Alevi-Bektai nancnn Esaslar

Danimarka Alevi nan Toplumu DABF (Danimarka Alevi Birlikleri Federasyonu)

Alevi-Bektai nancnn Esaslar

Yazar: DABF bal kurul Redaksiyon & kapak: Feramuz Acar Yaynevi: Kendi Yayn Basmevi: www.lasertryk.dk Bask: 1. Bask Danimarka 2008

2008 DABF Kaynak gsterilerek oaltlp kullanlabilir. Kitab aadaki adresten satn alabilir veya www.alevi.dk internet sayfamzda okuyup, bedava indirebilirsiniz.

Danimarka Alevi Birlikleri Federasyonu (DABF) DABF, Gelentevej 1, 8930 Randers - Tlf. (+45) 86 42 00 22 dabf@alevi.dk - www.alevi.dk

nsz
Deerli okuyucu, elinizdeki bu kitap zet olarak, Danimarka Alevi Birlikleri Federasyonunun, Alevilii Danimarka yasalar uyarnca, resmi bir inan toplumu olarak kabul ettirmek iin hazrlayp bavurduu ve 25 ekim 2007 tarihinde, Danimarkada kendine zg bir inan olarak resmen tannd, inan bavurumuzun Alevi-Bektai nancnn Esaslar blmn iermektedir. DABF nan bavurusu, Feramuz Acar bakanlnda DABFnin oluturduu bir kurul tarafndan, Alevi aratrmac yazar Dr. Ali Yaman ve Hseyin Gazi Metin, Hasan Klavuz, Erdoan Arslan, gibi dedelerin, ayrca yelerimizin katk ve grlerine bavurularak hazrlanmtr. nan bavurumuz ayrca Almanya Alevi Birlikleri Federasyonu dedeler kurulu, ve ayrca DABF ve ye derneklerin genel kurullarnda onaylanarak, yetkili makamlara verilmitir. Kitap zet olarak Alevi-Bektai inancnn en temel inan esaslarn; tanr anlayn, ikrar namesini, ibadetlerini, inan kaynaklarn, felsefe ve ahlak retisini, inan kurumlarn ve geleneklerini, sosyal, kltrel ve siyasi zeliklerini vs. iermektedir. Kitapta geen, nemli isim ve Alevi terimleri dipnot (szlk) olarak kitabn sonunda verilmitir.. nan bavurumuz okullarda eitim amal, renkli resimli Danimarkaca ve Trke olarak ayrca baslacaktr. Danimarkada resmen kabul edilen Alevi-Bektai-Kzlba inancmzn, yzyllardr varl bir trl kabul edilmeyen, anayurdu Trkiyede de resmen tannmas, Aleviliin Danimarkadaki inan ve kltrel yaama olumlu katk sunmasn ve de Alevilerin inan birliinin glenmesine yardmc olmasn umut ediyoruz. Alevilik hi bir zaman misyonerci olmamtr ve insanlarn ezmeden ezilmeden insanca mutlu bir yaam srdrmesinden baka bir amac yoktur. Bunun iin de hayattaki tm gzellikleri paylamaya hazrdr. Danimarka Alevi inan toplumu hakknda ayrntl bilgiyi www.alevi.dk internet sayfamzda bulabilirsiniz. 15 Kasm 2008 Sayglarmzla DABF adna bakan Feramuz Acar 4

indekiler
nsz 1. Alevilik-Bektailik nedir? 2. Corafik olarak Aleviler 3. Aleviliin tanr ve insan anlay 4. krarname 5. Aleviliin temel etik ve ahlaki kurallar. 6. 4 kap, 40 makam 7. Aleviliin inan esaslar hakknda sz sahibi olan kurumlar 8. Aleviliin nan esaslarnn dayand en nemli kaynaklar 9. Alevilik inancnn temel inan kaynak yazlar. 10. Halifelik sorunu 11. Hz. Ali (598-661) klt 12. Krklar Cemi inan 13. Kerbela Olay (10 Ekim 680) 14. Ehli-Beyt ve 12 imam sevgisi 15. Hac Bektai Veli ve felsefesi 16. Alevilikte ibadet ve cem gelenei 17. Musahiplik kurumu ve cemi 18. Abdal Musa birlik cemi 19. Sultan- Nevruz 21 Mart 20. Matem orucu ve Aure gn 21. lm ve cenaze hizmeti (Hakka yrmek) 22. Hzr orucu 23. Hdrellez bayram 24. Kurban - Lokma gelenei 25. Doum ve ad verme 26. Snnet ve kirvelik gelenei: 27. Glbank, tercman ve dualar: 28. Semahn anlam ve nemi. 29. Evlilik, kz isteme, sz kesme, nian, nikah ve dn 30. Alevilikte Pir (dedelik) kurumu ve eitimi. 31. Pirlerin (dedelerin) ilevleri 32. DABF Logo / amblemi 33. DK Alevi inan toplumu olarak yasal haklarmz. 34. Trke ve yabanc dillerde yararlanlan baz kaynaklar 35. Alevi-Bektai internet sayfalar 36. Szlk - Dipnotlar 4 6 6 7 13 15 16 20 24 26 27 29 31 33 35 37 39 46 50 51 52 53 54 54 55 57 57 58 60 63 65 68 70 71 72 74 75

1. Alevilik-Bektailik nedir?
Alevilik ve Bektailik tarihsel sre ierisinde temel felsefesi ayn olan, fakat eitli adlar altnda Anadolu'ya tanm ve kurumlamasn 1200l yllarda Hnkar Bekta Veli1 (HBV) ile salam, daha sonra da yol nderleri tarafndan gelitirilen, kendine zg sentezi bir inantr. Alevi-Bektailiin kkenleri, Anadolu'nun antik a, eski yunan doa filozoflar, Hitit ve Mezopotamya inanlar, eski Trk inanc amanizm2, eski ran inanc Mazdek3, Mani4, Zerdtlk5, Budizm, ayrca Yahudi, Hristiyan ve slami senkretik-gnostik6 yaklamlar gibi birok deiik inan ve tasavvufi (felsefi) sufi7 dncenin kaynamndan oluup gelien, Hak-Muhammed-Ali, Hnkar Bektai Veli, Kamili insanlk yolu, ksaca HAK YOLU8 diye tanmlanan, insan hak, ilmi yol, sevgiyi din olarak alglayan (insan merkezli) bir inan reti ve yaam biimidir. Daha ok szl gelenee dayanan ve insan merkeze koyan Alevi inanc, z itibar ile tm VARLII ve Hakk (tanry) tm varlklara ve insana indirgeyen bir inantr. Bu inanca mensup olanlar kendilerine Alevi-Bektai veya ksaca Alevi9 derler. Tarihte Kzlba10 olarak ta geer. (Bu yazda daha ok Alevi, Alevilik11 terimi kullanlmtr.)

2. Corafik olarak Aleviler

Corafik olarak Aleviler, daha ok Trkiyede (yaklak 20 milyon) ve az miktarda da Trkiyenin komu lkelerinde yaarlar. Danimarkada Trkiyeli gmen iilerin yaklak %10unun Alevi inancna mensup olduunu tahmin ediyoruz. Danimarkada DABF bal, Randers, Aarhus, Hedensted, Odense, Slagelse, Ringsted ve Brndby/Kopenhag ehirlerinde Alevi Kltr Merkezleri bulunmaktadr. Tarihte uradklar eitli bask ve katliamlardan dolay Aleviler, inan ve kimliklerini aklamaktan bazen ekinmek zorunda kalmlardr. Alevilik deyimi genelde slam dnyasnda Hz. Ali12 ile badatrlr ve Alevilik deyimi ve Ali ile ilgili tarikatlara ska rastlanlr. Fakat Anadolu Alevi-Bektailii baz slami kaynak ve terimleri kullansa da, bilinen slamdan hem tanr anlay hem de inansal pratikleri (ibadet) bakmndan tamamen ayrdr. 6

rnein Aleviler slamn 5 art olan; Oru, namaz, zekat, ha13, kelimeyi ahadete uymazlar, kendilerine zg ayr bir inan ve ritelleri (ibadeti) vardr. Alevilikte olan rnein CEM14 ibadeti, semah,15 musahiplik16 vb. gibi kurumlar bilinen slamda yoktur. Bu anlamda Alevilii ksaca kendine zg sosyal ve inansal bir anlay olarak tanmlayabiliriz. slamla ilgisi olmasna ramen Alevilik slamda Snni17 ve ia18 anlayndan olduka farkl zellikler tamaktadr. Tarihsel-sosyal-kltrel ve mitolojik19 etkenlerle, Alevilik srekli insandan yana, dinamik bir gelime gstermi ve en kutsal canl kabul ettii insana yakan her retiyi-kltr iselletirmitir, kendinde toplamaya almtr. Bu da Alevilie tarihte yaad zulme ve katliamlara ramen, kendine zg bir inan hviyeti kazandrmtr.

3. Aleviliin tanr ve insan anlay

Aleviliin tanr retisi VARLIIN BRL ve bunun en mkemmel paras olan insann kutsall zerine kuruludur. Aleviler (vahdeti mevcut)20 varln birlii: tanrnn her eyi kendi varl, , nuru, alevinden 21 yarattna, varln yoktan var olmad gibi, yok edilemeyeceine, Tanr, doa ve insann, (tm alemin) bir btn (HAK) Tanr olduuna ve bu varln en mkemmel paras olan insana (Ademe)22 tanrnn kendi ruhunu verdiine inanr. Bu nedenle tm varlkla birlikte, kamil-i insan23 ve cemlerimizde darna durduumuz Halac Mansurun, En-El Hak24 tanr bende, ben tanrdaym, hak-i-kat-m dncesi, Aleviliin Hak25 tanr anlaynn zn oluturur. Bu anlay rnek, ulu ozanlarmzdan Ak Daimi; Kainatn aynasym, isimli deyiinde, Hakkn VARLIK deryasym, Madem ki ben bir insanm, nsan hakta hak insanda, Ne ararsan bak insanda,,, Enel-Hak`m ismim ile, Hakka erdim cismim ile, Benziyorum resmim ile , Madem ki ben bir insanm,,, diye dile getirmektedir. Alevilik inancnn temel kitaplarndan saylan Buyruk26 ve Makalatta27 HAKn (tanrnn) kendi varndan, znden, ruhundan, nurundan zahiri28 d grnm temsilen Muhammedin nurunu ve batini29 z temsilen Alinin nurunu ve bu iki nurdan tm varlklar oluturduu, tanr ruhunun 4 kap, hava ate su toprak evrim szgecinden geip sonuta, insann topraktan yaratld, tanr ruhunu insanda olduu dncesi anlatlr. 7

Bu nedenle Alevilikte Hak-Muhammed-Ali30 lemesi tanrnn birlii olarak alglanr bir kelime olarak sylenir. Alevilik retisi zahiri yzeysel ekle deil, ze nem verir ve Tevrat, ncil, Kuran vb. kutsal kitaplarn da batini z, insana verilmek istenen ahlaki deerlerine sahip kar... Alevilik; Okuyan Muhammed, yazan Alidir, Aynay tutum yzme, Ali grnd gzme, Ben Aliyim Ali benim31 gibi yzlerce deyimle, bir Ali klt oluturur, Hz. Aliyi tanrlatrr gk yzne karr sonra yere indirip En-el-Hak dncesiyle, Ali-Tanr dncesini insanda btnletirir. Alevilik retisinde insan yaam, tanryla btnlemeyi amalayan uzun ince devriyeli32 bir yoldur.. Alevilik inancnda tanryla btnlemeye giden YOL33, 4 kap34 40 makamdan geer. Edebine35 sahip olup, hak yemeden hak yedirmeden, bilim, sevgi ve sayg yolundan ilerleyerek, insann kendini (hakk) arayp bulmas, kendini bilmesi, kamili insan olmaya almas, hak iin, halka hizmet etmesi ile olur (Halka hizmet, Hakka hizmet insanla hizmettir). Aleviler bu nedenlerle inanlarn, Hak-Muhammed-Ali, Hnkar Bektai Veli, Kamili insanlk yolu. Ksaca HAK YOLU36 diye tanmlarlar. llerinin ardndan Hakka yrd37 hakka kavutu diye hitap ederler.. Alevilik mistik38 (sezgi ile anlama) yn fazla olan bir inantr. Bu mistik yan, inancn temelini oluturan HAK-Muhammed-Ali deyiminde de grlmektedir. Alevilikte Tanr korkusu deil, Tanr sevgisi vardr. Yaratc ve yaratlan arasnda bir kartlk ve eliki olmayp, birbirini tamamlayc bir balant olduu varsaylmaktadr. Buna gre yani varln birlii anlayna gre, insan Tanrnn varlnn bir parasdr. Ona ulamak, ondan korkarak, eriatn39 biimsel koullarna uymakla olmaz. Ona ancak onu karlksz severek ve onunla bir olarak ulalabilir. Aleviliin tanr retisine ynelik dncelerinin temelini, Beyazd- Bistami, Hallac- Mansur40 gibi tannm sufilerin dnceleri oluturmaktadr. Onlar namaz, oru, hac gibi, biimsel ibadetleri reddederek biimi deil, z esas alyorlard. Hallaca gre, Haka ulamak iin Hacca gitmek gereksizdir, yle ki Gerek Kabe41 ta bir yap olmayp, insann kalbidir. Benzer grleri Anadoludaki Alevi aklar42 (k ozanlar) rnein Yunus Emrenin43 iirlerinde de bulabiliriz. Hakka ulamann eriatn emrettii ibadetlerle olamayacana, Hakka her yerde ve her istenen zamanda ulala bilineceine inanlr. 8

Alevi-Bektai inancnda insan

Alevilikte insan tanrnn bir parasdr, dolaysyla insan Tanrya korkuyla deil sevgiyle yaklamaldr. Aleviler tanrnn cezalandrc deil, sevgi dolu olduuna inanrlar. Alevi retisine gre Tanrya ulamann en iyi yolu nsan- Kamil (Olgun nsan) olmaktr. nsan- kamil ise Tanrnn yeryznde yaratt en erefli varlktr. Alevi pir ve ulular basklardan dolay, Tanr, insan anlay ve inanlarn ok eitli semboller altnda sr iinde sr etmitir. Alevi mitolojisinde Gruhu44 Naci/ye diye tanmlanan, Ademle Havvann bir iddia zerine kpe fledikleri nefeslerinden 40 gnlk evrim sonra olan (yani Ademle Havvadan domayan) ve Naciye isimli bir melekle evlendirilen 73c ocuklar Naciden bahis edilir. Baz Alevi dede ve aratrmaclar bu mitoloji ile 40lar cemi mitolojisi ve Alevilikte en ok kullanlan 3ler, 5ler, 7ler, 40lar vb. saylar arasnda iliki kurarak, bunu anne babaya ve ocuun ana rahminde 40 gnlk evrimi, cinsiyetinin belli olmas ve douma balamaktadr. Bu anlatmla da Tanr yine insana indirgenmektedir ve bu grte baz Alevi anlatm ve deyilerinde grlmektedir. Alevilikte ki Tanr-nsan anlay ve inanc, en belirgin ekliyle devriye denilen Alevi deyilerinde ortaya kmaktadr.

Alevilikte devriye inanc

Alevi - Bektai devriye inancnda her ey balangta akl-kl ile nefsi-kl, kartlarn iinde barndran mutlak BR VARLIKTI. Alemde var olan her ey, bu mutlak varln kendi iindeki elikinin, diyalektik dnme balayp, byk bir kla evrene yaylmas ile ortaya kar (big-bang). Bu kla birlikte mutlak varln z (tanr/ruh/can) maddenin drt esi olan toprak su, hava, atee iner. (devri-fersiye). HBVnin Makalat isimli kitabnda 4 kapda CAN (5ler), sembolik olarak bu evrim anlatlr. O mutlak varlk (ruh/can) madde bitki hayvanat aleminde evrimini tamamlayarak sureyi insana, insan suretine ular. Buradan da kamili insan evresini tamamlayarak, geri Hakka ykselii (devri-ariye) ilk varlna geri dn tamamlar. Alevilikte bu dnm anlatan deyilere vs. devriye denir. Alevilikte nsz ve sonsuz mutlak varlktan fkran n (ruhun) cisimden cisme g ve lmszlne inanlr. Ten lesi, can lesi deildir. 9

Alevilikte k= Haktr, nurdur, delildir eragdr, ocaktr, mumdur, aydnlanmadr, bilimdir, Hakkn zifiri karanl yaran alevidir. Btn Osmanl kaynaklarnda Alevilerle ilgili ferman ve fetvalarda k taifesi terimi kullanlmtr. Alevi ozanlar da kendilerine k ozan demitir, bu sonralar Aka dnmtr. Alevi cemlerinde delil/erag uyandrlmadan, cem yaplmaz. Cemde meydana nur ola sr ola, diye 3 defa sembolik olarak sprge alnp eragdan dklen kller postun altna sr edilir. Kl karbondur, bugn bilim adamlar varolu fosillerini aratrarak canl yaamn karbonla balad sonucuna varmtr. Hnkar Bekta Veli bir yanarda olan Hrka dandaki atein kllerini doaya serpmesi de k/ate ve kl evrenin zyle zdetirmesi kutsanmasdr. Alevi kelimesi direk bu mutlak varlk kli-aklndan fkran ktan alevden gelir. Hz. Alide Ali nur olarak bu devriye iine alnp mutlak varlkla btnletirilmitir, ona tanrsal bir elbise giydirilmitir. Aleviliin ah Merdan, Hz. Alisi, Velisi, Kzl Delisi, nsz ve sonsuzdur, dn Ali olmu bugn Veli olur, yarn bir bakas, devirden devire bu yolu srp gelmi hi bir g, bu deerleri eritip yok edememitir. nk kl-i-akl srekli kendisini gelitirmektedir. Eski in, Hint, Iran, Yunan, Anadolu dncelerinde de rastlanan, Alevilikteki bu devriye anlay soyut olan tanry, (ideali) canszlar, bitkiler, hayvanlar aleminden szlp kamili- insana dntrr. Ve Kamil-i insandan yola karak, KAML TOPLUM (rza ehri) yaratmaya girimitir bu rnek: eyh Bedrettin, Torlak Kemal, Brklce Mustafa ve Yol erlerinin Aydnda kurduklar komnal toplumda, mlkiyetin ortada kaldrld, ortak retin ve paylama dayal Ortaklar ky modelinde somut olarak grlr. Veli'm aydur, drt dergahtan evveli, eyholu, Bedreddin, Bekta- Veli, ORTAKLAR adna didemin seli, alar gider, bizim Dede Sultana. Alevilikte Tanr-Doa-nsan kutsal lemesi, varln birlii, Vahdet-i mevcut tanr anlay, tez-antitez-sentezde, tm nesnelerin toplamnda btnleir. Byle ayaklar yere basan bir tanr inanc tek tanrl dinlerde yoktur, btn kymlarda bundan dolaydr. Anadolu Alevi Bektai retisi evrende elle tutulan gzle grnen btn maddesel rty tanrsal zle zletirmitir. Anadolu Alevi inanc tanry kamil insann gnlne sokmutur. 10

Tanry toplumdan kopuk hkmedici konumundan alp, ete kemie brndrerek gerek yaamn iine sokmutur. Alevilikte bu devriye anlayn anlatan yzlerce deyim ve deyi vardr, birka rnek. Bir zaman hak idim hak ile kaldm Gnlme od (ate) dt yandm da geldim..
(ah Hatayi)

Gayridir her milletten bu bizim milletimiz Hi bir dinde bulunamad din diyanetimiz Bu din- diyanet te yetmi iki millette Bu dnya, ol ahrette ayrdr ayatmz
(Yunus Emre)

Ondrt bin yl gezdim pervanelikte (uzayda) Stk ismim buldum divanelikte45, (dnyada) tim arabn mestanelikte (baygn seri-ho ien) Krklarn ceminde dara d oldum
(Sitki Baba)

Daha Allah ile cihan yok iken Biz onu var edip ilan eyledik Haka hi bir layk mekan yok iken Hanemize aldk mihman eyledik Kendisinin henz ismi yok idi smi syle dursun cismi yok idi Hi bir kyafeti resmi yok idi Sekil verip tpk insan eyledik
(Edip Harabi )

u fena mlke ok gelip gittim Yamur olup yadm ot olup bittim Urum diyarn ben irat ettim Horasandan gelen Beta idim ben Gahi nebi gahi Veli grndm (bazen peygamber nder bilgin) Gahi uslu gahi deli grndm Gahi Ahmet gahi Ali grndm Kimse bilmez srrm kalla idim ben 11

imdi Hamdlillah iri dediler Geldim gittim zatm hi bilmediler Srrm kimseler fehm-etmediler Hep mahluk kuluna karda idim ben
(Hamdlillah iri)

Katre idim ummanlara kartm (damla deniz) Ka bulandm ka duruldum kim bilir Devre edip alemleri dolatm Bir sanata ka sarldm kim bilir Bulut olup adm bilirim Boran ile yadm bilirim Alt anadan doduumu bilirim Ka ebeden ka soruldum kim bilir.
(Gufrani)

Alevilere gre, tanrya ibadet etmek, Ona ulamak iin biimsel eriat kurallarna uymak gerekmez. Esas olan biim deil zdr. Alevi-Bektailerin Tanrya olan ball ve sevgileri biimsel olmayp, z ak esas alan mistik ve tasavvufi bir ballktr. Her nereye dnlse Tanr oradadr. Alevi inancnda Tanrya ibadetin belli bir biimi, ekli, zaman, mekan yoktur. Her yerde her zaman Tanr anlr, ondan yardm istenir. Yce Tanrnn gerek evi, ibadethaneler deil, insann kiinin gnldr. Bu nedenle insann dier insanlarla olan dostluu, ziyaret ve muhabbet etmesi, Kabeyi ziyaret etmek karl (Gnl Kabesi)46 olarak nitelendirilmektedir. Tasavvuf anlayna gre doada var olan her ey Tanry oluturur, her varlk tanrnn bir parasdr. Alevi felsefesinde VARLIK yoktan var olamaz ve var olan hi bir ey ebediyen yok edilemez. AleviBektailere gre insan kainatn aynas, tanrnn yeryzndeki grntsdr. Bu sylemler, her eyin bir olduu, yani varln birlii (vahdet-i mevcut vcut) anlamna gelir. Aleviliin bu tanr anlay tm inananlar tarafndan bilinir, fakat her ye bunu bilgi dzeyine gre, gnlk hayatnda farkl yorumlayabilir. Alevilikte tanr genellikle: HAK, Ya Ali, ah47,H, Hda, Tanr, Allah48Kamili/insan, Yaradan, Mevla, Dost gibi. deiik isimlerler anlr. Bu kitapta tanr ad olarak Alevi Bektailerin en ok kulland HAK terimi kullanlmtr. 12

4. krarname
Alevi-Bektai inancna girmek isteyen (talip olan) kiinin bilerek ve gnlden inanp, bir CEMde toplum ve Pir49 huzurunda sz vermesi ve pratikte uymaya almas gereken bir ikrar-namesi vardr. Bu ksaca: Bismiah Ya Hak-Muhammed-Ali, Ya Hnkar Bekta-i Veli, insani kamil yoluna talibim, elime dilime, belime sahibim. Rza ehrine girmektir dileim. Olsun canlar ahidim. Eyvallah nefes pirdedir, eklindedir. Bu ikrar-name Trkiyede baz blgelerde biraz deiik, dile getirilse de ierik olarak ayndr. Bugn Alevi inancna mensup birine, Aleviliin ikrar inanc ne diye sorulduunda, ncelikle Eline Diline Beline sahip olmak der. Bu deyim Alevi ikrar ve inancnn temelini oluturur ve ayn zamanda Alevilerin uymas gereken en temel etik/ahlaksal kuraldr. Pratikte ilk defa Alevi-Bektai olmak isteyen bir kiinin ikrar: Ya kiinin nceden Alevi-Bektai olan bir kiiyi kendine rehber seerek, veya bir Alevi derneine ye olarak YOLun kurallarn rendikten sonra: Bir ikrar cemine, rehberi (varsa ei) ile birlikte 4 kapya selam vererek girip Pir ve canlar huzurunda (hak meydannda50) dara51 durarak; yukardaki ikrar vermesi ve cem srasnda Dede52/Anann53 verdii t ve dualarla yrrle girer. Burada talip Eline, diline, beline ve Ana, iine, eine sahip olacana sz vererek Hak-Muhammed-Ali Yoluna ikrar vermi olur. krar veren talipler sylenenlere Eyvallah diyerek cevap verirler. Pir (dede/ana) talibe, sylediin bizim sakladn senin diyerek Eline diline beline, Ana eine iine sahip olmas, (edeb) kendine reva grmediini bakasna uygulamamas, kendini bilip, 72 millet ve tm canlara, Ehlibeyt54 ve 12 imamlara55 sevgi sayg gstermesi, canlar ve pir huzurunda, 4 kap 40 makam56 kamili insan retisi zerine enel-hak olmaya (tanryla btnlemeye) almaya sz veriri. Ve HAK-Muhammed-Ali-Bektai yolunda yryeceine halka HAKa HZMET edeceine, dair pirin telkinlerini (uyarlarn) dinleyip, pirin szlerine eyvallah demesi ve pirin bu yol uzun ve zordur, imdi ikrar verip yarn dneceksen hi sz verme, hadi git demesine ramen, yukardaki ikrarn yenileyip yola girmekte srar etmesi zerine, pir ve ceme katlan canlarn kiinin yola girmesini eyvallah diyerek onay vermesi, kiinin pirin verdii tlere eyvallah demesi ile kii Alevi Bektai inancna girmi olur.. 13

Pir ikrar srasnda talibe u veya benzeri tleri verir: Yolunu bir bil. Rehberini peder bil. Mridini57, pirin varisi bil. Yalan syleme. Haram58 yeme, gybet etme, arkadan dedi-kodu yapma. ehvetperest olma. Eline diline beline sahip ol. Kin ve kibir tutma. Kimseye haset, garaz, inat etme. Grdn rt grmediini syleme. Elinle koymadn alma. Elinin ermedii yere el uzatma. Sznn gemedii yere sz syleme. bretle bak, hilm (yumuaklk) ile syle. Kne izzet, byne hrmet ve hizmet eyle. Oniki mam, Ondrt Masumu59 bir nur bil. Hakk her yerde ve kendi znde hazr bil. Erenlerin60 srlarna eri. Muhammed Mustafay, rehber61 Ali-el-Murtezay gerek mrid bil. zn bu yolda bylece tut. Evveli Hu, ahiri Hu... Daha sonra Pir yle dua ederek ikrar ayinini bitirir: ...krarnz kadim ola, yznz ak ola. iniz salam ola. HAK-Muhammed-Ali yardmcnz, gzcnz, bekiniz ola. Bu ikrardan (szden) dnmeyesiniz. Bir birinize muhabbetiniz62 bol ola. HAK YOLuna inancnz daim ola. Pirinizin, rehberinizin yoluna cannz feda ola. Yol kardelerinize riayetiniz ok ola. Banz devletli ola. Aznz tatl kala. Haramdan, zinadan, yalandan, kinden, kibirden beri olasnz. Salkl, mutlu olasnz. Malnz arta, Hakka yaraya. ler63, Beler64, Krklar65, Yediler66, Erenler, evliyalar, aklar, sadklar, ayklar, uyanklar, Nesimi, Hatayi Sultan, Kzl Deli, pirim Hnkr Hac Bekta Veli bu ahidde, bu dem-anda ber-karar eyleye. Gerein demine67 h68 mmine ya Ali... Sonu olarak gnmzde kendini Alevi-Bektailiin evrensel felsefesine yakn gren herkes Alevi-Bektai olabilmektedir. Aleviliin insan sevgisi temeline dayal inan ve kltr anlay dnyann deiik toplumlarndan insanlarn ilgisini ekmekte ve kendilerini Alevi-Bektai olarak hisseden pek ok insan bulunmaktadr. Talibin bir defa szle ikrar vermesi yeterli deildir. Alevilik yoluna sonradan giren veya Alevi ana babadan doup bu kltrle yetien Canlar normalde ylda en az bir defa grg cemine69 girip grlmeleri, zn dara ekip, ikrarlarn yenilemeleri gerekir. Bu ikrar topluca olabilir.

