Demokratik Modernite 'Kadın Devrimi' Çağıdır. 1. ABDULLAH ÖCALAN

Demokratik Modernite Kadn Devrimi ar
1
ABDULLAH CALAN
DEMOKRATK MODERNTE
KADI N DEVR AI DI R
Bilim ve Aydtnlanma Yaytnlart
2
Bastm Yeri: Azadi Matbaast
Bastm Tarihi: Agustos 2010
3
NDEKLER
DESTANSI ALIMAM ....................................................................................................... 5
DOAL TOPLUMUN BLGE KADINI .........................................................................12
Klan, Kadn-Ana Etrafnda Oluan Bir Birliktir ....................................................15
Ana-Tanrayla Birlikte Kutsanan Toplumsallk .................................................18
Kutsal Ana Kltnden Gl Kurnaz Erkek Kltne Gei ..............................24
KARI DEVRM ....................................................................................................................27
Ana Tanrann Toplumsal Dzenine Sald .........................................................31
Ataerkil Otoritenin Kk Salmas ..................................................................................33
Tm Klelikler Karlarma Temelindedir.............................................................40
Zigurat Sisteminde Kadn Ve Aile Gereklii .........................................................48
4
Uygarlk Gelenei Kad Erkein Tarlas olarak Yarglar ...................... 54
Ev Ekonomisinin Talanyla Kadn Daimi Tecavz .................................... 62
Kadn Emeinin Gasp zerinden Biimlenen Olgu: ktidar..................... 67
Analitik Zeknn Duygusal Zekdan Kopuu ........................................................ 72
Cinsiyeti Toplumun Birinci Ve kinci Byk Klmas ................................. 75
Kapitalist Modernite: Kadn Dman ....................................................................... 79
En Eski Ve Yeni Smrge Ulusu Kadnlar ................................................................ 91
lk ve Son Smrge Kadn. .................................................................................................. 93
Ortadouda Kadn, Hanedanlk, Aile Ve Nfus Sorunu ..............................104
Toplumsal Cinsiyetiliin zgrletirilmesi ........................................................115
Kadn Doas Karanlkta Kaldka ........................................................................125
Ortadouda Kadn Devrimi ............................................................................................133
Nasl Yaamal, Ne Yapmal Ve Nereden Balamal ......................................137
5
DESTANSI ALIMAM
Kadn Ya Tanra Kutsallinde Olacak Ya da Hi Olmayacakt!
Ortadoguda nc destansi ali,mam, kadin zgrlgne ili,-
kin olaniuir. Bana gre anayurtlarin ve emegin kurtulu, ali,mala-
iindan daha ncelikli olmasi gereken bu ali,ma en zor olaniydi.
Kadin, gericiligin ve kleciligin ilk ve kkl ezilen sinifi, ulusu ve
cinsiydi. Grn,te cins farkliligi, e,itsizlik ve baski iin gereke
yapilir. Tarih derinligine ara,tiiildiginda anla,ilacaktir ki, kadinlar
tamamen sosyal ve siyasal egemenligin ilk kurbanlariuir. Kadin in-
sanliga dayatilan her tr e,itsizligin ve klele,tirmenin ilk sinifiuir.
Kadin klele,tirildikten, evin uysal ve evcil bir nesnesi (zne degil)
6
haline getirildikten sonra, sira sinifli toplumu ve devleti yaratmaya
gelmi,tir. Zalim ve yalanci erkek kadini d,rdkten sonra, bundan
aldigi cesaretle diger insanlari ve kendi cinsini de ezmeye ve tutsak
kilmaya yeltenmi,; en byk yalanci d,nce sistemleri olan mito-
lojileri ve dinleri yaratmi,tir. Tabii halklar iin dogruya yakla,tiran
mitoloji ve dinler de vardir. Biz egemenler ve smrclerin yalan-
cilik ve zorbalik reten din ve mitolojilerinden bahsediyoruz. Bu din
ve mitolojilere bakildiginda, kadin bin bir hile ve zorbalikla grkem-
li tanria tahtindan adim adim d,rlmekte, nemsiz kilinmakta ve
en son yok edilmektedir. zgrlk sava,isi olup da bunu grme-
mem mmkn olamazdi. Ana tanria dinini yaratmi, ve ilk a,k tan-
iialarina mekn olmu, bu topraklarin zgrlk ocugu olarak, ilk
byklerimizi ve tutku kaynaklarimizi anlamaya ali,acak, ara,tira-
cak ve varlik gerekelerini bulacaktim.
Kadin sorununa yklenmem bir ki,isel onur sorunu olmamin
tesindedir. Basit cinsellik ihtiyalarinin ise tam kar,isindadir. Cins-
lerin bulu,masini mutlaka hayvani cinsel gdnn stne, byk
dostlugun ve yolda,ligin seviyesine ikarmak, bana gerek bir yigit-
lik gibi geldi ve kadina uzanmaktan ekinmenin korkaklik oldugunu
fark ettim. Korkuyu egemen erkek yaratmi,ti. Namus adi altinda bu
oyunu oynuyordu. Seviyorum derken bile, ikinci seferinde biakli-
yordu. Haksizligi deh,et vericiydi. Cins olarak kadini hirpalami,,
fizigini, zeksini ve duygularini mahvetmi,ti. Kadini inanilmaz de-
rinliklere d,rm,t. En benim diyen sosyalist erkek ve hatta ka-
uin bile bu oyunun basit figranlari olmaktan kendilerini kurtara-
miyordu. zgrlge byk susami,ligin verdigi gle soruna yk-
lendim. ok sayida zmlemeler, diyaloglar, derinlikli konu,malar
yaptim. Bir sahipleri olarak degil de, bir sanatkr olarak, gzel bir
fizik duru,tan zek kivilcimi olmalarina ve dillerinin sesiyle hibir
maddenin veremeyecegi tadi verebilecek dzeye ula,malarina ka-
dar her ,eylerine mdahale ettim. Yeti,tiler, byk yeti,tiler, ama
toydular. Lanetli ya,am ve erkek efendileri yani ba,larindaydilar.
Onlara kar,i ve onlarla birlikte byk z cins sava,imini verecek
tecrbe ve ustaliktan yoksundular. Bu aciyla kendilerini uurumlar-
dan attilar. Ate,lerde yaktilar, bombalarla paraladilar. Onlar kah-
7
ramanlik adina her ,eyi yaptilar. Ama yalnizdilar. Kar,ilarindaki
erkeklik, kaba yakla,imindan ba,ka tr bir yakla,imi, e,itlerin b-
yk dostlugunu ve yolda,ligini aklina getirmek istemiyordu. iek-
ler gibi solup gidiyorlardi.
Hainleri ve i,birlikileri iksa da, bu abalara candan katilanla-
iini unutmak asla mmkn degildir. Hele ,ehitleri, bu topraklarin ve
halklarimizin en kutsal azizeleri olarak her zaman anilacaklardir.
Onlar gerek birer yigit tanria durumundadirlar. Kalanlarin birlik-
lerini, partile,melerini saygiyla kar,iladim, yardimci oldum. zgr
ve gzel ya,amin garantisi olmalari gerektigini hep syledim. Bir
gn mutlaka gerici, yalanci ve zorba erkegi hizaya getirecek gl
kadina ula,acaklarina dair duydugum inanla abalarimi sonuna
kadar srdrdm. Insan sadece mlk olan kadiniyla bymez,
erkek olmaz. Ben byle ne bymek, ne de erkek olmak istedim;
hatta byle olmayi onur kiiici buldum.
Kadini zor duruma d,rdgm biliyorum. Onlari ate,ten bir
para haline getirdigimi de biliyorum. Ilerinden byk d,manlik
edenlerin ve ok haksizlik yapanlarin oldugunu da biliyorum. Onlari
yalniz kildigimi da biliyorum. Ama bilmelerini istedigim en nemli
bir hakikat, onlarin sava,in da bari,in da kaderini belirleyecek ka-
dar gl olmalari gerektigidir. Bu olmadan ya,am haramdir. Bu
olmadan a,k olmaz. Bu olmadan hibir zlem giderilemez. Yalnizlik
ve ayrilik, bu byklklerin elde edilmesi ve egemenlik kazanmasi
iin, geilmesi gereken yol ve denmesi gereken bor faturalariuir.
Ana tanria ve a,k tanrialarinin diyarinda bin yillarin kaybettirdigi
zgrlk ve e,itlik gcyle, kadin merkezli ali,ma ve sava,iminda
gzellik ve zeknin yeniden yaratilacagina, var olanin yeni toplum-
sal szle,meyi hayata geirecek kadar zgce kavu,acagina dair
umut ve inancimi belirtirim. Tm sevgi ve saygi dolu kadin yolda,li-
ginda iddia kadar, abalarima bir a,k i,isi olarak son nefesime de-
gin devam edecegim kesindir. Anlam verecekleri ve ihtiya duyduk-
lari kadar kadin yolda,larin oldugum ve hep yle kalacagim ku,ku-
suzdur.
Tanria kltne iten inanacak kadar saygi ve sevgi gcne ula,-
tim. Byk kadin sava,imimi ne kadar gzden d,rmeye ali,salar
8
da hakkini verdim. Hem bir kadin iin en kutsal grevlere ihanet
edeceksin ve protestocu ya,ayacaksin, hem de soylu kadin yolda,li-
gi iin zerine d,eni yapmayacaksin! Bu asla kabul edilemez. Ba,ta
PKK olmak zere, tm ilgili evrelere kadin sava,iminin basite ali-
nacak bir yn olmadigini gstermeye ali,tim. En az zorba ve ya-
lanci erkek tanrilari kadar, dogrunun ve a,kin gc olan tanria
dnyasinin da taninmasini, gerekli saygi ve sevginin iten gsteril-
mesini ilkelice ve ciddiyetle sonuna kadar gstermeye ve dayatmaya
ali,tim.
Bu daglarda zgr kadin gruplarini hep tanria esiniyle selmla-
yip yle anlamla,maya ali,tim. Sika haberlerde geen Kamyon
ve traktr kasalarina doldurulmu, bir grup Gneydogulu kadin filn
blgede irgatiliga giderken yol kazasinda ldler cmlesini duy-
duka, szde bu kadinlarin sahibi erkek, aile, hiyerar,i ve devletine
olan fkemi hibir olaya daha gstermedigimi de sika hatirlarim.
Tanria soyundan geriye bu kadar d,, nasil olabilir? Aklimin,
ruhumun asla kabullenmedigi bu d,, zihnime asla yedirmedim.
Benim iin kadin ya tanria kutsalligi iinde olacak ya da hi olma-
yacakti. $u szn dogrulugunu hep d,nrm: Bir toplumun ka-
uinlarinin ya,am dzeyi, o toplumun taniminda esas lttr.
Anam iin neolitigin ana tanria kltrnden kalma szn
kullanmi,tim. Onlar gibi ,i,mandi. Modernitenin yapay ana in,asi
ondaki kutsalligi grmemi engellemi,ti. Hayatimda byk acilar
ya,amama ragmen, hibir olaya ciddi olarak aglamadim. Fakat
modernite kaliplarini yiktiktan sonra, ba,ta anam ve onun ,ahsinda
tm blge (Ortadogu) analarini hep iim burkularak ve gzlerim
ya,ararak hatirlarim, bakarim. Anamin zorbel ta,iuigi kuyu satilin-
dan (bakracindan) daha yari yoldayken yere indirip yudumladigim
suyun anlamina, en sekin ve yrek burkucu hatiralarim yle baka-
iim. Herkesin ya,adigi ana-baba ili,kilerine, moderniteyi tm zihin
kaliplarinda yiktiktan sonra bakmalarini tavsiye ederim. Ayni baki,
ailarini tm neolitikten kalma kyn ili,kilerine de yansitmalarini
isterim. Modernitenin en byk zaferi, ,phesiz on be, bin yillik
in,a edilmi, kltr baki,imizi yikmasi ve hie indirgemeyi ba,arma-
siuir. Bu kadar yikilmi, ve hie indirgenmi, birey ve topluluklarin-
9
dan soylu, zgr bir baki,, direni, ve ya,am tutkusu beklenemeye-
cegi anla,ilirdir.
Kavisin dag eteklerindeki her bitki ve hayvan canlisi benim iin
bir tutku nesnesiydi. Onlarda sanki kutsal bir mana varmi, gibi ba-
kardim. Onlar benim iin, ben onlar iin yaratilmi, birer arkada,tik.
Pe,lerinden ok ko,tum, a,kla. Benim a,kim biraz byleydi. Halen
bu konuda en affetmedigim hareketim, avladigim ku,larin ba,ini
hibir acima hissi duymadan koparmamdi. zne-nesne anlayi,i al-
tindaki derin tehlikeyi bu olaylar kadar hibir anlatim bana gster-
medi. Ekolojik tercihim ocuklugumun bu tutku ve suunun itirafiy-
la yakindan baglantiliuir. Avcilik kltrnden kalma bu byk ruh
tehlikesini birer avciliktan ibaret olan gl smrgen, buyurgan
adamin sanati olan iktidar ve sava,larinin maskesini d,rmekle
(maskeli ve maskesiz tanrilarla, rtk ve iplak krallar) ancak gide-
rebilecektim. Bitki ve hayvanlarin dilini anlamadika ne kendimizi
anlayabilecek, ne de ekolojik toplumcu olabilecektik. Beni birakma-
yan bitki ve hayvanlarimin anilarina byle anlam verecektim.
Itiraf etmeliyim ki, bir dnem ben de modernite hastaligina tutu-
larak, ana-baba dhil, her ,eyinden kamak istedim. Hayatta en b-
yk yanilgimin bu oldugunu kendime sika itiraf ederim, ama
Broadwayin gzleminden tmyle kopmadigimi biliyorum; o etek-
lerin ocugu olarak, daglarin ba,ini tanri ve tanrialarin kutsal tahti,
eteklerini ise bolca yarattiklari cennetin k,e paralari olarak grp
hep dola,mak istedim. Adim daha ocukken dag delisi olarak ik-
mi,ti. Sonradan grendim, bu ya,am daha ok tanri Dionysosa ait-
mi,. Pe,inde ve pa,inda (Krte, nnde ve arkasinda) Bakhalar
adli zgr ve sanatkr kizlar grubu dola,irmi,. Birlikte yiyip iip
eglenirlermi,. Bu tanrisal ya,ami sevmi,tim. Filozof Nietzsche de bu
tanriyi Zeusa tercih etmi,, hatta birok zdeyi,inin altina
Dionysosun mezi unvanini atarmi,. Kydeyken ve dinin gerek-
lerine pek uymasa da, kizlarla ni,an, ba, gz oyunlarindan ok, bir-
likte oynamaya ok istekliydim. Dogali da bana gre byle olmaliydi.
Hkim kltrn kadini kapatmasina asla ho,gr gstermedim.
Namus dedikleri kanunu tanimadim. Halen kadinla sinirsiz zgr
tarti,maya, oynamaya, ya,amin diger tm kutsallarini payla,maya
10
yanitim evet, ama birbiriyle adina ne dersek diyelim, gerekesi ne
olursa olsun, g temelinde ve mlkiyet kokan kleliklere, baglilik-
lara ise sonuna kadar hayirdir.
Daglarin eteklerinden hemen ba,layan ovalarin bahar aili,in-
dan gz kapani,ina kadar retime hazirlanmasini, derlenmesini,
harmanlanmasini, tanelerin toplanmasini babamin iftiliginden
hatirladika, hibir romanin vermedigi duygu yklenimlerimi zor
tutarim. Byk hayiflanmam var. Neden o tanri yolcularini tam an-
layip arkada, olamadik? Geri tm ili,kilerim arkada,lik iindeydi.
Ama o korkun modernite ili,kileri yznden, lmnn bile byk
yasini tutamamayi halen affedemiyorum. Belki de babalarin en g-
sz, ama saf, temiz tanri kullarindan biriydi. Fakat bana gre ifti
babalar en degerlisidir yine.
Toplumsal gereklikten kamak zannedildiginden daha zordur.
zellikle bireyi olunan soy toplumu iin bu byledir. Yedi ya, civa-
iinda anayla girilen toplumsal yari, sreci, halk tabiriyle yetmi,ine
kadar yle gider. Ananin toplumsalla,manin esas gc oldugu bi-
limsel olarak da tespit edilen bir dogrudur. Ki,iligim aisindan ilk
suum, ananin bu hakkini ku,kulu bulmam ve kendi toplumsalligi-
ma en erkenden kendimin karar vermesidir. Evrenimiz hakkinda
son bilimsel tespitlere gre en azindan yirmi milyar yillik bir zama-
nin ok zgn bir yaratimi olan insan toplumunu anasiz ve efendisiz
olarak yalniz ya,amaya cret etmem ba,li ba,ina incelenmesi gere-
ken bir konudur. Anamin byk uyarilarini, bogma denemelerini
ciddiye alsaydim, ya,adigim trajedilerin yolu ailmayabilirdi, ama
annem bin yillarin tanria kltnn belki de tkenmekte olan en
zmsz son kalinti simgesiydi. ocuk halimle bu simgeden kork-
mamak kadar sevgi ihtiyacini da pek duymamakta kendimi zgr
hissetmekten ekinmedim. Fakat ya,amamin tek ,artinin onun na-
mus ve onuru oldugunu, bunu korumamdan getigini de bir an iin
de olsa unutmadim. Onurunu koruyacaktim, ama kendimce dogru
buldugum biimde. Bu dersten sonra anam benim iin artik yoktu. O
tanria artigi ilgimden silinirken, benim iin ne duydugunu hi sor-
gulama geregini duymadim. Zalimce bir ayrili,, ama bu bir gerekti.
Kehanetleri mi, beddualari mi desem, syledikleri agirla,an trajik
11
anlarda hep hatirlanir oldu. En degme bilgenin tespit edemeyecegi
dogrulardi bunlar. Bir byk dogrusu, Arkada,larina ok gveni-
yorsun, ama ok yalniz kalacaksin biimindeydi. Fakat benim dog-
rum da arkada,larimla toplumsalligi ben kuracaktim.
Ya,am ykmn kurulu,u byle ba,lar. Isteseydi de anamin ba-
na verecegi bir toplumu yoktu. oktan dagitilmi,ti. Onun yapmak
istedigi bir ya,am tutamagiydi.
Amanoslardan Zagroslara kadar bu silsileler altinda ya,ami, ve
halen ya,ayan halklari, daglarin zirvesindeki tahtlarinda oturan
tanri ve tanrialarin kutsal yolculari olarak degerlendiririm. Moder-
niteye gre gerilik sulamasinin artik kesinlikle tersinin dogru ol-
duguna inaniyorum. Ilerilik-gerilik bir ideolojik yargi olup, sadece
geri degil, insanlik d,mani olan kapitalist-modernite zihniyetini iyi
zmek, gerek insan temellere inmek oldugundan zgrlge b-
yk dn, sagladigima inaniyorum. KRCILIK, ENDSTRIYALIZM
ve ULUS DEVLETILIK ten ibaret modernite cehenneminden kur-
tulmakla her ,ey daha iyi anla,iliyor ve ya,amin anlam zenginligine
yol aiyor.
$unu demeye ali,iyorum: Kapitalist ya,am tarzi bana gre de-
gil. Ara sira zenmedigimi syleyemem. Ama hi ba,ari yetenegimin
olmadiginin tamamen farkindayim. Ondan nceki ve birlikte zm-
sendikleri halleriyle bir koca erkek olamayacagimin da farkinda-
yim. Sistem aisindan gln kalindigim sylenebilir. Ama ben sis-
temi korkun kanli, baskili ve smrl gryorum. Bu olgularin
varolu,ulugunda ya,amin tam bir igrenlik, tiksinti oldugu filozofik
ya,amimin kar,i parametresi veya paradigmasiuir. Kendimi hi
abartmayacagimdan eminim. Ama bir insan olarak kendimi savun-
mam hem en temel bir ya,am belirtisi, hem de toplumsallikta ya,am
iddiasi olanlara kar,i temel ahlaki grevimdir. Eger iktidarlarca
izilen anlamina katilmadigim, fakat yine de ciddiye alinmasi gere-
ken anlamli bir yurtta,liktan bahsedeceksek, ona kar,i da grevli
ya,amayi bilmek bu ahlakin geregidir. Sorun ya,ayip ya,amamak
degil, dogru ya,amayi bilmektir. Her ne kadar dogru ya,amayi ok
ba,armasak da, daha nemlisi onun arayi,indan vazgememek, o
yolun yolcusu olmaktir.
12
DOCAL TOPLUMUN BLGE KADINI
Toplumsallk nsan Trnn Varlk Kouludur
Insan trnn kendinden nceki primat (insana en yakin famil-
ya) trnden kopup insanla,masi, toplumsalla,ma dzeyiyle at ba,i
gittigi sosyal bilimin en yakin bir geregidir. Yalniz birey ve toplum
halindeki ya,am, birbirinden ne kadar soyutlanirsa soyutlansin,
teorik olarak ispatlanamaz bir olgudur. Yalniz birey yoktur. Toplu-
mu yikilmi, birey olabilir, ama en azindan bu birey bile yikilmi,
toplumunun anilariyla birlikte ayaktadir. O anilarla yeni toplumsal-
la,masi da anliktir. Insan trnn g kazanmasi tamamen toplum-
sal dzeyiyle kurdugu ili,kiye bagliuir. Bireyi zayif kilmanin, kle-
le,tirmenin en vah,i tarzi, ona dayatilan yalnizlik dzeyidir, ya,adi-
gi tecrittir. Srler halindeki kleler, kyl serfler, ,ehirli i,iler
yine bir toplumdurlar. Zaman zaman isyan ederek kendilerini hatir-
13
larlar. Diger yandan yalnizlik en yaman greticidir. Tarihte tm nl
bilge ve peygamberlerin inziva sreci de bu geregi yansitir.
Dogal toplumdan kastim, insan trnn primatlardan kopu,la
birlikte iine girdigi ve hiyerar,ik toplumun ortaya iktigi srece
kadar sren uzun toplumsal zamanda ya,ayan insan topluluklari
dzenidir. Genellikle klan olarak kavramla,tiiilan ve nicelikleri 20-
30 dolayinda seyreden bu topluluklar iin, kullandiklari ta, letleri
itibariyle paleolitik ve neolitik dnem insanligi da denilmektedir.
Dogada avcilik ve toplayicilik temelinde hazir bulduklariyla beslen-
mektedirler. Bir anlamda hazir doga rnleriyle geinmektedirler.
Bu diger yakin hayvan trlerine benzeyen bir beslenmedir. Dolayi-
siyla bir toplumsal sorundan bahsedemeyiz. Klanimiz srekli ara,ti-
racak, buldugunda ya toplayacak ya da avlayacaktir. Aletler ve ate,
ke,ifleri geli,tike rnleri daha da artacak, arttika tr olarak daha
hizli geli,ecek ve primatlarla aradaki mesafe ailacaktir. Evrimin
dogal kurallari geli,meyi belirlemektedir.
Ara,tirmalar yakla,ik yz elli-iki yz bin yil nce Sapiens trn
simgesel dil zelligine yakla,tigini gstermektedir. I,aret dili yerine,
ilk defa modern dillerin atasi olan simgesel deger kazanan seslerle
anla,manin, tahminen elli bin yil nce ayni Rif hattindan kuzeye
ailip dnyaya yayildigini da gstermektedir. Simgesel dille anla,ma
byk bir avantaj saglamaktadir. Daha iyi anla,an ve hareket eden
gruplarin stnlk saglamasi d,nlebilir. Diger trlerin tarih
sahnesinden hizla silinmeleri bu geli,meyle baglantili olabilir. D-
nem ayni zamanda Drdnc Buzul agiuir. Iki geli,menin aki,ma-
sinin o dneme kadar daha yaygin tr olan Neanderthalin sonunu
getirdigi diger tahminler arasindadir. Dnyanin yeni efendisi, tm
ha,metiyle sahnededir: Homo Sapiens Sapiens =D,nen ve konu-
,an insan. Ba,langicinda dillerin ve irklarin ayri,tigina rastlama-
maktayiz. Fakat daha byk topluluklar halinde plnli avcilik yap-
tiklari, magaralari ev ve mabet gibi kullandiklari, kadinin toplayici-
likta erkegin avcilikta uzmanla,tigi tahmin edilebilir. Bazi arkeolojik
bulgular, konu,an trn bu temelde olduka geli,tigini kanitlamak-
tadir. Fransayla Ispanya arasindaki blgede ve Hakkrideki bazi
magaralardaki izimler hayli gl ve bu dnemden kalmadir. Iki
14
blgenin de Afrika iki,li Dogu ve Bati Akdeniz zerinden kar,ila,i-
lan ilk elveri,li alanlari te,kil etmesi genel g teorisiyle uygunluk
gstermektedir.
Ana odak Yukari Mezopotamya oluyor. Toplum yeni icat ve re-
tim aralarinda bir patlama ya,iyor. Bir nevi neolitigin endstri d-
nemi ya,aniyor. Ana kadin bu kltrde ana-tanria katina ykseli-
yor. Byk ihtimalle yeni toplumun olu,umundaki rol belirleyici-
dir. Anacil dzen kln toplumuna damgasini iyice vuruyor. Erkekle
eli,ki yeni yeni ailmaya ba,liyor. Simgesel dile geilmi,tir. G-
neyden Semitik ad kazanmi, siyah derili gruplarin artik eskisi ka-
dar kolayca ana hat olan blge zerinden Asya ve Avrupaya gleri
zorla,iyor. Semitik kltrn olu,umunda bu etken nemli rol oyna-
sa gerek. Kuzeyden de daha ok sari ve Kizilderili diyebilecegimiz
gruplar blgeye kolay gei, yapamiyor. Bir kolu Amerikan Kitasina
(Bering Bogazindan, tahminen M.. 12.0007.000) geerken, diger-
leri in, Orta Asya ve Dogu Avrupada yogunla,iyor. Ortadaki beyaz
tenli Hint-Avrupa grubu, iklim ve beslenme ko,ullari nedeniyle ba-
,at, hegemonik rol oynuyor. zellikle Verimli Hilaldeki grup
hegemon gruptur. Uzun sre uygarlik a,amasina kadar bu sifatini
koruyacaktir.
Dogal toplumdaki insan, kendisini birlikte oldugu klan yeleriyle
bir btn olarak ya,atmak kuralina olmazsa olmaz kabilinden bag-
liuir. Klanin bir yesi digerinden ayricalikli bir ya,ami d,nemez;
klan di,inda ya,ami d,nemez. Avcilik yapabilir, hatta yamyamlik
da yapabilir, ama tm bunlar klani ya,atmak iindir. Klanda ya,am
kurali ya hep ya hi kuraliuir. Tm toplumsal veriler klanlarin bu
zelligini vurgulamaktadir. Bir ktle ve ,ahsiyettir. Bireylerin ondan
ayri bir ,ahsiyeti ve hkm d,nlmyor. Klnin nemi, insanin ilk
ve temel var olma tarzinda yatar. Imtiyazsiz, sinifsiz, hiyerar,isi
olmayan, smr tanimayan toplum biimidir. Milyonlarca yil sr-
m,tr. Bundan ,u sonu ikar: Insan trnn toplum olarak geli-
,imi uzun sre hakimiyet ili,kilerine degil, dayani,ma ilkesine da-
yanir. Dogayi bagiinda bydg bir ana olarak hafizasina yerle,-
tirir. Kendi aralarinda ve dogayla btnlk esastir.
15
Klan, Kadtn-Ana Etraftnda Oluyan Bir Birliktir
Totem belki de ilk soyut kavramla,tirma dzenidir. Totem dini
olarak da degerlendirilen bu dzen ilk kutsalligi, tabu sistemini de
olu,turmaktadir. Klan totemin simgesel degerinde kendini kutsa-
maktadir. Ilk ahlak kavramina da bu yoldan ula,maktadir. ok iyi
bilincindedir ki, klan toplulugu olmazsa ya,am srdrlemez. O
halde toplumsal varliklari kutsaldir ve en yce deger olarak sembol-
le,tirip tapinilmaliuir. Din inancinin gc de bu kaynaktan gelmek-
tedir. Din ilk toplumsal bilin formu oluyor. Ahlakla btnlkldr.
Bilinten giderek kati bir inanca dn,yor. Artik toplum bilinci din
formunun geli,tirilmesi biiminde olacaktir. Din bu zelligiyle top-
lumun ilk temel hafizasi, kkl gelenegi ve ahlakin kaynagiuir. Klan
toplumu pratigiyle ne kadar bilin geli,tirse, bunu hep toteme, dola-
yisiyla kendi yetenegine baglami, oluyor. Simgesel olarak totem
gereginde ise, insan toplulugunun giderek ba,arili olmasi srekli
kutsamayi da beraberinde getiriyor. Kutsama kutsalin, kutsallik ise
toplumun gc oluyor.
Toplumla olu,an gcn kutsalligi kendini daha aik olarak b-
yclkte gsterir. Byclk toplumun glenme denemesidir.
Mevcut bilin dzeyi ancak byclk biiminde pratikle,ebilir.
Byclk bilimin de anasiuir. Srekli dogayi gzetleyen, onda ya-
,am bulan, dogumu taniyan kadin bu toplum (dogal toplum) tarzi-
nin bilgesidir. Byclerin daha ok kadin olmasi bu geregin ifade-
sidir. Dogal toplumda olup biteni ya,am pratigi geregi en iyi bilen
kadindir. Bu dnemden kalma tm yontularda kadin izi grlmek-
tedir. Klan kadin ana etrafinda olu,an bir birliktir. Dogurmasi, ocuk
bakimi onu en iyi toplayici ve besleyici konumuna zorlamaktadir.
ocuk sadece anayi tanimaktadir. Erkegin henz mlk olarak kadin
zerinde bir etkisi yoktur. Kadinin hangi erkekten gebe kaldigi bi-
linmedigi gibi, ocuklarin hangi kadindan oldugu bellidir. Bu dogal
zorunluluk, kadina dayali bir toplumsalligin gcn de ortaya koy-
maktadir. Bu dnemde kavramla,tiiilan kelimelerin ekseriyetle di,il
karakterde olmasi bu geregin diger bir kanitiuir. Erkegin daha son-
16
ra geli,ecek sava,iligi ve hkimiyeti de bu dnemdeki gl hay-
vanlari avlama zelliginden kaynaklanir. Fiziki zellikleri erkegi
uzakta av aramaya, klani tehlikelerden korumaya daha ok zorla-
maktadir. Belirleyici olmayan bu roller erkegin neden silik kaldigini
da aiklamaktadir. Kln iinde zel ili,kiler geli,memi,tir. Toplayici-
lik ve avcilikla elde edilen hepsinindir. ocuklar tm klnindir. Ne
erkek ne de kadin daha zelle,memi,tir. Bu toplum tarzina ilkel
komnal denilmesi de bu temel zelliklerinden dolayiuir.
Klan diye adlandirdigimiz toplumsallik ,phesiz ki duragan bir
olu, degildir. Trn farkini (diger insanimsi primatlardan) geli,tir-
mesi, kln toplumunun da geli,mesidir. Temel sorunu var kalmaktir.
Genel olarak da bir toplumun (binlerce toplulugun toplumu) sorunu
ncelikle var kalmak, ayakta durmaktir. Kendini toplum olmaktan
ikarmak isteyen glere kar,i varligini savunmaktir. Her zaman ve
her yerde toplumlarin bu sorunu vardir. Bu savunma bazen tehlike-
lere, risklere kar,i z savunma biiminde varligini korumak hedefi-
ne kilitlenir. Bazen elveri,li simbiyotik, kar,ilikli geli,meye firsat
taniyan yararli bir ortam ve varliklar olur. O zamanda ve o yerde
pozitif geli,me hiz kazanir. Trn klan veya toplumun maddi ve
manevi kltrce zenginle,mesi ya,anir. Son dnem sosyolojik kav-
ramlar olan ben ve teki ikilemini sarmalayarak anlatirsak, benler
tehlike, risk arz eden tekiler kar,isinda z-savunmaya geer. Ya
tekini yener, geli,meye devam eder; ya denge durumunda kalir,
varligini korur, ama geli,me yava,lar; ya da yenilgiyle kar,ila,ir,
yenilgi dzeyine gre varligini kismen veya tamamen yitirir. O za-
man kendisi olarak varlik olmaktan ikar. Ba,ka varligin nesnesi
olur. Ya da asimile edilerek, ba,kasi olarak var olmaya devam eder.
arpik veya yozla,mi, var olmalar denilen kategoriler olu,ur.
Daha somut olarak, toplumun varlik mcadelesi daha basit olu-
,um dzeylerinde bir yandan yirtici hayvanlara av olmamak, diger
yandan iklim ko,ullarindan, yetersiz besin ortamlarindan ve hasta-
liklardan korunmak iin dogal ko,ullara kar,i hep mcadele iinde
olur. Tehlikeler varligi tehdit ederken, elveri,li ko,ullar olumlu ge-
li,tirir. Byk kismi Afrikada ve yakla,ik son bir milyon yili da Av-
rupa ve Asyada geen bu serven temel halkalarindan sinirli da ol-
17
sa aydinlatilmi,tir. Birbirine benzeyen, henz simgesel konu,ma
tarzini geli,tirmemi,, yz ki,iye varmayan sayisal nicelikteki bu
toplumsallik, agirlikli olarak biyolojik zelliklerinin de etkili oldugu,
ama daha ok topluluk pratigi nedeniyle ana-kadin etrafinda olu,ur.
Kmele,ir. Ilk dillerin kadin ekli yapisi da bu gerekligi dogruluyor.
Toplumun anacil karakterini gz ardi etmemek gerekir. Ana-kadini
bir ,ef, bir otoriteden ziyade, ya,am tecrbesiyle ve ocuk besleme-
siyle dogal bir idari g odagi grmek nemlidir. Ilk ev dzenegine
benzer yerle,imlerde odak konumu ve ekiciligi daha da artar.
Babalik kavrami ok sonradan ortaya ikan bir sosyal ili,ki olup,
uzun a,amalarda toplum bu kavramdan yoksundur. Miras kurumu,
mlkiyet dzeni geli,tikten sonra ataerkillige bagli olarak geli,ir.
ocuklarin aidiyeti ve dayilik, yani ana-karde,ligi daha erken ortaya
ikan kavramlardir. Besin toplayiciligi ve sinirli lde avcilik, mad-
d ihtiyalari giderme biimleridir. Kln yesi olmak ya,amin en
nemli gvencesidir. Byk ihtimalle kln toplumundan di,lanmak
veya tekle,mek lmle sonulanirdi. Klna saglam bir toplum ekir-
degi olarak bakmak gerekidir. Toplumun en asl biimidir.
Ilkel komnal ana dzeninde ekonomi kltrnn temeli atil-
maktadir. Toplayicilik ve avcilikla saglanan besinler aninda tketil-
mekte, post ve liflerinden yararlanilmaktadir. Agirlikli olarak ana-
kadin klanin dzenleyici otoritesidir. Bir nevi ilk anacil hegemon-
dur. Klan toplumunun ana ili,kisi ve eli,kisi dogal evre ko,ulla-
iindan risk te,kil edenlerden korunmak, elveri,lilik, beslenme im-
kni sunanlardan yararlanmaktir. Klan kimligi bu ko,ullarda hayat
vazgeilmezlik arz etmektedir. Kari-koca mefhumu geli,memi,tir.
Doguran ana taninmaktadir, ama partner, iftle,ilen erkek taninma-
yacak kadar nemsizdir. Insan toplumu ,imdiye kadar ki ya,aminin
yzde 98,5ini bu biimde srdrm,tr. En uzun vadeli toplum
biimi oluyor. Hafif yontulan ta,lar ilk temel kullanim aralari oldu-
gu iin, bu dneme Yontma Ta, Devri de denilmektedir. Ilkel vah,et
dnemi denildigi de olur. Sosyolojik olarak benimsenen ad Ilkel
Komnal dzendir. I,aret dili kullanilmaktadir. Dere ve gl kiyila-
iinda, magara ve kazik akilan kulbelerde barinmaktadirlar. Yakla-
,ik iki milyon yil yalniz Afrikada, bir milyon yildan beri de Asya ve
18
Avrupa kitasinda byle ya,andigi varsayilmaktadir. Yurt kavrami,
sinir, mlkiyet henz geli,memi,tir. Aidiyet sadece klanla taninmak-
tadir. Kln simgele,tirildiginde, herhangi bir nesneyle, totemle tem-
sil edilmektedir. Kendi iinde a,ama, az veya ok geli,mi,lik dzey-
leri olsa da, drdnc buzul dnemi sonuna insanlik bu dzen bii-
mi altinda gei, yapiyor.
Sonu olarak klan formu, biimi; toplumun dogu,u, ilk hafizasi,
temel bilin ve inan kavramlarinin geli,me zeminidir. Ondan geriye
kalan, saglikli bir toplumun dogal evreye ve kadin gcne dayali
olmasi geregidir; insanligin var olma tarzinin kendi iinde smr-
sz ve baskisiz gl bir dayani,mayla gerekle,tigidir. Insanlik bir
anlamda bu temel degerlerin bile,kesidir. Milyonlarca yil sren bu
toplumsal deneyimin yitip gittigini sanmak samadir. Dogada hibir
,ey yok olmadigi gibi, toplumsal varolu, tarzinda bu egilim daha ok
gcn srdrr.
Ana-Tanrtayla Birlikte Kutsanan Toplumsalltk
Drdnc buzul dneminin yakla,ik yirmi bin yil nce zlme-
siyle Zagros-Toros sisteminde en muhte,em biimiyle olu,an
mezolitik (yakla,ik bundan 15000-12000 yil nceki ara dnem) ve
neolitik toplum (12000den bugne) klan toplumundan daha geli,-
kindiler. Ellerindeki aralar ve yerle,me dzenleri geli,mi,ti. Nite-
kim ilk tarim ve ky devrimi bu srete olu,tu. Zagros-Toros sistemi
ba,at olmakla birlikte, insan topluluklarinin ya,adigi birok Afro-
Avrasya meknlarinda da (Benim yorumum, bu geli,me Zagros-
Toros neolitik toplumunun yayilmasiyla olu,mu,tur) benzer top-
lumsal olu,umlar ba,lar. Toplumsal doganin tarihinde muhte,em
bir aguir bu dnem. Simgesel dilin halen kullanilan ana biimleri-
nin olu,umundan tarim devrimine (tohumlarin bilinlice ekilip bi-
ilmesi, hayvanlarin evcille,tirilmesi), kylerin olu,umundan ticare-
tin kkenine, anacil aileden kabile ve a,iret rgtlenmesine kadar
birok geli,im bu tarihsel a,amaya denk d,er. $phesiz bu dne-
min Yeni Ta, adiyla anilmasi, geli,kin ta, aralarin varligina i,aret
eder. Insan zeksinin ailimi da muhte,emdir. Bugne kadar dam-
19
gasini vuran tm ara ve gerelerin kullanim esaslari icat edilmi,
gibidir. Tarihin ikinci uzun sreli dnemidir. Kalan yzde ikiden
biri bu dneme aittir. Toplum yine esasta ahlaki ve politik toplum-
dur. Henz hukuk ve devlet yoktur. Iktidar taninmamaktadir. Anaya
kutsallik atfedilmekte, kadin tanria imgesi ykseltilmektedir. Kut-
sal tapinak ve mezar dnemine geilmi,tir. lleriyle ayni meknda
i ie ya,ayacak kadar tarihsel ya,arlardi. Halen kalintilar bu gere-
gi deta gzmze sokmaktadir. Ilkel degil gerek, hakik insanlarla
kar,i kar,iyayiz.
Neolitik toplumda ana-kadin etrafinda tam bir komnal toplum
dzeni olu,turulmu,tur. Ilkel sosyalizm de diyebilecegimiz bu top-
lumsal dzen devleti tanimadigi gibi, binlerce yil ya,anmi,tir. Insan-
lik esas mayalanmasini bu dzenden saglami, olup, e,itlik ve zgr-
lk hayallerini srekli besleyen bir cennet kavramiyla hep anmak
istemi,tir.
Neolitik toplum o kadar kadin agirlikliuir ki, erkek adeta silinmi,
gibidir. Tipki gnmzde kadinin toplumda esas kuvvet olarak si-
lindigi gibi. Kadin bu gcn bitki yeti,tirmede, hayvan evcille,tir-
mede, ev kurmada, dokuma ve gtmede, ocuk dogurma ve b-
ytmede elde etmektedir. Bu olaganst glenme d,nce yapisi-
na yle yansimaktadir ki, bugn bile tm dillerdeki di,i gesi, mito-
lojilerdeki tanria oklugu, ana sayginligi bu tarihsel dnemden
gelmektedir. Smer dil yapisi bile ba,langita agirlikli olarak di,il
bir karakter ta,imaktadir. Ilk kent koruyuculari tanrialardir. Ilk
heykellerin tm kadinindir. Ad ve kavramlarda kadinin ezici bir
stnlg vardir. Avrupa ve Asya kitalari bile Grek mitolojisinde
kadin adlariuir.
Yeni toplum agirlikli olarak ky ya,amina dayanirken, klan bag-
lari etnik baglara dn,yor. Maddi yapilanmanin bu yeni biimleri
daha anlamli zihniyet erevesi olmadan yryemez, hatta ba,la-
yamaz. Zihniyet dn,m ve dili, eski klan toplumunun kimligi
olan totem srmekle birlikte, neolitik toplumun simgesi ana-
tanria figrdr. Totem figrleri azalirken, ana-tanria figrleri
ortaligi kaplamaktadir. Ana kadinin ykselen roln simgeliyor.
Dinsel aidan bu bir st a,ama olup, ok zengin bir kavramla,tirma-
20
yi beraberinde getiriyor. Dilde kadin eki ne ikiyor. Simgesel dil
eklerinde kadin gesi ba,at durumunu uzun sre koruyor. Bugn
bile birok dilde bu zelligi bulmaktayiz. Ana-tanriayla birlikte
toplumsallik yogun bir kutsalliga da brnyor. Yeni toplum yeni
kavram ve adlandirma demektir. Zihniyet devrimi dedigimiz sre
yaraticiligi gerektirdiginden, zgrlk sosyolojisine dhil etmemiz
gerekir. Bu srecin yogun ya,andigi nde gelen tarihilerin zerinde
birle,tikleri bir konudur. Binlerce olgu, binlerce zihniyet devrimi ve
ad demektir. Avrupadaki zihniyet devriminde daha kapsamli, oriji-
nal ve yaratici aba isteyen bir patlama sz konusudur. Bugn kul-
landigimiz tm kavram ve bulu,larin byk ogunlugunun bu d-
nemde yaratildiklari tarihte tespit edilebilen bir husustur.
Bilimin tespit ettigi nemli bir husus, daha sonraki bir geli,me-
nin bir nceki geli,meyi de iermesi geregidir. Zitlarin birbirini yok
ederek geli,tigi dogru degildir. Diyalektigin bu kuralinda olan, tez ve
antitezin sentezde varliklarini daha zengin bir olu,um iinde sr-
drdg biimindedir. Tm evrim bu kurali dogrulamaktadir.
Klan degerlerinin geli,imi yeni sentezler iinde de srmektedir.
Gnmzde e,itlik ve zgrlk kavramlari halen en temel kavram-
lar degerinde olmalarini klan ya,am geregine borludurlar. E,itlik
ve zgrlk bilin halinde kavramla,madan, dogal haliyle klanin
ya,am tarzinda gizlidir. E,itlik ve zgrlk yitirildiginde, toplumsal
hafizada gizli ya,ayan bu kavramlar kendilerini gittike artan bir
tempoda dile getirip yeniden ve st dzeyde geli,mi, bir toplumun
temel ilkeleri olarak dayatacaklardir. Toplum hiyerar,ik ve devlet
kurumuna dogru evrim gsterdike, e,itlik ve zgrlk bu kurumla-
ii amansizca takip edecektir. Takip eden esasta (zde) klan toplu-
munun kendisidir.
Neolitik kltrn ideolojik ve maddi kltr olarak ayriminda
ciddi sorunlarin olamayacagini, daha ok tikanma srecine girdi-
ginde ve uygarlik toplumunun geli,mesi kar,isinda kendini savu-
namadiginda yogun sorunlarla kar,ila,tigini belirtmek durumunda-
yim. ncelikle srekli ba,lik konusu yaptigim sorunlar kavramini
ama geregini duyuyorum. Kullandigim anlamiyla kavram, ideolojik
ve maddi kltrn artik birey ve toplum tarafindan srdrlemez
21
kaotik durumunu ifade etmektedir. Sorunlu halden iki, ise, yeni
toplumun anlamli yapisini kazandiktan sonraki dzenlenmi, halini
ifade eder. Ideolojik kltr, oka yorumlamaya ali,tigim gibi yapi-
larin, kurumlarin, dokularin ne tr i,levle ykl olduklarini, anlam-
larini, zihniyet hallerini ifade etmektedir. Maddi kltr grng,
olgu, kurum, yapi, doku gibi kavramlarla izah etmek durumunda
oldugum i,levin, anlamin diger grnen, elle dokunulan kismini
ifade eder. Evrensellikle btnle,tirmek istersek, enerji-madde di-
yalektik ikilemini toplumsal gereklikte aramaya ve yorumlamaya
ali,ir.
Bu kavramlarin i,iginda neolitik toplumun ideolojik ve maddi
kltr geleri arasinda ya,ami tehdit edecek, ati,maya gtrecek
hususlar agirlikli olarak zellikle kurulu, ve kurumla,ma a,amasin-
da olu,mamaktadir. Toplumsal ahlak buna firsat vermemektedir.
Toplumsal atlaga yol aan temel etken olan zel mlkiyet geli,me
firsati bulamamaktadir. Bununla baglantili diger konu olan farkli
cinsiyetler arasindaki i,blm de henz mlkiyet ve zor ili,kisini
tanimamaktadir. Ayrica ortak ali,manin rn olan besin elde et-
mede de zel mlkiyet sz konusu degildir. Tm bu hususlarda ha-
cim ve sayi olarak bymemi, topluluklarin siki bir ortak ideolojik
ve madd kltrleri sz konusudur. zel mlkiyet ve zor bu yapiyi
bozacagindan hayati bir tehlike olarak grlmekte ve ahlaklarinin
temel kurali olarak ortak payla,im ve dayani,ma toplumu ayakta
tutan temel ilke olmaktadir. Neolitik toplumun iyapisi bu anlam
ilkesi geregi son derece saglam grnmektedir. Binlerce yil srme-
sinin nedeni de bu gereklikten kaynaklanmaktadir.
Toplum-doga ili,kisinde de uygarlik toplumuyla kiyaslandigin-
da, uurumun ailmasi ,urada kalsin, ekolojik ilkeye uyum her iki
kltr bakimindan da gl bir biimde srmektedir. Zihniyetin
doga yakla,imi kutsalliklar ve tanrisalliklarla ykldr. Doga aynen
kendileri gibi canli kabul edilmektedir. Kendilerine hava, su, ate, ve
her tr bitkisel ve hayvansal besin sundugu iin tanriyla e, tutul-
makta, daha dogrusu tanrisalligin en gl gesi olmaktadir. Tanri
ve tanrisallik kavraminin en gl nedenlerinden birinin bu gerek-
likte yattigi yogunca gzlemlenmektedir. Ana-kadin evresindeki
22
kolektif ya,am ve ona dayali kutsallik ve tanrisallik metafiziginin
anlamini bu yorumlar temelinde daha iyi anlayabiliriz. Ananin doga
gibi dogurganligi, besleyiciligi, ,efkati, ya,amdaki byk yeri, hem
maddi hem manevi kltrn ba,at gesidir. Erkegin kocaligini bir
yana birakalim, henz toplum kolektivitesi zerinde glgesi bile
yoktur. Olamaz. Toplumun ya,am ,ekli buna izin vermemektedir.
Dolayisiyla erkegin hakim cinsiyet, kocalik, mlk sahibi, devlet sahi-
bi gibi vasiflari tamamen sosyal karakterlidir ve sonradan geli,ecek-
tir. Toplum demek ana-kadin, ocuklari ve karde,leri demektir.
Muhtemel koca adayi erkek ise, erkek yararliligini kocaligi di,inda
bir marifetle, rnegin iyi avcilik ve bitki ve hayvan yeti,tiriciligiyle
kanitlarsa ye olarak kabul grebilir. Karimin erkegi, ocuklarimin
babasiyim gibi bir hak ve duygu henz sosyal olgu olarak geli,me-
mi,tir. Unutmayalim; babalik, hatta analik psikolojik boyutlari hi
yoktur denilemese de, esas olarak sosyolojik kavram ve olgulardir,
algilardir.
I ve di, nedenler temelinde yorumlar geli,tirmek mmkndr.
