KAPALI ORTAMLARDA SALII VE GVENL Kapal Ortamlarda alanlarn Dikkatine!

! Tamamen veya ksmen kapatlm snrl bir hacmi olan, ierisinde snrl miktarda hava bulunan ve alma yeri olarak tasarlanan alanlar kapal ortam olarak adlandrlr. Kapal ortamlar potansiyel olarak tehlikeli veya zararl seviyede gaz, toz, buhar veya duman ihtiva eder. Bu ortamlarda patlamay meydana getirecek oranlar dahilinde oksijen konsantrasyonu mevcuttur. Kirli hava; pis hava, zehirli hava, patlayc hava ve tozlu hava olarak drt grupta incelenir. Pis hava, % 20den daha az oksijen ihtiva eder ve bu tip hava karm bulunan yerlerdeki almalarda ksa zaman iinde yorgunluk belirtileri grlr. Zehirli hava, insan hayatn tehlikeye dren zararl gazlardan oluan havadr. Bu ekildeki hava, insan organizmasna kimyasal etkisinden dolay zararl olmakta ve hatta lm meydana getirmektedir. Bu gazlara rnek olarak karbonmonoksit, azot oksitleri, hidrojenslfr, kkrtdioksit ve radon gazlar gsterilebilir. Patlayc hava, btn yanc gazlar bileiminde bulunduran havadr. Bu gazlar, zellikle metan, etan, propan, btan gibi hidrokarbonlar ve hidrojen, karbonmonoksit ve hidrojenslfr gibi gazlardr. Tozlu hava ise, ierisinde belli konsantrasyonda toz ihtiva eden havay belirtir. Kapal ortamlarda rastlanabilecek boucu gazlar genel olarak iki snfta incelenebilir. Bunlar: Basit boucu gazlar : Karbondioksit (CO2), Metan (CH4), Etan (C2H6), Propan (C3H8), Btan (C4H10), Hidrojen (H2), Azot (N2) Kimyasal boucu gazlar : Karbonmonoksit (CO), Hidrojen slfr (H2S), Hidrojen siyanr (HCN), vb. dir. BAST BOUCU GAZLAR Havadaki oksijenin yerini alarak oksijen azlndan kaynaklanan boulmaya sebep olurlar. 1) Karbondioksit (Siyah Gaz veya Boucu Gaz) Renksiz kokusuz gazdr. zgl arl, 1.977 kg/m3dr. Bundan dolay, bulunduu kapal ortamn tabannda toplanr. Atmosfer havasnda, hacim bakmndan % 0.3-0.4 orannda bulunur. Bu miktar, nefes alma fonksiyonunu uyarc etki yapar. MAK deeri 500 ppm dir. Etkisi: Karbondioksit miktarnn artmas oksijeni azaltacandan solunum says ve skl artar. %1-3 younluunda orta srede tehlikesizdir. %3-6 younluunda ba arlar balar. %6-10 younlukta , ba dnmesi, grme bozukluklar, uursuzluk balar. %10 dan fazla younlukta narkotik etki grlr. Boucu etki CO2 fazlalndan ok, oksijen azlndan olur. Korunma : yeri havasndaki miktar kontrol edilir. Solunum aygtlar kullanlr. Etkilenme olduu takdirde, hasta ak havaya karlr, oksijen verilir, suni solunum yaplr.

