MODERN DNEMDE DNCE

18. yzyl Liberalizm Merkantalizm Romantizm 19. Yzyl Realizm Pozitivizm Marksizm Yeni Liberalizm Feminizm

ROMANTZM 18. yz yln sonlar ve 19. yz yln balarnda ortaya kt. (nsan, doay ve evreni- somut aklla ve mantkla analiz etmeyi savunan) Aydnlanma dncesine tepki olarak ortaya kt. Ar mantk yerine ruh, yaratclk ve hayal gcn vurgulad.

 insan akl ve zgr dnce yerine, insan kiilii ve bireylerin kendi i dnyalarn besleme ve tatmin etme ihtiyac Duygular ak ve net dnme, insan olmann bir gereidir. Mantk tek bana son derece souk ve kurudur. Srekli analiz eden, ldrc yap ve ekli dayatan, ve kurallara kesin itaati neren akl, yaratcl ve hayal gcn ldrr.

 Geree giden yol snrlandrlm akldan ok spontane snrsz duygulardan geer. Gerek sezgiler ve hayal gc gelitirilerek, tecrbe edilebilir ve otantik ben kefedilebilir. Tanr ve din bir takm bilimsel nerilerle aklanamaz. Din bir bilim deildir; sadece insan doasnn tutkulu ve otantik bir ifadesidir. Aydnlanmaclarn karanlk a olarak nitelendirdikleri orta a, aslnda kahramanlklarla, Hristiyanln gizemleri, uyum ve romantik hayallerle dolu bir dnemdir.

REALZM Romantizme tepki olarak ortaya kt.

Gerek dnyaya, sosyal koullara ve gndelik yaama dikkat ektiler; insanlarn nasl gzkt, alt ve davrandn incelediler.

Realizmin sanattaki nemli temsilcilerinden Gustave Courbet (1819-1877), resimlerinde sradan insanlar ve gndelik yaamdan sahneleri resmetti.

 Edebiyatta ise, Honore De Balzac (1799-1850), Emile Zola, Henrik Ibsen, Ivan Turgenev, Leo Tolstoy ve Gustave Falubert gibi isimler vard. Bu yazarlar, sosyal ve ekonomik koullarn insanlarn yaamlarn ve davranlarn nasl etkilediini incelediler.

Gerek dnyay ve yaam inceleme ve aktarma amac gden realizm bir anlamda bilimsel ve sekler gelimeleri yanstr.

Emile Zola

POZTVZM
Bilimi, insan aklnn en byk baars olarak grr ve toplumun incelenmesi iin ampirik bir metot kullanr.

Bir dnr bir bilim adam gibi almal, datalar tasnif etmeli, ve toplumla ilgili genel kurallar ve ortak zellikleri belirtmelidir.

Positivistler Platondan beri sregelen ve mutlak ilkeleri sadece aklla aklamaya alan metafizii reddettiler; onun yerine tecrbeleri ne kardlar.

 Positivizmin babas Fansz dnr August Comte (1798-1857) idi.

Comtea gre, toplum ancak insan yaamn veya ilikilerini yneten kanunlarn ok iyi anlalmas sonucu yeniden organize edilebilirdi.

Comteun nerdii sistem, positivizm, gzlemlenmi gereklerden kan ve ispat mmkn bilgiye dayanmakta idi. Comte Platonun ne srd metafizii reddetti ve ilkelerin aklla kefedilmesi gerektiini savundu.

Comte

MARKSZM
1848 ihtilallerinin etkisi Aydnlanma dncesinden gelen ortak deerlere, insanlarn znde iyiliine, insan doasnn mkemmelliine ve rasyonellie inand. Marksistler, cahillikten, batl inanlardan ve nyarglardan kurtulmu zgr bireyler yaratmak amacnda idiler. Liberaller gibi onlar da, uyumlu ve rasyonel bir toplum ve sosyal ilerleme ve insanlarn yeteneklerinin en iyi ekilde ifade edilmesine inandlar. Deiimin aralar Mcadele ve iddet

Marx

 Sk bir materyalist olan Marxa gre, doa ve tarihle ilgili btn dinsel ve metafiziksel aklamalar ve yorumlar yanlt. Din, insan duygularnn ve hayalinin bir rn idi, ve insanlara, zellikle de ezilmi kitlelere, vaat ettii mutluluk hayali idi. Gerek mutluluk, gerek dnyay terk edip yaamn sorunlarndan kamak ve hayali bir dnyaya snmakla deil, ancak sorunlarla yz yze gelip onlar zmeye almakla elde edilebilirdi.

 nsanlar kendi tarihlerini yazabilir ama bunun iin insan ilikilerini gemite ve gelecekte idare eden kanunlarn ok iyi anlalmas gerekir. Tarihi olaylarn objektif ve rasyonel ilkelere sahiptir. Tarihe yn veren, zt fikirler deil (Hegelin ne srd gibi), snf atmas idi. Tarihi olaylara yn veren ekonomik ve sosyal faktrlerdi. Kltr, politikalar, kanunlar, dini ve felsefeye temel oluturan retim biimleri, metotlar ve rnn nasl paylald idi.

