Giri

slami terr saldrlarna oktandr maruz kalan Norvete ayrmc beyanlara ynelik yeni bir kanun tasla hazrland. Bunun anlam, Norveliler lkeyi mahvetmekte olan Mslman gmenlere kar herhangi bir ey syleyemeyecek, stelik internette bloglarda, forumlarda bile; nk bu rk ve yasa d bir sylem saylacak. fade zgrlne bylesi bir ihlale kar ar sol eilimli Norve medyas ise fevkalade suskun.1

2011 senesinde Norvete Oslo ve Utoyo adasnda iki terr eylemine imza atarak toplamda 77 kiinin lmne neden olan Anders Behring Breivikin Andrew Bervick ismiyle imzalad manifestosundan bir alnt. Belki de Avrupann en sakin, en demokratik lkelerinden birinde gerekletirdii katliam dolaysyla -Avrupada radikal san geldii noktay grmek asndan- ilgin bir isim olabilir Breivik. Ancak manifesto tam da bu kiiden beklediimizi yanstr dzeyde. Manifestoda temel olarak; Mslmanlar, vahi, bedevi, her gittii yeri savala ya da bir ekilde zorla (nfus art, psikolojik bask, yldrma vb.) istila eden ve dierlerine hayat hakk tanmayan bir topluluk olarak ele alnm, buna karlk Hristiyanlarn ise her durumda madur pozisyonunda olduu vurgulanm.2 Yukardaki alntda bir rneini verdiimiz gibi sk sk gmenlere tepkiler yneltilmi. San birok versiyonunda grdmz bu xenofobi dediimiz yabanc dmanl ya da yabanc korkusunu burada da ak seik gryoruz. Fakat yine de san tm zamanlarda ve tm Avrupada ayn olduu anlamna gelmemektedir bu. zellikle devrim sonrasnn muhafazakar sa ile yeni sa arasnda birok farkllama mevcut ve dahas Nazizm dnemi faist sa ile 1980 sonras ktada yeniden etkinlik kazanan poplist sa bir kefeye koymak yanl olur. Bu almada ilk olarak sa kelimesinin, zellikle yeni/poplist sa kelimesinin ieriini doldurmaya alacam, daha sonrasnda ise 1980 sonras adeta ktay
1

Andrew Bervick, 2083: A European Declaration of Independence, London 2011, https://info.publicintelligence.net/AndersBehringBreivikManifesto.pdf (evrimii) 2 Norvete Terr ve Breivikin Manifestosu, Uluslararas Terrizm ve Snraan Sular Aratrma Merkezi, Kasm 2012 http://www.utsam.org/images/upload/attachment/Breivik_Manifesto.pdf (evrimii)

hakimiyeti altna alan san ykseliini baz lkelerdeki rneklerine deinerek aktarmay deneyeceim. San Kavramsal Analizi Eski sa ya da dier ismiyle muhafazakar dnce hiyerariyi, aristokrasiyi, toplumsalln ya da devletin birey karsndaki nceliini ve kutsal olana ar nemi temsil ediyordu.3 Ancak bugn geldiimiz noktada san ya da muhafazakar san hala feodalizm ya da toprak mlkiyetini savunduunu sylemek pek doru olmayacaktr. Yine de kutsal olana kar ar ilginin bugn yeni muhafazakarlarda da var olduunu syleyebiliriz; ama arada farklar var. zellikle dinin her iki sa versiyonda nemli olduu aikar olmakla birlikte, yeni sa anlayta eski san toplumsal dzeninin bir kurucusu olan bu uhreviliin yerini daha sekler ancak yine hayali bir kuruma, milliyetilie brakt grlr. Yeni toplumsal dzenin kurucu unsuru milliyetiliktir bundan byle yeni sa iin. yle ki Adam Michnikin etnik sorunlardan arnm varsaylan Polonya iin syledikleri bu dzenin nasl yaratld gstermek bakmndan ilgintir: Bir Polonyal-Litvanyal atmas, bir Polonya-lBeyaz Rusyal atmas ve bir Polonyal-Ukraynal atmas karabiliriz, hatta, Oppeln'de bir Polonyal-Alman kavgas, Mla-wa'da ingenelere kar bir soykrm ve hemen hemen hi Yahudi yaamayan bir lkede Yahudi kart bir kampanya bile balatabiliriz.
4

