HALKA AIK RETLER

Daniel Quinn eviren: Didem Ak DHARMA YAYINLARI 2004

NDEKLER Byk Unutu Kaynayan Kurbaa Deerlerin k Nfus: Bir Sistemler Yaklam Byk Anmsama

SAMZDAT yabanil.net

Byk Unutu
Her dinleyici kitlesi ve her bir dinleyiciye ailelerimizden aldmz ve ocuklarmza devrettiimiz kltrel bilincin kesin olarak uygarlmzn olutuu bin ylda, kltrmzde Byk Unutu zerine kurulu olduunu gstererek balamalym. Uyarlmzn olutuu bu bin ylda neler oldu? Olan, neolitik ifti topluluklarn kylere, kylerin kentlere, kentlerin byk krallklara dnmesiydi. Bu olaylar, ii snfnn gelimesi, blgesel ve blgeler aras ticaret sisteminin olumas ve ticaretin ayr bir i olarak kurulmas izledi. Tm bunlar olurken unutulan ey, bunlarn hi olmad bir zamann yaand gereklii idi. Bu zamanda insan yaam, hayvan retimi ve tarm yerine, avlanma ve topma ile sryor, ky, kasaba ve krallklar dnce tesinde kalyor, kimse mlek ya da sepet yapc veya metal iisi olarak almyor, ticaret resmi olmayan ve sradan bir ey olarak grlp bir yaam tarz olarak alglanmyordu. Unutuun gereklemesine amamal. Aksine, unutmamak zor olmal. Avc, toplayc gemiimizle ilgili anlara, onlar yazl saklayabilmek iin be bin yl sadk kalabilmemiz gerekirdi.

nsanlk tarihini yazabilene kadar, kltrmzn kkeni ok eski olaylar haline geldi, ama bu onlar dnlemez klmaz. Aksine bu olaylar basit manalar karlarak dnlemez. Gnmz krallk ve imparatorluklarnn gemie gre daha kalabalk ve byk olduklar aktr. Gnmz zanaatkarlarnn da gemie gre daha bilgili ve yetenekli olduklar aktr. Gnmz ticaret mallarnn gemie gre daha fazla olduklar da aktr. Bunu anmak iin fazla zeki olmaya gerek yok. nk zamanda geriye dndmzde, nfus neni ile kentlerin daha ufak, iiliin daha ilkel ve ticaretin daha gelimemi olduunu grz. Gerekte yeterince geriye dndmzde, kentsiz, iiliksiz ve ticaretsiz bir balang bulacamz ok ak. Farkl teori olmad iin insan rknn orijinal erkek ve kadndan oluan tek bir insan ifinden ortaya ktn dnmek mantkl, hatta kanlmazd. Bu varsaymda mantkszlk yoktu. Orijinal erkek ve kadnn varl ilahi yaratm gerei karsnda durmuyordu. Belki her ey byle balad. Belki dnyann balangcnda bir kadn ve bir erkek, bir boa ve bir inek, bir ko ve bir koyun ve dierleri vard. Bu noktada kim daha iyi bilebilir? Kltrel atalarmz tarm devrimi ile ilgili hibir ey bilmiyordu. Tm bilebildikleri, tpk bir geyiin otlayarak varolmas gibi insann da iftilikle varolduu idi. Onlarn grne gre tarm ve medeniyet, dnmek ve konumak kadar insana zg idi. Avc toplayc gemiimiz sadece unutulmam, artk dnlemez hale gelmiti. Byk unutu, entelektel yaammza en banda ilenmiti. Bu ilenme Msr, Smer, Asur, Babil, Hindistan ve inde saysz yazt ve daha sonra srailde Musa, Samuel ve Elijah, eski Romada Fabius Pictor ve Cato, inde Ssu-ma Tan ve olu Ssu-ma Chiyen ve sonra Herodotus, ve Xenophon tarafndan yapld. (Anaximandros her eyin formsuz maddeden olutuunu ve erkein balks atalarndan olutuunu sylese de , tpk dierleri gibi byk unutuun farknda deildi.) Bunlar saiah ve Jeremiah, Konfys ve Buda, Tales ve Heraklitusun retmenleriydi ve onlar da sa, Lao-tazu ve Socrates, Platon ve Aristotelesin ve onlar da Aquinolu Thomas ve Bacon ve Galileo ve Newton ve Descartesn retmenleri idi. Her biri ilerinde byk unutuu barndrarak tarih, felsefe ve teolojide yer alan her metinde bunu sorgulanamaz hale getirdiler. imdi umarm ounuz okullarda niin Byk Unutu ile ilgili tek bir kelime bile duyadnz bilmek iin sabrszlanyorsunuzdur. Bunu sorguluyorsanz, bilmenizi isterim ki bu hayati soru bu gezegendeki trlerimizin gelecei iin nemlidir.

Byk Anmsama Byk Unututa unutulan ey, insanlarn dier trlerden evrimletii deildi. Paleolitik ya da mezolitik insanlarn evrim geirdiklerini dnmek iin en ufak bir neden yok. Unutulan ey, tarm ncesi insanlarn tamamen farkl bir ekilde yaadklaryd. Bu Byk Unutuun niin evrim teorisi geliiminde yer almadn aklar. Evrimin gerekte bununla bir ilgisi yoktur. Byk Unutuu ortaya karan paleontoloji idi ve bunu evrim teorisi olmadan da baarrd. Bunu, uygarlk balangcndan, ilk ekilen rnden ok ok zaman nce insann var olduunu aka ortaya koyarak yapt. Paleontoloji, insanlk, tarm ve uygarln ayn zamanda ortaya kt fikrini rtt. Tarih ve arkeoloji, tarm ve uygarlmzn yalnzca birka bin yllk gemii olduunu gsterirken, paleontoloji insanln milyonlarca yl ncesine dayandn, insann iftilik yaparak ve uygarlk ina ederek domadn kantlad. Paleontoloji bizi insanlarn tamamen farkl bir ekilde, toplayc ve evsiz konar ger olarak doduu sonucuna varmz iin zorlad ve Byk Unututa unutulan ey de buydu. Kltrmzn kurucu dnrleri , insanlarn milyonlarca yl ncesinden beri bu gezegende tarm ve uygarlk olmakszn gayet iyi biimde yaadklarn bilselerdi, neler yazarard merak ediyorum. Tek varabildiim sonu, entelektel tarihimizin u anda ktphanelerde var olandan tamamen farkl olacadr. Ancak ite insan tarihinin en artc olaylarndan biri: Onsekizinci, ondokuzuncu ve yirnci yzyl dnrleri sonunda kltrmzde yer alan dnce biiminin tamamen yalg zerine kurulduunu kabul ettiklerinde, kesinlikle hibir ey olmad. Hibir eyin meydana gelmediini fark etmek pek kolay deil. Bu dnrlerin yapt kayda deer ey de bu: Hibir ey. Ak olarak bir ey yapmay umursamadlar. Kltrmz kurucular olan dnrleri yeniden incelemeyi ve kkleri hakknda gerekleri bilselerdi ne yapacaklarn aratrmay umursamadlar. Korkarm gerek u ki, inandmz eylerin deimesini istemediler. Unutmaya devam etmek istediler... ve yaptklar da bu oldu. Elbette baz itiraflara zorlanmlard. Artk insanlarn ifti olarak doduklarn retmeyi srdremezlerdi. Tarmn ok yeni bir gelime olduu gereini kabul etmek zorunda kallar. Kendi kendilerine, Peki, o zaman bunu bir devrim olarak grelim, Tarm Devrimi, dediler ve bu en kt dnceydi, ancak kim onlarla tartabilirdi ki? Tm olanlar utan vericiydi ve onlar bunu bylesine bir etiketle gizleyebildikleri iin memnunlard. Bylece Tarm Devrimi ortaya karlarak, yllarca yinelenecek yeni bir yalan yaratld.
4

Tarihiler insanlarn gerek gemiini rendiklerinde rahatsz olmulard. Tm disiplinleri, dnya grleri her eyin birka bin yl nce insann ortaya kp hemen arndan tarm ve uygarlklarn kurulduunu reten kiilerce ekillendirilmiti. Tarih buydu, birka bin yl nce ifti insanlarn birka bin yl iinde toplu hayata geip kyler kurmas ve kylerin krallklar oluturmasyd. nemsenen buydu ve hak edilen, nesindeki milyonlarca yl unutulmutu. Tarihiler bu kalan paraya dokunmadlar ve bunun iin ne srdkleri neden de bunu incelemeye gerek olmad dncesiydi... nk bu tarih deildi. Bu yeni bulunan, tarih ncesi bir dnemdi. te kurtulular bu oldu. Brakn bu dnemi gerek tarihiler deil, daha dk nitelikliler, yani tarih ncesi ile ilgilenenler incelesin. Bu sayede tarihiler Byk Unutuu onayladlar. Bakmaya demez bir dnem... Hibir eyin olmad koskoca bir dnem... Byk Anmsama bu yolla nemli bir hal ald. Kltrmzn entelektel gardiyanlar tahiler, felsefeciler, teologlar- bu konuda bir ey duymak istemediler. Disiplinlerinin tm kkleri Byk Unutua dayanyordu ve bu kkleri yeniden incelemek istemediler. Byk unutuun srmesinden son derece memnun kaldlar. Bugn ocuklarmza sunduumuz dnya gr yz yl nce sunulandan farkl deil. Farkllklar yzeysel. ocuklarmza innln sadece birka bin yl nce baladn retiyoruz. ocuklarmza insanln uygarlk olduunu retmek yerine, tarihin uygarlktan ibaret olduunu retiyoruz. Ama herkes bunlarn ayn sylem olduunu biliyor. Bu yolla beeriyet tarihi tam olarak kltrmz tarihine indirgenerek, geriye kalan yzde doksandokuzu gzard edildi.

Tarm Devrimi Mitolojisi Dnyann evrenin hareketsiz merkezi olduu dncesi binlerce yldr insanln kabul eti bir tezdi. Kendince zararsz olan bu dnce, binlerce yanla yol aarak evren hakknda anlaymz oluturdu. Okullarda rendiimiz ve ocuklarmza rettiimiz Tarm Devimi dncesi de kendince ayn ekilde zararsz grnyor. Ancak o da binlerce yanla yol aarak bu gezegende olanlar hakkndaki anlaymz oluturuyor. Bir fndk kabuuna sabilecek Tarm Devriminin anafikri, insanlarn toplayclktan vazgeerek tarm setikleri dncesine dayanyor. Bu kavram iki nemli noktay yanl ynlendiriyor: lki toplayclk gibi tarm da tek bir ey olarak gstermesi ve ikincisi ise bu tek ey olan tarmn her yerde ayn zamanda sevgiyle kucaklandn belirtmesi. Bu ilk yarda o kadar kk bir doruluk pay var ki, buna deinmeyecek ve dierini aklayacam: On bin yl nce bizim zel tarm biimimizin Yakndouda olumasndan nce, dnyada birok farkl tarm biimi yer alyordu. Bizim tarzmz totaliter tarm olarak adlandryorum, nk tm yaam biimlerini insan gdas olarak gryor. Bu tarz ile inanlmaz besin stoku oluturularak hzl nfus art saland. Bu hzl nfus art da yoluna kan dier tarzlar yok eden bir corafi yaylmaya yol at. Bu yaylma ve dier yaam tarzlarnn yok edilmesi, duraksamadan bin yl devam ederek sonunda onbeinci yzylda Yeni Dnyaya ve gnmzde Afrika, Avustralya, yeni Gine ve Gney Amerikaya ulat. Kltrmz dnrleri, yaptmz eyin gerekte tm dnyada bandan beri yaptklar ey oluunu dnd ve ondokuzuncu yzyl dnrleri byle olmadn kabullenmeye zorlandnda, bu yaptmzn son on bin yldr tm dnyada yaplan bir ey olduunu dndler. Kolaylkla daha iyi bilgiler almaya alabilirlerdi, ama belli ki bu, uramaya demez bir konuydu.

Dou ve Bat Dounun Batdan derin bir boazla ayrld bilgisi, kltrel mitolojimizin deimez bir paras olmutur. Bu nedenle insanlar Dou ve Batdan tek bir kltr olarak sz ettiim zaman beni anlayamazlar. Dou ve Bat, ayn anne babaya sahip ikizlerdir, ancak birbirlerine baktklarnda grdkleri farkllklar karsnda hayrete der, biyolojik izler gibi benzerlikleri gzard ederler. Aralarnda var olan kkl kltr benzerliini fark etmek iin benim gibi dardan bakmak gerekir. Kltrmz insanlar, Bat ve Dou, bunu totaliter tarmla yaparlar ve bandan beri de byle yapmlardr. Son on bin yldr Dou ve Bat, kltrlerini totaliter tarm zerine ina etmilerdir. Totaliter tarm, yaamak iin gerekenden fazlasn almaktr. Bu gezegende gelien en zahmetli yaam tarznn kaynadr. Bir ok dinleyici iin hayret uyandrc grnse de bizim kltrmz dnda kimse yaamak iin bu kadar ok almyor. Gemi krk ylda bu ylesine net belirlenip yazlmtr ki, hibir yerde aksini iddia edebilecek bir antropologa rastlayamazsnz. Benim inancma gre, bu yaam tarznn iilii Dou ve Bat insanlarna baka bir zdelik daha salamtr: Bu, ruhsal grnlerindeki zdeliktir. Dou ve Batnn kocaman bir boazla ayrldn dnmek ortak bir gr olmasn karn, benim iin ikisi de ayndr, nk ikisi de insanlarn kurtarlmas gerektii gibi garip bir dnceye derinden baldrlar. Son yllarda, Bat dinlerinin kurtarlma renkleri Beat, Hippi ve New Age pazarlar nedeniyle zayflam grnebilir, ama doal yerleim alanlarnda orijinal halleri net olarak grlmektedir. Dou ve batda kurtarlma fikrinin sonu ve anlamnn farkl olduu tartlmaz, bunlar dnyann her yerindeki tm kurtarc dinlerde farkllk gstermektedir, bu nedenle bu dinler birbirinden ayr tutulabilir. Ana gerek udur ki, Dou ya da Bat veya dnyann herhangi bir yerinde bir yabancya yaklap, Brak sana nasl kurtarlacan gstereyim, dediinde seni anlayacaktr.

Yakn Tarihin Hilii Kltrmzn kurucu dnrleri gemie baktklarnda, tarm ncesinde hibir ey grmediler. Grmeyi bekledikleri de zaten buydu, ki onlara gre balk su olmadan nasl var olamaz ise, insan da tarm ncesinde var olamazd. Onlara gre tarm ncesi insann incelemek, hi kimseyi incelemek anlamnda idi. Ondokuzuncu yzylda tarm ncesi insann inkar etmek mmkn olamayacak bir aamaya gelindiinde, kltrmz dnrleri atalarnn dncelerini ykmak istemeyerek tarm ncesi insann incelemeyi, kimseyi incelemeyerek gerekletirdiler. Tarm ncesi insanlarnn tarihsiz yaadklarn syleyemeyeceklerini biliyorlard, bu nedenle de onlarn tarih ncesinde yaadn sylediler. Eminim tarih ncesinin ne demek olduunu biliyorsunuz. Bu bir bakma su ncesi gibidir ve hepiniz su ncesinin ne anlama geldiini bilirsiniz. Su ncesinde balklarn susuz yaamalar gibi, tarih ncesi insanlar da tarihsiz yaamlar anlamna gelir. Srekli zerinde durduum gibi, kltrmz kurucu dnrleri insann tarmc olarak dnyaya geldiini ve medeniyet yapc olduunu benimsemilerdi. Ondokuzuncu yzyl dnrleri bunun tesine gemeye zorlandklarnda yaptklar u oldu: nsan tarmc ve medeniyet yapc olarak domam olabilir, ama yine de tarmc olmak ve medeniyet yapmak iin dnyaya gelmiti. Baka bir deyile, tarih ncesi olarak adlandrlan bu kurgu insan, kltrel bilincimize ok ok yava bir balang olarak tantlm ve tarih ncesi de insanlarn ok ok yava bir ekilde tarmc ve medeniyet yapc olmasnn bir kayd olarak kabul edilmitir. Bunu kantlamak iin kk bir ipucuna ihtiyacnz olursa tarihncesi insanlarn Ta Devri insan olarak anlmasn bir dnn. Bu snflandrma, ondokuzuncu yzyl insanna gre, talarn acnacak durumdaki atalarmz iin gazete ve lokomotif kadar nemli olduunu bir an bile dnmeyenler tarafndan yaplmtr. Tarihncesi insanlar iin talarn ne kadar nemli olduu konusunda fikir sahibi olmak isterseniz Yeni Gine ya da Brezilyada modern Ta Devri kltrlerini ziyaret edin; orada talarn, insanlarn yaamlar iin zamkn, bizim iin yaamsal olduu kadar nemli olduunu grrsnz. Elbette her dnem talar kullandlar bizim de yaptrcy kullanmamz gibiama onlar Ta Devri insan olarak adlandrmak bizi Yaptrc Devri insanlar olarak adlandrmak kadar anlamsz olacaktr.

Tarm Devrimi Mitolojisi (devam) En balarda kltrmz dnrleri insan geliimini u ekilde aklyorlard:

Ondokuzuncu yzyl dnrleri ise bunu u ekilde gelitirdiler:

Doal Olarak Tm nsan Tarihinin Bize bizim kltrmz insanna- ulamaya altna inanmakta duraksamadlar ve o gnden beri okullarmzda retilen de bu. Ne yazk ki bu noktada varlan birok sonu ylesine yanl gerekler yaratt ki, tepsi eklindeki dnyay savunan deliler gibi entelektel devler yaratld. Dnyada tek insann bizim kltrmz insan olmad gereini kabul etmeye balarsanz, ortaya kan grnm yle olur:

Bu ema, insanlkta bizim dndmz Bat ve Dou ayrmndan ok daha derin bir ayrm gsterir. Burada Byk Unutuu deneyimleyen ve deneyimlemeyen insanlarn ayrmn grrz.

10

Snrl Rekabet Kural Byk Unutu boyunca kltrmz insanlar vahi yaamn orman yasas olarak bilinen, l ya da ldr gibi tek bir acmasz kural ile ynetildiine inandlar. Son yllarda tahmin etme yerine inceleme yntemi sayesinde etolojistler bu l ya da ldr yasasnn kurgu olduunu kefettiler. Gerekte evrensel olarak gzlemlenen bir yasalar sistemi ormann sakinliini salyor, trleri ve hatta bireyleri koruyarak topluluun bir btn olarak iyi olmasn destekliyor. Bu yasalar sistemi dier adlarn yan sra, bar yasa, snrl rekabet yasas ve hayvanlar etii olarak adlandrlr. Snrl rekabet yasas ksaca udur: Kapasitenin sonuna kadar rekabet edebilirsin, ama yine de rakiplerini avlayamaz, besinlerini yok edemez ya da besine ulamalarn engelleyemezsin. Baka bir deyile rekabet edebilirsin, ancak rakiplerine sava aamazsn. reme yetenei ak olarak biyolojik baar iin ilk gerekli olan eydir ve her trn bu ana dnce ile varolduundan emin olabiliriz. Ayn ekilde snrl rekabet yasas da biyolojik baarnn ilk gerekliliidir ve her trn bu yasay izleyerek var olduundan emin olabiliriz. nsanlar da snrl rekabet yasasn izleyerek var oldular. Bu, biyolojik olarak dier tm trler gibi yaadklarn, kapasitelerinin sonuna kadar rekabet ettiklerini, ama rakiplerine sava amadklarn sylemenin baka bir ekli. Yasay izleyerek var oldular ve bu, yaklak on bin yl ncesine, Yakndouda tek bir kltr insanlarnn, yasann aksine rakiplerini avlayarak, besin kaynaklarn keserek veya besine ulamalarn engelleyerek rakiplerine sava aan bir tarm ekli yaratmasna kadar byle srd. Bu bizim kltrmzde Dou ve Batda yaanan ve baka bir yerde olmayan tarm eklidir.

11

Alanlar ve Brakanlar Sonunda kltrmz insanlar ve dier kltrlerin insanlar diye tanmladmz bu karmak ve puslu anlatmlardan kurtulabileceimiz bir noktaya geldik. Yasay izleyenler ve Yasay reddedenler tanmyla da devam edebiliriz ancak bu insanlar tanmlamak iin bir arkadam onlara, Alanlar ve Brakanlar adn vererek daha basit bir yol buldu. Bulduu isimleri yle aklad: Brakanlar yasay izleyerek dnyann ynetimini tanrlarn ellerine brakanlar, Alanlar ise yasay reddederek dnyann ynetimini kendi ellerine alanlardr. Bu terminolojiden tatmin olmamt ve ben de tam olarak memnun deilim, ancak bugne kadar daha iyi bir tanm bulamadm iin, bir anlam ifade ediyorlar. Burada atlanmamas gereken nemli nokta, Brakanlar arasnda kltrel srekliliin devam ettii ve bu srekliliin trmz balangcna, milyon yl ncesine kadar uzanddr. Homo habilis, Brakan olarak domutu ve ayn yasa gnmzde Brezilya Yanonamileri, Kalahari Bushmenleri ve dnyann her yerindeki gelimemi blgesinde, yzlerce aborijinal insan tarafndan izlenmektedir. Byk Unututa durdurulan, temel olarak bu sreklilikti. Baka bir deyile, bizi milyon yldr koruyan yasay reddettikten ve kendimizi biyolojik topluluun geri kalanyla dman kldkta sonra, byle bir yasann var olduunu tamamen unutarak dlanmlmz sindirdik.

