EBEKE ANALZ

EBEKE ANALZ Bir alma ierisinde ya da projede yaplacak ilerin en iyi ekilde sralanmas diyagram eklinde gsterilebilir. Bu diyagram eklindeki gsterim EBEKE (NETWORK) olarak adlandrlr ki, OKlarla izilen ve a planlama tekniklerinin esas bir ksmn oluturan birbirine bal faaliyetlerin ekiller ya da bir diyagram olarak gsterilmesidir.

ebeke Analizi, bir planlama teknii olup, Genellikle byk lekli projelerin planlanmas, Bir noktadan dier bir noktaya olan en ksa yolun bulunmas, naat, Kpr planlamas , Byk apl ihalelerin hazrlanmas, TV programlarnn yaplmas gibi bir ok alanda uygulanabilir.
3

ebeke Analizi tekniklerinden olan PERT (Proje deerlendirme ve gzden geirme teknii) ve CPM (Kritik yol yntemi) projelerin planlanmas ve uygulamasndaki denetim iin bir yntem salarlar.

ebeke Analizinde Kullanlan Terimler Faaliyet: Bir iin tamamlanmas iin zaman ve kaynak harcamasn gerektiren hareketi ifade eder. Bir faaliyetin balayabilmesi iin nceki faaliyetlerin tamamlanm olmas gerekir. Olay: Bir olay ak devam eden zamanda bir an ifade eder ki, bu anda bir faaliyet bitmi ve dierleri balamaya hazrdr. ebeke (A)analizinde btn faaliyetler OKlar ( ) ile ve tm olaylar ise daire veya noktalarla gsterilir.
5

En Kk Yaylma Problemleri Bu problemlerde esas ama, her bir olay veya nokta iftleri arasnda en ksa yolu bularak NETWORK iinde en ksa uzakl salayan yolu belirlemektir. Bu i iin aadaki admlar izlenmelidir.

A ierisinde rastgele bir nokta seilerek onun kendisine en yakn nokta ile birletirilmesi salanr. Birletirilmi noktaya en yakn birletirilmemi nokta bulunarak bu iki noktann birletirilmesi salanr. Btn noktalar birletirilinceye kadar ilem tekrarlanr.

rnek 6.1. Aada gsterilen a ierisinde en kk yaylma ebekesini bulunuz. 7

A
D

2
S

3 4 5
C

3 2 4
E
5

6
F

3
B

zm: Rastgele seilen nokta B olsun. (B iin S), ( S iin A) , (Aiin C), (C iin E), (C iin D), (Diin F)dir. TOPLAM MNMUM YAYILMA UZAKLII = 3 + 2 + 3 + 3 + 2 + 6 = 19 kmdir

rnek 6.2. Bursa B.Bld. il snrlar iinde bo bir alan turizm hizmetine amak istemektedir. Bu sebeple, otobslerin belirli yerleim noktalarna gidebilecekleri en ksa yolu yapmak istemektedir. Be yerleim yeri ve bunlar arasndaki uzaklklar (km) olarak aada verilmektedir. Belediye amacna ulamak iin yol plann nasl yapmaldr.
Palmiye Palmiye Kayalk alayan Huzur Ormanlk ... 7.1 19.5 19.1 25.7 Kayalk alayan Huzur Ormanlk 7.1 ... 8.3 16.2 13.2 19.5 8.3 ... 18.1 5.2 19.1 16.2 18.1 ... 17.2 25.7 13.2 5.2 17.2 ...
9

zm: Bu problem bir minimum yaylma problemi olup, a olarak ekli aadaki gibidir. Balang noktas Palmiye;
7 .1 K 8 .3
P

1 6 .2
H

5 .2

10

EN KISA YOL PROBLEMLER

Bir A iinde balang noktasna kaynak ve son

noktaya da biti ad verilir.

EN ksa yol probleminde herhangi iki nokta arasndaki

uzaklk a(x-y) ise, x: kaynak, y: biti

Algoritmann amac, kaynaktan-bitime doru minimum

toplam uzaklkta gitmeyi salayan dallar dizisini bulmaktr.
11

Algoritmann admlar aadaki gibidir.:

Adm

1: Nokta-1 kaynak olur ve buradan balayarak btn noktalar geici olarak adlandrlr. Kaynak noktasnn (nokta-1) adlandrlmas (-,0) yaplrken dier btn noktalarn geici adlandrlmalar (-,) eklinde yaplr.

