Demir Kkaydn Avrupa Merkezcilik Dou ve Bat zerine

Yaynlar

Avrupa Merkezcilik Dou ve Bat zerine Demir Kkaydn

Birinci Srm Kasm 2007

Dijital Yaynlar ndir Oku Okut - oalt Dat

Bu kitap Kxz sitesinin dijital yayndr. Kar amac olmadan, okumak ve okutmak iin, indirmek, dijital olarak basmak ve datmak serbesttir. Alntlarda kaynak gsterilmesi dilenir.

Yaynlar

Avrupa Merkezcilik, Dou, Bat zerine Yazlar

indekiler
Konferans lan ....................................................................................................................... 4 Dou ve Bat ........................................................................................................................... 5 Dou Toplumlar ve topya ................................................................................................... 9 Avrupa Merkezcilik ve ok Kltrllk Veya ok Kltrl Toplum Slogan Niin Gericidir? .............................................................................................................................. 15 Marksist Kltr ve Uygarlk Kavramlar ve Uygarlklar/Kltrler atmas ..................... 31 Marksizm ve Bat D Toplumlar ........................................................................................ 39 Demokratik Cumhuriyet zerine ......................................................................................... 43 Giri .................................................................................................................................. 43 -I- Demokrasiler Neden Krallktr? Ve Cumhuriyetler Neden Demokratik Deildir? .. 47

Konferans lan
12 ubat 2000'de Basel'de ve 13 ubatta Zrich'te yapacam konumann konusu:

Avrupa Merkezcilik ve ok Kltrllk Avrupa Merkezcilik ve ok Kltrllk ilk bakta birbiriyle eliiyor gibi grnyor. Hatta bir oklarnca ok kltrllk Avrupa merkezciliin bir eletirisi ve almas olarak grlyor. Avrupa Merkezcilii deil miydi, dier kltrleri kendi deerleriyle yarglayan ve onlara daha alt bir deer bien. ok kltrllk ise, btn kltrleri eit deerde gryor. Bu ztln grnd gibi olup olmad. ok Kltrllk veya ok Kltrl Toplum kavramlarnn Avrupa Merkezciliin gnmze uyarlanm bir versiyonu olup olmad gibi sorulara cevap aramaya allacaktr. Demir Kkaydn Nernsweg 33 22765 Hamburg Tel: + 49 (040) 39 66 84 El: + 49 (0172) 45 83 160 e-mail: demir@comlink.de

Dou ve Bat
Bu gn kullandmz anlamyla Dou ve Bat kavramlar kapitalizmin Avrupada zafer yryne balamasyla doduundan, burjuva uygarlna gre bir koordinat ekseninden tanmlanmlardr. Orta Dou, Uzak Dou gibi kavramlar hep Avrupaya gre tanmlanmtr. Bu ideolojik karakterini unutmadan, Dou ile Bat arasndaki temel farka baktmzda ne grrz? Birinde zengin lkeler ve demokratik rejimler vardr, dieri yoksuldur ve anti demokratik rejimler vardr. Doudakilerin en parlamenter biimlerinde bile, halkn seilmi temsilcilerinin gerek bir iktidar, gerek zgrlkler yoktu r. Peki niye byledir? Batda kapitalizmin doup geliti, Douda ise modern bir kapitalizm hibir zaman domamtr. Peki Douda niye olmad? Bunun srr Douda Devletin gl olmasndadr. Yani Demokrasidedir batdaki refah ve kapitalizmin srr. Sanlr ki, demokrasi kapitalizmin rndr, aksine kapitalizm demokrasinin rndr. Burada yle bir itiraz yaplabilir: Peki Japonya dounun dousunda, orada pek ala kapitalizm gelimi ve tpk Batdaki gibi bir lke ortaya nasl olmu da km? Bu bize, dou ve bat kavramlarn daha dakik olarak tanmlamamz gerektiini gsterir. Dou denenin ayrc zellii nedir? Eski uygarlk beikleri olmas. Yani in, Hint, ran ve Orta Dou, bunlarn hepsi, eski uygarlk beikleridir. Binlerce yl boyunca buralar, bu gn dnyada Avrupa ve Kuzey Amerikann bulunduu yerlerdeydiler. Dounun bu zelliinden hareket edersek, Dounun corafi deil bir sosyolojik kavram olarak, eski uygarlklara bulamlk veya eski uygarlk beikleri olarak tanmlanabilecei ortaya kar. Eski uygarlk beikleri Avrupaya gre Douda olduklar iin, onlara dou denmektedir. Eski uygarlk beii olmak ne demektir? Uygarlk demek ticaret, yani tefecilik ve bezirganlk demektir. Uygarlk demek ok gl bir devlet demektir. Douyu byle sosyolojik olarak tanmlayp bu kriterler asndan baktmzda, Japonyann istisna olmad kural dorulad grlr. Japonya corafi olarak Doudadr ama tarihsel ve sosyolojik olarak Batl bir lkedir. in uygarl Japonyaya, Tpk Akdeniz Uygarlnn ngiltereye fazla ileyememesi gibi, hibir zaman fazla ileyememitir. Japonyann antik tefeci bezirgan uygarlklarla ilikisi, tpk Kuzey ve Bat Avrupann Orta dou ve Akdeniz uygarlklaryla ilikisi gibidir. Yani Japonya, sosyolojik olarak doulu deil batl bir lkedir. Tersinden de rnek verilebilir. rnein, Fas, Tunus, Cezayir, Arap uygarlnn Magrep dedikleri, Batnn batsndadrlar corafi olarak ama tarihsel ve sosyolojik olarak douludurlar. Fenikelilerden beri, boazlarna kadar Akdeniz ve orta dou uygarlna batmlardr. Hatta bu lt bizzat, Batnn kendi iinde bile grlebilir. Gney Avrupa, uygarla ok daha fazla bulamtr. Kuzey ise ok daha az. Bu antik uygarlklara bulamlk, Katolik Protestan snrn bile belirler. Tpk dou ve Bat Romann Ortodoks, Katolik snr gibi. Eski Romla imparatorluunun iyice iine iledii alanlar Katolik, uygarla yeterince

bulamam alanlar Protestandr. Yani Avrupa llerinde, Gney Dnyadaki Dounun benzeridir, Kuzey Batnn. Btn bu sonulara baktmzda, medeniyete az bulamlk, yani komnal ilikilerin gll ile demokrasi ve modern kapitalizm arasnda ok yakn bir iliki olduu grlr. Btn Kuzey Avrupa lkeleri Krallktr, ama o Krallarn, her hangi bir doulu lkenin bir ky jandarma karakolundaki en sradan jandarma kadar bile yetkisi yoktur. Japonyada bir istisna oluturmaz. Japon mparatorunun ad imparatordur, yaksa konumu ngiliz krallarndan farkl deildir. Bunun nedeni, bat krallarnn, hibir zaman dou firavunlar gibi her eylere kadir tanrlar olamamasdr, yani komnn yaayan etkileridir. Onlar hibir zaman firavunlaamamlar, dier asiller (komn efleri) karsnda, eitler arasnda birinci olabilmilerdir. Magna Karta bu gerek ilikinin yazya dklmesinden baka bir ey deildir. Bu fark sadece dou ve bat siyasi ve iktisadi sistemlerini belirlemez, insan malzemesini de belirler. Dou insan binlerce yl, kadiri mutlak krallarn, keyfi devletlerin basks altnda yaamtr. nsanlktan km bir insan posasna dnmtr. Be yz yllk kleciliin, Afrikadaki siyahlarn ruhunda yaratt derin tahribattan ok sz edilir ama nedense be bin yllk devletiliin yaratt tahribattan kimse sz etmez. 12 Eylln tahribatndan ok sz edilir ama bu tarih boyunca binlerce 12 Eyll yaand ve bu binlerce 12 eylln tahribatlarnn dou insannn ruhunda brakt tortulardan sz edilmez. Kuzeylinin veya Avrupalnn doululara saf grnmesinin, politik kltrde bile yansyan binlerce farkl dnce ve davran kotlarnn ardnda hep bu Bat veya Kuzey Avrupada Komn araclyla yaam, douda veya Gney Avrupada devlet araclyla yok olmu eit kandalk vardr. Batda doan kapitalizmin, bir kere doduktan sonra, bir ya lekesi gibi yaylarak, zamanla douyu da batllatrabilecei dnlebilirdi. Ne var ki, bu ya lekesinin yayl esnasnda, yirminci yzyln balarnda, Bat Uygarlnn kendisi doululamaya balad. Sermayenin kendisi tefecileti. Demokrasi dmanl, gl devlet eilimi burjuva uygarlnn da alnna vurulu bir tarihsel lanet damgas oldu. Bylece, Bat uygarl Dounun devletiliinde ve tefeci bezirganlnda, bir dman deil, kendisinin iine girdii eilimin modelini ve idealini grd. Batnn doululat dnyada, Dounun batllamas, yani o tefeci bezirganlktan, devletilikten kurtulmas, demokratiklemesi ve rekabeti giriimcilie ynelmesi olanakszlat. Bir tek, modern ii snf, Douyu Doululuktan, Douyu Dou yapan sermayeyi ve o binlerce yldr mkemmellemi devlet ve devletilii tasfiye ederek, sosyalist bir devrimle kurtarabilirdi. Ekim Devrimi, ayakta kalabildii ilk birka ylda bu alanda hi kmsenmeyecek admlar da att. Ama bu arada bizzat Douya batl olma per spektifi veren ii snf, olaanst zor tarihsel koullarda fiilen tasfiye olduu ve Bat lkelerindeki devrimler yardma gelmedii iin tecrit olup yenildi. Ve tpk binlerce yllk dou devletiliinin bir benzeri bu yenilginin zerinde ve yok ettii devrimin bayrayla ykseldi. Bylece Douyu doululuktan kurtarabilecek biricik yol da bizzat modern bir doulu versiyonun kurban oldu. Bylece, artk btn dnya Doudur. Bat yoktur artk. Bat da dou olmutur. Globalizm

hayranlar, globalizmi, kapitalist yaylma araclyla dounun batllamas olarak gryorlar; Globalizm Dounun batllamas, yani o douya doru yaylan batl ya lekesi deildir; Doululam Batnn yaylmasdr. Yani daha ok tefecilik, daha gl devletin zaten bunun vatanlarnda pekimesidir. nsanl doululuktan kurtarabilecek, yani u kahredici brokratik, militer; baskc devletleri tasfiye edecek, paralayacak; kendisi tefecilie dnm sermayeyi tasfiye edebilecek potansiyele sahip biricik g, ii snf yani cretliler ise darmadan, demoralize, programsz ve de stne stlk, dnyann zengin ve fakir lkeleri arasnda korkun bir blnmeye uram durumda. Zengin lkelerdeki kltive iilerin zmre karlar ile dnya apndaki bir eitliki dzen eliiyor. Yoksul lkelerdeki bunu isteyebilir ama yapacak maddi ve kltrel temelden yoksunlar. Amerika ve Avrupada iiler sosyalizm istemeden dnyaya sosyalizm gelemez, yani dnya doululuktan kamaz. Ama Avrupa ve Amerikann iileri iin yeryz apnda eitliki bir dzen bu gnk refah ve tketim dzeyinden bir geriye gidi demektir. kmaz buradadr. Bu koullarda, sadece corafi anlamda deil, tarihsel anlamda da, en batl Dou olan, Orta Douda bir Demokratik Cumhuriyet projesinin ans var mdr? Bir yanyla, Orta Douda komnden uygarla son gei olan, Krt Ulusal Hareketi, dnya dengeleri baar iin baka hi bir olanak sunmadndan, tam bir kuatlmlk iinde, kuatlmlktan kurtulmak, kendini kuatanlar arkadan kuatmak iin bu burjuva uygarlnn henz batl olduu dnemin projesi olan Demokratik Cumhuriyet projesine yneldi. Bu dnyann genel gidi eilimine aykr ama yine de kendine zg dinamikleri olan bir gelimeydi. Bu program sadece burjuva uygarlnn batl olduu dnemin deil, ii hareketinin de programyd, brokratik deformasyonlara uramad zamanlar. i Devleti tasfiye olunca, onu tasfiye eden devletilik, bu program, sosyalistlere unutturmutu. Bylece burjuvazi artk doululat, sosyalistler ise kltrel olarak binlerce yllk dou devletiliiyle; ideolojik olarak, bu kltrel kotlara denk gelen doulu devletiliin benzeri brokratik ideolojiyle ekillendikleri iin, Demokratik Cumhuriyet program, ne Krt ve Trk burjuvazisinden, ne de Krt ve Trk sosyalistlerinden bir yank grmedi, etkisiz ve tecrit kald. Ama yine de uzun vadede, en azndan blge iin, doululuktan kurtulma iin bir olanak olmaya devam ediyordu. Ne var ki, ABDnin Irak igali, orta dounun doululuktan kurtulabilmek iin bu son ansnn nn ciddi biimde kesiyor. Krtlerin ulusal baskdan kurtulmalar iin, arkl, baskc, militer, brokratik keyfi devletlerin yklmas koulu ortadan kalkyor. Krtler pek ala, bu devletler yklmadan, kendileri de byle devlete veya devletlere sahip olar ak da ulusal baskdan kurtulabilirler yeni durumda. Yani btn orta dou iin o arkl devletilik yaamaya devam eder; Orta Dou doulu kalr. Krtler de, tpk, Araplar, Farslar, Trkler gibi, keyfi, baskc, brokratik ve militer bir doulu devlete sahip olabilir. Bir Demokratik Cumhuriyete deil, bir brokratik cumhuriyete. Bu elbette onlar iin ulusal basknn sonu demektir. Ama ulusal baskdan kurtulma otomatik olarak demokrasi ve doululuktan kurtulma anlamna gelmez. Artk Bats kalmam bir dnyada artc da olmaz bu. Ama tpk Bat Avrupada bir sosyalist devrim olsayd, kapitalizme bulamam halkalarn kapitalist olmayan yoldan sosyalizme geii gibi, Orta Dounun bu son batllama olana da, tarihsel olarak yitirilmi

bir frsat, karlm bir ans olarak kalr. nmzdeki dnem Orta dou halklarnn bu tarihsel ansn kullanabilmeleri iin uzatmalarn oynanmasdr. Bu uzatmalarda hala bir gol atma ans var. Trkiyedeki Brokrasi ve Devletilik ylan, yani be bin yllk doululuk, yeni dnya dengelerine kendini uyarlamak iin gmlek deitirmek zorunda kalacaktr. Ylanlarn gmlek deitirdikleri anlar en zayf anlardr. 13 Mays 2003 Sal

Dou Toplumlar ve topya

Dou Toplumlar ve topya ilikisini anlamak iin nce Dou Toplumu ve topya kavramlarn netletirmek gerekmektedir. nk bu kavramlar, sanldnn aksine, tarihin burjuva uygarlnca gelitirilmi metafizik bir kavranna bal olan zaman ve mekan kavramlarna dayanrlar. Dou nedir? Corafi olarak gnein doduu yn demektir. Birok dilde dou zaten gnein doduu lke ya da taraf anlamna gelen szcklerle karlanr. Bizzat Anadolu szc de byledir. Eski an Grekleri iin gne kk Asya yarmadasndan doduu ii n, buraya Gnein Doduu Yer diyorlard. Ama dnya yuvarlaktr. Bu demektir ki, dnyann her yeri doudur. Amerikann Uzak Bats da Uzak Doudaki Japonyaya gre Uzak Doudur. Demek ki dou szc, ancak bulunulan yere gre bir anlam tamaktadr. Bu da bir yn olarak deil ama bir yer olarak Dounun ancak belli bir koordinat sistemine gre var olabileceini gsterir. Bu gn dilimize yerlemi Dou ve Dou Toplumu kavramlar, ok aktr ki, Avrupada doup gelien Kapitalist burjuva uygarlnn kavramlardr. Dou, Orta Dou, Uzak Dou, Bat, Orta Bat, Uzak Bat gibi corafi adlandrmalarn hepsi, znde bat Avrupann Koordinat sisteminin bak asndan kullanlan birer mekn adlandrlmasdr ve corafi bir kavram olarak bile ntral adlandrmalar deil, corafyann Avrupa merkezli bir kavrann ierirler. Dou kavram, corafi bir kavram olarak bile masum, tarafsz bir kavram deildir. Ama Dou, sadece corafi bir kavram deil, ayn zamanda sosyolojik ve tarihsel bir kavramdr. Btn kapitalizm ncesi uygarlklar, in, Hint, Pers, Dou Akdeniz uygarlklarnn hepsi, Kapitalizmin doduu Bat Avrupaya gre Douda olduu iin, Dou szc ayn zamanda, bu uygarlklarn tarihinden gelen, bu uygarlklara ilikin anlamnda da kullanlr. Bu uygarlk alanlar, tam da prekapitalist uygarlk alanlar olduklar iin daha sonra kapitalizm karsnda geri kalp smrgeletiinden, Dou szc aalayc bir anlama da sahiptir. Daha sonra Kurtulu savalarnn ykseliinin bir yansmas olarak, bur alarda yaayan halklarn dilinde Dou, bu sefer, var olan durumda pek vnlecek bir yan olmadndan, eski uygarlk beii gemie bir gnderme ierir ve olumlu bir anlam ykyle kullanlr olmutur. Bu deer ykl anlamlardan soyutladmzda, Dou, Prekapitalist uygarlklarn yayld yerler anlamna gelir. Ne var ki, bunun yerine Dou szcnn kullanlmas, sk sk anlam kaymalarna ve karklklara yer aar. Corafi Dou kavram, bu sosyolojik Dou kavramnn yerini alr. En tipik rnek Japonyadr. Japonya, corafi olarak Dounun dousundadr, ama sosyolojik ve tarihsel olarak bir Dou Toplumu deildir. nk Japonya, tpk Britanya Adalar gibi uygarla ok ge girmi, Doulu olma frsat bulamam ve tam da bu sayede Doulu olamad iin batl olmu bir lkedir. Yirminci Yzyln banda, Japonyann arlk Rusya'sna kar kazand askeri zaferi, Dounun Batya kar bir zaferi olarak selamlayan Lenin gibi Marksistler bile, ezilenlere

sempatilerini belirtmek iin bu corafi ve sosyolojik anlamlar arasnda kayma yaptklarn fark etmezler. Japonyann Rusyaya kar zaferi, Dounun Batya deil; yine Batnn Douya kar; Kapitalizmin Asyalla kar bir zaferiydi. arlk Rusyas, corafi olarak daha Batda olmasna ramen; sosyolojik olarak, Japonyaya gre ok daha Doulu ve Asyatik bir lkeydi. Ve de tam bu nedenle yenilmiti Japonya karsnda. Fas ve Cezayir, bu gn Batl denen birok lkeden ok daha batdadrlar corafi olarak, ama onlar tarihsel ve sosyolojik olarak, ta Fenikelilerden beri, prekapitalist uygarlklar emberine girdiklerinden douludurlar. zetle, dou demek, sosyolojik olarak, prekapitalist uygarlk demektir. * O halde Dou Toplumlar ve topya konusunu ele alabilmek iin, soruyu, sosyolojinin diline evrilmi olarak, nce yle sormak gerekir: Prekapitalist Uygarlklarda topya var myd? Ama bu soruda aklanmay bekleyen bir de topya kavram bulunmaktadr. nk topya kavramnn kendisi de bizzat tarihin ok zel bir dnemine ilikin bir tarih ve za man kavrayn yanstan bir kavram olarak domutur ve bizzat kendi burjuva uygarlnn ve toplumsal mcadelelerin gidii iinde deimitir ve deimektedir. topya kavram gnmzde genellikle, gereklemesi mmkn grlmeyen, ayaklar yere basmayan, gereklikle ban yitirmi anlamlarnda, siyasi veya toplumsal programlar ve projeleri tanmlarken kullanlmaktadr. Bu kullanmda byk lde gerekinin ztt gibi olumsuz bir anlam vardr. Realpolitikerlerin dilinde devrimci ve kkl deiiklere dayanan bir mcadeleyi aalamann bir aracdr bu kavram bu anlamyla. Ama topya ayn zamanda, bir program, kendisi iin mcadele edilmesi gereken ve edildiinde ulalabilecek bir hayal anlamnda da kullanlr olmutur son yllarda. Bu anlamda, kendisine ulalamasa bile uruna mcadele edilmeye deer, yol gsterici bir hedef anlamna sahiptir. Bu anlamda, umutsuz Zeitgeistn bir da vurumudur. topya ayrca, sosyalist gelenekte, insan ardan ayran, yapaca eyi nceden kafasnda tasarlamas olduundan, insan olmann ve eylemin olmazsa olmaz koulu olarak, yaplacak bir eyin hayalini kurmak, onu kafada canlandrmak anlamnda da kullanlmaktadr. Burada vurgu gereklii deitirmeye yneliktir, gereklikle ban kayb, ya da onun deitirilemeyecei gibi bir ima yoktur. Leninin Ne Yapmaldaki Hayal grmeliyiz diye balayan satrlar bu tr bir kullanma rnek olarak gsterilebilir1.