Erkegin zayifligi a,ip ba,arili avci ve etrafindaki maiyetiyle gl bir
konumu yakalamasi, anaerkil dzeni tehdit etmi, olabilir. Iyi bitki
ve hayvan yeti,tiriciligi de bu gce yol ami, olabilir. Agirlikli gz-
lemlerimiz ise, bize neolitik toplumun di, etkenli nedenlerle eritil-
digini gstermektedir. $phesiz bu etken, rahibin kutsal devlet top-
lumudur. A,agi Mezopotamya ve Nilin ilk uygar toplum ykleri bu
yakla,imi byk oranda dogrulayici niteliktedir. Kanitli olarak an-
lattigimiz gibi, geli,mi, neolitik toplum kltrleriyle alvyonlu top-
raklarda sun sulama teknikleri bu toplum iin gerekli artik-rne
yol ami,tir. Artik-rnn byklg etrafinda kentle,en yeni top-
lum devlet biiminde rgtlenmi,, agirlikli olarak erkek gcyle ok
farkli bir pozisyonu yakalami,tir. Artan kentle,me metala,ma de-
mektir. O da beraberinde ticareti getirir. Ticaret ise, koloniler ,ek-
linde neolitik toplum damarlarina sizarak gittike artan biimde
metala,mayi, degi,im degerini (Neolitik toplumda nesnelerin kulla-
nim degeri geerlidir. Degi,im yerine ise armagan esastir), mlkiye-
ti yayginla,tiiip zlmesini hizlandiiir. Uruk, Ur ve Asur kolonileri
bu geregi ok aika kanitlamaktadir. Topluluklar zihinsellikleri
23
iinde maddi ihtiya nesnelerini hep arami, ve geli,tirmek istemi,-
ler; yemek, barinmak, ogalmak ve korunmak temel kaygilari ol-
mu,tur. nce bulduklariyla yetinmek, magaralarda barinmak, gl ve
orman kenarlarinda daha iyi korunmak, dogurgan anaya ncelik
tanimak bu temel ihtiyalar nedeniyledir. Avcilik da giderek devreye
girer. Hem korunmak hem de etle beslenmek bu kltr geli,tirir.
Fakat toplumsalligin ba,indan itibaren kadin toplayiciligiyla erkek
agirlikli avcilik arasinda bir gerginligin, farkli kltrel evrimlerin
geli,tigini gzlemek mmkndr. Iki tarafta da tek yanli geli,me,
birinde aslan erkek digerinde sigir kadin kltrne adim adim
birikim saglar. Ilk farkli ekonomik anlayi,lar byle temellenir. Neoli-
tik dnemde kadin kltr zirveye ikar. Son buzul dneminden
sonra, M. . 15.000lerden itibaren, zellikle Zagros-Toros (etekle-
rinde) sisteminde ok zengin bitki ve hayvan trleri adeta cennet
gibi bir ya,am kurgusuna yol aar.
Insanligin bu uzun tarihinde kapitalizme sylenebilecek tek
nemli husus, avcilik kltrnn erkegi gittike hegemonla,tirma-
siuir. Tespit edilebildigi kadariyla M.. 10.000lerde kalicila,an neo-
litik kltr kadin agirlikliuir. Toplayicilik srecinde magaradan i-
kip yari-adiiimsi kulbelere gei, (magara yakinlarinda), bitki to-
humlarini ekerek ogaltma giderek tarim ve ky devrimine yol aa-
caktir.
Gnmzde yapilan arkeolojik kazilarla bu kltrn tm Yukari
Mezopotamyada, zellikle Zagros-Toros sisteminin i kavislerinde
(Bradostiyan, Garzan, Amanos ve Orta Toroslarin i etekleri, Nevali
ori, ayn, em Hallan kltr) geli,tigi gzlemlenmektedir.
Artik-rn ok sinirli olsa da biriktirilmektedir.
Kurban kltrn de bu dnemden ba,latmak mmkndr.
Tanrilar denen kavramin aslinda artan verim kar,isinda toplulukla-
iin kendi kimliklerine sayginin ve ilk ifade tarzinin sonucu olarak
geli,tigini gzlemek anla,ilir bir husustur. Verimlilik hamdetmeyi
getirir. Kaynagi topluluk tarzindaki evrime dayandigina gre, ken-
dini kimliklendirme, yce kilma, dua etme, tapinma, zihinsel dnya-
nin artan geli,mesi olarak sunma tarimsal devrimle derinden bag-
lantili kltr geleridir. Arkeolojik bulgular bu gr, arpici bi-
24
imde dogrulamaktadir. Daha da somut olarak ana-tanria ve kutsal
ana kavramlari da dogrulayici bir etkendir. Kadin figrlerinin yay-
ginligi kanitlayici etkenlerin ba,inda gelmektedir.
Ekonomi kavram olarak olmasa bile, z olarak belki de ilk defa
bu tarz birikime dayandiiilabilir. Bilindigi gibi eko-nomos kelimesi
Yunanca aile, hane yasasi demektir. Kadin etrafinda ilk yerle,ik ta-
iimsal ailelerin dogmasi ve ok az da olsa ba,ta dayanikli gidalar
olmak zere saklama, ambarlama imkni ile birlikte ekonomi dog-
maktadir. Fakat bu tccar ve pazar iin bir birikim degil, aile iin bir
birikimdir. Insani olan ve gerek ekonomi de bu olsa gerek. Birikim
ok yaygin bir armagan kltryle gz koyulacak bir tehlike gesi
olmaktan ikarilmaktadir. Mal tamah getirir ilkesi herhalde bu
dnemden kalmadir. Armagan kltr nemli bir ekonomik biim-
dir. Insanin geli,me ritmiyle de son derece uyumludur.
Kutsal Ana Kltnden Gl Kurnaz Erkek Kltne Geiy
Neolitigin ana blgesi Orta ve Yukari Dicle-Firat havzalari bu
temelde uygarliga katilmi,tir. Diger gerek neolitik seviyeye eri,mi,
gerek eri,memi, tm klan topluluklari, ezici bir biimde di,tan ge-
len uygar toplum saldiiilariyla; i,gal, istil, smrgecilik, asimilas-
yon ve yok etme yntemleriyle kar,ila,mi,lardir. Gzlemlerimiz
tm insan topluluklarinin ya,adigi blgelerde bu ynl geli,melerin
ya,andigini gstermektedir. Daha sonraki her alanda ve daha st
a,amalarda uygar toplumun saldiiilariyla toplumun kk hcresi
sayabilecegimiz neolitik toplum ve nceki dnemlerden kalmi,
olanlar zlme srelerine girerek, gnmze kadar kalinti olarak
varliklarini srdrm,lerdir.
Komnal toplumun dogasini zmeden, sonraki geli,meleri dog-
ru ele alamayacagimizi israrla vurguluyoruz. Nasil ki hidrojen ato-
munu -bir proton ve elektronlu- zmeden hibir elementi zme-
nin gereki olmayacagi dogruysa, toplumun kk yapisi iin de
komnal toplulugu kavramadan toplumsal olgunun e,itliligini an-
lamlandiramayiz; eksik bir anlatim, dolayisiyla yanli, bir toplumbi-
lim ortaya ikar. Mitoloji, teoloji, fantastik bir toplum anlayi,i verdi
25
diye, yamali boha misali bir sosyoloji de kafa kari,tiiip yormaktan
teye sonu vermiyor. Bu da iktidarin daha da ba,ini alip ilginla,-
masina yol aiyor, nk komnaliteyi zmeden, iktidari zemez-
sin. Hiyerar,ik ve devlet iktidarinin ykseldigi zemin komnalitedir.
Hiyerar,i, kavram olarak, kutsalin ynetimidir; bilge ya,linin otorite
kazanmasiuir. Dogu, a,amasinda i,levi olumludur. Genlere yol
gstermek, komn-klani sevk ve idare etmek geli,menin ileri bir
a,amasiuir. Bilgenin bu i,ten yarari ise, ya,liligin sikintilarini kolay
a,maktir. evresine toplanan genlerden yetenekli olanlar tecrbe-
sinden yararlanarak daha da ba,arili olabileceklerini kavramakta-
uirlar. Dini yorumculugun ilk rnegi olarak $aman da yakin bir mt-
tefik olabilir. $amanin giderek din alanindaki szc olmasi, rahiplige
dn,m anlamina gelir. Erkek genlerin av ustaligi bir ,efin etra-
finda onlari askeri bir maiyetin prototipi haline getirir. Rahip-$ef-
Bilge ittifaki ykselen hiyerar,iyi ifade eder. Henz devlet kurum-
salligina ula,ilamami,tir. Ili,kiler ki,iseldir. Evcil-ana etrafindaki
g giderek dagilmaktadir.
Kutsal ana kltnden baba kltne gei,, kurgusal zeknin kut-
sallik zirhina brnmesini de saglar. Ataerkil sistemin bu biimde
kk bagladigi gl bir varsayim olarak ileri srlebilir. Ataerkil
zihniyetin olanca grkemli iki,ini Dicle-Firat havzasinda gl ka-
nitlariyla tarihen de tespit edebiliyoruz. Yakla,ik M.. 5.500
4.000lerde A,agi Mezopotamya iki,li olarak tm Mezopotamyada
yayildigini, ba,at toplumsal kltr haline geldigini gryoruz. Bu
kltre gemeden, daha ok Yukari Mezopotamyanin dag-ova etek-
lerinde rn bitekligine dayali bir anaerkil toplumun M.. tm
mezolitik ve neolitik evrelerde ba,at oldugunu da zellikle arkeolo-
jik kayitlardan ikarsamak mmkndr. Yazili kltrde de birok
ipucuna rastliyoruz. Kadina dayali din ve dil geleri hayli geli,kin-
dir.
$ahsi d,ncem, uygarlik ncesi toplumun asla bitirilip yok edi-
lemeyecegidir. ok gl olduklarindan degil, tipki kk hcreler
olgusunda rastladigimiz gibi toplumsal varligin onlarsiz mmkn
olmadigindandir. Uygar toplum ancak kendinden nceki toplumla
birlikte var olabilir. Bu husus tipki i,i olmadan kapitalizmin olama-
26
yacagi gibi bir gerekliktir. Uygar toplumun varligini uygarla,mami,
veya yari-uygarla,mi, toplumlara dayanarak srdrmesi diyalektik
olarak da ancak mmkndr. Imhalar, yok etmeler kismen gerek-
le,mi, olabilir, ama tamamiyla gerekle,mesi toplumsalligin doga-
sina aykiiiuir.
Bununla birlikte tarih boyunca ayakta kalan neolitik toplumun
ideolojik kltrn kmsememek gerekir. Analik hukuku, top-
lumsal dayani,ma, karde,lik, ikarsiz ve salt toplum amali sevgi,
saygi, iyilik d,ncesi yani ahlak, kar,iliksiz yardimla,ma, gerek
deger retenlere ve toplumu ya,atanlara saygi, kutsallik ve tanrisal-
lik kavramlarinin saptiiilmami, zne baglilik, kom,uya saygi, e,it-
lige ve zgr ya,ama zlem gibi lmsz degerler bu toplumun te-
mel varlik nedenleridir ve ayni zamanda toplumsal ya,am srdke
varliklarini asla yitirmeyecek degerlerdir. Uygarlik degerleri baski,
smr, gasp, talan, tecavz, katliam, vicdansizlik (ahlaksizlik), yok
etme, eritme gibi ok sayida toplum iin gereksiz madd ve manev
kltr geleriyle ykl oldugundan, toplumdaki varliklari geicidir.
Bunlar daha ok hastalikli, sorunlu toplumun vasiflariuir.
Demokrasinin prototipini dogal toplumdaki yararli hiyerar,ide
grmek mmkndr. Birikime ve mlkiyete dayanmayan toplulu-
gun ortak gvenligini, ynetimini saglayan gerek ana-kadin gerek
ya,li-tecrbeli erkek son derece gerekli ve yararli temel gelerdir.
Toplulugun bu gelere gnll sayginligi yksektir. Fakat bu durum
istismar edilip gnll bagimlilik otoriteye, yararlilik ikara dn-
,nce, toplum zerinde her zaman gereksiz zor aygiti ortaya ik-
maktadir. Zor aygitinin kendini ortak gvenlik ve kolektif retim
yntemleriyle gizlemesi, tm smrc ve baskici sistemlerin z-
n te,kil etmektedir. Icat edilen en ugursuz olu,um budur. Bu yle-
sine bir icattir ki, daha sonra geli,tirilecek tm klelik biimleri,
korkutucu mitolojik ve dinsel formlari, sistemli imhalari ve talanlari,
yakip yok etmeleri beraberinde getirecektir.
27
-KAR5I DEVRM-
Ana-Tanrann Toplumsal Dzenine Kar Erkek Egemenin
Bozguncu Dzeni
Tarih M.. 4.000lerden itibaren ticaretin yayginla,tigini gs-
termektedir. A,agi Mezopotamyada ilk kent devleti Uruk sitesi etra-
finda (M.. 4.000-3.000) geli,en uygarliga bagli olarak Iranin G-
neybatisindaki Elamdan Yukari Mezopotamyada bugnk Elzig
ve Malatya yrelerine kadar bir tccar kolonile,mesine rastlamak-
tayiz. Ilk smrgecilik kapisi bu biimde ailiyor. Daha nce de M..
5.000-4.000 dneminde Uruk ncesi egemen kltr El Ubeyt (devlet
ncesi ilk ciddi gzlemlenen ataerkil kltr) koloniciligine tanik
olmaktayiz. Ticaret ve kolonile,me i iedir. anak mlek, dokuma
rnleri kar,iliginda maden ve kereste agirlikli e,ya nakledilmekte-
dir. Tccarla birlikte pazar da ,ekilleniyor. Eski armagan ve kurban
sunma merkezleri yava, yava, pazara dn,yorlar. Farkli blgele-
rin rnleri arasindaki bir nevi ilkel fiyatlandirma ayricaligina ka-
vu,an tccara ilkel kapitalist diyebiliriz, nk fiyat tayin etme ola-
nagiyla hi kimsenin o dneme kadar ba,aramadigi bir mal biriki-
mine sahip oluyor.
En saf haliyle kleci devletleri ilk Smer ve Misir toplumunda
grmekteyiz. Smer ve Misir kleci devlet formu toplumsal geli,-
menin zihniyet, sosyal ve ekonomik kurumla,ma tarzlarina kkl
degi,iklikleri yerle,tirmi,tir. Dogal toplumun zihniyet dnyasi canli
bir doga anlayi,ina dayanir. Her doga olgusunun bir ruhu var sayilir.
Ruhlar canliligi saglayan zellik olarak d,nlr. Totemik din an-
layi,larinda kendilerinden farkli, hkmeden, di,ardan bir tanri an-
layi,i henz geli,memi,tir. Doganin ruhlariyla, yani kuvvetleriyle
anla,maya byk zen gsterilir. Ters d,mek lmle e,tir. Dogaya
temel baki, aisi bu olunca, olaganst uyum geregi ortaya ikar.
Ekolojinin en temel ilkesine gre ya,amla kar,i kar,iyayiz. Toplum-
sal ya,amin doga glerine ters d,mesi en ok sakinilan konudur.
Din ve ahlklarini geli,tirirken gzetilecek temel ilke evreyle, doga
28
gleriyle bu uyum ilkesidir. Ya,amin bu ilkesi o kadar derinligine
zihinlere yerle,mi,tir ki, bir din ve ahlk gelenegi olarak ba,k,eye
oturtulur. Aslinda bu dogal ya,amin genel bir aki, ilkesinin insan
toplumuna yerle,imidir. evresini esas almayan hibir olu, yoktur.
Kisa sreli sapmalar da aki,la birlikte yeni i ve di, ko,ullar altinda
srele btnle,ir; aksi halde tmyle sistem di,i kalarak varolu,la-
iini yitirirler. Ekoloji ilkesinin insan toplumundaki nemi doganin
bu temel znelliginden ileri gelir.
Gl adam kar,isinda ilk kurban kadin olmu,tur. Ya,amla ba-
ginin daha gl olmasi, kadinda dogal duygusal zekyi daha geli,-
kin kilar. ocuklarin anasi olarak aciyla yogrulu bir emekle toplum-
sal ya,amin esas sorumlusudur. Ya,amin farkinda olmasi kadar,
nasil srdrldgn de daha ok bilmektedir. Toplayiciuir. Topla-
yiciligi hem duygusal zeknin bir sonucu, hem de dogadan grenmi,
olmasinin bir geregidir. Toplumsal birikimin uzun bir tarihi boyun-
ca ana-kadin etrafinda gerekle,tirildigi, bir nevi zenginlik, deger
merkezi rol oynadigi antropolojik verilerdendir. Artik-degerlerin
de anasi oldugu kestirilebilir. Esas roln avcilik olarak belirleyen
gl erkek adamin bu birikime gz koymasi anla,ilirdir. Hkimiyet
kurmasi halinde ykl avantajlar saglayabilecek durumdadir. Kadi-
nin cinsel obje durumundan tutalim ocuklarin babaligina, bir nevi
efendiligine gei,, diger maddi ve manevi kltrel birikimler ze-
rinde sz sahibi olmasi hayli i,tah kabarticiuir. Avcilikla kazandigi
gcn rgtllg, ona egemen olma, ilk toplumsal hiyerar,iyi
kurma ,ansini tanimaktadir. Analitik zeknin toplumsal bnyede ilk
ktcl amala kullanimini ve sistematik hale gelmesini bu tip olgu
ve olaysal geli,melerde gzlemleyebiliriz.
Toplumsal sorunun ilk defa ciddi boyutlarda gl erkek adamin
etrafinda giderek kltle,en ataerkil topluluklarda boy gsterdigini
sylemek mmkndr. Kadin kleliginin bu ba,langici, ocuklardan
ba,lamak zere erkegin de kleligine zemin hazirlar. Kadin ve erkek
kleler ba,ta artik-rn olmak zere ne kadar deger biriktirme tec-
rbesi kazanirlarsa, o denli kontrol ve hkimiyet altina alinirlar.
Iktidar ve otorite giderek nem kazanir. Ayricalikli bir kesim olarak
gl adam +tecrbeli ya,li erkek +,amanin i,birligi, kar,i konul-
29
masi zor bir iktidar odagi olu,turur. Bu odakta kurgusal zek, zihni
hkimiyeti iin olaganst mitolojik bir anlatim geli,tirir. Smer
toplumunda tarihen de taniuigimiz bu mitolojik dnya, tanrila,tiii-
lan erkek etrafinda yeri-gg yaratanliga kadar yceltilir. Kadin
tanrisalligi ve kutsalligi alabildigine alaltilir ve silinirken, erkek
egemen mutlak g sahibi olarak belletilir ve muazzam bir mitolojik
efsane agiyla her ,ey hkmeden-hkmedilen, yaratan-yaratilan ili,-
kisine brnr. Tm topluma ezici bir biimde zmsetilen bu mito-
lojik dnya, temel anlatim degeri kazanarak giderek dinselle,ir.
Artik sinir tanimayan bir kurgusal ve kurumsalla,mi, zihniyet bii-
miyle kar,i kar,iyayiz.
Uruk siradan bir insanlik kltr degildir. Yeni bir mucizenin
ba,langiciuir. Uruk Tanriasi Inannanin sesi halen tm destanlarin,
,iir ve trklerin ana kaynagiuir. Bu ses bu muhte,em kltrn se-
sidir. irkin erkegin henz lekelemedigi kadinin sesidir ayni za-
manda. Uruk kltr kendi cografyasinda iek ati. Pe, pe,e kent-
ler ig gibi artti. Bir kent ku,agi olu,tu. Gl ve kurnaz adam bu
sefer asil birikim kaynagini kentin artan ticari olanaklarinda grd.
Dag eteklerine kadar tersinden bir kltrel aki, ba,ladi. Neolitik
cografyanin kent tarafindan yutulmaya ba,landigi ba,langi sreci-
dir. Giderek kisilan Inannanin sesi, etkisizle,en kadinin sesidir.
Kurnaz ve gl adamin artik sesi de grd. Smer dilinin n takila-
ii kadin cinsi karakterindedir. Bu husus dilin olu,umunda kadinin
roln gsterir. Tanria Inannanin ilk zorba ve kurnaz erkek tanrisi
(tanrila,tiiilmi, egemen erkek), Eridu kentinin koruyucusu Enkinin
elinden kadin icadi 99 sanat trnn eserlerini kurtarmaya ali,ir-
ken yaptigi sava,i dile getiren destani, aslinda ilk ve en etkili des-
tandir. Mirasisi sayilan Ingiltere ve Hollanda kralielerinin ise, san-
ki zorba ve kurnaz erkegin btn irkinliklerinin kadinda yansitil-
mi, sembol figrleriymi, gibi biim kazanmalari, adeta btn uygar-
lik servenini zetler gibidir.
Ataerkil kkenli mitolojik zeknin ve ondan kaynaklanan zihni-
yet kaliplarinin tam bir me,ruiyet kazandirarak ba,ardigi ilk sm-
r, baski ve kurumsal otorite dzenidir. e,itli a,amalarda birok
toplulukta bu geli,meye tanik oluyoruz. Degi,ik yogunluk ve biim-
30
lerde de olsa. Baski ve smry mmkn kilan zek duygusal ola-
maz. Analitik dzeye gelmedike ve avcilik kltrndeki tuzak
oyunlariyla btnle,medike, toplumsal soruna yol aabilecek bir
zihniyet d,nlemez. Bu zihniyet esas i,levini gizlemek iin sahte
efsaneler retmek zorundadir.
$phesiz kurgusal zeknin duygusal zekyla i ie ok olumlu
d,nce gelenekleri ve kurumsalligini da sylemek mmkndr.
Tm zihniyet dnyasini hiyerar,ik iktidarlara atfetmek dogru ol-
maz. Bu nedenledir ki, iplak kavgalar kadar amansiz bir zihniyet
kaliplari ve d,nce sava,larini da bu srelerde yogunca gzlemle-
yebilmekteyiz. Ideolojik sava, dedigimiz ve dini, felsefi, etik, sanat-
sal birok biimde kar,imiza ikan olgu ve olaylarin kkenine byle
varabiliriz. Mitoloji ve dinlerde bolca rastladigimiz ati,malar zn-
de bir ekonomik ve politik mcadeledir. Kapitalist zihniyete kadar
ekonomik ve siyasi iktidar sava,lari hep mitolojik ve dini grng-
ler rts iinde kendilerini yansitirlar. Devlet hiyerar,ik yapilarin
kalici kurumla,masini temsil eder. Iktidar yapilarinin bireysel tem-
silinin kurumsal temsile dn,m, tarihte uygarlik dedigimiz kent-
le,meyle geli,en sinifsal toplumla baglantiliuir.
Kleci devleti toplumun olu,umu bu hayati ilkeden ciddi bir
sapmaya yol aar. evre, ekolojik sorunun olu,umunun bu ynl
olu,an toplumla, uygarlik ba,langiciyla siki bir bagi vardir. Sinifli
toplum uygarligi dogayla eli,en toplumdur. Bu olgusal sorunun
temel nedeni, yeni toplumun kkl bir kar,idevrimle olu,an kleci
zihniyet dnyasi-paradigmasiyla ilgilidir. Dogal toplumda tm top-
luluk yeleri ya,am btnlgnde organik olarak yer alirlar. Herkes
toplumun drst, iten bir parasiuir. Inan ve duyu,lari ortaktir.
Yalan ve aldatmaca kavramlari hi geli,memi,tir. Dogayla adeta
ayni ocuka dili konu,ur gibidirler. Dogaya hkmetmek, kt kul-
lanmak, yeni geli,tirdikleri toplum yasalari olarak ahlak ve dinlerine
kar,i en byk gnah -tabu- ve ktlktr. Yeni kleci devlet top-
lumunda ters yz olan, bu temel dini ve ahlaki anlayi,tir. Toplumsal
me,ruiyetin saglanmasi zor kadar yalana da ihtiya gstermektedir.
Yalniz zorla kleci sistemin yrtlmesi olanaksizdir. Toplumu kk-
l inanlara baglamadan sistemi srdremezsiniz.
31
Ana-Tanrtantn Toplumsal Dzenine Saldtrt:
Gl adam, Ya-Tecrbeli Erkek Ve amann ttifak
Insanligin ilk topluluk durumuna hangi tanimlama erevesinde
dogal toplum diyebilecegimizi bundan nceki blmde izah etmeye
ali,tik. Klan tarzi toplumsal rgtlenmenin zaman ve meknda
yayilmasi, giderek e,itlilik ve hacim kazanmasi dogasi geregidir.
Kadin-ana etrafinda giderek byyen ve kimligini yetkinle,tiren
toplulukta erkek boyutunda rahatsizliklarin geli,tigini eldeki veri-
lerden tespit etmekteyiz. Kadin-ananin etrafinda biriken ocuklar ve
kadinin kendine yardimci olma anlaminda daha ok yz verdigi
erkekler diger erkeklerin kiskanligina ve fkesine yol amaktadir.
Daha nemlisi ana-kadin evcil dzeni geli,tirmektedir. Yiyecek, gi-
yecek ve diger arasal donanimlari bu evcil dzenden toplamakta-
uir. Gzlemleri ile byc kadin durumuna da gelerek bilgelik ka-
zanmaktadir. Bu evcil dzene ne kadar ok ocuk ve dost (yakin)
erkek baglarsa, o kadar gl bir ana-kadin olmaktadir. Dizginle-
nemez bir kadin kltnn geli,mesi sz konusudur. Eldeki kanitlar,
daha yaygin tanria dinsel dzeni, dildeki di,il geler, yontular ana-
kadinin ykselen gcnn aik gstergeleridir. Erkeklerin nemli
bir kismi dogal olarak bu dzenin uzagindadir. Ana-kadinin yararli
bulmadiklari ve ya,lilar agirlikli olarak bu sistemin di,inda kalabili-
yorlar.
Ba,langita ok zayif olan bu eli,ki giderek geli,ir. Avin geli,-
mesi erkegin sava, gcn ortaya ikarirken bilgisini de arttiiir.
Bi,lanan ya,lilar bu temelde erkek egemen bir ideolojiye dogru ge-
li,im gsterirler. zellikle $amanizm dini bu olguyu arpici olarak
kar,imiza ikarmaktadir. $amanlar daha ok erkek rahiplerin proto-
tipini temsil etmektedir. Kadinlara kar,i ok sistemli olarak kar,i bir
hareket, ev dzeni geli,tirmek istiyorlar. Daha nce ana-kadinin
geli,mi, evcil dzeni kar,isinda basit kulbeler, yari-vah,i gibi bari-
nan erkek $amanizm ile kar,i bir ev dzeni olu,turabiliyor. $aman-
larla ya,li ve tecrbeli erkeklerin ittifaki nemli bir geli,medir. Ara-
larina aldiklari bazi gen erkekler zerinde kurduklari ideolojik g
32
ile topluluk iindeki konumlari giderek gleniyor. Erkegin g ka-
zanmasinin niteligi daha ok nem kazanmaktadir. Hem avcilik hem
de di,a kar,i klani savunma askeri nitelikte ve ldrmeye, yarala-
maya dayaliuir. Bu, sava, kltrnn ba,langiciuir. lm-kalim sz
konusu oldugunda, otorite ve hiyerar,iye bagli olmayi gerektirmek-
tedir.
Gl adam, ana-kadin kiskacindan kurtulmak isteyen erkegin
etkili avcilik konumuyla sagladigi gtr. Fiziki gc ve avcilik tek-
nigi ba,arili av ,ansini arttiiir. Bu zelliginden yararlanmak isteyen
genlerle kurdugu birlik daha da ba,arili olmalarini getirir. Belki de
tarihte ilk askeri maiyet bu temelde ortaya ikmi,tir. Tarihte kadin
kar,isinda bariz bir stnlge gemi,tir. Kabilenin ya,lilariyla kur-
dugu ittifak, ataerkilligi anaerkillik kar,isinda glendirecektir.
Son ittifak halkasi toplumun ,ifa dagiticilari, mucize sahipleri
olan $amanlardir. Rahip ve bycnn ortak fonksiyonlarini ta,ir.
Egitimcidir. Belki de toplumdaki ilk uzmandir. Biraz ,arlatanlikla
kari,ik da olsa, ,aman uzmanligi toplulukta giderek kurumla,ir.
$aman da daha ok erkektir. Hanedanlik in,asinda bu glerin itti-
fakiyla anaerkil dzen byk bir darbe yer. Aralarinda yogun mca-
dele verildigine dair Smer metinlerinde izlerine rastlamaktayiz.
Erkek bu dzen altinda hem ocuklarin sahibidir, babasiuir; hem
ok ocuk (g iin zellikle erkek ocuk) sahibi olmak ister, hem de
buna dayanarak ana-kadinin elindeki birikimleri ele geirir. Mlki-
yet dzeni geli,mektedir. Rahip devletin kolektif mlkiyeti yaninda,
hanedanin zel mlkiyeti de geli,mi,tir. ocuklarin babaligi bu y-
nyle de gereklidir. Yani mirasin ocuklarina (daha ok erkege)
gemesi iin babalik hakki ,arttir.
Avcilikta glenen ve evresinde bir grup rgtleyen gl
adam, bu gcn iyice fark ettikten ve kabul ettirdikten sonra ana-
kadinin evcil dzenini yava, yava, kontrolne almi,tir. Bu sre ilk
site devletlerin kurulu,una kadar devam etmi,tir. Bunun en ,ahane
aiklamasini Smer ,ehir devletlerinde grmekteyiz. Yazili tabletler
bu gerekligi ok arpici ,iirsel bir dille anlatmaktadir. Smer ,ehir
devletini ba,latan Uruk tanriasi Inanna Destani ok arpiciuir. Ha-
len kadin klt ile ataerkil kltn dengede oldugu bir dnemi yansi-
33
tan bu destan ok etin geen bir srecin anisini dile getirmektedir.
Uruk tanriasi olarak, Eridu tanrisi olan Enkinin sarayina gidip,
oradan daha ncesinde kendisine ait olan 104 mesini e,itli yn-
temlerle ele geirmesi ve Uruka kairmasi bu dnemi izah etmede
kilit bir role sahiptir. Melerle kast edilen, temel uygarlik bulu,lari-
uir. Inanna bu bulu,larin ana-tanria kadina ait oldugunu, bunda
erkek tanri Enkinin rol olmadigini ve kendisinden zorla ve kur-
nazlikla aldigini israrla vurgulamaktadir. Inannanin tm abasi bu
ana-tanria kltn tekrar ele geirmektir. M. 3.000lerde bu des-
tanlarin sylendigi tahmin edilebilir. Halen ana-kadinin gcnn
dengede oldugu bir dnemdir. Bu tarihlerden sonra adim adim geri-
leyen bu klt ve kltr o kadar acimasizliga tabi tutulur ki, kadin
daha sonra kendisini dnemin uygarlik merkezi (bugnn
Newyork'u) Nippurda musakkatin denilen genelevde bulur. Bir
yanda Smer rahibi zigguratta kendisine bir harem kurarken, halk
iin de genelev olu,turulur. M. 2.000lerde yazilan Enuma Eli, Des-
taninda tanria Tiamat artik korkun bir cadiuir ve parampara
edilmesi gereken kadini temsil etmektedir. Korkun bir sylem,
gerekle,tirilen mahkmiyeti yansitmaktadir. Daha sonrasini tek
tanrili dinler ve burjuva toplum sisteminin bir kafese tiktigi tatli
sesli ve ssl psl kadin tamamlamaktadir. Tarihsel, toplumsal
sistemlerde kadinin iine sokuldugu statnn yogun bir ideolojinin
propagandasina tabi tutulmasi o kadar ilerlemi,tir ki, artik bizzat
kadin zihni bile buna kader diyebilmekte ve gereklerini yerine ge-
tirmeyi kaderin geregi saymaktadir. Tek tanrili dinler tanri emri
saymaktadir. Yunan felsefesi kadini zayiflik etkeni olarak gster-
mektedir. Kaba bir madde yigini, erkegin srdg tarlasi gibi her
trl alaltici yakla,im layik grlmektedir.
Ataerkil Otoritenin Kk Salmast
Uygarlik ncesi toplum aglarinda gl adamin ilk zor rgt-
lenmesi sadece hayvanlari tuzaga d,rmedi. Kadinin duygusal
emeginin (gz nurunun) rn olan aile-klan birikimine de gz ko-
yan ayni rgtlenmeydi. Ilk ciddi zor rgtlenmesidir. El konulan,
34
kadinin kendisi, ocuklari ve diger kan hisimlariydi. Hepsinin maddi
ve manevi kltr birikimleriydi. Ilk ev ekonomisinin talaniydi. Bu
temelde proto-rahip ,aman, tecrbe sahibi ,eyh ve gl adamin
zor rgtnn el ele verip, tarihin ilk ve en uzun sreli ataerkil hi-
yerar,ik (kutsal ynetim) gc olu,turdugunu tm benzer a,ama-
daki toplumlarda gzlemlemekteyiz. Sinifla,ma, kentle,me ve dev-
letle,me a,amasina kadar toplumsal ve ekonomik ya,amda bu hiye-
rar,inin belirleyici rol oynadigi aiktir.
En yetenekli ki,i, sz, otoritesi en yksek ki,i konumuna geli-
yor. Ana-kadin klt kar,isinda stnlgn geli,tiren farkli klt-
rn ba,langici sz konusudur. Sinifli toplumdan nceki bu otorite ve
hiyerar,i geli,imi tarihin en nemli dnm noktalarindan birini
te,kil etmektedir. Ana-kadin kltr ile nitelike farkliuir. Bu kl-
trde agirlikli olan toplayicilik ve daha sonraki bitki retimi, sava,i
gerektirmeyen bari,il bir faaliyettir. Erkek agirlikli av ise sava,
kltrne, sert otoriteye dayanan bir faaliyettir.
Ataerkil toplumun hiyerar,ik ve otoriter yapisi esastir. Hiyerar-
,ik kavrami, ,amanin kutsal otoritesi ile birle,en otoritenin ynetim
anlayi,inin ilk rnegini anlamlandirmaktadir. Giderek toplumun
stnde ykselecek bu otorite kurumu, sinifsalla,ma ynl geli,me-
ler yogunla,tika devlet otoritesine dn,ecektir. Hiyerar,ik otorite
daha ok ki,iseldir, kurumla,mami,tir. Dolayisiyla devlet kurum-
la,masi kadar toplumda hkimiyeti yoktur. Uyum yari yariya gnl-
ldr. Baglilik toplumun menfaatleri ile belirlenmektedir. Fakat
ba,layan sre devleti dogurmaya aiktir. Ilkel komnal toplum bu
srece uzun sre direnir. Elinde rn biriktiren ancak bunu toplu-
luk yeleri ile payla,irsa otoritesine saygi ve baglilik gsterilir. Bi-
riktirmeye byk bir su gzyle bakilir. En iyi ki,i birikimlerini
dagitan ki,idir. Halen kabile toplumlarinda yaygin olan cmertlik
anlayi,i kaynagini tarihin bu gl geleneginde bulmaktadir. Bay-
ramlar bile bir nevi fazlayi dagitim trenleri olarak ba,lami,tir. Top-
luluk, biriktirmeyi daha ba,langita kendi zerlerinde en nemli
tehdit olarak grmekte ve ona kar,i direnmeyi ahlk ve din anlayi-
,inin temeli haline getirmektedir. Tm dinsel-ahlksal gretilerde
bu gelenegin izlerini gl bir biimde grmek zor degildir. Toplum
35
hiyerar,iye ancak yararliligi, cmertliligi bir ,eyler kazandirdiginda
onay vermektedir. Bu ynl hiyerar,i olumlu ve yararli bir rol oy-
namaktadir. Ana-kadina dayali hiyerar,inin bu niteligi halen tm
toplumlarda byk bir saygi ve otorite olarak kabul gren ana kav-
raminin da tarihsel temelidir, nk ana en zor ,artlarda hem dogu-
ran hem besleyen ba,at gedir. Bu temelde olu,an kltr ve hiye-
rar,i, otorite elbette byk baglilik grecektir. Toplumsal varligin
temelini olu,turmasi gnmze kadar ana kavraminin gcnn
gerek izahiuir. Sanildigi gibi bu soyut bir biyolojik doguruculuk
zelliginden ileri gelmemektedir. Ana, tanria ana en nemli top-
lumsal olgu ve kavram olarak anla,ilmaliuir. Devlet olgusuna ta-
mamen kapali, onu dogurtmayan tm zelliklerini bagiinda ta,i-
maktadir.
Bu tanimlama erevesinde dogal toplumu insan varliginin ba,-
langi tezi olarak degerlendirmek gerekidir. Insanlik var olmayi
bu teze dayanarak ba,latmi,tir. Ondan ncesi hayvansi ya,amdir.
Sonrasi ise ona kar,itlik temelinde geli,en hiyerar,ik ve devleti
toplum biimindeki geli,imdir. Zaten bu dnemin antitez karakteri
dogal toplumu srekli bastirmasi ve geriletmesinden kaynaklan-
maktadir. Tez olarak dogal toplum, insan yerle,iminin tm alanla-
iinda geerli oldugu gibi, sre olarak da ba,at olarak neolitik dne-
min sonlarina (yakla,ik M. 4.000) kadar etkin bir toplumsal sis-
temdir. Bastiiilmi, olarak da gnmze kadar tm toplumsal gze-
neklerde varligini srdrmektedir. Temel toplumsal kavramlarda
da bu sreklilik aiktir. Aile, kabile, ana, karde,lik, zgrlk, e,itlik,
arkada,lik, cmertlik, dayani,ma, bayramlar, yigitlik, kutsallik vb.
birok olgu ve kavramlar bu toplumsal sistemden kalmadir. Buna
kar,it hiyerar,ik ve devleti toplum bu sistemi en ok gerileten,
bastiran zelligini en ok srdren zelliktedir. Antitez konumunu
bu zelliginden almaktadir. Iki toplumsal sistemin i ieligi de diya-
lektigin temel yasalarina son derece uygundur.
Dogal toplumdan zorunlu olarak hiyerar,ik ve devleti toplu-
mun geli,mesi diye bir kanun yoktur. Belki bu ynl bir egilim ola-
bilir. Egilimin zorunlu, kesintisiz ve sonuna kadar olmasi tamamen
yanli, bir varsayimdir. Siniflarin varligini kader olarak grmek, bel-
36
ki de farkinda olmadan hkim siniflarin ideologluguna let olmaktir.
Bu ynyle ezilen ve smrlenler adina en tehlikeli bir rol oyna-
maktir. Tarih bu tr ideolojik ve politik akimlarin deta istilsi al-
tinda birakilmi,tir.
Hiyerar,inin ataerkil toplumun esasta anaerkil gle ati,ma-
sindan g aldigi halen ya,anan etnisite toplumlarinda da bolca
gzlenmektedir. Kadinin bu yenilgi zerine toplumsal formunda
byk kiiilmalar grlmektedir. Eskiden kendisi seici iken, artik
mal gibi alinmaktadir. Erkegi etrafinda rgtleyen, fakat otoritesini
kaptirmamak iin uzun sre direnen kadindan, geriye iradesini yi-
tirmi,, erkek tercihine razi edilmi, bir kadin figr, kimligi kalmi,-
tir. Bu srecin kolay gemedigine ili,kin diger bir rnegi, ana-
tanriayla evlenen kral adayi erkeklerin, kutsal evliliklerin her yil-
dnmnde kutsal bir trenle kurban edilmesinde grmekteyiz.
Birok toplumda anisina rastladigimiz bu trenler, kadinin otorite-
sini kaybetmemek iin uzun sre direndigini simgelemektedir. Kur-
ban trenleri simgesel olarak erkegin otorite kazanip kadina hk-
metmesini engellemeyi dzenlemektedir.
Hiyerar,ik toplum ba,langita geli,mede olumlu rol oynasa da,
giderek ya dagilma ya da devletle,meyle sonulanmak durumunda-
uir. Devletle ilkel komnal toplum arasindaki gei, a,amasiuir. Fa-
kat gcn toplumsalla,masindan almaktadir. Uzun sre derinligine
ve yz yze ya,anmasi, bu otorite biimini zellikle etnik gruplarda
zirveye vardirmi,tir. Kadinlarin, genlerin, etnisitenin diger yele-
rinin boyun egdirilmesini esas saglayan hiyerar,ik-ataerkil toplum-
dur. En nemlisi, bu otoritenin saglanma tarziuir. Otorite yasayla
degil ahlkla yrtlmektedir. Ahlk anlam olarak toplumun uyul-
masi gereken kural gcdr. Bu g zorla degil, toplumsal varligin
srdrlmesinde hayat rolnden tr gnllce yrtlmektedir.
Dinden farki, kutsallik yerine dnyev ihtiyatan kaynaklanmasiuir.
Din de ,phesiz dnyevdir, ama kavramlarin sihirli yani ve en eski
olu,umu onu kutsalliga daha fazla brndrmektedir. Daha soyut
ve trenseldir. Ahlk ise daha gnlk, dnyev ve gerekli pratik ku-
rallardir. I ie olmakla birlikte, ahlk srekli dnya i,lerinin yne-
timini dzenlerken, din inan ve te dnyalar kavrayi,ina yanit ge-
37
tirmeye abalamaktadir. Din ilkel toplumun teorisiyken, ahlk pra-
tigi oluyor. Komnal toplumun hiyerar,iyle ati,masi sreklidir.
Biriken maddi ve manevi degerlerin topluma yeniden dnmesiyle
daha da tekelle,mesi iin dini ve ahlaki kurallarda atallanma boy
vermektedir. Ataerkil toplumun degerlerini yansitan dinsel olguda
soyut ve tek tanri kavramina dogru bir geli,me ya,anirken, dogal
toplumun anaerkil otoritesi ok tanriali anlayi,la direnmektedir.
Evcil ana dzeninde emek, retim ve herkesi ya,atmak iin gerekeni
verme kurali esastir. Ataerkil ahlak birikimi me,rula,tiiip mlkiye-
tin yolunu aarken, komnal toplum ahlaki birikimi ayiplamakta,
buna ktlgn kaynagi gzyle bakmakta ve dagitilmasini te,vik
etmektedir. Cmertlik kavraminin kkeni bu olguda yatmaktadir.
zel mlkiyete kar,i kolektif mlkiyeti korumaya ali,maktadir.
Toplumdaki uyum giderek bozulmakta, gerginlik artmaktadir. Bu
eli,kinin zmn ya eski degerlere geri dnmekte, ya da ite ve
ui,ta gcn tirmandirmakta grmektedir. Baski ve smrye da-
yali ,iddet ve sava,in toplumsal temeli byle olu,maktadir.
Bu eli,kili srecin varacagi a,ama, kalici zora dayali kurumsal
otorite olarak devlettir. Devletin dogu,u, toplumlarin tarihinde ikin-
ci byk a,amadir. Tm retim, sosyal ya,am, iktidar ve zihniyet
yapisina kkl degi,imler getirir. Dzensiz kabile ve a,iret ati,ma-
lari, birikim ve mlkiyeti srekli igneyip a,indirdigi iin, bulunan
kar,i are otoritenin gce dayali kurumla,masiuir. $amandan rahip,
bilgeden kral, ,eften komutan dogmu,tur. olguda da ki,i geici,
kurum sreklidir. Yerle,iklik sreci ky a,ip kent a,amasina var-
mi,tir. Ky toplumunda ba,langita komnal dzen egemendir. Ky
neolitik toplumun temel ya,am yeridir. M.. 11.000-3.000lere ka-
dar sren tarimsal devrimin kutsal mekniuir. Komnal toplumla
hiyerar,ik toplumun uzun sre beraberligini de temsil eder. Agalik,
beylik henz yoktur. Evcil-ananin grkemli onur abidesidir, nk
eve ili,kin tm degerler onun zihninden dogmaktadir. Etrafta evcil-
le,tirdigi hayvanlariyla kltrle,tirdigi bitkiler, e,ine rastlanmadik
mucizev bir ya,am sunmaktadir. Bu dnemdeki binlerce bulu,, ana
kadinin eseridir. Dnem mucidi belli olmayan kadin icatlari dne-
midir. Kurnaz ve glenen hiyerar,ik gruplar bu icatlar ve rn
38
zenginligi zerine gz dikecekler, gasp edecekler, konumlarini kali-
cila,tirmak iin devleti doguracaklardir. Zagros-Toros eteklerinde
halen binlerce tmseklerde ya,anan bu dnem kyllgnden kal-
kilarak Dicle, Firat, Nil ve Pencap irmaklarinin suladigi ovalarda bir
yandan ,ehirler kurulurken, beraberinde devlet (Polis) dzenine de
yol aacaklardir.
Kyle ba,layan ve ,ehirle derinle,en zihniyet devrimi, kendini
ilkin dinsel inan kltrnde yansitir. Tanrilar dzeni kendini doga
ve insan dzeninden tamamen ve israrla ayirmaya ali,ir. Tanrilarin
uzun mrllg, gklerde ya,adiklari, bazen yer altina da ekildik-
leri, insanlari aralarina sokmadiklari, canlari isterse insanlari ceza-
landirdiklari gibi sifatlar yklenirler. Smer mitolojik tanrilarinda
bu zellikler giderek daha da e,itlenir. $ehirleri koruyan tanrilar-
dan, irmak, ekin, deniz, dag, gk, yer alti tanrilarina kadar zengin bir
Panteon -tanrilar kadrosu- olu,ur. Bu kavramla,tirma dzeni dogal
glerle i ie toplumda ykselen sinifsal gc temsil etmektedir.
Yeryzn aralarinda payla,an hkim siniflarin varligini kutsalla,ti-
iip kalicila,tirmayi esas alan bu yari-mitolojik ve dini zihniyet for-
mu, kurulan yeni dzende me,ruiyet iin ya,amsaldir. Komnal
toplumun temel inan ve ahlk formlari yikilirken, yenileri daha
gl ve kalici bir zihniyeti saglayabilmektedir. Bu ayrim kendini en
ok tanria agirlikli dini dzenden tanri agirlikli dini dzene gei,te
gsterir. Inanna-Enki, Marduk-Tiamat ayriminin nemi burada ya-
tar.
Hiyerar,i ve sinifsallik geli,im gsterebilmi,tir, ama bu geli,im
bir zorunluluk degil, hiyerar,iyi, ona dayali devletle,meyi byk
zorbalik ve aldatmalarla yrten glerle saglanmi,tir. Bunlar kar-
,isinda esas dogal toplum gleri bitmez tkenmez bir direnme
gstermi, ve srekli sinirlandiiilmi,, en dar alan ve araliklara siki,-
tirmi,lardir. Bazi alan ve araliklara hi sokulmami,lardir. Tm top-
lumu sinif ve devlet hiyerar,ilerinden ibaret grmek, hkim siste-
min en temel politikasi ve propagandasi ile saglanmi,tir. Kader de-
nilen oyun bu pratigin metafizik unvani oluyor. Bu oyuna bula,ma-
mi, din, mezhep, felsef ve bilimsel ekol neredeyse kalmami, gibidir.
Bu da kkeni binlerce yil nceye giden rahip ideolojisinin ve tanri-
39
krallar devletinin muazzam fizik ve zihni baski, politika ve propa-
gandalarinin sonucudur. Isteyen bu oyuna mitoloji, isteyen felsefe, o
da olmazsa bilimsel ekol demi,tir. Varilan nokta devletle,mi, ideo-
lojiler ve bilimlerin drt drtlk gncel durumudur.
Hiyerar,ik sistemle ba,layan kadinin iine alindigi stat zm-
lenmeden, ne devlet ne de dayandigi sinifli toplum yapilari izah edi-
lebilir. En temel yanilgilardan da bu nedenle kurtulunamaz. Kadin
bir cins olarak degil, bir insan olarak dogal toplumdan koparilip en
kapsamli klelige mahkm edilmektedir. Tm diger klelikler kadin
kleligine bagli olarak geli,mektedir. Dolayisiyla kadin kleligi -
zmlenmeden diger klelikler zmlenemez. Kadin kleligi a,il-
madan diger klelikler a,ilamaz. Dogal toplumun bilge kadini ana-
tanria kltn binlerce yil ya,ami,tir. Her zaman yceltilen deger
ana-tanriadir. O zaman en uzun sreli ve kapsamli toplum kltr
nasil bastiiildi ve gnmzn ssl psl kafes blblne dn,t-
rld? Erkekler bu blble bayilabilirler, ama o bir tutsaktir. En
uzun sreli ve derinlikli bu tutsaklik a,ilmadan, hibir toplumsal
sistem e,itlik ve zgrlkten bahsedemez. Kadinin zgrlk ve e,it-
lik dzeyinin toplumun bu ynl dzeyini belirledigi yargisi dogru-
dur. Daha dogru drst bir kadin tarihi yazilmami,tir. Kadinin hi-
bir sosyal bilimde yeri gereki olarak konulmami,tir. Kadina en
saygiliyim diyen bile, bunu ancak kadin tutkularina let oldugu
oranda geerli bir hkm olarak belirler. Kadin, cinselligi di,inda bir
insan dostu olarak gnmzde bile hibir erkek tarafindan kabul
edilemez. Dostluk erkekler arasinda geerlidir. Kadindan dost de-
mek, ikinci gn cinsel skandal demektir. Bu ynl yakla,mayi a,an
bir erkegi bulmak veya yaratmak en temel zgrlk adimlarindan
biri olarak degerlendirilmelidir. Smer uygar toplum modeli en az
neolitik model kadar dnyada uygarligin geli,imini belirlemi,tir.