12

yi ve Kt Haber Beni biraz tanrsanz birok kt adla anldm da bilirsiniz. Bunun nedeni iyi haberlerim, yani uzun zamandr duymadnz kadar iyi haberlerim olduudur. yi haber getirmenin beni bir kahraman yapacan dnebilirsiniz, ancak durumun byle olmadna inann. Kltrmz insanlar kt haberlere alkndr ve hep kt haber bekler. yi haberlere devam etmeden nce izin verin insanlarn her zaman duymaya alkn olduu kt haberleri netletireyim. Kltrmz insan bu gezegenin kamsdr ve yalnzca birka bin yl nce felaket getirmek iin domutur. nann bunlar syleyerek dnyann her yerinde alklara tutulabilirim. Ama burada verdiim haber ok daha farkl: nsan birka bin yl nce domamt ve felaket getirmek iin dnyaya gelmemiti. Ve ite bu nedenle eletiriliyorum. nsan MLYONLARCA yl nce domu ve kartallar veya aslanlardan daha zalim deildi. Dnya ile bar iinde yaad Hem de milyonlarca yl. Bu, insann bir zamanlar aziz olduu anlamna gelmiyor. Dnyada Buda gibi dolat anlamna da gelmiyor. Bu bir srtlan veya kpekbal ya da ylan kadar zararsz yaam olduu anlamna geliyor. Dnyann felaketi olan insan deil, tek bir kltrdr. Binlerce kltr arasnda sadece tek bir kltr, bizim kltrmz. Ve ite verdiim iyi haber: Kurtulmak iin insanl deitirmemiz gerekmiyor. Sadece bu tek kltr deitirmemiz gerekiyor. Bunun kolay bir grev olduunu sylemiyorum ama en azndan olanaksz deil.

13

Dinleyicilerin Sorular Soru: Din adamlarnn d dediinin, bizim kltrmz olduunu mu sylyorsunuz? Yant: Tam olarak yaptm ey bu. Bu iki olay arasndaki benzerliklerden ikisinin de tarmn douu ile balantl olduu ve ikisinin de dnyann ayn blgesinde varolduu gerei- elbette uzun zamandr sz ediliyor. Ancak ikisini tek bir olay olarak tanmlama zorluu, dn ruhsal bir olay olarak grlmesi ve kltrmzn douunun ise teknolojik bir olay olarak alglanmasndan kaynaklanmasdr. Korkarm baka bir zaman buraya gelip sizinle bu teknolojin derin manevi dallarn tartmamz gerekecek. S: nsanlarn kltrmz ncesinde dnyayla bar iinde yaadklarn sylediniz. Ancak son kantlara gre toplayc atalarmzn, bir ok tr tamamen yok edene kadar avladklar ortaya kmad m? Y: Sanrm hala birka dakika nce sylediklerimi tekrar edebilirim. nsan dnya ile bar iinde yaad derken, bu, dnyada Buda gibi dolat anlamna gelmiyor. Bu, bir srtlan veya kpekbal ya da ylan kadar zararsz yaad anlamna geliyor, demitim. Dnyada ne zaman yeni bir tr var olmaya balasa, yaam topluluunda dzenlemeler oluur ve baz dzenlemeler baz trler iin lmcl olabilir. rnein kedi ailesinin gl avclar binyllarca nce var olduunda, bu olayn dzenlemeleri yaam topluluunda deneyimlendi. Baz trler, kedilerin avlad kadar abuk oalamadklar iin yok oldu. Baz kedilerin rakipleri de yok oldu, nk rekabet edemiyorlard. Yeterince hzl veya gl deillerdi. Bu yok olma ve var olmalar aslnda evrimin sonucudur. Mezolitik dnem insan olan avclar, mamutlar yok edene kadar avlam olabilirler, ama bunu kesinlikle bizim iftilerimizin sadece onlardan kurtulmak amacyla srtlan ve kurtlar avlad gibi politik bir karar olarak uygulamadlar. Mezolitik avclar dev geyikleri de yok etmi olabilirler, ama bunu kesinlikle fildii avclarnn filleri avlad gibi duygusuzluumuz nedeniyle yapmadlar. fildii avclar her avn bu tr yok etmeye bir adm daha yaklatrdn gayet iyi bilirken Mezolitik avclar dev geyiklerle ilgili byle bir eyi dnemezlerdi. Aklda tutulmas gereken ey u: Totaliter tarmn politikas istenmeyen trleri yok etmektir. Eski toplayclar herhangi bir tr yok etmilerse bunu kendi besin kaynaklarn yok etmek iin yapmadklar kesindir! S: Tarm, ktla bir zm olarak ortaya kmad m?

14

Y: Tarm, ktlk iin ie yaramayan bir zmdr. Ktla ekim yaparak zm bulmann, den bir uakta parat dikmek gibi bir zmden fark yoktur. Tarmn ktla bir zm olarak ortaya ktn sylemek, sigarann akcier kanserine bir zm olarak ortaya ktn sylemekten farkszdr. Tarm ktl yok etmez, yaratr ktln ortaya kmas iin ortam yaratr. Tarm, daha ok insan ayn alanda, o alann tayabileceinden fazla insann yaamasna olanak tanr ve ktlk bu nedenle oluur. rnein tarm Afrikada oalan nfusun blge kaynaklarn yok etmesine neden olmutur ve bu insanlar u anda bu nedenle alk ekiyorlar.

15

Kaynayan Kurbaa
Sistemlerin dnrleri bize kaynayan kurbaa fenomeninde belirli insan davranlar zerinde yararl metaforlar salamtr. Fenomen udur: Kurbaa bir tencere kaynar suya attnzda elbette dar kmak iin aba harcayacaktr. Ama kurbaay lk bir tencere suya koyup suyu kaynatmaya balarsanz orada sakin bir ekilde yzmeye devam edecektir. Su zamanla sndnda, kurbaa sanki scak bir banyoda gibi ksa srede yznde bir glmsemeyle kendini, kaynayarak lme brakacaktr. Hepimiz kaynayan suya atlan kurbaalarn hikayesini biliriz. Buna uygun den kltrel rnekler de mevcuttur. Yaklak alt bin yl nce Eski Avrupann tanraya tapan toplumlar, Marija Gimbutas'n Hyk Dalgas olarak adlandrd kaynayan kltrmze atlm, kmaya alm ancak zamanla batm toplumlardr. Kuzey Amerika Yerlileri 1870lerde kaynayan kltrmze atlarak farkl bir rnek oluturmu, yirmi yl boyunca sudan kmaya alm, ama sonunda onlar da batmlardr Glmseyerek kaynayan kurbaa fenomenine zt bir rnek kltrmzce yaratlmtr. Kazsana girdiimizde su harika bir scaklktayd, bana kimse bunun ne zaman olduunu syleyebilir mi? Bo yzler. Size zaten sylemitim, ancak farkl bir ekilde yine soracaksnz. Biz ne zaman biz olduk? Biz kavram ne zaman ve nerede balad. Anmsayn Dou ve Bat, tek yumurta ikizleri. Nerede ve ne zaman? elbette ki Yakndouda, on bin yl kadar nce balad. Buras bizim zel, belirleyici tarm biimimizin doduu ve bizim biz olmaya baladmz yer. Buras bizim kltrel doum yerimiz. Buras bizim lk ve ho suya girdiimiz yer: Yakndou, on bil yl nce. Su zamanla snmaya balaynca kurbaa ho bir s haricinde bir ey hissetmez ve gerekte de hissedilecek tek ey de budur. Suyun tehlikeli ekilde snmas iin uzun zaman gemitir ve bizim kendi tarihimiz de bunu ortaya koyar. Tarihimizin yars boyunca, ilk be bin yl, tehlike izi neredeyse yoktu. O zamann teknolojik yenilikleri, kasabalarn kalbini merkez alan sakin bir hayat sunuyordu: Gnete kurutulan tulalar, atete hazrlanan kap kacak, rlen giysiler ve dierleri Ancak zamanla tehlike izleri tencere dibindeki minik kabarcklar gibi ba gstermeye balad. Tehlike iareti olarak ne aramalyz? Toplu intiharlar? Devrim? Terr? Elbette ki hayr. Bunlar ok daha sonra, su ar snnca ortaya kt. Be
16

bin yl nce su henz lkt insanlar birbirlerine glmseyerek, bu ne kadar harika deil mi, diyorlard. Kazann altnda yanan atei tanmlayabilirseniz, tehlikeli iaretlerini de nerede bulabileceinizi bilirsiniz. En bandan sz ettiimiz blgede yanyordu ve be bin yl sonra hala orada yanmaktayd ve bugn de hala ayn yerde yanmaya devam ediyor. Bu bizim devrimimizin byk stan elementi. Bu bir temel. Bu, baarnn vazgeilmez unsuru, tabii buna baar denirse. Konuun! Biri bana neden sz ettiimi sylesin! uradaki bey bana, Tarm, tarm, diyor. Hayr tarm deil. Tarmn zel bir ekli. Kltrmzn on bin yl ncesindeki temellerinden gnmze kadar uzanan ve sadece bizim kltrmz temelinde yer alan zel bir tarm biimi. Bizi biz yapan tarzmz. Bu gezegende yer alan dier tm yaam biimlerine kar korkun kalabal ve bu gezegende yer alan her bir metrekareyi insan besini retimi iin ele geirme abalar nedeniyle, ben bunu totaliter tarm olarak adlandryorum. Konuyu inceleyen hayvan davranlarn inceleyen bilim insanlar ve birka filozof bu gezegendeki yaam topluluklarnda bizimkinden ayr farkl biimlerde tarm yaplabildiini bilirler. Bu son derece pratik, topluluk iinde biyolojik eitlilii destekleyen, gvenli bir ahlak tarzdr. Yaam topluluundaki her tr tarafndan izlenen bu ahlaka gre, koyunlar kadar kpekbalklar, kelebekler kadar katil arlar da, kapasitelerinin sonuna kadar rekabet edebilir ama rakiplerini avlayamaz, onlarn besinlerini yok edemez ya da besine ulamalarn engelleyemez. Baka bir deyile, rekabet edebilir ama sava aamazsnz. Bu ahlak, totaliter tarm uygulayclar tarafndan her anlamda istismar edilmitir. Rakiplerimizi yok edene kadar avlyor, besinlerini yok ediyor ve besine ulamalarn engelliyoruz. Bu, gerekte totaliter tarmn var olu nedenidir. Totaliter tarm dnyadaki tm gda bizim iindir inancna dayanr ve kendimiz iin alp dierlerini yok saymada snr yoktur. Totaliter tarm, kltrmze adapte edilmemitir. Adapte edilmesinin nedeni doas gerei tm trlerden daha retici olmasdr. Totaliter tarm, Amerikallarn sylemekten holand gibi maksimum retimi temsil eder. zerine geilemeyecek bir retim dzeyini temsil eder. Bir ok tarm biimi (tm deil ama ou) besin stoku retir. Ancak totaliter tarm, tmnden ok daha fazla stok retir. Dnyadaki besini insan besini olarak retmeyi temsil eden bir sistem tesine gemek olanakszdr.

17

Kazann altndaki ate totaliter tarmdr. Bizi burada on bin yldr kaynatan, totaliter tarmdr. Besin Varl ve Nfus Art Kltrmz insanlar besini ylesine doal karlarlar ki, ou zaman besin olana ile nfus art arasndaki yararl balanty grmekte zorlanrlar. Onlar iin, kk bir laboratuvar faresiyle bir deney hazrladm. Kafanzda, yer deitirilen yzeyleri sayesinde istenilen boyutta bytlebilecek bir kafes canlandrn. Kafese ncelikle bol miktarda gda ve su ile her iki cinsten on tane salkl fare yerletirelim. Birka gn iinde elbette kafeste yirmi fare olacaktr ve biz ayn dnemde kafesteki gda ve su miktarn arttralm. Gda miktarn arttrmaya devam edersek, birka hafta iinde kafeste krk, elli, atm, yz fare olacaktr. Varsayalm ki kafesteki fare adedini yzde tutmaya karar verdik. Eminim kafese minik doum kontrol malzemeleri yerletirmeyeceimizi anlamsnzdr. Tek yapmanz gereken kafese konan gda miktarn arttrmay kesmek. Kafese her gn, yz fareye yetecek kadar gda koymamz iimizi grr. Buras bir ocuun inanmakta zorland ksm, ancak bana inann ki gerek u: topluluun bymesi duracaktr. Elbette bir gecede deil, ama ksa srede. Her gn yz fare iin yeterli olacak kadar gda yerletirirsek, kafesteki fare saysnn istikrar yakalamaya baladn grrz. Elbette ki yz says kesin olarak kastetmiyorum. Say doksanla yz on arasnda seyredecek, ancak asla daha fazlasna kmayacaktr. Yllarca ortalama olarak kafeste yz fare yaayacaktr. imdi eer kafesteki fare saysn yzden iki yze karmaya kar verirsek, tek yapmamz gereken kafese fazla miktarda gda koymaktr. ki yz fare iin yetecek miktarda gda koyarsak, ksa srede kafeste ikiyz fare olacaktr. yz fare iin gda koyarsak fareler yz adede kacaktr. Bu bir tahmin deil dostlarm, bu bir konjonktrdr, bu kesin bir bilgidir. Elbette bunun fareye zgr bir durum olmadn anlamsnzdr. Ayn ey tatarck, balk ya da kular iin de geerlidir. Ancak korkarm ou kii bunun insanlar iinde geerli olduu dncesine kar. nk bireyler olarak retim kapasitemizi ynetme yeteneine sahibiz, bu nedenle trler olarak bymemiz gdaya bal olmamaldr, diye dnyorlar. Bu onu da bizim de dier trler kadar gdaya bal olduumuzu yeterince aklayabilecek bilgiye sahibim, gerekte milyon ylk bir bil i sz konusu. Son on bil yl haricinde insan tr dnya ekosisteminde aznlk kalyordu. Dnn ki milyon yl boyunca insan nfusu dnyay amad. Elbette ktadan ktaya glere nfusta belli bir art vard, ama bu art ok yava ilerliyordu. Neolitik dnemde insan nfusunun on milyon olduu tahmin
18

ediliyor. On milyon milyon yl sonunda! Sonra birdenbire her ey deimeye balad. Bu deiim tek bir kltrn, bizim kltrmzn dnyann bir kesinde zel bir tarm biimi gelitirmesiyle ve bylece insanlarn inanlmaz fazlalkta gdaya sahip olmalarn salamalaryla gerekleti. Bu olay takip eden yllarda dnyann bu kesinde jeolojik anlamda ok ksa bir anda insan nfusu on milyondan elli milyona ulat ve olaslkla bunlarn yzde sekseni totaliter tarm uygulayan Dou ve Batnn, bizim kltrmzn insanlaryd. Kazandaki su snyor ve tehlike iaretleri olumaya balyordu. Tehlike aretleri: 5000 3000 Kalabalklama balad. Bir dnn, insanlar genelde tarihin ezeli bir tekrardan ibaret olduunu dnr, ancak burada tasvir ettiim ey daha nce asla olmamt. milyon yl boyunca insanlar hibir yerde kalabalklamamt. Ama imdi tek bir kltrn insanlar -bizim kltrmz- kalabalk olmann ne demek olduunu reniyorlard. Kalabalklama, fazla alma, daha fazla otlatmak ve bitkilerden daha ok yararlanmak anlam tayor ve toprak giderek daha az retken hale geliyordu. Kii says artyor ve insanlar snrl kaynaklar iin rekabet ediyordu. Kurbaann iinde bulunduu su snyor ve aradmz eyi anmsyoruz: Tehlike iaretleri. Daha fazla insan, daha az gereksinim iin rekabete balarsa ne olur? Bu ok ak. Bunu tm ocuklar bilir. Daha fazla insan daha az iin rekabete girerse, kavga balar. Ancak elbette kavgaya ylesine girimezler. Kasabann kasab, kasabann frncsn dvmez. Kent kasab, frncs, ayakkabcs dier kent kasab, ayakkabcs ve frncsyla kavgaya girer. Bunun gnmze dek sren sava ann balangc olduunu anlamak iin ortalkta l insanlar grmemize gerek yok. Grmemiz gereken sava yapan makineleme. Mekanik makineleri kastetmiyorum; sava arabas, sapan, kuama makineleri ve devam. Kasaplar, frnclar, ayakkabclar kendilerine ordu kurmadlar. Buna asl gereksinim duyanlar, lordlar, prensler, krallar ve imparatorlard. Bu dnem boyunca be bin yl nce askeri korunma amacyla ilk devletlerin kurulduunu gryoruz. Bu dnemde monari gc altnda kllanma ile askeri g gryoruz. Askeri g olmadan kral sadece k kyafetli bir insandr. Bunu bilirsiniz. Ama askeri gc olan bir kral dmanlarna kendini gsterip tarihe adn yazdrr ve bu dnem tarihinde grdmz kiiler, kesinlikle fetheden krallarn adlardr. Bilim insan, filozof veya tarihi deil, sadece fetheden krallarn adlar. Tekrarlyorum, burada hibir ey ksr dng deil. nsanlk tarihinde ilk kez nemli kabul edilen kiiler, askeri gce sahip olanlardr.
19

imdi ltfen aklnzda tutunuz ki insan tarihinde askeri g asla kt bir iaret olarak strap iareti- grlmemitir. Bunun iyi bir iaret olduunu dnyorlard. Askerlerin, geliimi temsil ettiini dndler. Su biraz snmt ve kimse birka kabarcktan kukulanmyordu. Bu noktadan sonra askeri gereksinimler, kltrmzn teknolojik geliimi iin vazgeilmez hale geldi. Bunda yanl bir ey yok deil mi? Askerlerimiz daha iyi donanml, daha iyi kllara sahip, daha iyi silahlara, tanklara, makinelere, bombalara, uaklara, roketlere, sinir gazlarna.. sahip olmal. Ne demek istediimi anlyor musunuz? Bu noktada kimse sava hizmetindeki teknolojiyi kt bir iaret olarak grmedi. Bunun geliim olduunu dndler. Bu noktadan sonra savalarn skl ve ciddi boyutu, glmseyen kurbaann iinde bulunduu suyun ne kadar scak olduunu gsterecek. Tehlike aretleri: 3000- 1400 Kltrmzn kazannn altndaki ate yanmaya devam etti ve nfusumuzun ikinci kez iki katna kmas sadece bir alt yz ylda oldu. 1400de artk dnyada yz milyon insan vard ve bunlarn yzde doksan bizim kltrmzn insanlaryd. Yakndou bize bakabilecek kadar byk olmad iin, totaliter tarm kuzeye ve douya Rusya ve Hindistana ve ine, kuzeye ve batya doru Asya ve Avrupaya yayld. Dier tarm biimleri bir zamanlar tm bu yerlerde kullanlm, ancak imdi bu bizim tarm biimimiz anlamna brnmtr. Su daha da snyor her zaman daha ok snyor. Elbette tm o eski tehlike iaretleri oradadr, niin yok olsunlar ki? Su sndka eski iaretler sadece daha byk, daha dramatik bir hal alyor. Sava? Gnmz savalarnn yannda eski zaman savalar oyun gibi kalyor. Bronz a! Gerek silahlar, Tanrm! Gerek askeri birlikler! Sryle hazr asker, inanlmaz imparatorluun varlyla besleniyor. Antik kent kalntlar, resmi bir tarih yazmak iin yeni ykler uydurulmasna izin vermiyor. Kle ticareti ile ilgili kimse dokmanter film hazrlamyor. Kant olarak gsterilebilecek en azndan bir tehlike iareti var: Su, byk bir sorun olarak, hzla artyordu. Yzlerinize bakarken bu haberden nasl hi etkilenmediinizi grebiliyorum. Su mu? Su insanlar arasnda evrensel deil mi? Hayr. Gerekte deil. Kt davran evet, davran bozukluu evet, insanlar her zaman yanl insanlara ak olup, hrslarn gsterme ya da lerini alma yolunda eitli sonulara neden olabilir. Su baka bir eydir ve bunu hepimiz biliyoruz. Su olarak ifade ettiimiz ey kabile insanlar arasnda yaanmaz, bunu nedeni
20

onlarn daha iyi insanlar olmalar mdr? Elbette hayr, bunun nedeni farkl ekillerde organize olmalardr. Bu, zerinde biraz konumaya deer bir konu. Biri sizi rahatsz ederse rnein siz konuurken srekli sizi blerse- bu bir su deildir. Polisi arayarak bu kiiyi tutuklatamaz ve hapse gnderemezsiniz, nk insanlarn szn kesmek bir su deildir. Bu, bu konunun stesinden mutlaka sizin gelmeniz gerektii anlamna gelir. Ama bu kii evinize girip oradan kmay reddederse, oras sizin blgenizdir ve bu bir sutur. Polisi rahata arayabilir, bu ahs tutuklattrabilir ve hatta belki hapse girmesini salayabilirsiniz. Su, devletin su olarak tarif ettii davranlardr. Bu nedenle bu iki rnei tamamen farkl ekillerde zmleriz, ancak kabile insanlarnn byle farkl zmleri yoktur. Son her neyse, kt ahlak veya cinayet, bunu kendileri hallederler, tpk sizin sznz kesen kiiye yaptnz gibi. Devlet gcn kullanmak, onlar iin bir seenek deildir, nk devletleri yoktur. Kabile topluluklarnda su, insan davrannn farkl bir kategorisi olarak yer almaz. Tekrar dikkatinizi ekerim: nsan topluluunda suun ortaya kmasyla ilgili bir ksr dng yoktur. nsanlk tarihinde ilk kez insanlar sula baa kyorlard. Su ise kendini okuryazarln dt dnemlerde gstermitir. Bu da demek oluyor ki insanlar yazmaya baladklar anda nce yasalar yazdlar. nk yazmak, onlarn daha nce yapamadklar bir eyi yapmalarn salad. Yazmak, onlara, devletin ynetmesi, cezalandrmas ve sindirmesi istedikleri davran biimlerini tanmlama olana verdi. Bu noktada su, kltrmzde bir sorun olarak kendi kimliini kazand. Sava gibi onun da kaderi, Dou ve Batda bizimle gnmze kadar sregelmekti. Bu noktada su da sava gibi, kurbaann iinde bulunduu suyun ne kadar scak olduunu lmlemek iin yerini ald. Tehlike aretleri: 1400- 0 Kltrmz kazannn altnda ate yanmaya devam ediyor ve nfusumuzun yeniden ikiye katlanmas sadece bin drt yz yl iinde gerekleti. Artk Genel ada dnyada iki yz milyon insan yayordu ve Dou ve Batda bunlarn yzde doksan bei bizim kltrmz insanyd. Bu dnem politik ve askeri bir macera dnemiydi. Hammurabi kendisinin Mezopotamyann sahibi olduunu ilan etti. Msrn Sesotris III Filistin ve Suriyeyi ele geirdi. Asur kral Tiglath Pileser-Ii yasalarn Akdeniz kylarna kadar ilerletti. Msr firavunu Filistini ald. Tiglath Pileser-III, Suriye, Filistin, srail ve Babili ald. Babilin II. Nabukadnezar Kuds ve Tireyi ele geirdi. Persler snrlarn tm uygar Batya kadar geniletti ve iki yz yl sonra Byk skender ayn emperyal genilemeyi salad.
21