"Rya grmeliyiz!" Bu szckleri yazyorum, ve birdenbire bir korkudur beni alyor. Kendimi "Birlik (sayfa: 207) Konferans"nin bir oturumunda gryorum ve karmda Raboeye Dyelo'nun editrleri ve yazarlar oturuyorlar. Martinov yolda ayaa kalkyor, ve bana dnerek serte yle diyor: "zninizle unu soraym, zerk bir yazkurulunun, daha nce parti komitesinin grn almadan rya grmeye hakk var mdr?" Onun ardndan Krievski yolda dikiliyor (Plehanov yolda oktan beri derinletirmi olan Martinov yolda, felsefi bakmdan daha da derinletirerek) daha da sert bir tonla: "Daha ileri gideceim, diyor, size soruyorum: bir

topyann bu anlamda kullanlna bal olarak, son yllarda, solun ve sosyalistlerin bir topyasnn olmadndan, bir topyaya ihtiyac olduundan sz edildiinde, topya kavram, onlarn bir program olmad anlamnda kullanlmaktadr. Ama topya, tam bu anlamyla da, son yllarda, zellikle post -modern dnrler arasnda olumsuz bir anlam kazanmtr. Bu kullanmda topyalarn gerekleemezliklerinden sz edilmemektedir artk. Hayr onlar gerekleebilirler, ama gerekletikleri takdirde, toplumu ve insanlar bir cendereye sokarak, byk aclara ve hakszlklara neden olurlar denmektedir. Byk anlatlarn sonu deyii, bu tr bir topya, hayal ya da toplum tasavvuru kavranna dayanmaktadr. Burada, artk toplumu dzeltmek iin, modeller, programlar, hayaller kurmann kendisi kategorik olarak yanl bulunmaktadr. Elbette bunlar felsefi bir elbise giymi yzeysel ve ideolojik aklamalardr. Sovyetler birlii ve dier devletlerdeki rejimlerin aklamasn toplumsal ve tarihsel koullarda deil, fikirlerde ve hayallerde grdnden; ciddi tarihsel ve sosyolojik analizler yerine; kestirmeden dncelerin varl belirledii trden bir tarih anlayyla szde bir aklama sunmay ifade ederler. Ne var ki, bu anlamda topya, ister kategorik olarak reddedilsin, isterse insani ve politik eylemin ayrlmaz koulu olarak ele alnsn, daima gizli bir varsaym olarak gelecekle ilikilidir. topya ile gelecek arasnda zorunlu ve ayrlmaz bir ba varm gibi dnlr. Ama topyann imdiye veya gemie deil, gelecee ait olduu gizli varsaym, daha genel bir gizli varsayma dayanr. Bir gelecek olduu ve bu gelecein bu gnknden daha farkl olduu ve olaca. Ama bu iki kabul de olduka yenidir.

marksistin, Marx'a gre insanln kendisine her zaman zebilecei grevler yklediini ve taktiin partiyle birlikte byyen parti grevlerinin bymesinin bir sreci olduunu bile bile, rya grmeye hakk var mdr?" Bu korkun sorular dnmek bile beni titretiyor, ve bir tek eyi dnyorum: nereye saklanacam. Pissarev'in arkasnda siper alsam nasl olur? Rya ile gereklik arasndaki ayrlk konusunda Pissarev yle yazar: "Ayrlk vardr, ayrlk vardr. Benim ryam, olaylarn doal aknn tesine geebilir, ya da olaylarn doal aknn hi bir zaman gitmeyecei bir dorultuya sapabilir. Birinci halde, ryadan hi bir ktlk gelmez; alan insann enerjisini destekler, glendirir bile. ... Byle ryalarda alma gcmz arptacak ya da felce uratacak hi bir ey yoktur. Tam tersine, eer insan byle rya grme yeteneinden tamamen yoksun olsayd, arasra zihni ilerilere atlayarak ellerinin henz biim vermeye balad rnn tam ve eksiksiz tablosunu gznn nnde canlandramasayd, o zaman insani, sanat, bilim ve pratik aba alannda byk ve zahmetli ilere girimeye ve tamamlamaya hangi itici gcn srkleyeceini dnemem bile. ... Eer rya gren kimse, ryasna ciddi olarak inanrsa, yaam dikkatle gzler, gzlemlerini gkte kurduu atolarla kyaslarsa (sayfa: 208) ve eer, genel olarak sylemek gerekirse, ryasnn gereklemesi iin bilinli olarak alrsa, rya ile gerek arasndaki ayrln hi bir zarar olmaz. Ryalarla yaam arasnda bir ba varsa, her ey yolundadr."[78] Ne yazk ki, bizim hareketimiz iinde, bu trden rya grme ok azdr. Ve bundan en ok sorumlu olan kimseler, aklbanda grleriyle, "somuta" "yaknlklaryla" nenler, legal eletiriciliin ve illegal "kuyrukuluun" temsilcileridirler. (Lenin, Ne Yapmal?)

Bir gelecek dncesi, btn toplumlarda ve her zaman olmamtr. rnein bat Ortaanda insanlar, byk lde zamann sonunda yaadklarn dnyorlar ve srekli kyamet bekliyorlard. Byle bir zaman tasavvurunun olduu bir dnemde topyalar var olsa bile , bunlar ile gelecek arasnda zorunlu bir ba olmas bir yana bunlar birlikte bile dnlemez. Ama gelecein imdiden ve gemiten farkl olduu ve olaca dncesi de son derece yenidir. Bu dorusal, gemiten gelip gelecee giden zaman tasavvuru, kapi talizm ve aydnlanmayla birlikte geliip zihinlerde egemenliin kurmutur. Ondan nceleri, zaman dorusal deil, dairesel, deien deil, tekrarlayan; akan deil, dnen bir zamand. nsanlar doup, byyor lyorlard; doada hep ayn mevsimler tekrarlanyordu. nsanlar gibi medeniyetler ve devletler de kuruluyor, geliiyor, olgunlua eriyor, ryor ve yklyorlard. Hsl devran dnyordu. Dolaysyla gelecein gemiteki geleceklerden daha farkl bir gelecek olabilecei ynnde bir tasavvur da bulun muyordu. Gelecein farkl olaca tasavvuru btnyle kapitalist geni yeniden retim yordamna, ve ona bal olarak ortaya kan, dorusal ve deiken bir zaman tasavvuruna baldr. Dolaysyla tpk Dou kavram gibi topya kavramnn kendisi de, en azndan bugnk yaygn kullanmlarnda Burjuva Uygarlna ait kavramlardr. Her ikisi de burjuva uygarl ile birlikte ortaya kmlardr. O halde, dou toplumlar ve topya ilikisini, bu kavramlarn tarihsel ve burjuva uygarlna bal, o uygarln ideolojik egemenliinin arac olmalar niteliklerini gz nne olmadan, bir sorun, bir konu olarak ortaya koymann kendisi bizzat, burjuva uygarlnn ideolojisinin yaygnlatrlmasnn bir aracdr. sterseniz, byle bir kavray iinde, Douyu savunu n, savunduunuz sadece ii dna evrilmi biimiyle burjuva uygarl ve onun ideolojisi olmaktan teye gitmez. * Batya ve burjuva uygarlna balanan topya dncesi, klasiklemi topya olarak ele alnan kitaplar gz nne alndnda, tarihsel gereklie uymaz ve btnyle bir yanlsamadr. Yani topya kavram burjuvaziyle birlikte domutur ama bu kavrama adn veren kitap ve benzerleri gz nne alndnda gerein pek yle olmad, burjuvazinin gereklii tahrif ederek byle bir anlay yerletirdii grlebilir. Bu gn en klasik topyalar gz nne getirdiimizde, onlarn, sanlann aksine Kapitalizme deil, belki onun afana has olduklar grlr. topyalar burjuva uygarlnn afanda doarlar: Campanellann Civitas Solisi (Gne lkesi) 1602 tarihini tar. Thomas Morusun (1478- 1535) topyas neredeyse bundan yz yl nce, 1516da yazlmtr. Baconun Yeni Atlantisi 1624 tarihlidir. Dikkat edilirse, en yeni tarihli olan Baconunki bile, henz Ticari kapitalizm dneminin, burjuva uygarlnn henz Prekapitalist uygarlklar karsnda kesin bir stnlk salamad bir dnemin rndr.

Bu u demektir onlar aslnda Batnn rnleri, yani kapitalizmin rnleri saylmazlar. Uzak d ticaret ile bir ilgileri vardr ama bu d ticaretin modern kapitalizme bir srama yapp yapmayaca henz belirsizdir. Bu anlamda, klasik topyalar aslnda henz batl deildirler. nk henz ortada tam bir bat yoktur. Bu onlarn zaman ilikisinde de grlebilir. Henz ilerleyen bir zaman ve tarih kavram pek yoktur bunlarda. Bu bakmdan topya, douunda bu gnk gibi gelecee gbek bayla bal deildi. Bu nedenle o topyalar temporal deil lokal (zamansal deil mekansal) bir gnderme ierirler. Hemen hepsi bilinmeyen denizlerde bir adadadr. Bu onlarn uzak d ticaret ile ilikisini gsterdii gibi, ayn zamanda henz burjuva uygarl ile oluacak zaman ve mekan kavraylarna uzakln da gsterir. Kapitalizmin gelimesinden sonra, o okyanuslarn bilinmeyen adalar kalmam ve onlar, bir topyaya ilham vermek bir yana giderek smrgelemeye bal olarak aalayc bir anlam kazanmlardr. Bu nedenle henz Dounun dolaysyla Batnn da olmad bir dneme aittirler. Ayn zamanda gelecee deil, yaanan dneme ilikindirler, gelecek gndermeleri yoktur. O halde, topyalar aslnda Dounun rnleridirler; ama bu Dounun rnleri olanlar, aslnda Bu gn batnn olduu kabul edilenlerdir. Bunlarn iinde belki sadece Yeni Atlantis, Batnn, burjuva uygarlnn daha ak bir damgasn tar. Gerisi, tamamen Dounun rndr. Dounun topya geleneinin devamdr. Peki Dounun topya gelenei nedir? Dounun dnen zaman kavray iinde, gelecee ilikin bir topya yoktur. Hele gelecein gemiten daha iyi olaca ynnde bir inan ve kabul de pek yoktur. O halde, Douda, yani kapitalizm ncesi uygarlklarda, topyann kayna Gemite olabilir ve de yledir. Ama bu gemi, snf elikileri iinde paralanm ryen medeniyet olamaz. Komnn Cahiliye denen snfsz toplumu da olamaz. O zaman, snfsz toplumdan snfl topluma geilen Kent (Cite, Medine); Kvlcmlnn deyiiyle Barbar (snfsz toplum, Komn) kurdunun, medeniyet kelebeine dnt koza olan Kent olabilir topyalara ilham verebilecek gemi. Orada henz snfsz toplumun erdemleri yaamaktadr ama ayn zamanda Uygarln zenginliine de ulalmtr. Bu nedenle, aslnda btn topyalar genellikle bir Kentden tesini hayal edemez, Kral olsa Soann ccnden baka eyi yemeyi akl edemeyen oban gibi. Platonun Devleti, bir Kenti anlatr. Ona lham veren Isparta kentidir. Farabinin Medinetl Fadlas (Erdemli ehir) da bir Kenti anlatr. Campanellann Gne lkesi de aslnda bir Kenti anlatr. Morusun topyas da, bir ada sz konusu olmakla birlikte, toplumsal rgtlenme olarak bir Kentin rgtlenmesine sahiptir. O halde, btn bu topyalar, bu gn Dou denen kapitalizm ncesi uygarlklarn rndrler. Gelecein toplumunu deil ideal toplumu anlatr ve bu toplum, henz uygarlamam, uygarln eiindeki Kentten baka bir ey deildir.

Klasik uygarlklarda, bir de dinlerin iine szm bir topya daha vardr. O da, gelecee deil, gemie aittir: snfsz toplum, tarih ncesi, yani Cennet. O halde, toparlarsak, bu gn batllara ait olduu dnlen topya kitaplar aslnda tamamen klasik uygarlklarn damgasn tarlar, yani onlar douludur. Dounun topyas, yani klasik kapitalizm ncesi ticarete ve tarih ve tarm temeli zerinde retime dayanan toplamlarn topyalar, ilhamn gemiin Kentinde bulur 21 Haziran 2004 Pazartesi

Avrupa Merkezcilik ve ok Kltrllk Veya ok Kltrl Toplum Slogan Niin Gericidir?

yle genel geer bir yarg var: "ok kltrllk Avrupa merkezciliin almasdr. Avrupa Merkezcilik dier kltrleri, aa gryor, onlar kendi llerine gre yarglyordu. imdi ise, hi bir kltr dierinden stn veya aa deil, hepsi ayn deerde grlyor. Artk slogan, eitlenme ve birbirine benzeme deil, ok renklilik, eitlilik. Bu anlay iinde elbette Avrupa Merkezcilik yer bulamaz." lk bakta her ey ok ak! Tpk gnein douu ve bat gibi. Nasl gnein douunun ve batnn ahidi gerekmiyorsa, yle. ok kltrllk de, btn kltrleri eit dzeyde grdne gre, Avrupa kltrn dierlerinden stn gren; her eyi Avrupa'nn aynasnda deerlendiren bir anlay, bu ok kltrllk dnyasnda yaayamaz. Bu gizli varsayma dayanarak konumalar, karsamalar yaplyor; programlar oluturuluyor; makaleler, kitaplar yazlyor. Ne var ki bizim ihtiyar Marks veya diyalektik, her eyden phe et demi. Hele bizim yaam deneylerimiz gsteriyor ki, hi phe uyandrmayanlardan, yanll akla hi gelmeyenlerden, zellikle phe etmek gerekiyor. Biz de bu ihtiyar Marksist diyalektiin dn izleyelim. Evet ilk bakta gne doudan doan batdan batar ama, onun hi "doup" "batmad", aksine hep yerinde durduu, buna karlk, dnyann kendi etrafnda dn nedeniyle yle grnd artk kimse iin bir sr deil. Yani gerek aslnda tam da kendine zt bir biimde grnmektedir. Gne yerinde dururken hareket ediyormu gibi grnmekte, biz ise hareket ediyorken sanki yerimizde duruyormuuz gibi. Demek ki, binlerce yldr bilginin ve tecrbenin birikmi z olan halk bilgeliinin dedii gibi, yle hemen grne aldanmamak gerekiyor. Ya da Marksn deiik ifadesiyle: Eer z ve grnm ayn olsayd, btn bilim gereksiz olurdu . Biz de, bu Avrupa Merkezcilik, ok Kltrllk kavramlarnda bu dersleri ve ilkeleri bir doruluk snavndan geirelim. Bakalm gerekten yle mi? Gerekten, ok Kltrllk Avrupa Merkezciliin almas m? Yoksa Bizzat Avrupa Merkezciliin ta kendisi mi? Son sylenmesi gerekeni ilk nce sylersek, bizim tezimiz, "ok Kltrllk" ya da "ok Kltrl Toplum" gibi siyasi slogan ve projelerin bizzat Avrupa Merkezciliin ta kendisi olduudur. Ama bu tezi kantlamak iin nce, uzun bir yolculua kmak; ileriye doru frlayabilmek iin bir yay gibi gerilmek gerekiyor. * Avrupa Merkezcilik nedir? Bu kavramn ilk kelimesi olan Avrupa'dan balayalm. Avrupa nedir? Bir yeri tanmlayan corafi bir kavram olarak Avrupa son derece yeni bir kavramdr. Bir

bakma kapitalizm ile birlikte domutur. Kapitalizm ncesinde Avrupa yoktu. Avrupa adnn kaynakland mitolojideki Avrupann ve Greklerin Avrupa dedii blgenin bu gnk Avrupa ile bir ilgisi yoktu. Bu gn Avrupa diye bilinen yerler, Grekler iin brakalm Avrupa kavramnn iinde olmay bir yana, var olduu bile bilinmeyen, sylencelerin ardnda, bilinen dnyann tesindeki yerlerdi. Romallar iin de bir Avrupa deil, Galler, Germanya, Britanya vard, ama bu gnk gibi bir Avrupa yoktu. slam Uygarl iin de ayn durum sz konusuydu. Belli bir blgeye Avrupa adn verenler ve onun bir ktann corafi ad olarak kullananlar yine bizzat Avrupallardr. Ama bu adlandrmann kendisi bizzat, o Avrupal denenlerin tarihsel ve toplumsal eilimlerini yanstr ayn zamanda. Avrupal da Avrupa gibidir. Avrupa gibi Avrupaly da Avrupal yaratmtr. Ama bu Avrupal nedir? Bunu anlamak iin Avrupay anlamak gerekiyor. yle dnlebilir. Modern bilimler, dolaysyla da Corafya Avrupada doduundan, Avrupaya Avrupa adnn verilmesi de, bu balamda grlmelidir, tpk dier ktalarn adlandrlmas ve tanmlanmas gibidir ve o srecin bir paras olarak anlalmaldr. Bu bakmdan, bu gnk Avrupaya Avrupa denilmesi, btnyle, o adlandrmalar yapanlarn Avrupallndan bamsz olarak, bilimin, jeoloji ve corafyann kendisiyle ilgilidir. Ne var ki, corafya asndan baktmzda Avrupann bir kita olarak tanmlanmasnn hi de masum olmad grlr. Avrupa, corafi bir kavram olarak, Asya ktasnn Ural dalarnn batsnda kalan ksmna keyfi olarak verilmi bir isimdir. Dnyadaki adlandrmalarn hepsi keyfidir. Avrupa yerine Mavrupa da denebilirdi. Asya yerine Masya da. Sorun burada deil. Bu isimle tanmlanan alnn kendisindeki keyfilikte. Eer Ktalar jeolojik veya tektonik kriterlere gre tanmlanyorsa, btn Ktalar ayr bir plakadan olumaktadrlar. Bir zamanlar kocaman bir Pangaea ktasnn paralanmasndan olumu plakalara kta deniyorsa, ki btn Ktalar bu byk plakalardan oluurlar, Avrupa ktalar iinde tek byle olmayandr. Gney ve Kuzey Amerika bile ayr plakalardr. Afrika, Avustralya, Antartika, Hindistan hep ayr plakalardr. Avrupa ise ne Asyadan byle ayrlr ne de Afrikadan. Pireneler ve Alplerin gneyi de bu gn Avrupa saylmaktadr ama baka bir plakaya aittirler. Yani Jeolojik kriterler geerliyse eer, rnein talya Avrupaya dahil deildir. Hindistan, Asya Ktasndan ok daha belirgin corafi ekillenmelerle ayrlm olmasna; ayn zamanda ayr bir plakadan olumasna ve Himalaya dalar bu plakann Asyaya arpmasyla olumasna ramen ve bunlar kltrel bir ayrla da denk dmesine ve neredeyse bir kta kadar byk olmasna ramen, yani bir ayr kta olarak saylmann btn kriterlerine sahip olmasna ramen, Hindistan'a bir Kta denilmemektedir. Avrupann ise, byle bir zellii yoktur. Onu Asyadan ayrd sylenen Ural dalar ok eski dalardr ve rnein bir Himalayalar gibi almaz bir engel deildirler. Urallar kltrel bakmdan da bir ayrc snr oluturmazlar. Bu dalarn batsnda ya da dousunda yaayan Ruslar ya da Slavlar birbirinden ok farkl da deildir. Avrupadan saylan Pirene ve Alplerin

gneyi ise, aslnda Avrupann iinde bulunduu plakaya dahil deildirler. Yani Avrupa Ktas, tamamen keyfi olarak, bir kta olmann kriterlerine uymamasna ramen, gneyinde ve dousunda bu kriterler ayaklar altna alnarak snrlar izilmi, ktala terfi ettirilmi bir blgedir corafi olarak. Dousunda, Asyadan ayrmak iin; gneyinde, Akdeniz veya Afrikay Avrupaya katmak iin, bir kta olmann kriterleri ayaklar altna alnarak yaratlm bir ktadr Avrupa. Eer ktalar plakalara gre tanmlanyorsa veya jeolojik anlamda ktalar byle ise, ktalar iinde bir tek Avrupa byle tanmlanmay hak etmemektedir. Byle tanmlanmay hak eden Hindistan ve Amerikalar bile ayr ktalar olarak tanmlanmazken, Avrupa hi hak etmedii halde kta kabul edilmitir. Grld gibi, Avrupa kavram, bu corafi kavram ve bu kavramn kapsad alan, corafi kriter ve kayglara gre belirlenmemitir. * O halde u soru hala ortada durmaktadr: Niin Asya'nn bu, bat ucundaki yarmadada yaayan insanlar, bulunduklar yere rnein Bat Asya gibi bir isim vermemilerdir de, yani corafi olarak gerei daha iyi yanstan bir isim vermemiler, o ktann bir uzants olduklarn belirtmemilerdir de, corafi ya da jeolojik bakmdan hi de kta kriterlerine denk dmeyen bir blgeyi ayr bir kta olarak, Avrupa olarak; Kendilerini de Avrupal olarak tanmlamlardr ve tanmlamaktadrlar? Peki acaba, corafi olmamakla birlikte, kltrel, tarihsel snrlar ve ayrm izgileri mi vardr da, corafya bu snrlar kabartlandrmak iin ona kta dedi? O halde kltrel ve tarihsel snrlara bakalm. Tarihsel ve kltrel snrlar arandnda ise keyfilik zirveye ykselir. Alp dalarnn veya Pirene dalarnn gneyi veya Balkanlar ve Gneyi, Kltrel ve tarihsel olarak Avrupaldan ok Akdenizlidir. Zaten tarih boyunca, Akdeniz uygarl Fenikelilerden beri kltrel ve ticari bakmdan ve byk imparatorluklarn ortaya kyla birlikte de siyasi bakmdan bir btn olagelmitir. Roma, Bizans, Osmanl ayn uygarlk blgesinin siyasi ve styap birliini salamlardr veya bu yndeki abalardr. Hatta, Hristiyanlk ve slamiyet bile, bu uyarlk alannn farkl aamalardaki styaplar olarak grlebilirler. Bunlarn ortaklklar, Kuzey Avrupa'da yaayanlarla ortaklklarndan ok daha fazladr. Bir skenderiyeli ile bir Yunanlnn tarihsel, kltrel ortaklklar, bir Yunanlnn bir Almanla ortaklklarndan ok daha fazladr. Bir Endlslnn bir zmirli ile tarihsel ve kltrel ortaklklar, bir Endlsl ile bir Parisliden ok daha fazladr. Aa yukar ayn yemekleri yerler; ayn mziklerden zevk alrlar. Bu takdirde, niin Yunanistan Avrupa'dr da, Asya deildir veya skenderiye Niye Afrikaldr da Avrupal deil? Bunun da tarihsel, kltrel veya toplumsal bir ls yoktur. Demek ki, eer Ktalar Kltrel ya da tarihsel ortaklklara gre tanmlanacaksa, Avrupa, burada da btn kurallar ayaklar altna almaktadr. Bu kltrel snrlardaki keyfilik karsnda da Avrupa, Avrupann ve Avrupalln corafi bir kavram olduunu syler.