2)Metan (Grizu-Firedamp) Metan gaz, sulu ortamda biriken bitkisel maddeler ve bataklklarda biriken bitkisel ve hayvansal organik maddelerin kimyasal bozunmaya maruz kalmas sonucunda oluan ve bataklk gaz da denilen bir gazdr. Havadan hafif, renksiz, kokusuz ve parlayc bir gazdr. Havaya oranla daha hafif olduundan dolay, bulunduu kapal ortamn tavan ksmlarnda toplanr. Havada, % 4-15 oranlarnda bulunduunda patlaycdr. Metan, esas itibariyle zehirli bir gaz deildir. Dokular zerinde bir etkisi yoktur. Ancak, fazla miktarda metan bulunan havada oksijen oran dk olacandan, konsantrasyonun %10u gemesi durumunda oksijen yzdesi %16nn altna deceinden, havasz (oksijensiz) kalma sonucu lm meydana gelebilir. Metann esas tehlikesi, yanc ve patlayc bir gaz olmasdr. Tam yanma, % 9 metan ve % 91 oranndaki hava karmnda olur. Ancak, patlamay douran s kaynann iddeti ve sresi, basn ve kapal ortamn ekli de patlamay etkilediinden, metann % 4-15 arasnda tehlikeli olduu kabul edilir ve bu oranda metan bulunan havaya madencilikte grizu ad verilir. % 4 metan konsantrasyonunun altnda patlama olmaz ve grizu bulunduu yerde yanar. Fakat, ortamda yksek scaklk mevcutsa, patlama meydana gelebilir. % 15 orann zerinde ise grizu patlama zelliini kaybeder. ~ Metan, etan, asetilen, hidrojen, azot, argon, neon, karbondioksit gibi gazlar havadaki oksijen orann drerek asfiksi(oksijensiz kalma) olutururlar. Bu gibi asfiksi vakalar ocak, kuyu, silo, gemi ambarlar gibi kapal mekanlarda uzun sre kalma sonucu olabilir. Ancak bu gibi mekanlarda inert olmayan maddeler de olabileceinden (rnein silolarda azot dioksit, lam ve maden ocaklarnda kkrtl hidrojen gibi) daha kompleks bir akcier zedelenmesi de ortaya kabilir. ~ lkemizde kullanma sunulduu ekliyle (tpgaz ve otogaz olarak) LPG (svlatrlm petrol gaz) hacimce % 30 propan (C3H8) ve % 70 btan (C4H10) ierir. LPG havadan daha youndur ve basn altnda sv halde depolanr. LPG yksek derecede yanc bir maddedir ve atmosferik koullara maruz kaldnda hzla patlayc hava - hidrokarbon karm oluturur. LPG buhar havadan ardr. Younluk fark ve hava hareketi ile ak alanlarda dk kodlu blgelerde, evlerde ise alt katlarda birikebilir.LPG svs deri veya gz ile temas ettiinde souk yanklar oluur. Yksek konsantrasyonda LPG buharn solumak baygnla ve/veya lme sebep olabilir. LPG buharnn solunmas burun ve boazda tahrie, ba ars ve mide bulantsna, ba dnmesine ve bilincin bulanmasna sebep olabilir. Solunum yolu ile maruziyet halinde LPG ile temas eden kii acilen temiz havaya kartlmal ve en yakn salk kuruluuna ulatrlmaldr. KMYASAL BOUCU GAZLAR 1) Karbonmonoksit (Beyaz Gaz) Renksiz, kokusuz, tahri etkisi olmayan ok zehirli gaz olarak tanmlanr. zgl arl 1.255 kg/m3 olup, havannkine ok yakndr. Hava ile % 13-75 oranlarndaki karm patlayc zellie sahip olup, en tehlikeli patlama konsantrasyonu % 30 civarndadr. Hemoglobine oksijenden 200-300 kat daha fazla ilgilidir. Hemoglobinle karboksi hemoglobin (HbCO) yapar. Bylece kann dokulara oksijen tama kapasitesini bloke eder. Dolaysyla, oksijen yetersizlii ba gsterir ve kann karbonmonoksit ile doygunluu artnca da lm meydana gelir. Etkisi: Havadaki miktarna, maruziyet sresine ve kiinin duyarllk derecesine gre deiir.