12

Adm 2: Tm bitim noktalar (yler) dorudan nokta-1e balanr ve yeni adlandrmalar (1,a(1,y)) olarak verilir. a(1,y) yazl nokta 1 den nokta yye olan uzakl gsterir.

13

Adm 3: Adm-2deki noktalarn (y), herbiri i,in x noktasndan (x,y) dal aratrlr. Ve bu aratrmada, d(x)+ a(x,y) < d(y)................(6.1) formlne gre yaplr. Burada, d(y) herhangi bir y noktasndan adlandrlan geici uzakl belirtir. Bu formle gre bulunan daln adlandrlacak y noktas (x, d(x)+a(x,y)......(6.2) forml ile bulunur.

14

Adm 4: Nokta-1e dorudan balanan bu noktalar iin Adm 3 tamamlandnda, benzer ilemler ebekede geri kalan noktalarn yeniden adlandrlmas iin yaplr. Yani her bir y noktas iin (x,y) dal aratrlr ve (6.1) nolu forml salanr. y noktas iin yeniden adlandrma (6.2) nolu formle gre yaplr.

15

Adm 5: Herhangi bir nokta iin her defasnda yeni bir adlandrma yapldnda, ilerleyen admlar iin kontrol, Adm 4te olduu gibi dier noktalar iin de yaplmaldr.

16

Adm 6: Tm ayrlan adlar srekli hale geldiinde EN KISA YOL imdi kolayca bulunabilir. Bunun iin; verilen herhangi bir noktaya olan en ksa yol, verilen noktadan hareket edilerek bulunur ve buradan adlandrlan birinci ksmdaki noktaya doru geriye gidilir. Bu sre Nokta 1 iin ebeke iinde geriye doru devam eder. Bu adlandrma sistemi iinde, nktalarn adlandrlan ikinci ksm Nokta 1 e olan toplam uzakl verir.
17

rnek 7.3

Aadaki ebekede birbirine dallar 7 nokta arasndaki uzaklklar verilmektedir.Buna gre nokta1 arasndaki en ksa yolu bulunuz.
2 6

ile bal olan km olarak ile nokta 7

14 7

1
15

3
7 4 9

7 8

10

11

18

zm

Yukarda verilen admlar sras ile izlenirse, 1. adm sonunda , adlandrmalar aadaki ekilde olduu gibi yaplmaldr.

(0, )
8 2 6 9

(0, )
5 14 7

(,0)

1
15

3
7 4

7 8

(0, )
11

10

6 9

(0, )

(0, )

19

Adm 2.
Nokra 1 e olan balantlar 2,3 ve 4 tr.Bu admda bu noktalarn isimlendirilmesi, (1,8),(1,15) ve (1,10) olacaktr ve bu durum aadaki ekilde gsterilmektedir.

(1,8) 2 6

( 0, )
9 5 14 7

1
15

3
7 4

(1,15)

7 8

(0, )

10

6 9

11

, 0 , ) ((0

(1,10)

20

Adm 3
Bu admda adlandrmalara devam edilir. Nokta 2 ve nokta4 iin adlandrma deimezken nokra 3 n adlandrmas (2, 14) olarak deimektedir.

(1,8) 2 6

( 0, )
9 5 14 7

1
15

3
7 4

(2,14)

7 8

(0, )

10

6 9

11

, 0 , ) ((0

(1,10)

21

Adm 4
Bu admda 5 ve 6 nolu noktalarn adlandrlmas gerekir ve bu deerler sras ile (3,21) ve (4,19) olur. ekil aadaki gibidir.

(1,8) 2 6 (3,21) 9 5

14 7

1
15

3
7 4

(2,14)

7 8

(0, )

10

6 9

11

(4,19)

(1,10)

22

Dikkat edilirse bu admda nokta5 e yeni adlandrma (2,17) olmaldr. Hatta burada nokta 6 da seenekli olarak adlandrlabilir ki buda (5,19) dr.