Ama yukarda deinildii gibi, corafi bir kavram olarak da geerlilii yoktur ve orada da sknca, bu amazdan kurtulmak iin tarihsel ve kltrel bir kavram olduu sylenmektedir. Deve Kuu gibidir Avrupa kavram. Deve misin? Kuum. Ku musun? De veyim. Tarihsel ve kltrel misin? Corafiyim. Corafi misin? Tarihsel, Kltrelim. Demek ki, daha, Avrupa Merkezcilik kavramnn iki szcnden esas nemli olannn kendisinde ok ciddi bir sorun var. Avrupa nedir? Neye denk der belli deildir? Ne cor afi ne de tarihsel veya kltrel bir ayrma denk gelmez. Tamamen keyfi olarak belirlenmi grnmektedir. * Bu keyfilii tespit etmek, bir olgu olarak belirlemek yetmez. Onu anlamak, aklamak gerekir. Niin byle bir keyfilik vardr, niye byle btn ktalardan farkl olarak Avrupa ktas ya da Avrupa denen ey, tm nesnel ller ayaklar altna alnarak suni ve keyfi olarak yaratlmtr. Bu keyfilii yaratan zorunluluk nedir? Ayrca bir kavram gereklii aklamann arac deilse, aksine onu arpt yorsa, bu onun sosyolojik deil ideolojik; yani belli karlar korumaya yarayan, onlara hizmet eden, onlar gizleyen bir ilevi olduu anlamna gelir. Peki, bu karlar veya imtiyazlar nelerdir? imdi bu keyfiliin ardndaki zorunluluu aratralm. Avrupa kavram, Corafi, kltrel ya da tarihsel kriterler ayaklar altna alnarak ortaya ktna gre, Avrupa aslnda neyin karldr? O bir baka eyin karl olmaldr ki, o baka ey corafi ya da kltrelmi gibi grnebilsin. Peki, nedir bu "ey"? Bunu anlamak iin Avrupa kavramnn kullanmndaki hileleri iyi anlamak gerekir. Yukarda grld ki, Avrupa ne jeolojik, ne de kltrel bir kavram olarak bir bilimsel deere sahip deildir. O bu anlamlarda, ideolojik bir kavramdr. Aslnda hep, corafi ya da kltrel anlamlar olduu sylenerek, fiilen siyasi bir kavram olarak kullanlmaktadr. Yani aslnda siyasi olan bu kavram, yani ideolojik olan bu kavram, hep corafi ve kltrelin ardna gizlenerek, bir bilimsellik postu giymektedir; yani corafi veya kltrel olduu yolundaki gndermeler, bu siyasi ve ideolojik kavramn sosyolojik bir kavram olduu izlenimi yaratmasn salamaktadr. Halbuki, Avrupa denen blge, dier ktalar gibi, corafi ya da kltrel snrlara sahip olsayd bile bu Avrupann sosyolojik bir kavram olduu anlamna gelmezdi. Kald ki, Avrupa bu snrlara da denk gelmemektedir. Bunu anlamak iin, sosyolojik bir kavram olarak Avrupann ne anlama gelebileceine ve geldiine bakalm. Sosyolojik bir kavram olarak Avrupa demek kapitalizm demektir. Avrupa demek, sosyolojik olarak Modern Burjuva uygarl demektir. Modern Burjuva uygarl, bugn Avrupa denen blgenin, Kuzey batsnda doup, ncelikle orada yayld ve oradan dnyaya egemen olduu iin, Kapitalizm, Modern burjuva uyarl karl olarak Avrupa kavram sosyolojik bir kavram olarak kullanlabilir ve Avrupann biricik sosyolojik karl bu anlamdr.

Avrupa aslnda burada, bu kullanm iinde, bir kavram da deil, bir koddur. Modern burjuva uygarlnn, kapitalizmin karl olarak kullanlan bir kod. Bir tr ksa yaz, bir ksaltma gibi grlmelidir. rnein Modern Burjuva Uygarl diyeceinize, ksaca MBU diyecek yerde, MBUnun karl olarak Avrupa da denebilir. Avrupann bilimsel tek anlam budur. Bir kavram bile deildir, bir Koddur ve anlam kartrlmad srece, kolay anlalrlk ve tasarruf salayabileceinden bir sorun oluturmaz. Ama tam da burada Vehbinin kerrakesi ortaya kyor. Bu modern burjuva uygarl, bu uygarln burjuvazisi ve ulusal devletleri, onu bu anlamda, sosyolojik bir gereklii anlamay kolaylatran bir kavramn, bir kod olarak karl anlamnda kullanmyorlar. Onlar onu bilimsel olarak kullandklarn sylerken, hep kltrel ya da corafi olduundan hareketle bilimsel, dolaysyla sosyolojik bir kavram olarak kullanld gibi bir izlenim yaratyorlar, bylece aslnda politik balamlarda kullandklarn, ideolojik bir kavram olduunu gizliyorlar. Yani Corafi veya Kltrel olduu imalarnn ardna gizlenerek onun ideolojik olduunu gizleyip, gereklii arptan deil, gereklii aklayan bir kavram kullandklar izlenimi yaratyorlar. Tekrar edelim. Avrupa, sosyolojik bir kavram olarak, kapitalizm karlnda bir ko d olarak kullanlabilir. Burada sadece bir adlandrma sorunu sz konusudur. Her hangi bir eyi adlandrmak iin A szc yerine B szc, Kapitalizm yerine Avrupa veya Bat kullanlabilir. Burada kavram corafi ya da kltrel deil, sosyolojik bir anlama sahiptir. Sosyolojik olarak Avrupa, kapitalizm kavram nn karlnda kullanlmaktadr, sadece ve sadece bu anlamyla Avrupa ya da Bat ideolojik bir kavram deildir. Gerei arptmaz, aksine onu anlamann bir aracdr. Avrupa sosyolojik bir kavram olarak Kapitalizmin karl bir Ko d olarak kullanldnda; Asya da sosyolojik bir ayrmn karl olan bir Kod olarak kullanlabilir. Sosyolojik bir kavram olarak Avrupa'nn ztt Asya'dr. Peki, Asya nedir, sosyolojik bir kavram olarak? Avrupa Modern kapitalizm demek ise, Asya da, klasik, kapitalizm ncesi Antik Uygarlk demektir. Bu kavramlara bir ncs, Afrika da eklenebilir. Afrika da, bir bakma, klasik uygarla veya modern kapitalist uygarla gememi veya geememi toplumlara denk der. Yani Komnn karl bir kod olarak kullanlabilir. Yani bu kta adlandrmas, insanlk tarihindeki temel retim biimine; dolaysyla styapnn veya dinin temel biimine karlk der. Komn veya lkel sosyalizm ve bunun st yaps olan, totemcilik veya amanizm karl olarak Afrika; Klasik tarih in, tarm retimi; art rne ekonomi d cebir ile el koymaya ve Tefeci -Bezirgan Sermayeye dayanan Klasik Uygarlklar ve bunlarn styaps tanrl ya da tanrsz Semavi dinler karl olarak Asya; Modern gc smrsne ve art deerin dorudan retim srecinden elde edilmesine, geni yeniden retime dayanan modern kapitalist Uygarlk ve onun, uygarlk ncesi ve klasik uygarlklarn styapsn, dindir, din de inantr, kiiseldir diyerek, politik alann dna atan ve dini ya da styaps; bizzat bu politik ve zel ayrmna dayanan din, ya da dier bilinen adyla ulusuluk olan Avrupa. Sorun byle koyulduunda, btn kafa karklklarna yol aan kavram kargaalarna son

verilebilir. Dou'nun dousundaki Japonya sosyolojik olanak batldr. Batnn batsndaki, Portekiz veya Fas Sosyolojik olarak Douludur. Asya'nn dousundaki Japonya, Avrupaldr; Avrupa'nn gneyindeki balkanlar veya talya'nn Gneyi Asyaldr. Sahrann Kuzeyindeki Afrikann Akdeniz ky eridi ve Yemen ve eski Msr zerinden medenilemeye uram Afrikal Habeistan, Asyaldr. Sibirya Tundralarndaki; Orta Asya Bozkr veya llerindeki; Himalayalarn sapa vadilerindeki Asyal halklar Afrika'ldr. Corafi olarak ayr bir kta olan Latin Amerika sosyolojik olarak Asyaldr veya Asyadr; yine Jeolojik ve corafi olarak baka bir Kta olan Kuzey Amerika Avrupaldr veya Avrupadr. Beyazlarn yerlemedii Okyanusya adalar Afrikaldr. Amerika ve Avustralya'nn yerlileri Afrikaldr. Oralara yerleen beyazlar, kken anlamnda deil, sosyolojik anlamyla Avrupaldr. Bu nedenle Yeni Zelanda ve Avustralya Avrupadr. Oralardaki rezervatlar Afrika. Politikada, bu anlamnn dnda, Avrupa ya da Asyallktan; Avrupa ya da Asyadan sz etmek; Bat ve Doudan; Batllk ve Doululuktan sz etmek, ona burjuva uygarlnn, kendi stnln ve egemenliini gizlemek iin, karlarn korumak iin ykledii; aslnda kullanld politik balamlarda hibir bilimsel deeri ve anlam olmayan; aksine gereklii arptan bir anlam yklemek olur. Dolaysyla Avrupalnn, yani modern burjuva uygarlnn, Avrupa veya Avrupalla verdii anlam kabul ederek, yani Avrupalln corafi veya kltrel bir olgu olduu veya snra tekabl ettii varsaymna dayanarak Avrupa merkezcilie veya Avrupalla kar kmak, aslnda ayn varsaymlar; ayn gerici ideoloji yeniden retmektir. Avrupaya, Avrupalla ya da Avrupa merkezcilie Kapitalizm veya Burjuva Uygarl anlam dnda bir anlamla kar kmak, bizzat Avrupa Merkezciliin ta kendisidir v e onu yeniden retir. Yani Avrupa Merkezcilik kavramnn kendisi problemlidir ve gerei arptr, bu kavram, Avrupalnn (Burjuva uygarlnn ya da kapitalizmin) ona ykledii anlamda, yani kltrel ya da corafi bir ayrma tekabl ettii anlamanda eletirilemez. Yani kltrel ya da corafi bir ayrma denk den bir kavram olarak kullanldnda, kar olsanz bile onun klesi olur, yanl yeniden retmi olursunuz. Avrupa Merkezcilik, Avrupa Kapitalizm demek olduuna, dolaysyla da Kapitalizm Merkezcilik olduuna gre, Kapitalizm Merkezcilie tekabl etmeyen bir anlamda Avrupa Merkezcilie kar kmann kendisi bile o ideolojik tahrifat yeniden retir. Yani kapitalizme tarihsel ve politik olarak kar kmadan Avrupa Merkezcilikle mcadele olanakszdr ve Avrupa merkezcilik yenden retilir. Avrupa merkezciliin eletirisi, kapitalizmin eletirisi olmak zorundadr. Kapitalizmin eletirisi ise, Ekonomi Politiin eletirisidir. Kapitalizm geni ve yaygn meta retimi demektir. Meta retimiyle birlikte, Metann tabi olduu deer yasas, insan toplumunun karsna bir doa yasas gibi kar. Ekonomi Politik bu yasalar inceler. Ona kar mcadelenin silahlarn sunar iilere. Ama ayn zamanda, kendi konusunu, yani meta retimini yok etmeye alr. Bu nedenledir ki, Marksn temel eserinin

alt bal Ekonomi Politiin Eletirisidir. Avrupa, yani kapitalizme kar mcadele edilmeden, Avrupa merkezcilik, yani Avrupa kavramnn burjuva uygarlnn bir ideolojik egemenlik arac olarak kullanmna kar mcadele edilemez. O halde, Marksn Kapitali, yani Ekonomi Politii Eletirisi, Avrupann ve Avrupa merkezciliin eletirisinin temelidir . Kapitalizm dnda bir Avrupa veya Bat kavram, sadece baka lkelerdeki kapitalizmin ve burjuvazinin karlarn savunmann aracdr ve ayn Avrupa Burjuvazisinin kralarn kullanmak iin kulland anlamlara sahiptir2. Yani Avrupa ve Avrupalln ya da batlln, corafi ya da kltrel bir ayrmn karl olduu var saymna dayanr. Byle olsayd bile, yani Avrupa, rnein Hindistan gibi, farkl corafi ve kltrel snrlara denk gelseydi bile, bu onun ideolojik niteliini gizlemi olurdu. nk corafi kavramlar sosyolojik kavramlar deildirler. Avrupa kavramnn, sosyolojik olarak kapitalizm anlamna gelmesi , ama burjuvazinin onu hep kltrel veya corafi anlamlarna atf yaparak bilimsel bir kavram gibi kullanyor olmas, tpk, aslnda biyolojik bir kavram olan, sosyal bir hayvan olarak insan kavramn, sanki sosyolojik bir kavram gibi kullanmasna ve onun ideolojik niteliini gizlemesine; Epistemolojik olarak inan kavramnn ardna gizlenerek dinleri sosyolojik olarak inan olarak tanmlamasna benzemektedir. Btn bunlar burjuva uygarlnn ve ideolojik egemenliinin ke talardr ve bunlarn hepsinde ayn hile yaplmaktadr. Kavramn baka bir balamdaki anlamna gnderme yaplarak, bilimsel veya sosyolojik bir kavram olduu yanlgsna yol almaktadr. Dine nan denirken; nsana sosyal hayvan denirken; Avrupaya Kta denirken, hep nann Epistemolojik; nsann Biyolojik; Avrupann Corafi anlamlarnn ardna gizlenerek, onlarn bilimsel bir kavram olduu, dolaysyla sosyolojik kavramlar olduu yanlsamas yaratlarak, onlarn hukuki, politik ve ideolojik kavramlar; yani burjuva uygarlnn styapsnn dayand kavramlar olduu gizlenmekte ve egemenlik pekitirilmektedir. Tam da bu gizleme eyleminin kendisi, kapitalizmi ya da burjuva uygarlnn egemenliini kurmakta, bizleri kapitalizm veya burjuva uygarl merkezli, tam da bu anlamda Avrupa Merkezli (dikkat edilsin burada Avrupa kapitalizm anlamndadr) bir bak asna hapsetmektedir. i hareketi ve sosyalizm bu kanallardan teslim alnd. Bylece i hareketinin ve sosyalizmin Burjuva uygarlna ve onun styapsna kar baka bir uygarlk ve styap tasavvuru gelitirilmesinin nne geildi. Toparlarsak, corafi ya da kltrel olarak var olduu imasna dayanan bir Avrupa merkezcilik eletirisinin kendisi, sosyolojik olarak Avrupa merkezci, yani kapitalizm veya burjuva
2

Bu gn rnein Trkiyede Asyallk, Doululuk, Avrupa Merkezcilie kar k, aslnda ayn gerici anlay yeniden retmekte ve Trkiyeye egemen brokratik Oligarinin karlarn ve egemenliini savunmann arac olarak ilev grmektedir.

uygarl merkezci olur. Avrupa merkezciliin btn eletirisi, znde Avrupa merkezcidir. Bu gne kadar kullanld anlamyla Avrupa Merkezcilik, Avrupa Merkezci bir kavramdr. * imdi ayn hilenin Kltr dolaysyla da ok Kltrllk kavramnda nasl tekrarlandn, Kltr kavramnn da, bu gn burjuva uygarlnn ona ykledii anlamla nasl bir ideolojik kavram haline dntn, bu uygarln temel bir kavram olduunu ve ok kltrlln ve bunu savunmann aslnda burjuva uygarln; yani Avrupa Merkezcilii savunmak olduunu gsterelim. O zaman Avrupa merkezcilik ve ok Kltrlln birbirine zt olmad; ok kltrlln bizzat kendisinin Avrupa merkezcilii, yani kapitalizmin egemenliini nasl rettiini ve onun temel talarndan biri olduunu grelim. Kltr Nedir? Kltr sosyolojik olarak, insann doaya katt her eydir. Yani, toplumsal olan, insan insan yapan, dier hayvanlardan ayran ey demektir. Elbette, yksek memelilerin srler halinde olduka karmak bir ilikiler sistemi i inde yaayanlarnda da bir Kltrn tohumlar, en ilkel biimleri grlmektedir. Bunun iin yle bir rnek bir fikir verebilir. Afrikadaki rezervatlardan birinde, fillerin soyu tkenir. Fakat soylar tkenmeden nce oradaki filler gergedanlarla ayn alanlar paylamalarna ramen gergedanlara saldrmazlar, bir bakma Bar iinde bir arada yaarlar. Filler tkendikten sonra, iinde gergedan olmayan, fillerin gergedanlar tanmad, baka bir rezervattan, gen filler, soyu tkenmi fillerin yerine getirilir ve braklrlar. Ancak yeni getirilen filler srekli olarak gergedanlara saldrmaktadr. Bunun zerine, yine gergedanlarla fillerin bar iinde bir arada yaadklar baka bir rezervattan, bir yal fil getirildikten sonra, gen filler de, gergedanlara saldrmay brakrlar. Yal ve tecrbeli fil, onlara fillerin gergedanlara saldrmamas gerektiini, gergedanlarla bar iinde bir arada yaamalar gerektiini, fillerin tarihsel tecrbesinin bu dersini, bu bilgisini aktarmtr. Gergedanlara saldrmamak, genetik ya da igdsel deil; renilen bir zelliktir. Bu gzlem, en azndan, yksek memeliler arasnda, genlerle aktarlandan te, baka bir eylerin de aktarldn gstermektedir: Bu anlamda ok ilkel biim iinde olsa da, yksek memelilerde de kltrn bir tohumunun varlndan, ok ilkel bir biiminden sz edilebilir. Tersinden rnek de Kurt ocuklar olutururlar. Olaanst rastlantlar sonucu ok kk yata, kurtlar, aylar, maymunlar vs. tarafndan bir ekilde bytlm insan yavrular; genlerinde tm olanaklar olmasna ramen, konumay, hatta iki ayak zerinde yrmeyi bile becerememekte; tam anlamla, bir kurt, bir ay, bir maymun gibi davranmaktadrlar. Bu bakmdan Tarzanlar olanakszdrlar ve Afrikay smrgeletiren beyaz adamn imgesinden baka bir eye denk dmezler. Bu nedenle, insan doduunda, aslnda toplumun rahmine dm bir tohum olarak da tasavvur edilebilir. nsan ancak erikin bir insan olduunda, (bu erikinlik genellikle biyolojik

erikinlikte akmasna ramen onunla kartrlmamaldr) yani toplum binlerce yllk birikimini rahmine dm insan yavrusuna aktardnda, insan insan olarak doar. O halde, sosyolojik olarak, bizi insan yapan her ey Kltr oluturduundan, aa yukar Kltr ve Toplum ayn eyi karlayan kavramlardr. Dolaysyla bu anlamda, Kltr ideolojik, politiki de ierir bu sosyolojik anlamyla. Leninler ann tartmalarnda rnein aa yukar byle anlalyor ve bu anlam veri kabul edilerek tartlyordu. rnein Lenin, tam da Kltr denen eyin iinde politik ve ideolojik olan da bulunduu iin, bunu ayrmak mmkn olamayaca iin ve tam da bu gerekeyle, kltrel zerklik talebine kar kyor, bu ayrm mmkn olmadndan; Kltrel zerkliin ideolojik zerklik anlamna gelecei; bir toplumda egemen snfn ideolojisinin egemen ideoloji olduu; dolaysyla; Kltrel zerkliin fiilen egemen snfn ideolojik egemenliinin bir arac olaca noktasndan hareketle, Kltrel zerklik talebini reddediyordu. Yani Leninler, Kltr, aa yukar, tam da sosyolojik anlamyla kabul ettikleri iin ve tam da bu nedenle Kltrel zerklik talebini reddediyorlard. deolojiden ayr, Politikadan ayr bir kltr kavram veya kavray yoktu. Bu onlarn, bu gn ok kltrllk kullanmnda Kltr szcne yklenen anlamdaki talepleri desteklemedikleri ya da savunmadklar anlamna gelmiyordu. Aksine, bu gn ok kltrllk ya da kltrel zenginlik balamnda savunulan haklar ok daha esasl olarak savunuyorlard. rnein bu gn, Krtenin de tannmas, insanlarn Trkenin yan sra ana dillerini de renmesi trndeki talepler, ok kltrllk balamnda savunulmaktadrlar. Leninler bu hakk, ok daha radikal olarak, hi de ok kltrllk balamnda deil, demokrasi ve demokratik cumhuriyet balamnda savunuyorlard. Ve bu savunu bu gnknden bin kat daha ileri ve doruydu ve bu gn de dorudur. Leninler ann ii hareketi iin, btn dillerin eitlii talebi vard. Onlar iin, demokratik bir cumhuriyet, bir ulusu, her hangi bir dil, din, etni, soy ile tanmlamazd, burjuva devriminin ve aydnlanmann program ve ideallerine bal olarak. Dolaysyla dil ulusu tanmlamann bir arac deildi. Bu nedenle, Leninlerin ann talebi, btn dillerin eitlii idi3. Bu ayn zamanda u da demektir, hibir dil dierinden imtiyazl olmayacandan, demokratik bir Cumhuriyetin ulusu tanmlayan resmi bir dili olmaz. Herkesin ana dilinde eitim yapma hakk, onu gelitirme, istedii dili ana dili seme hakk olur. Dolaysyla byle bir cumhuriyet, bir dil ile bir ulusun tanmlanmasn, tpk bir soyla, bir rkla tanmlanmasn reddettii gibi
3

