EKER RETM TEKNOLOJS

1.1 Tesis ve Sreler

Pancardan eker retiminde temel sreler ve kullanlan balca makine ve tesisler ile bu tesislerde yaplan ilemler aada zetlenmitir. 1.2 1.2.1 Pancarn Meydan Boaltlmas ve Tesisleri Silolanmas

eker fabrikasna dorudan ifti tarafndan getirilen veya tesellm merkezlerinde iftiden alnarak fabrikaya sevk edilen pancar, fabrika meydanndaki kantarlarda tartlr. Toprak firesi tesbit edilir ve meydandaki pancar silolarna boaltlr. Fabrikaya gelen pancar 2 ekilde boaltlr. a) Otomatik (mekanik) boaltma ile b) Basnl su ile Karayolu ile fabrikaya gelen pancar, kamyonun hidrolik sistemle kaldrlan bir platformda belli bir eime getirilmesi ile boaltlarak transportlar araclyla silolara sevk edilir. Bu sistemlerde pancardan topra ayracak bir ksm bulunduundan topran fabrikaya girmesi nlenmi olur. Tesellm merkezlerinden fabrikaya gelen pancarn bir ksm da basnl su ile fabrika pancar yzdrme kanallarna boaltlr.

1.2.2

Pancarn

Silolardan

Fabrikaya

Sevki

Fabrika sahasnda iki gnlk pancar depolayabilecek silolarn yannda, genel skmden sonraki aylarda ilenecek olan pancarlar tesellm merkezlerinde veya fabrika sahasndan tahsis edilen silolarda depolanr. Silolarda bulunan pancar, yzdrme kanallarndan fabrikaya su ile sevk edilir. Pancar yzdrme kanallar vastasyla fabrikaya sevk edilen pancar iindeki otlar, kanallar zerinde bu lunan ot tutucuda, talar ise ta tutucuda ayrtrlr.

1.2.3

Pancar

Ykama

Makinesi

Tandan, kumundan, toprandan ksmen ayrlan pancar; dner kollu ykama teknesinde 10-15 dakika dndrlerek ykanr. Pancar ykama makinesinde ykama grevini, hareketli bir mile bal olarak dnen aktarc, kartrc ve atc kollar yerine getirir. Aktarc kollar pancarn makine iinde kartrc kollara doru ilerlemesini salar. Kartrc kollar pancarn makine iinde hareketini salayarak, amur ve yabanc maddelerden temizlenmesini, atc kollar ise ykanm pancarn k helezonuna atlmasn salar. Ykama teknesinin tabanndaki szgeten toprak, kum, kuyruk ve talar ayrlr. Ykama ilemi n ykama, esas ykama ve durulamadan ibarettir. Ykama ileminin amac

pancar ile birlikte fabrikaya gelen ta, amur ve pancar kuyruundan pancar arndrmaktr. Baz fabrikalarmzda ayn ileve sahip dnel silindir ykama makineleri bulunmaktadr. 1.3 Ham Fabrika

1.3.1

Pancar

Kym

Makineleri

Kym makinelerinde pancar teknolojik deerlere uygun olarak kylr. Kyma ilemi srasnda pancar hcre dokusu bozulmamaldr. Pancar kym makineleri genellikle ekseni zerinde dikilmi silindirik bir bunker ve bu eksene dik dnebilen bir pancar kyma tablasndan oluur. Bu tabla zerinde bak gruplarn tayan pancar bak kasalar yerletirilmitir. Arl ile baklara gelen pancar dnen baklar vastasyla kym haline getirilir. Pancar baklarnda kylan pancar kymlar nakil bandnda srekli otomatik kantarda tartlarak halama teknesine verilir. Baz fabrikalarmzda dikey (tambur) tipi kym makinalar bulunmaktadr. 1.3.2 Halama Teknesi

Halama teknesi kule difzrnden ekilen sirklasyon erbeti ile kymlarn kartrld silindirik bir kazandr. Burada ama hem stcdan geirilen sirklasyon erbeti ile kymlar starak difzr kule ortasnda scakln optimal difzyon scakl olan 70-72 oC ye getirmek ve pancarn hcrelerini denatre ederek eker kn salamak, hem de erbetle kartrarak difzre pompalanabilir hale getirmektir. Halama teknesine verilen erbetin bir ksm kym giri tarafndaki aln szgecinden ham erbet olarak ekilerek artma verilir. 1.3.3 1.3.3.1 Difzr Kule Tesisleri Difzr