14

5. Aleviliin temel etik ve ahlaki kurallar.

Aleviliin en temel etik, ahlaki kurallar: Ksaca eline diline beline ve ana iine eine sahip olmaktr. Alevilerin yaamlar boyunca uymak zorunda olduklar ahlak kurallar bulunmaktadr. Bu kurallar evrensel insani, ahlaki ilkelerle de uyum halindedir. Dedenin ve toplumun nnde uymaya sz verdii bu kurallar ineyen, yani ikrarnda durmayan kiiler, Alevilikte dkn olarak adlandrlrlar. Dknler70, Pirler veya yal kiilerce gzel bir dille uyarlarak, iyilie ve dorulua ynlendirilirler. Aleviliin ahlak esaslar edepli olmak, insan- kamil olmak zerine kurulmutur. Edepten maksat bir kiinin Eline, diline, beline sahip olmas dr. Eline sahip olmak: Elinle koymadn alma (hrszlk yapma), elini kendinden gsze kaldrma, ellerin iyilie hizmet etsin, el al el ver, el emei, aln teri, el ele el hakka71, gibi anlamlar ierir. Her fenalk insanolunun elinden geldiine gre, ele sahip olmak koulunun ne kadar nemli olduu anlalr. Diline sahip olmak: Grp duyup bilmediini (yalan) syleme, bildiini ehlinden esirgeme, tatl dilli muhabbetli ol gibi birok anlamlar ierir. Dil de el kadar nemlidir. nsan diliyle bakalarnn gnln krabilmekte ve yalan syleyebilmektedir. Dile sahip olmak da bu adan ok nemlidir. Beline sahip olmak: Egoist bencil duygulara hakim olmay, her trl ilikinin gnl rzas ve sevgiye dayansn, her nne gelene eilme dik durma gibi anlamlar ierir. Bele sahip olmak insann hayvani duygularnn nne geerek alkoyar. Alevi-Bektailer, Pirlerinden, ibadetleri srasnda Eline, diline, beline sahip ol, elinle koymadn alma, kendine yaplmasn istemediini bakasna yapma, kt sz syleme, haram (rzasz lokma) yeme, byklerini say, kklerini sev... gibi tleri srekli alr ve bunlar Alevi-Bektai yolunun ahlaki esaslar olarak benimser. Bu yolda herkes can72, kardetir. Eitlik vardr. Tanrnn gerek evi olan gnl krlmaz ve oraya en kk bir kuku girmez. nsan sevmek esastr. Din, dil, rk ayrm yaplmaz ve bu 72 Yetmi iki milleti bir grmek 73 deyii ile ifade edilir. Cmertlik, konukseverlik, yardmseverlik, gnl krmamak, cesaret, sabr, terbiye, ayplar grmemek, doruluktan ayrlmamak gibi unsurlar, Alevi ahlak sisteminin dier nemli unsurlarndandr. 15

6. 4 kap, 40 makam
Aleviliin ahlak felsefesi zet olarak Drt Kap Krk Makam da toplanmtr ve Alevi-Bektailiin ahlak (etik) kurallarnn esaslarn oluturur. Drt Kap ve bu kaplarn onar makam aama, aama insan kendisine, ailesine ve topluma yararl olgun insan durumuna ykseltmektedir. Alevi-Bektai felsefesindeki anlam zerinde deiik yorumlar yaplmaktadr. Onun ierii yani aamalarnn anlam hi phesiz Sufiliin mistik ve gizemli havasn tamakta olup, o yolu benimseyenler iin zel anlamlara sahiptir. Hnkar Bekta Veli, Makalata tanrnn insann drt trl nesneden yaratt diyor.. Hak Sbhane ve Taala insanlar drt drl nesneden yaratt. Ve hem drt blk kld. Ve hem drt bln dahi drt drl taatleri vardr. Drt drl arzular ve drt drl halleri vardr. Pes74, edekim drt drl nesneden yaratt. (Hac Bektai Veli) Anadoludaki Alevilerin Ser-emesi75 Hnkar Bekta Veliye gre insan Tanrya belli aamalardan yani drt kap ve bunlarn krk makamndan geerek ular. Drt Kapnn Hak yolunda yryen bir insann yaamnda geirdii manevi aamalar olduunu kabul edenler de vardr. Buna gre: 1. Kap eriat76, (yasa) kendi z benliini ktlkten artmayan, gelimemi olgunlamam insann, din kurallar ve yasalar zoruyla eitilmesi, kiilere ve topluma zarar verecek hareketlerine meydan verilmemesidir. Yel ehli77 denir ve hava ile zletirilmitir. 2. Kap Tarikat,78 (yol) insann kendi istek ve iradesiyle, hibir d zorlama olmadan her trl ktl benliinden kovabilmesi, elinden gelebilecek tm iyilikleri hi kimseden esirgememe devresidir. Od (ate alev) ehli, ate ile zletirilmitir. 3. Kap Marifet79, (marifet beceri) duygu ve ilimde en yce dzeye ulamak, tanrsal srlara erimektir. Su ehli, su ile zletirilmitir. 4. Kap Hakikat80, (gerek, tanr) Hak grmek, zaman ve mekan iinde tanrsal alemin gc iinde erimektir. Turab/toprak81 ehli toprakla zletirilmitir. eriat, anadan domak; Tarikat, ikrar vermek; Marifet nefsini bilmek; Hakikat, Hak znde bulma yollardr biiminde anlatanlara da rastlanr. Dier baz yazarlar eriat, Hz. Muhammed dnemi; Tarikat, Hz. Ali ve Hac Bekta Veli dnemleri; Marifet, bilimin ve fennin gelitii yeni a; Hakikat ise insanln mutlulua ve kesin bara ulaaca dnemdir diye bir aklama getirmekte. 16

Drt Kap, normal bir insann balangta ham olan ruhunun ve benliinin drt aamadan geerek, ergin olgun hale gelmesi, ilahi srra ulamasn da ifade etmektedir. Deyilerde de sk, sk sz edilen Drt Kap Krk Makamla ilgili olarak nl Alevi ozan ah Hatayi82 yle demektedir: Ela gzl pirim geldi Duyan gelsin ite meydan83 Drt Kapy Krk Makam Bilen gelsin ite meydan Drt kapdr krk makam yzaltm alt menzil var Onu erene alr Velilik derecesi eriatn gemidir, Hakikat deryasdr Hakikatin kafiri, eriatn evliyasdr
(Yunus Emre)

Drt kap, krk makam, oniki erkn Onyedi tarki eylesin beyan Talibin gnlnde koymasn gman (phe) Bildirsin cn ire cnan nedir?
(Noksani Baba)

Drt kap selamn verip aldlar Pirin huzuruna ekip geldiler El ele el Hakka olsun dediler Henz masum olup cihana geldim
(Muhyiddin Abdal)

Geleneksel Alevi yaantsnda sosyal adalet ve dayanma olduka gelimi durumdayd. Varlkl kiilerin yoksullarla dayanmalar ve onlara yardm etmeleri Alevi yolunun gereklerindendi. Ayrca Alevi retisi kiiye, btn insanlar bir grmeyi, hi kimseyi dilinden, dininden, rkndan dolay ayrt etmemek herkese ve her eye ayn gzle, Hak nazaryla bakmak gibi evrensel ve hmanisttik bir yap kazandrr. (Bak ema 4 kap 40 makam) 17

4 Kap, 40 Makam
Her kim ki eriatn on makamndan birisini dahi yerine getirememise Tarikat makamna, Tarikatn on makamndan birisi dahi eksik olsa Marifet makamna , Marifetin on makamndan birisi dahi eksik olsa, Hakikat makamna eremez. Ol kii drt kap krk makam eksiksiz olarak yerine getirirse, ancak srr Hakikate ular. Hnkar Bektai Veli

4 Kap
ERAT Yeldir (hava) Domak Denizdir Kulluktur Kemiktir itmektir Lambadr Kapdr lk okulu Hz. Ali dnemi Aacn kk Zebur sa ekeri duymak Denize varmak Sonbahar Dou TARKAT Atetir (Alev) krar vermek Gemidir Bilmektir Ettir Grmektir Fitildir Eiktir Orta okul HBV dnemi Dallar Tevrat Musa Grmek/tutmak Denize dalmak Yaz Bat MARFET Sudur Nefsini bil Dalgtr Ermektir Deridir Anlamaktr Yadr Svedir /kol Lise Bu a iekleri ncil Nuh Tatmak nci bulmak K Gney HAKKAT Topraktr Hakk zde bul Mercan/incidir Grmektir Candr Bilmektir Iktr Kilittir niversite Gelecek a Meyvesi Kuran natk84 Muhammed eker olmaktr Paylamaktr lkbahar Kuzey

18

40 Makam
ERAT 1 man (akl mantkla) inanmak lim renmek TARKAT El almak Tvbe klmak Mrid (alc renici) olmak MARFET Edepli (el, dil, bele sahip) olmak HAKKAT Turab toprak (alak gnll verimli) olmak

Bencillik kin Tm insanlar garezden uzak (72 milleti) bir durmak grmek. Perhizli olmak Elden geleni (nefsine hakim (her trl iyilii ) olmak) esirgememek. Kimsenin aybn grmemek. Tevhit (birlie ynelmek ve yneltmek) Vahdeti mevcut - vcut (varln birlii yaratlan sevmek Manay bilmek (srr hakikati renmek) Seyr slk (tanrdan halka dnmek)

badet San gider (ktlklerden libasn giy (Gsteriten arnmak) Haramdan uzaklamak

uzak durmak)

4 5

yilik yolunda Sabr azim ve savamak kanaat Utanmak (uygun olmayandan kanmak)

Nikah kymak Hizmetli olmak (evlenip aileye faydal almak olmak) evreye zarar vermemek

Hakszlktan Cmertlik korkmak (paylamak)

Cemiyet, mitsizlie cemaat birlik dmemek, olmak gvenmek efkatli olmak. Temiz (Ar giymek ar yemek) Yaramaz ilerden saknmak.

Sezgisel akl kullanmak ilim renmek

bret hidayet Hogrl (ders) almak engin (miskin) olmak

Olgunluk, zn bilmek Gerei (ehli Muhabbet Marifetli olmak olmayanda) Sahibi olmak gizlememek. Aka ermek comak zn fakir grmek Arif olmak (ilm-el ayn-el yakn insan kamil olmak) 19 Hakka ulamak (Hakla Hak olmak)

10

7. Aleviliin inan esaslar hakknda sz sahibi olan kurumlar

Tm Alevi kurumlar Hacbekta Dergah85 ve Postniinliini86 (Veliyettin Ulusoy) Alevi-Bektailiin en yksek makam olarak grmektedir. Avrupada Alevi inanc ve esaslarnn belirlenip dzenlenmesin konusunda sz sahibi kurul, Avrupa Alevi Birlikleri Konfederasyonu ve ona bal Dedeler kuruludur. Avrupadaki tm Alevi kurulular ve dolaysyla DABF ibadet ve inan ilerinde buraya bal olan dedeleri tercih etmektedir. Dedelerin eitimi konusunda dedeler kurulu yelerine zel kurslar vermekte ayrca, Avrupa Alevi Akademisi, Alevi-Bektai Kltr Enstits gibi aratrma kurumlar da eitim vermektedir. Trkiyede ise Alevi-Bektai Federasyonuna bal kurulu, dergah, cem-evleri87 ve oralarda grev yapan dedelerdir. Hem Trkiyedeki hem de Avrupadaki Alevi inan kurulular, bugn Aleviliin yasal statye kavuturup, Hacbekta Dergah ve Postniinliini Alevilerin en st inan merkezi haline getirmeye ve burada bir Alevi Akademisi (Pir dede/ana okulu) amaya almaktadr. Bu tabi ki Alevilii halen resmi, kendi bana ayr bir inan olarak kabul etmeyen Trkiye hkmeti ve makamlarn tutumuna baldr. Genel olarak ifade etmek gerekirse Anadolu ve Balkanlarda bulunan Alevi-Bektai topluluklar yzyllardr Hacbekta Dergahna bal olarak, Dergahlar (Tekkeler) ve Ocaklar88 eklinde yaplanmlard. Bu yaplanma, Trkiye Cumhuriyetinin kurulmas sonrasnda gerekletirilen baz yasal reformlar ve yaanan sosyo-ekonomik dnm erevesinde deimi. 1826 ylndan bu yana kapal olan Alevi-Bektai dergahlar yeni TCnin laiklik ilkesi dorultusunda 1925te yeniden kapatlmtr. Ksa bir sre sonra dier inanlara yasal haklar ve devlet destei verilmesine ramen Alevi-Bektai inancna bu haklar verilmemitir. 1990 yllara kadar Aleviler inan ve ibadetlerini gizlilik altnda yrtmlerdir. Bu srede Alevi kimlii, (Alevi ve Cem) ismi altnda dernek vs. almasna yasal izin verilmemitir. Trkiyede mahkeme karar ile baz Alevi dernekleri faaliyet gsterme hakkn alm olsa da, halen Alevi inan ve kurumlarn tanyan gerekli yasal dzenlemeler yaplmamtr. Bugn Alevi kurulular, Alevilerin zgrlk haklarn, Trkiyenin AB yelii srecinde, AB gndemine tamlardr. 20

Alevilerin inan ve sosyal kurum olarak rgtlenme faaliyetleri zellikle, devlet gvenlik glerinin pasif izleme ve tutumlar sonucu, 33 Alevi ileri geleninin yanarak can verdii, 1993 Sivas (Madmak Oteli) katliam ardndan younlamtr. Baz kurumlar hem dergah/cemevi hem vakf nitelii tamakta, bazlar ayn zamanda dernek, nitelii tamaktadr. Ayn kurumun adna hem dernek hem vakf kurulduu da grlmektedir. Trkiyedeki Alevi rgtlenmesinin geliimi, nce dernekler eklinde balam ardndan vakf ve cemevleri eklinde srmtr. Bunun tarihsel sreci ksaca u ekildedir. 1960larda Ankarada Hac Bekta ad altnda biri Hac Bekta Turizm ve Tantma Dernei, dieri ise Hac Bekta Kltr, Kalknma ve Yardm Derneinin kurulduu ve faaliyet gsteren en eski derneklerden olduklar bilinmektedir. 1925 ylnda tekke-zaviyeler89 kanunu ile kapatlan Hac Bekta Dergah, 16 Austos 1964 tarihinde Turizm ve Kltr Bakanl'na bal bir mze olarak almtr. Fakat Aleviler ondan bu yana, en kutsal (ha) saydklar ziyaret mekanlar olan HBV dergahna para vererek girmek durumunda kalmlardr. Ancak Aleviler 1990lara kadar daha ok ky dernekleri ve dergahlar ziyaretleri koruma, onarma, yaptrma dernekleri biiminde rgtlenmilerdir. Bu dernekler daha ok yresel/lokal gereksinimler dorultusunda ekillenmi oluumlardr. Kendi kylerinin insanlarnn kentlerde de bir araya gelmeleri ve dayanmalarn salamaktadrlar. Bugn hala yzlerce (Alevi) ky dernei bulunmaktadr. Bunlar daha ok kylerindeki yaplacak iler, renci burslar, kentlerde kyllerini bir arada tutmak ve bu amala geceler, toplantlar dzenlemek gibi ilevler grmektedirler. Ancak 1990lardan itibaren ky derneklerinin de dnda kurumlama ihtiyac duyan Aleviler, Alevi Ulularnn adlarn tayan onlarca dernek kurmulardr. zellikle Hac Bekta Veli ve Pir Sultan Abdal90 ad altnda kurulmu dernekler fazla saydadr. zellikle Sivas ve Gazi Mahallesinde91 yaanan olaylar sonrasnda bu dernek saylarnda byk art yaanmtr. Bu dernekleme faaliyeti ayn ekilde Avrupada da youn olarak gereklemitir. Trkiyede dernekler baznda Hac Bekta Veli ve Pir Sultan Abdal Derneklerinin Trkiyenin eitli illerinde ubeleri bulunmaktadr. 21

Ancak iinde bulunduumuz dnemde artk yeni ubeler almaktan ok varolanlar kurumlamaya almaktadr. Kimilerinin hala bitmemi inaatlar, kadro ekonomik kaynak sorunlar bulunmaktadr. Alevilerin temel ibadeti olan Cemlerin yapld yerler olan Cemevleri de 1990lardan itibaren giderek artmtr. zellikle stanbulun birok semtine Cemevleri yaplmtr ve hala da yaplmaktadr. rnein stanbulda varolan cemevlerinden bazlar unlardr: Okmeydan Cemevi, Gazi Cemevi, Sargazi Cemevi, ahkulu, Karacaahmet, Kadky, Garip dede, Kathane Cemevi, Alibeyky Cemevi, Tuzla Aydnlky Cemevi. Bazlar inaat aamasnda olan bu kurumlarn en byk problemi nitelikli insan gc eksikliidir. Dergahlarn ve cemevlerinin inansal ve kltrel hizmetlerinde grev alacak Dedeler ve dier hizmet sahipleri bulmak ve yetitirmek konusunda eksiklikler vardr. Ayrca yasalar Cemevi diye bir mekan ibadethane olarak tanmamakta ve bu ad altnda bir mekann yapm iin yasal olarak izin alnamamaktadr. Ancak 1990lardan bu yana bu durumun byle olduu bilinmesine karn siyasetiler ve devlet adamlar bu cemevlerinin alna katlmaktan geri durmamlardr. Bu yerler yasalardan dolay baka adlar altnda alabilmektedir. Bu konu hala yarg srecinde olup zmlenmeyi beklemektedir. Derneklemenin yansra vakflarn92 alma koullarnn daha iyi olmas ve yasal olarak kapatlmalarnn daha zor olmalar gerekelerle Aleviliin nc kesimi vakflama faaliyetine ynelmi ve bu ekilde birok vakf kurulmutur. Bu dernekleme93 ve vakflama faaliyetleri zaman, zaman youn nfuz mcadelelerine ve ekimelere de sahne olmaktadr. Bu genel bilgilerden sonra gnmzde Trkiyedeki Alevi rgtlenmesini u ekilde snflandrabiliriz: Dernek-Cemevi veya Vakf-Cemevi eklindeki ve ubesi Olmayan Bamsz Kurumlar: rnein ahkulu Sultan Vakf, Karaca Ahmet Sultan Dernei ve Vakf, Erikli Baba Dernei, Garip Dede Dernei. st Bir Dernee Bal Birok Dernek-Cemevlerinden oluan kurumlar: rnein Hac Bekta Veli Dernekleri ve Pir Sultan Abdal Dernekleri. st Bir Vakfa Bal Vakf-Cemevlerinden oluan kurumlar: rnein Hac Bekta Veli Anadolu Kltr Vakf. 22

Bugn Alevi rgtleri genel olarak hem ibadet hem de sosyal, kltrel hizmetler verdiklerinden Cem ve Kltr Merkezi olarak adlandrlmaktadrlar. Merkezleri arlkl olarak stanbul ve Ankarada bulunan Trkiyedeki en tannm Alevi rgtleri u ekilde zetlenebilir: - Hac Bekta Veli Anadolu Kltr Vakf (Ankara 76 ube) - Hac Bekta Veli Kltr Dernekleri (Ankara 26 ube) - Pir Sultan Abdal Dernekleri (Ankara 48 ube) - Karaca Ahmet Sultan Cem ve Kltr Merkezi (stanbul) - ahkulu Sultan Cem ve Kltr Merkezi (stanbul) - Hubyar Sultan Alevi Kltr Dernegi (stanbul) - amh Hseyin Abdal Dernegi (Ankara) - Garip Dede Cem ve Kltr Merkezi (stanbul) - Erikli Baba Cem ve Kltr Merkezi (stanbul) - Hseyin Gazi Vakf (Ankara) - Abdal Musa Sultan Dernei (Antalya) Bugn bu kurulularn aa yukar hepsi Trkiye Alevi Bektai Federasyonuna baldrlar. Trkiye dndaki Alevi rgtlenmesi konusunda ise genel olarak u bilgiler verilebilir: Avrupa lkelerinde yaklak 250 Alevi dernei bulunmakta olup, Federasyonlar eklinde rgtlenmilerdir. Bunlar arasnda Almanya Alevi Birlikleri Federasyonu, Avusturya, Fransa, Hollanda, svire, Danimarka, Belika, sve, Alevi Birlikleri Federasyonu, ngiltere, Norve, talya, Romanya, Kbrs Alevi Birlikleri, Avrupadaki bu kurumlar; Avrupa Alevi Birlikleri Konfederasyonu (AABK)94 ats altnda birlemilerdir. Avustralya, Kanada, ABD, Balkanlar ve Orta Asyada da Alevi kurumlar vardr. Bunlarn dnda bamsz olarak faaliyet gsteren Avrupa Alevi Akademisi, Alevi-Bektai Kltr Enstits gibi aratrma kurumlar da bulunmaktadr. zellikle Avrupada tm Pir (dedelerin) bal olduu, Avrupa Alevi Birlikleri Konfederasyonuna bal federasyonlarn inan kurullar ve zelikle Avrupada en byk Alevi kurumu olduu iin Almanya-ABF inan (pir/dedeler) kurulu bakanl Avrupada Alevi inanc konularnda sz sahibi ve belirleyicidir. 23

8. Aleviliin nan esaslarnn dayand en nemli kaynaklar

Alevilerde inan esaslarnn referans alnd, bata dedelerin evlerinde olmak zere, dini ve edebi konular ieren elyazmas ve matbaada baslm kitaplar bulunmaktadr. Bunlar arasnda en bilinen kitaplar unlardr: Hac Bektai Veli Vilayetnamesi ve Makalat, mam Cafer Sadk Buyruu, eyh Safi Buyruu, Hsniye, Kumru, Faziletname, Saadete Ermilerin Bahesi, Cnkler (Deyi kitaplar). Ayrca 4 byk dinin kitaplar Kuran, ncil, Zebur Tevratta referans olarak kullanlr. Fakat Alevilerin bunlar kendine zg bir yorumu vardr.. rnek Kuranda geen ekilsel emirlere vs. uyulmaz. Kuran kerimi Aleviler, Hz. Muhammedin lmnden sonrada katmalarla oluturulan bir kitap olarak kabul ederler. Ayrca bugn piyasada olan resmi Kuranlarn orijinal ve tam olmadna inanlr. Kurann Hz. Muhammedin lmnden 20 yl sonra halife Osman tarafndan toplatlp yazld, orijinal el yazmalarn ve ondan sonra yaplan kopyalarn birka defa yakld bilinmektedir. Alevi kylerinde yaplan aratrmalarda, daha ok Dede evlerinde ve tannm dergahlarda ve baz tannm kitaplklarda genel olarak u kitaplarn varolduu bilinmektedir. Bunlar elyazmas olabildii gibi Osmanl son dneminde matbaada baslm olanlar da vardr. Osmanl son dnemine kadar bu kitaplarn arlkl olarak elyazmas nshalar bulunmutur. Hac Bekta Veli Dergah ve Abdal Musa Dergah gibi inan merkezlerinde ve eski yaz bilen eitimli dedelerin evlerinde bulunan bu elyazmas kitaplar matbaa yoluyla deil elle yazlarak oaltlmaktayd. Osmanl son dneminde balayan matbaaclk hizmetleri ve zellikle de Cumhuriyetin kurulmas sonrasnda bu elyazmas kitaplarn matbaada baslarak daha fazla kiiye ulamas sz konusu olabilmitir. Bugn eskiden ok az kiide bulunan birok kitabn yaynevlerince baslm nshalar rahata elde edilebilmektedir. Bunlar hakknda baz genel bilgiler verelim: Cnk ve Divan kitaplar: Alevi ozanlarnn (zakir)95 nefes96 ve deyilerinin yer ald kitaplardr. Bu kitaplar Fuzuli, Seyyid Nesimi, ah smail Hatayi, Pir Sultan Abdal, 24

Virani Baba, Kul Himmet, Teslim Abdal, Dervi Muhammed gibi Alevi ozanlarnn iirlerini iermektedir. El yazma nshalar da bulunan bu eserlerin cumhuriyet dneminde yeni harflerle de basklar yaplmtr. Buyruk kitaplar: mam Caferi Sadk 97ve eyh Safiye atfedilen Buyruklarda Aleviliin inan esaslar yer alr. Halk arasnda Buyruk adyla bilinen bu kitaplar Menakb- mam Cafer-i Sadk, Hutbe-i Dvaz-deh mam, Menakb- Seyyid Safidir. Bunlarn yeni harflerle birok basklar yaplmtr. Velayetname, Makalat ve Fevaid kitaplar: Velayet-name-i Hac Bekta- Veli, ve Fevaid Hac Bekta Velinin mritleri ve dier erenlerle yaad olaylar sembolik bir ekilde konu alr. Makalat- Hac Bekta- Veli ise dinsel konular iler. Fevaid ise tlere yer verir. Hac Bekta Veli dndaki Seyyid Ali Sultan, Kolu Ak Hacm Sultan, caettin Veli, Demir Baba, Otman Baba gibi erenlerin menkbelerini anlatan risale, menakbname ve velayetname kitaplar da vardr. Risale-i Virani Baba, Menakb- Hacm Sultan, Menakb- Koyun Baba, Velayetname-i Seyyid Ali Sultan Baba lyas- Horasani Menakb, uca Baba Velayetnamesi, Otman Baba Velayetnamesi vb. Bu kitaplarn yeni harflerle yaplan birok basklar yaplmtr. Kerbela Olayn98 Konu alan Kitaplar: Kerbela Olayn ele alan eserler edebiyatta ayr bir tr oluturmulardr. Bunlar Maktel-i Hseyin kitaplar olarak bilinirler. Kerbela olayn konu alan Maktel-i Hseyinlerin en bilinenleri Kastamonulu azinin Maktel, Yahya b. Yahinin Maktel, Edhemin Vaka-i Kerbela, Caminin Saadetname, Lamiinin Maktel-i Al-i Resul, Ali Ferruhun Kerbela, bnlemin Ali Haydar lminin Haile-i Kerbela, Kazm Paann Riyaz- Asfiya-Makalid-i Ak olarak zetlenebilir. Ayrca Fuzulinin Saadete Ermilerin Bahesi (Hadikat-s-Suada) adl kitab da Kerbela Olayn ele almakta olup Alevilerce ok sevilen eserlerdendir. Kumru Kenz-il Mesaib ve Glzr- Hasaneyn adl kitaplarda da yine Kerbela olay ele alnmaktadr. Yeminnin Faziletname-i mam Ali adl kitab: Yemin Alevilerin Yedi Ulu Ozanndan biridir. Risale-i Hsniye adl kitap: Hsniye99 adl bilgili bir kadn kahramann ahsnda Alevilik-Snnilik tartmalarn ele alr. Cabbar Kulu ve Cavidan adl el yazmas kitaplar. 25