 Tarihe yn veren reten ve smren snflar arasndaki mcadele idi.

Eski ada-efendiler ile kleler modern dnyada ise kapitalistler ile iiler arasnda idi.

Marx ve Engelse gre, ekonomik gc elinde tutan snflar entelektel yaam ve fikirleri de kontrol eder. Yneten snf tarafndan ortaya atlan ve doa kanunlar veya dini standartlar olarak lanse edilen fikirler o toplumdaki egemen fikirler haline gelmektedir.

 Kapitalist sistemin yklmas gereklidir, nk kapitalist sistem sadece kapitalistlerin iine yarar.

Bu sistemde zellikle iilerkadn, erkek ve ocuklar-son derece kt koullarda yaamakta ve almakta idi.

Ekonomik anlamda fakirlik dnda, kapitalist sistem alan snflar iin entelektel anlamda da yokluk demekti.

 Kapitalist sistem tarafndan alan bir hayvana dntrlen iilerin entelektel anlamda kendilerini gelitirmeye zamanlar yoktu.

Yaptklar iten zevk duymuyorlar ve gurur duymuyorlard.

Oysa yaptklar i, insanlara potansiyellerini ve kiiliklerini gelitirme frsat vermeli idi.

 Kk i sahipleri-ii snfna katlacak ve bunun sonucunda da ii snfnn says artacakt.

Toplum giderek ok zengin kk bir snf ve fakir byk bir ounluk olarak iki kampa ayrlacakt. Ve umutsuz, fakir ve kzgn kalabalklar devrimci entelekteller tarafndan organize edilecek ve devrimle kapitalist sisteme son vereceklerdi.

 Marxn fikirleri zellikle burjuva snf ile ii snf arasndaki ilikilerin giderek gerginletii ikinci dalga sanayilemenin yaand 188090larda etkili oldu.

Muhafazakar ve liberal partilerin kendi sorunlarna sempati duymadn dnen iiler ii partilerine byk bir ilgi gsterdiler.

ngiltere yerine Rusyada poplerlik kazand.

YEN LBERALZM 1800lerin sonunda ngilterede kt.

Temsilcileri: Thomas Hill Green (1836-1882), J. A. Hobson (1858-1940) ve L. T. Hobhouse (1864-1940)

Serbest piyasa ekonomisinin--laissez faire-ekonomik olarak gl snflarn karlarn koruduunu ve halkn ounluunu umutsuzluk, cahillik ve aresizlie ittiini ileri srdler.

 Onlara gre, sorunun zm iin devlet kii zgrln korumal Ama ayn zamanda nfusun ounluunun kendisini gelitirebilmesi iin gerekli koullar salamal idi.

Yeni liberallere gre, kapitalist sistem devam etmeli ama devlet kii zgrln tehdit etmeden sosyal koullarn iyilemesi iin zerine deni yapmal idi.

Thomas Hill Green

FEMNZM Liberalizmin dier bir yansmasyd. Bat Avrupada ve Amerika Birleik Devletlerinde ortaya kan feminizm hareketi idi. Fransz Olypme de Gougesin 1791de yazd Kadn haklar Bildirgesinden esinlendiler. Kadnlara erkeklerle eit haklar verilmesini talep ettiler. ABDde feministler kadn haklarn savundular ve klelii protesto ettiler. Kadn haklar kartlar feministlerin taleplerinin

 nsanln Dier Yarsnn ars (1825) adl eserin yazar ekonomist William Thompson kadnlar kle olduu srece erkeklerin zgr olamayacan iddia etti ve kadnlara oy hakkn savundu.

Feministlere destek veren bir dier yazar John Stuart Mill idi. Mill, kadn-erkek eitsizliin eitimden kaynaklandn ve bu nedenle kadnlara da erkeklere verildii gibi kendilerini gelitirme ansnn, daha da nemlisi oy hakknn verilmesini talep etti.

