kaynanda da bu El Hayat dergisinin yayn bulunmaktadr. G 8 Zirvesinde Proje'de yaplan belli bal deiiklik, tartmal noktalarn yumuatlmas, zellikle tepkiler ve Fransa'nn itirazlar gz nne alnarak demokratiklemenin dardan dayatlamayaca gibi ifadelerin eklenmesi ve Gney Akdeniz'in projeye dahil edilmesidir. "Geniletilmi" ya da "Byk" diye evrilen kavram, projenin byk olduu deil, Ortadou'nun byk bir versiyonu anlamna gelmektedir, dier bir ifadeyle "Byk" sfat, Projeye deil, Ortadou'ya aittir. Geniletilmi yerine Trke'de "Byk" kullanm bu yanl anlamaya uygun ifadeye yol amaktadr. Bu geniletilmi Ortadou, Cebelitark'tan in ve Hindistan hududuna kadar olan alan kapsamakta Pakistan' da iermektedir. Yani Brezinsky'nin "Byk Satran Tahtas"nn en nemli iki aya bu projenin alanna girmektedir. Kuzey Afrika veya

18

Akdeniz'in Gneyi, yani dier Arap lkeleri eklenerek ikinci defa geniletilmitir, bu iki genileme sonucunda corafi olarak proje, tam tamna Klasik Akdeniz-Ortadou ve Pers (ran) uygarlk alanlarn kapsamaktadr. in ve Hint uygarlk alanlarnn snrlarna uzanmaktadr. Gemite ilk neolitik devrimden kapitalizmin douuna kadar neredeyse dnya tarihinin kaderinin belirlendii bu blge, bugn yine blgenin dnyadaki muazzam stratejik nemi nedeniyle gelecekteki kaderinin belirlenecei yer olacaktr. Dolaysyla tarih son derece hayati, insanln geleceine ilikin bir nem kazanmaktadr. Sadece, "yaayanlarn zerine kabus gibi ken" bir gemi olarak, yani sosyolojik bir olgu olarak deil; bu gemiin bilgisi ve onun yorumlan, yani sosyoloji olarak da. Yani sadece yaanan ve yaanm Tarihin kendisi deil, Tarih bilimi. Dier bir deyile, toplumun evriminin yasalarnn bilgisi, dier adyla Tarihsel Maddecilik, ksa adyla Marksizm. Dolaysyla blgenin gelecei ile gemiinin kavranmas arasndaki bu derin isel ba nedeniyle, blgenin dolaysyla insanln kaderi ve Marksizm arasnda o kaybolmu gibi grnen ba, tekrar bir netlik kazanmaktadr. * Peki, ABD'nin bu projesi karsnda, Trkiye'de gerek iktidar gcn elinde bulunduran brokratik oligarinin stratejisi ve projesi nedir? Ksa bir sre nce Trkiye'nin Genelkurmay Bakan zkk, ana konusu bu olan, her szc seilmi konumasnda bu strateji ve projeyi aklad. zkk'n konumas, Trkiye'nin egemeni Brokratik ve Askeri oligarinin, ABD'nin blgeyi deitirme ve yeniden dizayn etme planna kar bir kar proje zellii tamaktadr. Askeri ve brokratik oligarinin ABD'nin projesine kar tek cevab, gl bir ordunun ve devlet cihaznn varl, bu gcn korunmas durumunda da, bu gcn Trkiye'nin stratejik yeri nedeniyle ABD'nin planlarna kar kendi konumunu koruya-

19

bilecei ve ABD'yi kendisiyle uzlamaya zorlayabileceidir. Bu proje hi de yle baarszla mahkum bir proje olarak grlmemeli. Bu strateji daha nce de benzerleri grld gibi, baz uluslar aras gelimeler ve Trkiye'deki demokratik glerin zayflklarn korumalar sonucu pek ala baarya ulaabilir ve bu askeri brokratik oligari, egemenliini daha uzun yllar srdrebilir. Unutmamal, bu Askeri ve Brokratik oligari, Smer'lerden, Roma ve Bizans'tan, Osmanl'dan beri gelen blgenin devletilik geleneinin en has rndr. O binlerce yllk tarih boyunca nice badirelerden gemitir. Yakn tarihten bir kan hatrlamak yeter. Osmanl mparatorluu km, Anadolu'da silahl halktan baka bir ey olmayan eteler bir direni balatmt. Ankara'daki Millet vekillerinin "eytan de oluruz Bolevik de" dedii zamanlard. Ama Sovyetlerin ayakta kalmas ve Batl lkelerin Sovyetlere kar bir denge olarak; Sovyetlerin de yaayabilmek iin dier Emperyalist lkelere kar tarafsz bir alan olarak Ankara'daki Osmanl paalarn desteklemesi, bu binlerce yllk brokratik kastn egemenliini aynen srdrmesinin yolunu amt. Padiahsz bir padiahlk rejimi olan Cumhuriyet Bonapartist bir darbeyle kurulmu; eyhlislama Diyanet leri ad verilmi; bu resmi devlet dinine laiklik denmi ve gc Osmanl Meclisi Mebusan' veya Birinci Byk Millet Meclisi (nc Merutiyet) kysna bile yaklaamayan, atanmayla seilen milletvekillerinden oluan bir Meclis, bu ayb rtecek bir "Asma yapra" ileviyle donatlmt. Benzeri kinci Dnya Savandan sonra aynen tekrarland. smet Paann ok partili hayata gei manevras bu egemenlii srdrmek iin yaplm ok akllca bir hamleydi. Yine Sovyetlere kar dengelere oynayan brokratik oligari, gerek iktidar elinde tutarak, bir meclis ve ok partili hayata gei makyajlaryla btn bir souk sava dneminde egemenliini garantiye alm oldu.

20

Bu gnn dnyasnda da ABD ile Avrupa, Rusya ve in arasndaki elikiler bu Brokratik oligariye belli bir hareket alan salamaktadr. G dengelerindeki deiiklikler bunlarn yan sra bu oligarinin yapaca, tpk kinci Dnya Sava sonrasnda yaptna benzer kimi makyajlar ile pek ala bu kritik dnemi ap, egemenliini ve gcn gelecekteki on yllara yaymasn mmkn klabilir. Yani Trkiye'nin egemeni olan Brokratik oligari de kendisi asndan bir strateji tartmas yapmaktadr. Ve daha fazla g ve stratejik konumu ve bu gc pazarlk unsuru olarak nermektedir. Trkiye'nin ve Blgenin halklar, ABD'nin ve rm brokratik ve dier oligariler karsnda krk katr m krk satr m durumunda kalmaya devam etmektedir. Bu amazdan kurtuluun yollarnn ne olduunu ezilenler asndan tartmak iin elinizdeki kitapla kk bir balang yaplmak istenmektedir. Bu vesileyle, bu kitabn hazrlanmasna vesile olan Hamburg'taki Sempozyumu rgtleyen Hazrlama Giriimi'ne; Bantlarn zmnde yardmc olan arkadalara ve yazlaryla bu derlemeye katkda bulunanlara teekkr ediyoruz, onlar olmasayd, elinizdeki bu kitapta olmazd. 02 Mays 2005 Pazartesi

21

Byk Ortadou Projesi erevesindeki Baz nemli Tarihler

Aralk 1994: NATO konseyinin balatt "Akdeniz Dialogu" giriimi, NATO yesi olan lkelerin dnda, Cezayir, Msr, srail, rdn, Moritanya, Fas ve Tunus'u da bnyesine dahil etti. Ocak 1995: 1985 ylnda imzalanan serbest ticaret anlamasnn devam erevesinde, ABD ile srail arasndaki tm ticari engeller kaldrld. Kasm 1995: Barselona'da bir araya gelen Avrupa Birlii ve Akdeniz havzas lkeleri (Cezayir, Msr, srail, rdn, Lbnan, Fas, Suriye, Tunus, Trkiye, Filistin Otoritesi), siyasi, ekonomik, mal, sosyal, ve kltrel boyutlarda Avrupa Akdeniz Ortakln balattlar. Sadece 1995-2000 yllar arasnda, AB bu projeye 9 milyar euro ayrd.

22

Aralk 2001: rdn, ABD ile serbest ticaret anlamas imzalad. Tm gmrk duvarlar, 2010 ylndan evvel kaldrlm olacak. 9 Mays 2002: Bush, Kuzey Carolina niversitesinde yapm olduu bir konumada, "Orta Dou ile bir ortaklk giriimi balatmak niyetinde olduunu" belirtti (Middle East Partnership Initiative - MEPI). Proje taslanda belirtilenler arasnda unlar yer alyordu: 10 yllk bir sre ierisinde Orta Dou ile ABD arasnda bir serbest ticaret blgesi oluturmak, adli reformlara yardmc olacak bir forum kurmak, irketlere daha zgr bir ortam yaratmak, edebiyat ve evirileri desteklemek, vs... Byk Orta Dou projesinin ekirdei aslnda bu konumadan kaynaklanacakt: Mslmanlar, demokratik olmayan ve az gelimi lkelerde yayorlar. Bat'nn yaam standardn bir nevi kskanmalarnn sonucu olarak, terorizm geliiyor. Sorunlarn zemedikleri takdirde, onlara yardmc olunmal, sorunlar onlar iin zlmelidir. 10 Temmuz 2002: Richard Perle'in bakanlndaki ABD Savunma Politikas Danma Konseyi, Suud ailesinin iktidarna artk son verilmesini savunan uzun bir raporu dinledi. 12 Aralk 2002: ABD d ileri bakan Colin Powell, Heritage Foundation vakfnda yapt bir konumada, Orta Dou ile Ortaklk Giriimi'ni balattn, 2003 yl iin ise bu programa 90 milyon dolar tahsis edileceini aklad. Bu "mthi" mebla sayesinde, siyasi ve ekonomik kalknma desteklenecek, kadnlarn toplum ierisinde rol ve eitimi glendirilecekti. Bu programn uygulanmasndan, ABD d ileri mtear Richard Armitage ve Orta Dou brosu mdr Elizabeth Cheney sorumlu klnd. 26 ubat 2003: American Enterprise Institute nnde konuan George Bush, balamak zere olan Irak savana deinerek unlar syledi: "zgrlne kavuan bir Irak, zgrln tm bu blgeyi nasl deitirebileceini milyonlarca insana umut ve terakki getirerek gsterecektir. ... Irak'ta kurulacak olan yeni bir rejim, blgedeki baka uluslar iin, zgrln etkileyici ve muhteem bir rneini oluturacaktr."

23

19 Ekim 2003: Prag'da toplanan NATO zirvesinde, "NATO ve Byk Orta Dou" konulu konferansta sz alan ABD temsilcisi Nicholas Burns, u noktalarn altn izdi: "NATO'nun grevi Avrupa ve Kuzey Amerika'y savunmaktr. Sadece Bat Avrupa, Merkezi Avrupa veya Kuzey Amerika'da kalarak bunun mmkn olabileceine inanmyoruz. Askeri glerimizi douya ve gneye yaymalyz. NATO'nun gelecei, douda ve gneydedir. Dolaysyla, NATO'nun gelecei Byk Orta Dou'dadr.." 6 Kasm 2003: Demokrasi Ulusal Vakf (NED) nnde konuan bakan Bush, giriimin erevesini genileterek, Orta Dou'yu deitirmeyi amalayan genel bir demokratik mdahele planndan sz etti. 20 Ocak 2004 tarihinde verdii nemli bir demete konuya deinen George Bush, yle dedi: "Orta Dou zulm, umutsuzluk ve fkeyle alkalanmaya devam ettii srece, Amerika'nn ve dostlarmzn gvenliini tehdit eden insanlar ve hareketler retmeye devam edecektir. Birleik Devletler, bu nedenle, byk orta douda bir zgrlk stratejisi izleyeceklerdir..." Projenin artk ad deimi, Byk Orta Dou Giriimi haline gelmiti (Greater Middle East Initiative - GMEI). 7 ubat 2004 gn, alman d ileri bakan Joschka Fischer, amerikan nerisini gayet olumlu ekilde deerlendirip, Avrupa ile ABD'nin Yakn ve Orta Dou'da nasl ibirliine gidebileceklerini belirtti. Ancak, Franszlarn da dahil olduu baka Avrupa'l Devletler, ABD giriimine daha souk bakmlar, AB'nin zaten 1995 ylndan bu yana, ayn konuyla ilgili olarak milyarlarca euro'luk Barselona srecini balattn, ABD'nin ise bu ie topu topu 150 milyon dolar ayrm olduunu vurgulamlard. 13 ubat 2004: Haziran aynda Sea Island'da dzenlenecek olan G8 toplantsna bu konuda sunulacak olan, "G8 ve Byk Orta Dou arasnda Ortaklk" adl bir belge, Londra'da arapa yaynlanan Al Hayat adl gazete tarafndan yaynland

24

23 ubat 2004: ABD'nin planna ar bir tepki gstermekten kanan Avrupa Birlii, genel sekreteri Javier Solana'nn azndan, "AB'nin kendi yaklamn belirliyeceini, bunun amerikan yaklamn tamamlayc nitelikte olacan" belirtti. 4/5 Mart 2004: rdn kral Abdallah ve Msr bakan Mbarek ile ABD'nin Byk Orta Dou Giriimini gren fransz cumhurbakan Jacques Chirac, "Orta Dou'nun modernletirilmesine ilikin her giriimin, sz konusu halklarn onayyla yaplmas gerektiini" aklad. 27 Mart 2004: Tunus'ta dzenlenecek olan Arap Ligi zirvesi, 22 ye arasnda, ABD'nin Byk Orta Dou planyla ilgili olarak ortaya kan itilaflarn sonucunda iptal edildi. 12/15 Nisan 2004: ABD'nin Demokrasi Ulusal Vakf (NED), stanbul'da slam Dnyas Demokratlar kongresini toplad. 190 delege, gn boyunca "mslman dnyasnda demokratik ynetim platformunu" tarttlar. 8/10 Haziran 2004 : Sea Island'da, G8 zirvesi topland. 28/29 Haziran 2004: ABD, stanbul'daki NATO zirvesinde, Byk Orta Dou projesinin gvenlik kanadn sundu. 20 Nisan 2005: Trkiye Genelkurmay Bakan Hilmi zkk yapt konumada, BOP ile ilgili olarak u grleri dile getirdi: Bata ABD olmak zere nemli kresel aktrler bu blgeyi, uluslararas terrn ana kayna olarak grmekte ve bunun nedeni olarak da blgedeki demokratikleme eksikliini iaret etmektedirler. Bu sebeple, blge ile ilgili uzun vadeli ve kapsaml projeler gelitirilmektedir. "Geniletilmi Orta Dou ve Kuzey Afrika Projesi" bunlar iinde en kapsaml olandr. Bu proje; 22 Arap lkesi ile Afganistan ve Pakistan' da kapsayacak ekilde Moritanya'dan Afganistan'a kadar uzanan bir blgeyi kapsamaktadr. Trkiye; laik, demokratik ve sosyal bir hukuk devletidir. Trkiye ne bir slam devleti ne de slam lkesidir. Trkiye'yi model olarak gstererek; nfusun byk bir blm Mslman olan lkelerin kolaylkla demokratik bir yapya dnebilecei sonucunu karmak yanltc olabilir. Laiklik srecini yaamayan, bu deneyime sahip olamayan lkelerin

25

demokratik bir yapya kolaylkla ulaabileceini sylemek bir iddiadan ileriye geemeyebilir. Laiklik ilkesi, Trkiye Cumhuriyeti'ni oluturan tm deerlerin kilit tadr. Trkiye, bu nitelikleriyle "Trkiye Cumhuriyeti" olarak model gsterilebilir. Ancak baka lkelerin kabul edecei bir lml slam devleti modeline dntrlmek istenmesi halinde bu yaklama ulusa kar klaca asla gzden karlmamaldr.

26

13 ubat 2004 tarihli El-Hayat dergisinde yaynlanan,

"Byk Ortadou Giriimi Taslak Metni

" 'Byk Ortadou' uluslar aras topluma meydan okuyuu temsil etmekle birlikte deerli frsatlar da sunuyor. Arap yazarlarn BM'nin 2002-2003 yllarnda Arap insani geliimiyle ilgili hazrlanan iki ayr raporda eksiklik olarak belirttii 'zgrlk', 'bilgi' ve 'kadn haklar', G-8'ler topluluuna ye her lkenin milli karlarn tehdit eden ortamn yaratlmasna katk salamtr. Blgede siyasi ve ekonomik haklarndan mahrum braklanlarn says arttka, radikalizm, terr, uluslar aras sular ve yasal olmayan g konularnda art gzlenecektir. 'Byk Ortadou'daki durumu tanmlayan aratrma sonular rktcdr: - 22 lkeden oluan Arap devletlerinin toplam ekonomik girdisi spanya'nnkinden daha azdr. - Yetikin Araplarn yzde 40' -65 milyon kii- okuma yazma bilmiyor ve bu saynn te ikisini kadnlar oluturuyor.

27

- 2010 ylnda 50 milyon, 2020 ylnda da yaklak 100 milyon Arap genci i hayatna atlacak. hayatna yeni atlacak olan bu genlerin istihdam iin en az 6 milyon ie ihtiya var. - Blgede isizlik oranndaki dengeler mevcut haliyle devam ederse 2010 ylnda 25 milyon kii isiz olacak. - Blge insannn te biri gnde 2 dolardan daha az bir gelirle yaamaktadr. Yaam standardnn dzeltilmesi iin, blgenin ekonomik geliimi mevcut durumun iki katna yani yzde 3'den en az yzde 6'ya karlmal. - Toplumun sadece yzde 1.6's internet kullanma imkanna sahip ki bu da -Byk Sahra l'nn gneyindeki Afrika lkeleri dahil- dnyadaki tm blgeler iinde en dk oran tekil etmektedir. - Arap lkelerindeki kadnlar, parlamentodaki sandalyelerin sadece yzde 3.5'ini igal ediyorlar. Kyaslayacak olursak bu oran Byk Sahra l'nn gneyindeki Afrika lkelerinde yzde 8.4'tr. - 2002 ylnda hazrlanan Arap nsani Geliim Raporu'na gre, yalar ilerlemi genlerin yzde 51'i baka lkelere g etmeyi istiyor. G etmek istedikleri yerlerin banda Avrupa lkeleri geliyor. Bu aratrma sonular, blgenin yol ayrmnda olduunu yanstyor. Byk Ortadou lkeleri, layk olduklar i ve eitim standardndan mahrum braklan ve siyasi haklarndan yoksun kalan genlere her yl yenilerinin ekleyerek yoluna devam edebilir. Ancak bu durum blgenin istikrarna ve G-8'ler topluluu yelerinin ortak karlarna dorudan tehlike arz etmektedir. Bunun alternatifi ise reform yoludur. Arap insani geliimiyle ilgili hazrlanan her iki raporun sonular, Byk Ortadou'da harekete gemek iin zorunlu ve acil eylem ars iermektedir. Bu arlar, blgenin drt bir yanndaki aktivistler, akademisyenler ve zel sektr tarafndan tekrarlanmaktadr. Byk Ortadou'daki baz liderler bu arlar nemseyip siyasi, itimai ve iktisadi reform ynnde baz admlar atmaya baladlar.

28

G-8'ler topluluuna dahil lkeler srayla, Ortadou'daki reform abalarn kendi zel Ortadou reform giriimleriyle teyit etmilerdir. 'Avrupa-Akdeniz Ortakl', 'Amerika Birleik Devletleri ile Ortadou Ortaklk Giriimi', ayrca Afganistan ve Irak'n ok ynl yeniden imar abalar, G-8'ler topluluunun blgedeki reform kararllklarn gsterir. Yukarda iaret edilen demografik deiimler, Afganistan ve Irak'n baskc iki rejimden kurtuluu ve blge sathnda demokrasi filizlerinin yeermesinin tm G-8'ler topluluuna tarihi frsat sunuyor. G-8'ler topluluunun Sea Island'ta Haziran aynda yaplacak olan zirvesinde, Byk Ortadou'daki reform liderleriyle uzun vadeli ibirliini ekillendirmesi, ayrca blgede siyasi, iktisadi ve itimai reformu cesaretlendirmeye ynelik koordineli bir cevap vermesi gerekir. G-8'ler topluluunun BM'nin hazrlad Arap nsani Geliim Raporlar'nn belirledii eksiklikleri gidermeye ynelik reform iin ortak ncelikler zerinde uzlamas mmkndr. yle ki: - Demokrasi ve yi Ynetimin Desteklenmesi; - Bilgi Toplumunun nas; - Ekonomik Frsatlarn Geniletilmesi. Bu reformlarn ncelikleri, blgenin geliiminin anahtardr. Demokrasi ve iyi ynetim, iinde gelimenin tahakkuk edecei bir ereve oluturur. yi eitimli fertler, gelimenin temsilcisidirler ve giriim gelimenin motorudur. 1-Demokrasi ve yi Ynetimin Teviki Demokrasi ve zgrlk bireysel giriimin geliimi iin zorunludur. Ancak Byk Ortadou sathnda bu ikisi byk oranda yoktur. Freedom House'n 2003 ylnda hazrlad rapora gre yaplan tasnifte, Byk Ortadou lkeleri ierisinde sadece srail 'zgr' olarak tanmlanm; dier lkelerden sadece 4 lke 'ksmen zgr' olarak nitelenmitir. Arap nsani Geliim Raporu, '90'l yllar itibaryla dnyadaki 7 blge iinde Ortadou'nun zgrlk konusunda en az dereceyi elde ettiine

29

dikkat ekmitir. 'fade zgrl' konusundaki sralama listesinde Arap lkeleri dnyadaki en alt derecededir. Buna ek olarak, Arap alemi kadn haklar konusunda sadece Byk Sahra l'nn gneyindeki Afrika lkelerinin nne geebilmektedir. Bu cesaret krc gstergeler, blge halknn ifadelendirdii arzularyla kesinlikle uyum iinde deildir. rnein, Arap nsani Geliim 2003 Yl Raporu'nda tm dnyada 'Demokrasi her trl ynetimden daha iyidir' diyen gr destekleyenler listesinin banda Araplar gelmektedir. Ve otoriter ynetimlere kar kmada en yksek oran yine Araplardadr. G-8'ler, blgede demokratik reforma desteini unlar yaparak gsterebilirler: a-Serbest Seimler Giriimi: Byk Ortadou'daki bir ok lke (Afganistan, Cezayir, Katar, Suudi Arabistan, Bahreyn, ran, Lbnan, Fas, Tunus, Trkiye, Yemen seim yapmay planlamaktadr) 2004 ile 2006 tarihleri arasnda bakanlk, meclis veya belediye seimleri yapma niyetini aklamtr. Hr ve adil seimler icra etme ciddiyetini ortaya koyan lkelerle alarak G-8'ler topluluu, seim ncesi aktif yardm sunabilir: - Seimleri gzetleyecek, ikayetleri cevaplayacak ve raporlar teslim alacak bamsz seim kurullarnn oluturulmas veya desteklenmesi amacyla karlkl ziyaretler gerekletirmek ve seminerlere teknik yardmlar sunmak; - Talepte bulunan hkmetler iin semenlerin kayd, sivillerin eitimi konularnda teknik yardm takdim etmek. zellikle kadn semenlere younlamak. b- Parlamento Baznda Eitim ve Karlkl Ziyaretler: lkelerin demokratikletirilmesinde parlamentolarn roln glendirmek iin, G-8'ler topluluunun, kanunlarn ekillenii, yasama ve kanuni reformlarn uygulanmas ve semenlerin temsili konularna younlaarak parlamento yeleri arasnda karlkl ziyaretleri gzetmesi mmkndr.

30

c- Kadnlar in Ynetim Akademileri: Arap lkelerindeki parlamentolarda kadnlar, sandalyelerin sadece yzde 3.5'ini igal ediyor. G-8 topluluu, kadnlarn siyasi ve sosyal hayata daha fazla katlmlarn salamak iin li-derlik eitimi veren akademilere sponsor olabilir. Bylelikle seim kurumlar veya bir sivil toplum rgtnde kurucu/ynetici olarak almaya istekli kadnlar iin yneticilik eitimi salanm olacaktr. Bu akademiler, G-8'ler topluluundaki kadn yneticiler ile blge lkelerindekileri bir araya getirebilirler. d- Sradan nsanlara Hukuki Destek: ABD, AB, BM ve IMF'nin yasama ve yarg reformunu cesaretlendirme amacyla fiilen birok giriim -ki bunlarn byk blm yarg eitimi, yarg ynetimi ve yasama sisteminin slah dzeyinde- gerekletirdii bir dnemde, dikkatleri toplumdaki sradan insanlara younlatrarak G-8'lerin bu abalar tamamlamas mmkndr. Bylece gerek bir adalet algs hissedilmeye balanacaktr. Yine G-8'ler, bireylerin medeni kanun, ceza hukuku ve er'i hukuk ile ilgili hukuki danmada bulunabilecekleri merkezler ina edip bunlar finanse edebilirler. Bu merkezlerden savunma avukat da temin edilebilinir (ki bu, blgede pek alldk bir durum deil). Ayn ekilde bu merkezler, blgedeki hukuk faklteleriyle de irtibat kurabilirler. e- Bamsz Medya Giriimi: Arap nsani Geliim Raporu, her bin Arap vatandana den gnlk gazete saysnn 53'ten az olduunu belirterek, bu orann gelimi lkelerde 285'i bulduuna dikkat ekiyor. Ayrca piyasadaki Arap gazeteleri kt kaliteli olmaya meyyal. Blgedeki televizyon programlarnn byk blm ya devlet yapm ya da devlet kontrolnde. Genelde kt kalitede olan programlar, analitik ve aratrmac haberlerden yoksun bir karaktere sahip. Bu eksiklik, halkn yazl basna ilgi ve reaksiyonunun kaybolmasna neden olmakta ve halka ak bilgiyi snrlandrmaktadr. Bunun stesinden gelmek iin G-8'ler:

31

- Grsel ve yazl basnda grev yapan gazeteciler arasnda karlkl ziyaretler tertip edebilir. - Bamsz gazetecilerin eitimi iin programlar dzenleyebilir. - rencilerin blge dahilinde veya darda gazetecilik okullarna devam etmeleri iin burslar verebilir. Blge okullarnda bir smestr eitim verecek ya da seminerler dzenleyecek gazetecilerin, gazetecilik profesrlerinin katlaca programlara finans salayabilir. f- effafla likin abalar/Yolsuzlukla Mcadele: Dnya Bankas, Byk Ortadou'daki lkelerde kklemi olan yolsuzluklar kalknmann nndeki yegane engel olarak belirledi. G-8'lerin unlar yapmas mmkn: - G-8'lerde olduu gibi effaflk ilkeleri ve yolsuzlukla mcadele prensiplerini adapte etmek; - OECD ve BM'nin Ortadou-Kuzey Afrika iin hazrlad giriim, deneyimli devlet adamlar, balar, IFI ve sivil toplum rgtlerinin glendirilmesi iin gerekli ulusal stratejileri tartmalar gibi yollarla desteklenmelidir; - G-8'lerin deneyimini konu alan, blgenin effaflyla ilgili bir veya daha fazla programn balatlmas. g- Sivil Toplum: byk Ortadou'da gerek reform iin gerekli itici gcn ierden gelmesi gerektii dikkate alnmaldr. Reform tevikini temsiliyet eytkisi bulunan kurulular eliyle yamak en iyi yol olduuna gre, G-8'lerin blgede sivil toplum oluturma aktivitesinde bulunan kurulular cesaretlendirmesi gerekir. G8'ler bu konuda unlar yapabilir: - Hibir snrlama ve bask olmakszn zgrce alacak medya ve insan haklar rgtlerinin de aralarnda bulunduu sivil toplum kurulularna izin vermeleri ynnde blge hkmetlerinin teviki; - Blgede demokrasi, insan haklar, basn aralar, kadn ve dier alanlarla ilgili faaliyet gsteren sivil toplum kurulularnn dorudan finansmannn artrlmas; - Halk kitlelerinin desteinin alnmasna ynelik stratejiler,

32

medyann geliimi, ynetimler nezdinde lobi faaliyetleri, bir platformun nasl oluturulaca gibi konularda sivil toplum rgtlerinin eitilmesi ve desteklenmesi iin blgedeki organizasyonlara para salanarak (Birleik Krallk Westminster Vakf veya Amerikan Ulusal Demokrasi in Destek Tekilat gibi) sivil toplum rgtlerinin teknik kapasitelerinin artlrmas; - Bir sivil toplum rgt finanse edilerek, bu rgtn blgedeki hukuk uzmanlarn veya basn uzmanlarn bir araya toplayarak blgede basn zgrl veya yarg reformu iin sarf edilen abalarn yllk deerlendirmelerini yapmalar salanabilir (Bu konuda Arap nsani Geliim Raporu'nun program model alnabilir). 2- Bilgi Toplumunun nas Gemite bilimsel bulularn ve bilginin beii olan Byk Ortadou blgesi, bilgiye ynelmi mevcut dnyann karsnda kmtr. Blgenin bilgi alanndaki byk boluu ve maruz kald beyin g, blgedeki gelimenin baar ansn tehdit etmektedir. Arap lkelerinin yaynlad kitap miktar dnya toplamnn ancak yzde 1.1'ini tekil ediyor (ki bunlarn yzde 15'ini dini kitaplar oluturuyor).niversite mezunlarnn drtte biri yurtdna g ediyor. Teknoloji byk oranda dardan ithal ediliyor. 11 milyon kiinin konutuu Yunanca'ya tercme edilen kitap says, Arapa'ya oranla 5 kat daha fazla. Blgede bilfiil ortaya konan abalara dayanarak G-8'ler topluluu, eitimin nndeki engelleri kaldrmay destekleyebilir, ayrca iinde bulunduumuz yzylda rencilerin kresel pazarda baary yakalayabilmeleri iin gerekli becerileri kazanmalarna ynelik yardmlar sunulabilir. - Temel Eitim Giriimi: Nfus younluunun oluturduu basklara paralel olarak renci saysndaki art nedeniyle blgedeki temel eitim, hkmetin salad finanstaki yetersizlik ve gerilemeden muzdarip. Ayn ekilde kltrel nemsemeler nedeniyle kzlarn eitiminin snrlandrlmasndan da muzdarip.

33

Byk Ortadou blgesinde G-8'lerin ilk retim iin u unsurlar kapsayacak bir giriim abas iinde olmas mmkn: - Okur Yazarlk Temas: BM 2003 ylnda 'Okur Yazarlk zrlktr!' temas altnda '10 Yllk Okur Yazarlk Program' balatt. mmilik ile mcadelede G-8'lerin giriimi, gelecek on yl iinde Ortadou'da mmilikten kurtulmu bir neslin yetimesine odaklanarak BM'nin programyla btnletirilir. Blgedeki mmilik orannn 2010 ylnda yzde 50 orannda drlmesine allr. G-8'ler giriimi, BM'nin programnda olduu zere kadn ve kzlar zerinde younlar. Blgede 65 milyon yetikinin mmilikten yakndn gz nnde bulundurursak, G-8'ler giriiminin yetikiniler arasnda da mmilik ile mcadeleye odaklanmas ve internette eitim metotlarndan tutun da retmenlerin yetitirilmesine kadar eitli programlarla eitilmeleri mmkndr. - Okur Yazarlk Tekilat: G-8'ler, kzlar arasnda okur kazarln artrlmas iin, kadnlara ynelik retmen enstitlerinin kapasitelerini artrabilir veya yenilerini aabilir. Bu enstitlerde okullara kadn retmenler ve kadn eitim uzmanlar kazandrmak amacyla kadnlar retmenlik meslei zerine eitilir. (Kadnlara erkeklerin ders vermesini yasaklayan baz devletler var). BM program, saylar 2008 ylnda 100 bin kadn retmeni bulacak olan 'mmilik ile Mcadele Ekipleri'nin hazrlanmas amacyla UNESCO'ya bal 'Herkes in Eitim' programndaki salam ynlendirmeleri de kullanabilir. - Eitim Kitaplar: Arap nsani Geliim Raporu'nda felsefe, edebiyat, sosyoloji ve tabiat bilimlerindeki temel kitaplarn tercmesinde nemli bir eksiklik gzlenmektedir. Yine 'niversitelerdeki ktphanelerin iler acs hali' dikkat ekmektedir. G-8'ler topluluuna mensup her lke, bu alanda kendi klasik eserlerinin tercme edilmesi programlarn finanse edebilir. Yine devletler ve yaynevleri (zel ve resmi sektr ortaklaa), u an piyasada olmayan Arap klasiklerini yeniden nerederek okullara, niversitelere ve yerel ktphanelere balayabilirler.

34

- Aratrma Okullar Giriimi: rdn, ileri teknolojinin kullanlaca ve modern eitim programlarnn uygulanaca 'Aratrma Okullar' ina etme giriimini hayata geirdi. G-8'ler, finans salayp bu dnceyi zel sektr de dahil blgedeki dier lkelere tayarak geniletebilir (zel sektrn desteini de talep ederek). - Eitim Reformu: 'Ortadou'da Amerikan Ortaklk Giriimi', G-8'lerin nmzdeki (Mart veya Nisan) zirvesinden nce 'Ortadou Eitim Reformu Zirvesi'ni kendi himayesinde gerekletirecek. Bu zirve, blgedeki zel sektr temsilcileri, sosyal ve sivil kurulu bakanlar ile Amerika ve Avrupa'daki meslektalarnn katlmyla reform konusuna vakf kamuoyundaki eitli dnce akmlarnn buluma yeri olacaktr. Burada, zm bekleyen yerler ve konular belirlenecek ve eitim alanndaki eksiklikleri giderme yollar aratrlacaktr. Zirvenin hemen ncesinde Byk Ortadou Giriimi'ne destei artrmak amacyla G-8'lerin ev sahipliini yapaca bir zirve tertip edilebilir. - Dijital Bilgi Giriimi: Blge, internete eriim bakmndan en dk seviyede bulunmaktadr. nternete yklenen bilgi ak, internetin eitim ve ticaretteki nemi gz nnde bulundurulduunda blge ile dnya arasnda fark kapatacak kpr kurma tam bir zorunluluktur. Kamu ve zel sektr arasnda ibirlii balatarak blgenin sathnda ve bir lke iindeki ehirler ile kyler arasnda bilgisayar iletiimini kurmas veya geniletmesi G-8'ler topluluunun imkan dahilindedir. Rusya'daki belde ve kylerde olduu gibi, bir ok yerdeki postanelere bilgisayar temin edilmesi uygun olacaktr. Proje, ilkin Ortadou'da bilgisayarn az kullanld (Irak, Afganistan, Pakistan, Yemen, Suriye, Libya, Cezayir, Msr ve Fas gibi) lkelere younlatrlacaktr. letiim amacyla maddi olanaklarn elverdii oranda, mmkn olduunca ok okul ve postaneye bilgisayar temin edilmeye allacaktr. Okullar bilgisayarlarla donatma giriimi ile yukarda ad geen 'mmilik le Mcadele ekipleri' giriimi arasnda koordi-

35

nasyon salamak da yine mmkndr. Yani akademi hocalarnn eitim programlarnn gelitirilmesi zerine yerel retmenleri eitmeleri, bu programlar internet ortamna talamalar; zel sektrn de renci ve retmenlerin kullanmna sunulacak gerekli ekipman teminini stlenmesi mmkndr. - daresi Eitimi Giriimi: Blge genelinde i idaresi dzeyini iyiletirme abalar balamnda G-8'ler, kendi lkelerindeki i idaresi okullar ile blgedeki eitim akademileri (niversiteler ve enstitler) arasndan ibirlii oluturabilir. Yine G-8'ler, oluturulacak olan bu ortak akademilerdeki eitimcileri ve eitim gerelerini finanse etmem imkanna sahiptir. Bu akademinin programlar, mezunlar iin bir senelik eitim dneminden tutun da pazarlama stratejileri ve irketlerin alma planlar gibi snrl konular ieren ksa kurlara varan alternatifler sunabilir. Buna rnek olarak Bahreyn Bankaclk ve Finans Enstits verilebilir. Amerikal bir mdr olan bu kurum, Amerika'daki bir ok niversiteyle ibirlii iindedir. 3- Ekonomik Frsatlarn Yaygnlatrlmas Byk Ortadou'da refah seviyesinin ykseltmek iin, Dou Avrupa'daki eski komnist devletlerin yaptklarna benzer ekonomik bir dnm gerekletirmek gerekir. Dnmn anahtar, blgedeki zel sektrn gcnn nn amak olacaktr. zellikle de ekonomik gelimenin ve i imkanlar yaratmann ana motorlar olan orta ve kk lekli projelerin. Giriimci snfn olumas, demokrasi ve zgrlklerin gelimesinde byk bir etken olacaktr. Bu balamda G-8'ler aadaki admlar atabilir: - Kalknmay Finanse Etme Giriimi: Ekonomik kalknma ve i imkanlar yaratmak zerindeki etkisini artrmak iin G-8'ler, aadaki unsurlar ieren mali bir giriim balatmaya almaldr: a- Mikrofinans: Blgede baz mikrofinans kurulular mevcuttur. Ancak bu alanda faaliyet gsterenler hala byk mali

36

aklarla yz yzeler. htiya duyanlarn ancak yzde 5'i aradklar mikrofinansa sahip olabiliyor ve toplam gereken finansn sadece yzde 0.7'si karlanabiliyor. G-8'ler topluluu kk projeleri kredilendirerek bu eksiklii telafi etmeye yardmc olabilir. Kazanc amalayan kredilere arlk vererek ve zellikle de kadnlarn banda olduu projeler iin bu yaplabilir. Kr amal mikrofinans enstitler, kendi ayaklar zerinde durabilir, sreklilik ve kalknma iin ek finansa ihtiya duymazlar. Be sene geri dnml 400-500 milyon dolar kredi salayarak, ekonomiyle uraan ve 750 bini kadn olan bir milyon 200 bin kiiyi fakirlikten kurtarabiliriz. b- Byk Ortadou Para Fonu: G-8'ler topluluu, blgede iktisadi tekamle ulamak amacyla byk ve orta lekli projeleri gelitirmeye yardmc olarak, Uluslar aras Para Fonu (IMF) tarz bir tekilatn finansna katkda bulunabilir. Belki de bu tekilatlarn G-8'ler topluluundaki zel sektr yneticilerinden bir grup tarafndan idare edilmesi mmkn olabilir. c- Byk Ortadou Kalknma Bankas: Kalknma iin ncelikli olan ihtiyalar gidererek reform iin abalayan devletlere yardmc olmak amacyla 'Avrupa kalknma ve mar Bankas' tarznda blgesel kalknma messesesinin inas, bizzat Byk Ortadou blgesindeki finansrlerin katlmyla G-8'ler tarafndan yaplabilir. Bu yeni messese, blgedeki zengin lkelerin mali glerini birletirip G-8'ler ile beraber temel altyap inas, salk korumas ve eitimin yaygnlatrlmas projelerinin gelitirilmesi zerinde younlaabilir. 'Byk Ortadou Kalknma Bankas', blge lkelerinin kalknma stratejileri ile teknolojik yardm hizmetlerinin topland yer (bir nevi veri bankas) olmaldr. Kredi (veya ba) kararlar, kredi alan lkelerin hissedilir reformlar gerekletirdikleri oranda belirlenmelidir. d- Daha yi Mali Dzen in Ortaklk: Blgede mali hizmetler reformunu artrmak ve blge lkelerinin uluslar aras

37

mali sisteme entegrasyonlarn iyiletirmek iin G-8'ler, blgedeki reform liderlerine yeni bir ortaklk nerebilir. Bu ortaklktaki ama, finans sektrndeki uzmanlk ve teknik yardmlarndan bir oluum salayarak blge genelinde finans hizmetini balatmak ve geniletmektir. u hususlara da younlaarak: - Mali hizmetler zerinde devlet egemenliini azaltan reform planlarnn uygulanmas; - Devletler arasndaki ekonomik ilikilerde engellerin kaldrlmas; - Bankaclk ilemlerinin modernizasyonu; - Pazar ekonomisini destekleyen mali aralarn geniletilmesi, iyiletirilmesi ve sunulmas; - Mali hizmetler zgrlnn balatlmasn destekleyen yapsal iskeletlerin inas. - Ticaret Giriimi: Ortadou'da karlkl ticaret hacmi gerekten de ok dktr. yle ki, dahili ticaret Araplarn toplam ticaretinin sadece yzde 6'sn oluturuyor. Byk Ortadou lkelerinin byk ksm blge dndaki lkelerle ticaret yapyor. Komular yerine kendilerine uzak lkeler ile ayrcalkl ticari anlamalar yapmlardr. Bunun bir sonucu olarak, gmrk ve gmrk d engeller sradanlamtr. Snr ticareti de nadir olarak yaplmaktadr. G-8'ler topluluu, Byk Ortadou'da ticareti tevik etmek iin aadaki unsurlardan oluan kararl yeni giriim oluturabilir: - Dnya Ticaret rgt Balamnda Uygulama/Katlm ve Ticaretin Kolaylatrlmas: G-8'ler topluluu, blge lkelerinin Dnya Ticaret rgt'ne dahil olmalar hususunda etkinliini kullanabilir. (DT'ye katlm talebinde bulunan lkeler -bunlar iin rgte bal bir kurul oluturuldu-, Cezayir, Lbnan, Suudi Arabistan, Yemen; katlm talebinde bulunan, ancak henz talepleri incelenmeyen lkeler, Afganistan, ran, Libya, Suriye; gzlemci sfat alma talebinde bulunan lke, Irak). Program belirli teknik yardmlar ierecektir. DT'ne katlm konusunda

38

sz konusu lkelerde alacak mstearlar temin etmek gibi. Ayrca ticaretin nndeki gmrk d engellerin tanmlanmas ve kaldrlmas zerinde younlamak dahil, katlm operasyonunun cesaretlendirilmesini G-8'ler tevik edecektir. Blge lkelerinin DT'ne katlmlar gerekleir gereklemez, DT'nn 'telif haklar' ve 'hkmet almlar anlamas' gibi ek taahhtlerin imzalanmas ve bu taahhtlerin yrtlmesine dnk teknik yardmn salanlmasna odaklanlacaktr. Bu teknik yardmlarn blge apnda G-8'lerin himayesindeki programlarla irtibat, blge lkeleri arasnda karlkl ticarete ynelik fiziki ve idari engellerin azaltlmas iin gmrk vergileriyle ilgili ynlerin kolaylatrlmas konusunda salanabilir. - Ticaret Blgeleri: G-8'ler topluluu, blgedeki karlkl ticaretin ve gmrk ilemlerinin iyiletirilmesi iin Byk Ortadou'da ticaret blgeleri ina edecektir. Bu blgeler, zel sektrn ticari faaliyetlerini desteklemek iin bir dizi hizmetler sunacak ve zel projeler arasnda iliki kuracaktr. Bunlar arasnda, yabanc yatrmclara 'tek bir operatr elinden pazarlama' yaplmas, nakliye ilemleri iin harcanan zaman kaybnn azaltlmas iin gmrk brolar arasnda irtibatn saalanmas ve blgede hizmet ve mal giri knn kolaylatrlmas iin ortak kurallar var. - Ticareti Gelitirme Blgeleri: Dier blgelerde zel ticaret sahalar ile ihracat blgelerinin gerekletirdii baarlara istinaden G-8'ler topluluu, mamullerin tasarm, retimi ve pazarlanmas konusunda blgesel ibirliini zendirmeyi stlenecek Byk Ortadou'ya mahsus belli blgelerin kurulmasna yardmc olabilir. Yine G-8'ler topluluu, kendi pazarnda bu malullerin arz iin cazip reyonlar aabilir ve tecrbelerini sz konusu blgelere aktarabilir. - Byk Ortadou Ekonomik Frsatlar Forumu: Cazip hale getirilmi blgesel ibirliini zendirmek iin G-8'ler topluluu, 'Byk Ortadou Ekonomik Frsatlar Forumu' oluturabilir. Bu forum, G-8'ler topluluundan ve Byk Ortadou'dan st dzey yetkilileri ekonomik reforma

39

ilikin konular tartmak amacyla buluturabilir ( camiasndan hkmet d bireyler ile yetkilileri buluturan ek toplantlar da tertip edilebilir). Forum, Asya-Hint Okyanusu Ekonomik birlii Pakt'na (APEC) esnek olarak dayanabilir. Ayrca mali ve ticari meselelere ilikin kurallar dahil blgesel ekonomik konular kapsayacaktr."

40

Byk Ortadou Projesi: ABD'nin Hegemonya Aray

Haluk Gerger
Amerikan tarihinde, 11 Eyll sonras saldrganlkta grld lde, deerler boyutunu bu denli ihmal edip de sadece askeri zora bel balayan bir yneli pek grlmemiti. Askeri alandaki rakipsiz stnlk, ideolojik-politik tek merkezlilik avantaj, ierde oven militarizmi besleyen tepkiler, kreselleme srecinin yaratt varsaylan global deerler standartlamasna duyulan gven ve Souk Sava kazanmada Reagan'n g politikasnn belirleyici olduuna duyulan inan gibi faktrlerin yaratt frsat alglamasyla imparatorluk ihtiraslarna gem vuramayan bir ekibin nclnde salt iddetin gcne dayal strateji Bush ynetimince yrrle konuldu. Bu stratejinin doal bir baka parasysa, geleneksel ittifaklardan koparlm bir tek yanll iermesiydi. Artk Bat Avrupa'l mttefiklerle ya da Birlemi Milletler gibi uluslararas kuru-

41

lularla ibirlii en alt dzeye indirilecek ya da hatta gerektiinde askya alnabilecekti. En fazla, ihtiya duyulduunda, tetikilerle i yaplacakt. Bu arada, uluslararas normlarn (bunlarn, uluslararas kurumlar gibi, byk lde emperyalist sermayenin ihtiya ve karlarna gre oluturulduklarna baklmakszn) grntde olsun gzetilmesinden de, kanlmaz olarak, vazgeilecekti. Uluslararas ilikilerde ve devlet davranlarndaki norm-g kullanm dengesinde ibre kesinlikle ve byk oranda gten yana kaydrlacakt. Daha 1990 ylnda, muhafazakar yneliin ideologlarndan bir yazar "Legalitenin Tehlikeleri" balkl makalesinde yle yazyordu:
"yle zamanlar olabilir ki, Birleik Devletler karlarn, bir uluslararas oydama olmakszn da savunmak durumunda kalabilir. Byle bir durumda, uluslararas hukuk taknts Amerika'y rehin alabilir." 1

Bu eilim zamanla liberalleri de anaforuna ald. New York Times yazar Thomas Friedman gce tapnmay, 2000 ylnda yaymlanan The Lexus and the Olive Tree balkl kitabnda, genel olarak kapitalizmin, zel olarak da kresellemenin zn aa karan bir netlikle ifade etti:
"Pazarn gizli eli, gizli bir yumruk olmakszn asla alamaz. McDonalds, F-15 jetlerinin yapmcs McDonell Douglas olmadan geliemez. Dnyay Silikon Vadisi teknolojileri iin gvenli yapan gizli yumruun ad, ABD Kara Kuvvetleri, Hava Kuvvetleri, Donanmas ve Deniz Piyadeleridir."

