UKUROVA NVERSTES FEN BLMLER ENSTTS

YKSEK LSANS TEZ Huriser BALCI

AKILLI (FONKSYONEL) TEKSTLLER, SELM KUMALARDA ANTBAKTERYEL APRE VE PERFORMANS ZELLKLER

TEKSTL MHENDSL ANABLM DALI

ADANA, 2006

UKUROVA NVERSTES FEN BLMLER ENSTTS

AKILLI (FONKSYONEL) TEKSTLLER, SELM KUMALARDA ANTBAKTERYEL APRE VE PERFORMANS ZELLKLER

Huriser BALCI YKSEK LSANS TEZ TEKSTL MHENDSL ANABLM DALI Bu tez ../../2006 Tarihinde Aadaki Jri yeleri Tarafndan Oybirlii le Kabul Edilmitir.

mza:......................... Prof. DANIMAN Dr. BABAARSLAN

mza:.......................... Osman Prof. Dr. R. Turul OULATA YE

mza:................................ Prof. Dr. Selahattin SERN YE

Bu tez Enstitmz Tekstil Mhendislii Anabilim Dalnda hazrlanmtr.

Kod No:

Prof. Dr. Aziz ERTUN Enstit Mdr

Bu alma ukurova niversitesi Bilimsel Aratrma Projeleri Birimi Tarafndan Desteklenmitir.

Proje No: FBE.2004.YL.45

Not: Bu tezde kullanlan zgn ve baka kaynaktan yaplan bildirilerin, izelge, ekil ve fotoraflarn kaynak gsterilmeden kullanm, 5846 sayl Fikir ve Sanat Eserleri Kanunundaki hkmlere tabidir.

Z YKSEK LSANS TEZ AKILLI (FONKSYONEL) TEKSTLLER, SELM KUMALARDA ANTBAKTERYEL APRE VE PERFORMANS ZELLKLER Huriser BALCI UKUROVA NVERSTES FEN BLMLER ENSTTS TEKSTL MHENDSL ANA BLM DALI Danman : Prof. Dr. Osman BABAARSLAN Yl : 2006, Sayfa : 251 Jri : Prof. Dr. R. Turul OULATA Prof. Dr. Selahattin SERN

Bu almada genel olarak lkemizde ok yeni bir konu olan ve zerinde ok fazla almaya rastlanmayan akll (fonksiyonel) tekstiller hakknda geni bilgi verilmi, daha sonra antimikrobiyal apre zerinde durulmutur. Antimikrobiyal aprenin farkl hammaddedeki kumalarn performans zelliklerine olan etkisi aratrlmtr. almann deneysel ksmnda kullanlmak zere % 100 Pamuk, PES/VS ve PES/VS/EA karm dokuma kumalar temin edilmitir. Bu kumalara tez konusu erevesinde antibakteriyel apre almalar laboratuar artlarnda uygulanmtr. Apresi yaplan kuma numunelerindeki ilem etkisinin testlerle ortaya konulabilmesi iin laboratuarda kumalarn antimikrobiyal, fiziksel ve haslk zellikleri incelenmitir. alma sonunda, 3 farkl kuma tipinde, antibakteriyel zellik kazandrmada kullanlan hangi apre maddesi, apre yntemi ve apre deriiminin kuman hangi zelliine ne ekilde etki gsterdii belirlenmeye allm, belirli bir zellikteki kuma retimi iin hangi proses parametrelerinin ve apre maddesinin daha uygun olabilecei istatistiksel yntemler (varyans analizi) kullanlarak aratrlmtr. Antibakteriyel proses parametrelerinin tm kuma tiplerinde negatif etkiledii zellikler arasnda su ve ter haslklar ortak olarak grlmtr. Antibakteriyel proses parametrelerinin en az etkiledii zelliklerin pillinglenme (boncuklanma) ve ykama hasl olduu belirlenmitir.

Anahtar Kelimeler: Akll Tekstil, Antimikrobiyal/Antibakteriyel Apre, Kuma zellikleri

ABSTRACT MsC THESIS SMART (FUNCTIONAL)TEXTILES, ANTIBACTERIAL FINISHING ON THE SELECTED FABRICS AND PERFORMANCE FEATURES

Huriser BALCI DEPARTMENT OF TEXTILE ENGINEERING INSTITUTE OF NATUREL AND APPLIED SCIENCE UNIVERSITY OF CUKUROVA Supervisor : Prof. Dr. Osman BABAARSLAN Year : 2006, Page : 251 Jury : Prof. Dr. R.Turul OULATA Prof. Dr. Selahattin SERN

In this study, the knowledge is widely given about smart textiles and especially antimicrobial finishing which is a new subject in our country. There isnt much study in this area. The effects of antimicrobial finishing on the properties of fabrics made of different raw materials have been researched. 100 % Cotton, PES/VS, PES/VS/EA blended woven fabrics have been used in the experimental part of the study. The antimicrobial finishing applications are made in the laboratory conditions. The physical and fastness properties of the fabrics have been examined in quality control laboratory. At the and of the study, in three kinds of fabrics, the best and optimum finishing agent, finishing process and finishing concentration is tried to be identified using statistical methods as ANOVA (variance of analysis) for antimicrobial finishing. Experimental study shoved that antimicrobial process parameters affect negatively on colour fastness to water and perspiration. It is also determined that resistance to pilling and colour fastness to washing are affected at least by antimicrobial finishing..

Key Words: Smart Textiles, Antimicrobial/Antibacterial Finishing, Fabric Properties

II

TEEKKR Yksek Lisans eitimimin ilk gnnden sonuna kadar geen srede, her aamada desteini esirgemeyen, bilgi birikimini, tecrbesini ve deerli zamann benimle paylaan, tezin oluumunda, dzenlenmesinde ve deerlendirilmesinde her trl katkda bulunan danman hocam Sayn Prof. Dr. Osman BABAARSLANa teekkr bir bor bilirim. Tezde kullanlan pamuklu kumalarn ham olarak teminini salayan Fibatek Dokuma letmeleri Fabrika Mdr Sayn Uur KAHYAOLUna, ham pamuklu kumalarn n terbiye ve boyamasnn yaplmas konusunda yardmda bulunan Misis Apre letmeleri Ar-Ge ve Kalite Gvence Sorumlusu Sayn Bikem MLLye, PES/VS ve PES/VS/EA karm kumalarn temini ve emdirme yntemine gre apre almalarnn yaplabilmesi iin laboratuar imkanlarn kullanmam salayan zbucak letmeleri Ynetim Kurulu Bakan Sayn Fikret KARABUCAKa, kimyasal laboratuar efi Hatice ER ve dier laboratuar alanlarna, almann ektirme yntemine gre apre denemeleri iin .. Tekstil Mhendislii Blm Kimyasal Laboratuarn kullanma konusunda desteini esirgemeyen Sayn Prof. Dr. R. Turul OULATAya ok teekkr ederim. Tezde kullanlan kimyasal maddelerin temininde desteklerini esirgemeyen Seta Kimya Adana Blge Sat Sorumlusu Nurettin TALTEKNe ve Gemsan Lubrikant Sorumlusu zge TURHANa teekkr ederim. Tezin Antimikrobiyal testlerinin yaplabilmesi iin numunelerin yurt dndaki laboratuarlara gnderilmesinde yardmlarn esirgemeyen Seta Kimya Ultra-fresh Sorumlusu Ezgi AHNe ve DEVAN Trkiye temsilcisi Ercan ARSLANa, ayn zamanda baz antimikrobiyal testlerinin K.Mara St mam niversitesi Biyoloji Blm Laboratuarlarnda yaplmas konusunda desteklerini esirgemeyen sayn Do. Dr. Metin DIRAKa teekkr bir bor bilirim. Tm almam boyunca maddi manevi destelerini benden esirgemeyen ve her zaman yanmda olan aileme ve eim Onur BALCIya sonsuz teekkr bor bilirim.

III

NDEKLER Sayfa No Z ...................................................................................................................... I ABSTRACT ...................................................................................................... TEEKKR ..................................................................................................... NDEKLER ................................................................................................ ZELGELER DZN ................................................................................... EKLLER DZN ......................................................................................... 1. GR ............................................................................................................. II III IV XI XIII 1

1.1. Dnyada Mevcut Durum ve Eilimler . 2 1.2. Trkiyede Tekstilin Durumu 4 1.3. Tekstil Sektrnn Teknolojik ncelikleri ... 7 1.4. Akll Tekstiller Pazar ... 10 1.4.1. Dnya Pazar 11 1.4.2. Trkiye Pazar .. 12 2. NCEK ALIMALAR ............................................................................. 3.1. Nanoteknolojinin Tanm.......................................................................... 3.2. Nanoteknolojinin Amalar ...................................................................... 15 27 29 3. NANOTEKNOLOJ VE TEKSTLDEK UYGULAMALARI 27

3.3. Nanoteknolojinin Kullanm Alanlar . 29 3.4. Nanoteknolojinin Tekstil Sektrndeki Uygulamalar .. 31 3.4.1. Nanolifler .......................................................................................... 34 3.4.1.1. Elektrospin Yntemi ile Nanolif retimi.............................. 35 3.4.1.2. Fibrilasyon ile Nanolif retimi............................................. 37 3.4.1.3. Meltblowing Yntemi ile Nanolif retimi .. 38 3.4.1.4. Bikomponent Lif retim Yntemi ile Nanolif retimi 40 3.4.1.5. Nanoliflerin Kullanm Alanlar 42 3.4.2. Nano-tpler .. 43 3.4.3. Nano-partikller 44 3.4.4. Nano Boyuttaki Bitim lemleri ... 44 3.4.5. Faz Deitiren Materyaller (PCM) .. 45 3.4.6. Biimsel Hafzal Materyaller (SMM) . 45

IV

3.4.7. Kromik Materyaller .. 46 3.4.8. Elektriksel Uygulamalar .. 46 4. AKILLI LF VE KUMA TEKNOLOJLER................................................ 48 4.1. Elyafn zellii ile Oluan Akll Tekstiller.............................................. 51 4.1.1. Kullancya Konfor Salayan Akll Lifler .. 51 4.1.1.1. Mikrolifler 51 4.1.1.2. Hollow (i Oyuk) Lifler .. 53 4.1.1.2.(1). Thermolite .. 4.1.1.2.(2). ThermaStat . 53 55

4.1.1.2.(3). Holofiber .. 56 4.1.1.3. Diaplex .. 58 4.1.1.4. CoolMax 60 4.1.1.5. Comfortrel . 65 4.1.1.6. Tactel . 67 4.1.1.7. Supplex .. 69 4.1.1.8. Coolplus 69 4.1.1.9. Akwatek Poliester ve Akwadyne Nylon . 71 4.1.1.10. Mipan Aqua-F . 73 4.1.2. Antimikrobiyal Lifler ... 74 4.1.3. G Tutuan Lifler 78 4.1.3.1. G Tutuur Poliester Lifleri 79 4.1.3.2. G Tutuur Viskoz Lifleri .. 80 4.1.4. Yksek Performansl Lifler .. 81 4.1.4.1. Aromatik Poliamid (Aramid) Lifleri 84 4.1.4.1.(1). Polimer Eldesi .. 84 4.1.4.1.(2). Aromatik Poliamid (Aramid) Liflerinin zellikleri .. 85 4.1.4.2. Karbon Lifleri ... 85 4.1.4.3. Kompozitler . 87 4.1.5. Elektrik Akmn leten Lifler .. 88 4.2. Bitim lemleri ile Elde Edilen Akll Tekstiller .. 92 4.2.1. Antimikrobiyal Bitim lemi 92

4.2.1.1. Mikroorganizmalarn Etkileri ... 93 4.2.1.2. Antimikrobiyal Maddeler ve alma Mekanizmalar . 94 4.2.1.3. Antimikrobiyal Bitim lemi 100 4.2.2. Su ve Kir tici Bitim lemi .. 102 4.2.2.1. Nanoteknoloji ile Kir tici Uygulamalar .. 104 4.2.2.1.(1). Schoeller Nanosphere Fabrics .. 107 4.2.2.1.(2). Nano-Pel 109 4.2.2.2. Florokarbon Esasl Su, Ya ve Kir tici Apre Uygulamalar 109 4.2.2.3. Plazma Polimerizasyon Teknolojisi ile Su ve Kir ticilik Bitim lemi .. 112 4.2.3. G Tutuurluk Bitim lemi . 113 4.2.3.1.Yanma Mekanizmas . 114 4.2.3.2. G Tutuurluk Kimyasallar ... 114 4.2.3.3. G Tutuur Apre Uygulamalar . 117 4.2.3.4. G Tutuurluk in Kullanlan Test Yntemleri 117 4.2.4. Koku Gzelletirici Bitim lemleri . 119 4.2.4.1. Cyclofresh . 119 4.2.4.2. Mikrokapsl lemi .. 121 4.2.4.2.(1). Skintex .. 122 4.2.5. abuk Kuruma, Nefes Alabilme zellii Salayan Bitim lemi 123 4.2.5.1. Nano-Dry . 123 4.2.5.2. Schoeller 3XDRY . 126 4.3. Elektronik Aksamlarn Eklenmesiyle Elde Edilen Akll Tekstiller . 126 4.3.1. Istma Fonksiyonlu Akll Giysiler .. 127 4.3.1.1. Is Depolayan ve Is Dzenleyici Tekstiller . 129 4.3.1.2. Istcl Akll Giysi rnekleri .. 130 4.3.2. Kamuflaj Giysileri 131 4.3.3. nsan Salnda Kullanlan Akll Giysiler . 132 4.3.4. Giyilebilir Bilgisayarlar 135 4.3.5. Giyim Dnda Kullanlan Akll Tekstiller .. 137 4.3.6. Oda Scaklna Gre Rengi Deien Kumalar 139

VI

4.4. Akll Tekstillerin kolojik Etkileri . 140 4.4.1. retim .. 141 4.4.2. Kullanm .. 141 4.4.3. Geri kazanma .. 5. MATERYAL VE METOT 142 144

5.1. Materyal 144 5.1.1. almada Kullanlan Kumalar .. 145 5.1.2. almada Kullanlan Kimyasallar ... 146 5.1.2.1. Ultra-Fresh NM (A1) Antibakteriyel Apre Maddesi 147 5.1.2.2. Ultra-Fresh FT-7 (A2) Antibakteriyel Apre Maddesi . 149 5.1.2.3. AEM 5772/5 (A3) Antibakteriyel Apre Maddesi 150 5.2. Metot . 152 5.2.1. Kumalara Uygulanan n Terbiye ve Boyama lemleri . 153 5.2.2. Kumalara Uygulanan Antibakteriyel Apre lemleri .. 155 5.2.2.1. Emdirme Yntemi 156 5.2.2.2. ektirme Yntemi 158 5.2.3. Kumalara Uygulanan Testler .. 159 5.2.3.1. Antibakteriyel Testi . 160 5.2.3.1.(1). AATCC 147:1998 Antibakteriyel Test Metodu . 161 5.2.3.1.(2). AATCC 30:1998 Antifungal Test Metodu . 163 5.2.3.1.(3). Disk Difzyon Metoduna Gre Antimikrobiyal Test Metodu 164 5.2.3.1.(4). AATCC 100 Antimikrobiyal Test Metodu 166 5.2.3.1.(5). ASTM E2149-01 Antimikrobiyal Test Metodu. 5.2.3.3. Yrtlma Mukavemeti Testi . 166 169 5.2.3.2. Kopma Mukavemeti Testi 168 5.2.3.4. Pilling Testi . 169 5.2.3.5. Buruma Geri Dnm Testi 170 5.2.3.6. Elastikiyet Testi 171 5.2.3.7. Kalc Uzama Testi .. 171 5.2.3.8. Ykama Hasl Testi .. 172

VII

5.2.3.9. Srtnme Hasl Testi . 174 5.2.3.10. Ter Hasl Testi 175 5.2.3.11. Su Hasl Testi . 176 6. DENEYSEL ALIMA VE BULGULAR 177 6.1. Antibakteriyel Testi Sonular ... 177 6.1.1. Disk Difzyon Metoduna Gre Antibakteriyel Test Sonular 177 6.1.1.1. Pamuklu Kumalar in Antibakteriyel Testi Sonular ... 179 6.1.1.2. PES/VS Kumalar in Antibakteriyel Testi Sonular .. 180 6.1.1.3. PES/VS/EA Kumalar in Antibakteriyel Testi Sonular 181 6.1.2. ASTM E2149-01 Metoduna Gre Antimikrobiyal Test Sonular .. 181 6.1.3. AATCC 147 Metoduna Gre Antibakteriyel Test Sonular ... 182 6.1.3.1. Pamuklu Kumalar in Antibakteriyel Testi Sonular .. 183 6.1.3.2. PES/VS Kumalar in Antibakteriyel Testi Sonular .. 183 6.1.3.3. PES/VS/EA Kumalar in Antibakteriyel Testi Sonular 184 6.2. Kopma Mukavemeti Test Sonular . 185 6.2.1. Pamuklu Kumalar in Kopma Mukavemeti Test Sonular . 185 6.2.2. PES/VS Kumalar in Kopma Mukavemeti Test Sonular .. 187 6.2.3. PES/VS/EA Kumalar in Kopma Mukavemeti Test Sonular ... 189 6.3. Yrtlma Mukavemeti Test Sonular 191 6.3.1. Pamuklu Kumalar in Yrtlma Mukavemeti Test Sonular 191 6.3.2. PES/VS Kumalar in Yrtlma Mukavemeti Test Sonular 192 6.3.3. PES/VS/EA Kumalar in Yrtlma Mukavemeti Test Sonular .. 193 6.4. Martindale Pilling Test Sonular . 194 6.4.1. Pamuklu Kumalar in Martindale Pilling Test Sonular .. 194 6.4.2. PES/VS Kumalar in Martindale Pilling Test Sonular . 195 6.4.3. PES/VS/EA Kumalar in Martindale Pilling Test Sonular ... 195 6.5. Buruma As Testi Sonular . 196 6.5.1. Pamuklu Kumalar in Buruma As Test Sonular ... 196 6.5.2. PES/VS Kumalar in Buruma As Test Sonular ... 197 6.5.3. PES/VS/EA Kumalar in Buruma As Test Sonular 198 6.6. Elastikiyet Test Sonular . 199

VIII

6.6.1. PES/VS/EA Kumalar in Elastikiyet Test Sonular ... 200 6.7. Kalc Uzama Test Sonular . 201 6.7.1. PES/VS/EA Kumalar in Kalc Uzama Test Sonular .. 201 6.8. Ykama Hasl Testi Sonular . 202 6.8.1. Pamuklu Kumalar in Ykama Hasl Test Sonular .. 202 6.8.2. PES/VS Kumalar in Ykama Hasl Test Sonular . 203 6.8.3. PES/VS/EA Kumalar in Ykama Hasl Test Sonular ... 204 6.9. Srtme Hasl Testi Sonular .. 204 6.9.1. Pamuklu Kumalar in Srtme Hasl Test Sonular .. 205 6.9.2. PES/VS Kumalar in Srtme Hasl Test Sonular .. 205 6.9.3. PES/VS/EA Kumalar in Srtme Hasl Test Sonular 206 6.10. Su Hasl Testi Sonular ... 207 6.10.1. Pamuklu Kumalar in Su Hasl Test Sonular 207 6.10.2. PES/VS Kumalar in Su Hasl Test Sonular 208 6.10.3. PES/VS/EA Kumalar in Su Hasl Test Sonular .. 209 6.11. Ter Hasl Testi Sonular .. 209 6.11.1. Pamuklu Kumalar in Ter Hasl Test Sonular . 210 6.11.2. PES/VS Kumalar in Ter Hasl Test Sonular .. 211 6.11.3. PES/VS/EA Kumalar in Ter Hasl Test Sonular 212 6.12. Sonularn statistiksel Deerlendirmesi 213 6.12.1. Kopma Mukavemeti Testi 214 6.12.1.1. Pamuklu Kumalar in statistiksel Deerlendirme .. 214 6.12.1.2. PES/VS Kumalar in statistiksel Deerlendirme .. 218 6.12.1.3. PES/VS/EA Kumalar in statistiksel Deerlendirme. 222 6.12.2. Yrtlma Mukavemeti Testi 226 6.12.2.1. Pamuklu Kumalar in statistiksel Deerlendirme .. 226 6.12.2.2. PES/VS Kumalar in statistiksel Deerlendirme ... 228 6.12.2.3. PES/VS/EA Kumalar in statistiksel Deerlendirme. 230 6.12.3. Elastikiyet Testi 232 6.13.3.1. PES/VS/EA Kumalar in statistiksel Deerlendirme. 232 6.13.4. Kalc Uzama Testi . 234

IX

6.12.4.1. PES/VS/EA Kumalar in statistiksel Deerlendirme. 235 7. SONULAR VE NERLER . 237 7.1. Pamuklu Kuma in Sonu ve neriler .. 7.3. PES/VS/EA Kuma in Sonu ve neriler .. 7.4. Antibakteriyel Apre in neriler 238 240 241 7.2. PES/VS Kuma in Sonu ve neriler .. 239

7.5. Sonraki almalar 242 KAYNAKLAR .................................................................................................... 243 ZGEM ......................................................................................................... 251

ZELGELER DZN izelge 3.1. izelge 4.1. izelge 4.2. izelge 4.3. izelge 4.4.. izelge 4.5. izelge 4.6. izelge 4.7. izelge 4.8. izelge 4.9. izelge 4.10. izelge 4.11. izelge 4.12. izelge 5.1. izelge 5.2. izelge 5.3. izelge 5.4. izelge 5.5. izelge 5.6. izelge 5.7. izelge 5.8. izelge 5.9. Farkl retim Yntemleri le Elde Edilen Nanolifler Akll Tekstillerin Materyal Formuna Gre Snflandrlmas Akll Tekstillerin retim Biimine Gre Snflandrlmas

Sayfa No 42 49 50

Comfortrel Elyafnn zellikleri . 66 Coolplus Lifinin Dier Liflerle Kyaslanmas . 70 Ticari Antimikrobiyal Lifler .. 75 Yksek Performansl Liflerin zelliklerine Gre Gruplandrlmas .. Kullanc in Temini Mmkn Olan Yksek Performansl Lifler ve Mekanik zellikleri . 83 Aramid rn Isimleri ve Firmalar ... 84 Ticari Antimikrobiyal Maddeler ve reticileri . 95 Antimikrobiyal Tekstillere Uygulanan Bitim lemi Teknikleri .. 100 Baz G Tutuurluk Maddeleri ve Kullanldklar Lifler 116 G Tutuurluk Test Standartlar .. 118 almada Kullanlan Kumalarn Konstrktif zellikleri ... 146 almada Kullanlan Antibakteriyel Apre Maddeleri .. 146 almada Kullanlan % 100 Pamuklu Kuman n Terbiye Prosesleri ... 153 almada Kullanlan PES/VS Kuman n Terbiye Prosesleri . 153 almada Kullanlan PES/VS/EA Kuman n Terbiye Prosesleri almada Kullanlan Kumalara Uygulanan lemler . 156 Emdirme Yntemi ile Yaplan Antibakteriyel Aprelerin lem Koullar 157 ektirme Yntemi le Yaplan Antibakteriyel Aprelerin lem Koullar 159 alma Kapsamnda Numune Kumalara Uygulanan Testler . 160 154 82

XI

izelge 5.10. izelge 5.11. izelge 6.1. izelge 6.2. izelge 6.3. izelge 6.4. izelge 6.5. izelge 6.6. izelge 6.7. izelge 6.8. izelge 6.9. izelge 6.10. izelge 6.11. izelge 6.12. izelge 6.13. izelge 6.14. izelge 6.15. izelge 6.16. izelge 6.17. izelge 6.18. izelge 6.19. izelge 7.1. izelge 7.2. izelge 7.3.

Kalitatif ve Kantitatif Test Yntemleri

161

ISO 105-C06 Standardna Gre Ykama Hasl Deney artlar .. 173 Pamuklu Kumalar in Antibakteriyel Testi Sonular 179 PES/VS Kumalar in Antibakteriyel Testi Sonular ... 180 PES/VS/EA Kumalar in Antibakteriyel Testi Sonular . 181 PES/VS/EA Kumalar in Antibakteriyel Testi Sonular 182 Pamuklu Kumalar in Antibakteriyel Testi Sonular 183 PES/VS Kumalar in Antibakteriyel Testi Sonular Pamuklu Numunelere Uygulanan Martindale Pilling Test Sonular 194 PES/VS Numunelere Uygulanan Martindale Pilling Test Sonular 195 PES/VS/EA Numunelere Uygulanan Martindale Pilling Test Sonular 196 Pamuklu Numunelere Uygulanan Ykama Hasl Test Sonular 202 PES/VS Numunelere Uygulanan Ykama Hasl Test Sonular 203 PES/VS/EA Numunelere Uygulanan Ykama Hasl Test Sonular 204 Pamuklu Numunelere Uygulanan Su Hasl Test Sonular ... 208 PES/VS Numunelere Uygulanan Su Hasl Test Sonular ... 208 PES/VS/EA Numunelere Uygulanan Su Hasl Test Sonular . 209 Pamuklu Numunelere Uygulanan Ter Hasl Test Sonular .. 210 PES/VS Numunelere Uygulanan Ter Hasl Test Sonular .. 211 PES/VS/EA Numunelere Uygulanan Ter Hasl Test Sonular 212 Pamuklu Kumata Antibakteriyel Apresi Yaplm Numunelerin Referansa Gre Kuma zelliklerindeki Deiimi ... 238 PES/VS Kumata Antibakteriyel Apresi Yaplm Numunelerin Referansa Gre Kuma zelliklerindeki Deiimi .. 239 PES/VS/EA Kumata Antibakteriyel Apresi Yaplm Numunelerin Referansa Gre Kuma zelliklerindeki Deiimi . 240 184 PES/VS/EA Kumalar in Antibakteriyel Testi Sonular . 184

XII

EKLLER DZN ekil 3.1. ekil 3.2. ekil 3.3. ekil 3.4. ekil 3.5. ekil 4.1. ekil 4.2. ekil 4.3. ekil 4.4. ekil 4.5. ekil 4.6. ekil 4.7. ekil 4.9.

Sayfa No Electrospinning Yntemi ile Nanolif retimi ... 36

Elektrospining Yntemiyle Elde Edilen Nanolif ...... 37 Meltblown Naylon 6.6 .. 38 Meltblow Tekniinin emas 39 Deniz inde Ada Elyafndan Elde Edilmi Spun Bond Kuma ... 41 Mikrolifin Boyutu . 51 Mikrolifler ile Dokunan Kuma 52 Mikroliflerden Dokunmu Kuma zellikleri .. 53 Thermolite Liflerinin Kesit Grnts ... 54 Thermolite Liflerinin Termal zelliklerinin Dier Liflerle Karlatrlmas 55 Thermastat Lifinin ve Konvansiyonel Liflerin Kesit ekli 56 Thermastat Lifinde Nem Transferi . 56 Dk Scaklkta Polimer Molekl Yaps ... 58

ekil 4.8. Holofiber Elyaf Yaps . 57 ekil 4.10. evre Iss Arttnda Molekl Yaps .. 59 ekil 4.11. Diaplex/Kuma rnnn Kesit Grn 59 ekil 4.12. Coolmax Filamenti . 60 ekil 4.13. Coolmax Filamentlerinin Kesit Grn .. 61 ekil 4.14. Coolmaxl Kumata Nem Transferi ... 61 ekil 4.15. Coolmax Elyafnn Kuruma zelliinin Dier Liflere Gre Kyaslanmas . 62 ekil 4.16. lem Grm Poliester ile Coolmaxn Su Buharlatrmalarnn Karlatrlmas .. 63 ekil 4.17. Coolmax Elyafnn Kalp At Hzna Etkisi ... 63 ekil 4.18. Coolmax Golf Eldiveni ... 64

ekil 4.19. Coolmax Altatm Elyafnn Kuruma zelliinin Dier Liflere Gre Kyaslanmas 64 ekil 4.20. Coolmax Altatm Erilmi plikli Kuman Pilling Testi

XIII

Karlatrmas .. 65 ekil 4.21. Comfortrel Elyafnda Nem Transferi .. 66 ekil 4.22. Comfortrel Elyafnn Kuruma Sresinin Dier Liflerle Kyaslanmas . 67 ekil 4.23. 7200 Devir Sonrasnda rg Kuma Pilling Karlatrmalar . 68 ekil 4.24. Tactel Elyafnn Kuruma Sresinin Dier Liflerle Kyaslanmas 68 ekil 4.25. Supplex Lifinin Kesit ekli . 69 ekil 4.26. Coolplus Lifinde Nem ve Hava Transferi ... 70 ekil 4.27. Coolplus ve Dier Liflerin Su Damlatldktan Sonraki Grntleri 71 ekil 4.28. Akwatek Elyafnn Scak Havada Nem Transferi . 72 ekil 4.29. Akwatek Elyafnn Souk Havada Nem Transferi ... 72 ekil 4.30. Aqua-F Elyaf 73 ekil 4.31. .Aqua-F Lifinin Difzyon Alannn Karlatrlmas .. 74 ekil 4.32. Aqua-F Lifinin Difzyon Sresinin Karlatrlmas .. 74 ekil 4.33. Lif ekiminden nce Poliester/Karbon Nano Lif Kompoziti 86 ekil 4.34. Metalize Akrilik Liflerinin Mikroskobik Grnts 92 ekil 4.35. Kitin .. 99 ekil 4.36. Kitosan . 99 ekil 4.37. Su ticilikte Yzey Gerilim Kuvvetlerinin Denge Durumu .. 103 ekil 4.38. Bir Nilfer iei ve Yapra ... 105 ekil 4.39. Nilfer iei Yaprandaki Su Damlasnn Durumu .. 105 ekil 4.40. Bir Nilfer iei Yaprann Elektron Mikroskop Grnts ... 105 ekil 4.41. Hidrofob ve Nano Yapdaki Yzeylerde Islanmama Prensibi .. 106 ekil 4.42. Dzgnsz Yzeyde Su ile Kendi Kendini Temizleme Prensibi . 107 ekil 4.43. Lotus Yaprann ve Nanospheren Yzey Yaplar 108 ekil 4.44. Baz Elyaf ve Svlarn Kritik Yzey Gerilimleri . 110 ekil 4.45. Floroakrilat Oluumu 111 ekil 4.46. Florokarbonlarn Kumaa Balanmalarnn ematik Gsterimi .. 111 ekil 4.47. Plazma ile Florokarbon polimeri Kaplanm Pamuklu Kuma zerinde Su Damlas 113

XIV

 ekil 4.48. Cyclodekstrin Moleklnn Gzel Koku Yayma Mekanizmas .. 120 ekil 4.49. Cyclodekstrin Moleklnn Ter Kokusunu Giderme Mekanizmas 121 ekil 4.50. Skintexin Poliester ve Pamuk zerindeki SEM Grntleri .. 123 ekil 4.51. Nano-Dry Kuma ve Normal Poliesterin Kuruma zelliinin Karlatrlmas 125 ekil 4.52. 3XDRY Kuman Kuruma Sresinin Karlatrlmas 126 ekil 4.53. Istcl Bir Giysi Prototipi 128 ekil 4.54. letken Liflerin Tekstil Yaplarnda Kullanm ekilleri 129 ekil 4.55. Istcl Giysi rnekleri . 131 ekil 4.56. Grnmez Giysi 132 ekil 4.57. Dokunmu Giyilebilir Anakart . 133 ekil 4.58. Bebekler iin Akll Tulum ........................................................... 134 ekil 4.59. Felliler iin Gelitirilen Giysi . 135 ekil 4.60. Radyo alabilen Ceket . 137 ekil 4.61. Kumatan Yaplm Mouse .. 138 ekil 4.62. Kumatan Yaplm Klavye ve Mouse . 138 ekil 4.63. Koltua Entegre Kumanda (solda) ve Perdeye Entegre Lamba Dmesi (sada) ... 139 ekil 4.64. Scakla Gre Renk Deitiren Kuma ... 140 ekil 5.1. ekil 5.2. ekil 5.3. ekil 5.4. ekil 5.5. ekil 5.6. ekil 5.7. ekil 5.8. ekil 5.9. PES/VS Kuman Boyama Grafii . 155 Laboratuar Tipi Numune Fular . 156 Laboratuar Tipi Numune Ramz .. 157 Laboratuar Tipi Numune HT Boyama Makinesi .. 158 Laboratuar Tipi Hava Sirklasyonlu Kurutma Frn 159 Bakteri remesi 161 Antimikrobiyal Testinde Numuneler 162 Fungal Organizma . 163 Antifungal Testinde Numuneler ... 164

ekil 5.10. Disk Difzyon Metoduna Gre Yaplm Antibakteriyel Testi 165

XV

ekil 5.11. Titan Mukavemet Test Cihaz .. 168 ekil 5.12. Elmatear Yrtlma Mukavemeti Test Cihaz . 169 ekil 5.13. Martindale Pilling Test Cihaz .. 170 ekil 5.14. Wrinkle Recovery Cihaz .. 170 ekil 5.15. Gyrowash Ykama Ve Kuru Temizleme Hasl Test Cihaz .. 172 ekil 5.16. Gri Skala ... 173 ekil 5.17. Crockmetre 174 ekil 6.1. ekil 6.2. ekil 6.3. ekil 6.4. ekil 6.5. ekil 6.6. ekil 6.7. ekil 6.8. ekil 6.9. Disk Difzyon Metoduna Gre Yaplan Antibakteriyel Testinin Grntleri 178 Pamuklu Numunelere Uygulanan Kopma Mukavemeti Test Sonular ... 185 Pamuklu Numunelere Uygulanan Kopma Uzamas Test Sonular ... 186 PES/VS Numunelere Uygulanan Kopma Mukavemeti Test Sonular ... 187 PES/VS Numunelere Uygulanan Kopma Uzamas Test Sonular ... 188 PES/VS/EA Numunelere Uygulanan Kopma Mukavemeti Test Sonular .. PES/VS/EA Numunelere Uygulanan Kopma Uzamas Test Sonular ... 190 Pamuklu Numunelere Uygulanan Yrtlma Mukavemeti Testi Sonular . PES/VS Numunelere Uygulanan Yrtlma Mukavemeti Test Sonular ... 192 ekil 6.10. PES/VS/EA Numunelere Uygulanan Yrtlma Mukavemeti Test Sonular ... 193 ekil 6.11. Pamuklu Numunelere Uygulanan Buruma As Test Sonular. 197 ekil 6.12. PES/VS Numunelere Uygulanan Buruma As Test Sonular. 198 ekil 6.13. PES/VS/EA Numunelere Uygulanan Buruma As Test Sonular ... 199 191 189

XVI

ekil 6.14. PES/VS/EA Numunelere Uygulanan Elastikiyet Test Sonular. 200 ekil 6.15. PES/VS/EA Numunelere Uygulanan Kalc Uzama Test Sonular 201 ekil 6.16. Pamuklu Numunelere Uygulanan Srtme Hasl Test Sonular 205 ekil 6.17. PES/VS Numunelere Uygulanan Srtme Hasl Test Sonular 206 ekil 6.18. PES/VS/EA Numunelere Uygulanan Srtme Hasl Test Sonular 207 ekil 6.19. Pamuklu Kumalarn zg Yn Kopma Mukavemeti Model Grafii 214 ekil 6.20. Pamuklu Kumalarn Atk Yn Kopma Mukavemeti Model Grafii ... 215 ekil 6.21. Pamuklu Kumalarn zg Yn Kopma Uzamas Model Grafii .. 216 ekil 6.22. Pamuklu Kumalarn Atk Yn Kopma Uzamas Model Grafii 217 ekil 6.23. PES/VS Kumalarn zg Yn Kopma Mukavemeti Model Grafii 218 ekil 6.24. PES/VS Kumalarn Atk Yn Kopma Mukavemeti Model Grafii . ekil 6.25. PES/VS Kumalarn zg Yn Kopma Uzamas Model Grafii .. 220 ekil 6.26. PES/VS Kumalarn Atk Yn Kopma Uzamas Model Grafii 221 ekil 6.27. PES/VS/EA Kumalarn zg Yn Kopma Mukavemeti Model Grafii 222 ekil 6.28. PES/VS/EA Kumalarn Atk Yn Kopma Mukavemeti Model Grafii .. 223 ekil 6.29. PES/VS/EA Kumalarn zg Yn Kopma Uzamas Model Grafii .. 224 ekil 6.30. PES/VS/EA Kumalarn Atk Yn Kopma Uzamas Model Grafii ... 225 ekil 6.31. Pamuklu Kumalarn zg Yn Yrtlma Mukavemeti Model Grafii ... 226 219

XVII

ekil 6.32. Pamuklu Kumalarn Atk Yn Yrtlma Mukavemeti Model Grafii .. 227 ekil 6.33. PES/VS Kumalarn zg Yn Yrtlma Mukavemeti Model Grafii .. 228 ekil 6.34. PES/VS Kumalarn Atk Yn Yrtlma Mukavemeti Model Grafii ... 229 ekil 6.35. PES/VS/EA Kumalarn zg Yn Yrtlma Mukavemeti Model Grafii 230 ekil 6.36. PES/VS/EA Kumalarn Atk Yn Yrtlma Mukavemeti Model Grafii 231 ekil 6.37. PES/VS/EA Kumalarn zg Yn Elastikiyet Model Grafii 233 ekil 6.38. PES/VS/EA Kumalarn Atk Yn Elastikiyet Model Grafii.. 234 ekil 6.39. PES/VS/EA Kumalarn zg Yn Kalc Uzama Model Grafii ... 235 ekil 6.40. PES/VS/EA Kumalarn Atk Yn Kalc Uzama Model Grafii ... 236

XVIII

1. GR

Huriser BALCI

1. GR nsanlarn, beslenme ve barnma yannda nc temel ihtiyac olan rtnmede, hayvan postlarnn yerine tekstil yzeylerini kullanmaya balamasnn tarihi Milattan birka bin yl ncesine kadar uzanmaktadr. Bu uzun yolculukta tekstil rnlerinde meydana gelen ve gelebilecek olan en nemli deiiklikler aadaki gibidir: Balangta sadece rtnmek iin kullanlan giysilerde, zamanla sslenme fonksiyonu n plana kmtr. Balangta sadece insanlar rtmede ve sslemede kullanlan tekstil rnlerinin, sonralar evlerimizi ve evlerimizde kullandmz eyalar rtmede ve sslemede de kullanm artmaya balam ve "ev tekstilleri" dediimiz byk bir alt sektr ortaya kmtr. Zamanla, balangta urgan, halat, uval, yelkenbezi, kee gibi kstl miktar ve kullanm yerine sahip olan zellikli tekstillerin kullanm yerleri, ziraatten-inaata, her trl tat ve tama aracndan savunma sanayi ve salk sektrne kadar geni bir alana yaylmtr. nmzdeki 15-20 yl iin beklenen ise gnmzde daha ok teknik tekstiller olarak bilinen rnlerin miktar ve neminin ok daha fazla artmasdr. Bu arada, tekstil elyaf ve malzemelerini dier polimer ve/veya malzemelerle kartrarak, bir araya getirerek oluturulan kompozit malzemelerin neminin de byk lde artaca tahmin edilmektedir. Gelecekte giyenlere, kullananlara rtme ve sslemenin yannda, bata salk, gvenlik ve enformasyon alanlarnda olmak zere, baka hizmetler de sunabilen ok fonksiyonlu akll (interaktif) tekstil rnlerinin retimi ve kullanm artacaktr [Tarakolu, 2003].

1. GR

Huriser BALCI

1.1. Dnyada Mevcut Durum ve Eilimler Tekstil rnleri retiminde meydana gelen ve gelebilecek olan nemli deiiklikler asndan, konfeksiyon dahil tm tekstil rn yelpazesindeki mevcut durum ve olas gelimeler, ana hatlar ile aadaki gibidir [Tarakolu, 2003]; 1) Moda-marka rnlerinin pazar pay %5i gemese de, saladklar katma deerin ykseklii nedeniyle u anda btn tekstilcilerin ryas olmaya devam etmektedir. 2) Modaya ynelik, parti retimi yaplan ve salad katma deer sradan rnlere nazaran daha yksek olan rnlerin pazar pay %20 dolaylarndadr. 3) Ucuz, sradan, seri retilen tekstil rnleri (commodity textiles), halen hacim olarak pazarn yaklak %55-60 kadarn olumaktadrlar. Tekstil sektrnde mevcut kapasite fazlasnn hemen hemen tamam bu gruba aittir. Bir dier deyile, bu trden rnlerin retimini artrmaya imkan salayacak atl kapasite, dnyann eitli yerlerinde mevcuttur. 4) Tekstil pazarnn geri kalan yaklak %20sini teknik tekstiller oluturmaktadr. Balangta urgan, halat, uval, yelkenbezi, kee gibi kstl miktar ve kullanm yeri olan fonksiyonel tekstillerin kullanm alanlar, bugn, tarmdan inaata, tat ve tama aralarndan savunma sanayiine ve salk sektrne kadar geni bir alana yaylmaktadr. nmzdeki 15-20 yl iinde teknik tekstillerin miktar ve neminin artmas beklenmektedir. Buna ilaveten, tekstil elyaf ve malzemelerini dier malzemelerle, zellikle polimerlerle kartrarak oluturulan kompozit malzemelerin nemi byk lde artacaktr. 5) Gelecekte, giyenlere ve kullananlara rtnme ve sslemenin tesinde, bata salk, gvenlik ve enformasyon alanlarnda olmak zere, baka hizmetler de sunabilen ok ilevli akll tekstil rnlerinin retimi ve kullanm artacak ve geliecektir. Uzun dnemde ok ilevli akll tekstil rnlerinin ciddi boyutlu pazar pay alaca beklenmektedir. Ar-Ge almalar sonucu gelitirilecek bu rnlerin retimi, uzun yllar gl Ar-Ge imkanlarna sahip bilgi toplumu lkelerin tekelinde kalacak ve dolaysyla buradan saladklar katma deer de yksek olacaktr.

1. GR

Huriser BALCI

nmzdeki yirmi ylda bireylerin ve toplumlarn yaamndaki temel itici g, bilgi (retme, paylama, ileme) ve teknoloji (Ar-Ge ve teknoloji gelitirme) olacaktr. Buna biliim teknolojisinin gelimesi ile artan kreselleme olgusu ve dnya ticareti eklendiinde, tekstil sektrn etkileyecek temel eilimler [www.vizyon2023.tubitak.gov.tr, 2004]; Bireysel, kurumsal, toplumsal boyutta kresel etkileimin, ibirliklerinin ve rekabetin artaca, disiplinler ve sektrler aras yeni alma alanlarnn ve rnlerin ortaya kaca; Global nfus artnn yavalayaca; evre bilincinin ve evrensel deerlerinin nem kazanaca; demokrasinin ve ynetime katlmn, insan yaamnn sresinin ve kalitesinin (gelimi toplumlarda) artaca; farkl/alternatif dnce ve yaam biimlerinin ortaya kaca; bo zamann, ok amal seyahatlerin ve klimatize ortamlarn artaca; retim srelerinde otomasyonun artaca, i gc talebinin retimden hizmet sektrne kayaca; i ve retim srelerinin kresel paylamnn ve uzmanlamann, yar zamanl (part-time), ofis d (LIW), proje bazl almalarn, yaratc, yeniliki ve nitelikli beyin gc talebinin artaca; Arzn talebi aaca, kiiye zg retim ve hizmet salanaca, retimin ekonomik lek boyutlarnn klecei, eriim, datm ve iletiim kanal ve ortamlarnn eitlenecei, i ve ynetimde bilgi sistem ve teknolojileri kullanmnn artaca; nsan, ortam, ara, alan, barnak giydirmesinde akll, ok amal ve ilevli; kullanm kolayl, estetik ve optik zenginlii olan tekstil bazl rnlere; bir kere giyilip atlan, geri dnml, ypranmayan, burumayan, vcut ssn dengeleyen, hastalklar tehis ve tedavi edebilen, bireysel talebe gre annda retilen, ultra hafif, dayankl giysilere talebin artaca; formal giyimin azalaca; genelde sentetik ve suni elyafta talebin doal elyafa gre, gelimekte olan lkelerde elyaf tketiminin de gelimi lkelere gre daha fazla artaca ynndedir [www.vizyon2023.tubitak.gov.tr, 2004].

1. GR

Huriser BALCI

1.2. Trkiyede Tekstilin Durumu Trk Tekstil Sektr teknoloji dzeyi, ekonomik etkinlii ve sosyal etkileimi itibariyle lkenin nde gelen sosyo-ekonomik faaliyet alanlarndan biridir. Sektrn bu konumunu nmzdeki yirmi yl boyunca korumas, hatta gelitirmesi beklenmektedir. Tekstil sektrmzn rn kalitesi ve retim teknolojisi ada dnya standartlarndadr. retiminin yaklak drtte on yandan daha gen makine ve tehizatla gerekletirilmektedir [www.vizyon2023.tubitak.gov.tr, 2004]. retim kapasitesi asndan Trkiye, kurulu kapasite i says itibariyle dnyada altnc, rotor saysnda ise drdnc sradadr ve i saysnda dnya kapasitesinin %3,4ne, rotor saysnda ise %5.5ine sahiptir. Avrupa Birliinde kurulu pamuk tipi ksa elyaf kapasitesinin yaklak yars Trkiyededir. Yani, Trkiyede kurulu kapasite tek bana AB kurulu kapasitesine denktir. Dokuma ve rg kuma retiminde, yal mekikli tezgahlar dikkate alnmasa dahi, kurulu dokuma kapasitesi AB toplamnn drtte biri kadardr ve Avrupadaki en byk yuvarlak rme kapasitesine sahiptir. Kuma ileme (terbiye) kapasitesi, kurulu ham bez retim kapasitesini (dokuma + rg) rahatlkla ileyecek seviyededir. Terbiye (boya, bask, apre) sanayimiz gerek boyutu ve teknoloji dzeyi, gerekse rn kalitesi asndan AB kurulu kapasitesine en azndan denk dzeydedir. Tekstil sektr lkede yaratlan katma deerin (GSMH) onda birinden, lke ihracatnn te birinden fazlasn gerekletirmektedir. Tekstil ve hazr giyim sektrnn imalat sanayi iindeki katma deer pay altda birdir. zellikle giyim alt sektrnn emek youn karakteri nedeniyle, tekstil sektr toplam yaklak 27,500 iyerinde 523,000 kaytl kiiye istihdam salamaktadr. Sektr yaygn yan sanayii a ile birlikte iki milyona yaklaan alanyla nemli bir sosyal ileve sahiptir. Tekstil ve hazr giyim sektr yksek ihracat performans ve potansiyeline sahiptir; dnya tekstil ihracatndaki pay % 2.7, hazr giyimdeki pay % 3.4 dolaylarndadr. Snr, bavul ve turist ticareti ayr tutulduunda dahi, 15 milyar Dolar civarndaki tekstil ve hazr giyim ihracatyla Trkiye, tekstilde Avrupann birinci, dnyann ondrdnc; hazr giyim rnlerinde de Avrupann ikinci, dnyann

1. GR

Huriser BALCI

yedinci byk tedarikisidir. Sektrdeki beklentiler, artk bu sektr rnlerinin lke iin bir marka olmas, bir imaj yaratmasdr. Tekstil sektrnn bugnk konumunu daha da glendirerek srdrebilmesi ise, teknolojisini an nnde tutabilecek dzeyde gelitirmesine ve bilgi younluu ve katma deeri yksek rnlere ynelmesine baldr. Bunun iin, tekstil sektrnn faaliyet gsterdii iplik, rme, nonwoven, dokuma, tekstil terbiyesi ve konfeksiyon alanlarnda teknoloji gelitirme ve Ar-Ge almalarna nem vermesi ve kaynak ayrmas gerekmektedir [www.vizyon2023.tubitak.gov.tr, 2004]. Dier taraftan, tekstil sanayi teknoloji ve girdiler asndan nemli lde dier sektrlere bamldr. Sektrn nemli girdilerinden olan pamuk retimi tarm sektrnn; sentetik hammaddelerin ve tekstil terbiyesinde kullanlan boyar maddeler ve kimyasallarn retimi kimya sanayiinin faaliyet alanna girmektedir. Dier taraftan, lkemizde tekstil makinesi retimi yalnzca snrl sayda ve daha ok teknolojik olarak greceli basit baz makineler ile snrldr. rn kalitesinin ykseltilmesinde nemli mesafeler kat edilmi olsa da, tekstil sanayiinin hzla gelimesi ve topluma refah salamasnda anahtar olan bu alanlarda yeterli teknolojik gelimelerin de salanmas gerekli grlmektedir. Makine, kimya, elektrikelektronik, biliim, malzeme ve eitim alanlaryla etkileim iinde salanabilecek byle bir teknolojik geliimin, yarataca sinerji ile, tekstil sektrn olduu kadar dier sektrleri de etkileyecei aktr. Topluma yksek oranda istihdam salayan tekstil sektrndeki gelimenin, toplumun refah zerindeki pozitif etkisi yadsnamaz. Ancak, tekstil sanayinin ucuz igc avantajndan yararlanaca dnemler geride kalmaktadr. Bizden ok daha ucuz igcne sahip lkeler, tekstil ve konfeksiyonda hzla ilerlemekte ve bu alana byk boyutlu teknolojik yatrmlar yapmaktadrlar. zellikle 2005ten sonra dnyada oluan serbest rekabet ortamnda Trk Tekstil Sektrnn rekabeti olmas, ancak sektrn teknoloji dzeyinin, ilgili alanlardaki eitimin ve inovasyon yeteneinin ykseltilmesi, Ar-Ge faaliyetlerinin artrlmas ve moda ve marka yaratlmas ile mmkn grlmektedir.

1. GR

Huriser BALCI

TBTAKn Vizyon 2023 paneli, nmzdeki 20 yl iin tekstil sektrnn vizyonunu yle belirlemitir: Kreselleme olgusunun ve kresel etkileimin etkilerinin, bilgi ve teknoloji reten ile bunu kullanan/satn alan toplumlar arasndaki gelimilik ve refah farknn artaca bir dnyada Trk Tekstil Sektrnn vizyonu; katma deeri yksek, yeniliki, rekabeti ve teknoloji ieren rn ve hizmet sunumlar ile dnya ticaretindeki payn ve toplumsal refah artrmaktr [www.vizyon2023. tubitak.gov.tr, 2004] . Panelin, bu vizyonu gerekletirmeye ynelik belirledii makro hedefler arasnda ihracat gelirlerinin en az %15inin yksek teknoloji ieren mamullerden salanmas da yer almaktadr. Bu kapsamda ok amal-ilevli akll ve katma deeri yksek rnlerin ve yeniliklerin sunumunu, evreyi koruyarak ve yksek teknoloji kullanmn artrarak salanmaldr [www.vizyon2023.tubitak.gov.tr, 2004]. Tekstilde yenilik alannda meydana gelen hzl geliim konusunda, baka bir ifade ile teknik ve teknolojik tekstil ile ilgili genel kabul grm bir tanmlama yoktur. Bu hem rnn trne, hem de tekstilin kullanm ekline baldr. Yksek teknolojik tekstil rnleri; yksek mukavemetli iplikler veya zel esnek ya da kaplanm kumalar olarak verilebilir. Nakliye ve tat aralar sanayii teknik tekstil rnlerinin en temel kullancs durumundadr (1998 ylnda bu rnlerin AB iindeki toplam tketiminin %29unu tketmilerdir), onu mobilya/ev mobilyas (%14) ve inaat (%11) takip etmektedir. Son yllarda, teknik tekstil, AB endstrisinin nemli bir bileeni haline gelmitir (1999 ylnda ABde retilen tekstil retiminin %27.6s teknik tekstildir) ve nemi katlanarak devam etmektedir. AB iinde teknik tekstilin temel reticileri Almanya (%17), ngiltere (%16), Fransa (%16), Belika (%15) ve talya (%14)dr. Liflerin, ipliklerin ve kumalarn fonksiyonel ynde gelitirilmesi rnein antibakteriyel, anti-statik, UV korumal, termal veya biyolojik olarak paralanabilen fonksiyonlar- ok nemli rol oynamaktadr. Teknik tekstil, moda niyetiyle yaplmad iin rnn baars performans gerekleri ve teknik zellikleri ile llmektedir.

1. GR

Huriser BALCI

Bu alanda Avrupa, dnya pazarlarnda olduka rekabet edebilir durumdadr ve teknik tekstil ticaretinde ticaret fazlas vermektedir. Bu rnler sadece ABD ve svire gibi gelimi lkelere satlmamaktadr. Kalknmakta olan lkeler de bu rnlere olduka rabet etmektedirler. rne eitlerine gre ABnin balca pazarlar yledir [http://europa.eu.int/comm/enterprise/textile/innovation.htm,2005]:

Teknik lifler ve iplikler: ABD (% 18.2), svire (% 6.7), Trkiye (% 6.4), Polonya (% 6), in (% 4), ve Hong Kong (% 3.7); Teknik Kumalar: Polonya (% 10.2), ABD (% 9.2); Trkiye (% 5.4), ek Cumhuriyeti (% 5.7) ve svire (% 5.2); Teknik rnler: ABD (% 18.2), svire (% 11.6), Japonya (% 8.9) ve Norve (% 4.7).