Buradan anlalmaktadr ki ihtiyaca gre milliyetilik yaratlp

ekillendirilebilmekte ve yeni dnya dzeni bu ekilde oluturulabilmektedir. Toplumun yeni dzenini eski san aksine gemite arayarak deil, gelecekte yaratmak niyetiyle milliyetilii kullanan bir politik dnce, kukusuz yeni dnya yaratmann zorluundan da kaynakl ekonomik bymeyi arzulanr bulacaklardr. Dolaysyla aslnda eski san radikal bir biimde reddettii kapitalizm ve liberal demokrasinin yeni dzene ikin olduunu kabullenmektedirler. Tabi ki bu kabullenme burjuva toplumunun tm verilerinin kabullenilmesi anlamna gelmemektedir. Zira burjuva dzeni anlaml bir toplumsal varln dayand
3

Antony Giddens, Sa ve Solun tesinde, ev: Mge Szen, Sabri Ycesoy, Metis Yaynlar, stanbul, 2009, syf 31 4 Benjamin Barber, Mcworlde Kar Cihad: Kreselleme ve Kabilecilik Dnyay Nasl Yeniden ekillendiriyor, ev: Eser Birey, Cep Kitaplar, stanbul, 2003 syf 175

sembol ve uygulamalar imha etmektedir.5 Burada ekonomik byme, liberal anlamda bireysel faydann maksimize edilmesi iin deil, toplumsal dayanma ve istikrarn devamll iin gerekli olduundan istenilmektedir. Yeni sa dncede mlkiyet ve hiyerari muhafazakarln daha nceki trlerinden farkl bir grn almtr. Eski sa bunlar elde tutmay metalamaya ve ticaretin ilerlemesine kar bir diren arac olarak isterken, yeni sa piyasaya katlmann bir garantisi olarak grmekte ve tam tersi bir arzudan dolay yine mlkiyeti ellerinde bulundurmay arzulamaktadrlar. Hiyerari ise kuaktan kuaa miras aktarm ifade etmemekte baar arzusu ve rekabet kararll yeni san itibar ettii hiyerariyi dourmaktadr.
6

Aslnda bu yeni san entelektel bak asnn

tam da ktisadi ler Enstitsnde gelitirilmesine7 uygun olarak kltlm devleti savunmas ile muhafazakar deil, klasik liberal anlaya paraleldir. Muhafazakarlk ve deerler ile ilgili olarak eski saa yaknlaan ancak piyasaya olan inanc ile ayran 80lerden itibaren ykselie geen ve nc dalga sa olarak adlandrlan yeni sa anlayn, literatrde nceli faizm deneyimiyle sk sk karlatrlmas yaplm ve ierisindeki faist unsurlar aratrma konusu edilmitir. zellikle yeni san ierisinde bulunan yabanc korkusu gibi unsurlar bu aratrmay hakl klmaktadr. Yeni sa niteleme gayretine giren yazarlar neredeyse elli ksr ayrc zellik belirtmilerdir. Bunlar ierisinde en yaygn olarak saylanlar; milliyetilik, etnosantrizm, antikomnizm, antiparlementarizm, antiplrazim, militarizm, kanun ve nizam zihniyeti, gl lider talebi, Amerikan kartl ve kltrel karamsarlk.8 Bunun yan sra ise 1990 sonras halk yneticiler aleyhine popler honutsuzluklar kkrtarak baar kazanmaya almak anlamnda kullanlagelmi poplizme vurgu yapan siyasi gruplar iaret ederek bu dnemde ortaya km ar sa hareketleri poplist olarak tanmlama giriimleri de poplizmin yeni sa niteleyen terimlerin arasnda yer almasna yol amtr. Szgelimi dazlaklar olarak da bilinen neo-faist gruplarnn eylemlerini de bir
5

