T.C.

DOKUZ EYLL NVERSTES SOSYAL BLMLER ENSTTS DENZCLK LETMELER YNETM ANABLM DALI DENZCLKTE EMNYET, GVENLK VE EVRE YNETM TEZSZ YKSEK LSANS PROJES

GEM NA VE ONARIM FAALYETLERNDE MEYDANA GELEN KAZALARIN ANALZ

Murat BAKACAK

Danman Prof. Dr. A. Gldem CERT

2007

T.C. DOKUZ EYLL NVERSTES SOSYAL BLMLER ENSTTS DENZCLK LETMELER YNETM ANABLM DALI DENZCLKTE EMNYET, GVENLK VE EVRE YNETM TEZSZ YKSEK LSANS PROJES

GEM NA VE ONARIM FAALYETLERNDE MEYDANA GELEN KAZALARIN ANALZ

Murat BAKACAK

Danman Prof. Dr. A. Gldem CERT

2007

YEMN METN
Tezsiz Yksek Lisans Projesi olarak sunduum Gemi na ve Onarm Faaliyetlerinde Meydana Gelen Kazalarn Analizi adl almann tarafmdan, bilimsel ahlak ve geleneklere aykr decek bir yardma bavurmakszn yazldn ve yararlandm eserlerin bibliyografyada gsterilenlerden olutuunu, bunlara atf yaplarak yararlanlm olduunu belirtir ve bunu onurumla dorularm.

Tarih ..../..../2007 Murat BAKACAK mza

ii

TEZSZ YKSEK LSANS PROJE SINAV TUTANAI

rencinin Ad ve Soyad Anabilim Dal Program Tez/Proje Konusu Snav Tarihi ve Saati : Murat BAKACAK : Denizcilik letmeleri Ynetimi : Denizcilikte Emniyet, Gvenlik ve evre Ynetimi : Gemi na ve Onarm Faaliyetlerinde Meydana Gelen Kazalarn Analizi :

Yukarda kimlik bilgileri belirtilen renci Sosyal Bilimler Enstitsnn .. tarih ve . Sayl toplantsnda oluturulan jrimiz tarafndan Lisansst Ynetmeliinin 18.maddesi gereince yksek lisans tez/proje snavna alnmtr. Adayn kiisel almaya dayanan tezini/projesini . dakikalk sre iinde savunmasndan sonra jri yelerince gerek tez/proje konusu gerekse tezin/projenin dayana olan Anabilim dallarndan sorulan sorulara verdii cevaplar deerlendirilerek tezin, BAARILI DZELTME RED edilmesine * ** OY BRL ile OY OKLUU ile karar verilmitir.

Jri tekil edilmedii iin snav yaplamamtr. renci snava gelmemitir. * Bu halde adaya 3 ay sre verilir. ** Bu halde adayn kayd silinir. *** Bu halde snav iin yeni bir tarih belirlenir.

*** **

Tez/Proje, burs, dl veya tevik programlarna (Tba, Fullbrightht vb.) aday olabilir. Tez/Proje, mevcut hali ile baslabilir. Tez/Proje, gzden geirildikten sonra baslabilir. Tezin/Projenin, basm gereklilii yoktur. JR YELER MZA Baarl Baarl Baarl Dzeltme Dzeltme Dzeltme Red Red Red

Evet

iii

NSZ
Gemi ina ve onarm faaliyetlerinde meydana gelen kazalarla ilgili lkemizde yaplm ok az alma mevcuttur. Bu konuyla ilgili yaplacak olan her trl almann, sektrn salkl olarak gelimesine ve bymesine katk salayacana inanyorum. Hazrlam olduum Yksek Lisans Bitirme Projesinin, bu konuda bilgi ve dokman ihtiyac olan her insana fayda salamasn dilerim. Dokuz Eyll niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Denizcilikte Emniyet, Gvenlik ve evre Ynetimi Yksek Lisans Programnn ders aamas boyunca bizlerden bilgi, destek ve katklarn esirgemeyen, canla bala alan deerli retim yeleri ve retim grevlilerine teekkr ederim. Ders ve proje aamasnda bana srekli destek olan, sadece lkemizde deil dnya denizcilik sektrnde tannan ve gvenilen deerli tez danmanm Prof. Dr. A. Gldem CERTe sonsuz kran ve teekkrlerimi sunarm. Son olarak bana maddi ve manevi olarak srekli destek olan sevgili anneme, babama, eime ve ocuklarma sevgilerimi sunarm. Bu almada yer alan hususlar Trk Silahl Kuvvetlerinin grlerini yanstmamaktadr.

Mart 2007

Murat BAKACAK

iv

ZET Tezsiz Yksek Lisans Projesi Gemi na ve Onarm Faaliyetlerinde Meydana Gelen Kazalarn Analizi Murat BAKACAK Dokuz Eyll niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Denizcilik letmeleri Ynetimi Ana Bilim Dal Denizcilikte Emniyet, Gvenlik ve evre Ynetimi Program

Gemi ina sanayi sektr, gelimi ve gelimekte olan lkelerin ekonomilerinde olduu gibi, lkemiz ekonomisi iin de yksek katma deere sahip bir sanayi sektrdr. Gemi ina sanayi sektrnn geliimi ve rekabet edebilirliinin glenmesi iin; retimde maliyeti drerek, kaliteyi ve pazar payn arttrmak yaplmas gereken faaliyetlerin banda gelir. Ancak maliyeti drrken i sal ve gvenliinden de dn verilmemelidir. Gemi ina ve onarm faaliyetlerinde meydana gelen kazalar, hem alanlarn hayatn kaybetmesine veya fiziksel ve ruhsal olarak zarar grmesine, hem de iverenlerin maddi kayp ve tazminatlarla kar karya kalmasna neden olmaktadr. Bu alma, gemi ina ve onarm faaliyetlerinde meydana gelen kazalarn nedenlerinin analizini ve bu kazalarn nlenmesine ynelik zm nerileri getirmeyi amalamaktadr.

Anahtar Kelimeler: 1)Gemi na, 2)Kaza, 3)Tehlike, 4)Risk, 5)Analiz

ABSTRACT Non-Thesis Master Degree Analysis of the Shipbuilding and Ship Repair Accidents Murat BAKACAK

Dokuz Eyll University Institute of Social Sciences Department of Maritime Business Administration Maritime Safety, Security and Enviromental Management Program

Shipbuilding industry is a sector that produces high added value for Turkeys economy, like the economies of the developed and developing countries. The development of the shipbuilding industry and the strengthening of its competitive power depend mainly on increasing the quality and market share by means of decreasing the costs of production. However, while decreasing the costs, it is crucial not to make concessions in terms of labour health and safety.

The accidents occurring during the shipbuilding and repair activities cause both the death or physical and mental damage of the workers and leave the employees face to face with serious monetary loss and compensation.

This project aims at analyzing the causes of the accidents occurring during the shipbuilding and repair activities and developing alternative preventive solutions to these accidents.

Keywords: 1) Shipbuilding, 2) Accident, 3) Hazard, 4) Risk, 5) Analysis

vi

GEM NA VE ONARIM FAALYETLERNDE MEYDANA GELEN KAZALARIN ANALZ

Sayfa YEMN METN TUTANAK NSZ ZET ABSTRACT NDEKLER KISALTMALAR EKL VE TABLO LSTES GR BRNC BLM GEM NA VE ONARIM SANAY SEKTR: DNYADA VE TRKYEDE GELMELER 1.1. GEM NA VE ONARIM SANAY SEKTRNN ANA ZELLKLER, TANIMLAR 1.2. AVRUPA LKELERINDE GEMI NA FAALIYETLERI 1.3. UZAKDOU LKELERNDE GEM NA FAALYETLER 1.4. AMERKA BRLEK DEVLETLERNDE GEM NA FAALYETLER 1.5. TRKYEDE GEM NA SANAYNN VE GEM NAATININ TARHSEL GELM 1.6. TRKYEDE TERSANELERN YAPILANMASI 13 10 1 7 8 9 ii iii iv v vi vii xii xiv xvi

vii

1.7. TRKYEDE GEM NA SANAYNN ZELLKLER KNC BLM GEM NA VE ONARIM FAALYETLERNDE MEYDANA GELEN KAZALAR VE ANALZ YNTEMLER 2.1. KAZASI TANIMI VE DNYADA VE TRKYEDE KAZALARI 2.1.1. Kazasnn Tanm ve Kazalarnn Veren ve alanlara Getirdii Maliyetler 2.1.1.1. Dorudan (Grnr) Maliyetler 2.1.1.2. Dolayl (Grnmez) Maliyetler 2.1.2. Dnyada Kazalar ve Meslek Hastalklar statistikleri 2.1.3. Trkiyede Kazalar ve Meslek Hastalklar statistikleri 2.2. GEM NA FAALYETLERNDE MEYDANA GELEN KAZALAR 2.2.1. na Halindeki Gemi zerinde Meydana Gelen Kazalar 2.2.1.1.Kaynak ilemlerinde meydana gelen kazalar 2.2.1.2.skele veya Yap kmesi Sonucu Meydana Gelen Kazalar 2.2.1.3.skele veya Yap zerinden Dme ve Malzeme Drme Sonucu Meydana Gelen Kazalar 2.2.2. Malzeme Tama ve Nakil Srasnda Meydana Gelen Kazalar 2.2.3. Atlye ve Fabrika Ortamnda malat Srasnda Meydana Gelen Kazalar 2.3. GEM ONARIM FAALYETLERNDE MEYDANA GELEN KAZALAR 2.3.1. Havuz ve Kzak Onarmnda Meydana Gelen Kazalar 2.3.2. Makina ve Elektrik Sistemi Onarmnda Meydana Gelen Kazalar

13

19

19 21 22 24 24 27 30 30 31 32 33 34 35 35 36

viii

2.4. SALII VE GVENL YNETM SSTEM 2.4.1. Sal ve Gvenlii Ynetim Sistemi Genel Prensipleri 2.4.2. Sal ve Gvenlii Ynetim Sisteminin Faydalar 2.4.3. Sal ve Gvenlii Ynetim Sistemi Risklerinin Belirlenmesinde Kullanlabilecek Risk Analizi le lgili Tanmlar 2.4.4. Risk Analizinin Yararlar 2.4.5. Risk Analizinin Problemleri 2.4.6. Risk Analiz Yntemleri 2.4.6.1. n Tehlike Analizi - (Preliminary Hazard Analysis PHA) 2.4.6.2. Gvenlik Analizi - (Job Safety Analysis-JSA) 2.4.6.3. Olursa Ne Olur ? Analizi - (What if?) 2.4.6.4. Birincil Risk Analizi - (Preliminary Risk Analysis PRA) 2.4.6.5. Tehlike ve Uygulanabilirlik Analizi - (Hazard and Operability -HAZOP) 2.4.6.6. Hata Aac Analizi - (Fault Tree Analysis-FTA) 2.4.6.7. Olas Hata Trleri ve Etki Analizi - (Failure Mode and Effects Analysis - FMEA) 2.4.6.8. Gvenlik Denetimi - (Safety Audit) 2.4.6.9. Olay Aac Analizi - (Event Tree Analysis - ETA) 2.4.6.10. Neden - Sonu Analizi - (Cause-Consequence Analysis) 2.4.7. Risk Analiz Yntemlerinin Karlatrlmas 2.5. EMNYET VAKA YAKLAIMI (SAFETY CASE APPROACH) 2.5.1. Tipik bir Emniyet Vakasnn erii 2.5.2. Yaklamn Temeli

37 39 40

41

43 45 46 47 47 47 48 48 49 49 50 50 51 51 54 54 56

ix

2.5.3. Tehlike Tanmlamas 2.5.3.1. Tehlike Tipleri 2.5.3.2. Tehlike Tanmlamasnn Sonular 2.5.4. Risk Deerlendirmesi 2.5.5. Risk Azaltlmas 2.5.5.1. Risk Azaltma leminin Sonular 2.5.6. Acil Durum Hazrl 2.5.7. Emniyet Ynetim Sistemi NC BLM GEM NA VE ONARIM FAALYETLERNDE MEYDANA GELEN KAZALARIN ANALZ UYGULAMASI 3.1. EMNYET VAKA YAKLAIMININ GEM NA FAALYETLERNDEK UYGULAMASI VE RNEK KAZA ANALZ 3.1.1. rnek Kazann Tanm 3.1.2. Faaliyet Alan 3.1.3. Tehlike Tanmlamas 3.1.4. Risk Deerlendirmesi 3.1.5. Risk Azaltlmas 3.1.6. Acil Durum Hazrl 3.1.7. Emniyet Ynetim Sisteminin Oluturulmas 3.2. EMNYET VAKA YAKLAIMININ GEM ONARIM FAALYETLERNDEK UYGULAMASI VE RNEK KAZA ANALZ 3.2.1. rnek Kazann Tanm 3.2.2. Faaliyet Alan

59 59 60 61 62 64 65 65

67

67 68 68 69 70 71 72

73

73 74

3.2.3. Tehlike Tanmlamas 3.2.4. Risk Deerlendirmesi 3.2.5. Risk Azaltlmas 3.2.6. Acil Durum Hazrl 3.2.7. Emniyet Ynetim Sisteminin Oluturulmas SONU VE NERLER KAYNAKLAR

74 75 75 74 78 79 84

xi

KISALTMALAR
ALARP CGT DAT DPT DTO DWT ETA FMEA FTA GSBR GRT GSMH HAZOP HSE ILO IMO ISO SGD JSA LNG LPG MARPOL : Mmkn Olan Uygulanabilirlik (As Low as Reasonably Practicable) : Kompanse Gros Ton (Compensated Gross Ton) : ift Hareketli Tanker (Double Action Tanker) : Devlet Planlama Tekilat : Deniz Ticaret Odas : Dead Weight Ton : Olay Aac Analizi (Event Tree Analysis) : Olas Hata Trleri ve Etki Analizi (Failure Mode and Effects Analysis) : Hata Aac Analizi (Fault Tree Analysis) : Gemi na Sanayicileri Birlii : Gros Ton : Gayri Safi Milli Hasla : Tehlike ve Uygulanabilirlik Analizi (Hazard and Operability) : ngiltere Sal ve Gvenlii Kurumu (Health and Safety Executive) : Uluslararas alma rgt (International Labour Organization) : Uluslararas Denizcilik rgt (International Maritime Organization) : Uluslararas Standartlar rgt (International Organization for Standardization) : Sal ve Gvenlii Daire Bakanl : Gvenlik Analizi (Job Safety Analysis) : Svlatrlm Doal Gaz (Liquified Natural Gas) : Svlatrlm Petrol Gaz (Liquified Petroluem Gas) : Uluslararas Gemilerden Kaynaklanan evre Kirliliinin nlenmesi Konvansiyonu (Marine Pollution-International Convention for the Prevention of Pollution from Ships). PHA : n Tehlike Analizi (Preliminary Hazard Analysis)

LMTER- : Liman ve Tersane ileri Sendikas

xii

PRA SCA SGK SOLAS SSK SSM TEU VLGC WHO

: Birincil Risk Analizi (Preliminary Risk Analysis) : Emniyet Vaka Yaklam (Safety Case Aproach) : Sosyal Gvenlik Kurumu :Uluslararas Denizde Can Emniyeti Konvansiyonu (Safety of Life at Sea - International Convention for the Safety of Life at Sea) : Sosyal Sigortalar Kurumu : Savunma Sanayi Mstearl : 20lik konteyner (Twenty Foot Equivalent Unit) : ok Geni Ham Gaz Taycs (Very Large Gas Carrier) : Dnya Salk rgt (World Health Organization)

xiii

EKL LSTES
ekil 1: ekil 2: ekil 3: ekil 4: ekil 5: ekil 6: Gemi na Sektrnn Pazar Segmentlerinde lkelerin Paylar 2004 Ylnda Balca lkelerin CGT (Kompanse Gros Ton) Baznda Ald Gemi Siparileri Tuzla zel Sektr Tersaneler Blgesinin Genel Grnm Kazas Maliyetleri Buz Da rnei 1995-2004 Yllar Arasnda Meydana Gelen Kazalar Says 1995-2004 Yllar Arasnda Meydana Gelen Meslek s. 12 s. 21 s. 25 s. 25 s. 5 s. 6

Hastalklar Says ekil 7: ekil 8: ekil 9: 1995-2004 Yllar Arasnda Meydana Gelen Meslek s. 26 s. 26 s. 27

Hastalklar Sonucu lm Says 2004 Yl Kaza statistiklerine Gre Kazalarnn Kaza Tiplerine Gre Dalm 2004 Yl Kaza statistiklerine Gre Kazalarnn Sektrlere Gre Dalm ekil 10: ekil 11: ekil 12: ekil 13: ekil 14: ekil 15: ekil 16: Kaynak lemlerindeki Hatal Uygulamalar Hatal Kurulan ve Doru Kurulan skele rnekleri Kapal Blmelerde Temizlik ve Boya lemi Emniyet Vaka Yaklamnn Ana Elemanlar Tehlike Tiplerinin Listelenmesi Risk Deerlendirilmesi Risk Azaltlmas s. 31 s. 32 s. 36 s. 58 s. 60 s. 62 s. 64

xiv

TABLO LSTES
Tablo 1: Tablo 2 : 2004 Ylnda lkelerin GRT/CGT (Gros Ton/Kompanse Gros Ton) Baznda Ald Toplam ve hra Amal Gemi Siparileri 1995-2005 Yllar Arasnda Trkiye Gemi na Sektrnn retim Bilgileri Tablo 3: Tablo 4: Tablo 5: Tablo 6: 2001-2005 Yllar Arasnda Bakm Onarm Faaliyetleri 2001-2005 Yllar Arasnda Trkiye Gemi na Sektrnn stihdam Deerleri Yeni Gemi na Eden lkelerin Pazar Paylar Admarin ve Taeron irketlerin Kasm 2006 Ay Ortak Salk Birimi izelgesi Tablo 7: Tablo 8: Risk Analiz Yntemlerini Karlatrma Tablosu -1 Risk Analiz Yntemlerini Karlatrma Tablosu -2 s. 52 s. 53 s. 17 s. 29 s. 16 s. 16 s. 15 s. 7

xv

GR
Gemi ina sektrnde srekli tam kapasite ile alan bir tersane iin ilk bakta kusursuz bir iletmenin varlndan bahsedilebilecei dnlebilir. Ancak ilk bakn temeline inildiinde nemli bir detayn daha kontrol, tersane hakkndaki kusursuzluk grn desteklemelidir. Tersanenin Sal ve Gvenlii konusunda yapt yatrmlar ve tersanenin bu konudaki sicili de finansal verileri destekler konumda ise ideal bir tersaneden bahsedilebilir. Burada anlatlmaya allan temel konu tersanelerin Sal ve Gvenlii konusunda gerekli nlem ve yatrmlardan bilinli veya bilinsiz olarak kanmalar durumunda, personel, malzeme, itibar ve i potansiyeli kayplar nedeniyle finansal verilerinin ok ksa zamanda olumsuza dnebileceidir. Bu olumsuzluklarn yaanmamas amacyla alnmas gereken nlemler ve aksaklklarn tespitleri yaamsal nem tamaktadr. kazalar, tersanelere ar maddi kayplar ve itibar kayplar gibi olumsuz sonular getirmektedir. Aratrmann Amac; Bu almann amac, gemi ina ve onarm faaliyetlerinde meydana gelen kazalarn ortaya kmasn engellemek ve kazalarn meydana gelmesi halinde, sonularnn ve etkilerinin azaltlmasna ynelik yaplmas gerekenleri aklamaktr.

