Sermaye Pi̇yasalari Ve Fi̇nansal

T.C.
ANADOLU NVERSTES YAYINI NO: 2511 AIKRETM FAKLTES YAYINI NO: 1482
SERMAYE PYASALARI VE FNANSAL KURUMLAR

Yazarlar Prof.Dr. Nurhan AYDIN (nite 1) Anadolu niversitesi Prof.Dr. Vedat AKGRAY (nite 2) Sermaye Piyasas Kurulu -SPK-Bakan Dr. M.brahim TURHAN (nite 3) stanbul Menkul Kymetler Borsas-IMKB-Bakan Do.Dr. Yakup ERGNCAN (nite 4) Merkezi Kayt Kuruluu -MKK-Bakan Prof.Dr. Gven SEVL (nite 5) Anadolu niversitesi Do.Dr. Metin OKUN (nite 6) Anadolu niversitesi Hseyin AYDIN (nite 7) Trkiye Bankalar Birlii -TBB-Bakan Ziraat Bankas A.. Genel Mdr Mehmet GERZ (nite 8) ATA Portfy Ynetimi A.. CIO Editrler Prof.Dr. Vedat AKGRAY Sermaye Piyasas Kurulu -SPK-Bakan Yrd.Do.Dr. Fatih TEMZEL Anadolu niversitesi
ANADOLU NVERSTES
indekiler
iii
indekiler
nsz ............................................................................................................ xi
Finansal Sistem ve Finansal Piyasalar....................................

FNANSAL MMAR........................................................................................ FNANSAL PYASALAR NEDEN VARDIR, FONKSYONLARI NELERDR? ..................................................................................................... FNANSAL PYASALAR VE FNANSAL SSTEM ........................................... FNANSAL PYASALARIN SINIFLANDIRILMASI .......................................... YATIRIM VE FNANSMAN ARALARI ......................................................... FNANSAL ARACILIK VE FNANSAL KURUMLAR ..................................... Finansal Kurumlar ......................................................................................... Finansal Kurumlarn Fonksiyonlar .............................................................. FNANSAL PYASALARDA DZENLEYC VE DENETLEYC KURUMLAR.................................................................................................... FAZ ORANI VE FAZ ORANLARININ YAPISI ............................................ Faiz Oran ve Enflasyon................................................................................ Faiz Oranlarnn Yaps ................................................................................. FNANSAL PYASALARDA KRESELLEME ................................................ zet ............................................................................................................... Kendimizi Snayalm ..................................................................................... Yaamn inden ........................................................................................... Okuma Paras ........................................................................................... .. Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. Yararlanlan ve Bavurulabilecek Kaynaklar ...............................................
2
3 3 4 6 9 10 12 15 16 16 17 18 20 21 22 23 23 24 25 25
1. NTE
Dzenleme Faaliyetleri ve Dzenleyici Kurumlar ............... 26

DZENLEME KAVRAMI................................................................................ FNANSAL PYASALARIN DZENLENMES................................................. Finansal Piyasalarn Dzenlenmesinin Nedenleri ...................................... Dsallklar ............................................................................................... Piyasa Yetersizlikleri ve Baarszlklar ................................................ Finans Kurumlarnn Gzetimi Gereklilii ........................................... Sistemin Kilitlenmesi ............................................................................... Ahlki knt ....................................................................................... Finansal Kontratlar ve Reel Sektr Kontratlar Arasnda Fark Olmas . Rekabetin Zayf Olmas .......................................................................... Yatrmclarn Bilgi Dzeylerinin Dk Olmas ve Bilgiye Dayal Karar Vermede Zorluk Yaamalar......................................................... Finans Piyasalarnn Dzenlenmesinde Kurumsal Yap ............................ Tm Finans Sektrne Ynelik Tek Bir Dzenleyici Kurum 27 28 28 29 29 30 30 31 31 31 31 32
2. NTE
iv
indekiler
Oluturmann Avantajlar ............................................................................. Tm Finans Sektrne Ynelik Tek Bir Dzenleyici Kurum Oluturmann Dezavantajlar ve Birden Fazla Dzenleyici Kurum Oluturmann Avantajlar .............................................................................. SERMAYE PYASALARININ DZENLENMESNDE UYGULAMALAR ......... ABD Uygulamalar......................................................................................... Dodd-Frank Wall Street Reformu ve Tketici Koruma Yasas............. Avrupa Birlii Uygulamalar ........................................................................ Mevcut Durum ........................................................................................ Finansal Hizmetler Tketici Grubu ....................................................... Avrupa Birliindeki Son Gelimeler .................................................... ABde Finansal Reglasyonla lgili Dier Gelimeler ........................... Japonya Uygulamalar ................................................................................... Avustralya, svire ve Gney Kore Uygulamalar ....................................... IOSCO ............................................................................................................ DER GELMELER VE G-20 ZRVESNDE ALINAN KARARLAR ............. zet................................................................................................................ Kendimizi Snayalm .................................................................................... Yaamn inden............................................................................................ Okuma Paras .............................................................................................. Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. Yararlanlan ve Bavurulabilecek Kaynaklar ...............................................
36
37 39 40 41 42 43 43 44 45 45 46 46 46 48 49 50 50 51 51 52
3. NTE
Borsalar..................................................................................... 54
BORSA KAVRAMI, BORSALARIN NEM VE TARHSEL GELM .......... Borsa Nedir?................................................................................................... Borsalarn Ekonomi Asndan nemi......................................................... Ekonomiye Kaynak Yaratmak................................................................ Likidite Salamak .................................................................................... Ekonominin Gstergesi Olmak .................................................................... Sermayeyi Tabana Yaymak .................................................................... Finansal Aralarla lgili Bilgilere Kolay Ulamak (Kamuyu Aydnlatma)............................................................................. Gven Salamak ..................................................................................... Ekonomide Yapsal Deiiklii Kolaylatrmak ................................... Borsalarn Tarihesi....................................................................................... TRKYE SERMAYE PYASALARINDA FAALYET GSTEREN BORSALAR ..................................................................................................... stanbul Menkul Kymetler Borsas (MKB)................................................. MKBde Yer Alan Piyasalar ................................................................... Ulusal Pazar ................................................................................................... kinci Ulusal Pazar ........................................................................................ 55 55 55 55 56 56 56 56 57 57 57 59 59 59 62 62
indekiler
Kurumsal rnler Pazar............................................................................... Gzalt Pazar................................................................................................. Serbest lem Platformu ................................................................................ Yabanc Menkul Kymetler Piyasas ....................................................... VADEL LEM VE OPSYON BORSASI A.. (VOB) ................................... Vadeli lem Szlemelerinin Kullanm Amalar........................................ Korunma .................................................................................................. Yatrm ..................................................................................................... Arbitraj ..................................................................................................... VOBda lem Gren Szlemeler................................................................ Ana Pazar................................................................................................. zel Emirler Pazar ve zel Emir lan Pazar ....................................... VOBda lem Yntemleri ............................................................................. STANBUL ALTIN BORSASI (AB) ............................................................... ABnin Faaliyet Alan, Grev ve Yetkileri .................................................. ABde Yer Alan Piyasalar............................................................................. Kymetli Madenler Piyasas..................................................................... Kymetli Maden dn Piyasas ............................................................ Elmas ve Kymetli Ta Piyasas .............................................................. zet................................................................................................................ Kendimizi Snayalm...................................................................................... Yaamn inden............................................................................................ Okuma Paras .............................................................................................. Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. Yararlanlan ve Bavurulabilecek Kaynaklar ...............................................
62 62 62 69 69 70 70 70 70 70 71 71 71 72 72 73 73 74 75 76 77 78 79 80 80 81
Sermaye Piyasas Kurumlar .................................................. 82

SERMAYE PYASASI KURUMLARI................................................................ SERMAYE PYASASI KURULU .................................................................... BORSALAR ..................................................................................................... stanbul Menkul Kymetler Borsas ............................................................. Vadeli lem ve Opsiyon Borsas ................................................................ stanbul Altn Borsas ................................................................................... TAKAS VE SAKLAMA KURULULARI .......................................................... MKB Takas ve Saklama Bankas ............................................................... Merkezi Kayt Kuruluu ............................................................................... ARACI KURUMLAR ...................................................................................... Arac Kurumlar .............................................................................................. Vadeli lemler Araclk irketleri ................................................................. YATIRIM ORTAKLIKLARI ............................................................................. Menkul Kymet Yatrm Ortaklklar ............................................................. Gayrimenkul Yatrm Ortaklklar................................................................. 83 83 85 85 86 88 89 89 91 92 92 94 94 95 95
4. NTE
vi
indekiler
Giriim (Risk) Sermayesi Yatrm Ortaklklar.............................................. FONLAR ......................................................................................................... Menkul Kymet Yatrm Fonlar .................................................................... Konut Finansman Fonlar ............................................................................ Varlk Finansman Fonlar............................................................................. Bireysel Emeklilik Fonlar............................................................................. PORTFY YNETM VE SAKLAMA RKETLER ....................................... VARLIK YNETM RKETLER ................................................................... GAYRMENKUL DEERLEME RKETLER ................................................. YATIRIM DANIMANLII............................................................................. BAIMSIZ DENETM KURULULARI........................................................... DERECELENDRME KURULULARI.............................................................. KONUT FNANSMANI KURUMLARI ............................................................ POTEK FNANSMANI KURULULARI ....................................................... SERMAYE PYASASI LSANSLAMA SCL VE ETM KURULUU ........... YATIRIMCILARI KORUMA FONU ............................................................... SERMAYE PYASASI MESLEK BRLKLER................................................... Trkiye Sermaye Piyasas Arac Kurulular Birlii .................................... Trkiye Deerleme Uzmanlar Birlii ......................................................... zet ............................................................................................................... Kendimizi Snayalm ..................................................................................... Yaamn inden ........................................................................................... Okuma Paras ........................................................................................... .. Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. Yararlanlan ve Bavurulabilecek Kaynaklar ...............................................
96 96 96 98 99 99 99 100 100 100 101 101 102 102 102 103 103 103 104 106 108 109 109 110 110 110
5. NTE
Sermaye Piyasas Aralar....................................................... 112

SERMAYE PYASASI LE LGL TEMEL KAVRAMLAR .............................. Finansal Aralar ............................................................................................. Menkul Kymet-Kymetli Evrak..................................................................... Sermaye Piyasas Kurulu............................................................................... Kaytl Sermaye Sistemi ................................................................................ SERMAYE PYASASI MEVZUATINDA YER ALAN FNANSAL ARALAR... Hisse Senetleri .............................................................................................. Hisse Senedi Trleri ...................................................................................... Tedavl Bakmndan Hisse Senetleri ..................................................... Sermaye Artlarna Gre Hisse Senetleri .............................................. hra Deerine Gre Hisse Senetleri ..................................................... Sahiplerine Saladklar kar Asndan Hisse Senetleri...................... Adi Hisse Senetleri ve mtiyazl Hisse Senetleri.................................... Oydan Yoksun Hisse Senetleri............................................................... Katlma ntifa Senedi............................................................................... 113 113 113 114 114 114 115 115 115 115 116 116 116 116 116
indekiler
vii
Borlanma Aralar........................................................................................ Tahviller ......................................................................................................... Tahvil ile ilgili kavramlar ........................................................................ Tahvil Trleri ........................................................................................... Gvenceli Tahviller ................................................................................. Gvencesiz Tahviller............................................................................... Kra tirakli Tahviller............................................................................. denim Fonlu Tahviller ......................................................................... Primli Tahviller ........................................................................................ kramiyeli Tahviller ................................................................................. Endeksli Tahviller.................................................................................... Faizi Tahvil Olarak denebilen Tahviller ............................................. Riskli Tahviller......................................................................................... Sfr Kuponlu Tahviller............................................................................ Tahvilin stnlkleri ve Snrllklar...................................................... Hisse Senedine evrilebilir Menkul Kymetler ............................................ Ortaklk Varantlar......................................................................................... Arac Kurulu Varantlar................................................................................ Kr ve Zarar Ortakl Belgesi...................................................................... Varla Dayal Menkul Kymetler ................................................................. Gayrimenkul Sertifikas ................................................................................. Yabanc Sermaye Piyasas Aralar............................................................... potekli Sermaye Piyasas Aralar ............................................................... Varlk Teminatl Menkul Kymetler .............................................................. Yatrm Fonu Katlma Belgeleri .................................................................... Kira Sertifikas................................................................................................ DER SERMAYE PYASASI ARALARI VE TEKNKLER............................ Trev rnler ................................................................................................ Trev rnlerin Kullanm Amalar....................................................... Vadeli (Forward) lemler, .................................................................... Gelecek Szlemeleri .............................................................................. Opsiyon Piyasalar......................................................................................... Opsiyon Szlemelerinde Taraflar ......................................................... Szlemeye Konu Varla Gre Opsiyon Szlemeleri ........................ Swap ............................................................................................................. Kredi Trevleri .............................................................................................. Kredi Temerrt Swaplar (CDS) ................................................................... Krediye Dayal Tahviller (CLN) ................................................................... Kredi Spread Opsiyonlar (CSO) ................................................................. Toplam Getiri Swaplar (TRS) ..................................................................... Mezzanine Kapital ........................................................................................ kinci Dereceden Teminatl Krediler...................................................... Katlma dnc .....................................................................................
117 117 117 117 118 118 118 118 118 119 119 119 119 119 119 120 120 120 121 121 121 122 122 122 123 123 123 123 123 124 124 125 125 125 125 126 126 127 127 127 127 127 128
viii
indekiler
Sessiz Katlm ......................................................................................... Kra Katlm Hakk ................................................................................ Sukuk ...................................................................................................... zet................................................................................................................ Kendimizi Snayalm...................................................................................... Yaamn inden............................................................................................ Okuma Paras .............................................................................................. Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. Yararlanlan ve Bavurulabilecek Kaynaklar ...............................................
128 128 128 130 132 133 133 134 134 135
6. NTE
Sermaye Piyasasnda Kamuyu Aydnlatma........................... 136

KAMUYU AYDINLATMA HTYACI............................................................. KAMUYU AYDINLATMA KAVRAMI ............................................................ Kamunun Aydnlatlmasnda Taraflar........................................................... Kamuyu Aydnlatmakla Ykml Taraflar ............................................ Bilgi Kullanclar ve Bunlarn Bilgiye Eriim Dzeyleri ....................... Kamunun Aydnlatlmas Sreci ................................................................... Kamuya Aklanacak Bilgilerin erii ve Trleri........................................ KAMUYU AYDINLATMA KAVRAMININ GELM ..................................... KAMUYU AYDINLATMANIN NEM .......................................................... KAMUYU AYDINLATMA VE ERDEN ..................................................... RENENLERN TCARET (INSIDER TRADING) .................................... KAMUYU AYDINLATMA VE MANPLASYON .......................................... KAMUYU AYDINLATMA VE KURUMSAL YNETM ................................ KAMUYU AYDINLATMA PLATFORMU ....................................................... Teknoloji ve Kamuyu Aydnlatma................................................................ Kamuyu Aydnlatma Platformu .................................................................... KAMUYU AYDINLATMA VE YATIRIMCI LKLER.................................. KAMUYU AYDINLATMA VE DERECELENDRME....................................... Derecelendirme Kavram .............................................................................. Derecelendirme Faaliyetinin Kapsam ......................................................... Derecelendirmenin nemi ........................................................................... Yatrmc Asndan nemi..................................................................... hra Asndan nemi ........................................................................ Sermaye Piyasas Asndan nemi ....................................................... Para ve Finans Otoriteleri Asndan nemi ....................................... Ekonomi Asndan nemi ................................................................... KAMUYU AYDINLATMA VE BAIMSIZ DENETM .................................. zet ............................................................................................................... Kendimizi Snayalm ..................................................................................... Yaamn inden ........................................................................................... Okuma Paras ........................................................................................... .. 137 138 139 139 140 141 142 143 143 144 144 145 147 148 148 150 151 152 152 153 153 153 154 154 154 154 154 156 157 158 158
indekiler
ix
Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ 160 Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. 160 Yararlanlan ve Bavurulabilecek Kaynaklar ............................................... 161
Bankalar ve levleri .................................... ........................... 162

BANKALAR .................................................................................................... Faaliyetine Gre Bankalar ............................................................................ Ticari Bankalar ........................................................................................ Yatrm ve Kalknma Bankalar .............................................................. Sermayesine Gre Bankalar ......................................................................... Kamu Bankalar....................................................................................... zel Bankalar.......................................................................................... Yabanc Bankalar .................................................................................... Fonksiyonlarna Gre Bankalar.................................................................... Evrensel Bankalar.................................................................................... Uzman Bankalar...................................................................................... Bankalarn levleri........................................................................................ Bankalarn Temel Fonksiyonlar ............................................................ Kurumsal ereve ................................................................................... Ekonomik Kararlar: Piyasalara ve Bankalara Yansmas ...................... DNYADA BANKACILIIN GELM ....................................................... TRKYEDE BANKACILIIN GELM (1923-2011) ................................. Osmanl Dneminde Bankacln Gelimesi .............................................. Ulusal Bankalar Dnemi (1923-1932) .......................................................... zel Amal Devlet Bankalarnn Kurulduu Dnem (1933-1944) .......... zel Bankalarn Gelitii Dnem (1945-1959) .......................................... Planl Dnem (1960-1980) ............................................................................ Serbestleme ve Da Alma Dnemi (1980-2001) .................................... Yeniden Yaplandrma (2001-2002) ............................................................. YAPILANDIRMA SONRASI DNEM (2002-2008)........................................ 2002-2008 Dneminin Karakteristikleri........................................................ KRESEL KRZ DNEM (2008-2011) ......................................................... zet ............................................................................................................... Kendimizi Snayalm ..................................................................................... Yaamn inden ........................................................................................... Okuma Paras ........................................................................................... .. Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. Yararlanlan ve Bavurulabilecek Kaynaklar ............................................... 163 164 164 165 165 165 165 165 165 165 165 166 166 167 168 169 171 171 172 173 173 173 174 175 177 177 178 180 181 182 182 183 183 184
7. NTE
Uluslararas Para ve Sermaye Piyasalar................................186

FNANSAL PYASALARDA KRESELLEME ELM ................................ 187 FNANSAL PYASALARDA KURUMSALLAMA ........................................... 187
8. NTE
indekiler
Finansal Piyasalarn zellikleri ................................................................... Finansal Piyasalarn Snflandrlmas ........................................................... KRESEL FNANSAL PYASALARIN SINIFLANDIRILMASI.......................... Uluslararas Tahvil ve Para Piyasalar .......................................................... EUROPARA PYASALARI ............................................................................. EUROBOND PYASALARI............................................................................. Ulusal Piyasada hra Edilen Tahviller ........................................................ Yurtd Tahviller ........................................................................................... EUROTAHVLLERN DERECELENDRMES.................................................. DNYA BORSALARI ..................................................................................... FNANSAL GELM ENDEKS .................................................................... zet ............................................................................................................... Kendimizi Snayalm ..................................................................................... Yaamn inden ........................................................................................... Okuma Paras ........................................................................................... .. Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. Yararlanlan ve Bavurulabilecek Kaynaklar ...............................................
188 188 189 190 192 193 194 194 194 195 196 198 199 200 200 201 202 202
nsz
xi
nsz
Bir ii yaparken iki farkl bak as ile durumu analiz edebilmek gerekir. nce bu ii en etkili ekilde nasl yaparm? sorusunun cevab bulunmaldr. Bu sorunun cevabndan ok daha nemli bir cevap da ben bu ii niin yapyorum? sorusuna verilecek olan cevaptr. Zeki adam nasln akll adam niinini dnr. Bu kitap niin hazrland? Dnya standartlarnda bir sermaye ve finans piyasas ina edebilirsek Trkiyeyi 2023te dnyann en byk on ekonomisi iine sokabiliriz. Bunu nasl yaparz? Trkiyede finansal okuryazarl gelitirerek yapabiliriz. Sermaye ve finans piyasalarn bytp glendirmek iin firmalarn faaliyetlerini sermaye piyasalar kanalyla finanse edebileceklerini bilmelerini; yatrmclarn da firmalar finanse edecek yatrmlar yapabilecek bilgi dzeyine sahip olmalarn salamalyz. Anadolu niversitesi Akretim Fakltesi ktisadi ve dari Programlar Blm, letme Blm rencilerinin ders kitab gereksinimlerini karlayabilmek amacyla hazrlanan Sermaye Piyasas ve Finansal Kurumlar kitab bu felsefe temelinde ortaya kt. Bir ekip almasnn rn olup, nemli bir ksm sermaye ve finans piyasalaryla ilgili kurumlarda en st dzeyde grev yapan kiilerce hazrland. Bu sebeple bu alma benzerlerinden farkldr. Bize bu frsat sunan bata Anadolu niversitesi rektr Prof. Dr. Davut AYDIN olmak zere, tm Anadolu niversitesi ekibine teekkr ederiz.
Editr Prof.Dr. A. Vedat AKGRAY Sermaye Piyasas Kurulu Bakan
Editr Yrd.Do.Dr. Fatih TEMZEL Anadolu niversitesi ktisadi ve dari Bilimler Fakltesi
1
Finansal Finansal Finansal Finansal
Amalarmz
Bu niteyi tamamladktan sonra; Finansal piyasalar ve finansal piyasalarn fonksiyonlarn aklayabilecek, Finansal sistemin unsurlarn aklayabilecek, Finansal piyasalar farkl alardan snflandrabilecek, Finansal piyasalarda arac kurumlarn roln aklayabilecek, Finansal piyasalarda dzenleyici ve denetleyici kurumlara neden gereksinim duyulduunu aklayabilecek, Finansal piyasalarda faiz orann belirleyen faktrleri aklayabilecek, Kresellemenin finansal piyasalar zerindeki etkilerini aklayabileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
Piyasa Sistem Varlk Kurumlar Arac Kurumlar dn Verilebilir Fonlar Teorisi Likidite Tercih Teorisi Faiz Oranlarnn Vade Yaps
indekiler
FNANSAL MMAR FNANSAL PYASALAR NEDEN VARDIR, FONKSYONLARI NELERDR? FNANSAL PYASALAR VE FNANSAL SSTEM FNANSAL PYASALARIN SINIFLANDIRILMASI YATIRIM VE FNANSMAN ARALARI FNANSAL ARACILIK VE FNANSAL KURUMLAR FNANSAL PYASALARDA DZENLEYC VE DENETLEYC KURUMLAR FAZ ORANI VE FAZ ORANLARININ YAPISI FNANSAL PYASALARDA KRESELLEME
Sermaye Piyasalar ve Finansal Kurumlar
Finansal Sistem ve Finansal Piyasalar
Finansal Sistem ve Finansal Piyasalar

FNANSAL MMAR
Finansal piyasalar ve finansal piyasalardaki gelimeler ekonomideki tm birimleri yakndan ilgilendirmektedir. Faiz oranlarnda bir art, alnacak kredinin faiz orann artracandan daha fazla maliyete katlanmak durumunda kalnacak ya da kredi almaktan vazgeilecektir. Dier taraftan faiz oranlarndaki art tasarruflarn daha yksek getiri salamas anlamna geleceinden memnuniyet verecektir. Yine borsa ya da dviz kurlarndaki bir dalgalanma sadece iletmeleri, devleti ya da devleti temsilen hkmetleri deil, tm toplumu yakndan ilgilendirmektedir. Faiz, altn, tahvil, dviz, borsa endeksleri gibi finansal varlklarn fiyat hareketleri, birimlerin hem mevcut servet dzeyini hem de gelecekle ilgili finansal kararlarn etkiledii iin finansal piyasalara olan ilgi her geen gn artmaktadr. Kitabn ilk nitesi olan bu nitede; bireyleri, iletmeleri, devleti ve lke ekonomilerini ok yakndan etkileyen finansal piyasalar, finansal kurumlar, finansal aralar ve bu piyasalara yn veren faizler zerinde durulacaktr. Bu nite genel olarak finansal mimarinin bileenlerini belirginletirecek, dier niteler ise bileenlerin detaylarn ortaya koyacaktr.
Servet: Ekonomik Birimlerin sahip olduu tm varlklardr.
FNANSAL PYASALAR NEDEN VARDIR, FONKSYONLARI NELERDR?

Piyasa genel anlamda arz ve talebin karlat ortamlardr. Bir ekonomide piyasalar reel piyasalar ve finansal piyasalar olarak iki temel grupta toplamak mmkndr. Reel piyasalar; mal ve hizmet alm-satmnn yapld mal ve hizmet piyasalar ile mal ve hizmetlerin retiminde kullanlan retim aralarnn alnp satld piyasalar oluturmaktadr. Finansal piyasalar ise, fon a veren birimlerle fon fazlas veren birimlerin karlat ve fon transferinin gerekletii ortamlardr. Finansal piyasalar; fon arz eden birimlerle, fon talep eden birimleri karlatrarak her iki tarafn da ihtiyalarnn giderilmesine, refah dzeylerinin artmasna, bu balamda da ekonominin gelimesine olanak salamaktadr. Bir ekonominin temel birimleri hanehalk (bireyler), iletmeler ve devlettir. Finansal piyasalarda fon sunanlar tasarruf fazlas veren birimler, fon talep edenler tasarruf a olan birimler olarak adlandrlmaktadr. Gnmz piyasa ekonomilerinde tasarrufta bulunan birimlerle yatrm yapan birimler farkl birimlerdir.
SIRA SZDE
DNELM
Ekonominin geliimi, refah dzeyinin artrlmas iin tasarruf eden birimlerle (fon arz eden birimler) yatrm yapacak birimlerin (fon talep eden birimler) karlatrlmas gerekmektedir. Bylece, dank hlde bulunan tasarruflarn bir araya getirilerek, yatrm yapacak birimlere, gven ortam iinde aktarlmas salanabilir. Finansal piyasalar, verimli bir biimde retime aktarma olanana sahip olmayan, ok sayda tasarruf sahibinin kk miktarlardaki fonlarn, bu frsatlara sahip birimlere aktarlmasna olanak salayarak ekonomide etkinlii ve refah dzeyini artrmaktadr. Finansal piyasalar sadece retime ynelik harcamalar iin deil, ayn zamanda tketim harcamalar iin gerekli fonlarn da temin edildii piyasalardr. Pek ok kii iin kredi ile bir arabaya ya da bir eve bugnden sahip olmak, tassarruf ederek SZDE uzun yllarSIRA sonra sahip olmaktan daha caziptir. Finansal piyasalar, birimlerin gereksinim duyduklar fonlarn karlanmasn salayarak hem fon talep edenlere hem de fon arz edenlere fayda salamaktadr. DNELM
SIRA SZDE S O R U
DNELM DKKAT S O R U SIRA SZDE DKKAT AMALARIMIZ
Finansal piyasa SIRAnedir SZDEve finansal piyasalarn temel ilevi nedir?

S O R U DNELM
D K K A T kavram, retim amal yaplan yatrmlar iin kullanlmaktadr. Ekonomide yatrm Mikro bazda bakldnda, kiilerin tketimden vazgeerek yaptklar mevduat ya da S O SZDE Ryaplan U finansal varla yatrmlar yatrm olarak deil, fon transferi olarak grSIRA mektedir.
AMALARIMIZ FNANSAL PYASALAR VE FNANSAL SSTEM
DKKAT
SIRA SZDE K T A P AMALARIMIZ TELEVZYON K T A P NTERNET TELEVZYON
NTERNET
Finansal piyasalarda SIRA SZDE fonlarn, arz edenlerden talep edenlere aktarlmasnda etkin ileyen bir sisteme ihtiya vardr. Finansal sistemin etkinlii artt lde fon arz K T A P ve talebinin uygun koullarda, uygun fiyatlarla karlama olana artmaktadr. AMALARIMIZ Finansal piyasalar, sadece fon arz edenlerle fon talep edenlerden olumamaktadr. Finansal piyasalar; fon arz edenler ve fon talep edenler yannda fon akmlaTELEVZYON rna araclk eden kurumlar, fon akmn salayan finansal varlklar; piyasalarn K T A P adil, effaf ve gven ortam iinde almasn salayacak hukuki ve idari dzenlemelerden oluan bir sistem olarak dnmek gerekir. Grld gibi finansal sis N T piyasalardan ERNET tem, finansal daha geni bir kavram ifade etmektedir. TELEVZYON Finansal sistemi oluturan unsurlar Tasarruf sahipleri (Fon arz edenler), Yatrmclar (Fon talep edenler), N T Eve R N finansman ET Yatrm aralar, Yardmc kurulular, Hukuki ve idari dzenlemeler eklinde saylabilir.
1. nite - Finansal Sistem ve Finansal Piyasalar
5
ekil 1.1
TASARRUF SAHPLER ( Fon arz edenler) Hanehalk letmeler YATIRIM VE FNANSMAN ARALARI Para (Nakit) Mevduat Banka paras Kredi Sosyal gvenlik fonlar Kooperatif kaynaklar Tahviller Hisse senetleri potekli bor ve irat senetleri Kamu hisse senetleri Gelir ortakl senetleri Devlet i borlanma senetleri (DBS) Varla dayal menkul kymetler (VDMK) Depo edilen menkul kymet sertifikalar Repo, ters repo YARDIMCI KURULULAR (Fon akmna araclk edenler) Bankalar Arac kurumlar Yatrm ortaklklar Menkul kymet borsas Sosyal gvenlik kurulular Sigorta irketleri Kooperatifler Yatrm kulpleri Genel finans ortaklar Risk sermayesi yatrm ortaklklar Derecelendirme (rating) irketleri Takas ve saklama irketleri Portfy ynetim irketleri Yatrm danmanl irketleri HUKUK VE DAR DZEN lkeler Kurallar Tzkler Denetim Rekabet kurulu Bankaclk Dzenleme ve Denetleme Kurulu Sermaye Piyasas Kurulu
YATIRIMCILAR TKETCLER ( Fon talep edenler) letmeler Devlet Hanehalk

SIRA SZDE SIRA SZDE
DNELM
Finansal sistemin unsurlar daha ak bir biimde ekil 1.1de grlmektedir. Grld zere finansal piyasalarda ayn birimler hem fon talep eden, hem de S O R U arz eden olarak yer almaktadr.
D K K A T tm bireyleletmeler, finansal kurumlar dahil tm iletmeleri; hanehalk, ekonomideki ri; devlet, ekonomideki tm kamu kurum ve kurulularn kapsamaktadr.
DNELM S O R U
DKKAT
Bireylerin gelirleri ve harcamalar zaman iinde deimektedir. Baz dnemlerde harcamalar gelirlerinden fazla baz dnemlerde az olmaktadr. Dolaysyla biAMALARIMIZ reylerin gelirleri ile harcamalar ou zaman eit deildir. letmeler gnlk faaliyetlerini srdrmeleri yannda bymek, rekabet stnl salamak, yeni yatrmlar yapmak durumundadr. letmeler devaml byme, yeni giriimlerde buK fon T A P lunma isteinde olduundan fon a veren, dier bir ifade ile talep eden bi-
SIRA SZDE
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
TELEVZYON
NTERNET
NTERNET
6
Dorudan yatrmlar: Bir irketin retimini ana merkezinin bulunduu lke snrlar dna yayarak yabanc lkelerde yalnz ya da ortaklarla retim tesisi kurmas, mevcut tesisleri satn almas ya da bu tesislerle birlemesidir. Portfy yatrmlar: Yabanclarn retime ynelik yatrm deil de menkul deerlere D Nyaplan E L M yatrmlardr. Scak para olarak da adlandrlan bu tr yatrmlarn amac stlenilen risk S O R U karlnda en yksek getiriyi elde edebilmektir.
SIRA SZDE
rimlerdir. Devletlerin de yatrmlar ve cari harcamalar iin paraya ihtiyalar vardr. letmeler gibi devletler de toplamda fon talep eden birim olarak finansal piyasalarda nemli arl olan birimlerdir. Yabanclar dorudan yatrmlar veya portfy yatrmlar ile lkelere fon giriine yol aarken benzer ekilde yerliler de yabanc lkelere fon transferi gerekSIRA Sermayenin SZDE letirmektedir. akcl nedeniyle, dier piyasalara gre finansal piyasalarda uluslararaslama eilimi daha fazladr. Bu olgu, sadece gelimekte olan lkeler iin deil, gelimi lkeler iin de szkonusudur. Doal olarak ulusal finansal DNELM sistem uluslararaslaarak fonlarn aknda kullanlan finansal aralarn, araclk eden yardmc kurumlarn, fon arz ve talebinde bulunanlarn says ve eitlilii artS O R U maktadr. Buna bal olarak piyasalarda ilem hacmi ve etkinlik de artmaktadr. Finansal piyasalarn D K K A T etkinlii: ok sayda alc ve satcnn bulunduu ve alc ve satclarn tek balarna piyasay etkileyecek bir paya sahip olmad piyasalar etkindir denir. Etkin piyasalarda SIRA finansal varlklarn fiyatnn, piyasaya ulaan tm bilgileri yanstt varsaylr. SZDE Bilgiler piyasaya hzla gelir ve herkes tarafndan ulalabilir. Piyasaya gelen yeni bilgilerle menkul deerlerin fiyatlarnda ok ksa srede deiiklikler olur. Etkinlik, yeni bilgilerin hangi hzda, hangi dorulukta geldiine ve fiyatlarn da hangi hz ve dorulukta oluAMALARIMIZ tuuna bal olmaktadr. Doru bilgilerin, ksa srede piyasaya ulamas ve ksa srede fiyatlara yansmas lsnde piyasann etkinlii artacaktr. Etkin piyasalarda anormal getiK mmkn T A P deildir. ri elde etmek Da ak bir ekonomide fon arz edenler ve fon talep edenler kimlerdir? SIRA SZDE
DNELM Finansal piyasalar farkl alardan snflandrmak mmkndr. Aada daha ok benimsenen snflandrmalara yer verilmitir. NTERNET FinansalS varln niteliine gre; O R U Bor piyasalar z sermaye piyasalar DKKAT Finansal varln sresine gre; Para piyasalar SIRA SZDE Sermaye piyasalar Finansal varln ilk kez alnp satlmasna gre; Birincil piyasalar AMALARIMIZ kincil piyasa demelerin hemen ya da gelecekte yaplmasna gre; Nakit piyasalar K ya Tda A spot P Vadeli piyasalar rgtlenme durumuna gre; rgtlenmi piyasalar (Organize Piyasalar) TELEVZYON rgtlenmemi piyasalar (Organize olmam piyasalar, tezgh st piyasalar) Bor Piyasas ve z sermaye Piyasas: Finansal piyasalarda en yaygn biimde kullanlan finansman yntemi borlanmalardr. Bor, bankalardan salana N T borlanma ERNET bilecei gibi aralar ihra edilerek tasarruf sahiplerinden de salanabilir. Borlanma aralarnn iki temel zellii, belirlenmi bir vadesinin ve faizinin olmasdr. Bor alanlar, vade iinde faizi ve anaparay demek zorundadr. Borlanma amacna bal olarak borcun vadesi ksa ya da uzun olabilir.
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P SIRA SZDE TELEVZYON

DNELM
FNANSAL PYASALARIN SINIFLANDIRILMASI
TELEVZYON
NTERNET S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
Hazine bonolar, devletin ksa sreli fon ihtiyacn karlamada en ok kulland para piyasas aralarndandr. letmeler de yine ksa sreli fon ihtiyacn karlamada banka kredilerini ve finansman bonolarn kullanabilmektedir. z sermaye piyasasnda hisse senedine yatrm yapan yatrmclar kuruma ortak olmakta, kurumun kr ve varlklar zerinde hakka sahip olmaktadr. Ayrca SIRA SZDE hisse senedi sahipleri kuruma ortak olduklar iin oy hakkna ve yneticileri belirleme hakkna da sahiptirler. Ortaklk hakk veren finansman aralaryla borlanma aralarnn dier bir fark faiz demesi yapldktan N E L M ortaklara D sonra SZDE verenlerin kr pay demesinin yaplabilmesidir. Tasfiye durumunda SIRA da bor ncelik hakk vardr; tasfiye sonucunda nce borlulara deme yaplr, kalan S O R U zsermaye sahiplerine denir. DNELM lkemizde zel kurum tahvillerinde vade en az 2 yl, devlet tahvillerinde ise K A yl T olmaktadr. D Kbir
S O R U
SIRA SZDE
DNELM SIRA SZDE S O R U DNELM DKKAT S O R U
Para piyasasnn temel aralar; para, mevduat, hazine bonolar, finansman bonolar, mevDKKA T duat sertifikalar, repo, banka kabulleri, banka bonolar, eurodolarlar, varla dayal AMALARIMIZ menkul kymetler, finansal trevler gibi finansal varlklardr. SIRA SZDE Para Piyasalar ve Sermaye Piyasalar: letmeler genellikle ksa sreli varlklaK piyasalarndan, T A P rn finanse etmede, ksa sreli harcamalarn karlamada para orAMALARIMIZ ta ve uzun vadeli varlklarn finanse etmede de sermaye piyasalarndan faydalanr. letmelerde sermaye piyasalarndan salanan fonlar, genellikle orta ve uzun sreTK E LE V N TZ AY O P li varlklarn finansmannda kullanlr. Bir lkede sermaye piyasasnn geliebilmesi iin aada belirtilen koullarn olumas gerekir: Ekonomide tasarruf dzeyinin ykselmesi, T E L E V Z Y O Nolmas, zel ya da kamu iletmelerinin uzun sreli fonlara ihtiyalarnn NTERNET Menkul deerlere yatrm yaplmasna uygun ortamn olmas, ok sayda halka ak anonim ortaklklarn olmas, Sermaye piyasasnda araclk yapacak arac kurumlarn gelimi olmas, NTERNET Halka aklanacak bilgileri izleyecek, yatrm analizleri yapabilecek kii ve kurumlarn olmas, SZDE Sermaye piyasasnn gven, aklk ve kararllk iinde SIRA almasn salayacak yasal dzenlemelerin olmas gibi saylabilir. Sermaye piyasalar, piyasa ekonomisinin var olduu kapitalist ekonomilerde DNE LM sistemin vazgeilmez bir esidir. Bu piyasalarn salkl bir biimde ileyerek lke ekonomisine gerekli katky salayabilmesi iin ekonominin salkl ve istikrarS O R U l olmasnn rol byktr. Sermaye piyasasnn temel aralar ise devlet tahvilleri, irket tahvilleri, senediyle D K K hisse AT deitirilebilir tahvil, katlma intifa senedi, ipotekli bor ve irad senedi, kr ve zarar ortakl senedi, gelir ortakl senedi ve hisse senetleridir. SIRA SZDE Para piyasas ile sermaye piyasas arasndaki temel farkllklar u ekilde sAMALARIMIZ ralanabilir: Para piyasasnda risk sermaye piyasasna gre daha dktr. Para piyasasnda vade ksa olduu iin sermaye piyasasna gre risk daha dk K T piyasasna A P olur. Riske bal olarak para piyasasnda getiri de sermaye gre daha dk olacaktr.
TELEVZYON
SIRA SZDE
SIRA SZDE DKKAT AMALARIMIZ SIRA SZDE
K T A P AMALARIMIZ
TK E L E V T ZAY O PN
TELEVZYON NTERNET
NTERNET SIRA SZDE
DNELM S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
NTERNET
Para piyasas finansal aralarnn likiditesi sermaye piyasasna gre daha yksektir. Likidite finansal varlklarn ksa srede, kolaylkla ve deerinden nemli kayp olmakszn alnp satlabilmesidir. Bu nedenle lkemizde olduu gibi dnyada da en gelimi, en etkin piyasalar para piyasalardr. Gerekte para piyasas ile sermaye piyasasn kesin izgilerle birbirinden ayrmak ok da mmkn deildir. rnein, para piyasasnn balca kurumu olan ticari bankalarn, zellikle son yllarda sermaye piyasasnda da nemli fonksiyonlar stlendii grlmektedir. Yine fonlar da para piyasasndan sermaye piyasasna, sermaye piyasasndan para piyasasna doru akmaktadr. Organize Piyasa-Organize Olmayan Piyasa (Tezgh st piyasalar): Finansal piyasalar organize olup olmamasna gre organize piyasalar ve organize olmayan piyasalar olarak snflandrlabilir. Organize piyasalarda yatrmclar tarafndan bilgilere eriim kolay ve dk maliyetli olur; ok sayda alc ve satc olduu iin tam rekabet koullar daha geerli olur; alc ve satclarn tek balarna piyasay etkileyebilme gc olmaz. Bu balamda, rgtlenmi piyasalarda finansal varlklarn fiyat doru olarak belirlenir. Organize olmam piyasalarda finansal varlklarn fiyatlar pazarlkla oluur. Bu tr piyasalarda genellikle ilem yapan tasarruf sahiplerinin kimlii bilinmedii gibi arac kurum da bilinmez. Organize olmam piyasann aldatlma olaslnn yksek olmas, devamllk gstermemesi gibi sakncalar olmasna karlk, kk ve riski yksek olan iletmelerin finansal varlklarna likidite kazandrmas asndan nemli ilevleri bulunmaktadr.
Organize Piyasalar TC Merkez Bankas Piyasalar Ak piyasa nterbank Para Piyasas Dviz Piyasas MKB Piyasalar Hisse Senedi Piyasas Tahvil ve Bono Piyasas Uluslararas Piyasa Vadeli Piyasa stanbul Altn Piyasas zmir Vadeli ve Opsiyon Borsas Organize Olmayan Piyasalar Bankalararas Piyasalar Piyasas Repo Piyasas Tahvil Piyasas Dviz Piyasas Serbest Altn Piyasas Serbest Dviz Piyasas
Para piyasasnn rgtlenmi kurumu bankalar sistemidir. rgtlenmemi para piyasas banka sisteminin dnda kalan piyasadr. Bankalar dndaki kii ve kurulular da bazen iletmelere ksa vadeli fon salamaktadr. Sermaye piyasalarnn rgtlenmi temel kurumu borsalardr. rgtlenmi piyasalarda borsaya kote olmu irketlerin menkul kymetleri belirli kurallar erevesinde alnp satlr. rgtlenmemi, dier bir ifade ile serbest piyasalarda pek ok finansal kurum telefon, telex, fax ve bilgisayarlarla birbirleriyle iletiime geerek fon transferini gerekletirir. Birincil Piyasa-kincil Piyasa: Finansal varlklarn ilk kez alclara satld piyasaya birincil piyasa denir. Birincil piyasalardaki ilemler neticesinde bu finansal varlklar ihra eden kurumlara fon girii olur. kincil piyasalar ise daha nce alnp satlan finansal varlklarn tekrar ilem grd piyasalardr.
Spot Piyasa-Vadeli Piyasa: demenin ve teslimatn hemen ya da 2 ignnde yapld piyasalara spot piyasa denir. Gelecekteki bir tarihte demenin ve teslimatn yapld, fiyatn ise bugnden belirlendii piyasalara ise vadeli piyasalar denir. Vadeli ilemler genellikle gelecekte karlalabilecek riskleri ortadan kaldrmak iin yaplr. Para ve sermaye piyasalar arasndaki temel farkllklar nelerdir? SIRA SZDE
SIRA SZDE
YATIRIM VE FNANSMAN ARALARI
Finansal piyasalara fon sunanlarn sunduklar fon karlnda fon talebinde bulunanlardan aldklar varlklara finansal varlk (finansal ara) denir. Finansal S O R U varlklar fon talebinde bulunanlar tarafndan yaratlp fon sahiplerine fonlarnn karlnda verilir. Finansal varlklarn arsa, bina gibi reel varlklara gre farkll, deerinin tad haktan kaynaklanmasdr. Finansal varlk, eden biAT D K Kihra rim asndan bir ykmllk iken satn alan asndan bir varlktr. Genellikle finansal varlklar ile menkul kymetler kavram e anlaml olarak kullanlmaktaSIRA SZDE SIRA SZDE dr. Ancak, gerekte finansal varlklar ve menkul kymetler e anlaml deildir. Sermaye Piyasas Kanununa (SPKa.) gre menkul kymet ortaklk veya alacakllk hakk salayan, belli bir mebla temsil eden, yatrm AMALARIMIZ arac olarak kullanDNELM lan, dnemsel gelir getiren, misli nitelikte, seri hlinde karlan, ibareleri ayn olan ve artlar Sermaye Piyasas Kurulu (SPK) tarafndan belirlenen kymetli evK S OT RAU P rak olarak tanmlanmaktadr.
D K K A T kymet zelMenkul kymetler finansal varlklardr; ancak tm finansal varlklar menkul TELEVZYON lii gstermeyebilir.
DNELM
DNELM S O R U
DKKAT
SIRA SZDE SIRA SZDE AMALARIMIZ DNELM K S O TR A UP
DKKAT TELEVZYON
SIRA SZDE
SIRA SZDE
Nakit aklar: Bir finansal varln getirisi belirli bir NTERNET zaman diliminde o finansal AMALARIMIZ SIRA SZDE varlktan salanacak nakit girileriyle hesaplanr. Finansal varln trne gre elde edilecek nakit D N EA LM K T P aklar deiecektir.
Tm finansal varlklar alacak hakk veren (karan birim asndan bor ifade N T E olarak R N E T iki temel eden) finansal varlklar ve ortaklk hakk veren finansal varlklar AMALARIMIZ SIRA SZDE grupta toplanabilir. Alacak hakk veren ya da bor ifade eden finansal varlklar ihra eden kurumlar sabit ya da deiken oran zerinden faiz demek durumundadr. Dier taraftan hisse senedini satn alan yatrmclar ise bu senedi ihra D E LP M eden firK T NA mann ortadr ve faiz gibi sabit bir nakit ak beklentisi olmayacaktr. Hisse senedi yatrmclarnn firmann krndan pay alma ve hisse senedinin deerinin artS O R U mas durumunda sermaye kazanc elde etme hakk vardr.
TELEVZYON
D K K A T gsterebilir. Baz finansal varlklar yukarda ifade edilen iki grup dnda melez karakter rnein imtiyazl hisse senetleri, ortaklk hakk vermesiyle adi hisse senetlerine benzer; NTER NET dzenli ve genellikle sabit karpay denmesi nedeniyle de tahvile benzemektedir. Hisse SIRA SZDE senedine dntrlebilen tahviller de benzer zelliktedir; tahvil olmakla birlikte hisse senedine dntrlebilecei iin tam olarak tahvil saylamaz.
S O R U TELEVZYON DKKAT
SIRA NTER NET SZDE
AMALARIMIZ
AMALARIMIZ
Borlanma aralarnn nakit girileri, faiz ve anapara demeleri iken hisse senetlerinin nakit girileri kr pay ve sermaye kazancdr. Nakit aklarnn elK T A P de edilme olaslna bal olarak finansal varlklarn getirisi ve fiyat farkllk gsterecektir. Riskin tahmin edilebilirlii: Bir finansal varln riski, getirisindeki llebilir TELEVZYON oynaklkla ilgilidir. Finansal varlktan elde edilecek nakit aklarnn gerekleme
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
NTERNET
10
olasl arttkca risk decektir. Risk, finansal varln trne, vadesine, karan kurumun durumuna gre deiecektir. Finansal varln riski, finansal varl karan kurumun niteliine bal olarak farkllk gsterir. Devletin kard tahviller ile zel firmalarn kard tahviller ayn risk dzeyinde deildir. Riske bal olarak finansal varlklarn fiyat da deiecektir. Vade: Finansal varlklarda vade nemli bir faktrdr. Finansal varlklarn vadesi uzadka, finansal varlklardan elde edilecek nakit aklarnn gerekleme olasl decek, buna bal olarak risk artacaktr. Likidite: Likidite, paraya dntrlebilme zellii olarak da ifade edilebilir. Finansal varlklar ne kadar ksa srede, deerinden nemli kayp olmakszn, kolaylkla paraya dnebiliyorsa likiditesi o kadar yksek olacaktr. Gvenilir bir firmann hisse senetlerinin ya da tahvillerinin likiditesi, daha az gvenilir bir firmann hisse senetleri ve tahvillerin likiditesinden daha yksektir. Hazine bonolar ise en likit finansal varlklardr. Blnebilirlik: Bu zellik finansal varlklarn en az hangi miktarlarda paraya dntrlebilecei ile ilgili bir zelliktir. Finansal varlklar ne kadar blnebilir ise, dier bir ifade ile ne kadar kk birimlerle alnabilme zelliine sahipse o kadar kolay alnp satlabilecektir. Vergi zellii: Finansal varlklarn dier bir zellii vergi statlerinden kaynaklanmaktadr. dari dzenlemelerle bir ksm finansal varlklara vergi muafiyeti getirilirken bazlarna dk vergilendirme yaplabilir. Para birimi: Finansal varlklar lke paras dnda bir para birimiyle de karlabilir. Serbest dviz kuru sistemlerinin geerli olduu gnmz ekonomilerinde finansal varln para birimi nemli hle gelmektedir. ou finansal varlklar tek bir para birimiyle , $, *, gibi ihra edilmektedir. Baz finansal varlklarda dviz kuru riskini azaltmak zere iki para birimi kullanlmaktadr. lkelerin ve piyasalarn gelimilik zelliklerine bal olarak kullanlan yatrm ve finansman aralar eitlilik gstermektedir.
SIRA SZDE
SIRA SZDE Finansal aralarn en nemli ekonomik fonksiyonlar nelerdir?
DNELM S O R U
FNANSAL ARACILIK VE FNANSAL KURUMLAR

Finansal piyasalarda fon arz ve talebi dorudan ya da finansal araclar vastasyla karlaabilir. Finansal arac kurumlar, fonlarn arz edenlerden talep edenlere koO Rekilde U lay ve etkin Sbir transfer edilmesinde yardmc olan kurululardr. Finansal sistemde fonlarn el deitirmesi genellikle finansal arac kurumlar tarafndan gerekletirilir. D Araclk K K A T yapan kurumlar ve ilevleri lkelerin gelimilik dzeyleri, politik, kltrel ve tarihi zelliklerine bal olarak, lkeden lkeye farkllk gsterir. Bununla birlikte temel ilevleri, fon akmn kolaylatrmaktr. SIRA SZDE Finansal varlklarn araya bir kurum girmeksizin aracsz el deitirmesine dorudan finansman, araclar vastasyla el deitirmesine dolayl finansman AMALARIMIZ denir. Fonlar daha ok finansal kurumlar olarak da adlandrlan arac kurulular aracl ile el deitirmektedir. Arac kurumlar olmakszn ok sayda kk tasarruflarn uygun zamanda, uygun fiyatlarla, etkin bir biimde fon talep K T A P edenlere transfer edilmesi gtr. Aada dorudan ve dolayl finansman ekli gsterilmektedir.
TELEVZYON
DNELM
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
NTERNET
11
ekil 1.2
DOLAYLI FNANSMAN FNANSAL ARACILAR
Dorudan ve Dolayl Finansman
Fon Fazlas Olanlar (Tasarrufular) Hanehalk letmeler Devlet Yabanclar FNANSAL PYASALAR
FON
FON
Fon A Olanlar (Yatrmclar) letmeler Devlet Hanehalk Yabanclar
DORUDAN FNANSMAN
Dorudan finansmanda fonlar, fon arz edenlerden fon talep edenlere dorudan transfer edilmektedir. Menkul kymetler borsasndaki ilemler dorudan finansman zellii gstermektedir. Bu piyasada tasarruf sahipleri fonlarn uygun grdkleri finansal varlklara yatrr. Bu yatrmlarla ilgili riskleri de kendileri stlenir. Dorudan finansmanda fon arz ve talebi dorudan karlamakta, ancak bu sreci hzlandrmak ve etkinlii artrmak iin baz kurumlarn araclk etmesi dorudan finansman zelliini kaybettirmemektedir. Bu kurumlar; brokerlar, dealerlar, yatrm bankalar gibi kurumlar olmaktadr. Brokerlar; bir komisyon karlnda fon arz edenlerle talep edenleri karlatran kurumlardr. Brokerlar kendi nam ve hesabna ilem yapmazlar. Dealerlar ise; bakalar ve kendi nam ve hesabna ilem yapan arac kurumlardr. lkemizde hisse senedi ve tahvil piyasalarnda bankalar, portfy ynetim irketleri gibi kurumlar dealer olarak ilev grmektedir. Yatrm bankalar, mevduat kabul etmeyen, kredi vermeyen; iletmelerin menSIRA SZDE kul kymet ihralarnda danmanlk ve araclk yapan kurumlardr. Yatrm bankalarnn araclk rol yklenim aracl ya da en iyi gayret aracl eklinde olabilir. Yklenim araclnda yatrm bankalar, halka arz edilen D menkul kymetlerin NELM tm satlamadnda kalan satn almay stlenmektedirler. En iyi gayret aracl ile araclkta ise yatrm bankalar menkul kymetlerin satn baarl bir biimde O R U gerekletirmeye alrlar ancak satlamayan menkul kymetleriSsatn alma gibi bir riske girmezler. Dolayl finansmanda ise fon arz edenlerle talep edenler dorudan D K K A Tkarlamaz, araya arac kurumlar girer. Arac kurumlar tasarruf sahiplerinden saladklar fonlar fon talep edenlere vererek araclk hizmeti sunar ve riski stlenir. Kredi kullaSIRA SZDE nanlar ykmllklerini yerine getiremediinde mevduat sahipleri bu durumdan dorudan zarar grmeyeceklerdir, riski arac kurumlar stleneceklerdir. Dolayl finansmann en nemli arac kurumlar ticari bankalardr. Verdii krediyi tahsil edeAMALARIMIZ meyen bankalar, bunu mevduat sahiplerine aktaramayacaktr.
K Baha T A Karann P Dorudan ve dolayl finansmana ilikin daha ayrntda bilgiyi Mehmet Yatrm Analizi ve Ynetimi (2011, Gazi Kitabevi, Ankara) kitabndan bulabilirsiniz. TELEVZYON
SIRA SZDE
DNELM S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
NTERNET
12
SIRA SZDE
DNELM S O R U
Finansal piyasalarda aracl gerekli klan iki tr maliyetten bahsedilebilir. lki ilem maliyeti, ikincisi bilgilenme maliyetidir. lem maliyeti, fon transferinin gerekletirilebilmesi iin gerekli zaman ve harcanmas gereken paradan domaktadr. Finansal kurumlar bu konularda uzmanlam kurumlar olduklar ve byk miktarlarda ilemler yaptklar iin birim bana ilem maliyetleri nemli lde dmektedir. Dier bir maliyet ise eksik bilgilenme (asimetrik enformansyon) maliyetidir. Finansal ilemlerde taraflarn ayn lde bilgiye sahip olmalar ok mmkn deildir. Taraflardan birinin eksik bilgiye sahip olmas asimetrik bilgi sorununu ortaya karmaktadr. Kredi verenin eksik bilgiye sahip olmas iki nemli soruna neden olacaktr. lki ters seim (advers selection), dieri kt niyet (moral hazard) olarak ifade edilir. Ters seim sorunu, kredi ncesi kredi verenin eksik bilgilenmesinden kaynaklanmaktadr. Ters seim sonucunda fonlar; riski yksek, getirisi dk yatrmlarn finanse edilmesinde kullanlacaktr. Ters seim olasl nedeniyle kredi riski dk, getirisi yksek yatrmlarn finanse edilememesi gibi bir durum ortaya kabilmektedir. Ahlaki riziko ya da kt niyet sorunu; kredi szlemesi yapldktan sonra kredi kullanan tarafn krediyi geri deme olasln azaltan davranlarda bulunmasndan kaynaklanmaktadr. Kredi veren ya da fon arz eden tarafn, fonlarn nasl kullanld konusunda tam olarak bilgiye sahip olmamas ahlaki riziko sorununa neden olmaktadr. Finansal arac kurumlar, bilgi asimetrisinden doan ters seim ve kt niyet soSIRA SZDE runlarnn azaltlmasnda, finansal piyasalarn etkinliinin artrlmasnda nemli grevler stlenmektedir. Kk tasarruf sahiplerinin tek balarna stlenemeyecei D N E L Mbilgi asimetrisinden kaynaklanan ters seim ve kt niyet riziilem maliyetlerini, kolarn azaltmas nedeniyle arac kurumlar tercih etmeleri durumunda daha yksek getiri elde szkonusu olmaktadr. S O etmeleri R U
DKKAT Finansal kurumlar farkl alardan snflandrmak mmkndr. Para yaratma durumu dikkate alndnda finansal kurumlar para yaratan ve para yaratmayan finanSIRA SZDEsnflandrlabilir. sal kurumlar olarak Finansal piyasalarda finansal arac kurumlar arasnda etkinlii ve nemi en fazla olan kurumlar para yaratan finansal kurumlardr. lkemizde para yaratan kuAMALARIMIZ rumlar Merkez Bankas, ticari bankalar ve katlm bankalardr. Merkez Bankalar: Merkez bankalarnn ayrt edici zellii emisyon yetkisine sahip olmalardr. Banknot ihracnn bir bankaya tannmas, banknotlarda yekneK T A P sakln salanmas, para ve kredi hacminin devlete belirlenen amalara gre ayarlanmas asndan nemlidir. Merkez bankalar para, kredi ve dviz politikalarn belirleyip, uygulayan kurumlardr. Merkez bankalar ayrca bankalarn likidite TELEVZYON ihtiyacn karlayan, para ve kredi hacmini ekonominin gereksinimlerine gre dzenleyen, ekonomiye yn veren kurumlardr.
DKKAT
Finansal Kurumlar
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
TCMBnin yetki grevleriyle ilgili www.tcmb.gov.tr adresinden daha detayl bilgi elde N T E ve RNE T edebilirsiniz. Ticari Bankalar: Ticari bankaclk terimi genel olarak mevduat kabul eden kredi kurumlarn ifade eder. Tm mevduat bankalarnn temel fonksiyonu mecvut toplamak ve bor vermektir. Ticari bankalarn fon kaynaklarn genellikle ksa sreli mevduatlar, fon kullanmlarn ise iletme kredileri oluturduu iin ticari ban-
DNELM S O R U SIRA SZDE DKKAT 1. nite - Finansal Sistem ve Finansal Piyasalar DNELM
DNELM S O R U SIRA SZDE DKKAT D N E L 13 M
SIRA SZDE kalar para piyasasnn temel kurumu olarak grlr. Ticari bankalarn banka sisteS O R U mi iinde en nemli faaliyetlerinden birisi de kaydi para yaratmasdr.
SIRA SZDE S O R U AMALARIMIZ DKKAT SIRA K TSZDE A P
Kaydi para: Bankaya yatrlan mevduatn bir blmnn kanuni karlk sonra D Kayrldktan KAT kredi olarak kullandrlmas sonucu oluur. Katlm Bankalar: Katlm bankalar, dini inanlar gerei faiz gelirini kabul etmeyen birimlerin tasarruflarn sisteme kazandrmak zere oluturulan kurumlardr. Bu kurumlar tasarruf sahiplerinden mevduat ad AMALARIMIZ altnda deil de krTELEVZYON zarar hesab eklinde toplad fonlar farkl ortaklklar biiminde kullandrmaktadr.
K T A P N Tulaabilirsiniz. ERNET Katlm bankalaryla ilgili ayrntl bilgiye www.tkbb.gov.tr adresinden TELE V Z Y O N toplayaPara yaratmayan kurumlarn para yaratan kurumlardan fark mevduat mama zellikleridir. Bu bankalarn sermaye piyasalarnda tahvil, bono ve benzeri menkul kymetler kararak fon salamalar mevduat saylmamaktadr. Kalknma ve Yatrm Bankalar: Kalknma ve yatrm bankalar, gelimekte NTERNET olan lkelerde sermaye yetersizlii an giderme, sanayileme srecini hzlandrma grevini stlenen kurumlardr. Sermaye piyasalarnda araclk yapan uzmanlam kurumlarn banda yatrm ve kalknma bankalar gelmektedir. Gelimekte olan lkelerde geliimin nndeki en nemli engel sermaye yetersizliidir. Yatrm ve kalknma bankacl da bu nedenlerle ortaya kmtr ve lke kalknmasnda nemli rol oynamaktadr. Gelimekte olan bir lke olan lkemizde de yatrm ve kalknma bankacl sermaye birikiminin yetersizlii sorununun almasnda nemli fonksiyonlar stlenmektedir. Sigorta Kurumlar: Gelecekte oluabilecek tehlikelere kar oluacak zararlar azaltmak ya da tamamen karlamak zere faaliyette bulunan kurumlardr. Arac Kurumlar: Arac kurumlar finansal piyasalarda hem birincil hem de ikincil piyasada araclk yapmak zere faaliyetlerine izin verilen kurumlardr. Sermaye Piyasas Kanunu arac kurulular, arac kurum ve bankalar olarak tanmlamtr. Arac kurumlarn kuruluuna SPKca izin verilebilmektedir. Arac kurumlarn ticaret unvanlarnda sermaye piyasas faaliyetlerini yanstmas amacyla menkul deerler veya menkul kymetler ibarelerinden birinin yer almas arttr. Alm satm aracl, halka arza araclk, repo-ters repo, portfy yneticilii ve yatrm danmanl yetki belgelerinin tamamna sahip olan arac kurumlar, ticaret unvanlarnda yatrm menkul deerler, yatrm menkul kymetler veya yalnzca yatrm ibarelerini kullanabilmektedir. Menkul Kymetler Borsalar: Borsaya kote olmu menkul kymetlerin alm ve satmnn yapld, fiyatlarn tespit ve ilan ileriyle yetkili olarak kurulan tzel kiilie sahip kurumlardr. Faktoring ve Forfaiting irketleri: Faktoring ve forfaiting irketleri alacaklar vadesinden nce paraya dntren finansal kurumlardr. Finansal Kiralama irketleri: letmelere gerekli olan varlklar satn almak yerine kiralayarak hizmet sunan finansal kurumlardr. Finansal kiralama irketleri, mlkiyeti kendilerinde olan bir varl kullanma hakkn iletmelere sunarak onlar finanse etmektedir. Finansman irketleri: Finansman irketleri mal ya da hizmet almlarn kredilendirmek amacyla kurulmu irketlerdir. SIRA K TSZDE A P
AMALARIMIZ
AMALARIMIZ TELEVZYON
K T A P NTERNET TELEVZYON
NTERNET
14
Varlk Ynetim irketleri: Varlk ynetim irketleri, finansal kurumlarn alacaklarn tahsil etmek, varlklarn yeniden yaplandrmak ve satlmasn salamak gibi amalarla oluturulmu kurumlardr. Yatrm Ortaklklar: Ortakla katlan birimlerin uzmanlklar sayesinde birikimlerini eitli finansal varlklara yatrarak riski datmak ve snrlandrmak, bu kurumlara fon sunanlarn yatrm portfyn tek balarna baaramayacaklar etkin bir biimde ynetmek zere kurulan kurumlardr. Yatrm Fonlar: Katlma belgeleri karlnda toplanan paralarla sermaye piyasas aralarndan ve kymetli madenlerden oluan portfy iletmek zere oluturulan mal varldr. Risk Sermayesi irketleri: lkemizde risk sermayesi irketleri giriim sermayesi yatrm ortaklklar olarak adlandrlmaktadr. Bu ortaklklar giriimcilerin sermaye ihtiyalarn karlamak zere kurulmulardr. Finansal piyasalarda yukarda ksaca zetlenen finansal kurumlar yannda takasbank, derecelendirme kurumlar, portfy ynetim irketleri, genel finans ortaklklar gibi saylar her geen gn artan kurumlar da yer almaktadr. lkemizde son yllarda yaanan krizler ve den faizler ticaret bankalarnn saysnda nemli dlerin yaanmasna neden olmutur. Tablo 1.1.de grlecei zere; Eyll 2011 tarihi itibariyle faaliyet gsteren finansal kurum says 423 olup bunun 48i bankalardan olumaktadr. Bununla birlikte Trkiyede ticaret bankalarnn finansal sektrde arlnn kk dalgalanmalar gsterse de %80 dzeyinde olduu grlmektedir (Tablo1.2).
Tablo 1.1 Trk Finans Sektrnde Faaliyet Gsteren Kurulu Saylar, BDDK Finansal Piyasalar Raporu-Eyll 2011 2010 Eyll 48 47 78 10 7 3 57 14 1 41 103 31 21 2 28 435 2011 Eyll 48 33 76 11 9 3 58 16 1 41 102 29 23 2 29 423
Yllar/Adet Bankalar Finansal Kiralama Faktoring Tketici Finansman Varlk Ynetimi Finansal Holding irketleri Sigortaclk Bireysel Emeklilik Reasrans Dier Sigortaclk Menk.Kym. Arac Kurulular Menk. Kym. Yatrm Ort. Gayrimenkul Yat. Ortaklklar Giriim Sermayesi Yatrm Ortaklklar Portfy Ynetim irketleri TOPLAM
2005 51 84 88 9 4 0 46 11 1 34 101 26 10 2 19 440
2006 50 81 86 9 5 0 47 11 1 35 100 30 11 2 19 440
2007 50 68 86 9 5 0 51 11 1 39 104 33 13 2 19 440
2008 49 50 81 10 7 3 62 12 2 48 104 34 14 2 23 439
2009 49 47 78 10 7 3 55 13 1 41 103 33 14 2 23 424
2010 49 35 76 11 7 3 57 14 1 42 103 31 18 2 28 420
15
Tablo 1.2 Trk Finans Sektrnn Aktif Bykl, BDDK Finansal Piyasalar Raporu-Eyll 2011
Yllar/Milyar TCMB Bankalar Finansal Kiralama Faktoring Tketici Finansman Varlk Ynetimi Sigorta irketleri Emeklilik irketleri Menk.Kym. Arac Kurulular 1 Menk. Kym. Yatrm Ort. Menk. Kym. Yatrm Fon. Gayrimenkul Yat. Ortaklklar Giriim Sermayesi Yatrm Ort. Portfy Ynetim irketleri TOPLAM
2005 90,1 406,9 6,1 5,3 2,5 14,4 5,7 2,6 0,5 29,4 2,2 0,1 30,2 591,5
2006 104,4 499,7 10 6,3 3,4 17,4 7,2 2,7 0,5 22 2,5 0,1 26,0 697,8
2007 106,6 581,6 13,7 7,4 3,9 0,2 22,1 9,5 3,8 0,7 26,4 4,1 0,2 31,2 806,5
2008 113,5 732,5 17,1 7,8 4,7 0,4 26,5 12,2 4,2 0,6 24 4,7 0,1 30,7
2009 110 834 14,6 10,4 4,5 0,4 33,3 15,7 5,2 0,7 29,6 4,3 0,2 40,0
2010 128,5 1006 15,7 14,5 6,0 0,6 35,1 12,0 7,5 0,8 33,2 17,2 0,2 46,9
2010 Eyll 119,7 927,4 14,4 13,4 5,1 0,5 31,8 11,2 8,0 0,7 29,1 17,0 0,2 44,3
2011 Eyll 149,9 1214 18,3 15,3 8,0 0,8 38,3 13,4 8,7 0,7 33,2 19,1 0,2 40,2
% 9,6 77,8 1,2 1,0 0,5 0,1 2,5 0,9 0,6 0,0 2,2 1,2 0,0 2,6 100
972,4 1095,2 1324,2 1222,8 1559,5
Finansal piyasalarda finansal arac kurumlar arasnda etkinlii ve nemi en fazla olan kurulular para yaratan finansal kurumlardr. lkemizde para yaratmayan finansal kurumlar nelerdir?
SIRA SZDE
Finansal Kurumlarn Fonksiyonlar
SIRA SZDE
Hem fon sunanlara hem de fon talep edenlere hizmet vermekte olan finansal kurumlarn balca fonksiyonlar u ekilde zetlenebilir. S O R U de uluslaraKaynaklara Akclk Salama: Finansal kurumlar hem ulusal hem ras dzeyde fon a verenlerle fon fazlal verenleri buluturarak kaynaklara akclk salamaktadr. DKKAT lem ve Bilgilenme Maliyetlerini Azaltmak: lem maliyeti, bilgilenme maliyeti, portfy ynetimi, pazar aratrmas, finansal analiz ve yatrm faaliyetleri gibi faaliSIRA SZDE yetleri ok sayda fon arz ve talep eden adna stlendikleri iin finansal kurumlar nemli maliyet tasarrufu salamaktadr. Vade ve Miktar Ayarlamas Yapma: Genellikle tasarruf sahipleri kk miktarlarAMALARIMIZ da ve ksa sreli olarak fon sunarlarken fon talep edenler daha uzun sreli ve byk tutarlarda fon talep etmektedir. Finansal kurumlar kk miktardaki ve ksa sreli fonlar tasarruf sahiplerinden toplayarak daha uzun sreli ve byk fon K T miktarlarda A P talep edenlere sunabilmektedir. Kaynaklarn miktar ve vadesinde gerekletirilen bu dnme bankalarn transformasyon fonksiyonu ad verilmektedir.
TELEVZYON
DNELM
DNELM S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
NTERNET
16
Risk Ayarlamas Yapmak: Finansal kurumlar tek bir birimin yapamayaca lde eitlendirme yaparak risk ayarlamas yapabilir. Finansal kurumda toplanan fonlarn farkl riskteki finansal aralara dntrlerek riskin datlabilmesi, tek bir ekonomik birime gre daha kolaydr. Kaynak Kullanmnda Etkinlii Salama: Finansal kurumlar sahip olduklar uzmanlklar nedeniyle topladklar fonlar uygun ve ncelikli sektrlere, verimli, krl alanlara aktararak kaynaklarn kullanmnda etkinlii artrrlar. Finansal Danmanlk Hizmeti Sunmak: Finansal kurumlar, portfy analizi, piyasa analizi, finansal analiz gibi konularda da hem fon sunanlara hem de fon talep edenlere hizmetler sunabilmektedir. deme Mekanizmas Salar: Bilgi teknolojilerinde yaanan hzl deiime paralel olarak para, senet, ek gibi deme aralar yerine elektronik deme aralarnn kullanm artmtr. Yakn gelecekte tm demelerin elektronik olarak yaplaca, nakitsiz bir topluma doru gidilecei dnlmektedir.
FNANSAL PYASALARDA DZENLEYC VE DENETLEYC KURUMLAR

SIRA SZDE
DNELM S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
Finansal sistemden beklenen fonksiyonlarn en iyi ekilde yerine getirilebilmesi, sistemin etkinSIRA bir SZDE ekilde ileyebilmesi iin finansal sistemin ileyiinden sorumlu dzenleme ve denetleme otoritelerine ihtiya vardr. Temelde gven unsuruna dayal olan sistemde gzetim ve denetim mekanizmas ne derece salkl ilerse kaynakla N E Lve M uygun zamanlarda aktarlmas o derece kolaylkla gerekleir. rn uygun D alanlar Finansal piyasalarn dzenlenmesi ve denetlenmesine ynelik dzenlemeler; Yatrm bilgi eksikliini gidermeye ynelik dzenlemeler, S Oyapacaklarn R U Finansal sistemin salkl almasna ynelik dzenlemeler, Devletin para politakalarnn kontroln salamaya ynelik dzenlemeler DKKAT olarak temel grupta toplanabilir. Finansal piyasalarda yaanan bir sorun tm sektrleri olumsuz etkilemektedir. SIRA SZDE faaliyet alanlar iinde faaliyetleri en fazla dzenlemelere taBu nedenle ekonomik bi tutulmu, kurallara balanm kesim finans kesimidir. Ekonomide nemli grevler stlenmesi, geni bir kesimi ilgilendirmesi, tasfiyeleri durumunda topluma bAMALARIMIZ yk zararlar vermesi nedeniyle finans kesimi zerinde eitli kamu otoritelerinin denetimi ve gzetimi sz konusudur. Trkiyede finansal piyasalar dzenleyen ve denetleyen kurumlar olarak: K T A P Trkiye Cumhuriyet Merkez Bankas Hazine Mstearl Sermaye Piyasas Kurulu TELEVZYON Bankaclk Dzenleme ve Denetleme Kurumu Tasarruf Mevduat Sigorta Fonu saylabilir.
N T E R N ESigorta T Tasarruf Mevduat Fonu ile ilgili detayl bilgilere www.tmsf.org.tr/ adresinden ulalabilir.
NTERNET
SIRA SZDE
Trkiyede Finansal Piyasalar Dzenleyen ve Denetleyen Kurumlar nelerdir? SIRA SZDE

DNELM Faiz, finansal sistemi ve ekonomiyi en fazla etkileyen deikenlerden biridir. Faiz; paray arz edenler asndan bugnk kullanm hakkndan vazgemenin getirisi; O R U asndan da gelecekte kullanlacak paray bugnden kullanparay talep Sedenler
DNELM S O R U
FAZ ORANI VE FAZ ORANLARININ YAPISI
DKKAT
DKKAT
SIRA SZDE
SIRA SZDE
17
mann bir bedelidir. Piyasa faiz oran, cari faiz oran denildiinde nominal faiz oran ifade edilmektedir. Nominal faize kote edilen faiz oran da denilir. Faiz orannn nasl belirlendii konusunda literatrde iki teori vardr: Biri, Fisherin bor verilebilir fonlar teorisi, dieri Keynesin likidite tercih teorisidir. dn verilebilir fonlar teorisinde denge faiz orannn; dn verilebilir fon arz ile dn verilebilecek fon talebinin eitlenmesiyle belirlenecei ifade edilmektedir. Likidite tercih teorisinde ise denge faiz orannn, para arz ve talebine gre belirlenecei ileri srlmektedir. dn verilebilir fonlar teorisinde tahvil piyasasnda arz ve talep ele alnarak denge faiz oran belirlenirken likidite tercih teorisinde para piyasasndaki arz ve talep kullanlmaktadr. Gerekte her iki yaklam da genellikle benzer sonular vermektedir. Faiz orannn hareketleri analiz edilirken her iki yaklamdan da faydalanlmaktadr. dn verilebilir fonlar teorisine gre toplam dn verilebilir fon arz S ile, fon talebi D ile ifade edilirse; S= Hanehalk dn Verilebilir Fon Arz+letmelerin dn Verilebilir Fon Arz+Devletin dn Verilebilir Fon Arz +Yabanclarn dn Verilebilir Fon Arz D= Hanehalk dn Verilebilir Fon Talebi+letmelerin dn Verilebilir Fon SIRA SZDE Talebi+Devletin dn Verilebilir Fon Talebi +Yabanclarn dn Verilebilir Fon Talebi olarak yazlabilir. Denge faiz oran ise S=D olmasyla salanacaktr. dn verilebilir fonlara talep arttnda ve buna dn verilebilir fon arz ceDNELM vap veremediinde denge faiz oran deiecek ve faiz oranlar ykselecektir. Faiz oranlar fon arz ve talebine bal olarak deiiklik gsterecektir. S O R U D>S olduunda faizler ykselecek, D<S olduunda faizler decektir.
DK KAT Fon arz ve fon talep eden ekonomik birimlerin faize kar esneklikleri farkllk gsterir. rnein, faizler ykseldiinde bireylerin ve iletmelerin fon talebi dme ynnde daha esnek iken, devletlerin esnek deildir. Dier bir ifade ile faizler ykselse de devletin fon SIRA SZDE talep miktarnda nemli bir deiiklik grlmez.
SIRA SZDE
DNELM S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
Denge faiz oran aa ya da yukar hareket ettiinde ksa AMALARIMIZ srede yeniden dengeye gelecektir. yle ki, dn verilebilir fon arz, talebin altnda ise faiz oranlar artacaktr. Faiz oranlarnn artmas iki reaksiyona neden olur. Ykselen faizler soK gireceinden T A P nucunda piyasaya daha fazla tasarruf sahibi dn vermek zere fon arz artacaktr. Dier taraftan yksek faiz karsnda bir ksm fon talep eden birimler bu faizle dn almak istemeyeceklerdir. Bu durumda faiz oranlar yeniden TELEVZYON dengeye gelecektir.
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
Faiz Oran ve Enflasyon

Irving Fisher, enflasyonun faiz oranlarn etkileyeceini, enflasyon fon N T E R Narttnda ET arz edenlerin parann satn alma gcndeki kayb dengelemek iin ilave prim bekleyeceklerini ileri srmektedir. Nominal faiz oran in, reel faiz oran ir, beklenen enflasyon E(I) ile gsterildiinde; in=E(I)+ir Faiz oranlaryla beklenen enflasyon oran arasndaki iliki Fisher etkisi olarak adlandrlr. Eitlik, reel faizi verecek ekilde yeniden dzenlenirse; in= in- E(I) olur.
NTERNET
18
Faiz oranlar kk deerlerde olduunda yukardaki eitlikle reel faiz hesaplamas yaplabilir. Daha hassas bir ekilde hesaplamada;
(1 + ir ) =
1 + E (I)
(1 + in )
eitlii kullanlmaldr.
Eer nominal faiz oranlar beklenen enflasyon oranna eitse reel faiz oran sfr olacaktr. Gelecekteki enflasyonu bugnden tahmin etmek zor olduu iin zaman zaman negatif faizlerle karlamak mmkndr. dn verilebilir fonlar teorisine gre enflasyonun ykselecei bekleniyorsa dn verilebilir fon talebinde art olaca ileri srlmektedir. nk bireyler ve iletmeler fiyatlar artmadan nce harcamalarn artrmakta ve tasarruf etme istekleri azalmaktadr. dn verilebilir fonlardaki azalma, faiz oranlarnda ykselie neden olur. Fisher, enflasyonun faiz oranlarnda arta neden olmasn, fon arzedenlerin mevcut satnalma gcn korumak istemelerine dayandrmaktadr. Her iki grn de ortak sonucu, enflasyonun faizleri ykseltecei ynndedir. rnein bir yl vadeli devlet tahvilinin nominal faiz oran %10, o yl beklenen enflasyon %8 ise bu tahvile yatrm yapan (fon arz eden) kiinin reel faizi u ekilde hesaplanacaktr: Reel Faiz Oran=
(1 + 0,10) -1=%1,85 olur. (1+ 0,08)
Burada reel faize ilave edilen enflasyon priminin gelecekteki enflasyon beklentisine dayal olduunu unutmamak gerekir. Gemiteki enflasyon oran gelecekteki enflasyon oranndan farkl olabilir. Dolaysyla beklenen enflasyonla gerekleen ayn olmadnda reel faiz de deiecektir. Yukardaki rnekte o yl gerekleen enflasyon oran %9 olursa;
(1+ 0,10) 1 =%09 olacaktr. Enflasyon %10 olursa reel faiz (1 + 0,09) oran sfr olur ki, bu tahvile yatrm yapan kiinin satnalma gcnde bir deiik-
Reel Faiz Oran=
lik olmayacaktr demektir. Dier bir ifade ile fon arz etmenin karlnda gelirinde bir art olmamtr. Parann zaman deeri sfr olmutur. Eer gerekleen enflasyon %12 olsayd; Reel Faiz=
(1 + 0,10) 1 = - %1,79 olacaktr. Grld zere reel faiz nega(1 + 0,12) tif olmu; tahvile yatrm yapan kiinin paras dnem bandaki deerinin altna
dmtr. Akca grld zere reel faize ilave edilecek enflasyon priminin doru tahmin edilmesi nem arz etmektedir. Bir yl vadeli tahviller iin enflasyon orann tahmin etmek nispeten kolay olmakla birlikte 5, 10 yl vadeli bir tahvil iin bunu yapmak olduka zordur. Bu durumda genellikle tahvil vadesi boyunca ortalama bir enflasyon oran kullanlmaktadr.
Faiz Oranlarnn Yaps

Bir menkul kymetin deeri, piyasa faiz oranlaryla bu menkul kymeti karan kurumun zelliklerine baldr. Menkul kymet getirilerinde farkllk yaratan faktrler; denmeme riski Likidite riski
19
Vergi durumu zel haklardan olumaktadr. denmeme riski: denmeme riski, salanan fonlar iin faizin ya da anaparann vadesinde denmesiyle ilgilidir. Fonlarn geri denmeme riski artt lde ilave edilecek prim de artacaktr. Pek ok finansal varlk iin denmeme riski sz konusu olduu iin, menkul kymet ihra eden kurumun kredi deerlilii nemlidir. Dier tm zellikler ayn iken denmeme riski yksek olan menkul kymetlerin tercih edilebilmesi iin daha yksek getiri salamas gerekir. Likidite: Yatrmclar menkul kymetlerin ksa srede ve deer kaybetmeksizin paraya dnebilmesini tercih etmektedir. Dier tm koullar eit iken daha dk likiditeye sahip olan menkul kymetler daha yksek getiri salamaldr. Vergi Durumu: Yatrmclar vergi ncesi gelirden daha ok vergi sonras gelirSIRA SZDE le ilgilidir. eitli menkul kymetlerin beklenen getirisi deerlendirilirken vergi sonras getiri u eitlik yardmyla bulunabilir:
DNELM
denmeme Primi: denmeme riski olmayan bir tahvil ile riskli bir tahvilin nominal faizleri arasndaki farktr.
SIRA SZDE
DNELM S O R U
Vergi Sonras Getiri Oran= Vergi ncesi Getiri Oran(1-Vergi Oran)

S bir O R nedeni U Vade Yaps: Menkul kymetlerin getirilerinin farkl olmasnn de vadelerinin farkl olmasdr. Faiz oranlarnn vade yaps, dier zellikleri ayn olan menkul kymetlerin vadesiyle getirisi arasndaki ilikiyi ifade eder. ile faiz D K K AVade T oranlar arasndaki ilikiyi gsteren eriye getiri erisi denir. Getiri erisi artan eimli, azalan eimli ve yatay eimli olabilir. Getiri erisi artan eimli ise uzun vaSIRA SZDE deli faiz oranlar, ksa vadeli faiz oranlarndan daha yksek olmaktadr. Getiri erisinin yatay olmas, uzun vadeli faiz oranlaryla ksa vadeli faiz oranlarnn birbirivadeli faiz oranne yakn olduunu; getiri erisinin azalan eimli olmas ise uzun AMALARIMIZ larnn ksa vadeli faiz oranlarndan dk olduunu ifade eder.
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T ile A ilgili P Tahvil ve benzeri finansal varlklarda deerleme, parann zaman deeri hesaplamalar konusunda daha ayrntl bilgi iin; N. Aydn, Finans Matematii (2010), Detay Yaynclk, Ankara) kitabna bakabilirsiniz. TELEVZYON
K T A P
TELEVZYON
zel Koullar: Baz menkul deerler, yatrmclarn getiri orann etkileyebilecek zellikte karlabilmektedir. Bir zel durum hisse senedine dntrlebilir tahvillerin karlmasdr. Hisse senedine dntrlebilir tahviller yatrmcsna beNTERNET lirli bir sayda hisse senedi alma hakkn verirler. Piyasada tahvil fiyatlar dtnde yatrmclar ellerindeki tahvili satarak hisse senedi alma yoluna gidebilir. Hisse senedine dntrlebilme zellii nedeniyle, bu tahvillerin faizi koullar ayn olan dier tahvillere gre daha dk olarak belirlenebilmektedir. Yatrmclarn daha dk faiz oranna raz olmalarnn nedeni, firmann hisse senetlerinin potansiyel deer artndan faydalanmak istemelerinden kaynaklanmaktadr. Sermaye piyasalar yoluyla fon salamay amalayan irketler hisse senetlerinin piyasada dk deerlendirildiini dndklerinde, ncelikle tahvil ihracna giderek hisse senedi saysn artrmadan fon salama yolunu tercih etmektedir. Yukarda nominal faiz orann etkileyen temel faktrler konusunda bilgiler verildi. Bunlardan baka, hkmetlerin uygulam olduklar mali politikalar ve konjonktrel durum da nominal faiz oranlarn etkileyen nemli faktrlerdir. rnein, para arznn artrlmas hem ekonomik aktivite dzeyini hem de enflasyonu nemli oranda etkileyecektir.
NTERNET
20
SIRA SZDE
SZDE Getiri erisiSIRA hangi ekillerde olabilir ve bu ekiller ne ifade eder?
DNELM S O R U
FNANSAL PYASALARDA KRESELLEME

Gnmz dnyas byk lde globallemi ve entegre olmu bir dnyadr. Globalleme lke snrlarnn neminin azalmas biiminde karekterize edilebilir. FiS O R U artan globallemeyle birlikte kii ve kurumlar yerel finansal pinansal piyasalarda yasalarla snrl deildir. Hem fon talep edenler hem de fon arz edenler yerel lke piyasalarylaDbirlikte dier lke piyasalarnda da yer alabilmektedir. Finansal piyaKKAT salar globallemeye ynlendiren temel faktrler u ekilde zetlenebilir: Finansal Liberalleme: Dnyada 1980li yllardan sonra uluslararas finansal SIRA SZDE piyasalarda ok hzl gelime grlmtr. Global rekabet, hkmetleri libarelleme ynnde uygulamalara zorlamtr. Finansal liberalleme; lkelerin ekonomik kalknmay hzlandrmak amacyla sermaye ak nndeki engellerin kaldrlmas AMALARIMIZ ynnde uygulamalarn iermektedir. Finansal Yenilikler ve Teknolojik lerlemeler: Finansal piyasalarn globallemesindeKfinansal T A P bilginin gvenli bir biimde aktarlmas, finansal ilemin ksa srede ve ok dk maliyetlerle yaplabilmesi nemli bir rol oynamtr. Finansal piyasalarda yaanan dier gelimeler de piyasalarda daha ok sigorta irketleri, emeklilik T fonlar, yatrm ortaklklar, yatrm fonlar gibi kurumsal yatrmclarnn ELEVZY ON arlnn artmas; zellikle 1970lerden sonra artan dviz kuru, enflasyon, faiz oran riskini ynetebilmek zere gelitirilen swap, foward, futures, opsiyon, warant gibi trev rnlerin kullanlmasdr. NTERNET Mali Krizler: Finansal liberallemeyle birlikte finansal krizlerin de artt grlmektedir. Son yllarda yaanan krizler hem sk olmakta hem de bu krizlerin lkeleri etkileme hz ve derecesi daha nce yaanan krizlerden daha byk olmaktadr. Finansal Piyasalarda Yaknlama: Finansal piyasalarda liberalleme faaliyetleri, uluslararas piyasalarda ilem yapabilme kolaylklar salayan teknolojik gelimeler finansal piyasalar yaknlatrmtr. Finans Sektrnde Birlemeler ve Devralmalarn Artmas: Yaknlama ve globalleme eilimleri zellikle finansal hizmetler sektrnde rekabeti artrmakta, bankalar yeni finansal rnler retmeye, var olan rnlerde daha etkin hle gelmeye zorlamaktadr. Bu geliime ayak uyduramayan ok sayda kurumun olmas, zellikle birok gelimekte olan lkenin bankaclk sisteminde risk ve sermaye yeterlilii konusunda sorunlarn bulunmas, bu lkelerdeki bankalarn devralnma ya da birleme faaliyetlerinde byk artlara neden olmaktadr. Dorudan Yatrmlarn Artmas: Finansal liberalleme, artan rekabet, kr marjlarnn daralmasna paralel olarak iletmeler daha krl olacaklar lkelere dorudan yatrmlara ynelmilerdir. zellikle gelimekte olan lkelerin sermayeyi lkelerine ekme konusunda politikalar izlemesi dorudan yatrmlar artrmtr. Yatrmclar kendi lkelerinden salayamayaca fonlar dier lkelerin para ve sermaye piyasalarndan salayabilme olanana sahip olabilmektedirler. Bu durum zellikle gelimekte olan lkelerde faaliyette bulunan iletmeler asndan daha nemlidir. Kredi bulma olanaklarnn genilemesi, kredi olanaklarnn eitlenmesi uluslararas para ve sermaye piyasalarna olan ilgiyi artrmaktadr.
DNELM
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
SIRA SZDE
Finansal trev rnlere SIRA SZDE rnekler veriniz.