1.3. Tekstil Sektrnn Teknolojik ncelikleri Vizyon 2023 Tekstil Paneli, tekstil sektrmzn orta vadede zgn tasarm, kalite, verimlilik, pazarlama ve datm yeteneklerinin gelitirilmesine, st snf modaya ynelik rnlerin ve teknik tekstillerin retimine; uzun vadede ise akll ve ok ilevli tekstil rnlerinin aratrlmasna, gelitirilmesine ve retimine nem vermesi gerektiini ngrmektedir. Tekstil sektr, gelitirecei uzun dnemli stratejilerle teknoloji dzeyini ykselterek, orta ve uzun vadede Asya ve Afrika rekabeti karsnda kaybedilmesi olas olan sradan giysi ve tekstil rnleri (commodity textiles) retimi yerine, teknik tekstiller ve ok ilevli, akll tekstiller olarak tanmlanan bilgi, know-how ve yenilik youn, yksek katma deerli rnlerin gelitirilmesine ve dnya pazarlarna srmne ynelmelidir [www.vizyon2023.tubitak.gov.tr, 2004]. Panelin, dnyadaki gelimeleri ve zellikle gelecek yirmi yla hakim olacak teknolojik eilimleri gz nne alarak, Trk Tekstil Sektrnn nmzdeki 20 yl iinde arzulanan hedeflere erimesini salamak zere belirledii ncelikli teknolojik faaliyet konular unlardr [www.vizyon2023.tubitak.gov.tr, 2004]: Tekstil terbiyesinde enerji tasarrufu salayan / evre-dostu teknolojilerin kullanlmas,

1. GR

Huriser BALCI

Tekstilde

her

trl

veri

ve

bilgi

aknn

elektronik

ortamda

gerekletirilmesi, Bilgisayar destekli rme tasarm ve retimi, Konfeksiyonda tekno-terzilik ve kiiye zel retim, ok boyutlu / ok ilevli akll teknik tekstillerin gelitirilmesi, Tekstil retiminde makine ayarlarnn insan mdahalesi olmadan yaplabilmesi. Tekstil terbiyesinde kullanlan kimyasallarn evrede yaratt etkiler nedeniyle dnyada, daha az zararl terbiye yntemleri (biyolojik terbiye yntemleri, plazma ve iyon implantasyonu ve Ultrasonik terbiye yntemleri) gelitirilmektedir. evreye zararl retim yntemleri kullanlarak retilen rnlere dnya pazarlarnda getirilen snrlamalardan etkilenmemek iin, tekstil sektrmzn bu alternatif terbiye yntemlerine ynelmesi ve bunlarla ilgili teknolojileri gelitirerek kullanmas ncelikli grlmektedir. Ayrca, retim tesislerindeki atk sularn artm ve terbiye maddelerinin geri kazanlmas, enerji tasarrufu salayan yntemlerin (s pompal kojenerasyon vb.) kullanlmas, evreyi korumann yan sra retim maliyetlerini de dreceinden, lkemiz tekstil sektrnn nemle zerinde durmas gereken teknolojik faaliyet konulardr. nmzdeki yllarda, tekstil retiminde kullanlan makinelerde robot uygulamalar nemli bir yer edinecektir. Bu teknolojik deiim sonucunda, dokuma makinelerinde kullanlan ipliin dokumaya uygunluu makine zerindeki sensrlerle kontrol edilecek ve bununla ilgili ayar deiimleri, makine tarafndan otomatik olarak (insan mdahalesi olmakszn] yaplacak; makinelerin bilgisayarlarla uzaktan kontrol ve bakm mmkn olacaktr. oklu atk atma sisteminin yaygnlamas ile ve dokunan kuman kalite kontrolnn optik sensrler yardmyla tezgah zerinde yaplmas sonucunda, retim hzlar artacaktr. Daha ileri aamada, grnt alma / ileme teknolojilerinde ve robotik alanndaki gelimelerle, tezgahta kalite kontrolne ilave olarak, tespit edilen hatalar dzeltecek ekilde dokuma makinesinin yeniden ayarlanmas, makine ile etkileimli alan bilgisayarn ynetimiyle otomatik olarak gerekleecektir. zg ve tahar srelerinin ortadan kalkmas ya da dokumaya entegre edilmesi sz konusu olacaktr. Ayrca, yeni kan malzemeleri dokuyabilen

1. GR

Huriser BALCI

tezgahlar gelitirilecek, dokuma makinelerinde karbon trevleri gibi farkl yeni malzemelerin kullanm yaygnlaacak ve sahip olduklar manyetik ve optik sensrler yardmyla kullancy tanyabilen tezgahlar kullanma girecektir. Ayn sre rme makineleri iin de geerlidir. rme tasarm ve retimi bilgisayar destekli bir yapya dnmektedir. rme makinelerinde desen, tip ve model deitirmenin tamamen otomatik hale gelecek; makinelerin yksek hzda ve en az hatayla almas mmkn olacak; her trl modelin sorunsuz uygulanabilmesi ile tasarmdaki snrlamalar kalkacak; ayrca dikisiz rn teknolojisi yaygnlaacaktr. nmzdeki 20 yllk dnemde, sipariten balayarak tasarm, retim, pazarlama ve mteriye teslime kadarki tekstil retim srecinin, tm aamalarn elektronik ortamda gerekletirildii bilgisayarla tmleik retim srecine dnmesi hedeflenmektedir. Her trl bilgi alverii ve rnlerin ticareti on-line olarak yaplabilecek, ayrca mteri verileri bilgisayar hafzalarnda saklanarak, daha sonraki on-line alverilerde kullanlabilecektir. Bu elektronik ortama gei, rnlerin kullanlmas srecine de yansyacak; rnein, rnler zerindeki etiketler, ykama makinesi tarafndan alglanabilecek ekilde, rnn ykama talimatlarn da kapsayacaktr. Konfeksiyonda tekno-terzilik giderek nem kazanmakta, insanlarn kendilerine zel hazrlanm giysi ve tekstil rnlerine olan talebi artmaktadr. Mteri, kendi llerini ekrandan girerek veya bal bir kamera dzenei yardmyla bilgisayara aktarabilecek, internet zerinden eriilebilen tasarm programlarn kullanarak kendi beeni ve isteklerine uygun giysileri tasarlayabilecek, istedii kuma ve renk seimlerini yapabilecek, kendi seimleri dorultusunda hazrlanm olan giysiyi sanal ortamda deneyebilecektir. Sipari, mteri tarafndan onaylandktan sonra, ilgili firmann retim birimine aktarlacak; veriler CAD (bilgisayarl tasarm) sistemleriyle iki boyutlu kalplar haline evrilecek ve CAM (bilgisayar yardmyla imalat) grubu retim makineleri kullanlarak retim gerekleecektir [www.vizyon2023.tubitak.gov.tr, 2004]. Bugnden rnekleri grlmeye balayan ok boyutlu ve ok ilevli akll tekstillerin retimi hzla geliecektir. evresel deiimleri alglayarak renk, gzenek

1. GR

Huriser BALCI

ve kalnlk zelliklerini bunlara gre deitirebilen, mikroplar ldren, cildi besleyip masaj yapabilen, baz ilalarn deriden vcuda verilmesini salayan akll tekstillerin retiminde nemli gelimeler yaanmas beklenmektedir. Trkiyenin de bilgi younluu ve katma deeri yksek olan akll tekstiller alannda teknolojik yetenek gelitirmesi, tekstil sektrmzn rekabetilii asndan nem tamaktadr. Bu tr akll ve ok fonksiyonlu tekstillerin retiminde nonwoven retim teknolojileri de daha fazla kullanlmaya balayacak; fiziksel ve kullanm zellikleri bakmndan ve tue ve grnm asndan dokuma ve rme kumalara edeer olan nonwoven kumalarn retimi mmkn olacaktr [www.vizyon2023.tubitak.gov.tr, 2004]. Ayrca, polimer eriyiklerden dorudan 8iplik erilmesine, dokuma veya rme ilemlerine, ve hatta kesim ve dikim ilemlerine gerek duyulmadan) kuma ve hatta konfeksiyon retiminin gereklemesi de gelecein teknolojik gelime hedefleri arasndadr. Yukarda sralanan ve lkemiz iin nemi vurgulanan ncelikli teknolojik faaliyet konularnn hayata geirilmesi, ilgili rn ve hizmetlerin sunulabilmesi iin yetkinlik kazanlmas gereken balca teknoloji alanlar da Panel tarafndan saptanmtr. Bunlardan zellikle bilgisayarl retim (CAD, CAM) ve robotik teknolojilerinde yetenek kazanmamz, lkemiz tekstil sektrnn gelecein pazarlarnda rekabet edebilirlii asndan byk nem tamaktadr [www.vizyon2023.tubitak.gov.tr, 2004]. 1.4. Akll Tekstiller Pazar Akll tekstiller teknik tekstiller ierisinde katma deeri en yksek ve ileri teknoloji kullanlan alanlarndan birisidir. Akll tekstiller tbbi tekstiller, koruyucu ve askeri teknik tekstiller, tamaclk teknik tekstilleri gibi birok alann kapsamna giren ancak yklendikleri ilev ve yaplar itibariyle ayr bir kategoride deerlendirilen bir gruptur. Akll tekstillerin nemli bir ksm gnmzde daha ok prototip retimi aamasnda bulunmaktadr. Akll tekstiller tekstil teknolojisi ve sentetik elyaflardaki gelimelerle birlikte malzeme bilimi, tasarm, elektronik ve bilgisayar mhendislii, tp gibi disiplinler

10

1. GR

Huriser BALCI

aras bir alma sonucu ortaya kmtr. Son bir ka yl ierisinde akll tekstiller tekstil ve hazr giyim sektrleri ierisinde nemli bir yer edinmeye balamtr. Gelecekte de akll tekstillerin deer ynnden tekstil ve hazr giyim sektrnn en nemli blmn oluturaca tahmin edilmektedir [www.igeme.gov.tr, 2005]. 1.4.1. Dnya Pazar Gnmzde bir ksm akll tekstil rn ticarilemi ve hali hazrda bu rnlerin bazlarnn alm-satm yaplmaktadr. Pazarlamas yaplan akll tekstil rnlerinin bazlar iklim kontrol, insann kendini iyi hissetmesini ve koruma salayan giysiler ve salk bakm ile ilgili selliti nleyen oraplar, bakteri retmeyen tirtler, leke tutmayan elbiselerdir. Daha nceleri ordudaki zel birlikler ve baz spor dallarndaki profesyonel sporcular gibi zel ihtiyalar olanlarn giysilerinde kullanlan akll kumalar artk byk hazr giyim markalarnn rnlerinde de yaygn olarak kullanlmaya balanmtr. Teknoloji ve sermaye youn olan akll tekstiller byk oranda Kuzey Amerika, Bat Avrupa ve Japonya gibi gelimi blge ve lkelerde retilip tketilmektedir. Venture Development Corporation (VDC) tarafndan yaynlanan bir rapora gre akll tekstil sektrnn dnya pazarnn 2003 ylnda 300 milyon Dolar olduu tahmin edilmektedir. Rapor VDCnin sektrde faaliyet gsteren firmalarla yaptklar grmelere ve kendi tecrbelerine dayanlarak hazrlanmtr. Sektrn nmzdeki be ylda % 11-28 arasnda byyecei tahmin edilmektedir. Byme oranlarnn pazar blmlerine gre byk oranda deiiklik gstermesi beklenmektedir. En fazla bymenin askeriye ve salk sektrlerinde olaca tahmin edilmektedir. Pazarn 2005 ylna kadar yava byyecei, bu yldan itibaren bymenin hzlanaca ngrlmektedir. Akll tekstiller sektrnde sadece bir ka firma bu alanda baarl olmak iin yeterli tm kaynaklara sahiptir. Bu nedenle firmalar arasnda ortaklklar, satn almalar ve ibirlikleri beklenmektedir. Mevcut talep dzeyini fazla dikkate almadan ok sayda firma pazara ilk giriin avantajn elde etmek iin bu pazara girmektedir. Sz konusu firmalar mevcut

11

1. GR

Huriser BALCI

teknolojiyi kullanarak rettikleri rnlerin sunumuyla pazar yaratmaya ve uzun vadeli ortaklklar kurmaya almaktadrlar. Teknolojik ilerlemeler sonucunda maliyetlerin dmesiyle yakn bir gelecekte akll tekstil rnlerinin gnlk hayatta kullanmn yaygnlamas beklenmektedir. Orta vadede akll tekstil rnlerinin pazar deerinin milyarlarca dolar seviyesine ulaaca tahmin edilmektedir. Akll tekstiller alanndaki gelimelerle birlikte ortaya kacak ok ynl rnler iin dnyada ok nemli pazarlar elde edilebilecek tekstil ve hazr giyim alanndaki talep yaps deiebilecektir. VDC tarafndan tketiciler arasnda yaplan bir anket almasnn sonucunda, bilgisayar fonksiyonellii, veritoplama, kiisel dijital yardmclara (PDA) ve internete balanabilme ve biomonitrleme gibi eitli fonksiyonel performans kabiliyetlerine sahip giyilebilir bilgisayarlara kar gl bir talep olduu ortaya kmtr [www.igeme.gov.tr, 2005]. 1.4.2. Trkiye Pazar Trkiyedeki akll tekstil rnlerinin pazar deeri hakknda herhangi bir veri bulunmamaktadr. Bununla birlikte lkemizde akll tekstil retimi yapan az sayda firma bulunmaktadr. lkemizde akll tekstil retimi yapan balca firmalar: Anteks, Yeim Tekstil, Karsu Tekstil, Sude Suni Deri San. A.. (Laminatech), Abbate, Orka Group, stanbul orap, Yein Grup, Has Tekstil, Dema Teknik Tekstil, Fiberflon, Hepatr End. Paz., Altnbaak Tekstil, Hakkoymaz Tekstildir. stanbul orap tarafndan retilen Parizien Clinique serisinde, ayakta bakteri oluumunu ve kokuyu nleyen anti-bakteriyel, sellit oluumunu nleyen anti-sellit ve bacaa ekstra nem salayan nemlendirici oraplar retilmektedir. A Vitamini, kafein ve mentol ieren Parizien Clinique anti-sellit oraplar bu aktif maddeleri vcuda dengeli ekilde yaymaktadr. E Vitamini, squalane ve mentol aktif maddeleri ieren Parizien Clinique nemlendirici oraplar % 10 kadar nem salayabilmekte, bacaklara krem etkisi salayarak cildi taze tutmaktadr. Bu oraplar ile sradan oraplar arasnda pek fazla bir fiyat fark da bulunmamaktadr. oraplar bu

12

1. GR

Huriser BALCI

zelliklerini

yaklak

20

ykamaya

kadar

kaybetmeden

koruyabilmektedir

[www.igeme.gov.tr, 2005]. Hakkoymaz Tekstil (Kayseri) de antibakteriyel oraplar, zel hava kanall taban, nemi dar atarak ayan nefes almasn ve kuru kalmasn salyan Ayakta bakteri ve koku olumasn nleyen, deodorantl zellii sayesinde gzel bir koku ve ferahlk salayan, E vitamini ieren nemlendirici zellikte, antisellit oraplar retmektedir. zellikle alan bayanlarca tercih edilen dinlendirici oraplarn da, ayaktaki kan dolamn dzenleyerek vcudu rahatlatt iddia edilmektedir. orap fiyatlar 2.5-10 milyon TL arasnda deimektedir [www.ntvmsnbc.com, a, 2003]. Has Tekstil San. ve Tic. Ltd. ti. (stanbul) yl sren aratrma sonucunda 2004 ylnda Clothas markas ile Trkiyede ilk kez su ve leke tutmayan pantolon retmitir. Bu pantolonlar 39, 49 ve 59 milyon TLden sata sunulmutur. Firma, ykand zaman gzel koku veren, serin tutan, stres alan ve kolay tlenen kumalar gelitirme almalarn srdrmektedir [www.ntvmsnbc.com, b, 2004]. Yeim Tekstil (Bursa), uyguland rnlerde leke ve su tutmama, abuk kuruma ve kolay tleme zellikleriyle byk miktarda enerji ve zaman tasarrufu salayan Nano teknolojisini, Trkiye'de ilk kez rme rnlerin retiminde kullanmaya balamtr [www.radikal.com, 2004]. Orka Group (stanbul), uluslararas erkek hazr giyim markalar Damat, Tween ve ADV koleksiyonlarnda nano teknolojisiyle retilen akll kumalar kullanmaya balamtr. Orka Groupun sata sunduu k koleksiyonda yer alan akll kumalarla hazrlanan kyafetler, su ve leke tutmamakta, vcuttaki nem dengesini salayarak terlemeyi azaltmakta ve kokuyu emmektedir. Bu kumalarn, abuk kuruma ve tlenme zellikleri de bulunmaktadr [www.hurriyetim.com.tr, 2004]. Abbate (stanbul) de, leke itici zellii olan, kolay tlenebilir, "akll" gmlek ve pantolon rahatln NANO-CARE teknolojili kumalarla tketicinin hizmetine sunmutur [www.sabah.com, 2004] Akll tekstillerin son zamanlarda gndeme ska gelmesi, neminin kavranmas ve bu ynde ileride gl bir talebin oluaca beklentisi nedeniyle lkemizde bu alana girecek firma saysnda artlarn olaca beklenmektedir [www.igeme.gov.tr, 2005].

13

1. GR

Huriser BALCI

Bu alma kapsamnda, yukarda belirtildii gibi, lkemizde de yeni yeni nem kazanan antibakteriyel zellikteki kumalarn retimiyle ilgili aratrmalar yaplmtr. almada, ilk olarak akll tekstillerle ilgili daha nce yaplan almalar incelenmitir. Daha sonra akll tekstillerin dnyadaki durumunun gzler nne serilebilmesi iin daha ayrntl bir aratrma yaplm, sadece antibakteriyel zellikteki tekstillerin deil dier fonksiyonel zellikleri olan akll tekstillerin de performans zellikleri incelenmitir. Dnyada katma deeri yksek olan hangi tekstil rnlerinin retildiinin bilinmesi, lkemizde tekstil sektrnn hangi konulara arlk vermesi gerektiine yn vermesi asndan byk nem tamaktadr. lkemizde bu konularla ilgili ok az almaya rastlanmtr. Ayrca antibakteriyel aprenin kuma zelliklerine etkisi konusunda da lkemizde yaplan bir almaya rastlanamamtr. Bu amala, retilen akll tekstillerin elde edilme yntemlerine gre zellikleri anlatlmtr: Nanoteknoloji kullanlarak elde edilen akll tekstiller, elyafn zellii ile oluan akll tekstiller, bitim ilemleri ile elde edilen akll tekstiller, elektronik aksamlarn eklenmesiyle elde edilen akll tekstiller. almann uygulama ksmnda pamuklu, polyester/viskon ve polyester/viskon/elastan karm kumalara antibakteriyel apre denemeleri yaplm, yaplan ilemin kumalarn performans zelliklerine etkisinin aratrld test sonular ve deerlendirmelere yer verilmitir. alma sonunda, 3 farkl kuma tipinde, antibakteriyel zellik kazandrmada kullanlan hangi apre maddesi, apre yntemi ve apre deriiminin kuman hangi zelliine ne ekilde etki gsterdii belirlenmeye allm, belirli bir zellikteki kuma retimi iin hangi proses parametrelerinin ve apre maddesinin daha uygun olabilecei aratrlmtr. Bunun yaplabilmesi iin de istatistiksel analiz yntemlerinden varyans analizinden yararlanlmtr. statistiksel analize uygun olan verileri ieren testlerde proses parametrelerinin ve birbirleriyle etkileimlerinin kuma zellikleri zerindeki etkilerinin anlamll aratrlmtr.

14

2. NCEK ALIMALAR

Huriser BALCI

2. NCEK ALIMALAR Antibakteriyel esasl fonksiyonel tekstiller ile ilgili daha nce yaplan almalar aada zetlenmektedir: Chung, Y., Kwang, K., ve Kim, J., (1998), sitrik asit (CA) ve kitosan pamuk iin dayankl pres ve antimikrobiyal bitim ilemlerinde kullanmtr. Burada uygulama konvansiyonel pad-dry-fikse prosesi ile gerekletirilmitir. CAnn selloz ve kitosann hidroksil gruplar ile ya da kitosann amino gruplar ile ester apraz balar oluturmak ya da i iyonik etkileim oluturmak iin reaksiyona girmesi beklenmektedir. Dayankl (3,5-4 deerinde) pres grnm CA ve kitosan muamelesi ile elde edilebilmektedir. Pamuklu kumalar yalnzca sitrik asit ile muamele edildiinde antimikrobiyal zellik gstermitir. Bu ve dayankl pres performans 20 ykama ve santrifjl kurutmaya kadar dayankllk gstermitir. Dayanmn yitirmemesi yalnzca CA ile muameleye gre CA ve kitosan ile muamelede daha iyi dzeydedir. Lee, S., Cho, J., Cho, G., (1999), pamuklu ve nonwoven kumalar iin kitosan ve floropolimer esasl antimikrobiyal ve kan itici bitim ilemlerini aratrmlardr. Numuneler kitosan ve floropolimer maddeleriyle srasyla pad-dryfikse ve pad-fikse metotlar kullanlarak muamele edilmilerdir. Antimikrobiyal aktivite, Staphyllococcus aureus kolonilerinin saylar llerek kantitatif olarak analiz edilmitir. Sadece kitosan ile ilem grm numunelerde, koloni saysnda yksek bir azalma oran grlmtr. % 1,1 kitosan konsantrasyonu ile iki kez ilem grm numunelerde, koloni saysnda %de 90 aan azalmalar gzlenmitir. ift apre ilemi grm pamuklu kumalar tekrar eden ykamalara kar dayankl bir antimikrobiyal zellik gstermitir. Mekanik zelliklerde ise, sadece kitosan ile ilem grm pamuklu ve nonwoven kumalarda kopma rijitlii artmtr. Fakat bu zellikler floropolimer ileminden sonra dmtr. Kumalarn hava geirgenlii ift apre ileminden sonra biraz azalmtr. Seong, H., Kim, J., ve Ko, S., (1999), pamuk iin antimikrobiyal madde olarak chito-oligosaccharidesin kullanmn aratrmlardr. yi bir antibakteriyel aktivite ve ykamaya kar dayanm olan bir pamuklu kuma elde etmek iin

15

2. NCEK ALIMALAR

Huriser BALCI

herhangi bir apraz balama kimyasalna ihtiya duymadan chito-oligosaccharides ile ilem yapmlardr. Tamamen desatile olmu kitosan, sodyum nitrit kullanlarak chito-oligosaccharidee depolimerize edilmitir. Chito-oligosaccharidein ortalama Polimerizasyon derecesi (DP), chito-oligosaccharidenin u aldehit grubunun kolorimetrik titrasyonu ile tayin edilmitir. Bir pad-dry-fikse prosesinde u aldehit grubunun kimyasal tepkimesi kullanlarak iki farkl chito-oligosaccharides (DP=3 ve 10) pamuklu kumaa uygulanmtr. Daha sonra ilem grm pamuun antimikrobiyal aktivitesi ve ykamaya kar dayanm tespit edilmitir. 50. ykamada % 2,4 chito-oligosaccharide ile ilem grm kumata DP 3 iin % 95, DP 10 iin % 100 bakteri azalmas gzlenmitir. Nakashima, T., Sakagami, Y., Ito, H., Matsuo, M., (2001), sellozik kumalarda metalik tuz ileminin 3 eit bakteriye kar antibakteriyel aktivitesi zerindeki etkisini aratrmlardr. Bu bakteri; gram-pozitif bakteri olan Staphylococcus aureus (S. aureus), gram-negatif bakteri olan Klebsiella pneumoniae (K. pneumoniae) ve Staphylococcus aureus (MRSA) dr. ki eit sellozik kuma CuSO4 ve ZnSO4 metalik tuzlar ile muamele edilmilerdir. Kumalar nce metalik tuzlarn adsorbe edilmesini (yzeyde tutunmasn) kolaylatrmak iin hafif asit anhidrit ile n terbiye ileminden geirilmitir. Bu n ilem, adsorbe edilen metal iyonlarnn miktarn artrmada ok verimli olmaktadr ve bu Cu iyonunda Zn iyonundan daha etkili olmaktadr. Cu tuzu ile S. Aureus bakterilerinden birisine kar muamele edilmi numunelerin antibakteriyel aktivite derecesi, adsorblanan Cu iyonu miktar arttka artmtr. Benzer bir eilim Zn tuzu ile ilem grm numunelerde de gzlemlenmitir, fakat korelasyon, Cu iyonunda olduu gibi ak deildir. K. Pneumoniae iin de antibakteriyel aktivite deerlendirilmitir. Cu tuzu ile ilem grm numunelerin MRSAya kar antibakteriyel aktivitesinin derecesi, adsorblanan Cu iyonu miktarndan hemen hemen bamszdr ve Zn tuzu ile muamele edilmi numuneler ile benzer bir eilim gstermitir. 10 ykamadan sonra, ilem etkisi hala korunmaktadr. Sonu olarak bu ilemler sellozik kumalara antibakteriyel aktivite salamada ok etkili olmutur. Kim, Y., H. ve Sun, G., (2001), naylon kumalarn asit boyarmaddeleri ve bir quarterner amonyum tuzu ile dayankl antimikrobiyal bitim ilemleri zerine

16

2. NCEK ALIMALAR

Huriser BALCI

almlardr. Burada antimikrobiyal fonksiyonlarn dayankll boyarmaddelerin bir quarterner amonyum tuzu ile iyonik etkileimi ile ve kumalardaki eklenmi tuz miktar ile tayin edilmitir. Kumalar zerindeki eklenmi quarterner amonyum tuz miktar, terbiye banyosunun konsantrasyonu deitirilerek kontrol edilmitir. Fikse sresi ve scakl mamul kuman dayankl antimikrobiyal fonksiyonlarn etkilemektedir. Naylon kuma % 4 quarterner amonyum tuz ieren solsyon ile muamele edilip, 150 Cde 10 dk fikse edildiinde, 10 ykamadan sonra bile dayankl antimikrobiyal zelliklerini korumutur. Mamul kuman antimikrobiyal zellikleri konvansiyonel ykama da dayankl kmtr. Bunlarn dnda, muamele grm kumalar, 10 ykamadan sonra iyi renk haslna sahip olmutur. Tsukada, M., Katoh, H., Wilson, D., Shin, B., Arai, T., Murakami, R., ve Freddi, G., (2002), metal ierikli boyarmaddeler kullanlarak antimikrobiyal olarak aktif ipek proteinlerin retimi zerine almlardr. almada, ipek lifleri Cr ve Cu ieren metalik boyarmaddeler ile antimikrobiyal aktiviteye sahip ipek lifleri elde etmek amacyla boyanmtr. Boyanm ipek lifleri bitkisel patojen Cornea bakterisine ve insani patojen coli basiline kar nemli derecede antimikrobiyal aktivite gstermitir. pek liflerinin tuz ekme ve boyama ileminden sonra kopma mukavemetinde nemli bir deiiklik gzlenmezken kopma uzamasnda hafif bir artma gzlenmitir. Sun, Y., ve Sun, G., (2002), kontin proseslerde hazrlanan dayankl ve yenilenebilir antimikrobiyal tekstil materyalleri zerine almlardr. almada, bir cyclic-amine monomer ve 3-allyl-5,5-dimethylhydantoin (ADMH), eitli tekstil materyallerinin zerine kontin bir terbiye prosesinde nakledilmitir. Farkl reaksiyon balatclar eliinde ieride ya da lif yzeyinde etkili radikal polimerizasyonlar gereklemitir. Terbiye prosesinde radikal reaksiyon balatclarn cinsi ve konsantrasyonu, kurutma ve fikse artlar gibi baz faktrler, kumalar zerine ADMHnin son naklini etkilemede olduka nemli rol oynamaktadr. Klorin muamelesinden sonra numunelere alnan hydantoin yaplar Nhalaminese dnebilmektedir. Bylece gl, dayankl ve yenilenebilir antibakteriyel aktivite salanm olmaktadr.

17

2. NCEK ALIMALAR

Huriser BALCI

Qian, L., Sun, G., (2003), dayankl ve yenilenebilir antimikrobiyal tekstiller zerinde almlardr. almada, 3-metilol-2,2,5,5-tetrametilimidazolidin-4-one (MTMIO) bileiinin sellozla kimyasal olarak reaksiyonu sonucu 2,2,5,5tetramethyllimidazolidin-4-oneun methylolationu halkalar (TMIO) selloz ierikli kumalara baarl bir ekilde aktarlmtr. Klorlamadan sonra ilem grm kumalar helamin yaplarna dntrlm ve verimli bir antibakteriyel etki salanmtr. Bu helamin yap tekrar eden ev ykamalarnda varln srsrebilmekte ve biyosidal zelliklerini srdrebilmek iin daha az sklkta klor rearj gerektirmektedir. Zhang, Z., Chen, L., Ji, J., Huang, Y. ve Chen, D., (2003), kitosan ile ilem grm pamuklu kumalarn antibakteriyel zelliklerini aratrmlardr. Burada kitosann konsantrasyonu, molekl arl ve desatilasyon derecesinin Escherichia coli ve Hay basiline olan antibakteriyel aktivitesine olan etkisi aratrlmtr. Bakteri azalmas Modifiye Quinn Metodu kullanlarak tespit edilmitir. Escherichia coli 0,3 g/lt kitosan solsyonu ile, Hay basili ise 0,5 g/lt kitosan solsyonu ile verimli bir ekilde engellenebilmitir. Kitosann kumaa kimyasal olarak balanabilmesi iin apraz balama maddesi olarak glutarik dialdehit tercih edilmitir. Glutarik dialdehit ve kitosan ile muamele edilmi pamuklu kumalar bakteri remesini engellemede iyi bir kabiliyete sahip olmutur. Lee, H., J., Yeo, S., Y. ve Jeong, S., H., (2003), nano boyutlu gm koloidal zeltisinin tekstil kumalar zerindeki antibakteriyel etkisini aratrmlardr. almada gram pozitif ve gram negatif (S. Aureus ve K. pneumoniae) olmak zere iki eit bakteri kullanlarak gm koloidal zeltisinin sellozik ve sentetik kumalar zerindeki antibakteriyel etkinlii aratrlmtr. Kumalarn ykamaya dayankl bir antibakteriyel ilemi nano byklkteki gm koloidal zelti ile emdirme yntemine gre kolaylkla baarlabilmitir. El-Naggar, A., M., Zohdy, M., H., Hassan, M., S., Khalil, E., M., (2003), pamuk ve pamuk/poliester karml kumalarn nm ve sl ilemler ile antimikrobiyal korunmas konusunda alma yapmlardr. almada kumalar ZnO ya dayanan bir bileikle yksek enerjili radyasyon altnda ve termal fikse uygulanarak muamele edilmilerdir. Uygulanan bileiin homojenliini ve

18

2. NCEK ALIMALAR

Huriser BALCI

reaktivitesini salayabilmek iin ZnOnun yannda bir binder (Impron MTP) ve bir dispergatr (Setamol WS) kullanlmtr. Kumalarn antimikrobiyal zellikleri mekanik zellikler asndan tayin edilmitir. Bununla birlikte, antimikrobiyal aprenin boyama zelliklerine etkisi renk dayanm asndan aratrlmtr. Pamuklu kumaa uygulanan en iyi antimikrobiyal koruma salayan bileim % 2 ZnO, % 2 binder ve % 1 dispergatr ieren bileim olarak bulunmutur. Pamuk/poliester kumalarda en iyi sonu ise , % 1 ZnO hari, ayn deerlerde baarlabilmitir. Elektron n ile nm ilemi gamma nm ve sl fikse ilemine gre daha iyi sonu vermitir. Apre ilemi boyamadan nce bir reaktif boyarmadde ile gerekletirildiinde, boyamadan sonra gerekleene gre renk dayanmn daha ok etkilemektedir. Shao, H., Jiang, L., Meng, W., Qing, F., (2003), perfluoralkyl ierikli quarterner amonyum tuzunun sentezi ve antimikrobiyal aktivitesi konusunda alma yapmlardr. Bu sentezlenen yeni bileimin antimikrobiyal aktivitesi, gram-negatif tr olan Escherichia coli 8099 ve gram-pozitif tr olan Staphylococcus aureus ATCC 6538 kullanlarak llmtr. Her ikisi iin de quarterner amonyum tuzu 5in minimum engelleyici konsantrasyonu 7,8 g/mldir. Lim, S., Hudson, S., M, (2004), fiber-reaktif kitosan trevinin pamuklu kumalara antimikrobiyal tekstil apre maddesi olarak uygulanmas konusunda alma yapmlardr. almada, bir fiber-reaktif kitosan trevi olan Oakrilamidometil-N-[(2-hidroksi-3-trimetilamonyum) propil] kitosan klorid (NMAHTCC) pamuklu kumalara souk pad-batch yntemi ile alkalin bir katalistin varlnda uygulanmtr. NMA-HTCC ile ilem grm kuman antimikrobiyal aktivitesi kantitatif olarak Staphylococcus aureuse kar tayin edilmitir. Kuma arl zerinden % 1lik konsantrasyonda NMA-HTCC ile muamele edilmi pamuklu kumalar % 100 bakteri azalmas gstermitir. Ardk olarak yaplan 50 ev tipi ykama ileminin ardndan bile % 99un zerinde aktivitesini srdrmtr. Borsa, J., Lazar, K., Kiss, K., Zala, J., (2004), almalarnda, hastanede kullanlan pamuklu kumalarn grdkleri ykamaya dayankl antimikrobiyal bitim ilemlerini incelenmi, AATCC standard test metotlar kullanarak, modifiye kuman Eschercia coli ve Staphylococcus aureus bakterilerine kar etkili olduu

19

2. NCEK ALIMALAR

Huriser BALCI

kantlanmtr. Bu modifiye kumalar, dk oranda yaplan karboksimetilasyon ile pamuk lifi zerinde yeni zellikler ve fonksiyonlar gelitirilerek oluturulmaktadr. Modifiye edilmi pamuklu kumalar, suda ok yksek oranda imektedir ve ok yksek sorpsiyon kapasitesine sahiptir. Bu kuman zellii, hidrojel kapl kuman zelliklerine benzemektedir. Alay, M., K., ktem, T., (2004), baz antibakteriyel ilemlerin ykamaya kar dayanm konusunda almalar yapmlardr. Pamuk, pamuk/poliester ve modal kumalara ev tipi amar ykamalarnda kullanlan bir rn ile klasik antimikrobiyal bir rn ve migrasyona uramayan bir antimikrobiyal rn kullanlm, bu deiik antimikrobiyal bileiin Escherichia coli ve Staphylococcus aureus bakteri tiplerine kar ykama dayanmlar incelenmitir. Konvansiyonel (ba yapamayan) difenil alkan trevi antimikrobiyal bileik ile ba yapabilen alkoksisilan quarterner yapdaki antimikrobiyal bileik arasnda, antimikrobiyal etki asndan 40 ykamaya kadar bir fark gzlenmemitir. Etandiol, dodesildimetil amonyum klorr, bifenil-2-ol, 2 metil pentan-2 karm antimikrobiyal bileik ile ilem grm kumalarda 10. ykamadan sonra antibakteriyel aktivasyon azalmas ve 15. ve 20. ykamalardan sonra da antibakteriyel etkinin kaybolduu tespit edilmitir. 3 tip antimikrobiyal madde ile ilem grm kumalarn antibakteriyel aktiviteleri zerine asidik-bazik ter zeltilerinin ve asidik-bazik tkrk zeltilerinin hibir olumsuz etkisi gzlenmemitir. Han, S. ve Yang, Y., (2005), curcumin ile ilem grm yn kumalarn antimikrobiyal aktivitesi zerine almlardr. Curcumin kuma ve gda renklendirmesinde yaygn kullanlan doal bir boyarmadde iken bu almada bacterisidal zelliklerinden dolay boyanm kumalara antimikrobiyal apre olarak kullanlmaktadr. Bakteri engelleme hz ve curcumin konsantrasyonu arasndaki iliki ile engelleme hz ve K/S deeri gelitirilmitir. Curcumin ile ilem grm yn kuman antimikrobiyal aktivitesi bu gelitirilmi ilikiler yardmyla antimikrobiyal testi yaplmadan tahmin edilebilmektedir. Singh, R., Jain, A., Panwar, S., Gupta, D. ve Khare, S., K., (2005), baz doal boyarmaddelerin antimikrobiyal zellikleri hakknda alma yapmlardr. 4

20

2. NCEK ALIMALAR

Huriser BALCI

farkl doal boyarmadde 5 farkl yaygn patojene kar test edilmitir. Quercus infectoria boyarmaddesinin en etkili boyarmadde olduu ve en byk engelleme alan oluturduu ve bylece tm test edilen mikroplara kar en iyi antimikrobiyal aktiviteye sahip olduu ortaya kmtr. Minimum engelleme konsantrasyonunun 540 g arasnda deitii gzlenmitir. Tekstil materyalleri bu boyarmaddelerle emdirilmitir, ancak, gelmektedir. Ma, M., ve Sun, G., (2005), akrilik liflerinin boyanmasnda kullanlan antimikrobiyal katyonik boyarmaddeler zerinde alma yapmlardr. almada, boyama sresi, boyama konsantrasyonu ve boyama scaklnn etkileri aratrlm, akrilik zerinde tutunamayan boya moleklleri analiz edilmitir. Bu fonksiyonel boyarmaddelerin akrilik liflerine renklendirmeyle ezamanl olarak fonksiyonel apre etkisinin bir arada baarlabildii grlmtr. lem grm btn kumalarn Escherichia coli ve Staphylococcus aureusa kar antimikrobiyal etkisi bulunmutur. El-tahlawy, K., El-bendary, M., Elhendawy, A., Hudson, S., (2005), farkl apraz bal maddeler ve kitosanla ilem grm pamuklu kumalarn antimikrobiyal aktiviteleri konusunda alma yapmlardr. Bu almada pamuklu kumalar kitosan varlnda iki farkl apraz balama maddesi [butanet etracarboksilik asit (BTCA) ve Arkofiks NEC (dk formaldehit ierikli)] ile muamele edilerek kitosann sellozik bir yapya kimyasal olarak balanmasyla dayankl bir antimikrobiyal apre elde edilmeye allmtr. lem artlar kadar kitosan varlnda terbiye maddesinin hem tipi hem de konsantrasyonu nemli derecede ilem grm pamuklu kuman performans zelliklerini ve antimikrobiyal aktivitesini etkilemektedir. lem grm pamuklu kumalar gram pozitif ve gram negatif ve mantarlara kar broad-spectrum antimikrobiyal aktivite gstermitir. Pamuklu kumalarn kitosan varlnda BTCA ile muamelesi, Arkofiks NEC ile muameleye gre kumaa daha fazla mukavemet kazandrmtr. Maksimum antimikrobiyal aktivite, pamuklu kumalarn % 0,50,75lik molekl arl 1,5-5 kDa olan kitosan ile muamele edilip 160 Cde 2-3 dakika fikse edilmesiyle elde edilmitir. Terbiye maddeleri ve kitosan ile ilem antimikrobiyal aktivite dk kmtr. Bu da bu boyarmaddelerin tekstil materyali tarafndan emilme orannn dk olmasndan ileri

21

2. NCEK ALIMALAR

Huriser BALCI

grm pamuklu kumalar farkl metal iyonlarnn uygulanmas antimikrobiyal aktivite zerinde ihmal edilebilir bir etki gstermitir. Antibakteriyel zellikteki akll tekstillerin dnda dier fonksiyonel tekstillerle ilgili yaplan almalar da aada zetlenmektedir. ahin, ., Bulgun, E., Kayacan, O., (2004), almalarnda stma fonksiyonlu akll tekstilleri incelemi ve zellikle askeri-gvenlik amal uygulamalarda, srekli kullanlmaktan kaynaklanan ypranma ve dayankllk sorununa zm nerileri getirmilerdir. Normal kuma liflerini zamanla ypratan, andran ve yrtlmalara yol aan rutin katlamalar ve bklmeler, akll stc giysilerde kablolarn kaymasna, krlmasna ve sonu olarak sistemin almasnn aksamasna sebep olabilmektedir. Ayrca oluturulan elektronik kumalarn da diki makinesinin ine darbelerinden etkilenmemesi gerekmektedir. Bunu nlemenin bir yolu elektronik tekstilleri gerekenden fazla devreyle tasarlamaktr. rnein 4 veya daha fazla kabloyu tayabilecek iplikler kullanmak bir zm yntemi olarak ortaya konulabilmektedir. Bylece kablolardan biri kopsa da dierleri, rnn almasn sorunsuz olarak salayabilmektedir. Dier bir zm yolu ise metaller kadar iyi akm iletmeseler de ok sayda esnek iletken polimer tel kullanmaktr. Kiekens, P., Westbroek, P., Priniotakis, G., Langenhove, L., (2004), almalarnda tekstil elektrotlarnn davranlar aratrm, sistemi modellemek ve parametrelerin ve vcut koullarnn belirlenmesi iin interfazlarda elektrot-elektrolit ve elektrot-derielektrolit lere nfuz etme n almalar yapmlardr. Bu almann sonular, bir elektrokimyasal hcre kullanarak tekstil elektrotlar ile insan derisi arasndaki interfaz modellemenin ilk denemesini gstermektedir. Bu hcre, deney ksmnda tanmlanmakta ve iki tekstil elektrot insan vcuduna (rnegin kol veya ayaga) dzlemsel olarak yerletirildiinde tekstil elektrot derielektrodderitekstil elektrot sistemini taklit etmektedir. Genel olarak terbiye ilemlerinin kuma zelliklerine olan etkilerini aratran almalar da mevcuttur. Lickfield, G., C., Yang, C., Q, Drews, M., J., Aspland, J., R., (2000), % 100 pamuklu kumata kalc t apresinin anma dayanmna etkisini aratrmlardr. Kalc t apresinin buruma dayanm ve boyutsal stabiliteyi

22

2. NCEK ALIMALAR

Huriser BALCI

arttrrken, kopma dayanm ve anma dayanmn azalttn gzlemlemilerdir. Mukavemet kaybnn selloz molekllerinin asit etkisiyle depolimerizasyonu ve selloz molekllerinin apraz balanmas nedeniyle olabilecei dnlmektedir. Bunun nlenmesi iin yumuatma yardmclarnn kullanlmas tavsiye edilmektedir. Mamalis, P., Andreopoulos, A., Spyrellis, N., (2001), kalc yanmazlk bitim ileminin pamuklu rme kuman mekanik zelliklerine etkisini aratrmlardr. almada kopma, bklme, yzey zellikleri, patlama mukavemeti, dkmllk ve dikilebilirlik gibi zellikler incelenmitir. zellikle eilme ve bklme zelliklerinde nemli bir dme kaydedilmitir. Yang, C., Q, Zhou, W., Lickfield, G., C., Parachura, K., (2003), kalc t apre ilemi grm bir pamuklu kumata sellaz enzim ileminin kuman mukavemet, anma dayanm ve tutum zelliklerine etkisini incelemilerdir. Bunun iin iki prosedr uygulamlardr. Birincisinde kuma once n-iyiletirme ilemi olarak sellaz ilemi grm, sonra polikarboksilik asitle apraz balanmtr. kincisinde ise nce polikarboksilik asitle balanm sonra son-iyiletirme ilemi olarak sellaz ilemi grmtr. Birinci yntemin kuma tutumuna daha pozitif bir etkisinin olduu, bununla birlikte nemli derecede daha yksek mukavemet kaybna yol at bulunmutur. ki prosedrn buruma dayanmna etkisinin ise nemli olmad tespit edilmitir. Birinci yntemde anma dayanm sellaz konsantrasyonu arttka dmektedir. Frydrych, I., Matusiak, M., (2003), farkl bitim ilemleri sonucu kuman tutum zelliklerinde meydana gelen deiimi incelemilerdir. Pamuklu ve pamuk/pes karml kumalara normal niasta apresi ve elastiklik kazandran bitim ilemi uygulanmtr. Bitim ilemi grm ve grmemi olan kumalarn iplik sklklar, krimpleri, gramajlar, kalnlklarn ve tutumlarn karlatrmlardr. Bununla birlikte tutumu etkileyen baz parametreler belirlenmitir. Btn numuneler iin en yksek genel tutum faktr elastomerik bitim ilemi grm kumalarda, en dk ise ham kumata gzlenmitir. Yurdakul, A., ktem, T., Kumbasar, P., Atav, R., Korkmaz, A., Arabac, A., (2003), boyama ileminden sonra kullanlan tekstil kimyasallarnn ve dier terbiye ilemlerinin kuman haslk zellikleri zerine etkilerini aratrmlardr.

23

2. NCEK ALIMALAR

Huriser BALCI

Piyasada yaygn olarak kullanlan deiik yapdaki yumuatc ve fiksatrler kumalara aplike edilmi ve haslk deerleri karlatrlmtr. Yaplan alma sonunda yumuatclarn ya srtme ve ykama haslklarn etkilemedii, yumuatcya bal olarak kuru srtme ve zellikle boyarmaddeye bal olarak da k haslklarn drd gzlenmitir. Normal fiksatrlerin ise kuru ve ya srtme haslklarn etkilemedii, ancak boyarmadde cinsine bal olarak ykama hasln artrrken, k hasln ise drme eiliminde olduu grlmtr. Ayrca baz zel fiksatrler ykama hasl yannda ya srtme hasln da bir miktar arttrabilmektedir. Ravandi, S., A., H., Badrossamay, M., R., Morshed, M., (2004), terbiye ilemlerinin Bezaya dokuma kuma ierisindeki i kuvvetlerin dalmna etkisini incelemilerdir. srtnme kuvvetleri kumataki atk ve zg ipliklerinin birleme noktalarndaki iplik etkileimi ile olumaktadr. Enzimatik hidroliz yzeydeki liflerin ve pillinglerin byk bir ksmn yok ettii ve bio-parlatma prosesi esnasnda oluan mekanik hareket de dar kan lifleri temel olarak yok ettii gzlenmitir. Bu da gstermitir ki, zellikle bio-parlatma gibi terbiye ilemleri iplik etkileimlerinin atk ve zg birleme noktalarnda lokalize olmasna neden olmaktadr. Ayrca, statik ve dinamik ayrlma kuvvetleri arasndaki korelasyon, kuma ierisindeki iplik etkileiminin younluk oluturma mekanizmas ve kuma mekanik zellikleri (kopma ve bklme histerizi) bio-parlatma prosesiyle iyilemektedir. Gurarda, A, Meri, B., (2005), pamuk/elastan dokuma kumalarn dikimine etki eden baz parametreleri incelemilerdir. Kumalarn bir ksmna silikon apre uygulam, dier ksmna ise sadece ykama uygulamlardr. Bu kumalar, diki performansnn tayin edilmesi iin diki almas ve diki mukavemeti testine tabi tutulmulardr. Sonuta, kuman zg ynnde aprenin nemli bir etkisi grlmezken, atk ynndeki diki mukavemetinde pozitif bir etki gzlenmitir. Genel olarak dikim ileminde silikon kuma ile ine arasndaki srtnmeyi azaltmaktadr. Manich, A., M., Marti, M., Sauri, R., M., Castellar, M., D., Carvalho, J., (2006), terbiye ilemlerinin dokuma kuma yapsna ve dier baz zelliklerine etkisini aratrmlardr. Ynl, polyester/yn, polyester/selloz karm ham

24

2. NCEK ALIMALAR

Huriser BALCI

kumalara baz terbiye ilemleri uygulanmtr. Bunun sonucunda terbiye ilemlerinin, daha dolgun ve kompakt bir kuma yapsna olanak salayarak kuma younluunda % 46 ve rtme faktrnde % 9 art; kuma kalnlnda % 33 ve hava geirgenlikte % 20-60 azalma meydana getirdii grlmtr. Kalayc, . ve mre, A., (2006), yrttkleri almada yumuaklk, burumazlk ve su iticilik apre uygulamalarnn seilen kuma performans zelliklerine olan etkilerini incelemitir. Apre uygulama deikenleri olarak apre maddesi cinsi, fikse scakl, apre deriimi, ykama ve tleme durumunu semilerdir. Performans kriteri olarak eilme dayanm, burumazlk derecesi, yrtlma mukavemeti, su iticilik ve renk lmn semilerdir. alma sonunda incelenen bu parametrelerin performans zerindeki etki ve etkileimlerini grmek amacyla ok deikenli varyans analizi uygulamlardr. Sonuta incelenen tm parametrelerin bireysel veya birbirleriyle etkileerek performans deitirdii belirlenmitir. Antibakteriyel esasl fonksiyonel tekstillerle ilgili yaplan nceki almalarda; ounlukla sellozik ve protein doal liflerle yaplm olan mamullere (pamuk, ipek), bunun dnda da pamuk/sentetik karmlar, naylon, akrilik liflerinden yaplm kumalara eitli kimyasal yapdaki antimikrobiyal maddeler uygulanmtr. Genellikle kitosan, sitrik asit, quarterner amonyum tuzu esasl antimikrobiyal zellii olan maddeler ile allmtr. Bu maddelerin tekstil mamul zerine uygulama parametrelerinin deitirilerek mamuln antimikrobiyal aktivitesi belirlenmeye allmtr. Bunun yannda ou almada antimikrobiyal zelliin ykamaya kar direnci de tespit edilmitir. Daha nce yaplan birka almada ise kumaa antimikrobiyal zellik kazandrdktan sonra antimikrobiyal zelliin dnda kuman kopma mukavemeti, kopma uzamas (Tsukada ve Dierleri, 2002) ve hava geirgenlii (Lee, Cho ve Cho, 1999) zelliklerindeki deiim incelenmitir. Yaplan almalarda kopma mukavemetinde nemli bir deiiklik gzlenmezken, kopma uzamasnda az da olsa bir art gzlenmitir. Hava geirgenlii ile ilgili yaplan almada ise numuneye iki kez antimikrobiyal apre uygulanm kuman hava geirgenliinde azalma olduu tespit edilmitir.

25

2. NCEK ALIMALAR

Huriser BALCI

Kim ve Sun (2001)un yapt aratrmada ise dierlerinden farkl olarak naylon elyafna uygulanm olan antimikrobiyal bitim ileminden sonra ykamaya kar direnci incelenmi ve on ykamadan sonra kuman iyi renk haslna sahip olduunu bulmulardr. Genel olarak bitim ilemlerinin kuman performans zellikleri zerindeki etkileri ile ilgili yaplan almalarda; kalc t apresi, yanmazlk apresi, silikon apre, bio-parlatma apresi, yumuatma apresi, elastomer apre ve niasta apre ileminin kuman zelliklerine (anma dayanm, kopma dayanm, tutum, buruma dayanm, diki mukavemeti, haslk, eilme, bklme vs.) olan etkisi aratrlmtr. Bu tez almasnda ise antimikrobiyal apre ileminin kuman performans zellikleri zerine etkisinin olup olmad aratrlmtr. Dier ya apre ilemleri gibi antimikrobiyal aprenin de kuman zelliklerinde baz deiiklikler meydana getirecei dnlmektedir. Yaplan bu tez almasnda antimikrobiyal zellii olan triklosan ve quarterner amonyum tuzu esasl maddeler kullanlmtr. Daha nce yaplan ou almada olduu gibi kullanlan materyallerden biri % 100 pamuklu kumatr. Tez kapsamnda bunun dnda, nceki almalarda zerinde ok fazla durulmayan PES/VS ve PES/VS/EA karm kumalar da kullanlmtr. Daha nce yaplan ou aratrmada olduu gibi benzer olarak bu almada da eitli uygulama parametreleri deitirilerek kumalara antimikrobiyal zellik kazandrlm ve bu zelliin ykamaya kar direnci llmtr. Bunlarn dnda yine ok az almada rastlanan, antimikrobiyal aprenin kuman dier performans zellikleri zerindeki etkisinin incelenmesi konusuna arlk verilmitir.

26

3. NANOTEKNOLOJ VE TEKSTLDEK UYGULAMALARI

Huriser BALCI

3. NANOTEKNOLOJ VE TEKSTLDEK UYGULAMALARI 3.1. Nanoteknolojinin Tanm Nanoteknoloji, maddenin atomik-molekler boyutta mhendisliinin

yaplarak yepyeni zelliklerinin aa karlmas; nanometre leindeki fiziksel, kimyasal ve biyolojik olaylarn anlalmas, kontrol ve retimi amacyla, fonksiyonel materyallerin, cihazlarn ve sistemlerin gelitirilmesidir. Bir baka ifade ile eitli aralarn, malzemelerin ve yaplarn molekler dzeyde ilenmesi, oluturulmas ve maniple edilmesi olarak tanmlanmaktadr [Kut ve Gneolu, 2005]. Nanoteknoloji birok bran iin gelecein anahtar teknolojisi olarak dnlmektedir ve eski bir Yunan kelimesi olan nanosdan gelmektedir. ok kk yaplarn oluumu, aratrmas ve kullanm ile ilgili bir kavramdr. 1 ve 100 nm (nanometre= 10-9 metre) arasndaki llere sahip yaplar nanoteknoloji kapsamnda ilenmektedir. Bu da atomlarn ve molekllerin lsdr. Nano paracklar virslerden yz defa daha kktr, bylece insan gz tarafndan alglanamamaktadr. Ar derecede kk boyutlara sahip bu yaplar iin, evremizdeki nesneler iin geerli olan fiziksel ve kimyasal yasalar geerli deildir. Sadece bir tek boyutu nanometre mertebesinde olsa da, ultra incelikteki kaplamalar da nanoteknoloji kapsamndadr [Vural, 2004]. Maddenin en kk esi olarak bilinen atomlardan 3-5 tanesini yan yana koyarak bu uzunluk elde edilir. Atomlar bakterilerin 1/10000, bakteriler ise bir sivrisinein 1/10000 byklndedir. Bir bakterinin iindeki ribozom 25nm, bir DNA molekl ise 2nm apndadr [Kavak, 2005]. Nanoteknoloji, atomlarla oynayan bir teknolojidir. Atom ve moleklleri tek tek maniple ederek istenilen yapnn oluturulmas ilkesine dayanr. Atomlar ayr ayr ileme tabii tutulur. Bir malzemenin sahip olduu zellikler, malzemenin bir ya da daha fazla dorultudaki bykl nanometre dzeyinde kltldnde deimektedir. rnein, normalde krlgan bir malzeme olan seramik, tanecik bykl nanometre

27

3. NANOTEKNOLOJ VE TEKSTLDEK UYGULAMALARI

Huriser BALCI

deerine indirildiinde kolaylkla deforme olup ekillendirilebilmektedir. 1 nm byklndeki altn tanesi krmz renk gstermektedir. Bundan baka, nano byklkteki tozlarla takviyelendirilen kompozit malzemeler ok daha yksek performans deerlerine ulamaktadr. Malzemelerin atomik seviyede retimi fikri ilk olarak 1959da, tannm fiziki Richard Feynman tarafndan ortaya atlmtr. Feynman, 29 Aralk 1959da Amerikan Fizik Derneinde yapt bir konumada, gnmze dek yazlm btn szcklerin 0,1 nmlik bir kpe saca, tm bilgilerin (100 atomun bir bitlik bilgiye karlk geldii) saysal biimde toplanaca bir program ngrmt. Feynmann molekler dzeydeki teknoloji yaklam, molekler biyoloji, molekler elektronik, mekanik mhendislii ve bilgisayar endstrisindeki ilerlemenin temellerini atmtr [Kut ve Gneolu, 2005]. Nanoteknolojinin babas olarak gsterilen Eric K. Drexler ise terimi 1986 tarihli Engines of Creation kitabyla genel kullanma sokmutur. Drexler, MIT (Massachuses Teknoloji Enstits)da aratrmacyken yazd kitabnda binalardan uzay aralarna kadar her eyin atom atom stne koyularak ina edildii, yapay beyinlerin icat edildii, minyatr montajclarn kandaki hastalkl hcreleri tek tek iyiletirdii bir gelecek ngryordu. Gnmzde nanoteknoloji, biyokimya, biyoloji, genetik, mekatronik, tp, akkan gibi birok bilim dalnda kullanlmaktadr. Uygulama alanlarnda nanoteknolojinin kapsam aadaki ekilde iki konu ile ilikilendirilmektedir: 1. Pozisyonel (molekler) kontrol: rn ve yan rnlerin molekler dzeyde kontrol esasna dayanr. Endstriyel ya da doal tm rnlerin zellikleri atomlarn nasl dzenlendiklerine baldr. Gnmzn makroskobik retim yntemleri ise, molekler dzeyde almaya olduka yetersiz kalmaktadr. Molekler nanoteknoloji, molekler kimya ve fiziin prensiplerini mekanik tasarm, yapsal analiz, bilgisayar bilimi, elektrik mhendislii ve sistem mhendisliinin prensipleri ile birletiren disiplinleraras bir alandr. Molekler retim, atomlarn ilenmesi ve yeniden dzenlenmesi iin dnlen bir metoddur [www.nonwoventechnology.com/trmakale, 2004, Kut ve Gneolu, 2005].

28

3. NANOTEKNOLOJ VE TEKSTLDEK UYGULAMALARI

Huriser BALCI

2. Kolay tekrarlanabilirlik: Nanoteknolojinin kritik bir dier zellii rnlerin teminini ucuzlatmas olmaktadr. Dk maliyetli retimin gereklemesi iin nanoteknoloji uygulamasnn kolay dizayn edilmesi ve kolay tekrarlanr olmas gerekmektedir. Atomik zellikli rnler, mukavemet, sertlik, hz ve verimlik asndan stn iyileme kaydetmekte, ayrca yksek kalitede ve dk maliyette elde edilmektedir [www.nonwoventechnology.com/trmakale, 2004, Kut ve Gneolu, 2005]. 3.2. Nanoteknolojinin Amalar Nanoteknolojinin kullanm amalar aadaki gibi sralanabilmektedir. Nanometre lekli yaplarn analizi, Nanometre boyutunda yaplarn fiziksel zelliklerinin anlalmas, Nanometre lekli yaplarn imalat, Nano hassasiyetli cihazlarn gelitirilmesi, Uygun yntemler bulunarak nanoskopik ve makroskopik dnya arasndaki ban kurulmas. 3.3. Nanoteknolojinin Kullanm Alanlar Nanoteknoloji, bilimsel disiplin almadan nce de bilgisayar teknolojisini devaml klen iplerinde ve mikroelektromekanik sistemlerde (MEMS) kendini gstermitir. MEMS aygtlar mikroskobik, elektronik ve mekanik bileenleri bir araya getiren minik dzenekler olarak tanmlanabilir. Halihazrda, mikro dzeyde tam fonksiyonel pompalar, motorlar, duyargalar, vb. elektromekanik sistemler kullanlabilmekte, posta pulundan daha kk boyuttaki bio iplerin retimi mmkn olabilmektedir. MEMS hareket duyargalar ve artelleri, mrekkep pskrten yazclarn kafalarnda, oyun ubuklarnda ve hava yastklarnda ivme saptayclarnda kullanlmaktadr. MEMS pazar hala ylda on milyar dolar kazandrmaktadr ve bu sistemlerin mikro dzeyden (MEM) nano dzeye (NEM)

29

3. NANOTEKNOLOJ VE TEKSTLDEK UYGULAMALARI

Huriser BALCI

geiinde ve bunlarn biyolojik sistemlerle entegrasyonunda devrim niteliinde bilimsel aamalar beklenmektedir. Nanoteknoloji, birka molekl saptayabilen bir dedektr gelitirmek konusunda yardmc olabilir, bylece hassas burunlu cihazlar retilebilir. Nano lekte duyargalar yardmyla, tarm ve gda sistemlerindeki ok dk miktarlarda olsa dahi kimyasal kontaminasyonunun, patojenlerin veya virs partikllerinin tespit edilmesi mmkn olacaktr. Gda maddelerinin ambalajlanmasnda kullanlacak olan bu sistemler sayesinde gda rnlerinin mikrobiyal kontaminasyonunun nceden tespiti ve kendi kendini koruma mekanizmalar yardmyla nlenmesi ve bylece gerek depolama gerekse datmnda olduka nemli kolaylklar ve tasarruflar salanabilmektedir. Akkanlardan, ulam, enerji tketimi, vb. makro dzeyde yararlanmann dnda, nanoteknolojik gelimeler sayesinde mikro/nano dzeydeki akkan zelliklerine gre yararlanabilme yolunda almalar da nanoteknoloji kapsamnda deerlendirilmektedir. Gelecekte, akkanlarn nano dzeydeki zelliklerine bal olarak hastalklarn tehisi, ila etkileimlerinin belirlenmesi, DNA moleklasyonu ve elenmesi, vcuda alnan gda maddelerinin ve svlarn izlenmesi, bitki ve hayvanlarda salk takibi, evresel izleme ve denetleme, vb. uygulamalar mmkn olabilecektir. DNA molekllerinin yap bloklar olarak kullanlmas suretiyle nanokablolar ve nanomembranlar benzeri yaplarn gelitirilmesi ve zellikle tarm ve gda mhendisliinde saysz uygulama alanlarnn bulunaca ngrlmektedir. Biyolojik malzemeden doal biyolojik malzemelerin kullanm ile istenilen bileimlerin elde edilmesi olarak tanmlanan biyoproses, nanoteknoloji sayesinde ok daha yksek bir etkinlikte gerekletirilebilecektir. Molekler problarn kullanm, biyolojik malzemedeki mikroplarn ok daha hzl bir ekilde tanmlanmasn salayacak olan kitler rnek olarak verilebilir. Gerek nanoteknoloji sayesinde yeni bir malzeme buluuyla gerekse doada var olan baz malzemelerin (rnein topraktaki nanopartikller-kil, zeolit, imogolit) kullanlmas suretiyle nano lekte farkl zellikler gsteren kompozit malzemelerin kullanm mmkn olabilecektir. Bunlar arasnda saydamlk, azalan arlk, artan dayanm zelliklerini gsteren malzemeler, giyenin salk ve fiziki durumu hakknda

30

3. NANOTEKNOLOJ VE TEKSTLDEK UYGULAMALARI

Huriser BALCI

uyarlar veren akll kumalar rnek olarak verilebilir. Tarmsal materyalin faydal rnlere dntrlmesi ve bu sayede evrenin korunumu nanoteknolojinin geliiminde nemli ve heyecan verici bir potansiyel alan olarak grlmektedir. Gnmzde zellikle bitkisel yalarn biyo-yaktlara ve endstriyel zeltilere dntrlebilmesinde ihtiya duyulacak nano-katalizrlerin gelitirilmesi ve tasarm konusunda ciddi almalar yaplmaktadr [Kut ve Gneolu, 2005]. 3.4. Nanoteknolojinin Tekstil Sektrndeki Uygulamalar Tekstilde nanoteknoloji uygulamalar, nano-tekstiller olarak

adlandrlabilmektedir. Nano-tekstil tanm, nanoteknoloji uygulamalar sonucu elde edilen tm tekstil materyallerini ifade etmektedir. Doal ve sentetik tm tekstil rnlerinin yaptalar molekllerdir. Bu molekller, lif oluturacak ekilde dizilirler, lifler de iplik eldesi iin kullanlr. Bir kuman kullanm performansn gelitirmenin kalc yolu kuma meydana getiren liflerin, molekler dzeyde takviyelendirilmesi ile mmkndr. Molekler nanoteknoloji felsefesi ile elde edilen tekstil yzeyleri birer nanomalzemedir. Nanoteknoloji, tekstil rnlerinin performanslarn gelitirmek iin kullanlmaktadr. Tekstil rnleri, onlara deiik zellikler kazandran nanoteknoloji sayesinde ok fonksiyonlu hale gelmektedir; rnek olarak nanoteknoloji ile tekstil rnleri su itici, antibakteriyel ve antifungisid olabilir, s yaltm ve mekanik rezilyans performanslar gelitirilebilir, kamuflaj amal sensrler olarak kullanlabilir. Tekstil yzeylerine uygulanan ekstra baz kimyasal ve fiziksel ilemlerle veya yzeydeki nano-ince tabakaya yaplacak plazma muamelesi ile yepyeni zellikler elde edilebilir [Kut ve Gneolu, 2005]. Son 10 ylda nanoteknolojinin geldii nokta, tekstil teknolojisi alanndaki hzl gelimeyi desteklemitir. Gnmze kadar doal ve sentetik liflerden retilen mamullerin dokunmasnda, renklendirilmesinde veya tamamen yeni yap ya da son kullanm zeliklerine sahip liflerin eldesinde grlen gelimelerin, nmzdeki 25 yl iindeki yenilikler karsnda glgede kalaca ve buna nanoteknolojinin sebep olaca ngrlmektedir [Kut ve Gneolu, 2005] .