Kavram olarak uygarligin kltrden farki sinifsallikla baglantili-
uir. Uygarlik sinif kltr ve devletiyle ilgilidir. Kentlilik, ticaret,
ilhiyat ve bilimin kurumla,masi, politik ve askeri yapinin geli,mesi,
ahlk yerine hukukun ne ikmasi, erkegin toplumsal cinsiyetiligi
yeni uygar toplumun hkim gstergeleridir. Bir anlamda bu zellik-
lerin toplamina uygar toplum kltr de denilebilir. Iki kavram bu
40
haliyle zde, kilinir. Ayni anlamda kullanilir. Verimli Hilal kaynakli
neolitik toplum kltrnn dnyaya yayilmasina benzer bir sreci,
ikinci byk yayilma izleyecektir. Bu sefer uygarlik be,igi olarak
rol oynayan Verimli Hilal topraklarinda dogurup be,iginde byt-
tkten sonra, yeni evldini (artik kiz degil, erkektir) dnyanin ye-
ti,mi, kizlariyla evlendirerek kendini ogaltacaktir. Benzetme ye-
rindedir. Neolitik kltrn yayilmasinin daha ok ana-tanria kizla-
iinin dnyanin ula,ildigi her alaninda yeti,kin hale gelmesiyle ku-
rumla,tigini varsayabiliriz. Erkek egemen kltr ifade eden uygar
toplum ise, yayildigi alanlarda erkek evldin kurumla,masi anlami-
na gelecektir. Kiz evldi kendisine karila,tirarak baglayacak olan
uygar erkegin nesli hepten (kadin agirlikli toplumun erkek egemen-
likli toplum iinde eriyerek) erkekler doguracak ve gnmze kadar
uygarligimizin erkekligi ogalarak ve glenerek devam edecektir.
Tm Klelikler Kartlayttrtlma Temelindedir
Uygarlik toplumlarinda kurumla,an bir zellige ok dikkat ek-
mek gerekir. Toplumun iktidara yatkinlik hali de diyebiliriz bu ger-
eklige. Bir nevi kadinin karila,ma gelenegi zerinde yeniden yara-
tilmasi gibi. Iktidar da toplumu kadinin karila,tiiilmasi gibi hazir-
lamadan varligindan emin olamaz. Karilik, en eski klelik olarak,
ana-kadinin tm kltyle birlikte, gl adam ve maiyetindekilerce
uzun ve kapsamli mcadeleler sonunda yenilgiye ugratilip cinsiyeti
toplumun egemen kilinmasiyla kurumla,mi,tir. Bu egemenlik eyle-
mi belki de uygarlik tam geli,meden toplumda yerini bulmu,tur. Bu
o denli ,iddetli ve yogun bir mcadeledir ki, sonulariyla birlikte
hafizalardan da silinmi,tir. Kadin neyi, nerede, nasil kaybettigini
hatirlamaz. Boyun egmi, bir kadinligi dogal hali sayar. Bu nedenle
hibir klelik kadin kleligi kadar iselle,tirilerek me,rula,tiiilma-
mi,tir.
Bu olu,umun toplum zerinde iki trl yikici etkisi olmu,tur:
Birincisi, toplumu klelige amasi; ikincisi, tm kleliklerin karila,-
tiiilma temelinde yrtlmesi. Karila,ma sanildigi gibi salt bir cin-
siyeti obje degildir. Karila,ma zde sosyal bir zelliktir. Bir zelligi
41
agii,tirmiyor. Klelik, boyun egme, hakareti sindirme, aglama, ya-
lanciliga ali,ma, iddiasizlik, kendini sunma vb. gibi zgrlk ahlki-
nin reddetme durumunda oldugu tm tutum ve davrani,lar karilik
mesleginden sayilir. Bu ynyle d,rlm, toplumsal zemindir.
Kleligin asl zeminidir. En eski ve tm kleliklerin, ahlksizliklarin
zerinde i,levselle,tigi kurumsal zemindir. I,te uygarlik toplumu bu
zeminin tm toplumsal kategorilere yansitilmasiyla da alkaliuir.
Toplumun bir btn olarak karila,tiiilmasi sistemin yrmesi iin
gereklidir. Iktidar erkeklikle zde,tir. O zaman toplumun karila,ti-
iilmasi kainilmazdir, nk iktidar zgrlk ve e,itlik ilkesini ta-
nimaz. Aksi halde var olamaz. Iktidarla cinsiyeti toplum arasindaki
benzerlik zseldir.
Hiyerar,ik toplumda tecrbeli ya,lilarin genler zerinde kur-
dugu baski ve bagimlila,tirmadan da nemle bahsetmek gerekir.
Jerontokrasi diye literatre geen bu konu bir gerektir. Tecrbe
ya,liyi bir yandan gl kilarken, diger yandan ya,lilik onu gittike
zayif, gsz kilmaktadir. Bu zellikleri ya,lilari, genleri kendi
hizmetlerine almaya zorlamaktadir. Zihinlerini doldurarak bu i,lemi
geli,tirmektedirler. Tm hareketlerini kendilerine baglamaktadir-
lar. Ataerkillik bu olgudan da byk g almaktadir. Onlarin fiziki
glerini kullanarak dilediklerini yaptirabilmektedirler. Genlik
zerindeki bu bagimla,tirma gnmze kadar derinle,erek devam
etmi,tir. Tecrbe ve ideolojinin stnlg kolayca kiiilamaz. Gen-
ligin zgrlk istemi kaynagini bu tarihsel olgudan almaktadir. Ya,li
bilgelerden gnmz bilim adami ve kurumlarina kadar genlige
stratejik, hassas denilen bilgilerin en can alici kismi verilmez. Veri-
lenler daha ok onu uyu,turan ve bagimliligini kalicila,tiran bilgi-
lerdir. Bilgiler verildiginde uygulama aralari verilmez. Srekli bir
oyalama degi,mez bir ynetim taktigidir. Kadin zerinde kurulan
strateji ve taktiklerle ideolojik ve politik propaganda ve baski sis-
temleri genler iin de geerlidir. Genligin her zaman zgrlk
istemesi fiziki ya, siniiindan degil, bu zgl toplumsal baski duru-
mundan ileri gelmektedir. Ayya,, toy delikanli kavramlari genligi
kk d,rmek iin uydurulan temel propaganda szckleridir.
Yine hemen cinsel gdye baglamak, serke,lige ekmek, ezbere kati
42
dogmalara baglamak, genlik enerjisinin sisteme ynelmesini engel-
lemek ve dzeni saglamakla baglantiliuir. Tekrar vurgulamaliyim:
Genlik fiziki bir olay degil toplumsal bir olaydir. Tipki kadinligin
fiziksel degil toplumsal bir olgu olmasi gibi. Bu iki olay zerindeki
arpitmalari kaynagina inerek aiga ikartmak sosyal bilimin en
temel grevidir.
Bu kapsama ocuklari da almak gerekir. Zaten kadini ve genligi
tutsak kilan, ocuklari da dolayli olarak diledigi sistem altina almi,
sayilir. ocuklara hiyerar,ik ve devleti toplumun yakla,iminin ok
arpik ynlerini aiga ikarmak byk nem ta,imaktadir. ocukla-
iin anadan tr dogru temelde egitilmemeleri, sonraki tm top-
lumsal gidi,ati arpik ve yalanci kilar. ocuklar zerinde de muaz-
zam bir baski ve yalanlamaya dayali egitim sistemi kurulur. ok
e,itli yntemlerle sistemin daha be,ikten bagimlilari haline geti-
rilmeye ali,ilir. Yedisinde neyse yetmi,inde de o odur deyi,i bu
geregi dile getirmektedir. ocuklara dogal toplumun zgr yakla-
,imi hep bir hayal olarak birakilir ve bu hayallerini ya,amalarina hi
izin verilmez. ocuklari dogal hayallerine gre ya,atmak en soylu
grevlerden biridir.
Ataerkil ili,kinin g kazanmasina bir zorunluluk gzyle baki-
lamaz. Organik olu,umdan sanki bir kanun geregiymi, gibi saf bir
iki, degildir. Sinifla,ma ve devletle,meye giden yolda temel bir
a,amayi te,kil etmesi zerinde nemle durmayi gerektiriyor. Kadin-
ana etrafindaki ili,kinin bir g, otorite ili,kisinden ziyade organik
dayani,ma tarzinda olmasi, dogal toplumun zne uygundur. Dev-
let otoritesine kapaliuir. Organik olu,umundan tr zor ve yalana
dayanma ihtiyaci duymaz. Bu nokta $amanizmin neden agirlikli
olarak bir erkek dini oldugunu da aiklar. $amanizme yakindan
bakildiginda, yaniltma ve g gsterisi agir basan bir meslek oldugu
anla,ilir. Ataerkillik oraya yayilip sinifla,ma ve devletle,meyi do-
gurmaktadir. M. 3.000ler site devletin tarihte ilk dogu,una tanik-
lik etmektedir. En parlak rnegi Uruk sitesidir. Gilgame, Destani
znde Uruk sitesinin kurulu, destaniuir. Denebilir ki, tarihin en
byk devrimi bu site kltrnn erevesinde ya,anmi,tir.
Inanna-Enki kurgusu kadin-ana toplumuyla ataerkil toplumun e-
43
ki,mesini grkemli bir ,iir diliyle yansitmaktadir. Gilgame, Destani
kahramanlik aginin her toplumda grlen rneginin ,ahane ve ilk
orijinal yapisini dile getirmektedir. Ilk ,ehir-barbar ati,masini da
burada grmekteyiz. Kadin hala yenilmi, olmaktan uzaktir, ama
gl erkek, askeri maiyeti ile artik toplum zerinde hkmranliga
adim adim ali,tiiilmaktadir. Ideolojik kurgusuyla, dinsel kurumla-
iiyla ve ilk hanedanlik ve saraylariyla uygar toplumun ,afagi atmak-
tadir ve g gsterisi agir basan bir meslek oldugu hemen anla,ilir.
Dogal toplumun safligi zerine yayilacak kurnazca otorite iin g
ve mitoloji zenle hazirlanir. $aman artik rahiple,me, din adami
olma yolundadir. Ya,li atayla ili,kiler ittifaka ynelir. Tam hkimi-
yet iin gl avcinin adamlarina ihtiyalari vardir. Gcne ve av
yeteneklerine en ok gvenen grup ilk askeri ekirdege dn,me
egilimindedir. Bu lnn elinde giderek deger ve yetenekler bi-
rikmektedir. Kadin-ananin etrafi kurnazlikla yava, yava, bo,altilir.
Evcil dzen gittike kontrol altina alinir. nce kadin erkeklerin etki-
leyici gc, sz geireni iken, yava, yava, yeni otoritenin hkmne
girer.
Ilk gl otoritenin kadin zerinde kurulmasi rastlanti degil-
dir. Kadin organik toplumun gc ve szcsdr. O a,ilmadan ata-
erkillik zafer kazanamaz. Daha tesine, devlet kurumuna geilemez.
Ana-kadin gcnn a,ilmasi stratejik bir anlama sahiptir. Eldeki
veriler Smer kanitlanmasinda da gzlemlendigi gibi srecin ok
etin getigi anla,ilmaktadir. Tek tanrili dinlerde yansitilan Lilith-
Havva kadin figr de srecin zelliklerini olduka arpici yansit-
maktadir. Lilith boyun egmez kadin iken, Havva teslim alinmi, kadi-
ni yansitmaktadir. yle ki, erkegin kaburga kemiginden yaratildigi
iddiasi ne kadar bagimli kilindiginin da ls olmaktadir. Diger
yandan Lilith ,ahsinda kadina edilen lnet, iftira, cadilik, ,eytanin
arkada,i benzeri tm kfrler byk eki,menin varligini kanitla-
maktadir. Bin yillarin bu ynl kltrn, d,nce ve inanlarini ele
vermektedir. Kadinin toplumsal alt edili,i zmlenmeden, daha
sonraki erkek egemen toplum kltrndeki temel zellikler dogru
anla,ilamaz. Erkekligin toplumsal kurulu,u akla bile getirilemez.
Erkegin toplumsal kurulu,u anla,ilmadan da devlet kurumu zm-
44
lenemez. Devletle baglantili sava, ve iktidar kltr dogru tanim-
lanamaz. Konu zerinde yogunca durmamizin nedeni daha sonraki
tm sinifla,malarin sonucu olarak geli,en korkun tanri-ki,ilikler ve
her trl sinir, smr ve can almalarina gerek bir aiklik kazan-
uirmaktir. Insanligin lnetine -siyasal iktidar, devlet- kutsal para-
digmasiyla bakilirsa, insanlik zihniyetinin en kirli kar,idevrimi ger-
ekle,mi, olacaktir. Geli,en de bu olmu,tur. Buna ilerlemenin zo-
runlu etkeni denilmesi -Marksizm de dhil- kar,idevrimlerin en
tehlikelisidir. Tarihin bu aidan kesinlikle ele,tiri szgecinden gei-
rilip dogrultulmasi saglanmadika, yapilacak her devrim kisa srede
kar,idevrime dn,mekten kurtulamayacaktir.
nce kadinin, onunla birlikte genlerin ve ocuklarin dogal top-
lum dnyasinin yikilmasi, zerlerinde gce ve yalana (mitoloji) da-
yali bir hiyerar,inin kurulmasi yeni toplumun hkim biimi haline
gelirken, bu srele i ie diger bir kkl kar,idevrim geli,ir: Dogay-
la ters d,me, tahribe ynelme sreci. Avci, sava,i tarzi olmadan
toplumun ya,ayip geli,emeyecegi dogru bir varsayim degildir. Etle
beslenmeyen hayvan trleri etle beslenenlerden binlerce kez daha
fazladir. ok az sayida tr etle beslenir. Dogaya derinligine bakildi-
ginda, hayvansal ya,am iin ncelikle zengin bir bitki rts olu,-
maktadir. Hayvansal geli,me bitkisel geli,menin bir sonucudur.
Diyalektik ili,ki byledir, nk ilk hayvanin yiyecek bir hayvani
yoktur. O bitkiyle beslenecektir. Etle beslenmeye bir sapma gzyle
bakmak gerekir. Eger tm hayvanlar birbirini yeseydi, canli hayvan
tr hi olu,mazdi. Bu evrim kuralina da aykiii bir geli,medir. Do-
ganin esasli egilimlerinden her zaman sapmalar ikar, ama sapma-
lari esas haline sokarsak, hangi tre ili,kinse o trn soyu kurur. Bu
olgunun en arpici ifadesi toplumsal olmamak kaydiyla ift cinsellik
ya,ayanlardaki durumdur. Herkes ift cinsel, dolayisiyla homoseks
ili,kisinde olursa, insan soyu kendiliginden kurur. Bu kisa izah bile
avci ve sava,iliga dayali toplumsal geli,menin arpikligini gayet iyi
dile getirmektedir.
Sadece madd aidan degil, ldrme kltrnn manev sonu-
lari ok daha agirdir. Hayvanlari ve hemcinslerini ldrmeyi bir ya-
,am tarzi -zorunlu savunma di,inda- olarak kltrle,tiren bir toplu-
45
luk, artik sava, makinesini geli,tirmek iin her trl let ve kurum-
sal dzeni geli,tirmeyi temel alacaktir. Devlet en temel g kurumu
olarak hazirlanirken, sava, oklari, mizraklari ve baltalari en degerli
aralar olarak icat edilip geli,tirilecektir. Dogal ana-toplumdan i-
kan ataerkil toplumun tarihin en tehlikeli sapmasi olarak geli,mesi,
gnmze kadar ki tarihin korkun ldrme ve smrme biimleri-
nin de zdr. Bu geli,me, bir kader ve ilerlemenin zorunlu ko,ulu
olmasi ,urada kalsin, tam bir sapma halidir. Aslanin kralligina ben-
zer bir geli,me oluyor. Yine yilan-fare diyalektigine benziyor. Daha
,imdiden devlet teorilerine yilan-fare teorisi demek dogruya daha
yakin bir degerlendirmedir. ogu erkegin soyadi aslandir. yle ol-
mak ok zlenir bir husustur. Soruyorum: Kimi yemek iin?
Avcilik ve sava, kltrnn varacagi durak askeri rgtlenme-
dir. Askeri rgtlenme dogal, etnik toplumun dagilmasi oraninda
geli,ir. Kadin-ana etrafindaki rgtlenme soy, gen, akraba n ili,ki-
sini geli,tirirken, askeri rgtlenme bu ili,kiden kopmu, gl er-
kekleri esas alir. Artik bu gcn kar,isinda hibir dogal toplum bi-
iminin kar,i duramayacagi aiktir. Toplumsal ili,kilere toplumsal
zor -buna medeni ili,ki de denilmektedir- girmi,tir. Belirleyen g
zorun sahipleridir. Bylelikle zel mlkiyetin de yolu ailmaktadir.
Mlkiyetin temelinde zorun yatmasi anla,ilir bir husustur. Zorla ve
kanla ele geirme benlik duygusunu a,iii glendirir. Ili,kilere
hkmetme olmadan, zor araci geli,tirilip uygulanamaz. Hkmetme
ise sahip olmayla baglantiliuir. Hkmetmenin ieriginde sahip olma
bir diyalektik ili,kidir. Sahiplik de tm mlk dzenlerinin znesidir.
Artik topluluga, kadina, ocuga, genlere, verimli av ve toplayicilik
alanlarina mlk gzyle bakma dnemi ailmaktadir. Gl erkek
btn ihti,amiyla ilk iki,ini yapmaktadir. Tanri-kral olmaya az
kalmi,tir. $aman-rahip artik bu yeni srecin mitolojisini olu,turmak
iin i, ba,indadir. Yapilmasi gereken i,, bu yeni olu,umu muhte,em
bir geli,me olarak hkmedilen insanin zihnine yerle,tirmektir. Me,-
ruiyet sava,i en az iplak zor kadar hnerli aba gerektirmektedir.
Insanin zihnine yle bir inan yerle,tirilmeli ki, mutlak bir kanun
degerinde olsun. Btn sosyolojik veriler hkmeden tanri kavra-
mina bu srete eri,ildigini gstermektedir. Dogal topluma e,lik
46
eden totem inancinda hkmetme ili,kisi yoktur. Klnin simgesi
olarak tabusaldir, kutsaldir. Kln ya,ami nasilsa simgesel kavram-
salla,tiiilmasi da yle yansitilmaktadir. Kln rgtlenmesinin hayati
ve kurallarina simsiki baglanmadan ya,am d,nlmemektedir.
Dolayisiyla varliginin en yksek, en yce yansimasi olarak totem
dokunulmaz ve kutsal sayilacaktir. Hrmet edilecek, saygi gsterile-
cektir. Nesne olarak en yararli e,ya, hayvan ve bitkilerden seilecek-
tir. Dogada klna ya,amsallik veren nesne ne ise ona inanilacak ve
simgesi sayilacaktir. Bylelikle dogal toplumun dini de dogayla b-
tnlk arz etmektedir. Bir korku kaynagi degil, glendirme unsu-
rudur. Ki,ilik ve g kazandirmaktadir.
Yeni toplumda ykseltilen tanri ise totemi a,acaktir, kamufle
edecektir. Daglarin doruklarinda, denizin diplerinde, gklerde ona
mekn aranacaktir. Hkim gc vurgulanacaktir. Yeni dogan efendi-
ler sinifina nasil da benziyor! Eski Ahitte -dolayisiyla Incil ve Ku-
randa- tanrinin bir adi Rab, efendi anlamindadir. Yeni sinif kendini
tanrisalla,tirarak dogmaktadir. Diger tanri adlarindan en taninmi,
olani olan El, Elohim, ycelik anlamina gelip, l kabileleri zerin-
de ykselen atayi, ,eyhi mjdelemektedir. Ataerkilligin dogu,uyla
yeni tanrinin dogu,u kutsal kitaplarin tmnde arpici bir i ielige
sahiptir. Homerosun Ilyadasinda, Hintlilerin Ramayanasinda, Fin-
lilerin Kalavelasinda hep byledir. Zihinlerde yeni toplumun me,-
ruiyeti saglanmadan ya,ama ,ansi zordur. Hibir ynetilen toplum
birimi inandiiilmadan uzun sre ynetilemez. Zorun ynetimdeki
etkisi anliktir. Kalici inan saglamaktadir. Tarihin Smer rnegi bu
ynl eldeki ilk yazili orijinali iermesi aisindan incelenmesi hayli
ilgintir. Smerlerdeki tanri yaratimi harikadir. zellikle ana-
tanrialigin yikilmasi, ata-tanrinin egemen kilinmasi tm destanla-
iinin zn te,kil etmektedir. Inanna ile Enki, Marduk ile Tiamatin
mcadelesi ba,tan sona destanlarini i,gal etmektedir. Daha sonraki
tm destanlara ve kutsal kitaplara yansimi, bu destanlarin sosyolo-
jik incelenmesi nmze muazzam bilgiler sunmaktadir. Tarih bo-
,una Smerlerden ba,latilmiyor. Dinleri, edebiyat destanlarini, hu-
kuku, demokrasiyi, devleti Smerlerin yazili tabletlerine dayali ola-
rak zmlemek, belki de sosyal bilime iki, yaptirabilecek dogruya
47
yakin temel yollardan biridir. Ataerkil zihniyetin ya,adigi bu kar,i-
devrim belki de tarihin ya,adigi en byk arpitma, saptirma giri-
,imidir. Insan, toplum zihninde ylesine kk salmi,tir ki, halen bu
etkinin a,ilmasinin kenarindan bile geemiyoruz. Halen Smer ra-
hipleri bize hkmediyor. Icat ettikleri devlet kurumlari ve me,ruiyet
ifadesi olarak kurguladiklari tanrilar gz atirmamasina bizi ynet-
mekte; temel gr, ailarimiza, paradigmalarimiza hkim olmakta-
uirlar. Albert Einsteinin Ali,kanliklarin, geleneklerin gc, atomu
paralamaktan daha zordur deyi,i en ok da bu ili,kiler iin sy-
lenmi, gibidir. Bu sylem degil midir ki, halen uygarligin, devletin
dogu, be,igi, Smerlerin kutsal rahip saraylari zigguratlar yurdun-
da, Dicle-Firat arasinda, Irakta, o icatlardan beri dinmeyen acimasiz
sava, ve smr hibir insanlik lsne sigmadan devam ediyor.
Demek ki ataerkil toplum ve devletle,mesi insanligin hayrina olmasi
,urada kalsin, en byk ba, belsiymi,. Bu yeni ara bazen kartopu,
bazen nar topu gibi giderek etrafini yikarak byyecek ve kutsallar
kutsali gezegenimizi oturulamaz hale getirecektir. Eski Ahit devletin
iki,ini denizden ikan bir canavara (Leviathan) benzetir. Demek ki
Kutsal Kitabin bir yani da byk dogruyu tespit etmi,. Leviathanla
ba, etmek en temel kaygi olarak srekli vurgulanir. Bu canavar
kontrol edilmezse herkesi yer der.
Sosyal bilimlerin ogunlukla ilkel komnal dzen, eski ve yeni
ta, devri, vah,et dzeni dedikleri bu dzende, bana gre komnal
anacil-toplum demenin daha anlamli olabilecegi bir a,amalar serisi
sz konusudur. Insan toplumunun toplam ya,am sresinin nere-
deyse yzde doksan dokuzluk kismini te,kil eden bir a,ama. K-
msememek gerekir. Komnal anacil toplumun bagiinda artik-
rn ve diger kltr degerlerini biriktirmesi kar,isinda, hep yani
ba,inda avare avare gezen, bazen ba,arili avcilik seferleriyle gittike
g kazanan gl ve kurnaz erkegin bu toplumsal dzen zerinde
ilk egemenlik arayi,ina yneldigini ikarsamak zor degildir. Birok
antropolojik belirti ve arkeolojik kayit, gzlem ve mukayese, baki,
bu ihtimali gl kiliyor.
Ataerkil toplumun ,aman +ya,li tecrbeli ,eyh +askeri komu-
tan erkek agirlikli olu,umundan da sika bahsettik. Yeni bir toplum
48
biiminin prototipini bu geli,imde aramak daha dogrudur. Yeni top-
lumdan kastimiz, klnin hiyerar,i kazanma durumudur. Hiyerar,i-
nin kalici sinifla,ma ve devlet tarzi rgtlenmeye yol amasi bu b-
lnmeyi kesinle,tirdi. Sinif ve devleti taniyan toplum aik ki nitelik
degi,tirmi,tir. Artik-rnn armagan olmaktan ikarilip degi,im
mali halinde metala,tiiilarak pazarda ali,-veri, konusu yapilmasi
bu degi,imin temel dinamigidir. Toplumda pazar-kent-ticaret l-
snn kalici bir unsur olarak devreye girmesiyle devletle,me ve
sinifla,ma daha da ivme kazanir. Zaman ve mekn ko,ullarinda bu
geli,menin nasil seyrettigini de sika i,ledigimiz iin tekrarlamaya-
cagim. Farkli anlatimlar olarak e,itli sosyolojiler bu yeni topluma
sinifli toplum, kent toplumu, devletli toplum, kleci, feodal, kapita-
list toplumlar adiyla birok kavramla kar,ilik vermeye ali,mi,lar-
uir. Sinifsallik, kentlilik ve devletlilik daha bariz ve kalici zellikler
oldugundan, daha ok da bu srelere uygarlik, medenlik sifati
tanindigindan, bence ierigine uygun olarak uygar toplum, daha
kisaltilarak uygarlik demek uygun d,er.
Fakat dikkatten kamami, olmali ki, uygarlik derken toplum eti-
gi aisindan bir ycelmeyi, geli,meyi degil, d,, ve baskilamayi
esas nitelik olarak yorumluyoruz. Uygar toplum eski komnal anacil
deger yargilarina, yani ahlk anlayi,ina gre byk bir d,, anla-
mina gelmektedir. En eski bildigimiz dil olan Smercede bu ili,ki
arpici biimde dile gelmektedir. Amargi kelimesi hem zgrlk,
hem anaya ve dogaya dn, anlamina gelmektedir. Ana, zgrlk ve
doga arasinda kurulan zde,lik arpici ve dogru bir algilamadir.
Uygar toplumu ilk defa taniyan Smer toplumu, henz ok uzak
olmadigi eski topluma veya komnal anacil topluma Amargi kelime-
si ile zlem duymaktadir. Bu toplumsal altst olu,u Smer orijina-
linde izlemek hem mmkn, hem ok arpici ve greticidir.
Ziggurat Sisteminde Kadtn ve Aile Geregi
Smer rahibinin devlet benzeri kurumla,maya giderken, yaptik-
lari devleti anlamak aisindan bizlere belki de en gereki bilgileri
vermektedir. nce ziggurat adli tapinagini kurmakta, onu gge dog-
49
ru ykseltmekte, st kati tanriya alt kati kullarina adamaktadir. Ara
blmeleri orta sinif temsilcilerine amaktadir. Tapinagin etrafindaki
evler, araziler bir eki durumundadir. retim teknolojilerini tapina-
gin bir blmnde depolar. Verimli retimin hesaplarini zenle ya-
par. Aik ki, bu kurulu, yeni bir toplumdur. Hem de daha nceki hi-
yerar,ik ve dogal toplumun unsurlarinin bir zeti gibidir. Hem bu
toplumlarin hem de yeni toplumun kurulu,unda yararli olabilecek
paralarini alir; yararli olmayan, engel te,kil eden paralarini ise
ui,lar. Tam kutsal bir toplum mhendisi gibi ali,iyor. Araci kurduk-
tan sonra ba,langita herkes memnundur. Bayram hali sz konusu-
dur. Byk ark kurulmu,tur; Dicle-Firat sulariyla deta dndrle-
rek tarihte ilk defa en bol rn yaratmaktadir. Insanlik iin bundan
daha byk bayram mi olur? En byk tanrisallik bu dzenleme
degil de nedir?
Rahip Zigguratin en st katini giderek sayilari azalan tanrilara
verirken, bu kati son derece gizli tutar. Kendisi (ba,rahip) di,inda
kimsenin ikmamasini kayit altina alir. Bu taktik yeni dinsel geli,me
iin nemlidir. Hem insanlarin saygisini, merakini, hem de bagimlili-
gini geli,tirir. Ba,rahip burada tanriyla bulu,tugunu, konu,tugunu
srekli topluma yayar. Tanrinin szn duymak isteyen, ba,rahibin
szne bakmaliuir, nk o, tanrinin tek yetkili szcsdr. Bu ge-
lenek oldugu gibi Ibrahimi dinlere de gemi,tir. Hz. Musa Sina-Tur
Daginda tanriyla konu,up ON EMRI almi,tir. Hz. Isanin diger adi
TANRI SZCSdr. Birok defa o da tanriyla konu,ma denemesi-
ne girmi,tir, ama ,eytan bu giri,imi bo,a ikarmi,tir. Fakat sonunda
ba,aracaktir. Hz. Muhammedin Miraca iki,i, ayni gelenegin Is-
lmla devam ettigini gsterir. st kat, Grek-Roma dininde Panteon
olarak daha grkemli olarak dzenlenecektir. Ibrahim dinlerde ise
Havra, Kilise ve Cami olarak daha da grkemle,erek yeniden dzen-
lenecektir. Toplumdaki din sinifinin artan rol ok aiktir.
Ba,rahip tanri katinda-evinde d,nce yogunlugunu ba,aran ki-
,idir. Yeni toplumun dzenlenmesinin etkili olmasi iin, tanriyla
diyalogunda geen szlere gre olmasi son derece nemlidir. Tanri
temsilleri iin ilk defa bazi heykeller de bu kata yerle,tirilmektedir.
Bu bulu, insan merakini daha da artiiir. Kavramsal tanrinin simge-
50
sel putlari, figrleri gerekli grlr. Zaten dnemin insan bellegi bu
tip soyut kavramlarla d,nmekten ok, figrlerle zihni tasariya
hepten yatkindir. Figrsel olmayan d,ncenin, yani szel, soyut
d,ncenin anla,ilmasi ok gtr. Insan topluluklari i,aret dilinin
(bir nevi figr ve beden dili) etkilerini yogunca ya,amaktadirlar. Do-
layisiyla figrl, putlu tanri kavramla,malari son derece anla,ilirdir.
Ana-tanria dneminden kalma ok sayida ,i,man kadin figr daha
mtevazi olup, reten-bereketli ana-kadini temsil etmektedir.
Zigguratin st katinin demek ki ilk tanri evi, panteon, kilise, hav-
ra, cami, cema (niversite) rnegi olmasi son derece greticidir.
Zincirlemesine birbirine bagli bu tarihsel olu,umlar toplumun kut-
sal hafizasi, kimligi anlamina da gelmektedir.
Rahibin ikinci nemli i,i toplum mhendisligidir. Hem yeni top-
lumu plnlamakta, in,a etmekte, hem bizzat ynetmektedir. Bu g-
rev bizzat rahiplerin kati olan Zigguratin ikinci katinda yrtlmek-
tedir. Tanri vekilleri olarak ba,rahip sorumlulugunda kutsal bir
sinifa kadar ogalacaklardir. Her kentin ynetici azinligi olarak ilk
hiyerar,ik (kutsal ynetim) kasti olu,turacaklardir. Rahiplerin ilk
profesr taslaklari oldugunu bo,una sylemedik. Madd degerlerin
retimini birinci kattaki adamlarina (kulla,manin ba,langici) yapti-
iirken, kendileri esas olarak tanriyla birlikte bilimle ve onun dzen-
lenmesiyle ugra,maktadir. Yazi, matematik, astronomi, tip, edebiyat
ve tbii ki ilhiyat biliminin temelleri orta kattaki rahip odalarinda
atildi. Orta kat ayni zamanda okul-niversitenin ilk taslagiuir. Tanri
kati mabetlerin, rahip kati okullarin prototipidir. Bu faaliyette ,p-
hesiz byyen kent toplumunun i,lerini ynetmek ba,lica etkendir.
Madd faaliyetlerin kendi ba,ina, yani Marksin yorumuyla zgr
emekilerle hibir zaman yrtlmedigini iyi anlamak gerekir. Kapi-
talist dnem de dhil, hibir sinifli toplumda zel veya kolektif mlk
sahiplerinin zgr emekileri olamaz. Baski ve me,ruiyetle kulla,ti-
iilmayan hibir insan, ba,kalarinin mlknde zgrce ali,maz!
Rahipler ynetim i,lerini nemli oranda me,ruiyetle saglamak-
tadir. Bundaki en byk hnerleri tanri szclg ve bilim tekelcili-
gidir. Tanri szclg ve bilimsel bulu,lari kendilerine muazzam bir
ynetim gc vermektedir. Unutmayalim, kapitalizmde bile BILIM
51
GTR. Bu bilimin temellerinin neolitik toplumda zellikle Tel
Halaf dneminde (M.. 6.000-4.000) saglandigini hatirlatalim. Ana-
kadin tanrialarin katkilari bu dnemde belirleyicidir. Tm bitki,
evcil hayvan, mlek, dokuma, gtme, ev, kutsallik evi konularinda
ana-kadinlarin ilk gretmen konumu iyi anla,ilmaliuir. Ana tanria
Inannanin erkek Tanri Enkiyle mcadelesinde iddiasi, yz drt
(104) byk icadin (Me) sahibinin kendisi oldugunu, bunlari kendi-
sinden aldigini Enkiye israrla sylemesinin altinda yatan geregi
gayet iyi anlatmaktadir. Yani ogu bulu,u ana-kadinlar yapti. Erkek
yneticiler bunlari kendilerinden aldilar. Uygarlik a,amasinin biraz
da bu temelde in,a edildigini grecegiz.
Rahiplerin katkilari kmsenemez. Uygarligin bilimsel temelle-
rinde icat ettikleri yazi, astronomi, matematik, tip ve ilhiyatin rol
kesindir. Bilimi ba,latan srete Smer rahiplerinin yerinin ba,at
oldugunu sylemek yerindedir.
Tarihte bilindigi zere ilk Smer krallarina rahip-krallar denme-
si, gerekligini bu anlatimda bulmaktadir. Rahip-krallar kent toplu-
munun ilk krallariuir. Her kentin ilkin bir rahip krali vardir. Bilim ve
ilhiyat temelinde sagladiklari me,ruiyet krallik ynetimlerinin esas
nedenidir. Bu durum ayni zamanda zayif yanlarini te,kil edecektir.
Belli bir dnem sonra hanedanliklar dnemine geilecektir. Bunda
ise hanedan ba,inin ittifak ettigi gl adamin etrafindaki askeri
maiyet temel rol oynayacaktir. Zor rahip oyununu yenecektir.
En altta ali,anlar kati bulunmaktadir. Belki de ilk kleler, serf-
ler ve i,ile,menin temellerini attiklari iin, bu birinci kat ali,anla-
iini iyi kavramaliyiz. Nereden ve nasil saglandilar? Zorun ve
iknanin rol nedir? Hangi topluluktan ve neyin kar,iliginda saglan-
maktadir? Ilerinde kadinlar var miuir? Kadinlar ve ailenin rol
nedir? Bu sorulari yanitlamak nemli aydinlanma saglayacaktir.
Ilk ali,ma gruplarinin olu,umunda muhtemelen rahibin ikna
gc ba,ta gelmektedir. Yaptiklari ilk retim dzenlemesinde sula-
mayla birlikte artan besinlerin ali,anlari geldikleri yere gre daha
iyi besledikleri d,nlebilir. Artan nfus ve glerle birlikte kabile
ati,malari sonucunda kabilesiyle anla,mazliga d,enler tapinagi
kurtulu, aresi olarak grm, olabilir. Diger bir etken, tapinak in,a-
52
sinda ve retiminde ali,manin kutsalligi ok daha nemli bir rol
oynayabilir. Her aile ve kabilenin belli sinirlar dhilinde ocuklarini
tapinagin hizmetine vermeleri Ortadogu geleneginde ok grlmek-
tedir. Tapinak angaryasi genel bir kategoridir, hatta bir onur payesi
bile vermektedir. Tapinakta ali,anlar toplumda daha onurlu kar,i-
lanmaktadir. Bir nevi Hiristiyan manastirciligina benzetilebilir. Ta-
rikatilikla da benzer ynleri vardir. $eyhin mlknde ali,mak
onur ve sevap verir.
Zigguratlar kolektif ali,manin ilk ve saf rnegini te,kil etmeleri
aisindan dikkat ekicidir. rnegin Max Weber gibi bazi sosyologlar
Firavun sosyalizmi olarak degerlendirmektedir. Ilk komnist uygu-
lama rnegi olduklari aiktir. Zanaatkr topluluklari da ali,an gru-
buna dhildir. Hep birlikte bir fabrika retimini andirmaktadir.
rn fazlasi depolanmaktadir. Kitliga kar,i iyi bir sistem oldugu
aiktir. Bu i,letme ,ekli rahiplerin gcn olaganst artirmaktadir.
Hibir aile veya kabile bu etkinlige ula,amaz. Tm aile ve kabileleri
a,an bir topluluk ve g sz konusudur. Yeni toplumun ve devletin
r,eym hali oldugunu Zigguratlar kadar hibir rnek aik sunmaz.
Bu st toplumun mekni kent olmaktadir. Medeni, sivil, uygar
toplum da denilen bu mekn insanligin zihniyetinde oldugu kadar
maddi retim yapisinda da byk devrimci degi,iklikler getirmek-
tedir. Daha dogrusu, dogal topluma gre byk bir kar,idevrimin
temelini te,kil etmektedir. Kent-devlet zihniyeti henz zmlenmi,
olmaktan uzaktir. Akil dzenini, yaziyi, birok zanaati, sanati geli,-
tirmi,tir. Ancak ne pahasina? Kent devrimi mi, kar,idevrim mi yar-
gisi, zerinde kapsamli d,nmeyi gerektirecek kadar nemini ha-
len korumaktadir. Unutmamak gerekir ki, ba,ta byk tek tanrili
dinler olmak zere birok tarihi iki,, bu yapilanmaya kar,i geli,ti-
rilmi,tir. Insan soyunu iine soktugu cendere cennetten ok cehen-
neme benzemektedir. Daha dogrusu ok azina cennet, ezici ogun-
luga cehennem ya,ami getirdigi, gnmze kadarki rnekleri aik-
layici niteliktedir. Kent-devlet toplumu her bakimdan hkimiyet,
mlkiyet, baski davet eden bir ierige sahiptir. Dogal toplum insani-
ni bu dzene ali,tirmak kolay olmami,tir. Bir yandan tm kent in-
sanlarinin zihnine korkutucu tanrilarla hkmetmek, diger yandan
53
kadini ba,tan ikarici bir ara halinde sunmak -Ilk fahi,elik- bu sis-
temin olmazsa olmazlariuir. Kullugu benimsetmek gnlk denetim
kadar ancak bu kkl kurumlarla mmkn olmaktadir. Iki kurum da
kkl afyonlama zelliklerini ta,irlar.
Entrikaci, yozla,tiiici, fahi,e vs. sifatli kadin gereginin acimasiz
sorumlusu erkektir. Hibir kadin kendi halinde kaldika entrikacilik,
fahi,elik yapma geregi duymaz. Fizigi, biyolojik varligi buna uygun
da degildir. Entrikaciligin ve fahi,eligin gerek yaraticisi erkektir.
Bilinen ilk genelevi Smer ba,kenti Nippurda M. 2.500lerde
musakkatin adiyla aanin erkek iktidari oldugunu biliyoruz. Buna
ragmen utanmadan sanki fahi,elik kadin yaratimiymi, gibi bir yak-
la,imi srekli canli tutar. Kendi eserini, dogurdugu sululugu kadina
mal ederek, sahte bir namus anlayi,i geli,tirerek olmadik lanetlen-
me ve dayagi, katliami kadindan eksik etmez. Bu ilave tanimlama-
dan ikarabilecegimiz sonu, erkegin ncelikle ideolojik saldiiisina
kar,i yetkin durmadir. Erkek egemen ideolojiye kar,i kadin zgr-
lk ideolojisiyle, feminizmi ve kaynaklandigi kapitalizmi a,arak si-
lahlanip mcadele edilmelidir. Erkek egemen iktidarci zihniyete
kar,i kadinin zgrlk dogasal zihniyetini yetkin kilip ncelikle
ideolojik alanda kazanmayi iyi bilmek, tam saglamak gerekir. Unut-
mamak gerekir ki, geleneksel kadinsi teslimiyet fiziki degil toplum-
saldir. Ierilmi, klelikten gelir. O halde ncelikle ideolojik alanda
teslimiyet d,nce ve duygularini yenmek gerekir. Ziggurat siste-
minde kadin ve ailenin konumuna ne oldu sorusu da nemlidir.
Ana-tanria dininin Ziggurat rahip dinine muhalefeti Smer metin-
lerinde bolca izlenmektedir. Muhalefet e,itli biimler sergilemek-
tedir. Kadin rahibeler kendi agirliklari altinda tapinaklar in,a et-
mektedirler. Neredeyse her kentin bir kadin koruyucu tanriasi
vardir. arpici rnek Uruk Tanriasi Inannanin servenleridir. Ilk
Smer ,ehir devleti olarak tarihte anlam bulan Uruk (bugnk
Irakin adi Uruktan gelse gerek) incelenmeye deger bir rnektir. Ilk
erkek Kral Gilgame,in kenti olmasi aisindan da nldr. Muhte-
melen Uruk ilk ,ehir-devlet rnegidir. M.. 3.8003.000 yillari tarih-
te Uruk dnemi olarak geer. Kurucu Tanrianin Inanna olmasi,
eskiligini ve ana-kadinin rolnn halen ba,at oldugunu yansitmak-
54
tadir. Urukun Eriduya (Tanri Enkinin kenti. Belki de ilk rahip dev-
leti) kar,i mcadelesi destansiuir. Inanna ve Enki ,ahsinda kadin-
erkek mcadelesinin gl somut rnegi kadar destansi yanini da
gstermektedir. Kadin tanria figr zamanla azalir. Babil dne-
minde kesin bir yenilgiye d,m, gibidir. Kadin kle oldugu kadar
resmi, genel ve zel fahi,edir artik.
Zigguratlarin bir kisminda kadinlarin a,k nesnesi olarak rol oy-
nadiklari bilinmektedir. Hem de en iyi ailelerin kizlari iin a,k nes-
nesi rol onur payesi ta,imaktadir. Sekin ve ayricalikli kizlar oraya
alinir. Rahip dzeninde kadin sunumu muhte,emdir. Zigguratlarda
bir saray dzeninde her tr gzellik egitimlerinden gemektedirler.
Bazi etkinliklerde (sanat, mzik) ustala,maktadirlar. Civar blgele-
rin sekin erkeklerinin begenisine sunulmaktadirlar. Bazilariyla
anla,tiklarinda evlendirilmektedirler. Bu tarzda tapinagin hem geli-
ri, hem etkinligi ok artmaktadir. Tapinaktan kadin almak ancak
soylu aile erkeklerine nasip olmaktadir. Ayrica tapinak egitiminden
getikleri iin, bu kadinlar tapinak etkinligini yeni kabileler iinde
temsil ederek yeni toplum-devlete baglamaktadirlar. Kadinlar bir
nevi yeni rahip toplum-devletinin en verimli ajanlari durumundadir.
Bu ba,ta Israil olmak zere, halen devletlerin etkin olarak kullan-
uiklari bir yntemdir. Kadinin bu biimde kolektifle,tirilmesi, gene-
lev sanatinin prototipidir. Kadin d,tke, tapinaklarin soylu tanri-
a ve a,k kadinligindan genelevin aresiz, kendini pazarlayan i,i-
sine dn,ecektir. Smer toplumu bu aidan da ilk olma onuruna
veya onursuzluguna sahiptir.
Uygarltk Gelenegi Kadtnt Erkegin Tarlast Olarak Yargtlar
M.. 2.000lerin ba,larina kadar uygarligin sistem olarak dogu-
,u ve geli,imi ok kanli, smrl, kent kurmali ve yikmali, ittifakli,
kolonili, hegemonik karakterde oluyor. Klelerin karin tokluguna
ali,tigi verimli sulak topraklarda tarimla birlikte kom,u ,ehir ve
neolitik blgelerle ticaret ve zanaatkrlik byk artik-rn retiyor.
Bu retim, yani maddi kltr zerine kurulan uygarlik sistemi, muh-
te,em bir manevi kltr in,a ederek kendi ynetici gruplarini tanri-
55
la,tiiirken, ali,an klelerini de tanrilarin di,kisi olarak a,agiliyor.
Iyi anla,ilmaliuir ki, dogu, efsanelerinde maddi hayatin byle yansi-
tilmasi ok nettir. Yaratici ana-tanria ise, erkegin sag kaburga ke-
miginden yaratiliyor. Efsaneler hayli ilgin, ana kadinin da kesin
bagimlila,tigini arpici yansitiyorlar. Ya,am artik bu efsanelerin
te,kil ettigi dille anla,ilip yorumlanacaktir.
Gerek maddi hayat ise, gnmze kadar kendi dilini ve yoru-
munu yaratamadan, ancak bazen Ezop diliyle bazi eski gerekler-
den bahsetmek isteyecek, ama o dili de kimse anlamadigindan dil-
sizligini ve anlam yitikligini ya,ayacaktir. Unutmayalim, hala ger-
ekligin dili ve anlatim kabiliyeti yaratilamami,tir!
Mitolojik olarak yaptigi dn,m, Mardukun tanri olarak ykse-
li,inde kendini gsterir. Enuma Eli, bu dnemden kalma en nemli
destandir. Marduk, ana-tanrianin iyice ktlendigi, erkek-egemen
kltrnn simgele,tirildigi ve tanrisalla,tiiildigi kltr ba, tanrisi
rolndedir. Yunan kltrnde Zeus, Roma kltrnde Jpiter, Hint-
Avrupa kltrnde Aryen kaynakli Gudea (Germenlerin Gotlari ve
Tanri=Got ayni kkenden gelir, Krte de halen kullanilan Xwad
ayni kkenden gelir), Arap kltrnde Allah, Hintlilerde Brahman,
inlilerde Tao ayni tanrisal ku,agi temsil ederler.
Ortak uygarlik a,amasi ve kltrel benzerlikler, bu dnemde en
ok temel simge olarak toplumu temsil eden tanri adlandiiilmala-
iinda kendini gsterir. Isim olarak bile hepsinin yakla,ik M..
2.000lerde ortaya iki,i tesadf degildir. Temellerindeki derin ve
ortak kltrden kaynaklanmaktadir. Simgele,tirilmi, biimiyle
(ana-kadin ev ekonomisinin artik zorba ve kurnaz erkek tarafindan
gasp edili,ini) erkek egemen kltr tanrisalla,tiiilmaktadir. Temel
ana-tanria adi Aryence Star, Smerce Inanna, Hitite Kibele,
Semitike I,tar, Hinte Kali giderek snkle,irken, adi geen erkek-
tanri adlari yceltilmektedir. Kadinin toplumsal zemin kata ekili-
,inde M.. 2.000ler dil ve kltr aisindan da nemli bir yenilgi ve
a,agilamayi yansitirlar. Uygarligin maddi ve manevi kltrnde
erkek ve kabile kleliginden nce gelen cins olarak kadin kleligin-
de, kadin gerekten en derin, zemin kat kleligi olarak yenilgili, a,a-
gilanmi,, sesi solugu kesilmi,, lnetlenmi,, lmcl bir stat altina
56
alinmi,tir. Karilik ve zerinde sinirsiz yetki sahibi olarak erkek-koca
bu kltrel zemin zerinde ykselir. Araplarda ve ayni kltrel ze-
mini payla,an Ortadogulu toplumlarda kadinlarin halen devam
eden stats bu degerlendirmeyi dogrulamaktadir. Namus cinayet-
leri bu kltrn kck bir unsurudur.
Ana-tanrialik daha sonra Smer rahip tanrilariyla byk sava,
verecektir. zellikle kurnaz erkek tanri Enkiyle kadin tanrianin
ba, figr Inanna arasindaki eki,me Smerik destanlarin ba, ko-
nusudur. Bu kavganin temelinde, ana-kadinin nderliginde Yukari
Dicle-Firat havzasindaki kyler etrafinda yogunla,an, smrye yer
vermeyen neolitik ky toplumuyla, yeni tremeye ba,layan rahibin
in,a ettigi, ilk defa smrye aik kent toplumu arasindaki her d-
zeyde eki,me ve kavgaya olanak veren ikar farkliligi yatmaktadir.
Tarihte ilk defa ciddi toplumsal sorunlar dogmaktadir. Iki toplu-
mun ynlendirici gleri arasindaki kavga ,phesiz toplumsal sorun
kaynakliuir. Fakat tarihte grdgmz gibi, bu kavganin dili, kav-
ramlari o dnemin zihniyet biimleri tarafindan belirlenir, nk
bugnk zihniyet biimleri yoktur. Toplumun kendisi yari-tanri bir
kimlikle ancak ifade edilmektedir. Insan zihni soyutlanmi, bir kim-
lik anlayi,indan ok uzaktir.
Insan zihni o dnem dogayi canli zannetmektedir. Doga, tanri ve
ruhlarla doludur. (Bugne gre geri degil, bana gre ileri, dogruya
yakin bir yorumdur.) Onlara dokunmak tehlikeli sonular verebilir.
Hepsinin kutsalliklari vardir. Byk zen ve saygiyla yakla,mak
gerekir. Gsterilecek en ufak bir saygisizlik felket getirebilir. Dola-
yisiyla onlari kizdirmamak iin adaklar, kurbanlar sunmak gerekir.