Bu strateji, sonunda, Irak'ta teste tabi tutuldu. Ama, hi kukusuz, Irak'la snrl deildi; oradaki igal sadece bir balang olarak dnlmekteydi. "Balang"n genel ilkelerini, daha 1997 ylnda, aralarnda Dick Chaney, Donald Rumsfeld, Paul Wolfowitz, Steve Forbes, Francis Fukuyama ve W. Bush'un kardei Jeb Bush'un da bulunduu bir gurup tarafndan yazlan raporda bulmak mmkn:

42

"20. yzyl sona ererken, Birleik Devletler dnyann en nde gelen gc durumundadr. Bat'y Souk Sava'ta zafere ulatrdktan sonra Amerika hem bir frsat ve hem de bir meydan okumayla kar karyadr: Birleik Devletler, gemi yllarn kazanmlarnn zerinde ykselme vizyonuna sahip midir? Birleik Devletler, Amerikan ilke ve karlar asndan elverili bir yeni yzyl biimlendirme azmine sahip midir? "[htiyacmz], gl ve bugnn ve gelecein sorunlarn karlamaya hazr bir askeriye; darda Amerikan ilkelerini cesaret ve bilinle gelitiren bir d politika; ve Birleik Devletler'in global sorumluluklarn kabul eden bir ulusal nderliktir. "Elbette, Birleik Devletler gcn nasl kullanaca konusunda ihtiyatl olmaldr. Ama global nderliin sorumluluklarnn kullanlmasyla ilgili bedellerden kolayca kanamayz. Amerika, Avrupa, Asya ve Ortadou'da bar ve gvenliin devamnn salanmasnda yaamsal bir role sahiptir. Sorumluluklarmzdan kanrsak, temel karlarmza tehditleri davet etmi oluruz. 20. yzyl tarihi, bize, koullar, kriz kmadan nce ekillendirmenin ve tehditleri de tehlikeye dnmeden karlamann nemli olduunu retmi olmaldr. Geen yzyln tarihi, Amerikan liderlii davasn sahiplenmemizi bize retmi olmaldr."2

Rapora gre, Irak ya da Saddam rejimi ise, stratejik ynelimin, Krfez'e sarkmann ve petrol artk dorudan Amerikan askeri varlyla ve belki de zelletirerek ele geirmenin bahanesini ve srama tahtasn oluturmaktadr:
"Gerekten de, Birleik Devletler on yllardr Krfez blgesel gvenliinde daha kalc bir rol oynama imkanlarn aramtr. Irak'ta halen zlmemi ihtilaf, imdilik bir mazeret yaratyorsa da, blgede byk bir Amerikan askeri varl bulundurma ihtiyac, Saddam Hseyin rejimi meselesini amaktadr."3

Irak igal edilirken bunun sadece bir balang olaca, ilk azda hedefin Suriye, ran olduu ve hemen ardndan da Suudi Arabistan ile Krfez'in drlmesinin gelecei herkesin bildii bir sr olarak yaygn biimde dillendirilmekteydi. Baba Bush, 1991'de, "artk Vietnam Sendromunu Arabistan

43

llerine gmdk" derken bu yeni saldrganln kaplarnn aldn belirtiyordu. Oul Bush ve ekibi gerisini getirecekti. Ne var ki, Irak'taki direni denklemi kkten etkiledi ve deitirdi. Salt zor ve iddet, emperyalist terr, sadece btn dnyada daha batan ynsal ve aktif biimde yerilmekle kalmad, sadece ABD iinde gittike artan sert bir muhalefet ve toplumsal kutuplama yaratmad, esas olarak, Irak'ta anlad dilden bir yantla da karlat, askeri olarak aka yenilgiye uratld. Bu, btn Ortadou'da, yani ilk hedef blgedeki zgveni ve direni kararlln da ykseltti. Irak'taki direni ve askeri baarlar o denli beklenmedik ve o denli etkiliydi ki, Vietnam'da uzun yllar iinde, 58 bin kayp ve ierde byk ekonomik/toplumsal kle gelen "Sendrom", Irak'ta daha igalin ilk yl dolmadan ve kayplar yzlerle ifade edilirken ortaya kt. Washington Post gazetesinin 29 Kasm 2004 tarihli nshasnda Brian Gifford, len Amerikan askeri says 1.200', yarallarn says da 10 bini amken yazd yazda Amerikan ordusunun Irak'ta iinde bulunduu durumun Vietnam'dan da kt olduunu yazd. Gifford'un bildirdiine gre, dnemlerin asker saylarna gre hesaplandnda, Amerikan Silahl Kuvvetleri Irak'ta, kinci Dnya Sava'yla karlatrldnda gnlk lm oranna gre 4,8 kat daha fazla kayp vermektedir. Bu oran, Vietnam'a gre de 0,25 daha fazladr. Bu noktada, btn bu byk saldrganlk cretine karn ABD'nin onu ok zorlayan yapsal sorun ve zaaflarndan da ksaca sz etmek gerekmektedir. Dnya nfusunun yzde 4'n oluturan ABD, gcnn bir gstergesi olarak, dnya enerji pastasnn yzde 25-30'unu tketmektedir ama, zaaflarnn bir kant olacak biimde, dnya hapishane nfusunun da yzde 25'ini barndrmaktadr. Kendi parasyla borlanma lksne sahiptir ama dnyann da en borlu lkesidir. Dnyann en fazla sermaye eken lkesidir bir yandan, ama te yandan da, 500 milyar dolarlara kadar ykselmi bte aklar ve 600 milyar dolara ykselmi ticaret ayla da, arklarn evirebilmek

44

iin her gn 1,5 milyar dolarlk bir sermaye transferine de gereksinim duymaktadr bu lke. Resmi rakamlara gre yaklak 40, baz tahminlere gre de 80 milyon insann yoksulluk snrnn altnda yaad bir zenginlik lkesidir ayn zamanda ABD. ABD, dnyada vatandalarn en fazla idam eden, ocuklar ve zihinsel zrlleri en fazla infaz eden lkeler arasnda da en stlerdedir. Silahla ilenen cinayetlerde de birincilii kimselere kaptrmamaktadr. On milyonlarca insann, uyuturucu, alkol, kronik isizlik ve iddetle rlm yasam koullarnda rtld bir rya lkesidir buras. Artk btn dnya lkelerinin toplamndan daha fazla askeri harcama yapar duruma gelmitir ama bu gcn arttrmaktan ziyade zaaflarn derinletirmeye yaramaktadr. Dnyaya kltrn, hayat tarzn yaymakta byk etkiye sahiptir ama ayn zamanda bugn dnyann en nefret edilen lkesi konumundadr da. Bu koullar altnda, ABD'nin Irak'taki durumu "bataa dmek" olarak nitelendirmek yanl olmayacaktr. ayet igalci, igal ettii yeri denetim altnda tutamyor, "kabul edilebilir" kayplarla igali srdremiyor ve kendi knn "makul" imkanlarn yaratamyor, yani bir biimde yenilgi saylamayacak bir geri ekilmeyi baaramyorsa, bataa saplanm demektir. ABD o durumdadr ki, son seimlerde grld gibi muhalefet (Kerry) de bir "k" imkanna, ya da ayn anlama gelmek zere, igali srdrmekten baka bir seenee, sahip olmadn itiraf etmek zorunda kalmtr. Sreklileme zorunda kalan bir igalse, tanm gerei, bataklk anlamna gelmektedir. Krfez Sava srasnda da grevde olan Baba Bush'un ahin dileri bakanlarndan James Baker, bu yln banda Rice niversitesi'nde yapt konumada, kalclam bir igalin hem ierde, hem darda olumsuz sonular douracan sylemek zorunda kalmtr. "Bataklk" da tam budur ite: gal srdrlemez olur, sorunlar arlatrr, dolaysyla grntde olsun biran nce kmak gerekir ama baarlamaz. Sonras, kendi cenderesi iinde kvranmak, debelendike batmak ve sonunda da boulmak...

45

ABD'de stelik egemen evrelerde ve bilhassa da CIA iinde ve askeri evrelerde atlak sesler kmakta, homurdanmalar daha ykselmekte, aresizlik ve askeri baarszlktan ikayetler artmaktadr. ABD'nin Irak'ta sadece moral ya da politik olmayan, ok ciddi bir askeri boyutu da bulunan yenilgisini bir abartma olarak grme ve kabul etmeme eilimindekilere en iyi yantla kant dorudan Amerikan Genelkurmay Bakan Richard Myers, stelik Amerikan Senato'sunda vermitir. General Myers, Senato'da 12 Mays 2004'de yapt konumada aynen yle demitir:
"Irak'ta askeri olarak bir yenilgi sz konusu olamaz. Ayn zamanda Irak'ta askeri olarak kazanmak da mmkn deil. Bu sre uluslararaslatrlmaldr. Birlemi Milletler ynetim roln oynamak zorundadr. Bana gre sonunda kazanmamzn tek yolu budur."

Bu konumadan 5 gn sonra, Carnegie Vakf'nn st dzey mensuplar olan Joseph Cirinciona ve Anatol Lieven ise, Amerika'nn iinde bulunduu durumu yle belirtiyorlar:
"Amerika'nn Irak'taki konumu srdrlemez durumdadr. ABD, Necef ve Felluce'yi yerle bir etmek iin yeterli kaba askeri gce sahiptir, ama ayn zamanda anlamtr ki, sadece Irak'taki giriimini deil, btn Ortadou'daki konumunu berhava etmeksizin bu gc kullanamaz. Bu askeri yenilginin zerine -ieride yaratt yanklar bir yana -Malezya'dan Fas'a kadar btn Mslmanlarn fkesini krkleyen Ebu Garib hapishanesinin ahlaki yenilgisi de eklendi. 1974 ylnda, Bakan Richard Nixon, poplaritesinin en dk olduu dnemde teselliyi buyur edilip arland Msr ziyaretinde bulmutu. Bugn dnyada Bakan George W. Bush'un ziyaret edebilecei tek bir Arap bakenti yoktur. Bu iki yenilginin sonucu olarak, Amerika'nn dier Mslman devletlere kar askeri g kullanaca ynndeki tehditlerinin de bo olduu aktr. Kullanlamayaca ispatlanm bir g, gerek bir g deildir. Amerikan Ordusunun halihazrdaki bu zayflnn aa kmas ABD'nin sadece Irak'a

46

deil bir btn olarak Ortadou'ya ynelik stratejisinin kkl bir ekilde yeniden deerlendirilmesini zorunlu klyor. ayet ABD, Irak' yeniden istikrarl bir hale getirecek ve kendisinin er ge gerekleecek olan geri ekilmesini kolaylatracak bir blgesel koalisyon dnyorsa, bunun iin bir n adm gereklidir. Washington'un Irak' uzun vadede bir Amerikan Askeri ss olarak kullanma ynndeki niyetini kesinlikle terk etmesi gerekmektedir. Etkin bir uluslararas bar gc tesis edilir edilmez glerini ekeceini kabullenmelidir. Bu, ABD'nin, says 2000'i bulan alanyla dnyann en by olmas kararlatrlm Badat Bykelilii'nde dramatik bir kltmeyle balatlmaldr. Bykeli John Negroponte, 1980'lerde Honduras'ta merkezi kontrgerilla programn yrtt gibi, ABD'nin Ortadou'ya ynelik rejim kart operasyonlarn Badat'tan yrtmek zere tehizatlandrlmamaldr."4

imdi bu noktada okurun dikkatini hem General'in, hem de sivil ideologlarn sylediklerindeki bir baka ortak noktaya ekmek ve bunu Byk Ortadou Projesi (BOP) ile ilintilendirmek gerekmektedir. General Myers yukardaki konumasnda srecin "uluslararaslatrlmas"ndan, Birlemi Milletler'in devreye girmesinden szederken, Cirinciona ve Lieven kkl stratejik deiikliini gndeme getiriyorlar ve "blgesel koalisyon"dan, "etkin bir uluslararas bar gc tesis"inden szediyorlar. Ayn gnlerde, 10 Mays 2004 tarihinde Sebastian Mallaby, nerilen strateji deiikliini ve "uluslararaslama"y akla kavuturuyordu:
"... Bush'un ekibi, gvenliin, uygarlk deerlerini evre lkelere yaymaya bal olduu ynndeki emperyalist baka ynelmi durumda. Emperyalizm doru tehisi koydu -ken devletler, kaos ve yoksulluk bizleri tehdit etmektedir- ancak yanl reeteyle: tek bana mdahale. Amerika'nn demokratik ve eitliki ideallerinin zaferi Bush'un plak Amerikan Emperyalizmi'ni dnyann geri kalan ksmnda istenmez klyor; yumuak gcmz sert gcmz snrlandryor.

47

Gerekli olan ey, uluslararas kurumlar tarafndan merulatrlm ve bir noktaya kadar onlar tarafndan yrtlen yeni tarz bir emperyalizmdir. Bir dahaki sefer, Irak gibi bir baka yere girdiimiz zaman, tartlmaz bir uluslararas yetkiye sahip ve bey-nelmilel ulus ina etme uzmanlarnn desteini arkamza alm olduumuzdan emin olmamz gerekiyor. Bu da yeni bir tartmaya ihtiyacmz olduunu gsteriyor: Enternasyonalist emperyalizm daha iyi uluslararas kurumlar olmakszn i gremez. Bu ksa srecek bir tartma olmayacaktr elbette. Ancak en azndan nleyici savalar merulatracak ve vetoya tutsak olmayacak bir imkana ihtiyacmz var: BM Gvenlik Konseyi'nde, Rusya ve Fransa gibi aktrlere hereyi engellme gc vermeyen ama yine de nemli sz hakk tanyacak bir arlkl oy mekanizmasna sahip olmal. Ve ulus yapc (nation-building) uzmanlar birararada toplayacak uluslararas bir kuruma ihtiyacmz var. Mali bir kriz ortaya ktnda Uluslararas Para Fonu var. Bir gvenlik krizi ulusal inay gerektirdiinde de Uluslararas Yeniden na Fonuna ihtiyacmz olacaktr." 5

Byk Ortadou Projesi'nin ilk anlam da burada ortaya kmaktadr. BOP , bir yanyla, ABD'nin iine dt kmazdan kurtulabilmek iin bata Bat Avrupa'l mttefikleri ve NATO olmak zere baka lkeleri ve BM gibi uluslararas kurulular bir biimde devreye sokma giriimidir. Burada elbette, esas olarak, sz ve yetki sahibi ortaklar yerine daha ok "kestaneleri ateten alacak" uydularn yaratlmas amalanmaktadr ama igal harekatnn banda mttefiklerini, BM'yi, dnyay dinlemeyeceini, gerekirse tek bana Irak'a gireceini kstah bir dille aklayan ve bunu da yapan bir lkenin siyasetindeki deiiklii de not etmek gerekir. Ne denli taktik mlahazalarla ve itenliksiz bir biimde yaplrsa yaplsn, BOP Amerikan emperyalizmi asndan kukusuz bir geri ekilmeyi ifade etmektedir ve bunun temel nedeni de Irak Direnii karsndaki ok ynl yenilgilerdir. BOP'un ve sonraki gelimelerin temsil ettii geri ekilme, ABD asndan, esas olarak NATO dolaymyla Bat Avrupa'y ve lojistik destek grevleriyle snrlandrlm olarak da BM'nin

48

devreye girmesine sar k yaklmas biiminde ortaya kmaktadr. ABD, Avrupa emperyalizminin kendisine ynelttii temel eletiri olan "tekyanllk"tan bir tr "emperyalist ortaklk" projesine dn yaptn gsteriyor BOP ile. Bunun taktik bir yaklam, bir aldatmaca, bir samimiyetsizlik rnei olduu dnlse de, BOP , ABD nderliinde bir tr emperyalistleraras ibirliini ngryor gerekten de. BM'nin (Irak iinde gereklemeyen) lojistik destek ve "incir yapra" ilevini biryana brakrsak, szkonusu ortakln NATO dolaymyla yaplmaya allmas zorun plandaki stratejik neminin deimediini gsteriyor. NATO, ABD'nin Sovyetler Birlii'ni kuatma ve boma stratejisinin bir rn ve klcyd bir bakma. te yanyla da, mazlum halklar dnyasndaki "ulusal kurtulucu" devletlemeyi denetim altna almann bir aracyd. ABD, her iki ama iin de Ortadou'da ve Asya'da da blgesel NATO'lar kurmay ve bunlarn Amerikan emir-komutas iinde organik bir saldr aygt olarak kullanmay hedefliyordu. nce, Sovyetler Birlii bir "demir ve elikten bir mengene" iine sktrlacak, militer paktlarn cenderesinde tlecekti. "Kuatma" (Containment) stratejisinin esin kayna ABD'li diplomat Kennan, her bakmdan tecrite alnacak ve dolaysyla da doal yaam imkanlarndan mahrum braklacak Sovyetler Birlii'nin, bir de, "Parti'nin birlii ve verimi ortadan kaldrlrsa" "bir gecede ulusal toplumlarn en glsnden en zayf ve zavallsna dntr"lebileceini yazyordu. Ama, Sovyetler Birlii iindeki "ry tohumlar"n harekete geirmekti. 6 Bunun iin Avrupa'daki NATO'ya "Ortadou NATO"suyla "Asya NATO"sunun da eklemlenmesi gerekmekteydi. Bu askeri paktlar zinciri byk Asya'y da kuatm olacakt. in bu boyutunu daha o zaman Scott Nearing grmt:
"ABD askeri liderlerinin grd biimiyle resim udur. Asya, Trkiye ve Arabistan'dan Formaza'ya, Filipinlere, Okinowa, Japonya ve Aleusian'a dein embere alnacak ve Pakistan'da yeni alacak olanlar da dahil ABD'nin hava sleri

49

tehdidi altnda yaayacak ve ABD'de eitilmi, ekipman ABD tarafndan salanm; Trkiye, Pakistan, Hindi ini, Formaza, Kore ve Filipinler'de kurulacak ordularla Asyallar, Asyallara kar savaacakt. Asya denizleri, Svey'ten Boazlar yoluyla in Denizi ve Uzak Pasifik'e Amerikan donanmasnca denetlenecek, Hint ve Pasifik okyanuslar da temel amac Amerikan irketlerinin petrol, kalay ve kauuk gibi temel hammadeler zerindeki karlarn ve yatrm ve mallar iin krl pazarlarnn korunmas olan Amerikan militarizminin elikten penesi iinde tutulmu olacakt. Bugn, Asya'nn ekonomik bakmdan ele geirilmesini, smrlmesini, askeri olarak egemenlik altna alnmasn ve siyasal maniplasyonunu hedefleyen bu program ancak ksmen gereklemitir. Byk ksm hala kat zerindedir."7

"Ortadou NATO"su hi gereklemedi. Asl hedef Arap lkelerinden sadece Irak'n katld Badat Pakt, anlamay imzalayan hkmetin devrilmesi ve yeni ynetimin ayrlmasyla, ok ksa srd. Yerine konan CENTO'da ise hi bir Arap lkesi temsil edilmiyordu. Avrupa ile Asya arasndaki hayati militer zincir de, ran ve Trkiye gibi tetikilerle birbirlerine balanmaya alld. te NATO'nun 2004 Haziran'ndaki stanbul zirvesinde NATO'nun blgeye szma d de zayf bir biimde gereklemi oldu. Afganistan'da bulunan NATO, artk "Irak polis gcn eitmek" zere Irak'a da demir atmtr. Bu, elbette, NATO'nun bellibal Avrupa'l yelerinin ekinceleriyle imdilik zayf bir hamledir. Ayrca, ABD'nin gcne dayanarak ve uyum koullarnda gndeme gelen eski d, bugn, uyumsuzluk koullarnda ve daha da nemlisi ABD'nin gszlnden kaynaklanarak gerekletiriliyor. ABD'nin skmlndan yararlanarak kapsndan kovulduklar blgeye bu kez pencereden szma frsatn yakalayan, bu arada ABD'nin yenilgisini "sistemik felaket" olarak gren ve fakat tetikilik de yapmak istemeyen Avrupa'llar bu servende nasl bir rol alacaklarn henz tam olarak kestirebilmi deiller. Bununla birlikte, BOP ile birlikte gndeme bir Kautskiyen dn, bir "ultra/sper emperyalizm" denemesinin sokulduu

50

da bellidir. Yani, yukarda eitli Amerikallardan yaplan alntlarda szedilen "uluslararas emperyalizm"in BOP ile pratik iler gndemine getirildii bellidir. Tabii bunun pek de onlarn sand kadar "yeni" olmad da biliniyor. Bilindii gibi, Alman sosyaldemokrasisinin nderlerinden Karl Kautsky, emperyalizmi, onun yolat savalar ve silahlanmay, "kapitalist rasyonallik" asndan zararl bulmu, kapitalistlerin kendi ykmlarn getirecek bu yoldan ayrlacaklarn ummutur. Kautsky, bu ykler karsnda, sermayenin "ibirliine ya da ortakla" dayal bir "ultra emperyalist" aklcl hayata geirmesinin mmkn olduu tezini ilemitir. Kautsky, sermayenin bu ksrdngden kabileceini savunmu ve emperyalistlerin, birbirleriyle savamadan, dnyay ortaklaa ynetip smrebilecekleri bir dzenlemeyi hayata geirmeye muktedir olduunu iddia etmitir:
"Dnya savandan sonra silahlanma yarn srdrmek iin kapitalist snfn kendi bak asndan deil, ou kez, kimi silahlanma karlar asndan bile ekonomik bir zorunluluk yoktur. Tam tersine, devletleraras atmalarn son derece tehdit ettii ey, kapitalist ekonomidir. Bugn her uzak-grl kapitalist kendi yoldalarna yle seslenmelidir: Dnya kapitalistleri birleiniz!.. [S]avatan nce bile, Balkan Savandan bu yana hem silahlanmann, hem de smrgeci genilemenin maliyetinin sermaye birikimi ve sermaye ihracnn hzl ilerlemesini tehlikeye atan, bu yzden de, kapitalizmin kendi ekonomik temellerini tehdit eden bir dzeye ulam olduu apak durumuna gelmitir...Silahlanma yar ve bunun sermaye piyasas zerindeki istemleri artarak srmeye devam ederse, savatan sonra da durum daha iyi deil, daha kt olacaktr. Bylelikle, emperyalizm kendi mezarn kazyor. Kapitalizmi gelitirme arac olmaktan, bir engel durumuna geiyor...[K]apitalizm proletaryann artan politik muhalefetiyle harap edilebilir, ama ekonomik bir kntyle ortadan kalkmas iin bir neden yoktur. Tersine, emperyalizmin imdiki politikasnn srdrlmesi bylesi bir ekonomik ykm, aa yukar zamansz bir ekilde getirecektir... Dev fabrikalarn, dev bankalarn ve milyarderlerin amansz rekabeti kkleri yutan byk mali gler karteli dncesine

51

yol amtr. Emperyalist byk glerin dnya savandan da, onlar arasndaki en glnn bir federasyonu sonucu dogabilir ve bu, silahlanma yarna son verecektir. Bu yzden, salt ekonomik adan, kapitalizmin bir baka yeni evreyi, kartellerin politikasnn d politikaya aktarlmasn, bir ultra-emperyalizm evresini yasayabilmesi dlanm deildir."8

Lenin'in aktard iki ayr yazsnda ise, yle demektedir Kautsky:

"Sermayedeki yaylma drts emperyalizmin bask ve iddet yntemleriyle deil, bar demokrasiyle en elverili llere ulaabilir... "Bugnk emperyalist siyasetin yerine, ulusal mali-sermayeler arasndaki savamn yerine uluslararas dzeyde birlemi mali-sermayeyle dnyann ortaklaa smrlecei yeni, ultraemperyalist siyaset alamz m? Kapitalizmin bu yeni aamas her halde anlalr bir eydir..."9

Bu savlara Lenin'in teorik ve hayatn tarihsel-pratik yantlar biliniyor. Bugn yantlamamz gereken soru, BOP'un, en azndan Ortadou'da, Kautskyen bir d olarak bir tr "ultraemperyalist" ortakl ngrp grmedii ve byleyse, bunun mmkn olup olmaddr. Blgede ve dnyada gelecek bir bakma bu Projenin sonularna gre biimlenecektir. imdilik, Ortadou'da, BOP ile, ABD, Kautsky'nin szn ettii trden "en glsnn nderliinde" bir ortaklk neriyor. G-8'lerin ve NATO'nun toplantlarndaki Amerikan tavr bu yndedir. Bu "ortaklk"n, Lenin'in Kautsky'e verdii yantlarda grlen trden elikiler, egemenlik ve tam denetim drts, hasmane rekabetle rl olduu da ak. Bu, hem ABD'nin, konumundan kaynaklanan doall iindeki, "ortaklk" anlaynn karakterinde, hem de tekilerin yaklamn belirleyen faktrlerde grlyor. Emperyalistler arasndaki "ortaklk" ancak bu kadar bir "vizyon"la ve "rasyonellik"le gndeme gelebiliyor. Bu durumda, iki olaslktan szetmek mmkn: Ya BOP l domu olarak sessiz bir biimde gmlecektir ya da (kresel

52

rekabetin ykcl; hegemonik gcn pek ok alanda ve Irak'ta kan kaybetmekte oluu; bizatihi direniin ihra ettii elikiler; gl olann tam denetim dayatma gds; hasmane rekabeti kamlayan obur itiha ile snrl kaynaklar ve benzeri pek ok baka faktr gibi nedenlerle) emperyalistleraras eliki ve atklar blgeye de aktarlacak, istikrar yerine yeni unsurlarla beslenen kaos derinleecektir. 10 ABD yneticileri, zellikle 11 Eyll saldrlarndan sonra, esas olarak, kritik Krfez blgesine ilikin iki nemli tesbir ve tehiste bulundular. lki, blgede Amerikan desteiyle imdiye kadar ayakta durabilmi ve emperyalizme nemli hizmetlerde bulunmu rejimlerin artk arkaik, toplumsal dayanaklardan yoksun, tecrit edilmi bir konumda olduklar ynndeydi. Bir baka ifadeyle, artk bunlarn ipiyle petrol kuyusuna inilemezdi. kinci, ve daha nemli olarak da, kendi nlenemez rmlkleri iinde bu rejimlerin bizatihi kendilerinin istikrarszlk kayna olduklar ve yarattklar bataklkta srekli muhalefet ("terrist") rettikleriydi. Bu, belli llerde btn Ortadou'yu kapsayan bir anlaya da dnmekteydi. Bu durumda ABD, blgede, sadece bir rejim ya da daha doru bir deyile personel deiikliiyle yetinemezdi, bir kapsaml toplumsal dnme, dzen deiikliine ihtiya vard, ABD'nin emperyal karlarnn yeniden salam dayanaklara kavuabilmesi iin. Bu dayanaklarn artk arkaik, tarih dna dmlerle tepeden deil, dzen ve toplumun kendisinde yaratlmas, yani "organik" olmalar, dolaysyla da bir "organik hakimiyet" tesisini olanakl klmalar gerekirdi. Amerika'l ideologlardan Richard Haas, Intervention (Mdahale) balkl kitabnda yle diyor:
"Askeri gle belli kiileri hedef almak zor...ABD'nin politik nderlikte deiiklik yapmak iin [askeri] g kullanma abalar, Libya'da Kaddafi, Irak'ta Saddam ve Somali'de Aidid rneklerinde olduu gibi, baarsz oldu...G politik deiimi nisbeten mmkn klacak bir ereve yaratabilir ama, olaanst istihbarat ve biraz anstan da daha fazlas olmakszn, gcn kendi

53

bana spesifik siyasal deiiklikleri ortaya karmas pek pek mmkn deildir. Bylesi deiiklik olasln arttrmann tek yolu, millet ina etme (nation-building) gibi hayli kapsaml mdahalelerden geer. Bu ise, nce btn muhalefeti yok etmeyi ve sonra da bir baka toplumu temelden yeniden yaplandrmay mmkn klacak igali gerektirir...[Bu sre], tm yerel muhalefeti yenmeyi ve silahszlandrmay ve meru g kullanm zerinde tekel ya da yar-tekel hakimiyete sahip bir politik otoritenin [tesisini ierir]." 11

Burada sylenenler tam da ABD'nin Irak ve Ortadou'da yapmak istedikleridir. Sylencedeki Tanrnn insan kendi gl cemalinden yaratmas gibi ABD de Ortadou'yu, ve giderek, insanl kendi hayat tarzndan yeniden oluturmak istemektedir. Ortadou'da istenen yeni bir insan, yeni bir toplum, millet, din, kltr inasdr. BOP bunun giriimidir. Bu, ayn zamanda, Amerikan emperyalizminin "hakimiyet" yntemine ilikin bir ayrdedici zelliine de uygundur. ngiliz tarihi Hobsbawm yle diyor: "On dokuzuncu yzyl ngiltere'sinin aksine, Amerika, devrimci bir ideolojiye dayanan bir devrimci gtr. Devrimci Fransa ve Sovyet Rusya gibi, Amerika sadece basit bir devlet deil, ayn zamanda, dnyann belli bir biimde dnmne adanm bir devlettir." 12 Dolaysyla da, "Amerikan emperyalizminin kurduu bamllk ilikisi nemli bir farkllk gstermektedir. ABD hakimiyetini, belirli ibirliki odaklardan ziyade, ya da onlara ek olarak, daha farkl bir dzeyde kurmakta ve yrtmektedir. ABD, hakimiyeti altna ald bir lkede, o lkenin dzenine ikin bir zellik kazanmakta, bir baka ifadeyle o dzenin dorudan isel, organik bir paras olmaktadr. Bu haliyle de, dsal bir unsur olmaktan ziyade, daha ok, dzen ile fzyona girmekte, toplumsal dokuya nfuz etmekte, kurumlardan hayat tarzna, brokrasiden kltrel iklime, toplumsal ruhi ekillenmeden sekinlere, bilim kurumlarndan medyaya, giderek, neredeyse solunan havaya, iilen suya kararak hayatla btnlemekte, bir tr hamhal olmakta, dzen iinde erimektedir. Bu tr ege-

54

menlik sistemi, dolaysyla, kolay elde edilemeyecek olan bir deerler hegemonyas zerine kurulmakta, organik bir entegrasyonla yrtlmektedir. sel, organik bir unsur olarak Amerikan emperyalizmi artk grnmez eliyle "domestik" olarak hkmn icra etmektedir. Bu anlattmza en gzel rnekler, kinci Dnya Sava'ndan sonra "kvam"a getirilen Almanya ve Japonya'dr. Buralardaki kalc Amerikan hakimiyeti, askeri igalle deil, "deerler hegemonyas" yoluyla "dzene szmak"taki beceride sakldr. Bugn bile, bu iki lke birer "kk Amerika"drlar, btn grnr grnmez elikilere ve bamszlklarna karn. "Kk Amerika karikatr" Trkiye de iyi bir rnek oluturmaktadr bu konuda. ABD, Trkiye'de, AB ya da tek tek Almanya, Fransa, Rusya gibi dsal faktr deil, ikin bir unsurdur; zel hakimiyetini zel balarla kendine balad zel odaklar araclyla olduu kadar, hatta ondan da daha fazla "organik nfuzu" ile srdrmektedir. O, Trkiye'de her yerdedir, kan dolamndaki oksijen gibidir ve elbette "zehrini" her yana tayabilmekte, her organ, giderek, tm vcudu, metabolizmay denetimi altnda tutmaktadr, onun sefil yaamnn "hayat iksiri" olabilmektedir. Bu arada, Paul Sweezy ve Paul Baran, Harry Magdoff gibi Amerikal Marksistlerin iaret ettikleri, Amerikan emperyalizminin "azgelimilii yapsallatrp srekliletirdii" tezi de, bir yanyla, bir anlamn da bu noktada bulmaktadr. Amerikan tipi hakimiyet ancak "kurumsallam" bir azgelimilik bataklnda hayat bulabilmektedir. Bu hakimiyet yaps, ayrca, ABD'nin hem gc, hem de zaaf olmaktadr. G kayna olmaktadr nk O'nu bir dsal mstevli olmaktan kartp dzene ikin "yerli mal" yapmaktadr. Bylece, Amerikan emperyalizmi, bir yandan, hayatn her alan ve boyutunda yaygn bir varlk olarak etkisini kullanmakta, bir yandan da, yabanc olmann yaratabilecei tepkilerden korunmakta, nihayet, kendisini yerelletirerek yerliyi tasfiye etmektedir. Ayrca, belirli ibirliki odaklarn ittifakna ve

55

dolaysyla da onlarn gcyle belirli ekonomik-politik-sosyal unsurlara mahkum olmadan daha istikrarl klmaktadr egemenliini ve yapsal bamllk ilikilerini." 13 te BOP , bu nedenlerle, blgeyi kreselleme srelerine ve global kapitalizme eklemlemeyi, stratejik alan olarak ele geirmeyi, enerji kaynak ve ikmal yollarna egemen olmay ieren, bunun iin dorudan Amerikan askeri varln ve ibirliki hkmetleri ngren ve fakat bunlar ayn zamanda aan bir projedir. Bunun iindir ki, BOP , banka ve irket kurmak kadar, sivil toplum rgtlerini yaratmay; polis ve ordu gc oluturmann yannda niversite ve medya yaratmay; formel bamllk zincirleriyle birlikte kadn eitim merkezlerini, okuma yazma kurslarn, yardmlama enstittlerini, ocuk bakmevlerini, halk ktphanelerini kurmay hedefliyor. Demokratikleme ve sivilleme sylemleri elbette byle bir yaklamn ayrlmaz unsurlar olarak dilendiriliyor. Haziran 2004'teki G-8'ler toplants iin hazrlanan bir Beyaz Saray belgesinde, "G-8 yelerinin, blge hkmetleri, i alemi ve sivil toplum temsilcileriyle egdm iinde, varolan programlar 'younlatrmak ve geniletmek,' demokrasiyi yerletirmek, eitimi dzeltmek, istihdam ve ekonomik bymeyi salamak iin" bir Destek Plan"n aklamakta ve BOP'un zn ortaya koymaktadr. Bu belgede, "demokratik kurumlar ve demokrasi programlarnn balatlmas ve glendirilmesi"nden; "mikrofinans giriimiyle nmzdeki 5 yl iinde iki milyondan fazla reticiye yardmyaplmas"ndan; "okuma yazma seferberlii ve 2009'a kadar 100 bin yeni retmen kadrosu yaratlmas"ndan; "zel giriimin gelitirilesi fonu"ndan; "blgede i atmosferinin iyiletirilmesi"nden szediliyor. Belgede, demokrasinin ve iyi ynetimin gelitirilmesi; bilgi toplumu yaratlmas; ve ekonomik frsatlarn geniletilmesi balklar altnda, Arap lkeleri ile Trkiye, srail, Pakistan ve Afganistan'dan oluan alan kapsad belirtilen blgede zikrdilen programlarn bazlar unlar:

56

-zgr seimler -parlamenterleraras ilikileri ve parlamenterlerin eitim -kadn nderler yaratmak iin eitim merkezler -Halka hukuki yardm merkezleri-bamsz medya giriimi -mikrofinans -mali korporasyon -Byk Ortadou Gelime bankas -ticareti gelitirme -efaflk, yolsuzluu nleme Grld gibi, gnn uluslararas kapitalist birikim modeline uygun, Amerikan kar ve ihtiyalaryla uyumlu kurum ve deerlerle tahkim edilmi bir reform program sunuluyor. Burada temel ama, hi kukusuz, sekinleri, deerleri, giderek popler kltryle ynlar byk lde Amerikan deerleriyle ekillenmi kresel kapitalist tarza entegre ederek vahi liberal kapitalizmin ahlakna kar varolan kltrel/tarihsel direnii ykmaktr. Bylece, ehliletirilmi bir uygarlk, kleletirilmi bir halk, yok edilmi bir kltrle beraber uygarlklar atmas da mutlu sona ermi olacaktr. Ardndan da Orta Dou ABD'nin suretinden yeniden yaratlacaktr; halkn dnyas Amerikan yaam biimiyle yeniden retilmi olacaktr. BOP , zor ve iddetle rlm bir askeri igal erevesi iinde "modernletirme" programdr ve kurmak istedii "deerler hegemonyas," znde, bir "deersizletirme," kltrden koparma, yozlatrma denemesidir. ABD, bylece de, kurulacak dorudan kurulacak yeni dzende kendini var edecek, dsal bir eden, yabanc bir devletten, dzenin ikin bir unsuruna, onun kurum ve deerlerinde yeniden retilen bir asli paraya dnecektir. Bylece de deerler hegemonyasna dayal bir "organik hakimiyet" kurulacaktr ele geirilen corafyada. Bylece de, ok ynl bamllk dorudan uysal smrge halklar tarafndan yrtlecek, gndelik yaamda ve kurumlarda yeniden retilecektir. Bylesi karmak bir corafyay, orann kadim halklarn ve farkllklarn, uygarlk birikimini, ABD'de belirlenmi, stan-

57

dartlatrlm bir kltrel cendereye sokup kleletirmenin nasl bir toplumsal mhendislikle mmkn olaca ayr bir konudur. Ortadou'yu kendi suretinin bir karikatrnden ekillendirme abasnn kendisi bir aka gibi grnmektedir. Daha dorusu bu, ald ok ynl darbeler ve beklenmeyen yenilgilerle ufku am, perspektifini yitirmi bir meczubun rpnlardr bu trden zulm iinde toplumsal rza retme abalar. Hakimiyet iin g ile rzann bir biimde birletirilmesi ya da duruma gre deiik oranlarda birlikte kullanlmas konusunda Makyevelli yle yazyor:
"[Bir lke elie geirildikten sonra] Zulm srekli olarak uygulanmaz; hemen ardndan halka iyi davranmak gerekir... [Hkmdar] Merhametli, vefal, insancl, ve doru bir insan olarak gzkmek, fakat gerektii zaman aksine davranabilecek kadar ruhsal hazrlk iinde olmaldr...Hkmdarn gizli bozgunculara kar en gvenli aresi halkn nefretini ekmeketir. nk isyan karanlar, bozgunu yaratanlar, genellikle hkmdarn ldrlmesiyle halkn memnun kalacan dnrler. Bunu yapmakla halk fkesini Cekeceklerine inanrlarsa bu ie girimezler...Ksaca sylemek gerekirse, bozguncu korku ve phe iindedir. Bu onu durdurur. Oysa hkmdarn taht, yasalar, dostlar ve onu koruyan devleti vardr. Btn bunlara halkn sevgisi de katlrsa hkumdara kar komplo kuracak cesarette bir insann bulunmas imkansz hale gelir... Hkmdarlar kin yaratacak davranlar bakalarna yaptrmal, kendileri sadece halkta iyi duygular uyandracak ilerle uramaldirlar. Yine sonu olarak diyorum ki hkmdar, sekinleri korurken halkn nefretini de ekmemelidir... Korkulan bir insan olmaktansa sevilen bir insan olmak m, yoksa sevilen bir insan olmaktansa korkulan bir insan olmak m daha iyidir? Buna cevap olarak, hem sevilen hem de korkulan bir insan olmak gerekir derim. Fakat bu iki zellii bir arada bulundurmak g olduundan birisinden vazgemek gerekirse korkulan bir insan olmak daha iyidir, derim... Bununla beraber hkmdar, halk ylesine korkutmal ki sevilmese bile nefret de uyandrmasn. nk korkutmakla nefret uyandrmamak pekala bir arada bulunabilir..."14

58

ABD'nin BOP giriimini tam anlayabilmek iin nl talyan Marksisti Gramsci'den de yardm alnabilir. "Deerler hegemonyas" zerine Gramsci yle yazyor:
"Bir toplumsal grubun basknl (suprmatie), 'egemenlik' (domination) olarak ve 'entelektel ve moral ynetim' olarak, kendini iki biimde gsterir. Bir toplumsal grup, 'temizleme' ya da boyun edirme amacn gtt hasm gruplar zerinde, gereinde silahlarn gcyle de olsa, egemenliini (buyurganln) uygular, ve kendine yakn ya da balak olan gruplar ynetir. Bir toplumsal grup, hkmet erkliini fethetmeden nce de ynetici olabilir ve hatta olmaldr da (ve erkliin kendisinin fethi iin balca koullardan biri ite budur); sonra, erklii kulland zaman, ve onu elinde sk skya da tutyorsa, egemen (buyurgan) grup durumuna gelir ama 'ynetici' (dirigeant') grup olmay da srdrmelidir." 15

Grld gibi, Gramsci, egemenlii, zor ile moral (kltrel)/entelektel belirleyiciliin, g ile deerler hegemonyasnn bir bileeni olarak anlamaktadr. Nitekim, devleti de, politik toplumla sivil toplumun bileeni, "zorlamayla glendirilmi hegemonya" olarak tanmlamaktadr. 16 Kukusuz, Gramsci toplumsal yap ve iktidarlar irdelerken oluturmutur bu kavramsal ereveyi ama bu yaklamn uluslararas ilikilere ve ABD'nin BOP ile belirginleen hakimiyet arayna da uygulamak mmkndr.17 Bugn ABD, Irak'ta, kendi bana yeterli olmadn grd zor ve g uygulamalarnn yanna rza retme mekanizmalarn ( kukusuz Makyevelist hile ve desiselerle birlikte) da devreye sokmaya alyor. Bunu da, "Amerikan (kapitalist/emperyalist Bat) deerlerinin orada bir biimde iselletirilmesi, yani sosyalizasyon ve en azndan kreselleme merkezlerine bal bir sekinler gurubunca benimsenmesi yoluyla yapmaya abalyor. Bu trden bir "deerler hegemonyas"yla hakimiyetini pekitirmek, "organik" yani nispeten yapsal ve dolaysyla da kalc hale getirmek istiyor.

59

ABD bunu yaparken yine Gramsciyen kavramlarla aklayabileceimiz iki yntem kullanyor. Gramsci, bir merkez katman etrafnda olusan iktidar blounu "tarihsel blok" olarak adlandrm, yerel glerin kendi hegemonyalarn kuramadan ve dolaysyla da toplumsal katlm salayamadan gerekletirdikleri (tepeden inme) reform ve dnmleri de "pasif devrim" olarak tanmlamt. Aslnda, Gramsci Saddam rejimini bu balamda bir "Sezarim" trnden pasif devrim rejimi olarak tanmlard. Bugn de Irak'taki i ve d "koalisyon"la bir smrgeci alt-sistem tarihsel blok yaratlmaya ve Amerikan silahl kuvvetlerinin (ve mmknse NATO'nun da katklaryla) dayatclnda egemen sekinleriin birbirine zincirlenmesine dayal bir "pasif (kar)devrim", yani smrgeci kleletirme operasyonu devreye sokulmaya allyor. Btn bu "seim", demokratikleme, sivil toplum, kadn kurtuluu, zgr medya ve niversite sylemlerinin ardnda yatan budur. BOP ile kurulmas planlanan "deerler hegemonyas"nn zn kresellemeye yapsal uyum oluturmaktadr. Amerikan Silahl Kuvvetlerinin ve Pentagon'un yeni srece gre yetitirilip yaplandrlmasnn en etkili ideologlarndan Profesr Thomas P. M. Barnett, Amerika'nn "21. yzyldaki savalar"nn kreselleme normlarnn direnen lkelere yerletirilmesi olduunu yazyor ve bu balamda Orta Dou'yu temel hedeflerin balcas olarak gryor.18 Barnett'e gre, ABD'nin yeni hedefi/dman kresellemeye eklemlenmemi, ona kapal lkelerdir. Kreselleme norm ve kurallarna uymayan, yani ticareti liberalletirmeye direnen, sermayenin tam serbestlikle dolamna izin vermeyen, yeni dzenin medyasna, dncelerine, kurallarna kaplarn amayan, yabanc sermayeye gven vermeyen dolaysyla yabanc yatrm ekemeyen, serbest piyasann ileyiine tabi olmayan lkeler deiene ya da ABD tarafndan deitirilene kadar onlara rahat yz olmayacaktr. Ksacas, beynelmilel sermayenin taleplerine kaytsz koulsuz boyun emek, piyasaya klelik, kapitalistemperyalist dnyann "deerleri"ne ballk, onun yaam biimi

60

ve egemenliine teslimiyet, byk tekellere btn kaplarn almas, zelletirme ve dzenlerin buna gre yeniden yaplandrlmas, toplumsal ileyiin buna gre yeni batan dzenlenmesi, ruhi ekillenmenin, yeni insann oluturulmesi, yani toptan organik klelik 21. yzyl Amerikan hakimiyetinin olmazsa olmaz koullardr. Barnett, Merkez olarak tanmlad kresellemeden kopuk ve dolaysyla da "Boluk" olarak nitelendirdii Ortadou'ya ilikin olarak yeni ynelimi akca ve byk bir cretle ilan ediyor:
"...Ortadou Merkeze [kreseleme dnyasna] katlana kadar biz asla Ortadou'yu brakmayacaz...Biz blgeyi dntrmek istiyoruz...Biz dnyann her tarafnda sava amaya hazrz ancak bizim odaklandmz asl yer Boluk blgeleridir...Amerika Gney Bat Asya'da dier adyla Orta Asya'da ve ran Krfezi'nde savasa hazrdr nk; bu blgeden akan enerji kresel balantnn korunmas bakmndan nemlidir..." 19

Yazara gre, sra baka yerlere de gelecektir ama Ortadou'nun ncelii vardr:
"Asya'da Kuzey Kore ile savasa ve in'in Tayvan'a kar saldrganln caydrmaya hazrz. Terrizme kar kresel sava nedeni ile Amerika, Afrika iinde her yerde savaa kar hazr olmasna ramen ran Krfezi'ne sadece rak iin deil ayn zamanda ran, Suriye ve Suudi Arabistan'a da kalc deiimi getirene kadar kendimizi oralarda fazla gstermek istemiyoruz..." 20

Pentagon'un yeni sava haritas Ortadou'dan balyor ve oras yeniden yaplandrldktan, toplumsal deerleri, ahlak, kltr, dini, devlet dzeni ve sistemi "Amerikan yasam biimi"nden yaratldktan sonra sra teki lanetlilere gelecektir. Ta ki, insanlk "Amerikan ryas" ve beynelmilel sermaye ihtiyalarna gre insanlktan karlana kadar... Amerikallar, 1975 ylnda Helsinki'de imzalanan Avrupa Gvenlik ve birlii Konferans Nihai Senedi'ndeki "insan haklar" ve "ekonomik ilikiler" blmlerinde yer alan szma ve ideolojik etkileme frsatlarnn Dou Avrupa lkelerindeki

61

zlmeyi gerekletirmede Bat'ya byk imkanlar yarattn sylyor ve BOP'u bylesi bir ideolojik/kltrel saldr arac olarak da gryorlar. Uluslararas Kriz Gurubu (International Crisis Group) adl bir kuruluun 7 Haziran 2004 tarihli bilgi notu BOP'un bu noktaya ilikin ideolojik zn bir Amerikan Dileri Bakanl yetkilisinin azndan yle anlatyor:
"[Helsinki srecinin] Sovyetler Birlii'nin paralanp devrilmesine nemli rol oynadna ve Avrupa'y birletirmeye byk katk saladna ilikin bir inan var. Bu dnce de [BOP], ayn biimde, [slami] arln ekiciliini yok edecektir."

BOP , salt iddete dayal saldrganlnn ykntlar altnda kalan, Irak direnii ve dnyadaki yalnzl karsnda bocalayan, insann dnyann en gls de olsa sava makinas ve teknoloji karsndaki nihai stnln bir kez daha yasayarak gren Amerikan ynetiminin bir yntem aray rpnnn rn olarak, bir baka imkanszn peinde komas olarak ortaya kmtr. Zoru besleyen ve ondan beslenme durumunda olan baka (sosyal, kltrel, ideolojik, ekonomik, vb.) aralar da kullanarak uursuz hesalarn gerekletirmeye calyor ABD. Buna kar nasl bir tavr alnmas konusu bu yaznn konusu deil. Ama u kesinlikle sylenebilir ki, ABD'nin dkt kandan oluan bataklkta boulmas kanlmazdr. kinci Dnya Sava'ndan buyana irketleri, filolar ve tetikileriyle (Trk militarizmi/srail Siyonizmi/Arap birlikilii) blgeyi kuatm bulunan, bu kez, blgenin kalbine, Badat'a yerlemitir ama ayn anda stratejik/nesnel konumlan bakmndan blge halklar tarafndan kuatlm hale gelmitir. Biliyoruz ki, akrepler, etraflar, iinden kamadklar bir biimde alevle kuatldnda kendikendilerini sokarlar... *** Bu noktada ek bir saptama olarak BOP ile Trkiye arasndaki ilikinin rejim ve dzen boyutuna deinmek gereklidir. Kendisi bir dzen kurma sreci olarak BOP , Trkiye'de ortaya kmaya balayan rejim sorunuyla ok ynl bir biimde ilikileniyor.