9. Alevilik inancnn temel inan kaynak yazlar.

Halimizi Hal eyledik Yolumuzu yol eyledik Her iekten bal eyledik (Arya) Aliye saydlar bizi.. (Pir Sultan) Alevilik bir ok inancn sentezinden oluan, sembolik olarak Krklar Cemini100 temel kaynak alan ve daha ok szl gelenee dayanan kendine zg bir reti, inan sistemidir. Konunun uzmanlar, AleviBektai inancnn kkenleri (kaynaklar) hakkndaki tezleri: 1. iilik tezi, 2. amanizm tezi, 3. Eski Ortadou ve Anadolu kltrleri tezi, 4. Senkretist (Sentez) tezi olarak drt ana gruba ayrmakta. Yani genel olarak yazl kaynaklarda Anadoluda yaayan Alevi kitlelerin inanlarnn ya Snni-ii ayrlna dayand; veya eski Trklerin inanlarna veya amanizme dayand; veya eski Ortadou ve Anadolu inanlarna dayand ifade edilmektedir. Baz almalarda ise bunlarn hepsinin etkili olduunu dnen sentez tezini savunulmaktadr. Anadoluda Alevilik konusunun aklanmasnda sentez grlerin daha geerli olduu grlmektedir. Bize gre de Anadoluda Alevilik konusu ancak, Trk kitlelerin anayurtlarndaki inanlaryla, g etmeleri srasnda slamla tanmalar ve son olarak geldikleri Anadoluda karlam olduklar, binlerce yllk eki inan ve kltrler ile anlalabilir. Demek ki Aleviliin kkenini, sadece Snniii blnmesine kaynaklk eden olaylarda aramann tarihsel ve sosyolojik olarak hibir geerlilii yoktur. Anadoluda yzyllara yaylan zaman srecinde ve farkl corafyalardan, farkl inanlara ve kltrlere sahip halklarn birbiriyle ilikide bulunmalar sonucunda oluan inansal ve kltrel sentez Alevliin anlalabilmesinin yegne anahtardr. Ksaca tanmlarsak, Anadolu Alevilii, ite bu sentez sonucunda olumu kendine zg bir inan retidir. Bu anlay, tarihsel ve sosyal koullarn doal bir sonucu olarak, kitabi olmaktan ok szl gelenee dayal eski inan ve mitolojiler, baz slimi ekiller altnda yaayp devam etmitir. Zaman ierisinde Alevilik gelierek slamdan ok farkl bir inan kurum ve kurallar ortaya karmtr. Bugn slamda varolan 5 art ve inan pratikleri Alevilikte yoktur. Alevilikte olan inan pratikleri Cem vs. slamda yoktur. Alevilik sembolik olarak slamdan baz isim ve terimleri alm, Ehlibeyt sevgisi, Hz. Ali ve mam Hseyin davasna sahip kmtr, fakat ne onlarn, nede slamn eriat kurallarna uymamtr. 26

10. Halifelik sorunu

Aleviliin kkeni geleneksel anlatmda Hz. Muhammedin vefat sonrasnda yaanan gelimelere dayandrlr. Ancak Anadoluda Alevilik konusu ele alnrken Aleviliin slam ncesi kaynaklar ve sonras birok farkl dinsel ve kltrel unsuru da gz ard etmemek gerekir. Hz. Muhammedin vefat sonrasnda ortaya kan kimin halife olaca sorunu, ii-Snni meselesinin ilk tohumlarn atmtr. Hz. Muhammed daha salnda birok kez Hz. Alinin halife olacan vurgulamt. Hz. Muhammedin soyu, kz Hz. Fatmay e olarak verdii Hz. Aliden devam etmitir. Hz. Muhammed Mekkeye Hicret ettii zaman da ailesine ve ilerine bakmak zere Hz. Aliyi yerine brakmt. stelik Peygamber Hz. Alinin katld hemen hemen btn savalarda onu komutan olarak atamtr. Ayrca Hz. Muhammed Veda Hacc dnnde (632) Gadru Hum adl yerde beraberindeki Mslmanlarla konaklayarak bir konuma yapm ve bu konumasnda kendisinden sonra amca olu ve damad Hz. Alinin Mslmanlara nder yani halife tayin olduunu ifade etmiti. Orada varolan 120 bin dolaynda, iinde 2. Halife merin de bulunduu Mslmanlar bundan dolay Hz. Aliye biat101 edip, kutlamlard. lmeden nce Hz. Muhammed Kalem ve kat getirin size bir vasiyet yazdraym ki, benden sonra ihtilafa dmeyesiniz. demi ancak bu istei yerine getirilmemi ve Peygamber vasiyetini yazamadan vefat etmiti. Daha sonra Hz. Ali ve dier aile fertleri Peygamberin defin ileriyle urarken, Ebu Bekir ve merin de aralarnda bulunduu ensar ve muhacirin ileri gelenleri iktidar kavgasna balamlard bile. Bu iktidar mcadelesi Ebu Bekirin halife olmas ile sonulanm, daha sonra srasyla mer ve Osman halife olmulardr. Sonu olarak bu kiinin halifelikleri, deyim yerindeyse Peygamberin vasiyeti ve Ehli Beytine ramen gereklemi, dar karc bir grup tarafndan belirlenmitir. Bu nedenle yzyllardr tartla gelmitir. Hz. Ali ve Hz. Fatma bu halifelikleri onaylamamakla birlikte, iktidar uruna gerginlik yaratmaktan da kanmlar, bu hakszl sineye ekmeyi uygun grmlerdir. Buna ramen Ehlibeyt soyundan gelenler (12 imamlar vs.) hakim glerce katledilmitir. 27

Ebu Bekir, Hz. Ali ve Fatmay kendisine biat etmedikleri iin evini bastrm, o zaman ikiz ocua hamile olan Hz.Muhammedin kz Fatma ald darbe ve ikence soncu ocuklarn drm, ksa sre sonrada hakka yrmtr. Fakir ezilen Araplar, kleler ve sonradan slamla tanan veya zorla slamlatrlan bir ksm yoksul ve gebe Arap olmayan halklar bu ii, Snni halifelik kavgasnda, zelikle Ali sonra 12 imam yanls olmulardr. O zaman Ali yanls olanlara ii veya ia denmitir. Kerbela katliamnda Ali evlad, Muhammed torunu Hz. Hseyin ve yandalarnn katledilmesinden sonra, iinde 12 imam evlatlarnn da yer ald birok, farkl yeni inan ve hareketler ortaya kmtr. rnek, Kaysani, Nusayri, Eba Mslim, Babek, Hurremi, Ismaili, Fatmi, Karmati, Alamut, Babai, gibi sosyal inansal hareketler Iraktan, Horasan, (kuzey ran) ve Anadoluya yaylmtr. AleviBektai Kzlba retisini bir kazanda kaynatan Hac Bekta Velini Babai hareketi iinde yer almtr. Fakat, Hz. Ali ve 12 imam klt, Anadoluya, zelikle 1500l yllarda, Trke deyiler yazan, ran ah ah smail (Hatayi) dneminde girer. Moollar (Timur Lenk) Anadolu igalinden dnte (1402 yllarnda) yanlarnda gtrdkleri 30 bin dolaynda Alevi Bektai kkenli, tutsa (Sufiyan-i Rum) ran Erdebil eyhi Hoca Aliye hediye eder. Bu tutsaklarn bir blm 1440larda Anadoluya geri dnerken, kalanlar Sah smail (Alevi) Safevi devletinin temellerini atp, Aleviliin 1500l yllarda Anadoluda yeni siyasi bir boyutla yaylmasna neden olur. Bundan nceki dnemlerde ki Alevi literatrnde, deyilerinde vs, Ali ve 12 imam kltne ve Alevi kelimesine Anadoluda pek rastlanmaz. Anadolu Bektai Kzlbalar Osmanl Padiah Yavuz Selimin, ran ah smail (Hatayiye) kar yrtt savata, ah smaile destek verir. Yavuz Selim bu, 1514 aldran sava ncesinde Anadoluda 40 binin zerinde Kzlba katletmitir. ah samilin 1524lerde katledilmesinden sonra, ran geri slam eriatna dnerken, Anadolu Alevileri ii ve Snni slamdan uzaklamtr.1517 Msr seferi ile Osmanl Sultanlarna geen slam halifelii,1924 ylnda Trkiye Cumhuriyetinin kurulmasyla birlikte Alevilerinde desteiyle hilafet kaldrlr. Bu ekilde halifelik sorunu da ortadan kalkm oldu. 28

11. Hz. Ali (598-661) klt

Bilindii zere Hz. Ali Oniki mamlarn birincisidir. Hz. Muhammedin amcas Ebu Talibin oludur. 598de Mekkede domutur. Hz. Aliyi ok seven Hz. Muhammed onu yannda yetitirmitir. Dokuz yanda Muhammedin grlerini ilk benimseyen Hz. Ali, daha sonra, Hz. Muhammedin kz Hz. Fatma ile evlenmi ve ondan Hz. Hasan ve Hz. Hseyin olmak zere iki olu oldu. Hz. Muhammedin katld btn savalara katlm, birok kez ordulara komuta etmitir. 632de Hz. Muhammedin Hakka yrmesi sonrasnda halifelik sorunu ortaya kmtr. Bylece Hz. Muhammedin vasiyeti tutulmayarak nce Ebu Bekir, sonra mer, daha sonra ise Osman halifelik makamna geti. Osmann bir halk ayaklanmas ldrlmesi zerine, Hz. Ali halifelik makamna getirildi. amda gcn arttrm bulunan Muaviye, Osmann lmnde Aliyi sorumlu grd, aralarnda kan Sffin Sava (657) Alinin ordusunda meydana gelen blnme nedeniyle sonusuz kald. Hz. Ali 22 Ocak 661 gn Haricilerden olan bni Mlcem102 isimli bir kiralk katilin saldrsna uram, zehirli kltan ald darbe ile 24 Ocak gn Hakka yrmtr. Hakka yrmesi sonrasnda halifelik makamna getirilen byk olu mam Hasan ve daha sonra Hz. Alinin kk olu mam Hseyin ve onun soyundan gelen imamlar da katliamlara uramtr. Hz. Ali bilgisi, cesareti ve kahramanlyla tannm ve bunlar simgeleyen Esedullah Allahn Aslan, Murtaza, Haydar, Haydar- Kerrar, r-i Yezdan, ah- Merdan, ah- Velayet, Kuran- Natk, Allahn Aslan, Evliyalar ah gibi birok isimle anlmtr. Yaam ve savalar birok edebi esere konu olmutur. Gl bir hitabet yeteneine de sahip olan Hz. Alinin siyasal, dinsel konuma, mektup ve zdeyileri Nehcl-Belaga adl kitapta toplanmtr. Hz. Ali, Muhammede en yakn kiiydi, Onun srdayd ve Onun tarafndan kendisinden sonra yerine geecei iaret edilen kiiydi. Derin bilgisi nedeniyle Ali Konuan Kuran diye de adlandrlmaktadr. slam dnyasndaki tarikatlarn ounluu Hz. Aliye dayanmaktadr. Halifelik sorunu ile tohumlar atlan ve Kerbela Olay sonrasnda gittike yaylan Snni ii ayrm Ali yanls olarak onun adna dayandrld. Daha sonra Anadolu Aleviliinin de temel ahsiyeti oldu. Aleviler, Hak-Muhammed-Ali deyimi ile Hz. Aliye tanrsal bir ilev yklediler, n bir tanr olarak grrler. Tasavvufi terimlerde ve mam Cafer Buyruunda, Muhammed-Alinin tanrnn kendi varndan, 29

nurundan tanrsal ktan yaratld geer ve sylenir. Daha nceden k/alev inancna sahip olan Anadolu halklar, Alevle Aliyi Ali Nur Alevi kelimesinde erittiler. Muhammed bir hadisinde Ben ilmin ehriyim, Ali de kapsdr der. Alevilere gre Muhammed tanrnn d yzn, Ali ise tasavvufi anlamda zn anlatmaktadr. Ali nsan- Kamil olarak grlr. Bazen Tanrsal glere sahip olduu, bazen Tanrnn yeryzndeki ve her insandaki grnts olduu sylenir. Anadolu Alevileri Aliyi slam iinden alp slam snrlar aan bir Ali klt yaratmtr. Bu durum krklar cemi mitolojisinde aka grlmektedir (Bak 12 blm). Ayrca Anadolu Alevileri Hz. Alinin dahi yaamnda uygulad slam eriatna, namaz klmak vs. gibi ekilsel kurallara Abdestimiz alnm, namazmz klnm, orucumuz tutulmu deyip uymamlardr. Cemlerde okunan bir ok alevi deyiinde, rnein Pir Sultann bir deyiinde, Ben Aliyim, Ali benim deyimi geer. Cemler de okunan baka bir deyite ise tanr Ali doa ve insana indirgenir. Yerlerin gklerin binasn dzen Ak stnde kara yazlar yazan Engr erbetini Krklara ezen Hnkar Hac Bekta Ali kendidir. (Ak Hasan) Aynay tuttum yzme Ali grnd gzme Nazar eyledim zme Ali grnd gzme. (Hilmi Dede). Alimdir kadehim Alimdir sise Alim sahralarda morlu meneke Alim dolu yedi iklim drt kse Alim saki Kevser dolumdur Ali. (Ak Virani) Yo iken yerler gkler ezelden Kudret103 kandilinde104 pnhan105 Alilidir Kn106 deyince bezm-i elesten107 evvel Alemi var eden, Sultan Alidir. (Gen Abdal) Tanr, doa, insan, k ile tm varl birleyen bu tr bir Ali klt, ne Snni, nede ii, genel slam anlaynda grlmez ve yasaktr. Alevilikte ise bir aktr, Cemlerde de Hak-Muhammed-Ali akna veya ksaca Ali akna, Pir akna diyerek dile getirilir. 30

12. Krklar Cemi, inan

Krklar Meclisi ve Cemi, Aleviliin temel ibadeti olan Cemin kaynadr. Krklar meclisi, zaman mekan belirli olmayan iinde Hz. Alinin de olduu, Muhammedin sonradan katld bir ulular meclisi, Aleviler iin (menkbevi)108 derin sembolik anlamlar olan ritelin addr. slam anlay bu inan kabul etmemektedir. Geleneksel Alevi kaynaklarnda bu olay Mira Gecesine109 balanarak anlatlr. Krk kiinin katldna inanlan bu meclisteki ibadette yaklak yar yarya kadn erkek bulunmutur. Aleviler Krklar ve 40lar meclisinin inan ve sosyolojik boyutlu bir ulular topluluu meclisi olduuna inanr. inde Ali ve Fatmann da bulunduu, Krklar Cemi mitolojisinin, birka yorumu vardr fakat yaygn olan anlatm zet olarak yledir: Muhammed Miraca (tanr ile grmeye) karken nne bir Aslan110 kar, yola devam etmek iin Muhammed peygamberlik matemini (yzk/mhrn) bu aslana vermek zorunda kalr. Tanr katna varan Muhammed, bir k iinde, tanrnn ses ve cemalini, Alinin ses ve sfatna benzetir, bir sre muhabbet ederler. Muhammed miratan geri dnnde, bir mekandan gizli krklar meclisi toplantsndan sesler duyar. Merak eder, kapy alar. eriden, Sen kimsin ? diye seslenirler. - Ben son Peygamber Muhammed Mustafaym der.. Krklar; bize peygamber gerekmez /ihtiyacmz yok diye ieri alnmaz. akn bir ekilde geri dnen Muhammede melekler. O ulu meclise dahil ol der. Geri dnp kendini soy ve sosyal stats ile tantr. Bize soy sop mal mlk gerekmez diye, yine ieri alnmaz. Ne zamanki meleklerinde tavsiyesi ile; sradan bir insan hdiml-fukraym111 fakir fukarann hizmetisiyim dediinde ieriye kabul edilir. Grld gibi Muhammed, Peygamber olarak Krklar cemine alnmaz, ancak HZMET olarak alnr. Bu anlamda Alevilii peygamber anlay da ok farkldr. Bu nedenle Alevlikte hizmet deyimi, halka hizmet, hakka hizmet ok nemli yer tutar, rnein cemde yaplan grevlere 12 hizmet denilir, ve hizmet duas okunur. Muhammed nce orada grdklerinden ekinmi, Ceminin gerek olup olmadndan kukulanm, Krklara Siz kimsiniz? Knz, bynz (lideriniz) kim ? diye sormu. Burada Muhammedin Krklardan habersiz olduu, Krklar meclisinin ondan nce var olduu grlmekte. Biz Krklarz birimizde krkmzda bymzde kmzde tek bir CANdr cevabn alm. 31

Krklar kendilerinin hak olduklarn kantlamak iin ilerinden birinin koluna neter112 (bak) vurulur, krknn da bileklerinden kan aktn, birinin kolu sarlnca hepsinden akan kann durduunu gren Muhammed onlarn Cemin hak olduuna inanm. Ayrca Muhammed Miraca karken Aslann azna verdii matemi/yz orada Hz. Alide grr. Krklar Muhammed ten, Hadml-fukara marifetini/hizmetini grelim, Salmann getirdii engr (zm tanesini) Krklara paylatr demi. Muhammed biraz yardmla zm tanesini eli ile ezip krklara sunmu, Krklarn biri, ve Muhammedde imi, hepsi esrik (seri-ho) olmu, ite o zaman vecde (cokuya) gelerek kalkp semah eylemiler. Semah eylerken bandan sarl tac dm, Krklar onu krk paraya blmler ve bellerine balamlar. O gece Cem ibadeti byle olmu. Ve ite AleviBektailerin temel ibadeti olan Cem ritelinin temeli bu ekilde atlmtr. Tm cemlerde okunan Miralama deyiinde de bu dile getirilir. Krklar meclisi ve cemde birok inansal, sosyal, sembolik yanlar vardr. (Ayrntl bilgi iin 16. cem blmne baknz.) Geleneksel olarak Cemin kayna, bu krklar cemi mitolojisine dayandrlsa da, birok aratrmada, Cemin kaynann slam ncesi ve sonras, rnein M 4 bin yllarnda Smerlerde 12 hizmetli Cem ve eski Trk inanc amanizm de, aman,113 ynetiminde, kadn erkein katld, sazl szl, yemek iki dansl ayinler grlmektedir. Cem kelimesi Arapada toplama biriktirme topluluk anlamna gelirken, Farsada birlik birlemek anlamlarna geliyor. Ayn zamanda cem szc ve Cem eski (slam ncesi) ran sylencelerinde ikiyi (arab) bulan ikili toplantlar dzenleyen arap anlamna gelen Cem-hn (ahn) addr. Sylenceye gre gkten inen bulutlu bir n iinden, elinde zm salkm olan gzel bir kz iner, bunu gren bir oban ona ak olur, kz bir zm tanesini ezip suyunu obana iirir. Esir olan obann gz gnl alr, ikisi evlenip mutlu olurlar. Bu olay tren haline getiren kii Cem adnda ki ah/hkmdarm. Sonralar bu olaya ve Cem adl o aha sayg gstermek iin, belirli aylarda ikili algl ayni-i cem denen trenleri dzenlenmi. Gkten inen bu nl buluta da Cemid (cemk) Cemin denmi. Alevilikte CEM yin-i, bunlar gibi birok eski Trk, ran, Anadolu, Mezopotamya, Smer, inan ve kltrn kaynamasnn bir sonucudur. Cem Alevi inancnn en nemli inansal ritueli (ibadetidir), Cemsiz Alevi-Bektailik dnlemez. 32

13. Kerbela Olay (10 Ekim 680)

Kerbela olay yzyllara damgasn vurmu bir tarihsel olaydr. Emevi hkmdar Muaviye nasl iktidarna engel olarak Hz. Ali ve daha sonra Hz. Hasan grdyse, olu Yezit de Hz. Hseyini iktidar iin en nemli engel olarak grmtr. Szde slamn halifesi sfatyla slamn peygamberinin torununu ehit etmekten ekinmemitir. Kerbela Olayn ana hatlaryla u ekilde zetleyebiliriz. Muaviye tarafndan veliaht tayin edilen Yezit, babasnn lmnden sonra ilk i olarak Medine Valisi ve akrabas Velide bir mektup yazarak, zellikle Hz. Hseyinin muhakkak kendisine biat etmesinin salanmasn, bunu reddederse ldrlmesini emrediyordu. Hz. Hseyin, Muhammed Hanefinin de tavsiyesiyle 4 Mays 680 gecesi, btn aile fertlerini yanna alarak Mekkeye gitti. Ayrca, Hz. Hseyinin Yezide biat etmediini ve Mekkeye gittiini renen Kfeliler de Hz. Hseyine eliler gndererek, Kfeye davet ettiler, kfeye gelmesi halinde kendisini halife olarak tanyacaklarn ve kendisine biat edeceklerini bildirdiler. Bu davetin ve Kerbela olaynn sosyal ekonomik boyutlar da var, yoksul halk genel olarak Yezidin ynetiminden memnun deil ve ona kar bir ayaklanma iinde idiler . Bunun zerine Hz. Hseyin amca olu Mslimi uygun bir ortam salamak iin Kfeye gnderdiyse de Mslim Yezidin adamlarnca yakalanarak idam edildi. Hz. Hseyin Mekkeden Kfeye doru yola kt srada Mslim ldrlmt. Yezit ayn zamanda Kfeye gnderdii byk bir orduyla halk bask altna alp, Kerbela lnde mam Hseyin ve yaklak 80 kiilik aile ve yandalarnn yolunu kesip, kuatma altna almtr. Hseyine yezide biat etmesi (boyun emesi istendi), Hseyin bunu kabul etmedi. Nihayet on gnlk kuatmann ardndan, yemek ve suyu kalmayan Hz. Hseyin ve yandalar, 10 Ekim 680 (Hicri 10 Muharrem 61) gn son hazrlklarn yapt ve Yezidin ordusuna yaklaarak hitap etmek istediyse de, bu anlaml konuma Yezidin ordusunu pek etkilemedi. ok dengesiz bir ekilde balayan savata Hz. Hseyinin 23 svari ve 40 piyadeden oluan savalar leden sonraya gelindiinde gittike azalm bulunuyordu. Hz. Hseyin de bu az sayda insanla yaya olarak savayordu. 33

Sonunda Yezidin kumandan imrin emriyle her yandan hcum edilip oklanarak Hz. Hseyin ehit edildi. Sonra adrlar yama edildi. Bu irkin savan en kk kurban ise daha alt aylk bir bebek olan Hz. Hseyinin olu Ali Asgard. Hasta olan kk olu mam Zeynel Abidin de ldrlmek istendiyse de, kadnlar onu koruyup katliamdan kurtarld. Hz. Hseyin ve 72 yolda ehit edildi. Hseyinin kanl kesik ba, gm bir tepsi iinde amda Yezide sunuldu. Hz.Hseyin, Alevi inan ve direniinin sembol olarak cem ibadeti iinde de yerini ald. Tarihte Alevilere Kzlba denilmesinin bir sebebi de mam Hseyinin kanl kesik bandan dolaydr. Yzyllar sonra bile ozanlar, dedeler Kerbela olayn anlatan binlerce nefes sylediler. Kerbela Olayn anlatan kitaplar, Alevi Cemlerinde okunan mersiyeler ve Hz. Hseyin iin dklen gzya yzyllardr hi eksik olmad. Hz. Hseyin Anadolu Alevilerinin direni sembol oldu ve Aleviler Muharrem aynda 12 gn oru tutarak bu olay ve Hz. Hseyini inan ve ibadetlerinin bir paras haline getirdiler. Burada 7 ulu Alevi ozanndan biri olan Pir Sultan Abdaldan bir rnek grelim: Pir Sultan Abdalm ellerim bal Yezidin elinden cierim dal Muhammed torunu Alinin olu Su imeyip ehit olan Hseyin Hasann akna klardm zar ah Hseyin yolumuzun serveri Alemin carisin cenab var Bizi dergahndan mahrum eyleme Zalimin zulmne kar kmamak, mazluma yaplacak en byk, ktlktr. Ben zalimlerle birlikte varlk iinde yaamay alaklk sayarm. Zalime kar gelerek bulacam lm ise ycelik sayarm. Ben ldkten sonra bam dik gmn, asrlar sonrada bir dik baa rastladnzda beni hatrlayn (Hz Hseyin) Zalimlerin zulm bizim gzmz ya eyledi, (Ali) Hseyin ak, nammz byle KIZILBA eyledi.. 34

14. Ehli-Beyt114 ve 12 imam sevgisi

Alevi-Bektailerde Ehl-i Beyt sevgisi nemli bir yer tutar, deyi ve toplantlarda dile getirilir. Ev halk anlamna gelen Ehl-i Beyt terimi Alevilerce, sadece Hz.115 Muhammed, Hz. Ali, Hz. Fatma ve oullar Hasan ile Hseyin iin kullanlan 5li bir terimdir. Alevilikte ki Ehl-i Beyt anlay, slamda bilinen Muhammedin dier eleri ve ev halkn vs. kapsamaz. Zaman ierisinde 12 imamlar da kapsayan geni bir anlam kazanmtr. Kuranda ura Suresinin yirmi nc ayetinde Peygambere hitaben Sevgili Resulm Muhammed buyur ki: Ben bu tebliime karlk olarak Ehl-i Beytime sevgiden baka bir cret istemiyorum... ifadesi yer almaktadr. Ehl-i Beyt, Peygamberin en yaknlar ve soyunun devamclar olmalar bakmndan nem tamaktadr. Ehl-i Beytin stnlklerini vurgulayan pek ok hadisi bulunmaktadr.