Proje Plan; Gemi na ve Onarm Faaliyetlerinde Meydana Gelen Kazalarn Analizi balkl proje almas 3 ana blm ile sonu ve neriler blm olmak zere toplam 4 blmden olumaktadr. almann ilk blmnde, Gemi na ve Onarm Sanayinin yaps, Trkiyede gemi ina sektrnn tarihsel geliimi, bugnk durumu ve ABD,

xvi

Avrupa, Uzakdou lkelerindeki sektrel durum incelenmitir. kinci blmde Kazalar, Gemi na ve Onarm Faaliyetlerinde meydana gelen kazalar, Sal ve Gvenlii Ynetim Sistemi, Risk Analiz Yntemleri ve Emniyet Vaka Yaklam hakknda bilgi verilmitir. nc blmde ise bu almann sonunda elde edilen bulgular deerlendirilerek, Emniyet Vaka Yaklamnn Gemi na ve Onarm faaliyetleri iin uygulamas yaplmtr. Aratrma Yntemi; Bu almada keifsel veri toplama yntemi kullanlmtr. alma konusunu inceleme aamasnda kaynak sknts ekilmi, zellikle Trkiyede bu konu ile ilgili yeterli kaynak, aratrma ve analiz olmad tespit edilmitir. Sal ve Gvenlii Ynetim Sisteminin lkemizde henz yeni uygulanmaya balamasndan dolay, sektrel anlamda ok fazla bilgi olmamas almay zorlatrmtr. alma Bakanl ve Sosyal Sigortalar Kurumu (yeni adyla Sosyal Gvenlik Kurumu) verilerinden faydalanlmtr. Aratrmada elde edilen bulgulardan hareketle mikro ve makro alardan neriler getirilmeye allmtr.

xvii

BRNC BLM GEM NA VE ONARIM SANAY SEKTR: DNYADA VE TRKYEDE GELMELER 1.1. Gemi na ve Onarm Sanayi Sektrnn Ana zellikleri, Tanmlar Gemi ina sanayi, esasta bir montaj endstrisidir (Stoch, 1988;186). Dier bir deyile, elik sanayi, makine imalat sanayi, elektrik-elektronik sanayi, boya sanayi ve lastik-plastik sanayi gibi pek ok sanayi kolunun mamullerinin bilimsel ve teknolojik temellere dayal olarak, belirli bir sistematik ve disiplin ierisinde, tersanelerde bir araya getirilmesi ve birletirilmesi sonucunda, gemi ina sanayinin rn olan "gemi" ortaya kmaktadr (Stoch, 1988;186). Gemi ina ve onarm sanayi sektr, Birlemi Milletlerin yaynlam olduu Tm Ekonomik Faaliyetlerin statistik Snflamas (ISIC Rev 4) na gre aadaki gibi snflanmaktadr (http://unstats.un.org) ; Blm c: retim, Divizyon 30: Ulam aralarnn retimi, Grup 301: Gemi ve tekne inas, Snf 3011: Gemilerin ve yzen yaplarn inas.

rn yapsna gre ise, Birlemi Milletlerin yaynlam olduu Faaliyetlere Gre rnlerin statistik Snflamas (CPC Ver.1.1.) na gre aadaki gibi snflanmaktadr (http://unstats.un.org); Blm 4: Metal rnleri, makina ve ekipmanlar, Divizyon 49: Ulatrma ekipmanlar, Grup 493: Gemiler, Snf 4931: Ticaret gemileri ve sava gemileri.

Gemiler; kullanm amacna, alma prensibine ve sevk sistemlerine, inaatta kullanlan malzemeye gre eitli tip, tonaj ve teknolojik imkanlara sahip olarak ina edilirler. Bu nedenle, gemilerin ina edildii fabrikalar grubunu oluturan tersaneler de, deiik imkan ve teknolojik kabiliyetlerde olabilmektedirler. Basit bir ticaret

gemisi inaatn yapan, nispeten daha az teknik kabiliyete sahip bir tersaneden, ileri teknoloji harikalar olarak nitelendirilebilecek sper tankerleri ve sava gemilerinin inaatn yapabilecek teknolojik kabiliyet ve imkanlara sahip tersanelere kadar, olduka geni bir spektrum gsteren gemi ina sanayi, bu haliyle her zaman iin emek youn bir endstri dal ve tersanelerin teknik imkan ve kabiliyetlerine dayal olarak da, sermaye youn bir sanayi sektrdr (Salar, 2002; 36). Emek youn bir karaktere sahip gemi ina sanayi, lkelerde her zaman bir istihdam potansiyeli olarak grlmtr. Gerek emek youn karaktere sahip endstri dal olmas ve gerekse dier sanayi kollarn bir lokomotif gibi srkleyerek, gelimelerine nemli boyutlarda katkda bulunmas, gemi ina sanayinin nemli bir istihdam potansiyeli olarak grlmesine neden olmutur. Kalknma hamlelerinde ncelikle gemi ina sanayine nem veren lkeler, balangta ok basit ve seri retimi nispeten kolay, sistematik bir is disiplinini gerektiren ve ileri teknoloji uygulamalarna gerek gstermeyen sv ve kuru dkme yk gemilerinin inaatna iin, balamaktadrlar. teknik Bu tip gemilerin inaatn ve elik gerekletirebilmek ileri kabiliyetler gerektirmeyen

kontrksiyonu gerekletirebilecek tersaneler kurmaktadrlar. Bu faaliyetlerden kazanlan tecrbeler ve bilgi birikimine dayal olarak da giderek daha ileri seviyede teknolojik kabiliyete sahip olacak tersaneleri kurup gelitirmeye ve mevcutlarn da ileri teknolojik imkanlarla donatmaya ynelmekte ve bu amala byk yatrmlara girimektedirler. Bir tersanenin lojistik imkan ve kabiliyetleri, gemi ina sanayinin karakteristik yapsna yansyacandan, tersanelerde mevcut olabilecek lojistik teknolojik imkan ve kabiliyetler asndan, aadaki aklamalarn yaplmas yararl grlmektedir.

Bir tersanede genel olarak aadaki blmler yer alr (Stoch, 1988;186 187): na edilecek geminin monte edilecei ve denize indirilebilecei bir kzak, kuru havuz veya havuz, na edilen geminin denize indirilmesinden sonra donatlabilmesi iin gerekli donatm rhtmlar, elik levha ve profillerin kesilmesi ve ekil verilmesi, bir araya getirilip birletirilmesi iin elik isleme ve montaj fabrikas, Yzey hazrlama ve kaplama atlyesi, Boru donatm atlyesi, Makina fabrikas, Elektrik-elektronik atlyesi, Malzeme depolama ve istifleme sahalar ve ambarlar, Gemi dizayn ofisleri, Boya retim ve hazrlama tesisleri, Asetilen ve basnl hava retim tesisleri, Dkm fabrikas, dari-ticari hizmet birimleri ve yardmc hizmet tesisleri, Spor tesisleri, Malzeme ynetim ve stok kontrol blm, Tedarikilerle ilikiler kuran tedarik blm, Plan dizayn ve retim program blm, Pazarlama faaliyetleri blm. Dorudan retimi etkilemesi dolaysyla, tersanelerde fabrikalarn ve atlyelerin organizasyonu ok nemlidir. Bu nedenle, baz tersaneler belirli tip gemilerin seri inaat iin ihtisaslamak zere, organize edilirler. Bu tr tersaneler, daha ksa ina sresinde, .daha dk maliyetler ile gemi ina etme kabiliyetine sahiptirler.

Yukarda aklanan tesislerin donatm iin, basit klasik imalat ara-gere ve sistemlerinden, kompterize ve tam otomatik sistemlerin kullanlmasna kadar, deiik seviyelerde teknik-teknolojik imkan ve kabiliyetlerin tersanelere yerletirilmesi mmkn bulunmaktadr. Dolaysyla, sz konusu lojistik-teknolojik imkan ve kabiliyetlerin bir tersanede bulundurulmasna gre, tersane iin yaplan yatrmlar kk meblalardan nemli sermaye yatrmlarna kadar geni bir spektruma yaylr. Dier taraftan, gemi ina sanayi genelde emek youn bir endstri dal olmas sebebiyle, isilik cretlerinin dk olduu lkelerde (fert bana gelir seviyesi 50007000 ABD Dolar) daha kolay geliir (Nagatsuka,1989;56, Nehir,1990;6). Uluslararas piyasalarda daha ucuza gemi satabilmek ve rekabet ansn artrmak iin, bahsedilen artlarn bulunduu lkeler daha uygundur. Bu durumda, tpk gemi ina sanayinin Avrupa lkelerinden Uzak Dou Asya lkelerine g etmesi rneinde olduu gibi, gemi ina sanayinin kalknmasnn tamamlam ve ekonomik refah seviyesine ulam lkelerden, kolayca gelimekte olan lkelere g etme nitelii ve karakteri tad anlalmaktadr. Ancak, gelimi gemi ina sanayi kapasitesine sahip kalknm lkeler, isilik cretlerinin yksek olmasndan dolay gemi yapmnda uluslararas rekabeti kaybetmelerine ramen, gemi ina sanayinin istihdam potansiyeli tamas ve dier birok sanayi mamullerini kullanarak dier sanayi sektrlerini srklemesi, gelimelerini salamas dolaysyla, lojistik adan kritik ve stratejik sektr olmasndan tersanelerin kapanmasn nlemek iin nemli boyutlarda devlet sbvansiyonlar uygulamaktadrlar (r: LE HAVRE tersanesi Fransa). Kalknm lkelerdeki tersaneler, ileri teknolojik ve zel tipte gemi yapmna ynelerek, gemi inaatndan baka dier sanayi kollarnn ihtiyac olan makine, tehizat ve elik konstrksiyon islerinin yapmn stlenerek, kapanmaya kar direnmektedirler. Salanan devlet desteinin dier bir sebebi de, savunma bakmndan stratejik neme sahip gemi ina sanayinin kapanmasn nlemeye almaktr. Ksacas bu lkeler, savunma ve d ticaret iin hayati nemi bulunan gemilerin tedarikinde ve deniz ticaret filolarnn yenilenmesinde, dier lkelere bal kalmak istememektedirler (Salar, 2002; 39).

Btn bu bilgiler gstermektedir ki, gemi ina sanayi gelimekte olan lkelerin kalknma yolunda bir ara olarak kullanabilecekleri bir endstri daldr. Bir lkede serpilip gelien gemi endstrisi, o lkede hayat standardnn ykselmesiyle birlikte devrini tamamladktan sonra, uluslararas pazarda daha kolay rekabet imkanlarn yakalayabilecei bir baka gelimekte olan lkeye tanacak ve bu evrim bu ekilde devam edecektir. nk dnya ticareti ok byk bir ounlukla (yaklak %95 orannda), deniz yolu ile yaplmaktadr. Bu ticareti gerekletiren gemiler, deniz suyu ve evresinin dayanlmaz korozif ortamnda verimli olarak, ancak ksa mrl bir hayata (Ortalama olarak, tankerler iin 10-15 yl, kuru yk gemileri iin 15-20 yl verimli alma mr ngrlmektedir) tabi bulunmaktadr (Stopford,1986;46). Sektrn emek youn sektr olmas nedeniyle, i hacmi arttka kaza riskleri de artmakta, bununla orantl olarak lkemizde i kaza saylarnda da art grlmektedir. sal ve gvenliine nem verilmeyen tersanelerde meslek hastalklarnn yaygnlamas da kanlmaz bir sonutur (Baykurt, 1995; 18). 2004 yl itibaryla yllk 100 milyon DWT u aan dnya gemi ina pazar paynn byk bir blmne Gney Kore, Japonya ve in hakimdir. Yksek teknolojiye sahip gemilerin retiminde ise Avrupa lkeleri sz sahibidir. ekil 1 de gemi ina sektrnn Pazar segmentlerinde lkelerin paylar verilmitir. Bu verilere gre G.Kore ve Japonya dk ve orta teknolojiye sahip gemi segmentlerinde yer almaktadr.

ekil 1: Gemi na Sektrnn Pazar Segmentlerinde lkelerin Paylar Kaynak: DPT 2006

ekil 2 de 2004 ylnda balca lkelerin CGT (Kompanse Gross Ton) baznda ald gemi siparileri verilmitir. Buradan hareketle G.Kore ve Japonyann dnya Pazar paynda toplam %70lik bir dilime sahip olduu grlmektedir.

ekil 2: 2004 Ylnda Balca lkelerin CGT (Kompanse Gros Ton) Baznda Ald Gemi Siparileri Kaynak: DPT 2006

Tablo 1 de 2004 ylnda lkelerin GRT/CGT (Gros Ton/Kompanse Gros Ton) baznda ald ihra amal toplam gemi siparileri verilmektedir.

Tablo 1: 2004 Ylnda lkelerin GRT/CGT (Gros Ton/Kompanse Gros Ton) Baznda Ald Toplam ve hra Amal Gemi Siparileri

Kaynak: DPT 2006 Gemi siparii veren ve gemi alm yapan lkeler arasnda ise Avrupa lkeleri ve A.B.D. bata gelmektedir (DPT 2006). 1.2. Avrupa lkelerinde Gemi na Faaliyetleri 2004 ylna kadar tam kapasite sipari alamayan Avrupa tersaneleri, son yllarda srekli artan navlunlar sayesinde tersanelerini siparilerle tamamen

doldurmutur. Hrvatistan tersaneleri mevcut mterilerden gelmi olan ounluu zel nitelikli tankerlerin ve araba tayc gemilerin oluturduu yeni gemi ina siparilerini kontrata balamtr. talyan tersaneleri feribot, Ro-Pax ve kruvaziyer gemisi inasn ieren eitli kontratlar balamlardr. Polonya tersaneleri 2009 ylna kadar konteyner, Ro-Ro, LPG gemisi siparileriyle doludur. Norve tersaneleri Ro-Ro, denizar ikmal gemileri, denizdibi donanm deme gemileri ve kat tayc gemiler snflarnda olduka ykl sipariler almlardr. Alman tersaneleri 2003 ve 2004 yllarnda mevcut sipari durumlarn daha da iyiye gtrmlerdir. Almanya konteyner ve yolcu gemisi siparilerinde ndedir. Hollanda tersaneleri oklukla konteyner, genel kargo ve kimyasal tanker siparileri almtr. Slovakya tersaneleri genel kargo gemisi, Romanya tersaneleri ise tanker, kimyasal tanker ve konteyner gemisi siparileri almlardr. (DPT, 2006; 54, DTO, 2006;51). 1.3. Uzakdou lkelerinde Gemi na Faaliyetleri 2005in ilk yarsndaki toplam yeni gemi ina siparilerinde, 226,6 milyon DWTluk 4324 adet geminin %36,9u Gney Kore, %33,8i Japonya ve %16,6s in tarafndan alnmtr. inin 2015e kadar piyasa lideri olmay hedefledii ileri srlmektedir. Bu amala tersane kapasitelerinde nemli artlara gitmektedirler. Japonya tanker, kimyasal tanker, dkme yk, genel kargo, konteyner, Ro-Ro, araba tayc, LPG, LNG gemileri siparileri almaktadr. Gney Kore tanker, kimyasal tanker, dkme yk, konteyner, araba tayc, LPG, LNG, yolcu gemisi kontratlarn balamlardr (DPT, 2006; 56). 2005 yl ubat aynda Gney Kore tersaneleri, ina etmekte olduu 10,000 TEUluk 4 gemiden birincisini denize indirmitir. 85 milyon ABD Dolar civarndaki fiyatlarla VLGC ina ettirme konusu gndeme girmeye balamtr. Yln sonunda ina halindeki LPG tayc tanker says iki katna kmtr. Samsung tersanesi, gelecek vaad eden Kuzey Bat Rusya rotalarnda ve youn buz istilas altndaki sularda bamsz harekata elverili DAT (Double Action Tanker) tankerlerden 70,000 dwtluk 3 adedinin inasna balamtr (DTO, 2006; 54).

Kore ve in gemi ina endstrilerinin aksine, Japon tersanelerinin retim hacminin en byk ksmn hala kuruyk gemileri oluturmaktadr. 2004 mali ylsonu olan Nisan 2005teki istatistik veriler, ina halinde bulunan gemilerin %63n kuruyk gemilerinin oluturduunu gstermektedir. Japon tersaneleri, btn DWT kategorilerinde standart kuruyk gemisi teknik zelliklerini ieren zel sat kataloglar hazrlam bulunmaktadr. Japon gemi ina pazarnn bir dier zellii de, ihracata ynelik payn azl ve yerli sipariler zerinde younlalm olmasdr ki; bu yerli sipariler; drt Japon by olarak anlan irketlerle birlikte, batl gemi iletmecilii irketlerine uzun vadeli gemi kiralama ile uraan kk gemicilik irketlerinden gelmektedir (DTO, 2006; 55). in tersanelerinde 2005 yl sonu itibaryla ina halinde bulunan gemilerin toplam, bir nceki yla oranla %22 bir art anlamna gelen yaklak 44 milyon dwt a ykselmi olup, bu rakam da dnya toplam yeni gemi inaatnn %19una edeerdir. 2005 yl sresince in tersaneleri 17 milyon dwtluk geminin teslimini gerekletirmi ve 12 milyon dwtluk gemiyi ina sipariine balamtr. in tersaneleri giderek uluslararas pazarda daha fazla tannmaktadr. in; toplam dnya gemi ina kapasitesinin %25ine ulaarak 2010 ylnda dnyann iki numaral gemi ina kapasitesine sahip lkesi, 2015 ylnda ise dnya gemi ina kapasitesinin %35ine ulaarak en byk gemi ina kapasitesine sahip lke olmaya almaktadr (DTO 2006; 57). 1.4. Amerika Birleik Devletlerinde Gemi na Faaliyetleri Amerika Birleik Devletlerinin kurulmasndan bu yana, gemiler ve gemi ina sanayi bu lkenin kalknmasnda nemli temel talar oluturmu, tersaneler teknoloji ss vazifesi grmtr (Chiada ve Davies, 1990; 14). Halen sava gemisi yapmnda Amerikan Gemi na Sanayi dnyada en n sralardadr. Amerikan gemi ina ve gemi onarm sektrnn lke ekonomisine katks ortalama yllk 10 Milyar Dolar civarndadr. Bu gelirin yaklak %85 lik ksmn, sektrde faaliyet gsteren firmalarn % 10u elde etmektedir. Sektrde yaklak 100.000 alan istihdam edilmektedir. Sektr uluslar aras pazarda, sava

gemilerinin inas ve ticaret gemilerinin inas olarak iki ayr kategoride yer almaktadr. ABD nin uluslar aras ald gemi siparii saysnn % 80 ini sava gemileri oluturmaktadr Dnya zerindeki btn gelimi ve refah dzeyi yksek lkelerde olduu gibi ABD de ticaret gemisi ihtiyacnn ounu Uzakdou lkelerinden karlamaktadr. ABD uluslar aras pazarda 2004 ylnda alm olduu 158 adet gemi ve 168,000 GRT luk siparile 14. srada yer almaktadr.

1.5.

Trkiyede Gemi na Sanayiinin ve Gemi naatnn Tarihsel Geliimi Deiik uygarlklara ev sahiplii yapm Anadolu topraklarnda Gemi na

Endstrisi, Seluklularla balayp, Osmanllar dneminde byk gelimeler gsterdi. Anadolu'daki ilk tersaneler Seluklular tarafndan kurulan Sinop (1214) ve Alanya (1227) tersaneleridir. Alanya tersanesinin kalntlar, bugn tarihi bir deer olarak yerindedir. Osmanllar dneminde ilk nemli tersane Yldrm Beyazt tarafndan Gelibolu'da yaptrld. Osmanl Devletinin ykselme devrinde tersanelere gereken nem verilerek, tersanelerimize Svey, Sinop, Rusuk tersaneleri eklendi. 1455'de Fatih Sultan Mehmet zamannda kurulan stanbul tersaneleri devrin artlarnda en byk ve modern gemileri yapabilecek kapasiteye eriti, nebaht (1571) da yaklan gemilerimizin yerine 11 ylda 242 paralk gemi hazrlanarak donanmann emrine verildi (DPT, 2006; 24). Fatih Sultan Mehmetin zellikle stanbul'u fethetmek iin donanmaya nem verdii tarihsel bir gerektir. Fatih'ten sonra Yavuz Sultan Selim ve Kanuni Sultan Sleyman tersanelerin ve gemilerin saylarn arttrd. Tuna'dan Svey Kanal'na kadar btn blgede deniz sleri ve tersaneler kuruldu. Trk Donanmasnn yelkenli ve krekli gemileri, devrin denizcilikte en gelimi lkeleri olarak bilinen Venedik, Ceneviz, spanya ve Portekiz donanmalar ile boy lrlerdi. Barbaros Hayrettin Paa'nn 1538 ylnda Hal donanmasna kar kazand Preveze zaferi, Trk donanmasnn bykln ortaya koymutur. Osmanllarn, Barbaros Hayrettin Paann Kaptan- Derya ad ile balayan deniz stnl, 1587 ylna, Kl Ali Paann lmne kadar srd (ZALP, 1997; 12).

10

16. yzyln sonundan itibaren imparatorlukla birlikte tersanelerinde geliimi durdu. Bu devirlerde 1773 de bugnk stanbul Teknik niversitesi ve Deniz Harp Okulunun temeli kabul edilen Mhendishane-i Bahri Hmayun kuruldu, bylece ilk teknik ve modern eitime baland. 1939 da ticari gemilerin gelecekteki nemi grld ve bunu karlayabilmek iin Pendikte 50.000 DWT gemi ina kapasiteli bir tersane kurulmasna karar verildi. 1950-1963 dnemi kamu tersanelerinin gelimesi, zel Sektr Tersanelerinde ahap teknelerden elik tekne imalatna geme devresidir. 1960 ylnda 6.500 DWTluk yk gemisi imal edildi ve ilk Trk yapm gemi Avrupa sularnda Bayrak dolatrd. 1963 ylndan itibaren 5 yllk planl kalknma devreleri balam olmasna ramen bu husustaki gerekli tedbirler, tevikler ve kaynak temin edilememi olmasndan dolay Gemi na Sanayii kararl bir gelime gsteremedi (DPT, 2006; 12). 1969 tarihinde Bakanlar Kurulu karar ile Tuzla Aydnl Koyu "Tersaneler Blgesi" olarak ilan edilerek alt yap yatrmlarnn devlete yaplp tersane kuracak mteebbislere "devri" kararlatrld. Blgede ksmi dzenleme ve alt yap almalarndan sonra Hali ve stanbul Boaz'nda kurulu olan tersaneler 1980'li yllarn balarndan itibaren Tuzla Blgesine o gnn artlar gerei devir yaplamadndan irtifak hakk tesisi ile kendilerine tahsis edilen bu blgeye tand. Sanayici kimliine sahip mteebbislerimiz, bu tarihten itibaren kendi olanaklar ile yatrmlarn gerekletirdiler (http://www.gisbir.com). ekil 3 de Tuzla zel sektr tersaneler blgesinin genel grnm verilmektedir.