DNELM S O R U
DNELM S O R U
DKKAT
DKKAT
21
zet
AM A
Finansal piyasalar ve finansal piyasalarn fonksiyonlarn aklamak. Finansal piyasalar fon a veren birimlerle fon fazlas veren birimlerin karlat ve fon transferinin gerekletii ortamlardr. Finansal sistemin unsurlarn aklamak. Finansal sistemi oluturan unsurlar; Tasarruf sahipleri (Fon arz edenler), Yatrmclar (Fon talep edenler), Yatrm ve finansman aralar, Yardmc kurulular, Hukuki ve idari dzenlemeler eklinde saylabilir. Finansal piyasalar farkl alardan snflandrmak. Finansal piyasalar finansal varln niteliine gre; Bor piyasalar z sermaye piyasalar Finansal varln sresine gre; Para piyasalar Sermaye piyasalar Finansal varln ilk kez alnp satlmasna gre; Birincil piyasalar kincil piyasa demelerin hemen ya da gelecekte yaplmasna gre; Nakit ya da spot piyasalar Vadeli piyasalar rgtlenme durumuna gre; rgtlenmi piyasalar rgtlenmemi piyasalar olarak snflandrlmaktadr.
AM A
AM A
Finansal piyasalarda arac kurumlarn roln aklamak. Finansal arac kurumlar, fonlarn arz edenlerden talep edenlere kolay ve etkin bir ekilde transfer edilmesinde yardmc olan kurululardr. Finansal kurumlar para yaratan ve para yaratmayan finansal kurumlar olarak snflandrlabilir. Finansal piyasalarda finansal arac kurumlar arasnda etkinlii ve nemi en fazla olan kurumlar para yaratan finansal kurumlardr. Finansal piyasalarda dzenleyici ve denetleyici kurumlara neden gereksinim duyulduunu aklamak. Trkiyede finansal piyasalar dzenleyen ve denetleyen kurumlar Trkiye Cumhuriyet Merkez Bankas, Hazine Mstearl, Sermaye Piyasas Kurulu, Bankaclk Dzenleme ve Denetleme Kurumu ve Tasarruf Mevduat Sigorta Fonudur. Finansal piyasalarda faiz orann belirleyen faktrleri aklamak. Faiz paray arz edenler asndan bugnk kullanm hakkndan vazgemenin getirisi; paray talep edenler asndan da, gelecekte kullanlacak paray bugnden kullanmann bir bedelidir. Faiz orannn nasl belirlendii konusunda literatrde iki teori vardr. Biri, Fisherin bor verilebilir fonlar teorisi, dieri Keynesin likidite tercih teorisidir. Kresellemenin finansal piyasalar zerindeki etkilerini aklamak. Finansal piyasalar globallemeye ynlendiren temel faktrler finansal liberalleme, finansal yenilikler ve teknolojik ilerlemeler, mali krizler, finansal piyasalarda yaknlama, finans sektrnde birleme ve devralmalarn oalmas ve dorudan yatrmlarn artmas olarak sralanabilir.
AM A
A M A
AM A
AM A
22
Kendimizi Snayalm
1. Ekonomik birimlerin sahip olduu tm kaynaklar aadakilerden hangisi ile ifade edilir? a. Hazine b. Yatrm c. Servet d. Tasarruf e. Mevduat 2. Bir finansal sistemde en fazla fon talep eden birim aadakilerden hangisidir? a. letmeler b. Devlet c. Yabanclar d. Bireyler e. Hkmetler 3. Aadakilerden hangisi scak para olarak ifade edilen yatrmdr? a. Faiz yatrm b. Dorudan yatrm c. Kar yatrm d. Portfy yatrm e. Aracsz yatrm 4. Aadakilerden hangisi etkin bir piyasada geerli deildir? a. ok sayda alc vardr b. Az sayda satc vardr c. Bilgi hzl yaylr d. Fiyatlar tm bilgileri yanstr e. Bilgi herkese ular 5. lkemizde devlet tahvilleri en az ka yl vadeli olmak zorundadr? a. 5 b. 4 c. 3 d. 2 e. 1 6. Aadakilerden hangisi lkemizdeki organize piyasalardan deildir? a. TCMB Ak Piyasa b. Bankalararas Dviz Piyasas c. MKB Tahvil ve Bono Piyasas d. stanbul Altn Piyasas e. VOB Vadeli lemler Piyasas 7. Yatrm bankalarnn halka arz edilen menkul kymetlerin tm satlamadnda, kalan satn almay stlenmesi aadakilerden hangisi ile aklanabilir? a. Broker aracl b. Dealer aracl c. Yklenim aracl d. Maliyetli araclk e. En iyi gayret aracl 8. Fonlarn riski yksek, getirisi dk yatrmlarn finanse edilmesinde kullanlmas aadakilerden hangisidir? a. Ters seim b. Ahlaki riziko c. Asimetrik bilgi d. lem maliyeti e. Bilgi maliyeti 9. Aadakilerden hangisi kiilerden katlma belgeleri karlnda toplanan paralarla sermaye piyasas aralarndan ve kymetli madenlerden oluan portfy iletmek zere oluturulan mal varldr? a. Portfy irketi b. Yatrm ortakl c. Risk sermayesi d. Factoring irketi e. Yatrm fonu 10. Nominal faiz oran % 18 olduuna gre beklenen enflasyonun % 12 olmas durumunda beklenen reel getiri ne kadar olacaktr? a. %6.85 b. %6.25 c. %6 d. %5.36 e. %4.65
23
Yaamn inden
Ercan Kumcu: Yeni uluslararas finansal mimari ASYA ve Rusya krizlerinden sonra yeni bir uluslararas finansal mimariye ihtiya duyulduu ok konuuldu. Kreselleme, ekonomik krizlerin bymesinin ve lkeden lkeye bulamalarnn temeliydi. Eski sistem belki de ihtiyaca cevap vermiyordu. Kresellemeyi durduramayacamza gre, finansal mimari, krizlerin kmasn nleyici, ktnda ise bulacl nleyen bir yapya kavuturulmalyd. yldr akademisyenler, brokratlar ve siyasetiler bu konuya younlatlar. Milton Friedman gibi radikaller IMF ve Dnya Bankas gibi kurulularn kapatlmasn nerdi. nk, zellikle IMF, krize giren lkelere byk boyutta krediler aarak aslnda lkeyi deil, o lkeden kmaya alan zel sermayeyi koruyordu. Bu haliyle, IMF politikalar zel sektrde ahlak knts yaratyordu. Dierleri IMF ve Dnya Bankasnn kapatlmasn, yerlerine yeni kurumlarn kurulmasn nerdiler. Yeni kurumlarn ne yapaca konusu ise ok ak deildi. Bugn gelinen noktada, uluslararas finansal mimari konusunda bir devrim deil, evrim olmas gr arlk kazand. Bu erevede, aadaki noktalar vurgulanyor: Gelimekte olan lkeler, orta dnemli bir bak as iinde istikrar hedefleyen salam ekonomik politikalar uygulamallar. Aslnda, aka sylenmese de, orta dnemde, gelimekte olan lkelerin maliye ve para politikalarnn gelimi lkelerdekilerle uyum iinde olmas gerektii vurgulanyor. Uygulanacak kur rejimi seimi, ksa dnem iin lkedeki ekonomik artlara gre yaplmal. Politikalar ise seilen kur rejimi ile kesinlikle tutarl olmal. Ksa dnemde enflasyonu indirebilmek iin sabit kur uygulansa dahi, orta dnemde dalgal kura geiin planlar yaplmal. Ulusal finansal altyap salam olarak kurulmadan sermaye hareketlerinin serbestletirilmesine gidilmemeli. Ekonomik veriler, zamannda ve belli bir standartta kamuoyuna aklanmal. IMF ve Dnya Bankas bu konuda sorumluluk almal. lke iinde finansal sistemin dzenlenmesi ve denetlenmesi en iyi ekilde yaplmal. Sistem effaf olmal. Sorunlar ktnda zel sektr de sorunlarn zmne ortak edilmeli. IMF programlarnn artlar ok ar olmamal. lkedeki sosyal ve politik artlar gz nne almal. IMF ayrntlarla zaman kaybetmemeli. IMF hibir zaman kresel bir son bor verici durumunda grlmemeli. IMF ve Dnya Bankasnn yetki ve sorumluluklar pheye yer brakmayacak ekilde kesin izgilerle ayrlmal. Krizlere zm ararken zel sektrn kurtarlmas anlamna gelecek uygulamalardan kanlmal. Aslnda bunlarn hibiri evrim deil. ou ekonomik krizlerin kma olasln azaltan, uygulamaya ynelik tavsiyeler. Zaman bulduka bu konular irdelemeye devam edeceim. 1 Temmuz 2001 Kaynak: http://hurarsiv.hurriyet.com.tr/goster/haber.aspx?id=-251914&yazarid=7 12.01.2012
Okuma Paras
15 Kasm 2008 tarihinde Washingtonda yaplan Liderler Toplants (G20) sonucunda yaymlanan bildiriden, Finansal Piyasalarn Reformu iin Genel lkelere aada yer verilmitir. FNANSAL PYASALARIN REFORMU N GENEL LKELER Aadaki reform iin genel ilkeler ile tutarl uygulama politikalarn uygulayacamz taahht etmekteyiz. effafln ve Hesap Verebilirliin Glendirilmesi: Karmak finansal rnler hakkndaki gerekli klnan ifaatn arttrlmasn ve irketlerin finansal durumlarn tam ve doru bir biimde akladklarndan emin olunmasn ieren bir dizi faaliyetle finansal piyasalardaki effafl glendireceiz. nisiyatifler ar risk durumlarndan kanlmas eklinde dzenlenmelidir. Gvenilir Dzenlemenin Arttrlmas: Dzenleyici rejimlerimizi ihtiyatl gzetimimiz ile risk ynetimimizi glendireceimizi ve tm katlmclarn, finansal piyasalarn ve rnlerin kendi koullarna uygun olarak dzenleneceini ya da gzetime konu edileceini taahht ederiz. Kredi derecelendirme kurulular zerinde kabul edilmi ve kuvvetlendirilmi uluslararas yrtme kurallar ile tutarl ve gl denetimler uygulayacaz. Ayn zamanda dzenleyici rejimleri ekonomik dng ierisinde daha etkili klarken dzenlemenin verimli olduundan, yenilii engellemeyeceinden ve daha kapsaml finansal rn ve hizmetler ticaretini tevik edeceinden emin olacaz. Ulusal dzenleyici sistemlerimizin daha effaf bir biimde deerlendirilmesini taahht ediyoruz. Finansal Piyasalarda Btnln Tevik Edilmesi: Yatrmcy ve tketicinin korunmasn destekleyerek, kar atmalarndan kanarak, yasad piyasa mani-
24
Kendimizi Snayalm Yant Anahtar

plasyonlarn, dolandrclk faaliyetlerini ve suistimalleri engelleyerek ve ibirliinde bulunmayan yerel dzenlemelerden kaynaklanan yasad finansal risklere kar koruma salayarak dnya finansal piyasalarnn btnln korunmay taahht ediyoruz. Ayn zamanda banka gizlilii ve effafl balamnda uluslararas standartlara henz ballk gstermeyen yerel dzenlemeleri de ierecek ekilde bilgi paylamn tevik edeceiz. Uluslararas birliinin Glendirilmesi: Ulusal ve blgesel dzenleyicilerimize dzenlemelerini ve dier nlemlerini tutarl bir ekilde oluturmalar konusunda arda bulunuyoruz. Dzenleyiciler snrlar tesi sermaye aklar konusu da dahil olmak zere finansal piyasalarn tm ksmlarnda koordinasyonlarn ve ibirliklerini glendirmelidirler. Dzenleyiciler ve dier ilgili yetkililer ncelikle krizlerin engellenmesi, ynetilmesi ve zme kavuturulmas konularnda ibirliini glendirmelidirler. Uluslararas Finansal Kurumlarn Yeniden Biimlendirilmesi: Geerliliklerini ve verimliliklerini arttrmak amacyla Bretton Woods Kurumlarnn yaplandrlmasn dnya ekonomisindeki deien ekonomik arlklar daha yeterli dzeyde yanstabilecek ekilde ilerletmeyi taahht ediyoruz. Bu balamda en fakir lkeler de dahil olmak zere gelien ve gelimekte olan ekonomiler daha fazla sz hakkna ve temsile sahip olmaldrlar. Finansal stikrar Forumu (FF) bymekte olan ekonomilerin daha geni bir ekilde ye olabilmeleri iin hemen geniletilmeli ve dier byk standart belirleme organlar ise yeliklerini acilen gzden geirmelidirler. IMF, zafiyetlerin tanmlanmas, potansiyel skntlarn tahmin edilmesi ve krize tepki gstermekte ok nemli bir rol oynamak iin hzl hareket etmek konusunda geniletilmi FF ve dier organlar ile ibirlii ierisinde olmaldr. 1. c Yantnz yanl ise Finansal Piyasalar ve Finansal Sistem balkl konuyu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Finansal Piyasalar ve Finansal Sistem balkl konuyu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Finansal Piyasalar ve Finansal Sistem balkl konuyu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Finansal Piyasalar ve Finansal Sistem balkl konuyu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Finansal Piyasalarn Snflandrlmas balkl konuyu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Finansal Piyasalarn Snflandrlmas balkl konuyu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Finansal Araclk ve Finansal Kurumlar balkl konuyu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Finansal Araclk ve Finansal Kurumlar balkl konuyu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Finansal Araclk ve Finansal Kurumlar balkl konuyu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Faiz Oranlarnn Yaps balkl konuyu yeniden gzden geiriniz.
2. a
3. d
4. b
5. e
6. b
7. c
8. a
9. e
10. d
Sra Sizde Yant Anahtar

Sra Sizde 1 Finansal piyasalar ekonomide fon fazlas olan birimler ile fon a olan birimlerin karlat ortamlardr. Finansal piyasalarn en nemli ilevi ise fonlarn fon fazlal olan birimlerden yatrm yapacak birimlere doru akmasn salayarak etkin biimde kullanlmasn salamaktr. Sra Sizde 2 Da ak bir ekonomide fon arz edenler ve fon talep edenler; hanehalk, iletmeler, devlet ve yabanclardr. Bugn ekonomilerde bir lkenin kii ve kurumlar yannda dier lkelerin kii ve kurumlarnn da dorudan yatrmlar veya portfy yatrmlar ile gittike artan bir biimde finansal piyasalarda yer ald grlmektedir.
25
Sra Sizde 3 Para piyasalarnda ksa vadeli fon arz ve talebi karlarken sermaye piyasasnda orta ve uzun vadeli fon arz ve talebi karlamaktadr. Para piyasasnn temel kurumu bankalarken sermaye piyasasnn temel kurumu borsalardr. Para piyasasnda fon arz edenler iin risk daha dkken sermaye piyasasnda daha yksektir. Son olarak para piyasasnda ilem gren finansal aralarn likiditesi sermaye piyasasnda ilem gren aralara gre daha yksektir. Sra Sizde 4 Finansal aralarn iki nemli ekonomik fonksiyonu vardr. lki fonlarn, fon fazlal veren birimlerden fon a olan birimlere doru transferini salamaktr. kincisi risk paylamn salamaktr. Fon arz ve talep edenlerin riske kar tutumlar farkllk gsterdii iin farkl risk zelliklerine uygun finansal aralar gelitirilmektedir. Sra Sizde 5 Kalknma ve Yatrm Bankalar, Sigorta Kurumlar, Arac Kurumlar, Menkul Kymetler Borsalar, Faktoring ve Forfaiting irketleri, Finansal Kiralama irketleri, Finansman irketleri, Varlk Ynetim irketleri, Yatrm Ortaklklar, Yatrm Fonlar, Risk Sermayesi irketleri, Takasbank, derecelendirme kurumlar, portfy ynetim irketleri ve genel finans ortaklklar fon yaratmayan finansal kurumlardr. Sra Sizde 6 Trkiyede finansal piyasalar dzenleyen ve denetleyen kurumla olarak: Trkiye Cumhuriyet Merkez Bankas, Hazine Mstearl, Sermaye Piyasas Kurulu, Bankaclk Dzenleme ve Denetleme Kurumu ve Tasarruf Mevduat Sigorta Fonu kurumlar saylabilir. Sra Sizde 7 Getiri erisi artan eimli, azalan eimli ve yatay eimli olabilir. Getiri erisinin artan eimli ise uzun vadeli faiz oranlar, ksa vadeli faiz oranlarndan daha yksek olmaktadr. Getiri erisi yatay olmas uzun vadeli faiz oranlaryla ksa vadeli faiz oranlarnn birbirine yakn olduunu; getiri erisi azalan eimli olmas ise uzun vadeli faiz oranlarnn ksa vadeli faiz oranlarndan dk olduunu ifade eder.
Sra Sizde 8 Swap, forward, futures, opsiyon, warant, teminatl bor ykmllkleri, teminatl mortgage ykmllkleri ve ev kredileri ile dier krediler karl karlan menkul kymetler finansal trev rnlere rnek olarak verilebilir.
Yararlanlan ve Bavurulabilecek Kaynaklar

Aydn, Nurhan, Mehmet Baar ve Metin Cokun.(2010) Finansal Ynetim, Detay Yaynclk, Ankara. Bolak, Mehmet.(2001). Sermaye Piyasas Menkul Kymetler ve Portfy Analizi, Beta Basm Yaym Datm A..stanbul. Erdem, Ekrem. (2008). Para Banka ve Finansal Sistem, Detay Yaynclk, Ankara. Karan, Mehmet Baha.(2011). Yatrm Analizi ve Portfy Ynetimi, Gazikitabevi Tic.Ltd.ti, Ankara. Madura, Jeff(1992). Financial Markets and Institutions(2.Edition)West Publishing Company, Saint Paul. Mishkin, S. Frederic.(2007). The Economics of Money, Banking and Financial Markets(8.Edition), stanbulBoston, Pearson Education, Inc. Moffett, Michael ve Dierleri. (2009). Fundamentals of Multinational Finance (3. Edition)Pearson Prentice Hall, Boston. al, Tezer ve Faruk olak.(1999). Finansal Sistem ve Bankalar, Nobel Yayn Datm, Ankara. Yldran, Mustafa.(2010). letme Finansnn Kresellemesi, Hiperlink Yaynlar, stanbul. http://www.imkb.gov.tr/Publications/TrainingSets2.aspxa
2
Amalarmz

Bu niteyi tamamladktan sonra; Dzenleme kavramn tanmlayabilecek, Finansal piyasalarn dzenlenme gerekelerini aklayabilecek, Sermaye piyasalarnn dzenlemesine ilikin Dnyadan rnekler verebilecek, Finansal piyasalarn dzenlenmesinde yeni trendi aklayabileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
Dzenleme Asil-Vekil Problemi Finansal Kurumlarn Gzetimi Ahlaki knt Finansal Okur Yazarlk Asimetrik Bilgi Finansal Hizmet
indekiler
DZENLEME KAVRAMI FNANSAL PYASALARIN DZENLENMES SERMAYE PYASALARININ DZENLENMESNDE UYGULAMALAR IOSCO DER GELMELER VE G-20 ZRVESNDE ALINAN KARARLAR
Dzenleme Faaliyetleri ve Dzenleyici Kurumlar
Dzenleme Faaliyetleri ve Dzenleyici Kurumlar

DZENLEME KAVRAMI
Dzenleme kavram, disiplinler aras bir kavram olmas nedeniyle farkl ekillerde tanmlanmaktadr. Hukuk asndan bakldnda, kural koyulmas ve bu kurallarn uygulanmas ve denetimi konular n plana kmaktadr. ktisat bilimi asndansa eitli ekonomik faaliyetler erevesinde, rnein finansal piyasalarda, altyap hizmetlerinde, rekabet, ulam gibi alanlarda, devletin mdahalesini ieren uygulamalar btn olarak ele alnmaktadr. Dzenleme kavram, iletme bilimi asndan da faaliyetlerin bir paras olarak nemle ele alnan bir kavram olmaktadr. Dzenleme kavram ayrca, kamu sektrnn ekonomik faaliyetlerdeki kontrol mekanizmas ve devletin bu alandaki rol ile ilgili olmas nedeniyle siyaset bilimini de ilgilendirmektedir. Ekonomik dzenlemelerin ilk ortaya k hangi tarihe kadar gtrlebilir? SIRA SZDE Ekonomik dzenlemelerin ilk ortaya kn 1870lere kadar gtrebilmekteyiz. Bu DNELM tarihlerde ABDde irketlerin bymeye balamasyla devlet, rekabet koullarn salamak amacyla dzenleme yapmak yoluna gitmi ve 1890da Sherman Anti-tekel yasaS O R U s kmtr. Ekonomide en aktif dzenlemeler ulatrma, elektrik hizmetleri, haberleme alanlarnda grlmtr. Bu durum da sz konusu sektrlerde rekabetin doal bir ekilde ileyerek etkin bir piyasa olumasna imkan vermemesinden kaynaklanmtr. DKKAT Bu dnemden itibaren demiryollar, gaz ve elektrik hizmetleri, tramvay iletmeleri, boru hatlar, telefon, kamyon tamacl ve havaclk alanlarnda gerek lke dzeyinde SIRA SZDE (federal) gerekse eyaletler baznda dzenleyici komisyonlar kurularak kendi sahalarnda fiyat dzenlemelerine gitmilerdir. Bylece, tekel olarak alan iletmelerin, bu konumlarn tketici aleyhine kullanma imknlarnn engellenmesiAMALARIMIZ hedeflenmitir. Ardyok (2002)ta ekonomik dzenlemeler ile ilgili sre dneme ayrlarak incelenmitir. Buna gre; 1909 - 1916 ve 1933 - 1940 yllarn kapsayan I. ve II. dnemlerde bir seri bamsz dzenleyici kurum kurulmutur. Bu K kurumlar T A P arasnda; The Federal Trade Commission (1914 - Rekabet), The Federal Power Commission (1935 - Toptan Elektrik Sat ve Doal Gaz), The Federal Communications Commission (1934 - Telefon, Televizyon), The Securities and Exchange Commissions TELEVZYON (1934 - Menkul Kymetler ve Borsalar), The National Labor Relations Board (1935), The Civil Aeronautics Board (1938, Hava yollar) saylmaktadr. Daha nce kurulmakla birlikte, bu kurumlar arasna The Interstate Commerce Commission (1887 N T E R Bu N E T kurumlara Demiryolu, Kamyon ve Su Yoluyla Tama) da eklenmektedir.
SIRA SZDE
DNELM S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
28
ekonomideki nemleri nedeniyle Big Seven denilmektedir. III. dnem ise 1973 1980 arasn kapsamaktadr ve bu dnemde yaplanlar da daha ziyade dereglasyona yneliktir. 1978de havayollar, 1980de demiryollar ve karayolu yk tamacl, 1982de karayolu yolcu tamacl, ulatrma sektr iin yaplan dereglasyonlara rnek gsterilebilmektedir.
FNANSAL PYASALARIN DZENLENMES

Genel olarak ekonominin eitli alanlarnda yaplabilen dzenleme faaliyetlerinin en nemlilerinden biri finansal sektrde yaplan dzenlemelerdir. Llewellyn (1999)e gre finans piyasalarnn devletler tarafndan dzenlenmesinin ilk nedeni olarak makroekonomik istikrarn korunmas saylabilir. Finans piyasalarnda zellikle byk banka, arac kurum ve sigorta irketlerinin batmalar makroekonomik istikrar tehdit edebilecek bir unsurdur. Kamu, finans kurumlarnn zora dmesinden kaynaklanacak sistemik risklerin tm ekonomiyi olumsuz etkilemesine kar finans sektrn dzenlemelere tabi tutmaktadr. Finans sektrnn dzenlenmesinin ikinci nedeni mikro istikrarn salanmasdr (ihtiyatl dzenleme). Bu dzenlemeler finans endstrisine bir btn olarak deil tek tek kurumlar olarak bakar. Her kurumun salkl olmas hedeflenir. Her kurumun salkl olmas salanrsa tm endstrinin salkl olmas salanabilir. Bunun iin sermaye yeterlilik kurallar, borlanma snrlar gibi ykmllkler getirilir. Finansal dzenlemelerin bir dier hedefi de piyasalarda, kurumlarda effafln salanmas ve yatrmclarn korunmasdr. Piyasalarda ve kurumlarda effafln salanmasna ynelik nlemlere ieriden renenlerin ticareti, maniplasyonu engellemeye ynelik dzenlemeler ve arac kurumlarn mterilerine ynelik olarak ayrmclk yapmamasn salamaya ynelik i yap kurallar gsterilebilir. lke finans sistemleri temel olarak bankaclk, sermaye piyasalar ve sigortaclk olarak temel ayrma tabi tutulabilir. Dzenlemeye ynelik kurumsal yap da buna paralel olarak gelimitir. Baz lkelerde bankaclk, sermaye piyasalar ve sigortaclk sektrlerine ynelik ayr dzenleyici kurulular bulunmaktadr. Ancak son dnemde baz lkelerde grlen eilim, finans sektrnn bu temel sektrnn tek bir dzenleyici kurulu tarafndan dzenlenmesidir. lkeler arasndaki bir nemli fark da baz lkelerde bankaclk sektrnn merkez bankalar tarafndan dzenlenirken, baz lkelerde bu grevin merkez bankalar yerine ayr dzenleyici kurululara verilmi olmasdr.
Finansal Piyasalarn Dzenlenmesinin Nedenleri

SIRA SZDE
DNELM S O R U
Finans sektr dnya apnda tm lkelerde dzenlenmektedir. Finansal dzenleme ve gzetim, finans kurumlarnn salkl ilev gstermelerini, sistemik riskin SIRA SZDE azaltlmasn, piyasalarn eitlik ve effaflk iinde faaliyet gstermelerini ve yatrmclarn ve mterilerin korunmasn hedeflemektedir. Finans Dsektr ekonomide faaliyet gsteren birok sektrn aksine niye dNELM zenlenmektedir. Birok finans teorisinde piyasalarn mkemmel iledii varsaylmakla birlikte gerek hayatta piyasalar mkemmel ilemeyebilmektedir. Finans S O R U sektrlerinin dzenlenmesinin nedenleri olarak aadaki faktrler saylabilir: Finans sektrnn dzenlenmesinin nedenleri olarak; Dsallklar, Piyasa Yetersizlikleri DKKAT ve Baarszlklar, Finans Kurumlarnn Gzetimi Gereklilii, Sistemin Kilitlenmesi, Ahlaki knt, Finansal Kontratlar ve Reel Sektr Kontratlar Arasnda Fark Olmas, RekabeSIRA SZDE tin Zayf Olmas, Yatrmclarn Bilgi Dzeylerinin Dk Olmas ve Bilgiye Dayal Karar Vermede Zorluk Yaamalar saylmaktadr.
AMALARIMIZ
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
K T A P
2. nite - Dzenleme Faaliyetleri ve Dzenleyici Kurumlar
29
Dsallklar
Dsallk belirli bir ileme taraf olanlarn dndakilerin bu ilem nedeniyle etkilenmeleri anlamna gelmektedir. Finans sisteminde irketlerin aldklar risklerin kendi kurumlarnn tesinde dier finans kurumlarna ve hatta tm finans sistemine ve lke ekonomisine zarar vermesi olasl bir dsallk yaratmaktadr. Yani bir finans kurumunun batmas dier kurumlarn finansal saln olumsuz etkileyebilir. Ayrca baz finans kurumlarnn olumsuz davranlar dier irketlere ynelik gvenin azalmasna yol aabilir. Bu erevede finansal dzenlemeler ve gzetim bir btn olarak finansal kurumlara olan gveni ykseltirken ayrca konulacak olan sermaye yeterlilii bata olmak zere dier dzenlemeler finans kurumlarnn daha salkl hle gelmesine yol aacaktr. Finans kurumlar karar alrken, topluma yklenebilecek maliyetleri gz nnSIRA SZDE de bulundurmuyorlarsa bu durumda sektr, devlet tarafndan toplumun karlar dnlerek dzenlenmelidir. 2008 ylnda yaanan kriz, batl finans kurumlarnn ynetilirken, topluma mal olabilecek riskleri ve maliyetleri hi bir hesaba D Nekilde ELM katmadklarnn ve ne bedel karl olursa olsun sadece irket krlln ve alanlara datlacak ikramiyeleri maksimize etmeye odaklandklarnn gzel bir rS O R U nei olmutur. Finans kurumlar karar alrken, topluma yklenebilecek maliyetleriDgz nnde bulunKKA T durmuyorlarsa bu durumda sektr, devlet tarafndan toplumun karlar dnlerek dzenlenmelidir. SIRA SZDE
SIRA SZDE
DNELM S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
Piyasa Yetersizlikleri ve Baarszlklar

Piyasalarda bulunan baz yetersizlikler finans piyasalarnn veAMALARIMIZ kurumlarnn dzenlenmesini gerekli klmaktadr. Bunlar yle zetlenebilir: Bilgi asimetrileri K T A aralarn P Finans piyasalarnda bilgi asimetrileri, piyasalarn, kurumlarn ve ok karmak hle gelmesi nedeniyle ok yksek dzeyde bulunmaktadr. Bilgi asimetrilerinin bulunmas piyasalardaki adaletin ortadan kalkmasna yol amaktadr. TELE V Z Y O N bilgi asizellikle finans kurumlar profesyonelleri ile kk yatrmclar arasnda metrileri bulunmas, kk yatrmclarn dezavantajl duruma dmelerine yol amaktadr. te yandan bilgi asimetrilerinin bulunduunu gren yatrmclar ilem yapmaktan kanarak piyasalardaki ilemlerin azalmasna yol aabilir. Bu ereveNTERNET de dzenleyici kurulularn bu bilgi asimetrilerinden kaynaklanan dezavantajlar telafi edecek dzenlemeleri yapmas gerekmektedir. Asil - vekil problemleri ve kar atmalar olmas Birok ilemde finans kurumlar yatrmclar adna vekaleten ilemler gerekletirmektedir. Ancak finans kurumlar yatrmclar adna yaptklar ilemlerde en iyi gayreti gstermeyebilir veya kendi karlar erevesinde bu ilemleri gerekletirebilir. rnein arac kurulularn yatrmclara ynelik yaynladklar baz menkul kymetlerin almn tavsiye ettikleri raporlarnda bu durum ortaya kabilmektedir. Bu erevede dzenleyici kurumlarn finans kurumlarnn yatrmclar adna yapacaklar ilemlerde en iyi zeni gstermeleri ve kar atmalarn nleyecek dzenlemeler yapmas ve bunun gzetimini yapmas gerekmektedir. Finans Kurumlarnn Gzetimi Gerekliliinin kayna nedir?
SIRA SZDE AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
SIRA SZDE
DNELM S O R U
DNELM S O R U
DKKAT
DKKAT
30
Finans Kurumlarnn Gzetimi Gereklilii

Yatrmclarn finans kurumlaryla yaptklar szlemelerin uzun dnemli olmas nedeniyle, finans kurumlarnn devaml olarak izlenmesi gerekmektedir. Yatrmclarn finans kurumlarn gzetim ve izleme gibi bir fonksiyonu yerine getirme imknlar olmadndan, yatrmclar lehine dzenleyici kurumlara finans irketlerinin hareketlerini izleme grevi verilmektedir. Yatrmclar lehine uzman bir dzenleyici kurumun tm finans kurumlarn izlemesi ayrca ekonomik nedenlerle, lek ekonomisi olmas nedeniyle de avantaj salamaktadr. Dzenleyici bir kurumun bulunmamas durumunda, tm yatrmclarn finans kurumlarna ynelik olarak ayn gzetim faaliyetini yapmalar gerekecek bu da benzer konudaki abalarn gereksiz yere tekrar etmesine yol aacak; yeterli lek ekonomisine sahip olamamalar nedeniyle yatrmclarn bir dzenleyici kurum kadar gzetim faaliyeti yapmalar da mmkn olmayacaktr (Llewellyn, 1999).
Sistemin Kilitlenmesi
Dzenleyici kurulularn yokluunda, finans kurumlar yatrmclarn karlarnn aleyhine hareket etmeye ynelebilirler. Finans kurumlar bir dzenleyici kurumun bulunmad durumda yatrmclarn karlarn korumalar gerektiini bilmelerine ramen, ksa vadeli avantaj salamak amacyla ve rakiplerinin de benzer stratejiler benimseyecei endiesiyle yatrmclarn karlarnn aleyhine davranlar sergileyebilirler. Rekabet, tersine seime (adverse selection) yol aabilir. Yatrmclarn karlarn koruyan finans irketleri, durumu ortaya iyi koyamazlarsa maliyetleri ykselmesine ramen kendisini rakiplerinden ayrtramayabilir. Bu erevede iyi firmalar yok olabilirler. kinci risk ise ahlki kntdr. yi firmalar da rakiplerinin kt davranacaklarn dnerek yatrmclarn karlar aleyhine hareket etmeye balayabilirler (Llewellyn, 1999). rnein son krizde grld gibi dzenleyici kurumlarn etkisiz kald bir durumda, finans kurumlarnn riskli hareket etmeye balaSIRA SZDE mas, piyasalar nezdinde geride kalmak istemeyen tm finans kurumlarn riskli hareket etmeye tevik etmitir.
SIRA SZDE
Finans kurumlarnn SIRA SZDEbir dzenleyici kurumun bulunmad durumda ksa vadeli avantaj salamak amacyla yatrmclarn karlarnn aleyhine davranlar sergilemesi hangi soS O R U nucu dourur?
DNELM
DNELM
SIRA SZDE
DKKAT
Piyasalarda sr bulunmas tm kurumlar ayn ekilde hareket etmeye zorlaD K Khareketinin AT makta ve riskten isteyen yneticiler, dier kurumlarn davranlarn kopyalaS O Rkanmak U maktadrlar. Sry takip etmeyen yneticiler ise cezalandrlmaktadrlar. Bylelikle irSIRA SZDE ketler zerinde sry izleme basks, daha ahlakl ve yksek kaliteli bir ynetim sergileDKKAT meye gre daha yksek olmaktadr.
SIRA SZDE Dzenleyici kurulular sektre ynelik asgari standartlar getirerek sektrdeki kaliteyi ykseltmektedir; nk zellikle finans kurumlarnn yksek standartlarn K T tarafndan A P dier kurumlar da uygulanacana ynelik gveni tamsa kurallara uyma AMALARIMIZ olasl ykselmektedir. TELEVZYON K T A P AMALARIMIZ
AMALARIMIZ SIRA SZDE K T A P AMALARIMIZ
TELEVZYON K T A P
TE ZE YT ON NLTE EV R N
T E ZE YT ON NL TE EV RN
NTERNET
NTERNET
31
Ahlki knt
Devletin finans piyasalarna salad gvenceler hem finans kurumlar hem de yatrmclar asndan ahlki knt riskini beraberinde getirmektedir. Finansal kurumlar devletin salad gvenlik nlemlerini ktye kullanabilirler. Devletin finans sistemine salad balca koruma nlemleri mevduat garantisi ve merkez bankasnn bankalara salad likidite olanadr (Pellerin, Walter, Wescott, 2009). te yandan mevduat gvencesi de ahlki knt riski yaratabilir. lk olarak bu mevduat sahiplerinin mevduatlarn yatracaklar bankalar seerken daha az aratrma yapmasna, hatta baz durumlarda rnein daha riskli kurumlarn daha iyi getiri sunmas durumunda daha riskli kurumlara kaymalarna yol aabilir. kincisi, kurumlar da mevduat sahipleri korunaca iin daha fazla risk alabilirler. Mevduat sigortas olduu iin mevduat sahipleri daha riskli kurumlardan gerekli risk primini talep etmeyecekler ve kurumlar bir anlamda devlet tarafndan bir lde sbvanse edilmi olacaklardr. Bu erevede bankann sermaye seviyesinin dkl de banka sahiplerinin daha fazla risk almasna yol aabilir. Sonu olarak mevduat garantisi bankalarn olmas gerekenden daha az sermaye tutmalarna yol aabilir. Bu erevede dzenleyici kurulularn finans kurumlarnn sermaye seviyelerini yakndan takip etmeleri gerekmektedir. Mevduata tam gvence salanmasnn olas sonular nelerdir?
SIRA SZDE SIRA SZDE
DNELM Finansal alanda yaplan kontratlarla finansal olmayan alanlarda yaplan kontratlar arasnda farkllklar bulunmaktadr. S O R U Finansal kontratlarn kendisine has zellikleri aadaki gibi sralanabilir (Llewellyn 1999): ok sk satn alnmazlar, bu yzden yatrmclarn bilgisi ve tecrbesi azdr. DKKAT Bir garantisi bulunmamaktadr. Bozukluklar giderilemez. SIRA SZDE Tketicilerin aldklar dier rnlerin aksine, hizmet salayan firma batarsa yatrmcnn birikimi kaybolabilir. Satn alnd srada alnan rnn iyi olup olmadn AMALARIMIZ bilmek ok zordur.
Finansal Kontratlar ve Reel Sektr Kontratlar Arasnda Fark Olmas
DNELM S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
Rekabetin Zayf Olmas

Bir veya birka finansal kurumun piyasay domine etmesi durumunda K T A P veya finansal kurumlarn aralarnda anlaarak rekabeti azaltmalar durumunda da dzenleyici kurumlarn dier sektrlerde olduu gibi mdahalede bulunmas gerekmektedir.
K T A P
Yatrmclarn Bilgi Dzeylerinin Dk Olmas ve Bilgiye Dayal Karar Vermede Zorluk Yaamalar
Yatrmclarn finansal eitim dzeylerinin genel olarak dk olmas durumunda, NTERN ET dzenleyici kurumlarn gerek genel finansal okuryazarl artracak gerekse finans kurumlarnn yatrmclar her konuda en iyi ekilde aydnlatmalarn salayacak dzenlemeler yapmas gerekmektedir. Finansal rnlerin giderek daha karmak hle gelmesi bunu bir zorunluluk hline getirmektedir. Bunun dnda yatrmclarn finans rnlerine ilikin ya da bilgi eksikliinden kaynaklanan eitli sorunlar ortaya kmaktadr. Kk yatrmclarn finans rnlerinin teknik ynlerini deerlendirememesi, kk yatrmclarn finans kurumlarnn saln deerlendirme olanaklarnn bulunmamas bunlardan bazlardr. Bu
TELEVZYON
TELEVZYON
NTERNET
SIRA SZDE
SIRA SZDE
Sermaye Piyasalar ve Finansal Kurumlar DNELM
32 DNELM
S O R U
nedenle dzenleyici kurulularn, finans kurumlarnn yatrmclar en iyi ekilde S O R U aydnlatmalarn salayacak dzenlemeler yapmas gerekmektedir.
D K K A T finans rnlerinin teknik ynlerini deerlendirememesi ve kk yaKk yatrmclarn trmclarn finans kurumlarnn saln deerlendirme olanaklarnn bulunmamas nedeniyle dzenleyici kurulularn, finans kurumlarnn yatrmclar en iyi ekilde aydnlatSIRA SZDE malarn salayacak dzenlemeler yapmas gerekmektedir.
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
Finans AMALARIMIZ Piyasalarnn Dzenlenmesinde Kurumsal Yap

Llewellyn (2006)e gre, son finansal krizin etkisiyle ve hatta krizden nce bile birok lke, finans sektrne ynelik dzenleyici kurumsal altyapy deitirmeyi dK Mevcut T A P durumda deiik lkelerde deiik yaplar bulunmaktadr. lnyordu. kelerde dzenlemeye ynelik altyap genellikle hukuksal yapya ve finans piyasalarndaki gelimelere bal olarak ekillenmitir. Ancak geleneksel olarak birok T E L E V Z Y Osermaye N lkede bankaclk, piyasalar ve sigortacla ynelik ayr dzenleyici kurulular bulunmaktadr. Bunun nedeni de her bir sektrde uzman irketlerin faaliyette bulunmalar ve bu irketlerin faaliyetleri arasndaki akmann dk olmasdr. Bu modelde irketlerin dzenlemesi ile fonksiyonel, yani ilgili sektre yneNTERNET lik dzenleme arasnda farkllk bulunmamaktadr. nk irketler ile fonksiyon i ie gemi durumdadr. Ancak bu durum finansal holdinglerin gelimesi ile ve bunlarn her alanda faaliyet gstermeye balamasyla daha az geerli hle gelmitir. Gerek bankaclk gerek sermaye piyasalar gerekse sigortaclk olsun, hepsinde ortak olacak ekilde dzenlenmesi gereken alanlar drde ayrabiliriz. Bankaclk, sermaye piyasalar, sigortaclk, lsnde ortak olacak ekilde dzenlenmesi SIRA SZDE gereken alanlar nelerdir?
NELM 1. MaliD Dzenleme ve Gzetim Banka, arac kurum veya sigorta irketi olsun, teker teker her bir irketin salkl olarak ilemesini salayacak dzenlemeleri ve gzetimi gerekletirmek, fiS O R U nansal dzenlemelerin en nemli hedeflerinden biridir. 2. Sistemik Dzenleme ve Gzetim DKKAT Sistemik dzenleme ve gzetimin amac ise finans sisteminin bir btn olarak istikrarnn ve salnn korunmasdr. Bankaclk, demeler sistemi ve sistemik adan SIRA SZDE nemli finans kurulular sistemi, dzenleme ve gzetimin younlat alanlardr.
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
SIRA SZDE
DNELM S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
ekil 2.1
AMALARIMIZ AMALARIMIZ
Mali Dzenleme ve Gzetim

K T A P K T A P
Sistemik Dzenleme ve Gzetim
TELEVZYON
TELEVZYON
Finansal Dzenlemeler
Yatrmc Haklarnn
NTERNET N T E RKorunmas NET
Sistemde Rekabetin Tesis Edilmesi
33
3. Yatrmclarn korunmas Piyasalarda yatrmclarn karlarna zarar verecek ilemlere kar, finans kurumlarnn yatrmclarn haklarna zarar vermelerini engelleyecek dzenlemelerin ve gzetiminin yaplmasdr. 4. Piyasalarda rekabetin salanmas Finans sektrnde rekabeti engelleyen uygulamalarn ve oluumlarn engellenmesi bu tip dzenlemelerin amacdr. Bunun dnda sektrel bir ayrma gidilebilir: 1. Bankaclk sektr 2. Arac kurumlar 3. Sigortaclk 4. Kurumsal yatrmclar 5. Finansal danmanlk Bunun dnda yaplan bir ayrm da mali dzenlemeler ve gzetim ile ticari faaliyetlerin yrtlmesinin dzenleme ve gzetiminin ayn dzenleyici kurumun ats altnda toplanp toplanmayacadr. Bir lkede finans sektrnn dzenlenmesine ynelik temel olarak yukarda belirtilen drt konu dzenlenmektedir (Llewellyn, 2006). Bu erevede bu drt konuya ynelik olarak lkelerin kurabilecekleri kurumsal altyapya ilikin opsiyonlar aadaki tabloda verilmitir. Buna gre bir u noktada her bir alana zel uzman kurumlar bulunurken (Trkiyedeki durum) dier u noktada ise sistemik risk ve rekabet dnda finans sektrne ilikin her alan dzenleyen mega bir kurum bulunmaktadr (ngilteredeki durum). Bir lkede finans sektrn dzenlemeye ynelik kurumsal altyapy dzenleyecek kurumlar, fonksiyon veya hedefler erevesinde rgtlenebilir. Bu erevede deiik sektrlerdeki irketler, deiik dzenleyici kurumlar tarafndan farkl eklide dzenlenebilirler veya deiik fonksiyonlar, farkl dzenleyici kurumlar tarafndan hangi kurumlarn bu fonksiyonlar yerine getirdiine baklmakszn deiik ekilde dzenlenebilirler. Baz ekoller dzenleyici kurumlarn hedefler dorultusunda organize edilmesi gerektiini savunmaktadr. Buna gre, dzenleyici kurumlardan ak anlalr hedefleri olan kurumlar daha baarl olabilecektir. kincisi, kurumlarn hedeflerine ulap ulaamadklar daha kolay llebilecektir. te yandan pratikte finans piyasalarnda fonksiyonlar deil, finans kurumlar batmaktadr. Finans kurumlarnn salkl olmasna ynelik dzenleme ve gzetim gerekletirme gereklilii bulunmaktadr. Fonksiyonel dzenleme ise bir kurumun farkl ilerini nasl gerekletirdiini ve mterilerine ve yatrmclara kar nasl davrandn dzenlemektedir. Fonksiyonel dzenleme ve gzetim bu nedenle hangi eit kurum olursa olsun, kurumlarn iletme yaps iinde ayn tip fonksiyonlar dzenlemektedir. Kurumlar batt iin kurumlarn mali dzenlemesi kurum baznda olmaktadr. Ancak i yap dzenlemeleri hangi kurumun faaliyeti iinde olduuna baklmakszn fonksiyonel olarak gerekletirilmektedir. Eer bir lkenin finans sistemi iinde sadece finansn tek bir sektrne ynelik ilem yapan uzman kurulular var ve finansal holdingler yoksa fonksiyonel ve kurumsal dzenleme arasndaki farklar ortadan kalkmaktadr.
34
ekil 2.2 Finansal dzenlemeye ynelik drt deiik yap
Kurumsal Yaklam
Fonksiyonel Yaklam Finansal Dzenleme Kurumsal Altyap
Btnleik Yaklam
kiz Tepe Yaklam
SIRA SZDE
DNELM S O R U
1. Kurumsal yaklam Dzenlenen kurumun nitelii hangi dzenleyici kurumun yetki alanna girdiini belirlemektedir. rnein bankalar bankaclk dzenleme kurumu, arac kurumlar sermaye piyasas kurulu, sigorta irketleri ise sigorta dzenleme kurumu tarafndan dzenlenmektedir. 2. Fonksiyonel yaklam Fonksiyonel yaklamda ise dzenlenen kurumun yapt ilem hangi dzenleyici kurumun yetkili olduunu ortaya koymaktadr. Her bir iin de ayr bir dzenSIRA SZDE leyici kurumu olabilir. 3. Btnleik yaklam Btnleik yaklamda tek bir mega dzenleyici kurum tm finansal hizmetler DN ELM sektrnn dzenlenmesinden ve gzetiminden sorumlu olmaktadr. Bu dzenleyici kurulu hem mali olarak hem de i yaps asndan dzenleme ve gzetimden S O R U sorumlu olmaktadr.
D K K A T tek bir mega dzenleyici kurum tm finansal hizmetler sektrnn Btnleik yaklamda dzenlenmesinden ve gzetiminden sorumlu olmaktadr.
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
4. kiz tepe yaklam Ama bazl bir dzenleme yaklam olan ikiz tepe yaklamnda, iki dzenleyici kuruluAMALARIMIZ mali dzenleme ve i yaps dzenlemesini paylamaktadrlar. Btn mali dzenleme ve gzetiminin tek bir kurumda, tm i yaps dzenleme ve gzetiminin ise dier bir kurumda olduu ikiz tepe modelinin baz avantajlar bulunK T dzenleme A P maktadr. Mali ve gzetim yetkisi tamamen merkez bankasnda veya ayr bir kurumda toplanabilmektedir. Byle bir ikiz modelin avantajlar olarak unlar sralanabilir (Llewellyn 2006). TELE V Z Y dzenleme ON Btn mali ve gzetiminin tek bir kurumda, tm i yaps dzenlemesi ve gzetiminin ise dier bir kurumda olduu modelde iki ayr kurumun ok ak hedefleri olduu iin bu byk avantaj salamaktadr. Grevlendirmenin ve hedeflerin ak olmas kurumlarn hesap verebilirliiNTERNET ni de artrmaktadr. ki temel dzenleme ve gzetim alan ayrld iin, tek bir kurumda olaca senaryoda olduu gibi birinin dierini glgede brakma olasl yoktur.
SIRA SZDE
35
Yine, her iki dzenleme ve gzetim alannn tek bir kurumda toplandnda yaanan iki farkl kltr kaynatrma problemi yaanmamaktadr. Eer iki alan arasnda bir problem yaanrsa, bu kamuoyu nnde tartlacak ve zlecektir. Tek bir kurumda olduu gibi, gcn ar younlamas durumu yaanmamaktadr. Dzenleme ve gzetim alannda yaanabilecek problemlerin kurumsal kredibilite anlamnda dier alana bulama riski yoktur.
Mali Dzenleme Opsiyon 1 2 Bankaclk Bankaclk Kurumu Sigorta Sigorta Dzenleme Kurumu Sermaye P. Sistemik Yatrmcnn Rekabet Korunmas Tablo 2.1 lkelerin Finans Sektrnn Dzenlenmesine ve Gzetimine Ynelik Kurumsal Yap Konusundaki Opsiyonlar Kaynak: Llewellyn (2006)
Yatrmc/ Sermaye Piyasas Merkez Rekabet Tketici Koruma Kurumu Bankas Kurumu Kurumu
Mega Dzenleme Mega Dzenleme Mega Dzenleme Merkez Mega Dzenleme Rekabet Kurumu Kurumu Kurumu Bankas Kurumu Kurumu Banka, Banka, Banka, Yatrmc/ Sigortaclk ve Sigortaclk ve Sigortaclk ve Merkez Rekabet Tketici Koruma Sermaye Piyasas Sermaye Piyasas Sermaye Piyasas Bankas Kurumu Kurumu Kurumu Kurumu Kurumu Banka ve Sermaye Piyasas Kurulu Sigorta Dzenleme Kurumu Banka ve Yatrmc/ Merkez Rekabet Sermaye Piyasas Tketici Koruma Bankas Kurumu Kurulu Kurumu
Yatrmc/ Banka ve Sigorta Banka ve Sigorta Sermaye Piyasas Merkez Rekabet Tketici Koruma Kurumu Kurumu Kurumu Bankas Kurumu Kurumu Bankaclk Kurumu Sigorta ve Sigorta ve Yatrmc/ Merkez Rekabet Sermaye Piyasas Sermaye Piyasas Tketici Koruma Bankas Kurumu Kurumu Kurumu Kurumu Yatrmc/ Merkez Rekabet Tketici Koruma Bankas Kurumu Kurumu Yatrmc/ Merkez Rekabet Tketici Koruma Bankas Kurumu Kurumu
Merkez Bankas Merkez Bankas Merkez Bankas Sigorta DzenleMerkez Bankas me Kurumu
Merkez Bankas
Merkez Bankas Merkez Bankas Sigorta Dzenleme Kurumu
Yatrmc/ Sermaye Piyasas Merkez Rekabet Tketici Koruma Kurumu Bankas Kurumu Kurumu Yatrmc/ Sermaye Piyasas Merkez Rekabet Tketici Koruma Kurumu Bankas Kurumu Kurumu
10
Merkez Bankas
11
Sigorta ve Sigorta ve Yatrmc/ Merkez Rekabet Tketici Koruma Merkez Bankas Sermaye Piyasas Sermaye Piyasas Bankas Kurumu Kurumu Kurumu Kurumu
lk uta bankaclk, sigortaclk ve sermaye piyasalar alannda uzmanlaan dzenleyici kurumlar, kendi alanlarnda bulunan finans kurumlarna ynelik mali dzenleme ve gzetim grevini grmektedirler. Tketici ve yatrmclarn haklarn korumak iin ayr bir dzenleyici kurum bulunmaktadr.
36
kinci uta ise mega bir dzenleyici kurum (ngilteredeki Financial Services Authority) hem bankaclk, sigortaclk, sermaye piyasas sektrlerine ynelik mali dzenleme ve gzetim gerekletirmekte hem de tketicinin ve yatrmcnn korunmas fonksiyonunu yerine getirmektedir. Bunun bir alt basama olarak bankaclk, sigortaclk, sermaye piyasas sektrlerine ynelik mali dzenleme ve gzetim gerekletiren byk bir kurum kurulurken tketicinin ve yatrmcnn korunmas fonksiyonu ise ayr bir kuruma verilmektir. Bunun dnda bir u nokta da bankaclk, sigortaclk, sermaye piyasas sektrlerine ynelik mali dzenleme ve gzetimi merkez bankasnda toplamak, tketicinin ve yatrmcnn korunmas fonksiyonunu ise ayr bir kuruma vermektir. Bir dier opsiyon ise mali dzenleme ve gzetim alannda bankaclk, sigortaclk ve sermaye piyasasndan oluan sektrden ikisini bir kurumda toplamak dierini ise uzman bir kurulu tarafndan dzenlemektir. rnein, sermaye piyasalar ve sigortaclk bir kurum tarafndan dzenlenebilirken, bankaclk dier bir kurum tarafndan dzenlenebilir. Ya da sermaye piyasalar ve bankaclk tek bir kurum tarafndan dzenlenebilirken, sigortaclk dier bir kurum tarafndan dzenlenebilir. Son olarak bir banka ve sigorta kurumu kurulurken, sermaye piyasas kurumu ayr olabilir.
Tm Finans Sektrne Ynelik Tek Bir Dzenleyici Kurum Oluturmann Avantajlar

Bankaclk, sigortaclk ve sermaye piyasalarna ynelik mali dzenleme ve gzetim yapmak zere tek bir dzenleyici kurum oluturulmasn savunanlarn grleri aadaki ekilde zetlenebilir: Eer bir lkenin finans sisteminde sigortaclk, bankaclk ve sermaye piyasalarnn ounda faaliyet gsteren finansal holdingler bulunuyorsa finansn tm sektrlerini dzenleyen birleik bir dzenleyici kurumun bulunmas bir finansal holdingin tm sektrdeki risklerinin daha btncl olarak grlebilmesini salamaktadr. Dzenleyici kurumlar arasndaki rekabet nedeniyle bilgi paylam kstl olabilir. Bu erevede btnleik bir dzenleyici kurum oluturulmas bilgi paylam problemlerini ortadan kaldracaktr. Finansal sektre ynelik tek bir dzenleyici kurumun olmas, sektrde problemler yaanmas durumunda, hesap sorulabilirlii artrmakta ve deiik dzenleyici kurumlarn suu birbirlerine atma gibi bir olasl ortadan kaldrmaktadr. Finansn deiik sektrlerindeki kurumlar ve rnler arasndaki snrlar ortadan kalkm ve herhangi bir rnn veya kurumun hangi dzenleyici kurumun yetki sahasna girdiinin tespit edilmesi zorlamaya balamsa bu durumda tek bir dzenleyici kurum daha baarl olabilecektir. Finansn deiik sektrlerini dzenleyen kurumlarn birlemesinin yarataca lek ekonomileri olabilir. Dzenleyici kurum says azaldka kurumsal maliyetler de (bilgi ilem, destek hizmetleri vb) azalacaktr. Tek bir dzenleyici kurum farkl finansal irketlerle arasndaki risk transferlerini daha iyi izleyebilir. Tek bir dzenleyici kurum krizlerin finansn farkl sektrlerini ve finansal sistemin tamamn nasl etkileyeceini daha iyi anlayabilir. Tek bir dzenleyici kurum farkl sektrlerde bulunmasna ramen, ayn zelliklere sahip finansal rnlere ve hizmetlere ynelik uyumlu kurallar ve gzetim gerekletirebilir.
37
Deiik alanlarn tek bir kurum tarafndan dzenlenmesinden kaynaklanan sinerjiler ortaya kabilecektir. Bankacl dzenleyen blmnn tecrbelerinden sigorta veya sermaye piyasalar blmleri faydalanabilecek ve tam tersi de geerli olacaktr. Tek bir dzenleyici kurum deiik dzenleme alanlarna ynelik kaynaklar daha etkin databilir. Tek bir dzenleyici kurum, uluslararas apta dzenleyici kurumlarla daha etkili i birlii gerekletirebilir. Kurumlar aras koordinasyon gerekletirilmesi veya kurumlar aras ekimeler gibi sorunlar ortada kalkacaktr. Tek bir dzenleyici kurum ayrca deiik dzenleme alanlar arasndaki kar atmalarna ynelik daha iyi zmler retebilir. Byk finans kurumlarnn birden fazla dzenleyici kuruma tabi olmasndan kaynaklanan dzenleme boluklar, eitsizlikler, uyumsuzluklar, akmalar ve boluklar ortadan kalkacaktr. Tek bir dzenleyici kurum dzenleme ve gzetim anlamnda boluklar ortadan kaldrabilir. Tek bir dzenleyici kurum kamuoyunun ve dzenlenen sektrlerin anlamas ve tanmas asndan kolaylk salayacaktr. Dzenleme arbitraj olasl ortadan kalkacaktr. Dzenlenen irketlerin dzenlemeden kaynaklanan maliyetleri tek bir kurumla kar karya olduklar iin azalacaktr.
Tm Finans Sektrne Ynelik Tek Bir Dzenleyici Kurum Oluturmann Dezavantajlar ve Birden Fazla Dzenleyici Kurum Oluturmann Avantajlar
Tek bir dzenleyici kurumun birden ok ve belirsiz hedefleri olabilecei iin odaklanma sorunu yaanabilir. Tek bir dzenleyici kurum oluturulsa bile, bankaclk, sermaye piyasalar ve sigortaclk farkl dzenlemelere tabi olduka kapsam ekonomisine ulamak zor olabilir. Farkl dzenleyici kurumlar arasnda etkili bir iletiim ve egdm salanabilirse finansal sistemin dzenlenmesinde tek bir dzenleyici kuruma sahip olmann avantajlar yakalanabilir. Gelimi lkelerde bankaclk, sermaye piyasalar ve sigortacla ynelik olarak tek bir dzenleyici kurum oluturmann temel argman, finans kurumlarnn birleerek holdinglemesi ve deiik finans sektrlerinde faaliyet gsteren tek kurum iinde faaliyet alanlar arasndaki duvarlarn ortadan kalkmaya balamas ve finansal holdinglerin tek bir irket gibi ynetilmeye balamasdr. Ancak, bu durum gelimekte olan lkeler iin doru olmayabilir. Gelimekte olan lkelerde uzmanlam kurumlar kendi sektrlerinde faaliyet gstermektedirler. rnein, ayn holding irketine ait olsa bile bir sigorta irketi kendi sektrnn artlarna bal olarak faaliyet gsterirken ayn holdinge bal bir banka ise bankaclk sektrnn artlarna bal olarak faaliyet gstermekte ve irketler arasnda duvarlar bulunmaktadr. Deiik dzenleyici kurumlar birletirerek tek bir dzenleyici kurumun oluturulmas ok karmak bir sre olup sorunlar yaanabilir. Ayrca birleme srecinde kilit personel ayrlabilir. Birleme sreci mevcut personelin
38
moralinin bozulmasna yol aarak bu dnemde kurumun etkin faaliyette bulunmasn engelleyebilir. Eer finans endstrisinde dominant bir sektr varsa banka, sermaye piyasalar ve sigortaclk sektrne ynelik oluturulacak olan tek dzenleyici kurumda, dominant sektr dzenleyen kurum, daha etkili olabilir ve dier sektrlere etkili bir ekilde eilemeyebilir, dier sektrler arka planda kalabilirler. Tek bir dzenleyici kurumun oluturulmas durumunda uzmanlama ortadan kalkacaktr. Banka, sermaye piyasas ve sigortaclk sektrnde faaliyet gsteren kurumlarn faaliyetleri, bilano yaplar, riskleri birbirinden ok farkl olup dzenlenmelerinde ayr uzman dzenleyici kurumlarn baarl olmas ans daha yksek olabilir Tek bir dzenleyici kurum, dzenleme alanndaki problemlere ynelik olarak daha kat bir tutum taknabilir. Tek bir dzenleyici kurumun oluturulmas tek bir bak asnn olumasna yol aacaktr. Tek bir dzenleyici kurum oluturulursa, bunun deiik rnler ve kurumlar arasndaki farklar anlayamamas riski bulunmaktadr. Deiik finans sektrlerinde alan irketlerin faaliyet yapsn ayrtramad iin, tek bir dzenleyici kurum dzenleme ve gzetim anlamnda odaklanma sorunu yaayabilecektir. Farkl dzenleyici kurumlarn tek bir dzenleyici kurum ats altnda toplandktan sonra ayn kurum ats altnda ayr departmanlar hlinde faaliyet gstermeleri hlinde de daha iyi koordinasyon ve iletiim iinde olacaklarnn garantisi bulunmamaktadr. Eer birleme iyi ekilde gerekletirilmezse tek bir dzenleyici kurum yerine farkl dzenleyici kurumlarn konfederasyonu eklinde oluabilir. Birlemenin baarl olaca varsaylsa bile bu maliyetli ve uzun vadede baarlabilecek bir sre olacaktr. Bankaclk, sermaye piyasas ve sigortacla ynelik tek bir dzenleyici kurum oluturulmas yatrmclara yanl mesaj verebilecektir. Tek bir dzenleyici kurumun tm finans sektrn dzenlemesi, yatrmclarda tm sektrdeki finans kurumlarnn ayn derecede koruma altnda olduu, ayn dzenlemelere tabi olduu gibi bir intiba oluturabilecektir. Tek bir dzenleyici kurum oluturulmas, finans sektrnn dzenlenmesinde ve gzetiminde tek bir yaklam olumasn salayaca iin, ayr dzenleyici kurumlarn takndklar farkl dzenleme ve gzetim anlaylarnn salad zenginlik ve tecrbenin yok olmasna yol aabilecektir. Finans piyasalarna ynelik tek bir dzenleyici kurumun bulunmas, birden fazla dzenleyici kurumun bulunduu duruma zg kontrol mekanizmalarnn ortadan kalkmasna yol aabilir. Tek bir dzenleyici kurum finansn farkl sektrlerine ynelik ayn yaklam sergileyebilir. Bu da farkl sektrlere ynelik uzman yaklamn ortadan kalkmasna yol aacaktr. Tek bir dzenleyici kurum oluturulduktan sonra beklenen lek ekonomileri elde edilemeyebilir. Aralarnda rekabetin bulunduu deiik dzenleyici kurumlarn bulunduu sistemle kyaslandnda finans sektrne ynelik olarak monopol bir dzenleyici kurum yaratlmas dzenleme kalitesinde de yol aabilir.
39
Finans sektrne ynelik tm alanlar dzenleyen bir dzenleyici kurum birok aktiviteyi ayn anda yerine getirmeye alacandan, gereinden fazla yk altnda tm alanlara gerekli ilgiyi gsteremeyebilecektir. Kurum ok byyeceinden ok brokratik hale gelebilecektir. Tek bir dzenleyici kurum ar gl hle gelebilecektir. Bir alandaki baarszlk, tek dzenleyici kurumun tm alanlardaki dzenleme ve gzetimine ynelik gvensizlik oluturabilir. rnein, sigorta konusunda bir problem yaanmas, bankaclk ve sermaye piyasalarna ynelik dzenleme ve gzetime ynelik gveni de ortadan kaldrabilir. Tek bir dzenleyici kurum oluturmadan, komiteler kurularak ve eitli i birlii anlamalar imzalanarak deiik dzenleyici kurumlar arasndaki i birlii ve koordinasyon, tek bir dzenleyici kurum oluturmann getirecei maliyetlere katlanlmadan artrlabilir. Farkl dzenleyici kurumlarn bulunduu sistemde bir kuruma liderlik rol verilerek i birliinde etkinlik daha da artrlabilir. Dier taraftan bankaclk, sigortaclk ve sermaye piyasalarna ynelik mali dzenleme ve gzetimi tek bir kuruma vermeye ek olarak bu kuruma ngilteredeki FSA gibi ayrca i yaps dzenlemesi konusunda da yetki verilebilir. Bunun da ayr sakncalar olabilir (Llewellyn, 2006): Mali ve i yap dzenlemeleri ve gzetim arasnda yaklamlar ve kltr asndan byk farkllklar bulunmaktadr. Tek bir dzenleyici kurumun byle byk farkllklar ieren yaklamlar barndrp etkili bir ekilde kullanp kullanamayaca phelidir. te yandan tek bir rgtn iki farkl kltr yapsn birletirip birletiremeyeceine ynelik pheler bulunmaktadr. Mali ve i yap dzenleme ve gzetim yapsnn farkllklar nedeniyle aralarnda kar atmas olabilecektir. mali dzenlemeler finans kurumlarnn batmasn engellemeye ve salkl bir yapya sahip olmalarn salamay hedeflerken i yaps dzenlemeleri yatrmc haklarn korumaktadr. Tek bir dzenleyici kuruma her iki alanda da dzenleme yetkisi verilmesi durumunda, bu kurum birine odaklanarak dierini glgede brakabilir. te yandan, ayr kurumlar ak ve tek bir hedefleri olacandan her iki alanda da daha etkili ve verimli dzenleme ve gzetim yapabilir.
SERMAYE PYASALARININ DZENLENMESNDE UYGULAMALAR

Dnya uygulamalar incelendiinde (DDK Raporu), genel olarak sermaye piyasalarna ilikin ana dzenlemeler ve ereve kurallarn yasama organ tarafndan belirlendii, bunun ardndan piyasalarda faaliyet yrtecek kurumlar, ilem grecek aralar ve piyasa katlmclar gibi konulardaki ayrntl dzenlemelerin, bu alanlarda yetkilendirilmi dzenleyici otoritelere brakld grlmektedir. Sistemin bu ekilde organize edilmesi, hzla gelien ve deien bu piyasalarn ihtiyac olan dzenlemelerin hzl ve esnek bir ekilde hazrlanarak uygulamaya konulabilmesi amac erevesinde izah edilmektedir. Sermaye piyasalarnda dzenleyici otoriteler tarafndan oluturulan ve uluslararas bir kurulu olan IOSCO tarafndan menkul kymet piyasalarnda gvenilirlik, byme ve geliimin, gl ve etkin bir dzenleme erevesi ile mmkn olabilecei dncesinden hareketle, yatrmcnn korunmas, piyasalarn etkin, adil ve effaf almas ve sistemik riskin azaltlmas amalar erevesinde belirlenmi olan standartlar da, ye lkelerin dzenlemelerinde gz nnde bulundurulmaktadr. Bu standartlar balayc olmayp tavsiye niteliindedir.
Genel olarak sermaye piyasalarna ilikin ana dzenlemeler ve ereve kurallarn yasama organ tarafndan belirlendii, bunun ardndan piyasalarda faaliyet yrtecek kurumlar, ilem grecek aralar ve piyasa katlmclar gibi konulardaki ayrntl dzenlemelerin, bu alanlarda yetkilendirilmi dzenleyici otoritelere brakld gzlenmektedir.
40
Finansal piyasalarn btn iin dnya uygulamalarnn genel bir grnmn vermesi asndan 2009 ylnda IMF tarafndan yaymlanan ve 103 lkeden 140 finansal gzetim otoritesini kapsayan bir anket almas olduka nemlidir. Bu almaya gre; Finansal sektr dzenleyici - denetleyici otoritelerinin yaklak yars, idare iinde ayr zerk kurulu (bamsz otorite) olarak rgtlenmitir. Bu kurulularn yaklak %30u merkez bankas ierisinde rgtlenmi olup bunlarn byk ksm da (%55) bankaclk sektryle ilgili birimlerdir. Sigorta sektrn dzenlemekle ilgili birimlerin yaklak %5i sermaye piyasas, %5i bankaclk otoritesi iinde, %20si ise Maliye Bakanl iinde rgtlenmitir. Bamsz otorite eklinde rgtlenenlerden %75inin denetleme/gzetim faaliyetlerinde, %58inin ise dzenleme faaliyetinde ilevsel bamszl vardr. Tm finansal sektr dzenleyici - denetleyici kurumlarnn %60 ynetim kurulu tarafndan ynetilmektedir. Ynetim kurullarnn sadece %25inde sektr temsilcisi vardr. zel olarak sigortaclk sektrn dzenleyen kurulularn ise %44nde sektr temsilcisi vardr. Kuzey Amerika istisna edilirse kurumlarn %70inden fazlasnda ynetim organ yelerinin grev sreleri dolmadan grevden alnmalar yasayla yasaklanmtr. Dzenleyici ve denetleyici otoritelerin en nemli gelir kaynaklar Merkez Bankas fonlar ve sektr iin getirilen ilem cretleridir. Sermaye piyasasn dzenleyen kurumlarn %45inde ise ikinci en nemli gelir kayna bteden verilen paylardr. Kurumlarn yarsndan fazlasnda personel alm ve bunlarn zlk haklarna ilikin dzenleme yapma yetkisi bulunmaktadr. lkelerin %60nda atama prosedrleri kanunla belirlenmitir ve genellikle hkmet/babakan tarafndan atama yaplmaktadr. Kurul yeleri ise genellikle 4 - 6 yllk bir sre iin atanmaktadr. Dzenleyici otoritelerin ounluu btelerinin hazrlanmas ve son hlinin verilmesinden kendileri sorumludur. Dzenleyici otoriteler ounlukla parlamentoya veya ilgili bakanla periyodik olarak yaptklar faaliyetlere ilikin rapor sunmaktadr. Otoritelerin %90nda ise faaliyetleri srasnda uymalar gereken kurallar belirlenmitir. Dzenleme faaliyetlerine ilikin olarak otoriteler %90 orannda sektr temsilcilerinin grlerini almakta, otoritelerin kararlarna kar ak itiraz prosedrleri bulunmakta, otoritelerin 2/3nde kararlarn tekrar gzden geirilme mekanizmas bulunmakta ve idare mahkemeleri de konu ile ilgili yetkili konumda bulunmaktadr. Otoritelerin yarsnda, faaliyetlerin bamsz bir kurum tarafndan denetlenmesine ilikin mekanizmalar bulunmaktadr.
ABD Uygulamalar
ABDde dzenleyici yap ayakl ekilde rgtlenmitir. Bu ayaklardan ilki borsa ve arac kurumlarn biraraya gelmesiyle oluan Ulusal Arac Kurumlar Birlii (NASD)dir ve z dzenleyici kurum olarak nitelendirilmektedir. kinci dzenleyici ayak Securities and Exchange Comission (SEC) ve Commodities Futures Comission (CFTC)dr. Bu kurumlar, ilemleri izlemekte, borsaya kaytl irketlerin
41
kontroln yapmakta ve sermaye piyasas kanunu erevesinde piyasalarn gzetimini yapmaktadr. nc ayak ise SEC ve CFTCnin sorumluluklarnn olduu ABD Kongresidir. ABDdeki z dzenleyici kurumlar hkmet ve sektr arasndaki bir uzlama araynn sonucu olarak ortaya kmtr.
Dodd-Frank Wall Street Reformu ve Tketici Koruma Yasas

Yelkenci (2011)de akland zere, Dodd-Frank Wall Street Reform And Consumer Protection Act isimli yasa temelde ABDde finansal kriz sebebiyle ortaya kan yapsal ve dier tip sorunlar gidermek amacyla 21 Temmuz 2010 tarihinde uygulamaya konulmu olup 1930dan bu yana yaplan en kapsaml reformdur. Bu yasann amac ok byk olduu iin batmasna gz yummama uygulamasnn sona erdirilmesi, Amerikan vergi deyicilerinin, irket kurtarmalarn sona erdirilerek korunmas, tketicilerin ayartc finansal hizmet uygulamalarndan korunmas ve dier amalar iin finansal sistemde hesap verme ykmllnn ve effafln arttrlmas yoluyla Birleik Devletlerde finansal istikrarn tevik edilmesidir. Yasa, varolan dzenleme yapsn, Federal Reserve yasasnda effafl tevik edici ve ek deiikliklerle dzenlemeler yaparak baz eski dzenleyici kurumlar birletirerek veya kaldrarak, sistemin btnn etkileyen riske sahip olarak addettii kurumlarn gzetimini artracak yeni dzenleyici kurumlar yaratarak deitirmektedir. Yasa, ekonominin ve Amerikan tketicilerinin, yatrmclarn ve iletmelerin korunmas, vergi deyenlerin finansal kurumlarn kurtarlmasn fonlamasnn sona erdirilmesi, ekonominin istikrarnda ileri derece bir uyar sistemi salanmas, ynetici cretleri ve kurumsal ynetiimde kurallarn gelitirilmesi ve ekonomik durgunlua neden olan yasal boluklarn elimine edilmesi iin sert standartlar ve gzetimi yerletirmektedir. Bu erevede yeni yaratlan nemli finansal gzetim kurulular, Financial Stability Oversight Council (Finansal stikrar Gzetim Konsl), Office of Financial Research (Finansal Aratrma Ofisi), ve Bureau of Consumer Financial Protection (Tketici Finansal Koruma Brosu)dur. Office of Thrift Supervision (Verimlilik Gzetim Ofisi) ise kaldrlmtr. Bu yasann nemli noktalar (Brief Summary of Dodd-Frank Reform, US Senate Committee on Banking, Housing and Urban Affairs, 2011): Bamszlk ve otorite yoluyla yatrmclarn korunmas, ok byk olduu iin batmasna gz yumulamayacak irketlerin kurtarlmasnn sona erdirilmesi, leri seviye uyar sistemi salanmas, Egzotik enstrmanlarla ilgili effaflk ve hesap verme sorumluluu, Ynetici cretleri ve kurumsal ynetim, Kaytlar ile ilgili dzenlemelerin glendirilmesi, Gl Bir Tketici Finansal Koruma Gzetim Sistemi. Tketici Finansal Koruma Brosu. Bu kurumun temel zellikleri ise aadaki gibi tasarlanmtr: Bamsz bakan: ABD Bakan tarafndan atanan ve Senato tarafndan teyit edilen bamsz bir ynetici. Bamsz Bte: Federal Reserve sistemi tarafndan salanan tahsis edilmi bir bte. Bamsz Kural Koyma: Banka veya banka d finansal hizmetler ve rnler sunan tm finansal kurumlar kapsayacak ekilde, tketiciyi korumaya ynelik kurallar bamsz olarak yazma yetkisi.
42
Denetim ve Uygulama: 10 milyar dolarn zerine varl olan banka ve kredi irketleri ve mortgage ile ilgili tm iletmeler, maa kredisi, renci kredisi salayanlar ve banka d byk bor toplayclar ve tketici raporlama ajanslar gibi finansal irketler iin denetleme ve kanunlar uygulatma yetkisi. Tketicinin Korunmas: Office of the Comptroller of the Currency (Dviz Kuru Murakb Ofisi), Office of Thrift Supervision (Verimlilik daresi Ofisi) , Federal Deposit Insurance Corporation (Federal Mevduat Sigortas irketi), Federal Reserve, National Credit Union Administration (Ulusal Kredi Sendikas daresi), The Department of Housing and Urban Development (Konut ve Kentsel Geliim Departman), and Federal Trade Commission (Federal Ticaret Komisyonu) tarafndan sorumluluklar stlenilen tketici korumasnn kuvvetlendirilmesi ve konsolidasyonu. Ayn zamanda bireyler ve topluluklar iin adil eit muamele edecek ekilde kredilere erimelerini salamak iin federal kanunlarn uygulanmasn gzetleyecektir. Hzl Hareket Etme Yetenei: Bu kurumun faaliyetleri ile kt anlamalar ve oyunlar arayp bulacak, tketiciler, kt niyetli uygulamalardan ve suiistimallerden korunmak iin Kongrenin kanun karmasn beklemek zorunda kalmayacaktr. Eitim: Yeni bir finans okuryazarl yaratlmas hedeflenmektedir. Tketici Hatt: Bir ulusal tketici ikayet hatt yaratlacak ve tketicilerin ilk defa cretsiz bir telefon numarasn arayarak finansal rnler ve hizmetlerle ilgili problemlerini iletmeleri salanacaktr. Finansal Sistemde Sorumluluk erevesi: Tketicinin korumas ile ilgili tek bir ofis sorumlu hle gelmi olacaktr. Bylelikle, birok kurumun sorumluluu paylamas sonucunda ortaya kan olumsuzluklar, kimin neden sorumlu olduunun bilinmesinin zor olmas ve tarihsel olarak bir kiinin grev alanna dmeyen sorunlarn bolukta unutulmasna bal skntlar ortadan kaldrlmaya allmaktadr. Banka Dzenleyici Kurulularyla almalar: Kurum dier dzenleyicilerle birlikte bankalarn denetlenmesinde kanunsuz denetleme yknn nlenmesini koordine etmektedir. Bir tasar yasalamadan, bankaclk sisteminin gvenini ve salamln veya finansal sistemin istikrarn riske sokacak dzenlemelere itiraz iin bir st mahkemeye gitmeden nce dzenleyicilerle danma iinde olunacaktr.
Avrupa Birlii Uygulamalar

Avrupa Birliinde finansal hizmetler, iki temel seviyede (toptan sat ve perakende) yrtlmektedir. EurActiv (2011)de zetlendii ekliyle, toptan sat seviyesinde; yatrmclar ve irketler sorunu, menkul deer ve paylarn alm-satm, yatrmclar ve irketlerin borsalar araclyla farkl finansal aralarda sermaye ve miktar artrmna gitmesi konular yer almaktadr. Perakende seviyesinde ise; tketiciler mortgage, sigorta, emeklilik ve tasarruf plan satn alabilmektedir. Her ye devlet, kendine has dzenlenmelerle bu tr ilemleri ynetmektedir. AB politikas, belirlenen kurallar erevesinde irketlere farkl ye lkelerde daha kolay yerleme ve faaliyet gsterme imkan tanmaktadr. Tketicilere ise buna benzer ekilde kendi lkelerinin dndaki lkelerdeki mortgage, ortak fonlar ve dier finansal hizmetlerden yararlanabilme olana sunulmaktadr.
43
Mevcut Durum
Avrupa Birlii komisyonu tarafndan 1999 ylnda balatlan finansal hizmetlerini entegrasyonu sreci dorultusunda hedefler byk lde gerekletirilmitir. Buna ramen tketici kredisi direktifi, mortgage kredisi, toptan sat ayanda ise prospektsler, piyasa suistimali ve sigorta direktifleri gibi baz nemli dzenlemelerde herhangi bir gelime kaydedilememitir. Basel II (Yeni Basel Sermaye Uzlas) ve MiFIDnin (Finansal Enstrmanlar Piyasalar Direktifi) uygulama sreleri ise halen devam etmektedir. Sermaye gereklilikleri direktifinin bankaclk sektrne getirdii uygulamalar gibi Solvency II de sigorta firmalar iin sermaye kurallarn belirlemektedir. Solvency-II: Avrupa Birliinde 2006 ylnda direktif olarak, 2008de ise tm ye lkelerin parlamentolarnda yasa olarak kabul edilmesi beklenen Solvency-II genel anlamda bir irketin stlendii riskler karsnda ne kadar sermaye tutmas ve ne gibi niteliksel artlar yerine getirmesi gerektiini belirleyen yasal dzenlemeler btndr.
Finansal Hizmetler Tketici Grubu

Tketicilerin finansal hizmetlerin yasal dzenleme srecinde daha etkin olabilmesi iin Komisyon, Temmuz 2006da Finansal Hizmetler Tketici Grubu adl bir danma kurulu oluturmutur. ye lkelerde faaliyet gsteren tketici organizasyonlarnn yannda AB apnda etkin olan tketici organizasyonlarnn da yer ald grup, var olan uzmanlar grubunu (FIN-USE) tamamlayc niteliktedir. Komisyon, buna ek olarak tketiciler iin haber-blteni sistemini (Fin-focus) hayata geirmitir. Finansal Hizmetler konusunda dier yaplan almalar unlardr: Menkul Kymetler alanyla ilgili btn kurallar dzenleyen iki direktif bulunmaktadr: Finansal Hizmetler Piyasalar Direktifi (MiFID) ve transfer edilebilir menkul kymetlere yaplan toplu yatrmlar dzenleyen (UCITS). lk direktif, hisse senetleri ve menkul kymetlerin ticaretini dzenlerken ikinci direktif ise sradan insanlarn yatrm portfylerine koyduklar paray dzenlemektedir. Komisyonun bu alanla ilgili amac, bu tr rnlerin snrlar tesi etkinliini ve elde edilebilirliini arttrmak ve srekli deien piyasalar ve yeni rnlerle baa kabilecek esnek yasalar hayata geirmektir. Avrupa demeler Alan: Bu alandaki hedef, engellerin kaldrarak snr tesi her trl demenin kolayca yaplabilmesini salamaktr (banka demeleri, elektronik demeler, kredi kartlar vb.). Avrupada faaliyet gsteren bankalar ve kredi kurumlarnn bir araya geldii Avrupa demeler Konseyi, bankaclk hizmetlerinin ve kartlarnn Avrupa apnda daha iyi ileyebilmesi iin 2010dan sonra mmkn olan en ksa zamanda altyapnn yenilenmesine kendisini adamtr. Bu giriim, AB tarafndan da desteklenmektedir. Buna ek olarak Komisyon, yasal engelleri kaldrmak iin yeni bir yasal ereve hazrlamaktadr. Mortgage ve Tketici Kredileri: Tketicinin korunmas, politik olarak hassas bir alan olduu iin bu alanda gerekletirilen yasal gncellemelerde glklerle karlalmaktadr. 2005 ylnda mortgage ve kk tketici kredilerini dzenleyecek olan iki ayr Avrupa yasas oluturulmasna karar verilmitir. Ancak almalar yava ilerlemektedir. Finansal Sahtecilik ve Para Aklama: Ekim 2005te kabul edilen 3. para aklama direktifi ile bu alandaki kurallar gncellenmitir.
44
Avrupa Birliindeki Son Gelimeler

ngiltere: Krizden nceki sistemde sermaye piyasas, bankaclk ve sigortaclk alanndaki tm dzenleyici kurumlarn birletirilerek btn yetkilerinin Finansal Servis Otoritesi (FSA)e devredildii, ayrca z dzenleyici organizasyonlarn tamamnn da tek bir kurum altnda birletirildii grlmektedir. ngiltere Merkez Bankas ise borlanmada son merci rol erevesinde, sistemin istikrarn korumak amacyla snrl ekilde faaliyet yrtmektedir. ngilterede Haziran 2010da Babakan, hkmetin FSAin tek finansal servis otoritesi yerine iki paradan oluan bir dzenleme yaps olmasn ve ngilterenin finansal reglasyonun yeniden dzenlenmesi niyetinde olduklarn aklamtr. Hkmetin bu reform srecinden sonra byk bankalar ve sigorta irketlerinin gzetim ve denetiminin Bank of Englandn bir paras olan mali Regulation Authority (PRA) tarafndan yaplmas planlanmaktadr. FSAin kalan ksmnn ad ise FCA olacaktr. Bu konuda byk aama kaydedilmitir. mali Business Unit (PBU) ve Conduct Business Unit (CBU) olmak zere iki yeni birim oluturulmutur. Hkmetin reform paketindeki dier bir husus ise Financial Policy Committee (FPC) adnda Bank of Englanda bal olan ve finansal sistemin istikrarnn salanmas ve gzetiminden sorumlu bir birim oluturmaktr. Almanya: 2002de kurulan BaFin Maliye Bakanlna bal, ancak ayr tzel kiilie sahiptir ve dzenleyici otorite olarak Merkez Bankas ile koordineli hareket etmektedir. 2.700 banka, 800 finansal hizmet kurumu ve 700 sigorta irketinin gzetimi ve denetimi BaFin tarafndan yaplmaktadr. Uygulamadaki dzenlemeler daha ok Maliye Bakanl tarafndan yaplmakta, BaFin ise gzetim grevini yerine getirmektedir. BaFinin altnda bankaclk denetimi, sigortaclk denetimi ve menkul kymetler/varlk ynetimi direktrlkleri bulunmaktadr. 2008 ylndaki krizden sonra BaFin, ABD tarafndan alnan nlemlere paralel olarak 11 Alman irketinde aa sat yaplmasn geici sre yasaklamtr. Ayn ekilde 2010 ylndaki krizde de Avrupa Blgesi tahvillerinin CDSleri zerine plak aa sat yasa getirilmitir. BaFinin ekonomi zerindeki mevcut durumunda bir deiiklie gidilmesi ngrlmemektedir. Fransa: Fransada bankaclk alanna ilikin dzenleme ve denetim Merkez Bankas ve Bankaclk Otoritesi tarafndan yaplrken sermaye piyasasna ilikin dzenleme 1 Austos 2003 tarihli Financial Security Act ile kurulan The Autorit des marchs financiers (AMF) tarafndan yaplmaktadr. 2010 ylnda gerekletirilen G-20 zirvesi sonrasnda Avrupadaki finansal krize ilikin AMFnin de katld eitli nlemler uygulanmaya balanmtr. Avrupa Sistematik Risk Kurulunun altnda yeni bir Avrupa Blgesi Finansal Gzetim ve Denetim Kurumu kurulmu ve bu kurumun altnda birim, piyasalar, bankaclk ve sigorta alannda grevine balamtr. Ayrca, aa satlarn gzetimine ilikin effafla nem veren, menkul kymet takaslarnda disipline vurgu yapan ve reglatrlere acil durumlar iin yeni yetkiler veren yeni bir sistem de gelitirilmitir. Dier AB lkelerini zetleyecek olursak; Avusturya, Belika, Danimarka, rlanda ve svete tm finans sektr iin tek otorite bulunurken Finlandiya, Yunanistan, talya, Hollanda, Portekiz, spanyada sermaye piyasalar iin ayr bamsz otoritelerin olduu yaplar mevcuttur.
45
ABde Finansal Reglasyonla lgili Dier Gelimeler

Finansal kriz sonrasnda, lkeler mali teviklerin bykln artrmaktan yana olanlar ve reglasyon yaplarnda dzenlemeye gitmek isteyenler olmak zere ikiye ayrlm durumdadr. ABD, Avrupa Birliine tevik planlarnn bykln artrmas konusunda bask yaparken Almanya Babakan Angela Merkel ve Fransa Cumhurbakan Nicolas Sarkozy, reglasyon konusunda kresel bir uzlaya varmak iin aba harcamay tercih ederek ABDnin arlarna direnmektedir. Fransa ve Almanya, kresel finans piyasalarn regle edecek sk kurallar ve vergiye snmay ieren ortak bir strateji benimsememektedir. Avrupa Komisyonu, sermaye piyasalar aktrlerine eki dzen verilmesi konusunda nce emniyet yaklamn benimsemektedir. Komisyon bu erevede Avrupa veya ulusal dzenleme sistemlerinin yetersiz veya eksik kald boluklar doldurmay planlamaktadr. Kredi derecelendirme kurulular: Kredi derecelendirme irketlerinin yksek riskli ipotekle desteklenen teminatlarn gerek deerlerini gstermekteki baarszlklar sektrde daha geni apl dzenlemeleri gerekli klmtr. Buna ilikin olarak derecelendirme kurulular artk Avrupa Blgesi seviyesinde regle edilmeye balanm ve gzetimi de ESMA tarafndan yaplmaya balanmtr. Hedge fonlar ve zel sermaye: Hedge fonlar, zel sermaye ve dier piyasa aktrlerinin dzenleme ve denetim standartlarnn belirlenmesi iin kapsaml bir yasal yntemin dzenlenmesi planlanmaktadr. Bu konuda Kasm 2010da 18 aylk bir alma srecinin sonunda ABdeki hedge fon yneticilerini gzetleyecek olan AIFM Direktifinde anlama salanmtr. Krizden korunma: Krizden korunma iin erken mdahale aralar zerine bir beyaz tebli yaynlanmtr. Trevler: Trevler ve dier karmak yapya sahip rnlerle ilgili olarak Komisyonun mali istikrar ve effafln artrlmas ynndeki giriimleri devam etmektedir. Burada ama tezgahst piyasalardaki trev aralarda standardizasyonu ve takas glendirmek, takas faaliyetlerinde gzetimi artrmak ve merkezi veritabanlarnda ilemlerin sistematik kaydna destek vermektir. Denetleme kurallar: 2009da balatlan eylemlerle birbiriyle uyumlu dzenleme kurallarnn belirlenmesi hedeflenmektedir. Yatrmc ve ticari mteri korunumu: Komisyon banka hesap sahiplerinin ve sigorta poliesi sahiplerinin desteklenmesi iin gerekli tedbirleri almtr. Komisyon mali kurulularda risk ynetimini gelitirmeye ve deme teviklerini dzenlemeye ilikin yasal dzenleme yapmtr. Piyasa istismar ve yaptrmlarn kuvvetlendirilmesine ilikin yeni dzenlemeler yaplmtr.
Japonya Uygulamalar
Japonyada, 1998 ylndan beri bankalar, menkul kymet irketleri ve sigorta irketleri dahil btn mali kurulularn gzetimi ve denetimi Babakanla bal Finansal Gzetim Kurumu tarafndan yaplmaktadr. Finansal piyasalarla ilgili fonksiyonlar kuruma bal Menkul Kymetler ve Borsalar Gzetim Komisyonu (SESC) tarafndan yrtlmektedir. 1998de yaplan deiiklie bal olarak Maliye Bakanl bnyesindeki Menkul Kymetler ve Bankaclk Brosu da 2000 ylnda Finansal Gzetim Kurumu ile birletirilmi ve yeni kurum Finansal Hizmetler Kurumu adn almtr.
46
Avustralya, svire ve Gney Kore Uygulamalar

Avustralyada 1997den beri geerli olan sistemde biri btn finans kurumlar iin basiretli davran kurallarna ilikin dzenleme ve gzetim ilevini (mali regulation) yerine getiren, dieri ise tketicinin korunmas amal i davran kurallar dzenlemelerini (code of conduct) stlenen iki kurum bulunmaktadr. svire finansal sistemine ilikin yetkili tek kurum Swiss Financial Market Supervisory Authority (svire Finansal Piyasa Dzenleyici - Denetleyici Otoritesi) olup bamsz idari otorite eklinde rgtlenmitir. Kurum tarafndan yaplan dzenlemeler Maliye Bakanlnn onayyla yrrle girmektedir. Ancak, Kurumun bamszl yasal olarak gvence altndadr. Gney Korede ise ngiltere benzeri bir dzenleme bulunmakta ve finans sektrnn btn zerinde faaliyette bulunmak zere Financial Supervisory Commission (Finansal Gzetim Komisyonu) bulunmaktadr.
IOSCO
Dnyadaki menkul kymetler ve future piyasalarn regle eden kurumlarn uluslararas bir organizasyonu olan IOSCO 1983 ylnda kurulmu olup dnyadaki reglatr kurumlar farkl corafi alanlarn komiteleri altnda rgtlemektedir. IOSCO sermaye piyasalarnn etkili, effaf ve yksek bir standarda sahip olmas iin almaktadr. IOSCO bunun iin prensipler belirlemitir. Bu prensipler ye lkeler iin zorunlu olmamakla birlikte, finansal entegrasyon iin uyulmas gerekli olan kurallar olarak tevik edilmektedir. 2010 ylnda IOSCO Montrealda yapm olduu zirvesinde bu prensiplerin ounu gncellemi ve finansal reglasyona ilikin sekiz yeni prensip daha eklemitir. Bunlardan ikisi piyasalarn sistemik riskine, dier alts ise hedge fonlarnn, kredi derecelendirme irketlerinin, deneti bamszlnn ve gzetiminin reglasyonunda boluk olan alanlarn dzenlenmesine ilikindir.
DER GELMELER VE G-20 ZRVESNDE ALINAN KARARLAR