Genellikle ; %0,01 (100 ppm) konsantrasyonda uzun srede ba ars yapar. %0,05 (500 ppm)de iddetli ba arlar, ba dnmesi, baygnlk olur. %0,2 (2000ppm)de derin bir uursuzluk,nabz ve solunum zayflamas sonucunda lm gelir. Kronik Zehirlenme: Dk konsantrasyonlarda uzun sreli aylar veya yllarca etkilenme sonucunda yorgunluk, ba arlar, miza deiiklii, uyku bozukluklar, kalp ve mide bozukluklar hafza bozukluu grlr. Korunma: yeri havsndaki miktar kontrol edilir. Sigara yasaklanr. Ksa sreli almalar uygulanr, gerekirse maske kullanlr. Tedavi: Etkilenen biri derhal temiz havaya karlr oksijen verilir. Beyin demine kar gerekli tedavi hipertonik zeltiler uygulanr. 2) Hidrojen slfr Hidrojen slfr renksiz, havadan ar, kendine zg rk yumurta kokusu olan, petrol alanlar, kanalizasyon ve kimyasal endstri alanlarnda ska rastlanan bir gazdr. Genellikle lam kanallarnda ve eritme tesislerinde bulunur. Yanc bir gaz olup hava ierisinde %6 orannda patlayc zellie sahiptir; zehirleyici bir gazdr. Havadan ar olup ocakta taban ksmlarnda bulunur. Bu gaz baz hallerde kkrt ihtiva eden dinamit ve barutlarn yanmas neticesinde meydana gelmekte ve genellikle kkrt madenlerinde patlayc maddelerin kullanlmasn mteakip olumaktadr. MAK deeri 10ppm veya 15mg/m3 tr. Etkisi: Havada %0,0001 konsantrasyonda tipik kokusu ile tannr. Daha yksek konsantrasyonlarda bir sre sonra koku alma sinirleri felce urar ve koku alnmaz olur. Solunum yolu ile alnan H2S toksik tesir gsterir, mukozolar tahri eder. Hcre iindeki fermentleri inhibe eder. Zehirlenme belirtileri 200cc/m3 te balar, 600cc/m3 te ksa sre iinde lm gelir. H2S ile kronik zehirlenme kabul edilmemektedir. Korunma: Havadaki miktar kontrol edilmeli, evre tedbirleri ile birlikte, kiisel koruyucular kullanlmal. Tehlikenin fazla olduu yerlerde periyodik muayenelerle sinirsel bozukluklar aranmal. Zehirlenme halinde; suni solunum yaptrmal, %5 CO2 ieren oksijen (Karbojen) verilmeli, gzler iyice ykanmaldr. KAPALI ALANLARDA ALIMALARDA ALINACAK GENEL KORUNMA NLEMLER Kapal alanlarda asla yalnz allmamal, mutlaka ikinci kiiler kapal alan dnda yardmc olarak bulunmaldr. Kuyu veya dier yeralt tesislerinde yaplacak bakm ve onarm ilerinde zararl, zehirleyici, boucu veya parlayc gaz veya svlarn tehlikeli bir ekilde birikebilecei gz nnde bulundurularak gerekli ve yeterli gvenlik nlemleri alnmaldr. Bu gibi yerlerde, tecrbeli ve usta iiler altrlmal, bunlara uygun kiisel koruyucu donanm verilmeli ve tecrbeli bir veya birden fazla gzlemci grevlendirilmelidir. Tehlikeli maddelerin tand boru ve kanallarn onarm ileriyle grevlendirilen iilere, tanan maddelerin zelliklerine uygun kiisel korunma donanmlar verilmelidir.