11

ekil 3. Tuzla zel Sektr Tersaneler Blgesinin Genel Grnm Kaynak: http://www.googleearth.com

1971-1973 yllarnda zel sektr tersaneleri ilk olarak Almanyadan gemi siparileri ald ve 3 adet (Ro-Ro) gemisi ihra etti, bylece lkemizde gemi ihracat balam oldu. 1975 ylnda Trk Deniz Ticaretini, Deniz Ticaret filosunu ve Gemi na Sanayini Tevik ve Gelitirme Politika Esaslar kararnamesi karld ve deniz ticaret filosunun yurt iinde yaplacak gemiler ile gelitirilmesi esas alnd ve kredi imkanlar gelitirildi. 1974-1983 yllar Gemi na Sanayimiz iin altn yllar oldu. Halite ve Boazda balayan yeni gemi inat 1980 ylnda Tuzla tersanelerinin kurulmaya balamas ve hkmetin Denizcilik Bankas vastasyla sektr kredilendirmesi neticesi yeni gemiler seri halinde ina edilerek Akdenizde Trk deniz ticaret filosu sz sahibi oldu (DPT, 2006; 13). Gemi ina sanayii, ortalama 20 yllk sre iinde gerek Trk bayrakl gerekse ihra amal yabanc bayrakl gemilerin uluslararas klas kontrol kurulularnn teknik kontrolnde her tip gemi inas ile bakm ve onarmlarn

12

gerekletirdi. Bu almalar srasnda, dnya tersaneleri ile teknolojik rekabet glerini devam ettirebilmek iin deien teknoloji Trkiyeye tanmakta ve bu dorultuda tersane modernizasyon almalar da srdrlmektedirler. (http://www.gisbir.com)

1.6.

Trkiye de Tersanelerin Yaplanmas

Trkiyede tersaneler, zel sektr tersaneleri, kamu tersaneleri ve askeri tersaneler olarak farkl yaplanma gstermektedir. Byk ounluu Tuzla zel Sektr Blgesinde yerlemi bulunan zel sektr tersaneleri, kk ve orta byklkteki gemileri ina etmek zere yaplanm olup; ada altyap, metot, teknik ve teknoloji kullanm geliimini srdrmektedir (SSM, 2006; 5). 2007 yl ubat aynda Tuzla zel sektr tersaneler blgesinde 59 adet tersane faaliyet gstermektedir. Tuzla, zmit Krfez blgesi ve Karadenizde toplam 61 adet tersanenin faaliyete geirilmesi almalarna devam edilmektedir (http://www.dunyagazetesi.com.tr). Kamu tersaneleri Trkiye Gemi Sanayi A.. bnyesinde bulunan iki tersaneden olumaktadr. Hali Tersanesi stanbul iindeki tek bakm-tutum tersanesidir. Camialt Tersanesi ise yolcu gemisi gibi katma deeri yksek gemi tiplerinde uzmanlam tek Trk tersanesi olarak hizmet vermektedir (SSM, 2006; 5). Askeri tersaneler, kurulu gayelerine uygun olarak Deniz Kuvvetleri Komutanl ve Sahil Gvenlik Komutanl ihtiyac olan askeri amal gemilerin inaatn ve onarmn yapmakta, kapasite fazlas ihtiya ise, talep olduu takdirde Dner Sermaye Yasas kapsamnda kamu ve zel sektrn gemi ina/onarm taleplerini karlamakta kullanlmaktadr. 1.7. Trkiyede Gemi na Sanayinin zellikleri Btn dnya lkelerinde olduu gibi Trkiyede de tersanelerin gemi ina faaliyetleri dnya arz-talep dengesine uygun olarak yrmektedir. Son yllarda dnya

13

zerinde yaanan tanker facialar ile yolcu gemilerinin oluturduu kazalardan sonra IMO (International Maritime Organization- Uluslararas Denizcilik rgt) yapt almalarla, denizde can ve mal emniyetinin ve evrenin korunmas amalarna dayal MARPOL kurallar ve SOLAS konvansiyonuna birok deiiklik getirmi ve bayrak devletleri tarafndan uyulmas zorunlu olan bu kurallarn ksa srede hayata geirilmesini salamtr. Bu kurallar; Tankerlerin ift cidarl olarak ina edilmesi gerekliliini getirmi, 15 ya st gemilerin 2005 ylndan itibaren seferden men edilmesi yolundaki almalar tamamlanarak, 1982 MARPOL szlemesi ile ina edilmi olan tankerler ve yolcu gemilerinin bu kapsama alnmas salanm, 1995 yl MARPOL Szlemesi kapsamnda ina edilen tek cidarl tankerler ile dier yk ve yolcu gemileri iin 2015 ylndan sonra sefere kmama zorunluluunu getirmi, Hatta AB lkeleri IMOya yapm olduklar bavuru ile bu tarihin 2010 ylna ekilmesini talep etmilerdir. Sz konusu kurallarn getirdii zorunluluklar karsnda birok yabanc armatr, navlun pazarn kaybetmemek iin sratle yeni gemi ina siparileri vermeye balamtr. u anda dnyada birok tersanenin 2008 ylna kadar dolu olduu bilinmektedir, bu durum Trkiyede de gemi ina sanayini etkilemektedir (DTO, 2006; 111 ). Trkiyenin hzla gelien gemi ina endstrisi, kk kapasiteli rn tayc tankerler pazarnn ilgisini ekmeye ve sipari tekliflerini almaya balamtr. Trkiyenin nde gelen tersaneleri gemi ina kalitesinin ykseltilmesi konusunda ok ileri dzeylere geldii gibi, byk llere varan tersane yatrmlarn da balatmtr. Byk lekteki tersanelerin bir ksm da mevcut kapasitelerini 45,000 dwtluk gemilerin inasn mmkn klacak ekilde gelitirmeye balamtr. lkemizin dnya pazar pay orann arttrmak amac ile 2000 ylndan bu yana Denizcilik

14

Mstearl ile Gemi na Sanayicileri Birlii (GSBR); Karadeniz, Marmara, Ege ve Akdeniz kylarnda yeni tersane yerleri aratrmalar yapmaktadr. Trk tersanelerin ounluu Marmara Blgesine skmlar ve yer darl nedeni ile kapasite artrmna gidememektedirler. Kore ve in gibi lkeler yeni gemi ina pazar paylarn arttrmak amacyla kapasite art almalarn srdrmektedir (DTO, 2006; 112). Trkiyede zel sektr tersanelerinde 1995 ylndan 2005 ylna kadar muhtelif tip ve tonajlarda toplam 1.750.763 DWTluk 384 adet Trk ve yabanc bayrakl gemi eitli klas kurulularnn kontrolnde, uluslararas standartlarda ina edilmi ve bir ok geminin tamir ve bakm ile petrol platformlar da dahil olmak zere tadilatlar yaplmtr. Trk tersanelerinin, kk tonajl kimyasal tanker inasnda Avrupada birinci, mega yat inasnda ise dnya sralamasnda drdnc konumunda olduu dnya denizcilik sektrnde saygn dergi ve bltenlerde yer almaktadr (DTO, 2006; 112). Tablo 2 de Trkiyenin 1995-2005 yllar arasndaki gemi ina sektr retim bilgileri verilmektedir. Tablo 2: 1995-2005 Yllar Arasnda Trkiye Gemi na Sektrnn retim Bilgileri

Kaynak: DTO 2006 Tablo 3 de Trkiyede ki tersanelerde 2001 - 2005 yllar arasnda yaplan gemi bakm ve onarm faaliyetlerinin bilgileri verilmektedir.

15

Tablo 3: 2001 - 2005 Yllar Arasnda Bakm Onarm Faaliyetleri

Kaynak: DTO 2006 Gemi ina sektrnn Trkiye ekonomisi iinde oluturduu katma deer yadsnamayacak byklktedir. Toplam gemi maliyetinin yaklak %39u iilik zerinden ekonomiye scak para olarak kazandrlmaktadr. Kullanlan kapasitenin sadece %75ini oluturan Kimyasal Tankerler ve ok Maksatl Konteynr Gemileri dnda geri kalan %25lik ksmn oluturan eitli tipteki gemi inalar da benzer oranlarda ekonomiye katkda bulunmaktadr. Orta byklkte bir gemi inasnda devlete kazandrlan katma deer oran ise ortalama % 24dr. Sadece bu oran bile dier sektrler ile kyaslandnda, gemi ina sanayinin lke ekonomisindeki nemi daha belirgin olarak ortaya kmaktadr (DTO, 2006; 114). Tablo 4 de 2001-2005 yllar arasnda Trkiyenin gemi ina sektrnn istihdam deerleri verilmektedir. Tablo 4: 2001-2005 Yllar Arasnda Trkiye Gemi na Sektrnn stihdam Deerleri

Kaynak: DTO 2006 Yllk 1.000.000 DWT yeni gemi ina, 14.000.000 DWT bakm onarm kapasitesine sahip bulunan ve halen kapasitelerini ortalama % 70 orannda

16

kullanabilen Trkiye tersaneleri, 2005 yl itibar ile dnya sralamasnda 15. srada ve ancak % 0,5 pazar payna sahiptir. Bu manzara Trkiyede yeni gemi ina faaliyetlerinin olmas gerekenin ok altnda olduunu gstermektedir (DTO, 2006; 114). 17 ubat 2007 tarihinde Ulatrma Bakan Sayn Binali YILDIRIMn Karadeniz Blgesinde tersane alnda yapt konumada Trkiyenin, gemi ina eden lkeler arasnda 8. srada olduu, sektrde 28500 kiiye istihdam saland, yllk 1 milyon 650 bin DWT luk retim hacmine ulald, hedefin 2013 ylnda dnyada ilk 4e girmek olduu aklanmtr (www.dunyagazetesi.com.tr). Tablo 5 de 2003 - 2004 yllarnda dnyada yeni gemi ina eden lkelerin pazar paylar verilmektedir. Tablo 5: Yeni Gemi na Eden lkelerin Pazar Paylar

Kaynak: DTO 2006 Trkiyede zel sektr gemi ina sanayinin kapasitesi aadaki gibidir (DPT, 2006; 17): Tek parada 80 bin DWTa kadar yeni gemi ina kapasitesi, Ylda 450 bin Ton elik ileme kapasitesi, 14.6 milyon DWT/yl gemi tamir ve bakm-onarm kapasitesi,

17

282.270 tona kadar kaldrma kapasitesine sahip eitli byklklerde 15 adet yzer havuz ile 1 adet kuru havuz.

Bat Avrupann gemi inac olarak bilinen pek ok lkesi zellikle artan iilik maliyetleri nedeniyle elektrik, elektronik gibi sanayilere ynelerek ar sanayilerinden vazgemeye balamlar ve bunun sonucu tersanelerini ya tamamen kapatmlar veya birletirme yoluna gitmilerdir. Bylece gemi ihtiyalarn Orta Avrupa lkelerinden ve son birka yldr artan bir taleple Uzak Dou lkelerinden (Gney Kore, in, Tayvan vb.) karlamaktadr. Trkiyenin hem alt yap seviyesi ve hem de corafi konumu bu taleplerin pek ounu karlayacak durumdadr ve gitgide tercih nedeni olmaktadr. Nitekim 1998 Austos ayndan itibaren Bat Avrupa lkelerinin Trk Tersanelerine verdikleri sipariler artarak devam etmektedir. na edilen gemilerin ounluu ileri teknoloji gerektiren projelerdir. IMO 2 ve 3 tipi kimyasal tankerler, tanklar paslanmaz elik malzemeden imal edilmi petrol ve rn tankerleri, modern konteyner gemileri ile mega yatlar verilebilecek somut rneklerdir (DTO, 2006; 115). Trk tersaneleri, gemi sipariinde ok nem verilen zamannda teslim olgusu iersinde birok baarl rnekler vermektedirler. Halen dnya denizlerinde birok gemi Trkiye zel sektr tersanelerinin ina levhalaryla seyretmektedir.

18

KNC BLM GEM NA VE ONARIM FAALYETLERNDE MEYDANA GELEN KAZALAR VE ANALZ YNTEMLER 2.1. Kazasnn Tanm ve Dnyada ve Trkiyede Kazalar

2.1.1. Kazas Tanm ve Kazalarnn veren ve alanlara Getirdii Maliyetler kazasnn birok tanm bulunmaktadr. Dnya Salk Tekilat (WHO) i kazasn "nceden planlanmam, ou zaman yaralanmalara, makina ve tehizatn zarara uramasna veya retimin bir sre durmasna yol aan olay" olarak tanmlamaktadr. Uluslararas alma rgt (ILO) ise i kazasn "belirli bir zarar veya yaralanmaya yol aan, nceden planlanmam beklenmedik bir olay" eklinde tanmlamtr (ILO 2005). kazasn alanlarn iyerinde mesaiye hazrlanrken, alrken veya i ve i yeri eitimi esnasnda alana zarar veren, malda hasar oluturan, retimde yavalamaya neden olan ve rn kaybna sebep olan istenmeyen olaylar olarak tanmlayabiliriz. Uluslararas alma rgt (ILO) verilerine gre dnya sanayi retiminde her yl ortalama 50 milyon i kazas olmakta; bu kazalar nedeniyle yaklak 100.000 kii lmekte, 1,5 milyon kii de srekli i gremezlik nedeniyle retim dnda kalmaktadr. Gelimi sanayi lkelerinde her yl alan on kiiden biri i kazas geirmekte ve baz i kollarnda bu oran te bir seviyesine ykselmektedir. Yani bu i kollarnda alan her kiiden biri i kazasyla kar karya kalmaktadr. lkemizde ise durum daha kt bir tablo ortaya karmaktadr. Son on ylda ortalama her yl 85 bin i kazas grlm, bu kazalarda ortalama 1100 kii lm, 3.000 kii kalc ve 88 bin kiide geici i grmezlik nedeniyle retim alanlar dnda kalmtr (Tur ve Nalbantolu, 2004; 308).

19

yerinde bir i kazas veya meslek hastal ile sonulanan bir durum ortaya ktnda, i kazas veya meslek hastal geirenlerin yaralanmas, sakatlanmas sonucu tbbi mdahale gerekmekte ve bunun sonucunda isi veya isiler lmle sonulanabilecek felaketlerle kar karya kalmaktadr. Byle bir durum karsnda i kazas veya meslek hastalklarnn mevcut yasalara gre incelenmesinde idari para cezas, maddi ve manevi tazminat davalarna varan sonulara neden olabilmektedir. ilerin zarar grmesinin yannda isletme ierisindeki makinalar ve retim sistemi zarar grebilmekte; malzeme, tehizat veya iyerinin tmnn kayb yaanabilmektedir. yerlerinde i kazalar ile meslek hastalklarnn getirdii dorudan maliyetlerin yannda dolayl maliyetlerde gz nnde bulundurulsayd, i sal gvenlii politikalar byk bir titizlikle hazrlanr ve i sal ve gvenlii ile ilgili kurallar ok daha ciddiye alnarak uygulanabilirdi. yerindeki yneticilerin tehlikeleri ngrememesi ve kontrol edebilecekleri riskleri nceden tespit edememesi halinde, i kazalar sonucu meydana gelen zararn bykl tamamen rastlantlara kalmtr. kazas sonucunda yaralanma ve hastalktan dolay ortaya kan maliyetler toplam maliyetin kk bir parasdr. kazas sonucu meydana gelen toplam maliyeti buzda rneinde inceleyecek olursak asl nemli maliyetin buz dann zerinde grnen ksmda deil suyun altnda kalan kayalk ksmda olduunu grrz (ekil 4). Suyun yznde kalan ksm yani grnen ksm dorudan (grnr maliyet) maliyeti, suyun altnda kalan yani grnmeyen ve buz dann 2/3 'n oluturan byk ksm dolayl (grnmez maliyet) maliyetleri ifade etmektedir (zkl, 2005; 16). Dolayl maliyetleri nelerin oluturduunu ve nasl belirlenebileceini kesin olarak saptayabilmek olduka zordur. Dolayl maliyetler, genellikle i kazas sonucunda hemen ve nceden hesaplanamayan, uzun zaman ierisinde oluan maliyetlerdir. ekil 4 de i kazasnn maliyetleri buz da rnei ile gsterilmitir.

20

GRNR MALYETLER Tbbi maliyetler Sigortaya denen maliyetler Tazminat maliyetleri

GRNMEYEN MALYETLER gn ve i gc kayb Mahkeme masraflar Fazla mesai Bina, makine, alet, tehizat, retim veya rndeki hasarn maliyeti in durmas nedeniyle uranlan maliyet yerinde yaplan denetim, aratrma ve yazmalarn maliyeti Verimin dmesinin maliyeti alanlardaki moral bozukluunun getirdii maliyet Kazal iinin yerine alnan geici iiye verilen eitim maliyeti

ekil 4. Kazas Maliyetleri Buz Da rnei Kaynak: zkl 2005

Buzda rneine gre grnr ve grnmez maliyetleri incelenmesi gereklidir. 2.1.1.1.Dorudan (Grnr) Maliyetler kazasnn dorudan (grnr) maliyetleri aadaki gibidir (Baykurt,1995;26 ). lk mdahale, ambulans ve tedavi masraflar Geici veya srekli i gremezlik ve lm demeleri siye veya yaknlarna denen maddi ve manevi tazminatlar Sigortaya denen tazminatlar

21

2.1.1.2. Dolayl (Grnmez) Maliyetler kazasnn dolayl (grnmez) maliyetleri aadaki gibidir (Baykurt,1995;26 ). letmenin, makinalarn, retimin yada fabrikann bir blmnn yada tamamnn kaybedilmesi inin retimde alamamas nedeniyle i gc ve maliyet kayb Adli masraflar (Mahkeme) e yeni bir iinin alnmas gerekiyorsa veriminin dk olmasnn getirdii maliyet Kazann getirdii fazla mesainin maliyeti Kaza esnasnda, bu blmde iin durmas nedeniyle zaman ve maliyet kayb retim, makina veya tezgahn ksmen yada tamamen zarar grmesi nedeniyle tamir yada yeni makina almnn getirdii maliyet rnn ya da ham maddelerin zarara uramas alanlarn yavalatmalar Yeni ii alm gerekiyorsa, iiye verilen eitim ve iinin ii renmesi esnasnda geen srenin getirdii maliyet Brokratik ilemlerle ilgili harcanan zaman ve maddi kayp Sipariin zamannda teslim edilememesi nedeniyle uranlacak kayplar ngiltere Sal ve Gvenlii Kuruluu, (HSE - Health and Safety Executive) nlenebilir i kazalar nedeniyle oluan kayplarn maliyetini belirlemek ve firmalarn karlaacaklar kayplarn nedenlerini kontrol edebilmelerini amalayan bir Maliyet Metodolojisi gelitirmitir. Bu amac gerekletirmek iin bu metodoloji Kazas tanmn ok geni kapsaml olarak ele almaktadr. kazas sonucu yaralanma, sakatlanma, lm veya kiinin iini yaparken hastalanmas, binaya, tesise, ekipmanlara veya malzemelere yahut evreye zarar vermesiyle ilgili kayplar veya i kayb ile sonulanan herhangi planlanmam olaylarn tm i kazas olarak deerlendirilmitir (HSE, 2003; 22). moral bozukluu nedeniyle dolayl yada dolaysz i

22

HSE kaza maliyetlerinin gerek maliyetlerini belirleyebilmek amacyla eitli endstri alanlarndaki firmalarda meydana gelmi i kazalar zerinde almalara balam ve be ayr i kolundaki iletmelerde alma yrtmtr. Yaplan almalarda zerinde allan olaylarn tm, yukarda belirtilen kaza tanmna uygun olarak kayplar belirlenen eie gre kaydedilmitir. Daha sonra, her kazann maliyeti hesaplanm ve kazalarn nedenlerine gre kazay nleme nlemleri ile kaza maliyeti arasnda balant olup olmad aratrlmtr (HSE, 2003; 23). Be ayr i kolunda yaplan bu aratrma yaklak 18 hafta iinde 3626 kaza incelenerek tamamlanm, bu aratrmaya katlan firmalarn hi birinde aratrma sresince byk boyutlarda kaza meydana gelmemitir. Bunun yan sra i kaybn arttracak lde sakatlanmalara, davalara ve zel tazminatlara maruz kalnmtr. almalar sonucunda elde edilen kaza maliyetleri; bu iletmelerin toplam finanssal kaybnn 87.507 ngiliz Sterlin'i ve bu kazalarda retim durmas nedeniyle oluan i kaybnn 157.568 Sterlin olduu, toplam kaybn 245.075 Sterlin'e ykseldii tespit edilmitir (HSE, 2003; 26). Bu lekteki kayplar, projenin tm sresi zerine uyarlandnda; naat yapan bir firmann proje bedelinin % 8'ini, Mandra ilerini yapan bir firmann isletme maliyetinin %1.4'n, Nakliyat iini yapan bir firmann karnn % 37'sini, Petrol arama iini yapan bir firmann potansiyel retiminin % 14. 1'ini, Salk hizmeti veren bir hastanenin yllk iletme maliyetinin % 5'ini oluturmaktadr. HSE'nin bu aratrmas, yukarda da belirtildii gibi be ayr i kolunda faaliyet gsteren firmalarda yaplan ettlerden elde edilen bulgular tanmlamaktadr.