Yaanan son finansal kriz, dnyadaki reglatrlerin ortak hareket etmesi zorunluluunu ortaya karmtr. Bunun nedeni krizin ABD temelli balamasna ramen, etkilerinin lokal deil global olmas ve hibir lkenin bu krizin etkilerinden etkilenmemesinin mmkn olmamasdr. Bu nedenle hem IMFden hem dier uluslararas kurululardan krize kar oluturulan yeni finansal reglasyonlarda ortak hareket etme ars gelmektedir. Ortak regle edilmesi gereken konular ise balca effaflk, risk ynetimi, irketlerin sermaye yaplarnn glendirilmesi, yatrmclarn korunmas hususundadr. 3-4 Kasm 2011 tarihlerinde gerekletirilen G-20 Zirvesinde de bu ynde finansal reglasyona ilikin aadaki hususlara deinilmitir:
SIRA SZDE
Finansal krizin baka ynelik etkisi nedir? SIRAdzenlemelere SZDE Kresel ekonominin kar karya olduu zorluklarla mcadele etmek iin DNELM politika ve eylemlerin koordineli bir ekilde yrtlmesi karar alnm olup herkesin kendi zerine deni yapmas gerektii vurgulanmtr. O R U Washingtonda gerekletirilen G-20 Zirvesinde tm mali pi 2008 S ylnda yasalarn, rnlerin ve aktrlerin dzenlenmesi ve gzetimi konusunda varlan kararn uygulanaca ve finansal sistem reformuna devam edilecei DKKAT belirtilmitir.
SIRA SZDE
DNELM S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
AMALARIMIZ
47
Mali kurulularn ok byk olduu gerekesiyle iflasna izin verilemeyeceine ynelik anlayn deitirilmesi ve bu gibi kurulularn tasfiye maliyetlerinin vergi mkellefleri zerine yklenmesinin engellenmesi konusunda mutabakata varlmtr. Mali stikrar Kurulu (Financial Stability Board- FSB) kresel lekte nemli finansal kurulularn bir listesini yaynlayacak ve bu listedeki kurulular glendirilmi gzetim-denetime, yeni bir uluslararas tasfiye rejimi standardna ve 2016 ylndan itibaren ilave sermaye yeterlilii gerekliliklerine tabi olacaktr. Bu kapsamda, finansal olmayan ancak kresel ekonomik sistem iin nem arz eden ekonomik yaplarn tespit edilebilecei belirtilmitir. Glge bankacln dzenlenmesi ve denetlenmesi hususunda karara varlmtr. Yksek ilem skl (high frequency trading) ve kayt d likiditeden (dark liquidity) kaynaklanan riskleri dikkate alarak piyasa btnl ve etkinliine ynelik dzenlemelerin daha da gelitirilecei ifade edilmitir. Kredi flas Takas (Credit Default Swap- CDS) piyasalarnn ileyiinin etkinliini deerlendirmek zere (IOSCO) grevlendirilmitir. Finansal hizmet tketicilerinin korunmas konusunda baz ilkeler zerinde mutabakata varlmtr. Finans sektrnde kriz ncesi dneme dnlmesine msaade edilmeyecei ve bankalar, tezgah st piyasalar ile tazminatlar ile ilgili taahhtlerin uygulanmasnn sk bir ekilde takip edilecei ifade edilmitir. Mali stikrar Kurulunun (FSB)nin, mali sektrn dzenlenmesi ile ilgili gndemin koordinasyonu ve izlemesine ynelik kapasitesini artrmak amacyla reform yaplmas kararlatrlm ve reform kapsamnda, Kurula tzel kiilik ve daha geni bir mali zerklik verilecei belirtilmitir. Mali dzenlemeler kapsamnda, emtia trev piyasalarnn dzenlenmesi ve gzetiminin iyiletirilmesi iin (IOSCO) tavsiyeleri onaylanm ve piyasa dzenleyicilerine etkili mdahale gc verilmesi konusunda anlama salanmtr.
48
zet
A M A
Dzenleme kavramn tanmlamak. Dzenleme kavram, disiplinler aras bir kavram olmas nedeniyle farkl ekillerde tanmlanmaktadr. Hukuk asndan bakldnda, kural koyulmas ve bu kurallarn uygulanmas ve denetimi konular n plana kmaktadr. ktisat bilimi asndansa eitli ekonomik faaliyetler erevesinde, rnein finansal piyasalarda, altyap hizmetlerinde, rekabet, ulam gibi alanlarda, devletin mdahalesini ieren uygulamalar btn olarak ele alnmaktadr. Dzenleme kavram, iletme bilimi asndan da faaliyetlerin bir paras olarak nemle ele alnan bir kavram olmaktadr. Dzenleme kavram ayrca, kamu sektrnn ekonomik faaliyetlerdeki kontrol mekanizmas ve devletin bu alandaki rol ile ilgili olmas nedeniyle siyaset bilimini de ilgilendirmektedir. Finansal piyasalarn dzenlenme gerekelerini aklamak. Genel olarak ekonominin eitli alanlarnda yaplabilen dzenleme faaliyetlerinin en nemlilerinden biri finansal sektrde yaplan dzenlemelerdir. Llewellyn (1999)e gre finans piyasalarnn devletler tarafndan dzenlenmesinin ilk nedeni olarak makroekonomik istikrarn korunmas saylabilir. Finans piyasalarnda zellikle byk banka, arac kurum ve sigorta irketlerinin batmalar makroekonomik istikrar tehdit edebilecek bir unsurdur. Kamu, finans kurumlarnn zora dmesinden kaynaklanacak sistemik risklerin tm ekonomiyi olumsuz etkilemesine kar finans sektrn dzenlemelere tabi tutmaktadr. Finans sektrnn dzenlenmesinin ikinci nedeni mikro istikrarn salanmasdr (ihtiyatl dzenleme). Bu dzenlemeler finans endstrisine bir btn olarak deil tek tek kurumlar olarak bakar. Her kurumun salkl olmas hedeflenir. Her kurumun salkl olmas salanrsa tm endstrinin salkl olmas salanabilir. Bunun iin sermaye yeterlilik kurallar, borlanma snrlar gibi ykmllkler getirilir.
AM A
Sermaye piyasalarnn dzenlemesine ilikin Dnyadan rnekler vermek. Dnya uygulamalar incelendiinde (DDK Raporu), genel olarak sermaye piyasalarna ilikin ana dzenlemeler ve ereve kurallarn yasama organ tarafndan belirlendii, bunun ardndan piyasalarda faaliyet yrtecek kurumlar, ilem grecek aralar ve piyasa katlmclar gibi konulardaki ayrntl dzenlemelerin, bu alanlarda yetkilendirilmi dzenleyici otoritelere brakld grlmektedir. Sistemin bu ekilde organize edilmesi, hzla gelien ve deien bu piyasalarn ihtiyac olan dzenlemelerin hzl ve esnek bir ekilde hazrlanarak, uygulamaya konulabilmesi amac erevesinde izah edilmektedir. Finansal piyasalarn dzenlenmesinde yeni trendi aklamak. Yaanan son finansal kriz, dnyadaki reglatrlerin ortak hareket etmesi zorunluluunu ortaya karmtr. Bunun nedeni krizin ABD temelli balamasna ramen, etkilerinin lokal deil global olmas ve hibir lkenin bu krizin etkilerinden etkilenmemesinin mmkn olmamasdr. Bu nedenle hem IMFden hem dier uluslararas kurululardan krize kar oluturulan yeni finansal reglasyonlarda ortak hareket etme ars gelmektedir. Ortak regle edilmesi gereken konular ise balca effaflk, risk ynetimi, irketlerin sermaye yaplarnn glendirilmesi, yatrmclarn korunmas hususundadr.
A M A
AM A
49
Kendimizi Snayalm
1. Ekonomik dzenlemelerin ilk ortaya kn aadaki tarihlerden hangisine kadar gtrebilmekteyiz? a. 1870lere b. 1900lere c. 1950lere d. 1980lere e. 2000lere 2. Aadakilerden hangisi finans sektrlerinin dzenlenmesinin nedenlerinden birisi deildir? a. Dsallklar b. Ahlki knt c. Sistemin Kilitlenmesi d. Piyasa Yetersizlikleri ve Baarszlklar e. lem hacmi 3. Belirli bir ileme taraf olanlarn dndakilerin bu ilem nedeniyle etkilenmeleri anlamna gelen kavram aadakilerden hangisidir? a. Dsallk b. Ahlki knt c. Sistemin Kilitlenmesi d. Piyasa Yetersizlikleri ve Baarszlklar e. lem hacmi 4. Aadakilerden hangisi finans piyasalarnn ve kurumlarnn dzenlenmesini gerekli klan piyasalarda bulunan yetersizliklerden birisidir? a. Dsallk b. Ahlki knt c. Sistemin Kilitlenmesi d. Bilgi Asimetrisi e. lem hacmi 5. Aadakilerden hangisi finans piyasalarnn ve kurumlarnn dzenlenmesini gerekli klan piyasalarda bulunan yetersizliklerden birisidir? a. Dsallk b. Ahlki knt c. Sistemin Kilitlenmesi d. Asil - vekil problemleri e. lem hacmi 6. Finans kurumlarnn, bir dzenleyici kurumun bulunmad durumda ksa vadeli avantaj salamak amacyla yatrmclarn karlarnn aleyhine davranlar sergilemesi aadaki sonulardan hangisini dourur? a. Dsallk b. Ahlki knt c. Sistemin Kilitlenmesi d. Asil - vekil problemleri e. Sistemin Kilitlenmesi 7. Finansal kurumlar devletin salad gvenlik nlemlerini ktye kullandklarnda ortaya kan durumu aadaki kavramlardan hangisi tanmlamaktadr? a. Dsallk b. Ahlki knt c. Sistemin Kilitlenmesi d. Asil - vekil problemleri e. Sistemin Kilitlenmesi 8. Mevduata tam gvence salanmasnn olas sonucu aadaki hangisidir? a. Dsallk b. Ahlki knt c. Sistemin Kilitlenmesi d. Asil - vekil problemleri e. Sistemin Kilitlenmesi 9. Tek bir mega dzenleyici kurumun tm finansal hizmetler sektrnn dzenlenmesinden ve gzetiminden sorumlu olduu yaklam aadakilerden hangisidir? a. Btnleik Yaklam b. Yaknsak Yaklam c. Iraksak Yaklam d. Dsal Yaklam e. Ahlaki Yaklam 10. ABDde dzenleyici yap nasl rgtlenmitir? a. Ayakl b. Drt Ayakl c. Be Ayakl d. Alt Ayakl e. Yedi Ayakl
50
Yaamn inden
Bamsz Ynetim Kurulu yesi c Deil Trkiye Kurumsal Ynetim Derneince dzenlenen Kurumsal Ynetim Uygulamalarnn Neresindeyiz? ncelikler & Hedefler konulu Kurumsal Ynetim Zirvesinin alnda konuan Sermaye Piyasas Kurumu (SPK) Bakan Vedat Akgiray, yeni sermaye piyasas kanunu konusundaki almalarnn kamu kurumlarnn grne aldn, bir iki hafta iinde kamuoyunun grne sunulacan belirtti. Akgiray, sermaye piyasasn dzenleme ihtiyacnn aciliyet kazandn ve yeni Trk Ticaret Kanunu yrrle girmeden nce Sermaye Piyasas Kanununun yrrle girmesi gerektiini kaydetti. 2006dan bu yana yaanan kriz ortamnda muhatap olarak bir insann grlemediini, hep kurumlar ve sistemlerle kar karya kalndn syleyen Akgiray, Bir tek finansallara bakarak, bu iyi bir yatrm deme devri herhalde bitti. Yaklam olarak 1960lara geri gideceiz gibi. Bu iyi bir portfy, iyi bir firma ama kim bunun sahibi? Bunu grmek istiyor insanlar. Bundan sonraki dnemde yurt iinde ve yurt dnda finansal rnlerimizi paketlerken bu eyi de gz nne almak gerekecek herhalde diye konutu. ABDde halka ak irketlerde 2005e kadar 55 ylda halka ak irketlerde bamsz ye orannn yzde 25lerden yzde 75lere ktn kaydeden SPK Bakan Akgiray, u grleri paylat. Bamsz ynetim kurulu yesini irket seiyor. Bamsz ynetim kurulu yesi c deil, deneti deil, hata arayc deil. Sadece yeri geldiinde irketin uzun vadeli toplam yararna zarar verecek bir karar sz konusu ise ikaz etme grevi var. OECDnin yazd, kitaplarn yazd Bamsz ye aznl korur laflar bizi hakikaten ilgilendirmiyor. Biz inanmyoruz SPK olarak. Tabii koruyacak ama tek ii o deil. Toplam iinin iinde bir paras o. Akgiray, birok lkede kanun zoruyla bamsz ynetim kurulu yeliinin dayatldn, Bat Avrupada bamsz olabilecek insanlarn listesinin oluturulduunu, kendilerinin byle bir eyi de istemediini anlatt. Bu sene uygulamann balayacan, pratikte skntya yol aacak baz sonular olabileceini, gelimeleri izleyeceklerini, bunlarn deitirilebileceini ifade eden Akgiray, piyasa oyuncularndan, bu kurallar irketin daha iyi ynetilmesi iin yorumlamalar talebinde bulundu. Akgiray, Eer herhangi bir bamsz ynetim kurulu yesi pratik bir skntya yol ayorsa, onun gereini yapmak da bizim iimiz. Hem byk hem kk ortak iin dedi. Kaynak: http://ekonomi.haberturk.com/finans-borsa/ haber/706755-bagimsiz-yonetim-kurulu-uyesi-ocu-degil 17.01 .2012
Okuma Paras
Ercan KUMCU ekumcu@hurriyet.com.tr DENETMN KRESELLEMES Ayn yatrm aralar ayn finansal kurumlar tarafndan ayn mterilere satld halde farkl vergi mevzuatna tabi olup farkl gzetim, denetim ve dzenleme sistemi iinde olabiliyor. Defterler farkl corafyada tutularak ayn yatrm aracndan ayn risk dzeyinde farkl getiriler elde ediliyormu gibi bir izlenim yaratlabiliyor. Yatrmclar, ayrntlar bilmediklerinden, doal olarak getirisi daha yksek olan corafi alana kayyor. Ama, yatrmclar gzetim, denetim ve dzenlemelerin daha farkl olduunun farknda olmuyor. Riskleri lemiyorlar. Gzetim, denetim ve dzenlemeler de kresellemek zorunda. Elden geldiince, ayn snf yatrm aralarnn vergilendirilmeleri de kresellemek durumunda. Bunlarn hibiri kolay ve abuk olacak iler deil. Ama, bu yolda ilerlenmesi gerekiyor. Finansal aralar kreselse, onlarn bal olduu sistem de kresellemek durumunda. Aksi takdirde, yatrmclarn madur olmas kanlmaz. Ulusal gzetim ve denetim otoriteleri arasndaki ibirliinin artmas nemli. Bir lkedeki bir finansal kurumun be baka lkede de ayr tzel kiilik altnda ya da ube a iinde faaliyet gstermesi durumunda, sorumluluk yalnzca faaliyet gsterilen lkelerde deil, kurumun merkezinin olduu lkenin otoritelerinin de zerinde. Merkezdeki sorun ok abuk itiraklerde ve deniz ar ubelerde de ortaya kyor. Dolaysyla, otoriteler bilgiyi paylamak ve yaptrmlar yeknesak hale getirmek durumundalar. Bu adan, lke bazndaki gzetim ve denetim otoritelerinin zerinde kresel bir otoritenin oluturulmasnn yollar aranmal. lk bakta ulusal egemenlie tecavz gibi alglanabilecek bu neri aslnda finansal krizlerin snr tanmayan yapsyla uygun. nk, finansal krizlerin bulac yaps zaten ulusal egemenlii tehdit eden bir unsur. Finans piyasalarnn ve yatrm aralarnn lke baznda tek elden gzetlenmesi, denetlenmesi ve dzenlenmesi gerekiyor. Bu alanda ok ballk farkl ilevleri gren ve farkl denetime bal finansal kurumlar arasnda farkllklar azaltmaya balyor. Bulaclk artyor. Sorun ktnda, tm finansal sistem tehdit altnda kalyor. Bankaclk ayr, arac kurumlar ayr, sigortaclk ayr gibi tezlerin kresel dzeyde artk geerlilii kalmad. Bu alanda ngiliz modeli tm lkelere bir rnek tekil edebilir. Yaplabilecek daha ok ii var. Risk ynetiminden, yatrm aralar baznda riskin tanm, llmesi ve bilginin yatrmclarla paylalmasna kadar, finansal kurum-
51
lardan kredi deerlendirme irketlerinin ileyiine kadar dzenlenebilecek olduka fazla alan var. Ama, bunlarn hibirinin bizleri krizlerden koruyamayacan da aklda tutmamz gerekiyor. Amacmz, kriz kma olasln makul llerde azaltmak olmal. Kaynak: http://hurarsiv.hurriyet.com.tr/goster/haber. aspx?id=10019474&yazarid=7 17.01.2012
lehine uzman bir dzenleyici kurumun tm finans kurumlarn izlemesi ayrca ekonomik nedenlerle, lek ekonomisi olmas nedeniyle de avantaj salamaktadr. Sra Sizde 3 Rekabet, tersine seime (adverse selection) yol aabilir. Yatrmclarn karlarn koruyan finans irketleri, durumu ortaya iyi koyamazlarsa maliyetleri ykselmesine ramen kendisini rakiplerinden ayrtramayabilir. Bu erevede iyi firmalar yok olabilirler. kinci risk ise ahlaki kntdr. Sra Sizde 4 Devletin finans piyasalarna salad gvenceler hem finans kurumlar hem de yatrmclar asndan ahlaki knt riskini beraberinde getirmektedir. Mevduat gvencesi de ahlaki knt riski meydana getirmektedir. Sra Sizde 5 Bankaclk, sermaye piyasalar, sigortaclk lsnde ortak olacak ekilde dzenlenmesi gereken alanlar drde ayrabiliriz. 1. htiyatl Dzenleme ve Gzetim Banka, arac kurum veya sigorta irketi olsun, teker teker her bir irketin salkl olarak ilemesini salayacak dzenlemeleri ve gzetimi gerekletirmek, finansal dzenlemelerin en nemli hedeflerinden biridir. 2. Sistemik Dzenleme ve Gzetim Sistemik dzenleme ve gzetimin amac ise finans sisteminin bir btn olarak istikrarnn ve salnn korunmasdr. Bankaclk, demeler sistemi ve sistemik adan nemli finans kurulular sistemi, dzenleme ve gzetimin younlat alanlardr. 3. Yatrmclarn korunmas Piyasalarda yatrmclarn karlarna zarar verecek ilemlere kar, finans kurumlarnn yatrmclarn haklarna zarar vermelerini engelleyecek dzenlemelerin ve gzetiminin yaplmasdr. 4. Piyasalarda rekabetin salanmas Finans sektrnde rekabeti engelleyen uygulamalarn ve oluumlarn engellenmesi bu tip dzenlemelerin amacdr. Sra Sizde 6 Yaanan son finansal kriz, dnyadaki reglatrlerin ortak hareket etmesi zorunluluunu ortaya karmtr. Bunun nedeni krizin ABD temelli balamasna ramen, etkilerinin lokal deil global olmas ve hibir lkenin bu krizin etkilerinden etkilenmemesinin mmkn olmamasdr.

1. a 2. e 3. a 4d 5. d 6. e 7. b 8. b 9. a 10. a Yantnz yanl ise, Dzenleme Kavram konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise, Finansal Piyasalarn Dzenlemesi konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise, Finansal Piyasalarn Dzenlemesi konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise, Finansal Piyasalarn Dzenlemesi konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise, Finansal Piyasalarn Dzenlemesi konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise, Finansal Piyasalarn Dzenlemesi konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise, Finansal Piyasalarn Dzenlemesi konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise, Finansal Piyasalarn Dzenlemesi konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise, Finansal Piyasalarn Dzenlemesi konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise, Sermaye Piyasalarnn Dzenlenmesinde Uygulamalar konusunu yeniden gzden geiriniz.

Sra Sizde 1 Ekonomik dzenlemelerin ilk ortaya kn 1870lere kadar gtrebilmekteyiz. Bu tarihlerde ABDde irketlerin bymeye balamasyla devlet, rekabet koullarn salamak amacyla dzenleme yapmak yoluna gitmi ve 1890da Sherman Anti-tekel yasas kmtr. Sra Sizde 2 Yatrmclarn finans kurumlaryla yaptklar szlemelerin uzun dnemli olmas nedeniyle, finans kurumlarnn devaml olarak izlenmesi gerekmektedir. Yatrmclarn finans kurumlarn gzetim ve izleme gibi bir fonksiyonu yerine getirme imkanlar olmadndan, yatrmclar lehine dzenleyici kurumlara finans irketlerinin hareketlerini izleme grevi verilmektedir. Yatrmclar
52

Ardyok, . (2002), Doal Tekeller ve Dzenleyici Kurumlar, Trkiye iin Dzenleyici Kurum Modeli, Rekabet Kurumu Lisansst Tez Serisi No: 9, Ankara. Autorite Des Marches Financiers Facts and Figures 2010 Report http://www.amf-france.org/documents/general/10144_1.pdf 2011 Avrupa Birlii Bakanl, Ekonomik ve Mali Politikalar Bakanl 3-4 Kasm 2011 G-20 Zirvesine likin Not http://www.abgs.gov.tr/files/EMPB/g20_ zirvesi_cannes.pdf Devlet Denetleme Kurulu Raporu Sermaye Piyasalarnn Dzenlenmesinde lke Uygulamalar s.30-52 Erol, M. (2003), Doal Tekellerin Dzenlenmesi ve Telekomnikasyon Sektrnde Dzenleyici Kurum, DPT Uzmanlk Tezi. Yayn No. DPT-2680, Ankara. EurActive, AB Haber ve Politika Portal, Avrupa Birliinde Finansal Hizmetler http://www.euractiv. com.tr/finansal-hizmetler/link-dossier/finansal-hizmetler 2011 EurActive, AB Haber ve Politika Portal, Finansal Reglasyon: AB Gndemi http://www.euractiv. com.tr/finansal-hizmetler/link-dossier/finansal-regulasyon-ab-gundemi-000077 2011 Financial Services Authority of United Kingdom, FSA, Annual Report 2010-11 http://www.fsa.gov.uk/pubs/ annual/ar10_11/ar10_11.pdf IMF Working Papers Governance Practices at Financial Regulatory and Supervisory Agencies Temmuz 2009 International Organization of Securities Commissions, IOSCO Annual Report 2010, http://www.iosco.org/annual_reports/2010/pdf/annualReport.pdf Karaka, M. (2008), Devletin Dzenleyici Rol ve Trkiyede Bamsz dari Otoriteler, Maliye Dergisi, Say 154, Ocak-Haziran 2008. Llewellyn, D. (1999), The Economic Rationale for Financial Regulation, FSA Occasional Paper, April 1999. Llewellyn, D. (2006), Institutional Structure of Financial Regulation and Supervision: The Basic Issues, Paper presented at a World Bank Seminar Aligning Supervisory Structures with Country Needs. Washington D.C. , 6th and 7th June 2006. anlsoy, S. ve A. zcan (2006), Trkiyede Bamsz Kurumlarn Bamszl, Siyasa, Yl: 2, Say:3-4. United State Senate Committe on Banking, Housing and Urban Affairs, 2011 Brief Summary Of The DoddFrank Wall Street Reform and Consumer Protection Act http://banking.senate.gov/public/_files/070110_ Dodd_Frank_Wall_Street_Reform_comprehensive_summary_Final.pdf White, L.J. (1999), The Role of Financial Regulation in a World of Deregulation and Market Forces, mimeo, NY, Stern School of Business. Wikipedia nternet Sitesi Dodd-Frank Wall Street Reform and Consumer Protection Act2011http://en. wikipedia.org/wiki/Dodd%E2%80%93Frank_Wall_ Street_Reform_and_Consumer_Protection_Act Wikipedia nternet Sitesi, Federal Financial Supervisory Authority (BaFin) http://en.wikipedia.org/wiki/BaFin 2011 Wikipedia nternet Sitesi, International Organization of Securities Commissions, IOSCO, http://en.wikipedia.org/wiki/International_Organization_of_Securities_Commissions 2011 Yelkenci, T. (2011), Dodd-Frank Act: Dev Reform (mu)? zmir Ekonomi niversitesi, Ocak 2011 http://www.riskonomi.com/wp/?p=243
3
Amalarmz indekiler
Bu niteyi tamamladktan sonra; Borsa kavramn tanmlayabilecek, Borsalarn ekonomi asndan nemini aklayabilecek, stanbul Menkul Kymetler Borsasn aklayabilecek, stanbul Altn Borsasn aklayabilecek, Vadeli lemler ve Opsiyon Borsasn aklayabileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
Borsa stanbul Menkul Kymetler Borsas stanbul Altn Borsas Vadeli lemler ve Opsiyon Borsas Gelien letmeler Piyasas Tahvil Bono Piyasas Kymetli Madenler Piyasas Yabanc Menkul Kymetler Piyasas zel Emirler Pazar Galata Bankerleri Dersaadet Tahvilat Borsas Banker
Borsalar
BORSA KAVRAMI, BORSALARIN NEM VE TARHSEL GELM TRKYE SERMAYE PYASALARINDA FAALYET GSTEREN BORSALAR STANBUL MENKUL KIYMETLER BORSASI (MKB) VADEL LEM VE OPSYON BORSASI A.. (VOB) STANBUL ALTIN BORSASI (AB)
Borsalar
BORSA KAVRAMI, BORSALARIN NEM VE TARHSEL GELM Borsa Nedir?
Bir ekonomik sistemde yer alan mali piyasalar, tasarruf sahipleri ile fon talep edenler arasndaki fon akmn salayan kurumsal ve hukuki mekanizmalardan oluur. Sermaye piyasalarnda ilk aamada, fon arz edenler ile hisse senedi, tahvil gibi finansal aralar ihra ederek fon talep edenlerin dorudan karlatklar birincil piyasalar yer alr. Menkul kymetleri birincil piyasalarda gerekleen ihralar yoluyla elde eden yatrmclar bunlar ilerleyen dnemlerde yeniden nakde evirmek isteyebilir. Bunu gerekletirmenin bir yolu, taraflar arasndaki ilikiyi gsteren menkul kymetin baka bir fon salaycya transfer edilmesidir ki bu ilemler de ikincil piyasalar araclyla yaplabilir. Bu tanm erevesinde borsalar, salkl, effaf ve gvenilir bir alm-satm ortamnda fiyatlarn olumasna imkn vermek suretiyle ekonominin ileyiinde ok nemli bir fonksiyonu yerine getirmektedir.
Borsalarn Ekonomi Asndan nemi

Borsalarn ekonomiye salad yararlar ile temel ilevleri u ekilde sralanabilir: Ekonomiye Kaynak Yaratmak Likidite Salamak Ekonominin Gstergesi Olmak Sermayeyi Tabana Yaymak Finansal Aralarla lgili Bilgilere Kolay Ulamak Gven Salamak Ekonomide Yapsal Deiiklii Kolaylatrmak
Borsalar: Borsada ilem grmesi uygun grlen finansal aralarn almsatmnn belirli esaslar ve kurallar erevesinde yaplmasn salayan, oluan fiyatlarn ve ilem bilgilerinin kamuya duyurulmasyla yetkili olan kurumlardr.
Ekonomiye Kaynak Yaratmak

Borsalar, yatrmclara sunduklar finansal aralarla tasarruflara hareket ve canllk kazandrmaktadr. Borsalarn bnyesindeki piyasalarda menkul kymetlerin arz ve talebi karlamaktadr. Bu adan bakldnda, borsalar, irketlerin ve kurulularn ihra ettikleri menkul kymetleri yatrmclara en iyi ekilde sunabilecekleri bir piyasa niteliindedir. rnein, yeni yatrm yapacak bir irket, hisse senetlerini halka arz ederek ya da kredi kullanarak finansman ihtiyacn karlayabilir. Kredinin
56
SIRA SZDE
DNELM
anapara ve faiz demeleri varken halka arz ve bedelli sermaye artrmndan elde edilecek fonlarn faiz maliyeti ve anapara geri demesi bulunmamaktadr. te borsalarn kaynak yaratma fonksiyonu da burada ortaya kmaktadr. Halka arzdan hisse senedi alanlar, SIRA SZDE bunlar rahatlkla nakde evirebileceklerini bilirlerse, bu arzlara olan talep daha da glenecektir. Buna ilave olarak, hisse senetleri borsada ilem gren bir irket, ikincil halka arz yapabilir veya bedelli sermaye artrmna gi N E fon L M toplayarak yatrmlarn/faaliyetlerini finanse edebilir. debilir. BuD yolla
SIRA SZDE S O R U
Ekonomiye kaynak SIRA SZDE Uyaratma hangi biimlerde gereklemektedir? S O R stanbul Menkul Borsas (MKB) kurulduu 1986 ylndan 2011 yl sonuna kaD KN KKymetler ALT M D E dar olan 26 yllk srede, birincil ve ikincil halka arzlar ve bedelli sermaye artrmlar yolu ile Trkiye ekonomisine 52 milyar ABD Dolar tutarnda kaynak aktarmtr. Ayn dSIRA R U S O SZDE nemde yatrmclara datlan temett tutar da 50 milyar ABD Dolarna ulamtr.
DKKAT Likidite AMALARIMIZ Salamak
K KE A LT M DD N
SIRA S O SZDE R U
DKKAT AMALARIMIZ
Borsalar, daha nce ihra edilmi menkul kymetler SIRA SZDE iin srekli bir pazar K T A salar. P olumasn
AMALARIMIZ TELEVZYON K T A P SIRA SZDE NTERNET

EY LO M TD E LE VN Z N S O R U
Menkul kymetleri ellerinde bulunduranlarn bunlar nakde evirebildikleri yerler ikincil piyasa SIRAolan SZDEborsalardr. Her menkul kymeti her an almak veya satmak K T A P mmkn olacandan, menkul kymetin pazarlanabilirlii yani likiditesi salanm olur. Likiditesi olmayan, istenildii zaman nakde evrilemeyen bir menkul kymeAMALARIMIZ tin talebi deceinden, gerek arz gerekse talep ynnden sermaye piyasalarnda T E L E V Z Y O N borsalar kilit rol oynamaktadr.
K T A P Borsalarn likiditeye katklar hangi ekilde gereklemektedir? SIRA SZDE
NTERNET
DKKAT
TD Eher L E VN gn ZL YO E MN Borsalarda ok sayda finansal ara ilem grmekte, bunlarn fiyatlar anlk olarak yaymlanmaktadr. Bylece bu finansal aralar karm bulunan kurulular ve uyguladklar politikalar, yatrmclar tarafndan srekli bir deerlendirmeS O R U ye tabi tutulmaktadr. N T E R N E T Borsalarda oluan fiyatlar tasarruf sahipleri, yatrmclar, kamu ve zel sektr yneticileri ve iktisatlar iin nemli bir gstergedir. Bu nedenDKKAT le borsalar ekonominin barometresi olarak grlr. SIRA SZDE Yaymak Sermayeyi Tabana
Ekonominin Gstergesi Olmak
NTERNET
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
Borsalar, finansal aralarn kolaylkla el deitirmesini salayarak sermayenin el deitirmesine ve halkn kk tasarruflarla byk irketlere ortak olabilmesine AMALARIMIZ imkn salamaktadr. MKBde ilem gren irketlerin hisse senetlerinden satn almak iin ok byk paralara ihtiya yoktur nk ilem birimi 1 lottur. Genel bir ifadeyle 1 lot K (1 T adet A P hisse senedi), irket sermayesinde nominal olarak 1 ye eittir. Bir adet hisse senedine sahip olmak, hisse senedinin salad tm ortaklk haklarn kullanabilmek anlamna gelmektedir. Bu anlamda borsalar, kk tasarruflarn ekonomiye kazandrlmas ve halkn byk irketlere ortak olabilmelerini TELEVZYON salayan en nemli mekanizmalardr.
NTERNET
N T E R N E alm T Finansal aralarn satmnda gvenli ve doru bilgi ak esastr. Menkul kymetleri borsada ilem gren irketler tm faaliyetleri hakknda kamuyu bilgilendirmekle ykmldrler. rnein, MKB, 2009 ylnda Kamuyu Aydnlatma Platfor-
Finansal Aralarla lgili Bilgilere Kolay Ulamak (Kamuyu Aydnlatma)
3. nite - Borsalar
57
mu uygulamasn devreye almtr (KAP, www.kap.gov.tr). Bu platform araclyla yatrmclar borsa araclyla ilem gren irketlerle ilgili bilgilere dorudan ve ilk elden ulama imknna sahip olmaktadr. MKBde ilem gren irketler her ayda bir finansal tablolarn akladklarnda bunu kamuya da aklamakla ykmldr. Buna ilave olarak, irketin faaliyetleri, yaps, ynetimi hakknda oluabilecek nemli deiikliklerin de annda irket tarafndan kamuya aklanmas zorunludur.
Gven Salamak
Borsalar dier piyasalardan ayran en nemli zellik, borsalarda gerekleen ilemlerin kurallara bal olarak yaplmasdr. lem ncesi izlenmesi gereken prosedrlerden ilemlerin gereklemesine ve takasna kadar olan tm srecin kurallarnn belli olmas yatrmclarn gvenle ilem yapmalarn salamaktadr. zellikle tezgahst ilemlerin rol oynad 2008 krizi sonrasnda, organize piyasalar olan borsalarn finansal sistem iin nemi bir kez daha anlalmtr.
Ekonomide Yapsal Deiiklii Kolaylatrmak

Borsalarn kamuyu aydnlatma fonksiyonlar ile saladklar tantm olana, yatrmclarn yatrm karar vermelerine nemli lde yardmc olmaktadr. Bu durum stratejik ortaklklar, birlemeler veya devralmalar ile yeni yatrm imknlarnn domasna elverili bir ortam salamaktadr. Borsalarn irketler hakkndaki tm bilgilere ulam kolaylatrmas, ilem gren irketlerin tannrln artrmaktadr. Birleme/devralma ilemlerinde en nemli unsurlardan biri irket hakknda objektif bilgiye sahip olabilmektir. Borsada ilem gren bir irketin tm bilgilerine ulamak olduka kolay olduundan, stratejik ortaklklarn kurulmasnda ve devralmalarda borsada ilem gren irketler ilk incelenenler arasna girmektedir.
Borsalarn Tarihesi
Borsalarn balang tarihi ok eski zamanlara dayanmakta olup ilk borsalarn temeli kymetli madenlerin alm-satm ile atlm ve bu meslek sarraflk eklinde gelimitir. Zamanla kymetli madenlerin alm-satm, araclarn da devreye girmesiyle genilemi, kredi belgeleri ile ticari senetlerin alnp satld bir piyasaya dnmtr. Avrupada ilk borsa 1487 ylnda Hollandann Anvers ehrinde kurulmutur. 16. yzylda bu borsann yerini Amsterdam Borsas almtr. Londrada menkul kymet alm satm ilemleri 17. yzylda bir kahvehanede balamtr. Borsa ibaresi ilk defa 1773 ylnda kahvehanenin stne The Stock Exchange levhasnn aslmasyla kullanlmaya balanmtr. 3 Mart 1801de crete tabi yelik sistemi getirilerek borsa yeniden almtr. Bylece modern anlamda ilk borsa kurulmutur. SIRA SZDE ABDde ise hisse senedi alm-satmna araclk eden 24 kiinin 17 Mays 1792de New Yorkta bir aacn altnda imzaladklar Buttonwood Anlamas ile kendi aralarndaki ilemlere baz kurallar getirmeleri, ABDde borsann kurulu olarak D N E L tarihi M kabul edilmektedir. 8 Mart 1817 tarihinde kurulan New York Stock & Exchange Board (New York Menkul Kymet ve Borsa Kurulu) 1863 ylnda New York Stock S O R U Exchange-NYSE (New York Menkul Kymetler Borsas) ismini almtr. Trkiyede sermaye piyasalarnn tarihi, Osmanl mparatorluunun D KKrm K A T Savann getirdii mali ykle ba edebilmek iin borlanma yoluna gittii 1850li yllara kadar uzanmaktadr. SIRA SZDE
AMALARIMIZ
SIRA SZDE
DNELM S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
K T A P
58
Osmanl borlanma tahvilleri kartlmaya balandktan sonra, stanbulda bunlarn bir piyasas olumu, nakit varlk sahibi olan gayrimslim bankerler Galatada bu ile uramaya balamlardr. Osmanl mparatorluunda bir borsa kurulmas gerei bu dnemde ortaya kmtr. Bu dnemde ilgin olan, mparatorlukun borlanmay borsa zerinden yapmay tercih etmesi ya da bor vermek isteyenlerin bunu, ikincil piyasas olan deerli ktlar karlnda yapmay tercih etmesidir. Bu sre borlanmay kolaylatrm ve hzlandrmtr. 1866 ylnda stanbulda kurulan borsa, 1873 ylnda karlan bir nizamnameyle Dersaadet Tahvilat Borsas adn alm, borsaya Maliye Nezaretince bir komiser atanmtr. Bylece balangta mparatorlua dn vermek zere kendi aralarnda rgtlenen Galata Bankerleri, bu kez Osmanl ynetiminin himayesine kavumutur. Bu borsann ad, 1906 ylnda kartlan Esham ve Tahvilat ve Kambiyo ve Nukut Borsas Tzyle Esham ve Tahvilat Borsasna dntrlmtr. Bu kurulu Cumhuriyet dnemine kadar varln srdrmtr. Cumhuriyet Dneminde, sava yllarnda borsa dna kayan kambiyo ilemlerinin yeniden Borsada yaplmas salanmtr. stanbul Borsas hisse senedi alm satmndan ok kambiyo ilemlerinin yapld bir yerdir. Getirilen dzenlemeler de borsann bu ynyle ilgilidir. 1929 ylnda borsann yaps yeniden dzenlendi ve stanbul Menkul Kymetler ve Kambiyo Borsas adn ald. 1938 ylnda kartlan bir kararnameyle stanbul Borsas kapatlarak Ankaraya tand ve orada almaya balad. Bunun balca nedeni, dviz fiyatlarnda meydana gelen dalgalanmalarn yaratt endiedir. 1941 ylnda borsa yeniden stanbula nakledildi. 1958 ylnda Maliye Bakanl dviz ilemlerinin Merkez Bankasnda yaplmasna karar verince borsadaki kambiyo ilemleri sona erdi. Bu tarihten itibaren borsa, adnda kambiyo szcnn kalmasna karn, sadece menkul kymetlerin alnp satld bir kurum hline geldi. 1980 ncesinde hisse senedi ilemleri stanbul Sirkecide IV. Vakf Handa bulunan borsa binasnda yaplyordu. 24 Ocak 1980 kararlar ile yaanan ekonomik serbestleme hareketlerinin ardndan Trkiye ekonomisinin ihtiyacn karlayacak nitelikte bir borsann kurulmas gereklilii ortaya kt. Trkiyede sermaye piyasalarnn dnm noktalar arasnda Sermaye Piyasas Kanununun 30 Temmuz 1981de yrrle girmesi nemli yer tutmaktadr. Kanunla birlikte Trkiyede sermaye piyasalar hukuki altyapya kavumutur. Sermaye Piyasas Kanunuyla borsa bankerlerinin almasnn dzenlenmesi ve sermaye piyasasnn denetim altna alnmas amalanyor, yasaya uyum sreci iin bankerlere bir yllk sre tannyordu. Kanun esas olarak, Sermaye piyasalarnn gzetim, denetim ve gelitirilmesinden sorumlu, merkezi ynetimden bamsz bir kamu otoritesi olan Sermaye Piyasas Kurulunu (SPK) oluturmay, Hisse senedi ve tahvil gibi menkul kymetlerin birincil piyasasn gelitirerek dorudan finansman olanaklarn artrmay, Tasarruf sahiplerinin sermaye piyasasna youn katlmnn salanmasn, Sermaye piyasasnn ak, gvenli, istikrarl ve effaf almasn salamay ve yatrmcnn hak ve yararlarn korumay amalyordu. Sermaye Piyasas Kanunuyla sermaye piyasas faaliyeti ve bu piyasann yelerinin sahip olmas gereken zellikler tanmland. Bu faaliyetlerin yrtlmesi iin SPKdan yetki belgesi alma zorunluluu getirildi.
3. nite - Borsalar
59
Sermaye Piyasas Kanununun amac tasarruflarn menkul kymetlere yatrlarak halkn iktisadi kalknmaya yaygn ve etkin katlmasn salamak olarak tanmlanmt. Bu ama kapsamnda sermaye piyasasnn gven, aklk ve kararllk iinde almas, tasarruf sahiplerinin hak ve yararlarnn korunmasnn dzenlenmesi ve denetlenmesine ynelik olarak menkul kymet ilemlerinin serbeste yaplabildii, alm satmn dzenlenip denetlenebildii borsann temelleri atlmaya baland. 1983 ylnda karlan 91 sayl KHK ile menkul kymet borsalar, menkul kymetlerin alm ve satm, fiyatlarnn tespit ve ilan ileriyle yetkili olarak kurulan tzel kiiler olarak tanmlanmtr. 1984 ylnda da Menkul Kymetler Borsalarnn Kurulu ve alma Esaslar Hakknda Ynetmelik karlmasnn ardndan, stanbulda bir menkul kymetler borsasnn kurulmas SPK tarafndan hkmete teklif edildi ve bu teklif 19 Ekim 1984 tarihinde onayland. stanbul Menkul Kymetler Borsas ad ilk kez bu teklifte gemitir. 1 Mart 1985te Muharrem Karsl l kararnameyle MKB Bakanlna atand. MKB Ynetim Kurulunun dier drt yesi de Borsann 19 Nisan 1985te yaplan kendi genel kurulu tarafndan seildi. 26 Aralk 1985 tarihinde faaliyete geen stanbul Menkul Kymetler Borsasnda ilk ilemler 3 Ocak 1986da gerekletirildi.
Trkiye sermaye piyasalarnda faaliyet gsteren borsalar balkta toplanmaktadr. Bunlar; stanbul Menkul Kymetler Borsas (MKB), Vadeli lemler ve Opsiyon DNELM Borsas (VOB) ile stanbul Altn Borsas (AB)dr. Aada bu borsalara ilikin aklamalar yer almaktadr.
TRKYE SERMAYE PYASALARINDA FAALYET GSTEREN BORSALAR SIRA SZDE
SIRA SZDE
DNELM S O R U
stanbul Menkul Kymetler Borsas (MKB)
S O R U
MKB piyasalarnda hisse senetleri, tahvil-bonolar, borsa yatrm fonlar ve vaDKKAT rantlar ilem grmektedir. MKB, menkul kymetlerin, organize piyasalarda gvenli ve effaf bir ortamda ilem grmesini ve fiyatlarnn rekabet koullarnda SIRA SZDE MKBnin olumasn salamaktadr. Gven, effaflk ve yatrmcnn korunmas temel ilkeleridir. stanbul Menkul Kymetler Borsas (MKB)de yer alan piyasayalar AMALARIMIZ hangileridir? SIRA SZDE
DKKAT
SIRA SZDE
MKBde Yer Alan Piyasalar
AMALARIMIZ SIRA SZDE
MKB, sahip olduu modern teknolojik olanaklar ile yerli ve yabanc yatrmclara dzenli, effaf ve gvenilir alm-satm ortamnda eitli rnlere yatrm yapma S O R U olarak gerimkn sunmaktadr. MKBnin tm piyasalarnda ilemler elektronik TELEVZYON ekletirilmekte ve oluan piyasa bilgileri annda duyurulmaktadr. ekil 3.1de grld gibi MKB Piyasalar drt ana grupta tekilatlanmtr:
DKKAT
K TN E A L P D M
P DK T N EA LM
S O R U TELEVZYON DKKAT
http://www.imkb.gov.tr
NTERNET SIRA SZDE
NTERNET SIRA SZDE
AMALARIMIZ
AMALARIMIZ
K T A P
K T A P
TELEVZYON
TELEVZYON
60
ekil 3.1 MKB Piyasalar ve lem Gren rnler
MKB
Hisse Senetleri Piyasas
Gelien letmeler Piyasas (Hisse Senetleri)
Tahvil ve Bono Piyasas (Devlet Borlanma Senetleri ve zel Sektr Tahvil ve Bonolar)
Yabanc Menkul Kymetler Piyasas (T.C. Hazinesi tarafndan ihra edilen Eurobondlar)
Ulusal Pazar (Hisse Senetleri)
Kesin Alm-Satm Pazar
II. Ulusal Pazar (Hisse Senetleri) Kurumsal rnler Pazar (Hisse Senetleri, Borsa Yatrm Fonlar ve Varantlar) Serbest lem Platformu (Hisse Senetleri)
Repo-Ters Repo Pazar
Bankalararas Repo-Ters Repo Pazar
Menkul Kymet Tercihli Repo Piyasas Nitelikli Yatrmcya hra Pazar (Tahvil ve Bono iin Birincil Piyasa)
Gzalt Pazar (Hisse Senetleri)
Hisse Senetleri Piyasas

Hisse Senetleri Piyasasnda ilemler elektronik alm-satm sistemi araclyla fiyat ve zaman ncelii kural baz alnarak oklu Fiyat-Srekli Mzayede esaslarna gre otomatik olarak gereklemektedir. lemler biri sabah (09:30-12:30) dieri leden sonra (14:00-17:30) olmak zere iki ayr seansta yaplmaktadr. Her iki seansn banda tek fiyat sistemine gre Al Seans dzenlenmektedir (Al Seans Saatleri 1.seans iin 09:30-09:50, 2.seans iin 14:00-14:20dir). Ayrca 2.seansn sonunda tek fiyat sistemine gre kapan seans (17:17-17:28) dzenlenmekte ve 17:28-17:30 arasnda kapan seansnda belirlenen fiyatlardan ilemler gerekletirilmektedir. MKB yeleri yatrmclardan elektronik olarak topladklar emirleri uzaktan eriim a zerinden ExAPI mesajlama ara yz (ExAPI) ile MKBye gndermektedirler. Buna ilave olarak, ye temsilcileri, alc ve satclarn emirlerini MKBde ve ye merkez ofislerinde bulunan ilem terminalleri aracl ile Elektronik Alm-Satm Sistemine girebilmektedirler. MKB Hisse Senetleri Piyasasnda hisse senetleri, rhan hakk kuponlar, borsa yatrm fonlar ve arac kurulu varantlar ilem grmektedir.
3. nite - Borsalar
61
Hisse Senetlerine Yatrm

Ksa/uzun vadeli yatrm imkn: Hisse senedi, sahibine hem ksa hem uzun vadede getiri elde etme frsat salamaktadr. Hisse senetleri, ksa vadeli getiri frsatnn yan sra uzun vadede istikrarl, dzenli ve dier yatrm aralarna gre daha yksek getiri potansiyeline sahiptir. Kr pay (temett): Hisse senedi, sahibine irketin yllk net krndan pay alma hakk verir. irket genel kurulunda kr datm karar alnmas durumunda hisse senedi sahiplerine temett demesi yaplr. Sermaye kazanc: Ksa/uzun vadedeki fiyat deiiklikleri deerlendirilerek, hisse senedi alm-satmndan elde edilen gelirdir. Yerli-yabanc tm yatrmclarn hisse senedi alm-satmndan elde ettii gelirlerden vergi alnmamaktadr. Hisse senedi alm-satmnda, hisse senetlerinin deer kaybetmesi hlinde zarar etme riski de bulunmaktadr. Vergi avantaj: Hisse senedi alm-satmndan elde edilen gelire uygulanan stopaj oran %0dr.
Borsa Yatrm Fonlarna Yatrm

Borsa yatrm fonlar (BYF), bir endeksi baz alan, baz ald endeksin performansn yatrmclara yanstmay amalayan ve paylar borsalarda ilem gren yatrm fonlardr. BYFler, yatrmclara yalnzca bir tek rn satn alarak endekse yatrm yapma imkn vermektedir. BYF araclyla bir rnle birden fazla menkul kymete yatrm yaplmas, portfyde eitlendirmeyi ve riskin azaltlmasn salamaktadr. Her ilem gnnn sonunda aklanan gsterge niteliindeki portfy kompozisyonu, yatrmclara yatrmlarnn tm ieriini effaf bir biimde gnlk bazda takip etme imkn sunmaktadr. Bu sayede yatrmc, elinde bulundurduu BYFnin ieriinde hangi menkul kymetlerin ne tutarda bulunduunu takip edebilmektedir. BYFler MKB seans sresi boyunca hisse senetleri gibi kolaylkla alnp satlabilmektedir. BYFlerde ynetim creti dier yatrm fonlarndan daha dktr.
Arac Kurulu Varantlarna Yatrm

Varant, elinde bulunduran kiiye, dayanak varl ya da gstergeyi nceden belirlenen bir fiyattan belirli bir tarihte veya belirli bir tarihe kadar alma veya satma hakk veren ve bu hakkn kaydi teslimat ya da nakit uzla ile kullanld menkul kymet niteliindeki sermaye piyasas aracn ifade etmektedir. Varant satn alan yatrmc dedii bedel karlnda bir dayanak varl deil, o dayanak varl alSIRA SZDE ma ya da satma hakkn satn alr. MKBde hlen arac kurulu varantlar ilem grmektedir. Arac kurulu varantlar opsiyon szlemelerinin menkul kymetletirilmi hlidir. D Yatrmcya dedii NELM prim karlnda bir menkul kymeti, bir menkul kymet sepetini ya da bir endeksi, vade sonunda veya vadeden nce, belirlenmi olan bir fiyat seviyesinden (ihS O R U radan) alma ya da (ihraya) satma hakk verir. Varant satn alan yatrmc ykmllk deil, hak satn alm durumdadr. DKKAT
SIRA SZDE
DNELM S O R U
DKKAT
Takas ve Saklama Sistemi
Hisse senetleri piyasasnda yaplan ilemlerin takas Trkiyedeki tek yetkili takas kuruluu olan MKB Takas ve Saklama Bankas A. (Takasbank) tarafndan gerekletirilmektedir. AMALARIMIZ
SIRA SZDE
Menkul Kymet ve nakit takas, ilemin yaplmasn izleyen ikinci i gn yani T+2de yaplr. AMALARIMIZ
SIRA SZDE
K T A P
K T A P
TELEVZYON
TELEVZYON
62
Menkul kymetlerin saklamas kayd olarak Merkezi Kayt Kuruluu A..de yaplmaktadr. MKB Hisse Senetleri Piyasasnda ilem gren menkul kymetlerin tamam kaydletirilerek elektronik ortama tanmtr. Bu menkul kymetler fiziki olarak baslmamaktadr.
SIRA SZDE
Hisse senetleri hangi pazarlar bulunmaktadr? SIRApiyasasnda SZDE
DNELM S O R U
Hisse Senetleri Piyasasndaki Pazarlar
D NPiyasasnda ELM Hisse Senetleri ilemler aadaki pazarlarda gereklemektedir:
DKKAT
MKB kotasyon artlarn tmyle karlayan irketler Ulusal Pazarda ilem grmektedir.
DKKAT
Ulusal Pazar S O R U
kinci Ulusal Pazar

SIRA SZDE
AMALARIMIZ
Ulusal Pazar iin geerli kotasyon ve ilem grme koullarn salayamayan irketSIRA SZDE ler ve Ulusal Pazardan geici veya srekli olarak kartlan irketler kinci Ulusal Pazarda ilem grebilmektedir.
AMALARIMIZ
Kurumsal rnler Pazar

K T A P
Menkul kymet yatrm ortaklklar, gayrimenkul yatrm ortaklklar ve giriim serK Tortaklklar A P mayesi yatrm hisse senetleri ile borsa yatrm fonlar katlma belgeleri ve arac kurulu varantlar kot ii pazar niteliindeki Kurumsal rnler Pazarnda ilem grmektedir.
TELEVZYON
Gzalt Pazar
TELEVZYON
NTERNET
Gzalt Pazar, irketlerin izleme ve inceleme kapsamna alnmas durumlarnda srekli gzetim, denetim ve izleme ortamnda, yatrmclarn devaml ve zamannNTERNET da bilgilendirilmesini salayacak nlemlerle birlikte, hisse senetlerinin MKB bnyesinde ilem grebilecei pazardr.
Serbest lem Platformu

SPK kaydnda bulunan, ancak paylar Borsada ilem grmeyen SPK tarafndan belirlenen irketlerin paylar Serbest lem Platformunda ilem grrler. Bu pazarn amac, halka ak anonim ortaklk statsndeki irketlerin borsada ilem grmelerini salamaktr.
Hisse Senetleri Piyasasnda lemler

Hisse Senetleri Piyasasnda Fiyatlarn Oluum Yntemi Hisse Senetleri Piyasasnda verilen bir emrin kar bir emir tarafndan karlanmas srasnda, sistemin uygulad bir takm ilem kurallar vardr. Emirler, belirlenen ncelik kurallarna uygun ekilde sistem tarafndan otomatik olarak eletirilir. Bu kurallar, fiyat ve zaman ncelii kurallardr. Emirlerin ilem grme sralamasnda ilk nce fiyata, fiyatn ayn olmas durumunda ise zaman nceliine baklmaktadr. a. Fiyat ncelii Sistemde ilem grmek zere bekleyen emirlerden daha dk fiyatl sat emirleri daha yksek fiyatl sat emirlerinden, daha yksek fiyatl alm emirleri daha dk fiyatl alm emirlerinden nce ilem grmektedir.
3. nite - Borsalar
63
b. Zaman ncelii Girilen emirlerde fiyat eitlii olmas hlinde, sisteme zaman asndan daha nce kaydedilen emir daha nce ilem grmektedir. Bu kavramlar bir rnek ile aklayalm. rnek: XXXXX Hisse senedinde srekli mzayede seans balar balamaz girilen emirler u ekildedir: 1. Miktar: 100 Lot, Fiyat: 2,23, Al Emri (Giri Saati: 10:00:00) 2. Miktar: 15 Lot, Fiyat: 2,23, Al Emri (Giri Saati: 10:00:01) 3. Miktar: 200 Lot, Fiyat: 2,22, Al Emri, (Giri Saati: 10:00:02) 4. Miktar: 40 Lot, Fiyat: 2,24, Al Emri (Giri Saati: 10:00:03) 5. Miktar: 50 Lot, Fiyat: 2,21, Al Emri (Giri Saati: 10:00:04) 6. Miktar: 20 Lot, Fiyat: 2,26, Sat Emri (Giri Saati: 10:00:00) 7. Miktar: 70 Lot, Fiyat: 2,27, Sat Emri (Giri Saati: 10:00:03) 8. Miktar: 80 Lot, Fiyat :2,27, Sat Emri (Giri Saati: 10:00:04) 9. Miktar: 150 Lot Fiyat 2,25, Sat Emri (Giri Saati: 10:00:04) Emirlerin fiyat ve zaman nceliine gre sralan nasl olur?
Al Lot 40 100 15 200 50 Al Fiyat 2,24 2,23 2,23 2,22 2,21 Sat Fiyat 2,25 2,26 2,27 2,27 Sat Lot 150 20 70 80 Tablo 3.1
Tablo 3.1 incelediinde; al tarafnda en ncelikli emrin (sralamada en stte, en iyi fiyatl emir olarak da adlandrlr) al emirleri arasnda en yksek fiyata sahip olan 2,24 seviyesindeki 40 lotluk emir olduu grlr. Bu emrin giri saatine bakldnda, sisteme al tarafndaki emirler arasnda 4. srada girdii grlmektedir. Buna ramen fiyat dier al emirlerinin hepsinden yksek olduu iin en ncelikli emir olarak ilk sraya yerlemitir. ki adet 2,23 fiyat seviyesindeki emirden 100 lot olan sisteme daha nce girildii iin 15 lotluk emirden daha nceliklidir. Bu emirleri daha dk fiyat seviyelerindeki (baka bir tabirle daha kt fiyat seviyeleri) emirler takip etmektedir. Sat tarafnda en ncelikli emir sat emirleri arasndan en dk fiyatl olan 2,25 fiyatl 150 lotluk emirdir. Onu daha kt fiyatl emirler izlemektedir. 2,27 seviyesindeki iki emirden 70 lotluk olan sisteme daha nce girildii iin 80 lotluk emrin nnde yer almaktadr. Bu emirler sisteme girilmi ancak en yksek fiyatl al emri ve en dk fiyatl sat emri kesimedii iin ilem olmamtr.
Hisse Senetleri Piyasasnda lem Yntemleri

MKB Hisse Senetleri Piyasasnda Srekli Mzayede-ok Fiyat , Piyasa Yapcl Srekli Mzayede-ok Fiyat , Tek Fiyat ilem yntemleri kullanlr. MKB Hisse Senetleri Piyasasnn temel alma yntemi srekli mzayededir.
64
SIRA SZDE
Srekli Mzayede-ok Fiyat Yntemi

Sisteme gnderilen al ve sat emirlerinin seans boyunca farkl fiyat seviyelerinde eleebilmesi, dolaysyla ayn seans iinde farkl ilem fiyatlarnn olumas nedeniyle bu ynteme D N E L M Srekli Mzayede - ok Fiyat Yntemi denir. Bu yntemde emirler sisteme girildii anda kar taraftaki (rnein al emri giriliyorsa sat tarafndaki) emirler sistem tarafndan kontrol edilerek girilen emrin fiyat kar tarafta S O R U beklemekte olan emirlerin fiyatlaryla kesiiyorsa hemen ilem gerekletirilir.
D K K A hesaplamasna T MKB 100 Endeksi dahil edilen menkul kymetler daima srekli mzayede yntemi ile ilem grr.
SIRA SZDE
DNELM S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
rnek:
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
Tablo 3.2
Al Lot AMALARIMIZ 40
Al Fiyat 2,24 2,23 2,23 2,22 2,21
Sat Fiyat 2,25 2,26 2,27 2,27
Sat Lot 150 20 70 80
K T A P
100 K T A P 15
TELEVZYON
TELEVZYON
200 50
NTERNET
Yukardaki tabloda grlen emirlerin bulunduu bir hisse senedi ilem srasna NTER NET 20 lotluk 2,24 fiyatl bir sat emri girildiinde sistem al tarafna bakacak, oradaki en iyi fiyatl al emrinden balayarak emirleri kontrol edecek, girilen seviyeden alta emir olduu iin sat emrini bekleme listesine yazmadan (pasife yazmadan) ilemi hemen gerekletirecektir. Alta bekleyen 40 lotluk emirle 20 lot sat emri karlaacak, 20 lot ilem olacak ve ilem sonucunda hisse senedinde beklemekte olan emirler aadaki ekilde olacaktr:
Al Lot 20 100 15 200 50 Al Fiyat 2,24 2,23 2,23 2,22 2,21 Sat Fiyat 2,25 2,26 2,27 2,27 Sat Lot 150 20 70 80
Tablo 3.3
Grld zere alta, en iyi fiyat seviyesinde beklemekte olan 40 lotluk emrin 20 lotu ilem grd iin geriye 20 lot pasifte kalmtr.
Piyasa Yapcl Srekli Mzayede lem Yntemi

Bu yntemin Srekli Mzayede-ok Fiyat Ynteminden temel fark, Borsa Ynetim Kurulu tarafndan atanm bir piyasa yapc (arac kurulu) ye bulunmasdr. Srekli mzayede yntemiyle ilem gren menkul kymetlerde MKB Ynetim Kurulu tarafndan atanm bir piyasa yapc ye (arac kurulu) tarafndan srekli ift tarafl (al ve sat) kotasyon (fiyat ve miktar) verilmek suretiyle o
3. nite - Borsalar
65
menkul kymette ilem gerekleebilecek fiyat aralnn belirlendii ve likiditenin hedeflendii ilem yntemidir. Piyasa yapcdan beklenen grev, srekli mzayede iin yeterli derinlii olmayan, halka ak piyasa deeri dk olan menkul kymetlerde oluabilecek ksa sreli arz-talep dengesizlikleri sonucu meydana gelebilecek ar fiyat hareketlerini nlemek, piyasaya srekli likidite salamak, bylelikle srekli mzayede ortamnn etkin bir ekilde gelimesine katkda bulunmak olarak zetlenebilir. Kurumsal rnler Pazarnda ilem gren arac kurulu varantlar, borsa yatrm fonlar ile her 3 ayda bir yaplan deerlendirme sonucunda halka ak piyasa deerinin ard ardna iki kez 10 milyon nin altnda kald belirlenen menkul kymet yatrm ortaklklar zorunlu olarak Piyasa Yapcl Srekli Mzayede Yntemi ile ilem grr. Piyasa yapcl srekli mzayede yntemiyle ilem grmesi zorunlu olan menkul kymetlerde (varantlar haricinde), atanm bir piyasa yapc ye olmamas ya da atanm olan piyasa yapc yenin faaliyetinin son ermesi durumunda, ilgili menkul kymet Tek Fiyat Yntemi ile ilem grr.
Tek Fiyat lem Yntemi

Tek fiyat yntemi, belirli bir zaman dilimi boyunca emirlerin eletirme yaplmakszn Alm-Satm Sistemine kabul edilip bu sre sonunda en yksek miktarda ilemin gereklemesini salayan fiyat seviyesinin hesapland, tm ilemlerin bu fiyat seviyesinden gerekletii ilem yntemidir. Bu yntemde ilem gren menkul kymetlerde seans veya gn boyunca birden fazla fiyat belirlemesi yaplabilir. Bu yap pazar ve/veya menkul kymet baznda gnde 4 kez tekrar edilerek dk likiditesi olan menkul kymetlerde volatilite yaratmadan birden fazla fiyattan ilem olana salamaktadr. lem hacmi ve piyasa deeri dk olan menkul kymetlerin tek fiyat yntemiyle ilem grmeleri hlinde, tm ilemler iindeki paylarnn artmas beklenmektedir. Al ve kapan seanslarnda fiyatlar Tek Fiyat Yntemi ile belirlenmektedir. Ayrca Gzalt Pazarnda ilem gren menkul kymetler, tek fiyat yntemiyle ilem grmektedir.
Gelien letmeler Piyasas

Borsa kotasyon artlarn salayamayan gelime ve byme potansiyeline sahip irketlerin sermaye piyasalarndan fon salamak amacyla ihra edecekleri menkul kymetlerin ilem grebilecei effaf ve dzenli bir ortam yaratmak amacyla MKB bnyesinde ayr bir piyasa olarak Gelien letmeler Piyasas (GP) kurulmutur. KOBlerin GPte ilem grmesinin salanmas amacyla Kk ve Orta lekli letmeleri Gelitirme ve Destekleme daresi Bakanl (KOSGEB) tarafndan maliyetlerin nemli bir ksmnn geri demesiz olarak karlanmas amacyla Gelien letmeler Piyasas KOB Destek Program oluturulmutur. GPte temel olarak Piyasa Yapcl Srekli Mzayede ilem yntemi uygulanr. Piyasa yapcs bulunmayan ilem sralarnda Tek Fiyat ilem yntemi uygulanr.
Tahvil ve Bono Piyasas

ekil 2de grlebilecei gibi, Tahvil ve Bono Piyasas ikinci el sabit getirili menkul kymet ilemlerinin gerekletirildii Kesin Alm-Satm, Repo-Ters Repo, Menkul Kymet Tercihli Repo ve Bankalar aras Repo Ters Repo Pazar ile borlanma aralarnn ihra ilemlerinin (birinci el) gerekletirildii Nitelikli Yatrmcya hra Pazarndan olumaktadr.
66
ekil 3.2 Tahvil ve Bono Piyasas Pazarlar
Kesin Alm Satm Pazar
Takas ve saklama ilemleri, MKB Takas ve Saklama Bankas A.. (Takasbank A..) tarafndan gerekletirilmektedir.
Kesin Alm-Satm Pazar

Kesin Alm-Satm Pazarnda (KES) sabit getirili menkul kymetlerin dorudan alm/dorudan satm ilemleri yaplr. Pazarda aada sralanm menkul kymetler ilem grebilir: Trk Liras ve dviz demeli ihra edilmi menkul deerler, Devlet Borlanma Senetleri (DBS), Gelir Ortakl Senetleri (GOS), zel sektr borlanma aralar, zelletirme daresi Bakanl, Toplu Konut daresi Bakanl ve mahalli idarelerce ihra edilen Trk Liras ve dviz demeli borlanma senetleri, Trkiye Cumhuriyet Merkez Bankas tarafndan ihra edilen likidite senetleri, Borsa Ynetim Kurulu tarafndan ilem grmesine karar verilen dier menkul kymetler. KESte ayn gn ve ileri tarihli ilemler yaplabilmektedir. KESteki valr sreleri menkul kymetin eidine gre deimektedir:
Tablo 3.4 Kesin Alm Satm Pazar Valr Sreleri Minimum Devlet Tahvili, Hazine Bonosu ve Gelir Ortakl Senetleri ( demeli) Devlet Tahvili ve Hazine Bonolar (Dviz demeli) TCMB Likidite Senetleri ve Dier Menkul Kymetler T T+3 T Maksimum T+90 T+90 T+30
Pazarda emirler ok fiyat-srekli mzayede yntemiyle elemektedir. Kesin Alm-Satm Pazarnda iki kart emrin elemesi, almda en yksek fiyatl, satmda en dk fiyatl emirlere ncelik verilerek salanr. Ayn fiyatl emirlerde zaman ncelii uygulanr.
3. nite - Borsalar
67
Repo-Ters Repo Pazar

MKB Repo-Ters Repo Pazar, dnyadaki sayl organize repo pazarlarndan biridir. Repo-Ters Repo Pazarnn amac sabit getirili menkul kymetlerin geri alm vaadi ile satm ve geri satm vaadi ile alm ilemlerinin organize piyasa koullar iinde gvenli bir ekilde gereklemesini salamaktr. Repo, bir devlet tahvili veya hazine bonosunun; lemin balang valrnde geri alm vaadiyle satlmas (karlnda bor para alnmas), Biti valrnde ise anapara ve faizin geri denerek menkul kymetin geri alnmas ilemidir. Ters repo, bir devlet tahvili veya hazine bonosunun; lemin balang valrnde geri satm vaadiyle alnmas (karlnda para verilmesi), Biti valrnde ise anapara ve faizin geri alnarak menkul kymetin geri satlmas ilemidir.
lem Gren Menkul Kymetler

Bu pazarda zelliklerine gre gruplandrlm menkul kymetler zerinde ilem yaplr. Emir girii srasnda repo karl teslim edilmek istenen ya da ters repo ilemi karl teslim alnmak istenen menkul kymet grubu belirtilir. Emir giri aamasnda teslim edilecek/alnacak menkul kymeti dorudan belirtme imkn yoktur. Sz konusu menkul kymet gruplar ve ierecekleri menkul kymetler aadaki gibi belirlenmitir: demeli devlet i borlanma senetleri ve TCMB likidite senetleri, Dviz demeli Devlet Borlanma Senetleri.
Pazarn leyii
Pazarda ayn gn veya ileri balang valrl ilemler yaplabilir. Tutar, repo oran, balang ve biti valrleri ile ilem yaplmak istenen menkul kymet grubu (repo ilemleri iin teslim edilecek, ters repo ilemleri iin teslim alnacak) belirtilerek iletilen repo ve ters repo emirleri oran ve zaman nceliine gre sistemde sraya konulur. Bildirilen menkul kymetler balang valrnde Takasbanka teslim edilerek takas ykmll yerine getirilir. Bu menkul kymetler ters repo yapan ye adna biti valrne kadar bloke bir hesapta saklamada tutulur. Ters repo yoluyla alnm menkul kymetler ilk ilemin vadesinden ksa olmak kouluyla ters repo yapan ye tarafndan baka bir repo ileminde kullanlabilir.MKB Ynetim Kurulu tarafndan belirlenen menkul kymetlerde emir bykl baznda Kk Emirler veya Normal Emirler Pazarnda ilem yaplr.
Emirlerin Eleme Kurallar

Pazarda ilemler srekli mzayede-ok fiyat yntemine gre gerekletirilir. Buna gre repo emirleri ayn ya da daha dk oranl ters repo emirleri ile, ters repo emirleri ise ayn ya da daha yksek oranl repo emirleri ile eletirilir. Pazara iletilen emirler oran ve zaman nceliine gre ileme konur. Buna gre repo emirlerinde en yksek, ters repo emirlerinde ise en dk oranl emirlerin ncelii vardr. Ayn oranl emirlerde ise zaman ncelii uygulanr.
68
Menkul Kymet Tercihli Repo Pazar

Menkul Kymet Tercihli Repo Pazarnn amac, organize piyasa ierisinde, tercih edilen menkul kymetler zerinde repo yaplmasna ve sonrasnda bu menkul kymetlerin alcya teslimine olanak vermektir.
Pazarda lem Gren Menkul Kymetler

Bu Pazarda; Pazarda Trk Liras cinsinden ihra edilmi menkul deerler, Devlet Borlanma Senetleri (DBS), Gelir Ortakl Senetleri (GOS), Borsa kotunda olan zel sektr borlanma aralar, zelletirme daresi Bakanl, Toplu Konut daresi Bakanl ve mahalli idarelerce Trk Liras cinsinden ihra edilmi borlanma senetleri, Trkiye Cumhuriyet Merkez Bankas tarafndan ihra edilen likidite senetleri ilem grebilir. Ancak, piyasada ilem yapan arac kurulular tarafndan ihra edilmi borlanma aralarnn ayn arac kurulular tarafndan repo yoluyla satlmamas esastr. leme konu olmas hlinde repo yapan ihra yeden ayn tutarda ayrca DBS talep edilir.
Pazarn leyii
Menkul Kymet Tercihli Repo Pazarnda, Repo-Ters Repo Pazarndan farkl olarak; lem gereklemeden nce emir aamasnda alc ve satc taraflar ilem karl menkul kymet olarak hangi fiyattan hangi menkul kymeti alp satacan bilir, lem karl bildirilen menkul kymetler bloke deildir, ters repocu tarafn kullanmna sunulur. Pazarda ayn gn ve ileri balang valrl ilemler yaplabilir. Emirler; repo oran, repo tutar, balang ve biti valr ile ilem yaplmak istenen menkul kymet ve sz konusu menkul kymetin fiyat bilgileri verilerek sisteme girilir. Bu Pazarda repo ve ters repo emirleri srasyla repo oran, menkul kymet fiyat ve zaman nceliine gre elemeye tabi tutulur. Repo emirleri arasnda en yksek oran ve en dk fiyat, ters repo emirleri arasnda en dk oran ve en yksek fiyat elemede nceliklidir. Oran ve fiyat eitliinde zaman ncelii geerlidir.
Emirlerin Eleme Kurallar

Pazarda ilemler ok fiyat srekli mzayede yntemine gre gerekletirilir. Emirlerin gereklemesinde ilgili vadedeki repo oran, menkul kymet fiyat ve zaman ncelii dikkate alnr. Buna gre; repo emirleri ayn ya da daha dk oranl ve ayn ya da daha yksek menkul kymet fiyatl ters repo emirleri ile, ters repo emirleri ise ayn ya da daha yksek oranl ve ayn ya da daha dk menkul kymet fiyatl repo emirleri ile eletirilir.
Bankalar Aras Repo-Ters Repo Pazar

Bankalarn organize piyasa koullar ierisinde geri alm vaadiyle satm ve geri satm vaadiyle alm ilemlerini zorunlu karlk ayrmak zorunda olmadan gerekletirmelerinin salanmas amacyla oluturulmutur.
3. nite - Borsalar
69
Pazarn leyii
Bu Pazarda repo-ters repo ilemlerine devlet tahvilleri ve hazine bonolar ile TCMB likidite senetleri konu olur. Pazarda sadece ye bankalarn, T.C. Merkez Bankas ve kendi aralarndaki geri alm vaadi ile satm ve geri satm vaadi ile alm ilemleri yaplr. Pazarda bankalar sadece portfy hesabna ilem yapabilir, fon/ortaklk ve dier mteriler hesabna ilem yapamazlar. Pazarda ilem gren menkul kymetler, emir tipleri, emir geerlilik sresi, valr, oran adm, emirlerin deitirilmesi, emir iptali, emirlerin eleme kurallar Repo-Ters Repo Pazar iin geerli olan kurallarla ayndr.
Nitelikli Yatrmcya hra Pazar (Birincil Piyasa)

SPKnn ilgili tebliinde (Seri II, No.22) belirtilen ihralarn izahname ve sirkler dzenlemeksizin ihra edebilecekleri ve yalnzca sermaye piyasas mevzuatnda tanmlanan nitelikli yatrmclar tarafndan satn alnabilecek borlanma aralarnn ihra ilemlerinin gerekletirildii pazardr.
hrac Tamamlanan Borlanma Aralarnn lem Grmesi

Pazarda nitelikli yatrmclara ihrac tamamlanan borlanma aralar, ihracn tamamlanmasn veya sat sresinin sona ermesini izleyen i gn herhangi bir art aranmakszn Tahvil ve Bono Piyasas Kesin Alm Satm Pazarnda nitelikli yatrmclar arasnda kot d olarak ilem grmeye balar.
Emir Eleme Kurallar

Pazarda emirler srekli mzayede-ok fiyat yntemiyle elemektedir. hrac tarafndan iletilen sat emrinin karlanmasnda en yksek fiyatl alm emirlerine SIRA SZDE ncelik verilir. Ayn fiyatl emirlerde zaman ncelii uygulanr.
SIRA SZDE
Yabanc Menkul Kymetler Piyasas
DNELM
Yabanc Menkul Kymetler Piyasas bnyesinde faaliyet gsteren Uluslararas Tahvil Pazarnda Trkiye Cumhuriyeti Hazinesi tarafndan ihra edilen ve Borsa koS O R U tunda bulunan d borlanma aralar (Eurotahvil) ilem grmektedir.
D K K Afiyat T Uluslararas Tahvil Pazarnda alm satm ilemleri srekli mzayede-oklu sistemine gre yaplmaktadr. Pazarda asgari 1 (T+1), azami 15 ign (T+15) ileri valrl ilemler yaplabilmektedir. SIRA SZDE
DNELM S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
Eurotahvillerin takas ilemleri Takasbank tarafndan yaplmaktadr. Ancak PaAMALARIMIZ zarda ilem grecek menkul kymetlerin yurt dnda bulunmas ve ilemlerin dviz cinsinden yaplmas nedeniyle Takasbank sz konusu ilemleri muhabir bankalar aracl ile sonulandrmaktadr. lemlerin nakit takas menkul kymetlerin K T A P ihra edildikleri dviz birimi cinsinden yaplmaktadr.
AMALARIMIZ
K T A P
TELEV ZYO N Vadeli ilem ve opsiyon borsalarnn en nemli fonksiyonu etkin risk ynetimi ve gelecee ynelik fiyat kefidir. Bu borsalarda ilem gren szlemeler gerek yatrm gerekse korunma amal olarak geni bir kitle tarafndan kullanlmaktadr. Vadeli lem ve Opsiyon Borsas A.. (VOB) 4 Temmuz 2002de 4 ubat Nkurulmu, TERNET 2005 tarihinde ilemlere balamtr.
VADEL LEM VE OPSYON BORSASI A.. (VOB)
TELEVZYON
NTERNET
70
Vadeli lem Szlemelerinin Kullanm Amalar

Vadeli ilem szlemeleri genellikle amala kullanlr: Korunma, Yatrm, Arbitraj.
Korunma
Vadeli ilemler yatrmclar ve irketler iin fiyat belirsizliinin yarataca risklere kar korunma imkn sunmaktadr.rnein, ihracat yapan bir irketin 3 ay sonra dviz geliri elde edeceini dnelim. irketin kr ve zarar 3 ay sonra oluacak dviz kuruna bal hle gelmektedir. irket, kur artarsa kr elde edecek, derse zarar edecektir. Vadeli ilem szlemeleri ile dviz gelirinin elde edilecei tarihteki dviz kurunu sabitlemek mmkndr.
Yatrm
Trev aralar etkin bir yatrm alternatifi sunmaktadr. Geleneksel yatrm aralarndan farkl olarak trev aralarda; lk yatrm daha az gerekmektedir. Geleneksel yatrm aralarnn gerektirdii ilk yatrmn belirlenen bir orannda balang teminat yatrarak ilgili aracn tm getirisi (veya zarar) elde edilebilmektedir. Fiyatlardaki d beklentisine de yatrm yaplabilmektedir. Riskin istenilen dzeyde snrlandrlmas imkn yksektir (rnein bir szlemenin ksa vadelisini alp, uzun vadelisini satmak suretiyle).
Arbitraj
Vadeli fiyatlarla spot fiyatlar arasnda ve ayn vadeli ilem szlemesinin deiik vadeleri arasnda belirli ilikiler vardr. Bu fiyatlardan birisinin bu ilikiyi bozmas durumunda szleme ve spot varln alm-satm yaplarak risksiz bir getiri elde etmek mmkn olacaktr.
VOBda lem Gren Szlemeler

VOBda drt ayr rn grubu iin vadeli ilem szlemeleri ilem grmektedir. Bu rn gruplar ve drt ayr piyasa mevcut olup bu piyasalar ve ilem gren szlemeler Tablo 3.5te verilmitir:
Tablo 3.5 VOBda Bulunan Piyasalar rn Grubu Hisse Senedi lem Gren Vadeli lem Szlemeleri Hisse senedi endekslerine dayal vadeli ilem szlemeleri Yabanc paralara dayal vadeli ilem szlemeleri Hazine bonosu, devlet tahvili veya dier ksa veya uzun vadeli faiz oranlarna dayal vadeli ilem szlemeleri Saylanlarn dnda kalan emtia ve dier dayanak varlklara dayal vadeli ilem szlemeleri Vadeli LEM Szlemesine Dayanak Varlklar MKB 100 Endeksi MKB 30 Endeksi MKB 30-100 Endeks Fark / Dolar / Euro EUR/USD apraz Kuru Fiziki Teslimatl / Dolar Fiziki Teslimatl / Euro Gsterge DBS Pamuk (EGEST-1) Buday (AKS) Altn Dolar/Ons Altn Elektrik Canl Hayvan
Dviz
Faiz
Emtia+
AMALARIMIZ
AMALARIMIZ
K T A P
3. nite - Borsalar
K T A P
71
TELEVZYON
VOBda farkl pazar bulunmaktadr. Bunlar Ana Pazar, zel Emirler Pazar ve zel Emir lan Pazardr. http://www.vob.org.tr
NTERNET
TELEVZYON
NTERNET
Ana Pazar
Normal seans ya da fiyat sabitleme seanslar srasnda emirlerin eletirildii esas pazardr. Sisteme gnderilen emirler normal seansta fiyat ve zaman nceliine gre eleirler. Eleme esnasnda uygulanacak ncelik kurallar aadaki gibidir: 1. Fiyat ncelii Kural: Daha dk fiyatl satm emirleri, daha yksek fiyatl satm emirlerinden; daha yksek fiyatl alm emirleri, daha dk fiyatl alm emirlerinden nce karlanr. 2. Zaman ncelii Kural: Fiyat eitlii hlinde, zaman asndan daha nce gelen emirler nce karlanr. Emirlerin eleebilmesi iin her iki emir iin de yeterli teminatn bulunmas arttr. Eleme annda yeterli teminat bulunmayan emir iptal edilir ve ilem gereklemez.
zel Emirler Pazar ve zel Emir lan Pazar

zel emirler, ana pazarda oluan fiyatlar etkileyebilecek byklkte olan yksek miktarl emirlerdir. Fiziki teslimatl dviz vadeli ilem szlemelerinde bir defada girilen 500 adet szleme ve daha yksek miktardaki emirler, dier szlemeler iin ise bir defada girilen 2.000 adet szleme ve daha yksek miktardaki emirler zel emir olarak kabul edilir. Her iki taraf da belirli olan zel emirlerin zel Emirler Pazarnda ilem grebilmesi iin Borsann onay gerekir. zel Emir lan Pazarnda ise sadece bir taraf belirli olan zel emirler girilebilir. Girilen emrin elemesi durumunda, ilem Borsann onay alnmak kaydyla yine zel Emirler Pazarnda gerekleir.
VOBda lem Yntemleri

Vadeli lem ve Opsiyon Borsasnda srekli mzayede ve tek fiyat olarak adlandrlan iki farkl ilem yntemi uygulanabilir: Srekli Mzayede Yntemi: Srekli mzayede yntemi normal seansta kullanlr. Bu yntemde, VOB lem Sistemine iletilen emirlerin Borsa Ynetmeliinde belirtilen ekilde fiyat ncelii ve zaman ncelii esaslarna uygun olarak elemesi sonucunda oluan fiyatlar zerinden ilemler gerekletirilir. Tek Fiyat Yntemi: Tek fiyat yntemi fiyat sabitleme seanslarnda kullanlr. Bu fiyat ynteminde VOB lem Sistemine iletilen emirler ilan edilen sre boyunca toplanr ve bu srenin bitiminde en yksek miktarn gereklemesine imkn verecek olan denge fiyat zerinden yine fiyat ve zaman nceliklerine uygun olarak ilemler gerekletirilir.
lem Teminatlar
Borsada alnmak istenen (ya da alnm olan) ak pozisyonlar iin Takasbankta bulundurulan (ya da bulundurulmas gereken) teminat tutarna ilem teminat denir. lem teminatlar gruba ayrlr: 1. Balang Teminat: Borsada pozisyon almak iin gerekli olan teminat tutarna balang teminat denir. Her bir szleme ya da szleme tipi iin gerekli olan balang teminat ilgili szlemelerde belirtilir.
72
2. Srdrme Teminat: Borsada oluan zararlar ya da nakit-d teminatlarn deerlerinin dmesi sonucunda balang teminatnn inebilecei en dk seviyeye srdrme teminat denir. lem teminat tutarnn srdrme teminat seviyesinin altna inmesi durumunda Takasbank tarafndan teminat tamamlama ars yaplr. Srdrme teminat seviyesi ilgili szlemelerde belirtilir. 3. Olaanst Durum Teminat: Borsa Ynetmeliinde belirlenen esaslar erevesinde Borsa tarafndan balang teminatna ek olarak olaanst durum teminat da talep edilebilir. VOB lem Sisteminde ilemlerin gereklemesinde ilem teminat kontrol anlk yaplr. Emirlerin elemesi esnasnda ilgili hesabn yeterli teminatnn bulunmamas durumunda emir iptal edilir.
Takas Esaslar
Borsada ilem gren szlemelerin takas Takasbank tarafndan yaplr. Takasbank, ilgili mevzuatta ngrlen ekilde merkezi muhatap olarak szlemelerin alcsna kar satc ve satcsna kar alc roln stlenir. Takas Sreleri: Her Borsa gn seans bitiminden sonra saat 17:45 itibaryla gn sonu uzlama fiyatlar kullanlarak hesap baznda kr/zarar rakamlar belirlenir ve tm hesaplar Takasbank tarafndan gncelletirilir. Gncelletirme ilemleri neticesinde teminat a oluan hesaplar iin ilgili yelere teminat tamamlama ars yaplr. yelerin teminat tamamlama ars nedeniyle oluan ykmllklerini en ge bir sonraki Borsa gn (T+1 gn) saat 14:30a kadar yerine getirmesi zorunludur. Fiziki Teslimata konu szlemelerin (fiziki teslimatl dviz ve canl hayvan szlemeleri) ise son ilem gnne kadar (son ilem gn dahil) nakdi uzlamadan doan takas ykmllklerinin yerine getirilmesi, genel takas esaslar erevesinde gerekletirilir. Fiziki teslimatl dviz szlemelerine ilikin fiziki teslimat ykmllklerinin T+2 gn saat 16:30a kadar yerine getirilmesi zorunludur. Fiziki teslimatl canl hayvan szlemeleri iin teslimattan kaynaklanan nakit ykmllnn T+1 gn saat 16:30a kadar; fiziki teslimat ykmllnn ise szleme genelgesinde belirtilen teslimat gnlerinde saat 14:00e kadar yerine getirilmesi zorunludur.
STANBUL ALTIN BORSASI (AB)

26 Temmuz 1995 tarihinde faaliyete geen stanbul Altn Borsasnn balca ilevi, tekilatl bir kurum kimliinde likidite salamak, kymetli maden ilemlerinde referans fiyat belirlemek, bata altn olmak zere kymetli madenlere dayal yatrm aralar vastasyla finansal rn yelpazesini genileterek ulusal ve uluslararas piyasalara entegrasyonu salamaktr. stanbul Altn Borsas, Trkiyede altn, gm, platin ve paladyum gibi kymetli madenlerin ilem grebilecei tek organize piyasa olma zelliini tamaktadr.
ABnin Faaliyet Alan, Grev ve Yetkileri

Hazine Mstearl tarafndan tanmlanan ve standartlar belirlenen kymetli madenler stanbul Altn Borsas yeleri arasnda ak, dzenli ve serbest rekabet artlar ierisinde alnp satlmakta, oluan fiyatlar Borsaca kayt altna alnarak ilan edilmektedir.
3. nite - Borsalar
73
Mevcut dzenlemeler erevesinde standart ilenmemi durumda olan kymetli madenlerin (altn, gm, platin ve paladyum) ithalat sadece Trkiye Cumhuriyet Merkez Bankas ve stanbul Altn Borsas yeleri tarafndan yaplabilir. Borsa yelerince standart ve standart d ilenmemi kymetli madenlerin 3 i gn iinSIRA SZDE de Borsaya teslim edilmesi ile Borsada alm/satm zorunludur. Yine yurt iinde cevherden her tr ve ekilde retilen kymetli madenlerin alm ve satm ilemleri N E L arasnda M de stanbul Altn Borsasnda yaplmaktadr. AB piyasalarndaDyeler ilem gren kymetli madenler yeler adna Borsa kasalarnda saklanr. Fiziki takas da yine Borsa tarafndan yerine getirilir. lgili mevzuat gereince, yatrm fonlar, U S O R borsa yatrm fonlar ve yatrm ortaklklarnn portfylerindeki kymetli madenler de Borsa tarafndan saklanmaktadr. DKKAT Trkiye, dnya elmas ticaretinin kontrol erevesinde oluturulmu Kimberley Sreci Sertifika Sistemine 2007 ylnda ye olmutur. Bu sre dorultusunda, SIRA SZDE AB ham elmas ithal ve ihracatnda tek otorite olarak belirlenmitir. Borsa, ithal ve ihra ilemlerini Kimberley Sreci Sertifika Sistemi erevesinde takip eder, ibraz edilen sertifikalarn srece uygunluunu inceler. Ayrca AB, srece ye dier lAMALARIMIZ kelerin ham elmas ihracat otoriteleri nezdinde sertifikalarn teyidini almaya ve sertifika dzenlemeye yetkilidir.
SIRA SZDE
DNELM S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
ABde Yer Alan Piyasalar
K T A P
K T A P
stanbul Altn Borsasnda standart, standart d, cevherden retim altn, gm, platin ve paladyum zerine spot ilemlerin yapld Kymetli Madenler Piyasas, dn TELEVZYON ve sertifika ilemlerinin yapld Kymetli Madenler dn Piyasas ile elmas ve kymetli talarn ilem grebildii Elmas ve Kymetli Ta Piyasas bulunmaktadr. http://www.iab.gov.tr
NTERNET SIRA SZDE
TELEVZYON
NTERNET SIRA SZDE
Kymetli Madenler Piyasas
Kymetli Madenler Piyasasnda ilemler, ye ilem temsilcileri tarafndan seans salonunda bulunan ilem terminalleri veya uzaktan eriim ile iletilen otoD Nemirlerin ELM matik eleme kuralna gre en iyi alm ve en iyi satm emirlerinin birbirini karlamas suretiyle gereklemektedir. lemler, fiyat ve zaman ncelii kurallarna S O R U uygun olarak ok fiyat yntemine gre yrtlmektedir. Kymetli Madenler Piyasasnda ilemler, 09:45-17:30 saatleri arasndaki yaplr. D K K seansta AT nternet seans ise akam 17:45ten ertesi sabah saat 09:40a kadar (hafta sonu ve resmi tatiller dahil) yaplmaktadr. SIRA SZDE
AMALARIMIZ
DNELM S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
ekil 3.3
stanbul Altn Borsas Piyasalar
AB Piyasalar AMALARIMIZ
K T A P
K T A P
Kymetli Madenler Piyasas (Altn, gm, platin ve paladyum)
dn Kymetli Madenler Piyasas (Kymetli Maden dn ve Sertifika lemleri)
Elmas ve Kymetil Ta T E L Piyasas EVZYON (Elmas ve Kymetli Talar)