Kurbanlarla kutsallari, tanriyi ho,nut etmek o denli nem kazanir
ki, ocuk ve gen ogul ve kizlarini kurban etmek uzun sre bir gele-
nek halini alir. Deh,et verici bir gelenek, ama bununla toplumun
ayakta tutulduguna inanilmaktadir. Rahip ve rahibeler tarafindan
bu gelenek uzun sre saptiiilacaktir, ama znn kutsallik ve ko-
runmayla da ilgili oldugu kesindir. Insan topluluklari arasindaki her
tr ili,ki, bu kutsallar ve tanrilar arasindaki ili,ki ve eli,ki olarak
ifade edilmektedir. Zihin ve dil byle in,a edilmi,tir. Bugnn pozi-
tif bilim dili yoktur. Insanlik bu yeni pozitif bilim dilini -daha dog-
57
rusu dinini- son iki yz yildir tanimaktadir. Tarihi yorumlamaya
ali,irken bu geregi asla gz ardi etmemeliyiz.
Dogal toplum bir yaniyla ekolojik toplumdur. Toplumu iten ke-
sen g, dogayla anlamli bagi da keser. Iten kesilme olmadan ola-
gandi,i bir ekolojik sorun dogmaz. Anormal olan, tm dogal sre-
lerde ya,anan anlamliligin uygarlik toplumunda yitimidir. Sanki
ocuk ana memesinden kesilmi, gibi bir hal dogar. Duygusal zek-
nin byleyiciligi yava, yava, silinir. Vicdan ve doganin dilinden
sika uzakla,an analitik zek, kurguladigi yapay dnyasinda gittike
evreyle olan eli,kisini geli,tirir. Ya,amin dogayla bagi puslanir.
Bunun yerine soyut fikirler, tanrilar geer. Yaratici doga yerini yara-
tici tanriya birakir. Ana ,efkati olarak anla,ilmasi gereken doga,
zalim doga damgasini yer. Artik dilsiz ve zalim dogaya yklenmek
insan kahramanligi haline gelecektir. Hayvanlar ve bitkilerin her tr
dengesiz imhasi, toprak, su ve havasinin kirletilmesi, sanki insan
toplumunun en temel hakkiymi, gibi ali,kanlik kazanir. Dogal evre
artik l, umut vermeyen geici bir ya,am alani olarak krle,tirilir.
Canli doganin sinirsiz umut kaynagi doga, artik kr, anlayi,siz, kaba
madde yiginindan ba,ka bir ,ey degildir.
Kleciligin tam bir maddi kltr sistemi oldugu kesindir. Insan-
ligin d,rlmesi bu sistemin esas zelligidir. Bu kadar derinligine
d,, hibir canli dnyasinda gzlenmez. Vicdan k,ne bu denli
elveri,lilik, maddi kltrn grkemi ve ekiciligiyle yakindan bag-
lantiliuir. Halen bu kltrn dev anitlari, yapilari kar,isinda rper-
memek, diger yandan hayranlik duymamak olasi degildir. Insan
tanrila,masi ancak bu kadar olabilir. Fakat insan tanrila,masi insan-
lari hedeflediginde felkete dn,r. Tanrilar iin geri kalanlar kul-
dur. Toplumsal yarilmadaki, dolayisiyla mcadeledeki hibir eli,ki
ve mcadele aiktan bu denli boy gstermemi,tir.
D,, daha iyi kavrayabilmek iin Yunan klsik kltrndeki
oglancilik olayi dogru zmlenirse son derece greticidir. Kadin
kleligiyle bagi sadece cinsellige sunum ,eklinden ibaret degildir.
Ayni sosyal olguyu payla,tiklari iin bag arpiciuir.
Uygarligin byk a,amalarindan biri sayilan Yunanlilarda gen-
ler resmen tecrbeli bir erkege oglan olarak sunulurdu. Uzun sre
58
bunun nedenini zememi,tim. Sokrates gibi bir filozof bile nemli
olan oglanin srekli kullanilmasi degil, efendisinden terbiye grme-
sidir der. Buradaki mantik, gaye genlerin oglan olarak srekli kul-
lanilmasindan ziyade, kadinsi zelliklere hazirlanmasiuir. Daha da
aiklayici olarak, Yunan uygarligi da karila,an bir toplum ister. Soy-
lu, asil genler olduka, bu toplum olu,amaz. Bu toplumun olu,masi
iin kadinsi davrani,lari iselle,tirmeleri gerekir. Tm uygarlik top-
lumlarinda benzer egilimler vardir. Oglancilik bu toplumda ok yay-
gindir. yle bir hal almi,tir ki, her efendinin oglan sahibi olmasi
gelenekselle,mi,tir. Oglanciligi bir bireysel cinsel sapikliktan, hasta-
liktan ziyade, sinifli toplumun, iktidar toplumunun yol atigi sosyal
bir olgu olarak anlamlandirmak nemlidir. Cinsellik ve iktidar uygar
toplumda toplumsal bir hastaliktir. Hem de kanser gibi. Birbirleri
olmaksizin edemedikleri gibi birbirlerini ogaltirlar: Tipki kanser
hcrelerinin ogalmasi gibi.
$uraya gelmek istiyorum: Uygar toplumlarda iktidar zemini bin-
lerce yildir zenle ve bir karila,tirma misali hazirlanmi,tir. Uygarlik
gelenegi kadini erkegin tarlasi olarak yargilar. Toplumda da benzer
gelenek geerlidir. Erkek iktidara kendini bir kadin gibi sunmaliuir.
Isyan eden, sunmayi reddeden, sava,larla hazir hale getirilmeye
ali,ilir. Iktidar srecini aniden bir ki,i, zmre, sinif ya da ulusun
eylemi olarak grmek byk yanilgi ierir. Belki hkmetler ani
kurulabilir, ama iktidarlar, siyasi sistemler uygar toplumlarda yz-
lerce vah,i imparatorlar, klikler, egemen glerin her trls tara-
findan ncelikle egemenlik kltr (tarlasi, gelenegi) olarak hazir-
lanmi,lardir.
Tipki karilar nasil kocalarini alin yazisi gibi bekleyip kabul edi-
yorlarsa toplumlar da ylesine iktidar bagimlisi, tarlasi olarak sahibi
tarafindan kullanilmayi beklemeye ali,tiiilmi,lardir. Iktidar top-
lumda egemenlik kltr olarak vardir. Bu noktada Bakuninin En
benim diyen demokrat, iktidarda yirmi drt saatte bozulur zdeyi,i
anlamliuir. Aiklayamadigim, ama uzun sredir aiklamak istedigim,
bu bozulmayi saglayan iktidar zemininin kendisidir. Binlerce yilin
kan deryasindan ve istismarindan (sinirsiz sava,lar ve smrler)
olu,an iktidar koltugu, zerinde oturani yirmi drt saatte bozar. Tek
59
,artla: Ibadet eder gibi kendini koruyamazsa! Sinirsiz hile, sava, ve
smr ortaminda kurulan iktidar, gelenek, kltr ve sistem olarak
ok etkili ve nerdeyse mutlak anlamda bozucudur. En arpici rnegi
reel sosyalizmin ya,adiklariuir.
Dogal toplumla birlikte byk kaybeden bir kesim de kadinlar
olmaktadir. Smer mitolojileri kaybeden kadinin agitlari gibidir.
Inanna klt hem daha nceki dnemlerin kadin eksenli toplumun-
dan izler ta,imakta, hem de erkek egemen topluma kar,i byk bir
mcadelenin verildigini yansitmaktadir. Ilk site tanrilarinin nemli
bir kismi kadin kkenli iken, giderek tm yerlerini erkek kimlikli
tanrilara birakir. Kadin d,,nn hazirlandigi kurumlarin ba,inda
yine tapinaklar gelmektedir. Ba,langita ana-tanria Inanna adina
yaygin kadin rahibelerin ynetimindeki tapinaklar adim adim ele
geirilerek sonunda geneleve dn,trlr. Dogal toplumun ana-
kadin etrafindaki evcil dzeni farkli bir kurumdur. Kadinin sahibi
olmadigi gibi, ana-kadinin kendisi ocuklarinin ve diledigi erkegin
yneticisidir. Klsik anlamda karilik-kocalik kurumu geli,memi,tir.
Devlet kurumu temelinde erkek egemen toplumun ,ekillenmesiyle
erkek ynetimindeki ataerkil aile yayginla,ir. Aile kurumu nitelik
degi,tirerek gnmze kadar srecek ilk ,ekillenmesini kazanir.
Kadinin sahibi erkek oldugu gibi, ocuklar da onundur. Kadin gide-
rek gten d,rlp kendisi mal haline getirilmektedir. Iine giri-
len aile znde bir kafestir.
Erkek ynetimindeki aile kadar derinligine ve sreklilik kazan-
mi, ba,ka tr bir kleligin bulunmadigi nde gelen sosyologlarin
ortak bir tespitidir. Toplumun klelik dzeyini zmleyebilmek,
kesinlikle kadinin klelik dzeyinin ok ynl zme kavu,turul-
masiyla mmkndr. Kadinda gerekle,en yalniz zihni ve fiili ba-
gimlilik degildir. Tm duygulari, fiziki hareketleri, ses dzeni, giyim
ku,ami klelik tarziyla bagintili kilinmi,tir. Burnuna, kulagina, el ve
ayak bileklerine halkalar takilmi,tir. Bunlar klelik zincirinin simge-
leridir. Ortaaglarda bekret kemeri de takilir. Tek tarafli bir namus,
ahlk anlayi,i gerekle,tirilir. Kadin ideolojik olarak hile,tirilir.
Elindeki tm degerler alinip kendisi mal durumuna getirilir. Ba,lik
parasina (degerine) baglanir.
60
Kaynagini kkl bir biimde Smer toplumundan alan kadin k-
leligi el atilmami, bir konudur. Hiyerar,ik toplumda ba,layan bag-
lanma, rahip tapinagindan geirilip erkegin kulbesi iine tikilarak,
en agir statye sokularak tamamlanir. O dnemden beri geli,tirilen
hep bu stat olmu,tur. Btn duygu ve davrani,lariyla -d,nce
gc asgarye indirilerek- erkegine nasil hizmet edecegi edebiyatin,
egitimin, ahlkin temel konusudur. Erkek kle daha ok arti-rn
saglayarak, kaba gc kullanilarak stat kazanmi,tir. Ekonomik
ierikli bir klelik agir basar. Kadin ise tm beden, ruh ve d,nce-
siyle klele,tirilir. Erkek kleyi serbest biraksaniz zgr bir insan
olabilir, ama bir kadini serbest biraksaniz, daha beter bir klelige
konu olur. Bu gereklik bile derinligine i,lenmi, kleligi yansitmak-
tadir. Dikkatli bir gzlemci kadina baktiginda, her ,eyiyle nasil
amansizca erkegin her istedigine gre ,ekillendirildigini fark etmek-
te glk ekmez. Ses dzeninden yry,ne, baki,indan oturu,u-
na kadar ben bitirildim der gibidir. Kadin klelik zmlemelerinin
geli,tirilmeyi,inin en nemli nedeni, erkegin bu konudaki obur i,ta-
hi, diktatrce tatmin ruhudur. Toplumdaki tanri-kralin evdeki pro-
totipi kadinin efendisi olarak erkektir. O bir koca degil sadece, tan-
ii-kocadir. Bu nitelik znde hibir ,ey kaybetmeden gnmze
kadar etkisini srdrm,tr.
Kadin kleligine daha yakindan baktigimizda, ok ezici ve insan-
liktan ikarici yn dikkat eker. Eve kapatilma sadece bir meknsal
tutsaklik degildi, hatta hapishane de degildir. Derinden tecavze
alinma durumunu ifade eder. Istenildigi kadar ni,an, gelinlik tren-
leriyle derinligindeki gerek rtlmek istensin, bir gnlk uygulama
kendini bilen iin insan onurunun bitimidir. Kadin binlerce yillik
retimsel, egitimsel, ynetimsel, zgrlksel degerinden o kadar
sistemli ve ok e,itli ,iddet aralariyla, ondan da fazla ideolojik
d,rme (a,k sylemleri dhil) aralariyla hirpalanir ki, sonu tam
teslimiyetten tedir. Kimligini tmyle yitiri,i, bamba,ka bir gere-
ge, kariya dn,mesidir. En siradan bir erkegin, dag obaninin bile
gznde kadin sadece kari olabilir. Kari olmak ise, zerinde sonsuz
tasarruf hakkinin (istedigi an ldrme de dhil) dogmasi demektir.
61
O sadece bir mlk degildir. ok zel bir mlktr. Sahibi iin kk
imparator olma potansiyelini ta,ir. Yeter ki kullanmasini bilsin!
Uygarligi hazirlayan temel ayaklardan biri bu gereklikti. Maddi
kltrn sinir tanimazliginin altindaki temel etkenlerden biri olma-
si da bu gereklikle baglantiliydi. Kadinda ya,anan ba,arili deneyim
tm topluma ta,iiilmak istendi. Ikinci vahim etkileyicilik buydu.
Toplum, efendileri iin kari gibi i,levsel olmaliydi. Toplumun kari-
la,masinin kapitalist sistemde tamamlandigini belirtmeye ali,aca-
giz, ama bu eylemin temeli ilk uygarlik a,amasinda atilmi,, Greko-
Romen kltrnde ise ba,arili toplum rnegi olarak sunulmak is-
tenmi,ti. Ancak erkegin karila,masiyla toplumun karila,masindan
bahsedilebilirdi.
Greko-Romen bunu iyice sezen ve tedbirini alan toplumdu. Kle-
lerin durumunun karidan beter oldugu oka bilinen husustur. So-
run kle olmayan erkegin karila,tiiilmasiydi. Ensest veya cinsel
sapikliktan, ifte cinsellikten bahsetmiyorum. Psikolojik boyutlari,
hatta biyolojik nedenleri olan bazi olgulari, bahsetmek durumunda
oldugum olaydan ayri degerlendirmek gerekir. Klsik Yunan toplu-
mundaki moda, her zgr gen erkegin mutlaka bir sahibi, bir erkek
partneri olmaliydi. Gen tecrbe kazanincaya kadar partnerin sevgi-
lisi olmaliydi. Daha nce degindigim gibi, Sokrates bile bu olayda
nemli olanin gen oglanin ok kullanilmasi degil, o ruhu ya,amasi-
uir diyor. Buradaki zihniyet aik. Klelik toplumu zgrlk, onur
ilkesiyle bagda,mayacagindan, bu zellikler toplumdan silinmeliydi,
nk toplumu tehdit ediyorlardi. Dogruydu da. Insan zgrlg ve
onurunun oldugu yerde klelik ya,anamaz. Sistem bunu kavrami,ti
ve geregini yapmak durumundaydi.
$phesiz Greko-Romen kltr bu misyonu tamamlayamadi. I-
te zgr felsefi okullarla geli,en Hiristiyanlik, di,ta ise etnisitenin
ardi arkasi kesilmeyen saldiii ve ba,kaldiiilari toplumu ba,ka du-
rumlarla yz yze birakacakti. Maddi kltrn her ,ey olmadiginin,
her ,eye gcnn yetmeyeceginin i,aretleri de az degildi. Toplum
ancak kapitalizmde hi oglanciliga gerek duyulmadan da karila,ti-
iilabilecekti.
62
Ev Ekonomisinin Talantyla Kadtntn Daimi Tecavz
Kleci devlet toplumu ekonomik alanda byk bir fabrika gr-
nmndedir. Modern fabrikalardan teknik ve sahiplik bakimindan
farkliuir. Kleler sr halinde ali,tiiilir. Toprakta, ta, ocaklarinda,
in,aatlarda korkun bir kle emeginin kullanildigi halen bu arkaik
dnemden kalma yapitlardan anla,ilmaktadir. Kle ynetimi hay-
van ynetiminden daha ,iddetlidir. Kle, ali,an bir hayvandir. Mlk
konusudur. Sadece bir retim araciuir. Kleler hukuk kapsamin
ui,indadirlar. Sanki duygulari olmayan bir e,yadirlar. Analitik zek-
nin erkekte vardigi biim kle gereginde ok daha arpiciuir.
Kleci devlet toplumunda mlkiyet kurumu da saglam bir ba,-
langi yapar. Sistemin z st toplumun alt toplumu her ,eyiyle
mlkle,tirmesine dayanir. Tanri-krallar ve yardimcilari her ,eyin
sahibidirler. Sahiplik, hkimiyetin dogal sonucudur. Insan egosu
geli,me imkni buldu mu, sinir tanimaz zellikler ta,ir. Sistemin
kurulu, dneminde sinirlayici etkenlerin olmayi,i tanri-krallik kl-
tne yol amaktadir. Dogal toplumun tanik olmadigi mlkiyet dze-
ni devlet mlkiyetinden ba,layarak aileye dek her kuruma sizar.
Herkeste mlk duygusu yaratir. Mlkiyet devletin temeli sayilir,
kutsalla,tiiilir. Artik bundan sonra yapilmasi gereken tm dnyanin
mlkle,tirilmesidir. Devlet sinirlari, hanedan arazileri, vatan sinirla-
ii olarak mlkiyet sinirlari e,itli biimler altinda gnmze dogru
neredeyse bir tanri vergisi olarak insanlarin benligine kazinir. As-
linda bir rant kaynagi olarak mlkiyet gerekten hirsizliktir. Toplu-
mun kolektif dayani,masini en ok bozan kurumdur, ama st top-
lumun beslenmesi iin en temel kurum olarak vazgeilmezdir.
Dogal toplum ekolojik toplumun kendiliginden bir hali olarak
tanimlanmaya ali,ilmi,ti. Ekolojik toplumun devlet toplumunun
derinlik ve geni,lik olarak geli,mesiyle adim adim geriletilmesi,
gnmze kadar en temel toplumsal eli,kilerden biridir. Toplu-
mun i eli,kisi ne kadar geli,mi,se, di, ortamla eli,kisi de o denli
artmaktadir. Insana tahakkm dogaya tahakkm getirmektedir.
Insana acimayan bir sistemin dogaya her ktlg yapmaktan e-
63
kinmeyecegi aiktir. Zaten hkimiyet, fetih en gzde olgular olarak
egemen sinif ahlkinda yer bulmaktadir. Dogaya hkmetmek insana
hkmetmek kadar bir hak, soylu bir davrani, olarak grlmektedir.
Dogal toplumun doga canliciligi, kutsamasi yok sayilmi,tir. Bir d,-
man gibi fetih konusudur. Devleti toplumun zihniyet ve davrani,la-
iina bu kavramlar egemen olunca, artik gnmzde dev boyutlara
ula,an evre felketlerine ardina kadar yol ailmi, demektir.
Belki tuhaf kar,ilanabilir, ama bana gre ekonominin gerek sa-
hibi, tm i,gal ve smrgele,tirme abalarina ragmen kadindir.
Ekonomiyi sosyolojik aidan anlamli degerlendirmek istiyorsak, en
dogru yakla,im, mademki ocugu karninda beslemekten tutalim, en
zor dogum sonrasi ayakta durabilecek hale getirinceye kadar kadin
besliyor, evin besleme zanaatkri da kadindir, o halde en temel g
kadindir. Cevabim gerege daha saygili sosyolojik bir cevaptir. Biyo-
lojiyle bagi da kesin gz nnde bulundurarak. Kaldi ki, tarim dev-
rimindeki rol, milyonlarca yil bitki toplayiciligiyla halen sadece ev
ii degil, ekonomik ya,amin birok alaninda arki dndren kadin-
uir. Bilimlerin temelini atma onurunu ta,iyan Antik Yunanlilarin
ekonomiye ev yasasi, kadin yasasi olarak ad koymalari da bu geregi
binlerce yil nce tespit etmi,tir.
Sinif-kent-devlet olu,umuyla ba,layan uygarlik srecindeki
ekonomik biimlenmeye, rahip-kral-komutan olarak ki,iselle,tirebi-
lecegimiz g odagina devlet denilmektedir. Kurum olarak din-
siyaset-askerlik i ie gemi, biimde iktidari olu,turmaktadir. Bu
g sisteminin en temel zelligi, kendi ekonomisini devlet kom-
nizmi biiminde rgtlemesidir. Henz Max Weber tarafindan kul-
lanildigini grmeden, benim de firavun sosyalizmi dedigim eko-
nomi sz konusudur. Kalinti halinde anacil ekonomi ataerkil-feodal
a,iretsel ekonomide varligini srdrmektedir. Firavun sosyalizmin-
de insanlar yalin kat kle olarak ali,tiiilmaktadir. Haklari lmeye-
cek kadar birer mlek ksesi orbadir. Halen kalintisi bulunan eski
tapinak ve saray binalarinda binlerce kle ksesine rastlanmasi bu
ili,kiyi dogrulamaktadir.
Gl ve kurnaz adam kadinin ev ekonomisine bir hirsiz gibi
girdi. Talanla yetinmedi. Daha da vahimi, kadini daimi tecavz al-
64
tinda tutarak kutsal aile ocagini kirk haramler yatagina dn,tr-
d. Ne yaptigini bilen bir hainin ruh halini hibir zaman terk etmedi.
Ilk sermaye birikimlerinin tohumlari bu iki meknda atildi. Birincisi,
ev ekonomisinin yakinlarindan bizzat evi i,gal etme; ikincisi, devle-
tin resmi, me,rula,mi, tekeline kar,i zel tekel halinde kirk haram-
lerin s merkezlerinde veya yakinlarinda mekn tutma. Toplumun
ve devletin gzetiminden ekindigi iin, erkenden hileli ve maskeli
yzle meknlari arasinda gezindi. Pusuda yatti. Firsat buldugunda
aslan kesilerek avin zerine atladi. Bazen tilki kurnazligiyla avini
yakaladi. Bukalemun gibi her ortama renk vermekten geri kalmadi.
Marjinal noktalarda ticaret uzmani kesildi. Uygarliklarin eri,emedi-
gi kent ve kirsal alan onun siki gzetimindedir. Toplumun yarildigi
noktalara yerle,mede ustadir. Denge roln oynayarak iki tarafi da
soymasini bilir. Kisa ticaretten az, uzun yol ticaretlerinden ise azam
kazanmanin ok iyi farkindadir. Krli alanlari deta burnuyla koku
alircasina tanimasi ve ynelmesi, mesleginin temel kurallarindan-
uir. Bu yollarin stratejik korsanligi olarak degerlendirmek gretici-
dir. Sermayenin yurdu yoktur denilirken, bu gereklik dile getiril-
mek istenir.
Basit magara izimlerinden sonra, dnem ana-tanrianin figr-
leriyle doludur. Ilk sanat nesneleri bu figrlerdir. Heykelciligin atasi
sayilir. Uygar toplumla birlikte tanri ve ynetici figrleri i ie izilir.
Artan sinifla,ma ve ynetim erki sanatin da din kadar devletle,me-
sine yol aar. zellikle Misir, in ve Hint sanatinda tanri, kral ve
rahipler g gsterisinde yari,irlar. Muazzam heykel ve kabartma-
lar bu glerin tanitimi gibidir. Mimarlik ayni rotayi izler. Din ve
ynetici evleri mimarligin uygulama alanlariuir. Dev boyutlu tapi-
naklar ve saraylar in,a edilir. Byk mezarlar in,a edilir. Hepsi uy-
gar toplumda insan istismarinin baskiyla birlikte hangi boyutlara
tirmandiginin korkun gstergesidir. Yalniz bir piramit, bir tapinak
iin yz binlerce insan harcanir. Glenen ticaretle birlikte, sanatta
yansiyan nemli bir figr de tccarlardir. Krallar kadar gl olan-
larini sanat eserlerinde izlemek mmkndr.
Uygar toplumun ilk in,a dneminden en derli toplu ve gnm-
ze kadar ula,an direni,lerin ba,inda peygamberler gelenegi gelir.
65
ykleri dem ve Havvayla, yani ilk iki insanla ba,latilan anlatimin
tm zellikleri ideolojik kltrn damgasini ta,imaktadir. demle
Havvayi neolitik toplum kar,isinda tanrila,an uygarlik zihniyetinin
kavranmasinda dogru degerlendirirsek, efendi-kle ati,masinin ilk
ipularini sunduklarini grrz. demle tanri diyaloglari ve Hav-
vayla ili,kileri, efendi-kle ayri,imi kadar ana-kadinin ikinci plna
d,,n sembolize ettikleri biiminde yorumlayabiliriz. Nuhun
iki,i, zorba efendi kar,isinda neolitik toplumu deta gemiye ykle-
yerek uygarligin ula,amayacagi daglik alanda yeniden in,asini
animsatir. yk zaten Smer toplumunu ve ayakta kalmak iin di-
renen neolitik toplumu anlatmaktadir. Bu iki peygamber gelenegi-
nin ba,langicini uygar toplumun in,asina kadar ta,imakla direni,in
ba,indan beri mevcudiyetini ve en az uygarligin srekliligi kadar bir
sreklilige sahip olduklarini gstermektedir. Hanedan tarihleri st
sinif tarihleri olduklari gibi, peygamberlik tarihleri daha ok dire-
nen kltrler, kabileler ve kahramanlar tarihidir. Hepsinde ortak
oge putperestlige kar,i ikmalariuir.
Uygar topluma gei,in ayni zamanda demokratik topluma gei,-
le i ie olu,tugunu teorik olarak kestirmek mmkndr. Ilk ihtiyar
meclislerindeki sert tarti,malar demokratik toplumun ayak sesleri,
ilk yansimalariuir. Tm toplumlarin bu a,amasinda benzer bir iki-
leme daha tanik oluyoruz: Demokratik toplum ve uygar toplum iki-
lemi. Daha anla,ilir bir somutluk biiminde, devlet ve demokrasi
ikilemi. Devletin oldugu her yerde demokrasi sorunu vardir. De-
mokrasinin oldugu her alanda bir devletle,me riski vardir. Demok-
rasi bir devlet biimi olmadigi gibi, demokrasi olarak da devlet kav-
rami yanli,tir. Ikisi arasindaki ili,kinin niteligine ok dikkat etmek
gerekir.
Demokratik toplumla uygar toplum arasinda hep ati,madan
bahsetmem uzla,ma olasiligini di,lamiyor. Tersine, bu iki toplum
arasinda uzla,ma esastir. Daha dogrusu esas olmaliydi. Ba,ta gelen
nedeni de ularin birbirini yok etmedigi bir diyalektik anlayi,in da
sonucu olarak, demokratik toplumla uygarlik toplumu birbirisiz
edemezler. Birinin varligi digeriyle mmkndr. Vurguladigim gibi,
demokrasi ve uygarlik iki,larini ayni komnal ana toplumdan alir-
66
lar. Demokrasi daha ok hiyerar,ik st tabakanin ihanetine, baski ve
smrsne ugrami, alt ogunlugu ve okluklari kendine esas alir-
ken, uygarlik daha ok st tabakanin baski, smr ve ideolojik he-
gemonyasini srdren kesimini temel alir. Tabii bu kesimler biakla
kesilmi, gibi birbirinden ve komnal ana toplumdan kopmazlar. I
iedirler, fakat farkliliklari epey geli,mi, odaklardir.
Kadin-erkek ili,kisindeki dengenin kadin aleyhine bozulmasin-
daki yansimalar, Inanna-Enki (Uruk ve Eridu koruyucu tanria ve
tanrisi) arasindaki diyaloglar biiminde dzenlenmi, ilk destan de-
nemesinde grlmektedir. Gilgame, Destanindan nceki bir des-
tandir. Komnal anacil dzenle veya toplumla hiyerar,ik ataerkil
(uygarliga gei, toplumu) toplum arasindaki kavgayi dile getirmek-
tedir. Srecin ok adaletsiz ve mcadeleli getigi nete anla,ilmak-
tadir. Tarihi veriler Smer toplumunun ilk a,amasinda ilkel demok-
rasi diyebilecegimiz bir sreci de ya,adigina dair argmanlar sun-
maktadir. Ya,lilar meclisi henz ataerkil bir dzene dn,memi,tir.
ok canli tarti,malar bir nevi demokrasiye i,aret etmektedir. Tanri
emri (aslinda gl ve kurnaz adamin takindigi bir maske tipten
kaynaklanan tek tarafli askeri-despotik dzen ilkesidir), buyrugu
tr kavramlar henz olu,mami,tir. Zaten Inanna Destanindaki
syle,i tarzi ok canliuir ve toplumda olup biteni; adaletsizligi, ka-
uinin ve birikimlerinin, ocuklarinin ba,ina gelen felaketleri anlat-
maktadir. Belgeler ok olsaydi, Atina demokrasisini (kleci sinif
demokrasisi) ok a,an bir demokratik gei, a,amasinin da bulun-
dugunu gl bir olasilik olarak grebilir, fark edebilirdik.
Her zaman hatirlamaya ali,tigim bir konudur. Kadin gibi bir
gcn fazla retken ve yaratici bir zelligi olmayan erkegin elinde
neden bu kadar zavalli duruma d,tg ve mahkm oldugudur.
Cevap tbii ki zorun roldr. Ekonomi de elinden alininca, korkun
bir tutsaklik kainilmaz olur. Ba,ina bir erkek ocuk koysan, kirk yil
karilik gibi ok d,kn bir sanati icra etmeye razi edilmi, kadar
kendisi olmaktan ikarilmi,tir. Kaldi ki, gl erkegin kariligi daha
korkuntur.
Toplumlar zerinde gnlk olarak dogum hkmn icra eden
eylemler btn degildir. Salt devlet olmadigini ise ok daha iyi
67
anlamak gerekir. oka yapildigi gibi, iktidari devlete ve devlet bi-
imlerine indirgemek yapilacak yanli,ligin temelidir. Hele hele sa-
va, eylemlerini gze batan diger iktidar uygulamalariyla birle,tirip
sunmak iktidarin en oportnist izahi olacaktir. Bu ali,mada bir
imge kavram olarak kurnaz ve gl adam deyimini ok kullandim.
Hani piyasalari dzenleyen bir gizli elden bahsedilir ya, bu da onun
gibi bir ,eydir, ama iktidarin temelini anlamak aisindan yksek
ogretici degeri oldugu kanisindayim. Kendini bazen yzeye aik
vuran, ogunlukla toplumun altindan iktidari dzenleyen her ili,ki
ve bu ili,kilerin sahipleri, iktidar in,acilariuir.
Kadtn Emeginin Gaspt zerinden Biimlenen Olgu: ktidar
Iktidar en sreklilik ve yogunla,ma istidadinda olan bir toplum-
sal olgudur. Kadini evcille,tiren erkek belki de ilk ve en byk pay
sahiplerindendir. $amanistlerin anlam gc zerinde tekel kurma-
lari, rahiple,erek dini hviyet kazanmalari, iktidarin iplak gcnn
kutsalla,tiiilmasinda ve sir niteligine brnmesinde ok etkili ol-
mu,tur. Iktidar mitolojisini ve tm tanrisalla,tirma kavramlarini bu
gruba baglamak mmkndr. Mitolojik ve dini sylem byk oran-
da iktidarin in,a edilmesinde ve me,rula,tiiilmasinda ok etkilidir.
Hiyerar,ik ataerkil rejimin rahip +ynetici +komutan ls top-
lumda iktidar zeminini en geni, yayan grup niteligindeydi. Iktidarin
ilk taht kurma, sembolize etme geleneginin yaraticilariuir. Tanrisal-
lik, taht, yceli,, tanri-insan kopuklugu, kadin tanrianin gzden
d,rlmesi, kulluk gibi kavramlar bu dnemden kalma gl ikti-
dar simgeleridir.
Devlet iktidari, hiyerar,ik ve evcille,tirilmi, kadin zeminleri ve
kullugun klele,imi zerinde daha kalici ve somut bir iktidar biim-
lenmesidir. Toplumda ok yayginla,mi, iktidar ili,kilerini dzenle-
meyi, belli bir sorumluluga kavu,turmayi ve daha etkili ve ekono-
mik kullanmayi ifade eder. Iktidar devleti ierir. Fakat devletten ok
daha fazlasini ierir. Devletler tarihte kendilerini en ok kavramla,-
tiran, tarihi kendileriyle ba,latan tekel kurumlardir. Son tahlilde
toplumun artan ekonomik gcn demokratik siyasetin konusu
68
olmaktan ikarip zerinde iktidar gc olarak tekel kurmayi, byle-
likle artik-rn ve degerlere el koymayi ifade eder. Devletle ilgili
diger her ,ey; mitoloji, felsefe, din, bilim, sava, ve siyasetler bu asl
amala baglantiliuir. Komnist devlet olunsa dahi sonu degi,mez.
Devletle iktidar toplumda resmiyet kazanir. Me,ruiyetini geli,tirir.
Kisaca bu olguyu (algiyi) anlamak iin, ana-kadin dzenini, aile
geregini kavramak gerekir: Ana-kadinda ya koca belli degildir, ya
da ok siliktir. Ana-kadin ocuk dogururken, yle sevdigi erkekle
a,k yapacak durumdaki kadin degildir. A,k ve cinsiyeti toplum
henz gndemde degildir. Kadin herhangi bir erkege karilik bagiyla
bagli degildir. Erkek de kadin zerinde ne egemenlik kuracak, ne de
benim karim diyebilecek durumdadir. Avcilik oyalanan, fazla ve-
rimli olmadi mi degeri bilinmeyen bir i,tir. ocuklarinin olmasi gibi
bir durumu da toplumda geli,mi, olmaktan uzaktir. ocuklar ana-
kadinindir. Dogasi geregi ana-kadinin yle ,ehvet pe,inde ko,masi,
zevk iin cinsel birle,me aramasi sz konusu degildir. Her canli ka-
dar bir cinselligi sz konusudur. reme amali bir cinsellik durumu
vardir. ocuklari iin emek harcamasi, ana-kadina aidiyetlerinin
temel nedenidir. Hem dogurmasi hem beslemesi bu hakki vermek-
tedir. Dolayisiyla babasinin belli olup olmamasinin hibir toplumsal
anlam ta,imadigi dnemde babalik hakkindan bahsetmek samalik-
tir. Yalniz ana-kadinin karde,leri de nemlidir, nk onlarla birlik-
te bym,tr. Dayilik ve teyzelik gcn bu en eski ana-kadin hu-
kukundan alir. Ana-kadin ailesi o halde dayi, teyze (varsa onlarin
ocuklari) ve kendi z ocuklarindan olu,maktadir. Anaerkil aile
denilen anlatim da bu hususu ifade etmektedir. Neolitigin ba,k,e-
sine oturan ana-kadin ve ondan esinli ana tanria kltnn toplum-
sal ifadesi byle yorumlanabilir. Dayilar di,inda erkek siliktir. Koca-
lik ve babalik in,a edilmemi,tir.
I,te Smer ve Misir rahiplerinin tm tarihi kaplayan ve halen et-
kisini srdren en temel ideolojik bulu,lari bu tarihsel evrede dev-
reye girmektedir. Yarattiklari yeni kavramlarla kurguladiklari mito-
lojik d,nme tarzi sistem iin en temel me,ruiyet -kabul etme-
dayanagi olur. Bu mitolojilerin -mitoloji, Yunanca sylence, efsane
anlamindadir- en temel zelligi, dogal olaylarin stne ikardiklari
69
yeni tanrilar dnyasiuir. En, Enlil, Ra ilk tanrilar olarak yeni ykse-
len efendiler -Rablar- dnyasini mkemmel biimde yceltip gizler-
ler. Olu,an kleci sinif hkmranligi tanrila,mayla i iedir. Yeni
efendiler nasil ali,madan sadece hkmranlikla misli grlmemi,
bir taht-sarayli ya,am sahibi iseler, kurgusal simgeleri olarak tanri-
lari da ylesine tm doga gleri zerine oturturlar. Toplumsal h-
kimiyet dogasal hkimiyete yansitilmi,tir. Dogal ruhuluk dini ze-
rine emreden tanrilar dini egemen kilinmi,tir. Dogal sreleri ruh-
larla izah etmek yerine tanrilarla izah etme sreci en kkl zihniyet
degi,imi oluyor. Buna devrim degil, kar,idevrim dememin anla,ilir
nedenleri var, nk tarihte en tehlikeli, olumsuz bir sreci ba,lat-
ma zelligine sahiptir. Konuyu biraz derinligine amakta hayat ya-
rar var. Canli doga anlayi,i gnmz bilim evrelerinde de en ok
tarti,ilan bir konudur. Kuantum fizigini tanimlarken kisaca degin-
mi,tik. Gerekten, dogal toplumdaki gibi olmasa da, her dogal olgu-
nun bir znelligi -iinde hareket ettigi yasasi, anlam dzeyi- oldugu
kabul gren en devrimci gr,lerden biridir. Maddile,mi, zdegi
yneten znellik, sahip oldugu enerjidir. Enerji, madde olmayan
gerekliktir; bir anlamda maddenin ruhudur. Her geen gn degi,ik
enerji trleriyle dogaya ailim grlmemi, boyutlara tirmanmakta-
uir. Gelecek kuantum fiziginin, nanoteknolojinin olacaktir denilir-
ken bu geli,me kast edilmektedir. Sonuta degi,ik de olsa, ilk top-
lum tarzi dogal aki,la uyum iinde, dogru bir anlayi,la, ekolojiyle
ya,ami esas almaktadir. Gnmzde evre sorununu en byk teh-
like olarak insanligin kar,isina ikaran, bu temel ilkeden kopu, ger-
egidir. Kopu,un da temelinde sinifli toplum uygarliginin zihniyet
ve retim tarzi yatmaktadir.
Devlet kavram ve ereve olarak rahip tapinaklarinin dl yata-
ginda olu,urken, esas kurumla,tiiici ve iktidar gc haline getiren,
hiyerar,ik toplumun ya,lilar meclisiyle askeri ,efin maiyetidir. Dev-
let iktidari bu l arasinda yogun ve uzun sreli ili,ki ve eli,kiler-
le belirlenir. Ba,langita rahip-kral egemenken giderek yerini nce
ya,lilar meclisine -ilkel demokrasi- birakacak, daha sonra gcn
niha belirleyici oldugu askeri ,efin hkimiyeti geli,ecektir.
uilgame, Destaninda bu sre ,iirsel mitolojik bir dille yansitilmak-
70
tadir. Gilgame,'in kendisi askeri ,efi, kahramani temsil etmektedir.
Eskinin gl rahip ve rahibeleri iyice silik kalmi,lardir. Enkidu
barbarlardan derlenen etnisite di,i asker dev,irmenin bilinen ilk
rnegi olarak kar,imiza ikmaktadir. Akrabalik di,i bir rgtlenme
geli,mektedir.
Gcn byleyici etkisi hem ilk defa boyun egdirmecilige, hem
arti-rnn sahibi olarak kendini tanri-krallar olarak yansitmalari-
na yol aiyor. Insan egosunun kendini en byk iln etme agi ba,-
latiliyor. Artik doga ve toplum tanri-kralin bir eseri olarak yansitilir.
Tm mitolojiler bu anlatima ncelik vermektedir. Her ,eyin sahibi
tanri anlayi,i, kkenini bu Smer ve Misir mitolojilerinden almak-
tadir. Kutsal kitaplara bu kaynaklardan yansitilacaktir. Bylece dev-
let iktidari sonsuz kilinacaktir. Halen bir slogan olarak kullanilan
Ebed-mddet devlet anlayi,i da buradan gelmektedir. Eger devlet
geli,meseydi, zellikle mitolojiyle donanmasaydi, basit bir e,kiya
kurumu, rgt olmaktan teye gitmezdi. Devlet iktidarinin dnem
iin ok krli olmasi, onu olaganst bir tanrisal kurum olarak yan-
sitmaya ve tm zihinlere egemen kilmaya gtrm,tr. Bu anlamda
en ince bir gasp rgtlenmesi olarak anla,ilabilir. Ideolojinin gc
bu noktada kar,imiza ikiyor. Byk gasp rgtnn tanrisal bir
emrin kutsal bir kurumu olarak taninmasini sagliyor. Bir yerde dev-
let iktidari ne kadar yceltilerek allanip pullaniyorsa, orada byk
bir soygunun, ikarin gizlendigini anlamak durumundayiz. Tanri-
krallar kendini yansitirken, bu geregin farkinda olarak kurumla,ir-
lar. Grkemli saraylar, en gllerden olu,an askeri maiyetler, iyi
bir istihbarat, etkileyici bir harem, nam salan bir hanedan, hangi
tanri kkeninden geldigine dair ,ecere, soy ktg, dalkavuk vezir-
ler ve tapan kullar bu kurumla,manin vazgeilmez geleridir. Pira-
mit mezarlar daha kalici bir dnya sarayiuir aslinda. Elbise, asa,
mhr zerlerinde eksik olmayan aksesuarlardir. Artik tm toplum
yelerine, kullarina d,en, bu yce tanrisal kurulu,a srekli tapin-
mak, ,kretmektir. Kutsal kitaplardaki tanri sifatlarina ili,kin ok
sayida kavramlar ilk Smer, Misir tanri-krallarinin sifatlarinin hem
tekrari hem kismen degi,tirilmi, versiyonlariuir.
71
lmleri -daha dogrusu te dnyaya gitmeleri- halinde, tm ma-
iyeti canli olarak kendileriyle birlikte gmlr, nk maiyet kral
bedeninden ayri d,nlemez. Asil bedenle birlikte gmlmeleri
te dnyada hizmetleri iin gereklidir. Dnyada kalan zrriyetleri
de kendisinin varligini srdrmeye devam ederler. lmszlk
kavrami biraz da byle dogmu,tur. Analitik zeknin gereklerden
kopmasiyla toplumu nasil dn,trdg bu rnekte ok arpici
yansimaktadir. Yalniz bir piramidin yapimi yz binlerce klenin
lm ali,masini gerektirmektedir. Kurulan devlet iktidari insan
trnn ba,inda patlayan en kalici ve yikici deprem olmaktadir.
Artik insanlik lgatinde zulm, mah,er, kurtarici kavramlari olu,-
maya ba,lami,tir. zgrlk sava,ilari olarak peygamberlik ki,iligi
bu ko,ullar altinda ,ekillenmektedir. Peygamberler bu byk fel-
ketin kurtaricilari olarak ortaya ikacaklardir. Kaynak yine Smer
toplumudur.
Feodal devlet a,amasina kadar geldigimizde, devlet kurumuna
nelerin siguiiildigina kisaca dikkat ekelim. Smer ve Misir tanri-
krallari lmlerinde binlerce kadin ve erkek hizmetiyi sonraki ya-
,amlarinda da kendilerine hizmet etsinler diye diri diri kendileriyle
birlikte gmm,lerdir. Her bir mezarlarinin yapimi iin yz binler
lmne ali,tiiilmi,tir. Bir grup iktidar evresi iin cennetten bir
k,e yapilirken, gerisine srden beter muamele yapilmi,tir. Kleli-
ge kar,i ikan her kln, kabile gibi sosyal yapilari imha etmeyi temel
siyaset bellemi,lerdir. Insan kellesinden kaleler ve surlar rmek
,anli bir i, sayilmi,tir. Hibir dogal yani olmayan plnli ldrme
sanatini ilk defa insan toplumu iinde icat etmi,lerdir. Kadinlarin
kafese tikilmasini ba,ariyla saglami,lardir. ocuklarin tm dogal
hayallerine ket vurmu,lardir. zgrlk adina insanlari llerin, dag-
larin, ormanlarin derinliklerinde ya,amak zorunda birakmi,lardir.
Kleler yalniz emekleri ile degil, tm bedenleriyle ekonomik retim
aralarina dn,trlm,tr. Analitik zekdan yalana dayali muh-
te,em bir mitoloji olu,turmu,lardir. Efendilerin iplak zoru ve s-
mrs yetmiyormu, gibi, bir de rahiplerin tanrilar dnyasinin ma-
nev baski ve smrsn insanlik zihniyetinin temel inan ve iba-
det gesi yapmi,lardir. Ahlk ve sanatin srekli kendilerini ycelt-
72
mesini, gzelle,tirmesini temel kilmi,lardir. Dogal evreyle insan
toplumunu canli evren anlayi,i yerine, cansiz ve cezalandiran yer
alti ve gk tanrilariyla doldurmu,lardir. Efendiler grubu iin asla
kitlik d,nlmezken, diger gruplar srekli hastalik ve aliktan ki-
iilmi,lardir. Eglencelerinde bile insanlarin ldrlmesine dayali
trenleri, oyunlari esas almi,lardir.
Analitik Zekntn Duygusal Zekdan Kopuyu
Konuyla baglantili ikinci nemli husus, duygusal zekyla analitik
zek arasindaki kopu,un byk ve tehlikeli bir siramayi gerekle,-
tirmesidir. Duygusal zek tm canlilara mahsus olan zekdir. Bir
anlamda dogal srelere zg olan znellik, zihin durumudur. Duy-
gusal zek evrim zincirinin insan trne dogru geli,iminde analitik
zekya dogru bir egilim belirir. Analitik zekda daha hizli seim,
dolayisiyla degi,im yapma yetenegi yksektir. Fakat sapmaci yn
de benzer bir orani te,kil etmektedir. Duygusal zek basit olmasina
ragmen, igdlere has bir kesinlige sahiptir. $artli reflekslerin
,artsiz reflekslere dn,m anlamina gelir.
Gdler grenmenin en basit biimleri olmasina kar,in ok is-
tikrarli yapilardir. Yz binlerce yil ya,anan deneyimlerin rndr-
ler. Bu nedenle kolay kolay yanilmazlar. Diger bir zellikleri, ya,am-
la ok siki ili,ki iinde olmalariuir. Ya,ami tehdit eden veya ilgilen-
diren i ve di, ko,ullara aninda tepki verirler. Fakat bu ynleri hizla
analitik zek roln oynamalarina ket vurmaktadir. Yine de ya,am
iin geerli olan esas olarak duygusal zekdir. Yorumlamaz, ya,atir.
Yorumlama ne kadar ok geli,mi,se, sapma orani da o denli artar.
Analitik zek ise daha ok yorumlayarak duygusal zekya yeni yn-
ler, davrani, biimleri bimeye ali,ir. Daha ok geli,kin insan tr-
ne aittir. Zaten insan trnn toplumsal tarzda ya,amasi da analitik
zeknin geli,im seviyesiyle baglantiliuir. Hizli toplumsal geli,meyi
saglayan analitik zekdir. Fakat duygu boyutundan yoksun oldugu
iin, serbest kaldiginda ok tehlikeli olur. zellikle iktidar ve sava,
kltrne ali,ildiktan sonra analitik zek korkunla,ir. Bu zek en
arpici ifadesini yakin aglarin imha sava,larinda gstermi,tir. Ade-
73
ta bir makine dzeninde ali,tigi iin aci, korku, sevgi gibi duygular-
dan yoksunlugu, empati ve sempatiyi tanimamasi bu imhaci zelli-
gini ok tehlikeli kilmaktadir. Buna kar,in duygusal zekyla uyum
iinde ali,tiginda en saglikli, zmleme yetenegi yksek birey ve
topluluklarin olu,umunda belirleyici rol oynamaktadir.
Kleci devlet toplumunda geli,en, bu iki zek arasindaki byk
kopu,tur. Belki de st boyutta ilk defa dogal topluma egemen olan
duygusal zekdan koparak sadece baski ve smr sanatinda yo-
gunla,an bir sinif zeksi, akliyla kar,i kar,iya gelmekteyiz. Bu ok
tehlikeli sonular doguracak bir geli,medir. Neolitik toplumda sag-
lanan arti-rne dayanarak geli,en kleci retimin daha bol arti-
rn bu sinifsal olu,umun maddi temelidir. Sadece retimi ynete-
rek byk oranda rnlere el koymaktadir. O zaman geriye bu tarz
retimi savunmak iin yeni zihniyet durumunu yaratmaya sira geli-
yor. Yeni hkmeden tanrili mitolojiler bu zihniyet arayi,inin sonu-
cudur. Kkl bir analitik zek sreci sz konusudur. Kullari ynete-
cek kurallari bulmak, lmsz tanri buyruklari gibi gstermek bu
zek tarzinin zerinde en ok ali,tigi konudur. Smer ve Misir ra-
hiplerinin byklg bu konunun insanlik tarihindeki byk ne-
minden ileri gelmektedir. Dogal toplumdan ve ya,amdan kopan
zeklari muazzam bir mitolojik kurgusal sistem yaratmi,tir. Kullari
bunlara inandirmak iin daha da byleyici okul sistemleri, tapinak-
lar, heykeller yaratmi,lardir. Dogal toplumun tehlikeli olmayan ruh-
u dinleri yerine, hkmeden tanri agirlikli dinleri geirerek boyun
egmelerini srekli geli,tirmi,lerdir. Korku duygusunu saptirarak bu
yeni tanrilardan neden korkmalari gerektigini, dediklerine tam
uyarlarsa mkfatlarini nasil greceklerini zenle anlatmi,lardir. Ilk
defa cennet ve cehennem ierikli topyalar icat etmi,lerdir. Aslinda
yeni efendiler sinifina tam uyum iin ideolojik sistem geli,tirilmek-
tedir. D,nce tarzinin mitolojik olmasi dnemin ruhuna uygundur.
Canlicilik (animizm) dini aslinda zgrlk ve e,itlikidir. Mitolojik
agirlikli yeni din ise bir sinif dini, e,itsizlik ve klelik dinidir. Mutlak
boyun egmeyi, tanrilari -efendileri- esas almayi emretmektedir.