"Ulusal sorunda ii demokrasisinin program da udur: hangi ulus ve hangi dil iin olursa olsun her trl ayrcaln ortadan kaldrlmas; (...) uluslardan birine herhangi bir ayrcalk tanyacak olan (zemstvonun (yani belediyenin), topluluun vb. ) uluslarn hal eitliini bozacak olan ya da bir ulusal aznln haklarn baltalayacak olan her trl davran yasaya aykr ve geersiz sayan ve devletin her yurttana, anayasaya aykr olan bu tr tasarruflarn geersiz saylmasn talep etme hakk tanyan ve ayn zamanda byle hareketlere giriecek olanlar cezalara uratan genel bir yasann kabul." (Lenin)

reddetmelidir. Yani Klasik Marksist Demokratik Cumhuriyet program, bu programn ayrlmaz bir esi olan, tm dillerin eitlii talebi ve hedefi, bu gnk, dile gre tanmlanm egemen bir ulusun, kendisine zenginlik katmak iin, bu devleti glendirmek iin, dier dillerin de renimini istemesinden veya dier dillerin, resmi dilin yan sra, kendilerinin de renilmesini istemelerinden, bir kat daha radikal ve devrimciydi ve bu gn de hala devrimcidir. Birinde, bu gnknde, bir dile, tarihe, soya gre tanmlanm egemen bir ulusun tolerans, kendi karlarn bu ekilde daha iyi savunmu olaca anlay yatarken; Leninlerin anda ya da Klasik i hareketinin programnda, tm dillerin eitlii ile, ulusun bir dile, soya, tarihe gre tanmlanmas reddedilmektedir. Tm dillerin eitliidir talep. Ne yazk ki, bu temel dorular ve gerekler sosyalistler tarafndan bile unutulmu bulunmakta, btn sosyalistler ok kltrlln faziletleri zerine sosyalist geviler getirmektedirler. Biz ii hareketinin ve sosyalist hareketin, aydnlanmann tamamlanmam projesini; Demokratik Cumhuriyeti bayrana yazmas gerektiini sylerken, bu gnknden bin kat daha ileri, ama unutulmu ve Stalinist kar devrimden sonra gerici bir ulus kavramna batm olan sosyalist hareketi bundan karmaya alyoruz. Demokratik Cumhuriyetin tarihin p tenekesine atldn ve aldn syleyenler ise, bizlerin bu talebi karsnda, gerici ulusuluun, kendini bu gnk globallemi dnyaya adapte etmesinin bir aracndan baka bur ey olmayan ok kltrllk gibi kavramlarla oyalanp; bu demokratik grevlerden kalarn; emek eksenli mcadele gibi, enternasyonalizm, Anti emperyalizm gibi, ilk bakta ok snf ve anti emperyalist ve de enternasyonalist sloganlarn ve durularn ardnda gizliyorlar. Ve bir hareket, demokratik bir cumhuriyet yerine, emek eksenli ya da ABDye kar hedef, eylem ve sloganlar esas hedef olarak koyduunda ve yakalanacak ana halka olarak bunlar aldnda, sadece iileri ekonomist bir mcadeleye hapsetmi olmaz; onlar ayn zamanda mttefiklerinden de tecrit etmi olur. rnein, Krt hareketi, tm dillerin eitlii talebinin, devletin Trklkle tanmlanmasna, dilinin Trke olmasna; adnn Trk devleti olmasna kar mcadelenin en byk destekisi olur. Byle bir talep ayn zamanda iileri blen ayrlklara kar mcadele olduundan, tm iilerin birliinin koullarn da yaratr. Keza, byle bir mcadele, bizzat Krtlerin mcadelesi iinde, devrimci demokrasinin glenmesine yol aar. i snfn da ekonomist taleplerden ve tecrit olmaktan kurtarr. Bylece snfn snf olarak rgtlenmesinin ve bir politik hareket oluturmasnn koullarn yaratr. Bir devlet veya ulus, kendini bir dille, bir soy, bir tarih, bir etni ile tanmlamsa, bi r sosyalistin savunmas gereken, tm dillerin eitlii talebi her zamankinden ok daha acil olarak ortada duruyor demektir. Bir ulusu bir dille tanmlamak sadece gerici bir milliyetilik deil; ayn zamanda rklktr. Irkn ve Irkln sadece biyolojik zelliklerle dayandn sanmak, 19. yzyln smrgeciliinin rklndan baka bir rklk tanmamak demektir. Eski biyolojik

zelliklere dayanan klasik smrge dnemi rklnn yerini, oktan kltre, dile dayanan bir rklk alm bulunmaktadr. Dolaysyla, Trkiye Cumhuriyeti de, ayn zamanda rk bir devlettir. Tpk dnyadaki dier benzer devletler gibi. Bunun karsnda bir sosyalistin savunmas gereken, uluslarn kendi kaderini tayin hakk vardr parolasnn ardna gizlenerek, bunun karsnda sesini karmamak ve emek eksenli mcadele diyerekten ileri kamak deil; uluslarn bir dile, bir etniye, bir tarihe gre tanmlanmas hakkn reddetmek, tpk bir zamanlarn kuzey eyaletlerinin gney eyaletlerinin ayrlarak, siyahlar yurttalk haklarndan mahrum eden ulus tanmlamas haklarn reddetmeleri ve onu yok etmek iin onunla savamalar gibi, bu hakka kar savamaktr. Uluslarn kendi kadirini tayin hakk, ama bu hak o kendi kaderini tayin etmek isteyen, ulusu bir dil, bir etni, bir soy, bir din, bir kltr ile tanmlamad takdirde bir hak olabilir. Ulusu bir dil, bir din, bir etni, bir soy, bir kltr, bir din ile tanmlama hakkn tanmaz demokratik cumhuriyet. Ancak tm dillerin eit olduu bir ulus, yani bir dili olmayan, bir dile gre tanmlanmam bir ulus; yine bir dile gre tanmlanmam bir ulus; bir Kltre gre tanmlanmam, bir kltr olmayan bir ulus; Bir dine gre tanmlanmam, bir dini olmayan bir ulus; tm dinlere, kltrlere; dillere ayn hakk tanyan; bunlarn hibir politik anlamnn olmad bir ulus; yine ayn ekilde kendini hibir dil, din, soy, kltrle tanmlamam bir ulustan ayrlabilir. Zaten bu hakk garanti eden de, Engelsin de ifade ettii gibi, bir tek kyn bile, ayrlma hakk olmas; ulusun zgr komnlerin birlii olmasdr. Eer o ky, ky veya ulusu, her hangi bir soy, boy, etni, dil, tarih, din vs. ile tanmlyorsa, bu uluslarn kendi kaderini tayin hakk deil; ulusu gerici ve rk bir ayrmla tanmlama hakk olur ki , bu hakk tanmaz demokratik bir cumhuriyet. Lenin znde soruna byle yaklayordu. O bu anlamda demokratik cumhuriyetin bu hakk ierdiini sylyordu4. Ama ayn zamanda ulusun ne olduu konusundaki belirsizlik ve ulusularn ulus kavramn kabul etme bu elikili durum, demokratik cumhuriyetin iine giren bir mikrop gibi nce onu hastalandrd, sonra da yok etti. Grld gibi, Kltr kavram, yirminci yzyln hayaleti olan ulus kavramyla, dolaysyla burjuva toplumunun dini ve styapsyla yakndan ilgi iinde bulunmaktadr. Kltr kavramnn u veya bu ekilde tanmlan ve kavran, btn bir siyasi program ve stratejiyi belirlemektedir. imdi tekrar Kltr ve ok Kltrllk kavramlarnn analizine geri dnelim. Bu gn ok kltrllkten, kltrel renklerden ve zenginlikten sz edilirken acaba kltr hangi anlamda kullanlmaktadr. Kltr kavramna nasl bir anlam verilmektedir? Ve bu anlam hangi snfn karlarn korumann aracdr? Bunu aratrmaya ve analizimize devam
4

"Uluslarn kaderlerini tayin hakk, demokratik bir dzeni zorunlu klar; yle ki, bu dzende yalnzca genel olarak demokrasi ile yetinilemez, burada, zel olarak ayrlma sorununun demokratik olmayan yoldan zme balamak olanakl deildir. Demokrasi genel anlamyla, sava ve ezici bir milliyetilikle badaabilir." (Lenin)

edelim. Kltrn ok Kltrllk Balamndaki Anlam Kltr neyi kapsyor bu gnk kullanmda? Bu gn en ok kltrllkten yana olana bile, eer yle denirse, o bu ok kltrll ka bul etmeyecektir. rnein bir Alevi vatanda kyor ve diyor ki, benim kltrme gre, ben devlet ve vergiyi tanmyorum. Devletin mahkemelerinin de yeri yoktur benim kltrmde. Keza bu gnk okullarn da yeri yoktur. Benim Kltrme gre, bilgi yallar araclyla iir, saz mzik eliinde ve gnlk hayat iinde yeni kuaklara aktarlr. Bizde mahkemeler ve yazl baka bir hukuk da yoktur. Bir kyn ahalisi toplanr, bir sorun ya da sulu varsa, geleneklere ve aklna gre hep bir arada, bir karar verir ve verilen karar ortaklaa uygulanr. Eh okul ve hkimlere ihtiyacmz olmadndan, bu retmen ve yarglar eitecek okullara bunlarn maa ve eitimleri iin vergilere; vergi vermeyenleri tutuklayacak askerlere ve polislere; dolaysyla bu asker ve polisleri eitecek okullara ve retmenlere ve de bunlara verilecek maalara, hsl devlete de ihtiyacmz yoktur. Dolaysyla bizim askere gitmemiz, vergi vermemiz de gerekmez. Mademki ok kltrl olmaktan; kltrel zenginlikten sz ediliyor; bunlar bizim kltrmzn en esasl blmn olutururlar. ok kltrllk varsa, bizim askere gitmeme, vergi vermeme, okula gitmeme hakkmzn olmas gerekir. Ya da baka bir rnek verelim. Birisi kp diyebilir ki, benim kltrmde kadn ve erkein birbiriyle grp anlaarak evlenmesi diye bir ey yoktur ve ayptr. Birisi ailesinin rzas dnda baka biriyle evlenir veya ona kaarsa ldrlmesi gerekir. Bu da bizim kltrmz. Mademki ok kltrlyz, bizim bu kltrmzn tannmas gerekir. Byle yzlerce binlerce rnek verilebilir. u ok kltrlln en byk taraftarlar bile, size kar, bunlarn kltrn bir esi olmadn, bunlarn baka bir ey olduunu syleyeceklerdir. Ama siz de burada, ama o da senin kltrnn kltr tanm; benim kltr tanmma gre de bunlar kltre dhildir dediinizde, sylediklerinizi uygulamaya kalktnzda ne olacaktr? O zaman, ok kltrlln, bu gnk burjuva toplumunun ve gerici ulusal devletlerin kltr kavramnn diktatrl olduu grlr. ok kltrllk, kltrn, politik ve hukuki alann dna ilikin olduu eklindeki bir kltr tanmnn diktatrl olarak ortaya kar. O zaman, ok kltrl toplumun, ok kltrlle saf saf inanp, vergi vermeyen, askere gitmeyen, mahkemeleri tanmayan; okula gitmeyenleri hapse tktn grlecektir. Hatta ok kltrllk masalna inananlar toplu halde davranrlarsa, zerlerine askeri birliklerin geldiklerini ve kendilerini imha ettiklerini greceklerdir. Demek ki, ok kltrllk aslnda Kltrn belli bir anlaynn dier kltrler zerindeki diktatrldr. Siz kltr kavramna, devleti, vergiyi, askerlii, yani bu gnk burjuva devletinin, politik olann alanna giren eyleri katmaya kalktnzda, tanklar ve bombalarla; polis ve jandarmalarla kltrn bunlar kapsamad size retilir.

renmezseniz de imha edilirsiniz. Bylece ok kltrlln aslnda ok kltrllk olmad, bir kltr kavramnn diktatrl olduu ortaya kar. Ama biz yazmzn banda Kltrn bilimsel tanmnn insan toplumsal yapan her eyi kapsadn; hatta geen yzyln banda sosyalistlerin de Kltr bu anlamda kabul ettikleri iin, Kltrel zerklik gibi talepleri reddettiini falan sylemitik. Ama imdi, Kltrn hi de bilimsel olmayan, tamamen keyfi yaplm bir tanmnn, bizlere silah zoruyla dayatldn gryoruz. Bu silah zoruyla dayatlan anlamnda kltr tpk din gibi, politik olmayan, kiisel olanla tanmlanmaktadr. Burjuva toplumu, din, inantr der. nan demek, kiisel, zele ilikin, politik olmayan demektir. Bir din kp, hayr ben inan deilim, zele ilikin deilim, politik olmayan deilim, tm toplumsal hayata ilikinim, rnein ayn zamanda hukukum derse ve bunu uygulamaya kalkarsa, dinin inan olduu ilkesinin diktatrln grr. Bylece dinin inan olmad; toplumda inan diye sosyolojik bir kategori bulunmad; dine inan demenin aslnda modern toplumun dini ve rgtlenme ilkesi olduu; dine inan demenin aslnda hukuki, ideolojik bir tanm olduu ortaya kar. te Kltr iin de olan, tam tamna ayndr. Ama dine inan demek, aydnlanma anda, kapitalizm ncesi toplumlarn st yapsnn tasfiyesi anlamna gelirken; ilerici ve demokratik bir karakteri varken; Kltr balamnda ayn eyi yapmak; kendini dil, din, etni, tarih, kltr ile tanmlam gerici ulusuluun ve ulusal devletlerin korunmas ve yaatlmas gibi anti demokratik ve gerici bir karaktere sahiptir. Burjuva devrimleri anda, kapitalizm ncesinde toplumlar din ya da soy ilkesine gre rgtlendiinden onlar politika dna itip, yepyeni bir toplumu rgtlemenin ilkesiydi dinlerin inan ve zele ait olduu ilkesi. Yani Modern toplumun dini, dinin inan olduunu; dolaysyla zele ait olduunu kabul eden dindir, daha da dorusu dinin zele ait olduun kabul etmek iin; zel ve politik diye bir ayrm n koul olduundan; zel ve politik diye bir ayrmn toplumsal rgtlenmenin temeli olduu dindir. Bu gn ayns, Kltr alannda yaplmaktadr. Aydnlanma balangta, ulusu bir dil, din etniyle tanmlamyordu. Bizzat yurtta ve insan kavramlar zde olduundan; ulusun tanmnda her hangi bir dil, din, soy ayrm ve ayrcal; dolaysyla da ulusun bir dine, dile, soya gre tanmlanmas reddediliyordu. Vatanm yeryz milletim insanlk aydnlanmann bir slogan ve idealiydi. Ancak burjuvazi daha ilk anda, buradan geri adm atarak, bunun tehlikelerini grerek, ulusu, yani yurttalar, bir soy, tarih, kltr, etni, din ile tanmlamaya balad. Ama ulus byle tanmlannca, bu gerici ulusuluun, dier soy, etin, dil, din ve kltrlerin zerindeki basks balad. Bylece bu baskya kar hareketler de kendilerini ayn ekilde tanmlamaya baladlar. Yani ulusu her hangi bir dil, etni, soy, kltr, tarih ile tanmlamay reddetmek yerine, baka dil, din,

etni temelinde yeni uluslarn tanm yaplmaya baland. Bylece gerici ulusuluk, tpk bir DNAnn kendini retmesi gibi, tm yeryzn kaplad. Devrimci dnemin, ulusu, yani politik olan, bir dil, din etni, soy ile tanmlamay reddeden; vatanm yeryz milletim insanlk diyen dnemin ulusuluu, burjuvazinin ondan yz evirmesi karsnda i Hareketi ve sosyalist hareket tarafndan Demokratik Cumhuriyet ve Enternasyonalizm biiminde savunulmaya devam etti. Ama Leninin yazlarnda da grlecei gibi, modern toplumun dinin ve ulusun ne olduunun kavranmamas, bunun nce uluslarn kaderini tayin hakk biiminde anmasn, (nk burada artk ulusun dile, dine, etniye gre tanm fiilen kabul edilmi oluyordu); Sovyetlere bir brokratik kastn egemenlii ile de, tm sosyalist hareketin, tpk burjuvazi gibi, gerici, ulusu, dile, dine, etniye balayan gerici bir ulusuluu savunmasna ve bunun tm sosyalist ve ii hareketine egemen olmasna yol at. Ulusu bir etni, dil, din; soy ile tanmlamay reddeden, Devrimci Demokratik dnemi n ulusuluu, sadece anaristlerin geleneklerinde yaad. i ve sosyalist hareketin ulusu bir dil ve etniyle, dinle, soyla, tarihle tanmlamas enternasyonalizm ilkesinin bile ieriinin burjuvazinin devrimci dneminden daha da gerilere dmesine yol at. Aydnlanma dneminde, vatanm yeryz milletim insanlk diyenler ya da ilk enternasyonalleri kuranlar, bundan kendini bir dil, din etin, soy ile tanmlamam zgr komnlerin birliini; bu demokratik cumhuriyetin tm dnyay kapsamasn anlarlarken; gerici ulusuluu kabul etmi sosyalist ve ii hareketinin enternasyonalizmi, bunu her biri kendini bir dil, etni, soy, kltr, tarihe gre tanmlam uluslarn, dayanmas olarak anlyordu. Bu anlamda enternasyonalizm kavramnn ierii bile deiti; geric i bir ulusuluun ve ulus anlaynn dnya apndaki dayanmas anlamn kazand. Bu gnk dnyann durumu budur. Gerek burjuvazi gerek ii hareketi, modern toplumu, gerici, soya dile, dine, tarihe, kltre dayanan uluslarla tanmlamak bakmndan birbiriyle yarmtr ve bu gn yeryzne bu uluslar ve devletler egemendir. te byle bir dnyada, muazzam i gc gleri ve globalleme bir yandan; elektroniin salad olanaklar bir yandan; Avrupa Birlii gibi her biri dile, tarihe, kltre gre tanmlanm uluslarn birleme giriimleri bir yandan ve bu devletler iindeki ezilen dil, din., etni, kltrlerin direnileri bir yandan, dile, dayanan ulus tanmn zorlamaya balad. Bu durumda, hem gerici ulusuluu ayakta tutabilmek, hem yeni ekonomik ilikil ere uygun daha esnek bir sistem oluturabilmek iin, ok kltrllk parolas ve Kltrn politik olmayanla, zellikle de dille tanmlanmas gerei ortaya kt. ok kltrllk, demokratik cumhuriyetin tm dil ve kltrlerin eitlii ilkesinin aksine, ulusun beli bir dil ya da tarihle tanmlanmasn reddetmemekte, bunu kabul etmekte, ama kltrel zenginlik, eitlilik, aznlk haklar gibi kavramlarn ardnda bunu esnetmekte; gerici ulusuluu globalizm anda yaatmak ve savunmak iin yeni bir mevziye yerletirmektedir. Aydnlanma ann burjuvazisi veya 19 Yzyln ii hareketi, bu gnk gibi, kltr zel olanla, politik olmayanla tanmlamak gibi bir eye gerek duymamt. nk dillerin ve kltrlerin eitlii, bunlara gre ulusun tanmlanmamas; bunlarn bir politik anlamnn olmamas, demokratik cumhuriyet kavramnn iinde bulunuyordu. Bu nedenle Kltr az