NTERNET
TELEVZYON
NTERNET
74
Kymetli Madenler Piyasasnda, Hazine Mstearlndan faaliyet izni alm ve akabinde stanbul Altn Borsas Ynetim Kurulunun gerekli grd hususlar yerine getirmi olan; Bankalar, Yetkili Messeseler, Kymetli Madenler Arac Kurumlar, Kymetli Maden retimi veya Ticareti ile tigal Eden Anonim irketler, Yurt Dnda Yerleik irketlerin Trkiyedeki ubeleri ilem yapabilirler.
Takas
Borsa Takas Merkezi alc iin satc, satc iin alc roln stlenerek altn ve nakit alacaklarn, taraflar fiziki olarak karlatrmadan yerine getirir. Takas Merkezi stlendii bu konumu gerei ykmllklerin yerine getirilmemesi riskini de stlenmi olur. stlenilen bu risk nedeniyle Borsa tarafndan yelerden yapacaklar ilemler karlnda teminat tesis etmeleri istenir.
Fon lemleri
Sermaye Piyasas Kurulunun borsa yatrm fonlar, yatrm fonlar ve yatrm ortaklklarna ilikin ilgili teblileri uyarnca fon ilemlerine ve yatrm ortaklklarna ilikin kymetli madenlerin saklamas stanbul Altn Borsas tarafndan yaplmakta ve ayrca bu fonlarn kymetli maden alm satm ilemleri de stanbul Altn Borsasnda yaplmaktadr.
Kymetli Maden dn Piyasas

Kymetli madenlerin dn alnabilmesi ve dn verilebilmesini dzenlemek iin kurulmutur. Buna ilave olarak, dn ilemlerinin gerekletii seans sonunda dn veren tarafn talep etmesi hlinde dn alacaklarn temsil etmek zere sistem tarafndan kymetli maden dn sertifikalarn temsil eden kaytlar dzenlenir ve sz konusu sertifikalar da bu piyasada ilem grr. Kymetli madenleri dn alan taraf, vade sonunda oluan kymetli maden deerini dn veren tarafa demekle ykmldr. Vade sonu deeri kymetli maden cinsinden faiz ve anaparay veya nakit cinsinden olmas hlinde ise nakit uzlama fiyatna gre oluan tutar zerinden hesaplanr. Kymetli maden ykmll olan yeler, teslimatn yaplaca vade sonunda, dn alnan kymetli madenin vade sonu deerini Borsa Takas Merkezine teslim ederler. Teslimatn nakit cinsinden olmas hlinde ise dn alnan kymetli madenin bedeli takas bankasndaki Borsa takas hesabna yatrlr. Takas merkezi, taraflarn birbirlerine kar olan takas ve teslimat ykmllklerinin yerine getirilmesini salayarak takas ve teslimat ilemlerinde yeler iin kar taraf temsil eder.
Kymetli Maden dn Sertifikalar

dn alnan kymetli maden miktarn ve/veya deerini temsil etmek zere sistem tarafndan dzenlenen sertifikay ieren kaytlar dn veren tarafn alacak hakkn ifade eder. Sertifikalarn alm satmnda kullanlan deer sertifikann temsil ettii kymetli madenin vade sonu deerinin ilem gnndeki cari oranlara gre hesaplanm deerini ifade etmektedir.
3. nite - Borsalar
75
Tablo 3.6 Kymetli Maden dn Sertifikalarnn Asgari Unsurlar
Unsur 1. Sertifikalarn Bykl 2. lem Vadesi 3. Teslimat ekli 4. Sertifikaya Konu Kymetli Maddenin Cinsi
Aklama Sertifikalar dn alnan kymetli maddenin vade sonu deerini veya miktarn temsil eder. Sertifikalara konu olan kymetli maddenin geri demesinin yaplaca tarih sertifikada belirtilmek zorundadr. Sertifikaya konu olan kymetli maddenin vade sonunda fiziki teslimat yoluyla m veya nakit uzlama yoluyla m teslim edilecei belirtilmitir. Kymetli maden dn ilemlerinde kullanlacak kymetli maddenin cinsi sertifikada belirtilir. Sertifikaya konu kymetli madenlerle ilgili hesaplama yaplrken dn ilemlerin takasna konu olan kymetli maddenin saflk dereceleri esas alnr.
Sertifikalarn Alm Satm Yntemi

Kymetli maden dn sertifikasn elinde bulunduran taraf vadeden nce sertifikay satabilir. Sertifikay alan taraf karlm sertifikann temsil ettii kymetli madenin vade sonundaki alacak hakkn devir alr. Sertifikann alm satm ilgili gnde piyasada oluan cari faiz oranlar zerinden gerekleir. Sertifikay alan taraf elindeki sertifikay tekrar satabilecei gibi vade sonunu bekleyerek sertifikann temsil ettii kymetli maden miktarn dn alan yeden Borsa araclyla tahsil edebilir.
Sertifikalarn lem Yntemi

Piyasada sertifika alm-satm ilemleri, her vadede verilen emirlerin, fiyat ve zaman ncelii kuralna gre karlatrlmasyla gerekletirilir. Sertifikalarn alm satm sertifikann temsil ettii kymetli madenin cari deerlere gre hesaplanan tutarlar zerinden gerekleir. Sertifika ilemlerinde Trk Liras ve ABD Dolar kullanlr.
Sertifikalarn Takas
Takas ilemleri Borsa Takas Merkezi veya Borsann belirledii takas bankas araclyla yrtlr. Sertifikalarn alm satm sonucu gerekleecek olan kymetli madenin deerinin takas ertesi i gn (T+1) gerekletirilir.
Elmas ve Kymetli Ta Piyasas

Elmas ve kymetli ta ilemleri, Borsa personeli ve ye temsilcilerinin de bulunduu, Piyasa ilemlerine ynelik olarak hazrlanan seans salonunda gerekletirilir. Alc ve satc yeler seans salonunda elmas ve dier kymetli talarn incelenmesine, tartlmasna ve grlmesine uygun olarak hazrlanan ortamda bir araya gelirler. Piyasada ilem grecek elmas ve kymetli talarn, fiziki olarak ilem grmesi zorunludur. Alc ve satc taraflarn aralarnda anlamaya varmalar hlinde, ilem formlar doldurularak borsa grevlisine teslim edilir. Her bir elmas ve kymetli ta zellikli olduundan, elmas ve kymetli tan alm satmna ilikin deerlendirmeler alc ve satc tarafndan yaplr, Borsa tarafndan ilemlerin karat miktar kayda alnr. Borsa, piyasada gerekleen ilemlerle ilgili olarak taraf olmaz ve herhangi bir ykmllk tamaz.
Elmas ve Kymetli Talarn Borsada Saklanmas

Piyasada elmas ve kymetli talarn saklanmasnda kullanlmak zere bir kasa odas tesis edilmi olup bu kasann gvenlii Borsa tarafndan salanmaktadr.
Seans
Duyurusu nceden yaplacak tatil ve dier hller dnda, i gnlerinde, 09.3016.30 saatleri seans sresi olarak belirlenmitir. lemler, Borsa tarafndan tahsis edilen Piyasa seans salonunda gerekletirilecektir.
76
zet
A M A
Borsa kavramn tanmlamak. Menkul kymetleri birincil piyasalarda gerekleen ihralar yoluyla elde eden yatrmclar bunlar ilerleyen dnemlerde yeniden nakde evirmek isteyebilir. Bunu gerekletirmenin bir yolu, taraflar arasndaki ilikiyi gsteren menkul kymetin baka bir fon salaycya transfer edilmesidir ki bu ilemler de ikincil piyasalar araclyla yaplabilir. Borsada ilem grmesi uygun grlen finansal aralarn alm-satmnn belirli esaslar ve kurallar erevesinde yaplmasn salayan, oluan fiyatlarn ve ilem bilgilerinin kamuya duyurulmasyla yetkili olan kurumlardr. Borsalarn ekonomi asndan nemini aklamak. Borsalarn ekonomi asndan nemi u ekilde sralanabilir: Ekonomiye Kaynak Yaratmak Likidite Salamak Ekonominin Gstergesi Olmak Sermayeyi Tabana Yaymak Finansal Aralarla lgili Bilgilere Kolay Ulamak Gven Salamak Ekonomide Yapsal Deiiklii Kolaylatrmak stanbul Menkul Kymetler Borsasn aklamak. MKB, menkul kymetlerin, organize piyasalarda gvenli ve effaf bir ortamda ilem grmesini ve fiyatlarnn rekabet koullarnda olumasn salamaktadr. Gven, effaflk ve yatrmcnn korunmas MKBnin temel ilkeleridir.
A M A
stanbul Altn Borsasn aklamak. 26 Temmuz 1995 tarihinde faaliyete geen stanbul Altn Borsasnn balca ilevi, tekilatl bir kurum kimliinde likidite salamak, kymetli maden ilemlerinde referans fiyat belirlemek, bata altn olmak zere kymetli madenlere dayal yatrm aralar vastasyla finansal rn yelpazesini genileterek ulusal ve uluslararas piyasalara entegrasyonu salamaktr. stanbul Altn Borsas, Trkiyede altn, gm, platin ve paladyum gibi kymetli madenlerin ilem grebilecei tek organize piyasa olma zelliini tamaktadr. Vadeli lemler ve Opsiyon Borsasn aklamak. Vadeli ilem ve opsiyon borsalarnn en nemli fonksiyonu etkin risk ynetimi ve gelecee ynelik fiyat kefidir. Bu borsalarda ilem gren szlemeler gerek yatrm gerekse korunma amal olarak geni bir kitle tarafndan kullanlmaktadr. Vadeli lem ve Opsiyon Borsas A.. (VOB) 4 Temmuz 2002de kurulmu, 4 ubat 2005 tarihinde ilemlere balamtr.
A M A
A M A

AM A
3. nite - Borsalar
77
Kendimizi Snayalm
1. Aadakilerden hangisi borsalarn ekonomiye salad yararlar ile temel ilevleri arasnda yer almamaktadr? a. Ekonomiye Kaynak Yaratmak b. Likidite Salamak c. Sermayeyi Tabana Yaymak d. Gven Salamak e. tibar Ynetimi 2. stanbul Menkul Kymetler Borsas (MKB) kurulduu 1986 ylndan 2011 yl sonuna kadar, birincil ve ikincil halka arzlar ve bedelli sermaye artrmlar yolu ile Trkiye ekonomisine ne kadar kaynak aktarmtr? a. 52 milyar ABD Dolar b. 152 milyar ABD Dolar c. 252 milyar ABD Dolar d. 242 milyar ABD Dolar e. 342 milyar ABD Dolar 3. Borsalarn, kk tasarruflarn ekonomiye kazandrlmas ve halkn byk irketlere ortak olabilmelerini salayan mekanizmas aadaki ilevlerinden hangisini tanmlamaktadr? a. Ekonomiye Kaynak Yaratmak b. Likidite Salamak c. Sermayeyi Tabana Yaymak d. Gven Salamak e. Ekonomide Yapsal Deiiklii Kolaylatrmak 4. MKB piyasalarnda aadakilerden hangisi ilem grmemektedir? a. hisse senetleri b. tahvil-bonolar c. borsa yatrm fonlar d. varantlar e. altn kleleri 5. Aadakilerden hangisi MKB bnyesindeki Tahvil ve Bono Piyasas bileenlerinden birisidir? a. Ulusal Pazar b. Kesin Alm-Satm Pazar c. kinci Ulusal Pazar d. Kurumsal rnler Pazar e. Serbest lem Platformu 6. Borsa kotasyon artlarn salayamayan, gelime ve byme potansiyeline sahip irketlerin menkul kymetlerinin ilem grebilecei piyasa aadakilerden hangisidir? a. Ulusal Pazar b. Kesin Alm-Satm Pazar c. kinci Ulusal Pazar d. Gelien letmeler Piyasas e. Serbest lem Platformu 7. Aadakilerden hangisi, Trkiye Cumhuriyeti Hazinesi tarafndan ihra edilen ve Borsa kotunda bulunan d borlanma aralarnn ilem grd piyasadr? a. Ulusal Piyasa b. Kesin Alm-Satm Piyasas c. Yabanc Menkul Kymetler Piyasas d. Gelien letmeler Piyasas e. Serbest lem Platformu 8. Vadeli ilem ve opsiyon borsalarnn en nemli fonksiyonu aadakilerden hangisidir? a. Ekonomiye Kaynak Yaratmak b. Likidite Salamak c. Sermayeyi Tabana Yaymak d. Gven Salamak e. Etkin Risk Ynetimi 9. Aadakilerden hangisi Vadeli lem Szlemelerinin kullanm amalarndan birisidir? a. Ekonomiye Kaynak Yaratmak b. Likidite Salamak c. Sermayeyi Tabana Yaymak d. Gven Salamak e. Korunma 10. stanbul Altn Borsas hangi tarihte faaliyete gemitir? a. 26 Temmuz 1995 b. 27 Temmuz 1995 c. 30 Austos 1996 d. 26 Eyll 1999 e. 26 Ekim 2000
78
Yaamn inden
Denizbank Genel Mdr Hakan Ate, bankann altn kullanmna ynelik yeni bir uygulama balatacan belirterek, Pilot uygulamas balatlan ATMlerden dn salonlarnn yaknlarnda ve benzeri yerlerde gram altn da verebilecek bir yaplanma gndemde dedi. Denizbank Genel Mdr Hakan Ate, bankann altn kullanmna ynelik yeni bir uygulama balatacan belirterek, Pilot uygulamas balatlan ATMlerden dn salonlarnn yaknlarnda ve benzeri yerlerde gram altn da verebilecek bir yaplanma gndemde dedi. Ate, Altn ve Mcevher Zirvesi 2012de yapt konumada, Denizbankn 1999 ylndan bu yana stanbul Altn Borsasnn (AB) yesi olduunu ve 2004den beri de stanbul Altn Borsas Takas Bankas olarak da 88 yeye hizmet verdiklerini syledi. Geen yl, sektrde altn mevduat artnn yzde 260 orannda artarken, Denizbankda bu artn yzde 500 olduuna dikkat eken Ate, 2011 ylnda yalnzca bankamzda ilave 10 bin adet altn mudisi olutu. Altn bankacl mterilerimize vadesiz altn depo hesab, vadeli altn mevduat, altn biriken hesap, altn teminatl ihtiya kredisi, altn havale, altn ve gm kredileri, taksitli altn ve gm kredileri ve kuyumcu paket sigortas gibi pek ok farkl hizmet ve rn sunuyoruz dedi. ATMDEN GRAM ALTIN EKLECEK Ate, tm bankaclk sektr olarak ie ge baladk, ancak sratli yol aldklarna iaret ederek, Denizbank mterilerinin internet bankacl zerinden de vadeli-vadesiz altn hesab ve altn biriken hesab ap kullanabildiini kaydetti. Ayrca, havale, altn alm-satm da gerekletirebildiklerini dile getiren Ate, Hatta ATMlerden alm satm yapabiliyor. steyen 1 gram, isteyen bir eyrek altnn karl 1,75 gram ve daha zerinde ilem yapabiliyor. u anda pilot uygulamada olan ATMlerden dn salonlarnn yaknlarnda ve benzeri yerlerde gram altn da verebilecek bir yaplanma da gndemde dedi. YASTIK ALTINDAK ALTINLARIN PARASAL KARILII 300 MLYAR DOLAR Trkiyede yastk altnda tasarruf amal yaklak 5 bin ton civarnda altn olduunun tahmin edildiini syleyen Ate, bu rakamn parasal karlnn 300 milyar dolar olduunun altn izdi. Trk bankaclk fonunda, tasarruf mevduat olarak Trk Liras ve dviz cinsinden 225 milyar dolar olduu bilgisini veren Ate, yastk altndaki 300 milyar dolarn ekonomiye kazandrlmas iin Denizbank olarak stanbul Altn Rafinerisi ile bir protokol imzaladklarn syledi. Bu sayede altnlarn sisteme kazandrlmasn amaladklarn dile getiren Ate, bylelikle mcevherat ve sektrde faaliyet gsteren tm kurum ve kurululara, daha ucuz kredilendirme ve iletme sermayesi sunma imknlarna da kavuacaklarn kaydetti. Kaynak: http://www.internethaber.com/denizbank-altin-atm-dugun-gram-pilot409111h.htm#ixzz1pmspfObu 21.03.2012
3. nite - Borsalar
79
Okuma Paras
Borsa Bakan Turhan diyor ki... stanbul Menkul Kymetler Borsas (MKB) Bakan brahim Turhan, ilk sunumunu yapt. Sunum, MKBnin nmzdeki sreteki yol haritasn ve Bakann misyonunu aklyor. Bakan Turhan diyor ki; MKB Ynetim Kurulunun ounluunun hkmet tarafndan atanmas sayesinde, kararlar daha kolay alnacak; global eilimlere daha kolay uyum salanacak, nmzdeki dnemde MKB baka borsalarla, yazlm kurumlaryla veya mali kurulularla stratejik ortaklk veya birlemeler gerekletirebilecek ya da zelletirilecek. Bu srete MKBnin gelir elde etme ve paylam modelinde yeni uygulamalar gndeme getirilebilecek. Bylece ulusal ve yabanc yatrmclarn ihtiya duyduklar hizmet ve rn eitlilii daha rahat salanabilecek. effaf ve anlalr bir piyasa yaps, tekilatlanm piyasa ve pazarlarn en bata gelen zelliidir. Bu nedenle birbirini tekrarlayan brokratik fonksiyonlarn yok edilmesi, ilemlerin en kolay biimde gereklemesi, ilem maliyetlerinin drlmesi, ayn platformda birka ilem birden yaplabilmesi gibi tedbirler sayesinde yatrmclar Borsamza daha fazla ilgi gstereceklerdir. Gelitirilecek yeni mali enstrmanlar arasnda, trev rnler ve mahalli ihtiyalara ynelik rnler olacak. lkemizin nfusunun yars 30 yan altnda. Bu grubun potansiyel yatrmclar olduklar unutulmayarak, MKB ulusal ve uluslararas ortamlarda tantlacak. Kurumsal yatrmclarn borsaya getirilmesi iin her trl kolaylk salanacak ve yatrmc haklarn daha iyi koruyan bir mekanizma getirilecek. lkenin byyen milli gelirine paralel olarak, Borsaya kota edilen irketlerin saylar da arttrlacak. Finans Merkezi stanbul stanbulun uluslararas bir finans merkezi olmas iin ekonomik ve siyasi istikrar, mali disiplin, iyi alan bir piyasa ekonomisi gerekiyor. Gl bir hukuki altyap, piyasalarn gelimesini kolaylatrr. Sermaye giri klarnda hibir snrlama olmamas gerekiyor. Bu konuda kamu ve zel sektrn ibirlii iinde almas da art. Hkmetin destei gerekiyor. Tekilatlanm bir sermaye piyasas ve gl bir finans merkezi, srdrlebilir ekonomik bymede de anahtar rol oynayaca iin, Hkmet desteinin karln fazlasyla alacak. MKB stanbulun uluslararas bir finans merkezi olmasnda anahtar rol oynayacak. Sermaye piyasamza teknoloji transfer edecek; yeni piyasalarn kurulmas ve rn eitlilii salanmasn gerekletirecek. Yeni global ekonomik sistemde gelien lkelerin rol gittike bymekte. stanbulun uluslararas finans merkezi hline getirilmesi projesinin zamanlamas da bu nedenle ok uygun. Mevcut finans merkezlerinin global krizden etkilenmi olmas ve bu merkezlerde enstrmanlar zerindeki vergi yklerinin arttrlmaya balanmas, anghay, Seul, stanbul ve Moskovay ykselen yldzlar hline getirdi. FEAS ve FESE borsalar arasnda en yksek ilem hacminin ve piyasa byklnn MKBde olmas da, stanbulun uluslararas finans merkezi olma potansiyelini glendiriyor. Kaynak: Yaman Trner Ke Yazs 21 ubat 2012 tarihli Milliyet Gazetesi
80

1. e Yantnz yanl ise Borsa Kavram, Borsalarn nemi ve Tarihsel Geliimi konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Borsa Kavram, Borsalarn nemi ve Tarihsel Geliimi konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Borsa Kavram, Borsalarn nemi ve Tarihsel Geliimi konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise stanbul Menkul Kymetler Borsas (MKB) konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise stanbul Menkul Kymetler Borsas (MKB) konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise stanbul Menkul Kymetler Borsas (MKB) konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise stanbul Menkul Kymetler Borsas (MKB) konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Vadeli lem ve Opsiyon Borsas (VOB) konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Vadeli lem ve Opsiyon Borsas (VOB) konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise stanbul Altn Borsas (AB) konusunu yeniden gzden geiriniz.

Sra Sizde 1 stanbul Menkul Kymetler Borsas (MKB) kurulduu 1986 ylndan 2011 yl sonuna kadar olan 26 yllk srede, birincil ve ikincil halka arzlar ve bedelli sermaye artrmlar yolu ile Trkiye ekonomisine 52 milyar ABD Dolar tutarnda kaynak aktarmtr. Ayn dnemde yatrmclara datlan temett tutar da 50 milyar ABD Dolarna ulamtr. Buradan hareketle birincil ve ikincil halka arzlar ile temett demeleri olmak zere ayr biimde ekonomiye kaynak yaratmaktadr. Sra Sizde 2 Menkul kymetleri ellerinde bulunduranlarn bunlar nakde evirebildikleri yerler ikincil piyasa olan borsalardr. Her menkul kymeti her an almak veya satmak mmkn olduunda, menkul kymetin likiditesi salanm olmaktadr. Borsalar, menkul kymetlerin en ksa zamanda ve en az deer kayb ile paraya dntrlmesini salayarak likiditeyi tesis etmektedir. Sra Sizde 3 Hisse Senetleri Piyasas, Gelien letmeler Piyasas, Tahvil ve Bono Piyasas, Yabanc Menkul Kymetler Piyasalar ile MKB, sahip olduu modern teknolojik olanaklar kullanarak yerli ve yabanc yatrmclara dzenli, effaf ve gvenilir alm-satm ortamnda eitli rnlere yatrm yapma imkn sunmaktadr. Sra Sizde 4 Hisse Senetleri Piyasasnda ilemler Ulusal Pazar, kinci Ulusal Pazar, Kurumsal rnler Pazar, Gzalt Pazar, Serbest lem Platformu pazarlarnda gereklemektedir.
2. a
3. c
4. e
5.b
6. d
7. c
8. e
9. e
10. a
3. nite - Borsalar
81

Fertekligil, A. (2000). Trkiyede Borsann Tarihesi. MKB. stanbul. stanbul Altn Borsas Kurumsal Web Sitesi, www.iab.gov.tr. stanbul Altn Borsas, stanbul Altn Borsas Tantm Kitap. Ocak 2012. stanbul Menkul Kymetler Borsas Kurumsal Web Sitesi www.imkb.gov.tr stanbul Menkul Kymetler Borsas (2011) MKB Temel Bilgiler Klavuzu. stanbul. Kazgan, H. ve dierleri (1999). Osmanldan Gnmze Trk Finans Tarihi. MKB. stanbul. KOSGEB, Gelien letmeler Piyasas KOB Destek Program, http://kobicep.kosgeb.gov.tr/pages/basic/sup portinfo.aspx?i=72. London Stock Exchange, Company Overview: Our History, http://www.londonstockexchange.com/aboutthe-exchange/company-overview/our-history/ourhistory.htm. NYSE Euronext, American Stock Exchange Historical Timeline, www.nyse.com/pdfs/AmexTimeline.pdf. Tarih Vakf. (2010). Galatadan stinyeye stanbul Menkul Kymetler Borsas, stanbul. Theissen, E., Kehr, C. Krahnen, J. P., (2001). The Anatomy of a Call Market, Journal of Financial Intermediation, No.3/4, 276-305. Vadeli lemler ve Opsiyon Borsas Kurumsal Web Sitesi, www.vob.org.tr Vadeli lemler ve Opsiyon Borsas, VOB Yatrmc Rehberi, Haziran 2011. World Federation of Exchanges, 2010 Annual Report and Statistics, 2011. World Federation of Exchanges, Focus, January 2012.
4
Amalarmz indekiler
Bu niteyi tamamladktan sonra; Sermaye Piyasas Kurumlarn sayabilecek, Sermaye Piyasas Kurulunu aklayabilecek, Borsalar tanmlayabilecek, Takas ve Saklama Kurulular aklayabilecek, Yatrm Ortaklklarn tanmlayabileceksiniz,
Anahtar Kavramlar
Gayrimenkul Deerleme irketleri Derecelendirme Kurulular Yatrmclar Koruma Fonu Varlk Ynetim irketleri Konut Finansman Fonlar Arac Kurumlar Merkezi Kayt Kuruluu Varlk Finansman Fonlar Bamsz Denetim Kurulular
Sermaye Piyasas Kurumlar
SERMAYE PYASASI KURUMLARI SERMAYE PYASASI KURULU BORSALAR TAKAS VE SAKLAMA KURULULARI ARACI KURUMLAR YATIRIM ORTAKLIKLARI FONLAR PORTFY YNETM VE SAKLAMA RKETLER VARLIK YNETM RKETLER GAYRMENKUL DEERLEME RKETLER YATIRIM DANIMANLII BAIMSIZ DENETM KURULULARI DERECELENDRME KURULULARI KONUT FNANSMANI KURUMLARI POTEK FNANSMANI KURULULARI SERMAYE PYASASI LSANSLAMA SCL VE ETM KURULUU YATIRIMCILARI KORUMA FONU SERMAYE PYASASI MESLEK BRLKLER
Sermaye Piyasas Kurumlar

SERMAYE PYASASI KURUMLARI
lkemizde sermaye piyasas kurumlar, 2499 Sayl Sermaye Piyasas Kanununda dzenlenmi olup arac kurumlar, yatrm ortaklklar, yatrm fonlar ve sermaye piyasasnda faaliyet gstermesine izin verilen dier kurumlar olarak yer almaktadr. Dier sermaye piyasas kurumlar ise kurulu ve faaliyet esaslar Sermaye Piyasas Kurulunca belirlenen takas kurulular, saklama kurulular, derecelendirme kurulular, yatrm danmanl irketleri, portfy ynetimi irketleri, varlk ynetim irketleri, ipotek finansman kurulular, konut finansman fonlar, varlk finansman fonlar, risk sermayesi yatrm fonlar, risk sermayesi yatrm ortaklklar, vadeli ilemler araclk irketleri, sermaye piyasasnda faaliyette bulunacak gayrimenkul deerleme kurumlar ve portfy saklama irketleridir. lkemizdeki Sermaye Piyasas Kurumlar hangileridir?
SIRA SZDE SIRA SZDE
SERMAYE PYASASI KURULU

D N Piyasas ELM Sermaye Piyasas Kurulu (Kurul), 1981 ylnda 2499 Sayl Sermaye Kanunu ile kurulmutur. Yetkilerini kendi sorumluluu altnda bamsz olarak kullanan, idari ve mali zerklie sahip dzenleyici ve denetleyici bir kamu kurumudur. S O R U Kurulun temel grevi, sermaye piyasasnn gven, aklk ve kararllk iinde almas ve tasarruf sahiplerinin hak ve yararlarnn korunmasn salamaktr. Kurul, Bakanlar Kurulu karar ile atanan yedi yeden olumaktadr. Bakanlar Kurulu DK KAT yedi ye arasndan bir kiiyi Kurul Bakan olarak belirlemektedir. Kurul bakan ve yelerinin grev sreleri alt yl olarak belirlenmitir. Sresi bitenlerin tekrar SIRA SZDE atanmalar mmkndr. Bakan dndaki yelerin te biri iki ylda bir yenilenir. Kurul almalar, Kurul bakan ve bakan yardmclklarna bal alan hizmet birimleri tarafndan yaplmaktadr. Hizmet birimleri, daire bakanlklar AMALARIMIZile bunlara bal olarak alan daire bakan yardmclar, uzmanlar ile mdrlkler bnyesindeki servisler ve memurlardan olumaktadr. Kurulun temel amac, sermaye piyasalarnn ileyi kurallarn belirlemek, piyaK T A P sadan fon kullanan irketlerin belli kurallara uygun olarak en iyi ekilde yararlanmalarn salamak, sermaye piyasasna yatrm yapan tasarruf sahiplerinin hak ve yararlarn korumak, piyasalarn adil ve etkin almasn salamaktr. Kurul bu heTELEVZYON deflere kanun, ynetmelik ve teblilerle dzenlemeler yaparak piyasalarn gzetim ve denetimini salayarak ulamaya almaktadr. Kurul, grev alanndaki ilerin kurallarnn tanmlanmas ve gzetimi altndaki piyasalarda gerekleen ilemlerin izlenmesi ile yetkilendirilmitir. Bu amala; NTERNET
DNELM S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
SIRA SZDE
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
AMALARIMIZ
84
K T A P
K T A P
TELEVZYON
menkul kymetlerle ilgili dzenlemeler, menkul kymetler borsalarnn, kymetli madenler borsalarnn, vadeli ilem ve opsiyon borsalarnn kurulu ve ileyiine ilikin dzenlemeler, T E L E V Z Y O N sermaye piyasasndan menkul kymet ihrac yoluyla fon salayan irketlere ilikin dzenlemeler ile sermaye piyasas kurumlar ile ilgili dzenlemeler Kurul tarafndan yaplmaktadr. www.spk.gov.tr NTERNET Sermaye piyasas faaliyetinde bulunacak kurumlarn Kuruldan izin almalar zorunludur. Kurul, yatrm ortaklklar ve yatrm fonlar, gayrimenkul yatrm ortaklklar, portfy ynetim irketleri, yatrm danmanl irketleri, arac kurumlar, derecelendirme irketleri, genel finans ortaklklar, bamsz denetleme kurulular, risk sermayesi yatrm fonu ve ortaklklarnn kuruluuna ve faaliyete gemesine izin vermektedir. Sermaye piyasas aralar, kurumlar, piyasalar ve dier altyapsnn 2010 yl sonu itibariyle baz temel gstergeleri aadaki tabloda gsterilmitir:
NTERNET
Tablo 4.1 Sermaye Piyasalarna likin Gstergeler Kaynak: SPK 2010 Yl Faaliyet Raporu
KURUL KAYDINDAK RKET SAYISI MKBDE LEM GREN RKETLER MKBDE LEM GRMEYEN RKETLER MKB RKETLERNN PYASA DEER Kapitalizasyonu MKBDEK HSSE SENED YATIRIMCISI SAYISI YATIRIM FONLARI YATIRIMCISI SAYISI ARACI KURULULAR (Adet) -Bankalar -Arac Kurumlar YATIRIM FONLARI (Adet) -Yerli Yatrm Fonlar -Portfy Deerleri -Yabanc Yatrm Fonlar (Adet) -Porfy Deerleri EMEKLLK YATIRIM FONLARI (Adet) -Porfy Deerleri YATIRIM ORTAKLIKLARI (Adet) -Portfy Deerleri GAYRIMENKUL YATIRIM ORTAKLIKLARI (Adet) -Net Aktif Deerleri GRM SERMAYES YATIRIM ORTAKLIKLARI (Adet) -Porfy Deerleri PORTFY YNETM RKETLER (Adet) -Ynetilen Portfy Deerleri BAIMSIZ DENETM RKETLER (Adet) GAYRMENKUL DEERLEME RKETLER (Adet) DERECELENDRME KURULULARI (Adet) (Milyar ) (Milyar $) (Milyon ) (Milyon $) (Milyon ) (Milyon $) (Milyon ) (Milyon $) (Milyon ) (Milyon $) (Milyon ) (Miyon $) (Milyar) (Milyar $) (Milyon ) (Milyon $)
566 344 222 472,553 307,551 1,043,135 3,248,601 144 41 103 555 486 33.2 21.6 69 55 35 140 12,018 7,822 31 750 488 21 17,246 11,189 2 187 121 28 46,9 30,3 92 82 9
4. nite - Sermaye Piyasas Kurumlar
85
BORSALAR stanbul Menkul Kymetler Borsas

stanbul Menkul Kymetler Borsas (MKB), 91 Sayl Kanun Hkmnde Kararnameye dayanlarak kurulan, yetkilerini kendi sorumluluu altnda bamsz olarak kullanan ve Sermaye Piyasas Kurulunun gzetim ve denetimine tabi, kamu tzel kiiliine haiz bir kurumdur. MKB 26 Aralk 1985 tarihinde kurulmu ve 3 Ocak 1986 tarihinde faaliyete balamtr. MKB piyasalarnda hisse senetleri, kamu ve zel sektr borlanma aralar, borsa yatrm fonlar ve varantlar ilem grmektedir. MKB, menkul kymetlerin, organize piyasalarda gven ve effaflk ortamnda ilem grmesini ve fiyatlarnn rekabet koullarnda olumasn salamaktadr. Yatrmclarn, MKB piyasalarnda menkul kymet alm-satm yapabilmesi iin yetkili bir arac kurulu nezdinde hesap atrmalar gerekmektedir. MKBde halka ak anonim irketlerin hisse senetleri, hisse senetleri piyasas SIRA SZDE ve gelien iletmeler piyasas olmak zere iki piyasada ilem grmektedirler. Hisse senetleri piyasas, Ulusal Pazar, Kurumsal rnler Pazar, kinci Ulusal Pazar ve Gzalt Pazarndan olumaktadr. Kotasyon artlarn D Nsalayamayan, ELM gelime ve byme potansiyeline sahip irketlerin hisse senetleri ise Gelien letmeler Piyasasnda ilem grebilir. Bunun dnda halka ak olmakla birlikte S O R U paylar MKBde ilem grmeyen irket hisse senetlerinin ilem grmesi amacyla, MKB bnyesinde, Serbest lem Platformu oluturulmutur.
DKKAT
SIRA SZDE
DNELM S O R U
DKKAT
MKBde hisse senetlerinin blmlendirilmi piyasalarda ilem grmesinin nedeni nedir? SIRA SZDE
SIRA SZDE
MKB; Genel Kurul, Ynetim ve Denetleme Kurulu ile Komiteler ve Borsa BaDNELM kan ile Borsa Bakanna bal Bakanlk tekilatndan olumaktadr. AMALARIMIZ Genel Kurul, borsann st karar organ olup Borsa yelerinden olumaktadr. yeler arac kurumlar, ticari bankalar ile yatrm ve kalknma bankalar S O R U olmak zere grupta snflandrlabilir. Genel Kurulun grevleri arasnda, Borsann yetkiK T A P sinde bulunan ynetmelikleri karara balama, ynetim kurulunca hazrlanan yllk DKKAT faaliyet raporu ile deneti raporunu inceleyerek onaylama, borsann bilanosunu ve gelir-gider hesaplarn inceleyerek karara balama, kendisine tannan yetki doTSIRA E L E VSZDE Z Y O N kararlar rultusunda ynetim kurulunun yesini seme saylabilir. Genel kurul Sermaye Piyasas Kurulunun onay ile yrrle girmektedir. www.imkb.gov.tr
AMALARIMIZ NTERNET
SIRA SZDE SIRA SZDE

DNELM
AMALARIMIZ
S O R U
K T A P DKKAT TSIRA E L E VSZDE ZYON
AMALARIMIZ NTERNET K T A P
MKB Ynetim Kurulu bir bakan ve alt ye olmak zereKyedi kiiden oluur. T A P Borsa Bakan, ynetim kurulunun da bakandr. Borsa bakan ve ynetim kurulunun yesi, Bakanlar Kurulu tarafndan mterek kararname ile atanr. Ynetim kurulunun dier yesi, MKB Genel Kurulunca yeleri arasndan grup ayrTELEVZYON m yaplmakszn seilir. Ynetim kurulu ilk toplantsnda kendi yeleri arasndan bir Bakan Vekili seer. Borsa Bakannn grev sresi drt yl, ynetim kurulu yelerinin grev sreleri ise yldr. NTERNE T MKB kendisine ait zel bte ile ynetilmektedir. MKB gelirleri; yelerin giri ve yllk aidatlar, menkul kymetlerin kotasyon cretleri, borsa ilemlerinin tescil cretleri, disiplin cezas nedeniyle tahsil olunan paralar, ye kurtaj cretlerinden
TELEVZYON
NTERNET
86
borsa ynetimine denecek paylar, Ynetim Kurulunca belirlenecek sair aidat, cret ve tarife paylar ile sair gelir ve balardan olumaktadr.
Tablo 4.2 MKB Hisse Senedi Piyasasna likin Temel Gstergeler (2010 Kaynak: SPK 2010 Yl Faaliyet Raporu
Toplam lem Hacmi Yllar gn Says
(Milyon ) (milyon $)
Toplam lem Miktar (Nominal Bin ) 1,537 4,531 10,285 35,249 100,062 306.254 390,924 919,784 2,242,531 5,823,858 11,075,685 23,938,149 33,933,251 59,099,780 69,614,651 81,099,503 91,634,552 116,824,185 114,793,157 2005,986,913 204,083,247
Gnlk Ort. lem Hacmi (Milyon ) 0.06 0,14 0,22 1 3 9 12 36 73 156 452 375 422 596 837 1,063 1,301 1,539 1,325 1,915 2,543
Gnlk Ort. lem Miktar (Nominal Bin ) 6 181,446 41 143 396 1,220 1,583 3,650 9,042 24,677 45,023 96,525 134,656 240,243 279,577 319,289 366,538 463,588 457,343 817,408 816,333
Szleme Saylar
MKB Endeksi (*)
(Bin Adet) (1986-01=100) 766 43,59 1,682 2,815 5,086 11,567 12,446 17,639 21,571 25,785 32,427 31,380 28,967 29,994 41,508 43,943 45,491 48,340 45,945 68,700 81,457 40,04 206,83 272,57 400,25 975,89 3,451,0 2,597,9 15,208.8 9,437,2 13,782,7 10,369,9 18,625,0 24,971,7 39,777,7 39,117,5 55,538,1 26,864,07 52,825.02 66,004,48 32,56
1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 (**) 2006 2007 2008 2009 2010
247 247 251 246 253 251 247 252 248 236 246 248 252 246 249 254 250 252 251 252 250
15 35 56 255 651 2,374 3,031 9,049 18,030 36,877 111,165 93,119 106,302 146,645 208,423 269,931 325,131 387,777 332,605 482,537 635,664
5,854 8,502 8,567 21,770 23,203 52,357 37,737 58,104 70,396 84,034 181,934 80,400 70,756 100,165 147,755 201,763 229,642 300,842 251,274 316,326 425,747
* Ocak 1991den itibaren Kapan Fiyatlarna Gre Bileik Endeks esas alnmtr. ** 14/01/2005 tarihinden itibaren Hisse Senetleri Ulusal Pazar bnyesinde Borsa Yatrm Fonlar da ilem grmeye balamtr.
Vadeli lem ve Opsiyon Borsas

Vadeli lem ve Opsiyon Borsas A. (VOB) 4 ubat 2005 tarihinde faaliyete balamtr. VOB bnyesinde hisse senedi, dviz, faiz ve emtia olmak zere drt ayr piyasa mevcuttur. Hisse senedi piyasasnda hisse senedi endekslerine, dviz piyasasnda yabanc paralara, faiz piyasasnda hazine bonosu, devlet tahvili veya dier ksa ve uzun vadeli faiz oranlarna, emtia piyasasnda ise hisse senedi, dviz ve faiz dnda kalan emtia ve dier dayanak varlklara dayal vadeli ilem szlemelerinde ilem yaplmaktadr.
87
VOBta ilemler yeler aracl ile gerekletirilmektedir. yeler, VOB tarafndan belirlenen snrlar ierisinde kalmak kaydyla, kendi nam ve hesabna, bakas nam ve hesabna ve bakas hesabna kendi namna, szleme alm satm faaliyetinde bulunabilmektedirler. Ynetim Kurulu, yelerin ilem yapma yetkilerini, Borsada alabilecek pazarlar, Borsaya kote edilmi szlemeler veya szleme gruplar SIRA SZDE baznda belirlemeye yetkilidir. Vadeli ilem ve opsiyon szlemelerinde, szleme hkmlerinin yerine getirilmesini salamak amacyla yatrmclar, aldklar veya almak istedikleri her DNEL M pozisyon iin yeye, yeler de kendileri veya yatrmclar adna aldklar veya almak istedikleri her pozisyon iin Takas Merkezine (MKB Takas ve Saklama Bankas A..) teS O R U minat yatrmak zorundadr. lem teminatlar baslang ve srdrme teminat olarak iki kademede tespit edilmektedir. Baslang teminat, pozisyon alrken yatrlmas D K K A ve T Vadeli zorunlu olan tutardr. Bu teminatn tutar, szleme baznda belirlenir lem ve Opsiyon Ynetmelii hkmleri uyarnca deitirilebilir. Srdrme teminat, piyasadaki gnlk fiyat hareketleri karsnda gncellenen teminat tutarlarnn ve SIRA SZDE teminat olarak bulundurulmas gereken varlk kompozisyonunun olmas gereken alt dzeydir. Vadeli ilem veya opsiyon szlemelerinde deer kayb veya dier neAMALARIMIZ denlerle mevcut teminatn srdrme teminatnn altna dmesi durumunda, Takas Merkezi tarafndan teminat tamamlama ars yaplr ve teminat tutar ve bunun kompozisyonu baslang teminat seviyesine karlr veya ayarlanr. K T A P VOBn ortaklar, Trkiye Odalar ve Borsalar Birlii, zmir Ticaret Borsas, MKB, MKB Takasbank A., Trkiye Sermaye Piyasas Arac Kurulular Birlii, Yatrm Menkul Deerler A., Yap ve Kredi Bankas A., Vakf Yatrm Menkul DeTEL E V Trkiye ZYON erler A., Trkiye Garanti Bankas A., Akbank T.A. ve Snai ve Kalknma Bankas A.dir. www.vob.org.tr
NTERNET
SIRA SZDE
DNELM S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
VOB organizasyon yaps, grevlerin yerine getirilme ve yetkilerin kullanlmasna ilikin esaslar Ynetim Kurulu karar ile yrrle giren Tekilat Ynetmeliinde belirlenmitir. Genel Kurul, ortaklardan oluan st seviyedeki karar organdr. Genel kurul tarafndan ynetim kurulunun dokuz yesi ve denetim kurulunun iki yesi seilmektedir. VOB genel mdr ayn zamanda Ynetim Kurulunun da yesidir. Vadeli lem ve Opsiyon Ynetmeliinde yer alan esaslar erevesinde, her trl dayanak varlk zerine dzenlenmi szlemeler VOBa kote edilebilir. Hangi dayanak varlk zerine dzenlenmi szlemelerin kote edileceine ilikin olarak Ynetim Kurulunun nerisi zerine Kurul karar vermektedir. VOBn gelirleri, yelerin giri aidat, yllk aidatlar, disiplin ceza tutarlar, ilemlerden alnacak paylar, Ynetim Kurulunca belirlenecek sair aidatlar, cret ve tarife paylar ile sair gelir ve balardan olumaktadr.
Szleme Endeks Faiz Dviz Emtia (Altn Dahil) Genel Toplam Miktar (Adet) 56,519,304 5,584 7,279,797 147,492 63,952,177** Hacim ( ) 419,605,351,870 49,639,511 11,155,281,390 871,713,745 431,681,986,516** Ak Pozisyon (*) 116,025 100 63,261 2,352 181,738 Tablo 4.3 VOB Hacim Bilgileri (2010) Kaynak: SPK 2010 Yl Faaliyet Raporu
(*) 31/12/2010 tarihi itibariyle (**) Pozisyon kapamalar dahil edilmitir.
88
stanbul Altn Borsas

stanbul Altn Borsas (AB), 1993 ylnda Kymetli Maden Borsalarnn Kurulu ve alma Esaslarna Dair Genel Ynetmelik erevesinde 26 Temmuz 1995 tarihinde faaliyete balamtr. ABda standart, standart d, cevherden retim altn, gm ve platin zerine spot ilemlerin yapld Kymetli Madenler Piyasas, dn ve sertifika ilemlerinin yapld Kymetli Madenler dn Piyasas ile elmas ve kymetli talarn iSIRA SZDE lem grd Elmas ve Kymet Ta Piyasas bulunmaktadr. Piyasada ilemler /kg, US$/ons, EUR/ons zerinden gerekletirilmektedir. ABnnD grev N E L ve M yetkileri; Hazine Mstearl tarafndan tanmlanan ve standartlar belirtilen kymetli madenlerin ilem grecei kymetli maden piyasalarn oluturma, teekkl ettirilecek piyasalarla ilgili hukuki dzenlemeleri ve organizasS O R U yonu yapma, borsada yaplan alm-satm ilemlerinin gven ve istikrar iinde serbest rekabet artlar altnda kolayca ve dzenli bir ekilde yrtlmesini salama, D dna K K A T kan Borsa yelerine Borsa Ynetmeliinde belirtilen meybu kurallarn yideleri uygulama, Borsada olaand menfi gelimelerin meydana gelmesi halinde, mevzuatn SIRA verdii SZDE yetkiler iinde gerekli nlemleri alma, kymetli madenlere dayal ve bunlarn dn verilmesini konu alan sermaye piyasas aralarnn ilem SIRA SZDE grecei piyasalar oluturma ile Kurul ve Hazine Mstearl tarafndan tevdi ediAMALARIMIZ len grevleri yapma olarak belirlenmitir. Kymetli Madenler Piyasasnda takas ilemleri, Takas Merkezi ve Borsann anDNELM lat Takas Bankas araclyla yrtlr. Borsa Takas Merkezi; alc iin satc, K Troln A P stlenerek altn ve nakit alacaklarn, taraflar fiziken karsatc iin alc O R U getirir. latrmadan Syerine
T EMerkezi; L E V Z Y O Nalc iin satc, satc iin alc roln stlenerek altn ve nakit alaBorsa Takas DKKAT caklarn, taraflar fiziken karlatrmadan yerine getirir. SIRA SZDE www.iab.gov.tr NTERNET
SIRA SZDE
DNELM S O R U
DKKAT
SIRA SZDE SIRA SZDE AMALARIMIZ

DNELM
K T A P
S O R U
TELEVZYON DKKAT SIRA SZDE NTERNET AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
Sermaye Piyasas Kurulunun borsa yatrm fonlar, yatrm fonlar ve yatrm orAMALARIMIZ taklklarna ilikin ilgili teblileri uyarnca fon ilemlerine ve yatrm ortaklklarna ilikin kymetli madenlerin saklamas stanbul Altn Borsas tarafndan yaplmakta ve ayrca bu K fonlarn T A P kymetli maden alm satm ilemleri de stanbul Altn Borsasnda yaplmaktadr. ABnn organlar; Genel Kurul, Ynetim Kurulu, Denetleme Kurulu ve Borsa Bakan ile bal Bakanlk Tekilatndan oluur. AB Genel KuT E Borsa L E V Z Y Bakanna ON rulu, Borsa yelerinden meydana gelir ve st karar organdr. dari Tekilat ise Borsa Bakanl, Bakan Yardmclklar ve Hizmet Birimleri eklindedir.
NTERNET
NTERNET
89
Tablo 4.4 stanbul Altn Borsas lem Hacimleri (2010) Kaynak: SPK 2010 Yl Faaliyet Raporu
lem Miktar Yllar 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 /Kg 178.121 265.532 277.734 299.740 57.888 47.837 77.643 58.839 19.907 7.875 36.131 4.567 5.130 4.234 $/Ons 113.367 173.748 213.740 129.430 83.884 95.149 155.016 221.425 306.145 224.421 292.251 332.462 221.464 110.470 Toplam 291.488 439.280 491.474 429.170 144.742 142.986 232.659 280.264 326.052 232.296 328.382 337.029 226.594 114.704 287 684 1.052 1.681 499 749 1.320 1.068 369 227 1.015 165 257 254
lem Hacmi (Milyon ) (Milyon $) 1.215 1.640 1.908 1.160 741 942 1.782 2.909 4.344 4.409 6.507 9.300 6.814 4.382
TAKAS VE SAKLAMA KURULULARI MKB Takas ve Saklama Bankas

MKBnin faaliyete getii ilk dnemlerde, hisse senedi alm satm ilemlerinin taSZDE kas yelerin kendi arasnda gerekleiyordu. Takas ilemleriSIRA 1988 ylndan itibaren MKB bnyesinde kurulan mdrlk tarafndan yaplmaya balanm, Ocak 1992 tarihinde ise takas ve saklama yetkisi, MKB ve yelerinin ortakl ile kuruDNELM lan MKB Takas ve Saklama A..ye verilmitir. 1996 Ocak ayndan itibaren MKB Takas ve Saklama Bankas A.. (Takasbank) adyla kalknma ve yatrm bankasna S O R U dnmtr. 1996 Ocak ayndan itibaren MKB Takas ve Saklama Bankas A.. (Takasbank) D K K A T adyla kalknma ve yatrm bankasna dnmtr. Takasbankn ortaklk yapsnda, MKB ile 85 banka ve arac kurum ortak olarak yer almaktadr. Ana szlemesi gerei MKB dnda dier ortaklarn sermayedeki pay %5i geememektedir. Takasbank Ynetim Kurulu, Kurul, MKB, arac AMALARIMIZ kurulularn temsilcileri ve Takasbank Genel Mdr olmak zere 11 kiiden olumaktadr. MKB Bakan, ayn zamanda Ynetim Kurulunun da Bakandr. K MKB T A P bnyesinde Takasbank merkezi takas kuruluu olarak MKB tarafndan, mevcut piyasalarda gerekleen ilemlerin nakit ve menkul kymet takaslarn sonulandrmaktadr. Borsa yelerinin alm satm ilemlerinden doan menkul kyT E L Eolan VZYO N met teslim etme ve teslim alma taahhtleri ile alm satma konu menkul kymet karlndaki deme taahhtleri Takasbank araclyla hesaben sonulandrlmaktadr. Takasbank, ayn zamanda VOBa Takas Merkezi olarak hizmet vermektedir. TaNTERNET kasbank, yelerine yukarda belirtilen hizmetlere ilikin bankaclk hizmetlerini ve dier tamamlayc hizmetleri de sunmaktadr. Yatrm fon ve ortaklklar iin saklama, takas, deerleme, kontrol ve izleme ile raporlama ilemlerini de yapmaktadr.
SIRA SZDE SIRA SZDE
DNELM S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
SIRA SZDE
SIRA SZDE
DNELM
DNELM
Sermaye Piyasalar ve Finansal Kurumlar S O R U
90
S O R U
DKKAT
www.takasbank.com.tr DKKAT Arac kurumlarn Takasbank nezdinde sermaye blokaj olarak tutmak zorunda SIRA SZDE bulunduklar kymetlerin takibi grevi Sermaye Piyasas Kurulunca Takasbanka verilmitir. Ayrca arac kurumlarn, Takasbank sistemi aracl ile TCMB-EFT Sistemine balanma olana da salanmaktadr. Kurul tarafndan yaplan grevlenAMALARIMIZ dirme erevesinde, Takasbank Uluslararas Numaralandrma Kuruluu olarak Trkiyede ihra edilen menkul kymetlere ISIN ve CIF kodu tahsis etmektedir. Takasbank, arac kurulularn ksa sreli fon arz ve fon taleplerini Takasbank K T A P Para Piyasasnda, gerekli teminatlar ile Takasbank garantisi altnda organize bir ekilde karlanmasn da salamaktadr. Takasbank bnyesinde dn Pay Senedi Piyasas da bulunmaktadr. Bu piyasa, TELEVZYON nceden belirlenen tr ve miktarda teminat ile belirli bir dnem iin pay senedi ve borsa yatrm fonu katlma belgesini dn almak isteyen arac kurulu talepleri ile bunlar dn vermek ve vade sonunda pay senetlerini mislen geri almak isteyen arac kurulu tekliflerinin karlat organize bir yapdr. Banka, alnan teminatlar NTERNET erevesinde, takasn sonlanmasna araclk eden bir kurum olarak yer almaktadr. Takasbank bnyesinde ayrca Trkiye Elektronik Fon Platformu yer almaktadr. Bu platform ile fon kurucular/yneticileri yatrm fonu katlma belgelerini, elektronik ortamda dier platform yelerine ve bu kurumlarn mterilerine satma olanana sahip olmulardr.
Hizmet Verilen Kurulu Says Saklama Kasasnda Bulunan Hisse Senedi (Mislen-Milyar Norminal )* Saklama Kasasnda Bulunan Hisse Senedi (Mislen-Adet Milyon)* Saklama Kasasnda Bulunan Pay Says (Adet-Milyar) Yatrm Fonu/Ortaklklar Portly Tutar (Milyar ) Emeklilik Fonlar Portfy Tutar (Milyar ) Yatrm Fonu Katlma Belgesi (Adet-Milyon) Saklama Kasasnda Bulunan Hisse Senedi (Aynen-Norminal Milyar ) Saklama Kasasnda Bulunan Hisse Senedi (Aynen-Adet Milyon) Nisse Senetleri Piyasas Takas Sisteminden Yararlanan Kurulu Says - Arac Kurum - Banka - Yatrm Fonu/Ortakl - Emeklilik Fonu - Portlfy Ynetim irketi Menkul Kymet Takas (Milyar ) Nakit Takas (Milyar ) Tahvil ve Bono Takas (Milyar ) Nakit Takas (Milyar ) DBS Kupon demesi (Milyar ) fta demesi (Milyar ) Elektronik Fon Transferi (EFT) - Gelen (Milyar ) - Giden (Milyar ) Takasbank dn Pay Senedi Piyasas 2010 Yl lem Hacmi 5Milyon ) Takasbank dn Pay Senedi Piyasas 2010 Yl lem Adedi (Adet) Takasbank dn Pay Senedi Piyasas Gnlk Ort. lem Hacmi (Milyon ) Takasbank dn Pay Senedi Piyasas Gnlk Ort. lem Hacmi (Adet) Takasbank Para Piyasas Gnlk Ort. lm. Hacmi (Milyon ) Takasbank Para Piyasas lem Hacmi (Milyar ) 1,292 1.280 2.926.73 585,049.830 11.70 2.340,199.32 193.09 48.27 89 43 506 140 32 168.73 50.08 2.433.4 635.5 0.6 19.2 915 31.4 28.1 415.3 33.9 12.2 8.8 0.91 2
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
Tablo 4.5 Takasbank zet Veriler (2010) Kaynak: SPK 2010 Faaliyet Raporu (*) Karlklan MKK nezninde kayden izlenen fiziki kymetler. Takasbank nezninde saklanan MKBde ilem gren hisse senedi bakiyeleri ve saklama hesaplanan 28/11/2005 tarihinde MKKya devredildiinden sz konusu tarihten itibaren hisse senedi saklama hesaplanan MKK nezninde takip edilmektedir.Kaynak : Takasbank A.
91
Merkezi Kayt Kuruluunun (MKK) grevi nedir?
SIRA SZDE
DNELM Merkezi Kayt Kuruluu (MKK), Sermaye Piyasas Kanununun 10/A maddesi uyarnca, sermaye piyasas aralarn ve bunlara bal haklar, bilgisayar ortamnda, U anonim irS O R yeler ve hak sahipleri itibariyle kayden izlemek zere kurulmu bir ket olarak faaliyette bulunmaktadr. Ayrca Yatrmclar Koruma Fonunu idare ve temsil etmektedir. Sermaye Piyasas Kurulu tarafndan tedrici tasfiyelerine karar veDKKAT rilen arac kurumlarn tasfiye ilemlerini Yatrmclar Koruma Fonu adna ilgili mevzuat hkmleri erevesinde yrtlmesinden de sorumludur. SIRA SZDEve denetim Merkezi Kayt Kuruluunun organlar, genel kurul, ynetim kurulu kuruludur. Tekilat yaps genel mdr, genel mdr yardmclar ve bunlara bal birimlerden oluur. Genel kurul, Kurulu ortaklarndan oluur ve en st karar orAMALARIMIZ gandr. MKKnn ortaklar, MKB, Takasbank, Trkiye Sermaye Piyasas Arac Kurulular Birlii ve stanbul Altn Borsasdr. Ynetim kurulu, genel kurul tarafndan SIRA SZDE seilen be ye, genel mdr ve Kurul temsilcisi ile birlikte K yedi oluur. T yeden A P Kurul temsilcisi olarak atanan ye ayn zamanda ynetim kurulu bakandr. Merkezi Kayt Kuruluu zel bte ile ynetilir. Bte yl takvim yldr. Gelir DNELM ve gider tahminleri yllk btesinde gsterilir. yelerinden tahsil T E L Eedilecek V Z Y O N cret ve komisyonlar ile bunlarn tahsil zaman ve ekilleri Ynetim Kurulunun nerisi ve Sermaye Piyasas Kurulunun onay ile yrrle girmektedir. S O R U
Merkezi Kayt Kuruluu
SIRA SZDE
DNELM S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
SIRA SZDE K T A P
DNELM TELEVZYON S O R U
www.mkk.com.tr
NTERNET DKKAT
NTERNET DKKAT SIRA SZDE
MKKnn grev ve yetkileri, Bakanlar Kurulu tarafndan 21 Haziran 2001 taSIRA SZDE rihinde Resmi Gazetede yaymlanan Merkezi Kayt Kuruluunun Kurulu, Faaliyet, alma ve Denetim Esaslar Hakkndaki Ynetmelik ile belirlenmitir. lgili mevzuata gre, MKKnn grev ve yetkileri aada maddeler hlinde yer AMALARIMIZ almaktadr: Sermaye piyasas aralarn ve bunlara bal haklar, bilgisayar ortamnda, K T A P yeler ve hak sahipleri itibariyle kayden izleme, Kaytlarn yeler itibariyle tutarlln izlemek, tutarszlk ve kaydi sisteme ilikin dzenlemelere aykrlk tespiti hlinde yeler nezdinde gerekli dzeltmelerin yaplmasn istemek ve durumu derhal Kurula sisteT E L E Vbildirmek, ZYON min gvenli almasn salayacak nlemler alma ve uygulama, Kaytlarn mevzuatta ngrlen erevede gizliliini salama, Kurul tarafndan Kanunun 10/A maddesine gre kayd tutulmasna karar NTERNET verilen sermaye piyasas aralarnn kaydiletirilmesine ilikin ilemleri yapma, ngrlen srenin sonuna kadar teslim edilmeyen aralarn ynetime ilikin haklarn kullanma ve mali haklarn kayden izleme, Yatrmclar Koruma Fonunu idare ve temsil etme, mevzuat gereince Fon adna yaplmas gereken ilemleri yapma, Kurul tarafndan tedrici tasfiyelerine karar verilen arac kurumlarn tasfiye ilemlerini Yatrmclar Koruma Fonu adna ilgili mevzuat hkmleri erevesinde yrtme, Kurul tarafndan sermaye piyasas mevzuat, erevesinde verilen dier grevleri ve dzenlemelerin gerektirdii ilemleri yapma,
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
92
MKK yeleri veya yelerle MKK arasnda sistemin ileyiine ilikin olarak kabilecek uyumazlklarn zmnde taraflarn 1086 sayl Hukuk Usul Muhakemeleri Kanunu erevesinde tahkim sistemini kullanabilmelerine yardmc olmak. MKK nezdinde 2011 yl itibariyle hisse senetleri, yatrm fonlar, zel sektr borlanma aralar, borsa yatrm fonlar, varantlar, varlk teminatl menkul kymetler ve varla dayal menkul kymetler kaydiletirilmi olup bunlara ilikin ilemler kayden yaplmaktadr. Kaydi saklama hizmeti sadece kaydi sermaye piyasas aralarna verilmekte olup herhangi bir fiziki saklama hizmeti verilmemektedir. MKK tarafndan kaydiletirilecek ve kayden izlenecek menkul kymetler Sermaye Piyasas Kurulu tarafndan belirlenmektedir. Saklama yeler itibariyle hak sahibi baznda yaplabilmektedir. Bu amala kaydi bir sermaye piyasas aracna yatrm yapacak kiilerin MKK yesi kurulularda kendi adlarna hesap atrmalar zorunludur. Mevzuat uyarnca yatrmc adna hesap atrmakszn toplu saklama veya yatrmc kimlii bildirilmeksizin hamiline saklama yaplmamaktadr. Saklama hizmetinin bir paras olarak, yeler ve sermaye piyasas arac sahipleri, temett veya itfa bedeli tahsilat, sermaye artrmlarna katlm, genel kurullara katlm, rehin tesis edilmesi vb. pek ok hizmetten de faydalanabilmektedirler. Finansal piyasalarda faaliyet gsteren arac kurum ve bankalar, sermaye piyasas arac ihra eden yerli ve yabanc ihra kurulular, yetkili takas ve saklama kurulular ile Sermaye Piyasas Kurulu tarafndan belirlenen dier kurulular MKKya ye olabilmektedir.
Tablo 4.6 MKKda kayden izlenen sermaye piyasas aralarnn piyasa deerleri ve bakiyeli hesaplarn dalm (2010) Kaynak: MKK 2010 Yl Faaliyet Raporu MKSde zlenen Menkul Kymetlerin Piyasa Deerleri Menkul Kymet Tr Hisse Senedi Yatrm Fonu Borsa yatrm Fonu zel Sektr Borlanma Aralar Varant TOPLAM Menkul Kymet Tr Hisse Senedi Yatrm Fonu Borsa Yatrm Fonu zel Setktr borlanma Aralar Varant 2009 (Milyon ) 350.419 30.058 257 537 381.271 2009 (Adet) 1.141.455 3.182.693 3.188 253 2010 (Milyon ) 471.968 32.987 262 2.859 7 508.083 2010(Adet) 1.173.420 3.318.900 2.886 4.468 1.463
MKSde zlenen Bakiyeli Hesaplarn Menkul Kymet Tr Baznda Dalm
ARACI KURUMLAR Arac Kurumlar

Arac kurumlar, sermaye piyasas aralarnn ihra veya halka arz yoluyla satna araclk, daha nce ihra edilmi olan sermaye piyasas aralarnn araclk amacyla alm satm, ekonomik ve finansal gstergelere, sermaye piyasas aralarna, ma-
93
la, kymetli madenlere ve dvize dayal vadeli ilem ve opsiyon szlemeleri dahil her trl trev aralarn alm satmnn yaplmasna araclk, sermaye piyasas aralarnn geri alm veya satm taahhd ile alm satm, yatrm danmanl, portfy iletmecilii ve yneticilii, dviz, mal, kymetli maden veya Kurulca belirlenecek dier varlklarn kaldral alm satm, alm satmna araclk ve bu ilemlere ynelik hizmetleri yerine getirmektedir. Arac Kurumlarn bu faaliyetleri ifa edebilmeleri iin her bir faaliyet iin Kuruldan yetki belgesi almalar gerekmektedir. SIRA SZDE Arac kurumlarn, anonim ortaklk eklinde kurulmalar, hisse senetlerinin tamamnn nama yazl olmas, hisse senetlerinin nakit karl karlmas, sermayelerinin Sermaye DNELM Piyasas Kurulunca belirlenen miktardan az olmamas, esas szlemelerinin ilgili SIRA SZDE hkmlere uygun olmas, kurucularnn mflis olmamas gibi ilgili mevzuatta ifade S O R U edilen hususlar salamas gerekmektedir.
DNELM
SIRA SZDE
Arac Kurumlarn bu faaliyetleri ifa edebilmeleri iin her bir faaliyetDiin Kuruldan yetki KKA T S O R U belgesi almalar gerekmektedir. Borsada alm satm ilemi yapacak arac kurumlarn, ilgili borsaya D K K A T da ye olmalar gerekmektedir. Arac Kurumlarn faaliyetlerinin yrtlmesi srasnda iin AMALARIMIZ gerektirdii mesleki dikkat ve zeni gstermeleri, bu dorultuda gerekli nlemSIRA SZDE leri almalar, ilemlerini gerekletirirken mterilerinin karn ve piyasann btnln gzeterek drst davranmalar, bu ama dorultusunda mterileriyK T A P le olan ilikilerinde kar atmalarn nlemeye almalar AMALARIMIZ beklenmektedir. Buna uygun bir organizasyon oluturmalar, dorudan veya dolayl olarak kendileri ile mterileri arasnda bir kar atmas olduunda, ncelikle mterilerinin TK E LE V YO T Z Aiin P N sahip olmenfaatini gzetmeleri gerekmektedir. Faaliyetlerini srdrmeleri duklar kaynaklar etkin bir biimde kullanmalar, mterileriyle olan ilikilerinde mteri ismine saklama uygulamas ve yatrmcy korumaya ilikin dier dT ENLTEEVR Z NY EO TN zenlemeler ile mteriyi ilgilendiren tm konularda yeterli bilgilendirme ve effafl salamalar gerekmektedir. www.tspakb.org.tr
NTERNET SIRA SZDE
SIRA SZDE
DKKAT
AMALARIMIZ SIRA SZDE K T A P AMALARIMIZ
TE KL E VT ZAY O PN
TE ZE YT ON NLTE EV R N
NTERNET
Arac kurumlar mterileriyle alm satma araclk, portfy yneticilii, yatrm danmanl, repo-ters repo, trev aralarn alm satmna araclk, kredili menkul kymet, aa sat ve menkul kymetlerin dn ilemi yapmaya balamadan nce, yazl bir szleme yapmak zorundadrlar. Szleme yaplan her mteri iin, sz konusu mteriden emir kabul etmeden nce Merkezi Kayt Kuruluu nezdinde bir yatrmc saklama hesab alr ya da atrlmas salanr. Arac kurumlarn merkez d rgtleri; ube, irtibat brolar ve banka ya da bankalarla tesis edilen acenteliklerinden oluur.
94
Tablo 4.7 Arac Kurulular Says ve Faaliyet Belgeleri Kaynak: SPK 2010 Yl Faaliyet Raporu
Belgenin Tr Alm Satm Yetki Belgesi Halka Arza Araclk Yetki Belgesi Portfy Yneticilii Yetki Belgesi Yatrm Danmanl Yetki Belgesi Repo-Ters Repo lemleri Yetki Belgesi Kredili Menkul Kymet, Aa Sat ve Menkul Kymetlerin dn Alma ve Verme lemleri zin Belg. Trev Aralarn Alm Satmna Araclk Yetki belgesi (VOB)
Arac Kurumlar 103 53 49 57 54 99
Yatrm Bankalar 9 (borsa dnda) 4 5 4 9 -
Ticari Bankalar 32 (borsa dnda) 30 -
78
15
Vadeli lemler Araclk irketleri

Vadeli ilemler araclk irketi mnhasran; borsada ilem gren kymetli maden, dviz ve emtiaya dayal vadeli ilem ve opsiyon szlemelerinin alm satmna araclk, borsada ilem gren her trl trev aralarn alm satmna araclk, kaldral alm satm ilemlerine ilikin araclk faaliyetlerinden en az birini yrtmek zere Sermaye Piyasas Kurulundan yetki belgesi alm irkettir. Trev aralarn alm satmna araclk yetki belgesi alan irketler ilgili borsaya veya borsalara Borsa yelik Belgesi almak zere bavurmak zorundadr. Bu irketler ayrca yurtdndaki piyasalarda trev aralarn alm satmna araclk faaliyetinde de bulunabilir.
YATIRIM ORTAKLIKLARI
Yatrm ortaklklar, sermaye piyasas aralar, gayrimenkul, altn ve dier kymetli madenler portfylerini iletmek amacyla kurulan anonim ortaklklardr. Bu portfyler mstakilen bu unsurlardan oluabilecei gibi karma da olabilir. Yatrm ortaklklarnn temel fonksiyonu, kk tasarruf sahiplerinin birikimlerini bir havuzda toplayarak deiik menkul kymetlerden oluacak bir portfye yatrmak ve bu yolla elde ettikleri kazanc paydalar ile paylamaktr.
SIRA SZDE
SIRA SZDE kurulu ve faaliyet izni alma koullar nelerdir? Yatrm ortaklklarnn
DNELM S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
Yatrm ortaklklarna kurulu ve faaliyet izni verilebilmesi iin, anonim ortakDNELM lk eklinde kurulmas gerekmektedir. Balang sermayelerinin Sermaye Piyasas Kurulunca belirlenen miktardan az olmamas, hisse senetlerinin nakit karl S O R nvanlarnda U karlmas, ticaret Yatrm Ortakl ibaresinin bulunmas, esas szlemelerinin Sermaye Piyasas Kanunu hkmlerine uygun olmas, kurucularnn mflis olmamas gibi ilgili mevzuatta aka belirtilen artlarn salanmas gerekir. DKKAT Yatrm ortaklklarnn, portfylerinde bulunduracaklar kymetler itibariyle trleri, deerleme esaslar, portfy snrlamalar, ynetim ilkeleri, kr datm esaslar, sakSIRA SZDE lama usul ve esaslar, tabi olacaklar ykmllkler ve tasfiye ile sona ermelerine ilikin esaslar Sermaye Piyasas Kurulunca belirlenmitir.
AMALARIMIZ
AMALARIMIZ
K T A P
K T A P
TELEVZYON
TELEVZYON
95
Menkul Kymet Yatrm Ortaklklar

Menkul Kymet Yatrm ortaklklar, sermaye piyasas aralar ile ulusal ve uluslararas borsalarda veya borsa d organize piyasalarda ilem gren altn ve dier kymetli madenler portfy iletmek zere anonim ortaklk eklinde ve kaytl sermaye esasna gre kurulan sermaye piyasas kurumlardr. Menkul kymet yatrm ortaklklarnn temel fonksiyonu, riskin datlmas ve profesyonel portfy ynetiSIRA SZDE toplayami ilkeleri esasnda, kk tasarruf sahiplerinin birikimlerini bir havuzda rak deiik menkul kymetlerden oluacak bir portfye yatrmak ve bu yolla elde ettikleri kazanc ortaklarna paylar orannda datmaktr. Yatrm ortaklklarnn diDNELM er ortaklklardan fark, faaliyet alanlarnn sadece sermaye piyasas aralar ile altn ve dier kymetli madenlerden oluan bir portfyn iletilmesi eklinde snrS O R U landrlm bulunmasdr. Menkul kymet yatrm ortaklklarnn temel fonksiyonu, riskin datlmas D K K Ave T profesyonel portfy ynetimi ilkeleri esasnda, kk tasarruf sahiplerinin birikimlerini bir havuzda toplayarak deiik menkul kymetlerden oluacak bir portfye yatrmak ve bu yolla elde SIRA SZDE ettikleri kazanc ortaklarna paylar orannda datmaktr. Menkul kymet Yatrm ortakl portfynn uzman bir kadro tarafndan yneAMALARIMIZ tilmesi (Yeterli sayda personel istihdam etmek kaydyla kendi portfylerini ynetebilecekleri gibi, bu hizmeti portfy yneticilii yetki belgesine sahip kurumlardan da alabilirler.) nedeniyle bir yandan tasarruf sahibinin riski dier K azaltlrken T A P yandan da tasarruflarn menkul kymetlere yatrlmas suretiyle kaynaklarn etkin kullanm salanabilmektedir. Bu zellikleri nedeniyle, yabanc lkelerde olduu kadar lkemizde de menkul kymet yatrm ortaklklarnn kurulmas ve TELEVZYO N gelimesi vergi tevikleri yoluyla desteklenmitir. Yatrm Ortakl portfynde yer alan menkul kymetler, kurucu ortaklar ile portfy yneticilerinden ayr bir yerde muhafaza edilmek zorundadr. Sz konusu NTERNET menkul kymetler, ortaklk ile MKB Takas ve Saklama Bankas A.. (Takasbank) arasnda imzalanacak bir saklama szlemesi erevesinde Takasbankta saklanr.
SIRA SZDE
DNELM S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
Gayrimenkul Yatrm Ortaklklar

Gayrimenkul yatrm ortaklklar; gayrimenkullere, gayrimenkule dayal projelere veya sermaye piyasas aralarna yatrm yapmak suretiyle faaliyet gsteren ve gelirleri kurumlar vergisinden istisna olan zel bir portfy ynetim irketi tipidir. Gayrimenkul yatrm ortaklnn amalar; temelde getiri potansiyeli yksek gayrimenkullere yatrm yapmak, gayrimenkule dayal projelere yatrm yapmak, portfyndeki gayrimenkullerden kira geliri elde etmek, gayrimenkul alm satm SIRA SZDE kazanlar elde etmek olarak sralanabilir. Gayrimenkul yatrm ortaklklar sadece gayrimenkule dayal portfy iletmecilii faaliyeti kapsamnda faaliyet gsterebilirler. Bunun doal bir sonucu olarak DNELM gayrimenkul yatrm ortaklklar aktiflerinde makine ve ekipman bulunduramazlar. Ayrca, inaatn baka irketlerin gerekletirdii projelere finansman salamak dS O R U nda inaat yapamaz ve proje yrtemezler. Gayrimenkul yatrm ortaklklar sadece gayrimenkule dayal portfy D iletmecilii faaliyeKKAT ti kapsamnda faaliyet gsterebilir.
SIRA SZDE
Gayrimenkul yatrm ortaklklar; gayrimenkullere, gayrimenkule dayal projelere veya sermaye piyasas aralarna yatrm yapmak suretiyle faaliyet gsteren ve gelirleri kurumlar vergisinden istisna olan zel bir portfy ynetim SIRA SZDE irketidir.
DNELM S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
AMALARIMIZ
K T A P
K T A P
96
Gayrimenkul yatrm ortaklklar, bir alveri merkezi gibi belirli bir projeyi gerekletirmek amacyla sreli; turizm ve salk gibi belirli alanlarda yatrm yapmak amacyla sreli veya sresiz; belirli bir proje veya yatrm alanna yatrm yapmak gibi amalarnda bir snrlama olmakszn, sreli veya sresiz olarak kurulabilir.
Giriim (Risk) Sermayesi Yatrm Ortaklklar

Giriim Sermayesi Yatrm Ortakl (GSYO) kaytl sermayeli olarak kurulan ve karlm sermayelerini esas olarak giriim sermayesi yatrmlarna ynelten ortaklklardr. Portfy deeri, GSYOnun aktifinde bulunan, giriim sermayesi yatrmlar ile ikincil piyasalarda ilem gren sermaye piyasas aralar ve ters repo ilemlerinin rayi deerleri toplamn ifade eder. Giriim Sermayesi Yatrm Ortaklklar, giriim irketlerine yatrm yapabilirler, giriim irketlerinin ynetimine katlabilirler, bu irketlere danmanlk hizmeti verebilirler, portfylerini eitlendirmek amacyla ikinci el piyasalarda ilem gren sermaye piyasas aralarna ve para piyasas aralarna yatrm yapabilirler.
FONLAR Menkul Kymet Yatrm Fonlar

SIRA SZDE
DNELM S O R U
Yatrm Fonu, yatrmclardan katlma belgeleri karlnda toplanan paralarla, belge sahipleri hesabna, riskin datlmas ilkesi ve inanl mlkiyet esaslarna gre SIRA SZDE sermaye piyasas aralar, gayrimenkul, altn ve dier kymetli madenler portfy iletmek amacyla kurulan mal varldr. Fonun tzel kiilii yoktur; ancak mal varl kurucunun mal varlndan ayrdr. Kurucu, fonu, yatrm fonu katlma belDNELM gesi sahiplerinin haklarn koruyacak ekilde temsil eder, ynetir veya ynetimini denetler. Fon mal varl rehnedilemez, teminat gsterilemez ve nc ahslar S O R U tarafndan haczedilemez. Fonun tzel kiilii D K K A Tyoktur; ancak mal varl kurucunun mal varlndan ayrdr. Fon katlma pay, yatrmcnn fon portfyne ka adet payla ortak olduunu SIRA SZDE gsterir. Fonun birim pay deeri, fonun toplam portfy deerinin, fon katlma pay saysna blnmesi ile elde edilir. Fon portfynn deeri ise yatrm yapt kymetlerin deerine gre belirlenmektedir. Katlma paylarnn itibari deeri yokAMALARIMIZ tur ve kaydi deer olarak tutulur. Fon tutarn temsil eden katlma paylar kaydi olarak Merkezi Kayt Kuruluu nezdinde yatrmc baznda izlenir. Yatrm fonu kuK T A Piyasas P rucular, Sermaye Kurulu tarafndan belirlenmi esaslara uyan bankalar, arac kurumlar, sigorta irketleri ve Kanunlarnda engel bulunmayan emekli ve yardm sandklar Kuruldan izin almak kouluyla fon kurup ynetebilirler. T Efonlar L E V Z Y iki O N tipte kurulabilir. A Tipi yatrm fonlarnn portfylerinin en az Yatrm aylk ortalama bazda, % 25i Trk irketlerinin hisse senetlerinden oluur. B Tiplerinin portfylerinde byle bir snrlama yoktur. Fonlarn A veya B Tipi olmas konusunda nemli olan nokta A Tipi fonlara vergi avantaj tannmasdr. NTERNET Yatrm fonu trleri uygulamasnn amac, farkl portfy yaplarna sahip fonlar oluturulmak yolu ile farkl yatrmc tercihlerine hitap edebilmektir. Portfye alnacak menkul kymetler gz nnde bulundurularak 16 ayr yatrm fonu tr tanmlanmtr. Bunlar; Tahvil ve bono fonu, hisse senedi fonu, sektr fonu, itirak fonu, grup fonu, yabanc menkul kymetler fonu, altn ve dier kymetli madenler fonu, deiken fon, karma fon, likit fon, endeks Fon, fon sepeti, garantili fon, ko-
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
97
ruma amal fon, zel fon, serbest yatrm fonlar (Hedge Funds) dr. Bu erevede fonun tipi vergileme asndan yatrmcya bilgi verirken tr portfyn arlkl olarak hangi varlklardan olutuunu gstermektedir. Yatrm fonu tipi (A veya B) ve trleri (16 ayr fon tr) dnda ayrca Yatrm Fonlarnn Snflandrlmas Kriterleri de Aralk 2011de belirlenmitir. Bu snflandrma, Sermaye Piyasas Kurulu dzenlemelerinde yer alan fon tiplerinde (A Tipi ve B Tipi) ve fon trlerinde (hisse senedi fonu, tahvil ve bono fonu, deiken fon, likit fon vs.) herhangi bir deiiklie gidilmeksizin, yatrm fonlarnn yatrm stratejilerinin yatrmclar tarafndan daha iyi anlalabilmesi ve benzer yatrm stratejisine sahip fonlarn getirilerinin ve giderlerinin daha etkin bir ekilde karlatrabilmek amacyla yaplmtr. Yatrm fonlarnn snflandrma kriterleri aada yer almaktadr: 1. Para piyasas Fonlar: Karlatrma ltnde arlkl olarak 0 - 90 gn vadeli kymet ve ilemlere ilikin endeksler olan fonlar, 1.1 Likit Fonlar: Karlatrma ltnn arlkl vadesi 0 - 45 gn olan fonlar, 1.2 Ksa Vadeli Bono Fonlar: Karlatrma ltnn arlkl vadesi 45 - 90 gn olan fonlar, 2. Tahvil - Bono Fonlar: Karlatrma ltnde en az %80 arlnda tahvilbono endeksleri olan fonlar, 2.1 Tahvil - Bono Fonlar: Karlatrma ltnn arlkl vadesi 90 - 365 gn olan fonlar, 2.2 Uzun Vadeli Tahvil - Bono Fonlar: Karlatrma ltnn arlkl vadesi 365 gnden uzun olan fonlar, 2.3 Endeksli Tahvil - Bono Fonlar: Bir endeksi takip eden fonlar, 2.4 zel Sektr Tahvil - Bono Fonlar: Karlatrma ltnde en az %51 arlnda zel sektr borlanma aralarna ilikin endeksler olan fonlar, 3. Karma Fonlar: Karlatrma ltnde en fazla %74,99 arlnda hisse senedi endeksleri olan fonlar 3.1 Dengeli Karma Fonlar: Hisse senedi endeksi arl % 20.01 - 50 arasnda olan fonlar, 3.2 Hisse Karma Fonlar: Hisse senedi endeksi arl % 50.01 - 74,99 arasnda olan fonlar, 4. Hisse Senedi Youn Fonlar: Karlatrma ltnde en az %75 arlnda hisse senedi endeksi olan fonlar, 4.1 Endeksli Hisse Senedi Fonlar: Bir endeksi takip eden fonlar, 4.2 Uzmanlam Hisse Senedi Fonlar: Belirli bir sektr takip eden fonlar, 4.3 Agresif Hisse Senedi Fonlar: Portfynde en az %100 hisse pozisyonu bulunan fonlar, 4.4 Hisse Senedi Fonlar: Yukardakilerden hibirine girmeyen fonlar 5. Uluslararas Fonlar: Karlatrma ltnde en az %51 arlnda dviz cinsinden varlk endeksleri olan fonlar, 5.1 Uluslararas Hisse Fonlar: Karlatrma lt arlnda en az %75 yabanc hisse senedi endeksi olan fonlar, 5.2 Uluslararas Tahvil - Bono Fonlar: Karlatrma ltnde yabanc hisse senedi endeksi olmayan fonlar, 5.3 Uluslararas Karma Fonlar: Karlatrma ltnde hem yabanc hisse senedi endeksleri hem de dviz cinsinden dier varlklara ilikin endeksler bulunduran fonlar,
98
6. Esnek Fonlar: Herhangi bir karlatrma lt olmayan veya karlatrma ltn fon portfynden bamsz olarak belirleyen (ters pozisyon alan fonlar iin geerlidir) tm fonlar, 7. zel Fonlar: Belirli kii ya da kurumlar iin kurulan fonlar, 8. Fon Sepeti: Dier fonlara yatrm yapan fonlar, 9. Emtia Fonlar: Karlatrma ltnde en az %51 arlnda altn ve benzeri emtia endeksleri olan fonlar. Yatrm Fonlarnn farkl bir tr olan Borsa yatrm fonu, katlma belgeleri borsa pazarlarnda ilem gren, fonun oluturulma srecine dorudan katlan yetkilendirilmi katlmclarn fon portfynn kompozisyonunu yanstacak ekilde, portfyde yer alan menkul kymet ve nakdi biraraya getirerek karlnda fon katlma belgesi alabildii ya da sz konusu kurumlarn en az asgari ilem birimine tekabl eden fon katlma belgelerini saklamac kurulua iade edip karlnda fonun iindeki menkul kymetlerin payna den ksmn alabildii, riskin datlmas ilkesi ve inanl mlkiyet esaslarna gre portfy iletmek amacyla kurulan mal varldr.
ekil 4.1 A ve B Tipi Yatrm Fonlar Trlerinin Saysal Dalm (2010) Kaynak: PK 2010 Yl Faaliyet Raporu
Fon Sepeti 0,6% Serbest 1,4%
Koruma Amal 24,1%
Garantili 4,7%
Deiken 26,4%
Altn 2,7% tirak 0,4% Yabanc 1,4% zel 2,3% Sektr 0,2% Endeks 5,4% Hisse 4,5% Tahvil ve Bono 9,9% Karma 4,3% Likit 11,5%
SIRA SZDE
Fon trleri nelerdir? SIRA SZDE
DNELM S O R U
Konut Finansman Fonlar

D N E L fonu, M Konut finansman ihra edilen ipotee dayal menkul kymetler karlnda toplanan paralarla, ipotee dayal menkul kymet sahipleri hesabna inanl mlkiyet esaslarna gre oluturulan mal varldr. S O R U Fonun tzel kiilii yoktur, ancak malvarl kurucunun mal varlndan ayrdr. Fon mal varl, ihra edilen ipotee dayal menkul kymetler itfa edilinceye kadar DKKA T baka bir amala tasarruf edilemez, rehnedilemez, teminat gsterilemez, kamu alacaklarnn tahsili amac da dahil olmak zere haczedilemez, ihtiyat tedbir karar verilemez ve ifls masasna dahil edilemez. SIRA SZDE
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
AMALARIMIZ
K T A P
K T A P
99
Fon kurulu, ihra edilen ipotee dayal menkul kymetlerin sahiplerinin haklarn koruyacak ekilde fonu temsil eder ve ynetir. Fon portfyne alnan varlklarn kaytlarnn doruluundan ve bu varlklarn korunmas ve saklanmasndan fon kurulu sorumludur. Fon itz, ipotee dayal menkul kymetlerin sahipleri, kurucu ve fon kurulu arasnda, fon portfynn inanl mlkiyet esaslarna gre saklanmasn ve veklet akdi hkmlerine gre ynetimini konu alan iltihak bir szlemedir.
Varlk Finansman Fonlar

Varlk finansman fonu, ihra edilen varla dayal menkul kymetler karlnda toplanan paralarla, varla dayal menkul kymet sahipleri hesabna inanl mlkiyet esaslarna gre oluturulan mal varldr.
Bireysel Emeklilik Fonlar

Bireysel emeklilik tasarruf ve yatrm sistemi, bireylerin emeklilie ynelik tasarruflarnn yatrma ynlendirilmesine odaklanmtr. Bu suretle emeklilik dneminde ek bir gelir salanarak refah dzeyinin ykseltilmesi, ekonomiye uzun vadeli kaynak yaratarak istihdamn artrlmas ve ekonomik kalknmaya katkda bulunulmas hedeflenmektedir. Bireysel emeklilik bylece sosyal gvenliin kapsamnn geniletilmesine, kamunun sosyal gvenlikten kaynaklanan yknn azaltlmasna, mali sektrde uzun vadeli fonlarn artarak kurumsal yatrmclarn gelimesine ve sermaye piyasalarnn derinlemesine olanak salayan bir zel emeklilik sistemidir. Bireysel emeklilik sistemi, gnlllk esasna gre ilemekte ve her kesimin katlmna ak bulunmaktadr. Emeklilik irketleri tarafndan, emeklilik yatrm fonlarnda deerlendirilmektedir. Emeklilik irketleri en az 3 farkl risk ve getiri bileimine sahip emeklilik yatrm fonu kurarak bireylerin kendi risk ve gelir beklentilerine uygun yatrm tercihleri yapabilmelerine olanak salamaktadr. Yatrmlarn kamu borlanma senetleri ve ters repo gibi sabit getirili yatrm aralarnn yan sra, hisse senedi gibi deiken getirili yatrm aralarna da ynlendirilmesi mmkn olmaktadr. Emeklilik yatrm fonlar, portfy ynetim irketleri tarafndan profesyonel portfy ynetim ilkeleri erevesinde yatrma ynlendirilmektedir. Birikimlerin asgari bir sre sonunda baka bir emeklilik yatrm fonuna ya da emeklilik irketine aktarlmas mmkn olmaktadr. Emeklilik yatrm fonunun varlklar, emeklilik irketinin mal varlndan ayr olarak Takasbankta saklanr.
PORTFY YNETM VE SAKLAMA RKETLER

Portfy yneticilii faaliyeti; sermaye piyasas aralar, para piyasas ara ve ilemleri, vadeli ilemler ve opsiyonlar, nakit, dviz, mevduat ile Sermaye Piyasas Kurulunca uygun grlen dier varlk ve ilemlerden oluan portfylerin yatrmcnn veya portfy yneticisinin belirleyecei risk-getiri tercihi dorultusunda, mterilerle yaplacak portfy ynetim szlemesi erevesinde vekil sfatyla ynetilmesidir. Portfy ynetim irketi, Sermaye Piyasas Kurulundan yetki belgesi alm bir anonim irkettir. Mnhasran giriim sermayesine ynelik portfy ynetimi ve yatrm danmanl hizmeti vermek zere kurulan portfy ynetim irketleri Giriim Sermayesi Portfy Ynetim irketi olarak adlandrlmaktadr. Sermaye Piyasas Kurulundan izin alm portfy ynetim irketleri, arac kurumlar ve yatrm bankalar portfy yneticilii faaliyetinde bulunmaya yetkili kurumlardr. Portfy ynetim irketi ve dier yetkili kurumlar Sermaye Piyasas Kurulundan izin almak kaydyla yatrm danmanl faaliyetinde de bulunabilirler.
100
Portfy saklama kurulular; mterilerine ait finansal varlklarn saklanmas, kaytlarnn tutulmas, varlk ve nakit hareketlerinin idaresi ve kontrol faaliyetlerini yrten ve ilgili teblide belirtilen nitelikleri tayan bankalardr.
VARLIK YNETM RKETLER

Varlk ynetim irketleri; bankalar, zel finans kurumlar ve dier mali kurumlarn alacaklar ile dier varlklarnn satn alnmas, yeniden yaplandrlarak satlmas amacna ynelik olarak faaliyet gstermek zere kurulan irketlerdir. Varlk ynetim irketleri banka, zel finans kurumu ve dier mali kurumlarn alacaklar ile dier varlklarn satn alabilir, satabilir, satn ald alacaklar borlusundan tahsil edebilir, varlklar nakde evirebilir veya bunlar yeniden yaplandrarak satabilirler. Varlk ynetim irketleri, sermaye piyasas mevzuat dahilinde ve gerekli izinleri almak kaydyla faaliyette bulunabilir ve menkul kymet ihra edebilirler.
GAYRMENKUL DEERLEME RKETLER