Antony Giddens, Sa ve Solun tesinde, ev: Mge Szen, Sabri Ycesoy, Metis Yaynlar, stanbul, 2009, syf 36 6 A.g.e syf 41-42 7 John Gray, Post-Liberalizm: Siyasal Dnce ncelemeleri, ev: Mfit Gnay, Dost Kitabevi Yaynlar, 2004, Ankara, syf 297 8 Hasan Saim Vural, Avrupada Radikal San Ykselii, letiim Yaynlar, stanbul, 2005, syf 22

anlamda tetikleyen farkl olma hakk savunular liberal zgrlk ve hak kavramlarna dayanarak, dlayc kimlik siyasetinin bir hak savunulmasna dntrlmesi politikas9- ar sa partilerin poplist uygulamalar olarak ok fazla yank ve etki douran sylemlerindendir. zellikle 90 sonras Avrupa genilemesinin Dou Avrupaya doru yaylmas sonucu zaten nc Dnya lkelerinden birok g alan Avrupada eski kinci Dnya lkelerinin de bnyeye kabul edilmesi sonucu artan ve stelik dier tm zamanlardan ok daha kalc olan gmenlerin yaratt olumsuz ynler, btnlemenin ya da btnleememenin yaratt bunalmlar, ekonomik ve kltrel kayglar, poplist sylemi benimsemi ar sa versiyonlarn da glenmesine yol amtr. Ancak ar san bu poplist ve radikal politikalar, kendi ykselilerini salama alrken, ve toplumun refah iin formllerin neler olduunu aklarken yaanacaklarn ieriini belirtemezler, ierik aamann tesine geer. te bu sebeple Eagletonun syledii ekilde btn radikal politikalar derin bir anlamda ekilcidir10 sz hakllk kazanmaktadr. Eagletonun tm radikal politikalara ynelttii eletiriyi Gray, tm yeni saa yneltmektedir. nk der Gray bu politik giriimin kendi kuramnda srdrmeyi, restore etmeyi ve bytmeyi dnd sivil toplum trnn tarihsel ve kltrel artlarn ve snrlarn kavrayamamtr 11. Yeni sa ok gl geldii kadar, ok sistemli politikalar oluturamamtr. San ideolojik fakirliini gidermek iin, yalnzca yaplan retorikler, oluturulan gnah keileri ve toplumsal huzursuzluklar, somut nerileri olmayan sa iin kurtarc olabilecek eyler olarak grlr. stelik ngiltere rneinde Hobsbawmn dedii gibi muhalefet sorunu da vard: Thatcherizmin zaferi lkenin yaad muazzam biz fikir deiikliinden ziyade, tamamen deilse de esas itibariyle, muhaliflerin yaad derin blnmle balyd.12 Somut bir muhalefetin olmaynn da etkisiyle, yeni san ierisine bu denli yerlemi poplist damar onu uzunca bir sre iktidarda tutmaya yetecektir.
9

Fatma Ylmaz, Avrupada Irklk ve Yabanc Dmanl, USAK, Ankara, 2008, syf 114 Terry Eagleton, Frederic Jameson, Edward W. Said, Milliyetilik, Smrgecilik ve Yazn, ev: . Kaya, Kabalc Yaynevi, stanbul, 1993, syf 30 11 John Gray, Post-Liberalizm: Siyasal Dnce ncelemeleri, ev: Mfit Gnay ,Dost Kitabevi Yaynlar, Ankara, 2004, syf 296 12 Eric Hobsbawm, Tuhaf Zamanlar, ev: Saliha Nilfer, letiim Yaynlar, stanbul, 2006, syf 364
10