Bu dnem ayn zamanda sivil isyan ve katlediler ayd. Kuzey Yunanistan Asur kraliesi Shalmaneserin dnemi devrimle sonuland. Antik Atina ynetimine kar ayaklanmas, Peloponnes Sava olarak bilinen yirmi yllk atmay balatt. Birka yl sonra Midilli de ayakland. Makedonya ynetimine kar Spartallar, Akalara kar bir istila organize etti. Msrda bir ayaklanma Ptolemeus III Suriyeden evine dndrd. Makedon Philip ldrld, ayn Pers kral Darius IIIn, Seleucus III Soterin Kartacal generali Astrubaln sosyal reformcu Tiberius Sempronius Gracchusun in imparatoru Wong Mongun, ve Roma imparatorlar Claudius ve Domitiananusun ldrlmesi gibi. Ancak bu ada var olan tehlike iaretleri sadece bunlar deildi. Counterfeiting, coinage debasement, inanlmaz enflasyon ve u an olaan grlen tm bu berbat eyler. Ktlk ve medeni dnyada ar kalabalk ve pislikle ortaya kan veba gibi salgnlar olaan hale geldi. 429da veba, Atinann toplam nfusunun te ikisi gibi byk saylarda insan hayatna mal oldu. in ve Avrupa dnrleri, insanlara daha kk aileler kurmalarn tavsiye etmeye balad. Klelik byk ve uluslararas bir i haline geldi ve elbette gnmze kadar da nemini srdrd. Tahminlere gre beinci yzyl ortalarnda Atinada her be kiiden drd kleydi. 146da Kartaca Romaya dtnde hayatta kalanlarn elli bini kle olarak satlmt. 132de yetmi bin kle Romada isyan balatt ve ayaklanma bastrldnda yirmi bini arma aklm, ancak bu Romann klelerle sorununa bir son vermekten ok uzakta kalmt. Bu dnemde, bu geceki amacmza ok daha uygun yeni tehlike iaretleri ortaya kt. nsanlar ilk kez ortada gerekten yanl bir eyler dndnden kukulanmaya baladlar. Tarihte ilk kez insanlar kendilerini bo hissetmeye, hayatlarnn ok anlaml olmadna kanaat getirmeye, araylara girmeye baladlar. Tarihte ilk kez insanlar kendilerine kurtulutan sz eden dini retmenleri dinlemeye baladlar. Bu kurtarlma fikrinin orijinalliini abartmak olanaksz. Din, kltrmzde binlerce yldr varolmutur elbette, ama hibir zaman anladmz tarz kurtarc olma roln amalamamtr. nceki tanrlar mutfan, rnn, evin ve ansn koruyucu tlsml tanrlaryd ve eski dinler devlet dinleriydi, hkmdarlk ve ynetim aralarn paralaryd (tapnak ve kraliyet seremonilerinden de belli olduu zere halk iin deildi). Musevilik, Brahmanclk, Hinduizm, intoizm ve Budizm bu dnemde ortaya kt ve daha nce var olmamlard. Birdenbire alt bin yl totaliter tarm ve uygarlk ina ettikten sonra kltrmz insanlar Dou ve Batda- hayatlarnn anlam olup olmadn merak etmeye, ekonomik baar ve toplumsal saygnn yerini doldurmayaca bir eyler olduuna, kendileriyle ilgili derin, hatta yanl bir eyler olduunu dnmeye baladlar.
22

Tehlike iaretleri: S 0-1200 Kltrmz kazannn altndaki ate yanmaya devam ediyor ve nfusumuzun yeniden ikiye katlanmas sadece bin iki yz yl iinde gerekleiyordu. Dnyada drt yz milyon insan yayor ve bunun yzde doksan sekizi Dou ve Batda yaayan bizim kltrmz insanyd. Sava, veba, ktlk, politik kirlilik, su, ekonomik istikrarszlk, kltrel yaammzn vazgeilmez paralar haline gelmi ve byle de kalmt. Kurtarc dinler bu dnem baladnda Douda yzyllardr yerleikti, ama Batnn byk imparatorluu hala dzinelerce tlsml inanc selamlyordu. Yine de bu imparatorluun sradan insanlar kleler, fethedilenler, kyller- Batda ilk kurtarc din kaplarn aldnda, hazr bekliyorlard. Onlar iin insan rknn kurtarlma gerei ve gnahkar olduu dncesi kabul edilebilirdi. Dnyay kk grmeye ve zavalllklarna karlk neeli bir yaam sonras dnmeye sabrszlanyorlard. Ate, kltrmz kazannn altnda yanmaya devam ederken, artk her yerde kurtarc dinler onlara hayatta kalmann zorluklarn nasl karlamalar gerektiini gsteriyordu. Taraftarlar bu dinler arasndaki farkllklara odaklanr, ama ben bu benzerliklere odaklanyorum. Benzerlikler: nsanlarn yaam artlar olduu gibiydi ve yaplacak hibir ey bunu deitirmeyecekti. Halknz, arkadalarnz, ailenizi, ocuklarnz kurtarmak sizin elinizde deildi ve kurtarabileceiniz tek kii kendinizdiniz. Sizi sizden baka kimse kurtaramazd, siz de kendinizden bakasn kurtaramazdnz. Szleri bakalarna tayabilir ve onlarn da bu szleri bakalarna tamalarn salayabilirdiniz, ama Budizm, Hinduizm, Musevilik, Hristiyanlk, Mslmanlk, tm ayn noktaya ulayor: Seni senden baka kimse kurtaramaz ve sen de kendinden bakasn kurtaramazsn. Kurtarlma, elbette hayatnda baarabilecein en muhteem eydir ve bunu paylamana gerek yoktur, nk paylalmas mmkn deildir. Eer sen kurtarlmay baaramazsan, baarszln apaktr ve bakalarndan bamszdr. te yandan kurtarlrsan baarnda apaktr ve yine bakalarndan bamszdr. Bu dinlere gre kurtarlmay baarrsan, artk evrende baka hibir eyin nemi kalmaz. nemli olan kurtarlmandr baka hibir ey deil. Tehlike iaretleri: S 1200- 1700 Elbette yine kltrmz kazan altnda ate yanmaya devam ediyordu. Nfusumuzun yeniden ikiye katlanmas sadece be yz yl iinde gerekleti ve bu dnem sonunda dnyadaki sekizyz milyon insann yzde doksan dokuzu Dou ve Batda yaayan bizim kltrmz insanyd. Bu dnem veba dnemiydi. Londra da ilk akl hastanesi ve hapishane ald. Fransada 1251 ve 1358de ifti iiler, Flandersda 1280de tekstil iileri ayakland. 1381de Wat Tyler isyan ngiltereyi anariye soktu, 1428 ve sonra 1461de iiler ktlk ve veba nedeniyle greve gittiler; Rusya kleleri 1671 ve 1672de ayakland; Bohemya kleleri sekiz yl sonra ayakland. Kara lm ondrdnc yzyl ortalarnda Avrupay sard ve sonraki ikiyz yl boyunca dnemsel olarak ortaya kt ve onyedinci yz23

ylda sadece iki ylda Kuzey talyada bir milyon insan ldrecekti. Museviler herkesin acs iin, yanl giden her ey iin amarolan oldular, Fransa 1252de onlar snrd etmeye alt, sonra onlar toplum iinde dierlerinden farkl iaretler takmaya zorlad. Britanya onlar 1290 ve 1306da, snrd etmeye alt, Kln 1414te snrd etmeye alt ve onlar Kara lm getirmekle sulayarak binlercesini yakp ast; Lizbonda binlercesi 1506da katledildi, Papa Paul-III ilk gettoyu yaratarak onlar Romadan sildi. an umutsuzluu, Tanrdan nce davranarak kendimizi abartl cezalara arptrdmzda, onun bize abartl cezalar (veba, ktlk, sava, vs. gibi) vermek iin bu kadar kkrtlmayaca fikrini besleyen cezalandrc hareketlerde anlam bulur. 1374 ylnda bir garip lgnlkla Aix Chapelle sokaklar binlerce dans ile dolduruldu. 1232de ktlk ba gsterdiinde Japonyada, 1258de Almanya ve talyada, 1294 ve 1555de ngilterede, 1315te tm Bat Avrupada, 1569da Lizbonda, 1591de talyada, 1596da Avusturyada, 1603de Rsuyada, 1650de Danimarkada, 1669da Bengalde, 1674de Japonyada milyonlarca insan ld. Avrupada frengi ve tifs ba gsterdi. Zehirli mantar nedeniyle Almanyada binlerce insan ld. ngiltereyi tekrar tekrar ziyaret eden bilinmeyen bir terleme hastal binlerce insan ldrd. Suiei, tifs ve difteri yaylarak insanlar yok etti. Yeni Dnyaya gnderilen milyonlarca Afrikaldan sonra kle ticareti canland. Devam eden ve daha ileri boyutlara ulaan sava, politik kirlenme ve sutan sz etmeye gerek grmyorum. 1651de insan yaamn yalnz, fakir, kt, hayvani ve ksa olarak tanmlayan Thomas Hobbes ile tartanlar olduysa da birka yl sonra Blaise Pascal, her insann dier insanlardan nefret ettiini belirtecekti. Bu dnem ekonomik kaos, isyankar, ktlk ve salgnlarla sona erdi. Hristiyanlk, ilk global kurtarc din haline gelerek Uzakdou ve Yeni Dnyay ele geirdi. Ltfen burada stnde durduum noktay atlamayn. nsann eytani ynleriyle ilgili iaretleri toparlamyorum. Bunlar ar kalabalklamaya kar tepkilerdir, nk snrl kaynaklar iin ok fazla insan rekabet ediyordu ve insanlar bozuk besinler ve pis sularla beslenerek ailelerinin alktan, vebadan lmesine seyirci kalyordu. Tehlike iaretleri: S 1700- 1900 Kltrmz kazannn altnda ate yanmaya devam ediyor ve nfusumuzun yeniden ikiye katlanmas sadece ikiyz yl iinde gerekleiyor. Bu dnem sonunda dnyadaki bir buuk milyar insann yzde doksan dokuz buuu Dou ve Batda bizim kltrmz insan oluturuyor. Bu dnemde ilk kez din adamlar insanlar dnyann sonunun gelmekte olduu gerei ile kar karya brakarak yanlarna ekmeye baladlar. Bu dnemde uyuturucu ticareti Dou Hindistan irketi sponsorluu ve Avustralya, Yeni Gine, Hindistan, in Hindi ve Afrikann, Avrupa gleri tarafndan kolonilemesi ile Avrupadan tanan binlerce salgn hastaln bu yerlerdeki insanlar ldrerek rnleri yok edip beyaz lm iin tarlalar amasyla Britanya donanmas korumasnda byk bir ticaret
24

haline geldi. Yerli halkn zaten yaam mcadelesi verdiini belirtmeye gerek yok. Sadece onsekizinci yzylda atm milyon Avrupal su ieinden heba oldu, on milyonlarca insan koleradan ld. Veba, tifs, sar humma ve dier hastalklarn bu dnem insanlarna verdii hasar aklamak iin on dakikam harcayabilirim. Ve tarm ile ktlk arasndaki balantdan kuku duyan herkesin sadece bu dnemi incelemesi yeterli olacaktr. rn, yetersizlik ve ktlk, tekrar tekrar dnyann her yerindeki uygar yerleimlerde yaand. Saylar hayret verici . 1769da Bengalde on milyon insan alktan ld. 1845 ve 1846da rlanda ve Rusyada iki milyon, 1876dan 1879a kadar inde yaklak elli milyon, Fransa, Almanya, talya, Britanya, Japonya ve dier yerlerde on binlerce insan hayat, ktlk nedeniyle son buldu. Kentler kalabalklatka insanolunun iddetli strab daha yksek boyutlara ulat. Fareden veya kirli sulardan tanan hastalklar iin eitimi olmayan insanlar dualara sarldlar. Su hi olmad kadar artt ve genelde halk nnde katletme veya lm cezalaryla sonuland. Bu dnemde hapishaneler, cezalandrmaya alternatif olarak ortaya kt. Akl hastalklar says da hi olmad kadar art gsterdi. Kimse delilerle ne yapacan bilemiyor, be nedenle tipik olarak bu insanlar da sulularn yanna yerletiriyor ve unutuyorlard. Ekonomik istikrarszlk devam ederek, gnden gne bunun sonular dnya genelinde daha youn hissedilmeye baland. Fransada yl sren ekonomik kaos, yerini 1789da drtyz bin kiinin yanarak, vurularak ve giyotinle lmne yol aan ihtilale brakt. Ticari pazarda kmeler ve depresyon, yzlerce, binlerce ii dnyadan silerek ktl arttrd. Bu dnem elbette Sanayi Devrimini de kapsyor, ancak bu da insanlara kolaylk ve refah salamad. Kalpsiz ve yok edici topluluklarn artmasn salayarak kadn ve ocuklarn fabrikalar veya maden ocaklarnda gnde oniki saat alarak hayatta kalma mcadelesi vermesine neden oldu. Eer bilginiz yetersiz ise, rezaleti kendiniz de bulabilirsiniz. 1787de ransz iilerin gnde onalt saate kadar altrldklar ve halkn yzde altmnn sadece ekmek ve suyla beslendii belirtilmitir. ngiltere parlamentosunun, ocuklarn gnde on saat almalar yasasn karmas ondokuzuncu yzyl ortalarnda gereklemiti. nsanlar umutsuz ve kzgn halde asileiyor ev hkmetler her yerde baskc bir hal alyordu. Genel ayaklanma, ii ayaklanmalar, koloni ayaklanmalar, ifti ayaklanmalar, kle ayaklanmalar ylesine ok ayaklanma yaand ki, burada sralamam mmkn deil. Tek yumurta ikizi Dou ve Batda devrim a yaanyordu. Milyonlarca inasn bu nedenle hayatn kaybetti. Her zaman olduu gibi yneten ve ynetilen, isyan ve bask arasndaki iliki yeniydi ve bu dnemin karakteristik tehlike iaretleriydi.
25

Bu dnemde Avrupada kurt ve vahi domuz tkenmiti. Vahi kediler 1844te krk iin avlanarak yok edilmi, ticari nedenlerle dnyada yok olan ilk tr olmutu. Kuzey Amerikada tren yolu inasn kolaylatrmak amacyla yerli halkn besin kaynaklar yok edilmi, profesyonel avclar bizon srlerini avlam, tek bir yl iinde milyon bizonu yok ederek 1893te sadece bin tane kalmasna neden olmulard. Bu dnemde insanlar artk dini inanlarn korumak iin savamyorlard. Hala dini inanlar vard ama teolojik tartmalar lmcl nemleri artk daha maddi endielere brakmlard. Dinsel anlamda teselli aramak ipin bir ucu ise, drst mcadele refah iinde yaam ve alma koullar, zgrlk ve bir dereceye kadar sosyal ve ekonomik iyileme umudu bir dier ucuydu. Sanrm bu dnemde daha nceleri dine balanan umutlarn devrim ve politik reformlara alandn sylemek hayalperestlik olmaz. Sylenebilecek her sz, hayatn berbatln gzard etmek iin yetersiz kalyordu. 1843 ylnda gen Karl Marx, dini, hakln afyonu olarak tanmlamt. Bir buuk yzyl tesinden baknca gerekten de dinin artk bu dnemde uyuturucu olarak etkili olmadn grmekteyiz. Tehlike iaretleri: S 1900- 1960 Kltrmz kazannn altnda ate yanmay srdryor ve nfusun bir kez daha ikiye katlanmas sadece altm yl iinde gerekleiyor. Artk dnyada yer alan milyar insann Dou ve Batda neredeyse tamam bizim kltrmz insan. Bu dnemde suyun ss hakknda ne sylemeliyim? Sizce artk kaynyor mu? 1923 ylnda balayan ilk ekonomik k size bir tehlike iareti gibi grnyor mu? ki byk Dnya Sava sizin iin bir tehlike iareti olabilir mi? Savalarda altmbe milyon insann bombardmanlarda ldn, dier bir yz milyon insann sakat kalarak kendilerini ansl saydn grrsnz. Burada Antik Yunann Altn anda var olan toplam nfus kadar insann lmnden sz ediyorum. Bugn Berlin, Paris, Roma, Londra, New York, Tokyo ve Hong Konga bir hidrojen bombas atsanz lecek insan says kadar insandan sz ediyorum. Sanrm su scak bayanlar baylar. Sanrm kurbaa kaynyor. Tehlike iaretleri: 1960- 1996 Nfusun yeniden ikiye katlanmas yalnz otuzalt yl iinde gerekleerek bizi gnmze getirdi. Bu gezegende alt milyar insan olduumuzdan, artk kltrmz d kltrlerden Dou ve Batda yalnzca birka milyon insan hayatta.
26

Uzun tehlike listemize bu dnemde birka yeni iaret daha eklendi. nce sava: Sava artk sosyal bir olay hayatn bir paras haline geldi. ki bin yldr sava korosunda yer alan tek ses haline geldi. Ama ok gemeden su da bu iaretlere katld. Su da artk hayatmzn bir paras, sosyal bir olay halini ald. Sonra bir de ahlaki kirlenme var. Yine ok gemeden bu iaretlere klecilik eklendi . klecilik, dnya ticaretinde sosyal bir olay halini ald. Sonrasnda bakaldrrlar var. Halk ve kleler aclarn ve fkelerin dile getirmeye baladlar. Nfus basks younluk kazandnda, ktlk ve veba sesleri kltrmzde her yerde dile geldiler. Byk yoksul snf, iilik yaptrlmak amacyla istismar edilmeye baland. Uyuturucu, dnya ticaretinde yerini alarak klelie elik etti. i snf isyan balatt. Tm dnya ekonomisi kt. Kresel endstriyel gler dnya ynetiminde ve soy krmnda rol aldlar. Sonra zaman bize geldi : 1960dan gnmze. Tehlike korosunda bizim sesimiz hangi iaretleri veriyor? Son krk ylr su, kurbaann etrafnda kaynyor. Burada neye bakyoruz? Size bir isim vereceim ve siz bana hakl olup olmadm syleyeceksiniz. Aklamaya hazrm kltrel k. u an strap korosunda bizim sylediimiz ark bu dierleri yerine deil, fakat dierlerine ek olarak. Kltrmzn ac iniltisine tek katkmz bu. Dnya tarihinde ilk kez bildiimiz her eyin kne feryat ediyor ve kltrmzn bandan bu yana kurulduu sistemin kn gryoruz. Kurbaa ld ve bunun biz ve ocuklarmz iin ne anlam ierdiini tasavvur edemiyoruz. Korkuyoruz. Doru tanmladm m? Biraz dnn. Yanl tanmladysam, elbette eklenecek bir ey yok, ama doru tanmladm dnyorsanz, bu noktadan devam edeceim.