Gayrimenkul deerleme irketleri; gayrimenkullerin, gayrimenkul projelerinin veya bir gayrimenkule bal hak ve faydalarn belli bir tarihteki muhtemel deerini bamsz ve tarafsz olarak belirleyen kurumlardr. irketler bu faaliyetlerini istihdam edecekleri yeterli bilgi ve tecrbeye sahip deerleme uzmanlar vastasyla yerine getirmektedir. Sermaye piyasas mevzuat erevesinde gayrimenkul deerleme hizmeti verecek irketlerin Sermaye Piyasas Kurulunca listeye alnmalar ve karlmalar, bu irketlerin ortaklarnn, yneticilerinin ve bu irketlerde alacak deerleme uzmanlarnn nitelikleri belirlenmi olup bu irketlerin faaliyetlerini srdrrken uyacaklar kurallar yine mevzuatta dzenlenmitir.
YATIRIM DANIMANLII
Yatrm danmanl; karlnda herhangi bir maddi menfaat temin etmek suretiyle, mterilere sermaye piyasas aralar ile bunlar ihra eden ortaklk ve kurulular hakknda ve sermaye piyasas ile ilgili dier konularda ynlendirici nitelikte yazl veya szl yorum ve yatrm tavsiyelerinde bulunulmas faaliyetidir. Yatrm danmanl faaliyeti, Sermaye Piyasas Kurulundan yetki belgesi alm kurumlarca yrtlr. Yatrm danmanl faaliyetinde bulunacak yetkili kurumlarn bnyelerinde, yatrm danmanl ve aratrma birimleri iin yeterli mekn, teknik donanm ile organizasyonu salam ve yeterli sayda yatrm danmann SIRA SZDE istihdam etmi olmalar gerekmektedir. Arac kurumlar, portfy ynetim irketleri ve kalknma ve yatrm bankalarnn Sermaye Piyasas Kuruluna bavurarak yatrm danmanl izin belgesi iin izin almalar gereklidir.
DNELM S O R U
SIRA SZDE
DNELM
SIRA SZDE S O R U
DNELM DKKAT S O R U SIRA SZDE DKKAT AMALARIMIZ
Yatrm danmanl faaliyeti hangi kurumlar gerekletirebilir? SIRA SZDE

D N E L Mfaaliyetinde bulunacak yetkili kurumlarn bnyelerinde, yatrm daYatrm danmanl DKKAT nmanl ve aratrma birimleri iin yeterli mekan, teknik donanm ile organizasyonu salam ve yeterli sayda yatrm danmann istihdam etmi olmalar gerekmektedir. S O R U
SIRA SZDE
DKKAT AMALARIMIZ
SIRA SZDE K T A P AMALARIMIZ TELEVZYON
SIRA SZDE K T A P AMALARIMIZ TELEVZYON
101
BAIMSIZ DENETM KURULULARI

Bamsz denetim, iletmelerin yllk finansal tablo ve dier finansal bilgilerinin, bu tablo ve bilgiler iin belirlenen kriterlere (rnein, halka ak irket finansal tablolar iin kurulca belirlenmi veya kabul edilmi finansal raporlama standartlarna) uygunluu ve doruluu hususunda, makul gvence salayacak yeterli ve uygun bamsz denetim kantlarnn elde edilmesi amacyla, genel kabul grm bamsz denetim standartlarnda ngrlen gerekli tm bamsz denetim tekniklerinin uygulanarak defter, kayt ve belgeler zerinden denetlenmesi ve deerlendirilerek rapora balanmasn ifade eder. Yllk finansal tablolar bamsz denetime tabi olan iletmeler arasnda, hisse senetleri menkul kymet borsalarnda ve/veya tekilatlanm dier piyasalarda ilem gren anonim ortaklklar, hisse senetleri halka arz edilmi olan veya arz edilmi saylan ortaklklar, araclk faaliyetlerine mnhasr olmak zere bankalar, arac kurumlar, portfy ynetim irketleri, yatrm fonlar, emeklilik yatrm fonlar, yatrm ortaklklar, konut finansman fonlar, varlk finansman fonlar, ipotek finansman kurulular ile takas ve saklama kurulular yer almaktadr. Bamsz denetim raporu, bamsz denetim sonucunda bamsz denetinin iletmenin finansal tablolar hakknda aka ifade edilmi grn iermelidir. Bamsz denetim grnn oluturulma srecinde bamsz denetinin, finansal tablolarn nemli yanllklar iermediine dair makul gvenceyi elde edecek yeterli ve uygun bamsz denetim kantna sahip olmas gerekmektedir.
DERECELENDRME KURULULARI
Sermaye piyasasnda derecelendirme faaliyeti, kredi derecelendirmesi ve kurumsal ynetim ilkelerine uyum derecelendirmesi faaliyetlerini kapsamaktadr. Kredi derecelendirmesi; iletmelerin risk durumlar ve deyebilirliklerinin veya borluluu temsil eden sermaye piyasas aralarnn anapara, faiz ve benzeri ykmllklerinin vadelerinde karlanabilirliinin derecelendirme kurulular tarafndan bamsz, tarafsz ve adil olarak deerlendirilmesi ve snflandrlmas faaliyetidir. Kurumsal Ynetim lkelerine uyum derecelendirmesi ise, iletmelerin Sermaye Piyasas Kurulunca yaymlanan Kurumsal Ynetim lkelerine uyumlarnn derecelendirme kurulular tarafndan bamsz, tarafsz ve adil olarak deerlendirilmesi ve snflandrlmas faaliyetidir. Kurumsal Ynetim lkelerine uyum derecelendirmesinde bir btn olarak tm ilkelere uyum ile pay sahipleri, kamuyu aydnlatma ve effaflk, menfaat sahipleri ve ynetim kurulu ana blmleri itibaryla ayr ayr olmak zere 1 ile 10 arasnda not verilir. letmelerce derecelendirme yaptrlmas ihtiyaridir. Ancak, Sermaye Piyasas Kurulu gerekli grlen durumlarda derecelendirme yaptrlmasn zorunlu tutulabilir. Sermaye piyasalarnda derecelendirme hizmeti, Trkiyede kurulan ve derecelendirme faaliyetinde bulunmak zere Sermaye Piyasas Kurulunca yetkilendirilen derecelendirme kurulular ile Trkiyede derecelendirme faaliyetinde bulunmas Sermaye Piyasas Kurulunca kabul edilen uluslararas derecelendirme kurulular tarafndan verilmektedir.
102
KONUT FNANSMANI KURUMLARI

Konut finansman, konut edinmeleri amacyla tketicilere kredi kullandrlmas, konutlarn finansal kiralama yoluyla tketicilere kiralanmas veya sahip olduklar konutlarn teminat altnda tketicilere kredi kullandrlmasdr. Bu kapsamdaki kredilerin yeniden finansman amacyla kullandrlan krediler de konut finansman kapsamndadr. Konut finansman kurulular konut finansman amacyla dorudan tketiciye kredi kullandran ya da finansal kiralama yapan bankalar ile Bankaclk Dzenleme ve Denetleme Kurumu tarafndan konut finansman faaliyetinde bulunmas uygun grlen finansal kiralama irketleri ve finansman irketleridir. Sermaye Piyasas Kurulu, ihra edilecek ipotekli sermaye piyasas aralarnn dayana veya teminat olan kredi ve finansal kiralama alacaklar iin, kredi almas veya finansal kiralama szlemesi yaplmas, bu alacaklarn konut finansman fonu portfyne alnmas ya da ipotek teminatl menkul kymetlere dayanak oluturan teminat havuzuna dahil edilmesi veya fon portfyne alnan ya da teminat havuzuna dahil edilen alacaklarn yeniden deerlenmesi aamalarnda, konut deerlemesinin gayrimenkul deerleme faaliyeti konusunda yetki verilmi kii veya kurumlar tarafndan yaplm olmasn zorunlu tutmaya yetkilidir.
POTEK FNANSMANI KURULULARI

potek finansman kurulular, mnhasran konut finansmanndan kaynaklanan alacaklarn devralnmas, devredilmesi, devralnan alacaklardan oluan varlklarn ynetimi ve alacaklarn teminat olarak alnmas suretiyle kaynak temini amacyla kurulan, sermaye piyasas kurumu nitelii haiz anonim ortaklklardr. potek finansman kurulular faaliyetlerinin gerektirdii risk ynetimi amal ilemleri yrtebilirler. Konut finansmanndan kaynaklanan alacaklarn ve dier varlklarn teminat gsterilmesi suretiyle ipotek finansman kurulularndan kaynak temin edilmesi halinde teminat gsterilen varlklar, baka bir amala tasarruf edilemez, rehnedilemez, teminat gsterilemez, kamu alacaklarnn tahsili amac da dahil olmak zere nc ahslar tarafndan haczedilemez, ihtiyat tedbir karar verilemez ve ifls masasna dahil edilemez.
SERMAYE PYASASI LSANSLAMA SCL VE ETM KURULUU

Sermaye Piyasas Lisanslama Sicil ve Eitim Kuruluu, Sermaye piyasas alannda faaliyet gsterecek kurulular ile sermaye piyasas kurumlarnn ynetici ve dier alanlarnn mesleki yeterliliklerini, bilgi ve becerilerini tespit etmek amacyla lisanslama snavlar yapmak, ilgili ihtisas alanlar itibaryla mesleki yeterliliklerini gsterir lisans vermek, eitim proramlar dzenlemek, sermaye piyasas alanlarnn sicilini tutmak ve bunlarn denetimini yapmak amacyla 2011 ylnda kurulmutur. irketin organlar, genel kurul, ynetim kurulu ve denetilerdir. Tekilat ise snav kurulu, danma kurulu, tefti kurulu, genel mdr, genel mdr yardmclar ve bunlara bal birimlerden oluur. Genel kurul ortaklardan oluan en st karar organdr. irketin ortaklar, stanbul Menkul Kymetler Borsas, Vadeli lem ve Opsiyon Borsas, Merkezi Kayt Kuruluu, MKB Takas ve Saklama Bankas, Trkiye Sermaye Piyasas Arac Kurulular Birlii, Trkiye Deerleme Uzmanlar Birlii ve Trkiye Kurumsal Yatrmc Yneticiler Derneidir.
103
irketin ileri ve ynetimi genel kurulca seilen ynetim kurulu tarafndan yrtlr. Ynetim kurulunun iki yesi Sermaye Piyasas Kurulunun temsilcisi, bir ye genel mdr dier dokuz ye ise ortaklarn temsilcilerinden oluur. Ynetim kurulu ilk toplantsnda Sermaye Piyasas Kurulu temsilcilerinden birini ynetim kurulu bakan olarak semektedir.
YATIRIMCILARI KORUMA FONU

Yatrmclar Koruma Fonu (YKF), Sermaye Piyasas Kanunu uyarnca, kamu tzel kiilii haiz olarak kurulmutur. YKF, hakknda tedrici tasfiye veya iflas karar verilen arac kurulularn sermaye piyasas faaliyetleri ve ilemleri nedeniyle mterilerine kar hisse senedi ilemlerinden doan nakit deme ve hisse senedi teslim ykmllklerini yerine getirmek ve tasfiye giderlerini karlamak amacyla kurulmutur. YKF, sermaye piyasas aralarnn kaydn tutmakla grevli Merkezi Kayt Kuruluu A.. tarafndan idare ve temsil edilmektedir. Fonun merkezi stanbuldur. Btn arac kurulular, Yatrmclar Koruma Fonuna katlmak zorundadr. Arac kurulularn, sermaye piyasas faaliyetleri ve ilemleri nedeniyle hisse senedi ilemlerinden doan ve gerek ve tzel kii yatrmc tarafndan satlmak, saklanmak, ynetilmek, virman edilmek, dn ilemlerine konu edilmek zere veya dier nedenlerle arac kurululara tevdi edilen veya mteri emrine istinaden alnan hisse senetleri ile yatrmc tarafndan hisse senedi satn alnmak zere veya satn alnan hisse senetleri karlnda tevdi edilen nakit ya da hisse senedinin satlmasndan doan ykmllklerini yerine getirememesi durumunda YKF korumas devreye girmektedir. Haklarnda tedrici tasfiye veya iflas karar verilen arac kurumlarn ve faaliyetleri durdurulan bankalarn yaptklar sermaye piyasas faaliyetleri ve ilemleri nedeniyle msterilerine kar hisse senedi ilemlerinden doan nakit deme ve hisse senedi teslim ykmllklerinin (2012 yl iin) 70.237 ye kadar olan blm YKF tarafindan karlanmaktadr. Bu tutar, her yl yeniden deerleme orannda artrlmaktadr. YKFnn Gelirleri, arac kurulularn yatraca yllk dentiler, Sermaye Piyasas Kurulu menkul kymetlerin ilem grd borsalar ve Trkiye Sermaye Piyasas Arac Kurulular Birlii tarafndan verilen idari para cezalarnn %50si ve Trkiye Deerleme Uzmanlar Birlii tarafndan verilen idari para cezalarnn tamam, tutar Sermaye Piyasas Kurulu tarafndan belirlenen geici dentiler, YKF varlnn getirisi ile dier gelirlerden olumaktadr. YKF, Sermaye Piyasas Kurulunun gzetim ve denetimi altnda bulunmaktadr.
SERMAYE PYASASI MESLEK BRLKLER Trkiye Sermaye Piyasas Arac Kurulular Birlii
Sermaye Piyasas Kanununa dayanlarak sermaye piyasasnda araclk faaliyetinde bulunmaya yetkili kurulularn ye olduu, tzel kiilii haiz kamu kurumu niteliinde, zdzenleyici bir meslek kuruluu olan Trkiye Sermaye Piyasas Arac Kurulular Birlii (TSPAKB) Nisan 2001de faaliyete balamtr. Sermaye piyasas araclk faaliyet yetki belgesine sahip tm banka ve arac kurumlar TSPAKBnin yesidir. 2011 yl itibari ile 101 arac kurum, 1 vadeli ilemler araclk irketi ve 40 banka olmak zere toplam 142 yesi bulunmaktadr.
104
TSPAKBnin amac, sermaye piyasasnn ve araclk faaliyetlerinin gelimesini, yelerinin dayanma ve sermaye piyasasnn gerektirdii zen ve disiplin ierisinde almalarn, yelerin iktisadi menfaatlerinin korunmasn, haksz rekabetin nlenmesini, mesleki konularda yelerin aydnlatlmasn salamak zere Sermaye Piyasas Kanunu ve bu stat ile verilen grevleri yerine getirmektir. Birliin grev ve yetkileri, ifade edilen amalar gerekletirmek zere, sermaye piyasasnn ve araclk faaliyetlerinin gelimesini salamak zere aratrmalar yapmak ve eitim programlar dzenlemek, yeleri tarafndan yrtlen faaliyetlerin adil ve drst olmas, i ahlaknn salanmas, Birlik yelerinin dayanma ve sermaye piyasasnn gerektirdii zen ve disiplin ierisinde almalar iin meslek kurallarn oluturmak, haksz rekabeti nlemek amacyla gerekli tedbirleri almak, Birlik Statsnde ngrlen disiplin cezalarn vermek olarak sralanabilir. TSPAKBin organlar genel kurul, ynetim kurulu ve denetleme kuruludur. Genel kurul en st karar olup yelerin temsilcilerinden oluur. Ynetim kurulu 7 yeden oluur. Ynetim kurulu, yeleri arasndan bir ynetim kurulu bakan, bir de bakan vekili seer. Grev sreleri 2 yldr, sresi dolan yeler tekrar seilebilirler ancak her ye st ste en fazla iki dnem grev yapabilir. Ynetim kurulu yelerinin temsil ettikleri ye ile ilikilerinin kesilmesi halinde ynetim kurulu yelikleri kendiliinden sona erer. Ynetim kurulu bakan ayn zamanda TSPAKBnin de bakandr. Bakan, en st amir olup genel ynetim ve temsil ile grevlidir; idari merciler ve yarg mercileri ile nc kiilere kar TSPAKBni temsil eder ve ilgili mevzuat genel kurul ve ynetim kurulu kararlar erevesinde TSPAKB ynetir. Birlie ilikin i ve ilemler ise genel sekreter tarafndan yrtlr. Denetleme kurulu ise 3 yeden olumaktadr. TSPAKBnin gelirleri, arac kurulularn bir defaya mahsus verecekleri giri creti, gider paylar, yllk aidat, bir nceki yldan devreden gelir fazlalar, her trl balar, yayn gelirleri, eitim, kurs ve seminer gelirleri ile sair gelirlerdir.
Trkiye Deerleme Uzmanlar Birlii

Trkiye Deerleme Uzmanlar Birlii (TDUB), Sermaye Piyasas Kanununun 40/D maddesine dayanlarak 2009 ylnda Bakanlar Kurulunun karar ile kabul edilen Trkiye Deerleme Uzmanlar Birlii Stats ile 2010 ylnda, tzel kiilie haiz, kamu kurumu niteliinde bir meslek kuruluu olarak faaliyete balamtr. TDUBnin yeleri sermaye piyasas mevzuatna gre gayrimenkul deerleme uzmanl lisansna sahip olan deerleme uzmanlarndan olumaktadr. TDUBnin kurulu amalar arasnda, gayrimenkul deerleme faaliyetlerinin gelimesi, Birlik yelerinin dayanma, zen ve disiplin ierisinde almalarnn salanmas, yelerin mesleki menfaatlerinin korunmas, haksz rekabetin nlenmesi, mesleki konularda yelerin aydnlatlmas ve eitilmesi, gayrimenkul bilgi merkezi kurularak blgesel ve lke genelinde gayrimenkul deerleri konusunda istatistikler oluturulmas yer almaktadr. Trkiye Deerleme Uzmanlar Birliinin kuruluu ile birlikte, deerleme mesleini icra eden meslek mensuplar birlik ve dayanma salayabilecekleri, mesleki standartlar ve ilkeleri kendi kendilerine belirleyebilecekleri bir atya kavumutur. TDUBnin organlar genel kurul, ynetim kurulu ve denetleme kuruludur. Genel kurul Birliki en yksek karar organ olup Birlik yelerinden oluur. Ynetim kurulu ve denetleme kurulunun seimi, genel kurul tarafndan gizli oyla ve yarg gzetimi altnda gerekletirilir. Ynetim kurulu, genel kurulca seilen yedi asl ve yedi yedek yeden oluur. Ynetim Kurulu, ilk toplantsnda, yeleri arasndan bir
105
ynetim kurulu bakan, bir de bakan vekili seer. Ynetim Kurulu bakan ayn zamanda Birlikin de bakandr. Bakan, Birlikin en st amiri olup Birlikin genel ynetimi ve temsili ile grevlidir; idari merciler ve yarg mercileri ile nc kiilere kar Birliki temsil eder ve stat, ilgili mevzuat, genel kurul ve ynetim kurulu kararlar erevesinde Birliki ynetir. Birlie ilikin i ve ilemler genel sekreter tarafndan yrtlr. Genel sekreter Ynetim Kurulu tarafndan atanr. Birliin gelirleri, yelerinin bir defaya mahsus deyecekleri giri creti, yllk aidatlar, SPK tarafndan deerleme hizmeti vermek zere listeye alnm gayrimenkul deerleme irketlerinden alnan yllk katk paylar, bir nceki yldan devreden gelir fazlalar, her trl balar, yayn gelirleri, eitim, kurs ve seminer gelirleri dier gelirlerdir.
106
zet
AM A
Sermaye Piyasas Kurumlarn saymak. Sermaye Piyasas Kurulu Borsalar Takas Ve Saklama Kurulular Arac Kurumlar Yatrm Ortaklklar Fonlar Portfy Ynetim ve Saklama irketleri Varlk Ynetim irketleri Gayrimenkul Deerleme irketleri Yatrm Danmanl Bamsz Denetim Kurulular Derecelendirme Kurulular Konut Finansman Kurumlar potek Finansman Kurulular Sermaye Piyasas Lisanslama Sicil Ve Eitim Kuruluu Yatrmclar Koruma Fonu Sermaye Piyasas Meslek Birlikleri Sermaye Piyasas Kurulunu aklamak. Sermaye Piyasas Kurulu (Kurul), 1981 ylnda 2499 Sayl Sermaye Piyasas Kanunu ile kurulmutur. Yetkilerini kendi sorumluluu altnda bamsz olarak kullanan, idari ve mali zerklie sahip dzenleyici ve denetleyici bir kamu kurumudur. Kurulun temel grevi, sermaye piyasasnn gven, aklk ve kararllk iinde almas ve tasarruf sahiplerinin hak ve yararlarnn korunmasn salamaktr. Kurul, Bakanlar Kurulu karar ile atanan yedi yeden olumaktadr. Bakanlar Kurulu yedi ye arasndan bir kiiyi Kurul Bakan olarak belirlemektedir. Kurul bakan ve yelerinin grev sreleri alt yl olarak belirlenmitir. Sresi bitenlerin tekrar atanmalar mmkndr. Bakan dndaki yelerin te biri iki ylda bir yenilenir. Kurul almalar, Kurul bakan ve bakan yardmclklarna bal alan hizmet birimleri tarafndan yaplmaktadr. Hizmet birimleri, daire bakanlklar ile bunlara bal olarak alan daire bakan yardmclar, uzmanlar ile mdrlkler bnyesindeki servisler ve memurlardan olumaktadr.
A M A
AM A
Borsalar tanmlamak. stanbul Menkul Kymetler Borsas (MKB), 91 Sayl Kanun Hkmnde Kararnameye dayanlarak kurulan, yetkilerini kendi sorumluluu altnda bamsz olarak kullanan ve Sermaye Piyasas Kurulunun gzetim ve denetimine tabi, kamu tzel kiiliine haiz bir kurumdur. MKB 26 Aralk 1985 tarihinde kurulmu ve 3 Ocak 1986 tarihinde faaliyete balamtr. Vadeli lem ve Opsiyon Borsas A. (VOB) 4 ubat 2005 tarihinde faaliyete balamtr. VOB bnyesinde hisse senedi, dviz, faiz ve emtia olmak zere drt ayr piyasa mevcuttur. Hisse senedi piyasasnda hisse senedi endekslerine, dviz piyasasnda yabanc paralara, faiz piyasasnda hazine bonosu, devlet tahvili veya dier ksa ve uzun vadeli faiz oranlarna, emtia piyasasnda ise hisse senedi, dviz ve faiz dnda kalan emtia ve dier dayanak varlklara dayal vadeli ilem szlemelerinde ilem yaplmaktadr. stanbul Altn Borsas (AB), 1993 ylnda Kymetli Maden Borsalarnn Kurulu ve alma Esaslarna Dair Genel Ynetmelik erevesinde 26 Temmuz 1995 tarihinde faaliyete balamtr. ABda standart, standart d, cevherden retim altn, gm ve platin zerine spot ilemlerin yapld Kymetli Madenler Piyasas, dn ve sertifika ilemlerinin yapld Kymetli Madenler dn Piyasas ile elmas ve kymetli talarn ilem grd Elmas ve Kymet Ta Piyasas bulunmaktadr. Piyasada ilemler /kg, US$/ons, EUR/ons zerinden gerekletirilmektedir. Takas ve Saklama Kurulularn aklamak. MKBnin faaliyete getii ilk dnemlerde, hisse senedi alm satm ilemlerinin takas yelerin kendi arasnda gerekleiyordu. Takas ilemleri 1988 ylndan itibaren MKB bnyesinde kurulan mdrlk tarafndan yaplmaya balanm, Ocak 1992 tarihinde ise takas ve saklama yetkisi, MKB ve yelerinin ortakl ile kurulan MKB Takas ve Saklama A..ye verilmitir. 1996 Ocak ayndan itibaren MKB Takas ve Saklama Bankas A.. (Takasbank) adyla kalknma ve yatrm bankasna dnmtr.
A M A
107
Merkezi Kayt Kuruluu (MKK), Sermaye Piyasas Kanununun 10/A maddesi uyarnca, sermaye piyasas aralarn ve bunlara bal haklar, bilgisayar ortamnda, yeler ve hak sahipleri itibariyle kayden izlemek zere kurulmu bir anonim irket olarak faaliyette bulunmaktadr. Ayrca Yatrmclar Koruma Fonunu idare ve temsil etmektedir. Sermaye Piyasas Kurulu tarafndan tedrici tasfiyelerine karar verilen arac kurumlarn tasfiye ilemlerini Yatrmclar Koruma Fonu adna ilgili mevzuat hkmleri erevesinde yrtlmesinden de sorumludur.
A M A
Yatrm Ortaklklarn tanmlamak. Yatrm ortaklklar, sermaye piyasas aralar, gayrimenkul, altn ve dier kymetli madenler portfylerini iletmek amacyla kurulan anonim ortaklklardr. Bu portfyler mstakilen bu unsurlardan oluabilecei gibi, karma da olabilir. Yatrm ortaklklarnn temel fonksiyonu, kk tasarruf sahiplerinin birikimlerini bir havuzda toplayarak, deiik menkul kymetlerden oluacak bir portfye yatrmak ve bu yolla elde ettikleri kazanc paydalar ile paylamaktr.
108
Kendimizi Snayalm
1. lkemizde, sermaye piyasas kurumlar, aadaki kanunlardan hangisinde dzenlenmitir? a. Sermaye Piyasas Kanunu b. Trk Ticaret Kanunu c. Medeni Kanun d. Borlar Kanunu e. Vergi Usul Kanunu 2. Sermaye Piyasas Kurulu hangi tarihte kurulmutur? a. 1974 b. 1980 c. 1981 d. 1990 e. 2000 3. Sermaye Piyasas Kurulu ka yeden olumaktadr? a. 5 ye b. 6 ye c. 7 ye d. 8 ye e. 9 ye 4. Kurul bakan ve yelerinin grev sreleri ne kadardr? a. Be Yl b. Alt Yl c. Yedi Yl d. Sekiz Yl e. Dokuz Yl 5. Vadeli lem ve Opsiyon Borsas A. (VOB) hangi tarihte faaliyete balamtr? a. 24 Ocak 1980 b. 29 Ekim 1990 c. 1 Ocak 2000 d. 18 Mart 2003 e. 4 ubat 2005 6. stanbul Altn Borsas (AB), hangi tarihte faaliyete balamtr? a. 24 Ocak 1980 b. 29 Ekim 1990 c. 26 Temmuz1995 d. 18 Mart 2003 e. 4 ubat 2005 7. MKB Takas ve Saklama Bankas A.. hangi tarihte kalknma ve yatrm bankasna dnmtr? a. 1996 b. 1997 c. 1999 d. 2000 e. 2001 8. Sermaye piyasas aralar, gayrimenkul, altn ve dier kymetli madenler portfylerini iletmek amacyla kurulan anonim ortaklk aadakilerden hangisidir? a. Yatrm Fonlar b. Takas Kurulular c. Arac Kurumlar d. Derecelendirme Kurumlar e. Yatrm Ortaklklar 9. Karlatrma ltnn arlkl vadesi 0 - 45 gn olan fonlar aadakilerden hangisidir? a. Tahvil - Bono Fonlar b. Karma Fonlar c. Hisse Senedi Fonlar d. Likit Fonlar e. Uluslararas Fonlar 10. Bankalar, zel finans kurumlar ve dier mali kurumlarn alacaklar ile dier varlklarnn satn alnmas, yeniden yaplandrlarak satlmas amacna ynelik olarak faaliyet gstermek zere kurulan irket aadakilerden hangisidir? a. Varlk Ynetim irketleri b. Takas Kurulular c. Arac Kurumlar d. Derecelendirme Kurumlar e. Yatrm Ortaklklar
109
Yaamn inden
Kredi derecelendirme kurulular SECsin kskacnda ABDde Sermaye Piyasas Dzenleme Kurulu (SEC), uluslararas kredi derecelendirme kurulularyla ilgili ilk yllk deerlendirmesini aklad. ECin raporuna gre, aralarnda Standard and Poors (S&P), Moodys ve Fitchin de yer ald 10 kredi derecelendirme kuruluunun deerlendirmelerinde grnr hatalar bulunuyor. Sz konusu kurulularn zamannda ve doru aklamalar yapmadna dikkat eken SEC, kurulularn alanlarn kar atmalarn kontrol etmekte yetersiz kalmak gibi ciddi problemleri bulunduunu vurgulad. SEC, raporunda en sorunlu kredi derecelendirme kurulularnn hangileri olduuna ilikin bilgi vermedi, ancak en nemli kredi derecelendirme kurulularndan ikisinin de kar atmalarnn ynetilmesine ilikin belirli politikalara sahip olmadna vurgu yapt. En nemli kurulutan birinin derecelendirme metodolojisini doru ekilde takip etmediini kaydeden SEC, kredi derecelendirme kurulularnn da kendi sorunlarn deerlendirmelerini ve zmelerini beklediklerini vurgulad. Uluslararas kredi derecelendirme kurulular, 2007de ABDde patlak veren tutsat (mortgage) krizinde kurumlar yksek notla deerlendirmekle ve gerei yanstmamakla sulanmt Kaynak:http://ekonomi.milliyet.com.tr/kredi-derecelendirme-kuruluslari-sec-sin-kiskacinda/ekonomi/ekonomidetay/02.10.2011/1445819/default.htm 20.01.2012 lulara, Yasa borcunuzun olutuu tarihi kapsamayacak bilgisi veriliyor. Gazetemize faksla ulaan bir kartzede, 2003 ve 2004te oluan iki borcu nedeniyle bir varlk ynetim irketinden arandn belirterek, Borcumun 11 bin liraya ulatn ancak 4 bin liraya uzlaabileceimizi sylediler. Yeni yasay beklediimi ifade edince, Yasa sizi kapsamyor dediler bilgisini verdi. Yasa herkesi kapsyor Borlulara verilen bu bilgide doruluk pay yok. Batk kart borcunu yeniden yaplandracak dzenlemeyi nceki gn Devlet Bakan Ali Babacan aklad. Babacan, Mays 2009 ve ncesinde oluan tm takipteki kart borlarnn yeniden yaplandrlacan syledi. Ancak dzenlenen taslak dn TBMMye gnderildi. Taslak Mecliste gerekli almalar yapldktan sonra yasalaacak ve son halini alacak. Borlularn, yasann kendilerini de kapsayacan bilerek hareket etmeleri gerekiyor. Tasary inceleyin Varlk ynetim irketleri ve bankalar, sorunlu hale gelen kredi ve kredi kart borlar iin, zaten bir sredir taksitlendirme, daha dk faiz sunma gibi yeniden yaplandrma almalar yrtyor. Uzmanlar, borlulara, yaplan bu teklifleri deerlendirirken, karlatrma yapmalarn neriyor. Hkmetin yeni dzenlemesi, borlulara, yeni borlarnn ne kadar olduunu kendi balarna hesaplama olana veriyor. nerilen teklif bu borcun altnda kalyorsa, yasa kmadan uzlamak da mmkn. Varlk ynetim irketleri u ana kadar 313 bin kiinin, faiziyle birlikte 720 milyon liray bulan kredi kart borcunu satn ald. Bu irketler, sorunlu alacaklar, alacak tutarnn drtte biri fiyata satn alabiliyorlar. rnein Tasarruf Mevduat Sigorta Fonunun (TMSF) 2005 ylnda gerekletirdii ihalede, 900 milyon dolarlk alacak, 161 milyon dolar pein ve tahsilattan yzde 43 pay deme taahhdyle satn alnmt. Ucuza satn alyorlar Krizin bankalarn takipteki kredilerini ykselttii bu yl iinde de, bankalarla varlk ynetim irketleri arasnda birbiri ardna drtte bir, altda bir fiyatlarla anlamalar yapld. Varlk ynetim irketleri, Trkiyede bankaclk sisteminin kt 2001 ylndaki krizin ardndan, bankalarn kt aktifleri temizlemelerine yardmc olmak iin kurulmutu. Kaynak: http://www.radikal.com.tr/Radikal.aspx?aType=RadikalDetayV3&Date=17.06.2009&ArticleID=940855 20.01.2012
Okuma Paras
Kredi kart borlular dikkat, varlk ynetim irketlerinin kurban olmayn! Hkmetin, batk kredi kart borlarn yeniden yaplandrma plan, varlk ynetim irketlerini harekete geirdi. Bankalardan sorunlu alacaklar dk fiyata satn alan, ardndan bu alacaklarn tahsili iin borlularla balant kuran varlk ynetim irketlerinin alanlar, yasa kmadan nce tahsilat hzlandrmak iin telefonlara sarld. Alan telefonlarda, borlulara taksitli ve dk faizli deme planlar sunuluyor. Ancak bu irketlerin elemanlarndan bazlar ikna faaliyeti kapsamnda, yanl bilgilendirme yapyor. Nasl kandryorlar? Varlk ynetim irketlerinin alacak tahsili almasyla ilgili gazetemize ikyetler ulat. Buna gre, baz bor-
110

1. a 2. c 3. c 4. b 5. e 6. c 7. a 8. e 9. d 10. a Yantnz yanl ise, Sermaye Piyasas Kurumlar konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise, Sermaye Piyasas Kurulu konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise, Sermaye Piyasas Kurulu konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise, Sermaye Piyasas Kurulu konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise, Borsalar konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise, Borsalar konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise, Takas ve Saklama Kurulular konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise, Yatrm Ortaklklar konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise, Fonlar konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise, Varlk Ynetim irketleri konusunu yeniden gzden geiriniz. Sra Sizde 3 Sermaye piyasas aralarn ve bunlara bal haklar, bilgisayar ortamnda, yeler ve hak sahipleri itibariyle kayden izlemek ve yatrmclar Koruma Fonunu idare ve temsil etmektedir. Sra Sizde 4 Yatrm ortaklklarna kurulu ve faaliyet izni verilebilmesi iin, anonim ortaklk eklinde kurulmas gerekmektedir. Balang sermayelerinin Sermaye Piyasas Kurulunca belirlenen miktardan az olmamas, hisse senetlerinin nakit karl karlmas, ticaret nvanlarnda Yatrm Ortakl ibaresinin bulunmas, esas szlemelerinin Sermaye Piyasas Kanunu hkmlerine uygun olmas, kurucularnn mflis olmamas gibi ilgili mevzuatta aka belirtilen artlarn salanmas gerekir. Sra Sizde 5 Konut Finansman Fonlar Menkul Kymet Yatrm Fonlar Varlk Finansman Fonlar Bireysel Emeklilik Fonlar Sra Sizde 6 Yatrm danmanl faaliyeti, Sermaye Piyasas Kurulundan yetki belgesi alm kurumlarca yrtlr.

Sra Sizde 1 Sermaye Piyasas Kurulu, Borsalar, Takas ve Saklama Kurulular, Arac Kurumlar, Yatrm Ortaklklar, Fonlar, Portfy Ynetim ve Saklama irketleri, Varlk Ynetim irketleri, Gayrimenkul Deerleme irketleri, Yatrm Danmanl, Bamsz D Denetim Kurulular, Derecelendirme Kurulular, Konut Finansman Kurumlar, potek Finansman Kurulular, Sermaye Piyasas Lisanslama Sicil ve Eitim Kuruluu, Yatrmclar Koruma Fonu, Sermaye Piyasas Meslek Birlikleri. Sra Sizde 2 Hisse senetleri piyasas, Ulusal Pazar, Kurumsal rnler Pazar, kinci Ulusal Pazar ve Gzalt Pazarndan olumaktadr. Kotasyon artlarn salayamayan, gelime ve byme potansiyeline sahip irketlerin hisse senetleri ise Gelien letmeler Piyasasnda ilem grebilir. Bunun dnda halka ak olmakla birlikte paylar MKBde ilem grmeyen irket hisse senetlerinin ilem grmesi amacyla, MKB bnyesinde, Serbest lem Platformu oluturulmutur.

www.spk.gov.tr www.imkb.gov.tr www.vob.org.tr www.iab.gov.tr www.takasbank.com.tr www.mkk.com.tr www.ykf.org.tr www.tspakb.org.tr www.tdub.org.tr
5
Amalarmz indekiler
Bu niteyi tamamladktan sonra; Finansal aralar ile ilgili temel kavramlar aklayabilecek, Menkul kymet ve kymetli evrak arasndaki farkll anlayabilecek, Sermaye Piyasas Kanununda belirtilen amalar tanmlayabilecek, Tahvilin stnlk ve eksiklerini aklayabilecek, Trev rnler ve kredi trevlerinin kullanmn deerlendirebileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
Sermaye Piyasas Menkul Kymet Hisse Senedi Trev rnler Kredi Trevleri
Sermaye Piyasas Aralar
SERMAYE PYASASI LE LGL TEMEL KAVRAMLAR SERMAYE PYASASI MEVZUATINDA YER ALAN FNANSAL ARALAR DER SERMAYE PYASASI ARALARI VE TEKNKLER
Sermaye Piyasas Aralar

SIRA SZDE SIRA SZDE
SERMAYE PYASASI LE LGL TEMEL KAVRAMLAR

Finansal piyasalar, fonlarn arz ve talep sresine gre para piyasas ve sermaye piDNE LM yasas olarak ikiye ayrlmaktadr. Para piyasas ksa vadeli fon arz ve talebinin karlat piyasa olarak tanmlanrken sermaye piyasas bir yldan daha uzun sreli S O R U fon arz ve talebinin karlat piyasa olarak tanmlanr.
D K K2010) AT Semih Bker, Rza Akolu, Gven Sevilin, Finansal Ynetim, (Ankara, adl kitabnda (ss. 445-4467) finansal piyasalar ilgili daha detayl bilgileri bulabilirsiniz. DNELM S O R U
DKKAT
Finansal piyasalarda ilem gren finansal aralar, eitli zelliklere sahiptir.
SIRA SZDE
SIRA SZDE
Finansal Aralar
AMALARIMIZ
AMALARIMIZ
Finansal piyasalara fon sunanlar dier kii ya da kurumlara sunduklar bu fonlar karlnda fon talebinde bulunanlardan bir belge almaktadr. Bu belgeye menkul kyK T A P unlardr: met veya finansal ara ad verilir. Finansal varlklarn balca zellikleri Paraya evrilebilirlik Blnebilirlik TELEVZYON Geri dnlebilirlik Getiri Vade Sermaye piyasas ile ilgili dier temel kavramlara gemeden nce, finansal araNTERNET lara ilikin sklkla kartrlan menkul kymet ve kymetli evrak ayrmnn yaplmas yararl olacaktr.
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
Menkul Kymet-Kymetli Evrak

Sermaye piyasas aralar, menkul kymetler ve dier sermaye piyasas aralardr. Sermaye Piyasas Kanununun 3.maddesinde menkul kymet; ortaklk veya alacakllk salayan, belli bir mebla temsil eden, yatrm arac olarak kullanlan, dnemsel gelir getiren, misli nitelikte, seri hlinde karlan, ibareleri ayn olan ve artlar Sermaye Piyasas Kurulunca belirlenen kymetli evrak olarak tanmlanmtr. Senetten doan hakkn, senetten ayr olarak beyan edilemeyecei ve bakalarna devredilemeyecei, hak ile senedin birbirine sk skya bal olduu senetlere kymetli evrak denir. Kymetli evrak, ispat vastasdr ve senetten doan haklarn devredilebilmesi, dolam yeteneine sahip olmas amacyla karlmtr. Bu
114
SIRA SZDE
DNELM S O R U
balamda her menkul kymetin bir kymetli evrak olduu ancak her kymetli evrakn menkul kymet olmad sylenebilir. Finansal piyasalarda ilem gren finansal aralar yalnzca sermaye piyasas aralar deildir. Para piyasasnda ilem gren balca finansal aralar u ekilde sralanabilir: SIRA SZDE Hazine bonosu Banka bonosu DNELM Mevduat sertifikas Finansman bonosu O R U repo Repo Sve ters Sermaye piyasas aralar ile para piyasas finansal aralar farkl zellikler gsD K Kfinansal AT terirler. Bir yldan az sreye sahip finansal aralar para piyasas, daha uzun sreli olanlara sermaye piyasas finansal aralar denir.
SIRA SZDE
DKKAT
SIRA SZDE
Sermaye Piyasas Kurulu

AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
8/4644 sayl 26.04.1982 tarihli Sermaye Piyasas Kurulu Tekilat, Grev ve alma AMALARIMIZ Esaslar Ynetmeliinin 7. Maddesi Kurulun kurulu amalarn Sermaye Piyasas Kurulu; sermaye piyasasnn gven, aklk ve kararllk iinde almasn, menkul kymetler K T A ve P sermaye piyasas ile ilgili kurulular hakknda kamunun aydnlatlmasn, tasarruf sahiplerinin hak ve yararlarnn korunmasn, ortaklklarda mlkiyetin yaygnlatrlmasn, menkul kymetler borsalarnn almasna, gelimesine elverili bir ortamn hazrlanmasn salayc dT E ve L E Vyaygnlamasna ZYON zenleme, denetleme, inceleme, aratrma ve aklamalar yaparak, bata sanayi kurulularnn hisse senetleri olmak zere tasarruflarn menkul kymetlere yatrlmasn zendirmek, sermaye piyasasndaki salksz gelime eilimlerini nlemek, N T E R N Eve T sermaye piyasasyla ilgili kurulular yurt ekonomisinin yaratasarruf sahipleri rna ynlendirmek sureti ile, halkn iktisadi kalknmaya etkin ve yaygn bir ekilde katlmasn gerekletirmek, amacyla kurulmutur cmlesi ile zetlemitir.
SIRA SZDE
Sermaye Piyasas Kurulunun var olma gerekeleri nelerdir? SIRA SZDE

D N E LKanunu M Sermaye Piyasas uygulamasnda kaytl sermaye; anonim ortaklklarn esas szlemelerinde hkm bulunmak kaydyla, ynetim kurulu karar ile Trk Ticaret Kanununun sermayenin artrlmasna dair hkmlerine tabi olmakszn S O R U hisse senedi karabilecekleri azami miktar gsteren, Ticaret siciline tescil edilmi sermayeleridir eklinde aklanmtr. Tanmdan da anlalabilecei gibi kaytl DKKAT sermaye sisteminin getirilme nedeni, halka ak anonim ortaklklarn sermaye artrmlarnn kolaylatrlmas ve formalitelerin azaltlmas olduu anlalmaktadr.
DNELM S O R U
Kaytl Sermaye Sistemi
DKKAT
SIRA SZDE SIRA SZDE AMALARIMIZ

DNELM
SIRA SZDE
Kaytl sermaye getirilme nedeni nedir? SIRAsisteminin SZDE

AMALARIMIZ SERMAYE PYASASI MEVZUATINDA YER ALAN D N LM FNANSALE ARALAR
K T A P S O R U
DE V K KZA TEL YT ON
Bu blmde sermaye piyasas mevzuatnda yer alan hisse senetleri ve trleri ile K T A P borlanma aralar S O R U olarak tahvil ve trlerinin yan sra varant, kar ve zarar ortakl belgesi, varla dayal menkul kymetler, gayrimenkul sertifikas, ipotekli sermaye piyasas aralar, varlk teminatl menkul kymetler, yatrm fonu katlma belgeK KZAYTO N T ED LE V leri vb. sermaye piyasas aralar aklanacaktr.
SIRA SZDE NTERNET AMALARIMIZ
5. nite - Sermaye Piyasas Aralar
115
Hisse Senetleri
Hisse senedi, sermayesi paylara blnm ve karlnda kymetli evrak niteliinde pay senedi karabilen anonim irket veya sermayesi paylara blnm komandit irketlerin yasal ekillere uygun olarak dzenledikleri belgeler olup sermayenin belli bir orann temsil eden ve sahiplerine o oranda ortaklk hakk salayan senetlerdir. Anonim irketler, z sermaye gereksinimlerini hisse senedi ihra ederek karlarlar. letmeler, ihra ettikleri hisse senetlerinin tmn halka sunmayabilirler. Halka sunulmayan bu hisse senetleri, irket kasasnda tutulduundan kasa hisse senetleri olarak bilinir. Yatrmclarn ellerindeki hisse senetleri, karlm veya dolamdaki hisse senetleri olarak ifade edilir. letmeler, daha fazla fon salamak iin, daha fazla hisse senedi ihra edebilirler. Ancak, anonim irketlerin ortaklarna sormadan karabilecekleri sermaye tavan sz konusudur. Bu tavan kaytl sermaye olarak ifade edilir. Kaytl sermaye, irketlerin esas szlemelerinde hkm bulunmak kaydyla ve ynetim kurulunun da kararyla, TTKdeki sermaye arttrlmasna ilikin hkmlere tabi olmakszn karabilecekleri azami sermaye tutarn gsterir. Hisse senedi, irket sermayesinin belirli bir ksmn temsil eder ve sahibine her trl ortaklk haklarndan yararlanma imkn salar. Bu haklar unlardr: Ortaklk hakk, Ynetime katlma (oy) hakk, Kr pay (temett) ve temett avans alma hakk, Rhan hakk (yeni pay alma hakk), Bedelsiz pay alma hakk Tasfiyeden pay alma hakk, Bilgi edinme hakk salar. Hisse senedi sahiplerinin en nemli haklarndan birisi, oy kullanma hakkdr. Hisse sahiplerinin bir baka hakk, yeni karlacak hisse senetlerinden ncelikle satn alma hakkdr. Buna rhan hakk denilmektedir.
Hisse senedi: Anonim irketlerde ve sermayesi paylara blnm komandit irketlerde, sermayenin belli bir orann temsil eden menkul kymettir.
Kasa hisse senetleri: Halka sunulmayan, irketin elinde bulunan hisse senetleridir.
Rhan hakk: Mevcut ortaklarn, yeni ihra edilecek hisse senetlerinden ncelikli satn alma hakkdr.
Hisse Senedi Trleri

Hisse senetleri, deiik alardan aadaki ekilde snflandrlabilir:
Tedavl Bakmndan Hisse Senetleri

Nama yazl hisse senetleri: Nama yazl hisse senetleri, irket defterinde yazl kimseler adna dzenlenir. Mlkiyetin devri, ana szlemede aksine hkm olmadka, hisse senedinin, satn alana teslimi ve irket pay defterine kayd ile gerekleir. Hamiline yazl hisse senetleri: Hamiline yazl hisse senetlerinde mlkiyet devri, hisse senedinin satn alana teslimi ile olur. irketlerin bu tr hisse senetleri karabilmeleri iin, hisse senedi bedellerinin tamamen denmesi gerekir. Bu tr hisse senetlerinin devri kolay olmaktadr.
Sermaye Artlarna Gre Hisse Senetleri

Bedelli hisse senetleri: Bedelli hisse senetleri, karlnda irkete taze para girii salayan senetlerdir. Bedelli hisse senetleri, kurulu aamasnda veya sermaye artrmlarnda, eski ortaklarn rhan haklarn kullanmalaryla veya halka arz yoluyla nc kiiler tarafndan satn alnrlar.
116
SIRA SZDE
Bedelsiz hisse senetleri: Bedelsiz hisse senetleri ise, datlmayan krlar, yeniden deerleme deer art fonu, sabit varlklarn satndan elde edilen kazanlar veya itiraklerdeki deer artlarnn sermayeye eklenmesi nedeniyle karlan ve SIRA SZDE iletmeye fon girii salamayan hisse senetleridir.
DNELM hra Deerine Gre Hisse Senetleri
DNELM S O R U
DKKAT
Primsiz hisse senedi: zerinde yazl deer ile dier bir ifadeyle nominal deerden ihra edilenShisse O R U senetleridir. Primli hisse senedi: Nominal deerlerinden yksek bir bedelle ihra edilen hisse senetleridir.
DKKAT
Sahiplerine Saladklar kar Asndan Hisse Senetleri

SIRA SZDE SIRA SZDE Adi hisse senetleri ve mtiyazl hisse senetleri olarak snflandrlabilir.
AMALARIMIZ Adi hisse senetleri, sahibine

btn haklar salayan hisse senedidir.
K T A P Senedi: Ana mtiyazl Hisse szlemeyle birtakm nceliklere ve imtiyazlara sahip olan ve getirisi belirli hisse senedidir. Tolan ELE VZY ON
AMALARIMIZ Hisse senetleri, ana szlemede aksine bir hkm yoksa sahiplerine eit haklar salar ve adi hisse senetleri olarak adlandrlr. Adi hisse senetleri, sahiplerine, genel kurulda eit oy hakk ile kr datm ve tasfiyede eit pay alma hakk tanrlar. K T A P Baz hisse senetlerine kra itirak ve tasfiye gibi konularda ana szleme ile bir takm ncelikler veya imtiyazlar tannabilir. Bunlara imtiyazl hisse senetleri denir. mtiyazl hisse senetleri; kr pay birikmeli, birikmesiz, oy hakk olan, olmayan; TELEVZYON adi hisse senediyle deitirilebilir, deitirilemez; geri deme tarihi olan, olmayan; kra katlmal, katlmasz olarak trlere ayrlabilir.
Adi Hisse Senetleri ve mtiyazl Hisse Senetleri
NTERNET
Hisse senetleri ve trleri ile ilgili detayl bilgiye http://spk.gov.tr/displayfile.aspx?actiNTER NE T on=displayfile&pageid=76&fn=76.pdf adresinden ulaabilirsiniz.
Oydan Yoksun Hisse Senetleri

Ortaklklarn esas szlemelerinde hkm bulunmak kaydyla sermaye artrm ile ihra edebilecekleri oy hakk hari, sahibine kr payndan ve istediinde tasfiye bakiyesinden imtiyazl olarak yararlanma hakkn ve dier ortaklk haklarn salayan hisse senetleridir. Oydan yoksun hisse senedinin nama yazl olmas zorunludur. Oydan yoksun hisse senetleri, ihra irket asndan alternatif kaynak yaratrken irketin ortaklk yaps ve ynetim dzeni korunmaktadr. Yatrmclara ise alternatif bir yatrm arac sunulmaktadr. Oydan yoksun hisse senedi sahipleri iin, esas szlemede gsterilecek oranda kr paynda imtiyaz tannmas zorunludur ve imtiyazl kr paylar nakden datlr. Ortaklk, st ste 3 yl kr datamazsa veya mevzuat uyarnca izin verilmedii halde, herhangi bir nedenle bir yl oydan yoksun hisse senedi imtiyazna ilikin kr datmn yapamayabilir. Bu durumda senet sahipleri, bu durumlarn kesinletii genel kurul toplant tarihini izleyen yl, esas sermayeye katlmalar ile orantl olarak oy hakkn elde eder ve buna bal olarak imtiyazl bu paylar adi pay hline dnr. Ayrca esas szlemede hkm bulunmak kaydyla, belirlenecek bir sre sonunda bu senetler adi hisse senedine dnebilir.
Oydan Yoksun Hisse Senetleri: Sahibine oy hakk hari dier ortaklk haklar salayan hisse senetleridir.
Katlma ntifa Senedi: Krdan pay alma, yeni hisse senedi alma gibi bir takm haklara sahip olan, ancak ortaklk hakk salamayan hisse senedidir.
Katlma ntifa Senedi

Sahiplerine, ortaklk hakkna sahip olmakszn krdan pay alma, tasfiye bakiyesinden yararlanma, yeni pay alma ve belli baz olanaklardan yararlanma hakk veren sermaye piyasas aracdr. Katlma intifa senedi, esas szlemede hkm bulun-
S O R U
S O R U
DKKAT
DKKAT
SIRA SZDE
SIRA SZDE
117
mak koulu ile genel kurul kararyla ve sresiz olarak karlabilir ve nama veya AMALARIMIZ hamiline yazl olarak dzenlenebilir. Grel Konuralpin, Sermaye Piyasalar; Analizler, Kuramlar ve Portfy (stanK T Ynetimi, A P bul, 2001) adl kitabnda (ss. 35-36) katlma intifa senedi ile ilgili temel bilgileri bulabilirsiniz.
AMALARIMIZ
K T A P
Borlanma Aralar
TELEVZYON
TELEVZYON
Bu blmde borlanma aralar olarak tahviller ve trleri detayl olarak aklanacaktr.

NTERNET
NTERNET
Tahviller
Tahvil, devletin ya da zel sektr irketlerinin borlanarak orta ve uzun vadeli fon salamak zere karttklar bor senetleridir. letme ortaklar, sermaye gereksinimleri olduunda yeni ortak almaktansa, borlanarak fon ihtiyalarn karlayabilirler. irketler bor para aldklarnda, kar tarafa dzenli faiz demesi yapmay ve anaparay demeyi taahht ederler. Bununla beraber, irket yneticileri, faiz ve anapara demesi konusunda snrl sorumludur. Dier bir ifadeyle iletme, borlarn deyememe durumuna derse ortaklarn borlar demeyip irket varlklarn alacakllara devretme haklar vardr. Bu durum, uygulamada, genellikle borlarn tutarnn irketin varlklar tutarn amas hlinde sz konusudur. Tahviller, yatrmclar asndan, hisse senetlerine gre daha az risk ierdiklerinden, riski sevmeyen yatrmclar asndan ekici olmaktadr. letmeler asndan ise, genellikle tahvil maliyetinin hisse senedi maliyetine gre dk olmas ve faiz olarak yaplan demelerin vergi matrahndan dlebilmesi, ortalama fon maliyetinin dmesine neden olmaktadr. zellikle enflasyon dnemlerinde, tahvil ihracyla fon gereksinimlerini karlayan iletmeler, parann satn alma gcndeki azalma nedeniyle krl kabilirler. Dier yandan iletme, tahvil faiz ve anaparasn deyemedii zaman, iflasla kar karya kalr. letmenin tasfiyesi durumunda ise tahvil sahiplerinin alacaklarn ncelikle tahsil etme haklar vardr. Tahvil ihrac ile borlanmalarda, bazen, balangta demesiz bir dnem olabilir. Ancak, genellikle dzenli bir deme sz konusudur. Halka ak irketlerin tahvillerinde geri deme, itfa fonu araclyla yaplr.
Tahvil: Anonim irketlerin veya iktisadi kamu kurulularnn kard uzun vadeli bor senedidir.
tfa Fonu: iletmelerin, ihra ettikleri tahvillerin geri demesinde kullanmak zere oluturduklar fondur.
Tahvil ile ilgili kavramlar

Nominal deer: tahvil ve bononun vadesinde yatrmcnn eline geecek olan para miktardr. Kupon oran: Nominal deer zerinden yzde olarak belirtilen, tahvil sahibinin alaca faiz miktardr. Vade: Anaparann ve son faiz demesinin yaplaca tarihtir ve tahvilin vadesi 1 yldan az olmamak zere serbeste belirlenebilir. Tahvillerin anaparas, vade bitiminde bir defada veya vade iinde taksitler hlinde denebilir. tfa: borcun borlu tarafndan bir defada veya belirli dnemlerde yaplan demelerle ortadan kaldrlmasdr.
Tahvilin Nominal Deeri: Tahvilin zerinde yazl olan deerdir.
Tahvil Trleri
Tahviller; gvenceli, kra itirakli, primli vb. zelliklere bal olarak snflandrlabilirler.
DKKAT
DKKAT
SIRA SZDE
SIRA SZDE
118 AMALARIMIZ
AMALARIMIZ
K T A P
Turhan Korkmaz K T AveP Ali Ceylann, Sermaye Piyasas ve Menkul Deer Analizi, (Bursa, 2010) adl kitabnda (ss. 201-212) tahvil ve trleri ile ilgili temel bilgileri bulabilirsiniz.
TELEVZYON
Gvenceli Tahviller
Tahvil belli bir dnem iin faiz ve dnem sonunda anaparay geri demeyi ifade eden bir borlanma senedidir. Bununla beraber gerek faiz, gerekse anapara deNTE RNET mesi iin bir karln bulundurulmas durumunda, gvenceli tahviller anlalr. Ama, iletmenin demeleri yapamamas olaslna kar, baz varlklarn gvence olarak bulundurulmasdr. letme, tahvil faiz veya anaparasn deyemez duruma derse gvence olarak belirtilen varlk veya varlklar satlarak tahvil sahiplerine gerekli demeler yaplr.
TELEVZYON
NTERNET
Gvencesiz Tahviller
Bu tr tahvil sahipleri iin gvence, iletmenin tm mal varldr. Baka bir ifadeyle, tahvil sahibinin alacann gvencesi olarak, belli varlk veya varlklar belirlenmemitir. Bu durumda olan tahvil sahiplerinin korunmas, gvenceli tahvil sahipSIRA SZDE lerine gre farkldr. Rehinli veya ipotekli tahvil sahiplerine alacaklar dendikten sonra kalan tutar, gvencesiz tahvil sahiplerine denir. Bu nedenle, tahvil sahipleD NELM rinin haklar belirli varlklarla deil, iletmenin varlklar ile korunmutur.
SIRA SZDE
DNELM
SIRA SZDE S O R U
SZDE Gvenceli veSIRA gvencesiz tahvil arasnda yatrmc asndan fark nedir? S O R U
K KE A LT M DD N
SIRA S O SZDE R U
Gvencesiz D tahvil ihrac, iletmenin varlklarnn yapsna ve kredi verilebilirliine balD KN KE ALT M dr. Eer iletmenin kredi verilebilirlii yksek ise, varlklarn bir ipotee gerek duymadan tahvil ihra edebilir. te yandan, kredi verilebilirlii ok zayf olan iletmeler iin, SIRA S O SZDE R U tahvil ihracnda btn varlklarn ipotei sz konusu olabilir.
DKKAT AMALARIMIZ
Kra itirakli tahvil: Sahibine hem faiz hem de SIRA pay SZDE krdan alma hakk K tahvildir. T A P veren
AMALARIMIZ TELEVZYON K T A P NTERNET TELEVZYON
Kra tirakli Tahviller, yatrmclara, hem faiz elde etme hem de kra katlma olana salar. SIRA Kra SZDE itirakli tahviller, iletmenin krl olmas durumunda deme yaplacandan hisse senetlerine benzemektedir. Ancak, iki noktada imtiK T imtiyazl A P yazl hisse senetlerinden ayrlrlar. letme krl ise, tahvil sahipleri demenin yaAMALARIMIZ Ayrca, faiz demeleri vergi matrahndan da dlebilir. Biplmasn isteyebilirler. lindii gibi, T E imtiyazl L E V Z Y O N hisse senetleri iin denen kr paylar, vergi matrahndan dlememektedir.
K T A P
Kra tirakli D K KTahviller AT AMALARIMIZ
denim Fonlu Tahviller

denim fonu, tahvillerin anapara taksitlerinin geri denmesi iin oluturulan bir fonT E L E V iletmeler ZYON dur. Genellikle, iin tahvil borlarn bir defada demek olduka zor olmaktadr. Bu nedenle, iletmeler, her yl belli tutardaki tahvil borlarn demek isterler. denim fonlu tahviller, zel bir gvence ierdiklerinden, ihra durumunda daha yksek bir fiyatla satlr. Bu nedenle, ihra eden iletmeye maliyetleri dktr.
NTERNET NTERNET
NTERNET
Primli Tahviller
Tahvillerde prim, ya ihra ya da itfa primi eklinde olabilir. Tahvil, zerinde yazl nominal deerinden daha dk bir deerle satlyorsa ihra primi sz konusu
119
tfa primi: Tahvilin zerinde yazl nominal deerinden daha dk bir deerle satlmasdr.
olur. tfa annda, tahvil sahibine, tahvilin nominal deerinden daha yksek bir deer deniyorsa bu durumda da itfa primi sz konusudur.
kramiyeli Tahviller
Tahvillerin pazarlamasn kolaylatrmak iin, faiz yannda, belirli zamanlarda kura ekilmesi yoluyla baz tahvillere ikramiye verilebilir. lkemizde irketlerin ikramiyeli tahvil ihra etmeleri mmkn deildir. Hangi tahvil trnn Trkiyede uygulamas bulunmamaktadr?
SIRA SZDE SIRA SZDE
Endeksli Tahviller
Endeksli tahviller, faiz demeleri bir fiyat endeksine balanm olan tahvillerdir. Endeks olarak enflasyon oran, altn, dviz veya herhangi bir maln fiyat esas alS O R U nabilir.
DNELM
DNELM S O R U
Faizi Tahvil Olarak denebilen Tahviller
Faizi Tahvil Olarak denebilen Tahviller, adndan da anlalaca gibi, iletmeye, faizi ister nakit, isterse nominal deeri buna eit tahvil eklinde deme olana saSZDE lar. Bu tr tahviller, ihra eden iletmeye nemli bir stnlk SIRA salar. letme nakit skntsna derse yatrmcya nakit deme yerine yeni tahviller vermektedir.
DKKAT
DKKAT
SIRA SZDE
Riskli Tahviller
AMALARIMIZ
AMALARIMIZ
Riskli tahviller (Junk Bonds), finansal adan olduka riskli olan iletmelerin kartm olduklar borlanma aralardr. zellikle, ABDde 1980 sabit geK T ncesi A P tirili aralara yatrm yapan yatrmclar, emeklilik ve sigorta fonlar, genellikle bu tr yksek riskli tahvillere yatrm yapmay pek tercih etmemilerdir. Dolaysyla, riskli iletmelerin, neredeyse tahvil piyasasndan finansman imT E L E V salamalar ZYON knsz hle gelmitir. Bu olaylardan hemen sonra, Michael Milken adl bir finans uzman, tarihi veriler zerinde yapt ampirik almalarla, riskli tahvillerin getirilerinin, katlanlan riskin zerinde olduunu gstermitir. Bu aratrma, zellikT E R N E T portfylele kurumsal yatrmclar ikna ederek byk tutarlarda riskli N tahvilleri rine almalarna neden olmutur. Bu gelimeler, riskli tahvillerin yeniden domasna neden olmutur.
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
Sfr Kuponlu Tahviller

Bu tr tahvil sahiplerine, isminden de anlalaca gibi, vade boyunca hibir faiz demesi yaplmaz. Yatrmcya, vade sonunda denecek tutar, sfr kuponlu tahvilin nominal deeri, yani zerinde yazl deeridir. Yatrmcnn faiz geliri, nominal deerle, satn alma deeri arasndaki farktr.
Tahvilin stnlkleri ve Snrllklar

Uzun vadeli bir finansman arac olan tahvil, yatrmc asndan riski az, belirli bir faiz geliri ve iletme zerinde zayf bir denetimi olan bir menkul kymettir. Tahvilin ihra eden asndan stnlkleri ve sakncalar yle zetlenebilir: stnlkleri; Tahvil maliyeti belli ve snrldr. Hisse senetlerine gre getirisi dktr. letme sahipleri, ynetimi ve denetimi tahvil sahipleri ile paylamazlar. Faiz demeleri vergi matrahndan dlmektedir.
120
Snrllklar: letmenin gelirleri dzenli deilse, faiz demelerini karlayamaz. Bu nedenle, iletme iin bir risk doar. Ar borlanma durumunda, finansal kaldra olumlu alsa da hisse senetlerinin fiyatlar debilir. Tahviller, zellikle uzun bir dnemi ierdiklerinden, risk de ierirler. nk uzun dnemde planlar ve beklentiler deiebilir. Tahvillerde vade uzun olduundan, iletme iin ksa vadeli borlara gre daha ar hkmler sz konusu olabilir.
Hisse Senedine evrilebilir Menkul Kymetler

Hisse senedine evrilebilir menkul kymetler denilince, genellikle akla, hisse senedine evrilebilir tahviller ve hisse senedine evrilebilir imtiyazl hisse senetleri gelir. Sz konusu menkul kymetler, hisse senedine evrildiklerinde tekrar eski durumlarna dnemezler. Hisse senedine evrilebilir tahvil, yatrmcsna, faiz; hisse senedine evrilebilir imtiyazl hisse senedi ise kr pay salar. evrilebilir menkul kymetlere, bu haklar yannda, adi hisse senedine dnm hakk da tannmtr. Bu evirim hakkyla, yatrmclara, fiyatlar ykselmi hisse senetlerinin gelirlerine ortak olma hakk tannmaktadr.
Hisse senedine evrilebilir tahvil sahiplerinin, hisselerini deitirmeleri halinde, hisse senetlerine uygulanacak fiyata evirim (deitirme) fiyat denir.
Ortaklk Varantlar
Ortaklk varantlar, sahibine ihra ortakln veya paylar borsada ilem gren baka bir ortakln belirli sayda hissesini, belirli bir fiyattan, belirli bir dnem ierisinde satn alma hakk veren sermaye piyasas aracdr. Bu ynyle ortaklk varantlar hisse satn alma hakk veren opsiyon szlemelerine benzemektedir. hra ortakln kendi paylarn satn alma hakk veren varantlarda, varantn yatrmc tarafndan ileme konulmas durumunda ihra irket, varanttan kaynaklanan satn alma hakkn kullanan kiilere ynelik tahsisli sermaye artrm yaparak yatrmclarn deiim talebini karlamakta ve tedavle yeni hisseler karmaktadr. Paylar Borsada ilem gren baka bir ortakln paylarn satn alma hakk veren varantlarda ise ihra, varant sahiplerinin deiim taleplerini kendi mlkiyetinde bulunan hisseleri kullanarak karlamaktadr. Ortaklk varantlarnn tek bana ihrac mmkn olmayp bir menkul kymet (hisse, borlanma arac, vb.) ihracnn yannda bu ihracn maliyetinin drlmesi, daha fazla yatrmcnn ilgisinin ekilmesi amacyla promosyon olarak verilmektedir.
Arac Kurulu Varantlar

Arac kurulu varantlar, elinde bulunduran kiiye, dayanak varl ya da gstergeyi nceden belirlenen bir fiyattan belirli bir tarihte veya belirli bir tarihe kadar alma veya satma hakk veren ve bu hakkn kaydi teslimat ya da nakit uzla ile kullanld menkul kymet niteliindeki sermaye piyasas aralardr. Alm hakk veren ve satm hakk veren olmak zere iki tre ayrlan arac kurulu varantlar, MKB 30 endeksinde yer alan hisse senetlerine ve/veya MKB 30 endeksi kapsamnda yer alan birden fazla hisse senedinden oluan sepete veya Kurulca uygun grlmesi durumunda konvertibl dviz, kymetli maden, emtia, geerlilii uluslararas alanda genel kabul grm endeksler gibi dier varlk ve gstergelere dayal olarak arac kurulularca ihra edilebilir.
121
Arac kurulularn Kurulca yetkilendirilen derecelendirme kurulular veya Trkiyede derecelendirme faaliyetinde bulunmas Kurulca kabul edilen uluslararas derecelendirme kurulularndan notlandrma leine gre yatrm yaplabilir dzeydeki notlarn ierisinde en yksek nc ve st seviyeye denk gelen uzun vadeli talebe bal derecelendirme notu alm olmalar gerekmektedir.
Kr ve Zarar Ortakl Belgesi

Anonim ortaklklarn finansman ihtiyalarn karlamak iin ihra edebilecekleri kr ve zarara katlma hakk veren menkul kymetlerdir. Bu yolla toplanan fonlar anonim ortakln her trl faaliyetinin finansman iin kullanlr. Bu aracn en nemli zellii anonim ortakln zarar etmesi hlinde, yatrmc asndan zarara da ortakln sz konusu olmasdr. En ksa vade bir ay, en uzun vade 7 yl olmak zere, vade ortaklk faaliyetinin zelliine gre muhtelif dnemlerde aylk ve katlar olarak dzenlenir. Vade sonlarnda kr zarar ortakl belgesi bedelleri defaten denir. Kr garantisi olmayan bu aralarda, belli hesaplama kriterleri erevesinde yatrmc kr ve zarara katlmaktadr. Hisse senedi ile deitirilebilir nitelikte kr zarar ortakl belgesi ihrac da mmkndr.
Kr Zarar Ortakl Belgesi: Anonim irketlerin kr ve zarar karl ihra ettikleri menkul deerlerdir.
Varla Dayal Menkul Kymetler

Bankalar, finansal kiralama ve finansman irketleri, ipotek finansman kurulular ve gerekli nitelikleri tayan arac kuramlarn kurabilecei Varlk Finansman Fonlar tarafndan fon portfyndeki varlklar karlnda ihra edilen borlanma senetlerine Varla Dayal Menkul Kymet (VDMK) denilir. VDMK; Bankalarn tketici kredileri, konut kredileri, hracat kredileri, Finansman irketlerinin kendi mevzuatlar uyarnca am olduklar krediler, Finansal kiralamaya yetkili kurulularn finansal kiralama szlemelerinden doan alacaklar, Gayrimenkul yatrm ortaklklarnn portfylerindeki gayrimenkullerin sat veya sat vaadi szlemelerinden kaynaklanan senetli alacaklar karlnda, dorudan ihra edecekleri kymetli evraktr. Varla dayal menkul kymetler iskonto esasna gre satlabilecei gibi dnemsel ve deiken faiz demeli olarak da ihra edilebilir. Faiz/iskonto oran ihraca dayanak tekil eden alacaklarn getirisi dikkate alnarak ihra tarafndan serbeste belirlenir, sabit veya deiken faizli olarak ihra edilebilir. Vadenin belirlenmesinde ise ihraca dayanak tekil eden alacaklarn vade yaps dikkate alnr ve vade uyumu salanr. Varla dayal menkul kymet ihrac ile varlklarn likit hle getirilmesi ve dk maliyetle alternatif fon kayna yaratlmas sz konusudur.
Gayrimenkul Sertifikas
Gayrimenkul sertifikas belirli bir gayrimenkul projesini gerekletirmeyi stlenenler tarafndan, ina edilecek veya edilmekte olan gayrimenkul projelerinin finansmannda kullanlmak zere ihra edilen menkul kymetlerdir. Nominal deerleri eit ve hamiline yazl olarak ihra edilirler. Gayrimenkul sertifikas ihra edenlerin edimlerinin ve bu edimlerin yerine getirilmemesi hlinde ortaya kacak cezai artlarn bir banka tarafndan garanti edilmesi zorunludur. Sertifika ihrac karlnda elde edilen para banka tarafndan alan zel bir hesapta toplanr ve bu para vekilin zen borcu erevesinde bankaca gelir elde edilecek ekilde ihra adna deerlendirilir.
122
Gayrimenkul sertifikasna sahip olanlar, ellerinde eer yeterli sayda sertifika varsa sertifikada belirlenen tarihte ina edilen gayrimenkuln bamsz bir blmn alabilir. Bu hakkn kullanmak istemeyenler ya da yeterli sayda sertifikaya sahip olmayanlar izahname ile ilan edilen oranda faiz veya gayrimenkuln sertifika sahiplerince talep edilmeyen blmnn banka tarafndan ak artrma ile satlmas sonucu elde edilen gelirden paylar orannda hesaplanan tutar da talep edebilir.
SIRA SZDE
Gayrimenkul sertifikasna sahip olanlar ilgili gayrimenkul almak zorunda mdr? SIRA SZDE
D lke N E L borsalarnda M karldklar alm satm konusu olan ve Sermaye Piyasas Kurulunca nitelii belirlenen menkul kymetler ile hak ve alacaklar temsil eden dier S O R U Trkiyede alnp satlabilmesi iin Kurulca kayda alnmas ve ktlardr. Bunlarn imzalanan temsilcilik szlemesi erevesinde arac kurulular vastasyla satlmas zorunludur. DKKAT Yabanc hisse senetlerinin Trkiyede halka arz yoluyla satnn, depo sertifikalar vastasyla yaplmas arttr. Depo sertifikas, Takasbank veya Kurulca uygun SIRA SZDE grlen saklama kurulularnda depo edilen yabanc menkul kymetleri temsilen karlan ve bu menkul kymetlerin verdii haklar aynen salayan, bunlara zde, hamiline yazl, nominal deeri temsil ettii yabanc menkul kymetin para birimi AMALARIMIZ cinsinden ifade edilen sermaye piyasas aracdr.
DNELM S O R U
Yabanc Sermaye Piyasas Aralar
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
potek teminatl menkul kymetler, ipotee dayal menkul kymetler, ipotek finansman kurulular tarafndan ihra edilen hisse senedi dndaki sermaye piyasas aralar ve konut kaynaklanan alacaklara dayal olarak veya bu TE L E V Z Yfinansmanndan ON alacaklarn teminat altnda ihra edilen dier sermaye piyasas aralardr. potek teminatl menkul kymetler, ihralarn genel ykmll niteliinde olan ve oluturulan teminat havuzundaki varlklar karlk gsterilerek ihra edilen borNTERN E T bankalar ve ipotek finansman kurulular tarafndan ihra lanma senetleri olup edilebilir.
potekli KSermaye Piyasas Aralar T A P
Varlk Teminatl Menkul Kymetler

Varlk teminatl menkul kymetler bankalar, finansman irketleri ve finansal kiralamaya yetkili kurulular, gayrimenkul yatrm ortaklklar, kendi kanunlarnca menkul kymet ihra etmeye yetkili kamu kurum ve kurulularnca, bilano aktiflerinde yer alan varlklarn teminat gsterilmesi suretiyle, ihra ettikleri borlanma senetleridir. hralarn genel ykmll niteliinde olan bu aralar tketici kredileri, ticari krediler, finansal ve operasyonel kiralama szlemelerinden doan alacaklar, ihracat ilemlerinden doan alacaklar, bankalar tarafndan esnaf ve sanatkarlarla kk iletmelere alan ihtisas kredilerinden doacak alacaklar, gayrimenkul yatrm ortaklklarnn portfylerindeki gayrimenkullerin sat veya sat vaadi szlemelerinden kaynaklanan alacaklar, T.C. Babakanlk Toplu Konut daresi Bakanlnn gayrimenkul satndan kaynaklanan alacaklar, ikme varlklar, bankalar dndaki, mal ve hizmet retimi faaliyetlerinde bulunan anonim ortaklklar ile mevzuata gre zelletirme kapsamna alnanlar dahil Kamu ktisadi Teebbslerinin mterilerine yaptklar vadeli satlardan doan, senede balanm alacaklar ve nitelikleri Kurulca belirlenecek dier varlklarn teminat altnda ihra edilebilirler.
123
Yatrm Fonu Katlma Belgeleri

Yatrm fonlar halktan topladklar paralar karl, hisse senedi, tahvil gibi sermaye piyasas aralarndan ve kymetli madenlerden oluan portfyleri inanl mlkiyet esasna gre ynetir. Her bir yatrmc fonun sahip olduu portfyn bir ksmn temsil eden katlma belgesini alarak fona ortak olur. Yatrm fonu katlma belgeleri yatrmcnn fon portfyne ortak olmasn salayan belgedir. Yatrmclarn, hisse senedi alarak irketlere ortak olmas ve o irketler zerinde hak sahibi olmasna benzer ekilde yatrm fonlarnda da katlma belgesi ile fon portfyne ortak olunur. Ancak, hisse senedi sahipleri irket ynetimine katlabilirken, katlma belgesi sahiplerinin fon ynetimine katlma haklar yoktur.
Kira Sertifikas
Kira sertifikas, Varlk kiralama irketi olarak tanmlanan ve arac kurumlar, bankalar dier anonim irketler tarafndan, kira sertifkas ihra etmek zere kurulmu olan bir anonim irketin, satn almak veya kiralamak suretiyle devrald varlklarn finansmann salamak amacyla dzenledii ve sahiplerinin bu varlklardan elde edilen gelirlerden paylar orannda hak sahibi olmalarn salayan menkul kymettir. Kira sukuku olarak da tanmlanabilir.
DER SERMAYE PYASASI ARALARI VE TEKNKLER

Kresel krizlerin, finansman ihtiyacnn giderilmesinde yaanan zorluklarn ve yeni yasal dzenlemelerin iletmeleri alternatif finansman kaynaklarna ulamaya zorunlu tutmasnn yan sra finans mhendisliinin gelimesi ve finansal yeniliklerin artmas, yatrmclara her geen gn artan yeniliki sermaye piyasas aralar sunmaktadr.
Trev rnler
Trev rnler, fiyatlar bir baka rnn fiyatna bal olan rnlerdir. Baka bir ifadeyle, trev rn, vade sonundaki veya vade ierisindeki deeri, szlemeye konu olan varln fiyat tarafndan belirlenen bir finansal varlktr. Trev rnler; altn, petrol, bakr, msr, buday, pamuk, et gibi ok eitli fiziki mallar zerine ve hisse senedi, tahvil, faiz oran, dviz, endeks gibi finansal rnler zerine dzenlenmektedir. Finansal rnler zerine dzenlenen trev rnlerin ilem hacimleri, mallar zerine dzenlenen trev rnlerin ilem hacimlerinden olduka fazladr. Trev rnler, vadeli (forward) szlemeler, gelecek (futures) szlemeleri, swaplar ve opsiyonlardan olumaktadr. Bununla birlikte trev rnler zellikle speklatif amalarla yatrmclar tarafndan yaygn olarak kullanlan sermaye piyasas aralardr.
Trev rnlerin Kullanm Amalar

Trev rnleri, kullanlma amalarna gre grupta toplamak mmkndr. Bunlar Riskten korunma, Speklasyon, Arbitrajdr. Riskten korunma (hedging), yatrmcnn trev piyasalarda, spot piyasada bulunduu pozisyona kart bir pozisyon alarak spot piyasadaki risklerden korunma ilemidir. Bu ilemi yapanlara hedger veya riskten korunan denilmektedir. Trev rnler, faiz oran riski, kur riski ve fiyat riski gibi risklerin ynetiminde, kii ve iletmeler tarafndan youn bir ekilde kullanlmaktadr.
Hedger: Riskten korunmak amacyla ilem yapan kii veya kurumlardr.
124
Speklasyon: Gelecekteki fiyat artlarndan kr elde etmek amacna ynelik olarak alm-satm yaplmasdr. Speklatr: Fiyatlarn artaca ve deiecei beklentilerine dayanarak, kr elde etmek amacyla alm veya satm yapan kii veya kurumlardr. Arbitrajc: Arbitraj ilemi yapan kiidir.
Trev rnlerin dier bir kullanm amac, speklasyon veya kr elde etme amacdr. Speklasyon, tahmin ve beklentilere dayanarak fiyat artlarndan kr elde etmek amacyla alm-satm yaplmasdr. Bu ilemi yapanlara speklatr denilmektedir. Speklatrlerin trev piyasalarda faaliyet gstermelerinin nedeni, faiz, kur veya fiyat hareketlerini mutlak ve greli olarak dier yatrmclardan daha iyi tahmin ettiklerine ilikin inanlardr. Speklatrler, riskten korunmak isteyenlerin transfer ettikleri riskleri stlenen ve bunun bedelini bekleyen kiilerdir. Trev piyasalarda, korunmak isteyenler ve speklatrler yannda, arbitrajclar da faaliyet gsterir. Arbitraj, ayn ve eit miktardaki bir maln e zamanl olarak bir piyasadan alnp dier piyasada avantajl bir fiyattan satlarak riske girmeden, fiyat farkllklarndan dolay kr elde edilmesi ilemidir. Bu ilemi yapanlara, arbitrajc denilmektedir. Arbitrajclar, yanl fiyatlanm varlklarn alm satmn yaparak kr elde etmeye alrlar. Arbitrajclarn speklatrlerden fark, risk almakszn kr garantisi salamalardr.
Vadeli (forward) ilemler,

Vadeli ilem szlemesi: Vadesi, miktar ve fiyat bugnden belirlenmi herhangi bir rnn, ileriki bir tarihte teslimini ngren szlemedir.
Vadeli (forward) ilemler, ileri bir tarihte teslimi sz konusu olacak herhangi bir maln, vadesi, fiyat ve miktar bugnden belirlenerek szlemeye baland ilemler veya szlemelerdir. Vadeli ilem szlemelerinin ilem grd piyasalara da vadeli ilem piyasalar denilmektedir. Vadeli ilemler, genellikle her tr malla ilgili olarak yaplabilir. Bu nedenle, yapldklar rnlere gre eitlere ayrlabilirler. Buna ramen, finansal piyasalardaki vadeli ilemleri dviz ve faiz grubunda incelemek mmkndr.
Gelecek Szlemeleri
Belirli nitelikteki ve miktardaki bir maln veya finansal rnn, bugnden belirlenen bir fiyattan, gelecekteki bir tarihte teslim edilmesini veya teslim alnmasn hkme balayan szlemelere, gelecek szlemeleri denilmektedir. Ksaca, gelecek (futures) szlemesi, fiyatn, vadenin ve miktarn bugnden belirlendii gelecee ynelik alm-satm szlemeleridir. Gelecek piyasalar ise, gelecek szlemelerinin ilem grd organize piyasalardr. Gelecek szlemeleri, organize futures borsalarnda gerekletirilmektedir. Gelecek szlemelerine konu olan kymetler; hazine bonosu, tahvil, hisse senedi, hisse senedi fiyat endeksi, faiz, dviz gibi finansal rnler ile fiziki mallardr. Szlemeye konu olan rnn trne gre, gelecek szlemeleri farkl ekilde snflandrlabilir: Dviz gelecek szlemeleri, belirli bir dvizin, belirlenmi sabit bir tutarnn baka bir dviz karlnda, ileri bir tarihte, bugnden belirlenmi bir kurdan teslim edilmesi veya alnmasn ieren szlemelerdir. Dviz futures szlemeleri, Sterlin, Kanada dolar, Yen, Euro gibi para birimleri zerine yaplmaktadr. Dviz gelecek szlemeleri, genellikle kur riskinden korunmak iin kullanlmaktadr Faiz gelecek szlemeleri, mevduat hesab veya faiz getirisi olan menkul kymetlerin, nceden belirlenmi bir tarihte ve belirlenmi bir faiz oran zerinden alnp satlmasdr. Bu szlemelerin temel ilevi, gelecekte faiz oranlarnda meydana gelecek deiikliklerin neden olaca riski ortadan kaldrmaktr. Faiz futures szlemeleri, (100 - faiz oran) veya (100 - iskonto oran) eklinde kote edilirler. Endeks gelecek szlemeleri, belirli bir borsa fiyat ile deeri belirlenen hisse senedi portfynn, ileri bir tarihte, fiyat bugnden belirlenmek koulu ile alnp satlmasdr. Ksaca, endeks zerine yazlan szlemelerdir. Yatrmclarn, belirli bir
125
fiyat ve vadedeki endeksleri alp-satmas ilemidir. Endeks gelecek szlemelerinde, hisse senetleri vade sonunda teslim edilmez, vade gnnde deme pein para olarak yaplr. Vade sonunda, endeksin deeri ile futures szlemesindeki deer arasndaki fark, bir arpan katsaysyla arplarak kr veya zarar bulunur ve dier tarafa nakden denir. Mal gelecek szlemeleri ise, finansal rnler dnda, eitli mallar zerine dzenlenen gelecek szlemeleridir. Bu mallara rnek olarak; msr, soya fasulyesi, bakr, petrol, gm, kakao, eker verilebilir.
Opsiyon Piyasalar
Opsiyon szlemesi, sahibine belirli sayda bir menkul kymetin veya maln, nceden belirlenen bir fiyattan, belirli bir sre ierisinde alm veya satm hakkn veren szlemedir.
Opsiyon Szlemelerinde Taraflar

Opsiyon ilemlerinde alc ve satc olmak zere iki taraf vardr. Opsiyon sahibi veya alcs, belli bir prim karlnda satn ald opsiyon szlemesini, szlemede belirtilen sre iinde ya da sonunda kullanma hakkna sahip kiidir. Opsiyon satcs veya yazcs, belli bir prim karlnda, opsiyon szlemesini hazrlayp satmakla ykmllk altna giren taraftr. Opsiyonlar, salad hakkn trne gre, satn alma opsiyonu (call option) ve satma opsiyonu (put option) olarak ikiye ayrlmaktadr. Opsiyonlar, vadede veya vadeden nce kullanlmalarna gre, Amerikan tipi opsiyon ve Avrupa tipi opsiyon olarak ikiye ayrlmaktadr. Amerikan tipi opsiyon, vade sonunda veya vade ierisinde herhangi bir tarihte kullanm mmkn olan opsiyon trdr. Avrupa tipi opsiyon ise sadece vadesinde kullanlabilen opsiyon trdr.
Opsiyon fiyat (prim): Opsiyonu alan tarafn satan tarafa dedii tutardr. Kullanm fiyat: Opsiyonun kullanlmas durumunda geerli olacak, szlemenin balangcnda belirlenmi ilem fiyatdr.
Szlemeye Konu Varla Gre Opsiyon Szlemeleri

Opsiyon szlemelerine; hisse senedi, tahvil, faiz oran, endeks, eitli tarmsal rnler, kymetli madenler ve madenler gibi birok finansal rn veya fiziki mal konu olabilmektedir. Opsiyon szlemesine konu olan varlklara gre, opsiyon eitleri aadaki gibi snflandrlabilir: Hisse senedi opsiyonlar Endeks opsiyonlar Dviz opsiyonlar Faiz oran opsiyonlar Gelecek szlemeleri zerine dzenlenen opsiyonlar Mal opsiyonlar
Swap
Swap kelimesinin Trke karl takas, deitirme, trampa etmek eklinde ifade edilebilir. Swap, borlarn dei tokuu olarak da belirtilebilir. Finansal anlamda, swap, iki tarafn belirli bir zaman dilimindeki demelerinin karlkl olarak deiiminde anlatklar finansal ilemdir. Deiime konu olan demeler, faiz, anapara veya hem anapara hem de faiz demeleri olabilir. Bu nedenle, swap, iki taraf arasnda yaplan faiz veya anapara demelerinin, koullarn nceden belirleyerek deiimi salayan bir szleme olarak da tanmlanabilir. Swap ilemindeki ama, faiz oranlar ile dviz kurlarnda kaydedilen dalgalanmalarn yaratt riski minimize etmektir.
Swap: Anapara ve faizlerin veya sadece faizlerin taraflar arasnda dei toku edilmesidir.
126
Swap szlemeleri, tezgh st veya organize borsalar dnda ilem gren finansal trevlerdir. Bilindii gibi, tezgh st ilemler, borsalar dnda, bankalar ile mterileri arasnda yaplan, tutar, vade ve dier koullarn ihtiyalara gre belirlendii rnlerdir. Swap szlemeleri, iletmeler tarafndan getiri oranlarn ykseltmek, fon maliyetlerini drmek, risk ynetimi gibi nedenlerle kullanlabilir.
Kredi Trevleri
Trev rn kavram ile orijinal bir szlemeden ya da varlktan yeni bir szleme oluturulmas anlalmaldr. Trev rnlerin bir tr olan kredi trevleri ise benzer ekilde bir varln riskinin ve getirisinin, o varln mlkiyetini devretmeden bir taraftan dier tarafa transferi amacyla kullanlan aralardr. Baka bir ifadeyle kredi trevleri, dayanak varlklardan (underlying asset) veya varlk sepetlerinden tretilen ve kredi riskini transfer etmek iin kullanlan teminatlar veya szlemelerdir. Kredi riski, bir tarafn szlemedeki deme ykmlln yerine getirememe, dier bir ifadeyle temerrde dme olasl olarak tanmlanabilir. Kredi trevleri, alclarn ve satclarn birbirlerini bulup aralarnda yaptklar anlamalarla yani tezgh st (over-the-counter) alnp satlan szlemelerdir. Kredi trevleri, kredi temerrt swaplar, krediye dayal tahviller, kredi spread opsiyonlar ve toplam getiri swaplar olarak drt gruba ayrlmaktadr.
SIRA SZDE
Kredi riskini transfer SIRA SZDE etmek iin kullanlan, dayanak varlklardan veya varlk sepetlerinden tretilen rnler hangileridir?
DNELM Kredi Temerrt Swaplar (CDS)
DNELM S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
Kredi trevleri ierisinde en ok kullanlan enstrmanlardan biri kredi temerrt swaplardr (CDS). S O R U CDS; bir alacaklnn herhangi bir kredi olayna kar, nc bir kiiye belli bir cret deyerek alacan garanti altna ald bir kymetli evrak ifade etmektedir. Buradaki kredi olay terimi, genellikle olas temerrt olaylarn ifade DKKAT etmek iin kullanlmaktadr. Kredi olayna; iflas ilan, tahvil demelerindeki acziyet, ykmlln reddi ya da kredi notunun drlmesi rnek olarak verilebilir. CDS ileminde; CDS alcs korunma satn alan taraftr, kar taraf ise korunma saSIRA SZDE tan ya da swap yazan kii konumundadr. Koruma alan tarafn, swap yazan kiiye dedii crete CDS primi (swap primi, swap spreadi) denir ve bu prim borlunun AMALARIMIZ riskine kar alnan sigortann maliyetini gsteren faiz orandr. borlarn deyememe CDS primi, satn alnan toplam koruma tutarnn veya szleme tutarnn belirli bir yzdesi olarak belirlenmektedir. Korunma alan, swap anlamasn yazan taK T A P primi demelerinde bulunur. Bu prim; dayanak varln vorafa dnemsel sigorta latilitesi, dayanak varlktaki beklenen geri kazanm oran, risksiz faiz oran, korunma satan tarafn kredi notu, ilemin vadesi ve dayanak varl ihra eden kurumun E L E V Z Yolasl ON temerrdeT dme gibi faktrlere bal olarak belirlenir. Bu durumda eer bir kurumun borcunu deyememe ihtimali artmaktaysa CDS fiyatnn ykseleceini, tersi durumda azalacan sylemek mmkndr. Kredi olaynn gereklemesi hlinde, CDS ilemi nakdi ya da fiziksel teslim ile NTERNET sonlandrlr. Nakdi teslimde swap yazan taraf alacaklya kaybnn deerini der. Fiziksel teslimde ise swap yazan taraf, temerrde den varl temerrdn olmamas durumundaki fiyatndan satn alr. CDSler zel irket borlanmalar, kamu borlanma senetleri ve eurotahviller (eurobondlar) iin alnp satlabilmektedir. CDSler ayrca sentetik teminatl borlanma ykmllkleri ve krediye dayal tahviller gibi yapsal kredi rnlerinde de kullanlmaktadrlar.
127
Krediye Dayal Tahviller (CLN)