Avrupada San Ykselii Bat Avrupada Radikal Sa Oylar ve Balamsal Faktrler; 19802002 adl makalesinde Arzheimer radikal sa oylarnn drt ekilde aklandn belirtir. Buna gre, ilk grup yazarlar; kiisel davranlar ve deer yarglarna gre, ikinci grup; sosyal entegrasyonun salanamay ile, nc grup; grup atmalar kavram ierisinde zellikle gmenler ve dk gelir grubundan kiilerin atmas ile, ve son grup ise etnik rekabet ile aklamaktadrlar.13 Biraz sonra inceleyeceimiz rneklerde ise bunlarn tmnn zellikle nc dalgada kuvvetlenmesi ve birlemesi sonucu Avrupada san ykseliini aklayan faktrlerden olduunu greceiz. 1945 sonras san ykselii dalga olarak ele alnr. Faist dnemin hemen ardndan filizlenen ama henz yeni yenilmi bir grubun ardllar olmalar bakmndan snrlar ierisine hapsedilmi bir grup olarak var oldu birinci dalga. Siyasi basklara ska maruz kaldndan olabildiince yaylp dald ve siyasi arenada varlk gsteremedi. kinci dalga ise Keynesyen politikalarla byyp genileyen refah devleti dneminin atlaklarndan girerek, ve en ok da mevcut sa ve sol fraksiyonlarn giderek merkeze yaklamas sonucu sada ortaya kan boluklara szarak, refah devletinin ykn eken gruplarn, vergi yknden rahatsz olan orta snfn desteini ekmeye almlardr. Ancak bu grup refah devletine ve onun aygtlarna kar kt lde liberal politikalara yaklayor ve radikal sa kisvesinden uzaklayordu. nc dalga ise refah devletinin krizinden beslendi. 70lerde petrol krizinin yol at kriz, kapitalizm iin bir krlma noktasn oluturdu. Piyasa yeni bir ekle brnd ve post-endstriyel ya da post-fordist dnem olarak adlandrlan bu dnemde sanayisizlemenin yaratt yeni krizler, ncesinde zenginleme ve bymenin timsali olmakla birlikte kriz faturasnn kesildii refah devleti uygulamalarnn tasfiye edilmesi ve sonrasnda artan ktmserlik havasnda poplist ve milliyeti sylemleri ile sahneye kan ancak krizin de yaratt etki ile bu kez ok
13

Kai Arzheimer, Contexual Factors and Extreme Right Vote in Western Europe, 1980-2001, American Journal of Political Science, Vol 53, No. 2 (Nisan, 2009) syf 260-261

daha gl ve kalabalk gelen nc dalga sa hareketler ortaya kt.14 Hobsbawmn dedii gibi olan adeta san devrimiydi,15 nk en bata 30lardan sonra iktisadi hayatta hkm sren Keynesyen politikalarn k sz konusuydu. Bunun yerine benimsenen monetarizm fazla basit ve ksa sreli olmasna ramen aslnda bir ekilde yeni san nemaland isizlik sorununu katlamaya yarad. Bylelikle iktisadi anlamda liberalleen ve klen, sermaye-emek ilikisini sermaye lehine eviren devlet, idari anlamda ise gitgide bymekte ve millilemekteydi. Dahas Ignazinin tezine gre snflar dolaysyla snf atmalar trpleyen refah devletinin ardndan gelen sanayilemenin krizi, sanayisizlemi post-endstriyel ekonomik artlarda snf atmalarn azalp, yerine deer atmalarn almas iin uygun sosyo-ekonomik ve sosyo-kltrel dnm gereklemitir.16 Bu dnm sonucunda gerekleen yalnzlama ve bireysellemenin meydana getirdii kolektif kimliklerin temsil talebini karlamasyla sa bu devrimini gerekletirmitir. Ancak bu sa hareketlerin, zellikle arla yaklaan ksmlar, hemen hemen tm kta Avrupasnda etkili olduu gibi ABDden, Japonyaya uzanan kresel bir eilim olmasyla iki sava aras dnemi hatrlatarak muazzam boyutlarda endielere de yol at. Gerektende Avusturyada Haidern bana gelenler tam da bu muazzam tepkinin boyutlaryla ilintilidir. Aslnda 1986 ylndan itibaren istikrarl bir biimde oylarn srekli artran Garanti ediyoruz: yabanclamay durduracaz ya da Nazizmi andran nk salam kafa yalnz salam vcutta bulunur17 gibi afileriyle faizme gz krpan FPnn (Avusturya zgrlk Partisi) 1999daki seim zaferi Avrupada o korkun dnemin izlerinin hala silinemediinin de bir iaretisi olarak olaanst tekilere yol amtr. Bu tepkilerin ardndan ise Haider hkmette yer almam ve bir glge lider rol ile yetinmek zorunda kalmt. Ancak yukarda 73 krizinin ardndan ykselerek ve glenerek kan san krizlerden beslendiine ok gzel bir rnek tekil etmesi bakmndan Haidern hkmette yer alamasa bile Kaerten eyaletinin yneticisi olmas nemlidir. %40n zerinde bir oyla
14

