PLASTK EKL VERME KUSURLARI

NDEKLER PLASTK EKL VERME KUSURLARI .. 1.DVME KUSURLARI... a. Hammaddeden Gelen Kusurlar a.1. Katmer Kusuru
a.2. Gereinden Fazla Malzeme Kullanm...

a.3. Gzenek(Porozite) Kusuru.. b. Kalp Tasarmndan Gelen Kusurlar b.1. Keskin Ke Kusuru... b.2. Fazla Hammadde Dar Kalp Alan Kusuru.. b.3. kincil eki Gerilmeleri Sebebiyle atlak Oluumu... c. Istmadan Kaynaklanan Kusurlar c.1. Tufal Oluumu.. c.2. Dekarbrizasyon (Karbonsuzlama) ..... d. Dvme Uygulamasndan Kaynaklanan Hatalar.. 2. HADDELEME KUSURLARI.. a. Basma Kuvvetleri Sebebiyle Doan Kusurlar. a.1. Haddelerin Eilip Farkl Kalnlktaki rn kmas.. a.2. Salarda Dalgal Kenar Oluumu.. a.3. Salarn Ortasnda ve Kenarlarnda atlaklar a.4. Timsah Az atlamas b. Srtnme Kuvvetleri Sebebiyle Doan Kusurlar b.1. Sacn ki Ucunun Yuvarlaklamas b.2. Sacn Ortadan kiye Ayrlmas... 3. EKSTRZYON KUSURLARI a. Malzeme Ak Kusuru.. b. rnn Yzeyinde atlak Olumas ... 1

c. rnn inde Oksit Birikmesi. d. rnn Merkezinde avu areti atlaklarn Olumas.. 4. TEL ve UBUK EKME LEMNDE GRLEN KUSURLAR a. Yalamann yi Olmamas. b. Yzey Hazrlamann yi Olmamas . c. ekil Deiiminin Homojen Olmamas d. ubuk ve Filmainlerde Hammaddeden leri Gelen Kusurular PLASTK EKL VERME KUSURLARI 1.DVME KUSURLARI
Dvme kusurlar ortaya k nedenlerine gre iki gruba ayrlr.

Fiziksel Kusurlar: Malzeme i ve yzey atlaklar ierebilir. Malzeme yzeyinde ve iinde kapanmam boluklar ve gzenekler olabilir. Metalik olmayan kalntlar altnda olmas gereken snr deerlerinden daha fazla olabilir.

Kimyasal Bileimden Kaynaklanan Kusurlar: Kimyasal bileimde heterojenlikler sz konusu olabilir. P ve S deerlerinin standart deerlerinden yksek olmas durumunda krlganlk oluabilir. Cu ve Sn bileiminde ngrlen snr deerlerinden fazla ise yzey yrtlmalar oluabilir.

a. Hammaddeden Gelen Kusurlar :

a.1. Katmer Kusuru:

ekil 1: Katmer Kusurunun Gsterimi

a.2. Gereinden Fazla Malzeme Kullanm:

ekil 2: Gereinden Fazla Malzemeyle Oluan PV Kusuru a.3. Gzenek(Porozite) Kusuru: Dvme ile yalnzca bu kusur dzeltilebilinir.

ekil 3: Gzenek Kusurlarnn Oluumu b. Kalp Tasarmndan Gelen Kusurlar: b.1. Keskin Ke Kusuru:

ekil 4: Keskin Ke Kusurunun Oluumunu Etkileyen Faktrler

ekil 5: Keskin Ke Kusuru Deiimi

b.2. Fazla Hammadde Dar Kalp Alan Kusuru

ekil 6: Ekstra Hammadde Dar Kalp Kusuru Oluum Safhalar b.3. kincil eki Gerilmeleri Sebebiyle atlak Oluumu

ekil 7 : atlak Oluumunun Admlar c. Istmadan Kaynaklanan Kusurlar: Uzun sre yksek scaklkta bekletme durumunda parada tane irilemesi grlr ve tane snrlarnn oksidasyonu(yanmas) sz konusu olabilir. Istma sresince yzeyde oluan oksit tabakas(tufal) dvme ncesi tam olarak temizlenemez ise, malzemenin yzeyine gmlen tufal, zellikleri ve talal imalat artlarn ok olumsuz etkiler. Istma sresince eliklerde yzeyden karbon kayb(dekarbrizasyon) olur. Bu da malzemenin sonraki sertleebilme, dolaysyla mekanik zelliklerini etkiler.

c.1. Tufal Oluumu:

Dvme ileminden nce tufal mutlaka giderilmelidir.

ekil 8: Dvmeden nceki Oluan Tufal

c.2. Dekarbrizasyon (Karbonsuzlama) : Karbon kaybna urayan tabaka dvme sonras tala kaldrlarak giderilecekse sorun olmaz. d. Dvme Uygulamasndan Kaynaklanan Hatalar: Nedenleri: lem bitirme scakl dktr, Souma hz yksektir, Malzemenin sneklii yetersizdir. Para yzeyinde klcal atlaklar oluabilir.