(1,8) 2 6 (2,17) 9 5

14 7

1
15

3
7 4

(2,14)

7 8

(0, )

10

6 9

11

(4,19) (5,19)
23

(1,10)

Adm 5.
Bu admda son nokta (6,30) olarak adlandrlmaktadr. Tm a kontrol edildiinde , tm adlandrmalarn devaml olduu grlmekte olup son ekil aada gibidir
(1,8) 2 6 (2,17) 9 5

14 7

1
15

3
7 4

(2,14)

7 8

10

6 9

11

(6,30)

(4,19) (5,19)
24

(1,10)

Btn bu adlandrmalardan sonra nokta1 den nokta 7 ye olan EN KISA YOL un 30 km olduu grlmektedir. Bu yollar sras ile 1 4 6 7 veya 1 2 5 6 7 dir

25

En Yksek Ak Problemlerinin allmas rencilere Braklmtr.Sh.426

26

En Yksek Ak Problemleri

En yksek ak problemlerinin amac iki nokta arasnda tanan malzeme miktarn optimum klacak bir ykleme ebekesi gelitirmektir. Asl noktaya kaynak hedefe de biti ad verilir. eitli yklemeler kaynak ve bitileri birletiren dallar zerinde olur ki, ara yerleimlere birleim ad verilir.
27

Birleim noktalarnn malzemeleri depolamad varsaylr. Kaynak, biti ve birleimler noktalar ile gsterilirken dallar da tanan malzemeleri gsterir.

28

rnek:

A, kaynak noktasndan D biti noktasna gnderilen malzemeler aadaki ebekede yer alan bilgilere gre gnderilmektedir. ekilde B ve C birleimleri gsterirken aklar iin her bir daln kapasitesi, dallarn her iki ynnde gsterilmektedir.
29

0 8 A Kaynak 10 7 0

B 5

4 0 5 C 10

D Biti

Dikkat edilirse A Cye 7 birim gnderilirken ters ynde C Aya 0 birim gnderilmektedir. BC dal boyunca da karlkl 5er birim gnderilebilmektedir.

30

Buna gre A Dye gnderilebilecek malzemelerin en yksek ak malzeme miktar nedir?

31

zm:

Kaynak ile bitim noktalarn balayan dal ADdir. Buna gre Adan D biti yerine 8 birim gndermek uygun olacaktr. Dye 8 birim yklenirse ADnin kapasitesi 8 birim azalrken, DAnn kapasitesi 8 birim artar.
32

Algoritma yledir; Adm 1: Kaynaktan bitime kadar mallarn pozitif uygun aln salayacak yolun bulunmas. Byle bir yol yoksa adm 5e geilir.

Adm 2: Bu yol zerinde yklenebilecek max. ak belirlenerek, bu miktar L ile gsterilir.

33

Adm 3: Bu yolun her bir dalnn dolaysz kapasitesinin azaltlmas ve artrlmas L ile salanr. L birimi bitime gnderilen miktara eklenir. Adm 4: Adm 1e dnlr.

34

Adm 5: Bitime gnderilen miktar en yksek aktr. En uygun ykleme emas asl ema ile son emann karlatrlmas yaplarak bulunur. Kapasitedeki herhangi bir azalma yklemeyi belirtir.

0 10

B
5

8 4 0

A
7 Kaynak 0 5 10

D
(+8)
35

Kaynaktan biti yerine pozitif malzemelerin ak iin dier uygun yol [AC, CB, BD] dir. Bu yol zerinde gnderilebilecek max. malzeme 4 br.dir. L=4. Bu da BDnin kapasite miktardr. Byle bir ykleme yaplrsa D biti yerindeki sunum miktar 4 birim arttrlr. Yani 8+4=12 olur.
36

Ayn zamanda; AC, CB ve BDnin kapasitelerini 4 birim azaltrken, CA, BC ve DBnin kapasiteleri de 4 birim arttrlr. Bylece aadaki ekle dnlr.
0 0

B
9 10 8 3 0 4 1 0

A Kaynak -12

C Biti +12
37

10

ekildeki ebekeyi ele aldmzda A Dye gnderebileceimiz miktar [AC, CD] yolunda 3 birim olur.