 Kuyu ve lam ukurlar gibi derin yerlerde altrlacak iilere gvenlik kemeri ve sinyal ipleri gibi uygun koruyucu donanm verilmelidir. Gerekli durumlarda, bu gibi alma yerlerine temiz hava salanmaldr. Ortamda oksijenin olmama ihtimali yksek olduu iin temiz hava beslemeli maskeler kullanlmaldr. Bu maskelere temiz hava salanma ilemi dalglarda olduu gibi tple veya temiz hava pompasndan(hava gei ayar bulunan) salanmaldr. Yeralt ilerinde, delme ve kazma srasnda alanlarn saln koruyacak ve gvenliini salayacak yeterli ve uygun havalandrma tesisat yaplmaldr. eitli gazlarn hava ile patlayc bir karm meydana getirebilecei yeralt ilerinde ak alevli lamba veya cihazlar kullanlmamaldr. alanlar; pis su, gaz ve dumanlarn bulunduu depolara ancak deponun iyice havalandrlp temizlendiine emin olunduktan sonra sokulmal ve alt sre boyunca depo havas denetim altnda bulundurulmaldr. Tehlikeli gaz, buhar veya sislerin meydana gelebilecei tank veya depolar iinde yaplacak bakm ve onarm ilerinde, iilere maskeler, solunum cihazlar ile emniyet kemerleri gibi uygun kiisel korunma donanm verilerek ve i sresince tank veya depo aznda bir gzlemci bulundurulmaldr. Onarlacak depo veya tanklar, baka depo veya tanklarla balantl olduunda, balant borularnn vanalar gvenli bir ekilde kapatlmal veya bu borular sklerek balant azlar, kr tapa veya kapaklarla kapatlmaldr. Gmlekli veya ift cidarl veya kapal kaplarda s veya kaynak ileri yaplmadan nce bunlar iyice havalandrlmal ve kaynak ilerinin yapld srece hibir ekilde oksijen verilmemelidir. Yeralt ilerinde, delme ve kazma srasnda alanlarn saln koruyacak ve gvenliini salayacak yeterli ve uygun havalandrma tesisat yaplmaldr. Kaz ilerinin yaplaca yerlerde, elektrik kablolar, gaz borular, su yollar, kanalizasyon ve benzeri tesisatn bulunup bulunmad nceden aratrlmal ve duruma gre gereken nlemler alnmaldr. Kaz srasnda, zehirli ve boucu gaz bulunduu anlald hallerde, alanlar derhal oradan uzaklatrlmal, gaz k nlenmeli ve biriken gaz boaltlmadka kaz ilerine balanlmamaldr. Patlayc maddelerin kullanld veya serbest silisin bulunduu yerlerde, kaz topra slatlmaldr. Kaya kazlmasn gerektiren yer alt ilerinde, sulu delici makineler kullanlmal veya tozlarn alanlarn salna zarar vermemesi iin gerekli dier nlemler alnmaldr.

 Elektrikle aydnlatlm yer alt iyerlerinde, akmn kesilmesi halinde iilerin tahliye edilmelerini salamak ve ancak bu srede kullanlmak zere madenci lambalar veya fenerleri ya da benzeri uygun aydnlatma aralar bulundurulmaldr. Parlayc, patlayc, tehlikeli ve zararl maddelerin retildii, ilendii veya depoland binalarda inaat, bakm ve onarm ilerine balanmadan nce, aadaki nlemler alnmaldr: i. ksmen veya tamamen durdurulmaldr. ii. O mahalde bulunan btn parlayc, patlayc, tehlikeli ve zararl maddelerle bunlarn bileimlerine giren dier maddeler, tehlikeli blgenin dna karlmaldr. iii. Onarlacak ksm, btn parlayc, patlayc, tehlikeli ve zararl maddelerin artklarndan ve bulaklarndan tamamen temizlenmelidir. iv. naat, bakm ve onarm, teknik, yetkili ve sorumlu bir elemann devaml nezareti ile salanmaldr. Parlayc, patlayc, tehlikeli ve zararl zellikteki eitli kimyasal maddelerin ortam havasnda bulunan miktarlar, belli ve gerekli zaman aralklar iinde llerek bu miktarlarn, kimyasal maddelerin ortam havasnda bulunmasna izin verilen ve orada alanlarn saln bozmayacak olan en ok miktardan (MAK Deer) fazla olup olmad llerek tespit edilmeli ve havalandrma tesisat yeterlilik bakmndan yetkili elemanlarca kontrol edilmelidir. Parlama ve patlama tehlikesi oluturabilen organik tozun meydana geldii, tand, aktarld ve alld yerlerde, elektrik motor ve jeneratrleri toz geirmez-etan tipten olmal veya devaml olarak temiz hava beslenen yaltlm hcrelerde bulundurulmaldr. Sonu olarak, her iyerinde dzenli aralklarla risk deerlendirmesi yaplmal ve gerekli nlemler alnmaldr.