Oniki mam Sevgisi

Kendisine uyulan kii, nder anlamna gelen imam kelimesi geni anlamyla din ilerinde toplumun uyduu kimsedir. Alevi-Bektailer, Hz. Muhammedin Veda Haccndan dnerken Gadir Hum denilen yerde, Hz. Aliyi, Allahn emriyle mminlere imam ve halife olarak setiine ve onun, Oniki imam geleceine ve son imamn da Mehdi116 olacana ilikin hadisleri olduuna inanrlar. Aleviler Hz. Ali ile Hz. Fatmann soyundan gelen Oniki mamlara, soyuna Hz. Hasandan gelenlere erif117, ve Hz. Hseyinden gelenlere ise seyyid118 terimini kullanmtr. Alevi inancnda Oniki imamlar stn ve kutsal niteliklere sahip insanlardr. Onun grevi insanlara rnek olmak, doruluk ve gzel ahlak simgesi olmaktr. Alevi-Bektai inancnda Oniki mama ballk, deimez bir itikad olarak gnmze ulam, edebiyatta youn bir ekilde ilenmitir. 12 imam-l anlaylar birok slam ncesi (in, Hint, Msr, Smer, Hitit inanlarnda) Yahudilik ve Hristiyanlkta da grmek mmkn. 12 imamlarn nerede ise hepsi, ve onlarn evlatlar sosyal ve inansal sebeplerden dolay hakim snf ve onlar slam anlayna kar olup isyan ettikleri iin bu otoriteler tarafndan katledilmilerdir. Yazar smail Kaygusuz Aleviliin douu adl kitabnda, 12 imam ve evlatlarnn, hakim slam anlayna kar verdikleri mcadele ve blgedeki dier inan ve sosyal hareketlerle nasl kaynap, bugnk bildiimiz Aleviliin 12 imam Ehli-Beyt sevgi ve balantlarna somut rnekler vermektedir. 35

Oniki mamlarn anld kutsal deyiler dvazde imam veya halk dilinde ksaca dvazimam119 olarak adlandrlmaktadr. Cemlerde saz eliinde dvazimam sylenirken saygyla dinlenir ve imamlarn ve ulu hak aklarnn ad getiinde, sa el kalbe, dudaa ve bele gtrlerek; zmden, szne balym anlamnda (el, dil, bel) niyaz edilir. Oniki mamlarn adlar srasyla u ekildedir: 1-mam Ali (599-6819 - 2-mam Hasan (624-670) 3-mam Hseyin (625-680) - 4-mam Zeynel Abidin (658-713) - 5-mam Muhammed Bakr (676-733) - 6-mam Cafer-i Sadk (699-766) - 7-mam Musa Kazm (745-799) - 8-mam Ali Rza (765-818) - 9-mam Muhammed Taki (811-835) - 10-mam Ali Naki (829-868) -11-mam Hasan Askeri (846-874) - 12-mam Muhammed Mehdi (869- )
Muhammet Alinin asln sorarsan Ta Muhammet ismi ba ile geldi Eer Hakk z kalbinde ararsan Hatice Fatima ka ile geldi. Gzde bir nokta var Ali bilesin Fehm ed ki Hakk kendinde bulasn Cavidan ilminden haber alasn Hasanla Hseyin hu ile geldi. Kirpiktir Zeyneldir secdeyi klan Bakrdr burundan kokuyu alan Caferdir yznde balkyp duran Yedi hat stnde be ile geldi. Byktr sakaldr Kazm- Rza Duda Takiden derisin dze Az suyunu Nakiden sze Hasan el Askeri diile geldi, Dilde syleyen Mehdidir meer Mmin mslm onun vasfn eyler Sdkna aranlarn kalbine doar Ah eder dedesi ya ile geldi Mnkir mnafk bu srra eremez, Aldanr karaya fehmine varamaz Hakikaten arar Ademde bilmez Dolar mescide bo ile geldi, Fedayi arr Settar el Gafur, Ademi hak bilmeyen mutlaka kafir Adem deil midir hatem-l mhr Bu sevda serime cu ile geldi.

36

15. Hac Bektai Veli ve felsefesi

Hac Bektai Velinin (HBV) doum tarihi kesin olmamakla birlikte, 1271 ylnda Sulucakarahyk yani bugnk Hacbekta ilesinde hakka yrd bilinmektedir. HBV, baz kaynaklara gre Ahmet Yeseviye dayandrlan ve Trkistan ve evresinde yaygn olan Yesevilik tarikatna mensup Lokman-i Perendenin rencisi bir dervii olarak gsterilse de, tarihi olarak onun rencisi olmas mmkn deildir. Hnkar ve yoldalarnn, Mool kuatmasndan nce 12 yalarnda Horasandan ayrlp, Hasan Sabbahn Alamut Nizari devleti kalelerine snp orada eitim alp, yetitii, ve oradan Amasyaya gelerek Baba lyas ve Baba shakn ynettii Babai Halk hareketinde yer ald, tarihi verilerce kantlanmtr. Tarihin derinliklerindeki birok inan ve kltr iinde barndran Alamut okulu, blgedeki halk kltr ve inanlarnn n planda olduu bir tarikat yaplanmas olarak gelimitir. Bu inan yaplanmasnda kadn-erkek ibadet, mzik ve semah (dans) vardr. Bu inan ekolu HBV, Sar Saltuk, Karaca Ahmet gibi erenlerce Anadoluya tanmtr. Onun felsefesinin temeli halk kltr ve inanlarna dayanan evrensel eler ieren hmanist bir dnce sistemidir. Onun bu hmanist anlay erevesindedir ki, Hurremi, Karmati ve yaad ada Ahilik, Kalenderilik, Haydarilik gibi pek ok oluumu Alevi-Bektailik bnyesinde eritmitir. Hac Bekta Velinin felsefesi halk dil ve kltr temeli zerinde kurulup gelimitir. Zamannda okumu kesimlerde ve devlette resmi hakim dil olan Arapa ve Farsa hakimiyetine kar, HBV ve onun evresindeki erenler halkn ana-dilini kullanmay, bu dille onlara seslenmeyi ve iirlerini bu dilde yazmay tercih etmilerdir. Onun dil konusundaki hassasiyetini, onun ekolnde yetimi Yunus Emrenin ve dier halk ozanlarnn iirlerinde grmek mmkndr. amzn ulu Alevi ozanlarndan Ak Mahzuni erif 120 slamn Arapa dayatmasn eletirmi ve bir iirinde : Allah Trke bilmiyor mu? ngilizce Franszca size hitap klmyor mu?? Diye sorgulamtr. Alevilikte cem ve dier tm ibadetler halkn anadilinde yaplr. Bu felsefede drstlk esast. Bu ilkeye kar gelenlere eitli yaptrmlar uygulanr ve toplumun dna itilirlerdi. Sosyal adalet ve bar Hac Bekta felsefesinde bu ekilde korunuyordu. Onun felsefesinin en nemli yan, insan sevgisine dayal olmasdr. yle ki dil, din ve rk ayrm gzetilmeksizin btn insanlarn eit olarak sevilmesini esas alr. 37

Bu konuda HBVnin u sz ok tannmtr: Dili, dini, rk ne olursa olsun, iyiler iyidir. HBVnin felsefesi kadn erkek eitliine dayanr. Kadnlara byk sayg gsterilir. badete ve baka her trene (cem semah vs.) kadnla gidilir. Kadn sosyal hayattan dlanmaz onun iindedir. Kadn korumak iin, hakl bir sebep (aldatma, hrszlkla geim salama, iddet kullanma) olmadka boanmay uygun grememitir. Miras hakkndan kadn da, erkek gibi eit olarak yararlanr. Hac Bekta Velinin felsefesinde tasavvufi eler vardr. Tasavvufta ama Tanrnn srrna erimek ve onunla bir olmaktr. Bu amaca erimenin yolu ise Tanrsal aktr. Ak, her eyde Tanrnn gzelliini grr. nsan bu gzelliin bir parasdr. Tanr, insan yaratrken kendi nurunu ve gzelliini (cemalini)121 ona vermitir. HBVnin felsefesi bilim ve sevgi, sayg zerine kuruludur ve Alevi Bektailiin temel etik kurallar, HBVnin 4 kap, 40 makam retisinde toplanmtr. Bekta isminin 5 be-tatan geldiine veya ilgisi olduuna inanlr. oban olarak bakt hayvanlar kendisinin yemediini, kad karsnda ispat etmesi iin ahit istenir. HBV, gkte hava-gne, yerde su-toprak ve tm canl mahlukat ahidim der. O an yer gk sallanr, mahkeme heyeti korkar, bunun zerine, Hnkar hava, ate, su, toprak ve canllar temsilen 5 ta gelsin yeter der ve keif yerinde 5 ta belirir. Bu 5 Betalar bugn Hacbekta kasabasnda Alevi toplumunun nemli ziyaret yerlerinden biridir. Aleviler iin Hnkar Bekta Sereme122 suyun badr, Anadoluda bu YOL ve inan Onun tarafndan yaplandrlm ve Onun yolundan giden ulularca, bir ok kltr, bir kazanda kaynatlmtr. HBV inanta soy geleneini kaldrm; Soyumdan deil, yolumdan gelen bu yolun yolcusudur demitir. badetinizi dizinizle deil znzle, ve ana-dilde yapn. Kadnlar okutun. limden gidilmeyen yolun sonu karanlktr. Okunacak en byk kitap insandr demi. Kadnlara her alanda, cem yrtme dahil rnek Kadnck Ana123 eitlik getirmitir ve bir deyiinde yle buyurmutur:
Erkek dii sorulmaz muhabbetin dilinde Hakkn yarat her ey yerli yerinde Bizim nazarmzda kadn erkek fark yok Eksiklik, noksanlk senin grlerinde

HBV bu ekilde, kkten bir reform getirerek slam eriat kurallarn kaldrm, bilim, insan sevgisi, akl mantk, sayg, sosyal adalet, hak ve eitlik ilkelerini esas alarak, bugnk Alevi-Bektai inan ve retisinin temelini atp, kurumsallatrmtr. 38

16. Alevilikte ibadet ve cem gelenei

Cem szcnn Trke karl toplamak, bir araya gelmek (birlik) demektir. Alevilerde Cem tam bu anlama uygun olarak yzyllarca, Alevileri bir arada tutan sosyal bir dayanma kurumu ilevi de grmtr. Cem Alevilerce Hak-Muhammed-Ali Divan olarak adlandrlr. Alevilerin ibadetlerinin temeli Cem trenlerine dayanr. Ayrca Cem, Alevilikte en nemli dinsel trenin (ibadetin) ad olmann tesinde ilevlere de sahiptir. Cemde ibadet halka eklinde yaplr. Cemdeki halkada esas olan Buyruktaki ifadeyle niyazdr, Hakka dua etmektir. Cemin deiik versiyonlar, deiik blgelerdeki Alevi-Bektai topluluklar arasnda Aynl Cem, Ayin-i Cem, Cem yini, Abdal Musa Kurban, Birlik Cemi, Dardan ndirme Erkan124, Koldan Kopan Erkan, Ali Cemi, Grg Cemi, eri Kurban, krar Cemi, gibi adlarla da anlmaktadr. Krsal kesimde k aylarnda, zellikle Perembeyi Cumaya balayan akamlar Cem tutulurdu, bugnn ehir ve Avrupa koullarnda cemler hafta sonu ve tatil akamlar yaplmaktadr. Cem Kurumunun ierii sadece dinsel deildir daha kapsamldr. Geleneksel krsal Alevilikte Cemler dinsel, eitsel ve hukuksal ilevlere sahip olmulardr. Geleneksel gre gre, Alevilikle ilgili temel toplumsal kurumlarn tm olduu gibi Cem ibadeti de Hz. Muhammed ile Hz. Ali zamanndaki Krklar Cemine dayanmaktadr. Byk Alevi ozanlarnn Cemin Krklar Cemine dayandna ilikin de birok deyileri bulunmaktadr. Cem kurumunun kkeni geleneksel bak asyla Krklar Cemine dayanlarak aklanmaya allsa da, tarihsel ve sosyolojik veriler baka unsurlarn da dikkate alnmasn gerektirmektedir. Anadoluda bugn yaygn olan saz125 gelenei, kadnl erkekli trenler ve bu trenlerde yaplan semah ad verilen dinsel danslar gibi Cem kurumu da slamiyet ncesi geleneklerin slam sonras deerlerle yorulmasna dayanmaktadr.

39

Resmi otorite ve inan Alevi-Bektailii resmen kabul etmeyip yasaklad iin Alevilik zamanla ie dnk kapal bir inan olmu, hakim evreler Alevilik ve Cem riteline ynelik kmseyici ve ahlak dlk ykl birok kulaktan dolma sylentinin ki, bu Snni halk arasnda mum snd sz ile ifadelendirilir -varl da bilinmektedir. Alevi olmayan gruplarca Alevilerin farkl bir inanc olduunun reddedilmesi, bu trenin Alevi olmayanlarca izlenememesi sonucunda Cemlerdeki ileyiin bir trl anlalamamas aslsz nyarglarn ortaya kmasna neden olmutur. Alevi cemlerinde yaklan mum (erag) tanr nuru, , bilim ve aydnlanmay sembolize eder. Ve cem de mum yakp sndrlmez. era uyandrmak, cem sonunda da era dinlendirmek denir. Tanr nuru daimdir ne yaklr, ne sndrlr. Alevi kelimesi sembolik olarak bu nur/ temsil eder. Bu nedenle era uyarma, dinlendirme denilir. Cem kurumunun dinsel ilevi n plandadr. Aleviliin temel ibadeti bu yolla icra edilir. Cem kutsal bir riteldir. Cemdeki ileyiin temeli Hz. Muhammed ve Hz. Alinin de katld Krklar Cemi ile atlmtr. Cem, Alevinin inancn oluturan dzenli bir ibadeti olmaktadr. Bu ibadet uygulamas Alevi retisinin en nemli unsurudur. Cemlerdeki dualar, ceme katlanlarn anadilinde (Trke, Krte, Zazaca vs.) yaplr. Fakat dedelerin ve ah Hatayi, Pir Sultan, Kul Himmet gibi byk ozanlarn arlkla Trk kkenli olmas dolaysyla dua ve deyilerin younlukla Trke okunduu grlmektedir. Cem kurumunun bir dier yn de sosyal ve eitsel ilevleridir. Sosyal dayanmay salamasnn yansra, orada gerekletirilen ritel ve anlatlanlar inanca, tarihe gndelik yaama ilikin bilgiler de iermektedir. Dolaysyla Cem toplumsal yaplar gerei baka eitim kurumlarndan yoksun bulunan Aleviler iin srekli bir eitim kurumu ilevi grmtr. Geleneksel ky yaplanmasnda bulunduklar toplum iinde nispeten daha eitimli ve bilgili olan Dedeler Cemlerdeki sunduklar bilgilerle uzun sre bu eitsel ilevi yerine getirebilmilerdir. Cemde taliplerin sorup bilgi alveriinde bulunduu bu blme muhabbet denilmektedir. 40

Hak Muhammed-Ali Meydan ve lmeden nce lnen yer olarak da nitelenen Cem Meydan her ynyle kutsal klnmtr. zellikle Dedeler taliplerini126 ziyarete ktklar zaman Cemler genellikle u kiilerin evlerinde yaplabilirdi: 1. Oniki Hizmet sahiplerinden birinin veya varsa dikme Dedenin evinde, 2. Kyn ileri gelenlerinin birinin evinde 3. Belli yatrlar ve ocaklarn bulunduu yerlerdeki meknlarda. Pir/dede genellikle bu Cem yaplacak evde konuk olurdu. Ancak Dedenin konuk olaca ve Cem yapaca bu evin Cem yaplabilmesine uygun bir odaya sahip olmasnn yansra daha nce ifade ettiimiz zere ev sahibi aile de titizlikle seilirdi. Bu aile bireylerinin dkn olmamas, kap komularyla sorunlu olmamas, lokmasnn127 yenebilmesi, o kyde sevilen bir aile olmas gibi nitelikler aranrd. Aksi taktirde Dede o evde kalamaz Cem yapamazd. nk Cemin temel amac ideal insann zellikleri olan eline, diline, beline ve ana, iine, eine sahip olmak eklinde zetlenebilecek doruluk ilkelerinin toplulukta yaatlmas, benimsetilmesidir. Dedenin blgeye geliinden Cemin yaplmas ve sonrasna kadar her aamada bu ilkelerin gzetilmesi amalanr. Avrupada Cemler varsa cem evi dernek lokalleri veya uygun kiralk lokallerde yaplmaktadr. Cem ibadeti biimsel anlamda oniki hizmetin128 yerine getirilmesinden olumaktadr. Cemde Oniki hizmet ve bu hizmetlerin ayr ayr sahipleri vardr. Her hizmet sahibi Cemdeki ileyi srasnda grevi ne ise onu yerine getirir. Her Alevinin ylda en az bir defa grgden (grg cemi)129 gemesi, hal ve gidiatnn muhasebesini yapmas, ikrarn tazelemesi ve gerektiinde topluma hesap vermesi genel kuraldr. Dedeler (Pirler) bu amala her yl dzenli bir ekilde kendilerine bal blgelerdeki taliplerini ziyaret ederler veya talipler dedeyi arrlar. Dedelerin bu ziyaretleri genellikle, sonbahar, k aylarnda olur. Dede bir yere geldiinde peyik130 (daveti) ad verilen bir kii ev, ev dolaarak cemaate/cemiyete131 Dedenin geldiini ve cem yaplacan taliplere haber verir. Cemevi cem treni iin hazrlanr. nceleri Cem treni genellikle cuma akam, yani perembeyi cumaya balayan gece yaplrd. Bugn daha ok hafta sonlar ve tatil gnlerinde cem yaplmaktadr. 41

Cemdeki oniki hizmet sahipleri ve grevleri u ekildedir ve her hizmetin inansal, sosyal, pratik ve sembolik anlamlar vardr: PR (Dede/Ana) cem trenini ynetir. Rehber, cemde grgs yaplanlara yardmc olur ve dedenin yardmcsdr. Gzc, cemde dzeni salar gelen gidenle ilgilenir. erac (Delilci), era (mumu) uyandrr ve meydann aydnlanmasn salar. Zakir, saz alarak deyiler syler. Sprgeci, her hizmetin sonunda, sprge alma grevini yerine getirir. Sakka, su datr, lokmalar yendikten sonra temizlik iin ibrik, leen, havlu getirir. Sofrac, kurban ve yemek ilerine bakar. Pervane132, Semahla ilgilenir. Peyik, cemin yaplacan herkese haber verir. zniki, cemevinin temizliine bakar. Kapc, cem yaplan yerin kapsnda bekler, cemin/ toplumun rahatsz edilmemesini salar. Yasal olarak Trkiyede Cem yapmak halen yasaktr. Bugn filen bu yasak krlm olsa da, yetkili gvenlik gleri yasaya dayanarak cemi durdurabilmektedir. 12 Hizmet sahipleri ve grevleri zetle u ekildedir. Peyik Cem ibadeti iin btn talipleri Pir, Rehber huzuruna davet eder. Bu daveti duyan canlar, musahipleri ile grr. Herkes evinde hazrlanp en gzel giysilerini giydikten sonra ev halk varsa musahibinin ev halk ile birlikte, belirlenen gn ve saatte Ceme gelirler. Cem treni, cemaat tarafndan grevlendirilmi yukarda adlar verilen 12 hizmet sahiplerince, dedenin ynetiminde, bir eit divan bakan gibi, belli bir dzen ierisinde yerine getirilir. Dede, cem yaplacak yerin ocak yannda nceden hazrlanm, ceme katlan herkes tarafndan rahata grlebilecek ve duyulabilecek yksek bir yerde oturarak cemi ynetir. Dedenin oturduu yer dede postu133 veya Pir postu olarak adlandrlr. Yannda dier dedeler veya zakir/aklar oturur. Baz blgelerde zakirlik grevini de dedeler yerine getirdiinden ayrca bir zakir bulunmaz. Toplulukla dedenin oturduu yer arasndaki meydann bir blm, hizmetler iin bo braklmtr. Semahlar burada dnlr. Hizmet sahipleri dedenin (karsnda) meydanda dara durarak, dededen dualarn burada alrlar. Musahipler, bu meydanda grlrler. Aleviler arasndaki syleyile geni anlamda Cem-meydan, dar anlamda ise bu meydan Hak-Muhammed-Ali-Meydan olarak adlandrlr. 42

Cem trenine dkn (sulu) olanlar alnmazlar. Ceme gelen talipler yzleri dedeye ve birbirine dnk olarak yz yze yani cemal cemale daire eklinde otururlar. Burada oturma halka eklinde belli bir dzen ierisinde minder, sedir veya sandalye de oturarak yaplr. Mazereti olanlar sandalyeye oturabilir. Ayrca bugn Trkiye ve Avrupada srf sandalyeye oturarak ta cem yapld grlmektedir. fade ettiimiz gibi oniki hizmet srasyla yerine getirilir. Her talip musahip grlmesinde dede, cemaatten razlk alr. Bu canlardan raz msnz? diye sorar. Cemde kurban hizmeti de grlr. Semah ve dualar (glbng) okunur. Cemde ileyi, dedenin ynetiminde ve dier hizmet sahiplerinin hizmetleriyle byk bir disiplin ierisinde yrtlr. Her hizmet sahibi grevini bilir ve eskiden genellikle belli aileler belli hizmetleri yrtmekteydi, bugn kimin hangi hizmeti yapaca cem ncesinden (derneklerde) belirlenmekte. Dede her yl bu ekilde gemiteki Cem trenlerinde verdii yola ilikin kurallarn, derslerin ve tlerin uygulanp uygulanmadn denetleme amal hizmetlerde bulunmak iin topluluu toplar, Cem ibadetini yrtr. Cem ierisinde saz ve sz birliktedir. Alevilerin byk sayg ve sevgi besledii yol ulularnn ve yola ilikin kurallarn ilendii ah Hatayi, Pir Sultan ve Kul Himmet gibi ozanlarn deyileri Dede veya zakir/ak tarafndan saz eliinde sylenir. Saz/sz, Alevilerce telli Kuran olarak adlandrlr. Szl gelenein hakim olduu bu topluluklar, yola ilikin bilgi gereksinmelerini, kitaplardan veya belli eitim kurumlarndan deil, saz ve sz birlikteliinin n planda olduu bilgili bykler ve pirlerden salamaktadrlar. Bu ekilde cem ibadeti adeta ok ynl bir toplu eitimin mekanizmas grevi grmektedir. Yllk grgden geen talipler, ayn zamanda daha nce yapt hatay bir daha tekrarlamamak zere kendilerine ve topluma kar sz verirler. Grgden getikten sonra manen temizlenmi olurlar. Ancak bundan sonra Ceme katlanlar, grg-sorgudan geerek temizlenmi olanlarn kurban lokmasn yiyebilirler. Erenler cemine her can giremez. Edep ile erkan yol olmaynca.
(Ali Ekber iek)

43

Cemde sralama
zet olarak CEM ibadetlerimiz aada verdiimiz sraya gre yaplmaktadr. 1- Oniki Hizmet sahipleri Cemde gerekli ara ve gereleri tamamlarlar. Peyik canlar belirlenen gn ve yerde Ceme arr. 2- Cemaat, Cemevinde toplanr. Beraberinde getirdikleri lokmalar ile dara durup Rehber den dua alrlar. 3- Pir (dede), usulnce Cemevine girip, cemaatten cemi ynetmek iin izin/desdur alp, postuna oturur. 4- Dede, canlara eitici bir konuma yapar. 5- Zkirler, sazla deyi alp syler. 6- Sprge(car)134 alnr, hizmet duas verilir. 7- Post (seccade) serilir, hizmet sahibi 4 kesi ve ortasna (5lere) niyaz eder, hizmet duas verilir. 8- Dargnlar bartrlr, sorunlar zmlenir, grg yaplp, canlardan rzalk alnr, ortak cem duas verilir. 9- Oniki Hizmet sahipleri deyile meydana arlr, halktan onay alnr, dualar verilir. 10- era duasn okuyup delil (mum) uyandrlr, hizmet duasn alr. 11- Tezekr (ibriktar) tarkat abdesti aldrr. Bir bayan ve baydan oluan hizmet sahipleri, nce bay bayann eline su dker ve siler, ardndan bayan baya ve ikisi sembolik olarak srada oturan 12 kiinin eline birka damla su dkp havlu ile silerler. Dara durup pirden, hizmet dualarn alrlar. 12- Kurban ve lokmalarn dualar verilir. Varsa kesilen kurban veya gelen lokmalardan tadmlk bir tepsiye konur, lokma ve kurban verenler meydana gelip, hizmet sahibi ile birlikte duasn alrlar. Hazrsa bu tadmlklar datlr desdursuz yiyene burada sembolik ceza kesilir. 13- Dede, yol-erkn konusunda canlara bilgi verir, varsa sorular cevaplar. 44

14- Gerekirse ksa bir dinlenme aras (mola) verilir. 15- Cem mhrlenir. Kimse ieri girip dar kmaz. Canlar birbirine (yanlarndakine) ardndan Hak iin meydana niyaz (secde) 135 eder. 16- Dvazimam okunur. (niyaz edilir) 17- Tevhd ekilir (hakkn birliini ieren deyiler okunup sylenir. (niyaz edilir) 18- Miralama okunur, Krklar Semah yaplr. Cemdekiler miralama deyiinde geen konulara gre, kalkp oturma, selamlama vs. hareketleri yaparlar, yeri gelince kadn erkek 40lar semahna kalkarlar, deyiin bitiminde semahlara (Pervane) hizmet duas verilir. 19- stek semahlar yaplr. (Bu blmde isteyen canlar semah dner) 20- Sakka suyu, erbet vs. iecek datlr, hizmet duas verilir. 21- Mersiyeler okunur. (Kerbala ve mam Hseyini konu alan deyiler okunur. 22- Lokma ve Kurban(Sofra) hizmeti sunulur. Lokmaclar lokmalar (yemekleri) datr. Ve; Elimde yoktur hokka terazi, herkes odlumu hakkna raz.. diye 3 defa seslenir. Dede hizmet ve desdur (yemek yiyebilirsini) duas okur. 23- Lokmalar yenilip sofra duas edildikten sonra Dede Oturan duran,Pir-i pircivan, kovsuz kaybetsiz, evine varan duas verir. (Bu duadan sonra isteyen gidebilir, veya kalp cem sonrasnda muhabbet edebilir. 24- Bundan sonra da u hizmetler yerine getirilir: Sprge alnr, post kaldrlr, Oniki hizmet sahiplerinin duas verilir, era dinlendirilir ve cem ibadeti sona erer. Yresel baz deiiklikler olmakla birlikte genelde cem bu ekilde yrtlr. Cem trenleri bugn, eskiden sahip olduu ilevlere oranla daha dar ileve sahiptir. Yeni sosyo-ekonomik yap ierisinde cemler zellikle inan, ahlak, ilevini srdrmektedir. zellikle halk mahkemesi denilen hukuksal boyutu artk sadece arabuluculuk bartrma dzeyinde yrtlmekte, gerisi resmi adalet sistemine braklmtr. Gnmzde Cemler kentlerde, ya msait bir evde, ya bir salonda, ya da Cemevlerinde yaplmaktadr. 45

Alevi-Bektailerde sosyal disipline aykr davranlar topluluk hukuku erevesinde zmlenmekte ve bu da cem srasnda btn cemaatin huzurunda onlarn da kararn oluumuna katklar ile olmaktadr. Kendilerinden ikayeti olanlar cemde bulunan canlar hakl grrlerse, ikayet edilenler onlar raz etmek zorundadrlar. Kimseyle ksl, dargn ve kavgal kalamazlar. Birine haklar getiyse, yada bakasnn hakk kendisinde kaldysa hesaplar ve helallik (rzalk) alr. Barmadka grgleri yaplmaz. Eer borlar varsa grgden nce denir veya bir zme kavuturulur. Dknler yani haksz yere keyfi olarak eini boayan, haram kazan salayan, yalanc ahitlik yapan, nefsine hakim olmayan, hrszlk yapan, adam ldren, insanlara zarar veren, komusunu inciten, emekinin ve yetim hakk yiyenler vs. Ceme alnmazlar. Bylece Ceme katlanlar zararl insanlardan, yaramazlardan arnm olur. Bir Alevi iin en byk ceza Ceme alnmamaktr, toplumdan tamamen dlamaktr. Bu ceza (mr boyu dknlk) insan tanrsal sayld iin, kasten insan ldrene verilir. Yukarda saylan dier sular ileyenlerin Ceme alnabilmeleri ve yeniden toplum tarafndan kabul ancak bu sulardan toplum huzurunda beraatlar ile olanakldr. Zamanla dknlk kurumu eski etkisini yitirse de sembolikte olsa sosyal ve etik, kiisel selv-kontrol olarak etkisini srdrmektedir.