Bu yklemeyi de yaptmzda biti yerindeki (D) sunum miktar 3 birim artarken AC ve CDnin kapasiteleri 3 birim azalr.

38

Ayn ekilde CA ve DCnin kapasiteleri de bu miktarda artar. Bu durumda biti yerine yklenen miktar 12+3=15 birim olur.
0 0 A 0 7 C 10 B 9 8 3 7 Biti yeri (+15)
39

0 8 D

ekilde [AB, BC, CD] yolu zerinde kaynaktan biti yerine 7 birim gnderilebilir. Bu yklemeyi yaptmzda D noktasndaki sunumu 7 birim arttrarak 15+7=22 birim olur. Bununla beraber AB, BC, CDnin kapasiteleri 7 birim azalrken, BA, CB ve DCnin kapasiteleri ise 7 birim artar.
40

Sonu;
7 B 2 0 3 A 0 8 Kaynak -22 7 C 0 10 Biti +22 8 8 D 0

41

Bu ekli analiz edersek, kaynaktan biti yerine pozitif ak salayacak hibir yol yok . Bylece kaynak Adan biti yerine (D) gnderilebilecek max. miktar 22 birimdir denebilir.

42

Kritik Yol Metodu(CPM)

Her hangi bir problem yada proje programlanrken, karlkl ilikili olan faaliyetler belirlenmeli ve organize edilmelidir. Bu ve benzeri projelerin programlanmasn kstlayan sadece faaliyetler arasndaki srasal ilikiler ile yaplacak faaliyetlerin srdrlmesini salayan kaynaklardr. Bir faaliyetin balayabilmesi iin bir nceki faaliyetin bitirilmi olmas gerekir ki, bu da baz faaliyetler arasnda ncelik ilikisinin her zaman olmas gerektiini gsterir.
43

Bir ok projelerde paralel yada seri olarak yaplacak ilerin says ok olabildii gibi, aralarndaki ilikiler karmaktr. te bu ve benzeri karmak projelerde, yaplacak ilerin ok daha net grnmesini salamak iin gelitirilen CMP teknii, programlarn yapm, aratrma faaliyetlerinin planlanmas gibi nemli kararlarn egdmn gerektiren bir plan iin ok deerli yardmlar salar. Bu nedenle, CPM ok yararl bir planlama tekniidir ve ayrca GANTT tablolarndan aadaki nedenler dolays ile daha stndr(sh432). 1)
44

1.

Projelerin planlanmas, projelerde yer alan faaliyetlerin birbiri ile olan ilikilerini gstermek bakmndan zorunludur. Dier planlama tekniklerinde genellikle bu grlmez. emann izilmesi, mmkn faaliyetlerin bazlarnn unutulmamasn salar.

2.

45

3.

Kritik faaliyetler ortaya ktnda bu faaliyetlerde gecikme olmayacan gsterir ve gerektiinde bu faaliyetlerde fazla igc kullanarak proje tamamlama sresinin ksaltlabileceini gsterir. Ayrca ivedili olmayan faaliyetlere zamanndan nce finansman ve igcnn balanmamasn salar.
46

4.

CPMde faaliyet zamanlarnn sabit olduu kabul edilirse (ki byledir) deterministik bir yntemdir.

Bu yntemle cevaplandrlabilecek eitli problemler aadaki gibidir; a. Bir projenin tamamlanmasnda en ksa sre nedir? b. Her bir faaliyetin balayabilecei en erken zaman nedir?

47

Eer proje en ksa zamanda tamamlanacaksa her faaliyet en ge ne zaman bitirilecektir? d. Projenin tamamlanmasnda, emada hangi faaliyetler kritiktir? (Kritik faaliyetler mutlaka bitirilmelidir, yoksa proje ge kalr). e. Projeyi geciktirmeden kritik olmayan faaliyetlere salanacak en ok gecikme nedir?
c.
48

Ok Diyagram

CPM ynteminin temeli ebekedir. ebekenin dallar ortaya konulacak faaliyetleri gsterir. Dallarn yn oklar ( ) ile gsterilir. Noktalar veya daireler, hem olaylar gsterir hem de faaliyetlerin tamamlanmasn veya balamasn belirtir.