ok bilimsel olarak, tm toplumsal olanla tanmlyordu o zamann sosyalistleri 5. Zaten ulus bir dille, tarihle, etniyle, dinle tanmlamadnz bir dnemde, kltr byle politika dyla keyfi olarak tanmlama ihtiyac ve sorunu olmaz. Bir devlet, dini tmyle kiinin zel sorunu olarak grrse; dillerin hepsi eit ve herkese ana dilinde eitim yapma hakk var ise, bu gnk anlamyla kltre ve ok kltrlle ihtiya olmaz. Dillerin eitlii ve laiklik zaten byle bir eye gerek brakmaz. Ancak gerici ulusuluun tm uluslara egemen olduu bir dnyada, byle bir kltr kavramna ihtiya vardr. Dolaysyla, ulus kavramnn, bir dille, dinle, tarihle, etniyle, kltrle tanmlanmas ile; kltr kavramnn byle politik olmayanla tanmlanmas arasnda ayrlmaz bir iliki bulunmaktadr. ok kltrllk, gerici ulus anlaynn ayrlmaz parasdr. Bir ulusu, bir dil, din, etni, soy ile tanmlamay reddeden bir ulusuluk iin, ok kltrllk gibi bir kavrama ihtiya yoktur. Devletin dili yoksa, etnisi yoksa, tarihi, di ni yoksa, o zaten suda yaayan ve suda yaadn bilmeyen balk gibi ok kltrldr. O halde, ok Kltrllk kavramndaki Kltr, aslnda Kltrn belli bir tanmnn; kltrn siyaseti, hukuku, ideolojiyi kapsamad eklindeki, hukuki, siyasi ve ideolojik bir kavramn diktatrl demektir. Ve bu diktatrlk, Aydnlanman ve devrimci ii hareketinin gericilik karsndaki diktatrl gibi de deildir. Elbette, Aydnlanmann ulus anlay, demokratik bir cumhuriyet, rnein din zeldir derken, dini zel olarak kabul etmeyen veya zel diye bir ayrm kabul etmeyen dinler karsnda bir diktatrlktr. Ama bu diktatrlk, tarihsel olarak, ilerici, kurtuluu karakterde bir diktatrlktr. Ama Kltr zel olarak tanmlamann diktatrl, uluslarn kltrlere, dillere dayanaca varsaymnn diktatrldr, gerici ulusuluun diktatrldr . Bu gerici ulusuluk iinde, ona dayanarak bir dzenleme getirir. Tekrar edelim. Bu gn kltr, byk lde, din kavramnn benzeri, zel olanla snrl gibidir. Ama aydnlanma din zeldir derken; eski sistemin rgtlenme ilkesini, politik alann dna atyor; onlar paralyordu. Bu anlamda, devrimci bir ilev gryordu. Bu gnk sistem ise, ok kltrllk derken, bu gn dnyaya egemen olan gerici ulus devletleri paralamyor; aksine onlar yaatmaya alyor. ok kltrllk ulusun dille, dinle tanmlanmasn reddetmemekte; aksine bunu var saymaktadr. Bizlerin slogan, devrimci demokratik ii hareketinin slogan ok kltrllk olamaz. Bizlerin slogan; ulusun tanmndan her trl dil, din, etni, soy , tarih, kltr hatta corafya paras tanmlamasn reddetmek; yurttalk ve insan haklarn zdeletirmektir. Bizim sloganmz; tm dillerin eitlii; herkese ana dilinde eitim, isteyenin istedii dili ana dil kabul etmesidir. Bizim sloganmz, devletin dinlerden tmyle elini eteini ekmesidir. Bizim sloganmz, devletin veya ulusun dili, dini, etnisi, soyu, sopu tarihi, kltr olmamasdr.

Veya daha ziyade, sanatn, yksek bir eitimin karl olarak da kullanyordu baka balamlarda. Ama bu baka bir sorundur.

Bunlarn olmad bir ulusta ok kltrllk anlamsz bir kavram olarak kalr. * imdi tekrar baa gelelim. Avrupann tek doru sosyolojik karlnn kapitalizm ya da burjuva uygarl olduunu grmtk. Sonra, Kltrn, ok Kltrllk kullanmndaki tanmnn da, bilimsel kltrn tanmyla ilgisi olmadn ve aslnda btnyle hukuki, ve ideolojik bir kavram olduunu grdk. in ilginci bu hukuki, politik ve ideolojk kltr kavramnn iddias ve zorla dayatt, Kltrn hukuk, ideoloji ve politii iermediidir Bundan baka ok kltrllk kavramnn ancak, ulusun gerici tanmyla bir arada var olabileceini; yani burjuva uygarlnn en gerici biiminin var oluuna bal olduunu ve o var oluu yaatmaya ynelik olduunu grdk. O halde ok kltrllk burjuva uygarln ve kapitalizmi ve onun en gerici biimini yaatmann ilkesi olduuna gre; burjuva uygarl ve kapitalizmin karl bir kot olarak da Avrupa kullanlabileceine gre, ok kltrllk kapitalizm merkezli bir bak demektir. Kapitalizm de Avrupa demek olduundan; ok kltrllk, Avrupa merk ezciliktir. ok kltrllk gerici kapitalizm veya Burjuva uygarl merkezli dnmek demektir. Kot olarak kullanld takdirde: ok kltrllk Avrupa Merkezciliin ta kendisidir. Grld gibi, gerek tam da kendi zdd biiminde grlmektedir. Eh, zaten z ve grn ayn olsayd, ihtiyar Marks ya da diyalektiin dedii gibi, tm bilim gereksiz bir ey olurdu. 17 Ocak 2006 Sal Demir Kkaydn demiraltona@hotmail.com http://www.koxuz.org

Marksist Kltr ve Uygarlk Kavramlar ve Uygarlklar/Kltrler atmas

Danimarkada yaynlanan rk karikatrler ile birlikte bir sredir gndemden dm olan Uygarlklar/Kltrler atmas teorisi (ki buna Doktrin demek daha doru) tekrar ok duyulur oldu. Bu yazda ksaca bu kavramlarn Tarihsel Maddeci ya da Marksist karlklarn ve aktel - yaygn kullanmnn somut anlamn ele almay deneyelim. Irk Karikatrlerden sonraki gelimelerde bunu bir uygarlk veya kltr atmas olarak tanmlayanlar, genellikle Kltr ve Uygarlk kavramlarn birbirlerinin yerine kullanyorlar. Marksizm yani Tarihsel maddecilik ise Kltr ve Uygarl kesin olarak birbirinden ayrr. Kltr, daha nce Avrupa Merkezcilik ve ok Kltrllk balkl yazmzda da gsterdiimiz gibi, insann doaya katt her eydir. Dolaysyla Kltrsz bir toplum yoktur ve olamaz. Ama uygarlk demek, devlet, snfl toplum demektir. Dolaysyla uygar olmayan toplumlar vardr. Nerede, para, ticaret, devlet, yaz, snflar varsa orada uygarlk vardr. Ancak btn bu uygarlk alameti farikalarndan ou, aslnda daha uygarlama olmadan ortaya kmtr. Ticaret, para, yaz henz snflar ve devlet ortaya kmadan da ilkel biimleriyle de olsa biliniyordu. Medeniyetin (Uygarln) keif beratn elinde tuttuu tek ey Devlet ve Snflardr. Uygarlk demek, devletli ve snfl toplum demektir. * lk uygarlk, demir kefedilmeden ok nce, Tun ve Obsidyen ta temelinde, aa Mezopotamyada, balklar iinde ortaya km, oradan, eski dnya karalar topluluundaki benzer zellikler gsteren, dier subtropikal Irmak boylarna (inde Sar Nehir, Hindistanda ndus, Msrda Nil) sramtr. Bu gne kadar insanlk sadece iki trl uygarlk grmtr. Klasik Prekapitalist Uygarlk ve Modern Kapitalist Uygarlk. 5000 yldan beri var olan Klasik uygarlklarn ortak zellii, art rne, ekonomi d zorla el koyulmasdr (Hara, vergiler, ganimet vs. ). Bu klasik uygarlklarda, Sermaye vardr Tefecilik ve Bezirganlk yoluyla bir art deer elde eder ama bu olduka arzidir ve art deer elde edildiinde toplumun toplam zenginliinde bir deime olmaz. Yani sermayenin retimle bir ilgisi yoktur ve retimin gelimesi veya yntemleri onu ilgilendirmez. Modern kapitalist uygarlk ise, 500 yl kadar nce, sisli ve souk ngilterede dodu. Kapitalist smr iin ekonomi d zora gerek yoktur. Sermaye, retimle, dolaysyla onun gelimesi ve yntemleriyle dorudan ilgilidir, art deeri retim srecinin kendisinde elde eder. Kapitalist uygarlkta, klasik uygarlktan farkl olarak, art deer elde edildiinde toplumda toplam bir zenginleme ortaya kar. Onun klasik uygarlklardan temel fark budur. Gerek anlamda, bir Uygarlklar atmas 17. ve 20. yzyllar arasnda, klasik ve modern

uygarlklar arasnda yaand. Bunlarn hepsinde, modern kapitalist uygarlk bu klasik uygarlklar yerle yeksan etti ve son kalntlarn birinci dnya savann sonunda, bir daha geri gelmemek zere yeryznden sildi. O halde, birici dnya savann bitiminden beri, dnyada bir tek uygarlk vardr. Modern Kapitalist Burjuva uygarl. Bundan baka hi bir uygarlk yoktur bu gn yeryznde. Bu bakmdan gnmzde bir uygarlklar atmasndan sosyolojik olarak sz edilemez. * Kapitalizm ncesi uygarlklarda, farkl uygarlklardan sz edilebilirdi. Neredeyse her subtropikal rmak boyunda, ayn ekonomi temeline dayanmakla birlikte birbirinden farkl styap ekillenmelerine (dinlere) de denk den farkl bir uygarln varlndan sz edilebilirdi. Bu bakmdan in, Hint, Msr ve Mezopotamya farkl uygarlklar olarak grlebilirdi. Keza klasik uygarlklar esas olarak, bni Haldunun uygarlk kuaklar biiminde de snflandrlabilir. Birinci Kuak Uygarlklar: Esas olarak Tuna dayandklarndan zorunlu olarak Subtropikal Irmak boylarna hapsolmu bulunuyordu. Bunlara Kvlcml Bitkisel Uygarlklar demektedir. kinci Kuak Uygarlklar: Demirin kefinden sonra, uygarlk bu rmak boylarndan kurtulup, ran ve Anadolu yaylarna, in ve Hindistann daha geni ve yksek alanlarna yaylma olana buldu. Demirin Kefi, ran ayr bir uygarlk alan olarak ortaya karrken, Mezopotamya ve Msr da bir Akdeniz ve Ortadou uygarlnn iinde eritti. nc Kuak: slamiyet ile klasik uygarlklarn bir nc kuana geildii dnlebilir. Hristiyanlk, Akdeniz ve Orta Douyu Romann birletirmesine uygun bir yapy sunuyorduysa, slamlk da, Akdenizden, in ve Hinte kadar tek bir dnya ticaretinin styapsn sunuyordu. Ne var ki, slamiyetin yayld klasik uygarlk alanlar, daha yaylmasnn banda onu da rttler ve gericiletirdiler. Bundan sonra slam ancak, Trkmenler, Ouzlar, zbekler, Berberiler gibi henz yeterince uygarlamam halklarn genlik alaryla Hindistan, Balkanlar ve spanyaya doru bir yaylmayla sonulanabilen canlanmalar gsterebildi. Kapitalizm doduunda, btn uygarlklar, dierlerine gre en gen ve dinamik slam uygarl bile, genliini yitirmi lm dnemine girmilerdi kendilerini ldrecek, merhamet vuruu yapacak olan; genliini yitirmi nceki klasik uygarlklar gibi Barbarlarn gelip kendisini ykmasn bekler durumdayd. Bu bakmdan, Kapitalizmin klasik uygarlklarla karlamas ve onlar kesin kendi egemenlii altna almas ve yok etmesi, bir uygarlk atmasndan ziyade lmn bekleyen klasik uygarlklarn iinin bitirilmesidir. Ortada kelimenin gerek anlamnda doru drst uygarlklar atmas bile olmamtr. * Bu gn btn dnyada, esas olarak smrnn temeli modern kapitalist art deer retimidir. Dolaysyla baka uygarlklardan ve bunlarn atmalarndan sz edilemez. Btn klasik

uygarlk alanlar modern uygarln, politik ve zeli ayran temel ilkesini; ulus devletleri kabul ederler. Eski uygarlklarn styaps olan dinler, birer kiisel sorun olarak, inan olarak vardrlar. Artk onlar, modern uygarln politik ve zeli ayran dininin basit bileenleri halindedirler. Yani bir Hristiyan, bir Budist, bir Konfys, bir slam uyarlndan sz edilemez. Yoktur byle bir ey. slamiyet, Hristiyanlk ya da baka dinler, birer inan olarak, modern uygarln diniyle simbiyoz bir iliki iinde birer parazit gibi yaarlar. Benim inancm slamiyet, Ben Hristiyanla inanyorum, ben Budaya inanyorum diyen insanlar, aslnda farkl inanlar deil, ayn ortak inanc paylatklarn; yani dinlerin inan, yani kiisel, zel bir sorun olduu inancn kabul etmi olduklarn ifade etmi olurlar. Ama bu, kiisel bir inan sorunu deil, modern toplumun rgtlenmesinin temelidir. Yani onlarn hepsi ayn modern toplumun dinindendirler. Onun iindeki farkl tarikat veya merepler olarak grlebilirler. Onlar bunu derken, Hristiyanlk, slam veya Budizm modern toplumun ihtiyalarna daha uygun bir zel inan alan oluturur demektedirler. eriat, devlet dzeni olarak isteyenler de aslnda, (olanaksz bir ey olan) bir slam uygarln deil, ulusal olan slam ve eriat ile tanmlamay savunurlar ve bu anlamda politik olan bir dil, bir soy ya da rk ile tanmlamaya kalkanlardan, yani modern uygarln en gerici biimini savunanlardan hi bir farklar yoktur. * Peki, bu gnk u manzara nedir? Bir yanda Hristiyan Bat, Dier yanda Mslman Dou. Bir yanda fikir zgrlne toz kondurmayanlar, dier yanda peygamberime laf sylettirmem diyenler. lk bakta sanki farkl deerlerin, uygarlklarn, slam ve Hristiyanln veya Akl dokunulmaz tutan burjuva uygarl ile Allah ve Muhammeti dokunulmaz tutan slam Uygarlnn, iki deer sisteminin atmas gibi grnyor. yle mi gerekten? Bu hangi gerek atmann grn? Eer ortada farkl kltrler ve uygarlklar yoksa bu nedir? nce u Dou Bat; Hristiyan ve Mslman gibi kavramlarn ne anlama geldiine bakalm. Avrupa Merkezcilik ve ok Kltrllk adl yazmzda, Avrupa kavramnn tek bilimsel kabul edilebilir karlnn kapitalizm olduunu aklamtk. Kapitalizm Avrupada doduu ve yayld iin, bir kot olarak kapitalizm karl kullanlabilirdi. Bunun aynen Dou ve Bat kavramlar iin de geerli olacan sylemitik. Yani Bat Kapitalist, Dou Prekapitalist uygarlk anlamnda bir kot olarak kullanlabilirdi. Byle bir kotlamada da Komnn, uygarlk ncesinin karlna Afrika dyordu. Afrikay Komn, Asyay Klasik uygarlklar, Avrupay modern Kapitalist Uygarlk karl kullanrsak (ki sosyolojik olarak, biricik bilimsel karlklar bunlardr bu kavramlarn) u sonu grlr. Tarih boyunca sosyolojik olarak Avrupa yoktur. Tarih boyunca, 500 yl ncesine, kapitalizm douncaya kadar, sadece Afrika (Komn, barbar halklar, lkel sosyalizm) ve Asya (Klasik Uygarlklar) vardr. Kavramlar bu gerek ve doru karlklaryla kullandmzda, Kapitalizme corafi olarak Avrupada ama Avrupadan deil (ki Avrupa Kapitalizm anlamna geldiinden bu kapitalizmden kapitalizme gemek anlamna gelir) Afrikadan (Komnden) geilmitir. Kapitalizme geilmedii dnemde, ngiltere Avrupada deil Afrikadayd. Corafi olarak

Avrupa denen topraklar, o zamanlar sosyolojik olarak Afrikaydlar. ngiltere Kapitalizme getikten sonra Avrupa ortaya kt. Keza Ouzlar, Trkmenler, zbekler veya Moollar, corafi olarak Asyal ama sosyolojik olarak Afrikalydlar (yani ilkel sosyalisttiler). O zamanlar, spanya rnein sosyolojik olarak Asyadayd. Vikingler, hal seferlerini yapan Franklar, Germenler, Saksonlar; Trkler, Moollar hepsi Afrikalydlar. Bu Afrikallarn bir blm Batdan bir bolm Doudan Asyay (Klasik Uygarlklar) feth etmeye alyorlard. Yani hallar Afrikalyd, Avrupal deil. Trkler ya da Moollar Afrikalyd Asyal deil. Vikingler Kuzeyden geliyordu ama o zamanlar dnyada kuzey yoktu. Onlar da Afrikalyd. Yine bu kotlarn gerek ve doru sosyolojik karlklaryla tarihi ele aldmzda, unu grrz. On altnc yzylda Avrupann ortaya kndan, birinci dnya savana kadar olan dnemde, Avrupa btn dnyay Avrupa yapt. Ondan sonra dnyadaki Afrika (komnler, uygarlk ncesi toplumlar) ve Asya (Klasik Uygarlklar) Avrupa (Kapitalizm) oldu. Dnyada nasl eskiden Avrupa yok idiyse, artk bu gnk dnyada da Asya ve Afrika yoktur. Bir tek kapitalist uygarlk vardr. Bir tek Avrupa vardr. Btn dnya Avrupadr (Kapitalisttir). Ama bu Avrupa iinde, bir gelimi ve zengin Avrupa, bir de geri ve smrge Avrupa vardr. Yani bir tek kapitalizmde, u Merkez evre diye de ifade edilen iki dnya vardr. Buna Kuzey ve Gney de denmektedir. Kuzey ve Gney de, birer yn olarak deil, Merkez ve evrenin; gelimi ve az gelimiin karl olarak kullanlabilir sosyolojik bir kot olarak. Bu bakmdan corafi olarak Gneyin de gneyinde bulunan yeni Zelanda veya Avustralya, Kuzeyde; corafi olarak Kuzeyde bulunan Meksika, Grcistan veya Kazakistan sosyolojik olarak Gneydedir. En kr gz bile grr ki, Avrupann ortaya kndan btn dnyann Avrupa oluundan sonra, eski Afrika ve Asya, bu gnk Gney olmulardr. Ve bu Gney, artk dnya bir tek Avrupa (Kapitalizm) olduundan, Avrupann Gneyidir. Bunu yle de ifade edebiliriz. Artk btn dnya Avrupadr. Bu Avrupann Gneyi de eski Asya ve Afrikadr. Ama bu gney, Kuzey ile mcadelesinde bir bayrak olarak veya Kuzey Gney ile mcadelesinde, gerek rkln ve ayrmcln gizlemenin bir arac olarak, ortada bir Dou ve Bat; bir Avrupa ve Asya, Bir Hristiyanlk ve slam; bir Aydnlanma ve Gericilik mcadelesi varm gibi gstermekten karl olabilir. te bu gnk durum tam da byledir. Gerekte var olan mcadele ile onlarn bayraklar arasnda hibir iliki yoktur. Bizler mcadelelerin hangi gler arasnda olduunu, bayraklaryla deil onlarn ardndaki gerek glere bakarak anlayabiliriz. Bu gerek glerin neler olduu ise ekonomik temelden kar. Tarihten bir rnek verilebilir. ok rnek verilen hal seferlerinde, Hristiyan ve slam uygarlklar atmyordu. Hal seferlerinde Hristiyanlk bayrayla Bizans ve sl am devletlerine saldranlar, sosyolojik olarak Afrikal, henz uygarlamam bu gnk kuzey Avrupallard. Hal seferleri bir Uygarlklar Sava deil, bir Barbar Akn idi. Ya da Tersinden bir rnek verirsek, Ouzlarn Bizans ykmas ve balkanlara doru yayl bir uygarlklar atmas deil, Uygarla yaplan bir barbar aknyd. Bu aknn slam veya