27

Deerlerin k
19 Mays Tiyatro Binas, Radenau Bizim amz ncesi kltrmzde on bin yl boyunca tehlike korosunda oluan sesler dokuz sesten ibaretti: Sava, su, ahlaki kirlenme, ayaklanma, ktlk, veba, klelik, soykrm ve ekonomik k. 1960 balarnda amz, koroya eklenecek onuncu sesi yaratt, daha nce hi duyulmayan bir ses ve bu da kltrel felaketin sesi - vizyon kaybna neden olan, amalarn baarszl ve deerlerin k. Her kltrn olaylar arasnda belirleyici bir yeri, evrene uyan bir vizyonu vardr. nsanlarn bu vizyonu dile getirmlerine ihtiya yoktur (rnein ocuklarna bu vizyonu aklamalar gerekmez) nk bu yaamlarnda - tarihlerinde, efsanelerinde, trelerinde, yasalarnda, ayinlerinde, sanatlarnda, danslarnda, yklerinde ve arklarnda - dile gelir. Gerekte onlardan bu vizyonu aklamalarn isteseniz nereden balayacaklarn bilemeyecekleri gibi, belki sorunuzu bile anlamayacaklardr. onlara bunun doduklar gnden itibaren kulaklarna fsldanan bir ark olup uzun sredir dinledikleri iin bilinli olarak duymadklarn syleyebilirsiniz. Biliyorum ki ounuz bu arky ana kltrn seslendirdiini syleyen ve arknn kendisini bir mitoloji olarak adlandran arkadam smail'i duydunuz. nl mitolog Joseph Campbell, kltmz insanlarnn bu gnlerde mitolojileri olmad gereini belirtmiti, ama smail'in bize gsterdii gibi her mitoloji, etrafndaki yk anlatclardan ortaya kmaz. Farkl tr mitolojiler bize, imparatorlarn, yasa yapclarn, rahiplerin, politik liderlerin ve peygamberlerin azndan aktarld. gnmzde bu bize televizyon ekranndan, ilahiyatlardan, kilisemiz rencilerinden, retmenlerden, yazarlar ve bilgelerden aktarlyor. bu quaint hikayeler mitolojisi deil, ama bize evreni yaratrken tanrlarn kafasnda neler olduunu ve bizim evrendeki rolmz anlatan bir mitoloji. Bir bireyin sinir sistemi olmadan fonksiyonlarn yerine getirememesi gibi, bu, mitoloji olmadan fonksiyonlarn yerine getiremez. Tm aktivitelerimizin dzenleyicisi bu ilkedir. Yaptmz her eyin anlamn bize aklayan eydir. Olaylarn bir kltrn vizyonunu evrendeki yerini sarsmas, mitolojisini anlamsz klmas, tnsn yko etmesi olasdr. Bu gerekletiinde (ve birok kez gerekleti) bu kltrdeki her ey ker, dalr. Dzen ve amai yerini kaos ve aknla brakr. nsanlar yaam isteini kayeder, iddet gsterirler, intahara yatkndrlar, uyuturucu bamls ve sua eilimli olurlar. Bir zamanlar her eyi bir arada tutan matriks artk dalm, yasalar, treler, gelenekler kullanlmamaya ve zellikle ebeveynlerinin hayatn bile anlamlandramayan gen kesimde sayg grmemeye balar. Byle paralanan baz insanlar incelemek isterseniz ABD, Afrika, Gney Amerika, Yeni Gine, Avustralya'da birok rneini bulabilirsiniz. (gerekte aborijin halk kltrmzi dev kamyonlarn tekerlekleri altnda ezilmitir.)
28

Ya da sadece evinizde kalabilirsiniz. Artk amasz, hayattan zevk almayan, intahara yatkn, iki ve uyuturucu bamls yasa ve trelere sayg gstermeyen insanlara rastlamak iin dnyann dier ucuna gitmenize gerek yok. Biz kendimiz de kltrmzn kamyonlar altnda ezildik ve bizim kltrmz vizyonunun evrendeki yeri sarsld, mitolojimiz anlamsz olup arkmz teklemeye balad. Bunlar hepimizin hissettii eyler. Nereye gittiiniz veya kiminle karlatnz fark etmez Montana'da bir da polisi, New York'ta bir borsac veya Hamburg'da bir otobs ofr olsanz da fark etmez. Ben olaylarn byle yaanmad zamanlar anmsayacak kadar yalym ve ebeveynlerim kesinlikle bunu anmsarlar, sizinkiler de. Burada kesinlikle "eski iyi gnler"den sz etmiyorum. Tehlike koruosu seslenmiti - biliyorum, nk sz ettiim dnem, en ykc insanlk savalar dnemi. Yine de krkl, ellili yllarn sonlarnda kltrmz insanlar hala nereye gittiklerini biliyor, nlerinde parlak bir gelecek yattna inanyor ve gveniyorlard. Tek yapmamz gereken vizyona sarlarak, bizi bu noktaya getiren fonksiyonlar srdrmekti. Bunlara gvenebilirdik. Bunlar bizi niversitelere, operalara, merkezi stma ve asansrlere, Mozart'a, Shakespeare'e ve sinemeya kavuturan fonksiyonlard. Dahas, bizi buraya getiren eyler iyi eylerdi. 1950'de Dou'da ya da Bat'da - kapitalist ya da komnist olmas fark etmez - hibir kltrde bu konuda en ufak bir kuku yoktu. 1950'de bu herkesin onaylayabilecei bir eydi. Dnyay smrmek, bize Tanr tarafndan verilen bir hakt. Dnya biz onu smrelim diye yaratlmt. Dnyay smrme onu aslnda gelitirdi! Yapabileceklerimizin snr yoktu. stediin kadar kes, istediin kadar kaz. Ormanlar yok et, sular kurut, nehirleri barajla kapat, istediin yere zehir boalt, istediini yap. Bunlarn hibiri kt veya tehlikeli olarak ngrlmedi. Niin grlsn ki? Dnya zel olarak bu anlamda kullanlmak iin yaratlmt. nsanlar iin snrsz, yklamaz bir oyun odasyd. Net olarak tehlikeli veya kstl bir ey olmasa mmkn deildi. Dnya her tr cezey karlayacak, tm zehirleri emecek ekilde yaratmlt. Nkleer silahlar patlad m? Elbette, istediin kadar patlat, dilersen binlerce kez patlat! Tanr'nn verdii kaderimiz bize zarar veremezken radyoaktivite yayld. Tm trleri tok etmek mi? Kesinlikle! Niin olmasn? nsanlarn bu yaratklara ihtiyac yoksa, belli ki bu dnyada yerleri yok! Dnya zerinde byle bir kontrol denemsi dnyay insanlartrmak, bizi kaderimize bir adm daha yaklatrmak iindir. Dinleyin: 1948'de svire'de Paul Mller, kimyada istenmeyen bcek trlerini tamamen yok etmek anlamna gelen muhteem dichlorodiphenyltrichloroethane almas nedeniyle Nobel dl ald. Belki bunu elodik ismiyle anmsayabilirsiniz, burada DDT'den sz ediyorum. 1950 ve 1960 yllarnda DDT dnyada peynir ekmek gibi tketilmete baland.
29

Herkes bunun lmcl bir zehir olduunu biliyordu. Elbette lmcl bir zehirdi, amac buydu! Ama onu istediimiz kadar kullanabilirdik, nk bize zarar veremezdi. ini yapan yeryz bunu gsterecekti. Tm o muhteem lmcl zehri yutacak ve bize tatl su, tatl toprak, tatl hava vermeye devam edecekti. Her zaman tm radyoaktif ve endstriyel atklar, retebildiimiz tm zehirleri yutacak ve bize tatl su, tatl toprak ve tatl hava vermeyi srdrecekti. Kontrat, vizyonun kendisi bundan ibaretti: Dnya insan iin, insan da onu fethedip ynetmek iin yaratlmt. Bandan beri olan bu: Fethedip ynetmek, bnyay bizim zel kullanmmz iin yaratlm gibi grp istedikerimizi deerlendirip kalann yok etmek. Ltfen tekrarlyorum, bu gnahkarca bir i deil, kutsal bir i! Bu bizi Tanr'nn yaratma nedeni! Ltfen buun Tanr'nn Adem'e, dnyay doldur ve subdue, dedii Genesis'den rendiimiz bir ey olmadn da anmsayn. Bu bizim Kuds ncesinde, Babil, atalhyk, Jericho, Ali Kosh, Zawi Chemi, Shanidar ncesinde bildiimiz bir ey. Bu Genesis yazarlarnn bize rettii deil, bizim onlara rettiimiz bir ey. Her seferinde olduu gibi yine tekrar ediyorum, bu insan vizyonu deildi. Bu bizimle Homo habilis olduumuz zaman veya Homo habilis, Homo erectus olduu zaman ya da Homo erectus, Homo sapiens olduu zaman doan bir eydi deildi. Bu bizim zel kltrmz doduunda, on bin yl nce olan bir vizyondu. Bu bizim devrimimizin dnyann her kesine tanacak manifestosu idi. Bu manifestonun gereklii Ur'un zigguratlarn ya da Msr'n piramitlerini ina edenler iin kukulanlacak gibi deildi. in'i dnyann kalanndan ayran in Seddi'nde alan binlerce insan bundan kuku duymadlar. Thebes, Nippur ve Larsa'dan tonlarca altn, cam ve fildii tayan tccarlar bundan kuku duymadlar. Hitit, Elamit ve imparatorluk fethini ilk kez kil tabletlere yazan Mitanniler bundan kuku duymadlar. Babil'den Ninova'ya ve am'a, iktidarn srlarn tayan demir iileri bundan kuku duymadlar. Perslerin Darius'u, Makedonya'nn Philip'i ve Byk skender'i bundan kuku duymad. Konfyus veya Aristoteles bundan kuku duymadlar. Hannibal veya Julius Sezar ya da Hristiyanln ilk koruyucu imparatoru Constantin bundan kuku duymad. Roma mparatorluunun leini kartran eteler bundan kuku duymadlar - Hunlar, Vikingler, Araplar, Avarlar ve dierleri... Charlemagne veya Cengiz Han bundan kuku duymad. iiler veya Hallar bundan kuku duymad. Tccarlar bundan kuku duymad. 1494'de tm dnyann Avrupa gleri tarafndan koloniletirilmesine karar veren Papa bundan kuku duymad. Bilim devrimi ncleri Kopernik, Kepler ve Galileo bundan kuku duymad. Onalt ve onyedinci yzyl kaifleri ve zellikle Yeni Dnya fatihleri bundan kuku duymadlar. Modern a'n entellektel kurucular, Descartes, Adam Smith, David Hume ve Jeremy Betham gibi dnrler bundan kuku duymad. Demokratik Devrimin yolunu aan John Locke ve Jean30

Jacques Rousseau gibi politik teorisyenler bundan kuku duymad. Saysz kaif, dnr, atrmc, ve Sanayi Devrimi vizyonlerleri bundan kuku duymadlar. Kuzey ngiltere'de fabrikalar ykan Luddite gangsterleri bundan kuku duymad. Tren yollar ina eden ve askeri ordular kuran Du Ponts, Vanderbilts, Krupps, Morgans, Carnegies bundan kuku duymad. Komnist Manifesto yazarlar, ii hareketlerini dzenleyenler veya Rus Devrimi mimarlar bundan kuku duymadlar. Avrupa'y Birinci Dnya Sava'na eken yneticiler bundan kuku duymadlar. Versailles anlamas yazarlar veya Milletler Cemiyeti'nin mimarlar bundan kuku duymad. Byk ekonomik kaos dneminde isiz milyonlarca kii bundan kuku duymad. almanya'da parlamenter demokrasiyi kurmakta zorlananlar veya onlar zorlayanlar bundan kuku duymad. nsanl "melez rktan" arndrmak iin oluturulan bir endstride binlerce ii bundan kuku duymad. kinci Dnya Sava'nda savaan milyonlar veya onlar savaa gnderen liderler bundan kuku duymad. ngiltere ve Almanya'da terr yok etmek iin aba harcayan bilim adam ve mhendisler bundan kuku duymad. Dnya insan iin ve insana da dnyay fethedip ynetmek iin yaratlmt. Bu manifesto atomu ayrp tm trmz yok edecek kapasitede bir bomba yapanlar zerinde kesinlikle hi kuku uyandrmamt. Birlemi Milletler'in mimarla bundan kuku duymadlar. eski sava yllarnda insanlarn dinlenecei ve tm ileri robotlarn yapaca, atomik gcn snrsz ve bedava olacau, g, alk ve suun yok olaca topil dnem beklentisinde olan milyonlarca insan bundan kuku duymamt. Ancak bu manifesto artk kuku uyandryor bayanlar baylar... Kltrmzde hemen hemen her yerde, fakat zellikle yllarca beklenen hayatn kolaylamas gereinin asla varolmadn gren genlerde bu durum kuku uyandryor. ocuklarnz daha iyisini biliyor. Daha iyi biliyorlar, nk bu byk anlamda sizin daha iyi bilmenizden kaynaklanyor. Yalnzca politikaclarm hala dnyann insan iin, insann da onu fethedip ynetmesi iin yaratld konusunda srarl davranyorlar. Profesyonel zorunluluk olarak hala devrimimiz manifestosunu dorulamadlar. lerini srdrmek istiyorlarsa bizi nmzde gzel bir gelecek olduuna kesinlikle ikna etmeleri gerekir. Bizi buna ikna ettiklerini dnp sonra da her yl niin daha az oy kullanldn merak ediyorlar.

31

Sessiz Bahar ve tesi Bu deerlerin kt yeni dnemin 1960'larda baldn sylemitim. Kesin olarak ifade etmek gerekirse kltrmz vizyonu motivasyonunun ilk kez ifade edildii meydan okuma, Rachel Carson'n * sessiz bahar ylnda, 1962'de balamtr. Carson DDT'nin ykc ve evresel etkileri zerine aklad ayrntl gereklerde, DDT'nin sadece bcekleri ldrmekle kalmayp retim ilemi ve yumurta yaplarn bozarak besin zincirini krdn ve sonuta birok trn zaten yok olduunu ve daha birok trn de tehdir altnda olduunu, gnn birinde dnyann sessiz bir bahara - kusuz bir bahara - uynabilceini aklamtr. Ancak Sessiz Bahar, yaynlanmas kolay olan yeni bir sansasyonel sunum deildi. Tek bir gl seslenile kltrel inancmzn temellerini kkknden sarst: Dnya ona vereceimiz her trl zarar karlama kapasitesine sahiptir, dnya tam olarak buun iin tasarlanmtr, bizim yanmzda olan dnya, her zaman abalarmz kolaylatrr ve izin verir, Tanr dnyay bizim onu fethedip ynetmemiz iin zel olarak tasarlamtr. Sessiz Bahardaki gerekler bu dncelere tamamen kar kar. Bizim yararmza olan bir ey dnyaya zarar veriyordu. Dnya kltrel vizyonumuzu desteklemiyordu. Tanr kltrel vzyonumuzu desteklemiyordu. Dnya hibir koulda bizim tarafmzda deil, Tanr hibir koulda bizim tarafmzda deildi. Konu sadece Rachel Carson ve DDT ile sna erse, kltrel vizyonumuz kesinlikle iyiletirilirdi, ama hepimizin bildii zere bu sadece minik bir balangt. Carson bize ilk kez, dikkat etmemiz gereken yeni bir eyler olduunu gsterdi. Sonrasnda bu tr hatalar gren yzlerce, binlerce kii bu konularda daha fazla dikkat ettike kltrel inancmz dha ok sarsld. Burada hepsine tek tek deinmeyeceim. Bir gecede sadece zerinden genel anlamda geebilir ve size sadece ansiklopedilerimizde yer alan genel bilgileri iletebilirim. Sonu: Gnmzdeki nfusumuz ve dlerimizle insan rk dnya zerinde ldrc bir etkiye sahip. Tamamen bizim faaliyetlerimize bal nedenlerden gller kuruyor, denizler lyor, ormanlar yok oluyor, toprak ryor. Dinleyin! Koltuklarnzda mrldandnz duyuyorum, ancak bunlar size kendinizi sulu hisettirmek iin anlatmyorum. Buradaki amacam kesinlikle bu deil. Bu gece burada nelerin yanl gittiini anlamaya alyorum.

32

Teoriler: Nerede Yanl Yaptk? Nerede yanl yaptmz bulma abalar global bir ura haline geldi. Her yatan, her sosyoekonomik snftan, her siyasi grten insan bu konuyu dnyor. On yandaki ocuklar bile zm bulmaya alyorlar. bunu biliyorum, nk benile konuuyorlar. Biliyorum, nk oyunlarnn arasnda duraksayp dikkatlerini buna veriyorlar. Her yl daha fazla ocuk evlilik d douyor. Her yl daha fazla ocuk fakir evlerde yayor. Her yl daha fazla insan su nedeniyle zarar gryor. Her yl daha fazla ocuk taciz edilip ldrlyor. Her yl daha fazla kadn tecavze uruyor. Her yl daha fazla inasn geceleri sokakta dolamaktan rkyor. Her yl daha fazla insan intahara teebbs ediyor. Her yl daha fazla insan alkol ve uyutucu bamls oluyor. Her yl daha fazla insan hapishanelere giriyor. Her yldaha fazla insan vahet ve pornografiyi daha doal karlyor. Her yl daha fazla insan terr ve deli inanlara kaplyor ve ani, kontrolsz vehete bavuruyor. Bunlar aklamak iin ortaya atlan teoriler ounlukla genellemeler ve herkese bilinen gereklerdir. Bunlar yllarn deneyimleri. rnein, insan rknn zararl ve kusurlu olduunu duyarsnz. nsan rknn bir eit evrensel hastalk olduunu ve Gaia'nn sonunda bunu yok edeceiniz duyarsnz. stikrarsz kapitalist agzlln veya teknolojinin bunlarn sorumlusu olduunu duyarsnz. Ailelerin okullar veya rock and roll'u suladn duyarsnz. Bazen de g, yasal eitsizlik, kalabalklama, brokrasi, politik kirlenme gibi semptomlarn kendileirnin sulandna tank olursunuz. Bunlar "nerede yanl yaptmz" aklayan baz genel teoriler. Bakalarn da duyarsnz. Bunlarn ou yanl dzeltmek iin verilen neriler nedeniyle vazgeilenlerdir. Genelde bu neriler "Tek yapmanz gereken..." tarznda sylemlerle balar. rnein sa partiyi sein. Bu liderlerden kurutlun. Liberalleri asn. Konservatifleri asn. daha net kanunlar yazn. daha uzun hapis cezalar verin. lm cezas uygulayn. Musevileri ldrn, eski dmanlar ldrn, yabanclar ldrn, birilerini ldrn. Meditasyon yapn. Dua edin. bilinci ykseltin. Yeni varolu plani gelitirin. Burada ne yaptm anlamanz istiyorum. Nerede yanl yaptmz konusunda yenibir teori sunuyorum. Bu minik bir varyasyon deil, geleneksel olann iyiletirilmi hali deil. Bu imdiye kadar duyulmam, entellektel tarihmizde tamamen yeni bir teori. Ayn tr bir dalma Ova Kzlderilileri yaam biimleri paralanp kaynaklarna yneldiklerinde gerekleti. Ayn dalma bizim tarafmzdan fethedilen saysz Afrika, Gney Amerika, Avustralya, Yeni Gine ve dier aborijin insalarda yaanmt. Onlarn yaad dalma artlarn bizimki ile ayn olmamas fark etmez; sonular aynyd. Her ikimiz iin de sadece yirmi otuz ylda ok edici gerekler dnya vizyonumuzu ele geirerek, bize her zaman kendini kantlar grnen kaderimizi anlamsz hale egtirdi. Her ikimiz iin de balangtan beri
33

sylediimiz ark birden boazmza takld ve durdu. Sonu her ikimiz iin de aynyd: Her ey parampara oldu. Kulbe ya da gkdelende yaamanz bir eyi deitirmez, her ey paraland. Emir ve ama, yerini kaos ve aknla brakt. nsanlar yaama amacn kaybetti, hedesizi iddet dkn, intahara yatkn, alkole ve uyuturucuya ve sua baml hale geldi. Bir zamanlar her eyi bir arada tyutan matriks dald ve yasalar ve gelenekler, zellikle genler arasnda saygnln kaybetti. te burada bamza gelen budur. On bin yl boyunca glmseyen kurbaa, sonunda suyun kaynamaya balamasyla ld ve yzndeki glmseme anlamn yitirdi. Sonunda olaylar lgn kltrel vizyonumuzu paralayarak, kibirli arkmz sona erdirdi. Dnyann insan iin insann da onu fethedip ynetmek iin yaratld inancn kaybettik. tm fetih ve zararlarmza karn dnyann bize destek olaca ve tm zehri emecei inancmz yitirdik. Tanrnn dier yaratklarn dnda bizim tarafmzda oldu inancmz kaybettik. Ve bylece bayanlar baylar... paralanyoruz.