Insanlik tarihinde gerekle,en bu zihniyet kar,idevrimi gerek-
ten analitik zeknin en byk iki,larindan biridir; sinifsal aklin
74
geli,mesidir. Artik tarih, edebiyat, sanat, hukuk ve politika bu sinif
zihniyetiyle yeniden retilecektir. Smer ve Misir mitolojisinde bu
srecin en gl ve orijinal halini grmekteyiz. Egemen smrgen
sinif ideolojisi artik bir st toplum, devleti toplum olma yoluna
girmi,tir. Bu ynl atilacak her adim tm toplum adina atilacak, ona
mal edilecektir. Dogal toplumdan kalma ana-tanria ideolojisi gide-
rek smrlerek, ieriginden bo,altilip asimile edilerek erkek-
tanrilar dzeninin hizmetine ko,turulacaktir. Tipki kadinin erkegin
hizmetine -genel ve zel fahi,elige ba,langi- ko,turulmasi gibi.
Dogal tm toplumun e,it-zgr yeleri yeni kul sinifina dn,ecek-
tir. Bir Smer efsanesi insanlarin tanrilarin di,kisindan yaratildigi-
ni syler. Kadinin erkegin kaburga kemiginden yaratildigi yine ilkin
Smer efsanesinde geer. Smer mitolojisi gerekten olaganst bir
ba,ari olup kendisinden sonra gelen tm mitolojileri etkileyerek,
tek tanrili dinlerin, edebiyatin ve hukukun da ilk kaynagini te,kil
etmi,tir. Destanda Gilgame, zelligi benzer bir etkiyi tm dnya
destanlarinda yansitmi,tir.
Smer zihniyet yapisinin kapsamli zm konumuz olmadigin-
dan, z itibaryle tarihin, dolayisiyla uygarligin sadece baskiyla de-
gil, analitik zekyla ba,latilmasinin en temel kaynagi oldugu tarti,-
masizdir. Daha sonraki metafizik d,ncenin kkenini bu zekda
aramaliyiz. stte bir avu efendi cennet gibi bir saray ya,aminda
sadece gnlerini ya,amiyorlar. Insanligi srekli oyalayacak efsane-
ler, topyalar dnyasinin da temellerini atmaktadirlar. Gerekle,en,
byk toplum yalaninin tm insanlik zihninde kk salarak gl
kurumlara kavu,turulmasiuir: Her tr mitoloji, destan, tapinak ve
okullariyla.
Tarihin en kkl zihniyet dn,m olarak Smer toplumunda
gerekle,en kar,idevrim, ba,ta Ortadogu toplumunu olmak zere
insanligin paradigmasini -dogaya evrene temel baki,- kknden
degi,tirmi,tir. Dogal toplum, canli doga-evren anlayi,i renkli ve
retkendir. Dogayi bir c, zalim olarak grmez. Bir ana gibi grr.
Smer dilinde zgrlk szcg olan Amargi, ayni zamanda anaya
dn, anlamina gelmektedir. Bu szck bile gerekle,en kar,idev-
rimci zihniyetin niteligini ok iyi aiga vurmaktadir. Yeni mitolojik
75
baki, aisinda ise doga-evren hkmeden, cezalandiran tanrilarla
doludur. Doganin di,ina ykseltilen ve gittike kendini gizleyen -
aslinda baskici ve smrc despotlar- tanrilar deta dogayi ku-
rutmu, gibidir. l bir doga, madde anlayi,i geli,tirilmektedir. Tan-
iilarin di,kisindan yaratilan kullar gibi tm canli varliklar da gide-
rek a,agilatilmaktadir. Bu paradigma, giderek derinle,erek, bugn-
k Ortadogu toplumunun zihnini adeta fel ederek bir trl kendine
gelememesinin de en temel nedeni olarak grlmelidir.
Cinsiyeti Toplumun
Birinci Ve kinci Byk Kltrel Ktrtlmast
Kadinin kafesteki durumunda sadece sesin ve ssn geli,tiril-
mesi anlaminda degi,iklikler vardir. Kleligin inanilmaz boyutlarda
derinle,tirilip gizlenmesi sz konusudur. Ortaagin kadini cinsiyeti
toplumun ikinci byk kltrel ktrtlmastna ugratilmi,tir. Birinci
byk kltrel ktrtlmayi kleci devletin dogu, a,amasinda tanria
Inanna -I,tar- kltrnde gzlemlerken, olgunla,an sistemin kadina
ynelik kltrel kiiilmasini Musanin ablasi Mariam, Hz. Isanin an-
nesi Meryem ve Hz. Muhammetin e,i Ay,e rneginde arpici bir
biimde gzlemleyebiliriz. Artik hibir tanrialik izi kalmadigi gibi,
,eytana en yakin bir yer olarak d,nlmektedir. En ufak bir itirazi
onu ,eytanin kendisi yapabilir. Ruhunu her an ,eytana satabilir.
Erkegi ba,tan ikarabilir. Cadiliktaki durumu cayir cayir yakilmasini
gerektirmektedir. Kiz ocuklarinin canli gmlmeleri, cinsel ba,tan
ikarmalar, kalabaligin ta,layarak ldrmesine kadar gidebilen bir
katliam kltr sz konusudur. Toplumda en derinle,mi, klelik
durumu bin yillardan beri szle szle altindan kalkilamaz boyut-
lara varmi,tir. Sistemin klelik dzeyi gerekten kadin zmlene-
meden anla,ilamaz. Her tarafina baglanan halkalar, ba,lik paralari,
sslenme e,yalari klelik kltrn yansitmaktadir. Dili deta ko-
parilmi, gibi d,ncesiz kilinmi,tir. Kuru bir ana, erkeklerin dile-
dikleri biimde kullanabilecekleri bir tarladir. oktan zne olmak-
tan ikmi,, nesne haline gelmi,tir. Dogal toplumun tanrialigindan
eser kalmami,tir. ocuklarin, genlerin bilge yneticisi kadindan,
76
erkeklerin etrafinda dndg kadindan eser bile kalmami,tir. Dogal
topluma kar,i zihniyet dn,m derinle,erek feodal toplum sis-
teminde de devam etmektedir. Analitik zek yoluyla byk ailimlar
saglanmi,tir. Hem dini hem felsef d,nce biimi yeni toplumun
hkim zihniyetini olu,turmaktadir. Her iki d,nce biimi eski top-
lumun dn,en unsurlarinda tekrar hkimiyete gemektedir. Nasil
ki Smer toplumu neolitik toplumun degerlerini kendi yeni siste-
minde sentezlemi,se, feodal toplum da hem eski sistemin iyapila-
iindaki hem de di, evrelerindeki ezilen siniflarla direnen etnisite-
nin manev degerlerini sentezlemi,tir. Bu srete pratik aki, belir-
leyicidir. Pratik bir anlamda zamanin bir g gibi olu,turucu varligi-
uir. Zaman, olu,an pratiktir.
Zihniyet mitolojik zelliklerini dini ve felsef kavramlarla yeni-
lemektedir. Ykselen imparatorluk gc zayif ve gsz ok tanri
yerine, evrensel gc temsil eden en byk tanriya dogru bir evrim
biiminde yansitilmaktadir. Maddi hayatta olup bitenler zihniyette
de kar,iligini bulmaktadir. Birbirini kar,ilikli glendirme vardir.
Dinlerde ok tanriligin yerini tek tanriya birakmasi bu srele ilgili-
dir.
Toplumsal ya,amda kulluk Allahtan gelen dogal bir durum sa-
yilmaktadir. Kulluk terimi ya,amin dogu,tan halidir, sonradan olma
bir ,ey degil. Insanlar kul olarak dogar ve lr. Kulluk di,inda ba,ka
bir ya,am biimi d,nlemez. Bir Allah vardir, bir de kullari. Ara-
daki melek ve peygamberler emirleri getiren elilerdir. Sosyoloji
diline evirirsek, Allah kurumsalla,mi, soyut devlet otoritesini tem-
sil etmektedir. Melekler memurlar ordusunu, peygamber ve ba,
melekler ise bakanlari, st brokrasiyi simgelemektedir. Toplumun
ynetili,i korkun bir simgeler sistemiyle saglanmaktadir. Grnr
ynetimle simgesel ynetim arasinda siki bir ili,ki vardir. Ynetimin
simgesel yani ile somut yani arasindaki bagi zmeden, saglikli bir
toplum kavrayi,ina ula,ilamaz.
Toplumun iplak ynetimini anlamak istiyorsak, zerindeki
Panteon -tanri sistemi- perdesini kaldirmak gerekir. O zaman gr-
lecektir ki, bin yillardir kutsallik adi altinda baskicilarin ve smr-
clerin irkin ve zalim yz gizlenmi,tir.
77
Mitolojiden grendiklerimizi dinlerden, zellikle tek tanrili olan-
larindan da ikarabiliriz. Musanin Hz. Ibrahim gelenegindeki katki-
si, kadini kesinlikle zapturapt altina almasiuir. Hz. Ibrahimde kadin
henz tam alaltilmami,tir. Ibrahim-Sara ikilemi e,it gce yakindir.
Musa-Mariam ikileminde ise, bacisi rolndeki Mariam acili bir ye-
nilgiye mahkm edilmi,tir. Gcnn son kalintilarini da kaybetmek-
tedir. Hz. Davut ve Sleymanda ise, kadin tek tarafli bir arzu nesne-
sidir. Herhangi bir otoritesi gzkmemektedir. Kadin ykselen kral-
liklarin keyif-zevk nesnesidir; soy srdrme araciuir. Ara sira Ester,
Dalila gibi ,ahsiyetler iksa da, bunlar istismar araci olmaktan teye
rol oynamazlar. Hz. Isa-Meryem ikileminde Meryemin agzindan tek
bir kelime duymuyoruz. deta dili kesilmi,tir. Gnmz kadinina
geli,te dev bir adimdir Hiristiyanlik. Hz. Muhammed-Ay,ede ise bir
trajedi vardir. ocuk Ay,e ykselen feodal Islm otoritesi kar,isinda
byk bir ,ikyetidir. Tarihiler, Yarabbi, beni kadin olarak dogu-
racagina ta, parasi yapsaydin daha iyi olurdu diye yakindigini
naklederler. Iktidar oyununda peygamberin en sevgili e,i de olsa,
hibir sonu alamayacaginin fkesiyle sylenmi, bir bedduadir bu
sz
Bir btn olarak bu dnemi toplumun ruhen, fikren silinmesi
olarak degerlendirebiliriz. Sadece st toplumun Allah, nal ve kili
sesleriyle gmbrdeyen sesi vardir. Tm destanlarinin ldrme ve
fethetme zerine kurulu dramatigi vardir. Bu tablo belki abartiliuir,
ama dnemin ruhsal geregini zne uygun biimde yansitmakta-
uir. Arkaik kleligin yerini daha oturakli klsik klelik sistemi almi,-
tir. Devlet ve temsil ettigi toplum en st a,amasinda, olgunluk d-
neminde ya,amaktadir. Sisteme ili,kin tm temel kavram ve kurum-
lar olu,turulmu,tur. Cami, kilise ve havra her gn sistemin kutsa-
masini ezan ve anlarla iln etmektedir. Bundan sonra geli,me gc
gsterecek kapitalist devlet her ne kadar daha gl gibi grnse
de, znde genel kriz srecine girecek toplumun son a,amasini te,-
kil edecektir. Bilindigi zere en grkemli dnemlerin ardili krizli
zlmeler dnemidir. Doganin bu genel yasasi toplumsal sreler
iin de fazlasiyla geerlidir
78
Toplumsal kulluk sadece sinifsal bir olgu degildir. Despot di,in-
da -o da sistemin tutsagiuir- herkes, tm toplumsal sinif ve tabaka-
lar baglanmi,tir. Kleci sistemden daha derinlikli gizlenmi, bir bo-
yun egdirmecilik dzeni vardir. Yumu,atma, sistemin derinle,mesi
anlamina da gelmektedir. Toplumun temel paradigmasi, ncesi ve
sonrasi olmayan bir kulluk sistemidir. Ezelden ebede -bu iki kavram
daha ok olgunluk dnemi devletine aittir- kadar dzen oldugu gibi
srecektir. Imtihan ve degi,me yeri te dnyaya ili,kindir. Sisteme
sadece fiili kalki,ma biiminde degil, ruhen ve fikren kar,i olmak
bile en byk gnahtir. En iyi kulluk mutlak itaat etmesini bilen iin
erdemin, yetkinligin ta kendisidir. Dogal toplumda ve olumlu hiye-
rar,i dnemindeki kahramanlik aglarinda topluluga en iyi hizmet
eden yaraticilar, kulluk aginda tanriya -efendilere- kar,i en tehlike-
li, gnahkr ve cezalandiiilmasi gereken ,eytan ki,ilikler olarak
lanetlenmektedir. $eytanilik kavram olarak kleligi reddeden insan
gruplari iin geli,tirilmi,tir. Ortadogu kkenli bu kavram, sistemle
btnle,meyen halk gruplari iin kullanilmaktadir. Bu yzden tek
tanrili dinlere girmeyen Krtlerin dogal ya,am geleneklerine bagli
kesimlerine ,eytana tapanlar denilmektedir. Bu Krt kesiminin
,eytani kutsamasi olduka anlamliuir.
Olgunluk dneminin kulluk sisteminin gznde dnya her an
gnah i,lenecek bir yerdir. Ya,amdan kainmak gerekir. Ne kadar
ya,amak istersen, o kadar gnaha girersin. Her ,eyiyle lme hazir-
lanmak en mkemmel ya,am biimidir. Bu yakla,im dogayi hi yak-
la,ilmamasi gereken bir l maddesi gibi grrken, pe,inen yarati-
ciligi imknsizla,tirmi,tir. Canli doga anlayi,i kullar iin d,nle-
mez. Aslinda bu sistematigin dogu,unda deh,etli baski ve smr
izleri vardir. Bugn bile Ortadogu toplumunun kendine gelememe-
sinin en temel ruhsal nedeni dogaya bu tr yakla,imiuir. Buna kar,i-
lik efendiler dnyasi iin yeryznde cenneti aratmayan civil civil
bir dnya vardir. Onlar ve ayni adlari -Rab- ta,iyan tanrilari -
ynetim kavramlari-, gayet ho,nut bir biimde ya,amlarini bin bir
gece masallarina denk ya,amaktadir. Bin bir gece masallari Ortaa-
gin olgun devlet sisteminin mitolojik anlatimiuir.
79
Kapitalist Modernite: Kadtn Dymant
Bana gre kapitalizm ba,indan beri askeri-siyas-kltrel olarak
rgtlenmi,, ba,ta maddi birikimler olmak zere toplumsal deger-
leri gasp etme kurnazligini rgtleyen eski bir gelenegin Bati Avru-
pada 16. yzyildan itibaren giderek hakm bir toplum biimlenmesi
haline gelmesidir. Ilk gl adamin etrafindaki apulcu grupla ana-
kadin etrafinda olu,an toplumsal degerleri gasp etmesi geleneginin
modern halkasi olarak da tanimlayabiliriz bu dogu,u. Ingiltere ve
Hollndada, daha nceki Italyan ,ehir devletlerinin ba,ini eken
Cenova, Floransa ve Venedik kentlerinde, ilk kapitalist gruplar dev-
letle i ie bir tarikat gibi zel ya,am biimleri olan, sagladiklari
yeniliklerle para zerinden vurgun yapma ustaligini gsteren, dn-
yanin her tarafina yayilmi, pazarlarda olu,an fiyatlarla oynayarak
muazzam deger gasp eden, gerektiginde ve sika zor uygulamadan
geri kalmayan, kurgusal zeksi geli,mi, gruplarin bir eylemidir.
Bunlara kimi yerde hanedan, aristokrat ve burjuva da denilebilir. Ilk
ve Ortaag haramilerinden yegne ve nemli farklari agirlikli olarak
kentlerde slenmi, olmalari, devlet otoritesiyle i ie gemeleri,
zoru gerektiginde daha rtl ve ikinci planda kullanmalariuir. G-
rn,te ekonominin kurallari vardir. Onlar da bu kurallara gre
zeklari ve eldeki ilk paralariyla kr yapiyorlar. Kapitalin tarihi dog-
ru incelendiginde, bu yakla,imin tam bir masal degerinde oldugu
grlecektir.
Bu dnemde hi bir varlik kadin kadar tutsakliga mahkm edil-
memi,tir. Her baskici ve smrc toplumsal sistemde oldugu gibi
kapitalizmin dogu,u da devletsiz olmaz. Feodal sistemin dogmatiz-
mi dinsel nitelikliydi. Arkaik kleligin ise mitolojikti. Birinde tanri
bizzat kral ve hanedanin ,ahsinda somutla,mi, iken, daha sonra-
kinde tanri kendini devletin soyut varliginda grnmez kilarak tem-
sil ediyordu. Insanligin zihniyet aglari bunu gerektiriyordu.
Sistemin toplumsal zelliklerini en ok da kadinda zmleme-
nin gretici degeri yksektir. Ba,tan sylenmesi gereken bir husus
da, herhangi bir toplumsal olguyu kendi ba,ina siyasal, toplumsal,
80
ekonomik, kltrel vb. ayrimlar altinda incelemek ciddi sakincalar
ierir. Tarihsel bir btnlk halinde srekli olu,umu ya,ayan top-
lumlarin tm alt ve styapi sistemleri bir saatin paralari gibi btn
halinde ali,ir. A,iii paralara blme hastaligi, Bati bilimciliginin
olgu btnlgn yitirmek zelliginden kaynaklanir. Bilimsel olarak
da geregin kavranmasini nemli oranda zorlayan bu yakla,imi
kullanirken, btnselligi gz ardi etmemek ok nemlidir.
Kadin adeta tm sistemin bir zeti olarak grlmeli ve yle -
zmlenmelidir. Kapitalist toplum nasil tm eski istismarci toplum-
larin devami ve zirvesi ise, kadin da tm bu sistemlerin klele,tirici
etkisinin zirvesini ya,ar. En eski ve en yogunla,mi, hiyerar,ik ve
devleti toplumun baski ve smr cenderesinde biimlenen kadini
anlamadan, toplumu dogru tanimlayamayiz. Etnik, ulus ve sinif k-
leliginin dogru anla,ilmasinin yolu kadin tanimindan geer. Sosyal
bilimin adeta mizrak uvala sigmazken azicik bilim konusu yapma-
ya ali,tigi kadin konusundaki incelemeler 20. yzyilin son eyregi-
ne mahsustur. Feminist hareket, evre, sava, ve iktidarlarin kor-
kun yikimi tarih ve egemenligin cinsiyeti karakterini d,ndrt-
meye ba,lami,tir. Bu husus bile, en objektif olmasi gereken sosyal
bilimler de dhil, tm bilimsel yapinin cinsiyeti karakterini gste-
rir. Bilim cinsiyetidir.
Pozitif olarak kadini yorumlamayi sonraki blme birakirken,
kapitalizmin geleneksel klelige ne getirdigine bakalim. Kapitaliz-
min en ba,ta zgrlk getirmesinin sistemin zne ters oldugunu
iyi belirlemeliyiz. Kapitalizm gelenekleri yirttigi iin kadinin etra-
findaki zincirler de paralanmi,tir iddiasi aldatici yani yksek bir
arpitmadir.
Tahakkmc sistemlerin zgrlkle ili,kisi, nasil daha kaba ve
ince yntemlerle srdrlebilir biimindedir. Adina ok a,k destani
dzlen kadinla en kaba ve irkin klelige maruz kalan kadin ayni-
uir. Kadin kafese -erkek hkimiyetindeki ev- alinan kanarya misali-
dir. Belki sevimlidir, ama tutsaktir. Ku, birakildiginda nasil arkasina
bakmadan uar giderse, eger kadin biraz bilinlenir ve gidecegi z-
gr bir yeri oldugunu bilirse, kaamayacagi ev, saray, zenginlik, g
ve insan ki,iligi yoktur. Hepsinden kama potansiyeli vardir. Hibir
81
varlik kadin kadar tutsakliga -zgr geli,menin objektif ve subjektif
ko,ullarini bastirma ve yok etme- mahkm edilmemi,tir. Tm top-
lumsal tahlillerin tutmamasinin, plan ve programlarin yrmemesi-
nin, insanlik di,i geli,melerin ortaya ikmasinin da kadinin klelik
dzeyiyle baglantisi vardir. Bu nedenle kadin zm, zgrlg ve
e,itligi saglanmadan, hibir toplumsal olgunun yetkin zm ve
zgrlk-e,itligi saglanamaz.
Kapitalizmin sisteme eklemesi ile ortaya ikan kadin grn-
mn metala,tirma dzeyinde grmek gerege daha ok yakla,tira-
bilir. Klasik klecilikte kadinin pazarlarda en ok alinip satildigini
iyi biliyoruz. Bu durum cariyeler biiminde feodal klelikte de yay-
ginca srdrlm,tr. Burada satilan btn olarak kadindir. Ba,lik,
siyasi rant bu i,lemin aile iine kadar yansimi, biimleridir. Kapita-
lizmde ise kasap misali gvde paralara ayrilarak her kismina fiyat
bime gibi unsurlar eklenmi,tir. Saindan topuklarina, ggsnden
kalalarina, gbeginden cinsel organina, omuzundan dizlerine, be-
linden baldiiina, gznden dudaklarina, yanagindan boynuna para-
lanip deger biilmeyen hibir yeri kalmami, gibidir. Ne yazik ki ru-
hu var mi yok mu, varsa ne eder sorusu akla getirilmez. Beyince de o
ezeli eksik akillidir. zel ve genelevlerin zevk veren metasiuir. o-
cuk makinesidir. En zor i,lev olan ocuk dogurma emekten sayil-
maz. ok zor bir i, olan ocuk bytmenin hibir creti yoktur. Tm
nemli ekonomik, sosyal, siyasal, askeri kurumlarda yeri numunelik
degerindedir. Reklamlarin vazgeilmez malzemesidir. Cinsiyeti en
ok metala,tiiilip piyasaya sunulan yegne varliktir. En ok svg
ve dvg konusu yapilandir. A,k yalanina en ok alet edilendir. Her
,eyine kari,ilandir. Kadinca konu,masi iin zgn bir dil-deyim, ses
dzeni biimlendirilen kimliktir. Insanca arkada,lik yapilamayan
insandir. En degme erkegin bile yaninda saldiii duygusundan vaz-
geemedigi insandir. Her erkegin zerinde kendini imparator san-
uigi nesnedir kadin artik.
Tanim daha da zenginle,tirilebilir. I,in ilgin yani, bu kadar
olumsuz zellikleriyle bezenen bir kimlige kar,i erkek egemen top-
lumun onunla rahat ya,ayabilecegini sanmasiuir. Demek ki, ok
uysalla,mi, bir kle sayilmaktadir. Aslinda onurlu bir erkek insan
82
iin bu kadar olumsuzluga rgtlenen bir olguyla ortakla,a ya,amak
mthi, zor ve alalticiuir. Her ne kadar Eflatun kadini devlet ve top-
lumdan tmyle di,ladigi iin ele,tirilse de, yakla,iminda bu alalti-
ci zellikler etkindir. Birok filozofta olan bu hususu dogru okumak
gerekiyor. rnegin Nietzschede bu zelliklerle ortak ya,amak ki,iyi
kesinlikle bozar. O halde neden kadin d,knlg toplumlarda ok
gldr? nk bu toplumlar d,rlm,tr de ondan; erkek d-
,rlm,tr de ondan. Bu, kleligin gei,ken zelliginden ileri gel-
mektedir. Bu kadar yararli bir kle, klelige ali,tiiilan insanlar iin
elbette en ok aranan ortak olacaktir. Dolayisiyla batiiilan kadin,
batiiilan toplumdur; d,rlen erkektir. Byle ba,a byle tarak.
zcesi kadinlik olgusu yetkince aydinlatilmadan, dogal toplumun
zgr ana-kadinligi ile sinifli uygarligin zgr bilinli kadinligi b-
tnle,tirilmeden, dengeli ortak ya,am arkada,i yaratilamaz. Bunun
e, benzeri erkeklik de yeniden olu,turulmadan bu birliktelik sagla-
namaz.
Toplumsal alandaki kapitalizmin olu,turma, ynetme tarzini
birok olguda, zellikle erkekte, ailede, i,te, memuriyette, yine egi-
tim, saglik, hukuk ve benzeri birok alanda gzlemleyebiliriz. Aile
iin kisa bir tanimlama yaparsak, hiyerar,ik ve devleti toplumun
temel kurumu olan bu ocak sistemin hcresi, en kk molekl-
dr. Tepedeki imparatorun ailedeki yansimasi kk impara-
tordur. Toplumdaki kleligin yansiuigi esas tezghtir. Ailedeki kle-
lik toplumsal kleligin temel gvencesidir. Sistem adeta her gn, her
saat ailede yeniden retilmektedir. En agir ykn de aile ekmek-
tedir. Aile hiyerar,ik ve devleti toplumun uysal e,egidir. Srekli
binilebilir, kendini ta,itabilirsin. Genelde dagilan kapitalist sistemin
en arpici izd,mn ailede yansitmasi aralarindaki bu siki bag-
lantidan dolayiuir.
Kapitalizmle mcadelede yogunla,tigimda, aklima hep kari-koca
ili,kisi d,er. Eger koca ortama gre kariya normal bir ya,am sun-
mu,sa, bu kadini kocaya kar,i mcadeleye ekmek ne kadar zorsa,
i,iyi de eger dolgun bir cret vermi,se, efendisi kapitaliste kar,i
mcadeleye ekmek o denli zordur. Birakin zgrle,meyi, basit bir
cret siniiinda bile kapitalist efendiye kar,i takla atan i,i, toplum-
83
sal okluklara kar,i artik efendisinin sistematiginin bir u,agiuir.
Hele i,sizler ordusu ig gibi byrken, konumu gvencede olan bir
i,i aynen devlet memuru kadar, belki de ondan daha fazla kendini
gvencede sayar.
Ky toplumundan beni miknatis gibi eken kent toplumu, -
zmlenmi, haliyle benim iin toplumsal sorunun esas mekniuir.
Toplumun iteki ry, kadar evreden kopu,unun da ba, sulu-
su kent ve yol atigi toplumsalliktir. Daha dogrusu, sinifli devletli
uygarligin kentinin toplumudur. En ilkel kln toplumu bile ya,ama
kar,i kent uygarligi kadar cahil degildir. Tersine, uygarla,mi, kent
toplumu kapitalist a,amada tam bir evre katliamcisina dn,m,-
se, bu herhlde bnyesindeki sistematik cehaletle,mesinden kay-
naklanmaktadir.
Duygusal zekdan kopmu,, akil ve anlamini oktan yitirmi, cin-
sellik, kapitalizmin kanserojen gerekliginin temel gstergeleridir.
Iktidar iin nkleer deh,ete bel baglamaktan tutalim, ucuz i,ilik
iin dnyaya sigmayacak nfuslar sistemin zyle ilgilidir. Onun
zellikle iktidar biimleni,iyle. Dnya sava,lari, smrge sava,lari
ve tm topluma kar,i her dzeyde kilcal damarlara kadar etkileyen
iktidar sava,imlari sistemin iflsindan ba,ka anlama gelmez.
Bu noktaya gelinmesinde, deginildigi gibi cinselligin (seksin)
endstrile,erek sunulmasi belirleyici etkenlerdendir. Insanlar ba,a-
iiyi seks gcnde arar hale sokulmu,tur. Hlbuki cinsellik tm can-
lilarda ya,ami fark etmede ve onu sonsuzla,tirmada gretici bir
etkinlik i,levindedir. Tek hcreli canlilardan tutalim insan trne
kadar i,levini bu biimde tanimlamak mmkndr. Dolayisiyla an-
lamli ve hatta kutsaldir. Insan topluluklari da tarih boyunca bu tarz
bir yorumu esas almi,lardir. Tm antropolojik ara,tirmalar bu yo-
rumu dogrulamaktadir. Eger metala,tiiilmayacak (endstrile,tiri-
lemeyecek) bir ili,ki veya ili,kiler varsa, ba,ta geleni cinsel ili,ki
olmak durumundadir, nk ya,amin kutsalligiyla, yceligiyle, s-
rekliligiyle ilgilidir. Daha ok da saptiiilip diger ya,amlari tehdit
etmeme sorumluluguyla bezelidir.
Cinsel istismar denilebilir ki, sistemin en temel hegemonik ara-
larindandir. Sadece metala,tiiilarak dev bir endstriye dn,trl-
84
memi,tir. Toplumda Hint fallus tanrisalligini hem yozla,tiiip hem
de kirk kat geride birakan bir erkek egemen cinsiyetilik dini haline
getirilmi,tir. zellikle her erkekte bu yeni dini gsterge ba,ta ede-
biyat olmak zere sanatin ba,k,esine oturtularak tam bir uyu,tu-
rucu araca dn,trlm,tr. Kimyasal uyu,turucular bu yeni cin-
sellik dini kar,isinda solda sifir gibi kalmi,tir. Tm toplum bireyleri
medyatik reklam (sadece alelde reklam degil) kampanyalariyla bir
cinsel sapik haline getirilmi,tir. Gen, ya,li, hatta ocuk fark etmi-
yor. Herkes kullaniliyor. Kadin en geli,kin seks nesnesine dn,t-
rlm,tr. Her zerresi seks agii,tirmasa sanki para etmeyecekmi,
gibi bir zihniyete mahkm edilmi,tir. Kutsal aile ocagi bir seks der-
ghina dn,trlm,tr. Kutsal ana ve tanrialiktan geriye i,e ya-
ramaz, bir k,eye atilan kocakarilar kalmi,tir. ok hazin ve aci ve-
rici bir durum. Sun dllenmeyle kadinin tam bir seks araci olma s-
reci zirveye tirmandiiilmi,tir.
Her erkek iin cinsel eylem bir iktidar eylemine dn,trlm,-
tr. Cinsel eylem ya,amin ve cinsin devami iin biyolojik i,levinden
ikarilip veya saptiiilip, toplumsal ve siyasal alanda erkek egemen
iktidarin sinirsiz ogalma ve yayilma i,levine dn,trlm,tr.
Cinsel eylem iktidar eylemine dn,trlm,tr. Tm homo ve he-
tero vb. cinsel ili,ki biimlerinde iktidar ili,kisi belirleyici rol oyna-
maktadir. Tarihsel temeli yaygin bulunmakla birlikte, hibir toplum
ve devlet biiminde ulus-devlet ve toplumunda oldugu kadar sis-
temli, yaygin ve iktidar amali (dolayisiyla klele,tirme amali) de-
rinligine ve geni,ligine ogaltip uygulanmami,tir. Toplumsal cinsi-
yet, toplumsal ve siyasal iktidar olayi ili,kisi ve olgusudur.
Ulus-devlet hem aile iinde, hem di,inda cinsellige ynelik y-
rttg politikalarla tam bir iktidar sapikligina yol ami,tir. Kadin
kendini seks metasi olarak, erkek ise cinsel iktidar araci kilarak hem
kendilerini hem toplumu sadece ahlki buhrana degil, iktidar sava-
,inin kurbani haline de getirmi, oluyorlar.
Toplum bir kadinin ancak bir erkege bagli olarak bir evde adina
namuslu dedigimiz tarzda ya,ayabildigi takdirde kabul grebilece-
gini belirtir. Kadinin yle olmaktan ikip birok erkegi eve almasi ya
da tersi halinde adamin eve birok kadini almasi halinde durum
85
nasil olur? Herhalde en hafif deyimle allak bullak olur. Paranin du-
rumunda i,ler daha karma,iktir. rnegimize devam edelim. Kadin
genel kabul bozdugu iin evden atilarak bir zme varilabilir.
Fakat parada i,ler bu kadar kolay olmayabilir. Elinde parayi tutan,
namuslu olmasa, paraya ne kadar para katilsa da kabulmdr diye-
bilir. Hlbuki toplum tipki bir kadin meselesinde oldugu gibi, bu
kabulle parayi araci kilmami,ti. Onu biriktirmek en byk namus-
suzluktur diyebilmi, olmasi kuvvetle muhtemeldir.
Hiyerar,inin kurulu,undan beri egemen erkegin doymak bilmez
i,tahi ve duyarsizligiyla kaba gc altinda ezim ezim inleyen kadin,
kapitalist sistem altinda bir kat daha zincirlerle rlr. Erkegin
hakkinda en ok yalan uydurdugu varlik kadindir. Sylenir ki, cinsi-
yet zerine en kapsamli ali,ma yrten Freudun bile lrken ag-
zindan ikan son szler Kadin ne demek? ynldr. Bu durum
olagan degildir. Bu, kadin etrafindaki korkun erkek egemenlik ide-
olojisinin yarattigi bir durumdur. Kadini hi tanimak istemeyen
erkek egemen, bu durumunu rtbas etmek iin nemli silahlarindan
biri olan sahte a,k edebiyatina ba,vurur. Egemen erkek iin a,k
e,ittir yalanin gizlenmesi, rtk saygisizlik, bilincin krlg, kr
igdnn alan ve sreklilik kazanmasiuir. Kadinin bunu yutacak
duruma getirilmesi, baski altinda aresizligin derinligi ile ilintilidir.
O denli maddi ve manevi ya,am ko,ullarindan koparilmi,tir ki, er-
kegin en a,agilik szlerini, saldiiilarini, dogal hak olarak kabul et-
mek zavalliligindadir.
Ki,i olarak ,ahsen ben kadinin geli,tirilmi, stat altinda ya,a-
mayi nasil kendisine yedirdigine hep ,a,arim. Fakat ,unu sezdigimi
aika itiraf etmeliyim: Kasaplar hayvani kesime alirken, hayvan
aslinda kesilecegini fark eder ve tir tir titrer. Kadinin erkek kar,i-
sindaki duru,u bana hep bu titremeyi hatirlatir. Kadin kar,isinda
titremedike erkek rahat olmaz. Egemen olmanin ba, ko,ulu budur.
Kasap bir defa keser, o tm mr keser. If,a edilmesi gereken ger-
ek budur. Bunu a,k ,arkilariyla gizlemek a,agilik bir harekettir.
Uygarlik altinda en degersiz nesne ve kavram a,ka dair sylenen-
lerdir. Bir erkegin hi ba,aramadigi, ba,armak istemedigi, bir kadi-
na olaganca dogalligi iinde yakla,abilme gcdr. Ben ,ahsen by-
86
lesi bir tavri gsterebilecek erkegi gerek kahraman olarak deger-
lendirmek durumundayim. Sorun basit zaaf, biyolojik cinsiyet far-
kindan dogmuyor. Hiyerar,ik devletli toplumun ilk katmanla,ma
nesnesi olarak kadini en alta yerle,tirmesinden kaynaklaniyor. En
derin toplum sorunu olmasi, toplumda yerle,tirilmi, statnn zel-
liklerinden ileri geliyor. Sosyolojinin ok sinirli ve ge olarak konuya
ilgi duymasi kapitalizmin kriz sreciyle ilgilidir.
Her ,ey aiga ikarken, kadin olgusunun da kendini gittike tm
ynleriyle gstermesi beklenebilir. Kapitalist sistemin kadinlik ol-
gusuna ekledigi baski-smr unsurlari daha kapsamli anla,ilmayi
gerektirir. Kadin adeta szde en degerli metadir. Hibir sistem, ka-
uini bu denli metala,maya tabi tutmami,tir. Ilk ve ortaaglarda ge-
nel kleligin bir parasi olarak kadin kleligi, cariyeliginden sistem
aisindan bir fark yoktur. Sadece kadina zg bir klelik veya meta-
lik bir durum sz konusu degildir. Erkek haremlilikler de vardir.
Hadimla,tiiilmi, erkekler de vardir. I oglanlari vardir. Sistemin
cinsiyet anlayi,inda asil en byk farki kapitalizm koyar. Adeta me-
tala,tiiilmami, tek organi yoktur. Szm ona bunu edebiyat, roman
araciligiyla sanat ss vererek yapar, ama bu sanatin temel i,levi
sistemin dayanilmaz yknn ekilmesinde kadinin azami pay sa-
hibi kilinmasiuir. Her ali,maya bir cret biilirken, en agir i, olan
hamilelik, ocuk bytme, evin her trl i,i cretsizdir. Erkegin seks
klesi olmanin da bir creti yoktur. Genelevde olan cret kadar bile
birok zel evde deger kadina gsterilmez.
Evlilik namusu, onuru denilen ,ey, esasta kk imparatorun
btn kahrinin ekilmesidir. Nasil ki byk imparator onuru saydigi
devlet mlkne bir ,ey oldugunda bunu sava, nedeni sayarsa, k-
k imparator da onuru saydigi mal olarak kadina bir ,ey yapilirsa
bunu byk namus meselesi, dolayisiyla kavga nedeni sayar. Daha
da ilgin olan, kadinin ruh olarak tamamen bo,altilmasi, biimsel
olarak da a,iii kadinsi, ssl-sesli bir kafeste ku, haline getirilme-
sidir. Ses ve makyaj dzeni; dogal kadinin ok di,inda z kimliginin
ezici biimde inkrina dayanan, ki,iligini ldren bir durum arz
eder. Kadincilik kadinin zel olarak ki,iliksizle,tirilmesidir. Bir er-
kek icadi ve dayatmasiuir. Byle oldugu halde, sanki kadinin dogal
87
duru,u buymu, gibi sulamaktan geri kalmaz. Tm reklam, te,hir
malzemesi olarak kullanilmasindan bizzat sistem sorumlu oldugu
halde, bu da kadinin dogal zne yaki,tiiilir. Kadin onuru kapita-
lizmle en dip noktasina oturmu,tur. Kadinin kimliginde dibe vuran,
ayni zamanda komnal toplum degerleridir. Sistemin mantigi hem
buna muhtatir, hem de olduka becerilidir.
Pornoyla her tr kutsalligindan soyutlanan kadin cinsi, kapita-
lizmde ba,langitaki primata indirgenmi, olur. Kadinin uygarlik
tarihi boyunca toplumdan silinmesi hiyerar,ik ve sinifsal geli,meye
bagli oldugu kadar, erkegin egemen erkek toplumu yceltmesine de
bagliuir. Yine kadin toplumda ne kadar etkinligini yitirmemi,se,
komnal degerlerden de o denli uzakla,mi, olur. Kadinin dogasi
komnal toplum degerlerine daha yakindir. Zeksi doganin zellik-
lerine kar,i daha duyarli ve gereki oldugundan duygusal zek n
plandadir. Analitik zek daha ok kurgusal oldugundan ya,amla
baglari sinirliuir. Erkegin analitik zek geli,kinligi toplumsal konu-
mundaki hileli, baskili karakter unsurlariyla ili,kilidir.
ocuklar dnyasi zerindeki sistem agirligi geneli yansitir. Ha-
yal dnyasinda ya,ayan ocuklar sistemin buz gibi hesaplar dnya-
sina kknden zittir. ocuk ve kapitalizm bagda,maz. Ihtiyarlar
ya,lanmi, ocuk gibidir. Eskinin saygi gren kutsal bilgesi kapitalist
retim iin bir yk durumundadir, gereksiz bir nesnedir. ocuklar
byyerek yararli kilinabilir. Ihtiyarlar ise leceklerinden bir deger
ifade etmezler. Ihtiyarin ,ahsinda toplum yceliginden, kutsalligin-
dan iyice soyutlanir. Ya,lilar evine birakildiginda, sistemin zalimligi
kadar anlamsizligi irkin suratini tm ynleriyle gsterir. Ihtiyarlik
sorunu bile birok ynyle sistemin toplum iin gereksizligini ra-
hatlikla kanitlayabilecek soru i,aretleriyle doludur.
Tersi bir konum da sistem geregi varligini dayanilmaz boyutlara
ta,imi,tir. znde bir ataerkil toplum gelenegi olan ba,ta erkek
olmak zere ok ocuklu olma, saglik tekniklerinin devreye sokul-
masiyla alt tabaka kadinlarinda ocuk dogum makinesi rolne in-
dirgenmi,tir. Bylelikle zor olan ocuk yeti,tirilmesi de yoksullara
yklenerek, bir yandan gen i,i ihtiyaci gideriliyor, diger yandan
iinden ikilmaz bir aile yozla,masi yaratiliyor. Bir ta,la birka ku,
88
vuruluyor. st tabaka kadin ve erkegi artik sun bebek, vey evlat ve
hayvan beslemeyle evlat kavramini yozla,tirarak eksikligini gide-
rirken, sonuna kadar seksi kalmaya ali,ip yeni seks dinini ritelle,-
tirerek bayginla,iyorlar. Sonu, altindan ikilamaz anlamsiz bir n-
fus, tarihin hibir dneminde grlmemi, bir i,sizlik ve evre buna-
liminin insan ykn ta,imaz bir konuma getirilmi, bulunmasiuir.
Kent ve sinifsallik daha ok kapitalist sistemle birlikte kavram-
salla,tiiilir. Fakat kkenlerinin izahi daha nemlidir. iki, veya k-
kenleri aiklanmayan hibir toplumsal ili,ki yeterince anlamlandiii-
lamaz. Kent olu,umu halen tam zmn bulan bir ili,ki yogunlu-
gu olmaktan uzaktir. En az kapitalizmin iki,i kadar nemlidir ve
aiklanmayi gerektirir. $ahsen kente n, proto-kapitalistik demenin
yanli, kamayacagi kanaatindeyim. Nasil ki pazar kapitalizmin ze-
rinde beslendigi, vcut buldugu bir ili,ki alaniysa, kent de pazarin
geli,mi, ve kalicila,mi, mekni olarak tanimlanabilir. Konumuzla
ilgisi ise, kurgusal zeknin en geli,kin mekni, pazari olmasina da-
yanir. Kentin kendisi pazar niteliginden tr analitik, soyut zihni
gerektiren ve daha ok da ortaya ikaran ok yogun toplumsalla,-
tirma araci olan bir kurulu,tur. Mitolojik ve dinsel dnyanin daha
da akilcila,masi, bilimi hizlandirmasi kadar arpitmasi, beraberinde
felsefeye yol amasi gibi tarihsel geli,meleri hizlandiran ili,ki orta-
miuir. Daha ok analitik zekyla i, yapar. Kapitalizm ekonominin
ana gc, yaraticisi kadinin da d,maniuir. Tm zmlememiz
kadinin toplumsal ya,amdaki yerinin ekonomik degerinin birincil
dzeyde ve yksek seviyede oldugunu kanitlamaktadir. Tm uygar-
lik tarihinde oldugu gibi, en acimasiz dnemini kapitalist uygarlik
a,amasinda ya,amaya ba,layan ekonomisiz kilinmi, kadin geregi,
en arpici ve derinlikli toplum eli,kisi haline gelmi,tir. Kadin nfu-
su ezici olarak i,siz birakilmi,tir. Ev i,leri en zor i,ler oldugu halde
be, metelik deger etmemektedir. ocuk dogurma ve yeti,tirme ha-
yatin en zor i,i oldugu halde, sadece deger etmemekle kalmamakta,
giderek ba,a bela olarak d,nlmektedir. Hem ucuz, i,siz, ocuk
dogurma ve bin bir zahmetle bytme makinesi, hem cretsiz ve
hatta sulu! Kadin uygarlik tarihi boyunca toplumun zemin katina
yerle,tirilmi,tir, ama hibir toplum kapitalizmin yrttg ve ok
89
sistemli hale getirdigi istismari geli,tirme gcnde olamami,tir. Bu
sefer sadece zemin katta degil, tm katlarda e,itsizligin, zgrlk-
szlgn, demokrasisizligin nesnesidir! Daha da vahimi, tarihin hi-
bir dnemiyle kiyaslanamayacak ,iddette ve yogunlukta cinsiyeti
toplum iktidarini insanin en mahrem organlarina kadar ,artlandiiip
ogaltarak, kadini bir seks endstrisine dn,trerek, i,kenceyi
toplumun tm katmanlarina yayarak, erkek egemen toplumu kapi-
talist uygarlik dneminde azamiye ikartarak, ekonomostan, eko-
nominin yaraticisi zneden intikam alircasina kadin ve ekonomi
d,manligini her yerde ve her zamaninda kanitlamaktadir!
Bir ananin, proleteri dokuz ay karninda ta,iyip bin bir zahmetle
i,gc haline getirinceye kadar verdigi emegin kar,iligini nasil ta-
nimlayacagiz? Sermayedarin alip irptigi binlerce yildan kalma
birikimlerle hazirlanan retim aralarinin sahipliklerini ve paylarini
nasil belirleyecegiz? Hibir retim aracinin degerinin pazarda satil-
uigi gibi olmadigini unutmayalim. Bir fabrikanin sadece teknik icat-
iligi binlerce ke,ifi insanin birikimli yaraticiliginin rndr. Bun-
larin degerini nasil belirleyip kime deyecegiz? Bunlarin toplumsal
paylarini d,nmemek ahlki tamamen yadsimadan mmkn m?
Bu tarihi-toplumsal degerleri sadece iki ki,i arasinda payla,tirmak
adaletle uyu,ur mu? Kaldi ki, bu iki ki,inin aileleri, toplumsal evre-
leri vardir. Bunlarla koruyup kollanan bu ikisi zerinde bunlarin hi
mi hakki yok? Sorulari daha da yakici kilip arttirabiliriz. Fakat kr-
cret ikileminin ne kadar problemli oldugunu gstermeye yeter.
Kapitalizmin ekonomisi demeye pek gerek yoktur. Kapitalin
kendisi ekonominin zdr. O esasta en istismarci, vah, rekabetli,
kr iin her ,eyi gze alabilen sistemdir. Toplumun metala,tiiilma-
yan hibir olgusu yoktur. Metala,tiiilan toplum, elden ikarilmak
istenen toplumdur. Bylesi bir toplum ya,am mrn dolduran,
dolayisiyla bitirilmesi gereken bir dzendir.
Hatalarin veya yanli,ligin temelinde kapitalist-i,i ayrimi yat-
maktadir. Kapitalist-i,i ayrimi, bir kleci Roma maliknesindeki
efendi-kle ayrimindan z olarak farkli degildir. Serf-aga ili,kisi iin
de benzetme geerlidir. Bir aile iinde -ataerkil- erkegin rgtleni,
biimi ve dayanaklariyla, bagli kadinin rgtleni, ve dayanaklarini
90
kar,i kar,iya getirdigimizde, ati,manin galibi ba,tan bellidir. Istis-
nalar hari tutulursa, belli bir kavganin galibi olarak erkek, kavganin
sonunda hirpalanmi, kadindan daha glenmi, olarak varlik srd-
rr. Daha fazla kadin erkegin olmu,tur. eli,ki yine vardir, ama d-
n,tg kadariyla erkek-egemen sistem iinde bir adim daha eri-
mi,tir. rnegi tm toplumsal sisteme yayginla,tirabiliriz. Sinifli
toplum uygarligi, hatta daha ncesinin hiyerar,ik toplumu iinde,
kadinin bin bir bagla erkegin egemenligi altinda bulundugu ko,ul-
larda, bir teori ve pratik biim uyarlayip kadindan kurtulu, bekle-
mek hayalcilikten teye, daha ok dvl, daha ok baglan demek-
ten teye anlam ifade etmez. Kadin karila,mayi kabul ettigi andan
itibaren zaten kaybetmeye yatiiilmi,tir. Kasabin elindeki kuzu didi-
nip de ne kadar kurtulabilir? Kuzunun ya,ama ,ansi kasabin insafi-
na, ikarina bagliuir. St, yn koyunu da kilinabilir, kesilebilir de.
Ikinci dnya sava,i sonrasi antifa,ist zafer havasi fazla srme-
di. 1968 devrimci perspektifleri ve genlik hareketleri nemli para-
digma degi,ikliklerine yol ati. Sisteme bir btn olarak nefret geli,-
ti. Reel sosyalizm, ulusal kurtulu, ve sosyal demokrasinin beklenti-
lerine cevap veremeyecegi anla,ilmi,ti. Vaat edilen dnya eskisin-
den daha iyi degildi. Denilebilir ki, 1970ler, 1848 Devriminden beri
Marksizmle baglanmi, birok entelektel akimin gcn yitirme-
siyle, yeni sol, ekoloji, kadin hareketi ba,ta olmak zere birok yeni
akimla tani,ma dnemi oldu. Kapitalizm kadar reel sosyalizm ve
versiyonlarina duyulan derin gvenin sarsilmasiyla ve 1950ler son-
rasinin ikinci byk bilimsel devrimiyle sosyal bilim ve kltrel
alandaki yeni geli,meler de beraberinde feminizme, ekolojiye, etno-
lojiye geni, ailimlar getirdi. Sistemin zit kutbunda yer alan toplum
yapilanmalari da benzer bir dklmeyi, karma,ayi ya,amaktadir. En
ba,ta aile, tarihinde en yogun dagilma srecindedir. Evliliklerin ya-
iiya yakini bozulmakta, ahlki olmayan kontrolsz cinsel ili,kiyi ig
gibi bytmektedir. Kutsal evlilik bitmi, sayilmaktadir. ocuk, ya,-
lilar, ana baba ili,kileri, aileyle baglantili dagilmanin aci kurbanlari
olarak, toplumsal aidan en anlamsiz, bozuk duruma d,m, bulun-
maktadir. Kadin zerindeki en eski baski ve istismarlar aiga iktik-
a, kadin sorunu da tam bir krize dn,mektedir. Kadin kendini ta-
91
niuika, d,rlm,lgne duydugu fkeyle tam bir kaos ili,kisinin
en etkili nesnesine de dn,mektedir. Kadin zlmesi toplum -
zlmesine, toplum zlmesi de sistem zlmesine yol amaktadir.