31

3. NANOTEKNOLOJ VE TEKSTLDEK UYGULAMALARI

Huriser BALCI

Bu gelimelerin ncs askeri giysiler olacaktr. Massachusetts Teknoloji Enstits (MIT) 21.yyn askerleri iin nanoteknolojiyi kullanarak sper niformalar gelitirmeye almaktadr. Bu niformalar, kamuflaj desteklemek zere renk deitirme, faz deitiren malzemeler ile krk durumunda destek vazifesi grecek biimde sklama hatta yapay kas gelitirme ve enerji depolayabilme gibi spesifik zelliklere sahip kumalardan (morph fabrics) oluaca ngrlmektedir. Bu kumataki lifler, ortam scakl ve hava sirklasyonuna bal olarak daralacak veya genileyecektir. Nanosensr ilitirilmi kumalar, askerin vcut sinyallerini tp merkezine iletecek, kumataki entegre iletiim ve dolam ekipmanlar ile yaral bir askerin salk bilgilerini ve konumunu merkeze bildirerek mdahale hzn arttracaktr. Nanoteknoloji ile retilmi niformalar gnmzde kullanlanlardan % 80 daha hafif olacak (kat arlnda ancak hafif ve esnek), ortamdaki biyolojik veya kimyasal tehlike durumuna molekler dzeyde adapte olarak geirgenliini kaybedecektir. Bu niformalar, ortamn scaklk, k, hava kalitesi vb. deiikliklerini kolayca fark edecek, nanokaplamayla gelitirilmi zel lifler karanlkta dahi ayrt edilebilir olacak, bylece askerler birbirlerini kilometrelerce uzaktan seebilecek, karanlk ortamlarda dman ayrt edebileceklerdir. Tekstil yzeylerinin nano skalada dzenlenmesine ynelik ok sayda aratrma srmektedir. rnein tekstil implantlarda biyolojik uyumluluu arttracak nanoince yzeylerin eldesine allmaktadr. Bu sayede tbbi yaralarn daha hzl tedavisi, kontroll ila alm, yaral blgenin daha yksek nefes alabilirliinin salanmas mmkn olacaktr. Spesifik nano partikllerle tekstil yzeylerinin kaplanmas ile tekstil yzeyleri gnmzde yksek adhezyon, daha kolay geri dnm gibi zelliklere sahip olmutur. Benzer ekilde antimikrobiyal kaplamal kyafetler vcudun dermatolojik konforunun teminini mmkn klar. Polimerik tekstil malzemesine mikropartikllere nazaran daha homojen ve tamamen dispers formda yerlemi nano partikller, tekstil yzeyinin eitli mekanik, elektrik ve optik zelliklerini gelitirir. Tekstil yzeylerinin nano-seramik partikllerle kaplanmas yanma eilimini azaltr. Seramik indium-kalay oksit kaplanm yzeylerin kaplama kalnlna bal olarak spektral zellikleri deitirilebilir ve etkili kamuflaj salanabilir.

32

3. NANOTEKNOLOJ VE TEKSTLDEK UYGULAMALARI

Huriser BALCI

Nanoteknoloji, teknik tekstil rnlerinin performanslarn gelitirmekte bir baka aratrma sahas bulmutur. Bir kuman mukavemet ve sertlik deerini arttrmak amacyla kumataki liflerin molekler dzeyde karbin moleklleriyle takviyelendirilmesine ynelik almalar yaplmaktadr. Karbin, karbonun sphibritlenmesiyle elde edilen lineer allotrobudur ve yapsnda srayla tek ve ba yapan karbon atomlar bulunur. Karbinin uzun molekl zincirli formda elde edilmesi ve yksek elastikiyet sergilemesi nedeniyle lif takviyelendirmesinde kullanlmas mmkn olmutur. Kabrin, ayrca karbon nanotplerin eldesinde de kullanlmaktadr. Karbon nanotpler 1991de Japonyada tesadfen kefedilmitir. Nanotpler, ii bo silindir halinde sarlm grafit yapraklardr ve elikten 100 kat daha byk ekme mukavemeti, saf elmastan daha iyi termal iletkenlik, bakra yakn ancak daha fazla akm tayan elektrik iletkenlii gibi sra d zelliklere sahiptir. Kpr, uak ve uzay asansr yapmaya ok uygun olmasna karn tek sorun, laboratuar kaynakl en uzun nanotpn 10 mm boyunda olmasdr. Bununla beraber ok kk makineler iin nanotpler son derece yararl gzkmektedir. nk MEMS aygtlarn etkileyen sorunlardan biri, saniyede binlerce kez srtnerek birbirini andran minik paracklardr. Nanotp yataklar ise hemen hi srtnp anmaz, nk karbonun btn kimyasal balar kullanlmaktadr. Baka bir ifade ile yabanc elektronlarn balanp kopartarak andraca bo balar yoktur. UC Berkeleyden Prof. Alex Zettia gre, hem iletken hem de yaltkan olarak yararlanlabilen nanotpler, hemen her elektromekanik cihaza uymaktadr. Karbon nanotp ile polivinil alkol lifinin koagle banyosunda ekim yntemi ile elde edilen kompozit lifin mukavemet ve rijitlik deerleri, ayn arlk ve uzunluktaki elikten 20, Kevlardan 17 kat daha byk olduu bulunmutur. Byle bir lif, savunma amal tekstil yzeylerinin retiminde nemli bir potansiyel gstermektedir. Karbon nanotplerin, polimetilakrilat ve poliakrilonitril gibi farkl liflerle kompozit lif eldesine ynelik almalar halen srmektedir. Nanoteknoloji, molekl boyutlu bilgisayarlarn, sensrlerin ve makinelerin kumalara entegre edilebilmesine olanak salayarak programlanm kuma eldesini mmkn klacaktr. rnein; Mikro pompalar ve mikro tpler stc ya da soutucu bir gaz kuma

33

3. NANOTEKNOLOJ VE TEKSTLDEK UYGULAMALARI

Huriser BALCI

iinde dolatrabilir. Bylece ceket inceliinde ancak palto kadar scak tutacak giysiler retilebilir [Kut ve Gneolu, 2005]. Robot mitelar kuma yzeyini periyodik olarak temizleyerek kendi kendine temizlenen giysi veya demelikler retilebilir. Yrtk, patlak vb. hasarlar mikrosensrlerle fark edip programlanm mikro makineler vastasyla kendi kendini onaran kumalar retilebilir. Byk kuma paralar, mikroskobik mekanik tutucularla dikisiz birletirilebilir. Ultraesnek, ultraince kumalar astronotlarn uzayda daha kolay hareket etmelerini salamak iin retilebilir [Kut ve Gneolu, 2005]. Nano tekstil malzemeleri kullanm alanlarna gre u ekilde snflandrlabilmektedir [Erkan, Erdoan ve Kayacan, 2005]: 1. Nanolifler 2. Nano-tpler 3. Nano-partikller 4. Nano Boyuttaki Bitim lemleri 5. Faz Deitiren Materyaller (PCM) 6. Biimsel Hafzal Materyaller (SMM) 7. Kromik Materyaller 8. Elektriksel Uygulamalar 3.4.1. Nanolifler Nanolif kavram, zellikle son yllarda AB lkeleri nezdinde geni aratrma sahalar bulmutur ve ap nano lekli lifleri ifade eder. Burada bahsedilen mikro lif deildir. Konvansiyonel liflerden ok daha kk apl hatta 0,1 denyeden daha ince retilen sentetik olanlarna karn, mikro lifler nano skalaya gre byk boyutlarda kalmaktadr. Son 10 yl boyunca mikro lif endstrisi ipek, yn, pamuk gibi doal liflerin tutumuna sahip rnler vermitir, buna en iyi rnek yeni ShinGosen iplikleridir. Kompozit ekim yntemi ile ultra-ince lif eldesi (0,01-0,5 denye) mmkn olmutur ancak yine de nanolif teknolojisi mikro lif retiminden ok

34

3. NANOTEKNOLOJ VE TEKSTLDEK UYGULAMALARI

Huriser BALCI

farkldr. Nanolif eldesindeki en yaygn yntem elektrospin metodudur [Kut ve Gneolu, 2005]. 3.4.1.1. Elektrospin Yntemi ile Nanolif retimi eitli retim teknikleri arasnda elektro ekim, filament polimer nanoliflerinin seri retiminde tek istikrarl metottur. u anda mevcut nano lifler dokunmam yzey formundadr. Son aratrmalar polimer nano liflerinin elektro ekim yntemiyle retim karakteristikleri ve yeni uygulama alanlar hakknda almalar yaplmaktadr. eitli polimer liflerin erilebilirlii aratrlm ve eksenel dizilmi liflerin elde edilebilecei kefedilmitir. Genelde, polimer esasl nanoliflerin retimi ile ilikisi olan retim teknii elektro-retimdir (electrospinning) (ekil 3.1). Bu teknikte, polimer uygun bir zcde zlr veya s ile eritilir, bir ucu kapal ve daralan br ucunda kk bir delik bulunan cam bir pipetin iine yerletirilir. Daha sonra polimer zeltisi/eriyii ve pipetin ak ucunun yaknndaki bir toplayc levhaya 50 kv'a kadar gerilim uygulanr. Toplayc levhada oluan ams yzeyde aplar 30 nm'den 1 mikronun zerindeki deerlere kadar deien lifler bulunmasna ramen, bu ilem ap 50 nanometre boyutunda nanoliflerin retimine imkan verir. Bu ilemin retim verimi, genelde birim saatte birim dze deliinden geen polimerin gram cinsinden miktar ile llr ve lif mukavemetinin (gram/denye) ok dk olduu tahmin edilmekle beraber llmesi de olduka zordur [Hagewood 2004; http://www.tad.com.tr/arsiv/d2004/s2/elyaf/nano.html, 2004].

35

3. NANOTEKNOLOJ VE TEKSTLDEK UYGULAMALARI

Huriser BALCI

Polimer Solsyonu Jet

Pipet Pompa Taylor Tb Yksek Voltaj Kayna

Toplama Ekran (Dnen ya da sabit)

ekil 3.1. Electrospinnig Yntemi ile Nanolif retimi [www.che.vt.edu/Wilkes/electrospinning.htm, 2005] Elektrospinnig yntemiyle nanolif retiminde proses parametreleri aadaki gibi sralanabilmektedir [www.che.vt.edu/Wilkes/electrospinning.htm, 2005; Erkan, Erdoan ve Kayacan, 2005]. Sistem Parametreleri: Polimerin molekl arl, molekl arlk dalm ve yaps. zelti parametreleri: Konsantrasyon/viskozite, dielektriksel zellikler (iletkenlik), yzey gerilimleri Kontrol edilebilen deikenler: Elektrik potansiyeli, voltaj, elektrik alan, jetin yk younluu, kapilerdeki hidrostatik basn, jet k ve toplayc arasndaki uzaklk (eirme uzakl), jet besleme hz. evresel parametreler: Scaklk, nem. Bu parametreler son nano polimer lifinin morfolojisine etki eder. Lif ap bu parametrelerle istenilen ekilde ayarlanabilir. Elektro ekimde elektrostatik kuvvetler ve nano lif morfolojisi incelenir. aplar birka nanometreye kadar inen Ultra ince polimer nanolifleri elektrospinning yntemi ile retilir. ekil nanometredir. 3.2de grlen electrospun nanolifi elektron mikroskobuyla 10.000 kez bytlm lif grntsdr. ap yaklak 250

36

3. NANOTEKNOLOJ VE TEKSTLDEK UYGULAMALARI

Huriser BALCI

ekil 3.2. Elektrospining Yntemiyle Elde Edilen Nanolif [www.donaldson.com, 2005] Poliamid, polilaktit, selloz trevleri, polietilenoksit, polimer karmlar ya da kat nanopartikller ieren polimerler elektrospinning yntemiyle retilebilir. Lifler mikrometre boyutundan nanometre boyutlarna indirilince; hacme oranla yksek yzey alann kazanmann yannda, yksek mekanik rijitlik ve lif boyunca gerilme dayanm artar. 3.4.1.2. Fibrilasyon ile Nanolif retimi Nanoliflerin retiminde olduka ilgin bir baka yaklam da, selloz gibi lineer hcresel yapya sahip liflerin nano boyutlu daha ince lifikler haline fibrilasyonudur. KX Indrustries bu konuda kolayca fibrile edilebilen lyocell liflerinin nanolif alarna dntrld ilemleri ieren pek ok alma sonularn ortaya koymutur. Bu teknikle retilen lifler orta dzeyde mukavemet zelliklerine sahip olmalarna ramen, boyut ve oluumda byk deiiklikler gsterirler. Lyocell liflerinin retim koullarnn son derece kritik olmasndan dolay, bu teknikte baarl olma olasl son derece azdr ve beklenildii gibi baka uygulamalarda fibrile olmayacak iyi lyocell lifleri retmek iin gerekli retim artlaryla ztlk arz

37

3. NANOTEKNOLOJ VE TEKSTLDEK UYGULAMALARI

Huriser BALCI

etmektedir [Hagewood, 2004; html, 2004].

http://www.tad.com.tr/arsiv/d2004/s2/elyaf/nano.

3.4.1.3. Meltblowing Yntemi ile Nanolif retimi Gnmzde, ok miktarlarda kk apl lif retmek iin kullanlan en yaygn retim teknii meltblowing tekniidir. Ancak, bu teknikle retilen liflerin aplar genellikle 2 mikron veya daha fazladr. Ayrca bu metotla retilen liflerin mukavemetleri dk olmakla birlikte, retildikleri haliyle, lif aplar lif boyunca ve lifler arasnda byk deiiklikler gsterir. Eriyikten lif retiminin, ok miktarlarda lif retimine elverili olmas nedeniyle, nanoliflerin dorudan eriyikten retim teknii ile retilmesini mmkn klmak iin bu ilemin deitirilmesi dorultusunda pek ok aratrma ve gelitirme almalar srdrlmektedir. Bu aratrmalarn ounluu sadece aratrmaclarn bilgisi dhilinde olan "gizli" aratrmalardr ve bu yzden de detaylar kapsaml bir ekilde henz aklanmamtr. Byk bir olaslkla Kore'deki Nano Tecnics'in nanolif filtre materyali, elektro retimden daha ziyade deitirilmi bir meltblowing ilemiyle retilmektedir.

ekil 3.3. Meltblown Naylon 6.6 [http://plasma.ee.utk.edu, 2006]

38

3. NANOTEKNOLOJ VE TEKSTLDEK UYGULAMALARI

Huriser BALCI

Deitirilmi bir meltblowing ilemi gelitirmek iin alan irketlerden bir dieri de Aberdeen'deki Nanofibers Technology Inc.'dir. Bu irketin projesine gre nanolifler, modler bir dze kullanarak meltblowing ilemi ile oluturulurlar. retilen lifler mikron ve mikrondan daha ince boyutlardaki liflerin bir karmdr. Bu teknik, termoplastik polimerlerin kullanmna imkn veren ucuz bir retim yntemidir. Sz konusu teknik, kilogram bana 10 $'dan daha az bir maliyetle yksek miktarlarda polimer esasl nanolifleri retebilme potansiyeline sahip gzkmektedir. Her ne kadar meltblowing ilemi olarak tanmlanmasa da, Neumag (Almanya) tarafndan lisans alnan, eriyik haldeki polimer akntsna hava-jeti ile arparak kk filamentlere ayrmak iin gelitirilmitir.

Scak hava

Souk hava

toplayc

Polimer besleme

Lif ak Scak hava Souk hava

ekil 3.4. Meltblow Tekniinin emas [Hagewood, 2004] Hills Inc. ince datm plakas teknolojisini kullanarak meltblowing ilemine baka bir yaklamda bulunmutur. Kullandklar yeni dzelerle in bana den delik says 100 ve stne karlmakta, buna karn delik bana den materyal ak azaltlmaktadr. Ancak, retim miktar standart meltblowingde olduunun ayn kalmaktadr. Bu dze teknolojisi ile dze deliklerinin L/D deeri 10'un zerine kmakta, bundan oluan basn d standart 40 psi'den bir ka yz psi ve hatta daha da stne kabilmektedir.

39

3. NANOTEKNOLOJ VE TEKSTLDEK UYGULAMALARI

Huriser BALCI

Sonu olarak lif boyutlarnn deiim aral ile birlikte ortalama meltblown lif boyutu da byk lde azaltld. Bu teknikte dze delik aplar 0,10 ile 0,15 mm arasnda deitii iin polimer 1000 veya zerinde MFI'ye sahip olmal ve ayrca da son derece temiz olmaldr. Bu dzeyle uzun vadeli retim ilemi halen gelitirme aamasndadr [Hagewood, 2004; http://www.tad.com.tr/arsiv/d2004/s2/elyaf/nano. html, 2004]. 3.4.1.4. Bikomponent Lif retim Yntemi ile Nanolif retimi Nanoliflerin retimi iin, drdnc bir yntem olarak, ayrtrlabilen veya zlebilen bikomponent lifleri kullanmaktr. Nanoliflerin retiminde bu teknolojinin kullanm iin birok yaklam ileri srlmtr. zerinde en ok allan yaklam ise standart bir retim-ekim ilemi ile deniz-adack tipi bikomponent liflerin retimidir. Bu teknik kullanlarak elde edilen filament iplikler, zellikle Asya'da, yaklak 20 yl akn sredir retiliyor. Adack adedi 1000'in zerinde olan bu lifler halen hem ticari olarak hem de deneme tesislerinde dzenli bir ekilde retilmektedir. Tipik 'adack' polimerleri; poliamid, polyester, tipik deniz polimerleri ise PVA, EVOH (Ethylene Vinil Alcohol Polymer) ve kolayca hidrolize olabilen polyesterdir. Son zamanlarda Hills bu teknii spunbond ilemine uygulamtr. Hills ve North Carolina State University laboratuarlarnda 0,5 m geniliindeki spunbond kumanda hem poliamid hem de PP 'adack' lifleri retilmitir. EVOH ve Eastman AQ polimerleri 'deniz' olarak kullanlmtr. 25 adet 'adack' kullanlarak retilen kuma yaklak 2 mikron gibi ar derecede kk boyut deiim aralna sahip liflerden oluur (ekil 3.5). Lifler zldkten sonra incelendiinde, standart eriyikten retilmi liflerle ayn temel mukavemet zelliklerine sahip olduklar gzlemlenir.

40

3. NANOTEKNOLOJ VE TEKSTLDEK UYGULAMALARI

Huriser BALCI

ekil 3.5. Deniz inde Ada Elyafndan Elde Edilmi Spun Bond Kuma [Hagewood, 2004] Ayrca 36 adet 'adack'l kumalar da retilmitir ve 360 adet 'adack'a sahip olabilen spunbond kumalar retmek iin spunbond dze paketleri hazrlanm ve ok yaknda yaklak 500 nanometre boyutlu liflere sahip spunbond rnleri elde etmek iin kullanlacaklar. Benzer bir teknik, bir spunbond ileminde dilimli pasta eklindeki lifleri elde etmek iin de kullanlabilir. Spunbond kuma, daha sonra liflerin ayrtrld ve salamlatrld su-jeti ile nonwoven retim makinesine beslenir. Bu teknikte, elde edilen lifler nanoliflere ait ap alanna girmez, ancak, eer buna benzer bir teknik meltblowing ilemi ile beraber kullanlm olsayd, ortaya kan kuma esas itibariyle nanolifleri de kapsayacakt [http://www.tad.com.tr/arsiv/d2004/s2/elyaf/nano.html, 2004]. Polimerik nanolif retiminde kullanlan tekniklerin bir zeti izelge 3.1.de verilmektedir.

41

3. NANOTEKNOLOJ VE TEKSTLDEK UYGULAMALARI

Huriser BALCI

izelge 3.1. Farkl retim Yntemleri le Elde Edilen Nanolifler [Hagewood, 2004] Eirme Yntemi Melt-blowing Elektro-spinning Multicomponent eirme/ayrma Elyaf Boyutu -2 mikron (boyut alan) -0,3 mikron (boyut alan) 0-5-2 aras, boyutu mikron 0,5 g/delik/dk dar olan ok sral delikler 2-4 g/den retim 0,5 g/delik/dk Trk delik sral 0,3 g/delik/saat Bilinmiyor Elyaf Mukavemeti ok zayf

3.4.1.5. Nanoliflerin Kullanm Alanlar Nanolifler dokusuz yzey retiminde nemli uygulama sahas bulmutur. eitli dokusuz kumalarn yzeyindeki kk miktardaki nanoliflerin dahi su tutma zelliklerini arttrd ve su temas asn drd bulunmutur. Hava direnci, nefes alabilirlik gibi dier zelliklerde de dokusuz kumalarn yzeylerinde nanolifler kullanldnda byk apta iyiletirme gstermektedir. Elektrospinning sistemiyle lif yzeyi nanometre incelikte tabaka ile kaplanabilir. rnek olarak gm kaplamal bir lif, yksek elektrik iletimine, olduka dk statik elektriklenmeye sahip olur ayrca antibakteriyel ve antifungisid zellik kazanr. Japon Toray Ind. Firmas, konvansiyonel tipten 1000 kez daha ince, higroskobik nemi pamuktan daha fazla naylon retmitir. Benzer ekilde Japon Kanepe Ltd. firmas, yzeyine birka nanometre kalnlkta bir film tabakasyla kaplayarak konvansiyonel poliester lifinin higroskobik nemini 30 kat arttrmtr. Nanoliflerin kullanld tekstil rnlerine aadaki rnekler verilebilmektedir [Kut ve Gneolu, 2005]. Nano-gzenekli yksek yzey alanna sahip dokusuzlar. Filtrasyon amal membran yaplar.

42

3. NANOTEKNOLOJ VE TEKSTLDEK UYGULAMALARI

Huriser BALCI

Sper hzl sensrler. Biyolojik ve farmakolojik zellikli membran yaplar. Kompozit takviyelendiriciler. Foto elektronik cihazlarda iletken tpler. Tbbi tekstiller (ila iletim kanallar, karbon tpler). Kimyasal ve biyolojik koruyucu kaplamalar. Geri dnml katalistler. Kuma mhendisliine ynelik boyutlu materyaller.

3.4.2. Nano-tpler Tekstil endstrisinde nano-tp uygulamalar dendiinde akla ilk olarak karbon nano-tpler gelmektedir. Karbon nano-tpler nanometre boyutlarnda oluturulmu olduka kk karbon lifleridir. Nano-tplerin boyutlar, genellikle 250 nm arasndadr ve en ok 1 mmye kadar deimektedir. Kristalin yaps ve yksek iletkenlii sebebiyle kompozit lifler iin uygun materyaller olarak nitelendirilebilmektedir [Erkan, Erdoan ve Kayacan, 2005]. Karbon nanotp ile polivinil alkol lifinin koagle banyosunda ekim yntemi ile elde edilen kompozit lifin mukavemet ve rijitlik deerleri, ayn arlk ve uzunluktaki elikten 20, Kevlardan 17 kat daha byk olduu bulunmutur. Byle bir lif, savunma amal tekstil yzeylerinin retiminde nemli bir potansiyel gstermektedir. Karbon nanotplerin, polimetilakrilat ve poliakrilonitril gibi farkl liflerle kompozit lif eldesine ynelik almalar halen srmektedir. Nanoteknoloji, molekl boyutlu bilgisayarlarn, sensrlerin ve makinelerin kumalara entegre edilebilmesine olanak salayarak programlanm kuma eldesini mmkn klacaktr. rnein; Mikro pompalar ve mikro tpler stc ya da soutucu bir gaz kuma iinde dolatrabilir. Bylece ceket inceliinde ancak palto kadar scak tutacak giysiler retilebilir [Kut ve Gneolu, 2005].

43

3. NANOTEKNOLOJ VE TEKSTLDEK UYGULAMALARI

Huriser BALCI

3.4.3. Nano-partikller Nano-partikllerden zellikle kil nano-partiklleri ve metaloksit nanopartiklleri tekstilde kullanm alan bulmaktadr. Kil nano-partiklleri eitli tipte hydrous alminyum silikatlar ierir. Elektrik, s ve kimyasal dayanma sahiptir. Ayrca UV n bloke etme yeteneine sahiptirler. Bu sayede ierisine kil nano-partikller yerletirilmi lifler g tutuurluk, anti UV ve anti korrozif davranlar gsterir. rnek olarak UV engelleyici olarak naylon liflerine uygulanmaktadr. Polipropilen boyanmasnda da kullanlmaktadr. Kuatener amonyum tuzu ile modifiye edilmi kil nano-partiklleri, lif ekilmeden nce Polipropilen ierisinde ilave edilir. Polipropilen lifi ierisinde boyay eken ksmlar ve boyay tutan boluklar oluturarak asit ve dispers boyalar ile boyanmay gerekletirirler. TiO2 , Al2O3 , ZnO ve MgO gibi metal oksitler fotokatalitik, elektrik iletkenlii, UV absorbsiyonu ve fotooksidasyon zelliine sahiptirler. Bu paracklar kullanlarak anti-mikrobiyal, kendi kendini temizleyen UV engelleyici rnler elde edilebilmektedir. Metal oksitlerin tekstillere aplikasyonu lif ekimi srasnda, elektrostatik yollarla veya sprey kaplama ile gerekletirilebilmektedir [Erkan, Erdoan ve Kayacan, 2005]. 3.4.4. Nano Boyuttaki Bitim lemleri Hali hazrda uygulanan bitim ilemlerinin etkilerini gelitirmek iin nanoteknolojiden faydalanlmaktadr. Bitim maddeleri nano boyutlarda emlsifiye edilerek (nano-misellerle, nano-sollarla ve nano-kapsllerle) bylece daha dzgn aplikasyon gerekletirilir. Bu ilem sonucunda kuman kir iticilik, hidrofilik, anti statik, burumazlk, vb. zellikleri gelitirilir [Erkan, Erdoan ve Kayacan, 2005].

44

3. NANOTEKNOLOJ VE TEKSTLDEK UYGULAMALARI

Huriser BALCI

3.4.5. Faz Deitiren Materyaller (PCM) Bir malzemenin snma ve souma davran incelendiinde scaklk art ile birlikte malzemenin s absorbe ettii , aksi durumda ise absorbe ettii sy d ortama verdii grlr. PCMnin erime ile donma/kristalleme srasnda scaklklar sabittir. Bu prensipten hareketle bir PCM, dier malzemelere nazaran daha fazla s absorbe eder. Tekstil malzemelerine entegre edilen PCMler sadece birka mikrometrelik kreler (mikro-kapsller) iine yerletirilmilerdir. PCM mikrokapsller olarak adlandrlrlar. PCMler s dzenleme amal olarak kullanlrlar. ncelikle giysi ierisine yerletirilen PCMler vcuttan yaylan veya emilen s enerjisini aktif bir ekilde dengeleyerek d ortam ile insan vcudu arasnda yaltkan bir tabaka olutururlar [Erkan, Erdoan ve Kayacan, 2005]. 3.4.6. Biimsel Hafzal Materyaller (SMM) Biimsel hafzal materyaller (Shape Memory Materials), o an bulunduklar ekilden, daha nce belirlenmi bir ekle, (genellikle s sebebiyle) form deitirerek geerler. Bu tr malzemeler, ar scak veya souk ortam artlar karsnda yaltm ve koruma zelliinin artrlmas amacyla kullanlmaktadr. Konfeksiyon rnlerindeki SMMler aktive edildiinde giysi katmanlar ierisinde birbirine yakn olan tabakalarn aralarndaki boluklar artar. Bylece d ortam ile vcut arasnda scaklk kaybn nleme amacyla bir bariyer tabaka oluturulmas amalanr. Hem PCM, hem de SMMler kiinin fiziksel aktivitesi ve iinde bulunduu ortam artlarna (scaklk, nem, vb.) bal olarak tepki vermektedir [Erkan, Erdoan ve Kayacan, 2005].

45

3. NANOTEKNOLOJ VE TEKSTLDEK UYGULAMALARI

Huriser BALCI

3.4.7. Kromik Materyaller Kromik malzemeler, ayn zamanda bukalemunsu liflerdir; yani eitli evresel artlar dorultusunda renk deitirebilme yeteneine sahiplerdir. Bu grupta deerlendirilen akll yaplarn reaksiyona balang etkilerine gre aldklar isimler aadaki ekilde sralanabilmektedir. I k Is Elektrik Basn Sv Foto Termo Elektro Piezo Solvent CHROMIC

Elektron n Carsol Bu reaksiyonun alnabilesi iin, tekstil malzemelerinin retimi srasnda mikrokapsller ierisine yerletirilen baz zel floresan boyar maddelerin kuma yzeyine aplike edilmesi gerekmektedir [Erkan, Erdoan ve Kayacan, 2005]. 3.4.8. Elektriksel Uygulamalar Son yllarda zellikle elektronik fonksiyonlara sahip akll giysiler, giyilebilir bilgisayarlar gibi rnler giderek daha da popler hale gelmitir. Doal kaynakl tekstil malzemelerinin elektrii iletmemesi, sentetik liflerin hammaddesi olan polimerlerin organik kombinasyonlarnn da elektrik akmn iletebilmesi iin gerekli olan serbest elektronlar salayamamas sebebiyle bu amala tekstil materyallerinin iletkenlik zellikleri konusunda nanoteknolojik almalar younlamtr. Tekstil kumalarnn iletkenliini gelitirme konusunda yaplm ilk yaklam metalik tellerin ve ince metalik bantlarn kullanlmasdr. Metalik teller kuma yaps ierisine bir a gibi rlrler ve kumaa gerekli elektriksel iletim zelliini kazandrrlar. Tekstil malzemelerinin yaltkan halden iletken hale dntrlmeleri iin eitli metotlar gelitirilmitir. Baz almalar dorudan kuma konstrksiyonuna mdahale edilmeksizin, liflere herhangi bir n modifikasyon

46

3. NANOTEKNOLOJ VE TEKSTLDEK UYGULAMALARI

Huriser BALCI

yaplmakszn elektrii ileten kuma retilmesi ynndedir. Bunlarn en nde gelenleri aadaki ekilde sralanabilir [Erkan, Erdoan ve Kayacan, 2005]: Kumalara antistatik madde emdirilmesi, Kumalarn ve dokusuz yzeylerin iletken malzemelerle kaplanmas, Elektro iletken bileiklerin tozuyla doldurulmu polimerler, Vakumla metal serme, Galvanik kaplama, Kimyasal kaplama.

47

4. AKILLI LF VE KUMA TEKNOLOJLER

Huriser BALCI

4. AKILLI LF VE KUMA TEKNOLOJLER 19. yzyldan beri bilim ve teknolojinin birok alannda insanolunu etkileyen devrimler byk bir hzla meydana gelmektedir. Elektronik iplerin, bilgisayarlarn, internetin icat edilmesi, insann tm gen haritasnn karlmas ve daha birou tm dnyay deitiren olaylar olmutur. Son yzylda zellikle tekstil ve hazr giyim endstrisinde ok byk ilerlemeler kaydedilmitir. Bilimin kat kurallar, yapay liflerin kullanm ve ileme teknolojilerini gelitirmede ve sentetik liflerin retilmesinde krlmtr. Pek ok ey doann kendisinden renilmitir. Viskoz rayonu, nylon, poliester ve dier sentetik liflerin bulunuu ncelikle kendilerine benzeyen doal maddelerin taklit edilmesine dayanmaktadr. Polimerlerin sentezlenmesi veya tekstillerin ilenmesi iin kullanlan biyolojik yollar, doal kaynaklardan yararlanmann evre dostu ve gvenli bir yoludur. Bilgisayarlar yardmyla tasarm ve retim, uzaktan merkezlenmi veya datlm kontrol otomasyonu, internet tabanl entegre tedarik zinciri ynetim sistemleri mterileri bu zincire her zaman olduundan daha da yaklatrmtr [Tao, 2001]. Akll lif ve kuma teknolojileri farkl ekillerde snflandrlabilmektedir. Fonksiyonu gerekletiren rnn materyal formuna gre (elyaf, kuma, giysi) veya fonksiyonu gerekletirmek iin kullanlan retim biimine gre bir snflandrma yaplabilmektedir. Materyal verilmektedir. formuna gre yaplan bir snflandrma izelge 4.1de

48

4. AKILLI LF VE KUMA TEKNOLOJLER

Huriser BALCI

izelge 4.1. Akll Tekstillerin Materyal Formuna Gre Snflandrlmas Akll Lifler ve plikler - Nonalifler - Mikrolifler - Hollow Lifler - Yksek Performansl Lifler Aramidler Karbon lifleri Kompozitler - Elektrii ileten lifler ve iplikler - G Tutuan Lifler - Antibakteriyel Lifler Akll Kumalar - Akll Liflerden elde edilmi kumalar - Terbiye ilemleri ile elde edilen akll kumalar Antimikrobiyal kuma Kflenmez kuma Su geirmez kuma Su itici kuma Kir itici kuma Ya itici kuma Burumaz kuma G tutuur kuma Pillinglenmeyen kuma Koku nleyici kuma Gzel koku yayan kuma Akll Giysiler - Ikl giysi - Grnmez giysi - Yaam Parametrelerini lebilen rnler - Kullancnn Yerini Belirleyebilen rnler - Mzik alarl giysi - Oda Scaklna Gre Rengi Deien Kumalar - Radyolu Kuma - Sesi Bulma zellii Olan Kumalar

Akll tekstillerin snflandrlmasnda kullanlan dier bir yntem de fonksiyonu gerekletirmek iin kullanlan retim biimine gre snflandrmadr. Bu tez almasnda ikinci snflandrma yntemi kullanlmtr. Buna gre yaplan snflandrma izelge 4.2de grlmektedir.

49

4. AKILLI LF VE KUMA TEKNOLOJLER

Huriser BALCI

izelge 4.2. Akll Tekstillerin retim Biimine Gre Snflandrlmas Elyafn zellii le Oluan Akll Bitim lemleri le Elde Tekstiller 1. Kullancya Konfor Salayan Akll Lifler - Mikrolifler - Hollow(i Oyuk) Lifler 50 2. Antimikrobiyal Lifler 3. Antialerjik Lifler 4. G Tutuan Lifler 5. Yksek Performansl Lfiler 6. Elektrik Akmn leten Lifler Edilen Akll Tekstiller 1. Antimikrobiyal Tekstiller 2. Kflenmez Tekstiller 3. Su ve Kir tici Akll Tekstiller 4. G Tutuur Tekstiller 5. Gzel Koku Yayan Tekstiller Elektronik Aksamlarn Eklenmesiyle Elde Edilen Akll Tekstiller 1.Ikl giysi 2.Katlanabilir Klavye ve Fare 3.Grnmez giysi 4.Yaam Parametrelerini lebilen rnler 5.Kullancnn Yerini Belirleyebilen rnler 6.Mzik alarl giysi 7.Oda Scaklna Gre Rengi Deien Kumalar 8.Radyolu Kuma 9.Sesi Bulma zellii Olan Kumalar 50

48

4. AKILLI LF VE KUMA TEKNOLOJLER

Huriser BALCI

4.1. Elyafn zellii ile Oluan Akll Tekstiller 4.1.1. Kullancya Konfor Salayan Akll Lifler 4.1.1.1. Mikrolifler pek, doal elyaflarn iersinde en ince olandr. Son 10 yl iinde elyaf apn nemli derecede azaltan yeni sentetik elyaflar piyasaya sunulmutur. Bu liflerden yumuak, esnek ve rahat, dk arlkta, dayankl, hzl kuruyan ve canl renklere sahip olan kumalar elde edilebilmektedir. Poliester mikro fiber rnler nceleri sadece doal lifler ile elde edilen bir estetik sunmaktadr. Mikro yapdaki filamentler elyafn sertliini be kat azaltabilir; bylece rayon, pamuk veya ipek karmlar ile fazlasyla yumuak kuma elde edilebilir. Bu kumalarn dkmll, sadece doal elyaf kullanld durumlardan genellikle daha fazladr. Son yllarda en nemli gelimelerden bir tanesi de 1 denye den daha ince, mukavemetli dzgn filamentlerin eldesidir. pekten bile daha ince olan bu filamentler endstride spernaturel ad ile anlmaktadr (ekil 4.1). Fiziksel ve mekanik performanslar ok yksek olan bu filamentler ok zeldir.

KETEN YN PAMUK PEK MKROLF

ekil 4.1. Mikrolifin Boyutu [www.fibersource.com/f-tutor/micro.htm, 2005]

51

4. AKILLI LF VE KUMA TEKNOLOJLER

Huriser BALCI

D giyimde kullanlan poliester esasl rnler dikkate alndnda, rnein %100 mikro fiber dan yaplan bir yamurluk veya ceket geleneksel kumalara gre daha hafif ve konforludur (ekil 4.2). Kk filamentler daha iyi bir bariyer etkisi salayarak, souk gnlerde vcut scaklnn dmesini nler [www.fibersource.com/f-tutor/micro.htm, 2005].

ekil 4.2. Mikrolifler ile Dokunan Kuma [www.fibersource.com/f-tutor/micro.htm, 2005] Liflerin slanmayan yzeyi suyun damlacklar oluturmasna neden olur. Bu damlacklar iplikler ve su arasndaki alandan daha geni olduu iin darda kalr ve bu etki, kuma daha ar ve daha az nefes alabilen bir duruma getiren kimyasal ilem ya da kaplama ilemine gerek duyulmadan elde edilebilir. Bir baka deyile, mikroliflerden yaplm kuma su tutmaz zellii salarken ayn zamanda nefes alabilen bir yapda olabilmektedir [Bulgun, Yeilpnar ve Kayacan, 2004] (ekil 4.3).

52

4. AKILLI LF VE KUMA TEKNOLOJLER

Huriser BALCI

A. Mikroliflerin Su tici zellii B. Mikroliflerin Nefes Alabilme zellii

ekil 4.3. Mikroliflerden Dokunmu Kuma zellikleri [www.fibersource.com/f-tutor/micro.htm, 2005] 4.1.1.2. Hollow (i Oyuk) Lifler 4.1.1.2.(1). Thermolite DuPont firmas tarafndan gelitirilen bir eit poliester olan Thermolite lifleri, kutup aylarnn krknde bulunan, mkemmel bir yaltm salayan, iinde binlerce kk hava kesecikleri olan ii bo tylerden esinlenerek retilmitir.

53

4. AKILLI LF VE KUMA TEKNOLOJLER

Huriser BALCI

Deri

Kumala deri arasndaki scak havann yaltm tabakas Thermolite ierikli kuma

zole Havann Hapsedilmesi

Nem

ekil 4.4. Thermolite Liflerinin Kesit Grnts [www.dupontsa.com/fibers/thermolite_base.html, 2004] i bo ekirdekli lif teknolojisi hafif kumalarda bile en iyi s tutma zellii salayabilmektedir (ekil 4.4). Geni yzey alan sayesinde nemi hzlca deriden kuma yzeyine aktararak hzl buharlamay salar. Souk havalarda scak ve rahat kalabilmek iin en etkili yol vcut scakln koruyabilecek ekilde kaln giyinmektir. Fakat aktif olarak hareketli olunan durumlarda terleme olay gereklemektedir. Eer nem deride kalrsa ya da giysiye geerek giysinin slanmasna neden olursa me hissedilmektedir. Bu yzden nemi deriden uzaklatracak bir tabaka olmas ok nemlidir. Thermolite tabanl kuma bu grevi yerine getirerek kuru ve scak bir his uyandrr. Thermolite sadece kuman alt katmannda deil orta tabakada da kullanlmaktadr. Thermolite liflerinin kullanm alanlar aadaki gibidir. giyim, oraplar Kou ve bisiklet taytlar Balk kaza Fleece ve seterler

54

4. AKILLI LF VE KUMA TEKNOLOJLER

Huriser BALCI

apka, eldiven gibi aksesuarlar D giyim ve dier rnler iin astar kuma.

Thermolite lenmi Poliester Poliprpoilen

Thermolite pek Yn

Naylon pek Pamuk Akrilik Yn Akrilik Polipropilen lenmi Poliester Pamuk

Kuruma Sresi (dk)

Su buhar Tanma ndeksi (MVI)

ekil 4.5. Thermolite Liflerinin Termal zelliklerinin Dier Liflerle Karlatrlmas [www.dupontsa.com/fibers/thermolite_base.html, 2004] 4.1.1.2.(2). ThermaStat ThermaStat lifi de DuPont firmas tarafndan gelitirilmi olan ve Thermolite lifi gibi ii oyuk bir poliester lifidir. Kesit ekli ekil 4.6da verilmitir.

55

4. AKILLI LF VE KUMA TEKNOLOJLER

Huriser BALCI

ekil 4.6. ThermaStat Lifinin ve Konvansiyonel Liflerin Kesit ekli [www.dupont.com/thermastat, 2004]
Kuma ile deri arasndaki scak zole hava Deri havay yaltan tabaka ThermaStat kuma

Nem

ekil 4.7. ThermaStat Lifinde Nem Transferi [www.dupont.com/thermastat, 2004] ThermaStat lifi pamuk lifine gre % 50 daha daha abuk kurumaktadr. Thermastat gmlekler, pantolon, i giyim, ksa ve uzun orap, eldiven, apka, bere ve srt antalarnda kullanlabilmektedir. 4.1.1.2.(3). Holofiber Hologenix firmasnn gelitirdii Holofiber lifi ii oyuk yapda bir filamenttir. Bu liflerle dokunan kumalar, kan basn seviyesini %8-12 arasnda tutup, zellikle stre kumalarda kullanlarak, kullancya rahatlk salar.

56

4. AKILLI LF VE KUMA TEKNOLOJLER

Huriser BALCI

Holofiber'in kandaki oksijeni nemli oranda artrd bilimsel olarak kantlanmtr. Bu da kan devrinin ve dolaysyla vcudun gcnn artmasna yol amaktadr. eker hastalar iin, deriye oksijen salama ynndeki bu gelime yaralarn iyilemesini hzlandrrken, kan aknn artmasndan doan aclarn ortadan kalkmasna da etki edebilecektir. eker hastas olan insanlar iin ise, deriye salanan bu oksijen takviyesi, egzersiz ve ar enerji dzeylerinin ardndan genel kan dolamnda hzl bir dzelme salamaktadr. eker hastalar, vcutta kan dolamn azaltan duyu kayb ve damar sertlemesi gibi iki temel sorunla yz yzedir. Damar sertlemesi, ayak ve bacak arsnn yan sra yaralarn iyilemesinde sorunlara yol amaktadr. Bunun balca belirtileri ayaklarn souk olmas, yrrken bacaklarn armaya balamas ve yatp dinlenirken ayaklarn armasdr. Derinin stne veya yaknna giyildiinde, Holofiber mevcut ve vcut tarafndan doal olarak retilen enerjiyi, vcudun kan dolamn ve oksijen dzeylerini iyiletirecek dalga boylarna dntrr [www.holofiber.com, 2005].

Vcut

1. Atmosfer nn Holofiber kumaa arpmas 2. Holofiberin k enerjisini dntrmesi 3. Holofiberin vcut tarafndan emit edilen enerjiyi dntrmesi 4. Vcuda yaylan dntrlm enerjinin oksijen iletimini artrmas

ekil 4.8. Holofiber Elyaf Yaps [www.holofiber.com, 2005]

57

4. AKILLI LF VE KUMA TEKNOLOJLER

Huriser BALCI

4.1.1.3. Diaplex Gnmzde hem su geirmez zellikte hem de nefes alabilen tekstil materyallerinin retimi olduka zordur. Mitsubishi tarafndan gelitirilen Diaplex rn sadece su geirmeyen bir membran deil ayn zamanda su buharn geirebilen ve sya duyarl zellikleri olan yeniliki bir rndr. Yaplan testlerin sonucunda Diaplexin 20.000 - 40.000 mmH2O su basnc direnci ve 8.000 12.000 g/m2/24h nem geirgenlii olduu tespit edilmitir [www.diaplex.com, 2004]. Diaplex ultra ince gzeneksiz bir polimer membrandr. Mikro-Brownian denilen molekl hareketi (ya da termal vibrasyon) nceden belirlenen s aralklarnda meydana gelerek membran oluturan molekllerin bo alan oluturmalarn salar. Bu bo alan oluumu dardaki s arttnda ya da souk durumlarda yorucu hareketler sonrasnda giysideki scakln artmasyla aktive olur. Su buhar moleklleri bu bo alanlara (mikro gzeneklere) ynlendirilir ve dar atlr. Dk scaklklarda polimer molekl zincirleri, su buhar ve snn transferini engelleyerek vcut scaklk kaybn snrlayan bir yzey oluturur (ekil 4.9).

ekil 4.9. Dk Scaklkta Polimer Molekl Yaps [www.diaplex.com, 2204] Artan scaklklarda ise bo alan oluumundan dolay molekler

konfigrasyonu deimektedir. Bu da s ve terden gelen buharn transferine izin vererek rahatszl nleyerek giysinin nemlenmemesini salamaktadr (ekil 4.10).

58

4. AKILLI LF VE KUMA TEKNOLOJLER

Huriser BALCI

ekil 4.10. evre Iss Arttnda Molekl Yaps [www.diaplex.com, 2004]

Rzgar

Yamur

Kuma Diaplex Membran

Su Buhar

Vcut Iss

ekil 4.11. Diaplex/Kuma rnnn Kesit Grn [www.diaplex.com, 2004] Diaplexin zellikleri aadaki gibidir. Elastiklik: %200 elastiklik komforu arttrr ve hareket zgrlne izin verir. Doku: Hafif, ar normal veya ok ar kyafetlerde kullanlabilir. Dayanm: Gzenekli olmayan yapsyla ter, tuz ve yan gzenekleri tkamasna direnlidir. Rzgara diren: Gzenekli olmayan yapsyla rzgara son derece direnlidir.

59

4. AKILLI LF VE KUMA TEKNOLOJLER

Huriser BALCI

Is yaltm: Darnn havasna gre kendi kendini ayarlayabildii ve yapsnn gzenekli olmad iin termal yaltm salar. Su iticilik: Mkemmel yzeyi ile iyi bir su iticilik salar [www.diaplex.com, 2004; www.trediusa.com]

4.1.1.4. CoolMax 1986da DuPont firmas tarafndan bir eit poliester lifi olarak piyasaya karlan CoolMax dayankl ve dk pilling seviyeli olan kuru ve konforlu tutan bu zel elyaf eidi nemi vcuttan kolaylkla uzaklatrr.

ekil 4.12. CoolMax Filamenti [www.dupont.com/coolmax, 2004] CoolMax lif kesitinde grlen geni yzey blgeleri (ekil 4.13.A) sayesinde daha hzl buharlama salanmaktadr. Filamentler arasndaki geni boluklar (ekil 4.13.B) ise daha fazla nefes alabilirlie olanak salamaktadr.

60

4. AKILLI LF VE KUMA TEKNOLOJLER

Huriser BALCI

B A. Geni Yzey Blgesi B. Filamentler Arasndaki Boluklar

ekil 4.13. CoolMax Filamentlerinin Kesit Grn [www.dupont.com/coolmax] CoolMax ile oluturulmu bir kumata nem transferi ekil 4.14de gsterilmektedir.

Deri CooMax Kuma Hava Nem

ekil 4.14. CoolMaxl Kumata Nem Transferi [www.dupont.com/coolmax, 2004] Nem transferi dier kumalara oranla daha stn olan CoolMax'n, vcut ssn ve kalp atn dk tuttuu yaplan testlerle kantlanmtr. En byk zellii, farkl kumalarn zelliklerini bir arada toplamasdr. Bu sayede, performans halindeki sporcunun teri vcutta kurumadan kuman kendine has zelliiyle emilmekte ve buharlaarak, formann arlamas engellenmektedir. Bu zellik

61

4. AKILLI LF VE KUMA TEKNOLOJLER

Huriser BALCI

sayesinde sporcunun performans, ter ve forma arl gibi etkenlerden kurtularak artmaktadr. ekil 4.15de grld gibi Coolmax elyafnn kuruma zellii dier liflere gre kyaslandnda, 30 dk sonunda kendisine en yakn lif % 86dan bile az kuru iken, Coolmax % 100 kuru hale gelmitir [www.dupont.com/coolmax, 2004].

Kuruma Hzlar
Polipropilen Coolmax

Elektrostatik

Polipropilen

Nem Kayb (%)

Naylon pek

Elektrostatik

Polipropilen Akrilik

Coolmax

Naylon

Pamuk

pek

Pamuk

Kuruma Sresi (dk)

ekil 4.15. CoolMax Elyafnn Kuruma zelliinin Dier Liflere Gre Kyaslanmas [www.dupont.com/coolmax, 2004] CoolMax ilem grm poliestere gore 1000 saniyede % 24 daha fazla su buharlatrmaktadr [www.dupont.com/coolmax, 2004].

62

Pamuk

Elektrostatik

Akrilik

Coolmax

Naylon

pek

Akrilik

4. AKILLI LF VE KUMA TEKNOLOJLER

Huriser BALCI

Buharlama Kapasitesi (g)

lenmi Polyester

ekil 4.16. lem Grm Poliester ile Coolmaxin Su Buharlatrmalarnn Karlatrlmas [www.dupont.com/coolmax, 2004] CoolMax elyafnn bir zellii de termoreglasyona yardmc olmasdr. CoolMax giyen bir kiinin kalp at hz pamuklu giyen bir kiiden14 at/dk daha az olmaktadr [www.tacwear.com/ images3/chart14].

Kalp At Hz (at/dk)

Poliester

Naylon

Pamuk

ekil 4.17. CoolMax Elyafnn Kalp At Hzna Etkisi [www.tacwear.com/ images3/chart14, 2004] CoolMax elyafnn yksek nem transferi, elleri kuru ve konforlu tutma, nefes alabilme, dayanm, esneklik ve yumuaklk zellii sayesinde golf eldiveni

63

4. AKILLI LF VE KUMA TEKNOLOJLER

Huriser BALCI

olarak kullanm alan bulmutur. ekil 4.18de CoolMax liflerinden yaplm bir golf eldiveni grlmektedir.

ekil 4.18. CoolMax Golf Eldiveni [www.dupont.com/coolmax, 2004] CoolMaxn D3 Technology olarak adlandrlan, DuPont Differential Density Patentli bir rn daha mevcuttur. CoolMax AltaTM adl bu rnn de 30 dakikada kurumas dier lifler ile kyaslanmtr (ekil 4.19).
CoolMax TR Alta

Naylon

Nem Kayb (%)

Pamuk

Kuruma Sresi ( 30 dk)

ekil 4.19. CoolMax AltaTM Elyafnn Kuruma zelliinin Dier Liflere Gre Kyaslanmas [www.dupont.com/coolmax/htm/rm-coolmax-alta.html, 2004]

Poliester

64

PoliPropilen

pek

4. AKILLI LF VE KUMA TEKNOLOJLER

Huriser BALCI

CoolMax AltaTM abuk kuruma zelliinin yannda, pamuktan daha yumuak bir tutuma sahip ve pillinglenmeye ok direnli bir yapya sahiptir (ekil 4.20).

Poliester Naylon

Pills/IN2

Rayon Akrilik

Yn Asetat

Dakika

ekil 4.20. CoolMax AltaTM Erilmi plikli Kuman Pilling Testi Karlatrmas [www.dupont.com/coolmax/htm/rm-coolmax-alta.html, 2004] ekil 4.20de grld gibi, CoolMax AltaTM nin pillinglenme zelliinin poliester, naylon, rayon ve akrilik elyafndan daha iyi olduu anlalmaktadr [www.dupont.com/coolmax/htm/rm-coolmax-alta.html, 2004]. 4.1.1.5. Comfortrel Wellman firmas tarafndan bir eit poliester lifi olarak retilen Comfortrel elyaf yksek nefes alabilirlik zellii ile n plana kmaktadr. Bu elyafla retilen kumata nem hem deri zerinde kalmaz hem de kuma slatmaz. Deri scakl ok scak ya da ok souk olmaz. Patentli polimer modifikasyonu ve lifin fiziksel dizayn ile kumaa daha taze, yumuak, serin bir etki salar. Comfortrel tabanl kumata nem transferi ekil 4.21de grlmektedir.

65

4. AKILLI LF VE KUMA TEKNOLOJLER

Huriser BALCI

Su buhar

Hava

Su buhar

Lif

Deri

ekil 4.21. Comfortrel Elyafnda Nem Transferi [www.wellmanwlm.com, 2005]. izelge 4.3. Comfortrel Elyafnn zellikleri zellik Mukavemet Elastikiyet Modl Elastikiyet Scak Havada ekme Deer 3.7 g/d 2.3 g/d % 55 % 10

Comfortrel lifinin zellikleri izelge 4.3de verilmitir. Comfortrel poliesterin bir kopolimeridir. Kopolimer teknolojisi ile retilen bu lifle yaplan kuman yumuak bir tutumu, kolay boyanabilme zellii, nem transfer etme zellii, ok iyi bir anma dayanm, boyutsal stabilite, ok iyi renk hasl ve atmosferik boyanabilir zellikleri mevcuttur. Wellmann bu teknoloji ile retilmi dier yeni nesil lifleri (Sensura, ComFortrel Plus ve Spunnaire) de bu zelliklere sahiptir. ekil 4.22de Comfortrel elyafnn dier liflere gre kuruma sresi kyaslanmtr.

66

4. AKILLI LF VE KUMA TEKNOLOJLER

Huriser BALCI

Yn

Akrilik

Sre (dk)

Pamuk

Naylon

ekil 4.22. Comfortrel Elyafnn Kuruma Sresinin Dier Liflerle Kyaslanmas [www.wellmanwlm.com, 2005] Comfortrel elyaf; spor giysileri, ocuk giysileri ve i giyimde kullanm alan bulmaktadr [www.wellmanwlm.com, 2005]. 4.1.1.6. Tactel Tactel elyaf DuPont firmasnn gelitirdii bir nylon elyaf eididir. Parlakl ve yumuakl ile daha ok rme kuma olarak kullanm alan bulmaktadr. Kolay ekil alabilme ve pillinglenmeye zelikleri konvansiyonel ipliklere kyasla daha iyidir (ekil 4.23). Ayrca abuk kuruma zellii ve kn scak, yazn serin tutan nefes alabilme zellii sayesinde kiiye rahatlk hissi salar. Kuruma sresinin dier liflerle kyaslanmas ekil 4.24de verilmitir.

67

4. AKILLI LF VE KUMA TEKNOLOJLER

Huriser BALCI

Pilling Derecesi

Pamuk

Yn

ekil 4.23. 7200 Devir Sonrasnda rg Kuma Pilling Karlatrmalar [www.tactel.com, 2005]

Gramaj (g/m2)

Viskoz

Tactel

Akrilik

Pamuk Viskoz Akrilik Yn Tactel

Sre (dk)

ekil 4.24. Tactel Elyafnn Kuruma Sresinin Dier Liflerle Kyaslanmas [www.tactel.com, 2005] Fitness, raket sporlar, takm sporlar, kou, bisiklet ve aerobik egzersiz gibi dinamik hareket gerektiren spor dallar yksek nefes alabilirlie sahip kyafetler grektirir. zellikle Lycra elyaf ile birlikte kullanldnda Tactel bu alanlarda kullanm alan bulabilmektedir [www.tactel.com, 2005].

68

4. AKILLI LF VE KUMA TEKNOLOJLER

Huriser BALCI

4.1.1.7. Supplex Supplex elyaf da DuPontun gelitirdii bir nylon eididir. Daha ince multifilament yapsyla (ekil 4.25) standart Nylona gre daha esnek, hafif ve yumuak zelliklere sahiptir.

Supplex Nylon

Standart Nylon

ekil 4.25. Supplex Lifinin Kesit ekli [www.invista.com, 2005] Su tutmaz ve nefes alabilen yaps sayesinde Supplex elyaf Lycra ile birlikte kullanldnda yzme giysileri, aktif spor giysileri, aerobik giysileri, tozluk ve taytlarda kullanm alan bulmaktadr. 4.1.1.8. Coolplus Coolplus elyaf vcuttaki nemi dzenleyebilen ve nefes alabilen fonksiyonel bir poliester lifidir. Lif yzeyindeki mikro delikler yardmyla teri deri yzeyinden hzlca absorbe edip, daha geni bir alana aktarma, yayma, geirme, vb. ilemlerle dar atarak kuman abuk kurumasna salamaktadr (ekil 4.26).

69

4. AKILLI LF VE KUMA TEKNOLOJLER

Huriser BALCI

Hava
nem

hava

Deri

ekil 4.26. Coolplus Lifinde Nem ve Hava Transferi [www.cool-plus.com, 2005] Ayn zamanda lifin hava geirgenlii vcuttaki scak havay dar brakarak deriyi ferah ve serin tutmaktadr. Coolplusn baz zelliklerinin dier liflerle kyaslanmas izelge 4.4de verilmektedir. izelge 4.4.. Coolplus Lifinin Dier Liflerle Kyaslanmas zellikler Nem Dzenleme
Pamua gre % 12-74 daha yksek difzyon yetenei ve % 11-47 daha yksek kuruma etkisi. Souk, slannca vcuda yapr. Teri yayamaz. Teri yayamaz, souk, slannca vcuda yapr

Kuma Tipi Coolplus

Hava Geirgenlik
Etkili geirgenlii. hava

Kullanm Kolayl
Kolay ykama-kurutma, ekme dayanm

Pamuk PET Nylon

Nemden dolay lifler ierek hava geirgenliini azaltr. Dk Dk

ekebilir ve spiralleir. Kolay ykama-kuruma Kolay ykama-kuruma

Normal poliester kumaa damlatlan su 30 saniye sonunda yaylmazken, Coolplus kumata, normal poliesterde llen yaylma alanndan 20 kat fazla yaylma ve kuruma gzlenmitir (ekil 4.27).