Kule difzr yaklak 16 m yksekliinde ap kapasiteye gre 3,30 m ile 5,20 m arasnda deien dikey silindirik bir kazandr. Kazan iinde kym tayc kollar vardr. Halama teknesinde pancar kymlar erbetle kartrlarak difzyon kulesinin alt szgecinin hemen zerine baslr. ekerin ters akm prensibine gre su ile ekstraksiyonu burada gerekleir. Difzyonun orta ksmndaki scakl 70-72 oC civarndadr. pH s 5,8 altna dmemelidir. Difzyona su ve prese suyu st ksmdan verilir. Difzyonun iinde yatayla 30o lik a yapan kanatlar tayan mil vardr. Dnen kanatlar vastasyla kymlar kulenin altnda tepesine doru, ham erbet ise kulenin alt ksmna doru ilerler. Kulenin stnden ekeri alnm ya pancar posas helezon vastasyla pancar posas preselerine verilir. Kymlar dfzyonu yaklak 60-75 dakikada terk eder. Difzrn alt ve yan szgelerinden alnan sirklasyon erbeti halama teknesine verilir. 1.3.3.2 D.D.S. Difzr

22,5 m boyunda kapasitesine gre 3,7 m-5,5 m geniliinde yatay eimli silindirik bir kazandr. indeki bir mile bal kartrc ve itici helezon vardr. Difzr ters akm prensibine gre alr. ekeri alnm kym (pancar posas) kndan, scak su ve prese suyu 70-75 C da girer. Kym ba taraftan girer. Kym iindeki ekeri zen scak su ve prese suyu difzrn kym giri tarafndaki szgeten ham erbet olarak sistemden kar. 1.3.4 Birinci Kireleme

Birinci Kirelemede ama, ham erbetteki eker d maddeleri, kademeli olarak pH 11e getirerek ktrmektir. Difzyondan alnan erbetin kuru maddesi %12-17 eker yzdesi 11-15 ve arl yaklak 84-89 civarndadr. I. Kireleme alt blmeli, U kesitinde tabandan biraz yksekte olan levhalarla blnmtr. Bu levhalarn st ksmnda hareket edebilir kanatlar mevcuttur. Bu levhalarla blmler arasndaki erbet gei hz arttrlp azaltlabilir. Tekneyi batan baa kateden bir mil ve zerinde her blmeye ait kanatlar vardr. Teknenin bir ucundan ham erbet verilerek blmeden blmeye ilerlerken, dier ucundan alttan verilen kire st [Ca(OH)2] sabit kanatlarn altndan ters istikamette ilerleyerek ham erbete karr. I. Kireelme pancara gre %0,2 CaO kapsar ve kireleme sresi 20 dakika, scakl 65 oC, son blmenin pH s ise 11 civarndadr. I.Kirelemenin 3.blmesine kmeyi hzlandrc bir miktar (pancara gre %20) I.Karbonatlama erbeti verilir.

1.3.5

kinci

Kireleme

Birinci kireleme sonunda eker d maddeler phtlam ve szlmeye hazr hale gelmitir. Scaklk 86-88 C, p.g.% CaO miktar 1.2, pH s 12.6, sre ise 10-15 dakikadr. II. Kirelemede ama erbet iindeki invert ekeri paralamak ve bakteri faaliyetini durdurmaktr. 1.3.6 Birinci Karbonatlama

I.ve II. Kirelemeden geen ham erbet 80-82 oC de I.Karbonatlamaya gelir. Karbonatlama kazan silindirik bir kuleye benzemekte olup, ters akm prensibine gre almaktadr. Kirelenmi erbet stten, karbondioksit gaz ise alt ksmdan verilir. kme ilemi tamamlanm erbet karbonatlama kazannn alt ksmndan alnr. Karbonatlama iin gerekli olan CO2 gaz kire ocandan kirecin yanmas ile elde edilir. I.Karbonatlamaya pH s 12 olarak gelen kireli erbet I.Karbonatlamay 10,8-11,2 arasndaki pH da terk eder. I.Karbonatlama amurlu erbeti dekantrde ktrlr. Dekantrler younluk fark dolaysyla amur paracklarnn dibe kmesi ilkesine dayanr. Dekantrn stnde berrak erbet altnda amur birikir. Dekantr amuru pompa vastasyla pres filtrelere veya dner filtrelere gnderilerek erbet amurundan ayrlr. Dekantrn stndeki berrak erbet I.GP filtrelerine pompa ile baslr ve szlr, szlen bu iki erbet stclara gitmeden birletirilir. Istclarda 94-96 oC ye kadar stlan erbet II.Karbonatlamaya baslr. 1.3.7 kinci Karbonatlama

Filtre edilen I. Karbonatlama erbeti, iindeki kalan kireci de alabilmek iin II. karbonatlamaya tabi

tutulur. II. Karbonatlama kazan I. Karbonatlama kazan gibi alr. Scaklk 92-95 C civarndadr, erbet 2.GP filtrelerinden szlerek sulu erbet elde edilir. Sulu erbetin kuru maddesi %12-15 arasndadr. Rengi ak sar ve berraktr.