Toparlarsak, nmzde bizleri bekleyen kapitalizmin tek tarafli
iradesi dneminin getigi, halklarin ,ovenizm ve sava,la ykl mil-
liyetiligi a,arak demokratikle,mesini ve bari,ini dayattigi, kltrel
ve yerel gerekligi ile bulu,tugu bir dnem olasiligi gldr. Bunun
tek ba,ina degil, hkim sistemin devlet merkezli, ama kltlm,
yapilanmalariyla ilkelere dayali ortakla,a yrtlmesi de bu olasilik
dhilindedir. Uygarligimiz sinif, cins, etnik ve kltrel tahakkml
yapisi yerine, halklarin komnal demokratik degerlerini taniyan,
cins zgrlgne ailmi,, etnik-ulusal baskiyi a,mi,, kltrel daya-
ni,mayi esas almi,, tarihi bir a,ama olarak kresel demokratik uy-
garliga dn,ebilir.
En eski Ve En Yeni Smrge Ulusu Kadtnlar
Kadini biyolojik farkliligi olan bir cins insan olarak algilamak,
toplumsal gereklik konusunda krlgn temel etkenlerinin ba,in-
da gelmektedir. Cinsiyet farkliligi kendi ba,ina hibir toplumsal so-
run nedeni olamaz. Evrende her zerredeki ikilem nasil hibir varlik-
ta sorun olarak ele alinmazsa, insan varligindaki ikilem de sorun
olarak i,lenemez. Varlik neden ikilemlidir? sorusuna verilecek
cevap ancak felsefi olabilir. Ontolojik (varlik bilimi) zmleme bu
soruya (sorun degil) yanit arayabilir. Benim cevabim ,udur: Varligin
ikilem di,inda ba,ka trl varolu,u saglanamaz. Ikilem, varolu,un
mmkn tarziuir. Kadin ve erkek mevcut haliyle olmayip e,eysiz
(e,i olmayan) olsalar bile, bu ikilemden kurtulamazlar. ift cinslilik
denilen olay da budur. $a,irmamak gerekir. Fakat ikilemler hep
farkli olu,maya egilimlidirler. Evrensel zekya (Geist) kanit arana-
cak temel de bu ikilem egiliminde aranabilir. Ikilemin iki tarafi da ne
iyi ne ktdr; sadece farkliuir, farkli olmak zorundadir. Ikilemler
aynila,irsa varolu, gerekle,emez. rnegin, iki kadin veya iki erkek-
le toplumsal varligin reme sorunu zmlenemez. Dolayisiyla Ni-
in kadin veya erkek? sorusunun degeri yoktur veya bu soruya ille
92
cevap aranacaksa, evren byle olu,mak (zorunda, egiliminde, aklin-
da, arzusunda) durumundadir da ondan diye felsefi bir cevap veri-
lebilir. Kadini sosyal ili,ki yogunlugu olarak incelemek, bu nedenle
sadece anlamli degil, toplumsal krdgmleri a,mak (zmlemek)
aisindan da byk nem ta,ir. Erkek egemen baki, bagi,iklik ka-
zandigi iin, kadina ili,kin krlg kirmak bir nevi atomu parala-
mak gibidir. Bu krlg kirmak byk entelektel aba ve egemen
erkekligi yikmayi gerektirir. Kadin cephesinde ise neredeyse varo-
lu, tarzi haline getirdigi ve aslinda toplumsal olarak in,a edilen ka-
uini da zmek, o denli yikmak gerekir. Tm zgrlk, e,itlik, de-
mokratik, ahlaki, politik ve sinifsal mcadelelerin ba,ari veya ba,a-
iisizliklarinda ya,anan hayal kiiikliklari (topya, program ve ilkele-
rin hayata geirilemeyi,i), kiiilmayan egemen (iktidarli) ili,ki bii-
minin (kadin-erkek arasindaki) izlerini ta,ir. Tm e,itsizlikleri, k-
lelikleri, despotluklari, fa,izmi ve militarizmi besleyen ili,kiler, ana
kaynagini bu ili,ki biiminden alir. E,itlik, zgrlk, demokrasi, sos-
yalizm gibi adi ok geen szcklere hayal kiiikligi yaratmayacak
geerlilikler yklemek istiyorsak, kadin etrafinda rlen toplum-do-
ga kadar eski olan ili,kiler agini zmek ve paralamak gerekir. Bu-
nun di,inda gerek zgrlge, e,itlige (farkliliklara uygun), demok-
rasiye ve ikiyzl olmayan bir ahlaka gidecek ba,ka bir yol yoktur.
Cinsiyetilige, hiyerar,ik iki,tan beri iktidar ideolojisi olarak
anlam yklenmi,tir. Sinifla,ma ve iktidarla,ma ile yakindan baglan-
tiliuir. Btn arkeolojik, antropolojik ve gncel ara,tirma ve gz-
lemler, kadinin otorite kaynagi oldugu dnemler oldugunu ve uzun
sreye yayildigini gstermektedir. Bu otorite artik-rn zerine ku-
rulu iktidar otoritesi olmayip, tersine verimlilik ve dogurganliktan
kaynaklanan ve toplumsal varolu,u glendiren bir otoritedir. Ka-
uinda etkisi daha fazla olan duygusal zek, bu varolu,la gl bagla-
ra sahiptir. Artik-rn zerine kurulu iktidar sava,larinda kadinin
pek belirgin yer almayi,i, toplumsal varolu, tarzi bu konumuyla
ilgilidir.
Hiyerar,ik ve devletsel dzen baglantili iktidar geli,iminde er-
kegin nc rol oynadigini, tarihsel bulgular ve gncel gzlemler
aika gstermektedir. Bunun iin neolitik toplumun son a,amasina
93
kadar geli,kin olan kadin otoritesinin kiiilmasi, a,ilmasi gerekiyor-
du. Buna ili,kin biimi e,itli, sresi uzun byk mcadelelerin ve-
rildigini yine tarihsel bulgular ve gncel gzlemler dogrulamaktadir.
zellikle Smer mitolojisi neredeyse tarihin ve toplumsal doganin
hafizasi gibi olduka aydinlaticiuir.
Kadtn lk Ve Son Smrge Olarak
Tarihin En Kritik Antnt Yayamaktadtr
Uygarlik tarihi, kadinin kaybedi,i ve kaybolu,u tarihidir ayni
zamanda. Bu tarih tanri ve kullariyla, hkmdar ve tebaalariyla,
ekonomi, bilim ve sanatiyla erkek egemen ki,iligin peki,tigi tarihtir.
Dolayisiyla kadinin kaybedi,i ve kaybolu,u, toplum adina byk
d,, ve kaybedi,tir. Cinsiyeti toplum, bu d,,n ve kaybedi,in
sonucudur. Cinsiyeti erkek, kadin zerinde sosyal hkimiyetini in,a
ettiginde o kadar i,tahliuir ki, dogal her trl temasi bir egemenlik
gsterisi haline getirir. Cinsel ili,ki gibi biyolojik bir olguya srekli
iktidar ili,kisi yklenmi,tir. Kadin zerinde zafer havasiyla cinsel
temas kurdugunu hi unutmaz. Bu ynl ok gl bir ali,kanlik
olu,turmu,tur. Bir sr deyim icat etmi,tir: Becerdim, I,ini bitir-
dim, kancik, Karninda sipayi, sirtinda sopayi eksik etme!, fahi,e,
orospu, kiz gibi oglan, Kizini serbest birakirsan, ya davulcuya ya
zurnaciya kaar, ba,ini hemen baglamak gibi benzer sayisiz yk,
darbimesel anlatilir. Cinsellikle iktidar ili,kisinin toplum iinde nasil
etkili oldugu ok aiktir. Gnmzde bile her erkegin, kadin zerin-
de ldrme hakki dahil, sayisiz hak sahibi oldugu sosyolojik bir
gerektir. Bu haklar her gn uygulanirlar. Ili,kiler ezici ogunlukla
taciz ve tecavz karakterindedir.
Aile bu toplumsal baglamda erkegin kk devleti olarak in,a
edilmi,tir. Uygarlik tarihinde aile denilen kurumun mevcut tarziyla
srekli yetkinle,mesi, iktidar ve devlet aygitlarina verdigi byk g
nedeniyledir. Birincisi, aile erkek etrafinda iktidarla,tiiilarak devlet
toplumunun hcresi kilinmaktadir. Ikincisi, kadinin sinirsiz kar,ilik-
siz ali,masi gvenceye alinmaktadir. ncs, ocuk yeti,tirip
nfus ihtiyacini kar,ilamaktadir. Drdncs, rol modeli olarak tm
94
topluma klelik, d,knlk yaymaktadir. Aile bu ierigiyle aslinda
bir ideolojidir. Hanedanlik ideolojisinin i,levselle,tigi kurumdur.
Her erkek ailede bir hanligin sahibi olarak kendisini algilar. Ailenin
ok nemli bir gereklik olarak algilanmasinin altinda bu hanedan-
lik ideolojisi ok etkindir. Ailenin ne kadar ok kadin ve ocugu
olursa, erkek o denli gvence ve onur kazanir. Aileyi mevcut haliyle
bir ideolojik kurum olarak degerlendirmek de nemlidir. Kadin ve
aileyi mevcut haliyle uygarlik sisteminin, iktidar ve devletin altin-
dan ekin, geriye dzen adina ok az ,ey kalir. Fakat bu tarzin bede-
li, kadinin bitmeyen d,k yogunlukta srekli sava, hali altindaki
acili, yoksul, d,kn ve yenilgili var olu, tarziuir. Adeta sermaye
tekellerinin uygarlik tarihi boyunca toplum zerinde srdrdkle-
rine benzer, paralel ikinci bir tekel zinciri de kadin dnyasi zerin-
deki erkek tekelidir. Hem de en eski gl tekeli. Kadin varolu,unu
en eski smrge lemi olarak degerlendirmek daha gereki sonu-
lara gtrr. Belki de kendileri iin millet olmami, en eski smrge
halki demek en dogrusudur.
Kapitalist modernite, tm liberal sslemelere ragmen, eskiden
kalma staty zgr ve e,it kilmadigi gibi, ek grevler ykleyip ka-
uini eskisinden daha agir bir stat altina almi,tir. En ucuz i,i, ev
i,isi, cretsiz i,i, esnek i,i, hizmetilik gibi statler durumunun
daha da agirla,tigini gsterir. stelik en magazinel varlik, reklam
araci olarak istismari daha da derinle,tirilmi,tir. Bedeni bile en e-
,itli istismar araci olarak, sermayenin vazgemedigi meta dzeyinde
tutulur. Reklamciligin srekli tahrik araciuir. zcesi, modern kle-
nin en verimli temsilcisidir. Hem sinirsiz zevk araci, hem en ok
kazandiran kleden daha degerli bir mal d,nlebilir mi?
Nfus sorunu cinsiyetilik, aile ve kadinla yakindan baglantiliuir.
Daha ok nfus, daha ok sermaye demektir. Ev kadinligi nfus
fabrikasiuir. Sisteme ok ihtiya duydugu en degerli mallari, dlleri
retme fabrikasi da diyebiliriz. Maalesef tekelci egemenlik altinda
aile bu duruma sokulmu,tur. Tm zorluklar kadina ikarilirken,
malin degeri ise sisteme en degerli hediyedir. Artan nfus en ok
kadini mahveder. Hanedanlik ideolojisinde de byledir. Modernite-
nin en gzde ideolojisi olarak ailecilik, hanedanligin vardigi son
95
a,amadir. Tm bu hususlar fazlasiyla ulus-devletiligin ideolojisiyle
de btnle,mektedir. Ulus-devlete srekli evlat yeti,tirmekten daha
degerli ne olabilir? Daha ok ulus-devlet nfusu, daha ok g de-
mektir. Demek ki, nfus patlamasinin altinda siki sermaye ve erkek
tekellerinin hayati ikarlari yatmaktadir. Zorluk, kahir, hakaret, aci-
lar, sulamalar, yoksulluk, alik kadina; keyfi kazanci ise beyine ve
sermayedarinadir. Tarihte hibir ag gnmzdeki kadar kadini ok
ynl bir istismar araci olarak kullanma g ve deneyimini gster-
memi,tir. Kadin ilk ve son smrge olarak tarihinin en kritik anini
ya,amaktadir.
Hlbuki kkl zgrlk, e,itlik ve demokratlik ykl bir felse-
feyle kadinla dzenlenecek ya,am ortakligi; gzelligi, iyiligi ve dog-
rulugu en mkemmel dzeyde saglayabilme yetenegindedir. $ahsen
mevcut statler iinde kadinla ya,ami, ok sorunlu olmak kadar
irkin, kt ve yanli, bulurum. Mevcut stat altinda kadinla ya,a-
mak, ocuklugumdan beri cesaretimin en zayif oldugu bir konudur.
Cinsel gd gibi ok gl bir gdy sorgulayacak bir ya,amdir sz
konusu olan. Cinsel gd ya,amin srdrlmesinin hatiiinadir. Kut-
salligi olmasi gereken bir doga harikasiuir. Ama sermaye ve erkek
tekeli kadini o denli kirletmi,tir ki, bu doga harikasi yetenek, dllk
fabrikasi gibi en a,agila,mi, bir meta reten kuruma dn,trl-
m,tr. Bu metalarla toplumun alti stne getirilirken, evre de
nfusun agirligi altinda ($imdilik alti milyar; bu hizla giderse on, elli
milyar nfusla evreyi d,nelim) anbean k, ya,amaktadir.
$phesiz bir kadinla ocuklu olmak zde kutsal bir olaydir; ya,amin
tkenmeyeceginin gstergesidir. Sonsuzlugu hissettirir. Bundan
daha degerli duygu olabilir mi? Her tr bu gereklik altinda kendini
sonsuzluga kaptirmanin heyecanini ya,ar. zellikle gnmz insa-
ninda, bu durum, bir ozanin dedigi gibi, Ba,imiza bela dlmz
bizim seviyesinde ya,anmaktadir. Bir kez daha Birinci ve Ikinci
Dogaya ters sermaye ve erkek tekelinin byk ahlaksizligi, irkinli-
gi ve yanli,ligiyla kar,i kar,iya oldugumuz inkr edilemez.
Insan eliyle in,a edilen, insan eliyle yikilabilir. Burada ne bir do-
ga kanunu, ne de bir yazgi sz konusudur. $ebekenin, kurnaz ve
gl adamin, kanserli ve hormonlu ya,am elleri olan tekellerin
96
yikilasi dzenlemeleridir sz konusu olan. Ya,amin evrendeki en
harika iftinin (bilinebildigi kadariyla) anlamla,ma derinligini hep
derinden hissetmi,im. Kadinla nce d,nmenin, nerede, ne zaman,
ne kadar bozukluk varsa tarti,ma ve gidermenin nemini tm ili,ki-
lerin nne koyma cesareti gsterdim. Sadece gl, d,nen, iyi,
gzel ve dogru karar verebilen, bylece beni a,arken hayran bira-
kabilen ve muhatabim olabilen kadin, ,phesiz felsefi arayi,imin
k,e ta,larindandir. Evrendeki ya,am aki,inin sirlarinin bu kadinla
en iyi, gzel ve dogru tarafiyla anlam bulacagina hep inandim. Ama
hibir erkegin beceremeyecegi kadar, nmdeki erkek ve sermaye
maliyla, doksan bin kocali Hrmzle varolu, tarzimi asla payla,ma-
yacak olan ahlakima da inandim. O halde feminizmden de te,
jineoloji (kadin bilimi) kavrami amaci daha iyi kar,ilayabilir.
Geleneksel hiyerar,inin kadin zerinde geli,tirdigi erkek ege-
menligi uygarlik tarihi boyunca hep yetkinle,tirilmi,tir. Ulus-devlet
formunda azamile,en iktidar, bu gcn byk oranda yaydigi ve
yogunla,tirdigi cinsiyetilikten alir. Cinsiyetilik, en az milliyetilik
kadar iktidar ve ulus-devlet reten bir ideolojidir. Normal bir biyo-
lojik i,lev degildir. Erkek egemen iin kadin cinsiyeti, zerinde her
tr ihtirasini gerekle,tirdigi bir obje, nesnedir. Kutsal Kitaplardaki
Kadin tarlanizdir, istediginiz gibi srebilirsiniz deyimiyle, mo-
dernitenin Kadin bir saz gibidir, istediginiz gibi alabilirsiniz deyi-
mi bu gerekligi dile getirir. Ayrica Sirtindan sopayi, karnindan si-
payi eksik etmeyin deyi,i egemenligin fa,ist karakterini yansitir.
Aika belirtmeliyim ki, toplumsal cinsiyeti zmlemeleri po-
zitivist buluyorum. Kaba nesnelci yakla,imlarla kadini zmleyebi-
lecegimizi sanmiyorum. zellikle kadina ierilmi, klelik kodlarini
bilmiyoruz. Fazlasiyla fallus-vajina zihniyetine bula,tiiildigi, bu zih-
niyetin insanin diger yeteneklerini ktrmle,tirdigi kanisindayim.
Bu konuda dikkati eken nokta tm bitkiler ve hayvanlar leminde
belli, anlamli bir i,levi, sresi ve biimi olan cinsel birle,me olgusu
insan trnde sinirsiz sre, biim ve i,levle azami yozla,tiiilmi, gibi
gzlemlenmektedir. Bunun toplumsal kaynakli bir yozla,ma oldugu
kesindir. Daha dogrusu, toplumsal sorunun (baski-smr) dogu,u
ve genelle,mesiyle birlikte geli,tigi belirtilebilir. Kadin sorununun
97
her bakimdan anacil toplumun zdrlmesinden kaynaklanan top-
lumun ana sorunu oldugunu belirleyebilmek dogru tanimlama ya-
pabilmek iin gereklidir.
Toplumsal cinsiyetilik en az kapitalizm kadar tehlikeli bir top-
lumsal canavardir. Ne yazik ki, amansiz ve kurnaz erkek egemenligi
bu olgunun hakikatinin aiga ikmasini engellemek iin gz kara
bir tutum iindedir. Kapitalizm kadar ara,tirmayi gerektirdigi halde,
en karanlikta birakilan toplumsal alandir. Tm iktidar ve devlet
ideolojileri ilk kaynagini cinsiyeti tutum ve davrani,lardan alirlar.
En derin, rtbas edilmi, ve zerinde her tr klelik, baski ve sm-
rnn gerekle,tigi toplumsal alan kadin kleligidir. Tm iktidar ve
devlet biimlerinin zerinde denendigi, kaynak buldugu toplumsal
nesnedir.
Sorulmasi gereken temel soru, erkegin neden kadin konusunda
bu kadar kiskan, tahakkmc ve cani kesildigi, yirmi drt saat te-
cavzc konumla ya,amaktan vazgemedigidir. $phesiz tecavz ve
tahakkm toplumsal istismar kavramlariuir. Olup bitenin toplumsal
niteligini ifade etmektedir. Daha ok da hiyerar,iyi, ataerkilligi ve
iktidari agii,tirmaktadir. Daha derinlikte yatan bir anlami ise, ya-
,ama ihaneti ifade etmektedir. Kadinin ya,amla ok ynl bagliligi
erkegin toplumsal cinsiyeti tutumunu aiga kavu,turabilir. Top-
lumsal cinsiyetilik, ya,am zenginliginin cinsiyetiligin kreltici ve
tketici etkisi altinda yitimini, bunun dogurdugu fke, tecavz ve
hkimiyeti tutumu ifade eder. Cinsiyet gdsnn ya,amin devam-
liligiyla ili,kisi aiktir. Fakat hibir canlinin yirmi drt saat srekli
cinsiyet aligi iinde bir zihniyete sahip olmasi gzlemlenememek-
tedir. Ya,amin cinsiyetten ibaret olmadigi aiktir. Bilakis cinsel bir-
le,menin bir nevi lm ani oldugu, daha dogrusu lme kar,i ya,a-
min lmcl bir hamlesi oldugu sylenebilir. Dolayisiyla ne kadar
ok cinsi eylem, o denli ya,am kaybi anlamina da gelir.
Cinsel eylemin tmyle lmcl oldugunu belirtmiyorum. Ya-
,amin sonsuzluk idealini iinde ta,ir. Fakat bu ideal, ya,amin kendi-
si degildir. Tersine, lm korkusuna kar,i bir tedbirdir ki, fazla ha-
kikat degeri ta,imadigi sylenebilir. Sylem ,yle aikliga kavu,tu-
rulabilir: Ya,am dngsnn tekrarlari mi nemlidir, yoksa dng-
98
nn tekil olarak kendisi mi? Tekil olanin hakikati tam ifade edildik-
ten sonra, dngnn sonsuz defa tekrarlanmasi fazla anlam ihtiva
etmez. Ihtiva edecegi anlam da mutlak bilgiye ula,ma ihtiyaciuir.
Bu durumda dng ne kadar kendini iyi tanirsa mutlak bilgi ihtiyaci
da o kadar kar,ilanmi, olur ki, dnglerin, dolayisiyla cinsi ogal-
manin fazla degeri ve anlami kalmaz.
Kadin kleliginin bu zelliklerinin derin bilinciyle hareket eden
kapitalizm ve ulus-devlet, kadini en geli,tirilmi, sermaye ve iktidar
araci olarak kullanmaya byk zen gsterir. ok iyi bilmek gerekir
ki, kadin kleligi olmadan hibir klelik biimi geli,me ve ya,ama
,ansina sahip degildir. Kapitalizm ve ulus-devlet, en kurumsalla,mi,
egemen erkegi ifade eder. Daha aikasi, kapitalizm ve ulus-devlet,
zorba ve smrgen erkek tekelciligidir. Belki de bu tekelciligi para-
lamak atomu paralamaktan daha zordur.
Kapitalist modernite bu dzeni daha da geli,tirmi,tir. Hukuk
alaninda kadin lehine yapilan dzenlemeler fiili e,itligi saglamaktan
uzaktir. Evliligi uygarligin damgasi altinda geli,tirilmi,, erkek ege-
menliginin, toplumsal cinsiyetiligin me,rula,tiiildigi bir kurum
olarak tanimlamak mmkndr. Hiyerar,i, iktidar ve devlet tekeli-
nin en yaygin ve toplumun hcresi niteligindeki birime yansimi,
halidir. zyle grn,, me,rula,tiiilmasi arasinda rtk bir eli,-
ki vardir. Kadin ,ahsinda toplumun genel kleligini en iyi kamufle
eden kurum niteligindedir. Kadinin karila,tiiilmasiyla (d,rlme,
alaltilma, erkegin uzantisi haline getirilme) ba,layan sre esas
alinarak, toplum da adim adim karila,tiiilir. Erkek kleligi kadinin
karila,tiiilmasindan sonra ve onunla hep i ie yrtlm,tr. Ka-
uinda uygulanan ve sonu alinan klelik, karilik daha sonra erkekle-
re ve ezilen siniflara benimsetilecektir. Uygarlikla geli,en bu sre
kapitalist modernite ile zirve yapar. Fa,izm, toplumun karila,tiiilma
srecinde zel bir anlama sahiptir. Teslim alinmi, toplumu ifade
eder. Modernite igdi, edilmi,, savunma yetenegini yitirmi,, herke-
sin birbirinin karisi ve kocasi kilindigi genel kari toplumunu ifade
eder. Sreklile,en sermaye birikimi ba,ka trl topluma firsat ta-
nimayacak kadar saldirganligi, barbarligi gerektirir. Kleligin ve
tecavzn namus adi altinda hem me,rula,tiiildigi hem de derinli-
99
gine uygulandigi alandir. Modernitenin maskesini d,ren kurum
yine ailenin iflas durumudur. Bati uygarliginda ailenin iflasi sadece
toplumsal baglarin zayifligini gstermez; toplumla olan eli,kisinin,
krizin ve kaotik durumun derinligini gsterir. Nasil ki kadin kleligi
toplumsal kleligin dzeyini belirliyorsa, kadin-erkek ili,kilerindeki
kaotik durum da gnmz kapitalist modernitesinin eli,kisini ve
kaotik durumunu yansitir.
Toplumsal cinsiyetilik kadin-erkek ili,kilerindeki iktidarla si-
nirli bir kavram degildir. Toplumsalin her dzeyine yayilmi, bir
iktidarciligi ifade eder. Moderniteyle azamile,mi, devlet iktidarini
gsterir. Hibir nesne kadin kadar tahrik ettirme ve iktidara konu
arz etme durumunda degildir. Kadin nesnele,tirilmi, bir varlik ola-
rak iktidari azami kilma zelliklerine sahiptir. Srekli tahrik ettiril-
me ve iktidari ogaltma konumunda tutulur. Kadinin iktidarla ili,ki-
sini bu kapsam zerinde zmlemek, hakikatini aiga ikartmak
aisindan nemlidir. Her erkek iktidar hirsini kadinda gerekle,tir-
me zihniyetine fazlasiyla sahiptir. Ayni zihniyet kadin cinsinin bir-
birleri ve ocuklar zerindeki iktidar hirsi olarak daha da ogalir ve
uygulanir. Bu sefer kadin kadinin kurdu olur. Zincirleme reaksiyon
denilen olay budur. Kadinin kapitalist smr sistemindeki rol ok
daha aik ve elveri,li durumdadir. Sistem iin cretsiz dogurma ve
bytmekle yetinmez, en az cretle her i,e ko,turulur. I,sizler or-
dusunun baski ve cret sistemini srekli d,rme pozisyonunda
tutulur. Ne aciuir ki, en kahirli emegin sahibi oldugu halde, Mark-
sistler de dahil, hibir greti kadinin haklarindan ve emeginden
bahsetme geregi duymaz. Bunun iin gerekli zmleme ve politik
tutumu geli,tirmez. Erkek egemenliginin, toplumsal cinsiyetiliginin
yayginligini kanitlayan bir gsterge de kadin emegiyle ilgilidir.
Demografya, nfus sorunu dnyayi ve toplumu sinif sorunundan
giderek daha fazla tehdit etmektedir. Nfus ogalmasi cinsiyeti
toplum ve kapitalist moderniteyle yakindan baglantiliuir. Gnn
yirmi drt saatinde cinsel i,tah, hanedanlik ve aile kltr ile kapi-
talizmin, ulus-devletin kr ve g iin artan nfus politikasi ig gibi
nfus patlamasini beraberinde getirir. Teknigin ve tibbin katkilari
buna eklendiginde ortaya ikan gereklik, toplumun ve evrenin
100
srdrlebilirligi aisindan en byk tehlike konumunu ifade eder.
Demografik kaos bu gereklikle baglantiliuir. Gezegenimiz ve evre
oktan mevcut hacmi (6,5 milyar katlanarak devam ederse) kaldi-
ramaz sinira dayanmi,tir. Sistemin iflasini bu ynyle de degerlen-
dirmek nemlidir. ok iyi bilmek gerekir ki, ok ocuk dogurma
arasalligi olarak kadin, korkun ve dayanilmasi g bir yk altina
sokulmu,tur. Sorun ocuk sahibi olmanin ok tesinde ok agirla,ti-
iilmi, bir angarya sisteminden kaynaklanmaktadir. Ayrica ocuk
dogurmanin biyolojik degil, sistemsel ve kltrel bir olgu oldugunu
iyi bilmek gerekir. Her ocuk mevcut kltr aisindan bir degil, de-
falarca kadinin lm demektir. ok azla yetinen, tm saglik tedbir-
leri alinmi,, her ,eyden nce zihnen hazirlanmi, bir ocuk dogurma
kltr gereklidir. Sonsuzluk ve g fikrini ocuk zerinden degil,
mutlak bilgiye, gzellige, ahlaki ve politik toplumun geli,imine da-
yandirmak, ocuk yeti,tirilmesini bu nceliklerle btnlk iinde
zmlemek daha anlamli ve iyi olacaktir. zcesi ocuk yeti,tirilme-
sini ekonomik ve ekolojik toplumun ihtiyalari ve zgrlk felsefesi
temelinde zmlemek ve zmek gerekir.
Toplumsal cinsiyetiligin bir yan kolu olarak demografi, nfus
bilimi, moderniteyle birlikte askeri ordu, i,sizler ordusu, standart
ulus toplumu iin istatistigi de kullanarak kadin dogumunu ideal
llere baglar. Malthusuluk denen ideoloji bunu ifade eder. Top-
lumu ve ekolojiyi tehdit eden insan nfusu znde biyolojik bir so-
run olmayip, cinsiyeti ideolojinin kapitalizm ve ulus-devlet tarafin-
dan istismar edilmesinin bir sonucudur. Modern ailecilik de dahil,
kapitalizm, ulus-devletin cinsiyetilik ideolojisi ve uygulamalari
toplum ve evre iin belki de en byk sorun kaynagiuir. Dolayisiyla
toplumsal cinsiyetiligi ulus-devlet baglaminda be,inci byk top-
lumsal sorun kaynagi olarak degerlendirmek gerekir.
Endstri kapitalizmi aginda tarim-ky toplumundan sonra da-
gilan ikinci nemli toplumsal kurum aile ve kadindir. Bati sosyoloji-
sinin rtbas ettigi nemli bir konu da aile ve kadindir. Bu sosyoloji
ailenin neden ve nasil yikima ugratildigini aiklamaya yana,mamak-
tadir. Bu gereklik ilk agdaki klelerin aile hakkinin olmamasiyla
baglantili olarak izah edilebilir. Artan i,sizlik ve yoksulluk kar,isin-
101
da, uygarlik toplumunda gelenekselle,en aile kurumunun maddi
ko,ullari byk oranda ortadan kalkar. Ailenin toplumsal anlami
kalmaz. Birey toplumdan kopartilirken bu konuda kadina d,en
pay, ok zalimane bir biimde kendini sokaga ve hi istemedigi, do-
gasina aykiii ko,ullar dayatan egemen erkege teslim olmadir. Kadin
kleligi, reklaminin yapildigi gibi, bu agda zgrlk kazanmami,tir.
Dogasi metala,tiiilmadik tek bir hcresi birakilmayacak denli derin-
le,tirilmi, bir piyasa kleligidir. Endstriyalizm aginda ya,anan
krizlerin en nemli bir unsuru, aile ve kadin zerinde ya,anmakta-
uir. Sadece yogun bo,anmalar ve sokak ocuklari biiminde degil,
toplumsal cinsiyetiligin sinir tanimaz iktidarciligi ve smrcl-
g, bu krizin ve k,n derinligini yansitmaktadir. Toplumun aile
ve kadin sorunu, zgr ya,amin en temel unsurlari olarak, teorik ve
pratik dzeyde byk abalara ihtiya gstermektedir.
Kapitalist toplum ahlakin yadsinmasi temelinde olu,tugundan,
demokratik, cinsiyet zgrlkl ve ekolojik toplumu in,a ederken,
teorik-etik ve pratik-ahlak olarak hareket etmek vazgeilmez bir
ilke ve tutumdur.
Cinsiyetilik tarihte en ok liberalizm aginda ideolojik bir ge
olarak geli,tirilip kullanildi. Cinsiyeti toplumu devralan liberalizm,
kadini sadece evde cretsiz i,iye dn,trmekle yetinmedi. Daha
fazlasini cinsiyet objesi olarak metala,tiiip piyasaya sunmakla elde
etti. Erkekte sadece emek metala,tiiilirken, kadin btn bedeni ve
ruhuyla metala,tiiildi. Aslinda en tehlikeli klelik biimi in,a edil-
mi, oluyordu. Kocanin karisi iyi bir sifat olmasa da, sinirli bir is-
tismara konu te,kil eder. Fakat tm ki,iligiyle metala,ma, firavun
kleliginden daha kt kle olmak anlamina gelir. Herkesin kleli-
gine ailmak, bir devlet veya ki,inin klesi olmaktan katbekat daha
tehlikelidir. Modernitenin kadina kurdugu tuzak budur. Grn,te
zgrlge ailan kadin, en rezil istismar araci konumuna d,m,
oluyordu. Reklam araligindan tutalim seks, porno araligina kadar
temel istismar araci kadindir. Rahatlikla diyebilirim ki, kapitalizmin
ta,inmasinda kadin en agir yk altina konulmu,tur.
Devletin ailedeki temsilcisi olarak erkek, kadin zerinde hem
smr hem de iktidarin geli,tirilmesinden kendini sorumlu yetki
102
sahibi olarak degerlendirir. Kadin zerindeki geleneksel baskiyi
yayginla,tirarak, her erkegi iktidarin bir parasina dn,trr. Top-
lum bu yolla azami iktidarla,ma sendromuna girer. Kadinin stats
erkek egemen topluma sinirsiz iktidar duygusu ve d,ncesi verir.
te yandan tavizci i,iligin olu,umundan i,sizlige, cretsiz i,ilikten
asgari cretliye kadar her olumsuzlukta bedel detilen kadin emek-
ilerdir; kadinin kendisidir. Liberalizmin eklektik cinsiyeti ideoloji-
si bu durumu saptiiip farkli gstermekle kalmaz; bir de kadinlar iin
zenle geli,tirilen ideolojik variyetlere dn,trlr. Kendi eliyle
kendi kleligini benimsetmek gibi bir ,ey.
Denilebilir ki, sistem ideolojik ve maddi olarak kadini istismar
etmekle sadece en agir krizlerini a,miyor, kendi varolu,unu da sag-
liyor ve gvence altina aliyor. Kadin genelde uygarlik tarihinin,
zelde kapitalist modernitenin en eski ve en yeni smrge ulusu
konumundadir. Eger her bakimdan srdrlemez bir kriz durumu
ya,anabiliyorsa, bunda kadin smrgele,mesinin payi ba,ta gel-
mektedir.
Feminizm, ekoloji ve kltrel hareketler sinif mcadelesine en-
gel olarak grlm,tr. Kadinin sadece emegi ile degil, tm beden
ve ruhuyla ya,adigi agir smrgecilik kapsamli zmlemelere tabi
tutulmami,tir. Burjuva hukukunun e,itlik lleri a,ilmami,tir.
Tarihin en eski ve en yeni, ogunlukla cretsiz ve ok az cretli olan
bu emekisi, erkek egemen tarih geregi nesne olmaktan teye anlam
ifade etmemi,tir. zmlenen sinifin erkek oldugu aiktir. Ekolojiye
de benzer yakla,ilmi,tir. Bylesi sorunlar ngrlemedigi gibi, sinif
mcadelesinin btnselligine olumsuz yansiyabilecegi ileri srl-
m,tr. Kltrel hareketler ise eskinin canlandiiilmasi, sinif mca-
delesinin diger bozucu bir unsuru olarak degerlendirilmekten kur-
tulamami,tir. Sonu tm olasi mttefiklerinden kopuk, ekonomizme
bogulmu, soyut bir sinifilik olarak yansimi,tir.
Biyolojik ara,tirmalar insan trnde kadinin kk roln aydin-
latmaktadir. Asil gvdeden kopan kadin degil erkektir. Kadinin duy-
gusalligi, evrensel olu,um diyalektiginden a,iii sapmamasindan
ileri gelmektedir. zellikle uygarlik dneminde en alttaki konu-
munda biraktiiilmasi, bu yapisini gnmze kadar ta,imasinda et-
103
kilidir. Erkek akil tarafindan kadinin duygu ykl akli hep eksik
olarak, kadinin bizzat karakteri olarak yansitilmak istenir. Erkek
akil, kadin zerinde birka byk operasyon yrtm,tr, yrt-
mektedir:
Birincisi, ilk ev klesi haline getirilmesidir. Bu sre korkun
sindirme, baski, tecavz, hakaret ve katliamlarla ykldr. Ona ta-
ninan rol, mlkl dzene gerekli oldugu kadar dl retmektir. Ha-
nedanlik ideolojisi bu dle ok bagliuir. Kadin bu stat iinde mut-
lak mlktr. Yzn bile ba,kasina gsteremeyecek kadar sahibinin
mali, namusudur.
Ikincisi, seks araciuir. Cinsellik tm dogada remeyle ilgilidir.
Ya,amin devami amalanmi,tir. Insan erkeginde zellikle kadin
tutsakligiyla birlikte ve agirlikli olarak uygarlik srecinde asil rol
sekse, cinsel arzunun patlamasina ve arpika geli,imine taninmi,-
tir. Hayvanlarda ok sinirli olan iftle,me dnemleri (ogunlukla
yillik), erkek insanda neredeyse yirmi drt saate ikarilmak istenir.
Kadin gnmze dogru seksin, cinsel i,tah ve iktidarin srekli ze-
rinde denendigi aratir. zel-genel ev ayrimlari anlamini yitirmi,tir.
Her yer ve her kadin artik genel-zel ev ve kadin sayilir.
ncs, cretsiz, kar,iliksiz emekidir. Tm i,lerin zoru ken-
disine yaptiiilir. Kar,iligi, biraz daha eksik olmaya zorlanmadir. O
kadar a,agilanmi,tir ki, gerekten erkege gre ok eksik kaldigini
kabul etmekte, erkek eline ve hkimiyetine drt elle sarilabilmekte-
dir.
Drdncs, en ince metadir. Marks, para iin metalarin krali-
esi der. Aslinda bu rol daha ok kadinindir. Metalarin gerek krali-
esi kadindir. Kadinin sunulmadigi hibir ili,ki yoktur. Kadinin kul-
lanilmadigi hibir alan da yoktur. Bir farkla ki, her metanin kabul
grm, bir kar,iligi varsa da, kadinda bu kar,ilik da koca bir a,k
yzszlgnden tutalim, Analarin emegi denmez martavalina
kadar koca bir saygisizliktan ibarettir.
104
Ortadoguda Kadtn, Hanedanltk, Aile Ve Nfus Sorunu
Tarihin ,afak vaktinde grkemli toplumsal kimligiyle ana tanria
roln kendine yaki,tiran kadin, ne yazik ki gnmz Ortado-
gusunda en degersiz meta konumuna indirgenmi,tir. Ba,li ba,ina
trajik bir yks olmasi gereken bu tarihi fazla ama imknindan
yoksunuz. Ama sonularini ele,tirebiliriz. Kadin etrafinda insan
eliyle saglanmi, sis bulutlarini dagitarak geregini ke,fetmek ivedi
toplumsal grevlerin ba,inda gelmektedir.
Ortadogu toplumu evrensel tarihte sinif, hiyerar,i ve iktidar so-
runlariyla en erken tani,andir. Iktidar ncesinin ilk hiyerar,i dze-
neginin genler ve kadin zerine kuruldugunu bilmekteyiz. Zorba ve
kurnaz erkek +,aman ve rahip +tecrbeli ya,li adamlar ittifaki, tm
hiyerar,ilerin ve sonradan geli,ecek iktidar ve devletlerin prototi-
pidir. Tm toplumsal sorunlarin ana rahmidir. A,agi Mezopotam-
yada Uruk kent hegemonyasindan nce El Ubeyd hiyerar,ik dne-
mine (M.. 5000-3500) tanik olmaktayiz. Tm Mezopotamyaya
yayilmi, bir hiyerar,i sz konusudur. Byk ev ve aile etrafinda
rl bir sistemdir. Hanedanlik sisteminin ba,langiciuir. Kadinin,
genlerin ve st hiyerar,ik tabaka di,indakilerin sistemik bir kle-
le,meye tabi tutulduklari, dolayisiyla toplumsal sorunun ilk defa
temellendigi bir dnya imgesi ve pratigi olu,turulmaktadir. Mezo-
potamya bir de bu sistemin kresel nderi olma geregine sahiptir.
Hanedan ve ailecilik ideolojisinin de kkenidir. Ortadoguda halen
her iki kurumun ok gl olmasi bu tarihsel nedenle de yakindan
baglantiliuir. Toplumun erkek nderlikli bu en eski kurumlari tarih
boyunca srekli geli,im gstermi,lerdir. Hanedanlik temel iktidar
odagi ve devlet biimine dn,rken, ailecilik tm toplumlarin res-
mi ana hcresine dn,m,tr. Hanedanlar ve ailelerin kurulu, ve
yikili,lari iin tarih boyunca yrtlen iktidar sava,larinin haddi
hesabi yoktur. Toplumlar bu sava,larla sadece sorun kaynagina
dn,trlmyor, adeta iten ie tketiliyorlar.
Sosyal yapi kurumlari ve zellikle aile olgusu en az iktidar kadar
karma,iklik ta,ir. Ortadogu erkegi ve kadini zgn bir zmlen-
105
meyi gerektirecek bir karma,iklik ta,ir. Genel sosyolojik kaliplarla
yapilacak bir aile, kadin ve egemen erkek zmlemesi nemli ek-
siklikler ta,iyacaktir. Siyasal, ideolojik ve ahlaki gereklik en kati ve
karanlik yanlariyla erkek ve kadinda yansitilir. Aile kurumundaki
eli,kiler devlet kurumundaki eli,kilerden az degildir. Aile sosyal
bir kurum olmanin tesinde anlami olan, adeta toplumlarin kara
deligi gibidir. Kadini mercek altina aldigimizda, belki de tm insan-
lik dramini okumak mmkn olabilecektir.
Toplumun ,iddetle beslenme gelenegi en alt birim olarak ailede
daha da nefes aldirmaz dzeydedir. zellikle kadin zerinde g-
rnmez bir sava, halidir. $iddetten titremeyen tek bir kadin hcresi
yok gibidir. ocuklarin durumu da ayniuir. Temel egitim yntemi
,iddettir. $iddetle terbiye edilmi, ocuktan, bydkten sonra ayni-
sinin beklenecegi aiktir. $iddete dayali egemenlikten gurur duyu-
lur, haz saglanir. Iktidar ve ,iddete dayali gllk duygusunun en
tehlikeli toplumsal hastalik olarak degerlendirilmesi gerekirken, en
yce ve keyifli duygunun kendisi olarak ilan edilir. Lanetlenmesi
gereken bir olgu, en ok yceltilen bir erdem olarak sunulur.
Siyasal acimasizligin, zmszlgn belirledigi sosyal trajediyi
en ok kadin gereginde gzlemlemek mmkndr. Be, bin yillik
bir devlet ve hiyerar,ik gelenegin tutsagi olarak, gnmzde kadin
olmaktan zor olan ba,ka bir ya,am d,nlemez. Zorluk sadece
gelenekten kaynaklanmiyor. Avrupa uygarliginin rettigi kadinsi
degerler de en az dogmatik gelenek kadar tahrip edicidir. Pornoya
vardiiilmi, bir kltrle kapkara ar,afa brndrlm, kadina y-
nelik kltr arasinda deh,ete d,en kadin, gerekten en byk ,a,-
kin durumundadir.
Ortadoguda toplum sorunlari her zamankinden daha ok g-
nmzde en yaygin ve yogun ya,anan aile, hanedan, sinif, iktidar ve
devlet sorunlariuir.
Hanedanlik, ideoloji ve uygulama olarak bu dzeni tersyz et-
menin sonucunda geli,ecektir. Ataerkillik olarak da adlandiiilan bu
dzende ya,li erkegin tecrbesiyle gl adamin askeri maiyeti ve
bir nevi rahip ncesi kutsallik lideri ,amanin ittifakiyla ataerkil y-
netim kk salacaktir. Hanedanciligin bir zelligini ok iyi kavramak
106
gerekir. Gnmz de yakindan ilgilendiren bir zellik: Ailecilik ve
ailenin ok erkek ocuga sahip olmasi, esas olarak hanedan ideoloji-
sinin k,e ta,iuir. Gerek ok kadinla evlilik, gerek srekli erkek o-
cuk istemek hanedan ideolojisinin ba, istemidir. Bunun anla,ilir
nedeni politik gtr. Rahip anlam gcne dayanarak nclge
getigi gibi, hanedanin gl ki,isi politik gce dayanarak nclge
oynayacaktir. Politik g kavrami uyulmadiginda zoru agii,tiiir.
Rahip gcnde ise, uyulmadiginda, tanrinin gazabi gibi manevi bir
g uyarici etki yapar. Politik gcn esas kaynagi ise gl adamin
askeri maiyetidir. Daha nceki avcilik dneminde, zellikle ana-
kadinin etkili oldugu dnemde erkek kistiiilmi, gibidir.
Toplumsal ya,amin bagiinda ilk byk yabancila,ma bu sekin-
ler otoritesi ile ba,lar. Sekin aile, hanedanlik yapilanmalari da kay-
nagini hiyerar,ide bulur. Hanedanlik bir yandan devlet olarak bi-
imlenirken, diger yandan ailecilik olarak toplumsal ya,ami farkli
bir anlamliliga ve forma ta,ir. Kkl dn,m sz konusudur.
Ortadogu toplumsal kltrnde gl ya,andigi e,itli kanitlarla
desteklenen anaerkil dzenden sonra gerekle,tirilen ataerkil d-
zen (M.. 5000li yillardan beri ykseli,e getigi gzlemlenmekte-
dir) bir g, ilk toplumsal baski ve istismarin denendigi sistemi ifa-
de eder. ocuklarin ve mallarin egemenliginin erkege, babalik ku-
rumuna getigi kkl kadin kar,iti bir devrimdir. Tutucu, baskici ve
istismarci dzene yol amasindan tr daha ok bir kar,idevrim-
dir. ok ocuk sahibi olmak ilk mal dzeni olsa gerek. ocuklar ne
kadar ogalirsa, g ve mal, mlkiyet sahibi olmak o denli artar.
Ataerkillik, hanedanlik ve mlkiyet arasindaki ili,ki aiktir. Hane-
danlik klandan daha byk bilincine varilmi,, mlkiyeti tanimi, ilk
geni, aile kurumudur. Ataerkilligin ilk biimidir. Kadinin ocuklar
ve mallar zerindeki sahipliginin gerilemesi, d,,yle el ele gider.
Ana tanria kltr yerini erkek kral-tanrilar kltrne birakir.
Smer kltrnde bu geli,meler arpici gzlemlenir. Evlilik, aile
kurumu uygarlik tarihi boyunca hanedanlik modelinin etkisi altinda
geli,ir. Erkek-kadin g dengesine dayali evlilik daha sinirli ya,anir.
Hanedanlik bir erkek egemen ideoloji ve iktidar tekeli olarak kabul
grdgnden veya ettirildiginden tr, baskin ikan evlilikler baba
107
otoritesini tanimak zorundadir. Kisacasi dogal degil in,a edilmi,,
otoriter ve istismarci mikro dzenlerdir.
Hiyerar,inin diger adi olan ataerkilligin sizmadigi toplumsal g-
zenek yok gibidir. Belki de binlerce yil devlet kurumundan nce
ataerkil gelenekler toplumu ynetti. Ataerkilligin gc belki de dn-
yanin hibir blgesinde Ortadogudaki kadar ku,atici, bogucu degil-
dir. Halen ya,ayan degerler olarak, kadin ve erkek ki,iligi, etnik
kltr, aile ve namus anlayi,i zerinde ataerkilligin gc ok belir-
gindir. Kar,i kltr geli,tirmesi gereken ,ehirler, kirsalin, dolayi-
siyla ataerkilligin derin izlerini ta,irlar. Kirsal okyanus iinde adacik
gibi kalirlar.
Aileyi zmek iktidar-devlet-sinif ve toplumu zmek iin ,arttir
Hanedanlik sistemi, ideoloji ve yapilanmanin i ie getigi bir btn-
lk olarak anla,ilmak durumundadir. Kabile sisteminin iinden ge-
li,mekle birlikte, onun inkri ve st tabaka, ynetici aile ekirdegi
olarak kendini olu,turur. ok kati bir hiyerar,isi vardir. n hkim
siniftir. Iktidar ve devletin prototipidir. Erkek ve erkek evlat esasina
dayaliuir. ok sayida erkege sahip olmak iktidari iin nemlidir. Bu
husus oklu kadinla evlenme, harem hayati ve cariye sistemine yol
ami,tir. Bazi erkeklerin onlarca kadina ve yzlerce ocuga sahip
olmasi hanedanlik ideolojisiyle baglantiliuir. Iktidar ve devlet nce-
likle hanedan iinde retilir. En nemlisi, hanedan ba,ta kendi kabi-
le ve a,ireti olmak zere, di,indaki diger kabile sistemlerini ilk sinif-
lamaya, klelige ali,tiran kurumdur. Ortadogu uygarliginda hane-
dansiz iktidar ve devlete rastlamak neredeyse mmkn degildir.
Hanedan gerekliginin kkllg ve iktidar-devlet iin hazirlik oku-
lu konumunu te,kil etmesinden tr byledir.