Krediye dayal tahviller, koruma satcsnn, koruma alcsnn ihra ettii ve geri demeleri bir referans varln performansna bal olan tahvillerini nakit karlnda alarak referans varlktan doan kredi riskini ksmen ya da tamamen stlenmesini salayan szlemelerdir. Krediye dayal tahviller, kredi temerrt swap ile bir bono bileimi biiminde yaplandrlmakta ve krediye dayal tahviller de bonoda olduu gibi, dzenli faiz demesi ve vade sonunda da anapara demesi yapmaktadr. Krediye dayal tahvillerin ihrac ya dolayl olarak bir zel amal kurulu tarafndan ya da dorudan bir banka tarafndan yaplmaktadr. Her iki durumda da ihra edilen bor enstrmannn, balantl olduu referans kredinin performansna bal olarak kupon ve anapara demeleri deiebilir. SIRA SZDE
SIRA SZDE
Kredi Spread Opsiyonlar (CSO)

D N E L bir M opsiyonKredi spread opsiyonlar belli bir borlunun kredi spreadna dayanan dur. CSOnun kredi temerrt swaplarndan ve toplam getiri swaplarndan fark, kar tarafn spesifik kredi olaylarn tanmlamak zorunda olmamasdr. S O R U Bu ilemde, opsiyon alan taraf periyodik veya ilk bata toplam olarak opsiyon satan tarafa deme yapar. Karlnda ise, spread deerinin nceden belirlenen DKKAT seviyeyi amas durumunda opsiyon satan taraf, opsiyon alan tarafa deme yapar. Bu spread deeri, genellikle ayn vadedeki referans varlk ile faiz oran swapnn SIRA SZDE getiri farkna dayanarak hesaplanr. DNELM S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
Toplam Getiri Swaplar (TRS)
Koruma satcsnn, koruma alcsnn referans varln yarataca btn nakit akmlarn ve referans varln piyasa deerinde meydana gelecek artlar aktarmas kouluyla, koruma alcsna szlemenin geerli olduu sre boyunca belli bir bedeli K T A P demeyi ve referans varln piyasa deerinde meydana gelecek azallar karlamay taahht ettii szlemelerdir. Toplam getiri swaplar genellikle bankalar tarafndan, normal bor verme limitlerinin tesinde kredilerini geniletmek amacyla TELEVZYON kullanlrlar. Bunun yan sra, iletmeler vadesine kadar tutmak istedikleri fakat kredi riski sonucu uygun olmayan varlklarda bu swaplar kullanmay tercih ederler. Kredi trevleri ile ilgili detayl bilgiye http://www.tbb.org.tr/Dosyalar/Yayinlar/DokumanNTERNET lar/kredi_turevleri.pdf adresinden ulaabilirsiniz.
AMALARIMIZ
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
Mezzanine Kapital
Mezzanine Kapital hem z sermayenin ve hem de d kaynaklarn karakterlerini ieren bir ara-finansman (hybrid-melez) eklidir. D sermaye karakteri vadeli oluu ve sabit bir faiz oranna tabii tutulmasndan kaynaklanrken z sermaye zellii de kra bal bir tazmin orannn bulunmasndan oluur. Yksek bir esneklie sahip olan bu finansman tr ile z sermaye ve borlar arasndaki boluun kapatlmas amalanmtr Mezzanine Kapitalin yaygn balca trleri ise unlardr:
kinci Dereceden Teminatl Krediler

Bu krediler, mezzanine finansmann en temel formlarndan biridir ve talep ve tahsil edilebilirlik yetenei dier krediler lehine ak bir biimde kstlanm kredilerdir. Alacan teminata balanmad ve borlunun varlklarnn nemli bir blm-
128
nn baka krediler iin teminat olarak gsterilmi olduu ve kredinin tahsil edilebilme imknnn ekonomik olarak kstl bulunduu durumlar kapsamaktadr.
Katlma dnc
Katlma dnc, normal borlanmaya ok benzemektedir ancak katlm karl yatrmcnn elde edecei bedel irketin mali performansna da baldr. Bununla beraber katlma dnlerinde kr paylalmasna ramen yatrmclar ortalk ilikisine sahip deildirler ve szlemeye bal olarak zarara dahil olmayabilirler. irketin iflasnn gereklemesi hlinde ise katlma dnc sahipleri irkete bor verenler ile ayn konumda yer alrlar.
Sessiz Katlm
Mezzanine finansman genel olarak hissedarlarn payna gre ncelikli fakat yabanc sermayeye gre ikincil konumda olan finans kaynaklardr. Sessiz katlmc ise meru formda, ikinci dereceden teminatl krediler ve katlma dncne gre hissedarla daha yakndr. Bu formun finansal adan ayrt edici zellii, bir ya da daha fazla kiinin irket alacakllarna (kredi verenlerine) herhangi bir mali ykmllk vermesi varsaym olmadan bir irkette ortaklk pay almasdr. Tipik bir sesiz katlmc, sadece irketin i ilikilerini etkiler ve d gzlemciler iin grnr/anlalr deildir. Katlmn kr ve zarardaki ayrntlar; irket ynetimine katlm, denetim ve bilgi alma hakk vb. esnek olarak yaplandrlabilir. Bu tip finansmann balca zellii sessiz yatrmcnn zararlara katlmasdr. Ancak, bu zellii ksmi ya da tam olarak kaldrmak da mmkndr.
Kra Katlm Hakk

Yararlanma hakk, z sermaye yatrmna benzemektedir. Yatrmcya kra katlm, tasfiye hlinde ncelik ve yeni hisse ihracndan rhan hakk salamakla birlikte dier ynetimsel kararlarn alnmasnda katlm hakk salamamaktadr. Mezzanine Kapitalin deme unsurlar; genelde banka kredilerine kyasla daha dk bir taban faiz oran ile belirlenen cari faiz ksm, kr pay ve dk krl durumlar telafi edici vade sonunda denen baar orantl bir prim olan tevik faizinden oluur. Mezzanine Kapitalin z sermaye zelliine ramen masraflarnn (faiz, kr pay ve dier masraflar) vergiden drlebilir olmas ve dier d kaynaklara gre tam veya ksmen ikinci derecede denilir olmas avantajlar arasnda saylabilir ve ayn zamanda banka kredileri almnda irketin kredibilitesini olumlu ynde etkilemesinden dolay kolaylklar salamaktadr.
Sukuk
Sukuk, orta veya uzun vadeli, sabit veya deiken getiri salayan faizsiz sermaye piyasas aracdr. Sukuk (islami tahvil), islami finansman yntemlerine dayanlarak ihra edilen menkul kymettir. En basit ekliyle sukuk bir varla sahip olmay veya ondan yararlanma hakkn gstermektedir. Sukukta yer alan hak sadece nakit ak hakk deil ayn zamanda mlkiyet hakkdr. Tahvil, borca dayal sertifika iken sukuk, varla dayal sertifika olarak nitelendirilebilir. Bu, sukuku geleneksel tahvillerden ayran en nemli farktr. Sukuku hisse senedinden ayran en nemli fark ise sukuk ihracnn belli bir vadesi olmas ve mlkiyetin irketin belli bir varl ile snrl olmasdr. Sukuk sahipleri yatrmlarnn ne iin kullanlacan dini nedenlerle bilmek istemektedirler.
SIRA SZDE
SIRA SZDE
DNELM 5. nite - Sermaye Piyasas Aralar
DNELM
129
S O R U
Sukukta temel olarak taraf vardr: Dayanak varln sahibi olan kurulu (kamu kurum ve kurulular, belediyeler, zel ve kamu sektrnde faaliyet gsteren D K K A T ve ykml varlk sahipleri vs.), zel amal kurum (sukuk ihracn gerekletiren ile sukuk alclar arasnda egdm salayan irket) ve sukuk sahipleri (ihratan sukuk sertifikas alan yatrmclar). SIRA SZDE Sistemin ileyiinde sukuk yatrmclar, periyodik kira bedeli ile birlikte vadede ana para demesi de elde etmektedir. Tahvilde olduu gibi sukukta da temerAMALARIMIZ rt riski vardr. Bu risk uluslararas derecelendirme kurulular tarafndan verilen notlarla analiz edilebilmektedir. Yine tahvilde olduu gibi sukuklarda ikincil piyasada ilem grmektedir. K T A P Sukuklar endekslendii esasa gre; proje endeksli sukuk, varla endeksli sukuk ve bilano endeksli sukuk, dayand finansman modeline gre ise; mudaraba sukuk, maraka sukuk, icara sukuk, murabaha sukuk, selem sukuk, istisna suTELEVZYON kuk, melez sukuk, hisse senediyle deitirilebilir sukuk ve hisse senedine dntrlebilir sukuk olarak snflandrlmaktadr. Sukuk trleri ile ilgili detayl bilgiye http://sites.khas.edu.tr/tez/MuazGungoren_izinli.pdf NTERNET adresinden ulaabilirsiniz.
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
130
zet
A M A
Finansal aralar ile ilgili temel kavramlar aklamak. Finansal piyasalara fon sunanlar dier kii ya da kurumlara sunduklar bu fonlar karlnda fon talebinde bulunanlardan bir belge almaktadr. Bu belgeye menkul kymet veya finansal ara ad verilir. Finansal varlklarn balca zellikleri unlardr: Paraya evrilebilirlik Blnebilirlik Geri dnlebilirlik Getiri Vade Finansal aralar bu zellikler temelinde tasarlanmakta ve tanmlanmaktadr. Menkul kymet ve kymetli evrak arasndaki farkll anlamak. Sermaye piyasas aralar, menkul kymetler ve dier sermaye piyasas aralardr. Sermaye Piyasas Kanununun 3.maddesinde menkul kymet; ortaklk veya alacakllk salayan, belli bir mebla temsil eden, yatrm arac olarak kullanlan, dnemsel gelir getiren, misli nitelikte, seri halinde karlan, ibareleri ayn olan ve artlar Sermaye Piyasas Kurulunca belirlenen kymetli evrak olarak tanmlanmtr. Senetten doan hakkn, senetten ayr olarak beyan edilemeyecei ve bakalarna devredilemeyecei; hak ile senedin birbirine sk skya bal olduu senetlere kymetli evrak denir. Kymetli evrak, ispat vastasdr ve senetten doan haklarn devredilebilmesi, dolam yeteneine sahip olmas amacyla karlmtr. Bu balamda her menkul kymetin bir kymetli evrak olduu ancak her kymetli evrakn menkul kymet olmad sylenebilir. Sermaye Piyasas Kanununda belirtilen amalar tanmlamak. Sermaye piyasasnn gven, aklk ve kararllk iinde almasn, menkul kymetler ve sermaye piyasas ile ilgili kurulular hakknda kamunun aydnlatlmasn, tasarruf sahiplerinin hak ve yararlarnn korunmasn, ortaklklarda mlkiyetin yaygnlatrlmasn, menkul kymetler borsalar-
nn almasna, gelimesine ve yaygnlamasna elverili bir ortamn hazrlanmasn salayc dzenleme, denetleme, inceleme, aratrma ve aklamalar yaparak, bata sanayi kurulularnn hisse senetleri olmak zere tasarruflarn menkul kymetlere yatrlmasn zendirmek, sermaye piyasasndaki salksz gelime eilimlerini nlemek, tasarruf sahipleri ve sermaye piyasasyla ilgili kurulular yurt ekonomisinin yararna ynlendirmek sureti ile, halkn iktisadi kalknmaya etkin ve yaygn bir ekilde katlmasn gerekletirmek temel amalardr.
A M A
AM A
A M A
Tahvil stnlk ve eksiklerini aklamak. Tahvilin stnlkleri ve Snrllklar Uzun vadeli bir finansman arac olan tahvil, yatrmc asndan riski az, belirli bir faiz geliri ve iletme zerinde zayf bir denetimi olan bir menkul kymettir. Tahvilin ihra eden asndan stnlkleri ve sakncalar yle zetlenebilir: stnlkleri; Tahvil maliyeti belli ve snrldr. Hisse senetlerine gre getirisi dktr. letme sahipleri, ynetimi ve denetimi tahvil sahipleri ile paylamazlar. Faiz demeleri vergi matrahndan dlmektedir. Snrllklar: letmenin gelirleri dzenli deilse, faiz demelerini karlayamaz. Bu nedenle, iletme iin bir risk doar. Ar borlanma durumunda, finansal kaldra olumlu alsa da hisse senetlerinin fiyatlar debilir. Tahviller, zellikle uzun bir dnemi ierdiklerinden, risk de ierirler. nk uzun dnemde planlar ve beklentiler deiebilir. Tahvillerde vade uzun olduundan, iletme iin ksa vadeli borlara gre daha ar hkmler sz konusu olabilir.
131
AM A
Trev rnler ve kredi trevlerinin kullanmn deerlendirmek. Trev rnler, fiyatlar bir baka rnn fiyatna bal olan rnlerdir. Baka bir ifadeyle, trev rn, vade sonundaki veya vade ierisindeki deeri, szlemeye konu olan varln fiyat tarafndan belirlenen bir finansal varlktr. Trev rnler, vadeli (forward) szlemeler, gelecek (futures) szlemeleri, swaplar ve opsiyonlardan olumaktadr. Bununla birlikte trev rnler zellikle speklatif amalarla yatrmclar tarafndan yaygn olarak kullanlan sermaye piyasas aralardr. Trev rnlerin bir tr olan kredi trevleri ise, benzer ekilde bir varln riskinin ve getirisinin, o varln mlkiyetini devretmeden bir taraftan dier tarafa transferi amacyla kullanlan aralardr. Baka bir ifadeyle kredi trevleri, dayanak varlklardan (underlying asset) veya varlk sepetlerinden tretilen ve kredi riskini transfer etmek iin kullanlan teminatlar veya szlemelerdir. Kredi riski, bir tarafn szlemedeki deme ykmlln yerine getirememe, dier bir ifadeyle temerrde dme olasl olarak tanmlanabilir. Kredi trevleri, alclarn ve satclarn birbirlerini bulup aralarnda yaptklar anlamalarla yani tezgh st (over-the-counter) alnp satlan szlemelerdir. Kredi trevleri, kredi temerrt swaplar, krediye dayal tahviller, kredi spread opsiyonlar ve toplam getiri swaplar olarak drt gruba ayrlmaktadr.
132
Kendimizi Snayalm
1. Aadakilerden hangisi Sermaye Piyasas Kurulunun kurulu amalar arasnda yer almaz? a. Tasarruf sahiplerinin hak ve yararlarnn korunmasn salamak b. Sermaye piyasasndaki salksz gelime eilimlerini nlemek c. Ortaklklarda mlkiyetin yaygnlatrlmasn salamak d. Tasarruflarn menkul kymetlere yatrlmasn zendirmek e. Bankaclk sektr ile ilgili dzenleme ve denetlemeleri yapmak 2. Halktan topladklar paralar karl, hisse senedi, tahvil gibi sermaye piyasas aralarndan ve kymetli madenlerden oluan portfyleri inanl mlkiyet esasna gre yneten kurulu tr aadakilerden hangisidir? a. Anonim irketler b. Varlk Kiralama irketleri c. Yatrm Fonlar d. Sermayesi Paylara Blnm Komandit irketler e. Gayrimenkul Yatrm Ortaklklar 3. Fiyatlarn artaca ve deiecei beklentilerine dayanarak, kr elde etmek amacyla alm veya satm yapan kii veya kurumlara ne ad verilir? a. Hedger b. Dialer c. Speklatr d. Arbitrajc e. Broker 4. Aadakilerden hangisi bir sermaye piyasas arac deildir ? a. ek b. Opsiyon c. Gayrimenkul Sertifikas d. Tahvil e. Hisse Senedi 5. Sahibine ihra ortakln veya paylar Borsada ilem gren baka bir ortakln belirli sayda hissesini, belirli bir fiyattan, belirli bir dnem ierisinde satn alma hakk veren sermaye piyasas aracna ne ad verilir? a. Varla Dayal Menkul Kymet b. Yatrm Fonu Katlma Belgesi c. Kar ve Zarar Ortakl Belgesi d. Future e. Ortaklk Varant 6. Aadakilerden hangisi bir trev rn deildir? a. Opsiyon b. Varant c. Forward d. Future e. Swap 7. Anonim ortaklklarn esas szlemelerinde hkm bulunmak kaydyla, ynetim kurulu karar ile Trk Ticaret Kanununun sermayenin artrlmasna dair hkmlerine tabi olmakszn hisse senedi karabilecekleri azami miktar gsteren, Ticaret siciline tescil edilmi sermayeleri hangi sermayedir? a. Balang sermayesi b. Esas sermaye c. Kaytl sermaye d. Deiir sermaye e. Taahht sermaye 8. Sahibine, ynetime katlma, rhan, ortaklk, tasfiyeden pay alma ve bilgi edinme gibi haklar salayan sermaye piyasas arac hangisidir? a. Hisse Senedi b. Yatrm Fonu Katlma Belgesi c. Katlma ntifa Senedi d. Tahvil e. Finansman bonosu 9. Aadakilerden hangisi kredi trevlerinden biri deildir? a. Kredi Spread Opsiyonlar b. denim Fonlu Tahviller c. Krediye Dayal Tahviller d. Kredi Temerrt Swaplar e. Toplam Getiri Swaplar 10. Sahibine belirli bir mal veya menkul kymeti, belirli bir fiyattan, belirli bir tarihte, alma veya satma hakk salayan szleme hangisidir? a. Opsiyon b. Forward c. Swap d. Gelecek Szlemeleri e. Varant
133
Yaamn inden
nternet pazarlama devi Amazon.com, dot.com balonu patlad halde ayakta kalmay baarabilen ender internet irketinden birisidir. Amazon.comun ayakta kalabilmesinin srrn, gsterdii finansal yaratclkta aramak gerekir. Hatrlanaca gibi, 2000li yllarn banda Amazon.com, ilerini geniletebilmek iin byk sermaye yatrmna ihtiya duyan bir irketti. Negatif nakit ak, 3.5lik bor/zsermaye katsays ve borcunun rk tahvil seviyesinde derecelendirilmesi, tahvil ihrac yoluyla sermaye tedarikini son derece zorlatryordu. stelik ksa bir sre nce hisse senetlerinin deeri borsada yzde 25 dt iin, hisse senedi ihrac da gereki bir zm deildi. nk bu, yatrmclara negatif mesaj vermek anlamna gelecekti. te byle bir ortamda, Amazon.com yaratc bir zm bularak durumunu dzeltti. Neydi bulduu yaratc zm? 10 yl vadeli ikinci dereceden teminatl hisse senediyle deitirilebilir tahvil (convertible subordinated notes) ihra etmek... Amazon.com, byle yapmakla amacna ulam, hem de ihtiyac olan sermayeyi hisse senetlerinin fiyatn etkilemeden temin etmiti. te yandan, tahvil alanlar da durumundan memnundu. nk tahviller gvence altndayd ve dzenli faiz geliri getiriyordu. Ayrca, Amazon.comun ilerinin ok iyi gitmesi durumunda, tahvillerini hisse senedine evirip krdan pay almalar da mmknd. Bu yaratc zm, Amazon.com asndan da son derece elverili artlar salyordu. ncelikle tahvili hisse senedine dntrlebilme zellii, denen faizin miktarn, yatrm kategorisindeki tahvillere uygulanan oran olan yzde 6.875e indirmiti. Ayn ekilde, bu dnm yazl hale getirilmi muhtelif kurallarla snrlayarak, fon maliyetlerini hisse senedi asndan da azaltmt... Amazon.com rnei, finansal inovasyon yoluyla finansman maliyetlerinin drlebileceini somut bir biimde ortaya koyuyor. Kaynak: http://www.paradergi.com.tr/yaz124-309101,148@300.html
Okuma Paras
Paylar Borsada ilem gren anonim ortaklklarn hisse senetlerinin 31/12/2007 tarihi sonuna kadar ihra kurulular veya bunlarn yetkili kld arac kurululara teslim edilmesi zorunlu tutulmutur. Bu tarihten sonra, yatrmclarca fiziken saklanan hisse senetlerine bal mali haklar, Merkezi Kayt Kuruluu A.. (MKK) tarafndan kayden izlenmekte ve senetlerini teslim etmeleri halinde hak sahiplerinin hesaplarna aktarlmaktadr, ynetime ilikin haklar ise MKK tarafndan kullanlmaktadr. Yatrmclarn ellerinde bulunan fiziki hisse senetlerini daha sonra teslim etmeleri halinde, bu hisse senetlerine ait haklar yeniden yatrmc tarafndan kullanlabilecektir. 31/12/2007 tarihinden sonra hak sahiplerince fiziken muhafazasna devam edilen kaydiletirilmemi sermaye piyasas aralar, bu tarihten itibaren borsada ilem gremez. Bunlarn yeniden borsada ilem grebilmesi, kaydiletirilmeleri amacyla teslim edilerek, MKKda hak sahipliklerine ilikin kaytlarn oluturulmasna baldr. Hisse senetlerinin kaydileme tarihinden sonra yaplacak tm bedelli ve bedelsiz sermaye artrmlarnda artk fiziki senet basm ve teslimi yaplamayacak, sadece kaydi pay ihrac szkonusu olacaktr. Ellerinde, paylar Borsada ilem gren bir irkete ait olan ve fiziki olarak basl hisse senedi bulunan yatrmclarn, hisse senetlerinin kaydiletirilmesinde izleyecekleri yol hakknda MKKya bavurmalar gerekmektedir. Kaynak:http://www.spk.gov.tr/indexcont.aspx?action=showpage&menuid=3&pid=6&submenuheader=1#konu5 11.02.2012
134

1. e Yantnz yanl ise Sermaye Piyasas ile lgili Temel Kavramlar blmn yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Sermeye Piyasas Mevzuatnda Yer Alan Finansal Aralar blmn yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Dier Sermaye Piyasas Aralar ve Teknikler blmn yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Sermaye Piyasas ile lgili Temel Kavramlar blmn yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Sermeye Piyasas Mevzuatnda Yer Alan Finansal Aralar blmn yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Dier Sermaye Piyasas Aralar ve Teknikler blmn yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Sermaye Piyasas ile lgili Temel Kavramlar blmn yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Sermeye Piyasas Mevzuatnda Yer Alan Finansal Aralar blmn yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Dier Sermaye Piyasas Aralar ve Teknikler blmn yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Dier Sermaye Piyasas Aralar ve Teknikler blmn yeniden gzden geiriniz. r yurt ekonomisinin yararna ynlendirmek sureti ile, halkn iktisadi kalknmaya etkin ve yaygn bir ekilde katlmasn gerekletirmek, amacyla kurulmutur. Sra Sizde 2 Kaytl sermaye sisteminin getirilme nedeni, halka ak anonim ortaklklarn sermaye artrmlarnn kolaylatrlmas ve formalitelerin azaltlmasdr. Sra Sizde 3 Gvenceli Tahvillerde, iletmenin demeleri yapamamas olaslna kar, baz varlklar gvence olarak bulundurulmaktadr. letme, tahvil faiz veya anaparasn deyemez duruma derse, gvence olarak belirtilen varlk veya varlklar satlarak, tahvil sahiplerine gerekli demeler yaplr. Gvencesiz tahvil sahipleri iin gvence, iletmenin tm mal varldr. Sra Sizde 4 Tahvillerin pazarlamasn kolaylatrmak iin, faiz yannda, belirli zamanlarda kura ekilmesi yoluyla baz tahvillere ikramiye verilebilir. Bu tr tahviller ikramiyeli tahvil olarak adlandrlmaktadr. Trkiyede irketlerin ikramiyeli tahvil ihra etmeleri mmkn deildir. Sra Sizde 5 Gayrimenkul sertifikasna sahip olanlar, ellerinde eer yeterli sayda sertifika varsa sertifikada belirlenen tarihte ina edilen gayrimenkuln bamsz bir blmn alabilir. Bu hakkn kullanmak istemeyenler ya da yeterli sayda sertifikaya sahip olmayanlar izahname ile ilan edilen oranda faiz veya gayrimenkuln sertifika sahiplerince talep edilmeyen blmnn banka tarafndan ak artrma ile satlmas sonucu elde edilen gelirden paylar orannda hesaplanan tutar da talep edebilir. Sra Sizde 6 Bir tarafn szlemedeki deme ykmlln yerine getirememe, dier bir ifadeyle temerrde dme olasl olarak ifade edilen kredi riskini transfer etmek iin, kredi trevleri kullanlmaktadr. Dayanak varlklardan veya varlk sepetlerinden tretilen, kredi trevleri; kredi temerrt swaplar, krediye dayal tahviller, kredi spread opsiyonlar ve toplam getiri swaplar olarak drt gruba ayrlmaktadr.
2. c
3. c
4. a
5. e
6. b
7. c
8. a
9. b
10. a

Sra Sizde 1 Sermaye Piyasas Kurulu; sermaye piyasasnn gven, aklk ve kararllk iinde almasn, menkul kymetler ve sermaye piyasas ile ilgili kurulular hakknda kamunun aydnlatlmasn, tasarruf sahiplerinin hak ve yararlarnn korunmasn, ortaklklarda mlkiyetin yaygnlatrlmasn, menkul kymetler borsalarnn almasna, gelimesine ve yaygnlamasna elverili bir ortamn hazrlanmasn salayc dzenleme, denetleme, inceleme, aratrma ve aklamalar yaparak, bata sanayi kurulularnn hisse senetleri olmak zere tasarruflarn menkul kymetlere yatrlmasn zendirmek, sermaye piyasasndaki salksz gelime eilimlerini nlemek, tasarruf sahipleri ve sermaye piyasasyla ilgili kurulula-
135

Allen, L. (1997). Financial Markets and Institutions, New York: John Wiley& Sons. Inc. Akg, . (1998). Finansal Ynetim, (7. Bask). stanbul: Muhasebe Enstits Eitim ve Aratrma Yaynlar. Brealey, A. Richard ve Dierleri. (2007). letme Finansnn Temelleri, (ev: nal Bozkurt ve Dierleri), Literatr Yaynclk, stanbul. Bker Semih, Akolu Rza, Sevil Gven.(2010). Finansal Ynetim, (10. Bask). Ankara. Karan, Mehmet Baha.(2011). Yatrm Analizi ve Portfy Ynetimi, Gazi kitabevi Tic.Ltd.ti, Ankara. Konuralp, Turhan. (2001). Sermaye Piyasalar: Analizler, Kuramlar ve Portfy Ynetimi, Alfa Basm Yaym Datm A..stanbul. Korkmaz, Turhan ve Ceylan, Ali. (2010). Sermaye Piyasas ve Menkul Deer Analizi, Ekin Basm Yaym Datm A.. Bursa. Ross, A. Stephan, ve Dierleri. (2005). Fundamentals of Corporate Finance (3. Bask). Mc Graw-Hill Irwin, Boston. www.bddk.org.tr www.imkb.gov.tr www.mevzuat.adalet.gov.tr www.paradergi.com.tr www.spk.gov.tr www.vob.org.tr
6
Amalarmz

Bu niteyi tamamladktan sonra; Kamuyu aydnlatma kavramn aklayabilecek, eriden renenlerin ticareti ve maniplasyon kavramlarn tanmlayabilecek, Kurumsal ynetim ile kamuyu aydnlatma arasndaki ilikiyi aklayabilecek, Kamuyu aydnlatma platformunu aklayabilecek, Derecelendirme ve bamsz denetimi tanmlayabileceksiniz
Anahtar Kavramlar
Kamuyu Aydnlatma eriden renenlerin Ticareti Sorumluluk Maniplasyon effaflk Kurumsal Ynetim Eitlik Kamuyu Aydnlatma Platformu Hesap Verebilirlik Bamsz Denetim
indekiler
KAMUYU AYDINLATMA HTYACI KAMUYU AYDINLATMA KAVRAMI KAMUYU AYDINLATMA KAVRAMININ GELM KAMUYU AYDINLATMANIN NEM KAMUYU AYDINLATMA VE ERDEN RENENLERN TCARET KAMUYU AYDINLATMA VE MANPLASYON KAMUYU AYDINLATMA VE KURUMSAL YNETM KAMUYU AYDINLATMA PLATFORMU KAMUYU AYDINLATMA VE YATIRIMCI LKLER KAMUYU AYDINLATMA VE DERECELENDRME KAMUYU AYDINLATMA VE BAIMSIZ DENETM
Sermaye Piyasalar ve Sermaye Piyasasnda Kamuyu Finansal Kurumlar Aydnlatma
Sermaye Piyasasnda Kamuyu Aydnlatma

KAMUYU AYDINLATMA HTYACI
Finansal piyasalarn temel ilevinin fon akmn kolaylatrmak olduu daha nce aklanmt. Fon fazlas olan birimler fon a veren birimlere fonlar finansal piyasalar araclyla transfer etmektedirler. Ksa vadeli fonlar para piyasasnda, uzun vadeli fonlar ise sermaye piyasasnda ilem grmektedir. Sermaye piyasalarnda fon transferi daha ok hisse senedi, tahvil gibi menkul kymetlerin ihra edilmesi ile gerekletirilmektedir. Devlet, kamu kurumlar ve iletmeler fon ihtiyalarn uzun vadeli menkul kymetler ihra ederek karlamakta, yatrmclar ise bu menkul kymetlere yatrm yaparak sahip olduklar fonlar deerlendirmek istemektedirler. Bylece bir taraftan tasarruflar gelir getirici alanlarda deerlendirilirken dier taraftan bu tasarruflar verimli alanlarda kullanlarak ekonominin geliimine ve kalknmaya ivme kazandrlmaktadr. Menkul kymet piyasasnn geliimi byk oranda menkul kymet arz ve talebinin canl ve gl olmas ile mmkndr. Ancak bu geliimin srdrlebilir olmas salkl bir ikincil piyasann varlna baldr. Arz ve talep dengesinin mevcut olmas, piyasalar etkileyici faktrel glerin bulunmamas, menkul kymetin fiyatn belirleyici ekonomik, siyasi ve sosyal gelimelere ilikin tm bilgilerin piyasaya annda sunulmas, piyasann likiditesinin yksek olmas ve dk ilem maliyetleri etkin bir piyasa yapsn yanstan faktrlerdir. Bunlarn salanmasnda, makro ekonomik yaplanmadaki istikrara paralel olarak piyasa ve borsa sistemlerine ilikin yasal, teknik ve kurumsal altyapdaki geliim dzeyi de belirleyici olmaktadr. Piyasa dzenini ihlal eden davranlar nleyici gzetim ve denetim faaliyetleri, piyasa ileyi ve etkinliini artrmaya yneliktir. Sermaye piyasasnda yer alan taraflar kendilerini gven ierisinde hissetmek isterler. Baka bir deyile sermaye piyasalarnda drstlk ve gven son derece nemlidir. Bu piyasada yatrm yapanlar aldatlma phesi ierisinde olmamaldr. Sermaye piyasalarnda, drstlk ne derecede nemli ise ortaklklarn iinde olup bitenlerin, onlara ilikin gelimelerin, piyasann tm taraflar tarafndan bilinmesi, ortaklklar ve onlarn ihra ettikleri sermaye piyasas aralarn ilgilendiren bilgilerin saydaml, herkese akl ve zellikle yatrmclar asndan bunlara eit konumlarda ve zamanlarda ulalabilmesi de o denli vazgeilmezdir. Sermaye piyasas faaliyetlerinin gven iinde yrtlmesi ve yatrmclarn doru bilgilendirilmesi amacyla aklk ve kamuyu aydnlatma ilkeleri nemini korumaktadr. Aklk ilkesinin uygulanmamas, halkn yanl bilgilerle kastl olarak
138
ynlendirilmesi dnda, en azndan, mevcut doru bilgilerden, nce irketlerin iinde bulunan kiilerin, ynetici veya alanlarn yararlanmas sonucunu verir. Halka arz edilen menkul kymetlere ilikin irketlerin durumlarn ortaya koyan bilgilerin zamannda, doru, tam ve ayrntl olarak yaynlanmas yatrmclarn hak ve menfaatlerinin korunmas asndan nem arz etmektedir. Menkul kymet piyasalarnda kamuyu aydnlatma sistemi ile amalanan, yatrmclarn etkin bir ekilde korunmasdr. Ancak, uygulamada tam aydnlanmann salanmasnda glklerle karlalmaktadr. Bilginin k ile herkese dalm arasndaki zaman srecinin uzunluu, baz kiilerin menfaat salamalarna, dier yatrmclarn da zarara uramalarna yol amaktadr. Kamuyu tam aydnlatma zorunluluu ile yatrmclarn tam korunmas ynnde zaman aralnn sfra indirilmesi hedeflenmektedir.
KAMUYU AYDINLATMA KAVRAMI

Kamuyu Aydnlatma: Sermaye piyasasnn aklk ve drstlk iinde ileyiini salamak, tasarruf sahipleri, ortaklar ve dier ilgililerin zamannda bilgilendirilmesini temin etmek amacyla sermaye piyasas aralarnn deerini ve yatrmclarn yatrm kararlarn etkileyebilecek nemli olay ve gelimelerin (zel durumlarn) kamuya aklanmasdr.
Kamuyu aydnlatma kavram, szlk anlam asndan amak, ifa etmek, gstermek, izhar etmek anlamlarn tayan ngilizce disclose fiilinin isim hli olan ve ama, ifa etme, haber verme gibi mnlara gelen disclosure kelimesinin Trke karl olarak kullanlmaktadr. Kavramn znde, sermaye piyasasnda faaliyet gsteren irketlerle menkul kymetlere ilikin durum, olay ve faaliyetlerin kamuya aklanmas yer almaktadr. Trk Dil Kurumu Byk Trke Szlkte kamu; halk hizmeti gren devlet organlarnn tm, Bir lkedeki halkn btn, topluluk oluturucu ortak karlar evresinde oluan ve yeleri bu ortak karlar konusunda karar birliine ulamak iin etkileimde bulunan toplumsal kesim, aydnlatma; Aydnlatmak ii, Bir sorunun ya da bir kavramn tm ierimleriyle aklanmas eklinde ifade edilmektedir. Bu iki kavramn szlk anlamlarn bir arada kullanldnda kamuyu aydnlatma; genel olarak bir lkede yaayan halk, zelde belli bir ama, kar iin bir araya gelmi bir topluluu, belli bir konuda ayrntl olarak bilgilendirme eklinde tanmlanabilir. Bununla birlikte, kamuyu aydnlatma finansal piyasa retisinde kullanlan teknik bir ifade olduundan konunun uzmanlar tarafndan da farkl ancak birbiri ile tutarl, birbirini destekleyici ekilde tanmlanmtr. Bu tanmlardan Prof.Dr.nal Tekinalpin tanm, kavram en geni hliyle aklayc niteliktedir: Ortaklk pay sahipleri ve alacakllarnn menfaatlerini korumaya ve haklarn bilinli ve etkili bir ekilde kullanmaya yardm eden; gelecekteki pay ve tahvil sahiplerinin ve sermaye piyasasnn dier ilgililerinin aldatlmalarn nleyip ortaklk yararna kazanlmalarn salayan; zel ekonomik gcn, milli iktisadn gereklerine ve faydasna uygun almasn gerekletiren; gerek i gerek d denetimi kapsam iine alan, ilkelerin tmdr. Tanmda ortaklk pay sahipleri (hisse senedi sahipleri) ile tahvil sahipleri dorudan kullanlmakta, devamnda sermaye piyasasnn dier ilgililerine vurgu yaplmaktadr. Sermaye piyasasnn dier ilgilileri denildiinde ilk bakta sermaye piyasasnda ilem yapan ya da sermaye piyasas faaliyetlerinden etkilenen kii ve kurumlar anlalabilir. Ancak gerekte, sermaye piyasasnda iletmelerin menkul kymetleri ilem grdnden iletmelerle kar ilikisi olanlar sermaye piyasasnn dier ilgilileridir. Bir iletmenin kararlarndan, politikalarndan ve faaliyetlerinden dorudan ya da dolayl olarak etkilenen ya da bunlar etkileyen kii ve gruplar iin payda (menfaat sahibi) kavram kullanlmaktadr.
SIRA SZDE
SIRA SZDE
DNELM
6. nite - Sermaye Piyasasnda Kamuyu Aydnlatma S O R U
DNELM S O R U
139
Paydalar, birincil paydalar ve ikincil paydalar olmak zere iki balk altnda K A T toplanabiDK lir: Birincil paydalar; hissedarlar, kreditrler, tedarikiler, mteriler, distribtrler, toptanclar, perakendeciler ve alanlardr. kincil paydalar ise sivil SIRA toplum SZDE rgtleri, devlet, eylemci gruplar, medya, halk, sponsorlar gibi iletme faaliyetlerini etkileyen ve iletme faaliyetlerinden etkilenen paydalardr.
DKKAT
SIRA SZDE
Kamunun Aydnlatlmasnda Taraflar
AMALARIMIZ
AMALARIMIZ
Kamunun kimler tarafndan aydnlatlaca ve paydalarn bu faaliyetlerden ne eK T arasnda A P kilde etkilenecei de kamunun aydnlatlmasnda nemli konular yer almaktadr.
K T A P
Kamuyu Aydnlatmakla Ykml Taraflar
TELEVZYON
TELEVZYON
Kamunun bilgilendirilmesi konusunda, kimlerin kamuyu bilgilendireceine ilikin birok farkl uygulama vardr. irketlerin kamuyu aydnlatmasnda belirleyici olan hususlar; NTERNET letmelerin halka ak olmas ve sermaye piyasasnda ilem grmesi, Sermaye piyasasndan borlanma araclyla fon salyor olmas, Halka ak olmakla birlikte sermaye piyasasnda ilem grmemesi, Halka ak olmamakla birlikte, fon toplama-kredi kullandrma yetkisine sahip bir kurulu olmasdr. Kamuyu bilgilendirme konusunda sorumlu olan kisiler ise; irketin st dzey yneticileri ve ortaklar: irketin st dzey yneticileri ve ortaklar, kamuya aklanan bilgilerin salkl bir muhasebe sisteminin rettii bilgiler olmasndan, doruluundan, irketin finansal durumu ve performansn geree uygun bir ekilde yanstyor olmasndan sorumludur. Kamuya aklanan bilgiler, menfaat sahiplerine sunulmadan nce hkim ortaklarn, st dzey yneticilerin, finansal ilerden sorumlu kiilerin ve i denetilerin denetim ve onayndan gemi olmaldr. Bamsz denetiler: Kamuya sunulacak bilgilerin iletmenin kendi i denetim ve onayndan gemesinden sonra, bamsz ve tarafsz d denetiler tarafndan denetlenmesi ve denetleme sonucunda ortaya kan mali tablo ve raporlarn kamuya duyurulmas da menfaat sahiplerinin iletmeye olan gveninin artmasna neden olacaktr. lem yapanlar: Sermaye piyasasnda ilem gren ya da kamuya aklama yapmakla ykml olan (banka gibi) kurulularn ortaklk paylarnn belli bir orann altna dmesi ya da stne kmas yahut hisse senetlerinin belli kiiler tarafndan alnp-satlmas hlinde kamuya bu durumun duyurulmas konusunda iletme ynetimi kadar bu kiiler de sorumlu tutulmutur. Dzenleme ve denetleme yetkisi olan otoriteler: Zaman zaman dzenleme ve denetleme yetkisi olan otoriteler araclyla da kamunun bilgilendirilmesi gerekmektedir. rnein, sermaye piyasasnda ilem gren iletmelere ilikin mali tablo ve raporlar ilgili dzenleme ve denetim otoritesine iletilmekte, iletilen bilgiler ilgili otorite tarafndan kamuya sunulmaktadr. Arac kurulular: Arac kurulular, araclk faaliyetlerini yrtrken yatrmclar yeterli dzeyde bilgilendirmeli, yatrmclarn salkl karar alabilmelerine imkn salamaldr.
NTERNET
140
Bilgi Kullanclar ve Bunlarn Bilgiye Eriim Dzeyleri

letmeyle ilgili taraflarn, yani menfaat sahiplerinin kim olduuna ve bunlarn iletmeyle ilgili bilgilere eriim dzeylerine bakacak olursak, irket yneticileri ve hkim ortaklar: letmeye ilikin bilgileri yatrm, retim, datm, pazarlama vb. irketle ilgili faaliyetlere ilikin kararlarda kullanmakSIRA SZDE tadrlar. Dier taraftan elde edecekleri temett gelirleri hakknda fikir sahibi olabilmeleri iin bilgiye ihtiya duyarlar. Bu kiiler bilgilere tam olarak ulaabilmektedir. Sermaye araclyla iletmelere fon salayan mevcut ve potanD piyasas NELM siyel yatrmclar: letmeye yaptklar yatrmn anaparas ile faiz ve kr pay seklindeki getirilerini zamannda alp alamayacaklarn bilmek iin bilgilendirilmeye S O R U ihtiya duyarlar. Bilgiye eriimleri kamuya aklanan bilgi ile snrldr.
KKAT KamuoyununD aydnlatlmasna en ok iletmelere fon salayan mevcut ve potansiyel yatrmclar ihtiya duyarlar.
SIRA SZDE
DNELM S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
letme alanlar ve sendikalar: alanlar, sendika ve temsilcileri irketin sreklilii ve krll ile ilgili bilgilere ihtiya duyarlar. Sunulan bilgiler, alanlaAMALARIMIZ rn i gvenlii ile cret, sigorta, kdem tazminat vb. demelerin zamannda yaplp yaplamayacana, ilerinin devamllna ilikin kayglarn giderilmesine yardm eder. Bu kiilerin bilgiye eriimi kamuya aklanan bilgi ile snrldr. K T letmelerin A P Mteriler: rettii mal ve hizmetleri satn alan mterilerin hangi iletmenin rn ve hizmetlerini alacana ilikin kararlar almasnda iletmelerin bilgilerine ihtiya duyarlar. Mterilerin bilgiye eriimi kamuya aklanan bilgi ile snrldr. T E L E V Z Y O N Tedarikiler: letmelerin faaliyetleri iin gereken hammadde, ilk madde, malzeme, yar maml ve mamlleri temin ettikleri tedarikiler, irketlere ou zaman vadeli sat olarak gerekleen ve cari hesap eklinde ileyen bir kredi mekanizNTERNET mas salar. Bu nedenle, elde ettikleri bilgi erevesinde irketin sreklilii, finansal durumu ve faaliyet sonularna ilikin fikir sahibi olmas ve buna gre irketle ilikisinin devam edip etmeyecei kararn vermesi gerekir. Bu kiilerin bilgiye eriimleri kamuya sunulan bilgi ile snrldr. letmeye kaynak salayanlar, kredi verenler: Mevcut veya potansiyel kaynak salayan taraflar, iletmeye saladklar fonlarn anapara, faiz demelerinin vadesinde ya da talebi halinde yaplp yaplmayacana ilikin deerlendirme yapabilmek iin bilgiye ihtiya duyarlar. Bu kiilerin bilgiye eriimleri kamuya aklanan bilgi ile snrldr. Banka ve benzeri kurululara fon salayan kiiler: Sz konusu kurululara belli bir faiz ya da kr pay beklentisi ile fon salayan gerek ya da tzel kiilerdir. lgili kurulularn faaliyetlerinin devamna ilikin tereddtlerinin giderilebilmesi ve yatrdklar fonlarn gvence altnda olduuna emin olabilmeleri iin bilgiye ihtiya duyarlar. letmeye ait bilgilere eriimleri kamuya aklanan bilgiler ile snrldr. Devlet ve ulusal dzenleyici ve denetleyici otoriteler: Hkmet ve dzenleyici otoriteler esas itibariyle bir ekonomideki kaynaklarn etkin bir ekilde kullanlmas ve tahsis edilmesi amac erevesinde irket faaliyetleri ile ilgilenirler. Ayrca, baz irketlerin faaliyetlerinin dzenlenmesi, yetkilendirilmesi, vergi alacann ve vergi politikasnn belirlenmesi, milli gelir ve dier istatistik bilgilerin derlenmesi gibi nedenlerle hkmet ve dzenleyici otoriteler irketlerin finansal bil-
SIRA SZDE
6. nite - Sermaye Piyasasnda Kamuyu Aydnlatma
141
gilerini kullanrlar. irketlerin faaliyetlerinin dzenlenmesi, izlenmesi, gzetimi ve denetimi fonksiyonlarn stlenmi olmalar nedeniyle, hkmet ve dzenleyici otoriteler irketler hakkndaki finansal bilgilere tam olarak ulaabilmektedir. Analistler ve fon yneticileri: Yatrmclar ve mterilerini ynlendiren finansal analistler ile irket menkul kymetlerine yatrm yapan fonlarn yneticileri, finansal bilgilerin asl kullancsdrlar. Analistler, i ve d analistler diye ikiye ayrlr. analistler yneticilere yardmc olmak zere ve irketin btn faaliyetlerini kapsayan bilgiler zerinde analiz yapmak amacyla istihdam edilen kiiler olmalar nedeniyle finansal bilgiye ulama dzeyleri tamdr. D analistler ise, banka ve arac kurumlar tarafndan istihdam edilen ya da bamsz olarak alsan ve irketler tarafndan kamuya aklanan bilgileri analiz eden uzmanlar olduklarndan bilgiye ulama dzeyleri snrldr. Kamuoyu: irketler faaliyet gsterdikleri kamuoyunu birok ekilde etkilemektedir. irketler faaliyetleri dolaysyla istihdam ve gelir yaratmak yannda, sosyal sorumluluklar erevesinde iinde bulunduklar topluma eitli yardm ve balarda da bulunurlar. Potansiyel ya da mevcut yatrmclar dndaki kamuoyu esas itibariyle irketlerin finansal bilgileri ile pek ilgili deildir. Ama finansal bilgiler medya araclyla duyurulduu iin herkes haberdar olabilmektedir. Kamuoyunun bilgiye eriimi snrldr. Ayrca, irketin faaliyet alannn yerel, ulusal ya da uluslararas olmasna bal olarak rakipler yannda ticari organizasyonlar da irketler hakkndaki bilgilerden yararlanmaktadr. Bunlarn da bilgiye eriimleri snrldr. Dier bilgi kullanclar: letmelerin faaliyet alanna gre rakipler, yerel, ulusal ya da uluslararas kurulular da iletmelere ait bilgileri kullanan taraflardr. Rakipler iletmelerin bilgilerine snrl eriim imknna sahiptir ancak ulusal ve uluslararas kurulular grev ve yetki alanlarna gre bilgilere snrl ya da snrsz eriebilmektedir.
Finansal Analist: Finansal tablolardaki eitli hesaplar arasndaki ilikileri kuran, len ve yorumunu yapan uzman
Kamunun Aydnlatlmas Sreci

Kamunun aydnlatlmas sreci, iletmenin faaliyetlerinin ve ilemlerinin salkl bir muhasebe sistemi kullanlarak kaydedilmesinden balayarak kamuya sunulmasna kadar geen sreci ifade eder. Bu srecin aamalar unlardr: letmenin finansal durumunu, performansn doru ve geree uygun bir ekilde yanstlmasn salayan, genel kabul grm muhasebe ve raporlama standartlarna uygun muhasebe sistemlerinin kurulmas, Yetkili otoriteler tarafndan aklanmas zorunlu tutulan finansal ve finansal olmayan bilgilerin istenen kapsam ve ierikte, belirlenmi zaman ierisinde hazrlanmas, SIRA SZDE Hazrlanan bilgilerin iletmenin finansal durumunu ve gerei yanstp yanstmadna ilikin st ynetimin onayndan gemesi, Sunulacak bilgilerin gvenilirliinin artrlmas amacyla, i ve d denetimiDNELM nin (bamsz d denetim) yaplmas, Onaylanm ve denetlenmi bilgilerin zamannda, eanl olarak herkesin eriS O R U ebilecei ekilde duyurulmas, aklanmas, yaymlanmas. Kamuyu aydnlatma, zaman zaman yaplmas gereken deil, sreklilik bir faaliD gsteren KKAT yettir.
SIRA SZDE
SIRA SZDE
DNELM S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
AMALARIMIZ
K T A P
K T A P
142
Kamuya Aklanacak Bilgilerin erii ve Trleri

Kamuyu bilgilendirmekle ykml olan taraflarn kamuya sunabilecekleri bilgileri eitli alardan snflandrmak mmkndr: erik bakmndan: Sunulan bilgiler ierik bakmndan ikiye ayrlabilir. Bunlar; finansal ve finansal olmayan bilgilerdir. Finansal bilgi; herhangi bir faaliyet veya iletme ile ilgili olarak retilen ve para ile ifade edilen bilgidir. Finansal bilgi; bir irketin muhasebe ve d raporlama sistemi tarafndan retilen ve (halka ak) irketlerin finansal durum ve performans ile ilgili, bamsz denetime tabi tutulmu ve kamuya aklanan bilano, gelir tablosu, kr zarar cetveli ve nakit akm tablosu gibi finansal tablolardr. Finansal olmayan bilgiler ise, yukarda saylan mali tablo, rapor ve dipnotlar dnda kalan dier bilgilerdir. lem grd piyasa bakmndan: Menkul kymetlerin ilk defa halka arz edildii birincil piyasada kamuyu aydnlatma (izahname, sirkler ve ilanlar araclyla) ve birincil piyasada halka arz edilen sermaye piyasas aralarnn ilem grd ikincil piyasada kamuyu aydnlatma (srekli kamuyu aydnlatmaya ilikin raporlar, zel durum aklamalar) olarak ikiye ayrlr.
SIRA SZDE
zahname ve sirkler SIRA SZDEne demektir? Sunma skl bakmndan: Bilgiler, zel durum aklamalar dnda belirli D N E L M aylk, aylk, alt aylk ya da yllk gibi) hazrlanarak ilgiliperiyotlarla (haftalk, lere sunulmakta ve kamuya aklanmaktadr. zel durum aklamalar ise, zel durumun ortaya anda en seri haberleme arac ile ilgili borsa ve kurululara S Okt R U iletilmek suretiyle kamuya aklanmaktadr. Zorunluluk bakmndan: Yerel ya da uluslararas otoritelerin belirledikleri DKKAT muhasebe ve raporlama standartlar erevesinde sunulmas gereken bilgilerin yan sra, iletmeler ihtiya sahiplerinin beklentileri erevesinde ilave bilgileri kamuSIRA SZDE edebilirler. Finansal bilgilerin aklanmas, pek ok lkede ya aklamay SIRA tercih SZDE sermaye piyasasn dzenleyici kanunlar erevesinde dzenlenmitir. irketler dzenleyici kurumlar tarafndan zorunlu tutulan finansal bilgilere ek olarak dier AMALARIMIZ N E L Molmayan bilgileri gnll olarak aklamaktadrlar. finansal veDfinansal Sunulan taraflar bakmndan: raporlama ve d raporlama olarak ikiye ayrlabilir. sletmeler, U Pkendilerine iliskin finansal ve finansal olmayan bilgileri karar K S O TR A alma mekanizmalarnda kullanmak amacyla farkl ekil ve ieriklerde st dzey yneticilere ve hissedarlara sunabilmektedir. Bilgilerin ekil ve ierikleri, her iletDKKAT menin kendine T E L E V zg Z Y O N durumlara gre deiebilmektedir. D raporlamalar genellikle yerel ya da uluslararas dzenlemeler ve standartlar erevesinde oluturularak SIRA SZDE kamuoyuna sunulmaktadr. raporlamada yer alan bilgiler, iletmenin faaliyetlerinin planlanmas, koordine edilmesi ve kontrol edilmesi iin gerekli ierikte olmaT E R d N E T raporlamaya kyasla daha kapsaml ve farkl ieriklerde sunus gerektii N iin AMALARIMIZ labilmektedir. Kamuyu aydnlatma ile ilgili olarak ayrntl bilgilere Mustafa HTYARn SermaK T A kavram P ye Piyasas Hukukunda Kamuyu Aydnlatma lkesi (stanbul: Beta Basm, 2006) kitabndan ulaabilirsiniz.
TELEVZYON
DNELM S O R U
DKKAT
SIRA SZDE SIRA SZDE AMALARIMIZ DNELM K S OT R AU P

DKKAT TELEVZYON
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
NTERNET
143
KAMUYU AYDINLATMA KAVRAMININ GELM

Kamuyu aydnlatma ile ilgili ilk uygulamalar ngiltere ve Amerikada balamtr. Bunun sebeplerinden ilki ngiliz-Amerikan (Anglo-Sakson) sisteminde halka ak anonim ortaklklarn hukuki yaplanmada esas unsur olmasdr. Kta Avrupasnda ise aile irketleri daha nemlidir. Halka ak anonim ortaklklar sisteme daha sonralar entegre edilmitir. kinci sebep ise sanayilemenin ngilterede balam olmas, sermaye piyasalarnn Amerikada gelimeye balamasdr. Sanayileme ve sermaye piyasalarnn geliim srecinde yaanan sorunlar kamuyu aydnlatma ilkeSIRA SZDE lerinin oluturulmasn zorunlu klmtr. lkemizde kamuyu aydnlatma ilkesinin gerek anlamda ilk defa hukuk sistemimize girii 28.7.1981 tarih ve 2499 sayl Sermaye Piyasas Kanunu ile gerekleDNELM mitir. Bununla birlikte bu kanun zerindeki almalar 1960l yllara kadar dayanmaktadr. 1992 ylnda Sermaye Piyasas Kanununda yaplan deiikliklerle kamuS O R U yu aydnlatma ilkesi gerek mnda uygulanmaya balanmtr. 1982 tarihli Sermaye Piyasas Kanununun ilk hlinde izin sistemi geerliydi. Kurul incelemesi kamuyu aydnlatma ilkesi ile snrl kalmamakta, kamu yarar ve DKKAT halkn istismar gibi ller ile iktisadi bir inceleme de yaplmaktayd. Adeta riskgetiri deerlendirmesi yatrmcya braklmayp bu deerlendirme kamu adna KuSIRA SZDE rul tarafndan yaplmaktayd. 1992 ylnda yaplan deiikliklerle, 1982-1992 aras dnemde geerli olan izin sistemi terk edilmi ve kamuyu aydnlatma ilkesi benimsenmitir. Dolaysyla, bundan sonra risk-getiri deerlendirmesi yapmak Kurula ait AMALARIMIZ bir grev deil, yatrmcnn bizzat stlenmesi gereken bir faaliyet haline gelmitir. Kamuyu aydnlatmann tarihsel geliimi ile ilgili olarak ayrntl bilgilere Haluk KABAALK T A P OLUnun Sermaye Piyasasnda Kamuyu Aydnlatma lkesi (stanbul: ktisadi Yayn Ltd. ti., 1985) kitabndan ulaabilirsiniz.
SIRA SZDE
DNELM S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
KAMUYU AYDINLATMANIN NEM
TELEVZYON
TELEVZYON
effaflk ve kamuyu aydnlatma, birbirini karlkl olarak etkileyen kavramlardr. irkette effaflk kltr daha ok benimsendike, aklanan bilgilerin nitelii ve N T E Rdzenleyici NET nicelii de artacaktr. Dier yandan, zellikle sermaye piyasasnda kurumlar tarafndan aklanmas zorunlu bilgilerin format belirlendike, irketlerin effaflk derecesi artacaktr. Gnll finansal raporlama kapsamnda kurumlar tarafndan aklanan bilgilerin nitelik ve nicelik asndan gelimesi byk lde sermaye piyasasn etkilemektedir. zellikle, piyasada effafln artmasna, eksik ya da hatal bilgiden kaynaklanabilecek risklerin azalmasna, dk sermaye maliyetine, yksek ilem hacmine ve yksek likiditeye neden olabilmektedir. Ayrca, sermaye piyasasnda aklanan bilgilerin art, hisse senetlerinin fiyat deikenliini azaltmakta ve sermaye piyasasnn etkinliini artrmaktadr. te yandan yaplan ilave aklamalar irketlerin muhasebe sistemlerinin gelimesine, finansal muhasebe sistemi ile ynetim muhasebesi sistemi arasndaki uyumun artmasna etki etmektedir. Kamuoyunun yeterince aydnlatlmamasnn finansal piyasalar zerindeki olumsuz etkileSIRA SZDE ri neler olabilir?
D N E Lnemi M Kamuyu aydnlatmann, sermaye piyasalarnn geliimi asndan u ekilde zetlenebilir: S O R U
NTERNET
SIRA SZDE
DNELM S O R U
DKKAT
DKKAT
SIRA SZDE
SIRA SZDE
144
SIRA SZDE
DNELM S O R U
eriden renenlerin DKK A T ak bir Ticareti: Halka ortaklk hakknda eitli vastalarla elde edilmi bir bilgiyi, SIRA borsada SZDE hisse senetleri fiyatlarn etkilemek amacyla kamuoyuna aklanmadan ncekullanma veya AMALARIMIZ kullandrma ilemidir.
Kamuyu aydnlatma, yatrmclarn korunmas iin gl bir aratr. Sermayenin ekilmesine ve piyasalara olan gvenin artrlmasna yardmc olur. Zayf kamuyu aydnlatma, sermaye piyasalarnda etik olmayan davranlara ve piyasa btnlnn bozulmasna neden olur. Bu durum sadece irketlere deil, bir btn olarak ekonomiye de zarar verir. Yetersiz ve ak olmayan bilgiler sermaye piyasasnn ileyiine zarar vererek sermaye maliyetini artrabilir. Gvenilir ve zamanl bilgi, irket bnyesindeki karar alclarn gvenini artrr ve dorudan bymeyi ve krll etkileyen baarl irket kararlar almalarn mmkn klar. Aklanan bilgiler, irketin hisse senedi fiyatna yaptklar dorudan etkinin yannda, irket dndaki karar alclarn (menfaat sahipleri, yatrmclar ve bor verenler), irket ile ilgili bilgi toplama inisiyatiflerine etki ederek fiyat dolayl olarak da etkilerler. Aklanan bilgilerin nitelii ve nicelii arttka, irketin deeri hakkndaki belirsizlikler ortadan kalkar. SIRA SZDE Daha kaliteli kamuyu aydnlatma ile irket daha uzun dnemli yatrmclar ekebilir, daha geni anlamda analiz imkn salanr, ynetimin kredibilite N E L verebilirlik M si veDhesap dzeyi artar.
KAMUYU VE ERDEN S O AYDINLATMA R U RENENLERN TCARET (INSIDER TRADING)

SPK 47/A.1 fkrada kendini bulan ieriden renenlerin ticareti suu Trk HuD K K A TPiyasas Kanununda ieriden ticaret olarak tanmlanmtr. Bu kukunda Sermaye tanma gre, sermaye piyasas aralarnn deerini etkileyebilecek henz kamuya SIRA SZDE kendisine veya nc kiilere menfaat salama amacyla aklanmam bilgileri, kullanarak, sermaye piyasasnda ilemler yapanlar arasndaki frsat eitliini bozacak ekilde mameleki bir yarar salamak veya bir zarar bertaraf etmek fiili ieriAMALARIMIZ den renenlerin ticareti olarak tanmlanmtr. Maddenin gerekesinde ieriden renenlerin ticareti kamuyu aydnlatma ilkesini zedeleyen, sermaye piyasalarnda eitlii ve drstl zedeleyen bir ilem olarak tanmlanmtr. K T A P eriden renenlerin ticareti, ierideki bilginin kullanlmak suretiyle menfaat salayc menkul kymet ilemi yaplmas ya da firmann ticari faaliyetleri, mali yapsna ilikin gizli bilgilerin kendi ya da nc kiinin menfaatine kullanlarak TELEVZYON menkul kymet ilemi yaplmas bu ilem sonucunda bir kazan salama veya muhtemel bir zarardan kanlmas olarak tanmlanabilir. Kamuyu aydnlatma, N T E R N E T insider trading ve maniplasyon hakknda ayrntl bilgilere www.spk.gov.tr ve www.imkb.gov.tr adreslerinden ulaabilirsiniz. eriden renenlerin ticareti suunu cezalandrarak ile sermaye piyasalarna duyulan gven ve yatrmclar arasndaki eitlik korunmak istenilmektedir. Bu su tipi ile sermaye piyasalarnda ilem yapmak isteyen yatrmclar arasndaki frsat eitliini bozacak ve bu piyasalarda yatrm yapan kiiler arasndaki dengeyi zedeleyecek kamuoyuna aklanmam bilgilerin birka kiinin menfaatine kullanlmasnn nne geilmek istenilmektedir. Menkul kymet piyasalarnda kamuyu aydnlatma sistemiile amalanan, piyasa yatrmclarnn etkin bir ekilde korunmasdr. Bilginin ortaya k ile herkese dalm arasndaki zaman srecinin uzunluu, baz kiilerin menfaat salamalar ve
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
145
dier yatrmclarn da zarara uramalarna yol amaktadr. Kamuyu aydnlatma ilkesi ile yatrmclarn tam korunmas ynnde zaman aralnn sfra indirilmesi hedeflenmektedir. Keza, bilginin oluumu ile kamuya aklanmas arasnda geen bu srede, bilgiyi nceden renen ieridekiler, ilgili menkul kymetler zerinde alm-satm ilemi gerekletirebilmektedirler. Bylece ieridekiler, gizli bilgileri kendi menfaatleri dorultusunda kullanarak ar kazan elde etme veya olas bir zarardan kurtulma ans yakalamaktadr. Bu durum menkul kymet piyasasnda ilem yapanlar arasndaki frsat eitliini bozmaktadr. eriden renenlerin ticaretini yasaklayc dzenlemeler, bilgi sahibinin bilgiyi bir bakasna aktarmasn da engellemektedir. Burada, ieridekilerin bal olduu irkete sadakat ierisinde alma sorumluluundan kaynaklanan sr saklama ve emniyet ve gveni suistimal etmeme ykmll ne kmaktadr. Kamuyu aydnlatmann yetersiz olduu piyasalarda, ieriden renenlerin ticaretinin meydana gelme olasl ykselmekte dolaysyla, sz konusu piyasalara yatrm yapma eilimleri olumsuz ynde deimektedir. eriden renme neden su saylm olabilir?
SIRA SZDE SIRA SZDE
Sermaye Piyasas Kanununa gre ieriden renenlerin suunun cezas 2 ylNELM dan 5 yla kadar hapis ve iki bin gnden be bin gne kadarD adli para cezasdr. Verilecek para cezalar st snra bal olmakszn suun ilenmesi suretiyle temin O R U edilen menfaatin katndan az olamaz. Ayrca Kurulca alnan S kararlara aykr hareket ettii tespit edilen gerek kiiler ve tzel kiilere, gerekesi belirtilmek suretiyle Kurul tarafndan onbebin Trk Lirasndan yzbin Trk Lirasna kadar idar DKKAT para cezas verilir.
SIRA SZDE KAMUYU AYDINLATMA VE MANPLASYON
DNELM S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
Maniplasyon: nsanlar kandrarak bir menkul AMALARIMIZ kymeti almaya veya satmaya sevk etmeye veya menkul kymetin fiyatn yapay bir seviyede tutmaya ynelik davranlardr. K T A P Menkul kymet piyasalarnda arz ve talebin serbest bir ekilde kar karya gelerek fiyatlar belirlemesine TELEVZYON ynelik srecin kastl olarak engellenmesidir.
Maniplasyon bata hisse senetleri olmak zere, sermaye piyasas aralarnn fiyatn yapay yollarla etkilemek veya kontrol etmek suretiyle yatrmclar aldatmaAMALARIMIZ y veya yanltmay amalayan kastl tm eylemleri kapsamaktadr. Maniplasyon kavramnn; menkul kymetlerin arz ve talebinin, dolaysyla da etkin bir piyasann varlnn temel koullarndan biri olan fiyatlarnn herhangi bir K T A P bilgiye ya da iktisaden anlaml bir nedene dayanmadan etkilenmesine ynelik her trl mdahaleler olarak tanmlanmas mmkndr. Sermaye Piyasas Kanununun 47/A-2 maddesinde maniplasyon Yapay olaTELEVZYO N rak, sermaye piyasas aralarnn arz ve talebini etkilemek, aktif bir piyasann varl izlenimini uyandrmak, fiyatlarn ayn dzeyde tutmak, artrmak veya azaltmak amacyla alm ve satmn yapmak eklinde tanmlanmtr (ilem bazl maniplasNTERNET yon). Bu tanmlardan maniplasyonun temel unsurunun mevcut olduu grlmektedir. Bunlar: Menkul kymetlerin arz ve talebini, dolaysyla da fiyatlarn etkilemeye ynelik ilemler gerekletiren kii ya da kiilerin bulunmasnn gereklilii, Bu kii veya kiiler tarafndan gerekletirilen ilemlerin, menkul kymetin fiyatnda bir art ya da azal yaratmas ya da bu etkilerin nlenmesi ya da ilemlerin menkul kymetin aktif bir piyasasnn olduu izleniminin yaratlmasna ynelik olmasnn gereklilii, Bu ilemlerin, ilemleri gerekletirenler tarafndan, menkul kymetin fiyatn etkilemek ve ayrca piyasann dier katlmclarn menkul kymeti alma-
NTERNET
SIRA SZDE
SIRA SZDE
Sermaye Piyasalar ve Finansal Kurumlar DNELM
146 DNELM
S O R U
ya ya da satmaya ynlendirmek amacyla gerekletirilmesinin gereklilii, S O R U olarak ortaya kmaktadr. Sermaye piyasalarnda D K K A T speklasyon yapmak bir su unsuru deildir. Ancak maniplasyon yapmak su saylmaktadr. nk piyasalarn geliebilmesi iin speklatrlere ihtiya vardr. Buna karlk maniplasyonun varl piyasaya olan gvenin zayflamasna yol amakSIRA SZDE tadr. Sermaye Piyasas Kanununun 47/A-3 maddesinde ise Sermaye piyasas araAMALARIMIZ larnn deerini etkileyebilecek yalan, yanl, yanltc, mesnetsiz bilgi verilmesi, haber yaylmas, yorum yaplmas ya da aklanmakla ykml olan bilgilerin akK filleri T A su P kapsamnda saylmtr (bilgi bazl maniplasyon). lanmamas MKB Ynetmeliindeki maniplatif ilemlere ilikin dzenlemeler yapay fiyat ve piyasa balkl 24. maddede yer almaktadr. Dzenlemeye gre Borsa yeleri, T E L Eoluturmak VZYON yapay piyasa maksadyla aadaki faaliyetlerde bulunamazlar: Bir menkul kymete geree uygun olmayan ve grntde aktif bir piyasa izlenimini yaratmak maksadyla, Menkul Kymetin sahipliinde gerek anlamda deiim yaratmayan bir dizi NTERNET alm satm yapmak, Fiyat ve miktar bakmndan piyasay yanl ynlendirecek mahiyette Borsa emri vermek. Bir menkul kymette tek bana veya bakalar ile birlikte, dier yeleri o menkul kymeti alp satmaya yneltmek maksadyla bir dizi ilem gerekletirerek, Menkul kymet iin grnrde aktif bir piyasa olduu izlenimini yaratmak, Menkul kymetin fiyatnda yapay olarak art veya de neden olmak, Bir menkul kymetin fiyatnn artmas veya azalmasna neden olacak aktif bir piyasann olduu veya olaca eklinde gerek d bilgi dolatrarak veya yayarak o menkul kymetin alm satmn tevik etmek, Bir menkul kymetle ilgili olarak, dier menkul kymetlerin alm veya satmn tevik etmek maksadyla, bilerek geree aykr veya yanltc bilgi yaymak, Piyasay yanltmak maksadyla bir menkul kymette fiyat desteklemek, sabitlemek veya stabilize etmek zere, dolayl veya dolaysz olarak, bir veya daha fazla kii ile anlaarak bir dizi alm satm yapmak, Piyasay yanltmak maksadyla, yanltc veya yanl izlenim uyandracak, geree aykr szl veya yazl beyanda, fiil ve davranlarda bulunmak. lkemizdeki genel yasal ereve ierisinde maniplasyon incelemeleri esas olarak SPKr. tarafndan sonulandrlmaktadr. Mevcut sistemde menkul kymetlerdeki olaand fiyat ve miktar hareketleri gerek SPKr gerekse MKB Tefti ve Gzetim Kurulu mfettileri tarafndan yaplan incelemeler neticesinde hazrlanan raporlar SPKra iletilmektedir. SPKr gerekli grld taktirde Cumhuriyet Savclklarna su duyurusunda bulunmaktadr. Maniplasyon suunun yaptrm, 2 yldan 5 yla kadar hapis ve 10.000 den 25.000 ye kadar ar para cezasdr. Verilecek ar para cezalar, st snrla bal olmakszn suun ilenmesi suretiyle temin edilecek menfaatin katndan az olamaz. Cezann verilmesi gereken fiilin tekrar hlinde, verilen ceza yar orannda artrlmaktadr.
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
DKKAT
DKKAT
SIRA SZDE
SIRA SZDE
6. nite - Sermaye Piyasasnda Kamuyu Aydnlatma AMALARIMIZ
147 AMALARIMIZ
K T A P Kurumsal ynetim almalar 70 ve 80li yllarda ABDde ortaya km, 90l yllarn bandan itibaren ABD dndaki lkelerde grlmeye balanmtr. Balangta byk ekonomilere sahip lkeler (Japonya, Almanya, ngiltere) kurumsal yT E ise L E V gelimekte ZYON netim uygulamalarna ilgi gstermitir. Daha yakn zamanlarda olan piyasalarda kurumsal ynetimin nemi anlalmaya balanmtr.
KAMUYU AYDINLATMA VE KURUMSAL YNETM
K T A P
TELEVZYON
Kurumsal ynetim ile ilgili ayrntl bilgilere www.tkyd.org.tr adresinden N T E R ulaabilirsiniz. NET Dar anlamda kurumsal ynetim, irket ynetimi ile hissedarlar ve paydalar arasndaki ilikileri dzenleyen kurallar btndr. Bir baka ifadeyle, herhangi bir irkette hissedarlar dahil irketin yrtt faaliyetler ile dorudan veya dolayl ilgili olan tm menfaat sahiplerinin (paydalarn) haklarn korumay ve irket ynetiminin sorumluluk ve ykmllklerini ortaya koymay amalayan bir ynetim felsefesidir. Kurumsal ynetim kavramn en geni anlamda, iyi irket ynetimi iin gerekli formel ve informel kurallar btn olarak ele almak mmkndr. Daha ksa ve z bir tanm yapmak gerekirse, kurumsal ynetim iyi irket ynetimi demektir. yi irket ynetimi iin, sadece irket st ynetiminin ve ynetim kurulunun grev ve sorumluklarn ve ayn zamanda irket ii ve irket d paydalarn haklarn nceden belirlemek ve bunlar yasal ereve ierisine almak son derece nemli ve gerekli olmakla beraber yeterli deildir. yi irket ynetimi iin bunlarn tesinde deiim ynetimi, stratejik ynetim, sinerjik ynetim, toplam kalite ynetimi, insan kaynaklar ynetimi vs. ynetim ilkelerinin ve ynetim tekniklerinin etkin biimde irkette uygulanmas gereklidir. Dar anlamda kurumsal ynetim kavram sadece iyi irket ynetimi iin sorumluluk, adalet, effaflk, hesap verme sorumluluu gibi formel kurallarn oluturulmas zerinde odaklanmaktadr. Oysa, geni anlamda kurumsal ynetim kavram, iyi irket ynetimi iin yukardaki ilkeleri kapsayan formel kurallar yansra modern ynetim tekniklerinin uygulanmasnn ve ayn zamanda informel kurallar btnnn -ki, buna kurumsal kltr diyebiliriz- nemi zerinde durur. Kurumsal ynetim hangi ilkeler zerine kurulmutur?
SIRA SZDE
NTERNET
Kurumsal Ynetim: Anonim ortaklklarn idaresinde ve faaliyetlerinde kr elde etme ve pay sahiplerine datma ana unsuru ve amacn tayan geleneksel yaplarnn yannda, gerek hissedarlarn gerekse yneticilerin karlarn gzeten, ayn zamanda dier kar sahiplerinin haklarnn (ortaklk alanlar, mteriler,alacakllar, fon salayanlar ve devlet) da nemsendii bir anlaytr.
SIRA SZDE
Kurumsal ynetim, temel olarak pay sahiplerini de ieren menfaat sahiplerinin DNELM haklarnn korunmasna dayanmaktadr. Eer kurumlar, effaflk ilkesi erevesinde, finansal tablolarnda ve akladklar dier bilgilerde, doru olmayan veya ekS Oalan R U menfaat sasik bilgilere yer verirlerse bu bilgilere dayanarak yatrm kararlar hiplerinin haklar korunmam olacaktr. Kurumsal effaflk, aktif (tasdik edilerek aklanm) veya pasif edilebilir D K K(elde AT ancak genellikle istek zerine aklanan); ayn zamanda tek tarafl (irketten menfaat sahiplerine) veya karlkl (menfaat sahiplerinin tepkisine cevap vererek) olaSIRA SZDE bilmektedir. Kurumsal ynetim amalar iin effaflk, irketlerin menfaat sahiplerine saladklar bilginin doruluu ve eriilebilirlii ile belirlenir. Bilginin doru olmas, kapsaml ve ilgili bilgiler ile irketin durumunun gvenilir olarak sunulmaAMALARIMIZ sn ifade etmektedir. Kapsaml veriler, irketin sahiplik yaps, performans ve ynetimi ile ilgili tam bilgi salayan verilerdir. lgili veriler, menfaat sahiplerine istedikleri bilgilerin sunulmasn salayan verilerdir. Bilginin eriilebilir bilgiK T A olmas, P
DNELM S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
TELEVZYON
NTERNET
NTERNET
148
nin menfaat sahipleri tarafndan kolaylkla elde edilebilirliini ifade eder. Ortalama bir menfaat sahibi elde ettii bilgiyi anlayabilmeli ve nemini kavrayabilmelidir. Bu yzden bilginin ayn zamanda ak olmas da gerekmektedir. Kurumsal effafln yerine getirilmesi srecinde, effaflk kavramnn tamamlaycs olarak karmza kamuyu aydnlatma kavram kmaktadr. Kamuyu aydnlatma, kurumsal effaflk ilkelerine uygun olarak sermaye piyasalarn dzenleyici kurumlarn zorunlu tuttuu finansal bilgilerin ve bu bilgilerin dnda kalan dier finansal ve finansal olmayan bilgilerin, irketler tarafndan kamuya ak ve anlalr bir ekilde sunulmasdr. effaflk, ticari sr niteliinde ve henz kamuya aklanmam bilgiler hari olmak zere irket ile ilgili finansal ve finansal olmayan bilgilerin, zamannda, doru, eksiksiz, anlalabilir, yorumlanabilir, dk maliyetle kolay eriilebilir bir ekilde kamuya duyurulmas yaklamdr. effaflk ilkesi erevesinde irketlerin kamuyu aydnlatmalarnn gelitirilmesiyle irket ile menfaat ilikisi iinde bulunan kesimlere bilgi aknn artrlmas ve hzlandrlmas amalanmtr. Kamunun zamannda aydnlatlmas, aklanan bilgilerin eksiksiz, gvenilir, anlalabilir ve yorumlanabilir olmas, aklanan bilgilere kolay ve mmkn olan en dk maliyetle eriimin salanmas son derece nemlidir. Bu aklamalar erevesinde kamuoyuna aklanacak bilgilerin u zelliklerde olmas gerekir: Bilgi ak ve anlalr olmaldr, Aklanan bilgi doru olmaldr, Bilginin tam bir tarafszlk ierisinde sunulmas ve bu bilgileri kullanacaklar yanltmamas gerekir, Bilgi eksiksiz sunulmaldr, Bilgi kullanclar tarafndan analizler yapmaya imkan salamaldr, Bilgi, dk bir maliyetle sunulmaldr, Bilgiye eriim kolay olmaldr, Bilgiye zamannda eriim imknlar olmaldr. te yandan kamuya aklanmas gereken asgari bilgilerin neler olmas gerektii de nem tar. irketin denetimden gemi olarak finansal durum ve faaliyet sonular kamuoyuna aklanmaldr. Bu erevede; ticari hedeflerin yan sra i etikleri, evre ve benzeri konularda irket politika ve hedefleri, irketin byk ortaklar ve oy haklar, ynetim kurulu yeleri ve st dzey yneticiler, aldklar cretler ve dier demeler, sektr ve corafi riskler, finansal piyasa riskleri, kur ve faiz riskleri, vadeli ilemlerin tadklar riskler, bilano d ykmllkler, hukuki sorumluluklar gibi bilgilerin kamuoyuna aklanmas son derece nemlidir. Sunulacak bilgiler mutlaka denetlenmeli ve kaliteli muhasebe standartlarna, mali ve mali olmayan beyan ve denetime uygun olarak aklanmaldr.
KAMUYU AYDINLATMA PLATFORMU Teknoloji ve Kamuyu Aydnlatma

letmelerde kullanlan bilgi teknolojileri kapsamna; internet, intranet, ofis otomasyon sistemleri, fonksiyonel biliim sistemleri, ynetim biliim sistemleri, uzman sistemler, karar destek sistemleri, elektronik veri deiim sistemleri girerken bilgi teknolojileri iletmeleri nemli alanda etkilemektedir. Bunlar; elektronik ticaret, kurumsal kaynak planlamas ve bilgi ynetimidir.
K T A P
K T A P
TELEVZYON
TELEVZYON
149
Kamuyu aydnlatma platformunun resmi web sayfas www.kap.gov.tr N dir. TERNET Finansal bilgilerin sunulduu mali tablolara dayanarak karar alma durumunda olan ilgililerin karar alma srecinde en nemli etken, bu bilgilerin gvenilir, effaf ve karlatrlabilir nitelikte olmasdr. Uluslararas Muhasebe Standartlar Kurulu (IASC) ve Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliine gre, mali tablolardaki bilgiyi kullanclar iin yararl klan zellikler; anlalabilir, ihtiyaca uygun, gvenilir, karlatrabilir ve zamannda dzenlenmi olmalsdr. Anlalabilirlik; iletmenin finansal durumunun mali tablolarndan rahat bir ekilde anlalmas, ihtiyaca uygunluk; aklanan bilginin ilgili kiilerin gereksinimleriyle rtmesi, gvenilirlik; mali tablolarda sunulan durum ile iletmenin gerek finansal durumunun ayn olmas, karlatrlabilirlik; mali tablolarn iletmenin gemi yllaryla veya baka iletmelerle karlatrlmasna olanak salayacak tek bir formatta yaynlanmas, zamannda dzenlenme; mali tablolarn kamuya zamanl ve hzl ekilde sunulmas olarak aklanabilir. Finansal bilginin internet ortamnda sunulmas veya internet ortamnda finansal raporlama; eitli bilgi teknolojileri araclyla finansal bilgilerin www (World Wide Web) ortamnda datm eklinde tanmlanabilir. Bylece, ilgililer iletmenin finansal bilgilerine; ses ve grnt olarak sanal ortamdan ulaabilmektedirler. Baka bir tanmla, finansal bilginin internet ortamnda sunulmasndan, hazrlanan yllk mali tablolarn internet ortamnda yaynlanmas yan sra, gnmzde nemli SZDE gelimeler, toplantlar, finansal analizler ve dier bilgilerin deSIRA internetten kamuya aklanmas anlalmaktadr. Finansal bilgilerin internet ortamnda sunulmas her geenD gn yaygnlamakNE LM tadr. Bunun en nemli nedenleri; bilgi teknolojilerindeki gelimeler ve kamuoyundan gelen taleplerle birlikte; internet ortamnda sunum maliyetinin daha az, S O R U daha hzl, daha fazla kesime ulamas, zamanl ve eriiminin kolay olmasdr. nternet zerinden her trl bilgi paylalmaktadr. Bu bilgilerin kayna son D ve K Kgvenilirlii AT derece nemlidir. nternet zerinden sunulan bilgilerin de denetlenmesi gerekmektedir. Kamunun aydnlatlmasnda kullanlan dokmanlarn internet zerinden kamuya duyurulmasnda dikkate alnmas gereken temel prensipler aada belirtilmekAMALARIMIZ tedir: Yatrmclar dokmann internet araclyla gnderildiinden veya internet zerinde eriime hazr hlde bulundurulduundan haberdar olmaldrlar. T internet A P Yatrmclar internet zerinde eriime alan dokmana Kveya vastasyla gnderilen dokmana kolay bir biimde ulaabilmelidirler. Dokmann yatrmclarn eriimine hazr hale getirildii veya yatrmclara T E L E Veriime Z Y O N aan orinternet araclyla gnderildii dokman gnderen veya taklk tarafndan kantlanmaldr. Web sitelerinde yer alan kamuyu aydnlatmaya ynelik bilgiler gncel olmaldr. NTERNET Ortaklk web sitesinde yer alan ortakl tantc bilgiler gerei yanstmaldr. Bilginin eit bir biimde datlabilmesini teminen internet zerinde yatrmclarn eriimine ak tutulan dokmann ieriinin mevzuatta ngrlen kurallara uygun olarak dzenlenen ve geleneksel yntemlerle kamuya duyurulan dokmanlarn ieriinden farkl olmamas gerekmektedir.
SIRA SZDE
NTERNET
SIRA SZDE
DNELM S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
150
Kamuyu Aydnlatma Platformu

nternet kullanmnn sermaye piyasalarnda da yaygnlamaya balamas bu alanda yasal dzenlemelerin yaplmasn gerekli klm ve 18.12.1999 tarih ve 23910 sayl Resmi Gazetede yaymlanan 4487 sayl Kanunun 10. maddesi ile 2499 sayl SPKnun 22. maddesine eklenen (u) bendinde internet de dahil her trl elektronik bilgi iletiim ara ve ortam ve benzeri aralar zerinden gerekletirilen ihra ve halka arzlar ile sermaye piyasas faaliyetleri ve ilemlerini, genel hkmler erevesinde bu Kanun kapsamna giren ilemlerde elektronik imza kullanm esaslarn dzenlemek ve denetlemek Kurulun grev ve yetkileri arasnda saylmtr. Kamunun aydnlatlmasnda kullanlan dokmanlarn ne ekilde kamuya duyurulaca sermaye piyasas mevzuatnda belirlenmi olup arlkl olarak ilan yntemi baz hllerde zorunlu olarak baz hallerde de ilgili ahslarn talebi zerinde bu dokmanlarn sz konusu ahslara verilmesi veya gnderilmesi hususlar dzenlenmitir. 30 Mays 2009 tarihli ve 27423 Sayl Resmi Gazetede yaynlanan Bilgi, Belge ve Aklamalarn Elektronik Ortamda mzalanarak Kamuyu Aydnlatma Platformuna Gnderilmesine likin Esaslar Hakknda Tebli (Seri VIII, No: 61) ile sermaye piyasas aralar Borsada ilem gren ortaklklar ile arac kurumlar ve katlma paylar Borsada ilem gren fonlarn kurucular tarafndan her trl bilgi, belge ve aklamann elektronik ortamda imzalanmas ve Kamuyu Aydnlatma Platformuna, bamsz denetim kurulularnca dzenlenen bamsz denetim raporlarnn elektronik ortamda hazrlanarak imzalanmasna ve ortaklklar, arac kurumlar ve fonlara elektronik ortamda gnderilmesine ilikin usul ve esaslar belirlenmitir. Teblie gre, aada belirtilen ve elektronik veri olarak hazrlanan bildirimlerde, imza oluturma arac ile oluturulan elektronik imza kullanlr. a) Sermaye piyasas mevzuat uyarnca gnderilmesi gereken finansal raporlar ve bamsz denetim raporlar, b) Kurulun zel durumlarn kamuya aklanmasna ilikin dzenlemeleri uyarnca gnderilmesi gereken zel durum aklamalar, c) Kurul dzenlemeleri uyarnca hazrlanan izahname, sirkler ve dier duyuru metinleri, ) Kurulun yatrm ortaklklarna ve fonlara ilikin dzenlemeleri uyarnca yaplmas gereken bildirimler, d) Ortaklklarn genel kurul toplant tutanaklar ve hazirun cetvelleri, e) Ortaklklarn esas szlemeleri ve fonlarn i tzkleri, f) Kurul ve/veya Borsa tarafndan belirlenen ve elektronik veri olarak dzenlenmesi istenen dier bildirimler. Yukarda belirtilen bildirimler, ortaklklar, arac kurumlar ve fon kurucular tarafndan Kurul ve/veya Borsa tarafndan belirlenen biim, ierik ve sreye uygun ekilde elektronik imza ile imzalanarak elektronik ortamda Kamuyu Aydnlatma Platformuna gnderilir. Ayrca, (a) bendinde belirtilen finansal tablo ve raporlara ilikin olarak bamsz denetim kurulular tarafndan dzenlenerek ortaklklara, arac kurumlara ve fon kurucularna elektronik ortamda gnderilen bamsz denetim raporlarnda da imza oluturma arac ile oluturulan elektronik imza kullanlr. Kurul, Borsa, stanbul Menkul Kymetler Borsas Takas ve Saklama Bankas A.., Merkezi Kayt Kuruluu A.., Trkiye Sermaye Piyasas Arac Kurulular Birlii ve Kurulca belirlenecek dier kurumlar tarafndan yaplacak duyurular da elektronik imzal olarak Kamuyu Aydnlatma Platformuna iletilir.
Kamuyu Aydnlatma Platformu: Sermaye piyasalarnda ilem gren halka ak irketlerin ve tm arac kurumlarn finansal tablolarnn, zel durum aklamalarnn ve dier bildirimlerinin elektronik imza teknolojisi kullanlarak gvenli bir ekilde iletilmesini hedefleyen bir elektronik bilgi toplama ve yayn sistemi.
151
Kamuyu Aydnlatma Platformu, sermaye piyasalarnda ilem gren ve halka ak irketlerin ve arac kurulularn kamuyu aydnlatma amac ile bilno ve finansal tablolarna ilikin olarak yapacaklar bildirimler ile zel durum aklamalarnn, bilgisayar alar zerinden elektronik imza teknolojisini kullanarak gvenli bir ekilde iletilmesini salayan Sermaye Piyasas Kurulu, stanbul Menkul Kymetler Borsas ve TBTAK tarafndan sermaye piyasalarnn kamuyu aydnlatma konusundaki ihtiyalar gz nne alnarak ortak alma ile gelitirilen bir platformdur. Test aamasn tamamlayan platform 01.06.2009 tarihinde faaliyete gemitir. Elektronik ortamda slak imzann yerine kullanlan elektronik imza ile kimlik dorulama, btnlk ve inkar edememe salanr. Islak imza ve elektronik imza benzeiminde, kalem yerine akll kart veya usb anahtar, mrekkep yerine sertifikalar ve anahtarlar kullanlarak dokman imzalanr. Finansal tablolar, hlen yrrlkte olan uygulama dahilinde disketle ve son durumda mutlaka basl bir biimde kat ktlarla SPK ve MKBye gnderilmektedir. Bu uygulamada, bilgilerin sisteme ulamas ve ilenmek zere veri tabanna kaydedilmesi sreleri, zaman ve i gc kaybna yol amakta; hata ve tekrarlardan doan maliyet artlar ortaya kmaktadr. Benzer bir durum zel Durum Aklamalar iin de geerlidir. zel Durum Aklamalar, kamunun srekli aydnlatlmas temelinde sermaye piyasasnn aklk ve drstlk iinde ileyiini salamak, tasarruf sahipleri, ortaklar ve dier ilgililerin zamannda bilgilendirilmesini temin etmek amacyla, sermaye piyasas aralarnn deerini ve yatrm kararlarn etkileyebilecek nemli olay ve gelimelerde irketlerin kamuya ivedilikle yapmas gereken aklamalar iermektedir. Mevcut ileyi ierisinde zel durum aklamalar kt ortamnda ve faks aracl ile borsaya iletilmektedir. Bu durum finansal tablolarda olduu gibi zaman ve i gc kaybna yol amaktadr. Kamuyu Aydnlatma Platformu ile sz konusu kayplarn en aza indirilmesi iin, irket bildirimlerinin internet zerinden gvenli bir ekilde yaplmasn salayacak elektronik imza teknolojilerine dayal bir altyapnn kurulmas ngrlmtr. Kamuyu Aydnlatma Platformunda finansal tablo bilgileri hazrlanan bilgisayar programlarna irketler tarafndan aktarldktan sonra belirli bir hiyeraride ve imza yetkisini haiz kiilerce elektronik imza ile imzalanarak internet zerinden sisteme gnderilir, gnderilen bilgiler veritabannda saklanr ve web sitesi (http://www.kap.gov.tr) zerinden annda kamuoyu tarafndan paylalr. irket finansal tablo bilgilerini programlara evrim d olarak kaydedebilir, bylece daha sonra imzalayarak gnderme imknna sahip bulunmaktadr. Sistem, bildirimlerin sermaye piyasas aktrlerince ihtiyaca gre ift veya daha fazla imzalayabilmesine olanak tanyacak ekilde tasarlanmtr. nternet kullanclar gerek finansal tablo ve dipnotlar bilgilerine gerekse zel durum aklamalarna annda eriebilecekleri gibi baz basit sorgu ve analizleri de yapabilecekleri olanaklar bu sistemde bulabileceklerdir.
Elektronik mza: baka bir elektronik veriye eklenen veya elektronik veriyle mantksal balants bulunan ve kimlik dorulama amacyla kullanlan elektronik veri veya bilgidir.
KAMUYU AYDINLATMA VE YATIRIMCI LKLER