23

2.1.2. Dnyada Kazalar ve Meslek Hastalklar statistikleri ngiltere Sal ve Gvenlii Kuruluu (HSE) 2006 verilerine gre, 2005/2006 yllarnda 2 milyon alan, almakta olduu veya gemite alt ilerden dolay meslek hastalna yakalanm, bunlardan 523,000 i son 12 ay iinde bu hastalklara yakalanm, 1969 alan hayatn kaybetmitir. kazalarnda 212 alan hayatn kaybetmi (100,000 alanda 0.7), 146,076 alan eitli ekillerde yaralanmtr (100,000 alanda 562) (HSE 2006). ABD de ise i kazalar sonucu lm oran 100.000 alanda 4, Uzakdou lkelerinde 100,000 alanda 0.5, Asya lkelerinde 100.000 alanda 8, Dou Avrupa lkelerinde 100,000 alanda 5, Orta ve Bat Avrupa lkelerinde ise bu oran 100,000 alanda 1 eklindedir (ILO 2005). 2.1.3. Trkiyede Kazalar ve Meslek Hastalklar statistikleri SSK (Sosyal Sigortalar Kurumu) istatistiklerine gre 2004 ylnda 83.830 i kazas, 384 meslek hastal vakas meydana gelmi, bunlarn 841i lmle sonulanmtr. 2004 ylnda i kazalar ve meslek hastalklar sonucu i gn says kaybedilen ise, 1.983.410 dir. Bu rakamlarn yan sra SSK istatistiklerine

yansmayan i kazalar ve meslek hastalklar sonucu kayplar da ayrca dikkate alnmaldr (SSK 2005). Endstrilemi lkelerde i kazalar ve meslek hastalklarnn toplam maliyetinin, bu lkelerin Gayr Safi Milli Haslalarnn % 1i ila %3 orannda deitii belirtilmektedir. lkemizde ise en iyimser yaklamla, i kazalar ve meslek hastalklarnn toplam maliyetinin ylda 4 milyon YTL olaca tahmin edilebilir. Bu rakamlardan da anlalaca zere, i kazalar ve meslek hastalklar sonucu maddi ve manevi kayplar, lke ekonomisi asndan ok nemli boyutlara ulamaktadr (SSK 2005).ekil 5 de Trkiyede 1995-2004 yllar arasnda meydana gelen i kazalarnn says verilmitir.

24

ekil 5. 1995-2004 Yllar Arasnda Meydana Gelen Kazalar Says Kaynak: SSK statistikleri 2005.

ekil 6 da Trkiyede 1995-2004 yllar arasnda meydana gelen meslek hastalklarnn says verilmitir.

ekil 6. 1995-2004 Yllar Arasnda Meydana Gelen Meslek Hastalklar Says Kaynak: SSK statistikleri 2005

25

ekil 7 de Trkiyede 1995-2004 yllar arasnda meydana gelen meslek hastalklar sonucu lmlerin says verilmitir.

ekil 7. 1995-2004 Yllar Arasnda Meydana Gelen Meslek Hastalklar Sonucu lm Says Kaynak: SSK statistikleri 2005 ekil 8 de Trkiyede 2004 ylnda meydana gelen i kazalarnn kaza tiplerine gre dalm verilmitir.
Normal snrlar dndaki slara maruz kalmak veya slara maruz kalmak veya temas etmek % 2.3 ldrme yaralama Patlama sonucu

Vcudun doal boluklarna yabanc bir cisim kamas %3.2 Dier Nedenler %3.7 Tat Kazalar %3.8

Vcuun zorlanmasndan ileri gelen incinmeler %2 7

Dmeler %11.8 Bir veya birden fazla cismin sktrmas, ezmesi, batmas, kesmesi % 37.8 makinelarn sebep olduu kazalar %13.4 Den cisimlerin arpp devirmesi %15.6

ekil 8. 2004 Yl Kaza statistiklerine Gre Kazalarnn Kaza Tiplerine Gre Dalm Kaynak: SSK statistikleri 2005

26

ekil 9 da Trkiyede 2004 ylnda meydana gelen i kazalarnn sektrlere gre dalm verilmitir.

ekil 9. 2004 Yl Kaza statistiklerine Gre Kazalarnn Sektrlere Gre Dalm Kaynak: SSK statistikleri 2005

2.2

Gemi na Faaliyetlerinde Meydana Gelen Kazalar lkemizde gemi ina ve onarm faaliyetlerinde meydana gelen kazalarla ilgili

lkemizde bugne kadar hazrlanm bir alma veya istatistik bulunmamaktadr. kolunda alanlarn ye olduu 2 adet ii sendikas, Lim-Ter ve Gemi-Dok sendikalarnn iddialarna gre tersanelerde alan iilerin ancak %10 unun kaytl olarak sigortal ve kadrolu alt, zellikle gemi onarm faaliyetlerinde alanlarn gnbirlik yevmiyeli olarak taeron firmalar tarafndan getirildii ifade edilmektedir (Lim-Ter 2006).

27

4857 sayl Kanunu ve Sal ve Gvenlii Ynetmeliine gre iverenin alma esnasnda i grenlere koruyucu kyafet ve donanm (baret, eldiven, koruyucu gzlk, maske, tulum, yanmaz kyafet ve ayakkab, vb) salamas zorunlu olmasna ramen, bir ok tersane retim maliyetlerini drme adna bunlar temin etmemektedir. Yasal olarak, iilere 3 gn ve daha az i gremez raporu verilen kazalarn Sosyal Gvenlik Kurumuna bildirilmesi zorunluluu olmamas, i kazalar hakknda salkl bilgi toplanmasna engel olmaktadr ( Sal ve Gvenlii Tz Md.9verenin sorumluluklar). verenler sadece lml kazalar ve byk apl maddi kayplarn olduu kazalar alma Bakanl ve sigorta irketlerine bildirmektedir. Yaklak 25.000 kiinin istihdam edildii bu i kolunda Limter- sendikasnn kaytlarna gre gemi ina ve onarm faaliyetlerinde 2006 ylnda 6 kii, 2005 ylnda 7 kii, 2001-2005 yllar arasnda 18 kii olmak zere, 5 ylda toplam 31 alan i kazalarnda yaamn yitirdi (Limter-, 2006). ngiltere Sal ve Gvenlii kuruluu (HSE) nun kaytlarna gre 100.000 alann istihdam edildii ayn i kolunda 1998-2002 yllar arsnda hi can kayb olmazken, 2003 ylnda 2 kii yaamn yitirdi (HSE, 2003; 14). Sadece bu karlatrmann sonucu bile lkemizde gemi ina ve onarm faaliyetlerinde meydana gelen kazalarn ne kadar rktc boyutlarda olduunu gz nne seriyor. Kaza miktarlar hakknda bir fikir olumasn salamak amacyla, stanbul Tuzla tersaneler blgesinde konulu Admarin Tersanesi ile birlikte 10 adet tersane ve taeron irketin ortak kulland salk biriminin Kasm 2006 ay i kazalar istatistiklerine bir gz atalm. Bu istatistik bilgileri Admarin Tersanesi yetkililerinden kiisel ilikilerle temin edilmitir.Tablo 6 da Admarin ve taeron irketlerin Kasm 2006 ay ortak salk birimi istatistik bilgileri verilmitir.

28

Tablo 6: Admarin ve Taeron irketlerin Kasm 2006 Ay Ortak Salk Birimi izelgesi Firmalar alan Says ADMARN KC GEM TALAYKAN UUR NETA HAZAR STNEL MAZMAN ERCAN HAS-MAK TOPLAM Kaynak; Admarin 2006 600 410 63 81 42 45 24 22 20 21 1348 12 47 3 10 21 4 1 30 Kazas 2 4 4 1 1 Gzde Yabanc Cisim 3 13 8 9 2 7 1 4 1 1 1 4 2 1 4 10 4 11 4 1 11 14 Kesik Gz Kaynak Almas Eklem Ars Yank Zehirlenme Dier

29

Tablo 6dan hareketle Trkiyede 25.000 kiinin istihdam edildii i kolunda 1 yla gre lineer bir oran hesab yaplrsa, ylda yaklak 500 i kazas meydana gelmekte ve 18.000 kez alanlar fiziksel olarak zarar grmektedir. Yine HSEnin verilerine gre ngilterede 100.000 alann istihdam edildii i kolunda, 1 ylda 600 i kazas meydana gelmekte ve 2300 kez alanlar fiziksel zarar grmektedir (HSE 2005). alma Bakanl Tefti Kurulu. stanbul Tuzla tersaneler blgesinde 53 tersane ve i koluna dahil iyerinde 2006 yl iinde bir aratrma yaparak, alma raporu hazrlamtr. Ancak bu rapor henz tamamlanamadndan kaynak olarak faydalanma imkanna sahip olamadm. alma Bakanl Tefti Kurulu Bakan Yardmcs Sayn Zafer YAVUZARSLAN bu alma raporunun ancak 2007 ylnn Nisan aynda yayna hazr hale geleceini ifade etmitir. Bu rapor yaynlandktan sonra gemi ina ve onarm faaliyetlerinde meydana gelen i kazalar hakknda daha ayrntl ve gvenilir bilgi sahibi olma imkanna kavuulacaktr (Yavuzarslan, 2006). 2.2.1 na Halindeki Gemi zerinde Meydana Gelen Kazalar na edilmekte olan bir geminin, omurgasnn kzaa konmasndan, denize indirilmesine kadar geen srede en sk rastlanan kaza trleri; kaynak yaplrken meydana gelen kazalar, iskele ve yap kmesi ile iskeleden dme ve malzeme drmeden dolay meydana gelen kazalardr. 2.2.1.1.Kaynak lemlerinde Meydana Gelen Kazalar Oksijen ve asetilen ile yaplan kesme kaynak ilemlerinde, kesilen yzey ar ekilde snmaktadr (1000 C n zerinde). Isnan bu yzeylere vcudun eitli yerlerinin temas etmesi, vcutta yanklarn olumasna neden olmaktadr. Elektrik kaynaklarnda ise, kaynak yaplrken srayan ve curuf olarak tanmlanan scak sa

30

paracklarnn gze ve vcudun eitli blgelerine temas etmesi sonucunda eitli yaralanmalar meydana gelmektedir. Ambar, sarn gibi eitli kapal blmelerde yaplan kaynak ilemlerinde, blmenin havalandrlmamas veya yetersiz havalandrlmas ise boulma ve zehirlenmelere neden olmaktadr. Elektrik kaynaklarnda, terlemeden dolay vcut iletken hale gelmekte ve kaynak srasnda yksek elektrik akm ile temas sonucunda elektrik arpmasna neden olmaktadr. Oksijen ve asetilen kaynaklarnda kullanlan gaz hortumlarnn yrtk olmas veya gaz karmas, gaz zehirlenmelerine veya patlama ve yangn kmasna neden olmaktadr. Kaynak ilemi srasnda gz koruyucu kaynak cam kullanlmamas ise gzlerde geici veya kalc grme bozukluklarna neden olmaktadr. ekil 10 da kaynak ilemlerindeki hatal uygulamalar gsterilmitir.

ekil 10. Kaynak lemlerindeki Hatal Uygulamalar Kaynak: HSE 2005

Bu kazalarn sonucunda; vcudun eitli blgelerinde oluan yanklar ve kesikler, uzuv kayb, gze yabanc cisim batmas, geici veya kalc grme bozukluklar, ar yaralanmalar ve lmler meydana gelmektedir. 2.2.1.2.skele veya Yap kmesi Sonucu Meydana Gelen Kazalar Geminin inasnda, omurga hattnn birletirilmesi ve eitli blmelerle gvertelerin birletirilmesi ilemi srasnda ina alanna eitli yap ve iskeleler kurulmaktadr. Bu iskeleler kurulurken, tayaca arlk ve zerinde yaplacak ilemler gz nnde bulundurularak gerekli mhendislik hesaplar yaplmaldr.

31

Geliigzel kurulan iskele ve yaplarda meydana gelen kmeler, alanlarn yaralanmasna, hatta can kayplarna neden olmaktadr. skelelerde kullanlan malzemenin kalitesizlii, kuvvet ve destek elemanlarnn yetersizlii, kafes sistemi yerine yaplan korunaksz iskeleler eitli kazalarn meydana gelmesine neden olmaktadr. ekil 11 de hatal kurulan ve doru kurulan iskele rnekleri verilmitir.

ekil 11. Hatal Kurulan ve Doru Kurulan skele rnekleri Kaynak: HSE 2005

ken yap ve iskelenin altnda kalnmas sonucu, vcudun eitli blgelerinde ezilmeler, iskelet yapsnda eitli paral krklar, i kanamalar meydana gelmesi ve lmler meydana gelmektedir. 2.2.1.3.skele veya Yap zerinden Dme ve Malzeme Drme Sonucu Meydana Gelen Kazalar skele ve yaplarn zerinde, ina edilen gemiye kaynak, kesim, raspa, boya gibi eitli ilemler yaplrken alanlarn yksekten dmesi veya altklar malzeme veya el aletlerini drmesi sonucu eitli kazalar meydana gelmektedir. Dmelerin en byk nedeni, alanlarn bedenlerini iskeleye balamaya yarayan

32

emniyet kemerini takmamasdr. Dmelerde etkin olan dier nedenler ise, alanlarn uykusuzluk, srekli 3 saatten fazla iskele zerinde almaktan kaynaklanan yorgunluk, grme bozukluu ve denge kayb gibi olumsuzluklar yaamasdr. Yksekten malzeme drlmesi sonucu meydana gelen kazalarn nedenleri ise kullanlan malzemelerin uzatma halat, el incesi gibi yntemlerle allan zemine sabitlenmemesinden kaynaklanmaktadr. Den malzemeler en ok, dt zeminde alanlara zarar vermektedir. Zarar grmelerin en byk nedeni ise alanlarn baret takmamas ve koruyucu donanm kullanmamasdr. Bu kazalarn sonucu; kafa travmalar, beyin sarsnts, beyin kanamas ve vcudun eitli yerlerinde oluan ezikler ve paral kemik krklar, lmler meydana gelmektedir. 2.2.2. Malzeme Tama ve Nakil Srasnda Meydana Gelen Kazalar Geminin inas srasnda kullanlacak malzemelerin, atlye, ambar, depolama alan gibi yerlerden ina alanna nakli srasnda eitli kazalar meydana gelmektedir. nsan vcudunun kaldrabileceinden daha ar malzemeler, kamyon, kreyn, forklift gibi eitli aralarla tanmaktadr. Bu aralarla tama yaplrken rastlanan en belirgin kaza ekilleri aadaki gibidir: Taycnn hareket ederken bir alana arpmas, Tayc ile bir yap veya cisim arasnda skma, Tayc zerinden yk kaymas veya dmesi, Taycnn baka bir yap veya cisme arpmas sonucu para kopmas gibi kazalardr. Kreyn ile yk kaldrma ileminde en ok rastlanan kaza ekli ise; kreynin tel sapannn veya tayc elemanlarnn kopmas sonucu den ykn altnda kalmadr. Bir baka kreynlerle ilgili kaza ekli ise, kreynin devrilmesi sonucu meydana gelen kazadr.

33

Bu kazalarn sonucu; kafa travmalar beyin sarsnts, beyin kanamas, vcudun eitli yerlerinde oluan ezikler ve paral kemik krklar, lmler meydana gelmektedir. 2.2.3. Atlye ve Fabrika Ortamnda malat Srasnda Meydana Gelen Kazalar na edilen gemiye monte edilecek sistem ve cihazlarn atlye ve fabrika ortamnda imalat ileminde de eitli kazalar meydana gelmektedir. Bu kazalar aadaki nedenlerden meydana gelmektedir: Makina ve retim tezgahlarnda ilem yaplrken, srayabilecek kvlcm, aa ve metal paracklara iin makina zerinde koruyucu ksmlar bulunmamas, Zmpara/talama motorlarna effaf sert plastikten koruyucu aparatlarn monte edilmemesi, motorlarn zmpara/talama ksmlarnn azaldnda deitirilmemesi, Uygun zellikte koruyucu gzlk, eldiven ve donanm kullanlmamas, allan zeminlerin nemli ve kaygan olmas, LPG ve LNG kullanlan alma yerlerinde gaz kaann bulunmas, elik sa kesme ve ekillendirme ilemlerinde koruyucu donanm kullanlmamas, yerlerinde yanc, parlayc, patlayc maddelerin bulundurulmas, Makina tezgahlarnn zemine sabitlenmemesi, Elektrik motorlar ile alrken arplmaya kar yaltmn salanmamas, Arzal olduu bilinen makina ve tezgahlarn kullanlmas, Elektrik Elektrik cihazlarnda datm alma yaplmayaca panolar, zaman elektrik alterlerinin motorlar kapatlmamas, panolar, sigorta kontrolrlerinde ucu ak kablo bulunmas, arz kaann giderilmemesi.

34

Bu kazalar sonucunda; vcudun eitli yerlerinde oluan ezikler ve paral kemik krklar, gze yabanc cisim kamas, yanklar, zehirlenmeler, elektrik arpmas nedeniyle fel ve kalp krizi, lmler meydana gelmektedir. 2.3. Gemi Onarm Faaliyetlerinde Meydana Gelen Kazalar Gemi onarm faaliyetlerinde meydana gelen faaliyetlerinin ou, gemilerin havuz ve kzak onarmlar ile tekne onarmlar srasnda meydana gelmektedir. Makina ve elektrik sistemi onarmnda meydana gelen kazalar ise genellikle cihaz ve sistemlerin skm ve montaj srasnda olumaktadr. 2.3.1. Havuz ve Kzak Onarmnda Meydana Gelen Kazalar Tekne onarmlar ve kaynak ilemleri srasnda meydana gelen kazalar nceki blmlerde anlatlmtr. Bunun yannda basn altndaki boru devreleri ve valflerde yaplan onarmlar srasnda meydana gelen kazalar da nemli yer tutmaktadr. Boru devrelerinin onarm veya valf skm srasnda, yksek basnl stim, hava, yakt veya su ile temas sonucu eitli yaralanmalar meydana gelmektedir. Sarn ve ambarlarda yaplan onarmlar, raspa ve boya ilemlerinde de eitli kazalar meydana gelmektedir. Boya ilemindeki kimyasal maddelerin solunum sistemindeki zararl etkileri, gas-free ilemi yaplmayan sarnlardaki patlayc gazlar balca nedenlerdir. ekil 12 de kapal blmelerde temizlik ve boya ilemi gsterilmitir.

35

ekil 12. Kapal Blmelerde Temizlik ve Boya lemi Kaynak: HSE 2005

Bu kazalarn sonucunda vcudun eitli yerlerinde oluan ezikler ve paral kemik krklar, gze yabanc cisim kamas, yanklar, zehirlenme, elektrik arpmas nedeniyle fel ve kalp krizi, lmler meydana gelmektedir. 2.3.2. Makina ve Elektrik Sistemi Onarmnda Meydana Gelen Kazalar Geminin makina ve elektrik sistemlerinin onarm srasnda zellikle skm ve montajda kazalar meydana gelmektedir. Elektrik motorlarnn ve sistemlerinin skm ve montajnda oluan elektrik yangnlar en yaygn kaza eklidir. Dizel makinalarn onarm srasnda rastlanan en yangn kaza ekli ise akaryakt yangnlardr. Bu kazalarn sonucunda infilak ve yangn nedeniyle oluan yanklar ve yaralar, elektrik arpmas nedeniyle oluan geici ve kalc vcut ve beyin travmalar, lmler meydana gelmektedir.

36

2.4.