Hasan Saim Vural, letiim Yaynlar, Avrupada Radikal San Ykselii, stanbul, 2005, syf 193198 15 Eric Hobsbawm, Tuhaf Zamanlar, ev: Saliha Nilfer, letiim Yaynlar, stanbul, 2006, syf 363 Thatcher dnemi iyiye doru gidii ifade etmese de 20. yzylda sosyal, siyasi ve kltrel bir devrim olarak nitelenmeye en msait eydi. 16 A.g.e 221-222 17 Haider ve Partisinden nciler(!)- NTV http://arsiv.ntvmsnbc.com/news/9554.asp (evrimii)

yllarca ynetimde kald bu eyalet Avrupa Birliinin en fakir blgelerinden biri olmakla beraber, isizliin de en yksek seviyede olduu blgedir.18 Benzer bir hikaye Berlusconinin de bana geldi. Esasen sava sonras faist fraksiyonlarn tasfiyesine, komnizm korkusunun yaylmasnn da etkisiyle yzeysel davranan talyada 46 ylnda talyan Sosyal Hareketi (MSI), birok bakmndan Mussolininin devam nitelikte politikalar benimsiyor ve milliyetilik ve antikomnizmi merkeze alyordu. Bunun yan sra ise demokrasiye sadk kalp yasal snrlar ierisinde kalmaya gayret ediyordu, ancak eski rejime olan balln da bir ekilde gsteriyordu. Bu parti medya patronu Berlusconinin Forza talya (Bastr talya) partisi ve Hristiyan Demokratlarla birleerek, zellikle mevcut birok partinin yolsuzluk operasyonlar ve yarg kararlar ile sarsldndan, en temiz fraksiyon olarak iktidara ulayorlard. 94de MSIn Ulusal ttifak (AN) koalisyonuyla hkmete gemesi, Avrupada antifaist cephelerin protestolarna ve tepkilerine yol at. Avrupa hkmetlerindeki bakanlar, MSI bakanlaryla almann kendi lkelerindeki faist hareketleri tevik edeceini ileri srerek rahatszlklarn belirttiler.19 Bunun zerine Babakan Berlusconi, hkmetinin demokrasiye sadk olduunu aklamak zorunda kald. talyada san bu zaferi protesto oylar tezinin somut bir rnei olmas bakmndan da nemlidir. Kapitalizmin ve partilerin iine dt krizlerle ykselen yeni san gnah keileri olarak benimsedii gmen sorunuyla beslenmesi olayn bir dier ynn gstermektedir. Refah zamannda igc an kapatmak iin arlan gmenler, refahn sona ermesiyle artk istenilmeyen yabanclar olarak alglanmaya balamt. rnein yaplan bir aratrmada Almanlarn % 85'i konuk iilere ynelen iddeti tutarl bir ekilde knamalarna karn; % 73', yabanclar lkenin "el atp kontrol altna almas" gereken bir "sorun" saymaktayd.20 zellikle orta-alt kesim ii snfnn gmenlere ynelik bu kayglar daha ok paylamas ve neredeyse kayglarn atmaya varan boyutlar radikal sa gruplarn toplumsal tabana
18