62

kinci Dnya Sava'nn sonlarndan balayarak Trkiye'nin devletler arasnda az grlr sadakatyla rlm TrkAmerikan ilikileri son zamanlarda ciddi eliki ve yer yer atmalarla sarsnt yayor. Trk egemenlerin aresizlik ve aknlk, Amerikallarn da derin bir kzgnlk ve saldrganlyla gelien bu durum, bir bakma, Trkiye kapitalizminin Sava sonrasnda olumu rejim modelinin de krizini ifade ediyor. kinci Sava sonrasnda Trkiye'de ykselen g Trk burjuvaziydi. ve d koullarn yaratt olanaklar kullanarak artk siyasal iktidar da isteyen ve brokrasinin bu alandaki vesayetini krmaya girien bu snf, ayn zamanda, bir lkeyi ynetmenin ykledii sorumluluun altndan kalkabilecek "birikim"lerden de yoksundu. Dolaysyla, ykselii, tutunacak bir dal, snlacak bir liman, balanlacak bir hami arayyla beraber ortaya kmt. Bu arada, dnya kapitalizminin yeni ykselen gc olarak da Amerika Birleik Devletleri sahnede yerini almaktayd. Kapitalizm ve emperyalizm, faizmin ve iki paylam savann manevi ve fiziki yk altnda ezilmi, Dou Avrupa'da (ve sonra da in'de, Kore'de...) komnizm hayaletinin, mazlum halklarn dnyasnda da tasfiye edilen formel smrgeciliin enkazndan tarih sahnesine kmaya balayan bamszlk-milliyeti "devrimler"in tehdidi altndayd. Avrupa'da, Hollanda'dan ekoslovakya'ya, Macaristan'dan Fransa'ya, talya, Lksemburg, Belika'dan Polonya, Bulgaristan, Romanya'ya komnistler, koalisyon orta olarak, iktidardaydlar. Sermaye dnyasnda ve ABD'de, korku dalar sarmt. ABD, bir yandan Avrupa'da (ve Japonya'da) kapitalizmin restorasyonunu, te yandan da, snf ve ulusal ierikli iki "devrim" srecinin kuatlmasn gerekletirmek zere byk Souk Sava saldrsn balatrken, bir elinde dolar, tekinde silah tetiki aramaktayd. te hami arayan Trk egemenleriyle tetiki arayan Amerikan emperyalistleri Souk Sava'n istikrarszlk ve atma ortamnda bulutular ve Trk kapitalizminin rejim modeli

63

de bu srete olutu. Bu model, gnmze kadar da, iki taraf iin de baarl saylabilecek biimde gnmze kadar iledi. Sz konusu model, militer karakterli bir yatay dorunun iki ucunda yer alan hami ile jandarmas, ABD ile Trkiye'den olumaktayd. liki dzlemini militarizm ve iddet oluturuyordu, yani bir anlamda sz konusu olan bir militer ilikiydi nk "hami" kardan militer grevler bekliyor ve bu nedenle cmert yardmlarda bulunuyor, "fedai" de ancak askeri hizmetleri dolaysyla yaamsal destekleri alabiliyordu. Ksacas, ABD, Souk Sava saldrsnda, Trkiye'den hem NATO yesi olarak Sovyetler Birlii (ve sonra da) Varova Pakt'na kar, hem de blge lkesi olarak Orta Dou'nun Bat'nn stratejik (askeri) rgtlenmesine eklemlenmesi dorultusunda grevler talep etmekteydi. Trk yneticiler de, bu hizmetlere karlk bata ekonomik olmak zere her alanda "yardm" almaya hak kazanyorlard. Mekanizma yle iliyordu: Trkiye, Amerika'ya ihtiya duyduu bir hizmeti, jeopolitiini (ucuz asker kan) pazarlyor, ABD de buna karlk Trk egemenlere kredi, hibe, bor, kiralama, askeri malzeme, diplomatik/politik destek vb. biimlerde karlk dyor, "yardm" veriyordu. Trkiye'nin gelir kayna olan "jeopolitik" lkenin "stratejik nemi"ne gre deerleniyordu. "Stratejik nem," gerginlik, atma, silahlanma durumlarnda artyor, bylece de Trkiye'nin sunduu "mal" (jeopolitik ya da ucuz asker kan) deerleniyordu, krediler, askeri malzemeler de ona gre fazlalayordu. birlii, uyum, silahszlanma, yumuama dnemlerindeyse, doas gerei, "stratejik nem" azalyor, Trkiye'nin sunduu hizmetlerin de deeri azalyordu, Amerikan yardmlar da o oranda klyordu. Sonuta, iddet ve militarizm, ve buna bal olarak emperyalist saldrganlk, Trk egemenleri iin kalknma programlarnn ve d politikalarnn yapsal bir unsuruna dnyor, Souk Sava "altn yumurtlayan tavuk" olarak alglanyordu. Modelin kurumsal yapsndaysa, hkmetlerin ve sermayelerin, yani politik taraflarn ilikisini belirleyen militer

64

dzlemin tam ortasndaki stratejik konumlanta "Devlet", daha dorusu onun younlam hali olan silahl brokrasi bulunuyordu. Bu kanlmazd nk ilikinin kendisi militer nitelikliydi, bir taraf askeri hizmetler iin para ve sair yardm aktyor, teki de son tahlilde militer zl hizmetler karl bu yardmlara mazhar olabiliyordu. Modelde, "Devlet", dolaysyla, Komnist Manifesto'dan kavramsal bir yardm alrsak, sadece "burjuvazinin ortak ileri"ni deil, aslnda gnmzde Trkiye gibi lkelerde o ortak ilerin en nemlisi olan "emperyalizmle ilikileri" de dzenleyen bir komite olarak yerini alyordu. Emperyalizmle ilikinin ve Amerikan yardmlarnn nemi lsnde de, ierde, sz konusu stratejik ilikide stratejik konumda olan silahl brokrasinin "nemi ve gc" olaanst boyutlara ulayordu. Burjuvazi, kinci Sava sonrasnda politik iktidar da brokrasiden almt (daha dorusu kendisi devlet fideliinde yetiirken brokratlam, brokrasiden de yolsuzluk-irtikap-karaborsa yoluyla kendine yeler devirmiti) ama emperyalizmle yapsal bamllk balarnn nitelii nedeniyle de yeniden onunla "stratejik ortak" olmu, yeni bir vesayet altna girmiti. imdi, bu model, her iki utaki ilikilerde de, yani DevletEmperyalizm ve Devlet-Sermaye blmlerinde, ciddi gerginliklere, anmalara, hatta yer yer krlmalara maruz kalyor, model bu arlklar ekemiyor ve dolaysyla bir rejim krizi yaanyor. Bugn artk herkes biliyor ki, Silahl Kuvvetlerle (hem komuta kademelerinde, hem de daha alt dzeylerdeki subay kadrolarnda) ABD politikalar arasnda ciddi elikiler sz konusu. Her iki tarar da birbirinden rahatsz, karlkl pozisyonlardan byk honutsuzlukla sz konusu ve yer yer bu durum atmac sylem ve davranlarla su yzne de kyor. Trk tarafndaki rahatszln iki temel kayna var. Bunlardan birincisi ve asl nemlisi, Krt Sorunu'na ilikin Amerikan konumuna duyulan tepki. ABD'nin hem PKK'ye, hem Irak'taki "Krt oluumu"na ilikin konumlan, Trk tarafnda tam bir bunalm tetikliyor.

65

kinci olarak, kreselleme/YDD srecinin dinamiklerinde var olan iki olgu da, pek ok baka yerde olduu gibi Trkiye'de de, Devlet katnda tepkiler douruyor. Kreselleme, beynelmilel sermayenin denetimsiz (de-regulation) hareketliliini ve szmasn gerektirdii lde, zellikle de speklatif sermaye ile kapka "scak para"nn snr, maliye, merkez bankas, devlet kontrol tanmaz hareketlilii temelinde, devletler, brokrasiler kanlmaz olarak "yetki alanlar"ndan, "egemenlik haklar"ndan, hareket serbestilerinden ok ciddi dnler vermek zorunda kalyorlar ve elbette buna tepkili oluyorlar. Ayrca, brokrasiler, devleti dnya grleri, militaristoven yaplar, kresellemenin kozmopolit liberalizminin "deerler"inin salgnndan byk rahatszlk duyuyorlar. Ellerinden sadece ideolojik "deerler"i kayp gitmiyor, ayn zamanda, toplumu zapt- rapt altnda tutmalarn salayan "deerler hegemonyas"n da yitirdiklerini gryorlar. Bu eliki, elbette, atmac konumlar, aktif ya da pasif direnileri, bazen de saldrgan tavrlar beraberinde getiriyor. Bu arada, daha az nemli olmakla birlikte, ABD'deki (Paul Henze gibi) kimi evrelerin lml slami rejim araylarnn Kemalist taraftaki yabanclatrc etkilerini de unutmamak gerek. ABD tarafnda ise, hem bu neredeyse "sabotaj" olarak alglanan kar durutan rahatszlk var, hem de, asl, uzun zaman yatrm yaplm, bel balanm ana i mttefik/yanda olarak grlenlerden, ihtiya duyulan kritik konu ve zamanlardaki duyarszlktan, yer yer kar ktan rahatszlk var. ABD Savunma Bakan Yardmcs Wolfowitz'in 1 Mart tezkeresinin Meclis'te gememesi zerine gerekli "liderlii gstermedii" gerekesiyle Trk Genelkurmayn halamas hatrlardadr. Amerikan hissiyatn ve hassasiyetini gsteren etkili bir kantsa, belli evrelerin grlerini iyi yanstan gazeteci Cengiz andar'n 26 Aralk 2002 tarihli Yeni afak gazetesindeki u satrlardr: "Srekli olarak Trkiye'nin 'jeopolitik nemi'nden sz ediliyor. Peki, Trkiye'nin; siyasette, diplomaside, ticarette, askerlikte, gvenlikte srekli kapsn ald ve 'jeopolitik nem eki'ni 'nakde evirttii' en gl ve en yakn mttefiki

66

Amerika, gn gelip, tam da o 'jeopolitik nem'den tr kapsn ald ve 'ibirlii talebi'nde bulunduu bir srada, Trkiye 'baka kapya' der ise, o 'jeopolitik nemi'nin ne anlam kalacaktr? 'Jeopolitik nem eki' bundan byle nasl 'nakde' evrilebilecektir?" imdi, iliki dzleminin teki yanna, sermaye (burjuvazi)devlet ilikisine bakabiliriz. 3 Kasm seimleriyle, Trkiye'de, sermayenin parlamentoda temsil edilen btn politik temsilcileri tasfiye edildiler. Babakan'n partisinin yzde 1'ler civarnda oy ald bu byk deprem, szn ettiimiz rejim modelinin i iliki yapsnda da, kurumlar dengesinde de etkili oldu elbette. Sermayenin tasfiye edilen politik temsilcilerinin yerine gelen yeni temsilcinin (AKP hkmeti) bizatihi kendisinin bir istikrarszlk kayna olmas ve brokrasiyle (Devletle) reel elikilerinin olmas, iliki yapsnn bu yannda da gerginlik ve anmalara neden oldu, ayn zamanda, ideolojik tesant de bozdu. Rejim modelinin iine dt bu durum, kanlmaz olarak ve doas gerei, uluslararas konjonktrn kritik haliyle de birleince yeni pozisyon al ve araylar beraberinde getirdi. Rejim bunalmn gren her aktr, ABD, AB, Krtler, TSAD, Devlet ve AKP kendi hamlelerini yapmaya baladlar. Asl muhatabn, geni emeki halk ynlarnn kendi z ideoloji ve rgtllkleriyle, yani anlaml bir aktr olarak yer alamad bu mcadele srecinde, onun oluturduu zemin de elbette kaygan haliyle belirsizlii, karmaay arttrc etki yapt. Bu noktada denebilir ki, bu zmleme, AKP (hkmeti) ile ABD arasndaki son elikili ve atmal durumu yanstmyor. Oysa, bu durum da analizini yapmaya altmz rejim modelinin bunalm erevesi iinde ortaya kmtr ve onun tarafndan biimlenmitir. Trkiye'de deien kurumlar (ve g) dengelerini, bunun tetikledii iktidar (rejim) mcadelesini ve dinamiklerini en iyi kavrayan liberaller oldu. Bu, onlarn sezgi gcnden ziyade, ABD tarafndan bilgilendirilme gcnden kaynakland byk

67

lde. Amerikan mesajlar, ideolojik saldrs, tehditleri, hamleleri ve yeni model oluturmann ilk araylar onklar zerinden yapld ve bu da onlara byle bir avantaj kazandrd. AKP ise, belki de "tccar sezgisi"yle ve iindeki grece has gvenilir liberallerin giriimleriyle deiiklik potansiyelini grd ve brokrasinin stratejik konumuna kendisini geirmeyi denedi. Devleti/militarist evreler ise, imdilik aresiz bir durum tespiti aamasndalar. zmleri de, tespitlerinin ierisinde grlmektedir. Profesr Mmtaz Soysal durumlarn yle zetliyor:
"Daha nceleri byle durumlarda 'sivil siyaset' etkisiz kalnca 'asker arlk' devreye girer ve durum o arlkla dzeltilirdi. Cumhuriyetin temel ilkeleri inendiinde askerin devreye girmesine kar kanlarn bile itiraz edemeyecekleri, etmeyecekleri ve ulusal gvenlii dorudan doruya ilgilendiren durumlar sz konusudur artk. Trk devleti iindeki denklemler ylesine bozulmutur ki, asker, Kbrs ve Kuzey Irak gibi kendi grevine dorudan doruya giren durumlar karsnda bile kkremesiz ve hareketsiz kalmaktadr..."

AKP'nin yukarda deindiimiz kurnazlysa, iki duvara arpm grnyor. Birincisi, AKP , bu akrobasiyi, yani yerli sermayenin/burjuvazinin emperyalizmle ilikilerini dzenlemede baat pozisyona geii, halktaki ve kendi tabanndaki "antiAmerikan" hissiyatn gelitii bir dneme denk gelmesinin zaaflaryla birlikte yrtmek zorunda kald. kincisi, emperyalizm asndan hala en geerli meta olan "militer hizmetler" zerinde hakimiyetini kuramad koullarda yapt cambazlk yapsal zaaflarla malul. Nihayet, gz dnm Amerikan Ynetimi, ok fazla ey istiyor, egemenlerin ihtiyalarna duyarsz bir saldrganlkla taleplerinde srarc oluyor, toplumsal mhendislik ve kamuoyunu yeniden kvama getirme imkanlarn kullanmaya zaman bulamadan, kurumlarla oynama imkanlarn tam olarak devreye sokamadan ve en etkin i mttefiklerinden yoksun olarak psikolojik operasyon acemilii

68

yapyor, bu da ileri kartryor, ipleri daha da geriyor. Krt Sorunu'ndan Irak batana, Siyonist Devlet'in mdahalelerinden AB rekabetine konjonktr de taraflar zorluyor, koordinasyonu bozuyor, yanl anlamalar tetikliyor. Bu arada, znde bir tarihsel tesadf olarak, Amerikan emperyalizmi Byk Ortadou Projesi (BOP) ile blgede bir rejim ve dzen deiiklii ve inasna girimiken , Trkiye'de yeni rejim modeli ihtiyacnn ortaya km olmas, iki dzen kurma sreci arasnda organik balar kurarken sreci elbette daha da karmaklatryor, buna hazr olamayan taraflar bu da iyice zora sokuyor. Bu arada Trkiye'nin BOP'a mdahil olduu gerei, iki dzen kurma srecini daha da birbirine balyor. Bu konuda 19 Temmuz 2004 tarihli Milliyet gazetesinin u haberi ilikiyi iyice ortaya karyor:
"Milli Gvenlik Kurulu Genel Sekreterlii, Trkiye'nin, Byk Ortadou Projesi'nin (BOP) corafi olarak merkezinde bulunan bir lke olduu ve demokratik birikimlerini blge lkelerine aktif olarak aktarmas gerektii saptamasnda bulundu. MGK Genel Sekreterlii, Milli Gvenlik Blteni'nin ilk saysn yaymlad. Bltende, ABD'nin tek belirleyici g olarak gelimelere yn verdii belirtilerek, haziranda yaplan Sea Island Zirvesi'nde, BOP'un Geniletilmi Ortadou ve Kuzey Afrika Projesi'ne (GOKAP) dntrld ifade edildi. Bltende, u deerlendirmeler yer ald: Byk Ortadou corafyasnn merkezindeki konumu ve blgeye olan tarihi -kltrel balar dikkate alndnda, Trkiye'nin GOKAP'n dnda kalmas gibi bir durumun sz konusu olamayaca anlalmaktadr. Bu balamda Trkiye'nin 'Cumhuriyet tarihinin ve laik, demokratik, sosyal bir hukuk devleti yapsnn salad birikimlerinin blge lkelerine aktarabilecei, siyasi, ekonomik ve sosyokltrel boyutlarda aktif olmaya almasnn' uygun olabilecei deerlendirilmektedir. stanbul'daki zirvede NATO'nun GOKAP lkeleriyle iki ynl ilikilerinin balatlmas iin tavsiye karar alnd. NATO'nun orta vadede BOP'a tamamyla angaje olabilecei izlenimi yaratmaktadr."

Btn bu karmaa iinde eski modelin ar gerginliklere, yer yer anma ve krlmalara maruz kald, buna karlk yenisinin

69

oluturulmasndaki zamanszlk ve glkler, doum sanclarnn ve dzensizliin artmasn getiriyor, bunalm derinleiyor. ABD ile ortaya kan bunalmda dzen glerinin taraflar bamllk erevesinde kendi zmlerini bir biimde bulacaklardr. Yeni dzenlemelerin bamllk erevesi iinde yaplaca kukusuzdur. AKP , sktka ve ierde meruiyet sorunuyla karlatka, genel olarak emperyalizme zel olarak da ABD"ye daha fazla snmak durumunda kalacaktr. Son gnlerdeki ncirlik mutabakat ya da yeni s ve limanlar ve Urla'daki NATO yerleimi gibi konular bu duruma iyi rneklerdir. Ya da, eski kllar yeniden kvama getirilerek bilenir devreye sokulur iktidar/rejim mcadelesinde. ABD ile ilikilerde "Kemalist yeniden dou" Krtler bir kez daha kurban verilerek oluturulmaya allr. Her durumun heveslisi her tarafta oktur...Trkiye kapitalizmi kendi yeni dzenlenmesini yapacaktr ya da ayn anlama gelmek zere ABD yeni yaplandrma iin uursuz glerini devreye sokacaktr. Dolaysyla bu erevede btn bu amansz srecin nereye gideceini iki olgu belirleyecek. Bunlardan biri, Trkiye'de halk glerinin srece etkin bir aktr olarak katlmnn salanp salanmayaca konusunda dmleniyor. i Snf (ve mttefikleri)+deolojisi (Devrimci Marksist Sosyalizm)+Snfn z rgtlenmeleri lsnn organik bileeninden oluacak Snf Hareketi ina edilebilirse, elbette, karmza bambaka bir tablo ve buna bal sonular kacaktr. kinci olarak, Ortadou'nun mazlumlarnn, lanetlilerinin Amerikan saldrs karsndaki direnilerini de srete nemli lde belirleyici olacaktr.
Dipnotlar:
1- Newsweek, Eyll 1990. 2- Bkz. Haluk Gerger, Kan Tad: Belgelerle ABD'nin Kara Kitab, drdnc bask, Ceylan Yaynlar, stanbul, 2004, s. 468. 3- Age., s. 469. 4- International Herald Tribune, 17 Mays 2004.

70

5- Washington Post, 10 Mays 2004. 6- Kennan'n Amerikan Dileri bakanl'na gnderdii ve bu grlerini ieren telgraf daha sonar "X" imzasyla yaymlanmtr: "The Sources of Soviet Conduct," Foreign Affairs, c. XXV, No. 4, Temmuz 1947, s. 566-582. 7- Scott Nearing'in Monthly Review Dergisi'nin Nisan 1957'deki saysnda yaymlanan "World Events" balkl makalesinde yer alan bu paragraf ayn dergide yeniden yaymland; Monthly Review, Nisan 2004, s. 17. 8- Hatrick Goode, Kautsky: Seilmi Politik Yazlar, ev. Celal A. Kanat, Kavram Yaynlar, stanbul, 1990, s. 96-98. 9- V. . Lenin, Emperyalizm: Kapitalizmin En Yksek Aamas, onuncu bask, ev. Cemal Sreya, Sol Yaynlar, stanbul, 1998, s. 127 ve 132. 10- Bu kaos ortamnn ve emperyalistler arasndaki eliki ve atmalarn, toplumsal muhalefet ve direni asndan yaratabilecei imkan ve sorunlar ise, bu yaznn kamsam dndadr. 11- Aktaran John Bellamy Foster, "Imperial America and War," Monthly Review, c.55, No. 1, Mays 2003, s.8. 12- Eric Hobsbawm, (in conversation with Antonio Polito), The New Century, talyancadan ev. Alan Cameron, Abacus, Londra, 2000, s. 48. 13- Haluk Gerger, "Amerikan Emperyalizminin Ayrdedici zellikleri," Praksis, No.11, Yaz 2004, s. 17-18. 14- Machiavelli, Hkmdar (l Principe), ev. Selahattin Badatl, Sosyal Yaynlar, stanbul, 1984, s. 48, 80-81, 85-86, 90. 15- Antonio Gramsci, Hapishane Defterleri: Tarih, Politika, Felsefe ve Kltr Sorunlar zerine Seme Metinler, Der. ve ev. Kenan Somer, Onur Yaynlar, stanbul, 1986, s. 1415. 16- Age., s. 186. 17- Bu konuda bkz. Stephen Gill (Ed.), Gramsci, Historical Materialism and International Relations, Cambridge University Press, Newcastle Upon Tyne, 1994. 18- Thomas P . M. Barnett, Pentagon'un Yeni Haritas: 21. Yzylda Sava ve Bar, ev, Cem Kk, 2. Bask, 1001 Kitap, stanbul, 2004. 19- Age., s. 341, 391. 20- Age., s. 395-96.

71

Byk Ortadou Projesi ve Direni Olanaklar

Erturul Krk
Her eyden nce sizlere teekkr etmek istiyorum, burada olduunuz iin. Ama hepimizi buraya toplad iin Demir ve bu sempozyuu organize eden arkadalara da. Eri oturup doru konumak gerekirse Trkiye'de bu tr toplantlar artk ok az yapyoruz. Hepimiz birbirimizin szne ve fikrine doymu ve buna ihtiya hissetmiyor gibiyiz. Oysa imdi rnein benden nce konuan Haluk'u byk bir zevkle dinledim. Ama sanyorum son on yldr hi ayn masa etrafnda bir araya gelmemitik. O nedenle bu frsat iin herkese gerekten ok teekkr ediyorum. Bunu sylememin bir baka sebebi de var. Eer bir "Geniletilmi Ortadou Projesi"nden sz ediyorsak ve bunun bir tr kresel saldr olduu hakknda az ok ortak bir kanaatimiz varsa, bununla nasl baa klaca sadece tek lke iindeki eitli muhalif glerin birbiriyle ilikisini deil bir ok

72

lkedeki muhalif glerin enternasyonal ilikisini varsayyorsa aslnda hakknda konutuumuz eye tekabl etmeyen ok asimetrik bir durula malul olduumuzu da sylemek mmkn. Yani ktalar aan bir saldr kapasitesine kar bir lke snrlar ierisinde mukabele edebilecek kadar bile bir dayanma ya da direni imkannn henz olumad koullardan sz ediyoruz. "Geniletilmi Byk Ortadou Projesi" (BOP) denilen eyin ben aslnda Haluk'un sistematize ettii kadar sistematik olmad kansndaym. Ona kar tutarl bir itiraz getirmek iin ister istemez soyutlayp onu Amerikallarn ngrdnden daha tutarl bir projeymiesine ele aldn dnyorum. Bu, sunuunun deerini kltmez, bunu sistematikletirir ve bizim iin sistematik bir kar koyu imkann da dnmeye sevk eder, fakat ben BOP'un nispeten el yordamyla, gre gre yrrken edinilmi bir fikir olduunu, zaafnn biraz da bu olduunu, o nedenle tm bu rasgelelik, tutarszlk, sistematik olmay dolaysyla da ona kar koyma imkannn artabileceini dnyorum. Fakat te yandan, Irak'a saldryla birlikte blgede balayan srecin yerel direnilerle ok fazla tehdit edilebildii kanaatinde de deilim. Bu bakmdan gzlemlerim Haluk'unkinden biraz fakl. Irak'ta sre giden direnii gz nne aldmzda bunun, evet, Amerikallar'n umduu kadar zayf bir direni olmadn, ama bizim umduumuz kadar da gl olmadn sylemeliyiz. u an Irak'n toplam iliki dzenine baktmzda ii Araplar ve Krtlerle birlikte ABD iin askeri gcn tesinde bir miktar hegemonya sahas almaya balam gibi gzkyor. Ben dorusu "BOP" ya da Amerikallarn imdi verdii adla "Geniletilmi Ortadou ve Kuzey Afrika Blgelerinin Ortak Gelecei ve Gelimesi in Ortaklk"- bu sadece Ortadou'yu deil Fas'tan Hindistan'a kadar son derece geni bir sahay hemen hemen tamam Mslman olan ve Trkiye hari hemen hemen hi birinde demokratik bir rejimin olmad bir sahay kapsyor- projesinin tehlikesinin ve kar koyma zorluunun da burada yattn dnyorum.

73

undan tr: ABD son on ylda lkeye harp ilan etti: Yugoslavya, Afganistan ve son olarak da Irak. Bu lkelerin bir ortak zellii vard: ok milletli, ok etnili lkelerdi. Bir etninin stnlne dayal olarak, antidemokratik rejimler tarafndan ynetiliyorlard. Ynetimleri rmt ve otarikti. Dolaysyla kendi "millet"lerinin, kendi uyruklarnn onayna sahip deillerdi. Bu nedenle Amerikan vuruu bunlarn hepsinde ierde ya gnll/gnlsz bir destek buldu ya da geni bir kesimde bir tr kaytszlkla karland. Bu erevede baktmz zaman Amerikan vurularnn hepsinin ilk elde, konvansiyonel yntemlerle, devlet gleriyle karlanamadn, toplumun bir blmnn de gizli ya da ak onayn elde ettiini grebiliriz. Irak iin de byledir bu, Afganistan iin de byledir, Yugoslavya iin de byledir. Baka lkeler iin byle olmayacana dair bir garanti de yoktur dorusu. Trkiye'de son bir yldr ve zellikle son alt aydr iddetlenen bir popler paranoya ve bu paranoyayla uramaktan alnan gizli lezzetle medyann, eitli dnce kurulularnn halka sunduklar bir tr Karagz-Hacivat oyunu gibi bir ey var: ABD Trkiye'yi igal mi edecek? Ederse ne yaparz? Eder mi etmez mi? Durup dururken paranoya grmeye balamaz insanlar bunun kimi sebepleri olmas lazm. Salt bir ruh hastalndan sz ediyor olsak bile bu sebepsiz deildir. kincisi insanlarn paranoyak olmalar korktuklarnn balarna gelmeyecei anlamna gelmiyor. Gzden kam olabilir Hatrlatmam gerekirse, bundan bir yl nce ABD'nin Irak'a girmesinden alt ay kadar sonra Hrriyet gazetesi manetten bir haber verdi. Ondan sonra o haber bir daha ne kt ne de zerinde konuuldu. Ama bu haber manetten verildi: TSK kendisini deniz ar bir gcn igali olaslna kar yeniden dzenlemeye balamt. Hrriyet gazetesi bu haberi: "Neo-Kuva-i Milliye" balyla verdi. stn tehizatl, silahl, gl bir dman bir gn gelecek Trkiye'yi igal edebilecek. Byle bir senaryoya gre bir yasa kartt meclisten.

74

imdi geekten kim olabilir bu g: Mesela Ermenistan olabilir mi? Ya da ran, Irak Yunanistan? Bunlarn hi birisi olamaz. Dorusu yle dnyorum: Ad konmamakla birlikte az ok ABD, dier byk devletler, belki de muhtemelen Rusya dnlmtr, byle bir yasa kartlrken. nk iki kutuplu dnyada byle bir yasa kartlsayd, bu "olas igalci"nin Sovyetler Birlii olacana herkes kalbn basard, diplomatik sebeplerle ad yazlm olmasa bile. Ama ABD'nin Ortadou'da lkeleri tek tek drmeye balad bir dnemde byle bir yasa, byle bir toplumsal paranoya ile birlikte dnldnde Trkiye'yi ynetenlerin de, ynetilenlerin de kendilerini BOP karsnda az ok yeniden dnmeye baladklarn dndryor bana dorusu. Olur mu olmaz m, bunlar baka bir ey. Bizim konumalarmz sanki biraz, Trkiye "Geniletilmi Ortadou" tasavvurunun dndaym gibi. Oysa Trkiye bu ABD tasavvurunun dnda deil. Bu undan da belli, birka gndr, Radikal'de smet Berkan, yazp duruyor: Michael Rubin, bir Amerikal, neocon'larn, yani yeni-muhafazakarlarn, nde gelen dnrlerinden biri; Trkiye de AKP hkmetiyle zel olarak ilgileniyor ve AKP hkmetinin kendilerinin balangta varsaydklarndan ok daha fazla slamc olduunu, 11 Eyll sonrasnda ABD'nden ekilen Suudi sermayesinin Trkiye'de dolama girdii, bu sermayenin ksmen El-Kaide sermayesi olduu, Trkiye'nin mali krizini Suudi parasyla bastrdn, o nedenle AKP hkmetinin ve Trkiye'deki ynetimin BOP'daki Amerikan egemenlii karsnda, bu yeni global anlaya kapsamnda nemli bir risk ve tehdit oluturmaya baladn sylyor. Son on gndr Trkiye'de olanlar gzmzn nne getirecek olursak eer, Tayyip Erdoan'n ensesine inen Amerikan aplaklarn ve onun bir iki efelenmeden ksa sre sonra st dkm kediye dnmesini hep bir arada dnecek olursak hakikaten, BOP'un genel ufku ierisine Trkiye'nin de yerlemi olduunu grebiliriz. Hep yle dnyoruz: "Amerikallar ran' vururlar,

75

Amerikallar Irak', Suriye'yi vururlar, ama bize "kendi ordumuz" araclyla imdiye kadar vuruyorlard. Baka trl vurabilirler mi? Ben bunun da ihtimal dahilinde olabileceini, tuhaf, allagelmedik, imdiye kadar bilmediimiz, ngrmediimiz bir ilikiler dnyasna doru aldmz dnyorum. O nedenle Geniletilmi Ortadou Projesi mulak da olsa beni ok ilgilendiriyor. te yandan tanm gerei bu corafyann merkezinde duran ve merkezinde durduu corafyayla dier corafyalarn, yani Avrasya'yla, Balkanlarla,Rusya, Kuzey Afrika ve Ortadou'nun balantsn kuran bir lke Trkiye. Bir bakma eski dnyann merkezi buras. Eski dnyann merkezinin Amerikallarn ilgi alan dnda durabilecei dnlemez ve imdiye kadarki dzenleme yntemleri eer kafi gelmiyorsa ABD'nin buraya yeni yntemlerle mdahale etmesi ihtimal d olarak grlmemeli. Peki imdi Trkiye'de bu mdahaleye kar olabilecek olan gler neredeler, ne yapyorlar? Grdmz ilk ey, gnmz iin byle bir konseptle dnme alkanlnn epeyden beri ortadan kalkt, ikincisi byle bir konseptle dnn genel olarak gericilik kampndan geliyor olmas. Trkiye de ilericiler, sosyalistler, liberaller, genel olarak Trkiye'nin AB yelii konusuyla meguller. Faistler, dincinin en gerici olanlar, kendilerine, "ulusalc-kzl elmac" diyenler, bunlarsa Amerikan istilasna kar harl harl hendek kazyorlar. Olduka tuhaf bir alg dnyas var Trkiye'de. Fakat bunlarn hibiri de kendi bana ne o kadar sebepsiz, ne o kadar anlamsz. Liberaller, solun nemlice bir blm, ilericiler, medeniyetiler, insanclar, bunlar bu dnyadan bir an nce Avrupa'ya kapa atarak kurtulabileceklerini dnyorlar. Nuh'un gemisi sefere kacak, buraya her cinsten bir ift atlarsa tufandan kurtulabilir sanlyor ve herkes o gemiye atlamaya alyor. Hakikaten atlamaya almalar manidar nk karda ok esasl hem siyasi, hem iktisadi, hem medeni bir ky gzkyor. Bu apak ortada.

76

te yandan dierleri de, hendek kazmaya alrken, tamamen deli gibi davranmyorlar bana sorarsanz. nk ABD'nin, zellikle 11 Eyll'den bu yana, "uluslar aras camia"yla birlikte ortaya konulmu olan devletler aras ilikiler adabyla, II. Dnya Sava sonrasnda Birlemi Milletler tarafndan benimsenen uluslararas dzenle kendisini hibir biimde bal saymad koullarda, akl banda, ABD ile nispi ya da temelli elikileri olan herkesin, bana da sorarsanz "siper kazma"ya balamas gerekir. nk ABD'nin egemenlik kurma ve srdrme tarz herhangi bir snr, kural ve adap tanmayacak bir hadde ulat. imdi bu zel koulda, Sovyetler Birlii'nin kmesi, Amerika'ya nkleer kar koyu imkannn neredeyse fiilen ortadan kalkmas, ABD'nin askeri-teknolojik ya da genel olarak teknolojik yenilenme anlamnda AB lkelerinin hepsini geride brakmasyla ksa vadede Washington karsnda esas olarak herhangi bir g kalmam oluyor. Elinizde bu kadar g olsa belki sizler de hi biriniz kural tanmazsnz. Bu iin tabiatnda var. Bu kadar kurala balanamaz bir g ve bu kadar askeri kapasite kimin elinde birikmi olsa dnyay ynetme hakknn kendinde olduuna inanmaya balar. Burada tehlikeli olan yn, belki de yle demeli iyice tehlikeli olan yn, bu manyak kliin elinde pek ala dnyann sonunu da getirebilecek bir g birikmi olmas. Bence bu, bilhassa bir Ortadou meselesi olmakla birlikte esasnda btn insanln da meselesi. Almanca iyi bilinen bir sloganla sylenirse Ortadou, ABD iin "ber alles"tir, her eyin stndedir. Bunun sebebi ok belirgin. Birincisi doal enerji kaynaklarnn, karma, nakil, datm zincirlerinin burada younlam olmas. Bunun sadece ABD'nin petrol ihtiyacyla deil rakiplerinin petrol ihtiyacyla da ikincil bir ilgisi var. Yani ABD'nin kontrol etmesi kadar tekilerin de etmemesiyle ilgisi var. Daha nemlisi buras gen nfusu, kaynaklaryla, oluturmaya eilim gsterdii yeni pazar imkanlaryla sermayenin yeniden dolam iin en nemli alan-

77

lardan biri. Ve buraya hakim olmak ABD iin her eyden nemli. Ama bu sadece Ortadou'ya ABD arasndaki bir mesele deil. Bu hem ABD ierisindeki bir mesele hem de, dnyann geri kalanyla ABD arasndaki bir mesele. Dorusu yerel direnilerin bu hakimiyet giriimini pskrtme iin bir imkan olabileceini dnyorum. Bunlar ABD'yi snrl bir biimde de olsa geriletebilir. Fakat Amerikann yryn en nce Amerikan ii snfnn durdurabileceini dnyorum. Amerika'ya ierden bir itiraz olmad takdirde ABD hkmetleri kendi tezleri etrafnda Amerikan halkn birletirdii mddete saldrya muhatap olanlarn sadece kendi gleriyle bu saldry defetme imkanlarnn nispeten snrl olacan syleyebiliriz. Tarihe bakalm, ABD mdahalelerine, igallerine maruz kalm olanlarn bu mdahaleleri nasl defettiklerine bakalm. Vietnam'n sava nasl kazandna bakalm. Vietminh'in kahramanlklar, onun mcadelesi, sosyalist dnyann bunun etrafnda bir araya gelii ne kadar nemliydiyse, ABD ierisinde Vietnam savann durdurulmas, bu savan hakszl ynnde olumu olan irade, aralarnda sonradan ABD bakan olacak olan Bill Clinton'n da bulunduu ABD genliinin, aydnlarnn, ii snfnn itirazlarnn bu savan durdurulmasnda oynam olduu rol ile Vietnam direnii, ikisi birlikte gittii nispette ancak ABD bu savata yenilebildi, yendirilebildi. zelikle Bush'un ikinci dnem seimi ncesinde ABD'ye baktmzda grdmz tablo, bu ngiltere de ksmen byledir, savan hala Amerikan halknn byk blm ve Amerikan okuryazarlarnn da hatr saylr bir blm iin meru olmaya devam ettiidir. Hatrlayalm Bush'un karsndaki Bakan aday John Kerry'nin seim kampanyas da savaa son vermek deil, sava uluslararaslatrmak tezine yaslanyordu. tirazlar igalin olup olmayaca deil igalin nasl olaca zerinden kurulduuna dayanyorsa, igal fikri egemen fikir olmaya devam ediyorsa bu byk bir tehlikedir. Ben direniin buradan balamas gerektiini dnyorum.

78

Yani bir enternasyonalizmden sz edecek isek eer ABD'nin btn enternasyonalist evlatlarnn, bunlar kim olabilirse, illa bunun ii snfndan da olmas gerekmiyor, evrecisinden, insan haklar savunucusundan, sava kartndan, komnistine kadar son derece geni bir spektrumda yrtecekleri itirazlar, Avrupa ve ABD arasndaki eliki, Avrupa da yrtlecek itirazlar ve nihayet Ortadou'dan gelecek otantik muhalefet hep bir arada bu saldry bertaraf edebilir. Ancak burada u ekilde duramayz kansndaym ben. ABD karsna neyin olmayacan syleyerek kmak, problemi ldrc olmaktan bir an iin karabilir ama zmek iin bize imkan salamaz. Varolan statkonun yerine ne konulaca konusunda bir tez olmas gerekir. Avrupallarn tezi, kendi kapitalizmlerinin blge iin Amerikan kapitalizminden daha iyi olabilecei, Ortadou despotlarnn tezi ise kendi geleneksel egemenliklerinin kendi halklar iin daha iyi olabileceini sylyor. Oysa problem bunlarla baa klamayacak kadar zor, etin bir problem. Bata sylediklerimi tekrarlayacak olursam ABD darbelerini vururken elbette insanlarn unutkanlklarna da gveniyor. Son krk yl boyunca bizzat kendi eliyle beslenmi bytlm olan slami gericilik, yerel sultanlklar, yerel derebeyliklerin teokratik ve anti demokratik egemenlikleri altnda inleyen kitlelerin ve bunlarn fikirlerini ifade etmeye alan aydnlarn ihtiyalarnn szcs olarak ortaya kyor imdi. O nedenle ABD, bana sorarsanz bize grnd kadar korkun grnmyor olabilir Fas hapishanelerinde yaayan insanlara ya da Msr zindanlarnda zulm grenlere. Saddam'n Irak'na darbe vurulurken dnyann her tarafnda buna kar kmak hem ahlaki bir zorunluluktu hem bir mcadele vastasyd. Ama Irakllarn bu darbeye bizim kadar iddetle itiraz ettiklerinden ben o kadar emin deilim akas. Bayram etmediklerini hepimiz grdk. Ama ABD'nin Saddam' devirmesine sizin benim kadar ok itirazlar olmad. ABD igaline ve egemenliine kar ileyen bir muhalefet

79

kurabilmek iin imkanlarn nerede yattna bakmak asndan bunlar tartmalyz: nk Trkiye'de Irak'a saldr balarken kimi sava, Amerikan mdahalesi kartlar : 'Dayan Saddam Arkandayz' diye geziyorlard. Irak'ta byle bir muhalefetin tutabileceini dnmyorum. Bu Irakllarn kalbini elecek bir ey olamaz. Hele Krtler ve iiler asndan tamamen imkansz bir ey bu. Dolaysyla diyeceim ey Amerikan saldrsnn, Amerikan Byk Ortadou Projesine kar kn ulus devletleri glendirmek temelli bir hareket eksenine yerletirilmesi ksa vadede de uzun vadede de sonu verecek bir ey gibi gzkmyor bana. Bunlar aan bir ortaklk projesinin, evet burada bana sorarsanz bir gelecek ufku var, fakat Ortadou'dan sz ediyorsak eer bu sylediimizin de ok teorik ve kat stnde kalabilecei kukusunu da bunu ileri sren biri olarak yannda eklemem gerekir. nk pratiimize bakalm: Filistin'deki mcadeleye ksmi sembolik katlm dnda aslnda ranllarla Trkler, Trklerle Araplar, Araplarla Krtler, Krtlerle Yunanllar arasnda kkleri gemite olan bir dayanma iklimi ben bilmiyorum. Ortak yrtlm bir mcadele hatrlamyorum. Byle bir paylam bilmiyorum. Fakat her eyin bir ilki olmas gerekir. Madem ki Ortadou "ber alles"tir ABD asndan o zaman imdi kurulmaya balanmas elzem olan ey bence bir tr Ortadou dayanmas iklimidir. Ortadou'nun ilericileri, kadnlar, emekileri her tr meslek sahipleri arasnda politik olan-olmayan, insan haklarndan sosyalizme kadar, ocuk haklarndan evre mcadelesine kadar her alanda anti kapitalist mcadelenin herhangi bir ucunu tekine balayabilecek her iliki makbuldr diye dnyorum ben dorusu. Uzun vadeli bir meseleden sz ediyoruz. ABD'nin eer kapitalizm btn bu dnem boyunca yaayabilecekse, kendiyle beraber nmzdeki otuz krk yl iinde dnyay zerimize kertmeyecek ise, srdrebildii kadar srdrmeyi hesaba katt abucak geri dnlemeyecek bir stratejik ynelim ierisinde

80

olduunu karsna koyduu hedeflerin byle olduunu dnyorum. O nedenle bunun karsna da byle uzun vadeli bir direnme plannn konulmas icap eder. Nihayet son eklemek istediim ey, ABD'nin btn yapp ettikleri -Haluk gayet gzel anlatt bunu ben buna ok az ey ekleyebileceimi dnyorum- bir kresel kapitalist yayln parasysa burada emperyalistler aras gerilim ve itirazlarn bu yayl bakmndan ikinci dereceden bir rol olabileceini dnyorum. Yani kastettiim ey u; Almanlarla Franszlar bu meseleye uzun sre sessiz kalmayacaklardr ve ABD'nin bu piyasay sadece kendi gleriyle, kendi bana kontrol etmesine rza gstermeyeceklerdir. ki sebeple. Bir, kendi ekonomik gereksinimleri asndan; ikincisi ABD'nin mdahalesiyle byyecek olan piyasadan nemalanmak isteyecekleri iin. Dolaysyla orta vadede yani nmzdeki be-on yl iersinde Amerika'yla Avrupa'nn bu konuda ortak olabileceklerini ben dnyorum. imdiden Irak'n imar konusunda bu grmeler balad. Baka konularda bu ortaklklar, i birlikleri srecek. Kresel tehdidin terrizm olduu -yani bana sorarsanz bu terrizm kavram "devrim"i kodluyor - konusunda NATO'nun stanbul Zirvesinde ABD ve Avrupa arasnda anlamaya varld. Herkes bu konuda mutabk. O nedenle BOP'a itirazn u yada bu sermaye birikimi varyant zerinden deil daha total bir itiraz olarak kurulmas gerektii konusunda neredeyse sabit bir fikrim var diyebilirim. Belki bu tartmada "yle deil byledir baka yan yollar da var" denebilecektir ama bana ama pek yle gzkmyor. Sonuta bu total saldrya bir total kurtulu projesiyle yant vermek, yani sermayenin total saldrs karsnda siyasi slam'n itirazn aabilen, bu dnyal bir baka itiraz kurabilmek ile ancak bir kar k mmkn. zerinde az konutuk ama ben hafife alnacak bir ey olduunu dnmyorum siyasi slam'n. Irak'ta karln grdmz Ortadou'da da sre gidebileceini tahmin edebileceimiz slami direni hareketlerinin ok nemli bir

81

cazibesi var. Bu cazibe sadece undan, slami bir dnya kurma arzusundan bile olumuyor. Bu slami dnya kurma arzusunu Taliban Afganistan'da ksmen yerine getirmeye kalkt. Bunun inanm Mslmanlar iin bile ne kadar byk bir sknt olduunu grdk. Fakat bu slami iddet, slami bakaldr, slami intihar eklinde ortaya kan ey umutsuzluk ile te dnyann bu dnyadan daha mkemmel olabilecei inancn birleimi. Bu yakc bir g olabiliyor. slami iddetin gndeminin mesela modern, demokratik, zgrlk bir Irak ya da slamc bir Irak bile kurmak deil, bu Irak' ve bu dnyay ortadan kaldrmak olduunu dnyorum. Eer bu, insanlara ekici geliyorsa bunun ne kadar umutsuz bir dnyada gerekletiini anlarz. Haluk'un ok iyi tasvir ettii gibi bu karanlk dnyasnda daha karanlk bir ey olamaz. O zaman sen bir yoksul Arap genci, bir yoksul Filistinli gen olarak kendinle birlikte dinen de kafir olarak grdn on kiiyi gtrp cennette pek ala yaamaya devam edebilecein hayalini inandrc bulabilirsin. Bu inan dnyas, bu dnyaya inanszlk ile kuruluyorsa ve bu dnya kendisine inanmay besleyecek kadar adalesizlik, smr aalanma, tahakkm, zor, yoksulluk her trl zilletin ierisindeyse, pek ala bu dnyay ortadan kaldrmay kurtuluunuz olarak grebilirsiniz ve grenlerin saysnn artmakta olduunu da gryoruz. imdi bu ihtimal ABD'yi iliklerine kadar titretiyor. 11 eylln onlara syledii buydu. Onlar da bizzat kendi elleriyle kurduklar bu slami muhafazakarlk dnyasn imdi baka trl ortadan kaldrmaya alyorlar. Peki o zaman sol buna ne nerecek. "Kendi yerelliinle yetin, biz de seninle beraber camilere gideceiz, camiler mekannz olsun" mu diyecek. Byle olabilir mi, byle bir proje olabilir mi. Peki ama alg dnyas byle olan bir byk corafyada bir k yolunu kurmann ne kadar zor ne kadar uratrc ve ne kadar uzun vadeli olmas gerektii de ortada. imdi dnp Trkiye'ye baktmzda Trkiye bu konuda bir avantaja sahip olabilir nk btn bu Ortadou dnyas ierisinde modern

82

dnyann meseleleriyle daha ok hemhal olmu, kapitalist ilikiler iinde yrmeyi, onun sorunlaryla boumay az ok renmi, uluslararas temaslar daha gelikin, eitilmi insan gc daha fazla ve nihayet kar karya kald meselelerle gemite yle ya da byle baa kmay becerebilmi bir birikimi var. Fakat bu birikimin ok nemli bir zaaf dnmeye baladnda sadece batsna bakmas. Asla dousuna dnp bakmamas. Trkiye egemen snflar geri, dounun sorunlarn zm bakmndan kendilerini bir model olabileceini orann kendi piyasalar olduunu az ok bilinli bir biimde dnrler ama Trkiye solu kendi dousu iin kendisinin bir ey yapabilecei duygusuyla ok az donanmtr. O nedenle ben bizim iimizin bir anlamda doumuza bakmak ve doumuzu anlamak, onunla ortak i yapabilme kapasitemizi oaltmak olarak ortaya ktn dnyorum. O zaman problem zme konusunda belki kendi darcmzda olanlar bir blmn aktarabiliriz. Ama te yandan pek ok ey de renebiliriz. Dorusu kiisel bilgim ve deneyimlerim Filistinli olsun, Suriyeli olsun, Msrl olsun, ranl veya Irakl olsun, Gney Krdistan Krtleri olsun, blge entelejansiyasnn fikri entelektel birikimlerinin hi azmsanmayacak kadar ileri olduunu ve Trkiye'den ok daha ilerisine giden bir sol hayat da Lbnan'da rdn'de Suriye'de baka yerlerde kura geldiklerini bana gsteriyor, retiyor. Haluk balarken "ben sadece araziyi tanmlayacam bunun ierisinde nasl yol alnacan" bilmiyorum demiti. Ben de ok bildiimi iddia edecek deilim. Ama Trkiye'yi eer bu corafyann nemli bir yeri hatta merkezi kabul ediyorsak burada az zamandr yrmyoruz. Hi deilse nasl yrmeyeceimiz konusunda bir bilgimiz var. O nedenle bunlar bir araya getirdiimizde dorusu ok zorlu bir saldr karsnda henz nispi glerle ama yeni batan dnmemiz gereken bir ciddi mcadele zeminine intikal ettiimizi grebiliriz. Sanrm Trkiye'nin Krtleri, Trkiyeli sosyalistler bu mcadelede

83

Ortadoulu arkadalarna hem anlatacak eye sahiptirler hem de dinlemeleri gereken pek ok hikaye var, kendilerinin de hikayesi olan. Ben dorusu burada u hadde kadar gidecek bir ayrm yaplacan dnmyorum. Yani emekiler asndan Sultan Galiyev'in "proleter milletler, burjuva milletler" ayrmn hakl gsterecek denli bir kutupsallama olduuna kant sunamayacamz, ABD'de yaayan 3 milyon evsizin, rnein Ortadou sokaklarnda yaayan evsizlerden bir fark olmadn, kreselleme balamnda snf mcadelesinde geim koullarnn giderek btn lkelerin emekileri iin ktlediin, dolaysyla tersinden beyazlar lkesinde pekala siyah adalar olumaya baladn da syleyebiliriz. Ama daha nemlisi u; eer Irak'ta ABD yenilecekse btn vatandalarnn onayna sahip olduu srece yenilmesi ok daha zordur. Amerika ortasndan blnmedike ordusu ortasndan blnemez. Amerikan morali yere indirilemez. O nedenle Amerika'da savaa kar btn itirazlar Irak halknn kurtulu savana katkdr. Bunu ne kadar oaltabilirsek o kadar iyidir. Onun dnda arkadamzn u deinmesinin yersiz olmad kansndaym, ben o gzlemi paylayorum: Uluslar aras meselelerde bir emperyalist ge dier emperyalist gler arasnda fikir ayrl karsa muhalefetlerinin kendi aralarnda konumasn o kadar kolaylatrrlar. Trkiye'de de aslnda biz bunu yaadk. AKP hem istiyordu Irak savana evet demeyi hem istemiyordu. O yzden iki kii afi yaptrrken dayak yediimiz stanbul'da binlerce kii polislerin eskortunda yrdk Amerika'nn Irak'a saldrsn protestolar srasnda. Fena m oldu? Sonunda Trkiye bu igale bu erevede ortak olmam oldu. Bunlarn verecei sonular ayr ayr, yeter ki biz durumu okuyabilelim ve undan ibaret sanmayalm. Irak sava Amerikan halk Bush'a kar ayaklanrsa ancak biter demiyoruz,
Kapitalist Merkezlerdeki Emekilerin ve Muhalefetin Rol

84

ama ABD halknn kartlnn da burada bir karl var, dnya tarihi de pek ok rneiyle dolu. kinci nokta burada kartrlmamas gereken, evet u doru Bat Avrupa'daki muhalefete, hkmetler bir miktar yol veriyorlar ama hi deilse Blair'in ngiltere'deki muhalefete yol verdiini dnmek imkansz ve ngiltere'de savaa kar en byk muhalefet olutu. kincisi Bush'un Amerika'daki muhalefete yol verdiini dnemeyiz ve Amerika'da umulandan ok daha sert bir muhalefetin ok daha ksa bir srede olutu. Dnn 11 Eyll'den bir yl sonra Afganistan mdahalesine kar bar hareketi geliti, Irak savana doru da toparland. New York'ta yz bin kii yrd. Biz btn Trkiye toplandk Ankara'da elli bin kii idik ancak. O nedenle bence hi azmsamayalm; buralardaki potansiyellerin varln grelim, bundan nasl bir uluslar aras kardelik kartabiliriz ayr mesele. Ama hor grdmz sre hibir kardelik kuramayacamz dorusu syleyebilirim. Ben bir ok Amerikal siyaha gre daha beyaz olabilirim ve bizler yle olabiliriz. Durum sanldndan daha kark.
Umulan Kadar Direni, Umulmayan Direni

Irak direniinde savatan nce bir tablo kt ortaya. Btn dnyann askeri uzmanlar dizildiler televizyonlara. CNN'den BBC'den, Trkiye televizyonlarndan. Analizler yleydi: "Saddam ordusu yle direnecek, urada hat kuracaklar, u kadar asker lazm falan." Ve Badat bir gnde teslim oldu biliyorsunuz. Bu umulandan az direniti, genel olarak umulandan. Ben ne bekliyordum ben de bir miktar direni bekliyordum. Saddam'n despot rejiminin btn despot rejimler gibi ayn zamanda dlek de olduunu bildiim iin abuk bel vereceini tahmin ediyordum ama hi deilse bunun ierinde direnen bir ekirdein olabileceini, alt rtbelerde bir diren oda olabileceini; btn ordular gibi onlarn da igale kar bir planlar olacan, igal baladnda otomatik olarak bu plann eitli dzeylerde uygulamaya geebileceini i tahmin etmitim. Fakat bu ok dk dzeyde cereyan etti.