70

4. AKILLI LF VE KUMA TEKNOLOJLER

Huriser BALCI

Su damlatldktan 2 saniye sonra

Coolplus Pamuk Polyester Naylon

Su damlatldktan 30 saniye sonra

Coolplus Pamuk Polyester Naylon

ekil 4.27. Coolplus ve Dier Liflerin Su Damlatldktan Sonraki Grntleri [www.cool-plus.com, 2005] Coolplus elyafnn kullanm alanlar aadaki ekilde verilebilmektedir. Spor giysiler giyim Gnlk giysiler orap apka Eldiven vb. aksesuarlar

4.1.1.9. Akwatek Poliester ve Akwadyne Nylon Akwatek Poliester ve Akwadyne Nylon, Comfort Technologies tarafndan gelitirilmi, termoreglatr olarak kullanlan yeni nesil liflerdir. Kapilar harekete baml olan kumalarn aksine bu liflerin fonksiyonunu gerekletirmesi iin deriye yakn olmasna gerek yoktur. Akwatek ve Akwadyne elektrokimyasal transfer olarak bilinen bir kimyasal prensip ile nemi ve sy transfer

71

4. AKILLI LF VE KUMA TEKNOLOJLER

Huriser BALCI

eder. Bu proses ykama ile etkisi gitmeyen filamentin kimyasal yol ile modifiye edildii bir yntemdir. Scak havalarda, elyaf elektrostatik olarak davranr, nemi ve ar sy vcuttan kuma yzeyine aktarr. Kuma kendi zelliklerini kullancy serin ve kuru tutmaya yardmc olacak ekilde dzenler. Kullanc terledike kuma nemi elektrostatik olarak atar. Vcut aktivitesi azaldka kuma da buharlatrma ilemini azaltr (ekil 4.28).
Scak

Nem ve sy buharlatrr SICAK HAVA Is kayb

Deri

Ter

ekil 4.28. Akwatek Elyafnn Scak Havada Nem Transferi [http://www.fabriclink.com/pk/akwatek/home.html] Souk havalarda, Akwatek ve Akwadyne , kuma ile deri arasnda bir scak hava tabakas oluturarak sy hapseder. Kuma nem yaylrken tutulmu sy dzenler. Nemi elektrostatik olarak geirir, tutulmu havann deriye geen s kapasitesini artrr (ekil 4.29).

Kuma

Souk

Nem buharlatrr SOUK HAVA Scak Nemli Havann zolasyonu Hapsolmu s

Boluk

Deri

ekil 4.29. Akwatek Elyafnn Souk Havada Nem Transferi [http://www.fabriclink.com/pk/akwatek/home.html]

72

4. AKILLI LF VE KUMA TEKNOLOJLER

Huriser BALCI

4.1.1.10.Mipan Aqua-F Mipan Aqua-F lifleri nemi hzl absorbe edebilen ve abuk kuruyabilen bir liftir. Bu lifler bu adan zellikle spor aktivitelerinde kullanlan giyim eyalarnda rahatlk salamaktadr. Aqua-F liflerinin bu zelliinin srr teri emmeyi maksimize eden ve giysinin yzeyine tayarak hzlca buharlamasn salayan lifin kesit alandr (ekil 4.30). Aqua-F lifinin yzey alannn dier liflerden % 35 daha fazla olmas bu lifin absorbe etme zelliini artrmaktadr. Bunun yannda Aqua-Fnin giysinin deri ile temasn minimize eden dizayn, ayn artlarda dier kumalara gre daha byk bir avantaj salamaktadr.

buharlama

hava

deri

A. Aqua-Fin Kesit Alan B. Aqua-Fin Kesit Alanndaki Klcal Borular C. Nemi Absorblama ve Kuruma

ekil 4.30. Aqua-F Elyaf [www.mipan.co.kr, 2005] Aqua-F elyaf konvansiyonel kumalardan daha iyi nem absorblamakta ve daha abuk kurumaktadr (ekil 4.31).

73

4. AKILLI LF VE KUMA TEKNOLOJLER

Huriser BALCI

Difzyon Alan Difzyon Alan: 0,1 ml su damlatldktan sonra suyun yaylma alan. Su Absorblama Gc: Kuman bir ucunun suya daldrlmas sonucu, suyun emilme ykseklii.

ekil 4.31. Aqua-F Lifinin Difzyon Alannn Karlatrlmas [www.mipan.co.kr]

Difzyon Sresi Difzyon Sresi: 0,5 ml su damlatldktan sonra su yaylmayana dek sren suyun difze olma sresi. Kuruma Zaman: 0,5 ml su damlatldktan sonraki kuruma sresi.

ekil 4.32. Aqua-F Lifinin Difzyon Sresinin Karlatrlmas [www.mipan.co.kr] 4.1.2. Antimikrobiyal Lifler Gnmzde kullanlan Antimikrobiyal ve Antibakteriyel rnler ykamaya kar hassastrlar ve belirli bir sayda ykamadan sonra fonksiyonlarn kaybederler. Bundan baka baz bitim ilemleri insan sal iin tehlike arz eder; rnein, insan sal iin gerekli olan ve deride bulunmas sorunlu olan bakterilere de zarar verirler. Bu problemi zmek iin antimikrobiyal ve antibakteriyel zellie sahip lifler retilmeye balanmtr. Sz konusu lifler, lif retimi srasnda gerekli kimyasallarla muamele edilirler. Bu yolla kazanlan antimikrobiyal ve antibakteriyel

74

4. AKILLI LF VE KUMA TEKNOLOJLER

Huriser BALCI

etki bitim ilemleri ile salanan etkiden ok daha iyi olmaktadr ve tekrar yaplmasna gerek yoktur. Baz sentetik polimer esasl antimikrobiyal liflerin ticari isimleri ve reticileri izelge 4.5de verilmitir. izelge 4.5. Ticari Antimikrobiyal Lifler [Ramachandran ve arkadalar, 2004; Spren ve arkadalar, 2006] Polimer Poliester retici Trevira Montefibre Brilen Dupont Poliakril Poliamid Accordis Sterling Kaneba R-STAT Nylstar Polipropilen Polivinil klorid Rejenere Selloz Asetat Asota Rhovyl Zimmer AG Novaceta Ticari sim Trevira Bioactive Microsafe Terital SANIWEAR Bacterbril Coolmax Fresh FX Amicor Biofresh Livefresh R-STAT Meryl Skinlife Asota AM Sanitary Rhovyls asAantibacterial Sea Cell Activated Silfresh

Sentetik ve rejenere lifler antimikrobiyal ve antibakteriyel amal retilebilmektedir. Antimikrobiyal ve antibakteriyel lifler genel olarak tp alannda kullanlmaktadr. Hastaneler bakteri ve mikroplarn en ok bulunduu ve hijyenin nemli olduu yerlerdir. Cerrahlkta ve tpta tekstil materyallerinin uygulamalar, ameliyat ipliinden kemik yerine geen karmak bileiklere, temizlik bezlerinden gelitirilmi engelleyici kumalara kadar ok sayda ve deiik trdedir. Bu alanlarda kullanlacak liflerin toksik, alerjik ve kanserojenik olmamas gereklidir. Ayrca,

75

4. AKILLI LF VE KUMA TEKNOLOJLER

Huriser BALCI

fiziksel ve kimyasal zelliklerinde herhangi bir deiim olmakszn sterilize edilmelidir. Liflere antibakteriyel zellikler, eitli kimyasal maddeler eklenerek verilebilir. Polimerizasyon reaksiyonu srasnda polimer modifikasyonu, ekim ilemi srasnda zel bileiklerin eklenmesi, Lifin son ilemleridir. Lif elde edilirken, zc ierisine antimikrobiyal madde ilavesi

yaplmaktadr. Bunlarn zlmesi salandktan sonra, srekli kartrlarak homojenlii salanr. zelti, oda scaklnda dzelerden pskrtldnde, zc buharlar ve lif elde edilir. Kullanlan bakteriyostatik madde miktar, hedeflenen mikroorganizmaya, rnn tketim sresine ve rnn kompozisyonuna gre deiir. 300 ppmden daha az uygulamalar pozitif bakterilerin kontrolne yetmektedir. Pozitif ve negatif bakterilerin her ikisine de etki etmesi istendiinde, en az 750-1000 ppm deerinde allmaldr. 3000-5000 ppm gibi yksek konsantrasyonlar, kaln hcre duvarna sahip mantar ve maya hcrelerinin bymelerin engel olmaktadrlar. Polimer modifikasyonunun ancak bu kullanm, yaklam, antibakteriyel zel lif eldesinde tesisleri uygulanabilmektedir, Polimerizasyon

gerektirdiinden pahaldr. Antibakteriyel ilemin etkinlii ve dayankll, aditif ve lif yzeyi aras ban stabilitesine baldr. Eklenen kimyasaln antibakteriyel etkinlii, pek ok faktre bal olarak deimektedir [Kut ve Orhan, 2005]. En nemlileri; znrle veya dispers olabilirlie bal olarak, lif ierisindeki aditif konsantrasyonu, Adisyon faz veya lifin termofiksaj adm srasnda aditifin termal stabilitesi, Lif ve aditif arasndaki kimyasal balarn stabilitesi, Solvent ve/veya deterjanlara dayanm, Lifin ierisinden yzeye migrasyon kapasitesi, Toksitisite ve ilem maliyeti gibi faktrler de dnlmelidir.

76

4. AKILLI LF VE KUMA TEKNOLOJLER

Huriser BALCI

Kimyasal maddelerin lif ierisinde ya da zerinde ya da zerinde insolubalizasyon uygulanan kimyasal yntemlerden biridir. nsolbalizasyon, sentetik ya da rejenere lifler iin eirme banyosuna kimyasal maddelerin eklenmesiyle ya da doal ve sentetik liflerin zelti ile emdirilmesiyle baarlr. Bu, lif zerinde suda znmez ya da az znr kimyasal madde varln salar. Geni spektrumlu antimikrobiyal etkinlik, akrilik, nylon, polivinil klorid, selloz asetat, polipropilen ve polietilen liflerine eitli azot bileiklerinin ya ya da kuru eirme banyolarnda % 0,5-2lik insolbalizasyonu ile kazandrlr. 5 nitrofurfural, 5-Nitro 2-Furfuriliden 3-Amino 2-Okzalidon vb. kullanlr. Sellozikler, karboksilik ve slfonik asit gruplar eklenerek katyonik germisitlere daldrlmas gibi deiik bir yol izlenerek modifiye edilir. Antibakteriyal zelliklerin verilmesi amacyla organik ya da inorganik aditiflerin sentetik ya da rejenere liflere eklenmesi yaygn uygulamaya sahiptir ve Antibakteriyal lif retiminde yar kalc ya da kalc organik maddeler de yaygn olarak kullanlr. Antibakteriyel lif retmenin yolu vardr: Antibakteriyel bileenleri lif yapsna alamak, Antibakteriyel bileikleri tekstil terbiyesi srasnda eklemek, Antibakteriyel maddelerin ekstrzyon srasnda sentetik liflere eklemek.

Antimikrobiyal lifler, genellikle tbbi amal olarak kullanlmaktadr. Tp, salk ve hijyen alanlar, bugn tekstil endstrisinin nemli ve gelimekte olan blmdr. Bu alanlarda kullanlacak liflerin toksik, alerjik ve kanserojenik olmamas gereklidir. Ayrca fiziksel ve kimyasal zelliklerinde herhangi bir deiim olmakszn sterilize edilmelidir [Kut ve Orhan, 2005]. Antibakteriyel lifler, dokusuz tekstil yzeyinde olduu kadar geleneksel tekstil yaplarnda da kullanlmaktadr. Burada antibakteriyel lif ierii istenen ileve bal olarak % 15 ile % 100 arasnda deimektedir. Geleneksel tekstil yaplarnda antibakteriyel lifler, oraplarda, i giyimde, spor giyimde, ayakkab astarlarnda, kilimlerde ve banyo keselerinde kullanlr.

77

4. AKILLI LF VE KUMA TEKNOLOJLER

Huriser BALCI

Dokusuz yzey uygulamalar ise, slak mendil yatak takmlar, filtreler, ayak giyimi ve kiisel temizlik rnleridir. Antimikrobiyal kullanm alt snfa ayrlabilir (Devrent ve Ylmaz, 2004): a) Tekstil malzemesini kullanan ya da giyen kiinin, koku karan bakterilere kar korunmas ya da hastalk yapc ya da asalak mikroorganizmalara kar korunmas, b) c) Tekstil malzemesinin, kf ve rme oluturan mantarlarn neden olduu biyolojik bozunmadan korunmas, Tekstil malzemelerinin ve bunu giyenlerin ya da kullananlarn zararl bceklerden korunmas. 4.1.3. G Tutuan Lifler Gnmzde yangnlar ve k sebepleri ile ilgili kazalarda bir art gzlenmektedir. nsanlarn kendilerini ve ailelerini korumak iin gsterdikleri hassasiyet en yksek noktaya ulamtr ve bu tip dramatik kazalar nlemek iin yetkilileri her trl tedbirlerin alnmasn salamaya zorlamtr. Kazalardan korunmak iin gerekli ilk adm tehlike henz balamadan nceki tehlike alarmlardr. Yangn alarmlar ya da duman detektrleri yangna kar koyma ya da sonlandrma konusunda bir ey yapamazlar, fakat insanlar oluabilecek tehlikelere kar uyarrlar. Halka ak alanlarda kullanlan materyallerde alev geciktirici zellik gereklilii uzun zaman nce tespit edilmi ve kanunlarla yasallatrlmtr. Son zamanlarda evlerde alev geciktirici materyallere olan talep artmtr ve gittike daha nemli olmaya balamtr. Evlerde kullanlan eitli elektrikli cihazlar ev tekstil rnleri ile birlikte potansiyel bir tehlike oluturmaktadrlar. Bu sebeple yangn ihtimalini azaltmak hatta nlemek iin sadece kumalarn deil dolgu ve diki ipliklerinde de alev geciktirici zellik olmaldr. Tekstillere g tutuurluk zellii kazandrmak iin yaplan kimyasal modifikasyon, retimlerinin eitli aamalarnda uygulanabilmektedir:

78

4. AKILLI LF VE KUMA TEKNOLOJLER

Huriser BALCI

a. Polimerizasyon admnda; belli fosfor ve/veya halojen ieren komonomerlerin, lif oluturma polimeri iine eklenmesiyle, b. Lif ekimi srasnda; belli modifiye edici maddelerin lif ekim zeltisi iine ve lif ekim banyosuna eklenmesiyle, c. Doal, rejenere ve sentetik liflerin ve kumalarn, g tutuurluk bitim ilemini de ieren, yzey modifikasyonuyla [Kutlu, 2002]. 4.1.3.1. G Tutuur Poliester Lifleri Hem fosfor ieren hem de brom ieren g tutuurluk maddelerinin Poliester zerinde etkili olduu bulunmutur. Fosfor bileiklerinin etkisi hem sv/kat fazda hem de gaz fazndadr. Ancak fosfor ieren Trevira T271 (Hoechst), gaz fazl etki gsteren brom ieren Dacron 900F (Du Pont)ye gre daha dk performans gstermektedir. Polifosfonat ieren Heim (Toyobo Co.) lifleri de bazen bromlu liflerden daha az etki gstermektedirler [Kutlu, 2002]. Dier ticari rnler arasnda, Spectran (Monsanto) ve GH (Toyobo) lifleri bulunmaktadr. Poliester iin kullanlan nemli g tutuurluk maddeleri: trifenil fosfinoksit 3,5-dibromteraftalat, dekabromdifenileter, tribromdifenildir. Ayrca Mobil Chemical tarafndan retilen Antiblaze 19 adnda oligomerik siklik yapsndaki madde de olduka etkili, dayankl, zehirsiz ve hidrolitik dayanma sahip bir g tutuurluk maddesidir [Kutlu, 2002]. Ayrca metilen-bis (akrilamid) ve dk molekl arlkl vinil fosforik asitetilen glikol-ester kombinasyonu da PES zerinde etkili bulunmutur [Kutlu, 2002]. Sentetik liflerde g tutuurluk, g tutuurluk maddelerinin lif retimi srasnda monomerlere eklenip kopolimerizasyon yaplmasyla elde edilmektedir [Kutlu, 2002]. Securelle DupontSann yksek performans sergileyen bir markasdr. Dacron elyafndan yaplmtr ve yksek alev geciktirici zellie sahiptir. Hem umumi hem de zel evlere ynelik demecilik pazarnda bymeyi hedeflemektedir. Tm emniyet standartlarna uygun olmakla birlikte nihai rnde yumuaklk, klk ve performanstan dn vermemektedir.

79

4. AKILLI LF VE KUMA TEKNOLOJLER

Huriser BALCI

Securelle kumalar ateten uzaklatrldklar anda kendi kendine snme zellii gsterirler. Alman standard DIN 4102 B1ve B2, Fransz standard NFP M1, talyan standard Classo Uno ve ngiliz standard BS 5867 Part 2, B ve C ve BS 7175 gibi baz ana standartlarn gerekli grd artlara uygundur. Elyafn iinde bulunduundan dolay Securellenin alev geciktirici karakteristii kalcdr ve ykanarak ya da kullanlarak bu zelliini kaybetmesi mmkn deildir. Bu sebeple pamuklardaki gibi evreye zararl apre maddelerinin kullanlmasna gerek kalmamaktadr. Securelle kumalarn yapmnda kullanlan Dacron poliester elyaf iplikiler, kuma reticileri, tasarmclar ve nihai tketiciler iin nemli ve ok ynl kullanlabilen bir elyaf seenei sunmaktadr. Alev geciktirici bir yksek teknoloji rndr ve elyafn estetik zelliklerini negatif ynde etkilemez. Bu rn elyaf veya filament halindedir. Elyaf olarak 1,5dtex/38mm veya 3,3dtex/60mm zelliindedir. Dz ve yalanc bkml tekstre iplik olarak boyanmam 78/34 dtex bulunmaktadr. Ayrca 167/68dtex olarak da yalanc bkml ve hava jetli tekstre iplik olarak boyanmam, paket boyal veya siyah polimer boyal bulunmaktadr. Securelle kumalar mkemmel bir kullanm karakteristii gsterir. Ia ve ykamaya kar renk hasl yksektir. Ksa ve dk scaklkta ykanr, geri kazanlabilir ve zararszdr (ko tex Standard 100) [www.dupontsa.com/securelle]. 4.1.3.2. G Tutuur Viskoz Lifleri Viskoz lifinin g tutuurluk ilemi iin; halojen, azot ve fosfor ieren maddelerin her biri kullanlabilmektedir. Viskoz lifleri , lif ekim banyosuna uygun bir maddenin katlmasyla g tutuur yaplabilmektedir. Viskozun ykamaya dayankl g tutuurluk ilemi iin en etkili olann fosfazen trevleri olduu bulunmutur Durvil, n-propoksifosfazen ([PNCI2]n + PrONa [PN(OPr)2]n) kullanlarak Avtex tarafndan retilmi bir g tutuur viskoz kesikli lifidir. %3,3 fosfor iermektedir. Tablo 1.14de Durvil lifinin TPP deerleri verilmitir

80

4. AKILLI LF VE KUMA TEKNOLOJLER

Huriser BALCI

Sandoz firmas, viskoz lifleri iin olduka etkili ve ticari ad Sandoflam 5060 olan, bis-(2-thiono-5,5 dimetil-1,3,2-dioksofosforinayl)oksit kimyasal yapsndaki bir g tutuurluk maddesini retmitir. Bu maddenin viskoz liflerinde olduka etkili olduu bulunmutur. %100 FR viskoz liflerinin askeri giysilerin takmlarnda ve d giysilerinde kullanlmas nerilmemektedir. tfaiye giysilerinde kullanm iin 40/60 viskoz/yn karmnn daha etkili olduu bulunmutur. %5 Kevlar ; %30 Nomex ve %65 Lenzing FR viskoz lifi karmndan retilmi olan Karvin; giysi konforu, koruma ve salamlk gibi giysi zelliklerinin optimum kombinasyonuna sahiptir. Dier nemli karmlar, FR viskoz/yn ve FR viskoz/aramid karmlardr [Kutlu, 2002]. 4.1.4. Yksek Performansl Lifler Tekstilin hammaddesini iplik, ipliin hammaddesini ise lifler (elyaf) oluturmaktadr. Elyaf szc terminolojik olarak analiz edilecek olursa, Arapa lif szcnn oulu olup lifler anlamna gelmektedir. Lif ise genel anlam ile bir iplii, bir kat tabakasn ve genel olarak her eit maddeyi meydana getiren ince uzun eleman olarak tanmlanabilir. Hem kimyasal hem de doal "klasik" lifler halen teknik tekstillerde kullanlan tm organik liflerin % 95'inden fazlasn kapsamaktadr (cam, mineral ve metal lifleri haricinde). Bunlarn birou karm ve ok bileikli rnler olarak birletirilerek mukavemetlerinin, uzunluklarnn, inceliklerinin, yzey zelliklerinin, terbiye maddelerinin ayarlanmas ile olduka zel kullanm alanlarna uygun hale getirilmi ve uyarlanmlardr. Ancak yksek performansl lifler olarak isimlendirilen lifler 1980'li yllarn banda ortaya kmlar ve teknik tekstillerin geliimine nemli ve arpc katklar yapmlardr. Yksek performansl liflerin ortaya k tekstilde yeni pazarlar almasna sebep olmutur. Sradan liflerle karlatrldnda ok pahal olan bu lifler genelde kullanldklar yerlerde ikame malzemelere gre daha yksek performans, hafiflik v.s. gibi zelliklere sahip olduklar iin tercih edilirler. Normal lifler ile

81

4. AKILLI LF VE KUMA TEKNOLOJLER

Huriser BALCI

karlatrldklarnda bu lifler olduka pahal ve kar pay yksek lifler olarak tanmlanrlar. Bu liflerin retimi ve tketimi genel olarak Avrupa, Amerika ve Japonya ile snrl kalmtr. Japonyadaki retim ve gelimeler dier lkelere nazaran daha hzldr. Bu sektrn geliimi de muhtemelen bugne kadar olan durumdan ok daha hzl olacaktr. En byk gelimelerin seramik ve ultra yksek mukavemetli ve modll polietilen liflerinde olmas beklenmektedir. Ayrca koruyucu elbiseler endstrisi ve fiber optik kablo uygulamalarnda p-aramidlerin pazar payn artraca dnlmektedir [Emek, 2004]. izelge 4.6. Yksek Performansl Liflerin zelliklerine Gre Gruplandrlmas [Emek, 2004] zellik Mukavemet ve Sertlik Isya Dayanma Isya Dayanma+Mekanik Performans Kimyasallara Diren Dier zel Kullanmlar PTFE Cam elyaf (optik lif) Uygun Lif Tipi P-aramid, cam elyaf, karbon, polietilen, inorganik ve aromatik kopolimerler M-aramid, PTFE, inorganikler Karbon, seramik

Yksek performansl liflerin metal ve ar malzemelere nazaran avantajlar vardr. Bunlar yksek mukavemet, yksek modl, hafiflik, sya ve kimyasallara kar dayanm gibi zelliklerdir. Yksek performansl liflerin dier nemli kullanm alanlar da koruyucu elbiseler, gemi halatlar ve endstriyel kumalar gibi alanlardr. Yksek performansl liflerin retimindeki gelimeler ve ilerlemelerin sonucunda tekstil ve hazr giyim sektrleri ile birlikte dier kullanm alanlarndaki uygulamalarda yakn zamanda nemli gelimeler sz konusudur. Bulunduumuz an karmak rnlerinin retiminde beklenen performans ve ilevlerin salanabilmesi iin yksek

82

4. AKILLI LF VE KUMA TEKNOLOJLER

Huriser BALCI

performansl elyaflarn kullanlmas gerekmektedir. Bu nedenle yksek teknolojiyle retilen bu tr elyaflarn pazarnn nemli oranda byyecei tahmin edilmektedir. 2023 ve sonrasnda AB, ABD ve Japonyann dnya sentetik elyaf retimindeki pay miktar olarak %10 civarna derken, deer olarak bununla kyaslanamayacak kadar yksek bir oranda olacaktr. nk, bu lkelerin ucuz standart polyester, polipropilen gibi elyaf ve ipliklerin retimini byk lde terk ederek, tamamen yeni nesil yksek performansl, byk olaslkla sellozik bazl, zel elyaf gelitirmeye ynelecekleri ve bunu baaracaklar ngrlmektedir [Emek, 2004]. izelge 4.7. Kullanc in Temini Mmkn Olan Yksek Performansl Lifler ve Mekanik zellikleri [Emek, 2004]
Yksek Mukavemetli Yksek Modll Organik Lifler Para-aramidler [rnein Kevlar (HX) ve Twaron ] Polibenzobistiazol (PBT) Yksek Kimyasal ve Yanma Direnli Organik Lifler Meta-aramidler (rnein Nomex ve Conex) Kynol Inidex Okside akrilik lifleri, (panok) Dierleri: Aromatik polimerler Polieter eterketonlar, PEEK (Vicretex) Polieter ketonlar PEK Poli p-fenilen slfr, PPS (Ryton), Politetrafloretilen, PTFE Lenzing P84 Yksek Performansl norganik Lifler Karbon Seramik Bor Tungsten Alumina (Saffil) Yksek modll silikon karbid & silikonnitrr v.b. ok nce ve Yeni Lifler

Mikro lifler (incelik <0,5dtex) Gne enerjisini emen lifler (solar alfa) Isya duyarl lifler Kokulu lifler Antibakteriyel lifler (Aseptik kloro lifleri) i bo lifler Antistatik g tutuur lifler v.b.

ok yksek molekl arlkl polietilen (Dyneema ve Spectra) v.b.

83

4. AKILLI LF VE KUMA TEKNOLOJLER

Huriser BALCI

4.1.4.1. Aromatik Poliamid (Aramid) Lifleri Aramid Aromatik polyamidler den imal edilen liflere verilen genel isimdir. Polyamidler uzun zincirli polimerlerdir ve aromatik halkalar (benzen halkalar) alt karbon atomundan, birbirine ve farkl hidrojen atomlarnn farkl kombinasyonlarna baland molekler yaplardr [Gk, 1995]. izelge 4.8de belli bal aramid reticileri ve rn isimleri bulunmaktadr. izelge 4.8. Aramid rn Isimleri ve Firmalar [Gk, 1995] Aramid rn M-aramid Ticari smi Apyeil Nomex Teijinconex P-aramid Kevlar 29 Kevlar 49 Kevlar HM Kevlar HT Twaron Twaron HM Kopolimer lif (p-tip) 4.1.4.1.(1). Polimer Eldesi Aramidlerin ana polimerlerinin en nemlileri unlardr: 1. Poli-m-fenilenizoflalmid (MPIA), meta tipi liflerin retiminde kullanlr. 2. Poli-p-fenilen-taraftalamid (PPTA), para tipi liflerin retimde kullanlr. 3. Poli-p-fenilen 3,4-difenilent para tipi kopolimer liflerin retiminde kullanlr [Gla, 2004]. Technora retici Firma (Unitika/Japan) (Du Pont/ USA) (Teijin/Japan) (Du Pont/ USA) (Du Pont/ USA) (Du Pont/ USA) (Du Pont/ USA) (Akzo / W.Europe) (Akzo / W.Europe) (Teijin/Japan)

84

4. AKILLI LF VE KUMA TEKNOLOJLER

Huriser BALCI

4.1.4.1.(2). Aromatik Poliamid (Aramid) Liflerinin zellikleri Aramid lifi de cam ve karbon lifi gibi yksek performansl lifler olarak bilinir. Aramid lifinin kullanmnn artmasndak en onemli zellikler, iyi scaklk stabilitesi (uzun sreli ayn alma scakl) ve kimyasallara kar mukavemet ve elastik modllerdir [Gla, 2004]. 4.1.4.2. Karbon Lifleri Karbon kmr ve organik bileiklerin ana elementini oluturan ametaldir. Simgesi Cdir. Karbon lifi kimi nc liflerden, zelliklede sellozik ve akrilik liflerden sl-mekanik ilemlerle elde edilen karbon flamandr. Ta kmr tortusundan ve polimit, yani aromatik poliamid, polibenzimidazol gibi sl kararl bir ok polimerden elde edilir; bunlar dk younluk eliinde sl, srtnmeye ilikin ve mekanik nitelikler bakmndan ok ilgin ayrt edici zellikler gsterir. Sellozik liflerden karbon lifi retme yntemleri u dntrme mekanizmalarn gerektirir: Suyu fiziksel olarak geri brakma (25150 oC); glukoz birimlerden su giderme (150- 2400 C); glukozit kprlerinin koparlmas (240400
o

C); aromatikletirme (4000Cnin stnde). Akrilik lifleri karbon liflerine

dntrmek olduka karmak bir ilemdir. lemler 200300 0Cde ykseltgeme; 11001500 0Cde karbonlatrma; 2800 0Cde grafitletirme olarak sralanabilir. ekil 4.33de poliester/Karbon nano lif kompozitinin lif ekiminden nce alnm SEM grnts verilmektedir.

85

4. AKILLI LF VE KUMA TEKNOLOJLER

Huriser BALCI

ekil 4.33. Lif ekiminden nce Poliester/Karbon Nano Lif Kompoziti [www.ptfe.gatech.edu, 2004] Karbon liflerinin en nemli zellii dk younluk eliinde gsterdikleri salamlktr. Bu bakmdan eliklerden ok daha stndrler. 11001500 Cde karbonlatrmayla elde edilen yksek dayanml karbon lifleri belli bir mikro gzeneklilie sahip lifin ekseni dorultusunda ynlenen ok kk kristallerden oluur. Son yllarda reinelerin ve metallerin pekitirilmesi iin karbon liflerinin kullanlmas olaan st salamlkta karma malzemelerin ortaya kmasn salamtr. Gelitirilmi dayanm, sertlik ve dk younluklaryla yksek performansl karbon lifleri son gelimelerden birisidir. Bu lifler normal scaklklarda elastiktir, bu sayede bu liflerin srtnme direnci yksektir ve abuk yorulmazlar. Karbon lifleri gl oksidasyon ortamlar ya da erimi metallerle etkileim haricinde kimyasal olarak ilgisizdirler. Karbon liflerinin olaanst termofziksel zellikleri ve mkemmel snmleme karakteristikleri vardr. Buna karn, bu liflerin baz kusurlar vardr. Bu lifler gevrektir, arpma direnleri ve kopma uzamalar dktr ve genleme katsaylar ok kktr. Pahal malzemelerde bulunurlar, bu yzden maliyet fiyatnn temel faktr olmad alanlarda kullanlr. Ama son zamanlarda retim tekniklerinin gelimesi ile bu liflerin fiyatlar dmeye balamtr. Karbon liflerinin kullanld iki ana sektr vardr. Bunlarn birincisi uzayhavaclk ve nkleer mhendislii ieren yksek teknolojili sektr, ikincisi segman, dili, kam pervane ba vs. ve otomobil gvdesi gibi teknik paralar reten bir mhendislik sektrdr [Gla, 2004].

86

4. AKILLI LF VE KUMA TEKNOLOJLER

Huriser BALCI

4.1.4.3. Kompozitler Yksek performansl kompozitlerin dier materyallerde olmayan belirgin dayanm ve hafiflik zellikleri vardr. Kompozitler bir matris materyali ve bir kuvvetlendirici elyaftan oluur. Matris materyalleri olarak plastikler (termosetler, poliester veya fenolikler), metallerler ve karbon; elyaf olarak da cam lifi, silikon karbit lifleri, poliester ve nylon lifleri ve yksek performansl karbon ve aramid lifleri kullanlr. Son yirmi be ylda cam lifleri kuvvetlendirici elyaf olarak yeni bir materyal jenerasyonu getirirken, daha ucuz kuvvetlendirici elyaflarn gelitirilmesi ile belki ileride maliyeti drc faydalar da gstereceklerdir. Hibrid kompozitleri ultra-yksek modll polietilen (UHMPE) ile karbon, kevlar 49 ve E cam lifleri kullanlarak da hazrlanabilir. Bu hibrid kompozitlerin UHMPEnin yksek enerji absorbsiyon yetenei ile karbon liflerinin yksek sertlik ve mukavemet zelliklerini birletirmitir. Bir baka hibrid kompozit tipi de iki farkl matris materyalinin kullanld daha sert, hasar ve gerilme konsantrasyonuna daha toleransl kompozitlerdir. Bunlarda her bir elyaf demeti arasna ince ve yksek uzama katsayl bir reine tabakas yerletirilmitir (sertlii ve mukavemeti arttrmak iin). Her kat, elyaf ve epoksi matrisi ile yksek scak-ya performans gsterir [Gla, 2004]. Kompozit lif retiminde nanopartiklller (kil, metal oksitler, karbon), grafit nanolifler (GNF) ve karbon nanotpler (CNT) gibi kk lekli dolgular kullanrlar. Kk lekli dolgu malzemelerin ana ilevi iletkenlik ve antistatik tepkimeler gibi fiziksel zellikleri gelitirmek ve mekanik dayankll artrmaktr. Geni yzeysel alanlarna bal olarak bu nano dolgu malzemeleri polimer matrislerle daha iyi bir etkileime sahiplerdir. Polimer matrisler iinde dalm olmakla bile nanopartikller, kompozit liflerin dayanklln ve anma direncini arttrabilir; nanolifler polimer matrislerden gerilimi yok edebilir ve gerilme gcn artrabilirler. Kompozit liflerin zellikleri daha baka fiziksel ve kimyasal performanslar kullanlan nano dolgu malzemelerinin spesifik zellikleri ile eitlendirilir. Nano dolgu malzemelerinin mekanik ve kimyasal yaklamlarla polimer matrislerinin

87

4. AKILLI LF VE KUMA TEKNOLOJLER

Huriser BALCI

iindeki dalm nano yaplandrlm kompozit liflerin kalitesini artran en nemli durumlardan biridir. Kil, metal oksitler, karbon gibi baz dolgu malzemeleri yllardan beri kompozit malzemelerde mikro dolgu malzemeleri olarak ncellikle kullanlm olmasna ramen, bunlarn ebatlarn nanometrik alanda kltmek daha yksek performansla sonulanm ve pazarn ilgisini ekmitir [Qian ve Henistroza, 2004]. 4.1.5. Elektrik Akmn leten Lifler Tekstil endstrisinde kullanlan sentetik lifler polimerlerden yaplmaktadr. Polimerlerin organik kombinasyonu elektrik akmnn gemesi iin gerekli olan serbest elektronlar saklamamaktadr. Sentetik tekstil liflerinin retiminde kullanlan polimerin tipik zgl direnci 1010 ohm seviyesinden daha yksektir. Bu durum elektrii ok iyi yaltan bir materyale uygundur. Elbette elektrik izolasyonu dnda herhangi bir elektriksel uygulama iin bu tr materyallerin kullanlma ihtimali kesinlikle yoktur. Elektrii ileten tekstil materyallerine ihtiya duyulmas nedeniyle elektrii iyi ileten materyalleri gelitirmek iin yaplm birok aratrma almalar vardr. Polimer biliminde zaten elektrik iletme zellikleri olan ok sayda polimer bilinmektedir. Bununla birlikte bu materyaller genelde tekstil kumalarnn retimi iin dier tekstil lifleriyle birlikte ilenebilen lifli tekstil materyallerinin spesifik zelliklerine sahip deildir. Tekstil kumalarnn iletkenliini deitirme dorultusundaki ilk yaklam metalik tellerin ve ince metalik bantlarn kullanmdr. Metalik teller kuma yaps ierisine a gibi rlr ve kumaa gerekli elektriksel zellikleri kazandrr. Kuman elektrik iletkenlii tel ap ile kuma yaps iindeki tel younluu sayesinde kontrol edilir. Metot esas olarak son derece snrl esneklii, artan arl ve son rnn formuyla ilgili problemler tarafndan karakterize edilen kumalarn retimiyle sonulanmaktadr. stenilen ekilleri oluturmak iin iletken kumalardan belirli desenleri kesmek zorunda kalnrsa rlen tellerin devamll kesilecei iin iletkenlik sabit kalamaz. Bununla birlikte bu metot sonuta elektromanyetik koruma gibi zel uygulamalar iin uygun iletken kumalar sunmaktadr. Tekstil materyallerinin yaltc halden elektrii ileten hale

88

4. AKILLI LF VE KUMA TEKNOLOJLER

Huriser BALCI

dntrlmesi iin eitli metotlar bilinmektedir. almalar nihai kuma yapsna dorudan mdahale edilerek ve liflere herhangi bir n modifikasyon yaplmakszn elektrii ileten kumalarn retimi iin yaplmtr. Bunlarn en ilginleri aadakilerdir: a. Kumalara antistatik maddelerin emdirilmesi: retim ileminin sonuna yaklaan kumaa antistatik maddeler (ounlukla karbon dolgulu reineler) emdirilir. Sonuta elektrii ileten materyaller elde edilir, ancak elektriksel zellikler kararl deildir ve iletkenlik yeterince yksek deildir. b. Kumalarn ve dokusuz yzeylerin iletken maddelerle kaplanmas: Denemeler iletken polimerler ve ounlukla da polipirol (PPy) kullanlarak yaplmtr. Bu metot tatmin edici sonular vermekle birlikte bu ayn zamanda birok dezavantajlar ortaya karmaktadr. Bu metodun belirtilmesi gereken olumlu ynlerinden bazlar unlardr: Elektrik iletkenlii ok hassas olarak kontrol edilebilmektedir, Elektrii ileten materyallerin retimi ok karmak deildir, Tek bir ilem safhas ilave edilmektedir.

Baz aratrmaclar almalarn mevcut elektrii ileten polimerleri kullanarak iletken lifler retimi zerinde odaklamtr. Polianilin, polyamid11 ve polivinil alkol vs. gibi materyaller ilgin elektriksel zelliklere sahiptir ve tekstil liflerinin retiminde kullanlmaktadr. Bununla birlikte bu tr liflerin esnekliinin snrl olmas onlarn genel uygulamalarda kullanmn kstlamaktadr. Ara zm olarak iki yap materyalinin zelliklerini birletirmek iin iletken polimerler ile yaygn tekstil liflerinden yaplm lif harmanlar nerilmektedir. Benzer bak asyla iletken metalik lifler ile tipik yaltkan tekstil liflerini kartrmak suretiyle yaplan almalar vardr. Bakr, gm veya paslanmaz elik lifler bile kullanlmtr. Bu metot tipik sentetik lifler ile ince metalik liflerin kartrlmasn gerektirmektedir. Hem ince metalik liflerin retimi ve hem de onlarn ilenmesi birok zorluklar karmaktadr. Sentetiklerden daha sert olduklar ve ekim ileminde gerekli mekanik elemanlarn yzeyine problem olduu iin allm eirme makineleri metalik lifleri ileyememektedir. retilen materyaller ok az esnektir ve arlklar fazladr. Yukardaki metotlarn dnda belirli elektriksel

89

4. AKILLI LF VE KUMA TEKNOLOJLER

Huriser BALCI

zellikleri kazandrmak iin allm sentetik tekstil liflerinin modifikasyonunu hedefleyen almalar vardr. En nemlilerinden bazlar aadadr [Vassiliadis, Provatidis, Prekas ve Ranguss, 2004]: a. Elektroiletken bileiklerin tozuyla doldurulmu polimerler: Liflerin ierisinden elektrik akmnn gemesine msaade etmek iin polimer ktlesi ounlukla karbon veya metal tozu iermektedir. %25 veya daha fazla dolgu maddesi katldnda tatmin edici sonular elde edilmitir. Ne yazk ki bu kadar byk iletken partikllerin bulunmas liflerin mekanik zelliklerini ok kuvvetli bir ekilde etkilemekte ve onlarn allm tekstil uygulamalarnda kullanmn snrlamaktadr. Daha teknik antistatik uygulamalarda bunlarn kullanmn snrlayan liflerin koyu bir renge sahip olmalardr. b. Vakumla metal serme: Bu metot alminyum gibi metal partikllerinin fiziksel ilemler kullanlarak liflere konulmasn hedefler. Partikller lifin gvdesine kuvvetli bir ekilde balanmamtr ve dk adhezyon zayf sonulara sebep olur. Bu metot yalnzca ok ince bir metal tabakas istendiinde uygulanr. Daha fazla elektrik iletkenlii gibi daha iyi elektriksel zellikler kolayca elde edilemeyen daha kaln metal kaplama gerektirir. c. Galvanik kaplama: Lifler bir galvanik ileme tabi tutulur ve bir metal film ile kaplanr. Teorik olarak kontrol edilebilir sonular verebilmesine ramen, bu metodun zaten elektrii ileten liflere ihtiya duymas asl dezavantajdr. Bylece onun uygulamas esas olarak karbon ve grafit lifleri ile snrldr.
d. Kimyasal kaplama:

Bu metot iyi elektriksel zelliklere sahip elektrii ileten tekstil liflerinin retimi iin en uygun metotlardan biridir. Bu kimyasal ilem liflerin metal tuzlarn ald ve daha sonra indirgenmesiyle iletken metallerin liflerin zerinde kald bir banyo ierisinde liflerin ilenmesi esasna dayanmaktadr. Kimyasal kaplamadan sonra lifler gerekli elektriksel iletkenlie ve onlarn zerinde homojen metal dalmna sahip olduu iin ilave galvanik metalizasyon ilemine tabi tutulabilir. Lifler balangtaki mekanik zelliklerin ounu muhafaza eder ve eirme

90

4. AKILLI LF VE KUMA TEKNOLOJLER

Huriser BALCI

prosesinde deiiklikler ve modifikasyonlar olmakszn allm tekstil lifleri gibi ilenebilirler. Metodun teknik karmakl esas dezavantajdr. ok aamal ilem gerektirmesi iletken liflerin maliyetinin nispeten yksek olmasna yol aar. Her bir aamadan sonra liflerin dikkatli bir ekilde ykanmas gerektii iin retim maliyetini artran dier bir faktr atk suyun ilenmesidir. Son metodun bir alternatifi akrilik liflerinin ekim aamasndan sonra direkt olarak metalletirilmesidir. Dzeden sonra direkt olarak kan lifler henz kuru deildir, hala ya artlardadr ve jel zelliklerini korumaktadr. Bunlarn ak yaps maddelerin absorpsiyonu iin uygundur. Lifler metal tuzu banyosuna girerler ve seyreltilmi tuzlar alrlar. Banyo genellikle Nikel tuzlar ve indirgen maddeler ierir. Metal kaplamadan sonra lifler ykanr ve gerdirilir. Klasik kimyasal kaplamann bu alternatifi liflerin modifikasyonu iin gerekli olan ilem aamalarnn azaltr. Metalizasyon sadece bir admda yaplr. %3-4lk metal ieriiyle zgl elektrik direnci 10-4 m civarna dmektedir. Bununla birlikte metal zamanla zgl direnci artran oksidasyon ve materyalin korozyonuna kar duyarldr. Mesela nemli ortam gibi ekstrem durumlarda liflerin elektro iletkenlik zellikleri kaybolabilir. Galvanik ilem bu problemin zlmesini salar. Banyo ierisindeki 10 dakikalk bir duru liflerin metal ieriini %15 civarna ykseltir. Metalize akrilik lifleri tow formunda retilmektedir. Bunlar tapel lif uzunluuna getirmek iin kesilmektedir. tapel metalize akrilik lifleri iplik ve kumaa daha iyi dntrlebilmektedir. ekil 4.34 elektrii ileten metalize akrilik lif bandnn mikroskop altndaki resmini gstermektedir. Liflerin metalik yzeyi gelen youn bir ekilde yanstt iin parlaktr [Vassiliadis, Provatidis, Prekas ve Ranguss, 2004].

91

4. AKILLI LF VE KUMA TEKNOLOJLER

Huriser BALCI

ekil 4.34. Metalize Akrilik Liflerinin Mikroskobik Grnts

4.2. Bitim lemleri ile Elde Edilen Akll Tekstiller 4.2.1. Antimikrobiyal Bitim lemi Mikroorganizmalarn tekstil materyali zerinde gelierek reyebildikleri uzun yllardan beri bilinmektedir. Bakteri, mantar, kf gibi en nemli mikroorganizmalar, insan vcuduyla temas halinde bulunan btn tekstil mamullerinde, scaklk ve nemin varlnda etkili ve hzl bir biimde oalmalar iin ideal koullar bulmaktadrlar. zellikle hastanelerde ve okullarda, insanlarn sal ve rahat iin evreyi mikroorganizmalarn neden olabilecei tehlikelere kar kontrol altna almann gereksinimi ortaya kmtr. Bundan baka btn giysiler ve ev tekstilleri, rnein oraplar, spor giysileri, alma elbiseleri, yatak takmlar, yer kaplamalar gibi normal gnlk kullanmda hijyenik problemlerle kar karyadr. Bu nedenlerden dolay, antimikrobiyal uygulamalara gerek duyulmutur. Pamuk gibi doal elyaf, mikrobik remelere sentetiklerden daha fazla maruz kalr, nk doal elyafn hidrofilik gzenekli yaps, suyu, oksijeni ve besin maddelerini tutarak bakteriyel byme iin mkemmel bir ortam salar [Devrent ve Ylmaz, 2004].

92

4. AKILLI LF VE KUMA TEKNOLOJLER

Huriser BALCI

4.2.1.1. Mikroorganizmalarn Etkileri Mikroorganizmalar, soluduumuz havada, vcudumuzda, toprakta ve temas ettiimiz btn yzeylerde bulunabilmektedirler. Uygun artlar salandnda bu organizmalar reyerek hzla oalmaktadrlar. Gelimeleri iin gerekli olan artlar ise; bir beslenme kayna (organik malzemeler; C, O, N, S), yeterli scaklk ve yeterli nem orandr. Mikroorganizmalar, bir miktar nem ve uygun gda varlnda gelimeye balar ve ideal koullar altnda, mikrobik byme ok hzl geliir, zor koullar altnda ise varln devam ettirir. Tek bir bakteri ile baladnda, yaklak 9 saat sonra 6 milyar bakteri meydana gelmektedir ve bu da yeryznde yaayan insanlarn saysna eittir. nsan vcudu ile yakn temas halinde bulunan mikroorganizmalar, byme iin ideal koullar; nem, scaklk ve besin bulurlar. Mikroorganizmalarn remesi ve gelimesi sonucu tekstil rnlerinde temizlemelere ramen giderilemeyen koku problemleri ortaya kabilmektedir. Bu kokunun iddeti kf kokusundan iddetli amonyak kokusuna kadar deimektedir. Mikrobiyal reme ayrca kt lekelerin oluumuna ve renk deiimine ve ayrca baz elyaflarn bozunmasna neden olabilmektedir. Hijyen asndan bakldnda ise; patojenik (hastalk yapc) mikroorganizmalarn veya mikroplarn remesi hastalklarn ve enfeksiyonlarn yaylmasna neden olmaktadr. Mikrobik saldr, baz olumsuz etkilere sahiptir. Sadece kt kokular deil, kf lekeleri de meydana gelebilmektedir. Bakteriler, insan terini, karboksilik asit, aldehit ve aminler gibi baz kt kokulu maddelere dntrmektedirler. Mikroorganizmalar tekstil materyallerine aplike edilen kimyasal maddelere de etki ederek, tekstil materyallerinin renginin bozulmasna ve elastikiyet veya mukavemet gibi fonksiyonel zelliklerinin kaybolmasna neden olmaktadr. Mikroorganizmalar, boyama, bask ve bitim ilemleri srasnda viskozitenin dmesine, fermantasyon ve kf oluumuna sebep olarak retim proseslerine olumsuz etki etmektedirler. Mikroorganizmalarn baka nemli bir etkisi de alerjik hastalklardr. Kf mantarlar ve dust mitelerin salglar alerjik hastalklar ortaya kard

93

4. AKILLI LF VE KUMA TEKNOLOJLER

Huriser BALCI

ispatlanmtr. Aspergillus tipi kf mantarlarnn akcier hastalklarna neden olduu bilinmektedir. Antimikrobiyal korumal rnlere kar artan talep kullanlan antimikrobiyal maddenin gvenlii hakknda sorular sorulmasna neden olmutur. Dnya zerinde mikroorganizmalar ldren yzlerce, hatta binlerce kimyasal bulunmaktadr. Bunlardan birou arsenik, kurun, kalay, civa, gm, bitki ekstrakt ve hayvansal ekstraktlar gibi doal maddelerdir, fakat ou uygulamada insan ve evreye kar toksik olabilmektedirler. Bunun iin tekstil endstrisinde kullanlacak bir antimikrobiyal madde sadce mikroorganizmalar ldrmekle kalmamal, ayn zamanda insan ve evre bakmndan gvenli olmal, tekstil materyallerinin dier zelliklerini negatif ynde etkilememelidir [Devrent ve Ylmaz, 2004]. 4.2.1.2. Antimikrobiyal Maddeler ve alma Mekanizmalar nsanlarn bin yldr doal maddeler kullanarak hastalklarla mcadele etmesine ramen ve yzyldr bakteri ve mikroplarn hastalklara neden olduu bilinmesine ramen, antimikrobiyal maddeler sadece 20. yzylda retilmeye balanm ve tekstil materyallerine eklenmeye balanmtr. Antimikrobiyal rnler eitli endstri alanlarnda ok uzun yllardan beri kullanlmaktadr. Fakat son yllarda tekstil materyallerinde Antimikrobiyal uygulamas giderek nem kazanmtr. Antimikrobiyal madde, mikroorganizmalar ldren veya remelerini nleyen madde olarak tanmlanabilmektedir. Bakteri, kf, maya ve mantarlar balca mikroorganizmalardr. Antimikrobiyal (Antibakteriyal ve antifungal) kumalar, son yllarda zellikle cerrahi giysilerde, bebek giysilerinde, i amarlarnda, vb. ok byk nem kazanmlardr. Btn dnyada mikrobik enfeksiyon tehlikesi nedeniyle artan bir ilgi vardr. Baz ticari antimikrobiyal kimyasallar izelge 4.9da verilmitir.

94

4. AKILLI LF VE KUMA TEKNOLOJLER

Huriser BALCI

izelge 4.9. Ticari Antimikrobiyal Maddeler ve reticileri [Ramachandran, Rajendrakumar, Rajendran, 2004] Ticari isim Ultrafresh AEGIS Tinosan AM 100 Sanitized AG Reputex 20 AEM 5772 reticisi Thomsan Research Associates Rossaris Fabshieldd Ciba Speciality Chemicals Clariant Avecias Purista Devan

Antimikrobiyal maddelerin hepsi ayn mekanizma ile etki gstermemektedir. Bu nedenle doru seim yapabilmek iin kullanlan antimikrobiyaller arasndaki farkllklarn anlalmas gereklidir. Antimikrobiyal uygulamalar aada belirtilen zelliklerine gre birbirleri ile farkllk gstermektedirler [Devrent ve Ylmaz, 2004]. Kimyasal yaplarna, Kalclklarna, Etkinliklerine, Toksikliklerine, Gvenliklerine, Maliyetlerine. Antimikrobiyal apreler balca iki kategoride deerlendirilebilmektedir. Yzey ile ba yapabilenler ve yapamayanlar. Bu terimler antimikrobiyal aprenin uyguland tekstil materyali yzeyine kimyasal olarak balanabilme kapasitesi ile ilgilidir. Antibakteriyel maddeler, bakterileri ldren (bakterisidler) veya oalmalarn, gelimelerini veya aktivitelerini engelleyen (bakteriostat) kimyasal maddelerdir. Bu fonksiyonlar tamamyla yerine getiren en nemli bileikler aadaki gibidir [Devrent ve Ylmaz, 2004].

95

4. AKILLI LF VE KUMA TEKNOLOJLER

Huriser BALCI

Fenol ve trevleri, Alkoller, Metaller, Oksidasyon maddeleri, Halojenler, Biquanidinler, Isothiazolonlar, Amonyum bileikleri, Kitin ve Kitosan, Zeolitlerdir.

Temelde antimikrobiyal maddeler mikroorganizmalar zerinde iki deiik ekilde etki eder. Geleneksel dayanksz antimikrobiyal tipi tekstil malzemesini terk eder ve zehir etkisi yapan mikroorganizmalara katlr ya da bunlarla tepkimeye girer. Geleneksel olmayan bal antimikrobiyal madde tekstil yapsna bal kalr ve fiziksel olarak zar yrtar ve mikroorganizmay elektrik vererek ldrr. Geleneksel antimikrobiyal maddeler genelde etkindir ama alma srecinde belirlenemeyen zamanlarda tkenirler ya da atlrlar. Baz irketler geleneksel antimikrobiyal teknolojiyi liflere uygular ve antimikrobiyalin yararl mrn uzatmak iin akmay azaltrlar ya da bu maddeleri kimyasal binderlere eklerler. Geleneksel antimikrobiyal maddeler life de eklense, kimyasal binderlerle de yaptrlsa, basite bitim ilemlerinde kumalara da eklense ilevleri ayn kalacaktr. Her durumda geleneksel antimikrobiyal teknolojileri bir ldrme alan ya da mikroorganizma faaliyetlerini ve oalmasn engelleme blgesi oluturacaktr. Bu alan, ilem grm malzeme evresindeki antimikrobiyal maddenin akt ya da yneldii blgedir. Geleneksel antimikrobiyal maddelerin ldrme ya da engelleme etkisi AATCC 147 testi ile belirlenmektedir [Devrent ve Ylmaz, 2004]. Baz antibakteriyel maddeler, doal durumda kullanlan ya da sentetik olarak retilen bir sodyum alminyum silikat inorganik bileii olan Zeolit bazldr.

96

4. AKILLI LF VE KUMA TEKNOLOJLER

Huriser BALCI

Sentetik ve doal Zeolitler, simetrik dizilmi alminyum ve silikat tetrahedral hidratlanm alminyum silikatlardr. Bu eksi ykl, ak ve stabil petek yaps oluturur. Boluklardaki eksi ykler sodyum gibi art ykl iyonlarla (katyonlarla) ntrletirilir. 150nin zerinde zeolit yap tipleri belirlenmitir. En basit sentetik Zeolit, bir silikat, bir alminyum, bir sodyum katyon molekler oranna sahip Zeolit Adr [Devrent ve Ylmaz, 2004]. Simetrik, doal zeolit yaps ok daha fazla karmaktr ve grafik biiminde kolay gsterilemez. Grafik zeolit yaplarnn yalnzca bir gsterimi olarak sunulmutur. yon deiim teknolojisi ile gelitirilmitir. eitli katyonlarn doldurduu 3 boyutlu iskelet yapsna sahip alminyum silikat atnn byk oranda oluturduu zeolitte katyonlar antimikrobiyal gm iyonlar ile baarl bir ekilde yer deitirir. Gm, uzun zamandan beri bakteri yetimesi iin etkili bir inhibitr olarak bilinmektedir. 650nin zerinde bakteri, maya, mantar ve kf tr, gmn antimikrobiyal zelliklerine kar hassastr. Laboratuar deneylerinde gm iyonu, hastalk ve koku nedeni olan birok bakterinin % 99,99luk ksmn yok etmitir. Kanebo firmasnn Backtekiller adl rn Zolitin, gm, inko ya da bakr gibi metaller ile birletii bir rnektir. Giderek daha yaygn kullanm kazanan baka bir antimikrobiyal madde de birok hijyen rnnde kullanlan bir fenol trevi olan Triklosandr. Triklosan, 2,2,4-Triklor-2-hidroksi difenil ya da 5-Klor-2- (2,4-diklorfenoksi) fenol olarak bilinen bir difenileter (bis-fenil) trevidir. Yaps ile, eitli bis-fenil poliklorin ve bis-fenil klor fenol bileikleri ile ilgilidir. Ciba tarafndan retilir. En ok mikroban R ismi ile bilinir (Microban Products Co., Huntersville, N. C.). eitli lif ve tekstil yaplarnda bulunabilir. Antimikrobiyal rnlerin en ok bilinenidir. Life eklenmesi en yaygn kullanm yntemidir. Triklosan, hcre duvarlarna szmak ve hcre duvarlarn bozmak iin elektrokimyasal etki kullanarak mikroorganizma gelimesini engeller. Hcre duvarlar delindii zaman nemli metobolitler szar ve dier duvar ilevleri engellenir. Bylece organizma ilevlerini yerine getiremez ve oalamaz. Triklosan, bir polimerin yapsna katld zaman yzeye g eder ve burada ba yapar. Suda znr olmad iin yzeyden akmaz ve bariyer ya da blok etkisi ile yzeye temas halindeki bakteri geliimini engeller.

97

4. AKILLI LF VE KUMA TEKNOLOJLER

Huriser BALCI

Triklosan ieren lifler Synthetic Industries (olefin), Sterling Fibers (akrilik) ve Cydsa (akrilik) ve birka dier asetat, olefin ve akrilik lif reticilerinden elde edilir. Poliester ve selloz ieren kumalar iin de bitim ilemleri mevcuttur. Biguanitler, tekstil uygulamalar iin Zeneca tarafndan retilmitir ve ReputexR ticari ismi ile bulunabilirler. Tekstil terbiye ilemleri sellozik lifler zerinde iyi alr ve lif halinde AcordisRden ve pamuklu kuma halinde Kendall Health CareRden elde edilebilir. Birka dier retici kuma bitim rn olarak Reputex ieren rnler gelitirmektedir. Thomson Aratrma Kurumu (Toronto, Kanada) Ultra-FreshR ad altnda bir dizi antimikrobiyal madde satmaktadr. Formle olmu rnleri, iyodin salclar (rnein; Diiodometil-p-tolil slfon), organoin bileikleri, izotiazalononlar, katernori amonyum bileikleri ve Triklosandr. Kitin ve trevleri, onlar geni kullanm iin ekici klan bakteriye kar, mantar ve virslere kar etkili zelliklere sahiptir. Aratrmalar gstermitir ki, kitin ve kitosan toksik ya da alerjik deildir ve doal olarak dengelenebilir. Kitin, yksek molekler arlkta bir N-asetil-D-glokosamin (N-asetil-2amino-Deoksi-D-glukopiranoz) dorusal polimeridir. znrl ve dk kimyasal reaktiflii, sellozu andran yksek znmezlie sahip bir malzemedir. C2 konumundaki hidroksilinin yerine asetamido grubu geirimi selloz olarak tanmlanabilir. Selloz gibi, doal olarak yapsal bir polisakkarit gibi davranr. En ok, kabuklu canllarda, bceklerde ve mantarlarda bulunur. Kitin, yenge ve karides kabuundan karlan doal bir maddedir. Kitin, beyaz, sert, esnek olmayan bir nitrojenli polisakkarittir ve ky blgelerindeki yzey kirliliinin balca nedenidir. Kitosan, kitinin N-deasetile trevidir, ne var ki N-deasetilasyon ilemi neredeyse hi tamamlanmaz. Kitosan, doal atk malzemeden (kabuklu canllarn kabuklar) elde edilen ok zel bir rndr ve selloza apraz balama ile eklendiinde antimikrobiyal ve nem kontrol zellii kazandrr. Kitin, yara iyiletirme srecine hzlandrc etki verir. Rejenere kitin lifleri, dokusuz pomatlar, sngerler ve tabakalar yara iyilemesine % 30un zerinde art kazandrr.