49

Yukardaki ekil basite; faaliyetin ynn ve Dnin balayabilmesi iin Enin tamamlanm olmas gereini ifade eder.

B A C

Bu ekil ise, B ve C faaliyetlerinin balamasnn Ann bitiriliine bal olduunu ifade eder.
50

Kukla (Dummy) Faaliyetler

Herhangi bir faaliyetin veya olayn belirli olarak aklanmas iin bazen kukla faaliyet oluturulur. Bu kukla faaliyetler, faaliyet zamann gerektirmeyen faaliyetlerin srasn gsterir.rnein K ve L gibi 2 faaliyeti ele alalm ve bu iki faaliyetten hemen nce ve hemen sonra gelen faaliyetler ayn olsun. Bu durumda mantki olarak aadaki ekli izebiliriz.
K

2
L

3
51

Yukardaki ekil daha nce belirttiimiz CPM kurallarna uymaz. nk her faaliyet iki olay dairesi ile zel olarak balanmaldr. Dier bir ifade ile , ayn 2 olay dairesi ayr ayr iki faaliyeti balayamaz. Bu problemi zmek iin aadaki ekil gelitirilebilir.

K 4

L 3

Kukla

Grld gibi yukardaki ekilde 3 ile 4 arasndaki faaliyet kukla olup sresi sfrdr. Kukla faaliyetler bazen aadaki gibi kullanlr. A faaliyeti C ve D faaliyetinin bitimine bal fakat B faaliyeti sadece C faaliyetinin tamamlanmasna bal ise, kukla faaliyet kullanlmadan aadaki ekil izilebilir.
52

Yukardaki ekil doru deildir. nk bu ekilde B faaliyeti hem C ve hem de D faaliyetinin bitmesine bal gibi grnmektedir. Gerek durumu gstermek iin aadaki ekli izebiliriz.
B

C
KUKLA D A

53

EBEKE ZMNDE KURALLAR

Faaliyet listesi ve faaliyet ncelikleri verilen bir projenin ebeke veya ok diyagramn oluturmak iin aadaki kurallar izlenmelidir. 1- Olay1 (nokta) projenin balangcn temsil eder ve kendisinden nce herhangi bir faaliyet yoktur. 2-Projenin tamamlandn temsil eden bitim noktas veya olay ebekeye dahil edilmelidir. 3-ebekedeki olaylarn says, balangtan bitime doru artar. 4-ebekedeki herhangi bir faaliyet birden fazla OK ile temsil edilmemelidir. 5-ki olay en fazla bir OK la birletirilir.
54

Kritik Yolun Bulunmas

Dizayn edilen bir ebekede, kritik yolu bulabilmek iin daha nce ele alnan EN KISA YOL problemlerindeki ilemlere benzer bir yntem kullanlabilir. Projenin balangcndan bitimine giden farkl yollar bulunabilir. Bu yollar iinde en uzun olanna kritik yol denir ki, bu yol zerinde olacak herhangi bir gecikme btn projenin tamamlanmasn geciktirir.

55

Kritik Yol lemi ile projenin balangcnda en uzun yol bulunur ki, bu bize her bir faaliyet ile balanabilecek en erken zamann bulunmasnda yardmc olur. Bitime gelindiinde proje iin EN KISA ZAMAN bulunur. Sonra projenin bitim yerinde geriye doru gidilerek her olay iin EN UZUN YOL bulunur ve faaliyet zamanlar buradaki geen toplam srelerden karlarak gelitirilen yol iin EN GE BTM ZAMANI bulunur.
56

rnek

9 Faaliyeti ieren bir projede ncelik ilikileri ve faaliyet zamanlar aadaki gibidir.
Faaliyetle A B C D E F balama ncelii -------B B A 15 10 15 Sre (gn) 16 20 30

57

Bu Proje iin
a) b)

c)

d)

OK diyagramn iziniz Her faaliyet iin EN ERKEN BALANGI ZAMANI n bulunuz. Proje ek ksa zamanda tamamlanrsa, her faaliyetin balayabilecei EN KISA ZAMANIN bulunuz. Kritik yolu bulunuz.
58

zm
a)OK Diyagram OK diyagramn izmek iin, olay dairelerini veya noktalar adlandrmak gerekir. Nokta1 projenin balangcn gsterirken, son nokta bitimi gsterir. Bylece faaliyetler ,iki noktann birleimleri ile temsil edilirler.ekil aadadr.
F 2 A 1 B E 3 D 4 H
59

b)Her Faaliyet iin En Erken Balang Zamannn Bulunmas.