34

Sonunda yi Haberler Geenlerde bir kadn beni dinlemesi iin bir arkadan getirmek istediini, ama arkadann, "zgnm ama artk bir tane daha kt habere dayanamayacam!" dediini syledi (kahkahalar). Evet bu komik, nk burada oturup saatlerce beni dinlerken iyi haberler ileteceimi biliyorsunuz. Evet, bu nedenle glyorsunuz. imdiden kendinizi iyi hissetmeye baladnz! Kesinlikle daha iyi hissetmekte haklsnz ve ite nedeni. Bu aslnda olduka basit. te size iyi haberim: Biz insanlk deiliz. Bu kelimelerdeki zgrl hissedebiliyor musunuz? Deneyin. Haydi durmayn. Kendi kendinize fsldayn: Biz... insanlk... deiliz. Eminim biraz garip grnyor. Bu geceyi bitirmeden nce niin garip grndn aklayacam. Biz insanlk deiliz. Bunu sylemek bir baasnn ayakkablarn giymeniz, bu ayakkablar kendinizinki sanarak bir anda tm hayatnz deitirmeniz gibi! Biz insanlk deiliz. Bu i kelimeyi anlamanz istiyorum. Bunlar Byk Unutu'ta unutulan her eyin zeti. bunu gerekten tam anlamyla ifade ediyorum. Byk Unutu sonunda, kltrmz insanlar uygarlk kurmaya baladklarnda bu kelime dnlemez bir haldeydi. Bir anlamda Byk Unutu bundan ibaretti: Tek bir kltr olduumuzu unutarak bizim tm insanlk olduumuzu dnmeye baladk. Kltrmzn tm entellektel ve manevi kkleri bizim kesinlikle insanlak olduumuz gereine dayanr. Thucydides buna inand. Sokrates buna inand. Platon buna inand. Aristoteles buna inand. Ssu-ma Ch'ien buna inand. Gautama Buda buna inand. Konfys buna inand. Musa buna inand. sa buna inand. Aziz Paul buna inand. Muhammed buna inand. bni Sina buna inand. Aquinolu Thomas buna inand. Kopernik buna inand. Galileo ve Descartes kolaylkla daha iyisini yapabilecekken buna inand. Hume, Hegel, Nietzche, Marx, Kant, Kierkegaard, Bergson, Heidegger, Sartre ve Camus - hepsi daha iyi bilmek iin aratrma yapm olsalar da- bunu doal karlad. Ama siz, biz inasnlk isek, bu niin bu kadar kt bir haber diye arrsnz. Aklamya alaym. Biz inasnlk olsaydk o zaman insanlk ile ilgili syledimi tm korkun eylerin gereklliini bilirdik ve bu da gerekten kt bir haber anlamna gelirdi. Biz insaln kendisi olsaki tm ykclk yalnzca yanl ynlendirilmi bir kltre ait deil, tm insanla ait
35

olurdu ve bu gerekten kt bir haber anlamna gelirdi. Biz insaln kendisi olsa kltrmzn kt kaderli olmas, insanln da kt kaderli olmas anlamna gelirdi ve bu gerekten kt bir haber oldurdu. Biz insanln kendisi olsak, bu kltrn dnyann dman olmas gerei tm insanln dnyann dman olmas gereiyle ayn anlamna gelirdi ve bu gerekten kt bir haber demek. Ah inleyen insanlk, eer biz insanlk isek! Eer kltrmzn umutsuz ve yanl ynlendirilmi yaratklar insanln kendisi ise, korku ve umutsuzluk iniltileri! Ancak biz insanlk deiliz, biz sadece tek bir kltrz - bu gezegende kendi vizyonu olan ve kendi arklarn syleyen yzlerce, binlerce kltr arasnda tek bir kltr. te bu bizim iin mkemmel bir haber! Eer deimesi gereken insanlk olsayd, hi ansmz olmazd, ama deimesi gereken sadece... biziz. Ve bu gerekten harika bir haber. Benimle kaln dostlarm. Adm adm oraya yaklayoruz. Daniel Quinn B'nin yks kitabndan; B'nin halka ak konumalarndan drdncs.

36

Nfus: Bir Sistemler Yaklam

Burada sunacam dnceler insanlar iin rahatsz edici olduundan onlara temkinli, mesafeli -bu durumda ikiyz bin yl ncesi kadar mesafeli- yakalamay rendim. kiyz bin yl nce bu gezegende Homo sapien olarak adlandrlan yeni bir tr ilk kez ortaya kmt. Her yeni trde olduu gibi balangta bu trn says da ok fazla deildi. Konumuz nfus olduuna gre sanrm ne demek istediimi netletirmeliyim. Fosil kalntlar sayesinde Homo sapien'lerin k ile ilgili yaklak bir tarihe sahibiz. Ve fosil kalntlarna sahip olmamzn nedeni ise, bize bu kalntlar salayacak yeterlilikte Homo sapien olmasndan kaynaklanyor. Baka bir deyile Homo sapien'lerden ikiyz bin yl nce ortaya kt derken, ilk iki veya ilk yz Homo sapien'den sz etmiyorum. lk milyon Homo sapien'den de sz etmiyorum. kiyz bin yl nce bir miktar vard, dilerseniz on bin civar varsayalm. Sonraki yzdoksan bin yl boyunca Homo sapien'ler oald ve dnyann her ktasna yayldlar. Bu yzdoksan bin Homo sapien'in geii, bizi bu gezegende yeni bir an balangcna gtryor. Bu bizi uygarlmzn kklerini oluturan tarm devrimi balangcna gtryor. Bu da on bin yl kadar nce balad ve o dnemdeki insan nfusu yaklak on milyon olarak tahmin ediliyor. On bin kiiden on milyon kiiye ulalan bu dnem zerinde birka dakika ayrmak istiyorum. Bu byme hz on kez katlanmay temsil ediyor. On binden yirmi bine, yirmi binden krk bine, krk binden seksen bine vb. On binle balayp on kez ikiye katlarsanz on milyona ularsnz. yleyse: Nfusumuz yz doksan bin ylda on kez ikiye katlanarak on binden on milyon ulat. Bu bymedir. nkar edilmez byme, kesin byme, hatta gerek byme... fakat ok kk hzda bir byme. te ne kadar kk olduu: Ortalama nfusumuz her ondokuz bin ylda bir ikiye katlanyordu. Bu ar bir byme... gerekten bir hayli yava. Bu dnem sonunda yaklak on bin yl nce byme inanlmaz ekilde boyut deitirmeye balad. Bu ok kk byme, yerini hzl bymeye brakt. On milyondan balayarak nfusumuz ondokuz bin yl deil be bin ylda ikiye katlanarak yirmi milyona ulat. Bir sonraki katlanma yalnzca binaltyz ylda gerekleerek yz milyon ulat. Bir sonraki ise, sadece bindrtyz ylda gerekleerek bizi tarihte sfr ylna getirirken, nfus iki yz mil37

yona ulat. Bir sonraki katlanma sadece binikiyz yl iinde gerekleerek, drtyz milyona ulat. S 1200 yl. Sonraki katlanma yalnzca beyz ylda, 1700'de, nfus birbuuk milyara ulat. 1960 ylna dek, atm ylda nfus milyara ulat. Sonraki katlanma ise yalnzca otuz yedi yl iinde, gnmzde neredeyse alt milyar insan ile gerekleiyor. Bu byme trendi hzla devam ederse, bu salondakilerden ou nfusun oniki milyara ulatna ahit olacaklar. Bunun ne anlama geleceine bir bakalm. Bir tahminle u anda varolan kt her eyi dnn -evre kirlilii, terr, su, uyuturucu, intihar, ahlaki kirlenme, akl hastal, her tr iddet- ve en azndan... bunu drtle arpn. Ancak ister inann ister inanmayn, burada size parlak bir gelecek sunmak iin bulunuyorum. Bir nfus sorunumuz var. Aramzda her eyin yolunda olduunu, nfusun sorun olmadn dnen birka kii var, ama onlarn fikirlerini deitirmek iin burada deilim. Geleneksel olarak bu sorunla baa kmaya alma eklimizin tamamen verimsiz olduunu sylemek iin buradaym. Bundan sonra size daha mit verici bir saldr as gstereceim. Ama imdi size anlaml bulacanz bir fabl okumak istiyorum. Bu yk, bir nfus sorunu olan insanlarn bu sorunla nasl kendi yntemleriyle baa ktnn yks. Ad "Blessin: Nfus fabl."

38

Blessing*: Nfusla lgili Bir Fabl Bir zamanlar bizimkinden ok farkl olmayan bir gezegende, ar kesici olarak test ettikleri bir malzeme reten bir firmann aratrmaclar ansl bir i yaptlar. D3346 adndaki bu rn verilen farenin arlar dindi ve rahatlama belirtileri gsterdi, ilatan sonra daha ok oynamaya balayp daha fazla iftletiler, beslenmeleri geliti vb. nsan testleri firma alanlarnda denendi. D3346 ok baarl sonular verdi ve ila brakldnda yok olan bir koku haricinde, yan etkisi de grlmedi. Bu yeni ila ylesine baarlyd ki, pazarlama blm ellerinde bir ar kesiciden fazlasnn olduunu biliyorlard. Ufak tefek arlarla ba etmek iin bu ilac kullanan insanlara D3346 ylesine iyi bir his veriyordu ki, neredeyse sarho oluyorlard. Yeni rn iin tartmas, Blessing ad verildi ve, "Sahip olduunuzu bilmediiniz arlara bile iyi gelir," slogan kullanld. la, hap ve sv ekillerde sunuldu, ama bi yldan ksa bir sre iinde, toz halde sunularak yemek masalarnda tuz ve biberin yanna eklenmesini nerildi. Birka ay iinde maazalardan tm ila ekilleri kalkm ve Blessing artk ar giderici yerine vitamin gibi ek bir gda haline gelmiti. lacn piyasaya sunulmasndan dokuz ay sonra doum oranlar arttnda kimse armad. Bu ngrlen bir eydi ve herkes nedenlerini anlyordu. Blessing dourganl veya cinsel itah arttrmyordu, afrodizyak deildi. Bunu kullanan insanlar sadece daha iyi hissediyorlard - daha sosyal, efkatli, oyuncu oluyorlard. Doum oranlar artnn ksa srede decei ngrlyordu ve yle de oldu... eski oranlarn yaklak yzde on orannda zerinde seyretmeye balad. Bu gezegende insanlar bizim gibi egemen bir kltr oluturmuyorlard ama ksa srede global olarak tannmaya baladlar. ncelikle kt kokuyorlard ve bu da onlara her yerde tannmalarn salayan bir ad kazandrd: Kokumular. kinci olarak i nfus basklarna yant olarak bakalarnn topraklarna izinsiz girmeye baladlar. Yine de Kokumular geilerini iddete bavurmadan, Blessing'i nden gndererek yapyorlard. Kimsenin Kokumular gibi kokmak istememesi nemli deildi. Blessing oradayd. lac, aryan bir di veya srt ars iin almaya direnen pek az kii kyordu ve ok gemeden ila, masalarnda tuz ve biber gibi yerini alyordu. nsanlar Kokumular isteksizletirmeye ve haddini aanlara tepki vermeye balyor, ama kendileri de sonunda Kokumu oluyorlard. Birka yzbin yl sonra bu durum son buldu nk kefedilecek yeni alan kalmamt. Tm gezegen Kokumu'tu.

39

leri grl liderler nfusun ksa srede nemli bir sorun olacan fark etse de kayde deer bir baar salanmadan yz yl geti. Baka bir ey yapmas gerekmeyen nfus, bymeye devam etti. Dnyann baz blgelerinde ktlk doal bir zellik haline geldi ve bunun baz blgelerde nfus art nedeniyle deil gda retimi nedeniyle olduu anlald. Bir yzyl daha geti ve insan nfusu bymeye devam etti. Baz yerlerde insanlar eitli doum kontrol yntemleri denemeye baladysa da, bunlarn llebilir etkisi olmad. Sorun hakknda daha fazla insan bilgilendike sosyolog ve ekonomistler sorunun nedenlerine daha ok eildiler. rnein dnyann birok yerinde ocuk sahibi olmann finansal baar anlamna geldiini syleyerek zellikle kadnlar iin dier ekonomik frsatlar gzard ettiler. Spry adnda bir biotarihi, insanlarn dikkatini Blessing ncesinde dnyadaki insan nfusun istikrarl olduu gereine ekmeye alsa da, dinleyicileri aradaki balanty grmekte zorlandlar. Dr. Spry aklamaya alt: "Blessing'i herhangi bir trn gdasna eklerseniz sonu ayn olacaktr. Doum oranlar artacaktr. lm oranlarnda art olmakszn trlerin genel nfusu artacaktr." Blessing binlerce yldr insanlarn gdas haline geldii ve onsuz nasl yaand unutulduu iin, bunu duyanlar yine de bir balant kuramayacaklardr. Son derece byk bir sabrla Spry, Blessing almadan herkesin ufak tefek arlarla idare edebileceini, bunu deneyimlerken herkesin biraz daha az oynap, biraz daha az oyuncu, daha az efkatli, daha az enerjili ve iftlemeye biraz daha az arzulu olacan anlatt. Sonu olarak doum art biraz azalp nfus istikrarl bir arta sahip olacaktr, diyordu. "Topluluumuza sunduunuz zmn ac iinde yaamak olduunu mu sylyorsunuz?" diyen insanlar, ona inanlmaz tepkiler gsterdiler. Profesr, "Bu, aklamamn tamamen abartlan bir ksm, Blessing ncesinde insanlar ac iinde yaadklarn dnmyorlard. nk ac iinde yaamyorlard. Sadece yayorlard," dedi. Dierleri, "Bu tamamen konu d. Dr. Spry, Blessing'in bir afrodizyak olmadn ve ieriinin retkenlii arttrmadn sylemiti. Blessing kullanyor olmamz bizi daha ok iftletirmez. stediimiz kadar iftleiriz, dahas gebelii nleyici yntemlere bavurabiliriz. Bu yzden Blessin'in konuyla ilgisini grmek biraz anlamsz ve g," dediler. "Konuyla ilgisi u: Blessing'i herhangi baka bir re sunsanz bu tr daha fazla iftlemeye
40

balar ve doum oranlar art gsterir. Bu sizin ya da benim ne yapacamz ya da doum kontrol yntemlerine bavurup bavurmayacanzla ilgili deil. Bu, trlerin btn olarak ne yapaca ile ilgili. Ben bunu deneysel olarak kantlayabilirim: Blessing'e ulaan her trn doum oranlarnda art olacaktr. Fare veya kertenkele ya da tavuk veya insan olmas farketmez. Bu bireylerin ne yapt deil, tm nfusun ne yapt ile ilgilidir. Ancak profesrn dinleyicileri her zaman tepkili olarak bu gzlemi reddettiler. "Biz fare deiliz!" diye biri barrken bir dieri, "Biz kedi veya kertenkele deiliz!" diyordu. Uuk ve hafif atlak olarak alglanan Dr. Spry sonunda retisinden vazgeip otoritelere gvenini kaybedince artk konumaz oldu. Nfus patlamas gerekleti. evre bilimciler insan nfusunun gezegenin tayabilecei kapasiteyi oktan atn ve felaketin yaklatn dnyorlard. Eski kmseyiciler ve iyimserler bile bir eylerin deimesi gerektiini grmeye baladlar. Sonunda dnya glerinin devlet bykleri konuyu inceleyip tartmak iin kresel bir toplant dzenlediler. nsanlk tarihinde daha nce yaanmayan, etkileyici bir organizasyon gerekleti. Yzlerce disiplinden binlerce dnr bir araya gelip soruna odaklandlar. Ksa srede konferansn temas olarak kontrol konsepti oluturuldu. Nfus kontrol elbette konunun kendisi idi. Ancak nfus kontroln salamak tm yaamlarda farkl kontrol gerektiriyordu. Yeni ekonomik kontroller insanlar aile boyutlarn kontrol altnda tutmalar iin cesaretlendirecekti. Kadnlarn doum makinesi gibi olduu ktalarda yeni sosyal kontroller, onlarn aile refahn arttracakt. Doum kontrol birimleri ve stratejileri, daha geni yaylm ihtiyacndayd. Doal olarak birey seviyesinde kiisel kontroln gelitirilmesi gerekiyordu. Eitim kontrolleri yenilenerek, kimileri ocuklara cinselliin retilmemesini savunurken, kimileri ise bilinlendirilmeleri gerektiini savunuyordu. Kontrol, kontrol, kontrol... bu Blessing'in aksine, artk binlerce kez duyulan bir kelime haline gelmiti. Kokumularn harika global konferansnda Blessing ana konu deildi. Konu bile edilmedi. Bu fabl duyan insanlar doal olarak nasl anlamamz gerektiini bilmek istiyorlar. Kokumularn Blessing ile doum oranlarndaki art arasndaki balanty grmezden gelerek tamamen mantkszca hareket ettiklerini grebiliyorlar. Balant ok ak grnyor. Kokumularn nfus patlamas, tam olarak Blessing'in piyasaya sunulmasyla balad ve ak ekilde nfus patlamas sonucunu dourdu. Mantk ve tarih birleince Blessing, Kokumularn nfus sorununun nedeni olarak ortaya kyordu. Mantk ve tarih birleince, bu nedeni ortadan kaldrmann nfus istikrarn salayaca ortaya kyordu.

41

Peki bizim kltrmzde bu rne edeer olan ey nedir? Bu soruya basit bir aklama yaparak burada rolmn anssz Dr. Spry rol ile ayn olduunu ileteceim. Size nfus patlamasnn nedenini syleyeceim - hatta Dr. Spry'dan daha fazla kant sunacam. nsanlarn bu konuda benden almaya almasna alknm. Sinirleniyorlar, nk Dr. Spry gibi ben de kltrmzn en kutsal alglanan, yaam biimimizde ar kesiciden ok daha fazla esas olan bir eyi gsteriyorum.

42

Byme ve Ekolojinin ABC'si Gezegenimizde yer alan yaam formlar arasnda tm besin enerjisi sadece yeil bitkilerde balar. Yeilliklerde balayan enerji onlar yiyen yaratklara, oradan onlar yiyen yrtclara, oradan o yrtclar yiyen yrtclara ve oradan topra besleyen le yiyicilere ve topraktan tekrar yeilliklere geer ve byle devam eder. Tm bu ilem, ekolojinin ABC'sinin A'sdr. Topluluun beslenen ve besleyen nfuslar, dinamik bir denge iinde beslenir ve beslerler. Toplulukta hastalk veya doal afetler nedeniyle oluan dengesizlikler zamanla ortadan kalkarak, nesiller boyu eitli nfuslarn yeniden beslenme ve besleme dengesini yaratr. Sistemde dinamik nfus art ve biyolojik topluluktaki azalma olumsuz geri dn sistemidir. Ormanda ok fazla geyik olursa besin kaynaklar azalr ve nfuslar azalrken besin kaynaklar yeniden artar. Yeniden artan besin kaynaklar sayesinde geyik says yeniden artar. Toplulukta besin nfusu ve besleyen nfusu birbirini ynetir. Besin nfusu artnca beslenen nfus artar. Beslenen nfus artnca besin nfusu azalr. Besin nfusu azalnca beslenen nfus azalr. Beslenen nfus azalnca besin nfusu artar ve besin nfusu artnca beslenen nfusu da artar. Bu da ekolojinin ABC'sinin B'sidir. Sistem dnrleri iin doal topluluk olumsuz geri-beslemenin mkemmel bir modelini sunar. Daha basit bir modeli ise, termostattr. Bir sre sonar, termostat, koullar "ok souk" olarak deerlendirir ve stma alr. Daha sonra termostat "ok scak" olarak deerlendirir ve stma kapanr. Mkemmel bir geri-besleme. Ekolojinin ABC'sinin A's besindir. Yaam topluluu baka bir ey deildir. Uan besin, koan besin, yzen besin, emekleyen besin, srnen besin ve elbette sadece orada durup byyen besin. Ekolojinin ABC'sinin B'si budur, tm nfuslar besin olarak hareket eder. Besinde art trler iin byme demektir. Besinde azalma trler iin klme demektir. Her zaman. Bu ok nemli olduu iin izin verin farkl bir ekilde de belirteyim: Deimeyen. Besinde art, trler iin byme demektir. Besinde azalma, trler iin klme demektir. Her zaman semper et ubique.* stisnasz. Baka trls olanakszdr. Daha ok besin, byme. Daha az besin, klme. nann. Bu ekolojinin ABC'sinin B'sidir.