1.3.8

Buharlatrclar

Sulu erbetin koyulatrld istasyondur. Buharlatrma aparatlar buhar kamaras, erbet kamaras ve erbet buhar kamarasndan ibarettir. erbet buharlatrcya alttan girer, buhar kamaras iinden geen borularn dndaki stma buharnn etkisiyle buharlaarak ykselir ve stma kamarasnn tam ortasndaki sirklasyon borusundan tekrar aa inerek dier buharlatrcya geer. Brde olarak adlandrlan erbet buhar ise, aparatn stnden alnr ve dier buharlatrcnn buhar kamarasna verilir. Be kademeli buharlatrclarn beinci buharlatrcs stten kondensere baldr. Bylece tm buharlatrclarda kademeli olarak basn drlm ve erbetin kaynamas kolaylatrlm ve buharlatrclardaki yksek scaklk nedeniyle sakaroz paralanmas nlenmi olur. 5. Buharlatrcdan alnan erbete koyu erbet denir. Koyu erbetin kuru maddesi 60-65, arl sulu erbetten bir birim daha fazla, koyu sar ile ak kahverengi aras, renkli, viskoz bir eker zeltisidir. Koyu erbet piirime elverili hale geldii iin artk rafineriye gnderilir. Ham fabrikadaki tesislerin bir ksmnda sistemi otomatik olarak altracak kontrol dzengeleri vardr. 1.4 1.4.1 Basnl Rafineri Filtreler

Rafineride ilk ilem %60-65 kuru maddeli koyu erbetin szlmesidir. Bu ilem iin basnl filtreler kullanlmaktadr. Basnl filtre delikli silindirik elemanlar zerine bez taklm kapal silindirik bir aparattr. zerleri bez kaplanm szme elemanlar szmeden nce kaplama maddesi perlit ile svanr ve daha sonra filtre yardmc maddesi (perlit) katlm koyu erbet bu elemanlardan szlr. erbet yandan aparata verilir. Silindirik szme elemanlarnn iinden geerek stten temiz olarak alnr. Kirli erbet tarafnda basncn ykselmesi, temiz erbet debisinin dmesi filtre szme alannn tkandn (kirlendiini) gsterir. Szme bitirilip, kirlenen szme elemanlar erbet ak ynnn tersinden havasu verilerek ykanp temizlenir. Basnl filtrelerin szme yzeyleri 45 m, her m iin kullanlacak filtre yardmc maddesi perlit ise 0.6 kg dr. eker Piirimi Kristal Lapa Piirimi

Kristalizasyon ilemi; vakum altnda alan ve bir buhar kamaras araclyla stlan, dikey silindir kazanlarda yaplr. Kazanlarn stma yzeyleri 280 m, aplar 4,2 metre ve 60 ton lapa retimi yapacak ekilde tasarlanmlardr. Piirim aparat u ana ksmlardan oluur. 1. urup kamaras 2. Buhar kamaras 3. Mekanik kartrc Piirim balangcnda nce buhar kamarasnn stne kadar piirim iin gerekli urup ekilir ve buharlatrlarak ar doygun hale gelinceye kadar koyulatrlr. Ar doygun uruba pudra ekeri maya olarak verilerek kristal taneleri oluturulur ve koyulatrmaya devam edilerek bu taneler bytlr. Piirim sresince lapa srekli kartrlr. Lapann kuru maddesi % 92-94 e gelince piirime son verilip, aparatn alt kapa alarak lapa refrijerantlara alnr. Kristal lapa piirimi iin 3. buharlatrcnn erbet buhar kullanlr. Piirim cihazlarnda vakum, kan brdenin (erbet buhar) kondenser denilen cihazlarda souk su ile younlatrlmas ile elde edilir. Piirim otomasyonu olan fabrikalarmzda btn bu ilemler seviye ve kuru madde parametrelerine tabi olarak bilgisayar destekli otomasyon sistemi vastasyla gerekletirilir.