17. Musahiplik kurumu ve cemi

Alevilikte 2 evli iftin, (baz blgelerde ergenlik anda 2 gencin) cemde pir ve toplum nnde, sz verip yol kardei olmalarna musahiplik denir. Musahiplik Kurumu Aleviliin temel kurumlarndandr. Ayrca Anadolunun deiik blgelerindeki Alevi gruplarda musahiplie ilikin ritellerde de baz farkl uygulamalarn olduu da sylenebilir. Arapa kkenli musahip szc biriyle sohbette bulunan, konuan, paylaan muhabbet eden anlamna gelir. Musahiplik, kan ba haricinde sonradan kurulan bir akrabalk trdr. Alevilikte musahip olan kiiler kardeten daha ileri saylrlard. 46

Musahiplik ile eanlaml olarak ahiret kardelii, yol kardelii, ikrar verme, kardelik tutma deyimleri de kullanlr. Eskiden her Alevinin bir musahibi olmas gerekir ve musahipsiz hibir merasime girilemezdi. Gnmzde musahiplik kurumunun zayflamasna paralel olarak onunla balantl bu uygulamalar da zayflamtr. Musahiplerin ikrar ald cemler, Dedelerin nemli ilevlerindendir ve toplumsal nemi byktr. Aleviliin temel kurumlarndan olmas nedeniyle Buyruklarda musahiplik konusuna byk yer ayrlmtr. Musahiplik kurumunun sosyal ilevi byktr. Musahipler btn yaamlar boyunca karlkl yardmlamakla ykmldrler. nansal yolla gerekleen musahip kardelik, koullar dikkate alndnda aile bann salad kardelikten daha ileri ve gl bir ba kurmaktadr. Musahiplik, taraflara uyulmas zorunlu ar koullar yklemektedir. Musahip olabilme ya konusunda kesin bir snrlama yoktur. Ergenlik ana girmek, akl-bali olmak yeterli saylmaktadr. Tahtaclarda musahip olacaklarn mutlaka evli olmalar gerekirken, bunun dier Alevi gruplarnda byle olmad grlmektedir. Musahiplik kurumunun kkeni nereye dayanmaktadr. Bu kurumun kkenine ilikin farkl yorumlar yaplmaktadr. Bilim evreleri ve szl kltre dayanan Aleviler farkl yaklamlar sergilemektedirler. Bilim evrelerinde musahipliin eski Trk topluluklarndaki geleneklerin devam olduu ynnde bilgiler verilmektedir. Ayrca Ahilikle balantl olduu ynnde de grler vardr. Ahiliin daha sonra Alevi-Bektai topluluklar bnyesinde erimesinin doal bir sonucu olarak da bunu doal karlamak gerekir. Alevi Buyruklarnn iinde yer alan ftvvet-nameler de Ahilikle Alevilik arasndaki ba ortaya koymaktadrlar. Aleviler arasndaki geleneksel inana gre ise musahip tutma gelenei Hz. Muhammed ile Hz. Alinin birbirleriyle musahip olmalarna dayanr. Alevilerin kutsal kitaplarndan Buyruklarda da olay bu ekilde aklanmaktadr. Anadoluda karde ocuklar arasnda bile evlilik olanakl olduu halde, musahiplerin ocuklar arasnda evlenmenin yasak olmas musahiplik bann olduka nemli olduunu gsterir. Buyrukta da musahibin kznn musahibin oluna dmedii, yani evlenmenin olanakl olmad belirtilir. Musahiplik denkler arasnda yaplmaldr. 47

Ancak alan aratrma-larmzda grdmz zere bu kurumun yine sosyal yararlar gzetilerek ve sosyal dengeyi salamak amacyla biri varlkl, biri fakir veya ayr meslekler den talip arasnda gerekletirildiine ilikin de birok bilgi edindik. Dier nemli Alevi toplumsal kurumlaryla ilgili olduu gibi musahiplik kurumuyla ilgili de tannm Alevi ozanlarnn birok deyii bulunmaktadr. Bugn artk bu kiisel musahiplik kurumunun ilevinin zayflad grlmektedir. Bunun yerine artk Alevi kurum ve dernek yeleri arasnda bir eit toplumsal musahiplik anlay yerlemekte.

Musahiplik Cemi u ekilde yaplmaktadr

Birbirleriyle Musahip olmak isteyenlerin ncelikle anne ve babalarnn da razln aldktan sonra, Rehbere bavurmalar gerekir. Rehber, bu kiileri komularnn ve cemaatin (kylnn) ayr ayr razln almaya gnderir. Herkesin razl alndktan sonra belirlenen bir Perembe akam musahiplik Cemi balar. Bata Dede, onun yannda baka bir Dede ve onun alt yannda Rehber olmak zere, Oniki hizmet sahipleri ve cemaat yerlerini alrlar. Daha sonra Rehber ayaa kalkar, musahip olacak canlarn belini balar, Dedeye niyaz edeler. Cem yaplan yere, oradaki topluma ve Cem ibadetinin kutsallna dayanarak meydanda secdeye kapanr, avu ileri yukarya gelecek ekilde kendi eline niyaz edilir. Sonra mride gider onun ve ardndan mrebbinin (yol gsterici retici) eline niyaz edilir. Cemaate doru da Cmlenizin niyaz der, niyaz olup ve cemaatteki yerini alrlar. Pir Cemde bulunan bilgili ve yal kiiler bata olmak zere tm cemaate bu kiilerin musahip olmalarna engel bir halleri olup olmadn Bir istekli var mdr? diye sorarak yle srdrr: Sevgili canlar! ........ adl can, ....... adl can ile Hak-Muhammed-Ali kavlince musahip kavline girmek istiyorlar. Siz bu kiileri tanyor musunuz? Bunlar Hak yoluna ikrar verebilir mi? Hak iin tanklk ediniz... Cemaat tanklk ettikten sonra Dede: Bu canlardan raz msnz? diye sorar. Cemaat de rzalk verdikten sonra Rehber, musahip olacaklarn boyunlarna tlbent takp, diz st kmelerini salar ve der ki: Baknz evlatlarm! Sizin arzu ettiiniz musahiplik kavli, byk kapdr. Bu musahiplik kavli nce Ali ile Muhammedden kalmtr. Bunun kadrini bilmeli. 48

imdi, birbirinize candan bal msnz? Birbirinizi seviyor musunuz? Bu ikrardan, bu imandan dnmeyesiniz. Senin kann benim kanm. Senin cismin benim cismim, kavline giriyorsunuz. Can candan, kan kandan, teni tenden, mal maldan ayrmayacaksnz. Ayracak 136 uraya olursanz, lanet olsun mu? Hazret-i Alinin Zlfikarna msnz? Yznz kara olsun mu? (Bunu kez tekrarlar). Musahipler Eyvallah! diye cevap verirler. Ondan sonra Oniki mamlarn adlarn anp: ...krarnz kadim ola, yznz ak ola. iniz salam ola. Hak-Muhammed-Ali yardmcnz, gzcnz, bekiniz ola. Bu ahidden bu peymandan (szden) dnmeyesiniz. Birbirinize muhabbetiniz daim ola. Hak Yoluna inancnz daim ola. Pirinizin, rehberinizin yoluna cannz feda ola. Yol kardelerinize riayetiniz ok ola. Banz devletli ola. Aznz tatl kala. Haramdan, zinadan, yalandan, kinden, kibirden, kahkahadan beri olasnz. Salkl, mutlu olasnz. Malnz arta, Hakka yaraya. ler, Beler, Krklar, Yediler, Erenler, evliyalar, aklar, sadklar, ayklar, uyanklar, Nesimi, Hatayi Sultan, Kzl Deli, pirim Hnkr Hac Bekta Veli bu ahidde, bu demanda ber-karar eyleye. Gerein demine h mmine ya Ali... ki can bylece musahip kardei olmu olur. Musahiplere btn grev ve ykmllkleri telkin edildikten sonra Eline Diline Beline sahip olmalar ihtar edilir. Aksi taktirde o topluluk ierisinde yaayamayacaklar sylenir. Bu kurallara uymann bir sonucu olarak: Bir Alevi toplumu (kynde) hrszlk, zina, isizlik, hakszlk, saygszlk ve benzeri toplumun su sayd kt davranlar en alt dzeydedir. Eer olursa, arlp, kendisinin cemaat huzurunda ant itii yani ikrar verdii anlatlr ve kendisinden Fahr-i Alemin, ah- Velayetin, bu yolun piri Hnkar Hac Bekta Velinin raz ve honut olmayaca... ona gzelce anlatlr, slaha sevk edilir. Musahiplik treninde On iki hizmet yerini alr, sazlar, semahlar, iratlar (aydnlatma) yaplr, lokmalar datlr. Musahiplik Cemi genelde bu ekildedir. Hasan ile girdim ceme Hseyin srrn deme Musahipsiz lokma yeme Aliye Selman olansn
(ah Hatayi)

49

18. Abdal Musa birlik cemi

Abdal Musa Alevi geleneinin nde gelen byklerinden olup, dergah Antalyann Elmal ilesi Tekke kyndedir. Alevi kylerinde yzyllardr uygulanan ve gnmzde kentlerdeki cemevlerine tanan bir dier gelenek de Abdal Musa Kurban veya Birlik Cemi olarak adlandrlmaktadr. Ylda bir kez k aylarnda dzenlenmektedir. Abdal Musa Cemi iin kyn ileri gelenleri toplanr ve zamann belirlerler. Bundan sonra baz kiiler grevlendirilir. Bu kiilerin grevi Cem ncesi hazrlklar yapmaktr. Bu hazrlklar Cem zamannn topluma iletilmesi, gerekli para veya yiyeceklerin toplanmas, kurban ve lokma hazrlklarnn yaplmas eklinde zetlenebilir. Bu tr ibadetlere maddi-manevi katlm bir Alevi iin byk nem tadndan herkes gnlnce gc orannda Abdal Musa lokmasna katkda bulunur. Abdal Musa Cemi nceleri Perembe gnn Cumaya balayan akam yaplrd, bugn herkesin katlabilecei uygun bir zamanda yaplmakta. (Alevilikte ibadetin yeri, zaman, ekli pek nemli deildir zden olmas nemlidir. Kurbanlar kesilerek kazanlarda etli pilav piirilir. Lokma hazr olunca halka datlr, yenmeye balamadan nce sofrac: Elimde yoktur terazi herkes hakkna oldu mu raz ? Diye sorar. Herkes lokma almsa Dede dua verir: Bismiah, Ya Hak- Ya Muhammed -YA Ali.. . Artsn eksilmesin, tasn dklmesin. Yiyenlere nur-u iman ola. Hastalar ifa bula. Mminler ad ola. Mnafklar berbad ola. Birler, ler, beler, yediler. Oniki mamlar, Ondrt Masum- Pakler, Onyedi Kemerbestler, Krklar, Seksen bin Rum Erenleri, Doksan bin Horasan Pirleri, yzbin Gaip erenleri,137 Hak-Muhammed-Ali, Pirimiz Hnkar Bektai Veli, Abdal Musa Sultan kurbanlarmz kabul eyleye. Ziyan keder vermeye. Dilde dileklerimizi, gnlde muratlarmz ihsan eyleye. Geree h... Cem iin getirilen eitli yiyecekler, lokmalarla birlikte sras geldiinde topluma datlr. Duadan nce destursuz lokma yiyenler meydana arlp, rnek bir sonraki ceme kurban kesmesi, derneine veya bir hayr kurumuna yardmda bulunmas cezas verilir. (Bazlar yadmda bulunmak iin bilinli olarak lokma yer.) Dargnlar varsa bartrlr, topluluun sorunlar da grlr. Ve 12 hizmet yrtlr. 50

Aleviler arasnda, Abdal Musa Cemi yapld zaman, kyde her ynden bolluk olacana, dileklerin kabul olacana, bir felaket olmayacana inanlr. Abdal Musa Ceminin bir dier ad olan, Birlik Cemi onun toplumda birlik ve beraberlii salama ilevini de aka gstermektedir. Dier Alevi ibadetlerinde de olduu gibi bu ibadetin de sosyal ilevi bulunmaktadr. Sadece ibadet yaplm olmakla kalmayp, toplumun iinde varolan kk-byk sorunlar da bu srada zmlenmektedir. Bu durum o toplumun salkl i yapsn koruma ve srdrebilmesinde nemli rol oynamaktadr. Bugn Alevilerin ounluu kentlerde yaadndan Abdal Musa Cemleri, Cemevlerinde byk kitlelerin katlmyla gerekletirilmektedir. Bunun dnda her yl, 6-7 haziran tarihlerinde Antalyann Elmal ilesi Tekke138 kynde Abdal Musa enlikleri yaplmaktadr.

19. Sultan- Nevruz 21 Mart

Her yln 21 Mart gn Sultan Nevruz139 olarak adlandrlr ve bugn yaplan ceme de Sultan Nevruz Cemi ad verilir. Bugnn Aleviler bakmndan eitli anlamlar bulunmaktadr. Bunlardan en nemlileri bugnn Hz. Alinin doum gn ve bahar balangc olarak kabul edilmesidir. Alevilie adn veren Hz. Alinin doduu gn ve doann uyanmas yani insan iin yaamsal maddelerin retimi iin gerekli koullarn olumaya balamas anlamna gelen baharn balangcnn nemi byktr. Bu iki nemli olayn gerekletii Sultan Nevruz gn bu nedenle bir bayram ve sevin gn olarak benimsenmitir. Deiik yrelerde bugn kutsamak zere eitli dinsel veya folklorik etkinlikler gerekletirilmektedir. Bir ok Ortadou / Asya halklarnda Nevruz yeni gn/ yl veya kurtulu gn olarak kutlanr.. Sultan- Nevruz gn halk, genelde darda (veya Cemevinde) toplanr. Bugnn nemine atfen bir cem ibadeti gerekletirilir. Cemin sonunda Nevruz atei yaklp, lokmalar piirilir, erbetler ve st datlr. Pir Sultanm eydr erenler cemde Akar emim yas her dem bu demde Muhabbet Atei yanar sinemde Hikmeti erince Nevruz Sultann 51

20. Matem orucu ve Aure gn

Muharrem140 hicri takvimin birinci aydr. Muharrem aynn onuncu gn slam ncesinde de kutsal saylarak oru tutulmaktayd. Alevilerce Muharrem orucunun anlam ise esas olarak 10 Muharrem 61 Hicri (10 Ekim 680) gn Emevi141 Halifesi Yezidin142 emriyle Hz. Muhammedin torunu ve Hz.Alinin olu mam Hseyinin Kerbelada ehit edilmesine dayanmaktadr. Bu olay srasnda Hz. Hseyinin ailesi ve taraftarlarndan 72 kii de Yezidin ordusunca acmaszca katledilmitir. Bu gelime tarihte Kerbela Olay olarak bilinmektedir (bak 13. blm). Aleviler, bu ac olay Oniki mamlar ve daha sonra katledilen Alevi ulular ile de btnletirerek, 1 Muharremden balamak zere oniki gn oru tutarlar. Buna Matem Orucu da denilmektedir. Oru sresince su iilmeden, sulu ieceklerle yetinmek, hayvan kesilmemesi, dn, elence yaplmamas vb. gibi uygulamalar mam Hseyinin matemini simgelemektedir. Yine oru gnlerinin akamlarnda Dedelerce Kerbela Olayn konu alan Fuzulinin Saadete Ermilerin Bahesi gibi kitaplar okunur, Alevi ozanlarnn Kerbela Olayn konu alan hznl deyileri ki, bunlar mersiye143 olarak adlandrlr, okunur. Bu orucun sonunda Aure gn yaplr. O gn en az 12 yiyecekten piirilen Aure tatls da mam Hseyinin olu mam Zeynel Abidinin144 Kerbela katliamndan kurtulmas ve Hz. Ali soyunun ondan srmesinden duyulan memnuniyeti ifade etmektedir. Etli pilav ve Aurenin topluma datlmas orucun bitiminde yani onikinci gn akam veya onnc gn yaplmaktadr. Bu nedenle bugne Aure Gn de denilmektedir. Bunun dnda Aure ile Nuh peygamberin Nuh145 tufan srasnda yedii son yemek, ve baka inanlarla da ilikiler kurulur. Bugn Matem gn geldi Ah Hseyin vah Hseyin Senin derdin barm deldi Ah Hseyin vah Hseyin Kerbelann yazlar ehit dm gazileri Fatma Ana kuzular Ah Hseyin ah Hseyin 52

21. lm ve cenaze hizmeti (Hakka yrmek)

Alevilikte lmek, Hakka yrmek deyimi ile ifade edilmektedir. Alevilikte her eyin bir can/ruhu olduu ve her eyin aslna (tanrya) dnd, (ruh g) devriye inanc vardr. (Bak 3. blm) Alevilikte mkafat ve cezaya dayal bir ahiret cennet, cehennem inanc yoktur. Alevilikte murat/ama dnyada cennet, kamili, olgun insan olana kadar devriye edip, yaratanla btnlemek, hakkn varlna kavumaktr. Bu konuda yzlerce alevi deyii bulunmaktadr. rnek Yunus Emre; Cennet, cennet dedikleri - Birka kkle birka huri steyene ver sen onu - Bana seni gerek seni... Pir Sultan ise bir deyiinde. Cmlenin murad, dnyada cennet diyor. ldkten sonra ncelikle cenaze usulnce ykanr ve kefenlenir146. Cenaze merasiminde canlar cenaze etrafnda, ayakta cemal cemale halka (kble) olurlar, cenaze merasimini yrten Pir bir dua ile, cemaate Hakka yryen CAN iin haklarn helal edip etmediklerini sorup rzalk alr.. Olumlu yant aldktan sonra drt glbank okur. Ardndan cenazenin mezara konulmas ilemi gerekletirilir. Daha sonra halk mezar bandan ayrlrken Dede bir dua daha eder. lm gnnden sonra nc ve krknc gnler yemek verilir, dua edilir, dvaz- imam deyiler okunur. Krknda yaplan trene Dardan ndirme (krkn yapma) denir. Cem yaplr, mersiyeler okunur, len kiinin ruhu iin dua edilir. Ceme katlanlardan helallik istenir, borlar veya alacaklar varsa denir. Cemin sonunda Dede, Hakka yryen kiinin ruhunun ad olmas, hayrna verilen lokmalarn kabul olmas iin dua eder. Yemekler yendikten sonra Dede sofra duas verir: Bismiah, Allah Allah Nimet-i Celilullah, bereketi Halilullah, efaat Ya Resulullah. Bu gitti ganisi gele, Hak-Muhammed-Ali bereketini vere. Yiyene helal, yedirene delil ola. Kurban sahibinin kurban kabul ola. Hizmet sahiplerinin hizmetleri mam Hseyin Dergahnda makbul ola. Hakka yryen canmz xx...n ruh-u revan ad ola. Yatt yer nur, mekan cennet ola. Geride kalan yaknlarna sonsuz sabrlar vere. Hak erenler cemi cmlemizi saklaya, bekleye. Ar, ac, elem, keder gstermeye,, diye Dedenin duasndan sonra bu ekilde Dardan ndirme ve Cenaze hizmeti yerine getirilir. 53

22. Hzr orucu

Alevilikte Kul armaynca hz yetimez. denilir.. Efsanevi bir kiilie sahip Hzr Peygamber hakknda baka toplumlar arasnda olduu gibi Aleviler arasnda da birok menkbe bulunmaktadr. Hzrn zor durumda olan kiilerin yardmna yetitiine inanlr. Bunu anlatan Yeti Ya Bozatl Hzr gibi szler ska kullanlr. Alevi ozanlarnn deyilerinde de Hzr nemli yer tutar. Pir Sultan bir deyiinde Bozatl Hzr yle anyor: Ya hak desem kalksam yrsem Acep u dalar aamam mola Boz atl Hzr yolda eylesem Varp efendime demem mola Yine nana gre Hzr Peygamberin yoksul, yetim veya esir eklinde evleri gn pe pee ziyaret ettiine inanlr. Bu amala Aleviler arasnda 3 gn Hzr Orucu tutulur. Bu orucun her yln 1314-15 ubat tarihleri arasnda tutulmas yerlemi bir gelenek halini almtr. Hzr Orucu genellikle gn tutulur ancak Orta Anadoludaki baz Alevi gruplar arasnda yedi gn tutulduu da bilinmektedir. Ayrca Hzr-Cemide yaplr. Haksn, Hakkn varl Aydnlat bu karanl Zalime gster darl Yeti Ya Boz Atl Hzr.

23. Hdrellez bayram

Alevi-Bektailerin geleneksel bayramlarndan biri de Hdrellez Bayramdr. nana gre Hzr ve lyas Peygamberler skntda olan insanlarn imdatlarna yetiirler. Hzr Peygamberin karada, lyas Peygamberin ise denizde yardma muhta olanlarn imdatlarna yetitiklerine inanlmaktadr. Ayrca Hzr ve lyas ylda bir kez bir gl aacnn dibinde buluurlarm. Bunun 6 Maysta olduu inancyla bugn Hdrellez Bayram olarak kutlanmakta krlarda elence vs. yaplmaktadr. (Trkiyede sistemin, Deniz, Yusuf ve Hseyin nan ayn gn, 6 mays 1972 de asmalar tesadf olmasa gerek.) 54

24. Kurban - Lokma gelenei

Kurban inansal ve sosyal anlamlar bulunan, bir istek ve arzunun yerine gelmesi veya geldii iin, genelde bir hayvan (ko) kurban tlanp kesilip canlarla birlikte yenilen veya datlan, kkeni ok eski a ve inanlara dayanan, genelde btn inanlarda olan bir gelenektir. Mitolojik olarak; Adem oullarndan tahlc Kabil kendi kz kardei ile evlenmek istemesi zerine koyuncu Habil ile aralarnda tartma kar. Hakly haksz bulmak iin tanrya biri tahl, dieri ko adyor. Habil hakl grlp, ada ko kabul ediliyor. Kabil yine insafa gelmiyor kardei Habili ldrr. Ayrca brahim peygamber olu smaili ok sevier, tanr brahimi snamak iin sevgili olu smaili kendine kurban etmesini ister. brahim tam smaili kurban edecei srada kendisine bir ko iniyor, bunu kurban etmesi isteniyor. Dolaysyla, kurban ayn zamanda din, tanr adna insanlarn ldrlmemesi, nefsin ldrlmesi gibi, derin anlamlar olan bir inan ve gelenektir. Alevilikte Kurban LOKMADIR, lokma herhangi bir yiyecektir, ama herhangi bir yiyecei paylamaktr. Kurban kesmede, lokma datmada ekil deil, niyet nemlidir, belirli bir gn veya tarihi yoktur, istenildii zaman yerine getirilebilmektedir. Gnmzde illaki bir canl bir hayvan kesmek zorunlu deil, lokma niyetine hazr ette satn alnabilmekte. Para verip alnan veya kesilen ortak bir kurbana da katlna bilmekte. Genellikle adak ve cem dolaysyla kurban/lokma datlr yemek verilir. Kylerde canlar kendileri kurban keserken bugn ehir ortamnda, bu ii kasaplar yapmaktadr. Alevi-Bektailerde kurban ad altnda verilen lokma yemekler ieri ve dar kurbanlar olmak zere ikiye ayrlmaktadr: A. eri kurban/lokmas: 1. Grg: Cemde, grgs yaplan canlarn verdii lokmadr. 2. Matem (Aure): Matem orucu sonrasnda verilen lokma. 3. Dkn Kaldrma: denlerin aklanmas iin Cemde verilen lokma. 4. Abdal Musa (Birlik): Abdal Musa Ceminde verilen lokma. 5. Dardan ndirme: Hakka yryen bir Can iin verilen lokma. 6. Musahip:Musahiplik tutunma ceminde verilen lokma. B. Dar kurban/lokmas: 1. Adak: Bir dilein gereklemesi ncesi veya sonras verilen lokma. 2. Hzr lokmas: Hzr Orucundan sonra verilen lokma. 3. Nevruz: Hz. Alinin doum gn 21 Martta verilen Nevruz lokmas. 4. Hdrellez Bayram: 6 Maysnda Hdrellez Gn verilen lokma. 55

5. Kurban Bayram: Alevilikte slami Kabeyi ziyaret, hac ibadeti olmad iin, slamda ha ziyareti bitiminde yaplan, kurban kesme, Kurban Bayram ve bayram namaz gelenei Alevilikte yoktur. Fakat zorunlu resmi tatil olduu iin Alevilerde u veya bu ekilde bu bayrama katld grlmekte. Haa hac gitmiyoruz, Kanl bayram tutmuyoruz, yi gnde kt gnde, Dost olan kutluyoruz. Kurban olabilen hayvanlar: Ko, koyun, Kei, sr, horoz vs. dir. Kesilecek hayvan hasta sakat kuzulayc ve yavru olmamaldr ihtiya d cana kylmamaldr. Mmkn olduunca ortaklaa alnp, veteriner tarafndan kontrol edilip, bayltarak hayvana eziyet etmeden, bir kasap tarafndan kesilmelidir. Aleviler genellikle, istedikleri bir arzunun yerine geldiinde kurban keserler. Ayrca kurbanda esas ama nefsini kurban etmek ve sevap kazanmak iin yaplan niyettir. Kurban kesilirken, ne amala kesildiine dair, iten bir dua edilir veya bir Glbank okunur.. Bismiah... Allah Allah, Kurbanlarnz kabul, muratlarnz hasl ola. Her tyne bin bir sevap yazla. Kazalara kalkan, belalara beki ola. smail Peygamberin kurban kabul olduu gibi, sizin de kurbanlarnz Ulu Dergaha yazla. Azmzn tadn bozmaya. mam Hseyin yardmcmz, Bozatl Hzr gzcmz ola. Geree H... Ayrca alttaki deyilerden de anlalaca zere, Alevilikte esas Kurban (kesmek) kiinin zn yola, dorulua balamas, nefsini kurban eyleyip ldrmesidir.. Yetmi deve ile Kabeden gelsem Ament okusam abdestim alsam Ulu camilerde be vaktim klsam Mride varmadan yoktur aresi Arafatta kurban kessem yedirsem Hac kurbann kabul oldu dedirsem Pir akna su doldursam su versem Mride varmadan yoktur aresi (Kul Himmet) Allah Allah deyip gel bu meydana Can ba feda edip gtr Kurbana Boyun eip yz sr ah Merdana Erenler bu meydan er meydandr. 56 Canm erenlere Kurban Serim meydanda meydanda krarm ezelden verdim Canm meydanda meydanda Gerek olan olur gani Gani olan olur veli Nesimiyim yzn beni Derim meydanda meydanda Asl ah Merdan , Gruhu Naci Geree baldr bu yolun ucu Senede bir Kurban talibin borcu Pir- i Tarikata indi bu kurban

25. Doum ve ad verme

Geleneksel Alevi toplumunda ocua ad verme belli bir trenle yaplmaktadr. ocua verilecek isim ailenin halen yaayan veya vefat etmi bir byn, ya da Alevilerin kutsal bildii bir inan nderinin (Ali, Hasan, Hseyin, Bekta, Fatma, Zeynep vb.) ayrca Sevgi, Bar, zgr, Eylem, Deniz, Devrim ada veya ilerici insanlarn isimlerini vermek bir gelenektir.. sim verilecei gn ailenin en yaknlar arlr. Anne babas ocuu adn belirler, dede veya yal biri can, ocuun kulana adn hafife kez syler ve dua eder. Duada ocuun ad ile yaamas, akll, ahlakl, bilgili, salkl, ailesine ve insanla yararl hizmetlerde bulunmas ynnde dilekler yer alr. Sonra yemekler yenir ve sofra duasyla isim koyma treni sona erer.