98

4. AKILLI LF VE KUMA TEKNOLOJLER

Huriser BALCI

Kitin (ekil 4.35) ayn zamanda normal tbbi malzemelere kaplama olarak da kullanlabilir. Rejenere kitin ve kitosan (ekil 4.36) ile kaplanm standart ipek ameliyat ipliklerinin gsterdii iyiletirme etkinlii tam kitin ameliyat ipliklerinin gsterdiinden az miktarda dktr. Rejenere kitin kapl cerrahi alar, kaplanmam kontrol grubundan byk lde daha yksek etkinlik gstermitir [Devrent ve Ylmaz, 2004].

ekil 4.35. Kitin [Devrent ve Ylmaz, 2004]

ekil 4.36. Kitosan [Devrent ve Ylmaz, 2004] Yukarda belirtilerin dnda dnyada mikroorganizmalar ldrebilen daha yzlerce hatta binlerce kimyasal vardr. Arsenik, kurun, kalay, civa, gm gibi ou doal olan bu maddeler ayn zamanda insan ve evre iin ou kullanmda zehirli olabilmektedir. Tekstil endstrisi iin etkili bir antimikrobiyal madde sadece mikroorganizmalar ldrme ya da engelleme yeteneine sahip olmamal, bunu yaparken muamele edilmi rnn mr boyunca ok gvenli bir ekilde etkisini gstermeli ve tekstil mamulnn dier nemli zelliklerini negatif olarak etkilememelidir [White, Monticello, Krueger, Vandendaele, 2005].

99

4. AKILLI LF VE KUMA TEKNOLOJLER

Huriser BALCI

4.2.1.3. Antimikrobiyal Bitim lemi Antimikrobiyal bitim ilemlerinde tekstil rnne ektirme, emdirme, vakumla aplikasyon, maksimum flotte aplikasyonu, aktarma, pskrtme, kpkle aplikasyon ve kaplama yntemlerinden birinin yardmyla antimikrobiyal maddeler aktarlarak mikroorganizmalarn etkinlikleri durdurulmaktadr. zellikle antimikrobiyal maddenin tekstil rnne aktarlabilmesi iin suda znr olmas, bu ilemin ykama dayanmn azaltmaktadr. Burada nemli olan nokta, bu kimyasallarn ykamaya olan dayanmlardr. Yaplan almalarn ou, bu ilemlerin ykama dayanmlarn artrmaya yneliktir [Kut ve Orhan, 2005]. izelge 4.10. Antimikrobiyal Tekstillere Uygulanan Bitim lemi Teknikleri [www.interscience.wiley.com/cgi-bin5, 2005] Terbiye Teknii Insolubilization Kimyasal Madde (n-Bu3SnO)2 TIX Durdurduu Organizmalar Gram pozitif bakteriler, dermatophytic ve kf mantar Bakteriler ve kf mantar Uygulanan Elyaf Tipi Poliamid, akrilik, polipropilen lifleri Sellozik lifler Sellozik lifler Polivinil alkol lifleri Btn lifler

Homo ve kopolimerizasyon

Akrilamido-8hidroksiquinolines ve metal tuzlar Reine ilemi Hekzaklorophene Bakteriler ve kf ve DMEU+ mantar Kovalent ba 5Nitrofurylacrolein Bakteri, kf ve oluumu maya mantar Kaplama (CH3O)3Si-R Bakteri, bileiinin dermatophytic, Hidrolizis rnleri maya ve kf mantar, alg Microencapsulation Bakterisid, Bakteri ve bcek pyretherins, pheromones

Birok lif

Antimikrobiyal apreler balca iki kategoride deerlendirilebilir: Yzey ile ba yapabilenler ve yapamayanlar. Bu terimler antimikrobiyal aprenin uyguland

100

4. AKILLI LF VE KUMA TEKNOLOJLER

Huriser BALCI

tekstil materyali yzeyine kimyasal olarak balanabilme kapasitesi ile ilgilidir. imdiye kadar giyim eyalar iin birok antimikrobiyal uygulamas yaplm, fakat bunlarn kullanm fazla kabul grmemitir. Kf ve mayalar zerindeki etkilerinin az olmas, ykamalara kar kalclklarnn az olmas ve yetersiz gvenlik bilgilerinden dolay bu antimikrobiyallerin kullanm ortadan kalkmtr. a) Yzey le Ba Yapamayan Antimikrobiyal Apreler Bu tr antimikrobiyal apreler tekstil materyali zerine kimyasal olarak balanamazlar. Mikroorganizmalar zerinde etkili olabilmek iin yzeyden yaylrlar ve kendileri de mikroorganizmalar tarafndan harcanrlar. Mikroorganizmalarn iine girerler ve bir zehir gibi metabolizmalarna etki ederek lmelerine neden olurlar. Cilt ile temasa geebilir ve potensiyel olarak normal cilt bakterilerini etkileyebilir; cilt bariyerini aar ve/veya cilt tahrilerine neden olabilirler. Koruyucu etkileri, bir kere tketildikten veya ykandktan sonra ortadan kalkar. Uygulamadan sonra yzeyden yaylarak uzaklatklarndan dolay, tekstil yzeyi zerindeki aktif madde miktar zamanla azalr ve etkin olamayacaklar seviyeye iner. Bu durumda mikroorganizmalar bu antimikrobiyallere kar bir diren kazanarak baklk kazanrlar. Konvensiyonel (ba yapamayan) antimikrobiyal maddeler genellikle spesifik organizmalara kar etkilidir ve geni bir spektruma sahip deildirler. Dier bir deyile, sadece birka bakteri trne kar etkilidirler; veya tm bakterilere etki gsterseler bile, kf, maya ve mantarlara kar etkili deildirler. Gvenlik ve toksiklik adan ba yapmayan antimikrobiyal uygulamalarn kimyasal yaps nemlidir. rnein, pek ok organokalay ieren antimikrobiyaller, uygulama yapan iinin ve tketicinin sal ve atklarnn evreye olan etkisi asndan byk bir dikkatle ele alnmaldr. Aslnda, baz organokalay bileikleri EPA (Environmental Protection Agency) tarafndan incelemeye alnm ve Japonyada ve baz Avrupa lkelerinde kullanm yasaklanmtr. b) Yzey le Ba Yapabilen Antimikrobiyal Apreler Bu tr antimikrobiyal apreler tekstil materyali zerine kimyasal olarak ba yaparak tutunurlar. Mikroorganizmalarn hassas hcre zarn delerek lmelerine

101

4. AKILLI LF VE KUMA TEKNOLOJLER

Huriser BALCI

neden olurlar. Bu olay hcrenin yaam proseslerini devam ettirmesini nler. Bu tip antimikrobiyal maddeler organizmalara temas ederek ldrrler ve bunu tekrar tekrar yapabilirler. Uygulamadan sonra yzeye tutunduklar yani migrasyona uramadklarndan dolay, tekstil yzeyi zerindeki aktif madde miktar zamanla azalmaz. Bylece mikroorganizmalarn baklk yapmas sz konusu olmaz. Kimyasal ba yaptklarndan dolay, ykamalardan sonra dahi etkilerini korurlar. Ba yapan antimikrobiyaller gsterdikleri zel etki mekanizmalar sayesinde geni bir spektruma sahiptir. Pekok bakteri, kf, maya, mantar ve yosun eidi bu tr antimikrobiyaller ile kontrol altna alnabilir. Gvenlik ve toksikolojik adan bakldnda gnmzde piyasada bulunan ba yapan antimikrobiyal maddelerin toksikolojik ve gvenlik profilleri olduka uygundur. evre asndan ise piyasada en ok kullanlan kuarterner amonyum bileikleri EPA (Environmental Protection Agency) tarafndan incelemeye alnm ve ticari kullanm iin kabul grmtr. zel kimyasal yaplarndan dolay, bu tr antimikrobiyal maddeler banyoya anyonik yzey aktif ilave edilerek kolayca deaktive edilebilirler. Bu da evre asndan gvenli bir atk elde etme ansn dourur. 4.2.2. Su ve Kir tici Bitim lemi Bu ilemde esas, mamuln lif veya ipliklerinin zerinde, ok ince bir hidrofob zar oluturmaktr. Bu zar liflere ekim kuvvetleriyle veya kimyasal olarak balanabilir. Birinci yntemden farkl olarak, bu ekildeki bir bitim sonucunda kuman gzenekleri kapanmadndan, deri solunumu ve ter nakli olumsuz ekilde etkilenmez. Hatta vcuttan kan su buhar hibir kondense ilemine uramadan direkt olarak vcuttan uzaklaaca iin, bu tip bir hidrofob karakterlik kazandran bir ilem grm mamul, terbiye grmemilere nazaran daha kuru ve daha geirgen durumdadr. Dier taraftan hidrofobluk terbiyesi grm mamul yamura kar ancak belirli bir derecede koruma salayabilir.

102

4. AKILLI LF VE KUMA TEKNOLOJLER

Huriser BALCI

Bir maddenin suyla temas halinde, slanmas veya suyu itmesi, snr yzey kuvvetleriyle yakndan ilgilidir. Bir maddenin ierisinde bulunan molekller, btn ynleri itibariyle ayn miktarda ekim kuvvetlerinin etkisi altnda bulunmaktadr. Dolaysyla bunlara etki eden kuvvetler toplam sfrdr. Halbuki, yzeyde bulunan molekllerde, yalnz maddenin i tarafna doru ynelmi bir ekim kuvveti mevcuttur. Bu durum ncelikle maddenin temas halinde bulunduu ikinci maddeye baldr. Eer birinci maddenin temas halinde bulunduu ikinci madde arasnda bulunan etkiler az ise yzeydeki molekller ieriye doru kuvvetli ekilecekler dolaysyla en kk yzeyi meydana getirmek iin, kre eklini almak isteyecektir. te yzeydeki moleklleri ieri doru eken bu kuvvetler, snr yzey gerilimini oluturmaktadrlar. Su iticilik ilemi kuman, liflerin st yzey gerilimini suya kar ykseltildii iin bu durumda yzeye gelen su kuma tarafndan emilmemekte ve su damlacklar krecikler halinde kuma yzeyinde kalmay tercih etmektedirler (ekil 4.37).

1- Su Damlas 2- Kuma

ekil 4.37. Su ticilikte Yzey Gerilim Kuvvetlerinin Denge Durumu

Su iticilikte kullanlan apre maddeleri, suyun kuma iine nfuziyetini engelleyen su ve dier sv damlacklar kuma yzeyinde yuvarlak damlacklar halinde herhangi bir dalma olmakszn tutabilen kimyasal maddelerdir. Bu kimyasallar ayn zamanda kir iticilik iin de kullanlabilirler. nk, sv kirler

103

4. AKILLI LF VE KUMA TEKNOLOJLER

Huriser BALCI

kuma zerinde kaldklarndan kolayca silinirler. Su iticilik apre iin birok farkl kimyasallar kullanlmakta olup, bunlarn etkileri birbirlerinden farkldr. Svnn st yzey gerilimi, kat maddenin kritik st yzey geriliminden daha dk ise sv bu kat yzeyi slatr. Su iticilik apre maddeleri aadaki ekilde gruplandrlr. Zirkonyum parafin emlsiyonlar, Silikonlu su iticilik maddeleri, Fluorokarbonlar, Ya asidi-kromklorr kompleksi, Reine oluturan su iticilik maddeleri.

4.2.2.1. Nanoteknoloji ile Kir ticilik Uygulamalar Nanoteknolojinin tekstilde uygulama alanlarndan bir tanesi olarak; yeniliki terbiye teknolojileri, tekstil rnlerinin bitim ilemlerinde nanometrik leke koruma olana salamaktadr (Vural, 2004). Bu da mikro kalnlkta, 3 boyutlu yzey yaplarnn oluumuna nclk etmektedir. Kendi kendini temizleme prensibine gre kir paracklar ve su yzeyden hzl ve kolay bir ekilde uzaklatrlabilmektedir. Ketap, krmz arap ve benzeri lekeler de ayn prensiple uzaklatrlp su ile kolayca durulanabilmektedir. Bu prensip ayn zamanda nilfer iei efekti olarak da bilinmektedir ve bitkinin yaprak yzeyinin tabi rneine dayanmaktadr. Tekstilde bu etki karbon nanotpleri kullanlarak elde edilebilmektedir. Nilfer iei efektinin prensibi u ekildedir: Bir hidrofobik yzey ve bir nano yapnn kombinasyonu ile son derece anti adhesif zellikler baarlmaktadr (ekil 4.38, 4.39, 4.40).

104

4. AKILLI LF VE KUMA TEKNOLOJLER

Huriser BALCI

ekil 4.38. Bir Nilfer iei ve Yapra [www.turi.org, 2005]

ekil 4.39. Nilfer iei Yaprandaki Su Damlasnn Durumu [www.nature.com/nmat/journal, 2005]

ekil 4.40. Bir Nilfer iei Yaprann Elektron Mikroskop Grnts [www.turi.org, 2005]

105

4. AKILLI LF VE KUMA TEKNOLOJLER

Huriser BALCI

Bir sv damlasnn bir yzey zerindeki dengeli eklini belirleyen temel kural Thomas Young tarafndan formulize edilmitir. Damlann ekli, katnn kat-sv, sv-gaz ve kat-gaz dnmlerinin karlat yzeyinde, damlaya 3 fazn temas noktasnda oluan kuvvetlerin hareketi ile oluturulmaktadr. Eer damla mikrometrik seviyede, yerekiminin ihmal edilebilecei kadar yeterince kk ise kresel balk eklini almakta ve damlann i temas as bir as ile sv-gaz dnm kat bir yzeyle karlamaktadr. Youngn eitlii btn ya/slak olaylarn temelini oluturmaktadr. Eer sv-kat ve sv-gaz dnmlerinin yzey gerilimlerinin toplam kat-gaz dnmnn gerilimine eit olursa, as kaybolur ve damla bir film oluturmak zere dzleir. Byle bir durum kolayca slanan, szde yksek enerjili yzeyi gstermektedir. Fakat eer kat-gaz dnm dk bir yzey enerjisine sahipse, teoride, temas as 180ye kadar artacak ve yzey kuru kalacaktr [www.nature.com/nmat/journal, 2005].

a. Hidrofobik Dz Yzey b. Sperhidrofobik Nano/mikro Yapda Yzey

ekil 4.41. Hidrofob ve Nano Yapdaki Yzeylerde Islanmama Prensibi [www.turi.org, 2005] Nano przllk temas yzeyini en aza indirgemekte ve bylece svlarn kolay bir ekilde uzaklatrlmas mmkn olmaktadr. Tekstil yzeyindeki kir partiklleri yuvarlanan sv damlasndan etkili bir ekilde tanabilmektedir.

106

4. AKILLI LF VE KUMA TEKNOLOJLER

Huriser BALCI

ekil 4.42. Dzgnsz Yzeyde Su ile Kendi Kendini Temizleme Prensibi [www.turi.org, 2005] Nanoteknolojinin tekstildeki uygulamas, tekstillerin rijit ve bir bitim ileminin uygulanmasnn daha da zor olduu dzgn yzeylere kyasla 3 boyutlu hareket kabiliyetine sahip zellikleri tarafndan snrlanmaktadr. Dolaysyla bitim ilemi tekstil malzemesine gre ayarlanmaldr [Vural, 2004]. 4.2.2.1.(1). Schoeller Nanosphere Fabrics Bonn niversitesindeki bilim adamlar, bitkilerin yapraklar ve sineklerin kanatlarnn her zaman temiz kalmakta olduunu, nk su paracklar ve kirin onlarn doal yzeylerine yapmad olayndan yola karak kendi kendini temizleme zellii olan kumalar retmilerdir. Bunun iin Yzey ne kadar kaygansa, o kadar az kir parac zerine yapabilir prensibiyle hareket etmilerdir. Birok endstrideki anahtar teknolojik zellikler gz nnde bulundurularak, doay taklit eden yapda yzey, nanoteknoloji kullanlarak retilebilmektedir. Nano paracklar sadece milimetrenin milyonda biri ile llebilip, insan gzyle grlemeyecek kklktedir. Doadan tekstile yapmaz ve kendi kendine temizleyebilme srecini transfer edebilmek iin, yzey nano paracklaryla deitirilmi ve son teknoloji olarak NanoSphere isimli zel yapl yzey sistemi gelitirilmitir. ekil 4.43de kendi kendine temizleme zellii olan lotus yaprann

107

4. AKILLI LF VE KUMA TEKNOLOJLER

Huriser BALCI

yzey yaps ve ona benzetilen NanoSphere kuman yzey yaps grlmektedir [www.nano-sphere.ch].

B
A. Lotus yaprann yzey yaps B. NanoSphere yzey yaps

ekil 4.43. Lotus Yaprann ve Nanospheren Yzey Yaplar [www.nano-sphere.ch, 2004] NanoSpherein zellikleri: NanoSphere su geirmezlik zellii mkemmel ve ya, kir iticilik zellikleri ise bugne kadar baarlamam dzeydedir. Ketap, kahve, bal, krmz arap ve daha bir ok madde nano yapl yzeyden kolaylkla karlabilmektedir. NanoSphere ayn zamanda evre iin de yararldr. Bu kumalar en dk scaklkta ykanabilmekte ve daha az ykanma ihtiyacndadr. Btn bu zelliklerde, enerji, deterjan ve su tasarrufu salamaktadr. NanoSphere kuma salam, darbeye dayankl ve uzun mrl olmaktadr. Geleneksel kumalarn ykama srekliliinden ok daha fazladr. NanoSphere srtnme ve basnca dayankldr ve giyim konforundan, hissedebilirliinden, nefes alabilirliinden ve elastikiyetinden dn vermez. NanoSphere giyimde her alanda kullanm iin uygundur. Mobilya alannda ya da tp sektrnde kullanm da mmkn olabilmektedir [www.nanosphere.ch, 2004]

108

4. AKILLI LF VE KUMA TEKNOLOJLER

Huriser BALCI

4.2.2.1.(2). Nano-Pel Nano-Tex firmasnn piyasaya srd Nano-Pel isimli kuman stn su ve ya itici zellii bulunmaktadr. Bunun yannda bu teknoloji kuman mr boyunca tutumunu ve nefes alabilirlik zelliini korumaktadr. Nano-pel bitim ilemi, naylon, polyester, akrilik gibi sentetiklerin yannda doal liflere de uygulanabilmektedir. Nano-pel uygulamalar Amerikada ticari olarak ev demeliinde kullanlmaktadr [http://textileinfo.com]. 4.2.2.2. Florokarbon Esasl Su, Ya ve Kir tici Apre Uygulamalar Pazara ilk olarak 1960 yllarnda giren floro alky polimerler, mkemmel yzey zelliklerinden dolay tekstilde su, ya ve kir itici apre olarak kullanlan standart rn gruplarndan olup; tekstilden otomotive bir ok alanda yaygn bir kullanma sahiptir. Son yllarda gelimeleri yakndan takip ederek rakiplerinin bir adm nne gemek isteyen ve katma deeri yksek rn reten firmalarda florokarbon gibi zellikli apre kullanmlar art gstermektedir. Florokarbonlarn kullanm alanlar arasnda; dgiyim, tente, askeri giysiler, tbbi giysiler, demelik kumalar, perdeler, kat, deri, hal ve otomotiv sektrnde kullanlan kumalar yer almaktadr. Florokarbonlar, parafin vaks, modifiye melamin ve ya asitleri bazl su iticilerin kalclk ve su itici zelliklerini glgede brakmtr. Florokarbon esasl apre malzemeleri kuma zerine uygulanarak kuma yzeyinde bariyer etkisi yaratan film oluturarak kuman yzey gerilimini drrler ve kumaa su, ya ve kir itici zellik kazandrrlar. Florokarbonlar, vaks emlsiyonlar ve silikon bazl su iticilerin aksine ok iyi ya ve kir itici zellik salayarak yamur, kir ve lekelere kar tam koruma salamaktadrlar. ekil 4.44de baz elyaf ve svlarn kritik yzey gerilimleri verilmitir.

109

4. AKILLI LF VE KUMA TEKNOLOJLER

Huriser BALCI

Yzey gerilimi

ekil 4.44. Baz Elyaf ve Svlarn Kritik Yzey Gerilimleri Florokarbonlarn uyguland yzeye kazandrd zellikler aadaki gibi sralanabilmektedir. Tekstil mamuln suya, kirlenmeye ve lekelenmelere kar korur. Ykama ve kuru temizlemeye dayankldr Uyguland tekstil materyali zerinde film tabakas oluturarak renklerin uzun sre orijinal renklerini korumasn salar. Boyarmaddeler ile uyumludur. Hava geirgenlii sayesinde solunuma izin verir.

Florokarbonlarn retimi iin ileri teknoloji gerekli olup perflorlanm alkil zincirlerinin elde ediliinde iki farkl yntem kullanlmaktadr. Bunlar elektrokimyasal florlama veya telomerizasyondur. Elektrokimyasal Florlama; sv hidrojenflorr ierisinde slfonasiti halojenrne elektrik akmnn etkisi sonucunda hidrojen atomlar flor atomuyla yer deitirmekte ve akrilat veya metilmetakrialt monomerleri de kullanarak floroakrilatlar elde edilmektedir [Kayatrk, 2003].

110

4. AKILLI LF VE KUMA TEKNOLOJLER

Huriser BALCI

ekil 4. 45. Floroakrilat Oluumu Florokarbonlarn su itici zellikleri polimerin zincir uzunluklarna baldr. Florakarbonlarn byk ksm kumaa balanmay salayan akrilat polimerleridir. Florokarbonlar ile sinerjik etki yaratarak su, ya ve kir iticilik zelliklerini gelitiren reaktif komonomerler kullanlmakta; sk kullanlan komonomerler, vinilklorr, vinilidenklorr, metilmetakrilat, epoksi fonksiyonlu akrilatlardr, yumuak effekt veren florokarbonlarda uzun zincirli polidimetilsilikosanlar da kullanlmakta, balanan komonemerlere gre florokarbonun zellikleri ve performanslar deimektedir. Florokarbonlar kumaa uygulandktan sonra fikse srasnda florokarbonlar birleerek polimer filmi oluturur ve bu filmde poliakrilatlarn perflorlanm ksmlar ekil 4.46da gsterildii gibi st yzeye doru ynlenerek su iticilik zellii kazandrmaktadr [Kayatrk, 2003].

A: znrl ve balanmay salayan polar grup B: Polar grubu ve Perfloro zincirini balayc

ekil 4.46. Florokarbonlarn Kumaa Balanmalarnn ematik Gsterimi

111

4. AKILLI LF VE KUMA TEKNOLOJLER

Huriser BALCI

Florokarbonlarn Uygulama Yntemleri ve Uygulamada Dikkat Edilecek Noktalar: Florokarbonlar tekstil materyaline 3 farkl metot ile uygulanmaktadr. Fular, Spreyleme, Kpk metodu. Florokarbon apre uygulamalarnn baarl olmas iin tekstil materyaline uygulama yaparken dikkat edilmesi gereken ok nemli noktalar vardr. Uygulama srasnda kuma zerinde florokarbonlarn performansn drecek, yzey aktifler, silikonlar olmamaldr. Fular uygulamalarnda yksek pick-up ile uygulama yapmak nemli iken sprey uygulamalarda spreyleme basnlar, kpk uygulamalarnda ise homojen uygulama, kpk younluu nemlidir. Giysilik kumata, AATCC 22-1996 standardna gre su ve ya iticilik 5 istenildii zaman, Gemsol FLC 20- 50 g/lt kullanmak yeterli iken; AATCC 127 standardna gre yksek su basncna dayankl su ve ya itici istenildii takdirde dzgn film oluturmay salayan gerdirici olarak adlandrlan kimyasallar kullanarak florokarbon etkisi artrlabilmektedir. Florokarbon ile birlikte kullanlacak gerdirici adn verdiimiz kimyasallarn florokarbon ile uyumlu olmas gerekmektedir. nk dzgn bir film oluumu, kuma mukavemeti, renk deiimi gibi zellikler kullanlan gerdiricilere baladr. Gemsol CT yksek reaktivitesi ile florokarbonun 3 boyutlu apraz balanmasn salayarak florokarbonu elyaf zerine balamaktadr [Kayatrk, 2003]. 4.2.2.3. Plazma Polimerizasyon Teknolojisi ile Su ve Kir ticilik Bitim lemi Plazma ilemi kumaa ya da life boyanma, bask, ve slanabilirlik zelliklerini gelitirmek iin hidrofilik, ekmezlik kazandrmak ve tutunma zelliklerini arttrmak iin kullanlan bir yntemdir. Plazma polimerizasyonu ile film kaplanm pamuklu kuman yumuaklk, tutum, renk, geirgenlik, anma direnci, su tutma srtnme katsays llm ve florokarbon pskrtme ile elde edilmi kumalara gre daha stn sonular

112

4. AKILLI LF VE KUMA TEKNOLOJLER

Huriser BALCI

alnmtr. C3F6 gaz plazmas da plazma polimerizasyonu ile substrat yzeyinde polimer oluturabilmektedir. lem sresindeki C3F6 plazma polimerizasyon ileminin gcndeki ok kk artlar hidrofobluu artrmaktadrlar. Plazma ile kaplama geleneksel olarak pskrtme ile elde edilen etkiden daha kalcdr; nk kaplama kimyasal olarak kumaa balanmaktadr [Cireli, Mutlu ve Kutlu, 2005].

ekil 4.47. Plazma ile Florokarbon polimeri Kaplanm Pamuklu Kuma zerinde Su Damlas [www.ifam.fhg.de, 2006] 4.2.3. G Tutuurluk Bitim lemi G tutuur apreler; yanmay, duman ve yangn sonucu lmleri engelleyen veya azaltan hayat kurtarc rnlerdir. G tutuurluun nemi lkeler arasnda farkllk gstermektedir. G tutuur malzemeler Amerika iin ok nemli olup hayat kurtaran rnler olarak kabul edilmekte, ngiltere de ev tekstili iin zorunluluk var iken, Avrupa lkeleri evre ve salk zerine odaklanarak daha pheli yaklamakta. Birok yanc organik malzemelerin eklenecek zel katk malzemeleri ile tutumalar engellenebilir. alma ekilleri ve zellikleri farkl ok eitli g tutuur apre malzemeleri mevcut olup, uygulanmalarnda nemli olan elyaf cinsi, elyaf kompozisyonu ve oranlar, tekstil materyalinin kullanm alanlar ve tekstil materyaline uygulanacak test metodlar ve g tutuur apre uygulama metodlardr [Kayatrk, 2003].

113

4. AKILLI LF VE KUMA TEKNOLOJLER

Huriser BALCI

4.2.3.1.Yanma Mekanizmas Yanma girdinin sonucu olumakta; s, alev kayna ve oksijen. nemli olan bu nn uygun oranlarda bir araya gelmesi nk ancak bu durumda yanma gerekleir. Yanc madde oksijenli ortamda tutuma scaklna kadar stld zaman alev alarak yanmaya balayacaktr, yanma ilemi ortamda yanc madde ve oksijen kalmayncaya kadar devam eder. Tutuma, s aa kmasna ve bu s da polimerin pirolizine neden olmakta ve dolaysyla yanma devam etmekte. Yanma karbon, oksijen ve hidrojen ieren pamuk veya sentetik polimer zincirlerinin krlmasna ve krlan zincirlerde dk molekl arlnda, kolay buharlaan gazlarn kmasna neden olmakta ve bu gazlar kolaylkla alev blgesine giderek oksijenle birleirler ve yanma iddetini artrrlar. Yanma srasnda karbonmonoksit (CO) yannda toksik birok gazda aa kmakta; poliamid ve poliretan yanmas sonucunda hidrojen siyanr (HCN), PVC ve odun yanmas sonucunda hidrojen klorr (HCl) gibi. G tutuur malzemeler hayat kurtarmak ve yangnlar nlemek iin kullanlan en ekonomik yoldur aslnda. G tutuur kimyasallar tutumann ilk annda kimyasal veya fiziksel olarak kat, sv ve gaz fazlarnda etkili olurlar [Kayatrk, 2003]. 4.2.3.2. G Tutuurluk Kimyasallar G tutuur kimyasallar 4 grup altnda incelenebilmektedir. Halojen ierenler Fosfor ierenler Azot ierenler norganik Malzemeler Halojenli kimyasallar gaz faznda oluan OH ve H radikallerini alarak yanmay engellerler veya yavalatrlar bylece s aa k ve yanc gaz oluumu azalr. Halojen ieren g tutuurluk kimyasallar gaz faznda etkili olurken organik, inorganik veya elemental yapsnda olan fosfor ieren g tutuur kimyasallar

114

4. AKILLI LF VE KUMA TEKNOLOJLER

Huriser BALCI

kondens veya buhar faznda etkilidir. Bu tip malzemeler yksek oksijen ieren selloz ve oksijen ieren polimerlerde etkili olur. Fosfor iiren g tutuurlar yksek scaklkta fosforik asite dnr ve bu asit piroliz olan polimerden su aa kartarak onun kmrlemesine neden olur. Fosfat esterleri de buhar faznda etkili olarak PO* radikallerini olutururlar ve PO* radikalleri polimerlerin paralanmas sonucunda oluan OH ve H radikalleri ile reaksiyona girerek onlar sonlandrr. Azot ieren g tutuur kimyasallarn mekanizmalar tam olarak bilinmemekte. Bu tip malzemeler uyguland materyal ile ok gl balar oluturarak yksek scaklkta bozulmayan yaplar olutururlar. kan azot yanc gazlarn seyreltilmesine neden olmaktadr. norganik bileikler yksek scaklklara dayankl olmalar nedeniyle genellikle plastiklerde g tutuur olarak kullanlrlar. norganik g tutuur malzemeler syla buharlamazlar ancak su, karbondioksit, kkrt dioksit, ve hidrojenklorr gibi yanc olmayan gazlar aa kararlar ve kan gazlar ortamdaki yanc gazlarn seyreltilmesine ve polimer yzeyinin oksijen saldrsna kar korunmasn salarlar. norganik g tutuur malzemeler yanma srasnda uyguland yzeyin soutulmasn salayarak endotermik polimer ba krlmalarn ve pirolizi engellerler [Kayatrk, 2003]. G tutuurluk maddelerinin, tekstillere g tutuurluk zellii kazandrmas eitli mekanizmalar (teoriler) zerinden aklanmaktadr: Kimyasal teori (kat faz mekanizmas); belli lifler iin belli kimyasallarn, o liflerin bozunma davrann deitirmesi eklindedir. Yani yanma sonucunda daha az katran ve yanc gazn olumas ve yanmayan kararl karbonlu bileik orannn artmasn salamaktadr. Termal mekanizmada g tutuurluk etkisi; termal bozunma ile oluan snn, g tutuurluk maddelerinin endotermik deiim reaksiyonu iin absorbe edilmesiyle salanmaktadr. Gaz teorisine gre; g tutuurluk ilemi grm kumata, alevin geliimini nleyen reaksiyon vermeyen (inert) gazlar aa kmaktadr. Kaplama teorisine gre ise; lifler, liflere g tutuurluk zellii veren geirgen olmayan (geirimsiz) kaplama malzemeleriyle kaplanmaktadr. Bu kaplama, oksijenin difzyonunu ve kuma iine snn transferini engellemektedir [Kutlu, 2002].

115

4. AKILLI LF VE KUMA TEKNOLOJLER

Huriser BALCI

Teknikler ve kimyasal yntemler, lif tipine ve g tutuurluun etki sresine gre deimektedir. Ykamaya dayanksz g tutuurluk maddeleri, boraks, amonyum 34 klorr veya alminyum oksit trihidrat gibi inorganik tuzlar ve hidratlardr. Doal, rejenere, sentetik lifler ve bunlarn karmlar iin kullanlan dayankl g tutuurluk maddeleri, genellikle fosfor-azot ve antimon-halojen sinerjisi gsterenlerdir. Fosfor ieren g tutuurluk maddeleri; fosfatlar, fosfonatlar, amidofosfatlar ve fosfonyum tuzlar gibi fonksiyonel gruplara sahiptirler. Halojen ieren g tutuurluk maddeleri ise, polihaloaril eterler gibi, poli-klorlu ya da bromlu aromatik ve alisiklik yaplara sahiptirler. izelge 4.11de baz dayankl g tutuurluk maddeleri ve kullanld lifler grlmektedir [Kutlu, 2002]. izelge 4.11. Baz G Tutuurluk Maddeleri ve Kullanldklar Lifler [Kutlu, 2002] G Tutuurluk Maddeleri Tetrakis(hidroksimetil) fosfonyum hidroksit Tris hidrokmetil fosfor Tris(hidroksi metil fosfor oksit Tetrakis (hidroksimetil) fosfonyum amonyum hidroksit Amonyum slfamat Organik borat fosfaz Fosfonyum tuzu Organik fosfat Antimon-brom bileikleri Antimon pentaoksit (O5Sb3) norganik tuzlar Organik halojen Organik fosfor bileikleri Antimon Klorlanm bileikler Organik halojen Organik fosfat Fosfonat Kullanldklar Lifler Pamuk

Keten Viskoz PES/Pamuk

Poliester

116

4. AKILLI LF VE KUMA TEKNOLOJLER

Huriser BALCI

4.2.3.3. G Tutuur Apre Uygulamalar Uyguland materyalin elyaf yapsna, trne, arlklarna, dokuma yaplarna, elyaf kombinasyonlarna, ykamaya veya kuru temizlemelere dayankllklarna gre eitlilik gsteren g tutuur malzemeler fular, sprey, kaplama veya kpk yntemi ile uygulanabilir. Uygulama metotlar kullanlacak tekstil materyaline veya kullanm alanlarna gre deiiklik gstermekte. G tutuur malzemelerin kaplama yerine fular olarak kullanlmas verimliliklerini arttrr nk kimyasal kuman iine nfuz ettii zaman en iyi performans gsterir. Kaplama olarak kullanlan g tutuur malzemelerdeki suda zlmeyen malzemeler g tutuur kimyasallarn kuman iine nfuz etmesini engeller bu durumda kaln kumalarda verim dmesi gzlenir [Kayatrk, 2003]. 4.2.3.4. G Tutuurluk in Kullanlan Test Yntemleri Trkiye de g tutuurluk ile ilgili herhangi bir yasa olmamasna ramen, Amerikaya, ngiltereye satlan baz tekstil materyallerinde g tutuurluk uygulamalar zorunlu tutulmaktadr. hracatn % 80 nini Avrupa, UK, USA yapan tekstil reticileri farkl lkelerde uygulamada olan yangn gvenlii dzenlemelerini, test metodlarn veya standartlarn bilmesi gerekmektedir. Amerikada yangn gvenlii dzenlemelerine gre ouk giysileri dahi 16 CFR 1615 ( 0- 6 ya) ve 16 CFR 1616 ( 7- 14 ya) g tutuurluk testlerinden gemelidir. ngelterede ocuk gece kyafetleri BS 5772 test standartndan gemelidir. Farkl lkelerde uygulanan g tutuur standartlar izelge 4.12de verilmitir [Kayatrk, 2003].

117

4. AKILLI LF VE KUMA TEKNOLOJLER

Huriser BALCI

izelge 4.12. G Tutuurluk Test Standartlar [Kayatrk, 2003].

Kullanm Alan Demelik UK BS 5852 P1/2 Fransa NEP 92-503 Almanya DIN 66084 DIN 54342 Avrupa EN 102/1 EN 102/2 Trkiye 95/28/AT (EC) ISO 6925 BS 6307 BS 4790 EN ISO 6941 TS 5569 95/28/AT (EC)

Yataklk Duvar Kad Kyaftleri

BS 6807 BS 476 BS 6249

NEP 92-503 NEP 92-503

CFR 16/1632 DIN 4102 DIN 661083

ENS 97/1 ENS 97/2 EN 367 EN 532

95/28/AT (EC) ASTM D-1230

Yakma testleri ile, kolay tutuma, alev yaylma boyu ve oran, aa kan snn miktar, iin iin yanma, yanma rnlerinin miktar ve zehirlilii llmektedir. Fakat bu testlerde bulunan lm sonular, tututurma kaynann zelliklerine, kuman ve tututurma kaynann yerleimine ve evresel koullara baldr [Kutlu, 2002]. Tutuma kolayl testi standart bir tututurma kaynann bir kumaa, kuman tutumas iin temas ettirilmesi gereken sreyle ters orantl bir (nicelik) olarak tanmlanmaktadr. Testte kumalarn tututuu alevli ya da alevsiz (mayla) andaki s aks bulunmaktadr. Tutuma zamann etkileyen, parametreler arasnda, rnein hazrlanmas (kondisyonlama), as, tutuma noktas, kuma arl ve eer termoplastik ise ekerek alevden uzaklamas saylabilmektedir [Kutlu, 2002]. Alev yaylma testlerinde, test rneinin alevden zarar grm olan alan ya da uzunluu belirlenmektedir. Bu testin yank versiyonlarnda, testlerde kullanlan test rnei boyutlar birbirinden ok farkldr. Ancak; bu test sonularn etkilemektedir. nk alev yaylm genelde, kuman alev yaylmasna paralel dorultudaki boyunun artmasyla artmaktadr. Alev yaylm testleri, en ok 45oC eik, dik ve yatay yerletirilmi rneklerde uygulanmaktadr. Yatay pozisyonda

118

4. AKILLI LF VE KUMA TEKNOLOJLER

Huriser BALCI

olduka yava yanan akrilik ve asetat lifleri dndaki liflerde, kuma yerleim as sonular ok fazla etkilememektedir [Kutlu, 2002]. 45C eik yakma testlerinde, DIN 54332, 45oC ayla yerletirilmi olan test rnei belirli bir sre,alt kenarnda standart bek alevine maruz braklmaktadr. Deney sonunda, bek ekildikten sonra alevli yanma sresi, iin iin yanma sresi, belirli bir uzunlua kadar yanmas iin geen sre gibi veriler belirlenip deerlendirme yaplmaktadr [Kutlu, 2002]. Dikey yakma testleri, (DIN53906, DIN54336, B SEN 532:1995), eik ve yatay yakma testlerine gre geilmesi daha zor olan testlerdir. Eik yakma testindeki gibi belirli bir sre bek alevi etkisinde tutulmaktadr. Yanma boyu, alevli yanma sresi, iin iin yanma sresi llmektedir [Kutlu, 2002]. Snrlayc oksijen indeksi (Limiting Oxygen Index:LOI) daha nce de deinildii gibi, materyalin yanmasn desteklemesi iin gerekli en az oksijen konsantrasyonudur. Test, oksijen-azot atmosferinde dikey yerletirilmi bir rnei hidrojen aleviyle en st kenarndan tututurarak yaplmaktadr. Kumalar stten alta doru yanmaktadr. Kuma yandnda, oksijen ve azot akmlar, rnek yava ve kararl bir ekilde tamamyla yanana kadar ayarlanmaktadr. Sonular tutarl bir hal alana kadar test tekrarlanmaktadr. Havadaki oksijen oran yaklak %21 olduu iin %21den kk LOI deerine sahip materyaller havada kolaylkla yanmaktayken %21den byk olanlarn yanmak iin ek oksijene ihtiyalar olmaktadr [Kutlu, 2002]. 4.2.4. Koku Gzelletirici Bitim lemleri 4.2.4.1. Cyclofresh CyclofreshTM kt kokular daha olumadan nlemektedir. Bunu da deride kt kokuya neden olan teri nleme zellii ile yapmaktadr. Buradaki mekanizma niastadan alnan dairesel glikoz moleklleri olan cyclodekstrine dayanmaktadr.
TM

Bu

depolama

zelliini

optimum

ekilde

kullanabilmek iin Cyclofresh

cyclodekstrini iki amala kullanr: Birincisi gzel

119

4. AKILLI LF VE KUMA TEKNOLOJLER

Huriser BALCI

kokular daha sonra aa vermek iin depolamak, ikincisi ise terin rahatsz edici koku salglamasna neden olan organik moleklleri alkoymaktr. Mekanizma kii terlemeye baladnda oluan nemle beraber almaya balamaktadr. Terle birlikte kumataki scyclodekstrin aktif hale geer ve nemle reaksiyona girer. Sonuta oluan kimyasal reaksiyon, depolanm gzel kokunun dar kmasn ve ayn zamanda ter molekllerinin kt kokusunun hapsedilmesini salar (ekil 4.48). Glikoz molekllerinin kimyasal zellikleri sayesinde bu maknizma alabilmektedir. Dardan hidrofilik, iten ise suya balanmayan hidrofobik bir ula evrelenmitir.

4 1. 2. 3. 4. 5.

Molekl gzel koku paracklar ile doludur. Terleme olduunda nem ve ter paracklar geliir. Gzel koku aa kar ve yaylr. Molekl bo kalr. Makineyle ykama esnasnda cyclodekstrin molekl tekrar gzel koku ile dolar. 6. Molekl yeniden reaksiyon iin hazrdr.

ekil 4.48. Cyclodekstrin Moleklnn Gzel Koku Yayma Mekanizmas [www.active-textiles.com/cyclofresh, 2004]

120

4. AKILLI LF VE KUMA TEKNOLOJLER

Huriser BALCI

1. 2. 3. 4. 5. 6.

Bo molekl. Terleme olduunda nem ve ter paracklar geliir. Terdeki oragnik molekller depo edilir. Molekl dolar. Makineyle ykama esnasnda ter paracklar dar atlr. Molekl yeniden reaksiyon iin hazrdr.

ekil 4.49. Cyclodekstrin Moleklnn Ter Kokusunu Giderme Mekanizmas [www.active-textiles.com/cyclofresh, 2004] CyclofreshTM ile ilem grm kuma ykandnda zerindeki nemi kullanlan ykama deterjan ve yumuatcnn kokusu ile deitirir. Bunun nedeni cyclodekstrinin gzel koku moleklleri ile doal bir reaksiyona girmesidir. Bylece her ykama sonras kuma yenilenmi bir gzel kokuya sahip olmaktadr. Cyclofresh ile kuman muamelesi emdirme ve ektirme prensibine gre yaplabilmektedir. Pamuk, keten, viskon, poliester, poliamid, poliakrilik, yn ve yn karmlar iin bu ilem uygulanabilir [www.active-textiles.com/cyclofresh, 2004]. 4.2.4.2. Mikrokapsl lemi Tekstil rnlerinin albenisini arttrmak iin retim srasnda kuma zerine parfm aplike edilebilir. Parfm; uucu ya ierisinde bulunan bir rndr. Uucu ya, melamin veya poliretan yapsndaki kapsl ile kapldr. Kullanm srasnda kapsl, suyun iinde dispersiyon halinde polimerler eklinde bulunabilir.

121

4. AKILLI LF VE KUMA TEKNOLOJLER

Huriser BALCI

alma mekanizmas; kapsln melamin veya poliretan oluuna gre deiir: Melamin kapsl kullanm srasnda srtnme veya su ile etkiletiinde hemen krlr ve parfm uucu hale geer. Melamin kapsl kolay paralanr bir yapda olduu iin parfmn etkisi hzl ve youn bir ekilde elde edilir. Poliretan kapsln zerinde mikro gzenekler vardr. Bu kanallar sayesinde srekli darya parfm k olur. Poliretan ok yumuak ve esnek yapdadr, yava yava parfm kn salar. Poliretan kapsller daha uzun mrl rnlerdir. 4.2.4.2.(1). Skintex Vcudun her zaman, en rahat ve iyi ekilde kalmasn temin eden yeni bir teknoloji olan Skintex yorgun ayaklar dinlendiren, vcudu gnlk yorgunluklardan kurtaran, canlandrc aromalar yayan maddelerdir. laveten, vcudumuzu sran sinek veya bcekleride uzaklatrabilmektedir. Skintex, ayn zamanda ykanabilir zellie sahiptir. Yksek teknolojiye sahip mikrokapsller, verilen her ykten sonra tekrar faaliyete geerler. Skintex Calming, biyolojik olarak yetitirilen bitkilerden elde edilen temel yalarn mikrokapsllenmi kombinasyonu esasl bir bitim ilemi sistemidir. Bu bitkiler: lavendula augustifolia ya (lavanta), pelargonium graveolen iei ya (sardunya), jatamansi yadr (kediotu). Drdnc bileen ise cildi iyiletirmede iyi bir role sahip olan styrax benzoin reine zdr. Aromaterapisinde lavanta ya, sinir sistemi ve ary hafifletici klasik bir dzenleyicidir. Kediotu ya en gl yattrc maddelerden birisidir [Mathis, 2004]. Sistemin alma prensibi u ekildedir: Mikrokapsller kuman iine gmlrler. Bunlar, yksek vasfta maddelerle doludurlar. Zaman iinde, deri zerinde serbest kalrlar. Karides kabuklarndan yaplan kitosan koruyucu tabakas, her kapsl, scaktan, kurumadan, souktan ve gnlk hayatn andrmasndan korur. Skintex ile ilem gren kumalardan yaplan giyisileri giyince iindeki

122

4. AKILLI LF VE KUMA TEKNOLOJLER

Huriser BALCI

maddeler iki mekanizma neticesinde serbest kalrlar. ncelikle, giyisileri giyince yaratlan hafif srtnme, sonra da, vcudun kard enzimler neticesinde, kitosan katman yavaa azalr ve ilerindeki maddeleri harekete geirip, kumalardan deriye gemesini temin eder [www.ttam.ege.edu.tr, 2006]. ekil 4.50de Skintexin poliester ve pamuk zerindeki SEM grntleri verilmitir.

A A. Poliester zerindeki grnts B. Pamuk zerindeki grnts

ekil 4.50. Skintexin Poliester ve Pamuk zerindeki SEM Grntleri [www.active-textiles.com/skintex, 2005] 4.2.5. abuk Kuruma, Nefes Alabilme zellii Salayan Bitim lemi 4.2.5.1. Nano-Dry Nano-Dry teknolojisinin lisans Burlington Raeford kumalarna i ortaklar Nano-Tex firmas tarafndan verilmitir. Bu teknoloji ile polyester liflerinin vcutta oluan nemin kumaa ordan daha hzl bir ekilde darya vermesine olanak salamaktadr. Nano-Dry teknolojisi hem gmlek hem de pantolonlarda ayn ekilde etkisini gstermektedir. Bununla birlikte, farkl iplik boyutlar, dokuma ve gramajda olan kumalarda nem transfer hz deiebilmektedir. Nano-Dry teknolojisi ile lif ile srekli bir molekler ba kurulduu iin ykama sonras etki azalmaz.

123

4. AKILLI LF VE KUMA TEKNOLOJLER

Huriser BALCI

ou ticari su ve kir itici bitim ileminde kuman bir flotteye sevk edilip kk konsantrasyondaki bileimin kumaa aplikasyonu salanmaktadr. Bu ilemin tutarll daha az ve kumala oluan mekanik ba daha gszdr. Bu nedenle, bu aprelerin performans kullanmdan ve ykamalardan sonra dmektedir. Nano-Dry teknolojisinde ise kumaa molekler balarla baland iin giysinin performans mr boyunca deimez [www.elbeco.com, 2004].

124

4. AKILLI LF VE KUMA TEKNOLOJLER

Huriser BALCI

C
A. Su damlas Nano-Dry ile ilem grm kumata hmen dalrken, ilem grmemi normal poliester kumata dalmamtr. B. 5 dk sonra Nano-Dry kumata su damlas iyice dalp, buharlamaya balamken normal poliester kumata damla hala durmaktadr. C. 15 dakika iinde, Nano-Dry kuma kurumuken, normal poliester kuma hala slak.

ekil 4.51. Nano-Dry Kuma ve Normal Poliesterin Kuruma zelliinin Karlatrlmas [www.elbeco.com, 2004]

125

4. AKILLI LF VE KUMA TEKNOLOJLER

Huriser BALCI

4.2.5.2. Schoeller 3XDRY Schoeller firmasnn rettii 3XDRY kumalar da nanoteknoloji ile retilmi kimyasallar kullanlarak abuk kuruma ve nefes alabilme zellii kazandrlm kumalardr. Vcuttaki ve giysideki nemi ok hzl bir ekilde (normalden 6-8 kat daha hzl) ieriden darya transfer eder (ekil 4.52). Yksek nefes alabilirlik ve kirlenmeye kar diren zellii de mevcuttur [www.3xdry.com, 2004].
Kuru Kuma

Ya Kuma Kuruma Sresi (dk)

ekil 4.52. 3XDRY Kuman Kuruma Sresinin Karlatrlmas [www.3xdry.com, 2004] 4.3. Elektronik Aksamlarn Eklenmesiyle Elde Edilen Akll Tekstiller Pek ok lkenin tekstil mhendisleri, polimer kimyaclar, fizikiler ve biyo mhendisleri gelecein tekstilleri ve giysileri zerine dler kurmak ve bu dleri geree dntrecek yeni teknolojiler gelitirmek zere almaktadrlar. Uyumak zere olan srcleri uyandran araba koltuklar, Kalp atlarnz dinleyen yatak araflarl, Tendonlarnz zarara vermek zere olduunuzu bildiren oraplar, Mobil telefon ile ya da mp3 alar ile birletirilmi montlar,

Scaklk (C)

Kuruma sresindeki kazan: 86 dk

126

4. AKILLI LF VE KUMA TEKNOLOJLER

Huriser BALCI

Rulo yaplabilen kuma klavyeleri, Koltuklarn koluna ilitirilen televizyon mzik seti kumandalar, Hal yada perdeye gizlenmi elektrik dmeleri, kuma piyanolar, Giyilebilir mzik aletleri, Dk dozlu elektro magnetik radyasyona kar koruma salan elektronik kumalar, Oda scaklna gre renk deitiren dokumlar, Salnz kontrol eden ve bluetooth yada w-fi gibi kablosuz iletiim alar ile doktorunuzu durumunuzdan haber eden giysiler, Ne kadar hzl kotuunuzu syleyen ayakkablar vb. bu almalardan bazlardr [Gkalp, 2005]

4.3.1. Istma Fonksiyonlu Akll Giysiler Vcut fonksiyonlarnn belirli s aralklarnda en verimli dzeyde olmas nedeniyle s dzenlemesi olduka nemlidir. evresel ortam artlarnn yaratt etki, ortaya koyulan performans olumlu veya olumsuz ynde etkileyebilmektedir. Performans zerindeki bu etki de srekli olarak d ortamda grev yapan polis, asker, gvenlik grevlisi gibi bireylerin almalarnda hayati etki yapabilmektedir. Scaa kar olduu gibi, souk ortam artlarnda da insan organizmasnn korunmas, ileri teknoloji uygulamalar iin bir alma alan oluturmutur. Is yaltm salayan giysi kavramndan bahsedilen yerlerde genel olarak birden fazla tekstil materyalinin katmanlar halinde bir araya getirilmesi alglanm ve bu ekilde vcut ile d ortam arasnda tampon bir blge oluturularak uygun bir scaklk farknn elde edilmesi hedeflenmitir. Bu tr bir zm pasif yapl olarak adlandrlabilecek tipte bir korunma salamaktadr. Bu tr yaplara alternatif olarak gelitirilebilecek dier bir dnce de aktif korunma salayan giysi konstrksiyonlarnn salanmasdr. Bu tr aktif ve akll giysilerin bir rnei de metabolizma veya iklim artlarndaki deiimlere cevap verebilecek ekilde dizayn edilen stmal giysilerdir.

127

4. AKILLI LF VE KUMA TEKNOLOJLER

Huriser BALCI

Istma fonksiyonuna sahip akll giysilerde kyafet ierisine yerletirilen stma kayna-stc yaplar yardmyla yeterli termal ortam oluturularak kullancnn d ortamdan etkilenmemesi hedeflenmektedir. ekil 4.53de Finlandiya Tampere Teknoloji niversitesi tarafndan gelitirilen elektrikli stma zelliine sahip bir giysi prototipinin genel grnts verilmektedir [Sahin, Bulgun ve Kayacan, 2004].

ekil 4.53. Istcl Bir Giysi Prototipi [Sahin, Bulgun ve Kayacan, 2004] Istma fonksiyoneli ile ilgili yaplan almalarda metalik yaplar-rezistans sistemleri, grafit malzemeler, iletken kauuk, su stmal sistemler, stma aralar olarak kullanlmtr. Ancak bu tr stclar, baz snrlamalar da beraberinde getirmitir. Giysinin hacminin arlnn artmas, sistemin rijitlii, vcutta oluan terin uzaklatrlma zorunluluu ve sistemin vcuda zarar verme ihtimali gibi problemler mevcuttur. Yeni tip iletken lifler, tekstil rnlerindeki statik yk azaltt gibi stcl tekstil materyallerinin konstrksiyonlarnda da kullanlmaktadr. Bu alanda retilen rnler incelendiinde iletken tellerin-liflerin iplik zerine yerleiminin gevek yapl veya iplik zerine bkm verilerek kullanld grlr. ekil 4.54te iletken tellerin iplik ve kuma yaplar ierisine yerletirilme biimleri verilmitir [Sahin, Bulgun ve Kayacan, 2004].

128

4. AKILLI LF VE KUMA TEKNOLOJLER

Huriser BALCI

ekil 4.54. letken Liflerin Tekstil Yaplarnda Kullanm ekilleri [Sahin, Bulgun ve Kayacan, 2004]. letken tellerin veya liflerin iplik zerine yerleiminin ilk tipi olan gevek yap biimi, genellikle dokusuz yzey (non-woven) rnlerde kullanlrken, iplik zerine bkm verilerek hazrlanan ikinci yap ise dokuma ve rme kumalarda uygulanmaktadr [Sahin, Bulgun ve Kayacan, 2004]. 4.3.1.1. Is Depolayan ve Is Dzenleyici Tekstiller Geleneksel s izolasyon materyalleri, rnein pamuk, keten, ipek, yn ve poliester, poliamid ve poliakrilik, vb. Liflerden oluan kumalar, kumata bulunan hava keseciklerinin says ile belirlenen s kaybna belirli bir dereceye kadar diren gsterebilmektedir. 1980lerin sonundan beri retilegelen gne n seen ve absorbe edebilen tekstiller, gne nlarndaki yakn infrared nlarn absorblayabilmekte ve sya dntrerek giysinin i scakln arttrabilmektedir. 1980lerin sonunda retilmeye balanan uzak-infrared tekstiller vcuttaki uzak infrared nlarn absorblayabilmekte ve sya dntrebilmektedir. 1990larn banda endstrilemi olan, ultraviyole absorblayan ve serinlik hissi veren kumalar, ultraviyole nlarn absorbe ederek ve gneten gelen yakn infrard nlarna

129

4. AKILLI LF VE KUMA TEKNOLOJLER

Huriser BALCI

yanstarak giysinin i scakln drmektedir. Btn bu yeni fonksiyonelli tekstiller, tek ynl scak ayarl s izolasyonlu materyallerdir [Tao, 2001]. 4.3.1.2. Istcl Akll Giysi rnekleri Doal veya sentetik hammaddelerden yaplan herhangi bir tekstil rn yani giysi, elektronik yaplar zerinde bulunduran bir tayc ilevini grmektedir. u ana dek gerek prototip aamasnda olan gerek de ticari olarak piyasaya srlm rnler u ekilde sralanabilmektedir. 1. Istmal yelek; -25 0Cnin altndaki scaklklarda dahi alma kapasitesine sahiptir. Kesintisiz 68 saat grev yapabilir. Karbon liflerinin kullanld, arj edilebilen piller yardmyla alan bir stma sistemi mevcuttur. 2. Istc paneller; Active Sports Fashion Design Consultancy firmas tarafndan gelitirilmitir. Istma fonksiyonunun salanabilmesi amacyla bir giysi yaps ierisine eitli blgelere monte edilmektedir. 3. Istmal oraplar; Cabela firmas tarafndan gelitirilmitir. Bir pil tarafndan salanan enerji ile orabn stlmas salanmaktadr. Askeri gvenlik alanlar ile doa sporlarnda kullanm hedeflenmektedir. 4. Met5 ceket; North Face firmas tarafndan gelitirilmitir. Su geirmez bir d yzey ierisine yerletirilen stcl yap bulunmaktadr. G kayna olarak arj edilebilen lityum-iyon piller kullanlmaktadr. 5. Istmal ceket; D ortamda grev yapan kiiler iin gelitirilmitir. Tek bir arj ile 5-6 saat stma yaplabilmektedir. Demonte edilebilen kollar ile yelek biimine dntrlebilir. Bir ka dakika ierisinde 30 kabilecek zelliktedir. 6. Istmal eldiven; Bilek ksmna yerletirilen pil, g kayna olarak kullanlmaktadr. Motosiklet kullananlar ile dalk blgelerde grev yapanlarn kullanmas hedeflenmitir. Eldivenin alt ve st yzeyine yerletirilen stc yaplar scaklk artn salamaktadr [Sahin, Bulgun ve Kayacan, 2004].
0

C scakla

130

4. AKILLI LF VE KUMA TEKNOLOJLER

Huriser BALCI

ekil 4.55de stc akll giysi rnekleri grlmektedir.

ekil 4.55. Istcl Giysi rnekleri [Sahin, Bulgun ve Kayacan, 2004] 4.3.2. Kamuflaj Giysileri Bilim adamlar bulunduklar ortama gre renk deitiren bukalemun benzeri sava giysisini gelitirebilmek iin hayvanlar zerinde almaktadrlar. Kuma iine tutturulmu iletken elyaf sayesinde stlp soutulduka termokromatik mrekkeplerinin renk deitirdii kumalar retilmektedir. Tekstil materyallerinin byle bir zellii, etrafndaki baskn renklere devaml adaptasyonu sayesinde kullanclarnn varlnn grlmemesini salamaktadr. Teknoloji, giysinin yzeyinin bir bukalemun gibi davranmasn salayacak kadar gelimektedir. Eer bir asker mermer bir stuna dayanrsa giysi bu rengi alr veya asker siyah ziftle kaplanm alanda duruyorsa giysi bu renge brnecektir. Bu bir tm mevsimlik su geirmez giysidir ve askerin i vcut scaklna gre

131

4. AKILLI LF VE KUMA TEKNOLOJLER

Huriser BALCI

deimektedir, bylece giysi deitirme ihtiyac kalmamaktadr. Bu rn, giyen insann transparan olduu ynnde bir izlenim vermektedir. Tam olarak grnmezlik salayan bir giysi olmasa da bu olaanst giysi, giyen insann arkasndaki insanlar ve nesneleri grmeye olanak vermektedir Optik kamuflaj teknolojisi, giysinin arkasna taklan bir lens ile alr. Bu lens arkadaki grnty alr ve giysinin n tarafna yanstr [ahin, Bulgun ve Kayacan , 2004b]. Bulunduu ortama gre renk deitiren giysilerin yan sra grnmez giysiler zerinde de allmaktadr. rnein Tokyo niversitesi'nden Prof. Susumi Tachi ve ekibinin gelitirdii kamuflaj elbisesi, giyen kiiyi grnmez klmaktadr. Giysideki sensrler, ndeki grnty, arka ksma; arkadaki grnty ise n yze yanstmaktadr (ekil 4.56) [www.hightex2005.com, 2005] .

ekil 4.56. Grnmez Giysi [www.hightex2005.com, 2005] 4.3.3. nsan Salnda Kullanlan Akll Giysiler Giyilebilen ve kablosuz bilgi aktarm alanlarndaki ilerlemelerin birlemesi ile gelitirilen akll tirtler, kiisel salk ve yaam tarz bilgilerini elverili bir biimde toplama, iletme ve analiz etme olana tanmaktadr. Gorgia Teknoloji

132

4. AKILLI LF VE KUMA TEKNOLOJLER

Huriser BALCI

Enstits mhendislerince gelitirilen SmartShirt, giyen kiinin kalp atlarn, nefes aln ve vcut scakln izleyerek, gerekli durumlarda kablosuz iletiim a ile gerekli kilileri annda haberdar edip PC veya PDA yolu ile kt salamaktadr (ekil 4.57) [www.gtwm.gatech.edu, 2004].

ekil 4.57. Dokunmu Giyilebilir Anakart [www.gtwm.gatech.edu, 2004] Gelitirilen bu akll giysi doktorlara kullancnn hayati fonksiyonlar ile ilgili sinyalleri bir bilgisayar gibi gsterebilmektedir. Smart Shirt plastik optik liflerle ve dier zel liflerle dokunmu kumayla bir anakart gibi davranmaktadr. zellikle askeri amal olarak kullanlan bu giyside, nfuz eden merminin yerini tam olarak belirleyebilmek iin plastik optik lifin bir ucundan dier ucuna bir sinyal gnderilmektedir [www.gtwm.gatech.edu, 2004]. Yaamsal semptomlar izleyen elektronik alglayclarn enerjisi, kuman dokunmasna dahil edilen akm tayan lifler ile salanmaktadr. Monitr ise tirtn ykanabilmesi iin istendii zaman kartlabiliyor. 2001 ylnn en iyi bulularndan biri olarak grlen rne ilk olarak Ekim 1996da ABD donanmasnca fon ayrlm 2000 ylnda ise, ticariletirilmek zere Sensatex firmasna lisans verilmitir.