Hanedanligin resmi ideolojiye dn,mesi aile yapisina da dam-
gasini vurmu,, ailecilik biiminde alt ideolojiye yol ami,tir. Aile-
den aileye fark vardir. Tarih boyunca ve tarih ncesinde kadin-
erkek beraberliginin ok farkli biimleri mevcut olmu,tur. zellikle
kadin agirlikli klan aile tipi ok yaygindi. Bu aile tipinde erkek-koca
pek taninmaz. Dayi ve ocuklar daha ok nemlidir. Diger bir tip
erkek-kadin ikiliginin denk oldugu tiptir. Sanildiginin aksine, bu tip
de tarihte yaygin ya,anmi,tir. Erkegin aile reisligindeki sistem ok
108
sonralari ve hanedanlik-iktidar-devlet lsnn izd,m olarak
geli,tirilmi,tir. Esas hedefi kadinlarini ve ocuklarini st tabakalarin
hanedan, iktidar ve devlet ikarlari iin yeti,tirmektir. Bagimli uydu
ki,ilikler yaratmaktir. Hi de gerekmedigi ve ok agir toplumsal
sorunlara yol atigi halde, ok karili ve ocuklu ailenin temelinde bu
iktidar ve devlet ikari vardir. Hanedan gibi her aile reisi de ona
yknerek, ok karili ve ok ocuklu olmayi bir g ve ya,am garan-
tisi olarak grr. Topluma hkim zihniyet bu yn srekli te,vik
eder. Hlbuki zmden ziyade tm toplumsal soruna kapi aralan-
mi, olur. Bu durumun resmi ideolojinin geregi oldugunu ve dince de
desteklenerek peki,tirilmek istendigini bilmek, toplumsal sorunlari
kavramak iin nemlidir. Gnmz Ortadogu toplumunda halen
gl olan hanedancilik ve ailecilik kltr, yol atigi a,iii nfus,
iktidar ve devletten pay alma hirsi nedeniyle sorunlarin ana kaynak-
larindandir. Kadinin a,agilanmasi, e,itsizligi, ocuklarin egitimsizli-
gi, aile kavgalari, namus sorunu hep ailecilikle baglantiliuir. Iktidar
ve devlet ii sorunlarin kk bir maketi adeta aile iinde kurulmu,
gibidir. Aileyi zmek iktidar-devlet-sinif ve toplumu zmek iin
,arttir.
Eger aile ve hanedan iktidar merkezli kurulmu,larsa, toplumda
iktidarcilik ve devletilik ideolojisi ve pratiginin en gzde konulari
olmasi anla,ilirdir. Ortadoguda srekli iktidar ve devlet sorunlari-
nin ya,anmasi, zerinde ykseldikleri toplumun ailecilik ve hane-
dancilikla kaplanmi, olmasindandir. Kar,ilikli birbirini besleyen
sorunlardir. Bu konuda sorunlarin ideolojik ynn kavramak ok
nemlidir. Sorun zme araci olarak d,nlen iktidar ve devlet
gcnn tersine sonu dogurdugu, gsz, yaraticisiz ve klelikle
dolu bir ya,am rettikleri halen Ortadogu toplumunun zihniyetinde
anla,ilmaktan uzaktir. Bu ili,kiler yumagini sorunlarin ana kaynagi
olarak yorumlamamiz bu nedenledir ve ok nemlidir. ok erken-
den fark ettigim bu durum nedeniyle demokratik ideoloji ve rgt-
lenmelere, tarti,ma ve eylemlere byk ilgi gsterdim. Ya,am bana
toplumsal sorunlarin zm yolunun buradan getigini her geen
gn daha fazla gretiyordu.
109
Yine sinif sanildiginin aksine iktidar ve devleti dogurmuyor.
Tersine hanedancilik, ailecilik (hiyerar,ik kurulu,lar) zerine kuru-
lu iktidar ve devlet olu,umlari sinifla,maya yol aar. ncelik hiye-
rar,ik devleti ideoloji ve pratigindedir. Ortadogu uygarlik tarihinde
bu srecin ok yaygin ya,andigini tespit etmek mmkndr. Alttan
ste degil, stten alta dogru sinifla,ma egilimleri daha gldr.
Daha da nemlisi, birbirlerinin di,inda olan bir devlet ve sinif ili,ki-
sinden ok, ideolojik ve pratik olarak i ie bir sinif-iktidar ve devlet
fenomeni ya,anir. Olduka rtl ya,anan bir sretir. yle ki, kabi-
leci, aileci, hanedanci ve devleti ideolojik imgelerden tr sinif
adeta grnmez kilinmi,tir. Bylelikle sinif bilincinin geli,mesi n-
lenmeye ali,ilir. Sinif tahlillerini yaparken somut yakla,mak nem-
lidir. Tarihte nasil olu,mu,sa yle yakla,mak gerekir. Ortadoguda
toplum sinifla,irken resmi aile, hanedan, iktidarla,ma ve devletle,-
meyle i iedir. Klelik sadece maddi emek zerine kurulmaz. nce-
likle zihniyet, duygu ve bedenler zerinde in,a edilir. Ideolojik kle-
lik geli,meden maddi emek kleligi geli,mez. ok yaygin olan sinif
zelliklerinden kaynaklanan sorunlari grmek iin bu ynl btn-
leyici yakla,im gstermek daha gretici olacaktir.
nce devlet sorunu, sonra aile sorunu demek dogru bir yakla,im
degildir. Diyalektik bir bag iindeki bu iki olgu birlikte ele alinip
zmlenmeyi gerektirir. Reel sosyalizmde nce devleti hal edelim
sonra sira topluma gelir denmesinin yol atigi sonular ortadadir.
Hibir ciddi toplumsal sorun bir tanesine ncelik taninarak zm-
lenemez. Btnsellik iinde bakmak, her soruna digeriyle ili,kisi
iinde anlam vermek, zme giderken de ayni yntemle yakla,im
gstermek daha dogru bir yntemdir. Zihniyeti zmeden devleti,
devleti zmeden aileyi, kadini zmeden erkegi zmek ne kadar
eksikse, tersini yapmadan zm pe,inde ko,mak da o denli eksik
kalacaktir.
En az devlet sorunu kadar agirla,an bir sorun da aile ve kadin
etrafindan ,ekillenen toplumsal zihniyet ve davrani,lardir. stte
devlet altta aile, cennet ve cehennem ikilemi gibi bir diyalektik b-
tnlk olu,tururlar. Devlet mikro modelini ailede gerekle,tirirken,
byyen aile talepleri de makro modelini devlet olarak tasarimlar.
110
Her aile ideal zmn devletle,mede bulur. Devlet despotunun
ailedeki yansimasi kk despot olarak aile reisi erkektir. Byk
devlet despotu ne kadar etkili, yetkili, keyfi tutumlarla aleme nizam
vermeye ali,irsa, kk reis de birka kadin ve ocuk zerinde ayni
mutlak nizamiyat i,leriyle ugra,ir.
Kadin konusunda erkegin bencilligi ve gz karaligi gncel bir
olgu olarak her saat gzlemlenebilir. Bu konuda da hibir ahlk ve
hukuki kural tanimadan, her toplumsal tabakada gzn kirpmadan
cinayet i,leyebildigi de vicdani olan herkesin gz ardi edemeyecegi
bir gerekliktir. Bu tutumlar ogunlukla a,k adina sergilenir. Hlbu-
ki a,kin hakikatle ili,kisi az ok yorumlandiginda, bu sylemin en
a,agilik bir yalan oldugu hemen anla,ilacaktir. Ne bitkiler ne hay-
vanlar aleminde, hatta ne de cansiz diye yorumladigimiz fizik
lemde a,ka konu olan hibir zne bu tr bir eyleme asla ynelmez.
Anlami hala zmlenemeyen bazi sapmalar gzlemlense de, insan
trndeki bu ynl cinayetlerin nedenleri ve anlami aik ki ok
farkliuir. Egemenlik ve smryle bagi ncelikle belirtilmesi gere-
ken hususlarin ba,inda gelmektedir.
Ortadogu uygarliginda aileyi devletin mikro modeli olarak z-
meden, yetkin bir toplumsal zmlemeyi yapmak ok eksik birakir.
Gnmz Ortadogu toplumunda kadin sorunu en az devlet sorunu
kadar agirla,mi,sa, bunun altinda yine devletin tarihi kadar uzun ve
karma,ik bir kadin klelik tarihi yatar. Kadin-aile-erkek Bermuda
genini haritada iyi gstermeden, yanindan geen her toplumsal
zm gemisini batirmasi i,ten bile degildir. Bermuda geni top-
lumsal okyanusta Ortadogudaki mikro devlet olarak ailedir. Hiye-
rar,i ve devlet ykselirken, kendi izd,mlerini de mutlaka aile
kurumunda yansitmadan edemezler. Ailede yanki bulamayan bir
hiyerar,i ve devlet, ya,ama ,ansini gl kilamaz ve srdremez.
Ortadogu uygarliginda bu diyalektik ikilem zenle dokunur ve hi
ihmal edilemez.
Devlet binlerce yillik ataerkil kltr zerinde ykselir. Olu,u-
munda sinifsal gelerden ok, glenmi, ataerkil gruplar esas rol
oynar. Bu gruplar iinde daha ok belirgin olan figr ihtiyar bilgedir.
Kabilenin tecrbeli ya,lisi olarak bilge belki de en eski otoritedir.
111
Muhtemelen bilge ananin rol oynadigi tarimsal devrimden sonra
adim adim geli,en tecrbeli ihtiyar bilgenin, ,aman-,eyh-
peygamber olarak toplumsal stats giderek artmi,tir. Toplumda
sinifla,ma geli,ip ataerkil kurumdan devlete dogru bir geli,me
olunca, bilge mttefikleriyle birlikte hanedanliga ve ona dayali ola-
rak kralliga eri,ir Hanedanlik, aile ve devlet iinde ykselen, ieri-
ginde etnik ve mitolojik dinsel geler bulunan arpici bir olgudur.
Aile ve devletlerin ykseli, ve k,lerinde bir hanedanlik her za-
man nemli rol oynami,tir. Hanedansiz devlet d,nmek nadirdir.
Gnmzde bile bu kural byk lde geerlidir. Neden olarak
ataerkil aile yapisinin gcn gstermek mmkndr. Ataerkillik
devletin genidir. Dolayisiyla en gl ataerkil aile hanedan devletine
ykselebilir. Hanedanin kendisi devlet olur. Hanedanlik yle bir
kurumdur ki, binlerce yil tesine gtrlebilir. Devlette ve toplum-
da ok kalin izleri vardir. Hakim sinif, etnik grup ve dinsel inancin
adeta bile,kesidir. Bir diger avantaji, slale yoluyla uzun zamanlari
etkilemesidir. Yine hanedanlar arasi evlilikler yoluyla meknsal
yayilim iin de elveri,lidir. Bu nitelikler neden devletin ncelikle
hanedanlar iinde kuruldugunu da aikliyor. Toplumsal geli,mede
oldugu kadar, devletsel geli,mede de gl bir odak olu,turmasi,
hanedanlik kurumunu gz ardi etmemeyi gerektirir. Ortadogu uy-
garligi bir anlamda hanedanlar zerinde ta,inir. zellikle devlet
hanedanlari tarihte en ok iz birakan rneklerdir. Bati uygarliginda
daha ok devlet di,i hanedanlar agirlik ta,irken, Doguda devletle
baglantili hanedanlarin parlakligi sz konusudur. Hanedanlik ayni
zamanda bir okuldur; toplumsal modeldir. nemli geli,meler hane-
dan okul veya modelinde ya,andiktan sonra topluma ta,inir. Etnik
gruplar, uluslar bile sik sik hanedan adlari ile taninir. Ba,at rol oy-
namalari az grlen olaylar degildir. En gl etnisiteler ve uluslar,
ilerinden ikardiklari hanedanliklarin gcyle ve adiyla anilirlar.
Emeviler, Abbasiler, Eyyubiler, Seluklular ve Osmanlilar,
Barmekiler ayni zamanda Arap, Trk, Krt ve Fars ulusu demektir.
Tahakkm ve mlkiyet dzeninin altinda kadinin yerini tanim-
lamak giderek gle,mektedir. Binlerce yillik bir uygulamanin verisi
olarak kadin gnmzde tam bir enkaz halini ya,amaktadir. Kapita-
112
list sistemin ayartici etkisi bile tam yansimi, olmaktan uzaktir. Or-
tadogu toplumunda gericiligin merkezindeki asil gedir. Her alanda
yenilmi, Ortadogu erkegi, bu yenilginin btn yansimalarini kadin-
dan ikarmaktadir. Di,arida ne kadar hakarete ugrasa, bunun kar,i-
ligini bilerek ya da kendiliginden kadindan ikarmaktadir. Toplu-
munu savunamama, iki, bulamamanin fkesiyle dolmu, erkek,
ailede bir deli gibi ocuk ve kadina ynelmekte, ,iddetini bo,alt-
maktadir. Namus cinayetleri olgusu, aslinda btn toplumsal alan-
da namusunu igneten erkegin, tersinden olarak bunun fkesini
kadinda giderme eylemidir. Sembolik ama ok bitik ve basit bir gs-
teriyle namus davasini hallettigini d,nmektedir. Bir nevi psikote-
rapi uygulamaktadir. Sorunun altinda kaybedilmi, bir tarih ve top-
lumsal dava yatmaktadir. Bu tarihsel toplumsal davayla yzle,me-
dike ve zerine d,eni yapmadika, namus kirlenmesinden asla
kurtulamayacagini bu erkege anlatmak, kabul ettirmek temel so-
runlardan birisidir. Asil namusun kadinin cinsel organinin bakireli-
ginden degil, tarihsel ve toplumsal bakireligi saglamaktan getigini
mutlaka gretmek ve uygulamak gerekir.
Ortadoguda toplumsal dokular, krizin en yogun ya,andigi alan-
lardir. Aile, a,iret, kent, kyllk, i,sizlik, dinsel cemaat, aydinlar,
saglik, kitle egitimi ba,ta olmak zere, sosyal kurumlar en nihilist ve
krizli dnemlerini ya,amaktadir. stte hakim ideoloji ve iktidar ile
ku,atilan, alttan hi yetmeyen bir ekonomi tarafindan siki,tiiilan
toplumsal gvde ,i,man -obez hastayi andirmaktadir. Tabii bu
obezlik ABD ve ABdeki gerek obezlik degildir. Afrikadaki karni ,i,
ocuk obezligine benzer. Sosyal doku olarak bu kurumlarda insanlar
byk oranda i,levselligini yitirmi,lerdir. Kurumlarin anlamli bir
rol kalmami,tir.
Gnmz Ortadogu ailesinde ya,anan sorunlarin devlette ya,a-
nanlar kadar nem ta,imasinin bu kisa tarihsel anlatimla daha iyi
aiga iktigi kanisindayim. Iki ynl baski, problemi daha da ,iddet-
lendirmektedir. Tarihten gelen ataerkil ve devlet toplumunun yan-
simalariyla Bati uygarligindan yansiyan modern kaliplar bir sentez
degil, bir krdgm yaratmaktadir. Devlette yaratilan tikaniklik
ailede daha da dgmlenmektedir. ok ocuklu ve e,li baglar eko-
113
nomik olarak aileyi srdremez bir durumda birakmaktadir. By-
yen ocuklarla gen nfus i, bulamamakta, bu da aileyi i,levsiz kil-
maktadir. Ekonomiye ve devlete ayarli aile, iki yandan da eski tarz
baglarla yrnemeyecegi bir ikmaza saplanmi,tir. Ne Bati tarzi
aile, ne de Dogu tarzi aile ya,anmaktadir. Ailede erozyon bu ko,ul-
larda gerekle,mektedir. Daha hizli zlen toplumsal baglara naza-
ran ailenin hala gcn korumasi, tek toplumsal siginak olmasindan
trdr. Aileyi kesinlikle kmsememek gerekir. Yaptigimiz ele,-
tiriler ailenin kkten reddini gerektirmemektedir. Yeniden anlam ve
yapilanma geregini ortaya koymaktadir.
Kadindan daha agir olarak erkek sorununu gndemle,tirmek
nemlidir. Erkekteki egemenlik, iktidar kavraminin zmlenmesi,
kadin kleliginden daha az nemli degildir. Belki de daha zordur.
Dn,me yana,mayan kadin degil, daha ok erkektir. Egemen er-
kek figrn terk etmesi halinde, sanki devletini kaybetmi, hkm-
dar gibi bir duyguya, yitiklige kendini ugrami, hissetmektedir. As-
linda egemenligin bu en kof biiminin onu da zgrlkten yoksun
biraktigini, tam bir tutucu kildigini gstermek gerekir.
En eski tutsakliga alinmi, cins, soy ve sinif olarak kadini ele alip
sinirli da olsa sosyolojik bir zmlemeye tabi tutmadan, aile ve
erkegi, dolayisiyla ba,ka bir ynden devleti ve toplumu kavramada
byk eksiklikler olacagindan, kisaca bir kadin klelik tarihini tasa-
iimlamak gerekir. Kadin tanimini nceki blmde vermeye ali,ti-
gimizdan tekrarlamayacagim. Fakat yine de kadini biyolojik olarak
toplumsalliga girdiginde eksik, kusurlu bir cins olarak degerlendir-
mek tamamen ideolojiktir -ve erkek egemen zihniyet tasarimiuir-
demeyi hi ihmal etmemek gerekir. Bilakis kadinin biyolojik ve top-
lumsal bir varlik olarak daha yetkin oldugunun bilimsel olarak ka-
nitlanan bir gereklik oldugunu da hi gz ardi etmemek gerekir.
Kadinsiz ya,amin olamayacagi bir gerek olmakla birlikte, bu
denli d,rlm, bir kadinla onurlu ve anlamli bir ya,amin payla,i-
lamayacagi da aiktir. Mevcut kadinli ya,amin girtlagina kadar her-
kesin, genelin en alaltici klelige gmldg bir tarz oldugunu bile-
rek, hissederek zmleyici ve eylemsel olmak, ya,amin kurtulu,u-
nun dogru yolu olmaktadir. Kadinla anlamli ve onurlu ya,amin b-
114
yk bilgelik ve ycelik gerektirdigini hi unutmamak gerekir. A,k
ideasi olanlarin bunu gerekle,tirme yolunun bu bilgelik ve ycelik-
ten getigini her an hatirlamalari gerekir. Ba,ka trls a,ka ihanet
ve klelige hizmettir. Toplumsal hakikate ula,ilmadan a,ka eri,ile-
mez.
Bu kisa degerlendirmelerden ikarilabilecek sonu, kadinin ana-
erkil dnemden beri sistemli kuramsal bir toplumsal baski ve sm-
rye tabi tutulduguna ili,kindir. Kadindaki klelik hibir klelik
biimiyle kar,ila,tiiilmayacak denli karma,ik ve ya,amsaldir. Uy-
garlik tarihi iinde kadin kle pazari, cariyelik, haremlik kurumlari
olguyu kismen yansitabilir. Fakat kapitalist modernitenin kadin
zerindeki uygulamalarinin haddi hesabi yapilamayacak denli o-
galtilmi,tir. Hibir uygarlik kapitalizm kadar kadin zerinde oyna-
mami,, istismarini kurumsalla,tiramami,tir. Olgu o denli istismar
edilmi,tir ki, kadinlarin ezici ogunlugu kendilerini en alaka du-
rumlara indirgeyen uygulamalari kadinin temel kimlik zellikleriy-
mi, gibi yansitmaktadir. Hatta kendilerini oyunlarin bir parasi ola-
rak oynamakta sakinca grmeyecek kadar ele geirilmi, bulunmak-
tadir. Sadece olgusal baski ve smrden bahsetmiyoruz. Ya,amin
hcrelerine kadar zmsetilmi, bir kleligi ses, renk, beden ve zih-
niyet biimleri olarak gnll sunmaktan ekinmemektedir. Top-
lumsal hakikatle bagini yitirmi,, tamamen sahnede oynatilan bir
ya,amdan ibaret hale getirildiklerinin farkina bile varamamaktadir.
Daha dogrusu bu imkni bulamamaktadir. Ya,amin onurunu ve
hakikatini kazanabilmek iin kadin etrafindaki sisleri dagitmak
olanca yakiciligiyla nemini korumaktadir.
115
Toplumsal Cinsiyetiligin zgrleytirilmesi
Demokratikle,menin zn te,kil etmekle birlikte, kendi ba,ina
ele alinmasi gereken olgularin ba,inda kadin ve etrafinda olu,an
ili,ki ve eli,kiler dzeni gelmektedir. Komnal ve demokratik du-
ru, dengeleri sosyal bilimlerin alanina ne kadar ge ve yetersiz gir-
mi,se, ondan daha fazlasini kadin olgusuna yakla,imda grmekte-
yiz. Sanki kadinin ya,adiklari dogalligin gerekleriymi, gibi bir anla-
yi, tm bilimsel yakla,imlarda, ahlaki ve siyasi tutumlarda n var-
sayim olarak kabul grr. Daha hazin olani, kadinin kendisi de bu
paradigmayi dogal kabul etmeye ali,mi,tir. Binlerce yillik halklara
dayatilan statlerin dogalligi, kutsalligi, birka kat fazlaligiyla kadi-
nin tm zihniyet ve davrani,larina da adeta kazinmi,tir. Halklar
kadinla,tiiildigi oranda, kadin da halkla,tiiilmi,tir. Hitler Halklar
kadin gibidir derken bu geregi kast eder. Kadin olgusuna daha
derinlikli yakla,ildiginda, biyolojik bir cins olmanin tesinde adeta
bir soy, sinif, ulus muamelesi grdg anla,ilacaktir. Ama en ok
ezilen soy, sinif veya ulus olarak. Hibir soy, sinif veya ulusun kadin-
lik kadar sistemli bir klelige tabi tutulmadigini iyi bilmek gerekir.
116
Kadinligin klelik tarihi daha yazilmami,tir. zgrlk tarihi ise
yazilmayi bekliyor. Kadin kleliginin derinligi kadar karanlikta bi-
rakilmasi, toplumda ykselen hiyerar,ik ve devleti iktidarla yakin-
dan baglantiliuir. Kadinin klelige ali,tiiilmasiyla hiyerar,iler -
ayricalikli kutsal ynetimler- kurulmu,, toplumun diger kesimleri-
nin klelik yolu ailmi,tir. Erkeklerin kle olmasi kadinin kleligin-
den sonradir. Cins kleliginin sinif ve ulus kleliginden farkli ynleri
de vardir. Me,rula,tiiilmasi ince ve yogun baskilarla birlikte duygu
ykl yalanlarla saglanir. Biyolojik farkliligi sanki kleligi iin ge-
rekeymi, gibi kullanilir. Yaptigi tm i,ler degeri olmayan kadinca
i,ler diye hafife alinir. Toplumun kamusal alaninda bulunmasi din-
ce yasak, ahlaken ayip olarak sunulur. Giderek tm nemli toplum-
sal etkinliklerden uzakla,tiiilir. Siyasal, toplumsal, ekonomik etkin-
liklerin hakim gc erkegin eline getike kadinin zayifligi daha da
kurumla,ir. Zayif cins bir inan olarak payla,tiiilir.
Tm maddi ve manevi g olanaklari erkegin elinde biriktikten
sonra kadin artik erkek eline bakan, bazen yalvaran, bazen tm
onurunu igneyerek kaderine razi olan ve sika ya,ama kserek
derin bir sessizlige brnen bir varlik haline gelir. Bir anlamda ya-
,ayan l demek de mmkndr. Birka benzetmeyle olguyu daha
da belirgin kilabiliriz. Birinci benzetme kafeste ku,tur. Ku, bazen
kanarya gibi ssl kilinir. Bazen blbl gibi gzel sesli kilinir. Her-
kes kendine gre bir ku,a benzetir. oka sere denilir. Diger ben-
zetme, dipsiz bir kuyuya birakilan kedi gibi srekli miyavlatildigiuir.
Yiyecek artiklariyla beslenerek sahibi iin iyice ehlile,tirilebilir.
Belki biraz kaba grlebilir, ama kleligin derinligini yakalamak iin
bilimsel, edebi ok ynl abalarin geregi aiktir. Muazzam cinsiyet-
i bir toplum olu,turulmu,tur. Gerek kabalik ,uradadir ki, erkegin
tek tarafli kadin tecavz bir kahramanlik gibi grlrken, erkek
bundan son derece keyif ve gurur alirken, kadin ta,lanarak ld-
rlmekten geneleve kapatilmaya, toplum iine bir daha ikmamaya
kadar her tr acimasizliklarla kar,i kar,iyadir. Yine en kabasindan
erkek cinsel organiyla gururlanirken, kadin iin cinsiyet organlari
bir utan kaynagiuir. En basit fiziki farkliliklari bile kadin aleyhine
kullanilmaktan ekinilmemi,tir. Kadin olmanin kendisi bir utan
117
konusu haline getirilmi,tir. Szde kutsal bir duygu olan a,kta bile
kadinin ya,adigi gz kara bir erkek dayatmasiuir. Kiz ocuklar her
zaman hor grlm,tr.
Sorulmasi gereken soru, neden bu kadar derin bir klelik? Ceva-
bi kesinlikle iktidar olgusu ile baglantiliuir. Iktidarin dogasi klelik
ister. Eger iktidar sistemi erkegin elindeyse, sadece insan trnn
bir kismi degil, bir cinsin tm bu iktidara gre ,ekillenmelidir. Ik-
tidar sahipleri devlet sinirlarini nasil hane sinirlari gibi grp her
uygulamayi bu sinirlar dahilinde bir hak olarak grrlerse, onun
mikro modeli olan ailede de erkek iktidarinin sahibi olarak her uy-
gulamaya -gerekli grrse ldrme dahil- kendini hak sahibi grr.
Evdeki kadin o kadar eski ve derinlikli bir mlktr ki, sinirsiz bir
mlkiyet duygusuyla erkek kadin benimdir der. Kadin iin -evlilik
bagi adi altinda bagli bulunulan- erkek zerinde en ufak bir hak
iddiasinda bulunulamaz. Ama erkegin kadin ve ocuklar zerindeki
hak sahipligi sinirsizdir. Mlkiyetin en temel kaynagi yine ailede,
kadin zerindeki klece tasarrufta aranmaliuir. Mlkiyetin kayna-
ginda klele,tirilmi, kadin yatar. Kadin zerine yayilmi, klelik ve
mlkiyet dalga dalga tm toplumsal dzeye yayilir. Bylelikle de
toplum ve bireyin zihniyet ve davrani, yapisina mlkiyeti ve kleci
her duygu ve d,nceyi yerle,tirir. Toplum her tr hiyerar,ik ve
devleti yapilanmalara uygun hale getirilir. Bu ise, uygarlik denen
sinifli her tr yapilanmanin rahata ve me,ruiyet kazanmi, olarak
srdrlmesi demektir. Bylece kaybeden sadece kadin olmuyor.
Bir avu hiyerar,ik ve devleti g di,inda tm toplum oluyor.
Kadin iin zel kriz dnemleri pek nemli degildir. Zaten srekli
bir krizi ya,amaktadir. Kadin demek krizli bir kimlik demektir. G-
nmzde ya,anan kapitalist sistem kaosunda tek umut vaat eden,
kadin olgusunun sinirli da olsa aydinlatilmi, olmasiuir. Feminizm
yetersiz de olsa kadinlik geregini son eyrek yzyilda olduka g-
rnr kilmi,tir. Kaosta her olgunun degi,me ,ansi yksek bir aydin-
lanmayla daha da arttigi iin, zgrlk lehinde atilacak adimlar nite-
liksel siramalara yol aabilir. Gncel krizden kadin zgrlg b-
yk kazanarak ikabilir. Kadin zgrlg olgu tanimlamasina uygun
olarak kapsam bulmak durumundadir. Genel toplumsal zgrlk ve
118
e,itlik kadin iin de direkt zgrlk ve e,itlik olmayabilir. zgn
aba ve rgtllk esastir. Yine genel demokratikle,me hareketi
kadin iin olanaklar aabilir. Fakat kendiliginden demokrasi getir-
mez. Kadinin bizzat kendi demokratik ama, rgt ve abasini sergi-
lemesi gerekir. Kadina ierilmi, bulunan kleligi kar,ilayacak bir
zgrlk tanimina ncelikle ihtiya vardir. Kapitalist sistemin mu-
azzam vizyon geli,tirme ve sanalligi geregin yerine koyma gc o
denli geli,mi,tir ki, kadini en ok alaltan bir etkinligi (rnegin por-
nografi) bile zgrlkle zde,le,tirebilir.
Feministlerin abalarinda birok nemli ge varsa da, hala Bati
merkezli demokrasilerin ufkunu a,maktan uzaktir. Temelinde kapi-
talizmin olu,turdugu ya,am biimini degil a,ma, tam kavranmasini
bile sagladigi sylenemez. Durum Leninin sosyalist devrim anlayi-
,ini agii,tiiiyor. Onca byk abaya ragmen ve kazanilan birok
mevzi sava,ina kar,ilik, Leninizm sonuta kapitalizme soldan en
degerli katkiyi sunmaktan kurtulamami,tir. Feminizmin ba,ina da
benzer sonular gelebilir. Gl rgtsel temelden yoksunluk, felse-
fesini tam geli,tirememe, kadin militanligina ili,kin zorluklar iddia-
sini zayiflatmaktadir. Kadinlar cephesinin reel sosyalizmini bile
saglamayabilir. Fakat soruna dikkat ekmek aisindan ciddi bir
adim olarak degerlendirmek en dogrusudur.
$phesiz her cinsiyet trnn oldugu gibi kadinin da bir dogasi
vardir. Toplumsalliktan te biyolojik cins olarak kadinin daha mer-
kezi ge oldugunu, biyoloji bilimi her geen gn artan kanitlarla
desteklemektedir. zcesi kadin fizigi erkegi kapsamakla birlikte,
erkek fizigi kadini kapsayamamaktadir. Kutsal kitaplarin tersine,
kadinin erkekten degil, erkegin kadindan tredigi anla,ilmaktadir.
Kadinin kromozomlari erkekten fazladir. Kadin iin dezavantaj ola-
rak d,nlen aylik kanamalar bile kadinin dogayla daha nazik ba-
ginin gstergesi olarak anla,ilmaliuir. Rahim kanamasi bitmemi,,
devam eden dogal bir ya,am akintisi olarak grlmelidir. Ya,amin
kk damari bitmemi,tir, devam etmesi iradesinin bir gstergesi
olarak anla,ilmaliuir. Kadin hastaliklari denilen hususlar aslinda
ya,am olgulariuir. Kadinin ya,am merkezini temsil etmesinden
kaynaklanmaktadir. Ya,amin karma,ik sorunlari kadinin rahminde,
119
karninda cereyan etmektedir. Kendinden dogan ocuk ve gbek bagi
ya,am zincirinin son halkasi gibidir. Bu gereklik kar,isinda erkek
sanki kadinin bir eki, bir uzantisi gibi grnmektedir. Bu olguyu
dogrulayan bir husus da erkekteki a,iii ve anlamsiz kiskanlik duy-
gusudur. Kadin dogasi kendine kar,i daha gvenli dururken, erkek
adeta yerinde duramaz. Kadin etrafinda dnen bir bela gibidir. Tm
bu gzlemler kadin fiziginin zaaf ykl degil, daha merkezi oldugu-
nu kanitliyor. Bu nedenle kadin ncelikle erkek egemen kltrn
dayattigi eksikli, hastalikli tanimini derhal reddetmelidir. Tersinin
dogru olabilecegini erkege hissettirebilmelidir. Kadin fizigine ili,kin
kendine gvenmeli derken bu nemli geregi kast ediyoruz.
Bu fiziksel olu,umun dogal sonucu kadindaki duygusal zeknin
daha gl olmasiuir. Duygusal zek ya,amdan kopmayan zekdir.
Empati ve sempatiyi gl ta,iyan zekdir. Kadinda analitik zek
geli,tiginde bile gl duygusal zeksindan dolayi daha dengeli,
ya,amla baglantili ve tahripkr olmaktan uzak durmaya daha yete-
neklidir. Erkek kadin kadar ya,amin ne oldugunu anlamaz. Ya,amin
kendisi olan (Aryen dil grubundan olan Krtede Jn, ya,am demek-
tir. Ayni zamanda kadin anlamina gelir) kadin, ya,amin btn yn-
lerini riyakrliktan uzak, saf ve yalin haliyle grme yetenegidir. Bu
yetenegi gldr. Bunu ,ahsi ya,amimizda da ok iyi bilmekteyiz.
Kadin zgrlg politik alana ynelirken, sava,imin en etin ya-
niyla kar,i kar,iya oldugunu bilmelidir. Politik alanda kazanmayi
bilmeden, hibir kazanim kalici olamaz. Politik alanda kazanmak
demek, kadinin devletle,mesi hareketi degildir. Tersine, devleti ve
hiyerar,ik yapilarla mcadele, devlet odakli olmayan, demokratik,
cins zgrlgn ve ekolojik toplumu hedef alan siyasal olu,umlari
yaratmak demektir. Hiyerar,i ve devletilik en ok kadin dogasiyla
uyu,mazdir. Dolayisiyla anti-hiyerar,ik ve devlet di,i siyasal olu-
,umlar ugruna kadin zgrlk hareketi nc rol oynamak duru-
mundadir. Kleliginin politik alanda yikilmasi znde bu alanda
kazanmayi bilmesiyle mmkndr. Bu alan mcadelesi kapsamli
demokratik kadin rgtlenmesini ve mcadelesini gerektirir. Her
tr sivil toplum, insan haklari, yerel ynetimler demokratik mca-
delenin rgtlenip geli,tirilecegi alanlardir. Tipki sosyalizmde oldu-
120
gu gibi, kadin zgrlg ve e,itligine giden yol en kapsamli ve ba,a-
iili demokratik mcadeleden geer. Demokrasiyi kazanmayan kadin
hareketi zgrlg ve e,itligi kazanamaz.
Aile, klan iinde ilk farklila,an kurumdur. Uzun sre anacil aile
olarak ya,andiktan sonra, ky-tarim devriminden sonra (tahminen
M.. 5000lerde) geli,en erkek egemenlikli hiyerar,ik otorite altin-
da ataerkil aile dnemine geildi. Ynetim ve ocuklar ailenin erkek
bygnn denetimine birakildi. Kadin zerindeki sahiplik ilk ml-
kiyet d,ncesinin temeli oldu. Pe,i sira erkek kleligine geildi.
Uygarlik dneminde hanedanlik biiminde geni, ve uzun sreli aile
biimlerine rastlamaktayiz. Daha basit kyl, zanaatkr aileler de
her zaman var olagelmi,tir. Devlet ve iktidarlar aile iindeki baba-
erkegi kendi otoritelerinin bir kopyasi olarak rol sahibi kilmi,lardir.
Bylece aile, tekellerin en nemli me,ruiyet araci konumuna itildi.
Her zaman egemenlik ve sermaye ,ebekelerine kle, serf ve i,i,
emeki, asker ve diger tm hizmetler iin kaynak roln oynadi. Bu
nedenle aileye nem verildi, kutsalla,tiiildi. Kapitalist ,ebekeler
krin en nemli kaynagini aile iindeki kadin emegi zerinde ger-
ekle,tirdikleri halde, bunu rtl kilarak aileye ek yk bindirmi,-
lerdir. Aile adeta dzenin sigortasi kilinarak en tutucu dnemini
ya,amaya mahkm edilmi,tir.
Sosyal alanda zgrlk aisindan en nemli sorun aile ve evlilik
geregidir. Bunlar dipsiz bir kuyu gibi durum arz ederler. Kadin iin
kurtulu, gibi gelen bu kurumlar, mevcut toplum zihniyetiyle bir
kafesten digerine gemekten ba,ka anlam iermez. stelik diri gen-
ligini de bir kasap zihniyetine terk etmek zorunda kalarak. Aileyi st
toplumun -iktidar toplumu- halk iindeki yansimasi, ajan kurumu
olarak grmek gerekir. Erkek toplumdaki iktidarin aile iindeki
temsilcisi, yogunla,mi, ifadesidir. Kadin evlenirken aslinda klele-
,iyor. Evlilik kadar klele,tiren ba,ka kurum tasavvur etmek zor-
dur. Gerek anlamda en kapsamli klelikler bu kurumla kurulur ve
ailede kkle,erek srer. Genel anlamda e, olarak beraberliklerden,
ortak ya,amdan bahsetmiyoruz. Bu herkesin zgr ve e,itlik anlayi-
,ina gre anlam kazanabilecek bir husustur. Yerle,mi, klasik anla-
miyla evlilik ve aileden bahsediyoruz. Kadin aleyhine kesin mlk-
121
le,me, tm siyasal, zihni, sosyal, ekonomik alandan ekilme, bir da-
ha kolay kolay kendine gelememe anlamini ta,ir. Radikal bir sorgu-
lamadan geirilerek demokratik, zgr, cins e,itligini hedefleyen
ortak ya,ama esaslari saglanmadan bireysel, gdsel sikintilardan
ve geleneksel aile anlayi,indan kaynaklanan evlilikler, ili,kiler z-
gr ya,am yolunda en tehlikeli sapmalar olarak rol oynayabilir. Ih-
tiya bu tr birliklerde degil, zihniyet, demokratik ve politik alani
zerek cinsiyet zgrlgn tam saglamak ve buna uygun ortak
ya,am iradelerini gerekle,tirmektir.
Aile ele,tirisi nemlidir. Ancak ele,tiri temelinde demokratik
toplumun ana unsuru olabilir. Sadece kadini degil (feminizm), tm
aileyi iktidarin hcresi olarak zmlemeden, demokratik uygarlik
ideali ve uygulamasi en nemli unsurundan mahrum kalir. Aile a,i-
lacak bir toplumsal kurum degildir. Fakat dn,trlebilir. Hiyerar-
,iden kalma kadin ve ocuklar zerindeki mlkiyet iddiasi terk
edilmeli, e, ili,kilerinde sermaye (her tr) ve iktidar ili,kileri rol
oynamamaliuir. Cinsin srdrlmesi gibi gdsel yakla,im a,ilmali-
uir. Erkek-kadin birlikteligi iin en ideal yakla,im, ahlaki ve politik
topluma bagli zgrlk felsefesini esas alaniuir. Bu erevede dn-
,m ya,ayacak aile, demokratik toplumun en saglam gvencesi ve
demokratik uygarligin temel ili,kilerinden biri olacaktir. Resmi e,li-
likten ziyade dogal e,lilik nemlidir. Yalniz ya,ama hakkini taraflar
her zaman kabul etmeye hazir olmaliuir. Ili,kilerde klece, gz
krce hareket edilemez. Demokratik uygarlik altinda ailenin en an-
lamli dn,m ya,ayacagi aiktir. Binlerce yil sayginligindan ok
,ey yitiren kadin byk sayginlik ve g kazanmadika, anlamli aile
birlikleri geli,emez. Cehalet zerine kurulu ailenin sayginligi ola-
maz. Demokratik uygarligin yeniden in,asinda aileye d,en pay
nemlidir.
Gnmz dnyasinin en ok agizlarda sakiz edilen a,k konusu
tarihin en rezil, ieriksiz dnemini ya,amaktadir. Tarihin hibir d-
neminde a,k bu denli ayaga d,medi. Anlik a,klardan tutalim, aik
cinayet yakla,imlarina kadar en yavan ve tehlikeli ili,ki tarzlarina
bile a,k deniliyor. Kapitalist sistemin ya,am anlayi,ini bundan daha
iyi sergileyecek ili,ki d,nlemez. Dnemimizin a,klari hakim
122
sistemin insan ve topluma dayattigi zihniyetin en kutsal alanda bile
ne hallere d,tgnn aik bir itirafiuir. A,ki canlandirmak en zor
devrimci grevlerden biridir. Byk emek, zihniyet aydinligi, insan-
lik sevgisi ister. A,kin en nemli ,artlarindan biri, agin bilgeligi
sinirlarinda seyretmeyi gerektirir. Ikincisi, sistemin ilginliklarina
kar,i byk duru,u dayatir. ncs, kurtulu,suz, zgrlksz
birbirlerinin yzne bile bakilamayacagini bir ahlaki tutum olarak
benimsemeyi gerektirir. Drdncs, cinsel gdy hususun
gereklerine tutsak etmeyi gerektirir. Yani cinsel gd bilgelige, z-
grlk ahlakina ve politik-askeri mcadele gerekligine baglanma-
dan, atilacak her adimin a,kin inkri oldugunu bilmeyi gerektirir.
Bir ku, kadar bile zgr yuva kurma olanagi olamayanlarin a,ktan,
ili,kiden, evliliklerden bahsetmeleri, aslinda sosyal dzen kleligine
teslimiyeti ve zgrlk mcadelesinin soylula,tiiici degerini bilme-
diklerini gsterir.
Eger agimizin a,k gereginden bahsedilecekse, bu herhalde
Leyla ile Mecnunlari ok geride birakan, nice tasavvuf ehlini a,an,
bilim adami titizligini gerektiren, gncel kaostan toplumsal zgrl-
ge yol aan, yigitligi, fedakrligi ve ba,ariyi yakalamakla kanitlayan
ki,ilikleri kazanmakla mmkndr.
Kadinin ekonomik, sosyal e,itlik sorunlari da ncelikle politik
iktidarin zmlenmesiyle, demokratikle,mede ba,ariyla cevap bu-
labilir. Demokratik siyaset yapilmadan, zgrlkte ilerleme olma-
dan, kuru hukuki bir e,itligin fazla anlam kazanamayacagi aiktir.
Kadina yakla,imi bir kltrel devrim gibi ele almak en dogrusu-
dur. Mevcut kltrle ne kadar iyi niyetli de olunsa, aba da harcan-
sa, olgudaki sorun ve ili,ki yapisindan tr anlamli zgrlk bir
zm saglanamaz. En radikal zgrlk kimlik, kadina yakla,imla
veya bir btn olarak kadin-erkek ili,kilerindeki dzeni kavrayip
a,makla mmkndr. Bir yandan ba, baglamayi gelenekle, pornoyu
agda,likla kari,tirarak zirnik kadar yol alinamayacagini iyi bilmek
gerekir. Alandaki klelik derinligi kadar zgrlk derinligini de kav-
rayip iradele,tirmek geregi vardir. Kadin zgrlgnde, dolayisiyla
kendini zgrle,tirmede mesafe alamayanlarin hibir toplumsal ve
siyasal zgrlk alaninda zmleyici ve dn,trc olamayacak-
123
larini anlamalari gerekir. Erkek egemen-kle kadin ikilemini a,a-
mayan hibir zgrlk abasinin gerek bir zgr kimlik saglama-
yacagini da en temel zgrlk kriteri olarak almak gerekir. Kadin
zerindeki mlkiyet ve iktidar ili,kisi yikilmadan, zgr kadin-
erkek ili,kisi gerekle,tirilemez.
Yzyilimizi da zgr kadin iradesinin ykselecegi bir toplumsal
zaman olarak grmek gerekidir. Kadinlar iin belki de yzyil ge-
rekebilecek kalici kurumlar d,np olu,turmak gerekir. Kadin
zgrlk Partilerine ihtiya olabilir. zgrlgn temel ideolojik ve
politik ilkelerini saglayip pratikle,mesini yrtmek, denetlemek, bu
partilerin hem gerekeleri hem temel grevleri olmaliuir.
Kadin kitleleri iin zellikle kentlerde d,nlen siginma evleri
degil zgrlk alanlari olu,turmak gerekir. En uygun bir biim de
zgr Kadin Kltr Parklari olabilir. Ailelerin kiz ocuklarini egite-
medikleri, dzen okullarinin da bilinen yapilari nedeniyle zgr
Kadin Kltr Parklari ihtiya duyulan, uygun kiz ocuklar ve kadin-
lar iin temelinde egitim, retim ve hizmet birimlerini kapsayacak
alanlar olarak agda, kadin tapinaklari roln de oynayabilir.
Kadinsiz ya,anamaz denilir. Ama mevcut kadinla da ya,anamaz.
uirtlagina kadar klelige batmi, bir kadinli-erkekli ili,ki herhalde
en ok batiran ili,kidir. O halde kapitalist sistemin sonul kaosundan
gerek a,klardan beklenen byk gc zgr kadin etrafinda yara-
tarak iki, yapmak, a,ka gnl vermi, ve ba, koymu, gerek kah-
ramanlarin en soylu ve kutsal i,lerinden olsa gerek!
Dogal evreyle btnlk sadece ekonomik, sosyal ierikli degil-
dir. Felsefi olarak da doga, kavranmasi vazgeilmez bir tutkudur.
Aslinda bu kar,ilikliuir. Doga insanla,arak byk merakini, yaratim
gcn kanitlarken, insan da dogayi -Smerlerin zgrlg (amar-
gi) anaya (dogaya) dn, olarak anlamalari d,ndrcdr- kav-
rayarak kendi farkina varmaktadir. Ikisi arasinda a,ik-a,ik olunan
ili,kisi vardir. Bu byk bir a,k servenidir. Bozmak, ayirmak her-
halde dini tabirle en byk gnahtir. nk ondan daha degerli bir
anlam gc yaratilamaz. Konuyla ilintililik anlaminda kadin kana-
masini dogayla hem ayri d,,n, hem de ondan geli,in bir i,areti
olarak yorumlamamizin arpici anlami bir kez daha kendini hisset-
124
tiriyor. Kadinin dogalligi, dogaya yakinligindan ileri gelmektedir.
Sirli ekiciligi de anlamini bu gereklikte bulur.
Ekonomi temel mahiyette bir tarihsel toplum eylemidir. Hibir
birey (efendi, bey, patron, kle, serf ve i,i olarak) ve devlet ekono-
mik eylemin aktr olamaz. rnegin en tarihsel-toplumsal bir ku-
rum olan annelik i,inin kar,iligini hibir patron, bey, efendi, i,i,
kyl, kentli birey deyemez. nk annelik toplumun en zor ve
gerekli eylemini, ya,amin srdrlmesini belirliyor. Sadece ocuk
dogurmaktan bahsetmek istemiyorum. Analiga bir kltr, srekli
yregiyle ayaklanma halinde bir olgu, zek ykl eylemin sahibi
olarak geni, aidan bakiyorum. Dogru olan da budur. Peki, bu kadar
zorunlu, zorlu, eylemli, yrek ve akil dolu srekli ayaklanma halin-
deki kadina cretsiz emeki muamelesi yapmak hangi akil ve vic-
danla bagda,abilir? En emeki ideoloji olarak Marksizmin bile akli-
na getirmedigi bu ve benzer toplumsal eylem sahiplerini cret di,i
tutup, patronun u,agini ba,k,eye oturtan bir ekonomi bilimi, -
zmn nasil sosyal olarak sunabilir? Marksist ekonomi fena halde
bir burjuva ekonomidir. Byk bir zele,tiriye ihtiyaci vardir. Ce-
surca zele,tiri yapmadan burjuvazinin ikar sahasinda sosyalizm
aramak, tipki yz elli yillik hareketin (reel sosyalizmin) iflasinda,
zl,nde (hem de kendiliginden) grldg gibi, kapitalist sis-
teme kar,iliksiz en degerli hizmettir. Cehennemin yolu iyi niyet
ta,lariyla d,elidir derken, Lenin ne kadar da dogru sylyordu!
Acaba kendisi, eyleminde de bu cmlenin dogrulanacagini d,ne-
biliyor muydu?
125
Kadtn Dogast Karanltkta Kaldtka,
Tm Toplum Dogast Aydtnlanmamty Olarak Kalacakttr
Feminizm kavrami Trkesiyle kadincilik hareketi anlaminda
kadin sorununu tam nitelemekten uzak olup, kar,iti erkekilik ola-
rak tasarlandigindan daha da kisirliga gtrebilir. Sanki sadece
egemen erkegin ezilen kadiniymi, gibi bir anlami yansitmaktadir.
Hlbuki kadin gerekligi daha kapsamliuir. Cinsiyetin tesinde kap-
samli ekonomik, sosyal ve siyasal boyutlari olan anlamlar iermek-
tedir. Eger smrgecilik kavramini lke ve ulus bazindan ikarip
insan gruplarina indirgersek, kadinin konumunu rahatlikla en eski
smrge olarak tanimlayabiliriz. Gerekten ruh ve beden olarak
hibir toplumsal olgu kadin kadar smrgeciligi tanimami,tir. Kadi-
nin sinirlari kolay belirlenemeyen bir smrge statsnde tutuldu-
gu anla,ilmak durumundadir.
Bilimin tapinakta merkezile,mesi, iktidarla btnle,mesi anla-
mina gelir. Misir ve Smer uygarligindaki bilimin iktidarin ayrilmaz
bir parasi haline geldigini kanitlayan ok sayida rnek vardir. Bili-
mi toparlayan rahiplik zaten iktidarin en nemli ortagi konumun-
daydi. Hlbuki neolitik dnemdeki bilimin yapisi farkliydi. Kadinin
bitkiler zerindeki bilgisi belki de biyoloji ve tibbin temeliydi. Ayri-
ca mevsim ve ay gzetlemeleri hesabi ortaya ikariyordu. Tarim-ky
topluluklarinin bin yillarca ya,am pratiklerinin byk bir bilgi hazi-
nesini ortaya ikardigi rahatlikla yorumlanabilir. Uygarlik dnemi
bu bilgileri toparlayip iktidarin parasi haline getirdi. Burada olum-
suz anlamda niteliksel bir dn,m ya,anmi,tir.
Uygarlik ncesi ve dnemindeki kar,it toplumlarda bilgi ve bi-
lim, ahlaki ve politik toplumun parasiydi. Toplumun hayati ikarla-
ii gerektirmedike, bilimin ba,ka trl kullanilmasi mmkn degil-
di. Bilgi ve bilimin tek amaci toplumun varolu,unu srdrmek, ko-
rumak ve beslemek olabilirdi. Ba,ka amaci d,nlemezdi. Uygarlik
bu durumu kkten degi,tirdi. Bilgi ve bilim zerinde tekelini kura-
rak toplumdan kopardi. Toplum bilgi ve bilim yoksunu kilinirken,
iktidar ve devlet gleri bilgi ve bilimle alabildigine glendiler.