Austrian far-right election gains- Socialism Today http://www.socialismtoday.org/38/austria38.html (evrimii) 19 Hasan Saim Vural, Avrupada Radikal San Ykselii, letiim Yaynlar, stanbul, 2005, syf 162179 20 Benjamin Barber, Mcworlde Kar Cihad: Kreselleme ve Kabilecilik Dnyay Nasl Yeniden ekillendiriyor, ev: Eser Birey, Cep Kitaplar, stanbul, 2003, syf 200

yaylmasna imkan veren altyapy salamtr. stelik girite alntladmz Breivikin cmlelerine paralel bir ekilde gmenlere ynelik pozitif ayrmclk uygulamalarn tersine rklk olarak niteleyip postmodern bireyciliin ska vurgu yapt farkl olma hakkn ters evirerek ounluun farkl olma hakknn ve bu farkln hali hazrda korunmasn istediklerinin altn izdiler. Gmenlere ynelik bu tutum, onlar giderek toplumsal gvenlik problemi haline getirerek daha radikal kisvelere brnd. zellikle 11 Eyll saldrsnn ve daha sonra 2005 ylnda Fransann gmen mahallelerinde patlak veren isyann ardndan gmenlere ynelik ayrmc saldrlar daha da iddetlendi. 2007 ylnda svire genel seimlerinde bu lkenin en gl partisi olan svire Halk Partisinin her tarafa datt poster bu ayrmcln apak ve kaba bir biimde ortaya konulmasndan baka bir ey deildir. Bu posterde bir bayran nnde beyaz koyun var ve koyunlardan birisi siyah bir koyuna tekme atp onu dar atyor; posterin zerinde de u yazl: Gvenlik Salayabilmek in.21 talyada 1990lardan itibaren ykselite olan bir baka parti Kuzey Liginin (LN) daha somut nerileri vardr: Gmen tayan havayolu irketlerinin ini izinlerinin kaldrlmas, gmenlerin plastik mermilerle vurulmas ya da askeri uaklarla kendi lkelerine geri gtrlerek paratlerle braklmas gibi.22 Gmenlere ynelik bu politikalarn tabandan da destek bulmasna katk salayan bir dier etmen medya faktrdr. Yaplan aratrmalara gre medyann gmenleri problem gruplar olarak ilemesi ve onlar tembel, uyumsuz, haz dkn, kavgas stereotipler altnda sunmas varolan nyargnn genileyip, yaylmasna yol amtr. Ancak medyann yeni saa katksnn sadece bu olduunu sylemek eksik olur. Zira 80lerle birlikte medyann zel giriimlere almas siyasi otoritenin tahakkmnden kmas sonucu zerk bir g oda olarak belirlemelerine imkan salad. Bunun yeni saa daha ziyade poplist politikalara en ok katk salayan yn ise haber alma hakkn ne srerek ama en ok da rekabetin yaratt etkiyle sk sk sansasyonel haberlere yer vermesi ve siyasi arenaya kar kamuoyunun giderek gvensizlemesidir. Bunun yan sra yeni san ayrc zelliklerinden karizmatik
21 22

George Ritzer, Kresel Dnya, ev: Melih Pekdemir, Ayrnt Yaynlar, stanbul, 2011, syf 326 Hasan Saim Vural, Avrupada Radikal San Ykselii, letiim Yaynlar, stanbul, 2005, syf 174