Sal ve Gvenlii Ynetim Sistemi ilerin i kazalarna uramalarn ve meslek hastalklarna tutulmalarn

nlemek, salkl ve gvenli alma ortamn oluturmak iin alnmas gereken nlemler btnne i sal ve gvenlii olarak tanmlanabilir (TS-18002, 2004;2). Uluslararas alma rgt (ILO) ile Dnya Salk rgt'nn (WHO) ii sal ve i gvenlii ortak komisyonunda ii salnn esaslar aadaki gibi belirlenmitir (OHSAS 18002, 2000; 25): 1. Btn i kollarnda iinin fiziksel, ruhsal ve sosyo-ekonomik bakmdan

saln en st dzeye karmak ve bunun devamn salamak. 2. alma artlar ve kullanlan zararl maddeler nedeni ile ii salnn

bozulmasn engellemek. 3. 4. Her iiyi kendi fiziksel ve ruhsal yapsna uygun ite altrmak. zet olarak iin, iiye ve iinin ie uyumunu salamaktr. Belirlenen amalara ulamak, dolaysyla, i kazalarn ve meslek hastalklarn nlemek Sal ve Gvenlilii Ynetiminin sorumluluundadr. Sal ve Gvenlilii ynetimine 3 temel grev dmektedir. Bunlar: 1. 2. 3. Tehlikeleri tanmlamak. Her tehlike iin riskin boyutunu tahmin etmek ve saptamak. Riskin kabul edilebilir olup olmadna karar vermek ve riski kontrol altna

almaktr.

37

alma hayatn, retkenlii ve bunlara bal olarak iletmelerin karllklarn etkileyen bu tip olaylara nlem almak iin, ncelikle mevcut durumun analizi yaplarak risklerin tespit edildii, bu riskleri yok etmek iin yasal ynetmelik, mevzuat ve kanunlarla ilikili programlarn oluturulduu ve uyguland, btn almalarn belli bir sistem ierisinde oluturulduu ve ilgilenenlere duyurulduu, bu yrtlmekte olan almalarn izlenip denetlendii bir takm ynetim sistemleri uygulanmaktadr. Bu sistemlere Sal ve Gvenlii Ynetim Sistemleri denmektedir (TS-18002, 2004:6). sal ve gvenlii ynetim sistemi ile ilgili dnyada uygulanan standartlar, kanunlar ve belgeleri hazrlayan organizasyonlardan bazlar aadaki gibidir (zkl, 2005; 26): American Petroleum Institute (API) National Fire Protection Association (NFPA) American Society of Mechanical Engineers (ASME) Standards New Zealand (SNZ) British Standards Institute (BSI) Occupational Health and Safety Administration (OHSA) Occupational Health and Safety Service New Zeland Chemical Industry Council Standards Australia International Organization for Standardization (ISO) Uygulanan baz standartlar ise QS 9000, BS 8800(Guide To Occupational Health and Safety Management Systems), ILO (International Labor Organisation) Sal ve Gvenlii Ynetim Sistemi Rehberi:2001, ISA 2000, NPR 5001, OSHA AS/NSZ 4360, OSHA AS/NSZ 4804, OHSAS (Occupational Health and Safety Assessment Series) 18001, OHSAS 18002 Uygulama Rehberidir (zkl, 2005; 11).

38

2.4.1. Sal ve Gvenlii Ynetim Sistemi Genel Prensipleri Sal ve Gvenliine az nem verilmesinden oluan riskler, ahslarn hastalanmas, sakatlanmas veya lm riskini, bununla beraber firmaya ve ahslara kar mali mesuliyet risklerini, organizasyon veya iletmedeki ekipmann, retimin bir ksmnn ya da tmnn kaybedilmesi risklerini btnyle kapsar. Bu noktada nemli olan, hastalk ve kazalar nlemek iin, risk ynetimi srelerinin bir tanmnn yaplmasdr. Sal ve Gvenlii Ynetiminin genel prensipleri aadaki gibidir (TS 18002, 2004; 2); Organizasyonun yapsal faktrleri, yanl bilgilendirme ve dier konular, iilerin salk ve emniyet sonularna ve irketin karllna etki eder. Hastalk ve sakatlkla sonulanan sreler zaman iinde gelitirilir ve mdahale imkanlar salanabilir. Ancak mdahale iin en iyi zaman bu srecin balangcdr. Hastalk ve sakatlkla sonulanan olumsuz enerji ve dier stres eitleri, allan iteki ve toplumdaki kii ve organizasyonlara byk maliyetler yaratr. Sal ve Gvenlii Risklerinin kabul edilebilirlii hakkndaki deer yarglar alglamaya dayanr. Deiik kar gruplarnn bu alglamalarn mantkl klmak iin iletiim ve danma iki nemli faktrdr. Sal ve Gvenlii risklerinin ynetimi ve bunlar hakknda karar verilmesi, verilerin mantksal analizine dayanr.

39

Sal

ve

Gvenlii

risklerinin

en

etkin

kontrol,

insanlar

deitirmektense, gvenli bir alma yeri salamaktr. Sal ve Gvenlii Ynetimi; iinde bulunulan artlarn ayarlanmasn, risklerin tanmlanmasn, analizini, davrann, izlenmesini ve bu sre boyunca iletiim ve danmanln temin edilmesini kapsar. 2.4.2. Sal ve Gvenlii Ynetim Sisteminin Faydalar Sal ve Gvenlii Risk Ynetimi hareketleri, bir organizasyona, operasyonlar ile ilgili tehlikeleri iyi kavrama, i ve d durumlardaki deiikliklere ok etkin cevap verebilme kabiliyeti salar. Sal ve Gvenlii Risk Ynetimi; bir organizasyona dorudan faydalar salamak iin yol gstericidir. (MMO, 1999:14) Etkin bir Sal ve Gvenlii Risk Ynetimi programnn muhtemel, ksa vadeli faydalar aadaki gibidir (zkl 2005;23); Hastalk ve sakatlklar azaltarak, alanlarn ve toplumun iyiletirilmesini salar, Kaynaklarn etkin kullanm ile katma deer ve para tasarrufu salar, Ynetimin hazr bilgi kalitesini iyiletirerek, karar verme kabiliyetini gelitirir, Sal ve Gvenlii kanunlar ile uyumu salar, Firmann imajn ve nn gelitirir.

40

Etkin bir Sal ve Gvenlii Risk Ynetimi programnn muhtemel, geni anlaml ve uzun vadeli faydalar ise aadaki gibidir (zkl 2005;23); nemli risklere maruz kalma ile ilgili artan anlay ve bilgi sonucu etkin stratejik planlama yaplmas, Arzu edilmeyen Sal ve Gvenlii sonularnn nceden grlebilmesi becerisi nedeniyle dk ii tazminatlar, Pozitif Sal ve Gvenlii sonular ve bunun tesisi iin iyi hazrlk, Denetim srecinin gelitirilmesi, Sal ve Gvenlii programlarnn uygunluu, verimlilii ve etkinlii anlamnda iyi sonular elde edilmesi, Organizasyon iinde ve dndaki guruplar arasnda gelimi haberlemedir.

2.4.3. Sal ve Gvenlii Ynetim Sistemi Risklerinin Belirlenmesinde Kullanlabilecek Risk Analizi le lgili Tanmlar Risk analizinin ne anlama geldiini anlayabilmemiz iin ncelikle risk analizi ile ilgili kavramlar tanmlamamz gerekir. Bu tanmlar aada sralanmtr (TS 18002, 2004; 4). Tehlike: Mal, can ve evre iin potansiyel bir tehlike oluturan malzeme, durum veya hareketin karakter yapsdr. Risk: ngrlen bir zellikli tehlikenin gerekleme olasl ve tehlikenin sonularn kapsayan bir kavramdr.

41

Risk deerlendirme: Tehlike potansiyeli bulunan maddelerle ilgili her trl bilimsel bilgilerin dzenlenmesi ve analiz edilmesine ynelik sistematik bir yaklamdr. Daha basit ifadesiyle, problem zm, tehlike deerlendirmesi, tehlikeli maddeye maruz kalma etkilerinin analizi ve risk tanmlamas gibi ana kavramlardan oluan risk analizidir. Risk Ynetimi: nsan hayat ve evre gvenlii ile ilgili risklerin deerlendirilmesi ve kontrol edilmesine ynelik olarak, politikalar, tecrbeler ve kaynaklarn sistematik olarak uygulanmasdr. Risk Kontrol Noktas: Riski azaltmak zere belirli hareketlerin dzenlendii retim sisteminde bir nokta (rnein, bir boaltma operasyonunda belirli bir adm) veya daha geni kapsaml ifadesiyle, btn bir ynetim sisteminde bir noktadr. Sal ve Gvenlii Ynetiminin amac; i kazalar ve meslek hastalklarn oluturan nedenler ve bunlar etkileyen faktrler ile ilgili mmkn olan en geerli ve doru bilgiyi toplayarak grnmeyen tehlikelerin ortaya kmasn engellemek iin etkili bir gvenlik a kurmaktr. yi bir risk analizi, doabilecek kazalardan korunma asndan byk deer tar ve grnmeyen tehlikelerin ortaya karlmasn, etkili gvenlik nlemlerinin alnmasn salar (TS 18002, 2004; 5). OHSAS 18001de risk; belirlenmi tehlikeli bir olayn oluma olasl ve sonularnn birleimi, risk deerlendirmesi ise riskin bykln hesaplama ve riskin tolere edilebilir olup olmadna karar verme ilemi olarak tanmlanmtr (OHSAS 18001, 1999). BS: 8800e gre risk deerlendirmesi, riskin byklnn tahmin edilmesini ve riskin kabul edilebilir olup olmadnn tanmlanmasn kapsayan sretir (HSE 2003; 11). Australya standart AS/NZS 4360:1999 (Risk Management to Managing Occupational Health and Safety Risks),a gre risk ynetimi, i sal ve gvenlik

42

risklerinin idare edilebilirliidir. Risk ise; tehlike yaratabilecek etkiye sahip bir olayn meydana gelme ansnn sonular ve olaslk asndan llebilirlii olarak tanmlanmtr (zkl 2005; 23). AS/NZS 4804:2001 (Occupational Health and Safety Management Systems General Guidelines on Principles, Systems and Supporting Techniques)e gre risk ise; herhangi bir olayn potansiyel zarar meydana getirme olasl ve sonucudur. ki tanm arasndaki fark ise AS/NZS 4360de risk; olabilirlii ve llebilirlii ile AS/NZS 4804de ise sonucun bykl ile anlam ifade eder (zkl 2005; 23). TS 1050:1997 (Makinelerde Gvenlik Risk Deerlendirmesi Prensipleri) ye gre risk analizi; tehlikelerin, sistematik bir yolla gzden geirilmesine imkan veren bir dizi mantk admdr (TS 1050, 1997; 8). Faaliyete gemi yada gemek zere olan bir retim veya iletmede nemli olan retimin/iletmenin, alan iilerin ve rnn gvenliini salamaktr. sal ve gvenlii ynetim sistemi erevesinde yaplan risk analizleri retimin gvenirliini bylelikle rnn gvenirliini salar. rn gvenirlilii ise firmaya mteri tatminini ve gvenirliini getirir. Bu gvenirlii salamak amacyla bir iletmedeki tm retim zincirinde ortaya kabilecek olan hatalarn trlerini ve bunlarn rn, ii ya da retime etkilerini belirleyebilecek bir risk analizinin yaplmas gerekmektedir. Bir risk ile kar karya kalndnda ilk nce yaplmas gereken ey o riski oluturacak kaynak olay ve riskin etkilerini belirlemektir. Bylece riski tanmak daha kolaylar ve riske kar ne gibi nlemler alnaca daha rahat bir ekilde ortaya konulabilir. Ayrca, kt belirlenmi risklerin daha baka risklerin domasna neden olacan belirtmekte fayda vardr (Anda, 2002: 21). 2.4.4. Risk Analizinin Yararlar Risk analizi ve ynetiminin hedefi, kurum ierisinde olabilecek tehlikelere uygun cevap verebilecek, kastl ya da kastsz tehditlerin etkisini ve olma olasln azaltacak hazrlklar, uygulamalar ve kontrolleri tehis etmektir.

43

Risk analizi ve ynetimi sisteminin bir ok yararlar vardr. Bu yararlarn bata gelenleri aadaki gibi sralanabilir (Anda, 2002; 23). 1. salar. 2. yeri alanlarnn i sal ve gvenlii konularnda bilgi sahibi olmalarn yerinin yazl prosedr ve politikalarnn olumasn yada olgunlamasn

ve katlmn salar. 3. yeri ynetiminin de i sal ve gvenlii konularnda bilgi sahibi

olmalarn ve bu konularda karar vermelerini salar. 4. Risk analizi prosesinden alnan ilk sonular ile organizasyon yada iletmedeki

olas tehlikeler ve alnacak tedbirler belirlenir. 5. letme, organizasyon yada kurumdaki risklerin byklnn hesaplamasna

ve riskin tolere edilebilir olup olmadna karar verilmesini salar. 6. yerinde yanl gvenlik tedbirleri alnm olabilir, yada insanlarda yanl

gvenlik bilinci olumu olabilir, tm bu tedbirlerin ve gvenlik bilincinin gzden geirilmesini salar. 7. yerinde yasal ykmllkler ve i sal ve gvenlii politikas

erevesinde kabul edilebilir dzeye indirilmi risk ile allmasn salar. 8. yerindeki gerekli dzeltici ve nleyici faaliyetlerin gerekletirilmesini

salayacak verilerin kaydedilmesini, sonularn izlenmesini ve llmesini salar.

44

2.4.5. Risk Analizinin Problemleri Risk analizi ve ynetimi ile birlikte gelen bir takm problemler ve ideal olmayan durumlar vardr. Bunlar aadaki gibidir (Anda, 2002; 24); 1. Risk analizi sonularnn objektif olmas beklenirken daha ok subjektif

olabilmektedir. zellikle kalitatif risk analizinde bu problem daha ok grlebilir. nk, kalitatif risk analizinde risk, saysal deerlerden ok tanmlar ile ifade edilmektedir. 2. yerine, iletmeye, prosese yada organizasyona en uygun risk analiz

ynteminin belirlenememesi yada kantitatif analiz yntemlerinin kullanlmas gereken bir iyerinde kalitatif analiz ynteminin tercih edilmesi sonucu risk analizini kurum kendisi bile yapsa zaman ve para kaybna yol aabilecektir. 3. Tm iyerlerine uyan bir risk analizi metodolojisi mevcut deildir. nk,

her iyerinin kendine zel farkl tehditleri vardr. Risk analizi ve ynetimi yaplacak olan bir iyerinde, ncelikle ne tip bir risk analizi ve ynetimi metodunun uygulanmas gerektii belirlenmelidir. 4. e uygun olmayan metodolojilerin seilmesi ya da birka metodolojinin bir

arada kullanlmamas nedeniyle risk analizinin sonulanmasnn beklenmesi esnasnda geen srede, gvenlik nlemlerinin biran evvel uygulanmas gereken durumlarda gerekli nlemlerin alnmasnda gecikme olacaktr, ya da bu nlemler alnamadan kaza meydana gelecektir. 5. Risk analizini yapacak i sal ve gvenlii teknik elemannn tecrbesi risk

analizi sonucunu etkiler. Risk analizi ve ynetimi prosesi, nceden belirlenmi kesin admlar olan prosesler deildir. Kantitatif ve kalitatif risk analizi yntemlerinin ats altnda, bir ok risk analizi metodolojisi mevcuttur. Bu metotlar, riski yorumlama aamasnda birbirinden ayrlrlar. Bu nedenle de risk analistinin tecrbesi ve birikimi riski yorumlama aamasnda byk nem kazanr.

45

2.4.6. Risk Analizi Yntemleri ki temel risk analizi yntemi mevcuttur. Bunlar, kantitatif ve kalitatif yntemlerdir. Kantitatif risk analizi, riski hesaplarken saysal yntemlere bavurur. Kantitatif risk analizinde tehdidin olma ihtimali, tehdidin etkisi gibi deerlere saysal deerler verilir ve bu deerler matematiksel ve mantksal metotlar ile birletirilerek risk deeri bulunur. Risk = Tehdidin Olma htimali * Tehdidin Etkisi forml kantitatif risk analizinin temel formldr (Kuo, 1998;24). Dier temel risk analizi yntemi ise kalitatif risk analizidir. Kalitatif risk analizi riski hesaplarken ve ifade ederken rakamsal deerler yerine yksek, ok yksek gibi tanmlayc deerler kullanr (Kuo, 1998;24). Belli bal risk analiz yntemlerinden bazlar unlardr: n Tehlike Analizi - (Preliminary Hazard Analysis - PHA) Gvenlik Analizi - (Job Safety Analysis-JSA) Olursa Ne Olur ? Analizi - (What if?) Birincil Risk Analizi - (Preliminary Risk Analysis PRA) Tehlike ve letilebilme almas Yntemi - (Hazard and Operability Studies-HAZOP) : Hata Aac Analizi - (Fault Tree Analysis-FTA) Olas Hata Trleri ve Etki Analizi - (Failure Mode and Effects Analysis FMEA) Emniyet Denetimi - (Safety Audit) Olay Aac Analizi - (Event Tree Analysis - ETA) Neden - Sonu Analizi - (Cause-Consequence Analysis) Bu risk analiz yntemleri aada incelenmektedir.

46

2.4.6.1.n Tehlike Analizi - (Preliminary Hazard Analysis - PHA) n tehlike analizi, tesisin son tasarm aamasnda yada daha detayl almalara model olarak kullanlabilecek olan hzla hazrlanabilen kalitatif bir risk deerlendirme metodolojisidir. Bu metod da olas sakncal olaylar nce tanmlanr daha sonra ayr ayr olarak zmlenir. Her bir sakncal olay veya tehlike, mmkn olan dzelmeler ve nleyici lmler formle edilir. Bu metodolojiden kan sonu, hangi tr tehlikelerin sklkla ortaya ktn ve hangi analiz metodlarnn uygulanmasnn gerektiini belirler. Tanmlanan tehlikeler, sklk/sonu diyagramnn yardm ile sraya konur ve nlemler ncelik srasna gre alnr. n tehlike analizi, analistler tarafndan erken tasarm aamasnda uygulanr, ancak tek bana yeterli bir analiz metodu deildir, dier metodolojilere balang verisi olmas aamasnda yararldr (Colin, 2002: 14). 2.4.6.2. Gvenlik Analizi - (Job Safety Analysis-JSA) Gvenlik Analizi (JSA), kii veya gruplar tarafndan gerekletirilen i grevleri zerinde younlar. Bir iletme veya fabrikada iler ve grevler iyi tanmlanmsa bu metodoloji uygundur. Analiz, bir i grevinden kaynaklanan tehlikelerin doasn dorudan inceler (SMS 2002:12). 2.4.6.3.Olursa Ne Olur ? Analizi - (What if?) Bu metod, fabrika ziyaretleri ve prosedrlerin gzden geirmesi esnasnda yararldr, hali hazrda var olan kanlmaz potansiyel tehlikelerin tespit edilme orann ykseltir. Bu metod ilemlerin herhangi bir aamasnda uygulanabilir ve daha az tecrbeli risk analistleri tarafndan yrtlebilir. Genel soru olan Olursa Ne Olur? ile balar ve sorulara verilen cevaplara dayanr. Aksaklklarn muhtemel sonular belirlenir ve sorumlu kiiler tarafndan her bir durum iin tavsiyeler tanmlanr. Risk deerlendirme raporunda, tehlikelerin tipini tarif etmek ve tavsiyeleri deerlendirmek maksadyla kullanlr. Bu metod ile yaplan risk

47

deerlendirmesinde, risk analistinin dikkati yalnzca bir noktaya odaklanabilir ya da analistin tecrbesi o noktadaki tehlikeyi grmesine olanak vermez (Kuo, 1998; 51) 2.4.6.4.Birincil Risk Analizi - (Preliminary Risk Analysis PRA) Birincil Risk Analizi, bir faaliyeti yerine getirirken gerekleebilecek kazalar analiz edebilmek iin kullanlan sistematik bir yntemdir. Her bir kaza iin analiz; kazalar nlemek veya kaza nedenlerini nlemek iin ok belirgin korunma yollar tanmlar. Analiz, riski indirgemek iin tavsiyelerde bulunduu gibi kazalar ile ilgili riski ayn zamanda tanmlar. Analiz, kaza ile ilgili riske ynelik tehlikeyi azaltc tavsiyelerde bulunur (Tan 2003: 43). 2.4.6.5.Tehlike ve Uygulanabilirlik Analizi - (Hazard and Operability -HAZOP) Bu yntemde karmak sistemleri incelemek iin tasarmc, emniyet denetisi, ve uygulama mhendisi gibi eitli yeteneklere sahip kiilerden multi-disipliner bir ekip oluturulur. Tm sistem daha kolay incelenebilecek alt sistemlere ayrlr. Temel strateji; sz konusu alt sistemin grevi, belirlenen amatan sapmalar, bu sapmalarn nedenleri, bu sapmalardan doan sonular gibi konulara cevap arar. Tehlikelerin tespiti amacyla tasarm amalarndan sapmalar tanmlayan klavuz kelimeler kullanlr. Hibiri, daha fazla, daha az ve dier gibi. Dier kelimesi normal operasyonlara ek olarak baka ne olabilir sorusunu ekip tarafndan gz nne alnmasn salar. Bylece tehlike domasna neden olabilecek olas fiziksel koullar belirlenir (Kuo, 1998; 51). HAZOP un baars 3 faktre baldr; 1-Sisteme dahil olan tm taraflarn sistematik yaklam anlam ve uygulamas gerekir.