126
Bilgi retenleri ve ta,iyanlari hanedanliklara ve saraylara baglaya-
rak tekellerini saglamla,tirdilar. Bylelikle bilimin toplumdan, zel-
likle kadindan kkl koparili,i, ya,am ve evreyle baginin koparili,i
anlamina da geliyordu. Ayni zamanda analitik zeknin duygusal
zekyla baginin kkl kopu,u ve aralarindaki mesafenin srekli
bymesi de birlikte geli,iyordu.
Ahlaki yikili, sava,lari en nemli ba,langi etkenidir. Bilim ile
ahlak ili,kisinin kopu,u ise, her tr yikici ara icadinin temelidir.
Bilim ile iktidar ve toplum arasindaki bu ili,kinin temel paradigma
ve ynteme yansimamasi d,nlemezdi. Toplumun devreden ika-
iilmasi, nesnele,tirilmesi anlamina da geliyordu. Tipki daha nce
kadin ve klelerin nesnele,tirilmesi gibi. Ardindan Baconla,
Descarteslerle ba,layan nesne-zne ayrimlari tm bilimlere ta,in-
mi, oldu. Bilimde nesnel olma ok vlr. Hlbuki en temel felake-
tin kapisi nesnelik-znellik ayriminin keskinle,mesiyle aildi. Ar-
uindan ben-teki ayrimiyla derinle,ti. Ardindan birbirini yok eden
diyalektik ulara dn,t. Bu ikilemler kesinlikle ahlaki ve politik
toplumla sermaye ve iktidar ayri,masinin, eli,kisinin bir yansima-
siuir. Doganin, ardindan kadin ve klenin, en son tm toplumun
nesne konumuna indirgenmesi, bilimde halen kullanilan ok nl
nesnellik kurali olarak kar,imiza ikti. Eskinin tanri-kul ili,kisi,
zne-nesne ili,kisine dn,t. Daha eskinin canli doga anlayi,i ye-
rini l nesne doga ve zerinde tanrisal zne insana birakti.
Tm bilimlere oldugu gibi sosyal bilimlere de damgasini vurmu,
erkeklik syleminde kadindan bahseden satirlar, gereklige hi do-
kunmayan propagandatif yakla,imlarla ykldr. Kadinin gerek
stats bu sylemlerle tipki uygarlik tarihlerinin sinif, smr, bas-
ki ve i,kenceyi rtbas etmesi gibi belki de kirk kez rtlmektedir.
Feminizm yerine jineoloji (kadin bilimi) kavrami amaci daha iyi
kar,ilayabilir. Jineolojinin ortaya ikaracagi gerekler herhalde
teolojinin, eskatalojinin, politikolojinin, pedagojinin, velhasil sosyo-
lojinin birok blmlerine ili,kin lojilerden daha az gereklik payi
ta,imayacaktir. Kadinin toplumsal doganin hem fizik hem de anlam
olarak en geni, blmn te,kil ettigi tarti,ma gtrmez. O zaman
neden ok nemli olan bu toplumsal doga parasi bilime konu edil-
127
mesin? Pedagoji gibi ocuk egitim ve terbiyesine kadar blmlenmi,
sosyolojinin jineolojiyi olu,turmamasi, egemen erkek sylemli ol-
masindan ba,ka bir hususla izah edilemez.
Kadin dogasi karanlikta kaldika, tm toplum dogasi aydinlan-
mami, olarak kalacaktir. Toplumsal doganin gerek ve kapsamli
aydinlanmasi, ancak kadin dogasinin kapsamli ve gereki aydin-
lanmasiyla mmkndr. Kadinin smrgele,me tarihinden ekono-
mik, sosyal, siyasal ve zihinsel smrgele,tirilmesine kadar konu-
munun aikliga kavu,turulmasi, tarihin diger tm konularinin ve
gncel toplumun her ynyle aikliga kavu,masinda byk katkida
bulunacaktir.
$phesiz kadinin statsnn aikliga kavu,masi meselenin bir
boyutudur. Daha nemli boyut kurtulu, sorunuyla ilgilidir. Diger
deyi,le sorunun zm daha byk nem ta,imaktadir. Toplumun
genel zgrlk dzeyinin kadinin zgrlk dzeyiyle orantili oldugu
oka sylenir. Dogru olan bu deyimin iinin nasil doldurulacagi
nemlidir. Kadinin zgrlg, e,itligi sadece toplumsal zgrlk ve
e,itligi belirlemiyor. Bunun iin gerekli teori, program, rgt ve
eylem dzenekleri gerektiriyor. Daha da nemlisi, kadinsiz demok-
ratik siyasetin olamayacagini, hatta sinif politikaciliginin bile eksik
kalacagini, bari,in ve evrenin geli,tirilip korunamayacagini da gs-
teriyor.
Kadini kutsal ana, temel namus, vazgeilmez, onsuz olunmaz e,
statsnden ikarip bir zne-nesne toplami olarak ara,tirmaya al-
mak gerekir. Tabii bu ara,tirmalari a,k soytariliklarindan ncelikle
korumak gerekir. Hatta ara,tirmanin en nemli bir boyutunu a,k
adi altinda rtbas edilen byk alakliklari (ba,ta tecavz, cinayet,
dayak, bini bir para eden kfrler) sergilemesi gerekir. Heredotun
deyi,iyle Tm Dogu-Bati sava,lari kadin yznden olmu,tur sz
ancak bir geregi aiklayabilir. O da smrge olarak deger kazandi-
gi, bu nedenle nemli sava,lara konu edildigidir. Uygarlik tarihi
byle oldugu gibi, kapitalist modernite bin kat daha agir ve ok yn-
llk kazanmi, bir kadin smrgele,tirilmesini temsil ediyor. Kim-
ligine kazimi, oluyor. Tm emeklerin anasi, cretsiz emegin sahibi,
en d,k cretli i,i, en ok i,siz, erkeginin sinirsiz i,tah ve baski
128
kaynagi, dzenin ocuk dogurma makinesi, yeti,tirme ebesi, reklam
araci, seks-porno araci vb. olarak smrgele,tirilmesi uzayip gider.
Kapitalizm, hibir smr dzeneginde olmadigi kadar kadina ili,-
kin smr dzenegi geli,tirmi,tir. Istemesek de tekrar tekrar ka-
uin statsne dnmek aci oluyor. Ama gereklerin dili smrlenler
iin ba,ka trl de olmuyor.
Feminist hareket bu gereklerin i,iginda ,phesiz en radikal sis-
tem kar,iti hareket olmak durumundadir. Modern haliyle yine k-
kenlerini Fransiz Devrimine dayandirabilecegimiz kadin hareketi
birka a,amadan sonra gnmze kadar gelebilmi,tir. Ilk a,amada
hukuki e,itlik pe,inde ko,ulmu,tur. Fazla anlam ifade etmeyen bu
e,itlik gnmzde yayginca saglanmi, gibidir. Ama ieriginin bo,
oldugunu iyi bilmek gerekir. Insan haklari, ekonomik, sosyal, siyasal
haklar gibi diger haklarda da biimsel geli,meler vardir. Grn,te
kadin, erkek kadar e,it ve zgrdr. Hlbuki en nemli kandirmaca
bu e,itlik ve zgrlk tarzinda gizlidir. Sadece resmi modernitenin
degil, tm hiyerar,ik ve uygarlik dnemlerinin tm toplumsal doku-
larinda zihnen ve bedenen tutsakla,tirdigi, en derin klece ali,tir-
uigi kadinin zgrlg, e,itligi, demokrasisi ok kapsamli teorik
ali,malar, ideolojik mcadeleler, programatik ve rgtsel faaliyet-
ler, en nemlisi de gl eylemler gerektirir. Bunlar olmaksizin fe-
minizm ve kadin ali,malari sistemi rahatlatmaya ali,an liberal
kadin faaliyetlerinden te bir anlam ta,imaz.
Kadin biliminin geli,mesi halinde sorunlarinin zmn bir
rnekle aiklamak hayli gretici olacaktir: Cinsellik igdsnn
ya,amin en eski grenim biimlerinin ba,inda geldigini anlamak
gerekir. Ya,amin kendini srdrme ihtiyacina cevaptir. Bireyin son-
suz ya,ama olanaksizligi, zm biri kendini tekrar retme potan-
siyelini geli,tirmeye zorlami,tir. Cinsel gd denen ,ey, bu potansi-
yelin uygun ko,ullarda reyerek ya,ami srdrmesidir. Bir nevi
soyun tkenmesi tehlikesine ve lme are oluyor. Hcrenin ilk
blnmesi, bir olan hcrenin okla,arak kendini lmsz kilmasi-
uir. Daha da genelle,tirirsek, evrenin kendini yutmak isteyen bo,lu-
ga, yokluga kar,i kendini srekli e,itlendirip ogaltarak sonsuz-
la,ma egiliminin canli ya,aminda devam etme olayiuir.
129
Bu evrensel olayin insan trnde devam ettigi bir veya birey da-
ha ok kadindir. ogalma kadinin bedeninde gerekle,mektedir.
Erkegin rol bu olayda son derece talidir. Dolayisiyla soy srdrme
olayinda tm sorumlulugun kadinda olmasi bilimsel olarak anla,ilir
bir husustur. Kaldi ki, kadin sadece cenini karninda ta,imak, b-
ytmek ve dogurmakla kalmaz. Neredeyse lmne kadar bakim
sorumlulugunu da dogal olarak ta,ir. O halde bu olaydan ikarma-
miz gereken ilk sonu, tm cinsel ili,kiler konusunda kadinin mut-
lak sz sahibi olmasiuir. nk her cinsel ili,ki kadin iin potansiyel
olarak altindan kalkilmasi ok g sorunlari beraberinde getiriyor.
On ocuk doguracak kadinin fiziksel olarak ve hatta ruhen lmden
beter hallere d,tgn anlamak gerekir.
Erkegin cinsellige baki,i daha arpik ve sorumsuzcadir. Bunda
cehalet ve iktidarin krle,tirmesi birinci derecede rol oynar. Ayrica
hiyerar,iyle ve hanedanlik devletiyle birlikte ok ocuklu olmak
erkek iin vazgeilmez bir g olma anlamina gelir. ok ocukluluk
sadece soyun srmesini degil, iktidar ve devlet olarak kalmasinin da
garantisini olu,turur. Bir nevi mlk tekeli anlamina gelen devletin
elden gitmemesi, hanedanligin byklgne bagliuir. Kadin byle-
likle hem biyolojik varolu,, hem iktidar ve devletsel varolu, iin ok
ocuk dogurmanin aracina dn,trlr. Kadin iin korkun s-
mrgele,menin birinci ve ikinci dogayla baglantili temeli byle ha-
zirlanmi, olur. Kadinin k,n bu iki dogayla baglantili olarak
zmlemek byk nem ta,ir. Fazla amaya gerek yok ki, bu ikili
doga stats altinda kadinin ruhen ve bedenen uzun sreli din ve
yipranmami, olarak ayakta kalmasi mmkn degildir. Fiziksel ve
ruhsal k, i ie erken geli,ir ve kadini ba,kalarinin ya,amini
srdrme ve saglama alma kar,iliginda acimali, kisa ve kahirli bir
ya,amla sonlandirmaya gtrr. Uygarlik ve modernitenin tarihini
bu gereklik temelinde zmlemek ve okumak byk nem ta,ir.
O halde daha ,imdiden devasa boyutlar kazanan kadin sorununu
zme ve ekolojik yikimi nlemenin ba,ta gelen yolu olan demogra-
fik sorunun zmnde temel sorumluluk kadinda olmaliuir. Bunun
da ilk ko,ulu kadinin tam zgrlg ve e,itligidir, tam demokratik
siyaset yapma hakkiuir; cinsiyetle ilgili tm ili,kilerde tam sz ve
130
irade hakkiuir. Bu gereklerin di,inda kadinin, toplumun ve evre-
nin tam anlamiyla kurtulu,u, zgrlg ve e,itligi mmkn degildir.
Tabii demokratik siyaset ve konfederatif siyaset biimlenmesi de
olasi degildir.
Kadin ayrica ahlaki ve politik toplumun asal gesi olarak zgr-
lk, e,itlik ve demokratikle,me i,iginda ya,amin etigi ve estetigi
aisindan da hayati rol oynar. Etik ve estetik bilimi kadin biliminin
ayrilmaz parasiuir. Ya,amdaki agir sorumlulugu nedeniyle kadinin
tm etik ve estetik konularda hem d,nce hem uygulama gc
olarak byk ailim ve geli,meler saglayacagi tarti,masizdir. Kadi-
nin ya,amla bagi erkege gre ok kapsamliuir. Duygusal zek boyu-
tunun geli,kinligi bununla ilgilidir. Dolayisiyla ya,amin gzelle,ti-
rilmesi olarak estetik, kadin aisindan varolu,sal bir konudur. Etik
(Ahlak teorisi, estetik =gzellik teorisi) aidan da kadinin sorumlu-
lugu daha kapsamliuir. Insan egitiminin iyi ve kt ynlerini, ya,am
ve bari,in nemini, sava,in ktlg ve deh,etini, haklilik ve adalet
llerini degerlendirme, belirleme ve kararla,tirmada kadinin ah-
laki ve politik toplum aisindan daha gereki ve sorumlu davran-
masi dogasi geregidir. Tabii erkegin kuklasi ve glgesi kadindan
bahsetmiyorum. Sz konusu olan zgr, e,it ve demokratikle,meyi
zmsemi, kadindir.
Ekonomi biliminin de kadin biliminin bir parasi olarak geli,ti-
rilmesi daha dogru olacaktir. Ekonomi ba,tan beri kadinin asal rol
oynadigi bir toplumsal faaliyet biimidir. ocuklarin beslenme so-
runu kadinin sirtinda oldugu iin, ekonomi kadin iin hayati anlam
ifade eder. Kaldi ki, ekonominin kelime anlami Ev yasasi, evi gein-
dirme kurallari demektir. Bunun da kadinin temel i,i oldugu aik-
tir. Ekonominin kadinin elinden alinip tefeci, tccar, para, sermaye-
dar ve iktidar-devlet, bir aga gibi yetkililerin eline verilmesi, eko-
nomik ya,ama en byk darbe olmu,tur. Ekonomi-kar,iti glerin
eline verilen ekonomi, hl iktidar ve militarizmin temel hedefi ha-
line getirilerek, tm uygarlik ve modernite tarihi boyunca sinirsiz
sava,, ati,ma, bunalim ve kavgalarin ba, etkenine dn,trlm,-
tr. Gnmzde ekonomi, ekonomiyle ilgisi olmayanlarin, kgit
paralariyla oynayarak kumardan beter yntemlerle sinirsiz top-
131
lumsal deger gasp ettikleri bir oyun alani haline getirilmi,tir. Kadi-
nin kutsal meslegi, tamamen kendisinin di,landigi, sava, makinele-
rini, evreyi ya,anmaz hale getiren trafik aralarini ve temel insan
ihtiyalariyla pek fazla alakasi olmayan kr getiren fuzuli rnleri
reten imalathanelere, borsalara, fiyat ve faiz oyunlarina evrilmi,-
tir.
Feminizmi de kapsayan kadin bilimine dayali kadinin zgrlk,
e,itlik ve demokratik hareketi, aik ki toplumsal sorunlarin z-
mnde ba,at rol oynayacaktir. Yakin gemi,teki kadin hareketleri-
nin ele,tirisiyle yetinmeden, daha ok kadini yitik kilan uygarlik ve
modernite tarihine yklenmek gerekir. Eger sosyal bilimlerde kadin
konusu, sorunu ve hareketleri neredeyse yok derecesindeyse, bu-
nun esas sorumlusu uygarlik ve modernitenin hegemonik zihniyeti
ve maddi kltr yapilanmalariuir. Dar hukuki ve siyasi e,itlik yakla-
,imlariyla belki liberalizme katki sunulabilir. Fakat sorunun zm
,urada kalsin, olgu olarak zmlenmesi bile saglanamaz. Mevcut
feminist hareketlerin liberalizmden kopuk, sistem kar,iti gler
haline geldiklerini iddia etmek kendini yaniltmak olacaktir. Femi-
nizmin ba, sorunlarindan birisi sylendigi gibi radikalizmse, o za-
man ncelikle kkl liberal ali,kanliklarla, d,nce ve duygu tarzla-
ii ve ya,amlariyla ilgisini koparip, arkasindaki kadin d,mani uy-
garligi ve moderniteyi zmlemesi gerekir. Bu temelde anlamli
zm yollarina yklenmesi gerekir.
Demokratik modernite kadin dogasi ve zgrlk hareketini te-
mel glerinden birisi olarak bilip hem geli,tirilmesini, hem de itti-
fak yapilmasini ba,ta gelen grevlerinden sayarak, yeniden in,a
ali,malarinda degerlendirmek durumundadir.
Temel ara,tirma meknlari, niversiteler ba,ta olmak zere, uy-
garlik ve modernitenin resmi kurumlari olamaz. Gemi,te de, g-
nmzde de bilimin iktidarla,tiiilmasi ve resmi devlet kurumlarin-
da retilmesi, hakikatle baginin yitirilmesi anlamina gelir. Bilimin
ahlaki ve politik toplumla baginin koparilmasi, topluma yararli ol-
maktan ikarilmasi, tersine toplum zerine baski ve smr tekelle-
rinin geli,tirilmesine yardimci olmasi demektir. Tipki zel veya ge-
nelevlere kapatilan kadin zgr gerekligini, hakikatini nasil kaybe-
132
diyorsa, resmi kurumlara kapatilan entelekteller ve bilim de o den-
li zgrlgn, gerek kimligini yitirir. $phesiz bu demek degildir
ki, bu kurumlarda hi entelektel yeti,tirilmez ve bilim retilmez.
Anla,ilmasi gereken, iktidarla,an entelektel ve bilimin toplumsal
gereklikle ilgili ara,tirma ve bulu, amacindan kopacagiuir. Istisna
kabilinden entelektel olunma ve bilimsel degeri olan yapitlarin
ortaya ikarilmasi ana geregi degi,tirmez.
Demokratik siyaset ve kltr akademileri bu grev iin uygun
kurumla,malar olabilir. Ahlaki ve politik toplum birimlerinin yeni-
den yapilanma ihtiyalari iin gerekli olan entelektel ve bilimsel
destegi bu akademiler olu,turabilir. Kendilerine resmi ve zel tekel
kurumlarini rnek alma yerine, orijinal iki,lar olarak yapilanmalari
daha uygundur. Modernite kurumlarini taklit etmek, ba,arisizlikla
sonulanmalarini beraberinde getirebilir. zerk ve demokratik ol-
malari, kendi program ve kadrolarini kendileri olu,turmalari, gnl-
l grenciligi ve gretmenligi esas almalari, grencinin gretmen,
ogretmenin grenci pozisyonuna sik sik geebilecegi, dagdaki o-
bandan profesre kadar ideasi ve amaci olan herkesin katilim gste-
rebilecegi ba,langi itibariyle ngrlebilir.
Kadin agirlikli akademilerin de ayni ierikle birlikte zgn yan-
larini bilimsel kilmalari iin olu,turulmasi uygun olabilir. Sadece
teorik kalmamalari iin pratige ok ynl katilim da aranan nitelik-
lerden biridir. Akademiler yer ve zaman bakimindan pratik ihtiya-
lar gz nnde bulundurularak kurulur ve ali,tiiilir. Tarihte rnek-
lerine oka rastlandigi gibi (Zerd,tn dag ba,larindaki
ate,gedeleri, Eflatun ve Aristonun baheleri, Sokrates ve Stoacilarin
cadde kaldiiimlari, ortaagin manastir ve tekkeleri vb.) sade ve g-
nll kurulu,lardir. Dag ba,indan tutalim mahalle k,elerine dek
meknlar seilebilir. $phesiz iktidarlarin azametini kanitlayan bi-
nalar aranmaz. Manastir ve sivil medreselerde oldugu gibi, egitimin
sresi katilanlarin durumuna ve grenci aki,larinin yogunluguna
gre belirlenebilir. Resmi kurumlar gibi kati zaman ko,ullari gerekli
degildir. Tmyle ,ekil ve kuraldan yoksun olmalari da d,nle-
mez. Etik ve estetik kurallari mutlaka olmaliuir.
133
Insanlik tarihte sadece toplum ve cografi blge dzeyinde politik
direni, yaparak varligini ve onurunu korumami,tir; bireysel dzey-
de de bazen agirligi bir ulus kadar olan direni,i politik ki,ilikleri
tanimi,tir. Tarih bu tr rneklerle doludur. Budadan Sokratese,
Zerd,tten Konfyusa, Hz. demden ba,layip Nuha ve Eyybe,
Ibrahimden Musaya, Isaya ve Muhammede kadar ana halkalar
halinde devam eden ve Kutsal Kitapta sayilari 120 binden fazla ola-
rak verilen tm peygamberlere, Tanria Inannadan Hz. Ay,eye,
Zennubeden Hypatiaya, Kibeleden Meryeme, cadi kadinlarindan
Zeynepe, Rosaya, Brunodan Erasmusa dek sayilamayacak kadar
birey olarak insanlar, zgr ve onurlu kalabilmek ugruna lmne
direnebilmi,lerdir. Toplum eger bugn hala ahlaki ve politik olarak
sryorsa, herhalde bu bireylere ok deger borludur. Aksi halde
kle srlerinden farki kalmazdi.
Ortadoguda Kadtn Devrimi
Toplumda ncelikle kadinin ya,adigi sorunlari tarihsel-
toplumsal boyutlari iinde degerlendirmek nem ta,ir. Kadin soru-
nu tm sorunlarin kaynagindaki bir sorundur. Daha sinifli devletli
topluma gei, olmadan kadin zerinde sert bir erkek egemen (ata-
erkil) hiyerar,inin kurumla,tigini gryoruz. Erkek egemenliginin
gerekesi iin birok mitolojik ve dinsel syleme ba,vurulmu,tur.
Uruk Tanriasi Inanna Destani bu srecin yansimasiuir. Eski kutsal
ana tanriaya, dogaya byk zlem duyulmaktadir. Iine kisildigi
ataerkil hiyerar,i ve devlet dzenindeki egemen erkekligin hile,
kurnazlik ve zorbaligindan inlemektedir. Babil Destaninda bu ynl
gereklik (Babilin kudretli tanrisi Marduk ve Kadin Tanria
Tiamatin kavgalari) ok daha aik ve arpiciuir. Smer mitolojisin-
de kadinin erkegin kaburga kemiginden yaratildigi sylenir. Bu,
simgesel bir ifadedir. Tek tanrili dinlerde bu yakla,im srdrlr.
Smer zigguratlarina tanria olarak giren kadin, tapinak fahi,esi
olarak ikar. Ilk genelev Smer kentlerinde ailir. Tapinak fahi,eli-
ginden saray cariyeligine terfi ettirilir. Ticaret pazarlarinin vazgeil-
mez kle nesnesidir. Greko-Romen uygarliginda sadece ev i,lerinin
134
klesidir. Politikada yeri yoktur. Avrupa uygarliginda erkege sz-
le,me ile baglanmi, cinsel objedir. Kapitalist uygarlikta genelle,mi,
evrensel fahi,edir. Tarih erkek egemenle tam bir cinsiyeti yapi ve
anlam kazanmi,tir. Artik tarih erkek olarak yrmektedir.
Kadinin karila,masi (Kadin kleligi anlamina gelir), ardi sira
toplumun smrlen ve baski altina alinan erkek nesnelere de ol-
dugu gibi yansitilir. Toplumun st siyasi, askeri ve rahip kligi ege-
men cinsiyet konumuna ta,inirken, ynetilen alt kesim gittike kari-
la,tiiilir. Greko-Romen toplumunda erkek genlikten itibaren yogun
bir cinsiyeti yakla,imla egitilir. Tm uygarlik aglari boyunca cinsel
arpikliklar kadina cinsiyeti yakla,imin sonucu olarak yayginca
ya,anir. Artik kadin ne kadar kle ise, erkek kle de o kadar kadin
veya kariuir.
Ortadogu toplumunda gnmzde de bu tarihsel kkenli sorun-
lara kapitalist baski ve smr aygitlarindan kaynaklananlari da
eklenince, kadin iin gerekten kbuslu bir ya,am kainilmaz olur.
Kadin olmak belki de en zordaki insan olmak demektir. Toplumun
ya,adigi kaba baski ve smrnn en katmerlisi kadin bedeni ve
emegi zerinde gerekle,tirilir. Kadinin da insan oldugunun yeni
farkina varilmaktadir. Kati cinsiyeti onursuz yakla,im yerini ihti-
yaci duyulan bir dosta ve yolda,a terk etme arayi,ina birakmak du-
rumuna gelmi,tir. En azindan bunun tarti,masi yapilmaktadir. Ka-
uinla toplumda dogru ya,amak gerekle,medike, anlamli bir ya-
,amin ya,anmayacagi bilinmelidir. En anlamli ve gzel ya,amin tam
onurunu kazanmi, zgr kadinla gerekle,tirilebilecegini bilerek
sylem ve eylemlerimizi geli,tirmeliyiz.
Kadin gerekliginin byk oranda toplumsal gerekligi belirle-
digi dogru bir nermedir. Ortadogu toplumundaki a,iii erkeksilik ile
kadinsilik diyalektik bir ikilemdir. Bu ili,ki tarzindan erkege dnen
kar,i zellikler kof egemen erkekliktir. Iktidarin erkege uyguladigi
egemenligi, erkek kadina, kadin da ocuklara yansitir. Dolayisiyla
tepeden tabana dogru egemenligin geirgenligi tamamlanir. Kadinin
klelik dzeyi bu mekanizmada en olumsuz ko,ulu srekli retmek-
te, yani toplumun klelik dzeyini geli,tirmektedir. Bylelikle do-
gan kadinsi toplumu en stteki iktidar kayi,i kolayca ynetebilmek-
135
tedir. Kadin iradesi di,inda en byk zulm ya,adigi halde, topluma
da daha fazlasini ya,atmanin araci kilinmaktadir. Ortadoguyu di,-
tan teslimiyete zorlayan ili,kiler kadar, iten kadina dayatilan ili,ki-
lerle zorlandigi aiktir. Kadinin zgrlk eylemine dayanmayan
hibir hareketin zl ve kalici zgr topluma gtrme ,ansi bu ne-
denlerle sinirliuir. nce iktidar, sosyalizm, ulusal kurtulu, vs. gibi
yakla,imlarin zleneni verememesi de bu gereklikle baglantiliuir.
Kadinin zgrlk ali,masi, cinsiyet e,itligini ok a,an genel de-
mokratik, insan haklari, evre, toplumsal e,itligin zn te,kil eder.
Kadinin zgrlgnde atilmasi gereken ilk adim, kadini z eylem
gc haline getirmektir; zerindeki mlkiyeti yakla,imdan uzak
durmaktir. Agir mlkiyet duygulari ile ykl moda a,k yakla,imlari
bagiinda birok tehlikeyi ta,ir. Hiyerar,ik ve devlet gelenekli top-
lumda a,k, yaniltmacalarin en bygdr; uygulanan suu rtbas
etme etkenidir. Kadina saygi ve zgrlgne destek, ncelikle ya,a-
nan gerekligin itirafindan ve zgrlk lehine a,ilmasinda samimi
ve drst davranabilmekten geer. Kendi egemen erkekligini -adina
ne derse desin- kadinda ya,ayan bir erkek saglikli bir zgrlk de-
geri olamaz. Kadinin fiziksel, ruhsal ve zihinsel glenmesini sagla-
mak belki de devrimci abalarin en degerlisidir. Bir dnemlerin ana
tanria kltne merkezlik etmi, Ortadogu kltrnde, kadini tekrar
geli,mi, toplumsal degerlerle birlikte bagimsiz karar verme, tercih
yapma gcne kavu,turmak, buna katkida bulunmak gerek bir
zgrlk kahramanligini gerektirir.
Sistem reformla dzelme ,ansini oktan yitirmi,tir. Gerekli olan
tm toplumsal alanlarda yrtlecek bir kadin devrimidir. Nasil ki
kadin kleligi en derin klelikse, kadin devrimi de en derin zgrlk
ve e,itlik devrimi olmak durumundadir. Kadin devrimi hem kuram-
da hem de eylemde en kkl iki,lari gerektirir. ncelikle cinsiyeti
ideolojiye kar,i ardicil, srekli bir sava, gereklidir. Kadin devrimi
gnn yirmi drt saatinde yrrlkteki tecavzc zihniyete kar,i
ahlaki ve politik olarak da sava,in derinle,tirilmesini gerektirir.
Iktidar ve smr amali ocuk dogurma olgusunun mahkm edil-
mesini, reddini gerektirir. ocuk dogurma iradesini tamamen zgr-
le,mi, kadina birakmayi gerektirir. Hanedanlik ve aile ideolojisinde
136
devrim gerektirir. Herhalde en nemlisi de kadinla ya,am felsefesi-
nin, daha dogrusu felsefesizliginin a,ilmasini gerektirir. Kadinla
ya,amin gcn ocuklara sahip olma ve cinsel i,tahi giderme anla-
yi,ina bagli olarak degil de, en derin dostluk, arkada,lik, toplumsal-
lik bagi olarak, gzelligin, sadakatin, bari,in ve soylulugun retilme-
sinde, e,it ve zgrce payla,iminda grmek gerekir. $phesiz kadin-
la ya,amin e,it ve zgrce payla,imi, toplumsal hakikatin mutlaka
dogru seyreden kar,ilikli bilgeligini gerektirir. Gerek a,k ancak
kar,ilikli toplumsal hakikatin g dengesinde ya,anabilir. Klelige,
tecavze ve iktidara bulanmi, ki,iliklerde a,k asla gerekle,mez.
Yogun ve srekli ya,anan ba,arisiz deneyimler ve aile iflaslari bu
geregi dogrulamaktadir. En az erkek kadar kadinin da toplumsal
gce ve bilgelige sahip olmasi durumunda sevginin ve gzelligin,
iktidarsiz, bari, iinde e,ite ve zgrce retilerek ve payla,tiiilarak
ya,anmasi saglanabilir. Gnmz, 21. yzyil kadin devrimine nce-
lik vermeyi ,art kiliyor. Ya ya,am ya barbarlik slogani bu devrimi
dayatiyor.
Ortadogu toplumu ikinci bir tarim-ky devrimine ihtiya duydu-
gu gibi, bu toplumun ikinci bir kadin devrimine de ihtiyaci vardir.
Anaerkillik neolitigin kadin devrimidir. Daha dogrusu muhte,em
neolitik devrim bir kadin devrimiydi. Insanligin halen mirasi ze-
rinde geindigi bir devrimdir. Ataerkin, uygarligin ve modernitenin
kar,i-devrimiyle yikilan ve kadinin en derin kleligini, smrsn
doguran ve tm topluma yayginla,tiran bu byk kar,idevrim g-
nmzde sistematik krizini ve kaotik durumunu btn toplumsal
alanlarda ya,iyor, zyor. Kadina dayatilanin ya,ama ihanet oldu-
gu anla,iliyor. Ya,anmak isteniyorsa, ncelikle bunun kadinla yeni-
den kar,ilikli bilgelikle g dengesi iinde gzellik ve ycelik duygu-
larinin retilmesi ve payla,ilmasinin ba,arilmasi gerekiyor. Bu ger-
egin in,a edilmesi, hakikatine varilmasi gerekiyor. Bu konuda teki-
lin ve evrenselin yani somut kadin ve erkekle ideal soyut erkek ve
kadinligin i ie ya,anmasi gerekiyor. Ya,anmasi iin bilincinin ve
iradesinin olu,turulmasi gerekiyor. Mlk olarak, sahip olarak birbi-
rini kkl olarak terk etmek gerekiyor. Geleneksel namus yerine,
gzelligin ve soylu ki,iligin ekiciligini geerli kilmak gerekiyor.
137
Kkl bir kadin devrimi, dolayisiyla erkegin zihniyet ve ya,am
degi,ikligi ya,anmadan ya,amin kurtulu,u olanaksizdir. nk ya-
,amin ba,at kendisi olan kadin kurtulmadan, ya,amin kendisi hep
bir serap olarak ya,anacaktir. Erkegin ya,amla ve ya,amin kadinla
bari,masi saglanmadika, mutluluk da bo, bir hayal olacaktir. Kadin
ve zgr ya,am iin toplumsal gerekler sinirsizdir. Ortadogu top-
lumu, kadini ya,adigi uygarlik ve fethine ugradigi moderniteyle d-
,rlecegi kadar d,rlm,, kendisi olmaktan ikarilmi,, nesne
konumuna getirilmi,tir. Toplumsal sorunun kadin zerinde zm-
lenmesi ve zmne ayni olgu zerinden gidilmesi dogru bir yn-
temdir. Sorunlarin anasina ancak zmlerin anasi olan kadin dev-
rimi dayatilarak hakikate dogru adimlarla varilabilir. Demokratik
modernite zm kadin sorunu ve devrimi konusunda idealli ve
eylemlidir. Demokratik modernite uluslari kadinsiz projelenip uy-
gulanacak projeler degildir. Tersine, her adiminda kadinla bilgeligin
ve eylemliligin payla,ilmasiyla gerekle,tirilecek devrimlerdir.
Ekonomik toplum, in,asinda kadin nclgnde gerekle,tigi gibi,
yeniden in,asinda da kadinin komnal gcn gerektirir. Ekonomi
kadinin z toplumsal meslegidir, eylemidir. Ekoloji ancak kadin du-
yarliligiyla toplumla bulu,turulacak bilimdir. Kadin kimlik olarak
evreseldir. Demokratik toplum kadin zihnini ve zgr iradesini
gerektiren toplumdur. Demokratik modernite aikasi kadin devri-
mi ve uygarligi agiuir.
Nastl Yayamalt, Ne Yapmalt ve Nereden Baylamalt?
Ortadogu kltrnde hakikat, hakikat ugruna ya,am ve lm
nemli kavramlardir. Avrupa kltrnde teorik-pratik ikilem olarak
yansitilan bu kavram giderek znden bo,altilmi,, paralanmi, ve
btnlgn kaybetmi,tir. Ge modernitede bu husus daha belir-
gindir. Hakikat ekonomizme mahkm edilmi,tir.
Hakikat arayi,i en ok toplumsal sorunlar ba, gsterdiginde
gndeme girmi,tir. Bu dnemlerde mutlaka bir sylem ve eylem
kendini hakikat olarak sunmaya ali,mi,tir. Hakikatin sosyolojik
zmlemesi haksizliklarla baglantisini aika ortaya koyar. Top-
138
lumsal emegin, degerin gaspi haksizlik olarak tanimlanirken, bunun
ara,tiiilmasina ve gereginin yapilmasina da hakikat ali,masi de-
nilmi, ve hep yceltilmi,tir. Haksizligin hak, hakin tanri ile zde,-
le,tirilmesi, her iki kavramin toplumsal bagini yansitir. Tanri kav-
raminin metafizik soyutlama di,inda toplumsal vicdanla bagi byle-
likle bir kez daha dogrulanir.
Hakikatin pe,ine d,mek haksizligin hesabini sormayi berabe-
rinde getirir. Kendini en yce varlik olarak tanri diye sunan toplum-
sal kimlik kendine ynelik haksizligi bylelikle yanitlami, ve tanri
cezasi olarak mahkm etmi,tir. Toplumsal kimlige ynelik toplu-
mun iinden ve di, dogadan tehditler ve haksizliklar arttika kimli-
ge daha ok vurgu yapilmi,, ugruna byk nazarlar (tanrisal gr, =
teori) ve byk eylemler (tanrisal i,ler) geli,tirilmi,tir. Dinin ve
felsefenin kaynaginda toplumsal kimligin yattigini kavramak bu
nedenle nemlidir. Dinin ve felsefenin kaynagini ba,ka yerde ara-
manin bo, aba oldugunu gsterir.
Kapitalist modernitenin ideolojik hegemonyaciliginda saglan-
maya ali,ilan amalarin ba,inda hakikat kavramina ve eylemine
ili,kin tarihsel toplumsal gerekliklerin karartilmasi ve bastiiilmasi
gelir. Din ve felsefe milliyetilige ve ulus-devletin tanrisalla,tiiilma-
sina dn,trlm,tr. Teori ve pratik ulus-devletiligin kavram ve
uygulamalarinin yceltilmesine ve lmszle,tirilmesine hasredil-
mi,tir. Bilim, pozitivist felsefenin gdmnde modernitenin aya-
gindan kaynaklanan sorunlarin zmlenmesine ve zmne in-
dirgenmi,tir. Insanlik tarihi kadar eski hakikat sava,iligi basit
menfaatlerin teminine yneltilmi,tir. Esas sorun olan toplumsal
kimlige ynelik tehditler hakikatin konusu olmaktan d,rlrken,
bireycilik ikame edilmeye ali,ilmi,tir. Insan haklari bu baglamda
istismar konusu edilmi,tir. Kendini dogrucu ideoloji olarak sunan
sistem kar,iti gr,ler bile modernite paradigmasini a,ma cesareti-
ni gstermeye yana,mazlar. Liberalizm sistemin resmi ideolojisi
olarak sagi ve solu zerinde tekelini gnmze kadar srdrebil-
mi,tir.
Modernitenin ideolojik tekeli olarak liberalizm, bir yandan gr,
enflasyonu yaratirken, diger yandan en byk vurgunu enflasyonda
139
yaptigi gibi, gr, enflasyonunda da i,ine en ok yarayanlari kulla-
nip medyasi araciligiyla zihinleri bombardimana tabi tutarak azami
sonu almaya ali,ir. Gr, tekelini saglama almak, ideolojik sava,i-
nin nihai amaciuir. Temel silahlari dincilik, milliyetilik, cinsiyetilik
ve pozitivist din olarak bilimciliktir. Ideolojik hegemonya olmadan,
sadece siyasi ve askeri baskiyla moderniteyi srdrmek olanakli
degildir. Dincilik yoluyla kapitalizm ncesi toplum vicdanini kontrol
etmeye ali,irken, milliyetilik yoluyla ulus-devlet vatanda,ligini,
kapitalizmin etrafinda geli,en sinifsalliklari kontrol edip denetim
altinda tutar. Cinsiyetiligin hedefi, kadina nefes aldirmamaktir.
Hem erkegi iktidar hastasi yapmak, hem de kadini tecavz duygusu
altinda tutmak cinsiyeti ideolojinin etkili i,levidir. Pozitivist bilim-
cilikle akademik dnyayi ve genligi etkisizle,tirirken, sistemle b-
tnle,mekten ba,ka seeneklerinin olmadigini gsterip tavizler
kar,iliginda bu btnle,meyi saglama alir.
Liberalizmin ideolojik saldiiisi kar,isinda nasil ya,amali, ne
yapmali ve nereden ba,lamali sorulari aciliyet kazanir. Sistem kar-
,itlarinin bu sorulara verdigi yanitlar en azindan gnmze kadar
etkisiz kilinmi,lardir. nemli soruya da modernitenin verdigi
yanitlar etkili olmu,tur. Modernitenin son be, yz yildir geli,tirdigi
ya,am tarzi nasil ya,amali sorusuna ezici biimde damgasini vur-
mu,tur. Belki de tarihte hibir agda geli,tirilememi, bir zmse-
tilme, kabul ettirme gcyle ya,am tarzlari homojenle,tirilmi,tir.
Herkesin ya,am kaliplari evrensel kurallar altinda tek tiple,tirilmi,-
tir. Farkliliklar tek tiple,tirmeler kar,isinda cilizdir. Modern ya,am
denilen ya,am tarzina ba,kaldiii, delilik olarak aninda sistem di,ina
srlmeye mahkmdur. Bu srgn tehdidi kar,isinda ok az ki,i
ba,kaldiiiyi srdrme cesareti gsterir. Ne yapmali sorusu da ok
nceden, be, yz yildir ayrintili cevaplariyla yanitlanmi,tir: Bireyci
ya,ayacaksin, hep kendini d,neceksin, tek yol modernite yoludur
deyip zerine d,eni yapacaksin. Yol belli, usul bellidir: Herkes ne
yapiyorsa, onlar gibi yapacaksin. Patronsan kr yapacaksin. Emek-
iysen cret pe,inde ko,acaksin. Ba,ka tr ne yapmalar pe,inde
ko,mak aptalliktir. Israr edilirse sonu sistem di,ina srlmedir,
i,sizliktir, aresizliktir, rmektir. Ya,am korkun bir at yari,ina
140
dn,trlm,tr. Ne yapmali grmeye dursun; nereden ba,lamali
sorusu sistem aisindan Kendini siki egitledigin yerden ba,la bi-
iminde bir yanit alir. Okul ve niversiteler sistem iinde ba,arili
olmak iin vazgeilmez ba,lama meknlariuir.
Demokratik modernitenin sistem kar,isinda hakikat arayi,i,
ideolojik duru,u ve temel soruya verdigi yanitlar aik ki alterna-
tif sistem degerindedir. Toplumsal kimligi tm ynleriyle aramak,
zmlemek, zmlerini sunmak hakikat sava,inin zdr. Sa-
vunma kalin izgiler halinde de olsa bu arayi,in ve sava,in sonula-
iini sunmu,tur. Tekrarin anlami yersizdir. Ideolojik duru, hkim
modernitenin ideolojik hegemonyasini kapsamli ele,tirilerle a,mayi
ifade eder. Eldeki toplumsal hakikatlerin savunulmasi ideolojik du-
ru,tur. Kapitalist modernitenin hakikatten yoksunlugunu (bireycili-
gi topluma tercih etme, toplumsal kimligi saldiii altina alma) gs-
terme, ekonomik, ekolojik ve demokratik toplumun, ulusun hakika-
tini, hakikat gcn yansitma bu duru,la ilgilidir.
Nasil ya,amali, ne yapmali ve nereden ba,lamali sorularina veri-
lecek ilk ortak cevap, sistemin iinden ve sisteme kar,itlik temelin-
de ba,lamaliuir. Fakat sistemin iinden sisteme kar,itlik, eski bilge-
ler dzeyinde her an lm pahasina hakikat sava,iligini gerektirir.
Nasil ya,amali nereden ba,lamaliyla i ie olacak ,ekilde, moderni-
tenin bir zirh gibi giydirdigi deli gmlegini ikarir misali nefret ede-
rek bu ya,amdan vazgeeceksin. Gerektiginde her an kusarak mide-
ni, beynini ve bedenini iindeki bu ya,amdan arindiracaksin. Sana
dnya gzeli gibi kendini sunsa bile, iini kusarak yanit vereceksin.
Ne yapmali sorusuna diger iki soruyla i ie olarak, sisteme kar,i
hep eylemlilik biiminde bir yanitla kar,ilik vereceksin. Ne yapma-
linin cevabi bilinli ve rgtl pratiktir.
Demokratik modernite sistemi aisindan sorunun yaniti sis-
temin unsurlariyla ideolojik ve eylemsel bulu,mayi ifade eder. Eski-
den nc parti kavrami denilen misyon demokratik modernitenin
kuramsal ve eylemsel nclg olarak yetkinle,tirilmi,tir. Sistemin
temel ayagi olan ekonomik, ekolojik ve demokratik toplumun
(kent, yerel, blgesel, ulusal ve ulus tesi demokratik konfederalist
ynetim) zihinsel ve iradesel ihtiyacini kar,ilamak yeni nclgn
141
temel misyonudur. Bunun iin yeterli sayida ve nitelikte akademik
yapilarin in,asi gereklidir. Modernitenin akademik dnyasini sade-
ce ele,tirmekle yetinmeyen, alternatifini geli,tiren yeni akademik
birimler ieriklerine gre e,itli adlarla in,a edilebilir. Ekonomik-
teknik, ekolojik-tarim, demokratik siyaset, gvenlik-savunma, ka-
uin-zgrlk, kltrel-kimlik, tarih-dil, bilim-felsefe, din-sanat ba,ta
olmak zere nem ve ihtiyalara gre toplumun her alanina ili,kin
olarak in,a etmek grevdir. Gl bir akademik kadro olmadan de-
mokratik modernite unsurlari in,a edilemez. Akademik kadro ne
kadar demokratik modernite unsurlari olmaksizin anlam ifade et-
mezse, demokratik modernite unsurlari da akademik kadrolar ol-
maksizin anlam ifade etmez, ba,arili olamazlar. I ie btnsellik,
anlam ve ba,ari iin ,arttir.
Kapitalist modernitenin sirttaki lanetli elbise gibi duran fikri,
zikri ve eylemi ayri anlayi,ini mutlaka terk etmek, a,mak gerekir.
Fikir-zikir-eylem asla birbirinden ayrilmaz, hakikatin hep sirtta
tutulmasi, btnlk iinde giyilmesi ve ya,anmasi gereken ycelik
ni,aneleridir. n bir arada, nasil ya,amalida, ne yapmalida ve
nereden ba,lamalida temsil edemeyen, hakikat sava,ina ikmama-
liuir. Hakikat sava,i kapitalist modernite arpitmasini kabul etmez.
Onunla ya,ayamaz. zcesi akademik kadro beyindir, rgttr ve
bedende (toplumda) kilcal damarlarla yayilandir. Gerek btndr.
Hakikat, ifade edilen btnsel gerektir. Kadro, rgtlenmi, ve ey-
lemsel kilinmi, hakikattir.
Ortadogu kltr kendini yenilerken, bunun yolunun hakikat
devriminden getigini de bilmek durumundadir. Hakikat devrimi bir
zihniyet ve ya,am tarzi devrimidir. Kapitalist modernitenin ideolo-
jik hegemonyasindan ve ya,am tarzindan kurtulma devrimidir. Ge-
lenege sarilan sahte dinci ve soycu-,ovenistlere aldanmamak gere-
kir. Onlar kapitalist moderniteyle sava,miyorlar. Beki kpekligi
iin biraz pay istiyorlar. Bunlar iin asla hakikat sava,i d,nle-
mez. Kaldi ki, modernite kar,isinda sadece yenik degil, yaltaklanma
durumundadirlar da. Eski sol, feminist, ekolojik, kltralist hareket-
ler de tutarli anti-modernist olmak istiyorlarsa, hakikat sava,ini b-
tnselligi iinde ve ya,am tarzlarina dek indirgeyerek yrtmeyi
142
bilmek durumundadirlar. Hakikat sava,i ya,amin her aninda, tm
toplumsal alanlarda, komnalist ekonomik ve ekolojik birimlerde,
demokratik kent, yerel, blgesel, ulusal ve ulus tesi meknlarda
yrtldke anlam ve ba,ari kazanir. Dinlerin ilk dogduklarindaki
eli ve havarileri gibi ya,amayi bilmedike, hakikat pe,inde ko,ma-
uika hakikat sava,i verilemez. Verilse de ba,arilamaz. Ortado-
gunun yenilenmi, kadin tanria bilgeliklerine, Musa, Isa ve Mu-
hammedlere, Saint Paullara, Manilere, Veysel Karanilere, Hallac-i
Mansurlara, Shreverdilere, Yunus Emrelere, Brunolara ihtiyaci
vardir. Hakikat devrimi, eskilerin eskimeyen ama yenilenen mirasi-
na sahip olmadan ba,arilamaz. Devrimler ve devrimciler lmez,
sadece miraslarina sahip ikilarak ya,anabilecegini kanitlar. Orta-
dogu kltr fikri-zikri-eylemi btnle,tirmenin kltrdr ve bu
ynden ok zengindir. Demokratik modernite bu kltre, uygarligin
ve kapitalist modernitenin ele,tirisini ekleyerek katkisini sunacak,
tarihsel roln oynayacaktir.
Demokratik uygarlik bireyi kapitalist modernitenin mah,eri
atlisina (kapitalizm, endstriyalizm ve ulus-devletilik) kar,i srekli
fikri-zikri-fiili mcadele birlikteligi iinde ya,amak kadar, demokra-
tik modernitenin kurtulu, melegiyle (ekonomik toplum, ekolojik
toplum ve demokratik toplum) birlikte srekli fikri-zikri-fiili ya,am
mcadelesi vermedike kendini gerekle,tiremez; hakikat nderi
halinde in,a edemez. Akademiya birimi kadar, toplumsal komn
biriminde mcadele ve ya,am birlikteligini srdrmedike, adaletin,
zgrlgn ve demokrasi dnyasinin gerekle,tirici nderi (mr,i-
di) olamaz. Kutsal Kitaplarin ve tanria bilgelerinin ele,tirisi (ancak
egemen uygarliga ve moderniteye arasalla,tiiilmalarina kar,i ya-
pildiginda) degerlidir. Geri kalani eskimeyen ya,am mirasimiz, top-
lumsal kimligimizdir. Demokratik agin hakikat militani bu kimligi
ki,iligine kaziyan, ya,am mirasini zgrce ya,ayan ve ya,atandir.

Demokratik Modernite 'Kadın Devrimi' Çağıdır. 1. ABDULLAH ÖCALAN

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Demokratik Modernite 'Kadın Devrimi' Çağıdır. 1. ABDULLAH ÖCALAN

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Demokratik Modernite Kadn Devrimi ar

You might also like

Demokratik Modernite &#39;Kadın Devrimi&#39; Çağıdır. 1. ABDULLAH ÖCALAN

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Demokratik Modernite &#39;Kadın Devrimi&#39; Çağıdır. 1. ABDULLAH ÖCALAN

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Demokratik Modernite Kadn Devrimi ar

You might also like

Demokratik Modernite 'Kadın Devrimi' Çağıdır. 1. ABDULLAH ÖCALAN

Demokratik Modernite 'Kadın Devrimi' Çağıdır. 1. ABDULLAH ÖCALAN