26. Snnet ve kirvelik147 gelenei:

Kirvelik uygulamas zetle u ekildedir: Yahudilik ve slamda da olan ergenlik a ncesi erkek ocuklar snnet ettirme gelenei Alevilikte de vardr ve kirvelik gelenei ile baldr. (Baz Arap ve Afrika lkelerinde uygulanan kzlarn snnet edilmesi Anadoluda ve Alevilikte bilinmeyen bir gelenektir). ocuunu snnet ettirecek bir aile, yakn akraba olmayan, sevdikleri bir kiiyi kirve olarak belirlerler. Kirve belirlendikten sonra snnet iin bir tarih belirlenir, zel eitilmi snneti veya hastanede doktor tarafndan snnet yaplr. Kirve snnet annda ocuun yannda bulunur. Ardndan kirvenin ve davetli misafirlerin katlmyla snnet dn yaplr. Kirvelik, akrabalktan da yakn bir bala balanmaktr. Kirve iki aile arasnda musahiplikte olduu gibi evlenmek yasaktr. Kirve snnet treninin148 en nemli kiisidir. Varlk durumuna gre snnet dnnn giderlerinin ya tamamn ya da bir blmn karlar. Dnn yaplmasyla dorudan ilgilenir. Kirveye asla saygszlk yaplmaz. Birbirine kirve olan aileler karlkl olarak, olan kz tm ocuklarnn 2ci anne babalar konumundadr. Herhangi bir derdini anne babasna anlatamayan ocuk bunu kirvesine anlatabilir. Kirvelik ilikisi snnetin yan sra, kiiler, aileler ve airetler arasndaki problemleri zmek iin de kurulabilir. Kirvelik bu anlamda musahiplik gibi toplum iinde sosyal dayanmay ycelten balayc bir ierie sahiptir. Bu kuruma duyulan saygdan dolay en kt anlamazlklar bile tatlya balanr. 57

27. Glbank, tercman ve dualar:

Alevi-Bektai Yolu, mistik yn arlkl bir inan yoludur. Alevilikte dua szc ile e anlaml olarak glbank149 ve tercman150 szckleri de kullanlmaktadr. Deiik zamanlarda deiik amalarla yaplmaktadr. zellikle Cem ibadeti srasnda Dede sk sk glbank veriri (okur). badet ederken, bayramlarda, mutlu zamanlarda ve zntl anlarda glbank ve tercman okunarak dua edilir. Alevilikte tm dualar halkn anlad anadilde yaplr. Ocak, dede ve blgelere gre bu dualarda baz deiiklikler olabilir.. Bu dualar kaynan ilahi bir kitaptan almaz, Mrit ve Pirler tarafndan hazrlanr baz dualarn yzlerce yllk gemii vardr. Blgeden blgeye doal olarak dualarda deiiklikler olsa da, genelde tm Alevi dualar Bismiah la balar ve Hz. Ali ve Bektai Veliye atf szler ile biter.. Bu dualardan bazlar u ekildedir: Sofraya otururken okunan glbank: Bismiah... Evvel Hak diyelim, kadim Hak diyelim...Geldi Ali sofras Ya ah diyelim. ah versin biz yiyelim. Demine H diyelim.... Sofradan kalkarken okunan glbank: Bismiah.. Allah Allah.. Bu gitti ganisi gele, Hak Muhammed Ali bereketini vere. alp kazananlara, piirip getirenlere, yiyip yedirenlere, kaldrp gtrenlere, nur-i iman ak ola. Gittii yerler gam ve gusse grmeye. Hizmet sahipleri hizmetlerinden efaat bula. Lokma hakkna, Evliya keremine, cmertler cemine, gerek erenler demine, Hak eyvallah, H dost... Dedenin toplulua hitaben yapt glbank: Bismiah.. HAK-Muhammed-Ali... Pirimiz, stadmz Hnkar Bektai Veli. Saklaya, bekleye, gre, gzete; neyleyim, nideyim dedirtmeye. Hastalara ifalar, dertlilere devalar, evlat isteyene hayrl evlatlar, devlet isteyene hayrl devletler ihsan eyleye. Havada karada deryada denizde, top-tfek aznda, sahrada-lde-girdapta kalp da, Ya Ali, carmza yeti! diyenin carna, imdadna yetiesin; darda koymayasn. Cemi cmle ile, eimizin, dostumuzun, talibimizin, muhibbimizin az tatlarn bozmaya; elem, keder vermeyerek, daim bu gnlere kmamz nasip ve mukadder eyleyesin! Ya Rabb-e-Alemin! Envar- akan, nusret-i piran, mrid-i sofiyan, kutbl arifin, Hazret-i Hnkar Bekta- Veli ve kaifl keramat- zahir ve batn Es-Sultan Seyyid Hdr Abdal bin-i Karaca Ahmed Sultan 58

Hazretlerinin hrmetlerine, hayrl huzur ve refahlar ihsan eyleyesin! Alinin inayetinden, Muhammedin efaatinden mahrum koymayarak; alimlerin, abidlerin, pirlerin efaatiyle yarglayasn!... Nur-u Nebi, Kerem-i Ali, Pirimiz stadmz Hnkar Bekta- Veli, gerekler demine H... Muharrem orucu iin glbank: Bismiah... Ya Hak, Er Hak-Muhammed-Ali akna, mam Hseyin Efendimizin susuzluk orucu niyetine Kerbelada ehit olanlarn temiz ruhlarna, Fatma Anamzn efaatine, Oniki mamlar akna oru tutmaya niyet eyledim. Ulu Dergah kabul eylesin... Oniki hizmet sahiplerine glbank: Bismiah... Allah Allah.. Akamlar hayr ola, hayrlar feth ola, erler def ola. Hizmetleriniz kabul ola. Dileklerinizi Hak-Muhammed-Ali vere. Emekleriniz boa gitmeye. Erenlerin aydn yzlerine ak ola. Onsekiz bin alemle birlikte cmle canlarmz yolundan mahrum eylemeye. Sizler bize hizmet ediyorsunuz, gerek erenler de sizleri kazadan, beladan, ktlklerden koruya. Hizmetini grdnz pirlerin himmetleri zerinizde hazr ve nazr ola. Hz. Hseyin yardmcnz, Bozatl Hzr yoldanz ola. Saklaya, bekleye, gre, gzete. Geldiiniz yerden, durduunuz dardan iyilikler gresiniz. Dil bizden, nefes Hnkar Hacm Bekta- Veliden ola. Geree H... Salavat "Bismiah.. Ber Cemal-i Muhammed, ah- velayet, mam Ali, mam Hasan, ah Hseyini Pir bilene verelim candan salavat. Allahume salli ala seyyidina Muhammed ve ala Ali seyyidina Muhammed. La Fetta illa Ali, La Seyfe illa Zulfikar. erag glbengi Bism-i ah, uyaralm ah merdan Ali'nin nurunu, aydnlatsn erenlerini meydann, insanln yolunu. Cera uyandrdm Ol Hudann, akna, Nuru Nebi Keremi Ali, 12 imamlar, Pir Hnkar Bekta Velinin Akna. Aklarn sadklarn, Kerbeladan Sivasbelaya yanp yaklanlarn akna. Cem erenlerinin ve bir cmle canlarn gl cemallerine ak olsun. era ran, fahr-i Dervian, zuhur-u iman, Himmet-i Piran, Pir-i Horosan, Krad- Meydan, Kuvve-i Abdalan, Kanun-u Evliya gerek Erenler Demine H! 59

28. Semahn anlam ve nemi.

Alevi-Bektai yolunda semahn, Krklar Meclisi ile baladna inanlmakta ve Cem srasnda Oniki hizmetten biri olan saz ve sz eliinde kadn erkek olarak yaplan hareketleri ifade etmektedir. Tarih boyunca muhafazakar dini anlay iin mzik ve semah dinsel adan sakncal grlmtr. Oysa Alevi-Bektai yolunda mzik ve semah, retinin, inancn, ibadetin ta kendisidir. Alevilikte, sazsz szsz semahsz ibadet olmaz. Semah srasndaki hareketlerin deiik anlamlar bulunmaktadr. Gkyznde umak, evrenin dn gibi dnmek, turnalar gibi kanat rpp umak, haktan alp halka vermek, paylamak gibi deiik blmle farkl simgesel anlamlar vardr. Alevi Ozanlarndan Yunus Emre benzeterek yle der: Ak Yunus sema ile arh urur Bu arhmz bozan dnyann semah arkn dnne

Ayrca Pir Sultan Abdal da bir deyiinde yle demektedir: Krk Budakta151 ema yanar Dolusun ienler kanar Aklar sema dner Hnkar Hac Bektai Veli Semah ve Alevilii en gzel yorumlayan ozanlarmzdan biri Ak. Hudayi ise yle diyor: Btn evren semah dner Akndan gneler yanar Aslna ermektir hner Be vakitle avunmayz Canan bizim canmzdr Teni bizim tenimizdir Sevgi bizim dinimizdir Baka dine inanmayz Hdayi'yem hdamz var Dost elinden bademiz var Muhabbetten gdamz var lm olur biz lmeyiz 60

Semah, Aleviliin nemli inan-kltr unsurlarndandr. slamda kadn erkek ibadet olarak mzik ve sz eliinde semah dnmesi kabul edilemez bir olgudur. Bu nedenle Semah geleneinin kkeni gerek Krklar Cemi ile gerekse slamdan ok ncesi birok inan ve gelenekler ile aklanmaktadr. Semah ayn zamanda Aleviliin temel ibadeti olan Cemin de nemli bir parasdr. lahi bir ak olarak grlr. Semah seyirlik bir oyun deil, kutsal olarak grlen hareketler btndr. Bunun iindir ki semah edilirken Seyir iin olmaya, Hak iin ola, Hak iin ola diyerek seslenilir. Farkl Alevi-Bektai yrelerinde, 100e yakn farkl semah tipleri ve deiik adlar bulunmaktadr. Bunlardan en tannmlar Krklar Semah, Turnalar Semah, Gnller Semah, Krat Semah, Hubyar Semah gibi adlarla bilinen deiik yrelere ait semahlardr. Semahlar normalde kadn erkek kark, yaln ayak, ba ak, bele kuak balanarak yaplmaktadr. Bam ak yaln ayak yrtn, Sen merhamet eyle lebi balm yar Ve genelde semah yaplan meydann bir kesine mum yaklr. Semahn yresine ve trne gre semah edenlerin says da deiebilmektedir. Semaha kalkanlar, uzaydaki gezegenler gibi birbirlerine dokunmadan, daire eklinde ve karlkl durarak semah ederler. Btn semah trlerinde ortak olan zellik, yava hareketlerle balayp, giderek hzlanmasdr. Semah, arlama, yrme ve hzlanma olmak zere blmden olumaktadr. Zakir, semah deyiini bu blmlerin ritmine uygun alarken, semahlar da buna uygun olarak hareket ederler. Semah srasnda yaplan el hareketlerinin ve duru ekillerinin deiik mistik, felsefi anlamlar bulunmaktadr. rnein: Eller haktan alp, halka vermek, gkyzne ve yere bakan eller 1. kap hava ile 4 kap topra, kalbe giden eller can vs. temsil eder. Semah srasndaki el, kol hareketlerinin turnalarla da benzetirildii grlmektedir. Bunun nedeni halkn turnay kendi zlemlerini ulatran bir can yolda, dertlere are bulan bir ku olarak grmesi ve semaha hareketle, szle turnay da dahil etmi olmasdr. Turnann sesi Hz. Alinin sesi ile benzetirilip sayg duyulmas bakmndan da nemli olup, Alevilerce deyilerde de zel bir yere sahiptir. 61

Buna deyilerden yle bir rnek verebiliriz: Gitme turnam gitme Nerden gelirsin Sen nazl canana Benzersin turnam Yemen ellerimden beri gelirken Turnalar O ah, ah grmediniz mi? Hava zerinde semah dnerken Turnalar O ah, ah grmediniz mi? Aman turnam Aman Alimisin sen Yoksa Hnkar Bekta Velimi sin sen. Ali sevilmez mi, hey, hey deli misin sen. Yine bir baka semah tr olan Krat Semah ile insana sadk bir hayvan olmas, rzgar gibi gitmesi gibi yararl zellikleri nedeniyle at tasvir edilmi, ve semaha ad verilmitir. Ayrca Muhammed Ali Semah, Krklar Semah, Abdallar Semah, Ali Yar Semah, Hac Bekta Semah gibi trlerde de grld gibi inan nderlerinin adlarnn da semahlara verildii grlmektedir. Semah trlerine verilen adlarda blge ve topluluk isimleri de bulunmaktadr. iran Semah, Hubyar Semah, Urfa-Ksas vs Cem badeti srasnda Miralama deyiinin sonun doru Krlar Semah dnlr. Miralamadan sonra veya cem bitikten sonra baz yrelerde istek semahlar da dnlr. Zakirin deyii ile meydana kan semahlar, meydana niyaz ederek semaha balarlar. Arlama, yrme ve hzlanma blmlerinin ardndan, yan yana gelip birlie dnp, Pirin (dede/ana) karsnda duaya dururlar. Dede rnein yle dua verir: Bismiah, Semahlar saf ola, gnahlar af ola, Hak muradnz vere, varlmza birliimize bir olmamza merhaba. Semahlar merhaba der. Ve Bismiah, Semahlar saf, gnahlar af ola. Semahlarnz krklar semah ola. Hizmet gren canlarn hizmetleri kabul, muratlar hasl ola. Dil bizden nefes Hz. Hnkardan ola.. H gerein demine.. Bu duann ardndan semahlar, geri ekilerek yerlerine otururlar. 62

29. Evlilik, kz isteme, sz kesme, nian, nikah ve dn

Kz isteme ve sz kesme: Alevi-Bektailerde kz ve erkek ocuklar eit olarak grlmekte ve aile ierisinde kendine gvenen, terbiyeli, zgr bireyler olarak yetimektedirler. Bu nedenle evlenecek elerin seiminde hem kz hem de erkein razl olmas arttr. Alevi-Bektailerde erkein veya kzn raz olmad zorla evlendirmeler dknlk saylmaktadr. Genler evlenmeden nce birbirlerini tanmakta ve evlilie annebabalarnn da grn alarak zgr iradeleriyle karar vermektedirler. ki gen evlenmeye karar verdikten sonra sra kz istemeye gelmitir. Anne babas ve ailenin yal bir by ile kzn evi ziyaret edilerek Yce tanrn emri ve Peygamberin kavli yol erkanmz ve mam Cafer Buyruu ve iki gencimizin arzusu zere kz istenir. Kzn ailesi de evlilie onay verdikten sonra iki tarafn yaknlar arlp sz kesilir. Nian, nikah treni ve dn: Kz istenip sz kesildikten sonra nian ya kz evinde veya bir salonda yaplr. Niandan sonra dn ncesi nikah kylr ve dn hazrlklarna balanr. Dnden nce yine kz evinde kna gecesi dzenlenir. TC yasalar uyarnca dini grevlilere yasal geerlilii olan nikah kyma yetkisi verilmemitir (dini nikah geerli saylmaz). Bu nedenle, dini nikah ncesi resmi nikah mutlaka kylmak zorundadr. Resmi nikahla yasal koullar yerine gelmi olur ve evlilik resmen yrrle girer. Geleneksel dini nikah Dede veya yal, saygdeer bir aile by kyar. Nikah trenini sade veya davetli misafirlerin katld bir trenle yaplabilir. Nikah kyacak olan genellikle Pir (dede), evlenecek genlerin, anne, babalarnn, kz ve erkek vekillerinin adlarn bir kada yazar. Sonra ilk olarak evlilik kurumunun sosyal nemini, kiisel sorumluluklarn belirten ve tler de ieren ksa bir konuma yapar. Ardndan Pir bir glbank okur ve Nikahn kylmasna geer. nce kza sorar: Kzm, Hakn emri Peygamberin kavli, mam Cafer-i Sadk Buyruu zere ve burada bulunan canlarmzn tankl ile ...... olu ve ..........den olma ......y e olarak kabul ediyor musun? Kz bu soruya evet yant verirse. Pir, vekilleri ve orada bulunan herkesi tank gstererek, Canlar, duydunuz tanksnz. der. 63

Bundan sonra ayn soruyu Pir olana sorar: Olum, Hakn emri Peygamberin kavli, mam Cafer-i Sadk Buyruu zere ve burada bulunan canlarmzn tankl ile ...... kz ve ..........den olma ......y e olarak kabul ediyor musun? Olan bu soruya evet yant verirse, Pir vekilleri ve orada bulunan herkesi tank gstererek, Canlar, duydunuz tanksnz. der. Bylece kzn, olann ve vekillerle, katlanlarn ahitlii ve onay ile Pir nikahn tamamlandn aklar: Bende tanklarn ve konuklarn huzurunda, kendi razlnz ile inan ve yolumuz zere sizi birbirinize e olarak ilan ediyorum. Hak-Muhammed-Ali, Hnkar Bekta Veli, gerek erenler ve burada bulunan tm canlar evlilik iin verdiiniz sze tank olsun. Kylan bu nikah, her iki taraf iin hayrl, uurlu olsun. Yce Tanr sizleri mutlu eylesin, darda brakmasn. der. Nikah bu ekilde kyldktan sonra Dede evlenen ift ve oradakiler iin yle dua eder: Saygdeer Canlar! Birbirlerini e olarak semi bu canlarmzn mutluluu iin, z gnl birlii ile dua edelim. Hak-Muhammed-Ali, Pirimiz Hnkar Hac Bekta Veli, erenler meydannda, Hak Yolunda, siz deerli canlarmzn huzurunda kydmz bu nikah kutlu eylesin. Nikah kylan bu canlarmzn mrlerine bereket, vcutlarna salk, rzklarna genilik versin. Dnya ve ahirette mutlu olsunlar. Varlkta, yoklukta; hastalkta, salkta; tasada ve kvanta birbirlerini en iten sevgiyle destekleme gc versin. Yuvalar mutlu, azlar tatl olsun. mam Hseyin katarndan, didarndan, yolundan ayrmasn. Aralarndaki sevgi, artsn eksilmesin, Hz. Ali ile Hz. Fatma anamz arasndaki sevgi olsun. Soylarndan gelecek ocuklar kendilerine, yolumuza ve btn insanla hizmet etsin, hayrl-uurlu olsunlar. ler, Beler, Yediler, 40lar, gerek erenler her zaman yardmclar olsun. Bozatl Hzr yoldalar olsun. Grnr, grnmez kazalardan, belalardan saklasn, beklesin. Hak dilde dileklerini gnlde muratlarn. Eimizin, dostumuzun, 152 iinde de bu canlarmzn az tadlarn bozmasn. Burada, bu mutlu gnde bulunan siz canlarmz da her iki cihanda mutlu eylesin. Hazreti Pir, Ulu divanda153 utandrmasn. Dualarmz da kabul eylesin. Nur-u Nebi, Kerem-i Ali, Pirimiz Hnkar Bekta Veli, Kerem-i Evliya, gerekler demine h mmine Ya Ali... 64

Dedenin okuduu bu duadan sonra nikah kylan ift, nce Dedenin ardndan anne ve babalarnn ve daha sonra da orada bulunanlarla grrler. Daha sonra Dede, Nikah iin hazrlanm iecekten doludan bir bardaa doldurarak yarsn kza yarsn da erkee iirir ve orada bulunanlara da datlr, lokmalar yenilir. Bylece dini Nikah treni bu ekilde sona ermi olur. Alevi geleneinde dnlerde dini ierik bulunmaz, misafirler yemek yer, iip, dans edip elenilir. Fakat istenirse nikah, dn treninin balangcnda yaplabilir.

30. Alevilikte Pir (dedelik) kurumu ve eitimi.

Alevilikte Pir (dede/ana) kurumu 1-Rehber, 2-Pir, 3-Mrid le mi zerine kuruludur. Anadolu Alevileri yzyllardr inan nderlerini, Pir Dede veya bayansa Pir Ana olarak adlandrmlardr, yani PR deyimi bay bayan inan nderlerimizin ortak isimidir.. Rehber pire baldr, onun yardmcsdr, pirin olmad yerde canlara yol erkan konusunda rehberlik eder. Pir, mride baldr ve mridlik bir st bavuru makamdr, yani pirlerin bir st kurulu, postniinlik makamdr. nceleri bayanlarnda pir postuna oturduu grlse de Cemleri daha ok erkek dedeler yrtm bu nedenle Pir yerine dede terimi ne kmtr.. Bugn artk zellikle Avrupada bayanlarn da cem yrtt grlmekte.. nan nderlerimize ortak tanm olarak 40larn yarsnn bayan olduu, Alevilikte kadn erkek eitlii ve Yol erkan asndan da inan nderlerimize dede yerine PR teriminin kullanlmas daha dorudur. Alevi toplumunun zellikle inansal alandaki lideri Pirlerdir. Pirlerin ilevlerini anlatrken daha da ayrntlaryla belirteceimiz zere Pirlerin sahip olduu ilevler ve gleri onlar Alevilikte ok zel bir konuma getirmektedir. Gemite toplumsal dzeni salayan kurum ve kurallarn oluumu ve uygulanmasnda onlarn ok nemli bir yere sahip olduklarn syleyebiliriz. Pirlerin sahip olduklar yetkiler ve yaptrm gleri cemaatin sosyal dzenini salayan ok etkili bir g olmutur. erisinde bulunduu toplumsal yapnn gereklerine gre ekillenmi ve bu bakmdan baz yresel farkllklar da gsteren Pir (dedelik) kurumu, Anadoluda Aleviliin inan ve kltr esaslarnn gnmze ulamasnda birinci derecede rol sahibidir. 65

Anadoluda Aleviliin sosyal ve inansal yaplanmasnda temel neme sahip kurumlardan en nemlisi pir (dedelik) kurumudur. Alevi Pirleri, Trkiyenin eitli yerlerinde bulunan dergah veya Ocaklara yani Pir aileleri soy zincirlerine baldrlar. Fakat tm Pirler (dedeler), soyumdan gelen deil yolumdan giden bu yolun yolcusudur diyen Hnkar Bekta Veli ve dergahn Sereme olarak kabul eder ve oraya gnl ba ile veya direk baldrlar. 19. Yzyl sonlarnda Anadolu'da yaanan sosyo-ekonomik dnm ve zellikle Trkiye Cumhuriyeti'nin kurulmas sonras, giderek artan oranda yaanan, krdan kente g olgusu ve cumhuriyetin kuruluundan hemen sonra getirilen tekke ve zaviyeler kanunu ile Alevi dergahlarn kapatlmas (Aleviliin yasaklanmas) nedeniyle, zayflam olan bu kurum, yinede Anadolu'da Aleviliin gnmze ulamasnda birinci derecede rol oynamtr. Tekke ve zaviyeler kanunu ile ve szde devletin laiklii iin, getirilen yasaklar dier inanlar zerinden hemen kaldrlm fakat, Alevilik halen bir inan olarak resmen kabul edilmemitir. Tm bunlara ramen Pir (dedelik) kurumu kendini koruyabilmitir. Alevi Bektailikte Pir (dedelik) kurumu l bir hiyerariye dayanr: 1-Rehber, 2- Pir, 3-Mrid. Alevi-Bektai pirlerini genel olarak kategoriye ayrabiliriz: 1-Bamsz ocakzade pirler/dedeler, 2-Hac Bekta elebilerine bal dedeler/babalar, 3-Ocakzade dedelerce grevlendirilen dikme dedeler/babalar Bilindii zere Alevi-Bektai kylerinde cemaatin lideri dedelerdi. Dedeler, sosyal hiyerarinin en st noktasnda bulunurlard ve Dedelerin sahip olduklar yetkiler ve yaptrm gleri cemaatin sosyal dzenini salayan ok etkili bir gt. Bu ekilde farkl blgelerde yaayan Alevi topluluklar, ayn gcn yani dedelerin sk kontrol altndayd. Bu sosyal kontrol bugn sembolik bir dzeyde de olsa dedelerin rol ve toplumun onlara olan saygs halen byk lde srmektedir. Pirlerin/dedelerin ou gezicidirler, bir baka deyile belli zamanlarda kendilerine bal yerlerdeki taliplerini ziyaret ederek, cemler dzenler, topluluu bilgilendirir ve anlamazlklar giderirler. 66

Ocakzade dedeler arasnda El ele el Hakka eklinde de ifade edilebilen, Mrid-Pir-Rehber eklinde bir grev blmne gidildii de bilinmektedir. Taliplerin hizmetlerini grmek zere ocak mensubu Pir byle bir i hiyerarik dzen oluturmulardr. Burada Mrid en st bavuru makamdr. Rehber Pire, Pir Mride baldr. Mrid de davran ve kararlarnda bamldr. Bu hem manevi anlamda Yola ballk, hem de Buyruklar gibi yazl kutsal metinlere ballk eklinde ortaya kar. Kimi yerlerde toplumun, Pirliin/Mridliin gereklerini yerine getirmeyen kiileri (dedeleri) dladklar da grlebilmektedir. Bugn Avrupa Alevi rgtlenmesinde Pirler dedeler/analar Alevi Kltr Merkezleri ve federasyonlar altnda inan kurullar olarak rgtlenmi durumda.. rnein Danimarkada federasyonumuza ye her AKM (genel kurulunda) 12 hizmet grevlilerinden oluan bir inan kurulu seiyor. Bu kurullarn pir ve rehberleri, federasyon inan kurulunu oluturuyor, inan kurulu bakan direk federasyon ynetim kurulu yesi. Federasyon inan kurulumuz, yesi olduumuz Avrupa Alevi Birlikleri Konfederasyonuna bal dier federasyonlarn inan kurullar ile birlikte alyor. Danimarkada u an yeteri kadar pirimiz olmad iin, gerektiinde en gl ve yakn kurum olarak AABF Almanya Federasyonumuza bal pirlerimizi, hizmet iin aryoruz. Federasyonlarmza bal, ye AKM derneklerimiz cemaat ilevi gryor ve inan boyutu ile beraber, yelerine sosyal-politik, kltre, eitimsel, sportif vs. hizmetlerde sunuyor. (DABF ve ye derneklerimizin tzklerini ve faaliyetlerini www.alevi.dk internet sayfamzda bulabilirsiniz.) Pirlerin (dedelerin) nitelikleri Alevi pirlerinin geleneksel yap zlmeden nce u niteliklere sahip olduklar grlmektedir: 1- Bir ocaktan gelmek, yani ocakzade olmalar veya hizmet veya keramet yoluyla mritlik payesi kazanm bir erenin soyundan gelen ocakzade bir aileye mensup olmak, ve buradan ocukluktan balayarak eitim alm olmak, 2- Bilgili, eitici ve terbiye edici olmak, 3- Adaletli, ahlakl ve rnek insani zelliklere sahip (mrid-i kmil) olmak, 67

4- Temel inan esaslarn ve uygulamay gsteren Makalat, Buyruk kitaplarnda yazl esaslara ve yerlemi geleneksel Alevilik esaslarna uyuyor olmak. Pir dede/ana olarak grev yapabilmek iin bugnde, bir anlamda yukardaki nitelikler aranmaktadr. Fakat bugn artk, ancak en az lise dzeyinde eitimi olan, su ilememi, uzun sre pratik deneyimi olan ve Alevi Federasyonlarnn veya akademik kurullarn dzenledii Pir (dedelik) eitimini tamamlayp, inan kurullarmzca onaylanan veya HBV dergahndan eitim/onay alm olanlar Pir dede/analk yapabilmekte.