Nedenleri:

Para iinde atlaklar oluabilir.

n ekillendirme yetersizliinden dolay dendiritik dkm yaps tam krlmamtr. boluklar kaynamamtr. Nedenleri: Kalp iinde metal ak yanltr, Dvme srasnda ykseklik iin verilen deformasyon miktarlar snr deerlerden fazladr. 7 Katlanmalar oluabilir.

 Nedenleri:

Kemer- Kaburga birleme yerlerinde atlaklar olumaktadr.

Meme ve ke yaraplar kktr. Malzeme ak dzgn deildir. Kalba konan malzeme miktar ok fazladr ve bu nedenle yatay yndeki malzeme ak ok fazla olur. Nedeni: Parann kaln bir kesitinin komu kesitlerdeki malzeme tarafndan doldurulmasyla oluur. Nedenleri: Parann souma hz yksektir.(Martenzitik dnm), Bitirme scakl dktr.(pekleme) Nedenleri: Kalplarda boyut hatalar ve yanl ayarlanmalar szkonusudur, Kalp anmtr. ekil ve boyut kusurlar vardr. Ar sertlik. Ekstrzyon hatalar vardr.

Nedenleri:

Artk gerilmeler mevcuttur.

Souma hznn ykseklii nedeniyle yerel scaklk farkllklar bykl i gerilmelere neden olur, Plastik ekil verme miktar ok azdr ve bu nedenle deformasyon miktar yerel farkllklar gsterdiinden yerel farkllklar ortaya kar. Nedeni: Dk nfuziyet, yani dvme ileminin tm kesite yaylmayp yzeyde kalmas sonucu dkm iyaps tam olarak giderilememitir. 8 Yetersiz dvme.

 Nedeni:

Ar yne bamllk (Anizotropi)

Bunun olumas iin bir kademe uygulanan plastik ekil verme miktar %50-70 deerini amamldr. 2. HADDELEME KUSURLARI Haddelemedeki birok sorun plastik ekil deitiren i paras ile elastik ekil deitiren merdaneler ve hadde tezgah gvdesini arasndaki uyumsuzluklar nedeniyle oluur. Yksek haddeleme kuvvetleri etkisi altnda hadde gvdesi elastik ekil deitirir, merdaneler yasslr ve eilir. Ayrca yatak boluklar sonucu oluan hadde sramas nedeniyle, yk altndaki merdane aral, balangta ayarlanan deerden daha byk olur. te bu nedenlerle kalnln hassas olarak ayarlanabilmesi iin hadde tezgahnn yk altndaki elastik davrannn bilinmesi gerekir. Bir hadde tezgah iin bu davran kalibrasyon erisi ile verilir. Hadde rnlerinde bu rnlerin kullanclar asndan bilinmesi gereken en nemli kusurlar biim bozukluklar ve i gerilmelerdir. a. Basma Kuvvetleri Sebebiyle Doan Kusurlar: a.1. Haddelerin Eilip Farkl Kalnlktaki rn kmas:Merdanelerin eilmesi sonucu kenarlarda basma ve ortalarda ekme gerilmeleri doar.

ekil 9: rn kmas Hatalar

a.2. Salarda Dalgal Kenar Oluumu: Kenarlarda kalnlnn orta ksma kyasla daha dk olmas, orta ksmda fazla uzama, fakat serbeste yaylamama sonucu kenarlarda dalgalanmaya sebep olur.

a.3. Salarn Ortasnda ve Kenarlarnda atlaklar: Orta ksm fazla uzarken malzeme yeteri kadar snek deilse ortas atlar. ekil deiimi homojen deilse malzemede yeteri kadar snek deilse kenar atlar. 9

a.4. Timsah Az atlamas: Bu kusur ekil deiiminin homojen olmamasna ve balangta ingotta var olan bir kusura bal olarak oluur. b. Srtnme Kuvvetleri Sebebiyle Doan Kusurlar:

b.1. Sacn ki Ucunun Yuvarlaklamas: Sa boyca uzarken yaylr srtnme kuvvetleri buna engel olur orta ksmda srtnme fazla olduundan kenarlar ok geniler. Sonuta kenarlardaki kalnlk azalmas ortada boyca uzamaya dnr. Sacn ba ve sonu yuvarlak olur