48

2-Ekip yeleri sadece konusunda uzman deil ayn zamanda emniyet konusunda uygun bir tutuma da sahip olmaldr. Sadece olas tehlikeleri belirlemek deil ayn zamanda bu tehlikeleri ncelik srasna gre sralamakta nemlidir. 3-Tehlikeler sadece mhendislik konularnda deil ynetim, iletim, ticari ve politik konularda da vardr. 2.4.6.6.Hata Aac Analizi - (Fault Tree Analysis-FTA) Hata aac metodolojisi, sistem hatalarn ve sistem bileenlerinin hatalarndaki zgl sakncal olaylar arasndaki balanty gsteren mantksal diyagramlardr. Bu metod, tmdengelimli manta dayanan bir tekniktir. Sakncal olay, daha nceden tanmlanm olay ile hatalarn nedensel ilikileridir. FTA bir iletmede yaplan iler ile ilgili kritik hatalarn veya ana hatalarn, sebeplerinin ve potansiyel kart nlemlerinin ematik gsterimidir (Clemens, 2002; 34). 2.4.6.7. Olas Hata Trleri ve Etki Analizi - (Failure Mode and Effects Analysis FMEA) Orta dzeyde deneyimi olan bir risk deerlendirme timi tarafndan rahatlkla uygulanabilir. FMEA metodu genellikle paralarn ve ekipmanlarn analizine odaklanr. Bu metod, baarszln olabildii yer ve alanlarn her birini zmler ve kiisel fikirleri de dikkate alarak deer bier ve sistemin paralarnn her birine uygulanabilir (Tomas, 2003: 17). Hata Tr ve Etki Analizi uygulamas; Her hatann nedenlerini ve etkenlerini belirler. Potansiyel hatalar tanmlar. Olaslk, iddet ve saptanabilirlie bal olarak hatalarn nceliini ortaya karr. Sorunlarn izlenmesini ve dzeltici faaliyetlerin yaplmasn salar.

49

Hata Tr ve Etki Analizi, rnlerin ve retimin gelitirilmesinde ncelikli olarak hata riskinin ortadan kaldrlmasna odaklanan ve bu amala yaplan faaliyetleri belgelendiren bir tekniktir. Bu analiz nleyici faaliyetlerle ilgilenmektedir 2.4.6.8. Gvenlik Denetimi - (Safety Audit) Sistem gvenlik analizi iki metodun kombinasyonudur: Fabrika ziyaretleri yaplmas ve kontrol listesi uygulanmasdr. Fabrika ziyaretleri ve gelimi kontrol listeleri ile deneyimi fazla olmayan analistler tarafndan uygulanabilen ve her bir prosese uygulanabilen resmi bir yaklamdr. Tipik bir kontrol listesi, spesifik alanlara dayanan tanmlamalar ile tehlike belirler. Gvenlik Denetimini Birincil Risk Analizin (PRA)den fark tehlikeli alanlarn snflandrlmasnn ve bu alanlardaki tehlikelerin tanmlanm olmasdr. Gvenlik denetiminin yaplabilmesi iin mutlaka risk haritalarnn karlm olmas ve snflandrmalarn yaplm olmas gereklidir. Kontrol listeleri, Birincil Risk Analizin (PRA)de olduu gibi tecrbeli uzman kiiler tarafndan hazrlanmas durumunda etkili olacaktr. Ancak gvenlik denetimini yapmak Birincil Risk Analizi (PRA) yapmaktan daha kolaydr, nk tehlikeli alanlar belirlenmi ve snflandrlmtr ve o blgeye zel kontrol listeleri hazrlanm, gvenlik uzmannn analiz yapmas kolaylatrlmtr. Gvenlik denetiminde talimatlar, i ynergeler ve alma izinlerinin de hazrlanmas gerekmektedir. Kaza, olay aratrmas ve raporlamasnn da mutlak suretle yaplmas gereklidir (IMO, 1994: 21). 2.4.6.9. Olay Aac Analizi - (Event Tree Analysis - ETA) Olay Aac analizi, balangta seilmi olan olayn meydana gelmesinden sonra ortaya kabilecek sonularn akn diyagram ile gsteren bir yntemdir. Hata aac analizinden farkl olarak bu metodoloji tmevarm mant kullanr. Kaza ncesi ve kaza sonras durumlar gsterdiinden sonu analizinde kullanlan balca tekniktir (Clemens, 2002; 76).

50

2.4.6.10. Neden - Sonu Analizi - (Cause-Consequence Analysis) Neden - Sonu analizi, Hata Aac Analizi ile Olay Aac Analizinin bir harmandr. Bu metodoloji, neden analizi ile sonu analizini birletirir ve bu nedenle de hem tmdengelimli hem de tmevarml bir analiz yntemini kullanr. Neden Sonu analizinin amac, olaylar arasndaki zinciri tanmlarken istenilmeyen sonularn nelerden meydana geldiini belirlemektir. Neden - Sonu diyagramndaki eitli olaylarn olasl ile, eitli sonularn olaslklar hesaplanabilir. Bylece sistemin risk dzeyi belirlenmi olur (SMS 2002: 21). 2.4.7. Risk Analiz Yntemlerinin Karlatrlmas Risk analiz yntemlerini birbirinden ayran en nemli fark, risk deerini bulmak iin kullandklar kendilerine has yntemlerdir. Bu yntemlerin benzerliklerini ve farkllklarn grebilmek iin bir tablo ile incelemek daha salkl olacaktr.Tablo 7 ve Tablo 8 de risk analiz yntemleri karlatrlmtr.Bu karlatrmalara gre kullanlacak risk analiz ynteminin; yaplacak ie, uygulayacak kii veya kiilerin zelliklerine uygun olmas gereklidir.Risk analizi ynteminin seimindeki doruluk, uygulamadaki baar orann da arttracaktr.

51

Tablo 7: Risk Analiz Yntemlerini Karlatrma Tablosu -1

PHA Gerekli Dkman htiyac Tim almas Tim Liderinin Tecrbesi Kalitatif/ Kantitatif zel Bir Brana Ynelik Uygulama Baar Oran Orta JSA ok fazla WHAT IF ok az PRA Orta HAZOP ok fazla

Bir analist ile yaplabilir Orta dzey deneyim Kalitatif

Tim almas ok fazla deneyim Kalitatif

Bir analist ile yaplabilir Orta dzey deneyim Kalitatif

Tim almas Orta dzey deneyim Kalitatif

Tim almas

ok fazla deneyim Kalitatif

Her sektre uyar

Her sektre uyar

Basit prosedrl iler Risklerin belirlenmesi aamasnda tek bana yeterli deildir. Tim liderinin tecrbesine gre baar oran deiir.

Her sektre uyar Kontrol listelerinin uzman kiilere hazrlatlmas halinde baar oran deiir.

Yksek risk grubundaki sektrler Olduka zor bir yntemdir. Fazla tecrbe ve takm yelerinin yksek performansn gerektirir.

Birincil risk deerlendirme yntemidir. Risklerin belirlenmesi aamasnda tek bana yeterli deildir. Tim liderinin tecrbesine gre baar oran deiir.

zellikle kiilerin grev tanm iyi yaplmsa baar salanabilir.

Kaynak: Yazar

52

Tablo 8: Risk Analiz Yntemlerini Karlatrma Tablosu -2

SAFETY AUDIT ok az ok fazla ETA NEDEN SONU ok fazla

FTA Gerekli Dkman htiyac Tim almas ok fazla

FMEA ok fazla

Tim almas

Tim almas

Bir analist ile yaplabilir

Tim almas ok fazla deneyim Kalitatif/ Kantitatif

Tim almas ok fazla deneyim Kalitatif/ Kantitatif Her sektre uyar, zellikle kimya sektr

Tim Liderinin Tecrbesi Kalitatif/ Kantitatif zel Bir Brana Ynelik

ok fazla deneyim

ok fazla deneyim

Orta dzey deneyim Kalitatif

Kalitatif/Kantitatif

Kalitatif

Her sektre uyar

Elektrik/Makine/ Hizmet

Her sektre uyar

Her sektre uyar

Uygulama Baar Oran

Yksek tecrbe ve takm yksek performansn gerektirir. Risklerin belirlenmesinde ok etkili bir yntemdir. yelerinin

Analiz ncesinde FTA baar arttrr. yaplmas orann

Risklerin belirlenmesi aamasnda tek yeterli deildir. Tm sektrlerde rahatlkla uygulanr, tim liderinin tecrbesine gre oran deiir. baar bana

Yksek tecrbe takm yelerinin yksek performans n gerektirir. Risklerin belirlenmesi nde etkili ok bir ve

Yksek tecrbe takm yelerinin yksek performans n gerektirir. Risklerin belirlenmesi nde etkili ok bir ve

yntemdir.

yntemdir.

Kaynak: Yazar

53

2.5.

Emniyet Vaka Yaklam (Safety Case Approach) Emniyet Vaka Yaklam, bir sistemle ilgili sorulan sistematik sorulara

verilen cevaplara dayanr. Bu sorularla sistemin kar karya kalabilecei tehlikeler belirlenir. Riskler belirlenir ve azaltlr. Acil durum hazrlk planlar yaplr ve sonu olarak Emniyet Ynetim Sistemi oluturulur. Proje almasnda Gemi na ve Onarm Kazalarnn Analizi yaplrken Emniyet Vaka Yaklam esas alnacaktr. Bir tesisin ilemecisi tarafndan hazrlanan, nemli potansiyel tehlikelerin risk seviyelerinin mmkn olduunca en alt seviyeye indirildiini ve tesisin alma yaam boyunca etkili bir ekilde ynetildii ve kontrol edildiini gsteren bir dkmandr. Bu dkmanlar genel olarak bir st ynetime sunularak onaylanr ve belgenin detay miktarna iletmeci ve ynetim tarafndan karar verilir. Genel olarak ksa ve z olmasna dikkat edilir. Gerekli dier bilgiler ek raporlarda bulunur (Kuo 1998, 36). 1960lardan bu yana ngilterede kimya ve nkleer tesislerine, HSE (Health and Safety Executive) ve NII (Nuclear Installation Inspectorate) gibi kurumlarca emniyet vakas eitleri hazrlanmaktadr. 1984 ylnda ngilterede endstriyel yaygn kaza tehlikeleri ile ilgili bir alma yaplm ve nceleri emniyet raporu olarak tanmlanan bu alma 1989 ylnda nihai eklini alarak emniyet vakas adn almtr (Kuo 1998, 36 ). Emniyet vakas; iletmecilere tesislerindeki oluum ve aktivitelerde emniyetin salanmasnda, tanmlanan potansiyel tehlikelerin oluumunun engellenmesinde, maddi hasar ve can kayplarnn nne geilmesinde bir rehber ve yol gstericidir. 2.5.1. Tipik bir Emniyet Vakasnn erii Onarm ve Gemi na faaliyetiyle uraan bir tersane iin tipik bir emniyet vakas aadaki balklar ierir (Kuo 1998, 36 ):

54

zet Emniyet vakasnn anahtar unsurlarn ieren bir zettir. Tesisin Tantm Tesisin nasl tasarland, sistemlerin tanm, yerleimi, tesisin acil durum kapatma sistemlerini tanmlar. letim evresi Tesisin bulunduu konum, dalga, rzgar, dip durumu, ulam, evresel koullarn tanmlar. Tehlike Tanm Ve Risk Deerlendirmesi Potansiyel tehlikelerin tanmlanmas ve risk seviyelerinin belirlenmesidir. Emniyet Ynetim Sistemi Emniyet politikalar, eitli grevlerin nasl emniyetle yerine getirilecei., personel yeterlilii ve eitimi,belli ilerin zel izin ile yaplmasn kapsar. Tehlikeleri nleme, Azaltma Ve Kontrol Etme Tehlikeleri tanmladktan, risk deerlendirmesini yaptktan ve bir emniyet ynetim sistemini kurduktan sonra tehlikelerin nasl nlenecei, azaltlaca veya ortadan kaldrlaca ve kontrol edileceini belirtilir. rnein: yangn ve gaz detektr sistemleri.

55

Acil Durum Hazrl Petrol sznts ile nasl mcadele edilecei, mdahale planlar vb. Terk, Ka Ve Kurtarma Ka blgeleri, yollar, geici korunma noktalar. Personelin kurtarlmas. Ekler nemli tehlikelerin detaylar, risk deerlendirme sonular gibi eklerdir. 2.5.2. Yaklamn Temeli Emniyet vaka yaklam; operasyonel deneyimin bulunmad sistemlerde ortaya kmtr. Bu yaklam, sistemle ilgili sorulan sistematik sorulara verilen cevaplara dayanr. Yaklamn be temel sorusu aadaki gibi olacaktr (Kuo 1998, 37). Soru 1: Sistemin hangi ynleri hataldr? Bu ilk temel sorudur, nk hibir sistem tam olarak tasarland ekilde kurulamaz veya iletilemez. Fakat nelerin yanl gidebilecei nceden tanmlanabilirse, aksayan ynlere zamannda mdahale etme ansn elde edilebilir. Soru 2: Sistemin aksayan ynlerinin yanl gitme olasl ve etkileri nelerdir? ncelikle aksayan yn tanmlanr, nemli olan bu aksayan ynde meydana gelebilecek deiimlerin ne kadar ciddi boyutta sonulara yol aabileceinin nceden fark edilmesidir. Eer olaslk ok yksek ve etkisi kkse aralarndaki iliki snrldr. Benzer bir durum olarak olaslk ok yksek ve etkisi nemsenmeyecek

56

kadar kkse aralarndaki iliki yine snrldr. Fakat olaslk ok yksek olup ta etkisi byk llerde meydana geliyorsa o zaman ok dikkat edilmelidir. Soru 3: Bu olaslk ve etkiler nasl azaltlabilir? Tespit edilen hatalarda, oluma olasl ve etkilerinin veya her ikisinin nasl azaltlaca ynnde allmaldr. Soru 4: Bir kaza olmas durumunda neler yaplmaldr? Bir sistem ne kadar iyi tasarlanp ina edilip iletilirse bile baz eylerin ters gitmesi her zaman mmkndr. Bu nedenle olumsuz sonulara kar hazrlkl olunmas ve acil durum planlarna sahip olunmas gerekmektedir. Soru 5: Emniyetin salanabilmesi iin sistem nasl ynetilmelidir? lk drt soru sistemin emniyeti hakknda bize pek ok bilgi verir ancak bu bilgi tek bana bir anlam ifade etmez. Belirli tehlike risklerine kar tolere edilebilir seviyede ynetim ve kontrol salayan bir metodun uygulanmas gerekir. Bu sorulara cevap bulmak iin aadaki grevlerin yaplmas gereklidir (Kuo, 1998; 33). Cevap 1: Potansiyel tehlikeleri sistematik olarak tanmla. (tehlike tanmlamas) Cevap 2: Tanmlanan tehlikelerin risk seviyelerini deerlendir. (risk deerlendirmesi) Cevap 3: Tanmlanan tehlikelerin risk seviyelerini dr. (risk azaltmas) Cevap 4: Acil durumlara mdahale iin hazrlkl ol. (acil durum hazrl) Cevap 5: Tehlikelerin risk seviyelerini ynetmek ve kontrol etmek iin bir sistem olutur. (emniyet ynetim sistemi)

57

ekil 13 de Emniyet Vaka Yaklamnn ana elemanlar gsterilmitir. l Gzden Geir Tehlike Tanmlamas

Politika Belirle

Emniyet Ynetim Sistemi

Risk Deerlendirmesi Uygula Risk Azaltlmas

Acil Durum Hazrl Organize Et

ekil 13. Emniyet Vaka Yaklamnn Ana Elemanlar Kaynak: Kuo 1998

ekil 13de grld gibi Emniyet Ynetim Sistemi merkezde temel oluum olmak zere 5 bileenden oluur. Bunlar: Politika oluturmak, Kaynaklar ve bilgi akn rgtlemek, Kararlatrlan politika ve hareketleri uygulamak, Gerekli standartlarn karlandn lmek, Performans gzden geirmek ve gerekli dzeltmeleri yapmak eklindedir. Kavramn dier 4 anahtar unsuru ise: Tehlike tanmlamas: yangn, patlama, zehirlenme, elektrik arpmas, vb. gibi tehlikelerin tanmlanmas. Risk deerlendirmesi: risk seviyelerini tolere edilebilir tolere edilemez ve ihmal edilebilir olduunu belirlemek. Risk azaltlmas: tolere edilemez ve tolere edilebilir riskleri azaltmak.

58

Acil durum hazrl: tanmlanan tehlikelere kar acil durum hazrln nceden yapmak.

2.5.3. Tehlike Tanmlamas Yangn, patlama, zehirlenme, elektrik arpmas gibi maddi kayplar ve fizikse hasarlarla sonulanan nemli kazalarn olmasna neden olabilecek tm tehlikeler tanmlanr. Bu tehlikeler tanmlanrken eitli yntemler kullanlr. Bu yntemler Blm 2.4.6. da anlatlmtr. Emniyet Vaka Yaklamnn uygulamasnda, tehlikeler tanmlanrken HAZOP yntemini esas alacaz. 2.5.3.1. Tehlike Tipleri Tehlike tipleri aadaki snflandrmaya gre yaplmaktadr (Kuo 1998, 55). Mhendislik tehlikeleri Sistemin donanm ile ilgili tehlikelerdir. rnek: Elektrik ve mekanik arzalar, valflarn almamas, basncn yksek olmas, kontrol gstergelerinin hatal gstermesi, i tezgahlarndaki arzalar gibi. Bu tip tehlikeler genel olarak hatal tasarmn sonucudur. letim tehlikeleri Bir gstergenin yanl okunmas, arzal olan yerine alan bir makinenin kapatlmas gibi tehlikelerdir. Bu tip tehlikelerde insan unsuru nemli rol oynar. Ticari tehlikeler Harcamalarla ilgili kararlar ile balantldr. rnek: Kaliteli ve pahal bir ekipman yerine daha ucuz ama daha az gvenilir bir ekipmann alnmas karar gibi. Yatrm ve kredi gibi konularda ynetimin kararlaryla dorudan ilikilidir.

59

Politik tehlikeler Organizasyonlarn; politik partiler, hkmet, yabanc lkelerin kar gruplar ile ilikilerindeki hareket tarz ile balantldr. En tehlikeli ancak anlalmas en zor olan tehlikelerdir. Zaman tehlikesi Projeler kararlatrlan zamanda bitirilmelidir. Aksi durumda planlanan zaman karlr ve mteri ile sorunlar yaanr. ekil 14 de tehlike tiplerinin listelenmesi gsterilmektedir. Sistemdeki tm tehlikeler belirlenerek snflandrlr.
SSTEMDEK TEHLKELER

TEHLKE LSTES

ekil 14: Tehlike Tiplerinin Listelenmesi Kaynak: Kuo, 1998

2.5.3.2. Tehlike Tanmlamasnn Sonular Tehlike tanmlamas yapldktan sonra bu ilemin sonular bize tehlikenin boyutlar hakknda fikir verir. Tespit edilen tehlikeler snflandrlr. Bu snflandrma: 1-Popler, yaygn. 2- Az popler, az yaygn. 3- Olaan d, nadir. eklinde olmaldr (Kuo 1998, 57).

60

2.5.4. Risk Deerlendirmesi Risk deerlendirmesi tanmn yapmadan nce, Risk kavramn tanmlamak gerekir. Risk kavram eitli ekillerde tanmlanabilir. Bunlardan bir ka: Zarar (hazard) kelimesi ile e anlaml olarak, stenmeyen durum veya baarszlklarn sonular, Tanmlanan tehlikeler Bir aktivitedeki baarszlk olasl eklindedir. Genel olarak risk tanmlamas; potansiyel bir tehlikenin gerekleme olasl (probability of occurence (P)) ve sonularnn (consequence (C)) bileimi eklinde yaplabilir. Risk hesaplanmasn ise matematiksel olarak Risk = sonu x olaslk (R = C x P) olarak formle edilebilir. Risk deerlendirmesinde eitli kalitatif ve kantitatif teknikler veya istatistiki yntemler mevcuttur, bu yntemler ve hesaplama ekilleri sonraki blmlerde rnek kaza analizlerinde detayl olarak anlatlacaktr. Risk deerlendirmesi sonucunda tehlikeler: 1-tolere edilemez, 2-tolere edilebilir, 3-ihmal edilebilir eklinde gruplandrlr (Reason, 1997: 54). ekil 15 de Risk Deerlendirmesi ilemi gsterilmitir. Sistemdeki tespit edilen ve listelenen tehlikelerin risk seviyeleri tolere edilemez, tolere edilebilir, gz ard edilebilir eklinde snflandrlr.