85

kincisi Irakl komnistlerin ne yapacaklar konusunda benim beklentim dorusu igalden sonra kurulacak ynetime dahil olacaklar deildi. Bu ynetime dahil oldular. Sanyorum ki hi biriniz beklemiyordunuz. Bu tabi artc bir ey. Diyebilirsiniz ki "orada komnist hareketin ne kadar eti budu kalmt". Olsun ad yeter. nk Irak tarihinde Komnistlerin ok esasl bir rol oldu ve Saddam'n iktidaryla komnistlerin yok edilmesi hep e zamanl gelitii iin Saddam'n yok olmasyla birlikte komnistlerin yeniden itibarl, ezilenler tarihinin en erdemli paras olarak ortaya kabileceklerin tahmin etmitim. Ben komnistlerin bir silahl direnie nclk edeceklerini deil ama bir sivil organizasyon yaratacaklarn, toplumdaki btn sosyal diren noktalarn harekete geireceklerini, hi deilse buna eilimli olacaklarn dnmtm. Bu adan da ben yanldm ama Irak tarihi bakmndan komnistlerin Trkiye tarihindekinden ok daha fazla kurucu, ilerletici, yapc, ynetimlerin programlarn etkileyici bir rol olduunu bildiim iin bunu sanyordum. Demek ki sadece sanmamak ayn zamanda birlikte yaamak ve almak gerekiyormu. Bir uluslar aras rgtmz olsayd ne olup olmayacan bilirdik. Hatta buna birlikte karar verirdik. Bu olmad iin sadece uzaktan tahminlerle yetindik. "Ne yazyor bu komnistlerin web sitesinde" diye igalden iki hafta sonra bakmak aklma geldi ve ok ardm. Bir insan haklar kuruluunun itiraz erevesindeydi btn itirazlar. O adan da neler bekleyebileceimi daha sonra grdm. Sonuta unu syleyebilirim, bugn Irak'ta grlen direni, tecrit edilmi bir direni olduu iin burada bir problem var. Yani iiler Irak nfusunun ounluunu oluturan ii Araplar ve ii Trkmenler direnie ksmen dahildiler, artk deiller. Krtler zaten direniim bir paras olmadlar. Bu durumda Irak'da direniin gelecei tahmin edilen dier sosyal kategorilerden, ii snfndan, dierlerinden bir ses gelmiyor, iiler arasnda da iiler var Krtler arasnda da iiler var. Burada da bir problem var burada bir gecikme var, bunlar kastediyorum onun dnda bir beklentiden sz edilemez.

86

Nihayet bir ey daha syleyebilirim, Irak'taki BAAS modernlemesi gecikmi bir modernleme olmakla birlikte, Irak Arap dnyasnn en aydn ilkelerinden birisiydi. Burada ok iyi yetimi bir aydn kategorisi, iyi yetimi bilim adamlar, okumu yazm, hi deilse ilk okul eitimi Trkiye'dekinden daha yksek bir halk vard. Buradan insaniyet namna daha fazla direni bekleme hakkmz vard dorusu. Bunu bulamadmz iin bir miktar hayal krkl olabilir. Geri ok da hayal kurmu deildik. Bunlarn yanl anlalmasn istemediim iin syleme gerei duydum. Geri kalanlar tartma konusu. Bir de Haluk'un sitemine ben de itirak edeyim, sadece ahsmza sylenenler deil arkadalarmza sylenenler asndan da. imdi arkadalar ben kimseyi dlama lksmz olduunu dnmyorum: Btn Stalincileri dinlemeye hazrm, btn Trokistleri dinlemeye de hepimiz hazr olmalyz. Birlikte tartacaz ve kimseyi o kadar fazla dlama lksmz de yok nk eer etrafmza bakp sayacak olursanz, saymz mesela on yl ncesinden daha az. O yzden birbirimize kyma ansmz, mesela hi kimseye hayatnda hibir kt sz etmemi olduunu btn hapishane hayatm boyunca ve sonrasnda yazdklarn okuduum iin de bildiim Demir arkadama kimsenin mesela "pespaye fikirler" diye eletiri yneltme hakknn olmadn dnyorum. Hi beenmeyebiliriz. "ok sama, bu kadar yanl kurulmu bir fikir hayatmda grmedim" demek baka bir ey, br trl sylemek baka bir ey. nk o da hepimize br trl mukabele etme hakk veriyor. Yoksa Trokizmi beenmeye biliriz ve bunu da sylemeye hakkmz var ama kimse Trokist olduu iin pespaye olmuyor, Stalinci olduu iin erdemli olmayaca gibi. Haluk Gerger'in takdimi aslnda tartmamz terimlerini de sadeletirdi, daha kolay konuabilir hale geldik. nk bizim Byk Ortadou ve Afrika Projesi balamnda aslna en iyi bildiimiz yer kendi faaliyet halinde olduumuz yer, yani
Eski Dnyann Merkezi ve Direni Olanaklar

87

Trkiye. Buradan yapacamz deerlendirmelerle belki bu srete etkimiz varsa, iddiamz ortaya kabilir. Ya da mcadele yntemleri zerine buradan hareketle konuabiliriz. Yani kendimizin ortaya koyabilecei bir ey yoksa daarcmzda o zaman durumu dardan gzleyen aktrler olabiliriz. Oysa sergileme gayet iyi bir biimde gsteriyor, Trkiye-ABD ilikileri balamnda deil sadece btn blgenin konumuna bakarak syleyebiliriz. Dn de sylemeye altm, terimi Samir Amin'den devralarak kullanacak olursam, "eski dnyann merkezi" buras. Eski dnyan merkezinde de Trkiye duruyorsa hamleler buradan balayarak ilerleyecek. Tabii ki bu merkezde yer al Trkiye'nin merkezi etkinlie sahip olduu anlamna gelmiyor. Trkiye Byk Ortadou diye tanmlana corafyada kltrel , ideolojik, politik olarak etkin bir g saylmaz iin dorusu. Araplar nefret ederler, Kafkasya halklar, Balkan lkeleri eski Osmanl despotizminin bugnk miraslar olarak uzak durmaya allar. Genel olarak Trkiye'nin sevilen, ya da yle diyelim hegemonik bir g olduunu sylemek mmkn deil. zellikle 1923'ten buyana kendisini Arap-Ortadou dnyasndan kendisini kltrel olarak ayrmaya ve Bat'ya eklemlenmeye alan ve zihni doal hinterlandnn tamamen dnda alan bir devlet ve toplumdan sz ediyoruz. Kabaca gzmzn nne getirelim: Trkler ya da Trkiye Cumhuriyeti Devleti okullarnda genel olarak gndelik toplumsal yaamnda, medyasnda, ABD'yi Almanya'y, Fransa'y hatta Yunanistan' bilir, bilmeye alr. Onlara benzer, benzemeye alr. Ama ran'da ne olduunu Irak'ta ne olduunu, Suriye'de ne olduunu, Grcistan'da ne olduunu, Bulgaristan'da ne olduunu, Ermenistan'da ne olduunu bilmez, bilmek istemez. Bunlarla bir ilikisi de yoktur, ruhi beraberlii de yoktur. Ama toplumun alttan alta vardr. Mesela Filistinli ocuklara zulmedildii zaman sradan Trkler televizyonda bunu grdklerinde zlrler, bu devleti alakadar etmez. Cezayir Fransa'dan bamszlamaya alrken Trk devleti Fransa'nn tarafn

88

tutar ama Mslmanlar Cezayir'in tarafn tutmulardr. Trkiye byle bir kartlklar dnyasnda genel olarak bu iklime, kurulan bu byk oyun sahasndaki halklarn ve devletlerin ruh haline ve atmosferine yabanc. imdi ABD bu oyunu yeniden kurarken Trkiye'yi bu corafyada etkin bir g haline getirebilmek bakmndan bizim iin son derece problemli bir alanda alyor. Yani TC'yi laik, sekler bir devlet bir rejim olmaktan, bir dil srmesi olmakszn, "lml slam devleti" ya da bir tr "slam devlet"i, "modern slam devleti", "laik slam devleti", srekli olarak bir slami vurgu, yani rejime yamanm bir slami vurgu ile grmeye alyor. Bu bir bakma ABD'nin Trkiye'yi "Geniletilmi Ortadou ve Afrika" plan ierisinde nasl grmek istediiyle ilgili. Eer byle grmek istemeseydi Trkiye'nin slami karakteri onu ok fazla ilgilendirmeyecekti. Hatta AB ile Trkiye arasndaki birlik gerilimleri asndan bakldnda. AB yesi olmaya hazrlanan bir lkenin slami karakterine ABD'nin yapt ar vurgu te yandan bu mttefikine yaplm bir fenalk olarak da grlebilirdi Demek ki kar karya kaldmz birinci problem u: Byk Ortadou Projesi balamnda imdiye kadar kltrn, ruhsal ekillenmesini, tarihsel iletiimini kendisinden tamamen koparm olduu bir corafyaya Trkiye'yi iade etme noktasnda bir basn var. ok uzun vadede bu tarihsel ekillenmeden bir bakma olumlu olarak da sonu karlabilecekken, burada kazanlm tek modern ey olan bir seklerlik pe atlarak bu iade gerekletirilmek isteniyor. Burada esasl bir gerilim var. Peki, bu Trkiye'ni bir model olarak burada bir rol oynayabilecei anlamna geliyor mu? Bence buna ne kadar uralsa da ABD'nin blgede srail'den sonra en nemli askeri, ekonomik, politik diplomatik stratejik yatrm alan olmasna ramen Trkiye bu role ittirilemez. nk Ortadou aslnda Arap alemi demek ve bu Arap aleminde Trkler bu alemin dzenleyici gc olarak rol oynama ansna sahip deiller.

89

Bu sekler kazanmlar savunmann iki yolu var. Bunlar demokrasiyi ilerleterek ve cumhuriyet kabuu ierisini baka bir toplumsal doku ile doldurarak bunu yapmak mmkn. Bir tanesi bu. kincisi bana uval gemi olanlarn sayklamalar erevesinde bunu otoriter, genel olarak kresel parametrelerin dna km blgede kendisi gibi iine kapank rejimler aray ierinde olan lkelerle bir blok kurmak. Bunun en kaba ve gze grnr ama dolaysyla zaaflar da srtan modelini bu eski Milli Gvenlik Kurulu genel sekreteri Tuncer Kln ileri srmt: "Madem AB bize istediimizi vermiyor, o zaman biz e Rusya ve ran'la bir blok kurarz Nedir yani dolar dediin boya ve kada bakar basarz paray, sonuta biz de bir yol bulabiliriz." Sonuta imdi Tuncer Kln'n boyuna dolandrlm olan yolsuzluk soruturmasyla bu syledikleri arasnda bir balant olduunu ben dnyorum. Yolsuzluk yapp yapmamas deil burada nemli olan. Ordu iinde Trkiye'nin blgesel stratejisi konusunda bir kamplamada taraf olmas ve bu kamplamann iddetini grebileceimiz bir kant sunmas. ABD modeline teslim olmaya mukabil bir Avrasya hinterland ierisinde ran ve Rusya'yla bir blok kurulabilecei hevesinin gereklemesinin de bana sorarsanz bir imkan yok. Yani sermayenin bir seenei olabilmek bakmndan da birbiriyle badatrlamaz iktisadi ve tarihi karlar yuma. Bunlardan bir blok oluabilmesi iin grnr rasyonel bir iktisadi sebep de bulunmuyor ortada. Dolaysyla seklerlii korumann ikinci yolu diye gsterilenin, ya da bugnk sekler rejimi otoriter bir rejim olarak srdrebilmenin blgesel imkan olarak anlatlan eyin de asl astar yok. O zamana geriye ne kalyor. Nereden hareketle bir ereve kurmaya balayabiliriz. Besbelli bizim iin bir bedahet gibi grlebilecek olsa da hi denenmemi eyi yapmak: i snflarnn kendi aralarnda adm adm rebilecekleri bir dayanma an kurmaya balamak. Bu bir imkan olabilir.

90

Bunun iin kendi corafyamzdan ie balamamz gerektiine gre soru u: Biz, yani emek gleri ve sosyalistler, her eyden nce Trkiye'nin Krtleriyle byle bir dayanma iklimini oluturabilir miyiz? imdiki rejime alternatif olarak sekler kazanmlar savunabilecek, enternasyonalist bir zle ileriye doru tanabilecek bir dzenleme olana var m? Tabii bu bizim amzdan son derece zor. Grnd kadar kolay deil. nk Krtler dediimiz zaman hibir zaman bir tek lkeden sz etmiyoruz. Krtler dediimiz zaman daima drt lkeden sz ediyoruz ve bu drt lkeden herhangi birinde ortaya kacak olan deiiklik tekilerin btn terimlerini deitiriyor. Bugn Irak'ta olduu gibi. 1991'e kadar Krtler dendii zamana Trkiye Krtleri, Krtlk dnyasn tanzim ediyordu. 1991'den yani Birinci Krfez Sava'ndan beri zellikle 1996'dan beri adm Krtler sahnesini Kuzey Irak ya da gney Krdistan Krtleri tanzim ediyor. Bu tanzim edite bu BOP ya da GOP balamnda Gney Krdistan Krtlerinin bizim istediimizden ya da bizim arzulayabileceimizden fakl bir rol oynamaya baladklar da apak ortada. Ben dorusu burada mesela Trkiye'de bir ok tartmada dillendirildii ekilde bunu blgede bir baka srail oluumu olarak grmek eiliminde deilim. Ama Gney Krtleri stratejik balamda ABD'nin blgeyi yeniden dzenleme srecinde etkin bir aktr olarak Krtlerin tarihi karlarn gerekletirmeye alyorlar. Eer Krtlerin tarihi kar bir devlet kurmakta idiyse bu devlet kuruluyor, yle ya da byle. Fakat imdi geriye dnp baktmzda halklar asndan durum nedir? Krdn Krd hapsedecei, Krdn Krd smrecei bir devlet kurma Krt burjuvazisinin hayali olabilirdi. Ya, Krtlerin byk ounluunun hayali bu muydu diye sorunca yepyeni bir tartmann zeminine geliyoruz. Trkiyeli Krtler blgenin baka devletlerinde yaayan Krtlere nazaran daha ok demokratik, daha ok sosyalist, daha ok devrimci bir mirasa, gemie sahipler. Bununla bir aidiyet kurabilir miyiz, burada oyunu yeniden kurabilir miyiz?

91

Eer BOP karsnda devrimci enternasyonalist ve Trkiye emekilerinin modern kazanm olarak kendileriyle birlikte ileriye gtrebilecekleri kazanmlar tayabilecek yeni bir zemin, yeni bir sahne kuracaz iddiasnda isek eldeki unsurlar bundan ibaret. Buradaki problem udur: Btn bunlarn belli belirsiz henz bilince uura kmam ve henz bir program etrafnda tartlmayan eyler olmas. Trkiye sosyalistlerin nemli bir blm, kendimi de iine katarak syleyeyim, yle bir fikri kolayclk yaadk, Amerika'nn Clinton dnemi sona erinceye kadar: Bir blmmz iin sonuta blgesel bir mesele olarak Krt meselesi karsnda tavr yleydi; "Trkiye'de her trl milliyetilie karyz dolaysyla Krt milliyetiine de karyz." Bylece mesele zihinde zlm gibi grnse de olduu yerde duruyordu. Bir blmmz ise, buna ben de dahilim, ylece zdmz sanyorduk: "Krtler ne istiyorsa biz de onu istiyoruz." Fakat Krt hareketi Krt corafyasndaki altstlklere de bal olarak enternasyonalist adan kimi zaman doru kimi zaman yanl seimler yapabildiler. Kendi pozisyonlarma baktmda: "1984'te Krtler bamsz birleik sosyalist Krdistan istiyorlard" bende onlar adna istiyordum. Sonra "sosyalist"i kalkt onu da onlar adna istiyordum; sonra "birleii" kalkt onu da onlar adna istiyordum, ama en son istenen eyi, ki bu da durmadan deiiyor, pek isteyemez hale geldim. imdi burada problem var. Demek ki sadece pasif bir biimde ezilen halkn yada ezilen milletin taleplerini siyasi gndeme tayarak siyaset yaplm olmuyor. Bir ortak zemin kurmamz lazm. Bu ortak zemin bir politik parti olabilir, bir partiler federasyonu olabilir vs. ama bir politik ortaklmzn olmas gerekir. Dolaysyla Demir'in toplanty aarken syledii ekilde onlarn gc ve zaaflarn grmekten ok "bizim neyimiz eksik,

92

bize ne lazm" diye sorduumda bu sahnede rol almaya almak bakmndan Trkiye sosyalistleriyle Krt devrimcileri yada Krt sosyalistleri arasnda bir mesele olduunu, bu yaklamdan, bu deerlendirmeden hareketle syleyebilirim. Trkiye'nin yoksullaryla Krdistan'n yoksullar, Trkiye snrlar ierisinde yaayan Krt yoksullar arasnda anlalabilir bir temas alan bir mcadele zemini yok. 1991 den beri Krtlerle birlikte seime katlyoruz. Bu son derece asimetrik bir iliki ve bana sorarsanz, apolitik bir iliki halini de almaya balad. nk gndemleri birlikte kuramyoruz, meseleleri birlikte zemiyoruz. Sonuta sanda gittiimizde de aslnda umulandan ok daha dk geeklemeler oluyor ve o tarafta yle yorumlanyor: "te sosyalistlerle yaplan ittifaklarn sonucu bu kadar." O yzden saa doru allar saa doru aranlar balyor. imdi btn bu deneyimlerin sonularn anlaml bir ekilde Krt yoldalarmzla birlikte konuacamz bir zemin son derece nemli. Tabii, dnp "biz" derken neyi kastettiimiz de konumamz lazm. Trkiye sosyalist hareketi kendi asndan baktnda etkin bir politik g olamama, etkin bir sosyal zemin zerinde kendini gerekletirememe ve ne zaman saylsa llse, biilse, aslnda tarihteki gcnden ve tarihteki iddiasndan ok daha geride kalyor. Yani sol 1960'larn yz suyu hrmetine kendisini gndeme politik tamaya alyor. Ama 1960'larda domam ocuklarn siyasette etkin olduu bir dnemde yayoruz. 1960'da dosayd insanlar 45 yanda olacakt, onlar bile Trkiye'de yal saylyor. Trkiye nfusunun yzde 75'ini 0-35 ya arasndaki insanlar oluturuyor. hatta. Bu insanlara gemiin menkbeleriyle politika aktarmak mmkn deil. Sol byle ilerleyemeyecek. Dolaysyla Krtlere akl retmek bir yana kendi aklmz bamza toplamak gibi baka bir meselemiz var. Eer kar karya kaldmz proje bu kadar bykse buna deecek, bununla atmaya kalkacamz bir zemin tanmlamas biz yapm deiliz. Krt hareketi asndan, bizim Trkiye'den baktmz-

93

da ortaya koyabileceimiz cevher bu olabilir. Bunu tamamlayacak sahnenin dier aktrleri Arap corafyasnda; Filistinliler, srail muhalefeti, ran solu ve muhalefeti, Magrip ve Mark Araplarnn solu ve muhalefeti. Bunlarla kendimize bir zemin kurmamz lazm. Hi denemediimiz bir ey. Ama mecburuz, yani hayat bizi buraya doru aryor. Tabii ki istilaclarn, blgeyi kontrol altna alma iddiasnda bulunanlarn egemenlik alanlarnda yaayan muhalefetlerin de rol olacaktr. Israrla bunu sylyorum, Amerikan solunu, Avrupa solunu bu muhalefet srecine katmadka tabloyu tamamlam olamayacaz. imdi kendimizi zetle kendi geleceimizi nerede kuracamz meselesiyle de ilikilendirerek szm balayaym. Trkiye'den sz ediyorum kendimiz derken, sizleri de ister istemez bedenleri burada yaayan ilgileri Trkiye'de olan devrimciler olarak gryorum. Almanya'da bir dzen deiiklii meselesini sizler ok fazla gndeminize getirmediinize gre, bildiimiz ii birlikte nasl yapabileceimizi konumaya devam edebiliriz. Trkiye asndan ciddi bir mesele bu AB konusudur. Trkiye siyasetini AB ok derinden ve gl bir biimde etkiliyor. Trkiye solunun gemiten beri, tketilmemi meseleler toplam olarak programna koymu olduu, hemen hemen her ey AB mktesebatnn kabul srecinde yle ya da byle reformlar listesine yazlyor. Dokuz paket kt, bunlar bir dizi anayasa deiikliini de ieriyordu. Bunlarn toplamna baktmzda, Trkiye solunun kat zerinde devrimci demokratik program ya da minimum program dedii eylerin hemen hemen byk ounluu aa yukar, Krt meselesi dnda buraya yazld. Peki Trkiye'nin toplumsal yaamnda ne deiti derseniz, hi bir ey deimedi. Bu bizim devrimci demokratik dediimiz programn gemite ne kadar sahici olduu konusunda bence bizi dnmeye aryor. kincisi bununla belirlenmi bir sol, liberaller karsnda kanlmaz olarak tamamen silahsz kalyor ve kendi etki alann liberallere kaptrm oluyor. nk bunlar "liberal zgrlkler" alanlar ve onlar da diyorlar ki, "Avrupa'da

94

bu meseleler byle halloluyor. Avrupa'ya katldmz andan itibaren bu problemler zlecek." Gndelik ve sradan bilin asndan bu doru bir eydir. Hakikaten yle zlecektir. Bunu bir kriz faktr olarak grmesi gereken, maksimum programn gerekletirirken ataca ilk adm olarak grmesi gereken sol ise kendi programn iki paraya blyor. imdiye kadar programn "minimum program burada, maksimum program urada" diye ayrm olduu iin, btn bunlar karsnda silahsz da kalm oluyor. AB srecinde bir yandan, zgrlkler alannn da Trkiye'de giderek genilemesi dolaysyla solun da gcnn artmas beklenmez miydi? Ama hepimiz gzlyoruz, yanlyorsam arkadalarm da beni dorulasnlar, Trkiye'de solun etkisi ve gc artmyor azalyor. nk kendi denklemini, kendi paradigmasn deil bakasnn paradigmasn yrtrken edinmi olduu g, maln sahibi ortaya kt gnden beri, ondan geri alnyor. u halde sol, sosyalist hareket yeniden ve bir kere daha meseleyi toplumsal sorun alannda yeniden kuracak mdr? Yani mlkiyet meselesini yeniden gndeme getirecek midir? kincisi bunu Trkiye'nin ve Krdisan'n yoksullar ile birlikte yapacak mdr? Bu iki soru hayati nemde. Ancak bylelikle sol bir popler g halini alabilir ve diyelim ki blgenin dzenlenmesi konusundaki dier iddialarn pe pee dizmeye balaya bilir. Byle bir g yok ise szler ciddiye alnmayacaktr. rnein Haluk Gerger bir akademisyen bir doent olarak szn belki daha uzaklara iittirebilecektir ama mesela btn bu sorunlar zmemi bir partinin szcs olarak sznn hi kuvveti olmayacaktr. O nedenle bana sorarsanz biz byle bir alan temizlii, byle bir yeniden kurulu yapmakszn g sahibi olamayz, g sahibi olamadmz srece de bu oyunda rol almamzn btn imkan ortadan kalkar. Ve u an aslnda bu oyunda biz rol sahibi deiliz iin dorusu. Krtler ksmen rol sahibidirler ve giderek, sylemi varolan kurulu partilerin sylemiyle git gide benzeen bir rol oynamaktadr. Bunu hepimiz biliyoruz, izliyoruz. Bunu anlamlandrmak zerine pek ok

95

ey konuabiliriz ama u en son politik atlmla ortaya konulan tezlere baktmzda bu tezlerin Yeni Demokrasi Hareketinin tezlerinden ne dereceye kadar farkl olduunu ayrt edebilecek ok az insan vardr. Olsa olsa burada Yeni Demokrasi Hareketinin tezlerini Krteye evirdiiniz zaman tabii ki vurgu, anlam deiecektir, bunun bir Krt tarafndan sylenmesinin anlam bakadr ama nihayet tarih sahnesinde baktmz byk programatik izgiler olarak ayrtrmaya altmz zaman ortaya kan durum bundan ok baka bir ey deildir. u halde neler yaplabilir meselesinde ben iki noktaya iaret edebilirim. Birincisi; Trkiye yle yada byle ara sra darbelerle kesilmi olsa da bir parlamenter gelenein yaaya geldii bir lke ve byle de olmaya devam edecek bir sre daha. Bu kanlmaz olarak seimlerin seim dnemlerinin nemini ortaya karyor ve Trkiye nmzdeki iki yl ierisinde bir seim atmosferine girecek. Bu dnem bir politik ortaklk aray iin pek ala akllca ve basiretle deerlendirilebilir. Bunun nnde bir engel yok. Ve btn bu reformlar vs. de ksmen bizim iimize yarayacaksa mesela barajn daha aaya ekilmesi ihtimali eer gerek haline gelebilirse o zaman pek ala yeni bir politik aktr olarak Krtlerin, Trklerin, Trkiye'deki dier aznlklarn, sosyalistlerin devrimcilerin, ortak blounu bir nc kutbu oluturmak mmkn ise bu nc kutbun pek ala burada kendi szn toplumsal gndeme tamas imkan doabilir. Bu o kadar ihtimal d deil. Bir kere byle bir grnr g edinmenin kendisi bir momentum yaratacaktr. Bunlar Trkiye tarihiyle kyaslayalm TP'in parlamentoda on drt millet vekili ve bir senatrnn olmas ile hi olmamas arasnda bir fark olmutu. On drt millet vekili ile bir senatrn varl, her gn toplum sahnesine siyaset sahnesine yukardan en yksek szn sylendii yerden seslenmenin sonular TP'i ynetenlerin umduklarnn bile ok tesindeydi.

96

1968 denilen ve dnyadaki byk dalga ile ilikilendirilen Trkiye'deki hareket bana sorarsanz, dinamikleri asndan ksmen ondan bamszd, ok daha politik bir eydi ve ok daha derine giden etkileri oldu. Kendimizin devrimcilemesi ve solculamasnda bunun etkisinin ne olduunu biliyoruz. Behice Boran ve Mehmet Ali Aybar hi istemezlerdi tabancayla ve tfekle uraalm ama Trkiye'de onlarn dediini onlar kadar ciddiye aldmzda yapacak baka bir eyimizin olmadn grrdnz. Dolaysyla imdi Trkiye'de byle bir temsil ilikisinin salanabildiini dnelim, bundan doabilecek ey temsilin kendisinden ok daha fazla baka bir eydir. zgvendir, sznzn dolamda olmasdr, planlarnzn karlk bulmasdr, muhatap bulmanzdr, uluslar aras ilikilerde salam bir yerden konumaya balamanzdr. Bu sandnzdan ok daha fazla etki yaratabilir. Bunun iinse iki eye ihtiya vardr; bir baraj aaya ekmek. kinci bu aaya ekilen barajn tesine geebilecek bir toplumsal politik paydalk ortaklk kurmann basiretli yolunu bulmak, nerden geiyorsa bu yol. Bu bir imkan ve bu kadar imkansz olmadn hayal ettiiniz an gryorsunuz. Oy toplamlarna, sola doru aktarlm olan politik destee baktnzda, yzde 5-6 civarna ekilmi bir baraj her zaman geebileceini grebiliyoruz. O zaman bu bir ihtimal. Bu ihtimale oynanabilir. Bu semen iin de eylemci iin de byledir. kincisi Trkiye bence artan lde uluslar aras konferanslarn alan haline getirilmelidir, bizim sylediimiz dorultuda. Yani bugn burada yapmaya altmz sempozyum gibi, ranllarn, Irakllarn, Suriyelilerin, Kbrsllarn, Rumlar, Fasllarn, Cezayirlilerin, Amerikan, ngiliz muhalefetinin sosyalistlerinin, ekolojistlerin bir araya geldikleri anti kapitalist forumlar, sempozyumlar pe pee gerekletirdiimizi dnelim. Epey renebileceimiz ve retebileceimiz eyler olabilir birbirimize. Trkiye'nin aslnda ait olduu blgenin ve kltrlerin sahici kuvvetleriyle yzlemesi salanabilir. Bu toplumsal

97

iklimi deitirebilir. Az bir ey deil bu. Bugnk parlamentoya bugnk sistem ierisinde girildiinde 20 milletvekilinden aasyla girilmiyor zaten. Parlamentoya 20'den fazla milletvekili soktuunuzu, uluslar aras etkin bir faaliyet toplam ierisinde bulunduunuzu bu insanlarla yeni bir sylemi ve yeni bir denklemi kurmaya baladnz hayal edin, az bir ey mi bugnk l toprana nazaran? Ondan sonra Allah kerim

98

Ortadou Corafyasnn I. Dnya Sava Sonrasnda Yeniden ekilleniinden Gnmze zdmler

Ragp Zarakolu
Bence keyifli bir fikir teatisinde bulunuyoruz. Ben de konuyu biraz daha deiik alardan eelemeye alaym. Mezopotamya, btnyle yeniden dizayn ediliyor. Bu, aslnda blgenin yzyl iinde ikinci kez dizayn edilii. Osmanl mparatorluunun I Dnya Sava sarmal iinde, sz konusu dnemde emperyalist glerin uygulad taktiklere baktmz vakit, dnemin otantik belge ve anlarn okuduumuz vakit bugn yaanan sorunlar ve bakaldrlar ile o gnkler arasnda byk benzerlikler ve paralellikler gryoruz. Son gnlerde elimden dmeyen baz kitaplar var. Gertrude L. Bell'in "Mezopotamya'da 1915-1920 Sivil Ynetimi" (Yaba Yaynlar, Eyll 2005), T.E. Lawrence'in "Bilgeliin Yedi Stunu" ( cilt, Chiviyazlar yaynevi, 2004-2005) adl kita-

99

plar okuyordum rnein bu Sempozyuma katlmadan nce. Yazarlarn ikisi de son derece ilgin, bir ok roman ve filme konu olmu karakterler. Oxford, Cambridge niversitelerinde ok iyi eitim grm, arkeoloji bilimine tutkuyla bal, ayn zamanda edebiyatla da har neir insanlar Bugnk Ortadou'nun ekillenii, bunlar okuduktan sonra daha iyi kavryorsunuz. Bell'in kitab 1920 ylnda yaynlanm, aslnda bu bir rapor Bir bakma, Arap bamszl iin topik bir yaklamlar da vard. Ama Ortadou'nun ekillenii, bu topik beklentiler erevesinde deil, souk kanl bir emperyalist paylam zerinde, "bl ve ynet" anlay araclyla gerekleti. Ve Arap ayaklanmas, aslnda ngilizlerin beklediinden ve de planladndan ok daha erken balamt. Cemal Paa Arap ulusal hareketinin nclerini krm, ve daha sonra sa kalanlar da, blgenin ngiliz ve Fransz smrge ynetimi arasnda paylalna tank olmulard. 1915-20 yllar arasnda, Irak para para ngiliz mparatorluu tarafndan igal edilirken, yeni bir ynetimin nasl oluturulduunun yks, Bell'in kitab. Bu deneyim, ayn zamanda alelacele ilan edilen, szde bamsz yeri Irak Krallnn temelini oluturdu. "Mezopotamya'da 1915-1920 Sivil Ynetimi" adl bir raporda, ngilizlerin blgeyi yeniden ekillendirirken, oradaki airetlerle olan ilikileri, eitli toplumsal gruplarla olan ilikileri temelinde yeniden bir devlet yaplanmasn nasl oluturduklar anlatlyor. Bunu imdi okumak, ok ilgin. Bu kitapta da yazld zere, Felluce, Telafer, Basra gibi bir sr yer, 191920 yllar arasnda da srekli bir atma ve direni oda... Adeta tarihin tekerlei, yeniden geriye dnm vaziyette. Peki, bunun anlam nedir? 1990'lar ncesinde, 1917 Devriminin yaratt adeta bambaka bir dnya vard; oradan geriye dnld vakit ise, "Nerede kalmtk?" dercesine, bir film tekrar baa sarmaya balyor. 20.yy. balarnda Mezopotamya'ya hkim olan g, Osmanl Devletiydi. O datldktan sonra ise, tamamen airetlerden oluan bir kaos topluluuna geri dnlmt. Krfez Savandan ve Irak'n ABD ve koalisyon

100

gleri tarafndan igalinden sonra, Baas Partisi etrafndaki devlet yaplanmasnn ve ordunun datlmas ile birlikte, imdi orada bu kez ngilizler deil, Amerikallar benzeri sorunlarla yz yze Ve ABD, lkede ancak airet yaplanmalar ile girdii uzlalar zerinde igali "de facto" kalc kld. Amerikallar, sadece Mezopotamya'y dizayn etmiyorlar, projeleri Orta Asya'ya kadar yaylyor ve Trkiye'ye de baz roller biiliyor. Tabii, bu rollere uygun hale gelmesi iin, Trkiye'de de baz yeniden dzenleme hareketlerinin gndeme gelmesini beklemek gerekiyor ve onun belirtileri bu yl ar ar ortaya kmaya balad. Hayatmz renkleniyor, olduka srprizlerle dolu gnlere de hazrlkl olmak gerekiyor diye dnyorum. Irak'ta yaananlar, varolan bir erkin, iddet, sava ve zor kullanmyla ykm ve yeni bir erkin inasnn tipik bir rnei. Amerika Birleik Devletleri, gemiteki dnemlerde, lkelerin yeniden dizayn ediliini, lkelerin kendi ordular araclyla yapyordu. Ama imdi, herhalde, "En iyi darbeyi ben yaparm" dercesine, darbecilik artk bizzat Amerikan Ordusuna ihale edilmi vaziyette. Sizler de ok iyi biliyorsunuz, Souk Sava dnemi ile karlatrdmzda, daha deiik bir grnm sunan darbe biimlerini, sivil darbe biimlerini de pe pee yaadk. Bunlar, Srbistan'da yaand, Grcistan'da yaand, Ukrayna'da yaand. u anda ise gndemde Ermenistan var, Ermenistan iin de byle eyler bekleniyor. Hatta Orta Asya ve Azerbaycan iin de byle bir beklenti var. Buradaki dizayn etme, "sivil toplum kurma" etiketi altnda bir ina etme. Ama nasl bir ina? Daha ok "teatral" bir ekilde, sahneye bir oyun konurcasna gerekleen szde "demokratik devrimler" sz konusu. Bunlar, gerekten tabandan gelen bir dalga zerinde mi ykseliyor? Bu da ok tartmal bir konu diye dnyorum. Elbette biliyorsunuz, Amerikallar kendi deerlerini, Amerikan deerlerini ok nemserler, ki baktnz vakit, bu deerlerin kkleri Amerikan Devrimine ve Byk Fransz Devrimine kadar uzanr. Fakat bugn Amerika'nn kendi iine dndnz vakit, Amerika'nn kendi iinde de bir kutupsal-

101

lamann yaandn ve Amerika'nn politik olarak, Savatan beri ilk defa bu kadar ak ekilde iki ayr grup halinde kutupsallatn gryoruz. Toplum iindeki geleneksel liberal kesimlerle muhafazakar kesimler arasndaki gerginlik, artk gzlemlenir bir dzeyde fark ediliyor. Bu, gnlk hayattaki davranlara kadar yansyor. Amerika Birleik Devletleri, bir yandan Amerikan deerlerini kreselletirdiini iddia ederken, kendi lkesi iinde bu deerlerin bilinli bir biimde yok edilmesi gibi bir durumla kar karyayz. Yurtseverlik Yasas ile kendi lkesi iinde totaliter bir topluma ynelen Bush ynetiminin baka lkelere szde demokrasi ihra edii ne kadar inandrc olabilir? Sonu olarak Irak igali, sonuta bir bumerang etkisi gibi, geri dnp kendi toplumunu vuruyor. Benim de yesi olduum Trkiye PEN'i ayn zamanda Uluslararas PEN'in bir yesi. u anda karde rgt olan Amerikan PEN'inin banda Salman Rti var. Salman Rti, u arada Amerikan Hkmetine kar Amerikan deerlerini savunma pozisyonunda. En son, Amerikan PEN'i Bakan olarak, Senatoya bir mektup verdi. Bu mektupta, Amerika Birleik Devletlerinin, ikence konusunda, Birlemi Milletler kenceye Kar Konvansiyonunu ihlal ettiini ve bunun sadece Abu Gureyb ile snrl kalmadn, Afganistan, Guantanamo ve birok yerde, aklanmayan gizli sorgu merkezlerinde yapt ikence ve kt muamelelerle Birlemi Milletler kence Konvansiyonunun ihlal edildiini belirtti. Bunun dnda, yurttalarn geri alnmaya allan temel haklara sahip klmas iin bir kampanya yrtlyor. Yeni kan Yurtseverlik Yasasnda deiiklik yaplmas iin 180 bin imza topland. Bu imzalar, sadece kitap okurlarndan topland. nk bu yasaya gre, Amerikan ktphaneleri ve kitap satclar, FBI istedii vakit, mterileri hakknda bilgi vermekle ykml klnd. Yani eer bir okur, tehlikeli baz balklarla ilgileniyorsa, ktphaneci bunu bildirmek durumunda; bu, kanuni bir ykmllk. Buna kar, bu noktann deitirilmesi iin, oradaki ktphane alanlar ve Amerikan PEN'i bir imza

102

kampanyas balatt. Amerikal yaynclar ise, ABD ynetiminin "dman" olarak tanmlad lkelerin yazarlarnn kitabn yaynlama durumunda, cezalandrlma tehdidi ile yz yze Amerika Birleik Devletleri Hkmeti, Latin Amerika'da, en son Venezella rneinde olduu zere, demokrasiyle ve seimle gelen hkmetleri ykmak iin bir sr operasyonlar yrtt. Gemite bunda ok baarl olurken, Chavez karsnda yenilgiye urad. stne stlk Brezilya'da, ili'de, Uruguay'da, sol kkenli hareketler iktidara geldi. Bolivya'da geleneksel halk isyanlar yeniden patlak verdi. ABD'nin arka bahesinde iler eskisi gibi yrmyor. te yandan ise, otoriter toplum gelenei gl olan eski Sovyet topraklarnda ise, daha farkl "karanfil", "lale" vb. devrimleri yaanyor. Trkiye ve srail'den sonra, Irak'ta da, "ok partili" bir seim deneyimi yaand ilk kez. Irak'a baktnz vakit, tabii ok paradoksal bir biimde, Irak'n toplumsal yaamnda ilk defa bu kadar ok partinin ve bu kadar ok toplumsal grubun seime katld bir deneyim yaand. Bu bana biraz da, Fransz Devriminden sonra, Napolyon Ordularnn, Fransz Devriminin deerlerini, yeni bir devlet modelini yaymasn hatrlatt. Yani bir yandan Fransz Devrimine ihanet ederek; ama bir yandan da bu deerleri bir emperyal istila arac olarak kullanan Napolyon'un durumunu da andryor gibi geldi bana. Bu da byle bir eliik srecin yansmalarndan biri. Amerika Birleik Devletleri, Souk Savatan bu yana ilk defa bu lde dnce zgrlne bir saldr yneltmi durumda. Biliyorsunuz, Mc Carthy dneminde de birok yazar, dnr kendilerini soruturma komisyonlarnn nnde buldu. imdi, byle bir olay, Amerika'da, daha ok spanyol kkenlilerin yaad blgede yaanyor. Santa Clara kentinde, 15 yandaki bir ocuk, George T gzaltna alnd. Soyadn bilmiyoruz; nk 15 yanda olduu iin aklanmyor. Sulamaysa, "Faces" Yzler adl bir iirinde ok karanlk imajlar, mulak ve su tehdidi artran ifadeler kullanmas. Bu yzden okul idaresi,

103

kendi ocuunu cezaevine yollayabiliyor. Buna kar, Nobel dl sahibi, Gney Afrikal yazar Coetze, "Barbarlar Beklerken" adl o gzel romann yazar ve birok yazar imza toplad ve bu kampanya sonucunda ocuk serbest brakld. Mahkeme kararnda da, Amerikan Anayasasndaki dnce ve ifade zgrlyle ilgili noktaya tekrar dikkat ekildi. Yine New Mexico Eyaletinde, bir iir retmeni, Bill Navis, Irak Sava ncesinde, Amerika Birleik Devletlerinin askeri harcamalarn knayan iirinden dolay ders verdii Rio Rancho Koleji'nden atld, Mart-2003 tarihinde. Bu iirinde, Amerika Birleik Devletlerini, tanrnn oktan beri terk etmi olduu lke olarak tanmlyor ve silahlanma harcamalarn knyordu. Fakat daha sonra alt kolejde iten atld ve bir grup oluturdu. nk o dnemde birok retmen iini yitirdi, bir paranoya halinde birok retmen iinden atlm vaziyetteydi. Bill Navis, Akademik zgrlk ttifak adl bir gruba katld ve sonunda, yrtlen mcadele srecinde, kendini iten atan okulu mahkemeye verdi. Bu okul, u anda 205 bin dolar tazminata mahkum edildi. Bill Navis de, ald bu parann bir blmn atld okulda bir iir blm oluturulmas iin ayrd. Tabii, Amerika'nn kendi iinde bylesi olaylar yaanrken, kendi politik modelini birok lkeye yayma programn yrtmesi olduka tartlr bir durum sergiliyor. Erturul'un dedii gibi, Amerika'nn bizzat kendi iinde, bizzat bu canavarn iinde sisteme kar hareketlerin olumas gerekten byk bir nem tayor. Bu kresel dayatmaya kar kresel bir direniin de olumas, zellikle iinde bulunduumuz blge bata olmak zere, tm dnya iin byk bir hayati neme haiz. Amerika Birleik Devletleri, bu operasyonunu, yani demokrasi dizayn etme operasyonunu, kendisine gre totaliter zellikler tayan bir rejime kar demokrasi ina etme projesini meru gstermek iin, bu operasyonu, kinci Dnya Sava srasnda Nazizmin yenilmesini rnek gstererek, ona gnderme yaparak sunmaya alyor. Nasl ki Almanya'da ve Japonya'da bir biimsel

104

demokrasi oturtuldu, bunun iin giriimlerde bulunduysa; bunun iin nasl ki anti-Nazi, anti-faist mcadeleden yararlanmaya alp, Sovyetler Birlii ve Bat demokrasileri arasndaki ittifak artrarak kullanmaya altysa ve Almanya ve Japonya'da ok partili biimsel demokrasiyi zorla, igalle yerletirdiyse; ayn ekilde, "Irak'ta da bunu yapmak doal bir eydir" diye bunu merulatrmaya alt Bush. Yine geenlerde Putin'e bir szl dalamada bulundu. Putin de ona kar, "Kendi gerekliimize uygun bir demokrasi yapmak da bizim hakkmz" dedi. Tabii, bence, Putin'in demokrasisinin, Trkiye'de 1945'de sahneye konulan demokratiklemeden pek fark yok. Yani otokratik lkelerdeki, kontrol altnda bir demokratikleme modellerinden biri ve sorunlarla dolu Bana gre, demokratikleme ABDnin eline braklmayacak kadar hassas ve krlgan bir olgu. Gerek bir toplumsal demokrasiyi ina etme misyonu, tabii ki, ancak bizlerin elinde, sosyalist dnya grnn elinde. Yaanan onca deneyimlerden sonra, aka ortaya kt ki, gerekten sosyalist bir demokrasi olmadan, gerek demokrasiyi ina etmek de mmkn deil -ki, varolan deneyimlerin de zayf karnn hep demokrasi sonunu oluturuyordu. Rosa Luxemburg'un, 1917 Devrimine ynelik sca scana yapt eletiriler biliniyor ve Rosa bunlarda hakl kt ve sosyalist deneyimler de zaten bu zayf noktadan vuruldu. Barbarla kar sosyalist demokrasi dnda bir alternatif olmad her gn biraz daha gn na kyor. Getiimiz gnlerde, yine bu yeniden dizayn edilen blgeye ilikin olarak kk, ama ilgin bir haber kt. Orta Asya ve Avrasya hedefiyle, Trk-Amerikan ortakl iin bir proje gndeme getirildi. Amerikan ve Trk Dileri arasnda, Rusya, Kafkasya ve Orta Asya konularnda bir danma forumu oluturuldu. Buna da Amerika Birleik Devletleri - Trkiye Stratejik Diyalogu deniliyor. Szde Amerika'ya kar "direngen" bir tavr gsteren mevcut Hkmetin altnda, daha nce olumu mekanizmalar aynen ilemeye devam ediyor. Bu olay, Erbakan'a srail ile antlama imzalatlmas olayna benzetiyo-

105

rum. Geldiimiz noktada, Erdoan Hkmeti de, Rusya, Kafkasya ve Orta Asya hususlarnda, belirlenen stratejik dorultuda bir yaplanmaya uydurulmu vaziyette bence... u anda, Trkiye'de, szde bir anti-Amerikan dalga ykselmi vaziyette. Ama enteresan bir ekilde, bunun en rtkan gruplar, Milliyeti Hareket Partisi, yine Milliyeti Hareket Partisini ele geirmeye alan "Beyaz Trkler" grubu -bunlar, "Yeni a" gazetesi etrafnda rgtlenmi vaziyetteler ve bunlar daha ok devlet iin think-thank ilevi gren, szde stratejiler oluturan bir grup- ve Cumhuriyet Halk Partisi gibi yaplar. Cumhuriyet Halk Partisi de Baykal'n son manevralar ile bu cepheye katld ve "Yeni a" gazetesinde, milliyetiliin hasletleri(!) zerine Baykal ile uzun uzun rportajlar yaplyor. Erdoan Hkmeti, belki de, szde anti-Amerikan olan bu gruplar eliyle vurulacak. nk bir ok plan sz konusu; A plan varsa, B plan da var. Trkiye, eer Irak Savayla ilgili o karar Parlamentodan geirseydi, baka bir plan yryecekti. Ama nasl ki o kmad iin baka bir plan yrrle konulduysa, u anda da rtl bir atma devam ediyor. Bunun nemli paralarndan birini de, yine Turanclk, tekrar Asya'ya ynelme gibi grler oluturacak gibi gzkyor. Birinci Dnya Sava srasnda, II. Willhelm Almanya'snn iteklemesiyle, ttihatlarn balatt politikalar, kinci Dnya Sava sonrasnda, Souk Sava dneminde Amerika tarafndan devralnmt ve arada, bu gruplarn Nazi Almanya'syla ibirlii de sz konusuydu. Turanclara ynelik 1944'deki tutuklama kampanyasnda, bu gruplarn Nazi Almanya'syla olan ilikileri biliniyordu. Bunlar daha sonra aklandlar. Bu ilikiler daha sonra, Souk Sava dneminde, Orta Asya'daki Sovyet topraklarna ynelik operasyonlar iin devralnmt. u anda yeniden ekillenme alan olan Irak, kinci Dnya Sava srasnda da, Nazi Almanya's ile ngiltere arasndaki bir rtl savan getii blgeydi. Bu dnemde, Badat'ta, Nazi yanls bir ayaklanma dzenlenmiti ve bu ayaklanma srasnda da kentin Yahudi mahalleleri saldr hedefi olmutu. Irak, daha