133

4. AKILLI LF VE KUMA TEKNOLOJLER

Huriser BALCI

Doal lifleri, olduka ince kablolar ve optik liflerle birletiren elektronik kuma, Smart Tirt n temelini oluturmaktadr. Kullanlan teknoloji ipek, pamuk, yn gibi herhangi bir kuma trne uygulanabilmektedir. lk olarak savata askerlerin kullanm iin tasarlanm Smart Tirt astronot, atlet, itfaiyeci, polis gibi meslekleri gerei zor durumda kalabilecek kiilerin, kronik hastalklar olanlarn, yalnz yaayan yallarn ve bebeklerin izlenmesi ve ilk yardm iin, tbbi adan byk kolaylk getirecektir. Tuzaa drlm askerlerin tam olarak yerini belirleyebilmesi ve salk ekiplerine askerlerin durumu ile ilgili detayl bilgi vermesi ise ordunun ilgisini eken yandr. Optik ve elektrik iletimini salayan lifler, smart shirt olarak adlandrlan ekrannda kalp at hzn, EKG, solunumunu, scakl gibi ok nemli verileri gsteren tirtn retiminde kullanlmtr. Her yl binlerce uyuyan bebein lmne neden olan ani bebek lm sendromunun nne geebilmek iin bebein soluk almas durduunda, kalp atm saysnda ya da vcut ssnda beklenmedik bir deiiklik olduunda, ebeveynleri haberdar eden giysiler de gelitirilmitir (ekil 4.58). Giysi anne veya babann PDA yada PCsi ile kablosuz iletiim kurabilmektedir. Bebein nefes alp vermesi durduunda giysi bir alarm gndermektedir.

ekil 4.58. Bebekler iin Akll Tulum [www.spectrum.ieee.org, 2004]

134

4. AKILLI LF VE KUMA TEKNOLOJLER

Huriser BALCI

talyan Dappolonia firmasnca gelitirilen giysideki teknoloji, kullancnn kolunu kaldrmasna yardmc oluyor. Giysinin zellikle felliler iin nemli bir teknolojik gelime olduu belirtiliyor (ekil 4.59) [www.hightex2005.com, 2005].

ekil 4.59. Felliler iin Gelitirilen Giysi [Gkalp, 2004]

4.3.4. Giyilebilir Bilgisayarlar

Bilim adamlar Evrensel Seri Veriyolu (USB) kablolarnn kuma versiyonunu gelitirmek amacyla almalarn srdrmektedir. USB kablolar, bugnn brolarnda ve ev bilgisayarlarnda internete balanmada ve dier veri iletimi ilerinde kullanlmaktadr. Normalde rijit, ar ve plastik bir kaplamas olan USB kablolar, dz balayclar ile ince, esnek ve giyilebilir bir yapya brnmtr. retilen kumalarn, uygulanan testler ve deerlendirme almalarndan sonra, normal bir USB gibi alt grlmtr. G ve verilerin tekstil malzemeleri aracl ile gnderilebileceini rendikten sonraki adm askerin tad bilgisayara veri gndermek iin sensrleri nasl ve nereye yerletireceimizi dnmektir. Sensrler kuman kendisine tutturulabilir veya gmlebilir ve giysi sisteminin iinde, ortasnda veya dnda olabilirler. Hem elektronik yaplarn hem de sensrlerin entegrasyonu gvenlikle, rahatlkla, performansla ve dayankllkla ilgili yeni meseleleri ortaya karmtr.

135

4. AKILLI LF VE KUMA TEKNOLOJLER

Huriser BALCI

Giyilebilir kablonun baars giyilebilir, esnek ve tekstil tabanl squadseviyeli iletiim radyolar iin antenler gibi dier uygulamalara da yol amtr. Anten, Modler Hafif Arlkl Yk Tayan Ekipman atletine entegre edilmitir. Bu gelimelerden sonra elektrikli battaniyeler geleneksel kablo ynlar ve rijit yapsyla alk olduumuz yapsndan kurtulmutur. Yeni battaniyeler daha hafif, daha esnek, makinede ykanabilir ve kurutulabilir rnlerdir. 100-Watt gcnde bir elektrik lambas kadar enerji harcayarak dengeli-dzenli bir ekilde stmaktadr [ahin, Bulgun, Kayacan, 2004b]. Gemite, askerler, grev iin yola ktklarnda birka saat nceki bilgileri ieren haritalara gvenmek zorundalard. Ancak Piyade niformas Land Warrior Sok sayesinde, her bir asker kasklarna monte edilen GPS sistemi, kk bir kablosuz ses ve veri iletimi sistemi ve bir intra-squad Yerel Alan Ana bal giyilebilir bir bilgisayar sayesinde o dakikaya ait bilgileri alabilmektedirler. Kask zerinde bulunan ve aa inen bir ekran askerlerin karanlkta etraflarn grebilmesini silahna bal gece gr sistemlerini ve termal sensrleri kullanmasn salamaktadr. Bu ekran ayrca dman askerlerin ve dost askerlerin nerede bulunduklarn ve durum haritasn gerek zamanl olarak her bir askerin grebilmesini salamaktadr. Ama savay, olas bir saldn durumunda hemen cevap verebilmesi iin mmkn olan en az sayda hamle ile uygulayabilecei hamleleri yapmasn akll tekstiller yoluyla salamaktr [ahin, Bulgun, Kayacan, 2004b]. Askeri alan dnda insann gnlk hayatn kolaylatran akll giysiler de gelitirilmitir. MP3, radyo alabilen, kayt yapabilen, mikrofonu olan ve cep telefonu fonksiyonu olan giysiler gelitirilmitir (ekil 4.60).

136

4. AKILLI LF VE KUMA TEKNOLOJLER

Huriser BALCI

ekil 4.60. Radyo alabilen Ceket [www.spectrum.ieee.org, 2004] Giyilebilir elektroniklerin daha ekici yaplabilmesi iin yaplan almalarda, iletken materyaller kullanlmas gerektii ve hafif, kablosuz rnler retilmesi gerektii zerinde almalar yaplmtr. Metalik ve optik liflerin, ipliklerin, kumalarn, elbiselerin ve mrekkeplerin kullanlmas ile iletim salanr ve kablosuz tekstil rnler yaplm olur. Dier bir retme yolu anlk elektrik ileten iletken liflerin kullanlmas ile olmaktadr. Bunlar kontin flament olarak retilebildii gibi stapel olarak retilip sradan iletken olmayan lifler ile birlikte erilebilir. Bu ekilde elde edilen iplikte deiik derecede iletkenlik seviyeleri elde edilir. 4.3.5. Giyim Dnda Kullanlan Akll Tekstiller ngiliz Softswich firmas katlanabilir kuma, klavye ve fare retmektedir (ekil 4.61 ve 4.62). Bu klavye ve fare kiisel dijital yardmclara (PDA) ve cep telefonlarna balanabilmektedir.

137

4. AKILLI LF VE KUMA TEKNOLOJLER

Huriser BALCI

ekil 4.61. Kumatan Yaplm Mouse [www.softswich.com, 2005]

ekil 4.62. Kumatan Yaplm Klavye ve Mouse [www.softswich.com, 2005] Bir kanepenin koluna entegre edilmi kumanda veya bir perdeye entegre edilmi k dmesi rnekleri de Softswichin rettii hassas basn veya hareketler ile gelitirilen rnlerindendir (ekil 4.63)

138

4. AKILLI LF VE KUMA TEKNOLOJLER

Huriser BALCI

ekil 4.63. Koltua Entegre Kumanda (solda) ve Perdeye Entegre Lamba Dmesi (sada) [www.softswich.com, 2005] 4.3.6. Oda Scaklna Gre Rengi Deien Kumalar Giyilebilen mzik alarlarn yan sra elektronik tekstil rnlerine reklam, gvenlik sistemleri, tasarm gibi alanlarda artan bir talep olaca dnlmektedir. rnein, nternational Fashion Machine (IFM) Maggie Orthun tasarlad elektrotlar ve termokromik mrekkep ile donatlm kuma, oda scaklndaki deiimlere tepki olarak renk deitirebilmektedir. Duvarlardan hallara kadar her yerde kullanlabilecek bu tr bukalemun malzemeler, i mimarlar ve reklamclar iin byk potansiyel tayabilmektedir. Bir Alman bilgisayar chip firmas olan Infneon Technolojies de, davetsiz misafirleri ve yangnlar sezebilen hallar gelitiriyor. Bu hallar, basn, titreim ve s belirleyici alglayclar ile donatlmtr. Dokuma kuma ile elektroniin birlemesi i dizaynda yeni bir devir amtr. Massachusetts Institute of Technology kurumunu tarafndan gelitirilen Electric Plaid olarak bilinen bu kuma bulunduu ortama gre renk deitirmektedir. Bu kuma boyanmam sert ipliklerin, elektronik bir g salanan thermokromik mrekkepler ile boyanmas ile boyanmas sonucu oluan ipliklerin birlikte dokunmas ile olumaktadr. Esnek olan bu kaplamalar, deiik programlar yklenerek, elektronik kablolardan gelen sya gre renk deitirilebilmektedir.

139

4. AKILLI LF VE KUMA TEKNOLOJLER

Huriser BALCI

ekil 4.64. Scakla Gre Renk Deitiren Kuma [Gkalp, 2004] 4.4. Akll Tekstillerin kolojik Etkileri Kuma iine yerletirilen ya da kumala birlikte dokunan polimer bazl elektriksel ve optik iletkenlerin deiik alc ve vericilerle baz fonksiyonlar yerine getirmesi sz konusudur. Elektriksel elemanlarla tekstillerin btnlemesi sonucunda oluan akll tekstillerin kalite analizleri ile ilgili almalar yaplmtr. Burada sadece tekstil hammaddesinden kaynaklanan tasarmlar kapsam d tutulmutur. Sz konusu olan tekstillerle elektroniin entegrasyonu yoluyla elde edilen efektlerdir [Keil, 2004].

140

4. AKILLI LF VE KUMA TEKNOLOJLER

Huriser BALCI

4.4.1. retim Akll tekstillerin retiminde arlkl olarak kimyasal elyaf kullanlmaktadr. Sadece spor yn giysilerde ender olarak doal ve kimyasal elyaf karmlar kullanlmaktadr. Bylece tekstil zincirindeki ekolojik problemler karm nedeni ile ikiye ayrlmaktadr. Akll tekstillerde ounlukla elektronik komponentlerden yararlanlmaktadr. Bu komponentlerin ekolojik problemleri de tekstilde olduu gibi ayrntl olarak incelenmitir. Akll tekstillerin retiminde ortaya kan gerek, elektronik komponentlerin kullanlmas ile giysinin fonksiyonelliini kaybetmemesi, en azndan ok fazla etkilenmemesidir. Bu noktada elektronik komponentlerin daha da kltlmesi bir rahatlk salayabilir. Bu paralar ne kadar kompakt ve hafif olurlarsa giysi iine o kadar rahat monte edilebilmektedir. Efektlerin ar dozda olmasn nlemek iin de rn bana kullanlacak elektronik meteryalin az olmasna dikkat edilmelidir. Ancak klmede, kullancnn kumanda etmesini zorlatracak kadar ar gidilmemesi gerekir. Elektronik elemanlarn sistematik olarak enerji yaymas ve vcuda yakn blgelerde yer almas, elemanlarn daha da kltlmesi gerekli klabilir. nk bu defa akll tekstillerde kullanlan elektronik paralarn vcuda zararl etkileri gndeme gelebilir. Akll giysilerde kullanlan elektronik komponentler su geirmez kapsller iinde korunduundan evreye zarar vermesi sz konusu olmamaktadr. Ancak zamanla, korunmu gibi grnen bu kapsllerin zamanla gevemeyeceini ve geirgen hale gelmeyeceini garanti edilememektedir. Deneyimler sonucunda byle durumlar ortaya karsa elektroniklerin zararl etkileri tekrar tartma konusu olacaktr [Keil, 2004]. 4.4.2. Kullanm Akll tekstillerin kullanmnda nemli problem vardr. Birincisi akll tekstillerin kaynak kullanmndan ne kadar yararlanabildii yani akll tekstiller klasik giysilerin yedei mi yoksa tamamlaycs mdr? Bu soru zellikle cep

141

4. AKILLI LF VE KUMA TEKNOLOJLER

Huriser BALCI

telefonu ve tanabilir elence elektronii MP3 ve CE alc kullanmnda gndeme gelmektedir. Bu durumlarda gerekli olan akmn zellikle youn kullanma nedeni ile zayflad gzlemlenmektedir. Bu yzden, bu tr akll giysilerin kullancnn ihtiyalarn her ortamda giderebilecek kadar gl elektronik beslemeye sahip olmalar gerekmektedir. Dier taraftan blue jeans gibi ok fonksiyonlu giysilerin akll tekstillere dntrlmesi, kulancnn, zaman zaman bu tr ilevlerden akll tekstil olmadan da serbest konumda yararlanmak isteyecei dikkate alnmaldr. kinci problem ise rnlerin insan ekolojisidir. Elektronik komponentler her ne kadar kapsl iinde korunsalar da, bunlarn elektromanyetik dalgalar yoluyla radyasyon yaymalar kanlmazdr. u aamada bu etkilerin nlenemedii dikkate alnrsa, elektronik nitelerin vcuda ok yakn blgelerde bulunmas risk yaratmaktadr. Bu amala akll giysilerin tekstilleri gelitirilirken, radyasyonu engellemesi, dier taraftan da nitenin alc/verici fonksiyonlarn engellememesi salanmaldr. Bunun yannda radyasyonun kullanc evresini etkilememesine de nem verilmelidir. nc problem ise, tekstillerin genellikle slak temizleniyor olmasdr. Bu aamada elektronik paralarn kapsllenmesi tekrar gndeme gelmektedir. Eer akll giysilerin elektronik paralar suda znebilir cinsten ise, kapsllerin bozulmas halinde ykama suyunun zararl maddelerle yklenmesi gndeme gelmektedir. Yine elektronik paralarn yap gruplar suya karp kanalizasyonla birleirse, ime suyu ile fiziksel temas haline gelmesi riski az da olsa mevcuttur. Bu problem gvenlik filtreleri ile nlenebilmektedir. Ak tekstil reticisinin tketiciye her rn iin bir filtre ve kullanma talimat vermesi uygun bir zm gibi grnse de, bu birok tketiciye karmak gelecek, bedava dahi olsa byle bir uygulama yapmay reddedecektir [Keil, 2004]. 4.4.3. Geri Kazanma Elektronik rnlerin kullanm sresi dolduktan sonra ne yaplacana dair kendine zel zmleri mevcuttur. Bu akll tekstiller iin de geerlidir. ncelikle tekstil ile elektronik paralarn birbirinden ayrlmas gerekmektedir. Bugnk akll

142

4. AKILLI LF VE KUMA TEKNOLOJLER

Huriser BALCI

tekstillerde elektronik paralar kapsllenmi ve kuma zerine kaynatlm halde balanm durumdadr. Bu yzden, byle bir ayrtrma, her iki rnn tekrar kullanmn engellemektedir. Akll gmleklerde ise elektronik yap gruplar tekstil zerine dorudan bal olmayp mantar gibi zerine geirilmitir. Kullanm bittikten sonra ekilip karlabilmektedir. Bu durumda "akll gmlek" bir ama deil bir ara olarak kullanlmtr. Bylece, sadece ekoloji bak asndan deil, kullanc asndan da bir cep telefonu, bir MP3 vericisi stenildiinde gmlekten karlp alnabilmektedir. Buna gre de rnn fiyat, entegrasyonunun alt yapsna bal olmaktadr. Baz durumlarda ise entegrasyonun modas gemekte veya giysinin alt yapsna uyum salamaz hale gelmekte, denen bedelin karl tam olarak alnamamaktadr. Giysi tekstilleri ve elektronik ile son derece yksek dinamiklikte tketici ilgisi ekilebilmektedir. Bu noktada tketici, kendisine sunulan akll tekstilin eski elektronik teknolojisi/yeni giysi teknolojisini mi yoksa yeni elektronik teknolojisi/eski giysi teknolojisi ile mi retildiini modayla ne kadar uyumlu olduunu test etmek durumunda kalmaktadr. Akll giysiler gelecek yllarda vitrinleri daha ok ssler hale gelecektir [Keil, 2004].

143

5. MATERYAL VE METOT

Huriser BALCI

5. MATERYAL VE METOT alma kapsamnda evre iletmelerden % 100 pamuk, PES/VS ve PES/VS/EA karm kumalar edinilmitir. Seilen bu kuma numunelerinin n terbiyesi ve boyamas iletme artlarnda yaplmtr. Tez konusu erevesinde antibakteriyel apre almalar ise, seilen iletme laboratuar imkanlar ve .. Tekstil Mhendislii Blm laboratuar olanaklar kullanlarak yrtlmtr. Apresi yaplan kuma numunelerindeki ilem etkisinin testlerle ortaya konulabilmesi iin TBTAK ADANA niversite-Sanayi Ortak Aratrma Merkezi (SAM) Tekstilde lme ve Kalite Kontrol Laboratuarndan faydalanlmtr. Antibakteriyel testler Kanadada bulunan Thomson Research Associatesde, Belikada bulunan Devan firmas laboratuarlarnda ve K.Mara St mam niversitesi Biyoloji Blm Laboratuarlarnda yaptrlmtr. 5.1. Materyal Kimyasal yntemlerle elde edilen antibakteriyel zellikteki fonksiyonel kumalarda, kullanlan kimyasallarn kuman performans zelliklerine olan etkisinin aratrld bu tez almasnda, 3 tip materyal kullanlmtr. lk olarak kimyasal aprenin uygulanaca kuma tipleri belirlenmitir. Bu tr apreler kullanm alanlar itibariyle ounlukla pamuklu kumalara uygulanmaktadr. nk bu zellikler daha ok hastanelerde kullanlan yatak araf, yastk, yorgan klflar, bebek giysileri, i amarlar gibi pamuklu kumalarn ounluklu kullanld alanlarda istenmektedir. Bununla birlikte; nmzdeki yllarda gnlk giyimlik kumalarda da bu zelliklerin istenmesi beklenmektedir. Bu apre maddelerinin reticileri de bu kimyasallarn gnmzde gnlk giyimde byk yer tutan poliester ve viskon karmlarda da etkin olarak kullanlabileceini iddia etmektedirler. Bu bakmdan, bu apre maddelerinin eitli tipteki kumalarda kuman performans zelliklerine olan etkilerinin belirlenebilmesi iin, % 100 pamuk, PES/VS ve PES/VS/EA karm kuma olmak zere 3 tip kuma seilmitir.

144

5. MATERYAL VE METOT

Huriser BALCI

Seilen kumalara uygulanmak zere, lkemizde ticari olarak en ok tercih edilen apre eitleri belirlenmitir. Bunlar farkl kimyasal yaplara (triklosan esasl, quarterner amonyum tuzu esasl) sahiptir. Bu apre maddeleri emdirme ve ektirme yntemleri ile kumaa aplike edilmitir. Emdirme aplike ynteminde farkl iki konsantrasyonda denemeler yaplmtr. Aplikasyonlardan sonra kuman performans zelliklerindeki deiim belirlenmeye allmtr. Apre almalar bittikten sonra, ieren materyaller kullanlmtr. 5.1.1. almada Kullanlan Kumalar Tez kapsamnda % 100 pamuk, PES/VS ve PES/VS/EA karm olmak zere 3 tip kuma seilmitir. % 100 pamuklu kuma Adana Organize Sanayi Blgesinde faaliyet gsteren Fibatek Tekstilden (Dokuma letmesi) ham halde alnm ve yine ayn yrede bulunan Misis Apre Tekstilde (Boya-Terbiye letmesi) n terbiyesi ve boyamas yaplp apreye hazr hale getirilmitir. PES/VS ve PES/VS/EA karm kumalar ise Adana yresinde bulunan bir dier fabrika olan zbucaktan alnarak n terbiyesi ve boyamas iletmede yaplm, apreye hazr hale getirilmitir. Kumalarn karakteristik zellikleri izelge 5.1de verilmitir. kuman performans zelliklerindeki deiim eitli laboratuar testleriyle belirlenmitir. Burada eitli sarf malzemelerini

145

5. MATERYAL VE METOT

Huriser BALCI

izelge 5.1. almada Kullanlan Kumalarn Konstrktif zellikleri

zellik Atk Hammadde zg Toplam Mamul Atk Sklk Mamul zg Sklk Mamul Gramaj (g/m2) rg Pamuk 20x20 % 100 Pamuk % 100 Pamuk % 100 Pamuk 21 43 200 1/1 Ribs PES/VS 150 denye PES 20/1 PES/VS 20/80 PES/VS 47/53 29 29 150 Bezaya PES/VS/EA 28/2 PES/VS 50/50 44 dtex Lycra 48,5/48,5/3 28/2 PES/VS 50/50 44 dtex Lycra 48,5/48,5/3 PES /VS/EA 48,5/ 48,5/3 19 25 250 Bezaya

5.1.2. almada Kullanlan Kimyasallar almada eitli firmalardan edinilen kumalara iletme artlarnda n terbiye ve boyama ilemleri yaplmtr. Boyamas yapldktan sonra numune kumalara eitli antibakteriyel apreler emdirme ve ektirme yntemlerine gre laboratuar artlarnda aplike edilmitir. Kumalarn performans zelliklerine olan etkileri incelenmi olan apre maddeleri izelge 5.2de verilmitir. izelge 5.2. almada Kullanlan Antibakteriyel Apre Maddeleri Kodu A1 A2 A3 pH pH 7,1 pH 2,9 pH 4,5 Kimyasal Yaps Ticari smi

Non-iyonik ULTRA-FRESH NM (Triklosan) Non-iyonik ULTRA-FRESH FT-7 (Triklosan) Katyonik (Alkoksisilan quarterner AEM 5772/5 amonyum tuzu)

146

5. MATERYAL VE METOT

Huriser BALCI

5.1.2.1. Ultra-Fresh NM (A1) Antibakteriyel Apre Maddesi Ultra-Fresh NM Antibakteriyel apre maddesi sentetik ve sentetik/selloz karm kumalar iin kullanlmaktadr [Seta Kimya rn Katalou, 2005]. Kimyasal yaps triklosan esasldr. Antibakteriyel liflerde yaygn olarak kullanlan triklosan bileii, klorlanm bisfenileter yapsndadr ve pek ok antibakteriyel lifte aktif madde olarak kullanlmaktadr. Triklosann sentezinde dioksin ve dibenzofuran gibi kanserojen yan rnler ortaya kabilmektedir. Triklosan; Staphylococcus aureus, MRSA, E. Coli ve Klebsilla gibi birok bakteri alanna kars etkilidir. Pseudomonas gibi bakterilere kars az etkilidir ve mantarlara kars sadece marjinal olarak etkilidir. Triklosann, Trichophyton mentagrophytes (atletlerin ayaklarnda grlen), Aspergillus repens ve Aspergillus nigeri ieren eitli mantarlara kars etkili olduu baz kullanclarca dorulanmtr. Triklosan (1) kozmetikte, sabunlarda, deodorantlarda, dis macunlarnda ve az temizleyicilerinde kullanm iin belgelendirilmitir. Bu nedenle tekstil malzemesinde kullanm gvenlidir ve kullanlan konsantrasyonlarda alerjik reaksiyona neden olmad da belirtilmektedir. Triklosan bakterinin hcre zarndan ieriye girerek bakterinin bymesi, ya da remesi gibi fonksiyonlarna engel olmaktadr. Fakat kaln hcre zarlarndan geememektedir ve bylece krmz kan hcresine zarar verememektedir. Bu nedenle insan ve hayvanlarda kullanm zararl deildir [Spren ve arkadalar, 2006].

(1) zellikleri: Kimyasal yaps: Triklosan esasl yonik yaps: Noniyonik Grn: Renksiz sv

147

5. MATERYAL VE METOT

Huriser BALCI

pH aral: 7,1 znrlk: Su ile her oranda karr. Kokuya sebep olan bakterilerin gelimesini inhibe ederek, giyim ve ev eyalarnda kullanlan pamuk, yn ve sentetik tekstil karmlarna bakteriostatik zellikler kazandran emlsiyonlardr.

Aplikasyon yntemleri [Seta Kimya rn Katalou, 2005]: ektirme Yntemi: Ykama dayanmnn nemli olmad tekstil rnleri iin en ideal ve ekonomik aplikasyon yntemi boya banyosunda aplikasyondur. Bu aplikasyon ynteminde boya banyosuna ilave edildiinden boyama ile ayn anda tekstil rnne antibakteriyel apre de uygulanm olur. % 1,5-3 orannda kullanlarak, 60 Cde 30 dk, flotte oran 1:10-1:20 olacak ekilde ilem uygulanabilir. Aplikasyon sonras kurutma scaklna dikkat edilmelidir. Kurutma scakl 175 Cden yksek olmamaldr. Ultra-Fresh NM tm tekstil boyamasnda kullanlan yardmclar ve boyarmaddelerine eklenebilir. stenen boyama proseslerinde deiiklie gerek kalmadan boyanm, bitim ilemine tabi tutulmu kumalara antibakteriyel aktivite kazandrmaktr. Ykama dayanmnn nemli olduu durumlarda Ultra-Fresh NM ektirme aplikasyon yntemine gre tekstil rnne tek bana aplike edilebilir. 40-50 Cde 20-30 dklk bir ilem yeterlidir. Flotte oran 1:10-1:20 arasnda olmaldr. Emdirme Yntemi: Emdirme yntemine gre 25-30 C banyo scaklnda, 10-20 g/lt kullanlarak pH 5-5,5 (asetik asit ile)de uygulanabilir. Kurutma scaklnn 175 Cyi gememesi gerekmektedir. Mamule yalnz balarna aplike edilecekleri gibi eitli apre ilemleri ile beraber de kullanlabilmektedir.

148

5. MATERYAL VE METOT

Huriser BALCI

Pigment Bask Kekleri , Dispersiyonlar: % 0,3-5,0 Ultra-Fresh NM karm ierisine, retimin uygun bir safhasnda pigment pres keklerinde, dispersiyonlarda ve mrekkepteki bakteri bymesine diren kazandrmak iin eklenir. Polimerik Sistemler: Kpk, lateks ve poliretan eldivenler polimerik matrislerine Ultra-Fresh NM verilerek korunur. Kuru polimer arl baz alnarak % 2,0-5,0 orannda uygulanmas tavsiye edilir. Sentetik ve Sellozik Sngerler: Ultra-Fresh NM uygulanacak sngerin vs. arlnn % 1,5-3 orannda kullanlmaldr. 5.1.2.2. Ultra-Fresh FT-7 (A2) Antibakteriyel Apre Maddesi Ultra-Fresh FT-7 Antibakteriyel apre maddesi pamuklu ve karmlarnn yan sra yn, naylon, akrilik, rayon, PES ve karmlarnda da antibakteriyel, antifungal, antidust-mite koruma zelliklerini kazandran bir rndr [Seta Kimya rn Katalou, 2005]. zellikleri: Kimyasal yaps: Triklosan yonik yaps: Noniyonik Grn: Ak sar pH aral: 2,9 znrlk: Su ile her oranda karr.

Aplikasyon yntemleri [Seta Kimya rn Katalou, 2005]: ektirme Yntemi: Ykama dayanmnn nemli olmad tekstil rnleri iin en ideal ve ekonomik aplikasyon yntemi boya banyosunda aplikasyondur. % 0,5-1,5 orannda kullanlarak, 60 Cde 30 dk, flotte oran 1:10-1:20 olacak ekilde ilem uygulanabilir. Kurutma scakl 175 Cden yksek olmamaldr.

149

5. MATERYAL VE METOT

Huriser BALCI

Ykama dayanmnn nemli olduu durumlarda Ultra-Fresh FT-7 ektirme aplikasyon yntemine gre tekstil rnne tek bana aplike edilebilir. 40-50 Cde 20-30 dklk bir ilem yeterlidir. Flotte oran 1:10-1:20 arasnda olmaldr.

Emdirme Yntemi: Emdirme yntemine gre 25-30 C banyo scaklnda, 10-20 g/lt kullanlarak pH 5-5,5 (asetik asit ile)de uygulanabilir. Kurutma scaklnn 175 Cyi gememesi gerekmektedir. Mamule yalnz balarna aplike edilecekleri gibi eitli apre ilemleri ile beraber de kullanlabilmektedir. Ultra-Fresh FT-7nin tekstil mamullerine aplikasyonu srasnda binder kullanm tavsiye edilmektedir. Kullanlacak binder miktar, kuma arl zerinden % 1-2dir. 5.1.2.3. AEM 5772/5 (A3) Antibakteriyel Apre Maddesi AEM 5772/5 Antibakteriyel apre maddesi her trl pamuklu, pamuk karmlar ve sentetik kumaa uygulanabilen tekstil materyali iin bakteriyel bymeyi ve kokuyu nleyici yapda olan kalc bir apre maddesidir [Gemsan rn Katalou, 2005]. zellikleri: Maddenin yaps: Alkoksisilan kuarterner amonyum tuzu yonik yaps: Katyonik Grn: Berrak sv pH aral: 5 Kf, maya, mantar ve gram pozitif ve negatif bakterileri kapsayan geni bir spektrum mikroorganizmalara kar etkilidir. 40 ykamaya kadar dayankldr. Uyguland elyafn yapsna zarar vermez. Arsnik, ar metaller veya poliklorine fenol iermez.

150

5. MATERYAL VE METOT

Huriser BALCI

Kuman tutumunu iyiletirir.

Aplikasyon Yntemleri [Gemsan rn Katalou, 2005]: ektirme Yntemi Eer ektirme yntemine gre kumaa uygulanyorsa, ilem 40 Cde 20 dk sre ile yaplmaldr. Kuma arl zerinden % 3-5 orannda kullanlmaldr. Antimikrobiyal malzemeyi uyguladktan sonra, silanol gruplarn kondenzasyonu iin maksimum 150 Cde kurutma yaplmaldr. Eer 150 Cnin zerinde kurutma yaplrsa, kumalarda hafif bir sararma grlebilir. Emdirme Yntemi Emdirme ynteminde kullanm miktar 30-50 g/lt arasndadr. Spray ynteminde kullanm miktar % 3-5 oranndadr. AEM 5772/5 dier finisaj rnleri ile birlikte de kullanlabilmektedir. rnn katyonik yapsndan dolay sadece noniyonik ve katyonik malzemeler ile birlikte kullanlabilir. AEM 5772/5 ile yaplan baz kombine bitim ilemi rnekleri aadaki gibi olabilmektedir. - Havluluk kuma iin AEM 5772/5 ve yumuatc, - Hal iin AEM 5772/5 ve florokarbon apre, - adrlk kuma iin AEM 5772/5 ve su itici apre, - PP elyaf iin AEM 5772/5 ve spin-finish. Kullanm Alanlar [Gemsan rn Katalou, 2005]: Pamuk/polyester karm kumalar Hal ve kilimler D giyimde kullanlan kumalar giyimde kullanlan kumalar Naylon oraplar Dokusuz yzeyler Havlu kumalar Tbbi amala kullanlan ketenler Spray Yntemi

151

5. MATERYAL VE METOT

Huriser BALCI

Tek kullanmlk ocuk bezi adr, muamba ve yelken kuma Du perdeleri emsiyelik kumalar.

5.2. Metot Yaplan tez almasnda, gnmzde antibakteriyel zelliklerin en ok istendii ve kullanm alan bulduu pamuklu kumalarn yan sra nmzdeki yllarda bu zelliin nem kazanmaya balayaca ve kullanm alan olarak yaygnlaaca dnlen PES/VS ve PES/VS/EA kumalar kullanlmtr. n terbiyesi ve boyamas iletme artlarnda yaplm olan bu kumalara tez konusu erevesinde antibakteriyel apre almalar laboratuar artlarnda gerekletirilmitir. Emdirme yntemi ile aplikasyon almalar zbucak letmesi laboratuar imkanlar kullanlarak, ektirme yntemi ile aplikasyon almalar ise .. Tekstil Mhendislii Blm laboratuar olanaklar kullanlarak yaplmtr. Apresi yaplan kuma numunelerindeki ilem etkisinin testlerle ortaya konulabilmesi iin TBTAK ADANA niversite-Sanayi Ortak Aratrma Merkezi (SAM) Tekstilde lme ve Kalite Kontrol Laboratuarndan faydalanlmtr. Bu laboratuarda kumalarn fiziksel ve haslk zellikleri incelenmitir. Antibakteriyel testler Kanadada bulunan Thomson Research Associatesde, Belikada bulunan Devan firmas laboratuarlarnda ve K.Mara St mam niversitesi Biyoloji Blm Laboratuarlarnda yaptrlmtr. 5.2.1. Kumalara Uygulanan n Terbiye ve Boyama lemleri Tez almas kapsamnda temin edilen kumalara n terbiye ve boyama ilemleri iletme artlarnda yaplmtr. % 100 Pamuklu kumaa n terbiye ve boyama ilemleri Misis Apre Boya ve Terbiye letmelerinde, PES/VS ve PES/VS/EA kumaa boya ve n terbiye ilemleri zbucak letmelerinde yaplmtr (izelge 5.3, 5.4, 5.5)

152

5. MATERYAL VE METOT

Huriser BALCI

izelge 5.3. almada Kullanlan % 100 Pamuklu Kuman n Terbiye ve Boyama Prosesleri lem No lem Sras 1 2 3 4 5 6 7 8 Hal Skm Rotasyon Kasar-Baraban Kurutma Yakma Pad-Batch Boyama Rotasyon Ykama Kurutma lem artlar 120 m/dk, enzimatik 8 saat 20 m/dk, 100 C ift Yz, bek basnc 10 mbar, 120 m/dk 30 m/dk 8 saat 20 m/dk, 90 C , sabunlu 20 m/dk, 190 C

izelge 5.4. almada Kullanlan PES/VS Kuman n Terbiye ve Boyama Prosesleri lem No lem Sras 1 2 3 4 5 6 7 Hal Skme Hal Ykama Kurutma Yakma Elyaf Fikse Boyama Kurutma lem artlar 100 m/dk 75 m/dk 40 m/dk, 160 C Av % 6-10 130 m/dk, bek basnc:9 mbar, kuma ss 105 C ift yz, Tans. 80 38 m/dk, 200 C Avans % 5-8 Jet 40 m/dk, 160 C Avans % 5-8

izelge 5.5. almada Kullanlan PES/VS/EA Kuman n Terbiye ve Boyama Prosesleri lem No lem Sras 1 2 3 4 5 6 Yakma Ykama Kurutma Elyaf Fikse Boyama Kurutma lem artlar 130 m/dk, bek basnc:12 mbar, kuma ss 80 C ift yz 75 m/dk 55 m/dk, 160 C Avans % 2-5 38 m/dk, 200 C Avans % 5-8 Jet 35 m/dk, 160 C Avans % 5-20

153

5. MATERYAL VE METOT

Huriser BALCI

ekil 5.1de almada kullanlan kumalarn boyama grafikleri grlmektedir.

131C
1C/d k
1,5C/dk

80C 70C
A, B, C pH Kontrol 4 2C/dk

0,5C/dk

10 dk T.Y.

60C
Boyarmadde (Lineer)

0
(1)

10 15

25

30
A. Dispergatr B. pH Tamponlayc C. Krk nleyici

150

195

154

5. MATERYAL VE METOT

Huriser BALCI

pH Kontrol

82C

pH Kontrol 1,5 C/dk

2 C/dk

50C

Boyarmadde Lineer
A, C, D

10 dk Taarl

0
(2)

10 15

25

45

65

85

115

160 175 (Zaman dk)

A. Dispergatr B. pH Tamponlayc C. Krk nleyici (1) Polyesterin Dispers Boyamas (2) Viskonun Reaktif Boyamas

ekil 5.1. PES/VS ve PES/VS/EA Kuman Boyama Grafii 5.2.2. Kumalara Uygulanan Antibakteriyel Apre lemleri almada % 100 pamuklu, PES/VS ve PES/VS/EA olmak zere 3 farkl kumaa antibakteriyel apre uygulanmtr. Antibakteriyel apre uygulamas emdirme ve ektirme olmak zere iki farkl yntemle yaplmtr. izelge 5.6da almada kullanlan kumalara uygulanan antibakteriyel apre uygulama program grlmektedir.

155

5. MATERYAL VE METOT

Huriser BALCI

izelge 5.6. almada Kullanlan Kumalara Uygulanan lemler Numune Kodu Pamuk PES/VS PES/VS/EA P0 PV0 PVE0 P1 P2 P3 P4 P5 P6 P7 P8 P9 PV1 PV2 PV3 PV4 PV5 PV6 PV7 PV8 PV9 PVE1 PVE2 PVE3 PVE4 PVE5 PVE6 PVE7 PVE8 PVE9 Kullanlan Metot Konsantrasyon Kimyasal Apre lemi Grmemi A1 A1 A1 A2 A2 A2 A3 A3 A3 ektirme Emdirme Emdirme ektirme Emdirme Emdirme ektirme Emdirme Emdirme % 1,5 40 gr/lt 20 gr/lt % 1,5 40 gr/lt 20 gr/lt % 1,5 40 gr/lt 20 gr/lt

5.2.2.1. Emdirme Yntemi Emdirme yntemi ile antibakteriyel apre uygulamas ekil 5.2de grlen numune fularda ve ekil 5.3te grlen numune ramzde gerekletirilmitir.

ekil 5.2. Laboratuar Tipi Numune Fular [www.atacmakina.com, 2005]

156

5. MATERYAL VE METOT

Huriser BALCI

ekil 5.3. Laboratuar Tipi Numune Ramz [www.atacmakina.com, 2005] Kullanlan btn kimyasallar iin hemen hemen tm ilem parametreleri ayn tutulmaya allmtr (izelge 5.7). Bylece ilem parametresinden bamsz olarak, kullanlan kimyasaln kumaa olan etkisi ortaya konulabilecektir. izelge 5.7. Emdirme Yntemi ile Yaplan Antibakteriyel Aprelerin lem Koullar
Fular banyo scakl (C) 25-30 25-30 25-30 Fular skma basnc (bar) 5,5 5,5 5,5

lem Parametresi A1 A2 A3

Kuma gei hz (m/dk) 2 2 2

Kullanm miktar (gr/lt) 2040 2040 2040

Pickup 60-70 60-70 60-70

pH

Kurutma artlar 150 C 2 dk 150 C 2 dk 150 C 2 dk

5.4 5.4 5.4

157

5. MATERYAL VE METOT

Huriser BALCI

almada kimyasaln kumaa etkisinden baka kimyasal konsantrasyonunun kumaa olan etkisi de incelenmitir. Bu amala tm kimyasallar iin ayn artlarda fakat 20 gr/lt ve 40 gr/lt olmak zere iki farkl konsantrasyonda allarak denemeler yaplmtr. 5.2.2.2. ektirme Yntemi ektirme yntemi ile antibakteriyel apre uygulamas ekil 5.4de grlen numune HT boyama makinesinde ve kurutma ilemi ise ekil 5.5de grlen numune hava sirklasyonlu kurutma frnnda gerekletirilmitir.

ekil 5.4. Laboratuar Tipi Numune HT Boyama Makinesi

158

5. MATERYAL VE METOT

Huriser BALCI

ekil 5.5. Laboratuar Tipi Hava Sirklasyonlu Kurutma Frn ektirme ynteminde de kullanlan btn kimyasallar iin hemen hemen tm ilem parametreleri ayn tutulmaya allmtr (izelge 5.8). izelge 5.8. ektirme Yntemi le Yaplan Antibakteriyel Aprelerin lem Koullar
lem Parametresi A1 A2 A3 Flotte Scakl (C) 40 40 40 lem Sresi (dk) 20 20 20 Flotte Oran 1/10 1/10 1/10 Kullanm miktar (%) 1.5 1.5 1.5 pH 5,5 5,5 5,5 Kurutma Scakl (C) 150 150 150 Kurutma Sresi (dk) 2 2 2

5.2.3. Kumalara Uygulanan Testler Tez almasnda numune kumalara (ilem grm ve grmemi) izelge 5.9da verilen testler uygulanmtr.

159

5. MATERYAL VE METOT

Huriser BALCI

izelge 5.9. alma Kapsamnda Numune Kumalara Uygulanan Testler Test Tipi Test No 1 2 Fiziksel 3 4 5 6 7 8 Kimyasal (Haslk) 9 10 11 Test Ad Antibakteriyel Aktivite Tayini Kopma Mukavemeti Yrtlma Mukavemeti Martindale Pilling Buruma As Elastikiyet* Kalc Uzama* Ykama Hasl Srtnme Hasl Su Hasl Ter Hasl Test Standard AATCC 147, Disk Difzyon Metodu, ASTM E2149-01 TS EN ISO 13934-1 TS EN ISO 13937-1 TS EN ISO 12945-2 ISO 9867 BS 4952 BS 4952 ISO 105-C06 TS EN ISO 105-X12 TS EN ISO 105-E01 TS EN ISO 105-E04

*Elastikiyet ve kalc uzama testi yalnzca PES/VS/EA kumaa uygulanmtr. almada % 100 Pamuk ve PES/VS kumaa elastikiyet ve kalc uzama dndaki tm testler uygulanmtr. Elastikiyet ve kalc uzama testi elastan ieren kumalara yaplan bir test olduundan dolay sadece PES/VS/EA kuma numunelerine bu test uygulanmtr. almada; farkl kimyasal, yntem veya konsantrasyonla elde edilmi 10 Pamuklu kuma numunesine (P0--P9) 9 test, 10 PES/VS kuma numunesine (PV0--PV9) 9 test ve 10 PES/VS/EA kuma numunesine (PVE0--PVE9) 11 test uygulanarak, toplam 290 test yaplmtr. 5.2.3.1. Antibakteriyel Testi Antibakteriyel test yntemleri kalitatif ve kantitatif olmak zere iki ekilde yaplabilmektedir (izelge 5.10).

160

5. MATERYAL VE METOT

Huriser BALCI

izelge 5.10. Kalitatif ve Kantitatif Test Yntemleri Kalitatif 1. AATCC 147-1998 (Antibakteriyel) 2. AATCC 30-1998 (Antifungal) 3. NCCLS M100-S9:1999 (Disk Difzyon Metodu) (Antibakteriyel, Antifungal) Kantitatif 1. AATCC 100 (Newyork City Protokol) 2. ASTM E2149-01 (Antibakteriyel, Antifungal)

5.2.3.1.(1). AATCC 147:1998 Antibakteriyel Test Metodu Antibakteriyal ilem grm kuman Staphylococcus Aureus ad verilen bakteri ile antibakteriyel aktivitesinin tespit edilmesi esasna dayanr. Test, bakterilerin en kolay ve maksimum seviyede reyebildikleri (ekil 5.6) ortam koullar altnda gerekletirilir [ahin, 2005].

ekil 5.6. Bakteri remesi [ahin, 2005]

161

5. MATERYAL VE METOT

Huriser BALCI

Test Metodu [ahin, 2005]: 5 bakteri eridi test taba zerine yerletirilir. Test yaplmas istenen materyal bu eritlerin zerine konur. 37C de 1 gn bekler. 1 gn sonrasnda test deerlendirmesi yaplr. Deerlendirme [ahin, 2005]: Antimikrobiyal madde ile ilem grmemi ya da az etkili ilem grm test materyali zerinde ve etrafnda engelleme alan olumaz (ekil 5.7.A). Yeterli derecede antimikrobiyal madde ile ilem grm olan materyal yzeyinde engelleme alan oluur (ekil 5.7.B). Etkili bir ekilde ilem grm materyal iin, materyal etrafnda halo efekti denilen alann yan sra yzeyde de bir engelleme alan oluur (ekil 5.7.C).

ekil 5.7. Antimikrobiyal Testinde Numuneler [ahin, 2005]

162

5. MATERYAL VE METOT

Huriser BALCI

5.2.3.1.(2). AATCC 30:1998 Antifungal Test Metodu Antifungal madde ile ilem grm tekstil materyalinin Aspergillus Niger isimli fungal organizmas kullanlarak anti-fungal aktivitesinin deerlendirilmesi esasna dayanr. Test, fungi organizmalarnn en kolay ve maksimum seviyede reyebildikleri ortam koullar altnda gerekletirilir.

ekil 5.8. Fungal Organizma [ahin, 2005] Test Metodu [ahin, 2005]: Test yaplmas istenen tekstil materyali test tabana yerletirilir. Seilmi olan fungal sporu sspansiyonu tabak ierisine konur. 7 gn 28Cde bekletilir. 7 gn sonunda deerlendirme yaplr. Deerlendirme: Antifungal madde ile ilem grmemi veya az etkili ilem grm tekstil materyali zerinde veya etrafnda engelleme alan olumaz ve kflenme meydana gelir (ekil 5.9.A). Yeterli derecede antifungal madde ile ilem grm tekstil mamulnn sadece yzeyinde engelleme alan oluur (ekil 5.9.B).

163

5. MATERYAL VE METOT

Huriser BALCI

yi derecede antifungal madde ile ilem grm materyal zerinde engelleme alan olutuu gibi ayn zamanda materyal evresinde de halo efekti denilen blge oluur (ekil 5.9.C).

ekil 5.9. Antifungal Testinde Numuneler [ahin, 2005] 5.2.3.1.(3). Disk Difzyon Metoduna Gre Antimikrobiyal Test Metodu

Bu yntemde de, antibiyotik emdirilmi kat diskler kullanlarak, mikroorganizmalarn remelerinin inhibisyonlar (nlenmesi) belirlenir. Petri kutusuna dklen zel agarl besiyeri zerine antibiyotik duyarllk durumu saptanacak bakterinin standart sulandrlmas yaylr. zerine belirli aralklarla antibiyotik diskleri yerletirilir. Her bir diskte bilinen dozda (. veya gr/ml.) antibiyotik bulunur. Deerlendirme, disk etrafnda oluan rememe alannn apnn mm. olarak llmesiyle yaplr [www.aof.edu.tr/kitap]. almada, hazrlanan kuma rnekleri 121Cde 15 dakika sre ile sterilize edildikten sonra antimikrobiyal aktivitesinin belirlenmesi iin hazrlanan kltr ortamna steril pens yardmyla uygun aralklarla yerletirilmitir. almada kullanlan 4 Cde muhafaza edilen test bakterileri Nutrient Brotha alanarak 37 C de 24 saat, maya sular Sabouraud Dekstroz Brotha alanarak 30 C de 48 saat sre ile aktivasyonu salamak iin inkbe edilmitir.

164

5. MATERYAL VE METOT

Huriser BALCI

Daha sonra deney tplerinde sterilize edilen ve 45-50 C ye kadar soutulan Meller Hinton Agar, yukarda belirtildii ekilde hazrlanan bakteri sularnn 24 saatlik (0.1 ml de 108 adet), Sabouraud dekstroz agar besiyerine de maya sular (0.1 ml x108 adet) ile 48 saatlik buyyondaki kltr ile alanarak (Bakteriler iin 108 kob/ml; Mayalar iin 2.1x103 kob/ml) (Anonim 1999) Vortex tp kartrcda iyice alkalandktan sonra 9.0 cm apndaki steril petri kutularna 15'er ml datlm ve besiyerinin homojen bir ekilde petri kutusu iinde dalmas salanmtr [Seeley ve VanDemark, 1981; Collins ve Ark., 1989; Bradshaw, 1992]. Katlaan agar zerine yukarda belirtildii ekilde hazrlanan petri kutular zerine uygun aralklarla kuma rnekleri yerletirilmi ve 4 Cde 2 saat bekletildikten sonra; bakteri alanan plaklar 37 C de 24 saat, maya alanan plaklar ise 30 C de 24 saat sre ile inkbe edilmitir. Sre sonunda besiyeri zerinde oluan inhibisyon zonlar mm olarak deerlendirilmitir [Uru ve Ark., 2005]. Antibakteriyel Test srasnda kuma numuneleri etrafnda oluan engelleme alannn bykl (mm cinsinden ap) antibakteriyel zelliin etkinliini tayin etmektedir (ekil 5.10).

nhibisyon alan olumam

Oluan inhibisyon alan

Kuma numunesi

Bakteri remesini salayan ortam

ekil 5.10. Disk Difzyon Metoduna Gre Yaplm Antibakteriyel Testi

165

5. MATERYAL VE METOT

Huriser BALCI

5.2.3.1.(4). AATCC 100 Antimikrobiyal Test Metodu Bakterileri sayma esasna dayanan bir test yntemidir. AATCC 147den alnan sonular beklenmeyen deerlerde ise yaplr. Bunun dnda ok kullanlan bir test yntemi deildir. Pahal bir test yntemidir. Test 3 gn srmektedir. Test sonular, karlatrma yaplarak elde edileceinden, antimikrobiyal madde ile ilem grm ve grmemi olmak zere iki rnek numune kullanlr. rnekler zerindeki bakteri saylarnn saylp birbirine oranlanmasyla % olarak bir deer elde edilir. Bu % deer antimikrobiyal madde ile yaplan aprenin etkinlik yzdesini gstermektedir. Kantitatif test yntemi olan AATCC 100 ok kullanlan bir test yntemi olmad iin yaplan deerlendirmeler ksaca u ekilde yorumlanabilir. lem grm ve grmemi numuneler zerindeki bakteri saylarnn oranlanmas sonucu elde edilen % deer : %0 ise %10 ise %100 ise PASS-ok iyiPASS-yeterliFAL-ok kt-

5.2.3.1.(5). ASTM E2149-01 Antimikrobiyal Test Metodu Bu standartta da AATCC 100 standardnda olduu gibi antimikrobiyal aktivite solsyonda yaayan mikroorganizma saysna gre deerlendirilmektedir. nce ilem grmemi numunedeki mikroorganizma saylarak ya da ilem grm numunedeki ilk mikroorganizma says belirlenerek, daha sonra da mikroorganizma saysnn d yzdesi hesaplanarak bulunmaktadr. Bu testte test organizmas olarak Klebsiella pneumoniae kullanlmaktadr. 0,5 2 g arlnda kuma numunesi alnr. Her numune iin ilem grmemi bir

166

5. MATERYAL VE METOT

Huriser BALCI

numunenin de olmas gerekmektedir. Her bir ilem grm ve grmemi numune 250 mllik cam erlenmayere konur. zerine 50 ml bakteri alanm sulu zelti eklenir. Sonra bu erlenmayerler mekanik alkalaycya yerletirilir. Maksimum hzda 1 dk5 san. alkalanr. Her cam kap 0 temas zaman olarak kabul edilir. 0 zamanndaki bakteri konsantrasyonu sulandrma ve standart tabakta sayma metodu kullanlarak belirlenir. 0 temas zaman yar numuneleri hazrlanr hazrlanmaz test numunesi ve kontrol numunesi kendi cam kaplarna yerletirilir. Yine alkalaycya yerletirilip 1 saat 5 dk en yksek hzda alkalanr. Sonra her cam kaptan 1 ml alnarak test tubne konur, sonra 0 temas zamannda olduu gibi seri sulandrma ve tabak ilemi yaplr. Sonra solsyon petri kabna koyulup 24 saatten 48 saate kadar kulukada braklr. Petri kabndaki koloniler saylr. Deerler kaydedilir, petri kab saysna gre ortalama alnr ve bu ortalama mililitredeki koloni oluturan birime blnr. Numune ile temas eden organizmalardaki azalma orannn yzde olarak hesaplanmas iin aadaki forml kullanr [ASTM E2149-01].

Azalma , % (CFU / ml ) =

B A 100 B

(5.1)

B-A: lm oran A = Belirlenen temas zamanndan sonra mililitredeki CFU (ya da bakteri younluunun log10) B = 0 temas zamannda mililitredeki CFU (ya da bakteri younluunun log10) almada tm numunelere AATCC 147 ve Disk Difzyon metodu ile antimikrobial test yaplmtr. AEM 5772/5 (A3) apre maddesi migrasyona uramayan bir madde olduu iin inhibisyon alan ile lme dayal olan bu test metotlar ile antimikrobial aktivitesinin lm mmkn olamamtr. Bunun iin ASTM E2149-01 metodu ile test edilmitir.

167

5. MATERYAL VE METOT

Huriser BALCI

5.2.3.2. Kopma Mukavemeti Testi

Numune kumalarn kopma mukavemetlerinin tayini TS EN ISO 13934-1 standard esas alnarak TITAN cihaznda yaplmtr. Testin yapld cihaz ekil 5.11de grlmektedir.

ekil 5.11. TTAN Mukavemet Test Cihaz [Aygenteks, 2004] TTAN ok fonksiyonlu bir cihaz olup, kopma mukavemeti testinin yannda, yrtlma mukavemeti, elastikiyet, kalc uzama, diki almas gibi dier baz fiziksel testleri de yapabilmektedir. Cihaz sabit hzda, artan kuvvet prensibine gre testi gerekletirmektedir. Test bitiminde sonular cihazn bal olduu bilgisayardan alnabilmektedir [www.aygenteks.com.tr, 2005]. Bu almada test cihaznda kuma numunesine uygulanan maksimum yk 3000 Ndur. Uygulanan n gerilim ise kuma gramajna gre deimektedir. Buna gre almada kullanlan pamuklu ve PES/VS kuma iin 2 N, gramaj 200 g/m2den byk olan PES/VS/EA kuma iin ise standartta belirtildii gibi 5 N n gerilim uygulanmtr. Test hz 100 mm/dk olup ene aral 200 mmdir. Test numunesi olarak 5 atk ynnde, 5 zg ynnde 30x6 cmlik numune alnarak uzun kenarlar saaklandrlp 5 cme indirilerek teste hazr hale getirilmitir.

168

5. MATERYAL VE METOT

Huriser BALCI

5.2.3.3. Yrtlma Mukavemeti Testi

Numune kumalarn yrtlma mukavemetlerinin tespiti, TS EN ISO 13937-1 test standard kullanlarak sarka prensibine gre alan ELMATEAR test cihaznda gerekletirilmitir. Analiz yaplan cihaz ekil 5.12de grlmektedir.

ekil 5.12. ELMATEAR Yrtlma Mukavemeti Test Cihaz [www.aygenteks.com.tr, 2005] Esas alnan standarda gre, 80 mm x 58 mm boyutlarnda 5 adet zg, 5 adet atk numunesi alnmaktadr. Test sarka prensibine gre gereklemektedir.
5.2.3.4. Pilling Testi

Numune kumalarn pilling oluumlarnn tespit edilmesi ISO 12945-2 standard esas alnarak Martindale (ekil 5.13) cihaznda yaplmtr. Kuma numunelerinden deney paras de alt kuma olarak kullanlmak zere 150 mm apnda 6 adet numune kesilmitir. Pilling oluumunun gzlenmesi makinenin belirli devirlerinde gereklemektedir. Makine altrldktan sonra 125, 500, 1000, 2000, 5000 ve 7000. devirlerde durdurulup st deney paralar karlarak standart k kabininde deerlendirilmektedir. Her devir aral sonunda deerlendirme 1-5 aralnda deien standart fotoraflar referans alnarak yaplmaktadr. Bu fotoraf skalasnda 1 en kt, 5 ise en iyi olarak tanmlanmaktadr.

169

5. MATERYAL VE METOT

Huriser BALCI

ekil 5.13. Martindale Pilling Test Cihaz [www.aygenteks.com.tr, 2005]

5.2.3.5. Buruma Geri Dnm Testi

Numune kumalarn buruma geri dnm zelliinin tespit edilmesi ISO 9867 standard esas alnarak Wrinkle Recovery cihaznda (ekil 5.14) gerekletirilmitir.

ekil 5.14. Wrinkle Recovery Cihaz 150x280 mm boyutlarnda, uzun kenar zg yn olacak ekilde 3 adet kuma numunesi hazrlanmtr. Kuma numuneleri ksa kenar etrafnda

170

5. MATERYAL VE METOT

Huriser BALCI

dndrlerek test aparat evresine kelepeler yardmyla dzgn ve gergin bir ekilde tutturulmutur. stten pim ekilerek kuman serbest halde kvrlarak krmas salanm, ayn anda zerine 3500 glk arlk yerletirilmitir. 20 dk sonra arlk kaldrlp, kelepeler alp numune alnp zemine konmu, 24 saat sonra 1den 5e kadar olan deerlendirme kartlaryla deerlendirilmitir.
5.2.3.6. Elastikiyet Testi

erisinde elastan elyaf ieren kumalara uygulanan bir testtir. Numune kumalara elastikiyet testi BS 4952 standard referans alnarak TITAN cihaznda uygulanmtr. Referans alnan standarda gre deney iin 150 mm x 60 mm boyutlarnda 5 adet zg, 5 adet atk numunesi alnmtr. Numune boyutlar ksa kenarda 50 mm olacak ekilde saaklandrlmtr. Testte kullanlan ene aral 100 mm, test hz 500 mm/dk, n gerilim 2 N ve maksimum yk 50 Ndur. Deney sonular % olarak elde edilmitir.
5.2.3.7. Kalc Uzama Testi

Numune kumalarn kalc uzama miktarnn tespiti, BS 4952 standard esas alnarak TITAN cihaznda yaplmtr. Analiz iin numune kumatan 150x60 mmlik 5 adet zg, 5 adet atk numunesi alnmaktadr. Numune alnrken, atk ve zg numunelerinin ayn atk ve zgleri iermemesine dikkat edilmelidir. Testin esas, 500 mm/dk test hz ile, 50 N kuvvet yklemesine 10 sn maruz kalan numunelerinin, 60 sn ierisinde eski boyutlarna % ka dnebildiinin tespit edilmesine dayanmaktadr. Alt ve st eneler arasnda yklemeye maruz kalan numune kuma, eneler arasndan alndktan sonra 60 sn beklenir. 60 sn sonunda kuma zerindeki ene izleri arasndaki mesafe llr ve bilgisayara girilir. Kalc uzama miktar bilgisayar tarafndan otomatik olarak hesaplanr. Ortaya kan % kalc uzama deerlerinin yksek olmas, elastan ieren kuman kuvvet altnda geri dnme zelliini kaybettiini gstermektedir.