RRASYONALZM nsan doasnn irrasyonal ynn ne kardlar. insan davranlarna insann akl ve bilinci deil, i gdleri, tutkular ve hrslar yn verir.

Nietzche (1844-1900) Liberallerin ve aydnlanmaclarn ne kard akl yerden yere vurdu. nsan znde akll ve iyi olmad gibi insan yaamna yn veren de akln kurallar deil; yaamn gerek gleri olan, igdleri, arzular ve karanlk dnyas idi. Bu nedenle de yaam hakszlk, zulm, samalk ve belirsizlik ile dolu idi.

 Modern burjuva toplumu yozlamt ve bunun nedeni insanlarn hislerini ve i gdlerini unutup akln gerekliklerini ar ekilde vurgulamalar ve gelitirmeleri idi. nsan iradesi akln basks altna alnrsa, insann btn yaratcl ve insana yaama sevinci veren sradanl lr. nsanlarn kendilerini gelitirmesi ve gerek potansiyellerinin farkna varmas ii i gdlerine ve sezgilerine de kulak vermesi gerekir.

Nietzche

 Din: Hristiyanln insann yaama isteini ldrdn iddia etti.

Hristiyanlk deerleri, sadece zayf ve kle insanlara uyar. orijin olarak da Hristiyanlk zaten zayf ve kle insanlarn kendilerinden stn olan ve kskandklar aristokratlar ve onlarn olaanst doalarn ifade etmelerine engel olmak iin bulduklar bir giriimdi. Bunu yaparken, aa snflar aristokratlarda olan kendilerinde olmayan g, kendine gven, yaama sevinci, gurur gibi pozitif zellikleri lanetleyip, kendilerinin alakgnlllk, kendini ekme, i gdleri reddetme gibi birok negatif zelliklerini olumlu gsterdiler ve onlara uymayanlar da gnahkar saydlar.

 Tanr
Tanr, insann yaratt bir eydi. Ne baka dnyalar, ne de metafiziksel gerekler vard. nsanlar kendilerine inkar edilemez gerek diye sunulan Hristiyanl ve tanry reddedip, kendi deerlerini yaratabilirler, kendilerinin patronu olabilirler, ve ynlarca patron yaratan demokrasi ve sosyalizmi ortadan kaldrabilirlerdi.

 Avrupann ihtiyac olan demokrasi ya da oklu katlm deil, insanlara ve lkelere yn verebilecek yetenekli bir aristokratlar snf idi. Hatta, Nietzcheye gre, demokratlarn ve sosyalistlerin ne srd eitlik ilkesinin aksine, Avrupa toplumlarnn insanlardan farkl stn yeteneklere sahip, eitlik gibi kavram ve kurallarla snrlandrlamayan ve ynlara sava aabilecek kahramanlara ihtiyac vard. Alman milliyetilii ve militarizminden nefretle bahsetmesine ramen, grleri Naziler tarafndan en ok kullanlan dnr oldu.

Henri Bergson (1859-1941) Fransz Yahudi bir dnr olan Bergson akln her eyi zeceini ne sren positivizme kar kt. Akln ok fazla ne karlmasnn insann i gdlerini ve hayal gcn ldrdn ve onu bir makineye dntrdn ileri srd. Salt aklla her eyi zmenin mmkn olmadn bazen sezgilerimizin aklmzdan daha fazla ey syleyebileceini yazd.

Georges Sorel (1847-1922) Fransz Sorel, Nietzche gibi, modern burjuva snfnn yozlam bir toplum olduuna inand. Onun gelecek iin umudu ise Nietzchede olduu gibi aristokratlar deil iilerdi. Genel bir grevle ii snfnn var olan dzeni ykabileceini iddia etti.

Sigmund Freud (1856-1939)

Akln yerine i gdleri ve sezgileri vurgulad. nsanlarn doutan rasyonel olmadklarn ve insan davranlarn akldan ok i gdsel arzularn ynlendirdiini iddia etti. nsan davranlarn analizde zellikle ocukluk dnemi-genelde cinsel-tecrbelerine ve korkularna dikkat ekti. nsan davranlarnn incelenmesinde, zellikle i gdsel enerjinin k noktas olan irrasyonal bilinalt, idin nemini vurgulad.

 din, bilinaltnn, arzular ve korkular giderilmezse insanlar gergin, korkulu ve mutsuz olurlar. nsann arzularna ve isteklerine gem vuran kurallar, insanlar i dnyalar ile atmaya iter steklerini doyuramayan bireyler mutsuz olurlar gdlerini doyuran insanlarn ise toplumsal bask ya da sululuk duygular ile kar karya kalrlar.