106

sonra ngiliz kuvvetleri tarafndan yeniden igal edilmiti, 1920'li yllardaki gibi. Daha sonraki dnemlerde, Irak, Badat Pakt bnyesinde, Trkiye ve Pakistan ile birlikte Amerika Birleik Devletlerinin yannda yer almt. Fakat o dnemin iki kutuplu dnyasnda, Arap milliyetiliinin ykseli dneminde, Irak, yine sistemin zayf karn olarak, 1958'de Irak, General Kasm Darbesine sahne olacakt. Blgedeki dei-tokular 1974 ylnda, Irak'n tekrar kamp deitirmesiyle, Iran-Irak yaknlamasyla, Krtlerin tekrar satlmasyla yeniden gndeme gelecekti. u anda, Amerika, bence, 1920'de ngilizlerin yapt gibi, hzla bu yangn blgesini terk etme derdinde; ama bunu oradaki varolan glere brakarak, bir anlamda da Irak'ta atma ortamn miras olarak brakarak yapmak hazrl iinde. Bu, bir bedel deme tehlikesini gndeme getiriyor, ki bu, Krtler asndan da bence nemli bir tehdit olarak dnlmesi gereken bir konu. Nasl ki, Birinci Dnya Savanda, byk Avrupa gleri arasndaki savata, kurban, bata Ermeni halk olmak zere, blgede yaayan Sryani, Yezidi halklar olduysa; bylesi bir tehdit bugn de Irak'ta geerli. Amerika'nn blgeyi terk ettii anda, Irak, belki 10 yl, belki de daha uzun bir dnem yaanacak bir i sava ortamna sahne olabilir. u anda, zaten kk aznlk gruplar Irak Savann bedelini demekte. slmi direni hareketinin hedeflerinden biri de, blgede yaayan kk Hristiyan aznlklarn meknlar oldu. Badat'taki Ermeni, Sryani, Ortodoks ve Keldani kiliselerine ynelik bombalama eylemleri oldu ve havralar btnyle havaya uuruldu. te yandan, Krt blgesinde ulusal bir n devletin olumasyla birlikte, yine kk aznlklar bakmndan sorunlar daha ok yaanmaya baland ve son 10 yl ierisinde Krt blgesinden ok nemli lde bir Sryani g olmu vaziyette. Bylece, blgenin otantik halklar son yzyldan beri neredeyse tkenme noktasna gelmi vaziyette. Onlar asndan baktmz vakit, rnein, bir Sryani toplumu asndan baktmz vakit, belki bir Saddam rejimi

107

daha gvenlikliydi. Bu da ok eliik bir durum; ama bence zerinde dnlmesi gereken bir nokta. Bu noktalarn altn izdikten sonra, bu yeniden belirlenimde, ortaya konan bu oyunda en byk eksiklik, sosyalistlerin ne yazk ki sahnede olmamalardr. Bu durum, ii, iinden ok daha zor klr bir noktaya srklyor. Baas, blgede, gecikmi bir Kemalizm'di bence; yani Kemalizm'in Arap versiyonuydu. Demokratikleme srecine baktmzdaysa, hemen belirtmek gerekir ki, biz bu filmi daha nce, 1945'lerde grmtk. Bylesi bir demokratikleme modelini ta 1945'lerde grmtk. Yani sosyalistlerin, komnistlerin darda brakld bir model. Sosyalistlerin var olmad bir noktada, aznlklarn, kk halklarn hibir anslarnn da var olmadn gryoruz. nk atma alannda milliyetilik sahneden silindii vakit, alternatif olarak ortaya kan direni gc eer bir slami direnise, burada hibir umudun olmadn gryoruz. Ne emekiler asndan, ne aznlklar bakmndan. Bu bakmdan, blgede varolan sosyalistlerin de, ne yazk ki, Balkanlar ve Kafkasya'da olduu gibi, hzl bir milliyetileme srecine girmi olduunun da altn izmek gerekiyor. Sosyalizmin bir dnya projesi olarak, global bir proje olarak, kresel bir proje olarak gndemden kmasyla birlikte, para para birok lkede yaayan, kendini sosyalist ve komnist olarak tanmlayan hareketlerin de, bir anlamda milliyetilie kayma ve blgeselleme gibi eilimleri tadn gryoruz. Bu srecin de bizleri dndrmesi gerektiini dnyorum. kinci sz hakkm, nmzdeki dnemde blgesel kriz ile, olas siyasal kriz arasndaki tetikleme ihtimaline deinerek kullanmak istiyorum. Evet, Trkiye gerekten tarihinin en ilgin dnemlerinden birini yasamakta , nk Trkiye'de cumhuriyetin kurulusundan beri belki ilk defa, baka bir paradigmas olan bir siyasi iktidar sz konusu . Byle bir iktidarn sahneye geldii noktada, Trkiye'de ayni zamanda adeta
Blgesel Krizden Yeniden Siyasal Krize Doru

108

yeniden yaad corafyaya geri dnerek yer edilmi gibi Btn blge yeniden dizayn edilmeye allrken, Trkiye de kendi iinde de baka bir paradigmaya gemi vaziyette. Yani Ankara'da oklarnn ciddi psikolojik skntlar yaadn dnyorum. nk ne kadar ihtida etmi, dnm bile olsa bile, siyasi slam temelinde bir iktidar, ounluk iktidar konumunda. Ve dolaysyla koalisyonlarn "derin devlete" salad manevra sz konusu deil. Eski koalisyon hkmetleri dneminde u yada bu ekilde Ankara brokrasisi ve militarizmi, adeta bir siyasi parti konumunda, seilmedii halde iktidarn bir ayan oluturabiliyordu. Ama yine bu dnemde Trkiye ilgin bir baka sreci de birlikte yaad ve yaamakta Daha nceki iktidarlarn, ve son milliyeti koalisyon hkmetinin imza atarak balatmak zorunda kald AB yelik sreci erevesinde, baz n yasal deiiklikler hzl bir ekilde yapld. Ama bu da oyunun bir paras. Ankara'da var olan brokratik, militarist odaklar tarafndan AB adayl srecinin sineye ekilmesi ilgin tabii. lk balangta srecin u yada bu ekilde sabote edilmemi olmasnn nedeni, bence AB bnyesi iine dahil olmann, Trkiye'nin blnmez btnlnn, snrlarnn bir eit garantisi olaca beklentisi... Trk resmi devlet ideolojisinde derin bir yeri olan paranoya, yani blnme ve paralanma fobisi, "bize bu topraklar brakmazlar", "buralar elimizden alnr bir gn" paranoyasna bir are olarak, AB ye adayl srecini adeta sineye ektiler bir sre. Ortalk imdilik sakin grnmekle beraber, Trkiye ve iinde yer ald blge yine yeni krizlere gebe... Gerek Trkiye'nin yeniden dizayn edilmesi, gerek blgenin yeniden biimlendirilmesi pek o kadar kolay olacak gibi grnmyor. Krizlere, bazen de trajik olaylar silsilesine yol aabilecek gelimelere de hazrlkl olmak gerekir diye de dnyorum. Biliyorsunuz ABD'nin konumunu, zellikle SSCB'nin kmesinden sonra bir eit imparatorlua benzetilen teorik deerlendirmeler oldu. Bu "imparatorluk" nemli bir atak vaziyetinde , gelecekteki "potansiyel" dmanlarna kar adn

109

vermeden bir kuatma harekat srdryor . Bu dman yada dmanlar kimlerdir? Daha nce grmemi bir byme hzyla dnyada ykselen yeni bir g olarak in ve in'in etrafnda oluabilecek ve hatta balam olan ittifaklar zinciri mi? Hindistan ve Rusya'yla kurulan balarn bu odak etrafnda zorlu bir odan oluumuna yol amas m? Bu ittifak potansiyelinin, Trkiye'de yansmalarn da biliyorsunuz. Arkadalar da sz etti, askeriye iindeki bir kesim, Avrasya projesini Bat ttifakna alternatif olarak dnmemiz gerektiini sylediler, kendi milliyeti paradigmalar temelinde. Ama eer ilerde bir "Avrasya" oluacaksa, ABD "bunu biz de yaparz" siyasetini yrtyor zaten. ABD ile Trkiye arasndaki ilikiler gerekten yarim asrlk . ok kere seimle gelen iktidarlardan da bamsz, bazen otomatik olarak isleyen mekanizmalara sahip bu ilikiler. Avrasya'ya ynelik olarak Trkiye dileri bakanl, Amerikan dileri bakanl arasnda bir stratejik karlar gzeten bir takip komisyonu oluturulmu vaziyette. ktidarda olan, iktidara gelmesine gz yumulan Siyasi slam da, aslnda ABD'den vize alarak geldi. Biliyorsunuz, Tayyip Erdoan iktidara gelmeden nce Amerika'ya gitti, n grmeler oldu ve dediim gibi Trkiye'nin yerleik devlet paradigmas dnda bir iktidar geldi. Adna "lml slam" denen, zaman zaman Avrupa'daki Hristiyan demokrasi modeline benzetilmeye allan bir modelin nc lkesi olmas isteniyor AKP liderinden. Daha nce Amerika'nn Trkiye'den bekledii, "biimsel demokrasinin" modeli olmas misyonu, yerini blgede Pakistan'la birlikte imdi baka bir paradigmaya brakt. Bu da Ankara'daki milliyeti devlet geleneine son derece ters gelen bir ey. Trkiye'nin blgede Pakistan'la birlikte, "lml slam" modeli olmas isteniyor. Bu paradigma Ankara'daki milliyeti devlet geleneine son derece ters gelen bir yaklam, ama bir anlamda onlarn ezberini bozan bir yaklam. Ancak bu szde yeni paradigmann n daha 1980 darbesiyle birlikte almam myd? Bu proje, 12 Eyll Cuntas altn-

110

da Trk ordusunun destekledii ve onun destei ile hayata geirilen Trk-slam sentezinin egemen konmas ile ve bir anlamda Kemalizm'in baka bir biime dntrlmesiyle yrrle konulmutu bile. Ve bu ayn zamanda ABD'nin yeil kuak politikasnn bir yansmas idi. "Yeil kuak", sonuta hedefine ulat. Gerekten de, Afganistan savayla birlikte, iki buuk kutuplu dnyada dnya siyasetini belirleyen bir sistem, yani Sovyet bloku artk emperyalist sistemle yrtt bir yarmay gtremez hale geldi. Afganistan savann Sovyetleri rtmesi sonucu, ve yine "yldz savalar" projesiyle, o dnemin rekabet koullar altnda, "sosyalist sistem", iinden ryerek kt. Yine o dnemde "sosyalist" bloun dnya pazarna eklenmesi, bu blok iinde yer alan lkelerin, adm adm farkl muhalefet biimlerine almasyla, bu k gerekleti. Ama ABD nderliindeki sistem de, bu kle birlikte "dman"sz kald ve "yeni bir eytan" k izleyen on yllk sre iinde ina edildi ve bunun aktrleri de "Yeil Kuak" dneminde tohumlar atlan, "slam fundamentalizmi"nden ykseldi. Sovyetlere ve Ortadou ve Kuzey Afrika'da glenen anti emperyalist Arap milliyetiliine kar fideleri ekilen bir hareketti bu. Bu bir ekilde, bir bumerang gibi geriye dnd. Bu alet, Afganistan'da Sovyetleri kerterek ie yarad ama, ran'da ilk kez ellerini kesti. FK'y srail karsnda zayflatan Bu roln dnmesini de istemiyordu yoksa tehdit olmad srece bu lde devasa imparatorluk ordusunun meru olmas mmkn olmayacakt. Hele hele imparatorluk Avrupa Birlii'nin oluumu, Uzak Dou'daki yeni ykseli ve in'in ykseliiyle tehdit altndayken .Fakat siyasi slam'n kurumsallatrlarak Trkiye'de iktidar olmasnn n alrken yada en azndan engellenmezken bunun getirisi de vardr. Siyasi slam'n kendinin dayand kitle taban yine bunlarn blge lkeleriyle olan tarihsel ilikileri , balar bu iliksinin de ok sorunsuz yrmemesinin neden olduu. nk tamam 28 ubat sreci ile siyasi slam blnd, ama ortadan blnmesi beklenirken, kitle oy desteinin AKP' ye kaymasyla birlikte,

111

bambaka bir denge durumu ortaya kt. Bylesi bir ounluk iktidarnn olumas, AKP' ye oluturduu bir baka gndemi hayata geirme olana salad. zellikle Irak savas ncesinde bu durum, bir yandan Amerikan kuvvetlerinin Trkiye'ye girmesine ve Kuzey Cephesinin almasna olanak salayan teskerenin parlamentodan gemesine olanak salamakla birlikte, yeterli oyun tutturulamay, fiilen ret anlamna geldi. Ama bir anlamda da bu teskerenin onaylanmay, daha sonra AKP iktidarnn Ruslarla flrt giriimlerinde bulunmas, Amerika'nn blgede hedef olarak setii, adm adm yeni bir savaa hazrland Suriye ve ran'la iyi ilikileri korumaya almas, ABD asndan, Trkiye'ye bitii "Ilml slam" projesinin daha balamadan kmesi anlamna geliyordu. u ya da bu ekilde Erdoan hkmetinin "cezalandrlmas" beklentileri olutu. Ortal yeniden komplo teorileri kaplamaya balad. Olaylarn nasl gelieceini henz bilemiyoruz. Ama u anda AB sreciyle balantl olarak, Kbrs sorununda milliyeti yaklamlar zorlayan zm araylar, ordunun siyaset ve devlet yaplanmas iindeki konumunun snrlandrlmaya allmas, bir ok tepkiye yol aarken, tepkisel yeni araylar arasnda bir cephenin olumasna neden olduu da grld. Ar milliyeti bir temelde, yeni bir cephelemenin olutuunu hepimiz gryoruz. Bir "Kzl Elma Koalisyonu"nun CHP'yi de pesine takmas, Trkiye'deki nmzdeki dnemde olgunlaacak bir politik kriz iinde, varolan Siyasi slam kkenli iktidara kar bir milliyeti koalisyonun, bir milliyeti cephenin tekrar devreye sokulmas gibi bir olasl gndeme getirdi. Ne yazk ki Trkiye'deki oyun sadece Milliyetilikle slami Siyaset arasnda geiyor ve bu oyunun iinde Trkiye solunun yeri yok. Grece olarak Krtlerin bir yeri var, ama onun da u anda bu yeni blnmeden etkilenmi vaziyette olduu grlyor. nk Siyasi slam'n ykseliiyle birlikte, Krtlerin bir blmnn de, slami gelenekler nedeniyle, bu yeni dalgadan etkilendiini gryoruz. Hele hele bylesi bir milliyeti cepheleme olgusunun ykselmesi ve gelimesiyle bir-

112

likte, baz insanlarn, elbette Krt insanlarn da byle bir alternatife destek vermesini beklemek gerekebilir . Bir de buna gneydeki Krt oluumunu, yani oradaki federallemeyi ve bir federal Krt devleti olumasn da hesaba kattmz zaman, artk Krt cephesinde de ilerin eskisi gibi rahat yrmediini gryoruz... Ortadou corafyasnda, ortak yaam projelerinin neden baarl olamad zerinde zel olarak durmak gerek. rnein 24 Temmuz 1908 Hrriyet Devrimi, ilk balangta halklarn kardelii dorusunda byk umutlar yaratt, ama bunun ardndan byk bir hayal krklklar ve trajik olaylar geldi. O dnemde byk dnenler, saylar az olsa da, zellikle Balkan kkenli sosyalistlerdi. Onlar gelecee ynelik olarak "federasyon" tarz projeler de rettiler. 1908 ncesinde ve sonrasnda Ermeni Partileri ile Osmanl Partileri arasnda gelecee ynelik ittifaklar da kuruldu. Ne yazk ki bunlar da, kapsaml bir ortak gelecek imgeleminden yoksundu. 1908 Devrimi ncesi, ttihat Terakki ve Tanak Partisi arasnda, Abdlhamit'in despotik rejimini devirmek iin, silahl mcadele de dahil olmak zere, ortak eylem programlar oluturuldu. Seimler iin ortak listeler hazrland. Sosyal Demokrat eilimli Hnak Partisi de, ttihat ve Terakki diktasna kar Hrriyet ve tilaf Frkas ile ittifak kurdu. Ortak listelerle 14 milletvekili seildi, arlkla ttihatlarn listesinden. Ama bunun arkasndan 1915 trajedisi yaanabildi. ttihatlarn, Turan hayalleri ile, Alman emperyalizminin kuyruuna taklmas, bu ittifaklarn kmesine ve ok tehlikeli sonulara yol at. O dneminde "devrimci" kabul edilen iki arasndaki yol ayrmn, sonuta bir halk binlerce yldr yaadklar corafyadan, anayurtlarndan silebildi. Bu yl, Ermeni Soykrmnn 90. yl dnm. Ve bir anlamda Trk kimlii, ulusal Trk devleti bylesi bir hesaplama zerinde olutu. Ve bu da, bir anlamda Balkanlardaki ulus devlet oluumuna bir reaksiyondu denebilir. Anadolu cografyasnda, ulusal
Yeni Bir Ykm Tehdidine Kar

113

bir ermeni devleti domadan boulabildi bylece. 1915 esas olarak, bylesi bir olasl nleme operasyonu idi. Almanlarn da istemi ile, Anadolu'dan Orta Asya'ya uzanan hayali "Turan Devleti" nin barnda yer alabilecek bir "ban"n ba, daha olgunlamadan datlm oldu. ok ilgintir, Tanak Partisi'nin Osmanl Meclisi'nde milletvekilleri varken, ayn dnemde, Rusya'daki Tanak Partisi yneticileri cezaevindeydi, 1905 devrimine katldklar iin ve oradaki politik faaliyetlerinden dolay. Blgeye ynelik emperyalist paylam kavgas trmanrken, iki imparatorluk (Osmanl ve Rus) arasnda blnm olan Ermeni halk kendisini tam da savan ortasnda buldu. ki taraf da Ermenilere zerklik vaat ediyor, bunun iin kendi yannda arpmasn art kouyordu. Emperyalist I. Dnya Sava ncesinde, etnik arndrmalarla i ie gemi Balkan Savalar daha yeni bitmiti. Milyonu akn Balkan gmeni Anadolu'ya yeni snmken, ttihat Terakki Partisi, "Douya Yaylma" (Drang nach Osten) politikas izleyen Alman emperyalizminin peine taklarak, inanlmaz bir insanlk trajedisinin nn am oldu. Bir insanlk trajedisi karsnda u kadar ld, bu kadar ld tartmas sadece vicdanlar yaralayabilir. Hadi 1,5 milyon yitik insann varolduunu kabul etmeyin, ama son Osmanl hkmetinin kabul ettii sekiz yz bin gibi bir rakam var ortada. Bir tarih kurumu lenlerin saysn yirmi-otuz bine kadar indirecek kadar gln olabiliyor. Oysa kendi anavatannda binlerce yldr yaayan bir halkn, kendi corafyalarndan souk kanl bir hunharlk ile arndrldklar inkar edilemeyecek bir gereklik. Ermeni halknn yan sra, Anadolu Rumlar, arada kaynayan Sryaniler, te yandan sava srasnda salgn hastalk nedeniyle ve cephelerde lenleri de hesaba katacak olursanz, herhalde ortaya hayli yksek bir say kacaktr, ttihatlarn emperyal hayalleri uruna Btn bir Anadolu kyll, eitli milliyetlerden emekiler, milyonlarca insan yaamn yitirdi. "Hrriyet" ve "Halklarn kardelii" ve "Eitlii" sloganlar, 1908 yaznda btn imparatorluk topraklarn byk bir coku

114

ile kaplayabildi. Ama ortak projelerin yokluu, bu bahar havasnn ksa srede bitmesine neden oldu. Buna karlk ngiliz ve Fransz Emperyalizminin btn Anadolu ve Ortadou corafyasn kendi aralarnda pay eden "Sykes-Picot Anlamas (bu paylama 1916 ylnda Rus arl da dahil olacakt), Almanlarn Hint Okyanusuna Berlin-Badat demiryolu projesi ile inme projeleri, Turan imparatorluu ile Orta Asya'ya el atma hayalleri gndeme girdi. Btn bu paylam anlamalar, gen Sovyet ynetimi tarafndan btn dnya kamuoyuna ifa edilecekti. Ama kabul edelim ki, 1. emperyalist paylam savann galipleri, Ortadou'yu, istedikleri gibi ekillendirmeyi becerdiler. Arap ulusunun paralanml da, bu paylamn doal bir sonucu oldu. Bugn blge yeniden bir sava alanna dnt, ve muhtemelen bu alan daha da yaygnlaacak. Ve sz konusu blgenin ok dinli, ok kimlikli ve ok etnili yapsndan dolay, yine baz halklarn kurban olma tehlikesi gndemde. Byk gler arasndaki paylam sava, zellikle Ermenilerin, Krtlerin, Sryanilerin, Araplarn, Yahudilerin yaad bir corafya zerinden yrd ve byk ykmlara yol at. Hem Osmanl cephesinde, hem Rus cephesinde, hem de ngiliz/Arap cephesinde imdi ise sava, yine blnm Krt halknn yasad bir corafyada balad ve byyecek. nk bu atmann iine byk ihtimalle, ran da, Suriye de girecekVe bu savan asla bir galibi olmayacak bence, ardnda sadece bir ykm alan kalacak. Bu bakmdan devrimciler arasndaki ittifak , sosyalistler arasndaki ittifak, blge sosyalistleri arasndaki ittifak, bu tip trajedilerin yeniden meydana gelmesini nlemek iin byk nem tayor diye dnyorum. Ayrca, Ermeni Soykrmnn 90. yl nedeniyle, etik adan Trkiyeli sosyalistler, bir eyler yapmal diye dnyorum. Katledilen Ermeni halknn ans karsnda sembolik de olsa bir eyler yaplabilir. Bu konu, Trkiyeli sosyalistlerin hep ihmal

115

ettii konular arasnda diye dnyorum. Trkiye sosyalist hareketinin ncleri iinde, Ermeni halknn devrimcileri yer ald iin, bunun ayrca kendi gemiimize kar da manevi bir bor olduunu dnyorum, ve bunu hatrlatarak son sz hakkm kullanyorum

116

ABD'nin BOP Projesine Kar Yaplmas Gereken lk

Ezber Bozmak!

Demir Kkydn
"Byk" veya "Geniletilmi" Ortadou'nun Kapsam ve nemi Zbigniew Brezinsky ABD'nin dnyaya egemen olmak iin nasl bir strateji izlemesi gerektiini tartt "Byk Satran Tahtas" adl kitabnda, blgeye tayin edici bir nem verir: Ortadou, Orta Asya ve Gneydou Asya. Ortadou ve Orta Asya'da her eyden nce petrol ve doal gaz rezervleri bulunmaktadr. Pasifik daha imdiden; klasik uygarlklarda Akdeniz'in, on sekizinci, on dokuzuncu ve yirminci yzyln byk blmnde Atlas Okyanusu'nun ekonomik nemine sahiptir ve bu gelecein dnyasnn ekonomik merkezinin enerji alaca ve mallarn sataca yollar Gney Dou Asya'dan geer.

117

"Byk" ya da "Geniletilmi" Ortadou kavram Orta Asya'y da kapsayan, in ve Hindistan'n snrlarna kadar geniletilmi bir Ortadoudur. Dier bir ifadeyle Orta Asya ve Ortadou'yu; yani ABD'nin bir dnya mparatorluu kurmak iin kesin egemen olmas gereken nemli blgeden Gneydou Asya hari, ikisini kapsar. O halde, bu proje baar kazand takdirde, ABD bir dnya egemenlii iin savann te ikisini kazanm olacak demektir. "Byk" ya da "Geniletilmi Ortadou" sonradan, Kuzey Afrika, yani Akdeniz'e kys olan Arap lkeleriyle geniletildi. Bu geniletme, corafi olarak deil de tarihsel ve sosyolojik olarak ele aldnda, kelimenin sosyolojik anlamyla tm Ortadouyu da kapsamas anlamna gelmitir. nk Ortadou, corafi deil, sosyolojik bir kavram olarak ele alndnda, Akdeniz'in gneyindeki lkeler de klasik Akdeniz uygarlna dahil lkeler olarak Ortadou lkeleridirler. Bu en geni anlamyla, yani "geniletilmi" ya da "byk" sfatyla douya; Kuzey Afrika ile Batya doru uzatlm bu alan, tarihsel olarak, kapitalizm ncesi uygarlk merkezlerinden en nemli ikisini kapsamaktadr: en dinamik, denize dayanan Ortadou-Akdeniz uygarl alan ve ran yaylalarnn yani in ve Hint ile Akdeniz Ortadou arasndaki yollara dayanan Pers Uygarl alan. Kapitalizm ncesinde drt byk uygarlk beii vardr: in, Hint, ran ve Ortadou-Akdeniz. Ortadou ve Akdeniz Uygarlk alanyla, dier uygarlk alan arasnda ok temel bir fark vardr. Dier byk kara kitlelerini kaplar ve denizler etrafndadr. Akdeniz ve Ortadou ise (ki Ortadou'da demirin kefinden nce, n ve Hint Uygarlklar gibi karalara ve nehirlere dayanan uygarlkt, sonradan Akdeniz'e entegre oldu) ortas denizdir etrafnda karalar bulunmaktadr. Deniz, yani su, kaldrma gc ve srtnmesinin azlyla ticaret iin, uygarlk iin en uygun corafi kouldur. Bu nedenle, Ortadou ve Akdeniz uygarlk alan dierlerine gre ok byk bir dinamizm gstermitir. Kapitalizme Kuzey Avrupa'da bu uygarlk alannn birikimleri zerinde geilebilmi

118

olmas bir rastlant deildir. in ve Hint, sadece karasal deil, ayn zamanda, Pirine dayandklar ve Pirin, birim metrekarede, hayvan yetitirilmedii takdirde ok byk insan younluunu mmkn kld iin, birer bitkisel uygarlk zellii tarlar. Buna karlk Akdeniz, Budaya dayanr ve hayvansal bir uygarlk karakteri tar. Pers Uygarlk alan da, ortasnda Akdeniz gibi bir deniz bulunmad iin in ve Hint uygarlklar gibi karasal bir uygarlk olmasna ramen; onlardan farkl olarak, srekli kavimler glerine maruz kaldndan ve bu uygarlklar aras yollar zerinde bulunduundan onlar gibi kastlama ve talama eilimi gstermemi, nispeten daha dinamik bir karakter tamtr. Bunun yan sra Muson yamurlar ve byk nehirler olmadndan hayvansal bir uygarlk karakteri tar. Ortadou Akdeniz ve Pers uygarlk alanlarnn bu dinamizmi, "Byk Ortadou Projesi"ne giren bu iki byk ve temel uygarlk alannn en zayf ve en kuvvetli yann oluturmutur. rnein, orada bu dinamizm, in'den farkl olarak seslere dayanan Yunan, Latin ve Arap harflerine dayanan alfabeleri gelitirmitir. in'de de bir ok diller olmasna ramen, bu farkl dillerin bir tek alfabeyle anlamasn mmkn klan in'in piktogramlara dayanan yazs, onun modern an dile, dine, dayanan ulusuluuna kar bak kalamasn salam ve bu uygarlk alan birliini, bu gn in'de olduu gibi, modern biimde de srdrmtr. Buna karlk, ran ve OrtadouAkdeniz uygarlk alanlarnda, seslere dayanan alfabeler, her dil iin ayr bir ulusun yolunu am ve siyasi birliin yerini onlarca kk ulusal devlet almtr. Blgenin tarihsel birlii, byle kk devletlerin okluunda ifadesini bulmaktadr. Hint alt ktas ise ok farkl bir nedenle yine bu modern ulusulua bak kalmtr. Hindistan'n Himalaya dalaryla kuatlm olmas, oraya sk sk kavimler g ve istilalar olmasn engellemi; bu da farkl kavim ve dillerin jeolojik katmanlar gibi kastlamasna ve talamasna yol am; bu da bu

119

farkl dilleri konuan kavimlerden uluslar kmasn engellemitir. Akdeniz'in drt bir yannn ak olmas ve srekli kavimler gleri onda byle bir kastlamaya olanak tanmamtr. Bu nedenle, dier uygarlklar karsnda ona dinamizm ve g kazandran zellikler onun modern ada ulusal boazlamalarn alan olmas sonucunu vermi, blge siyasi birliini koruyamamtr. "Balkanlama" veya "Lbnanlama" kavramlarnn bu uygarlk alanndaki blgelerin adn tamas bir rastlant deildir. ran ise, ge gelen ulusuluun paralayc etkilerine, politik olan yani ulusu, Pers uygarlk alannn dininin slami biim iindeki devam olan iilik ile tanmlayarak bir cevap bulmaya alm ve bylece ksmen birliini korumu grnyorsa da, sonucun ne olaca henz belli deildir. te ABD'nin dnya apnda bir imparatorluk kurma savan kazanp kazanmayaca bu iki eski uygarlk alanndaki gelimelerce belirlenecektir. Eer ABD, bu uygarlk alanlarnn ayn zamanda en kuvvetli yanlarn imdiye kadar olduu gibi onlara kar bir zayflk olarak kullanabilirse, baarsnn nnde hibir engel kalmayacaktr. Eer bu uygarlk alanlarndaki halklar, modern tarihte kendilerinin en byk zaaf gibi grnendeki gc tanyabilir ve harekete geirebilirlerse, bu sadece ABD'nin Dnya mparatorluu planlarnn iflasn deil ayn zamanda kapitalizmin de sonunu getirebilir. Yani nasl ABD iin, bu iki eski uygarlk alanna egemen olmak, dnya egemenlii stratejisi iin hayati nemde ise, i hareketi iin de, kapitalizme son verebilmek iin de bu iki uyarlk alanndaki baar ve baarszlklar ayn ekilde hayati nemdedir. Bu yle de forml edilebilir: burjuvazi ve ii snf; kapitalizm ile sosyalizm arasndaki gelecekteki savan en nemli muharebelerinin alan, bu iki eski uygarlk beiinin kapsad alan olacaktr. Burada hangi proje baar salarsa dnyaya da o

120

egemen olur ve insanln kaderini o belirler. Daha sonra ele alnaca gibi, ABD, bu alan ele geirmek iin son derece nemli ve kritik bir stratejik dn yapm bulunuyor. Glerin diziliini kkten deitiriyor ve verili durumda uzun vadede bu da onun baarsn garantiliyor. ABD nasl bir stratejik dn yapt ise, ii snf da bir kar stratejik dn yapmak, "ezberini bozmak" zorundadr. ABD'nin stratejisine ancak, onun gibi yeni ve cesur bir kar stratejiyle cevap verilebilir. Bu strateji nedir ve nasl bir proje gerekmektedir? Sorulmas gereken soru ve aranmas gereken cevap budur. Ama dediimiz gibi, Byk Ortadou projesi daha byk bir program ve stratejiyi tamamlaycdr ve onun balamnda anlalabilir. Bu program bir yeryz imparatorluu kurma programdr. Ayn ekilde, blgedeki cevap da o aptaki bir program balamnda koyulmaldr. Yani Dnya apndaki kar bir program erevesinde bir kar proje ve strateji olarak koyulmal ve anlalmaldr. ABD'nin dnya apnda bir imparatorluk kurma savana girmesi, kimilerinin sand gibi ne bir komplo, ne de u veya bu hkmetin bolukta alnm bir karardr; ne Hristiyan radikalizminin ne de ABD'nin kuruluunda dayad sylenen humanist ve demokratik ideallerin sonucudur. Bunun nesnel maddi temelleri bulunmaktadr. Bundan bir buuk asr nce bile, Komnist Manifesto'yu yazan Marx ve Engels, gerek retici glerin geliim dzeyinin, gerek dnya ticaretinin ulat dzeyin ulusal devletlerle elitiini; sadece zel mlkiyetin deil, ulusal devletin bu geliimin nnde bir engel olduunu sylyorlard. "Tm dnyann iileri birleiniz!" ars ve enternasyonalizm her eyden nce, uluslarn ve ulusal devletlerin ve snrlarn, tpk zel mlkiyet ve kapitalizm gibi, insanln geliiNiin Dnya mparatorluu

121

minin nnde engel olduu belirlemesinden kyordu. Mlkszlere uluslar ve ulusal snrlar ykma arsyd. Bu gn dnya o zamankinden ok daha fazla, o arnn gerekesine uygundur. Gerek retici glerin gerek dnya ticaretinin gelimilik dzeyi o zamanla kyaslanamaz bile. Ama dnya hala uluslarn ve ulusal devletlerin dnyas olmaya devam etmektedir. Hem de o zamankinden ok daha fazla ve ok daha gerici biimde, etnilere, dillere, dinlere dayanan bir ulusulukla tanmlanm uluslara blnm olarak. O dnemin dnyasnda uluslar ve ulusal devletler bir istisnayd ve dnyaya bir dzineye yakn imparatorluk egemendi. Bu gn ise, o imparatorluklarn yerini yzlerce ulus ve devlet alm bulunmaktadr. Yani Marx-Engels'in Komnist Manifesto'da vurgulad ve Enternasyonalizmin temelini oluturan eliki, sadece retici glerin ve dnya ticaretinin bymesinden deil, siyasi birimlerin klmesinden dolay da ayrca artm bulunmaktadr. "Durmayalm deriz!" kapitalist retimin temel ilkesidir. O bymek, bymek ve tekrar bymek zorundadr. Bu byme ulusal snrlarla elikiye girer, tpk kapitalizmde retimin o muazzam sosyal niteliinin, retim aralarnn zel niteliiyle elikisi gibi. Bu elikinin iki trl zm olur. Ya uluslarn ulusal devletlerin ve snrlarn tasfiyesi, yani sosyalist bir devrim ya da kapitalizm erevesinde kalnd takdirde, Kapitalist lkelerin bir veya bir kann dierlerini egemenlii altna alarak yaylmas ve en sonunda yaylacak yer kalmaynca bunlarn birbiriyle sava. Yani Kapitalizm ve Ulusal devletler veri olduunda, retimin ve deiimin dnya apndaki nitelii ile ulusal devletler ve snrlar arasndaki elikiyi bir lde zmn ve geciktirmenin bir tek yolu vardr: Emperyalist yaylma. Bir veya birka ulusal devletin dier devletleri etkisi veya egemenlii altna almas. Bu ise, her iki dnya savann gsterdii gibi, elikiyi zmez, sadece erteler ve dnyay paylam lkeler arasnda ok daha sert atmalara yol aar.

122

Dolaysyla, ABD'nin dnyada bir mparatorluk kurmak iin savaa balamas btnyle nesnel temellere sahiptir ideolojiyle, komplolarla, u veya bu burjuva fraksiyonunun karlaryla, hkmet politikalaryla vs. aklanamaz, aksine onlar aklamak iin bu nesnel nedenler olmazsa olmaz kouldur. Dier emperyalist paylam savalarndan, yani Birinci ve kinci dnya savalarndan temel fark, zaten en gl olanca (ABD) dierlerinin kendine bir rakip olarak kmasnn yollarn tkamak (Avrupa, in, Rusya, Japonya) iin; dierleriyle rekabet deil, bir vasal-szeren ilikisi kurmak iin askeri bakmdan en gl olanca balatlm olmasndadr. ABD'nin bu savana kar kp da kapitalizme, uluslara ve ulusal devletlere kar kmamak ve onu savunmak, batan aa ikiyzllktr, gerek nedeni ortadan kaldrmaz. Byle bir kar k sadece emperyalistler arasndaki savan veya gerici rejimlerin bir arac olmaktan baka bir anlam tamaz. Bu nedenle, iilerin, ABD'ye kar mcadeleyi, uluslara, ulusal devletlere ve snrlara ve kapitalizme kar mcadeleden hibir ekilde ayrmamasnn hayati nemi vardr. Ama solun gerek durumuna, "pazar vaazlar"ndan teye somut politikasna baktmzda, (geri o "pazar vaazlar" bile duyulmuyor artk) brakalm uluslara kar kmasn; ulusal snrlar ykma savana girmesini veya ABD'ye kar direnii buna balamasn; onun ulusal snrlarn ve uluslarn koruyucusu olduunu gryoruz. Bu durum, savan daha batan kaybedildiini gsterir. nk bu ayn zamanda sosyalizm idealinin de terk edilmesidir, sylemde sosyalizm dillerden drlmese bile. Sosyalizm ulusal snrlarla bir arada olamaz. Ulusal snrlara dayanan bir szde sosyalizmin nasl bir "sosyalizm" olacan; otariden baka bir ey olamayacan hadi brakalm yirmi ve otuzlarn "Tek lkede sosyalizm olur mu olmaz m" tartmalarn, son yzyl olaylarla kantlam bulunuyor. O halde, ABD'nin dnya egemenliine kar sava, uluslara ve ulusal snrlara kar bir savala; kapitalizme kar savala bir-

123

lemek zorundadr. Bir yandan sosyalizmi savunmak veya dier yandan ABD'ye kar direnii savunmak ama dier yandan ulusal snrlar savunmak mmkn deildir, kendi iinde elikidir ve batan yenilgiye mahkumdur. Bu, sadece yaylmacla ve emperyalist savalara yol aan nedeni ortadan kaldrmakla ilgili de deildir; insanln yaamasyla da ilgilidir. Yaylma ve emperyalizm ve bunun iin savalar kapitalizm olduu takdirde eer kanlmaz olduuna gre, tarih bizleri sadece yaama igdsyle bile, ABD'nin imparatorluk giriimine kar mcadeleyi kapitalizmi ve ulusal devletlere ve milletlere kar mcadeleyle birletirmeye zorlamaktadr: bunlar ayn, bir ve tek mcadele olmaya zorlamaktadr. Niin? nk, gleri birbirine denk ya da yakn, birka imparatorluk arasnda blnm bir dnyada, bu imparatorluklar arasnda rekabet ve sonunda bir atma kanlmazdr. Bu da pratik olarak bir atom sava yani insanln yok olmas anlamna gelir. O halde, srf ABD'yi zayflatp, dier emperyalistlerin onunla eit ya da yakn gce ulamasna ynelik veya bu sonucu verebilecek bir strateji, son durumada sosyalizmle deil, insanln yok olmasyla sonulanr. Bu duruma dmemek iin ii hareketinin, sosyalizmin kesinlikle ok net, ak ve dier burjuva veya emperyalistlerin strateji ve mcadeleleriyle hibir ekilde karmayacak ayr program, iarlar, stratejisi ve taktikleri gerekmektedir. Peki ne olabilir byle bir program ve strateji? Bunu ters yz edilmi birka formlasyonla ifade etmeyi deneyelim. imdiye kadar emperyalizme kar hep bamszlk, yani ayr ulusal devletler talebi ykseltildi. Artk ulusal snrlarn kaldrlmas, yani ulusal olanla politik olann akmas; devletlerin uluslara gre kurulmasn reddeden bir politika gerekmektedir. Eer provakatif olarak ifade
mparatorlua Kar Global Program ve Strateji

124

etmek gerekirse, artk ayrlmay deil birlemeyi savunmak gerekmektedir. Madem ki, Amerika ve Avrupa uygarlklarnn dayand ilkelerin insanlk iin biricik doru ilkeler olduunu savunmaktadr, niin dier insanlar baka uluslardan diyerek hudutlar dnda tutmaktadrlar ki? Bu o insanlar fiilen insan haklarndan yoksun brakmakla sonulanmaktadr. Ulusun dille, dinle, etniyle tanmlanamayacan, yurttalk ve insan haklarnn ayn ey olduunu; kimsenin dilindin, dininden, kltrnden vs. dolay bu haklardan yoksa edilemeyeceini iki asr nce bu uygarln kuruculular, bamszlk ya da insan haklar, yurttalk haklar bildirilerinde kendileri sylemiyorlar myd? Ama imdi, btn o dediklerini inkar ederek, insanlar baka uluslardan diyerek, kendi yurttalk ve insan haklarndan dlamaktadrlar. Yani eskiden ulus, her hangi bir dinden veya dilden olann insan haklarna kavumasnn aracyken, bu gn, insanln ounluunu, insan ya da yurttalk haklarndan dlamann, rkln bir arac haline gelmi bulunmaktadr. Bu gn ulusuluk ve ulusal devletler rkln arac olmuturlar. Ulus insanlarn byk ounluunu insan haklarndan yoksun olarak bir bantustana tkmann siyasi biimidir. Bantustandakilerin bantustann bamszlndan sz etmeleri kendi zincirlerini savunmalarndan baka bir anlama gelmez ve gelmemektedir. Klelik ylesine yerlemitir ki, insanlar yle doru ve basit bir akl yrtmeyi bile hayal edemez durumdadrlar: madem ki ABD bakannn ald kararlar bizlerin hayatn etkilemektedir, bizlerin kimin bakan olacanda sz ve karar sahibi olmamz gerekir. Bunun tek yol da bizlerin de ABD vatandalarnn btn hak ve grevlerine sahip olmamzdr. ABD bizlere zgrlk m getirmek istiyor? Bu ok basittir. Bizleri yurttalar yapmalar yeter. Bu fiilen yer yzndeki tm insanlarn Amerikan yurtta olmasyla ve ABD'nin yeryz leinde bir tek lke olmasyla sonulanr.

125

Sorunun srf bu tarz koyuluu bile, ABD ve dierlerinin byle bir hareket karsnda, ulus ilkesini ve uluslar, dolaysyla ulusuluk araclyla insanln ounluunun her trl haktan yoksun braklmasn savunduunu gsterecektir. O zaman moral ve saldr stnl, ahlaki stnlk bize geecektir. O zaman zgrlk ve demokrasiyi yayma demagojisinin gerek z hibir kukuya yer brakmayacak biimde ortaya kacaktr. O zaman demokrasi ile ulusal snrlarn bir arada olamayaca; ulusal snrlara dayanan bir demokrasinin aslnda bir kleciler demokrasisi olaca apak ortaya kacaktr. O zaman bat ya da zengin ve emperyalist lkeler demokrasi ampiyonluu yapamayacaktr. Bu strateji gkten inmi, sistem kurucularnn kafalarnda olumu bir strateji deildir. Dnyann ezilenleri, halklar ve iileri oktan beri byle bir program ve strateji iin fiilen ayaklaryla harekete gemi bulunuyor. Dnyann drt bir yanndan Avrupa, ABD, Avustralya ve Japonya'ya akan ve yollarda len binlerce insan bu programa oktan ayaklaryla oy vermi bulunuyor. Bu hareket elbette kiisel ya da bir ulusun erevesinde yaplan, kendini kurtarmaya ynelik giriimler olarak vardr. Tpk bir fabrika, ikolu veya i yerindeki iilerin ncelikle kendi cret ve haklarn ykseltme mcadelesine girmeleri gibi. Bizlerin yapaca bu gerek harekete bilinli ve siyasi bir ifade vermekten baka bir ey deildir. Keza, bu strateji ve program, aynen onlarn savunduu, globlizmin kavramlar iinde de savunulabilir. Onlar tm mallarn ve sermayenin hudutlardan hibir engel olmadan gemesini mi savunuyorlar? Globalizme kar kk ulusal snrlar veya devletleri deil, en mantk sonularna varm "globalizmi" savunmak gerekir. Buna ii hareketinin daha doarken ortaya koyduu ve sonra unutulmu ve unutturulmu geleneklerine dnerek cevap veriyoruz. "Evet baylar globalizm mi dediniz? Evet globalizm. Tm mallar iin globalizm. gc de bir metadr ve tm mallar iin uygulanan kural bunun iin de uygulanmaldr. Yeryz lsnde tm ignnn tpk ser-

126

maye ve dier mallar gibi tam ve serbest dolam; gittii her yerde tm politik ve sosyal haklardan yararlanmas." Bu fiilen ulusal snrlarn ve uluslarn ilgas demektir. Burada onlarn demokrasi konusunda olduu gibi, globalizm konusundaki tm iki yzllkleri ortaya kar. Ve byle bir stratejik dn, ii hareketine ve sosyalist harekete moral stnl ve saldr inisiyatifini kazandrr. Sosyalizm ve ii hareketi tekrar kendine gvenini kazanp ayaklar zerinde durmaya balar. Bu yaklam ayn zamanda eski devrim ve strateji anlaylarnda kkl bir deiiklik; bir "Kopernik devrimi", tam bir alt st oluluk anlamna gelmektedir. Eskiden yle bir yaklam n grlyordu, ki imdi de var olan btn sosyalist hareket ve partiler vs. de byle dnmektedir. Buna gre, belli uluslar iinde sosyalist devrimler olacak, bu sosyalist milletler sonra birleeceklerdi. Yani kapitalizm ykldktan sonra milletler yok edilecekti. Bu yeni stratejide ise, ncelik tam tersinedir. Milletlerin yklmas, yani ulusal snrlarn ilgas ncelikli hedeftir, kapitalizmin ykl bunun sonucu olarak ortaya kmaktadr. Eskiden milletleri yok etmek iin kapitalizmi yok etmek n grlyordu, yeni nerdiimiz stratejide kapitalizmi yok etmek iin milletleri yok etmek ngrlmektedir. Ve de gerek ii hareketinin gerek insanlk tarihinin gsterdii gibi aslnda dorusu da bu yeni nerilendir. Millet (ulus) erevesinde bir sosyalizm mcadelesi, burjuvazinin dini olan ulusuluk erevesinde bir batni tarikat, bir Protestan muhalefet ilevi grmtr. Bu tpk burjuvazinin ilk partilerinin dinsel biimlerde ifadesi gibidir. Bu da burjuvazinin dini erevesinde bir muhalefet olmaktan teye gitmez. Burjuvazi, programn dinlerin iinde ifade etmeyi brakp, dinleri politik alann dna ittikten sonra tm dnyada zafer yryn balatabilmitir. Ayn ey ii hareketi iin de geerlidir. Enternasyonalizm, burjuvazinin dinine onun iinden bir Protestan muhalefeti gibi bir ilev grmtr. imdi artk ii hareketinin ve sosyalizmin

127

yapmas gereken, Aydnlanmann eski toplum karsnda yaptn ona yapmaktr. Ceza suun cinsinden olmaldr. Burjuvazinin dini ulusuluk olduundan, burjuva uygarlnn var olu biimi ulus olduundan, imdi onun dinine kendinden ncekilere uygulad ceza verilmesi, yani uluslarn da zel denerek politik alann dna itilmesi gerekmektedir. Yani ulusal devletleri sosyalist yapmaya almak, ki bu devletlerin nasl gerici bir ulusuluk ilkesine gre ekillendii ayr bir konudur ve zellikle Ortadou balamnda ikinci blmde ele alnacaktr, bir zamanlar din ilkesi iinde burjuvazinin karlarn savunmak gibidir, Protestanlk gibidir. Burjuva toplumunun ve uygarlnn dayand ilkeyi, yani uluslar sorgulamak ise, aydnlanmann dine dayanan nceki toplumun st yapsn sorgulamas gibidir ve tarih bunun biricik devrimci yol olduunu gstermitir. Burjuvazi, dini zel olarak tanmlad andan, dinin, klasik uygarlklarn ve kapitalizm ncesinin bu toplumsal yaamn dzenleyen sistemlerini siyasi alann dna att ve bunun iin de politik olan ve olmayan diye bir ayrm yaratt ve de siyasi olan ulusa gre tanmlad andan itibaren tm dinlerin iinden onu savunanlar kmtr. Sadece modern burjuva toplumu ve devrimi de deil, rnein slamiyet de byle bir devrim sonucunda ortaya kmtr. Muhammet dneminin totemleri, yani slamiyet'in putlar dedii kanda toplumlarn, airetlerin soylarndan geldiklerine inandklar tanrlar, tpk bu gnn ulusal bayraklar ve milletleri gibiydi. Muhammet, bu tanrlar uzlatrarak birletirmeye; bu airetler iinde airetlerin kardeliine inananlar iktidara getirmeye kalkmad; yani nce Mslman airetler kurarak sonra bu Mslman airetlerin birliini salamaya kalkmad. Airetlerin dayand ilkeye kar kt; putlar birletirmedi, hepsini paralad. Bizim de grevimiz uluslar birletirmek deildir, uluslar paralamaktr. Bu gnn Birlemi Milletleri eitli kabilelerin totemlerinin topland Kabe'nin modern bir biimidir. Muhammet oradaki totemleri Msl-

128

manlatrmaya kalkmad; o totemleri paralad; ii hareketi de, uluslar ve onlarn bayraklarn sosyalistletirmeye kalkmamal, uluslar ve bayraklarn paralamal. Uluslar sosyalist yapp onlar birletirmek biimindeki eski bak devrimci deildir; uluslar yok etmenin yani kapitalist uygarln siyasi var olu biimini yok etmenin kendisidir sosyalizme yol aacak olan. O zaman, tm dinlerin iinden burjuvazinin dininin savunucular kt gibi, tm uluslar iinden, politik olann ulusal olana gre tanmlanmasn reddedenlerin ortak hareketi doabilecektir. O halde, ABD'nin kapitalizm erevesinde belki de biricik zm olan, dnya imparatorluu program ve stratejisi karsnda program ve stratejimiz ulusal olanla politik olann akmas ilkesine; bu gn btn devletlerin dayand bu ulusuluun ilkesine son vermek olabilir. Byle bir stratejinin iar: "Nasl tanmlanrsa tanmlansn, ulusal olann kiisel bir sorun, bir inan sorunu olarak tanmlanmas; politik anlamnn olmamas; yani fiilen ulusal devletlerin ve snrlarn ilgas" olabilir. Byle bir strateji zaten var olan gerek harekete bilinli bir ifade verecek ve saldr inisiyatifinin ve moral stnln tekrar ii hareketi ve sosyalizmin eline gemesini salayacaktr. Byle bir program, bizlere anti-kapitalizm ve anti-emperyalizmi bir tek bayrak altnda birletirme olana salar. Byle bir stratejinin dier emperyalistlerle ayn noktada bulumas ve onlar tarafndan kullanlmas tehlikesi bulunmamaktadr. Aksine tm emperyalistlerin gerek yzlerini ve birbirlerinden farkl olmadklarn gsterir. Burada dorudan konu olmamakla birlikte, unu da belirtelim ki, byle bir strateji ve program, ayn zamanda ii hareketinin ve sosyalist hareketin baka bir uygarl programlatrmak; retici glerin nndeki engelleri kurtarma paradigmasndan kurtulmak gibi sorunlarna da bir cevap vermektedir. Biz bunu savunduumuz an, yer yzndeki btn emperyalistler ve btn devletler karmzda yer alacaklardr. Ama yer