171

5. MATERYAL VE METOT

Huriser BALCI

5.2.3.8. Ykama Hasl Testi

Renklendirilmi numune kumalarn ykama haslklarnn tespiti TS EN ISO 105-C06 standard esas alnarak yaplmtr. Ykama hasl, renklendirilmi tekstillerin ykamaya kar direncini ifade eden haslklardr. Analizi yaplacak numune kumatan ve multifibreden 10 cm x 4 cm boyutlarnda 1er adet kesilir ve birbirine dikilir. Test, 1 lt saf suyla 4 gr/lt ECE deterjan ve 1 gr/lt Sodyum Perborat Tetrahidrat ieren reeteyle hazrlanan zelti ile GYROWASH cihaznda gerekletirilmektedir. Cihaz ekil 5.15de grlmektedir.

ekil 5.15. Gyrowash Ykama ve Kuru Temizleme Hasl Test Cihaz almada kullanlan ykama hasl deney artlar izelge 5.11.de verilmitir. Lif cinsi gzetilerek, pamuklu kuma iin C2S, PES/VS kuma iin B2S ve PES/VS/EA kuma iin A2S standard esas alnmtr.

172

5. MATERYAL VE METOT

Huriser BALCI

izelge 5.11. ISO 105-C06 Standardna Gre Ykama Hasl Deney artlar [TS EN ISO 105-C06 Standard]
Deney artlar A2S B2S C2S Scaklk (C) zelti Hacmi [ml] Sodyum Perborat [g/l] Sre [dk] elik Bilye Says pH

40 50 60

150 150 50

1 1 1

30 30 30

10 25 25

10,50,1

Numunedeki renk deiimi (solma) veya refakat bezine renk akmas (lekeleme) gri skalayla standart k kabini ierisinde deerlendirilmektedir. Deerlendirmenin yapld gri skala ekil 5.16da grlmektedir.

A A. Akma Gri Skalas B. Solma Gri Skalas

ekil 5.16. Gri Skala

173

5. MATERYAL VE METOT

Huriser BALCI

5.2.3.9. Srtnme Hasl Testi

Numune kumalarn ya ve kuru srtnme haslklar ISO 105-X12 esas alnarak crockmetre cihaznda gerekletirilmitir. Testin yapld cihaz ekil 5.17de grlmektedir.

ekil 5.17. Crockmetre [www.etki.com, 2005] Deney iin 14 x 5 cm boyutlarnda 2 adet zg, 2 adet atk numunesi olmak zere toplam 4 adet numune alnr. Numuneler ile beraber kullanlmak zere 4 adet TS 5326 (ISO 105 F09) ile uyumlu, halsz, aartlm, apresiz ve 50 mm x 50 mm boyutlarnda kare eklinde refakat bezi kesilir. Deney kuru ve ya srtnme olarak 2 seferde gerekletirilir. Kuru srtnmede srtme ayana dz olarak yerletirilmi kuru srtme bezi deney paras zerindeki 100 mmlik bir hat zerinde aaya doru 9 Nluk bir kuvvet uygulayarak 10 saniye iinde 10 kez ileri ve geri ynde srtlr. Ya srtnme haslnn uygulanmasndaki tek fark ise, refakat bezinin kendi arl kadar slatlmasdr. Ya srtnme hasl deneyinde ilemden sonra, srtme bezi oda scaklnda kurutulur. Sonularn deerlendirilmesi gri skalayla yaplr. Deerlendirme yaplrken refakat bezindeki akmaya baklr.

174

5. MATERYAL VE METOT

Huriser BALCI

5.2.3.10. Ter Hasl Testi

Numune kumalarda asidik ve bazik ter haslnn tespit edilmesi EN ISO 105-E04 standard esas alnarak yaplmtr. Ter olutuunda hafif asidiktir. Bakteri etkisiyle bazik hale gelir. Bu nedenle ter hasl deneyi hem asidik, hem de bazik olarak uygulanmaktadr. Deney iin 100 mm x 40 mm boyutlarnda 2 adet deney numunesi ve ayn boyutlarda multifibre refakat bezi kesilmekte ve birbirlerine dikilmektedir. Test cihaz olarak da 60 mm x 115 mm boyutlarnda tabana sahip elik bir asiye sahip olan, 60 mm x 115 mm boyutlarnda akrilik levhalar bulunan ve levhalar arasnda konulan numunelere 12,5 kPa (5 kg)lik yk uygulayabilen perspirometre kullanlmaktadr. Deney esnasnda asidik ve bazik ter ortamnn salanmas iin 2 zelti hazrlanmaktadr. Bazik ter zeltisi; 0,5 g/l L-Histidin Monohidroklorid Monohidrat 5 g/l Sodyum Klorr 2,5 g/l Di sodyum Hidrojen Ortofosfat Dihidrat pH 8 olacak ekilde ayarlanr. Asidik ter zeltisi ise; 0,5 g/l L-Histidin Monohidroklorid Monohidrat 5 g/l Sodyum Klorr 2,2 g/l Sodyum Dihidrojen Ortafosfat Dihidrat pH 5,5 olacak ekilde ayarlanr. Multifibre ile dikilen test numunesi 1/50 orannda pHs 8 olan bazik ter zeltisi ile 30 dk oda scakl artlarnda muamele edilmektedir. Burada birleik numune zelti ile iyice slanmaldr. 30 dk sonunda numune alnarak akrilik plakalar arasnda konulur ve zerine 12,5 kPalk yk uygulanr. Sktrlan perspirometre 37Cye ayarlanm etve konulur ve 4 saat bekletilir. Bazik zelti iin yaplan bu ilem aynen ter zeltisi iinde yaplmaktadr. Etvden kan ve slak olan deney numuneleri birbirine demeyecek ekilde kurutulur.

175

5. MATERYAL VE METOT

Huriser BALCI

Deney

sonunda

deerlendirme

aamasnda,

ana

kumataki

solmaya

ve

multifibredeki akmaya baklr. Renk solmasnn deerlendirilmesi iin TS 423 (ISO 105-A02), renk akmasnn deerlendirilmesi iin ise TS 423 (ISO 105-A03)e uygun gri skala kullanlmaktadr.
5.2.3.11. Su Hasl Testi

Boyanm ya da baslm tekstil mamulnn, normal ortam scaklnda belirli bir miktar su ierisinde bekletilmeye kar renk dayanmnn derecesidir. Birbirine dikilmi mamul ile boyanmam mamul zerine boyarmaddenin migrasyonu ile belirlenir. Suya kar renk hasl EN ISO 105 E01 standard esas alnarak, ter haslnda kullanlan dzenek ile yaplmtr. Su hasl iin zelti olarak saf su, refakat bezi olarak ise multifibre kullanlr. Su hasl deneyinin yaplabilmesi iin 100 mm x 40 mm boyutlarnda 1 adet deney numunesi ve ayn boyutlarda multifibre kesilerek birletirilir. Deneyin uygulama prensibi ter hasl ile ayndr. Yalnzca zelti olarak saf su kullanlr. Deney sonunda deerlendirme aamasnda, ana kumataki solmaya ve multifibredeki akmaya baklr. Renk solmasnn ve renk akmasnn deerlendirilmesi iin gri skala kullanlmaktadr.

176

6. DENEYSEL ALIMA VE BULGULAR

Huriser BALCI

6. DENEYSEL ALIMA VE BULGULAR

almann bu blmnde eitli antimikrobiyal apre ilemlerine tabi tutulmu ve ilem grmemi pamuklu, PES/VS, PES/VS/EA kumalara uygulanan performans testlerinin sonular verilmektedir. lem grm kumalarn kendi aralarnda ve ilem grmemi olan referans numunelere kar performans zellikleri kyaslanmaktadr.
6.1. Antibakteriyel Testi Sonular 6.1.1. Disk Difzyon Metoduna Gre Antibakteriyel Test Sonular

Disk Difzyon Metoduna gre yaplan Antibakteriyel Testte, ilem grm numuneler, 11 farkl mikroorganizmaya tabi tutularak numunelerin bu mikroorganizmalara kar Antibakteriyel aktivitesi llmeye allmtr. Bu mikroorganizmalar aadaki gibidir: B1: Pseudomonas putida B2: Eschericha coli B3: Klebsiella oxycota B4: Enterococcus faecium B5: Candida albicans (Mantar) B6: Kluveromyces marxianus (Mantar) B7: Saccaharomyces cerevisia (Mantar) B8: Pseudomonas aeroginosa B9: Enterococcus amnigenus B10: Staphylococcus aureus B11: Bacillus cereus lmler K.Mara St mam niversitesi Biyoloji Blm

Laboratuarlarnda yaplmtr.

177

6. DENEYSEL ALIMA VE BULGULAR

Huriser BALCI

Kuma rneklerinin antimikrobiyal aktivitelerinin belirlenmesi iin Disk Difzyon metodu kullanlmtr (Collins ve Ark., 1989). Antibakteriyel Test srasnda kuma numuneleri etrafnda oluan engelleme alannn bykl antibakteriyel zelliin etkinliini tayin etmektedir. Testte tm kuma numunelerinde llen engelleme alanlarnn byklkleri izelge 6.1, 6.2, 6.3te verilmektedir. Ayrca antibakteriyel test esnasnda alnan grntlerden birka rnek ekil 6.1de verilmitir.

nhibisyon alan olumam

Oluan inhibisyon alan

Kuma numunesi

A (A)

Bakteri remesini salayan ortam

A, B. Staphylococcus aureus bakterisinin inhibisyonu C, D. Enterobacter amnigenus bakterisinin inhibisyonu

ekil 6.1. Disk Difzyon Metoduna Gre Yaplan Antibakteriyel Testinin Grntleri

178

6. DENEYSEL ALIMA VE BULGULAR

Huriser BALCI

A3 apre maddesi migrasyona uramayan bir apre maddesi olduu iin bir inhibisyon zonu oluturmamaktadr. Dolaysyla, bu apre maddesinin antimikrobiyal aktivitesi Disk Difzyon metodu ile llememektedir. Bunun iin farkl bir lm yntemi kullanlmas gerekmektedir.
6.1.1.1. Pamuklu Kumalar in Antibakteriyel Testi Sonular

lem grm pamuklu kumalar 11 farkl mikroorganizmann remesini salayan ortama braklm ve numunenin etrafnda oluan inhibisyon alannn ap llmtr. Pamuklu Kumalar in Antibakteriyel Testi Sonular izelge 6.1de verilmektedir. izelge 6.1. Pamuklu Kumalar in Antibakteriyel Testi Sonular
MikroOrganiz malar B1 B2 B3 B4 B5 B6 B7 B8 B9 B10 B11 nhibisyon Zonlar (mm) P0 P1 P2 P3 P4 P5 P6 P7 P8 P9

16 24 38 24 -

26 32 57 42 13

20 28 47 54 -

14 34 44 35 45 18

14 17 40 52 37 33 28

12 14 32 50 34 43 20

40 -

izelge 6.1de grld gibi en fazla engellenen tr B9 (Enterococcus amnigenus) ve B10 (Staphylococcus aureus) bakterileri olmutur. Bakterilere kar engelleme alan (inhibisyon zonu) en fazla olan numuneler A1 apre maddesi ile elde edilmitir. A2 apre maddesi ayn zamanda antifungal

179

6. DENEYSEL ALIMA VE BULGULAR

Huriser BALCI

zellie sahip olduundan B6 ve B7 mantarlarna kar da inhibisyon alan oluturmu, bylece A1 apre maddesinden daha fazla sayda mikroorganizma cinsinin inhibe olmasn salayabilmitir. A3 apre maddesi migrasyon yapmayan trden bir apre maddesi olduu iin herhangi bir engelleme alan olumamtr. A1 apre maddesinde 20 g/l, A2 apre maddesinde 40 g/l emdirme yntemleri engelleme alan en byk numuneler olmutur.
6.1.1.2. PES/VS Kumalar in Antibakteriyel Testi Sonular

Pamuklu kumata olduu gibi PES/VS kumata da A1 ve A2 apre maddeleri baz bakterilere kar yksek inhibisyon alan oluturmutur. A2 apre maddesinin A1 apre apre maddesinden maddesinden daha farkl fazla olarak sayda mikroorganizma zelliinin trne de etki ettii gzlenmektedir. Bu da A2 (Ultra-Fresh FT-7) apre maddesinin A1 (Ultra-Fresh NM) antifungal bulunmasndan kaynaklanmaktadr (izelge 6.2). izelge 6.2. PES/VS Kumalar in Antibakteriyel Testi Sonular
MikroOrganiz malar B1 B2 B3 B4 B5 B6 B7 B8 B9 B10 B11 nhibisyon Zonlar (mm) PV0 PV1 PV2 PV3 PV4 PV5 PV6 PV7 PV8 PV9

21 21 40 46 -

23 23 43 51 -

20 27 38 49 -

17 22 25 37 44 17

44 48 44 42 22

10 22 26 22 31 38 13

180

6. DENEYSEL ALIMA VE BULGULAR

Huriser BALCI

6.1.1.3. PES/VS/EA Kumalar in Antibakteriyel Testi Sonular

Pamuklu ve PES/VS kumata olduu gibi, bu kumata da A2 apre maddesinin A1 apre maddesinden daha fazla sayda mikroorganizma trne etki ettii gzlenmektedir (izelge 6.3). izelge 6.3. PES/VS/EA Kumalar in Antibakteriyel Testi Sonular
MikroOrganiz malar B1 B2 B3 B4 B5 B6 B7 B8 B9 B10 B11 nhibisyon Zonlar (mm) PVE0 PVE1 PVE2 PVE3 PVE4 PVE5 PVE6 PVE7 PVE8 PVE9

17 14 35 29 -

18 25 55 37 -

22 25 37 38 -

12 23 30 24 -

30 43 25 25 16

11 30 44 38 28 20

13 -

6.1.2. ASTM E2149-01 Metoduna Gre Antimikrobiyal Test Sonular

A3 apre maddesi migrasyona uramayan bir madde olduu iin inhibisyon alannn lmne dayal test metotlar ile lm mmkn olmamtr. Bu nedenle bakteri saysnn lmne dayanan ASTM E2149-01 metoduna gre lm yaplmtr. Tm kuma trlerinde sadece A3 apre maddesi ile ilem grm kuma numuneleri bu standarda gre test edilmitir. Test sonular izelge 6.4teki gibidir.

181

6. DENEYSEL ALIMA VE BULGULAR

Huriser BALCI

izelge 6.4. PES/VS/EA Kumalar in Antibakteriyel Testi Sonular

Bakteri Azalmas (%) Sre P3 P6 P9 PV3 PV6 PV9 PVE3 PVE6 PVE9

1 saat sonra 24 saat sonra

0 0

20,4 34,9

0 0

0 0

0 0

0 0

0 0

85,7 -

0 0

izelgeden grld gibi sadece PVE olan kumata antibakteriyel etkinin yksek olduu gzlenmektedir. yi bir antimikrobiyal etki iin 1 saat sonra veya 24 saat sonra kuma etkisiyle ortamdaki bakterinin % 70 orannda azalmas beklenmektedir. Dier kumalarda apre miktar ya da fikse artlar yetersiz kalm, herhangi bir antibakteriyel etki gzlenmemitir. Bu durum kuman apreyi emme yetenei ile de ilgilidir. Kimyasallar zor alan kumalar iin baz yardmc maddeler (nanolink gibi) kullanlabilir. Kuman daha nce geirdii n terbiye ilemleri (her trl ya, veya deterjan art) apreyi olumsuz etkilemi olabilir. Kumalarn herhangi bir binderle ilem grp grmedii de nemlidir. Anyonik karakterli binderlerle reaktif katyonik olan AEM pek iyi almamaktadr.
6.1.3. AATCC 147 Metoduna Gre Antibakteriyel Test Sonular

AATCC 147 standardna gre yaplan Antibakteriyel Testte, ilem grm numunelerin, ykama ncesi, 5-10-20 ykamalar sonras Staphylococcus aureus bakterisine kar antibakteriyel aktivitesi llmtr. Ykamalar Tide deterjan kullanlarak scak ykama/souk durulama periyotlarnda Thomson Aratrma Kurumunda yaplm ve numuneler tekrarlanan testler arasnda hava ile kurutulmutur. Antibakteriyel Test srasnda kuma numuneleri etrafnda oluan engelleme alannn bykl antibakteriyel aprenin etkinliini tayin etmektedir. Testte tm kuma numunelerinde llen engelleme alanlarnn byklkleri izelge 6.5, 6.6. 6.7de verilmektedir.

182

6. DENEYSEL ALIMA VE BULGULAR

Huriser BALCI

6.1.3.1. Pamuklu Kumalar in Antibakteriyel Testi Sonular

izelge 6.5den grld gibi Staphylococcus aureus bakterisine kar engelleme alan (inhibisyon zonu) en fazla olan numuneler A1 apre maddesi ile elde edilmitir. Bu apre maddesinde de 20 g/l emdirme yntemi hari dier yntemlerle elde edilen numunelerin antibakteriyel zellii 10 ykamaya kadar dayanmaktadr. izelge 6.5. Pamuklu Kumalar in Antibakteriyel Testi Sonular
Apre Madd.
A1

Numuneler
P0 P1 P2 P3 P4 P5 P6 P7 P8 P9

A2

A3

Inhibisyon Zonu (mm) ykamasz 10 kez 20 kez ykama ykama 0 0 0 12 2 0 >15 2 0 >15 0 0 14 0 0 12 0 0 13 0 0 1 0 0 0 0 0 3 0 0

6.1.3.2. PES/VS Kumalar in Antibakteriyel Testi Sonular

izelge 6.6dan grld gibi Staphylococcus aureus bakterisine kar A1 ve A2 apre maddelerinde bir engelleme alan (inhibisyon zonu) oluurken, A3 apre maddesinde bir engelleme alan olumamtr. A1 ve A2 apre maddelerinin de ykama dayankll 10 ykamaya bile ulaamamtr.

183

6. DENEYSEL ALIMA VE BULGULAR

Huriser BALCI

izelge 6.6. PES/VS Kumalar in Antibakteriyel Testi Sonular

nhibisyon Zonu (mm) 10 kez 20 kez ykama ykama 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

Apre Madd.
A1

Numuneler
PV0 PV1 PV2 PV3 PV4 PV5 PV6 PV7 PV8 PV9

ykamasz 0 15 14 14 14 13 10 0 0 0

A2

A3

6.1.3.3. PES/VS/EA Kumalar in Antibakteriyel Testi Sonular

izelge 6.7den grld gibi Staphylococcus aureus bakterisine kar A1 ve A2 apre maddelerinde bir engelleme alan (inhibisyon zonu) oluurken, A3 apre maddesinde bir engelleme alan olumamtr. A1 apre maddesinin antibakteriyel aktivitesi 30 ykamaya bile diren gsterirken, A2 apre maddesinin ykama dayankll 10 ykamaya bile ulaamamtr. izelge 6.7. PES/VS/EA Kumalar in Antibakteriyel Testi Sonular
nhibisyon Zonu (mm) 10 kez 20 kez ykama ykama 0 0 1 0 8 5 3 2 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

Apre Madd.
A1

Numuneler
PVE0 PVE1 PVE2 PVE3 PVE4 PVE5 PVE6 PVE7 PVE8 PVE9

ykamasz 0 10 13 13 10 8 8 0 3 0

A2

A3

184

6. DENEYSEL ALIMA VE BULGULAR

Huriser BALCI

6.2. Kopma Mukavemeti Test Sonular

Kopma Mukavemeti Testi TS EN ISO 13934-1 standardna gre yaplmtr. Maksimum kuvvet 3000 N olarak seilmitir.
6.2.1. Pamuklu Kumalar in Kopma Mukavemeti Test Sonular

Daha nce yaplan almalarda baz kumalarn zellikle ya bitim ilemi grdkten sonra baz zelliklerinin deitii tespit edilmitir. rnein kalc t apresi ve burumazlk apresi kuma kopma mukavemetinde dme meydana getirmektedir. Ayn dnce ile bir ya apre olan antibakteriyel aprenin de olumlu veya olumsuz kuma kopma mukavemetinde bir deiiklik meydana getirecei dnlmektedir. Pamuklu kumalar iin Kopma Mukavemeti ve Uzamas Test Sonular ekil 6.2 ve 6.3de verilmektedir. Numunenin gramaj esas alnarak test srasnda uygulanan n gerilim 2 N olarak belirlenmitir.

1000 900 Kopma Mukavemeti (N) 800 700 600 500 400 300 200 100 0 P0 P1 P2 P3 P4 P5 P6 P7 P8 A1 A1 A1 A2 A2 A2 A3 A3

A3

zg Atk

P9

ekil 6.2. Pamuklu Numunelere Uygulanan Kopma Mukavemeti Test Sonular

185

6. DENEYSEL ALIMA VE BULGULAR

Huriser BALCI

20 18 16 14 A1 A1 A1 A2 A2 A2

A3 A3 A3

Uzama (%)

12 10 8 6 4 2 0 P0 P1 P2 P3 P4 P5 P6 P7 P8 P9 zg Atk

ekil 6.3. Pamuklu Numunelere Uygulanan Kopma Uzamas Test Sonular ekil 6.2de verilen, referans olarak alnan P0 numunesi ve apre ilemi grm P1-P9 numunelerinin kopma mukavemeti test sonular incelendiinde, sonularn hem atk hem de zg ynnde apre maddesinin cinsine, uygulanan aktarma yntemine ve aktarlan apre maddesinin konsantrasyonuna bal olarak deitii tespit edilmitir. zg ynnde referans numune ile ilem grm numuneler arasnda kopma mukavemeti asndan nemli derecede bir farkllk gzlenmemektedir. Fakat az da olsa A1 apre maddesi hari dier apre maddelerinde bir artma eilimi gzlenmektedir. Bu artma eilimi 20 g/l emdirme ynteminde kendini daha ok gstermitir. Atk ynnde ise en ok A3 apre maddesinde referansa gre kopma mukavemetinde art gzlenmektedir. Genellikle btn apre maddelerinde ektirme yntemi referansa gre daha iyi kopma mukavemeti sonular vermitir. Dier yntemlerin referansa gre kopma mukavemetine etkisi deikendir. ekil 6.3de grld gibi; kopma uzamas asndan, zg ynnde 40 g/l emdirme yntemi btn apre maddeleri iin referansa gre kopma uzamasnda d

186

6. DENEYSEL ALIMA VE BULGULAR

Huriser BALCI

gstermektedir. Tm apre maddelerinin referansa kyasla kopma uzamasna etkisi farkl apre yntemlerinde deikenlik gstermektedir. Atk ynnde ise referansa gre tm apre maddelerinde ayn veya biraz dk kopma uzamas deerleri elde edilmitir. Genellikle bu dler 40 ve 20 g/l emdirme yntemlerinde gzlenmitir.
6.2.2. PES/VS Kumalar in Kopma Mukavemeti Test Sonular

PES/VS kumalar iin Kopma Mukavemeti ve Uzamas Test Sonular ekil 6.4 ve 6.5te verilmektedir. Numunenin gramaj esas alnarak test srasnda uygulanan n gerilim 2 N olarak belirlenmitir.

1000 900 Kopma Mukavemeti (N) 800 700 600 500 400 300 200 100 0 PV0 PV1 PV2 PV3 PV4 PV5 PV6 PV7 PV8 PV9 zg Atk A1 A1 A1 A2 A2 A2 A3 A3 A3

ekil 6.4. PES/VS Numunelere Uygulanan Kopma Mukavemeti Test Sonular

187

6. DENEYSEL ALIMA VE BULGULAR

Huriser BALCI

40 35 Kopma Uzamas (%) 30 25 20 15 10 5 0

A1

A1

A1

A2

A2

A2 A3

A3

A3

zg Atk

PV0 PV1 PV2 PV3 PV4 PV5 PV6 PV7 PV8 PV9

ekil 6.5. PES/VS Numunelere Uygulanan Kopma Uzamas Test Sonular ekil 6.4te grld gibi PES/VS kumata zg ynnde A1 apre maddesi hari dier apre maddelerinde referansa gre kopma mukavemetinde artma eilimi gzlenmekte, A1de ise referansa gre yaklak ayn mukavemet deerleri elde edilmektedir. Referansa gre en yksek mukavemet deeri A2 apre maddesi ve 40 g/l emdirme yntemiyle elde edilmitir. Atk ynde ise bir numune hari tm apre maddelerinde ve apre yntemlerinde referansa gre kopma mukavemetinde bir artma gzlenmektedir. zg ynnn tersine mukavemette tek d gsteren numune A2 apre maddesi ve 40 g/l emdirme yntemiyle elde edilen olmutur. ekil 6.5teki PES/VS kuman zg ynndeki kopma uzamasna bakldnda; kuman referansa gre zg ynndeki kopma mukavemeti deiimi ile benzer bir eilim grlmektedir. Referansa gre kopma uzamasnda en ok art A2 numunesinde gzlenmektedir. Bu art da 40 g/l emdirme yntemiyle elde edilmitir. PES/VS kuman atk ynndeki kopma uzamasnda da; kuman referansa gre atk ynndeki kopma mukavemeti deiimi ile benzer bir eilim gstermekle birlikte A2 ve A3 apre maddeleri referansa gre daha dk kopma uzamas deeleri

188

6. DENEYSEL ALIMA VE BULGULAR

Huriser BALCI

vermitir. Yine mukavemet sonularnda olduu gibi, zg ynnn tersine uzamada da en ok d gsteren numune A2 apre maddesi ve 40 g/l emdirme yntemiyle elde edilen olmutur.
6.2.3. PES/VS/EA Kumalar in Kopma Mukavemeti Test Sonular

PES/VS/EA kumalar iin Kopma Mukavemeti ve Uzamas Test Sonular ekil 6.6 ve ekil 6.7de verilmektedir. Numunenin gramaj esas alnarak test srasnda uygulanan n gerilim 5 N olarak belirlenmitir.

1600 1400 Kopma Mukavemeti (N) 1200 1000 800 600 400 200 0 A1 A1 A1 A2 A2 A2 A3

A3 A3

zg Atk

PVE0 PVE1 PVE2 PVE3 PVE4 PVE5 PVE6 PVE7 PVE8 PVE9

ekil 6.6. PES/VS/EA Numunelere Uygulanan Kopma Mukavemeti Test Sonular

189

6. DENEYSEL ALIMA VE BULGULAR

Huriser BALCI

40 35

A1

A1

A1

A2

A2 A2

A3

A3

A3

Kopma Uzamas (%)

30 25 20 15 10 5 0 PVE0 PVE1 PVE2 PVE3 PVE4 PVE5 PVE6 PVE7 PVE8 PVE9 zg Atk

ekil 6.7. PES/VS/EA Numunelere Uygulanan Kopma Uzamas Test Sonular ekil 6.6 incelendiinde, zg ynnde tm apre maddeleri iin referansa gre kopma mukavemetinde d grlmekle birlikte en ok d ektirme ynteminde gzlenmektedir. Apre maddesi cinslerinin kopma mukavemetine etkisi referansa gre kyaslandnda A1 apre maddesinin referansla hemen hemen benzer mukavemet sonular verdii, dier apre maddelerinin ise deiken sonular verdii gzlenmektedir. Atk ynnde, tm apre maddelerinde referansa gre benzer veya daha yksek sonular 40 g/l emdirme ynteminde elde edilmitir. ektirme ve 20 g/l emdirme yntemlerinde genellikle referansa gre kopma mukavemetinde d gzlenmektedir. Apre maddesi cinslerinin kopma mukavemetine etkisi referansa gre kyaslandnda ise tm apre maddesi cinslerinin artma veya azalma miktarnn birbirine benzer olduu gzlenmitir. ekil 6.7daki kopma uzamas sonularna bakldnda; zg ynnde, tm apre maddesi cinslerinde referansa gre kopma uzamasnda ok fazla deiim gzlenmemektedir. Fakat genel olarak dme eilimi emdirme yntemlerinde gzlenmektedir.

190

6. DENEYSEL ALIMA VE BULGULAR

Huriser BALCI

Atk ynnde de zg ynnde olduu gibi, referansa gre kopma uzamasndaki deiim ok az olmakla birlikte tm numunelerde dme eilimi gzlenmektedir.
6.3. Yrtlma Mukavemeti Test Sonular

Antibakteriyel apre etkisiyle kopma mukavemetinde grlen deiimin yrtlma mukavemetinde de grlp grlmeyecei dncesiyle numuneler yrtlma mukavemeti testine tabi tutulmu, hemen hemen btn kumalarda birbirlerine gre benzer eilimler gzlenmitir. Yrtlma Mukavemeti Testi TS EN ISO 13937-1 standardna gre yaplmtr.
6.3.1. Pamuklu Kumalar in Yrtlma Mukavemeti Test Sonular

Pamuklu kumalar iin Yrtlma Mukavemeti Test Sonular ekil 6.8de verilmektedir. Numunelere uygulanan maksimum kuvvet 16 Ndur.

12 10 Yrt lma Mukavemeti (N) 8 6 4 2 0 P0 P1 P2

A1 A1 A1 A2 A2

A2

A3 A3

A3

zg Atk

P3

P4

P5

P6

P7

P8

P9

ekil 6.8. Pamuklu Numunelere Uygulanan Yrtlma Mukavemeti Testi Sonular

191

6. DENEYSEL ALIMA VE BULGULAR

Huriser BALCI

ekil 6.8de grld gibi zg ynnde tm apre maddesi cinslerinde referansa gre kyaslandnda ektirme ve 40 g/l emdirme yntemlerinin hepsinde yrtlma mukavemetinde d gzlenmekte, tm 20 g/l emdirme yntemlerinde ise yrtlma mukavemetinde art gzlenmektedir. Apre maddesi cinslerinin kopma mukavemetine etkisi referansa gre kyaslandnda ise tm apre maddesi cinslerinin artma veya azalma durumlarnn birbirine benzer olduu gzlenmitir. Atk ynnde ise, referansa gre yrtlma mukavemetinde nemli deiiklikler gzlenmemektedir.
6.3.2. PES/VS Kumalar in Yrtlma Mukavemeti Test Sonular

PES/VS kumalar iin Yrtlma Mukavemeti Test Sonular ekil 6.9de verilmektedir. Numunelere uygulanan maksimum kuvvet 32 ve 64 Ndur.

40 35 Yrtlma Mukavemeti (N) 30 25 20 15 10 5 0

A1 A1 A1 A2

A2

A2 A3

A3

A3
zg Atk

PV0 PV1 PV2 PV3 PV4 PV5 PV6 PV7 PV8 PV9

ekil 6.9. PES/VS Numunelere Uygulanan Yrtlma Mukavemeti Test Sonular ekil 6.9da grld gibi PES/VS kuman atk ve zg ynlerinde referansa gre artma-azalma eilimi tm numunelerde hemen hemen ayndr. A1 ve A2 apre maddesi kullanldnda farkl yntemlerde eitli oranlarda referans

192

6. DENEYSEL ALIMA VE BULGULAR

Huriser BALCI

numuneye gre yrtlma mukavemetinde art gzlenmektedir. Fakat A3 apre maddesinde referansa gre nemli bir deiiklik grlmemektedir. En yksek art 40 ve 20 g/l emdirme yntemlerinde gzlenmektedir.
6.3.3. PES/VS/EA Kumalar in Yrtlma Mukavemeti Test Sonular

PES/VS/EA kumalar iin Yrtlma Mukavemeti Test Sonular ekil 6.10da verilmektedir. Numunelere uygulanan maksimum kuvvet 64 Ndur.

70 60

A1 A1

A1 A2

A2

Yrtlma Mukavemeti (N)

A2 A3

A3

A3

50 40

zg 30 20 10 0 PVE0 PVE1 PVE2 PVE3 PVE4 PVE5 PVE6 PVE7 PVE8 PVE9 Atk

ekil 6.10. PES/VS/EA Numunelere Uygulanan Yrtlma Mukavemeti Test Sonular ekil 6.10 incelendiinde; PES/VS kumata olduu gibi PES/VS/EA kumata da atk ve zg ynlerindeki davran birbirine paraleldir. A1 ve A2 apre maddelerinde yrtlma mukavemeti deerleri referansa gre ayn kalmakta veya artma gzlenmekteyken, A3 apre maddesinde tm yntemlerde d gzlenmektedir.

193

6. DENEYSEL ALIMA VE BULGULAR

Huriser BALCI

6.4. Martindale Pilling Test Sonular

Enzimatik bitim ilemlerinde kuma yzeyindeki bir ksm pillingler yok olmaktadr (Ravandi ve arkadalar, 2004). Antibakteriyel aprenin de pilling oluumuna bir etkisinin olup olmad tespit edilmek istenmitir. Martindale Pilling Testi TS EN ISO 12945-2 standardna gre 7000 devre kadar yaplmtr. Numunelere ilem srasnda 415 g arlk uygulanmtr.
6.4.1. Pamuklu Kumalar in Martindale Pilling Test Sonular

Pamuklu kumalar iin Martindale Pilling Test Sonular izelge 6.8de verilmektedir. izelge 6.8. Pamuklu Numunelere Uygulanan Martindale Pilling Test Sonular
Numune No P0 P1 P2 P3 P4 P5 P6 P7 P8 P9 Devir Says 1000 2000 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5

125 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5

500 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5

5000 4 4/5 4 4/5 4/5 4 4/5 4/5 4 4/5

7000 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4

izelge 6.8de grld gibi almada kullanlan pamuklu kuman pillinglenme zelliine antibakteriyel apre maddesi cinsinin, apre ynteminin veya apre deriiminin herhangi bir etkisi grlmemektedir.

6.4.2. PES/VS Kumalar in Martindale Pilling Test Sonular

194

6. DENEYSEL ALIMA VE BULGULAR

Huriser BALCI

PES/VS kumalar iin Martindale Pilling Test Sonular izelge 6.9da verilmektedir. izelge 6.9. PES/VS Numunelere Uygulanan Martindale Pilling Test Sonular
Numune No PV0 PV1 PV2 PV3 PV4 PV5 PV6 PV7 PV8 PV9 Devir Says 1000 2000 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5

125 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5

500 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5

5000 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5

7000 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5

izelge 6.9da grld gibi almada kullanlan PES/VS kuman pillinglenme zelliine antibakteriyel apre maddesi cinsinin, apre ynteminin veya apre deriiminin herhangi bir etkisi grlmemektedir.
6.4.3. PES/VS/EA Kumalar in Martindale Pilling Test Sonular

PES/VS/EA kumalar iin Martindale Pilling Test Sonular izelge 6.10da verilmektedir.

izelge 6.10. PES/VS/EA Numunelere Uygulanan Martindale Pilling Test Sonular

195

6. DENEYSEL ALIMA VE BULGULAR

Huriser BALCI

Numune No PVE0 PVE1 PVE2 PVE3 PVE4 PVE5 PVE6 PVE7 PVE8 PVE9

125 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5

500 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5

Devir Says 1000 2000 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5

5000 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4

7000 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4

izelge 6.10da grld gibi almada kullanlan dier kumalarda olduu gibi PES/VS/EA kuman da pillinglenme zelliine antibakteriyel apre maddesi cinsinin, apre ynteminin veya apre deriiminin herhangi bir etkisi grlmemektedir.
6.5. Buruma As Testi Sonular

Antibakteriyel aprenin kuman burumazlk zelliklerine olan etkisini aratrrken literatrde yaplan dier bitim ilemleri ile ilgili almalar da incelenmitir. Kalc t apresi ve elastiklik kazandran apre dnda kalc yanmazlk apresi kuman tutum zelliklerine olumsuz etki gstermektedir (Lickfield ve arkadalar, 2000; Mamalis ve arkadalar, 2001; Frydrych ve arkadalar, 2003). Antibakteriyel aprenin ise kuman tutum zelliklerinden buruma direncine farkl tr kumalarda farkl etki gsterdii grlmtr. Buruma As ISO 9867 standardna gre yaplmtr.
6.5.1. Pamuklu Kumalar in Buruma As Test Sonular

Pamuklu kumalar iin Buruma As Test Sonular ekil 6.11de verilmektedir. 1den 5e doru gidildike burumazlk zelliinin iyiletii anlalmaldr.

196

6. DENEYSEL ALIMA VE BULGULAR

Huriser BALCI

3,0 2,5 A1 2,0 A2 1,5 A3 1,0 0,5 0,0 P0 P1 P2 P3 P4 P5 P6 P7 P8 P9 A3 A1 A1 A2 A2 A3

ekil 6.11. Pamuklu Numunelere Uygulanan Buruma As Test Sonular ekil 6.11de grld gibi tm apre maddelerinde ve tm apre yntemlerinde referansa gre buruma zelliinde bir d gzlenmektedir. En ok d A3 apre maddesinde gzlenmitir.
6.5.2. PES/VS Kumalar in Buruma As Test Sonular

PES/VS kumalar iin Buruma As Test Sonular ekil 6.12de verilmektedir.

197

6. DENEYSEL ALIMA VE BULGULAR

Huriser BALCI

3,1 3,0 2,9 2,8 2,7 2,6 2,5 2,4 2,3 2,2 PV0

A1

A1

A1

A2

A2

A2

A3

A3

A3

PV1

PV2

PV3

PV4

PV5

PV6

PV7

PV8

PV9

ekil 6.12. PES/VS Numunelere Uygulanan Buruma As Test Sonular ekil 6.12de grld gibi antibakteriyel apre yaplm numunelerin referans numuneye gre buruma davran iyilemekle birlikte, apre cinsleri, apre yntemleri ve apre deriimleri arasnda fark gzlenmemektedir.
6.5.3. PES/VS/EA Kumalar in Buruma As Test Sonular

PES/VS/EA kumalar iin Buruma As Test Sonular ekil 6.13de verilmektedir.

198

6. DENEYSEL ALIMA VE BULGULAR

Huriser BALCI

4,5 4 3,5 3 2,5 2 1,5 1 0,5 0 PVE0

A1

A2

A3 A3 A3

A1

A1

A2

A2

PVE1

PVE2

PVE3

PVE4

PVE5

PVE6

PVE7

PVE8

PVE9

ekil 6.13. PES/VS/EA Numunelere Uygulanan Buruma As Test Sonular ekil 6.13de grld gibi A1 ve A2 apre maddesinde ektirme ynteminde referansa gre buruma zelliinde bir iyileme grlrken, dier yntemler referansla ayn buruma sonucu vermektedir. Apre maddelerinden de en iyi buruma sonucunu A3 apre maddesi vermektedir.
6.6. Elastikiyet Test Sonular

Baz bitim ilemleri kuman eilme bklme zelliklerine olumsuz etki gstermektedirler. Mamalis ve arkadalar (2001), kalc yanmazlk apresinin kuman bu zelliklerinde dmem meydana getirdiini bulmulardr. Antibakteriyel aprenin de kuman bu gibi elastikiyet ve kalc uzama zelliklerine etki edip etmedii aratrlmtr. Elastikiyet Testi BS 4952 standardna gre yaplmtr. Maksimum kuvvet olarak 50 N kullanlmtr.

199

6. DENEYSEL ALIMA VE BULGULAR

Huriser BALCI

6.6.1. PES/VS/EA Kumalar in Elastikiyet Test Sonular

PES/VS/EA kumalar iin Elastikiyet Test Sonular ekil 6.14de verilmektedir. Numunelere uygulanan maksimum kuvvet 50 N, n gerilim 2 Ndur.

16 A1 14 12 10 8 6 4 2 0 A1 A1

A2 A2

A3 A3

A2

A3

zg Atk

PVE0 PVE1 PVE2 PVE3 PVE4 PVE5 PVE6 PVE7 PVE8 PVE9

ekil 6.14. PES/VS/EA Numunelere Uygulanan Elastikiyet Test Sonular ekil 6.14de grld gibi referansa gre elastikiyet zelliklerindeki deiim grafii atk ve zg ynlerinde birbirine paralel gitmektedir. zg ynnde; elastikiyet asndan ektirme ynteminde referansa gre belirli miktarda art gzlenirken, 40 ve 20 g/l emdirme yntemlerinde elastikiyette nemli bir deiiklik kaydedilmemektedir. zg ynnde tek d A3 apre maddesinde gzlenmitir. Atk ynnde ektirme ynteminde referansa gre elastikiyet sonucunda nemli bir deiiklik kaydedilmezken, 40 ve 20 g/l emdirme yntemlerinde elastikiyette bir azalma gzlenmektedir. En ok d A3 apre maddesinde gzlenmitir.

200

6. DENEYSEL ALIMA VE BULGULAR

Huriser BALCI

6.7. Kalc Uzama Test Sonular

Kalc Uzama Testi BS 4952 standardna gre yaplmtr. Maksimum kuvvet olarak 50 N kullanlm, n gerilim uygulanmamtr.
6.7.1. PES/VS/EA Kumalar in Kalc Uzama Test Sonular

PES/VS/EA kumalar iin Kalc Uzama Test Sonular ekil 6.15te verilmektedir. Numunelere uygulanan maksimum kuvvet 50 Ndur.

3,5 3 2,5

A1

A2
2 1,5 1 0,5 0

A1 A1

A2

A2 A3

A3

A3

zg Atk

PVE0 PVE1 PVE2 PVE3 PVE4 PVE5 PVE6 PVE7 PVE8 PVE9

ekil 6.15. PES/VS/EA Numunelere Uygulanan Kalc Uzama Test Sonular ekil 6.15de grld gibi, A1 ve A2 apre maddeleri iin referansa gre kalc uzamadaki deiim eilimi atk ve zg ynlerinde birbirine paralel gitmektedir. zg ynnde ektirme yntemi hari tm yntemlerde kalc uzamada dme grlrken, ektirme ynteminde artma veya deimeme durumu sz konusu olmutur. Atk ynnde tm numunelerde kalc uzamada dme grlmektedir. Bu istenen bir durumdur. En ok d A3 apre maddesinde grlmektedir.

201

6. DENEYSEL ALIMA VE BULGULAR

Huriser BALCI

6.8. Ykama Hasl Testi Sonular

Yurdakul ve arkadalar (2003), kuma boyama ileminden sonra kullanlan yumuatclarn ykama haslklarn etkilemedii, normal fiksatrlerin ise boyarmadde cinsine bal olarak ykama hasln artrdklarn gzlemilerdir. Bir ya apre olan antibakteriyel bitim ileminin de kuman ykama hasl zerinde etkili olabilecei dnlmtr. Fakat yumuatma apresi gibi antibakteriyel aprenin de ykama haslna nemli bir etki gstermedii gzlenmitir. Ykama Hasl Testi TS EN ISO 105-C06 standardna gre pamuklu kumalara C2S programnda (60C) , PES/VS kumalara B2S programnda (50C), PES/VS/EA kumalara A2S programnda (40C) ykama ilemi yaplmtr.
6.8.1. Pamuklu Kumalar in Ykama Hasl Test Sonular

Farkl cins antibakteriyel apre maddelerinin, farkl yntemlerle aplike edildii pamuklu numunelere uygulanan ykama hasl test sonular izelge 6.11de verilmitir. izelge 6.11. Pamuklu Numunelere Uygulanan Ykama Hasl Test Sonular
Test Sonular Akma Naylon Poliester 5 5 4 4/5 5 5 5 5 4/5 4/5 4/5 5 5 5 4 4/5 4/5 5 4/5 5

Numune No P0 P1 P2 P3 P4 P5 P6 P7 P8 P9

Solma 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5

Asetat 4/5 4 5 4/5 5 4/5 4/5 4 5 4/5

Pamuk 4/5 4 4/5 4/5 4 4 4/5 4 4/5 4/5

Akrilik 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5

Yn 5 5 5 4/5 5 5 5 4/5 5 4/5

202

6. DENEYSEL ALIMA VE BULGULAR

Huriser BALCI

izelge 6.11.den grld gibi genelde btn haslk sonular iyi km ve ok byk deiimler gzlemlenmemitir. En dk haslk deeri 4 olarak belirlenmitir. Numuneler referansa gre karlatrldnda, daha kt olan haslklar genellikle tm apre maddesi cinslerinde ektirme yntemine gre yaplan apre denemelerinde gzlenmitir. Bu bakmdan emdirme ve ektirme yntemi kyaslandnda, emdirme ynteminin bu kimyasallar iin daha iyi haslk sonular verdii grlmektedir.
6.8.2. PES/VS Kumalar in Ykama Hasl Test Sonular

eitli apre maddelerinin, farkl yntemlerle aplike edildii PES/VS numunelere uygulanan ykama hasl testi sonular izelge 6.12de verilmitir. izelge 6.12. PES/VS Numunelere Uygulanan Ykama Hasl Test Sonular
Test Sonular Akma Naylon Poliester 3 3/4 2 2/3 2/3 3 2/3 3 2 2/3 2/3 3 2/3 3/4 2 3 2/3 3 2/3 3/4

Numune No PV0 PV1 PV2 PV3 PV4 PV5 PV6 PV7 PV8 PV9

Solma 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5

Asetat 2/3 2 2/3 2/3 2 2/3 2/3 2 2/3 3

Pamuk 3 2/3 2/3 2/3 2/3 2/3 3 2/3 2/3 3

Akrilik 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4

Yn 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4

izelge 6.12.den grld gibi genelde btn haslk sonular referansa ok yakn kmtr ve ok byk deiimler gzlenmemitir. Numuneler referansa gre karlatrldnda pamuklu numunede olduu gibi, daha kt olan haslklar genellikle tm apre maddesi cinslerinde ektirme yntemine gre yaplan apre denemelerinde gzlenmitir. Bu bakmdan emdirme ve ektirme yntemi kyaslandnda, emdirme ynteminin bu kimyasallar iin daha iyi haslk sonular verdii grlmektedir.

203

6. DENEYSEL ALIMA VE BULGULAR

Huriser BALCI

6.8.3. PES/VS/EA Kumalar in Ykama Hasl Test Sonular

eitli apre maddelerinin, farkl yntemlerle aplike edildii PES/VS/EA numunelere uygulanan ykama hasl testi sonular izelge 6.13de verilmitir. izelge 6.13. PES/VS/EA Numunelere Uygulanan Ykama Hasl Test Sonular
Test Sonular Akma Naylon Poliester 4/5 5 4/5 5 4/5 5 4/5 5 4/5 5 4/5 5 4/5 5 4/5 5 4/5 5 4/5 5

Numune No PVE0 PVE1 PVE2 PVE3 PVE4 PVE5 PVE6 PVE7 PVE8 PVE9

Solma 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5

Asetat 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 5

Pamuk 5 4/5 5 5 4/5 5 5 4/5 5 5

Akrilik 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5

Yn 5 5 5 5 5 5 5 4/5 5 5

izelge 6.13den grld gibi genelde btn haslk sonular iyi ve referansa ok yakn kmtr. Sadece ektirme ynteminde pamuk lifine akma deerlerinde yarm derece d gzlenmektedir.
6.9. Srtme Hasl Testi Sonular

Yurdakul ve arkadalar (2003), kuma boyama ileminden sonra kullanlan yumuatclarn ya srtme hasln etkilemedii, yumuatcya bal olarak kuru srtme hasln drd gzlenmitir. Normal fiksatrlerin ise kuru ve ya srtme haslklarn etkilemedii grlmtr. Benzer ekilde boyama ileminden sonra yaplan antibakteriyel bitim ileminin srtme haslna etkisi aratrlmtr. Srtme Hasl Testi TS EN ISO 105-X12 standardna gre kuru ve ya olarak yaplmtr.

204

6. DENEYSEL ALIMA VE BULGULAR

Huriser BALCI

6.9.1. Pamuklu Kumalar in Srtme Hasl Test Sonular

Pamuklu kumalar iin Kuru ve Ya srtme Hasl Test Sonular ekil 6.16da verilmektedir.

A1
5 4 3 2 1 0 P0 P1 P2 P3 P4 P5 P6 P7 P8 P9

A1

A2 A2 A2

A3

A1 A3

A3

Kuru Ya

ekil 6.16. Pamuklu Numunelere Uygulanan Srtme Hasl Test Sonular ekil 6.16da grld gibi referans numuneye gre dier numunelerde zellikle kuru srtmede belirli oranlarda iyilemeler gzlenmitir. Fakat ya haslk deerinde hibir iyileme olmamakla birlikte baz numunelerde ktlemeler de gzlenmitir.
6.9.2. PES/VS Kumalar in Srtme Hasl Test Sonular

PES/VS kumalar iin Kuru ve Ya Srtme Hasl Test Sonular ekil 6.17de verilmektedir.

205

6. DENEYSEL ALIMA VE BULGULAR

Huriser BALCI

6 A3 5 4 3 2 1 0 PV0 PV1 PV2 PV3 PV4 PV5 PV6 PV7 PV8 PV9 A1 A1 A2 Kuru Ya A1 A2 A2 A3 A3

ekil 6.17. PES/VS Numunelere Uygulanan Srtme Hasl Test Sonular ekil 6.17de grld gibi A3 apre maddesi hari tm apre maddesi cinslerinde kuru srtmede referansa gre ktleme gzlenmektedir. A3 apre maddesinde ise ne kuru ne de ya srtmede bir deiiklik grlmemektedir. Kuru srtmede ktleme eilimi daha ok 40 g/l emdirme ynteminde gzlenmitir. Ya srtme haslnda referansa gre ktlemenin gzlendii tek apre maddesi A2 apre maddesidir. A2 maddesinin btn yntemlerde referansa gre yarm derece d gzlenmitir.
6.9.3. PES/VS/EA Kumalar in Srtme Hasl Test Sonular

PES/VS/EA kumalar iin Kuru ve Ya Srtme Hasl Test Sonular ekil 6.18de verilmektedir.

206

6. DENEYSEL ALIMA VE BULGULAR

Huriser BALCI

A1
5 4 3 2 1 0

A1

A1

A2

A2

A2

A3

A3

A3

Kuru Ya

PVE0 PVE1 PVE2 PVE3 PVE4 PVE5 PVE6 PVE7 PVE8 PVE9

ekil 6.18. PES/VS/EA Numunelere Uygulanan Srtme Hasl Test Sonular ekil 6.18de grld gibi kuru srtme haslnda numunelerde hibir deiiklik sz konusu deildir. Ya srtmede ise tm apre maddesi cinslerinde emdirme ynteminde referansa gre yarm derece iyilemeler gzlenmektedir.
6.10. Su Hasl Testi Sonular

Bitim ilemlerinin kuman su hasl zerine etkisinin incelendii herhangi bir almaya literatrde rastlanmamtr. Bu nedenle antibakteriyel aprenin kuman su hasl zerine bir etkisinin olup olmad aratrlmtr. Su Hasl Testi TS EN ISO 105-E01 standardna gre yaplmtr.
6.10.1. Pamuklu Kumalar in Su Hasl Test Sonular

Pamuklu kumalar iin Su Hasl Test Sonular izelge 6.14de verilmektedir.

207

6. DENEYSEL ALIMA VE BULGULAR

Huriser BALCI

izelge 6.14. Pamuklu Numunelere Uygulanan Su Hasl Test Sonular

Test Sonular Akma Naylon Poliester 4 4/5 3 4 4 4/5 3 3/4 3 3/4 4 4/5 3 4 2/3 3 4 4 3/4 4

Numune No P0 P1 P2 P3 P4 P5 P6 P7 P8 P9

Solma 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5

Asetat 4 4 4 4 4 4/5 4 3/4 4 4/5

Pamuk 3/4 2/3 3/4 2 2/3 3/4 2/3 2 3/4 3

Akrilik 4/5 4 4 3/4 3/4 4/5 4 3 4/5 4/5

Yn 4/5 3/4 3/4 3/4 3/4 3/4 3/4 3 4 4

izelge 6.14de grld gibi, referans numunenin su hasl deerlerine en yakn sonular btn apre maddelerinde 40 g/l emdirme yntemindedir. Dier numunelerde eitli oranlarda dler gzlenmektedir. Apre maddesi cinslerinden en iyi haslk deerleri A3 apre maddesi ile elde edilmitir.
6.10.2. PES/VS Kumalar in Su Hasl Test Sonular

PES/VS kumalar iin Su Hasl Test Sonular izelge 6.15de verilmektedir. izelge 6.15. PES/VS Numunelere Uygulanan Su Hasl Test Sonular
Test Sonular Akma Naylon Poliester 3 3/4 2/3 3 2/3 3 2/3 3/4 2/3 3 2 3 2/3 3 3 3/4 3 3/4

Numune No PV0 PV1 PV2 PV3 PV4 PV5 PV6 PV7 PV8

Solma 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5

Asetat 3 3 3 2/3 2/3 2/3 2 4 3

Pamuk 4 3/4 3/4 3/4 3/4 3/4 3/4 4 4

Akrilik 4 3/4 3/4 3/4 3/4 3/4 3/4 4 4

Yn 4 3 4 4 3/4 3/4 3/4 4 4/5

208

6. DENEYSEL ALIMA VE BULGULAR

Huriser BALCI

PV9

4/5

3/4

izelge 6.15de grld gibi, hemen hemen tm liflere akma deerlerinde A3 apre maddesi dier apre maddelerine gre daha iyi sonular vermitir. Dier apre maddelerinde referansa gre ktlemeler gzlenirken, A3 apre maddesinde ktleme gzlenmemektedir.
6.10.3. PES/VS/EA Kumalar in Su Hasl Test Sonular

PES/VS/EA kumalar iin Su Hasl Test Sonular izelge 6.16da verilmektedir. izelge 6.16. PES/VS/EA Numunelere Uygulanan Su Hasl Test Sonular
Test Sonular Akma Naylon Poliester 4/5 5 2/3 4/5 4/5 5 4/5 5 3 4/5 4/5 5 4/5 5 2 3 4 5 3 4/5

Numune No PVE0 PVE1 PVE2 PVE3 PVE4 PVE5 PVE6 PVE7 PVE8 PVE9

Solma 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5

Asetat 5 4 5 4/5 4 5 4/5 3/4 4/5 4

Pamuk 5 2/3 5 5 3/4 5 4/5 2 4/5 3/4

Akrilik 5 4/5 5 5 4/5 5 5 3/4 5 4/5

Yn 5 3/4 5 5 4/5 5 5 3 5 4/5

izelge 6.16da grld gibi, zellikle ektirme ynteminde referansa gre su haslnda byk oranda ktleme gzlenmektedir. Dier apre yntemlerinde referansa gre nemli bir deiim gzlenmemektedir. Apre maddelerinin ierisinde ise en kt su hasl deerlerini A3 apre maddesi vermektedir, en iyi sonular da A2 apre maddesinde gzlenmektedir.