61

TEHLKE LSTES

TEHLKELERN RSK SEVYELER TOLERE EDLEMEZ

TOLERE EDLEBLR

GZARDI EDLEBLR

ekil 15. Risk Deerlendirilmesi Kaynak: Kuo, 1998

2.5.5. Risk Azaltlmas Risk azaltlmas yntemi, risk deerlendirilmesinde gruplara ayrlan risklerin eitli yntemlerle azaltlmas prensibine dayanr. Bu yntemler; Ynetim metodu (Management Methods), Mhendislik Metodu (Engineering Methods), Operasyonel Metod (Operational Methods) ve ALARP Mmkn olan Uygulanabilirlik (As low as Reasonably Practicable) metodudur. Btn metodlarda temel yaklam mevcuttur. Bu yaklamlar aadaki gibidir (Kuo, 1998; 82):

1- Sonularn (C) iddetinin azaltlmas; bunun yaplabilmesi projenin yaam sayklnn balarnda mmkndr.

62

2-Olaslklarn (P) azaltlmas; bunun yaplabilmesi projenin yaam sayklnn her dneminde mmkndr. 3- Hem sonularn iddetinin (C) hem de olasln (P) azaltlmas; bunun yaplabilmesi projenin, yaam saykl boyunca ok byk bir esneklie sahip olmasna baldr. Aadaki metotlar kullanlarak, tolere edilemez seviyedeki tehlikeler tolere edilebilir seviyeye, tolere edilebilir seviyedeki tehlikelerin bir ksm da gz ard edilebilir seviyeye drlebilir. Ynetim Metodu ( Management Method ) Problemlerin insan faktr ile ilikilendirilmesi prensibine dayanr. Problem zmnde liderin rol nemlidir. Organizasyon iinde emniyet kltrnn yerletirilmesi gerekir. Bunun yaplmas belki uzun bir zaman alacaktr, ancak mutlaka yaplmaldr. Mhendislik Metodu (Engineering Method) Yap tasarmnn emniyet faktrn gz nnde bulundurarak

gerekletirilmesi ilkesine dayanr. Yap tasarm ve ina edilirken ek emniyet ara ve gerelerine ve sistemlerine ihtiya duyulur. Operasyonel Metod (Operational Method) Uygulamada emniyet faktrnn n plana karlmas ilkesine dayanr. ALARP Metodu (As low as Reasonably Practicable) Bu metod her metodun (Ynetim, Mhendislik, Uygulama) birleimidir. Bu yntemde risklerin azaltlmas, zaman ve maliyete gre harcanan aba ile

63

balantldr. Ama, mmkn olan en ksa zaman aralnda ve en dk maliyette risklerin azaltlmasdr. ekil 16 da Risk azaltlmas ilemi gsterilmitir.

TEHLKELERN RSK SEVYELER

RSK AZALTILMASI TOLERE EDLEMEZ

TOLERE EDLEBLR

GZARDI EDLEBLR

ekil 16: Risk Azaltlmas Kaynak: Kuo, 1998

2.5.5.1.Risk Azaltma leminin Sonular Emniyet Vaka Yaklamnn elemanlarndan birisi olan risk azaltlmas bize gsteriyor ki, sistemin iindeki tm tolere edilemez tehlikeler belirlenip azaltlarak tolere edilebilir tehlike haline getirilebilir. Hatta ALARP yntemiyle tolere edilebilir blgedeki tehlikelerin de bir ksm belirli bir aba harcanarak azaltlabilir.

64

2.5.6. Acil Durum Hazrl Bu blm Emniyet Vaka Yaklamnn drdnc anahtar unsurudur. Dier anahtar unsuru ne kadar dikkatli uygulanrsa uygulansn, insan faktrnden dolay her zaman kazalarn meydana gelme olasl mevcuttur. Acil durum hazrlndaki ama, bir kaza meydana geldiinde lm, yaralanma, i gc kayb, maddi kayp ve evre kirlilii gibi istenmeyen durumlar azaltmak veya tamamen nne gemektir. Kazalarn etkilerini azaltmak iin gerekirse yksek risk blmnde bulunan personelin bir ksm daha dk risk seviyesindeki blmlere aktarlabilir. Acil durum hazrlnn alt anahtar eylemi vardr. Bunlar aadaki gibidir (Kuo 1998, 92): Olas kazalar aratrmak. Kaza annda ne yaplacana karar vermek. Kaza nedenlerini kapsayan koruyucu nlemler almak. Tehlike alanlarndan kaarak ulalabilecek toplanma noktalar belirlemek. Personeli kaza yerinden tahliye etmek. Tahliye edilen personeli kurtarmak.

2.5.7. Emniyet Ynetim Sistemi Emniyet Vaka Yaklamnn beinci bileeni olan Emniyet Ynetim Sisteminin amac organizasyonun emniyetli, verimli ve evreyi koruyan bir ekilde almasn salamaktr. Sistemin 5 temel uygulama hedefi mevcuttur. Bunlar aadaki gibidir (ISM, 1994: 18): Emniyet politikalarn retmek ve alanlara hedef olarak benimsetmek. Organizasyonun yerletirmek. Emniyet Ynetim Sisteminin dier drt unsurunun icrasn salamak. alanlarn, dolaysyla organizasyonun performansn lmek. ileyiine ve aktivitelerine emniyet sistemini

65

Performans lm sonucunda tespit edilen aksaklklarn dzeltilmesi ynnde dersler karmak, gerekirse karlatrma (benchmark) yntemini kullanarak organizasyonun performansn dier organizasyonlarla karlatrmak.

66

NC BLM GEM NA VE ONARIM FAALYETLERNDE MEYDANA GELEN KAZALARIN ANALZ UYGULAMASI 3.1. Emniyet Vaka Yaklamnn Gemi na Faaliyetlerindeki Uygulamas ve rnek Kaza Analizi skele ve yap kurulmas gemi inaatn destekleyen bir fonksiyondur. skele iilerin kendi rahat alma yksekliklerinin zerindeki seviyelerdeki eitli iler iin (blmelerin boyanmas veya kaynak yaplmas gibi) kullandklar ykseltilmi geit ve platformlar iin kullanlan bir terimdir. skele geminin tekne ksmnn hem iinde hem de dnda gereklidir. 3.1.1. rnek Kazann Tanm stanbul, Tuzla tersaneler blgesinde konulu .. tersanesinde, tarihinde , gemisinin inas srasnda, geminin bordas etrafna kurulu iskelenin kmesi sonucunda, iskele zerinde elektrik kayna yapan 3 ii 7 metre ykseklikten zemine dmtr. Bir ii zemine kafa st dm ve baret kullanmamas nedeniyle beyin kanamas geirerek hayatn kaybetmitir. Dier iki iinin bel ve omuz blgeleri ile bacaklarnda eitli paral krklar olumutur. Kaza mahkemeye intikal etmi ve alma Bakanlnn grevlendirdii i mfettileri tarafndan kaza incelemesi yaplmtr. nceleme sonucunda, iskelenin kurulmas srasnda dayanksz malzeme kullanlmas ve balant elemanlarnn yeterince sabitlenmemi olmas nedeniyle kazann meydana geldii tespit edilmitir. skelenin kurulumu srasnda iverenin zerine den sorumluluklar yerine getirmemesi ve emniyet kurallarna uyulmamas nedeniyle iveren ana kusurlu bulunmu, iilerin kendi tercihleri ile koruyucu kyafet ve donanm kullanmamalar nedeniyle iiler tali kusurlu bulunmutur.

67

Mahkeme kusur orannda iverenin iilere ve miraslarna tazminat demesine karar vermitir (Kazann gerekletii iletme, tarih ve isimler yasal sorumluluk oluturacandan dolay kullanlmamtr). 3.1.2. Faaliyet Alan Bu rnek harici iskele ile ilgilidir. Faaliyetin stanbulda mevcut bir tersanede gerekletii ve iin nemli bir zaman diliminde yamur, iddetli rzgar ve ar hava koullarna maruz kalnmaktadr. Tersanenin emniyet kaytlar iyi durumda deildir ve ynetim iskele ile ilgili yksek kalite gzetmemitir. skelenin kurulmasnda sorumluluk ina alanndan sorumlu gemi ina mhendisine verilmitir. 3.1.3. Tehlike Tanmlamas Beyin frtnas yoluyla ve HAZOP (Tehlike ve letilebilme) tekniini kullanarak aadaki tehlikeler tespit edildi; Tehlike 1 Yapsal para arzas: skele yapsndaki yapsal bir para (eskimeden dolay ) bozulabilir. Tehlike 2 Ar hareket: iddetli rzgar, yapnn esneklii veya basit bir kullanm hatas platformun hareketine sebep olabilir. Tehlike 3 Kaygan yzey: Yamur yadnda geitleri oluturan tahtalar slanr ve bunun sonucunda kaygan bir yzey halini alr., Tehlike 4 Balant arzas: skele; dm, kebent ve benzeri montaj paralaryla birbirine balanm blmlerden yaplmtr. Arzann sebebi kalitesiz tesisat, ar kullanm ve paslanma olabilir. Tehlike 5 Den paralar: Kk malzeme veya materyal paralar(kaynak elektrotlar, kaynak cam, vb.) iskelenin st katlarndan aaya debilir.

68

Tehlike 6 Bir aracn arpmas: Tersane evresinde alan tama aralar veya kaldrma aralar iskeleye arparak, yapsal paralarn yerinden oynamasna sebep olabilir.

3.1.4. Risk Deerlendirmesi Daha nce meydana gelmi benzer kazalar, alan iilerin ina blgesindeki adam-saat alma istatistikleri, malzeme test sonular, tersane iinde hareket eden tama ve kaldrma aralarnn hareketleriyle ilgili bilgilerden yola karak, tanmlanan alt adet tehlike iin risk deerlendirmesi yaplabilir. Risk deerlendirmesi sonucuna gre; Tehlike 1 Yapsal para arzas Tolere edilebilir. Tehlike 2 Ar hareket Tolere edilebilir. Tehlike 3 Kaygan yzey Tolere edilemez. Tehlike 4 Balant arzas Tolere edilebilir. Tehlike 5 Den paralar - Tolere edilemez. Tehlike 6 Bir aracn arpmas Gz ard edilebilir. eklinde belirlenmitir.

69

3.1.5. Risk Azaltlmas Tolere edilemeyecek iki adet tehlike mevcuttur ve bunlar tolere edilebilir seviyeye indirilebilir. Tehlike 3 Kaygan yzey riskinin tolere edilemez seviyeden tolere edilebilir seviyeye indirilmesi i metot uygulanabilir; Ynetim metodu: skelede almak iin tanmlayc artlarn belirlenmesi ve emniyet uyarlarnn yaplmas. Mhendislik metodu: Geit veya platformlarda srtnme katsays yksek malzeme kullanlmas. Operasyon metodu: skeledeki tm alanlarn belirli bir prosedr takibinin salanmas ve kayganl az olan ayakkablarn giyilmesinin salanmas. Tehlike 5 Den paralar riskinin tolere edilemez seviyeden tolere edilebilir seviyeye indirilmesi i metot uygulanabilir; Ynetim metodu: Platformlarn ve geitlerin zerinde bulunacak malzemenin miktar konusunda snrlamalarn getirilmesi. Mhendislik metodu: skeleden den paralar ( ve elbette den bir insan) yakalamak iin a kullanlmas. Operasyon metodu: Btn byk paralarn sabitlenmesini gerektiren bir yntemin uygulanmas. Tespit edilen tehlikelerin tanesi tolere edilebilir blgededir ve ALARP metodu ile risk seviyeleri azaltlabilir;

70

Tehlike 1 Yapsal para arzas riskinin tolere edilebilir seviyeden, gz ard edilebilir seviyeye indirilmesi iin; Kritik blgelere ekstra paralarn yerletirilmesi. Yapsal arzalarn dzenli olarak tespit edilmesi (rnein her ayda bir). Tehlike 2 Ar hareket riskinin tolere edilebilir seviyeden, gz ard edilebilir seviyeye indirilmesi iin; skeleye ekstra paralar katlmas, iskele ile zel sabit paralar arasnda daha fazla balant yaplmas. Tehlike 4 Balant arzas riskinin tolere edilebilir seviyeden, gz ard edilebilir seviyeye indirilmesi iin; ok yksek kalitede balant paralar kullanlmas. Balantlarn dzenli olarak muayene edilmesi. lemleri yaplabilir. 3.1.6. Acil Durum Hazrl Tehlikelerden doacak acil durumlarla ba edebilmek iin, ynetim bir politika tasarlamal ve eitli faaliyetleri koordine edecek bir karar merkezine sorumluluklar datmaldr. Tehlike 3 Kaygan yzey tehlikesini rnek alrsak, acil durum hazrlna esas tekil edecek aadaki faaliyetler yaplmaldr. Soruturma : Ynetim tarafndan bir kaza haberi alndnda, soruturma yaplarak, kazann nedenleri, yaralanan olup olmad gibi hususlar incelenmelidir.

71

Karar : Soruturma sonucu elde edilen bilgiler nda bundan sonraki admda neler yaplacana karar verilmelidir. nleme durdurulmaldr. Ka : Dier alanlarn zarar grmesini engellemek iin, kaza blgesinden ka yollar aratrlmaldr. Tahliye : Yaralanan alanlarn kaza blgesinden hzl bir ekilde tahliyesi salanmaldr. Kurtarma : Yaralanan alanlarn bir an nce en yakn hastaneye veya salk kuruluuna ulatrlmas salanmaldr. 3.1.7. Emniyet Ynetim Sisteminin Oluturulmas Gemi ina faaliyetleri iin oluturulacak emniyet ynetim sisteminin be bileeni aadaki ekilde olacaktr; Strateji: Ynetim, personelin performansna rehberlik edecek ve gemi inaatnda emniyetli alma hedeflerini ieren bir strateji belirlemelidir. Organizasyon: Personele emniyet konularndaki sorumluluklarnn : Kazann etkileri azaltlmal, yaplan ile olan ilikisi

datlmas, emniyet sorumluluunda her alann kendi payn anlamasnn salanmas, etkili bir haberleme mekanizmasnn planlanmas, emniyet eitimleri iin yeterli kaynak tahsisi, endstriyel standartlara dikkat edilmesi, emniyeti takip edecek sistemin kurulmas salanmaldr. Uygulama: skele ile ilgili tehlikelerin belirlenmesi, riskin mmkn olduunca deerlendirilmesi ve azaltlmas, acil durum plann kontrol yaplmaldr

72

(tehlikelerin tanmlanmas, risk deerlendirmesi, riskin azaltlmas ve acil durum hazrl uygun ekilde gerekletirildi). lme: Performans standartlarn lmek iin kriter planlamas, iskeledeki iler gibi yksek risk seviyesindeki grevlerin gsterilmesi, olaylarn ve kazalarn raporlanmas iin bir sistem kurulmas ilemleri gerekletirilmelidir. Gzden Geirme: Emniyet ynetim sistemindeki faaliyetlerin btn ynleri dikkatle gzden geirilmesi, bamsz denetimin icras, eksikliklerin giderilmesi iin gerekli nlemlerin alnmas, dier tersanelerle karlatrma iin ablon gelitirilmesi, var olan durumda iskeleyle ilgili uygun davranlarn belirlenerek icra edilmesi salanmaldr. 3.2. Emniyet Vaka Yaklamnn Gemi Onarm Faaliyetlerindeki Uygulamas ve rnek Kaza Analizi Tersanelere gelen gemilerde yaplan, raspa, boya, kaynak, torna, tesviye, dizel motorlar onarm, elektrik ve elektronik sistemlerin onarm gibi faaliyetlerin tm gemi onarm faaliyetlerini oluturmaktadr. 3.2.1. rnek Kazann Tanm stanbul, Tuzla tersaneler blgesinde konulu .. tersanesinde, tarihinde , gemisinin havuz onarmnda gverte derin postadaki kaynaklarn elektrikli testere ba ile temizlenmesi srasnda, kesme bann dalarak skmas ile meydana gelen savrulma sonucu, testere ba ii nn sa el bilek ksmna isabet ederek yaralanmasna neden olmutur. inin sa el n kolunda yatay ynde 5 cm., dikey ynde 3 cm. boyutlarnda kesik ve paral krk meydana gelmitir. Kaza mahkemeye intikal etmi ve alma Bakanlnn grevlendirdii i mfettileri tarafndan kaza incelemesi yaplmtr. nceleme sonucunda, hatal i

73

yntemi uygulamasndan dolay ii ana kusurlu bulunmu, i emniyet uzmannn yeterli i emniyetini salamamasndan dolay iveren tali kusurlu bulunmutur (Kazann gerekletii iletme, tarih ve isimler yasal sorumluluk oluturacandan dolay kullanlmamtr). 3.2.2. Faaliyet Alan Bu rnek gemi onarm faaliyetleri ile ilgilidir. Faaliyet, stanbulda mevcut bir tersanede gereklemektedir ve tersanenin alma artlar iyi olup, alanlarn mesai saatleri dnda fazladan altrlma gibi bir uygulamas yoktur. Tersanenin emniyet kaytlar iyi durumda deildir ve ynetim onarmlarla ilgili orta seviyede kalite gzetmektedir. Onarm faaliyetlerinde sorumluluk iletme mdrlne verilmitir. 3.2.3. Tehlike Tanmlamas Beyin frtnas yoluyla ve HAZOP (Tehlike ve letilebilme) tekniini kullanarak aadaki tehlikeler tespit edildi; Tehlike 1 Yapsal para arzas: Kullanlan elektrikli testere bandaki bir para (eskime ve ypranmadan dolay) bozulabilir. Tehlike 2 Hatal i yntemi: Testere bann kullanmnda hatal i yntemi uygulanmasndan dolay hasar ve yaralanmaya neden olabilir. Tehlike 3 Yal ve kaygan yzey: Kesim yaplrken allan yzeyin yal ve kaygan olmasndan dolay bak kayabilir. Tehlike 4 Nemli yzey: allan yzeyin nemli olmasndan dolay elektrikle temas durumunda arplma gerekleebilir.

74

Tehlike 5 Patlama ve yangn: allan blmenin yeterli gas-free ve havalandrmas ile temizlii yaplmad taktirde, kesim esnasnda oluan kvlcmlarn etkisiyle patlama ve yangn kabilir.

3.2.4. Risk Deerlendirmesi Daha nce meydana gelmi benzer kazalar, alan iilerin onarm blgesindeki adam-saat alma istatistikleri, malzeme test sonular, i yntemleri ile ilgili bilgilerden yola karak, tanmlanan be adet tehlike iin risk deerlendirmesi yaplabilir. Risk deerlendirmesi sonucuna gre; Tehlike 1 Cihaz para arzas Tolere edilebilir. Tehlike 2 Hatal i yntemi Tolere edilemez. Tehlike 3 Yal ve kaygan yzey Tolere edilebilir. Tehlike 4 Nemli yzey Tolere edilebilir. Tehlike 5 Patlama ve yangn Tolere edilemez. eklinde belirlenmitir. 3.2.5. Risk Azaltlmas Tolere edilemeyecek iki adet tehlike mevcuttur ve bunlar tolere edilebilir seviyeye indirilebilir. Tehlike 2 Hatal i yntemi riskinin tolere edilemez seviyeden tolere edilebilir seviyeye indirilmesi iin iki metot uygulanabilir; Ynetim metodu: Testere ba ile alma iin tanmlayc artlarn belirlenmesi ve emniyet uyarlarnn yaplmas. Operasyon metodu: Kesim ileminde alanlarn belirli bir yntemi takibinin salanmas.