Yatrmc likileri; irket, ortaklar ve irketi deerli klan dier mteriler arasndaki iletiimi en etkin ekilde srdrmek iin finans, iletiim, pazarlama ve menkul kymet hukukunu entegre eden bir stratejik ynetim biimidir. Kamu ve zel irketler yatrm camiasyla iletiim kurduka onlar iin bilgi ve aklama ynetimi konusunda uzmanlaan kurumsal iletiim alan, yatrmc ilikileri olmaktadr.
152
SIRA SZDE
SIRA SZDE
DNELM S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
Stratejik bir faaliyeti olan yatrmc ilikileri, kurumsal ve bireysel yaD pazarlama NELM trmclarn her trl ihtiyalarna cevap vermek zere stratejik ve finansal bilgilerin belli bir S dzen O R U iinde derlenmesi ve sunulmas grevinin yannda, kritik neme sahip hassas bilgilerin irdelenerek kamuya aklanmas hususunda neri getirmek, irketin hedeflerinin yatrmclarn beklentilerine uygunluu hakknda gr DKKAT bildirmek durumundadr. Yatrmc ilikilerinin temelinde, kurumsal bilgilerin yatrmclara, hissedarlara, mterilere, topluma SIRA SZDE ve alanlara iletilmesi ihtiyac ve gerei yatar. Gnmz yatrmc ilikileri temelinde hz ve effaflk yer almaktadr. Ulusal ve uluslararas mevzuatn gereklerini takip etmek ve hzla yerine getirmek kurumlar asndan byk nem AMALARIMIZ arz etmektedir. Doru bilgiyi, doru zamanda, kolay anlalr ve kolay eriilir bir ekilde sunmak, bugnn dnyasnda yatrmc ilikileri ile uraan herkesin ortak hedefi durumundadr. Hi phe yok ki yatrmclarla olan ilikiler deK T A P vam eden, uzun vadeli bir sretir. Yatrmc ilikilerinde birinci kural drstlk, ikinci kural ise aklktr. Bu yzden Yatrmc likileri Blm sorulara anlalr ve drst bir ekilde cevap vermeli, yatrmc ve analistlerle irketin kamuya aklanaTELEVZYON bilir bilgilerini paylamaldr. Bu bilgileri paylarken sorulan sorulara mmkn olduunca ksa srede ve zl ekilde cevap verilmelidir. Trkiyede yatrmc N T E R N E Tilikileri ile ilikili farkl hedef kitleleri kurumsal ve bireysel platformda bir araya getirerek, mesleki bilgi retmek ve yatrmc ilikileri uygulamalarnda dnya standartlarna ulamak amacyla kurulmu olan yatrmc ilikileri derneinin web sayfas www.tuyid.org dur. Yatrmc likileri Blm herhangi bir hataya sebebiyet vermemek iin mevzuat kurallarn ok iyi bilmelidir. Yatrmc ve analistler sorduklar sorularn karlnda tatmin edici cevap almaldrlar. Gnmzde yaplan aratrmalar uluslararas yatrmclarn kurumsal ynetim uygulamalarn finansal performans kadar nemli bulduklarn ve iyi kurumsal ynetim uygulamalarna sahip irketler iin daha fazla fiyat demeye hazr olduklarn gstermektedir. Ynetsel kararlar ile yatrmclarn aydnlatlmas arasnda dorusal bir iliki vardr. letmenin ynetsel kararlar yatrmclarn davranlarn etkilerken, yatrmclarn davranlar da ynetsel kararlar etkilemektedir. yi bir kurumsal ynetim iin paydalarla srekli ve eksiksiz iletiim kurmann ve kamuyu aydnlatma ve effafln art olmas Yatrmc likilerinin nemini bir kez daha artrmaktadr. Yatrmc likileri Blm yatrmclar iin nemli olan konularda st ynetimi ynlendirmelidir.
NTERNET
KAMUYU AYDINLATMA VE DERECELENDRME

Derecelendirme: hralarn (irket, devlet vb.) ihra ettikleri bor niteliindeki menkul kymetlerin (tahvil, finansman bonosu vb.) anapara ve faizini zamannda geri deme yeterliliine ne lde sahip olduklarn gstermek amacyla bamsz kurulular tarafndan yaplan deerleme.
Kamuoyunun aydnlatlmasnda derecelendirme kurulularnn vermi olduu notlar nemli bir yer tutmaktadr. zellikle yatrmclar bu kurulularn vermi olduklar notlar dikkate alarak yatrm karar vermektedir.
Derecelendirme Kavram
Derecelendirme, bir eyin veya bir kimsenin sahip olduu deerlerin kalite dzeylerinin ortaya konulmas ilemidir. Finans literatrndeki derecelendirme, ykml veya borlunun anapara, faiz ve dier eklenti ykmllklerini dn szlemesine uygun ekilde zamannda ve tam olarak deme istei ve kabiliyetinin var olup olmadn ve seviyesini belirlenmi kriterler dahilinde len bir aratr.
153
Dier bir anlatmla derecelendirme, denmeme riskinin gstergesi olarak tasarlanan analitik ve ayn zamanda subjektif bir sretir. Bu srete tespit edilen derece kategorileri, yatrm ve yatrm aralarnn kalitesini, gvenirliini tespit iin bamsz bir yargy ifade eden ve gerek yatrmclar ve gerekse dier tm taraflar iin nemli bir bilgi kaynadr. Ancak, bir derecelendirme notu, ilgili alana yatrm yapma ya da yapmama, ilgili kii ve/veya kuruma kredi verme ya da vermeme ynnde bir tavsiye deilse de yatrmclarn karar ve tercihlerini, piyasa fiyatlarn, SIRA SZDE pazarlanabilme olanaklarn etkiledii yadsnamaz. Derecelendirme, tek bir ilem, tek bir kurulu, grup veya lkeler iin yaplabilir.
SIRA SZDE
Derecelendirme Faaliyetinin Kapsam
DNELM
DNELM S O R U
Derecelendirme faaliyeti; kredi derecelendirmesi ve kurumsal Synetim ilkelerine O R U uyum derecelendirmesi faaliyetlerini kapsar. Derecelendirme yaptrlmas ihtiyaridir. Ancak, SPK tarafndan gerekli grlen durumlarda derecelendirme yaptrlmaD K K A T olmakszn s zorunlu tutulabilir. Derecelendirme kurulular, iletmelerin talepleri derecelendirme yapabilirler. Derecelendirme kurulular, talebe bal olmayan derecelendirme almas ve sonular hakknda kamuya aklama yapmadan nce ilSIRA SZDE gili iletmelere bilgi vermek zorundadrlar. Derecelendirme almasnda iletmeler hakknda esas alnan bilgilere ilikin olarak ilgili iletme tarafndan yaplan deAMALARIMIZ erlendirmeler, derecelendirme kurulularnca titizlikle dikkate alnr. Talebe bal olmayan derecelendirme almasna ilgili iletmenin birbirini izleyen hesap dnemi sresince devam edilir. Verilen derecelendirme notu, en fazK T A P la alt aylk dnemler itibariyle gzden geirilerek kamuya aklanr. Talebe bal olmayan derecelendirmelerde, mteriden veya dier kii, kurum ve kurululardan varsa salanan veya salanmas ngrlen cret ve benzeri menfaatlerin, dereceTELEVZYON lendirme kurulular tarafndan derecelendirme notu ile birlikte kamuya aklanmas zorunludur. Trkiyede SPKr tarafndan yetki verilmi derecelendirme kurulularnn web NTERN E T sayfalarna http://spk.gov.tr/indexcont.aspx?action=showpage&showmenu=yes&menuid=6&pid=10&subid=1&submenuheader=10 adresinden ulaabilirsiniz.
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
Derecelendirmenin nemi
Derecelendirmenin birok alanda fayda salad tartlmaz. Bu alanlarn banda yatrmc ve fon sahipleri, ihralar, devletler ve para ve sermaye piyasalar gelir. Ayrca derecelendirme hizmetlerinin artna bal olarak lke iindeki kayt dlk, yolsuzluk ve benzeri durumlarn seyrinde azalma grld ve piyasa disiplinin salanmasnda olumlu katklarnn olduu gzlemlerle saptanm bir durumdur.
Yatrmc Asndan nemi

Dereceler birok menkul kymet iin menkul kymetin yatrmcnn risk ltlerine uygunluunun belirlenmesinde kullanlr. Dolaysyla yatrmclar alm listelerinin oluturulmasnda derecelendirmeyi bir referans olarak kullanrlar. Derecelendirme, yatrmcnn dk dereceli menkul kymetler iin yksek geri dememe olasln telafi etmek amacyla ne kadar risk primi talep etmesi gerektiinin iyi bir gstergesidir.
154
hra Asndan nemi

Derecelendirme, uluslararas fon havuzlarna ulamay salayan bir kredi pasaportu nitelii tar. Menkul kymetleri derecelenmemi ihralar, mali gleri ne olursa olsun daha dar bir yatrmc tabanna ularlar. lgili irketin mevcut derecesi ve kredi riskini teyit edecek bir analiz, yatrmclarn endielerini gidermeye yardmc olur. Derecelendirme, gerek lokal gerekse uluslararas piyasalara daha kolay ulam saladndan ihraya en ekonomik piyasay seme olana tanyacak ve borlanma maliyetlerini drecektir. Derecelendirme, dnya apnda birok yatrmcya istikrarl ulam olana, ihraya kur, vade yaps ve dier fonlama ihtiyalarn ekillendirebilme serbestlii salar.
Sermaye Piyasas Asndan nemi

Derecelendirme sonular, bankalar, kamu kurulular ve devleti de ieren geni bir kitlenin kullanmna sunulmaktadr. Derecelendirme kurumlar, yatrmclarn kendi kendilerine yapamayaca bamsz ve profesyonel analizlerle, derecelendirmeye tabi tutulan firma veya kuruluun ihra ettii menkul kymetler hakknda anlaml bilgiler sunarak menkul kymetleri sermaye piyasasnda ilem gren firmalar, kendilerine eki dzen vermeleri ve etkinliklerini artrmalar iin tevik eder. Ayrca arac kurumlar tadklar riskleri kontrol altnda tutmaya, faaliyetlerini disipline etmeye ve hizmet kalitelerini artrmaya zorlamaktadr. Bunun sonucu olarak piyasalarn gvenlii ile salkl geliimi salanr. Dier yandan riskten kanan bireysel ve kurumsal yatrmclarn, piyasalara girmeye ve ksa vadeli ilemleri artrmaya ynelterek sermaye piyasalarnda ve borsalarda gelimenin nn amaya yardmc olmaktadr.
Para ve Finans Otoriteleri Asndan nemi

Derecelendirme, SPK, MKB, TCMB ve Hazine gibi para ve finans otoritelerinin gzetim ve denetim ykn hafifleterek bu kurumlarn kontrolleri altndaki piyasa mekanizmasnn gvenli geliimine yardmc olur.
Ekonomi Asndan nemi

Derecelendirme ekonomiye, faiz oranlarnn riske gre farkllat, bata tahvil olmak zere borlanma enstrmanlar ihralarnn kolaylat, speklatr-yatrmc ve yerli-yabanc dengelerin kurulduu, yatrmclarn gvenliinin saland, borlanma kalitesiyle birlikte ilem hacminin de istikrarl bir ekilde gelitii bir sermaye piyasas ve borsa kazandrr.
SIRA SZDE
Kurumsal ynetim ilkeleri uyum derecelendirmesi ne demektir? SIRA SZDE

DNELM Finansal piyasalarnn temel dayana gven unsurunun yerletirilmesidir. Gven ortamnn kaybolmas tasarruf sahiplerinin bu piyasalardan kamasna yol aar. Bu S O R U sistemin kmesine sebep olur. Gerek sermaye piyasasnn gedurum ise, finansal limi olduu lkelerde gerekse lkemiz gibi henz gelime yolunda olan lkelerde baz ktD niyetli kiiler haksz kazan elde etmeye almlardr. Gveni salaKKAT mann yolu, srekli denetim, aklk ve kamunun aydnlatlmasndan gemektedir.
DNELM S O R U
KAMUYU AYDINLATMA VE BAIMSIZ DENETM
DKKAT
SIRA SZDE
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
AMALARIMIZ
K T A P
K T A P
SIRA SZDE
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
AMALARIMIZ
155
K T A P
Aklk ilkesinin uygulanmamas, halkn yanl bilgilerle kastl olarak ynlendirilmesi dnda, en azndan, mevcut doru bilgilerden, nce irketlerin iinde bulunan kiilerin, ynetici veya alanlarn yararlanmas sonucunu verir. Bunun nTELEVZYON lenmesi ok zordur. irket bilgilerine daha nceden ulaanlar, bu bilgiler kendileri kullanarak ya da kendi istedikleri kiilere aktararak haksz kazan salayabilirler. Trkiyede SPK tarafndan yetki verilmi bamsz denetleme kurulularnn listesine NTERNET http://spk.gov.tr/apps/msd/iletisim.aspx?submenuheader=9den ulaabilirsiniz. lkemizde, kamunun aydnlatlmas, irketlerin mali tablolarnn incelenmesi ve bu raporlarn doruluunun onaylanmas grevi bamsz denetim kurulularna verilmitir. Bamsz denetim, ortaklklarn ve yardmc kurulularn hesap ve ilemlerinin bamsz denetleme kurulularnca grevlendirilen yetkili denetleme elemanlar tarafndan bu kurulular adna, denetleme ilke, esas ve standartlarna gre incelenmesi ve bu inceleme sonularna dayanlarak, dzenlenmi mali tablolarn, gerei yanstp yanstmadnn tespiti ve rapora balanmasdr. Bu denetleme, mevzuat ve genel kabul grm muhasebe esas ve ilkelerine uygunluk ynnden, defter, kayt ve belgeler zerinde yaplr. Bunun yan sra, ortaklkla ilemde bulunan gerek ve tzel kiiler i birliine raz olduklarnda bu denetleme, bu kiilerle hesap mutabakat da salanarak yrtlr. Ynetmelik kapsamnda yerine getirilecek denetleme hizmeti, denetlenen kurulularn vergi kanunlar ynnden denetlendii anlamn tamaz. Kendilerine bamsz denetleme grevi verilen bamsz denetleme kurulular, bu kurulularn ortaklar, ynetici ve denetileri; bu yetkilerine dayanarak herhangi bir yerde veya herhangi bir ekilde vergi kanunlar erevesinde denetleme yetkisine sahip olduklar izlenimi verecek ekilde duyuruda ve faaliyette bulunamazlar. Finansal tablolarn bamsz denetiminin amac; finansal tablolarn finansal raporlama standartlar dorultusunda bir iletmenin finansal durumunu ve faaliyet sonularn tm nemli ynleriyle geree uygun ve doru bir biimde gsterip gstermedii konusunda bamsz denetinin gr bildirmesini salamaktr. Bamsz denetinin gr, finansal tablolarn gvenilirlik derecesini ykseltmekle beraber, bu gr finansal tablolar bamsz denetime tabi tutulan iletmenin gelecekteki durumu hakknda ve iletme ynetiminin iletmenin faaliyetlerini etkin ve verimli bir biimde ynettiine dair bilgi salad eklinde deerlendirilmez.
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
Bamsz Denetim: Ortaklklarn ve sermaye piyasas kurumlarnn kamuya aklanacak mali tablolarnn, genel kabul grm muhasebe kavram, ilke ve standartlarna uygunluu ile bilgilerinin doruluunun ve gerei drst bir biimde yanstp yanstmadnn, denetiler tarafndan denetim ilke ve kurallarna gre, defter, kayt ve belgeler zerinden incelenmesi ve tespit edilen sonularn rapora balanmas.
156
zet
A M A
Kamuyu aydnlatma kavramn aklamak. Kamuyu aydnlatma kavram, kurumsal ynetim ilkelerinden biri olan effaflk ilkesine uygun olarak ilgili otoritelerin zorunlu tuttuu finansal bilgilerin ve bu bilgilerin dnda kalan dier finansal ve finansal olmayan bilgilerin iletmeler tarafndan zorunlu ya da gnll olarak, belli bir biim ve ierikte, belirli dnemler itibariyle ya da zel durumlarda kamuya ak ve anlalr bir ekilde, zamannda, eanl ve eit bir biimde sunulmasdr. eriden renenlerin ticareti ve maniplasyon kavramlarn tanmlamak. eriden renenlerin ticareti, ierideki bilginin kullanlmak suretiyle menfaat salayc menkul kymet ilemi yaplmas ya da firmann ticari faaliyetleri, mali yapsna ilikin gizli bilgilerin kendi ya da nc kiinin menfaatine kullanlarak menkul kymet ilemi yaplmas bu ilem sonucunda bir kazan salama veya muhtemel bir zarardan kanlmas olarak tanmlanabilir. Maniplasyon ise bata hisse senetlerinde olmak zere, sermaye piyasas aralarnn fiyatn yapay yollarla etkilemek veya kontrol etmek suretiyle yatrmclar aldatmay veya yanltmay amalayan kastl tm eylemleri kapsamaktadr. Kurumsal ynetim ile kamuyu aydnlatma arasndaki ilikiyi aklamak. Kurumsal ynetim, bir irketin, hak sahipleri ve kamuoyunun menfaatlerine zarar vermeyecek ekilde, mali kaynaklar ve insan kaynaklarn kendine ekmesini, verimli almasn ve bu sayede de hissedarlar iin uzun dnemde ekonomik kazan yaratarak istikrar salamasn mmkn klan kanun, ynetmelik ve gnll zel sektr uygulamalar bileimidir. Kurumsal ynetim ilkelerinden biri de kamunun aydnlatlmas ve effaflktr. Bu ilke; iletmenin finansal durumu, performans, mlkiyet yaps ve ynetim biimi gibi konularda tam, gvenilir, ak, anlalabilir ve yorumlanabilir bilgilere ulamn en ksa srede, kolay ve en dk maliyetle salanmas, bilgilere ilikin doru ve zamannda aklama yaplmas gereini ifade eder.
A M A
A M A
Kamuyu aydnlatma platformunu aklamak. Sermaye piyasalarnda ilem gren halka ak irketlerin ve tm arac kurumlarn finansal tablolarnn, zel durum aklamalarnn ve dier bildirimlerinin elektronik imza teknolojisi kullanlarak gvenli bir ekilde iletilmesini hedefleyen bir elektronik bilgi toplama ve yayn sistemi olan Kamuyu Aydnlatma Platformu (KAP), Sermaye Piyasas Kurulu (SPK) ve stanbul Menkul Kymetler Borsas (MKB) tarafndan ortaklaa gerekletirilmitir. Tm bamsz denetim irketleri de ilgili finansal tablolar imzalamakla snrl olmak kouluyla KAP kapsamnda yer almaktadr. Daha nce MKB, SPK, MKB Takas ve Saklama Bankas A.. (TAKASBANK) ve Merkezi Kayt Kuruluu (MKK) gibi kurulularca yatrmclar bilgilendirme amacyla MKB Gnlk Blteni vastasyla yaplan tm duyurular da KAP vastasyla yaplmaktadr. Derecelendirme ve bamsz denetimi tanmlamak. Risk, llebilmesi, karlatrlabilmesi ve bir gsterge olabilmesi asndan saysallatrlmaldr. Bu saysallatrma ilemi derecelendirme olarak adlandrlyor. Derecelendirme, bir firmann mali verilerinden ynetsel niteliklerine, gemi performansndan gelecekteki projelerine kadar birok faktrn bir arada deerlendirilerek, nihai bir nota ulalmas anlamna geliyor. Derecelendirmenin salayaca en byk fayda, risk kavramnn herkes iin ayn eyi ifade eden bir ara haline getirmesidir. Bamsz denetim, iletmelerin yllk finansal tablo ve dier finansal bilgilerinin, bu tablo ve bilgiler iin belirlenen kriterlere (rnein, uluslararas finansal raporlama standartlarna) uygunluu ve doruluu hususunda, makul gvence salayacak yeterli ve uygun bamsz denetim kantlarnn elde edilmesi amacyla, genel kabul grm bamsz denetim standartlarnda ngrlen gerekli tm bamsz denetim tekniklerinin uygulanarak, defter, kayt ve belgeler zerinden denetlenmesi ve deerlendirilerek rapora balanmasn ifade eder.
AM A
A M A
157
Kendimizi Snayalm
1. Bir iletmenin kararlarndan, politikalarndan ve faaliyetlerinden dorudan ya da dolayl olarak etkilenen ya da bunlar etkileyen kii ve gruplara ne ad verilir? a. Hissedar b. Yatrmc c. Payda d. Mteri e. Alacakl 2. Aadaki irket trlerinden hangisi kamuyu aydnlatmakla ykmldr? a. Limited irket b. Kollektif irket c. Komandit irket d. Adi irket e. Anonim irket 3. Aadakilerden hangisi kamuyu aydnlatmakla sorumlu deildir? a. Yatrmclar b. irket st dzey yneticileri c. Bamsz denetiler d. lem yapanlar e. Arac kurulular 4. Aadakilerden hangisi irketle ilgili en fazla bilgiye sahiptir? a. irket alanlar b. irket yneticileri c. Sendikalar d. Mteriler e. Tedarikiler 5. Aadakilerden hangisi finansal bilgi deildir? a. Bilano b. Gelir tablosu c. Kr zarar cetveli d. zel durum aklamas e. Nakit akm tablosu 6. Kamuyu aydnlatma ile ilgili ilk uygulamalar hangi lkede balamtr? a. Almanya b. Fransa c. ABD d. Japonya e. Trkiye 7. lkemizde kamuyu aydnlatma ile ilgili dzenlemeler hangi kanunda yaplmtr? a. Borlar Kanunu b. Medeni Kanun c. cra flas Kanunu d. Sermaye Piyasas Kanunu e. Merkez Bankas Kanunu 8. Aadakilerden hangisi kamuyu aydnlatmann olumlu sonularndan biri deildir? a. Piyasalara olan gveni artrr b. Sermaye maliyetini artrr c. Yatrmclarn bilgi dzeyini artrr d. irket ynetiminin kredibilitesini artrr e. irketin hesap verebilirlik dzeyini artrr 9. Halka ak bir ortaklk hakknda eitli vastalarla elde edilmi bir bilgiyi, borsada hisse senetleri fiyatlarn etkilemek amacyla -kamuoyuna aklanmadan ncekullanma veya kullandrma ilemine ne ad verilir? a. Speklasyon b. Maniplasyon c. Derecelendirme d. zahname e. eriden renenlerin ticareti 10. Kamuyu aydnlatma platformu hangi tarihte faaliyete gemitir? a. 2009 b. 2008 c. 2007 d. 2006 e. 2005
158
Yaamn inden
Fitch Trkiyenin grnmn duraana ekti Uluslararas kredi derecelendirme kuruluu Fitch, Trkiyenin BB olan yerel ve yabanc para cinsinden uzun vadeli kredi notunu teyit ederken, not grnmn pozitiften duraana evirdi. Kurulutan yaplan aklamada, enflasyonun nemli oranda yksek ve BB seviyesindeki dier lkelere gre daha dalgal olduu belirtilerek, 2011 yl enflasyonunun TCMBnin yzde 5,5 olan hedefinin zerinde yzde 9,2 olaca tahmin edildi. Trkiyenin gl ve iyileen kamu finansmannn kredi notu iin anahtar destek olduuna iaret eden Fitch, geen yl gayri safi yurtii haslann (GSYH) yzde 3,3 seviyesindeki genel hkmet bte ann bu yl yzde 1,3e seviyesine gerilemesini beklediini bildirdi. Geen yl GSYHnin yzde 42 seviyesindeki kamu borcunun bu yln sonunda yzde 40a gerileyecei, orta vadede azalmaya devam edecei kaydedildi. Dk faiz maliyetleri ve vadesi gelmi borlarn uzatlmasnn Trkiyenin mali finansman ihtiyacn azaltt, greceli olarak yerel sermaye piyasalarn finansman esneklii salad vurguland. Kredi notlarnn yeterli sermayeye sahip krl bankaclk sektrnce desteklendiini belirten Fitch, Trkiyenin kii bana den milli gelirinin BB seviyesindeki lke ortalamasnn zerinde olduu, i dnyasnn ve idarenin gl olduunu bildirdi. Fitch, politik risklerin Trkiyenin notu zerinde bask yaratt uyarsnda bulundu. Trkiyenin yumuak ini yapabilmesi, enflasyonun hedefler dorultusunda gereklemesi ve cari an daha srdrlebilir seviyeye gelmesini lkenin kredi notunda ykselmeye yol aabilecei vurguland. Ancak demeler dengesi krizi gibi ciddi makroekonomik ya da finansal istikrarszlklar ve d oklar ya da i politik hatalarn neden olaca resesyon ya da enflasyonun drlmesinde baarszln Trkiyenin kredi notunda negatif harekete yol aaca uyarsnda bulunuldu. Aklama sonrasnda MKBde d hzland ve yzde 2 zerine kt ve 51,942ye gerildi. Dolar kuru ise haber sonrasnda 1,8735ye ykseldi. Kaynak: Milliyet, 23 Kasm 2011.
Okuma Paras
Yeni TTKnn getirdii kamuyu aydnlatma dzenlemeleri Kamuyu aydnlatma kavram: Sermaye piyasasnn gven, kararllk ve aklk iinde almasnda en nemli ilkelerden birisini kamuyu aydnlatma ilkesi oluturur. Anlan ilkenin ilk yn, halka arz edilecek menkul kymetler hakknda doru ve tam bilgi vermek ve yatrmclarn bu bilgileri deerlendirerek yatrm yapmasn salamak olup, bu ilke menkul kymetlerin sadece halka arznda deil, daha sonraki gelimelerde de nemli rol oynar. Paylar borsada ilem gren anonim irketlere (A) yaplacak yatrmlarda, yatrmclarn, yatrm karar verecekleri irketlerin seiminde en nemli bilgi kaynaklar bu irketlerin mali tablolar olmakta, sz konusu tablo ve raporlar kamuyu aydnlatmann temel unsuru haline gelmektedir. Mali tablolarn ilan ettirilmesinin yannda, belirli ilke ve kurallara gre hazrlanmalar da gerekir. Sermaye Piyasas Kurulu 2499 sayl Sermaye Piyasas Kanununun (22/e) maddesinde yer alan Kamunun zamannda yeterli ve doru olarak aydnlatlmasn salamak amacyla, genel ve zel nitelikte kararlar almak ve her trl mali tablo ve raporlar ile bunlarn bamsz denetimlerinin kapsamn, standartlarn ve ilan esaslarn tespit ve bu konularda tebliler yaymlamak hkm uyarnca kamunun yeterli ve doru aydnlatlmasn teminen mali tablo ve raporlama standartlar ile bunlarn bamsz denetimi ve halka ak Alerin zel durumlarnn kamuya aklanmas konularnda nemli dzenlemeler yapmtr. 6102 sayl Yeni Trk Ticaret Kanunu (Yeni TTK) da kamuyu aydnlatma ilkesi bakmndan nemli dzenlemeler getirmi olup, anlan dzenlemelere aada deinilecektir. Ticaret sicili: Yeni TTK madde 24e gre, ticaret sicili Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlnn gzetim ve denetiminde ticaret ve sanayi odalar veya ticaret odalar bnyesindeki ticaret sicili mdrlklerince tutulur. Ticaret sicili kaytlarnn elektronik ortamda tutulmas ve depolanmas mmkndr. Tzel kii temsilcisi ynetim kurulu yesi: Alerde bir tzel kii ynetim kuruluna (YK) ye seildiinde, tzel kiiyle birlikte, tzel kii adna, tzel kii tarafndan belirlenen, sadece bir gerek kii de tescil ve ilan olunur; ayrca, tescil ve ilann yaplm olduu, irketin internet sitesinde hemen aklanr (Yeni TTK madde 359). Bamsz denetim: A denetisi veya ilem denetisi,
159
ortaklar yeminli mali mavir (YMM) veya serbest muhasebeci mali mavir (SMMM) unvann tayan bir bamsz denetleme kuruluu (BDK) olabilir. Yeni TTKya gre ilem denetilerinin /BDKlarn grevlerinden bazlar; sermaye irketlerinin kurulu ilemlerinin denetlenmesi, birleme szlemesi ve raporunun denetlenmesi, blnme szlemesi ve plannn denetlenmesi, tr deitirme plan ve raporunun denetlenmesi ile sermaye artrm ve azaltmnn denetlenmesidir. nternet sitesi kurma: Anonim, limitet ve sermayesi paylara blnm komandit irketlerin bir internet sitesi amas ve irketin internet sitesi zaten mevcutsa bu sitenin belli bir blmn ierikleri Yeni TTK m.1524de belirtilen hususlarn yaymlanmasna zglemesi zorunlu olup, anlan hkmn yrrlk tarihi 01.07.2013dr. Anlan sitede yer alacak hususlardan bazlar unlardr: sermaye artrm, azaltlmas dahil, esas szleme deiikliklerine ait belgeler, kararlar; ynetim ve mdrler kurulu tarafndan alnan rhan, deitirme, alm, nerilme, deiim oran, ayrlma karl gibi haklara ilikin kararlar; mali tablolar, kanunen aklanmas gerekli ara tablolar, zel amalarla karlan bilanolar ve dier mali tablolar, pay ve menfaat sahipleri bakmndan bilinmesi gerekli finansal raporlamalar, bunlarn dipnotlar ve ekleri; YK yllk raporu; deneti, zel deneti, ilem denetisi raporlar. Fatura, teyit mektuplar, ihbar, itiraz vb. beyanlarn elektronik ortamda yapabilmesi: Taraflarn aka anlamalar ve tacirler arasnda, dier taraf temerrde drmeye, szlemeyi feshe, szlemeden dnmeye ilikin ihbarlar veya ihtarlarn noter araclyla, taahhtl mektupla, telgrafla veya gvenli elektronik imza kullanlarak kaytl elektronik posta sistemi ile yaplmas kouluyla, ihbarlar, ihtarlar, itirazlar ve benzeri beyanlar; fatura, teyit mektubu, itirak taahhtnamesi, toplant arlar ve elektronik gnderme ve elektronik saklama szlemesi, elektronik ortamda dzenlenebilir, yollanabilir, itiraza urayabilir ve kabul edilmise hkm ifade eder. Buna ilikin esaslar Bilgi Teknolojileri ve letiim Kurumunca bir ynetmelikle dzenlenir ve sz konusu ynetmelik Yeni TTKnn resmi gazetede yaym tarihinden itibaren 5 ay iinde yaymlanr (Yeni TTK madde 1525). Kurullarn elektronik ortamda yaplmas: irket szlemesinde veya esas szlemede dzenlenmi olmas kouluyla, sermaye irketlerinde YK ve mdrler kurulu tamamen elektronik ortamda yaplabilecei gibi, baz yelerin fiziken mevcut bulunduklar bir toplantya bir ksm yelerin elektronik ortamda katlmas yoluyla da
icra edilebilir. Bu hallerde TTKda veya irket szlemesinde ve esas szlemede ngrlen toplant ile karar nisaplarna ilikin hkmler aynen uygulanr. Kollektif, komandit, limited ve sermayesi paylara blnm irketlerde, irket szlemesinde ve esas szlemede ngrlerek elektronik ortamda ortaklar kuruluna ve genel kurula katlma, neride bulunma ve oy verme, fiziki katlmn, neride bulunmann ve oy vermenin btn hukuki sonularn dourur. Elektronik ortamda oy kullanabilmek iin, irketin bu amaca zglenmi bir internet sitesine sahip olmas, ortan bu yolda istemde bulunmas, elektronik ortam aralarnn etkin katlmaya elverililiinin bir teknik raporla ispatlanp bu raporun tescil ve ilan edilmesi ve oy kullananlarn kimliklerinin saklanmas arttr. Alerde genel kurullara elektronik ortamda katlma, neride bulunma, gr aklama ve oy verme, fiziki katlmann ve oy vermenin btn hukuki sonularn dourur. Bu esaslar bir tzkle dzenlenir (anlan tzk 6103 sayl Kanunun 42nci maddesi uyarnca Yeni TTKnn yaym tarihinden itibaren 1 yl iinde -14.02.2012 tarihine kadar- yaymlanr). Bu tzn yrrle girmesiyle birlikte genel kurullara elektronik ortamda katlma ve oy kullanma sisteminin uygulanmas pay senetleri borsaya kote edilmi Alerde zorunlu hale gelir (Yeni TTK madde 1527). Bu hkmlerin yannda, Yeni TTK madde 339/2, 354, 379, 385, 393, 398 ve 437de de kamuyu aydnlatmaya ilikin dolayl (glendirici) hkmler yer almaktadr. Yavuz AKBULAK / SPK Bakanlk Danman, 17 Eyll 2011.
160

1. c 2. e 3. a 4. b 5. d 6. c 7. d 8. b 9. e 10. a Yantnz yanl ise, Kamuyu Aydnlatma Kavram konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise, Kamuyu Aydnlatma Kavram konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise, Kamuyu Aydnlatma Kavram konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise, Kamuyu Aydnlatma Kavram konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise, Kamuyu Aydnlatma Kavram konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise, Kamuyu Aydnlatma Kavram konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise, Kamuyu Aydnlatma Kavram konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise, Kamuyu Aydnlatma Kavram konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise, Kamuyu Aydnlatma Kavram konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise, Kamuyu Aydnlatma Kavram konusunu yeniden gzden geiriniz.

Sra Sizde 1 zahname; sermaye piyasas aracn halka arz edecek ortaklk hakknda genel bilgilere, sermayesinin dalmna, mali tablolarna ilikin detay aklamalara, bamsz denetim raporu gr sayfasna, itiraklerine, mali analiz bilgilerine, ynetim kurulu yelerine, denetilere, faaliyet hakknda detayl bilgilere, irketin iinde bulunduu grup ve gruptaki irketlerle ilikilerine, halka arz edilecek sermaye piyasas aracna, sata, arac kurululara ilikin bilgilere yer veren belgedir. Sirkler ise halkn sermaye piyasas aracn satn almaya arld, sat hakknda bilgilerin, mali tablolarn ve Kurul tarafndan gerekli grlen dier bilgilerin yer ald, gnlk gazetelerde ilan edilerek kamuya aklanan bir belgedir. Sra Sizde 2 Kamuyu aydnlatma ilkesinin aydnlatc, koruyucu ve caydrc olmak zere temel ilevi bulunmaktadr. Aydnlatc olma ilevi; menfaat sahiplerinin iletmeler hakknda bilgilendirilmesi sonrasnda daha salkl karar verebilmeleri halinde ortaya kmaktadr. Kamuyu aydnlatmann koruyucu ilevi; bilgilendirme sayesinde menfaat sahiplerinin piyasalarda karlaabilecekleri hile ve suiistimallerden kendilerini koruyabilmeleri; caydrc ilevi ise muhtemel hile ve aldatmacalarn cezai meyyideleri olmas nedeniyle, kt niyetli kiilerin bunlar yapmaktan batan vazgemelerine neden olmas ile ortaya kmaktadr. Kamuoyunun yeterince aydnlatlmamas menfaat sahiplerinin salkl karar verememelerine, hile ve suistimallerden kendilerine koruyamamalarna ve kt niyetli kiilerin cezasz kalmalarna yol aar. Sra Sizde 3 eriden renenlerin ticareti suu ile sermaye piyasalarnda ilem yapanlar arasndaki frsat eitlii korunmakta olup kamuya aklanmam bilgileri kullanarak birilerinin haksz menfaat temin etmesi engellenmek istenilmektedir. Bu nitelii ile ieriden renenlerin suu ile sermaye piyasalarnda ilem yapan herkesin eit imknlara sahip olmas, bilginin kamusallamas, halka almas ve daha sonra bu bilgi kullanlarak ilem yaplmas salanmaya allmaktadr.
161

Sra Sizde 4 Kurumsal ynetim, eitlik, effaflk, hesap verebilirlik ve sorumluluk ilkeleri zerine kurulmutur. Kurumsal ynetim ilkelerinden effaflk ilkesi, irketle ilgili olarak ticari srlar dnda kalan tm finansal ve finansal olmayan bilgilerin zamannda, doru, anlalabilir, kapsaml ve kolayca analiz edilebilir bir biimde sunulmasn ifade eder. Kurumsal ynetim uygulamalar, kurumun finansal durumunu, performansn, sahiplik yapsn ve ynetimini kapsayacak ekilde kurumla ilgili tm nemli olaylarn zamannda ve doru olarak aklanmasn salamaldr. Sra Sizde 5 Kurumsal ynetim ilkelerine uyum derecelendirmesi: ortaklklar ve sermaye piyasas kurumlarnn SPKca yaymlanan Kurumsal Ynetim lkelerine uyumun derecelendirme kurulular tarafndan bamsz, tarafsz ve adil olarak deerlendirilmesi ve snflandrlmas faaliyetidir. Kurumsal ynetim ilkelerine uyum derecelendirmesinde bir btn olarak tm ilkelere uyum ile pay sahipleri, kamuyu aydnlatma ve effaflk, menfaat sahipleri, ynetim kurulu, ana blmleri itibaryla ayr ayr olmak zere 1 ile 10 arasnda derece notu verilir. Bu deerler arasnda kalan (iki haneye kadar) ksuratl notlar, tama ibla edilmeksizin kamuya aklanr. MKB Kurumsal Ynetim Endeksine girebilmek iin, irketlerin bir btn olarak tm ilkelere uyum bakmndan en az 6 (alt) ile derecelendirilmi olmas gerekir. Her bir blm iin ayr ayr verilen notlar kamuya aklanr. Aktan, C. C. yi irket Ynetimi, Kurumsal Ynetim (http://www.sobiadacademy.net/sobem/e-yonetim/kurumsal-yonetim/anasayfa-corporate.htm), Eriim Tarihi: 25.05.2009. Altnta, K. Maniplasyon ve eriden Bilgi Alma Sular, (http://borsasistem.com/0/yazarlar/av.-kerim-altintas/manuplasyon-ve-icerden-bilgi-almasuclari-2.html) Eriim Tarihi: 13.05.2009. Arsoy, A. P. (2008). Kurumsal effaflk ve Muhasebe Standartlar, Afyon Kocatepe niversitesi BF Dergisi, Cilt: X, Say: II. Canbalolu, A. N. (2011). Finans Sektrnde Kamunun Aydnlatlmas ve Trkiye Uygulamas. Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, Ankara niversitesi, Sosyal Bilimler Enstits. elen, E. Bamsz Denetimin nemi, Yararlar ve Kamuyu Aydnlatma lkesi, (archive.ismmmo. org.tr/.../20%20-%2055%20EROL%20ELEN.doc), Eriim Tarihi: 15.06.2009. htiyar, M. (2006). Sermaye Piyasas Hukukunda Kamuyu Aydnlatma lkesi, (1. Bas.) stanbul: Beta Basm. Kabaaliolu, H. (1985). Sermaye Piyasasnda Kamuyu Aydnlatma lkesi, stanbul: ktisadi Yayn Ltd.ti. Karar, M. ve Atilla Bekta, Kamuyu Aydnlatma Platformu, (http://www.ueimzas.gazi.edu.tr/pdf/uygulama/02.pdf), Eriim Tarihi: 01.07.2009 Karsl, M. (1989). Sermaye Piyasas, Borsa, Menkul Kymetler, (3.Bask). stanbul: Beta Basm. Tanr, R. (2000). Trk Sermaye Piyasas, (1. Bas), stanbul: Beta Basm. Tekinalp, . (1979). Anonim Ortakln Bilanosu ve Yedek Akeleri, Kamuyu Aydnlatma lkesi le, stanbul. Tezcanl, M. V. (1996). eriden renenlerin Ticareti ve Maniplasyonlar, stanbul: Ufuk Reklamclk ve Matbaaclk Ltd.ti. Uyar, S. ve Muhsin elik, Srekli Kamuyu Aydnlatma ve nternet Ortamnda Finansal Raporlama Srecinde Kullanlan Diller (eab.ege.edu. tr/pdf/6_2/C6-S2-M9.pdf ) Eriim Tarihi: 20.06.2009. nal, M. (2000). nternet Araclyla Kamuyu Aydnlatma ve Halka Arz lemleri, Ankara: SPK Yeterlik Etd.
7
Amalarmz

Bu niteyi tamamladktan sonra; Bankaclk hakknda genel bir gr bildirebilecek Dnyada bankacln geliimini aklayabilecek Trkiyede bankacln geliimini snflandrabilecek Trkiyede bankacln yaplandrma sreci sonras yapy tanmlayabilecek, Trk Bankaclk sisteminin Kresel Krizdeki konumunu aklayabileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
Mevduat Kredi Ticari Banka TMSF Tasarruf Mevduat Sigorta Fonu BDDK Bankaclk Dzenleme ve Denetleme Kurumu zel-Kamu Bankas Yatrm Bankas Portfy Tasarruf Gayri nakdi kredi Katlm Bankas stanbul Yaklam
indekiler
BANKALAR DNYADA BANKACILIIN GELM TRKYEDE BANKACILIIN GELM (1923-2011) YAPILANDIRMA SONRASI DNEM (2002-2008) KRESEL KRZ DNEM (20082011)
Bankalar ve levleri
Bankalar ve levleri
BANKALAR
Bankalar genel olarak mevduat ve/veya dier ekillerde tasarruf sahiplerinden topladklar fonlar kendi hesaplarna iskonto, dn verme ve dier mali ilemlerde kullanmay esas ve devaml ura hline getirmi olan finansman kurumlar olarak tanmlanmaktadr. Temel ilevleri dikkate alndnda bankalar, ekonomide gerek ve tzel kiilerden paras olan fakat kullanma eiliminde olmayanlar ile paraya ihtiya duyanlar arasndaki para arz ve talebinin byk ksmnn kar karya geldii kurumlar olarak tanmlamak da mmkndr. Banka faaliyetleri genel olarak drt safhadan olumaktadr. Bunlar: Sermaye koyma, tekilatlandrma, hizmet birimlerinin tamamlanmas ve kamuya duyurma, Mevduat toplama, kaynak oluturma, Kredi verme, kaynak kullandrma, Faaliyetlerin denetimidir. Bankaclk kanunu erevesinde Trk bankaclk sisteminde bankalarn gerekletirebilecekleri faaliyetler aadaki gibi sralanabilir. Buna gre bankalar: Mevduat toplama (katlm bankalar iin katlm fonu kabul), Nakd, gayrinakd her cins ve surette kredi verme, Nakd ve kayd deme ve fon transferi ilemleri, muhabir bankaclk veya ek hesaplarnn kullanlmas dahil her trl deme ve tahsilat ilemleri; ek ve dier kambiyo senetlerinin itiras ilemleri; kambiyo ilemleri; para piyasas aralarnn alm ve satm; kymetli maden ve talarn alm, satm veya bunlarn emanete alnmas ilemleri; vadeli ilem szlemelerinin, opsiyon szlemelerinin, birden fazla trev arac ieren basit veya karmak yapdaki finansal aralarn alm, satm ve araclk ilemleri; kredi kartlar, banka kartlar ve seyahat ekleri gibi deme vastalarnn ihrac ve bunlarla ilgili faaliyetlerin yrtlmesi ilemleri, Sermaye piyasas aralarnn ihra veya halka arz yoluyla satna araclk ve daha nce ihra edilmi olan sermaye piyasas aralarnn araclk maksadyla alm satmnn yrtlmesi ilemleri, Saklama hizmetleri, Sermaye piyasas aralarnn alm ve satm ile geri alm veya tekrar satm taahhd ilemleri,
Bankalar: Gerek ve tzel kiilerin tasarruflarn toplayarak bunlar gelir salayc ilere kredi yoluyla kanalize eden, demelerde araclk yapan, para nakli, senet tahsili, emanet kabul gibi eitli hizmetler gren iletmelerdir.
164
Bakalar lehine teminat, garanti ve sair ykmllklerin stlenilmesi gibi garanti ileri, Yatrm danmanl ilemleri, Portfy iletmecilii ve ynetimi, Faktring ve forfaiting ilemleri, Bankalararas piyasada para alm satm ilemlerine araclk, Sigorta acentelii ve bireysel emeklilik araclk hizmetlerini yerine getirebilmektedir. Bankacln temel rnlerinden mevduat daha nce belirlenmi bir sre sonunda veya istenildiinde ekilmek zere bankalara belirli bir faiz karl beklentisiyle ya da faiz karl beklenmeden yatrlan para olarak tanmlanmaktadr. Tasarruf mevduat ise gerek kiiler tarafndan alan ve herhangi bir ticari faaliyetle ilikisi olmayan mevduattr. Bankalarn ayrca resmi kurulular, ticari kurulular tarafndan kullanlan ve bankalararas mevduatlar da bulunmaktadr. zel cari hesaplar katlm bankalarnda alabilen ve istenildiinde ksmen veya tamamen her an geri ekilebilme zellii tayan ve karlnda hesap sahibine herhangi bir getiri denmeyen fonlarn oluturduu hesaplardr. Katlm bankalarna yatrlan fonlarn bu kurumlarca kullandrlmasndan doacak kr veya zarara katlma sonucunu veren, karlnda hesap sahibine nceden belirlenmi herhangi bir getiri denmeyen ve anaparann aynen geri denmesi garanti edilmeyen fonlarn oluturduu hesaplar ise katlm hesabdr. Bankalar; ube, blge ynetim, genel mdrlk ynetim, ynetim kurulu, d destekli birimlerden olumaktadr. ube elektronik ilem cihazlarndan ibaret birimler hari olmak zere, bankalarn baml bir parasn oluturan ve bu kurulularn faaliyetlerinin tamamn veya bir ksmn kendi bana yapan, sabit ya da seyyar brolar gibi her trl i yeridir. Bir ubenin esas amac sattr. Ancak sat ile birlikte, operasyonel ilemler, teknik destek, gvenlik vb. gibi blmler de bulunmak zorundadr. Sata ynelik kurulan ubeler de perakende, zel, ticari ve kurumsal olarak ayrlmaktadr. Bankalar ubeler dnda telefon bankacl, internet bankacl, otomatik vezne makineleri ATM, POS gibi alternatif datm kanallarn da kullanarak mterilerine hizmet salamaktadr. Banka sistemini oluturan bankalar faaliyetlerine, sermaye yaplarna ve fonksiyonlarna gre balk altnda toplayabilmektedir.
Faaliyetine Gre Bankalar

Faaliyetlerine gre bankalar ticari bankalar, yatrm bankalar ve kalknma bankalarndan olumaktadr.
Ticari Bankalar
Ticari bankalar mevduat toplar, kredi verir, yurt ii ve yurt dndan fon salarlar. Mterilerine geni bir yelpazede bankaclk hizmeti verirler. Dnyada ve lkemizde bankaclk sisteminde kullandrlan kredi, ube says, aktif bykl gibi kriterler gz nne alndnda en byk pay ticari bankalara aittir. Trkiyede faaliyet gsteren ticari bankalar da mevduat ve katlm bankalar olarak gruplandrabiliriz.
7. nite - Bankalar ve levleri
165
Mevduat bankalar kendi nam ve hesabna mevduat kabul etmek ve kredi kullandrmak esas olmak zere faaliyet gsteren kurululardr. Katlm bankalar ise zel cari ve katlma hesaplar yoluyla fon toplamak ve kredi kullandrmak zere faaliyet gsteren kurululardr.
Yatrm ve Kalknma Bankalar

Yatrm bankalar gelimi lkelerde sermaye piyasalarnn en nemli arac kuruluu olma zelliine sahiptir. Genellikle belirli bir bykln zerindeki menkul deer ihralar ile ilgilenen byk firmalarn yksek tutarl hisse senedi ve tahvil ihralarn stlenen ihtisas sahibi finansal kurululardr. Kalknma bankalar zellikle gelimekte olan lkelerde yatrm sermayesi eksikliini gidererek, sanayinin gelimesini hzlandrmak amacyla faaliyet gsterirler. Sanayi sektrne uzun vadeli fon salamak, yeni yatrm alanlarna nclk etmek, teebbs sahiplerine teknik yardmda bulunmak gibi fonksiyonlar yerine getirirler. Trkiye gibi lkelerde kalknma ve yatrm bankalarndan hangisi n plandadr? SIRA SZDE
SIRA SZDE
Sermayesine Gre Bankalar
Sermayesine gre bankalar kamu, zel ve yabanc bankalar olmak zere grup altnda toplanmaktadr.
S O R U
DNELM
DNELM S O R U
Kamu Bankalar
Sermayesinin tamam kamuya ait olan bankalardr.
DKKAT DKKAT
zel Bankalar
Sermayesinin tamam zel sektre ait olan bankalardr.
SIRA SZDE
SIRA SZDE
Yabanc Bankalar
AMALARIMIZ
AMALARIMIZ
Sermayesinin ounluu yabanclara ait olan, yabanc lkelerde kurulmu olup baka lkede faaliyette olan bankalardr.
K T A P
K T A P
Kamu, zel ve yabanc bankalar ile ilgili dalm konusunda tavsiyeSIRA edilen yap nedir? SZDE
Fonksiyonlarna Gre Bankalar
TELEVZYON
DNELM STO RNU N ER ET
SIRA SZDE TELEVZYON

DNELM RNU NST O ER ET DKKAT
Fonksiyonlarna gre bankalar; evrensel bankalar, uzman bankalar olmak zere iki gruptan olumaktadr.
Evrensel Bankalar
Genel olarak klasik anlamdaki btn bankaclk hizmetlerini mterilerine sunmak DKKAT temeline dayanan bankaclk anlayn benimsemi olan bankalardr.
Uzman Bankalar
SIRA SZDE
SIRA SZDE
Sadece belirli bankaclk hizmetlerini sunmak amacyla kurulmu bankalardr. AMALARIMIZ Trkiyede 2011 itibari ile 31i mevduat, 13 kalknma ve yatrm, 4 katlm bankas olmak zere toplam 48 banka faaliyet gstermektedir. Mevduat bankalarnn 3 kamu, 11i zel, 16s yabanc sermayelidir. Tasarruf Mevduat Sigorta FoK T A P nuna devredilen banka says 1dir.
TELEVZYON
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
NTERNET
SIRA SZDE
SIRA SZDE
166
DNELM
DNELM
SIRA SZDE S O R U
N DD K KE A LT M S O SZDE R U SIRA DKKAT AMALARIMIZ
Trkiyede ka adet banka bulunmaktadr? SIRA SZDE

S O R U D E Trkiyede 2011 itibari D KN K ALT M ile 31i mevduat, 13 kalknma ve yatrm, 4 katlm bankas olmak zere toplam 48 banka faaliyet gstermektedir.
Bankalarn levleri
Bu blmde bankalarn temel ilevleri ele alnmtr. Bankalarn be temel ilevi, DKKAT AMALARIMIZ yani finansal araclk, mali bilgi retimi, fiyat bilgisi retimi, kaynak tahsis kararnn alnmas ve risk ynetimi srayla incelenmitir.
SIRA SZDE K Temel T A P Fonksiyonlar Bankalarn
R U S O SZDE SIRA
SIRA SZDE K T A P AMALARIMIZ TELEVZYON K T A P NTERNET TELEVZYON
NTERNET
Bankalar finansal araclk yapmakta, mali bilgi retmekte, kaynak tahsisi yapmakAMALARIMIZ ta, fiyat bilgisi retmekte, risk ynetimi yapmaktadr. T E L Efinansal V Z Y O N araclk yapar: Bankaclk sektrnn asli ii finansal araBankalar clktr. Bankalar fon fazlas olan kesimlerden topladklar kaynaklar, fon ihtiyac K T A P olan kesimlere aktarrlar. Uluslararas ekonomik ilikilere ak ve sermaye hareketlerinin serbest olduu ekonomilerde fon salayan kurumlar arasnda uluslararas NTERNET bankalar, yatrm fonlar, sermaye piyasalar nemli yer tutar. TELEVZYON Bankalar mali bilgi retir: Bankalar bor verdikleri kii veya kurulularn mali durumlar hakknda bilgi toplamak, deerlendirmek ve ynetmek zorundadr. Bylece alacaklarnn risk dzeyini ve fiyatn doru tespit edip daha iyi ynetebiNTERNE T lirler. Bu ynyle bankalarn nemli ilevlerinden bir tanesinin risk ynetimi olduu da sylenebilir. Deerlendirmeye alnan riskler olduka eitlidir. En nemlileri, kredi riski, vade riski, likidite riski, faiz riski, kur riski, piyasa riski, iyi niyetli olmayan davranlar riski dzenlemelere uyumsuzluktur. Bankalar kaynak tahsisi yapar: Ekonominin ana konusu olan insan toplumlarnn retim, tketim ve blm davranlarnn temel belirleyicilerinden biri de kaynak tahsis karardr. Bir ekonomide toplanan finansal kaynaklar, bankalarn da dahil olduu finansal sektrde yer alan kurumlar tarafndan bunlar kullanarak retim, yatrm veya tketim yapmak isteyen kesimlere tahsis edilir. Bu adan bakldnda hangi maln kim tarafndan ne kadar retilecei, hangi alanlarda ne tutarda yatrm yaplaca, kaynak tahsisi yapan kesim tarafndan belirlenir. Bu karar, piyasa mekanizmasnn geerli olduu ekonomilerde, fiyat mekanizmasnn yardmyla finansal kesim tarafndan verilmektedir. Bankalar fiyat bilgisi retir: Bankalar, bor verdikleri kesimler hakknda rettikleri mali bilgileri ve dier risk bilgilerini kullanarak nemli fiyat bilgilerini retir. Bankalar tarafndan retilen balca fiyat bilgileri, kredi faizi, cret ve komisyon ve kaynaklara denen faiz bilgisidir. Kredi faizleri piyasadaki risk, arz ve talep dzeyine gre olumaktadr. Her birey veya iletme baznda kredi faizi krediyi kullanann riskine gre farkllaabilir. Kredi faizini etkileyen dier faktr ise bankalarn bankaclk faaliyetini grme maliyetleridir. Bu maliyetler bankaclk hizmetlerinde cretlendirilebildii ve bu hizmetleri kullananlara yanstlabildii lde kredi faizlerine etkisi daha snrl olmaktadr. Bankalar risk ynetimi yapar: Finansal araclk ilevinin zorunlu bir sonucu risk ynetimidir. Bankalar bor aldklarnda (mevduat topladklarnda) bu ilem nedeniyle oluan faiz riski, vade riski, geri dememe riski gibi riskleri mteriye yanstmamaktadr. Bu riskleri kendileri stlenmektedir. Mevduat sahibine mevdu-
167
atn istedikleri zaman ekebilme imkann tanmakta ve vadesinde sabit bir faiz orann garanti etmektedir. Bankalar bor verdiinde (kredi verdiinde) ise yine ayn riskler oluur. Bu riskleri bor veren sfatyla yine bankalar stlenir. Bylece ekonomideki finansal riskler byk lde bankalarda toplanr. Bu risklerin ynetimi bankalar tarafndan yaplr. Risk ynetiminin salkl ve etkin bir ekilde yaplmas, ekonomiyi krizlerden koruyan en nemli faktrlerden birisidir.
Kurumsal ereve
Bu blmde, bankaclk sektrnn kurumsal yaps ve bu yapy oluturan temel unsurlar incelenmektedir. Bu blmn amac bankalar dndaki fakat bankaclk sektrnn iindeki tamamlayc kurumsal unsurlar tanmaktr. Gzetim ve Denetim Sistemi: Bankalar, ok sayda tasarruf sahibinin kaynan toplayp bu tasarruflar yine ok sayda kullancya bor olarak verdikleri iin; faaliyetlerini salkl, etkin ve krl bir ekilde yrtmeleri sadece bankalarn hissedarlar deil, bankalara bor veren tm kesimleri de etkiler. Bu nedenle bankalarn faaliyetleri ve mali yaplar, kamu kesimi tarafndan dzenli bir ekilde gzetim ve denetime tabi tutulmaktadr. Bankaclkta gzetim ve denetim sistemi, uygun maliyet ve yksek kalitede finansal hizmet sunan etkin ve rekabete ak bir bankaclk sistemini tevik etmelidir. Gzetim ve denetim otoritesinin salad gven ve koruma seviyesi ile finansal araclk yapmann maliyeti arasnda bir iliki olduu bilinmelidir. Bankalara ve finansal sisteme tannan risk tama toleransnn azaltlmas, daha zorlayc ve maliyeti daha yksek olan bir denetim sisteminin ngrlmesinin yeni kaynaklarn yaratlmas ve datlmasnda ters ynl bir etki yaratmas kanlmazdr. Merkez Bankas: Merkez Bankalar genellikle ekonomideki para politikasn uygular. nemli bir kamusal ilev stlenmelerine ramen, Merkez Bankalarnn kamu bankas olmalar gerekmemektedir. Baz lkelerde Merkez Bankalar zel bankalardr. lkemizde de bir zel banka (Osmanl Bankas) bir dnem Merkez Bankas ilevini yerine getirmitir. Merkez Bankalarnn para politikasn kendi hedefleri dorultusunda uygulayabilmesi iin tam bamszla veya en azndan politika bamszlna sahip olmas gerekmektedir. Bylece bamszl garanti edilmi bir merkez bankas para politikasn baarl bir ekilde uygulama imkanna kavuabilecektir. Ortak Bilgi retme/Saklama Kurulular (Risk merkezi, kredi kayt brosu vb): Bankaclk sektr bor verdii kii ve kurulular hakknda bilgi retmektedir. Ayn bilginin birden fazla banka tarafndan tekrar tekrar retilmesi, bilgi retim srecinin etkinliini azaltacaktr. Bu nedenle, bankalar mterileri hakknda rettikleri mali bilgileri ortak bilgi retme/saklama kurulular araclyla birbirleriyle paylarlar. Kiisel mali bilgilerin gizliliinin korunmas; hem bankaclk sektr dzenlemeleri ve etii hem de insan haklar asndan ok nemli bir konu olduu iin, bilgi paylam sk kurallara ve dzenlemelere baldr. Bu kurulular, banka mterileri hakknda rettikleri bilgileri konsolide bazda reterek baz ekonomik ve finansal verileri retmek suretiyle nemli bir kamusal ilev de grrler. Bankaclk sektrnn bor verdii kii ve kurulular hakknda rettii bilgi ile ilgili tuSIRA SZDE tumu ne olmaldr?
DNELM S O R U
SIRA SZDE
DNELM S O R U
DKKAT
DKKAT
168
Meslek rgtleri: (Trkiye Bankalar Birlii, Trkiye Katlm Bankalar Birlii vb.) Meslek rgtleri, o meslein geliimi, haksz rekabete yol aacak uygulamalarn engellenmesi ve meslek etiine uygun davranlarn gelitirilmesi ilevlerini yerine getirmek zere oluturulmutur.
Ekonomik Kararlar: Piyasalara ve Bankalara Yansmas

Bu blmde ekonomik politika tercihlerinin bankaclk sistemine etkisi anlatlacaktr. Ayrca, finansal istikrar ve fiyat istikrar gibi politika tercihinin odaklanaca temel kavramlar hakknda bilgi verilecektir. Bankalar, ekonomik sistemin ok nemli bir parasn oluturmaktadr. Ayn zamanda ekonomideki btn nemli aktr gruplar borlu ya da alacakl sfatyla bankaclk sisteminin faaliyetinden etkilenmektedir. Bu nedenle bankaclk sektr, alnan ekonomi kararlar ve tercihlerine kar en hassas sektrlerden birisidir. Bankalarn fiyat oluturma, bilgi retme, finansal araclk ve etkin kaynak tahsisi ilevlerini yerine getirebilmeleri iin en uygun ekonomik sistem fiyat oluturucu piyasalar araclyla ileyen serbest piyasa ekonomisidir. Bu nedenle bankaclk sektrnn ilevlerinin etkinliini artracak ekonomik tercihler; fiyat mekanizmasnn ileyiini glendirecek ve ekonomik faaliyete -kamu kesimi gibi- fiyat drts zayf aktrlerin mdahalesini azaltacak tercihler olmaldr. Ayn zamanda bu tercihler fiyat istikrarn ve finansal istikrar uzun vadede korumaldr. Finansal istikrar: Finansal istikrar terimi ile genel olarak finans sektrnn salkl ilemesi kastedilmektedir. Bu tanm ayrca, finans sektrnn dsal olumsuz oklara kar direncini, finansal aralarn deerlerinin ve fiyatlarnn istikrarl seyretmesini de iermektedir. Finansal istikrarn korunmasnda bankaclk sektrnn mali bnyesinin salaml, sermaye yeterlilii ve krllnn korunmas gibi unsurlar kilit neme sahiptir. Para politikas: Para politikas ounlukla -lkemizde olduu gibi- Merkez Bankalar tarafndan uygulanmaktadr. Para politikasndan en ok etkilenen kesim, finansal araclk ilevi nedeniyle bankaclk sektrdr. Para arzndaki, faiz oranlarndaki veya zorunlu karlklardaki herhangi bir deiiklik bankaclk sektrnn sermaye yeterliliini ve krlln, finansal araclk ilevinin maliyetini dorudan etkiler. Maliye politikas: Maliye politikas kamu kesiminin gelir ve giderini hedefleri dorultusunda deitirmesidir. Maliye politikalar esas olarak reel sektr etkiler. Uygulanan maliye politikas dorudan bankaclk sektrne dnkse (banka ve sigorta muamele vergisinin artmas gibi) bankaclk sektr de etkilenir. Ayrca reel sektr zerindeki politika etkisi de belli bir gecikme ile yine bankaclk sektrne yansmaktadr. Dier bir ifadeyle bankaclk sektr uygulanan ekonomi politikalarndan en ok ve en gl ekilde etkilenen sektrdr. Bankaclk, ekonomide finansal risklerin topland, ynetildii, finansal fiyatlarn ve bilginin retildii, finansal araclk ilevinin yerine getirildii bir sektr olduu iin, ekonomi politikalarnn bankaclk sektrnn bu ilevlerine zarar vermeyecek ekilde oluturulmas nem tamaktadr.
SIRA SZDE
Maliye politikalar bankalar nasl etkiler? SIRA SZDE

DNELM S O R U
DNELM S O R U
DKKAT
DKKAT
SIRA SZDE
SIRA SZDE
169
DNYADA BANKACILIIN GELM

Bankaclk faaliyetlerinin balangc, ekonomilerde, para denilen deiim aracnn henz kullanlmaya balanmad ilk alara kadar uzanmaktadr. O dnemde mallarn eitli tehlikelerden korumak isteyen insanlar bunlar tapnaklara emanet SIRA SZDE etmektedir. Din adamlar da kendilerine emanet edilen bu varlklar atl tutmayp bir cret karl, gereksinimi olanlara dn vermektedir. Bylelikle bankalarn kaynak aktarma fonksiyonu balamtr. DNELM M.. 3500 yllarnda, Mezopotamyada Uruktaki Kzl tapnakta bankaclk ilemlerinin yapldn dndren tarihsel belgelerin varl arkeologlar tarafndan S O R U ortaya konmutur. M.. 3500 yllarnda, Mezopotamyada Uruktaki Kzl tapnakta bankaclk D K K A T ilemleri yaplmtr. M.. 2000li yllarda Babil hkmdar Hammurabinin karm olduu nl Hammurabi Kanunlarnda tapnaklarda yaplacak bor verme ilemleri, borcun tahsil yntemleri, alnacak faiz oranlar ile rehin, ipotek ve kefalet ekillerinin dAMALARIMIZ zenlendii bilinmektedir. lk kamu bankalar da Eski Yunanda kurulmutur. Bankerlerin ok yksek faK T Alk P bankaclk iz almalar sonucu her site bir devlet bankas kurmaya balamtr. krizi de Atina Sitesinde yaanmtr. Bu kriz baz borlarn affedilmesi ve parann borlular lehine yeniden deerlendirilmesiyle atlatlmtr. T E L E V Z Y O NAvrupada Orta ada yaanan savalar ve siyasal dengesizlikler nedeniyle ekonomik ve ticari faaliyetler yavalamtr. Ayrca o dnemde faizi haram sayan dinsel grlerin yaygnlamasyla birlikte bankaclk faaliyetleri de gerilemitir. Bu nedenle, para ve kredi ileriyle uraanlarn says azalm, yalnz Lombardlar ve NTERNET Yahudiler bu ilerle uramlardr. Lombardlar ve Yahudiler 11. yzyldan itibaren faiz yasandan yararlanarak Avrupaya yaylmlar ve dn ilerini denetimleri altna almlardr. Her yerde ayn kaide ve hkmleri uygulamak suretiyle, ticaret ve banka ilemlerinde genellik salamlardr. Barselonal, Cenoval ve Venedikli bankerler topladklar paralarla kara ve deniz ticareti yapm, ada ticaret bankalar gibi hesaptan hesaba deme yntemini uygulamtr. zellikle spanyollarn Gney Amerikadan getirdikleri altnlarla ok eitli sikkeler basmas, Avrupadaki paralarn eitlilii ve ayarlarnn bozuk olmas, paralarn birbirlerine gre deerlerinin saptanmasnda byk glkler dourmutur. Bu para karmaasna are olarak 1609da Amsterdam Bankas kurulmutur. Amsterdam Bankas sabit nitelik ve deerde hesap paras olarak banka florinini retilmitir. 1619da kurulan Hamburg Bankas kendisine getirilen altn kle ve eyaya karlk Marc Banco zerinden sabit kymetli bir hesap aarak ilemlerini yrtmtr. Ayn dnemlerde Venedik Bankas ek ve banknot kullanmna yol aan Contadi di Banka sistemini gelitirmitir. 1640da ngilterede kraln tccarlarn Londra kulesinde saklanan altn klelerine el koymas, tccarlarn devlete olan gvenini sarsmtr. Tccarlar bundan byle altnlarn adlarna goldsmith denilen tccarlara vermeye bunun karlnda bir ehadetname almaya balamtr. Bir sre sonra goldsmithler kasalarndaki altnlarn atl durduunu grerek bunlara dayal olarak bor isteyenlere goldsmith notes denilen kendi senetlerini vermeye balamtr. Bu senetlerin zamanla piyasada alverilerde dolar olmas ilk banknot sistemini oluturmutur. O dnemde
SIRA SZDE
SIRA SZDE
DNELM S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
Goldsmith: Tccarlarn altnlarn teslim ettikleri tccarlara verilen addr.
170
SIRA SZDE
SIRA SZDE
DNELM S O R U
Fransa ile yaplan sava nedeniyle ngilterenin para sknts iine dmesi, bir devlet bankas ve onun araclyla piyasada parann dolamas fikrini D Nkurulmas ELM gndeme getirmitir. Bunun zerine ngiltere Bankas (Bank of England) 1664te kurulmutur. Bu banka ilk merkez bankasdr. Bankann kurulu amac hkmete S O R U bankerlik yapmak ve hkmetin borlarn ynetmektir. ngiltere Bankas of England) 1664te kurulmutur. Bu banka ilk merkez bankasdr. D K K(Bank AT 1656 daSIRA svede SZDE kurulan Stockholm Bankas banknot yerine geen borlanma senedi ihra ederek salad nakdi kredi olarak vermitir. lk emisyon bankalar olarak nitelendirilen Stockholm Bankas ve ngiltere Bankasnn bankaclk tariAMALARIMIZ hinde nemli bir yeri vardr. Stockholm Bankasnn kurucusu Palmstuch; bankalara yatrlan altn sikkelerin karlnda verilen banknotlarn ok aznn bankaya geri dnerek karlnda sikke ekildiini; buna karlk bankalardaki altn sikkele ksmnn T A P rin nemli K bir ankes olarak kaldn fark etmi ve bylece emisyon usul denilen, altn sikke mevcudunun belli bir oranna kadar, fazladan banknotu piyasaya karmaya balamtr. T E L E V Z modern YON Amerikadaki bankaclk, 1782de Bank of North Americann kurulmasyla balad. Bu bankann baarl olmas zerine baka bankalar da kurulmutur. Ticaret bankalarna ek olarak 19. asrn ilk yllarnda tasarruf bankalarda almaya balamtr. 20 Aralk 1816 tarihinde Philadelphia Savings Fund Society faaliNTERNET yete geti. 1830 ylndan itibaren bu finans kurumlar hzla art gstermitir. Kurulan ticaret bankalar eyalet iinde faaliyet gsteren, genellikle tek ubeli mahalli bankalardr. Her banka kendi banknotunu ihra ediyor, banka kurulmasna ilikin izinler eyalet otoriteleri tarafndan veriliyordu. 1863 ylna kadar mahalli bankalarn banknot ihra etmeleri ve her bankann kurulduu eyalette faaliyet gstermesi devam etti. Bankalar altn karlnda banknot karyor ve lkede her eyalette tedavl eden bir milli para birimi bulunmuyordu. Bu durumun ortaya koyduu kargaay ortadan kaldrmak amac ile 1863te Milli Bankaclk Kanunu (National Banking Act) yrrle girdi. Milli bankalarn kurulmasna olanak veren Milli Bankaclk Kanunu herhangi bir milli bankaya merkez bankacl yapma grevi vermedi. ABDde merkez bankasnn kuruluu iin 1913 ylna kadar beklemek gerekti. O tarihte Federal Reserve Bankn kurulmasna hukuken olanak saland ve milli bankalarn bu banka sistemine ye olmalar zorunlu klnd. 1933 tarihinde 1863 tarihli Bankaclk Kanununu gnn koullarna uydurmak SIRA SZDE amac ile kabul edilen 1933 Bankaclk Kanunu, bankaclk ile sermaye piyasas almalarnn banka ats altnda yrtlmesine son verirken Federal Mevduat Sigorta Kurumu (Federal Deposit Insurance Corporation (FDIC)) ad ile bir mevduDNELM at sigorta kurumunun kurulmasna olanak verdi. ABDdeki gelimeler dier bat lkelerinde de bir hareketlenmeye neden oldu. Avrupada ticaret bankaclnn 17. S O R U olmasna ramen yaygnlamas daha sonraki yzyldadr. yzylda balam 1933 Bankaclk Kanunu ile Federal Mevduat Sigorta Kurumu (Federal Deposit Insurance DKK AT Corporation (FDIC)) ad ile bir mevduat sigorta kurumu kuruldu. 19. yzyl Avrupasnda bankaclkta uzmanlamann temel nedeni bankalarn kaynak yapsndan kaynaklanmaktadr. Kendi z sermayeleriyle alan salam mali yapya sahip bankalar orta ve uzun vadeli krediler vererek yatrm ve i banAMALARIMIZ kacl alannda uzmanlamlard. z sermayeleri az ve halktan topladklar mevK T A P SIRA SZDE
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
SIRA SZDE
DNELM S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
TELEVZYON
171
duat kaynak olarak kullanan ticaret ve mevduat bankalarysa ksa dnemli para ve kredi ilerinde faaliyet gstermilerdi. 20. yzylda dnya bankaclk sektrnde meydana gelen en nemli olay ABD bankalarnn hzla yaylmasdr. Bunun nedeni 1913te ABDde karlan Federal Rezerv Kanununun ulusal bankalara yurt dnda ube amaya izin vermesi ve I. Dnya Sava ncesinde verdii borlar tahsil edemeyen ve sava finanse etmekte zorlanan ngiliz ekonomisinin dnya bankerlii oynama rolnn kstlanmasdr. Bylece sterlinin uluslararas deme arac olma konumu sarslm ve ortaya kan boluu da dolar doldurmutur. Avrupa lkelerinin tm abalarna ramen Avrupadan ABDye sermaye k nlenememi ve bu sermaye ak giderek New Yorku uluslararas finans merkezi hline getirmitir. Bylece, ABD sava ncesinde dnyann en borlu lkesi konumundayken savala birlikte en nemli bor veren lkelerinden biri olmutur. 1929 krizinde ok sayda bankann iflas etmeye balamas nedeniyle 1933 ylnda Bankaclk Kanunu karlm ve bu kanuna istinaden Federal Mevduat Sigorta Kurumu kurulmutur. Bylece mevduat sigorta sistemi getirilerek tasarruflar gvence altna alnm ayrca yatrm ve ticari bankaclk faaliyetleri birbirinden ayrlmtr. Bankaclk sistemine gven tazelenmitir. Yatrm ve ticaret bankaclnn birbirinden ayrlmasyla bankalarn kredi atklar irketlerin menkul kymetlerini pazarlamas gibi ahlaki tehlike douracak ilemlerden uzak durmalar hedeflenmitir. II. Dnya Savandan sonra oluturulan Bretton Woods sistemi Uluslararas Para Fonu (IMF) ve Dnya Bankas gibi uluslararas kurulular yaratmtr. IMF, demeler dengesi a olan lkelerin ksa vadeli finansman an karlamak amacyla kurulmu; Dnya Bankas ise, Avrupann yeniden inas ve kalknmas iin gerekli olan uzun vadeli finansman salamak amacyla kurulmutur. Bretton Woods sisteminin kmesinden sonra, bankaclk sektrnde birok deiim ve yenilik gereklemi ve yeni rnler ile yeni finansman teknikleri ortaya kmtr. 1980lerde bilgisayar teknolojilerinin yaygnlat bankaclkta, 1990lar internet bankaclnn ve elektronik bankaclk rnlerinin hzla yayld bir dnem olmutur. 2000li yllar bankaclk sektrnn youn rekabet iine girdii, bireysel bankaclk hizmetlerinin ve elektronik para ve elektronik bankaclk hizmetlerinin nem kazand bir dnem olmutur.
TRKYEDE BANKACILIIN GELM (1923-2011)

Trkiyede bankacln tarihsel gelimesi yedi dnemde incelenmitir. Bunlar; Osmanl dnemi (1847-1923), ulusal bankalar dnemi (1923-1932), kamu bankalar dnemi (1933-1944), zel bankalar dnemi (1945-1960), planl dnem (1960-1980), serbestleme ve da alma dnemi (1981-2001) ve yeniden yaplandrma dnemi (2002-2008) olarak saylabilir.
Osmanl Dneminde Bankacln Gelimesi

Osmanl mparatorluunda ilk banka 1847 ylnda kurulmutur. lk kat para 1840 ylnda bte aklarn kapatmak iin karlmtr. Kaime ad verilen bu parann deeri srekli d ticaret aklar verilmesinin de etkisiyle birka yl ierisinde yabanc paralar karsnda nemli dler gstermitir. Bu durum hkmeti kaimelerin d deerinin korunmas iin areler aramaya sevk etmitir. 1845 ylnda Galata bankerlerinin ileri gelenlerinden iki tanesi ile bir anlama yaplarak Osmanl ithalatnn finansmann sabit bir dviz kuru zerinden bu bankerler tarafndan d mali piyasalara yazlacak polielerle finanse edilmesi uygulamas balatlmtr. Bu
Kaime: Osmanl mparatorluunda ilk kat paraya verilen isimdir.
172
szleme 1847 ylnda yenilenecei srada bankerler hkmetten ayn ilevi yerine getirmek zere bir banka kurmalarnn kabuln istemiler ve bu istek kabul edilmitir. Bu ekilde kurulmu olan stanbul Bankas faaliyetinin sona erdii 1852 ylna kadar kaimelerin d deerinin sabit kalmas ynnde nemli katklarda bulunmutur. stanbul Bankasnn ksa faaliyet dnemi ve ok snrl kalan faaliyet alan gznne alndnda, Osmanl mparatorluunda bankacln 1856 ylnda kurulan Osmanl Bankas ile balad yaygn olarak kabul edilen bir grtr. Osmanl Bankasn, Osmanl mparatorluunda faaliyet gstermi dier yabanc bankalardan ayran en nemli zellik, Bankaya 1863 Anlamas ile para basma ayrcalnn tannm olmasdr. Kaimelerin deerinde meydana gelen dler ve bu para zerinde yaplan speklasyonlar, 1860l yllarn banda hkmeti kaimeleri piyasadan ekmek iin nlemler almaya yneltmitir. Osmanl Bankasna yine ayn dnemde Bat Avrupa lkelerinde kurulmasna balanan merkez bankalarnn yetkilerinin tannmasnn, bankann bu ileri gerekletirmesine yardmc olaca dncesi, para basma ayrcalnn verilmesinin en nemli nedenidir. Osmanl Bankas yannda mparatorluun yklmasna kadar kurulan dier yabanc sermayeli bankalarn ana faaliyet alan Osmanl Hazinesi iin i ve d bor bulunmas ve bunlarn denmesi ile ilgili ilerle uramak olmutur. Bu nedenle Osmanl Dnemi Bankacl iin borlanma bankacl nitelendirmesi yaplmtr. 1856-1923 yllar arasnda kurulan bankalarda yabanc sermayeli bankalar ounlukta olmakla birlikte, 1908 ylnda 2. Merutiyetin ilan ve milliyetilik eilimlerinin artmas ile birlikte ulusal sermaye ile pek ou yerel ve tek ubeden oluan bankann kurulmas sreci balamtr. 1863 ylnda, iftilere uygun koullarda tarmsal kredi verilmesi amacyla memleket (sonradan menafi) sandklar kurulmutur. 1888 ylnda tarmsal kredilendirmeyi devlet denetimine alacak olan Ziraat Bankas, ilk devlet bankas sfatyla kurulmu ve Ziraat Bankasnn sermayesi, menafi sandklarnn alacaklar bu bankaya devredilerek oluturulmutur. Denilebilir ki stiklal Sava ve Cumhuriyetin ilan ile biten bu dnem, bir tecrbe dnemi olmutur. Bu dnemde milli bankacln nemi ve devlet tevikinin zorunlu olduu anlalmtr.
Ulusal Bankalar Dnemi (1923-1932)

Hkmet ve toplumun tarm, ticaret ve sanayi kesimlerinin nde gelenlerinin katlmyla 1923 ylnda yaplan zmir ktisat Kongresinde, ekonomik gelime iin ulusal bankacln kurulmas ve gelitirilmesinin gereklilii tm katlmclar tarafndan dile getirilmitir. Kongreye katlan tccarlar bir ana ticaret bankasnn kurulmasn nermiler ve Trkiye Bankas bu neriler dorultusunda 1924 ylnda zel sektr bankas olarak kurulmutur. ktisat Kongresine katlan sanayicilerin nerileri arasnda bir sanayi bankasnn kurulmas da yer almtr. Bu neri dorultusunda 1925 ylnda Trkiye Sanayi ve Maadin Bankas kurulmutur. Bu banka lkemizde kurulan ilk kalknma bankasdr. zmir ktisat Kongresine katlan tarm kesimi temsilcileri de tarm sektrne daha fazla ve daha uygun koullarda kredi verilmesi amacyla Ziraat Bankasnn glendirilmesini istemilerdir. Bu istekler dorultusunda Ziraat Bankasnn sermayesi 1924 ylnda artrlmtr. Bankaya tarmsal kredi vermenin yannda her trl bankaclk faaliyetinde bulunabilme yetkisi verilmi ve stats anonim irket olarak deitirilmitir. Konut kredisi vermek amacyla 1927 ylnda Emlak ve Eytam Bankas kurulmutur. Banka, 1946 ylnda Emlak ve Kredi Bankasna dntrlmtr. Cumhuriyet dneminde bankaclk alannda atlan en nemli admlardan birisi, 1930 ylnda T.C. Merkez Bankasnn
173
kurulmas olmutur. Merkez Bankasnn d finansman gereksiniminin nemli bir blm The American Turkish Investment Corporation ile yaplan kibrit imtiyaz anlamas sonucu salanmtr. (Akg (1989), s. 128.)
zel Amal Devlet Bankalarnn Kurulduu Dnem (19331944)

1930lu yllarn balarnda, dnya krizi nedeniyle zel kesim gelirinin dmesinin ve d ticaret aklarnn artmasnn sonucu olarak, 1920li yllarda izlenen zel kesimin zendirilmesi ile sanayileme stratejisi bir tarafa braklarak kamu iktisadi giriimleri aracl ile snai yatrmlarda bulunarak sanayileme stratejisi benimsenmitir. ktisadi devletilik stratejisi, bankaclk sistemini de nemli lde etkilemitir. Bu dnemde, Smerbank (1933), Belediyeler Bankas (1933), Etibank (1935), Denizbank (1937) ve Halk Bankas ve Halk Sandklar (1938), sanayi planlarnda yer alan iletmelerin kurulmas, iletilmesi ve finansman ihtiyalarnn salanmas amacyla, kamu tarafndan, zel amal banka statsyle kurulmutur.
zel Bankalarn Gelitii Dnem (1945-1959)

Bankaclk alannda yaplan yatrmlarn getirisi ykselmi ve zel bankaclk hzla nem kazanmaya balamtr. Yap ve Kredi Bankas (1944), Garanti Bankas (1946), Akbank (1948), Pamukbank (1955) ve Trkiye Snai Kalknma Bankas (1950) bu dnemde kurulmutur. SIRA SZDE Trkiye Snai Kalknma Bankas, 1925 ylnda kurulan fakat uzun mrl olamayan Trkiye Snai ve Maadin Bankas denemesi bir yana braklacak olursa; lkemizde kurulan ilk kalknma bankasdr. Trkiye Snai ve Kalknma Bankas, geDNELM nellikle zel imalat sanayiini Trk liras ve dviz kredileri ile finanse etmekte, madencilik, ulatrma, enerji gibi ekonomik kalknma asndan nemli sektrlere S O R U kredi vermektedir. 1958 ylnda bankaclk mesleinin gelimesi, bankalar arasnda dayanmann salanDKKAT mas ve haksz rekabetin nlenmesi amacyla Trkiye Bankalar Birlii kurulmutur. Tzel kii statsnde olan Trkiye Bankalar Birliinin kuruluu ile ilgili kararlar 7129 sayl SIRA SZDE Bankalar Kanununda yer almtr.
SIRA SZDE
DNELM S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
Planl Dnem (1960-1980)
AMALARIMIZ
AMALARIMIZ
Planl dnemde bankaclk sektr nemli lde kamu kontrol ve etkisi altnda kalmtr. Mevduat ve kredilere uygulanacak faiz oranlar, banka komisyon oranlaK belirlenmi; T A P r ve kredi limitleri, izlenen ithal ikamesi politikas dorultusunda bankalarn temel ilevi kalknma planlarnda yer alan yatrmlarn finansmanlarnn salanmas olarak tanmlanmtr. Planl dnemde 5i kalknma ve 2si ticaret olmak zere T toplam 7O yeni banka ELEVZY N SIRA SZDE kurulmutur. Bu dnemde kurulan kalknma bankalar, T.C. Turizm Bankas (1962), Snai Yatrm ve Kredi Bankas (1963), Devlet Yatrm Bankas (1964), Trkiye Maden Bankas (1968) ve Devlet Sanayi ve i Yatrm Bankas D (1976) bu dnemde T E R NN EL M N ET kurulan ticaret bankalar ise Amerikan-Trk D Ticaret Bankas (1964) ve ArapTrk Bankas (1977)dr. Kalknma bankalarnn kurulmas ile ilgili ilke kararlar S O R U kalknma planlarnda yer almtr. Amerikan-Trk D Ticaret Bankas ve Arap Trk Bankas, Trk bankaclnn D K K A T da almasnn ilk rnekleri olmulardr.
SIRA SZDE
K T A P
TELEVZYON SIRA SZDE
D T E R NN EL M N ET S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
AMALARIMIZ
174
Amerikan-Trk D Ticaret Bankas, Amerikan ve talyan sermayesinin itiraki ile d ticaretin finansmannn salanmas amacyla kurulmutur (Banka 1970 ylnda nvan deitirerek Trk D Ticaret Bankas (Dbank) adn almtr.). Banka, Cumhuriyet Dneminde yabanc sermaye itiraki ile kurulan ilk bankadr. Arap-Trk Bankas, Libya ve Kuveyt sermayesinin katlm ile yabanc ortakl banka olarak artan Arap sermayesini Trkiyeye ekmek, Avrupa para piyasalarndan yararlanmak ve uluslararas bankaclk yapmak amacyla kurulmutur.
Serbestleme ve Da Alma Dnemi (1980-2001)

Ekonomide serbest piyasa mekanizmasnn ilerlik kazanmas ve mali piyasalarn serbestlemesine ynelik dzenlemeler yaplmas, bankaclk sistemi zerinde nemli etkiler yapmtr. Sektre yeni yerli/yabanc bankalarn giriine izin verilmesi ve mevduat/kredi faiz oranlarnn serbest braklmasna bal olarak sektrde rekabet artmtr. Artan rekabet, klasik mevduat bankacl yerine, bankalarn hem kaynak hem de plasman eitliliinin artt bir bankacln benimsenmesine neden olmutur. Bu dnemde banka fonlarnn bir blm sermaye piyasas ilemleri, Devlet i borlanma senetleri ve hazine bonolar alm ve dviz ilemlerinde kullanlmtr. Banka mterilerine tketici kredileri, kredi kartlar, dviz tevdiat hesab, leasing, factoring, forfaiting, swap, forward, future, option, otomatik vezne makineleri, sat noktas terminalleri gibi yeni rn ve hizmetler sunulmu, bilgisayar sistemleri ve dier teknolojik yeniliklerden yararlanlmas ve personel eitimine nem verilmesi sonucu sektrde verimlilik artmtr. Dviz ilemlerinde ve sermaye hareketlerinde serbestlemeye gidilmesi sonucu yurtdndan borlanma ile salanan fonlar bankalar iin mevduat yannda nemi artan bir kaynak hline gelmitir. 1990l yllarda, dviz tevdiat hesaplarnda toplanan mevduatn toplam mevduata oran byk lde artmtr. Bu dnemde, uygulanan serbest faiz ve esnek dviz kuru politikalar, ihracatn zendirilmesi, ithalatn serbest braklmas, yeni bankalarn kurulmasna izin verilmesi, bankalararas Trk liras ve dviz piyasalarnn kurulmas, bilgisayar ve iletiim teknolojisinde yaanan gelimeler sonucu, toptanc bankaclk yapan az ubeli kk ve orta lekteki banka says artm, byk lekteki zel bankalarn pazar paylarnda ise gerilemeler olmutur. 1994 yl finansal sektr ve bankalar asndan risklerin byk lde zarara dnt bir yl olmutur. Kamu andaki bymeye ramen genileyici politika uygulamasnn srdrld bir ortamda faiz oranlarnn drlmesi ynndeki rasyonel olmayan srarc yaklam nedeniyle finansal piyasalarda istikrarszlk artmtr. Finansal sektr ve bankaclkta yaanan gven bunalm tasarruf mevduatna devlet gvencesi getirilmesi pahasna alabilmitir. Bu arada bankann faaliyetine son verilmitir. Trkiyenin uluslararas kredi notu hzla dmtr. Gelimeler bankalarn yurtdndan borlanmalarn da olumsuz ynde etkilemitir. D kaynaklar snrlannca kaynak talebinin tm i piyasaya dnmtr. Hatta bu dnemde Trkiye net d bor deyici duruma gelmitir. Sonuta, faizler ok daha yksek bir seviyeye oturmutur. 1998-1999 yllarnda sektrn kurumsal yapsn ve mevzuatn iyiletirmeye dnk ok sayda dzenleme yaplm ve finansal sektr reformu asndan nemli admlar atlmtr. Bu deiiklikler ve dzenlemeler 1999 sonunda aklanan, hkmet ile Uluslararas Para Fonu arasnda imzalanan Stand-by anlamasnn alt yapsn oluturmutur. Nitekim, nceki anlamalardan farkl olarak yeni anlamada yukarda bahsedilen dzenlemeler n koul olarak yer almtr.
175
Dezenflasyon Programnn kur riskini artrmay tevik eden yaps, gerileyen enflasyon ve faiz oranlar paralelinde bankalarn likidite risklerini artrmalar, ayrca ekonomik faaliyetin canlanmasyla beraber kredi riskinin de ykselmi olmas sonucu, bankalar Kasm 2000 dalgalanmasnda nemli sorunlarla kar karya kalmlardr. 2000 ylnda, zel sermayeli ticaret bankas (Demirbank, Etibank, Bank Kapital) daha ynetimi Fona devredilmitir. Bir ticaret bankas (Kbrs Kredi Bankas) ile bir kalknma ve yatrm bankasnn (Park Yatrm Bankas) bankaclk faaliyeti durdurulmutur. Bylece 2000 yl sonunda Fondaki banka says 11e ykselmitir. 2000 ylnn Kasm aynda yaanan dalgalanmaya neden olan sorunlar, 2001 ylnda daha da arlamtr. Yapsal dzenlemelerin yavalamas, i talebin snrlandrlamamasna bal olarak cari ilemler ann bymeye devam etmesi ve dviz kurlarndaki basknn artmas sonucu, 2001 ubat aynda Trkiye ekonomisinde finansal sistemden balayan ve hzla reel kesime de yaylan bir kriz yaamtr. Krizden sonra, Nisan 2001de ekonomideki yapsal sorunlar gidermek ve finansal sistemin mali yapsn glendirmek amacyla, Gl Ekonomiye Gei Program uygulamaya konulmutur.
Yeniden Yaplandrma (2001-2002)