43

Sistem Kontrollerini Yenmek Elimizdeki ekolojinin ABC'si bilgileriyle, imdi nfus patlamas sorununun kklerine dnebiliriz. Yzdoksan bin yl boyunca trlerimiz birka bin ile on milyon nfus arasnda seyretti. Sonraki on bin yl iinde hzla nfus art balad. Bu mucizevi veya bir kaza sonucu oluan bir geliim deildi. Daha hzl oalmaya baladk, nk topluluun olumsuz geri-beslemesini yenecek edecek bir yol bulduk. Tarmc olarak besin reticisi haline geldik. Baka bir deyile istee gre besin arttracak bir yol bulduk. stee gre besin retme yetenei, bizim uygarlmzn zerine kurulu olduu "Kutsama"dr. Bu ayn zamanda benzetmede sz ettiim ar kesici "Blessing" gibidir. stee gre besin retme yetenei kukusuz bir kutsamadr, ancak bu kutsama, son derece tehlikeli bir bamllk yaratr - tpk benzetmede sz ettiim gibi. "stee gre" sz, buradaki nemli noktadr. Artk istee gre besin retebildiimiz iin nfusumuz besin varlna olan bamlln kaybetmitir. Ne zaman daha fazla besin istesek retebiliriz. Mevcut olanla snrl olan yzdoksan bin yl sonra mevcut olan kontrol etme yeteneine kavuarak mevcut olan arttrmay baardk. Besin kaynan azaltarak ifti olmazsnz, arttrarak ifti olursunuz. Hepiniz trleriniz iin besin retimini arttrmak iin yayorsunuz. te ekolojinin ABC'sinin B'si: Trler iin besin kayna art o tr iin nfus artn da beraberinde getirecektir. Baka bir deyile tarma taplmas, bize byme getirecektir ve tarih de ekolojinin bu ngrsn desteklemitir. Kendi besinlerimizi retmeye baladmz anda nfusumuz da eskisine oranla daha hzl artmaya balamtr. Tarmclar arasndaki nfus patlamasn, tarmc snrlarnn genilemesi izlemitir. Snrlar geniledike retim iin daha fazla alan olumu, bu durumda besin retimi de artmay srdrmtr. Daha fazla alan, daha fazla besin, daha fazla insan. Daha fazla insanla daha fazla besine ihtiyacmz oldu. Daha fazla besinle ksa srede daha fazla insan olduk. Daha fazla besin, daha fazla insan. Daha fazla insan daha fazla besin ihtiyacn dourdu, daha fazla besin rettik ve nfus daha fazla artt. Bu, sistem terminolojisinde olumlu geri-besleme olarak adlandrlr. Baka bir rnekle: Ortam deerleri termostata "ok scak" mesajn ilettiinde, termostat kapanmak yerine alma emri verir, bu olumlu geri-beslemedir. Olumsuz geri besleme art kontrol eder, olumsuz geri-besleme art destekler.
44

Olumlu geri besleme bizim tarm devrimi kltrmz sonucu ite yaadklarmzdr. Artan nfus, besin artn destekler, besin art nfus arttrr. Daha ok besin, daha ok insan. Daha ok insan, daha ok besin. Daha ok besin, daha ok insan. Olumlu geri besleme tehlikelidir. Ktdr.

45

Deneyim 10 Bin Kez Sryor nsan nfusunda gzlemlenen artan nfus iin besin retiminin glendirilmesinin daha fazla nfus art yaratmasdr. Bunun paradoks olarak adlandrldn grdm, ancak gerekte bu sadece ekolojinin ngrd yasadr. Tekrar dinleyin: "Artan bir nfus iin besin retiminin younluu daha fazla nfus art yaratr." Son on bin yldr kltrmzde her yl yaanan bir deneyimi dnn: Bakalm bu yl besin retimini arttrrsak neler olacak? Hey baksana, nfusumuz yine arttr! Bakalm gelecek yl besin retimini arttrrsak neler olacak. Hey baksana nfusumuz yine artt! Bakalm gelecek yl besin retimini yine arttrrsak neler olacak. Sizce arada bir balant m var? Yok canm niye olsun? Peki bu yl ne yapacaz? retimi arttralm m yoksa azaltalm m? Arttrmalyz deil mi? nk besleyecek daha ok mide var! Peki bu ylki retimi arttralm ve neler olduuna bakalm. Vay be! Nfusa bak yine artt. Peki gelecek ylki retimi de arttralm ve neler olduuna bakalm. Kimbilir belki bu kez nfusumuz azalr. Hayr yine artt. Hayret! Bu konumalar gemi zamanlarda be yl boyunca gerekleen konumalar temsil ediyor. Bunun dokuzbin dokuzyz doksanbe kez daha tekrarlandn dnn. Kendimize soralm: Peki bu yl ne yapacaz? retimi drelim mi? Asla. Komik olma! Peki ne dersiniz? Bu yl retimi geen ylla ayn tutsak m? Ne olduunu grmek iin yani... Dalga m geiyorsun? Uygarlk ker. Niin? Be buuk milyar insan iin yeterli besin ertirken medeniyet kmediyse, bu yl da ayn tutarda retirsek niin ksn? nk be buuk milyarlk besin yeterli deildi. Milyonlar alk ekiyor. Evet ama herkes bunun besin eksikliinden olmadn biliyor. Besin orada, sadece ihtiyac olanlara iletilmiyor.
46

Bu konumay biz 1990 ylnda gerekletirmemi miydik? Evet 1990 ylnda konumutuk. Bunu 1990'da ve ncesinde 1921 ylnda Rusya'da ktlk dneminde ve 1846 ylnda rlanda'da ktlk dneminde ve 1591 ylnda talya'da ktlk dneminde ve 1315 ylnda Avrupa'da ktlk dneminde tartmtk. Tanrm bu tartmay altnc yzylda Roma'da ktlk dneminde yaptmz da anmsyorum. Evet, sylemek istediim de bu. Bu deneyimi ka kez yaamamz gerekti? Yaklak on bin ez. On bin kez besin retimini arttrma karar aldk ve on bin kez nfus daha fazla art gsterdi. Elbette bu hibir ey kantlamyor. Bu defa farkl olabilir. Bu kez nfus art azalabilir. Peki o zaman bir kez daha deneyelim. Besin retimini yine arttracaz ve neler olacan greceiz... Baksana nfus yine artt. Ne rastlant deil mi?

47

 rnek Aklama zin verin burada zerinde durduum konularn netlemesi iin bir seri rnek vereyim. lk rnek: gzel, geni bir kafese iki gen salkl fare yerletiriyoruz. Kafes farelere istediimiz zaman besin vermemizi salayacak bir donanma sahip. ki fareyi yerletirdikten sonra iki kilo besin veriyoruz. Bu, ak olarak iki farenin ihtiyacndan fazlas, ama bunun bir zarar olmayacak ve siz de burada zerinde durduum noktay grebileceksiniz. Ertesi gn besin artn alyor ve yeni iki kilo besin veriyoruz. Bunu her gn gerekletiriyoruz. Ksa srede iki fare drt fare oluyor ve drt fare sekiz, sekiz fare onalt, onalt fare otuziki fare oluyor. Bu nfus art farelerin bol gdaya sahip olduunu doruluyor. Kafese iki kilo besin koymaya devam ettike, gn getike konulan besinin daha fazlas tketilmeye balyor, ki bu artc deil, nk kafesteki fare says artyor. Sonunda bu iki kilonun tamamen bitirildii bir gn geliyor. Fark etmez. Biz her gn iki kilo besin koymaya devam ediyoruz ve her gn iki kilo besin bitiriliyor. imdi bu nfusa ne olduunu tahmin edin. Gsterinin bandan itibaren hzla artan nfus duruyor. Bu da asla artc deil. Her gn iki kilo besin vermeyi srdrp fareleri saydmzda, yl iinde kafeste fare nfusunun ikiyzseksen ile yzyirmi arasnda, ortalama yzde seyrettiini gryoruz. Her gn iki kilo besin kafeste yz civar fareyi barndrr. Bu, rnek bir. kinci rnek ayn tarzda balyor: Kafes. ki fare. Bu kez farkl bir prosedr izliyor ve gnlk besin miktarn arttryor. lk gn iki fare ne yerse ertesi gn bu miktarn yzde elli fazlasn veriyoruz. Ksa srede kafeste sekiz, onalt, otuziki fare oluuyor. Ayn prosedrle devam ediyoruz. Kafeste atmdrt, yzyirmi, ikiyzelli, beyz ve bin fare var. Ayn prosedr srdrp bir de kafesin geniliini biraz bytmeye balyoruz. ki bin, drt bin, sekiz bin, onalt bin, otuziki bin, atmdrt bin. Bu noktada biri koarak gelip baryor: "Durun durun! Bu nfus patlamas!" Tanrm sanrm haklsn! Peki ne yapmalyz? Bir nerim var: nce u soruya yant vermekle balayalm: Dn atmdrt bin fare ne kadar yedi_ Yant: be yz kilo besin. yleyse normalde yediyzelli kilo besin koymalydk, ama bu prosedr terk edelim. Yeni prosedrmz u teori zerine kurulu olacak: Dn beyz kilo onlara yeterliydi, bugn de beyz kilo niin yeterli olmasn? O zaman bugn beyz kilo koymaya devam edelim. imdi dikkatle izleyin. Gda isyanlar gereklemiyor. Niin olsun ki? Fareler dnk kadar beslendiler.

48

imdi ertesi gn geldi ve yine be yz kilo besin verdik. Yeniden dikkatle izleyin. Alk eken fare yok, yemek iin isyan yok. nc gn ayn eyi yapyoruz. Yine alk eken, isyan eden fare grmyoruz. Yeni fareler domuyor mu? Elbette douyor ve yallar da lyor. Beinci, altnc, yedinci gn. syan ve ktlk bagsterecek diye bekliyorum, ancak gereklemiyor. Altmdrt bin fare ve beyz kilo besin var. Niin isyan ya da alk ba gstersin ki? Ah bu arada sylemeyi unuttum, nfus art bir gecede durdu! Baka ne olabilirdi ki? Nfus art besin art ile desteklenmek zorundadr. Her zaman... istisnasz. Daha az besin azalmas. Daha fazla besin art. Ayn miktar duraanlk. Burada elimizde olan ey bu: Duraanlk. nc rnek: Bu da ikinci ile sonuna kadar ayn. Altmdrt bin fare ve beyz kilo besin var... duraanlk sryor. Sonra blm bakanlar soruyor: "Kimin altmdrt bin fareye ihtiyac var? Bu fareler ok fazla besin tketiyor ve masraflar ok. Bu kadar fazla fare ne iin lazm? Tanrm hemen aratrn. Bakn kimse fareler iin prezervatif retiyor mu? Ne! Fare iin prezervatif yok mu? Peki aile planlamasn aratrn! Ne! Aile planlamas yok mu? Hayr, biliyorsunuz reaksiyon bu olmazd. Biliyorsunuz nk ekolojinin ABC'sinin B'sini anlyorsunuz. Doum kontrolne ihtiyacm yok, tek ihtiyacm besin kontrol. Biri yaplacak ey udur, diyor. Dn kafeste beyz kilo besin koyduk. Bugn bu miktar bir kilo azaltalm. Baka biri, olmaz bir kilo ok fazla, diye kar kyor. eyrek kilo azaltalm. yle de yapyorlar. Laboratuvarda herkes besin iin isyan beklerken, ne alk ne isyan oluyor. Altmdrt bin fare iin eyrek kilo besin dilerinin kovuuna girmeyecek kadar az bir fark. Ertesi gn besinden bir eyrek kilo daha azaltlyor. Yine isyan ve ya ktlk yok. Bu prosedr bin gn boyunca izleniyor ve bir kez bile ktlk veya isyan yaanmyor. Bin gn sonra besin miktar ikiyzelli kiloya indiinde, tahmin edin ne olmu? Kafeste artk altmdrt bin fare yaamyor, yalnzca otuziki bin fare var. Mucize deil - sadece ekoloji yasalar gstergesi. Besinde azalma nfusta azalmay getirir. Her zamanki gibi, Semper et
49

unique. Ktlk ve isyanla ilgisi yok. Sadece beslenen nfusun besin miktarna kar gsterdii doal tepki.

50

tirazlar nsanlarn bu dnceleri ne kadar etkileyici bulduklar karsnda aryorum. Bu konuda bir tehdit hissediyor, sinirleniyorlar. Yaamlarnn kklerine saldrdm dnyorlar. Uygar yaamn kutsalln sorguladm dnyorlar. Bir ekilde, insan yaamnn kutsalln sorguladm dnyorlar. nsanlarn bu konuda baz kar k noktalarn yantlamak isterim. Bu dncelerinizi iletmenizi engellemek iin deil, bunlar kimseyi sinirlendirmeden kendime olabildiince kaba bir ekilde ifade edebileceim iin yapyorum. lk olarak insanlarn fare olmadn syleyen en genel kar kla balayacam. Bu elbette ki zellikle birey anlamnda kesinlikle doru. nsan olarak her birimiz farenin yapamayaca reme kararn verme niteliine sahibiz. Yine de sz ettiim ekolojik yasalara gre topluluk olarak biyolojik nfus davranlarmz dier trlerden farkllk gstermiyor. Buna baka bir korunma olarak da ekolojik yasaya on bin yllk bamll kantlayan durumu ortaya koyuyorum: Besin miktarnda art, tm trler iin nfus artn destekler. Byle olmak zorunda olmad sylendi. Besin miktarn arttrrken nfus artn azaltmann mmkn olabilecei sylendi. Bu zellikle doum kontrol avukatlarnn verdii bir tepkidir. Bu, nc dnya lkelerindeki hzla gelien tarm tekniklerini gzard eden iyi organize topluluklarn sylemidir. Gelimemi lkelere teknoloji verip nfuslarn arttrmak ve bir yandan da doum kontrol yntemlerini - gelimi lkeler iin bile bu yntemlerin tam olarak ilemediini iyi bildikleri halde! - retmek istiyorlar. Besin miktarn arttrmaya devam ederek doum kontrol ile nfus artna son verebilecekleri konusunda son derece eminler. Bu ekolojinin ABC'sinin B'sini inkar anlamna gelir. Tarih - sadece otuz yllk deil, on bin yllk tarih - bunu asla desteklemiyor. Aksine tarih, ekolojik retileri destekliyor. Aka durum bireysel seviyede farkldr. Yal Mac Donald amca, tarlasnda besin retimini attrabilir ve ailesinde nfus artn da sfr seviyede tutabilir, ama bu kesinlikle hikayenin sonu deildir. iftliinde gerekletirdii bu fazla besinle ne yapacak? Gaz dkp yakacak m? yleyse gerekten fazla besin retmi saylmaz. Satacak m? Byk olaslkla bu besinle yapaca ey budur ve satarsa yllk tarm art, global nfus artna hizmet edecektir. ou zaman, besin retimi artn durdursak bile nfus artnn devam edecei ifade edildi. Bu ekolojinin ABC'sinin hem A hem B'sinin reddini temsil eder. Ekolojinin ABC'sinin A's, bizim besin olduumuzdur. Besiniz nk yediklerimiz biziz ve yediimiz
51

de besindir. Ak ifade etmek gerekirse, her birimiz besinden meydana geldik. nsanlar bana besin art olmasa da nfus art olacan sylediinde onlara bu yeni nfus iin besin retilmez ise, yeni nfusun "ne"den oluacan sorarm. unu sylemem gerekir "Ltfen bana bu insanlardan birkan getirin, nk besinden meydana gelmedilerse "ne"den meydana geldiklerini bilmek isterim. Ay veya Gkkua m? Toz veya yldz ya da melek nefesi mi? Ne? Hemen her zaman biri kp bana besini ok olan kuzey Amerika'da nfus artnn, besini az olan gneye gre daha dk olduunun bilincinde olup olmadm sorarlar. Bu soru, daha fazla besin, daha hzl art olan ekoloji yasas konusu olmadn kantlamak iin sorulur. Ama ekolojinin ngrd bu deildir. Tekrar ediyorum: Ekolojik yasa, besin kayna bol olan yerlerde besinin az olduu yerlere oranla artn hzl olacan ngrmez. Ekolojinin ngrd, besin arttka nfusun artacadr. Kuzeyde her yl besin artar ve nfus da artar. Gneyde her yl besin artar ve nfus da artar. Bu dnceye karlk olarak gneyde daha fazla besin olmad halde nfusun inanlmaz boyutta artt sylenir. Buna verilecek tek yantm, bu szler doru ise, mucizevi bir ekilde yaadmzdr. yleyse bu insanlar besinden meydana gelmiyor, nk bu manta gre onlar iin besin mevcut deil. Havadan ya da amurdan meydana gelmi olmallar. Ancak dediim gibi bu insanlar da bizim gibi kan ve kemikten meydana gelmilerse, "bu grdnz ey nedir?" diye sorarm (Burada B kolunu kavramt). Bu et ve kan hibir eyden var edebileceinizi mi sanyorsunuz? Hayr. Et ve kann varl, bu insanlarn besinden meydana geldiklerinin kantdr. E bu yl burada daha fazla insan varsa bu, burada daha fazla besinin olduunun da kantdr. Ve elbette alk eken milyonlarla ilgilenmem gerekir. Bu alk eken kesii doyurmak iin daha fazla besin retmemiz gerekmez mi? Burada anlalmas gereken iki nokta var. lki, her yl rettiimiz fazla besinin alk eken milyonlar doyurmaya gitmediidir. 1995'te gitmedi, 1922'de gitmedi, 1993'te gitmedi ve bu yl da gitmeyecek. Peki nereye gitti? Nfus artmz salayan yakta gitti. Bu ilkiydi. kincisi ise, dnya alyla ilgilenen herkes konunun besin yetersizlii olmadn bilir. Besin retimini arttrmak sorunu zmez, nk sorun bu deildir. Besin art sadece nfus art salar. O zaman insanlar, "Tarm tabanmz oktan paraland, bunu anlamyor musunuz?" diye sorarlar. "Her yl milyonlarca ton rn elimine ediyoruz. Deniz bile eskisi kadar besin salamyor. Yine de nfus art sryor." Bu kar kn ana noktas son cmle ile ifade edilmitir: Besin retim kapasitemiz azalrken nfus artmaya devam ediyor. Bu besin ve
52

nfus arasnda balant olmadn kantlayacak bir gereklik deildir. Korkarm bunun ancak sihirle ortaya kacan bir kez daha sylemek durumundaym. Besin olmadan nfus artmz, yakt olmadan atein devam edemeyecei gibi devam edemez. Nfus artmzn devam etmesi gerei, besin artnn kantdr. Metal veya glgeden meydana gelen insanlar grlmedike, bu gereklik deimez. Kimse bana spesifik olarak doum kontrolne niin kar olduumu sormad, ancak bunu da yantlayacam. Doum kontrolne kar zayf bir zm stratejisi haricinde bir nerim yok. Kriz ynetiminde kural, "Sonular deil, sonular oluturan nedenleri kontrol etmeyi amala"dr. Bu nedenle uaa binmeden nce hava alannda gvenlikten geersiniz. Sonular kontrol etmek istemezler. Nedenleri kontrol etmek isterler. Doum kontrol, sonular hedef alan bir stratejidir. Besin retimi kontrol nedenleri hedef alr. Bunu daha iyi dnmeniz gerekir.