Hristiyanlk bayrayla yaplm olmas onun gerek sosyolojik ve tarihsel anlamn deitirmez. Bu gn de, biz savaan gleri onlarn bayraklaryla deil, o bayraklar kullanan glerle deerlendirebiliriz. Ve bunlar kendi iddialarnn aksine ayr uygarlklar veya kltrleri deil, bu gnn kapitalist dnyasnn somut blnmelerini ifade eden somut glerdir. * Politik slamn veya Ulusuluun gstermek istediinin aksine, bir Hristiyan ve slam Uygarl ve bunlar arasnda bir atma yoktur. Gerici Modern ulusuluu savunanlarn iddialarnn aksine de modern burjuva uygarlnn aydnlanmas ile aydnlanma ncesinin uygarlnn bir atmas da yoktur. nk bu gler yokturlar artk. Ama olaylar ve atmalar byle gstermekten karl gler vardr. Kuzeyin zengin lkelerinin burjuvazisi, atmay byle gsterebilmelidir ki, zengin lkelerin emekilerini, modern uygarln deerlerini savunma adna savaa srebilsin veya uzaktan ataca bombalarla ileyecei cinayetler onaylansn. Ayn ekilde, geri ve yoksul lkelerin egemenleri de byle gsterebilmelidir ki, geni kitlelerdeki memnuniyetsizlii kendi gcn ve iktidarn koruyup pekitirebilmek ve pazarlk gcn arttrabilmek iin kullanabilsin. Aydnlanmay savunduunu syleyenler yalan sylyorlar. Aydnlanma insanlar u veya bu devletin yurtta olarak tanmlayarak haklardan yoksun etmeyi savunmuyordu. Yurtta ve insan zde kavramlar olarak grlyor ve tm dnya lsnde bir tasavvur bulunuyordu: Vatanm Yeryz, illetim nsanlk idealiydi aydnlanmann ideali. Bu gn Kendilerini Batl, Aydnlanmann deerlerini savunmakla tanmlayanlar ulusal devlet ve snrlarn bir numaral savunuculardrlar ve bu ayrmlar sayesinde dnya Kuzey ve Gney olarak blnmektedir. Keza slam savunduunu syleyenler, slamn ulusal devletlerle bir arada olamayacan unutmu bulunuyorlar. slam, bu gnn putlar olan ulusal bayraklar ve onlarn devletlerine kar bir cihat demektir her eyden nce. Her hangi bir ulusal bayran dalgaland her yer, hatta bu ulusal bayrak eriate gre tanmlanm bir slam Ulusunu bile temsil etse, Kafir Topradr, Dar l Harptir.. Yani her ikisi de doularndaki insancl ve yeryz lsndeki ideallerini terk etmi, zddna dnm; kurtuluun deil basknn arac olmu, gericilemi dini savunuyorlar ideolojik olarak. deolojik dzeyde, gerek slam Uygarln, gerek Burjuva Uygarln ve onun deerlerini savunduunu iddia eden taraflarn ikisi de aslnda burjuva uygarlnn gerici biimini savunmakta; dnyay ulus devletlere blnm olarak tutmakta anlayorlar ve bunda bir sorun grmyorlar. Tam da savunduklar uluslara gre dnyann blnmldr bu zengin ve yoksul farklarn yaratan. Irkla kar mcadele ancak ulusal snrlara ve uluslara kar mcadele ile mmkndr. Bunu da ancak i hareketi ve Sosyalizm gerekletirebilir. O halde sosyalist mcadele, iilerin mcadelesi bundan sonra burjuva uygarlna kar bir sava, bir

uygarlklar sava, henz domam sosyalist uygarln burjuva uygarlna kar sava olmak zorundadr. Evet, bizler uygarlklar savandan yanayz ama bu gn uygarlklar savandan sz edenlerin hi birisi uygarlklar sava yapmamakta; gerek bir uygarlk savan; sosyalist bir uygarlk tasavvurunun bu gnk gerici burjuva uygarla kar savan engellemek iin i ve g birlii iinde bulunmaktadrlar. Uygarlklar sava doktrinleri ya da teorileri gerek uygarlklar savan engellemenin; sosyalist uygarla kar savan bir silahdr. Bir uygarlklar atmas sadece burjuva uygarlnn dayand btn varsaymlar sorgulayan, onu yok etmeye ynelik bir sosyalizm ile olabilir. Ortada bu anlamda hibir hareket olmadndan ve var olan sosyalistlerin hepsi, zel ve politik ayrmn; politik olann ulusal olana gre tanmlanmas ilkesini sorgulamay bile akla getirmediklerinden aslnda burjuva uygarlnn, ou kez en gerici biimlerinin sradan bir mezhebidirler. Bu anlamda da bir uygarlklar atmas yoktur. * Ama biz biliyoruz ki, dinler ayn zamanda farkl snfsal ve toplumsal glerin arasndaki atmada birer bayrak da olurlar. Bu bakmdan farkl snflar ve toplumsal gler arasndaki atma dinsel bir atma gibi grnebilir. Bu dinsel biimlerdeki atmay bir uygarlklar atmas gibi gstermek, taraflarn karlarna uygun olabilir. Bu gn tam da olan budur. Aslnda Merkez ve evre blnmesi ya da Avrupann Kuzeyi ve Gneyi ya da dnya ii snfnn Siyah Beyaz blnmesi Hristiyan bat uygarl ile slam uygarl blnmesi gibi yansmakta ve yanstlmaktadr. Geri lkelerin neredeyse, (Afrikann Gneyi ve Gney Amerika hari) tamam, ayn zamanda slamiyetin yaygn olduu lkelerdir. Ayrca Avrupa ve Amerikada yaayan gmen ve siyahlarn nemli bir blm de Mslmandr. Buna karlk, zengin lkelerin, Yani Avrupann Kuzeyinin, beyazlarn, neredeyse tamam Hristiyan, hatta Protestandr. Bunun yan sra, geri lkelerdeki egemen snflarn byk lde yaam tarzlar da bu beyazlarnkine benzer. Bu durumda, olaylarn zne inmeyen yzeysel bir bakn, tpk gnei dnyann etrafnda dnyor grmesi gibi, bu gnk dnyadaki atmay bir Hristiyanlk slamiyet atmas gibi grmesi mmkndr. Buradan da kolaylkla Hristiyanlk Bat, slamiyet Dou; Hristiyanlk Maddiyat slamiyet Maneviyat trnde paralelliklere ve Uygarlklar atmas gibi kavramlara varlabilir. Bu anlalr bir durumdur. Geni kitleler asndan da durum aa yukar byle kavranmaktadr. Ne var ki sorun sadece olaylarn zne inememekten, gerek gleri grememekten kaynaklanmamaktadr, bu ayn zamanda belli karlar savunmann arac bir ideolojidir. Uygarlklar atmas teorisinin ABDden kmas bir rastlant deildir. Bu aslnda, geri lkelere ynelik saldrgan bir politikann ideolojik hazrldr. Nasl geen yz ylda, kimi rklarn veya kltrlerin stn olduu teorileriyle smrgeciliin ve faizmin ideolojik yollar aldysa, bu gnk uygarlklar atmas teorileri de daha sofistike olarak ayn ilevi grmektedir.

Bugn Dnyadaki btn nemli petrol reten lkeler Venezella ve Rusya hari nfusunun ou Mslmanlardan oluan lkeler olduu iin ve bu lkelerin halklar da slamiyeti smrlmelerine ve uradklar baskya kar mcadelede bir bayrak olarak kullandklar iin, Uygarlklar atmas teorisi, bu haklara kar cezalandrma ve ezme seferlerinin ideolojik alt yapsn oluturmaktadr. Ne var ki, bu uygarlklar veya kltrler veya Hristiyanlk slam atmas teorileri ayn zamanda bizzat o nfusunun ou Mslman olan lkelerdeki egemenlerin de iine gelmektedir. Bunlar Trkiyede olduu gibi slamiyeti bayrak yapm, palazlanm burjuvalar; randaki gibi geleneksel bir Molla oligarisi; bir askeri diktatrlk ya da bir monari olabilir. Bu teori onlarn da ayn zamanda geni kitlelerin memnuniyetsizliini kapitalizmden ve kendilerinden uzaklatrmalarnn da bir arac olarak ilev grr. Bylece o kitlelerin memnuniyetsizliklerini kendi pazarlklarnda bir tehdit arac olarak kullanrlar. Dolaysyla ortada bir kltrler veya uygarlklar atmas olduu savndan yola kanlar, ister bu atmay yumuatmak istesinler, ister kkrtsnlar, z itibariyle karlkl bir su ortakl iindedirler. Bu tpk souk sava dneminin brokratik Stalinist diktatrlklerinin de, dier kapitalist lkelerin de atmay bir sosyalizm kapitalizm atmas gibi gstermekten ortaklaa olarak karl olmalar ve o lkelerin sosyalist olmadn syleyen devrimci Marksistler karsnda su ortakl iinde bulunmalar gibidir. * Bu su ortakl somut olarak Karikatr zerine gelimelerde ok ak grlmektedir. Karikatrlerin rk olduu ok aktr. Zengin lkelerin ne yneticileri ne aydnlar ne de sosyalistleri yle bir davran gstermedi: Bu karikatrler rkdrlar, Muhammeti sembol olarak kullanarak, slama inanan yoksul lkelerin insanlarn ve onlarn ahsnda da bu yoksul lkelerin halklarn, insanlk dman terristler olarak gstererek, zengin lkelerin ii ve emekilerini bu halklara kar psikolojik ve ideolojik olarak sefere hazrlamakta, rklk yapmaktadrlar, bunu proteste ve mahkm ediyoruz. Irkl savunan ideolojilere kar yasaklamalarla mcadele edilemez, nk yasaklar btn dnya tarihi gstermitir ki daima gericiliin iine yarar. Tartmay fikir zgrl ile onu reddedenler gibi koymak yanltr. Burada bizlere den rkla kar mcadele etmektir. Bunun ilk art da bu rkl mahkm etmektir. Irkl temelinden yok etmek ancak politik olann tanmndan ulusun tanmndan sadece dil, din, etniyi deil her trl territoryal snrlamay dlamakla olabilir. Bu ise bu gnk uluslarn ve ulusal snrlarn ortadan kaldrlmasn gerektirir. Beyazlar karikatrlerin rkln mahkm ve tehir etme yerine, sorunu bir fikir zgrl sorun gibi koydular. Karikatrlerin rklndan deil, provakatifliinden sz ettiler. Ama bu koyu da bizzat zaten dnyann, zengin ve yoksul; gney ve Kuzey; Siyah ve beyaz olarak blnnn bir yansmas ve zenginin, beyazn, kuzeyin, merkezin kendi karn korumasnn aracyd. Buna karlk karikatrleri protesto eden ve kar kan siyahlar veya gneydekiler de

Bu rk karikatrleri protesto ve mahkum ediyoruz, tm insanlar da buna davet ediyoruz; bu rkla kar yasaklarla deil, somut tavr allarla, onlarn rkln gstererek mcadele edilebilir gibi bir yaklam iinde olmad hi bir zaman, byle sesler duyulmad. Btn tartma, benim kutsal olduuna inandklarma laf syletmem alanna tand. Yani bizzat burjuvazi, hkmetler vs. nin iine gelecek gerici bir noktadan tepki gsterildi. Bu da beyazlara, kuzeylilere, benim kutsalm da hibir eyin kutsal olmaddr deme olana saland. Ortada sanki rklk ve ona duyulan tepkiler yokmu da, bir yanda Muhammeti dokunulmaz grenler, bir yanda hibir eyi dokunulmaz grmeyenler gibi; sanki iki deer sistemi ve bunlarn atmas varm gibi; ortada sanki farkl deerler, yani farkl uygarlklar atmas varm gibi grnm ortaya kt. 21 ubat 2006 Sal

Marksizm ve Bat D Toplumlar

Marksizmin ya da daha dorusu yle diyelim Tarihsel Maddeciliin kurucularn n ve hatta sonra gelen kimi mehur, zellikle kinci Enternasyonal Marksistlerinin eserlerinde Bat d toplumlar, halklar ya da uluslar hakknda bugn sradan bir insann bile tylerini diken diken edecek ifadeler bulunduu hi kimse iin bir sr deildi r. Bu ifadelerin ve bu ifadelerin yanstt anlaylarn iine sindii bir retinin yeryznden bask ve smry ortadan kaldrmak bakmndan ne lde yararl olabilecei gibi bir soru elbet derhal insann aklna geliverir. zellikle Batda Batl olmayan halklara ynelik olarak bakn Marksizm Avrupa merkezli bir retidir, bu sizin gereinizi anlamaya yaramaz; sizin gerilikten kurtulma mcadelesinde iinize yaramaz diyen olduka yaygn bir literatr de vardr. Ama te yandan, Marks veya Engelsin tarihsiz, sr hrsz, aalk, uyuuk dedii halklarn ezilenleri ve en iyi beyinleri, bu gibi ifadeleri hi bir dert etmeden, uzun yllar boyunca adeta Marksizmin bir numaral savunucular olmulardr. Bu paradoksal durum nasl aklanabilir? Ne lde geerlidir Marksizmin de son durumada Bat Merkezli, indirgemeci oryantalist paradigmann iindeki bir reti olduu? zellikle son yllarda, Marksizmin ne kadar ie yaramaz ve gn gemi bir reti olduunu yle geer ayak syleyerek bir kl darbesiyle onun iini bitirmek isteyenler, bu tr ifadelerden bir kan pe pee sralayp, Marksizmin de bir tr, artk yerine gre, pozitivizm; batl dnce oryantalizmle malul dnce olduunu syleyip, muzafferane bir eda ile yollarna devam ediyorlar. Biz, bu kadar ak delillere ramen ilk bakta apak sulu grnenin sululuundan phe edelim. Gerek ou kez kendine zt biimde grnr. Burada da yle olamad ne malum? *** Marks ve Engelsin eserlerinde grlen bu tr ifadeleri bir ka kategoriye ayrmak mmkndr. Birincisi, gerek Hegelden gerekse o zamanlar Doudaki toplumlar hakknda Batda bilgi sahibi olmak iin adeta biricik kaynak olan Oryantalistlerin eserlerinden gelen ve ak bir Avrupa Merkezcilii yanstan ifadeler. Bunlarn en bilineni Engelsin mehur Tarihsiz Halklar ifadesidir. Bir dieri, ou kez bir halk ya da ulus ifadesi kullanlmakla birlikte, kastedilen bizzat o halk deil, o halkta sembolize olmu bir zelliktir. Bu zellikle Yahudilere ilikin ifadelerde ok aktr. Bu ifadeler de doru okunmaz ise, tpk Marksta oryantalizm gibi bol bol anti semitizm de bulunabilir. (Ayn paradoks burada da geerlidir. Yahudiler de Marksizme on yllarc btn byk teorisyenleri vermilerdir.) Kapitalizm ncesi toplumlarda, karn esas kayna, deerlerin transferidir. Kapitalizmin aksine kar elde edildiinde toplumda genel bir zenginleme olmaz, sadece ayn kalan zenginlik el deitirmi olur. Zaten bu tr bir bezirgan ekonomi, yaratt rnn deerini bilmeyen kapal ekonomilerin yaygnln var sayar ki, bylece birileri birilerinden rnleri deerinin altnda alp baka yerde deerinin stnde satabilsin. Antik tarih boyunca, btn medeniyet boylarnda bunu belli kavimler yapar. Akdeniz uygarlnda esas olarak Y ahudiler,

Uzak Douda inliler, Hint Okyanusu blgesinde Hintliler ve Araplar bu bezirgan ulusun sembolik ifadesi olmulardr. Dolaysyla prekapitalist bezirganln zellikleri adeta o kavimlerin adyla zdelemitir. Bu anlamda, bugn kaba bir yorumla , anti Semit gibi grnebilecek Yahudiler hakkndaki ifadeler aslnda Yahudilik antika bezirganlkla zdeletii iin, bir ulus ya da din olarak Yahudilii deil, antik bezirganl ifade ederler. Bu tr yazlarda, her Yahudi sz yerine Antik tefeci -bezirganlk sz geirilse anlamda bir kayma olmayaca gibi daha da anlalr olabilir. Dolaysyla Marksta kimi uluslar iin Bat merkezli hatta rk ya da anti-semit gibi grnebilecek ifadelerin z bunlar deildir. Bu tr ifadeler bir de, aktel politik yazlar balamnda, belli bir tavr al ve konumu glendirmek iin de sk sk kullanlmtr. rnein, Marks Engels yaadklar dnemde, arlk Rusyasn Avrupa gericiliinin jandarmas gryorlar ve buna kar her gc ve giriimi destekliyorlard. Bu balamda, rnein Krm Sava srasnda, Osmanldan sz ederken cesur Trkler der. Buradan Marksn bir Trk Dostu olduu karlamaz, tersi rneklerde de o ulusun ya da halkn dman olduu sonucu karlamayaca gibi. Burada Marks veya Engels asndan nemli olan, belli bir durumu deerlendirir veya politik bir tavr alrken bir ulusun Batda bilinen klielemi bir zelliini uygun yerde Tavr al ya da ifadeyi glendirmek iin kullanmaktr. Ayn Marksta baka balamlarda Trkler iin bugnn bakyla rk denebilecek ifadeler de vardr. Ama btn bu olumlu ya da olumsuz sfatlarda, bir ulusun toptan aalanmas veya vlmesinden ziyade, tarihsel tecrbe dolaysyla hassasiyet olumad iin zerine dnlmemi retinin z bakmndan bir deeri olmayan, aksine o zle elien ifadeler sz konusudur. Her reti eni sonu somut insanlarca ifade edilir ve o insanlar son durumada kendi ann ocuudur. (Bu vesileyle kendi bamdan geen bir rnei aktaraym. Kvlcmlnn eserlerin i okuyan herkes onun Araplar, slamiyet karsnda nasl bir olumlu yaklam iinde olduunu bilir. Bir tarihte, Trke bilen Marksist bir Arap arkada Kvlcmlnn eserlerini Arapaya evirmek gerekir diye dnm ve ie girimiti. Daha iin balarndayd ki, birdenbire geldi byk bir kzgnlkla Ben evirmekten vaz getim, evirmiyorum, bizi aalyor dedi. Peki nerede deyince u iki ifadeyi gsterdi: Anladysam Arap olaym ve Arap sana dnd. Farkna varmadan hepimizin kim bilir ka kere kulland bu ifadeler bu Arap arkada gerekten yaralamt ve bu anlalr bir durumdu. Syleyecek bir ey bulamadm. Daha dorusu, Kvlcmlnn eserlerinin btnn ele aldnda onun Araplar aalamadnn grleceini; bu tr ifadelerin o tarih grnn zn yanstmadn aksine onu yaraladn; herkesin ne derse desin kendi a ve toplumunun rn olduunu; yeni olann eskinin kabuu iinde ortaya kabileceini; nemli olann onu eski kalntlarndan soyutlayp ele almak olduunu sylediysem ve de o bana byk lde hak verdiyse de, iindeki o ilk bataki coku ve heves kalmadndan tercme iinden vaz gemiti. Fakat ilgintir Marksnki gibi bir paradoks Kvlcmlda da vardr. Kvlcmlnn sonradan eserleri baka bir Arap tarafndan Arapaya evrilmi. Adam Kvlcmlnn Dounun Marks olduunu sylyormu.) Marks ve Engels anda bir rklk sz konusu olmadndan, onlarn kimi uluslar ya da halklar hakknda klie, yzeysel, o halklar yaralayp yaralamayaca dnlmeden yazlm

ifadelere daha sonraki dnemin zellikle rkln yani daha sonraki dnemin tarihsel tecrbelerinin hassaslklaryla deerlendirmemek gerekir. Herkes bir anlamda kendi ann insandr. Marksizm, sanldnn aksine bir reti deil, bir yntemdir. Bu yntemin en zl ad Tarihsel Maddeciliktir. Tarihsel Maddecilik ise, sanldnn ya da szde Marksizmi reten el kitaplarnn anlattnn aksine, Tarih boyunca toplumlarn hangi aamalardan getiini anlatan bir emalar silsilesi deil, Toplumsal srelerin ardndaki temel kuvvetlerin neler olduuna dair bir kavramlar sitemidir. (Bu yaz aadaki yaz vesilesiyle yazlmaya balanm ve yarm kalmt.) Marks ve Bat D Toplumlar Marksizm Avrupadaki snf savalarnn bir rn olarak km ve temellerini Alman felsefesinden, Fransz topik sosyalistlerinden ve ngiliz ekonomi politiinden alm bir kuram olarak Avrupamerkezciliin, oryantalizmin ne kadar dndadr? Larraine gre Marks, Hegel araclyla Avrupamerkezli teoriye eklemlenmektedir. Hegel Dnya Tarih Felsefesi zerine Dersler adl kitabnda dnyay tarihsel halklar ve tarihi olmayan halklar diye ikiye ayrr. Dnya tarihsel halklar kltrel olarak gelimi olup devlet kurma yeteneine sahiptir ve bu yzden tarihin geliimine katklar vardr. Onun kart olarak duran, tarihsiz halklar ise ruhsal olarak zayf, gl devlet kurma yeteneinden yoksun ve bu yzden uygarln gelimesine katkda bulunmaktan aciz halklardr. Hegel zayf olann gl olana boyun emek zorunda olduunu belirtir. Hegel ini ve Gney Amerikay zayf, tarihsiz ve boyun emesi gereken kltrler olarak grmektedir. Marks burada Hegeli ters evirmeyi baaramam gibi gzkmekte. Marks dou toplumlar ve Latin Amerika iin syledikleri ile Hegelden pek de farkl dnmemektedir. Marks Meksikallar iin yle diyor: spanyollarn kibir, gangsterlik, hayalperestlik gibi zelliklerine nc dereceden sahiptirler ama onlarn tadklar olumluluklara sahip deildirler. Marksa gre ngilterenin Hindistanda yerine getirecei iki grevi vardr. Biri ykc, dieri yapc... Yal Asya toplumunu ortadan kaldrmak ve yerine Avrupa toplumunun temel kurallarn getirmek. Engels ilerleme adna Franszlarn Cezayirdeki ve Amerikadaki smrgeci saldrganlklarn olumlu olarak deerlendirir. Engelse gre zor kullanarak bu tarihsiz halklarn lkesi tarihsel hareketin iine ekilmitir. Marks ve Engels daha sonradan smrgecilii daha olumsuz olarak gzlemlerler. Buna rnek olarak 1860dan sonra Cezayir ve rlanda sorununa baklarndaki smrgecilii olumsuz deerlendirileri gsterilebilir. Fakat Larraine gre, Marksn smrgecilik balamnda Latin Amerikaya bak deimemitir. Hatta Marks ve Engels geri kalm olarak adlandrlan baz uluslar iin u ifadeleri kullanmlardr: Montenegrinler sr hrsz, Meksikallar aalk insanlar, Bedouinler hrszlar ulusu, inliler irsi olarak aptal... Acaba Marks bu syledikleri ile indirgemeci oryantalist paradigmann ve Avrupamerkezci anlayn ne kadar dndadr? Larraine gre, Marksda genel olarak smrgeci kapitalizmin yeni maddi uygarln temelini att dncesinden kaynaklanan iyimser bir grn olduundan bahsedebiliriz. Evet, bat tarihinin rn olan kapitalizm Marksist evrim emasnda her toplumun sosyalizme ve komnizme gemesi iin zorunlu bir aamadr. lerlemenin mevcut son halkas olan

kapitalizmin smrgecilik ile deimekten aciz, aalk, geri bat d toplumlarna sokulmas Marksa gre hem ykc hem de faydaldr. Sadece bu deil. Marks insanlk tarihini daha ileri tayacak olan sosyalist devrimi batdan, zellikle ngiltereden beklemektedir. Kurtulu misyonu Avrupa proletaryasnn elindedir. Marks bir gelime kuramcs olarak geri kalmln ve durgunluun geleneksel hattndan kurtarlmas gereken, Avrupa d bir teki kavram iersindedir. Burada gelime kuramcs Marksla sosyalistler yol alabilirler mi, sorusunu sormak yaral olacaktr.