129

yznn btn yoksullar da bizim yanmzda. Blnmeyi bir kere kafalarda yapp, var olan sistemin engel olduu dncesi yerleti mi, gerisi sadece bir zaman sorunudur. Bu strateji uzun vadede, kapitalizme ve ABD'nin Dnya egemenlii planna kar baarnn olmazsa olmaz kouludur. Dnya apnda, ulusal olanla politik olann akmas ilkesinin, btn modern burjuva uygarln temel ilkesinin ilgas; ulusal olann, nasl tanmlanrsa tanmlansn, tpk din gibi kiisel bir sorun, inanca ilikin bir sorun olarak grlmesi iin mcadele; yani ulusal snrlarn ilgas dnya apndaki stratejinin programdr. Bu hem yeryz lsnde var olan harekete siyasi bir program ve bilinli ifade vermektedir; hem bu gnk yeryz lsndeki apartheit sistemine bir cevaptr; hem ABD'nin dnya imparatorluu projesine bir cevaptr; hem de burjuva uygarlnn var olu biimine ve kapitalizme kar bir uygarlk programnn temel tadr. Ancak bu gn ii hareketi ylesine geri gitmi bulunmaktadr ve onun devrimci ve demokratik karakteri yle unutulmu durumdadr ki, bu iar blgede (Ortadou'da) somut bir politik mcadele iin yetmez. Bu strateji ve program uzun vadede etkisini gsterebilecektir. O imdilik bir "eylem slogan" olmaktan ziyade bir "propaganda slogan" ilevi grebilir. Bunun muazzam bir literatr ve aklama almas ile milyarlarca insann anlayna sinmesi gerekir ncelikle. Yani ncelikle "tebli edilmesi" gerekir. Byle bir program ve stratejiyle ksa vadede "Avrasya"da veya "Byk Ortadou"da ABD'ye kar durulamaz; somut bir politika yaplamaz ve somut bir g oluturulamaz. nk son derece acil ve gerekleebilir olmasna ramen, znel nedenlerle, insanlar iin byle bir program bir hayal gibi grlmektedir ve zaten ii hareketinin bu gnk yenilmilii koullarnda kimse byle bir program ve strateji iin harekete gemeye hazr deildir.
ABD'nin Byk Ortadou Projesinin Program ve Stratejisi

130

Blgedeki savalar iin ayr bir program da gerekmektedir. Bununla hem blgenin acil can alc sorunlarna bir cevap oluturulabilir; hem Dnya mparatorluu planna bir yenilgi tattrlabilir hem de blgenin direni gleri harekete geirilip moral kazanlarak ii hareketinin ykseliine bir ivme kazandrlabilir. Bu nasl olabilir? Bu blmde bu soruya cevap arayacaz. Bunun iin nce ABD'nin yapt, kendisine bu gnk verili koullar srd takdirde baary getirecek, stratejik dn hakknda ksaca deinmelerde bulunalm. Ama nce bir uyarda bulunmak gerekiyor. Sol yaynlara bakarsanz, ABD'ye muhalefetin ap ve baarlar hakknda son derece abartl haberler grrsnz. urada bombaland, burada yeniliyor gibilerden. ncelikle bunlara zerrece prim vermemek ve kendi kendine gaz veren, "Trk'e Trklk propagandas" yapar gibi bu tr anlaylardan uzak durmak gerekiyor. ABD'yi son derece ciddiye almak gerekir. O askeri olarak yenildiinde bile zafer kazanmaktadr. Vietnam'da yenildi. Ama bu gn Vietnam, IMF'nin kapsn andryor, ABD sermayesini ekmek iin ne yapacan bilmiyor. Yani bir muharebeyi kaybetmek, sava kaybetmek deildir. ABD 1980'lerin bana kadar, pe pee yenilgiler alyor olarak grnyordu. 1974'lerin dnyasn gz nne getirelim. 1968'de dnyann her yerinde insanlar ayaklanmt. Daha bu ayaklanma geri ekilirken, birden bire ABD Vietnam'da yenilgiye uram, Portekiz devrimi ile Afrika'da Angola. Mozambik, Gine Bissau ve Yeil Burun Adalar neredeyse sosyalist denebilecek ulusal kurtulu parti ve hareketlerince kazanlm; Vietnam'n ardndan Kamboya ve Laos da dmt. Daha bunlarn teri kurumadan, tarihin grd en byk devrimlerden biri olan ran ve Nikaragua devrimleri patlayvermiti. Bazen ili gibi yenilgiler olsa da, dnyada devrim gleri kar durulmaz bir gle ilerliyor gibi grnyordu. O gnlerde biri kp da, 20 yl sonra dnyada Sovyetler ve Dou Avrupa kalmayacak, Vietnam IMF'ye girebilmek iin

131

kuyruk sallayacak, Mozambik alktan krlacak, in kapitalist bir lke olacak, ABD dnyada biricik rakipsiz g olarak kalacak deseydi kim inanrd? Bunu diyenin kuyruuna teneke balanr, herkes tarafndan alaya alnrd. imdi de, ABD'nin uluslar aras tecrit olmuluuna, karya ald glere bakarak, onun bu dnya imparatorluu plannn imdiden yenilgiye mahkum olduunu syleyenler kyor. ABD hem ksa vadede, frsat deerlendirmek bakmndan, askeri olarak son derece baarl ve zekice davranmtr hem de uzun vadede kendisine baary da getirecek ok baarl bir stratejik dn yapm bulunmaktadr. Zaten byk Ortadou Projesi, bu dnn bir ifadesidir. Dnn bir kere. Askeri bakmdan, iki yl gibi ksa bir dnem iinde Orta Asya ve Ortadou'nun tam gbeine yerlemi bulunmaktadr. Yani dnya apndaki hegemonyasn kurmak ve uzun vadede srdrebilmek iin en nemli noktadan ikisinde askeri olarak kpr balarn kurmu bulunuyor. Ve iin ilginci bunu belki dnya tarihinde hi grlmemi lde az kaypla baard. Dnn dnyann en stratejik blgesinde iki lkeyi birka yz asker, ki bunlarn nemli bir kesimi de "dost atei"nin kurbandr, kaybyla ele geirdi. Bu lkeler zaten askeri bakmdan hibir gc olmayan, km lkelerdi. Ama byle bir frsat deerlendirip bylesine enerjik olarak harekete geebilmenin kendisi bile, bal bana sadece askeri g olarak deil, durumu deerlendirip enerjik olarak harekete geme bakmndan nasl ciddiye alnmas gereken bir g karsnda olunduunu gsterir. Ama ABD'ye esas zaferi, eer biz duruma el koymaz ve nc bir g olarak ortaya kmaz isek, bu askeri hamlesi deil, Byk Ortadou Projesi'nde de ifadesini bulan, stratejik dn getirecektir. Zaten bunun ilk meyvelerini de Irak seimlerinde toplamaya balad ve Avrupa imdiden "bkemediin bilei p" diyerek gerginlikten i birliine dn yapmak zorunda kald.

132

Bu stratejik dn, ABD'nin blgedeki rejimleri destabilize etme, yani demokratikletirme dedii plandr. ABD'nin stratejisinin dier byk glerde bulunmayan bir zellii var. Bizzat kendi kurduu imdiye kadar kendisine hizmet etmi sistemi ykmaya ve yeni koullara uygun yeni bir sistem kurmaya kendisinin girimi olmas. Yani normal olarak belli bir sistemden karl olanlar o sistemi olduu gibi deitirmeden korumaya savunmaya eilimlidirler. ABD ise, tam tersini yapyor, yukardan, bizzat kendisi harekete geerek, sistemi yeni ihtiyalara gre yeniden ekillendiriyor. Bunun iin destabilize ediyor, her eyi alt st diyor. Ve eski mttefiklerini karya itiyor. Btn blge rejimleri, Trkiye'den Suudi Arabistan'a, Msr'dan Pakistan'a kadar hepsi, bu gn ABD'nin Byk Ortadou projesinde kendilerine kar bir tehdit grmektedir. Ksa vadede bu strateji ABD'nin durumunu sarsar grnmektedir. Ama uzun vadede ABD'ye zaferi getirecek olan da tam budur. Tekrar edelim. Projenin en nemli zellii, projenin zaten blgeye egemen olan g tarafndan ortaya koyulmas; bir bakma ABD'nin kendi kurduunu ykp yeniden baka bir ey kurmasdr. Bu pek rastlanan bir durum deildir. Genellikle egemenler ok nadir olarak kendi egemenliklerinin dayand sistemi ykp baka bir sistem kurmaya kalkarlar. Bunu ancak ok byk muhalif glerin basks altnda ve devrimi engellemek iin yaparlar. Burada ise karmza ilgin bir durum kmaktadr. Bir devrimci gcn basks yokken, ABD, bizzat kendileri de kendisinin mttefiki olan lkeleri deitirmeyi hedeflemektedir. Bu durum biraz da seksenlerdeki, ABD'ye ve kapitalizme kesin zaferi getiren ve tekrar inisiyatifi ele almalarn salayan Teatcher ve Reagan'n "yeni konservatizmi" ya da "Muhafazakar devrim"ine benzemektedir. Bilindii gibi, eskiden sosyalistler ve sosyal demokratlar deiimleri savunurlar; muhafazakarlar ise bunlara direnirlerdi, olan olduu gibi srdrmeye alrlard. Ama Teatcher ve Reagan, Trkiye'de de zal gibiler, deiimlerin ban ekmeye

133

her eyi alt st etmeye baladlar. Bunun zerine bir rol deiimi oldu, sol var olan korumaya yneldi. (Bu aslnda solun tarihsel olarak yeni proje retememesinin, perspektif ve entelektel gc yitiriini, daha dorusu kapitalizm ve uluslar erevesinde byle bir almn olanakszlnn bir yansmasyd. Artk, uluslar ve ulusal snrlar sorgulayamayan bir sol mmkn olmad iin sol bunlar veri kabul ettii srece bir perspektif bir alm getirme yeteneinde olamazd. Sol ise bunlar sorgulamadndan tm tarihsel inisiyatifi ve entelektel gcn yitirmiti.) Sa ideolojik ve politik saldrya geti inisiyatifi ele ald; sol savunmaya geti. Roller tersine dnd. te imdi blgede olan budur. ABD, Byk Ortadou'da bir tr "yeni muhafazakar devrim" yapmaktadr. Eskiden ABD en gerici rejimleri dorudan destekler, buna karlk Avrupa ve Sovyetler, srasyla sosyal demokratlar ve dier muhalif ve devrimcileri desteklerlerdi. imdi durum tersine dnm bulunmaktadr. ABD'nin btn rejimlerle aras aktr; Avrupa ABD'yi blgeyi destabilize etmekle sulamaktadr. Var olan rejimlerle i birlii iinde olan ve onlar ABD'nin gcne kar, o gc dengelemek iin kullanmak isteyen Avrupa ve Rusya'dr. O lkelerdeki rejimlerin muhalifleriyle kar ortaklna giren ABD'dir. te ABD'ye tpk Reagan ve Taetcher gibi baary getirecek olan da tam da bu dn, stratejik hamleyi yapma cesaretini gstermi olmasdr. Byk Ortadou Projesi, bu stratejik dn destekleyen ve onun ifadesi olan bir projedir. Bunun iin, Byk Ortadou blgesinin tarihi, blgede bugn var olan sosyalistler ve blgenin burjuvazisi, ABD'nin nne muazzam olanaklar sunmaktadr. ABD'nin tek yapaca bu frsat kullanmaktr ve yapt da budur. in ilginci ABD'nin karsnda olan blge rejimleri, sosyalistler veya anti-emperyalistler, kendi znel amalarna ramen ABD'nin planlarna hizmet eden en byk yardmclardrlar. Bir imparatorluk kurmann en byk koulu, karnzda birlemi bir g kmasn engellemek ve bu gleri birbirine kar

134

kullanmak ve dengelemektir. Mehur bl ve ynet; "divide" ve "empire" politikas. Ama neye gre bleceksiniz ve nasl? Bunu anlamak iin bu blgenin bir zelliini ve ulusuluun ne olduunu ve iki biimin iyi anlamak gerekiyor. Ulus nedir? Ulus'a ilikin bir ok tanmlar bulunmaktadr. ster Stalin'in, ister Troki'nin, ister Otto Bauer'in, ister yurttalk bilgileri kitaplarnn tanmlar olsunlar, btn bu tanmlar ulusularn ulus tanmlardrlar. Allah'a inananlarn Allah hakkndaki tanmlarndan nasl Allah'n re olduu anlalamaz ise, ulusularn ulus hakknda sylediklerinden de ulusun ne olduu anlalamaz. Ulusun ne olduunu anlamak iin nce ulusuluun ne olduun anlamak gerekir. nk uluslar olduu iin ulusular deil; ulusular olduu iin uluslar vardr. Uluslar ulusular yaratr. Ulusuluun ne olduu anlalmadan ulusun ne olduu anlalamaz. Peki ulusuluk nedir? ok basit gibi grnr. Genellikle ulusuluu bir ulusun karlarn ne almak olarak tanmlanr. Ama bu tanmn kendisi de ulusularn ulusuluk tanmdr. Ulusuluk, politik olan ile ulusal olann akmasn savunmaktr. Yani nasl tanmlarsanz tanmlayn herhangi bir kritere gre bir ulus tanm yaptnzda, bu ulus ile politik olann akmas; yani bir devleti olmas anlayna sahipseniz ulususunuzdur. Ama bu tanm da yetersizdir ve aslnda hala ulusuluun ufku iindedir. nk bu tanm, her eyden nce politik diye ayr bir kategorinin olduu (Dikkat edilsin burada politik bir analiz kategorisi deildir, toplumsal hayat dzenleyen politik, ideolojik veya hukuki bir kategoridir.) var saymna dayanr. Yani bir politik olan bir zel olan bir ekonomik olan gibi her birinin ayr
ki Ulusuluk

135

kurallar ve ilkeleri olan bir toplumsal sistem anlayna dayanr. Ama tarih boyunca, u modern toplum ortaya kncaya kadar byle bir ayrm yoktu. te burada ulusuluun zne geliriz. bizzat ayrmn kendisi tam da ulusuluktur. Bylece ulusuluu kendi dndaki benzer toplumsal sistemlerle iliki iinde tanmlam oluruz. Tpk, insan dnen hayvandr gibi; ulusuluk (isterseniz buna modern toplumun styaps veya dini de denebilir) zel ve politik ayrmna dayanan dindir diye dier dinlerden ayrlyla tanmlanabilir. Bu dinin zellii, kendinden nceki dinleri, yani toplumsal hayatn rgtlenilerini ve bu rgtlenilerin ilkelerini; "zel", "inan" diyerek politik ve ekonomik hayat dzenlemekten dlamasdr. Ulusuluun znde ve douunda dinle, dille, etniyle, soyla, kltrle hi bir ilikisi yoktur. En tipik rnek, dnyann en eski ulusu olan ABD'dir. ABD'nin ne dili, ne tarihi, ne soyu, ne dini yoktur. Ulusu bunlarla tanmlamaz. Ulus btnyle ABD yurttalndan, yurttaln dayand kavramlardan ve haklardan kar; yurttalk ise insan haklarndan. Trkiye'nin tek burjuva devrimci airi Tevfik Fikret'in o aydnlanma filozoflarndan ald "Vatanm ruyi zemin, milletim beeriyet" ilkesi bile tipik ulusuluk ilkesidir. Sadece yer yzn kaplam en ideal ve saf biimiyle ifade edilmektedir. Ulus balangta yurttalkla, yurttalk da insan haklaryla tanmlanyordu. Yurttalk ve insan haklar diye iki farkl kavram yoktu ulusuluun devrimci dneminde ve soyut saf biiminde gerekmez de byle bir ey. Ne var ki, 1848 devrimleri dnemiyle birlikte, hatta daha nce Thermidor ile balayan bir sretir bu, btn dnyada burjuvazi, ulusun bu tarihsiz, dinsiz, dilsiz, etnisiz, insan ve yurttalk haklarnn akt biimini (o zamanlar insan rnein kadnlar ve siyahlar iermiyordu ama bu baka bir sorundur kltrel olarak insan kavramnn tanmyla ilgiliydi, gemiin bir kalnts olarak yleydi, anlayn kendisiden kmyordu) terk etmitir, buna karlk ulusu dinle, tarihle, etniyle, soyla, kltrle, kader veya amala tanmlamaya

136

balamtr. Yani orijinal ulusulukta, devrimci dnemin ulusuluunda, hibir politik anlam olmayan ve zeldir denerek politik alandan dlanan bu nitelikler ulusu tanmlayan politik anlamlar kazanmlardr. Balangta ii hareketi ve sosyalist hareket bu eilime pek prim vermemekteydi. i hareketi ve sosyalist hareket, ulusun bunlarla tanmlanmad, bir tek kyn bile, kendini ve ulusu byle gerici ilkelerle tanmlamad srece, ayrlabilecei bir Demokratik Cumhuriyet'i savunurken; "zgr komnlerin birlii"ni savunurken, balangta demokratik bir cumhuriyetin zaten ayrlmay otomatik olarak ierdii varsaymndan yola karak, bu ikisinin de elitiini grmeden, "uluslarn kaderini tayin hakk"n savunmaya; sonunda da bizzat kendisi dile dine etniye gre tanmlanan uluslar kurmaya balam ve tam bir ulusu olmutur. Bu uzun hikayeyi burada zetlemek hem gereksiz hem de mmkn deil. Ama burada nemli olan, iki farkl ulusuluun ayrlabilmesidir. Devrimci dnemin, ulusun dile, dine, etniye, soya, kltre gre tanmlanmasn reddeden; yurttalk haklaryla insan haklarn aktran ve herkesin dini, dili, etnisi, soyu ne olursa olsun eitliini savunan ulusuluu ile; sonradan ulusu belli bir din, dil, etni vs. ile tanmlayan ve ancak o ulustan olanlarn yurttalk ve insan haklarndan yararlanabileceini savunan; ancak belli bir ulustan olunca insan olunabilen gerici ulusuluk. (Bu ayn zamanda, brokratik ve militer olmayan, bir tek kyn bile ayrlabildii, komnlerin zgr biriliine dayanan bir Demokratik Cumhuriyet ile brokratik, militer ve merkezi devlet yapsna karlk der. Dier bir ifadeyle Birinci ve kinci Paris komnlerinin devlet biimi ile; Napolyonlarn devlet biimi arasndaki farktr.) Dou Orta ve Avrupa'daki, Avusturya-Macaristan, Osmanl ve Rusya'daki btn burjuvazi byle bir ulusuluk doduu ve o gericiliin egemen olduu ada ortaya kt. Bu ulusuluun o zamanki arkaik bu imparatorluklara kar nesnel olarak ileri-

137

ci yan dolaysyla hibir zaman i hareketi ve sosyalizm bu ulusuluun gerici karakteriyle yzlemedi, bir ulus teorisi de olmadndan bu ulusuluun nce destekisi oldu sonra da bizzat kendisi bu ulusuluu savundu. "Uluslarn Kaderin Tayin Hakk", ulusun ne olduun tartmad iin, ulusu da burjuvazi zaten bu gerici ilkelere gre tanmladndan, aslnda gerici ulusuluun bir savunusuydu. Bir kyn bile isterse ayrlabilecei demokratik bir cumhuriyetin yerini; dile, dine gre tanmlanm gerici ulusularn tayin hakk alyordu. Bylece sosyalist hareket ve ii hareketi, bizzat kendisi gerici bir siyasi sistemin ve ulusuluun savunucusu haline dnyordu. Eer bu hak geerli olsayd, ABD'de Gney'in ayrlmasna Kuzey'in hibir ey diyemeyecei anlalamyordu. Bir kyn bile ayrlabilecei bir demokratik cumhuriyet, ulusun bir dile, dine, etniye gre tanmlanmasn reddeder ve onu reddetme ve insanlara bunu dayatmaya kar mcadele hakk demektir. Bu hak ve grev unutulmu oluyordu. te o zamanki Avusturya Macaristan ve Rusya'da ve Osmanl'da hep byle uluslar kuruldu. Bu uluslar o zaman belki o imparatorluklarn paralanmasna hizmet ederek belki bir lde o zamanlar ilerici ilev grm olabilirler ama, buralara insan haklar ve Fransz devriminin uramamas tam da bununla ilgilidir. imdi bu halklardan Dou Avrupa'da ve Balkanlar'da bulunanlar, Avrupa'nn birlemesi balamnda, yukardan, Avrupa'nn zenginlikleri kanalndan, dile, dine etniye dayanmayan bir Avrupa ulusunun yurttalar haline dnyorlar ve bu bakmdan en azndan Dou Avrupa ve Balkanlar'da bu sorun, "Prusya Yolu"ndan ardnda kanl izler brakarak "zlyor". Ancak Akdeniz ve Ortadou ile Pers uygarlnn klasik alannda imdi sorun tam da bu noktadadr. Bu klasik imparatorluklar ykldktan sonra bu lkelerin hepsinde dile, dine, etniye, soya dayanan uluslar kurulmutur ve dolaysyla

138

buralarda, otomatik olarak dilleri, dinleri, inanlar, tarihleri yznden ezilen insan kitleleri bulunmaktadr. te ABD'nin yeni stratejik dn, uluslarn dile, dine, etniye, soya, tarihe gre tanmlanmas ilkesini sorgulamadan, aksine dayatarak ve zorunlu evrensel ilkeler haline getirerek, var olan gerici ulusuluklarn ezdii dil, din, etnileri kendi yedeine almasn salayacak bylece hem gcn pekitirecek hem de kk ve birbirine kar kullanlabilir birimlere ayrarak ynetmesini salayacak koullar yaratmaktadr. ABD blgedeki gayr memnunlar, ancak, oradaki gerici rejimleri karya iterek kazanabilir. Ama bunlar kazanmas, blgede bu gn var olanlardan daha da ok, her biri kendini dile, dine, etniye, soya gre tanmlam devletlerin ortaya kmas demektir. te mparatorluk iin ABD'nin ihtiyac olan tam da budur. Ve bunun iin gerekli gleri, tpk bir zamanlar arlk Rusyas, Avusturya Macaristan ve Osmanl'nn sunmas gibi, bu imparatorluklarn bu gnk kalnts olan devletlerin kendisi sunmaktadr. nk bunlarn kendileri de bu gn kendilerini, dile, dine, etniye, soya gre tanmlayan gerici ulusuluun yaratt uluslara dayanmaktadrlar. Bu otomatikman, ezilen diller, dinler ve anti demokratik bir sistem demektir. Bylece bu lkelerde ezilen dil, din, kltr vs.den olan halklarn hepsi otomatik olarak ABD'nin mttefikleri haline gelmektedirler. Bylece ABD, blge rejimlerini karya itmekte ama bu rejimlerin ezdii geni kesimlerin sempatisini, desteini ve ittifakn kazanmaktadr. Bunun nasl bir etki yapt en son Irak'ta grlebilir. Gerek ABD'nin Avrupal rakipleri, gerek blge rejimleri, kendileri de el altndan destekleyerek, Irak'taki bombalamalar ve direni iin ilerinden ve dlarndan iyi oldu diyorlard. Ama ABD'nin bu hamlesinin, Irak'ta Snnilere ve Araplara dayanan rejimin ezdii iileri ve Krtleri, yani nfusunun yzde sekseninin aktif veya pasif ABD'nin mttefiki ve onun blgede bulunmasndan karl hale getirdiini grmyorlar ve grmek istemiyorlard.

139

Blgedeki rejimlerin ve Avrupal ve dier emperyalistlerin byle yapmalar anlalabilir ama sosyalistlerin ve iilerin byle yapmas anlalamaz. Sosyalist ve ii hareketi her eyden nce gereklerden hareket etmek, onlara gzlerini kapamamak zorundadr. Bu gn blgedeki sosyalistlere baktmz zaman, onlarn blgedeki gerici rejimlerin mttefiki durumuna dtn ve onlarla ayn dili konutuunu gryoruz. Byle olmayanlar da tersinden ABD'nin (veya Avrupa'nn) mttefiki durumuna dyor ve onlarla ayn dili kullanyor. Peki niin, gerici blge rejimleriyle (ve ABD ile) ayn dili kullanmaktadr sosyalistler? Bunun nedeni onlarn da tam tamna hem blge rejimlerinin savunduu, hem de ABD'nin dayand, dile, dine, etniye dayanan bir ulusuluu savunmalar, kendilerinin de yle olmalardr. Yani sosyalistler dile, dine, etniye, soya, tarihe dayanan ulus ilkesini sorgulamadklar ve ona kar mcadele etmedikleri takdirde. Onlar bu uluslarn hangi dine, dile, etniye gre ekillenecei tartmasnn (ABD ve Blge rejimleri arasndaki tartma) taraflarndan biri haline geleceklerdir ve gelmektedirler. lmlerden lm been, krk katr m krk satr m? Bizler ise bunlar karsnda, ulusun dile, dine, etniye, tarihe soya gre tanmlanmasna; siyasi birimin bunlarla tanmlanmasna kar kmalyz. ABD blgeyi onlarca kk paraya ayrmak iin, blge devlet ve rejimleri de egemenliklerini srdrmek iin, uyn ulusuluk anlayna dayanmaktadr. Gerici, uluslar dile, dine, etniye, soya gre tanmlayan anlaytr bu. Biz bunun karsnda, insan ve yurtta haklarna dayanan, tarihsiz, dilsiz, dinsiz, soysuz, burjuvazinin devrimci dneminin ulusuluunu, eer bu gn gerekli deiiklikler yaplrsa, Amerikan ulusunun dayand ulusuluu savunmalyz. Amerika'nn planlarna ancak Amerikan ulusuluunun dayand ilkelerle kar durulabilir.

Kar program ve Strateji

140

rnein Irak bu gn her biri dine ya da dile gre tanmlanm ulusa blnm durumdadr. Bunlarn siyasi bask veya iktisadi karlar nedeniyle bir merkezi veya gevek devlet iinde birlikte olmalar veya ayr olmalar bunlarn dayand ilkenin gerici ulusuluk olduu gereini deitirmemektedir. ABD Irak'ta byle davranrken, kendi lkesinde hibir siyasi birimin dine, etniye, dile gre tanmlanmasna msaade etmemektedir. Ortadou sz konusu olduunda demokrasi adna tam da bylesini desteklemektedir. Kendi ulus tanmnda, Amerikan devriminin insan ve yurttalk haklarna dayanrken, Ortadou'da "Wilson Prensipleri"ne, yani "Uluslarn Kaderini Tayin Hakk"na, yani siyasi birimin dine, dile, etniye gre belirlenmesine dayanmas bir rastlant deildir. Eer kendisi demokratikse, niin Irak'ta da ulusun dine, dile, etniye gr tanmlanmasna kar kmamakta, aksine bunu tevik etmektedir? Aktr ki, devrimci dnemin ulusuluu kendisinin birliini salarken, gerici dnemin ulusuluu dnya egemenlii iin blmeye hizmet etmektedir. O halde ABD'nin blgede egemenlik kurma planna kar en nemli silah, bizzat ABD'nin dayand ulus anlaydr. ABD kendi ulus anlayn blgede istememektedir. O blge iin, insan ve yurtta haklaryla akm bir ulus anlayna kardr; blgeye dille, dinle, etniyle, tanmlanm bir ulusuluk ve ulusal devletler nermekte ve dayatmaktadr. Bu hem ona gerici rejimler karsnda yeni mttefikler kazandrmakta hem de bir imparatorluk iin gerekli kk paralara ayrp ynetebilme ve egemen olma imkan sunmaktadr. "nsan Haklar" deil, "Uluslarn Kaderini Tayin Hakk", emperyalizm iin en ideal olandr ve ulusun neye gre tanmland sorununu gndemden drr ve fiili olarak gerici ulusuluun desteklenmesi, savunulmas ve yaygnlatrlmas anlamna gelir. Bizim bunlarn karsndaki tavrmz, ulusun tanmndan her trl tarihsel, dinse, etnik, dilsel gndermenin kaldrlmas;

141

insan haklarnn yurttalk haklaryla ayn olduu, yurttalk ve insan haklarna dayanan bir ulusuluk olabilir. Bu hem blge rejimlerine, hem gerici ulusuluklara hem de ABD'ye kar gerek bir alternatif oluturur. deolojik ve siyasi inisiyatif ele almay salar. Bu bir tek kyn bile ayrlmasn garanti eden gerek bir demokratik bir ulusuluk ve devlet anlamna gelir. Ancak byle bir ulusuluk blgenin ezen ve ezilen uluslarn birletirebilir. Byle bir program ABD ve blge rejimlerin aslnda ayn ilkeyi savunduklarn gsterecektir. Ama byle devrimci ve demokratik bir ulusuluk ve demokratik bir cumhuriyeti savunan bir strateji, her eyden nce blge devlet ve rejimlerine kar savunulmaldr. Bu yaplmad takdirde bu rejimlerin ezdii halklar, gerici ulusuluun kucana decekler demektir. O halde, blgedeki ulusal devletleri ve milletleri savunmak deil, bir an nce onlar ykmaktr esas sorun. Ancak bu gerici devlet ve rejimlerin yerine, demokratik bir cumhuriyet, dinsiz, dilsiz, etnisiz, tarihsiz bir ulus kurulduunda ABD'nin planlarna kar koyacak bir alternatif karlabilir. Her d sava ncelikle bir i savatr. Nasl burjuvazinin d savalara girmeden nce kendi iindeki muhalefeti ve direnii ezmesi gerekirse, ble halkalar ve ii snf da ABD'ye kar savaabilmek ve onun planlarn boa karabilmek iin, ncelikle "kendi" lkelerindeki rejimlere ve gerici ulusulua dayanan devletlere kar savaa girmek ve bu sava kazanmak zorundadrlar. Zaten o zaman, ABD'nin btn zgrlk syleminin palavra olduu da o zaman ortaya kacaktr. ABD de tpk blge rejimleri gibi demokratik bir ulusulua ve demokratik bir Cumhuriyete msaade etmek istemeyecektir; imdi karsna ald rejimlerle devrimci ve demokratik ulusulua kar gerici ulusuluu savunmak iin tekrar i ve g birliine girecektir. Bu da onun yzndeki demokratik peesinin dmesini salayacaktr. Tpk, politik olanla ulusal olann akmasn, yani uluslar

142

Ortadou in Demokratik Manifesto

Bundan yz elli alt yl nce, Avrupa'y kasp kavuracak 1848 devrimlerinin arifesindeki gnlerde, Marks ve Engels adl, henz otuzuna varmam iki gen, daha sonra Komnist Manifesto adyla nlenecek bildirilerine "Avrupa'da bir hayalet dolayor, Komnizm hayaleti" szleriyle balyorlard. Ama yirminci yzyln ve gnmzn hayaleti, Komnizm deil Milliyetilik oldu. Bu gn yazlacak bir bildirinin ilk szleri: "Dnyada bir hayalet dolayor, Milliyetilik Hayaleti" olabilir. Bu hayalet, bu gn grnd biimiyle, tam da "Komnizm Hayaleti"nden sz ederek balayan bildirinin yazld gnlerde dodu. Ve bu hayalet, iinde bulunduumuz u gnlerde, yz yldan fazladr fel edip bld Ortadou'yu, yeni kan deryalarna sokmaya hazrlanyor. Bu gn, tm Ortadou, Kafkaslar, yani bu "Byk Ortadou" ya da, "Verimli Hilal" de denen blge, tarihindeki en byk yol ayrmlarndan biriyle kar karya bulunmaktadr. Blge, ya etnilerin, dillerin, dinlerin, kltrlerin, "uluslarn"

Ulusuluk Hayaleti

143

birbirini boazlad bir mezbahaya dnecektir ya da bu diller, etniler, kltrler, dinler, yepyeni bir atlm iin bir birikim ve zenginlik, blgeyi yzlerce yldr ektii aclardan kurtaran bir zemberek olacaktr. Blge binlerce yldr insanln kaderinde oynad tayin edici olumlu veya olumsuz rolleri bir kez daha oynamaya aday grnmektedir. nsanln geleceinin nasl ekilleneceinde, nmzdeki yllarda Ortadou'daki mcadelelerin sonular byk bir nem tayacaktr.
Ortadou'nun Tarihteki Yeri

Bundan on bin yl nce, ancak "Sanayi Devrimi"nin keifleriyle ve dnmleriyle kyaslanabilecek, "Neolitik Devrim" denen, mlekilikten dokumacla; hayvanlarn ve bitkilerin ehliletirilmesinden ilk madenlerin ilenmesine kadar, saylmakla tkenmeyecek bir bulular manzumesi, o muazzam altstlk, kadn eliyle bu blgede gerekletirildi. Bundan be bin yl nce, ilk kez insanlar srekli ktlk tehlikesinden kurtaran dzenli tarma ilk gei ve ilk kentlerin kuruluu da yine burada gerekleti. Tarmn salad zenginlikle ve bollukla birlikte, o artk rn farelerden koruyan kediler, o fazla rn iin topraklar srmeye yarayan kzler ilk kez buralarda birer tanr oldular. Tarm sayesinde ilk kez dzenli art rn burada ortaya ktndan tesadfi artklarn lenleri yerine, dnemsel ve dzenli kutlamalar olan bayramlar ve tatil gnleri ilk kez burada dodu. Tanr alt gnde evreni yarattktan sonra yedinci gnde dinlenmeyi ilk kez burada akl etti. Doann bahardaki uyan burada bayramlatrld. Ktlk ekonomisindeki ocuk kurbanlarndan hayvancln bolluk ekonomisine uygun hayvan kurban etmeye ilk kez burada geildi ve bu devrimler ilk kez burada bayramlatrlarak insanln hafzasna kaznd. Ama tarm ekonomisine gei insanl sadece ktlktan kurtarmakla kalmad, bunun bir de kefareti oldu: bu ayn zamanda uygarln yani snflarn, parann, devletin, yaznn da ortaya kmas demekti. Yaz, yani bilgi aacnn meyvesi, yani uygar-

144

la gei ayn zamanda masumiyetin yitirilii, cennetten kovulma idi. nsanolu Cennetten kovulup, yeryz cehennemine burada dt. Yine burada Habil ve Kabil adl kardeler arasndaki ilk cinayetin bir tarlada ilenmesi bir rastlant deil; gerek tarihin drst ve ocuksu bir saflkla anlatmdr. Tarmla birlikte ilk kez ehirler, yaz, rahipler, ticaret, para, tccarlar, snflar, devlet, ordular, siyaset, din, yani zetle uygarlk da ilk kez bu topraklarda ortaya kt. Bu gn Avrupa'nn Avrupa Uygarlnn temeli olarak kendine mal etmeye alt Klasik Yunan Felsefesi bu topraklarn rn ve zirvelerinden biridir. Yunan matematikileri, doa bilimcileri, filozoflar, o zamanlar henz isimleri bile olmayan, yerlerinde bo bataklklar ve ormanlardan baka bir ey bulunmayan, Roma, Paris, Londra, Brksel veya Berlin'de deil; skenderiye'de, Babil'de geziyorlar, alyorlar, tartyorlar ve bilgilerini zenginletiriyor; oralarda birikmi bilgileri snflandryorlar; o bilgilerden hareketle genellemeler yapyorlard. Daha sonra Avrupa'da doan kapitalizmle birlikte tm dnyaya yaylan, Ortadou ve Akdeniz uygarlk alannn byk tek tanrl dini, Musevilik, Hristiyanlk ve slam bu topraklarda dodu ve geliti. brahim ve Muhammet bu topraklarda kervanclk yapyor, bu topraklarn binlerce yllk geleneklerinden szdkleriyle peygamberleiyorlard. Roma'nn evrensel boyutlarnn yanss ilk evrensel din, sa araclyla bu topraklarda douyordu. Bu topraklar in, Hint ve ran uygarlklarnn yan sra binlerce yl boyunca, en byk uygarlk beiklerinden biri oldu. Dicle Frat ve Nil nehir boylarnda doan uygarlk, binlerce yl boyunca, tpk su yzndeki bir ya damlas gibi yava yava yayld. Tm Akdeniz'in Dousu, Afrika'nn kuzeyi ve Avrupa'nn gneyini kaplad. Bu bakmdan Akdeniz bu uygarln bir yayldr. Akdeniz binlerce yl boyunca, kapitalizmin dou anda Atlantik Okyanusunun ve bu gn giderek artan bir lde Pasifik Okyanusunun dnya ekonomisindeki tayin edici roln oynad.

145

Buna bal olarak blgenin siyasi biimi olan, ticaret yollarnn emniyetini salayan imparatorluklar, nceleri sadece Nil ve Dicle-Frat nehirleri boyunca yaylrken, daha sonra btn dou Akdeniz'i, yksek yarmadalar (Anadolu, Yunanistan, talya) ve nehir boylarn kaplar hale geldi. Romallar Akdeniz'e "Mare Nostrum" (bizim deniz) derlerdi; gerekte ise Roma Akdeniz'e aitti. Blgenin iktisadi birlii, imparatorluklar yaratyor; imparatorluklar da blgenin birliine siyasi ve kltrel bir boyut verip onu glendiriyordu. Roma mparatorluunun snrlar, aa yukar, Bizans ve Osmanl'nn da snrlar idi. Bu imparatorluklar, iyi kt bu uygarlk beiinde bir dzen salayabiliyor, tarihsel ve corafi olarak bir btn olan blge binlerce yl boyunca, insanln uygarlk beiklerinden ve zirvelerinden biri olma zelliini koruyabiliyordu. Bylece bir zamanlar Babil'in asma bahelerinin olduu yerlerde binlerce yl sonra bile, Abbasiler dneminde Badat'ta olduu gibi, yeni ykseliler yaanabiliyordu. Fakat blge bu gn, bu gz kamatrc gemiiyle tam bir ztlk iinde yoksulluk, gerilik, atmalar ve perspektifsizlik iindedir. Doann ona bahettii petrol ve su gibi zenginlikler onun en byk felaketi olmutur. Ama sadece doa tarihinin ona bahettikleri deil, insanlk tarihinin ona bahettii zenginlikler de, yani binlerce yllk kkleri olan kltrler, diller, dinler de, yani bizzat kendi tarihi de onun bir felaketi olmutur. Blge, sadece maddi zenginliklerinin soyulmas karsnda deil, tarihinin alnmas karsnda bile tarihini savunamaz durumdadr. Bu zengin tarih uluslar tarafndan yama edilmektedir. Bu topraklarn ocuu olan Hristiyanlk, bu topraklarn binlerce ylk tecrbe ve bilgi birikiminin bir sentezi olan "Klasik Yunan Felsefesi" ve bilimi ve sanat, Bat ve yeni yaratlan Avrupa ulusu tarafndan Avrupalln bir bileeni olarak blgenin tarihinden ve bilincinden alnmaktadr. Hristiyanl ve Yunan Felsefesini Avrupa'ya brakarak, blgeyi slam ile tanmlayarak yoksullatranlar; blgenin bu manevi soyuluunun su ortakln yapmaktadrlar. brahim ve Musa Siyonist

146

ulusularca; Muhammet Arap ulusularnca; sa Avrupa ve baka Hristiyan nfuslu ulusularca alnmtr. nsanln tarma geiini sembolize eden bayram olan Newroz, Krt ulusuluunun bayram olmutur. yonyal ya da Atinal veya Egeli Filozoflar Yunan ulusunun mlkiyetine geirilmitir. Saddam Nabukadnezar'n Irak, Trkler Smer ve Hitit ve Osmanl'larn Trk; Msrdaki yneticiler Neferetit ya da Ramses'in Msr ulusundan olduuna yemin etmektedirler. Blgenin tarihi uluslar ve ulusular tarafndan alnmakta, kendilerini dine, dile, etniye gr tanmlayan uluslarn mlkiyetine geirilmektedir. Blge, kendi tarihini mlkiyetine geiren bu gerici ulusuluklar mlkszletirmeden, kendi tarihiyle barmadan; Muhammet'i Araplarn, Musa ve brahim'i srailli Siyonistlerin; sa'y Avrupallarn; Sokrat, Aristo, Arimet veya Sofokles'i Greklerin ve Avrupallarn; Nabukadnezar' Saddam veya Irakllarn; Kava'y veya Selahaddin'i veya Newroz'u Krtlerin; Smerleri, Hititleri, Osmanl'y ya da Krolu'nu Trklerin mlkiyetinden kurtarmadan tekrar tarihine uygun bir kimlie kavuamaz.
Ulusuluk ve Ortadou

Nasl oldu da, blge maddi ve manevi zenginliklerinin byle soyulmas karsnda suskun ve aresiz kald ve bu soyguna su orta oldu? Bu srrn anahtar, blgeyi kurt dalam srye eviren, onun tarihini yama eden, yirminci yzyln hayaleti ulusuluktadr. Uluslarn birbirini boazlamasna ve her dil, din veya etninin bir ulusal devlet oluturmasna karlk den "Balkanlama" kavramnn bu blgedeki bir yarm adann, ayn zamanda da blgenin son imparatorluklar olan Bizans ve Osmanl'nn kalbi olan blgenin adn tamas rastlant deildir. Din, dil ve airetlerin birbirleriyle att kaos ortamlarn tanmlamakta kullanlan "Lbnanlama"nn da yine dnn bu uygarlk beiinden bir blgenin adn tamas da rastlant deildir. Ve bu gn Ortadou, yeniden bir Balkanlama ve Lbnanlama felaketine doru dolu dizgin yol alyor. Bu gidii

147

tersine evirmenin tek yolu, blgeyi byle "Balkanlama" ve "Lbnanlama" felaketlerine srkleyen tarihsel mekanizmay anlamaktan geer. Bu blge, in ve Hint gibi dier klasik uygarlk beiklerinin tersine, blgede modern kapitalist ilikilerin gelimesiyle birlikte ortaya kan dile, dine, etniye dayanan ulusuluk karsnda hibir savunma mekanizmas bulamamtr. Bu mekanizmay bulamad srece de para para olmaya ve kanamaya mahkumdur. Dier uygarlk beikleri karsnda blgeye klasik alarda g veren her ey onun gszlnn nedenleri haline gelmitir. Hibir uygarlk beii, Modern kapitalizmin ve ulusuluun saldrs karsnda, Ortadou ve Akdeniz uygarlk beii kadar zayf ve savunmasz olmamtr. in uygarl bir kyaslama olana salar. Orada onlarca farkl dilde ve lehede halk bulunmasna ve bu diller ve halklar arasndaki farklar Ortadou'daki dillerin ve halklarn farklarndan hi de az olmamasna ramen, Ortadou'yu paralayan, neredeyse her dilin ve her dinin bir ulus oluturmas gibi bir sre in'de yaamamtr. in'deki diller, halklar ve dinler, dine, dile, soya, etniye gre uluslarn olumasna bak (erbetli) kalmlardr. Ulusuluk mikrobu in'de bir hastala yol amam, in uygarlk alannn blnmesini getirmemitir. in'de ulusal hareketler sadece Uygurlar ve Tibetliler gibi, farkl alfabe kullanan halklarda grlmektedir. Niin? nk in'in seslere deil, ekillere dayanan arkaik yazs, farkl dillerin ayn ekillerle anlamasn mmkn klyordu. Bylece farkl dillerin farkl alfabeler ve yaz dilleri dolaysyla da farkl entelijansiyalar ve uluslar yaratmasnn maddi ve teknik koullar ortaya kmyordu. Bylece, in uygarlk alan, alfabesinin, Akdeniz uygarlk alannn seslere dayanan alfabesinden ok daha ilkel olmas sayesinde, ulusuluun kendisini kurt dalam srye dndrmesinden korunmu oluyordu.
Ulusuluk ve Dier Uygarlklar

148

Ortadou'da ise, hepsi de seslere dayanan, Latin, Yunan ve Arap alfabeleri, tam tersine bir gidi iin olaanst uygun koullar sunmutur. Bu sayede her dil, ayr bir yaz diline ve dolaysyla da bir millet yaratma olanana sahip olmutur. Ortadou'ya in karsnda kvrakln veren seslere dayanan alfabe, ulusuluk mikrobu karsnda gszlnn koullarndan biri olmutur. Ama sadece in deil, Hint alt ktas da ulusuluk karsnda in'den daha az erbetli deildir. Hindistan'da da yzlerce halk ve dil bulunmasna ramen, bunlarn hi biri ayr bir ulus oluturmaya kalkmad. Bu ulusuluk, sadece kendini dinle tanmlayan ulusuluk biiminde, Hint alt ktasnn kuzeyinde, Pers ve slam uygarlnn etkisinde kalm blgelerde (Pakistan, Bengalde) bir varlk gsterebildi. Bunun nedeni de yine, Hint alt ktas uygarlnn arkaik karakterinde gizlidir. Tpk ktalarn hareketleri sonucu dier ktalardan izole olan Avustralya ya da Madagaskar'n dier trlerin etkilerine kapanmas nedeniyle, oradaki canllarn yaayan fosiller olarak kalmalar gibi, Hindistan da, Himalaya dalarnn oluturduu almaz doal set nedeniyle, benzer bir sosyal izolasyon yaam, bir tr yaayan fosil zellii kazanmtr. D etkilerin ve baka halklarn istilalarnn bin ylda bir kere yaanmas nedeniyle; kapitalizm ncesi uygarlklarn temel eilimi olan kastlama orada en u noktalara varmtr. Byle bir sistemde, her etni, her dil, her halk ayn zamanda bir kast oluturmutur. Bu ise, her biri ayr halklardan oluan kastlarn ayr uluslar olarak ekillenmesinin, ayr bir burjuvazi ve entelijansiya karmalarnn maddi koullarn ortadan kaldrmtr. Buna karlk, Ortadou ve Akdeniz uygarlk alan ise, tarihin yol geen han gibidir. Srekli barbar halklarn istilalar ve imparatorluklar yklar, kastlama eiliminin gelimesine hibir zaman fazla olanak tanmamtr. Kast yaps, sadece belli ilerde belli blgelerin veya halklarn uzmanlamas eilimi olarak dou halinde kalm, Hindistan'daki gibi bir geisizlik, bir dokunulmaz paryalar kast hibir zaman olmamtr. Bizzat

149

kendileri blgenin bu zelliinin bir yansmas olan Hristiyanlk ve slam gibi toplumsal sistemi dzenleyen dinler de, byle bir kastlama eiliminin nnde bir engel olmulardr. Kastlama eilimi sadece Yahudiler ve Romalar biiminde varln toplumun gzeneklerinde srdrebilmitir. Hemen grlecei gibi, Ortadou ve Akdeniz uygarlk alanna kvraklk veren kastlamama, yani farkl dillerin ve halklarn belli snflar ve meslekler biiminde, jeolojik katmanlar gibi talamamas da ulusuluk karsnda onu savunmasz brakmtr. ran-Pers uygarlk alan ise, ulusuluun bu meydan okuyuuna, Pers, Sasani uygarlk birikiminin ve kltrnn slam altnda devam eden biimi olan iilikle; ulusu, yani siyasi olan, iilikle tanmlayarak cevap vermitir. Ulusun, dile, soya, kltre gre tanmlanmas karsnda, dine, ama ran uygarlk alannn dinine gre tanmlanmasnn, bu uygarlk alannn birliini ne kadar srdrebileceinin cevab henz ortada durmaktadr. Ortadou ve Akdeniz ise bu soruya henz cevab bulabilmi deildir. Akdeniz'in kuzeyi ve Avrupa'nn Gney'i bu cevab Ortadou, Akdeniz alanndan Avrupa alanna geerek, yani kaderini blgenin kaderinden ayrarak en azndan kendisi iin ksmi zm bulmaktadr. Afrika'nn Kuzeyi, Mezopotamya, Anadolu ve Kafkaslar ise kanamaktadr ve byle giderse daha ok da kanayacaktr. Soyut bir olaslk olarak, blge iinden bir lkenin, yani Trkiye'nin de, dier Gney Avrupa yarmadalar gibi yaparak, ulusu Avrupa yurttalyla tanmlayan Avrupa Birlii erevesinde Balkan Halklaryla yeni bir birlie ynelmesi belki, sadece bu lkenin yangndan kamasn salayabilir. Bizans ve Osmanl'nn kalbinin Balkan ve Anadolu olmas byle bir olasl artrmaktadr. Ama yangn ve kanama blgeyi tketmeye devam edecektir. Ne var ki, somutta, bu giri, ancak, Krdistan'n dta kalmas ve bylece Trkiye'nin Avrupa'nn en byk ve kalabalk lkesi olmaktan kmasyla ve buna bal olarak Devlet Brokrasisinin iktidarn byk lde yitirmesiyle olabilir. Bu

150

gnk Trkiye'nin sahilleri ve bats ve ortasnda yaayan Trkler yanan evden kam olurlar. Yani imdi Kbrsllarn yapmaya altn veya Dou Almanlarn veya Dou Avrupallarn yaptn yapm olurlar. Ama bu da blgeye ilikin sorunu ortadan kaldrmaz. Eski uygarlklarn siyasi biimlerine tekrar dnmek mmkn deildir. Modern uygarln biimi olan etniye, dile dine dayal ulusal devletler ise, blgenin parampara olmasna, ulusal basklara, ulusal ve dinsel katliamlara, srekli atmalara yol amaktadr. Katliamlar ve zorla nfus deiimleri ve asimilasyon ile etnik ve dilsel snrlar ile siyasi snrlarn akmas salandnda bile, bunun yol at dmanlklar ve ortaya kan kk devletler ekonomik gelime iin ok byk bir engel oluturmaktadr. Blge sadece sava ve atma zamanlarnda deil, bar zamanlarnda da yoksulluk iinde kalmaktadr. Bu da, dnyann en byk petrol ve su rezervlerinden birine sahip olan blgenin, byk glerin bask ve oyunlar karsnda tam bir av alanna dnmesine yol amaktadr. Ve byk glerin mdahaleleri de tekrar yoksulluu, blnml ve byk glerin egemenliini pekitirmektedir. Yani kendi kendini besleyen ksr bir dng ortaya kmaktadr. Bu kmazdan nasl klr? Bu kmazdan kn bir yolu var mdr? Evet vardr. Eer bu baarlrsa, sadece blge iin deil, tm insanlk iin de bir atlm salanabilir. Bu are yine bizzat ulus ve ulusuluk denen modern fenomenin srrnda yatmaktadr.
Ulusuluk ve Dil

in'in ve Hint'in gsterdii gibi, ulusun ve ulusuluun dinle, dille, etniyle, soyla hibir ilikisi bulunmamaktadr. Eer olsayd, bu gn bu eski uygarlk beiklerinde dile, dine, etniye dayanan onlarca devlet olmas gerekirdi. Ama sadece in ve Hint deil, ulusuluun ilk douu ve ilk modern uluslar da, ulusun dille, dinle, etniyle, soyla, tarihle bir ilikisinin olmadn kantlar.