53

Soru ve Yantlar (Tm sorular B tarafndan Almanca bileyen dinleyiciler iin zetlenmitir.) S: Bir aklamanzda artan nfusa yer amak iin kafes snrlarnn geniletiliini vurgulamtnz. Bence bu, aklamay geersiz klar, nk bizim snrlarmz geniletme gibi bir alternatifimiz sz konusu deil. Y: Onaltc yzyl balarnda Avrupa uluslarnn yapt tam olarak kafeslerinin duvarlarn geniletmekti. - Yeni Dnya'ya, Avustralya'ya, Melanezya ve Afrika'ya aldlar. S: Yzyl nce ayn ngrleri savunan Thomas Malthus'un dncelerini nasl gelitirdiinizi anlamakta zorlanyorum. Y: Malthus modeli totaliter tarmn engellenemez baarszl ile ilgiliydi. Benim uyarm ise sregelen baars. S: Nfus art modelleriniz yaam standartlar ile nfus art arasndaki balanty dikkate almyor. Yksek yaam standardna sahip lkelerde nfus art oran sfr, hatta sfrn altnda seyrediyor (Almanya'da olduu gibi!), asl byk art olan blgeler, yaam standard dk olan lkelerdir. Bu besin art ile nfus artnn balantl olmas gerekmediini gstermiyor mu? Y: Savunduunuz fikirler ttn endstrisinin houna giden tarzda fikirler. "En yakn arkadalarmdan biri mr boyunca tek bir sigara bile imedi ve sigara ienler arasnda bymedi ve almad, ancak akcier kanserine yakalanp otuzyedi yanda ld. te yandan babam onyedi yandan beri gnde iki paket sigara iiyor ve altm yanda hala son derece formda. Bu, sigarann kanserle dorudan balantl olmas gerekmedii anlamna gelir." Nfusumuz btn olarak olduka arttnda - lke yerine global bazda - bu bilgi kuku gtrmez bir gerektir, bu nedenle Birlemi Milletler tarafndan gerekletirilen aratrmalarda stok olmadan yaanmas durumunda krk yl iinde bu gezegende oniki milyar civarnda olacaz. S: Yaam standartlarnn artmasyla nfus artnn engellenebileceini gzard ediyorsunuz. Y: Be yzyl nce Yeni Dnya'da yerli olmayan kii says sfrd. imdi ise yz milyon. Bu byme, dk yaam standartlarnn bir sonucu deildir. Bunlar burada zerinde sklkla durduum nedenlerin sonucudur.

54

S: iftiler, sizin belirttiiniz gibi, ncelikle artan nfus iin besin retmiyorlar. Bu yantlamak zorunda kaldklar bir talep deil. iftiler daha ziyade kimseyi beslemeyen kahve, pamuk ve ttn gibi rnler ekiyorlar. Y: O zaman artan nfusumuzu besleyen besinler nereden geliyor? iftiler tarafndan retilmiyorsa kim retiyor? Bu tartlamayacak kadar basit bir biyolojik gerekliktir: Eer nfusta yz milyon kii eklenmise, bu insanlar da besinden meydana gelmitir. S: Karl Marx'a gre her kltrn nfusu, kendi yaam zorluklaryla belirlenir. rnein toplayc insanlar yaam tarzlarn srdrmek iin kk bir nfusa sahip olmallar. Yaam tarzlarnn baz zelliklerinden vazgeerek daha fazla nfusu besleyebilirlerdi. Baka bir deyile yaam tarzlar onlar baz snrlamalara zorluyor. Bizim yaam tarzm da bize baz snrlamalar koyuyor. Y: Anlyorum. Bu arada besin retiminin bununla hi ilgisi yok mu? S: Bildiim kadaryla besin retiminin bu konuyla hi ilgisi yok. Y: Burada sadece biyolojik bilimin olay farkl deerlendirdiini iletebilirim. S: Bana artan nfusumuz iin hibir ey yapamazmz gibi grnyor. Sistemin kendisi buna zm retecektir. Y: Paralanarak demek istiyorsunuz. Evet kesinlikle doru. Yaadnz binann yanl ina edildiini ve ksa srede yklacan bilseydiniz, kesinlikle sistemi kendi bann aresine bakmaya brakma zgrlne sahip olabilirdiniz. Ancak ocuklarnz bu binada yayor ve bina sonunda yklyor ise, onlar bu konuda sizin zmnz baarl bulmayabilirlerdi.

55

Byk Anmsama
nsanlarn fiziksel snrlarn veya krlganlklarn grmezden gelmelerinin salayan melek tozu veya PCP olarak adlandrlan bir uyuturucu vardr. Bu uyuturucunun etkisi altnda nsanlar, bedenin snrlamalar tesinde gibi alglanan faaliyetlere deli gibi dalar ve bu yzden kemikleri krlr, derileri syrlr ve kendilerini yok edilemez grrler ve tm zararlarn farkna, ancak uyuturucunun etkisi getiinde varrlar. Kltrmzn bizim biyolojik snrlarmz ve krlganlmz grmemizi engelleyecek, kendine zg bir melek tozu bulunmaktadr. Bu tozun etkisiyle, sadece kendi trlerimiz iin deil dier tm trler iin de zararl olacak, biyolojik snrlarmz tesinde faaliyetlere delicesine dalp, farknda olmadan kendimizi yok edilemez sanarak, kemiklerimiz krld ve derilerimiz yzld. Ancak imdi, uyuturucunun etkisini kaybetmeye balamasyla bir bamlnn geirdii lgnlk nbetinde olduu gibi, bamza gelenleri grebiliyoruz. Bu gerekleri grrken bile deliliimizin nedenini uyuturucu olarak kabul etmediimiz iin, uyuturucu almaya devam ediyoruz. Sz ettiim uyuturucu Byk unututur. Melek tozunun kullanclara kan ve etten yaratldklarn unutturmas gibi, Byk Unutu da bizim biyolojik trler topluluuna bir biyolojik tr olduumuzu ve bu gezegende yaam ekillendiren glerin dnda kalamayacamz unutturuyor. Byk Unutu bize hibir tr iin alamayacamz ve hibir trn de bizim iin alamayaca gereini unutturuyor. Melek tozunun insanlar normalde yapmayacaklar zararl eylere cesaretlendirmesi gibi, Byk Unutu da bizi her tr iin felaketle sonulanacak faaliyetler yapmaya cesaretlendiriyor. nsan tr iin kurtarlmann artk ok ge olduunu dnen bir sr insan var. Bunlar hemen hemen her gn duyuyorum ve kalbim onlar iin znt duyuyor. Umutsuzluklarn anlyorum, nk uyuturucunun insan doasna verdii zarar gibi, yanl dnyorlar. Oysa uyuturucu almay durdurup ocuklarmza da uyuturucu vermeyi brakabileceimiz bir zaman var. Byk anmsamaya balayacak zamanmz var.

56

Kabile Yaamnn Silinmesi Byk Unututan birka bin yl nce, kltrmz insanlar ortaya kmadan, gezegenimizin bo olduu saplantsn beslediini ifade etmitim. Bu saplantnn doal sonucu olarak kltrmz insanlarnn bu dnyadaki orijinal ve tek insanlk olmad, ayn zamanda bu dnyada Tanrnn tm insanlar iin dnd tek kltr olduu anlalmtr. Bugn Dou ve Batda bu yanlglar kresel olarak insanlk tarihinin bu kltr desteklemeyen gerek hikyesine karn devam ediyor. Kltrmzn kurucu dnrleri hikyeyi yeniden ina ettiklerinde, insan dnyada uygarlk igdsyle doal olarak deneyimsiz domutu. Ksa srede ortak yaamn yararlarn fark ederek uygarlk kavramn algladlar. iftilerden oluan kyler kasabalara, kasabalar kentlere, kentler krallklara dnt. Hepsi ak ve netti, ancak gei bu kadar rahat olmad. nk henz anahtar konumundaki sosyal enstrman kefedilmemiti, ki bu da yasayd. Yasa kavram bilincinde olmayan eski kent insanlar su, kargaa ve adaletsizlik iinde kvranyorlard. Yasa, yaamsal nemi olan bir keifti ve sosyal gelime bu nedenle bekleyebilirdi (tpk okyanus akntsnn usturlabnda kefini beklemesi gerektii gibi). Yasalarn okur-yazarlktan ok nce var olduunu dnebilirsiniz, ancak durum byle deildi. Yasalar var olsayd, ilk yaztla kesinlikle bu kurallardan sz ederdi, ancak yaztlarda byle kurallara rastlanmamtr. Gerekte ilk yasalara Hammurabi zamannda, sadece 2100 ylnda rastlanmaktadr. Kabaca belirtmek gerekirse, kltr kurucu dnrler byle farz ettiler ve kltrmzn alglan da sosyal dnceyle sarmalanm biimde olutu. Gnmzde bile eitim sisteminde bu yanlg srmektedir. O anlatlanlarn geree yaknl, ancak ocuklara anlatlan masallar kadardr. imdi Byk Unutuun gzlerimizi kapatan lenslerini kartalm ve dnyada onbin yl nce gerekte neler olduuna bir gz atalm. Homo sapiens yeleri, doduklar Afrikadan karak yz bin yl akn bir sre iinde tm dnyaya dalmt. Sz ettiim zaman dilimi on bin yl ncesi Yakndou, Avrupa, Asya, Avustralya ve Yeni Dnyann modern insanlarla yirmi bin yldr dolu olduu bir zaman dilimidir. Bo olmaktan ok te, Yakndou nfusun en youn olduu blgelerdendi ki, bu younluk o zaman dnyann her yerinde olduu gibi ve zamanmzda da yaayabildikleri lde daha ok kabile insanlarndan olumaktayd. yleyse peri masalndan iki adm uzaklaabildik. Kltrmz kurucular bo bir dnyada yaayan birok kabile insan arasnda, bir baka kabile insanydlar ve hibiri kabile kltr
57

yeni deildi. Bunlar kltrn ok ok eski sahipleriydi yani hibiri yasa kavramna uzak deillerdi. Antropoloji tarihinde tek bir kez bile tamamlanm bir yasas olmayan bir kabileye rastlanmamtr ki bu da kabilenin yaam biimini oluturur. O dnemde yaam kabilelerin adlarn asla bilemeyeceiz. Bizim kabilenin ad da ayn ekilde bilinemez. Takipileri Alanlar olarak bilindii iin, onlara ad bunu ifade eden bir ad vereceim. Onlar Allar olarak adlandracam. Bunu balang alarak size benim kendi hikyemi anlatacam, bu elbette ki kesin bir tarih olarak grlemez, ama yine de Byk Unutu nedeniyle retildii gibi, komik bir peri masal da olmayaca kesin. Kesinlikle Allar gibi birok insan bulunuyordu (bulunmasalar biz burada olmazdk!) ve bu insanlar kesinlikle dier kabile insanlaryla evrelenmi kabile insanlaryd. Dierlerini, Bal, al, Dal ve srasyla ilerleyip Nal insanlar olarak adlandryorum.

Bu ema kabile yaamnn iki hayati nemini gstermektedir. lki, her bir kabilenin koyu renk fonu, o kabilenin adn n plana karmaktadr. Bunun anlam her bir kabilenin kendi yasa ve geleneklerine bal teklik ve younluu olmasdr. Onlar kelimesi kelimesine ayrtrmann baka bir yolu yoktur. Allarn yasa ve gelenekleri onlar kabile olarak farkllatrandr. Ballarn yasa ve gelenekleri onlar kabile olarak farkllatrandr. allarn yasa ve gelenekleri onlar kabile olarak farkllatrandr ve byle devam eder. kincisi olarak, her bir kabilenin evresindeki salam snr, kabileler arasndaki kltrel snrlarn alamaz olduunun gstergesidir. Bal kabilesinin yesi bir gn kalkp da Hal kabilesi yesi olmaya karar veremez. Bu tr bir ey dnyann her yerindeki kabile insanlar iin dnlemez bir eydir. Muhtemelen bu zaman diliminde baz kabileler tarmc, bazlar avc-toplayclard. ki farkl yaam biimini yan yana grmek hi de olmayacak bir ey deil. Her ekilde, Allarn
58

(bizim Alanlar olarak adlandrdmz yaam biimi kurucu kabilelerinin) tarmc olduunu biliyoruz, ancak tarm onlarn icat ettiini dnmek iin bir nedenimiz yok. Onlarn icad yeni bir tarm biimi olan totaliter biimdi. Ancak Allarn muazzam yenilikleri sadece yeni bir tarm biimi deildi. Allar herkesin onlar gibi yaamas gerektiine dair kayda deer ve ncesi olmayan bir fikre kapldlar. Bunun onlar ne kadar farkl kldn abartmak mmkn deil. Tarihte, komularn, dinlerini deitirmeye zorlayan baka bir kabile ad veremem. Kesinlikle tarihte hibir kabile, komularn kendi yaam biimine adapte etme amac gtmemitir ve ayn amac gden hibir medeni insan da bilmiyorum. rnein Maya, Aztek uygarlklarnn, fethettikleri de dhil olmak zere etraflarndaki insanlara yaam biimlerini dayatmak gibi bir amalar yoktu. Bu anlamda Allar kesinlikle devrimcilerdi. Etkileme, ikna ya da zor kullanarak Al devrimi, komularn kapsamaya balad.

Ortak bir kltr adapte ederek Allar, Mallar ve Nallar, onlar birbirlerinden farkl hale getiren baz zelliklerini kaybettiler. Bu nedenle bu i kabilenin fonu biraz grileti. Allarn yasa ve gelenekleri Mal veya Nallara ok fazla bir anlam ifade etmiyordu. Mallarn yasa ve gelenekleri de Al veya Nallara pek fazla bir ey ifade etmiyordu. Nallarn yasa ve gelenekleri de ayn ekilde, Al veya Mallara pek fazla bir ey ifade etmiyordu. Artk ortak bir yaam biimini paylatklar iin aralarndaki kltrel snrlar kaybolmaya balad. Artk birini dierinden ayrmak pek kolay deil. Mal veya Nal olmak eskisi kadar nemli deil. imdi nemli olan allarla balantlar olmas. Burada anmsanmas gereken nemli nokta, ballk sonrasnda Allarn yasa ve geleneklerinin de eskisi gibi kalmaddr. Mal ve Nallar Al olmadlar. Sadece Mal ve Nal olmaya geni anlamda son verdiler.

59

lem devam ediyor. Her bir kabilenin yasa ve gelenekleri zamanla kaybolmaya balyor. Artk Mal ve Nal neredeyse grsel kabile kimliklerini kaybettiler ve hal ve Kallar yaknda onlara katlacaklar.

Bylece, bir dzine orijinal kabile, tek bir iftilik topluluuna dnt. Kabile yasa ve gelenekleri yok olduu iin kabile kimlikleri grlemez durumda. Allardan birinin Hallar arasnda yaamas Belikal birinin Fransada ya da New Yorklu birinin san Fransiscoda yaamas kadar kolaylat. imdi bu ifti topluluunda devlet, yasasn ortaya koymaya hazrz.

60

Kltrmz kurucu dnrleri, kltrmzn bo bir yasa dnyasnda doduunu hayal ettiler. Bu izimlerin gsterdii gibi, kltrmz tam olarak yasa dolu bir dnyada domu, sonra onu yok etmeye, terk etmeye almtr (en azndan balangta). Orijinal Allarn yasalar bile neredeyse kaybolmutur. Bu yeniden inann tamamen hayal rn olmadn gz nnde bulundurmanz istiyorum. Kltrmzn Amerika, Avustralya, Afrika ya da baka bir yere yayln incelerseniz, kabile yasalarnn kaybn ve bunu takiben kabile kimliinin kaybn gz ard edemezsiniz.

61

Maruz Kalnm Yasalar Doas Zaman geip vakum alan geniledike, baz yeni yasa formlarnn gereklilii ortaya kt. Kabile yasalar yok olduu iin yeni yasalar icat etmeye baladk Topluluklara hitaben sklkla konuma yapan birinin, akordunu tutturmu sesler dzeninin ne zaman tamamlandn ve dinleyicilerin ne zaman ayn anda ayn duygu younluuna ulatn hissetmeye baladmz sylediim anda, ite bunu hissettim. Bu elbette artc ve korkutucu bir fikir, yani yasalarn icat edilmesi fikri ama bu, kabile yasalar iin sylenmesi gereken szdr. Kabile yasalar asla icat edilmi yasalar deildir, her zaman alnm yasalardr. Yasalar oluturmak asla yaayan bireylerin kurduu komitelerin ii deil, sosyal geliimin iidir. ekillenmeleri, kularn gagalarnn ekillenmesi gibidir. Asla kabilenin neyin doru ya da iyi veya adil olduu endiesini yanstmaz, basit olarak bir tek o kabile iin ie yararlar. Bir rnek daha aklayc olacaktr. Burada acil bir sorusu olan bir bayan gryorum. Ltfen buyurun Evet. Soruyu aranzda duymayanlar olabilir diye tekrar ediyorum Soru, kabile insanlar arasnda klitorisin snnet edilmesi ile ilgili. Bunu inceledim ve bunu uygulayan tek bir dokunulmam kabile insanna rastlamadm. Bu uygulama sadece Al kltrne geirilmi olan kabilelerde, zellikle de slami ltleri uygulamay benimseyen kabilelerin Al kltrlerine geiinde grlyor. Klitoral snnet Kuranda kesinlikle yoktur. Ancak baz bilgisizler aka bunun onaylanan ve olduka dini bir i olduuna ikna olmulardr ki, bu uygulama sadece bu blgelerde grlyor. Gerekler bunun kabile yaamnda var olmadn kantlyor. Bu uygulama yalnzca kabile kimliklerini, yasalarn ve geleneklerini terk eden ve artk Alanlar topluluuna ait olma senegal ya da Mali gibi yerlerde grlyor. Tamam m? imdi size vereceim rnek, doal olarak ortaya kan kabile yasalaryla komitelerce icat edilen yasalar arasndaki fark anlatyor. te Avustralya Alawallar zinay yle cezalandrrlar: Gen ve bekr bir alawa erkei olduunuzu varsayalm. Kendinizi inanlmaz ekilde ikinci kuzeninizin kars Gurtinaya k buluyorsunuz ve onun da size ilgi duyduunu biliyorsunuz. Kuzeniniz iyi biri ve zellikle de onu krmak istemezsiniz, ama byle eyler olur: Siz ve kars inanlmaz ekilde ksnz. Bu aslnda gerekten son derece dokunakl ve patetik. Ayn kampta yayor, birbirinizi her gn gryorsunuz. Birbirinize kar inanlmaz bir ekim hissediyorsunuz. Gzlerinizde her
62

eyi aka okuyor ama bir ey denemiyorsunuz. Denemek iin lyorsunuz Ama bildiiniz ekilde harekete gemenin kesinlikle bir bedeli var. Her neyse sonunda daha fazla engel olamyorsunuz. Akn atei sizi yakyor. Bir gn kampn etrafnda dolarken karlayorsunuz. Her zamanki gibi gzlerini karyor, ama siz kararlsnz. Bu gece, diye fsldyorsunuz, allar ge ve nehrin dier kysna gel. Bir an duraksyor ama o da artk zamann geldiini biliyor. Ay vaktinde mi? diye soruyor. Onaylyorsunuz ve hzla oradan uzaklayor. O gece bekleme yerine biraz daha erken gidiyorsunuz, elbette amacnz ak ateini, tutku yuvanz hazrlamak. Sonunda Gurtina size geliyor, ellerini tutuyor, sarlyorsunuz Ah! Birka saat sonra zevkten yorgun, ufak atein nnde oturuyor ve snmesini izliyorsunuz. Birbirinize bakyorsunuz ve bu bak tm sevgi ve efkatin fazlasn ieriyor. Tutkunuzu test ettiniz. imdi baklar aknz test etme zaman olduunu sylyor. ekerek kampa dnyorsunuz. Yzleriniz dikkatle sr tutuyor. Sevin, ocukluk ve saygszlk olurdu. Utan ise, aknz inkr anlamna gelirdi. Bunun yerine yzndeki ifade daha ok kabullenme gibi. kiniz de neler yaayacanz biliyorsunuz ve yayorsunuz da. Kampn bir ucunda erkekler sraya dizilmi ehvetle zplyorlar. te yanda kadnlar var, bekleyen. Siz ve Gurtina tekrar bakyorsunuz bu kez son derece ksa bir bakma ve sonra gazap dalgasna giriyorsunuz. Erkekler sizi yere seriyor; Ta, ok ve bumeranglar havada uuuyor. Ama orada durup saldrlar beklemiyor, ikiniz de, lklara lkla, talara tala, oklara okla karlk veriyor ve sonunda dvenlerin silahlar tkenene kadar aknzla kar koyuyorsunuz. Gurtina kan revan iinde kocasna dnyor ve siz oradan ayrlp nerede olursa olsun yaamaya mahkm ediliyorsunuz. Bir sre erkekler yorgun dyor, ancak tmyle deil bu yzden yeniden canlandklarnda oyun tekrar balayacak. Aknzn snav son bulmad. Sonraki birka saat gerek snav olacak ve bu snav sadece sizin kalbiniz ve kafanz iin yaplacak. Hala bir ansnz olduunu bildiiniz halde, kamp terk ediyorsunuz Soru: Bu kadn gerekten istiyor musunuz? Bu dnyadaki her eyden ok istiyor musunuz? Hayr ise, en ufak bir kukunuz varsa Birka hafta boyunca uzak kalmaya devam etmeniz gerekiyor. Dndnzde erkeklerin kzgnl gemi olacak. Birka hafta sizinle alay edip
63