Kamu kesiminde salanan mali disiplin enflasyonla mcadeleye destek olmu; sermaye giriinin de katksyla rtl enflasyon hedeflemesi uygulamas baarl olmu, enflasyonun gerilemesine bal olarak, ekonomik birimlerin risk alglamas iyilemitir. Bu gelimeler, finansal istikrar da olumlu etkilemitir. Bankaclk sektrnde yeniden yaplandrma program kurallarda deiiklik getiren kurumsal reformlar (Bankaclk Kanunu ve ilgili mevzuatn yenilenmesi, BDDKnun oluturulmas, denetim ve gzetim ilevinin bamszlnn artrlmas ve risk odakl denetim anlaynn gelitirilmesi, bankaclk sektrnde bu gelimelere paralel olarak risk ynetiminin neminin artmas vb) da finansal istikrarn artnda nemli rol oynamtr. Bankaclk sektrnde yeniden yaplandrma sreci; (i) (Tasarruf Mevduat Sigorta Fonu (TMSF) bnyesindeki bankalarn en ksa srede zme kavuturulmas, (ii) Kamu bankalarnn finansal ve operasyonel adan yeniden yaplandrlmas, (iii) Yaanan krizlerden olumsuz ynde etkilenen zel bankalarn salkl bir yapya kavuturulmas ve (iv) Bankaclk sektrnde gzetim ve denetimin etkinliini artracak, sektr daha etkin ve rekabeti bir yapya kavuturacak yasal ve kurumsal dzenlemelerin gerekletirilmesi olmak zere drt temel unsura dayandrlmtr.
Bankaclk Sektr Yeniden Yaplandrmasn Maliyeti (Milyar Dolar) Kamu bankalarna aktarlan kaynaklar Grev zararlar iin oluan bor Nakit sermaye destei Nakit d sermaye destei TMSF bankalar iin aktarlan kaynaklar Kamu sektrnden aktarlan kaynak TMSF gelirleriyle yaplan mevduat ve aktarlan kaynak zel sektrden aktarlan kaynaklar zel sektr bankalar tarafndan aktarlan kaynaklar TMSFden aktarlan kaynaklar Toplam 21,9 19,2 2,5 0,2 22,5 17,3 5,2 7,9 2,7 5,2 47,2 Tablo 7.1 Bankaclk Sektr Yeniden Yaplandrmasn Maliyeti (Milyar Dolar) Kaynak: BDDK, Ekim 2003.
176
TMSF bnyesindeki bankalarn sorunlarnn zm: 1996-2003 dneminde TMSFye alnan 20 bankann mali yaplarnn glendirilmesi, yeniden yaplandrlmalar ve ykmllklerinin devri amacyla Hazineden zel tertip tahviller ihra edilmi, TC Merkez Bankasndan avans kullanlm ve TMSFden kaynak aktarlmtr. Ayn dnemde 8 bankann bankaclk lisanslar iptal edilerek tasfiye edilmitir. 2003 Temmuz sonu itibariyle TMSF ynetimindeki bankalara, geri demeler dahil edildikten sonra, ana para ve faiz borcu toplam olmak zere aktarlan toplam tutar 28, 2 milyar dolara (40 katrilyon ) ykselmitir. Kamu bankalarnn yeniden yaplandrlmas: Bu erevede, 2000 yl sonunda bilano byklklerinin yzde 50sine ulaan grev zarar alacaklarnn kapatlmas ve sermaye desteini iermek zere 2001 yl sonu itibariyle toplam 21, 9 milyar dolar (28,7 katrilyon ) tutarnda kaynak kamu bankalarna aktarlm, T. Emlak Bankas A.. devren TC Ziraat Bankas A.. ile birletirilmitir. Birlemeler yoluyla kltlmeleri ve nihai olarak zelletirilmeleri ngrlen kamu bankalarnn operasyonel adan yeniden yaplandrlmalarna ynelik faaliyetler ise hzlandrlmtr. zel bankalarn sermayelerinin glendirilmesi: Yeniden yaplandrmann nc aamasnda, aktif kalitesi bozulan ve sermayeleri hzla eriyen zel sermayeli bankalarn sermaye yaplarnn glendirilmesi iin l bir denetimden geirilerek sermaye destei yaplmas esasna dayal bir program uygulanmtr. Program kapsamnda Haziran 2001de gerekletirilen i bor takas ile zel sermayeli bankalarn yabanc para pozisyonlar nemli lde kapanm, faiz ve kur riskleri azaltlmtr. Bankalarn 2001 yl mali tablolar zerinden yaplan denetimde ise nceki dnemlerden farkl olarak BDDK tarafndan enflasyon muhasebesi kurallar esas alnmtr. Denetimler sonras hazrlanan sektr raporlar dikkate alndnda, nakit sermaye art, sorunlu kredilere ayrlan karlklarn yeniden dzenlenmesi, piyasa risklerinin dikkate alnmasnda olumlu yaklamlarn etkisiyle sektrde sermaye ihtiyac snrl dzeyde kalmtr. Program sonunda sermaye yetersizlii nedeniyle bir banka TMSFye devredilmitir. Bankaclk sektrnn yeniden yaplandrlmasnn zel sektre maliyeti; 5,2 milyar dolar TMSF tarafndan ve 2,7 milyar dolar kriz dneminde eriyen sermayeleri glendirmek amacyla zel sektr bankalar tarafndan olmak zere toplam 7,9 milyar dolar olmutur. Banka gzetim ve denetim yapsnn glendirilmesi: 2000 ylnda faaliyete balayan BDDK tarafndan yaplan dzenlemeler ile bankaclk mevzuat uluslararas dzenlemelere, tavsiyelere ve zellikle AB direktiflerine nemli lde yaklatrlmtr. Banka bilanolarnda effafln artrlmas, uluslararas muhasebe standartlarna uyum, banka mali bnyelerinin glendirilmesinin yan sra risk tanm ve ynetim yapsnda da uluslararas uygulamalar dikkate alarak dzenlemeler yaplmtr. Bankalarn risk alglama ve ynetim esaslarn uluslararas gelimeler ve yeni uygulamalar paralelinde tanmlayan i denetim ve risk ynetim sistemleri hakknda dzenlemeler yaplm, bankalarn risk odakl gzetim ve denetim hedefine paralel olarak konsolide bazda denetim ve gzetim esas getirilmi ve bankalar 2001 yl sonu itibariyle mali tablolarn enflasyon muhasebesine gre hazrlamaya balamlardr. Ayrca, bankalarn yabanc para pozisyon risklerinin etkin olarak takibi iin yabanc para pozisyonlarnn da konsolide esasa gre hesaplanmas ykmll getirilmitir. Karlklar iin yaplan yeni dzenleme ile kredi alacaklarnn geri dnebilirlik ve teminat zelliklerine gre be ayr kategoride snflandrlmas esas getirilmitir.
177
YAPILANDIRMA SONRASI DNEM (2002-2008)

Bankaclk sektrnn yaplandrma sreci, 2001 Krizini takip eden iki yl iinde byk lde tamamlanmtr. Yeniden yaplandrma srecini takip eden 20022008 dnemi, bankaclk sektr iin bir byme ve gelime dnemi olmutur. Bu gelimeler ve nedenleri aada incelenmitir. Nisan 2001de uygulamaya balanan Gl Ekonomiye Gei Program, 2002 ylnn banda 2002-2004 dnemini kapsayacak ekilde revize edilmitir. Program, ekonominin d oklara direncinin artrlmasn, enflasyonun drlmesini, kamu borlarnn azaltlmasn, mali disiplinin salanmasn, yapsal reformlarn tamamlanmasn ve bankaclk sisteminin glendirilmesini hedeflemitir. Program hedeflerinin iyi tespit edilmi olmas ve 2002-2008 dneminde disiplinli bir uygulama ile program hedeflerinin genelde gerekletirilmi olmas; 2002-2008 dneminin gerek ekonomi gerekse bankaclk sektr asndan yeniden yaplandrlma dnemi olarak tanmlanmasn ve incelenmesini mmkn klmtr. Bu dnemde, Programn iyi hazrlanm olmas ve uygulanmas, yeniden yaplandrma srecinde bankaclk sektrnn mali bnyesinin ve kurumsal altyapsnn glendirilmi olmas, dnya genelindeki likidite bolluu ve olumlu konjonktrn de yardmyla, ekonomik de ve bankaclk sisteminde olumlu ynde, nemli gelimeler olmutur. Bu dnemde, temel makro gstergeler dikkate alndnda, ekonomik performans iyilemitir. Yksek oranl ve istikrarl bir byme salanm, enflasyon oran dmtr. Bu gelimeler, finansal istikrar da olumlu etkilemitir. Bankaclk sektrnde yeniden yaplandrma program kurallarda deiiklik getiren kurumsal reformlar (Bankaclk Kanunu ve ilgili mevzuatn yenilenmesi, BDDKnun oluturulmas, denetim ve gzetim ilevinin bamszlnn artrlmas ve risk odakl denetim anlaynn gelitirilmesi, bankaclk sektrnde bu gelimelere paralel olarak risk ynetiminin neminin artmas vb) da finansal istikrarn artnda nemli rol oynamtr.
2002-2008 Dneminin Karakteristikleri

Uluslararas Standartlar: Bankalarn faaliyetini dzenleyen mevzuat 2005 ylnda yenilenerek, uluslararas genel kabul grm prensiplere ve uygulamalara nemli lde yaklatrlmtr. Yabanc sermaye girii: Dnemin btn itibariyle Trkiyede bankaclk sektrne dnk yabanc yatrmc ilgisi artm ve zellikle 2005-2007 dneminde ok sayda banka yabanc sermaye tarafndan satn alnm veya yabanc bankalar stratejik ortak olarak kabul edilmitir. Bylece, 2005 ylnda 3 adet, 2006 ylnda 4 adet ve 2007 ylnda da 3 adet olmak zere toplam 10 bankann ounluk hisseleri veya stratejik ortaklk salayan paylar yurtd yerleikler tarafndan satn alnmtr. Sektrde hzl byme: Bankaclk sektr bilanosu, ube ve personel saysnda 2002-2008 dneminde genel olarak art yaanmasna ramen, banka says azalmtr. Mevduat, kalknma ve yatrm bankalarnn says, 2002 ylna gre 9 adet azalarak, 2008 yl sonunda 45e gerilemitir. Yine bu dnemde ube says 6.100den 8.800e; sektrde alan says da 123.000den 172.000e ykselmitir. Sektrn aktif bykl 2002 ylnda 200 milyar dolar (gsyihnn yzde 55i) dzeyinden 2008 ylnda 500 milyar dolar (gsyihnn yzde 75i) dzeyine ykselmitir. Artan zel sektr fonlamas: Trkiyede 1990l yllarda bankalar yksek dzeyli kamu kesimi borlanma ihtiyac nedeniyle, menkul deerler czdanlarn b-
178
ytmek ve kredi stoklarndaki bymeyi grece snrlandrmak zorunda kalmtr. Bu nedenle oluan crowding-out etkisi, Trkiyede bymeyi, enflasyonu ve finansal istikrar olumsuz etkilemitir. te yandan, 2002-2008 dneminde kamu kesimi borlanma gerei azalm ve bankalar zel sektr fonlamasn artrabilmitir. Nitekim toplam aktifler iinde kredilerin pay 2002 ylnda yzde 27den 2008 ylnda yzde 52ye ykselmitir.
KRESEL KRZ DNEM (2008-2011)

Kresel Kriz Eyll 2008de ABDnde byk bir yatrm bankas olan Lehman Brothersn batyla beraber kamuoyunun ilgi alanna girmitir. Lehman Brothersn iflas, Kresel Krizin balad bir sembol tarih olarak deerlendirilmitir. Bununla beraber, krize yol aan sorunlar daha nceki dnemlerde olumaya balamtr. Kriz ABDnde konut fiyatlarndaki gerileme zerine, tutsat (mortgage) kredilerinin deerlerinin azalmas ve tahsilat oranlarnn dmesiyle balamtr. zellikle gelimi lke Merkez Bankalar ve hkmetleri tarafndan uygulanan geniletici para ve maliye politikalar nedeniyle kriz, k yeri olan ABDnde hafiflese de; Avrupada finans kesimi sorunlar ile kamu kesimi bor sorunlarnn giderek bymesi nedeniyle, 2011 ylnda arlaarak, yeni bir aamaya gemitir. Kresel Krize yol aan nedenler incelendiinde, en nemli nedenlerden bazlarnn bankaclk sektr ile ilgili olduu grlmektedir. Bu nedenler ABDde, yle sralanabilir: Bankaclk sektrnn gzetim ve denetimi etkin bir ekilde yaplamam ve bankalarn aldklar risklerin boyutu yanl deerlendirilmitir. Bankaclk sektrnn risk ynetim mekanizmalar yetersiz kalm; zellikle alnan risklerin fiyatlamas doru yaplamam ve riskler ynetilememitir. Bankaclk sektrnn sermaye yeterliliinin, finansal istikrar korumadaki gc gzard edilmitir. Bu gzlemlerin ksmen, ABndeki bankalar iin de geerli olduu grlmtr. Kresel Krizin nedenlerinin incelenmesi, bankaclk sektrnn sermaye yeterliliinin, risk ynetme yeteneinin, etkin kamusal gzetim ve denetimin nemini yeniden hatrlatmtr. Bankaclk sektr salkl alabilmek iin; kstlayc deil fakat etkin alan dzenleyici bir yasal ereveye ve ntr alan ekonomik politikalara ihtiya duyar. Bu koullar salandnda, bankaclk sektr hem gl bir mali bnye ile ekonominin ihtiya duyduu finansman salar; hem de ekonomiyi finansal krizlerden korur. Kresel Kriz srasnda Trkiyede bankaclk sektrnn performans bu durumun iyi bir rneidir.
SIRA SZDE
ABDde krize neden olan faktrler nelerdir? SIRA SZDE Kresel Kriz srecinde Trkiyede bankaclk sektr son derece olumlu bir D NELM performans sergilemitir. Bata ABD ve Avrupa olmak zere, gelimi lke bankaclk sektrleri, yukarda saylan nedenler erevesinde krizden son derece olumsuz etkilenirken; Trkiyede bankaclk sektr mali gcn korumu ve ekonoS O R U miyi finanse etmeye devam etmitir. Sektrn ube, personel, aktif ve kredi hacmi bymeye devam ederken; uzun DKKAT vadede sermaye yeterliliini koruyacak olan karllk dzeyini de genel olarak korumutur. Ayrca bu srete Kresel Kriz nedeniyle bankaclk sektr faaliyeti SIRA SZDE zerine getirilen eitli kamusal tedbirlerin yaratt nemli maliyeti tayabilmitir.
AMALARIMIZ
DNELM S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
K T A P
179
ekil 7.1 T. Aktifler (Milyar ) ve Byme Hz (yzde)
1300 1200 1100 1000 900 800 700 600

Oca.09 Ara.08 Kas.08 Eki.08 Eyl.11 Au.11 Tem.11 Haz.11 May.11 Nis.11 Mar.11 ub.11 Oca.11 Ara.10 Kas.10 Eki.10 Eyl.10 Au.10 Tem.10 Haz.10 May.10 Nis.10 Mar.10 ub.10 Oca.10 Ara.09 Kas.09 Eki.09 Eyl.09 Au.09 Tem.09 Haz.09 May.09 Nis.09 Mar.09 ub.09
35 30 25 20 15 10 5 0
T. Aktifler (sol eksen)
T. Aktifler art hz
Kresel Krizin balangcndan (Eyll 2008) itibaren geen yl iinde (Eyll 2011) bankaclk sektrnn toplam aktifleri 700 milyar den 1.150 milyar ye ykselmitir. Ayrca, Krizin ilk yl hari, toplam aktiflerin byme hznn da giderek ykseldii grlmektedir. Sektrn ube ve personel says da benzer ekilde art kaydetmitir.
ekil 7.2
140 130 120 110 100 90 80 70 60 50 40
Eki.08 Au.10 Tem.10 Haz.10 May.10 Nis.10 Mar.10 ub.10 Oca.10 Ara.09 Kas.09 Eki.09 Eyl.09 Au.09 Tem.09 Haz.09 May.09 Nis.09 Mar.09 ub.09 Oca.09 Ara.08 Kas.08
zkaynaklar Serbest zkaynaklar
22 21 20 19 18 17 16 15
Au.11 Tem.11 Haz.11 May.11 Nis.11 Mar.11 ub.11 Oca.11 Ara.10 Kas.10 Eki.10 Eyl.10
Sermaye yeterlilii (sa eksen)
zkaynaklar (Milyar ) ve Sermaye Yeterlilik Oran (yzde)
Bankaclk sektrnn mali gcn gsteren en nemli faktrler, zkaynaklarnn dzeyi ve sermaye yeterlilik orandr. Kresel Kriz sreci incelendiinde, bu srete lkemizde bankaclk sektrnn zkaynaklarnn 80 milyar den 135 milyar ye ykseldii ve sermaye yeterlilik orannn da yzde 17 dzeyinde gerekletii grlmektedir. Sermaye yeterlilik oran krizin ilk aamalarnda artm ve daha sonra azalmaya balamtr. Bununla beraber, yzde 17 seviyesinden geriye dmedii grlmektedir. Bankaclk sektrnn bu baarsnda, etkin kamusal gzetim ve denetim, bankalarn gl risk ynetimi uygulamalar ve kltr ile karlln korunmas ve sermayenin artrlabilmesi faktrleri etkili olmutur.
180
zet
A M A
Bankaclk hakknda genel bir gr bildirmek. Bankalar genel olarak mevduat ve/veya dier ekillerde tasarruf sahiplerinden topladklar fonlar kendi hesaplarna iskonto, dn verme ve dier mali ilemlerde kullanmay esas ve devaml ura haline getirmi olan finansman kurumlar olarak tanmlanmaktadr. Temel ilevleri dikkate alndnda bankalar, ekonomide gerek ve tzel kiilerden paras olan fakat kullanma eiliminde olmayanlar ile paraya ihtiya duyanlar arasndaki para arz ve talebinin byk ksmnn kar karya geldii kurumlar olarak tanmlamak da mmkndr. Dnyada bankacln geliimini aklamak. Bankaclk faaliyetlerinin balangc, ekonomilerde, para denilen deiim aracnn henz kullanlmaya balanmad ilk alara kadar uzanmaktadr. O dnemde mallarn eitli tehlikelerden korumak isteyen insanlar bunlar tapnaklara emanet etmektedir. Din adamlar da kendilerine emanet edilen bu varlklar atl tutmayp, bir cret karl, gereksinimi olanlara dn vermektedir. Bretton Woods sisteminin kmesinden sonra, bankaclk sektrnde birok deiim ve yenilik gereklemi ve yeni rnler ile yeni finansman teknikleri ortaya kmtr. 2000li yllar bankaclk sektrnn youn rekabet iine girdii, bireysel bankaclk hizmetlerinin ve elektronik para ve elektronik bankaclk hizmetlerinin nem kazand bir dnem olmutur. Trkiyede bankacln geliimini snflandrmak. Trkiyede bankacln tarihsel gelimesi yedi dnemde incelenmitir. Bunlar, Osmanl dnemi (1847-1923), ulusal bankalar dnemi (19231932), kamu bankalar dnemi (1933-1944), zel bankalar dnemi (1945-1960), planl dnem (1960-1980), serbestleme ve da alma dnemi (1981-2001) ve yeniden yaplandrma dnemi (2002-2008) olarak saylabilir.
A M A
Trkiyede bankacln yaplandrma sreci sonras yapsn tanmlamak. Bankaclk sektrnn yaplandrma sreci, 2001 Krizini takip eden iki yl iinde byk lde tamamlanmtr. Yeniden yaplandrma srecini takip eden 2002-2008 dnemi, bankaclk sektr iin bir byme ve gelime dnemi olmutur. Trk Bankaclk sisteminin Kresel Krizdeki konumunu aklamak. Kresel Kriz srecinde Trkiyede bankaclk sektr son derece olumlu bir performans sergilemitir. Bata ABD ve Avrupa olmak zere, gelimi lke bankaclk sektrleri, yukarda saylan nedenler erevesinde krizden son derece olumsuz etkilenirken; Trkiyede bankaclk sektr mali gcn korumu ve ekonomiyi finanse etmeye devam etmitir.
AM A
A M A
A M A
181
Kendimizi Snayalm
1. Aadakilerden hangisi banka faaliyetlerini oluturan drt safhadan birisi deildir? a. Sermaye koyma, tekilatlandrma, hizmet birimlerinin tamamlanmas ve kamuya duyurma, b. Mevduat toplama, kaynak oluturma c. Kredi verme, kaynak kullandrma, d. Faaliyetlerin denetimidir. e. Sigorta acentelii 2. Aadakilerden hangisi zel cari ve katlma hesaplar yoluyla fon toplamak ve kredi kullandrmak zere faaliyet gsteren kurulutur? a. Katlm Bankalar b. Mevduat bankalar c. Yatrm bankalar d. Kalknma bankalar e. Kamu Bankalar 3. Aadakilerden hangisi sermayesinin tamam kamuya ait olan bankalara verilen isimdir? a. Katlm Bankalar b. Mevduat bankalar c. Yatrm bankalar d. Kalknma bankalar e. Kamu Bankalar 4. Aadakilerden hangisi genel olarak finans sektrnn salkl ilemesi tanmlayan kavramdr? a. Para politikas b. Finansal istikrar c. Maliye politikas d. Kalknma politikas e. Kamu Bankalar 5. lk kamu bankalar aadakilerden hangisinde kurulmutur? a. Orta Asya b. Osmanl c. Eski Yunan d. Afrika e. Endls 6. Aadakilerden hangisi Bretton Woods sisteminin yaratt uluslararas kurululardan birisidir? a. Uluslararas Para Fonu b. Trkiye Bankalar Birlii c. Uluslararas Takas ve Saklama Bankas d. Ziraat Bankas e. Evrensel Banka 7. Osmanl mparatorluunda ilk banka hangi ylda kurulmutur? a. 1847 b. 1900 c. 1903 d. 1907 e. 1911 8. Trkiye Bankas hangi ylda kurulmutur? a. 1899 b. 1900 c. 1903 d. 1907 e. 1924 9. Trkiyede bankaclkta zel Bankalarn Gelitii Dnem aadakilerden hangisidir? a. 1923-1932 b. 1933-1944 c. 1945-1959 d. 1960-1980 e. 1980-2001 10. Bankaclk Sektr Yeniden Yaplandrmasn Maliyeti aadakilerden hangisidir? a. 21,9 Milyar dolar b. 22,5 Milyar dolar c. 17,3 Milyar dolar d. 7,9 Milyar dolar e. 47,2 Milyar dolar
182
Yaamn inden
Eski Yunanda zel bankaclk Pek ok Eski a toplumunda olduu gibi Eski Yunan toplumunda da faizle bor vermenin gemii phesiz olduka eskilere uzanmaktadr. Ancak Eski Yunan toplumunda M 5. yzyln sonu 4. yzyln balarnda, sradan sarraflarn emanetilikten bankerlie uzanan mesleki dnm srecinin kkeninde yatan prototipler, Eski Dou toplumlarnda, zellikle de Mezopotamyada bulunmakta idi ve oradan gelmiti. Ancak Eski Yunandaki zel bankalarn dier rneklerden fark, sadece kendi sermayeleri ile alyor olmamalar, mevduat almalar ve bunlar bakalarna kredi olarak vermeleriydi. Bu nemli bir farkt. nsanln ekonomik evriminde, para ekonomisinin gelimesinin yan sra parasal birikimlerin, mevduat- kredi ilikisi halinde para piyasalarnda yer almasnn da byk nemi vardr. Eski Yunan toplumu bu gelimede itici rol oynamtr. Bu itici role ve nemine R. Bogaert de iaret eder: Bana daha da nemli gelen bir husus, ou kle kkenli olan basit Yunanl para deitiricilerin M 5. yzylda para ticaretinin tekniklerini bulmu olmalardr. Tapnaklar ve zel kiiler bankalardan ok daha nceden bor para vermilerdir, hatta Mezopotamyada 3. binyln sonundan itibaren; ancak bu paralar dini veya zel sermayedarlardan gelmekteydi, mevduat kaynakl deildi. Trpezitesler (yani bankerler) ilk olarak paray, kendilerine kr salamak zere, hizmet veya cret karl temin etmiler ve acil para ihtiyac olanlara bor vermilerdir. Bu teknikler Eski adaki dier lkelere, rnein Gney talyadaki Yunan kolonilerinden Romaya, Ptolemaioslar Dnemi Msrna daha sonradan gelmitir. Eski Yunan bankaclnn kkeni sarraflk yani para bozuculuk ve sikke ayar kontrolrl idi. ok eitli sikkenin darp ediliyor olmas, bunlarn farkl kaynaklardan gelmesi ve hali hazr durumlar, arlklar, bunlarn kontrolnn yaplmasn ve birbirlerine kar deerlerinin iyi bilinmesini gerektirmekteydi. (4) M 6. yzyln balarndan M 5. yzyln sonlarna kadar uzanan srete trapezitesler sarraflktan bankerlie uzanan bir dnm geirdiler. Kaynak: http://www.bilimvegelecek.com.tr/?goster= 964 09.01.2012
Okuma Paras
Kresel ekonomide 1970li yllarda ivme kazanan finansal yenilikler ve dier iktisadi gelimeler, fon fazlas bulunanlarla fon a bulunanlar arasnda araclk ilevi yaplmas olarak tanmlanabilecek geleneksel bankacln gelimi lkelerdeki roln zayflatmtr. Buna karn, gelimekte olan lkelerde bankaclk sektr hala nemli bir araclk ilevini yerine getirmektedir. Gelimi lkelerin greli olarak olgun (mature) kabul edilen piyasalarnda faaliyet gsteren byk sermayeli bankalar, faal olduklar ekonomilere kyasla daha az gelimi lkelere veya benzer gelimilikteki snr tesindeki sektrlere giri yapma eilimi gstermektedirler. Akademik evrelerde yabanc girii veya yabanc katlm, kamuoyunda ise yabanclama olarak tanmlanan bu olgunun birden fazla mikro ve makro sonular olabilmektedir. Yeni piyasalara giri yapma isteinin temelinde baz iktisadi nedenler yer almaktadr. Uluslararas ticaretin hacim olarak artmas, sermaye a bulunan gelimekte olan lkelerde getirinin yksek olmas, dezenflasyon, Avrupa Birlii gibi blgesel ekonomik btnleme abalar, gelimekte olan lkelerin byme potansiyelinden faydalanma istei ve artan ticaret hacmiyle uluslararas nitelik kazanan giriimcilerin finansman ihtiyalarnn snr tesinde de karlanmas ekonomik nedenler arasnda yer almaktadr. Bu ereveden bakldnda, bankaclk sektrne yabanc katlm kreselleme ile paralel giden iktisadi bir gelime olup iletiim ve bilgi teknolojilerinde yaanan yeniliklerle hz kazanm bulunmaktadr. Ancak, bankaclkta yabanclama olgusu kresel ekonominin bir gerei olsa bile sz konusu gelimenin olas faydalar ve dezavantajlar konusunda tam olarak bir gr birlii mevcut deildir. Bu alanda yaplan uygulamal almalar birbirleriyle tam olarak rtmeyen bulgulara iaret etmektedir. Bu nedenle, bankaclk sektrne yabanc girii konusunda dnya genelinde belli eilimler olsa bile, bu eilimlere kar nasl bir tutum izlenmesi gerektii karar alclarn gndemindeki yerini korumaktadr. Kaynak: Bankaclk Sektrne Yabanc Girii: Kresel Gelimeler ve Trkiye, Bankaclk Dzenleme ve Denetleme Kurumu ARD alma Raporlar: 2005/6
183

1. e 2. a 3. e 4. b 5. c 6. a 7. a 8. e 9. c 10. e Yantnz yanl ise, Bankalar konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise, Bankalar konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise, Bankalar konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise, Bankalar konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise, Dnyada Bankacln Geliimi konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise, Dnyada Bankacln Geliimi konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise, Trkiyede Bankacln Geliimi konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise, Trkiyede Bankacln Geliimi konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise, Trkiyede Bankacln Geliimi konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise, Trkiyede Bankacln Geliimi konusunu yeniden gzden geiriniz. Sra Sizde 4 Kiisel mali bilgilerin gizliliinin korunmas; hem bankaclk sektr dzenlemeleri ve etii, hem de insan haklar asndan ok nemli bir konu olduu iin, bilgi paylam sk kurallara ve dzenlemelere baldr. Sra Sizde 5 Maliye politikalar esas olarak reel sektr etkiler. Uygulanan maliye politikas dorudan bankaclk sektrne dnkse (banka ve sigorta muamele vergisinin artmas gibi) bankaclk sektr de etkilenir. Ayrca reel sektr zerindeki politika etkisi de belli bir gecikme ile yine bankaclk sektrne yansmaktadr. Sra Sizde 6 Bu nedenler ABDde, yle sralanabilir: 1. Bankaclk sektrnn gzetim ve denetimi etkin bir ekilde yaplamam ve bankalarn aldklar risklerin boyutu yanl deerlendirilmitir. 2. Bankaclk sektrnn risk ynetim mekanizmalar yetersiz kalm; zellikle alnan risklerin fiyatlamas doru yaplamam ve riskler ynetilememitir. 3. Bankaclk sektrnn sermaye yeterliliinin, finansal istikrar korumadaki gc gzard edilmitir.

Sra Sizde 1 Trkiye gibi lkelerde her iki banka trnn de varln srdrmesine uygun ortam bulunmaktadr. Gelimi blgelerde yatrm bankalarnn, geri kalm blgelerde ise kalknma bankalarnn faaliyetlerine uygun koullar bulunmaktadr. Sra Sizde 2 Kamu, zel ve yabanc bankalar ile ilgili dalm konusunda net bir yap bulunmamaktadr. Buna karn serbest piyasa ekonomisinin gerekleri zel sermayeli bankalar tevik etmektedir. Kaynak dalmnda rasyonel bir yapnn tesis edilebilmesi iin fiyat konusunda duyarll dk olan kamu bankaclnn paynn azaltlmas yerinde bir uygulama olarak deerlendirilmektedir. Sra Sizde 3 Trkiyede 2011 itibari ile 31i mevduat, 13 kalknma ve yatrm, 4 katlm bankas olmak zere toplam 48 banka faaliyet gstermektedir. Mevduat bankalarnn 3 kamu, 11i zel, 16s yabanc sermayelidir. Tasarruf Mevduat Sigorta Fonuna devredilen banka says 1dir.
184

Altan, M. (2001). Fonksiyonlar ve lemler Asndan Bankaclk. stanbul: Beta Basm Yaym Akg, . (1989). Yz Soruda Trkiyede Bankaclk, (2. Bask), stanbul: Gerek Yaynevi. Akg, . (1997). 1996 Ylnda Bankalar, Mevduat ve Krediler, Banka ve Ekonomik Yorumlar, Eyll, s. 3-41. Artun, T. (1983). levi, Geliimi, zellikleri ve Sorunlaryla Trkiyede Bankaclk, (2. Bask), stanbul: Tekin Yaynlar. Aydn N. ve dierleri (2010). Sermaye Piyasalar ve Finansal Kurumlar. Eskiehir: Anadolu niversitesi Yaynlar. Babuu, . (2001). Temel Bankaclk. Trkiye Bankalar Birlii Eitim ve Tantm Grubu Seminer Notlar. BDDK, Bankaclk Sektr Gelime Raporlar I-VI, (2002-2003) Bankalarmz Kitab, Trkiye Bankalar Birlii yayn, eitli saylar (1997-2007) Boyacolu, M. A. ve Takan, M. (2011). Bankaclk: Teori, Uygulama ve Yntem. stanbul: Nobel Yaynlar. Calvo, G.A., Leiderman L., Reinhart C., (1993). The Capital Inflows Problem, IMF Research Paper,1993/1, Devlet Planlama Tekilat (1993). Bankaclk alma Grubu: Rapor ve Tartmalar, nc zmir ktisat Kongresi iinde, 4-7 Haziran 1992, Cilt 9, s. 1-88. Devlet Planlama Tekilat (1993). Gelime Stratejileri ve Makroekonomik Politikalar, nc. zmir ktisat Kongresi, 4-7 Haziran 1992, Cilt 2, Ankara Devlin, R., Ffrench, R., Jones, S.G., (1995). Surges in Capital Flows and Development: An Overview of Policy Issues Coping With Capital Surge, Edited by Ffrench-Davis and Jones, S.G., Lynee Reiner Publisher, Dnya Bankas Yaynlar, Managing Capital Flows in East Asia, (1996.) Erol, H. M (2006) Dnyada ve Trkiyede Bankaclk Sektrnn Geliimi ve Trkiyede Kamu Bankalarnn Yeniden Yaplandrlmas Marmara niversitesi Sosyal Bilimler Enstits ktisat Anabilim Dal. Yksek Lisans Tezi.. Gastineau, G., Kritzman, M., (1996). Dictionary of Financial Risk Management Gnceler, B. (1997). Temel Bankaclk Bilgileri, Trkiye Bankalar Birlii Eitim ve Tantm Grubu Seminer Notlar.. Karluk, S. R. (1996). Trkiye Ekonomisi, Tarihsel Geliim, Yapsal ve Sosyal Deiim, (4. Bask), stanbul: Beta Yaynlar. Kocabaolu, Uygur ve dierleri, (2001). Trkiye Bankas Tarihi, Trkiye Bankas Yaynlar Hausman, R., Suarez, R., (1996). Volatile Capital Flows, Inter-American Development Bank Parasz, . (2011). Trkiyede ve Dnyada Bankaclk. stanbul: Ezgi Kitabevi,. Saracolu, R. (1997). Financial Liberalization in Turkey, ktisat letme ve Finans, Mart, s. 5-18. Schadler, S., Carkovic, M., Bennett, A., Khan, R, (1993). Recent Experinces with Surges in Capital Inflows, IMF TCMB TARHES, www.tcmb.gov.tr TC Merkez Bankas Aylk, Aylk ve Yllk Raporlar, eitli saylar (1999-2007) Tezel, Y. S. (1986), Cumhuriyet Dneminin ktisadi Tarihi (1923-1950), (2. Bask), Ankara: Yurt Yaynlar. Trkan, E., Erolu, Z., Trker-Kaya, Y., Mesutolu, B., Yayla, M., Saygl, ., okakl, S., pek, ., (2003). Trk Bankaclk Sektrnde Araclk Maliyetlerinin Azaltlmas, BDDK alma Raporu, 2003/1. TBB (1998) 50. Ylnda Trkiye Bankalar Birlii ve Trk Bankaclk Sistemi, World Economic Outlook, IMF yayn, eitli saylar (1999-2007) Zarakolu, A. (1973), Cumhuriyetin 50. Ylnda Memleketimizde Bankaclk, Ankara: Trkiye Bankalar Birlii Yayn, No. 61,.
8
Amalarmz
LIBOR Eurobond Europara Offshore
Bu niteyi tamamladktan sonra; Ulusal ve uluslararas para-sermaye piyasas ayrmn aklayabilecek, Finansal piyasalarn uluslararaslama srecini tanmlayabilecek, Dnyann en nemli para ve sermaye merkezlerini tanyabilecek, Eurotahvillere kredi derecelendirme kurulular tarafndan verilen notlar aklayabileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
Yankee Finansal Geliim Endeksi Kredi Derecelendirme Kuruluu
indekiler
FNANSAL PYASALARDA KRESELLEME ELM FNANSAL PYASALARDA KURUMSALLAMA KRESEL FNANSAL PYASALARIN SINIFLANDIRILMASI EUROPARA PYASALARI EUROBOND PYASALARI EUROTAHVLLERN DERECELENDRMES DNYA BORSALARI FNANSAL GELM ENDEKS
Uluslararas Para ve Sermaye Piyasalar
Uluslararas Para ve Sermaye Piyasalar

FNANSAL PYASALARDA KRESELLEME ELM
Finansal piyasalarn uluslararas bir zellik kazanma sreci 1980lerden sonra hz kazanmtr. 20. yzyln ok byk bir blmnde A.B.D. finansal piyasalar hzl bir byme oran yakalayarak dnyann en byk piyasalar hline gelmiken son 20 ylda ABD. dnda da finansal piyasalarda hzl bir byme eilimi balamtr. Bunun nedenleri arasnda Japonya, Avrupa ve BRIC diye ksaltlan Brezilya, Rusya, Hindistan ve in gibi gelimekte olan lkelerde tasarruflarn artmas ve finansal piyasalarn yabanc yatrmclara almasn sayabiliriz. Finansal Piyasalarn Kresellemesinin ilgililere ynelik katklar nelerdir? SIRA SZDE 1980ler sonras dnya piyasalarnn artan oranda entegrasyonu piyasalarn kD Npara E L M ve sermaresellemesine neden olmutur. Sonu olarak giderek kreselleen ye piyasalar sayesinde irketler yabanc piyasalardan fon temin etme imknna kavuurken yatrmclar da yabanc menkul kymetleri alp daha etkin portfy eitS O R U lendirme olanana sahip olmaktadr. Artan kreselleme sonucu dviz piyasalarnda ve borsalarda ilem hacmi inanlmaz boyutlara ulam, uluslararas kurumDKKAT sal yatrmclarn rol yerli yatrmclarn nne gemitir. Piyasalarn kreselleme srecine katk yapan faktrleri e ayrabiliriz: SIRA SZDE 1) Finansal piyasalarn serbestleip yabanc yatrmclara almas, 2) Teknolojik gelimelerin dnya piyasalarnn takibini, frsatlarn analizini ve ilem yapmay kolaylatrmas, AMALARIMIZ 3) Finansal piyasalarn artan oranda kurumsallamas. Kresel boyutta artan rekabet artlar deiik lkeleri finansal piyasalarn dnyaya amaya itmektedir. Teknolojik ilerleme dnya piyasalarnn birbiriyle balanK T A P tsn artrmaktadr. zellikle iletiim ve internet teknolojisindeki ilerlemeler menkul kymet fiyatlarnn e zamanl olarak dnyann her yerine yaylmasn olanakl klarak ok sayda ilemin ksa zamanda gereklemesine imkan salamaktadr.
TELEVZYON SIRA SZDE
DNELM S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
FNANSAL PYASALARDA KURUMSALLAMA

Finansal piyasalarn kurumsallamasndan kastedilen ise piyasalara yatrm yapan N T E R N E Tkaymasdr. larn arasnda arln bireysel yatrmclardan kurumsal yatrmclara Bireysel yatrmclar kendi adna nispeten ufak yatrmlar yapan ahslar demektir. Kurumsal yatrmclar ise bireylerin tasarruflarn bir araya getirip ok daha byk
NTERNET
188
Finansal piyasalarn kurumsallamas, piyasalara yatrm yapanlar arasnda arln bireysel yatrmclardan kurumsal yatrmclara kaymasdr.
tasarruf havuzlarna yn veren emeklilik ve yatrm fonlar, sigorta irketleri ve bankalardr. Kurumsal yatrmclar, bireylere kyasla daha fazla bilgi ve imkana sahip olduklar iin, yurt d yatrmlara daha yatkndr. Yatrm yaparken yerli piyasalar yannda yurt d piyasalara da yatrm yapmak portfylerin risk-getiri dengesini olumlu etkilemektedir. Bir baka deyile yurt d eitlendirme sayesinde kurumsal yatrmclar ayn risk seviyesinde daha fazla getiri elde etme ansna sahip olabilmektedir. Yurt d yatrmlar sadece gelimi lke (rnein ABD, Avrupa veya Japonya) piyasalar ile snrl olmayp, gelimekte olan lke (rnein Trkiye, Brezilya, Rusya ve Hindistan) ve hatta nc lkeleri (Afrika lkeleri, Pakistan, Vietnam) de kapsayabilmektedir. Finansal Piyasalarda kurumsallama hangi gerekenin sonucudur? SIRA SZDE
D N E L tasarruf M Finansal piyasalar, fazlasna sahip kii ve kurulularn ellerindeki fazla fonlar (fon bu balamda para anlamnda kullanlmaktadr), tasarruf a bulunanlarn kullanmna sunmalarna araclk eden piyasalardr. Dier bir deyile, bu piS O R U yasalarda fon talep edenlerle fon arz edenler bir araya gelir. Sz konusu fonlar, ilem yapanlar arasnda anlamay gvenceye alan birtakm kymetli evraklarla devDKKAT redilmektedir ve bunlara da finansal aralar denilmektedir. Tasarruf sahibinin fonu devretmekteki amac getiri elde etmektir. Buna karn, fon talep edenler ise o SIRA SZDE anda ellerinde bulunan miktardan daha fazla harcamak veya yatrm yapmak amacyla bu ileme girerler.
SIRA SZDE
DNELM S O R U
Finansal Piyasalarn zellikleri
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
Finansal Piyasalarn Snflandrlmas

Finansal piyasalar snflandrmann pek ok yolu vardr. Bunlardan en yaygn olan finansal K piyasa borlanma arac (tahvil ve bono) veya hisse senedi ol T A aracnn P masna gre yaplan ayrmdr. Dier bir ayrm ise vadeye gre yaplan ayrmdr. Buna gre bir yldan ksa vadeye sahip borlanma aralarnn ilem grd piyaT Epiyasalar, L E V Z Y O N bir yldan daha uzun vadeli finansal aralarn ilem grdsalara para piyasalara ise sermaye piyasalar denir.
NTERNET
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
ekil 8.1
NTERNET
Piyasalarn Vadeye Gre Snflandrlmas
Sabit Getiri Yatrm Aralar
Hisse Senedi
Vade < 1 yl
Vade > 1 yl
PARA PYASALARI
SERMAYE PYASALARI
8. nite - Uluslararas Para ve Sermaye Piyasalar
189
Dier bir ayrm ise ilk defa kartlan finansal aralarn ilem grd piyasalara birincil piyasa, daha nceden kartlan finansal aralarn ilem grd piyasalara ise ikincil piyasa denmesidir. Bunun dnda spot piyasa - trev piyasalar, organize piyasalar - tezgahst piyasalar gibi farkl zelliklerie gre snflandrma yapmak mmkndr. Ancak konumuz itibar ile burada younlaacamz snflandrma zellii piyasalarn uluslararas olup olmamas ile ilgilidir.
KRESEL FNANSAL PYASALARIN SINIFLANDIRILMASI

Yaadmz lke asndan bakldnda herhangi bir finansal piyasay ulusal (yurtii) veya uluslararas (yurtd) piyasa olarak snflamak olduka kolaydr. rnein, bir Trk asndan MKB ulusal veya yerli bir piyasa iken New York Borsas nn uluslararas veya yurt d bir piyasa olduu aktr.
ekil 8.2
Kresel Piyasalar
Kresel Piyasalarn Snflandrlmas
Ulusal Piyasalar
Uluslararas Piyasalar (Yurtd, offshore veya Europiyasalar)
Yerli Piyasalar
Yabanc Piyasalar
Ulusal piyasalar ise kendi arasnda iki ksma ayrlabilir: Yerli piyasalar ve yabanc piyasalar. Buradaki yerli-yabanc ayrm ise finansal aralar kartan irketlerin yerli veya yabanc olduunu belirtir. rnein ABDli bir irket olan Fordun New York Borsasnda ilem grd pazar ulusal Pazar iken, bir Trk SIRA irketler SZDE irketi olan Turkcellin hisseleri New York Borsasnn yabanc piyasasnda ilem grr. New York Borsasnda menkul kymet ihra eden Turkcell gibi yabanc irketDNELM ler, ABDnin ilgili sermaye piyasas yasalarna uymak zorundadr. Benzer ekilde Londra Borsasnda ilem grmek isteyen yabanc bir irket de ilgili ngiliz dzenS O R U lemelerine uymak durumundadr. New York Borsasnda menkul kymet ihra eden Turkcell gibi yabanc ABDnin D irketler, KKAT ilgili sermaye piyasas yasalarna uymak zorundadr. lkeler, yabanc piyasalar iin dillerine hatrlanlmas kolay olan isimler oluturmulardr: AMALARIMIZ Yankee Piyasas: ABDde yabanc menkul kymetlerin ilem grd piyasa. Samurai Piyasas: Japonyada yabanc menkul kymetlerin ilem grd piyasa.
K T A P SIRA SZDE
SIRA SZDE
DNELM S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
TELEVZYON
NTERNET
NTERNET
190
Bulldog Piyasas: ngilterede yabanc menkul kymetlerin ilem grd piyasa. Rembrandt Piyasas: Hollandada yabanc menkul kymetlerin ilem grd piyasa. Matador Piyasas: spanyada yabanc menkul kymetlerin ilem grd piyasa.
SIRA SZDE
UluslararasSIRA piyasalarda SZDE ilem gren yatrm aralarnn en nemli zellii nedir? Uluslararas piyasalarda ilem gren yatrm aralarnn en nemli ayrt edici DNELM zellikleri unlardr: lk ihra edilirken bu yatrm aralar birden fazla lkedeki yatrmclara satlrlar. S O R U Herhangi bir lkenin yasal dzenlemerine tabii deildir. Bu zellikleri nedeniyle uluslararas piyasalar daha ok offshore (deniz ar DKKAT veya snr tesi) piyasalar veya Europiyasalar olarak da anlrlar. Europiyasa kelimesindeki Euro ifadesinin Avrupa para birimi Euro ile ayn anlamda olmayp sSIRA SZDE nr-tesi anlam tadn belirtmek gerekir. En yaygn kullanlan offshore piyasalar arasnda Lksemburg, BVI (British Virgin Islands) ve Cayman adalarn saymak mmkndr. AMALARIMIZ Bir irketin kendi yerli piyasalar dndan fon temin etmesi iin birden fazla gereke saylabilir. Birincisi, baz byk irketler, kendi lke piyasalar yeterince gelimedii iin, veya uluslararas piyasalarda menkul kymet ihra ederler. K yabanc T A P rnein, 2000 ylnda halka alan Turkcellin MKB ile birlikte hisselerinin byk bir ksmn New York Borsasnda satmasn bu gerekeye balayabiliriz. kincisi, T E irketlerin L E V Z Y O N veya borlanan devletlerin uluslararas piyasalarda, kendi SIRA SZDE daha ucuza fonlama bulabilme olanadr. rnein Trk Halke piyasalarndan zinesi her yl yurt dnda 4-5 milyar Dolarlk Eurobond satmaktadr. Bu tahvillerin faizi yurt iindeki borlanmaya gre daha ucuz olmaktadr. DNELM NT E R N E T ise, fon bulma ihtiyac olan irketlerin, yurt dndan borlanaDier bir neden rak fon kaynaklarn eitlendirme amacdr. Bylece sadece yurt ii kaynaklara S O R U olan bamllk riskini azaltmak mmkn olmaktadr. Bir irketin kendi yerli piyasalar dndan fon temin etmesi iin birden fazla gereke saDKKA T ylabilir. Birincisi, baz byk irketler, kendi lke piyasalar yeterince gelimedii iin, yabanc veya uluslararas piyasalarda menkul kymet ihra ederler. kincisi, irketlerin veSIRA SZDE ya borlanan devletlerin uluslararas piyasalarda, kendi lke piyasalarndan daha ucuza fonlama bulabilme olanadr. nc neden ise, fon bulma ihtiyac olan irketlerin, yurt dndan borlanarak fon kaynaklarn eitlendirme amacdr. AMALARIMIZ Yabanc Piyasalar ve Europiyasalar Neden Kullanlr? SIRA SZDE
K T A P
N E L Mbir lkede ve yabanc lkenin paras baznda kard tahvile Bir irketinD yabanc T E L E Vdenir. Z Y O N rnein Alman irketi Mercedes Benzin A.B.D. piyasalarnyabanc tahvil da Dolar baznda kard bir tahvile yabanc tahvil denir. Bu tr tahviller tarih boS O R U yunca uluslararas piyasalarda nemli yer tutmutur. rnein, 19. yzylda yaplan Amerika demir yollarnn ou ngilterede kartlan yabanc tahvillerle finanse ND T EK RK NA ET T edilmitir.
DNELM S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON SIRA SZDE
DNELM NTERNET S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ SIRA SZDE K T A P

DNELM
Uluslararas Tahvil ve Para Piyasalar
TELEVZYON
S O R U
ND T EK RK NA ET T SIRA SZDE
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
AMALARIMIZ
191
Uluslararas tahvil piyasasnda en hzl art gsteren tahvil eidi Eurotahviller (Eurobond) olmutur. Son zamanlarda uluslararas tahvil piyasasnda satlan tahvillerin %80den fazlas Eurotahvil cinsindendir. Eurotahvil, ihra edildii lkenin para birimi dnda bir para birimi cinsinden kartlan tahvillerdir. Trk Hazinesinin Avrupa piyasalarnda ihra ettii Dolar bazl Eurotahviller rnek verilebilir. Eurotahvilin zel bir tr Europara (Eurocurrency), ana yurdu dnda bankalara yatrlan mevduatlara verilen isimdir. En nemli Europara tr ABD dnda bankalara yatrlan Dolar hesaplardr. Bu tr paralar faiz kazandklar iin ksa vadeli Eurotahvil olarak dnlebilirler. Bu noktada Avrupa ortak para birimi Avronun (Euro), bu blmde konusu geen Eurotahvil, Europara ve Eurodolar ile dorudan ilgisi olmadn tekrar vurgulamak gerekir. Bununla birlikte Avro baznda satlan tahviller de Avro kullanan lke piyasalar dnda satlmas durumunda, Eurotahvil olarak adlandrlr. rnek vermek gerekirse talyan Fiat irketi borlanmak iin Avro baznda tahvil kartp bunlar Avro kullanan Almanyada satarsa bu tahvile Eurotahvil denilmez ama Avro kullanmayan ngilterede satarsa bu tahviller de Eurotahvil olarak adlandrlr. Ayn ekilde Eurodolar ifadesinin Avro ile ilgisi olmayp basite ABD dnda bankalara yatrlan Dolar mevduatlar kastetmektedir. Avrupa Birliinin (AB) 2011-2012 yllar itibar ile dnya finans krizinin merkezi hline geldii bir ortamda ortak para birimi Avronun douunu hatrlamakta fayda vardr. nk Avro, dnya finans ve ekonomi tarihi iin ok nemli bir denemedir. Avrupa Birlii, Aralk 1991de imzalanan Maastricht Anlamas ile 1999 ylna kadar ortak bir Avrupa para birimi yaratma konusunda anlat. Baz endie ve itirazlara ramen, AB yesi 15 lkeden 11inin katlmyla 1 Ocak 1999da Avro dodu. 2002 yl banda Avro banknot ve demir paralar tedavle girdi ve Haziran 2002 itibar ile ye lkelerin eski para birimleri (Alman Mark, Fransz Frank, talyan Lireti vs.) tedavlden kalkarak yerlerini tamamen Avroya brakt. ye lke merkez bankalarnn para politikas yetkileri Avrupa Merkez Bankasna devredildi. Avroya giren lkelerde devletler Avro baznda bte yapp borlanmaya baladlar.
Katlan yeler Avusturya Belika Finlandiya Fransa Almanya talya rlanda Lksemburg Hollanda Portekiz spanya Katlmayan yeler Danimarka sve ngiltere Katlamayan ye Yunanistan Tablo 8.1 Ocak 1999: Avronun Douu
15 AB yesinden ngiltere, Danimarka ve sve Avroya katlmamay tercih ederken, Yunanistan ise Maastricht Anlamasnda belirlenen kriterleri tutturamad iin balangta Avroya dahil edilmemiti. Bu kriterler unlard:
SIRA SZDE
SIRA SZDE
192
DNELM S O R U
DNELM Sermaye Piyasalar ve Finansal Kurumlar O R U BteSa/milli gelir oran %3ten az alacak Toplam kamu borcu/milli gelir oran %60tan az olacak lerleyen D yllarda K K A T AB kendi koyduu kriterleri ihlal ederek Yunanistan da Avroya dahil etti. Dier yandan ye lkelerin pek ou kamu borcu kriterini tutturamad hlde gerekli nlemlerin alnmas konusunda yeterince yaptrm uygulayamad. SIRA SZDE Avrupada tek para birimi ye lkeler arasnda ilem maliyetlerini azaltp ticaretin gelimesine ciddi katklar yapt. Dahas Avro sadece ekonomik bir deneyim olmaktan te, Avrupa Birliinin zamanla Amerika Birleik Devletleri benzeri bir AMALARIMIZ birlie gitmesi ynnde atlm nemli bir admdr. Ancak, tek para biriminin ABnin en gl ekonomisi olan Almanya ekonomisinin bymesine yaparken daha az rekabeti olan lkelerin Avro baznda K T A katk P ar borlanmalarna yol aarak 2011-2012 yllarnda yaanan AB krizinin de nedeni olduu sylenebilir. Avro deneyimini doru deerlendirmek iin, bu deneyimden krl kan lkeler arasnda Almanya, Hollanda ve Finlandiya gibi rekabeti ve TELEVZYON mali dispilini yksek lkeleri sayarken krizden en olumsuz etkilenen ye lkeler arasnda Yunanistan, Portekiz, rlanda, spanya ve talyay da hatrlamak gerekir.
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
http://www.ecb.int/home/html/index.en.html NTERNET
EUROPARA PYASALARI
Europara piyasalarnn ncs 1950lerin sonunda oluan Eurodolar piyasasdr. Europara, yasal para statsne sahip olduu lke dnda elde tutulan ve kullanlan paray tanmlamaktadr. En yaygn Europara konumunda olan Eurodollar ise ABD dndaki yabanc bankalarda veya yabanc lkelerdeki ABD bankalarnda tutulan ve kullanlan Dolar cinsi paradr. rnein Londradaki Barclays Bankasndaki dolar bazl mevduat bir Eurodolardr. Benzer ekilde Singapurdaki Citibanktaki dolar bazl mevduat da Eurodolara rnek olarak verilebilir. Avrupa dndaki dolarlar ise genellikle bulunduu blgeye gre adlandrlmaktadr. rnek olarak Asyadollar ve Riodolar verilebilir. te yandan, euro n eki orjinal olarak Avrupa bankalarnda tutulan dolarlar tanmlamak iin kullanlm olsa da resmi para birimi olarak kullanlmayan bir lkede tutulan herhangi bir para birimini ifade etmek iin de kullanlabilir. rnein, inde tutulan Japon para birimi Yen Euroyen olarak adlandrlrken ngilterede bankalarnda tutulan svire para birimi Franka Eurofranc denir. Eurodollar piyasas bankalararas bir piyasadr. Bu piyasada bankalar yannda finansman irketleri ve dviz ticaretiyle uraanlar balca faaliyette bulunan birimlerdir. Fonlar arz edenler (kredi aanlar); ticari bankalar, Merkez Bankalar, uluslararas finansal kurumlar, finansal olmayan kurumlar ve bireysel yatrmclardr. Fonlar kullananlar ise, ticari bankalar, kymetli evrak komisyoncular veya satclar, resmi kurumlar, ulusal ve uluslararas firmalar, ithalatlar ve ihracatlardr.
SIRA SZDE
Eurodolar piyasasnn SIRA SZDE en belirgin zellii nedir? Europara piyasalarnn para yaratma mekanizmasnda, uluslararas faaliyet gsDN E L M bir role sahiptir. Europara iki ekilde yaratlabilir: Bir lketeren bankalar nemli nin paras bir baka lkedeki bankaya mevduat olarak yatrlabilir ya da mevduatlar farkl lkelerdeki S O R U bankalara transfer edilebilir. Dolaysyla, bir banka mevduatnn europara olabilmesi iin iki art gereklidir: lki, europaray kabul edecek tarafn banka olmas gerekir. Bu nedenle, europara bir bankaclk ilemidir. kincisi, D K K eden AT mevduat kabul bankann, ilgili parann ait olduu lke dnda bulunmas gerekir.
SIRA SZDE
DNELM S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
AMALARIMIZ
193
SIRA SZDE
Bankalararas piyasa, europaralarn bankalar arasnda transferinde kanal vazifesi gren en nemli mekanizmadr. Bankalararas ilemler ya dviz alm-satm ya D N E L M piyasada da mevduat kabul etme-kredi verme eklinde olmaktadr. Bankalararas yaplan plasmanlar genellikle en az bir milyon dolar (veya edeer bir baka para birimi) dr. Vadeler 12 saat ile alt ay arasnda deitiinden, piyasadaki ilemler S O R U genellikle ksa vadelidir. Bir dizi euromerkez bulunmasna ramen, en ok kullanlan bankalararas piDKKAT yasalar, Londra ve New York piyasalardr. Bankalararas piyasalardan borlanrken ya da bu piyasalara fon aktarrken kullanlan faiz oranlarnn, Londra ve New SIRA SZDE York bankalararas piyasalarda geerli oranlara (LBOR veya NBOR) bal olmas SIRA SZDE bu piyasalarn nemini gstermektedir. [London InterBank Offered Rate: Londra Bankalararas Borverme Faizi] Bankalar asndan son derece nemli olan euroAMALARIMIZ N E L M beraber, D merkezlerin tanm ve unsurlar tam akla kavuturulamam olmakla bir euromerkezin temel zelliklerini aadaki gibi sralayabiliriz: Bu merkezlerde tm europaralar ile ilem yaplabilmektedir. K S OT RAU P Ulusal finansal merkezlerdekine benzeyen vergiler, dviz kontrlleri, karlk oranlar ve bankaclk ilemlerine veya faaliyetlerine ilikin herhangi bir DKKAT snrlama szkonusu deildir. TELEVZYON Tamamen olmasa bile, bu merkezler zellikle yabanc mterilerle balantlarn kurulduu yerlerdir. SIRA SZDE http://www.londonstockexchange.com/home/homepage.htm
NTERNET AMALARIMIZ
SIRA SZDE
DNELM S O R U
DKKAT
SZDE LBOR: LondonSIRA InterBank SIRA SZDE Offered Rate: Londra Bankalararas Borverme Faizi.
AMALARIMIZ DNELM
UP K S O TR A
DKKAT TELEVZYON
Euromerkezler corafi dalmlar dikkate alnarak sralandnda be ana merkez olduunu gryoruz. Londra, Zrih, Frankfurt, Lksemburg, Paris, AmsterK T A P dam, Brksel, Milano gibi merkezlerden oluan Avrupa merkezleri; New York, Toronto, Chicago, Los Angeles ve dierlerinden oluan ABD ve Kuzey Amerika merkezleri; Singapur, Hong Kong ve Tokyodan oluan Uzak Dou ve Asya merkezleri; TELEVZYON Beyrut, Bahreyn ve Birleik Arap Emirliklerinden oluan Ortadou merkezleri ve Nassau-Bahama, Cayman Adalar ve Panamadan oluan Karayip merkezleri. http://www.tse.or.jp/english/
NTERNET
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
EUROBOND PYASALARI
Son yllarda uluslararas mali piyasalardan fon temin etme ve bu piyasalarda fon dn verme ilemlerinde kullanlan aralar klasik banka sendikasyon kredilerinden tedavl kabiliyeti olan menkul kymetlere ve menkul kymetletirilmi varlklara doru kaymtr. Bu menkul kymetlerin banda yurt d piyasalarda ihra edilen Eurobond gelmektedir. rnein Trkiye Cumhuriyeti Hazinesi, yabanc yatrmclardan dviz bazl borlanmak zere, her yl bir ka kere ABD Dolar ve Avro cinsinden Eurobond ihra etmektedir. Kresel tahvil piyasasnn snflandrlmasnda kullanlan tek bir sistem mevcut deildir. Bu konuda ok eitli kstaslar kullanarak gruplama yaplabilir. Bu kstaslarn balcalar unlardr: Tahvilin hangi para biriminden karld, Tahvilin hangi lkede ihra edildii, Tahvilin hangi lkelerin borsalarnda kote edildii, hracnn hangi lkeden olduu, Yatrmclarn hangi lkeden olduu.
194
Bu blm iin kresel tahvil piyasas tercih edilen snflandrma ise herhangi bir lke asndan ele alndnda ulusal piyasada ihra edilen tahviller ile yurtd tahvillerdir.
Ulusal Piyasada hra Edilen Tahviller

Tahvil zelinde incelediimizde ulusal piyasay yerli tahvil ihralar yabanc tahvil ihralar eklinde iki alt blmden oluuyor kabul edebiliriz: Yerli Tahvil hralar: lgili lkede ikamet eden bir ihrac tarafndan ve o lke para birimi zerinden yaplan ihralardr. hraca araclk eden kurulular (bankalar) da yerli kurulular olup, hedef yatrmclar da o lkede oturmakta olan kii ve kurululardr. Yabanc Tahvil hralar: ngilizcesi foreign-pay bond olup ksaca foreign bond olarak kullanlmaktadr. Yabanc bir ihrac tarafndan baka bir lkede, o lkenin para birimi cinsinden, ihraca araclk eden konsorsiyumun da o lke kurulularndan olduu ve o lke piyasas ile snrl tahvil ihralardr. rnein, bir ABD irketinin ngilterede ngiliz bankalar aracl ile ngiliz sterlini cinsinden yapt tahvil ihracna yurtd tahvil ihrac denmektedir. Yabanc tahvil ihralarnda ayrmn daha rahat yaplabilmesi iin zel bir takm adlar verilmektedir. Bunlar;
Tablo 8.2
SIRA SZDE
hra Edilen lke ABD

SIRA SZDE Hollanda
Yabanc Tahvilin Ad Yankee Rembrandt Samurai Bulldog Matador
Japonya
DNELM S O R U D Nngiltere ELM
spanya
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
DKKAT Eurotahvil ihralarna yurtd tahviller denmektedir. hra edildii lkenin para biriminden farkl bir para birimi ile deme yapan tahvillere Eurotahvil ad verilmektedir. Uluslararas SIRA SZDE bir konsorsiyum (sendikasyon) ile birden fazla lkede eanl olarak banka ve/veya yatrm bankalar tarafndan ihra edilen bir finansal aratr. Eurotahvillerin kkeni ABD bankalar tarafndan Londrada ABD dolar zerinden tahvil AMALARIMIZ ihracna dayanmaktadr. Eurotahvil piyasas ihracn yapld dviz cinsine gre alt blmlere ayrlmaktadr. rnek olarak ABD dnda ihra edilen ABD dolar demeli bir tahvil EuroK T A P tahvil olarak adlandrlmaktadr ve ayn zamanda bir Eurodollar tahvilidir. Benzer ekilde, ngiltere dnda ihra edilen sterlin demeli tahvil ise Eurosterlin tahvili olarak adlandrlmaktadr. Sz konusu tahviller ya Londra ya da Lksemburg BorTELEVZYON sasna kote edilirler; ancak ilemlerin byk ounluu tezgahst piyasalarda gerekletirilir.
Yurtd Tahviller
NTERNET
http://www.nyse.com/ NTERNET
EUROTAHVLLERN DERECELENDRMES
Euro piyasalarda, derecelendirme irketleri tarafndan ihracnn geri deme kapasitesinin kredi notuyla derecelendirilmesi uygulamas olduka yaygn olmakla birlikte, 2008-2009 kresel finansal kriz sonrasnda bu kredi notlarnn saygnl sor-
195
gulama konusu olmutur. Derecelendirmenin hemen hemen zorunlu tutulduu ABD tahvil piyasasnn aksine, Avrupa piyasasnda derecelendirmeden ziyade borlanan kurulularn tannml daha nemlidir. Bu durum, bu piyasalardan fon temin edenlerin tannm irketler, kamu kurulular, devletler ve dier sermaye piyasas faaliyetleri nedeniyle zaten kredi notu olan kurum ve kurulular olmasndan ileri gelmektedir. Amerika ve Avrupa piyasalarnn derecelendirmeye bak nasldr? SIRA SZDE Dier yandan, derecelendirme zellikle son yllarda byk nem kazanmaya DNELM balam olup uluslararas alanda youn olarak programlarn uygulamaya konmas yatrmclarn derecelendirme taleplerini artrm, derecelendirme alm ihracS O R U larn ise daha kolay sat gerekletirmeye balamasna yol amtr. Bu konuda nde gelen uluslararas kredi derecelendirme kuruluu unlardr: 1. Standard & Poors Corporation (S&P) DKKAT 2. Moodys Investors Service (Moodys) 3. Fitch Investors Service (Fitch) SIRA SZDE Ayrca Japon JCR da kredi notu vermekte ancak yukardaki kurulu kadar yakndan takip edilmemektedir. Tahviller derecelendirmeleri asndan yatrm yaplabilir (Investment Grade) AMALARIMIZ ve yatrm seviyesi alt anlamna gelen p (zayf) olmak zere ikiye ayrlmaktadr. p tahvillerin piyasadaki adlandrlmasndan tr oluan kt imajn ortadan kaldrmak amacyla yksek getirili veya speklatif sfatlar son daha K zamanlarda T A P sk kullanlr olmutur. Aadaki tablo, derecelendirme irketlerinin tahviller iin verdii kredi notlarn gstermektedir.
TELEVZYON SIRA SZDE
DNELM S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
S&P En Yksek Yksek Ortann Yksei Ortann D Yatrm Snf Alt Speklatif ok Speklatif Yksek Riskli Ar Riskli flas Halinde AAA AA+, AA, AAA+, A, ABBB+, BBB, BBBBB+, BB, BBB+, B, BCCC+, CCC, CCCCC C D
Fitch AAA AA+, AA, AAA+, A, ABBB+, BBB, BBBBB+, BB, BBB+, B, BCCC DDD, DD, D
Moody's Aaa Aa1, N TAa2, E R N Aa3 ET A1, A2, A3 Baa1, Baa2, Baa3 B1, B2, B3 Caa1, Caa2, Caa3 Ca C Yatrm Snf Alt Ba1, Ba2, Ba3 Yatrm Snf
Tablo 8.3 Kredi Derecelendirme Not Seviyeleri

NTERNET
TELEVZYON
DNYA BORSALARI
20. yzyln 2. yarsnda Amerikan hisse senedi borsalar ak ara dnyann en byk borsalar iken 1980li yllarda Japonya Borsas ciddi bir byme ata yapmtr. Ancak Japonyada gayrimenkul balonunun snmesi ile Japonya Borsas bu ykselii srdrememitir. 2000li yllara girerken kreselleen dnyada Avrupadan gelimekte olan lkelere kadar tm borsalar byme srecine girdi. 21. yzyla girerken ise in borsalar, ihracat modeline dayal hzl ekonomik byme modeli ile ciddi bir byme trendi yakalam durumdadr. 2010 sonu itibar ile in borsalar piyasa deeri asndan ABDnin ardndan ikinci konuma yk-
196
seldi. in dnda 1 trilyon $n zerinde borsa deerine sahip 16 lke arasna aadaki gelimekte olan lkelerin girmi olmas olduka arpcdr: Hong Kong, Hindistan, Brezilya, Gney Kore, Gney Afrika ve Rusya. Trkiye ise 308 milyar Dolar borsa bykl ile dnya liginde 27. srada yer alabilmitir.
Tablo 8.4 Dnya Borsalar Piyasa Deeri (2010, Milyar Dolar) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 ABD in Japonya ngiltere Hong Kong Kanada Fransa Hindistan Brezilya Avustralya Almanya svire spanya Gney Kore Gney Afrika Rusya 17,139 4,763 4,100 3,107 2,711 2,160 1,926 1,616 1,546 1,455 1,430 1,229 1,172 1,089 1,013 1,005
FNANSAL GELM ENDEKS

Dnya Ekonomik Forumu (WEF) bnyesinde 2008 ylndan beri her yl yaymlanan Finansal Geliim Raporu, gelimi ve gelimekte olan piyasalarn karlatklar zorluklar baaryla amasna ve nihayetinde ekonomik bymeyi yakalamalarna yardmc olmay hedeflemektedir. Bu raporda dnyann nde gelen 60 finansal sistemini ve sermaye piyasasn puanlayp sralayan Finansal Geliim Endeksi mevcuttur. Raporda finansal gelimilik, etkin finansal araclk ile birlikte derin sermaye ve finansal piyasalarn olumasn salayan etmenler, politikalar ve kurumlar olarak tanmlanmtr. Endeks, lkeleri finansal gelimiliklerine gre sralarken 7 alan dikkate almaktadr. Bunlar; i) Kurumsal evre, ii) evresi, iii) Finansal istikrar, iv) Bankaclk finansal hizmetleri, v) Bankaclk d finansal hizmetler, vi) Finansal piyasalar, vii) Finansal eriim. Finansal Gelimilik Raporunun yukarda sralanan kstaslara gre yapt sralamaya gre Endeksin ilk 10 sras aadaki ekilde olumutur. Tabloda grld gibi Hong Kong, ABD ve ngiltere 2011de dnyann en gelimi finansal piyasalarna sahiptir.
197
Tablo 8.5 Finansal Geliim Endeksi (2011 Yl) Kaynak: World Economic Forum
lke Hong Kong ABD ngiltere Singapur Avustralya Kanada Hollanda Japonya svire Norve
Sralamas 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Puan (1-7) 5,16 5,15 5,00 4,97 4,93 4,86 4,71 4,71 4,63 4,52
198
zet
A M A
Ulusal ve uluslararas para-sermaye piyasas ayrmn aklamak. Yaadmz lke asndan bakldnda herhangi bir finansal piyasay ulusal (yurtii) veya uluslararas (yurtd) piyasa olarak snflamak olduka kolaydr. rnein, bir Trk asndan MKB ulusal veya yerli bir piyasa iken, New York Borsasnn uluslararas veya yurtd bir piyasa olduu aktr. Ulusal piyasalar ise kendi arasnda iki ksma ayrlabilir: Yerli piyasalar ve yabanc piyasalar. Buradaki yerli-yabanc ayrm ise finansal aralar kartan irketlerin yerli veya yabanc olduunu belirtir. rnein ABDli bir irket olan Fordun New York Borsasnda ilem grd pazar ulusal Pazar iken, bir Trk irketi olan Turkcellin hisseleri New York Borsasnn yabanc irketler piyasasnda ilem grr. Finansal piyasalarn uluslararaslama srecini tanmlamak. Finansal piyasalarn uluslararas bir zellik kazanma sreci 1980lerden sonra hz kazanmtr. 20. yzyln ok byk bir blmnde ABD finansal piyasalar hzl bir byme oran yakalayarak dnyann en byk piyasalar haline gelmiken, son 20 ylda ABD dnda da finansal piyasalarda hzl bir byme eilimi balamtr.
A M A
Dnyann en nemli para ve sermaye merkezlerini tanmak. Euromerkezler corafi dalmlar dikkate alnarak sralandnda be ana merkez olduunu gryoruz. Londra, Zrih, Frankfurt, Lksemburg, Paris, Amsterdam, Brksel, Milano gibi merkezlerden oluan Avrupa merkezleri; New York, Toronto, Chicago, Los Angeles ve dierlerinden oluan ABD ve Kuzey Amerika merkezleri; Singapur, Hong Kong ve Tokyodan oluan Uzak Dou ve Asya merkezleri; Beyrut, Bahreyn ve Birleik Arap Emirliklerinden oluan Ortadou merkezleri ve Nassau-Bahama, Cayman Adalar ve Panamadan oluan Karayip merkezleri. Eurotahvillere kredi derecelendirme kurulular tarafndan verilen notlar aklamak. Tahviller derecelendirmeleri asndan yatrm yaplabilir (Investment Grade) ve yatrm seviyesi alt anlamna gelen p (zayf) olmak zere ikiye ayrlmaktadr. p tahvillerin piyasadaki adlandrlmasndan tr oluan kt imajn ortadan kaldrmak amacyla yksek getirili veya speklatif sfatlar son zamanlarda daha sk kullanlr olmutur.
A M A
A M A
199
Kendimizi Snayalm
1. Piyasalarn son 10-20 ylda giderek daha uluslararas bir nitelik kazanmasna aadakilerden hangisinin katk salad iddia edilemez? a. Teknolojik gelimeler b. Finansal serbestleme c. ABDnin ekonomik stnlnn artmas d. Yatrmclarn kurumsallamas e. Avrupa ortak para biriminin ilem maliyetlerini drmesi 2. BRIC grubuna dahil olmayan lke hangisidir? a Brezilya b. Rusya c. Hindistan d. in e. Trkiye 3. Para piyasalar ile sermaye piyasalarnn en nemli ayrt edici zellii hangisidir: a. Para piyasalarnda vade bir yldan ksadr b. Para piyasalar daha likit ve derindir c. Para piyasalar offshore merkezlerde bulunur d. Para piyasalar uluslararas piyasalardr e. Para piyasalar merkez bankalarnn kontrlnde iler 4. Avrupa ortak para birimi Avro, 1999da ilk kez kullanma girdiinde aadaki Avrupa Birlii yelerinden hangisi Maastrict kriterlerini tutturamad iin ilk bata Avroya dahil olamamtr? a. Almanya b. Yunanistan c. Fransa d. Hollanda e. Belika 5. Aadaki finansal merkezlerden hangisinde bankalar birbiri arasnda LIBOR denilen oranla borlanrlar? a. New York b. Londra c. Zrih d. Tokyo e. Hong Kong 6. ABD dnda bankalarda tutulan Dolar hesaplara ne ad verilir? a Asyadolar b Riodolar c Eurodolar d. Avro e. Parite 7. Japonyada satlan yabanc tahvillere ne ad verilir? a.Yankee b. Bulldog c. Samurai d.Matador e. Rembrandt 8. Aadakilerden hangisi uluslararas kredi derecelendirme kurulularndan biri deildir? a. IMF b. S&P c. Moodys d. Fitch e. JCR 9. Aadaki hisse senedi borsalarndan hangisi piyasa deeri bakmndan dnyann en byk borsalar arasnda saylamaz? a. ABD b. in c. Japonya d. ngiltere e. Arjantin 10. Aadaki lkelerden hangisi Dnya Ekonomik Forumun Finansal Geliim Raporuna gre 2011de dnyann en gelimi 10 lkesinden biri deildir? a. ABD b. ngiltere c. Hong Kong d. Macaristan e. Japonya
200
Yaamn inden
ULUSLARARASI FNANSAL MMAR Mahfi Eilmez Uluslararas finansal mimari deyimi ilk kez 1997 ylnda IMF ve Dnya Bankas yllk toplantlarnn yapld Hong Kongda ortaya atld. Konunun gelitirilmesi 1998 ylnda bu kez Washington D.C.deki yllk toplantlar srasnda oldu. Bugn geldiimiz noktada IMF ve Dnya Bankas tarafndan hazrlanm bulunan ereveyi ylece zetlemek mmkn: 1) Krizi nlemek iin alnmas gereken nlemler: a) Uluslararas nlemler: effafln gelitirilmesi ve bilginin btn piyasa katlmclarna ak hale getirilmesi; uluslararas kredilendirmede objektifliin artrlmas; daha iyi risk ynetimi uygulanmas; uluslararas kod ve standartlarn gelitirilmesi; gzetimin artrlmas; kriz nlemede zel kesimin iin iine girmesinin salanmas; kriz nleme kolaylnn harekete geirilmesi. b) Ulusal nlemler: piyasada effafln gelitirilmesi; finansal sistemin glendirilmesi ve uluslararas standartlara uygun hale getirilmesi; bor ynetiminin glendirilmesi; uygun ve tutarl dviz kuru rejiminin oluturulmas; sosyal gvenlik ann glendirilmesi. 2) Krizi zmek iin alnmas gereken nlemler: a) Uluslararas nlemler: Resmi finansal destek konusunda kapasitenin ve aralarn gelitirilmesi; krizin zm konusuna zel kesimin de girmesini salayacak dzenlemeler yaplmas; kredilerin denmemi bor haline dnmesini nlemek iin politikalar oluturulmas. b) Ulusal nlemler: Etkin bir iflas ve i brakma mekanizmas oluturulmas; finansal ve kurumsal yeniden yaplanmann desteklenmesi, krizin sosyal sonularnn aratrlmas. Bu ereveye baknca uluslararas kurulularn bu konuda biraz ipe un serdikleri anlalyor. 1997nin son eyreinden balayarak, Uzakdou krizinin ve hemen ardndan Rusya krizinin bir kresel finansal krize dnebilecei endiesi sarmt gelimi dnyay. 1998de bu endie korkuya dnm, 1999 yln da boydan boya etkilemiti. O sralarda gelimi lkeler,IMF ile birlikte bu konu zerinde kafa yormular pek ok gr ortaya atmlard. Zaman getike ve finansal krizin kresellemesi konu olmaktan uzaklamaya baladka yaklamlar da deimeye balad. Yukarda izilen ereve ilk balarda ortaya atlan grlerden olduka farkldr. ok daha yumuatlm bir ereveyle kar karyayz bugn. Oysa artk bu yllk toplantda yeni kresel finansal mimarinin tamamlanm olmas gerekiyordu. Kresel finansal mimari, ilk ortaya atld anlamdan ok daha farkl bir yerde olmakla birlikte, Stanley Fischern bir konumasnda vurgulad gibi, yakn dnemde yaanan krizlere karn, iki istisnay saymazsak, btn dnyada sermaye hesaplar da ak kalmaya devam etti. Bu iki istisna (Hindistan ve in) bugnlerde sermaye hesaplarn liberalize etme yolunda ilerliyorlar. Yani sermaye hareketlerini yasaklamay ya da sermaye klarna vergi koymay ngren iktisatlarn nerilerini dinleyen olmad. Eer UNCTADn ve korumac ekonomi zlemiyle yanp tutuan baz iktisatlarn savunduu, sermaye hareketlerinin kstlanmas dncesi benimsenip de yaygn bir uygulamaya dnseydi o zaman gerek anlamda bir kresel finansal kriz yaayabilirdik. Kaynak: http://www.radikal.com.tr/2000/09/24/yazarlar/mahegi.shtml 02. 02. 2012
Okuma Paras
STGLTZ: YEN BR FNANSAL MMAR TESS EDLMEL Nobel dll Joseph Stiglitz, kresel bir ekonomik koordinasyon konseyi, yeni bir kresel finansal dzenleyici kurum, kresel rekabet kurulu ve yeni kresel rezerv sistemi nerdi LONDRA - Nobel dl sahibi nl ABDli ekonomist Joseph Stiglitz, kresel krizin etkilerinin karsnda reform gereini savunurken yeni bir finansal mimarinin tesis edilmesini nerdi. Columbia niversitesi profesr Stiglitz, The Guardian gazetesince yaynlanan makalesinde, Reform gerekli. Reform havada. Baarsz olma lksmz yok. nmzdeki grev, yeni bir finansal mimari tesis etmektir. Eer baaramazsak, bunun en byk acs, dnyann en yoksul lkeleri hissedecek uyarsn yapt. Yzde 1.5 klme Stiglitz, bu yl kresel ekonominin yzde 1,5 kleceini, bunun 1929 krizinden bu yana en kt performans olduuna iaret etti. Joseph Stiglitz, bakanlk ettii, BMnin uluslararas para ve finansal sistemi reformu iin uzmanlar komisyonunca n raporunu yaynladna dikkat ektii makalesinde bu erevede 2009
201

ylnda 2007 ylna gre 30 milyon insann daha isiz olacan, bu saynn 50 milyonu bulabileceini, nlemlerin alnmamas halinde kalknmakta olan lkelerde 200 milyon insann yoksullua srklenecei uyars yapldn kaydetti. Kresel bir kriz olmasna karn nlemlerin ulusal hkmetlerce alndn, G20 grubu yesi lkelerden 17sinin, kasm aynda Washingtonda yaplan toplantda aksine sz vermelerine ramen korumac nlemlere bavurduunu belirten Stiglitz, bir dizi neri de yapt. Stiglitzin nerileri zetle yle: Gelimi lkeler, canlandrma harcamasnn yzde 1ni karlamal. Zorluklarla kar karya bulunan lkelere destek amacyla derhal IMF yeni zel ekme haklar karmal. Salanacak IMF destei, geri tepecek olan, harcamalardaki kesinti ve faiz oranlarnn ykseltilmesi gibi allm talepleri iermemeli. IMF, kaynak salayan ve bor alan lkelerin seslerinin daha iyi duyulaca, yeni bir kredi kolayln tesis etmeli. Daha iyi kurallar gerekir. Reformlar kosmetik olamaz ve finansal sektrn tesine gitmeli. Kresel bir ekonomik koordinasyon konseyi oluturulmal. Konsey sadece ekonomi politikasn deil ayn zamanda ekonomik durumu inceleyecek, kresel kurumsal dzenlemelerdeki eksiklikleri belirleyecek ve zmler nerecek. rnein, yeni bir kresel finansal dzenleyici kurum ile kresel rekabet kuruluna ihtiya var. Bata bor olmak zere, kalknmakta olan lkelerin karlat risklerin daha iyi ynetilmesi yollarna ihtiya var. Yeni bir kresel rezerv sistemi de gerekiyor. Dollarn rezerv paras olduu mevcut sistem yprand. Dolar da oynak oldu. Gelecekteki enflasyonist risklere ilikin kayglar var. Stiglitz, Dou Asya krizinden sonra yeni bir kresel finansal mimariden sz ediliyordu. Ancak kresel ekonomi toparland ve reform ivmesi soldu. Bu daha ciddi bir krizdir. Daha uzun srecek. Umalm ki bu defa dersi reneceiz dedi. Kaynak: http://www.radikal.com.tr/Radikal.aspx?aType=RadikalDetayV3&ArticleID=928315Date=28.03.2009&CategoryID=101 1. c Yantnz yanl ise Finansal Piyasalarda Kreselleme Eilimi konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Finansal Piyasalarda Kreselleme Eilimi konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Finansal Piyasalarda Kurumsallama konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Kresel Finansal Piyasalarn Snflandrlmas konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Europara Piyasalar konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Europara Piyasalar konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Eurobond Piyasalar konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Eurotahvillerin Derecelendirmesi konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Dnya Borsalar konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Finansal Geliim Endeksi konusunu yeniden gzden geiriniz.
2. e
3. a 4. b
5. b 6. c 7. c 8. a 9. e 10. d
202

Sra Sizde 1 Kreselleen para ve sermaye piyasalar sayesinde irketler yabanc piyasalardan fon temin etme imkanna kavuurken, yatrmclar da yabanc menkul kymetleri alp daha etkin portfy eitlendirme olanana sahip olmaktadr. Artan kreselleme sonucu dviz piyasalarnda ve borsalarda ilem hacmi inanlmaz boyutlara ulam, uluslararas kurumsal yatrmclarn rol yerli yatrmclarn nne gemitir. Sra Sizde 2 Kurumsal yatrmclar, bireylere kyasla daha fazla bilgi ve imkana sahip olduklar iin, yurt d yatrmlara daha yatkndr. Yatrm yaparken yerli piyasalar yannda yurt d piyasalara da yatrm yapmak portfylerin riskgetiri dengesini olumlu etkilemektedir. Bir baka deyile yurt d eitlendirme sayesinde kurumsal yatrmclar ayn risk seviyesinde daha fazla getiri elde etme ansna sahip olabilmektedir. Bu nedenle bireylerin yukarda aklanan sreci baar ile ynetebilme imkanlar snrl kalmaktadr. Sra Sizde 3 lk ihra edilirken bu yatrm aralar birden fazla lkedeki yatrmclara satlmaktadr. Herhangi bir lkenin yasal dzenlemelerine tabii deildir. Sra Sizde 4 Byk irketler, kendi lke piyasalar yeterince gelimedii iin, yabanc veya uluslararas piyasalarda menkul kymet ihra ederler. irketler veya borlanan devletler uluslararas piyasalarda, kendi lke piyasalarndan daha ucuza fonlama bulabilirler. Dier bir neden ise, fon bulma ihtiyac olan irketlerin, yurt dndan borlanarak fon kaynaklarn eitlendirme amacdr. Bylece sadece yurt ii kaynaklara olan bamllk riskini azaltmak mmkn olmaktadr. Sra Sizde 5 Eurodolar piyasasnn en belirgin zellii bankalararas bir piyasa olmasdr. Sra Sizde 6 Derecelendirmenin hemen hemen zorunlu tutulduu ABD tahvil piyasasnn aksine, Avrupa piyasasnda derecelendirmeden ziyade borlanan kurulularn tannml daha nemlidir. Bu durum, bu piyasalardan fon temin edenlerin tannm irketler, kamu kurulular, devletler ve dier sermaye piyasas faaliyetleri nedeniyle zaten kredi notu olan kurum ve kurulular olmasndan ileri gelmektedir.

Mishkin, F. S. (2004). The Economics of Money, Banking, and Financial Markets, International Edition, Seventh Edition, Pearson&AddisonWesley Fabozzi, F. J., Modigliani, F. & Ferri, M. G., (1994). Foundations of Financial Markets and Institutions, Prentice-Hall, Inc. Fabozzi, F. J. & Modigliani, F. (2009). Capital Markets Institutions and Instruments, Fourth Edition, Prentice Hall, Pearson International Edition Levi, M. D., (1990). International Finance: The Markets and Financial Management of Multinational Business, Second Edition, McGraw-Hill TSPAKB, Sermaye Piyasas Faaliyetleri Eitimi: Finansal Ynetim, Lisanslama Klavuzlar www.census.gov www.world-exchanges.org www.weforum.org

Sermaye Pi̇yasalari Ve Fi̇nansal

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Sermaye Pi̇yasalari Ve Fi̇nansal

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

T.C.

SERMAYE PYASALARI VE FNANSAL KURUMLAR

Finansal Sistem ve Finansal Piyasalar....................................

Dzenleme Faaliyetleri ve Dzenleyici Kurumlar ............... 26

Sermaye Piyasas Kurumlar .................................................. 82

Sermaye Piyasas Aralar....................................................... 112

Sermaye Piyasasnda Kamuyu Aydnlatma........................... 136

Bankalar ve levleri .................................... ........................... 162

Uluslararas Para ve Sermaye Piyasalar................................186

Editr Prof.Dr. A. Vedat AKGRAY Sermaye Piyasas Kurulu Bakan

SERMAYE PYASALARI VE FNANSAL KURUMLAR

Sermaye Piyasalar ve Finansal Kurumlar

Finansal Sistem ve Finansal Piyasalar

Finansal Sistem ve Finansal Piyasalar

Servet: Ekonomik Birimlerin sahip olduu tm varlklardr.

FNANSAL PYASALAR NEDEN VARDIR, FONKSYONLARI NELERDR?

Sermaye Piyasalar ve Finansal Kurumlar

Finansal piyasa SIRAnedir SZDEve finansal piyasalarn temel ilevi nedir?

AMALARIMIZ FNANSAL PYASALAR VE FNANSAL SSTEM

SIRA SZDE K T A P AMALARIMIZ TELEVZYON K T A P NTERNET TELEVZYON

1. nite - Finansal Sistem ve Finansal Piyasalar

YATIRIMCILAR TKETCLER ( Fon talep edenler) letmeler Devlet Hanehalk

Sermaye Piyasalar ve Finansal Kurumlar

K T A P SIRA SZDE TELEVZYON

FNANSAL PYASALARIN SINIFLANDIRILMASI

1. nite - Finansal Sistem ve Finansal Piyasalar

DNELM SIRA SZDE S O R U DNELM DKKAT S O R U

SIRA SZDE DKKAT AMALARIMIZ SIRA SZDE

NTERNET SIRA SZDE

Sermaye Piyasalar ve Finansal Kurumlar

1. nite - Finansal Sistem ve Finansal Piyasalar

YATIRIM VE FNANSMAN ARALARI

SIRA SZDE SIRA SZDE AMALARIMIZ DNELM K S O TR A UP

SIRA NTER NET SZDE

Sermaye Piyasalar ve Finansal Kurumlar

SIRA SZDE Finansal aralarn en nemli ekonomik fonksiyonlar nelerdir?

FNANSAL ARACILIK VE FNANSAL KURUMLAR

1. nite - Finansal Sistem ve Finansal Piyasalar

DOLAYLI FNANSMAN FNANSAL ARACILAR

Dorudan ve Dolayl Finansman

Fon A Olanlar (Yatrmclar) letmeler Devlet Hanehalk Yabanclar

Sermaye Piyasalar ve Finansal Kurumlar

DNELM S O R U SIRA SZDE DKKAT D N E L 13 M

SIRA SZDE S O R U AMALARIMIZ DKKAT SIRA K TSZDE A P

Sermaye Piyasalar ve Finansal Kurumlar

2005 51 84 88 9 4 0 46 11 1 34 101 26 10 2 19 440

2006 50 81 86 9 5 0 47 11 1 35 100 30 11 2 19 440

2007 50 68 86 9 5 0 51 11 1 39 104 33 13 2 19 440

2008 49 50 81 10 7 3 62 12 2 48 104 34 14 2 23 439

2009 49 47 78 10 7 3 55 13 1 41 103 33 14 2 23 424

2010 49 35 76 11 7 3 57 14 1 42 103 31 18 2 28 420

1. nite - Finansal Sistem ve Finansal Piyasalar

972,4 1095,2 1324,2 1222,8 1559,5

Finansal Kurumlarn Fonksiyonlar

Sermaye Piyasalar ve Finansal Kurumlar

FNANSAL PYASALARDA DZENLEYC VE DENETLEYC KURUMLAR

Trkiyede Finansal Piyasalar Dzenleyen ve Denetleyen Kurumlar nelerdir? SIRA SZDE

FAZ ORANI VE FAZ ORANLARININ YAPISI

1. nite - Finansal Sistem ve Finansal Piyasalar

Faiz Oran ve Enflasyon

Sermaye Piyasalar ve Finansal Kurumlar

Reel Faiz Oran=

Faiz Oranlarnn Yaps