151

Kuzey Amerika'da ilk uluslardan biri olan ABD'yi kuranlar, gp geldikleri ngiltere'dekilerden baka bir dil ve soy ya da dinden deildiler. Gney Amerika'nn uluslarn kuran "criollo"lar, kendilerine kar savatklar spanyol'larla ayn dili, gemii ve dini paylayorlard. Fransz devriminin ve ulusunun bayra olan renk, dile, etniye, kltre ya da dine ilikin en kk bir arm iermiyordu. lk uluslarn douunda bu ok aktr, ayn dili, dini, kltr paylatklarna kar sava iinde oluan Amerikan uluslarnn kendilerini dile, dine, soya gre tanmlamalar dnlemezdi bile. Ayn dilden ve dinden asillere ve krala kar sava iinde oluan Fransz ulusu kendini etnik, dilsel veya dinsel olarak tanmlamamt. Balangta, ulusal olan, siyasal olana gre tanmlanyordu. Siyasal olan ise feodal ayrcalklara ve egemenlie veya smrgecilie kar olua ve zgr yurttalara gre. Yurttan haklar ise, dil, din, cins, rktan bamsz nsan Haklarna gre. Bylece, ulus smrgeci ya da feodal ayrcalklara kar tanmlanm siyasal birimin haklar insan haklaryla tanmlanm yurttalarndan oluuyordu. Bu ulus, hem ierii bakmndan devrimci ve demokratikti, hem de dil, soy, kltr tpk din karsnda olduu gibi zel alana, politik alann dna atyor ve ilke olarak devletin onlar karsnda tarafszln savunuyordu. Politik olann, yani devletin, nasl dini olmuyorsa, dili, etnisi, kltr de olmuyordu. Ortak konuma dili ise sonradan dile dayanan ulusuluktakinden ok farkl bir anlama sahipti. Politik olann tanmlamasnn arac deil, teknik bir sorunun zm olarak bir anlam tayordu ve dier dillerin baka uluslar olarak tanmlanmasna yol amyordu. Alsas Loren'in Almanca konuanlar, kendini eitlik, zgrlk, kardelik ile tanmlam Fransz ulusundan ayr bir siyasi tanmlama iinde deildiler. Btn bu rnekler, bizlere ulusun ve ulusuluun znn dil, din, soy, etni, kltr, rk, tarihsel ortaklkta deil baka yerde aranmas gerektiini gsterir. Onun z politik olan tanmlamasndadr.

152

Ulus ve Ulusuluk Nedir?

Nasl Allah'a inananlarn Allah hakknda anlattklarndan Allah'n ne olduu anlalamaz ise, Ulusularn Ulus hakknda anlattklarndan da ulusun ne olduu anlalamaz. Nasl insanlar Allah' kendileri yaratm olmalarna ramen, Allah tarafndan yaratldklarna inanrlarsa; ulusular da uluslar kendileri yaratmalarna ramen, uluslar var olduu iin kendilerinin var olduuna inanrlar. Ve inananlarn Allah' tanmlamas gibi Ulusu tanmlarlar. Bu tanmlama, her ulusta ve ulusulukta, tpk farkl tanr inanlarnda tanrnn tasvirinin deimesi gibi deiir. Ulusular, ulusal olan dnda bir var olu dnemediklerinden, ulusuluu da ulus gibi, tanmlarlar: her hangi bir ulusun karlarn ne almak olarak. Bu tanm ulusuluun ne olduunu deil, ulusularn ulusuluk hakkndaki tanmlarn gsterir. Halbuki yntemsel ve mantki olarak, ulusuluk, ancak, kendi dndakine gre tanmlanabilir. Ulusuluk, ulusal olanla politik olann akmas gerektii anlaydr. Ama bu politik olann rnein zel olandan ayr olarak politik olan diye bir alan olduu anlayn var sayar. Yani ulusuluk, rnein politik olann, zel olandan ayr olmayaca gibi bir anlaya gre tanmlanabilir. Ya da rnein politik olann ulusa gre tanmlanamayacan ve zel olana ait olduu, bir inan ve vicdan sorunu olduunu savunan bir anlaya gre. Ulusularn ulusuluk tanmlar, aslnda ne olduu kantlanmas gereken eyi, bir kant ve k noktas olarak ele almakta, kendini reten, iine kapal bir daire oluturmaktadr. nsanlar ulusal karlar ne almamak gerektiine inanabilirler ama ulusal olan ile politik olann birlii dncesini savunuyorlarsa yine de ulusu olabilirler. Bu anlamda, enternasyonalistlerin hepsi ulusudur. Zaten bu sayede, yirminci yzyl boyunca ulusuluk zafer yryn enternasyonalizm bayrayla gerekletirmitir.

153

Ulusuluun iki n koulu vardr. Toplumda, politik, yani devlete ilikin olan olarak tanmlanm ayr bir alann varlnn var saym. Yani, zel, Ticari, Kamusal gibi bir de Politik bir alann varlnn kabul ulusuluun n kouludur. Ama bunun da n koulu, bunlarn ayr alanlar olduunu dnmektir. Yani zel ve Politik gibi kavramlar olmadan ulusuluk olamaz. Ancak bu kavramlar ortaya ktnda, zel olan nedir, politik olan nedir ve neye gre belirlenir gibi sorunlar ortaya kar. Ulusuluun ikinci koulu bu ayrm ortaya ktktan sonra, politik olann tanmnda kar. Politik olan ister yurttalkla, ister dille, ister dinle, ister etniyle, ister belli bir blgede yaayanlarla snrlayan ve onlarla akmas ilkesine dayanan her anlay ulusuluktur. Bunlardan hangisinin geerlik kazanacan tarihsel ve ekonomik durum, snflar, onlarn ilikileri ve gleri belirler. Ulusuluk, ancak, nasl tanmlanrsa tanmlansn,(yani ister bir devletinin yurttalarnn haklaryla, ister etniyle, dille, rkla, dinle tanmlansn) ulusal olann "zel", "inan" alanna, yani ulusuluun dinleri att yere ve kendisinin de gerekte ait olduu yere atlmasyla, yani politik olanla akmas ilkesinin reddedildii yerde biter. Ulusuluu, dine, dile, etniye gre tanmlamaktan vazgemek ulusuluun ve ulusal devletin sonu deil, ulusuluun bir biiminin sonudur. Ulusuluk, nasl tanmlanrsa tanmlansn, politik olann belli bir ekilde snrlanmas olduunda daima var olur. Ulusu politik alann dna itmek bile, tpk hak eitlii gibi, hala burjuva toplumunun ufku iindedir. Bu henz, zel, ticari, kamusal ve politik gibi ayrmlarn kabuln var sayar. Henz bu ayrm amamakta, kabul etmekte, ama o ayrm erevesinde politik olan snrlamay reddetmekte ya da ulusal olan zel ve inan alanna koymaktadr. Bu tpk, henz zenginliklerin grl grl akmad, "herkesten emeine gre" ilkesinin geerli olduu bir toplum gibidir. Ancak zel, politik, kamusal gibi

Ulusuluk ve Politik - zel Ayrmlar

154

ayrmlarn ortadan kalkmas, bunlarn hepsinin bir tek toplum veya komn iinde kaynamas "herkesten yetenei kadar, herkese ihtiyacna gre" ilkesinin geerli olduu bir topluma karlk der. Uluslarn douunda politik olan ulusal olan deil, ulusal olan politik olan belirliyordu. Ulus politik olann kapsad yurttalardan oluuyordu. Politik olan ise, balangtaki devrimci ve demokratik ulusulukta, dil, dine, soya, kltre gre deil, btnyle tesadfi denebilecek, krallk ya da smrge idaresinin snrlarna gre belirlenmekteydi. spanyollarn Gney Amerika'daki idari blmlemeleri, Gney Amerika uluslarnn snrlarn oluturmutur. Ayn ekilde Kuzey Amerika uluslar da ngiliz smrge idaresinin izlerini tar. Fransz ulusunu Krallnn egemenlik alanndaki yurttalar oluturuyordu. Bunun somut tarihte hibir zaman bu mkemmellikte gereklememi, baz arplmalara uram olmas bu zn deitirmez. Yani balangta ulusal olann snrlar kendini politik olann snrlarna gre belirlerken, sonradan ortaya kan dile, etniye, dine dayanan gerici ulusulukta, bunlara gre tanmlanm ulusun snrlarnn politik olannn snrlarn belirlemesi gerektii gibi bir sonuca ulalm ve bu n yarg bu gn tartlmaz bir yaygnlk kazanmtr. Ve bu gn artk insanlar uluslar olduu iin ulusularn var olduu dncesine, yani tpk insanlarn kabul ve bilinlerinden bamsz snflar gibi uluslar olduu ve nasl snflar olduu iin snf bilinci varsa, uluslar olduu iin de ulusuluun var olduu ve ulusal bilincin olutuu dncesine alm ve bunu hi sorgulamadan kabullenmi bulunuyorlar. Bylece, balangta ve demokratik karakterli dnemde, ulus politik olana gre belirlenirken ve din, dil, soy, rk, tarih vs. onun belirleyenleri deilken, gerici dnemde politik olan ulusa gre belirleniyor gibi grnmeye ve kabul edilmeye balar. Ulusular olduu iin uluslar ortaya karken; uluslar olduu iin ulusular varm gibi grnr. Tpk tanrlar yaratan

155

insann, kendini tanrlarn yarattna inanmas gibidir bu. Uluslar yaratan ulusular; uluslarn kendilerini yarattna inanmaktadrlar.
Ulusuluk ve Din

Ulusuluk modern an dinidir, ulus da modern an tanrs. Eski uygarlklarda politik, toplumsal ve zel gibi ayrmlar yoktu. "Politik" olan dine veya soya gre belirlenirdi. Ulusuluk, bunlar alr, politik olann dna, inan alanna atar; "zel alan" dedii gettoya kapatr ve orada zorla tutar. Kendisi onlarn ilevini stlenir. rnein toplumdan yani kamusal olandan ayr bir devleti, siyaseti, zeli tanmayan, komnn kendisinden baka bir ey olmayan Alevilik, ben silahl adamlar tanmyorum, bende yaz yok, ben vergi memuru tanmyorum, ben bir inan deil, toplumun kendisiyim, onun dzeniyim diyemez. Dara kmann yerini mahkemeye kmak alr. Szl kltrn yerini zorla okula gidip yazy renme. Vergisiz ve silahsz bir toplumun yerini, vergiler, askerlik hizmeti alr. Byle davranmay kabul etmeyen imha edilir. Bir inan olmaya zorlanr. Aleviler de Aleviliin bir inan olduun kabullendikleri an artk, politik olann ayr olmasn ve politik olann ulusa gre belirlenmesini kabul etmiler demektir. Yani artk birer milliyetidirler. Sorun artk sadece nasl bir milliyeti olacaklarnda, yani politik olann neye gre tanmlanacandadr. Ayn ey, klasik uygarlklarn toplumsal ve siyasal dzenlerini salayan dinler iin de geerlidir. Mslman, ben eriat mahkemesinde yarglanp onun kararna uymak istiyorum; bu gnk devlete deil, o kadlarn maan karlayacak devlete vergi vermek istiyorum diyemez. Dedii an yok edilir. Bylece Mslmanlk da ayn ekilde, zel olan, inan olarak tanmlanm gettoya tklr. Klasik uygarlkta slam'n stlendiini bu sefer ulus stlenir. Mslmanlar, slamiyet'in bir inan olduunu kabul ettikleri takdirde, politik olann dnda bir inan olarak var olabilirler. Mslmanln bir inan olduunu

156

kabul eden her Mslman, aslnda politik olann ulusa gre tanmlanmasn kabullenmi bir milliyetidir de artk. Bu nedenle "slami dzen" hedefi, kendi iddiasnn aksine, baka bir uygarlk ve deerler sistemi deil, bu gnk ulusulua dayanan burjuva uygarlnn yaygnlatrlmasdr. Politik slam'da dile gelen eriat devleti talepleri, eski uygarla ve onun politik biimine bir dn deil; ran'da veya dier eriat devletlerinde grld gibi, politik olann, yani ulusun, slam'n belli bir yorumuna gre tanmlanmasndan baka bir ey deildir. Yani etnik veya dile dayanan gerici ulusulukla, rnein Trk ulusuluuyla ayrl zden deil, ulusun neye gre tanmlanaca noktasndadr. Etnik milliyetilik veya dile dayanan milliyetilik nasl etniyi veya dili politik alann tanmlamasnda kullanr ve etnik ve dilsel basklarn yolunu aar ve rnein dini zel alana hapsetmeye yararsa; politik slam da dini politik alann tanmlamasnda kullanp dier dinlerin, dinsizlerin ve laiklerin zerinde bir basknn yolunu amaya buna karlk rnein etniyi veya dili zel alana hapsetmeye ve rnein ran'da olduu gibi, bylece bir ok etniyi ve dili bir arada tutmay denemeye. Bu anlamda dine ve onun belli bir yorumuna dayanan ulusuluk, dile, soya, rka dayanan demokratik olmayan gerici ulusuluun deiik bir versiyonudur. Bu anlamda, Molla oligarisinin veya Trkiye'deki Devlet oligarisinin ayrl modern ve gerici ayrm deil; ulusun hangi ayrmc kritere gre tanmlanaca zerinedir. Trk egemenleri, dile ve soya, ran egemenleri (veya Politik slam) dine dayanarak egemenliklerini srdrebileceklerini dnyorlar. Milliyetiliin ya da ulusuluun zaferi, eski toplumlarn yaamn dzenleyen "din"lerin, birer inan, yani zele ait, politika d oluunun kabulyle balar. Bu anlamda, bu gn inan denerek, zel olann gettosuna tklan dinler, kapitalizm ncesinin milletleri ve milliyetilikleri; bu gn onlarn ilevini yklenen milliyetilik de, modern an dinidir. Milliyetiliin cezas suunun cinsinden olmaldr. O nasl eski alarda bu gn ulusuluun yapt ii yapanlar inan get-

157

tosuna kapattysa, ona da ayn ceza verilmelidir. Ulusuluun cezas, onun politik alnn dna srmek olmaldr. Ne var ki, milliyetilii, en demokratik veya en gerici biimleriyle, dier dinlerin yanna, inanla tanmlanm zel olan gettosuna atmak henz bu burjuva uygarl ve toplumunun ufku iindedir nk, zel, kamusal, siyasi ayrmlarn kabullenmekte ama henz onlarn ieriini ve neye gre tanmlanacaklarn tartmaktadr. Burjuva uygarlnn ve ufkunun tesi ise, zel, politik, kamusal gibi alanlarn ayrmlarn ald noktada balar. Bir snf mcadelesi arac olarak devlet olduu srece, politik olan ve dolaysyla da zel olan ve dolaysyla bunlarn nasl tanmlanaca sorun olacaktr. Ulusal olan zel olanda tutmak ayn zamanda politik olan ulusal olanla tanmlamak isteyen karsnda bir diktatrlk demek olacaktr. Snf mcadelesi arac olarak devletin ortadan kalkmas, ayn zamanda politik olann da yok olmas anlamna gelir. Ancak politik olan yok olduunda, onun neye gre tanmlanaca sorunu da ortadan kalkar. Ve nasl, snf mcadelesinin bir arac olarak devlet ortadan kalktnda, bir kamu gc olarak, "herkesten emeine gre" ilkesini yani burjuva hak eitliini salamak bu gnk kamusal olana denk dyorsa ve bu da hala zal ve kamusal gibi bir ayrm var sayyorsa, burada hala burjuva uygarlnn ufku geerlidir. Bu ufkun tesine, yani zel, kamusal ayrmlarnn tesine, ancak zenginliklerin grl grl akt ve toplumun bayraklarna "herkesten yetenei kadar herkese ihtiyacna gre" diyebildii; demokrasi aleminin, zorunluluklar aleminin tesindeki zgrlkler aleminde geilmi olur. Hemen grlebilir ki, soyut bir olanak olarak Amerika ve Fransa'nn devrimci ve demokratik ulusuluu; rnein Osmanl Topraklar zerinde yaayan tm dinlerden, dillerden halklarn padiahn ve devletin egemenliine kar mcadele
Demokratik ve Gerici Ulusuluk

158

iinde, sonraki blnme ve aclara uramadan; dinler, diller etniler karsnda tarafsz; ulusu demokratik devletin yurttalar ve onlarn hak ve grevleriyle tanmlam tpk ABD'de olduu gibi bir ulusun ortaya kmasna yol aabilirdi. O zaman, bu Ortadou Uygarlk alan da, tpk in veya Hindistan gibi tarihsel btnln koruyabilir; halklarn boazlamalar ve katliamlarna uramadan yaayabilirdi. Yani, demokratik ve devrimci bir ulusuluk bile, bu uygarlk alannn tpk in veya Hint'te olduu gibi btnln korumasn salayabilirdi. Bu olmad. nk, ulusuluun devrimci olduu, politik olann sultanlarn, asillerin veya brokrasinin imtiyazlarna, keyfiliklerine ve ayrmclklarna kar demokratik ve zgrlk taleplere gre tanmlanp, diller, diller, etniler karsnda tarafsz olduu zamanlarda, henz bu topraklarda kapitalizm gelimemi; bir burjuvazi ortaya kmam; ulusuluk henz buralara gelmemiti. Ama daha sonra artk kapitalist ilikilerin yaygnlat ve bir burjuvazinin ortaya kt ada ise, artk dnyada burjuvazi ilerici deildi ve devrimci ve demokratik ulusuluun yerini gerici soya, dile, dine gre tanmlanan ulusuluk almt. rnein ulus artk Padiahn ve devletin yetkilerine, keyfiliine ve dinler karsndaki ayrmclna kar insanlarn haklaryla deil, u veya bu soydan veya dilden veya dinden olmaya gre tanmlanyordu. Peki bu devrimci ve demokratik ulusuluun yerini sonra niin ve nasl oldu da dine, dile, soya, kltre hatta rka dayanan ulusuluk ald. Niin artk hi kimse bu ilk devrimci ve demokratik ulusuluu hayal bile edemez oldu? Burjuvazinin on dokuzuncu yzyl ortasnda, ezilen snflardan korkusundan eskinin egemen snflaryla uzlamaya ynelmesi ve devrimci demokratik karakterini yitirmesine bal olarak, politik olan, feodal ayrcalklara kar yurttalarn haklarna gre deil, soya, kana, dile, dine gre tanmlamaya balad. Bu gerici milliyetiliin hayaleti komnizm hayaletiyle birlikte ayn topraklarda (Almanya ve Orta Avrupa'da), ayn olaylar iinde ve ona bir cevap olarak ortaya kt. Yani dnya-

159

da gerici Ulusuluk Hayaletini ortaya karan Avrupa'daki "Komnizm Hayaleti"ydi Bylece burjuvazi hem demokratik grevler hedef olmadan bir modern devlet kurma olana elde ediyor hem de geni emeki kitleler demokratik hedeflerden uzak tutulup aralarnda atma yaratlabiliyordu. Bu bakmdan, etniye, dile, soya dayanan milliyetilik, burjuvazinin ezilenleri kendi ideolojik egemenlii altna almak iin bulduu en etkili silahtr. Dolaysyla bir snf mcadelesi aracdr. Tarihin snflar mcadelesi olduu gerei, kendini tarihin uluslar mcadelesi olduu biiminde gstererek hkmn srdryordu. Yani Tarih tam da snflar mcadelesi olduu iin, uluslar mcadelesi olarak grnmektedir. Uluslar mcadelesi, burjuvazinin ezilen snflara kar mcadelesinin bir biimidir. Devrimci ve demokratik ulusuluk, bundan sonra her yerde gerici ulusuluk karsnda birbiri pei sra yenilgiler almaya balad. Devrimci Demokratik ulusuluun son ykselii ve baars, Amerika'da Kuzey'in Gney'e kar zaferinde grld. Bu gn hala Amerika modern uygarln modeli ve ideali olmaya devam ediyorsa, bunu, siyahlar ulusun tanmndan dlayan gerici ulusulua kar savamay gze alp bu zaferi kazanmasna borludur. Amerika'nn ulat refah ve zgrlklere ulamak isteyen her toplum ve blge, ulusu dile, dine, soya, rka gre tanmlayan gerici ulusulukla savamay gze almak ve ona kar zafer kazanmak zorundadr. Bu gn bile Amerika'ya meyden okumak isteyen Avrupa'nn yapmak zorunda olduu, bunu Prusya yolundan, yukardan gerekletirmekten baka bir ey deildir. Burjuvazinin dnm ve gerici milliyetiliin kesin zaferi Amerika'nn politikalarnda son derece ak olarak grlebilir. Ulusu, beyaz adamla, yani rkla tanmlayan gneyin gerici ulusuluu ve ulusu byle tanmlayan eyaletlerin ayrlmas karsnda Kuzey, bu "uluslarn kendi kaderini tayin hakkdr, ulusu neyle tanmlayacaklarna onlar kendileri karar verirler"
Uluslarn Kaderini Tayin Hakk ve Gerici Ulusuluk

160

demedi; (geri Kuzey'in burjuvazisine kalsayd bunu demeye de hazrd) ulusun byle tanmlanmasna kar bir sava balatt. Ama ayn Amerika, yirminci yzyln banda, " Wilson Prensipleri" ile ulusun sadece dile, etniye, kltre, yani gerici burjuvazinin gerici ulusuluuna gre tanmlanmasn evrensel bir kural haline getiriyordu. Bir zamanlar Gney'e kar, topraklar kle sahibine fahielik deil, gmen kyllere karlk yapsn diye savaan Amerika, tm dnyaya, burjuvazinin dine, dile, soya dayanan milliyetiliine fahie olmay dayatyordu. Hibir devletin, dil, din, rk, soy ayrmcl yapamayaca gibi bir ilkenin yerini (nk gneye kar sava bu ilkede gerekesini buluyordu), uluslarn kaderini tayn hakk ilkesi, yani btn devletlerin dine, dile, soya, rka gre tanmlanmasnn meruiyeti almt. zgr kyllerin demokratik ulusuluunun yerini gerici bir emperyalizmin gerici ulusuluu almt. Bu gn de durum deimi deildir. Globalizmin hayranlar; "Ulus Devletin sonunun" geldiinden sz edenler; ABD'nin Irak'a zgrlk getirdiinden sz edenler bir eyi unutuyorlar, eer iddia edildii gibi Amerika hala o devrimci demokratik geleneklerini korusayd, askeri ve ekonomik gcn, tpk Gney'e kar savanda yapt gibi, ulusun ve politik olann, dile, dine, soya, kltre, dine gre tanmlanmasna ve tanmlayan devletlere ve hareketlere kar kullanmas gerekirdi. Bu ise, nesnel olarak iilerin ve yoksul kyllerin desteklenmesi ve savunulmas anlamna gelir. nk byle bir ulusuluktan kar olan tek toplumsal kesim onlardr. Ama o Afganistan'da, "Nation Bildung"un (Ulus inas) eriata gre yaplmasn onaylamakta ve tevik etmekte; Irak geici hkmetini, tm dinlerden, milliyetlerden dengelere ve etnik, dilsel ve dinsel llere gre kurmakta ve bu tr milliyetilie bir atlm vermekte; Trkiye gibi ulusu etni ve dille hatta dinle tanmlayan, srail gibi din ve soyla tanmlayan rk devletlere en byk destei sunmakta; demokratik bir Ortadou projesini ve ulusun tanmndan dili, dini, etniyi dla-

161

may savunan Krt ulusularna kar, Ulusu Krtlkle tanmlayan Barzani ve Talabani'yi desteklemektedir. Bylece yerli egemen snflar ve ABD'nin karlar, ulus tanmlar tencereyle kapa gibi birbirine uymaktadr. Aralarndaki sorun, ulusun neye gre tanmlanacanda deil, hangi etniye ve dine veya dile gre tanmlanacandadr. karlar bu noktada atmaktadr. ABD bylece yeni boazlamalarn yolunu amaktadr. Buna ihtiyac vardr, imparatorluk ancak, dinlere, dillere, etnilere gre blnm bir dnyada kurulabilir ve srdrlebilir nk. Dile, dine, etniye dayanan gerici ulusulukla, emperyalizm ve imparatorluk planlar etle trnak gibi birbirini tamamlar. O halde blgedeki mcadele, ister blge gericiliklerine, ister ABD'ye kar mcadele olsun, bunlar kesinlikle, dine, dile soya dayanan gerici milliyetilikle bir mcadele olmak zorundadr. Daha dorusu, devrimci ve demokratik bir ulusuluk iin mcadele, otomatikman ABD'ye ve Blge gericiliklerine kar bir mcadele de olur. Onlarn ayrl, ulusun dile, dine, soya gre tanmlanmasnda deil; hangi dine, hangi dile ve soya gre tanmlanacandadr. Elbette ezeni de ezileni de dine, dile, soya dayanan iki ulusuluk karsnda ezileni desteklemek gerekir. Ama bu destek bir politik destek olmaldr. Bu destek ayn zamanda byle bir ulusulua kar ideolojik ve teorik bir eletiri ile ve onun politik alternatifinin yaratlmas abalaryla birlikte yrtlmelidir. Aksi yndeki her dnce ve davran son durumada, gerici ulusuluk anlayna bir teslimiyet, devrimci ve demokratik hedeflerin yitirilmesiyle sonulanr.
Gerici Ulusuluun Kendi Dinamii

1848 devrimlerinde ilk kez Almanya'da kan, soya, dile, etniye dayanan bu gerici ulusuluk, dier lkelerin burjuvazisi de ayn gerici zellikler tadndan hzla yayld. Ama onun kendisini reten bir dinamii de vardr. Bir ulus bir kere kendini byle tanmlad m, dier devletler, halklarla ilikisini de bu

162

kritere gre tanmlamaya balar. Yani bakalarn baka dilden, dinden, olduklar iin bask altna alr veya onlarla o nedenle iliki kurar. O zaman, rnein bu baskya kar ama yine kendini dil ile tanmlayan bir ulusuluu dourur ve retir. Ama bu sefer o yani olan ve kendini ayn kriterlerle tanmlayan ulus da ayn eyi yapar ve bu bylece gider. Bu sre ve dinamik, bir bakma, iinden hayatn doduu var saylan organik orbada ilk kendi kopyasn reten molekln harekete geirdii, canllar yaratan, yeni hareket biiminin ortaya kna benzer. Bu ulusuluk karsnda, Antik tarihten ve tarih ncesinden gelen btn dil, din, kltr, etni bu yeni ulusuluun kendi ablonuna gre kolaylkla dizebildii proteinlerin yap talar olan amino asitler gibidirler. Gerici ulusuluk, biraz da bu kendi harekete geirdii, kendini reten dinamii nedeniyle bir kere ortaya ktktan sonra, bu dile, soya, etniye, dine dayanan gerici ulusuluk bir saman yangn gibi tm dnyay kaplamtr. Ulusuluk zafer yryn devrimci ve demokratik deil bu gerici ulusuluk zerinden yapmtr ve bu gn artk dnyada bir ulusa ait olmayan bir tek santimetre toprak; bir tek insan kalmamtr. Ama bu gerici ulusuluun ilerleyiine ve tarihsel zaferine en byk katk ayn zamanda ii hareketinden ve sosyalistlerden gelmitir; bu ulusuluk zafer yryn asl enternasyonalistlerin eliyle gtrmtr. Burjuvazinin demokratik ve cumhuriyeti ulusuluu terk etmesinden sonra da, onun devrimci ve demokratik dneminin ideallerini savunan iiler ve sosyalistler bunu demokratik cumhuriyet biiminde bir sre savunmaya devam ettiler.
i Hareketi ve Demokratik Ulusuluk

Birinci Enternasyonal ve i hareketi Amerikan savanda, Gney karsnda Kuzey'i karsnda en kk bir tereddt duymadan desteklerken, ayn zamanda bu demokratik ulusuluu gerici ulusuluk karsnda savunmu oluyordu. Bu anlay erevesinde daha sonra "uluslarn kendi kaderini tayin hakk" olarak tanmlanan ey, kendini rnein bir etniye gre tanm-

163

layan bir ulusun kendi kaderini tayn hakk olarak deil; ulusu etniye veya dile gre tanmlamay reddedenlerin bir hakk olarak alglanyordu. Yani eer kendini, gerici ulusuluun kriterleriyle tanmlamyor, btn dillerin, dinlerin, kltrlerin eitliine dayanan, bunlarn politik bir anlamnn olmad bir Demokratik Cumhuriyette, isteyen bir ky bile, bunlar savunduu takdirde ayrlabilirdi. Cumhuriyet zgr komnlerin birlii olarak anlalyordu ve bunu engelliyecek bir mekanizme olmamalyd. Engels, rnein mehur Alman Sosyal Demokrat partinin program taslann eletirisinde syle yazyordu: "O halde, merkezi cumhuriyet. Ama, l798'de kurulmu, imparatorsuz imparatorluktan baka bir ey olmayan bugnk Fransz Cumhuriyeti anlamnda deil. l792'den l798'e kadar, her Fransz ili, her komn (Gemeinde), Amerikan modeline gre, tam idari zerkliine sahipti; bizim de aynen sahip olmamz gereken ey budur. Bu zerkliin nasl rgtlenebileceini ve brokrasiden nasl vazgeilebileceini, Amerika ve Birinci Fransz Cumhuriyeti bize gstermi bulunuyor." Yani Uluslarn kaderini tayin hakk, Demokratik cumhuriyetin otomatik sonucu idi. Daha sonra anlam kaymasna urayaca gibi; kendini etniye, dine, soya gre tanmlayanlarn ayrlmalaryla ortaya kacak bir sonu deildi ve bu sonu da zaten tarihin de gsterdii gibi Demokratik Cumhuriyet olamazd. Ne var ki iki kanaldan bu demokratik ulusuluk ii hareketine egemen ikinci ve nc enternasyonal partilerince terk edildi. Daha Birinci Dnya Sava ncesinde, Bat Avrupa'nn neredeyse btn sosyalist partileri, burjuvazilerinin emperyalist yaylmaclnn bile destekisi olmulard. Elbette bunun ardnda, o zamanki Sosyalist ve i hareketinin ekirdeini ve esas byk blmn oluturan lkelerin smrgelerden aldklar krlardan krntlarla iileri ve sendikaclar kendi zafer arabalarna balamalar vard. Yani bu dnyadaki ii hareketinin imtiyazl bir zmresi haline gelenlerin kendi zmre ve ksa

164

vadeli karlarn savunmalaryd. Bu temelde, Kapitalist lkelerdeki btn Sosyal Demokrat partiler fiilen, bu gerici milliyetiliin savunucular haline gelmiler ve devrimci ve demokratik program terk etmilerdi. Elbette, bu kolay zaferde, bir ulus teorisinin ve uluslara ilikin bir programn olmamas kadar; sosyalist teorinin iindeki, onun organik bir bileimi olmayan ama iinden kt Aydnlanmann kalnts olan ilerlemeci tarih anlaynn ve Avrupa merkezciliin etkileri buna bal olarak ezilen uluslarn ve smrgelerin bir mcadele znesi olarak grlmemesi de bu gericiliin ii hareketine egemen olmasn kolaylatrmtr. Ne var ki, 1917'devrimininden sonraki gelimeler, balangta sava ve devrim dneminde bu milliyetilie kar mcadele iinde ekillenmi nc Enternasyonal partilerine de egemen oldu. Bunun nedeni, geri lkede balayan devrimin, ileri lkelere yaylamamas, bu tecrit ve sava ve i sava sonucu olarak da Rus i snfnn fiili yok oluu koullarnda, bir Brokratik tabakann bu devleti ve bunun prestiji ve rgtsel gcyle de nc Enternasyonal'i ele geirmesiydi. Bu da bir kere balaynca kendini besleyen bir sre yaratt. Brokrasinin milliyeti, dier lkelerdeki partileri ve ii hareketini Sovyet diplomasi ve d politikasnn bir avadanl olarak deerlendiren stratejileri pe pee kapitalist lkelerde ve geri lkelerde yenilgilere yol ayor, bu yenilgiler de bizzat gericiliin egemenliini glendiriyordu. Bylece rnein 1929 buhran gibi, tarihin grd en byk ve kapsaml buhranlar, hibir baar kazanlmadan ve Almanya'da olduu gibi tayin edici yenilgilerle ve moral bozukluklaryla sonulanyordu. Faizm ve kinci Dnya sava bu gnahlarn kefareti ve cezas olarak gerekleebilmiti. ktidarn her trl demokrasiden uzak, brokratik, merkezi devlet aparatna borlu olan bir brokrasi, demokratik bir cumhuriyeti savunamazd. Bylece kapitalist lkelerde burjuvazinin ve Sosyal Demokrat partilerin yaptn bu sefer Sovyetler ve nc Enternasyonal partileri de yapyordu. yle ki en kt durumda bile, her trl dil, din, etni, kltr politik

165

tanmlamadan dlamas ve tm dillere, kltrlere eitlik sunmas gereken Sovyetler Birlii topraklarnda, dillere, soylara dayanan uluslar ve milliyetler yaratlyordu. Sovyetler Birlii adnn ve bayrann her trl dile, etniye, dine ilikin armdan azade; politik olan ulusal olandan dlayan ve snrlar tanmayan gndermeleri bile unutulmu bulunuyordu. Ama bu brokrasinin zarar sadece ii hareketine olmad, smrgelerde ve geri lkelerdeki devrimci demokratik karakterdeki Komnist Partilerdeki ideolojik etkileri ve idari dayatmalar araclyla, devrimci bir kyl tabanna dayanan devrimci demokrasinin de, devrimci demokratik geleneklere ve programa yabanclamasna, Fransz devriminden bile daha geri bir ulusuluk anlayna ve brokratik devletlere yol ayordu. Nerede bu hareketler baarya ulatysa (Yugoslavya, in, Kba) Sovyet brokrasisine ramen oldu. Sovyet brokrasisinin tek etkisi, kendi gerici ideolojisini ve brokratik devlet ve burjuvazinin devrimci dnemi kadar bile olsun demokratik karakteri kalmam gerici milliyetilik hastaln onlara bulatrmak oldu. Bylece ne ileri lkelerin ii hareketlerinde, ne geri lkelerin kurtulu savalarnda ne de bizzat o "Sosyalist" denen lkelerde, burjuvazinin devrimci dnemindeki kadar olsun ilerici, yurttala dayanan bir ulusuluk ve demokratik bir program olmad. Hep kendini dile, soya, kltre gre tanmlayan uluslar kuruldu. Ulusal tarihler yazld ve ulusuluk vld. Btn bu nedenlerle, Tarihin garip alay, Ulusuluk hayaletinin dnyaya egemen olmasnn en byk sulusu bizzat "Komnistler" olmutur. Bylece, devrimci ve demokratik ulusuluu savunacak hibir modern snf kalmyordu. Burjuvazi de, iiler de gerici ulusuluun savunucularna ve yayclarna dnyordu. Hibir ezilen snf kalmyor, Balkanlarn, in'in devrimci kyll ayn gerici ulusuluu savunan partilerin nclnde hareket ediyordu. Dnyadaki, kendini dile, soya gre tanmlayan uluslarn ou kendine sosyalist diyenler tarafndan kuruluyordu.

166

Ama sosyalist hareket bu gerici ulusulua dayannca bu sefer burjuvazinin de kendini sosyalist olarak tanmlamamas iin bir neden kalmyor ve gerici milliyetilik kendini sosyalizm olarak ifade ediyordu. Bylece dnn milliyetilerinin kolayca sosyalist olmalar ve sosyalist bir sylem bir gelecek vaat etmediinde de ayn kolaylkla tekrar saf milliyetilere dnmelerinde hi de alacak bir yan kalmyordu. Bu nedenle btn dnyada, dine, dile, soya, kltre dayanan milliyetiliin en militan savunucularnn eski sosyalistler veya sosyalizm yknden kurtulmu eski sosyalistler olmas hi de artc deildir. Bu yle yerlemi bir gerici ulusuluk anlaydr ki, rnein Avrupa Birliinde olduu gibi, ABD'nin rekabetine kar ortak bir siyasi irade oluturabilmek iin, Avrupa'da dine, dile, dayanmayan bir ulusun, yukardan reformlarla kuruluuna veya globallemenin ve post Fordist retim yntemlerinin ve elektronikteki devrimin bir sonucu olarak burjuvazinin btnyle ekonomik kayglarla, ok kltrllkten, ana dilde eitim hakkndan, yani u szde "ulus devletin sonu"ndan sz edilmesine ve bu yndeki reformlara bile kar kmaktadrlar. Bylece, kendi sosyal konumlar veya znel istemleri ne olursa olsun, en gerici oligarilerin en militan destekileri haline gelmektedirler.
Devrimci Marksistler ve Ulusuluk

Ama btn bu gerici milliyetilik karsnda milliyeti sosyalizm anlayna kar mcadele edip, sosyalizmin devrimci geleneklerini savunma abasnda olmu kk radikal sosyalist akmlar da daha iyi bir durumda deildirler. Onlar bir kere, tarihin bu geri gidiinin nesnel koullar haline geldiini, yani dnya iilerinin yz yl nce kat ettikleri yolu, bu sefer "dizlerinin zerinde" kat etmesi gerektiini grememekte, demokratik bir cumhuriyet hedefini hor grp, gereklikle ilikisi olmayan, gelimi lkelerde bir buhran dneminde ii hareketinin kendi deneyleriyle bir ikili iktidara var-

167

masnn yolunu amaya ynelik "Geisel Talepleri" tekrarlamakla yetinmekte, ama gerekte bir karl olmad iin de pratikte tipik sendikal-ekonomik mcadeleye gmlerek, iileri gerici Ulusulua kar devrimci ve demokratik bir mcadeleden uzak tutmakta, fiilen gerici milliyetilie hizmet etmekte ve iileri tecrit etmektedirler. Ama bunlar ayn zamanda, gerici bir ulusuluu da savunmaktadrlar. nk en iyi durumda, yani her ikisi de etniye ve dile gre tanmlanm ulus ve ulusal hareket karsnda, sadece "Uluslarn Kaderini Tayin Hakk"n savunarak, ulusun neye gre tanmlandn hi problematize etmeyerek ve gerici ulusulua kar bir ideolojik mcadele ve politik program gelitirmeyerek, fiiliyatta ok devrimci bir grnm altnda gerici ulusuluu da savunmu olmaktadrlar
Tarih ve Ulusuluk

Devrimci demokratik bir ulusuluun yani Demokratik bir Cumhuriyetin ulusunun etnisi, dini, dili, soyu olmad gibi, tarihi de olamaz. Hem genel olarak uluslarn tarihi yoktur, hem de etniye, soya, dile, dine dayanan ulusuluun aksine, demokratik bir cumhuriyet'in yurttalarndan oluan bir ulusun tarihe de ihtiyac yoktur. Halbuki, an sosyalistlerin yazlarna bakn, hepsi, o etniye, dile, soya gre tanmlanm uluslarn tarihlerinden, onlardaki demokratik geleneklerden sz etmektedirler. Uluslarn demokratik geleneklerinden ve tarihlerinden sz etmenin kendisi gerici bir ulus anlaynn ifadesinden baka bir ey deildir. Ancak soya, dile, dine, kltre dayanan ulusuluklarn bir tarihe ihtiyac vardr. Demokratik ve devrimci bir ulusuluun, hibir dile, dine, soya, kltre dayanmad iin bir tarihe de ihtiyac da yoktur. Devrimci ve Demokratik bir ulusuluk bir tarih yaratmaz ve yaratamaz. Tarihi onun kendisiyle balar. Ve gerekten devrimci ise, onun ilk grevi kendisinin bir an nce sonunu getirmektir. Tpk ezilenlerin iktidar arac olacak bir devletin esas

168

grevinin kendisinin snn hzlandrmas gibi. Byle bir ulusuluk da ilk planda, ulusal olan ile politik olann akmasn, yani snrlar amay, ne kadar demokratik olursa olsun ulusal devletlerin sonunu hedeflemelidir. En eski ulus olan Amerikan ulusunun bir tarihi yoktur. Ama gerici ulusuluun diyalektii yledir ki, gerici ulusulua dayanan btn uluslarn nedense yzlerce ve binlerce yllk tarihleri vardr. Gerekte bu tarih yoktur yaratlmtr. Bu tarih insanln tarihi yama edilerek ina edilmektedir. Ve bunun en byk sulularndan biri de, demokratik, ilerici ve hatta heretik ulusal tarihler yaratan ve yazan sosyalistlerdir. En byk gericilik, en devrimci tarihilik biiminde grnmektedir. Ortadou, ancak tarihi kendisiyle balayan, tpk, dilsiz, dinsiz, soysuz, kltrsz ve geleneksiz olduu gibi tarihsiz bir ulus veya uluslar olduu takdirde tarihine uygun davranm olur.
Osmanl ve Ulusuluk

te, Roma, Bizans'n devam olan, Ortadou Akdeniz uygarlk alannn imparatorluu olan Osmanl'nn ulusuluk karsnda nasl kurt dalam srye dndnn anahtar ulusuluun bu biiminde gizlidir. Ulusuluun henz devrimci olup, ulusu yurttalk haklaryla tanmlayan biiminin rzgarnn estii zamanlar; o topraklarda ne modern kapitalist ilikiler ne de byle bir ulusuluu bayrak edecek burjuvazi vard. Bunlar ortaya ktnda ise, artk ne burjuvazinin byle cesareti kalmt ne de byle bir ulusuluun rzgar. Keza onda byle devrimci ve demokratik bir ulusuluu savunacak gte bir ii snf da yoktu. Byle bir snf ortaya ktnda ise, o snfn btn partileri oktan Stalinizm'in ayn gerici ulusuluunun egemenlii altna girmi bulunuyordu. Ortadou'ya dier uygarlklar karsnda gcn veren, halklarn ve dillerin kastlamamas ve seslere dayanan bir yaz gibi zellikler, onun para para olmasnn ve gszln temelini oluturdu.