sonrasnda her eyi unutacaklar. Gurtina Ah Gurtina, sizi olduunuz gibi tanyacak dlek zampara, bo adam.. ve asla unutmayacak. Elbette bir de kuzeninize deyeceiniz bedel var. Ama tm bunlar katlanlabilir. te yandan dier alternatif Her gn kampn evresinde grlmeyecek ekilde dolayorsunuz. Ama kukularnzn yok olduunu biliyorsunuz. Karanlkta kampa yaklap zayf biimde korunan Gurtinaya ulaabileceiniz bir yere varyorsunuz. Zayf biimde korunuyor, nk sizinle kamay denemesi ve buna engel olmak amalanyor! Bunun etkisini anlayabiliyor musunuz? Gurtina kendi seimini yapmakta zgr, tpk sizin korkun seimleriniz gibi. Siz koruma altnda deilsiniz. Onun iin geri gelerek esaretinizi kantlamanz gerekiyor. Onun size gelmek iin cesaretini kantlamasna ihtiyac yok. Gerekte bunu yapamaz da. Koruma altnda, anlyor musunuz? Bylece onun iin gelmezseniz, utanmayacak. Daha ok siz utanacaksnz. Ancak bu sadece yknn ilk ksm. Gurtina da kendi seimini yapaca iin, gardiyanlar ayn zamanda sizi de korumak iin oradalar. Sizi gerekten bu dnyadaki her eyden ok istiyor mu? Eer istemiyorsa, iaretiniz ona ulatnda sadece umutsuzca omuz silkmesi ve, Grmyor musun gelemem akm, sk koruma altndaym, der gibi bakmas yeterli. Bylece korumalarn olmas bir bakma sizin kendinize gveninizi sarsmadan reddedilmeni anlamna da geliyor. Gardiyanlarn varl onun bu maceray tek kelime etmeden ve olabildiince acsz ve bir anda bitirmesini salyor. imdi ltfen tm bunlarn mantk erevesinde veya bilinli biimde gereklemediini not edin. Gurtinann etrafndaki gardiyanlar etkili deil. Sz ettiim amalar iin etkililer ve sadece o istiyorsa iaretinize uyup yannza gelmesini salamak iin oradalar. nk elbette Alawallar, Gurtina sizi bu kadar ok istiyorsa kan olanakszlatrmann aptalca olacan biliyorlar. Snav artk sona erdi. Siz ve o kararnz verdiniz. Artk bedel denmeli. Kabile yaamn rahatsz etmenin, ocuklarn gznde evlilii basitletirmenin bedeli. Ve bu bedel neredeyse lme edeer bir bedel olan kabileden atlma, yaam boyu dlanma olarak ekillenecek. aretinizle, Gurtina gardiyanlarn arasndan syrlarak size katlyor ve sonunda siz ikiniz sonsuza dek beraber olmak ve asla dnmemek zere geceye karyorsunuz. Artk llerin topraklarna doru ilerliyorsunuz. Kabileden dlanm biri olarak artk herkes iin l birisiniz ve bu sizin seiminiz. Bu koca dnyada yalnz ve evsizsiniz. Artk sadece kabileden stn tuttuunuz birbiriniz varsnz. Artk sizin iin birbirinizden baka arkadalk eidi
64

olmayacak: Arkada, anne, baba, teyze, day, kuzenler, yeenler Tm bu insanlardan birbiriniz uruna vazgetiniz. stelik bunun bir cezalandrma deil, tamamen kendi verdiiniz bir karar olduunu da biliyorsunuz. Birlikte olup kabilede yaamnz srdrmeniz, dlanmanzdan bile daha kt, olanaksz bir eydi. Gerekte bu olay kabileyi databilirdi, nk ocuklar bir kez olgunluk iin bir bedel denmediini grrlerse, evlilik anlamsz bir komedi haline gelir ve kabile yaam ve aile kavram dalrd. Bu rnekte ie yarayan ey, kabile yasalarnn tkr tkr almasdr. Sadece su ve cezay ngren ve icat edilenlerin aksine, kabile yasalar ie yarayan yasalardr. Herkesi ierdii iin ie yarar. Bylesine byk bir ak yaayan bir kadn ve erkek, elbette birbirlerine ait olmaldrlar, ancak kabilenin sal iin gz nnden ve zihinlerden sonsuza dek uzaklamalar gerekir. Kabile ocuklar, ak ve evliliin bizim gelimi insanlarmz iin olduu gibi nemsiz olmadn grrler. Ein gururu iin alnm ve bundan sonra arkadalar bir daha asla bu konuya deinmemilerdir. Ancak belki de hikyenin bu noktasnda bir sorunuz vardr: Niin klar o gece kampa dnsnler? Bu kesinlikle yasann merkez noktasdr. Bu olmadan yasa asla ie yaramazd. Dnn ki birlikte olduunuz geceden sonra Gurtinaya, Ah, niin beraber olmak iin bir gn daha bekleyelim ki Hadi imdi kaalm, deseydiniz ne dnrd? yle derdi, Tanrm bama neler atm ben? Bu ne biim bir adam? Korkak belli ki Dierlerinin karsna kp boy gstererek her eye hazr olduunu sylemek yerine kamay neriyor! Ve eer ilk neriyi o getirseydi, bu kez siz onun iin ayn eyleri dnrdnz. Bu nedenle ikiniz beraber geri dnmelisiniz. Bu ilemin her bir paras yasadr ve her bir oyuncu da yasann uygulaycsdr. Bu insanlar iin yasa ve ayr ktlarda yazl olan kurallar deildir. Yasa yaamlarnn dokumasnda yer alr. Bu Alaway Alawa yapan ve zina iin ie yarayan ve kendi farkl yntemleri olan dierlerinden onu ayran eydir. nsanlarn yaams iin tek bir doru yol olmadnn sylenememesi, sadece tarihin yaratt en ldrc ve ykc kltr saplantsdr. Eminim ki hepiniz zina yasasnn herhangi bir komite tarafndan icat edilemeyeceinin farkndasnz. Bu doalama veya icat deil ve olmad iin Alawada etkili. Onlar asla
65

benim bu gece burada yaptm gibi bu konuyu incelmeye gerek duymam olabilirler ancak bunun hi nemi yoktur. Alawa yasalarna, incelendiinde uygun grld iin uymuyorlar. Buna, Alawa olduklar ve yasay reddetmekle kimliklerini reddetmi olacaklar ve tabii ki kabilesiz kalacaklar iin uyuyorlar.

66

Kabilesizlerin Dnyas imdi umarm size alc devriminin, kabilesizlemenin kabile yasalarnn, geleneklerinin ve kimliinin kayb anlamnda bir paras olmak iin denen bedel ile ilgili biraz fikir verebildim. Eski dnyann kabilesizletirilmesi (Yakndou, Uzakdou ev Avrupay kastediyorum), ilk tarihi kaytlardan binlerce yl nce olutuu iin, Byk unutuun bir paras haline geldi ve bu nedenle kltrmz kurucu dnrler iin dnlemez oldu. Dnrken bu konuyu yeniden yaplandrdklar iin ilk insanlar, topraksz iftiler, kasabasz kasaballar, kentsiz kentliler sadece erken kentleme kurbanydlar. Kabile insanlarndan oluan bir dnyann kabilesizletirilmesini, hatta daha da tesi bunun ne anlama geldiini bile alglayamazlardr. Gemie baktklarnda uygarlk kuran insanlar, uygarla daha o dnemde ynelmi insanlar grdler. Gemie Byk Unutuun etkisi altnda kalmadan baktmzda, ok farkl bir ey gryoruz: nsanlar yanllkla veya kazara, ama sistematik olarak yksek baarl bir yaam tarznn izin brakmamak istiyorlar. Bazen insanlar beni kabile hayatna k olmakla sularlar. Bunun gstergesi olarak da bana, o kadar ok seviyorsan, niin bizi rahat brakp gitmiyorsun? diye sorarlar. Beni bu ekilde alglayanlar kesinlikle sylediklerimi yanl anlyorlar. Kabile yaam gzel veya sevilebilir olduu ya da doaya yakn olduu iin deerli deil. Hatta deerli bile deil, nk kabile yaam insanlar iin doal olan yaama biimidir. Bu tpk, kularn g etmesi iyidir; nk kular iin bu, doal yaam biimidir, ya da, k uykusu aylar iin iyidir, nk bu aylar iin doal yaam eklidir, demek gibi bir ey. Kabile yaam tarz denendii ve ie yarad iin nemlidir. Bu tarz, milyon yl boyunca insanlar iin ie yaramtr. Ku yuvalarnn kular iin, rmcek alarnn rmcekler iin, topran solucanlar iin, ku uykusunun aylar iin ie yaramas gibi, bu tarz da insanlar iin ie yaramtr. Bu onu sevilebilir deil, ancak uygulanabilir klar. nsanlar bana, O kadar ie yaryorsa niin gnmzde geerli deil? diye sorarlar. Buna yantm bu yaam tarznn aslnda gnmze kadar srd olacaktr. Kabile yaam ie yaramaya devam ediyor, ancak bir eyin ie yaryor olmas krlgan, bozulabilir olmamas anlamna gelmez. Tavan delikleri, ku yuvalar, rmcek alar yok edilip bozulabilirler, ancak bu ie yaradklar gereini deitirmez. Kabile yaam da yok edilebilir ve gerekte byk lde yok edilmitir, ancak bu milyon yldr ve bugn de her zaman olduu gibi ie yarad gereini deitirmez. Ayrca kabile yaamnn ie yaramas gerei baka bir eyin ie yaramayaca anlamna gelmez. Sorun bizim zel, farkl tarzmzn ie yaramyor olmas yaramad ve asla yaramayacak. Tarzmz kendi ykm tohumlarna sahip. Kkten biimde istikrarsz. Ve ne yazk ki doasnn istikrarszl fark edilene kadar da kresel boyutlara ulat.
67

Tarihte tek deneyimlenen yaam biiminin bizimkisi olmadnn farkna varmak nemlidir. Kularn yuvalar ile yaadklar deneyim, ku yuvas kavramnn ortaya kn ve hala gelimeye devam etmesini salar. Solucanlarn topra delme deneyimleri yeralt yollarnn ortaya kmasn ve evrimini srdrmesini salar. rmceklerin a zerinde deneyimleri alarn balangta ortaya kmasn ve hala evrimini srdrmesini salar. nsan kltrnn hangi deneyimlerinin Eski dnyada ortaya ktn bilemeyiz hepsi alanlarn zelliklerini tayorlard ancak baka yerlerde yaanan deneyimler konusunda olduka bilgi sahibiyiz. Bu deneyimlerde etkileyici olan, bu kltrel eitliliklerin tpk trler arasndaki eitlilik gibi test ediliyor olmas. e yarayan hayatta kalm, e yaramayan arkasnda fosil kalntlarn brakarak yok olmutur sulama kanallar, yollar, kentler, tapnaklar, piramitler. nsanlar her yerde kabile yaam biimine avc toplayc alternatif yaam biimleri araynda idiler. Tarm ve yerleik yaam gibi tarzlar deniyorlard, ancak alternatif sunduklar deneyimleri ie yaramadysa vazgemeye hazrlard. Bu srekli bir biimde tekrar etti ve byk bir gizem olarak gzlemlendi. Ormanlar, ller arasnda bu byk kentleri kuran eski atalara ne oldu? Baka bir boyuta m alndlar? Hayr, sadece vazgetiler. Sadece ie yarayacana inandklar baka bir eye yneldiler.

68

e Yaramazsa, Katlan Ve katlandlar ve ac ektiler. nsanlar neyin kabile yaamna bal kldn ve gnmzde olduklar yerde bal kalmalarn salayan eyi bulmak zor deil. Kabile insanlar ac konusunda paylarna deni ekmilerdir, ancak kabile yaamnda herkes ac ekiyorsa kimse ac ekmez. Acy sadece bir snf veya bir grup insan yaamaz. Ayn ekilde ac dnda yaayan bir snf ya da grup olmaz. Bunun, gerek olmayacak kadar mkemmel olduunu dnyorsanz, aratrn. Kabile yaamnda yasa koyucu bulunmaz, efler ve yallar hemen hemen her zaman az bir miktar etki ederler. Ynetici snfa ya da zengin veya zellikli snfa edeer bir ey yoktur. alan snfa ya da fakir veya sradan snfa edeer bir kavram bulunmaz. Eer bu ideal ise, milyon yllk evrimsel biimlendirme sonucunda niin gereklemesin? Doal seme ynteminin, kazlar imdi olduklar gibi evrimletirmesi sizi artmyor. Doal semenin filleri imdi olduklar gibi evrimletirmesi sizi artmyor. Doal semenin yunuslar imdi olduklar gibi evrimletirmesi sizi artmyor. O zaman doal seme ynteminin, bizi dierleri iin ie yarar ekilde evrimletirmesi niin artsn? Ve kltrmz yaratclarnn milyon yl denenen bir yaam biimini izlemeyi uygun grp en az onun kadar iyi bir tarz hemen bulamamalar sizi niin artsn? Gerekten de yaptklarmz tam bir mkemmeliyet arz ediyor: zerinde on bin yldr alyoruz ve hangi aamadayz? lk kaybedilenler, kabile yaamn baarl klan sosyal, ekonomik ve politik eitlik kavramlaryd. Devrimimizin balad anda yneten ve ynetilen, zengin ve yoksul, gl ve gsz, efendi ve kleler arasn ayrm ilemleri balad. Ac eken snf ortaya kt ve bu snf her zaman olduu gibi ounluktu. Herkesin bildii bir yky tekrarlamayacam. Kltrmz, ifti kasabalarnda kabaca baland ve kral snfnn ar lks iinde yaayp ounluun ac ektii, tanr-krallar dneminden yalnzca birka bin yl ilerdeyiz. Sonunda tarihsel dneme girdik. Byk Unutu tamamlanmt. Kabile yaam biimi binlerce yl nce yok olmutu. Herkes bunun dnyan doas ve insann doas olduunu dnd. Dnyann felaket bir yer olduunu dnmeye baladlar. Var olmann felaket bir ey olduunu dnmeye baladlar. nsanlarda kkten yanl bir eylerin olduunu dnmeye baladlar (ve kim onlar sulayabilir ki!) nsan rknn kt kaderli olduunu dnmeye baladlar. Bizi kurtarmak iin birine ihtiya olduunu dnmeye baladlar.
69

Bu dncelerin hibirinin kabile yaamndan kmadn ya da kmasnn mmkn olmadn grmeniz ok nemli. Bunlar iddetli straplar ve bo hayatlar yaayan insanlardan kmasn bekleyebileceiniz dnceler. nsanlar sr gibi yaatabilir, ancak iyi yaadklarn dnmelerini salayamazsnz. Onlar gsz brakabilir, ancak hayalsiz brakamazsnz. Ac eken ounluklar ac ektiklerini biliyorlard en azndan bir eylerin umutsuzca yanl gittiini biliyorlard. Bir eylere ihtiyalar olduunun bilincindeydiler. Ve ihtiyalar kurtarlma idi. nsan acsnn temeli, nedenleri ve bitirilmesi drt bin yl kadar nce balayarak kltrmzn ilk byk entelektel ve ruhsal ura haline geldi. Sonraki bin yllk kltrmzde de ana din haline gelme kaderine sahip olan tm bu dinlerin geliimini yaayacakt Hinduizm, Budizm, Musevilik, Hristiyanlk ve Mslmanlk ve her birinin insan acsnn nedeni ve sonulandrlmas, almas veya ba edilmesi iin kendine zg yaklamlar vard. Ancak hepsi tek bir merkezi vizyonda birleiyordu: Sonsuz lm ve yaama veya cennetteki Tanr ile kutsal birleme ile gelen kurtarlma dncesi, salk, enginlik, onur ya da hret gibi dier tm amalarn tesinde insan yaamnn en byk amacyd ve her birimiz evrende bu amala yalnzdk. Nirvana, deer veya ltuf ya da affedilmenin satn alnabilecei hibir tapnma yoktur. Sizin iin hibir e, arkada ya da akrabanz, siz aba gstermeden kurtarlmanz salayamaz. Hibir ey deer olarak kurtarlmayla karlatrlamayaca iin, kurtarlma tamamen kiisel ve utansz olarak yapabileceiniz tek eydir. Kurtarlmanz hibir ey arkadalk, ballk, minnet, onu, kral, lke, aile iin nceliini kaybetmek durumunda deildir. Koca olaslklar evreninde, kurtarlmanzn yerini hibir ey alamaz ve size baka bir ncelik vermeye alan herkes ok fazla ey istiyor olup kolaylkla, hi dnmeden, bir zre bile ihtiya duyulmadan reddedilebilir.

70

B Mesih Dman mdr? imdi sonunda ounuzun zm iin bana getirdii en zor sorunu konumaya hazrz. Tekrar tekrar bana, Sulayanlara nasl karlk vereceimizi syle. Senin bir Mesih Dman olmadn nasl anlatacamz akla! diyorsunuz. ncelikle Mesih Dmannn ne anlama geldiini anlamamz gerekiyor. Konu ile ilgili tm ciddi yorumcular Mesih Dmannn, kltrmzn ad karlk olarak konulan sann ok ncesinde dini efsanelerinde yer alan bir figre sonradan verilen bir isim olduunda hem fikirdir. Baka bir deyile Mesih Dman sadece sann antitezini temsil etmez. Tm kurtarc dinlerimiz, kurtarma yolundan daha doru bir yol bulu nderlik edecek birinin varlndan korkmutur. Mesih bir yol bulup nderlik edecek birinin varlndan korkmutur. Mesih Dman sadece sann bir antitezi deil, ayn edeerde Buda, elijah, Musa, Muhammed, Nanak, Joseph Smith, Marahaj Jinin, dnyadaki tm kurtarclarn antitezidir. Gerekte anti-kurtarcdr. Mesih Dman efsanesi, kresel varlnn muzip bir denetimsizlik hali olacana dair lgn ve hatta komik bir kavraya sahiptir. Bu kurtarc dinlerimizin yeleri hakknda ne kadar zayf bir gre sahip olduklarn gsterir. Bizi byle kmser, eytan, ktlk ve ahlaki knt iin yardm istediimizi ve bize bu szleri veren herkesi aptalca izleyeceimizi dnrler. Artk size Byi sulayanlara nasl karlk vereceinizi anlatacam. Size B Mesih Dman dediklerinde, Ah hayr hayr, anlamyorsun, derseniz hayran olunacak bir ey sylediinizi dnmeyin. Sulayanlar anlyorlar. Size, B Mesih Dmandr? sorusunu ynelttiklerinde, onlara sylemeniz gereken udur: Haklsn, kesinlikle haklsn. B dnyann yaayabilmesi iin insanlarn kalbini sizden almaya alyor. B dnyann her yerindeki insan seslerini bir araya toplayarak, Dnya yaamal, dnya yaamal! Biz sadece milyarlarca tr iinde bir trz. Tanrlar bizleri rmcekleri veya aylar ya da balinalar veya nilferleri sevdiklerinden daha fazla sevmiyor. Byk Unutu devri bitti ve tm yalanlar ve hileleri arkada kald. Artk kim olduumuzu anmsyoruz. Akrabalarmz melekler ve g deil. Akrabalarmz maymunlar, ylanlar, kartallar ve porsuklar. Byk Unututa ac ektiimiz krlk kalkt, artk insann hastalkl yaratldn dnmyoruz. Tanrlarn, bize sra geldiinde ilerini savsakladklarn dnmyoruz. Artk tm evrende her eyi mkemmel yaratp sadece insanda baarsz olduklarn dnmyoruz. Byk Unututa ac veren krlememiz geti, artk bizden baka hibir eyin nemi yok gibi yaayamayz. Artk ac ekmenin tanrlarn bizim iin tasarladklar bir ey olduuna inanmyoruz. lmn gerek kaderimize tatl bir gei olduuna
71

inanmayz. Nirvanann boluundan mteessir olmuyoruz artk. Artk cennetin kral salonunda altn talar takmay dlemiyoruz, arksn syleyen tek bir sese evirmeye alyor. Onlara yle deyin: Kurtarlma yolundan saptm dnmekte haklsn. Her zaman yapabileceimizden korktuun bu yoldan sapyoruz. Ancak din nedeniyle, yani senin her zaman dndn gibi gnah veya ahlaki nedenlerle yapmyoruz. Bir zamanlar dnyaya ait olduumuzu ve bundan memnun olduumuzu anmsadmz iin sapyoruz. Sapyoruz, ancak hep dndn gibi ahlakszlk ya da zayflktan deil. Binlerce yllk dncende asla dnemediin dnya ak iin sapyoruz. ncil yazar Aziz John, Dnyay veya dnyaya ait olanlar sevmemeniz gerekir, nk dnyay sevenler Tanr sevgisine yabanc olanlardr, diye yazmt. ki cmle sonra, ocuklar, son saatler elimizde! Mesih Dmannn geldiini duydunuz. Tek deil ama birok ve birou aramzda olduunda, son saatin geldiini bileceksiniz, diye yazmt. John neden sz ettiini biliyordu. Takipilerini dnyay sevenlere kar uyarmakta haklyd. Biz hala onun sz ettikleriyiz ve bu da son saat ancak onlar iin son saat bizim iin deil! Gnlerini yaadlar ve bu o gnlerin son saati. imdi bizim gnmz balyor.

72