Problemin b,c ve d klar iin faaliyetlerin EN ERKEN ve EN GE balama zamanlarn bulmak zere her olayn EN ERKEN BTRME ve EN GE BTRME zamanlarnn bulunmas yerinde olur.Aadaki tablo 7.4 bu bilgileri iermektedir.
Olay nce gelen En Erk Balama Olay Zaman 1 1 3 2 3 4 1 4 5 0 0 20 16 20 35 0 35 31 Faaliyet + Zaman 16 20 15 15 10 3 30 16 12 En Erken Bitirme = Zaman 0 16 20 35 38

1 2 3 4 5

51
60

Yukardaki tabloda grld gibi projenin EN ERKEN BTRLME SRES 51 gndr..Bu anlamda Olay6 iin en erken bitirme sresi 51 gndr. Buna gre projenin 51 gnde bitirilmesi istenirse, her olayn EN GE BALAMA ZAMANI aadaki tablodaki gibi hesaplanr. Bu tablonun gelitirilmesinde, son olaydan balanarak ilk olaya doru gelinerek hesaplamalar yaplr. Eer OLAY6 iin EN GE BTRLME sresi EN KISA, yani 51 gn ise, OLAY1 iin EN GE BALAMA ZAMANI 0(sfr) olur. Tablo aadaki gibidir.
61

Tablo 7.5
Olay Sonra gelen En Ge Bitirme Olay Zaman Faaliyet Zaman En Ge Balama = Zaman

6 5 4 3 2 1

6 5 6 4 5 5 2 3 6

51 51 39 51 35 39 39 24 20 51

12 3 16 15 10 15 16 20 30

= =
=

51 39
35

20

=
=

24
0

62

Tablo 7.4 ve Tablo 7.5 in toplu olarak verildii yeni tablo aadaki gibidir.
Olaylar 1 2 3 4 5 6 En Erken Bitirme Zaman 0 16 20 35 38 51 En Ge Balama Zaman 0 24 20 35 39 51

te bu tabloda , proje iin en erken bitirme zaman ile en ge balama(bitirme) zaman ayn olan olaylar KRTK YOLU olutururlar. Buna gre tabloda 1,3,4,6 olaylarnn En Erken Bitirme Zamanlar ile, En Ge Balama Zamanlar ayndr.O halde bu projenin kritik yolu 63 1 3 4 6 eklindedir..

nemli !!!!
Projeleri deerlendirirken Olaylardan ok faaliyetler teriminde zetlemek daha mantkl olur. Zira bu durum bizeeitli faaliyetlerin AYLAK veya BOLUK zamanlarnn bulunmasnda yardmc olur. Her hangi bir faaliyet iin boluk yada aylak zaman; EN GE BALAMA ZAMANI ile EN ERKEN BALAMA ZAMANI arasndaki fark olarak hesaplanabilir. Bir baka ifade ile,EN GE BTRME ZAMANI ile EN ERKEN BTRME ZAMANI arasndaki farktr. Her hangi bir faaliyet iin toplam boluk, o faaliyetin en erken balama zamanndan sonra, projeyi geciktirmeden, o faaliyetin ne kadar geciktirilebileceini de gsterir. Aadaki tablo bu boluklar gstermektedir.
64

Tablo 7.7
Faaliyet En erken En Ge Sre Boluk balama Balama (gn) ---------------------------------------------------------------1-2 0 24 16 8 1-3 0 20 20 0 1-6 0 51 30 21 2-5 16 39 15 8 3-4 20 35 15 0 3-5 20 39 10 9 4-5 35 39 3 1 4-6 35 51 16 0 5-6 38 51 12 1 ---------------------------------------------------------------Bu tabloya gre, 2-5 faaliyetinin , projenin tamamlama sresini etkilemeden 8 gn geciktirilebilecei sylenebilir.

65