1.4.3

Kristal

Lapa

Refrijerantlar

Kristal eker lapas refrijerantlara alnr. Refrijerantlar aplar 2,5 metre, boylar 9 metre olan U eklinde teknelerdir. Refrijerantlardaki lapa santrifjlerin ihtiyac kadar bir debi ile, santrifjlere ilenmek zere sevk edilir. Tekneye alnan lapa donmamas iin srekli kartrlr. 1.4.4 Santrifjler (kristal eker)

Kristal lapa iindeki sakaroz kristallerinin ayrlmas ilemi santrifjlerde yaplr. Santrifj stten bir motorla evrilen etraf delikli levhayla kapl silindirik yapya sahiptir. Lapa santrifjlendiinde kristaller silindirin iinde kalrken urup dndaki gvdeye savrulur ve buradan depoya gnderilir. urubu ayrlan eker kristalleri su ve buhar pskrtlerek ykanr ve kurutma nitesine gnderilir. 1.4.5 Orta eker Lapas Piirimi

Bu piirim kristal lapa uruplar ile yaplr. Srekli santrifjler kullanlmaktadr. Santrifjden kan orta eker, standart urup hazrlama teknesinde koyu erbetle eritilerek, standart urup elde edilir. 1.4.6 Son eker Lapas Piirimi ve Soutma Kristalizasyonu

Orta ekerin uruplar son eker piirim aparatna alnr. Son ekerde piirim sreleri kristal ve orta ekere gre ok daha uzundur. Son eker refrijerantlarna indirilen lapann urubunda kalan ekerin bir ksma da, lapann bu refrijerantlarda 25-35 saat soutulmas ile kazanlr. Srekli santrifjlerde ayrlan eker, orta ekerle birlikte eritilerek kristal lapa piiriminde kullanlr. Ayrlan urup ise melas olarak isimlendirilir. Bu urupta hala %50 orannda eker vardr. Ancak, bu ekeri kazanmak iin tekrar piirim yapmak ekonomik deildir. Melas etil alkol, maya, sitrik asit retiminde ve yem sanayiinde kullanlan bir yan rndr. Fabrikalarmzn bir ksmnda son ekerde soutma kristalizasyonu dik refrijerantlarda yaplmaktadr.

1.4.7

ekerin

Kurutulmas

ve

Ambalajlanmas

Santrifjlerden kan eker kurutma nitesine nakledilir. Kartrlarak scak hava ile kurutulan eker soutularak kristal eker bunkerine gider. Kristal eker depoya girmeden nce elenir. Artk kristal eker elde edilmi olup, ambalajlama ilemine hazrdr. Bunkerin alt ksmnda hassas kantarda tartlr, 50 kg lk polipropilen torbalara konarak ambara sevk edilir ve ambardan sata sunulur.

Kp

eker

retimi

Erzincan ve Erzurum eker Fabrikalarmzda bulunan kp eker tesislerinde zel olarak imal edilen kristal ekerden retilen kp eker mteri talebine gre ambalajlanarak sata sunulur. 1.6 Yan Enerji tesislerden retimi en nemlileri; ve kire oca, Dier buhar kazan Yan ve trbin Tesisler dairesidir.

1.6.1

Kire

Oca

ve

Kire

retimi

Artmda kullanlan kire fabrika sahasndaki kire ocaklarnda retilir. Dikey bir silindir eklinde olan kire ocana stten kire ta ve kok karm verilir. Ocak iinde yanan kok, kire tan 10001100 C ye starak, kire ve karbondiokside ayrmasn salar. Kire su ile sndrlerek, erbet artmnda kullanlmak zere, kire st hazrlanr. Ocan st blmnden ekilen CO2 ise artmda kullanlan kirecin fazlasnn ktrlmesinde kullanlr.

1.6.2

Buhar

Kazanlar

eker retim prosesinde kullanlan s ve elektrik enerjisi fabrika ierisinde yer alan kazan ve trbin dairesinden oluan tesislerden elde edilir. eker fabrikalarnda yksek basnl kzgn buhar reten kazanlar kullanlmaktadr. Fabrikann pancar ileme kapasitesine gre kazan zellikleri belirlenir. Kazanlarda yakt olarak kmr, fueloil ve doal gaz kullanlmaktadr. T..F.A.. ye bal eker fabrikalarnda fabrika ihtiyacna gre 10-100 t/h arasnda buhar reten eitli kazanlar kullanlmaktadr. Kazanlardan elde edilen yksek basntaki buhar trbinden geirilerek fabrikann kullanaca elektrik enerjisi elde edilir. 1.6.3 Buhar Trbinleri

eker fabrikalarnda retim teknolojisi gerei hi durmadan (nonstop) allmas zorunluluundan dolay kullanlan tm elektrik enerjisi, buhar kazanlarndan elde edilen 17-40 bar ve 380 C 400 C deki salam buharla alan buhar trbinlerine bal 1400-6400 KWlk jeneratrlerden elde edilir. Elektrik enerjisinde kullanlan salam buhar daha sonra retr (rk) buhar olarak iletmede kullanlr.