Demokratik Cumhuriyet zerine

Giri
Demokratik Cumhuriyet kavram, son yllarda, zellikle Abdullah calann bu kavram ve/veya program kullandndan beri en azndan Krtler arasnda ve sol evrelerde belli bir poplarite kazand. Elbette bu poplarite, onun olumlu bir vurguyla ykl olduu anlamna gelmiyor. calann ifade ettii Demokratik Cumhuriyet program ve stratejisi, Krt Milliyetileri asndan, Krdistann bamszlk idealinden vazgeme; teslimiyet olarak anlalyor. Bu bakmdan, Krt Milliyetilerinin eletirisi u sloganla zetlenebilir: Demokratik Cumhuriyet deil, Bamsz Krdistan! Trk sosyalistleri de Demokratik Cumhuriyeti, tam ters adan ama sonu itibariyle yine olumsuz olarak, sosyalist ideallerden bir uzaklama, bir geriye adm, bir teslimiyet olarak yorumluyorlar. Onlarn eletirisi de u sloganla zetlenebilir: Demokratik Cumhuriyet deil Sosyalist Cumhuriyet! Birbirine bu kadar zt konumlarda bulunmalarna ramen, gerek Krt milliyetilerinin gerek Trk sosyalistlerinin en azndan Demokratik Cumhuriyeti bir teslimiyet, bir geri adm, bir ihanet olarak nitelemekte anlayor olmalar manidardr. Elbette u soru sorulabilir: Abdullah calann savunduu Demokratik Cumhuriyet ile klasik Devrimci Demokratik ve Sosyalist hareketin savunduu Demokratik Cumhuriyet ayn ey midir? Fakat ilgin, ne Trk Sosyalistleri, ne de Krt Milliyetileri bu soruyu sormamaktadrlar. Peki niin sormamaktadrlar? Eer onlarn program klasik sosyalist ve devrimci demokratik hareketin program olan Demokratik Cumhuriyet olsa idi, yukardaki soruya ayn ey olmadklar eklinde bir cevap verildii takdirde, o zaman Abdullah calann programnn gerek Demokratik Cumhuriyet olmad, onun bu kavramn ieriini boaltt trnden bir eletiri yapmalar; Demokra tik Cumhuriyeti calana kar ve calana ramen savunmalar gerekirdi. Ama byle bir savunmay hi kimsede grmyoruz. Demek ki, burada Demokratik Cumhuriyeti, calann savunduu biimiyle yanl, teslimiyet, geriye doru bir adm, bir ihanet olarak grmek sz konusu deildir, bundan daha te, genel olarak Demokratik Cumhuriyet byle grlmektedir. Yani gerek Trk sosyalistleri, gerek Krt milliyetileri, calann savunup savunmamasndan veya onun o kavrama ykledii ierikten bamsz olarak, Demokrati k Cumhuriyeti bir program ve strateji olarak reddetmekte; yanl bulmakta ve savunmamaktadrlar. Eer yle olmasayd calana ramen ve calana kar savunmalar gerekirdi, (calann kavramn iini boaltmas veya deitirmi olmas halinde). Bylece ikinci bir sonuca ulayoruz: gerek Trk sosyalistleri, gerek Krt milliyetileri, klasik

olarak devrimci demokrasinin ve sosyalistlerin program olan Demokratik Cumhuriyete kardrlar. Onlar ona kar olduklar iin, calann Demokratik Cumhuriyet program ve stratejisini, bu ilkeden kar olularn gizleyen bir rt olarak kullanmaktadrlar. Daha bu balang tespitleri bile bizi bir ok soruyla kar karya brakr. rnein, Nasl oluyor da Krt Milliyetileri ve Trk Sosyalistleri Demokratik Cumhuriyete bu kar oluta birleiyor? Bu birleme daha derindeki bir zdeliin ifadesi olmasn? rnein, Trk sosyalistleri de, Kendilerine Sosyalist diyen Trk milliyetileri olmasn? Aslnda birbirine ok zt grnmelerin ramen, tam da zde olduklar iin bu buluma gerekleiyor olamaz m? Ayn z tpk bir madalyonun iki yz gibi, birbirine kar iki biimde grnyor olamaz m? Eer byle ise, nasl oluyor da milliyetilik sosyalizm biiminde, yani bir bakma kendi ztt biiminde grnyor? Sosyalizm ve milliyetiliin bu zdeliinin kaynanda yatan metodolojik ve toplumsal hangi gelimeler vardr? Demokratik Cumhuriyet program ve stratejisi, klasik olarak Devrimci Demokratik ve Sosyalist hareketin program olmasna ramen, niin gerek yirminci yzylda, gerek bu gn artk hi kimse tarafndan savunulmamaktadr? Niin terk edildi? Grld gibi, Demokratik Cumhuriyet konusuna girdiimiz an, daha ilk admlarda bile, tarihin, politikann, sosyolojinin, yntem bilimin en temel sorunlaryla kar karya ge liyoruz. Sorun sadece Demokratik Cumhuriyet program ve stratejisinin ya da kavramnn tarihsel kaderinin ne olduu ve bunun aklamas deildir elbette. Temel sorun, Demokratik Cumhuriyetin ne olduudur. Nedir Demokratik Cumhuriyet? Bu konuda da korkun bir boluk ve karanlk bulunmaktadr. Ne Trk Sosyalistleri, ne de Krt Milliyetileri, Demokratik Cumhuriyet diye bir problemleri olmad iin onun ne olduu konusunda da bir ey yazmamaktadrlar. Yani, kendileri rnein, Abdullah calann Demokratik Cumhuriyet programna kar, kendi Demokratik Cumhuriyet programlarnn farklln aklamaya kalksalard, Demokratik Cumhuriyetin ne olduu konusunda iyi kt bir fikir oluabilirdi. Ama, iki taraf da bu programa genel olarak kar olduklarndan, onun ne olduunu aklama, onu olas arptmalardan arndrma gibi bir problemleri bulunmamaktadr. Bu da Demokratik cumhuriyetin ne olduu konusunda korkun bir karanlk ve boluk ortaya kmasna yol amaktadr. O zaman Demokratik Cumhuriyetin ne olduu sorusu temel bir sorun olarak ortaya kmaktadr. Ama bu soruya cevap verdiiniz veya vermeye kalktnz an, ister istemez tartmay gerek Trk sosyalistlerinin gerek Krt milliyetilerinin hi holanmad bir alana ekiyorsunuz demektir. nk Demokratik Cumhuriyetin ne olduu akla kavutuu an, onlar, eer calan o program arptyordu ise bile, niin calana ramen bu program savunmadklar sorusuyla kar karya geleceklerdir. Ama bu soru, hem onlarn bu gnk

politik durularnn gerek anlamn ortaya karr hem de devamcs olduklarn iddia ettikleri sosyalist ya da milliyeti geleneklerle nasl bir iliki iinde bulunduklarn gndeme getirir. Ama bu konulara girildiinde, onlarn devamcs ya da temsilcisi olduklarn syledikleri politik ve ideolojik geleneklerin mirasn aslnda nasl reddettikleri grlebilir. Yani bu hareketlerin programatik., ideolojik ve politik temelleri havaya uar. Bu da bize unu gsteriyor. Demokratik Cumhuriyet konusunun kendisi, tartlmas, bizzat politik ve ideolojik mcadele konusudur. Bu konuya girdiiniz an politik ve ideolojik mcadele alanna giriyorsunuz ve belli glerle, anlaylarla kar karya geleceksiniz demektir. Demokratik Cumhuriyetin ieriinin ne olduu konusundaki karanlk ve boluk, rastlantsal yada bilgisizlikten doan, politika d, snflar mcadelesi d bir olgu deildir . Aksine bu karanlk tamamyle politik bir anlama sahiptir ve bu karanl, boluu ortadan kaldrmaya ynelik her giriim de ayn ekilde politik bir anlama sahip olacaktr. Daha batan bu karanln varlndan ve srmesinden karl glerin dolayl ya da dolaysz saldrlarnn hedefi olacak demektir. Ama Demokratik Cumhuriyetin ieriine girdiiniz an, her eyden nce Devlet, Demokrasi ve Politika alanna girmiiniz demektir. Bu devletin dinler, uluslar, kltrler, diller, aznlklar karsndaki konumunun ne olaca; nasl bir yaps bulunaca gibi sorular gndeme gelir. Btn bunlar bizi ister istemez Marksist teorinin zellikle devlet, snflar ve politikaya ilikin alanlaryla kar karya getirecektir. Demek ki, Demokratik Cumhuriyet konusu, dorudan doruya, toplumun kavranna ilikin temel bilgilerimizle, yani metodolojik sorunlarla balantldr. Ama ayn zamanda, Demokratik Cumhuriyet insanlarn son derece acil, isizlikten, dinsel ve ulusal baskdan, pahallktan kurtulmalaryla ayrlmaz bir ba iindedir. En basitinden, klasik anlamla Demokratik Cumhuriyet, Ucuz Devlet demektir. Yani brokratik, militer, baskc, krtasiyeci olmayan bir devlet cihaz demektir. Yani bu alana yaplan harcamalarn, retim ve toplumsal hizmet alanlarna yaplabilmesi, dolaysyla refahn ykselii ve isizliin azalmas demektir. Yani isizlik ve pahallk karsnda dorudan bir cevaptr. Bu bakmda n iileri, kylleri, alarak emeiyle yaayan ve srekli sknt ve isizlik tehdidi altnda yaayan insanlar dorudan ilgilendirmektedir. Tabii bu ayn zamanda, dier lkelerle, bambaka bir iliki tarz demektir. Bu ilikinin bu gnk dnyada ne gibi biimler alaca sorunu gndeme gelir. rnein, Trkiyede byle bir Demokratik Cumhuriyetin kurulmas karsnda Avrupa ve ABD ne gibi tavrlar iinde olurlar? Onlara kar ne yapmak gerekir gibi sorunlar gndeme gelir? Bu ve benzeri daha yzlerce balant sralanabilir. Burada ksaca gstermek istediimiz uydu: Demokratik Cumhuriyet, ister tarihi ve bu gn anlamak iin, ister sosyalizm ya da ulusal basklardan kurtulmak iin, ister pahallk ve isizlikten kurtulmak iin; ister emperyalizme kar ister politik slam'a kar nasl mcadele edilecei sorunu iin hayati nemde bir konudur. Tarihin, sosyolojinin, politikann, ideolojinin en temel ve can alc sorunlarnn bulutuu bir dm noktasdr. Bu nemine ramen bu konudaki tartma ve literatre baktmzda ortada korkun bir

boluk bulunmaktadr. Hi savunan da yoktur. rnein kinci Cumhuriyet diye bir kavram da var. Bunu savunanlar ve bu savunanlar iinde sembol isimler var. Ama Demokratik Cumhuriyet sz konusu olduunda bunlarn hi birisi yok. Hatta bu iki kavram ve programn benzerlikleri ve ayrlklarnn ne olduu bile belirsiz. Kemalizmle uzlama olduu sylenen calann Demokratik Cumhuriyeti karsnda ne olduu ve farklar aklanmad gibi; Kemalizm'e kar olduu sylenen Altan kardelerin kinci Cumhuriyeti karsnda da ne olduu ve farklar ortaya koyulmamaktadr. Demokratik Cumhuriyetin hi bir savunucusu yoktur. Demokratik Cumhuriyet politikann dokunulmaz paryasdr. Ama ayn zamanda zld takdirde btn tkanklklarn alaca bir Gordiyos Dmdr. Bir yanda Demokratik Cumhuriyetin korkun nemi ve aktalitesi, dier yanda korkun bir boluk ve karanlk bulunuyor. Ortada bir paradoks var. Ama yakndan baknca, bu paradoksu yaratan tam da onun nemi ve aktalitesi. Trkiyede ve Orta douda politika, nemine ve aktalitesine uygun olarak, Demokratik Cumhuriyeti gndemine alp tartmaya balad an, hem paradoks hem de politikann tkankl ortadan kalkar. Paradoks politikann tkanklnn yansmasdr. Paradoks ortadan kalkt gn Trkiye ve blgedeki politikalarn tkankl da ortadan kalkar. Tersi de dorudur, tkanklk ald an, paradoksun da ortadan kalkt grlr. Bu yaz dizisiyle, Demokratik Cumhuriyeti adm adm tm ynleriyle ele alp, bu suskunluu ve paradoksu ama ynnde kk bir katkda bulunmaya alacaz. Belli aralklarla deil, zamanmz olduka, ksa deneme ve makaleler biiminde Demokratik Cumhuriyeti ele alacaz. Demir Kkaydn 13 Aralk 2003 Cumartesi

-I-

Demokrasiler Neden Krallktr? Ve Cumhuriyetler Neden Demokratik Deildir?

lk bakta Demokratik Cumhuriyetin olduka sradan ve ok bulunan bir Devlet Biimi olduu sanlr. Ne var ki, sanlann aksine, Demokratik Cumhuriyet son derece nadirattandr. nk genellikle Demokrasiler Cumhuriyet; Cumhuriyetler de Demokrasi deildir. Hele adnda Demokratik ve Cumuhuriyet szcklerini birlikte bulunduranlar Demokratik bir Cumhuriyete en uzak olanlardr. Bu gn dnyada Demokratik bir Cumhuriyete en yakn, yani her trl fikir ve rgtlenme zgrlnn bulunduu; iktidarn gerekten halkn seilmi temsilcilerinin elinde bulunduu; en az brokratik, militer, merkezi ve krtasiyeci lkelerin neredeyse hepsi krallktr. sve, Norve, Danimarka, Hollanda, Belika, ngiltere krallktr. Japonya mparatorluktur. Avustralya, Yeni Zellanda, Kanada gibi lkeler ise bir oklarnn sandnn aksine Cumhuriyet deil; ngiliz Kraliesine baldrlar. Kralienin temsilcisi bir Vali vardr. Buna karlk, dnyadaki, zellikle nc dnyadaki lkelerin tamamna yakn, Suudi Arabistan, rdn gibi sonradan uydurulmu monariler bir yana braklrsa, Cumhuriyettir. Ama bu cumhuriyetlerin hemen hemen hi birinde demokrasi yoktur. Ksa zaman ncesine kadar, Dou Avrupadaki Cumhuriyetlerin hepsinin adnda bir de Demokratik ya da Demokratik Halk sfat bulunuyordu. Ama bunlar, demokrasiye de halka da ayn ekilde ok uzaktlar. Bu gn bile Kore, in, Vietnam ve Kongo gibi baz Afrika lkeleri benzer isimleri tamaktadrlar ama, bunlarn hi birinde gerek bir demokrasiden ve iktidarn gerekten halkn temsilcilerinin elinde bulunduundan sz edilemez. Bu gnn dnyasnda Demokratik Cumhuriyete en yakn cumhuriyetlerin says hala iki elin parmaklarn amaz. ABD, svire, Fransa, talya, Almanya, Portekiz, Finlandiya, ek lkesi, Yunanistan gibi, ou Avrupu Birlii yesi veya aday lkelerle snrldrlar ve aslnda bunlarn ortaya k da esas olarak ikinci dnya sava ve Berlin duvarnn yklmas sonrasna denk derler. (Burada dikkat edilsin, Demokratik Cumhuriyete en yakn Cumhuriyetler dedik, Demokratik Cumhuriyetler demedik. nk Demokratik Cumhuriyet sadece iktidarn halkn temsilcilerinin elinde olmas, fikir ve rgtlenme zgrlkleri deil, ayn zamanda brokratik, militer, krtasiyeci olmayan bir devlet cihaz da demektir. Bu anlamda bakldnda, aslnda, Demokratik Cumhuriyete e yakn lkelerin, yukarda saylan Cumhuriyetlerden ziyade, ilk bata saylan Krallklar olduu grlr. Ama bu konuya ilerde geleceiz.) O zaman ortaya garip bir eliki kyor: Niin en demokratik lkeler krallktr da, niin en anti demokratik lkeler, devletin muazzam gl olduu lkeler cumhuriyettir? Normal olarak, demokrasinin modern kapitalizmle birlikte ya ygnlam olan cumhuriyetler biiminde olmas; buna karlk krallklarn demokrasiye en uzak lkeler olmas gerekir. Krallk

kavramnn kendisi Demokrasiyle bir elikidir. nk Krallk, tanm gerei, iktidarn kaynan ve meruiyetini, halktan deil, tanrdan ya da soydan alr. Buna karlk, Cumhuriyet de tanm gerei, iktidarn kaynan halkn ya da yurttalarn iradesinde grr. Halk ya da yurttalar ise bu iradesini ancak demokrasi iinde ortaya karabilir. Ama gerek ilikilere baktmzda, iktidarn kaynan ve meruiyetini tanrda ya da soyda gren lkelerin halka en byk iktidar verdiini; buna karlk iktidarn kaynan halkta grenlerde halkn iktidardan yoksun olduunu gryoruz. Bu eliki nasl aklanabilir ve zlebilir? Burada elbette ilk dikkati eken, normatif tanmlarn bize brakalm bu sorunu zmek bir yana, bu sorunu ve paradoksu ortaya koyma olana bile vermediidir. Sorunun cevab, her zaman olduu gibi, gerek tarihte, somut toplumsal ilikilerde; snflarn ve toplu msal glerin iliki ve elikilerinde aranmaldr. Ne var ki, zm gerek tarih ve toplumsal ilikilerde aramak, onlar tasvir etmek ya da kafadaki kimi ablonlara uydurmak deildir. O grnen gerein ok altnda, derinlerdeki gleri ortaya karmak demektir. Ne demek istediimize bir rnek verelim. rnein Modern demokrasinin balang noktas olarak kabul edilen Magna Karta (1215) kimilerince Baronlarla Kral arasnda bir anlama olarak tanmlanr. Burada Soylular da Kral da analitik kavramlar deil, tasviri adlandrmalardr ve bize bu olayn z hakknda bir fikir vermezler. nk dnyann baka yerlerinde de krallar ve soylular vardr ama niye baka yerlerde byle Magna Kartalar kmam veya kt ise bile niye olmama dnmtr sorusuna cevap vermez. Bize bu sorulara cevap verecek kavramlar lazmdr. Konuyu, mekanik bir ele ala ve klielere sokma anlayna rnek olarak da, Magna Kartann, ykselmeye balayan burjuvazinin krala koullarn dayatmas olarak kavranmasdr. rnein yle yazanlar kabiliyor: ngiltere'de 13. yzylda Magna Carta ile kurulan feodal imparatorluk, sonal olarak feodal yerel otoriteler ile burjuvazinin geici bir uzlamasn ifade eder. (Kurtulu Cephesi; Ulus Ulusal bask ve Toplumlar, http://www.kurtuluscephesi.com/kurcep1/kc14_5.html ) i Burada szde olayn zn girme, burjuvazinin konumuyla aklama abas vardr ama, bu aklamann da ok byk bir eksiklii vardr: olgu olarak karl yoktur. nk Magna Kartadaki taraflardan biri Burjuvazi deildir, nk o zamanlar dnyada, hele hele ngilterede burjuvazi yoktu. Burada ok ak ki, olayn bir Prokrutes yatana uydurulmas ile kar karyayzdr. Kafada bir ema vardr ve tarih o emaya sdrlmaya allmaktadr. emann ne olduu biliniyor: lkel Toplum, Kleci Toplum, Feodal Toplum, Kapitalist toplum... Eh demokrasi de Burjuvazi ile ortaya ktna ve demokrasinin Avrupada ilk douu ve kkeni olarak Magna Karta kabul edildiine gre, Magna Kartada bir burjuvazi olmaldr ki olayn Tarihsel Maddeci bir aklamas olsun. Bu rnei niye verdik, nk aslnda olayn gerekten tutarl bir aklamasn ancak ve a ncak