75

Tehlike 5 Patlama ve yangn riskinin tolere edilemez seviyeden tolere edilebilir seviyeye indirilmesi i metot uygulanabilir; Ynetim metodu: Kapal blmelerin patlayc ve yanc gazlardan arndrlmas ile ilgili tanmlayc artlarn belirlenmesi ve emniyet uyarlarnn yaplmas. Mhendislik metodu: Gas-free ve temizlik ilem iin yksek kalitede kimyasal maddelerin kullanlmas. Operasyon metodu: Kapal bir blmede kaynak/kesme ilemine balamadan nce yanc/patlayc gaz lmlerinin yaptrlmas. Tespit edilen tehlikelerin tanesi tolere edilebilir blgededir ve ALARP metodu ile risk seviyeleri azaltlabilir; Tehlike 1 Cihaz para arzas riskinin tolere edilebilir seviyeden, gz ard edilebilir seviyeye indirilmesi iin; Cihaz paralarnn dzenli olarak deitirilmesi. Kullanlan cihazlarn kontrol ve bakmlarnn yaplmas. Tehlike 3 Yal ve kaygan yzey riskinin tolere edilebilir seviyeden, gz ard edilebilir seviyeye indirilmesi iin; Kesime balamadan nce ilem yaplacak yzeyin temizlenmesi. Tehlike 4 Nemli yzey riskinin tolere edilebilir seviyeden, gz ard edilebilir seviyeye indirilmesi iin;

76

Kesime balamadan nce ilem yaplacak yzeyin kurutulmas. lemleri yaplabilir. 3.2.6. Acil Durum Hazrl Tehlikelerden doacak acil durumlarla ba edebilmek iin, ynetim bir politika tasarlamal ve eitli faaliyetleri koordine edecek bir karar merkezine sorumluluklar datmaldr. Tehlike 2 Hatal i yntemi tehlikesini rnek alrsak, acil durum hazrlna esas tekil edecek aadaki faaliyetler yaplmaldr. Soruturma : Ynetim tarafndan bir kaza haberi alndnda, soruturma yaplarak, kazann nedenleri, yaralanan olup olmad gibi hususlar incelenmelidir. Karar : Soruturma sonucu elde edilen bilgiler nda bundan sonraki admda neler yaplacana karar verilmelidir. nleme durdurulmaldr. Ka : Dier alanlarn zarar grmesini engellemek iin, kaza blgesinden ka yollar aratrlmaldr. Tahliye : Yaralanan alan veya alanlarn kaza blgesinden hzl bir ekilde tahliyesi salanmaldr. Kurtarma : Yaralanan alanlarn bir an nce en yakn hastaneye veya salk kuruluuna ulatrlmas salanmaldr. : Kazann etkileri azaltlmal, yaplan ile olan ilikisi

77

3.2.7. Emniyet Ynetim Sisteminin Oluturulmas Gemi onarm faaliyetleri iin oluturulacak emniyet ynetim sisteminin be bileeni aadaki ekilde olacaktr; Strateji: Ynetim, personelin performansna rehberlik edecek ve gemi onarmnda emniyetli alma hedeflerini ieren bir strateji belirlemelidir. Organizasyon: Personele emniyet konularndaki sorumluluklarnn

datlmas, emniyet sorumluluunda her alann kendi payn anlamasnn salanmas, etkili bir haberleme mekanizmasnn planlanmas, emniyet eitimleri iin yeterli kaynak tahsisi, endstriyel standartlara dikkat edilmesi, emniyeti takip edecek sistemin kurulmas salanmaldr. Uygulama: Onarmlarla ilgili tehlikelerin belirlenmesi, riskin mmkn olduunca deerlendirilmesi ve azaltlmas, acil durum plann kontrol yaplmaldr (tehlikelerin tanmlanmas, risk deerlendirmesi, riskin azaltlmas ve acil durum hazrl uygun ekilde gerekletirildi). lme: Performans standartlarn lmek iin kriter planlamas,

kaynak/kesme ileri gibi yksek risk seviyesindeki grevlerin gsterilmesi, olaylarn ve kazalarn raporlanmas iin bir sistem kurulmas ilemleri gerekletirilmelidir. Gzden Geirme: Emniyet ynetim sistemindeki faaliyetlerin btn ynleri dikkatle gzden geirilmesi, bamsz denetimin icras, eksikliklerin giderilmesi iin gerekli nlemlerin alnmas, dier tersanelerle karlatrma iin ablon gelitirilmesi, var olan durumda iskeleyle ilgili uygun davranlarn belirlenerek icra edilmesi salanmaldr.

78

SONU VE NERLER lkemizde gemi ina ve onarm faaliyetlerinden elde edilen gelirin, lke ekonomisine olan katma deeri gz nne alndnda, bu sektrn Trkiyeye salad faydayla uyumlu olarak sektrn geliimine yeterli nem verildii sylenemez. Bugn gemi ina eden lkeler arasnda dnya sralamasnda 8. srada bulunan ve Pazar paynn % 1 ine sahip olan Trkiye, 2013 ylna kadar dnya sralamasnda ilk 4 e girmeyi ve Pazar payn ise en az % 5 seviyesine karmay hedeflemektedir. Bu hedefe ulaabilmek iin; retim miktarn ve kalitesini arttrmak, sektrn yerleim alann geniletmek, yurtii ve yurtdnda pazarlama, reklam ve promosyon tekniklerini kullanmak yaplmas gerekenlerin ilk banda saylabilecek faaliyetlerdir. Ancak btn bu faaliyetlerin yannda, alanlarn sal ve i emniyeti konular retim kalitesini ve maliyetini dorudan etkilemektedir. Buzda rneinde grld biimde, i kazalarnn uzun vadeli sonular tersanelerin maliyetlerini byk lde arttrmaktadr. Trkiyede gemi ina ve onarm faaliyetlerinde meydana gelen kazalar, tm sektrlerde meydana gelen kazalar arasnda % 20 lik bir paya sahiptir. Gemi ina ve onarm sektrnde alanlar, kaza ve olaylar nedeniyle her yl ortalama 18.000 kez eitli ekillerde fiziksel olarak zarar grmektedir. Bu kaza ve olaylar, alanlarn maddi ve manevi olarak kayba uramasna, igc ve ign kaybnn artmasna, retim miktarnn ve kalitesinin azalmasna, retim maliyetlerinin artmasna neden olmaktadr. alma artlar bakmndan ar sanayi ile i ie olan gemi ina ve onarm sektr, iinde eitli branlar barndrmaktadr. rnein; vin (ar ykler) operatrl, elektrikilik (yksek voltaj ve yksek akmla almak), havuzlama iilii, kaynaklk (elektrik ark kayna), kesim iilii (metal aletlerle CNS ve optik), gemi onarmnda talal metal iilii (torna, tesviye, freze), ahap iilii, motorculuk, boya iilii gibi branlar bunlardan bazlardr. Bu branlarda i kazalarn ve meslek hastalklarn nlemek, alanlarn salkl ve emniyetli bir ortamda almalarna olanak salamak gereklidir.

79

Gemi ina ve onarm sanayisinde i kazalarnn meydana gelmesine neden olan, iki temel neden vardr. Bunlar; alma ortamndaki tehlikeli durumlar ve tehlikeli davranlardr. Tehlikeli Durumlar Koruyucu kyafet ve donanm kullanmamak (uygun olmayan koruyucu donanmlar dahil), Alet ve tehizatlarn arzal olmas, retimde kullanlan makina ve sistemlerin emniyetsiz yaplm olmalar, Aydnlatma sorunlar, Hatal veya yetersiz havalandrma. Tehlikeli Davranlar Emniyetsiz ve gereksiz hzl hareket etmek, Hatal ykleme, tama, istif ve donanm, Tehlikeli yerlerde alma, znt, aknlk, dalgnlk, uykusuzluk, akalama, yntemlerine uymamak, Ar gven ve cesaret, Emniyet kurallarn ciddiye almamak. Trkiye bir yandan kendi bulgu ve deneyimlerini, dier yandan ILOnun koyduu kurallar esas alarak bu sorunlara zm aramaktadr. Alnan nlemler lkemizde olduu gibi, kat zerinde ve gstermelik deil, iin zne dnk, kalc ve sonu alc olmaldr. Gelimi dnya lkelerinde hakim olan dnce ve davran ekli, nce insan, daha sonra retim iken, gelimekte olan lkelerde nce retim sonra insan anlay mevcuttur.

80

Trkiyede gemi ina sanayiinde i kazalarndan ve meslek hastalklarndan korunmak sadece uzmanlar ilgilendiren bir konu deildir. ncelikle iverenler, yaralanmadan ve hastalklara maruz kalmadan almay renmeli, alanlara bu gibi tehlikelerden nasl korunacaklarnn gereklerini gstermelidir. yerlerinde i emniyetinin salanmasnda en nemli konu, alanlarn bu konuda bilgi sahibi olmalar iin aba gstermesidir. Gemi ina ve onarm faaliyetlerinde ska grlen kazalara bakacak olursak, bunlarn bir ounda kiisel hatalar n plana kmaktadr. unu kabul etmeliyiz ki, yeterli eitim alamam olan alanlar ve zellikle gen, acemi iilerin hata yapma oran daha yksektir. nce alanlar dikkat edecek, daha sonra ilgilileri uyaracak, eer gerekli koruyucu nlem alnmazsa ie balanmayacak ve i yerlerinde sorumlu olduklar amirlerini mutlaka haberdar edecektir. Koruyucu nlemlerin alnmas tartlmakszn gereklidir.

Trkiyede kavram olarak hala yanl alglanan bir baka konu ise Emniyetidir. karlm olan btn kanun, standart, tzk ve ynetmeliklerde; i emniyetini anlatan tm tanmlar Gvenlii olarak yaplmaktadr. alma Bakanl bnyesinde oluturulan yapda bile ilgili birime Sal ve Gvenlii Dairesi ad verilmitir. Oysa ngilterede oluturulan birime HSE (Health and Safety Executive) Sal ve Emniyeti Kurumu ad verilmitir. Buna benzer rnekleri gelimi lkelerin tamamnda grmekteyiz. Emniyet (safety) ve gvenlik (security) birbirinden tamamen farkl konulardr. Emniyet, organizasyonun kendi iinden kaynaklanan sorunlarla ilgili hususlar tanmlarken, gvenlik ise organizasyona dardan yaplan etkiler ve tehlikelerle ilgilenmektedir. Sonu olarak, gemi ina ve onarm faaliyetlerinde meydana gelen kazalar azaltmaya ve nlemeye ynelik alnmas gereken tedbirleri u ekilde sralayabiliriz. ncelikle sektrdeki tm iveren ve alanlar emniyet kavramna ve emniyet kurallarnn getirdii faydalara inanmaldr.

81

Kazalar azaltmak ve nlemek iin, sistemdeki tm tehlikeler belirlenmeli, tehlikelerin risk deerlendirmesi ve risk azaltlmas yaplmaldr.

Olas kazalara kar mutlaka acil durum hazrlk planlar oluturulmaldr. Tersanenin alma ortamndaki potansiyel tehlikelerin belirlenmesinde, risklerin deerlendirilmesi ve azaltlmasnda gereki davranlmal ve hazrlanan acil durum planlar uygulanabilir olmaldr.

Emniyet ynetim sistemi oluturulurken her tersane kendi alma artlarn ve kapasitelerini gz nnde bulundurmaldr.

Emniyet ynetim sistemini olutururken, gelimi lkelerdeki dzenlemeler ve teknolojik gelimeler incelenmeli, benzerlik gsteren tersaneler ile karlatrmalar yaplmaldr.

emniyet kontrol mekanizmas oluturulmal, tersanelerde ihtiya duyulan miktardan az olmayacak kadar i emniyetileri ve i emniyet uzmanlar grevlendirilmelidir.

verenler, i sal ve emniyeti uygulamalar iin yeterli miktarda bte oluturmaldr.

emniyeti konusunda oluturulan yasal dzenlemeler her ne kadar yeterli grlse de, bunlarn uygulanabilirlii nemlidir. Uygulamada yetersiz kalan yasal dzenlemeler, i kazalarn nlemeye yetmeyecektir.

sal ve emniyeti konularnda alanlara eitli eitimler verilmeli, daha nce meydana gelmi kazalar ve bunlarn etkileri konularnda alanlar bilinlendirilmelidir.

82

Koruyucu kyafet ve donanm kullanmna nem verilmeli, alanlarn ii zorlatryor gerekesiyle, koruyucu donanm kullanmaktan kanmalarnn nne geilmelidir.

nce emniyet, nce insan slogannn bir alma felsefesi olarak yerlemesi salanmaldr.

Emniyet kurallarna uymamakta srarc davranan alanlarn gerekiyorsa, iten uzaklatrlmas salanmaldr. Kstlar ve Sonraki almalar: Bu alma hazrlanrken yaanan en byk sknt, Trkiyede gemi ina ve

onarm faaliyetlerinde meydana gelen kazalarla ilgili yeterli kaynak, aratrma, inceleme ve istatistik bilgilerinin bulunmamas olmutur. Tersaneler, sahip olduklar verileri, yaam olduklar deneyimleri; rekabet koullarnda olumsuz etki yarataca ve kt reklam olaca gerekesiyle paylamak istememektedir. Tersanelerde meydana gelen i kazalar konusunda, bundan sonra hazrlanacak olan almalarn daha detayl ve aydnlatc olmas iin, ilgili devlet kurumlarnn gerekli aratrmalar ve dzenlemeleri yapmas sektrn salkl gelimesi ve bymesi asndan faydal olacaktr. Meslek hastalklarnn ou zaman iinde kendini gstermeye balayan ve emeklilik srecinde ortaya kan hastalklardr. Yllarca ar iilik yapan bir kiinin emeklilikten itibaren ciddi salk sorunlaryla uramasna gz yummak ve ac ekerek lmesine seyirci kalmak insafszlktan baka bir ey deildir. Meslek hastalklarnn olumasn nlemede en byk sorumlulua iverenler sahip olmaldr. verenler sala uygun alma ortamlarn oluturmak iin aba gstermelidir. Bir baka sorumluk ise Sosyal Gvenlik Kurumuna aittir. Sosyal Gvenlik Kurumu, meslek hastalndan dolay tedavi olmak zorunda olan alanlara ve emeklilere desteini srekli salamaldr.

83

KAYNAKLAR
ADMARN Tersanesi, (2006). Admarin ve Taeron irketlerin Kasm 2006 Ay Ortak Salk Birimi izelgesi. ANDA, Murat,(2002). Risk Analiz ve Ynetimi. Sal ve Gvenlii Dergisi, Say: 14. BA, Mnip, Dr (1999), stanbul. Deniz Ticaret Deyimleri Szl ve Ksaltmalar. BAYKURT, Glistan (1995), Ankara. Kazalarnn Meslek Hastalklarnn Maliyeti. alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl, YODEM. BIAKLI, Rknettin, OHSAS 18001 (2002), TMMOB Kimya Mhendisleri Odas, Sal ve Gvenlii Dergisi, Say 9. CLEMENS, P.L.(2002), Fault Tree Analysis. JE Jacobs Severdrup. CLEMENS, P.L.(2002), Event Tree Analysis. JE Jacobs Severdrup. COLIN, S. Howat (2002), Fault Tree Analysis. Plant and Enviromental Safety. CUNY, X. , LEJEUNE, M.(2002), Statistical Modelling and Risk Assessment Safety Sciense . DPT Babakanlk Devlet Planlama Tekilat Mstearl, (2006), IX. Kalknma Plan (2007-2013), Gemi na Sanayi zel htisas Komisyonu Raporu. DTO (2006), stanbul ve Marmara, Ege, Akdeniz, Karadeniz Blgeleri Deniz Ticaret Odas, 2005 Yl Deniz Sektr Raporu, stanbul., Ankara.

84

Dz.K.K. Deniz Kuvvetleri Komutanl (2005), Emniyet ve Kaza nleme Ynergesi, Ankara. HSE (1998), UK Health and Safety Executive Accident Prevention Advisory Unit, The Management of Health and Safety, HMSO 1998. IMO (1994), International Maritime Organization, International Safety Management Code (ISM Code), IMO Publication-186E. ITF Uluslar aras Tamaclk ileri Federasyonu. Denizciler Blteni, Say 19 2005. KUO, Chengi (1998). Managing Ship Safety, LLP Reference Publishing, London. MMO Mimarlar ve Mhendisler Odas. Sal ve Gvenlii Konferans Bildiriler Kitab. Yayn no: 239, 1999. (MSB) T.C. Milli Savunma Bakanl. Kazalar ve Meslek Hastalklar Blteni, Say 6 Ocak 2004 Nagatsuka, Seiji (1989) Trends of the World Shipping and Shipbuilding in 1988 and Prospects fort he same in , Japon Maritime Research Institute OHSAS 18001:1999, Occupational Health and Safety Management SystemsSpecification. OHSAS 18002:2000, Occupational Health and Safety Management SystemsGuidelines for the Implementation of OHSAS 18001.

85

ZALP, Teoman (1977). Gemi Mhendisliine Giri. T. Ktphanesi Say: 1036, stanbul. ZKILI, zlem (Mart 2005), Sal ve Gvenlii Ynetim Sistemleri ve Risk Deerlendirme Metodolojileri, Trkiye veren Sendikalar Konfederasyonu (2005). REASON., James. Managing the Risks of Organizational Accidents. Ashgate, 1997. SALAR, Ayhan. Tersane Ynetimi ve Yeni Gemi nasnda Lojistik Fonksiyonlar Asndan Karlatrmal Analiz. Dokuz Eyll niversitesi, Sosyal Bilimler Enstits, Denizcilik letmeleri Ynetimi Ana Bilim Dal, Yksek Lisans Tezi. zmir, 2003. (SMS) Safety Managemant Services. Process Hazard Analysis, Risk Managemant. 2002. (S.S.M.) T.C. Savunma Sanayi Mstearl (2006), Gemi na Sanayi Envanteri, Ankara. Stoch, R.L.Hammon, C.P., Bunch H.M. (1988) Ship Production & Cornell Maritime Pres Maryland Stopford, Martin (1989) The New Life fort he Shipbuilding in the 1990 The 4. International Shipbuilding & Ocean Engineering Conference, Helsinki, Finlandiya, 7. 10. , September 1986 TAN, Keong. Risk Analysis Methodoligies. 2003. T.C. Devlet statistik Kurumu TK (2005), 2004 Yl statistikleri, Ankara.

86

T.C. Sosyal Gvenlik Kurumu (Sosyal Sigortalar Kurumu) (2005), 2004 Yl Kazalar statistikleri, Ankara. T.C. alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl, Tefti Kurulu Bakanl (2005), Gemi Skm Yaplan yerlerinde Sal ve Gvenlii Proje Denetimi Deerlendirme Raporu, Ankara. T.C. 4857 sayl Kanunu (22.05.2003), 25134 Sayl Resmi Gazete (10.06.2003), Ankara. T.C. Ekipmanlarnn Kullanmnda Salk ve Gvenlik artlar Ynetmelii (11.02.2004), 25370 Sayl Resmi Gazete, Ankara. T.C. i Sal ve Gvenlii Tz, 04.12.1973 Tarihli Bakanlar Kurulu Karar, 14765 Sayl Resmi Gazete, Ankara. T.C. Trk Standartlar Enstits TSE (ubat 2004), TS 18001 Sal ve Gvenlii Ynetim Sistemleri Standard, Ankara. T.C. Trk Standartlar Enstits TSE (ubat 2004), TS 18002 Sal ve Gvenlii Ynetim Sistemleri Standard Uygulama Klavuzu, Ankara. TOMAS, A. Little (2003). FMEA Risk Assestment. TLC, TUR, Nazm ve NALBANTOLU, Necip. Gemi Sanayisinde i Sal ve Gvenlii. Gemi Mhendislii ve Sanayimiz Sempozyumu, T 24-25 Aralk 2004. WANG, J.(2001) Offshore Safety Case Approach and Formal Safety Assessment of Ships. Journal of Safety Research.

87

YAVUZARSLAN, Zafer (2006). alma Bakanl Tefti Kurulu Bakan Yardmcs.Yz yze grme, 08.12.2006 YILMAZ, Burcu Selin (2000). Hata Tr ve Etki Analizi, Dokuz Eyll niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi, Cilt 2, Say 4.

88

NTERNET ERMLER: GSBR Gemi na Sanayicileri Birlii, 2006.http://www.gisbir.com. Eriim:10.01.2007. HSE ngiltere Sal ve Gvenlii Kuruluu 2004. Accident Statistics for Shipbuilding and Ship Repair. http://www.hse.gov.uk./meetings/ships/47 accstatistics.pdf. Eriim: 10.12.2006. HSE, Health and Safety Statistics 2005/2006. (http://www.hse.gov.uk/statistics/overall/hssh0506.pdf) Eriim: 20.02.2007. ILO International Labor Organization. Occupational Injuries Statistics. (http://laborsta.ilo.org/cgi-bin/brokerv8.exe). Eriim: 20.02.2007. Radikal Haber, Tersanede Can Pahasna Ekmek Paras Mcadelesi. http://www.radial.com.tr/haber.php?/haberno=200880. Eriim: 09.10.2006. ZALP, Teoman. lkemizde Gemi naat Mhendisliinin Balangc. (http://www.gemideniz.itu.edu.tr/gemitarih.html) Eriim: 21.12.2006. Tuzla zel Sektr Tersaneler Blgesinin Genel Grnm. http://www.googleearth.com. Eriim: 21.12.2006. Trkiye'nin dnya gemi retimi sralamasnda hedefi; 2013'te ilk 4'e girmek http://www.dunyagazetesi.com.tr/news_display.asp?upsale_id=300252&dept_i d=600. Eriim 06.03.2007. (UN) United Nations Statistics Division-Classifications Registry http://unstats.un.org/unsd/cr/registry/regcs.asp. Eriim: 20.02.2007

89