31. Pirlerin (dedelerin) ilevleri

Alevi-Bektai pirlerinin geleneksel yap zlmeden nceki krdan kente g ncesi dnemdeki balca ilevleri u ekilde snflandrlabilir: 1. Sosyal ve dinsel bakmdan topluma nderlik etme ve davranlaryla, yaantsyla rnek olma, 2. Toplumu irad etmek aydnlatmak, bilgilendirmek 3. Toplumda birlii ve dayanmay salamak, 4. Sosyal ve inansal hizmetleri (cem, cenaze, evlenme trenleri vb.) ynetme, yrtme, 5. Adaleti salamak, 6. nanc ve gelenekleri yaatmak ve aktarmak, 7. Kutsal gleri nedeniyle maddi-manevi sorunu olanlarn, hastalarn bavuru yeri olmak. Eski zamanlarda bamsz ocakzade dedelerin belli dede ailelerinden gelme art aranyordu. Ancak elebilere bal dedelerin ve dikme dedelerin, babalarn belli bir soydan gelmeleri art deildi. Dedeler, aile ierisinde belli bir eitim gryor ve zaman ierisinde deneyimli pirlerle birlikte ve onlarn uygulamalarnda bulunarak bu kurumun gereklerini reniyorlard. Zaman ierisinde eitim dzeyi ve olanaklarnn gelimesiyle birlikte dedelik kurumunun ilevlerinde deiiklik gereksinimi domutur. Bylece artk kentlerde yerlemi olan Alevi-Bektailerin kurduklar dernek, kltr merkezlerinde inansal hizmetleri grmek zere gnll veya maal zel eitim alm dedeler grevlendirilmeye balanmtr. 68

Alevi-Bektailer arasnda dedelerin soydan deil de eitimle seilmesi ve dedelerin ilevlerinin gnmz artlarna uygun hale getirilmesi konusunda gr birlii vardr. Bu amala pirlik hizmeti grecek kiilerin yetitirilmesi iin Federasyonlarmz ve Akademik kurulularca eitli eitim kurslar almakta, bu kurslar baaryla tamamlayanlar Pir olarak grevlendirilmektedir. u anda Danimarkada ikamet eden eitimini tamamlam dede yoktur, bu nedenle derneklerimizde, rehberlik hizmeti yapan canlar bulunmakta, cem ve benzeri durumlarda Almanya dier Avrupa lkeleri veya Trkiye federasyonumuza, kurumlarmza bal dedeleri getirmekteyiz. Federasyonumuz Alevilii Danimarkada inan toplumu olarak kabul ettirmi durumda, dolays ile artk yurt dndan getireceimiz inan nderlerimize Danimarkada oturma ve alma izni, alma hakkmz var. Ayn zamanda federasyonumuz, Danimarkada da birka yemizin, Pir ve retmenlik eitimi almas iin almaktadr. Pir eitimi almak veya yenilemek iin, Almanya federasyonumuz ve baz kurumlarmz uzun sreli kurslar dzenlemekte. Derneklerimiz bu kurslardan geen ve kurumlarmza ye/bal olan dedeleri seebilmekte. Bunun dnda okullarda Alevilik zerine ocuklara vs. ders verecek retmenlere ynelikte Almanyada Alevilik kurslar verilmekte. Danimarkada da Alevilik derleri konusunda almalarmz sryor. Alevi kurumlarmz pirlerimiz, Alevilik ve kurumlarn reform etmek, Pir dede/ana eitimini Hac Bekta Veli Dergahna bal ve Avrupada ubeleri olan Akademik bir kurum altna toplamaya almaktadr. Tabi ki tm bunlar, birazda Trkiye Cumhuriyeti makamlarnn Alevi-Bektai inancmz, kendine zg bir inan olarak resmen kabul edip, etmemesine haklarmz vermesine bal. Alevi inancmzn resmen kabul edilmesi, Cemevleri, zorunlu din dersleri, diyanet ve kimliklerden din hanesinin kaldrlmas, laiklik gibi, Alevilerin birok istemleri Avrupa Birlii ve insan haklar mahkemesine tam ve Aleviler hakl grlmtr. Alevi federasyonlarmz Trkiyede bu istemlerimizin haklarmzn tannmas konusunda kararl mcadele vermektedir.

69

32. DABF Logo / amblemi

Yandaki Danimarka Alevi Birlikleri Federasyonu amblemi 11.9.1999. tarihinde federasyonun kuruluu ile birlikte kabul edilmitir. Amblemde bulunan: GVERCN: sembolik olarak Hnkar Bekta Veliyi, ve dnyada barn korunmasn simgeliyor. EL ve 5 PARMAK : Dnyay evreleyip koruyan El Alevilikte kutsal saylan insan ve emein yceliini, bir bilge kiiden Pirden El (eitim) almay, ve el-ele el hakka dncesini simgeler. Be parmak: Alevi Bektai felsefesinde hava, ate, su ve topraa balanan 4 kapy ve bu 4 unsurun evriminden oluan canllar (insan) ve Hnkar Bektaa isim veren 5 talar simgeler. Ayrca gvercine ba olan baparmak Hararet nardadr sacda deildir, Keramet BATADIR, tata deildir, Her ne arar isen kendinde ara, Kudste Mekkede hacda deildir diyen HBV Seremeyi simgeler. Beler ayrca Alevilikte, Muhammed, Ali, Fatma, Hasan, Hseyini Ehli-Beyti simgeler. DNYA: Alevilikte doa sevgisini, doal olmay, olduun gibi grnmeyi, Aleviliin evrensellii ve 72 milletle bir bak, evrensellii milliyet ayrmama, gibi konular simgeler. 12 KEL YILDIZ: Alemi, gnei aydnl, 12 gezegeni, 12 ay, 12 bur, 12 saat vs. ve ilk alardan buyana bir ok inanta var olan 12 tanr, 12 havari, Alevilikte 12 imamlar simgeler. DABF yazs zerinde; D harfinde, Alevilikte Hak-eitlik ve adaleti, insan temsil ettiine inanlan Hz. Alinin atal klc Zlfikar simgesi. A harfinde Alevilikte ocak/ate yaratc enerji, kutsal k kabul edilen era alevin simgesi. B harfi zerinde kadn ve erkek simas, Alevilikte cinsiyet eitliini ve birlii simgeler. 3 saysna benzeye B Alevilikte oka kullanlan, el-dil-bel, Hak-Muhammet-Ali, insandoa-tanr, birlii gibi 3lemeleri simgeler.
( F: Amblemi izen Feramuz Acar)

70

33. DK Alevi inan toplumu olarak yasal haklarmz.

Danimarka yasalar uyarnca inan toplumu olarak kabul edilebilmek iin bir inancn: Bir tanr anlay, ikrarnamesi, etik (ahlak) kurallar, tarihi kaynaklar, insan onur ve salna aykr olmayan ibadetleri, inan nderlerinin eitimli olmas, demokratik bir tzk ve sorumlu tutulabilecek kurum ynetimi ve belirli bir sayda yesi vs. olmas gerekiyor. Danimarka Alevi Birlikleri Federasyonumuz 2 yllk bir alma sonucu gerekli belge ve rgtlenmesini tamamlayp. Danimarka makamlarna inan bavurusunda bulundu. Ve tm artlar yerine getirdiimizi iin 25 ekim 2007 tarihinde, Alevilik Danimarkada kendine zg bir inan olarak resmen tannd. Resmi inan toplumu olarak Danimarka yasalar uyarnca u yasal haklar elde etmi olduk. 1- nancmza kii ve kurumlarmza yaplacak maddi manevi saldr, hakaretlere kar yasal koruma, gvence altna alndk. 2- Resmi geerlilii olan nikah kyma yetkisine sahip olduk. 3- Yurtdndan getireceimiz inan grevlilerine oturma alma izini alabiliyoruz. 4- stersek ayr kendi mezarlmz ama olanamz var. 5- ahslar ve iyerleri DABF Alevi inan toplumuna yapacaklar balar vergiden debiliyor. 6- nan kurumu olarak mlk, vakf, fon ve gelir vergilerinden muaf tutuluyoruz. 7- Baz yeni kacak yasalar hakknda gr belirtme hakkmz var. 8- Baz sosyal, kltrel faaliyetlerimize, yardm alma olanamz var. 9- Ayrca resmi inan toplumu olduumuz iin okullarda verilen din derslerinde, Alevilik hakknda da eitim/bilgi verilecek. Federasyonumuz nmzdeki dnem bu yasal haklarmzdan yararlanarak, bata ye derneklerimizin ihtiyacna gre, inansal sosyal kltrel eitim faaliyetlerimizi yrteceimiz Alevi Kltr Merkezi (cemevi) binalar yaptracak veya satn alacak. htiyacmz orannda inan nderi Pir (dede/ana) salanacak, cenaze vb hizmetlerimiz kumlatrlacak. Ayrca genlerimize saz, semah kurslar, derneklerde, okullarda Alevilik dersi verecek retmen, ve kurumlarmzda brokratik ileri, iletiimi yrtecek, eitimli kadro salanacak. Bu konularla ilgili ayrntl bilgi ve gelimeleri www.alevi.dk internet sayfamzdan izleyebilirsiniz. 71

34. Trke ve yabanc dillerde yararlanlan baz kaynaklar

Bektachiyya, Etudes Sur Lordre Mystique Des Bektachis Et Les Groupes Relevant De Hadji Bektach: Ed.Alexandre Popovic - Gilles Veinstein, Isis, 1995. Atalay, Besim (1991): Bektailik ve Edebiyat, ev. Vedat Atila, stanbul, Ant Yaynlar. Birge, John Kingsley (1982): The Bektashi Order Of Dervishes, U.S.A., Hartford Seminary Press, 1937, Reprinted by London, Luzac&Co, 1982. Clarke, Gloria L. (1999): The World Of The Alevis, Issues Of Culture And Identity, Including a comparison of the Anatolian Alevi Ocak with the North ndian Gharana, stanbul&New York, AVC Publications . Faroqhi, Suraiya (1981) : Der Bektashi-Orden in Anatolien, Wien, Institut fr Orientalistik. Glpnarl, Abdlbaki (1958): Manakb- Hac Bekta- Veli Vilayetnme, stanbul, nklap Kitabevi. Hasluck, F.W. (1928): Bektailik Tetkikleri, stanbul, Anadolunun Din Tarih ve Etnografisine Dair Tedkikat Merkezi Neriyat, y.b.. Kehl-Bodrogi, Krisztina (1988): Die Kizilbas/Aleviten. Untersuchungen ber eine esoterische Glaubensgemeinschaft in Anatolien. Islamkundliche Untersuchungen, Bd. 126. Berlin. Kehl-Bodrogi, Krisztina, Barbara Kellner-Heinkele, and Anke OtterBeaujean, eds. (1997): Collected Papers of the International Symposium Alevism in Turkey and Comparable Syncretistic Religious Communities in the Near East in the Past and Present, Berlin, 14-17 April 1995. In Syncretistic Religious Communities in the Near East. Studies in the History of Religions, Numen Book Series, edited by H. G. Kippenberg, E. T. Lawson, vol. 76. Leiden: Brill. Markussen, Hege Irene (2000): Alevilik ve Bektailik Religion And Identity Formation In Contemporary Turkey, Hovedfagsoppgave i Religionsvitenskap, Universitetet i Bergen. Mlikoff, Irne (1998): Hadji Bektach: un mythe et ses avatars. Gense et volution du soufisme populaire en Turquie, Islamic History and Civilization, Studies and Texts 20. Leiden: Brill. Mlikoff, rne (1993): Uyur dik Uyardlar, Alevilik-Bektailik Aratrmalar, Trkesi: Turan Alptekin, stanbul, Cem Yaynevi.

72

Mlikoff, rne (1998): Hac Bekta Efsaneden Geree, stanbul, Cumhuriyet Kitaplar. Ocak, A. Yaar (1996): Babailer syan, Aleviliin Tarihsel Altyaps Yahut Anadoluda slam Trk Heterodoksisinin Teekkl, stanbul, Dergah Yaynlar. Noyan, Bedri (1987): Bektailik Alevilik Nedir, laveli 2.b. Ankara, y.b. Olsson, Tord, Elisabeth Ozdalga, and Catharina Raudvere, eds. (1998): Alevi Identity: Cultural Religious and Social Perspectives, Transactions: Swedish Research Institute in Istanbul, vol. 8. Ulusoy, A. Celalettin (1986) : Hnkar Hac Bekta Veli Ve Alevi-Bektai Yolu, 2.b, Ankara, Akademi Matbaas. Vorhoff, Karin (1995): Zwischen Glaube, Nation und neuer Gemeinschaft: Alevitische Identitt in der Trkei der Gegenwart, Berlin, (Islamkundliche Untersuchungen, Bd.184.) Mlikoff, rne (1993): Uyur dik Uyardlar, Alevilik-Bektailik Aratrmalar, Trkesi: Turan Alptekin, stanbul, Cem Yaynevi. Mlikoff, rne (1998): Hac Bekta Efsaneden Geree, stanbul, Cumhuriyet Kitaplar. Noyan, Bedri (1987): Bektailik Alevilik Nedir, laveli 2.b. Ankara y.b. Yaman, Ali (1998): Alevilik Bektailik Bibliyografyas, Mannheim: Institute of Alevi Bektashi Culture. Yaman, Ali (2004): Alevilikte Dedelik ve Ocaklar, stanbul, Karacaahmet Sultan Dernei Yaynlar. Yaman, Mehmet (1995): Alevilik nan Edeb Erkn, 4.b. stanbul, Ufuk Matbaas. Esat Korkmaz, (2003) Alevilik Bektailik, terimleri szl, kaynak yaynlar nsal ztrk, (2005) Alevilerin Gizli Srr, Yurt Kitap Yayn Erdogan nar, (2004) Aleviliin Gizli Tarihi, Chiviyazlar, Mjora Kitap.. Erdogan nar (2006) Aleviliin Kayp Bin Yl, Chiviyazlar, Mjora Kitap Sleyman Diyarolu (2005) Alevilik Batnilik Ezoterizm Chiviyazlar, Mjora Kitapl smail Kaygusuz (2005) Aleviliin Douu, Su yaynlar

73

35. Alevi-Bektai internet sayfalar

www.alevi.dk www.alevi.com www.alevifederasyonu.com www.hacibektasvakfi.org www.pirsultan.net www.hakder.nl www.fuaf.org www.bagb.be www.iabf.ch.tr www.isvecakm.com www.home.no.net/aleviler www.alevi.at www.alevi.org.uk www.kanadaalevi.com www.kktcalevileri.org www.yoltv.eu www.alevionline.com www.aleviweb.com www.gencalevilerharekati.eu www.nurhakdagi.net www.aleviweb.com www.alevileriz.biz www.alevibektasi.org www.alevihaberajansi.com www.alevisiteleri.net www.aleviforum.com www.alevihaber.org www.alevi-forum.com www.dersim.biz www.alevi.org www.hacibektaslilar.com www.madimak.de www.2temmuz.com www.hubyar.org www.wikipedia.org/wiki/Alevi www.religion.dk/tema (Alevi) www.dr.dk/tro/temaer/ (Alevi) 74

36. Szlk - Dipnotlar

Pir Hnkar Hac Bekta Veli = (1210-1271) Alevi-Bektai inancn kurucu ve kurumlatrcs, Hz. Pir, Sereme kabul edilen ulu nder, dnr. (15. blme bak.) 2 amanizm = Kuzey ve orta Asya (eski Trk) inanc, her eyin ruhu olduu, toplumcu ve kadn erkek eitliine dayanan, mzik, dansl ibadet gelenekleri olan bir inan. 3 Mazdek, Mazdekilik = ranl Mazdek (535) tarafnda kurulan, kamucu, eitlik ve paylam felsefesine dayal eski ran inanc. 6 Mani, Manicilik = inanlar akla uygun yorumlama, iyilik ktlk, ele, dile, bele sahip olma gibi ilkeleri ieren ranl Mani tarafndan (300) kurulan, eski ran ve evresinde yaygn bir inan, reti. 7 Zerd, Zedlk = Eskiden ran ve dou Anadoluda egemen olan, diyalektik tasarma, iyilik ktlk, k karanlk, mutluluk, hak ve doruluk vs. ierikli (i 608-551) Zerd tarafndan kurulan bir inan. 6 Senkretik -gnostik = M/ 4 yy. balayarak, tanr, insan, alem, kurtulu, bilim ve sevgi gibi temel konularda kendine has aklamalar getiren, hayat ve k kltne bal (temayl) sezgici sentezi, yaratc badatrrc felsefi inansal akmlarn ortak isimi. 7 Tasavvufi (felsefi) sofi = slami inansal felsefi, yeni Platoncu mistik akm, trans, bilim, sevgi temelinde tanryla btnlemeyi ieren gizemci batini isel inan sistemi. 8 Hak Yolu = Tanr ile btnleme yolu, doruluk, insanlk yolu, 4 kap, 40 makam. Alevi-Bektai inan ve retisi. 9 Alevi = Alevi (Bektai, Kzlba) inancna mensup olan. Alevi kelimesi iki anlamldr, bir eyin alevi olmak, yaratc nur, k, ate od ocak, erag, k taifesi, Hak-Muhammed-Ali nuru, ayrca Hz. Ali yanls olmak anlamlarna gelir (bak. Hz. Ali 11. blm) 10 Kzlba = Alevi Bektaililer iin kullanlan genel isim veya insan sevgisi ve muhabbeti bilim, k vs. temel alan, mistik, felsefi politik Alevilik akm. Kzl-ba kelimesi Trke olup, Hz. Ali ve Sah smail askerlerinin balarna kzl erit balamalar, Kerbelada mam Hseyinin (680) bann kesilmesi, ben tanrym dedii iin Halac Mansurun (857-922) kesilen bileklerini yine en-el.hak diye bana gtrmesi ve ikence ile katledilmesi, Bektai dervilerinin 12 dilimli krmz balk tamalar, Hz. Alinin bir savata bana kzl kanl erit balamas, gibi olaylar kaynak olarak gsterilir. 11 Alevilik = 1200 yllarda Anadoluda (Trkiyede) Hnkar Bekta Veli ve dervilerince kurumlatrlan, Alev ve Ali kltne bal, inansal felsefi, sentezi bir inan, reti. 12 Ali = (Hz. Ali 598-661) Hz. Muhammedin amca olu, ve damad, (kz Fatma ile evli) 4. halife, 12 imam inan geleneinde 1ci imam. Anadolu Alevileri Aliyi bir klt Ali nur k, kamili insan kabul eder, tanrsallatrr. (bak 11. blm)
1

75

Ha = Mslmanlarn Arabistann Mekke ehrinde bulunan Kabeyi ziyaret etme ibadeti. HBVnin deyimiyle Benim kabem insandr inancnda olan Aleviler Kbeye haa gitmezler. Aleviler ha niyetine bir dostu veya Hacm Be-ta diye Hacbekta dergahn vs. ziyaret ederler 14 Cem = Alevi-Bektai inancnn en nemli, 12 HZMETin yrtld, temel ibadetidir. Kadn, erkek mzik, semah, lokma, dem vs. ile yaplan, Cemin kkeni eski aman, ran kral Cem (Cem-id =arap ak-k) ve 40lar cemi mitolojisine dayandrlr. Kelime anlam ile cem birlik toplanmak demektir. (Bak: 12.blm 40lar cemi) 15 Semah = Sema, gkyz uzaya tm varlklarla, ses mzik eliinde, hareket etme, ark-devir varlk (tanr) ile btnleme vs. anlamnda. Alevi Cemlerinde ibadet ortamnda kadn erkeli yaplan ibadet, rituel bir danstr. (bak 28. blm) 16 Musahiplik = Alevi-Bektai inancnda iki aile arsnda yaplan inan/yol kardelii. (Bak 17. blm) 17 Snni slam = Kurana, Hz. Muhammedin snneti ( davran ve uygulamalarna, sz ve hadislerine) ve 4 mezhep kurucusu (Hanefi, Hanbal, afi, Malikin) yorumuna (okullarna) dayal, man, Namaz Oru, Hac ve Zekat 5 arta (eriat) kurallara uyan ehli-snnet mezhebi, slam anlay. 18 ii slam = (ia takipi) Iran Irak Bahran de yaygn olan ve 4 Snni mezhebin slam-i eriat kurallar dnda, ayrca mam Cafer (Caferi mezhebi okulunu da) kabul eden ve uygulayan, Muhammetten sonra halifeliin birincil olarak Hz. Alinin hakk olduunu savunan, slam anlay. Anadolu Alevi-Bektailiinin Ehlibeyte sevgi besleme dnda iilikle ortak yann yoktur. 19 Mitoloji: Antik devirde, tanr, yar tanr ve kahramanlarn efsane ykleri. 20 Vahdet-i Mevcut = Varln birlii, Aleviliin tanr inanc, vardan var olma, var eden ve edilenin bir olduu inanc ve felsefi dncsi. 21 Alev = k, al krmz alev ocaktan kan ate k, nur, kutsal k. 22 Adem = adam, insan, tanrnn grn alanna kt ilk insan. Ademperestlik = insana tapma. 23 Kamil-i insan = insan kamil, olgun, bilinli, mkemmel insan, tanrsal tanr ile btnlemi insan. Kamili toplum snfsz smrsz toplum, Alevilikte Rza ehri. 24 Enel-Hak = Ben gereim, tanr bende, kendini aan tanry kendinde gren, kendini tanrda gren, onunla btnleen. Enel-hak sznden dolay Halac Mansur (922) ikenceyle katledilmitir. Alevi-Bektai cemlerinde onun adna Mansur Darna durulur. Dar- Mansur. 25 Hak = Tanr, Allah, Hakikat, gerek, varlk, doru, pay, hak, adalet, toprak, yaradan insan. HAK Alevilikte tanr ad iin en ok kullanlan terimdir. Ayrca Ya Ali, ah, H, Hda, Mevla, gibi kelimelerde ok kullanlr.

13

76

Buyruk = Yaplmas, uyulmas istenen szler, kurallar. mam Caferi Sadka ait (699-766) olduu kabul edilen Alevi-Bektai inanc erkan namelerini bir blmn ieren yapt. 16. yy. yazlm Byk Buyruk ve 17 yy. yazlm kk Buyruk diye, 2 Buyruk kitab vardr. Aleviler btn kutsal yaptlar olduu gibi Buyruu da batini bir ekilde yorumlarlar. 27 Makalat = Hnkar Bekta Veliye (1210-1271) ait olduuna inanlan kitap. Alevi-Bektai inancnn temel ilkeleri, etik kurallarn retilerini ieren yapt.. 28 Zahiri = yzeysel ekilsel, d, dsal, grnen dnyaya ilikin, yazlar yzeysel yazd gibi yorumlamak. (eriat kurallar) 29 Batini = isel, z, sr, gizemli, i anlam ve yorum. Batnilik 9.yy randa Desyan tarafndan balatlan, Hasan Sabah, Bebek vs. devam eden kutsal kaynaklar kitaplar, ncil, Kuran vs. isel yorumlayan akm. 30 Hak-Muhammed-Ali = Alevilikte ( bir sylenir) nsan tanrclk, toplumsal diyalektiin da vuruunu anlatan leme. bir Ali, Tanrevren-insan birlii. Hak-Muhammed-Ali, Kamili insanlk yolu, Alevi-Bektai Yolu. 31 Bir hadis = Ben Aliyim, Ali Benim Hz. Muhammedin sylediine inanlna bir sz. Hadis = Hz. Muhammedin sz davran ve kiiliine ilikin, kendisinin veya evresindekilerden aktarlan bilgi sz. 32 Devriye = Alna geri dnmek, Alevi inancnda tanrsal ruh/cann doa szgecinden geerek, insanla olgunlap lmden, sonra yine yaratana, tanrya geri dnmesini kapsayan inan anlay.. 33 Yol = Aleviler inanlarna YOL, hak (tanr) yolu, insanlk yolu derler. Biz mezhep bilmeyiz YOLumuz vardr 34 4 kap = Hnkar Bekta Velinin kamili insan olma tanryla btnleme, insani kamil olma retisi. HBV insan yaam ve dncelerini eriat tarikat marifet hakikat olarak 4 aamaya ayrr ve bunlar, canl varlklara temel olan hava, ate, su, ve toprak ile zletirir, 4 kapda can. (Bak 6. blm) 35 Edeb = Alevilikte eline diline beline sahip olmak ilkesinin ksaltlm hali. EDEB Aleviliin temel etik/ahlak ilkesidir. Yola girecek olan kii (talip) edebine sahip olacana dahi cemde sz (ikrar) verir. 36 Hak Yolu = Tanr ile btnleme yolu, doruluk, insanlk yolu, 4 kap 40 makam. Alevi inanc. 37 Hakka yrd = lm, Haka yrd, kavutu, Alevilerde len kii iin kullanlan terim. Alevilikte insan tanrnn bir paras olarak grlr ve tanrnn varl yok olamayaca iin, don deitirdi, Haka yrd denir, aslna dnmek, devriye anlay. 38 Mistik = Aklla alglanamayan konular sezgi yolu ile kavramaya alan dini felsefi reti. 39 eriat = slamda kat dini yaslar. Alevi- Bektai 4. kap inancnda 1.kap eriat kaps, 40 makamn ilk 10 makam, slami eriat ile ilgisi yoktur. (bak 6. blm)

26

77

Halac Mansur = 922 yllarnda Enel-Hak (tanr bende, ben tanrym) dedii iin katledilen, Alevi cemlerinde darna durulan, Alevi ulusu. 41 Hac / Kabe = slam inancna gre Mslmanlarn, inan gerei mrnde bir defa gitmeleri gereken Arabistan (Mekke) ehrinde bulunan kutsal mekan. Aleviler Kabemiz kblemiz insan inancndadrlar, bunun dnda Hacbekta dergah ve baka kutsal mekanlar ha olarak ziyaret ederler. 42 Ak = Alevi cemlerinde deyi okuyan kii Zakir. Tanry kendinde grme aamasnda olan, seven gnl veren. Halk Hak ozan, aydnlatc, sanat, air, sevdal, gnln halka Haka veren kii. Alevilere ve Alevi dervilerine aklarna daha nceleri: Seluklu ve Osmanl dneminde "Ik taifesi k toplumu, dervileri "k" denmitir. Nitekim rehber, pir mrid kavramlar da ayn anlama gelmektedir. 43 Yunus Emre = (1238-1320) nl Alevi Bektai tasarruf airi, HVB ye bal Tabtuk Emrenin rencisi. Aratrmaclar Yunus adyla 2 ayr airin olduunu ve Alevileri asimle etmek iin hakim glerin Yunus adna Snni slam anlayna yakn iirler yazdn belirlemitir. Fakat Yunusun, Emre adn Tabtuk Emreden ald dergahnda yetitii kesindir. 44 Gruh = Grup, topluluk, cemaat, Gruhu Naciye; inan yolunda tanr katna ermi olan topluluk. Guru = retmen, nc, stat bilgin. Alevilikte Pir (dede/ana). 45 Divanelikte = Bu dnyada veya deli gibi ak olanlar dnyasnda, delidivane deli gibi ak. 46 Gnl kabesi = Alevi inancnda insan tanrsal olarak grld iin, sevgi, insan kalbi Kabe, tanrnn evi olarak grlr. Elenecek yer bulaman, gnlmdeki kk olmazsa Veysel. Alevilikte kble ve kabe insandr. 47 ah = Pir, Hak, tanr, Hz. Ali ve baz Alevi ulular iin kullanlan deyim. (ahm Ali, ah Hseyin, ah Hatayi, Ya ah) 48 Allah = slam inancnda tanrnn 99 adndan biri: Aleviler daha ok HAK, Ya Ali, ah, H, Hda, Mevlam Tanr gibi isimler kullanr. 49 Pir = Alevi inan nderi, usta stat, uzman, yal bilgili, nder anlamndadr. Alevilikte Cem yrten kii, Dede veya Ana iin kullanlan ortak terim. Rehber-Pir Mrid. Pir Hnkar Bekta Veli sereme=suyun ba en byk Pir olarak kabul edilir. Pir Sultan Abdal. Bir geldi Pir geldi, (iinin piri / ustas). Bu gn bize Pir geldi... 50 Hak Meydan = Tanr kat, gerek, adalet hak eitlik sorgu grg meydan, CEM de halkann ortas. Cem meydan.. 51 Dar = Dar-aac, ac, zor kt gn grmek, Dar Mansur, cem meydan, zn dara ekmek, zeletiri, mahkeme edilmek, yola balanmak, Alevilikte Mansur, Nesimi,, Fatma ana/ Hseyin, Fazl 4 eit dara durma/oturma ekli vardr. Bu dara duru eitleri sembolik olarak O ulularn eylem veya katledili eklini vs. simgeler. Dar gren di-dar gre, ktlk gren, iyi gn gre..