Tarihsel Maddecilik verebilir ama bu Tarihsel Maddecilik, u bilinen yaygn ve resmi Tarihsel Maddecilik deil; bir baka, ezilmi, altta kalm, dip aknts, yer altnda giden kstebek bir Tarihsel Maddeciliktir. Bu demokrasilerin cumhuriyet; cumhuriyetlerin de demokrasi olmay elikisi; yani gnmz dnyasnn ok temel bir grngsn aklama abas bizi ister istemez bizi tarihin daha derin bir aklamas ve daha derine inen sosyolojik kavramlar aratrmaya itmektedir: Yani birden bire, somut ve politik bir sorun bizi tarih ve toplum biliminin en temel yntembilimsel sorunlaryla yz yze brakmaktadr. Dier bir ifadeyle, demokratik Cumhuriyet gibi, son derece aktel programatik ve politik bir sorun bizi, tarih ve toplum bilime oradan da Tari hsel Maddeciliin, yani Sosyolojinin en temel yntembilimsel problemlerine gtrmektedir. Bylece, yntembilimsel yanlglar ile gnmzn politik sorunlar, stratejiler ve politik taktikler arasndaki o derin ve grnmez ba sorununa geliriz. imdi tekrar u elikiye dnelim. Niin demokrasiler krallktr ve Cumhuriyetler demokrasi deildir. Ya da bunun zgl bir biimi olarak, niin Magna Kartada burjuvazi yoktur. Burjuvazi, olmadna gre, ikisi de asalak ve smrgeci asiller ve kral arasndaki bir eliki ve bu elikiyi kurala balayan anlamadan nasl olur da modern demokrasinin tohumu kar? Yukarda kendine Marksist diyenlerden bir rnek verdik, Magna Kartay bir aklama abasna ilikin olarak. imdi de, biraz dier tarih ve sosyologlarn bu sorun karsnda nasl uvalladklarn grelim. Trkiyenin aydnlar iin hep u sorun olagelmitir: Bat niye ilerledi de biz ilerleyemedik? Bat niye kapitalizme geti, demokrasi kurdu da biz kuramadk? Elbette bu sorular sadece Trkiyenin aydnlar sormamtr. Hemen hemen btn nc Dnya denen smrge ve yar smrgelerde bu sorular sorulmutur. Elbette burada hemen fark edilecek olan udur, eer dnyann bir ksm geri kalmasa idi byle sorular sorulmazd. O zaman niin dnyann bir ksm demokrasi ve refah iinde yaarken dier ksm byle geri kalmaktadr? En kr gz iin bile bunun Kapitalizm ile bir ilikisi olduu ortadadr. Burada iki farkl paradigma ortaya kar. Birinci paradigma, bu farkll, kapitalist sistemin ileyiinde arar. Yani az gelimilii yaratann bizzat Batdaki gelimilik olduunu syler, bunlarn diyalektik bir btn olduunu syler. Bu paradigmayla megul olanlarn en bilinenleri, Emmanuel, Wallernstein, S. Amin, A. G. Frank gibi nc Dnyac diye bilinen tarihi ve ekonomistlerdir. Tabii bu paradigmann konumuzla ilikili olduu hemen grlebilir. Dikkat edilirse btn demokrasi olan krallklar gelimi, buna karlk btn cumhuriyet olan ama demokrasi olmayan lkeler az gelimitir. En azndan byle bir genel eilim grlmektedir. Bu genel eilim aklanrsa sonra istisna gibi grlenler de aklanabilir. O halde bu paradoksun aklanmasnda merkez-evre veya dnya sistemi teorilerinin konumuzla bir ekilde yakndan ilgili olduu grlebilir. Hemen fark edilece i gibi, bu paradigma balamnda krallklar ve demokrasi paradoksunu ele alp aklamaya

kalktmzda, iktisat bilimi ve onun kategorileri, kavramlar ve metodolojisi tartmalarna gideceimiz aktr. Grld gibi, en aktel politik sorundan bile yola ktmzda, garip bir ekilde birden bire kendimizi yine toplum bilimlerinin en temel sorunlaryla kar karya buluyoruz. Metodolojinin somut politikayla ilikisi burada ok ak olarak grlmektedir. Ama biz konuyu datmayalm ve tekrar kaldmz yere dnelim. kinci bir paradigma daha vardr. Bu paradigma farkll, kapitalist sistemin douunda arar. nk kapitalizme gei ile gelimilik arasnda en kr gze batacak ilikiler vardr. Geemeyi ile de az gelimilik. Keza Demokrasi ile de gelimilik arasnda var. Btn ileri lkelerde demokrasi var. O zaman yle bir eitlik ya da balant ortaya kyor: Demokrasi=Kapitalizme Gei=Gelimilik. Bu nn genel bir eilim olarak bir arada bulunduu grlyor. O zaman, bir ok az gelimi lke aydn asndan geri kalmann anahtarn Batda niye kapitalizme geildii, buralarda niye kaptalizme geilemedii sorusunun cevabnda aramak gerekir. te bu Biz niin geri kaldk?, ya da Biz niye kapitalizme geemedik? sorusunun cevabn, Trkiyenin aydnlar, Zengin lkelerle ilgin paralelliklere rastladklarn dndkleri iki lke ve olayda bulurlar. ngiltere ve Japonya. Japonya, aa yukar Osmanl ile ayn dnemde, Modernleme abalarna balar. Kimileri Demokrasi ve Magna Kartann olmamasn kapitalizme geemeyiin ve kalknamayn sebebi olarak gsterirler ya, Japonya rnei bu sorunu da zer. Orada ne Magna Karta vardr ne de demokrasi. Aynen Osmanlda olduu gibi bir mparator vardr. Aynen Osmanl gibi, yukardan modernleme abalarna balamtr ve buna hi de demokrasi elik etmemitir. Peki Japonya niye dnyann en gl ve ileri lkelerinden biridir de Osmanl veya Trkiye deil. Bu sorunun cevab verilirse, gerilie neden olun eyin bulunaca dolaysyla hastaln tedavi edilecei dnlr. Dier lke ve olay ngiltere ve Magna Kartadr. Osmanlda da Magna Karta benzeri bir Senedi ttifak vardr. Padiahla Ayan arasnda imzalanmtr. Burada da u soru ortaya kar, niin Senedi ttifaktan ngilteredeki gibi bir demokrasi ortaya kmamtr? Tabii bunun ardnda baka bir varsaym daha vardr. Eer ksayd, biz de aynen ngiltere gibi gelimi bir lke olurduk. Japonya ve ngiltere rneklerinin kendilerinin de bir baka paradoks olduu ortadadr. Eer demokrasi ile kapitalizme gei ve ilerleme arasnda bir iliki varsa Japonya ne oluyor? Japonya doru ise, kapitalizme gei ve demokrasi arasnda bir iliki olmamas gerekir. Keza, Japonya, merkez ve evre teorisyenleri bakmndan da benzer bir sorun yaratmaktadr. Japonya bir ok bakmdan balangta bu gn nc dnya denen lkelere benzemesine ramen nasl olmutur da ayn akbeti paylamamtr. Demek ki, Gelimi lkelerdeki kapitalizm her eyi belirleyemiyor. Ama o zaman, benzer modernleme abalarna ramen, niin Osmanl ya da Msr bir baar gsteremiyor da, Japonya gsteriyor. Demokrasi yoksa onlarda da yok. Tepeden modernleme ise onlarda da var. O zaman giderek, u veya bu momentte u veya bu kararn alnm olmas gibi uzman bilgiliklerinin yolu alyor. Japon

imparatoru u tarihte u karar alabildii iin byle oldu gibilerden sonular karlyor. Tabii o zaman da u soru kyor? Niye Japonlar o karar ald da dierleri almad? Burada da son durumada o yneticinin zekas veya uzak grll noktasna varlyor. Peki o niin uzak grl davrand da dieri deil? Burada varacanz yer mutlak bir subjektivizm veya rklk olabilir. O imparator Japon rknn ya da kltrnn dehasn ifade etmitir. Grld gibi, bizim yle bir teorimiz olmas, yle kavramsal aralara sahip olmamz gerekiyor ki, bize hem niye krallklarn demokrasi olduunu; niin kapitalizmin batda doduunu, niin Douda Japonyann hem ge hem de demokrasisiz kapitalizme geip kalknm bir lke olduunu son derece basit olarak aklayabilsin. Bu aklamann yle kolay olmadna yukarda, Magna Karta Burjuvazi balamnda deinmi ve bir rnek vermitik. imdi de, burjuva tarihilerinin, buraya kadar ksaca ana fikirlerini verdiimiz biz niye geri kaldk sorusu balamnda a klama denemelerine bir bakalm. Bilinir veya pek bilinmez ama Omanl Tarihinde Senedi ttifak diye, Ayan ile kinci Mahmut arasnda, Britanya Adalarnda yaplan Magna Kartaya benzetilen, bir anlama yaplr. ii Soru udur. Magna Kartann bir benzeri Osmanlda da olduuna gre, Magna Karta nasl olup yaam ve ngiliz demokrasisine tohum olmutur da Senedi ttifak niin byle bir gelimeye yol amam, uzman tarihiler dnda kimsenin pek hatrlamad bir belge olarak olmama dnmtr? Bu itibarla l bir vesika olarak kalm olmakla beraber, sened -i ittifakn byk bir tarih manas vardr.[xi] lber Ortayl ise, Sened-i ttifak ok gecikmi Magna Carta olarak nitelendirmekte ve modern devlet yaps ve ideolojisi ile uyumaz bir belge olduunu belirtmektedir. Sened-i ttifak, Osmanl devletinde hrriyetlerin ve parlamentarizmin gelimesini salayamayaca gibi gl bir merkez devletin varln da tehdit etmi, padiahn ve merkezi devlet brokrasisinin tepkisine neden olmutur. [xii] Bu belgenin Magna Carta niteliine dris Kkmer de dikkat ekmektedir; Ona gre, Osmanl toplumunda byk toprak mlkiyetine bal yeni bir snf olarak beliren ayan gerei karsnda eer, ngilizlerde olduu gibi bir Magna Carta aranacaksa, bu olsa olsa Sened -i ttifakta bulunabilir. Vergilerin tespiti ve cezalandrmada hukuk devleti aray noktasndaki benzerliklere ramen bu konuda, kar grte olan Niyazi Berkes'e gre ise, bu iki belge arasnda benzerlik aramak doru deildir. Balangta lordlara da hak tanyan Magna Carta zaman getike burjuvalar da bir heyet, bir snf veya etat anlamnda kapsamna alan bir anlay ve uygulamaya vardrlabilmiti. Osmanl devletinde ise, byle bir feodalizmden bahsetmek sz konusu olmad gibi, Sened-i ttifak da, feodal haklar olan beyler snf ile beylerin en stnde yer alan hkmdar arasnda yaplm bir szleme niteliinde ortaya kmamtr. Ne slam, ne de Osmanl hukukunda ulema, umera ve reaya hukuk karsnda bir heyet, bir snf olarak grlmlerdir. Haklar ancak bireyler iin sz konusudur. Bu temel farklar nedeniyledir ki, ngiltere'de Magna Carta demokratik bir gelimenin kaplarn aralarken, Osmanl devletinde Sened-i ttifakn byle bir ilevi olmamtr.[xiv] Bu ilevsel farkllk, Bat -Bat-d ayrm balamnda, Avrupa ve Osmanl-Trk toplumunun merkeziyetilik-adem-i merkeziyetilik ilikileri ile yerel ynetim-kent yaplanmalarnn ortaya kp, gelimesinde nemli bir noktay

oluturmaktadr. Ahmet Davutolu ise byle bir karlatrmay anlamsz bulmaktadr. Buna gre, iki farkl sosyal, siyas ve ekonomik birikime sahip iki toplumda yaanan iki tarih olgu arasnda asrlar aan bir mukayese zemini oluturmaya almak ancak ve ancak bylesi bir zemini anlaml klacak byk lekli bir teorik ereve ile mmkndr. Halbuki bu tr mukayeseler genellikle evrenselliine inanlan baz olgularn byk genellemelerle her toplumda farkl dnemlerde tezahr ettii varsaymndan kaynaklanmaktadr.[xv] Bu ise nyargl ve yanl sonulara yol amaktadr. " (Mustafa KMEN, OSMANLI'DAN CUMHURYET'E TRKYE'DE MERKEZYETLK- ADEM- MERKEZYETLK PRAT ZERNE NOTLAR, AKADEMK ARATIRMALAR DERGS say: 9-10 , http://www.academical.org/dergi/MAKALE/9_10sayi/_edn14#_edn14) Bu uzun alnty yaptk nk ilgintir ve burjuva tarihilii ve sosyolojisinin hali pr melalini aklamaktadr. Birka ksa rnekle deinelim. lber oltayl, bu iki belgenin ayn gler ve ilikileri yansttn var sayyor ya da byle olacan kabul ediyor ama sorunu, gecikmilikte buluyor. Yani modern devlet merkezi olmay, Senedi ittifak ise, modern merkezi devletler anda Bu elikinin aklanmas, bize hem sorunun zn, yani demokratik bir cumhuriyetin ne olduunu; hem de genel olarak dnya tarihinin hem de modern tarihin zn kavramamz salar. (Bu yaz da burada yarm kalm bulunuyor.)

Bir baka rnek:

Kendileri iin "ideal" kabul ettikleri "anglo-sakson uzlama gelenei", Magna Carta'dan itibaren ngiltere'de sregiden aristokrasi ile burjuvazi arasndaki snf savamnn ykntlar zerinde kurulan ve bu savamn denge durumunu ifade eden ngiliz mutlak monarisinin kuruluuyla gereklemitir. ) 2003, http://www.kurtuluscephesi.com/kurcep1/kc74_4.html ) Yine bir baka rnek: Burjuvazi kendi siyasal iktidarn kurarken 13. yzyldaki Magna Carta'y 1776 Amerikan Bamszlk Bildirgesi'ni ve 1789 Fransz htilali'ni, "zgrlk, Eitlik, Kardelik" iarn esas almt. (A. calan, Smer Rahip Devletinden Demokratik Uygarla DEVLET VE DEMOKRAS II, http://www.serxwebun.com/2002/04/hab13.html )
ii

Ikinci Mahmd Han devrinde 1808'de ayan ile hkmet arasinda yapilan szlesme. On sekizinci asra girerken asker teskiltin bozulmasi neticesinde, devletin merkez otoritesi zayiflamisti. Devlet, mltezimlerin reayayi ezmeleri sonunda, vergi toplama isini mahall esrafa devretme siysetini gtms, bu da ayanlarin ortaya ikmasina sebeb olmustu. Yerli halk arasindan veya disardan gelip halka sz geirebilecek durumdaki kimselerden meydana gelen ayanlarin nfuzlari zamanla artti. Yenieri ve timar sisteminin bozulmasi sebebiyle, ihtiy duydugu askeri t e'min edemeyen devlet de, ayanlarin nfuzundan istifde yoluna gitti. 1768-1774 Osmanli-Rus savasi sirasinda hkmet, kaza merkezlerinde idareyi ele geirmis olan ayan ve mtegallibeye bas vurarak para ve asker te'minine alisti. Bu durum, ayanlar zerindeki hkmet kontrolnn kalkmasina sebeb oldu ve tasrada idareye

tamamen hkim oldular. Sultan nc Selm Han, Rusuk ayani Alemdar Mustafa Pasa gibi devlete faydali olanlara rtbeler verdi. Nizm-i cedidi tasvb etmeyen yenierilerin, sultan nc Selm Han'i tahttan indirmeleri zerine, Alemdar Mustafa Pasa, onu tekrar tahta geirmek iin hazirliklara basladi. 28 Temmuz 1808'de Bb-i l'yi basip sadret mhrn ele geirdi. Fakat bu arada sultan nc Selm Han sehd edildi Alemdar Mustafa Pasa da, sehzade Mahmd'u sultan ln etti. Yenieri ocaginin kaldirilmasi ve devlete ekidzen verilmesi iin alismalara basladi. Rumeli ve Anadolu'daki ayanlar agrilarak mesveret-i mme adi verilen byk bir toplanti yapildi. Yenieri ocaginin dzeltilmesi ve dzenli sekilde egitilmesi iin karar alindi. Alemdar Mustafa Pasa, kalabalik sayida askeri ile istanbul'a gelmis olan ayanlarla, devlet arasindaki ihtilf ve mcdelenin kaldirilarak, devletin zafiyetinin nlenebilecegini dsnyordu. Yapilan grsmeler sonu nda asagidaki hususlari ihtiva eden sened-i ittifak imzalandi. 1 ve 4. maddede, ayan ve eylet valileri pdisha bagliliklarini belirtiyor, sadrzami onun mutlak temsilcisi olarak kabul etmeye devam ediyordu. 3. maddeye gre; Osmanli vergi dzeni lkenin tamminda, btn eyletlerde uygulanacak, pdisha ait gelirlere ayanlar el koyamayacaklardi. 7. maddeye gre; vergi miktarlari ayan ve hkmetin grsmeleri sonunda belirlenecekti. 2. maddeye gre; devletin gelecegi ordunun gcne bagli oldugu iin, ayanlar eyletlerde asker toplanmasina yardimci olacaklar, ordu, nizm-i cedd sistemine gre teskiltlanacakti. 5. maddeye gre; ayanlar, kendi eyletlerinde dil bir idare kuracaklardi. Birbirlerinin topraklarina ve haklarina taarruz etmeyecekler, birbirlerine kefl olacaklardi. 6. maddeye gre; devlet merkezinde ikacak herhangi bir kargasalik ninda, pdishdan izin almak iin vakit harcamadan istanbul'a yryeceklerdi. Bu vesikanin altindaki ekte ise, zetle syle deniliyordu: Yapilacak islerde bu sartlarin esas tutulmasi gerektiginden, zamanla degismesini nlemek zere, bundan sonra sadrzam ve seyhlislm olacaklar, bu makama getikleri zaman bu senedi imzalayacaklar ve harfi harfine uygulanmasina alisacaklardir. Bu senedin bir sureti beyliki kaleminde, bir sureti pdishin yaninda bulunacak ve gereken kimselere oradan kopyeleri verilecek, pdish, kendisi bu sartlarin uygulanmasina nezret edecekti. Devletin ayana ipotek edildigi, pdishin yetkilerinin kisitlandigi bu senedi imza edenler arasinda, bir taraftan en yksek derecedeki ulem (seyhlislm, nakbl -esrf ve kazaskerler), devlet ricali (generaller, yenieri agasi, sipahiler agasi) br taraftan o zaman payitahtta hzir bulunan belli basli ayanlar (Cebbrzde, Karaosmanoglu, Sirozlu Ismail Bey ve irmen mutasarrifi) vardi. Pdishin tugrasi konulan bu sened, pdishin ayanlara taahhdleri seklinde idi. Is. basina gelen her sadrzamin bu senede yeminle bagli olmasi, yalniz pdisha karsi degil, ayanlara karsi da sorumlu olmasi durumunu ikariyordu. Vergiler bile, vkel ile ayanlar arasinda kararlastirilacakti. Btn bu sebepler, pdish ve saray evresinin sened-i ittifaka muhalefetini cb ettiriyordu, idareye tam hkim olan Alemdr'in korkusundan kimse ses ikaramiyordu. Alemdar Mustafa Pasa, birka aylik iktidarinda sekbn-i cedd adiyla bir asker tesklt kurdu. Yenieri ocaginin hosuna gitmeyecek bzi islhatlara giristi. Kendisinin bzi hareketleri ve yenierilerin hosuna gitmeyen isleri isyana sebeb oldu. Isyanda Alemdar ld. Islhatlari neticesiz kaldi. Ayanlar arasinda birlik kalmayip kisa zamanda dagilmalari zerine sened-i ittifak hkmsz kaldi. Ayanlarin ileri gelenleri zamanla ortadan kaldirildi. Sultan ikinci Mahmd Han'nin dirayetli idaresi neticesinde merkez otorite saglandi.

Sened-i ittifakla, 1839'da Mustafa Resd Pasa tarafindan iln edilen Tanzmt fermani arasinda bzi benzerlikler vardir. Bunlarin en barizi, her ikisinin de devleti ipotek altina almasidir. Sened-i ittifak, devleti ayanlara ipotek ederken, Tanzmt fermani yaba nci devletlere ipotek etmistir.