Freud

Emile Durkheim (1858-1917) Rasyonalizm, seklarizm ya da bireycilik toplumu dalma ile yz yze brakmaktadr. Geleneksel deerlerin zayflad modern toplumda insanlarda geleneksel balarn zayflamasndan kaynaklanan endie ortaya kmaktadr. Bu nedenle de modern toplumlarda intihar artmaktadr.

 ntiharlarn dier nedenleri ise youn rekabet, hayal krkl, gereklememi umutlar ve isteklerden kaynaklanan korku ve ahlaki deerlere balln olmamasdr. nsanlar isteklerine snr getirmelidir. Bir zamanlar bu ii din yapyordu ama artk o da ie yaramad iin insanlar yeni deerler, sekler ve rasyonel bir ahlak anlay yaratmaldr.

Durkheim

Max Weber (1864-1920) Mit ve by gibi doast glerin yerine akl vurgulayan, ekonomiyi ve politikay rasyonel temeller zerine oturtan, akl esas alan kanunlar ve eitimli brokratlar olan batl toplumlar, dier toplumlardan farkldr. Ama onlarn bilgilerini arttran ve bilimsel baarlarna temel olan akl, batl toplumlarn yaamlarn ruhsuz ve anlamsz bir hale getirmektedir.

 Uygarlk ve mantk birey zgrln getirdi, insanlara hayallerini yenip kendilerini ve evrelerini kontrol etmeyi retti ama ayn zamanda onlar kleletirdi. Byle toplumlarda insanlara nasl hitap edileceini bilen, hatta onlara vizyon sunabilen karizmatik liderler ok baarl olabilirler ve toplumu bir arada tutabilirler.

19. YZYILIN SONUNDA AVRUPA SINIRLI DEMOKRAS 19. yz yln son eyreinde Avrupada merkezi devletler ve hkmetler daha da glendi (neden?) Kentlere g/Kentleme (Sonular?) Endstrileme Sreci (1850-1870) (1890-1914) ilerin Yaam Koullar

Endstrileme Sreci (1850-1870)

Endstrilemenin olumsuz sonular da giderek azalmaya, iilerin yaam standartlar artmaya balad. Makineler artarken, erkekler kadn ve ocuklarn ilerini almaya, kadnlar da daha ok hizmetilik, amarclk ya da terzilik gibi ilere ynelmeye balad.

1890-1914 Dnemi Endstriyel sektre byk irketler egemen olmaya baladlar. ok eitli sektrlere yatrm yapan, genellikle dk cretli, sradan ve genellikle de mevsimlik iilerin alt fabrikalar yneten ve kk irketler zerinde etkinlik kurmu byk irketler, yeni yatrm stratejilerini desteklemekte, finanse etmekte ve ekonomik glerinden dolay politik gc de ynlendirmekte ya da kontrol etmekte idiler.

 Ayrca, bu dnemde irketlerin ekonomik gleri kendi lkelerinin snrlarn at, uluslararas bir boyut kazand. Bu dnemde, demiryolu hatlarnda ve buhar gemilerinin saysnda nemli artlar oldu. 1850de buharl gemilerin says btn gemilerin sadece %5ini olutururken, bu 1890larda %50 yi buldu. Ayrca 1890larda otomobil icat edildi ve buhar enerjisinin yerini dizel ald. letiim alannda ise, telgraf, telefon, ve daha sonra radyonun icad insanlarn yaamlarnda

KENTLEME ehir nfusunda art

1880de, dnemin en byk ehri olan Londrann nfusu 5 milyon idi; bu 1914te 7 milyona kt. Parisin nfusu 1850den 1914e kadar iki milyondan 3milyona kt. Berlinin nfusu ise 1866da yarm milyon iken, 1914 gibi iki milyon oldu.

LERN YAAM KOULLARI ilerin yaam standartlarnda iyileme var (neden?) Ama hala ii snfnn zm bekleyen sorunlar vard ve iiler sosyalist sylemlere ynelmekte idi. (Neden?) Devam eden sorunlar salksz barnaklar Uzun alma saatleri Hkmetin kontrol ettii i yerlerinde iiler haftada 55 saat, kontrol edilmeyen yerlerde de 70-75 saat almakta idiler.

 Kt beslenme salgn hastalklar salk sigortalarnn yokluu Sosyalistlere gre, btn bu sorunlarn nedeni iileri smren, iverenlerin servetine servet katan kapitalist sistemdi.