40

78

Dede = Baba, Alevi-Bektailikte Cemi yrten taliplerin bal olduu bay inan nderi, Pir. 53 Ana = Ebe, Bac, Alevi-Bektailikte Cemi yrten taliplerin bal olduu bayan inan nderi Pir ana /bac, veya dedenin ei. Fatma Ana, Kadnck Ana. 54 Ehlibeyt = Ev-halk, anlamna gelen Ehlibeyt kelimesi Kuranda da geer: Sizden Ehlibeytime sevgiden baka bir ey istemiyorum Alevi Bektailer de Ehlibeyt Muhammedin tm ev halkndan olumaz ( Muhammetin 13 tane ei vard), sadece Hz. Muhammed Ali, Fatma, Hasan, Hseyin (5i iin) kullanlan ortak isimdir. Genelde buna 12 imamlar da dahil edilir. (bak 14. blm) 55 12 imamlar = Hz. Ali, imam Hseyin soyundan gelen 12 ulu nder (Ali, Hasan, Hseyin, Zeynel A, Bakr, Sadk, Kazm, Rza, Taki, Naki, Askeri, Mehdi). Alevilikte 12 imam anlay ve says ok eski uygarlklardan kalmadr ve baka sembolik anlamlar da tar. (bak 14 blm) 56 4 kap, 40 makam = Alevi Bektai inancnn temel ahlak kurallarn tanr ile btnleme kamili insan olma ilkelerini ieren Hnkar Bekta Veli tarafndan konulan ilkler, Alevi-Bektai retisi. (bak 6. blm) 57 Mrid-t = Klavuz uyarc, Pirleri dede/analar dervileri ynlendiren onlarn bal olduu st dzeyde sz yasa niteliinde inan nderi, lider, veya makam. 58 Haram = Bir inancn doru bulmad kurallar, haksz kazan, bakasnn hakkn yemek, Alevilikte rzasz lokma yemek vs. 59 14 masum = Kk yata eitli iktidarlarca katledilen 12 imam ocuklar. 14 masumu paklar. 60 Erenler = yol erleri, yoldalar, hakikate ermi, olgun bilgin, halk hak dostlar, derviler (Aleviler iin kullanlan genel isim) H erenler (merhaba erenler) Rum (Anadolu) erenleri, Trkiyede ki ulu alevi nderleri, HBV. 61 Rehber = yol gsterici, klavuz, retici eitici (mrebbi), yardmc, 12 hizmet de 2. derecede grevli, dede yardmcs, talibi eiten kii. 62 Muhabbet = Bilim sevgi Haka halka ballk, konumak deerlendirmek, ders karmak renmek, diyalog iinde olmak, cem tutmak, bilgi grg, paylamak, bilinlenmek, komnikasyon, iletiim, sohbet etmek.. 63 ler = Hak-Muhammed-Ali, Tanr evren insan - madenler bitkiler hayvanlar alemi - can canan ocuk - el dil bel - bir ok inanta var olan kutsal 3leme. ler beler yediler krklar, bu yolu onlar kurdular. 60 Beler = Hava ate su toprak ve CAN canllar, 5 talar (Bekta), (ba, kollar, bacaklar insan sembolize eden, zlfikar kl, insan, 5gen yldz. Muhammed Ali Fatma Hasan Hseyin ehli-beyt. 65 40lar = Alevilikte, yar yarya kadn erkein katld 40lar cemi, ulular topluluu. Hacbektata bulunan 40 dall amdan mumluk, 40 makam, vs. (bak 12 ve 6. blm)

52

79

7 yediler = 7 kayp ermi erenler. 7 ulu Alevi ozan = Nesimi, Fuzuli, Pir Sultan, Hatayi, Yemeni Varan, Kul Hikmet. 7 Bur (kale)= Bilim, cmertlik, sabr, marifet, perhiz, korku, edep. 7 Renk Fatma Ana kua= Siyah, beyaz, krmz, mavi, yeil, sar, mor. 7 gn, 7 iklim, vcutta 7 aura nokta vs. (3ler, 5ler, 7ler, 40lar bu yolu onlar kurdular) 67 Dem = kamili bilgin olgun insan, mkemmel olma durumu, demini alma, an zaman, denge, ho olma an, iki, arap, dolu, z, olgun karm sentez, olgunlamak. Dem almak, dem grmek, dem yrtmek, dem sunmak. 68 H = (Hu) Tanr anlamnda kullanlan ibadet/zikir szc. Tanr, Hak, Allah. H eken Bektai dervileri. Hda kendi gelen doru olan doru yola giren giden. H gerein demine. 69 Grg, cemi = Grnme ikrar tazeleme iin yaplan yllk cem. Kendi zn dara ekmek, aklanmak. Grg cemi, dar, erkan, kurban, grgden gemek, ruhsal toplumsal aklanmak temizlenmek vs. 70 Dkn = yol/inan kurallarna aykr davranan kii. Yol dkn= Alevi inancnda kasten cana kyan mr boyu yol dkn saylr. Dier sular hatalar belirli bedelle af edilir, (dkn kaldrmak). Dkn edilmek, cemde yaplan sorgu grgde sulu bulunmak, ceza almak. Rzasz lokma yemek. 71 El ele el hakka = El tanr gcn simgeleyen organ, 5 unsur hava ate su toprak can. Pire ikrar vermek haka tanrya ikrar vermek. El almak vermek el etek tutmak, bilim renmek datmak, yola balanmak, hizmet etmek. 72 Can = canl yaayan, ruh, Alevi cemlerinde ve genelde Aleviler birbirine Can /canlar diye hitap eder, cemde her can etir. Ali can, Veli can. (Alevilikte her can tanrnn blnmez bir paras saylr) Can canan / bay bayan. Gelin canlar bir olalm... 73 72 - yetmi iki millet = Adem ve Havann 72 ocuu, tm insanlar milletleri ayn gzle ayrdm yapmadan eit grmek . Trkm Krdm vs. demeden nce insanm diyebilmek. Yahudilikte tanrnn 72 ismi, vs. Alevilikte Gruhu Naci/ye 73. millet anlay da vardr. 73 yetmi milleti bir grmek insanlar ayrmamak. 74 Pes = Gerek, hakikat, dorusu, byle bil ki anlamnda (Pes, edekim tanr insan/can drt drl nesneden (hava ate su topraktan) yaratt. (Hnkar Be-ta Veli) 75 Sereme = Suyun ba, Alevi-Bektai inancnn yol-erkannn kurucusu Pir Hnkar Bekta Veli iin kullanlan bir deyim. 76 eriat = Yasa kural, Alevi 4 kap 40 makam retisinde, yel, hava ile eletirilen 1. kap, eriat kapsnda olan olgunlamam (cahil) insann olgunlamas iin sabit yasa ve kurallara ihtiyac vardr vs.. (Bilinen slam eriat yaslar ile ilisi yoktur. (bak 6. blm) 77 Ehli = Belirli bir dnce gr inanca yatkn, ona uyan kiiler. Yol-Ehli yolda olan yolu bilen ilkelerine uyan kii. eriat, Tarikat, Marifet, Hakikat ehli. Ehli-beyt = evden, haneden olanlar, Hz.. Muhammedin ev halk.

66

80

Tarikat = yol, yola girmek, Alevi retisinde ate (aleve) balanan 2. kap, kiinin kendi znden arzusu ile bir yola girmesi o dava iin od ate olup yanmas, pimesi, yetimezi, o yola gnll talip olup girip ikrar verip hizmet etmesi. Gzeli doruyu paylamas renci olmas vs. (bak 6. blm) 79 Marifet = bilgi beceri, Alevi retisinde her boluu dolduran koniye de, dengede duran, derin bilgi, srlara erimi, bilgin becerikli kii, su ile zletirilen, girdii kab dolduran, marifeti olan, verici eitici, birok derin anlam olan Alevilikte 3. Marifet kaps. (bak 6. blm) 80 Hakikat = Gerek varlk, hakikat, hak hukuk eitlik, Alevi retisinde toprakla zletirilen Alevilikte 4. kap. Toprak gibi yaratc (hogrl) tanrsal kamili insan olma. Oku (Benim sadk yarim kara topraktr. Ak Veysel.) (bak 6. blm) 81 Turab = Toprak, toprak olmak, oku Benin sadk yarim kara topraktr Ak Veysel. Hz. Alinin adlarndan biri Turabtr. 82 ah Hatayi = ah smail (1487-1524) ran Safevi Devleti'nin kurucusu. 12 imam, Alevi inancn devlet inanc yapan, 7 ulu Alevi Bektai ozanndan biri, deyileri halen cemlerde sylenmekte. (Oku aratr: 1514 Yavuz Sultan selim aldran sava ve Alevi katliam) 83 Meydan = Ortalk, alan, cemevi, Cem ve cemde oluturulan halkann ortas, Hak meydan, mahkeme, ulu mekan. 84 Natk = Sz, konuma, sylev, dnen, anlayan, yorumlayan, ifade eden aklayan, konuan, szl gelenek, Kuran-natk = Hz. Ali konuan Kuran. 85 Dergah = Kap eii, Alevi Bektai inan ve felsefesinin retildii okul, merkez, HBV dergah vs. 86 Postin = Post, makam sahibi, Postin Alevilikte mritlik makam, HBV dergahnda en st mertebede bulunan yetkili kii, (Veliyettin Ulusoy), inan konusunda en yksek makam, kurum. 87 Cemevi = Alevi Bektai inancnda ibadet (cem yapmak) iin yaplm mekan, dergah, gnl, Alevi inan ve kltr merkezi. (Trkiyede halen cem yapmak ve cemevleri yasal deildir) 88 Ocak = Ev, yuva, okul, dergah, eitim merkezi, taliplerin dede/ana Pirlerin bal olduu yol, dergah, soy. Oca Bektaiyan Bektai oca, Ocakzade bir ocaa bal, sahip olmak dede soyu. Ocak kazanmak yeni bir yuva kurup evden ayrlmak. Ocan snsn Alevilikte bir kiiye sylenebilecek en kt sz, beddua. 89 Tekke - Zaviye = Dayanma gvenme, ulu pir mritlerin bulunduu inan hizmeti verdii dergah inan okulu, veya onlarn mezar yatrlarnn olduu mekan. Zaviye; ke bucak, kk tekke, ibadet iin gidilen tenha yer. 90 Pir Sultan = 1480-1550 Osmanl dneminde Hnzr Paa tarafndan Sivasta aslan, isyanc Alevi dedesi ve ulu Alevi ozan. 91 Gazi Mahallesi = stanbulda arrlkla Alevilerin yaad bir semt. 12 mart 1995 Gazi olaylar, kimlii belirsiz kiilerin at ate sonucu katledilen

78

81

Alevi dedesi Halil Kayann cenaze trenine ate aan gvenlik gleri polisler, 23 kiiyi katletti 600 kii yaraland. 92 Vakf = insani, toplumsal yarar, tantmak, korumak vs. amala kurulmu (ynetimini kendi seen, yaradm da buluna bilinen fakat ye olunamayan) yardm kurumu. 93 Dernek dernekleme = Belirli bir ama iin bir araya gelmek, derlenmek, toplanmak, organizasyon, rgt, demokratik kurum, kurulu. 94 AABK = Avrupa Alevi Birlikleri Konfederasyonu (AABK) 25 mays 2001 tarihinde Danimarkada Ringsted ehrinde Avrupa Alevi federasyonlar arasnda yaplan bir toplantda kurulup. 18.06.2002 tarihinde AB parlamentosunda kuruluu aklanmtr. Avrupada Alevileri en st emsiye rgt, kumrudur. 95 Zakir = Anan, zikreden,dile getiren, bildiren uyaran. Alevi cemlerinde saz alan telli kuran deyi okuyan (hizmet veren) ak, ozan, sanat, mzisyen. Zakirlik hizmeti Cemde 12 hizmetten biri. 96 Nefes = soluk, sz, t, akl, yol gsterme, deyi, cnk, manevi g, Alevi Bektai inancn konu alan hak iirleri deyiler. Bir nefesik syleyeyim dinlemezsen neyleyeyim. Nefes mi istersin, buday m? HBV 97 mam Caferi Sadk = 699-765 kendi adna okulu (retisi) rencileri ve Buyruk isminde kitab olan 6. imam. Cemde 12 post (makamda) zakir/ak imam Cafer postunu temsil eder. 98 Kerbela = Irakta Badatn gney batsnda mam Hseyin ve yandalarnn katledildii ve trbesinin bulunduu kent, blgenin ad, Kerbela l, Kerbela olay (bak 13. blm) 99 Hsniye = mam Caferi Sadn rencisi, yardmcs bir bayan. Halife Harun Reitin huzurunda dnemin ulemas, nemli bilginleri ile tartp, bilgisiyle onlar alt eden, bilge kadn. 100 Krklar cemi - meclisi = Mitolojik anlatma dayal 40 Bir, Biri krk, Hakla hak tek varlk olmu, Krklar meclisi, 17 veya 19u bayan gerisi erkeklerden olutuuna inanlan, 40 ulunun yapt Alevi inancn temel ibadeti AyiniCeme kaynak gsterilen ulular toplants. (bak 12. blm) 101 Biat = Sz vermek, teslim olmak, boyun emek, kabullenmek, bir inanca girmek. Alevilikte ikrar vermek. 102 bni Mlce = 22 Ocak 661 gn zehirli klla Hz. Aliyi evinden karken yaralayp 24 Ocak 661 gn Hakka yrmesine sebep olan kiralk katil. 103 Kudret = G, kuvvet, erk iktidar, varlk, yaratc g tanr enerji. 104 Kandil = Lamba k, uzayda yldzlar, gne, yaratc enerji, ana kaynak ate alev. 105 Pnhan = Patlayan parlayan Yanan alev yaratc k nur byk patlama big-bang . 106 Kn = ol, olsun, oluum, oluturmak, yaratl, yaratmak. 107 Bezm-i eletsen = Meclis, ruhlar meclisi, bezm-i elesten evvel ruhlar (meclisi) olumadan (canllar) yaratlmadan nce.

82

Menkbe-vi = Ermi ulu kiilerin hayatn, olaanst ilerini anlatan destans ksa anlaml tler, ykler. 109 Mira gecesi = Yukar kma ykselme, Hz. Muhammedin tanryla grtne inanlan gece, batn dnsel yolculuk i inansal seyahat, yetimek, ermek, grgden gemek miracn kutlu olsun. 110 Aslan = Allahn aslan anlamnda Hz. Aliye verilen lakap. Aslan kan arap, Aslan st rak. 111 Hadml-fukara = Fakir fukarann hademe hizmetisi, hizmeti, Hz. Muhammedin krklar cemine girebilmek iin syledi ifre sz. Halka hizmet hakka hizmet, cemde 12 hizmet. 112 Neter = ok keskin bak, kl, ameliyat ba, jilet. 113 aman = amanizm inancnda olan, aman babas, dini lider. Kuzey ve orta Asya inanc (eski Trk inanc), her eyin ruhu olduu, toplumcu ve kadn erkek eitliine dayanan, mzik, dansl ibadet gelenekleri olan bir inan 114 Ehl-i-Beyt = Ev-halk, anlamna gelen Ehlibeyt kelimesi Kuranda da geer: Sizden Ehlibeytime sevgiden baka bir ey istemiyorum Alevi Bektailer de Ehlibeyt sadece, Hz. Muhammed Ali, Fatma, Hasan, Hseyin (5i iin) kullanlan ortak isimdir, dier ev halkn kapsamaz. Genelde buna 12 imamlar da dahil edilir. (bak 14. blm) 115 Hz. (hazreti) = n, huzur ulu makam, nan ulularnn adnn nne getirilen Farsa tamamla eki, san, nder, kutsal kii.. Hz. Ali vs. 116 Mehdi = Gayb gizli alemden kp, dnyada adalet dirlik dzen kurmak iin geleceine inanlan kii, kurtarc. 12. mam. Muhammed Mehdi (869 - ). 117 erif = Soylu temiz, mam Hasan ve soyundan gelen iin kullanlan unvan. 118 Seyyid Seyit = Bir toplumun inancn ileri geleni nderi, mam Hasan ve soyundan gelen iin kullanlan unvan. 119 Dvaz-imam = iinde 12 imamlar veya Alevi ulularnn isimlerinin getii deyi nefes, iir, dualar. 120 Ak Mahzuni erif = (1938 -17 mays 2002) amzn nl Alevi ozan. Ebedi mekan Hacbektata. 121 Cemal = yz, gzellik, sevgi, bar, cmertlik. 122 Sereme = Suyun ba, Hnkar Bekta Veli ve dergah iin kullanlan unvan. 123 Kadnck Ana = Pir Ana, Hnkarn Sulucakarahyke (Hacbekta) geldiinde yannda kald ve sonra ona hizmet eden, grlerini yaatan, Alevilikte nemli yeri olan kadn. Bacyan Rum, Anadolu kadn tekilatnn lideri. 124 Erkan = Direk, inancn direi, yol-erkan, yolun kuralar retisi, yasa konumunda ki ilkeleri, ibadet ve gelenekleri. 125 Saz = balgama, kopuz, cura tabur-r, Anadolu da aklarn, ozanlarn, cemde zakirlerin kulland telli mzik aleti, Telli Kuran.

108

83

Talip = isteyen, renci, Alevi inancna yoluna girmek isteyen kii, ikrar vermek isteyen kii. Talipler bir pire ikrar veren kiiler. Alevi Bektai yoluna girmi olan. 127 Lokma = lokma, inanla ilgili datlan, verilen her trl yemek, yiyecek, kurban. 128 Hizmet = vazife, grev, i, eylem, emek, inan yolunda bir grevi yerine getirme, cemde 12 hizmet sahibi, yola hizmet etmek, Muhammedin 40lar cemine girdii ancak hizmeti olarak gibi Alevilik yoluna halka hizmet, hizmetle hizmeti olarak girilir. Hizmetin hak iin ola.. 129 Grg cemi = grlmek, gzden gemek, zn dara ekmek, aklanmak, ikrar tazelemek. Bu amala yaplan cem. 130 Peyik - peyk = haber tayan haber getiren, haberci, daveti, canlar ceme aran cem olacan duyuran, ve cemde haberci hizmetini yrten 12 hizmet sahibi sorumlu kii/ler. 131 Cemaat - Cemiyete = cem topluluk, bir inanca bal olan topluluk, yeler halk, toplant toplum dernek. Cemevine gelenler. 132 Pervane = ark, dnmek devriye etmek, Semahc semah dnen, sema gkyznde yldzlar gibi dnen. Pervanelikte, tm alemde, uzayda, yldlar arasnda. 133 Post = Makam, oturulan yer, tyl hayvan derisinden minder, inanta bir makam aamay simgeleyen yer. Post dedesi = pir veya mrid., Postniin makamda oturan, Alevi inan nderi. 134 Sprgeci = sembolik olarak cemde meydan spren 12 hizmet sahibi, car almak, hizmeti ferra. Pratik ve ruhsal temizlik. Biz bacyz krklar ceminde sprgeciyiz.. 135 Secde = Alevilikte Niyaz selamlama, hakka boyun emek, yere kapanmak. Alevi inancnda secde tanrnn kendi ruhunu /nefsini verdii ve meleklerin secde ettii Adem / insanadr. Bu nedenle cemde canlar daire seklinde oturup, birbirine boyun eerek, tm cem evrenleri iin vs. meydana niyaz ederler. Cemde sedir veya sandalyede oturuluyorsa, kollar dize konularak kii kendi eline niyaz eder. 136 Zlfikar = 2 para atal. Hak ve adaleti g ve terbiyeyi temsil eden Hz. Alinin atal klc. Batini olarak hak sz kk ve byk dil. Baka birok 2lemli sylem sembolleri ve Dik duran zlfikar ayn zamanda (ba kollar bacaklar) insan sembole eder. La Fetta illa Ali, La Seyfe illa Zulfikar.

126

Aliden stn yiit, Zlfikardan keskin kl yoktur.

137

Saylar = Alevilikte saylarn inansal ve sembolik bir ok derin anlamlar vardr, rnek: Birler varln tanrnn birliini, ler el dil bel, HakMuhammed-Ali, can canan ocuk Beler 5 unsur, 5 ta, Ehlibeyt, el almak, el ele el hakka. Yediler 7 ulu ozan, 7 gn, vcutta 7 blge, Oniki 12 mamlar, 12 ay, 12 bur / yldz Ondrt Masum- Paklar, katledilen ehlibeyt 12 imam evlatlar, Onyedi Kemerbestler, Hz Alinin kemer kuatt 17 ehit, 40 Krklar ermiler topluluu. Seksen bin Rum (Anadolu) Erenleri, Doksan

84

bin Horasan Pirleri, yzbin Gaip erenleri vs. Anadolunun aydnlanmasna katlan, bilinen bilinmeyen Alevi Bektai ulular. 138 Tekke = dayanma gvenme, dergah yatr, inan okulu kurumu, mrit ve rencilerinin taliplerinin kald yer. Abdal Musa Tekkesi, Antalyann Elmalya bal Tekke kyndeki Alevi dergah. 139 Nevruz Newroz = 21 mart Hz. Alinin doum gn, yeni gn yeni yl, baharn balangc, kurtulu gn. Nevroz Orta Asya ve orta douda birok inan ve kltrde bayram olarak kutlanr. Nevruz sultan Cemi. 140 Muharrem = slam takviminde 1 ay, Muharrem orucu, Kerbela da imam Hseyin ve yandalarnn katledilmesi dolaysyla (680) tutulan 10-12 gnlk matem orucu. Alevilerde yaygn bir isim. 141 Emevi = Muaviye tarafndan 661 ylnda kurulan, Snni slam inancnn temellerinin atld devlet. 749 ylnda Emevi devleti sona erdi. 142 Yezit = Emevi devletinde Muaviyenin olu (Yezit) Kerbelada mam Hseyin ve yandalarn katlettiren 2. Emevi halifesi. Yezit terimi Alevilikte gaddar, haksz, zalim, faist anlamnda kullanlr. 143 Mersiye = at, Kerbela olayn konu alan atlar iir deyiler. 144 mam Zeynel Abidin = 4. mam, Kerbela katliamnda ocuk yata kurtulan Hz. Hseyinin olu. 145 Nuh tufan = Nuh peygamber zamannda meydana gelen su baskn. 7500 yl nce Akdenizin Kara gle (Karadenize) tamas ile meydana gelen su baskn, bilimsel olarak kantlanmtr. 146 Kefen = Hakka yryen (len) bir kiiye mezara koymadan nce sarlan beyaz bez. 147 Kirve Kirvelik = Alevilikte erkek ocuklarn snnet edilmesi dolaysyla, ocua/lara baka bir ailenin 2. anne baba olarak seilmesi gelenei. Ayn aileden kirve olmaz, kirveler birbirine ve ocuklar maddi manevi sorumludur, kirve ocuklar birbiri ile kardetir ve evlenemez. 148 Snnet treni = Yahudilik, slam ve baz Hristiyan gruplarda, erkek ocuklarn snnet edilmesi ve ardndan yaplan elence snnet dn. 149 Glbank = gl ve ses, dua, zelikle Alevi Pirlerince okunan dua, deyi. 150 Tercman = Dilden dile evirme, Alevilikte bir i hizmete balamadan nce ve zellikle taliplerin syledii dua, sz deyiler. 151 40 budak = Krklar krk makam temsilen Hacbekta dergahnda bulunan 40 mum, k, mumluk, amdan. 152 Dost = Arkada gerek sevgili tanr (Alevilikte dost tanr ad olarak ta kullanlr) Dost dost diye nice nicesine sarldm. Ak Veysel 153 Divan = makam, tanr kat, dergah, divan edebiyat, deyiler..

85

Danimarka Alevi Birlikleri Federasyonu (DABF) Genel Ynetim Kurulu yeleri 2008
Genel bakan, Feramuz Acar - Randers Bakan yardmcs, Seref Renkli - Ringsted Genel sayman, Cemalletin Suluk - Ringsted Genel Sekreter, Aslan Erkan - Hedensted nan kurulu bakan, Halil ahin - Slagelse Genlik kolu bakan, ada Salcak - Ringsted AABK sorumlusu, Turan Meri Ringsted Mevlt Ylmaz - Salgelse Hasan Semiz Randers Fuat Birdal - Hedensted Sat Bal - rhus Ali etin - Odense Sebahattin Bas - Ringsted Ali Dursun - rhus Abbas Gnal - Odense Caglayan Saglicak- Ringsted Nuri Ceylan - Slagelse Cevat ztrk - Brndby/Kopenhag

Danimarka Alevi Birlikleri Federasyonu (DABF)

DABF, Gelentevej 1, 8930 Randers - Tlf. (+45) 8642 0022 www.alevi.dk - dabf@alevi.dk

86

87