6.11. Ter Hasl Testi Sonular

209

6. DENEYSEL ALIMA VE BULGULAR

Huriser BALCI

Ter Hasl Testi prEN ISO 105-E 04 (1995) standardna gre asidik ve bazik olarak iki ekilde yaplmtr.
6.11.1. Pamuklu Kumalar in Ter Hasl Test Sonular

Pamuklu kumalar iin Ter Hasl Test Sonular izelge 6.17de verilmektedir.

izelge 6.17. Pamuklu Numunelere Uygulanan Ter Hasl Test Sonular

Asidik Test Sonular Akma Pamuk Naylon Poliester 3/4 3/4 4 2 1/2 3/4 3/4 3/4 4/5 1/2 1/2 3 1/2 1/2 3 3 3 4/5 2 2 3/4 1/2 1/2 3 4 3/4 4/5 2/3 2/3 4 Bazik Test Sonular Akma Pamuk Naylon Poliester 3/4 4 4 1/2 3 3/4 3 4 4/5 1/2 3 3/4 1/2 3 3/4 3 4 4/5 2 3/4 4 1/2 3 3/4 3 4/5 4/5 2/3 4 4

Numune No P0 P1 P2 P3 P4 P5 P6 P7 P8 P9 Numune No P0 P1 P2 P3 P4 P5 P6 P7 P8 P9

Solma 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 Solma 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5

Asetat 4/5 4 4/5 4 4 4/5 4 4 4/5 4/5

Akrilik 4/5 3/4 4/5 3 3/4 4/5 3/4 3/4 5 4

Yn 4/5 3/4 4/5 3/4 3 4/5 4 3 4/5 4

Asetat 4/5 4 4 4 4 4/5 4 4 4/5 4/5

Akrilik 4/5 3/4 4/5 3/4 3/4 4 3/4 3/4 5 4

Yn 4/5 3/4 4/5 3/4 3 4/5 4 3 4/5 4/5

izelge 6.17de grld gibi asidik ter haslnda referansa en yakn sonular, 40 g/l emdirme ynteminde gzlenmitir. Dier yntemlerde asidik ter haslnda ktlemeler gzlenmitir. Apre yntemlerinden ise A3 apre maddesi dierlerine gre daha iyi sonular vermektedir. Asidik ter hasl iin en kt akma

210

6. DENEYSEL ALIMA VE BULGULAR

Huriser BALCI

deerleri multifibre zerindeki pamuk ve naylon refakat bezinde, bazik de ise pamuk refakat bezinde llmtr. Bazik ter hasl deerinde uygulama yntemi ve deriiminin yan sra, kullanlan apre cinsi de nem kazanmtr. A1 ile elde edilen numunelerin haslk sonular referans numuneye gre derken, kendi aralarnda bir varyasyon gstermemitir. A3de ise 40 g/lde gerekletirilen emdirme uygulamasnn en iyi haslk sonucunu verdii grlmtr.
6.11.2. PES/VS Kumalar in Ter Hasl Test Sonular

PES/VS kumalar iin Ter Hasl Test Sonular izelge 6.18de verilmektedir. izelge 6.18. PES/VS Numunelere Uygulanan Ter Hasl Test Sonular
Asidik Test Sonular Akma Pamuk Naylon Poliester 3/4 3 3/4 3 2/3 2/3 3 2/3 2/3 3 2/3 3 3 2/3 2/3 3 2/3 2/3 3 2 2/3 3 2/3 2/3 3/4 2/3 3 3 2/3 3 Bazik Test Sonular Akma Pamuk Naylon Poliester 3/4 3 3/4 3 2/3 2/3 3 2/3 3 3 2/3 3 3 2/3 2/3 3 2/3 2/3 3 2 2/3 3 2/3 3 3/4 2/3 3 3 2/3 3

Numune No PV0 PV1 PV2 PV3 PV4 PV5 PV6 PV7 PV8 PV9 Numune No PV0 PV1 PV2 PV3 PV4 PV5 PV6 PV7 PV8 PV9

Solma 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 Solma 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5

Asetat 3 2/3 2/3 3 2/3 1/2 2/3 3 3 3

Akrilik 3/4 3 3 3/4 3 3 2/3 3 3 3

Yn 3/4 3 3 4 3 3 3/4 3 3 3/4

Asetat 3 2/3 2/3 3 2/3 2/3 2 3 3 3

Akrilik 3/4 3 3 3 3 3 2/3 3 3 3/4

Yn 3/4 3 3/4 3/4 3 3 3 3 3 3/4

211

6. DENEYSEL ALIMA VE BULGULAR

Huriser BALCI

izelge 6.17 incelendiinde, asidik ve bazik ter haslnda genellikle en iyi sonular ve zellikle multifibredaki asetat, pamuk ve poliesterde referans numuneye en yakn sonular A3 apre maddesinde elde edilmitir. Apre ynteminin PES/VS kumata asidik ve bazik ter haslna belirli bir etkisinin olmad gzlenmektedir.
6.11.3. PES/VS/EA Kumalar in Ter Hasl Test Sonular

PES/VS/EA kumalar iin Ter Hasl Test Sonular izelge 6.19da verilmektedir.

izelge 6.19. PES/VS/EA Numunelere Uygulanan Ter Hasl Test Sonular

Asidik Test Sonular Akma Pamuk Naylon Poliester 4/5 4 4/5 2 1/2 4 4 3/4 4/5 4 3/4 4/5 3/4 3 4/5 4 3/4 4/5 4 3/4 4/5 2 1/2 3/4 4/5 4 4/5 4 3/4 4/5 Bazik Test Sonular Akma Pamuk Naylon Poliester 4/5 4/5 4/5 2 2 3/4 4 4 4/5 4 4 4/5 3/4 3/4 4 4 4 4/5 4 4 4/5 2 1/2 3/4 4/5 4 4/5 4 3/4 4/5

Numune No PVE0 PVE1 PVE2 PVE3 PVE4 PVE5 PVE6 PVE7 PVE8 PVE9 Numune No PVE0 PVE1 PVE2 PVE3 PVE4 PVE5 PVE6 PVE7 PVE8 PVE9

Solma 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 Solma 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5

Asetat 4/5 3/4 4/5 4/5 4 4/5 4/5 3 4/5 4/5

Akrilik 4/5 3/4 5 4/5 4 4/5 4/5 4 5 4/5

Yn 4/5 2/3 4 4/5 4 4/5 4/5 2/3 4/5 4/5

Asetat 4/5 3/4 4/5 4/5 4 4/5 4/5 3 4/5 4/5

Akrilik 4/5 3/4 4/5 4/5 4 4 4/5 3/4 5 4/5

Yn 4/5 2/3 4/5 4/5 4 4/5 4/5 2/3 4/5 4/5

212

6. DENEYSEL ALIMA VE BULGULAR

Huriser BALCI

izelge 6.19da grld gibi, referansa gre en ok multifibredaki pamuk ve naylon lifine akmada ktleme grlmektedir. Bu liflerde en iyi asidik ve bazik ter hasl sonular A2 apre maddesi ile elde edilmitir. Apre yntemlerinden ise tm apre maddesi cinslerinin ektirme yntemlerinde referansa gre akmada ok d grlmektedir.

6.12. Sonularn statistiksel Deerlendirmesi

Sonularn istatistiksel deerlendirmesi Mhendislik alannda sk olarak kullanlan bir istatistiksel paket programda yaplmtr. Sonularn irdelenmesi iin eitli modeller kurulmu ve =0,05 anlamllk seviyesinde F testleri yaplmtr. Sonular ANOVA tablosu ve model grafikleri incelenerek yorumlanmtr. Bu incelemenin yaplabilmesi iin ilk olarak bir hipotez kurmak gerekmektedir. Bu alma iin kurulan hipotez;

H0 : 1 = 2 = 3 = 4 = 5 = 6 = 7 = 8= 9 (Test sonularnn ortalamalar arasnda anlaml bir fark yoktur) H1 : 1 2 3 4 5 6 7 8 9

(Test sonularnn ortalamalar arasnda anlaml bir fark vardr) almada 3 farkl apre maddesi ve 3 farkl apre yntemi kullanld dnlrse, burada 9 farkl nn ortalamalar arasnda anlaml bir farkn olup olmad aratrlmtr. ANOVA tablosu yorumlanrken, test istatistii olan F0, =0,05 anlamllk seviyesi iin belirlenen F deerinden byk olduu takdirde, modelin anlaml olduu sonucuna varlr. Bu durumda H0 hipotezi reddedilmekte ve H1 hipotezi kabul edilmektedir. Bunun anlam, bu almada kullanlan farkl proses parametrelerinin kuma performans testlerinin sonular zerinde etkili olduudur.

213

6. DENEYSEL ALIMA VE BULGULAR

Huriser BALCI

6.12.1. Kopma Mukavemeti Testi

almada farkl apre kimyasallar ve farkl apre yntemleri ile elde edilen kuma numunelerine uygulanan Kopma Mukavemeti Test sonularnn varyans analizi yaplmtr. Sonucunda, Antibakteriyel Apresi proses parametrelerinin almada kullanlan tm kuma tipleri iin kopma mukavemeti zerinde anlaml etkisinin olduu grlmtr.
6.12.1.1. Pamuklu Kumalar in statistiksel Deerlendirme

Pamuklu kumalarn zg yn kopma mukavemeti model grafii ekil 6.19da grlmektedir.

ekil 6.19. Pamuklu Kumalarn zg Yn Kopma Mukavemeti Model Grafii

Kopma Mukavemeti (zg)

214

6. DENEYSEL ALIMA VE BULGULAR

Huriser BALCI

ekil 6.19dan grld gibi; apre ynteminin kopma mukavemetine etkisi apre maddesi cinsine gre deimektedir. 20 g/l emdirme yntemi A1 apre maddesi kullanldnda en dk mukavemet deerlerini verirken, A3 apre maddesi kullanldnda en yksek mukavemet deerlerini vermektedir. A2 apre maddesi kullanldnda ise tm apre yntemleri yaklak mukavemet deerleri vermitir. Apre maddesinin kopma mukavemetine etkisine bakldnda; A3 apre maddesinin kopma mukavemetine etkisinin en iyi olduu grlmektedir. Pamuklu kumalarn atk yn kopma mukavemeti model grafii ekil 6.20de grlmektedir.

ekil 6.20. Pamuklu Kumalarn Atk Yn Kopma Mukavemeti Model Grafii ekil 6.20 incelendiinde; zg ynnde olduu gibi atk ynnde de apre ynteminin kopma mukavemetine etkisinin apre maddesi cinsine gre deitii grlmektedir. zg ynnden farkl olarak; A1 ve A3 apre maddeleri

Kopma Mukavemeti (Atk)

215

6. DENEYSEL ALIMA VE BULGULAR

Huriser BALCI

kullanldnda tm apre yntemleri yaklak ayn mukavemet deerleri verirken, A2 apre maddesi kullanldnda 40 g/l emdirme ynteminin mukavemete olumlu etkisi gzlenmektedir. Apre maddesinin kopma mukavemetine etkisi incelendiinde; apre maddesi cinsinin kopma mukavemetine etkisinin apre yntemine gre deitii gzlenmitir. ektirme ynteminde A1in, 40 g/l emdirme ynteminde A2nin, 20 g/l emdirme ynteminde A3n en yksek kopma mukavemeti deerleri verdii gzlenmitir. Pamuklu kumalarn zg yn kopma uzamas model grafii ekil 6.21de grlmektedir.

ekil 6.21. Pamuklu Kumalarn zg Yn Kopma Uzamas Model Grafii ekil 6.21den grld gibi; A2 ve A3 apre maddeleri iin apre ynteminin kopma uzamasna etkisi benzerdir. Her ikisi iin de apre yntemlerinin kopma uzamasna etkisinin iyiden ktye sralamas ektirme > 20 g/l emdirme > 40 g/l

216

6. DENEYSEL ALIMA VE BULGULAR

Huriser BALCI

emdirme eklindedir. A1 apre maddesi iin ise 40 g/l emdirme yntemi ektirme ynteminden daha iyi kopma uzamas deerleri vermitir. Apre maddesinin kopma uzamasna etkisine incelendiinde; A3 apre maddesinin genel olarak kopma uzamasna etkisinin en iyi olduu grlmektedir. Pamuklu kumalarn atk yn kopma uzamas model grafii ekil 6.22de grlmektedir.

ekil 6.22. Pamuklu Kumalarn Atk Yn Kopma Uzamas Model Grafii ekil 6.22 incelendiinde; zg ynnde olduu gibi atk ynnde de A2 ve A3 apre maddeleri iin apre ynteminin kopma uzamasna etkisinin benzer ekilde olduu gzlenmektedir. Her ikisi iin de apre yntemlerinin kopma uzamasna etkisinin iyiden ktye sralamas ektirme > 40 g/l emdirme > 20 g/l emdirme eklindedir. A1 apre maddesi iin ise 20 g/l emdirme yntemi 40g/l emdirme ynteminden daha iyi kopma uzamas deerleri vermitir.

217

6. DENEYSEL ALIMA VE BULGULAR

Huriser BALCI

Apre maddesinin kopma uzamasna etkisine incelendiinde; A3 apre maddesinin genel olarak kopma uzamasna etkisinin en iyi olduu grlmektedir.
6.12.1.2. PES/VS Kumalar in statistiksel Deerlendirme

PES/VS kumalarn zg yn kopma mukavemeti model grafii ekil 6.23de grlmektedir.

ekil 6.23. PES/VS Kumalarn zg Yn Kopma Mukavemeti Model Grafii ekil 6.23den grld gibi; A1 ve A3 apre maddeleri iin apre ynteminin deimesiyle kopma mukavemeti deerinde nemli bir art grlmemektedir, yani apre ynteminin kopma mukavemetine nemli derecede bir etkisinin olmad gzlenmektedir. A2 apre maddesi iin ise apre yntemlerinin kopma mukavemetine

Kopma Mukavemeti (zg)

218

6. DENEYSEL ALIMA VE BULGULAR

Huriser BALCI

etkisinin iyiden ktye sralamas, ektirme > 40 g/l emdirme >20 g/l emdirme eklindedir. Apre maddesinin kopma mukavemetine etkisi incelendiinde; apre maddesi cinsinin kopma mukavemetine etkisinin apre yntemine gre deitii gzlenmitir. En yksek kopma mukavemeti deeri, A3 apre maddesi ve 20 g/l emdirme yntemiyle elde edilen numunelerde gzlenmitir. PES/VS kumalarn atk yn kopma mukavemeti model grafii ekil 6.24de grlmektedir.

ekil 6.24. PES/VS Kumalarn Atk Yn Kopma Mukavemeti Model Grafii ekil 6.24 incelendiinde; atk ynnde A1 ve A2 apre maddeleri iin apre ynteminin kopma uzamasna nemli derecede bir etkisinin olmad gzlenmektedir. A3 apre maddesi iin ise apre yntemlerinin kopma mukavemetine

Kopma Mukavemeti (Atk)

219

6. DENEYSEL ALIMA VE BULGULAR

Huriser BALCI

etkisinin iyiden ktye sralamas zg ynnn tersine, 20 g/l emdirme > 40 g/l emdirme > ektirme eklindedir. Apre maddesinin kopma mukavemetine etkisi incelendiinde; apre maddesi cinsinin kopma mukavemetine etkisinin apre yntemine gre deitii gzlenmitir. Genel olarak A3 apre maddesinin kopma mukavemetine etkisinin daha iyi olduu gzlenmitir. PES/VS kumalarn zg yn kopma uzamas model grafii ekil 6.25de grlmektedir.

ekil 6.25. PES/VS Kumalarn zg Yn Kopma Uzamas Model Grafii ekil 6.25den grld gibi; 40 g/l emdirme ve ektirme yntemleri tm apre maddesi cinslerinde hemen hemen ayn uzama deerleri vermitir. 20 g/l emdirme yntemi btn apre maddelerinde en iyi uzama sonucunu vermitir.

220

6. DENEYSEL ALIMA VE BULGULAR

Huriser BALCI

Apre maddesinin kopma mukavemetine etkisi incelendiinde; A1 ve A2 apre maddesinin kopma uzamasna etkisinin birbiriyle ayn ve A3ten ksmen daha iyi olduu gzlenmitir. PES/VS kumalarn atk yn kopma uzamas model grafii ekil 6.26da grlmektedir.

ekil 6.26. PES/VS Kumalarn Atk Yn Kopma Uzamas Model Grafii ekil 6.26da grld gibi A1 ve A2 apre maddesinde apre yntemlerinin kopma uzamasna nemli bir etkisi gzlenmezken A3 apre maddesinde apre yntemlerinin kopma uzamasna etkisinin daha fazla olduu grlmtr. Apre maddesinin kopma mukavemetine etkisi incelendiinde; A1 apre maddesinin kopma mukavemetine etkisinin dierlerinden ksmen daha iyi olduu gzlenmitir.

221

6. DENEYSEL ALIMA VE BULGULAR

Huriser BALCI

6.12.1.3. PES/VS/EA Kumalar in statistiksel Deerlendirme

PES/VS/EA kumalarn zg yn kopma mukavemeti model grafii ekil 6.27de grlmektedir.

ekil 6.27. PES/VS/EA Kumalarn zg Yn Kopma Mukavemeti Model Grafii ekil 6.27den grld gibi tm apre maddesi cinslerinde apre ynteminin kopma mukavemetine etkisinin iyiden ktye sralamas; 40 g/l emdirme > 20 g/l emdirme > ektirme eklindedir. ektirme yntemi en dk kopma mukavemeti deerlerini vermektedir. Apre maddesinin kopma mukavemetine etkisine bakldnda, ektirme yntemi hari dier yntemlerde A3 apre maddesinin kopma mukavemetine etkisi daha iyidir.

Kopma Mukavemeti (zg)

222

6. DENEYSEL ALIMA VE BULGULAR

Huriser BALCI

PES/VS/EA kumalarn atk yn kopma mukavemeti model grafii ekil 6.28de grlmektedir.

ekil 6.28. PES/VS/EA Kumalarn Atk Yn Kopma Mukavemeti Model Grafii ekil 6.28de grld gibi atk ynnde A2 ve A3 apre maddeleri iin apre ynteminin kopma mukavemetine etkisinin benzer ekilde olduu gzlenmektedir. Her ikisi iin de apre yntemlerinin kopma mukavemetine etkisinin iyiden ktye sralamas 40 g/l emdirme > ektirme > 20 g/l emdirme eklindedir. A1 apre maddesi iin ise 20 g/l emdirme yntemi ektirme ynteminden daha iyi kopma mukavemeti deerleri vermitir. Apre maddesinin atk ynnde kopma mukavemetine etkisinin nemli derecede olmad gzlenmektedir. PES/VS/EA kumalarn zg yn kopma uzamas model grafii ekil 6.29da grlmektedir.

Kopma Mukavemeti (Atk)

223

6. DENEYSEL ALIMA VE BULGULAR

Huriser BALCI

ekil 6.29. PES/VS/EA Kumalarn zg Yn Kopma Uzamas Model Grafii ekil 6.29da grld gibi zg ynnde apre ynteminin kopma uzamasna etkisinin iyiden ktye sralamas genel olarak, ektirme > 40 g/l emdirme > 20 g/l emdirme eklindedir. Apre maddesinin kopma uzamasna etkisi incelendiinde, genel olarak iyiden ktye sralama A1 > A2 > A3 eklinde olduu gzlenmektedir. PES/VS/EA kumalarn atk yn kopma uzamas model grafii ekil 6.30da grlmektedir.

224

6. DENEYSEL ALIMA VE BULGULAR

Huriser BALCI

ekil 6.30. PES/VS/EA Kumalarn Atk Yn Kopma Uzamas Model Grafii ekil 6.30da grld gibi atk ynnde A2 ve A3 apre maddeleri iin apre ynteminin kopma uzamasna etkisinin benzer ekilde olduu gzlenmektedir. Her ikisi iin de apre yntemlerinin kopma uzamasna etkisinin iyiden ktye sralamas 40 g/l emdirme = ektirme > 20 g/l emdirme eklindedir. A1 apre maddesi iin ise 40 g/l emdirme = 20 g/l emdirme > ektirme yntemi eklindedir. Apre maddesinin kopma uzamasna etkisine bakldnda, A1 > A2 > A3 eklinde bir eilim gzlenmektedir.

225

6. DENEYSEL ALIMA VE BULGULAR

Huriser BALCI

6.12.2. Yrtlma Mukavemeti Testi

almada farkl apre kimyasallar ve farkl apre yntemleri ile elde edilen kuma numunelerine uygulanan Yrtlma Mukavemeti Test sonularnn varyans analizi yaplmtr. Sonucunda, Antibakteriyel Apresi proses parametrelerinin almada kullanlan tm kuma tipleri iin yrtlma mukavemeti zerinde anlaml etkisinin olduu grlmtr.
6.12.2.1. Pamuklu Kumalar in statistiksel Deerlendirme

Pamuklu kumalarn zg yn yrtlma mukavemeti model grafii ekil 6.31de grlmektedir.

ekil 6.31. Pamuklu Kumalarn zg Yn Yrtlma Mukavemeti Model Grafii

Yrtlma Mukavemeti (zg)

226

6. DENEYSEL ALIMA VE BULGULAR

Huriser BALCI

ekil 6.31de grld gibi zg ynnde A1 ve A2 apre maddeleri iin apre ynteminin yrtlma mukavemetine etkisinin benzer ekilde olduu gzlenmektedir. Her ikisi iin de apre yntemlerinin yrtlma mukavemetine etkisinin iyiden ktye sralamas; 20 g/l emdirme > 40 g/l emdirme > ektirme eklindedir. A3 apre maddesi iin ise 40 g/l emdirme yntemi dier yntemlerden daha kt yrtlma mukavemeti deerleri vermitir. A1 apre maddesinin yrtlma mukavemetine etkisinin en iyi olduu gzlenmektedir. Pamuklu kumalarn atk yn yrtlma mukavemeti model grafii ekil 6.32de grlmektedir.

ekil 6.32. Pamuklu Kumalarn Atk Yn Yrtlma Mukavemeti Model Grafii ekil 6.32e gre, zg ynnde olduu gibi atk ynnde de A1 ve A2 apre maddeleri iin apre ynteminin yrtlma mukavemetine etkisinin benzer ekilde

Yrtlma Mukavemeti (Atk)

227

6. DENEYSEL ALIMA VE BULGULAR

Huriser BALCI

olduu gzlenmektedir. Her ikisi iin de apre yntemlerinin yrtlma mukavemetine etkisinin iyiden ktye sralamas; 20 g/l emdirme > 40 g/l emdirme > ektirme eklindedir. A3 apre maddesi iin ise 40 g/l emdirme yntemi dier yntemlerden daha kt yrtlma mukavemeti deerleri vermitir. A2 apre maddesinin yrtlma mukavemetine etkisinin en iyi olduu gzlenmektedir.
6.12.2.2. PES/VS Kumalar in statistiksel Deerlendirme

PES/VS kumalarn zg yn yrtlma mukavemeti model grafii ekil 6.33de grlmektedir.

ekil 6.33. PES/VS Kumalarn zg Yn Yrtlma Mukavemeti Model Grafii

Yrtlma Mukavemeti (zg)

228

6. DENEYSEL ALIMA VE BULGULAR

Huriser BALCI

ekil 6.33e gre, zg ynnde A1 ve A2 apre maddeleri iin apre ynteminin yrtlma mukavemetine etkisinin benzer ekilde olduu gzlenmektedir. Her ikisi iin de apre yntemlerinin yrtlma mukavemetine etkisinin iyiden ktye sralamas; 40 g/l emdirme > 20 g/l emdirme > ektirme eklindedir. A3 apre maddesi iin ise apre ynteminin yrtlma mukavemeti zerinde nemli bir etkisinin olmad gzlenmektedir. A1 apre maddesinin yrtlma mukavemetine etkisinin birbirine benzer ve A3ten iyi olduu gzlenmektedir. PES/VS kumalarn atk yn yrtlma mukavemeti model grafii ekil 6.34de grlmektedir.

ekil 6.34. PES/VS Kumalarn Atk Yn Yrtlma Mukavemeti Model Grafii ekil 6.34e gre, zg ynnde olduu gibi atk ynnde de A1 ve A2 apre maddeleri iin apre ynteminin yrtlma mukavemetine etkisinin benzer ekilde

229

6. DENEYSEL ALIMA VE BULGULAR

Huriser BALCI

olduu gzlenmektedir. Her ikisi iin de apre yntemlerinin yrtlma mukavemetine etkisinin iyiden ktye sralamas; 40 g/l emdirme > 20 g/l emdirme > ektirme eklindedir. A3 apre maddesi iin ise yine zg ynnde olduu gibi apre ynteminin yrtlma mukavemeti zerinde nemli bir etkisinin olmad gzlenmektedir. A1 ve A2 apre maddesinin yrtlma mukavemetine etkisinin ayn ve A3ten iyi olduu gzlenmektedir.
6.12.2.3. PES/VS/EA Kumalar in statistiksel Deerlendirme

PES/VS/EA kumalarn zg yn yrtlma mukavemeti model grafii ekil 6.35de grlmektedir.

ekil 6.35. PES/VS/EA Kumalarn zg Yn Yrtlma Mukavemeti Model Grafii

Yrtlma Mukavemeti (zg)

230

6. DENEYSEL ALIMA VE BULGULAR

Huriser BALCI

ekil 6.35e gre, PES/VS kuman atk ve zg ynnde olduu gibi PES/VS/EA kuman zg ynnde de A1 ve A2 apre maddeleri iin apre ynteminin yrtlma mukavemetine etkisinin benzer ekilde olduu gzlenmektedir. Her ikisi iin de apre yntemlerinin yrtlma mukavemetine etkisinin iyiden ktye sralamas; 40 g/l emdirme > 20 g/l emdirme > ektirme eklindedir. A3 apre maddesi iin ise PES/VS kumata olduu gibi apre ynteminin yrtlma mukavemeti zerinde nemli bir etkisinin olmad gzlenmektedir. A1 apre maddesinin yrtlma mukavemetine etkisinin dier apre maddelerinden daha iyi olduu gzlenmektedir. PES/VS/EA kumalarn atk yn yrtlma mukavemeti model grafii ekil 6.36da grlmektedir.

ekil 6.36. PES/VS/EA Kumalarn Atk Yn Yrtlma Mukavemeti Model Grafii

Yrtlma Mukavemeti (Atk)

231

6. DENEYSEL ALIMA VE BULGULAR

Huriser BALCI

ekil 6.36ya gre, atk ynnde A2 ve A3 apre maddeleri iin apre ynteminin yrtlma mukavemetine etkisinin benzer ekilde olduu gzlenmektedir. Her ikisi iin de apre ynteminin yrtlma mukavemeti zerinde nemli bir etkisinin olmad gzlenmektedir. Fakat genel olarak apre ynteminin yrtlma mukavemeti zerindeki etkisinin iyiden ktye sralamas; 40 g/l emdirme > 20 g/l emdirme > ektirme eklindedir. A1 apre maddesinin yrtlma mukavemetine etkisinin dier apre maddelerinden daha iyi olduu gzlenmektedir.
6.12.3. Elastikiyet Testi

almada farkl apre kimyasallar ve farkl apre yntemleri ile elde edilen kuma numunelerine uygulanan Elastikiyet Test sonularnn varyans analizi yaplmtr. Sonucunda, Antibakteriyel Apresi proses parametrelerinin almada kullanlan tm kuma tipleri iin elastikiyet zerinde anlaml etkisinin olduu grlmtr.
6.12.3.1. PES/VS/EA Kumalar in statistiksel Deerlendirme

PES/VS/EA kumalarn zg yn elastikiyet model grafii ekil 6.37de grlmektedir.

232

6. DENEYSEL ALIMA VE BULGULAR

Huriser BALCI

ekil 6.37. PES/VS/EA Kumalarn zg Yn Elastikiyet Model Grafii ekil 6.37ye gre, zg ynnde A1 ve A2 apre maddeleri iin apre ynteminin elastikiyete etkisinin benzer ekilde olduu gzlenmektedir. Her ikisi iin de apre yntemlerinin elastikiyete etkisinin iyiden ktye sralamas; ektirme > 20 g/l emdirme = 40 g/l emdirme eklindedir. Tm apre maddeleri iin en iyi elastikiyet deerlerini veren yntem ektirme yntemidir. Apre maddesinin elastikiyete nemli derecede bir etkisinin olmad gzlenmektedir. PES/VS/EA kumalarn atk yn elastikiyet model grafii ekil 6.38de grlmektedir.

233

6. DENEYSEL ALIMA VE BULGULAR

Huriser BALCI

ekil 6.38. PES/VS/EA Kumalarn Atk Yn Elastikiyet Model Grafii ekil 6.38e gre, atk ynnde A1 ve A2 apre maddeleri iin apre ynteminin elastikiyete etkisinin benzer ekilde olduu gzlenmektedir. Her ikisi iin de apre yntemlerinin elastikiyete etkisinin iyiden ktye sralamas; ektirme > 20 g/l emdirme = 40 g/l emdirme eklindedir. Tm apre maddeleri iin en iyi elastikiyet deerlerini veren yntem ektirme yntemidir. Apre maddesinin elastikiyete nemli derecede bir etkisinin olmad gzlenmektedir.
6.12.4. Kalc Uzama Testi

almada farkl apre kimyasallar ve farkl apre yntemleri ile elde edilen kuma numunelerine uygulanan Kalc Uzama Test sonularnn varyans analizi yaplmtr. Sonucunda, Antibakteriyel Apresi proses parametrelerinin almada

234

6. DENEYSEL ALIMA VE BULGULAR

Huriser BALCI

kullanlan tm kuma tipleri iin kalc uzama zerinde anlaml etkisinin olduu grlmtr.
6.12.4.1. PES/VS/EA Kumalar in statistiksel Deerlendirme

PES/VS/EA kumalarn zg yn kalc uzama model grafii ekil 6.39da grlmektedir.

ekil 6.39. PES/VS/EA Kumalarn zg Yn Kalc Uzama Model Grafii ekil 6.39a gre, zg ynnde tm apre maddeleri iin apre ynteminin kalc uzamaya etkisinin benzer ekilde olduu gzlenmektedir. Her iin de apre yntemlerinin kalc uzamaya etkisinin iyiden ktye sralamas; ektirme > 20 g/l emdirme > 40 g/l emdirme eklindedir. Tm apre maddeleri iin en iyi kalc uzama deerlerini veren yntem ektirme yntemidir.

235

6. DENEYSEL ALIMA VE BULGULAR

Huriser BALCI

Apre maddesinin kalc uzamaya etkisi A1 = A3 > A2 eklinedir. PES/VS/EA kumalarn atk yn kalc uzama model grafii ekil 6.40da grlmektedir.

ekil 6.40. PES/VS/EA Kumalarn Atk Yn Kalc Uzama Model Grafii ekil 6.40a gre, atk ynnde olduu gibi zg ynnde A1 apre maddesi iin de apre ynteminin kalc uzamaya etkisinin iyiden ktye sralamas; ektirme > 20 g/l emdirme > 40 g/l emdirme eklindedir. Dier apre maddelerinin kalc uzamaya etkisinin ok nemli derecede olmad gzlenmektedir. A1 apre maddesinin, kalc uzamaya etkisinin en iyi olduu gzlenmektedir.

236

7. SONULAR VE NERLER

Huriser BALCI

7. SONULAR VE NERLER

Bu alma kapsamnda eitli yntemlerle (lifin zelliinden dolay, bitim ilemleri ile, elektronik aksamlarn eklenmesiyle) elde edilen akll tekstillere deinildikten sonra antibakteriyel kumalarn retilmesi ve antibakteriyel apre proses parametrelerinin kuman baz fiziksel ve kimyasal zellikleri zerindeki etkileri incelenmitir. Aratrmada pamuklu, PES/VS ve PES/VS/EA olmak zere 3 farkl tip kuma incelenmitir. Btn kuma numuneleri piyasada mevcut olan 3 farkl cins antibakteriyel apre maddesi ile muamele edilmitir. Apre ilemi emdirme ve ektirme olmak zere iki yntemle ve emdirmede 40 ve 20 g/l olmak zere iki apre deriiminde gerekletirilmitir. Apre ilemleri ile elde edilen numunelere antibakteriyel test, kopma mukavemeti, yrtlma mukavemeti, Martindale pilling, buruma as, elastikiyet ve kalc uzama (sadece PES/VS/EA kumalar iin) ve haslk testleri (ykama, srtme, su, ter) uygulanmtr. Test sonular baz testlerde grafiklerle, baz testlerde istatistiksel analiz ile yorumlanm ve deerlendirilmitir. Bylece apre proses parametrelerinin kuma zellikleri zerindeki etkilerinin anlaml olup olmad aratrlmtr. alma sonunda, 3 farkl kuma tipinde, antibakteriyel zellik kazandrmada kullanlan hangi apre maddesi, apre yntemi ve apre deriiminin kuman hangi zelliine ne ekilde etki gsterdii belirlenmeye allm, belirli bir zellikteki kuma retimi iin hangi proses parametrelerinin ve apre maddesinin daha uygun olabilecei aratrlmtr. statistiksel analize uygun olan verileri ieren testlerde proses parametrelerinin ve birbirleriyle etkileimlerinin kuma zellikleri zerindeki etkilerinin anlamll aratrlmtr. Analiz sonucu kopma mukavemeti ve uzamas, yrtlma mukavemeti, elastikiyet ve kalc uzama testlerinden elde edilen sonularn istatistiksel olarak da anlaml olduu ortaya konmutur.

237

7. SONULAR VE NERLER

Huriser BALCI

7.1. Pamuklu Kuma in Sonu ve neriler

Antibakteriyel aprede proses parametrelerinin pamuklu kuman zelliklerine etkisinin bir zeti izelge 7.1.de verilmektedir. izelge 7.1. Pamuklu Kumata Antibakteriyel Apresi Yaplm Numunelerin Referansa Gre Kuma zelliklerindeki Deiimi
Deerlendirilmesi Yaplan Test Parametresi Antibakteriyel Kopma Mukavemeti Kopma Uzamas Yrtlma Mukavemeti Martindale Pilling Buruma As Ykama Hasl K Srtme Hasl Su Hasl Ter Hasl Y A A A P1 P2 P3 P4 P5 P6 P7 P8 P9

+ + + 0 0 + 0 -

+ + + 0 0 + 0 0 0

+ 0 + + + 0 0 + -

+ + + 0 0 + 0 -

+ 0 + + 0 0 + 0 0 0

+ + 0 + 0 0 + -

0 + + + 0 0 + 0 -

+ 0 + 0 0 0 0 0

0 + + 0 + 0 0 + 0 -

Antibakteriyel proses parametrelerinin pamuklu kumata en az etkiledii zelliklerinin; pillinglenme ve ykama hasl olduu belirlenmitir. Antibakteriyel proses parametrelerinin pamuklu kumata negatif etkiledii zellikler; kopma uzamas, yrtlma mukavemeti, buruma zellikleri, su ve ter hasl olarak belirlenmitir. Pozitif olarak en ok etkilenen zellikler ise kuru srtme hasl ve atk ynnde kopma mukavemeti olarak sylenebilmektedir. Sonu olarak, kuman fiziksel zellikleri nemli ise; P3, P7 ve P9 numuneleri uygun gzkmektedir. Haslk zelliklerinin nemli olduu durumda ise P2, P5 ve P8 numunelerinin daha uygun olduu gzlenmektedir.

238

7. SONULAR VE NERLER

Huriser BALCI

7.2. PES/VS Kuma in Sonu ve neriler

Antibakteriyel aprede proses parametrelerinin PES/VS kuman zelliklerine etkisinin bir zeti izelge 7.2.de verilmektedir izelge 7.2. PES/VS Kumata Antibakteriyel Apresi Yaplm Numunelerin Referansa Gre Kuma zelliklerindeki Deiimi
Deerlendirilmesi Yaplan Test Parametresi Antibakteriyel Kopma Mukavemeti Kopma Uzamas A A Yrtlma Mukavemeti Martindale Pilling Buruma As Ykama Hasl Srtme Hasl Su Hasl Ter Hasl K Y A

PV1

PV2

PV3

PV4

PV5

PV6

PV7

PV8

PV9

+ + + + 0 + 0 + 0 -

+ 0 + + + + + 0 + 0 -

+ 0 + + + + + 0 + 0 -

+ + + + + 0 + -

+ + + + + + 0 + -

+ + + + + + 0 + 0 -

0 + + + + + 0 + 0 0 0 -

0 + + + + + 0 + 0 0 0 -

0 + + + + + 0 + 0 0 0 0 -

Antibakteriyel proses parametrelerinin PES/VS kumata en az etkiledii zelliklerin; pillinglenme ve ya srtme hasl olduu belirlenmitir. Antibakteriyel proses parametrelerinin PES/VS kumata negatif etkiledii zellikler; ykama, su, ter ve kuru srtme haslklardr. Pozitif olarak en ok etkilenen zellikler ise kopma, yrtlma mukavemetleri ve burumazlk zellikleri olarak deerlendirilmektedir. Sonu olarak, almada kullanlan kuma tipindeki bir kumata fiziksel zellikler nemli ise; genellikle tm numunelerin uygun olduu grlmektedir.

239

7. SONULAR VE NERLER

Huriser BALCI

Haslk zelliklerinin nemli olduu durumda ise PV7, PV8 ve PV9 numunelerinin daha uygun olduu gzlenmektedir.
7.3. PES/VS/EA Kuma in Sonu ve neriler

Antibakteriyel

aprede

proses

parametrelerinin

PES/VS/EA

kuman

zelliklerine etkisinin bir zeti izelge 7.3.te verilmektedir izelge 7.3. PES/VS/EA Kumata Antibakteriyel Apresi Yaplm Numunelerin Referansa Gre Kuma zelliklerindeki Deiimi
Deerlendirilmesi Yaplan Test Parametresi Antibakteriyel Kopma Mukavemeti Kopma Uzamas Yrtlma Mukavemeti Martindale Pilling Buruma As Elastikiyet A Kalc Uzama Ykama Hasl Srtme Hasl Su Hasl Ter Hasl K Y A A A A

PVE1 PVE2 PVE3 PVE4 PVE5 PVE6 PVE7 PVE8 PVE9

+ + 0 + + + 0 0 0 -

+ 0 + + + 0 0 0 + + 0 0 + 0 -

+ + + 0 0 0 + + 0 0 + 0 -

+ 0 + 0 + + + 0 + 0 0 0 -

+ + + + 0 0 + + + 0 0 + 0 -

+ 0 + 0 0 + + + 0 0 + 0 -

0 0 0 + + + + 0 0 0 -

+ + + + 0 + + + + 0 0 + 0

0 0 0 0 + + + 0 0 + -

240

7. SONULAR VE NERLER

Huriser BALCI

Antibakteriyel proses parametrelerinin PES/VS/EA kumata en az etkiledii zelliklerin; pillinglenme, ykama hasl ve kuru srtme hasl olduu belirlenmitir. Antibakteriyel proses parametrelerinin PES/VS/EA kumata negatif etkiledii zellikler; kopma mukavemeti ve uzamas, atk ynnde elastikiyet, ter ve su haslklardr. Pozitif olarak etkiledii zellikler ise zg ynnde elastikiyet, kalc uzama ve ya srtme haslklardr. Sonu olarak, almada kullanlan kuma tipindeki bir kumata fiziksel zellikler nemli ise; PVE2, PVE4, PVE5 ve PVE8in uygun olduu grlmektedir. Haslk zelliklerinin nemli olduu durumda ise PVE2, PVE3, PVE5, PVE6 ve PVE8 numunelerinin daha uygun olduu gzlenmektedir.
7.4. Antibakteriyel Apre in neriler

almada kullanlan her kuma tipi iin de antibakteriyel zellik asndan benzer sonular kmtr. En ok engellenen mikroorganizmalar; Eschericha coli, Klebsiella oxycota, Enterococcus amnigenus, Staphylococcus aureus bakterilerine ve Kluveromyces marxianus, Saccaharomyces cerevisia mantarlar olmutur. A1 ve A2 apre maddesinde belirli oranlarda baz bakterilere kar inhibisyon etkisi gzlenirken A3 apre maddesi bu etkiyi gstermemitir. nk A3 apre maddesi migrasyona uramayan bir apre maddesidir. A3 apre maddesinin tekstil mamul tarafndan alm g olmutur. yi bir antimikrobiyal etki isteniyorsa emdirmede 60 veya 80 g/lt ile, ektirmede % 4, 6 veya daha st konsantrasyonlar denenmelidir. 40 g/l emdirme ile 20 g/l emdirme yntemi arasnda antibakteriyel aktivite asndan ok az bir fark gzlenmektedir. Hatta zaman zaman 20 g/l emdirmede daha yksek inhibisyon alan grlebilmektedir. Bu adan yksek deriimde apre ilemi yerine dk deriimde apre ilemi yaplarak yksek deriime yakn antibakteriyel zellikler elde edilebilir. Bylece apre

241

7. SONULAR VE NERLER

Huriser BALCI

maddesinden tasarruf edilebilir. Bununla birlikte deriimin kuman dier zelliklerine olan etkisi de gz ard edilmemelidir. Genellikle alma sonucunda elde edilen antibakteriyel numunelerin ykamaya kar dayankllklar dk kmtr. Ykamaya kar dayanm arttrmak iin apre deriimi, apre sresi, fikse scakl veya sresi arttrlarak yeni denemeler yaplabilir.
7.5. Sonraki almalar

Konu ile ilgili yaplabilecek dier almalar aadaki ekilde olabilir: alma bu almada kullanlanlardan farkl tip kumalara da uygulanabilir. Farkl kimyasal yapl (almada kullanlan quarterner amonyum tuzlar ve triclosan esasl bileikler dnda) antibakteriyel apre maddeleri ile ayn alma yrtlebilir. Apre maddesi cinsi, apre yntemi ve apre deriimi asndan elde edilen optimum sonulara gre maliyet kyaslamalar yaplabilir. Antibakteriyel aprenin ykamaya dayanklln etkileyen parametreler belirlenerek dayanm sresini artrmaya ynelik almalar yaplabilir. Mevcut bulunan ticari antibakteriyel apre maddelerine alternatif yeni antibakteriyel maddelerin sentezlenmesi ve kumaa optimum ekilde etki etmesi ynnde almalar yaplabilir. Sonucunda ticariler ile yeni sentezlenen maddeler arasnda eitli ynlerden karlatrmalar yaplarak eksiklikleri ve stnlkleri belirlenebilir.

242

7. SONULAR VE NERLER

Huriser BALCI

KAYNAKLAR

ALAY, M., K., KTEM, T., 2004. Baz Antibakteryal lemlerin Ykamaya Kar Dayanm, Tekstil ve Konfeksiyon, 3, s162-166 Anonymous. NCCLS (National Committee for Clinical Laboratory Standards). Performance Standards for Antimicrobial Susceptibility Testing, The 9th International Supplement; M100-S9, Villanova, PA, 1999. ASTM E-2149-01. Standard Test Method for Determining the Antimicrobial Activity of Immobilized Antimicrobial Agents Under Dynamic Contact Conditions BALCI, H., BABAARSLAN, O., 2005. Antibakteriyel Bitim leminin % 100 Pamuklu Kuma zelliklerine Etkisi. Tekstil Teknolojileri ve Tekstil makinelar Kongresi, Kasm, Gaziantep BORSA, J., LAZAR, K., KSS, K., ZALA, J., 2004. Hastanelerde Kullanlan Pamuklu Kumalarn Ykamaya Dayankl Antimikrobiyal Bitim lemi, 10. Uluslararas zmir Tekstil ve Hazr Giyim Sempozyumu, zmir BRADSHAW, L.J., 1992. Laboratory Microbiology. Fourth Edition, Printed in U.S.A., 435s. BULGUN, E.Y., YELPINAR, S., KAYACAN, O., 2004. Akll Giysilerdeki Gelimeler. Nonwoven Technical Texiles Technology Dergisi, 4.say, 38-46 CHUNG, Y., KWANG, K., VE KM, J., 1998. Durable Press and Antimicrobial Finishing of Cotton Fabrics with a Citric Acid and Chitosan Treatment. Textile Research Journal, 68 (10), s772-775 CREL, A., MUTLU, M., KUTLU, B., 2005. Tekstil Endstrisinin Olas Problemlerinin stesinden Gelmek in Plazma Polimerizasyon Teknolojisi, 3. Uluslar aras Teknik Tekstiller Kongresi Bildiri Kitab, 13-15 Austos, stanbul COLLINS, C., H. and LYNE, P., M., 1989. Microbiological Methods. Butterworths & Co. (Publishers) Ltd. London, 450s. DEVRENT, N., YILMAZ, N.,D., 2004. Tekstil Endstrisinde Kullanlan Antimikrobiyal Lifler. Nonwoven Technical Textiles Technology Dergisi, 4.say, 48-55

243

7. SONULAR VE NERLER

Huriser BALCI

EFFENBERGER, F., FRANK, F., 2004. Kimyasal Liflerde Karbon Nanotplerin Hazrlanmas ve Uygulamalar. 10. Uluslararas zmir Tekstil ve Hazr Giyim Sempozyumu, zmir EL-NAGGAR, A., M., ZOHDY, M., H., HASSAN, M., S., KHALL, E., M., 2003. Antimicrobial Protection of Cotton and Cotton/Polyester Fabrics by Radiation and Thermal Teatments. I. Effect of ZnO Formulation on the Mechanical and Dying Properties. Journal of Applied Polymer Science, Vol. 88, 1129-1137 EL-TAHLAWY, K., EL-BENDARY, M., ELHENDAWY, A., HUDSON, S., 2005. The Antimicrobial Activity of Cotton Fabrics Treated with Different Crosslinking Agents and Chitosan, Carbohydrate Polymers, s1-10 EMEK, A., 2004. Teknik Tekstiller Dnya Pazar, Trkiyenin retim ve hra mkanlar. Aratrma ve Gelitirme Bakanl Sanayi Dairesi Uzmanlk Tezi, Ankara (www.igeme.gov.tr/tur/haber/uzmantez/teknik_tekstiller) ERKAN, G., ERDOAN, .,H., KAYACAN, O., 2005. Tekstil Sektrnde NanoTeknoloji Uygulamalar. Tekstil Teknolojileri ve Tekstil Makinalar Kongresi Bildiriler Kitab, MMO yayn no: E/2005/392, s 19-27, Gaziantep FRYDRYCH, I., MATUSAK, M., 2003. Changes in Fabric Handle Resulting from Different Fabric finishing, Fibers&Textiles in Eastern Europe, Vol.11, No. 2 (41), s42-47 Gemsan rn Katalou, 2005 GK., T., 1995. Aramid Lifleri. Tekstil&Teknik Dergisi, Haziran, s28-32 GKALP, E., 2005. Akll (Fonksiyonel) Tekstiller. ukurova niversitesi Tekstil Mhendislii Blm, Proje, Adana GURARDA, A, MERI, B., 2005. Sewing Needle Penetration Forces and Elastane Fiber Damage During the Sewing of Cotton/Elastane Woven Fabrics, Textile Research Journal, August (www.finarticles.com) GLA, .,2004. Yksek Performansl Lifler. ukurova niversitesi Tekstil Mhendislii Blm, Bitirme devi, Adana GRDLEK, R. Umutla Kabusun Arasnda Nanoteknoloji. Bilim Teknik Dergisi, Say:398, Sayfa: 40-43

244

7. SONULAR VE NERLER

Huriser BALCI

HAGEWOOD, J., 2004. Polimerik Nanoelyaf retimi. Tekstil Maraton Dergisi, Temmuz-Austos (4), Adana, s18-20 HAN, S. VE YANG, Y., 2005. Antimicrobial Activity of Wool Fabric Treated with Curcumin, Dyes and Pigments, 64, s157-161 KALAYCI, ., (2006). Tekstil Terbiyesinde Farkl Kimyasal Apre Uygulamalar, .. Mh-Mimarlk Fakltesi Tekstil Mhendislii Blm, Bitirme devi, Adana KARAKA, H., UAR, N., 2004. Akll Tekstil ve Giysiler iin Biyo lemler. Nonwoven Technical Texiles Technology Dergisi, 4.say, 33-36 KAVAK, H., 2005. Nanoteknoloji ve Uygulamalar. .. Fen-Edebiyat Fakltesi Semineri, www.cu.edu.tr/ Fen-Edebiyat Fakltesi KAYATRK, N., 2003. Florokarbon Esasl Su, Ya ve Kir tici Apre Uygulamalar. ISTEK 2003, Uluslar aras Isparta Tekstil Kongresi, Isparta KEIL, M., 2004. Akll Tekstiller Fonksiyonelliin Yedei mi Yoksa Tamamlaycs m?.Tekstil Maraton Dergisi, Mart-Nisan, s 73-74. KIEKENS, P., WESTBROEK, P., PRINIOTAKIS, G., VAN LANGENHOVE, L., 2004. Elektrokimyasal zdiren Spektroskopisi ile ncelenen Akll Tekstillerin Elektrot Davran. X. Uluslar aras zmir Tekstil ve Hazr Giyim Sempozyumu, zmir. KM, Y., H. ve SUN, G., 2001. Durable Antimicrobial Finishing of Nylon Fabrics with Acid Dyes and a Quaternary Ammonium Salt, Textile Research Journal, 71(4), s318-323 KUT, D., GNEOLU C., 2005. Nanoteknoloji ve Tekstil Sektrndeki Uygulamalar. Tekstil&Teknik Dergisi, ubat, stanbul, s224-230 KUT, D., ORHAN, M., 2005. Tekstillere Uygulanan Antimikrobiyal lemler. Blm 1- Genel Antimikrobiyal lemler. Tekstil&Teknik Dergisi, ubat, stanbul, s206-214 KUTLU, B., 2002. Isya Dayankl ve Isdan Koruyucu Giysilerin Termal Analizi ve Performans zellikleri. Dokuz Eyll niversitesi, Fen Bilimleri Enstits, Yksek Lisans Tezi, zmir

245

7. SONULAR VE NERLER

Huriser BALCI

LEE, S., CHO, J., CHO, G., 1999. Antimicrobial and Blood Repellent Finishes for Cotton and Nonwoven Fabrics Based on Chitosan and Fluoropolymers, Textile Research Journal, 69(2), s104-112 LEE, H., J., YEO, S., Y., JEONG, S., H., 2003. Antibacterial effect of nanosized silver colloidal solution on textile fabrics, Journal of Materials Science, 38, s2199-2204 LICKFIELD, G., C., YANG, C., Q, DREWS, M., J., ASPLAND, J., R., 2000. Abrasion Resistance of Durable Press Finish Cotton, National Textile Center Annual Report, C00-C01, November, (www.mse.clemson.edu) LM, S., HUDSON, S., M, 2004. Application of a Fiber-reactive Chitosan Derivative to Cotton Fabric as an Antimicrobial Textile Finish, Carbohydrate Polymers, 56, s227-234 MA, M., SUN, G., 2005. Antimicrobial Cationik Dyes. Part 3: Simultaneous Dying and Antimicrobial Finishing of Acrylic Fabrics, Dyes and Pigments, 66, s33-41 MAMALIS, P., ANDREOPOULOS, A., SPYRELLIS, N., 2001. The Effect of a Durable Flame-Retardent Finishing on the Mechanical Properties of Cotton Knitted Fabrics, International Journal of Clothing Science and Technology, Vol.13, No.2, s132-144 MANICH, A., M., MARTI, M., SAURI, R., M., CASTELLAR, M., D., CARVALHO, J., 2006. Effect of Finishing on Woven Fabric Structure and Compressional and Cyclic Multiaxial Strain Properties, Textile Research Journal, Vol. 76 (1), s86-93 MATHIS, R., 2004. Gnmzde ve Gelecekte Aktif Tekstiller, 10. Uluslararas zmir Tekstil ve Hazr Giyim Sempozyumu, zmir NAKASHMA, T., SAKAGAM, Y., ITO, H., MATSUO, M., 2001. Antimicrobial Activity of Cellulose Fabrics Modified with Metallic Salts, Textile Research Journal, 71(8), s688-694 QIAN, L., HENISTROZA, J. P., 2004. Application of Nanotechnology for High Performance Textiles. College of Textiles, North Carolina State University, Journal of Textile and Apparel Technology and Management (JTATM), Volume 4, Issue 1.

246

7. SONULAR VE NERLER

Huriser BALCI

QIAN, L., SUN, G., 2003. Durable and Regenerable Antimicrobial Textiles: Synthesis and Applications of 3-Methylol-2,2,5,5-tetramethyl-imidazolidin-4one (MTMIO), Journal of Applied Polymer Science, Vol. 89, s2418-2425 RAMACHANDRAN, T., RAJENDRAKUMAR, K., RAJENDRAN, R., 2004. Antimicrobial Textiles an Overview. IE (I) Journal TX., February, 84, s 4247. RAVAND, S., A., H., BADROSSAMAY, M., R., MORSHED, M., 2004. Effects of Finishing Treatments on the Distribution of Internal Forces within Plain Woven Fabrics, Iranian Polymer Journal, 13 (4), s269-273 SEELEY, W.,H., VanDemark P.,J., 1981. Microbes in Action a Laborotory Manuel of Microbiology, Third Edition , W.H. Freeman and Company, 386s. SEONG, H., KM, J., ve KO, S., 1999. Preparing Chito-Oligosaccharides as Antimicrobial Agents for Cotton, Textile Research Journal, 69(7), s483-488 Seta Kimya rn Katolou, 2005 SHAO, H., JANG, L., MENG, W., QNG, F., 2003. Synthesis and Antimicrbial Activity of a Perfluoroalkyl-containing Quaternary Ammonium Salt. Journal of Fluorine Chemistry, 124, s89-91 SINGH, R., JAN, A., PANWAR, S., GUPTA, D. VE KHARE, S., K., 2005. Antimicrobial Activity of some Natural Dyes, Dyes and Pigments, 66, s99-102 SUN, Y., and SUN, G., 2002. Durable and Regenerable Antimicrobial Textile Materials Prepared by a Continuous Grafting Process, Journal of Applied Polymer Science, Vol. 84, s1592-1599 SPREN, G., AY, A., KANAT, E., TARAKIOLU, I., 2006. Antimikrobiyal Lifler. www.tubitaktam.ege.edu.tr, online AHN, ., BULGUN, E.Y., KAYACAN, O., 2004a. Istma Fonksiyonlu Akll Giysiler. ASYUINISTA, Akll sistemlerde Yenilikler ve Uygulamalar Sempozyumu, stanbul AHN, ., BULGUN, E. Y., KAYACAN, O., 2004b. Gelecein Askeri. Nonwoven Technical Textiles , 9, s 102-111

247

7. SONULAR VE NERLER

Huriser BALCI

TAO, X., 2001. Smart Fibers, Fabrics and Clothing- Introduction and Overview. The Textile Institute, Woodhead Publishing Limited, New York Washington, DC,.316s) TARAKIOLU, I., 2003. http://www.porttex.com/dnyatekstilverileri TSUKADA, M., KATOH, H., WLSON, D., SHN, B., ARA, T., MURAKAM, R., and FREDD, G., 2002. Production of Antimicrobially Active Silk Proteins by Use of Metal-Containing Dyestuffs, Journal of Applied Polymer Science, Vol. 86, s1181-1188 URU, S., SERNDA, O., DIRAK, M., 2005. Synthesis, Characterization and antimicrobial activities of Cu(I), Ag(I) and Co(II) Complexes with [CH3N(CH2PPh2)2]. Heteroatom Chem., 16, 6, 484-491. VASSILIADIS, S., PROVATIDIS, C., PREKAS K., RANGUSS M., 2004. Elektrik letkenlii Bulunan Eirilmi plikler. 10. Uluslararas zmir Tekstil ve Hazr Giyim Sempozyumu. VURAL,., (Sorumlu yaz ileri mdr), 2004. Trend Belirleyici Yeni Bir Yaklam Nano Teknoloji. Tekstil Teknoloji Dergisi, 9, 102, s186-187 WHITE, W., C., MONTICELLO, R., A., KRUEGER, J., W., VANDENDAELE, P., 2005. A Comparison of Antimicrobials for the Textile Industry. AEGIS, 4A8 Rev. 04/2005 YANG, C., Q, ZHOU, W., LCKFELD, G., C., PARACHURA, K., 2003. Cellulase Treatment of Durable Press Finished Cotton Fabric: Effects on Fabric Strength, Abrasion Resistance and Handle, Textile Research Journal, Dec, (www.findarticles.com) YURDAKUL, A., KTEM, T., KUMBASAR, P., ATAV, R., KORKMAZ, A., ARABACI, A., 2003. Boyama leminden Sonra Kullanlan Tekstil Kimyasallarnn ve Dier Terbiye lemlerinin Haslk zellikleri zerine Etkileri, TBTAK Tekstil Aratrma Merkezi, Proje No: TAM 2002-02, zmir ZHANG, Z., CHEN, L., J, J., HUANG, Y. and CHEN, D., 2003. Antibacterial Properties of Cotton Fabrics Treated with Chitosan, Textile Research Journal, 73 (12), 1103-1106 3xdry, www.3xdry.com, 03.09.2004

248

7. SONULAR VE NERLER

Huriser BALCI

Akwatek Poliester ve Akwadyne Nylon, http://www. fabriclink.com /pk/akwatek /home.html, 05.01.2005 Carbon-Nano lif Composites, www.ptfe.gatech.edu, 06.09.2004 Confortrel, www.wellmanwlm.com, 28.08.2005 Coolmax, www.dupont.com/coolmax, 03.09.2004 Coolmax, www.dupont.com/coolmax/htm/rm-coolmax-alta.html, 03.09.2004 Coolmax, www.tacwear.com/ images3/chart14, 03.09.2004 Cool-Plus, www.cool-plus.com, 05.01.2005 Cyclofresh, www.active-textiles.com/cyclofresh, 11.11.2004 orabnz Nasl Olsun, www.ntvmsnbc.com, a, 29.05.2003 Damat Tweenden Koku emen Akll Elbise, www.hurriyetim.com.tr, 31.08.2004 Electrospinning, www.che.vt.edu/Wilkes/electrospinning.htm, 04.01.2005 Finishing of Textile Materials, www.interscience.wiley.com/cgi-bin5, 05.01.2005 Gelecei Akll Kumalar Saracak, www.sabah.com.tr, 06.05.2004 Holofiber, www.holofiber.com, 14.03.2005 http://europa.eu.int/comm/enterprise/textile/innovation.htm, 2005 Investigation of the Fiber, Bulk, and Surface Properties of Meltblown and Electrospun Polymeric Fabrics, http://plasma.ee.utk.edu, 07.02.2006 Invista, Modern Cotton Supplex, www.invista.com, 14.09.2005 Invista-Tactel, www.tactel.com, 14.09.2005 Laboratuar Cihazlar, www.atacmakina.com, 21.06.2005 Laboratuar Cihazlar, www.aygenteks.com.tr, 21.06.2005 Laboratuar Cihazlar, www.etki.com, 21.06.2005 Learning from the Lotus Flower-Selfcleaning Coatings on Glass, http://www.turi.org/content, 05.01.2005 Leke Tutmayan Tirt, www.radikal.com , 6 ubat 2004 Microfiber, www.fibersource.com/f-tutor/micro.htm, 25.08.2005 Mikrokapsller-Skintex, www.ttam.ege.edu.tr, 17.01.2006 Mipan, Aqua-F, www.mipan.co.kr, 25.05.2005 Nano-Dry- See How it Works, www.elbeco.com, 02.09.2004 Nanofibers Webs From Electrospinning, www.donaldson.com, 04.01.2005

249

7. SONULAR VE NERLER

Huriser BALCI

Nano-sphere, www.nano-sphere.ch, 03.09.2004 Optical Camouflage, www.hightex2005.com/akillitekstiller, 20.06.2005 Plazma Polimerizasyon Teknolojisi, www.ifam.fhg.de, 2006 Polimer Esasl Nanoliflerin retimi, http://www.tad.com.tr/arsiv/d2004/s2/ elyaf/nano. html, 07.10.2004 Ready to Ware, www.spectrum.ieee.org/ WEBONLY/publicfeature/oct03/ware, 02.09.2004 Securelle, www.dupont.com/securelle, 03.09.2004 Self-Cleaning Surfaces- Virtual Realities, www.nature.com/nmat/journal, 05.01.2005 Six Supplemental Benefits of Diaplex, www.diaplex.com, 03.09.2004 Skintex, www.active-textiles.com/skintex, 05.01.2005 Smart Shirt, www.gtwm.gatech.edu, 06.09.2004 Smart Textiles, www.sensatex.com, 26.10.2004 Softswich Applications, www.softswich.com, 26.11.2006 Su ve Leke Tutmayan Pantolon, www.ntvmsnbc.com, b, 10.03.2004 Teknik Tekstiller Dnya Pazar, Trkiyenin retim ve hra mkanlar, www.igeme.gov.tr, 25.05.2005 Thermolite, www.dupontsa.com/fibers/thermolite_base.html, 03.09.2004 Thermstat, www.dupont.com/thermastat, 03.09.2004 Vizyon 2023 Tekstil, http://vizyon2023.tubitak.gov.tr, 03.09.2004

250

7. SONULAR VE NERLER

Huriser BALCI

ZGEM

26.05.1981 tarihinde rgpte dodu. lk-orta-lise eitimini Adanada tamamlad. 1999 ylnda ukurova niversitesi Mhendislik-Mimarlk Fakltesi Tekstil Mhendislii Blmn kazand ve ayn yl lisans eitimine balad. 2003Haziranda bu blmden mezun oldu. Austos 2003te TBTAK ADANA niversite-Sanayi Ortak Aratrma Merkezinde Tekstilde lme ve Kalite Kontrol Laboratuarndan sorumlu merkez uzman olarak ie balad. Eyll 2003te ayn blmde Yksel Lisans eitimi yapmaya hak kazand. Halen merkez uzman olarak grevini srdrmektedir.

251