liderlerin medyada sk sk boy gstermesi anlamnda da bir baka katk sunduu sylenebilir. Sonu Yerine Diasporatik kltrler rklk kartlarnn olumlatc sylemlerini kabul ettiklerinde, aznlk konumlarn daha grnr klan kategoriler iinde temsil edilme ykn de kabul etme tehlikesi doar. Hakim kltr her zaman kendi kimliini bir teki sylem zerinden tarif eder.23 Bu sylem 80 sonras san ykselie gemesi ile birlikte ayn dnemlere rastlayan Avrupa Birliinin genileme ve derinleme srecinde benimseyip uygulamaya alt okkltrllk politikas arasndaki ironiyi gstermek asndan da ilgintir. Ekonomik krizler, kapitalizmin dnm, toplumsal deer ve

dayanmalarda yaanan zlmeler sa politikalar besleyen etmenler olmakla birlikte, ayn zamanda dezavantajl gruplar asndan gmenler yoluyla, avantajl gruplar iin ise snrlarn effaf ve geirgenliinden yararlanmas sonucuyla, okkltrlkle temasa gemeyen pek fazla kii kalmam gibidir. Kresellemenin bu byk zaferi, ayn zamanda tam ztt politikalarn da zaferi anlamna gelmektedir. yle ki kazananlarn yaratan sistem ayn zamanda kaybedenlerini de yaratmaktadr. Bundandr ki kaybedenlerin sarld kolektif kimlikleri gmenleri reddetmekte, bylece radikal ve poplist sa sorundan beslenebilmektedir. Ancak unutulmamaldr ki san baar mutlak deil, dnemseldir. stelik kimi zaman ok sert tepkilerle bile mcadele etmek durumunda kalmlardr. Bu durumda Mcworld ile cihad arasndaki savan kukusuz Avrupay da sardn ve belki de sarstn sylemek mmkn. KAYNAKA ARZHEMER, Kai, Contexual Factors and Extreme Right Vote in Western Europe, 1980-2001, American Journal of Political Science, Vol 53, No. 2 (Nisan, 2009) BARBER, Benjamin, Mcworlde Kar Cihad: Kreselleme ve Kabilecilik Dnyay Nasl Yeniden ekillendiriyor, ev: Eser Birey, Cep Kitaplar, stanbul, 2003
23

zgr Yaren, Altyazl Ryalar/Avrupa Gmen Sinemas, De Ki Yaynevi, 2008, stanbul, syf 134

EAGLETON, Terry, JAMESON, Frederic, SAD, Edward W. , Milliyetilik, Smrgecilik ve Yazn, ev: . Kaya, Kabalc Yaynevi, stanbul, 1993 GDDENS, Antony, Sa ve Solun tesinde, ev: Mge Szen, Sabri Ycesoy, Metis Yaynlar, stanbul, 2009 GRAY, John, Post-Liberalizm: Siyasal Dnce ncelemeleri, ev: Mfit Gnay ,Dost Kitabevi Yaynlar, Ankara, 2004 HOBSBAWM, Eric, Tuhaf Zamanlar, ev: Saliha Nilfer, letiim Yaynlar, stanbul, 2006 RTZER, George, Kresel Dnya, Ayrnt Yaynlar, ev: Melih Pekdemir, stanbul, 2011 VURAL, Hasan Saim, Avrupada Radikal San Ykselii, letiim Yaynlar, stanbul, 2005 YAREN ,zgr,Altyazl Ryalar/Avrupa Gmen Sinemas, De Ki Yaynevi, stanbul, 2008 YILMAZ, Fatma, Avrupada Irklk ve Yabanc Dmanl, USAK, Ankara 2008 nternet Kaynaklar BERVCK, Andrew, 2083: A European Declaration of Independence, London, 2011 https://info.publicintelligence.net/AndersBehringBreivikManifesto.pdf (evrimii) Austrian far-right election gains- Socialism Today http://www.socialismtoday.org/38/austria38.html (evrimii) Haider ve Partisinden nciler(!)- NTV http://arsiv.ntvmsnbc.com/news/9554.asp (evrimii) Norvete Terr ve Breivikin Manifestosu, Uluslararas Terrizm ve Snraan Sular Aratrma Merkezi, Kasm 2012 http://www.utsam.org/images/upload/attachment/Breivik_Manifesto.pdf (evrimii)

10