169

Bylece blgenin son imparatorluu olan Osmanl hem Mslman devlet snflar hem de ezilen Hristiyan halklarn burjuvazisi tarafndan gerici bir ulusuluun batana ekildi. Demokratik ve Cumhuriyeti ulusuluun sadece ok clz yanklar grlebildi. Uluslar dile, dine, soya gre tanmlayan gerici ulusuluk, ulusu ayn ekilde tanyan egemen ulus veya o dinden ve dilden olanlar bask altnda tutan bir arkaik rejime kar nesnel olarak ilerici ve kurtuluu bir ilev grebilir, ama bu onun gerici zn ortadan kaldrmaz. Bu anlamda Balkan ve Anadolu'nun Hristiyan halklarnn ulusuluu nispi bir ilericilik tamsa da, kendi benzeri Osmanl egemen devletiliinin nce dine ve sonra etniye, dile ve rka dayanan ulusuluunun ortaya kmasna ebelik de yapmtr. Kendilerini dile ve etniye gre tanmlam Balkan uluslar Osmanl egemenliine kar mcadeleleriyle nesnel olarak ilerici bir ilev grdlerse de; demokratik ve devrimci bir ulusulua dayanmadklar iin, sadece Osmanl egemenlerini deil, Mslman ahaliyi de Balkanlardan srdler. Eer gerekten demokratik karakterde olsalar ve byle zgrlkler getirselerdi, o Mslman ahali kolayca, keyfi ve baskc Osmanl egemenliine kar kazanlabilir veya tarafszlatrlabilirdi. Yani Balkanlardaki ulusal hareketler, bir Fransz devriminin Alsas Lorendeki Almanlara salad zgrlkleri salama yoluna girmeyerek, o gerici ulusuluun kendisinin benzerlerini yaratmasnn yolunu at. Bylece Balkanlardan atlan Mslman ahalinin ayn gerici ulusuluunu ortaya kard. Anadolu'nun Hristiyan halklarn katleden ve srenlerin nemli lde Balkanlardan kaan Mslmanlar ve onlara dayanan devlet snflar olmas rastlant deildir. Keza, Balkanlardaki gerici ulusulua dayanan devletler de kurulduklar andan itibaren dayandklar ulusuluun gerici zelliklerini birbirlerine kar da gstermilerdir. Her biri tanmn, etniye, dile, soya, dile gre yaptndan, her devletin topraklarnda yaayan dier din, etni, ve dillerin tasfiyesi ve

170

dolaysyla bunun iin atmalar, katliamlar ve srgnler gndemden dmez olmutur. Bunun en son rnei, Yugoslavya'nn paralanmasnda grld. Balkanlama gerici ulusuluun bir rndr. Bir yandan gerici ulusuluk rneine gre, dier yandan bizzat Mslman devlet snflarnn egemenliklerini korumak iin kendilerine bir ulus yaratmak zorunda olmalar nedeniyle ekillendiinden, yani bir devlet snflarnn egemenliini korumann arac olduundan,Trk ulusuluu bandan beri en kk bir ilerici ve kurtuluu zellik tamamtr. Balkan ve dier Hristiyan uluslarn ulusal hareketleri kadar olsun nesnel olarak ilerici bir karakteri bile olmad. Trk ulusuluu, Balkan ve Anadolu'nun Hristiyan halklara dayanan ulusuluunun aksine, onlar gibi Osmanl'nn egemenliinden kurtuluun bir arac deil, Osmanlnn egemen kastnn egemenlii ve imtiyazlarn korumasnn bir aracyd. Bu ulusuluk Alman emperyalizminin Hint yolunu amak ve Rusya'y arkadan kuatmak iin gelitirdii Panislamizm ve Pantrkizm ideolojilerinin de etkisiyle her zaman emperyal ve rk bir karakter de tad. Ama ayn zamanda bu ulusuluun en byk destekileri, Rum ve Ermeni burjuvazisi karsnda Mslman ahaliden bir Trk ulusu yaratarak kendine dayanaca bir ulus yaratma ihtiyac iindeki Yahudi ve Sabetayc liman ehirleri burjuvazisinin de karlarnn da bir ifadesiydi. Kendine Trklerin atas diyen ve kelimenin gerek anlamnda da yle olan - (Trklerin atas o ise ondan nce Trkler diye bir ey de olmamas gerekir, ki aslnda yoktur da) Atatrk, Osmanl devlet snflar ile Levant'n Yahudi burjuvazisinin karlarnn bu akmasn sembolize ediyordu. O Selanik'te Sabetayclarn modern okullarnda eitim grm bir Osmanl generaliydi. Bylece Mslman Osmanl devlet brokrasisi ve liman ehirlerinin Yahudi ve Sabetayc burjuvazisi, tpk Allah'n
Trk Ulusuluu

171

insan kendi suretinde yaratmas gibi Trk ulusunu kendi suretinde yaratt. Ama kendisi, slam zrhyla zrhland iin dil ve din haricinde, bizzat Yunan ve Ermeni uygarlklarnn mirasn srdren Bizans tarafndan kltrel olarak fetih edilmi bir snf ve kastt. Bylece yaratlan Trk ulusu, Kltrel olarak Bizansl, yani Rum ve Ermeni; dil olarak Trke, din olarak slam oluyordu. Hafzasn yitirmi bir Rumluk ve Ermenilik; uydurulmu bir dil (Trk Dil Kurumu), uydurulmu bir Tarih (Trk Tarih Kurumu) ve uydurulmu bir slamiyet'e (Diyanet leri) gre tanmlanan bu ulus tam anlamyla izofrenik bir varlktr artk. Ama nasl Balkan ulusuluu Trk ulusuluunu kendi rneine gre yarattysa; Trk ulusuluu da Krt ulusuluunu kendi rneinde yaratt. Kendi btn hastalklarn ona da aktard ve ona aktard hastalklarn yaratt zaaflarla egemenliini srdrd. Ulusu, soya, dine, kana, dile gre tanmlayan gerici ulusuluklarn hi birisinin blgenin sorularna bir zm getiremeyecei ok aktr. Yaplmas gereken, ulusun tanmndan dili, dini, soyu, kltr, dili dlamaktr. Dili, dini, ulusu, soyu, ve tarihi olmayan; ulusu yurttalara; yurttalar haklarna gre tanmlayan bir demokratik ve cumhuriyeti yap bir k sunabilir. Blgede, Devrimci ve Demokratik dnemin kaynaklarna dnerek; ABD'nin ve blge egemenlerinin ihtiyac olan gerici, dle, dine, etniye, tarihe dayanan ulusulua kar, tpk Amerika'daki Kuzey eyaletlerinin Gney eyaletlerine kar savat gibi savaacak, gerici ulusuluk karsnda demokratik ve cumhuriyetilie dayanan bir ulusuluk gerekmektedir. Bu gn var olan uluslarn ve ulusularn hepsi byle demokratik bir ulusuluun karsndadr. Amerika bu gerici ulusuluun en byk tevikisidir. O halde, Trklerin, Krtlerin, Araplarn, iilerin, hasl tm dillerden, kltrlerden, dinlerden ve soylardan insanlarn,
Blge in Sonu

172

ulusu dile,dine, soya, kltre gre tanmlamaya kar kanlarnn bir araya gelmesi gerekmektedir. Trkiyeli iiler ve halk, ulusu Trk soyu, dili ve kltr ve tarihiyle tanmlayan Trk'lerle blnmeden, Krdistanl iiler ve halk, ulusu Krt soyu, dili ve kltr ve tarihiyle tanmlayan Krtlerle blnmeden; Irakl, Suriyeli veya baka lkeli iiler ve halk; ulusu Arap soyu, dili, kltr ve tarihi ile tanmlayan Araplarla blnmeden; Yahudiler ulusu Yahudi soyu, dini, kltr ve tarihiyle tanmlayan Yahudilerle blnmeden ne her hangi bir lke demokratikleebilir ne de blgenin paralanml ve kanamas durdurulabilir.
Demokratik Ulusuluun kili Karakteri

Bu devrimci ve demokratik ulusuluun genel olarak dnya ekonomisi ve zengin lkeler; zel olarak blge ve geri lkeler bakmndan ok farkl anlamlar vardr. Bu gn amzda, globalleme ylesine gelimitir ve zengin ve fakir lkeler arasndaki fark ylesine almtr ki, ileri lkelerdeki, en demokratik ulusuluk bile, dnya apndaki bir rk ayrmclnn, dnya apndaki bir apartheit sisteminin arac olmaktadr. Amerika ya da Avrupa m, bunlar kendi ilerinde, ulusun tanmndan btn dinsel, dilsel tanmlar dlarlarken, dayandklar ulusuluk, dnyann yoksullarnn bu hudutlarn dnda kalan gettonun duvarlar iinde tutulmasnn arac olmaktadr. Bu, en ilerici tanmlara dayanan, btnyle demokratik karakterdeki ulusuluun ve ulusal snrlarn bile retici glerin bu gnk gelimilik dzeyinde gerici karakterinin bir yansmasdr. Klasik uygarlklar anda, dnya ticareti henz ok kk ve lks mallarla snrlyken bile, ticaret yollar in, Hint, ran ve Ortadou-Akdeniz alanlarnda imparatorluklar gerektiriyordu. Bu gn ise globalleme akl almayacak boyutlara ulamtr. Mallarn ou dnyann baka lkelerinden gelmekte ve bizzat o mallarn kendileri de baka lkelerde retilmi mallardan olumaktadr. Byle bir dnyada, ne kadar byk

173

olursa olsun ve ne kadar demokratik kriterlere gr tanmlanm olursa olsun, ulusal devlet hibir zaman sorunlara bir zm getiremez. Ulusal devletlerin olduu bir dnyada tek zm, dnya apnda bir imparatorluk olabilir. Kapitalizmin ve emperyalizmin zm nerisi budur. Ama bu zmn kendisi bir elikidir. mparatorluk ancak bakalar paralanm ve blnm, glerini birletiremez durumdaysa mmkndr. Yani dnyay bir imparatorluun egemenlii altnda birletirmek onu olabildiince kk, iradesiz ve gsz paralara blmekle olur. Bu eilim ister Avrupa'nn ABD tarafndan eski ve yeni diye blnmesi giriimlerinde, ister Irak'ta siyasi olann dinler, diller ve etnilere ve onlarn dengelerine gre tanmlanmasnda aka grlmektedir. Bu hibir zaman bir zm olamayaca gibi, ayn zamanda ok kan ve ac demektir. Buna cevap ise, mrn oktan doldurmu ve bu imparatorluun stratejisine hizmetten baka bir ie yaramayan, dile, dine gre tanmlanm uluslar hi olamaz. Bunun bir tek cevab vardr: politik olann tanmndan ulusal olan kaldrmak. Tm ulusal snrlar havaya uurmak. nsanlarn hak ve grevlerine gre olumu demokratik bir dnya cumhuriyeti. gcnn serbest dolam. Bu cumhuriyet ancak, burjuva uygarlnn, siyasal, zel, kamusal, ticari ayrmlarn kaldrp, toplumun ve insann birliinin yolunu tekrar aabilir. Bu bakmdan, gerek dnya apndaki sorunlar gerek zengin lkelerin iileri bakmndan, en demokratik bir ulusuluk bile bir gerici programdr. nk, artk o Ulusuluk, tm mallar ve sermaye serbest dolarken, i gcnn serbest dolamnn nnde bir engeldir. Dolaysyla dnya apndaki apartheit sisteminin bir arac olarak, zengin lkelerden olmayan insanlar yoksullarn topland bir rezervatta tutmann arac olarak ilev grmektedir. Dnya apnda ve ileri lkeler asndan program, ulusun tanmndan dili, dini, soyu dlamak deil (ki zengin lkelerde bu byk lde gereklemitir), nasl tanmlanrsa tanmlan-

174

sn, politik olann ulusal olana gre tanmlanmasna son vermek ve ulusuu, layk olduu yere, dinlerin arasna, inan alanna, zel alana yollamaktr. Bu pratik olarak btn snrlarn kalkmas anlamna gelir. Aslnda dnyann yoksullar imdiden ayaklaryla bu programa oy veriyorlar. Denizlerde, da doruklarnda, nehirlerde; yayan ya da derme atma kayklarla, gemi ambarlarnda, trlarla bin bir yoldan o ulusal snrlar ve duvarlar amaya, hapsedildikleri rezervattan ya da dev Bantustan'dan kamaya alyorlar. Bu anlamda dnya apnda i gcnn serbest dolam; gittii yerde alan ve vergi verenin tm sosyal ve siyasal haklara sahip olmas, her demokrat ve sosyalistin, her iinin savunmas gereken asgari bir programdr. Ama zaten bu program, fiilen, ulusal devletlerin sonu ve ulusal olann zel ve inan alanna tklmasndan baka bir ey de deildir. Ne var ki, byle bir program, zengin lkelerin emeki ve iilerince savunulmamaktadr. Savunulmamasnn nedeni de udur: Byle bir programn gereklemesi, zengin lkelerin dzeyinde belirli bir dmeye yol aar. Hem zengin lkeler ile yoksul lkeler arasndaki eitsiz mbadeleden doan deer transferi son bulur; hem de zengin lkelerde i gcnn fiyatnn dmesine yol aar. Kimse daha kt sonular iin mcadele etmeyecei hatta onlara kar direnecei iin, gelimi lkelerin iileri byle bir sosyalist programa kar durma eilimindedirler. Ama zengin lkelerin iileri ve cretlileri istemedike yer yznden kapitalizm kalkmayacandan, bu ayn zamanda insanln kmazn da gstermektedir. Yoksul lkelerin iileri dnya apnda eitliki bir dzeni; ulusal snrlarn kaldrlmasn isteyebilir ama yapamaz; zengin lkelerin iileri ise yapabilir ama istemez. Bu amaz, dnyadaki ezilenlerin karsnda bulunduu en byk amazdr ve bu amaz zlmedike, brakalm sosyalizmi insanln yaamas bile mmkn grlmemektedir. ***

175

Ama nc dnyada, yani zengin lkelerin dnda, mparatorluun blme ve gszletirme stratejisine kar, devrimci ve demokratik ulusuluk hala bir savunma mevzii olarak ve birletirme potansiyeliyle, emperyalizmin bl ve hkmet stratejisini bo drmek iin ilerici ve kurtuluu bir ileve sahiptir. rnein, Ortadouda, ABD veya Avrupa gibi bir Demokratik Cumhuriyetler birlii, hem blgenin insanlarna daha byk bir refah, daha kansz bir yaam sunar; hem de ABD ve dier emperyalistlerin planlarna kar koymak iin daha byk bir g ve irade birlii salar. Ve o zaman belki Tarih byle daha uzun bir yoldan, bu gnk yaam dzeyleri ve gelirler arasndaki derin blnmle bir son verip, dnyann cretlilerinin ortak bir programda birlemesinin koullarn yaratabilir.
Globalleme ve Ulusuluk

Dnya apnda globallemenin ve i gc glerinin etniye, dile, dine gre tanmlanm uluslar belli bir zorlamas bulunmaktadr. Kendini dile, dine gre tanmlayan devletlerin ve uluslarn giderek ekonomik gelimeyi engelleyici bir ilev grd ortaya kmaktadr. rnein, ana dilde eitimi reddetmek ve zorla asimilasyon, hem toplumsal atmalar kesinletirmekte, hem i gcnn gereken eitimi salanamamakta, burjuvazi rekabet gcn yitirmesi sonucunu vermektedir. Bunun iin iki farkl ulusuluk anlaynn damgasn tayan bir rnek alnabilir. rnein, Franszca bile konuamayan Zidani'yi Fransz milli takmna almakta bir kompleks gstermeyen Fransa, Zidani'nin att gollerle dnya ampiyonu olurken; Almanya'da doup bym ve Almanca'ya Trke'den daha hakim Trkiye kkenli futbolcularna, soya, kana, dile dayanan ulusuluunun gelenekleri nedeniyle ykselme ve milli takma girme olanaklar tanmayan Alman futbolu gerilemektedir. Almanya'nn bu gerici milliyetiliinin kurban olan bu futbolcular ise, yine ayn milliyetilik kanalndan Trkiye'yi dnya ncs yapmaktadr.

176

Ya da ana diline hakim olamayanlarn baka dilleri renemedii bunun ise i gcnn eitimini zorlatrd ve kalitesini drd bilinen bir gerektir. Btn bu gibi nedenlerle, burjuvazi, dnyada genel olarak, milletin tanmndan dili, dini, etniyi dlama eilimine girmi bulunmaktadr. ok kltrllk ya da ulus devletin sonu sylemlerinin yaygnlamas, aslnda burjuvazideki bu deiimin bir ifadesidir. Bunun yan sra, imdi Avrupa Birliini oluturanlar gibi, bir zamanlar kendini genellikle soya, dile gre tanmlam uluslardan oluan devletlerin, ABD'ye rekabet edebilmek; kk devletlerin ulusal pazarlarnn bukalarndan kurtulmak iin birleme eilimine girmeleri ve Avrupa ulusu erevesinde bu kimlikleri, ar ekimle, yukardan ve Prusya yoluyla giderek politik alann dna itmek zorunda olmalar gibi eilimler de zellikle, Trkiye'de, devlet snflar karsnda burjuvazinin dile, soya, dine dayanmayan bir ulusulua geme eilimi gstermesine yol amaktadr. Bu her ne kadar eski gerici milliyetilie gre bir ilerleme anlamna gelirse de, demokratik ve cumhuriyeti olmaktan ok uzaktr. Demokratik Cumhuriyet sadece ulusun tanmndan dili, dini vs. dlamaktan ibaret deildir. O ayn zamanda pahal, baskc, brokratik olmayan, ulusun ounluunun iradesine kar kullanlamayacak bir cihaz demektir ve bu nedenle bu gnk pahal, baskc, brokratik cihazlarn paralanmasn gerektirir. Burjuvazi ise i buralara gelince son derece korkaktr ve buralara gelir diye korkmakta ve Brokratik oligariye kar tutarl bir tavra girmemekte srekli onunla uzlama yollar aramaktadr. O gl devletten, demokrasiyi engelleyen mekanizmalardan hi de vazgemek niyetinde deildir
Deien Roller

Ama btn bunlara ramen, ister globalizmin yaratt eilimlere ve Avrupa ile entegrasyon abalarna; ister siyasi iktidar elinde tutan brokratik oligariye kar bir cevap olarak olsun Trkiye politikasnda, ulusuluk sz konusu olduunda, burju-

177

vazi ulusun tanmndan dili, dini, etniyi karmaya daha eilimliyken, Sosyalistler aksine var olan yapy sorgulamaktan kanmakta ve var olan ulusuluk anlaynn savunuculuunu yapmaktadrlar hem de anti emperyalizm ve anti kapitalizm adna. Bylece, devrimci demokratik hedefler gden sosyalistler ve devrimci demokratlar iin, Burjuvazi ve liberaller en azndan taktik ittifaklar yaplabilecek yol arkadalar haline gelirken, var olan btn sosyalist rgtler ve bunlarn etkisi altndaki ii hareketi; kar cephede yer almakta; gerici ulusuluun bir savunucusu olarak ortaya kmaktadrlar. Bu da onlarn egemen brokratik oligarinin en byk destekisi olmasna yol amaktadr. Pek ok kiinin kafasn allak bullak eden bu fenomenin srr ite yine Stalinizm kanalndan sosyalizme sinmi bu gerici ulusuluk anlayndadr. Bu durumda, var olan sosyalistler artk, devrimci demokrasi mcadelesinin mttefikleri deil, onun karsndadrlar. Onlar sosyalist ve anti emperyalist bir sylem iinde gerici milliyetiliin savunuculuunu yapmaktadrlar. Ve onlar iiler arasndaki almalar ve etkileriyle, ii hareketinin gerici milliyetiliin bir destekisi olarak ilev grmesine yol amakta; demokratik hedefleri bayrak yapm, tm gayr memnunlar birletirecek bir politik ii hareketinin olumasnn nne en byk engel olarak kmaktadrlar. Bylece devrimci demokrasi bakmndan eski ablonlara uymayan bir durum ortaya kmaktadr. rnein Trkiye'de, "kinci Cumhuriyetiler" de denen, Liberal ve demokrat burjuvazinin eilimlerini yanstanlar; aznlklar, en azndan birer geici yol arkada olarak; sosyalistler ve onlarn kontrolndeki ii rgtleri ve hareketi ise kendisine kar mcadele edilecek gerici milliyetiliin birer savunucusu olarak ortaya kmaktadr. likilerin bilinen hibir ablona smayan bu ters yz oluu, aslnda demokratik mcadelenin nemini hi de kk grmeyen; gerici milliyetilikle de ba pek ho olmayan bir ok sosyalistin bile, kendinden ve pozisyonundan korkarak; var olan sosyalist ve ii rgtleriyle bir kopumaya gitmesini ve

178

devrimci ve demokratik bir muhalefetin saflarnda birlemesini engellemektedir. Bu ters yz olular nedeniyle bir rastlant deildir, Krtlerin, ezilenlerin mcadelelerinin en iyi savunucularnn sosyalizme uzak duran liberallerden ve "kinci Cumhuriyetiler"den kmas; buna karlk sosyalizmi dilinden drmeyenlerin bu mcadeleleri ve sorunlar gndemden uzak tutanlar olmas. Sosyalistlerin byk bir ounluu iin bu tam anlamyla elikili bir durumdur. Onlarn ou bu sistemin kurbanlar, znel olarak milliyetilie zerrece sempati duymayan insanlar olmalarna ramen, bu gn iinde bulunduklar nesnel konumlaryla kendi znel niyetlerine kar durmaktadrlar. Onlarn bu elikiyi zebilmeleri iin, ulus teorisinin Marksist bir aklamasnn ve bu ynde ideolojik mcadelenin hayati bir nemi bulunmaktadr. Ulusun, yurttala gre; gerici milliyetilik karsnda olua gre tanmlanmasndan sz ettik. Peki byle demokratik bir cumhuriyetin yurttalar iradelerini nasl gerekletirebilirler? Bunun temel art snrsz bir dnce ve rgtlenme zgrldr. Yani her trl dnce ve rgtlenme zgrl ortamnda tm farkl grlerin rgtlenmesi ve ounluu kazanmak iin eite, idari veya ekonomik kayrma veya basklara uramadan dierleriyle yarmas. Ama bu yetmez. O farkl fikirler tm topluma kendini nasl duyuracaktr? Fikirlerin, programlarn doruluunun gc sermayenin veya devletin gcn nasl ap da geni kitlelerin bilgisi ve bilincine ulaacaktr? Bunun iin, tm basn ve haberlemenin sermayenin, iktidarlarn ve devletin denetimi ve manplasyonlarndan azade olmas arttr. Yurttalarn tm olgular ve grler hakknda, o grler hukuki, siyasi veya ekonomik bir engellemeye uramadan bilgi sahibi olabilmesi, doru kararlar verebilmesi; doru seimler yapabilmesi ve yanl seim ve kararlarn deitirebilmesi iin olmazsa olmaz bir kouldur.
Demokrasinin Koullar

179

Nasl, hava, su olmadan yaamak mmkn olmaz ise, medya zerinde sermaye ve devletin her trl kontrol ortadan kaldrlmadan demokrasinin gereklemesi mmkn deildir. O halde, var olan btn yayn olanaklarnn; matbaalarn, katlarn, frekanslarn ve kanallarn kesinlikle devlet ve sermayenin kontrol dnda olmas yani bu alanda zel mlkiyetin ve devletin sz hakknn kaldrlmas, demokrasinin gereklemesinin modern toplumda olmazsa olmaz kouludur. Devlet ya da hibir zel mlk sahibi hibir yayn organnn sahibi olmamaldr. Tpk su, toprak ve hava gibi, haberleme olanaklar da tm topluma ait olmaldr. Bunlar, tm nfus arasnda, rgtlerin, cinslerin, snflarn, eilimlerin nfus iindeki oranlarna; aldklar oy oranlarna veya ye saylarna gre bltrlmelidir. Devlet sadece bu datmn teknik yanlarn zmekle grevli ve yetkili olmaldr. Biz medya zerinde devlet ve sermaye kontrolnn olmamasn; hukuki, siyasi ve iktisadi engellerin yok edilmesini demokrasinin gereklemesinin olmazsa olmaz koulu olarak gryoruz. Son yllardaki btn kritik gelimeler, medyann nasl bir manplasyon arac olarak kullanldn gstermitir. Bundan kurtuluun bir tek yolu. Medyann btn toplum kesimleri ve rgtler arasnda paylatrlmasndan geer. Sonsuz bir bolluk olmadndan, nasl herkese emeine gre ise, herkese yesi veya ald oy veya nfus iindeki oran kadar ilkeleri, bu dalm belirleyen ilkeler olabilir. Ama gerek bir demokrasi iin sadece bu yetmez. Demokrasi, prensip olarak aznln ounlua uymasn ilke olarak kabul eden, yani ounluun kararna uyulmad takdirde uymayanlara zor uygulamay kabul eden, usulne uygunsa bunu meru gren bir rejimdir. Ama byle bir demokrasi pek ala gerici bir milliyetiliin de arac olabilir. Nfusun byk ounluu, biz ounluk Mslman'z, o halde madem ki demokrasi aznln ounlua
Seenler ve Seilenler

180

uymasn gerektirir, o halde biz ounluk olarak okullarda slam dini okunmasn kararlatryoruz veya kimsenin ba ak dolamamasn kararlatryoruz diyebilir. Ya da ounluk, ounluk Trke konuuyor, o halde demokrasiye gre aznlk da ounlua uyup Trke konumak zorundadr diyebilir. Genel olarak demokrasi, yani aznln ounlua uymasn ilke olarak benimseyen rejim, kendi bana gericilikle elimez pek ala gericiliin arac olabilir. Bu bakmdan bizlere lazm olan, zel trden, aznlklarn haklarn garantiye alan bir demokrasidir. Aznlklarn haklarn garantiye alan bir demokrasi olmadan demokrasi ilerici bir ilev gremez. Dil, din, kltr vs.nin eitlii ve siyasi alnn dnda tanmlanmas, yani devletin bu alanlardaki kesin tarafszl ve karar yetkisinin olmamasnn, aznlklarn haklarnn korunmas ve garantiye alnmas bakmndan nemi burada da ortaya kmaktadr. Nfusun ya da bir toplantya katlanlarn ounluu sigara iiyor diye kapal yerlerde sigara iilmesine izin verilmesi gerici bir demokrasidir rnein. lerici, aznlk haklarn gzeten bir demokrasi, bir tek kii bile sigara imiyorsa ve iilmesine raz gelmiyorsa, o bir tek kiinin bakalarnn zehirleriyle zehirlenmeme hakkn savunan demokrasidir; bir tek ocuk iin bile, ana dilde eitimi salayan bir demokrasidir. kiinin anlad bir dil iin bile, dier dillerle eit haklar tanyan; hatta aznlkta olduu iin, her zaman olacak fiili eitsizlii gidermek iin onu kayran, pozitif ayrmclk uygulayan demokrasidir. kiinin inand bir dine bile, milyonlarca insann inand bir dinle ayn eit haklar tanyan bir demokrasidir. Evet, tam bir hukuki zgrlkler ortamnda; medyann devletin ve sermayenin kontrol ve manplasyonlarnn dnda olarak tm bilgilerin edinildii bir ortamda; aznlklarn haklarn garanti altna alm zel bir demokraside bile hala halkn iradesinin nasl gerekleecei sorunu zlm olmaz. nk, demokrasi, temsili olarak uygulanabilir. Bir kyde veya gebe airetindeki dorudan demokraside olduu gibi,

181

milyonlarca insann bir araya gelip bir karar almas ve aldn yine kendilerinin uygulamas fizik olarak mmkn deildir. nsanlar ancak belli temsilciler araclyla bu ilikiyi temsili organlara devrederek demokrasiyi gerekletirebilirler. Ama byk nfus ve alanlarn ortaya kard bu sorunun zm baka sorunlar da beraberinde getirir. rnein temsili organlar belli der blgeler iindeki oranlara gre mi yoksa olabildiince byk birimler seilerek nfus iindeki oranlara gre mi temsil edilmelidirler? Veya bu temsilcilerin kendini seenlerin iradesinden bamszlamas ve kendisini seenlerin deil de rnein bakalarnn veya kendisinin karlarn savunmasnn nne nasl geilebilir? Demokrasi bu sorunlara da ak cevaplar vermelidir. rnein elbette gerek ounluun iradesinin yansmas iin nispi temsil biimleri gerekir. Ama bu takdirde, kimin hangi blgenin temsilcisi olaca, hangi blgeye gre grevini yerine getirmedi diye geri alnabilecei nasl belirlenecektir? Her blgeden bir tek kiinin seilmesine dayanan sistemler ise bu sorunu zer ama, nfus iindeki grlerin gerek oranlarda yansmasn engeller. Btn bu sistemlerin mahzurlarna minimuma indiren, hem nispi temsili salamaya ynelik, hem de seilenlerin srekli denetimini salayan ve geri almasn mmkn klan mekanizmalara ihtiya vardr. Bu mekanizmalardan bazlar unlardr: rnein partisinden istifa edenin ayn zamanda temsilcilikten de ekilmi olmaldr. nk, temsili demokraside, sistemli grleri ve programlar olan siyasi partiler, grlerin ve oranlarnn belirlenmesinin olmazsa olmaz kouludur. Seimler aslnda kiiler deil, grler arasndadr. Bir baka mekanizme, siyasi konularda kesin bir dokunulmazlktr. Bir baka mekanizma, kendisini seenlerin eilimlerine denk davranmad takdirde seenlerin temsilcilerini geri alabilme hakkdr. Bir baka mekanizma, seilenlerin kendilerini seenlerin

182

yaam ve sorunlarndan uzaklamamalar iin, ortalama bir ii cretinden yksek bir cret almamalardr. Ama btn bunlar da yetmez. Devlet demek ordu, polis, mahkemeler, hapishaneler, vergi memurlar demektir. Bu cihazn kendisi silahldr ve ok gldr, bu cihaz oluturanlarn, ulusun ve onun temsilcilerinin iradesine hizmet eder durumda kalmasnn, onlardan bamszlamamasnn garanti altna alnmas gerekir. Tm toplumlarn tarihi, devletin siyasi iradeden bamszlama, onu bask altna alma veya onun yerine geme veya onu kendi karlar dorulusunda manple etme eiliminde olduunu gstermektedir. O halde bu mahzurlar giderecek mekanizmalar gerekir. Bunlar neler olabilir? lk elde, ordunun, hele Trkiye gibi Osmanldan kalma politikay belirleme geleneinin olduu bir lkede, batan baa yeniden rgtlenmesi gerekir. Bunun ilk koulu, dzenli ordunun lavdr. Radar, uak, gemi gibi zel ve kendi halkna kar kullanlamayacak gler hari, dzenli ordu kalkmal, onun yerini tpk svire'de olduu gibi, tm vatandalardan ve alan insanlardan oluan milis almaldr. Byle bir ordu sadece demokrasinin gereklemesi iin deil, ayn zamanda onun halka kar kullanmann da nnde bir engeldir. Btn deneyler gstermektedir ki, dzenli ordular siyasi iktidarlar tarafndan da ezilenlere kar kullanlmaktadr. Byle silahl alan yurttalardan oluan bir ordu ezilenlere kar kullanlamaz. Ama byle bir ordu ayn zamanda en iyi savunmadr da. Byle btn halkn her zaman birka saat iinde milyonlarca kiilik tm lke sathna yaylm bir ordu haline dnebilecei bir lkeye kimse saldrmaya cesaret edemez. Byle bir ordu, en korkun silahlara, en gl dmanlara kar en etkili cevaptr. Byle bir lke, ancak bir nkleer saldryla tmden yok edilerek
Ordu ve Polis

183

ele geirilebilir ama yle ele geirilmi bir lke de ele geirenin de iine yaramaz. Ama byle bir ordu, ayn zamanda, baka lkeleri tehdit potansiyeli de tamaz. Silahl yurttalardan oluan ordular iyi savunma aracdrlar ama ok kt bir saldr aracdrlar. Bu nedenle, lkenin komularyla ilikisinde onlara korku salmaz ve onlar askeri masraflar ykseltme, fakirleme ve demokrasiden uzaklama ynnde deil aksine olumlu ynde etkiler. Ama bunlar kadar nemli olan bir sonucu da udur: byle bir ordu ayn zamanda ucuz bir ordudur. lke savunmas ulusal haslann ok kk bir blmn alacandan, bte aklarna ve enflasyona yol amas sz konusu bile olmaz. Bylece dzenli bir ordunun harcamalarndan yaplan tasarruflar, yatrmlara ve sosyal harcamalara aktarlabilir. ssizlik azalr ve refah ykselir. sizlik azalp refah ykseldike de bir orduya olan ihtiya azalr, demokrasi pekiir, yurttalarn lkelerine ball artar ve saldr tehlikesi azalr. Ama sadece bunlar yetmez. Btn karar alc memurlarn her dzeyde seilmesi gerekir. Tpk, Amerikan filmlerinde olduu gibi, Jrilerin, Polis amirlerinin, yerel idarecilerin de seimle gelmesi gerekir. Osmanl kalnts kaymakamlk valilik gibi makamlarn kaldrlmas gerekir. Ulus topluluklarn zgr iradeleriyle birlemesinden oluur. Her dzeyde otonomi ve zgr iradeyle, ekonominin kendi yasalarnn gerei olarak bir birlik temel olur. Ama bu da yetmez. Ayn zamanda, seilmi memurlarn emri altndaki dier memurlarn da, her zaman ortaya kabilecek keyfi emirlere direnecek gc olmas gerekir. Bunun iin, memurlarn tayin, terfi gibi ilemlerinin, yine bu memurlarn bamsz memur sendikalarnn tuttuu sicillere gre belirlenmesi gerekir. Devlet memurlarnn btn ayrcalklarna son verilmesi gerekir. Onlarn imdi ordu evlerinde veya ayrlm blgelerin yazlk veya lojmanlarnda olduu gibi, toplumun gzlerinden uzak bir kast gibi yaamalarna son verilmesi gerekir.

184

Ancak btn bu gibi koullarn birlii iinde bir demokrasiden ve demokratik cumhuriyetten sz edilebilir. Trkiye'ye egemen brokratik oligari, demokrasiyi bu lkenin insanlarna hibir zaman layk grmemektedir. Onlar demokrasi ile toplumun ilikisini alt st etmektedirler. Bunun iin ne mantken ne de olaylarca kantlanamayacak varsaymlar vardr. Bunlarn birincisi, demokrasinin ancak belli bir refaha ulatktan sonra mmkn olacadr. Bu gerekeyle, batdaki kadar refah olmadna gre o kadar da demokrasi olmayaca sylenmektedir. Bu tarihin en byk yalanlarndan biridir. Bu gn demokrasinin beii olarak grlen Kuzey Avrupa lkelerinin hi biri, bu gnk demokrasinin temeli olan kurallar getirdiklerinde zengin lkeler deillerdi. O zamanlar Osmanl, Hint, in ok daha zengindi. sve, zengin olduu iin demokrasi olmad. Yoksul sve, demokrasi olduu iin zenginledi. Kald ki, sistemin mant ile de bu sonuca ulalabilir. Demokrasinin olmamas daima gl bir devlet cihaz, bu da retici olmayan militer ve brokratik harcamalarn ykseklii, dolaysyla yatrmlarn azalmas; genellikle enflasyon, dolaysyla pahallk ve issizlik demektir. Ve pahallk nedeniyle ortaya kan memnuniyetsizlii ve tepkileri bastrabilmek iin daha az demokrasi ve daha gl ve pahal devlet cihaz gibi bir fasit daire ortaya kar. Demokrasinin olmamas ayrca yoksullarn ve ezilen snflarn aleyhine alr her zaman. Demokratik haklarn olmad yerlerde iiler ve yoksul kesimler rgtlenip haklarn savunamazlar. Bu da toplumda eitsizliklerin artmasna yol aar. Bu eitsizlikler de tekrar bunlarn yol at patlamalar bastracak gl cihazlara ve bunlar da demokrasinin giderek azalmasna doru bir gidi yaratr. Ama sadece bu kadar da deildir. Demokrasinin yokluu
Demokrasi ve Refah

185

burjuvazinin bile aleyhine alr uzun vadede. Demokrasi olmayp ezilenlerin ve iilerin haklarn savunamad yerlerde, sermaye art deeri arttrmak iin modern teknik kullanmak gereini duymaz. Art deeri, daha uzun ve youn alma, daha dk cret zerinden salayarak dier kapitalistlerle rekabet etmenin yolunu bulur. Ama bu da geri teknoloji kullanmn besler ve emek retkenliinin dk kalmasn dolaysyla lkenin geriliini pekitirir. Yani teknik ilerleme ve emek retkenliinde bir art iin de demokrasi olmazsa olmaz koullardan birisidir. Dnyann en gelimi lkelerinin ayn zamanda en demokratik lkeler olmas bu nedenledir. i haklarn savunanlar baya maddecilikle sulayanlarn, demokrasi sz konusu olduunda, demokrasiyi zenginlemenin sonucu olarak grmeleri ve demokrasiyi topluma layk grmemeleri, bizzat kendilerinin baya maddeciliinin kantdr. O halde, gerek teknik ilerleme, gerek toplumsal eitlik ve gerek demokrasinin pekimesi iin demokrasi biricik zm ve balang noktasdr. lkeler zengin olduklar iin demokratik olmaz, demokratik olduklar iin zengin olur; toplumlar sosyal eitsizlik az olduu iin demokratik deildir, demokratik olduklar iin sosyal eitsizlikler azalmtr. Brokratik oligarinin bir dier yalan da, demokrasinin ancak eitimle elde edilebileceidir. Bunlar, aslnda ne kadar ilerici olduklarn syleseler de lanetledikleri Abdlhamit'in demokrasiye kar argmannn tekrarlamaktadrlar. O da , "kullanmasn bilmeyen cahil halka demokratik haklar vermek; ocuun eline bir silah vermek gibidir, tutar babasn vurur" diyordu. Suya girmeden nasl yzme renilemez ise, demokrasi iinde yaamadan da demokrasi renilemez. Demokrasinin eitimi yine demokrasidir. Kald ki burada, nemli olan halk demokrasi konusunda eitmekle kendilerini yetkili ve grevli grenlerin kendilerinin
Demokrasi ve Eitim

186

demokrasi konusunda eitilmeleri gerektiidir. Eiticileri kim eitecektir? Onlar yine ancak halk kendisi eitebilir. Hasl, halka demokrasi konusunda eitim vermeye kalkanlarn aslnda kendilerinin eitilmeye ihtiyalar vardr. Ve bu demokrasi retmenlerinin ilk renmeleri gereken de, demokrasi eitiminin ancak demokrasi iinde renileceidir. Bu gn niin Trkiye'de demokrasi mcadelesi bylesine zayftr? Trkiye'de niin hibir zaman demokrasi gelimemitir? Btn dnyada, demokrasinin kayna vardr. Birincisi kanda toplumun demokratik gelenekleri. kincisi, henz devrimci ve demokratik dneminde bir burjuvazinin varl. ncs ii hareketidir. Dnyann en demokratik lkelerinde bu nn srayla bir bayrak yar gibi demokrasi bayran ele geirdiini grr. rnein ngiltere'de ilk Magna Karta, krala kafa tutan airet eflerinin iidir. Yani kanda toplumun gelenekleri. Tam bunlar artk Krala kar glerini yitirdiklerinde, bu sefer burjuvazi, demokratik mcadelenin bayran ele alr. Burjuvazi demokratik barutunu tkettiinde ise ii hareketi. Trkiye'de bu koul da hibir zaman olmamtr. Binlerce yllk mutlak devletilik, batdaki senyrler gibi krala kafa tutacak bir tabakann ortaya kmasna olanak salamamtr. rnein ilk yllarnda Osmanl sultanlar bir bakma, eitler arasnda birinciydiler. Ama uygarlatka derhal kle kap kullarna dayanmlar ve dier zerk beylere yaama yans vermemilerdir. Bu Dou'nun binlerce yllk devlet geleneinin en lanetli sonucudur. Kandalk demokrasisi, sadece siyasi bir gc temsil etmeyen muhalif tarikatlar ve devlet gcnn ulaamad yerlerde, rnein da balarndaki Alevi kylerinde komn olarak yaayabilmitir.
Demokrasinin Kayna

187

Burjuvazi, doduunda, oktan devrimci barutunu yitirmiti ve zaten tam bu nedenle de demokrasi bayrayla deil, gerici ulusuluun bayrayla egemenlik mcadelesi vermiti. Kald ki, Ermeni katliamlar ve mbadeleler ile Anadolu'daki bu zayf burjuvazi bile tasfiye edildi. Onlarn tasfiyesiyle demokrasinin en byk dman derebeylik ve tefeci bezirganlk glendirildi. i hareketi ise, Sovyet d politikasnn bir arac olarak kald. Sadece altm ve yetmilerin kitlesel kabarnda biraz demokrasiyi gelitirecek eler vard. Ama bu hareketin nesnel demokratik karakterine karlk, ideolojisiyle demokratik deildi ve ilham ald brokratik kastlarn da etkisiyle demokrasiyi burjuva diye kmsyor, anti demokratik yntemleri kutsuyordu. Bylece nesnel olarak demokratik karakterdeki ii ve yoksul tabakalara dayanan hareketler bile bir demokratik etki ve gelenek bile brakmyorlar, demokrasiye kar alyor, kedi iplerini ekiyorlard. Ayn zamanda bu hareketler hepsi de gerici bir milliyetilii desteklediklerinden, devletin yapsn hibir ekilde tartma konusu yapmyorlar, gerici ulus tanmlar karsnda devrimci ve demokratik, yurttala ve haklara dayanan bir ulus tanm iin mcadele etmiyorlard. Ancak 1990'larn banda Sovyet brokrasisinin ve onun o muazzam ideolojik arlnn kmesi, eski demokratik hedeflere geri dnn koullarn yaratt. Bu bile, globallemenin ideolojisinin, yani "ok kltrllk" ve "ulus devletin sonu" gibi ideolojik kavramlarn egemenlii altnda, yani bir ideolojik gericilik ikliminde; sivil toplum kurulularnn demokrasi mcadelesinden kan rts olduu; yar resmi devlet ya da sermaye destekli arpalklar ilevi grdkleri koullarda batan arpk bir biimde olutu. Bylece, iten demokrasi zlemleri bile "Sivil toplum", "ok kltrllk", "ulus devletin sonu" gibi, aslnda dnya apnda bir ideolojik gericiliin sylemleri biiminde ortaya kt bu da sosyalistlerin demokrasi mcadelesinden uzak durmalarn pekitirdi ve bir zeleiri srecine girmelerini engelleyici, onlar talatrc bir etki yapt.

188

Bylece, demokrasi sahipsiz kald. En tutarl demokrasi savunucusu olmas gereken sosyalistler demokrasiye uzak ve bunu kmseyen bir konumda kalyor; demokrasi zlemleri ise globalizmin gerici ideolojik saldrsnn kavramlar iinde kendini ifade edebiliyordu. Politik slam'da ifadesini bulan ve yoksul iilerin memnuniyetsizliini kendi yedeine alan Anadolu burjuvazisi ve Mslman burjuvazi demokrasiden korkmaktadr. Dini olan zel olan, inan olan olarak tanmlama ve devletin gerek bir laikliinin deil; Kemalizm'in resmi devlet slam' karsnda kendi slam'n devletin resmi slam' yapmann kavgasn vermektedir. rnein Diyanet ilerini kapatmak; btn imam ve mezzinlerin, btn din adamlarnn o cemaatlerin gnll balaryla geinmesi; dinle ilgili btn resmi okullarn kapanmas ve dini eitimin cemaatin kendi olanaklarna braklmas; okullardan din derslerinin kaldrlmas gibi gerek bir demokrasinin olmazsa olmaz koullar iin hibir giriimde bulunmamaktadr. Byle davrandka da modern ehir hayatn yaayan orta snflar ve Alevileri, buna kar tek garanti grdkleri anti demokratik karakterdeki devlet oligarisinin kollarna atmaktadr. Halbuki bir para tutarl demokratik tavr ile yani devleti inanca ilikin olandan tamamen dlayan ve tarafszlatran; inanc politik alann dna atan gerek bir laiklik ile btn ehir orta snflarn ve Alevileri yanna kazanp en azndan tarafszlatrabilir ve iktidar gcnn ordu ve brokrasiden parlamentonun ve seilmi temsilcilerin eline geiini salayabilir. Ama bunu yapmamaktadr. nk gerici zn korumakta, tutarl bir demokrasinin kendisine kar alacan bilmektedir. Politik slam, ayn tutuculuu ve demokrasi korkusunu ulus tanmnda gstermektedir. Ulusun tanmndan, dil, din, etniyi dlayacak ve bylece tm dillere ve kltrlere eitlik salayacak ve bylece rnein Krtlerin ve dier aznlklarn desteini
Politik slam ve Demokrasi

189

kazanabilecek, bylece Ordu ve brokrasiyi tamamen tecrit edecek yerde; bir zamanlar insanlarn yer ekiminin olmadna inanmalar halinde dmeyeceklerini savunanlarn mantyla Krt sorununu yok sayarsanz yok olur diyerek, Trkiye'deki en byk demokrasi gcn karya itmekte. Dile, etniye dayanan rk milliyetilie destek vermektedir. Burjuvazinin bu korkakl sayesinde Brokratik oligari, aslnda her biri demokratik zlemlerin ifadesi olan hareketleri, birbirine kar kullanma olana elde etmektedir. Bu nedenle Trkiye'deki rejimin bu dengelere dayanan ilgin bir Bonapartist karakteri vardr. Brokratik oligarinin egemenliinin ve gcnn devam iin, Anadolu burjuvazisinin slam' bayrak etmesinin ve demokratik zlemlere cevap vermemesinin ve demokrasi konusundaki korkaklnn hayati bir nemi vardr. Eer, Anadolu burjuvazisi olmasa, devlet oligarisi egemenliini byle srdrp hala bu gnk gibi gcn koruyamaz. Ama bu brokratik oligari de olmasa, Anadolu burjuvazisi, geni gayr memnun emeki kesimleri byle kendi politik slam bayra altnda toparlayamaz. Bu burjuvazi, slam', yar resmi devlet dini yapmak istedii ve gerek bir laiklikten kat iin btn ehir orta snflarn ve Alevileri brokratik oligarinin bir yedei haline getirmektedir. Brokratik oligarinin byle glenmesi karsnda, onun dayatmalarndan bezmi emeki kesimler ve hatta byk ehir burjuvazisi bile bu sefer politik slam'n ardnda saf tutmaktadr. Kemalist brokratik oligari ile politik slam' bayrak yapm burjuvazisi, birbirinin can dman gibi grnmelerine ramen birbirlerinin en byk i birlikileridir. Gerek bir demokratik hareket olutuu an onlar, onun karsnda derhal birleeceklerdir ve o zaman onlarn arasndaki zdelik ok daha iyi grlecektir. ***
Brokratik Oligari ve Burjuvazi

190

Ayn zdelik blgedeki uluslar aras gler bakmndan da geerlidir. Bu gn sanki ABD ile blgenin brokratik ve molla oligarileri; ABD ile iiler kar gler gibiymi gibi grnmektedirler. Halbuki, politik olann tanmndan her trl dini, dili, kltr dlayan gerekten demokratik bir hareket karsnda bunlarn hepsi ayn gerici milliyetiliin savunucusu olarak ortaya karlar. te her eyden nce talar yerli yerine oturtmak iin, blgenin ve Trkiye'nin bu gn iinde bulunduu sefalete son vermek iin; eiinde bulunulan kanl gelimelerden kurtulmak veya en azndan bir zm alternatifi karmak iin bir AILIM gerekmektedir. Bu AILIM yukarda ksaca ifade ettiiniz, gerekten demokratik ve cumhuriyeti bir programla olabilir. Peki byle bir program ykseltecek hangi gler var bugn? u an byle bir program olan biricik g Krt hareketidir. Krt hareketi de, en ykseldii zamanlarda, demokrasi dman ve ulusu soya, dile kana gre tanmlayan geleneklerin etkisi altndayd. Ne ulusal baskya kar, ulusun tanmndan dili, dini dlayan demokratik ve cumhuriyeti bir programa sahipti ne de kendisinin ve hedeflerinin demokratik bir karakteri vard. Onun demokratik karakteri, gerici bir milliyetilie kar yine ayn milliyetilik anlayna dayanmasna ramen, ezilen bir ulusun hareketi olmasndan kaynaklanyordu. Kendisinden ve taleplerinden ziyade mcadelesinin nesnel sonular demokratik karakterdeydi. Yine de bu hareket belli zellikler tayordu. Onun sosyalizmden kaynaklanan ideolojik gelenekleri ve yoksullara dayanan yaps, iinde bir demokratik ulusuluun oluup gelimesine de olanak sunuyordu. PKK tm etnilerden, kltrlerden, dillerden ve dinlerden insanlar iinde barndryordu. PKK'nn kendisi tam anlamyla laik ve dil, din, kltr ve soyu politik olann tanmndan dlam bir rgtt. Taraftarlar
Gler

191

iinde Mslmanlar kadar Ezidiler, Aleviler ve Hristiyanlar; Krtler gibi Trkler bulunuyordu. PKK hibir zaman bir Krt rgt deil, her zaman bir Krdistan rgt olmutu. Bu sadece Trkiye'de deil, Ortadou'da bile pek grlen bir zellik deildir. Yani PKK, politik olandan dili, dini, soyu, kltr dlam; demokratik bir ulusuluun prototipi zellikleri kendi yapsnda tayordu. Hem bu zellikleri, hem yoksullara dayanan plebiyen yaps; hem Sovyetlerin knn onun ideolojik bukalarndan kurtarmas; hem de tm dnya lkelerinin kendilerine kar bir cephe oluturup en kk bir savunma olana bile brakmad koullarda, bu hareket, ilk kez, Ulusuluun ilk ortaya kt an demokratik ve devrimci ulusuluunu el yordamyla yeniden kefetti. Ne var ki bu kefedi ve formlasyon, ar bir darbenin alnd ve byk bir tecridin yaand koullarda, bir imhay engellemek iin yaplan taktik manevralarn ve diplomatik sylemlerin iinde ifade edildiinden onun bu zgl nitelii bizzat kendi taraftarlarnca bile yeterince kavranamad ve onun ifade edildii taktik biimler ve ilk kez el yordamyla kefedilmi olmasnn zorunlu kld kavramsal belirsizlikler; iinde tad gemiin izleri kadar ideolojik iklimin moda kavramlarnn etkileri onun znn ve neminin kavranmasn engelledi. Bylece onun ifade edili biiminin zellikleri bahane edilerek herkes tarafndan dland. Liberaller onu eski stalinist kalntlar nedeniyle anlamad; Stalinistler kulland terminoloji nedeniyle bir ideolojik gericilie teslimiyet olarak grdler; demokratlar diplomasi ve taktik zellikleri nedeniyle Kemalizm'le bir uzlama ve teslimiyet olarak grdler; Krt burjuvazisi de byle bir pazarlk veya kandrmaca olarak anlad ve yle uygulamaya kalkt. Btn bunlarn yan sra, zaten demokratik cumhuriyet unutulduu ve Trkiye'nin sosyalistleri demokratik olmayan bir milliyetiliin savunucusu olduklarndan, program ve ars hi bir zaman bir yank bulamad ve karlksz kald.

192

Bu karlkszlk srerken, ABD'nin Irak' igali PKK'nn projesinin btn ikna ediciliini ve ekiciliini Krtler arasnda bile yitirmesine yol at. PKK'y destekleyen veya zaten mecburen desteklemek zorunda olan Krtlerin hepsi, dile, soya, dayanan milliyetilie doru muazzam bir kay yaad. Bu kay, bizzat PKK ve devamcs rgtlerin bile, calan'n byk prestijine ramen bu gidiin akntsna kaplmalarna yol at. Projeyi bizzat kendi rgt bile savunamaz ve savunamaz oldu. Bylece devrimci ve demokratik bu ulusulua gre tanmlama denemesi, daha doup ayaklar zerinde durma frsat bile bulamadan yok olma tehlikesiyle kar karya geldi.
iler

Bu koullarda bizler politik olann tanmndan dili, dini, soyu, kltr, tarihi dlayan Demokratik Cumhuriyet hedefiyle ortaya kyoruz. Bu program sadece Trkiye'nin deil blgenin sorunlarna biricik zmdr. Programmzda, iiler iin, kyler iin ekonomik veya zel istemleri arayanlar bulamayacaklardr. nk ancak bir demokratik cumhuriyette iiler hedeflerini ve istemlerini en ideal biimde savunma olana elde edebilirler. Bu koullar olmadan, bu koullar varmasna talepler sunmak sadece kafa karklna ve siyasi belirsizlie yol aar. iler bu gnk ekonomik mcadelelerin bitiricilii iinde yok olmak istemiyorlarsa, demokratik cumhuriyet bayran ykseltmelidirler. Ancak, yukarda aklanan Demokratik Cumhuriyet bayran ykselten iiler bamsz bir politik hareket oluturabilir ve tm gayr memnunlar bir cephede toplayp bu gnk gibi tecrit durumlarna son verebilirler. Fabrikasnda, i kolunda veya genel olarak cret dzeyindeki bir dzelme iin sava sadece iileri ilgilendirir ve dier gayr memnunlar kazanamaz: bu da iilerin tecridine ve yenilgilerine yol aar.

193

Ama eer iiler, demokratik bir politik hareketin ban ekerlerse, o Alevilerin, Krtlerin, Kyllerin, ehir orta snflarnn, blge halklarnn ve hatta burjuvazinin belli kesimlerinin bile desteini kazanabilir. Brokratik oligarinin keyfiliinden ve ilkel milliyetiliinden bkm; demokratik bir ulusuluun salayaca geni olanaklar gren hi de kmsenmeyecek bir burjuva kesimi bile bulunmaktadr. Ama ancak bylesine geni kesimler birletirilerek, blge oligarilerinin egemenliine son verilip, Amerikann blgeyi dine, dile, soya dayanan kk devletlere blme ve onlar birbirine kar kullanma planlarna bir cevap verilebilir. Ancak bylece blge iine itildii mezbahadan kurtulabilir. iler ancak demokrasi bayran ykseltirlerse iktisadi durumlarnda bir gelime salayabilirler Ama bunun iin ilk art, iilerin ncelikle kendilerinin politik olan dile, dine, soya, tarihe dayanan ulusulukla blnmesidir. Biz balarsak bakalar bizi izleyecektir. 10 ubat 2004 Sal demiraltona@hotmail.com http://www.comlink.de/demir/

194

195

196