b.2. Sacn Ortadan kiye Ayrlmas: Srtnme sebebiyle ortada basma kenarlarda eki gerilmeleri doar, bu eki gerilmeleri malzeme snek olmad taktirde orta ksm kenarlara kyasla ok fazla uzarsa sa ortadan ikiye blnr 3. EKSTRZYON KUSURLARI Ekstrzyon trne, matris biimine, srtnme koullarna ve ekstrzyon oranna bal olarak kovan iindeki malzeme ak deiir. Metal akn izlemek iin kullanlan uygun bir deney teknii, metal blok kesitine izilmi kareler eklindeki bir an plastik ekil verme srasnda ald biimlerin incelenmesidir. Homojen olmayan ekil deiimleri rnn zelliklerinde de nemli farkllklar ve dolaysyla olumsuzluklar ortaya karacaktr.

a. Malzeme Ak Kusuru: Ekstrzyon hatalarnn byk ounluu malzeme aknn homojen ve uygun olmamasndan kaynaklanr. Direk ekstrzyonda orta ksmdaki malzeme, kovan cidarlarna srtnen ve ayn zamanda souyan malzemeden daha hzl ilerler. lemin sonuna doru orta

10

ksmdaki malzemenin daha hzl boalmas sonucu, kovan cidarlarndan gelen oksitli malzeme rnn ekseni boyunca matrise girmeye balar. rnn ekseninde oksitli lifler olarak grlen bu hatann ortaya kmamas iin, takoz sonuna kadar preslenmez. Bir dier nlem de bask diski apnn kovan apndan daha kk seilmesi ve cidarlardaki oksitlenmi malzemenin kovan iinde braklmasdr. Daha sonra ap kovan apna ok yakn bir kovan syrc kalp kullanarak svanan malzeme kovan yzeyinden temizlenir.

ekil 10 : Ekstrzyon Metal Akndaki Direkt ve Endirekt Gsterimi

b. rnn Yzeyinde atlak Olumas : Takoz scakl yksek, srtnme yksek, ekstrzyon hz yksek veya takoz scakl dk, matris yatak uzunluu boyunca metal yaprsa pext bir ykselir bir alalr. Bu da atlamaya neden olur.

c. rnn inde Oksit Birikmesi: Metal takoz scakken souk olan alcya deince oksit oluur ve yksek srtnme sebebiyle oksit malzeme akarken rnn iine girer. nlemek iin stampann nne n levha konurap biraz kk tutulur. Bylece oksit alcda kalr. d. rnn Merkezinde avu areti atlaklarn Olumas: Sebebi (h/L) orandr. Bu oran bydke ekil deitirme homojenliini kaybeder. Ortada ikincil eki gerilmeleri ad verilen hidrostatik ekme gerilmeleri doar. Bu ise avu iaretli atlaklarn domasna neden olur.

11

ekil 11 : Ekstrzyon avu areti Kusuru 4. TEL ve UBUK EKME LEMNDE GRLEN KUSURLAR a. Yalamann yi Olmamas : Souk ekilmi ubuk ve tellerin yzeyleri atlayabilir Ayrca hatal yalama ekme srasnda sert bir partikln malzeme ile kalp arasna skmas sebebiyle kan rnde boyuna dorultuda izikler oluabilir. b. Yzey Hazrlamann yi Olmamas : Souk ekilmi rnlerde renk bozulmas grlebilir. c. ekil Deiiminin Homojen Olmamas : Souk ekilen tel ve ubuklarda veya borularda artk gerilmelerin domasna neden olurlar. Bu gerilmeler zamanla gerilmeli korozyon atlamasna ve yzeyden biraz tala kaldrlmas halinde arplmalara yol aarlar. Tek olumlu etkisi yorulma mrn artran basma artk gerilmelerin domasdr. d. ubuk ve Filmainlerde Hammaddeden leri Gelen Kusurular : Hammaddenin iindeki katmer, lunker gibi kusurlar bulunmas halinde bunlarn rne yansyaca aikardr.

KAYNAKLAR:

12

1. www.ofismuhendis.com/plastiksekilverme.htp 2. http://w3.balikesir.edu.tr/~ay/lectures/iy2/lecture3b.pdf 3. Metallere Plastik ekil Verme Prof. Dr. Levon apan 4. mal Usulleri Kitab- Mustafa idem 5. http://www.muhendisiz.net/viewtopic.php?t=6066&view=next

13